KARAMAZOV KARDELER Cilt m - IV m DNYA KLASKLER DZS KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSK .

eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask : Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL Tel: (0212) 243 05 50.- 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 DOSTOYEVSK KARAMAZOV KARDELER Rusadan eviren: Leyla Soykut BEYAZIT OEVLET KTPHANES Tasnif No: Demirba No. 891.733 - -,'\ . J O^.l 361528 cem yaynevi nc CiltDOKUZUNCU KiTAP N SORUTURMA l MEMUR PERHOTN'N KARYERNDE BALANGI Mal sahibi tccar Morozova'nn evinin kilitli olan salam d kapsn var gc ile yumruklarken braktmz Piyotr lyi Perhotin, tabi en sonunda vurularn duyurabildi. D kapya bylesine iddetle vurulduunu iiten, iki saatten beri hl heyecan iinde bulunan ve aklndan silemedii dnceler yznden uyumaktan korkan Fenya, imdi tekrar ner-deyse kriz geirecek kadar bir korku duymutu. Kapy alann gene Dimitriy Fiyodorovi olduunu sanyordu. (Oysa onun gittiini kendi gz ile grmt.) nk kapy byle kstaha ondan baka hi kimse alamazd. Fenya, uyanm olan ve vurular iiterek kapy amaya giden kapcya kotu, amamas iin yalvarmaa balad. Ama kapc kim o? diye sorduktan ve kapy alann kim olduunu, ayn zamanda ok nemli bir i iin Fedosya Markovna'y grmek istediini rendikten sonra, kapy amaa karar verdi. Piyotr lyi, Fedosya Markovna'nn yanna, daha dorusu ayn mutfaa girdikten sonra (ki Fenya i daha iyi anlalsn diye ondan kapcnn da ieri girmesine izin vermesini rica etmiti) ona birok sorular sormaa balad ve hemen en nemli konuya deindi. Yani Dimitriy Fiyodorovi'ina KARAMAZOV KARDELER Gruenka'y aramak iin oradan koarak giderken, havann iinden havanelini kaptn, dnte ise ellerinin bo, ama kan iinde olduunu rendi. Fenya anlatrken: Hem de kan hl damlyordu. te byle damlyordu ellerinden. te byle!... diye yksek sesle anlatyordu. Herhalde bu korkun olay, dengesi bozulmu zihninin uydurduu bir eydi. Ama o kanl elleri Piyotr lyi de grmt. Geri zerlerinden kan damlamyordu ama, Piyotr lyi o ellerin ykanmasna yardm etmiti. Hem zaten asl sorun, ellerin abuk kuruyup kurumadklarnda deil, Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki havan-, eli ile nereye kotuuydu. Daha dorusu, Fiyodor Pavlovi'in evine gidip gitmediini renmeliydi. Oraya gittii kesin olarak acaba nereden renilebilirdi? Piyotr lyi bu noktada srarla, ayrntl olarak duruyordu ve geri sonunda kesin olarak hi bir ey renemedi, ama gene de Dimitriy Fiyodorovi'in babasnn evinden baka hi bir yere gidemeyecei ve oraya gittiine gre, muhakkak orada bir eylerin olup bittii kansna vard. Fenya heyecanla: Dnd vakit ise, ona her eyi akladm, sonra ona sorular sormaa baladm: 'Sevgili Dimitriy Fiyodorovi, her iki eliniz de neden kan iinde?" diye sordum. O da bana ellerindeki kann, insan kan olduunu ve biraz nce bir insan ldrdn syledi, diye devam etti. ylece aklad hepsini. urackta bana suunu bildirdi, sonra deli gibi koarak evden dar kt. Ben de oturup dnmee baladm, 'acaba o imdi byle deli gibi nereye kotu?' diye; 'Mokroye'ye gidip, hanmefendiyi ldrecek' dedim kendi kendime. te o zaman hanmefendiyi ldrmesin diye yalvarmak iin evine gitmek zere bir kou dar ktm. Bir de baktm ki, kendisi Plotnikov'larn dkkn nnde gitmee hazrlanyor. Elleri de artk kan iinde deil. Fenya bunu daha o zaman farketmi ve aklnda tutmutu. htiyar byk annesi de torununun szlerini elinden geldii kadar destekledi. Piyotr lyi, daha birka soru sorduktan sonra, evden girdii andakinden daha da byk bir heyecan ve endie iinde kt. yle dnlr ki, en dorusu ve en akla uygun olan imdi Fiyodor Pavlovi'in evine gidip, orada bir eyler olup KARAMAZOV KARDELER 9 olmadn renmek; ancak o zaman artk kesin bir kanya varp, Piyotr lyi'in kafasna koyduu gibi komiserlie gitmekti. Ama gece karanlk, Fiyodor Pavlovi'in evinin kaps ise ok salamd. Onu gene yumruklamak gerekecekti. Sonra Piyotr lyi, Fiyodor Pavlovi ile uzaktan tanyordu. Ya sesini duyurduktan sonra, kap alnca ierde hi bir ey olmad anlalr o alayc Fiyodor Pavlovi de, ertesi gn btn kente, tanmad bir adamn, memur Perhotin'in acaba biri onu ldrd m diye gece yars evine geldiini alay ede ede yayarsa ne olacakt? Dpedz skandal! Piyotr lyi ise dnyada en ok skandaldan korkard. yleyken kendini kaptrd duygu, o kadar iddetliydi ki, ayan yere vurup gene kendi kendine kfrederek hemen yeniden yola koyuldu, ama bu sefer Fiyodor Pavlovi'e deil, bayan Hohlakova'ya gidiyordu. Eer o kadn: Daha

nce falanca saatte Dimitriy Fiyodorovi'e bin ruble verdiniz mi? sorusuna olumsuz bir karlk verirse, o zaman hemen Fiyodor Pavlovi'e uramadan doru karakola giderim, diye dnyordu. Ama bunun tersi olursa, o zaman hereyi ertesi gne brakacak ve evine dnecekti. imdi unu belirtmek gerekir ki, gen adamn gece vakti, hemen hemen saat on birde, sosyeteye mensup olan ve hi tanmad bir hanmefendinin evine gidip, kendisine her bakmdan acaip sorular sormak iin onu yatandan kaldrmas, belki de Fiyodor Pavlovi'in evine gitmekten ok daha byk bir skandala yol aabilirdi. Ama bazen, zellikle buna benzer olaylarda, en titiz ve en serinkanl insanlarn bile verdikleri kararlar byle olur. Piyotr lyi ise o anda artk hi serinkanl deildi! Sonradan mr boyunca yava yava tm varln saran karko-nulmaz bir huzursuzluun, nasl sonunda ona ac veren byk znt halini aldn, hatta onu iradesi dnda oraya srklediini hatrlayacakt. Tabi, gene de yol boyunca o hanmn evine gittii iin kendi kendini azarlyordu. Ama belki onuncu kez, dilerini gcrdata gcrdata: Ne olursa olsun, ne olursa olsun ii sonuna dek gtreceim! diye tekrarlyordu ve gerekten de niyetini yerine getirdi, ii sonuna dek gtrd. Bayan Hohlakova'nn evine geldii srada saat tam on bir-10 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 11 di. Avluya olduka abuk alnd ama, kapc hanmefendi uyudular m, yoksa daha yatmadlar m? sorusuna verdii karlkta genel olarak o saatte yattklarn belirtmekten baka kesin bir ey syleyemedi. Kendileri yukardalar; geldiinizi bildirirsiniz isterlerse sizi kabul ederler, istemezlerse etmezler,> dedi. Piyotr lyi yukar kt, ama orada i biraz zorlat. Uak Piyotr llyi'in geldiini bildirmek istemiyordu; sonunda hizmeti kz artt. Piyotr lyi, kza nezaketle, ama srar ederek hanmefendiye bural memurlardan Perhotin adnda birinin nemli bir i iin gelmi olduunu, o nemli i olmasayd, hi bir zaman oraya gelmek cesaretinde bulunamayacan sylemesini rica etti: Bu szleri aynen tekrarlarsnz, dedi Kz gitti. Piyotr lyi sofada kalarak bekledi. Bayan Hohlakova'ya gelince, geri henz uyumuyordu ama, artk yatak odasndayd. Mitya'nn o gnk ziyaretinden beri sinirleri bozulmutu ve bir nsezi ile -bu gibi olaylardan sonra her zaman olduu gibi- gece migrenden artk kurtulamayacan hissediyordu. Bayan Hohlakova kzn szlerini hayretle dinledi, bununla birlikte sinirli bir tavrla ve byle bir saatte tanmad bural bir memurun ziyareti sonucu, bir hanm olarak iinde byk bir merak duymasna ramen, kabul edilmemesini emretti. Ama Piyotr lyi, bu sefer katr gibi inatlk etti. Kabul edilmeyeceini belirten szleri dinledikten sonra, olaanst bir srarla ona tekrar kendisini grmek istediini sylemelerini, hatta muhakkak ayn szleri tekrarlayarak ok ok nemli bir i iin gelmi olduunu ve eer imdi onunla grmeyi kabul etmezlerse, sonradan belki de piman olacaklarn belirtmesini rica etti. Sonradan bunlar anlatrken: O anda sanki kendimi bir tepeden aa koyuvermi gibiydim, diyecekti. Hizmeti kz hayretle onu tepeden trnaa szdkten sonra bir kez daha durumu bildirmee gitti. Bayan Hohlakova derin bir aknlk iinde kald. Biraz dnd, gelenin nasl bir adam olduunu sordu ve ok temiz giyinmiler efendim, gen, hem de yle nazik ki, karln ald. Bu arada, parantez ap unu da belirtelim ki, Piyotr lyi olduka yakkl bir genti, byle olduunu da biliyordu. Bayan Hohlakova, odasndan kp onunla grmee karar verdi. Srtnda artk evde giydii ince bir entari, ayanda da terlik vard; ama omuzlarna siyah bir al ald. Memurun misafir odasna, daha nce Mitya'nn kabul edildii ayn odaya gemesini rica ettiler. Ev sahibi hanm, misafirin yanna yznde sert ve soran bir ifadeyle kt. Onu oturtmadan4 hemen ne istediini sorarak sze balad. Perhotin: Sizi ikimizin de tand Dimitriy Fiyodorovi Karama-zov iin rahatsz ettim, diye sze balayacak oldu, ama daha bu ad syler sylemez ev sahibi hanmn yznde mthi bir sinirlilik belirdi. Bayan Hohlakova az kalsn lk atacakt ve birden fkeyle szn kesti. Delirmi gibi: Daha ne kadar zaman bu korkun adamn yznden bana ac ektirecekler? diye bard. Sayn bay, ne cesaretle tanmadnz bir hanm evinde bu saatte rahatsz ediyor... ve ona, ayn misafir odasnda daha saat nce beni ldrmee gelmi olan bir adamdan, burada ayan yere vura vura,, namuslu bir evden hi kimsenin kamayaca bir tavrla km olan bir adamdan sz etmeye geliyorsunuz? unu bilin ki, sayn bay sizi ikyet edeceim! Bu yaptnza gz yummayacam! Ltfen beni derhal rahat braknz... Ben bir anneyim, ben imdi... ben... ben... ben... ldrmek mi? Demek sizi de ldrmek istedi, yle mi? Bayan Hohlakova hemen: Yoksa baka birini mi ldrd? diye sordu. Perhotin azimli bir tavrla: Ltfen beni yarm dakika kadar dinler misiniz? dedi. Size iki szle hereyi anlatacam. Bugn leden sonra saat bete, bay Karamazov benden dosta on ruble bor ald ve ok iyi biliyorum ki o urada elinde paras yoktu! Gene bugn, saat dokuzda ise elinde yz rublelik bir deste para ile odama girdi, hemen hemen iki, hatta bin ruble kadar paras vard. Elleri ile yz hep kan iindeydi. Kendisi de delirmi gibi grnyordu. Bu kadar paray nereden bulduunu sorduum vakit, bana kesin olarak bu paray biraz nce sizden alm olduunu ve gya sizin kendisine altn aramaya gitmesi iin bin ruble kadar bir para vermi olduunuzu syledi... Bayan Hohlakova'nn yznde birden olaanst ve anor-12 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 13 mal bir heyecan belirdi. Kollarn iddetle iki yana indirerek: Aman Allahm! Demek ihtiyar babasn ldrd! diye bard. Ben ona hi para vermedim, hi vermedim! Eyvah! Koun! Koun! Artk hi bir ey sylemeyin! htiyar kurtarn! Babasna koun! Koun!.. Bir dakika, hanmefendi, demek ona para vermediniz, yle mi? Ona hi para vermediinizi kesin olarak hatrlyorsunuz, deil mi? Vermedim, vermedim!.. steini reddettim. nk deer vermek nedir bilmiyordu. Buradan deli gibi kt... Ayaklarn yere vurmaa balamt. stme atlacak oldu, ben kendimi bir yana attm... Hem artk kendisinden hi bir ey

saklamak niyetinde olmadm bir insan olduunuz iin, unu da syliyeyim ki, yzme bile tkrd... byle bir eyi dnebilir misiniz? Ama ne diye yle duruyoruz sanki? Hay Allah! Oturun... zr dilerim, ben... Ya da iyisi mi, koun, koun, siz koup zavall ihtiyar korkun bir lmden kurtarmalsnz! yi ama, ya onu daha nce ldrdyse? Aman Yarabbi! yle ya! Peki, ne yapacaz imdi? Ne dersiniz, imdi ne yapmal? Bu arada Piyotr lyi'i oturtmu, kendisi de karsna yerlemiti. Piyotr lyi ksaca, ama olduka ak bir ekilde iin btn hikyesini, hi deilse hikyenin o gn tank olduu ksmn anlatt ve biraz nce Fenya'nn anlattklar ile havaneli meselesini de haber verdi. Btn bu ayrntlar, durup durup lk atan ve elleri ile gzlerini kapatan heyecanl hanmefendiyi dayanlmaz derecede sarsmt... Dnn, btn bunlarn olacan sezmitim ben! Benim byle bir zelliim var ite! Aklma ne gelirse, o mutlaka olur. Ka kez o korkun adama bakarak hep: te bu adam eninde sonunda beni ldrecek! diye dnmmdr. Sonunda da yle oldu ite... Geri imdi beni ldrmedi, babasn ldrd ama, herhalde bu ite Tanr'nn beni koruyan parma rol oynad iin byle oldu. Hem zaten beni ldrmekten utanrd, nk ben burada, kendi elimle boynuna ile eken byk azize Barbara'nn tasvirini takmtm. O anda lme ne kadar yaklamm! T yaknma kadar gitmiim, o da bana boynunu uzatmt! Biliyor musunuz Piyotr lyi... (zr dilerim, galiba bana adnzn Piyotr lyi olduunu sylemitiniz?) biliyor musunuz? Ben mucizeye inanmam, ama bu tasvircik ve u anda karlatm mucize beni sarst, bu yzden gene her eye, akla gelebilecek her eye inanmaa balyorum. htiyar Zosima'y duydunuz mu? Ah! Her neyse, ne syliyeceimi bilemiyorum... Dnn bir kez, boynunda o tasvir varken yzme tkrd... Geri ldrmedi, sadece tkrd ama, sonra da... Koa koa nereye gittiini imdi anlyorum! Ama imdi biz kime, nereye bavuracaz? Piyotr lyi ayaa kalkt ve imdi polis komiserine gidip ona her eyi anlatacan syledi. Komiser de artk ne gerekirse onu yapacakt. Ah o harikulade, harikulade bir insandr. Ben Mihayl Makarovi'le tanyorum. Muhakkak ona gitmeli! Asl ona gitmeli. Ne kadar yerinde bulularnz var, Piyotr lyi! Bunu da ne gzel dndnz! Biliyor musunuz? Ben sizin yerinizde olsaydm, bunu dnyada dnemezdim. Hl ayakta duran ve veda edip yola kmasna bir trl frsat vermeyen geveze kadndan kurtulmak istiyen Piyotr lyi: Kald ki, polis komiserini ben de iyi tanrm, dedi. Kadn: Hem biliyor musunuz? diye sylenmeye devam ediyordu. Orada greceiniz, reneceiniz eyleri... Meydana kacak olanlar... Neye karar vereceklerini, onu nasl bir cezaya arptracaklarn gelip bana anlatrsnz... Syleyin, bizde lm cezas yok, deil mi? Ama muhakkak gelin! Saat te de olsa, drtte de olsa, hatta drt buuk bile olsa muhakkak gelin... Beni uyandrmalarn, eer uyanmyorsam, beni sarsarak uyandrmalarn sylersiniz... Aman Allahm! Hem zaten imdi gzme uyku bile girmez. Bir ey syliye mi? Sizinle birlikte ben de gelsem nasl olur? Hayr, olmaz efendim, ama eer her ihtimale kar Dimitriy Piyodorovi'e hi bir zaman herhangi bir para vermediinizi bildiren satrck bir yaz yazarsanz, yerinde bir ey olur... Her ihtimale kar... Bayan Hohlakova yaz masasna doru heyecanla zplarcasna gitti: Tabi yazarm, dedi. Hem biliyor musunuz bulularnzla ve bu ilerdeki becerikliliinizle beni artyorsunuz.14 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 15 Baya heyecan duyuyorum... Burada grevli misiniz? Bizim kentte hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Konuurken mektup kdna iri bir yaz ile acele acele u cmleyi yazd: Hayatmda hi bir zaman zavall Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'a bor olarak (zavall diyorum, nk imdi artk kendisi zavall olmutur) bin ruble'yi vermemiimdir! Ne bugn ne de herhangi bir zaman, hi bir vakit baka bir para da vermedim! Bu konuda dnyamzda kutsal olan ne varsa hepsinin zerine yemin ederim! Hohlakova. evik bir hareketle Piyotr lyi'e doru dnd: te kd yazdm, dedi. Gidiniz, kurtarnz! Bu sizin yapacanz byk bir aama olacaktr. Sonra onu kez hala kutsad. Hatta onu uurlamak iin koarak sofaya kadar gitti: Size ne kadar teekkr etsem azdr! nce bana geldiiniz iin size ne kadar minnettar kaldm bilemezsiniz. Nasl oldu da imdiye kadar hi karlamadk? Sizi evime kabul etmek, benim iin bir gurur vesilesi olur; bundan byle de daima evime gelebilirsiniz... Hem burada hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Hem de grevinizde bu kadar titizlik gsterdiinizi, byle yerinde bulularnz olduunu bilerek... Ama deerinizi bilmeleri gerekir! Artk sizin nasl bir insan olduunuzu anlamaldrlar! nann, sizin iin elimden ne gelirse hepsini... Ah, genleri o kadar severim ki!.. Genlie m ben. Bugn ac iinde kvranan Rusya'nn btn dayana genlerdir, btn umutlan onlara baldr... Ah, haydi gle gle! Piyotr lyi, artk koarak dar kmt, yle yapmam olsayd, Hohlakova onu o kadar abuk brakmyacakt. Bununla birlikte bayan Hohlakova onun zerinde olduka ho bir izlenim yaratm, hatta byle berbat bir ie burnunu sok- mas yznden iinde uyanm olan endieyi biraz hafifletmiti. nsanlarn zevki deiiktir, bu bilinen bir eydir. Piyotr lyi iinde ho bir his duyarak: Hem hi de o kadar yal deil, tersine ben onu kz sanabilirdim! diye dnyordu. Bayan Hohlakova'ya gelince, gen adam onu dpedz bylemiti: Ne kadar becerikli, ne kadar titiz! amzn genlerinden biri byle olsun, bu kadar grgl, stelik derli toplu bir grn olsun, hayret!.. Bir de ada genlerin hi bir eyi beceremediklerini sylerler. te tam tersini

dorulayan bir rnek! gibi eyler dnyordu. kadar ki o korkun olay aklndan bsbtn karmt ve ancak yatana yatarken, lme ne kadar yaklam olduunu hatrlyarak: Ah, bu feci bir ey! Feci bir ey! diye mrldand... Ama hemen sonra derin ve tatl bir uykuya dald. Bu arada unu syliyeyim ki, eer imdi anlatm olduum o gen memurla henz hi de o kadar yal olmayan dul arasndaki eksantrik karlama, sonradan bu titiz ve grevini tam olarak yerine getiren dikkatli gen adamn meslek hayatnda, kentimizde imdiye dek herkesin hayretle hatrlad bir kariyer yapmasna yol amam olsayd, bu nemsiz kk olaylar byle ayrntlaryla birlikte anlatmazdm! Zaten Karmazov kardelerin bu uzun hikyesini sona erdirdiimiz vakit, belki de bu konuda ayrca bir szmz olacaktr... II TEHLiKE iARETi Bizim komiser Mihayl Makarovi Makarov, emekli bir yarbayd. Emekli olduktan sonra saray maviri olmutu. Karsn kaybetmi, iyi bir adamd. Kentimize ancak yl nce gelmi, ama bu sre iinde herkese toplumu dzene sokabilen bir insan olarak tannmt. Evinden misafir eksik olmazd ve grne baklrsa, kendisi de misafir olmadan rahat edemezdi. Evinde muhakkak, her gn yemekli misafir vard. sterse bir kii olsun, ama mutlaka biri olurdu. Misafir olmadan sofraya oturulmazd. Ayrca eit eit hatta bazan hi akla gelmiyecek bahanelerle ziyafetler verilirdi. Sofraya, geri pek o kadar nadide olmamakla birlikte bol yiyecek gelirdi, nefis kulebyaka, {*) lar (*) Kulebyaka: Bir eit etli brek.16 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 17 piirilirdi. araplara gelince eit olarak belki o kadar iyi deildiler ama bol bol ikram edilileri bunu unutturuyordu. Kapdan ieri girince olduka gzel denmi bir bilardo salonu vard. Hatta .duvarlarnda siyah ereveler iinde ngiliz yar atlarnn resimleri aslyd. Bilindii gibi her bekr adamn bilardo salonunda bu yar at resimlerinin asl olmas zorunlu bir eydi. Her akam, hi deilse bir masann evresinde toplanlr, iskambil oynanrd. Ama Mihayl Makarovi'in evinde en ok kentimizin yksek sosyetesinde en tannm insanlar ve anneleriyle gen kzlar dans etmek iin toplanrlard. Mihayl Makarovi, geri eini kaybetmiti, ama mazbut bir aile hayat srdryor ve oktandr dul dalm olan kzyla birlikte oturuyordu. Kznn da iki kz, yani Mihayl Makarovi'in iki tane de torunu vard. Gen kzlar artk yetikindi, irkin saylmazlard; neeli kzlard ve herkes evlendikleri vakit, onlar iin bir drahoma verilmiyeceini bildii halde, dedelerinin evine bizim yksek sosyetenin btn genlerini ekerlerdi. Mihayl Makarovi, iten pek anlamazd, ama grevini bir ok baka insanlardan aa kalmyacak ekilde yapyordu. Doru sylemek gerekirse, tahsili olduka az olan bir insand. Hatta yetkilerinin snr konusunda olduka ak ve kaytsz bir havas vard. O zamanki arn yapt reformlar tam olarak anlyamyordu demlemez, ama bunlar bazan olduka gze batacak ekilde yanl anlyordu. Bu da kiisel yeteneksizliinden deil, karakter bakmndan kaytsz olmasndan, her hangi bir eyi incelemek iin vakit bulamamasndan ileri geliyordu. Kendisi iin efendim ben yaradl olarak sivil olmaktan ok askerim derdi. Hatta yaplan ky reformlarn hl tam ve kesin olarak anlayamyor ve bu reformlar hakknda bakalarndan her yl bir eyler daha reniyor, bylece bilgisini daha ok pratik olarak arttryordu. Oysa kendisi de iftlik sahibiydi. Piyotr lyi, kesin olarak o akam Mihayl Makarovi'in evinde misafirlerinden biri ile karlaacan biliyordu, ama bu misafir kim olacakt, bunu tahmin edemiyordu. Oysa o akam Mihayl Makarovi'in evinde savc ve blge hkmet tabibi Varvinskiy oturmu yerala (*) oynuyorlard. Bu Var-vinskiy, Petersburg tp fakltesini pekiyi ile bitirmi ve kentimize Petersburg'dan yeni gelmi gen bir doktordu. Savc ise, daha dorusu savc muavini olan ama bizde herkesin savc dedii ppolit Kirillovi zellii olan bir adamd, ihtiyar deildi. Ancak otuz yalarnda vard. Ama vereme tutulmaya ok yatkn bir bnyesi vard. yleyken olduka iman ve ocuksu bir hanmla evliydi. zzetinefsine dkn ve sinirli bir adamd. Bununla birlikte zekiydi. Hatta iyi bir yrei vard. Galiba btn felket kendisini sahip olduu zelliklerinden daha stn bir varlk sanmasndan ileri geliyordu. ste bunun iin hep huzursuz grnyordu. Bundan baka baz yksek eilimler, hatta sanatlara zg iddialara sahipti: rnein, insanlarn psikolojik durumunu, insan ruhunun zn kavrama, hatta sulunun kiiliini ve iledii suu inceleme bakmndan zel bir yetenee sahip olmak gibi. Bu bakmdan kendini hakk inenmi ve meslek hayatnda lyk olduu grevlere ulaamam bir insan olarak dnr, daima st makamlarn kendisini deerlendiremedikleri ve ona dman olduklar kansn beslerdi. Can skld zamanlar meslekten ayrlp ad mme sular ile uraan bir avukat olacan sy-liyerek tehditler bile savurduu olurdu. Baba Karamazov'un ocuklar tarafndan ldrlmesi, onu bsbtn ayaa kaldrm gibiydi: Bu yle bir i ki, btn Rusya'ya duyurulabilir> diye dnyordu. Yalnz ben burada gene biraz ileri atlam oluyorum. Yandaki odada, bize Petersburg'dan ancak iki ay kadar nce gelmi gen sorgu hkimi Nikolay Parfenovi Neldov, gen kzlarla birlikte oturuyordu. Sonradan, cinayet akam btn bu insanlarn sanki mahsusmus gibi icra kuvvetini temsil eden bir adamn evinde toplandndan sz edilmi, hatta herkes buna hayret etmitir! Oysa i ok daha basit ve son derece normal olmutu. ppolit Kirillovi'in einin iki gndr dileri aryordu ve adamcazn kadnn iniltilerini duymamak iin herhangi bir yere gitmesi gerekiyordu. Doktor ise zaten alt iin akamlar iskambil oynamadan duramazd. Nikolay Parfenovi Neldov (*) Yerala: Bir eit iskambil oyunu.18 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 19 ise daha gn nce, Mihayl Makarovi'in byk kz Olga Mihaliyovna'ya, srrn bildiini, gya lf arasnda sylyormu gibi birden aklamak, bylece cann skmak dncesi ile o akam evlerine gitmeyi tasarlamt; gen kza o gn doum gn olduunu bildiini, ama gen kzn mahsus, tek btn kent halkn dansl bir toplantya davet etmemek iin bizim sosyeteden bunu saklam olduunu syliyecekti. Gen kzn ya konusunda imalarda bulunarak

ok gleceini tahmin ediyordu. Ona: Yanz aklamaktan korkuyorsunuz, imdi artk srrnz biliyorum, yarndan tezi yok, bunu herkese anlatacam, falan... filn... diyecekti. Sevimli gen, taklmay ok severdi. Hanmlar bu yzden ona yaramaz diyorlard, bu da onun galiba houna gidiyordu. Bununla birlikte, olduka iyi bir aileden, iyi terbiye grm, iyi duygular besliyen ve taklmay sevdii halde, bunu kt bir niyet beslemeden yapan ve daima terbiyeli davranan bir genti. Grnte ksa boylu, zayf ve narindi. nce solgun parmaklarnda daima prl prl parlayan birka yzk gze arpard. Grevini yerine getirdii vakit ise ar derecede cidd olur, sanki grevinin nemini ve sorumluluklarn kutsal sayyor-mu gibi bir tavr taknrd. zellikle sorgu srasnda basit halk arasndaki katilleri ve baka canileri mkl duruma sokmay beceriyor ve gerekten onlarn iinde, kendisine fcar sayg olmasa bile, bir eit hayret uyandryordu. Piyotr lyi, komiserin evine girince arp kald: Birden herkesin hereyi bildiini anlad. Gerekten de, herkes iskambili brakm ayakta tartyordu. Hatta Nikolay Parfenovi bile gen kzlarn yanndan ayrlp koarak oraya gelmiti; savaa hazr, atlgan bir hali vard. Bylece Piyotr lyi artc bir haberle karlat: htiyar Fiyodor Pavlovi gerekten o gece, kendi evinde ldrlm ve soyulmutu. Bu da, biraz nce, u ekilde renilmiti: Bahe duvarnn dibinde ylp kalm olan Grigoriy'in kars Marfa gnatyevna, yatanda derin bir uykuda olduu TC bylece sabaha kadar uyuyabilecei halde, birden uyanmt. Uyanmasnn nedeni yandaki odada kendinden gemi olarak yatan Smerdyakov'un sarallar gibi korkun bir lk at-masyd. Sara krizine tutulduu vakit daima byle lklar atard ve bu lklar mr boyunca Marfa gnatyevna'y korkutur, onu hasta ederdi. Bu barlara hi bir zaman alamamt. Uykulu uykulu yerinden frlam ve deli gibi Smerdyakov'un^ kk odasna komutu. Ama oras karanlkt, yalnz hastann korkun bir ekilde hrltlar karmaya balad ve rpnd duyuluyordu. O zaman Marfa gnatyevna'nn kendisi de bir lk atm ve kocasn armak istemiti, ama birden yatandan kalkt srada Grigoriy'in yannda bulunmadn hatrlar gibi olmutu. Tekrar karyolaya komu, zerini el yordam ile aramt. Ama karyola gerekten botu. Demek ki, Grigoriy gitmiti. Ama nereye? Marfa gnatyevna kapya komu ekingen bir tavrla ona oradan seslenmiti. Tabi bir karlk alamamt. Ama gecenin sessizliinde bahenin uzak bir yerinden bir takm iniltiler duyar gibi olmutu. Kulak kabartmt: niltiler tekrar duyulmutu, o zaman bunlarn gerekten baheden geldiini kesin olarak anlamt. Dengesi bozulmu zihninden: Aman Yarabbi tpk o zamanlar pis kokulu Lizaveta'nn bard gibi diye bir dnce gemiti. rkek bir tavrla basamaklardan aa inmi ve dikkatle baknca, bahe kapsnn ak olduunu grmt. Herhalde zavallck orada diye dnm, bahe kapsna yaklam ve birden Grigoriy'in zayf, iniltili, insana korku veren bir sesle: Marfa! Marfa! diye onu ardn iyice iitmiti. Marfa gnatyevna Tanrm bizi felketten koru diye fsldayarak, kendisini aran sesin geldii yne doru atlm ve ite byle Grigoriy'i bulmutu. Ama onu bulduu vakit, Grigoriy duvarn dibinde ilk olarak ylp kald yerde yatmyordu, artk duvardan yirmi adm kadar ilerde idi. Sonradan kendine gelince, yerde srne srne oraya kadar gittii anlald. Herhalde uzun bir sre ve bir ka kez kendini kaybederek, tekrar tekrar baylarak srne srne ilerlemiti. Marfa gnatyevna Grigoriy'in st ba kan iinde olduunu farketmi ve hemen lk la barmaya balamt. Grigoriy ise, alak sesle ve aralarnda balants olmayan szler syleyerek: ldrd... Babasn ldrd... Ne baryorsun aptal... Ko, ar, diye mrldanmt. Ama Marfa gnatyevna bir trl susmam, hep barmt. Sonra birden beyin odasnda pencerenin ak olduunu ierde de k yandn farketmi, bunun zerine ona komu ve Fiyodor Pav20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 lovi'e seslenmee balamt. Ama pencereden ieri bir gz atnca korkun bir manzara grmt: Bey, srtst yerde yatyor hi kmldamyordu. Srtndaki beyaz robdambrn ve beyaz gmleinin gs ksm kan iindeydi. Masann zerinde duran mum parlak bir kla kan da, Fiyodor Pavlo-vi'in hareketsiz, l yzn de aydnlatyordu. ste o zaman, Marfa gnatyevna mthi bir dehet iinde pencereden geri ekilerek koa koa baheden km, avludaki byk kapnn srgsn ekmi, var gc ile komu Mariya Kondratyevna'-nn arka bahesine doru gitmiti. Komular olan ana kz artk uykudaydlar. Ama Marfa gnatyevna'nn pancurlar iddetle ve durmadan yumruklayarak barmas zerine onlar da uyanm, pencereye doru atlmlard. Marfa gnatyevna balantsz szlerle, tiz lklar ata ata, bara bara konumaya balam, bununla birlikte en nemli olan eyleri onlara bildirmi, yardm istemiti. Yeri yurdu olmayan Foma da tam o gece evlerinde yatya kalmt. Kadnlar hemen onu uyandrm ve birden cinayet yerine komulard. Yolda giderlerken Mariya Kondratyevna daha nce, saat dokuza doru onlarn bahesinden tm blgeyi nlatan korkun ve tiz bir lk duyduunu hatrlamt. Bu, tabi Grigoriy'in artk duvarn zerine km olan Dimitriy Fiyodorovi'in ayan yakalyarak: Baba katili! diye bard anda att lkt. Mariya Kondratyevna, sesin geldii yn iaret ederek: biri bir lk att, sonra birden sustu! diyordu. Grigoriy'in yatt yere gelince, iki kadn Foma'nn yardm ile onu yerden kaldrp uaklarn dairesine gtrmlerdi. I yakm ve Smerdyakov'un hl sakinlemediini, kendi kck odasnda rpndn, gzlerinin yana kaydn, dudaklarndan da kpkler aktn grmlerdi. Grigoriy'in ban sirkeli su ile ykamlard. O da suyun etkisi ile artk bsbtn kendine gelmi ve hemen beyefendi ldrld m, yoksa sa m? diye sormutu. O zaman her iki kadn, beyin yanna gitmi ve baheden ieri girdikleri zaman bu sefer artk yalnz pencerenin deil, evin baheye alan kapsnn da ardna kadar ak olduunu grmlerdi. Oysa bey, son bir hafta, her gece kapy ierden iyice kilitliyor, hatta Grigoriy'in bile hangi nedenle olursa 'olsun, kapy almasna izin vermiyordu. ki kadn da, Foma da, kapnn ak olduunu grnce bey'in odasna sonradan bamza bir i gelmesin diyerek girmekten korkmulard. Grigoriy ise, onlar yanna dnnce, hemen komisere komalarn sylemiti. te o zaman Mariya Kondratyevna oraya komu ve komiserin evinde bulunan herkesi heyecana vermiti. Bylece, Piyotr lyi'-ten ancak be dakika nce gelmi oluyordu ve Piyotr lyi geldii vakit, artk sadece kendi tahminleri ve olup bitenlerden kendi kendine kard sonularla gelen biri olarak deil, bir grg tan gibi karlanmt. Hele anlatt

eyler, herkesin katilin kim olduu konusunda yrtt tahminleri daha da kuvvetlendirmiti. (Bununla birlikte kendisi iinden son dakikaya kadar hl bunun byle olduuna bir trl inanmak istemiyordu.) Hemen harekete gemeye karar verdiler. Komiser yardmcsna hemen drt tank bulmak grevini verdiler. Sonra da burada anlattm gibi, kurallara uygun olarak Fiyodor Pav-lovi'in evine girip yerinde aratrma yaptlar. Henz yeni gelmi ve heyecanl bir adam olan hkmet tabibi kendiliinden komiser, savc ve zabt memuru ile birlikte gitmek isteinde bulundu. Bu arada yalnz ksaca sunu syliyeyim: Fiyodor Pavlovi'in kafas krlarak ldrlm olduu anlalmt, ama bu neyle yaplmt? Herhalde sonradan Grigo-riy'i de yere sermi olan ayn letle... O srada letin ne olduunu rendiler ve elden gelen tbb yardmn yapld Gri-goriy'den zayf bir sesle kesik kesik olarak nasl yere serildiinin hikyesini dinlediler. Elde fenerle duvarn dibini aratrdlar ve bahedeki patikann zerine en grnen yere atlm olan bakr havanelini buldular. Fiyodor Pavlovi'in yatt odada pek yle gze batan bir karklk grmediler, ama karyolasnn nndeki perdeyi ekince, yerde kaln bir kttan yaplm, arivlerde kullanlan eitten zerinde, eer gelmek isteinde bulunursa Meleim Gruenka'ya verilecek olan bin rublelik hediye diye yazl olan bir zarf buldular. Yaznn altnda da her halde sonradan Fiyodor Pavlovi'in kendi eli ile ilve ettii ve civcivime sz yazl idi. Zarfn zerinde krmz bal mumundan byk mhr vard. Ama zarf yrtlmt, iinde de bir ey yok-22 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 23 tu: Paralar alnmt. Yerde zarf balamak iin kullanlm olan ince pembe kurdeleyi buldult... Piyotr lyic'in ifade verirken de syledii baka szler a-rasnda zellikle bir ey savc ile sorgu yargcnn zerinde olaanst bir etki yapt. O da uydu: Dimitriy Fiyodorovi muhakkak gn doarken tabanca ile intihar etmiti. nk kendisi yle karar vermiti. Piyotr lyi'e de bunu kendisi sylemiti. Hatta tabancay onun yannda doldurmu, bir de kt yazarak onu cebine koymutu... Demek ki, bir an nce olay yerine, Mokroye'ye gitmek, belki de gerekten kendini vurmay aklna koymu olan katili bunu yapmadan nce yakalamak gerekiyordu. Savc mthi bir heyecan iinde: Bu apak, bir ey! diye tekrar edip duruyordu. Byle serseriler daima yle yaparlar, yarn kendimi ldrrm, lmeden nce iyi bir keyfedeyim bari, derler.> Dimitriy'in dkkndan arap ve yiyecek ald anlatldnda ise, savc daha da ok heyecanland. Hatrlar msnz beyler, tccar Olsufyev'i ldrp bin be yz rublesini alan delikanl da cinayetten hemen sonra gidip salarm kvrtm, ardndan da nemli bir paray bir kenara bile koymadan tpk bunun gibi paralar elinde tutarak fahielere gitmiti, dedi. Bununla birlikte soruturma, Fiyodor Pavlovi'in evini arama, kanun formaliteler ve buna benzer eyler ii geciktiriyordu. Btn bunlar iin zamana ihtiya vard. Bu yzden Mokroye'ye kendileri gitmeden iki saat nce, tam o akam kent'e maan almak iin gelmi olan blge zabta memuru Mavrikiy Mavrikevi mertzov'u gnderdiler. Mavrikiy Mav-rikevi'e u grev verilmiti: Mokroye'ye gidince hi kimseyi velveleye vermeden grevli st makama mensup kiiler gelinceye kadar, katili gz hapsine almak, muhafzlar ve oradaki zabta memurlarn duruma hazrlamak. Bunlar ve buna benzer emirler verilmiti. Mavrikiy Mavrikevi de, kendisine sylendii gibi davrand ve yalnz eski bir ahbab olan Trifon Borisovi'e ne iin geldiini gizli olarak ksmen anlatt. te Mitya'nn karanlkta taraada kendisini arayan hancya rastlay ve Trifon Borisovi'in yznde de, szlerinde de birden bir deiiklik meydana gelmi olduunu farkedii de bu sraya rastlar. Bylece Mitya da, orada bulunan bakalar da gz hapsinde olduklarn hi farketmediler. Tabancalarn bulunduu kutuyu ise Trifon Borisovi oktan alm gizli bir yere koymutu. Hkmet memurlarnn hepsi ise ancak sabahleyin, saat bete, nerdeyse ortalk aard srada geldiler. Komiser, savc ve sorgu yargc iki fayton, iki de troyka ile gelmilerdi. Doktor'a gelince, o sabahleyin otopsi yapmak niyeti ile Fiyodor Pavlovi'in evinde kalmt. Ama onu asl ilgilendiren ey, hasta uak Smerdyakov'un durumu idi. Yola koyulan arkadalanna: Bu kadar iddetli ve byle uzun, hi durmadan iki gn iki gece sren sara krizlerine nadir rastlanr, byle bir olay bilimin ilgilendii bir olay saylr, diyordu. Onlar da glerek bu buluu iin kendisini tebrik ettiler. Bu arada savc ile sorgu yargc ok iyi hatrlyorlard ki, doktor ok kesin bir tavrla, Smerdyakov'un ertesi sabaha kadar yasamyacan szlerine eklemiti. imdi bu uzun ve bana yle geliyor ki, zorunlu olan bu aklamadan sonra, hikyemize, daha nceki kitapta yarda kesmi olduumuz na dnelim. III BR RUHUN LELERDEN GE BRNC LE te Mitya oturuyor, vahi bir bakla orada bulunanlara kendisine sylenenleri hi anlamadan bakyordu. Birden ayaa kalkt, ellerini yukar doru uzatarak yksek sesle: Sulu deilim! Bu kandan ben sulu deilim! Babamn kann dkmekten sulu deilim... ldrmek istedim ama sulu deilim! Bunu ben yapmadm. Ama barr barmaz, perdenin br tarafndan Gruen-ka frlad ve komiserin ayaklarna kapand. Yrek paral-yan bir sesle gz yalar iinde, kollarn herkese uzatarak: Sulu olan benim, benim! Alan biri olan ben suluyum! diye bard. Benim yzmden ldrmtr onu! Ac ektirerek onu bu hale ben getirdim! O, zavall len ihtiyar24 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 25 da ac ektirerek mahvettim, iimdeki ktlk yznden onu da bu hale getirdim! Asl sulu, birinci sulu, en nemli sulu benim!.. Komiser ona el kaldracak oldu:

 Evet sulu sensin; diye bard. Asl sulu sensin! Sen yo!a gelmez, ahlksz bir kadnsn, asl su sende! diye haykrmaya balad. Ama onu hemen orada teskin ettiler. Hatta savc ona iki eli ile sarld: Byle yaparsanz dzensizlik olur Mihayl Makarovi! diye bard. Dpedz soruturmaya engel oluyorsunuz... i bozuyorsunuz... Bunu; sylerken nerdeyse nefesi tkanyordu. Nikolay Parfenovi. mthi bir fkeyle: Tedbir almak gerekir, tedbir almak, tedbir almak! diye baryordu. Baka trl imkn yok olamaz! Hl yere diz km olan Gruenka, lgnca: kimizi birden muhakeme edin! diye barmaya devam ediyordu. kimizi birden cezalandrn! imdi gerekirse lm cezasn da onunla birlikte ekmeye razym! Mitya ona doru atlp yere diz kerek gen kadn smsk kucaklad: Grua! Hayatm benim, canm benim, kutsal sevgilim benim! dedi. Ona inanmayn, onda hi bir su yoktur, hi kimsenin kanma girmemitir o, hi bir eyden tr suu yoktur! diye baryordu. Sonradan kendisini birka kiinin zorla ondan ayrdklarn, Gruenka'y birden uzaklatrdklarn ve artk masann banda oturduu vakit aklnn bana geldiini hatrlyacak-t. Yannda ve arkasnda palaskal adamlar duruyorlard. Karsnda, masann br tarafnda, divann zerinde sorgu yargc Nikolay Parfenovi oturuyor ve hep ona masann zerinde duran bardaktan biraz su isin diye rica ediyordu: Su iince rahatlarsnz, sakinleirsiniz, korkmayn korkmayn, diye son derece nazik bir tavrla tekrarlyordu. Mitya ise birden (bunu sonradan hatrlyacakt) nedense parmaklarndaki o iri yzklere mthi bir ilgi ile bakmaya balamt; bunlardan biri bir gk yakuttu. br ise garip parlak sar renkte, saydam bir tat ve yle gzel bir parlts vard ki! Sonradan uzun bir sre hayretle hatrlyacakt ki, bu yzkler sorgunun o korkun saatleri sresince baklarn kanlmaz bir ekilde hep zerlerine ekmilerdi. O kadar ki, nedense onun durumunda bulunan birine hi uymayan bu davrantan bir trl kendini kurtaramam, gzlerini onlardan ayramam, o yzkleri zihninden bir trl silememiti. Mitya'nn solunda, o akam balangta Maksimov'un o-turduu yerde imdi savc oturuyordu, sanda ise o vakit Gruenka'nn oturduu yere, imdi srtnda avc ceketine benzeyen olduka eski bir ceket giymi, al yanakl bir gen yerlemiti. nnde de bir hokka ile kt vard. Bu gencin sorgu yargcnn gelirken birlikte getirdii zabt ktibi olduu anlald. Komiser ise imdi odann br ucunda pencerenin nnde, Kalganov'un yannda ayakta duruyordu. Kalganov da ayn pencerenin yannda bir iskemleye oturmutu. Sorgu yargc yumuak bir tavrla belki onuncu kez; Su isenize, diye tekrarlad. Mitya, gzleri dar uram, korkun, hareketsiz bir bakla sorgu hkimine bakarak: tim, beyler, itim... Ama... Her neyse, ezin beni bay-ler, cezaya arptrn, kaderimi tayin edin! diye bard. Sorgu yargc yumuak, ama srarl bir tavrla: Demek babanz Fiyodor Pavlovi'in lmnden sulu olmadnz kesin olarak ileri sryorsunuz yle mi? diye sordu. Sulu deilim! Belki baka bir ihtiyarn kanna girmekten suluyum, ama babam ldrmekten sulu deilim! Hem arkasndan gz ya dkyorum! ldrdm, ldrdm ihtiyar, ldrdm ve yok ettim... Ama o dktm kann hesabn, bir bakasnn kann dkmekle, korkun bir cinayetle, hi bir suum olmayan bir cinayetle sulandrlarak demek, bana ok ar geliyor... Beni korkun bir eyle sulandrdnz baylar, yldrmla vurulmu gibi oldum! Ama babam kim ldrd, kim ldrd? Madem ben ldrmedim, kim ldrm olabilir onu? Akl alacak ey deil! Sama! mknsz bir ey!... Sorgu yargc:26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Asl i bunda ya! Kim ldrm olabilir?... diye sze balayacak oldu... Ama savc ppolit Kirillovi (geri kendisi savc muaviniydi ama biz ona ksa olsun diye sadece savc diyeceiz) sorgu yargc ile baktktan sonra Mitya'ya doru dnerek: htiyar uak Grigoriy Vasilyevi iin bouna zlyorsunuz. unu bilin ki, kendisi sadr, aylmtr ve hem onun hem de sizin imdi verdiiniz ifadeye gre ona indirdiiniz ar darbelere ramen, galiba sa kalacaktr. Daha dorusu doktorun akladna gre yle olacak... Mitya birden kollarn iki yana iddetle indirerek: Sa m? Demek sa ha? diye avaz kt kadar bard... Btn yz aydnland: Tanrm benim iin yaptn, benim gibi gnahkr ve kt kalpli bir adamn duasn iiterek gsterdiin bu mucize iin sana krediyorum! Evet evet duam iitti, btn gece dua ettim! Bunu sylerken kez ha kard. Neredeyse nefesi tkanyordu. Savc: Zaten sizinle ilgili... o durum... konusunda, o nemli ifadeyi de Grigoriy vermitir... diye devam edecek oldu. Mitya birden iskemlesinden frlad: Bir dakika baylar, Allah rzas iin! Bir dakika durun, onun yanna bir gidip geleyim... Nikolay Parfenovi de hemen tiz bir sesle bard: Rica ederim! imdi, u anda, katiyyen olmaz! dedi ve o da ayaa frlad. Palaskal adamlar Mitya'y yakaladlar. Zaten kendisi gene iskemlenin zerine kmt...

 Ne kadar yazk! Oysa ben ona sadece bir an iinde haber vermek istiyordum ki... Btn gece, bir trl rahat vermiyen o kan artk temizlenmitir ve ben artk bir katil deilim! Ondan baka kime haber vereceim? Benim nianlm-dr o baylar! Bunu sevinle ve kutsal bir eyden sz eder gibi evresindekilere gz gezdirerek sylemiti. Ah! Size ne kadar teekkr etsem azdr, baylar! Ah beni nasl yeniden hayata kavuturdunuz, bir an iinde beni nasl dirilttiniz! O ihtiyar beni kucanda tamt, beni teknede ykamtr, daha yanda bir bebek olduum ve terk edildiim vakit, bana babalk etmitir! Sorgu yargc: Demek siz... diye sze balyacak oldu. Mitya iki dirseini de masann zerine koyup elleriyle yzn kapyarak: zin verin baylar, bir dakikack daha izin verin, diye szn kesti. Brakn bir parack aklm bama gelsin, biraz nefes alaym baylar! Btn bunlar insan mthi sarsyor, mthi! nsann yz davul deil ki, durmadan dvlsn! Nikolay Parfenovi tekrar: Azck daha su iseniz... diye mrldand. Mitya ellerini yznden ekerek gld. Baknda bir zindelik vard. Sanki bir anda deimiti. Sesi de bambaka olmutu. Artk gene btn insanlara eit, eskiden tand btn bu insanlarla ayn dzeyde olan bir varlkt. Sanki orada, hepsi dn, daha hi bir ey olmadan, herhangi bir sosyete toplantsnda bir araya gelmi gibiydiler. Yalnz bu arada unu syliyelim ki, Mitya, ilk geldii zamanlar komiserin evinde daima candan karlanyordu. Ama sonradan, zellikle son ay iinde, Mitya, ona hemen hemen hi uramam komiser de ona rastlad vakit, rnein, sokakta onunla karlanca iddetle kalarn atmaa ve sadece nezakete aykn olmasn diye selamna karlk vermee balamt. Bunu Mitya da iyice farketmiti. Savc'yla ise daha da uzak bir tankl vard. Ama sinirli ve hayale dkn bir kadn olan eini bazan ziyaret ettii oluyordu. Geri bu ziyaretlerini en iyi niyetlerle yapyordu, ama ona niin gittiini kendisi de bilmiyor, savcnn kars da her zaman onu candan karlyordu. Kadn nedense son zamanlara kadar onunla ilgilenmiti. Sorgu yargc ile henz yakndan tanmamt, bununla birlikte onunla karlam, hatta bir iki kez kadnlar konusunda konuulmutu. Birden neeli neeli glerek: Gryorum ki, siz en becerikli savclardan birisiniz, dedi. Ama imdi ben kendim size yardmda bulunacam. Ah, baylar! imdi yeniden domu gibiyim dnyaya... sakn size28 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 29 byle basit bir ekilde hitap ediyorum diye bana darlmayn. Sonra biraz da sarhoum. Bunu size aka syliyebilirim. Galiba sizinle... akrabam Miusov'un evinde karlamak erefine kavumutum, yle deil mi Nikolay Parfeni... Baylar, baylar, ben u anda kendimi sizinle eit saymak iddiasnda deilim! u anda sizin karnzda ne durumda bulunduumu, ne ekilde oturduumu biliyorum. Biliyorum ki, eer, Grigoriy benim iin ifade vermise... korkun, evet tabi korkun bir phe altndaym. Fec bir ey! Fec bir ey! Bunu anlamyor deilim! imdi ie girielim baylar. Ben hazrm, imdi bu ii bir anda bitiririz. nk dinleyin, dinleyin baylar. Madem ben kendim sulu olmadm biliyorum, o halde ii bir anda bitiririz demektir! yle deil mi? yle deil mi? Mitya hzl hzl, sinirli ve heyecanl bir tavrla ok konuuyor ve sanki kendisini dinliyenler, kesin olarak en iyi dostlarym gibi bir tavr taknyordu. Nikolay Parfenov, onu etkileyen bir tavrla: O halde imdilik ilediiniz sylenen suu kesin olarak reddettiinizi zapta geirelim, diyerek zabt memuruna doru dnd, ona alak sesle yazlmas gerekeni yazdrmaa balad. Zapta m geireceksiniz? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz? Peki yleyse yazn! Ben razym, buna hi itirazm yok baylar... Yalnz bakn... Durun, durun. yle yazn: Serkelik etmekten, zavall bir ihtiyara iddetli darbeler indirmekten suludur. Geri kendimi iten suluyorum, ama bunu yazmak gerekmez. (Birden zabt memuruna doru dnmt). Bu artk zel hayatm baylar! Bu, artk sizi ilgilendirmez. Yani benim iimde olanlar demek istiyorum... Ama ihtiyar babamn ldrlmesinden sulu deilim. Bunu dnmek vahice bir ey olur. Tam anlamyla vahice bir dnce olur bu! Size ispatlyacam, siz de hemen bunun byle olduunu greceksiniz. Siz de gleceksiniz baylar, bu phenizden tr kahkahalarla gleceksiniz. Sorgu yargc, kendinden gemi olan Dimitriy'i sakin tavryla yenmek istiyormu gibi: Sakin olun Dimitriy Fiyodorovi, diye hatrlatt. Sorguya devam etmeden nce size bir soru sormak isterdim. Bu soruma karlk vermeye raz olursanz, mteveffa Fiyodor Pavlovi'i galiba sevmediinizi, onunla srekli olarak dargnlk iinde yaadnz bir kez daha sizin aznzdan iitmek isterim... Burada hemen hemen on be dakika kadar nce, kendiniz de onu ldrmek istediinizi sylediniz; ldrmedim ama ldrmek istedim! diye bardnz. __Ben rai bardm yle? Ha, belki de barmmdr baylar. Evet, ne yazk ki. gerekten onu ldrmek istemiimdir. Hem de ok kez iimden gemitir bu... Ne yazk ki, yle oldu! stediniz demek. Peki babanza kar byle bir nefret duymaya sizi ynelten dnceler neydi, bunlar bize aklar msnz? Mitya omuzlarn silkerek hznle gzlerini yere indirdi. Bunda aklanacak bir ey yok ki, baylar dedi. Ben duygularm hi bir zaman saklamammdr. .Btn kent neler hissettiimi biliyordu. Meyhanede bile bundan herkesin haberi vard. Daha ksa bir sre nce manastrda, Zosima dedenin hcresinde de bildirmiimdir bunu... O gnn akam babam dvmtm, hatta az kalsn ldrecektim onu. Sonra da gene geleceimi ve tanklarn gz nnde onu ldreceimi syledim... Bin tank olsa bile yapacaktm bunu. Bir ay boyunca hep bunlar bararak sylemiimdir, herkes tank olmutur bu szlerime!.. Olaylar elle tutulur, olaylar kendini belli eder, olaylar her eyi aa vurur ama duygular baka eydir, baylar! Duygular bambaka

eylerdir. Bakn baylar (Mitya bunu sylerken kalarn atmt) bana yle geliyor ki, duygularm konusunda bana herhangi bir ey sormaa hakknz yoktur. Geri grevlisiniz, bunu anlyorum ama bu i yalnz beni ilgilendirir, benim i lemimdir, bu mahrem tir eydir... Ama... Madem ki duygularm nceden saklamadm... rnein meyhanede de herkese akladm, o halde... imdi de bunu bir sr olarak saklamya cam. Bakn baylar, tabi ki bu durumda aleyhimde korkun delillerin ortaya ktn anlyorum: Herkese onu ldreceimi syledim, imdi de ite onu ldrdler, o halde onu benden baka kim ldrm olabilir? Ha, ha! ha!.. Sizi balyorum baylar, tam anlamyla balyorum. Zaten kendim de ruhumun derinliklerine kasarsldm, arp kaldm. nk madem ki, ben onu l-30 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 drmedim, o halde onu kim ldrm olabilir? yle deil mi ya? Madem ben deilim o halde kimdir, kimdir?!.. Birden: Baylar! diye bard. unu renmek istiyorum. Hatta sizden bunu srarla sylemenizi istiyorum: Babam nerede ldrmler? Neyle, nasl ldrlm? Bunu syleyin bana! Bunu sylerken bir savcya, bir sorgu yargcna bakmt. Savc: Kendisini alma odasnda, yerde ba yarlm olarak yatm bir durumda bulduk. Mitya birden irkildi, dirseklerini masaya dayayarak sa eli ile yzn kapad: Bu korkun bir ey baylar! Nikolay Parfenovi: Devam edelim, diye szn kesti. imdi unu syleyin. Bu duyduunuz nefret sizde ne uyandrd? Galiba herkesin iinde ona kar kskanlk duyduunuzu aklamtnz, yle deil mi? Evet kskanlk vard, ama yalnz kskanlk deil. Para yznden yaptnz tartmalar oldu mu? Evet, para yznden de tartmalar yaptk ya. Galiba bin ruble iin aranzda tartma km, gya miras hakknzdan size borlu olduu ve vermedii bin ruble iin. Mitya birden atld: Ne ? Daha fazla, daha fazla, dedi. Belki alt binden, on binden fazla. Ben bunu herkese sylemiimdir, herkese bara bara aklammdr. Ama artk ne yapalm. bin rubleye raz olmutum. Bu bine mthi ihtiyacm vard. O kadar ki, o yastnn altnda Gruenka iin hazrlad binlik paketi benden alnm sayyordum, baylar. Evet onu . kendi param olarak sayyordum. Sanki benim malmd... Savc, sorgu yargc ile bakt ve bir frsatn bulup belli etmeden ona gz krpt. Sorgu yargc hemen: Bu konuya sonradan tekrar dneceiz! dedi. Yalnz izin verin, zellikle u nokta zerinde duralm: Bu paralar, o zarfn iindeki paralan kendi malnz olarak Baydnz zapta geirelim. Geirin baylar, bunun bana kar bir delil olacan anlamyor deilim, ama delillerden korkmuyorum ve kendi kendimi ktlyorum. itiyor musunuz ne dediimi? Kendi kendimi ktlyorum. Bakn baylar, siz beni galiba olduumdan bambaka bir insan olarak gryorsunuz... Bunu birden zntl ve somurtkan bir tavrla sylemiti. Sizinle u anda konuan soylu bir insandr. En soylu kiilerden biridir. Ve en nemlisi (bunu asla gzden karmamanz gerekir) bir sr alaklklar yapm, ama her zaman imdi olduu gibi bir varlk olarak soylu kalm, yani iten, yrekten soylu olan bir varlk olarak kalm... Anlyor musunuz, nasl anlatacam bilemiyorum... Zaten mrm boyunca susadm ey, urunda ac ektiim ey bu soyluluktu. Bir bakma yalnz bu soyluluk uruna ac ekmi, Diyojen gibi elde fenerle her yerde onu aram, yleyken btn mrnce yalnz alaka davranlarda bulunmu, yani hepimiz gibi baylar, hepimiz gibi delilikler yapm... Daha dorusu yalnz ben yle yapmmdr baylar, herkes deil, yanl syledim. Bir ben byle yapmmdr. Bir tek ben! Bam aryor baylar... Ac ektiini belli eden bir tavrla yzn buruturdu. Bakn baylar, grn houma gitmiyordu, halinde bir erefsizlik vard, o kfrler, o kutsal olan her eyi ineyi, o alaylar, o inanszlk hepsi adi, adice eylerdi! Ama imdi o ldkten sonra baka trl dnyorum. Nasl baka trl? Baka trl deil, ama ona kar byle bir nefret duyduum iin zlyorum. Pimanlk m duyuyorsunuz? Hayr, pimanlk demiyeceim. Bunu zapta geirmeyin. Zaten kendim iyi deilim ki baylar, kendim o kadar yakkl deilim ki! Bu bakmdan onu nefret edilecek bir varlk saymaya hakkm yoktu. Mesele bunda! te bunu zapta geirebilirsiniz. Mitya bunu syledikten sonra birden olaanst bir h-zne kapld. Zaten sorgu yargcnn sorularna karlk vermeye baladndan bu yana gittike daha somurtkan, daha kederli grnmeye balamt. Birden, tam o anda gene beklenmedik bir olay meydana geldi. Olup biten uydu: Geri32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 Gruenka'y biraz nce uzaklatrmlard ama, imdi sorgunun yapld o mavi odadan pek uzaa deil ancak ondan sonraki nc odaya gtrmlerdi. Bu, o gece byk ziyafetin verildii, herkesin dans ettii byk odann yanndaki kck, tek pencereli odayd. Gruenka orada oturuyordu, yannda da imdilik yalnz fena halde arm, fena halde korkmu ve sanki kurtuluu ondan bekliyormu gibi hep ona yapan Maksimov vard. Kaplarnda gsnde maden plka tayan bir kyl duruyordu. Gruenka alyordu. Birden, a-cs artk dayanlmaz bir hl alnca, ayaa frlam kollarn iki yanna vurarak tiz bir sesle: Ah nedir bu bama gelenler, nedir bu bama gelenler! diye barp kendini odadan dar atarak Mitya'sna komutu. Bu, o kadar beklenmedik bir ekilde olmutu ki, hi kimse onu

durdurmaya vakit bulamad. Mitya ise onun ln iitince tiril tiril titredi. Sonra birden frlad o da kendini kaybetmi gibi bararak ona doru atld. Ama bir araya gelmelerine imkn vermediler. yleyken gene de birbirlerini grmlerdi. Mitya'y skca ellerinden yakalamlard, rpnp duruyor, atlyordu. Onu tutmak iin drt kiinin yardm gerekti. Gruenka'y da yakalamlard ve Mitya onu srkleyerek gtrrlerken gen kadnn bara bara, kollarn ona doru uzattn gryordu. Bu olay sona erdikten sonra, Mitya gene eski yerinde, masann banda, sorgu yargcnn karsnda kendini toparlamt. Onlara doru dnerek: Ondan ne istiyorsunuz? Neden ona ikence ediyorsunuz? Onun suu yok! diye baryordu. Savc ile sorgu yargc onu sakinletirmeye alyorlard. Bylece on dakika-kadar bir sre gemiti. Sonunda odaya aceleyle oradan biraz nce ayrlm olan Mihayl Makarovi girdi ve heyecan dolu yksek bir sesle savcya: Kadn uzaklatrdk, imdi aada ama bu zavall a-dama bir tek sz sylemek istiyorum baylar. zin verir misiniz? Sizin yannzda syliyeceim baylar, sizin yannzda! Sorgu yargc: Buyurun buyurun Mihayl Makarovi, diye karlk verdi. Bu durumda hi bir itirazmz yoktur. Mihayl Makarovi, Mitya'ya doru dnerek: Dimitriy Fiyodorovi, beni dinle evldm, diye sze balad ve yznde scak bir baba sevgisi, karsndaki zavall insann nerdeyse derdini paylayormu gibi bir anlam belirdi. Senin Agrafena Aleksandrovna'y kendi elimle aa gtrdm ve hancnn kzma teslim ettim. imdi yannda o ih-yar Maksimov var, ondan hi ayrlmyor, onu sakinletirdim, iittin mi? Yalvardm yakardm sakinletirdim. Senin kendini savunmak ihtiyacnda olduunu, bu bakmdan sana engel olmamasn, iinde znt uyandrmamas gerektiini syledim, yoksa arabileceini ve yanl syleyerek kendini kt duruma sokabileceini belirttim, anladn m? Yani ksaca her eyi anlattm, o da anlad. O kadn akll ve iyi yreklidir evldm. Senin iin yalvarrken benim gibi bir ihtiyarn ellerini pmeye kalkt. Buraya da beni kendisi gnderdi. Onun iin zlmemeni sylememi istedi". Evet, imdi de benim gidip senin sakinletiini ve onun iin zlmediini ona sylemem gerekiyor. Onun iin sen de sakinle. Bunun byle olmas gerektiini anla. Ben ona kar suluyum, o tam bir Hristiyan yrei tayor. Evet baylar o, iyi yrekli ve hi bir eyde suu olmayan varlktr. imdi syle Dimitriy Fiyodorovi, ona gidip sakin duracan syleyebilir miyim? yi yrekli Mihayl Makarovi gereksiz olan bir ok eyler sylemiti. Ama Gruenka'nn acs, bir insan olarak onun ta yreine ilemiti. Hatta gzlerinde yalar vard. Mitya ayaa frlayarak ona doru atld. zr dilerim baylar! zin verin, ne olur izin verin! diye bard. Siz melek, melek ruhlu bir adamsnz Mihayl Makarovi, onun namna size teekkr ederim. Sakin olacam, neeli duracam, o sonsuz iyiliinizden kendisine unu bildirmenizi beklerim: Artk neeliyim, neelendiimi, hatta onun yannda sizin gibi koruyucu bir melek bulunduunu bildiim iin, imdi rahata glebileceimi syleyin ona. imi imdi bitiririm ve buradan kurtulur kurtulmaz ona koacam! Beni grecektir, syleyin beklesin! Birden savc ile sorgu yargcna doru dnerek: Baylar, imdi size yreimde ne varsa hepsini aklayacam, btn ruhumu aacam size! Bu ii hemencecik bitireceiz, nee ile bitireceiz... Sonunda nasl olsa hepimiz gleceiz, gleceiz deil mi? Yalnz baylar, bu kadn benim gnlmn sultandr! Ah, rica ederim bunu sylememe izin34 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 verin, artk bunu size aklyaym... Karmda olan sizlerin dnyann en soylu insanlar olduunuzu grmyor muyum? O benim hayatmn benim iin kutsal bir varlktr. Bir bilseniz! lklarn duydunuz ya. Seninle birlikte lm cezasna arptrlsam razym! diyordu. Oysa ben ona ne verdim? Ben fkarann biriyim, elimde avucumda bir ey yok, byle bir sevgiye deer miyim? Biimsiz, utan verici ve utanlacak yzl bir varlk olan ben, byle bir aka lyk mym? Byle bir kadnn krek cezasn ekmek iin, benimle birlikte gitmesi olacak ey mi? Demin, benim iin ayaklarnza kapand. Oysa gururlu bir kadndr ve hi suu yoktur. Nasl olur da ona tapmam, nasl olur da barp armam ve demin yaptm gibi ona komam? Ah, zr dilerim baylar, her neyse... simdi teselli buldum! Sonra iskemlenin zerine yld ve yzn iki eliyle kapayarak hkra hckra alamaya balad. Ama artk bunlar mutluluk gzyalar idi. Bir an sonra kendine geldi. Sorgu yargc, ok memnundu. Hatta galiba br hukukular da yle. Hepsi imdi sorgunun yeni bir safhaya gireceini hissediyorlard. Mitya, komiseri uurladktan sonra baya neelenmi ti. Eh imdi tam anlamyla emrinizdeyim, baylar. Hem,.. Btn o ayrntlara girilmese, hemen anlardk. Gene o nemsiz eylerden sz ediyorum... Baylar emrinizdeyim, ama karlkl olarak gven duymamz gerekir... Siz bana inanmalsnz, ben de size... Aksi halde hi bir zaman bir sonuca varamayz. Bunu asl sizin iin sylyorum, i bana baylar, is bana! Asl nemlisi de u: Ruhumu byle didik didik etmeyiniz, samalklarla yreime ikence yapmaynz. Bana yal nz nemli eyleri, olaylar sorunuz. O zaman ben de sizi hemen tatmin ederim. Allah kahretsin o nemsiz ufak tefek eyleri! Mitya, ite yksek sesle byle syleniyordu. Sorgu yeniden balad. IV KNC LE Nikolay Parfenovi, ok miyop, patlak, ack kl rengi iri gzleri parl parl parlayarak belli bir memnunlukla ve heyecanl bir tavrla konumaya balad. Bir dakika kadar nce, gzln de karmt: Byle hazr olmakla bize ne kadar cesaret veriyorsunuz bilemezsiniz, dedi. Hem imdi karlkl olarak gven duymamzdan sz ederek gerekten nemli bir noktaya dokundunuz. phe altnda olan kii, gerekten kendini savunmak istiyorsa, bunu umut ediyorsa ve susuz olduunu ispatlyabi-lecek durumda ise karlkl bir gven olmadan byle nemli ilerde sonu almak imknszdr. Biz elimizden gelen her eyi yapacaz. Zaten siz de imdi bu isi nasl idare ettiimizi grm olmalsnz... Bu szlerimi doru buluyorsunuz deil mi ppolit Kiriliovi?

Bunu savcya doru dnerek sylemiti. Savc, Nikolay Parfenovi'in heyecanl szleri ile kyaslanrsa biraz souk bir tavrla ama gene de szlerini destekliyerek: Evet, tabi! dedi. unu ilk ve son olarak syliyelim ki, bizim kente yeni gelmi olan Nikolay Parfenovi, daha grevine balad sralarda bizim savc ppolit Kirillovic'e kar olaanst bir sayg duymu ve ona yrekten balanmt. Bizim meslekte hakszla uram ppolit Kirillovi'in olaanst psikoloji ve hatip olarak konuma yeteneklerine itiraz kabul etmeyecek ekilde inanan tek kii oydu ve gerekten hakszla uradna inanyordu. Onun nasl bir insan olduunu daha Petersburg'da iken iitmiti. Buna karlk, o gencecik Nikolay Parfenovi de bizim hakszla uram savcnn dnyada i. ten olarak sevdii tek kiiydi. Oraya gelirken daha yolda kendilerini bekliyen iten sz ederek, baz noktalarda anlam baz eyleri kararlatrmlard. imdi de masa banda Nikolay Parfenovi'in keskin zeks kendisinden daha yal olan meslek arkadann her davrann, yzndeki her anlam dahaKARAMAZOV KARDELER 37 36 KARAMAZOV KARDELER o bir sz sylemeden, bir bakndan, bir gz krpndan kendisine verilen tm iaretleri hemen anlyordu. Mitya sabrszlk iinde'. Baylar, izin verin kendim anlataym, szm nemsiz eylerle kesmeyin, ancak o zaman her eyi size bir anda anlatacam, diyordu. Mkemmel! Teekkr ederim! Yalnz sizin bize syliye-ceklerinizi dinlemeden nce izin verirseniz bizini merakmz eken bir olay zerinde daha duracan. O da u: dn aksam saat bete rehin olarak braktnz tabancalarnzn karlnda arkadanz Piyotr lyi Perhotin'den alm olduunuz o on rubleden sz etmek istiyorum. Rehine verdim baylar! Verdim. On rubleye rehin ettim! Bundan ne kar? Baka sylenecek bir ey yok. Yoldan kente gelir gelmez, gidip onlar rehine verdimi. Yaa, demek yoldan dndnz. Kentin dna m kmtnz? Gitmitim efendim, krk verstlik bir yere gittim. Siz bunu bilmiyor muydunuz? Savc ile Nikolay Parfenovi baktlar. Zaten hikyenize dn sabahtan bu yana neler yapm olduunuzu, sistemlice bandan sonuna kadar anlatarak baslasanz nasl olur? rnein izin verirseniz unu renmek istiyoruz: Kentten niin ktnz? Ne zaman yola koyuldunuz ve ne zaman dndnz... Btn bu olaylar. Mitya, yksek sesle gld: Balangta yle syleseydiniz ya! Hem bunu istiyorsanz ie dnden deil, bundan gn ncesinden balamak gerekir, o zaman nereye nasl ve niin gittiimi anlarsnz. Bundan gn nce sabahleyin burann tccarlarndan Sam-sonov'dan bin ruble istemeye gittim, karlnda salam bir teminat gstererek... O para birden ok lzm olmutu baylar, birden ok ihtiyacm olmutu ona... Savc nazik bir tavrla szn kesti. Bir dakika, sznz kesebilir miyim? dedi. Byle bir paraya yani bin rublelik bir paraya neden byle bir ihtiya duydunuz? diye sordu. Ah baylar! Ne olur, gene ayrntlara girmeyelim: Neden, nasl, ne zaman ve niin bu kadar paraya ihtiyacm oldu da, neden u kadara ihtiyacm olmad ve btn bu gevezelikler... Btn bunlar kitapta bile anlatamam, stelik bir de son sz yazmam gerekir. Mitya, bunlar, btn gerei olduu gibi anlatmak isteyen ve en iyi niyetleri besleyen bir insann candan ama sabrsz lubalilii ile sylemiti. Birden kendisini toplad: Efendim, byle ikide bir ba kaldrdm iin bana darlmayn. Tekrar rica ediyorum; tekrar una inanmanz isterim ki, size kars byk bir sayg duyuyorum ve u andaki durumu anlyorum. Sarho olduumu sanmayn. imdi artk ayldm. Keke sarho olsaydm, bu ie hi de engel olmazd. Benim sarholuum yle olur: Aylnca akllanr - budala olurum tim mi aptallar - akllanrm. Ha! ha! ha! Yalnz gryorum ki, imdilik karnzda espri yapmam yakk almyor. Yani imdilik birbirimizi anlayamayacaz. zin verirseniz kendime kar da daha saygl olaym, sayg duyulacak bir insan olduumu gstereyim. imdiki fark anlamyor muyum sanyorsunuz? Ne olursa olsun karnzda imdi bir sulu olarak oturuyorum. Yani sizin gibi yksek n-sanlarla hi bir zaman eit olamam. Size de beni gz hapsine almak grevi verilmi: Grigoriy'e bunlar yaptm diye bana aferin! diyecek deilsiniz ya! htiyarlarn kafasn kran cezasz kalmaz ya. Ona bunu yaptm diye tabi beni mahkemeye vereceksiniz. Sonra da alt ay ya da belki bir yl hapis verirsiniz. Sizin hukukular bana ne ceza verirler bilmem. Geri meden haklardan yoksun kalacam biliyorum, meden haklar elimden alnacak deil mi, bay savc? Bundan da anlald gibi, aradaki fark anlyorum baylar... Ama unu da kabul edin ki, bu sorduunuz sorularla Tanrnn kendisini de artabilirsiniz. Nereye bastn? Nasl bastn? Ne zaman bastn? Neyin iine bastn? Byle giderse, ne karlk vereceimi aracam, siz de hemencecik kalemi elinize aldnz gibi zapta geirirsiniz, o zaman ne olacak? Hi bir ey olmayacak, nk eer yalan sylemeye baladysam, sonuna kadar yalan sylerim siz de yksek tahsil grm ve en soylu kiilerden olan sizler de beni balarsnz. Szlerimi bir rica ile bitireceim. Bu beylik sorgu eklinden vazgein. Daha dorusu38 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 39 nce her hangi bir basit eyden, nemsiz bir eyden balayn sorulara. rnein yatandan nasl kalktn, ne yedin, nasl tkrdn, nereye tkrdn, sonra da sulunun dikkatini uyuturunca birden onu beyninden vurulmua dndren soruyu sorun: Kimi ldrdn, kimi soydun? Ha! Ha! Ha! ite sizin beylik sorularnz byle. Bunlar sizde kanun olmu.

te sizin btn kurnazlnz bundan ibaret! Ama siz byle kurnazlklarla kylleri uyutun, beni deil. Ben iin ne olduunu anlyorum. Kendim de grevde bulundum. Ha! Ha! Ha! Onlara alacak bir ak yreklilikle bakarak: Bana darlmyorsunuz ya baylar? Bu kstahlm balyorsunuz ya? diye bard. Bunlar Mitya Karamazov sylediine gre balamak mmkndr. nk akll bir insan bunu yaparsa balanmaz. Ama Mitya balanabilir! Ha! Ha! Ha! Nikolay Parfenovi, dinliyor ve o da glyordu. Savc ise geri glmyordu, ama gzlerini hi ayrmadan, sanki en kk bir szn, en kk bir davrann, yzndeki en kk titreyii bile gzden karmak istemiyormu gibi Mitya'ya bakyordu. Nikolay Parfenovi, glmeye devam ederek: Zaten biz de sizinle balangta yle konumaya balamtk, diye karlk verdi. Sizi sorularla artmyorduk: Sabahleyin nasl kalktnz, neler yediinizi sormadk ama artk en basit eylerden baladk. Anladm, anlyorum ve bana kar gsterdiiniz o esiz, o en soylu kiilere yakr iyi yreklilie deer verdim. imdi daha da byk bir deer veriyorum. Biz burada bir araya gelmi soylu kiiyiz. Bu bakmdan aramzda herey iyi tahsil grm, yksek sosyeteye mensup, aralarnda soyluluk ve eref balar olan insanlar gibi karlkl bir gven iinde olmal. Ne olursa olsun hayatmn u annda, erefimin ayaklar altnda inendii srada, sizleri en iyi dostlarm olarak saymama izin veriniz. Bu sizin iin gurur krc bir ey olmaz deil mi? Baylar. Nikolay Parfenovi ciddi ve destekliyen bir tavrla bunu kabul ederek: Aksine bunu o kadar gzel sylediniz ki, Dimitriy Piyodorovi. Mitya, zafer kazanm bir tavrla: nemsiz ayrntlara gelince, btn o kargack burgack ayrntlar bir tarafa! diye bard. Yoksa bu i Allah bilir neye varr, yle deil m? Savc Mitya'ya doru dnerek birden sze kart: Bu akllca tlerinize tam anlamnda uyacam, dedi. Yalnz soracam sorudan vazgeemem. Sizin byle bir paraya daha dorusu o bin rubleye neden ihtiya duyduunuzu kesin olarak renmemiz gerekiyor. Neden mi ihtiyacm vard? Syliyeyim, ey iin... onun iin... Yani bor demek iin. Kime deyecektiniz bu borcu? Buna karlk vermeyi kesin olarak reddediyorum baylar! Bakn, ite bunu syliyemiyeceim. Bunu sylemek cesaretini kendimde bulamyacamdan ya da bunu sylemekten korktuumdan, btn bunlarn bir tkrk kadar bile nemli eyler olmadndan, sama bir ey olduundan tr deil, unun iin sylemiyeceim: bu iin iinde prensip meselesi var. Bu benim zel hayatmla ilgilidir, zel hayatma ise kimsenin karmasna izin vermiyeceim. Benim prensibim bu. Bu sorunuz konu ile ilgili deil. Bu ile ilgili, olmayan her ey ise, benim zel hayatm ile ilgilidir! Birine borcumu demek istiyordum, birine eref borcum vard, ama kime? Bunu syle-.miyeceim. Savc: zin verirseniz bunu zapta geirelim, dedi. Buyurun, zapta geirin. ylece yazn: Sylemiyorum ve sylemiyeceim! Hatta zapta unu da geirin baylar: Ben bunu aklamay erefsizlik sayyorum. Yazn bakalm, yazmaktan baka vaktinizi ne ile geirirsiniz ki. Savc, garip ve olduka sert, ama etkiliyen bir tavrla: zin verirseniz size bir kez daha unu hatrlataym ve nceden syliyeyim ki, eer bunu bilmiyorsanz... size simdi sorduumuz sorulara karlk vermemekte serbestsiniz. Buna karlk, u ya da bu nedenden tr kendiliinizden bize karlk vermek istemiyorsanz, sizi, bask yaparak bir karlk vermeye zorlamaya hi hakkmz yok. Bu i tm olarak sizin.40 KARAMAZOV KARDELER kavraynza baldr. Ama gene de grevimiz byle bir durumda size u ya da bu aklamada bulunmaktan kanarak kendinize ne derece ktlk ettiinizi belirtmektir. imdi ltfen devam edelim. Mitya, kendisini etkileyen bu szlerden biraz mahcup olmu bir tavrla: Ben darlmyorum ki baylar... Ben... diye mrldand. Jte, bakn baylar. O zaman ba vurduum Samsonov var ya... Tabi okuyucuya artk bildii ve Mitya'nn o srada anlatt hikyeyi ayrntlar ile verecek deiliz. Mitya bunu anlatrken her eyi en kk noktasna kadar belirtmek ve mmkn olduu kadar abuk bitirmek iin sabrszlk gsteriyordu. Ama kendisi aklamalarda bulunduka, bu aklamalarn zapta geiriyorlard, bu yzden de ikide bir onu dur-; durmak sorunda kalyorlard. Dimitriy Piyodorovi bunu yanl buluyor, ama boyun eiyor, fkeleniyordu. Bununla birlikte imdilik fkesi yumuakt. Geri arada bir Baylar, bu Tanry bile ileden karr ya da Baylar, biliyor musunuz ki, beni bouna fkelendiriyorsunuz? 'diye baryordu. Ama barrken bile hl o dosta heyecanl tavrn henz deitirmiyordu. Bylece gn nce Samsonov'un ona nasl kazk attn anlatt. (imdi artk tam anlamyla o zaman kendisini aldatm olduklarn anlamt). Yol paras bulmak iin, saatin alt rubleye satlmas gibi sorgu yargc ile savcnn henz" hi bilmedikleri bir olay, hemen, hemen olaanst bir olaym gibi dikkatlerini ekti. Sonra Mitya'nn artk snrsz bir fke gstermesine ramen, bu olay, bir gn nce elinde be paras olmadn ikinci kez ispatlayan bir delil olarak tm ayrntlar ile zapta geirmeyi gerekli buldular. Mitya yava yava somurtmaya balamt. Lyagaviy'e gidiini, kmr duman ile dolu izbede geirdii geceyi ve ondan sonra olup bitenleri anlattktan sonra, hikyesini kente dnne dek getirmi, oraya gelince de artk srara gereklilik kalmadan, ayrntl olarak Gruenka'y kskand iin ektii aclar anlatmaya koyulmutu. Kendisini hi konumadan dinliyorlard. zellikle byk bir dikkatle Gruenka'y gzetlemek iin Fiyodor Pavlovi'in arkasnda> Mariya KondratKARAMAZOV KARDELER 41 yevna'nn evinde, bir gzetleme yerinin bulunmas ve haberleri kendisine Smerdyakov'un getirmi olmas zerinde durdular. Buna ok nem vererek anlattklarn zapta, geirdiler.

Mitya duyduu kskanl heyecanla, her eyi olduu gibi belirterek anlatyor ve geri, doru sylemek gerekirse, en gizli duygularn byle herkesin utan veren baklar altna sermekten utan duyuyordu, ama belliydi ki, dorusunu sylemek iin, duyduu bu utanc bastrmaya alnyordu. Kendisi bunlar anlatrken, sorgu yargcnn ve zellikle cavcnn, kaytsz bir ciddilikle ona doru evrilmi olan baKilar, sonunda Mitya'y ok etkilemee balad. Zihninden hznle yle bir dnce geti: Daha ocuk saylacak bir yata olan ve daha bundan birka gn nce kadnlardan sz ederek kendisine sama eyler sylediim o Nikolay Parfeno-vi ve bu hasta savc bu anlattklarm dinlemee lyk deiller diye dnd. Rezil oldum! Dncelerine iirden bir para ile son verdi: Yreim sabret, boyun e ve sus! Ama anlatmaya devam etmek iin gene de kendini toparlad. Hohlakova ile olup bitenlere getii vakit yeniden neelenmee bile balad. Hatta o hanmefendi iin yeni kan ve konu ile hi ilgisi bulunmayan ze! bir fkra anlatmaa kalkt, ama sorgu yargc szn keserek nazik bir tavrla sadede gelmesinin rica etti. Sonunda umutsuzluunu akladktan, bayan Hohlakova' nn evinden knca nasl panie kapldn anlattktan sonra bin rubleyi bulmak iin gerekirse birini baklamay bile dndn syledii srada Mitya'y yine durdurup baklamak istiyordu diye zapta geirdiler. Mitya, bunu zapta geirmelerine sesini karmad. Nihayet sra birden Gruenka'nn kendisini aldattn ve Mitya onu Samsonov'a gtrdkten sonra, gen kadnn gece yarsna kadar ihtiyarn yannda kalacan sylemesine ramen, oradan hemen kp gittiini anlatmaya geldi. Hikyenin bu noktasnda elinde olmayarak dudaklarndan u cm-dkld: Vallahi o Fenya'y o srada ldrmediysem, bunu buna vakit bulamadm iin yapmadm, baylar! dedi. Bunu da dikkatle zapta geirdiler. Mitya zntl bir tavrla bekledi. Sonra babasnn bahesine nasl kotuunu anlatmaya42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 koyuldu. Ama o srada birden sorgu yargc onu durdurup, divann zerinde yanbanda duran byk deri antay aarak iinden bakr bir havaneli kard. Onu Mitya'ya gstererek: Bunu tandnz m? diye sordu. Mitya znt ile gld: Ha evet! Tanmaz olur muyum! Verir misiniz bir bakaym... Hay Allah kahretsin. stemez! Sorgu yargc: Ondan sz etmeyi unuttunuz, diye belirtti. Hay Allah kahretsin! Onu sizden saklamyacaktm herhalde, onsuz olmayacakt bu i deil mi? Ne dersiniz? Yalnz bir an iin hatrmdan kmt. O halde ltfen esasl olarak nasl olup da onunla B-lhlanm olduunuzu anlatn. Hay hay. Onu da anlataym baylar. Mitya bunu syledikten sonra havanelini nasl aldn ve nasl koup gittiini anlatt. Ama byle bir cisimle silhlanrken nasl bir ama gdyordunuz? Nasl bir ama m? Hi bir amacm yoktu! Yakaladm gibi kotum ite. Bir amacnz yok idiyse, neden yaptnz bunu? Mitya'nn fkesi bana kyordu. Israrla delikanlya bakt ve somurtkan bir tavrla fkeyle gld. Mesele uydu: imdi byle aktan aa ve kskanlnn hikyesini bu adamlara bylesine her eyini ortaya dkerek anlatt iin, gittike daha ok utanyordu. Birden dudaklarndan: Bo verin havaneline canm! diye bir sz dkld. yi ama... te kpeklerden korunmak iin aldm. Sizin anlayacanz ortalk karanlkt... Yani her ihtimale kar aldm. Peki, daha nce geceleri darya ktnz vakit karanlktan korktuunuz iin, yannza herhangi bir silh alr mydnz? Mitya, artk dayanamyacak derecede sinirlenerek: Tuh Allah kahretsin! Sizinle konumaya imkn yok baylar! diye bard ve zabt ktibine doru dnerek fkeden kpkrmz olmu bir halde sesini lgnca bir fke ile hzl hzl konuarak ona: Hemen zapta ge... Hemen... Babam... Fiyodor Pavlovi'i bana vurarak ldrmek iin yanma bir havaneli alm olduumu yaz! dedi. Sonra sorgu yargcna ve savcya meydan okur gibi bakarak: Eh, imdi memnun oldunuz mu baylar? iniz rahat etti mi? Savc souk bir tavrla: Byle bir ifadeyi bize imdi sinirlendiiniz ve size sorduumuz sorulara kzdnz iin verdiinizi ok iyi anlyoruz. Siz bunlar nemsiz eyler sayyorsunuz, ama bunlar aslnda ok nemli, dedi. Canm rica ederim baylar! Eh havanelini aldm diyelim. Canm bu gibi olaylarda insan neden eline herhangi bir ,eyi alr? Neden aldm bilmiyorum. Yakaladm gibi kotum ite. Hepsi bu kadar. Ayp baylar, passons('), yoksa yemin ederim ki, anlatmaktan vaz geeceim! Dirseklerini masaya, yanan da eline dayad. Onlara yann dnmt, ve bu sahneye iinde uyanan kt duyguyu bastrmaya alarak bakyordu. Gerekten de, o srada kalkp bir tek sz bile sylemiyeceini bildirmek bana idam cezas verseniz bile* demek iin. iddetli bir istek duyuyordu. Birden glkle kendisini zorlayarak: Bakn baylar, bakn! diye sylendi. Sizi dinliyorum da hayal gryor gibi oluyorum... Biliyor musunuz? Ben bazen bir rya grrm... Garip bir rya... Sk sk grrm bu ryay. Hep tekrar tekrar ayn eyi grrm. Ryamda gya biri, mthi korktuum biri, gece karanlkta peimden koar, beni arar, ben de ondan kapnn arkasna ya da dolabn iine saklanrm. Saklandm iin kldm hissederim. in en nemli yan, o beni kovalayan, nereye saklandm ok iyi bilir. Ama bende uyandrd korkudan tr zevk duymak, bana daha ok ikence etmek iin, mahsus nereye saklandm bilmiyormu gibi davranr... te siz bana imdi bunu yapyorsunuz! Yaptnz ayn ey! Savc:

(*) Passons: Geelim (bunu geelim anlamna).44 KARAMAZOV KARDELER Demek byle ryalar gryorsunuz yle mi? Mitya, ac ac glmsedi: Evet byle ryalar grrm... Yoksa bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? Hayr zapta geirmek istemiyoruz, ama gene de acayip ryalar gryormusunuz. imdi grdm artk rya deil, gerek baylar! Yaamn gerekilii! Ben bir kurdum, siz de avcsnz. Tabi ki, kurdu pusuya drmeye alacaksnz. Nikolay Parfenovi, ok yumuak bir tavrla: Byle bir kyaslama yapmanz bouna... diye sze balayacak oldu. Ama Mitya, herhalde birden fke gsterisinde bulunarak ruhundaki arl hafifletmek istei ile: Bouna deil! diye tekrar bard. Ama sonradan syledii her szle gene gittike yumuayarak devam etti: Bir caniye ya da sorularnzla ikence ettiiniz bir zanlya inan-myabilirsiniz. Ama en soylu kiiye, ruhun en yksek atllarna, (bunu cesaretle bara bara sylyorum!) hayr buna, inanmamazlk edemezsiniz... Buna hakknz bile yok... Ama... Sus yreim Sabret, boyun e ve sus!... Birden can skld. Hemen: Canm devam etmeye lzum var m? diye kestirip att: Nikolay Parfenovi: Tabi, ltfen devam edin, diye karlk verdi. NC LE Mitya geri souk bir tavrla konumaya oalarnt ama belliydi ki, anlattklarn unutmamak, sylediklerinin en kk bir noktasn akldan karmamak iin aba sarfediyordu. Duvardan atlayarak babasnn bahesine nasl girdiini, pencereye kadar nasl yrdn, sonunda da pencerenin nnKARAMAZOV KARDELER 45 de olup biten her eyi anlatt. Gruenka, babasnn yannda m, deil mi? diye renmek iin can att o srada, bahede tm varln sarsm olan duygular, her sz ak ve kesin bir tavrla, sanki kalplam eyler sylyormu gibi bir bir anlatt. Ama ne gariptir ki, savc da sorgu yargc da bu kc3 onu ciddi bir tavrla dinliyor, souk bakyor ve ona ok daha az soru soruyorlard. Mitya, yzlerinden hi bir ey anlayam-yordu. Kzdlar, fkelendiler, eh ne yapaym Allah bellarn versin! diye dnd. Babasnn pencereyi amas iin, ona Gruenka gelmi gibi bir iaret verdiini anlatmaya karar verdii vakit, savc da sorgu yargc da iaret szne hi dikkat etmediler. Sanki bu szn ne nemi olduunu anlamyorlard, o kadar kaytsz kaldlar ki, bunu Mitya bile farketti. Sonunda babasnn pencereden sarkt ve iinde mthi bir nefret duyarak cebinden havanelini kard anda, birden mahsusmus gibi duraklad. Oturduu yerden duvara bakyor ve herkesin gzn ona diktiini biliyordu. Sorgu yargc: Eli, sonra? dedi. Silh ektiniz, sonra... Sonra ne oldu? Mitya, gzleri kvlcmlar saarak: Sonra m? Sonra onu ldrdm... Bir darbe indirerek kafatasn yardm... Sizce yle deil mi? inde snmeye yz tutmu olan tm fke birden ruhunda mthi bir iddetle tekrar uyanmt. Nikolay Parfenovi: Bizce yle, diye onun szn tekrarlad. Peki, ya sizce nasl oldu? Mitya gzlerini yere indirdi ve uzun sre sustu. Sonra alak sesle: Bence baylar, bence yle oldu, dedi. Neyin etkisi oldu bilmiyorum. Biri benim iin gzya m dkt, annem mi Tan"''ya yalvard, yoksa o anda gnahsz bir ruh zerime doru inip beni kucaklad m, bilmiyorum. Yalnz bildiim bir ey-varsa, o anda eytan yenildi! Pencerenin nnden frlayarak duvara doru kotum Babam korktu, beni ilk kez o zaman grmt, bir lk att ve pencerenin nnden ekildi... Bunu ok iyi hatrlyorum. Ben de baheden doru duvara46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 47 kotum... te o zaman Grigoriy bana yetiti, o srada artk bahe duvarna trmanmtm... Tam bu noktada artk gzlerini kaldrp kendisini dinleyenlere bakt. Kendisine bsbtn kaytsz bir dikkatle bakyor gibiydiler. Mitya'nn tm varl bir fke dalgas iinde titredi. Birden szn keserek: Siz benimle u anda alay ediyorsunuz, baylar! dedi. Nikolay Parfenovi: Bunu nereden karyorsunuz? diye sordu. nk benim hi bir szme inanmyorsunuz da ondan! Sanki en nemli noktaya geldiimi bilmiyor muyum? htiyar orada kafatas yarlm olarak yatyor. Oysa ben size dramatik bir hava iinde onu nasl ldrmek istediimi ve artk havanelini cebimden karm olduumu bile anlattktan sonra birden pencerenin nnden koarak ayrldm sylyorum... Batanbaa roman! Hem de iir halinde! Sanki gen bir adamn szne inanlrm gibi! Ha! Ha! Ha! Siz birer alaycdan baka bir ey deilsiniz baylar! Sonra btn vcudu ile oturduu iskemleden yle bir dnd ki, iskemle atrdad. Savc birden sanki Mitya'nn heyecann grmemi gibi: Peki farketmediniz mi? diye sze balad. Pencereden koarak uzaklatnz srada evin br ucunda olan bahe kapsnn ak olup olmadn farketmediniz mi? Hayr ak deildi.

 Ak deil miydi? Hayr, aksine kilitliydi. Kilitli olduuna gre kim aabilirdi onu? Hay Allah! Kapy diyorsunuz, deil mi, durun! Bunu sanki yeni akl bana gelmi gibi sylemiti. Birden irkilir gibi oldu. Siz o kapy ak m buldunuz yoksa? Ak bulduk ya. Mitya birden arp kald: yi ama eer siz onu amadnzsa, kim am olabilir o kapy? Savc, szlerinin zerinde dura dura, ar ar, ayrntl bir ekilde: Kap ak duruyordu. Babanzn katili muhakkak o kapdan ieri girmi ve cinayetini iledikten sonra ayn kapdan kp gitmitir, dedi. Bizim iin bu apak bir ey. Cinayetin odada ilendii belli. Ama bu cinayeti pencerenin br tarafnda bulunan biri ilemedi. Bu, yerinde yaplan inceleme sonucunda cesedin duruundan ve dier her eyden kesin olarak anlalmtr. Bu noktada hi bir phe olamaz. Mitya hayretler iindeydi. Kendini tamamen kaybederek: yi ama bu imknsz baylar! diye bard. Ben... Ben girmedim ieri... Kesin olarak, gerei olduu gibi bildirerek size sylyorum ki, bahede bulunduum btn sre iinde ve baheden katm srada kap kapalyd. Ben yalnz pencerenin nnde durdum ve onu pencereden grdm. Sadece orada durdum, sadece... Son dakikaya kadar yle olduunu hatrlyorum. Hatrlamasam bile bundan bir ey kmaz, nk biliyorum ki o iaretler! bir Smerdyakov, bir len babam, bir de ben biliyorduk. O ise bu iaretleri almadan dnyada hi kimseye kapy amazd! Savc, karsndakini yutmak istiyormu gibi mthi bir merak iinde: aretler mi? Ne iaretleri? diye sordu ve o ar bal ciddi tavr bir anda yok oluverdi. Bu soruyu sanki ekine ekine, srne srne yaklasyor-mu gibi sormutu. nemli bir olaya, daha kendisinin bilmedii bir olaya parmak bastklarn hissetmiti. Hemen de belki Mitya onu tam olarak aklamaz diye bir korkuya kapld. Mitya, alayl bir tavrla ve fkeyle glmseyerek gz krpt: Ya, demek bilmiyordunuz? dedi. Ya sylemezsem ne olacak? O zaman bunu kimden reneceksiniz? Bu iaretleri lenden, Smerdyakov'dan ve benden baka kimse bilmiyordu ki! Bir de Tanr biliyordu tabi! Ama O size bunlarn ne olduunu sylemez ki! Oysa bu kck olay merakl bir ey. Ona dayanarak Allah bilir neler uy durulabilir, ha! ha! ha! Korkmayn baylar, korkmayn aklayacam. Aklnzdan geenler sama, siz karnzdakinin nasl bir insan olduunu bilmiyorsunuz! yle bir insan karsndasnz ki, kendi aleyhine deliller ileri sryor, kendi zararna ifade veriyor! Evet yle baylar, nk ben mert bir insanm, ama siz yle deilsiniz! Savc bu ac haplarn hepsini yuttu, o yalnz yeni olay48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49 renmek iin sabrszlk iinde titriyordu. Mitya onlara Fi-yodor Pavlovi'in Smerdyakov iin icadettii iaretlerle ilgili olan ne varsa hepsini olduu gibi tm ayrntlar ile anlatt, hatta o vurular masay tkrdatarak tekrarlad ve Nikolay Parfenovi, ona ihtiyarn penceresini Gruenka gedi anlamna gelecek ekilde mi tkrdattn sorunca, doru syleyerek, gerekten yle yani: Gruenka geldi anlamna gelecek ekilde tkrdatm olduunu syledi. Sonra gene hakaret dolu bir tavrla br tarafa dnerek szn: Hadi bakalm, imdi pireyi deve yapabilirsiniz, diye kesti. Nikolay Parfenovi, bir kez daha: Demek bu iaretleri yalnz mteveffa babanz, siz, bir de uanz Smerdyakov biliyordu. Baka hi kimsenin haberi yoktu yle mi? diye sordu. Evet. Uamz Smerdyakov, bir de Tanr biliyordu. Tanrnn da bildiini zapta geirin. Bunu zapta geirmek gereksiz bir ey olmayacak. nk sizin de Tanrya ihtiyacnz olacak! Sonra tabi bunlar da zapta geirmeye baladlar. Ama zapta geirirlerken, savc birden sanki aklna yepyeni bir dnce taklm gibi: Madem bu iaretleri Smerdyakov da biliyordu ve siz babanzn lmnden sulu olduunuzu kesin olarak reddediyorsunuz, o halde acaba, kararlatrlan iaretleri vererek babanz kendisine pencereyi amaya zorlayan, sonra da cinayeti ileyen... o olmasn? Mitya ok alayc, ayn zamanda mthi bir nefret tayan bir bakla savcya bakt. Gzlerini hi ayrmadan ve konumadan bakyordu. O kadar ki sonunda savcnn gzleri krpmaya balad. O zaman Mitya: Hah gene bir tilki yakaladnz! dedi. Keratann kuyruunu kapana kstrdnz! Ha! Ha! Ha! Ben iinizden geenleri okuyorum, bay savc! Demek hemen yerimden frlayarak bana syletmek istediiniz eye, drt elle sarlp avazm kt kadar: Ah, bunu yapan Smerdyakov'dur, ite katil odur! diye baracam sandnz. tiraf edin ki, bunu dndnz. tiraf ederseniz o zaman devam ederim. Ama savc bunu aklamad. Susuyor ve bekliyordu. Mitya: Yanldnz ite, Smerdyakov'dur diye barmyacam! Ondan hi phe etmiyorsunuz, yle mi? Ya siz phe ediyor musunuz? Ondan da phe edilmitir. Mitya gzlerini yere indirdi. Somurtkan bir tavrla: aka bir tarafa, diye sylendi. Dinleyin: Daha balangta, daha u perdenin br tarafndan kp koarak yannza geldiim srada, aklmdan bu dnce gemiti. Kendi kendime Smerdyakov'dur! dedim. Burada masa banda otururken, ellerimi kana bulamadm bara bara sylediim vakit bile iimden: Smerdyakov'dur! diye dnyordum. Smerdyakov'un dncesi beni bir trl rahat brakmyordu. Sonunda birden gene Smerdyakov'dur! diye dndm. Ama yalnz bir saniye iin. Hemen ardndan Hayr, Smerdyakov deildir! dedim kendi kendime. Bu, onun ii

olamaz baylar. Nikolay Parfenovi ihtiyatl bir tavrla: O halde belki bir baka kimseden phe ediyorsunuz? diye sordu. Mitya kesin bir tavrla: Hayr. Ama kim, hangi insan bu ii yapm olabilir? Yoksa bu gkten inme bir kuvvetin ya da eytan'n ii mi, bilmiyorum, ama... Smerdyakov olamaz! diye kestirip att. Peki bu ii, onun yapmam olduunu neden bu kadar kesin ve bu kadar srarl bir ekilde, sylyorsunuz? Bu kandaym da ondan! Bende brakt izlenimlerden. nk Smerdyakov, yaratl bakmndan alan biridir, stelik korkaktr. Hatta onun iin korkak demek bile azdr. Dnyada ne kadar korkaklklar varsa bir araya getirilip o iki ayakl varln iine doldurulmutur. Tavuk yrei vardr onda. Benimle konuurken, her seferinde onu gebertirim diye tiril tiril titrerdi. Oysa elimi bile kaldrmadm ona. Ayaklarma kapanr, onu korkutmayaym diye dpedz yalvararak u grdnz izmelerimi alaya alaya perdi. Duydunuz ya korkutmamaym diye. O ne biim szd! Oysa ben ona hediyeler bile verirdim. O hastalkl, korkak, saral, aklsz tavuun biridir. Sekiz yanda bir 'ocuk bile hakkndan gelir onun! yle karakter olur mu? Hayr Smerdyakov deildir bay-50 KARAMAZOV KARDELER lar. Hem zaten o paray sevmez. Benden hi hediye almazd. Hem ihtiyar neden ldrsn? Belki de onun meru olmayan oludur, ne bileceksiniz? Bu efsaneyi biz de iittik. Ama siz de babanzn olusunuz ve yleyken kendiniz bile onu ldrmek istediinizi herkese sylediniz. Bu ta basm yard! Hem de alaka, kt niyetle atlan bir tat bu! yleyken korkmuyorum. Ah baylar, bunu benim yzme kar sylemek ok alaka bir ey oluyor! Alaka bir ey, nk bunu, ben kendim size syledim. Yalnz ldrmek istemedim, ldrebilirdim de. Hatta daha fazlasn da yaptm. Size kendiliimden onu az kalsn ldrecektim dedim. Ama ldrmedim ite onu. Koruyucu meleim bana engel cldu ya... Bunu bir trl hesaba katmak istemiyorsunuz. te onun iin alaka bir ey oluyor, alaka bir ey! nk ben ldrmedim, ldrmedim, diyorum! itiyor musunuz beni bay savc? ldrmedim, ldrmedim, diyorum! Az kalsn tkanacakt. Tm sorgu sresince bir kez olsun byle bir heyecana gelmemiti. Bir sre sustuktan sonra birden: Peki, Smerdyakov size ne dedi baylar? Bunu sizden sorabilir miyim? diye sordu. Savc souk ve sert bir tavrla: Bize her eyi sorabilirsiniz, dedi. Olayla ilgili olan her ey konusunda bize soru sorabilirsiniz. Biz de, tekrar ediyorum, her sorunuza karlk vermek zorundayz. Sorduunuz uak Smerdyakov'u, belki arka arkaya onuncu kezdir tekrarlanan bir sara krizine tutulmu olarak, kendinden gemi bir halde yatanda bulduk. Hatta yanmzda bulunan doktor, hastay muayene ettikten sonra bize belki yarna kadar hayatta kalmyacam syledi. Mitya'nn dudaklarndan elinde olmayarak u szler dkld: O halde babam eytan ldrd! Sanki o ana kadar hep durmadan kendisine Smerdyakov mu yoksa deil mi? diye sormutu. Nikolay Parfenovi, Bu konuya yeniden dneceiz, diye karar verdi. imdi isterseniz ifade vermeye devam edin. KARAMAZOV KARDELER 51 Mitya, dinlenmesine izin vermelerini rica etti. Ona nezaketle izin verdiler. Dinlendikten sonra devam etti. Ama belliydi ki, bu ona ar geliyordu. Bitkin bir haldeydi. Kendisini hakarete uram hissediyordu ve moral bakmndan ok sarslmt. Bundan baka, savc imdi artk sanki mahsusmu gibi her an onu nemsiz konulara taklarak sinirlendirmeye balamt. Mitya bahe duvarnn zerine ata biner gibi oturduu srada sol bacana yapm olan Grigoriy'in bana havaneli vurduunu, sonra da yere ylan adamn yanna atladn anlatr anlatmaz, savc onu durdurdu ve duvarn zerine nasl oturduunu daha ayrntl bir ekilde anlatmasn istedi. Mitya ard: te byle oturuyordum, ata biner gibi. Bir bacam bir yanda, br bacam bir yanda... Havaneli ne oldu? Havaneli elimdeydi. Cebinizde deil miydi? Bunu anlattnz gibi iyice hatrlyor musunuz? Kolunuzu iddetle mi savur dunuz? Herhalde iddetle savurmuumdur. Neden bunun zerinde duruyorsunuz? skemlenin zerine tpk duvarn zerine ktnz zaman olduu gibi otursanz ve bize durumu daha belirli olarak gstermek iin ayn hareketleri yapsanz, kolunuzu nereye, nasl savurduunuzu bir gsterseniz, olmaz m? dedi. Mitya, kendisine soru soran adama yksekten bakarak: Yoksa siz benimle alay m ediyorsunuz? diye sordu. Ama berikinin yznden kl bile kprdamad. Mitya titreyerek dnd, iskemlenin zerine ata biner gibi bindi ve kolunu savurdu. te byle vurdum! te byle ldrdm! Daha ne istiyorsunuz? Teekkr ederim. imdi neden aaya atladnz, bu-nu ne amala yaptnz, niyetinizin ne olduunu syler misiniz? Hay Allah kahretsin!... Yaralanann yanna atladm... Neden olduunu bilmiyorum! yle bir heyecan iindeyken mi? O srada oradan ka-mayaa altnz halde mi?52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 Evet, heyecan iinde olduum ve oradan kamaya altm halde. Ona yardm etmek mi istiyordunuz?

 Ne yardm? Evet belki de yardm etmek iin. Hatrlamyorum. Kendinizi mi kaybetmitiniz? Yani ne yaptnz bilemeyecek durumda mydnz? Yok canm, hi de kendimi kaybetmi deildim, her eyi hatrlamyorum, en ince noktasna kadar hereyi. Ona bakaym diye yanna atladm ve mendille yzn sildim. Mendilinizi grdk. Yaraladnz adam tekrar hayata kavuturmak umudunda mydnz? Bunu umut edip etmediimi bilmiyorum. Sadece sa m, deil mi, onu anlamak istedim. Ya, bunu anlamak istediniz demek? Peki sonra ne oldu? Ben doktor deilim. Karar veremedim. ldrdm zannederek katm. Meer kendine gelmi. Savc: Mkemmel! dedi. Size teekkr ederim. Bana gereken yalnz bu idi. Ltfen bir zahmet devam ediniz. Ne yazk ki, iinde bir acma duygusu ile yere atlam olduunu sylemek Mitya'nn aklna bile gelmedi, oysa bunu hatrlyordu, hatta Grigoriy'i ldrdn sanarak birka ackl sz bile sylemi: Madem yakalandn ihtiyar, yaplacak bir ey yok, imdi yat bakalm demiti. Savc ise bundan yalnz bir tek sonu karmt: yle bir anda ve byle bir heyecan> iinde bulunan bir adam duvardan sadece kesin olarak cinayetin tek grg tan sa m yoksa deil mi, diye renmek iin yere atlamt! Byle bir anda bile bunu yaptna gre ne gl, ne kararl, ne serinkanl, hem de ne kadar hesab bir insand... Bu ve buna benzer eyler aklna gelmiti. Savc memnundu. Sinirli bir adam nemsiz eyler zerinde dura dura ileden karm, o da kendini ele vermiti. Mitya, znt iinde devam etti. Ama Nikolay Parfenovi gene szn kesti: Nasl oluyor da byle elleriniz kanl iken, hatta sonradan renildiine gre yznz de kan iindeyken hizmeti Fedosya Markovna'nn evine kotunuz? Mitya: Canm zaten ben o zaman kan iinde olduumu hi farketmedim ki! diye karlk verdi! Savc, Nikolay Parfenovi ile bakt. Doru sylyorlar, yle olur! Mitya, birden savcnn szn beendiini belirten buta vr la: Gerekten farketmedim, bunu ok gzel sylediniz bay savc, dedi. Ama sonradan Mitya'nn birden aradan ekilme ve mutlu olanlarn yanndan geip gitmesine imkn verme hikyesine sra geldi. Tabi bu sefer deminki gibi iinden geenleri ortaya dkerek, onlara gnlnn sultann anlatamazd. Yzne deriye yapan tahta kurular gibi bakan o souk insanlarn karsnda bundan sz etmek ona ho grnmyordu. Bu yzden tekrar tekrar sorulan sorulara ksaca ve kesin bir tavrla: Eh, ne yapalm kendimi ldrmeye karar verdim ite. Yaamaya devam etmem iin bir neden var myd? Bu soru . zihnimde kendiliinden ortaya kmt. Onun eski, itiraz edi-lemiyecek ve gururunu krm olan erkei aradan be yl getikten sonra ii meru bir nikhla sonulandrmak iin ka gelmiti. O gelince de ben artk benim iin her eyin mahvolduunu anladm. Geride olanlara baknca, ite bu rezaletler, bu kan, Grigoriy'in kan aklma geliyordu... Ne diye yaiyacaktm sanki? Bunu dnnce tabi rehindeki tabancalar almaya gittim. Onlar -doldurup gn doarken kafama bir kurun skacaktm... Ama geceyi ziyafette geirdiniz, deil mi? Gece de ziyafetteydim ya! Eee, Allah kahretsin! Bu ii abuk bitirin baylar. Tabanca ile kesin olarak intihar etetmeye kararlydm. Surda kyn arkasnda sabahn beinde iimi bitirecektim. Bir kt hazrlam, Perhotin'de yazm-n onu, tabancal doldururken, te kt burada, okuyun. Birden kmseyen bir tavrla: Bunlar sizin iin anlatmyorum! dedi. Yelek cebinden bir kt karp masann zerine frlatt, i Soruturma memurlar kd merakla okudular ve gerektii Bibi onu evrakn arasna kattlar.54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 Peki. bay Perhotin'in evine girdiiniz vakit, hl ella. tinizi ykamay dnmyor muydunuz? Demek phelerden korkmuyordunuz ? Ne phesi? ster phe etsinler ister etmesinler... Nasl olsa drt nala buraya gelecek, saat bete de kendimi tabanca ile vuracaktm ve bana bir ey yapmaya vakit bula-myacaklard. Eer babamla olan o iler olmasayd, bir ey renemeyecek buraya da gelemeyecektiniz! Ah! Bu ii eytan yapmtr. Babam eytan ldrmtr! Siz de olup bitenleri ou kadar abuk eytandan rendiniz herhalde. Nasl oluya da, buraya bu kadar abuk geldiniz? alacak ey! yle bir ey insann hayalinden gemez! Bay Perhotin bize onun evine girdiiniz vakit ellerinizde... Kanl ellerinizde... Paralarnz... Byk bir paray... Yzer rubleliklerden koca bir desteyi tuttuunuzu, bunu da orada hizmet eden bir ocuun grm olduunu syledi. yle oldu baylar, hatrlyorum, yle oldu. Nikolay Parfenovi ok yumuaK bir tavrla: imdi kk bir sorumuz daha var. Birden bu kadar ok paray nereden bulduunuzu bize syler misiniz? nki olaylardan anlalyor ki, ayn zamanda hesaba vurulursa meydana kyor ki evinize uramamsnz... Savc, sorunun byle aktan aa sorulmasndan tr hafife yzn buruturdu ama Nikolay Parfenovi'in szn kesmedi. Mitya, grnte ok sakin bir tavrla ama gzlerini yere indirmi olarak: Evet, eve uramadm, diye karlk verdi. Nikolay Parfenovi sinsi bir tavrla sanki sokuluyormu gibi: O halde izin verin size sorumuzu tekrar edelim, dedi. Bu kadar ok paray byle birden nasl olup da buldunuz? Oysa kendi itirafnza gre daha o gn saat bete...

Mitya, sert bir tavrla szn kesti. On rubleye ihtiyacm vard ve onlar bulmak iin Per-hotin'e tabancam rehin braktm. Sonra da bin ruble istemek iin HohlaKova'ya gittim. O da bana bunlar vermedi. falan, filan... Evet baylar ite byle. Paraszken birden ortaya binlikler kt, yle deil mi? Biliyor musunuz? Baylar u anda ikiniz de korku iindesiniz- Ya onlar nereden aldn sy-lemezse? diyorsunuz. Birden byk bir kararllkla szlerinin zerinde dura dura: Gerekten de yle olacak: Sylemiyeceim ite, baylar. Doru tahmin ettiniz, bunu renemiyeceksiniz. Soruturma memurlar bir sre sustular. Nikolay Parfe-sovi, alak sesle ve uysal bir tavrla: unu anlamanz istiyorum k: bunu muhakkak renmemiz gerekiyor, bay Karamazov! dedi. Anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Sze savc kart ve sorguya ekilenin eer bunu kendi karna daha uygun bulursa, sorulara karlk vermemekte serbest olduunu, tekrar hatrlatt. Ama gene de zanlnn susarak kendisine byk bir zarar verebileceine gre ve zellikle bu kadar byk bir nem tayan sorular sorulunca, bu nemi... Mitya, gene szn kesti: Falan, filn, femekn! Yeter baylar! Bu beylik laflan daha nceden de iittim! Kendim de iin ne kadar nemli olduunu ve en esasl noktann bu olduunu anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Nikolay Parfenovi sinirli bir tavrla: Canm bize ne? Bu i bizim iimiz deil. Sizi ilgilendiren bir i, sylemezseniz kendi kendinize zarar vermi olursunuz. Mitya gzlerim kaldrp kararl bir tavrla ikisine bakt. Bakn baylar! aka bir yana, ben daha balangta 6u noktada atacamz seziyordum. Ama balangta size /fade vermeye baladm srada btn bunlar sanki uzaklarda sislerin arasndayd, her ey belirsiz bir ekilde dalgalanyordu. Ben ise o kadar ak yreklilikle davranyordum ki, s-zme aramzda karlkl gven olsun, diye baladm. imdi kendim de gryorum ki, byle bir gven olamazd. nk hasl olsa bu Allahn bels duvara gelip arpacaktk imdi de geldik iste! Buradan teye geilmez. Bu kadar Bununla birlikte sizi sulu bulmuyorum, szme inanmanza imkn yok. Bunu anlyorum' can sklarak sustu.56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 57 Peki, en nemli konuda susmak hususunda verdiiniz bu karar hi bozmadan, sizi ifade verirken bylesine tehlikeli bir anda susmaya zorlayacaK kadar Kuvvetli olan nedenlerin ne olduunu bize ima ile aklayamaz msnz? Mitya, garip, dnceli bir tavrla ac ac gld. Ben sizin zannettiinizden daha yufka yrekliyim baylar! Size bunu neden yaptm aklyacam. Buna lyk olmadnz halde bir imada bulunacam. Bu konuda susuyorum; nk bu benim iin ok ayplanacak bir eydir. Bu paralar nereden bulduum sorusuna vereceim karlkta benim iin o kadar utanlacak bir ey vardr ki, onunla cinayet... hatta babamn soyulmas bile kyaslanamaz. Babam ldrm ve soymu olsaydm bile bu kadar ayp olmayacakt, te onun iin syleyemiyorum. Utancmdan yapamyorum bunu. Ne yapyorsunuz baylar? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz yoksa? Nikolay Parfenovi: Evet, zapta geireceiz, diye mrldand. Bunu zapta geirmeseydiniz daha iyi olurdu. Yani o ayp olan eyi. Ben bunu size sadece iyi yrekli olduum iin akladm. Oysa sylemeyebilirdim. Ben size bunu sylerken bir hediye vermi gibiydim. Siz ise hemen yznz tekrar ktlara yaptrdnz. Szn hakaret dolu ve tiksintili bir tavrla: Eh yazn, ne isterseniz yazn! diye bitirdi. Sizden korkmuyorum ve... Karnzda gurur duyuyorum. Nikolay Parfenovi: Peki, bize ne eit bir utan duyduunuzu syleyebilir misiniz? diye soracak oldu. Savc yzn mthi buruturdu. Mitya: Ni... n Sylemem. Hi kendinizi yormayn... Hem kendimi lekelemeye demez. Zaten size bulaa bulasa kendimi lekeledim. Siz buna lyk deilsiniz, kimse lyk deil... Yeter baylar! Kesiyorum! Bu sz an bir kararllkla sylenmiti. Nikolay Parfenovi srar etmekten vazgeti, ama ppolit Kirilloviln baklarndan onun henz umudunu yitirmemi olduunu hemen farkedebildi. Peki hi olmazsa bay Perhotin'in evine girdiiniz s rada elinizde ne miktarda para bulunduunu, daha dorusu ka ruble olduunu bize syleyebilir misiniz? __ Bunu da syleyemem. __ Bay Perhotin'e galiba, gya bayan Hohlakova'dan aldnz bin ruble'den sz etmisiniz, yle deil mi? Belki de sz etmiimdir. Yeter baylar! Ne kadar olduunu sylemiyeceim. O halde ltfen buraya nasl geldiinizi ve buraya geldikten sonra tm yaptklarnz ayrntl olarak anlatr ms-mz? Mitya olup bitenleri anlatt. Ama hikyesini artk burada vermiyeceiz. Souk bir tavrla, acele ile anlatyordu. Aknn iinde uyandrd heyecanlardan hi sz etmedi. Bununla birlikte tabanca ile intihar etmek kararndan yeni olaylar ortaya kt iin vaz getiini anlatt. Bir neden gstermeden, ayrntlar ortaya koymadan anlatyordu. Zaten soruturma memurlar da bu kez onu pek rahatsz etmediler: Belliydi ki, onlar iin de imdi asl nemli olan nokta bu deildi. Nikolay Parfenovi, soruturmay:

 Btn bunlar kontrol ederiz, hepsine yeniden tanklar sorguya ektiimiz vakit tekrar deiniriz. Bu sorgu da tabi sizin yannzda olacaktr, diye bitirdi. imdi ise sizden ricamz yannzda bulunan ne varsa hepsini masann zerine koymanzdr. zellikle u anda ne kadar paranz varsa hepsini. Paray m baylar? Hay hay! yle gerektiim anlyorum. Hatta nasl oluyor da daha nce merak etmediniz diye hayret ediyorum. Geri hi bir yere gidecek deilim, gznzn nndeyim ama... Her neyse ite buyrun, paralarm bunlar. Buyrun sayn, hepsi bu kadar galiba. Ceplerinde ne varsa hepsini, hatta ufak paray, yeleinin yan cebinde bulunan iki dvugrivennik'i (*) kard. Paray saydlar. Sekiz yz otuz ruble krk kpek vard. Sorgu hkimi: Hepsi bu kadar m? diye sordu. Biraz nce ifade verirken Plotnikov'larn dkknnda (*) Ovugrivennik: 20 kpeklik bir maden! para., 58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 otuz ruble brakm olduunuzu sylediniz, Perhotin'e on ruble, arabacya yirmi ruble verdiniz, burada da iki yz ruble kaybettiniz. Nikolay Parfenovi hepsini yeniden sayd, ne kadar para harcanmsa hepsini hatrladlar, her bir kuruu hesaba kattlar. Nikolay Parfenovi, toplamn yapt. Demek ki, bu sekiz yzle birlikte balangta yalnzca toplam olarak bin be yz ruble kadar para vard. Mitya: yle olacak, diye kestirip att. Peki nasl oluyor da herkes ok daha fazla olduunu ileri sryor? Varsn ileri srsnler. Siz kendiniz de byle olduunu ileri sryordunuz. Evet, kendim de ileri sryordum. Btn bunlar daha sorguya ekmediimiz insanlara tanklklar ile de kontrol edeceiz. Paranz iin endie etmeyin. Onlar gereken yerde saklanacaktr ve herey... balam olan herey sona erdikten sonra... Bu paralar zerinde kesin bir hakknz olduu anlalrsa, size geri verilecektir. Eh, imdi... Nikolay Parfenovi, birden ayaa kalkt, kesin bir tavrla Mitya'ya giysinizi de, baka hereyinizi de diyerek soyunmasn syledi. Hereyini daha ayrntl bir ekilde gzden geirmek zorunda olduunu, bu yzden bunu muhakkak yapmas gerektiini ileri sryordu. Hay hay! Buyrun beyler, isterseniz btn ceplerimi de ters eviririm. Gerekten de neredeyse ceplerini ters evirmeye kalkt. Giysinizi de muhakkak karmanz gerekecek. Nasl olur? Soyunmam m gerekiyor? Hay Allah kahretsin! Canm beni byle olduum gibi arasanza! yle olmaz m? Hayr, olmaz Dimitriy Fiyodorovi. Giysinizi karmann gerekiyor. Mitya, can sklarak: Nasl isterseniz diye raz oldu. Yalnz ltfen bu i burada deil, perdelerin arkasnda olsun. Aramay kim yapacak? Nikolay Parfenovi, buna raz olduunu belirten bir ba iaretiyle: Tabi perdelerin arkasnda, dedi. Kk yznde ok nemli bir i yaptm belirten zel bir ciddilik belirmiti. VI SAVCI MTYA'YI YAKALIYOR Mitya iin beklenmedik ve alacak bir ey balamt. Daha nce, hatta bir an nce bile kendisine, Mitya Karama-zov'a byle bir muamele yapacaklar aklndan bile gemezdi! in asl nemli yan; ie, onu alaltan, ama onlara kendisini kk grme ve hakaretle bakma imknn veren bir eyin katlm olmasyd. Eer yalnz ceketini karm olsayd, bir ey olmayacakt, ama soyunmaya devam etmesini istediler. Hatta rica etmediler, aslnda emrettiler, bunu ok iyi anlamt. Gururundan ve bu durumdan tiksindiinden tr hi bir ey sylemeden syleneni kusursuz yerine getirdi. Perdenin br tarafna Nikolay Parfenovi'den baka savc da gelmiti, ayrca birka kyl de vard. Mitya herhalde kuvvete ba vurmak gerekir diye geldiler, ama belki de baka bir ey iindir, kimbilir? diye dnd. Sonra sert bir.tavrla: Ne yani? Gmleimi de karmal mym? diye sordu. Ama Nikolay Parfenovi, ona karlk vermedi. Savc ile birlikte ceketi, pantolonu, yelei ve kasketi inceliyordu. Belliydi ki, bu inceleme her ikisinde byk bir ilgi uyandryordu. Mitya'nn aklndan hi de ekinmiyorlar, hatta en basit nezaket kurallarna bile dikkat etmiyorlar diye bir dnce Seti. Daha sert ve daha sinirli bir tavrla: Size ikinci kezdir soruyorum: Gmleimi karmam gerekiyor mu? diye sylendi. Nikolay Parfenovi: zlmeyin, gerekirse size syleriz, dedi. Bunu sylerken sanki bir amirmi gibi konumutu. Da-60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 ha dorusu Mitya'ya yle geldi. Sorgu yargc ile savc arasnda alak sesle harl harl bir konuma oluyordu. Konuma konusu u idi: Ceketin zerinde zellikle sol eteinde, arkada artk kurumu, katlam ve daha pek o kadar yumuamam kocaman kan lekeleri bulunmutu. Pantolon da yleydi. Bundan baka Nikolay Parfenovi, orada

bulunanlarn gz nnde her eyi yokluyor, parmaklarn yakann, kol kapaklarnn, ceketin ve pantolonun btn diki yerleri zerinde bir ey aradn belli ederek gezdiriyordu. Tabi para aryordu. Asl nemlisi paralar giysisinin iine dikebileceinden phe ettiklerini Mitya'dan saklamadlar. Mitya, kendi kendine: imdi artk bana bir subay gibi deil de, dorudan doruya sanki hrszmm gibi muamele ediyorlar diye sylendi. Aratrmay yapanlar akllarndan geen dnceleri birbirlerine alacak kadar ak sylyorlard. rnein, perdenin br tarafna tekilerle birlikte gelmi olan ve durmadan kmldayan, stlerine hizmet ediyormu gibi davranan zabt ktibi, Nikolay Parfenovic'in dikkatini, teki eyalar gibi el yordam ile iyice aratrlm olan kasketin zerine ekti. Ktip Gridenka'y hatrlyor musunuz? dedi. Yazn, btn dairedekilerin maalarn almaya gitmiti, dnnce de sarho bir halde iken onlar yitirdiini sylemiti. Sonra nerede .bulduk onlar? te bu eritlerin ve kasketin iinde, yzlkler ince ince sarlm eritlerin iine dikilmiti. Gridenka olayn sorgu yargc da, savc da hatrlyorlard, bu yzden de Mitenka'nn kasketini bir yana braktlar ve bunu, hatta btn giysiyi daha ciddi bir ekilde gzden geirmeye karar verdiler. Nikolay Parfenovi birden Mitya'nn gmleinin kan iinde kalan sa kol kapan farkederek: Bir dakika, bir dakika, bu nasl oluyor byle? Kan deil mi bu? Mitya: Kan, diye kestirip att. Yani, ne kan? Hem bu kol kapa neden ieriye doru kvrlm yle? Mitya, kol kapan daha Grigoriy ile urarken kirletmi olduunu ve bu kol kapan daha Perhotin'de iken, ellerini orada ykad srada ieriye doru kvrdn anlatt. Gmleinizi de almak zorunda kalacaz... Bu ok nemli bir ey... Olay ispatlayan deliller olarak. Mitya, kzararak mthi fkelendi: Ne olacak yani, ben plak m kalacam? diye bard. zlmeyin... Bir aresini bulur bu ii hallederiz, imdi ltfen oraplarnz da karn. Mitya gzleri kvlcmlar saarak: aka etmiyorsunuz ya? Bu gerekten bu kadar nemli mi? dedi. Nikolay Parfenovi, sert bir tavrla kar koyar gibi: aka etmeye vaktimiz yok! diye karlk verdi. Mitya: Eh ne yapalm, madem gerekiyor... Ben... diye mrldand ve karyolann zerine oturarak oraplarn karmaya balad. Bu ona dayanlamayacak derecede ayp bir ey olarak grnyordu. Herkes giyimliydi. Kendisi ise soyunmutu ve ne gariptir ki soyunmu olduu iin onlarn karsnda kendisini sulu hissediyordu. Asl nemlisi birden, gerekten hepsinden daha aa bir duruma dtn ve onlarn kendisini kk grmekte hakl olduklarm kabul ediyordu. Tekrar tekrar: Eer herkes soyunmu olsayd, o zaman ayp olmazd, ama insan tek bana soyunmu olursa, herkes de ona bakarsa ayp oluyor! diye dnyordu. Sanki ryadaymm gibi, oysa ryada bile hibir zaman bu kadar utanlacak eyler grmemiimdir. Hele oraplarn karmak ona mthi bir znt bile veriyordu: oraplar pek temiz deildi. amar da yle... Ve imdi bunu herkes grmt. Asl nemlisi kendisi de ayaklarndan holanmazd, nedense hayat boyunca hep her iki ayann bas parmam ok irkin grmt. zellikle sa ayanda garip bir ekilde aa doru kvrlm dz ve kaba trnaklarndan birini ok irkin buluyordu. te imdi hepsi bunu grecekti. Dayanlmaz bir utan duyduu in, birden daha kaba bir tavr taknd. Bunu artk mahsus yapyordu. zerindeki gmlei kendiliinden yrtarcasna kard.62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 Eer utanmyorsanz, daha baka yerlerimi de arayn, ister misiniz? dedi. Hayr, imdilik istemez. Mitya, fkeli bir tavrla: Peki, ben byle plak m kalacam? diye devam etti. Evet, imdilik yle gerekiyor... Ltfen uraya oturun. sterseniz, karyolann zerinden battaniyeyi alp ona sarlabilirsiniz, ben ise... Ben bunlarn hepsini derler toplarm. Btn eyalar teker teker orada bulunanlara gsterdiler. ncelemelerden kardklar sonucu zapta geirdiler, en sonra da Nikolay Parfenovi dar kt. Giysileri de onun ardndan alp gtrdler. ppolit Kirillovi de kt. Mitya'nn yannda yalnz kyller kalmt. Hi konumadan duruyor, gzlerini ondan ayrmyorlard. Mitya, battaniyeye sarnd, mt. plak ayaklan dar kyordu, .bir trl battaniyeyi aa doru ekerek onlar rtemiyordu. Nikolay Parfenovi nedense uzun bir sre geri gelmedi. Mitya, dilerini gcrdatarak: kence edercesine uzun bir sre kald, bana kpek muamelesi yapyor., O alak savc da kp gitti, herhalde benden tiksindii iin: plak bir adama bakmak herhalde ona irkin grnmtr diye dnyordu. Giysilerini oralarda bir yerde inceledikten sonra ne olursa olsun geri getireceklerini sanyordu. Bu yzden Nikolay Parfenovi, birden arkasndan gelen bir kylnn tad bambaka bir giysi ile dnnce yle bir fkelendi ki! Nikolay Parfenovi, dar knn baarl bir davran olduunu ve bundan byk bir memnunluk duyduunu belirten kaytsz bir tavrla: te size bir giysi getirdik, dedi. Bunu, merakl bulduu bu olayda size yardmc olmak iin bay Kalganov balyor. Bir de temiz gmlek verdi. Allahtan bunlar bavulunda varm. amarnz ve oraplarnz giyebilirsiniz... Mitya mthi fkelenmiti. Tehdit edici bir tavrla: Bakasnn giysilerini istemiyorum! diye bard. Bana kendi giysilerimi verin.

 mknsz. Benim giysimi verin. Allah belsn versin o Kalga-nov'un. Giysisinin de kendisinin de Allah belsn versin! Onu uzun bir sre kandrmaya altlar. Sonunda g bel sakinletirdiler. Giysisi kan iinde olduundan tr, olay ispatlayan deliller arasna katlmas gerektiine, iin nasl sonulanaca bilinmediine gre, bu giysiyi imdi onun yannda brakmaya haklar olmadna inandrdlar. Mitya, sonunda g bel bunu anlad. Can sklarak sustu ve acele ile giyinmeye balad. Yalnz giysiyi srtna geirirken, onun kendi eski giysisinden daha gsterili olduunu ve bundan yararlanmak istemediini syledi. Bundan baka: Bu giysi bana ayp denecek kadar dar geliyor. Bu giyimle soytarlk n yapmam istiyorsunuz... elenesiniz diye?... dedi. Kendisine bu konuyu da gznde byttn, bay Kal-ganov'un geri kendisinden biraz daha boylu olduunu, ama aradaki boy farknn pek byk olmadn, yalnz pantolonunun belki biraz uzun geleceini sylediler. Ama ceketin omuz ksm gerekten dar geldi. Mitya gene: Allah kahretsin! Dmelemek de zor, diye homurdand. Ltfen benim tarafmdan bay Kalganov'a bu giysiyi kendisinden isteyenin ben olmadm, beni isteimin dnda olarak, bir soytar gibi giydirdiklerini syleyiniz. Nikolay Parfenovi: O da bunu ok iyi anlyor ve buna zlyordur... Yani elbisesine deil de, tm bu olaya... diye mrldanacak oldu. Vz gelir bana onun zlmesi! Eh imdi nereye gidiyoruz? Yoksa burada m oturacaz? Kendisinden tekrar o odaya girmesini rica ettiler. Mitya, fkesinden kalar atk olarak ve hi kimseye bakmamaya alarak perdenin arkasndan kt. Bakasnn giysisi iinde kendisini bsbtn rezil olmu hissediyordu. Hatta o kyllerden ve kapda bir an iin belirip kaybolan yzn farket-tii Trifon Borisovi'den utanyordu. Trifon Borisovi iin her halde acayipliimi grmeye gelmitir diye dnd. Biraz nce oturduu iskemleye yerleti. Zihninden kbus gibi, sama eyler geiyor, aklm kardn sanyordu. Dilerini gcrdatarak savcya doru dnd: Eh imdi ne yapacaksnz, bana? Yoksa falakaya m ekeceksiniz. Artk baka bir ey de kalmad! Nikolay Parfenovi'e doru artk dnmek istemiyordu, onunla konumaya tenezzl etmiyordu. oraplarma dikkatli bakyordu. stelik mahsus i amarlarm ne64 KARAMAZOV KARDELER kadar kirli diye oraplarm ters evirmemi bile istedi! diye dnd. Nikolay Parfenovi, Dimitriy Fiyodorovl'in szne kar-lk verir gibi: imdi tanklarn sorgusuna gemek zorunda kalacaz, dedi. Savc iinden bir eyler geirerek, dncen' bir tavrla: Evet efendim, dedi. Biz, sizin iyiliiniz iin elimizden ne gelirse onu yaptk, diye devam etti. Ama yannzda bulunan parann ne kadar olduunu sorduumuz vakit, sizden kesin olarak olumsuz bir karlk alnca, imdi u anda... Mitya, dald garip dncelerden syrlr gibi Nikolay Parfenovi'in kk sa elini ssleyen byk yzklerden birini iaret ederek: O parmanzdaki yzn ta nedir? diye szn kesti. Nikolay Parfenovi, aknlkla: Yzk m? diye soru ile karlk verdi. Mitya, tpk inat bir ocuk gibi garip bir sinirlilikle: Evet, ite u... Orta parmanzdaki damarl ta, ne tadr? Nikolay Parfenovi, glmsedi. Ha bu mu? Kl rengi bir gk yakuttur. Grmek isterseniz karaym. Mitya, birden akl bana gelerek ve kendi kendine kzarak kzgn bir sesle: Hayr, hayr, karmayn! diye bard. karmayn istemez. Allah kahretsin. Baylar, ruhumu kirlettiniz benim! Siz, babam gerekten ldrm olsaydm, kaamak karlklar vereceimi, yalan syliyeceimi, saklanacam m sanyorsunuz? Hayr, Dimitriy Karamazov, yle bir insan deildir. yle bir eye dayanamazd ve eer sulu olsaydm, yemin ederim ki nceden kararlatrdm gibi sizin buraya gelmenizi, gnein domasn, beklemezdim. Kendimi daha nceden, gn douunu beklemeden ldrrdm! Bunu imdi iinde bulunduum ruh halinden anlyorum. Bu uursuz gece boyunca o kadar ok ey rendim ki, bu kadarn tm mrmce renemezdim! Hem, eer gerekten bir baba katili olsaydm, bu uursuz gecede, u anda sizinle otururken yle mi konuurdum, KARAMAZOV KARDELER 65 yle mi davranrdm, size ve dnyaya bu gzle mi bakardm? Kald ki, elimde olmayarak Origoriy'i ldrdm dnmekten bile btn gece znt iinde kvrandm. Ama, korkudan, yalnz sizin vereceiniz cezadan korktuum iin deil! Ayp size! stelik bir de sizin gibi alayclara, burnunun ucunu bile gremeyen hi bir eye inanmayan kr kstebeklere, yeni bir alaklm daha, yeni bir rezaletimi daha aklamam, onu anlatmam istiyorsunuz! Bu beni sulandrmaktan kurtarsa bile deer mi? Krek cezas bile bundan daha iyidir! Babamn kapsn kim ap o kapdan ieri girdiyse, onu o ldrm, o soymutur. Kimdir bu adam? Bilemiyorum ve bu dnce bana ikence oluyor. Ama bu Dimitriy Karamazov deildir. Bunu biliniz. Size syleyeceim de bu kadar. Yeter, yeter artk srar etmeyin... Srgn edin, idam edin, ama, beni artk sinirlendirmeyin. Susuyorum artk. arn bakalm tanklarnz... Mitya, beklenmiyen bu monologunu daha nceden artk bir daha konumamaya bsbtn karar vermi gibi sylemiti. Savc, btn bu sre iinde onu dinlemiti. Mitya susar susmaz en serinkanl, en sakin tavryla, birden, sanki ok olaan bir ey sylyormu gibi unu syledi: ite, sras gelmiken demin sz ettiiniz o alan kap konusunda, imdi size hem bizim, hem de sizin iin ok nemli olan bir eyi, yaralam olduunuz ihtiyar Grigoriy Vasilye-vi'in ifadesini aklayabiliriz. Grigoriy Vasilyevi, ayldktan sonra, kendisine sormu olduumuz sorulara karlk olarak, daha o zaman, bahede bir grlt iiterek kapya kp da ak olan bahe kapsndan ieri girmeye karar verdii ve baheye getii srada, daha nce sizin bize sylemi olduu-

nuz gibi, babanz grdnz ak pencerenin nnden karanlkta katnz grmeden nce, sola doru baktn, o Pencerenin gerekten ak olduunu, ama ayn zamanda bulunduu yere ok daha yakn olan kapnn da azna kadar alm olduunu farkettiini syledi. Oysa siz, bahede bulunduunuz sre iinde, o kapnn kapal olduunu ileri srdnz. Sizden unu da saklamyacam ki, Grigoriy Vasilye-tanklk ederken, o kapdan koarak ktnz kendi gzile grmedii halde, baheye girdii urada, artk kendisl-bulunduu yerden biraz ilerde, bahenin ortasnda, du66 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 vara doru kotuunuzu grm olmasna ramen, muhakkak o kapdan koarak km olduunuzu syledi... Mitya, savc daha sznn yansna geldii srada, birden kendini kaybederek avaz kt kadar: Sama! diye bard. Alaka bir yalan bu! Kapnn ak olduunu grmesine imkn yoktu! nk kap kilitliydi... Yalan sylyor! Grevim size unu da tekrarlamam emrediyor ki: verdii ifade ok kesindir. Sylediklerinde srar etmektedir. Kendisini birka kez sorguya ektik. Nikolay Parfenovi, heyecanla: Ben kendim ona birka kez sordum bunu, diye savcy destekledi. Mitya: Yalan, yalan! diye barmaya devam ediyordu. Bu ya iftiradr, ya da deli samas! Dpedz sayklam. Kan iindeyken, yara aldndan tr gzne hayal grnm, ayl-d vakit... te o zaman sayklamaya balam. Evet ama kapnn ak olduunu ayld vakit deil de, daha nce, kendi dairesinden kp baheye girdii zaman farketmi. Yok canm, yalan, yle ey olamaz! Bana kzd iin iftira ediyor... Byle bir eyi gremezdi... Ben koarak kapdan: km deilim. Mitya'nn nefesi tkanyordu. Savc, Nikolay Parfenovi e doru dnd ve etkili bir tavrla: Delili gsteriniz! Nikolay Parfenovi, masann zerine arivlerde kullanlan zarflarn byklnde, kaln kttan yaplm ve zerinde hl bozulmam mhr bulunan byk bir zarf koyarak: Bunu tandnz m? diye sordu. Zarf botu ve bir yan yrtkt. Mitya, ona gzleri dar uram gibi bakt. Bu... Bu galiba babamn zarf, diye mrldand. O binin bulunduu zarf olacak... zerinde bir yaz olacak, msaade buyurun: Civcivime... Evet bin ruble! bin! Gryor musunuz? Mitya, bunu sylerken baryordu. Gryorsunuz, ama iinde para bulamadk. Bu zarf bo olarak perdenin arkasnda, karyolann altnda yere frlatlmt. Mitya, birka saniye yldrmla vurulmu gibi durdu. Birden olanca gcyle: Baylar, bu Smerdyakov'dur! diye bard. ldren odur, soyan odur! htiyarn zarf nereye sakladn bir o biliyordu... imdi artk her ey apak! Ama yle bir zarf olduunu ve yastn altnda bulunduunu siz de biliyordunuz. Benim hi bir zaman bundan haberim olmamt. Bunu hi bir zaman grmedim. imdi ilk kez olarak gryorum. Daha nce yalnz Smerdyakov'dan iittim... Bir o biliyordu ihtiyarn odasnda bu zarfn nerede olduunu, benim haberim bile yoktu... Mitya artk bsbtn tkanyordu: yi ama, siz kendiniz biraz nce bu zarfn babanzn yast altnda bulunduunu sylediniz. Bunu aynen belirttiniz. Yastn altnda dediniz. Demek ki, nerede olduunu biliyordunuz. Nikolay Parfenovi: Biz de yle zapta geirdik! diye savcy destekledi. Sama, akl alacak ey deil! Ben hi de yastn altnda, olduunu bilmiyordum. Belki hi de yastn altnda deildi... Ben sadece tahminen yastn altnda olduunu syledim... Smerdyakov ne diyor? Siz kendisine bu zarfn nerede olduunu sordunuz mu? Smerdyakov ne diyor? Asl nemli olan bu... Ben ise mahsus kendime iftira ettim... Yastn altnda bulunduunu syliyerek hi dnmeden yalan syledim. Siz ise imdi... Canm biliyorsunuz ya, insan bazen azndan birey karr, sonra da yalann geri almaz. Oysa zarf yalnz Smerdyakov biliyordu, yalnz Smerdyakov, baka kimse bilmiyordu! Zarfn nerede olduunu da bana kendisi aklad. Ama bunu yapan odur, odur! Babam muhakkak o ldrmtr! imdi artk bunu gn gibi apak gryorum! Mitya, gittike daha ok kendini kaybederek, szlerini balantsz olarak tekrar ede ede, fkelene fkelene, heyecanla Deiriyordu. Bunun byle olduunu anlayn ve abuk onu tevkif edin! abuk! Babam muhakkak ben katktan sonra ve Grikendini kaybetmi olarak yatt srada ldrmtr.68 KARAMAZOV KARDELER Bu apak bir ey... aretleri vermitir, babam da ona kapy amtr... nk verilecek iaretleri yalnz o biliyordu, nk babam o iaretleri almadan hi kimseye kapy amazd. Savc, ayn arballkla ana artk zafer kazanm birinin tavryla: Yalnz unuttuunuz bir nokta var, dedi. Kap zaten siz daha orada, bahede bulunduunuz urada ak olduuna gre, iaret vermeye gereklilik yoktu. Mitya: Ha... Kap... Kap... diye mrldand. Sonra hi konumadan gzlerini savcya, dikti ve tekrar tm gcn yitirerek iskemlenin zerine kt.

Herkes susmutu. Mitya artk hi bir ey dnmeden gzlerini yere indirmi olarak: Evet kap! Bir hayal! Tanrnn kendisi bile bana kar! Savc ok ciddi bir tavrla: te gryorsunuz ya! dedi. Hem kendiniz bir yargda bulunun Dimitriy Fiyodorovi: Bir taraftan bu kapnn ak olduunu ve sizin o kapdan koarak ktnz belirten bir ifade, sizi de bizi de arl altnda ezen bir ifade var. br yanda da kendi ifadenize gre, daha saat kadar nce sadece on ruble bulabilmek iin tabancalarnz rehin vermiken birden elinize geen paralarn nereden geldiini aklamamak hususunda anlalmaz, fkeli inadnz! Btn bunlar gz nnde bulundurulursa, siz karar verin: Neye inanalm? Neyin zerinde duralm? Souk, her eyde ktlk gren alayc insanlar olduumuzu syleyerek bizi sulamayn, vicdannz, soylu duygularnz anlamak yeteneinden yoksun insanlar olduumuzu sylemeyin. Aksine durumumuzu anlayn... Mitya, anlatlamyacak bir heyecan iindeydi. Sapsar oldu. Birden: Peki yleyse! diye bard. Size srrm aklayacam. Paralan nereden bulduumu syliyeceim. Bu rezaleti ortaya dkeceim, tek sonradan sizi de kendimi de sulamayaym, diye. Nikolay Parfenovi garip, sevinli ve duygulu bir sesle: Hem bana inann Dimitriy Fiyodorovi, inann ki, $u anda imdi gerekten itenlikle ve tam olarak yapacanz her aklama sonradan durumunuzu hafifletmek bakmndan snrsz bir etki yapacaktr, hatta bundan baka... KARAMAZOV KARDELER 69 Ama savc masann altndan onu hafife aya ile drtt. Bunun zerine Nikolay Parfenovi tam zamannda sustu. Zaten dorusunu sylemek gerekirse Mitya onu dinlemiyordu. VII MTYA'NIN BYK SIRRI ISLIKLAMA Mitya, ayn heyecan iinde: Baylar, diye sze balad. Bu paralar... imdi tam olarak aklamak istiyorum... Bu paralar benimdi! Savc ile sorgu yargcnn yzleri uzam gibi oldu. Hi de bunu beklemiyorlard. Nikolay Parfenovi: Nasl oluyor da sizin oluyor, diye kekeledi. Kendi ifadenize gre daha saat bete bile... Eeee, Allah kahretsin o gn de, o saat bei de, aklamalarm da! bunda deil ki! Bu paralar benimdir! Benim! Daha dorusu alm olduum bir parayd... Bu bakmdan benim deildi. aldm, kendi elimle aldm bir parayd... topu topu bin be yz ruble kadard. Onlan hep yanmda bulundururdum, btn o sre boyunca yanmda tadm... Peki ama nerden aldnz onlar? Birisinin boynundan aldm, baylar! te u boyundan, kendi boynumdan... Bu paralar bir beze dikilmi olarak boynumda tayordum. oktandr, bir aydr onlar utan duyarak, bunun rezilce bir ey olduunu bilerek boynumda tayordum. Peki onlar kimden... alp da kendinize mal ettiniz? Yani aldnz demek istiyorsunuz. Sznz ak syleyiniz. Evet, kendimi onlar alm sayyorum! Oysa dorusunu isterseniz onlar gerekten, sadece kendime mal etmitim, yani el koymutum... Ama bence gene de alm saylrm onlar. Hele dn akam, dn akam artk bu paralar bsbtn alnm oldu... Dn akam m? Ama siz demin onlar bir ay nce... ettiinizi sylediniz!70 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 71 Evet, ama babamdan almadm. Babamdan deil! Merak etmeyin, babamdan almadm onlar. Ben bu paralar Ondan aldm. zin verin de anlataym. Ama szm kesmeyin. Bunlar anlatmak ar geliyor. Bakn... Bir ay kadar nce eski nianlm Katerina vanovna Verhovtzeva beni yanna ard... Onu tanyorsunuz deil mi? Tabi, tanmaz myz? Biliyorum tandnz. ok yksek ruhlu, en yksek ruhlu insanlardan biridir o. Ama benden oktandr nefret ediyordu. Evet, oktan, oktan... Hem de hak etmitim, hak etmitim onun bu nefretini! Sorgu yargc: Katerina vanovna'dan m sz ediyorsunuz? diye hayretle sordu. Savc da mthi bir hayretle gzlerini Mitya'ya dikmiti. Ah, ne olur onun adn bu ie kartrmayn! Bu iste onun adndan sz ettiim iin alan biriyim. Evet, onun benden nefret ettiini gryordum... oktandr farketmitim bunu. Daha ilk gnnden, orada, benim kira ile oturduum evde olup bilen eyler srasnda... Ama bu kadar yeter, yeter. Bunu renmeye bile lyk deilsiniz. Bunu anlatmaya hi lzum yok. Yalnz unu anlatmalym... Katerina vanovna beni bir ay nce yanna ard, bana bin ruble vererek, bunlar kz kardeine ve Moskova'da bulunan bir akrabasna gndermemi istedi. (Sanki kendisi bunu yapamazrru gibi!) Ben ise... Bu gerekten hayatmn uursuz bir annda olmutu. Benim... Yani ksaca syliyeyim, benim bir bakasn, onu, imdiki sevgilimi, u anda sizin elinizde bulunan, aada oturan Gruenka'y sevmeye baladm srada oldu... O zaman Gruenka'y aldm gibi buraya Mokroye'ye getirdim ve burada o uursuz bin rublenin yarsn yani bin be yz rubleyi har vurup harman savurdum. br yars ise yanmda duruyordu. te o harcamadm bin be yz boynumda, tasvir yerine boynumda tayordum, dn ise kdn atm ve onlar da harcadm. Hesaptan geriye kalan sekiz yz ruble imdi sizin elinizdedir Nikolay Parfenovi. Dnk bin be yz rubleden geriye kalan budur. Bir dakika! Bu nasl olur? Bundan bir ay nce burada bin be yz deil, bin ruble harcadnz, bunu herkes biliyor deil mi? __ Kim biliyormu bunu? Kim hesaplam? Birine saydrdm m bunlar? __ Rica ederim! Siz kendiniz herkese o zaman tam bin ruble harcadnz sylemisiniz.

 Doru, syledim ya! Btn kente syledim. Kentte de herkes ayn eyi sylyordu. Herkes yle sanyordu. Burada, Mokroye'de bile bin harcadm sylyorlard. Ama gene de ben o zaman bin deil, bin be yz rubleyi savurdum. br bin be yz rubleyi bir kda sarp diktim. te i byle oldu baylar, dn elimde olan paralar bunlard... Nikolay Parfenovi: Bu hemen hemen harikulade bir ey... diye sylendi. Sonunda savc: zin verirseniz, unu sormak istiyorum, dedi. Bu durumu yani o bin be yz rubleyi daha o zaman bir ay nce yannzda brakm olduunuzu hi kimseye akladnz m? Hayr, hi kimseye sylemedim. Garip ey, gerekten hi kimseye sylemediniz mi? Hi kimseye, hi ama hi kimseye. Peki, o halde, bu susuunuz neden ileri geliyor? Bunu byle bir sr olarak herkesten saklamaa sizi ynelten nedir? daha ak konuaym: sonunda srrnz bize akladnz, sizin deyiminizle o kadar ayp olan eyi bize sylediniz... Geri aslna baklrsa ve tabi baka sularla kyaslanrsa, bu davran, yani bakasna ait olan bin rubleye el koyu (ki bu muhakkak geici bir eydi) bence, ne olursa olsun, sadece dncesizce bir harekettir. Hi de o kadar utan verici bir ey deildir, hele karakteriniz gznnde bulundurulunsa... Haydi, diyelim ki, kstaha bir davrant, kabul... ama kstaha bir davran baka, ayp bir davran bakadr. Yani demek istiyorum ki bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuz o bini bu ay iinde harcadnz, zaten siz bu konuda bir aklamada bulunmadan nce de, herkes tahmin diyordu. Ben bile bu uydurmay iittim... Hatta Mihayl Makarovi de iitti bunu. Bu bakmdan bu artk bir uydurma ol-ttiaktan kt, btn kentin aznda olan bir dedikodu haline Seldi. Bundan baka, yanlmyorsam, siz kendiniz de bunu iti-raf etmisiniz... yani paralar bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuzu... Bu yzden sizin imdiye dek, daha dorusu u kadar, sylediinize gre o paradan o bin be yz ruble-72 KARAMAZOV KARDELER yi ayrm olduunuzu olaanst nemi olan bir sr olarak saklamanza ve bu srra ayrca mthi bir korku duygusu eklemenize, atm kaldm... Byle bir srrn aklanmasnn size bu kadar znt ektirmesi inanlacak ey deil... Daha bun-dan biraz nce burada o srr aklamaktansa krek mahkmu olmaa raz olduunuzu bararak sylyordunuz... Savc sustu. Kendisini fazla heyecana kaptrmt. Cannn skldm, neredeyse fkelenmek zere olduunu saklayamam ve iinde biriken duygulan, szlerin dzgnlne nem vermeden, balantsz, hemen hemen karmakark bir ekilde ortaya dkmt... Mitya, kesin bir tavrla: Ayp olan, o bin be yz rubleyi almam deil, onlar o bin rubleden ayrm olmamdr, dedi. Savc, sinirli sinirli gld: Canm bunun ayb nerede? dedi. Kstaha el koyduunuz bin rubleden kendi ihtiyalarnza gre yarsn ayrmanzda utanlacak ne var? Asl nemli olan bin rubleye el koymanzdr, onlar u ya da bu ekilde kullanm olmanz deil. Sras gelmiken soraym, neden bu karar verdiniz, yani bu parann yansn neden ayrdnz? Bunu hangi amala yaptnz bize aklayabilir misiniz? Mitya: Ah haklsnz baylar! Evet, iin asl z de ite bu amata! diye bard. Ben bu paray, alan biri olduum iin ayrdm. Yani baz hesaplar yaptm. Bu ite hesap yapmak ise, alaklktan baka bir ey deil... stelik bu alaka i tam bir ay srd! Bundan bir ey anlalmyor. Size hayret ediyorum. Ama, belki de gerekten daha pek anlalabilecek ekilde konuamyorum. Bakn, szlerimi dikkatle izleyin: diyelim ki namusuma gvenilerek bana verilmi olan bin rublenin hepsini burada elenerek har vurup harman savurdum, ertesi gn de ona gidip: Katya ben bir su iledim, senin bin rubleni elencede har vurup harman savurdum diyorum. Bu nasl bir davran olurdu? yi bir ey mi? Hayr, iyi olmazd... erefsizce, alaka bir ey olurdu. Ben de hayvann biri, bir hayvan gibi kendisini tutmasn bilemeyen bir insan olurdum yle deil mi? Ama ne de olsa, hrsz saylmazdm deil mi? Bu durumda bana, dogKARAMAZOV KARDELER 73 rudan doruya bir hrsz diyemezdiniz. Kabul edin ki byle olurdu. Elenmi, paray har vurup harman savurmu ama almam olurdum! imdi daha ok krl olan bir baka rnek vereyim. Szlerimi dikkatle izleyin, yoksa gene ne syleyeceimi arrm... Nedense bam dnyor... her neyse, gelelim ikinci olaya: diyelim ki, burada o binden yalnz bin be yzn, yani yarsn savuruyorum. Ertesi gn de parann sarf etmediim yansn gidip ona gtryorum: Katya, unlar benden al, ben adi herifin, dncesiz alan biriyim, parann bu yansn al, nk br yansn elencede harcadm, demek ki bunu da harcayacam, iyisi mi kazaya uramasn! diyorum. Byle bir ey yapm olsaydm, ne olacakt? O zaman bana istediinizi syleyebilirdiniz, hayvann biri, adi herifin biri olduumu sylerdiniz, ama bana hrsz diyemezdiniz, kesin olarak hrsz diyemezdiniz bana! nk muhakkak ki, hrsz olan bir adam parann yarsn geri gtrmezdi. Onu kendisine saklard. Katya parann yarsn bu kadar abuk getirdiimi grnce: Madem bunu getirdi, demek ki br paray da, geri kalan da, elencede harcadklarn da geri getirecek. Btn mrnce aryacak, alp aba-lyacak ama sonunda bu paray bir araya getirip bana geri verecek diye dnecekti. Bylece ben belki de adi herifin biri olacaktm ama hrsz saylmayacaktm. Ne derseniz deyin, yle olsayd bana hrsz diyemezdiniz. Savc, souk bir tavrla glerek: Diyelim ki, arada bir fark var, dedi. Yalnz gene de bunda kaderinizi deitirecek kadar nemli bir fark grd-hayret etmemek elden gelmiyor. Evet, ite byle uursuz bir fark gryorum; Her insan aIaka davranabilir, hatta herkeste alaka bir yn vardr. a ancak alaklkta en alt basamaa dm biri hrsz olabilir. Her neyse, ben bu incelikleri belirtmesini bilemiyorum... Yalnz hrsz, alaklk eden bir adamdan daha adidir; ben bu kandaym. Dnn bir kere: paray tam bir ay zerimde

tayorum, her gnn sabahnda onu geri verebilirim, verdim mi de artk adi bir insan saylmam. Ama ite bir trl karar veremiyorum, dva burada! Her gn, bunu yap-yapmaya zorlayarak: Karar versene, karar versene, adi herif! diye durmadan tekrarladm halde, tam bir ay boyunca bu74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75 karar bir trl veremedim. te asl problem bu! Ne dersiniz, sizce doru bu mu? Doru mu, ha? Savc, ar bal bir tavrla: Diyelim ki, pek o kadar doru bir ey deil. Bunu pekl anlyorum ve bu konuda sizinle tartmyorum, diye karlk verdi. Hem genel olarak byle ince konular ve ayrntlar bir tarafa braksak da, ltfen gene asl konuya dnsek daha iyi olmaz m? Asl mesele unda: Bu konuda size soru sorduumuz halde, siz hl bize balangta o bin rubleyi neden byle ikiye ayrdnz, yani yarsn harcayp, yarsn neden sakladnz sylemediniz? Bu paray neden sakladnz, bu ayrm olduunuz bin be yz rubleyi nerede harcamak istiyordunuz? Bu soruda srar ediyorum, Dimitriy Fiyodorovi. Mitya, elini alnna vurarak: Ha, evet, gerekten yle! diye bard. zr dilerim. Sizi zyorum ve en nemli olan aklamyorum. Aklasay-dm her eyi bir anda hatrlardnz. nk asl utanlacak ey, ite o amatadr, o amata! Bakn, bu ite len ihtiyar babam suluydu. Kendisi hep Agrafena Aleksandrovna'y batan karyordu, ben de onu kskanyordum. Sanyordum ki, Agrafena Aleksandrovna onunla benim aramda kararszlk iinde bocalyor. te byle bir durumda kendi kendime: Peki, birden kararn verirse, beni zmekten vaz geerek birden bana: Onu deil seni seviyorum, beni dnyann ta br ucuna gtr! derse, ne yaparm? diye soruyordum. Oysa elimde sadece iki tane, iki grivennikten baka para yoktu. Bu durumda onu hangi parayla gtrebilirsin? Ne yaparsn? Byle bir ey oldu mu, mahvoldum, demektir, diyordum. Tabii, o zamanlar onun nasl bir kadn olduunu bilmiyordum, anla-myordum. Sanyordum ki, ona para lzm ve fakirliimden tr beni hi bir zaman balamayacaktr. te bu yzden, sinsi sinsi o binin yarsn bir yana ayrdm. Hem de serinkanllkla, iimden hesap ederek, daha imeye balamadan nce, ine iplikle bu paralar bir bezin iine diktim. Diktikten sonra da geri kalan paray elence iin sarfetmek zere yola koyuluyorum! Hayr ne derseniz Jeyin, bu alaka bir davrantr! imdi anlyor musunuz? Savc yksek sesle gld. Soru hkimi de kahkahalarla glmeye balad. Nikolay Parfenovi Hi... Hi... Hi... diye glerek: __Bence btn paray harcamaktan kendinizi alkoyarak hem ahlkl hem de akllca davranm oldunuz! dedi. Byle yapmanzdan ne kar? Paray alm olduum ortaya kar. Anlatmak istediim de bu! Hay Allah! Bunu anlamamanz beni dehet iinde brakyor! Gsmde bezin iine sarlp dikilmi olan o bin be yz rubleyi tadka, sabah akam kendi kendime Sen hrszsn, sen hrszsn! diyordum. Btn bu ay iinde onun iin edepsizlik ettim zaten, onun iin meyhanede dvtm, onun iin babama dayak attm, hep bunlar kendimi hrsz olarak hissettiim iin yaptm! Kardeim Alyoa'ya bile bu bin be yz rubleyi sakladm aklayamadm! O derece kendimi alalm, adilemi hissediyordum! Ama unu da bilin, ki, o paralar tadm srece gene her gn, her saat kendi kendime: Hayr Dimitriy Fiyodorovi! Dur bakalm, belki daha hrsz deilsin! diyordum. Neden mi? nk her gn, Ertesi gn o bin be yz rubleyi gidip Katya'ya geri verebilirsin diyordum kendi kendime. te, boynumdaki o beze dikili paray ancak dn, koparmaya karar verdim. O ana kadar buna cesaret edemiyordum. Bunu yapar yapmaz da, hemen o anda artk tam anlamyla ve itiraz kabul etmez bir ekilde hrsz oldum. Hem hrsz, hem de mrmn sonuna kadar erefsiz olarak yaayacak bir insan oldum! Neden m? nk o boynumdan kopardm bezle birlikte Katya'ya gidip Ben adi bir adam deilim, hrsz deilim! demek iin beslediim umudu da iimden skm oldum! imdi anlyor duunuz? Anlyor musunuz ne demek istediimi? Nikolay Parfenovi: Peki, neden bu karar tam da dn akam verdiniz? szn kesti. Neden mi? Sormanz bile gln: nk kendimi l-mahkm etmitim! Sabahn beinde, burada, gn doarken lecektim: Ha alak bir insan olarak lmm, ha soylu insan olarak benim iin hepsi bir! diye dnyordum. ite yle anlalyor ki, hi de hepsi bir deil! nanr baylar? Bu gece bana en ok znt veren ey, ihtiyar ua ldrm olmam ve Sibirya'ya srlme tehlikesi ile kar karya gelmem, deildi; stelik bu srgn tehlikesi ne zaman karma kmt? Sonunda akma kavutuum ve cennet kaplarnn bana yeniden ald anda! Ah, geri bu bir76 KARAMAZOV KARDELER da beni zyordu ama, o kadar deil. Bu i boynumdakl paralar eninde sonunda koparp harcadm dnmek ve bylece artk tam anlamyla bir hrsz olduumu kavramak kadar zmemitir beni! Ah baylar, size yreim kan alayarak tekrar ediyorum: Bu gece pek ok ey rendim! rendim ki be- i-nim iin yalnz alak bir insan olarak yaamak deil, alak j olarak lmek de imknsz bir ey... Hayr baylar, insan erefli '' bir varlk olarak lmeli! Mitya sararmt. Yznde bitkin ve km bir hal vard. Buna ramen son derece heyecan iindeydi. Savc yumuak bir tavrla, hatta zntsn paylar gibi: Sizi anlamaya balyorum Dimitriy Piyodorovi, diye szlerini uzata uzata karlk verdi. Ama siz ne derseniz deyin, bence btn bunlar sinirlerinizin bozuk olmasndan ileri geliyor... Sizin sinirleriniz hasta! bunda! Ayrca, hemen hemen tm bir ay boyunca ou kadar znt ekecek yerde, neden gidip de o bin be yz rubleyi, onlar size vermi olan hanma gtrmediniz ve artk ona her eyi akladktan sonra neden bize bu kadar feci olduunu sylediiniz o zamanki durumunuzu gznnde bulundurarak normal olarak akla ilk gelen eyi denemediniz? Yani niin elinizi vicdannza koyarak, ilediiniz hatalar akladktan sonra masraflarnz karlamak iin gereken paray gene ondan istemediniz? Muhakkak ki, o hanm ok vicdanl olduu iin, duyduunuz derin znty grerek size olumsuz bir karlk vermezdi, hele karlnda bir vesika ya da tccar Sam-sonov ile bayan Hohlakova'ya teklif etmi

olduunuz salam garantiler gibi bir garanti vermi olsaydnz. Bu garantiyi imdiye dek, deeri olan bir ey sayyordunuz deil mi? Mitya birden kzard. Kulaklarna inanamyormu gibi bir tavrla savcnn gzlerinin iine bakarak fke ile: Canm, beni bu derece alak m sanyorsunuz? diye sordu. imdi arma sras savcya gelmiti: inann ki, cidd sylyorum... Neden cidd olmadm sanyorsunuz? Olur mu yle ey! Bunu yapsaydm dnyann en byk adilii olurdu! Beni ne kadar zdnz biliyor musunuz baylar? Ama madem istiyorsunuz ne yapaym? Artk siz iimde dmlenen en kt duygulan bile aklyorum. YalKARAMAZOV KARDELER 77 niz bunu, gene sizi utandrmak iin yapyorum. Siz de insan duygularnn ne kadar alaka bir tertip iine girebildiine hayret edeceksiniz. unu bilin ki, ben de daha nce byle bir tertip yapmay, evet evet, demin sz ettiiniz o tertibi yapmay dndm bay savc! Evet, baylar, bu uursuz ay iinde benim de aklma ayn dnce geldi. O kadar ki, az kalsn Katya'ya gitmeye karar verecektim. O derece alal-mtm! Ama ona gidip kendisine ihanet etmi olduumu aklamak iin ihanetimi gerekletirmek, yani onu yerine getirmek iin yapacam masraflar karlayacak paray gene ondan, Katya'dan yalvararak istemek (yalvarmak diyorum, iitiyorsunuz, yalvarmak!) sonra da bir baka kadnla, ona rakip olan, en ok nefret ettii ve gururunu yaralam olan bir kadnla kamak... Rica ederim, siz ldrmsnz, bay savc! ldrmasna ldrmadm, yalnz herhalde, heyecandan pek dnemedim... o dediiniz kadnca kskanlk konusunu... Eer gerekten ileri srdnz gibi iin iinde bir kskanlk olmas mmkn olsayd... ho belki de iin iinde buna benzer bir ey olmutur... Savc, bunu hafife glerek sylemiti. Mitya, mthi bir fkeyle yumruunu masann zerine indirdi. Ama bu artk ylesine bir alaklk olurdu ki! diye bard. ylesine pis, ylesine tiksindirici bir i olurdu ki, artk ne diyeceimi bilemiyorum! Hem biliyor musunuz ki, bunu yapsaydm, o bana bu paray verirdi! Tek benden intikam alsn diye! intikamn tadn duysun diye. Benden nefret ettii iin verirdi bu paray! nk onun da ruhunda yanan bir cehennem vardr ve fkesi mthi olan bir kadndr! Bana gelin- ben verecei paray alrdm. Ah! Alrdm, alrdm... Ondan sonra da artk btn mrmce... Aman yarabbi! zr dilerim baylar, ok baryorum, nk bu dnce daha ok ksa bir sre nce, gn nce, tam Lyagaviy ile uratm gece, sonra da dn akam, evet dn, btn gn sresince zihnimden hi silinmedi. Bunu hatrlyorum. Ta o olay mey-dana gelinceye kadar... Silinmedi zihnimden. Nikolay Parfenovi merakla: ~- Hangi olay? diye sze karacak oldu. Ama Mitya, ne dediini duymad. Somurtkan bir tavrla: Size korkun bir aklamada bulundum, diye szne etti. Bu bakmdan, ona gereken deeri verin sayn78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 baylar. Hem bu aklamaya gereken deeri vermek yeterli deil, onu yalnz deerlendirmekle kalmayn! Ona apayr yksek bir deer verin! Eer bunu yapmazsanz, eer bu da yrei-nizi sarsmadan kulaklarnzn dibinden geip giderse, o zaman aktan aa beni hie sayyorsunuz demektir baylar. Size bu kadar sylerim ite! yle bir ey olursa, sizin gibi adamlara bunu aklamadm diye utancmdan lrm! Evet kendimi tabanca ile vururum! Ne yazk ki daha imdiden gryorum ki bana inanmyorsunuz! Sonra artk korku ile:. Ne oluyor? Bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? diye sordu. Nikolay Parfenovi hayretle ona bakyordu: Evet, demin sylediinizi, yani son dakikaya dek, hl bayan Verhovtzeva'ya gidip bu paray ondan istemeyi dndnz... nann, bu bizim iin ok nemli bir aklama, Dimitriy Fiyodorovi, yani btn bu olayla ilgili olarak... Hem daha ok sizin iin, daha ok sizin iin nemli bir ey bu. Mitya, kollarn iki yana iddetle vurarak: Rica ederim baylar, hi deilse bunu yazmayn, utann! Dorusunu sylemek gerekirse, karnzda yreimi paralayarak ikiye ayrdm, siz ise frsattan istifade ederek parmaklarnz, o yrtlm olan iki parann iinde dolatryorsunuz... Aman yarabbi! Umutsuzluk iinde, elleri ile yzn kapad. Savc: Canm bu kadar endie etmeyin Dimitriy Fiyodorovi! dedi. imdi zapta geirilen her eyi size okuyacaz. Bunlar dinledikten sonra kabul etmediiniz bir ey varsa, syleyeceiniz szlere gre deitiririz. imdi ise size nc kez olarak, kk bir sorguyu tekrarlayacam: Bir kez bez parasna sarp diktiiniz bu paralardan gerekten hi kimseye, ama hi kimseye sz etmediniz mi? Size unu syleyeyim ki, bunu dnmek hemen hemen imknsz bir ey olarak g-rnyor. Hi kimseye, hi kimseye! dedim ya. Aksini sylerseniz, demek ki szlerimden hi bir ey anlamadnz! Beni ra~ hat brakn! Rica ederim, bu konuyu aa kavuturmamz gerekiyor, hem de bunu ok daha nce yapmak gerekirdi. imdi kendiniz bir dnn: Belki on kiinin alm olduumuz ifadelerine gre, siz kendiniz o bin rubleden herkese sz etmi, hatta bunlar harcadnz orada burada yksek sesle sylemisiniz: binden sz etmisiniz, bin be yzden deil! Bundan baka dnk paralan ortaya kardnz vakit de gene birok kiiye, tekrar bin ruble ile gelmi olduunuzu sylemisiniz. Mitya: On kiinin deil, yzlerce kiinin, iki yz kiinin ifadesini alsanz ne kar? Belki iki yz kii, belki de bin kii is.it-mitir bunu!

 Grdnz m ya? Hepsi, hepsi tanklk ediyorlar. Bu hepsi sz bir ey ifade etmiyor mu size? Hi bir ey ifade etmiyor. O zaman yalan sylemitim. Onlar da, hepsi, szlerimi tekrarlayarak yalan sylediler. Canm, neden byle yalan sylemek ihtiyacn duydunuz? Yalan olduunu sylyorsunuz ya. Ben ne bileyim Allah akna? Belki de bbrlenmek iin... Laf olsun diye... Bak ne kadar ok para yedi desinler diye... Hatta belki de o beze diktiim paralan unutmak iin... Evet, asl bu yzden... Hay Allah kahretsin... Ka kezdir bana hep bu soruyu soruyorsunuz! Yalan syledim diyorum ya! Bitti ite. Bir kez yalan syledikten sonra, artk dzeltmek istemedim, insan bazan durup dururken neden yalan syler? Savc, etkileyen bir sesle: Bir insann durup dururken neden yalan sylediini kestirmek ok zor bir ey, dedi. Yalnz o muska gibi dediiniz ey, boynunuzda tadnz o bez paras byk myd? Hayr, byk deildi. rnein bykl ne kadard? Bir yz rublelii ikiye katlayn, bykl ite o ka-darfl. olmaz Geriye kalm kk paralarn gsterseniz daha iyi m? Herhalde zerinizde bir yerde paralar vardr. Eee... Allah kahretsin! Ne biim samalklar bunlar? bileyim, nerededir paralar? Rica ederim bize unu syler misiniz: O bez parasn80 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 81 ne zaman, nerede boynunuzdan kardnz? Kendi ifadenize gre, eve uramadnz deil mi? Fenya'dan kp Perhotin'e gidiyordum ya, ite yolda boynumdan kopardm o bezi. inden de paralar kardm. Karanlkta m yaptnz bu ii? Bunu yapmak iin mum gerekli miydi? Bir anda, parmamla koparverdim ite! Elinizde makas olmadan, sokak ortasnda ha? Galiba meydann orada. Makasa ne gereklilik vard? Zaten rk bir bezdi! Hemencecik yrtld. Sonra o bezi ne yaptnz? Orackta atverdim. Nereye attnz? Meydana canm. Zaten her ey meydanda oldu! Ne bileyim ben meydann neresinde? Hem bunu ne diye soruyorsunuz? Bu ok nemli bir ey Dimitriy Fiyodorovi: Eya olarak bulabileceimiz tm deliller sizin lehinizedir. Nasl oluyor da anlamak istemiyorsunuz? Bir ay nce, bu paray o bezin iine dikmenize kim yardm etti? Hi kimse yardm etmedi, kendim diktim. Siz diki bilir misiniz? Askerlik yapm adam diki bilir. Hem bu i ustalk falan da istemez. Kuma nereden buldunuz? Yani o bezi, paralan iine diktiiniz bezi nereden buldunuz? Benimle alay etmiyorsunuz deil mi? Ne mnasebet! imdi akann sras m, Dimitriy Fiyodorovi! Hatrlamyorum bezi nereden aldm. Bir yerden al-mmdr. insan bunu hatrlamaz olur mu? Vallahi hatrlamyorum! Belki de amarmdan bir para yrtmmdr. ok enteresan! Belki de yarn evinizde iinden o paray yrttnz ey, her neyse, diyelim ki, o gmlek bulunur. O bez nedendi? Pamuklu muydu, keten miydi? Ne bileyim ben nedendi? Durun... Galiba onu hi bir yerden yrtmadm. Basmadand... Evet... Galiba paralan ev sahibi kadnn balnn (*) iine diktim. Ev sahibinizin bal ime mi? Evet, ondan yrtmtm onu. Nasl yrtmtnz? Bakn. Gerekten yle oldu. imdi iyice hatrlyorum. Bir gn bez lzm olmutu, ben de bir balk yrttm. Belki de mrekkep kalemimi smek iin. Gizlice alverdim. nk zaten ie yaramayan bir bezdi. Paralan odamda yerlerde srnyordu. te o bin be yz rubleyi onun iine diktim... Galiba yle oldu, evet. Paray o bez baln iine diktim. Zaten basmadan yaplm berbat bir eydi, belki bin kez ykanmt. Bunu da artk kesin olarak hatrlyorsunuz, yle mi? Kesin olarak m, deil mi bilemem. Bana yle geliyor, galiba baln iine diktim. Hem yle de olmasa, vz gelir bana! Eer yle ise, hi deilse ev sahibeniz kendisine ait olan o eyi ortadan yok olduunu hatrlayabilirdi deil mi? Hayr, hi de hatrlamad, onu aramad bile! Eski bir bezdi diyorum size, eski psk bir bez, be paralk deeri yoktu. Peki, ineyi iplii nereden aldnz? Mitya, sonunda kzd: Burada kesiyorum, artk bir ey sylemek istemiyorum. Yeter! Gene de o... Dikili bez parasn meydann neresine attnz byle bsbtn aklnzdan karmanz da garip. Mitya, alayl alayl gld: Canm, emredin yarn meydan sprsnler, belki bulursunuz. Sonra bitkin bir sesle:

 Yeter baylar! Yeter! dedi. Aka gryorum ki, bana inanmadnz! Hi bir szme, be paralk nem vermediniz. Ama su sizde deil, ben de, bunlar ileriye srmemeliy-dim! Ne diye, ne diye srrm aklayarak kendimi kk drdm sanki! Sizin iin bunlar bir alay konusu, gzlerinizden anlyorum bunu. Beni buna siz srklediniz bay savc! C) Balk: O zamanlar hanmlarn kulland balklardan.82 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 83 imdi kendinize zafer arklar syleyin eer bunu yapabilir, seniz... Allah belnz versin! Celltlar!... Ban nne edi, elleriyle yzn kapad. Savc ile sor-gu yargc susuyorlard. Bir dakika sonra Dimitriy bam kaldrarak bo baklarla onlara bakt. Yznde artk son kerteye gelmi, giderilmesi imknsz bir umutsuzluk vard, Garip bir tavrla susuyor, kendini yitirmi gibi oturuyordu, Bu arada, ii sona erdirmek gerekiyordu: Hi ertelemeden tanklarn sorgusuna geilmeliydi. Artk sabahn sekizi olmutu. Mumlar da oktan sndrlmt. Sorgu sresince odaya girip km Mihayl Makarovi ile Kalganov, bu sefer gene birlikte kmlard. Savc ile sorgu yargcnn da ar derecede yorgun bir hali vard. Balayan sabah ktyd, Tm gk bulutlarla rtlyd ve bardaktan boanrcasna yamur yayordu. Mitya, hi bir ey dnmeden pencerelere bakyordu. Birden Nikolay Parfenovi'e: Pencereden dar bakabilir miyim? diye sordu. br: Hay hay, istediiniz kadar bakabilirsiniz! diye karlk verdi. Mitya, kalkp pencereye yaklat. Yamur pencerenin kk, yeile alan camlarn dvp duruyordu. Pencerenin tam altnda pis bir yol, daha ilerde yamurun loluunda dizi dizi, kara fakir ve irkin izbeler grnyordu; yamurda daha da kararm, daha da fakir bir halleri vard. Mitya Altn sal, Febs' ve onun ilk klar altnda nasl tabanca ile intihar etmeyi dndn hatrlad. Alayl alayl glmseyerek: Byle bir sabah o i iin daha iyi olurdu! diye dnd ve birden elini aa doru sallayarak, celltlara doru dnd: Baylar! diye bard. Artk mahvolduumu gryorum, ama o ne olacak? Bana syleyin o ne olacak? Yalvarrm size syleyin, yoksa o da benim gibi mahv m olacak? Ama o susuzdur, dn her eyden ben suluyum diye bard vakit ne sylediini kendi de bilmiyordu. Onun hi eyde eyde suu yoktur! Sizinle burada otururken btn gece iim iimi yedi... Acaba imdi onu ne yapacanz bana syleyemez misiniz? Savc, belli bir acele ile hemen: Bu konuda iiniz rahat etsin, Dimitriy Fiyodorovi. il ellendiiniz hanm herhangi bir ekilde rahatsz etmek iin henz elimizde hi bir nemli neden yok. yle tahmin edi-' yorum ki, iin bundan sonraki gelimesi srasnda da ayn ey olacak... Bu bakmdan elimizden ne gelirse, onun iin yapacaz: iniz rahat etsin. Teekkr ederim baylar! Zaten her eye ramen drst ve hak gzetir insanlar olduunuzu biliyordum. Beni bir ykten kurtardnz... Eh, imdi ne yapacaz? Ben hazrm. Evet, biraz acele etmemiz gerekiyor. i ertelemeden tanklarn sorguya ekilmesine gemeliyiz. Btn bunlar da, muhakkak sizin yannzda olmal, bu yzden de... Nikolay Parfenovi savcnn szn keserek: nce bir ay isek olmaz m? Bana yle geliyor ki, artk bunu hak ettik. Aada hazr ay varsa (ki Mihayl Makarovi de her halde keyif ay imek iin gitmiti) birer fincan ay iilmesine, sonra da ie devam ederek sonuna dek gtrmeye karar verildi. Asl kahvalt ise yannda mezesi ile birlikte daha serbest bir saate braklacakt. Aada gerekten hazr ay bulundu ve hemen yukanya gnderildi. Mitya, Nikolay Parfenovi'in nezaketle kendisine ikram ettii bir bardak ay nce reddetti, ama sonradan kendisi istedi ve kana kana iti. Genel olarak alacak derecede bitkin grnyordu. Oysa aslan gibi kuvvetli olduuna gre, bir geceyi sabaha kadar elenerek geirmesi, hatta en iddetli sarsntlardan gemesi ona ne yapabilir? diye dnlebilirdi. Ama kendisi de otur-' maya bile gc olmadn, zaman zaman evresindeki tm eyalarn kaymaya, gzlerinin nnde dnp durmaya baladn hissediyordu. Biraz daha srerse, herhalde sayklamaya balayacam diye dnd. VIII TANIKLARIN FADELER BEBE Tanklarn sorgusu balad. Ama artk hikyemizi, imdiye kadar yaptmz gibi tm ayrntlar vererek devam et-z. Bu yzden, Nikolay Parfenovi'in artlan her84 KARAMAZOV KARDELER tana, vicdanna dayanarak ve geree uygun bir ekilde ifade vermesi gerektiini, sonradan da verdii bu ifadeyi yemin ederek tekrarlamak zorunda kalacan nasl ima etmi olduunu anlatmadan geeceiz. Her taraftan nasl ifadesinin zaptn imzalamasn istendiini ve buna benzer eyler zerinde de durmayacaz. Yalnz bir tek eyi belirtelim: Sorguya ekilenlerin dikkatini en nemli noktann zerinde topluyor-lard. Bu da hep o bin ruble sorunuydu. Daha dorusu Dimitriy Fiyodorovi buraya, Mokroye'ye bir ay nce, ilk geliinde yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi olduu ve ikinci lemi yapt vakit, gene yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi bulunduu soruluyordu. Ne yazk ki, verilen tm ifadeler, hepsi Mitya'nn karna aykr idi. Bir tanesi olsun, onu savunmuyordu. Hatta baz ifadeler Mitya'nn vermi olduu ifadeye tamamen kart ve hemen hemen artc yeni faktrler ortaya atmt. lk olarak Trifon Borisovi sorguya ekildi. Kendisini sorguya ekenlerin karsna iinde en ufak bir korku duymadan, aksine sulandrlana kar sert, somurtkan ve fkeli bir tavrla kt. Bylece karsndakilere son derece doru syleyen, haysiyetine dkn bir adam olarak grnd. Arbal bir tavr takmyor, az konuuyor, kendisine soru sorulmasn bekliyor, dnerek ve kesin bir ekilde karlk veriyordu. Hi kararszlk gstermeden kesin bir tavrla bir ay nce, bin rubleden daha az bir para harcanm olamayacan, burada bulunan tm kyllerin Mitriy (*) Fiyodoroviin kendisinden elinde bin ruble olduunu iittiklerine dair ifade vereceklerini syledi. Yalnz ingenelere bile dnyann parasn verdiler. Yalnz onlara bile herhalde bir rubleden fazla dmtr. dedi.

Mitya, somurtkan bir tavrla: Belki be yz bile vermemiimdir, dedi. Yalnz o zaman saymadm, sarhotum, keke saysaydm... imdi srt perdelere dnk olarak yan oturuyor, sylenenleri somurtkan bir tavrla dinliyordu. zgn, yorgun bir hali vard. Sanki: Eeeh, istediiniz gibi ifade verin, artk hi bir eyin nemi yok! der gibiydi. Trifon Borisovi, kesin bir tavrla szn yalanlad. KARAMAZOV KARDELER 85 (*) Mitriy: Mitya isminin deiik ekil. Onlara bin rubleden fazla harcamsnzdr Mitriy Fiyodorovi! dedi. Bouna savurdunuz paralar! Onlar ise o savurduklarnz kaldrp alyorlard. Zaten bunlar insann gznden srmeyi alan hrsz, dolandrc adamlardr. Kovduk onlar buradan! Yoksa kendileri gelip ifade vererek sizden ka para kopardklarn sylerlerdi. O zaman elinizde bir sr para bulunduunu kendi gzmle grdm. Saymasna saymadm, bana saydrmadnz, bu konuda haklydnz. Ama gz karar ile syleyebilirim, hatrlyorum ki, bin be yz rubleden ok daha fazlayd... Bin be yz ruble de neymi! Biz de mrmzde para nedir grdk, bu konuda sz sahibiyiz... Bir gn nceki parann miktarna gelince. Trifon Borisovi, artk dorudan doruya Dimitriy Fiyodorovi'in arabadan iner inmez bin ruble getirdiini sylemi olduunu belirtti. Mitya: Artk yeter Trifon Borisovi! diye itiraz etti. Demek sence aka ve kesin olarak bin ruble getirdiimi syledim yle mi? Sylediniz ya Mitriy Fiyodorovi! Andrey'in yannda sylediniz! ite Andrey'in kendisi de burada. Daha gitmedi! Onu artn. Orada, salonda korodakilere ikramlarda bulunduunuz srada ise aktan aa artk altnc binlii de burada braktnz bara bara sylediniz; geen sefer sarf ettikleriniz de hesaba katlrsa, demek yle oluyordu. Stepan ile Semyon da duydular bunu. Sonra Piyotr Fomi Kalganov da o srada yannzda duruyordu, belki onlar da bunu hatrlamlardr... Altn bin ruble harcandna dair verilen ifade sorguya ekenlerin zerinde olaanst bir etki yaratmt. Yeni anlatl hoa gitmiti: , daha alt ediyordu. Demek ki, o zaman bin, imdi de bin daha harcanmt. Hepsi bir araya toplannca alt ediyordu, bu apak bir eydi. Trifon Borisovi'in iaret ettii kyllerden Stepan ile Semyon'u, arabac Andrey'i ve Piyotr Fomi Kalganov'u sorguya ektiler. Kyllerle arabac hi kararszlk gstermeden, Trifon Borisovi'in ifadesini desteklediler. Biradan baka zelde, Andrey'in yolda Mitya ile yapt konuma konusundaki szlerini zapta geirdiler. Sylediine gre, Mitya Ben Dimit-riy Fiyodorovi ldkten sonra nereye gideceim acaba, cen-nete mi yoksa cehenneme mi? Acaba br dnyada balar85 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 87 lar m balamazlar m? demiti. Psikolog ppolit Kirillo-vi tm bunlar dudaklarnda ince bir glmseyile dinledi, sonunda da Dimitriy Fiyodorovic'in ldkten sonra nereye gideceini sorduunu belirten ifadenin de dva ile ilgili deliller arasna katlmasn tledi. artlan Kalganov, isteksiz bir tavrla, kalarn atm olarak, hrnlkla ieri girdi ve savc ile olsun, Nikolay Parfenovi ile olsun, sanki onlar mrnde ilk kez olarak gryormu gibi konumaya balad. Oysa onlarla eskidenberi tanyor ve her gn gryordu. Sze: Bir ey bilmediini, bilmek de istemediini syleyerek balad. Ama alt bin rubleden sz alnca, kendisinin de bunu iitmi olduu anlald. O srada Mitya'nn yannda atakta durduunu aklamt. Ona baklrsa, Mitya'nn elinde ok para vard. Ama bu paralarn miktar iin: Bilmiyorum ne kadard? dedi. Sonra Polonyallarn iskambil'de hile yaptklarn kesin olarak belirtti. Ayrca, tekrar tekrar sorulan sorulara karlk, Polonyallar kovulduktan sonra Mitya ile Agrafena Aleksandrovna'nn arasnn gerekten dzeldiini, hatt gen kadnn kendiliinden Mitya'yi sevdiini sylemi olduunu anlatt. Agrafena Aleksandrovna'dan sanki gen kadn en yksek sosyeteden bir hanmefendiymi gibi ciddi ve saygl bir tavrla sz ediyordu. Bir kez olsun ondan Gruenka diye sz etmeyi kendine yaktrmad. Gen adamn ifade vermekten tiksindii her halinden belli olduu halde. ppolit Kirillovi ona uzun uzun sorular sordu ve Mitya'nn o gece yaad ak hikyesini tm ' ayrntlar ile yalnz ondan rendi. Sonunda delikanly braktlar, o da gizlemedii bir fke ile oradan uzaklat. Polonyallar da sorguya ektiler. Geri onlar bulunduklar kk odada yatmlard, ama tm gece uyuyamam, devlet memurlarnn gelii zerine de, kendiliklerinden, muhakkak onlar da artacaklarn anlayarak abucak giyinmi kuanmlard. eriye biraz korku duymakla birlikte ok cidd bir tavrla girmilerdi. nemlisi, yani ksa boylusunun on ikinci dereceden emekliye ayrlm ve Sibirya'da baytarlk eden bir memur olduu anlald. Soyad Pan Mussyalovi'tiPan Vrublevskiy'in ise serbest olarak alan bir dantist, Kusas bir dii olduu meydana kt. kisi de, odaya girer girmez hemen kendilerini Nikolay Parfenovi'in soru sormasna ramen sorularn karln bir yana ekilmi duran Mihayl Makarovi'e dnerek vermeye balamlard. Belliydi ki, bilmedikleri iin, onu burada en nemli rtbeye sahip ve ef durumunda, bir adam sanmlard. Bu yzden konuurken ikide bir Pane Pulkovniku(*) diyorlard. Ancak birka kez ikaz edildikten sonra ve Mihayl Makarovi'in kendisi onlara bir iki sz syleyince, sorulara karlk verirken yalnz Nikolay Parfenovi ile konumalar gerektiini anladlar. yi, hem de ok iyi Rusa konumasn bildikleri anlald. Yalnz baz szleri yanl sylyorlard. Pan Mussyalovi Grunenka'ya kar olan eskiden duyduu ve imdiki duygularn heyecanla, gururla aklamaya koyulacak oldu. Ama Mitya hemen ileden kt ve karsnda o alan' byle konumasna izin vermeyeceini belirterek barp armaya balad. Pan Mussyalovi hemen dikkati alak kelimesi zerine ekti ve bunu zapta geirmelerini rica etti. Mitya, fkeden deli gibi oldu: Alaksn ya! Alak! Bunu da zapta geirin! Ayrca unu da yazn: -bunun zapta geirileceini bile bile- gene de ite alan biri olduunu bararak sylyorum! diye bard.

Nikolay Parfenovi, geri bunu da zapta geirdi, ama bu tatsz olay srasnda takdir edilecek bir igzarlk ve ii idarede beceriklilik gsterdi: Mitya'ya sert bir tavrla ikazda bulunduktan sonra iin romantik yn ile ilgili tm sorular hemen kesti ve abucak esasa geti. Esasta ise panlarn verdikleri ifadede soruturma memurlarnn ar derecede merakn uyandran bir ey vard. O da Mitya'nn Pan Mussyalovi'in bulunduu o kk odada kendisine aradan ekilsin diye bin ruble vermeyi teklif ediiydi; bu parann yedi yz rublesini nakit olarak hemen vermeyi teklif etmiti, geriye kalan iki bin yz rubleyi ise ya-rn sabahleyin kentte- veririm> demiti. stelik erefinin ze-rine yemin ederek o srada Mokroye'de zerinde bu kadar Para bulunmadn sylemi, paralarn kentte olduunu befke ile paray muhakkak ertesi gn vereceini sylememi olduunu ileri srecek oldu. Ama Pan Vrublevskiy ifadesinde srar etti. Zaten Mitya'nn kendisi de bir an dndkten sonra, kalarn atarak herhalde her eyin pan-dedii gibi olduunu, kendisinin o srada heyecan iin(") Polonya dilinde Sayn Albay..88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 de bulunduunu, bu yzden de gerekten yle sylemi masnn ok mmkn olabileceini kabul etti. Savc, bu ifadeye drt elle sarld: Sorgu makam aka anlalyor ki (sonradan belirtildii gibi) Mitya'nn eline geen bin rublenin bir ksm ya da yars, gerektea kentte ya da belki burada Mokroye'de herhangi bir yerde sak-lyd. Bylece Mitya'nn elinde yalnz sekiz yz rublenin bu-lunmu olmas gibi, sorgu makam iin nazik bir sorun da akla kavuturulmu oldu. Oysa bu o zamana kadar geri tek olarak ileri srlebilen ve olduka nemsiz olan, ama ge-ne de bir bakma Mitya'nn lehine olan bir delildi. imdi ise onun lehine olan bu tek delil de elinden alnm oluyordu. Savc, kendisine, Madem yannzda ancak bin be yz ruble bulunduunda kendiniz srar ediyorsunuz, o halde ertesi gn pana vermek iin geriye kalan iki bin yz rubleyi nereden verecektiniz? eref sz vererek vaadettiiniz bu paray nereden bulacaktnz? diye sorunca Mitya, kesin bir tavrla, o Polonyal herife ertesi gn para deil, ermanaya iftlii zerindeki hissesini ona devrettiini belirten resm bir vesika vermeyi dndn syledi. Samsonov ile Hohlakova'ya ayn hisseyi teklif etmiti. Savc, bu safa areye alayl alayl gld. Demek onun nakit olarak iki bin yz ruble yerine o, hissenizi almaya raz olacan sanyordunuz yle mi? Mitya, heyecanla: Tabi raz olacakt ya! diye kestirip att. Rica ederim, burada sz konusu olan yalnz iki bin ruble deil ki, bu iten drt, hatta alt bin koparabilirdi; Hemen ordan burdan Polonyal olsun, yahudi olsun bir sr avukatklar seferber eder ve bin ruble almak yle dursun ihtiyarn elinden tm ermanaya'y alrlard. Tabi, Pan Mussyalovi'in ifadesini tm ayrntlar ile zapta geirdiler. Sonra da panlar serbest braktlar. skambil oynarken yaplan hileden ise sz bile etmediler. Nikolay Par fenovi, onlara kar zaten byk bir minnet duyuyor ve sama sapan eylerle onlar zmek istemiyordu. Kald ki, tm bunlar sarho bir halde iken iskambil oyunu srasnda yap lan nemsiz bir kavgadan baka bir ey deildi. O gece, az m iki iilmi ve yakk almaz eyler yaplmt... Byle olunca da o paralar yani iki yz ruble olduu gibi panlarn cebinde kald. Sonradan, ihtiyar Maksimov'u ardlar. Maksimov, rkek bir tavrla, kk kk admlar atarak geldi; st ba karma karkt, kendisi de ok zgn grnyordu. Tm bu sre iinde aada Gruenka'nn yannda barnm, onunla hi konumadan oturmutu. Sonradan Mihayl Makarovi'in anlatt gibi durup durup ona bakarak alam, gzlerini kareli bir mendille silmiti. O kadar ki, Gruenka'nn kendisi onu teselli ederek susturmaya almt. htiyarck, hemen ve gzlerinde yalarla Dimitriy Fiyodorovi'ten bor ald iin sulu olduunu syledi, on ruble aldm efendim, fakir olduum iin efendim dedi, hem de ald paray geri vermeye hazr olduunu bildirdi... Nikolay Parfenovi, ona, bor ald srada Dimitriy Fiyodorovi'e en yakn yerde bulunduu iin Mitya'nn elinde ne kadar para tuttuunu herkesten iyi grebileceini belirterek, o srada elinde ka para bulunduunu sorunca, Maksimov ok kesin bir tavrla yirmi bin ruble vard efendim dedi. Nikolay Parfenovi glmseyerek: Peki, siz daha nce hi yirmi bin rubleyi bir arada grdnz m? diye sordu. Tabii efendim, grdm efendim, yalnz yirmi bin deil de yedi bindi efendim, karm, benim ky rehine verdii va-fcit grmtm. Paralar ancak uzaktan seyretmeme izin vermiti, karmda bbrlenmek iin. ok kaln bir deste idi efendim, hep renk renk paralard Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki paralarn da hepsi renk renkti... Maksimov'u abucak braktlar. Sonunda sra Gruenka'-ya. geldi. Soruturma memurlar, herhalde Gruenka'nn geliinin Dimitriy Fiyodorovi zerinde yapaca etkiden ekmiyorlard; bu yzden Nikolay Parfenovi Mitya'ya ikaz olsun diye birka sz bile syledi. Ama Mitya hi konumadan merak etmeyin karklk olmayacak anlamnda ban edi. Gruenka'y Mihayl Makarovi, kendi eliyle getirdi. Gen kadn cidd ve hznl, ama grnte hemen hemen sakin bir yzle geldi. Sessizce Nikolay Parfenovi'in karsna ken-disine gsterilen iskemleye oturdu. ok solgundu, yor gibi grnyordu ve o harikulade gzel siyah alna iyice sarn-yordu. Gerekten atele kark hafif bir titreme balamt.90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Bu uzun bir hastaln, gen kadnn o geceden sonra ektii hastaln balangcyd. Cidd grn, ak ve arbal baklar, sakin tavrlar herkesin zerinde ok olumlu bir izlenim brakmt. Hatta Nikolay Parfenovic birazck Gnln kaptrr gibi oldu. Sonradan baz yerlerde bunlar anlatrken, ancak o anda bu kadnn ne kadar gzel olduunu farkettiini, doru sylemek gerekirse onu eskiden de birka kez grm olduunu, ama her zaman onu taral bir aifte saydn aklad. Bir gn de kadnlarn bulunduu bir toplantda byk bir hayranlkla o kadnda en yksek sosyeteye mensup bir kadnn tavrlar var diye azndan kard. Ama bu szlerini mthi bir fke ile dinlediler ve bunlar syledii iin siz ok yaramazsnz dediler. O da kendisine byle denildii iin ok memnun kald.

Gruenka odaya girince belli etmeden gz ucuyla Mitya'-ya bakmt. Mitya da o ieri girer girmez gzlerini ona evirmiti. Ama o andaki hali, Mitya'y hemen sakinletirdi. Kanlmas imknsz ilk sorulardan ve tlerden sonra Nikolay Parfenovic, geri biraz kekeleyerek, ama gene de elinden geldii kadar nazik bir tavrla ona emekliye ayrlm bulunan temen Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'la ilikileriniz nedir? diye sordu. Buna Gruenka alak sesie, ama kesin olarak karlk verdi: Ahbabmd. Son ay iinde onu evime sadece bir ahbap olarak kabul ettim. Ondan sonra merakla sorulan sorulara da aka zaman zaman houna gitmekle birlikle, onu hi bir zaman sevmemi olduunu, ama mahsus batan kardn (bunu sylerken dice bir hrstan tr demiti) tpk o ihtiyarc olduu gibi gnln eldiini, Mitya'nn kendisini Fiyodor Pavovi'ten ve herkesten kskandn farkettiini, ama btn bunlarla yalnz iin iin elendiini syledi. Fiyodor Pav-lovi'e gitmeyi ise hi bir zaman aklndan geirmediini, sadece onunla alay ettiini aklad. O ay iinde ikisini de dnecek halim yoktu: ben baka bir adam bekliyordum, bana kar sulu olan birini... Yalnz yle sanyorum ki, bu konuda merak gstermeniz, benim de size karlk vermem gerekmez, nk bu benim zel iim! diye szn bitirdi. Nikolay Parfenovic de hemen dedii gibi yapt: Hikyenin romantik noktalar zerinde srar etmekten vazgetinorudan doruya cidd konuya, ayn zamanda o srada en nemli olan o bin ruble meselesine tekrar dnd. Gruent-a, bir ay nce Mokroye'de gerekten . bin ruble'nin harcanm olduunu, geri kendisinin bu paray saymadn, ama Dimitriy Fiyodovi'ten bunun bin ruble olduunu iittiini syledi. Savc hemen: Kendisi sizinle babaa iken mi bunu syledi? Yoksa bunu bakalar ile konutuu srada m iittiniz? diye sordu: Gruenka, bakalarnn yannda da, Mitya baka kimselere syledii vakit de, kendisi ile babaa olduu zamanlarda da bunu ondan iitmi olduunu bildirdi. Savc gene: Onunla babaa iken bir kez mi, yoksa birka kez mi iittiniz bunu kendisinden? diye sordu ve Gruenka"nn bunu birka kez iitmi olduunu rendi. ppolit Kirilovic, bu ifadeden ok memnun kald. Daha sonra sorulan sorulardan da Gruenka'nn, Dimitriy Fiyodo-rovi'in bu paray nereden bulduundan, yani onlar Katerina vanovna'dan alm olduundan haberi olduu meydana kt. Peki, bundan bir ay nce Dimitriy Fiyodorovi'in burada bin deil de, daha az bir para harcam olduunu ve bu parann tam yarsnn kendisine ayrm olduunu hi iitmediniz mi? Grusenka: Hayr, bunu hi iitmedim, diye ifade verdi. Sonra Mitya'nn aksine tm o ay iinde Gruenka'ya sk sk be parasz kaldndan sz etmi olduu anlald. Gruenka, szlerini .hep babasndan para almay bekliyordu di-ye bitirdi. Nikolay Parfenovic, birden: Peki, sizin yannzda... yle lf arasnda ya da sinir-bir srada hi babasnn hayatna kastetmek niyetinde sylemedi mi? Gruenka iini ekti: Ah, syledi ya! Bir kez mi, yoksa birka kez mi syledi? Birka kez syledi. Hep kzd zaman sylerdi.92 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 93 Peki, siz bu niyetini gerekletireceine inanyor dunuz? Gruenka, kesin bir tavrla: Hayr, hi bir zaman inanmadm, vicdanl bir olduuna gveniyordum. Mitya, birden: Baylar izin verin! zin verin, urada, yannzda Agra-fer.a Aleksandrovna'ya bir tek sz syleyeyim. Nikolay Parfenovi: Buyurun syleyin, diye izin verdi. Mitya, iskemleden kalkt: Agrafena Aleksandrovna, Tanr'ya inanr gibi u szme inan ki, dn ldrlen babamn katlinden ben sulu deilim ! Mitya, bunu syledikten sonra tekrar gene iskemlenin zerine oturdu. Gruenka yerinden kalkp inanla tasvire doru dnp ha kard. Heyecanl, duygulu bir sesle: krler olsun sana Tanrm! dedi. Sonra daha yerine oturmadan Nikolay Parfenovi'e doru dnd: imdi ne sylediyse, ona inann! Ben onu tanrm; gevezelik etmesine eder, ya bakalarn gldrmek iin, ya da inadndan, ama vicdanna aykr olan bir ey yapmaz, hi bir zaman yalan sylemez! Doruyu olduu gibi syler, inann buna! Mitya, titrek bir sesle: Teekkr ederim Agrafena Aleksandrovna, Bana cesaret verdin, dedi. Dnk paralar konusunda sorular sorulunca grusenka ne kadar para olduunu bilmediini ama Mitya'nn, bir akam nce birok insanlara yannda bin ruble getirmi ol-dn sylerken bunu iittiini aklad. Bu paralar nereden aldna gelince Gruenka: Dimitriy bunlarn Katerina vanovna'dan alm olduunu sylemiti dedi, kendisinin de buna karlk, o paralar almam olduunu, onlar hemen ertesi gn geri vermesi gerektiini sylemi olduunu bildirdi. Savc Dimitriy Fiyodorovi, Katerina vanovna'dan Pa' ra aldn sylerken dnk binden mi, yoksa burada bir ay nce harcanm olan paralardan m sz ediyordu? diye sorunca, Gruenka, anladna gre bir ay nceki paralardan bahsettiini syledi. Gruenka'y sonunda serbest braktlar. Bu arada

lay Parfenovi, hemen ona isterse derhal kente dnebileceini, eer herhangi bir yardmda bulunabilirse, rnein at filn buldurmak gerekirse, ya da kendisini geirecek bir adama ihtiyac varsa, elinden geleni... Gruenka, nnde eilerek: __ ok teekkr ederim, dedi. Ben o ihtiyarckla birlikte, o ifti ile birlikte giderim, onu evine kadar gtrrm. Ama imdilik izin verirseniz, Dimitriy Fiyodorovi iin vereceiniz karar aada bekleyeceim. Gruenka dar kt. Mitya, sakindi, hatta bsbtn cesaret bulmu gibi bir hali vard. Ama bu yalnz bir an srd. Gittike garip, fizik bir gszlk, bir bitkinlik hissediyordu. Yorgunluktan gzleri kapanyordu. Artk tanklarn sorgusu bitmiti. Mitya, ayaa kalkt, iskemlesinden keye, perdenin bulunduu -yere geti, hancnn hal ile rtt byk sandn zerine uzand ve hemen uyudu. Bulunduu yerle de, olup bitenlerle de hi bir ilgisi olmayan garip bir rya gryordu. Gya bozkrda bir yerlerden ok eskiden grevli olduu yerlerden geiyordu; bir kyl onu iki at koulmu arabas ile yamurda amurda gtryordu. Yalnz Mitya yor gibiydi. Kasmn balangcyd ve gkten iri iri paralar halinde kar yayor, kar tanecikleri de yere der dmez eriyorlard. Kyl de onu hzl gtryor, kamsn savurup duruyordu. yle uzun kzl bir sakal vard. Kendisi de tam ihtiyar deil, belki elli yalarnda, etine dolgun bir adamd. Srtnda kl rengi bir kyl kaftan vard, ite byle giderken, birden biraz ilerde ky grnmt; kara, kapkara izbeler... zbelerin yans da yanmt. Geride yalnz yanm, isten kararm kalaslar grnyordu. Kyn giriinde, kyl kadnlar yanyana durmulard. Dizi Dizi bir sr kadn! Hepsi de zayf, kanlar ekilmi, yzleri de garip kahverengi bir renk almt. zellikle bir tanesi uzun boylu, kemikli, krk yalarnda kadar grnen, ama as-lnda belki de yalnz yirmi yanda olan bir kadn dikkati ekiniyordu Uzun zayf bir yz vard. Kollarnn arasnda da bir alyordu. Gsleri de kendisi gibi yle kurumutu. de herhalde bir damla bile st yoktu. Bebek de alyor, aglyor ve mini mini kollarn, uzatyordu. Yumruk yapt lak elleri nerdeyse souktan bsbtn kararmt. Banlarndan rzgr gibi geerken Mitya:94 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 95 Neden alyorlar? Niin gzya dkyorlar? diye soruyordu. Arabac: Bebe, bebe alyor, diye karlk veriyordu. Kylnn ocuk demeyip kyllerin yapt gibi Bebe demesi Mitya'nn tuhafna gidiyordu. Kylnn bebe deyii bir hotu; sanki bu szde byk bir acma vard. Mitya, aptal gibi srar ediyor: Canm niin alyor? Neden kollar yle plak, neden sarmyorlar onu? diye soruyordu. m bebe, giysileri donmu, stmyor tabi. Mitya, gene aptalca: Peki ama neden yle? Niin? diye sorup duruyordu. Fakirler de ondan, yangndan kmlar, bir para ekmekleri bile yok, yangn yeri iin dileniyorlar... Mitya, gya gene sylenenleri anlamyordu. Sen bana unu syle! Yangndan km olan btn anneler byle mi dururlar? nsanlar neden fakirdir? Bebe neden zavalldr? Bozkr neden plak? Neden birbirlerini kucaklamyor, birbirlerini pmyor, neden neeli arklar sylemiyorlar? Neden balarna kapkara bir felket gelmi gibi karanlk iindeler? Neden bebenin karnn doyurmuyorlar? Kendi kendine bu sorularn aklszca eyler olduunu, onlar bouna sorduunu hissediyor, ama ne olursa olsun bu sorular sormak isteini duyuyor ve muhakkak byle sormak gerektiini seziyordu. Bundan baka yreinde o zamana kadar hi duymad yumuak bir duygunun uyandn, alamak arzusunu duyduunu, herkese bir eyler yapmak istediini hissediyordu. yle ki, artk bebe alamasn, bebenin kapkara ve vcudu kurumu annesi gz ya dkmesin, o andan sonra artk hi kimsenin gz yal olmasn... Hem de bunu hemen hi ertelemeden ve hi bir eye bakmadan, tam anlamyla Karamazov'lara yakr bir atlganlkla yapmalyd! Birden, yanbanda Gruenka'nn o duygulu, o tatl szleri duyuluyordu: Ben de senin yanndaym, artk seni hi brakmam, mrmn sonuna kadar seninle yryeceim. te, o zaman yrei alevleniyor ve tm varl bir a doru yneliyor; iinde yaamak, hep yaamak isteini duyuyor. Yrmeli, yrmeli, uzun bir yola kmal, kendisini aran a doru yrmeli, yrmeliydi. Hem de abuk a-hemen yrmeliydi! Hemen imdi! Birden: Ne var? Nereye? diye bararak gzlerini at ve uzan-d sandktan dorularak sanki bir baygnlktan aylm gibi oldu. Etrafa yz k saarak glmsyordu. Baucunda Nikolay Parfenovi duruyor ve yazlm olan zapt imzalamasn rica ediyordu. O zaman Mitya bir saat ya da daha fazla bir sre uyumu olduunu anlad. Ama Ni-tolay Parfenovi'i dinlemiyordu. Bann altnda bir yastn bulunmas onu birden artmt. Bitkin bir halde sandn zerine uzand srada bu yastn orada olmadn biliyordu. Sanki ona Allah bilir ne kadar byk bir iyilik yapmlar gibi heyecanla, yrei minnet dolu, garip alamakl bir sesle: Bamn altna yast kim koydu? diye sordu. Kimdir o iyi yrekli insan? O iyi yrekli insann kim olduu sonradan da anlalmad. Kimbilir belki de soruturma memurlarndan biriydi, belki de Nikolay Parfenovi'in ktibi ona acd iin bann altna bir yastk konulmasn emretmiti. Ama Mitya'nn tm varl sanki gzyalaryla dolmu gibi oldu. Masaya yaklat ve ne isterlerse hepsim imzalayacan syledi. Bambaka, garip bir sesle ve yz sevinle aydnlanm olarak: Demin gzel bir rya grdm, baylar! dedi. IX MTYA'YI GTRYORLAR Zabt imzalandktan sonra, Nikolay Parfenovi zafer kazanm gibi bir tavrla sana doru dnd ve ona: karar okudu. Bu kararda falanca yl, falanca gn, falanca yerde, falanca mahkemenin sorgu yargcnn falanca kiiyi (yani Mit-

ya'y) falanca sutan sank olarak (Mitya'ya atfedilen sular dikkatle teker teker yazlmt) sorguya ektii, sann kendisine ykletilen sulan kabul etmedii, yleyken susuz-96 KARAMAZOV KARDELER luunu ispat iin hi bir delil gstermemi olduu ve tanklarn (falan, falan kimilerin) ifadelerinin de, mevcut artlarn da, (falan Man durumlarn) suu ilemi olduunu kesin olarak gsterdikleri gznnde bulundurularak Ceza Kanununun falan, falan maddelerine uygun olarak, filnca kiinin (yani Mitya'nn) tahkikatn sonularndan, mahkeme huzuruna kmaktan kanmasn nlemek dncesiyle falanca cezaevine kapatlmas ve bu hususun kendisine bildirilmesi, kararn da bir kopyasnn savcya verilmek zere savc muavinine teslim edildii yazlyd. Szn ksas, Mitya'ya o andan itibaren artk mahkm olduunu ve kendisini imdi kente gtreceklerini, orada da hi de ho olmayan bir yere kapatacaklarn bildiriyorlard. Mitya, dikkatle dinledikten sonra sadece omuzlarn silkti: Eh ne yapalm baylar! Sizi sulamyorum, ben hazrm... Sizin iin, yaplacak baka bir ey kalmadn anlyorum. Nikolay Parfenovi, yumuak bir tavrla, kendisini derhal tesadfen orada bulunan zaptiye memuru Mavrikiy Mavrikiyevi'in gtreceini anlatt: Mitya, birden bastramad bir heyecanla, odada bulunan herkese doru dnerek: Durun! diye szn kesti. Baylar! Hepimiz acmak nedir irilmeyen insanlarz. Hepimiz canavarz! Hepimiz insanlara gzya dktryoruz, analar, memedeki ocuklar alatyoruz. Ama hepimizin arasnda, (varsn artk byle karar verilmi olsun) hepimizin arasnda en ad, en alak varlk benim! Varsn yle olsun! mrm boyunca her gn gsm yumruklayarak kendi kendime dzeleceime sz veriyordum, ama her gn hep ayn ktlkleri yapyordum. imdi anlyorum ki, benim gibilerin dzelmesi iin bir darbe, kaderin bir darbe indirmesi gerekir. Kader byle bir varl alarnn ime alp dtan gelen bir gle hapsetmeli. Ben'kendi kendime hi bir zaman dorulamazdm. Ama artk gkyz darbesini indirdi. Suclandrlmann verecei acy ve herkesin gznde rezil olmay kabul ediyorum! ile ekmeye razym. ile ekerek varlm temize karacam! Belki de gerekten temizlenirim yle deil mi baylar? Yalnz son olarak unu iitmenizi istiyorum ki, babamn katlinden ben sulu deilim! Cezay onu ldrdm iin deil, onu ldrmeyi istemi olduu iin ve belki de elimde olsayd ldreceim .iin kabul ediyorum... KARAMAZOV KARDELER sizinle gene de savaacam ve bunu size bildiriyorum. Sonuna kadar sizinle savaacam, ondan sonra artk hakkmda Tanr karar versin! Elveda baylar! Soruturma srasnda size bardm iin bana darlmayn. Ah o zaman henz o kadar budalaydm ki... Bir an sonra sadece bir mahkm olacam. imdi ise Dimitriy Karamazov henz zgr olan bir insan gibi son kez olarak size elini uzatyor. Size veda ederken tm insanlara veda etmi olacam! Sesi titredi ve gerekten elini uzatr gibi oldu. Ama ona herkesten yakn duran Nikolay Parfenovi, birden hemen hemen titriyormu gibi bir hareketle kollarn arkasnda saklad. Mitya bunu hemen farketti ve irkildi. Uzatt elini de hemen indirdi. Nikolay Parfenovi, biraz utanga bir tavrla: Tahkikat daha bitmedi! diye sylendi. Daha kentte devam edeceiz ve ben, tabi size baarlar dilemeye hazrm... Susuzluunuzu ispat edersiniz inallah. Dorusunu sylemek gerekirse, size her zaman sulu olmaktan ok zavall bir insan gz ile bakmak istemiimdir, Dimitriy Piyodorovi... Biz hepimiz burada, eer burda bulunan kiilerin namna konumak cesaretini gstermek gerekirse, hepimiz sizi yaratltan soylu ama ne yazk ki, baz hrslara biraz fazlaca kendini kaptrm bir gen olarak kabul etmee hazrz. Nikolay Parfenovi'in kk vcudu, sylevi sona ererken tam anlamyla vekarl bir hal almt. Mitya'nn zihninden Bu delikanl imdi koluma girerek odann br kesine gtrecek ve orada daha geenlerde 'kzlardan' sz ederek yap- olduumuz konumay yeniden yapacak diye bir dnce Seti. Ama lm cezasna gtrlen bir sulunun zihninden bile durumu ile hi bir ilgisi bulunmayan az m dnceler Selip geer... Mitya: Baylar ok iyi yrekli ve insanclsnz. Acaba son kez olarak onu grmeme izin verir misiniz? Tabi, ama gz nnde... Yani imdi artk yannzda Bulunmamz gerekiyor, baka trl olmaz. Olsun. Siz de yanmzda bulunun! Gruenka'y getirdiler. Ama bu ksa, fazla konumadan kaplan ve Nikolay Parfenovi'i tatmin etmeyen bir veda oldu. Gruenka Mitya'nn nnde yerlere kadar eilmiti. s98 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 99 Sana daha nce de sylediim gibi, artk seninim ve bundan byle hep senin olacam, ne kadar verirlerse versinler, mrmn sonuna dek sen nereye gidersen, ben de oraya gideceim. Allahasmarladk su ilemedii halde kendini mahveden adam!... Dudaklar titredi, gzlerinden yalar fkrd. Beni bala Grua! Sana olan akmdan tr ve bu akla seni de mahvettiim iin beni bala... Mitya, birey daha sylemek istiyordu ama birden kendisi szn kesti ve dar kt. Etrafn hemen kendisinden gzlerini ayrmayan insanlar evirdi. Aada, bir akam nce Andrey'in troykas ile yle grlt patrt ederek yanat kapnn nnde artk yola hazr iki araba duruyordu. Ksa boylu, tknaz ve yz ikin olan Mavrikiy Mavrikiyevi, nedense sinirlenmiti, birden meydana gelen bir karkla kzyor, barp aryordu. Mitya'ya da artk ok sert bir tavrla arabaya binmesini syledi. Mitya arabaya binerken eskiden meyhanede ona iki ikram ettiim vakit adamn bambaka bir yz vard diye dnd. Trifon Borisovi de kapnn nndeki basamaklardan aa indi. Kapda bir ok insanlar, kyller, kadnlar, arabaclar toplanm, hepsi de gzlerini Mitya'ya dikmilerdi... Mitya birden arabadan: Hakknz hell edin kardeler! diye bard. Sen de hakkn hell et, diye iki ses duyuldu.

 Sen de hakkn hell et Trifon Borisovi! Ama Trifon Borisovi arkasna bile dnmedi. Belki de ok meguld. O da bir eyler baryor, urap duruyordu. Anlaldna gre, Mavrikiy Mavrikiyevi'le yolu birlikte yapmalar gereken iki zaptiye memurunun binecei ikinci arabada hl herey hazr deildi. kinci troykay srecek olan kyl, kaftann srtna glkle giyiyor ve srann kendisinde deil Akim'de olduunu syliyerek inat ediyordu. Ama Akim ortalarda yoktu. Onu armaa kotular. Kyl ise hep srar ediyor, beklemeleri iin yalvaryordu. Trifon Borisovi: u bizim millette hi utanma yoktur, Mavrikiy Mavrikiyevi! diye syleniyordu. Yahu sana Akim gn nce yir-mi be ruble vermiti, sen de hepsini ikiye verdin, imdi barp duruyorsun! Yalnz sizin bu di halkmza kar gs terdiiniz iyilie ap kalyorum, Mavrikiy Mavrikiyevi, . yal-nz bunu bilir bunu sylerim! Mitya sze karacak oldu: Canm neden ikinci bir troyka istiyorsunuz? Bir tek p troyka ile gidelim, Mavrikiy Mavrikiyevi, merak etme isyan etmem, senden kamam! Ne diye konvoy hazrlyorsunuz sanki? Mavrikiy Mavrikiyevi birinden fkesini karmak frsatna sevinmi gibi, birden sert bir tavrla: Rica ederim sayn bay! Benimle nasl konuacanz biliniz. Eer bunu daha renmediyseniz, ben size reteyim, bana sen diyemezsiniz! Ltfen sznze dikkat edin, tlerinizi de bakasna saklayn! dedi. Mitya sustu. Kpkrmz olmutu. Bir an sonra, birden ok meye balad. Yamur dinmiti ama bulank gk bulutlarla kaplyd. Sert bir rzgr, insann tam yzne arpyordu. Mitya, omuzlarn ileri geri hareket ettirerek: Kendimi ttm m nedir? diye dnd. Sonunda arabaya Mavrikiy Mavrikiyevi de bindi. Rahata, geni vcudunu iyice yerletirerek ve sanki farknda deilmi gibi Mitya'y keye sktrarak oturmutu. Doru sylemek gerekirse, can sklyordu, kendisine verilen grevden hi holanmyordu. Mitya gene: Hakkn hell et Trifon Borisovi! diye bard ve bunu, iinden yle geldii iin deil, sadece fkesinden, elinde olmayarak yle bardn kendisi de hissetti. Ama Trifon Borisovi gururlu bir tavrla, her iki elini de arkasna atm olarak duruyor, Mitya'ya dik dik bakyordu. l Bak sert ve fkeliydi. Mitya'ya hibir karlk vermedi. Birden nereden frlad belli olmayan Kalganov'un sesi Gle gle Dimitriy Fiyodorovi, gle gle! Arabaya kotu, Mitya'ya elini uzatt. Banda kasket yok-Mitya araba hareket edinceye kadar elini tutup skmaa bulabildi. Heyecanla: Elveda gzel kardeim, bu vicdanl davrann unut-am diye bard. ngrak n n nlamaya balad... Mitya'y gtrdler. Kalganov ise sofaya kotu, bir keye oturdu, ban nne elleriyle yzn kapad ve alamaa balad. Uzun bir100 KARAMAZOV KARDELER sre yle oturduu yerde alad durdu. Artk yirmi yanda bir delikanl gibi deil de, daha kk bir ocukmu gibi alyordu. Ah, Mitya'nn sulu olduuna hemen hemen kesin olarak inanyordu. yleyken, .Bunlar ne biim insanlar? Artk bundan sonra insanlara gvenilir mi? diye ac ac, hemen hemen umudunu yitirmi olarak, balantsz szler syleyip duruyordu. O anda dnyada yaamak bile istemiyordu. Umutlar krlm delikanl: Artk yaamaya deer mi? diye tekrarlyordu... DRDNC BLM Onuncu Kitap OCUKLAR KOLYA KRASOTKN Kasm aynn balangcyd. Sfrn altnda on bir derecelik bir souk ve bu soukla birlikte don da vard. Donmu topran zerine gece boyunca pek ok kuru bir ter yamt. Kuru ve sert bir rzgr bu karlar yerden kaldryor, kk kentimizin can skc sokaklarnda ve zellikle pazar yerinde savuruyordu. Puslu bir sabaht ama kar durmutu. Meydann biraz ilerisinde, Plotnikov'larn dkkn yannda pek byk olmayan ve ii de d da tertemiz grnen kk bir ev, memur Krasotkin'in dul karsnn evi vard. Valinin ktiplerinden olan memur Krasotkin oktandr, aa yukar on drt yl kadar nce ld. Ama dul kalan otuz yalarndaki kars, hl yzne baklr bir hanmdr ve o temiz evinde kendi geliri ile yaamaktadr. Grltsz, patrtsz namuslu bir yaants vardr, karakteri de yumuak, ama ayn zamanda olduka neelidir. Kocas ld vakit, henz on sekiz yandayd. Kocas ile henz ancak bir yl kadar yaam ve ona daha yeni olan dourmutu. Kocasnn lmnden sonra, kendisini tamamen o kymetli olu Kolya'y yetitirmee vermiti ve tm bu on drt yl boyunca onu lgnca sevdii halde, ocuunun y-102 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 103 znden tabi ki sevinten ok, her gn aman hastalanmasn, aman mesin, aman yaramazlk etmesin, aman sandalyenin zerine kp da yere dmesin gibi... eyler dnerek korkudan ii titreye titreye znt ekmiti. Kolya okula gitmee balad, sonra da gimnazyaya getii zaman ise, annesi ona yardm etmek ve dersleri onunla birlikte tekrarlamak iin btn bilim dallarn renmee koyuldu. Hatt retmenlerle ve retmenlerin hanmlar ile ahbaplk etmee balad. Kolya'nn arkadalarn, rencileri bile tatl dille elde etmee alyor, Kolya'ya dokunmasnlar, onunla alay etmesinler, onu dvmesinler diye ocuklara kurnazca dil dkyordu. i o hale getirdi ki, ocuklar gerekten onunla alay etmee, onu ana kuzusu diye kzdrmaa baladlar. Ama ocuk kendi kendini savunabildi. Cesaretli ocuktu. stelik snfta abucak renildii gibi mthi bir gc vard. Ayn zamanda becerikli, inat, atlgan ve herkese meydan okumaktan holanan bir karakteri vard. ok iyi okuyordu, hatt matematikle, evrensel tarihten retmenleri Dardanelov'a bile baskn kabilecei syleniyordu. Ama ocuk herkese burnunu havaya kaldrarak biraz yksekten bakmakla birlikte iyi bir arkadat ve bbrlenmiyordu. rencilerin kendisine gsterdikleri saygy hak ettii bir ey olarak kabul ediyor, ama her zaman dosta bir tavr taknyordu. En nemlisi her eyde ly biliyordu. Gerekince kendini tutabiliyor ve okul mdrlyle olan ilikilerinde

almas doru olmayan son snr, hi bir zaman amyordu. Biliyordu ki, bu snr alnca her davran artk karkla, isyana ve kanunsuzlua dnen dayanlmaz bir ey oluyordu. Bununla birlikte, her frsatta herhangi bir ocuk gibi yaramazlk etmi olmak iin deil, bir eyler uydurmak, herkesi artmak, gsteri yapmak, dikkati ekmek ve bakalarnda hayranlk uyandrmak iin... Aslnda ok gururluydu. Annesini bile sanki o kendisine tabiymi gibi bir duruma sokmutu. Ona nerdeyse diktatrlk ediyordu. Annesi de ona boyun eiyordu. Evet, oktandr boyun eiyordu ve ancak bir tek dnceyi bir trl kabul edemiyordu, o da olunun kendisini az sevmesi idi. Ona daima Kolya kendisine kar duygusuzmu gibi grnyordu. Hatta bu yzden bazen bir isteri hastas gibi gz ya dkerek, kendisine kar souk davrand iin ocua sitem etmee balyordu- ocuk bundan holanmyordu ve kendisinden ne Kadar ok sevgi gsterisi beklenirse, mahsus yapar gibi o kadar inatlk ediyordu. Ama bunu maksatl olarak yapmyordu, elinde olmayarak yle oluyordu. Karakteri yleydi zaten. Annesi yanlyordu: Kolya annesini ok seviyordu. Sevmedii ey, yalnz rencilerin kullandklar deyimle, kuzu gibi sevilmekten holanmyordu. Babasnn lmnden sonra iinde birka kitap bulunan bir dolap kalmt; Kolya kitap okumaktan holanrd ve kendi kendine bu kitaplardan bazlarn okumutu bile. Annesi bundan rahatsz olmuyordu. Yalnz, bazen nasl olup da ocuk oyun oynamaya gidecek yerde dolabn banda elinde herhangi bir kitapla saatlerce duruyor diye hayret ederdi. Bylece Kolya, onun anda bulunan bir ocuun okumamas gereken baz eyleri okumu bulunuyordu. unu da belirt-ask gerekir ki, ocuk yaramazlklarnda geri belirli bir snr amaktan holanmyordu, ama son zamanlarda annesini cidd olarak korkutan baz yaramazlklar yapmaya balamt; geri bunlar ahlkszca eyler deildi, ama mthi bir cesaretle yaplan tehlikeli eylerdi. O yaz, temmuz aynda, okullar tatilken ana oul bir hafta iin yetmi verst ilerde bulunan baka bir ilde oturan uzak bir akrabalarna misafirlie gitmilerdi; bu kadnn kocas demiryolu istasyonunda alyordu. (Bu istasyon bizim kente en yakn olan ve bir ay kadar sonra van Fiyodorovi Ka-ramazov'u Moskova'ya gitmek iin urad istasyondu). Kolya ilk i olarak demiryolunu tm ayrntlar ile inceleyerek ynetmelii iyice rendi; bylece eve dnnce, edindii bilgilerle okul arkadalarm artabileceini anlamt. Ama o srada orada birka ocuk daha vard. Kolya bunlarla arkadalk etmee balad. Bu ocuklardan bazlar istasyonda, bazlar komu evlerde oturuyorlard. Hepsi kk yalardayd. On iki il onbe yalarnda idiler. Alt yedi kii bir araya gelmilerdi; bunlardan ikisi de tesadfen bizim kentdendi. ocuklar birlikte oyun oynuyor, yaramazlk ediyorlard; ite Kolya'larn istasyonda misafir kaldklar drdnc ya da beinci gn, budala ocuklar, iki rublesine akl almaz bir bahse tututular: Hepsinin arasnda hemen hemen en k olan, bu yzden de daha byke olanlarn yksekten baktklar , bbrlenmek iin ya da gzn budaktan esirgemedi104 KARAMAZOV KARDELER ini isbat etmek istedii iin gece, on bir treni gemeden nce raylarn arasnda yzst yere yatacan ve tren zerinden yldrm gibi geinceye dek, hareketsiz yatacan ileri srd. Geri nceden bir inceleme yaplm ve bundan anlalmt iki, gerekten raylarn arasnda bu ekilde uzanlr, yere iyice yaparak yatlrsa tren altta yatana hi dokunmadan geip gidebilirdi. Ama yle yatmak kolay myd! Kolya kesin bir tavrla buna dayanacan ileri sryordu. nce onunla alay eettiler, yalanc olduunu, bbrlendiini sylediler, ama b-tttn bunlar onu daha da kkrtt. in kts o on be yandaki ocuklar Kolya'nn kar-ssnda an derecede gururlu bir tavr taknyorlard. Hatta balagta ya kk olduu iin onunla arkadalk bile etmek istememilerdi. te bu, gururunu dayanlamyacak derrecede yaralamt. Bylece tren istasyondan kalktktan sonra sartk iyice hzn alm olsun diye, bir verst kadar ileriye git-nneye karar verildi. Tm ocuklar bir araya toplandlar. Aysz bir geceydi; ortalk yalnz karanlk deil, hemen hemen kap-fekarayd. Koya, kararlatrlan saatte, raylarn arasna yatt. Bah-sse girimi olan br be ocuk da, yrekleri azlarna gelerrek, sonunda da artk korku ve pimanlk iinde demiryolu-mun yan tarafndaki tmsein altnda, fundalklarn arasnda bekliyorlard. Sonunda istasyondan kalkm olan trenin mt-l~hi uultusu duyuldu. Karanlkta iki krmz farn grrnd ve gittike yaklaan canavarn kulaklar sar eden grlts duyuldu. Fundalklarn arasnda korkudan neredeyse baylmak zere olan ocuklar: Ka, ka, frla raylarn ara-ssndan! diye bardlar. Ama i iten gemiti: Tren yldrm gibi gelmi ve bir an iinde nlerinden kayp gitmiti. ocuklar Kolya'ya doru kotular: Kolya hareketsiz ya-tcyordu. ocuu sarsmaya, yerden kaldrmaya baladlar. O zaman birden yerden kalkt ve hi konumadan demiryolunun yan tarafndaki tmsekten aa indi. Aa inince ocuklara onlar korkutmak iin mahsus, sanki kendini kaybetmi gibi yatm olduunu syledi. Ama iin gerei bakayd; uzun bir sre sonra annesine itiraf ettii gibi, o srada gerekten ba-yvmt. Bylece yaman bir ocuk olarak mrnn sonuna dek srecek bir n kazanm oldu. Eve, istasyona dnd vakit, yz kt gibi bembeyazKARAMAZOV KARDELER 105 di. Ertesi gn kendisine sinirden hafif bir nbet geldi, ama ok neeli, sevinli ve memnundu. Olay hemen deil, ana oul artk kente dndkten sonra duyuldu. Hatta dedikodusu Pro-gimnazyaC) mdrlne kadar geldi. Ama Kolya'nn annesi hemen mdrle kotu ve olu iin yalvarp yakarmaya balad, sonunda da herkesin sayg duyduu ve sz geen bir retmen olan Dardanelov'un ocuu savunmasn, onun iin ricada bulunmasn salad. Bylece ii sanki hi olmam gibi hasr alt ettiler. Bu Dardanelov, bekrd ve yal deildi. Bundan baka yllardr garip bir ekilde bayan Krasotkina'ya kt. Hatta bir yl kadar nce ok saygl bir tavrla ve ekingenlikten, nezaketinden yrei azna gelerek ona evlenme teklif etmek cesaretinde bile bulunmutu. Ama bayan Krasotkina bunu kabul etmenin oluna ihanet saylacan dnerek, kesin bir

ekilde reddetmiti. Bununla birlikte, Dardanelov, baz gizli belirtilerden o gzel, ama ar derecede temiz yrekli ve efkatli dulun kendisinden hi de nefret etmediini hissederek umuda kaplmak hakkn kendisinde bulabilirdi. Kolya'nn lgnca yaramazl galiba aradaki soukluu kaldrm ve Dardanelov'a ocuu savunduu iin, ok belirsiz bir ekilde olmakla birlikte bir umut besliyebilecei ima edilmiti. Ama Dardanelov'un kendisi de alacak bir temiz yreklilik ve kibarlk rnei idi. Bu yzden de imdilik tam anlamyla mutlu olmas iin, bu kadar ona yetiyordu. ocuu severdi. Bununla birlikte onun sevgisini kazanmaa almay kendisi iin kltc bir ey sayyor, bu yzden de snfta Kolya'ya kar sert ve titiz davranyordu. Ama Kolya da kendisi ile onun arasnda bir mesafe brakyor, sayg gsteriyor, derslerini stn baar ile yapyordu. Snfta ikinciydi. Dardanelov'a kar da souk davranyor ve tm snf zellikle evren tarihi konusunda Kolya'nn Dardanelov'u bile bastracak kadar kuvvetli olduuna inanyordu. Gerekten de Kolya, ona snfta Truva'y kim kurdu? diye sormutu. Dardanelov bu soruya karlk verirken genel olarak milletlerin uygarlndan, oradan oraya akn ve g et-melerinden, bunlarn alarn derinliklerinde kaybolmu ey-fcr olduundan, efsanelerden sz etmi ama Truva'nn kimin (*) Orta renim! salayan Gimnazya'ya hazrlayc okul.106 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 107 tarafndan, yani hangi kiiler tarafndan kurulmu olduunu syleyememi, hatta bu soruyu bo, hi bir anlam olmayan bir soru saymt. Ama ocuklar kesin olarak Dardanelov'un Tru-va'y kimlerin kurmu olduunu bilmedii kansna varm, bu kanlar da deimemiti. Kolya ise Truva'y kimlerin kurduunu, babasnn lmnden sonra kalan kitap dolu dolapta bulunan Smaragdov'un tarihinden renmiti. in sonunda herkes, hatta ocuklar bile Truva'y kim kurdu diye merak etmeye balad. Ama Krasotkin srrn amad ve bilgili bir ocuk olarak n hi sarslmad. Demiryolundaki olaydan sonra Kolya'nn annesine kar olan ilikilerinde belirsiz bir deiiklik olmutu. Anna Fiyodorovna (dul bayan Krasotkina) olunun baarsn rendii vakit az kalsn akln karacakt. Bazen birka gn sren yle korkun isteri krizleri geiriyordu ki, artk cidd olarak korkuya kaplan Kolya ona bir daha byle yaramazlklarn hi bir zaman olmayacan syliyerek erefinin zerine sz verdi. Bayan Krasotkina'nn istedii gibi tasvirin nnde diz kerek len babasnn adna yemin etmiti. Bunu yaparken de o gzn budaktan esirgemeyen Kolya da duyguland iin tpk alt yasnda bir ocuk gibi alamaa balamt. O gn sabahtan aksama kadar ana oul sk sk birbirlerini kucaklayarak ileri yana yana gzya dktler. Ertesi gn, Kolya gene eskisi gibi duygusuz bir ocuk ola -rak uyand. Bununla birlikte daha sessiz, daha arbal, daha cidd ve daha dnceli olmutu. Geri bir buuk ay kadar sonra gene yaramazlk ederken az kalsn yakalanyordu. Hatta bu yzden adn bizim sulh yargcmz bile iitti. Ama bu artk bambaka bir eit yaramazlkt. Gln ve budalaca bir eydi. Zaten sonradan renildiine gre, bu yaramazl kendisi de yapmamt. Sadece o ie karmt. Ama bundan, bir frsatn bulup daha sonra sz edeceiz. Kolya'nn annesi tiril tiril titremeye ve zlmeye devam ediyordu. Dardanelov ise gen kadn endie duyduka daha ok umutlanyordu. Bu arada unu sylemek gerekir ki, Kolya bu bakmdan Dardanelov'un durumunu anlyor ve neler duyduunu seziyordu. Tabi bu duygular yznden ondan nefret ediyordu. Hatta daha eskiden bu nefretini annesinin nnde aklayarak Dardanelov'un amacnn ne olduunu anladn ima etmek nezaketsizliini bile gsteriyordu. Ama demiryolu olayndan sonra bu bakmdan da tutumunu deitirdi. Artk ok uzaktan bile imalar yapmay doru bulmuyordu ve annesinin yannda Dardanelov'dan daha saygl bir ekilde sz etmeye balad. Duygulu bir kadn olan Anna Fiyodorovna, bunu hemen ve yreinde derin bir minnet duyarak anlamt. Ama buna karlk, herhangi bir yabanc misafir bile elinde olmayarak Dardanelov hakknda en kk bir sz syledii vakit, odada Kolya varsa, birden utancndan yanaklar gl gibi al al oluyordu. Kolya ise byle anlarda ya kalarn atarak pencereden dar bakar, ya acaba izmeleri boya ister mi, diye onlar gzden geirir, ya da var kuvveti ile kvrck tyl, olduka iri ve cins olmayan ngrak> adl kpeini arrd. Bu kpei bir ay kadar nce bir yerden bulup eve getirmiti. Nedense onu ierde gizli tutuyor, hi bir arkadana gstermiyordu. Hayvana eitli oyunlar ve marifetler reterek fena halde eziyet ederdi. Zavall kpei yle bir hale getirmiti ki, okula gitmek iin evden ayrld vakit, hayvan uluyup duruyor, dnd zaman ise sevincinden deli gibi kendini oraya buraya atyor, ard ayaklar zerinde kalkyor, kendini yere atarak l gibi yatyor ve buna benzer eyler yapyordu. Szn ksas, kendisine retilen ne varsa, hepsini birden ve artk emir zerine deil de, sadece heyecandan ve minnet dolu, seven yreinden yle geldii iin yapyordu. Bu arada unu sylemeyi unuttum: Kolya Krasotkin; artk okuyucunun tand lyua'nn, emekli yzba Snegirev'in olu lyua'nn, rencilerin hamam lifi diyerek alay ettikleri babasn savunurken kalasndan ak ile yaraland ocuktu. MNKLER Bylece o souk, ve karl kasm sabah. Kolya Krasotkin evde oturuyordu. Gnlerden pazard ve okul yoktu. Ama saat on birdi, Kolya'nn ise ok nemli olan bir i iin muhakkak evden kmas gerekiyordu. Oysa o srada evde tek bana ve kesinlikle hereye bakabilecek tek kii olarak kalmt. nk evin bykleri birden meydana gelen acele ve ok garip bir108 KARAMAZOV KARDELER durum yznden kp gitmilerdi. Dul bayan Krasotkina'nn oturduu dairenin karsnda, sofann br tarafnda, iki kk odas olan kiralk bir tek daire vard. Bu daireyi iki kk ocuu olan bir doktorun kars kiralamt. Bu doktorun kars Anna Fiyodorovna'nn ok iyi bir arkadayd. Doktorun kendisi ise bir yl kadar nce Orenburg'a. ondan sonra da Takent'e gitmiti ve alt aydr kendisinden hi bir haber yoktu. Denilebilir ki, eer zntsn biraz olsun yumuatan bayan Krasotkina'nn arkadal olmasayd, doktorun kars muhakkak derdinden lrd. te kaderin indirdii tm darbelerin zerine ty diker gibi, o cumartesiyi pazara balyan gece, doktorun karsnn tek hizmetisi Katerina, birden hi beklenmedik ekilde hanmna sabahleyin bir bebek dnyaya getirmek niyetinde olduunu aklad. Nasl olmu da daha nceden hi kimse bunu farketmemiti. Bu herkes iin hemen hemen bilmece gibi bir eydi.

aknlk iinde kalan doktorun kars, daha vakit varken Katerina'y bizim kentte ebe ninenin evinde bu gibi olaylar iin alm olan zel bir kuruma gtrmee karar verdi. Bu hizmetisine ok deer veriyordu, onun iin hemen plann yerine getirdi. Kadn oraya gtrd, stelik kendisi de onun yannda kald. Sonra sabahleyin her nedense bayan Krasotkina'nn dosta desteine ve yardmna ihtiya duyuldu; byle bir olayda birine ricalarda bulunabilir ve bazen yardmlar salyabilirdi. Bu yzden her iki kadn da evden ayrlm, bayan Krasotkina'nn kendi hizmetisi kyl kadn Agafya ise pazara gitmiti. Kolya da bir zaman iin doktorun karsnn evde yalnz kalan miniklerine yani olu ile kzna bekilik etmek ve evi beklemek zorunda kalmt. Kolya evi beklemekten korkmuyordu. Zaten yannda bankn altnda hi kmldamadan yatmas emredilen ngrak da vard. Hayvan odadan odaya dolaan Kolya'nn her hole giriinde irkilerek ban kaldryor, efendisinden iaret bekliyormus gibi kuyruu ile bir iki kez yere vuruyor, ama ne yazk ki slk sesi bir trl duyulmuyordu. Kolya, tehdit edici bir tavrla zavall kpee bir gz atyor, o da gene sz dinll-yerek dona kalm gibi hareketsiz kalyordu. Kolya'y endielendiren tek ey miniklerdi. Katerina'nn durup dururken bana gelen bu maceraya tabii derin bir tiksintiyle bakyordu. Ama babasz kalm minikler! ok sevlKARAMAZOV KARDELER 109 yordu. Onlara bir ocuk kitab gtrmt bile. Ya daha byk olan sekiz yandaki Nastya, okumasn biliyordu, kk olan yedi yandaki Kostya ise ablas ona masal okurken dinlemeye baylrd. Tabi Krasotkin, ocuklar daha ilgin eylerle, yani ikisini yanyana koyup onlarla askerlik oyunu, ya da tm evde saklamba oynamakla avutabilirdi. Bunu daha nce de birka kez yapmt ve bundan kanmyordu. O kadar ki bir gn snfta Krasotkin'in evde kiracsnn kk ocuklar ile arabaclk oynad arabaya koulu bir at gibi zplayarak ban edii dedikodusu azdan aza yaylmt. Ama Krasotkin gururlu bir tavrla bu sulamaya kar koymu, kendi yatlar ile on yandaki ocuklarla gerekten amzda arabaclk oynamann ayp saylabileceini, ama kendisinin bunu miniklerin hatr iin, onlar; sevdiinden tr yaptn, duygularnn hesabn ise kimseye vermek zorunda olmadm sylemiti. Buna karlk, her iki minik de onu taparcasna seviyorlard. Ama o srada, oyun dnecek durumda deildi. Kendisini ok nemli, hatta bir bakma esrarengiz bir i bekliyordu. Oysa, bu arada zaman akp gidiyor, ocuklar brakabilecei Agafya ise bir trl pazardan dnmyordu. Birka kez sofann br tarafna geerek doktorun karsnn daire kapsn am ve verdii emir zerine oturup kitap okuyan miniklere bakmt. Onlar da her seferinde, Kolya kapy aar amaz belki ieri girer de ok gzel ve elenceli bir ey yapar diye bekliyerek hi konumadan neeli neeli glmsyorlard. Ama Kolya'nn iinde bir huzursuzluk vard, bu yzden ieri girmiyordu. Sonunda saat on biri ald. O zaman Kolya, kesin olarak, eer o Allahn bels Agafya on dakikaya kadar dnmezse, onu beklemeden evden kmaya karar verdi. Tabi kmadan nce miniklerden korkmyacaklarna, yaramazlk etmiyeceklerine ve korkudan alamyacaklarma dair sz alacakt. Bu dnce ile srtna yakas bir eit kunduz krknden yaplm, pamuklu klk paltosunu giydi, antasn omuzuna ald ve annesinin daha nce ka kez bu soukta darya karken her zaman ayana lstiklerini geirmesini syleyip durmasna ramen sadece onlara sofadan geerken yukardan bakmakla yetindi ve darya yalnz Banda izme ile kt.110 KARAMAZOV KARDELER ngrak, Kolya'nn giyinmi olduunu grnce sinirli sinirli tm vcudunu titreterek kuyruu ile demeyi iddetle dvmee balad. Hatta kendine acndrmak iin ulur gibi bir ses kard. Ama Kolya, kpeinin bu kadar hevesli olduunu grnce, bunun disipline zarar verdiini dnd ve hi olmazsa bir dakika kadar onu bankn altnda tuttu. Artk sofann kapsn at srada birden slk ald. Kpek deli gibi frlad, ocuun nnde sevinten zplamaya balad. Kolya, sofadan geerek miniklerin oturduu dairenin kapsn at. kisi de masada oturuyor, ama kitap okumuyor, aralarnda heyecanl heyecanl bir eyler tartyorlard. Bu ocuklar sk sk hayatn eitli konularnda tartrlard. Bu arada Nastya yaa daha byk olarak daima baskn kard; Kostya ise ablasiyle anlaamad zamanlarda daima Kolya Krasotkin'e gidip onun hakemlik etmesini ister ve artk o nasl karar verirse, her iki taraf da onu tartmasz bir ey olarak kabul ederlerdi. Bu sefer miniklerin tartmas Krasotkin'i olduka ilgilendirdi. Bu yzden kapda durup onlar dinledi. ocuklar Kolya'nn kendilerini dinlediini grnce, tartmalarna daha byk bir iddetle devam ettiler. Nastya: Ben, ebe ninelerin ocuklar bostanda, lahana kmeslerinin arasnda bulduklarna hi bir zaman, hi bir zaman inanmam! diyordu. imdi artk k! Bostanlarda yle kmeler filn da yok. Bu yzden, ebe nine Katerina'ya bir kz ocuk getiremez. Kolya kendi kendine: ft! diye bir slk ald. Yani senin anlyacam, yle oluyor: Bebekleri bir yerden alp getiriyorlar, ama yalnz evlenenlere veriyorlar. Kostya srarla Nastya'ya bakyor, dnceli dnceli szlerini dinliyor, zihninde bir eyler tasarlyordu. Sonunda heyecanlanmadan kesin bir tavrla: Sen ne aptalsn Nastya! dedi. Katerina'nn hi ocuu olabilir mi? Madem ki evli deil. Nastya, fena halde heyecanland. Sinirli sinirli: Sen bir ey anlamyorsun, diye szn kesti. Belki de kocas vard, ama imdi cezaevindedir. O da dourdu ite. Her eyin esasn arayan Kostya, ok cidd bir tavrla: Kocas cezaevinde mi onun? diye sordu. KARAMAZOV KARDELER 111 Nastya ilk ileri srd dnceden vaz geip onu hemen unutarak:

 Ya da yle olabilir, diye birden, tekrar kardeinin szn kesti. Katerina'nn kocas yok, haklsn. Ama belki evlenmek istiyor ve hep bunu dnyordu. Belki hep bunu kuruyordu. te o kadar dnd ki, sonunda kocas deil de ocuu oldu. Artk bsbtn yenilgiyi kabul eden Kostya: Ya, demek yle ha? dedi. Ama sen bunu bana daha nce sylemedin ki! Ben bunu nereden bilebilirdim? Kolya, birden odalarna girerek: Eee, ocuklar. Gryorum ki, tehlikeli bir milletsiniz siz! Kostya glmseyerek: ngrak yannzda m? diye sordu ve parmaklarn krdatarak ngra armaya balad. Krasotkin, ok cidd bir tavrla: Minikler, bir mklm var, bana yardm eder misiniz? Agafya muhakkak ayan krmtr, nk hl dnmedi. Artk bu belli bir ey. Oysa benim muhakkak dar kmam gerekiyor. Gitmeme izin verip, ben brakr msnz? ocuklar dnceli bir tavrla baktlar. Glmsiyen yzlerinde bir endie belirdi. Bununla birlikte daha kendilerinden ne istendiini anlamyorlard. Ben yokken yaramazlk etmezsiniz deil mi? Dolabn zerine kmazsnz, ayaklarnz krmazsnz deil mi? Yalnz kaldnz iin korkudan alamyacaksnz deil mi? ocuklarn yzlerinde byk bir znt belirdi. Bunlar yapmazsanz size yle bir ey gsteririm ki! Kmencik maden bir top gsteririm. Sahici barutla ate eden mini mini bir top. ocuklarn yz hemen aydnland. Kostya yz k sa-arak: Ne olur, topu gsterin, dedi. Krasotkin elini antasna soktu ve iinden kk bronz bir top kararak onu masann zerine koydu. Gsteriyorum ite. Bak, tekerleri de var. Oyuncak topu masann zerinde gezdirdi: Bununla ate edilebilir. i sama ile doldurulur ve ate edilir. L112 KARAMAZOV KARDELER Peki bu top insan ldrr m? ldrr ya! Yalnz iyice nian almal. Krasotkin bunu syledikten sonra barutun nereye konulacan, samann nereye yerletirileceini ve top az olarak kullanlan kk delii gsterdi, ayrca geri tepme diye bir ey olduunu anlatt. ocuklar byk bir merakla dinliyorlard. zellikle geri tepme diye bir ey olmas hayallerini etkilemiti. Nastya: Peki, sizde barut var m? diye sordu. Var. Nastya l l bir glmseyile: Barutu da gsterin ne olur! diye szleri uzata uzata yalvard. Krasotkin elini gene antasna daldrd ve iinde gerekten biraz barut bulunan bir ie kard. Katlanm bir kdn iinde ise bir ka sama vard. Kolya, ocuklarda bir etki yapsn diye ieyi de at ve avucuna biraz barut dkt: Aman bir yerde ate olmasn, yoksa yle bir patlar ki, hepimizi paralar. ocuklar, baruta byk bir merakla bakyor, bu zevklerini daha 'da arttryordu. Ama sama Kostya'nn daha ok houna gitti. Sama da yanar m? diye sordu. Sama yanmaz. Kostya yalvaran incecik bir sesle: Ne olur bana bir parack sama hediye edin, dedi. Peki sama da hediye edeyim. Al bakalm. Ama bunu verdiimi annene syleme, ben geri gelinceye kadar. Yoksa bunun barut olduunu sanarak korkudan d patlar. Size de bir gzel dayak atar. Nastya: Annem bize hi dayak atmaz, dedi. Biliyorum. Ben lf olsun diye syledim. Annenizi de hi bir zaman aldatmayn. Yalnz bu seferlik ben gelinceye kadar bir ey sylemeyin. Haydi syleyin bakalm minikler, imdi gidebilir miyim? Ben yokken korkudan alamazsnz ya? Kostya, artk alamaya hazr bir halde: A... la... nz... diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 113 Nastya, korkudan szleri aceleyle syliyerek: Alarz, tabi alarz! diye onu destekledi. Ah minikler, minikler. Sizin bu yalarnz ne kadar tehlikeli. Ama yaplacak bir ey yok, yavrularm. Madem yle, sizinle kimbilir daha ne kadar zaman oturmam gerekecek! Oysa zaman, zaman yle geiyor ki! Ah!... Kostya: ngraa emretsenize, l gibi yatsn! Evet baka are yok, ngraa da ba vurmak gerekecek. ci(*), ngrak! Sonra Kolya kpee emirler vermee, o da tm bildiklerini yapmaa balad. Bu uzun tyl, alelade bir sokak kpei byklnde ve tyleri efltuna yakn garip kl renginde bir kpekti. Sa gz a idi, sol kula ise nedense kesikti. Tiz bir sesle havlyor, zplyor, arka ayaklan zerinde duruyor ve o pozda yryor, srtst yatp drt ayan dikiyor, l gibi hareketsiz yatyordu. Bu son yapt oyun srasnda kap ald ve bayan Krasotkina'nn pazardan dnen iman

hizmetisi, krk yalarnda, iek bozuu bir kadn olan Agaf-ya, kolunda ald yiyeceklerle dolu bir kese kd ile eikte grnd. Durdu, kese kdn aa doru sarktarak kpein yaptklarna bakmaa balad. Kolya, Agafya'y bu kadar beklemesine ramen, gsteriyi yarda kesmedi ve ngra belirli bir sre lym gibi yatrdktan sonra, sonunda onu slkla ard: Hayvan frlad ve grevini yapt iin sevinten zplamaya balad. Agafya hayretle: Amma da kpekmi! dedi. Krasotkin tehdit edici bir tavrla: Syle bakalm eksik etek, niye geciktin? Hh, eksik etekmi! Acemi aylak sen de. Acemi aylak m? Agafya, ocan etrafnda uramaya koyularak: Acemi aylaksn ya... Neden geciktiysem geciktim! Sana ne? Gecikmisem, demek yle gerekiyordu, diye sylendi. Ama bunu hi de kzgn ve fkeli bir sesle sylememiti, aksine sanki o neeli kk beyle sohbet etmeye frsat kt diye seviniyormu gibi, memnun bir tavrla sylemiti. (*) Franszca "buraya gel' anlamna.114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELeR 115 Krasotkin divandan kalkarak: Dinle beni, bunak ihtiyar, diye sze balad. Bana bu dnyada kutsal olarak bildiin ne varsa hepsinin zerine ve daha baka eylerin stne, ben burada yokken, u minik-lerden gzn ayrmadan onlara bakacana yemin edebilir misin? Ben dar kacam. Agafya glerek: Ne diye yemin edeyim? Ben yle de bakarm onlara, dedi. Hayr, bunu yapamazsan, ruhum br dnyada selmete ermesin diye yemin etmezsen, olmaz. Yoksa gitmem burdan. Gitme! Bana ne? Zaten dars ayaz. Evde otur. Kolya ocuklara doru dnd. Minikler, bu kadn, ben ya da anneniz gelinceye kadar yannzda kalacak. Zaten annenizin artk oktan dnmesi gerekiyor. Bundan baka size kahvalt da verecek. Vereceksin deil mi Agafya? Olur veririm. Kolya: . Haydi Allahasmarladk minikler, imdi yreim rahat olarak gidiyorum, dedi. . Sonra Agafya'nn yanndan geerken alak sesle ve ciddi ciddi: Sana gelince nine, inallah onlara Katerina hakknda siz kadnlarn daima anlattnz o samalklar anlatmazsn! Daha ocuk olduklarn unutma. i, ngrak. Agafya artk fkeyle: Hay Allah cezan versin! diye karlk verdi. Ne bici konuuyorsun! Bunlar sylediin iin, sana dayak atmal! Dayak! I RENC Ama Kolya artk dinlemiyordu. Eninde sonunda gitmesi mmkn olmutu. Kapdan dar knca, etrafna baknd. omuzlarn bir ileri, bir geri hareket ettirdi ayazm! sylendikten sonra sokakta ilerledi ve saa, yan sokaa sapp oradan pazar meydanna gitti. Meydandaki evlerden birine yamadan nce kapda durdu, cebinden bir ddk kard ve szleilmi bir iaret verir gibi, var gc ile ttrd. Bir dakikadan fazla beklemesine ihtiya kalmad. Bahe kapsndan darya, birden al yanakl, on bir yalarnda ve o da scack, temiz hatta k bir palto giymi olan bir ocuk kp ona doru kotu. Bu ocuk hazrlama snfnda okuyan Smurov'du. (Oysa Kolya Krasotkin artk ondan iki snf yukardayd.) Smurov, varlkl bir memurun oluydu ve annesi ile babas lgnca yaramazlklaryla n sald iin galiba Krasotkin ile arkadalk etmesine izin vermiyorlard. Bu yzden Smurov, her halde o srada evden gizli olarak kmt. Eer okuyucu unutmadysa, Smurov adndaki bu ocuk iki ay kadar nce hendein zerinden lyua'ya ta atan ocuklardan biriydi. lyua'nn durumunu Alyoa Karamazov'a anlatan da oydu. Smurov kararl bir tavrla: Sizi tam bir saattir bekliyorum. Krasotkin, dedi. Sonra iki ocuk meydanda yrmeye baladlar. Krasotkin: Ge kaldm! diye karlk verdi. Baz durumlar oldu da ondan. Benimle birlikte olduun iin sana dayak atmazlar m? Yok canm, ne mnasebet? Beni dvyorlar m ki? n-da yannza aldnz, yle mi? Evet, ngrak da yanmda! Onu da m oraya gtreceksiniz? Evet onu da gtreceim. Ah, Bcek olsayd! Bcei gtremem. Bcek yok oldu. Ortadan kayboldu. nerede g, e olduu bilinmiyor. Smurov birden duraklad. yle yaplamaz m... diye sylendi, lyua, Bcetpk ngrak gibi kvrck uzun tyl, kl rengine alan kirli bir renkte olduunu sylyor. Ona bunun Bcek oldugunu syliyemez miyiz? Belki de buna inanr, kimbilir? grenci! Yalandan kan! Bu bir! kincisi, iyilik et-etmek iin bile olsa yalan syleme. Sonra... iin asl nemlisi,

geleceimi haber vermedin ya?KARAMAZOV KARDELER 117 116 KARAMAZOV KARDELER Allah korusun! Ben durumu anlamyor muyum sanki? Ama ngrak ona teselli olmaz... Smurov, bunu sylerken iini ekmiti: Biliyor musun, babas, o yzba, hani hamam lifi, dedikleri var ya, ite o bize, bugn ona karaburunlu hakiki bir oban kpei yavrusu getireceini syledi. Bunu yapmakla lyua'nn teselli bulacan sanyor, ama bunu baarr m bilmem ki? Peki lyua'nn kendisi nasl? Ah, kt ok kt! yle sanyorum ki, verem var onda! Akl banda, ama yle garip soluk alyor ki! ok kt bir soluk almas var. Dn ayana izmelerini giydirip kendisini gezdirsinler diye rica etti, yryecek oldu ama neredeyse dyordu. Ah babacm, sana daha nceden de bu eski izmelerimin kt olduunu sylemitim, eskiden de bunlarla hi rahat yryemiyordum dedi. izmelerin ktlnden yle durup durup dtn sanyordu. Oysa dpedz gc kalmad iin yle oluyordu. Herhalde bir haftadan fazla yaayamaz. Hertszenstube bakyor ona. imdi zengin oldular Ellerinde ok para var. Alaklar! Alaklar dediin kim? Doktorlar... Genel olarak tpla kimin ilgisi varsa onlar. Ayrca tabi, zel olarak bu doktor. Ben tp bilimini kabul etmiyorum. Gereksiz bir bilim dal. Bununla birlikte btn bunlar bir gn inceleyeceim. Hem nedir o romantikliiniz sylesene ha? Galiba btn snf birlik olup oraya gidiyor -musunuz yle mi? Hepimiz deil! Bizim snftan on kii kadar, her gn. her zaman oraya gidiyorlar. Ama bundan bir ey kmaz ki Btn bunlarda beni en ok artan ey, Aleksey Ka-ramazov'un oynad roldr: Aabeysin! yarn ya da br gn byle bir cinayetten tr mahkemeye verecekler, o ise ocuklarla romantik romantik eyler yapmak iin bunca harcyor! Bunda romantiklik falan yok canm! Kendin de lyua ile barmaya gidiyorsun ite. Barmaya m? Gln bir sz dorusu! Hem ben kimsenin davranlarm incelemesine izin vermem Ah, Uyua geliine o kadar sevinecek ki! Geleceini aklna bile getirmiyor. Neden, neden bu kadar uzun bir sre gitmek istemedin sanki? Smurov, bunu birden byk bir heyecanla sylemiti. Olum, bu beni ilgilendirir, seni deil! Ben oraya kendiliimden gidiyorum. yle istediim iin yapyorum bunu. Sizleri ise, hepinizi oraya Aleksey Karamazov gtrd, demek ki, arada bir fark var. Hem ne biliyorsun? Belki de ben hi de barmak iin gitmiyorum oraya. Sama bir lf ettin. Bizi oraya gtren Karamazov deil. Hi de deil ite. Dorudan doruya kendimiz oraya gitmeye baladk. Tabi nce Karamazov'la birlikte gidiyorduk. Hem orada hi bir ey olmad ki. Hi de dediin gibi budalalklar yaplmad. nce biri gitti, sonra bir bakas falan. Babas geliimize ok sevindi. Biliyor musun? Eer lyua lrse babas muhakkak akln karr. lyua'nn leceini anlyor. Bizim lyua ile barmamza nasl seviniyor, anlatamam. lyua seni de sordu, ama baka bir ey sylemedi. Seni sorduktan sonra hep susuyordu. lrse babas ya delirir, ya intihar eder. Zaten eskiden de deli gibi davranyordu. Biliyor musun? O adam soylu bir insan.. O zaman da yanllk olmu. Btn kabahat o baba katilin.de. O vakit adamcaza dayak atanda. Ne olursa olsun Karamazov benim iin bir bilmecedir. Onunla oktandr tanabilirdim. Ama baz durumlarda gururlu davranmaktan holanyorum. Bundan baka onun hakknda baz dncelerim var. Bunlarn doru olup olmadklarn renmem, ii akla kavuturmam gerekiyor! Kolya, nemli bir ey sylemi gibi sustu. Smurov da yle. Tabii Smurov, Kolya Krasotkin'e hayrand ve kendisinin onunla eit bir durumda olabileceini aklndan bile geirmiyordu. imdi de byk bir merak iindeydi. nk Kolya lyua'ya kendiliinden gittiini sylemiti. Byle olunca, iin iinde Muhakkak bir sr vard. Kolya'nn byle durup dururken tan a o gn lyua ya gitmesinde muhakkak bir ey vard. Pazar Sarinden geiyorlard; bu sefer pazarda birok arabalar duruyordu ve pek ok da kmes hayvan getirilmiti. Kentin adnlar zerine tente gerilmi tezghlarn arkasnda rek, iplik ve buna benzer eyler satyorlard. Byle pazar gnleri Pan al verie bizim kentte biraz safa olarak panayr derler ve bir yl iinde byle birka panayr olur. ngrak byk bir neeyle kouyor, arada bir her hangi118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 bir eyi koklamak iin saa sola sapp duruyordu. Baka k peklerle karlanca da byk bir heyecanla, kpeklerin ara. sndaki tm kurallara uygun olarak onlarla seve seve kot. layordu. Kolya birden: Ben gerei seyretmeyi severim, Smurov, dedi. Kpek lerin karlanca nasl koklatklarn hi farkettin mi? BU onlarn arasnda genel doa kural gibi bir ey olmu. Evet, gln bir kural. Hayr gln deil, bunu yanl syledin. Doada gln olan hi bir ey yoktur. Pein yarglar olan insana nasl grnrse grnsn! Eer kpekler dnebilselerdi ve olaylar eletirebilselerdi, onlar da muhakkak insanlarn arasndaki sosyal ilikilerde ayn derecede, hatta belki daha da fazla gln ynler bulacaklard. ok daha gln bulurlard onlar. Bunu tekrar ediyorum. nk kesin olarak inanyorum ki, bizde ok daha fazla samalk vardr. Rakitin'in dncesi ok gzel bir dnce. Ben de sosyalistim, Smurov. Sosyalist ne demek?

 Herkes eitse herkesin ortaklaa bir tek iftlii varsa, evlilik diye bir ey yoksa, din ve tm yasalarla geriye kalan eyler herkesin keyfine gre ise, buna sosyalistlik derler. Sen daha bunu anlayacak kadar bymedin. Senin iin bunlar konumak daha erken. Hava da amma souk. Evet. Sfrn altnda on iki derece! Demin babam termometreye bakt. Hem farknda msn Smurov? Kn ortasnda, sfnn altnda on be hatta on sekiz derece olduu zaman, hava; kn banda birden ayaza ektii sralar olduu gibi, rnei s daha on iki derece kadarken, stelik daha kar yamad halde o kadar souk olmaz. Bu neden olur biliyor musun? nsanlar soua daha almamlardr da ondan. nsanlarn her eye alkanlklar vardr. Devlet ilerinde de, siyas iliki lerde de hep alkanlklar rol oynar. Alkanlk en nemli itici gtr. u kylye bak, ne garip! Kolya, bunu sylerken srtna gocuk giymi, gler iri yar bir kyly iaret etmiti; kyl arabasnn b ellerine kyl eldiveni geirmi, souktan durup durup e rpyordu. Kzla alan uzun sakal souktan kra gibi olmutu. Kolya, yanndan geerken yksek sesle ve meydan okur gibi: Kylye bak, sakal donmu! diye bard. Kyl, sakin ve ciddi bir tavrla: Birok kiilerinki dondu! dedi. Smurov: __ Taklma ona! diye sylendi. ' Ziyam yok canm, kzmaz, iyi adam o! Hoa kal. Matyev. Gle gle. Senin adn Matyev mi idi? Matyev ya! Bilmiyor muydun? Bilmiyordum; tahmin ederek syledim. una bak hele! renci misin nesin? renciyim ya! Falakaya yatryorlar m seni? Sk sk deil, ama bazen oluyor. Cann acr m? Acmaz m ya? Kyl, t yrekten gelen bir acma ile: Eeeh, hayat, ne yaparsn! diye iini ekti. Hoa kal, Matyev! Gle gle. yi ocuksun sen! yi ocuksun! ocuklar, yrmeye devam ettiler. Kolya, Smurov'a: Bu kyl iyi adam, dedi. Ben halkla konumay severim, her zaman da haklarn tanrm: Smurov: Bizim okulda falakaya yatryorlar, diye neden yalan syledin ona? diye sordu. Houna gitsin diye! Ne demek yani? Bak Smurov, bana tekrar tekrar soru sorulmasndan holanmam. Lep demeden leblebiyi anlamal. Baz eyler vardr anlatlamaz. Kylnn kafasna gre bir renci falakaya pyatrlr, yatrlmal da! Ona gre falakaya yatrlmayan -renci olur mu hi Diyelim ki, ona bizim okulda falaka cezasnn olmadn syliyeyim, adam buna dpedz zlr. Her neyse, sen bunlar anlamazsn. Halkla konumasn bil-120 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 121 Yalnz ne olur ona buna taklma! Yoksa gene bamza bir i gelir, tpk o zaman o kaz meselesinde olduu gibi Korkuyor musun yoksa? Alay etme Kolya! Vallahi korkuyorum. Babam mthi kzar. Zaten seninle dolamam kesin olarak yasak ettiler. Kolya: zlme canm, bu sefer bir ey olmaz! dedi. Ve tenteli bir tezghn arkasnda duran satc kadnlardan birine: Merhaba Natasa! diye bard. Hi de o kadar yal bir kadn olmayan satc kadn tiz bir sesle barr gibi: Ne Nataa's? Benim adm Mariya! diye karlk verdi. yi ki Mariyaym, hoa kal. Mariya! .Ah, seni gidi bacaksz. Boyuna bakmadan birde lf atyor! Kolya, ellerini sallyarak sanki kendisi kadna taklmyor-mu da kadn ona taklyormu gibi: Seninle uraacak vaktim yok! Gelecek pazar gn anlatrsn, dedi. Mariya: Ne anlatacakmm sana pazar gn? Ben sana taklmadm ki! Sen bana takldn! Barmaya balad. Bir gzel dayak lzm sana. te bu kadar. Herkes senin ne mal olduunu bilir. Bu kadar ite! Mariya'nn yannda kendi tezghlarnda mallarn satan br satc kadnlar arasnda glmeler duyuldu. Birden kentin kemerli dkknlarndan birinden durup dururken sinirli adamn biri kt. Tezghtar gibi bir eydi. Bizim kentteki satclardan deildi, dardan gelmeydi. Srtnda uzun lcivert bir kaftan, banda da siperlii olan bir kasket vard. Daha genti. Koyu kumral kvrck salar ve iek bozuu uzun solgun bir yz vard. Garip, budalaca bir fke iinde hernen

Kolya'ya doru yumruunu sallamaya balad. Sinirli sinirli Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye baryordu. Kolya, ona dik dik bakt. Bu adamla bir atmas olduu' n hi de hatrlamyordu. Ama sokaklarda bakalar ile m atmas olmutu? Hepsini hatrlamasna imkn Alayl alayl kylye: Bilir misin? diye sordu. Satc aptal gibi: __Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye tekrarlyordu. __ yi yleyse. Eh, seninle tartmaya vaktim yok. Haydi hoa kal! Satc: __ Ne muzrlk ediyorsun? diye bard. Gene yaramazlk ediyorsun ha? Ben seni bilirim! Gene yaramazlk ediyorsun, ha? Kolya durup onu tepeden trnaa szmee devam ederek: Yaramazlk da etsem seni ilgilendirmez, arkada! dedi. Nasl ilgilendirmez? lgilendirmez ite! Kimi ilgilendirir ya? Syle bakalm kimi? imdi artk Trifon Nikiti'i ilgilendirir. Seni deil, kardeim. Delikanl gzlerini gene fke ile, ama ayn zamanda budalaca bir hayretle Kolya'ya dikti. Kolya ar bir ciddiyetle onu tepeden trnaa szdkten sonra sert ve srarl bir tavrla: Sen Vozneseniye'ye (*) gittin mi bakalm? diye sordu. Delikanl ne karlk vereceini biraz ararak: Hangi Vozneseniye'ye? Niin? Hayr gitmedim! dedi. Kolya daha srarl ve daha sert bir tavrla: Sabaneyev'i tanyor musun? diye sordu. ~- Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? Hayr tanmyorum. Kolya birdenbire: Eh madem tanmyorsun, kes bakalm lf! diye kestirip att ve sert bir dn yaparak saa dnd, sanki Sabaneyev'i bile tanmayan bir budala ile konumaya tenezzl etmiyormu gibi kendi yolunda hzl hzl yrmeye balad. Delikanlnn neden sonra ak bana geldi. Gene byk bir sinirlilik iinde: Dur! Hey! Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? diye bard. Sonra birden satc kadnlara doru dnd, aptal aptal onlara bakarak: Ne dedi Allahakna? diye sordu. Kadnlar kahkahalarla gldler. Aralarndan biri: Yaman ocukmu! dedi. (*) Bir yortu ad.122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 , Delikanl sa elini sallayarak hl kendinden gemi gibi: Hangi Sabaneyev'i, hangi Sabaneyev'i soruyordu? diye tekrarlamaya devam ediyordu. Kadnlardan biri: Hani, herhalde Kuzmiyev'lerde alm olan Sabaneyev'i aryordu, diye bir tahmin yrtt. Delikanl deli gibi gzlerini ona dikti. Biir baka kadn: Kuzmiyev'lerde mi? Onun ad Trifon deil ki! Kuz; ma'dr onun ad, Trifon deil. ocuk Trifon Nikiti'ten sz etmiti. Demek ki o, deil. : O zamana kadar ciddi bir tavrla hi konumadan sylenenleri dinlemi olan nc bir kadn lfa kart: Seni anlayacan onun ad ne Trifon, ne Sabaneyev' dir. ijov'dur! Aleksey vanovi'dir ad. Aleksey vanovi ii jov! Drdnc bir kadn srarla: yle ya, ijovdur onun soyad, diye tekrarlad. l akn delikanl bir ona, bir tekine bakyordu. Neredeyse ileden kacakm gibi. yi ama neden soruyordu? Neden soruyordu onu, baci lar? diye syleniyordu. Sabaneyev'i tanyor musun? dedi. Ben i ne bileyim kimmi Sabaneyev denen adam? Satc kadnlardan biri: j Ne lf anlamaz adamsn! Diyorlar ya sana Sabaneyev i deildir! ijov'dur diye. Aleksey vanovi ijov'dur arad! Hangi ijov? Syle hangisi? Biliyorsan syle. | Uzun boylu, grltc patrtc bir adam vard ya, hani yazn pazarda oturuyordu. | Bana ne o ijov'dan? Baclar? Bana ne, deil mi ya? Neden aryordu onu? | t Bir baka kadn daha: Ben ne bileyim, ijov'u neden aradn? i Onu niye aradn biz ne bilelim, diye lfa kart. Madem o kadar kafa iiriyorsun, demek seninle ilgili bir ey f bu. Hem ocuk bize deil ki, sana syledi, budala! Yoksa gerekten tanmyor musun? Kimi? ijov'u. Hay Allah kahretsin, o ijov'u da seni de! Ona bir dayak atarsam grr o! Benimle alay etti. ijov'a m dayak atarsn? Bak, dikkat et, o seni dvmesin! Aptaln birisin sen, ite bu kadar

 ijov'a deil. ijov'a deil, o olana dayak atacam! Sen de ne fesat, ne kt kansn! Getirin sunu, getirin o olan buraya! Benimle alay etti! Kadnlar kahkahalarla glyorlard. Kolya ise artk uzaklam, yznde sanki zafer kazanm gibi bir tavrla yryordu. Smurov, yannda yryor, ikide bir arkasna dnerek uzakta barp aran gruba bakyordu. Kolya ile birlikte bana bir i gelir diye hl korkuyordu, yleyken, o da ok neelenmiti. Nasl bir karlk vereceini bir nsezi ile hissettii halde Kolya'ya: Adama hangi Sabaneyev'i sordun? dedi. Ben ne bileyim hangisini? imdi akama kadar barp aracak. Toplumun her tabakasndaki budalalar byle arada bir drtklemekten holanrm. Bak ite, urada bir ahmak daha duruyor, surdaki kyl var ya, ite o! Bak sana bir ey syliyeyim. Budala bir Franszdan daha budala bir varlk yoktur derler ama bizim Rus'larn suratlar da hemen ne olduklarn belli eder. imdi una bak, suratndan budala olduu belli deil mi, allahakna, syle, ha? Brak onu Kolya, geip gidelim yanndan. Hayr, brakmam onu! Bir kez artk cotum. Hey! Merhaba kyl. Yanlarndan ar ar geen ve herhalde ikili olan iri yar, safa, yuvarlak yzl, sakalna kr dm kyl ban kaldrarak delikanlya bakt: Eh, eer aka etmiyorsan merhaba, diye acele etmeden karlk verdi. Kolya gld: Ya aka ediyorsam? Eh, aka da ediyorsan, yle olsun. Ziyan yok. akadan bir ey kmaz. nsan her zaman aka edebilir. Kabahat ettim, aabey, aka yaptm seninle! Eh ne yapalm, Tanr balasn seni! Peki ama, sen balyor musun? Tabii ya! Hem de candan balyorum. Haydi gle gle! Bak hele! yle grnyor ki, akll bir kylsn sen! 124 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 125 Kyl hi beklenmedik bir ekilde ve gene eskisi gibi kendine nem verdiini belli eden gvenli bir tavrla Senden akllym ya! diye karlk verdi. Kolya, biraz ard. Hi sanmam! dedi. Doru sylyorum. Ho, belki de yledir. Hah yle, bunu bilesin olum. Haydi allahasmarladk, kyl. Haydi, gle gle. Kolya bir sre sustuktan sonra Smurov'a: Kyller eit eittir, dedi. Ben nereden bileyim akll bir adama atacam? Halk arasnda akll birine rastlamadm m, bunun byle olduunu kabul etmeye daima hazrm. Uzakta, kilisenin saati on bir buuu ald. ocuklar admlarn sklatrdlar ve yzba Snegirev'in evine kadar geriye kalan olduka uzun yolu artk hi konumadan getiler. Eve gelmeden, yirmi adm kala Kolya durdu ve Smurov'a nden gidip Karamazov'u darya yanna armasn syledi. nce bir tanalm bakalm, diye sylendi. Smurov: Canm, neden aracaksn? yle de gir, seni grnce yle sevinecekler ki! Ne diye burada ayazda tanacaksn sanki? Kolya, otoriter bir tavrla: Neden burada ayazda tanacam? Orasn ben bilirim, diye kestirip att. Kklerce kar byle otoriter bir tavr taknmaktan holanrd. Bunun zerine Smurov verdii emri yerine getirmee kotu. IV BCEK Kolya, ok cidd bir tavrla bahe duvarna yasland, Al-yoa'nn gelmesini beklemee balad. Zaten onunla karlamay oktandr istiyordu. ocuklardan onunla ilgili ey iitmiti. Ama imdiye dek kendisine Alyoa hakknda bir ey sylemedikleri vakit, onu hor gryormu gibi kaytsz bir tavr taknyor, hatta davranlarn eletiriyordu. Ama iinden onunla tanmay ok ok istiyordu: Kendisine Alyoa hakknda anlatlan tm hikyelerde cana yakn ve ekici bir ey vard. Bu bakmdan o an kendisi iin ok nemliydi. Bir kez onun yannda bir yanllk yapp da kk dmemee, kimseye boyun emeyeceini gstermeye almas gerekiyordu: Yoksa benim on yanda bir ocuk olduumu dnerek, benim de tekiler gibi olduumu sanr. Hem bu ocuklarla ii ne? Onunla karlanca soracam bunu kendisine. Hay Allah! Bu kadar ksa boylu olmam da ne kadar kt bir ey! Tuzikov benden kk, ama benden yarm ba kadar daha ksa boylu. Bununla birlikte benim yzmde zekice bir anlam var; geri yakkl deilim. Biliyorum: yzce irkin olduumu. Ama zekice bir anlam var yzmn. Bundan baka iimdekileri pek de yle ortaya dk-memeliyim. Yoksa ona hemen yle kucak amaa kalkarsam kendisi, sanr ki... Tuh! yle bir ey dnrse rezalet olur vallahi! Kolya, var gc ile kaytsz bir tavr taknmaa alarak iste byle heyecanlanyordu. Onu asl zen o di yznden ok, ksa boyluydu. Ksa boylu oluuna zlyordu. Evinde, duvarn bir kesinde; daha bir yl nce boyunu ltkten sonra, kurun kalem ile izdii bir izgi vard. O gnden bu yana, her iki ayda bir, heyecanla, tekrar tekrar boyunu lmek iin o izgiye yaklayor: Acaba ne kadar uzadm? diye boyunu lyordu. Ne yazk ki, ok az boy atyor, bu

da bazan onu byk bir znt iinde brakyordu. Yzne gelince, hi de di deildi. Aksine, beyaz, solgun ve illeri olan olduka sevimli bir yzd. Pek byk olmayan, ama canl, kl rengi gzleri cesaretle bakyor ve sk sk heyecandan prl prl oluyordu. Elmack kemikleri biraz geni, az k-kt. Dudaklar ok kaln deildi ama kpkrmzyd. Burnu kk, ucu da iyice yukar kalkkt. Aynaya bakt vakit her zaman; tam anlamyla kopa burunluyum! Kopa burunlu diye buna derler ite! diye sylenir, daima fkeyle ay-adan uzaklard. Kimi zaman da: Bakalm, gerekten yzmde zekice bir anlam var m? diye bundan kuku bile duyuyordu. Bununla126 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 127 birlikte aklnn fikrinin yalnz yz ve boyu ile uratm sanmak da doru bir ey olmaz. Aksine aynann karsnda geirdii o anlar ne kadar zc olursa olsun, onlar abucak unutuyor, hatta uzun bir sre aklna bile getirmeyerek, kendi deyimi ile btn varln ideal ve gerek hayatla ilgilenmeye veriyordu. Alyoa, ksa bir sre sonra kt, acele etmeden Kolya'ya yaklat. Kolya, Alyoa kendisine yaklamadan nce, daha birka adm kala onun yznn ok sevinli olduunu grd. Memnunlukla: Yoksa geliime mi bu kadar sevindi? diye dnd. Bu arada unu belirteyim ki, Alyoa'y braktmzdan beri gen adam ok deimiti: Rahip giysilerini karmt. imdi srtnda ok gzel dikilmi bir ceket, banda da yuvarlak yumuak bir apka vard. Salar da ksa kesilmiti. Tm bunlar ona ok yakmt. Gerekten ok yakkl olmutu. Sevimli yznde her zaman bir nee vard. Ama bu garip, sakin ve sessiz bir neeydi. Kolya, Alyoa'nn yanna ierdeyken srtnda ne varsa onunla, hatta paltosunu bile almadan km olduunu farkederek hayret etti. Belliydi ki, acele etmiti. Alyoa, Kolya'ya hi kararszlk gstermeden elini uzatt: ite sonunda siz de geldiniz. Sizi o kadar bekledik ki! Gelmeyiimin baz nedenleri vard. Onlarn ne olduunu imdi reneceksiniz. Her neyse, sizinle tantma memnunum. oktandr tanmak frsatn bekliyordum ve sizinle ilgili pek ok ey iitmitim. Kolya, bunu hafife nefesi tkanarak mrldanmt. Canm, biz zaten sizinle nasl olsa tanacaktk. Ben de sizin iin birok eyler iittim. Ama buraya... Buraya biraz ge kaldnz. Syleyin, durum nasl burada? lyua ok kt durumda. Her halde lecek. Kolya fkeyle: Ne diyorsunuz! unu kabul edin ki, bu tp berbat bir ey, Bay Karamazov! dedi. Uyua sizi sk sk, sk sk hatrlyordu. Hatta biliyor musunuz, ryasnda, sayklarken bile szi sylyordu. Belli ki, size o baklama olayndan nce... ok deer veriyordu--Geri o iin bir nedeni vard ama... Kuzum bu kpek mi? __ Benim. Ad ngrak. Alyoa, zgn bir tavrla Kolya'nn gzlerinin iine bakt. __ Bcek deil mi? diye sordu. Demek Bcek durup dururken ortadan kayboldu yle mi? Kolya, saklad bir sr varm gibi esrarengiz bir tavrla glmseyerek: Biliyorum, hepiniz Bcei bulmam isterdiniz, sylenenleri hep iittim, dedi. Beni dinleyin Karamazov! Size her eyi olduu gibi anlatacam. Zaten sizi buraya ikimiz ieriye girmeden nce olup bitenleri anlatmak iin arttm. Sonra heyecanla anlatmaya koyuldu: __Bakn yle oldu, Karamazov! lkbaharda tlyua hazrlama snfna girdi. Eh, bizim hazrlama snf ne olacak? Siz de bilirsiniz: hep oluk ocuk, lyua ile hemen takmaya baladlar. Ben iki snf daha yukardaydm ve tabii her eye uzaktan, iin iine karmadan bakyordum. Bakyorum ocuk kk, elimsiz bir ey. Ama onlara boyun emiyor, hatta onlarla dvyor. Gururlu bir ocuk, gzleri prl prl yanyor. Ben byle ocuklar severim. ocuklar bu tavrn grnce onu daha da ok kzdrmaya baladlar. Asl nemlisi, o zaman srtnda eski psk bir palto vard. Pantolonunun paalar yukar doru ekiliyordu. izmeleri boyaszd. ocuklar onu bu yzden tartaklyorlard. ocuun gururunu yaralyorlard. Hayr, artk buna dayanamazdm! Byle eyleri sevmem. Hemen onu savundum. Olanlara Hanyay Konyay gsterdim. Biliyor musunuz onlar dverim, onlar gene de beni taparcasna severler Karamazov! Kolya bunu sylerken gsteri yapar gibi vnmt. ~- Zaten ocuklara baylrm. u anda bile evde iki tane Eniim var. Hatta bugn buraya gelirken onlarn yznden Seiktim, ite bylece lyua'y dvmekten vazgetiler. Ben de onu korumaa baladm. Gryordum ki, gururuna dsuskun bir ocuktur. Bunu size gerekten sylyorum; gururlu ocuktur. yleyken sonunda bana kle gibi baland. En kk Eklerimi bile yerine getiriyor, her szm dinliyor, beni tangibi seviyor, hatta davranlarm kopya etmee alyorbirlikte tenefse ktk m, hemen bana geliyordu. Onunla birBZ dolamaya balyorduk. Pazar gnleri de yle oluyordu. bizim gimnazyada byk snfta olan bir ocuk, kendisinden128 KARAMAZOV KARDELER kk olan bir ocukla ayn dzeye indi mi, herkes alay eder. Ama bu sama bir n yarg. Madem canm yle istemi, kime ne? yle deil mi? Ona bir eyler retiyor, onu gelitirmeye alyordum. Madem houma gidiyordu, neden gelimesine yardm etmeyecektim? yle deil mi, syleyin? Bakn siz de btn bu ocuklarla ahbap oldunuz Karamazov Demek yeni kua etkilemek, bu ocuklar gelitirmek ya rarl olmak istiyorsunuz, deil mi? Hem dorusunu, syleyeyim, karakterinizde bana anlattklar asl bu yn en ok ilgj. mi ekti.

Her neyse, konumuza dnelim: Baktm ocukta an bir duygululuk, bir romantiklik balyor. Oysa, ben, biliyor musunuz? yle ar duygu gsterilerinden nefret ederim. Yaratlm yle. Sonra baz atmalar da vard: Gururlu ocuktu, yleyken bana kle gibi balyd. Kle gibi bal olduu halde birden gzleri kvlcmlar sayor, dncelerimi kabul etmek istemiyor, benimle tartyor, yrtnyordu. O zamanlar baz dncelerim vard: Baktm onun kar durduu ey benim o dncelerim deil. Dpedz bana kar isyan ediyor! nk ben onun o ar duygululuuna serinkanllkla karlk veriyordum, te onu biraz olsun frenlemek iin, o ne kadar duygulu davranrsa, ben de o derece serinkanl olmaya baladm. Bunu mahsus yapyordum, bylece onu yola getirmek kansnda olduum iin. Niyetim karakterini salamlatrmak, onu piirmek, olgun bir insan haline getirmekti... Artk gerisini anlatmam gereksiz, herhalde ne demek istediimi ok iyi anlyorsunuz. Birden baktm, bir gn, iki gn, gn zntl zntl dolap duruyor. Ama artk onu zen duygululuu filan deil. Bambaka bir eye, daha byk, daha nemli bir eye zlyor. Kendi kendime ne oluyor buna? diye dndm zerine vardm, bir de ne reneyim: lyua her naslsa len babanzn ua ile (o zaman babanz sad) Smerdyakov'la tanm. O da aptal ocua budalaca bir oyun, daha dorusu vahce, dice bir oyun retmi: Bir para ekmein ii aln yor, iine toplu ine sokuluyor, sonra bu ekmek paras her hangi bir sokak kpeine, alktan lokmalar inemeden yu tan kpeklerden birine atlyor ve bunun hayvanda nasl bir etki yapacana baklyor. te llyua ile Smerdyakov byle bir lokma hazrlamlar, sonra da bunu imdi bu kadar grl' KARAMAZOV KARDELER 129 t patrd edilen kvrck Bcek'e atmlar. Bu Bcek, bir evin avlusunda duruyordu, ama yle bir evdi ki oras hayvana bir lokma bile vermiyorlard. O da sabahtan akama kadar hav-layp duruyordu. Siz byle aptalca havlamalardan holanr jusinz Karamazov? Ben nefret ederim. ite, hayvan lokmann zerine atlm, onu kapt gibi yutmu, sonra da tiz bir sesle bara bara, olduu yerde fini frl dnm, sonunda da koa koa uzaklam. Hem kouyor hem de can acsyla ciyak ciyak baryormu, bylece gzden kaybolmu. Bunu bana lyua'nn kendisi anlatmt. Bana bunu aklamt, ama kendisi yle bir alyor, yle bir alyordu ki! Hem alyor, hem de btn vcudu sarla sarsla bana sarlarak: Hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu, hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu diye tekrarlayp duruyordu. Anlalan bu sahne onu iyice etkilemi. Baktm vicdan azab ekiyor. Bu ii cidd olarak ele aldm. Ama asl daha nceki davranlarndan tr ona bir ders vermek istiyordum, itiraf edeyim ki, sinsice davrandm. Mahsus byle bir durumda benden beklenebilecek bir fkeyi hi de duymuyormuum gibi davrandm. Yalnz ona: Sen dice bir davranta bulundun. Alan birisin. Tabi bu ii herkese bildirmeyeceim! Ama imdilik seninle ilikilerimi kesiyorum. Bu iin zerinde dneceim ve sana Smurovla (demin benimle birlikte gelen ocuk var ya, ve bana daima bal kalan bir ocuktur, ad da Smurov'dur) bundan byle seninle arkadalk etmeye devam edecek miyim, yoksa alan biri olduun iin seni lnceye kadar kendi ha-line mi brakacam, haber veririm, dedim. Bu onu mthi artt. unu aklayaym ki, daha o za-be belki ona kar ar derecede sert davranm oldudndm. Ama ne yapaym, o zamanki dncem yleydi Aradan bir gn getikten sonra kendisine Smurov'u Sonderdim ve onunla artk hi konumayacam haber ver-Bizde iki arkada aralarndaki ilikilerini tm olarak kopardlar.m, yle denir. Onu byle yalnz birka gn kzgn ate zerinde tutmay,, sonra da pimanln grerek ona geel uzatmay dndm gizli tutkum. Oysa kesin olarak buydu Sonra ne oldu dersiniz? lyua, Smurov'u din-sonra birden gzleri kvlcmlar saarak: Krasotkin'e bundan byle tm kpeklere iinde toplu ine olan ek-130 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 131 mek paralar atacam! Hepsine, hepsine! diye barm. Bunun zerine: Ya yle mi? Demek iinde bir isyan uyand, bunu yok etmeli! diye dndm ve ona kar tam anlamyla nefret gstermeye baladm. Ne zaman karlarsak, bam mahsus br yne eviriyor ya da alayl alayl glms-yordum. te o srada birden babasnn bana o i geldi, hani hamam lifi olay var ya, hatrlyor musunuz? unu anlamanz istiyorum ki, lyua zaten daha nceden olup bitenler yznden mthi bir sinir gerilimi iindeydi. ocuklar, onu kendi haline braktm grnce, zerine atlmaya, onu hamam lifi, hamam lifi! diye kzdrmaya balamlard. te o zaman aralarnda muharebeler balad. Bunlara ok zlyordum, nk galiba o zaman onu bir seferinde fena halde dvdler. te, bir gn, snftan ktmz bir srada lyua bahede tm ocuklarn zerine atld. Ben ise on adm kadar geride duruyor, ona bakyordum. Hem yemin ederim ki, o srada onunla alay ettiimi hatrlamyorum. Aksine o srada ona ok ok acdm. Bir an daha geseydi, ben de onu savunmak iin ileri atlacaktm. Ama birden benimle gz gze geldi. O srada durumum ona nasl grnd bilmiyorum. Bildiim tek bir ey varsa, o da aksn ektii gibi zerime atld ve kalamdan ite uradan sa bacamn Burasndan yaraladdr. Ben hi kmldamadm. unu syleyeyim ki, bazen gerekten korkusuz olurum, Karamazov. O bana bunu yapnca, sadece yzne: Haydi istersen, sana gsterdiim dostlua karlk gene vur beni, ite karnda hazr duruyorum, buyur der gibi nefretle baktm. Ama beni bir kez daha baklamad. Sonra dayanamad, korkuya kapld. aky elinden frlatt gibi, avaz kt kadar alaya alaya koarak kat. Tabu mzevirlik yapmadm. Hepsine bu i mdrln kulana git" mein, diye susmalarn emrettim. Anneme bile yara artk iyi olduktan sonra syledim. Zaten nemsiz bir yarayd, basit bir izik. Sonradan iittim ki, ayn gn ocuklarla ta muharebesi yapm, sizin de parmanz srm. Ama nasl bir durumda olduunu nlyorsunuz ya! Her neyse, biliyorum. Yaplacak bir ey yok, budalaca davrandm, lyua hastaland vakit onu baladm sylemeye, daha dorusu barmaya gelme dim. Bundan pimanlk duyuyorum imdi. Ama o srada ba z amalar edinmitim. te btn hikyem bu... Yalnz galiba budalaca davrandm... Alyoa heyecanla: Ah, onunla sizin aranzda byle ilikilerin bulunduunu bilmiyordum, ne yazk! Yoksa oktandr size gelir, benimle birlikte oha gitmenizi rica ederdim. nanr msnz, hastalannca, ateler iindeyken bile hep sizi sayklyordu. Size ne

kadar deer verdiini hi bilmiyordum! Hem gerekten, gerekten Bcei bulamadnz deil mi? lyua'mn babas da, btn ocuklar da kpei bulmak iin kenti altst ettiler. nanr msnz? lyua hasta hasta kez benim yanmda bile gzleri yala dl olarak babasna; Ben neden hastaym biliyor musun baba? Bcei o gn ldrdm iin. imdi tanr beni onun iin cezalandryor dedi. Zihninden bu dnceyi silmeye imkn yok. Eer imdi o Bcei bir yerden bulup ona gsterseler, hayvann lmediini, sa olduunu ona ispat etseler, bana yle geliyor ki, sevincinden dirilir. Bu bakmdan hepimizin umudu sizdeydi. Kolya, byk bir merakla: Peki, neden Bcei benim bulacam dndnz? Yani bunu neden asl benden beklediniz? diye sordu. Niin bakasndan deil de benden bekliyordunuz bunu? Onu aryorsunuz, bulunca alp getireceksiniz diye bir sylenti dolayordu ortada. Smurov buna benzer bir eyler sylyordu. Tabii hepimiz Bcein sa olduuna, onu bir yerlerde grdklerine inandrmaa alyoruz lyua'y. ocuklar ona canl bir tavan bulup getirmiler. Ama lyua sadece hayvana belli belirsiz glmseyerek bakt ve krlara serbest braklmasn istedi. Biz de yle yaptk. Babas hemen sonra dnd ve ona kk bir yerden sahici bir oban kpei yav-, rusu getirdi. Onu da bir yerden almt. ocuu onunla te-teselli edeceini sanyordu. Yalnz galiba i daha kt oldu. Syleyin Bay Karamazov, babas ne biim bir adam? Ben adam tanrm. Ama sizin ona ne gzle baktnz renistiyorum: Sizce nedir o adam? Soytar m, palyao mu? Hayr, canm. Her eyi derinden duyan, ama garip bir 1de ezilmi baz insanlar vardr. Onlarn soytarl uzun bir sre kk drc, bir klelikle bal olduklar kiile-o gerei olduu gibi sylemek cesaretini bulamayarak, olduklar insanlarla bir eit fkeli alaydan 132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 baka bir ey defildir. una inann ki, byle bir soytarlk bazan ok feci olur. imdi o adam iin dnyada her ey ilyu. a zerinde toplanmtr. lyua lrse, ya ldrr, ya intihar eder. imdi ona baktka buna hemen hemen kesin olarak inanyorum. Kolya, onu anladn belirten duygulu bir tavrla: Ne demek istediinizi anlyorum Bay Karamazov. Gryorum ki, siz insanlar iyi tanyorsunuz. Yannzda bir kpekle geldiinizi grnce, hemen ayn Bcei getirdiinizi sandm. Durun bakalm Bay Karamazov. Belki de onu gerekten buluruz. Bu ise ngrak'tr. imdi onu odaya sokacam ye belki de yua'y o oban kpei yavrusu ile olduundan ok daha fazla neelendireceim. Durun bakalm Bay Karamazov, imdi baz eyler reneceksiniz. Kolya bunu syledikten sonra birdenbire akl bana gelir gibi: Hay Allah, ne diye sizi burada tutuyorum! diye bard. Bu soukta srtnzda bir ceketle duruyorsunuz. Ben ise sizi burada tutuyorum. Gryor musunuz, ne kadar egoistim! Zaten biz hepimiz egoistiz Bay Karamazov! zlmeyin, geri sahiden hava souk, ama ben mem. Her neyse gidelim. Ha sz gelmiken soraym: Adnz ne sizin? Kk, adnzn Kolya olduunu biliyorum, ama soyadnz? Adm Nikolay vanov Krasotkin ya da dairelerde sylendii gibi: Krasotkin'in oluyum ben... Kolya bunu sylerken nedense glmt. Ama birden: Tabi admdan, yani Nikolay adndan nefret ediyo-rtzm. Neden? Beylik bir ad, di bir ad da ondan. Alyoa: On yasndasnz deil mi? diye sordu. Daha dorusu on drt yandaym. ki hafta sonra on drt yanda olacam. ki hafta olduka ksa bir sre. Size nceden bir zayf noktam aklayacam Bay Karamazov. Buna ilk tanklmz erefine, karakterimi olduu gibi hemen gresiniz diye syleyeceim: bana yam sormalarndan ederim, hatta nefretten de daha iddetli bir ey bu... benim iin dolaan bir dedikodu var. Bana geen hafta hazrlk snfndan olan ocuklarla hrsz polis oynadm diye iftira ediyorlar. Oynadm dorudur. Ama kendim eleneyim diye, bu bana zevk verdii iin oynadm iftiradan baka bir ey deil- yle sanyorum ki, bu dedikodu sizin de kulanza gelmitir. Yalnz ben kendim iin deil, ocuklarn hatr iin, ben olmadan kendi kendilerine hi bir oyun oynayamyorlar diye oynadm onlarla. te byle, aramzda durup dururken daima byle sama dedikodular ortaya kar. Bana inama yle dedikoducu bir kent ki buras. Kendi zevkiniz iin oynasanz bile, bundan ne kar? Yok canm, insan byle eyi kendisi iin yapar m... Siz arabaclk oynar msnz? Alyoa glmsedi: Ama yle dnn: rnein bykler eit eit kahramanlarn servenlerinin canlandrld, hatta bazen haydutlarn, savalarn bile canlandrld) tiyatrolara gidiyorlar, deil mi? Bu ise tabii baka bir eit, ama gene de bir oyun saylr, yle deil mi? ocuklarn teneffs zamanlarnda sava oyunu ya da hrsz polis oynamalar da onlarn ruhlarnda uyanan bir eit sanat eilimidir. Ruhlarnda kendilerini sanata vermek iin duyduklar bir ihtiyacn aa vurulmasdr. Hatta bu oyunlar bazen tiyatrodaki gsterilerden daha akla uygun uydurulur. Yalnz bir farkla: Tiyatrolara aktrleri seyretmek iin gidilir, burada ise genlerin kendileri aktrdrler. Ama bu tabi bir eydir. Kolya ona dikkatle bakarak: Siz yle mi dnyorsunuz? Demek siz bu kamdas-^ yle mi? dedi. Biliyor musunuz? Olduka merakl bir dSnce ileri srdnz. imdi eve gidince bu konuyu dnece-Em. unu aklayaym ki, zaten byle olmasn bekliyordum. Sizden baz eyleri reneceimi biliyordum. Ben sizden ders almaya geldim, Bay Karamazov. Kolya bunu duygulu ve heyecann aa vurarak syle-' miti Alyoa elini skarak:

 Ben de sizden, dedi. Kolya, Alyoa'dan ok memnun kalmt. Onun kendine tam anlamyla eit durumdaym gibi bir tavr taknmasna sanki onunla aralarnda en byk oymu gibi konuma-ap kalmt. Sinirli sinirli glerek:134 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 135 imdi size bir numara gstereceim, Bay Karamazoy dedi. Bu da bir tiyatro gsterisi olacak. Zaten bunun iin geldim. nce sola ev sahiplerine bir urayalm. Sizinkilerin hepsi paltolarn orada brakyorlar. nk odada yer yok, ie risi de ok scak. Zaten ben bir saniye iin gireceim, ierde srtmda palto ile otururum. ngrak burada kalacak. Sofada kalp l gibi yatacak. i! ngrak, couche (*) ve l! Gryor musunuz nasl l numaras yapyor? nce ieri girip bir duruma bakacam. Sonra gerekince bir slk alp: i ngj-rak! diye baracam, o zaman nasl sanki tutumu gibi kendini ieriye atacak. Yalnz yeter ki, Smurov o anda kapy amay unutmasn. Ben artk gereken tenbihleri yapacam. Siz de numaralar grrsnz... LYUA'NIN BA UCUNDA Ahbabmz emekli yzba Snegirev'in ailesinin oturduu o bildiimiz odada, o srada ierde toplanm olan byk kalabalk yznden boucu bir hava vard. Kmldayacak yer yok-tu. Bu sefer llyua'nn yanna birka ocuk toplanmt. Geri hepsi tpk Smurov gibi, onlan Uyua ile bartrann Alyoa olduunu inkr etmeye hazrdlar, ama aslnda gerekten yle olmutu. Btn baars da onlan lyua'ya fazla romantiklie kamadan birbiri ardndan, sanki bunu mahsus yap mam gibi, her ey kendiliinden olup bitmi gibi gtrme-siydi. Bu ziyaretler ise lyua'nn acsn ok hafifletiyordu. o" cuk eskiden kendisine dman olan btn bu ocuklarn ona gsterdikleri efkati, arkadal ve yaknl grdke ok duygulanyordu. Yalnz Krasotkin eksikti, bu da llyua'nn yreginde reinde bir ta gibi duruyordu, fiyueka'nn ac anlan snda kendisine en ok znt veren bir ey varsa, o da tek (*) Yere yat (Franszca). arkada ve savunucusu olduu halde, o vakit akyla zerine atldg Krasotkin ile kendisi arasnda olup bitenlerdi. Akll bir ocuk olan Smurov da (lyua ile barmak iin nce o gelmiti) ayn ekilde dnyordu. Ama Krasotkin, Smurov kendisine Alyoa'nn bir i grmek zere ona gelmek istediini syledii vakit, hemen szn keserek yaplmas istenen yaklamaya engel olmu ve Smurov'a hemen gidip Karamazov'a ne yapacan, nasl davranacan ok iyi bildiini, kimseden t istemediini ve eer hastann yanna gitmiyorsa bunu ne zaman gitmesi gerektiini bildii iin yapmadn, gitmemesinde zel bir hesab olduunu bildirmesini syledi. Bu, daha o pazardan iki hafta nce olmutu. te Alyo-a, Krasotkin'e daha nce niyetlendii gibi bu yzden gitmemiti. Bununla birlikte gelmesini beklerken, Krasotkin'e Smu-rov'u arka arkaya iki kez daha gndermiti. Ama her iki defasnda da Krasotkin son derece kararl ve sert bir tavrla gelmeyi reddetmi ve Alyoaya, eer kendisi onu almaya gelirse, bir daha hi bir zaman lyua'ya gitmeyeceini, artk cann skmamalarn bildirmiti. Hatta Smurov, son gne dek Kolya'nn o sabah lyua'ya gideceinden haberli olmamt. Ancak bir gn nce akam vakti, Kolya Smurov'la vedalarken ona sabahleyin kendisini evde beklemesini sylemi, onunla birlikte Snegirev'lere gitmek niyetinde olduunu aklam, ama oraya gideceini hi kimseye bildirmemesini tenbih etmi, bylece oraya habersiz gitmek istediini belirtmiti. Smurov, tenbih ettii gibi yap-yapmt. Krasotkin'in kaybolan Bcek'i bulup getireceini hayalinden geirmesine gelince, bu Krasotkin'in bir gn laf arasnda Eer sa olduu halde, hepsi bir olup da hl bula-^yorlarsa hepsi eektir demesinden ileri geliyordu. Ama Smurov bir sre bekledikten sonra, Krasotkin'e kpeinin Bcek olduunu tahmin ettiini ekingen bir tavrla ima et-tii vakit, Krasotkin birden mthi kzm: Kendi kpeim, k gram varken, ellemin kpeini tm kentte arayacak kadar eek miyim ben? Hem toplu ine yutmu bir kpe-o sa kaldi nerede grlm? Romantiklik bunlar, baka bir ey deil! diye barmt. Bu arada llyua yataa dmt: iki haftadr odann tasvirlerin altnda bulunan yatandan hemen he-136 KARAMAZOV KARDELEr KARAMAZOV KARDELER 137 men hi kalkmyordu. Okula ise Alyoa ile karlap da parman srdndan bu yana gitmiyordu. Zaten ayn gn hastalanmt. Bununla birlikte, daha bir ay boyunca ok nadir olarak yatandan kalkp odada ve sofada g bel dolaabil-misti. Ancak sonunda gcn tm olarak yitirdi. O kadar ki, babasnn yardm olmadan adim atamyordu. Babas ise stne titriyordu. kiyi bsbtn brakmt. ocuk lr diye korkudan ldracak gibiydi. Sk sk zellikle ocuun koluna girerek onu odada dolatrdktan, tekrar yatacna yatrdktan sonra, birden koarak sofaya kyor, karanlk bir keye sokuluyor ve orada alnn duvara dayyarak btn vcudunu sarsan garip, birbirini izleyen hkrklarla alyordu. Bu hkrklar lyueka'ya duyulmasn diye de kendini yar gc ile tutmaya alyordu. Odaya dnd vakit ise, biricik sevgili olunu her hangi bir eyle elendirmeye, teselli etmeye alyor, ona masallar, gln fkralar anlatyor, rastlad eit eit gln insanlarn, hatta hayvanlarn taklidini yapyor, ne kadar komik bir ekilde bardklarn, ya da uluduklarn gsteriyordu. Ama lyua, babas takla att ve palyaoluk ettii vakit bundan hi holanmyordu. Bundan holanmadn belli etmemeye almakla birlikte, babasnn bu yzden toplumda kk dtn kavryor ve her zaman hamam lifi ile o korkun gn hatrlyor, bu anlan bir trl zihninden si-lemiyordu. lyueka'nn sessiz, yumuak karakterli ayaksz kzkar-dei Ninoka da babas takla att vakit bundan holanmazd. Varvara Nikolayevna'ya gelince o oktandr Peters-burg'a kursa gitmiti. Buna karlk yarm akll anneleri, kocas bazen gsterilerde bulunmaya, ya da gln baz hareketler yapmaya balad vakit; ok eleniyor, t yrekten kahkahalar atarak glyordu. Ancak bununla teselli buluyordu. Geri kalan zamanda ise, hi durmadan, herkes onu unuttu, art)k hi kimse ona sayg gstermiyor, herkes onu zyor diye ikyetlerde bulunarak szlanyor, alyordu.

Ancak son gnlerde birden tm olarak deimi gibiydi-Sk sk keye, ilyua'ya bakmaya ve dncelere dalmaya balamt. imdi ok daha sesi duyulmaz olmutu ve ok daha az konuuyordu. Alad vakit de sesini iitmesinler diye sessizce gzya dkyordu. Yzba ondaki bu deiiklik ac bir aknlkla farketmiti. ocuklarn ziyaretleri, balangta hi houna gitmiyor ve sadece onu fkelendiriyordu. Ama sonradan ocuklarn neeli barlar ve anlattklar hikyeler onu elendirmeye balamt. Sonunda da bunlardan o kadar zevk almaya balamt ki, ocuklar ziyaretlerini kesecek olsalar, muhakkak iinde byk bir zlem duyacakt. ocuklar bir eyler anlattklar, ya da oyun oynamaya koyulduklar vakit glyor, el rpyordu. Bazlarn da yanna arp yanaklarndan pyordu. En ok sevdii de Smurov adl ocuktu. Yzbaya gelince, ilyua'y neelendirmek iin evine ocuklarn gelmesi daha balangta ruhunu byk bir sevinle doldurmutu. Hatta ilyua'nn imdi artk zlmeyecei ve belki de bu yzden daha abuk iyi olaca umuduna kaplmt. Son gnlere dek ve lyua iin duyduu tm korkuya ramen, ocuun gnn birimde birden iyileecei umudunu bir an olsun yitirmedi. Kk misafirleri derin bir heyecanla karlyor, etrafnda dnp duruyor, hizmet ediyordu. Onlar srtnda tamaya bile hazrd, hatta bunu gerekten yapmaya kalkmt, ama bu oyunlar lyua'nn houna gitmemiti. Bu yzden brakld. Yzba ocuklar iin hediyeler, priyannikler, cevizler alyor, ay piiriyor, ekmek dilimlerine tereya sryordu. unu da belirtmek gerekir ki tm bu 'sre iinde paras bitmiyordu. O zamanlar Katerina vanovna'nn iki yz rublesini tam Alyoa'nn anlatt gibi kabul etmiti. Ondan sonra Katerina vanovna, yzbann durumu ile lyua'nn hastaln ayrntl olarak rendikten sonra, kendisi evlerine gelmi, tm aile ile tanm, hatta yzbann yan deli Barsnn bile gnln kazanmt. O gnden bu yana kese-nin azn amt. Yzbann kendisi de, ocuu lr diye mthi bir korkunun etkisi altnda ezildii iin, eski gurubu unutmu, uslu uslu kendisine verilen sadakay kabul etmeye balamt. Tm bu sre iinde Katerina vanovna'nn daveti zeri-ne hastay her" gn, dzenli bir ekilde, doktor Hertzenstube iaret etmeye balamt. Ama bu ziyaretlerden pek sonu kmyordu. Yalnz doktor ocua eit eit illar veriyordu. Bununla birlikte o gn, yani o pazar sabah, yzbann138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 evinde, Moskova'dan gelmi ve orada byk ne sahip dok torlardan biri saylan, yeni bir doktor bekleniyordu. Bu dol toru zel olarak Moskova'dan Katerina Ivanovna byk bir para karlnda, ama ilyueka iin deil, daha sonra ye: gelince sz edeceimiz baka bir amala getirtmiti. Ama artk geldiine gre llyueka'y da ziyaret etmesini rica etmi, gelecei de yzbaya daha nceden haber verilmiti. Kolya Krasotkin'in geleceini ise, yzba aklndan bile geinniyordu. Bununla birlikte oktandr ilyueka'nn, bu kadar zlerek dnd o ocuun artk evlerine gelmesini bekliyordu. Krasotkin kapy ap da odaya girdii anda, yzba da, ocuklar da, hepsi hastann yata banda toplanm, biraz nce getirilmi mini mini oban kpei yavrusuna bakyorlard; yavru ancak bir gn nce domutu ama bir hafta ncesinden yzba tarafndan hl ortadan kaybolmu olan ve herhalde artk lm bulunan Bcek'i zleyen yu-eka"y teselli etmek iin smarlanmst. Ama kendisine kk bir kpek yavrusu hem de yle di bir kpek deil, hakiki bir oban kpei yavrusu (tabi kpein cinsi ok, ok nemliydi) hediye edileceini daha gn ncesinden iitmi olan ve bunu bilen lyua, ince duygulu bir ocuk olduu iin, hediyeye sevindiini gstermekle birlikte, br ocuklar da babas da hatta ocuun kendisi de enliyorlard ki, yeni gelen kk kpek belki de yreinde tad, ikence ettii o zavall Bcek'in ansn daha iddetli bir ekilde canlandrmaktan baka bir ie yaramamt. Yavru kpek yannda yatyor, kmldayp duruyor, lyua da dudaklarnda hastalkl bir glmseyile ince solgun, kupkuru kk eliyle onu okuyordu. Hatta yavru kpekten holand bile belliydi, ama... Gene de Bcek ortalarda yoktu. Ne de olsa, bu Bcek deildi Ah, eer bu yavru kpekle birlikte bir de Bcek olsayd, o zaman artk tam bir mutluluk olacakt! Birden, ocuklardan biri, herkesten nce ieriye girmi olan Kolya'yi farkederek: Krasotkin! diye bard. Ortada bir heyecan dalgas gezindi. ocuklar iki yana ekilerek karyolann iki yannda durdular. Bylece lyueka olduu gibi birden grnd. Yzba ileri doru atlarak Kol-ya'y karlad. Buyurun, buyurun... Sevgili misafirimiz! diye mrldand. lyueka! Bay Krasotkin seni ziyarete geldi... Ama Krasotkin acele ile elini skarak grg kurallarn da ok iyi bildiini gsterdi. Hemen nce yzbann koltuunda oturan karsna doru dnd. (Kadn o anda honutsuzluk iindeydi ve ocuklar lyua'nn yatann bana toplanarak yeni kpei grmesine engel oluyorlar diye szlanp duruyordu) Sonra ok nazik bir tavrla onun karsnda topuklarm birbirine vurdu ve Ninoka'ya doru dnerek onu da, bir hanmefendi olarak ayn ekilde selmlad. Bu nazik davran, hasta kadnn zerinde olaanst denecek kadar iyi bir etki yaratmt. ki elini yana doru aarak yksek sesle: te, iyi terbiye grm bir delikanl hemen.belli olur! dedi! Oysa br misafirleriniz neredeyse birbirlerinin srtna binmi olarak geliyorlar. Yzba, efkatli bir tavrla, ama biraz da annecik samalar diye korkarak: Ne demek istiyorsun, anacm? Nasl birbirlerinin srtna, binmi olarak yani? Basbaya yle geliyorlar ite! Sofada biri dierinin omuzuna kp srtna bindi mi, haydi bakalm ieri! Namuslu bir ailenin evine ite byle dalveriyorlar. Bylesine misafir denir mi? yi ama, evimize kim bu ekilde girdi anacm? Kim girdi bu ekilde evimize? te, u ocuk bakasnn srtna binmi olarak geldi. urada var ya, ite onun srtna... Ama Kolya artk lyua'nn yata banda duruyordu. Hasta ocuk gz arpacak kadar sararmt. Yatanda doruldu ve byk bir dikkatle uzun uzun Kolya'ya bakt. Kolya, eski kk arkadan grmeyeli artk bir iki ay olmutu. Bu yzden onun karsnda derin bir aknlk iinde hareketsiz kald. Bu kadar zayflam, bu kadar sararm kk bir yz, ateten bylesine prl prl parlayan o kk yzde korkun denecek kadar irilemi gzler, bylesine zayflam kk eller greceini aklndan bile geirmemiti. Ac bir aknlk e, lyua'nn derin derin ve sk sk nefes alna, dudak-da ne kadar kuruduuna bakp duruyordu. Ona doru140

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 bir adm att* elini uzatt, sonra da ne syleyeceini bsbtn ararak: Eee, syle bakalm dostum... Naslsn? dedi. Ama sesi birden kesildi, devam edemedi. Kaytsz bir ta-vr taknmaya cesareti yetmedi, yz birden garip bir ekilde ekildi ve dudaklarnn ucu titremeye balad. lyua, hl bir tek sz syleyecek gc kendinde bulamayarak ona hasta hasta glmsemeye devam ediyordu. Kolya birden elini kaldrd ve bunu neden yaptn kendisi de bilmeden lyu-ga'nn salarn okad. Ona alak sesle: Ziyan yok! diye fsldad. Bunu lyua'ya cesaret vermek iin mi, yoksa bir baka ey iin mi sylemiti, bunu kendisi de bilmiyordu. Bir an gene sustular. Kolya birden elinden geldii kadar kaytsz bir tavrla: Ne o? Sana yeni bir kpek yavrusu mu aldlar? diye sordu. lyua, uzun uzun fsldar gibi: Eveeet! dedi. Bunu sylerken nerdeyse nefesi tkanacakm gibi oluyordu. Kolya, sanki en nemli ey kpek yavrusuymu. kara burunlu bir kpek olmasym gibi cidd ve kesin bir tavrla: Madem kara bir burnu var, demek ki yaman bir kpek! Zincir vursan bile onu tutamazsn! dedi. Ama asl nemli olan tm gc ile iinde uyanan bir duyguyu bastrmaya almasyd. Hemen orada kk bir ocuk gibi alamamak iin kendisini zor tutuyordu. Bak greceksin, byd vakit zincire vurmak zorunda kalacaksn, ben bu kpekleri bilirim! Kalabalktan bir ocuk: Kocaman bir kpek olacak! diye bard. Birden, birka ses duyuldu. Tabii ya, oban kpei bu! oban kpekleri kocaman, iste bu kadar, bir buza kadar olurlar. Yzba onlara doru atlarak: Buza kadar olurlar ya! Tam bir buza kadar. Ben mahsus en azlsn arayp buldum. Bunun anas babas da en azgn kpeklerden, telsinin de boyu yerden ite u ka dar... Otursanza efendim. uraya lyusa'nn karyolasna buy run Ya da isterseniz sedirin zerine. Ho geldiniz sevgili misafirimiz... Aleskey Fiyodorovi'le geldiniz deil mi? Krasotkin, lyua'nn ayak ucuna karyolann zerine oturdu. Geri yolda kaytsz bir tavrla nasl ve nereden balayarak konuacan tasarlamt, ama imdi iyice ipin ucunu karmt: Hayr... Ben ngrak'la geldim. imdi benim ngrak adnda bir kpeim var. Tam bir Slav ismi. Darda bekliyor... Bir slk aldm m, rzgr gibi gelir. Birden lyua'ya doru dnd. Benim de kpeim var! dedi. Sonra sanki lyua'nn bandan aaya kaynar bir su dker gibi: Bcek'i hatrlyor musun arkada? diye sordu. lyueka'nn kk yz kart. Acyla Kolya'ya bakt. Kapnn yannda duran Alyoa, Bcek'ten sz etmesin diye Kolya'ya gizlice ba ile iaret edecek oldu. Ama Kolya bunu farketmedi, ya da farketmek istemedi. lyua bitkin bir sesle: Peki Bcek... Nerde? diye sordu. Senin Bcek mi? Ohooo! Yokoldu senin Bcek! lyua bir ey sylemedi, yalnz bir kez daha Kolya'ya dik dik bakt. Alyoa, bir frsatn bulup Kolya ile gz gze gelince, var gc ile gene ban sallamaya balad. Ama Koi-ya, gene sanki bu sefer de bunu farketmemi gibi gzlerini br yne evirdi ve ona hi acmyormu gibi darbeleri indirmeye devam etti. Herhalde bir yerlere koup gitmi, ortadan kaybolmutur. Byle bir ikramdan sonra nasl ortadan kaybolmaz... yleyken, nedense konuurken tkanr gibi oluyordu. Benim ise ngram var... Tam bir Slav ad... Onu sana getirdim... lyueka birden: stemez! dedi. Hayr, hayr. stemez deme, muhakkak grmelisin onu. Elenirsin. Mahsus getirdim... Tpk br gibi kvrck tyl... Kolya bunu syledikten sonra artk anlalmayacak mt-bir heyecan iinde bayan Snegireva'ya doru dnd. Kpeimi buraya getirmeme izin verir misiniz? diye142 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 143 lyua, ac dolu, bitkin bir sesle: tstemez, istemez! diye bard. Gzlerinde sitemli bir k yanmt. Yzba birden duvarn dibinde iliir gibi olduu sandn zerinden frlayarak: Siz ey... Siz ey... Baka bir zaman getirseniz... diye mrldand. Ama Kolya, kar durulamayacak bir srarla acele ederek Smurov'a: Smurov, kapy a! diye seslendi. Smurov kapy aar amaz Kolya ddn ttrd. ngrak rzgr gibi odaya dald. Kolya yerinden frlayarak: Zpla! ngrak! Salta dur! Salta dur! diye avaz kt kadar bard ve kpek ard ayaklarnn zerinde kalkarak lyueka'nn karyolasnn tam nnde salta durdu. O zaman hi kimsenin beklemedii bir ey oldu: lyusa birden irkildi, var gc ile ileri doru atld, ngrak'a doru eildi. Nefesini tutarak ona bakt. Sonra birden hem acdan, hem de mutluluktan kslm bir sesle:

 Bu, Bcek... Bu Bcek! diye bard. Krasotkin, n n nlayan mutlu bir sesle avaz kt kadar: Sen ne sanyordun ya? diye bard ve kpee doru eilerek onu kucaklayp lyua'ya doru kaldrd. Bak, arkadam, gryor musun? Gz a, sol kula da kesik. Tpk bana anlattn vakit tanmladn gibi. Ben onu senin sylediin bu iaretlere bakarak tandm! Daha o zaman, ksa bir sre sonra bulmutum onu. Kimsenin deildi ki, kimsenin deildi ki! Kolya, bunu syleyerek acele ile bir yzbaya, bir karsna, bir Alyoa'ya, sonra da gene ilyua'ya dnerek anlatyordu: Pedotov'lardaym, arka avlularnda. Oraya snm. Ama onlar hayvan beslemiyorlard. Oysa hayvan kamt, kye kamt... Ben de onu arayp buldum ite... Yani anlyor musun, dostum, o zaman senin verdiin ekmei yutmam. Eer yutmu olsayd, muhakkak lrd. Oras muhakkak! Madem imdi sa, demek ki bir frsatn bulup, lokmay tkrerek azndan karm. Sen tkrdn grmemisin! Tkrm ama gene de tkrrken diline ine batm tabi, ite bu yzden o vakit can acs ile tiz bir sesle barm. Hem kouyor hem de tiz bir sesle baryordu herhalde, sen de artk lokmay bsbtn yuttuunu sanmsn. Herhalde ok barmtr, nk kpeklerin azlarnn iindeki deri ok hassastr... nsanda olduundan ok daha hassastr! Kolya, durmadan heyecandan sevinten, yz ate gibi yanarak barp duruyordu. lyua ise hi konumuyordu. O iri ve korkun bir ekilde dar uram gibi bakan gzlerini Kolya'ya dikmi, az ak olarak, yz kt gibi sapsar olmu bir halde bakyordu. Eer hi bir eyden haberi olmayan Krasotkin, byle bir ann hasta ocuun salk durumu zerinde ne kadar ldrc ve ac veren bir etki yaptn bilseydi bu akay hi bir zaman yapmaya cesaret edemezdi. Ama odada bulunanlardan bunu belki yalnz Alyoa anlyordu. Yzbaya gelince, o da sanki birden kck bir ocuk oluvermiti. Mthi bir heyecan iinde: Bcek ha! Demek bu Bcek ha? diye baryordu. il yueka, baksana bu Bcek'mi! Senin Bcek! Anacm bu Bcek'mi! Nerdeyse alayacakta. Smurov zntl bir tavrla: Bunu nasl dnemedim! dedi. Aferin Krasotkin! Dedim ya Bcek'i bulur diye. ite buldu! Biri daha sevinle: te buldu; diye karlk verdi. Bir nc incecik ses: Yaa Krasotkin! diye ortal nlatt. Btn ocuklar: Yaa, yaa! diye bardlar ve alklamaya baladlar! Krasotkin, hepsinin sesini bastrmaya alarak: Durun canm, durun! diye baryordu. Size bunun nasl olduunu anlataym. Asl i bunda. Baka bir eyde deil de, asl onda i! Onu arayp buldum ya. hemen evime gtrdm ve bir yere saklayarak zerine kapy kilitledim. Son Sne dek de hi kimseye gstermedim. Yalnz Smurov iki haf-k nce bir kpeim olduunu rendi. Ama ben onu kpe-tain ngrak adnda baka bir kpek olduuna inandrdm, o da bunun Bcek olduunu aklna bile getirmedi. Ben de Bcek'e bu arada birok eyler rettim. Bakn neler bi-liniyor, bakn! Tek onu sana artk terbiye edilmi, uslanm olarak getirmek iin bunlar rettim. Sana: te bak, senin144 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 145 Bcek imdi nasl olmu demek iin. Bir parack sr eti falan yok mu? imdi size yle bir numara yapacak ki, gl mekten yerlere yatacaksnz! Bir parack sr eti yeter. Yok mu hi? Yzba, rzgr gibi frlad, sofadan geerek aile yemeklerinin pitii ev sahibinin dairesine kotu. Kolya ise ok deerli olan zaman yitirmemek iin lgn gibi acele ederek ngrak'a: Haydi l! diye bard. Bunun zerine ng. rak olduu yerde birden frl frl dnmeye balad, srtst yatt ve drt ayan birden yukar dikerek hareketsiz kald. : ocuklar glyorlard. lyua, eskisi gibi hznl hznl glmseyerek bakyordu. Ama ngrak'm l en ok annenin nin houna gitti. Kpee bakarak kahkahalarla glmeye ve parmaklarn krdatarak: ngrak! ngrak! diye seslenmeye balad. " j Kolya, zafer kazanm gibi bir tavrla ve hakl olarak gururlanarak: Ne yapsanz kalkmaz! Dnyada kalkmaz! diye bard. Avaznn kt kadar barsanz bile... Ama ben bir baraym, hemen frlar: i, ngrak! Kpek frlad ve sevincinden tiz bir sesle bararak zp- [ lamaya balad. Yzba elinde halanm bir para sr eti i ile koarak ieri girdi. Kolya, acele ile ve nemli bir i yap- j yormu gibi: Scak deil ya? diye sordu. Hayr, scak deilmi. K- ; pekler scak sevmezler de. imdi hepiniz bakn. lyueka, bak j bak. Baksana, bak, bak, arkadam, niye bakmyorsun? K- pei getirdim de bakmyor bile! Yeni numara uydu: hareketsiz duran ve burnunu uzatan hayvann burnunun ta ucuna o lezzetli sr paras kona- akt. Zavall kpek, burnunun zerinde o para ile sahibi nin syleyecei kadar bir zaman hi kmldamadan, hi hareket etmeden, gerekirse yarm saat bile duracakt. Ama n grak' bu pozda yalnz bir saniyecik tuttular. Kolya: Pile! diye bard ve et paras bir anda ngrakn burnundan aznn iine utu. Seyirciler tabii sevinli bir hayret gsterdiler. elinde olmayarak sitemle: Hay Allah! Kpei sadece ona bu numaralar K iin mi tm bu sre iinde getirmediniz! diye bard. mek Kolya, ak yreklilikle: Tabii ya! Onu en kusursuz durumda gstermek istedim! dedi. lyua birden incecik parmaklarn krdatarak kpei yanna ard: __ ngrak! ngrak! Kolya:

__ Canm sen ne diye rahatsz olacaksn! O senin karyolann zerine frlasn. i, ngrak! Bunu sylerken eliyle karyolaya hafif hafif vurdu. ngrak ok gibi frlayarak lyua'nn yanna zplad. lyua ne doru atlarak iki eliyle hayvann bana sarld. ngrak ise bir anda bunu yapt iin hemen yanan yalayverdi. lyueka, ona sokuldu, yatann zerinde uzand ve yzn herkesten gizleyerek hayvann kvrck tyleri arasna saklad. Yzba: Aman Allahm! Aman Allahm! diye syleniyordu. Kolya, gene lyua'nn karyolasna oturdu. lyua, sana bir ey daha gsterebilirim. Sana kk bir top getirdim. Hatrlyor musun? Sana daha o zaman bu toptan sz etmi, sen de: Ah onu bir grsem! demitin, -te imdi onu getirdim! Kolya bunu syledikten sonra antasnn iinden bronz kk topu kard. Acele ediyordu nk kendisi de ok mutluydu. Baka bir zaman olsa ngrak'n yapt numaralarn etkisi geer diye beklerdi. Ama imdi her trl arball bir tarafa brakarak acele etti: Madem o kadar mutlusunuz, aln bakalm size bir mutluluk daha vereyim! der gibiydi. Kendisi de derin bir mutlulukla sarho gibiydi. Ben bunu oktandr memur Morozov'da gzme kes. Senin iin, dostum senin iin! Boubouna onda du, kardeinden ona kalm. Ben de ona karlk bir kitap verdim babamn dolabndan. Muhammed'in akrabas, da ifa verici aklszlklar. Belki yz yanda bir kitap. Ak sak bir ey. Moskova'da yaynlanm, daha sansr ol-fd zamanlarda. Morozov byle eylere baylr. stelik te-ekkr etti... Kolya kk topu elinin zerine koymu, herkes onu rahat rahat grsn ve zevk alsn diye uzatm, tutuyordu. lyu146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 a sa kolu ile ngrak'a sarlmaya devam ederek dorulmu ve hayran hayran oyunca seyrediyordu. Kolya kendisinde barut bulunduunu ve hemen orada eer bu hanmlar rahatsz etmezse ate bile edebileceini syledii vakit, oyun. can yapt tepki son dereceyi buldu. Anne hemen oyun-ca daha yakndan grmesine izin verilmesini rica etti. Tabii isteini derhal yerine getirdiler. Tuntan yaplm araba son derece houna gitmiti. Kadncaz onu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Topla ate edilmesine msaade edip etmeyecei sorulunca, kendisine ne sorduklarn anlamamakla birlikte hay hay buyrun diyerek buna her bakmdan raz olduunu bildirdi. Yzba, eski bir asker olarak topu kendi eliyle doldurdu. Avucuna azck barut koymutu. Samay ise baka bir sefer kullanmak iin ayrmalarn rica etti. Topu, namlusu bo bir yere gelecek ekilde yere koydular. Funya deliine barut tozu koydular ve kibrit aktlar. ok gzel bir ate oldu. Anne, ilk anda irkilmiti, ama hemen sonra sevinten glmeye balad. ocuklar, bir trendeymiler gibi hi konumadan cidd bir tavrla bakyorlard. Ama lyua'ya bakarak en ok sevmen yzbayd. Kolya topu kaldrd, onu hemen samalar ve barutu ile birlikte lyua'ya hediye etti. Tam anlamyla derin bir mutluluk iinde: Bunu senin iin, senin iin aldm! diye tekrarlad. oktandr hazrlamtm onu! Annecik sanki kk bir ocukmu gibi: Ah, bana hediye" edin onu! Hayr, topu bana hediye edin! Yznde topu ona hediye etmezler diye zntl ve endieli bir anlam belirmiti. Kolya arp kald. Yzba hu sursuzluk iindeydi. Heyecana kaplmt. Ona doru atlarak: Anacm, anacm, top zaten senin! dedi. Yalnz imdilik brak lyua'da kalsn. nk onu lyua'ya hediye ettiler. Ama yle de olsa yine senin saylr. lyueka oynyasn sn diye onu her zaman sana verir. Varsn ortaklaa ikiniz de olsun. cAnnecik: Hayr, istemiyorum! Ortaklaa olmasn. Hayr, benim olsun, lyua'nn deil, diye devam etti ve iyiden iyiye maya hazrland. ilyua birden: __ Anne! Al, senin olsun, bak ite veriyorum! Al senin olsun! diye bard. Birden sanki Krasotkin vermi olduu hediyeyi bir bakasna yerdii iin kzacak diye korkuyormu gibi yalvaran bir tavrla ona doru dnd: __ Krasotkin. onu anneme hediye edebilir miyim? dedi. Krasotkin hemen raz oldu. _- Tabii edebilirsin! dedi ve topu lyua'nn elinden alp, onu kendi eliyle ve mmkn olduu kadar nazik bir ekilde yerlere kadar eilerek Annecie verdi. Kadn, o kadar duygulanmt ki, alamaa bile balad. Duygulu bir tavrla: lyueka, yavrum! te, kim seviyormu annesini imdi anladm! diye bararak .hemen topu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Kocas ona doru atld ve: Annecik, ver elini peyim, dedi, hemen sonra da bu niyetini yerine getirdi. Ei memnunlukla Krasotkin'i iaret ederek: En sevimli delikanl kimdir biliyor musun? te bu iyi yrekli ocuktur! Kolya: Ben sana imdi artk istediin kadar barut getiririm! diyordu. Biz imdi barutu kendimiz yapyoruz. Borovikov iinde olan maddeleri renmi: Yirmi drt ksm kherile, on ksm kkrt ve alt ksm akaa kmr alnyor, bunlarn hepsi bir arada dvlyor, iine su konuyor, hepsi yumuak bir madde meydana gelinceye dek kartrlyor ve elde edilen Karm davullar iin kullanlan derinin iinden geirilerek Glyor, ite sana barut! Uyua: Smurov, bana daha nce barutu nasl hazrladnz syledi. Ama babamn sylediine gre bu sahici barut degilmi diye karlk verdi. kolya kzard:

her Nasl sahici deilmi? Biz ateledik mi, pekl yanyor! her neyse, bilmiyorum... Yzba birden sulu bir tavrla Krasotkin'e doru atld: ~- Hayr, ben bir ey sylemedim! dedi. Geri, sahici ba-148 KARAMAZOV KARDELER rutun byle yaplamayacan syledim, ama ziyan yok, t le de olur efendim. ' Bilmiyorum. Tabi siz daha iyi bilirsiniz. Tatan, yapl m bo bir pomat kutusunun iinde yaktk, mkemmel yar di. Hepsi, olduu gibi yand. Geride yalnz pek az is kale Ama bu yalnz o yumuak karmd, bu karm bir deparasndan geirilirse... Her neyse, siz daha iyi bilirsiniz. Ben bilemem... Krasotkin birden lyua'ya doru dnd. Bulkin'in babas onu barut yznden dvm duydur, mu? diye sordu. lyua: Duydum, diye karlk verdi. Byk bir ilgi ve zevkle Kolya'y dinliyordu. Tam bir ie barut hazrlamtk, Bulkin bunu karyolasnn altnda bulunduruyordu. Babas grm. Burasn uurabilir demi. Hemen orada da bir gzel dayak atm. ste lik gimnazyaya gelip beni ikyet edecekmi. Zaten sime hi kimseyi benimle oynatmyorlar. Smurov'u da brakmyor larm. Tannm adam oldum yani. Yamanmm yle diyor-lar, benim iin. Kolya, bunu sylerken honutsuz bir tavrla hafife gl d. Btn bunlar o demiryolu hikyesinden sonra balad Yzba: Ha! Biz de sizin o hikyenizi iittik! diye bard. Orada nasl yattnz Allahakna? Gerekten trenin altnda yatarken hi korkmadnz m? Yzba, Kolya'ya ok dalkavukluk ediyordu. Kolya kaytsz bir tavrla: Pek o kadar deil! diye karlk verdi. Tekrar lyua'ya doru dnerek: Burada byle bir n kazanmama en ok o Allahn belas las kaz yol at. Geri Krasotkin, bunlar anlatrken mahsus, gsteri ol sun diye kaytsz bir tavrla konumuyordu ama hl bir tr l kendini toparlayamyordu. Sesi de ikide bir kslyormu gibi oluyordu. lyua, yz k saarak gld. Ha, o kaz iini de iittim! Bana anlatmlard, ama KARAMAZOV KARDELER 149 iyice anlayamadm. Seni gerekten hakimlerin huzuruna m kardlar? Kolya, laubali bir tavrla: _ Senin anlayacan, sama bir eydi. Hi nemi olmayan bir eydi Pireyi deve yaptlar, bizde sk sk yaptklar gibi, diye anlatmaya koyuldu. Bir gn meydandan geiyordum. Tam o gn pazara sr ile kazlar getirmilerdi. Durdum, kazlara baktm. Birden bizim delikanllardan biri, Viniyakov adnda biri (imdi kendisi Plotnikov'larda rak olarak alyor) bana bakarak ne diye kazlara bakyorsun? dedi. Yzne baktm: Yusyuvarlak, aptal bir surat. Delikanl yirmi yanda kadar vard. Ben halkla konumaktan hi bir zaman kanmam. Halkla konumak houma gider... Bizler halktan kopmu insanlarz... Bu bir gerek... Galiba bu szme glyorsunuz, yle mi Karamazov? Alyoa, mmkn olduu kadar candan bir tavrla: Hayr! Allah korusun, ne mnasebet! Sizi can kula ile dinliyorum, dedi. O alngan Kolya, hemen cesaret buldu. Karamazov bu karl verir vermez hemen acele ile ve sevinle: Benim basit ve apak bir teorim var, diye sze devam etti. Ben halka inanrm ve daima hakkn vermeye haz-nm, ama bunu ona martmadan yapmak isterim, bu sine qua.(*) Ha, evet kaz anlatyordum. te o aptala doru dnerek ona, ite acaba kaz ne dnyor, diye dnyorum dedim. Yzme saf, saf bakt: Peki, ne dnr kaz? diye sordu. Bak gryor musun? zeri yulafla dolu bir araba duruyor. uvaldan, yulaf dklyor, kaz da boynunu tam tekerin dibinden ileri doru uzatm yulaf gagalyor, gryor olusun? dedim. Evet, hem de ok iyi gryorum diye karlk verdi. imdi, araba azck ileriye doru itilirse, tekerlek ka-kazn boynunu koparr m, koparmaz m? Tabi koparr, dedi. Bunu sylerken az kulaklarna varyordu, zevkinden eriyordu sanki. yleyse haydi gel gidip itelim, delikanl, dedim. Haydi, dedi. Bu bir prensiptir, anlamnda (Ltince).150 KARAMAZOV KARDELER i becermek iin uzun bir sre aba gstermemize gerek lilik kalmad. Delikanl hi belli etmeden atn dizginini tuta' bilecek ekilde yanna gitti, ben de kaz o yne gndermek iin yannda durdum. Kyl ise o srada biri ile konuur yle bir dalmt ki, kaz oraya srmeme bile ihtiya kal mad: Kaz kendiliinden boynunu yulaf tanelerini almak iin yle bir uzatmt ki, boynu tam arabann altna, teker-lein alt tarafna geliyordu. . Delikanlya gz krptm, o da dizgini ekti ve birden... Gr! Gf! Kazn boynu tekerlein altnda kalarak ezildi! Tam o srada aksilik olmasn m? Tura kyller bizi grp, her bir azdan: Bunu mahsus yaptn! diye barmaya baladlar. Hayr mahsus yapmadm, hayr mahsus yapmadm! dediyse de, hepsi: Mahkemeye gtrelim! diye baryorlar-di. Beni de yakalayp madem sen de hurdaydn, demek bu ite yardmc oldun, btn pazardakiler ne mal olduunu biliyor! dediler. Kolya bunu anlatrken kendinden memnun bir tavrla:

 Beni ise, gerekten tm pazardakiler tanyordu, diye devam etti. Hepimiz sr sepet hkimin huzuruna ktk. Kaz bile gtryorlard. Baktm bizim delikanl korkmu, alamaya balam... Vallahi kadn gibi alyordu. Toptanc: Byle bir metotla dnya kadar kaz ezilebilir! diye baryordu. Tabi tanklar da vard. Sulh yargc bir dakikada ii bitirdi: Kaza karlk toptancya bir ruble verilecekti, kaz ise delikanl alacakt. Bundan byle de, byle akalar yapmayacakt. Delikanl ise hep kadn gibi alyor: Beni o kkrtt, beni o kkrtt! diyerek beni iaret ediyordu. Ben tam bir serinkanllkla ona bunu hi de retmediimi, yalnz ana fikri verdiimi ve sadece teorik olarak Konutuumu syledim. Sulh yargc Nefedov, hafife gld v byle gld iin de kendi kendine kzd. Bana: Bundan byle bu eit plnlar yapmaktansa, kitaplarn basma oturup ders alasnz diye, bu ii hemen raporla oklunuzun mdrlne bildireceim, dedi. Geri mdrle rapor falan vermedi, bunu aka sy lemisti, ama i gerekten dalland, budakland ve idarede lerin kulana kadar geldi: Onlarn kulaklar da delik mi, ilktir! En ok da klsik edebiyat retmeni Kolbasnikov KARAMAZOV KARDELER 151 grlt etti. Ama Dardanelov beni gene savundu. imdi ise Kolbasnikov, hepimize azgn bir eek gibi kprp duruyor. gen Kolbasnikov'un evlendiini iitmi miydin? Mihailov'lar-dan bin ruble drahoma ald, gelini grsen, suratszn, irkinin biri. nc snftakiler hemen ona bir talama yazmlar: nc snf at bu habere Pasakl Kolbasnikov evlendi diye. Gerisi ok komiktir, sonra bunu sana yazl olarak getiririm. Bak Dardanelov iin hi bir ey sylemiyorum: O gerekten bilgili adamdr. Kesin olarak syleyebilirim bunu, bilgili adamdr. Ben byle insanlara kar sayg duyarm, ayrca hi de beni savunduu iin deil... Smurov, o anda kesin olarak Krasotkin'le arkadalk ettii iin gurur duyarak: . yle ama Truva'y kim kurdu? diye sorarak onu fena halde sktrmtn! diye sze kart. Krasotkin'in anlatt kaz hikyesi ok houna gitmiti. Yzba, Krasotkin'in gururunu okamak istediini belli eden bir tavrla: Gerekten sktrdnz ha? diye sordu. Demek Truva'y kim kurdu diye sorarak onu arttnz, yle mi? Bunu daha nce de iitmitik, fena halde bozmusunuz onu. lyueka bunu bana daha o zaman anlatmt. lyueka sze kart: A, o her eyi bilir. Bizim arkadalar arasnda her eyi eyi o bilir! Mahsus yle bilmiyormu gibi davranyor. Bi-Bizim snfta btn derslerden birinci... ilyua snrsz bir mutluluk iinde Kolya'ya bakyordu. Canm, o Truva hikyesi sama, bo bir ey. Ben bile bu konuyu nemsiz sanyorum. Kolya, bunu gururlu bir tevazu iinde sylemiti. Artk kendini toplamt. Bununla birlikte, iinde hl bir huzur-suzluk da vard: Hissediyordu ki, byk bir heyecan iindeyve rnein o kaz hikyesini anlatrken her eyi an bir ak yreklilikle aa vurmutu. Alyoa'nn ise btn bu hl-**yeyi dinlerken sustuunu ve ok cidd bir tavrla dinlediini etmiti.. Gururuna dkn bir ocuk olduu iin, iinde n karan bir dnce uyanmt: Yoksa bu iten t-kendimi bakalarna beendirmek istediimi sand iin152 KARAMAZOV KARDELER mi susuyor? Eer byle bir ey dnmek cesaretini gsteri. yorsa o halde ben... Birden tekrar gururlu bir tavrla: Ben bu konuyu kesin olarak nemsiz buluyorum! diye kestirip att. Birden, o ana kadar hi konumayan, on bir yalarnda, ok gzel ve ekingen olduu her halinden belli, soyad da Kartaov olan ve zaten konumasn pek sevmeyen bir ocuk, beklenmedik bir ekilde: Ama ben Truva'y kimin kurduunu biliyorum, dedi. T kapnn yannda oturuyordu. Kolya aknlkla ve cidd bir tavrla ona bakt. nk: Truva'y kim kurdu? sorusu btn snflarda bir sr gibi gizli bir ey saylyordu. Bu srr zmek iin de Smaragdov'un kitabn okumak gerekiyordu. Ama Kolya'dan baka hi kimsede Smaragdov'un kitab yoktu. te Kartaov adndaki ocuk, bir gn Kolya'da iken, onun arkasn dnd bir srada, frsattan yararlanarak, hemencecik kitaplarn arasnda bulunan Smaragdov'un kitabna gizlice bir gz atm, tam da Truva'y kurmu olanlardan sz edilen blm grm, onu bir rpda okumutu. Bunun zerinden epey bir sre gemiti. Ama ocuk hl garip bir utan duyuyor ve Truva'y kimlerin kurmu olduunu herkesin iinde aklamaktan korkuyordu; byle bir ey yaparsa, basma bir ey gelir ya da Kolya, bu yzden onu utandrr diye ekiniyordu. Oysa, imdi birden nedense kendini tutamam ve bildiini sylemiti. Zaten bunu oktandr istiyordu. Kolya, ocuun yzne bakar bakmaz onun bunu gerekten bildiini anlayarak ve tabi hemen bundan kabilecek sonulara kendini hazrlayarak yksekten bakan, kmseyen bir tavrla: Syle .bakalm kim kurmu? diye sordu. Ortada huzur bozan bir hava meydana gelmiti. ocuk: Truva, Teucer, Dardanus, llius ve Frocius tarafndan kurulmutur, diye bir rpda hepsini ortaya dkt ve bir anda kpkrmz oldu. O kadar kzarmt ki, insan ona baknca-iinden bir acma duyuyordu. Ama, ocuklarn hepsi ona dik dik bakyorlard. Bir dakika kadar byle baktktan sonra birden btn bu dik bakan ocuklar, bir anda Kolya'ya doru dndler. hl kmseyen serinkanl bir ifadeyle byle bir cret KARAMAZOV KARDELER 153 i olan ocuu tepeden trnaa szyordu. Sonunda tenezzl gstererek: __ Nasl kurmular yani? diye sordu. Hem bir kenti ya da bir devleti kurmak ne demektir? Ne yani? Gelip teker te-Ker bir tulay teki tulann zerine koyarak m kurdular?

Glmeler duyuldu. Sulu ocuun yanaklar pembe iken koyu krmz oldu. Susuyordu, nerdeyse alyacakt. Kolya, onu bu durumda bir dakika daha bekletti, sonra t olsun diye sert bir tavrla szleri kesin bir ekilde syleyerek: Bir milletin kuruluu gibi tarih olaylardan sz edebilmek iin, nce bunun ne demek olduunu bilmek gerekir, dedi. Zaten ben btn bu kadnlara yakr masallara nem vermiyorum, evren tarihi konusuna da hi saygm yok. Bunu birden kaytsz bir tavrla ve artk genel olarak herkese hitap ederek sylemiti. Yzba, birden garip bir endie ile: Yani evren tarihini nemsiz mi sayyorsunuz? diye sordu. Kolya: Evet, evren tarihini. Zaten bu tarih insanln yapt bir dizi budalalklar renmekten baka bir ey delildir ki! Ben yalnz matematie ve doa ile ilgili bilim dallarna sayg duyarm! diye gsteri yapar gibi konutu ve yan gzle Alyoa'ya bakt; orada bulunanlar arasnda yalnz onun dncesinden ekiniyordu. Ama Alyoa hep susuyor ve cidd bir tavrla bakyordu. Eer, o srada bir ey sylemi olsayd, i bununla kapanr Merdi. Ama Alyoa hep susuyordu, bu susuu da bir k-utnseme anlam tayabilirdi. Bu ise Kolya'nn bsbtn si-nirini bozuyordu. Bizde retilen eski klsik diller de yle: samalktan baka bir ey deil... Siz galiba gene benimle ayn dncede deilsiniz, yle mi Karamazov? Alyoa, ar bal bir tavrla glmsedi: Ayn dncede deilim, dedi. Kolya, konuurken yava yava gene nefesi tkanr gibi a balamt. a ~~ Klsik diller konusundaki dncemi sorarsanz, benb unlar sadece polis basks gibi bir ey olsun diye programlara alnm, diye devam etti. Bunlar insann cann skyor itenekleri krletiyor diye programlara almlar. Zaten 154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 programlar skcyd, daha skc olmalarn salamak iin baka ne yaplabilirdi? Zaten programlar samayd, daha sa. ma olmalarn salamak iin yaplacak baka bir ey vat myd? te bunu dnerek sonunda klsik dilleri ortaya at-tlar. Benim bu diller konusunda asl dncem budur ve yle sanyorum ki, bu dncemi hi bir zaman deitirmeyeceim. Kolya, szn sert bir tavrla bitirmiti. Her iki yananda iki leke halinde krmzlk belirmiti. ocuun szlerini dikkatle dinleyen Smurov, kesin ve gr bir sesle: Doru sylyor! dedi. Kalabaln arasndan birden bir ocuk: Oysa, Ltinceden kendisi birinci oldu! diye bard, llyua: Evet baba, kendisi yle sylyor ama, bizim snfta l-tinceden birincidir. Kolya, onu vmelerinden holand halde, kendini savunmak ihtiyacm duyarak: Bundan ne kar? dedi. Ltinceyi, yle gerekiyor da onun iin ezberliyorum, anneme ltince kursunu bitireceime sz verdim diye, bundan baka, bence insan eline bir ey ald m, artk onu iyi yapmal. Ama bunu yaptm halde iimden btn bu klsik edebiyattan ve tm bu adiliklerden nefret ediyorum... Benimle ayn dncede deil misiniz, Ka-ramazov? Alyoa, gene hafife glerek: Canm, neden adilikler diyorsunuz? diye sordu. Ama rica ederim, tm klsikler artk btn dillere ev rilmitir. Demek ki ltinceyi okullarda retmek gereklilik" ni klsiklerin anlalmas iin duymamlardr. Bunu sadece bir polis basks gibi kullanmak ve yetenekleri krletmek in programlara koydular. Tm bunlardan sonra artk buna adi lik denmez de ne denir? Alyoa, sonunda hayretle: Btn bunlar size kim retti Allahakma? diye yk sek sesle sordu. Bir kez, ben bunu kendim de anlayabilirim, bunu bana retmesi gerekli deil, ikincisi demin size sikler btn dillere evrildi dedim ya, bunu retmen basnikov, nc snfa aka kendisi sylemitir... Btn bu sre iinde susmu olan Ninoka: Doktor geldi, diye bard. Gerekten evin kaps nnde bayan Hohlakova'nn arabas durmutu. Tm o sabah doktoru beklemi olan yzba, yldrm gibi onu karlamaya kotu. Annecik oturduu yerde toparland ve ok cidd bir tavr taknd. Alyoa, lyua'nn yanna gitti ve yastn dzeltmeye balad. Ninoka, oturduu koltuktan huzursuzluk iinde Alyoa'nn yata nasl dzelttiine bakyordu. ocuklar acele ile veda etmee baladlar. Bazlar o akam geleceklerini sylyorlard Kolya, ngrak'a seslendi, o da karyolann zerinden aa atlad. Kolya, acele ile llyua'ya: Ben gitmeyeceim! Ben gitmeyeceim! diyordu. Sofada bekleyeceim, doktor gidince, gene gelirim. ngrakla birlikte gelirim! Ama srtnda ay postundan yaplm krk, koyu renk favorileri ile nemli bir kii olduu hemen belli olan, sinek kayd tra olmu doktor ieriye girmiti bile. Admn eikten ieriye atar atmaz birden arm gibi duraklad. Herhalde yanl yere geldiini sanmt. Krkn ve siperlii de krkl olan kasketini karmadan: Nedir bu? Nereye girdim ben? diye mrldand. ierdeki kalabalk, odann fakir demesi, kede ipe dizilmi olan amar onu artmt. Yzba, doktorun karda yerlere kadar eildi. El etek per gibi bir tavrla: Buras efendim, buras efendim! diye mrldand. Bura-s benim evim efendim. Bize geldiniz, zaten bize gelecektiniz, endim. Doktor, nemli bir kii olduunu belirten bir tavrla ve yksek sesle: Snegirev? diye sordu. Bay Snegirev siz misiniz? ~~ Benim efendim.

 Ya! doktor bir kez daha kmseyen bir tavrla odaya gz gez-daki sonra krkn srtndan att. O zaman herkes boynundaki prl Prl nian grd. Yzba doktorun frlatt kr-havada yakalamt. Doktor kasketini de kard. Yksek e cidd bir tavrla: Hasta nerde? diye sordu.156 KARAMAZOV KARDELER VI VAKTSZ GELME Kolya, acele ile konuarak: Acaba doktor ona ne diyecek? diye sordu. Amma da berbat bir surat var, yle deil mi? Ben tptan nefret ederim! Alyoa hznle: lyua lecek. Bana yle geliyor ki, bu artk kesin bir ey. Alaklar! Bu tp, adilikten baka bir ey deil! Bununla birlikte sizi tandma memnunum, Karamazov. Sizinle oktandr tanmak istiyordum. Yalnz yazk ki, byle hznl bir gnde tantk... Kolya, daha iten, daha gsterili bir ey sylemek istiyordu, ama nedense iini rperten bir ey vard. Alyoa, bunu farketti ve glmseyerek elini skt. Kolya: Size, nadir rastlanan bir varlk olarak sayg duymay rendim, diye mrldand. Gene syleyecei sz aryor, kekeliyordu: Sizin bir mistik olduunuzu ve manastrda bulunduunuzu iittim. Mistik olduunuzu biliyorum, ama... bu beni sizle tanmaktan alkoymad. Gereklerle yzyze gelme sizin bu mistik yannz tedavi edecektir... Sizin gibi yaratlm olan insanlarda baka trl olmaz. Alyoa, biraz arm olarak: Sizin mistik dediiniz ey nedir? Neyimi tedavi edecektir gerekler? te canm Tanr, falan, filn. Ne diyorsunuz? Siz tanrya inanmyor musunuz? Yok canm, benim Tanr'ya kar hi bir kt dncem yok. Tabii Tanr sadece bir hipotezdir... Ama... Kabul ederim ki, dzeni korumak iin... Evet, evrendeki dzeni korumak iin gereklidir, falan, filn. Eer Tanr olmasayd, O nu icat etmek gerekirdi. Kolya, bu son sz sylerken kzarmaya balamt. Bir den Alyoa'nn imdi onun hakknda bilgilerini ortaya dk mek ve ne kadar byk olduunu gstermek istiyor diye dndn sand. fkeyle: Oysa ben hi de bilgilerimi c KARAMAZOV KARDELER 157 taya dkerek gsteri yapmak istemiyorum diye dnd. Birden iinde mthi bir can sknts duydu. unu aklamak isterim ki, tm bu tartmalara girimekten nefret ederim 'diye, kestirip att. nsan Tanr'ya inanmadan da insanl sevebilir, deil mi? Siz ne dersiniz? Vol-taire de Tanr'ya inanmyordu, yleyken insanl seviyordu, yle deil mi? Bunu sylerken bilgilik taslyorum gene diye dnd. Alyoa, sanki kendisi le yat, hatta kendisinden daha yal olan bir insanla konuur gibi ar bal bir tavrla ve alak sesle, ok tabi bir ey syler gibi: - Voltaire, Tanr'ya inanyordu, ama galiba inanc azd. Ve bana yle geliyor ki insanl da, az seviyordu. Kolya, Alyoa'nn Voltaire hakkndaki dncesinde fark edilen kararszla ve onun bu sorunun zmlenmesini yaa kendisinden kk olan kendisine brakmasna hayret etti. Alyoa: Siz Voltaire'i okudunuz demek, yle mi? dedi, Hayr, buna okudum denmez... Bununla birlikte Can-dide'di okudum, tabi Rusa evirisini... Eski berbat, gln bir eviri idi... Kendi kendine gene, gene ayn eyi yapyorum! diye dnd. Peki, okuduunuzu anladnz m? Aaa, tabi hepsini anladm... Benim bunu anlayamayacam neden dnyorsunuz? Tabi bu kitapta birok ak sak berbat eyler var... Ama tabi bunun felsefesi olan bir roman olduunu ve bir ideyi ortaya atmak iin yazldn anlyorum... Kolya, artk iyiden iyiye ne syleyeceini armt. Bir-den hi ilgisi yokken: Ben bir sosyalistim, Bay Karamazov, tedavi kabul et-mez bir sosyalist. Alyoa gld: ~- Sosyalist misiniz? Canm sosyalist olmaya ne zaman akit buldunuz? Galiba sadece on yandasnz, yle dekolya, iine bir ine batm gibi oldu. Kpkrmz kesildi. Bir kez on deil, on drt yandaym. ki hafta son-r 158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159 ra on'drt yanda olacam, dedi. kincisi bu ile yamn ne ilgisi var? Burada nemli olan ka yanda olduum deil beslediim kanlardr, yle deil mi? Alyoa uysal ve sakin bir tavrla: Biraz daha bydnz vakit, yan insann kanlan zerinde nasl bir etki yaptn anlarsnz. Ayrca bana yle geliyor ki, bu sylediiniz szler kendi szleriniz deil, dedi. Ama Kolya heyecanla szn kesti: Rica ederim, sizin istediiniz ey, insanlarn boyun emesi ve mistisizmdir. unu kabul edin ki, rnein Hristiyan dini sadece alt snflarn zenginlere ve nl kiilere kle olmasna hizmet etmitir, yle deil mi? Alyoa:

 Bunu nerde okuduunuzu biliyorum, size bunu muhakkak biri retmitir! Rica ederim, neden bunu muhakkak bir yerde okuduumu sanyorsunuz? Hem bana kimse bunu retmedi. Zaten kendim de bunlar dnebilirim... in dorusunu isterseniz, sa'ya kar deilim. O gerekten insancl bir kiiydi ve eer amzda yaam olsayd, muhakkak ihtillcilere katlrd, hatta belki de nemli bir rol oynard... Hem de muhakkak yle olurdu. Alyoa: Canm, canm nereden kaptnz bu dnceleri? Hangi budala ile iliki kurdunuz? Rica ederim, gerekler saklanamaz. Tabi bir yolunu bulduum iin sk sk bay Rakitin ile konuuyorum... Ama diyorlar ki, bunu ihtiyar Belinskiy bile sylemi. Belinskiy mi sylemi? Hatrlamyorum. Belinskiy byle bir eyi hi bir eserinde yazmamtr. Yazmad ise bile anlattklarna gre bunu sylemi. Bunu birinden iittim... Hem canm, Allah kahretsin!... Siz, Belinskiy'i okudunuz mu? Bakn size size syleyeyim... Hayr... Buna okudum denmez. Yalnz... Tatyana iin yazdklarn, "Tatyana'nn neden Onyeginle(') gitmediini anlatan blm okudum. Nasl Onyegin'le gitmediini? Hay Allah! siz bunu m... anlyorsunuz? da (*} Pukln'n Yevgenly Onyegln isimli eserinin kahramanlar. Kolya, sinirli sinirli glmsedi. _ Rica ederim, siz galiba beni kk Smurov sanyorsunuz, dedi. Hem benim ltfen yle azl bir ihtillci olduumu sanmayn, Rakitinle sk sk anlamazla dyoruz. Tatya-na'ya gelince, ben hi de kadnlarn zgrle kavumasn savunuyor deilim. unu kabul ediyorum ki, kadn bakasna bal bir varlktr ve sz dinlemesi gerekir. Napolyon'un dedii gibi, varsn Le femmes tricottent (*) Kolya bunu sylerken nedense hafife glmt: Hi olmazsa bu konuda o, szmona byk adamn kansn tam olarak paylayorum. Ayn zamanda rnein vatan terk edip Amerika'ya kamann bir adilik, hatta adilikten de beter bir ey, bir budalalk olduunu dnyorum. Bizde de insanla yararl birok eyler yaplrken, ne diye Amerika'ya kamal? Hem de zellikle u srada. imdi verimli olabilecek ve yaplmas gereken o kadar ok ey var ki. Zaten ben de yle karlk veriyordum. Nasl karlk veriyordunuz? Kime? Biri sizi daha nce Amerika'ya davet mi etti? Size unu aklayaym ki, beni gerekten yle bir ey yapmam iin kandrmak istediler, ama ben reddettim. Tabi bu aramzda kalsn," Karamazov, iitiyor musunuz? Hi kimseye bir tek sz sylemeyeceksiniz bu konuda. Ben yalnz size sylyorum bunu. Hi de nc ubenin (**) eline dmek ve Zincirli Kpr'nn orada ders almak istemiyorum. Ansn silemezsin zihninden Zincirli Kpr'deki binann! ... ~~ Hatrlyor musunuz? Ne gzel sylemiler! Neden g-toyorsunuz? Yoksa siz hep sylediklerimin yalan m olduunu sanyorsunuz? Kolya'nn zihninden bir anda, ama iini rperterek bir Dnce geti. Ya babamn dolabnda an dergisinin yalnz bir tek saysnn bulunduunu ve benim baka hi bir ey okumadm renirse, o zaman ne olacak? Yok canm, glmyorum, bana yalan sylediinizi de um, in asl nemli noktas da bu. yle bir ey d(*) Franszca: Kadnlar rg rsnler (evde otursunlar) anlamnda. (*) ar polisinde siyasi ubeye verilen ad.160 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 161 sunmuyorum, nk btn bunlar ne yazk ki ok doru! di syleyin bakaym, Pukin'i okudunuz mu? Yani Onyegin'i... Bakn demin Tatyana'dan sz ettiniz. Hayr daha okumadm, ama okumak istiyorum. Benim hi bir n yargm yok Karamazov. Ben hem bir taraf, hem br taraf dinlemek isterim. Neden sordunuz? Hi, yle... Kolya birden: Syleyin, benden ok nefret ediyorsunuz deil mi Karamazov? dedi ve Alyoa'nn karsnda sanki hazrol durumuna girmi gibi dimdik durdu. Ltfen sz dolandrmadan syleyin! Alyoa hayretle yzne bakt. Sizden nefret mi ediyorum? Canm neden nefret edeyim? Yalnz sizin gibi daha yeni yazmaa balayan ok gzel bir varlk daha imdiden bu kaba samalklarla bozulmu diye acyorum. Kolya, kendinden memnun bir tavrla szn kesti: Siz benim varlm iin zlmeyin, dedi. Alngan olduuma gelince bu doru, gerekten yleyim. Aptalca, budalaca bir alnganlm var. Demin hafife gldnz ya, bana yle geldi ki sanki siz... A... ben bambaka bir eye gldm. Bakn syleyeyim size niye gldm. Ksa bir sre nce Rusya'da oturmu bir yabancnn, bir Alman'n imdiki okuyan genliimiz konusundaki dncelerini okudum da. Adam... Bir Rus rencisine gkyzndeki yldzlar gsteren bir harita verin, renci o zamana dek hi grmedii bu haritay ertesi gn size dzeltilmi olarak geri verecektir! diye yazm. Alman, Rus rencisinde hi bir bilgi olmadn, buna karlk snrsz bir kendi deerini gznde bytme sevdasnn bulunduunu belirtmek istemi. Kolya, birden kahkahalarla glmeye balad. Ha, evet. Ama bu gerekten ok doru bir ey! ok doru! Aferin o Alman'a! Yalnz gvur herif iyi ynleri farkedememi, yle deil mi, ne dersiniz? Kendi deerini gznde bytme gerekten vardr ama olsun! Bu genlikten ileri ge len bir ey. Eer dzeltilmesi gerekiyorsa, zamanla dzelir Ama buna karlk bizde zgr bir ruh vardr, hem de neler deyse ta ocukluktan... Buna karlk cesaretle dnceleri

ni, kanlarn aklama yetenei de var... Onlardaki gibi, o salamclar gibi otoritelerin karsnda klelere yakr bir boyuneme yoktur... Her neyse Alman gzel sylemi! Aferin Almana! Geri tm Alman'lar gene de gebertmeli ama... Varsn bilim dallarnda bu kadar gl olsunlar, gene de gebertmeli onlar... Alyoa glmsedi: Neden gebertmeli canm? Eh diyelim ki, samaladm, kabul ediyorum. Bazen ok ocuka davranyorum, bir eye sevindiim zaman, bir trl kendimi tutamyor, o zaman samalayp duruyorum. Ama dinleyin, biz sizinle burada bo eylerden sz edip duruyoruz. Oysa doktor ierde epey uzun bir sre kald. Belki de Annecii bir de o ayaksz Ninoka'y muayene ediyordur. Biliyor musunuz, bu Ninoka, houma gitti, ieriye girdiim srada birden bana Daha nce neden gelmediniz? diye fsldad. Hem de yle bir sesle, yle bir sitemle sylemiti ki, bunu! Bana yle geliyor ki, ok iyi kalpli, zavall bir kzcaz o... Evet, evet! Bakn buraya sk sk gelmeye balaynca, nasl bir varlk olduunu anlarsnz. Byle varlklarla tanmak, sizin iin ok yararl olur Sonradan deer vermesini renirsiniz, hem byle varlklarla ahbaplk etmekten daha birok eyler renmeniz mmkn. Bu sizi her eyden daha abuk ve kolay deitirecektir. Kolya byk bir zntyle: Ah, daha nce gelmediime o kadar zlyorum ve bunu yapmadm iin kendime o kadar kzyorum ki!... Evet, ok yazk oldu. Zavall kk ocuun zerinde ne kadar sevinli bir etki yaptnz kendi gznzle grdnz! Sizi beklerken o kadar zlyordu ki!... Bunu bana sylemeyin! Beni ok zyorsunuz. Bunun-la birlikte bunu hakettim: Buraya gururumdan, egoiste bir gururdan ve bakalarn etkim altna almak gibi dice bir duygudan tr geliniyordum. Bundan kurtulmak iin tm mrmce uratm, kendi kendimi deitirmeye altm, ama onu bir trl baaramadm. imdi gryorum ki, birok bakmlardan alan biriyim Karamazov! Alyoa heyecanla: Hayr, siz ok iyi bir insansnz, geri biraz duygula- dnceleriniz bozulmu ama gene de iyisiniz ve o soy-162 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 163 lu, o hastalk derecesinde, her eyi abuk kapan, her eyden etkilenen ocuun zerinde bu kadar derin bir etki yapt. gnz ok iyi anlyorum! Kolya: Hem de bunu bana siz sylyorsunuz! diye bard. Oysa biliyor musunuz, buraya geldiimden bu yana birka kez hep benden nefret ettiinizi dndm. Sizin dncelerinize ne kadar deer verdiimi bir bilseniz?... A! Siz gerekten bu kadar alngan msnz? Hem de bu yata. O halde bakn size unu da syleyeyim; demin orada odada size bakarken hep onlar anlattnz srada, sizin iin her halde ok alngandr diye dndm. Gerekten dndnz m? Bakn hereyi nasl nceden gryorsunuz, grdnz m? Bunu o kaz hikyesini anlattm srada dndnze bahse girerim. Bana tam o srada yle geldi ki, kendimi mkemmel bir varlk olarak gstermek istediim iin, bana kar byk bir nefret duydunuz. yle dndm iin de birden size kar byk bir kzgnlk uyand iimde. O zaman samalamaya baladm ite. Sonradan gene (bu sylediim imdi, burada oldu) size eer Tanr yoksa onu icad etmek gerekirdi dediim vakit, bana gene tahsilimi belirtmek iin ok acele ediyormuum gibi geldi. Kald ki, o cmleyi bir kitapta okumutum. Ama yemin ede rim, bilgimi yle kendimi beendiim iin ortaya dkm deilim. yle, lf olsun diye yaptm bunu. Neden olduunu bile bilmiyorum. Belki de sevinten... Vallahi galiba sevinten. Geri bir insann sevinten artk ne yapacan armas, ok utanlacak bir eydir. Ama bunun byle olduunu iyice biliyorum. nk imdi u kanya vardm ki, beni kmsemi-yorsunuz. Btn bunlar da benim kendi kuruntummu. Ah Karamazov, ben ok mutsuz bir insanm! Bazen neler dnrm bilemezsiniz. Herkesin, btn dnyann benimle ettiini dnrm ve ite o zaman tm dzeni yok hazr bir hale gelirim. Alyoa glmsedi: evrenizdekilere de znt verirsiniz. Evet evremdekileri de zerim, zellikle annemi. syleyin Karamazov, u anda ok glncm deil mi? Alyoa: - Canm, siz bunu hi dnmeyin! Hi dnmeyin nu! Hem zaten gln olmak ne demek? insan mr boyunca az m gln olur, ya da grnr? Bundan baka bugn yetenekleri olan tm insanlar gln olmaktan mthi korkuyorlar, bu da onlara mutsuzluk veriyor. Beni artan tek ey, sizin bunu bu kadar erken duymaya balamanzdr. Bununla birlikte ben bunu oktandr farkettim, hem de yalnz sizde deil. Bugn daha bebek denecek ocuklar bile bundan tr znt ekiyorlar. Bu hemen hemen delilik gibi bir ey. Bu, kendi kendini beenme duygusu, eytann ta kendisidir, bugn tm yeni kuan iine eytan girmitir... Alyoa, bu sz, hi de ona dikkatle bakan ve glerek konutuunu sanan Kolya'nn dnd gibi sylememiti. Szn bitirerek: Siz de herkes gibisiniz, daha dorusu birok insanlar gibisiniz. Ama yle olmamal. Btn sorun burada zaten. Herkesin yle olmasna ramen mi, yle olmamal? Evet, herkesin yle olmasna ramen. Bir siz yle olmayn. Zaten gerekten de bakalar gibi deilsiniz siz. Bakn, imdi kt, hatta gln bir eyi bana aklamaktan kanmadnz. Oysa imdi kim yle bir eyi aklayabiliyor? Hi kimse. Zaten kendilerini yarglamak gerekliliini de duymuyorlar. Siz de bakalar gibi olmaynz, bir tek siz bakalarndan farkl olsanz bile, yine yle kaln. ok gzel! Sizin hakknzda yanlmamm. Siz insan teselli edebilirsiniz. Ah, bilseniz size nasl yaklamak istiyorum, Karamazov. Sizinle oktandr karlamak istiyordum. de beni dnmsnz yle mi? Demin sizin de beni d-ndnz sylemitiniz. yle deil mi? Evet, ben de sizin hakknzda baz eyler iittim ve ben de sizi dnyordum... Geri sizi bana bunu sormaya

elten ey gururunuzdur, ama ziyan yok. kolya, zayf ve utanga bir sesle: Biliyor musunuz Karamazov, bizim buradaki konuma-iltifatna benziyor, dedi. Bu gln bir ey deil deil mi? , yz k saarak glmsedi. de gln deil. Zaten gln olsa bile, ne ziyan bu iyi bir eydir. Biliyor musunuz Karamazov... unu kabul edin ki, u 164 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 165 anda siz de benimle byle konumaktan biraz utan yorsunuz... Bunu gzlerinizden okuyorum. Bunu kurnazca bir tavrla ve garip bir mutluluk iinde g. lerek sylemiti. Bunda utanlacak ne var? Peki neden kzardnz? Alyoa gld: Canm, sizin yznzden oldu, sizin yznzden kzardm! dedi ve gerekten kpkrmz oldu. Eh, dorusunu isterseniz gerekten biraz utanyorum, ama neden olduunu Allah bilir, nedenini anlayamyorum. Bunu mrldanarak, hatta hemen hemen utanla sylemiti. Kolya, aktan aa byk bir heyecanla: Ah, u anda benimle konutuunuz iin nedense utandnzdan tr sizi o kadar seviyorum ki!... nk siz benim gibisiniz! diye bard. Yanaklar al al olmutu, gzleri prl prl parlyordu. Alyoa birden nedense: Beni dinleyin Kolya, lf aramzda size unu syleyeyim ki, siz hayatta ok mutsuz bir insan olacaksnz. Kolya hemen: Biliyorum, biliyorum. Siz bunlar nasl nceden bilebiliyorsunuz! Bununla birlikte tm olarak yaanty seveceksiniz, onu kutsal bir ey sayacaksnz. Gerekten yle! Yaasn! Siz bir peygambersiniz! Ah ok iyi anlaacaz Karamazov! Biliyor musunuz en ok una hayran oluyorum: Siz benimle sanki eitmiiz gibi konuu yorsunuz. Oysa biz eit deiliz, hayr deiliz, siz ok daha yk seksiniz! yleyken gene anlaacaz. Biliyor musunuz tm bir son ay iinde hep kendi kendime: Ya birden anlap m rumuzun sonuna dek dost olacaz, ya da ilk anda anlaama yacaz ve lnceye kadar birbirimize dman olacaz diye" yordum. Alyoa glerek: Byle sylerken bile tabi beni sevmeye dedi. . Seviyordum ya, ok seviyordum sizi, hep haya geiriyordum!... Hem btn bunlar nasl da nceden biliyor sunuz? Hah, ite doktor da geldi. Aman Allahm! Her bir ey syleyecek! Yzne baksanza?... hayalimden VII LYUA Doktor, odadan artk krkne sarlm, ba'na da kasketini geirmi olarak kyordu. Yznde fkeli ve sanki hl st ba kirlenir diye korkuyormu gibi tiksintili bir anlam vard. Sofaya bir gz gezdirdi ve sert bir tavrla Alyoa ile Kolya'ya bakt. Alyoa, kapdan arabacya bir iaret yapt ve doktoru getirmi olan araba d kapya yanap durdu. Yzba, doktorun peinden dar frlad ve onun nnde iki bklm olmu halde, ezile bzle, kendisine son bir sz sylemek iin durdurdu. Zavall adamn yznde mthi bir znt vard, baklar da korkuluydu: Ekselans, ekselans... Gerekten mi? diye sze balayacak oldu, ama devam edemedi, sanki zavall ocuun kaderi yalnz doktorun syleyecei szlerle gerekten deiebilirms gibi, iki elini umutsuzlukla aa doru indirerek son bir yalvarla ona bakt. Doktor, her zaman karsndakine etki yapan, bununla birlikte kaytsz bir sesle: Ne yapalm! Ben tanr deilim, dedi. Doktor... Ekselans... Peki abuk mu, abuk mu olacak bu? Doktor, her hecenin zerinde ayr ayr durarak: Ken-di-ni-zi her-e-ye ha-zr-la-yn, diyerek gzlerini yere indirdi ve eikten geip arabaya doru yrmeye hazrland. Yzba, korku ile onu bir kez daha durdurdu. Ekselans, Allah rzas iin! Ekselans... Demek artk hi ey, hi ama hi bir ey onu kurtaramaz yle mi? Doktor sabrszlkla: m . ~~ Artk bu bana bal bir ey deil, dedi. Bununla bir-likte ; Hm, hm... irden duraklamt, devam etti: Eer, rnein... Hastanz imdi... Hi vakit yitirmeden, szlerini (doktor hemen imdi, hi vakit yitirmeden szlerini sert olmak yle dursun, hemen hemen fkeli bir tavrlasylemiti, o kadar ki yzba irkildi bile) Si... ra... ku... birKARAMAZOV KARDELER 166 za... ya gnderebilirseniz... Yeni ve iyi iklim artlarnn etki si altnda... Belki de... Yzba sanki hi bir ey anlamyormu gibi: Sirakuza'ya demek! diye bard. Kolya, doktorun ne dediini aklamak iin yksek sesle-

 Sirakuza'ya, dedi. Bu Sicilya'da bir yerdir. Doktor ona bakt. Yzba, arp kald. Sicilya'ya m? Ama babacm, ekselans... Grmediniz mi ierisini! Bizim anneciimiz, bizim aile ne olacak?... Bunu sylerken iki elini am, evin ierisini iaret ediyordu. Hayr, ailenizi Sicilya'ya deil, ailenizi Kafkasya'ya, baharn ilk gnlerinde... Kznz Kafkasya'ya, einizi de... Romatizmalarn gz nnde bulundurarak yine Kafkasya'da imelere gtrdkten sonra... Hemen Paris'e psikiatri uzman doktor Lepelletier'in kliniine gtrmelisiniz. Size, ona verilmek zere bir mektup verebilirim... O zaman belki durumda bir deiiklik... Yzba gene ellerini aarak umutsuzluk iinde keresteden yaplm plak duvarlar iaret ederek: Doktor, doktor! Durumu grmyor musunuz? dedi. Doktor hafife gld: Oras beni ilgilendirmez. Ben yalnz, siz bana son olarak hangi arelere ba vurabileceinizi sorduunuz iin, bu soruya bilimin verebilecei karl bildirdim, gerisi... Bunu ok zlerek sylyorum, ama... Kolya, doktorun eikte duran ngrak'a biraz endieli bir tavrla baktn grerek yksek sesle: Korkmayn, bay tabip, kpeim sizi srmaz, dedi. Sesinde fkeli bir titreyi vard. Doktor yerine tabip szn sonradan kendisinin de aklad gibi mahsus ona hakaret etmek dncesi ile sylemiti. Doktor, Kolya'ya gzlerini hayretle dikerek ban kaldrd: Ne dediniz? Birden sanki kendisinden hesap soruyormu gibi a'ya doru dnd: Kimdir bu? Kolya gene szlerinin zerinde dura dura: KARAMAZOV KARDELER 167 __ Bu dediiniz ngrak'n sahibidir, bay tabip! Benim olduumu merak etmenize ihtiya yok. Doktor, mgrak> szn anlayamyarak: __ngrak m diye sordu? __ ngrak ya! Ne sandnz, peki. Hoa kaln, bay tabip, Sirakuza'da grrz. Doktor, birden fena halde fkelenerek: Kimdir bu? Kim? Kim?... diye sylendi. Alyoa kalarn atarak acele acele: __ Bizim rencilerden biri, doktor! Yaramaz bir ocuk, kusuruna bakmayn, dedi. Krasotkin'e doru dnd: Kolya, susun! diye bard. Sonra, biraz daha sabrsz bir tavrla: Kusuruna bakmayn doktor! diye tekrar etti. Nedense artk ileden kan doktor neredeyse ayaklarn yere vurarak: Falakaya, falakaya yatrmal, falakaya!... Kolya, sarard, sonra gzleri kvlcmlar saarak incecik, iitrek bir sesle: Biliyor musunuz bay tabip, benim ngrak adam srr da! dedi. i ngrak. Alyoa otoriter bir tavrla: Kolya, bir sz daha sylerseniz, sizinle mrmn sonuna kadar bozuurum. Kolya, Alyoa'y iaret ederek: - Bay Tabip, dnyada Nikolay Krasotkin'e emredebilecek bir tek insan vardr, o da bu adamdr. Onun szn din-terim, Allahasmarladk! Yerinden frlad ve kapy aarak hzla odaya dald. ngrak da peinden kotu. Doktor, yldrmla vurulmu gibi bir saniye kadar Alyoa'ya bakarak hi kmldamadan durdu, sonra birden tkrd ve hzla arabaya doru yrd. Giderken yksek sesle: Bu ne biim, bu ne biim, bu ne biim ey! Bilmiyo-Ne biim ey bu! diye tekrarlyordu. Yzba onu arabaya oturtmak iin atld. Alyoa ise Kol-peinden odaya girdi. Kolya, artk lyua'nn yata ndayd. Uyua onu elinden tutmu babasn aryordu, dakika sonra yzba da yanna geldi, lyua:168 KARAMAZOV KARDELER Baba, baba, buraya gel... Biz... diye mthi bir heyecan iinde kekeledi, ama belliydi ki sze devam etmeye gc yoktu, birden iki zayf kolunu ileri doru uzatt ve var gc ile hem babasna, hem Kolya'ya sarlarak her ikisini ayn kucaklay iinde birletirdi, kendisi de ban onlara dayad. Yzba birden sessiz hkrklarla sarsld. Kolya'nn da dudaklaryla enesi titremeye balad. lyua, ac ac: Baba, baba! Sana o kadar acyorum ki, baba! diye inledi. Yzba: lyueka... Yavrucuum... Doktor dedi ki... yileeceksin... Mutlu olacaz hepimiz... Doktor... lyua: Ah babacm! Yeni doktorun sana benim iin ne sylediini biliyorum... Bunu anlamadm m sanki! diye bard ve gene var gc ile ikisini de kendisine doru ekerek barna bast. Yzn babasnn omuzuna bastrmt. Baba, alama... ldm vakit kendine iyi bir ocuk al, bir baka ocuk... Hepsinin arasnda en iyisini se, ona lyua adn ver ve benim yerime onu sev. Krasotkin birden kzm gibi: Sus kardeim! Sen iyi olacaksn! diye bard, lyua devam etti: Ama beni hi bir zaman unutma, hi bir zaman. Mezarma gel... Hem bak sana bir ey syleyeyim. Beni seninle gezmeye gittiimiz o byk kayann dibine gm ve akamlan Krasotkin'le birlikte oraya gel... Yannza ngrak' da aln... Ben sizi orada beklerim... babacm, babacm!... Sesi kesiliverdi. Her de yle kucaklam olarak duruyor ve artk konumyorlard. Ninoka, oturduu iskemlede sessiz sessiz alyordu. Anneleri de hepsinin aladn grnce hkra hkra alamaya balad. lyueka, lyueka! diye bard. '

Krasotkin, birden lyua'nn kollarndan kurtularak acele ile: Allahasmarladk dostum! Annem beni yemee bekliyor, dedi. Yazk ki ona haber vermedim! Beni ok merak eder... Ama yemekten sonra gene yanma geleceim. Btn gn, btn akam senin yannda kalacam ve sana o kadar ok ey anlatacam, o kadar ok ey anlatacam ki! nKARAMAZOV KARDELER 169 grak' da getiririm, ama imdi onu gtreceim, nk ben yokken burada ulumaya balar ve seni rahatsz eder. Haydi Allahasmarladk. Bunu syledikten sonra koarak sofaya kt. Alamak istemiyordu. Ama sofada gene de alamaya balad. Alyoa, onu ite bu halde buldu. Ona srarla: Kolya, muhakkak szn tutmal ve gelmelisiniz! Yoksa ok zlecektir, dedi. Kolya, alayarak ve artk alad iin hi utanmadan: Muhakkak geleceim! Ah daha nce gelmediim iin kendime yle kfrediyorum ki... Tam o srada yzba, odadan, birden rzgr gibi dar kt ve hemen arkasndan kapy kapad. Yznde lgn bir anlam vard, dudaklar titriyordu. ki delikanlnn karsnda durdu ve iki elini de yukar kaldrd. Dilerini skarak deli gibi: yi bir ocuk istemiyorum! Baka bir ocuk istemiyorum, diye fsldad. Eer seni unutursam, Kudsm benim, dilim kurusun... Szn tamamlayamad. Boaz dmleniyormus gibi oldu ve bitkin bir halde tahta bankn nnde yere diz kt. Ban, yumruk yapt elleriyle sktrd, garip bir ekilde, arada bir tiz sesler kara kara hkrarak alamaya balad. Bununla birlikte bu tiz seslerin ierden duyulmamas iin elinden geleni yapyordu. Kolya sokaa frlad. Al-yoa'ya sert ve fkeli bir tavrla: Allahasmarladk Karamazov! Bana sylediniz ama siz gelecek misiniz? diye bard. Akam muhakkak gelirim. Neydi o Kuds iin syledii? Ne demek istiyordu Allah akna? Bu ncil'den bir paradr. Orada yle denilir. Eer seni unutursam Kuds, (burada Kuds sahip olduum en deerli ey anlamna geliyor) eer seni bir baka eye deiirsem, dilim... Anlyorum, yeter! Siz de gelin olmaz m? i ngrak. Kolya, artk sert bir tavrla kpeine seslendi ve iri, hzl admlarla eve doru yrd.ONBlRNC KiTAP AABEY. VAN FYODOROVl GRUENKA'DA Alyoa, Sobornaya meydanna, tccar kars Morozova'nn evine Gruenka'ya gitmiti. Gruenka, daha sabahleyin erkenden ona Fenya'y gndermi srarla ona uramasn istemiti. Alyoa, Penya'ya sorular sorduktan sonra kadndan hanmnn bir gn ncesinden bu yana ok derin ve zel bir endie iinde olduunu renmiti. Mitya, tevkif edildikten sonraki bu iki ay boyunca Alyoa, Morozova'nn evine, hem kendiliinden, hem de Mitya'nn tenbihleri zerine sk sk uramt. Mitya tevkif edildikten gn kadar sonra Gruenka, iddetli bir hastala tutulmu, ve hemen hemen be hafta kadar hasta yatmt. Bu be haftann birini yatanda kendisini bilmeden yatarak geirmiti. Geri imdi iki haftadr d-ar kabiliyordu, ama ok deimi, zayflam ve sararmt. Ama Alyoa'ya gre yz daha da gzellemiti ve evine girdii vakit onunla gz gze gelmekten holanyordu. Gen kadnn bakcnda kesin ve zl bir ey gittike g bulmu gibiydi. Belliydi ki, ruhunda her eyi alt st eden bir deiiklik olmutu. imdi tavrlarnda hi deimeyen, uysal ama huzur dolu ve artk deimesi de imknsz bir kararllk varKalannn arasnda byk olmayan uzunlamasna bir 172 KARAMAZOV KARDELER izgi meydana gelmiti ve bu izgi yzne, derin bir dnce iinde olduunu gsteren anlaml, hatta ilk bakta souk bir grnm kazandrmt. rnein, eski hafifliinden artk hi bir iz kalmamt. Bununla birlikte Alyoa, korkun bir cinayetle sulandrlan bir adamn nianls olan zavall kadnn, bana gelen felkete, (stelik bu sulama tam onunla nianlanaca srada yaplmt) ve sonradan geirdii hastalkla mahkemenin ileride verecei kararn tehdidi altnda bulunmasna ramen, gene de genliinden ileri gelen eski neesini yitirmediini gryordu. Eskiden gururla bakan gzlerinde imdi garip, sakin bir k yanyordu. Bununla birlikte, yreinde, snmek yle dursun, hatta iddetlenmi olan eski derdi yeniden uyand vakit, bu gzlerde, nadir olarak fkeli kvlcmlar beliriyor-du. Bu dert hep aynyd. Gruenka'nn daha hasta iken sk sk sayklad Katerina vanovna idi. Alyoa anlyordu ki, Gruenka Mitya'y cezaevinde ancak bir kez (bunu istedii vakit yapmakta serbest olduu halde) ziyaret etmemi olan Katerina vanovna'dan kskanyordu. Tm bunlar Alyoa iin garip bir grev haline gelmiti; nk Gruenka yreindekileri yalnz ona aklyor, hep ondan t bekliyordu. O ise bazen hi bir ey syleyecek gc bulamyordu. Eve derin bir znt ile girdi. Gruenka eve yeni dnmt. Mitya'nn yanndan yarm saat nce gelmiti ve Alyoa gen kadnn onu karlamak iin masann nndeki koltuundan nasl evik bir hareketle frladn grnce, kendisini byk bir sabrszlkla beklemi olduunu anlad. Masann zerinde iskambil ktlar vard ve ktlar papaz kat oynanacak ekilde dizilmiti. Masann br tarafnda deri kapl bir divan zerine yatak serilmiti ve srtnda bir robdambr, banda da keten bir balk bulunan Maksimov, bu yataa yar yatm bir durumda uzanmt. Belliydi ki, hem hasta hem de gcn yitirmi bir haldeydi-yleyken tatl tatl glmsyordu. Gidecek yeri olmayan ihti-yarck, daha o zaman, iki ay kadar nce Gruenka ile birlikte Mokroye'den dndkten sonra, onun evinde kalm ve o zamandan bu yana ondan hi ayrlmamt. O gn, yamurda, amurda srlsklam olmu ve korku iinde Gruenka ile birlikte eve gelince, divana oturup, ekingen, yalvaran bir glmseyile hi konumadan gzlerini ona dikmiti. Byk bir KARAMAZOV KARDELER 173

znt iinde bulunan ve artk hastal balamak zere olan Gruenka, evine dndkten sonra ilk yarm saat iinde eitli ilerle urarken, onu neredeyse tm olarak aklndan karmt, ama sonra birden garip bir ekilde uzun uzun ona bakm, ihtiyarck da zavallln belli eden akn bir tavrla gzlerinin iine bakarak hi, hi, hi! diye glmt. Gruenka, .Fenya'ya seslenmi, ihtiyara yemek vermesini emretmiti. Maksimov, o gn akama kadar yerinden hi kmldamadan oturmu, hava kararp da pancurlar kapand vakit de, Fenya hanmna: Ne yapacaz hanmefendi? Yoksa gece yatsna m kalacaklar diye sormutu. Gruenka: Evet, ona divann zerine bir yatak ser, demiti. Sonradan ihtiyarca daha ayrntl olarak birok sorular sorunca, Gruenka adamcazn gerekten o srada gidecek bir yeri bulunmadn renmiti. Maksimov: Velinimetim Bay Kalganov, aktan aa artk beni evlerine kabul etmeyeceklerini sylediler ve bana be ruble hediye ettiler, demiti. znt iinde olan Gruenka: Eh, ne yapalm, kal bari, diye karar vererek, durumunun ktln anladn belli eden bir tavrla glmsemiti. htiyar, onun bu glmseyiini grnce ok duygulanm, dudaklar titremiti. Neredeyse minnetle alamaya balayacakt. te o gnden sonra, ordan oraya giderek her bulduu yere snan ihtiyar adam, Gruenka'nn evinde kalmt. Gen kadn hastaland vakit bile oradan kp gitmemiti. Fenya ile Gruenka'nn ahs olan annesi de, onu kovmam, ihtiyar beslemeye ve her gece divann zerine onun iin yatak sermeye devam etmilerdi. Hatta Gruenka, ona almt bile. Mitya'nn yanndan dnd vakit, (ki ayaa kalkar kalkmaz, daha iyice iyilemeden Mitya'y ziyaret etmeye balamt) zntsn unutmak iin Maksimuskamn yanna oturuyor, tek derdini dnmemek iin onunla sama sapan eylerden sz ediyordu. htiyar adamcazn baz eyler anlatmasn bildii meydana kt. Bylece eninde sonunda Gru-Senka iin vazgeilmez bir arkada oldu. Gruenka, kendisine her gn deil, arada bir gelen, her zaman da pek uzun bir sre yannda kalmayan Alyoa'dan 174 KARAMAZOV KARDELER baka hemen hemen hi kimseyi kabul etmiyordu. Gen kadnn, ihtiyar tccar ise o srada ok hasta idi. Kentte onun iin bir aya ukurda diyorlard ve gerekten de Mitya mahkm olduktan bir hafta sonra ld. lmeden hafta nce, yaknda mrnn sona ereceini hissederek, sonunda, eleri ve ocuklar ile birlikte oullarn yanna artm ve artk yanndan ayrlmamalarn emretmiti. Gruenka'ya gelince, ihtiyar adam uaklarna onu yukar hi sokmamalarn emretmi, eer gelirse kendisine beyefendi uzun yllar nee iinde yaamanz diliyor, ama kendisini artk tamamen unutmanz istiyor demelerini tenbih etmiti. Bununla birlikte Gru-enka, hemen her gn birini gnderip hatrn soruyordu. Gen kadn iskambilleri elinden atarak sevinle Alyoa ile merhabalatktan sonra: Nihayet geldin! diye bard. Oysa Maksimuka artk herhalde hi gelmiyeceksin diye beni ok korkutmutu! Ah sana o kadar ihtiyacm var ki! Otur masann basma, syle ne istersin, kahve mi? Alyoa sofraya oturarak: Eh kahve de olabilir, ok karnm ackt, dedi. Gruenka: yi ya! Fenya, Fenya kahve getir! diye bard. Kahvem oktandr kaynyordu, seni bekliyordu. Fenya, pirojki de getir, ama scak olsun. Hayr, dur o pirojkilerle bugn bam belya girdi. Bunlar cezaevine gtrmtm, ama Mitya hepsini geri frlatt. Azna bile komad onlar inanr msn? Hatta birini yere att ve ayaklarnn altmda inedi. O zaman da ben ona: Bunlar gardiyana brakacam. Akama kadar yemezsen demek ki yalnz ktlk, yalnz fke ile beslenen bir adamsn! dedim ve oradan ylece ayrldm! Gene darldk birbirimize, inanr msn? Zaten ne zaman gitsem hep kavga ediyoruz. Gruenka btn bunlar bir rpda, heyecan iinde sylemiti. Maksimov hemen rkeklie kaplmt. Hep gzlerini yere indirerek glmsyordu. Alyoa: . Peki bu sefer niin kavga ettiniz? diye sordu. Vallahi bunun byle olacan hi beklemiyordum! Dn bir kez beni eski adammdan kskand. Ne diye ona bakyorsun. Demek imdi ona bakmaya baladn yle mi? deyip duruyordu. Hep kskanyor, hep beni kskanyor! Yiyip KARAMAZOV KARDELER 175 imiyor, oturup kskanyor beni... Hatta geen hafta Kuzma' dan bile kskand. yi ama o eskisinin olduunu biliyordu, deil mi? Sen git ona anlat. Daha bandan biliyordu onu. Ama gelgelelim bu gn birden yerinden kalkt gibi, kfretmee balad. yle eyler syledi ki, insan tekrarlamaya utanr. Aptal! Ben karken Rakitka yanna girdi. Belki de onu kkrtan Rakitkadr, ha? Ne dersin? Gruenka, bunu dalgn bir tavrla sylemiti. Seni ok seviyor, hep bundan oluyor, ok seviyor da ondan! imdi stelik sinirli de... Sinirli olmaz olur mu, yarn mahkemesi olacak. Zaten ben ona yarn iin bir eyler sylemek zere gitmitim, Alyoa. nk, yarn ne olacan dndke tylerim rperiyor! Sen sinirli olduunu sylyorsun. Ama ben ne kadar sinirliyim, onu soran yok. Mitya ise hep Polonyaldan sz edip duruyor! Ne aptal ey! Bak Maksimuka'dan kskanmyor ama! Maksimov da bir sz sylemek gerekliliini duyarak: Beni de karm ok kskanyordu, dedi. Gruenka, isteksiz bir tavrla gld: Haydi canm, seni kim kskanr? Zaten seni kimden kskanabilirdi? Hizmeti kzlardan, efendim. Eee, sus Maksimuka! imdi glecek halim yok. Dndke fkem kabaryor. Plrojki'lere gz ataym deme, vermem sana! Senin iin zararl. Balzam likr de vermem. stelik bir de bununla ura: Sanki evim bir dknler yurdu.

Gruenka bunu sylerken glmt. Maksimov, gzleri dolu dolu olmu bir halde ve alamakl bir sesle: Ben sizin yardmlarnza lyk deilim efendim, ben buna demem efendim, dedi. yiliklerinizi benden daha muhta olan kiilere yapsanz daha iyi olur efendim. Eh, herkes muhtatr, Maksimuka. Hem kim, kimden daha ok muhtatr bunu nasl anlayacaz? Hi deilse o Polonya'l olmasayd bari Alyoa! O da bu gn durup dururken hastaland. Ona da gittim. imdi ite mahsus ona pirojki Gndereceim. imdiye kadar gndermiyordum. yle olduu kaide, Mitya ona bunlar gnderiyorum diye sulad beni! te imdi mahsus gndereceim, mahsus gndereceim! te Fen-176 KARAMAZOV KARDELER ya geldi, elinde de bir mektup var! Eh demedim mi ben size? Gene Polonyallardan, gene para istiyorlar! Pan Mussyalovi, gerekten olaanst uzunlukta ve bin bir dereden su getirerek yazd bir mektup gndermiti; bu mektupta Grusenka'dan kendisine ruble vermesini rica ediyordu. Mektuba bir de parann alndna ve ay iinde deneceine dair bir kt ilitirmiti. Bu ktta Pan Vrublevs-kiy'in de imzas vard. Gruenka, eski gz arsndan yine ayn eit ve gene ktlar ilitirilmi bir ok mektuplar almt. Bu i Gruenka'nn iki hafta kadar nce iyiletii gn balamt. Bununla birlikte, gen kadn biliyordu ki, her iki Pan da hastal srasnda salk durumunu renmek iin evine uramlard. Gruenka'nn ilk ald mektup byk kda yazlm, zarf da soyad tayan byk bir mhrle yaptrlmt. oK belirsiz ve kark bir ekilde yazlmt. Bu yzden Gruenka yalnz yarsn okumu ve hi bir ey anlamadan atmt. Zaten, o urada mektup dnecek durumda deildi. O ilk mektuptan sonra, ikinci gn bir mektup daha gelmiti. Bu mektupta Pan Mussyalovi, kendisine en ksa zamanda denmek zere iki bin ruble bor olarak vermesini rica ediyordu. Gruenka bu mektubu da karlksz brakt. Ondan sonra artK bir seri mektup geldi. Her gn bir tane geliyordu. Hepsi de ayn ekilde ok cidd ve dolambal bir ifadeyle yazlmt, ama mektupta bor olarak istenen para gittike azalyordu. Yz rubleye, 'yirmi be rubleye, on rubleye dmt. En sonunda da Gruenka birden her iki Pann da kendisinden sadece bir ruble istediklerini bildiren bir mektup almt. Mektuba ikisinin de imzaladklar bir kt ilitirilmiti. O zaman Gruenka birden iinde bir acma duymu ve akama doru, kendisi bir kou Pan'a gitmiti. Her iki Poonya'ly da korkun bir fakirlik, hemen hemen bir sefalet iinde bulmutu. Ne yiyecekleri, ne odunlar, ne sigaralar vard. EV sahiplerine de bor yapmlard. Mokroye'de Mitya'dan kumarda kazandklar iki yz ruble abucak eriyivermiti. Bununla birlikte Gruenka her iki Pan'n da kendisini kibirli bir tavrla ve sanki hi kimseye muhta deillermi gibi son derece nezaket kurallarna dikkat ederek, byk byk 'szler ederek karlamalarna am kalmt. Bunlara yalnz glm KARAMAZOV KARDELER 177 eski gzarsna on ruble vermiti. Yine o srada glerek bu yaptn Mitya'ya anlatm, o da hi kskanlk duymamt. Ama o gnden bu yana Pan'lar Gruenkaya drt elle sarlmlard. Her gn ona para istediklerini bildiren mektuplar yadryor, o da her seferinde onlara birazck para gnderiyordu. te o gn Mitya birden mthi bir kskanla kaplvermiti. Gruenka, gene endie ile ve acele ederek: Ben de aptal gibi, Mitya'ya giderken, ona da bir dakikack uramtm. nk benim eski Pan'm da hastayd diye tekrar sze balad. Bunu glerek Mitya'ya anlatyordum. Oraya gittiim vakit, Benim eski Polonya'n gitar alp, eski arklar okumaya kalkmasn m? Herhalde duygulanarak onunla evleneceimi sanyor dedim. Bunu der demez Mitya, bir frlad, bir kfretti... yle mi? Al sana! te ben de Pan' lara pirojkiler gndereceim! Fenya! Kimi gnderdiler? Kim var orada? Kz m gnderdiler? Al ona ruble gnder. Bir de on kadar pirojki al, kda sar, kza bunlar onlara gtrmesini syle. Sen de Mitya'ya Pan'lara pirojki gnderdiimi muhakkak anlat, e mi Alyoa? Alyoa glmsedi: Anlatr mym hi? Gruenka ac ac: Yani zlyor mu sanyorsun? Mahsus kskanm gibi davrand. Yoksa umurunda bile deilim ben! Alyoa: Nasl mahsus? diye sordu. Sen safsn Alyoenka. Ne kadar akll olsan gene.de hi bir ey anlamyorsun, dorusu bu! Ben byle olduum iin kskand diye gcenmiyorum. Ama hi kskanmasayd gce-fcirdim. Ben yleyim ite. Kskanla hi kzmam. Benim de yreim ate doludur. Ben de kskanrm! Asl gcme giden ey u: Mitya beni hi de sevmiyor, imdi de mahsus kskan-^ gibi grnyor. Kr mym, grmyor muyum sanki? Kendisi bile bana bugn durup dururken Katya'dan sz etti: Bendim yleymi, byleymi, benim iin Moskova'dan bir doktor getirtti. Beni kurtarmak iin en iyi, en bilgili, en birinci avukat getirtti dedi. Madem benim gzlerime baka baka onu r, demek ki onu seviyor! Utanmaz, arlanmaz adam! Ken-bana kar sulu, yleyken beni sulayp da zeytinya178 KARAMAZOV KARDELER gibi BU yzne kmak, btn kabahati benim zerime yklemek iin: Sen benden nce o Polonyalyla yayordun, yle olunca ben artk Katya ile ilgilenebilirim demek istiyor. Asl istedii bu! Btn suu benim zerime yklemek istiyor. Mahsus bir bahane yaratp kavga kard benimle, diyorum sana! Yalnz ben... Gruenka ne yapacan sylemedi, yalnz gzlerini mendille rterek hkra hkra alamaya balad. Alyoa kesin bir tavrla: O Katerina tvanovna'y sevmez! dedi. Gruenka, mendili gzlerinden ayrmadan sesinde tehdit edici bir anlamla: Eh, seviyor mu, sevmiyor mu, bunu yakn zamanda kendim renirim, dedi. Yz irkinlemiti. Alyoa byk bir znt ile o yumuak ve sakin bir nee ile parlayan yzn birden somurtkan kzgn bir yz haline geldiini grd. Gruenka birden: Eh, samalk yeter! diye kestirip att. Ben seni buraya hi de bunun iin armadm. Alyoa, yavrum yarn ne olacak, yarn ne olacak?... te benim zldm bu! Yalnz buna zlyorum! Herkese bakyorum da hi kimse bunu

dnmyor, bari sen bunu dnyor musun? Ayol yarn onu muhakeme edecekler; bana anlat nasl muhakeme edecekler onu? Belli ki uak, uak ldrd! Uak! Aman Allahm! Yoksa gerekten onu uan yerine mahkm mu edecekler? Hi kimse ortaya kp da onu savunmayacak m? Ua hi rahatsz etmediler deil mi? Alyoa dnceli bir tavrla: Onu iyice sorguya ektiler, dedi. Ama herkes sulunun o olmad kansnda. imdi kendisi ok hasta yatyor. Daha o gnden bu yana hasta. Eskidenberi sara hastal vard ya, ona gene tutulmu. ' Sonra szn: Gerekten hasta, diye tamamlad. Hay Allah! Hi deilse sen o avukata gidip, kendisine her eyi olduu gibi anlatsaydn. Diyorlar ki, onu bin rubleye Petersburg'dan getirtmiler. O bini mz birlikte verdik. Ben, tvan aabeyin' bir de Katerina vanovna. Doktoru ise Moskova'dan Katerin vanovna'nn kendisi getirtti. Avukat Fetyukovi daha d f KARAMAZOV KARDELER 179 fazla alrd, alrd ama, i tm Rusya'ya yayld. Tm gazete-ler, dergiler hep bu davadan sz ediyorlar. Fetyukovi de, daha ok, artk da~va dillere destan oldu diye, ona daha da byk bir n kazandracak diye o crete raz oldu. Kendisini dn akam grdm. Gruenka acele ile atld: Peki sonra ne oldu? Ona syledin mi? Beni dinledi, ama, hi bir ey sylemedi. Yalnz belirli bir dnceye varm olduunu bildirdi. Ama szlerimi de dikkate alacan ifade etti. Nasl dikkate alacakm? Ah, bu adamlar ne ktdr! Mitya'y felkete srklyorlar! Peki, teki doktoru neden getirtmi? Alyoa, hafife glmsedi: Uzman olarak. Aabeyimin deli olduunu, kendisini bilmeyecek bir durumda bulunduunu, ldrd iin babam ldrm olduunu ileri srmek istiyorlar. Ama aabeyim buna raz olmaz. Gruenka: Ah, baban ldrm olsayd, bunu sylemek mmknd! diye bard. O zaman deliydi, tam anlamyla deli. Hem de onun bu hale gelmesinden ben, alan biri olan ben sorumluyum! Ama o ldrmedi ki! O ldrmedi! stelik de herkes ona ykleniyor, hep onun ldrdn sylyorlar, tm kent yle sylyor. Fenya bile yle ifade verdi. Szlerine baklrsa, o ldrm gibi oluyor. Hele dkkndakiler, hele o memur... Sonra meyhanede daha nce syledikleriini duyanlar! Herkes ona kar! Neler, neler sylyorlar! Alyoa can sklarak: Evet, ifadelerin says korkun denecek kadar oald, dedi. Hele Grigoriy, Grigoriy Vasilyi, kendi sznde yle srar ediyor ki! Kapnn ak olduunu syleyip duruyor. Kafasna koymu bir kez onu yle grdn. Artk kimse onu Dncesinden caydramaz. Ben bir kou ona gittim, kendisi ile uzun uzun konutum. stelik kfr de ediyor. Alyoa: Evet onu ifadesi belki de aabeyimin aleyhindeki en kuvvetli ifadedir.180 KARAMAZOV KARDELER Gruenka birden ok endieli bir tavrla gizli bir ey sylyormu gibi: Mityann delirdiine gelince, imdi bile birazck yle grnyor, dedi. Biliyor musun Alyoenka? Bunu sana oktandr sylemek istiyordum. Ona her gn gidiyorum ve ap kalyorum. Syle bakaym, sen ne dersin? imdi hep syleyip durduu eyler nedir Allahakna? Bir sze balad m, konuuyor, konuuyor... Ne dediini bir trl anlayamyorum. Kendi kendime her halde akll insanlarn anlayabilecei bir eyler sylyor, ben aptaln biriyim, bunu nereden anlarm diyorum. Yalnz, dn akam, birden bana bir bebeden, daha dorusu kim olduunu bilmediim bir ocuktan sz etmeye balad. Bebe neden fakirdir? te ben imdi o zavall ocuun durumundan tr, Sibirya'ya gidiyorum. Ben kimseyi ldrmedim ama Sibirya'ya gitmem gerekiyor diyordu. Neymi o bebe? Bir eycik anlayamadm. Ama, o konuurken alamaya baladm. nk ok gzel konuuyordu. Kendisi de alyordu. Ben de alamaya baladm. O zaman birden beni pt, ve ha kararak beni kutsad. Syle bana Alyoa, kimmi o yavru bebek? anlat bana... Alyoa glmsedi: Bunlar herhalde Rakitin'den geliyor, Rakitin nedense sk sk ona gitmeye balad. Bununla birlikte... Bu sz Raki-tin'in sz deil... Her neyse anlarz, dn akam ona gitmitim. Bu gn de gideceim. Gruenka: Hayr bu i Rakitinka'nn ii deil, bunlar kafasna aabeyin Ivan Fiyodorovi koyarak onu artyor, yanma giden odur! Senin anlayacan... diye sylendi, sonra birden sustu. Alyoa, Gruenka'ya gzlerini dikerek arm gibi: Ne demek istiyorsun? Aabeyim Mitya'y ziyaret m etti? Ama Mitya aabeyim, van'n bir kez olsun ona uramadn syledi. Gruenka ne syleyeceini arm bir halde, birden k zararak: Aman... Ne biim insanm ben! Azmdan kardm ' te! diye bard. Dur, Alyoa, konuma! Madem azmdan kardm, artk btn gerei soyliyeyim: Ivan aabeyin, ' ya'ya iki kez uram. Birinci ziyaretini gelir gelmez

KARAMAZOV KARDELER 181 Biliyorsun ya, hemen Moskova'dan drt nala gelmiti. Daha ben hastala tutulmamtm bile. kinci kez olarak da, bir hafta nce gitmi. Ama Mitya'ya onu ziyaret ettiini sana sylememesini tenbih etmi. Zaten kimseye sylemesini istemiyormu. Gizli gizli gidiyormu ona. Alyoa derin bir dmce iinde oturuyor, bireyler tasarlyordu. Belliydi ki bu haber onu artmt. Ar ar konuarak : van aabeyim, Miltya'nn iini benimle konumuyor, dedi. Zaten tm bu iki ay iinde ok az konutu. Ona uradm vakit de, her zaman geldiime can sklyor. Onun iin haftadr ona gitmiyorum. Hm, hmm... Eer bir hafta nce ona uramsa... Bu hafta iinde gerekten Mitya'da garip bir deiiklik oldu. Gruenka acele ile szn destekledi: Deiti ya! Deiti ya! dedi. Aralarnda bir sr var... Gizli bir sr vard aralarnda!... Bunu Mitya'nn kendisi bana syledi. Hem biliyor muum, yle bir srm- ki, Mitya bir trl huzura kavuamyor. Oysa eskiden neeli idi. Ho imdi de neeli ya... Yalnz biliyor musun? Ban yle oraya buraya sallamaya, odada bir aa, bir yukar dolamaya, sa elinin u parma ile akandaki salar kartrmaa balad m, ben artk iinde kendisine endie veren bir eyin bulunduunu anlarm... Artk bunu iyice rendim! Oysa eskiden neeliydi. Bugn bile neeli grdm onu! Ama sen sinirli demitin. Sinirli de olsa, yine neelidir o. Zaten hep sinirlidir, ama bir anda neeleniveriyor ite. Sonra da gene sinirli oluyor. Hem biliyor musun Alyoa, ona bakp hep hayret ediyorum. Kendisini korkun bir ey bekliyor, o ise yle sama eylere glyor ki! Tpk ocuk gibi. van'n onu ziyaret ettiini bana sylememeni tenbih etti mi, gerek mi? Sana gerekten syleme mi dedi?... yle dedi ya. Syleme dedi. Zaten Mitya yalnz sen-den korkuyor. nk bu iin iinde bir sr varm. Kendisi syledi bunu. Gruenka, birden atlp yalvararak: . Kuzum Alyoa, ne olur ona git, azn ara, ne imi ara-rndaki o sr ren, sonra da gelip bana syle! Benim gibi182 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 183 zavall bir kadn zntden kurtar. Artk o uursuz kaderin-neyse bileyim. Seni bunun iin ardm. Sen o srrn seninle ilgili olduunu mu sanyorsun--Eer yle olsayd, Mitya, bunun bir sr olduunu senin yannda sylemezdi! Bilmiyorum. Belki bana sylemek istiyor, ama cesaret edemiyor. nceden haber veriyor. Bir sr var demek istiyor ama nasl bir sr olduunu sylemiyor. Peki sen bunun ne olduunu dnyorsun? Ne mi dnyorum? Artk benim iin felket gete; att, yle dnyorum. Hem de felketimi her birlik hazrladlar. nk bu iin iinde Katya var. Btn bunlar Katya'dan kyor. Mitya: yleymi, byleymi diyor, onur. iin! O kadn gibi deilim demek! Mitya bunu nceden sylyor. Bana haber veriyor. Beni brakmay aklna koymu! ste btn srr bu! bunu dnmler, ... Yani Mitya, Katya, bir de van Fiyodorovi. Alyoa, ben sana oktandr bir ey sormak istiyordum: Mitya, bir hafta nce bana birden durup dururken van'n Katya'ya k olduunu syledi. Bunu da onun sk sk evine gitmesinden karm. Bana doru mu syledi, yoksa yalan m? Elini vicdanna koy, indir haneri gsme! Syle! Sana hibir zaman yalan sylemem. van, Katerina va-novna'ya k deil. Benim dncem bu... te, ben de o zaman yle dnmtm! Bana yalan syledi utanmaz. burada! imdi de beni mahsus kskanm gibi davranyor, sonradan ayrlrsak kabahati bana yklemek iin. yle saf ki! Hi bir eyi gizli tutamyor, yle ak yrekli ki!... Ama ben ona gsteririm! Ona gsteririm ben dnyann ka bucak olduunu! Bana sen benim ldrdme inanyor" sun dedi. Bunu bana syledi! Beni bununla sulad! Dnse ne! Tanr suunu balasn! Dur! O Katya'ya mahkemede neler yapacam! Orada ona yle bir sz syleyeceim ki... Her eyi syleyeceim! Gruenka bunu syledikten sonra gene ac ac alamaya balad. Alyoa yerinden kalkarak: Bak, sana kesin olarak bir ey syleyebilirim, Gruenfca-dedi. Birincisi u: Mitya, seni seviyor, dnyada herkesten ok seni seviyor. Yalnz seni!... Bu szme inan. Bunu iyice biliyorum. Artk bunu benden baka kimse bilemez. kincisi onun azn aramak istemiyorum. Eer bugn bana kendiliinden o srrn sylerse, sana aklamaa sz verdiimi kendisine aka bildireceim. O zaman, bugn gene gelir, sana ne olduunu sylerim. Yalnz... Bana yle geliyor ki... 3u ile Katerina vanovna'nn hi ilgisi yok! Bu sr bambaka bir eyle ilgili. yle sanyorum. Bana yle geliyor ki, Katerina vanovna ile bu i arasnda hibir iliki yok. Eh, imdilik hoa kal! Alyoa elini skt. Gruenka hl alyordu. Alyoa, gen kadnn teselli olsun diye syledii bu szlere pek inanmadn gryordu. Ama yine de hi olmazsa derdini dkmesi iin iyi bir ey olmutu. Gen kadn bu durumda brakmak onu zyordu, ama Alyoa'nn acelesi vard. Daha birok grevler onu bekliyordu. II HASTA AYAK Grevlerinden birincisi, onu bayan Hohlakova'nn evinde bekliyordu. Alyoa, oradaki iini biran nce bitirip, Mitya'y ziyarete gecikmemek iin, acele ile oraya gitti. Bayan Hohla-fcova, haftadr rahatszlanmt: Nedense aya imiti. Geri, yatakta deildi ama, gndzleri srtnda zarif ve pek ak sak olmayan bir sabahlkla, boudoir'nda kanepenin zerinde yar uzanm bir durumda yatyordu. Alyoa bu vesile ile kt bir niyet tamayan hafif bir alayla, kendi kendine, Bayan Hohlakova'nn hastalna ramen, neredeyse kla-dnmekten kendini alamyordu. Durup dururken sa-

danteller, kurdeleler taklyor, zarif lizzler giyiliyordu. Alyoa, bunlarn niin yapldn anlyordu, ama bunlar sama dnceler olarak zihninden kovmaya alyordu. Son gnlerde Bayan Hohlakova'y baka misafirlerin arasnda Perhotin adnda bir gen ziyaret etmeye balamt. Alyoa, drt gn kadar bir sredir onlara uramamt ve eve girer girmez acele ile Liza'nn yanna gitmek istedi, nasl onunla ii vard. Liza daha bir gn nce, ona. ok bir durumu> grmek zere hemen gelmesi iin s-184 KARAMAZOV KARDELER f KARAMAZOV KARDELER 185 rarla ricada bulunmasn tenbihleyerek bir hizmeti kz gn. dermiti. Bu da baz nedenlerle Alyoa'da bir ilgi uyandrmt Ama hizmeti kz Alyoa'nn geldiini Liza'ya haber verinceye kadar, Bayan Hohlakova, gelmi olduunu birinden renerek hemen ona baka bir hizmetisini gndermi ve yalnz bir dakika iin yanna gelmesini rica etmiti. Alyoa, nce annenin ricasn yerine getirmenin daha doru olacan dnd. yle yapmayacak olursa. Bayan Hohlakova, muhakkak Alyoa, Liza'nn yannda iken, ikide bir ona birini gnderip rahatsz edecekti. Bayan Hohlakova bayram gnym gibi zel bir itina ile giyinmi olarak ve olaanst bir sinir gerginliiyle heyecan iinde divann zerinde yatyordu. Alyoa'y sevin lklar ile karlad. Krk yldr, krk yldr evet, tam krk yldr sizi grmedim! Koca bir hafta geti de... Bir dakika, ha... Sahi, drt gn nce, aramba gn bizdeydiniz. Siz, Liza'ya gidiyordu-nuz, deil mi? Biliyordum zaten. Herhalde ben duymayaym diye ayaklarnzn ucuna basa basa doru ona gitmek istiyordunuz. Ah, sevgili, sevgili Aleksey Fiyodorovi. Beni ne kadar endie iinde braktnz bir bilseniz! Ama bunu sonra konuuruz. Geri en nemli olan bu, ama gene de sonra konuuruz bu konuyu. Sevgili Aleksey Fiyodorovi, Liza'cm tam anlamyla artk size emanet ediyorum. Zosima dedenin lmnden sonra nur iinde yatsn (bunu sylerken ha karmt) size bir rahip olarak bakyorum. Ho yeni giysinizi kendinize ok yaktryorsunuz dorusu? Nereden buldunuz byle bir terziyi? Ama hayr, hayr. Asl nemli olan bu deil, bunlar sonra konuuruz. Size bazen Alyoa dediim iin sakn bana kzmayn olmaz m? Ben ihtiyar bir kadnm. Her eyim ho grlr (bunu sylerken nazl nazl glmsemiti), ama bunu da sonra konuuruz. Yeter ki, en nemli eyi unutmayalm! ok rica ederim, bana bunu hatrlatn, olmaz m? Konuurken konudan ayrldm m, bana asl nemli olan neydi? diye sorutulmaz m? Ah, imdi en nemli olann ne olduunu ben nereden bileyim! Liza, sizinle evlenmek konusunda vermi ol d o ocuka sz geri ald gnden bu yana, herhalde bu tn bunlarn, uzun bir sre tekerlekli iskemlede kalm, zavall hasta kk bir kzn bir hayal oyunundan baka birey ol madiini anlamsnzdr. Aleksey Fiyodorovi, ok kr, imdi artk yryor. Bunu da Katya'nn, Moskova'dan o zavall aabeyinize... yarn... ey edecekleri aabeyiniz iin getirttii yeni doktora borluyuz... Ah, yarndan niin sz ediyorum! Yarn olacaklar dndke lecek gibi oluyorum. Meraktan leceim vallahi... Szn ksas, o doktor, dn akam bize geldi ve Liza'y grd... Vizitesine elli ruble dedim. Hey Allah gene olmayacak eyler sylyorum! Gene asl syleyeceimi sylemiyorum. Gryorsunuz ya, artk bsbtn szlerimi a-gryorum. Acele ediyorum. Hem neden acele ediyorum? Bilmiyorum. imdi artk korkun denecek bir ekilde, hibir ey bilmiyorum. Benim iin herey karmakank bir yumak haline geldi. Korkarm ki, can skntsndan imdi yanmdan prr diye uacaksnz, artk sizi kim grr? Hay Allah, ne diye oturuyoruz? Bir kez kahve ielim. Yulya, Glafira! Kahve getirin. Alyoa, acele ile teekkr ederek, daha biraz nce kahve itiini syledi. Kimde itiniz? Agrafena Aleksandrovna'da! Yani... Yani o kadnla! Ah, herkesi mahveden o zaten. Ho bilmiyorum. Diyorlar ki, imdi ok namusluymu. Geri i iten geti, ama eskiden gerektii vakit yle olsayd, daha iyi olurdu. imdi yle olmas neye yarar? Susun Aleksey Fiyodorovi, susun! nk o kadar ok ey sylemek istiyorum ki. galiba hi bir ey syleyemeyeceim. Bu korkun dava... Muhakkak gideceim. Ona hazrlanyorum. Beni mahkeme salo-luna koltukta gtrecekler. Zaten orada oturabilirim. Ya-nmda insanlar olacak. Hem biliyor musunuz? Tanklar arasn-da ben de varm. Ah neler syleyeceim! Biliyorum ben neler syleyeceimil Yemin etmek gerekecek, yle deil mi? yledir. Ama sizin oraya gidebileceinizi sanmyorum. - Ama oturabiliyorum. Ah, ne syleyeceimi artyorsunuz! o dava, o vahice davran yok mu? Sonra herkes Sibirya'ya gidiyor... Bakalar da evleniyor... Hepsi de herey hzla, abuak deiiyor. Sonunda da hi bir ey kalmyor, herkes bir aya ukurda olan birer ihtiyar haline geliyor. En, varsn yle olsun, yoruldum artk! O Katya, cette char-mante Personne yok mu? Benim btn umutlarm yok etti. aabeylerinizden birinin peinden Sibirya'ya gidecek.186 KARAMAZOV KARDELER br aabeyiniz de onu izleyecek ve komu kentlerden birin-'de oturacak. Sonra da hepsi birbirlerine ac ektirecekler!... Buna deli oluyorum, en memlisi iin byle dallanp budaklanmas: Petersburg'da ve Moskova'da tm gazeteler de bir milyon kez yazdlar bunu... Ha, evet dnn bir kez, benim iin bile bir eyler yazmlar, gya aabeyinizin ok sevdii bir arkadaymm, kt bir sz sylemek istemiyorum, ama dnn, bir dnn bunu! yle ey olamaz! INerde, nasl yazmlar bunu? imdi gsteririm!! Dn aldm ve dn okudum. te bakn, Petersburg'da yaynlanan Dedikodu> gazetesi, bu yl kmaya balad. Ben sylentilere baylrm. Bu yzden abone oldum, kendi bama i atm. Grdnz m, nsslm o dedikodular? ite bakn, u.rada yazyor, okuyun. Alyoa'ya yastnn altnda bulunan bir gazete yapran uzatt. Belki gerekten zntl deil, garip bir bitkinlik iindeydi ve belki d gerekten zihninde herey karmakark bir yumak haline gelmiti. (Gazetedeki haber olduka ta gediine koyan cinstendi ve herhalde onu ok rahatsz etmiti. Ama iyi ki kendisi o anda dikkatini bir nokta zerinde toplayabilecek durumda deildi. Bu yzden biraz sonra o gazeteyi de unutabilir ve bambaka bir konuya atlayabilirdi. O korkun davann, Rusya'nn her yerinde dillere destan olduunu

Alyoa oktandr biliyordu ve o iki ay iinde baz doru haberler arasnda aabeyi iin de, genel olarak, tm Karamazov'lar iin de, hatta Ikendi hakknda bile o kadar olmayacak haberler ve rportajlar okumutu ki... Gazetelerden, birinde aabeyinin iledii cinayetten sonra korkudan rahip olduu ve manastra kapand bile yazlyd. Bir baka gazetede bu yalanlanyor ve aksine kendisinin Zo-sima dede ile birlikte manastrdaki kasay krdktan sonra Toz olduklar 3leri srlyordu. Dedikodu gazetesindeki imdiki haberin bal ise Karamazov'un davasndan nce Sko-toprigonyevskd. (Ne yazk ki kentimizin ad budur. Uzun zamandr adn gizledim ama.) Haber ksackt ve Bayan Hoh-lakova'dan aktan aa sz edilmiyordu. Zaten tm isimler gizli tutulmutu . Yalnz, imdi bu kadar grlt patrd ile muhakeme etmeye hazrlandklar sulunun, vaktiyle orduda bulunan emekliye ayrlm, kstah davranlar ile l KARAMAZOV KARDELER 187 tembel ve kyllerini azat etmemi bir temen olduu, durmadan gnl ileri ile vakit geirdii ve zellikle yalnzlktan can sklan baz hanmlarn zerinde byk etkisi olduundan sz ediliyordu. Hatta sylendiine gre, o can sklan ve hl genlik taslayan dul hanmlardan biri, kocaman bir kz olduu halde, ona o kadar tutulmutu ki, daha cinayetten iki saat nce, ona tek kendisi ile birlikte altn madenlerine kasn diye, bin ruble teklif etmiti! Ama canavar, krk yandaki can sklan hanmn gzelliklerine kaplp onunla birlikte Sibirya'ya srklenmektense bu i iin ceza grmeyeceini sanarak gene bin ruble iin babasn ldrp soymay tercih etmiti. Batanbaa sz oyunlar ile dolu olan bu yazda gerektii gibi, baba katili olmann, ahlka aykr bir-ey olduu kabul ediliyor, ama sonunda gene de, yeni ortadan kaldrlan serflie kar ate pskrlyordu. Alyoa, yazy merakla okuduktan sonra, gazete yapran katlayarak onu gene Bayan Hohlakova'ya verdi. Bayan Hohlakova: Siz syleyin, orada yazdklar ben deil miyim? Ona, hemen hemen bir saat kadar nce, altn madenlerine gitmesini teklif eden bendim, imdi durup dururken, krk yandaki hanmn gzellikleri! diyorlar. Hem sanki ben ona, bunu onun iin mi teklif etmitim? Bunu mahsus yazyor! Tanrm! krk yandaki hanmn gzellikleri! diye yazd iin onu, benim baladm gibi bala... Hem bunu yazan kimdir?... Kimdir bunu yapan biliyor musunuz? Dostunuz Rakitin! Alyoa: Belki de, dedi. Ama ben bu konuda hibir ey iitmedim, Odur! Odur! Belki demeyin! Ben onu kovdum ya... Olup bitenlerin tm hikyesini biliyorsunuz deil mi? Bundan byle sizi ziyaret etmemesini sylemisiniz, bunu biliyorum. Ama bunu niin yaptnz... hi deilse sizden iitmedim. O halde ondan iittiniz demek! Peki, imdi bana kfrediyor mu, svp sayyor mu? Evet, svyor. Ama o zaten herkese sver. Hem neden evinize gelmesini yasak ettiniz? Bunun nedenini bana sylemedi. Zaten onunla nadir olarak karlayoruz, aramzda bir arkadalk yok.188 KARAMAZOV KARDELER Eh, yleyse size hepsini aklayaym. Yaplacak baka birey yok, bari itiraf edeyim. nk, bu iin iinde belki de bir noktada suluyum. Yalnz en kk, kmencik, mini mini bir nokta... O kadar kk ki, hani hi yok deseniz olur Anlyor musunuz yavrum? (Bayan Hohlakova birden garip yaramazca bir tavr taknm, dudaklarnda da sevimli, m ayn zamanda bir ey sakladn belli eden bir glmseyi belirmiti.) Anlyorsunuz ya! yle tahmin ediyorum ki... zr dilerim Alyoa, imdi sizinle bir anne gibi konuuyorum. Ah, hayr, hayr, aksine, u anda size tpk babammsnz gibi... nk, anne demek buraya hi uymuyor... Her neyse, tpk gnah karrken Zosima Dede'ye yaptm gibi, en dorusu bu. yle demek ok uygun oluyor. Size biraz nce, rahip> demitim ya... Her neyse, ite o zavall gen, dostunuz Rakitin var ya, (aman Allahm, ona hi mi hi darlamyorum! Geri kzyorum, fkeleniyorum, ama o kadar ok deil) yani sizin anlayacanz, bu akl havada olan delikanl, birden, dnn bir kez, galiba bana k oldu. Bunu daha sonra, ok daha sonra birden farkettim. Daha balangta, yani bundan bir ay kadar nce, evime daha sk gelmeye balamt. Hemen hemen hergn geliyordu. Geri onunla daha nceden de tanyorduk ama... Ben hibir ey bilmiyordum... Sonra birden, sanki zihnim aydnlanr gibi oldu ve hayretle baz eyler farketmeye baladm. Biliyor musunuz? Burada grevli olan arbal, cana yakn ve ok deerli bir genci, Piyotr lyi Perhotin'i de bundan iki ay nce evime kabul etmeye balamtm. Siz de ona ka kez burada rastladnz. Kendini bilen, cidd bir gentir, yle deil mi? U gnde bir gelir., Hergn gelmez. (Geri hergn de gelse, bundan ne kar?) Hem, her zaman yle gzel giyinmitir kiBen zaten yetenekleri olan, gsterii sevmeyen genleri daima verim, Alyoa! Bu gencin ise hemen hemen bir devlet adam kadar derin bir zeks var, yle gzel konuur ki! Muhakka onun iin gereken kimselere ricada bulunacam, muhakka ileride diplomat olabilir. O korkun gn, beni az kalsn lm den kurtarmt evime gelerek... Dostunuz Rakitin ise, her zaman ayanda yle gelirdi ve o izmeli ayaklarn halnn zerine uzatrd zn ksas, artk bana baz imalarda da bulunmaya balamt Hatta birgn, birden burdan giderken, elimi kuvvetle s KARAMAZOV KARDELER 189 O elimi sknca, birden ayam armaya balad. Zaten Ra-kitin daha nce de evimde Piyotr lyi'e rastlamt. Hem inanr msnz, hep onu ineliyor, kzdrp duruyor, nedense ona sylenip duruyordu. Bir araya geldiler mi, ikisine bakyor, iimden glyordum. te birgn, tek bama oturuyordum. Hayr, doru sylemek gerekirse yatmak zereydim! Evet! Birgn tek bama yatyordum, ite bu srada Mihayl vanovi geliyor ve dnn bir kez, bana kendisinin yazm olduu bir iiri getiriyor, hasta ayam iin yazlm ksack bir iir... Daha dorusu benim hasta ayam iir halinde anlatm. Durun, nasld? O ayack, o ayack Hasta olmutu birazck... yleydi galiba... Nasld?... te bakn iirleri hi aklmda tutamam! urada saklyorum onu. Herneyse, sonra size gsteririm. Yalnz unu syleyeyim ki, ok gzel, ok gzel bir eydi, hem biliyor musunuz? Yalnz kk bir ayacktan sz etmiyordu. Ayn zamanda iinde bir ders vard, ok gzel bir fikir tayordu. Szn ksas, htra defterim iin yazmt onu, Eh ben, tabi teekkr ettim. Belliydi ki, o da bundan gururlanmt. Daha ona henz teekkr etmitim ki,

birden ieriye Pyotr lyi girdi. O vakit, Mihayl vanovi'in yz birden gece gibi karard. Piyotr lyi'in ona nedense bir engel olarak grndn artk anlyordum. nk, Mihayl vano-'i iirlerden hemen sonra bir eyler sylemek istiyordu. Bunu seziyordum. te Piyotr lyi, tam o srada ieri girmiti. Birden Piyotr lyi'e iirleri gsterdim. Yalnz kimin yazd-Sini sylemedim. Ama kesin olarak inanyorum ki, evet kesin olarak biliyorum ki, bunu kimin yazdn hemen anlamt. Geri kendisi imdiye kadar bunu aklamyor ve bunu o srada hi tahmin etmediini ileri sryor ama... biliyorum ki bunu mahsus yle diyor. Piyotr lyi, hemen kahkahalarla lmeye ve iiri eletirmeye balad. ~- Berbat bir iir! Bunu herhalde ilahiyat fakltesi -rencilerinden biri yazmtr, diyordu.ste Hem de yle ateli, yle ateli sylyordu ki bunlar! zaman dostunuz kahkahalarla glecek yerde, birden bsbtn ileden kt!... Aman yarabbi! Birbirlerini dve-diye dndm.190 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 191 Bunu ben yazdm, dedi. aka olsun diye yazdm, nk iir yazmay adilik sayyorum... Yalnz benim yazdm iirler gzel iirlerdir. Sizin Pukin'e kadn ayan iirde dile ge tirdi diye antlar dikmek istiyorlar! Oysa, benim iirlerimin belirli bir yn var. Siz ise serf altran bir adamsnz. Siz nerede, hmanist olmak nerede? Siz imdiki aydnlarn sahip olduklar duygulardan hibirine sahip deilsiniz! Toplumun gelimesi sizi hi etkilememi! Siz bir memursunuz, stelik rvet alyorsunuz! diyordu. te o zaman artk barmaa ve kavga etmesinler diye yalvarmaya baladm. Piyotr lyi ise, biliyor musunuz? Hi de korkak deilmi! Birden en soylu kiilere yakr bir tavr taknd. Rakitin'e alayl alayl bakyor, dinliyor ve zr diliyordu. Bilmiyordum, diyordu. Eer bilmi olsaydm bu iirleri verdim... Zaten airlerin hepsi ite byle sinirlidirler. Yani, sizin anlayacanz, en nazik tavrlar taknd halde, yle bir alay ediyordu ki!... Sonradan kendisi de bana, tm o szlerinin alay olduunu syledi. Ben ise gerekten cidd olarak sylediini sanyordum. Yalnz, tpk sizin karnzda olduum gibi, yattm yerden yle dndm: imdi, Mi-hayl vanovi'i evimde, misafirime barp ard iin kap dar edersem, acaba nezakete aykr m, yoksa yerinde bir ey mi olur? te, inanr msnz, yattm yerde gzlerimi kapam hep bunu dnyordum: Byle bir ey soylu bir kadna yakr m, yakmaz m? Bir trl de karar veremiyordum. Kendi kendimi zp duruyordum. Kalbim de arpyordu. Baraym m, barmayaym m? diye kendi kendime soruyordum. imdeki seslerden biri bar!, br hayr barma diyordu. Yalnz, ite br ses bunu mez, birden bardm ve hemen orackta baylverdim. ardndan grlt patrt koptu. Birden kalkp Mihayl vanovi'e: Bunu size bildirmek benim iin ac bir ey ama, sizi evimde kabul etmek istemiyorum, dedim. ylece kovdum ite! Ah, Aleksey Fiyodorovi! Kt bir ey yaptm kendim de biliyorum, hep yalan syledim, as lnda ona hi de kzmamtm, ama iin dorusu, birden yle bir sahne olursa, ok gzel bir ey olacak gibi geldi bana Yalnz inanr msnz? Bu sahne gerekten tabi oldu. Tabii art* maa bile balamtm. Hatta ondan sonra birka gn daha hep allayp durdum. Sonradan birgn, leden sonra, birden hepsini aklmdan kardm. te Rakitin, iki haftadr bize hi imiyor. Ben de, Yoksa hi mi gelmeyecek? diye dnyorum- Daha dn yle dnyordum. Sonra birgn akama doru bu Dedikodu gazetesi geldi. Onu okur okumaz bir lk attm. Bunu baka kim yazabilir? Muhakkak o yazmtr! O gn eve dnnce oturmu yazmtr! Yazdktan sonra gndermi, onlar da yaynlamlardr. Tm bunlar olal iki hafta oldu. Yalnz bu sylediklerim berbat eyler Alyoa. Hi de asl gerekli eyleri syleyemiyorum! Ah, ne yapaym! Szler azmdan kendiliinden dklyor. Alyoa: Benim bugn aabeyime muhakkak zamannda gitmem gerekiyor! diye mrldanacak oldu. Tam stne bastnz, tam stne bastnz! imdi bana hepsini hatrlattnz. Beni dinleyin, sabit fikir nedir? Alyoa hayretle: Ne sabit fikri? diye sordu. Hukuk anlamda sabit fikir. Balanmanza yol aan bir sabit fikir. yle bir sabit fikir ki, sizi hemen balarlar. Ne demek istiyorsunuz efendim, anlayamadm? Anlatmak istediim ey u: O, Katya yok mu? Ah, o ne sevimli, o ne cici varlktr! Yalnz, kime k olduunu bir trl bilemiyorum. Geenlerde bende idi, ama azndan hi-bir lf alamadm. Kald ki, imdi kendisi benimle konuurken, herseyi hafiften alyor. Yani salndan filn sz ediyor. baka hibir ey sylemiyor. stelik yle bir tavr da takn-** Ben de kendi kendime, eh varsn yle olsun, ne hali varsa rsn! dedim... Ha, o sabit fikri syleyecektim: te o doktor da geldi, siz doktorun geldiini biliyor muydunuz? Bilmez da musunuz? Hani deli doktoru var ya, o ite! Canm onu siz getirtiniz ya. Daha dorusu, siz deil, Katya getirtti! Hereyin altndan da hep Katya kyor! te bakn, yle oluyor: Adamn biri var, hi de deli de-liyorBirden aklma bir sabit fikir taklyor. Kendini bi-liyor ne yaptnn farknda. yleyken zihninde bir sabit fikir var imdi yeni kanunlar bu sabit fikir sorununu or-taya kardlar. Yeni kanunlarn bir iyilii bu. Doktor bana akam. hani o altn madenleri var ya, onu sordu. Yani:192 KARAMAZOV KARDELER Mitya'nn durumu o zaman nasld? diye soruyordu! o anda kafasnda sabit bir fikir var myd, yok muydu? Gelmi, barp armaya balamt. Para, para, bana bin verin, bin verin! diye baryordu. Sonra gitti ve durup dururken cinayet iledi. Belki de hep: ldrmek istemiyorum, ldrmek istemiyorum! diye dnyordu. Ama birden elinde olmayarak gidip ldrd. te bu yzden onu balayacaklardr. Tek kendi kendisine kar koyduu, yleyken ldrd iin.

Alyoa biraz serte bir tavrla: Canm, o ldrmedi ki! diye kadnn szn kesti. Gittike daha ok huzursuzluk ve sabrszlk duymaa balamt. Biliyorum, cinayeti ileyen o ihtiyardr. Grigoriy'dir. Alyoa: Nasl Grigoriy? diye bard. Odur, odur! Grigoriy'dir. Dimitriy Fiyodorovi ona bir darbe indirmiti ya, ite o zaman adam yatt yerde bir sre kalmtr. Sonra da kalkm kapnn ak olduunu grm, ieriye girmi ve Piyodor Pavlovi'i ldrmtr... yi ama neden? Neden?... Kafasna bir sabit fikir geldii iin, Dimitriy Fiyodorovi, kafasna bir darbe indirmi. O da aylnca bu sabit fikirce kaplm, gidip adam ldrm. Kendisinin ldrmediini sylemesine bakmayn, belki de hatrlamyor bile. Yalnz bakn: Katilin Dimitriy Fiyodorovi olmas ok daha iyi olur. Hem de herhalde yledir. Siz bu ii Grigoriy'in yaptn sylediime bakmayn. Bunu herhalde Dimitriy Fiyodorovi yapmtr. Bylesi ok daha iyi! Hay Allah! Yani oulun babay ldrmesi iyidir diye sylemedim bunu. Bu ii vyor deilim! Aksine ocuklar ana babay saymaldrlar. Ama gene de katilin Dimitriy olmas daha iyi, nk o zaman alamanz gereksiz. nk o kendini bilmeyerek, daha dorusu hereyi bilerek, ama iinde olup bitenleri anlayamyarak ilemitir bu cinayeti! Evet, balasnlar onu! Onu balamalar o kadar in" sanca bir ey qlur ki! Hem bylece herkes yeni kanunlarn iyiliklerini grr. Ben ise bunun yle olduunu bilmiyorduni-Oysa diyorlar ki, bu eskiden beri byleymi. Ben bunu dn renince, o kadar ardm ki. Bu yzden sizi armalar iin KARAMAZOV KARDELER 193 birini gndermek istedim. Hem eer, onu balarlarsa, mahkemeden sonra onu doru buraya, yemek yemee getireceksiniz. Ahbaplarm arrm. Yeni kanunlarn erefine ieriz. Bunun tehlikeli birsey olacan sanmyorum. Hem zaten bir ok misafirler davet edeceim. Bu bakmdan, eer herhangi bir ey olursa, onu heran dar karabilirler. Sonradan kendisi herhangi bir kentte bir sulh yargc ya da, bir baka ey olabilir. nk, felket geirmi insanlar herkesten daha iyi yarg verebilirler. Hem zaten imdi kimin bir sabit fikri yoktur ki? Herkesin bir sabit fikri vardr. Ka rnei grlmtr: Adara oturuyor, ark sylyor, sonra birden houna gitmeyen bir ey ryor, tabancasn kapt gibi nne geleni vuruyor. Sonra da onu balyorlar. Bunu ksa bir sre nce bir yerde okumutum. Doktorlar da onaylamlar bunu. Zaten doktorlar imdi hep onaylyorlar, hep bir eyleri onaylyorlar. Hem bun-da ne var ki? Benim Liza'nn zihninde bile bir sabit fikir var. Daha dn akam onun yznden aladm. gn nce de gzya dktm, onun yznden. Ama bugn anladm, zihninde dpedz bir sabit fikir var. Ah, Liza, beni o kadar zyor ki! Bence tam anlamyla akln karm. Neden durup dururken sizi ard? O mu sizi ard, yoksa siz kendiliinizden mi ona geldiniz? Alyoa kesin bir tavrla kalkacak oldu. Evet, beni armt. Zaten imdi onun yanna gideceim, dedi. Bayan Hohlakova birden alamaya balayarak: Ah, sevgili, biricik Aleksey Fiyodorovi! Bu .ite belki de en nemli olan baka bir nokta daha var! diye bard. Tanr bilir ya, gerekten size gvenerek Liza'nn sizinle kokumasna izin veriyorum! Onun annesinden gizli olarak sizi Yrtm olmas hi nemli deil. Ama aabeyiniz, zr dile-rim van Fiyodorovi'e gvenemem! Kzmn onunla arka-dalk etmesine yle rahata gz yumamam. Geri onu hl valye ruhu tayan bir gen adam olarak kabul ediyo-rum, ama... Dnn bir kez, durup dururken Liza'ya da Aram. Oysa benim bundan hi haberim yoktu! Alyoa derin bir hayretle: Nasl? Ne dediniz? Ne zaman? diye sordu.194 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 195 Artk oturmuyor ve Bayan Hohlakova'y ayakta dinliyor du. Size anlatacam. Galiba zaten sizi bunun iin ar. dm. Ho, artk sizi niin ardm bile kesin olarak bilemiyorum ya! Bakn yle oldu: van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden bu yana iki kez beni ziyaret etti. Birincisinde sadece bir ahbap olarak grmek iin gelmiti. kinci kez ise, bundan ksa bir sre nce geldi. O gn Katya bendeydi, o da Katya'nn bizde olduunu renmi, onun iin gelmiti. Tabi onun bizi byle sk sk ziyaret etmesini beklemiyordum. nk, vous comprenez, cette affaire et la mort terrible de votre para(*), bundan tr, zaten iinin bandan akn olduunu biliyorum. Yalnz birden reniyorum ki, bize yine uram, hem de bana hi uramadan dorudan doruya Li-za"y ziyaret etmi. Bu i, be alt gn nce olmu. van Fiyodorovi gelmi, be dakika oturmu ve kp gitmi. Bunu tam gn sonra Glafira'dan rendim. Ziyaret bu yzden birden dikkatimi ekti. Hemen Liza'y ardm. Ama o bana gld: van Fiyodorovi uyuduunuzu sanyordu, bana da sizin salk durumunuzu renmek iin uramt. dedi. Gerekten de yle olmu. Yalnz Liza, aman Allahm Liza, beni ne kadar zyor! Bakn bir gece, birden (bu, siz bize son olarak gelip gittikten drt gn sonra olmutu) kriz geirdi. lklar, tiz sesler, sizin anlayacanz, tam bir isteri krizi! Bende neden hibir zaman yle isteri krizi olmuyor? Ertesi gn bir kriz daha, sonra da nc gn ve dn akam, evet dn akam kendini bir sabit fikre kaptrd. Bana birden durup dururken: Ben van Fiyodorovi'den nefret ediyorum ve bundan byle onu evimize kabul etmemenizi istiyorum! diye bard. Bu beklenmedik istek karsnda ne yapacam ardm-Byle deerli ve bu kadar bilgisi olan, ayrca byle bir fe lket geirmi (nk tm bu hikyeler ne de olsa mutsuzluktur, mutluluk saylmaz deil mi?) bir gence durup dururken evimin kapsn ne diye kapayaym? Liza, birden bu szlerime kahkahalarla glmee bala, hem de hakareti! bir tavrla! Eh ben de sevindim: Onu gldurdum ya, artk krizleri geer diye dndm. Hem za (*) Anlyor musunuz, bu i ve babanzn feci lm.

ben de iznim olmadan yapt o garip ziyaretler yznden, jvan Fiyodorovi'ten bir aklama yapmasn isteyerek, bize artk gelmemesini sylemek istiyordum. Ama bugn birden iitiyorum ki, Liza uyand vakit Yul-ya'ya kzm ve dnn bir kez, kadnn yzne bir tokat atm. Bu vahice bir ey! Ben kendi hizmeti kzlarma siz diyorum. Hem Liza, bir saat kadar sonra birden Yuiya'ya sarlyor, ayaklarn pyor. Bana da birini gnderip bundan byle bana artk hi gelmiyeceini, hibir zaman benimle grmek istemediini bildiriyor. Ama ben, ayam srye srye ona gittiim vakit zerime atld, yzm gzm pmeye, alaya alaya pmeye balad. Sonra da ayn ekilde, hibir ey sylemeden beni odasndan dar kard. Bylece ben de hibir ey renemedim. imdi sevgili Aleksey Fiyodorovi, btn umutlarm sizde. Tabi, nk kaderim sizin elinizde! Sizden aka rica ediyorum, Liza'ya gidip hereyi renin. Ancak siz baarabilirsiniz bunu, sonra da gelip bir ana olarak bana hereyi anlatn. nk anlyor musunuz? Eer bu i byle srp giderse, leceim! Ya dpedz leceim, ya da evden kap gideceim. Artk dayanamam! Benim de bir sabrm var. Ama bu sabr tkenebilir. O zaman... te o zaman felketler olacak! Bayan Hohlakova, o srada ieriye giren Pivotr lyi Per-hotin'i grnce tm yz k saarak: Ah, ok kr sonunda geldiniz, Piyotr yi! diye bard. Ge kaldnz, ge kaldnz! Eh syleyin ne oldu? Oturun, syleyin bakalm, kaderi balayacak son sz syleyin! Ne 'yor o avukat? Aleksey Fiyodorovi, nereye gidiyorsunuz? Ben Liza'ya gidiyorum. Ha, evet! yleyse unutmayn! Sizden rica ettiim eyi unutmayn olmaz m? Bu bir hayat memat meselesi! Bir kader sorunu! Ama Alyoa elinden geldii kadar abuk, oradan kmaya alarak Tabi unutmam, eer elimden gelirse... Ama o kadar geiktim ki. Bayan Hohlakova peinden: hayr, sonradan muhakkak, muhakkak urayn bana! elimden gelirse demeyin, yoksa lrm! diye bard. Alyoa artk odadan kmt.196 KARAMAZOV KARDELER III KK BR EYTAN Alyoa. Liza'nn odasna girince, gen kz daha yrye-medii zamanlarda, onu gezdirdikleri tekerlekli koltuun zerinde, yan yatm bir durumda grd. Liza, onu karlamak iin yerinden bile kmldamad. Ama keskin, iini okumak isteyen bak Alyoa'ya sapland. Bu bak; biraz hasta olan bir insann bakn andryordu. Gen kzn yz de solcun ve sarmtrak bir renkteydi. Alyoa gn iinde ne kadar deimi olduuna hatla ne kadar zayfladna at kald. Gen kz elini ona uzatmamst. Alyoa kendiliinden onun elbisesi zerinde hareketsiz duran incecik, uzun parmaklarn pt. sonra hi konumadan karssna oturdu. Liza sert bir tavrla: Biliyorum, cezaevine gitmek iin acele ediyorsunuz, dedi. yleyken annem sizi iki saat yannda tuttu. Hemen de beni ve Yulya'y anlatmtr! Alyoa: Nereden bildiniz? diye sordu. Kapdan dinledim! Neden yle dik dik bakyorsunuz? Kapdan dinlemek istedim, dinledim ite. Bunda kt bir ey yok ki. Balanmam iin de yalvarmyorum. Bir eye mi skldnz? Tersine, ok sevinliyim. Yalnz simdi gene otuzuncu kezdir kendi kendime einiz olmay reddetmekle ne kadar iyi ettiimi dnyordum. Siz koca olacak adam deilsiniz! Diyelim ki sizinle evlendim, sonra birden sizden daha ok seveceim birine gtrmeniz iin elinize bir mektup verdim, yle bir ey olsa siz onu alr ve muhakkak o adama gtrrsnz, stelik onun karlm da alp bana getirirsiniz. Krk yana da bassanz, gene byle benim mektuplarm getirip gtrmeye devam edersiniz... Birden kahkahalarla glmeye balad. Alyoa, glmseyerek: Sizin iinizde, fkeli ama, ayn zamanda iten gelen bir ey var, dedi. ten olmas sundan ileri geliyor: Sizden utanmyorum da ondan. Sizden utanmak yle dursun, utanmak isteini de KARAMAZOV KARDELER 197 duymuyorum. Asl sizin karnzda, asl sizden utanmak istemiyorum. Alyoa, size kar neden sayg duymuyorum? Sizi ok seviyorum oysa! Eer sayg duysaydm, hi utanmadan yle konumazdm deil mi? Evet. Peki, sizden utanmadma inanyor musunuz? Hayr, inanmyorum. Liza, gene sinirli sinirli gld. Acele ile hzl hzl konuuyordu : Aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovic'e, cezaevine eker gnderdim. Alyo, ne kadar yakkl olduunuzu biliyor musunuz? Sizi ok seveceim, nk, sizi abucak sevmeme izin. verdiniz! Siz beni bugn buraya neden ardnz, Liza? Size bir isteimi bildirmek arzusunu duyuyordum. Birinin benimle evlenmesini, sonra ikence etmesini, aldatmasn, beni brakp buradan baka yere gitmesini istiyorum. Mutlu olmak istemiyorum! Demek karkl sevmee baladnz yle mi? Ah, karklk istemiyorum. imde hep bir evi atee vermek isteini duyuyorum. Hayalimde canlandryorum bunu: Eve nasl yaklaacam, onu yavaa nasl yakacam dnyorum, ama muhakkak yavaack, yavaack, olmal. tfaiyeciler sndrmeye alsnlar ama ev gene de inadna atr atr yansn!... Ben ise kimin yaktn bileyim, ama susaym. Ah, samalk! Ne kadar can skc eyler bunlar! Tiksinerek elini sallad. Alyoa yavaa:

 Desenize, zengin yayorsunuz? Fakir olmak, daha m iyi? Daha iyi ya. Bunu size len o rahip sylemitir. Ama doru bir ey degil ki! Ben zengin olaym, varsn tekiler fakir olsun! Ben eker, kaymak yiyeceim, kimselere de bir eycik vermeyece-im Ah, sylemeyin, hibir ey sylemeyin. (Bunu kk elini sallayarak sylemiti, oysa Alyoa azn bile amamt.) Siz zaten daha nceden de tm bunlar sylediniz, artk hereyi ezbere biliyorum. Hep can skc eyler. Eer fakir olursam, birini ldrrm. Zengin olursam da gene belki birini ld-receim. Ne diye oturaym sanki? Oysa ben, biliyor musunuz, harman dvmek istiyorum! Evet, harman dvmek!193 KARAMAZOV KARDELER Sizinle evleneceim, siz de kyl olacaksnz, evet gerekten bir kyl. Bir taymz olsun. ster misiniz? Siz Kalganov'u tanyor musunuz? Tanyorum. Kalganov hep dolayor ve hayal kuruyor. Diyor ki: .Gerek hayat yaamak neye gerek? Hayal kurmak daha iyi nsan hayalinden en neeli eyleri geirebilir. Oysa yaamak can skc bir ey! Ama kendisi yaknda evlenecek. yleyken bana k olduunu syledi. Siz topa evirmesini biliyor musunuz? Biliyorum. te Kalganov tpk bir topa gibi: nsan onu dndrmek, sonra da krbala bir temiz dvmek istiyor, yle bir dvmeli ki, onu! Kalganov'ia evlenirsem, mrmn sonuna dek frl trl dndreceim onu! Benimle oturmaktan utan duyuyor musunuz? Hayr. Kutsal eylerden sz etmiyorum diye herhalde bana mthi kzyorsunuz. Ben kutsal olmak istemiyorum. br dnyada en byk gnah iin ne yaparlar insana? Siz bunu kesin olarak biliyorsunuz herhalde... Alyoa ona dik dik bakarak: Verecei cezay ancak Tanr bilir, dedi. Ben de yle olmasn istiyorum iste! Ortaya kmak isterdim, beni yarglasnlar. Sonra da ben birden herkesin gznn iine bakarak kahkahalarla gleyim. imden bir evi yakmak geliyor. Alyoa! Bizim evi yakmak istiyorum. Bana inanmyor musunuz? Neden inanmayaym? On iki yanda bile herhangi bir eyi yakmak iin byk bir istek duyan ocuklar vardr. Yakarlar da. Bu hastalk gibi bir eydir. Yalan, yalan, yalan! ocuklar da olsa, beni ilgilendirmez. Ben bunu sylemek istemiyordum. Siz, ktl iyilik olarak kabul ediyorsunuz; bu geici bir krizdir. Belki de bu eskiden geirdiiniz hastalktan ileri geliyor. Ama siz gene de benden nefret ediyorsunuz! Ben dpedz iyilik yapmak istemiyorum. Ktlk etmek istiyorum-Bu hastalk filn deil. Neden ktlk etmeli sanki? KARAMAZOV KARDELER 199 Hi bir yerde, hi bir ey kalmasn diye! Ah, dnyada hi bir ey kalmasayd ne kadar iyi olurdu1 Biliyor musunuz? Bazen iimde mthi ktlkler, pek ok ktlkler etmek isteini duyuyorum. Gizli gizli uzun bir sre ktlk edeyim sonra gnn birinde herkes bunlar reniversin! O zaman herkes etrafm saracak ve beni parma ile iaret edecek. Ben de herkese bakacam. ok ho bir ey olacak. Neden zevkli bir ey olacak, biliyor musunuz Alyoa? Ne bileyim, yle ite. Herhalde iyi bir eyi yok etmek ya da demin sylediiniz gibi bir eyi atee vermek ihtiyacn duyuyorsunuz. Bu da olaan bir eydir. Siz benim sylediime bakmayn, bunlar gerekten de yaparm. nanyorum. Ah, inanyorum dediiniz iin sizi o kadar seviyorum ki. Hem siz hi bir zaman, hi bir zaman yalan sylemezsiniz. Oysa belki de btn bunlar size mahsus, sizi kzdrmak iin sylediimi dnyorsunuz, yle deil mi? Hayr, yle olduunu sanmyorum... Geri belki bu ihtiyac da biraz duyuyorsunuz, ama... Gerekten duyuyorum. Size hi bir zaman yalan sylemem. Liza, bunu gzlerinde garip bir parltyla sylemiti. Al-yoa'y en ok artan ey, ciddliiydi. imdi yznde bir Parack olsun aka ya da nee sezilmiyordu. Bununla birlikte, eskiden en cidd dakikalarnda bile neeli, akacl yok olmuyordu. Alyoa dnceli bir tavrla: yle anlar olur ki, insanlar cinayetten holanrlar dedi. Evet, evet! Tam zihninden geen dnceyi sylediniz. herkes, her zaman holanr bundan. Yalnz baz dakikalarda deil. Biliyor musunuz herey, sanki herkes gnn birinde yalan sylemee szlemi de, ondan sonra bugne dek hep yalan sylemi gibi oluyor. Herkes ktlkten nefret ettiini sylyor. Oysa iin iin ktlkten holanyor. Peki, siz eskiden olduu gibi kt kitaplar okuyor musunuz? Okuyorum ya! Annem okuyor, okuduktan sonra da on-lar yastnn altna saklyor. Ben de onlar oradan al200 KARAMAZOV KARDELER Kendi kendinizi mahvetmekten utanmyor musunuz?

 Kendimi mahvetmek istiyorum ben! Burada bir o, cuk var, demiryolunun ortasna yatm, zerinden de vagonlar gemi. Ne mutlu ona! Dinleyin, imdi aabeyinizi muhakeme ediyorlar, babanz ldrd diye. Oysa herkes babasn ldrd diye zevk duyuyor. Alyoa yavaa: Herkesden sz ederken sylediiniz o szlerde biraz gerek pay var. Liza, sevinle: Ah, bakn zihninizden ne dnceler geiyor! diye bard. Hem de sizin gibi rahip olan birinin aklndan! Hi bir zaman yalan sylemediiniz iin, size kar ne kadarv sayg duyuyorum, bilemezsiniz. Alyoa. Ah, size bir ryam anlatacam: Bazen ryamda eytanlar grrm. Gya gece, odamda bir mum yanyor, ben yatyorum; etrafta birden eytanlar beliriyor. Ama her ksede, masann altnda bile... Hem de kapy ap kalabalk olarak kapnn arkasnda da duruyorlar. Hep de ieri girip beni yakalamak istiyorlar. Artk yanma yaklayorlar, neredeyse, o zaman hepsi birden geri ekiliyorlar. Korku iinde kalyorlar. Ama bsbtn gitmiyorlar. Hep kapda kelerde kalp bekliyorlar. Birden iimde yksek sesle Tanrrya kfretmek iin byk bir istek uyanyor. O zaman kfretmeye balyorum. Onlar da birden hep birlikte zerime geliyorlar. yle seviniyorlar ki. Artk neredeyse beni yakalayacaklar, o zaman birden ha karyorum. Bunun zerine hepsi, birden, gene geriye gidiyorlar. yle elenceli bir ey ki! Heyecandan nefesim tkanyor. Alyoa birden:, Ben de ayn ryay grmmdr, dedi. Liza aknlk iinde: Yok canm? diye bard. Beni dinleyin Alyoa! Sakn glmeyin. Bu ok, ok nemli bir ey; iki ayr insan, ayn ryay grebilir mi? Demek ki grebiliyor. Liza, bu sefer daha byk bir aknlk iinde: Alyoa, diyorum ya size, bu ok, ok nemli bir ey-diye devam etti. Yani rya deil, sizin de benim grm olduum ryay grmeniz nemli. Siz bana hi bir zaman yalan KARAMAZOV KARDELER 201 lan sylemezsiniz, imdi de sylemeyin! Bu doru, deil mi? aka etmiyorsunuz, deil mi? Doru sylyorum. Liza, nedense mthi armt. Yarm dakika kadar sustu. Sonra birden yalvaran bir sesle: Alyoa, beni ziyaret edin. Bana daha sk gelin! dedi. Alyoa kesin bir tavrla: Ben mrmn sonuna dek her zaman sizi ziyarete geleceim, diye cavaplad. Liza gene: Bakn, bunu yalnz size sylyorum, diye tekrar sze balad. Yalnz kendime, bir de size sylyorum. Tm dnyada bir size syleyebilirim bunu. Hem de iimi size kendi kendime olduundan ok daha istekle aabiliyorum. Sizden de hi utan duymuyorum. Neden sizden hi mi hi utan duymuyorum Alyoa? Syleyin Alyoa, yahudilerin paskalya yortusunda ocuklar alp kestikleri doru mu? Bilmiyorum. Bakn, bende bir kitap var, onda okudum: Bir yerde, bir mahkeme yaplm, yahudinin biri drt yanda bir erkek ocuunu alm, nce her iki elindeki tm parmaklarn kesmi, sonra ocuu duvara ivilemi. Mahkemede de ocuun ksa bir sre iinde, drt saat sonra ldn aklam. Ne abuk lm deil mi? Hep inliyor, inliyor duruyordu diyormu, kendisi de duruyor, zevkle onu seyrediyor-mu. Aman ne gzel! Gzel mi? Tabii. Bazen kendim de bir ocuu duvara akabile-ceimi dnyorum. ocuk duvarda asl kalyor, inleyip duruyor... O byle inlerken, ben karsna oturup ananas kompostosu yiyebiliyorum. Ananas kompostosunu ok severim. Siz sever misiniz? Alyoa susuyor, ona bakyordu. Gen kzn solgun, sar yz birdenbire irkinlemi, gzleri kvlcmlanmt. Biliyor musunuz? O yahudi hikyesini okuduktan sonra, tm gece hkra hkra aladm. ocukcazn, nasl babardn, nasl inlediini hayalimde canlandryordum. (Drt yandaki ocuklar artk her eyi anlarlar). yleyken o kom-Posto meselesi zihnimden bir trl gitmiyordu. Ertesi sabah, birine mektup gnderdim, muhakkak bana gelsin diye. O202 KARAMAZOV KARDELER mektup gnderdiim geldi, hemen ona, o ocukcaz ve komposto meselesini, yani her eyi, her eyi anlattm. stelik bunun gzel bir ey olduunu syledim. Birden glmeye balad ve bunun gerekten gzel olduunu ileri srd. Sonra ayaa kalkp gitti. Yanmda, sadece be dakika oturmutu. Benden nefret mi etti ha? Nefret mi etti? Syleyin, syleyin Alyca o anda benden nefret etti mi, etmedi mi? Divann zerinde dorulmutu. Gzleri kvlcmlar sayordu. Alyoa heyecanla: Syleyin, o adam siz kendiniz mi ardnz? Evet, ben ardm. Ona mektup mu gndermitiniz? Mektup gndermitim ya. Yalnzca bu ocuk meselesini sormak iin mi? Hayr, onun iin deil, hi de onun iin deil. Ama buraya girer girmez hemen ona bunu sordum. O da karlk verdikten sonra gld, ayaa kalkt ve kp gitti. Alyoa, alak sesle: O adam size kar drst davranm! dedi. Peki, benden nefret mi etti? Yoksa alay m etti benimle?...

 Hayr, belki kendisi de o ananas kompostosu meselesine inanmtr da ondan yle sylemitir. Zaten kendisi imdi ok hasta, Liza. Liza'nn gzleri l l oldu. Tabi ya, inanyor ite! diye bard. Alyoa devam etti: Onun kimseden nefret ettii yok! Yalnz -kimseye inanmyor. nanmaynca da, tabi nefret duyuyor. O halde, benden de nefret ediyor, deil mi? Benden de? Sizden de ya. Liza, garip bir tavrla dilerini skarak: Gzel! dedi. eri girip de glmeye balad vakit nefret duymann gzel bir ey olduunu hissettim. Parmaklan kesik ocuk da gzel bir ey, nefret duymak da gzel... Bunu syledikten sonra garip bir fke ile Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak sayklyormu gibi gld. Birden uzand koltuktan ayaa frlad, Alyoa'ya doru atld, onu kollar ile smsk sard: KARAMAZOV KARDELER 203 Biliyor musunuz Alyoa, biliyor musunuz? sterdim ki... Alyoa kurtarn beni! diye bard. Neredeyse inliyordu: Kurtarn beni! Size simdi sylemi olduklarm dnyada herhangi bir baka insana syler miyim? Ben doruyu, gerei syledim? Kendimi ldreceim, nk her ey bana ad grnyor! Yaamak istemiyorum, nk her ey bana irkin grnyor! Her ey adi, her ey adi!... Szlerini lgn gibi: Alyoa, beni neden hi, ama hi sevmiyorsunuz? diyerek bitirdi. Alyoa heyecanla: Hayr, seviyorum! diye .karlk verdi. Peki, benim iin alayacak msnz? Syleyin, alayacak msnz? Alayacam ya... Yani, einiz olmadm diye deil, sadece beni yitirdiiniz iin, sadece bunun iin alar msnz? Alarm. Teekkr ederim! Benim sadece sizin gzyalarnza ihtiyacm var. Bakalar varsn beni cezaya arptrsnlar! Varsn, beni ayaklar altnda inesinler, hem de hepsi! inesinler beni! Hi kimseyi ayrmak istemiyorum! nk, hi kimseyi sevmiyorum. itiyor musunuz, hi kimseyi! Aksine, herkesten nefret ediyorum ben! Birden Alyoa'nn kollarnn arasndan syrld. Haydi gidin Alyoa! Aabeyinize gitme zaman geldi... Alyoa, neredeyse korku iinde: yi ama, siz nasl kalacaksnz? diye sordu. Siz aabeyinize gidin! Cezaevi kapanacak, gidin! te apkanz! Mitya'y pn, haydi gidin, haydi gidin! Liza, neredeyse zorla Alyoa'y kapidan dar kard. O ise, zntl bir aknlk iinde Liza'ya bakakalmt. Birden sa eline bir mektup, smsk katlanm, zeri de damgalan-^ bir mektup sktrldn farketti. Gzn indirdi ve bir an iinde adresi okudu: van Fiyodorovi Karamazov'a. Bunu okuyunca hemen gzlerini kaldrp Liza'ya bakt. Liza'nn Vznde hemen hemen tehdit edici bir anlam belirmiti. Kendinden gemi gibi, tir tir titreyerek: Muhakkak verin, muhakkak verin ona! diye emretti.204 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 205 Bugn, hemen vereceksiniz! Yoksa kendimi zehirlerim! Sizi zaten bunun iin armtm! Bunu syler sylemez kapy arparak kapad. erden srgnn ekildii iitildi. Alyoa, mektubu cebine koydu ve doru merdivene gitti. Bayan Hohlakova'ya uramamt. Hatta onu unutmutu bile. Liza ise, Alyoa oradan uzaklar uzaklamaz srgy tekrar ekti, kapy biraz aralad, arasna parman koydu ve kapayarak, var gc ile parman sktrd. Be saniye kadar sonra elini kurtararak, ar admlarla yava yava koltuuna gitti, dimdik oturdu ve kararm parma ile trnann altnda kan oturmu, imi yere bakt. Dudaklar titreyerek hzl hzl kendi kendine: Adi bir kzm ben, adi, ad, ad!... diye sylendi.. IV VG VE SIR Alyoa, cezaevinin kapsn ald vakit, artk bsbtn ge olmutu. Hava kararmaya bile balamt. Ama, Alyoa biliyordu ki, onu hi bir engel gstermeden ieri alacaklard. Bizim kk kentte bu iler her yerde olduu gibidir. Balangta, ilk soruturma bittii vakit. Mitya'nn akrabalar ile ve baz dier kiilerle grmesi, boyun eilmesi zorunlu baz formalitelere balyd. Ama sonradan bu formaliteler, geve-memekle birlikte, Mitya'y ziyarete gelen, hi deilse baz ki-er iin kendiliinden ayrmlar yapld. O kadar ki, mahkmlar ziyaret iin ayrlan odada grmeler hemen hemen babaa oluyordu. Bununla birlikte, byle ayr muamele gren kiiler ok azd: Yalnz Gruenka, Alyoa, bir de Rakitin. Ayrca. Gruenka'ya Mihayl Makarovi'in byk bir zaaf vard. htiyar adam, Mokroye'de ona bard iin pimanlk duyuyordu. Ama, sonradan iin zn renince Gruenka hakknda dncelerini tm olarak deitirmiti. Ayn zamanda gariptir ki, Mitya'nn cinayeti ilediine kesin olarak inand halde, gen adam cezaevine kapatldktan sonra, ona gittike daha yumuak bir tavrla bakmaa balamt: Belki de z iyi olan bir insand. Ama ite sarholuktan, dzensiz bir yaantdan aptal gibi mahvetti kendini! diyor gibiydi. Eskiden duyduu dehetin yerini imdi bir acma duygusu almt. Alyosa'ya gelince, onu eok severdi ve onunla oktandr tanyordu. Cezaevine kapatlan gen adam sonradan sk sk ziyaret etmeye balayan Rakitin ise. kendi deyimi ile s-Jahfvindeki hanm kzlarm en yakn dostlarndan biriydi ve hergn onlarn bulunduu slahevinde dolap duruyordu. Cezaevinin, grevine ok bal bir adam olmakla birlikte, iyi yrekli bir ihtiyar olan mdrne gelince, Rakitin onun evine gidip ocuklarna ders veriyordu. Alyoa da genel olarak onunla bilimsel konularda sz amaktan holanan mdrn zel bir nem verdii eski bir ahpabyd. van

Fiyodorovi'e gelince, mdr ona sayg duymaktan baka, yarglarndan korkard bile. Oysa, kendisi de byk bir felsefe meraklsyd ve tabii bir ok eylerin zne kendi akl ile varmt. Yalnz. Alyosa'ya kar saklayamad bir sempati duyuyordu. Son yl iinde, ihtiyar adam sahte incil'leri incelemeye koyulmutu ve bu incelenmenin zerinde brakt izlenimleri her zaman gen arkadana bildiriyordu. Hatta eskiden manastra geliyor ve hem Alyoa ile, hem de orada bulunan papaz rtbesindeki baka rahiplerle tartmalar yapyordu. Bu bakmdan, Alyoa cezaevine ge vakitte gelse bile. ii halletmek iin mdre gidip grnmesi yetiyordu. Bundan baka, cezaevinde en son gardiyana kadar herkes Alyoa'ya almt. Nbeti de tabi ona zorluk karmyordu. Yeter ki, Alyoa mdrlkten izin alm olsun. Mitya, kendisini ardklar vakit, daima hcresinden aa, ziyaretler iin ayrlan yere iniyordu. Alyoa odaya girer girmez artk Mitya'nn yanndan ay-nlmak zere olan Rakitin'le burun buruna geldi. kisi de yksek sesle konuuyorlard. Mitya, onu uurlarken nedense ok glyordu. Rakitin ise homurdanyor gibiydi. Son zamanlarda Rakitin, Alyoa ile karlamaktan hi holanmyor, onunla hemen hemen hi konumuyor, hatta zoraki bir tavrla selmlayordu. imdi de Alyoann ieri girdiini grn-ce. mahsus somurtkan bir tavrla kalarn att, gzlerini de, sanki o srada scak tutan kaln, krk yakal paltosunun Dmelerini iliklemekle urayormu gibi aa indirdi. Son-ra da hemen emsiyesini aramaya koyuldu. Sadece bir ey sylemi olmak iin:206 KARAMAZOV KARDELER Bir eyimi unutmayaym da, diye mrldand. Mitya: Dikkat et, bakasnn bir eysini unutmayasn! diye aka etti ve hemen savurduu bu akaya kahkahalarla gld... Rakitin, bir anda fkeye kapld. Kzgnlktan titreyerek birden: Sen bunu kendi Karamazov'larna syle! Sizin o kleler altran soyunuzdan olanlara syle, Rakitin'e deil! diye bard. Mitya yksek sesle: Ne oluyorsun canm? aka ettim! diye karlk verdi. Sonra, ba ile oradan hemen gitmek zere olan Rakitin'i iaret ederek Alyoa'ya doru dnd: Hep byledir ite! dedi. Az ncesine kadar oturuyor, glyor, neeli grnyordu. imdi ise birden fkeye kapld! Sana ba ile bile selm vermedi, birbirinize bsbtn m da-rldmz nedir? Sen neden byle ge kaldn? Ben, beklemek ne kelime, sabahtan leye kadar yolunu gzledim durdum. Her neyse zarar yok! Acsn karrz. Alyoa, Rakitin'in kp gittii kapy ba ile iaret ederek: Neden sana byle sk sk geliyor? Onunla arkada m oldun yoksa? diye sordu. r- Mhayl'la m arkada oldum? Hayr, bunu syleyemem. Hem zaten onunla arkada olunur mu? Domuzun biridir o! Onun gznde alan biriyim ben. Sonra akadan da anlamyorlar bu tip insanlar... As] nemli ynleri bu. Hi akadan anlamazlar. Hem, kupkuru, derinlii olmayan bir yrekleri vardr. Cezaevine gelirken burann duvarlarna bakmtm, ite onun ruhu tpk bu duvarlar gibidir. Ama 2eki adam, zeki olmasna zeki! Eh Aleksey, imdi artk iyiden iyiye mahvoldum! Bankn zerine oturdu, Alyoa'y da yanna oturttu. Alyoa ekingen bir tavrla: Evet, yarn mahkeme var! Peki, hi bir umudun yok mu aabey? diye sordu. Mitya, belirsiz bir tavrla ona bakt: Ne demek istiyorsun? dedi. Ha! Sen mahkemeden sz ediyorsun! Hay Allah kahretsin! Biz imdiye dek, seninle KARAMAZOV KARDELER 207 samalklardan sz ettik. Bu mahkemeden filn. Yalnz senin yannda en nemli olandan hi sz etmedim. Evet, yarn mahkeme var. Ama ben mahvoldum derken, mahkemeden sz etmedim. Mahvolan varlm deil, bamn iinde olan ne varsa, o mahvoldu ite. Neden yznde byle bir been-mezlikle bana bakyorsun? Sen ne demek istiyorsun. Allah akna Mitya? de'lerden, ide'lerden, anlaana! Ahlktan. Ahlk .nedir? Alyoa arp kald. Ahlktan m? Evet, ahlk dedikleri ey bir bilim midir? Evet, evet... yle bir bilim vard... Yalnz... unu aklayaym ki, bunun nasl bir bilim olduunu anlatabilecek durumda deilim. Rakitin biliyor ama! Birok eyler biliyor Rakitin keratas! Rahip olmayacakm. Petersburg'a gidecekmi. Sylediine gre, orada edebiyat fakltesinin eletiri blmne girecekmi, ama niyeti ahlk ynnden eletiri yapmak. Belki de yararl olur ve meslekte kariyer yapar. Off bu tipler kariyer yapmakta yle ustadrlar ki! Allah belsn versin o ahlkn! Ben mahvoldum Aleksey, mahvoldum diyorum, Tanr kulu Aleksey! Seni herkesten ok severim. Seni dndm vakit, iim titriyor, vallahi! Nedir o Cari Bernard? Alyoa gene ard: Hangi Cari Bernard? Hayr, Cari deildi, dur, yanl syledim: Claude Bernard. Bu adam, neyin nesiydi Allah akna? Kimya ile mi urayordu, neydi? Alyoa: Herhalde bir bilim adamyd, diye karlk verdi. Yalnz unu aklayaym ki, onun hakknda sana pek ok ey sylemeyeceim. Sadece, bir bilim adam olduunu iittim, ama hangi bilimle ilgisi var, bilmiyorum. Mitya: - Eee, can cehenneme! diye kfretti. Ben de bilmiyorum kira olduunu. Herhalde alan biriydi. Zaten hepsi ad heheriflerdir. Ama, Rakitin kendine bir yer bulur. Gerekirse ine deliginden geer. O da Bernard gibi biri. Ah, o Bernard'lar yok mu! Her yer sr ile Bernard'larla doldu. Alyoa srarla:208 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 209 Canm neden yle diyorsun? diye sordu. Benim iin, benim davamla ilgili bir yaz yazmak is tiyormu, edebiyattaki balangc yle olacakm. Bunun iin, beni ziyarete geliyormu, kendisi syledi. Yazsna bir y, vermek istiyormu, ldrmeden yapamazd, onu evre mahvetti:* gibi eyler yazacakm. Yazsnda biraz sosyalizm koku su olacakm, yle dedi. Eh, varsn yle olsun, madem yon-olacak, varsn yle olsun, bana vz gelir! van aabeyimi sevmiyor, ondan nefret ediyor. Senden de pek holanmyor. Ama onu kovmuyorum. nk zeki adam. Yalnz ok bbrleniyor Bak demin ona: .Karamazoviar akak deildirler, filozofturlar nk gerekten Rus olan tm insanlar filozofturlar. Sen ise geri tahsil grdn, ama filozof deilsin, sen ad herifin birisin dedim. fkeyle gld. Bunun zerine ona. de misliebs non est disputardum! *) dedim. Nasl ta gediine koydun: mu? Hi olmazsa klsikleri bildiimi ortaya dktn; Mitya bunu sylerken birden kahkahalarla glmeye balamt. Alyoa, glmesini keserek: Peki neden mahvoluyormussun? Demin yle dedin ya? diye sordu. Neden mi mahvoldum? Hm, hm! in zne bakarsan... Hepsini tm olarak ele alrsak, Tanr'ya yazk oluyor Ben onun iin mahvoluyorum ite! Nasl Tanr "ya yazk oluyor yani? Dnsene bir kez: herey o sinirlerde; insann banda, yani orada beynin iinde sinirler var ya... Hay Allah kahretsin onlar. Bunlarn ite byle kck kuyruklar var... Yani senin anlayacan sinirlerin kk kuyruklar var. te o kuyruklar titredi mi... Yani senin anlayacan, ben herhangi bir eye gzlerimi evirip baktm m, o kuyruklar titremeye balyorlar... Onlar titredi mi de, zihinde, grdm eyin hayali canlanyor... Hem de hemen deil, ksa bir andan sonra... Bir saniyecik geiyor... Bylece an dediimiz ey meydana geliyor. Daha dorusu an deil... Hay Allah Allah kahretsin o an... Bir hayal, yani bir cisim, ya da bir olay her ne kann ars ise grdm o ey, ne ise hayalimde canlanyor... te grdm onun iin grebiliyorum, grdkten sonra da dnebiliyorum... Bunlar hep sinirlerin kuy(*) Ltince: Bu dnce tartlmaz. (Dnce, Rusa yazlmtr). rklar titreiyor diye oluyor, yoksa benim bir ruhum var, ben bir eyin suretiyim, birinin benzeriyim diye olmuyor. Tm bunlar samalktan baka bir ey deil. Bunlar bana daha dn Mihayl anlatt, bu szleri dinler dinlemez btn varlm tutuur gibi oldu. Bilim harika bir ey Alyoa! Bundan sonra yeni insanlar olacak, bunu anlyorum... yleyken gene de Tann'ya yazk oluyor. Alyoa: Bu da iyi! dedi. Yani Tanr'ya yazk olmas iyi, yle mi? Her eyin z kimya, kardeim kimya! Yaplacak ey yok, sayn rahibini, ltfen azck teye gidin, kimya geliyor! Tanr'ya gelince, Ra-kitin onu sevmiyor, ah, hi. sevmiyor! Hepsinin en zayf noktas bu! Ama bunu, saklyorlar. Yalan sylyorlar. Yapmack tavrlar takmyorlar. Peki, sen eletirilerinde bunlar m ileri sreceksin?* diye sordum. Gld: Aktan aa yle bir ey yapmama imkn vermezler !; dedi. Peki, nasl olur? Bundan sonra insan ne yapar? Tanr'sz ve ahiretsiz nasl yaar? Byle bir eyi ileri srmek her eye izin verileceini, her eyin yaplabileceini savunmak deil mi? dedim. Gld. Peki, sen bunu bilmiyor muydun? Zeki bir insan her ey yapabilir. Zeki adam karda yrr de izini belli etmez, sen ise ldrdn ama yakalandn, imdi de hapiste ryorsun! dedi. Hem de bunlar kime syledi? Bana. Domuzolu domuz! Eskiden bylelerini kap dar atardm, imdi ise dinliyorum. Birok doru drst eyler de sylyor. Akllca eyler de yazyor. Bundan bir hafta nce bana bir yazsn okumaya balad. Mahsus o yaznn iinden satn kopya ettim, ite bak burada. Mitya, acele ile yeleinin cebinden bir kt karp okumaya balad: Bu sorunu zmlemek iin, insann hereyden nce kendi kiiliini, gerek yaants ile atma haline getirmesi gerekir! Anladn m, anlamadn m? Alyoa: Hayr, anlamyorum, dedi. Merakla, dikkatle Mitya'ya bakyor, szlerini dinliyordu. Ben de anlamyorum. Anlalmaz, belirsiz bir ey. Buna k, akllca sylenmi. Rakitin, imdi herkes yaz yaz-210 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KAHDELER 211 yor, nk evre yle diyor... evreden korkuyorlar. Siir de yazyor namussuz herif. Hohlakova'nn ayana vg yazm, ha, ha, ha! Alyoa: Duydum, dedi. Duydun mu? iiri dinledin mi? Hayr. Bende var, dur sana okuyaym Sen bilmiyorsun, sana anlatmadm, bu bal bana bir hikye! Namussuz herif! hafta nce beni kzdrmay aklna koydu! Bak, sen aptal gibi bin ruble yznden yakay ele verdin, ben ise yz elli bin rubleyi kvracam, dul bir kadnla evlenip Petersburg'da kr-gir bir ev alacam. diyordu. Sonra bana Hohlakova'ya kur yaptm anlatt. O kadn genken zeki deildi, krk yanda ise anlalan tmden akln karm. Rakitin: Evet, duygulu, kadn, ok duygulu kadn diyordu. te ben de onu bu ynnden yakalayp ele geireceim. Evlendikten sonra, onu Petersburg'a gtreceim, oraya gidince de bir gazete yaynlayacam. Bunlar sylerken zevkten pis pis az sulanyordu. Aznn sulanmas Hohlakova ile ilgili deildi. O yz elli bin rubleyi dndke sulanyordu az. Sonunda beni de inandrd. nandrd ya! Bana geliyor, her gn: Oltaya geliyor diyordu. Sevinten etekleri zil alyordu. Sonra birden durup dururken kovulmu: Perhotin Piyotr lyi daha baskn km. Aferin ona! Vallahi o aptal kadn

sadece bunu kovdu diye, yle bir perdim ki! te Rakitin beni ziyaret ettii sralarda o iircii yazm. mrmde ilk kez, ellerimi kirletip iir yazyorum, birinin gnln elmek iin! Yani yararl bir i iin. Ama o budala kadnn elindeki paralar aldktan sonra, vatandalarmza yararl olacak bir ite kullanabilirim onlar! diyordu. Zaten hepsi her adilii savunmak iin, vatandaa yararl olacak bir bahane bulurlar! Ne dersen de, senin o bayldn Pukin'den daha gzel yazdm ite. nk aka niyetine yazdm bir iirin iine bile vatandan duyduu aclar sokabildim. diyordu-Pukin iin ne demek istediini anladm. Demek istiyordu ki eh Pukin gerekten yetenekleri olan bir adamd, ama sadece iirlerinde kadn ayaklarn dile getirdi. stelik iirleri ile yle bir bbrleniyordu ki!... Bu tiplerde yle bir kendini milik, yle bir kibir vardr ki. Gnlmn perisinin yi olsun diye! iirine bu ismi dnm. Amma da kak lerif! Ab, ne ayaktr, o ayak, Azck imi ayak! Doktorlar yazar il, Kartrrlar ileri, eziyet ederler ona. zntm ayacklar iin deil, Varsn Fuki vsn onlar, zlemini ekiyorum kk bir ban, Anlamayan dnceleri. Azck anlyordu nceleri Ama ite engel oldu ayack. Ba dnebilsin diye artk yi olsun ayack. Kpolu kpek, dorusunu sylemek gerekirse, gzel bir sz oyunu yapm! Gerekten, vatanda da sokmu iirin iine. Kovulduu zaman yle bir kzm ki! Dilerini gcrdatp duruyordu. Alyoa: ntikamn ald bile, dedi. Hohiakova iin bir yaz yazm. Alyoa bunu syledikten sonra, ksaca Dedikodu gazetesinde yaynlanm olan rportaj anlatt. Mitya kalarn atarak: Muhakkak odur, odur! diye tekrarlyordu. Muhakkak onur! BU rportajlar... Bilmez miyim ben... imdiye dek, rnegin Grusa iin? alaklklar yazlmtr! br iin de, Katya iin de yle! Hm, hinim... Dnceli bir tavrla odada bir aa, bu yukar dolat. Alyoa bir sre sustuktan sonra: p. ~~~ Aabey, yannda fazla kalamam, dedi. Yarn senin iin korkun bir gndr: Tanr, senin iin ne yar-gda bulunursa o olacak... yleyken ayorum sana, dolap , yor, asl nemli olan iten sz edecek yerde, nelerden sz Diyorsun... Mitya heyecanla szn kesti: ~~~ Hayr, ama, dedi. Neden sz edeyim istiyorsun? O212 KARAMAZOV KARDELER Pis kokulu kpekten mi sz edeyim? O katilden mi? Bu konuda seninle yeteri kadar konutuk. Artk o pis kokuludan o pis kokulu kadnn olundan*' sz etmek istemiyorum. Tanr cann alacaktr, bak greceksin. Sus konuma! Heyecanla Alyoa'ya yaklat ve birden onu pt. Gzlerinde kvlcmlar oynayordu. Garip bir cokunluk iinde: Rakitin bunu anlamaz, diye sze balad. Ama sen, sen her eyi anlarsn. Onun iin senin yolunu gzlyordum ite. Bak, oktandr burada, bu plak duvarlarn arasnda sana bir ok eyler sylemek istiyordum. Ama en nemlisini bir trl sylemiyordum. Daha zaman gelmemi gibi geliyordu bana. imdi, artk son dakika geldi. Artk sana iimi dkebilirim. Son iki ay iinde kendimi yepyeni bir insan olarak hissettim kardeim. imde yeni bir insan dodu! imdiye dek iimde hapismis. Eer bama bu felket gelmeseydi, belki de hi bir zaman ortaya kmayacakt. Korkun bir ey! Madenlerde yirmi yl boyunca ekile maden kracakmm. Korkmuyorum bundan hi! imdi baka bir ey bana korkun grnyor: O iimde uyanan yeni insann benden uzaklamas! Orada, topran altnda, madenlerde bile, insan, yan-banda kendisi gibi krek mahkmu ve katil olan bir insanda bir yrek bulabilir ve onunla anlaabilir. nk insann orada da yaamas, sevmesi, ac ekmesi mmkndr! O krek cezasna arptrlm insann iinde donmu olan yreini yeniden diriltmek, yllarca onu tedavi etmek ve sonunda artk yksek bir ruhu, ac eken bir varlk olarak karanlklardan aydnla karmak, bir melek yaratmak, bir kahraman yaratmak mmkndr! Oysa, orada bunlarn says yzleri bulur, hepsinin durumundan da hepimiz suluyuz! Neden bana yle bir anda, ryamda o yavru grnd? Yavru neden zavall idi? yle bir anda onu grm olmam, ilerde olacaklar bildiren bir eydi. Ben yavru> iin oraya gideceim ite. Gideceim, nk herkes, herkesten sorumludur. Tm yavrular iin gideceim. nk yavrularn k de. by de vardr. Hepsi oluk ocuktur ite. Ben hepsi iin gideceim. nk birinin, herkesin yerine gitmesi gerekir-Ben babam ldrmedim, ama oraya gitmem gerekiyor. Cezam kabul ediyorum! Bu dnce iime burada, u duvarlarn arasnda dodu! Orada o kadar ok insan 'var ki, topran altnda, KARAMAZOV KARDELER 213 rinde eki vzlerce insan var. Ah, evet, zincire vurulmu olacaz, zgrlmz olmayacak, ama o zaman, o byk acmz iinde hepimiz sevin' Kavuarak yeniden domu gibi olacaz; sevinsiz ne insan yaayabilir, ne Tanr varolabilir, nk sevinci Tanr yaratr, biz ite ona kavuacaz. Bu sevinci vermek Onun bir stnldr. Onun yceliidir... nsan dua iinde erimeli! Ben orada, topran altnda Tanrsz ne yaparm? Rakitin yalan sylyor! Tanr'yi dnya yznden kovsalar da, biz orada, topran altnda, O'na snacak bir yer buluruz! Krek mahkmu olan bir insann Tanrsz yaamas imknszdr, krek mahkmu olmayan bir insandan daha da imknszdr! te o zaman bizler, toprak altnda yaayanlar, topran derinliklerinde neeyi veren Tanr'ya, yreimizden kopan bir vg arks okuyacaz! Yasasn Tanr ve Tanr'nn insanlara verdii sevin! Seviyorum onu ben!

Mitya, acayip sylevini verirken neredeyse tkanacak gibi oluyordu. Yz sararmt, dudaklar titriyor, gzlerinden yalar akyordu. Evet, hayat dopdolu bir eydir ve topran almda da .bir hayat vardr, diye tekrar sze balad. imdi ne kadar yaamak istediimi, yaamak iin ne kadar mthi bir istek duyduumu bir bilsen. bu istein tam da bu plak duvarlarn arasnda olduum bir srada iimde uyanmasna aar kalrsn! Rakitin bunu anlamyor. Onun tek istedii bir ev yaptrmak ve iine kirac oturtmaktr. Ama ben seni bekliyordum. Hem ac ekmek nedir ki? Ben ac ekmekten korkmuyorum, hatta acnn sonu gelmese bile! imdi korkusuzum artk. Ama eskiden korkuyordum. Biliyor musun, belki mahkemede bile hibir karlk vermeyeceim... Hem bana yle geliyor ki, imdi iimde mthi bir g var. imde bu g varken, tm aclar yenebilirim. Yeter ki, kendi kendime her an Ben varm diyebileyim! Binlerce ac iinde kvransam da, ikence altnda inleyip rpnsam da varm! kence cenderesi iinde de olsam varm, gnei gryorum ya! Hatta Snesi grmesem bile onun varln biliyorum ya. Gnein var olduunu bilmek ise, zaten hayatn kendisidir. Alyoa, koruyucu meleim benim, btn bu felsefi dnceler beni Mahvediyor. Allah kahretsin bunlar! van aabeyim... Alyoa:214 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 215 Ne olmu van aabeyine? diye szn kesecek oldu, ama Mitya iitmedi. Biliyor musun? Eskiden iimde hi phe yoktu. Ama, herey iimde gizliydi. Belki de btn dnceler bilinaltnda bulunduu iin sarholuk ediyor, dvyordum herhalde. Onlar uslandrmak, ezmek iin. van aabeyim, Rakitin gibi deil, onun da gizli bir ide'si var. van aabeyim, Sfenks gibidir, hep susuyor, hep susuyor! Bana ise Tanr ikence ediyor. Zaten zldm tek ey de budur. Ya Tanr diye bir ey yoksa? Ya Rakitin haklysa, ya bu insanln uydurduu bir dnceyse? Eer Tanr yoksa, demek ki Dnya'nn efi, Evren'in efi insandr. ok gzel bir ey dorusu! yi ama Tanr olmazsa insan nasl iyi olabilir? Sorun bu ite! Benim hep dndm budur. nk, eer Tanr yoksa, o zaman insan kimi sevecek, kime kars minnet duyacaktr? Kime vg dolu ilhiler okuyacaktr? Rakitin alay ediyor. Rakitin Tanr da olmasa, insanl sevmenin mmkn olduunu sylyor. Ama bunu ancak o smkl olan ileri srebilir. Ben yle bir eyi kabul edemem. Rakitin iin yaamak kolay. Bugn bana, insan haklarnn geniletilmesi iin urarsan, daha iyi edersin. Hatta rnein, sr etinin pahahlamamas iin de olsa... byle bir ey iin urarsan, insanla, felsefe yrtmekten ok daha byk bir yarar saglams olursun! dedi. Buna karlk ona hemen iyi ama. Tanr'ya inancm olmazsa, o sr etinin fiyatn frsat bulursan kendin ykseltirsin, her bir kuruun zerine bir ruble koyarak! dedim. Bana kzd. yi ama iyilik nedir? Bana karlk ver. Aleksey. Benim iyilik olarak kabul ettiim ey baka, inli'nin iyilikten anlad ey bakadr. Demek ki, iyilik deien bir eydir. yle deil mi? Yoksa insana gre deien bir sev deil mi? etin bir sorun bu. Bunu dnerek iki gece uyku uyumadm sylersem, benimle alay etmezsin deil mi? Simdi orada, insanlar nasl olup da bu konuda hi bir sev dnmeden yaayabiliyorlar, diye hayret ediyorum. Bir hayhuydur gidiyor! vann Tanrs yok. Onun sadece bir ide'si var. Ama benim lme gre deil. Hem van susuyor. yle sanyorum ki van masondur. Kendisine sordum... sustu. Onun itii pnardan su imek istedim... hi bir ey sylemedi, hep sustu. Yalnz bir tek sz syledi. Alyoa hemen: Ne dedi? diye sordu. Ona madem yle, demek ne yaplrsa yaplsn, hepsi ho grlebilir, yle mi? diye sormutum. Kalarn att: Babanz Fiyodor Pavlovi domuzun biriydi, ama doru dnyordu diye karlk verdi. Bundan baka hibir ey sylemedi. Bu Rakitinn szlerinden daha da nemli. Alyoa ac ac: Evet, dedi. Ne zaman sana gelmiti? Bunu sonra sylerim, imdi konuacamz baka eyler var. imdiye dek sana van iin hemen hemen hi bir ey sylemedim. Hep sona brakyordum bunu. Buradaki iim bitip de mahkemenin karar bildirildikten sonra sana baz eyler anlatacam. Her eyi anlatacam! Burada, bu iin iinde korkun bir ey var... sen de bana bu ite hakem olursun. imdi ise, bundan sz etmeye balama! imdi sus. Bak sen yarndan, o mahkemeden sz ediyorsun, oysa inanr msn ben bu konuda hibir ey bilmiyorum. Sen o avukatla konutun mu? Avukat da neymi? Ona hereyi syledim. Yumuak herifin, bakentin zppelerinden biri. Bemard'n teki o! Yalnz benim hi bir szme en kk bir inanc bile yok Cinayeti benim ilediimi sanyor, dnsene! Artk bunu anlyorum. Peki, madem yle, neden buraya beni savunmaya geldiniz?* diye sordum. Hepsinin suratna tkreyirn. Bir de doktor getirtmiler, beni deli olarak gstereceklermi. Buna raz olamam. Katerina vanovna, grevini sonuna dek yapmak istiyor. Mitya bunu sylerken ac ac gld. Kadn deil, kedi! Acma bilmeyen bir yrek! Oysa daha o zaman Mokroye'de onun hakknda o yce bir fke gsterebilecek bir kadndr* dediimi biliyor! Kendisine bildirmiler. Evet, ifadeler oald, denizde kum gibi! Grigoriy hep kendi bildiini okuyor. Grigoriy namuslu adamdr, ama aptaln biridir. Birok insanlar aptal olduklar iin namusludurlar. Rakitin yle dnyor. Grigoriy bana dman. Baz Asanlarla dost olmaktansa, dman olmak daha karl oluyor. Bunu sylerken Katerina vanovna'y kastetmek istiyorum. Korkuyorum! Ah yle korkuyorum ki, mahkemede be bin rubleyi aldktan sonra o yerlere kapan anlatr diye. sonuna kadar borcunu deyecektir. Ama fedakrln iste-n 216 KARAMAZOV KARDELER miyorum. Herhalde mahkemede beni utandracaklar. Buna nasl dayanrm? Ona gidip rica et, bunu mahkemede sylemesin, Alyoa! Olmaz m? Hay Allah! Ziyan yok, buna da dayanrm! Ama ona acmyorum. Kendisi istedi bunu. nsan ne ekerse onu bier. Ben de syleyeceimi sylerim, Aleksey! Gene ac ac gld:

 Yalnz... yalnz, Grua, Grusa ne olacak? Hay Allah! Birden gzleri yaararak: Grua ne diye imdi byle bir zntye katlanyor sanki? diye bard. Beni mahvediyor. Onu dnmek beni kahrediyor, beni ldryor! Biraz nce buradayd. Bana anlatt. Bugn onu ok zmsn. Biliyorum, Allah kahretsin o huyumu. Kskandm onu! Kendisi yanmdan ayrlrken piman oldum, ptm onu. Ama, zr dilemedim. Alyoa: Neden dilemedin? diye bard. Mitya. birden hemen hemen neeli bir tavrla glmeye balad: Allah senin gibi sevimli bir ocuu gnn birinde ilediin bir kabahat iin zr dilemekten korusun! zellikle sevdiin kadndan! zellikle ondan! Ona kars ne kadar byk bir kabahat ilemi olursan ol zr dileme. nk, kadn denilen varlk, yle Allahn bels bir ey ki! Artk onlardan anlarm ben, baka eyden anlamasam bile hi deilse kadndan anlarm! Hele bir kabahatini akla, Suluyum, beni bala, zr dilerim de, bak sulamalar nasl yayor zerine! Ta atlasa kadn dpedz ve grlt patrd etmeden balamaz! Seni yerin dibine batrr, ilemediin sular bile bir bir ortaya dker, hi bir eyi unutmaz, stelik kendinden de bir eyler katar, ancak o zaman balar. Hem de en iyisi. aralarndan en iyisi de olsa yle yapar! Ne varsa dibine kadar kazr, tm kalntlar bana kakar. Tm kadnlarn iinde, byle canavarca bir yaratk vardr. O melek dediimiz kendilerinden yoksun yaayamadmz varlklar var ya, hepsinde ayn canavarlk vardr! Bak sana bir ey syleyeyim, yavrum; bunu yrekten ve aktan aa sylyorum: Her na muslu erkek muhakkak, herhangi bir kadnn boyunduruk altndadr. Ben bu kandaym; hem bu bir kan deil, iimden gelen bir duygu. Erkek, vicdanl olmal. Hem byle KARAMAZOV KARDELER 217 duygular beslemesi, ona leke getirmez! Bir kahraman bile, hatta Sezar'n kendisi bile lekeleyemez! Ama ne olursa olsun, hi bir zaman, hi bir ey iin zr dileme! Bu kural aklnda tut: Bunu sana, kadn yznden mahvolmu olan aabeyin Mitya sylyor... Evet, Grua'dan zr dilemektense, gnln herhangi bir baka eyle alrm, daha iyi. Ona tapyorum Aleksey, ona tapyorum! Yalnz o bunu farketmiyor. Hayr, hep sevgiyi az buluyor. Beni de, sevgiyi de mahvediyor. Eskiden yle miydi ya! Eskiden beni deli eden vcudunun o ldrtan Kvrmlaryd, imdi ise ruhuna k oldum, onu kendi ruhumun iine aldm, onun sayesinde adam oldum! Bizi evlendirirler mi dersin? Eer byle bir ey olmazsa kskanlktan lrm! Her gn ryamda bir eyler gryorum... sana benim iin ne syledi? Alyoa, daha nce Gruenka'dan duyduu btn szleri tekrarlad. Mitya, hepsini ayrntl olarak dinledi, birok ey-lerii tekrar tekrar sordu ve duyduklarndan memnun kald. Demek kskandm iin kzmyor, yle mi? diye bard. Tam anlamyla kadn ite! Benim de acmak bilmeyen, zalim bir yreim var demiti ha! Ah, zalim olanlar ylle severim ki. Geri beni kskandklar vakit, buna dayanamam. Onunla mrmz dmekle geecek. Ama, onu seveceim, lnceye kadar seveceim! Bizi evlendirirler mi dersin.? Mahkmlar arasnda nikh kymazlar m? Al sana bir soru! Bunu yapmazlarsa onsuz yaayamam... Mitya, kalarm atarak odada bir aa, bir yukar dolat, ierisi hemen hemen karanlk olmutu. Mitya, birden mthi bir zntye kaplmt: Demek bir sr var diyor, bir sr varm yle mi? Demek mz ona kar bir tertip hazrlyormuuz, iin iine de o Katya varm, yle mi? Hayr, kzm Gruenka, bu i bildiin gibi deil. Sen burada azck yanldm, o budala kck kadn aklnla yanldm! Alyoa, kardeim syle. Sana srrmz aacam da ne olacak sanki! evresine baknd, hzl admlarla karsnda duran Al-yoa'ya yaklat ve gerekte hi kimse onlar iitemeyecei halde, gizli bir ey yapyormucasna ona bir eyler fslda-aa balad. Oysa onlar hi kimse iitemezdi: htiyar gardiyan, kede bankn zerinde uyukluyordu, Mitya'nn soy-218 KARAMAZOV KARDELER ledii szlerin nbeti erlerin bulunduu yere kadar duyul-masna da imkn yoktu. Mitya acele ederek: Sana srrmz olduu gibi aacam! diye fsldyordu. Sonradan alacaktm zaten, nk sana danmadan hi karar verebilir miyim? Sen benim her eyimsin. Geri van'n hepimizden byk olduunu sylerim ama, sen benim koruyucu meleimsin. Yalnz senin kararna gre hareket ederim. Belki de asl hepimizden stn olan sensin, van deil. Bu i, bir vicdan meselesi... Syleyeceim ok byk bir srdr, o kadar byk ki, kendim bu ile ba edemiyorum, bu yzden hereyi sen gelinceye kadar erteledim. Bununla birlikte imdi karar vermek iin henz erken. nk mahkemenin kararn beklemek gerekiyor: Mahkeme kararn verdi mi, sen de kaderimi tayin edersin. imdi karar verme: imdi sana syleyeceim, ne olduunu iiteceksin ama, daha karar verme. Dur ve sus. Sana hereyi aklayacam. Sana yalnz dncemi syleyeceim. Ayrntlara girmeyeceim, ama sen sus. Ne bir soru sor, ne bir hareket yap. Kabul ediyor musun? Hay Allah, peki gzlerini ne yapacam? Korkuyorum ki, sussan bile gzlerin dorusunu syleyecektir. Ah, yle korkuyorum ki! Alyoa dinle: van aabeyim bana kamay teklif ediyor. Ayrntlarn aklamyorum! Her ey nceden hesap edilmi, herey dzenlenecekmi. Sus, kararn verme. Grua ile Amerika'ya gidecekmiiz. Ben Grua'sz yaayamam ki! Eer orada onu benim yanma brakmazlarsa ne olacak? Mahkmlar evlendiriyorlar m? van aabeyim: Hayr, evlendirmezler diyor. yi ama ben orada, toprak altnda elimde ekile Grua'sz ne yaparm? O ekile kafam param para ederim! br trl davransam, ayp olmaz m? yle yaparsam ac ekmekten kanm olacam. Yolum gsterilmiken, gsterilen yolu reddetmi olacam. Varlm temize karacak yol varken, sola saparak, doru yoldan ayrlm olacam, ivan, Amerika'da nsann iinde iyi niyet varsa! topran altnda olduundan, daha yararl olabilirmi, yle diyor. yi ama, bizim toprak altnda Tanrya okuyacamz ilhiler ne olacak? Amerika ne ki? Amerika'da yine bir urama, bir didinme balayacak. Hem yle sanyorum ki, Amerika'da pek ok dolandrclk da var. Ben ise haa gerilmekten kam olacaKARAMAZOV KARDELER 219

m! te onun iin sana sylyorum Aleksey. Bir sen bunu anlayabilirsin, baka kimse anlayamaz. Bakalar iin bunlar samalk, deli samas gibi bir ey, o sana minnet dolu ilhiler konusunda sylediklerim. Bakalar, delirmi ya da .budala derler adama! Oysa ben delirmedim, budala da deilim. van, Tanr'y ven ilhiler dediim vakit, ne dediimi anlyor. Ah ok iyi anlyor. Ama karlk vermiyor, susuyor. Tanr'y ven ilhilere inanmyor. Bir ey syleme, bir ey syleme, bana nasl baktn grmyor muyum? Kararn verdin bile! Verine kararn! Bana ac, ne olursun, ben Grua'sz yaayamam! Mahkemeyi bekie! Mitya, szlerini bitirdi. Kendinden gemi gibiydi. Alyo-a'y iki omuzundan tutmu ve bir eylere susam o ateli gzlerini, taa aabeyinin gzlerinin iine dikmiti. nc kez olarak yalvaran bir sesle: Mahkmlar evlendirirler mi? diye sordu. Alyoa, derin bir aknlk iinde dinliyordu. Tm varl sarslmt. Bana yalnz unu syle! dedi. van ok mu srar ediyor? Hem bu ilk olarak kimin aklna geldi? Onun. onun aklna geldi. O srar ediyor! nce bana gelmiyordu. Sonra birden bundan bir hafta nce geldi ve szlerine hemen bu iten sz ederek balad. ok, ok srar ediyor. Rica bile etmiyor! Emrediyor! Kendisine, sana yapm olduum gibi, iimdekileri akladm ve Tanr'y ven ilhilerden sz ettiim halde, szn dinleyeceimden hi kukusu yok. Bana hereyi nasl dzenleyeceini anlatt. Bu konuda ne renmek gerekirse, hepsini renmi, hazrlam. Ama, bunlar sonra anlatrm. Neredeyse ldracak kadar istiyor bunu. En nemlisi de para: Kaman iin en bin ruble, Amerika'da yerlemen iin de yirmi bin veririm diyor. On binle mkemmel bir ka dzenleriz diyor. Alyoa gene: Bana da bunu hi sylememeni tembih etti yle mi? diye sordu, Hi bildirmeyecekmiim, hi kimseye, en nemlisi sana bildirmeyecekmiim. Ne olursa olsun, sana hi sylemeyecek-miim! Herhalde senin karnda sanki kendi vicdanm varm gibi konuacamdan korkuyor. Bunu sana akladm kendisine syleme. Sakn syleme!220 KARAMAZOV KARDELER Alyoa: Haklsn! dedi. Mahkeme kararn vermeden nce bu konuda karar vermek imknsz! Mahkemeden sonra kendin karar verirsin. Zaten o zaman iinde yepyeni bir insan bulacaksn, ite karar o yeni insan verecek. Mitya, ac ac glmseyerek: Yeni bir insan m bulacam, yoksa bir Bernard m? imde bir Bernard bulursam, o ancak Bernard'lara yakr bir karar verir! yle sylyorum, nk galiba adi bir Ber-nard'dan baka bir ey deilim. yi ama, iyi ama,, beraat etmekten hi umudun yok mu aabey? Mitya, sinirli sinirli omuzlarn silkerek hayr anlamnda ban sallad. Birden acele ile: Alyoa, yavrum, gitme zaman geldi! Gardiyan avluda baryor. imdi buraya gelecek. Artk ge kaldk... Ynetmelie kar gelmeyelim... abuk beni kucakla, p beni ve hacla kutsa yavrum, ne olursun, yarn beni bekleyen o korkun hatan nce beni kutsaman istiyorum... Kucaklaarak ptler. Mitya birden: van'a bak, bir taraftan kamay teklif ediyor, br taraftan cinayeti ilediime inanyor! Dudaklarnda hznl bir glmseyi belirmiti. Alyoa: Sen, kendisine buna inanp inanmadn sordun mu ki? Hayr sormadm. Sormak istiyordum ama. gcm yetmedi, soramadm. Hem ne ziyan var? Zaten gzlerinden anlyorum. Her neyse, hadi gle gle! Bir kez daha acele ile ptler. Alyoa artk kaca srada Mitya birden ona tekrar seslendi: Karmda bir dursana, evet, ite yle. Sonra Alyoa'y gene iki eliyle omuzlarndan yakalad. Yz birden bembeyaz olmutu. yle ki karanlkta bile ok belli oluyordu. Dudaklar arplmt. Alyoa'nn gzlerinin iine bakyordu. Birden kendinden gemi gibi: Alyoa, Tann'nn karsndaymm gibi bana gerei' btn gerei olduu gibi syle: benim ldrdme inanyor musun, inanmyor musun? Gerei syle, yalan sylemeAlyoa sanki gizli bir g kendisini yakalayp sarsm gibi KARAMAZOV KARDELER . 221 oldu ve yreine sivri bir eyin saplandn hissetti. akn akn: Yeter canm, ne oluyorsun?... diye kekeledi. Mitya: Gerei syle bana! Tm gerei, olduu gibi! Yalan syleme! diye tekrarlad. Alyoa birdenbire gsnn derinliinden geliyormu gibi titrek bir sesle: Senin katil olduuna bir an bile inanmadm! dedi ve bu szlerinin doru olduuna Tanr'y tank gsteriyormu gibi sa elini yukar doru kaldrd. Derin bir mutluluk Mitya'nn yzn birden aydnlatt. Baygnlktan sonra kendine gelirken iini ekiyormu gibi szlerini uzata uzata: Teekkr ederim sana! dedi. imdi beni yeniden hayata kavuturdun... nanr msn? imdiye dek sana bunu sormaktan korkuyordum. Evet senden, senden korkuyordum! Her neyse, git, git! Yarn iin bana g verdin, Tanr senden raz olsun. Mitya bunlar syledikten sonra son olarak iinden gelen bir istekle: Haydi gle gle, van' sev! dedi. Alyoa Mitya'nn yanndan gz yalar iinde kt. Mitya'nn byle bir alnganlk gstermesi, kendisine Alyoa'ys kar bile byle bir gvensizlik duymas, zavall kardeinin nasl kar yolu bulunmayan bir ac ve umutsuzluk uurumunun dibinde bulunduunu gzlerinin nne serivermisti. Daha nce onun bylesine bir umutsuzluk iinde bulunduunu aklna bile getirmemiti. Birden onun acsn paylamak isteinden doan sonsuz bir ar. tm benliini sard ve onu bir anda

bitkin bir hale getirdi. ini yakan bir ate vard, mthi bir ac iindeydi. Birden biraz nce Mitya'nn var.' sev!-, szlerini hatrlad. Zaten kendisi de o srada van'a gidiyordu ite. Onu daha sabahleyin muhakkak grmeliydi. van'a da en az Mitya'ya olduu kadar zlyordu. Hele imdi Mitya ile grtkten sonra, znts her za-^ankinden daha da artmt.222 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 223 SEN DELSN, SEN DELSN! Alyoa van'a giderken Katerina vanovna'nn kirac olarak oturduu evin nnden, gemek zorunda k:ald. pence relerde k vard. Alyoa birden durdu, ieri girmee karar verdi. Katerina vanovna'y grmeyeli artk bir haftadan faz-la bir sre gemiti. Bundan baka belki de van'n o anda gen kadnn evinde olaca aklna gelmiti. zellikle byle bir gnn arifesinde orada bulunmas daha aklla uygundu Kapy alp bir cin feneri ile aydnlatlm olan merdivenden yukar kmaya balad srada, birinin aaya iindiini grd. Onunla kar karya gelince de bunun aabeyi olduunu farketti. Demek ki van, artk Katerina vanovna'nn yanndan ayrlyordu. van Fiyodorovi, souk bir tavrla: Ah, demek gelen sendin yle mi? dedi. Eh, Allahasmarladk. Onun yanma m gidiyorsun? Evet. Gitmesen daha iyi olur, nk, heyecan icinde, yanma gidersen, daha ok sinirlerini bozarsn. Yukardan, o anda alan kapdan bir ses iitildi: Hayr, hayr, Aleksey Fiyodorovi! Onun yanndan m geliyorsunuz? Evet, onu ziyaret etmitim. Bana bir ey sylemeniz iin mi, gnderdi sizi? Girin Alyoa, siz de geri dnn van Fiyodorovi! Muhakkak geri dnn, iitiyor musunuz beni? Katya'nn sesinde yle emredici bir anlam vard ki, van Fiyodorovi, bir an kararszlk gstermekle birlikte, gene de Alyoa ile tekrar yukar kmaya karar verdi. Kendi kendine, sinirli sinirli: Demek dinliyordu! dire fsldad, ama Alyoa ne dediini iitmemiti. van Fiyodorovi salona girerek: zin verirseniz paltoma karmayaym! dedi. Oturmayacam da. Bir dakikadan fazla kalmayacam/ Katerina vanovna: Oturun Aleksey Fiyodorovi! dedi ama kendisi ayakta sald. Bu sre iinde az deimiti. Ama koyu renk gzlerinde jfkeli bir ate yanyordu. Alyoa, sonradan gen kadnn kendisine o anda olaanst denilecek derecede gzel grnd-n hatrlayacakt. Bana sylemenizi tembih ettii ey, neydi? Alyoa, gen kadnn yzne bakarak: Sizden bir tek ey istiyor, dedi. Kendinize acmanz ve mahkemede... Bunu sylerken ne diyeceini bilemiyormu gibi bir an zararsz kald, sonra devam etti: a...aranzda... daha ilk tantnz sralarda... o kentte... olup biten eyleri aklamamanz. Gen kadn ac ac glerek: Yaa, o paralar iin onun karsnda yerlere kapandm sylemeyeyim demek! Peki kendisi iin mi, yoksa benim iin mi korkuyor? Korumam istiyor... ama kimi? Onu mu, kendimi mi? Syleyin Aleksey Fiyodorovi? Alyoa ne demek istediini anlamak iin ona dikkatle bakarak yavaa: Onu da, kendinizi de! dedi. Gene kadn, fkeyle ve sert bir tavrla: yle desenize, dedi ve birden kzard. Sonra, tehdit eder gibi: Siz daha -benim nasl bir insan olduumu bilmiyorsunuz Aleksey Fiyodorovi, dedi. Ho ben de daha kendimi Onmuyorum ya! Belki de yarn sorgu bittikten sonra, beni faklarnzn altnda inemek istediini duyacaksnz. Alyoa: Drst bir ifade vereceksiniz! dedi. Zaten gereken de budur. Katerina vanovna, dilerini skarak: Kadnlar, sk sk drstlkten ayrlrlar! dedi. Daha bir saat ncesine dek, o canavara elimi srmenin bile benim iin korkun bir ey olduunu dnyordum... Ylana dokun-mak gibi bir eydi... Oysa imdi gryorum ki, hayr, hi de yle deil, o benim iin hl insan! Hem bakalm, o mu ldrd? Bakalm o mu ldrd? birden hzla van Fiyodorovi'e doru dnerek is-r 224 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 225 terik bir kadn gibi tiz bir sesle sormutu. Alyoa, hemen gen kadnn ayn soruyu kendisi daha gelmeden belki bir dakika nce van Fiyodorovi'e sormu olduunu, hatta bunu ilk olarak deil, belki yznc kezdir sorduunu ve konumalarnn bir kavga ile sona erdiini anlad. Katerina vanovna, gene van Fiyodorovi'e doru dnm olarak devam etti. Smerdyakov'a gittim... Bir baba katili olduuna beni sen inandrmtn! Yalnz sana inanmtm! van Fiyodorovic, kendisini zorluyormu gibi hafife gld. Alyoa, Katerina vanovna'nn ona Sen dediini duyunca irkildi. Byle ilikileri olduunu aklndan bile geiremezdi. van: Eh. her neyse, yeter, diye kestirip att. Ben gidiyorum, yarn gelirim.

Hemen sonra da arkasn dnerek odadan kt ve doru merdivene gitti. Katerina vanovna birden garip, emredici bir tavrla Alyoa'nn iki elini tuttu. Hzl hzl: Arkasndan gidin! Ona yetiin! Onu bir an yalnz brakmayn, diye fsldad. ldrm. Delirdiini bilmiyor muydunuz? Beyin hummas geiriyor, sinir bozukluundan hummaya tutulmu! Bana doktor syledi! Gidin, arkasndan koun... Alyoa frlad, van Fiyodorovi'in peinden kotu, van, daha elli adm kadar uzaklamamt. Alyoa'nn kendisine yetimeye altn grnce birden arkasna dnerek: Ne istiyorsun? diye sordu. Delirdiimi syleyerek seni arkamdan gnderdi, deil mi? Sinirli sinirli: Artk ne yapacan ezbere biliyorum; diye ilve etti. Alyoa: Tabi, yanlyor. Ama hasta olduunu sylemekte hakl. Demin evindeyken yzne baktm. Seni ok halsiz grdm. yi olmadn yznden belli, ok, ok hastasn! van, hi duraklamadan yryordu. Alyoa da peinden gidiyordu. van birden hi de sinirli olmayan ve beklenmedik, iten gelen bir merakla dolu, deiik, alak bir sesle: Bir insan nasl delirir? Sen biliyor musun Aleksev. Fiyodorovic? diye sordu. Hayr bilmiyorum; yle sanyorum ki, eit eit ok delilikler vardr. nsan nasl delirdiini kendi kendine farkedebilir mi? Alyoa hayretle: Bana yle geliyor ki, yle bir durumda insan kendi Kendini kesin olarak inceleyemez! diye karlk verdi. van, yarm dakika kadar sustu. Sonra birden: Eer benimle konumak istiyorsan, rica ederim konu-vu deitir, dedi. Alyoa, ekingen bir tavrla: Ha, bak, unutmayaym, sana bir mektup var! dedi ve cebinden Liza'nn van'a yazd mektubu karp ona uzatt. Sokak fenerine yaklatlar. van hemen yazy tand. fkeyle glerek: Ha, o kk eytandan, yle mi? dedi ve zarf ama--dan onu yrtarak birka paraya ayrd, paralar da rzgra doru frlatt. Kt paracklar havada dald. van, gene sokan ilerisine doru yrmeye balayarak hor gren bir tavrla: Daha on alt yana basmad galiba, yleyken kendini teklif ediyor! Alyoa: Nasl kendini teklif ediyor yani? Bilinen ekilde. Ahlksz kadnlar kendilerini nasl teklif ederlerse yle ite. Alyoa, znt ile ve iten gelen bir heyecanla Liza'y savundu: Sen neler sylyorsun, van, neler sylyorsun! dedi. O ocuktur. Byle syleyerek bir ocua ktlk etmi oluyorsun! O hastadr, hem de ok hasta. Belki de akln karmak zere... Sana onun mektubunu vermemezlik edemezdim. Ama aksine senden baz eyler iitmek istiyordum... onu kurtarabilmek iin. Benden iitecein bir ey yok, eer ocuksa ona dad olamam. Sus Aleksey! Devam etme! u anda onu dnmyorum bile. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra van birden gene fikeli ve sert bir tavrla: imdi, btn gece Hazreti Meryem, yarn kendisine Mahkemede nasl davranacan gstersin diye, dua edip, du-racak, dedi. Sen... sen Katerina vanovna'dan m sz ediyorsun?226 KARAMAZOV KARDELER Evet. Mahkemeye Mitenka'nn kurtarcs olarak m gitsin, yoksa onu mahvedecek bir tank olarak m;? Tann ona bir yol gstersin diye dua ediyor. Kendisi ne yapacan bilemiyor. Daha o ie hazrlanamad. Beni de yol gsterici yerine koyuyor, kendisini avutmam istiyor. Alyoa hznle: Katerina vanovna, seni seviyor, aabey,, dedi. Olabilir. Yalnz benim onda gzm yok. Alyoa ekingen bir tavrla: Ama o ac ekiyor. Madem gzn yok, neden ona... bazen... umut veren szler sylyorsun? diye sitem etti. Senin ona umut verdiini biliyorum. yle sylediim iiin zr dilerim. van sinirli sinirli: Bu ite gerektii gibi davranamyorum. Omunla ilikilerimi koparp, hereyi ak ak syleyemiyorum! Katile verilecek olan cezann bildirilmesini beklemek gerekiyor. Eer o kadnla imdi ilikilerimi kesecek olursam, intikam almak iin o ala mahkemede mahveder. nk omdan nefret ediyor. Nefret ettiini biliyor!... Bu ite hep yalan stne yalan ylm! imdi de onunla ilikilerimi koparmadn' srece, iinde bir umut besleyecek ve benim Dimitriy'i felketten kurtarmak istediimi bildii iin de hatrm iin, onu mahvetmeyecek. Ah o Allah'n bels mahkeme karar bir bildirilse! Katil ve canavar szleri Alyoann iimde bir sz uyandrmt. Ivan'n syledii szlerin zerinde dnerek: Peki ama o kadn, aabeyimi nasl mahvedebilir? Mahkemede Mitya'y dorudan doruya mahvedecek gibi bir sz syleyebilir? Sen daha bunu bilmiyorsun. Onun elinde Mitya'nm kendi eliyle yazd ve Fiyodor Pavlovi'i ldrm olduunu matematik olarak ispat eden bir vesika var. Alyoa: yle bir ey olamaz? Kendim okudum! Alyoa heyecanla: Byle bir vesikann olmas imknszdr! diye tekrar etti. Olamaz, nk katil o deildir. Babam o ldrmedi' katil o deil! KARAMAZOV KARDELER 227

van Fiyodorovi birden duraklad. Garip, souk bir tavrla: Peki, katil kim sizce? diye sordu, sesinde karsndakini kmsediini belirten bir anlam seziliyordu. Alyoa dokunakl, hafif bir sesle yavaa: Kim olduunu sen de pekl biliyorsun, dedi. . Kimdir? Yoksa o akln karm budalay, o saraly m kastediyorsun, Smerdyakov'dan m sz ediyorsun? Alyoa birden tepeden trnaa titrediini hissetti. Tm gcn yitirmiti. Dudaklarndan: Kim olduunu sen de biliyorsun, szleri dkld: Nefesi tkanyordu, boulur gibi idi. van, artk ileden karak: yi ama, kim, kim? diye bard. Deminki arball tm olarak birden yok oluvermiti. Alyoa gene ayn ekilde, hemen hemen fsldyarak: Benim dediim tek bir ey var, o da u: Babam ldren sen deilsin! van arp kald. Sen deilsin! ne demek? Ne demek, sen deilsin? Alyoa kesin bir tavrla: Babam sen ldrmedin, katil sen deilsin! diye tekrar etti. Yarm dakika kadar bir sessizlik oldu. van, sararmt, dudaklann bkerek gld. Canm, katil olmadm kendim de biliyorum. Sayk-musun ne? dedi. Gzlerini Alyoa'nn iini okumak istiyormu gibi ona dikti-ti. ikisi de gene sokak fenerinin altnda duruyorlard. Hayr van, sen birka kez kendi kendine, katil be-Mm demisindir. van aknlktan bsbtn kendini kaybetmi gibi: Ne zaman dedim bunu? Ben burada deildim ki. Mos... ne zaman sylemiim bunu? a, gene alak sesle ve szlerinin stnde dura dura etti. Bu korkun iki ay sresince, vicdannla hahaa kal-vakit, kendi kendine bunu kimbilir ka kez sylemi-r, dedi. bunu, artk kendinden gemi gibi, sanki iradesi-228 KARAMAZOV KARDELER r.e uyarak deil de, kar konulmaz bir baka varln em. rine boyun eiyormu gibi sylyordu. Kendi kendini sulamsndr, katilin senden bakas olamayacan kendi kendine tekrarlam, kendi kendine iti. rafta bulunmussundur. Ama, sen ldrmedin. Yanlyorsun. Katil sen deilsin! itiyor musun szm? Sen ldrme-din! Sana bunlar sylemem iin beni buraya Tanr gndermitir. kisi de sustular. Bu sessizlik, uzun srd, hemen hemen bir dakika kadar. kisi de duruyor, birbirlerinin gzlerinin iine bakyorlard. kisi de sararmt. Birden van tepeden trnaa titredi ve Alyoa'y var gc ile omuzundan tuttu. Dilerini skarak: Demek bendeydin! diye fsldad. Demek o bana geldii vakit bende idin... Akla bunu... Bana geldii vakit ierde onu grdn, grdn deil mi? Alyoa, aknlk iinde: Kimden sz ediyorsun... Mityadan m? diye sordu. van, kendinden gemi gibi: Hayr ondan sz etmiyorum, Allah belsn versin o canavarn! diye bard. .Onun bana geldiini bilmiyor musun? Hem bunu nerden rendin? Syle! Alyoa, artk korku iinde: O dediin kim? Kimden sz ettiini bilmiyorum. __Hayr biliyorsun... yle olmasayd, nasl... bilmemene imkn yok! Ama birden kendini tutuyormu gibi sustu. Durduu yerde bir eyler dnyor gibiydi. Dudaklarnda garip bir glmseyi belirmiti. Alyoa titrek bir sesle tekrar: __ Aabey, diye sze balad. Bunu, sana szlerime inan' dn iin syledim. nandn biliyorum. mrnn sonuna dek bunu unutmyasn diye, sana ldren sen deilsin dedim. itiyor musun? mrnn sonuna dek taunu unutma ma! u andan sonra, benden artk mrn boyunca nefret_ etsen bile, bunu sana sylememi Tanr emretti! imde n sylemek isteini, O uyandrd. Ama, belliydi ki, van Fiyodorovic, artk iyice ken toplamt. Souk bir tavrla glmseyerek: Ben, Peygamberler'den ve sarallardan nefret e KARAMAZOV KARDESLEr 229 rum. Hele Tanr elilerine kar daha da byk bir nefretim vardr. Sizler, pek ok ey bilirsiniz. u andan sonra, sizinle olan balarm koparyorum ve bana yle geliyor ki, artk mrmn sonuna dek hep yle olacak. Sizden rica ediyorum, beni bu drt yol aznda brakn! Zaten evinize de bu sokaktan gitmeniz gerekiyor. Hem zellikle bugn, sakn bana ugramayn! itiyor musunuz? Dnd, kararl admlarla, arkasna bakmadan ileriye doru yrd. Alyoa, peinden: Aabey, diye bard. Eer bugn bana herhangi bir ey gelirse, hereyden nce beni dn! Ama van karlk vermedi. Alyoa. van karanlkta bsbtn gzden kayboluncaya kadar fenerin altnda durdu. Ancak o zaman dnd, ar ar yryerek evine gitmek iin yan sokaa sapt. Kendisi de, van Fiyodorovic de mahsus ayr ayr evler kiralamlard: Hi biri Fiyodor Pavlovic'in bo kalan evinde oturmak istememilerdi. Alyoa, bir kk esnaf ailesinin evinde, deli bir oda kiralamt. van Fiyodorovic ise, ondan epey uzakta oturuyordu ve bir memurun olduka varlkl dul karsna ait gzel bir evde, olduka konforlu, geni bir daire tutmutu. kendisine, o koca dairede, yalnz yal, bsbtn sar-, tepeden trnaa romatizmalar iinde ve akamlan saat altda yatp, sabahlan saat altda kalkan bir ihtiyarck. hizmet ediyordu. van Fiyodorovic, bu son iki ay iinde garip denecek titizlikten vazgemi, tek bana kalmaktan ok hos-ya balamt. Yatt oday bile kendi eliyle derleyip topluyordu. Hem de, kiralad dairenin br odalarnda otur-mak yle dursun, oraya nadiren giriyordu. Evinin kapsna vardktan, hatta elini zile gtrdkten

sonra duraklad. fke iinde tiril tiril titrediini hissediyordu. Birden elini zilden ekti, tkrd, geriye dnd ve hzla admlarla kentin, br ucuna, evinden iki vers kadar ileride, bir yana erilmi mini ahap kk bir eve git Bu evde Fiyodor pavlovi'in eski komusu olan, orba almak iin onun mutfana sk sk gelen ve o zamanlar Smerd-yakov 'un arklar syleyip, gitar ald Mariya Kondratile oturuyordu. Eski kk evini satmt. imdi annesi "birlikte hemen hemen izbe denecek kadar kk bir230 KARAMAZOV KARDELER evde yayordu. Neredeyse lm deinde bulunan hasta Smerdyakov ise Fiyodor Pavlovi'in ldrld gnden sonra, onlarn evine yerlemiti. te birden iinde uyanan ve kar koyamad dncelerin etkisi ile yola koyulan van Piyodorovi, imdi ona gidiyordu. VI SMERDYAKOV'LA LK GRME van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden sonra, merd-yakov'la nc kezdir grmeye gidiyordu. Onu ilk olarak, o felketten sonra ve kendisi kente gelir gelmez, daha ilk gr. grmt. Aradan iki hafta getikten sonra da ikinci kez ziyaret etmiti. Ama ikinci grmeden sonra, yapt ziyaretleri kesmiti. Bu yzden Smerdyakov'u grmeyeli artk hemen hemen bir aydan fazla bir zaman olmutu ve bu sre iinde onun hakknda hemen hemen hi bir ey isitmemiti. van Fiyodorovi, Moskova'dan ancak babas ldrldkten sonra beinci gn dnmt. Bu bakmdan onu tabutunda bile grememiti: Cenaze treni geliinden tam bir gn nce olmutu. van Fiyodorovi'in gecikmesinin nedeni, Moskova'daki adresini tam olarak bilmedii iin, Alyoa'nn telgraf ekmek zere Katerina vanovna'ya ba vurmas, o da vanin asl adresini bilmedii iin gen adamn Moskova'ya gelir gelmez hemen kzkardeine ve teyzesine urayacan dnerek, telgraf onlara ekmi olmasyd. Ama van Fiyodorovi onlara, ancak Moskova'ya geliinin drdnc gn uram, telgraf okur okumaz da tabi yldrm gibi bizim kente dnmt. Bizim kente dner dnmez, nce Alyoa ile karlamt. Ama onunla konutuktan sonra, kardeinin Mityadan phe etmeyi aklndan bile geirmediini, aka katilin Smerdyakov olduunu ima etttiini (ki bu bizim kentte bakalarnn dncelerine bsbtn aykr bir dnceydi) farke-derek derin bir hayret iinde kalmt. Sorgu hakimi ve sav cyla grp de, sulamann ve tevkifin gerekelerini ay KARAMAZOV KARDELER 231 rntl olarak rendikten sonra ise, Alyoa'nn tutucuna daha da ok am, onun byle dnmesini, sadece son derece alevlenmi olan kardelik duygusuna ve Mityann acsn paylamak isteine vermiti. nk biliyordu ki, Alyoa Mitya'y ok severdi. Sz gelmiken ilk ve son olarak, van'n aabeyi Dimit-riy Fiyodorovi'e kar besledii duygulardan sz edelim: van aabeyini, kesin olarak sevmezdi, olsa olsa bazen ona kar bir acma duyard. Ama bu acma da byk bir kmsemeyle karkt. Mitya'nn d grn bile ona ar derecede sevimsiz grnyordu. Katerina vanovna'nn Mit-yaya kar gsterdii sevgiye mthi bir fke ile yakyordu. Bununla birlikte, sank durumundaki Mitya ile daha geliinin ilk gn grm, bu grme de onu sululuu konusunda besledii dnceleri zayflatmak yle dur.sun, hatta daha da glendirmiti. O zaman Mitya'y endieli ve hastalanacak kadar heyecanl bulmutu. Mitya, ok konuuyor-du, ama dalgn ve dank bir hali vard. ok sert szler sylyor, Smerdyakovu suluyor, syledikleri de karmakar-k oluyordu. En ok da, len babasnn kendisinden ald o bin rubleden sz edip duruyordu. Hep: Paralar benimdi. Benimdi o paralar! Eer onlar alm olsaydm, gene hakl olacaktm !> diyordu. Kendisine kar gsterilen delillerin zerinde hemen hemen hi tartmyordu. Kendi lehine deliller gsterse bile, gene de bunu birbirini tutmayan szler syleyerek beceriksiz bir ekilde yapyor, genel olarak sanki hi kimsenin karsnda, hatta van'nn karsnda bile, kendini temize karmay hi dnmyormu gibi davranyor, tersini gururlu bir tavrla sulamalar kmsyor, kfrediyor, fkeyle sylenip duruyordu. Grigoriy'in tanklk ederken kapnn ak olduunu sylemesine fkeli fkeli glyor ve karsndakiler! buna inandrmak istiyormu gibi, kapy 'eytan amtr di-yordu. Ama, bu olay aydnlatacak doru drst, akla yatkn hi bir aklamada bulunmuyordu. Hatta van Fiyodorovi'in yapt bu ilk ziyaret srasnda, sert bir tavrla, hereyin ho grlebileceini ileri srenlerin ondan phe etmeye ve onu sorguya ekmeye haklar olmadn syleyerek, ona Akaret etmek frsatn bile bulmutu. Zaten genel olarak, o ilk grmede, tvan Fiyodorovi'e232 KARAMAZOV KARDELER kar, hi de dosta olmayan bir tavr taknmt, ite ivan Fiyodorovi, Mitya ile yapt bu grmeden sonra, Smerdyakov'a gitmiti. Zaten trende, Moskova'dan bizim kente ge. rken, hep gidiinden bir gn nce, akam vakti, Smerdyakovla sn olarak yapt konumay dnp durmutu. Birok eyler onu artyor, birok eyler ona pheli grnyordu. Ama, van Piyodorovi, sorgu yargcna .ifade verirken, Smerdyakov'la yapm olduu bu konumay aklamamt. Her eyi Smerdyakovla yapaca grmeye brakmt. Smerdyakov. o srada, kent hastanesinde bulunuyordu. Doktor Hertzenstube ile van Fiyodorovi'in hastanede rastlad doktor Varvinski, onun srarl sorularna karlk vererek, Smerdyakov'un saral olduundan phe edemeyeceini sylemi, hatta felket gnnde acaba rol yapmad m? sorusuna ap kalmlard. van'a, aklamada bulunarak, bunun olaanst bir kriz olduunu, birka gn sre ile devam ettiini ve tekrar tekrar meydana geldiini, bu bakmdan hastann kesin olarak lm tehlikesi bile geirdiini, ancak imdi, tedbir alndktan sonra, kesin olarak hastann sa kalacan sylemenin artk mmkn olduunu, bununla birlikte (doktor Hertzenstube'nin ilve ettii gibi1 zihin bakmndan sarslm bir insan olarak kalacan, bu durumun mrnn sonuna dek olmasa bile olduka uzun bir sre devam edeceini sylemilerdi.

van Fiyodorovi'in sabrszlkla, desenize imdi deli oldu? diye sormas zerine, kendisine karlk vererek: im dilik tam yle olduu sylenemez, ama baz anormallikler grlmektedir diye grlerini belirtmilerdi. van Fiyodo-rovi, bunlarn ne gibi anormallikler olduunu, kendi ken dine renmek istemiti. Hastanede Smerdyakov'u hemen zi" yaret etmesine izin vermilerdi. Smerdyakov ayr bir kouta yatakta yatyordu. Hemen yannda bir baka yatak daha vard ve yatakta esnaftan, damla hastalna tutulmu. vu cudu imi, tm gcn yitirmi bir adam yatyordu. Beliydi ki, ya ertesi gn, ya da ondan bir gn sonra lecek konumaya bir engel saylamazd. Smerdyakov, van Fiyodorovi'i grnce, gzlerine ina namyrm gibi hafife glmsemi ve ilk anda rker S bi olmutu. Daha dorusu, van Fiyodorovi'in zihninden KARAMAZOV KARDELER 233 byle bir dnce gemiti. Ama bu yalnz bir an srmt. Geri kalan tm sre iinde ise, Smerdyakov aksine, sakinlii ile van Fiyodorovi'i neredeyse akna evirmiti. van Fiyodorovi, daha ona ilk bakta onun ok hasta olduu kansna varmt: Smerdyakov, ok bitkindi ar ar, sanki dilini g bel hareket ettiriyormu gibi konuuyordu. ok zayflam, sararmt. Grmenin srd yirmi dakika boyunca, hep baarsndan ve mafsallarndaki arlardan ikyet edip durmutu. Zayf, kuru yz sanki kck olmutu. akaklarndaki salar kabarmt. Tepesindeki kvrck salarn yerinde yalnz yukar doru kalkm, incecik bir tutam sa grnyordu. Ama, bir ey ima ediyormu gibi kslm olan sol gz, eski Smerdyakov'un, iinde hl lmediini gsteriyordu. van Fiyodorovi, onu grr grmez, hemen, akll bir insanla konumak ilgi ekici eydir sz aklna gelmiti. Smerdyakov'un ayak ucuna oturmutu. Smerdyakov, ar duyarak, tm vcudunu kmldatm, ama nce van Fiyodorovi'in konumasn beklemiti. Susmu hatt onunla pek o kadar ilgilenmiyormu gibi bir tavrla bakmt. van Fiyodorovi : Benimle konuabilir misin? diye sormutu. Seni fazla yormayacam. Smerdyakov zayf bir sesle: Tabii konuabilirim, diye mrldanmst. Sonra, sanki onu rahatsz ettii iin utanan ziyaretisini konuturmak istiyormu gibi hogr ile: oktan m terif ettiniz? diye sormutu. Hayr, ancak bugn gelebildim... Sizin pirincin tan ayklamaya geldim. Smerdyakov iini ekmiti. van Fiyodorovi: Ne iini ekiyorsun? olacaklar bilmiyor muydun san-ki? diye yzne kar homurdanmt. Smerdyakov, cidd bir tavrla susmutu. Sonra: Bilmez olur muydum? Her ey nceden belliydi. Bu Bundan, bu ii yapacaklarn tahmin etmemee imkn var myd? dedi. Bu ii yapacaklarn tahmin etmek ne demek? Sz budaklandrma! Daha nceden bodruma iner in-234 KARAMAZOV KARDELER mez, sara krizi geireceini syledin ya? Olacaklar nceden biliyormu gibi bodrumdan sz etmitin. Smerdyakov, sakin sakin: Bunu, sorguya ekildiinizde akladnz m? diye merakla sormutu. van Fiyodorovi, birden fkelenmiti: Hayr, daha aklamadm, ama muhakkak aklayacam. Sen imdi, bana birok eyleri anlatmak zorundasn, olum! unu da bil ki, bana numara yapmana gz yummayacam yavrum! Smerdyakov, gene ayn sakinlikle ve yalnz bir dakika iin gzlerini kapyarak: Size ne diye oyun oynayaym? Madem ki tek umudum sizde. Madem, tek umudum sizsiniz. Tpk Tanr"ya gvenir gibi size gveniyorum! demiti. van Fiyodorovi, hemen sorulara balayarak: Bir kez, sara krizinin nceden tahmin edilemeyeceini biliyorum, demiti. Bunu soruturup rendim,, bana maval okuma. nsan, sara krizinin gnn, saatini nceden syleyemez. Peki, nasl oluyor da, sen bana o zaman gnn de, saatini de, stelik iin bodrumda olacan da bildirerek nceden syledin? Mahsus, sara krizine tutulmu gibi bir rol yapmadysan, nasl oluyor da, krize tutularak o bodruma deceini nceden bilebildin? Smerdyakov, acele etmeden, szlerini uzata uzata: Bodruma zaten inmem gerekiyordu demiti. Hatta, gnde birka kez iniyordum oraya. Zaten bir yl nce de, tpk bunun gibi tavan arasndan aa dmtm efendim. Tabii ki, sara krizinin gnn ve saatini nceden sylemeye imkn yoktur. Ama insan her zaman bir nsezi duyabilir. Yalnz sen, hem gnn, hem de saatini nceden syledin! Siz en iyisini benim hastalm konusunda, buradaki doktorlardan bilgi aln, beyefendi. O zaman bana. gerekten mi kriz geldiini, yoksa gerekte yle bir ey olmadn n renmi olursunuz. Benim ise, bu konuda size syleyecek hi bir eyim yok. Peki, ya o bodrum meselesi? Bodrumu nasl oldu da, daha nce syleyebildin? KARAMAZOV KARDELER 235 Bir bodrumdur, tutturmusunuz! Ben o bodruma indiim vakit, korku ve kuku iindeydim. Asl korkum, sizi kaybetmi olmamdan ileri geliyordu, artk dnyada hi kimsenin beni savunmayacan biliyor, kimseden bunu beklemiyordum. Bodruma inerken yle dnyordum! imdi, ister misin, bir sara krizi gelip beni arpsn, o zaman aa yuvarlanr mym, yuvarlanmaz mym! te, bu kuku birden boazmn dmlenmesine yol at... Ben de olduum gibi aaya utum. Btn bunlar, bir gn nce akam kapda sizinle yaptm konumay, o zaman size aklam olduum tm ayrntlaryla doktor Hertzenstube ile sorgu yargc Nikolay Parfenovi'e, akladm. Hepsi de bunu, ifademe yazdlar. Burann doktoru, bay Varvinski ise, herkesin nnde bu durumun zellikle dnceden ileri

geldiini, daha dorusu: Acaba der miyim, dmez miyim? diye kuku iinde bulunmamdan ileri geldiini srarla ne srd. Bu kukuya kapldm anda kriz de gelip. atm. ylece yazdlar efendim. yle olmas gerektiini, yani bama bu iin kendi korkumdan ileri geldiini yazdlar efendim. Smerdyakov, bunlar syledikten sonra, yorgunluktan bitkin bir hale gelmi gibi derin derin iini ekmiti. Biraz arm olan van Fiyodorovi: Demek ifadeni verirken bunu akladn bile, yle mi? diye sormutu. Kendisi o zamanki konumalarn aklayacan syleyerek Smerdyakov'u korkutmak istemiti. Oysa imdi anlalyordu ki, Smerdyakov hepsini kendisi aklamt. Smerdyakov kesin bir tavrla: Neden korkacak mm? Varsn tm gerei olduu gibi yazsnlar, demiti. Kapda yaptmz konumay- da tm ayrntlaryla anlattn m? Hayr, her sz olduu gibi tekrarladm diyemem. O gn azndan kardn gibi, sara krizine tutulmu rol oynamasn bildiini de syledin mi? Hayr, bunu da sylemedim. imdi bana unu syle: Sen beni o zaman, erma-naya'ya neden gnderiyordun? Moskovaya gideceinizden korkuyordum. ermena-ya, ne de olsa daha yaknd efendim.236 KARAMAZOV KARDELER Yalan sylyorsun! Gitmem iin sen beni kandrmaya alyordun! Buradan gidin, banz beldan uzak olsun u diyordun. Ben bunu yalnz size kar olan dostluumdan, size candan bal olduum iin evde bir felket olacan sezerek, size acdmdan tr sylemitim. Yalnz, kendime daha ok acyordum efendim. Onun iin de: Gnahtan uzak durun diyordum. Evde iin ktye dneceini anlayasnz ve evde kalp babanz koruyasnz diye. van Fiyodorovi birden fkelenmiti. Bunu daha ak syleseydin ya, aptal! Daha ak nasl syleyebilirdim efendim? O zaman bana bu szleri syleten sadece korkuydu, efendim. Hem. siz de bana kzabilirdiniz. Dinitriy Fiyodorovi'in bir reza--let koparacandan ve o paralar alp gtreceinden korkmam tabi bir eydi. Kald ki. o paralan zaten kendisine ait sayyordu. Bununla birlikte, iin byle bir cinayetle sonulanacan kim bilebilirdi? Ben, sadece beyefendinin yatann altnda paket iinde bulunan o bin rubleyi alacaklarn sanyordum. Oysa, ite cinayet ilediler. Bunu nasl tahmin edebilirdim beyefendi? van Fiyodorovi, bu szlerin zerinde dnerek: Peki, madem kendin bunun nceden tahmin edilemeyeceini sylyorsun, ben nasl olur da bu ilerin olacan nceden dnerek burada kalabilirdim? Lf ne kartryorsun? Bunu undan tr tahmin edebilirdiniz: Ben sizi Moskova yerine ermanaya'ya gnderiyordum! te bundan anlayabilirdiniz. Canm, nasl tahmin edebilirdim! Smerdyakov, ok yorgun grnyordu ve gene bir dakika kadar susmutu. undan tahmin edebilirdiniz, efendim: madem, ben sizin yol deitirip, Moskova yerine ermanaya'ya gitmenizi t veriyorum, demek ki sizin burada yaknda bir yerde bulunmanz istiyordum. nk Moskova uzak. Dinitriy Fiyodorovi ise, sizin uzak bir yerde olmadnz bilirse, bu kadar cesaret bulamaz. Bundan baka, herhangi bir ey olursa, abucak gelip, beni bile savunabilirdiniz. Kald ki, size Grigoriy Vasilyevi'in hastalm da syledim. Ayrca ba KARAMAZOV KARDELER 237 ma bir sara krizi gelir diye korktuumu da akladm... Hele len beyefendinin yanna girmek iin nereye, nasl vurulacan ve bunlar Dinitriy Fiyodorovi'in benden renmi olduunu size akladktan sonra, artk onun muhakkak bir eyler yapacan tahmin edeceinizi ve ermanaya'ya gitmek yle dursun, bir yere kmldamadan burada kalacagni"! sanyordum. van Fiyodorovi: <:Geri szleri aznda geveliyor, ama syledikleri ok mantkl eyler. Hertzenstube'nin syledii o zihin bozukluu nerede? diye dnmt. Sonra, fkelenerek: Beni kandrmak istiyorsun, kerata! diye barmt. Smerdyakov en saf tavryla: Oysa ben o zaman sizin artk hereyi anladnz dnmtm, diye karlk vermiti. van Fiyodorovi tekrar fkelenrek: Tahmin etseydim, kalrdm! diye barmt. Oysa ben hereyi nceden anlayarak, biran nce gnahtan uzaklamak, korkudan yalnz kendinizi kurtarmak dncesiyle bir yerlere kamak iin gittiinizi sanmtm. Herkesin senin kadar korkak olduunu mu sanyorsun? zr dilerim, efendim. Sizin de benim gibi olduunuzu dnyordum. van heyecan iinde: Tabi tahmin etmeliydim, demiti. Zaten, senin alak-a bir ey yapacan nceden seziyordum... Yalnz yalan sylyorsun, gene yalan sylyorsun! Birden bir ey hatrlyarak barmt. Hatrlyor musun, arabaya yaklatm vakit bana: Akll bir insanla sohbet etmek bile ilgi ekici bir ey demitin. Demek, benim gitmeme seviniyordun, madem beni o anda vyordun, buna sevinmitin yle deil mi? Smerdyakov tekrar tekrar iini ekti. Yz biraz kzar-ft gibi olmutu. Hafife nefesi tkanr gibi:

 Eer sevindiysem, yalnz Moskova'ya deil, ermas-iayaya gideceinize sevinmiimdir. nk ne de olsa daha yaknd; yalnz ben o zaman bu szleri sizi "vmek iin sy-lememitim. Sitem etmek iin sylemitim efendim. Bunu Anlayamadnz.238 KARAMAZOV KARDELER Nasl sitem olsun diye? u bakmdan: Byle bir felketin olacan nceden tahmin ettiiniz halde, kendi babanz brakyor, bizi de korumak istemiyordunuz. nk, o bin ruble iin, onlar benim aldm ileri srerek pekl beni yakalayabilirlerdi. van gene: Allah beln versin! diye barmt. Dur: O iaretleri, o vurular da sorgu yargcna ve savcya syledin mi? Hereyi olduu gibi syledim, efendim. van Fiyodorovi, iinden gene hayret etmiti. Tekrar sze balyarak: O srada ancak bir tek ey dnmmdr, o da yalnz senden gelecek bir adilikti. Dimitriy cinayet ileyebilirdi, ama hrszlk edebileceine o zaman inanmyordum... Senden ise her eit adilii bekliyordum. Kendin bile bana saral gibi rol yapabileceini sylemitin. Bunu ne diye sylemitin sanki? Saflmdan! Baka neden olacak? Hem zaten mrmde hi bir zaman kastl olarak saral rol oynamam-mdr. Sadece, sizin karnzda bbrlenmek iin sylemitim bunu. Aptallmdan sylemiimdir efendim. O zaman sizi ok seviyordum ve sizin karnzda daima olduum gibi grnrdm. Aabeyim dorudan doruya seni suluyor. Katilin sen olduunu, hrszl da senin yaptn sylyor. Smerdyakov ac ac glmsemiti. Kendileri iin baka bir are kald m ki? Hem tm o delillerden sonra, kendilerine kim inanr ki? Grigoriy Va-silyevi, kapnn ak olduunu grm, efendim. Bundan sonra ne denebilir? Artk, gnahlarn Tanr balasn! Kendilerini kurtarmak iin tiril tiril titreyerek... Bir sre hi konumadan sessiz durmu, sonra birden aklna gelmi gibi szlerine unlar eklemiti: Bakn ite imdi gene ayn ey oluyor: kendileri ii bana yklemek istiyorlar. Bu iin benim elimden kt n sylyorlar efendim. Bunu daha nceden de iittim efe dim. Oysa imdi ayn noktaya parmak basacam; gene sa ral rol oynamakta usta olduum konusuna deinecei Eer babanz iin gerekten herhangi bir kt niyetim o sayd, saral rol oynamakta usta olduumu size syler miy KARAMAZOV KARDELER 239 ? Madem yle bir cinayeti aklma koymutum, hi yle bir budalalk yapmama imkn var myd? Beni ele verecek yle bir delili nceden aklar mydm. stelik ldreceim adamn oluna bunu syler miydim' Rica ederim! Byle bir ey gerekten olabilir mi? Bunun mmkn olduunu kimse syleyemez! Tersine byle bir ey hi bir zaman olamaz elendim. imdi ite bakn, o konumamz Tanr'dan baka kimse iitmedi. Ama eer imdi siz savcya ve Niko-lay Parfenovi'e gidip o konumamz kendilerine syleseniz bile, bu davrannzla beni tam anlamyla savunmu olursunuz efendim: nk, nceden bu kadar saf davranan bir insan, kt bir adam olabilir mi? Bunlarn hepsini dnebilirler. van Fiyodorovi, Smerdyakov'un kard bu sonuca hayret etmi, konumay keserek yerinden kalkp: Dinle, demiti. Ben, senden hi de phe etmiyorum, hatta seni sulamalarn gln buluyorum... Aksine, sana teekkr ediyorum. Beni zntden kurtardn. imdi gidiyorum, ama gene geleceim. imdilik hoa kal, iyi olmaya bak. Bir eye ihtiyacn var m? Her ey iin teekkr ederim efendim. Eksik, olmasn, Marta gnatyevna beni unutmuyor ve eer bir eye ihtiyacm olursa, hepsini yerine getiriyor. Eskisi gibi bana iyilik etmeye devam ediyor. Sonra hergn baka iyi insanlar da beni ziyaret ediyorlar. Haydi Allahasmarladk. unu da syleyeyim ki, se-nin saral numaras yapabildiini sylemeyeceim... van bunu syledikten sonra, birden nedense: Senin de ifade verirken bunu aklamaman tle-rim, demiti. Anladm ok iyi anladm, efendim. Eer siz ifadenizde bunu aklamazsanz, ben de sizinle o vakit kapda yapm Buumuz konumay aklamam... ite o zaman, van Fiyodorovi, dar kp da koridor-dan on adm kadar yrdkten sonra, birden Smerdyakov'un son syledii szde gururunu yaralayan garip bir anlam buuunu hissetmiti. Hemen geri dnecekti, ama bu duygu ten bir an srmt ve van Fiyodorovi, sama! dedikgitmiti sonra elinden geldii kadar abuk hastaneden kp gitmiti. En nemlisi, gerekten artk sakinletiini ve bu sa-240 KARAMAZOV KARDELER kinlemenin sulu olann Smerdyakov deil de, aabeyi Mitya olmasndan ileri geldiini hissediyordu. Oysa, bunun tersi olmas gerekirdi. Neden yle bir his duyduunu o zaman incelemek istememiti. Hatta iindeki duygulan aratrmaktan bir tiksinti duymutu. Bir an nce bir eyleri aklndan bsbtn karmak, unutmak istemiti. Ondan sonraki gnler iinde, Mitya'y kt duruma dren btn delilleri daha esasl olarak ve iyice rendikten sonra ise, Mitya'nn sulu olduuna artk kesin olarak karar vermiti. fadeler arasnda en deersiz insanlarn aklamalar vard, ama bunlardan bazlar insan sarsar gibi oluyordu. rnein Fenya ile annesinin ifadesi yleydi. Hele Perhotin'in, meyhanede, Plotnikov'larn dkknnda olup bitenlerin, Mokroye'deki tanklarn verdii ifadelerin sz bile olamazd. En ok da nemsiz saylan ayrntlar insana mthi etki yapyordu. Gizli vurular konusunda yaplan aklama, sorgu yargc ile savcy, Grigoriy'in kapnn ak olduu konusunda verdii ifade kadar artmt. Grigoriy'in kars Mara gnat-yevna, van Fiyodorovi'in kendisine sorduu soruya karlk olarak,

kesinlikle, Smerdyakov'un tm geceyi onlarn evinde, blmenin br tarafnda geirmi olduunu syleyerek: Bizim yataktan adm kadar bile mesafe yoktur demi, uykusunun derin olmasna ramen, o gece nasl inlediini duyarak, sk sk uyandm belirtmi ve hep inliyordu, hi durmadan inliyordu! diye anlatmt. van Fiyodorovi, Hertzenstube ile konuup da Smerdyakov'un kendisine hi de deli grnmediini, sadece zayf grndn syledii vakit, ihtiyar adamn dudaklarnda ince bir glmseyi belirmiti. Hertzenstube: Peki, imdi neyle uratn biliyor musunuz? diye sormutu. Franszca szleri ezberliyor. Yastnn altnda bir defter var, Franszca szler Rus harfleriyle yazlm bu deftere. He, he, he! diye karlk vermiti. Sonunda, van Fiyodorovi, tm kukular bir tarafa brakmt. Bununla birlikte, bir ey ona hl garip grnyordu, o da Alyoa'nn srarla Dimitriy'in ldrmediini ileri srmesi, cinayeti herhalde Smerdyakov'un ilemi olduu zerinde durmas idi. van, Alyoa'dan iittii szlerin kendisi iin daima byk bir nem tadm hissederdi. Bu yzden KARAMAZOV KARDELER 241 onun bu tutumuna ap kalyordu. Alyoa'nn onunla Mitya konusunda konumak iin frsat aramamas ve hi bir zaman bu konuda nce kendisinin sze balamamas, yalnz van'n sorularna karlk vermekle yetinmesi de garip bir eydi. Bu, van Fiyodorovi'in ok dikkatini ekmiti. Bununla birlikte, kendisi o srada, bunlarla hi ilgili olmayan bambaka bir konu ile urayordu: Moskova'dan dnnde, daha ilk gnlerde, kendini tm olarak ve artk geri dnlmez bir ekilde Katerina vanovna'ya kar duyduu ateli ve lgnca tutkuya kaptrmt. Sonradan van Fiyodorovi'in btn hayatnda byk bir etki brakan bu yeni tutkusundan imdi sz etmenin sras deil: Btn bunlar, artk baka bir hikyeye, baka bir romana konu olabilir. Ama bu roman bir gn yazabilecek miyim bilmiyorum. Bununla birlikte, gene de van Fiyodorovi'in, daha nce anlattm gibi, o gece Alyoa ile birlikte yrrken Katerina vanovna'dan sz ederek, Benim artk onda gzm yok dedii vakit, byk bir yalan sylemi olduunu belirtmeden geemem. van zaman zaman gen kadna kar onu ldrebilecek kadar byk bir nefret duymasna ramen, lgnca seviyordu. Bu iin iinde bir ok nedenler rol oynuyordu: Katerina vanovna, Mitya'nn bana gelenlerle o kadar sarslmt ki, tekrar kendisine dnen van Fiyodorovi'e bir kurtarcya sarlr gibi drt elle sarlmt. Gen kadnn kalbi krlm, kendisini hakarete uram ve kk dm hissediyordu. te yle olduu bir srada, onu eskiden bu kadar seven bir insan, tekrar yanna dnmt... Evet, onun kendisini ne kadar sevdiini ok iyi biliyordu... Hem de, o insann zeksn, duygularn kendinden o kadar stn tutuyordu ki! yleyken, prensiplerine sk skya bal olan gen kz, sevgilisinin Karama-zov'lara zg, dizginsiz isteklerine ve zerinde yapt tm etkiye ramen, tam olarak kendini ona kaptrmamt. nk, ayn zamanda, Mitya'ya ihanet etmi olduu iin, durmadan pimanlk duyuyor ve van'la kavga ettii, ona tehditler savurduu anlarda (ki o anlar pek oktu) bunu ona aka sylyordu. te van'n, Alyoa ile konuurken, yakn stne yalan! dedii buydu. Tabi bu iin iinde gerekten pek ok yalan vard ve gerekten van Fiyodorovi'i en kzdran da buydu... Ama btn bunlardan sonradan sz z. Szn ksas, van, bir sre iin Smerdyakov'u he-242 KARAMAZOV KARDELER men hemen unutmutu. Bununla birlikte, onu ilk ziyaretin, den iki hafta sonra, iinde yine eskisi gibi kendisini zen ga, rip dnceler uyanmt. Bunlarn ne olduunu anlatmak iin van Fiyodorovi'h babas Fiyodor Pavlovi'in evinde geirdii o son gece (git,, medar nceki gece) neden bir hrsz gibi yavaa merdivenden aa inip, babas aada ne yapyor diye kulak kabarttn, kendi kendine sorup durduunu sylemek yeterlidir. Neden bunu sonradan tiksintiyle hatrlamt? Neden ertesi gn Moskova'ya giderken birden iinde byk bir znt duymu ve kendi kendine: Ben alan biriyim demiti, ite imdi, btn bu zntl dnceler yznden, neredeyse Katerin vanovna'y bile unutacak hale geldiini hissediyordu. Bu sorular tm varln o kadar etkiliyordu ite! Tam bunu dnd srada sokakta Alyoa'ya rastlamt. Onu hemen durdurmu ve damdan der gibi: Hatrlyor musun, Dimitriy leden sonra eve zorla girip babam dvd gn, sana olaydan sonra avluda, istemek hakkn mahfuz tutuyorum demitim. imdi syle, o vakit babamn lmn istediimi dndn m, dnmedin mi? diye sormutu. Alyoa, alak bir sesle: Dndm, diye karlk vermiti. Doru sylemek gerekirse gerekten yleydi. Bunu anlamak iin khin olmak gerekmez. Ama, o srada, ayn zamanda varsn alaklar birbirini yesin demitim, o vakit, gerekten Dimitriy'in babam ldrmesini, belki de bunu mmkn olduu kadar abuk yapmasn istediimi... hatta, ona bu ite yardm etmekten bile kanmayacam hi dndn m? Alyoa hafife sararm ve hi konumadan aabeyini" gzlerinin iine bakmt. van: Sylesene! diye barmt. Senin o anda ne dndn renmek istiyorum. Ben gerei istiyorum! Geree ihtiyacm var benim! Glkle iini ekmi ve Alyoa'nn verecei karl nceden biliyormu gibi garip bir fkeyle ona bakmt. Alyoa: Bala beni aabey! o vakit bunu da dnmtm KARAMAZOV KARDELER 243 diye fsldam, sonra hi bir hafifletici neden ileri srme-den susmutu. O zaman van: __ Teekkr ederim, diyerek Alyoa'nn yanndan ayrlm, hzla kendi yoluna gitmiti. O gnden sonra Alyoa, van aabeyinin garip bir ekilde, kesin olarak kendisinden gittike uzaklatn, hatta artk onu sevmediini hissetmeye balamt. Bu yzden kendisi de artk evine uramyordu. Ama van Fiyodorovi, o gn Alyoa ile karlatktan hemen sonra, evine uramadan birden tekrar Smerdyakov'la gitmiti. VII SMERDYAKOV'A KNC ZYARET

Smerdyakov artk hastaneden taburcu edilmiti. van Fiyodorovic, yeni kiralad evi biliyordu: Smerdyakov ite o kerestelerden yaplm, erilmi ve bir sofayla ayrlm iki izbeden ibaret kk evde oturuyordu. zbelerden birine Marya Kondratyevna i!e annesi, brne de Smerdyakov'un kendisi yerlemiti. Evlerine onlarla ne ekilde anlaarak yerlemiti? Bedava m oturuyor, yoksa kira m veriyordu? Bunu ancak Allah bilirdi. Sonradan, evlerine Mariya Kondratyevna'-nn nianls sfatyla yerlemi olduu ve yanlarnda bedava olarak oturduu ileri srlmtr. Ana kz ona byk bir sayg gsteriyor ve onu kendile-rinden daha stn bir insan sayyorlard. van Fiyodorovi, kapy alp da vurularn duyurduk-tan sonra, Mariya Kondratyevna'nn iareti zerine, dorudan doruya sola, Smerdyakov'un oturduu, beyaz izbeye geti. BU izbede topraktan yaplm, srl ve iyice yaklm bir pe duruyordu. Duvarlar mavi ktla kaplyd. Ama doru sylernek gerekirse yrtk prtkt ve atlaklarn altnda yn-la karafatma kprdayp duruyor, bu yzden odada hi din-meyen bir hrt duyuluyordu. Eyalar da deersizdi: ki du-varn dibinde banklar, masann yannda da iki iskemle var- , tahtadan yaplm basit bir eydi ama zeri pem-244 KARAMAZOV KARDELER be ilemelerle sslyd, ki kk pencerede iinde tr i_ ekleri bulunan iki saks duruyordu. Kede tasvirlerin asld bir .girinti vard. Masann zerinde yamru yumru ve pek byk olmayan maden bir semaverle, zerinde iki fincan bulunan bir tepsi grlyordu. Ama Smerdyakov artk ayn imi, semaver de snmt... Kendisi ise masann banda, bankta oturuyor, deftere bakarak elindeki mrekkep kalemiyle bir eyler yazyordu. Hokka hemen yannda idi. Bir de ksack tun bir amdan, amdann iinde de stearinli bir mum vard. van Fiyodoro-vi, daha Smerdyakov'un yzne bakar bakmaz hastalnn artk tam anlamyla gemi olduu kansna vard. Smerdyakov'un yz daha dolgundu. Alnnn zerindeki salar kabartlm, akaklarndakiler ise iyice yatrlmt. Srtnda, pamuklu bir robdambr ile oturuyordu. Ama, robdambr iyice ypranm, eskimiti. Gzl burnunun zerinde idi. Oysa van Fiyodorovi. gzlk taktn hi grmemiti. Bu -. nemsiz ey, birden, nedense van Fiyodorovi'in kzgnln iki misli arttrd: Ama ne yaratk! stelik bir de gzlk takm! diye dnd. Smerdyakov, ar ar ban kaldrd, gzlnn zerinden ieriye girene dikkatle bakt. Sonra, gzln yavaa kard, kendisi de bankn zerinden doruldu. Ama bu dorulusu artk hi de o kadar saygl deildi. Bunu garip, hatta tembelce denilecek bir ekilde, sanki sadece, artk gsterilmemesi imknsz en basit bir nezaket kuralna boyun eiyormu gibi bir tavrla yapmt. van tm bunlar bir anda farketmi, hepsini birden kavramt. En nemlisi Smerdyakov'un bakn, kesin olarak fkeli, honutsuz, hatta kmseyen bakn farketmiti. Smerdyakov'un bak; Ne gelip duruyorsun? O zaman seninle hepsini konutuk ya? Ne diye yine geldin? der gibiydi. van Fiyodorovi, kendini glkle tuttu. Daha ayakta dururken paltosunun dmelerini zerek Odan da ne scakm! dedi. Smerdyakov: Buyrun paltonuzu karn! diye izin verdi. van Fiyodorovi, .paltosunu kard, onu bankn zeri att, titreyen elleriyle bir iskemle ald, onu hzla masaya doru ekti ve zerine oturdu. Smerdyakov banka ondan nce otu mutu. van Fiyodorovi, hemen sert bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 245 nce hemen unu soraym: Burada yalnz myz? diye sordu. Bizi oradan iitmezler mi? Hi kimse, hi bir ey iitmez efendim. Kendiniz de grdnz ya; arada bir sofa var. Bana baksana olum, o vakit hastanede yanndan ayrldm zaman senin saral numaras yapmakta usta olduunu sylemezsem, sen de sorgu yargcna bizim bahe kapsnda konutuumuz hereyi aklamayacan sylemitin, o vakit, neyi kasdetmek istiyordun? Her eyi dediin neydi? Ne demek istemitin? Beni tehdit mi ediyordun, nedir? Seninle bir anlamam m vard? Senden korkuyor muyum yoksa? yle mi sanyorsun? van Fiyodorovi bunlar bsbtn ileden km bir halde sylyordu ve belliydi ki, mahsus, btn kaamak yollarn kmsediini, lf dolandrmasna gz yummayacan, elindeki kozlar aka oynadn belirtmek istiyordu. Smerdyakov'un gzlerinde fkeli klar belirdi. Sol gz krpt. Karln hemen verdi. Geri her zamanki gibi ar ballkla ve ll olarak konumutu ama, madem aktan aa konumak 'istiyorsun, al bakalm sana, ite aktan aa konuuyorum der gibiydi. Ben o zaman, bu sz unun iin sylemitim efendim: Siz, babanzn ldrleceini nceden bile bile, onu feda ederek yalnz braktnz. Bakalar bunu rendikten sonra, duygularnz konusunda, hatta belki de baka eylerden kt sonular karmasnlar diye, bunu yarglara aklamamay detmitim. Smerdyakov bunu geri acele etmeden, kendine hakim olarak sylemiti ama, artk sesinde garip bir sertlik, srar-" bir anlam ve fke ile meydan okuyan bir hava seziliyordu. Kstah bir tavrla gzlerini van Fiyodorovi'e dikmiti. va-nn ise daha ilk anda gzleri bulanr gibi olmutu: Ne dedin? Ne? Deli misin, sen? ok kr aklm bamda, efendim. van Fiyodorovi, sonunda kendini tutamayarak: ~- Canm, ben o zaman cinayet ileneceini biliyor muyum? diye bard ve iddetle masay yumruklad. Daha baka eylerden ne demek? Syle alak herif, ne demek istiyorsun ?246 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov susuyor, ayn kstah bakla, van Fiyodoro-vi'i szmeye devam ediyordu. van Fiyodorovi avaz kt kadar: Syle, pis kokulu alak herif! Neymi o baka eyler diye bard. Baka eyler derken neyi kasdettiimi imdi anladm. Siz herhalde daha o zaman babanzn lmesini ok istiyordunuz.

van Fiyodorovi ayaa frlad ve var gc ile Smerdya-kov'un omuzuna bir yumruk indirdi. O kadar iddetle vurmutu ki, Smerdyakov duvara arpt. Btn yz bir anda gzyalar ile sland. cAyp beyefendi! Gc olmayan bir insan dvmek ayp! dedikten sonra, burnunu sile sile bsbtn slatt mavi kareli mendili ile gzlerini rtt ve alak sesle alamaa balad. Bylece bir dakika kadar geti. Sonunda van Fiyodorovi emreden bir tavrla: Yeter! Kes artk! diyerek yine iskemlenin zerine oturdu. Kalan sabrm da tketme! Smerdyakov gzlerini rtt o bez parasn ekti. Burumu yznn her noktasnda, urad hakaretin izi okunuyordu. Demek sen o zaman Dimitriy ile birlikte, babam ldrmek istediimi dndn, yle mi alak? Ben, o zamanki dncelerinizi bilmiyordum efendim. Zaten sizi bahe kapsnda durdurmamn nedeni, sizi bu noktada denemekti efendim. Neyi deneyecektin? Neyi? Yani unu renmek istiyordum: Babanzn bir an nce ldrlmesini istiyor musunuz, istemiyor musunuz? van Fiyodorovi'i en ok kzdran ey Smerdyakov'un bir trl vazgemedii o srarl ve kstah tavryd. Birden: Onu sen ldrdn! diye bard. Smerdyakov, onu kmseyen bir tavrla hafife gld: Benim ldrmediimi hem de ok kesin olarak siz de biliyorsunuz Hem bana yle geliyor ki, akll bir insann bu konuda artk syleyecek sz yoktur. yi ama, o zaman benden niin yle phe ettin? Sizin de bildiiniz gibi sadece korkudan efendim. nk o zaman yle bir durumdaydm ki, korktuum iin herkesten phe ediyordum. Sizi de denemeye niyetliydim, nKARAMAZOV KARDELER 247 k kendi kendime, eer siz de aabeyinizin istedii eyi istiyorsanz, o zaman hereyin sonu geldi, beni de onunla birlikte sinek gibi yok edebilirler! diye dnyordum. Dur bakalm, iki hafta nce yle demiyordun. Hastanede sizinle konuurken de ayn eyleri dnyordum, ama fazla sze ihtiya kalmadan hereyi anladnz ve akll bir insan olarak, aktan aa konumak istemediinizi sanyordum, efendim. una bakn hele! Ama imdi syle, syle, srar ediyorum: Hangi davranmla, hangi davranmla o pis ruhunda hakkmda yle alaka bir phe uyandrdm? ldrme iine gelince... kendiniz hi bir zaman bunu yapamazdnz, efendim. Zaten byle bir eyi istemezdiniz de. Ama, bir bakas ldrsn; bunu istiyordunuz? una bakn! stelik bunu ne kadar sakin, ne kadar serinkanl bir tavrla sylyor! Cann, ben bunu neden isteyeyim? steyip de ne yapacam? Smerdyakov karsndakini yaralamak isteyen, hatta intikamc bir tavrla: Neden mi isteyecektiniz? Peki, miras meselesi yok muydu efendim? diye atld. Babanzn lmnden sonra, karde olarak her birinize, hemen hemen krk bin ruble, hatta belki de daha fazlas kalabilirdi. Oysa, Fiyodor Pavlovi, o vakit bayan Agrafena Aleksandrovna ile evlenmi olsayd, o kadn nikh kylr kylmaz, babanzn tm servetini hemen kendi zerine evirirdi. nk kendileri, yle aptal kadnlardan deildirler, efendim. O zaman da size, her kardee de babanzn lmnden sonra iki ruble bile kalmazd: O vakit nikh sanki ok mu uzakt? Bir kl pay kalmt, efendim. O hanmefendi kk parma ile babanza yle bir iaret etti mi, beyefendi hemen onun peinden dili bir kar darda kiliseye koard. van Fiyodorovi znt ile kendini tuttu. Sonunda: Peki, gryorsun ki, yerimden frlamadm! Seni dvmedim. ldrmedim. Devam et bakalm: Demek sence ben, aabeyim Dimitriy'i bu ii yapmakla grevli sayyordum, ona gveniyordum yle mi? Nasl gvenmezdiniz efendim? Aabeyiniz ldrrse, hemen bir soylu olarak tm haklarndan, unvanlarndan, rtbelerinden ve mallarndan yoksun kalm olacak ve krek248 KARAMAZOV KARDELER L mahkmu olarak srgn edilecekti. Demek ki yle bir ey olursa, babanzn lmnden sonra kardeiniz Aleksey Fiyodorovi ile birlikte ikinize eit miktarda bir miras kalacakt, yani her birinize artk krkar deil, altmar bin kalacakt, efendim. Bu bakmdan o zaman bu ii Dimitriy Fiyodorovi'in yapacana muhakkak gvenmisinizdir! Aman Allahm! Nelerine dayanyorum senin! Beni dinle, alak herif: Eer o vakit bu ii falanca yapar diye dnseydim, herhalde herkesten nce sana gvenirdim. Dimit-riy'e deil, hatta yemin ederim o zaman senin bir alaklk yapacan seziyordum... Daha o vakit... imde uyanan duyguyu hatrlyorum... Smerdyakov alayl bir tavrla glmsedi. Ben de o zaman biran iin bana da gvendiinizi dnmtm, dedi. Bu bakmdan, daha o zaman, kendinizi ele vermi oldunuz. nk madem benim yle bir ey yapacam hissediyordunuz, yleyken niin gidiyordunuz, demek ki byle davranarak bana: Babam sen ldrebilirsin, ama sana engel olmuyorum demek istiyordunuz. Alak! Bunu sen yle anlamsmdr! Hepsi de o ermanaya yznden oldu, efendim. Rica ederim! Moskova'ya gitmeye hazrlanyorsunuz ve babanzn ermanaya'ya gitmeniz iin yapt btn ricalar reddediyorsunuz! Sonra da benim aptalca sylediim bir sz zerine birden raz oluyorsunuz, efendim! O zaman ne diye o ermanaya'ya gitmeye raz oldunuz? Madem ortada hi bir sebep yoktu, neden tek benim szm zerine Moskova'ya deil de ermanaya'ya gittiniz? Demek benden bireyler bekliyordunuz! van, dilerini gcrdatarak: Hayr, beklemiyordum, yemin ederim ki, hayr! diye bard.

 Nasl olur da, hayr diyorsunuz efendim? yle olsayd size den ey, o zamanki szlerim iin babanzn olu olarak beni hereyden nce polise teslim etmek, dvdrmek-ti efendim... Hi deilse hemen orackta suratm databilirdiniz. Oysa, siz tersine hi de fkelenmeyerek hemen dosta bir tavrla, aptalca sylediim bir sz harfi harfine yerine getiriyorsunuz ve yola koyuluyorsunuz. Bu ise bsbtn sama bir eydi efendim. nk, babanzn hayatn korumak KARAMAZOV KARDELER 249 iin kalmanz gerekirdi... Byle olunca ben, bunlardan baka bir sonu karabilir miydim? van somurtmu olarak oturuyordu. Sinirden iki elini de yumruk yapm smsk dizlerine dayamt. Ac ac glerek: Evet, o srada suratn datmadma yazk oldu, dedi. Seni polise srkleyemezdim. Szlerime kim inanrd? Neyi neyle ispat edebilirdim? Ama, suratn... Hay Allah, yazk! Dnemedim bunu! Geri imdi surat datmak yasak ama, senin suratn seve seve orbaya evirirdim. Smerdyakov, ona hemen hemen zevkle bakyordu. Fiyodor Pavlovi'in sofrasna hizmet ettii zamanlar, masann arkasnda durup da, Grigoriy Vasilyevi'le din konusunda tartarak onu kzdrd zamanki gibi kendinden memnun, bilgie bir tavrla: Gnlk hayatn olaan olaylarnda, yani basit olaylarda bir adamn suratn datmak gerekten yasalarla yasaklanm bir eydir ve artk herkes dayak atmaktan vaz gemitir. Ama hayatn zel olaylarnda, bizi brakn, tm dnyada, hatta ortada tam bir Fransz Demokrasisi olsa bile, yine ayn sekilde, tpk Adem'le Havva anda olduu gibi dayak atmaya devam ediyorlar. Hem hi bir zaman da bundan vazgemeyeceklerdir. Siz ise, o vakit zel bir olay olduu halde, bu cesareti gsteremediniz efendim. van, masann zerinde duran defteri ba ile iaret etti: Ne o, Franszca szler mi reniyorsun? Neden renmeyeyim? Belki bylece tahsilimi tamamlam olacam. Sanyorum ki, bu bilgi o mutlu Avrupa lkelerine gideceim vakit, iime yarayacaktr. van'n gzleri kvlcmland, tm vcudu tepeden trnaa titredi. Dinle canavar! dedi. Senin sulamalarndan korkmuyorum! fade verirken, benim iin istediini syleyebilirsin ve eer imdi sana gebertinceye kadar bir dayak atmyorsam, bunu yalnz bu cinayeti senin ilediinden phe ettiim iin, mahkemeye vereceim iin yapmyorum! Seni ele vere-ipucu bulacam! ~ Bence sussanz daha iyi olacak, efendim. nk, tam anlamyla susuz olduuma gre, beni nasl sulayabilirsiniz? size kim inanacaktr? Eer yle bir eye bavuracak olur-250 KARAMAZOV KARDELER sanz, ben de hemen her eyi anlatrm efendim, nk kendimi savunmadan duramam deil mi? imdi senden korktuumu mu sanyorsun? Varsn mahkemede yarglar imdi size sylediim szlere inanmasnlar efendim; halk arasnda inananlar olacak ya! Onlar inannca da mahcup olacaksnz efendim. van dilerini skarak: Bak, bak yine akll bir adamla konumak yararl oluyor demek istiyorsun, yle deil mi? Tam stne bastnz efendim. Akllsnz ve tabi akll bir insan gibi davranacaksnz efendim. van Fiyodorovi, ayaa kalkt, fkeden titreyerek paltosunu giydi, sonra artk Smerdyakov'a hi bir karlk verme-.den, hatta yzne bile bakmadan hzl admlarla odadan kt. Akamn taze havas ona serinlik verdi. Gklerde ay prl prl parlyordu. Zihninde karmakark dnceler vard, ruhundaki duygular da karkt. van Fiyodorovi kendi kendine: imdi gidip Smerdyakov'u ihbar edeyim mi? Ama neyi ihbar edeceim? Ne de olsa susuz. Aksine o beni sulayabilir diye syleniyor, durup durup: Gerekten, o vakit ne diye ermanaya'ya gittim sanki? Keden yaptm bunu? Niin gittim? diye soruyordu. Evet, tabi bir eyler bekliyordum. Smerdyakov hakl. Sonra, yine belki yznc kezdir babasnn evindeyken o son gece, merdivende durup aada olup bitenlere nasl kulak kabarttn hatrlad. Ama bu sefer yle bir acma duygusu ile hatrlamt ki bunu, birden olduu yerde sanki kalbine bir haner saplanm gibi duraklad: Evet ben, daha o zaman bu iin olmasn bekliyordum. Gerek bu! stiyordum, tam anlamyla istiyordum cinayetin ilenmesini! Ama gerekten yle miydi? stiyor muydum bu cinayeti? stiyor muydum? u Smerdyakov'u gebertmeli! Eer imdi Smerdyakov'u ldrmek cesaretini gsteremezsem, yaamaya bile demez! Bunun zerine van Fiyodorovi evine uramadan doru Katerina vanovna'ya gitti ve gelii ile onu korkuttu: lgn gibiydi. Smerdyakov'la yapm olduu konumay olduu gi bi, harfi harfine ona anlatt. Gen kadn onu ne kadar sakinletirmeye alrsa alsn, bir trl sakinleemiyor, orada bir aa bir yukar dolayor, kesik kesik garip bir 'KARAMAZOV KARDELER 251 konuuyordu. Sonunda oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban da iki elinin zerine indirdi ve garip bir sz syledi. Eer cinayeti ileyen Dimitriy olmayp, Smerdyakov olsayd, o zaman dncesini kabul edebilirdim, nk onu tevik ettim. Daha dorusu, tevik ettim mi, daha bunu da iyice bilemiyorum. Ama, eer Dimitriy deil de, Smerdyakov ldrdyse, tabi ben de katil saylrm! Katerina vanovna, bu szleri dinledikten sonra, konumadan ayaa kalkt, yaz masasna doru yrd, masann zerinde duran kutuyu at, iinden bir kt kard ve van'in nne koydu. Bu kt van Fiyodorovi'in sonradan Alyoa'-ya babalarn Dimitriy'in ldrdn matematik bir ekilde ispat eden vesikayd. Bir mektuptu. Mitya bu mektubu sarho bir halde manastra giden Alyoa ile krda karlat akam, Katerina vanovna'nn evinde Gruenka'nn gen ka-d:na hakaretler savurduu rezaletten sonra yazmt. O akam, Alyoadan ayrldktan sonra Mitya, Gruenka'-ya gitmeye niyetlenmiti. Onunla gerekten grp grmedii bilinmiyordu. Yalnz gece olunca, bakent meyhanesinde grlm ve orada iyice kafay ekmiti. Sonra, mrekkep kalemi ve kt istemi ve kendisini ele verecek nemli bir vesika meydana getirmiti. Bu ileden km bir

adamn, eit eit lflarla dolu, cmleleri arasnda balantlar bulunmayan, tam anlamyla, sarho ii mektubuydu. Tpk sarho bir adamn, eve dndkten sonra, olaanst bir fkeyle karma, ya da evde bulunan kiilere, biraz nce kendisine nasl hakaret edildiini, hangi alan ona ne gibi hakaretler savurduunu, kendisinin ise aksine ne kadar mkemmel bir insan olduunu, o alaa neler yapacan uzun uzun, balantsz, karmakark bir ekilde heyecanla, stelik masay yumruklayarak ve gzlerinde de sarholuunu belli eden gzyalar ile banp ararak anlat gibi bir eydi... Kendisine meyhanede verdikleri kt, zellii olmayan basit, kt cins, kirli bir mektup kd parasyd. Arkasnda da bir hesap yazlyd. Sarholukla iten gelen szlere herhalde yer kalmamt ki, Mitya yalnz kdn kenarlarna deil, ayrca son satrlarn st ksmlarna da bireyler kara-lamt. Mektupta yle deniliyordu: Hayatm mahveden Katya! Yarn senin o bin ruble-ni geri vereceim, ondan sonra elveda... yreinde yce bir252 KARAMAZOV KARDELER kin tayan kadn! ama, ayn zamanda elveda sevgilim; Bu ii burada bitirelim! Yarn herkesten isteyeceim, bakalarndan bulanazsam, sana namusum zerine sz veriyorum, babama gideceim, kafasn krp yastnn altndaki paray alacam. Yeter ki buradan van gitsin. Krek cezasna arptrlp srlsem bile binini geri vereceim. Beni bala. Karnda yerlere kadar eiliyorum, nk sana alaklk ettim. Beni bala! Hayr, balama daha iyi olur: Hem ben daha rahat ederim, hem sen! Sevgini kabul etmektense, krek mahkmu olaym daha iyi! nk bakasn seviyorum. Sen de bugn onu iyice tandn. Artk beni nasl balayabilirsin? Benim malm alan hrsz ldreceim! Hepinizden uzaklap Dou'ya gideceim. Hi kimse bilmesin diye. Onu da brakacam. nk, bana ac ektiren yalnz sen deilsin, o da bana ac ektiriyor. Elveda!... P. S. Sana lanetler yadryorum, ama sana tapyorum! Gsmn iinde bir tel var, iitiyorum, ses veriyor. yisi mi kalbimi ikiye paralayaym! Kendimi ldreceim, ama yine de nce o kpei geberteceim. Elinden bini koparp sana frlatacam. Geri senin karnda alan biriyim ama, hrsz deilim. bini bekle. O para kpein yata altnda duruyor, pembe bir kurdele ile bal olarak. Ben hrsz deilim, ama benim malm alan ldreceim. Katya, bana nefretle bakma. Dimitriy hrsz deil, katildir! Babasn ldrd, kendisini de mahvetti, tek sana kar durabilsin, senin gururuna boyun emesin diye. stelik seni de sevmiyor! P. S. Ayaklarn perim, elveda!... P. S. Katya, Tann'ya dua et, bakalar bana paray versinler. O zaman elimi kana bulamam, vermezlerse... kana bulanacam! ldr beni! , Klen ve dmann D. Karamazov. van, vesikay okuduktan sonra, yerinden artk kanya varm olarak kalkt. Demek ki, ldren aabeyi idi. Smerdyakov deildi. Smerdyakov olmaynca da, demek kendisi de, van da katil saylmazd! Mektup birden onun gznde matematik bir anlam kazanmt. Artk onun iin Mitya'nn sulu olduu phe gtrmez bir eydi. Bununla birlikte, unu da sylemek gerekirse, Mitya'nn cinayeti Smerdyakov'la KARAMAZOV KARDELER 253 isleyebilecei van'n aklndan bile gemiyordu. Zaten byle bir ey olaylara da uymuyordu. van tam anlamyla huzura kavumutu. Ertesi sabah Smerdyakov'u ve alayl szlerini sadece nefretle hatrlyordu Birka gn sonra da, artk nasl olup da, onun aklad phelerden tr bu kadar gcendiine hayret ediyordu Ona kar nefret duymaya balad ve olup bitenleri unutmaya karar verdi. Bylece bir ay geti. Smerdyakov'u artk hi kimseye sormuyordu. Yalnz bir iki kez, ok hasta olduunu hatta akln kardn iitti. Bir ara gen doktor Varvinski, smerdyakov'dan sz ederek sonunda cinnet getirecek demi, van da bu szn unutmamt. O ayn son haftas iinde van'n kendisi de byk bir rahatszlk hissetmeye balamt. Katerina vanovna'nn getirtmi olduu ve tam mahkeme balayaca srada Moskova'dan gelmi olan doktora gidip, onunla grmt bile. Tam o srada da Katerina vanovna ile olan ilikileri son derece bozulmutu Katerina vanovna'nn Mitya'ya, sadece bir ka dakika srmekle birlikte, ok iddetli olan dnleri, Ivan' ileden karyordu. Gariptir ki Alyoa, Mitya'nn yanndan kp Katerina vanovna'ya geldii zaman, van meydana gelen ve daha nce anlattmz o son sahneye kadar, Katerina vanovna'nn kendisini deli eden tm o dnlerine ramen, gen kadndan o ay iinde bir kez Mitya'nn sulu olduundan phe ettiini gsteren bir tek sz iitmemiti. Ay-nca una da dikkati ekmek gerekir: van, Mitya'dan hergn gittike daha fazla nefret ettiini hissederken, bu nefretin Katy'nn ona dnlerinden ileri gelmediini, babasn ldrm olmasndan doduunu anlyordu! Bunu hissediyor, kavryordu yle olduu halde, mahkeme balamadan on gn kadar nce Mitya'ya gitmi, ona bir ka plan teklif etmiti- Belliydi ki bu Plan ok daha nceden dnlmt. Kendisini yle bir adm atmaya ynelten ey, Smerdya-fcov'un'bir sznden tr iinde alan ve bir trl kapan-layan kk bir yarayd. Smerdyakov, Ivan'a aabeyinin su-kumasmn karna uygun olduunu, nk yle bir ey olursa babasndan kendisine ve Alyoa'ya kalacak olan mirasn, krkar binden altm bine ykseleceini sylemiti. van ken-di Payna den otuz bini Mitya'nn kan salamak iin feda etmeye karar vermiti.KARAMAZOV KARDELER O zaman, Mitya'nn yanndan dnte, byk bir hzn ve aknlk iindeydi: yle hissediyordu ki, Dimitriy'in kamasn yalnz bu ie otuz bin ruble feda etmek iin deil, ayn zamanda bir baka ey iin de istiyordu. Kendi kendine, Yoksa ben de onun gibi bir katil miyim? Onun iin mi istiyorum bunu? diye soracak oldu. Bir trl yakalayamad, ama yakc bir ey iini dalyordu. Asl nemlisi gururu yaraland iin tm o ay boyunca ok znt duyuyordu. Ama bunu sonra anlatrz. van Fiyodorovi, Alyoa ile konutuktan sonra, kendi evinin kapsn alaca srada, birden Smerdyakov'a gitmeye karar verdii vakit, iinde byk bir fke patlak vermiti. Ka-terina vanovna biraz nce, ona, Alyoa'nn yannda onun (yani Mitya'nn) katil olduuna beni yalnz sen inandrdn! demiti. Bu aklna gelince van, aknlktan olduu yerde duraklad: Katerina vanovna'y Mitya'nn katil olduuna inandrmak iin hi bir ey sylememiti. Aksine, Smerdyakov'un

yannda:! dnd vakit, kendinden phe ettiini ona sylemiti. Aslnda, Katerina vanovna'nn kendisi o zaman ona, vesikay gstermi, bylece aabeyi Dimitriy'in sulu olduunu ispat etmiti! imdi de birden Ben Smerdyakov'a gittim !> diye baryordu. Ne zaman gitmiti oraya? van'n bu konuda hi bir bilgisi yoktu. Demek ki Katerina vanovna, Mit-ya'in sulu olduuna hi de o kadar kesinlikle inanmyordu! Hem Smerdyakov ona ne diyebilirdi? Gerekten ne demiti ona? van'n yreinde mthi bir fke alevlenmiti. Nasl olup da o zaman neden barmadna bir trl akl erdire-miyordu. Elini zilden ekip, Emerdyakov'a gitmek zere yola koyuldu. Bu kez belki onu ldrrm! diyordu. VIII SMERDYAKOV'LA NC VE SON GRME Daha yar yolda, tpk o sabahki gibi sert, kuru bir rzgr kt ve yine kuru youn bir kar ince ince yamaa balad. Yere dyor, ama topraa yapmyor, rzgr da onu frl frl dndryordu. Ksa bir sre sonra tam bir tipi baKARAMAZOV KARDELER 255 lad. Bizim kentte, Smerdyakov'un oturduu semtte, sokaklarda hemen hemen hi fener yoktu. van Fiyodorovi, tipiyi farketmeden yolunu bir nsezi ile bularak yryordu. Ba aryor, akaklar mthi bir ar ile zonkluyordu. Hissediyordu ki, bileklerinde bir kaslma vard. Mariya Kondratyevna'nn kk evine varmadan nce, birden tek bana yryen, srtna yamal bir gocuk giymi, ksa boylu bir kylyle karlat; kyl, yalpalaya yalpalaya yryor, homurdanyor, kfrediyor, sonra birden kfretmekten vaz geerek uykulu bir sesle, sarho sarho ark sylemeye balyordu. Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler miyim o dnecek diye? Daha ikinci satrda arky kesiyor, yine birine kfretmeye balyor, sonra tekrar ayn arky sylemeye koyuluyordu. van Fiyodorovi, daha ne olduunu, kim olduunu bile dnmeden, ona kar mthi bir fke duymaya balamt. Birden karsnda nasl bir insan bulunduunu kavrad. Hemen sonra da, kylnn tepesine bir yumruk indirmek iin kanlmaz bir istek duydu. Tam o srada yanyana gelmilerdi. Kyl iddetle yalpalayarak birden vargc ile van'a arpt. van kudurmu gibi onu itti. Kyl geriye frlad ve bir ktk gibi donmu topran zerine rrak! diye dt. Can acyarak yalnz bir kez: Ah! diye bakrd, hemen sonra da sustu. van ona doru yrd. Kyl hi kmldamadan, baygn bir halde srt st yatyordu. van: Donacak! diye dnd. Tekrar Smerdyakov'un evine doru yrmeye balad. Elinde bir mumla van' karlamak" iin koup gelmi olan Mariya Kondratyevna, daha sofada van Fiyodorovi'e, Pavei Fiyodorovi'in (yani Smerdyakov'un) ok hasta olduumu, geri yatakta yatmadn ama, hemen hemen akln karm gibi bir durumda bulunduunu, hatta semaveri sofradan kaldrmalarn emrettiini, ay bile imek istemediini van Fiyodorovi kaba bir tavrla: Ne yani, azgnlk m ediyor? diye sordu. Mariya Kondratyevna: Yok canm, aksine hi sesleri kmyor, yalnz siz kendileriyle pek uzun konumayn olmaz m efendim? diye rica etti.256 KARAMAZOV KARDELER van Fiyodorovi kapy ap ieri girdi, ierde, geen seferki gibi ortalk iyice stlmt. Ama odada baz deiiklikler gze arpyordu: Yanda duran banklardan biri darya gt-rlmt ve yerine maundan yaplm eski ve mein kapl bir divan getirilmiti. zerine bir yatak serilmi ve olduka temiz beyaz yastklar konmutu. Yatan zerinde Smerdyakov oturuyordu. Srtnda da yine ayn robdambr vard. Masa, divann nne gtrlmt. Bylece oda ok daralmt. Masann zerinde sar ktla kaplanm, kaln bir kitap duruyordu. Ama Smerdyakov onu okumuyordu, galiba oturuyor ve hi bir ey yapmyordu, van Fiyodorovi'i hi konumadan ona uzun uzun bakarak karlamt. Belliydi ki geliine hi hayret etmemiti. Yz ok deimiti. Zayflam ve sararmt. Gzleri ieriye doru gmlm, altlar morarmt. van Fiyodorovi olduu yerde durarak: Hay Allah! sen gerekten hastaymsn dedi. Seni fazla yoracak deilim, paltomu bile karmayacam. Nereye oturabilirim?... Masann br tarafndan dolaarak bir iskemleyi ona doru ekti ve oturdu. Ne bakp susuyorsun? Sana bir tek ey soracam ve yemin ederim ki karln almadan buradan gitmem. Bayan Katerina vanovna evine geldi mi? Smerdyakov, uzun, uzun sustu. Hl, hi ses karmadan van'a bakp duruyordu. Sonra birden elini sallayarak ban br tarafa evirdi. van: Ne oluyorsun? diye bard. Hi! Nasl hi? , Geldi, ama bu sizi ilgilendirmez. Rahat brakn beni efendim. Hayr brakmayacam! Syle ne zaman geldi? Smerdyakov nefretle hafife glerek: Ben onun varln bile unuttum, dedi ve birden y zn van'a doru evirerek, tpk bir ay nce grtkleri kit yapt gibi, garip, lgn ve nefret dolu bir tavrla S lerini ona dikti: Siz de galiba hastasnz? Baksanza amma da sunuz, sararp solmusunuz, dedi. KARAMAZOV KARDELER 257 __ Sen benim salm brak imdi, ne soruyorsam onu syle! __ Peki, gzlerinizin aklar neden sararm? Sapsar olmu. Yoksa ok mu zlyorsunuz? Hafife gld, sonra artk aktan aa glmeye balad. van, mthi bir sinirlilik iinde: Bana bak! Sana buradan soruma karlk almadan gitmem diyorum! diye bard, Smerdyakov ac ekiyormu gibi bir tavrla:

 Ne diye stme varyorsunuz, efendim? Neden bana ikence ediyorsunuz? diye sylendi. Eee!... Allah belan versin! Benim seninle ilgim yok. Soruma karlk ver! O zaman hemen giderim. Smerdyakov yine gzlerini yere indirdi: Benim size vereceim bir karlk yoktur! Ama ben bu karl senden zorla alacam! Smerdyakov birden ona nefretle deil de, artk garip bir tiksintiyle gzlerini dikti. Ne diye hepiniz endie ediyorsunuz? Yarn mahkeme balyor diye mi? Canm merak etmeyin size bir ey yapmazlar, artk buna inann! Evinize gidin, yatp uyuyun. Hi bir-eyden korkunuz olmasn... van hayretle: Ne demek istediini anlamyorum... Yarn olacaklar-dan neden korkacak mm? diye sordu ve birden gerekten Karip bir korkunun buz gibi btn ruhunu sardn hissetti. Smerdyakov onu tepeden trnaa szd. Sonra van' Barlar gibi: Demek anlamyorsunuz yle mi? diye szleri uzata uza-ta karlk verdi. Akll bir insan byle bir komedi oynasn, hayret vallahi!... van ona hi konumadan bakyordu. Eski uann, imonunla konuurken taknd bu beklenmedik ve bsbtn yukardan bakyormu gibi allmam tavr bile, olmayacak bir eydi. Geen seferki grmelerinde, hi deilse byle bir tavr yoktu! size sylyorum, korkmanz iin hibir neden yok. Si-' bir kt duruma sokacak hibir ey sylemeyeceim. Elimde delil yok ki. u halinize bakn! Elleriniz titriyor. Parmak25S KARAMAZOV KARDELER larnz ne diye yle kmldyor sanki? Haydi evinize gidin, katil siz deilsiniz!... van ir kildi; o anda Alyoa'nn szleri aklna gelmiti. ldrmediimi biliyorum... diye mrldanacak oldu. Smerdyakov hemen karlk verdi: Demek biliyorsunuz? dedi. van yerinden frlayarak onu omuzundan yakalad. Syle hepsini, alak herif! Hepsini syle! Smerdyakov hi de korkmamt. Yalnz, lgnca bir nefretle gzlerini ona dikmi bakyordu. Mthi bir kzgnlk iinde: Madem yle, syleyeyim, siz ldrdnz ite! diye fsldad. tvan, zihninde bireyler dnm gibi iskemlenin zerine kt. fkeyle hafife glerek: Demek hl o zamanki szleri sylyorsun yle mi? Geen sefer ne dediysen hep onlar sylyorsun. Zaten siz de geen sefer hep karmda duruyor ve hepsini anlyordunuz. imdi de anlyorsunuz. Ben bir tek ey anlyorum, o da u: Sen delisin. Hay Allah, hi de bkmyor bunlardan! Artk burada kar karyayz, ne diye birbirimize numara yapalm, komedi oynayalm? Yoksa, hereyi yalnz benim srtma m yklemek istiyorsunuz? Hem de gzme baka baka, yle mi? Onu siz ldrdnz! Asl katil sizsiniz. Ben ise, bu ite sadece sizin yardakmzdm, sizin sadk kulunuzdum ve bu ii sizin sznz zerine yaptm... Yaptn m? Yoksa sen mi ldrdn? van bu soruyu sorarken, btn vcudu buz gibi olmutu. Akln karyormu gibi oldu. Sanki yordu, tepeden trnaa hafif hafif titremeye balamt. O zaman, Smerdyakov da ona hayretle bakt. Herhalde sonunda, van'nn korkusu itenlii ile onu artmt. Gzlerinin iine bakarak eri bir glmseyi ile buna hi inanmyormu gibi: Yoksa, gerekten hi birey bilmiyor muydunuz? diye mrldand. van, hl ona bakyordu. Sanki dili tutulmutu. Kulaklarnda bir ses nlad: Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler iniyim o dnecek diye? KARAMAZOV KARDELER 259 Biliyor musun, senin bir rya, karmda oturan bir hayalet olmandan korkuyorum, diye kekeledi. Burada hayalet filan yok efendim. kimizden baka kimse yok! Yalnz belki de bir nc kii daha var. Evet, muhakkak o da, o nc kii de imdi burada ikimizin arasndadr. van Fiyodorovi, etrafna baknarak ve acele ile gzlerini kelerde gezdirip birini arad, sonra korku ile: Kimmi o? Aramzda olan kim? nc dediin kim? diye sordu. nc dediim, Tanr efendim, Tann'nm kendisi. te yanmzda olan O'dur. Yalnz siz onu aramayn, bulamazsnz... van, ileden karak avaz kt kadar: Bana yalan syledin, katil olduunu syleyerek yalan syledin! diye bard. Sen ya delisin, ya da beni geen sefer-ki gibi mahsus kzdryorsun!... Smerdyakov daha nceki gibi hi korkmadan keskin baklarla van Fiyodorovi'i gzetliyordu. Hl iindeki o inanmamazlk duygusunu yenemiyordu. Hl ona van hereyi biliyormu ama, mahsus hereyi yalnz onun srtna yklemek iin gzlerinin nnde rol yapyormu gibi geliyordu. Sonunda zayf bir sesle: Bir dakika efendim, dedi. Ve birden sol ayan masann altndan ekerek, pantolonunun paalarn yukar doru kvrmaya balad. Ayanda, uzun beyaz bir orap ve terlik vard. ! Smerdyakov lstii zd ve elin! orabn iine, daldrp ta aa kadar indirdi. van Fiyodorovi ona bakyordu, birden korkudan tm vcudu kasld, titremeye balad:

 Sen ldrmsn! diye avaz kt kadar bard, yerinden frlad, kendini geriye doru yle bir att ki, vcudu du-vara arpt ve ylece ip gibi dimdik duvara yapt kald... lgn bir korku iinde Smerdyakov'a bakyordu. br ise, van'n korkusundan hi de ekinmeyerek hl orabnn iini kartryor, parmaklar ile bir ey yakalayp ekmek istiyormu gibi davranyordu. Sonunda, bir ey yakalad ve ekbalad. van Fiyodorovi bunun birtakm ktlar ya da deste kt olduunu farketti. Smerdyakov onu ekip kamasann zerine koydu. Alak sesle: Buyurun, efendin! dedi. van titreyerek: Nedir o? diye sordu. Smerdyakov, yine ayn ekilde alak sesle: Buyurun, bir gz atn efendim, dedi. van, masaya doru bir adm att. Kt destesini tutup a-acakm gibi bir hareket yapt, sonra birden sanki parmaklar iren, korkun bir yarata demi gibi elini ekti... Smerdyakov: Parmaklarnz hep titriyor efendim, spazmoza tutulmu gibi titriyorsunuz, dedi ve acele etmeden kendisi paketin dndaki kd at. Kadn altnda hepsi yzlk olan, renk renk deste para vard. Smerdyakov paralan ba ile iaret etti: Hepsi burada efandim, tam bin, isterseniz saymayabilirsiniz. Buyrun aln ;fendim. van iskemlenin zerine kt. Mum gibi sapsar olmutu. Garip bir tavrla glmseyerek: Beni korkuttun... orabnla! diye mrldand. Smerdyakov tekrar sordu: Gerekten, gerekten imdiyedek bilmiyor muydunuz? Hayr biliniyordun. Ben hep Dimitriy'dir diye dnyordum. Aabeyim! Abeyim! Ah!... Birden basn iki el arama almt: Dinle, cnu tek bana m ldrdn? Aabeyimin yardm olmadan m? Yoksa aabeyim ile birlikte mi? Ben bu ii yalnz sizinle yaptm efendim. Sizinle birlikte ldrdm. Dimitri Fiyodorovi'in ise bu ite hi suu yok efendim. Peki, peki... Benlen sonra sz ederiz. Ne diye hep titriyorum sanki. Bir tek sz syleyemiyorum. Smerdyakov, aknlk iinde: O zaman korkusuzdunuz efendim. Her ey ho grlebilir diyordunuz, imd ise bakn ne kadar korktunuz! diye mrldand. Limonata iemez misiniz? imdi emrederim getirirler efendim. nsana ok serinlik verir. Yalnz, unlar nce rtelim efendim. Desteleri tekrar ba ile iaret etti. Limonata yapp getir sin diye, Mariya KodraVevna'ya seslenmek iin yerinden kalkp, kapya doru yryecek oldu, ama daha nce kadn Pa KARAMAZOV KARDELER 261 ralar grmesin diye, onlar bireyle rtmek iin nce mendilini kard. Mendilin ok kirli olduunu grnce, o zaman masann zerinden van'n oraya girerken gzne arpan kaln san kitab ald, onunla paralan bastrd. Kitabn ad, Kutsal pederimiz shak Sirin'in Szleri idi. van Fiyodorovi, farknda olmadan adn okumaya frsat bulmutu. __ limonata istemem, dedi. Benimle sonra ilgilenirsin. Otur, eyle bakalm: Bu ii nasl yaptn? Her eyi syle... __gi deilse paltonuzu karsaydnz efendim, yoksa ter iinde Kalacaksnz... van Fiyodorovi sanki ancak imdi farkna varm gibi paltosunu stnden synrcasna karp, onu iskemleden kalkmadan bankn zerine frlatt. __Syle rica ederim syle! Birden artk konuamayacakm gibi oldu. Smercyakov'un imdi hereyi anlatacana gvenerek bekliyordu. Smerdyakov iini ekti: T ani, bu i nasl oldu, onu mu renmek istiyorsunuz efendim? ok tabii bir ekilde olup bitti efendim. Sizin o zaman sylediiniz szler... van yine szn kesti: Benm sylediklerimi sonra anlatrsn! dedi. Ama eskisi gibi barmyordu, szleri artk bsbtn kendini toplam gibi kesin olarak sylyordu. gen yalnz bu ii nasl yaptn ayrntl olarak anlat, yeter... Hereyi srasyla anlatacaksn. Hibir eyi unutmayacaksn. Asl nemlisi ayrntlar ihmal etmeyeceksin, evet ayrntlar. Haydi bekliyorum. giz gitmitiniz. Ben de o zaman bodruma dmtm efendim... Gerekten sara krizi mi geirdin? Yoksa numara m yaptn? Tabi numara yaptm efendim. Her eyi mahsus yap-toi. Merdivenden yavaa, sakin sakin indim efendim. Taa aaya kadar indim. Sakin sakin yere yattm. Yata- yatmaz da avazm kt kadar barmaya baladm. rpnp durdum. Taaa beni oradan alp dar kardklar ana kadar... __ Dur! Ondan sonraki sre iinde hastanede de hep rol m yaptn?... Hayr efendim. Ertesi gn, sabahleyin, daha beni has-KARAMAZOV KARDELER taneye kaldrmamlard, ite o srada, gerekten bir kriz geirdim, hem de yle iddetli bir krizdi ki, bylesini yllardr geirmemitim. Tam iki gn, hi kendimi bilemedim. Peki, peki. Devam et!... te beni o yatan zerine koymulard. Ben zaten blmenin br tarafndaki karyolaya yatracaklarn biliyordum. nk, Marfa gnatyevna, hastalandm vakit, her seferinde geceyi geirmem iin beni kendi evlerinde, o blmenin br tarafna yatrrd, efendim. Zaten, bana kar teden beri daima byk bir efkat gstermilerdir efendim. Gece hep inledim, ama yavaa. Hep Dimitriy Fiyodorovi'i bekliyordum.

 Nasl bekliyordun? Sana gelsin diye mi? Bana ne diye gelsin? Eve girmesini bekliyordum. nk, tam o gece geleceklerinden hi phe etmiyordum. Benim yardmmdan yoksun kalnca ve hibir haber alamaynca, muhakkak duvarn zerinden trmanarak eve girmek zorunda kalacaklard efendim. Bunu yapabiliyorlard. eri girmelerini ve ne yapacaklarsa onu yapmalarn bekliyordum. Peki ya gelmeseydi? O zaman hi bir ey olmayacakt efendim. Dimitriy Fiyodorovi olmadan, bu ie cesaret edemezdim. Peki, peki... Daha ak syle, acele etme. En nemlisi... hi bir eyi ihmal etme! Dimitriy Fiyodorovi'in Fiyodor Pavlovi'i ldrmelerini bekliyordum efendim... Muhakkak bunu yapacaklarn dnyordum. nk, artk kendilerini bu ie hazrlamtm... Son gnlerde efendim... En nemlisi de o iaretler... onlar artk renmilerdi. Kendilerinde o evham, o son gnlerde ilerinde biriken kin varken, muhakkak bu iaretlerden yararlanarak evin iine gireceklerdi efendim. Buras muhakkakt. Ben de byle olmasn bekliyordum. van szn kesti: Dur! Eer Mitya babam ldrseydi, paralar da alp gtrecekti. yle dnmen gerekirdi, deil mi? O zaman sana ne kalrd? Pek anlayamyorum. yi ama, paralar hi bir zaman bulamayacaklard ki, efendim. Onlarn yatan altnda olduunu ben kendilerine haber vermitim. Ama bu doru deildi efendim. Paralar daha nce bir kutuda idi. Sonra ben dnyada benden baka kimseye gvenmeyen Fiyodor Pavlovi'e iinde paralar olan KARAMAZOV KARDELER 263 ti keye, tasvirlerin arkasna gtrp saklamasn syledim; nk paralarn orada olduunu hi kimse tahmin edemezdi. Hele acele ile ieri giren onlar hi bulamazd. te bu paket, beyefendinin odasnda, kede, tasvirlerin arkasnda ylece duruyordu efendim. Onlar yatan altnda bulundurmak ise, bsbtn gln bir ey olacakt. Kutuda iken hi deilse kilit altnda idiler. Burada ise herkes paralarn yatan altnda olduuna inand. Aptalca bir dnce efendim. ste, eer Dimitriy Fiyodorovi, bu cinayeti ileselerdi, bir ey bulamaynca ya btn katillerin yaptklar gibi, her hrtdan korkarak acele ile oradan kaacaklard ya da tevkif edileceklerdi efendim. O zaman ben istediim vakit, ister ertesi gn, ister hemen o gece gidip tasvirlerin arkasndan paralan alp gtrebilirdim. Nasl olsa herey Dimitriy Fiyodorovi'in srtna yklenecekti. Buna her zaman gvenim vard. Peki, ya babam ldrmeyip sadece dvecek olsayd? ldrmeyecek olursa o zaman tabi paralan almaya cesaret edemezdim. Herey de olduu gibi kalacakt. Ama, bir baka hesap daha vard iin iinde: Eer Dimitriy Fiyodorovi, babanz bayltacak kadar dverse, ben de o paray almak frsatn bulabilirsem, sonradan Fiyodor Pavlovi'e bu paralar, kendilerini dvdkten sonra Dimitriy Fiyodorovi'den bakasnn alm olamayacan bildirebilirdim... Dur!... aryorum. Demek yine de Dimitriy ldrd. Sen ise yalnz paralar aldn, yle mi? Hayr, Dimitriy Fiyodorovi ldrmediler efendim. Ne olacak yani? u anda da katilin beyefendi olduunu syleyebilirdim... Ama imdi karnzda yalan sylemek istemiyorum, nk... nk eer gerekten imdi grdm gibi u ana kadar hibir ey anlamadnzsa ve gz gre gre sulu olduunuz halde, kendi suunuzu gzmn iine baka baka, benim srtma yklemek iin karmda rol yapmadnzsa, yine de her-eyden siz sulusunuz! nk, cinayet ileneceini biliyordunuz ve ldrme iini bana braktnz efendim. Kendiniz ise, her eyi bile bile gittiniz. te bu yzden, bu akam gzlerinizin iine baka baka size ispat etmek istiyorum ki, btn bunlardan sulu olan bir kii, bir katil varsa, o da sizsiniz!... Ba-fia gelince, geri cinayeti ben iledim, ama en nemli sulu ben deilim. Siz ise, kanun bakmndan tam anlamyla katil Saylrsnz!... 266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim. Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER

267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim. Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER 267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde

kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi268 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 269 olduuna, geldiine gre de, cinayeti onun ilediine, paralan da onun aldna tanklk edebilir diye dndm. O zaman hem endieden, hem de sabrszlktan, Marya gnatyevna'y bir an nce uyandraym diye inlemeye bala-dm. Sonunda uyand, kalkt, bana doru koacak oldu, ama birden Grigoriy Vasilyevi'in yatanda olmadn farketti Kotuunu ve bahede avaz kt kadar barmaya baladn iittim. Ondan sonra btn gece olanlar oldu. Ama artk ben her bakmdan rahata kavumutum. Olup bitenleri anlattktan sonra sustu. van Fiyodorovi btn bu sre iinde onu bir l gibi hi konumadan, hi kmldamadan ve gzlerini ondan hi ayrmadan dinlemiti. Smerdyakov ise, bunlar anlatrken, yalnz arada bir ona bakm, daha ok gzlerini hep yana doru kaydrarak konumutu. Hikyesini bitirdii vakit, herhalde kendisi de heyecanlanmt. Glkle nefes alyordu. Yz. ter iinde kalmt. Bununla birlikte, pimanlk m duyuyordu, yoksa bir baka duygu iinde miydi, bunu anlamaya imkn yoktu. van, sylediklerini dnerek: Dur, dedi. Peki kap ne oluyor? Eer kapy yalnz sana atysa, o halde nasl oluyor da Grigoriy sen gelmeden nce kapnn ak olduunu gryor? Grigoriy kapy senden nce ak grd ya! alacak bir eydi. van bunu ok sakin, bambaka, hi de fkeli olmayan yumuak bir sesle sormutu. O kadar ki, o srada biri gelip oturduklar odann kapsn asa ve eikten onlara baksayd, muhakkak sakin sakin oturduklarn, ilgi ekici olmakla birlikte, olaan bir eyden sz ettiklerini sanrd. Smerdyakov dudaklarn erilterek glmsedi. O kap meselesine ve Grigoriy Vasilyevi'in onu gya ak olarak grd meselesine gelince; kendisi yle grmt, dedi. Bir kez size unu syleyeyim ki, o insan deil, inat katrn biridir. Bunu gzyle grmedi sadece, ona yle Gel gelelim dncesinden caydramazsnz. Byle bir eyi fasna koymas, artk sizinle benim iin bir ans oldu; nk, o byle dedikten sonra, artk Dimitriy Fiyodorovi'i mahkm ederler. van Fiyodorovi yine ne syleyeceini armt. Dncelerini toparlayp bir eyler anlamaya alarak: Dinle, dedi. Dinle... Sana daha bir ok eyler sormak istiyordum, ama unuttum... Hep de unutuyor, hereyi kartryorum... Haa, evet! Bana. hi deilse unu syle: Paketi neden ap kdn hemen orada yere braktn? Dpedz paketle neden gtrmedin? Demin bunlar anlatrken, bana yle geldi ki, bu paket konusuna deinerek, yle davranmak gerektiini syledin... Ama, neden yle gerekiyordu, bunu anlayamyorum. Bunu zel bir maksatla yapmtm efendim. nk diyelim ki. benim gibi burann yabancs olmayan, hereyi bilen, bu paralar daha nce gren, hatta belki de onlar kendi eliyle saran ve paketin nasl kapatldn, zerine nasl bir yaz yazldn grm olan bir insan, katil olsa da, ne diye cinayetten sonra paketi amaya kalksn? Hem de paketin iinde o paralarn muhakkak bulunduunu bile bile, o acele iinde ne diye bunu yapsn? Aksine, benini gibi biri olsayd, paketi hi amadan dorudan doruya cebine koyar, onunla birlikte kap giderdi efendim. Dimitriy Fiyodorovi'in durumu ise bambaka: Kendileri, paketin varln sadece kulaktan dolma iitmilerdi. Bu bakmdan onu, diyelim ki yatan altndan ald ve alr almaz da tabi acaba iinde gerekten para var m? diye abucak hemen orackta aard, yle deil mi? Paketin kdn da oraya atarlard. Bu kdn arkalarnda bir delil olarak kalacan akllarna bile getirmezlerdi. nk, kendileri hrszlk etmeye almamlardr efendim. Daha nce de hi bir zaman, hibir ey almamlardr. nk, doutan soylu bir insandrlar efendim. imdi hrsz-lk etmeye karar verdilerse, bunu hrszlk olsun diye deil, sadece kendilerine ait olan bir eyi geri almak iin yapmaya karar vermilerdir. Zaten daha nce de btn kente yle yaPacaklarm haber vermi, hatta yksek sesle, herkesin iinde, gidip Fiyodor Pavlovi'den kendi mallarn geri alacaklarn syleyerek bbrlenmislerdi. Aklma gelen bu dnceyi, sor-esnasnda aktan aa deil de, aksine ima ederek, sankendim de bunu anlayamyormuum gibi bir tavrla ak-. Bylece sanki bunu yarglarn kendileri bulmular, ben bunu onlara fsldamamm gibi oldu efendim. Be-|nim bu ima ediim zerine, savcnn az bile suland... van Fiyodorovi, derin bir aknlk iinde: - Gerekten tm bunlar daha o zaman olay yerinde mi sarladm? diye bard.270 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov'a yine korku iinde bakyordu. Rica ederim, insan yle acele ederken hi btn bunlar tasarlayabilir mi? Her ey daha nceden dnlm, tasarlanmt. van Fiyodorovi: Desene sana eytann kendisi bile yardm etmi! diye yine bard. Evet, aptal deilsin, sandmdan ok daha zekiymissin! Odada dolamak niyeti ile ayaa kalkmt. inde mthi bir znt vard. Ama masa yolu kapyordu. Onunla duvar arasndan geebilmek iin srnerek ilerlemek gerekiyordu. Bundan tr sadece olduu yerde dnd ve tekrar oturdu. Belki o srada odada dolaamamas onu sinirlendirdi. O kadar ki, daha nceden olduu gibi, birden lgn gibi bararak konumaya balad. Beni dinle, namussuz! Alak! imdiyedek seni ldr-mediysem, bunu ancak yarn mahkemede hesap vermen iin yapmadm anlamyor musun? Allah bilir...

van bunu sylerken elini yukar doru kaldrmt. ... Belki ben de suluydum. Belki gerekten benim de iimde gizli bir istek vard, belki de babamn lmesini istemiimdir, ama yemin ederim sana ki sandn kadar sulu deilim ben! Hatta belki seni bu ie kkrtmadm. Hayr, hayr kkrtmadm! Ama ziyam yok, yarn kendi kendimi ele vereceim! Yarndan'tezi yok, bunu yapacam. Mahkemede syleyeceim, artk karar verdim! Her eyi aklayacam, her eyi. Seninle birlikte kacaz mahkemeye! Hem mahkemede benim hakkmda ne sylersen, nelere tanklk edersen et! Hepsini kabul ediyorum ve senden korkmuyorum. Kendim, hepsini destekleyeceim!... Ama sen, mahkemede suunu aklamalsn! Bunu yapmalsn, yapmalsn. kimiz birlikte gideceiz! yle olacak ite! van, bunu zafer kazanm bir tavrla, iddetle sylemiti ve kvlcmlar saan gzlerinden belliydi ki, gerekten yle olacakt. Smerdyakov hi alay etmeden, sanki durumuna zlyor-mu gibi bir tavrla: Gryorum ki, hastasnz efendim, tam anlamyla hastasnz. Gzlerinizin ak sapsar olmu, dedi. van: KARAMAZOV KARDELER 271 kimiz birlikte gideceiz! Sen gitmezsen, ziyan yok. gen tek bama gider aklarm hereyi. Smerdyakov bu szleri dnp tartyormu gibi sustu. Sonunda, itiraz kabul etmez bir tavrla: Bunlarn hi biri olmayacak! Siz de gitmeyeceksiniz, diye karar verdi. van sitemle: Sen beni anlamyorsun! dedi. Eer, hereyi olduu gibi aklarsanz ok utanacaksnz efendim. Hem yle bir ey yapsanz bile, hi bir eye de yaramayacak. nk ben, dpedz size hibir vakit bir ey, sylemediimi, sizin de o srada ya hasta olduunuzu, (ki bu halinizden de belli efendim) ya da kardeinize kendinizi feda edecek kadar acdnz, bana da iftira ettiinizi, zaten mrnz boyunca beni insan saymadnz, bana bir kedi kadar? bile nem vermediinizi syleyeceim. O zaman size kim ina- ' nr? Syleyin! Hem, elinizde bir tek delil var m? Bana bak! Sen imdi bu paralar bana, tabi beni kandrmak iin gsterdin. Smerdyakov, para destelerinin zerinden zaak Sirin'in kitabn kaldrp bir yana brakt. ini ekerek: Bu paralar alp gtrn, dedi. van ona daha byk bir hayretle bakt. Tabii gtreceim ya! Ama madem bu paralar iin iledin cinayeti, onlar neden bana veriyorsun? Smerdyakov, elini sallayarak titrek bir sesle: Bunlara hi ihtiyacm yok, efendim, dedi. Eskiden yle bir parayla Moskova'da, ya da en iyisi Avrupa'da yeni bir hayata balarm diye bir dncem vard. Aslnda bunu her-ey ho grlebilir diye dndm iin aklma koymutum. Bunu da gerekten siz bana rettiniz efendim. nk bana o zaman yle demitiniz: Eer, lmsz bir Tanr yoksa, dnyada iyilik diye de bir ey yoktur. Hem Tanr yoksa yle bir eye gereklilik de kalmaz. Siz bunu gerekten sylediniz. Ben de yle dndm. van, dudaklarn erilterek hafife gld: Demek bunu kendi aklnla buldun yle mi? Sizin sayenizde. Bunu siz rettiniz. Demek simdi, paray geri verdiine gre Tann'ya inanyorsun yle mi?272 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov: Hayr, efendim, O'nun varlna iman getirmi deilim, diye fsldad. O halde neden veriyorsun? Smerdyakov yine elini sallad. Yeter... Veriyorum ite! Bakn, siz kendiniz o zaman herey ho grlr diyordunuz. imdi ise neden yle kuku iindesiniz? Hatta neredeyse kendinizi ele vermek bile istiyorsunuz... Ho yle bir ey olmayacak ya! Gidip kendinizi ele vermezsiniz siz. van: Greceksin! dedi. yle ey olamaz! Siz ok akllsnz, efendim. Paray seviyorsunuz; nk ok gururlusunuz. Sonra, kadn gzelliine ar bir tutkunuz vardr. En ok da kimseye muhta olmadan rahat rahat bolluk iinde yaamaktan holanrsnz. En ok holandnz ey, budur efendim. Mahkemede sizin iin bu kadar utanlacak bir eyi kabul ederek yaantnz mrnzn sonunadek altst etmek istemezsiniz. Siz tpk Fiyodor Pavlovi gibisiniz. ocuklar arasnda en ok sz ora ektiniz. Onunla ayn ruhtansnz efendim. van, derin bir aknlk iinde kalm gibi: Hi aptal degilmisin, dedi. Kpkrmz olmutu. Smerdyakov'a birden bambaka bir tavrla bakmaya balamt. Eskiden aptal olduunu sanyordum. Ama imdi mantkl konuuyorsun. Siz kibrinizden tr beni aptal sanyordunuz. Paralan alsanza! van, para destesini ald ve onlar hibir eye sarmadan cebine soktu. Yarn onlar mahkemede gsteririm, dedi. Size hi kimse inanmaz, efendim. Kald ki, imdi yeter derecede paranz var. Kutudan alp getirdiinizi syleyeceklerdir efendim. van yerinden kalkt. Tekrar ediyorum, eer seni ldrmediysem, bunu yal nzca yarn sana ihtiyacm olaca iin yapmadm. Bunu dai ma aklnda tut ve unutma! Smerdyakov birden garip bir tavrla:

KARAMAZOV KARDELER 273 ldrn efendim, ne kar? imdi ldrn beni! dedi. van'a garip garip bakyordu. Sonra ac ac glmseyerek: Bunu yapmak cesaretini gsteremezsiniz, dedi. Hibir eye cesaret edemezsiniz! Siz ki, eskiden korkusuz bir adamdnz! diye ekledi. van: Yarn grrz! diye bard ve gitmeye hazrland. Durun... Bana onlar bir kez daha gsterin. van, kt paralar karp ona gsterdi. Smerdyakov, paralara on saniye kadar bakt. Sonra, elini sallayarak: Eh, imdi gidin artk! dedi. Sonra, van'n peinden birden tekrar: van Fiyodorovi! diye seslendi. van giderken dnp arkasna bakt. Ne istiyorsun? Hakknz hell edin efendim! van tekrar: Yarn grrz! diye bard ve odadan dar kt. Tipi hl devam ediyordu. van Fiyodorovi, nce zinde admlarla gidiyordu. Sonra birden sallanr gibi yrmee balad. Hafife glerek: Bu fizik bir ey diye dnd. imdi nedense iinde sevin gibi garip bir duygu uyanmt. Kendisinde sonsuz bir g hissediyor gibiydi: Son zamanlarda, ona o kadar znt veren bocalamalar sona ermiti! Karar verilmiti artk. Mutlu bir duygu iinde; Bundan byle kararm da deimeyecek! diye dnd. O srada birden aya bir eye takld, az kalsn dyordu. Duraklaynca, ayaklarnn dibinde, yere ykm olduu kyly farketti; kyl hl ayn yerde, kendinden gemi olarak hareketsiz yatyordu. Tipi artk hemen hemen tm y-zn rtmt. van, birden onu kaldrd gibi srtna ald. sada, kk bir evde k grnce yaklat, pancurlara vur-du ve ierden karlk veren evsahibinden kyly merkeze tamak iin yardm etmesini rica ederek, ona bu i iin ruble vermeyi vaad etti. Kk evin sahibi toparlanarak didar kt. van Fiyodorovi'in amacna nasl ulaabildiini, hemen doktor muayenesinden geirilmesi artyla, kyly merkeze yerletirdiini ve bu arada yine cmerte, mas-274 KARAMAZOV KARDELER raflan karlamak iin nasl para verdiini ayrntlaryla anlatmayacam. Yalnz, bu iin hemen hemen bir saat kadar bir sre aldn belirteceim. Ama, van Fiyodorovi, ok memnun kalmt. Dnceleri dankt ve zihninden hzl hzl geiyor lard Birden zevkle: Eer, yarn yapacam eye bu kadar kesin karar vermemi olsaydm yolda durup kyly yerletirme? . iin tam bir saat uramazdm. Yanndan geip gider, donsa, da umursamazdm... yleyken hl kendi davranlarma sa hip olabiliyorum! diye dnd ve ayn anda zihninden ona, daha ok zevk veren bir dnce geti: Oysa, onlar orada aklm .kardma karar vermilerdi! Evine varnca, birden duraklad, kafasnda bir soru dmlenmiti. Yoksa hemen imdi gidip savcya hereyi sylemeli miyim? Bu soruya, Yarn hereyi birlikte yaparm b diye kendi kendine fsldayarak karlk verdi, sonra tekrar evine doru dnd; ama ne gariptir, bir anda yokoluvermi ti. Odasna girer girmez de, birden sanki kalbine buzdan bir el dokunmu gibi oldu. Sanki iinde bir an uyanmt. Daha dorusu odasnda ona ok znt veren, iinde tiksinti uyan dran bir eyin bulunduunu, hatta yalnz imdi deil dah nceden de orada olduunu hatrlam gibiydi. Yorgun bir tavrla divann zerine kt. htiyar kadn ona semaveri getirdi, tvan Fiyodorovi demlie su koydu, ama suya dudaklarn bile dokundurmad. Kadna da ertesi sabaha kadar izin verdi. Divann zerine oturmutu, ba dnyordu. Hasta olduunu, gcn yitirdiini hissediyordu. Az kalsn uyuyacakt. Sonra birden huzursuzlukla ayaa kalkt ve uykusunu datmak iin odada bir aa, bir yukar dolamaya balad. Baz anlarda, sayklyor gibiydi. Ama onu en ok dndren ey, hastal deildi: Tekrar oturunca arada bir gzlerini sanki birey aryormu gibi etrafta dolatrmaa balad. Bunu birka kez yapt. Sonunda gz bir noktaya dikildi. van, hafife gld, ama yz kpkrmz oldu. Uzun bir sre olduu yerde ayn noktaya, kar duvarn dibinde duran divana bakmaktan kendini alamayarak oturdu. Belliydi ki, orada bulunan bir ey, bir varlk kendisini mthi rahatsz ediyor, ona byk bir znt veriyordu. KARAMAZOV KARDELER 275 IX EYTAN... VAN FYODOROV'N KBUSU Ben doktor deilim, bununla birlikte hissediyorum ki, artk van Fiyodorovi'in hastal konusunda, hi deilse bir iki ey aklamak zorunda olduum an gelmitir. Olaylar atlayarak yalnz unu syleyebilirim: van Fiyodorovi'in, o akam, daha dorusu o srada, oktandr sarslm bulunan, ama yine de inatla hastala kar koyan vcudu artk beyin hummasna yenilmek zereydi, hastalk ertesi gn patlak verecekti. Tpta bir bilgim olmadn bile bile, u tahmini ileri srmeyi gze alyorum: Belki de, van gerekten iradesini kullanarak, bir sre iin hastal ertelemeyi baarmt. Hatta, belki de onu bsbtn yenmeyi hayalinden geiriyordu. Hasta olduunu biliyordu. Ama ileride kaderini tayin edecek o anlarda, herkese kar cesaretle ve kesin olarak szn syleyecei srada, yani kendini kendisine kar temize karaca bir zamanda yataa dmek, ona iren bir ey olarak grnyordu. Bununla birlikte, bir ara Katerina vanov-na'nn, (daha nceden anlattmz gibi sadece hevese kaplarak) Moskova'dan getirtmi olduu yeni doktora uramt. Doktor, van' muayene ettikten ve ikyetlerini dinledikten sonra, onda bir eit zihin bozukluu gibi bir ey bulunduu sonucuna varm, hatta onun tiksintiyle kendisine yapt baz aklamalara hi amamt. Kararn aklarken de: Hayal grmek, sizin durumunuzda olan biri iin ok normal bir eydir, yalnz yle bir ey olup olmadn kontrol etmeli... Zaten bir dakika bile yitirmeden genel ve cidd bir tedaviye balamal, yoksa i fena olur! demiti. Ama van Fiyodorovi doktorun yanndan ktktan sonra, onun akllca verdii d yerine getirmemi, tedavisini ihmal etmiti. Durumunu umursamayarak, Yryebiliyorum ya! demek ki daha gcm var, yataa dersem o baka, o zaman kim isterse tedavi etsin beni! diye karar vermiti.

Bylece, o srada saykladn hemen hemen kendisi de anlayarak, daha nce sylediim gibi gzlerini inatla kar duvarn dibindeki divann zerinde bulunan bir cisme dikmi "Akyordu. Birden orada oturan biri belirdi. Tanr bilir ieri276 KARAMAZOV KARDELER ye nasl girmiti. nk, van Fiyodorovi, Smerdyakov'un yanndan dnp de odaya girdii vakit, odada byle biri yoktu. Bu, bir beyefendi idi. Daha dorusu bilinen tipte bir Rus centilmeniydi. Artk pek gen deildi. Franszlarn dedii gibi Qui frisait la cinquantaine(*) bir adamd. Olduka uzun ve hl gr olan koyu renk salar pek aarmamt. Sivri kesilmi bir sakal vard. Srtnda basit, kahverengi bir ceket vard. Belliydi ki, en iyi terzinin elinden kmt ama, epey giyilmiti ve herhalde yl kadar nce dikilmi, imdi de modas bsbtn gemiti; o kadar ki, artk iki yldr varlkl insanlardan hi biri bu tip ceketler giymiyorlard. Gmlei, earp eklindeki uzun kravat, hereyi, k giyinen tm centilmenlerde olduu gibiydi. Ama eer dikkatle baklrsa i amar olduka kirli, geni atks da ok ypranmt. Misafirin kareli pantolonu ayanda ok iyi duruyordu, ama yine de ar derecede ak renk ve garip bir ekilde, ar denecek kadar dard. imdi bylelerini hi kimse giymiyordu. Misafirin mevsime hi uymayan ve birlikte getirdii beyaz, yumuak ftr apkas da yleydi. Szn ksas, olduka dar imknlarna ramen, derli toplu bir grnts vard. Daha kleliin kaldrlmad zamanlarda, rahat bir hayat sren ve hibir ey ve hibir meslei ol-.mayan mal sahiplerinden biriymi hissini veriyordu. Herhalde iyi bir hayat grm geirmi, doru drst bir evrede yaam, bir vakitler nemli kiilerle ilikiler kurmu, hatta belki de o gnedek bu ilikileri korumutu, ama genlikteki lgn yaantsndan sonra yava yava fakirleerek, zellikle klelik ortadan kaldrldktan sonra, kendisini yumuak ball sayesinde, ayn zamanda drst bir insan olduu iin evlerine kabul eden eski ahbaplarnn yannda kibar bir yanama haline gelmiti. yle bir yanama ki, sofraya davet edilmi olan kim olursa olsun, insan onu mtevazi bir yere oturtmakla birlikte, sofrasna davet etmekten utan duymazd. Byle yumuak huylu, konumasn, anlatmasn bilen, bir iskambil oyununda oyuncu saysn tamamlayan ve kendilerine angarya olarak bir i verilirse bunlardan hi holanma?' yan bu tip dalkavuklar genel olarak yalnzdrlar. Ya bekrdrlar ya da elerini kaybetmi insanlardr. Hatta ocuklar (*) Elliye basmak zere, anlamnda. KARAMAZOV KARDELER 277 bile olabilir. Ama, ocuklar uzaklarda bir yerde, teyzelerinin, halalarnn evlerinde yetitirilirler. Byle bir centilmen, doru drst bir sosyetede, sanki yle evltlar olduu iin biraz utan duyuyormu gibi, ocuklarndan hemen hemen hibir zaman sz etmez. Zaten onlardan yava yava, gittike bsbtn uzaklar. ocuklarndan yalnz isim gnnde ve Noel'de tebrik mektuplar alr, hatta bazen onlara karlk bile verir. Beklenmedik misafirin yznde candan bir anlam deil, yine de evrede olup bitenlere gre her eit nazik anlama evrilebilecek, duruma uygun, hereye hazr bir anlam vard. Cebinde kstekli saat yoktu ama, siyah kurdeleli ve erevesi kaplumbaa kabuundan yaplm monokl vard. Sa elinin orta parmanda, pahal olmayan bir akikle ssl, som altndan yaplm bir yzk gze arpyordu. van Fiyodorovi, fkeyle susuyor, konumak istemiyordu. Misafir de bekliyor ve tpk yukarda kendisine ayrlm olan odadan biraz nce ev sahibine arkadalk etmek zere, onunla birlikte ay imeye inmi, ama ev sahibi somurtarak bir eyler dnd iin, uslu uslu susan, bununla birlikte o sze balar balamaz nazik bir tavrla her konuda sohbet etmee hazr bir dalkavuk gibi oturuyordu. Birden yznde bir znt belirdi. van Fiyodorovi'e: Dinle, diye sze balad. zr dilerim, sadece sana unu hatrlatmak istiyordum: Sen Smerdyakov'a, Katerina vanovna meselesini renmek iin gitmitin, oysa onun hakknda hibir ey renmeden ayrldn. Herhalde unutmusundur... van'n dudaklarndan: Haa, evet! Szleri dkld ve yz zntyle karard. Evet unuttum... Sonra, kendi kendine: Ziyam yok, nasl olsa her ey yarna kald, diye mrldand. Sonra sinirli bir tavrla misafire doru dnd. Sana ne? dedi. Bunu kendim hatrlamalydm. nk, asl buna mthi zlyordum! Sen ne diye ortaya kyorsun? Sanki bunu ben kendim hatrlamadm da, sen bana hatrlatmsn diye inanacak mym? Centilmen, efkatli bir tavrla:278 KARAMAZOV KARDELER stersen inanma! dedi. Zorla inancn deeri ne ki? Bundan baka, iin iinde inan varsa, hibir delilin, zellikle maddi delilin yardm olamaz. Thomas (*), sa'nn dirilmi olduunu grd iin deil, daha nceden inanmak arzusunu duyduu iin inanmtr. Bak, bir ey syleyeyim: rnein ruh aranlar ele alalm... Ben onlar ok severim... Dn bir kez, eytanlar onlara br dnyadan boynuzlarn gsterdiler diye kendilerinin iman iin yararl kiiler olduklarn sanyorlar. Artk bu, br dnyann varln ispat eden madd bir delildir! diyorlar. br dnya... ve madd deliller... Aman, aman! Hem sonunda eytann varl istoat edilmi olsa bile, Tanr'nn varl ispat edilmi olur mu? Ben, idealistlerin kurduu bir dernee ye olmak istiyorum, onlarn arasnda muhalefet yapacam: Ben realistim, materyalist deil! diyeceim. Ha! Ha! Ha! van Fiyodorovi, birden masann nnden kalkarak: Dinle, dedi! Ben imdi sayklyor gibiyim... hem gerekten sayklyorum... Bana ne? Yalan sylersen syle! Vz gelir bana! Geen seferki gibi beni ileden karamazsn. Yalnz, nedense utanyorum... Odada dolamak istiyorum... Ba-en seni grmyorum, sesini bile iitmiyorum, tpk geen sefer olduu gibi. Ama neler mrldandn her zaman seziyorum, nk konuan, syleyen benim, sen deil! Yalnz bilmiyorum, geen sefer seni ryamda m grmtm? Yoksa uyankken mi? Bak, imdi bir havluyu souk suya batnp bama yaptracam, belki o zaman ortadan kaybolursun.

van Fiyodorovi, keye doru yrd, bir havlu ald, de-figi. gibi yapt, sonra banda o slak havluyla odada bir aa bir' yukar dolamaya balad. Misafir: Seninle birbirimize dorudan doruya, sen dememiz houma gidiyor, diye sze balad. van gld: Aptal, ne yani sana siz mi demeye balayacaktm? Bak, imdi neeliyim, yalnz akam aryor... bir de bamn st ksm... Yalnz rica ederim, geen seferki gibi felsefe yrtme. Eer buradan defolup gidemiyorsan, hi deilse neeli (*) St. Thomas: Hz. isa'nn diritdiine, ancak ona elini dedirdii zama" inanacan syleyen havari. (f KARAMAZOV KARDELER 279 bir eyler uydur. Dedikodu et, yanama deil misin? Dedikodu et bari! Hay Allah! Byle bir kbus gelir ya adam! Ama senden korkmuyorum. Seni yeneceim. Beni akl hastanesine gtremeyecekler. C'est charmantC), yanama olmak! Doru, ben bir eit yanamaym. Dnya yznde yanama deil de, ne olabilirim ben? Bu arada unu da belirteyim, seni dinlerken azck hayret ediyorum: Vallahi sen beni galiba yava yava artk gerekten geen sefer srarla sylediin gibi, yalnz hayalinin yaratt bir ey olarak deil de, gerekten var olan bir ey olarak kabul etmeye balyor gibisin... van garip bir tavrla ve byk bir fkeyle: Seni bir an iin bile olsun gerekten var olan birey olarak kabul etmiyorum! diye bard. Sen bir yalansn, hastalmn yaratt bir eysin! Bir hayaletsin! Yalnz seni ne ile yok edeceimi bilemiyorum ve gryorum ki daha bir sre ac ekmem gerekiyor. Sen benim vehmimsin/ Sen, kendi varlmn bir kopyassn, yalnz bir ynmn kopyassn... Dncelerimin, duygularmn bir kopyas! Ama en ad, en aptalca dncelerimin ve duygularmn kopyas. Seninle uramaya vaktim olsayd; benim iin ilgin bile olabilirdin... zr dilerim, zr dilerim, seni sust yakalayacam imdi: Demin, sokak fenerinin altnda Alyoa'nn zerine yryp ona, sen bunu ondan rendin! Onun beni ziyaret ettiini nereden biliyorsun?' diye bardn vakit, benden sz etmitin. Demek ki, kck bir an iin de olsa, benim gerekten var olduuma inanyordun. Gerekten inanyordun! Centilmen bunu sylerken yumuak bir tavrla glmt. van: Evet, bu karakterimin zayf bir yn... Ama sana inanamazdm. Geen sefer uyuyor muydum, yoksa yryor muydum, bunu bilmiyorum. Belki seni sadece ryamda grdm, hi de uyankken grmedim... dedi. Peki, o halde neden Alyoa'ya o kadar souk davran-4n? O sevimli bir ocuktur, Zosima dedeye yaptklarm yznden ona kar suluyum. __Alyoa'dan sz etme! Buna nasl cret edersin, uak (*) Franszca 'ok ho' anlamnda. 280 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 281 van bunu sylerken yine glmt. Centilmen: Kfrediyorsun ama, kendin glyorsun. Bu iyiye ia~ ret. Hem bugn, bana kar geen seferkinden ok daha nazik davranyorsun, neden olduunu da anlyorum: Byk bir karar verdin de ondan! dedi. van deli gibi: Sus, karardan sz etme! diye bard. Anlyorum, anlyorum, c'est noble, c'est charmant!(*). Yarn aabeyini savunmaya gidecek ve kendini feda edeceksin... C'est chevaleresque(**). Sus, imdi sana dayak atacam. Buna memnun olurum. nk o zaman amacma ulam olacam. Madem dayak atacaksn, yleyse benim gerek bir varlk olduuma inanyorsun. nk, hayaletlere dayak atlmaz. aka bir tarafa: stersen kfret, benim iin hepsi bir. Ama hi deilse biraz daha nazik olsan daha iyi olur. Hi olmazsa benimle olduun zaman. Yok aptalm, yok uak-m, ne biim szler bunlar? van yine gld: Sana kfrediyorum... Yani kendime kfrediyorum! Sen, benimsin. Benim zvarlmsn, yalnz suratn baka. Sylediin eyler, benim daha nceden dndm eylerdir... Bana hibir yeni ey syleyecek durumda da deilsin! Centilmen nazik ve kendine gvendiini belli eden bir tavrla : Eer, seninle dncelerde birleiyorsak, bu benim iin sadece bir ereftir, dedi. Sen yalnz benim en kt dncelerimi ve asl nemlisi en aptalca olanlarn alyorsun. Sen aptal ve adisin. Mthi aptalsn. Hayr, sana dayanamayacam! Ah, ne yapmal? Ne. yapmal? van bunu dilerini gcrdatarak sylemiti. Misafir tam dalkavuklara zg ve artk hereyi peinen kabul ettiini belli eden candan bir hava yaratmaya alarak: Dostum, ne olursa olsun centilmen olarak kalmak ve kendimi yle kabul ettirmek istiyorum, dedi. Ben fakirini' ama... ok namuslu olduumu syleyemem. yleyken... Genel (*) Soylu bir davran, ok ho, anlamnda. (") valyelere yakrcasna, anlamnda. olarak toplumda, beni prensip bakmndan dm bir melek olarak kabul ederler. Vallahi bir gn, nasl olup da melek olduuma bir trl akl erdiremiyorum. Eer gerekten melek olmusam, bu o kadar eskiden olmutur ki, artk bunu unutsam da, gnah saylmaz. imdi, yalnz drst bir adam olarak tannmaya deer veriyorum ve ho grlmeye alarak yaantm srdryorum. Ben insanlar iten severim. Oysa ah, bana yle ok iftiralar savurdular ki! Burada, zaman zaman aranza yerletiim vakit, hayatm gerek bir hayatm gibi srp gidiyor. En ok houma giden de budur. nk

ben de, senin gibi ar hayallerden, fantastik eylerden ac ekiyorum, onun iin dnyada yaayan 'sizlerin gerekiliinden holanyorum... Burada sizde herey snrldr. Filn eyler formllere balanmtr, falan eyler geometri kurallarna gredir, bizde ise hep belirsiz birtakm dzenlemeler var! Ben burada dolarken hayal kuruyorum. Hayal kurmaktan ok holanrm. Sonra burada dnyada iken batl inanlara da kaplyorum. Glme, rica ederim! Asl batl inanlara kaplmam houma gidiyor. Burada iken sizin btn alkanlklarnz benimsiyorum: Tccarlarn gittii hamama gitmekten holanmaya baladm. Dnebiliyor musun? Tccarlar ve papazlarla vcudumu buhara tutmak houma gidiyor. Benim en byk hayalim, bir baka varlk olarak, ama artk bir daha asl benliime dnmeden, son olarak, bir baka varlk eklinde dnyaya gelmek! rnein yedi pudluk, iman bir tccar kars olaym ve onun inand hereye inanaym yeter. Benim idealim, bir kiliseye girip temiz yreklilikle bir mum yakmaktr. Vallahi yle! O zaman ite aclarm sona ermi olacak. Sonra sizin aranzda tedavi edilmekten de holanmaya baladm: lkbaharda iek salgn kmt, gittim fakirler iin alm bir dernekte kendime iek as yaptrdm. O gn ne kadar memnundum, bir bilsen: slav kardelerimiz iin on ruble bata bile bulundum! Ama sen dinlemiyorsun. Biliyor musun? Bugn ok rahatsz grnyorsun... Centilmen bunu syledikten sonra ksa bir sre sustu. Biliyorum. Dn o doktora gittin... Syle bakalm salk durumun nasl? Doktor sana ne dedi? van:28? KARAMAZOV KARDELER Aptal diye kestirip att. Sen de amma akllsn! Yine ne kfrediyorsun? Sana bunu acdmdan sylemedim ki! Lf olsun diye sordum! Madem yle, karlk verme. Bak imdi yine ortalkta romatizma balad... van yine: Aptal! diye tekrarlad. Hep ayn eyi sylyorsun. Ben ise geen yl yle bir romatizmaya yakalandm ki, bugnedek hatrlyorum. eytanda romatizma olur mu? Madem bazen insan klna giriyorum, neden olmasn? nsan klna girince tabii tm sonularn da kabul etmi oluyorum. blis sum et nihil humanum a me alienum puto(*). Ne dedin, ne dedin? blis sum et nihil humanum mu? Bu eytan iin hi de aptalca bir lf deil! Eninde sonunda bir sz beendirdiime memnun oldum. van birden arm gibi: yi ama, bu sz sen benden aldn! dedi. Daha nceden hi aklma gelmemiti, garip ey... C'est du nouveau, n'est-ce pas?(*). Bu sefer drst davranacam ve sana aklayacam. Dinle: Bazen insan ryasnda zellikle kbuslarnda, mide bozukluundan m, yoksa herhangi bir baka eyden mi ylesine sanatkrca, yle kark ve insana o kadar gerek grnen sahneler, yle olaylar, hatta tm bir olay zinciri grr ki! Bunlar da yle kark balarla birbirine balanm ylesine beklenmedik ayrntlar iin de canlanr ki sizlerin en belirli grntler dediiniz eylerden bile daha belirlidirler. rnein, giysinin stndeki son dmeyedek hepsi grlr. Byle sahneleri Lev Tolstoy bile uyduramaz. Oysa bu tip ryalar bazen yazarlkla hi de ilgisi olmayan basit insanlar, memurlar, gazeteciler, papazlar go rrler... Bu balbana bir sorun tekil ediyor: Hatta bakan, lardan biri bana, en gzel dncelerin uyurken aklna ger diini aklad. te imdi de yle oluyor. Geri u anda, senin zihninde doan bir vehimden baka bir ey deilin, y leyken kbusta grlen varlklar gibi, imdiyedek aklna (*) insana ait hi bir ey bana yabanc deildir. (") Yeni bir ey deil mi? KARAMAZOV KARDELER 283 gelmeyen orijinal eyler sylyorum. Byle olunca, artk senin dncelerini tekrarlyor saylmam. Oysa sadece senin kbusunum, baka hi bir ey deilim! _ Yalan sylyorsun! Senin asl amacn, beni, gerekten bir kbus olmadna, kendiliinden var olduuna inandrmaktr. yleyken imdi ite kendin de bir ryadan baka bir ey olmadn sylyorsun. _ Dostum, bugn sana kar zel bir metod kullanyorum. Sana sonra bunu anlatrm. Dur, nerde kalmtm? Haa, ite o zaman souk almtm, ama sizde deil, daha orada iken... van hemen hemen umutsuzluk iinde rpnr gibi: Orada dediin neresi? Syle, daha yanmda ok mu kalacaksn? Kalkp gidemez misin? Odada dolamaktan vazgeti, divana oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban iki eliyle skt. Islak havluyu znt ile zerinden frlatp atmt: Belliydi ki, havlu bir ie yaramamt. Centilmen kaytsz, ar derecede serbest, bununla birlikte tam anlamyla dosta bir tavrla: Senin sinirlerin bozulmu! dedi. Bana souk aldm iin bile kzyorsun, yleyken bu ok basit bir ekilde olmutu. srada bakanlarda gz olan yksek sosyeteden Peters-"burg'lu bir hanmefendinin diplomatlar iin verdii bir sua-raya gitmek iin acele ediyordum. Eh, tabi srtmda frak, boynumda kravat, elimde beyaz eldiven vard. yleyken hl da-ha taa nerelerde idim! Dnyanza gelebilmem iin daha koskoca bir boluu uarak gemem gerekiyordu... Tabi, bu sa-dece bir an srecekti, ama gne bile tam sekiz dakika-da geliyor oradan. Benim ise srtmda bir frak ve gs ks-m ak bir yelek vard. Geri ruhlar donmaz, ama madem ben an ekline girmitim, o halde... Szn ksas sama bir ey yaptm, kendimi kapp koyuverdim. Oysa o boluklarda, esir denilen bolukta, yeryznn stndeki o deryada... yle bir ayaz var ki... Ayaz da neymi? Buna ayaz bile denilmez. D-bilinen,bir kez sfrdan aa yz elli derece! Kyl kzlarnn en bir elencesi vardr: Otuz derecelik bir soukta, acebirine baltann demirini yalamasn teklif ederler, o dil bir an iinde donar ve o budala olan dilinin ze-deriyi kanata kanata syrmaya alr. Ama bu eksi284 KARAMAZOV KARDELER

otuz derecelik bir soukta olur. Yz elli derecelik bir soukta ise, yle sanyorum ki insan parman baltann demirine da-yasa o parmak yok oluverir. Tabi oralarda... bir balta bulunursa... van Piyodorovi dalgn dalgn ve tiksinir gibi: Oralarda balta filn olur mu? diye sordu. Kendi zihninin yaratt evhama inanmamak ve artk bsbtn kendini cinnete kaptrmamak iin vargc ile direniyordu. Konuu hayretle: Balta m? diye sordu. van Fiyodorovi birden ileden km gibi inat ve srarla: Tabi ya, orada balta ne olur? Bolukta balta ne mi olur? Quelle idee!(*) Eer olduka uzaa frlatlrsa, yle sanyorum ki, kendisi de nedenini bilmeden bir uydu gibi, dnyann evresinde dnmee balar. O zaman Astronomlar baltann douunu ve batn hesaplamaa balarlar. Gatzuk da bunu takvime yazar. O kadar ite! van inatla: Sen aptalsn! Mthi aptalsn! Daha akllca uydur! Yoksa seni dinlemem. Beni gerekilikle yenmek istiyorsun, beni var olduuna inandrmak istiyorsun, ama ben senin var olduuna inanmak istemiyorum! nanmayacam. Canm ben yalan sylemiyorum ki! Sylediklerimin hepsi doru. Ne yazk ki gerek hemen hemen her zaman sama grnr. Gryorum ki, benden yce, hatta belki de harikulade gzel bir ey bekliyorsun. ok yazk! nk ben elimden ne geliyorsa ancak onu verebilirim... Felsefe yrtme, eek! Tm sa tarafm tutulmuken, inleyip ah vah ettiim bir srada, ne felsefesi yrtebilirim? Tm tp bilimini denedim: Her eyi mkemmel bir ekilde meydana karabiliyorlar. Tm hastaln sanki avularnn iindeymi gibi sana etrafl olarak anlatrlar. Gel gelelim tedavi etmesini bilmezler. Burada heyecanl bir niversite rencisine rastladm, bana: Merak etmeyin, lseniz bile. hi deilse hangi hastalktan lm olduunuzu bileceksiniz! KARAMAZOV KARDELER 285 dedi. Hep de adam uzmanlara gndermee almlar, Biz ancak olan meydana karrz, siz ise falanca uzmana gidin, artk o sizi tedavi eder derler. Sana diyeceim, eskiden tm -hastalklar tedavi eden doktor tipi, artk yok oldu. imdi yalnz uzmanlar var, hepsi de gazetelerde kendilerini reklm edip duruyorlar. Burnun ard m, seni Paris'e gnderirler. Orada burun tedavi eden Avrupa apnda bir uzman var, derler. Paris'e gidersin, adam burnunu muayene eder, ben ancak burnunuzun sa deliini tedavi edebilirim, nk sol delikleri tedavi etmek benim bilgimin dndadr. yisi mi siz Viyana'ya gidin, orada zel bir uzman sol deliinizi tedavi eder der. Bu durumda ne yaparsn? Ben halkn kulland arelere bavurdum. Bir Alman doktor, bana hamama gidip tahtalarn zerine uzanarak, vcudumu bal ve tuzla omay tledi. Ben bir kez daha hamama gideyim diye yaptm dediini: stm bam kirlettim, hi bir yarar olmad! Umutsuzluk iinde Milano'ya, Kont Mattei'ye yazdm. Bana bir kitap, bir de damla gnderdi. Allah iyiliini versin! Ama dn bir kez, bana Hoff'un malt tozu iyi ge.ldi! Tesadfen satn almtm onu. Bir buuk fincan itim, neredeyse dans edebilecektim. Hepsi geti. Sanki by yapmm gibi. Gazetelerde Hoff'a muhakkak bir teekkr iln yaynlatmaya karar vermitim. imde bir minnet duygusu uyanmt. O zaman da bambaka bir i geldi bama: Hangi gazetenin yaz ilerine gitsem, hi biri teekkrm kabul etmiyor. Gerici bir havas olur, kimse inanmaz, le diable R'esiste point!>(") dediler. mzanz atmadan, anonim bir teekkr yazn diye t verdiler. Hi adm bildirmeden, teekkr yazmak olur mu? Gazetedeki iln memurlarna gldm: Sizin anzda Tanrya inanmak gericilik olur. ben Tanr deilim ki! Ben eytanm, bana inanlabilir, im. Tabii, anlyoruz, eytana kim inanmaz? Ama gene de bunu yaynlayanlayz, gazetemizin ynne aykr olur. Ama isterseniz fkra olarak yaynlayalm, olur mu? dediler. Eh, ben de dndm ki, fkra olarak yaynlamak hi de zekice bir ey olmaz. Senin anlayacan yaynlamadlar. nanr m-sn bu i hl yreimde derttir. En iyi duygular, rnein (*) Ne biim dnce (aklna neler de geliyor), anlamnda. (*) eytan diye bir ey yoktur, anlamnda.286 KARAMAZOV KARDELER minnet bile, sadece sosyal durumum bakmndan bana yasaktr. van nefretle dilerini gcrdatt. Gene mi felsefe yapyorsun? Allah korusun! Ama bazen ikyet etmeden olmuyor, Ben iftiraya uram bir insanm. Bak sen her an bana aptal olduumu syleyip duruyorsun. Bu sznden bile gen bir adam olduun belli. Dostum, i yalnz aklda deil ki! Ben doutan iyi yrekli ve neeliyim. Ben de her eit vodviller yazmmdr. Sen galiba beni salar aarm bir Hles-takov sanyorsun. Oysa benim ok daha cidd bir durumum var. Daha zamandan nce var olan, ama benim bir trl kavrayamadm bir kurala gre, hereyi inkr etmem kararlatrlm. Oysa, ben itenlikle iyi yrekliyim ve inkr etmek benim yeteneklerim dnda olan bir eydir. Hayr, ille inkr edeceksin! inkr diye bir ey olmasa, eletiri de olmaz. Oysa, eletiri blm olmayan bir gazete olur mu? Eletirici olmazsa hersey, sadece bir hosannah(*) olur. Ama yaam iin sadece, hosannah yeterli deil. Hosannah'n bir yn kukunun stnden geerek gelmesi gerekir, senin anlayacan, bunun gibi birok eyler daha sylenebilir. Bununla birlikte, tm bunlara girmiyorum, eletiriyi ben yaratmadm ya! Ben yaratmaynca bundan sorumlu da tutulamam. te, kendilerine hrslarn alacaklar bir varlk bulmular,- ona zorla, eletiri blmne yaz yazdrmaya balamlar. Bylece hayat meydana gelmi. Biz bu komediyi ok iyi anlyoruz: rnein ben dorudan doruya ve apak olarak yok edilmemi istiyorum! Hayr, sen yaa, nk sen olmasan hi bir ey olmaz! diyorlar. Dnyada her ey akla uygun olsayd, hi bir olay olmayacakt! Sen olmazsan, hi bir ey olmayacaktr, oysa olaylarn meydana

gelmesi gerekiyor. te ben de yreim szlaya szlaya, olaylar meydana gelsin diye, urayor ve bana verilen emre uyarak, akla ay kr eyler yapyorum. nsanlar tm bu komediyi, o tartma kabul etmez aklllklarna ramen, cidd bir ey olarak kabul ediyorlar. Btn trajedileri de bundan ileri geliyor. Tabi ac ekiyorlar ama... Ne de olsa yayorlar. Gerekten yayorlar, fantastik (*) Tanr'y vmek iin kullanlan bir sz. KARAMAZOV KARDELER 287 birer varlk olarak deil, gerekten yayorlar, nk zaten ac ekmek yaamak demektir. Eer ac ekmek olmasayd, hayatn ne zevki kalrd? Hersey sonsuz bir din tren-halini alrd: Din tren ise, kutsaldr ama, azck can skcdr. Peki, benim durumum ne oluyor? Ben ac ekiyorum, ama benimkisi yaama olmuyor. Ben zlmez bir denklemde bir X'im. Tm sonular, tm balanglar yitirmi bir hayaletim, hatta sonunda kendi kendime nasl bir ad vereceimi bile unuttum. Glyorsun... Hayr, glmyorsun, gene fkeleniyorsun. Hep de fkelenirsin, hep de her yerde zek belirtisi ararsn. Oysa sana gene tekrar ediyorum, yldzlarn tesindeki tm o hayat, tm rtbeleri ve unvanlar tek yedi pudluk(*) bir tccar kars haline gelip, Tanr'ya mum yakaym diye feda ederdin, van nefretle: Yoksa sen de mi Tanr'ya inanyorsun? Yani nasl syliyeyim?? Eer gerekten cidd olarak soruyorsan... van fkeli bir srarla, gene: Tanr var m, yok mu? diye bard. Yaa, demek cidd olarak soruyorsun, yle mi? Vallahi bilmiyorum yavrum. te, sana son szm syledim! Bilmiyor musun? Tanr'y gznle grdn halde bilmiyorsun, demek yle mi? Hayr, sen ayr bir varlk deilsin. Sen, bensin. Benden baka bir ey deilsin sen! Sen di bir varlksn, hayalimin yaratt bir varlksn! Daha dorusu, seninle ayn felsefe ekolndenim diyelim, daha doru olur Je pense, done je suis(*"), bunu kesin olarak biliyorum. Geriye kalanlar ise, evremde bulunan hersey, tm o dnyalar, Tanr, hatta iblisin kendisi bile, hepsi benim iin ispat edilmemi eylerdir. Kendiliklerinden mi vardrlar? Yoksa sadece benim varlmdan km, ge-ici olarak ve tek tek meydana gelmi eyler midir?... Her neyse bunlar burada kesiyorum. nk galiba imdi kalkp beni dveceksin. van, mthi bir sknt iinde: Bir fkra anlatsan daha iyi olur! dedi. C) Rus arlk ls. (") Dnyorum, yleyse varm, anlamnda.288 KARAMAZOV KARDELER Bir fkra biliyorum, hem de bizim ele aldmz bu konu hakknda. Daha dorusu bu bir fkra deil de, yle bir efsane ite! Bak, sen beni inanszlkla suluyorsun: Gznle gryor ama, hl inanmyorsun diyorsun. Ama dostum bir ben yle deilim ki, bizim orada herkesin akl kart, sizin bu bilimlerinizden. Sadece atomlar, be duyumuz, bir de evrenin drt unsuru varken, herey az ok birbirine uyuyordu. Zaten atomlar, eski alarda da vard. Ama sizin, molekln kimyasal yapsn, stelik protoplaz-ma>y ve daha bilmem neyi bulduunuzu renince, bizim orada herkes kuyruunu kst. Dpedz kart ortalk. Asl nemlisi batl inanlar, dedikodular balad. Bizde de, sizde olduu kadar dedikodu vardr. Hatta belki de biraz daha fazladr. Sonra bizde de ihbarlar yaplr. Bizim de bilmen baz bilgileri toplayan bir dairemiz var. te bu efsane acayip bir eydir. Daha bizim ortaada ortaya atlm... ama sizin ortaada deil, bizdeki ortaada... Kimse de ona inanmyor. Bizde bile yedi pudluk tccar karlarndan baka, hi kimse bu efsaneye inanmyor. Ama yedi pudluk tccar kars derken, gene bizdeki tccar karlarm kastediyorum, sizinkileri deil. Zaten, sizde ne varsa, bizde de vardr. Bylece artk seninle dost olduum iin, geri yasaktr ama, srlarmzdan birini aklam oluyorum. Bu efsane cennet konusudur. Bir vakitler dnyanzda byk bir dnr, bir filozof varm. Hereyi; yasalar, vicdan, dini, hereyi inkr edermi. Asl nemlisi, br dnyay kabul etmezmi. lnce karanla gmleceini, yok olacan sanrm. Bir de bakm ki, br dnyada bir hayat var. Derin bir aknlk ve fke iinde kalm: Bu benim kanlarma tm olarak aykr bir ey! demi. te bu yzden kendisini cezaya arptrmlar... Bak sana syliye-yim. beni bala: nk gryorsun ki, sadece daha nceden iittiklerimi anlatyorum, bu sadece bir efsane... kendisine verdikleri ceza u: Karanlklarda bir katrilyon kilometre geecek... (imdi bizim orada da kilometre kullanlyor) an ak bu katrilyon kilometreyi getikten sonra, cennetin kapl larn aacaklarm ona, o zaman hereyini balayacaklar m... van garip bir heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 289 Sizin br dnyada o katrilyondan baka ne gibi ileler var? diye sordu. Ne gibi ileler mi var? Ah hi sorma: Eskiden, yle byle idi, imdi ise daha ok moral cezalar balad, vicdan azab gibi samalklar. Bu da bize sizden bulat, sizdeki ahlk kurallarnn yumuamasndan. Peki bu iten kim kazanl kt dersin? Sadece vicdanszlar. nk bir adamn vicdan yoksa, o zaman nerden vicdan azab ekecek? Buna karlk hl vicdanlar ve namuslar olan drst insanlar zarar grdler... te, hazr olmayan bir temel zerine reformlar, stelik yabanc kurumlardan alnm yenilikler oturtmak, zarardan baka bir ey getirmez! Babadan kalma atete yakma cezas daha iyiydi. te o cezaya arptrlan adam, katrilyonluk yola km, durmu, evresine baknm, sonra yolun zerine enlemesine yatm. Gitmeyeceim ite, prensip bakmndan gitmeyeceim! demi. Aydn bir Rus ateistinin ruhunu al, onu gn gece bir balinann karnnda kalm olan Hazreti Yunus'un ruhu ile kartr... te sana o yolun zerine uzanm olan bilim adamnn karakteri! Peki, orada neyin zerine uzanm? Ne bileyim ben? Herhalde orada da uzanacak bir ey vard. Alay etmiyorsun deil mi? van gene ayn garip heyecan iinde: ' Aferin adama ! diye bard. imdi artk beklenmedik bir merakla dinliyordu.

 Peki ne oldu sonra9 Hl orada m yatyor? Asl sorun da bu ite! Yatmyor. O ekilde hemen bin yl kadar yatm, sonra kalkm yrm. van hl bireyler kavramak iin kendi kendini zorlugibi, sinirli sinirli glerek: Amma da eekmi! diye bard. Sonsuzlua dek orayatmakla, katrilyon verst yrmek ayn ey deil mi? da , bu Mesafeyi yrmek bir milyar yl alr, yle deil mi? d ~~ Hatta daha da fazla srer. Surda kalem kt olsay- bunu hesaplayabilirdik. Zaten adam oktandr yerine varm fkra da aslnda burada balyor. Nasl varm? Bir milyar yl nereden buldu ki? ~ Canm sen hep imdiki dnyamza gre konuuyorsun. sizin imdiki dnyanz bile belki bir milyon kez tekrar mey-290 KARAMAZOV KARDELER dana gelmitir: yani zerindeki hayat bitmi, donmu, atlam, toz haline gelmi, kendisini meydana getiren temel unsurlarna ayrlm, gkyzn gene sular kaplam. Sonra gene bir kuyruklu yldz olmu, gene gne meydana gelmi, gneten de gene dnya olmu... Bu bir oluumdur. Sonsuzlua dek tpatp, noktas noktasna ayn ekilde tekrarlanabilir. Senin anlayacan ok yakksz, can skc bir ey ite... Peki, peki, adam yerine vard vakit ne oldu? Kendisine cennetin kaplarn atklar anda, ieriye girer girmez, aradan daha iyi saniye gemeden... hem de bunu saat tutarak, saate gre sylemek gerektir, (geri bence, adamn saatinin, daha kendisi yolda giderken cebinde oktan temel unsurlarna ayrlm olmas gerekirdi), her neyse, daha aradan iki saniye gemeden, Bu iki saniye iin yalnz katrilyon kilometre deil, katrilyon kere katrilyon kilometre yrnebilir, stelik bu katrilyon kere katrilyon kilometre, katrilyonuncu bir say ile arplabilir! demi. Yani, senin anlayacan bir hosannah- ekmi, stelik ii o kadar abartm ki, orada bulunan ve daha soylu dnceleri olan kiiler, balangta elini bile skmak istememiler: Pek de abuk tutuculua dnd demiler. Rus karakteri, ne yaparsn! Tekrar ediyorum. Bu bir efsane. Kaa aldy-sam, sana gene o fiyata satyorum. te bizim orada tm bu konularda byle dnceler dolayor. van sanki sonunda bir eyi hatrlam gibi, hemen hemen ocuksu bir sevinle: Yakaladm seni! diye bard. O katrilyon yl iin anlattn hikye var ya... Onu ben uydurmutum! O zaman daha on yedi yandaydm, gimnazyada okuyordum.-Bu hikyeyi o zaman bir arkadama anlatmtm. Soyad Korovkin'dir. Bu anlattm Moskova'da olmutu... Hikyenin yle bir zellii vard ki, onu hi bir yerden alm olamazdm. Neredeyse aklmdan kmt... Ama imdi elimde olmayarak hatrladm... Kendiliimden hatrladm! Sen anlatm deilsin! nsan bazen bilinsiz olarak binlerce eyi hatrlar, hatta idama gtrlrken bile... Bu hikyeyi ryamda hatrladm. te sen o ryasn! Sen bir ryadan ba ka bir ey deilsin, var olan bir ey deilsin! Centilmen gld: KARAMAZOV KARDELER 291 Senin beni bu kadar ateli bir ekilde inkr etmenden bile u kanya varyorum ki, hereye ramen bana inanyorsun. Hi de inanmyorum! Yzde bir bile inanmyorum. Ama binde bir inancn var. unu unutma ki, home-opatikO illarn dozlar, belki de en iddetli etkiyi yapan dozlardr. Ne olursun, inandn syle, akla. Diyelim ki, on binde bir inanyorsun... van fkeyle: Bir dakika olsun inanmadm! diye bard. Sonra birden garip bir tavrla: Bununla birlikte unu syleyeyim ki, senin var olduuna inanmak isterdim. Bak hele! Her neyse, bu da aklama saylr! Ama ben iyi yrekliyim, sana burada da yardm edebilirim. Dinle, sen beni deil, ben seni yakaladm! Ben sana gene, senin uydurduun ve artk unuttuun bir hikyeyi, mahsus bana inanasn diye anlattm. Yalan sylyorsun! Sen beni var olduuna inandrmak iin karma ktn. Tabii ya, ama kararszlk, huzursuzluk. inanmakla inanmamak arasnda bocalama ve sava, bu bazen diyelim senin gibi vicdanl bir insan iin yle bir ikencedir ki, as-intihar etmek bile bundan iyidir. Ben asl bana birazck inandn bildiim iin, sana bu hikyeyi anlatarak, senin iinde, artk kesin olarak biraz inanszlk uyandrdm. Ben seni inanmakla inanmamak arasnda dolatrp duruyorum. Bunda da kendime gre bir ama gdyorum. Bu yeni bir metodtur: nk, artk bana olan inancn tm olarak yitirdiin anda, hemen gzmn iine baka baka be-jo bir rya olmadm, gerekten var olduumu ileri sr-balayacaksn. Artk seni tanyorum; ite bunu ileri anda amacma ulam olacam! Oysa, benim yksek bir amacm var. ine mini mini bir inan to-humu attm m, bu tohumdan koca bir mee aac kar. hem de yle bir mee aac ki, zerine tneyip, lde ile dolduran dedelerden, ya da gnahsz kadnlardan biri ol-isteini duyarsn. nk, sen bunu gizli gizli ok, hem (*)' Bitkilerden yaplan Halar. daha292 KARAMAZOV KARDELER de pek ok istiyorsun. ekirge yiyecek, ruhunun selmeti iin llerde srkleneceksin! Demek sen benim ruhumun kurtuluu iin urayorsun, yle mi alak? Hi olmazsa bir gn iyilik etmek gereklidir, deil mi ya? Gene fkeleniyorsun, gryorum ki fkeleniyorsun! Seni soyrat seni! Syle, o ekirge yiyenleri ve plak llerde dolaarak vcutlar yosun tutanlar hi batan karmaya altn m?

 Yavrum, zaten mrm boyunca baka bir ey yapmadm ki! Byle birine yaptn m, tm dnyay, tm yldzlan unutursun. nk yle bir ruh, artk ok kymetli bir elmastr. Byle bir ruh bazen tm yldzlara deer! Bizim kendimize gre bir hesabmz vardr. Byle bir ruhu yenmek ok deerli bir eydir! Ama bunlardan bazlar, gelime bakmndan, belki buna inanmazsn ama. senden hi aa kalmazlar. Onlarn ruhuna da baktm vakit, bazen ayn anda, yle bir inan ve yle bir inanszlk uurumu grrm ki, bana o insan bir kl pay kadar daha ileri gidecek olsa, aktr Gorbunov'un dedii gibi, tepetaklak> aa de-cekmi gibi gelir. Peki, sonra ne oluyordu, burnun krlm olarak uzaklamak zorunda kalyordun, deil mi? Misafir, bilgi bir tavrla: Dostum, daha geenlerde hasta bir marki'ye (herhalde onu da bir uzman tedavi ediyordur) gnah karrken din hocas olan bir cizvit papaznn syledii gibi, bazen bsbtn burunsuz kalmaktansa, biraz burnu krlm olarak ekilip gitmek daha iyidir! Papaz o marki'ye bunu sylerken, ben de yannda idim; ok tatl bir ey olmutu. Hep gsn yumruklayp duruyordu. Peder ise, bin dereden su getirerek, olum, herey Yaradann bizim bilemeyeceimiz iradesine gre olur ve bazen grnen bir felket, peinden grnmemekle birlikte, byk bir iyilik getirir. Eer acmak bilmeyen kader, sizi burunsuz braktysa, bunda karnz u dur ki, artk mrnzn sonuna kadar hi kimse sizin in burnu krld diyemez. diye karlk veriyordu. Adamcaz umutsuzluk iinde, kutsal pederim, bu bir teselli de ki! diye bard. mrmn sonuna dek her gn burnum krlsayd, raz olurdum, yeter ki burnum yerinde kalsn !> KARAMAZOV KARDELER 293 peder iini ekerek ona u karl verdi: Olum, insan tm iyilikleri birden istememeli, bu byle durumlarda bile, bizi unutmayan Tanrrya kar bir isyandr. nk, imdi mrnzn sonuna dek, burnunuzun krlmasna memnun olacanz sylediinize gre, istediiniz hemen o anda yerine getirilmi oluyor: nk, burnunuz yok olunca, ayn zamanda burnunuz krlm gibi oluyor. van: Tuh, amma aptalca bir ey! Dostum, ben sadece seni gldrmek istiyordum. Bu cisvit-lere zg bir mantk zinciridir ve yemin ederim ki. btn bunlar harfi harfine sana sylediim gibi olmutur. Bu olay meydana geleli ok olmad, ama beni ok uratrd. Zavall gen ayn gece eve dnnce, tabanca ile intihar etti; son dakikaya kadar yanndan ayrlmadm... Hele cizvitlerin o gnah karma kulbeleri yok mu. onlar gerekten hayatmn hznl anlarnda benim en sevimli elencelerimdir. Bak. sana bir olay daha anlataym, daha geenlerde oldu. htiyar bir pedere Normandiya'l, yirmi yalarnda sarn bir kzcaz geliyor. Gzel mi gzel, eti budu yerinde, bir iim su! Eilmi, kulbedeki delie doru pedere gnahn fsldya-rak sylyormu. Peder: Ne diyorsunuz kzm? Gene yeniden mi gnaha girdiniz? diye yksek sesle sormutu. Oh, Santa Maria. Neler iitiyorum. Demek ayn adamla deil, iyi ama, bu daha ne kadar devan edecek?... Siz hi utanmyor musunuz?... Gnah ilemi olan kz derin bir vicdan azab iinde alya-rak: Ah Mon pere! a lui f ait tant de paisir et a moi si Peu de peine!(*) Dn bir kez, yle bir karlk vermi! Artk o zaman ben bile aradan ekildim: nk, onda konuan Doa'nn kendi sesiydi. Artk yle demek gerekiyor. Bu ise, gnahsz olmaktan daha iyi bir ey! O zaman ona gnah iletmekten hemen orada vazgetim, neredeyse ekilip gidecektim. Ama hemen sonra geri dnmek zorunda kaldm. itiyorum ki, pe-der deliin br tarafndan kza o aksan iin randevu ve-riyor. Oysa ihtiyar, kaya gibi sapasalam adamd! O bile C) Ah, sayn pederim, bu ona yle byk bir zevk, bana da o kadar zahmet veriyor ki! anlamnda.294 KARAMAZOV KARDELER bir anda dt ite! Doa, Doa'nn gerei ona baskn ti! Gene ne burun kvryorsun? Gene mi kzyorsun? houna gideyim diye, ne yapacam bilemiyorum! van, kendi hayalinin yaratt bu varlk karsnda da yanamyacan hissederek ac ile: Brak beni. bir trl kurtulamadm bir kbus gibi akaklarm zonklatyorsun! dedi. Canm skyorsun! Bar. ac ektiriyorsun. Seni buradan kovmak iin neler vermez. dim. Centilmen etkili bir sesle: Tekrar ediyorum, isteklerinde ll ol! Benden yce ve mkemmel bir ey bekleme. Greceksin ki. seninle dosta anlaacaz, dorusunu sylemek gerekirse, sen, karsna krmz bir k iinde, etraf nlata nlat a, sl l bir halde, kanatlarnn ular ateten hafife kavrulmu olaanst bir varlk olarak deil de, basit bir grnt iinde ktm diye bana kzyorsun. Bir kez estetik duygularn zedelendi. kinci olarak da gururun yaraland, kendi kendine: Nasl oluyor da benim gibi yksek bir insana, yle adi bir eytan grnyor?- diye soruyorsun. Evet, ne olursa olsun, sende Belinskiy'in bu kadar alaya ald romantik bir yn var. Eh ne yapalm delikanl? Bak. demin sana gelirken, aka olsun diye, karna, fraknn zerine: Aslan ve Gne niann: taknm bir emekli devlet maviri olarak kmak istiyordum. Ama dorusu korktum, nk yle birey yapm olsaydm, sen bu sefer gsme kutup yldzn, ya da Sirius'u deil de, Aslan ve Gne;,- niann takt.m diye k zacaktn. Bu yzden vazgetim. Hep de benini aptal olduumumu sylersin. Ama vallahi, kendimi seninle kyaslamak iddi asnda deilim. Faust'un karsna kan Mefistofeles, kot luk etmek istediini belirterek kendini tantmtr, yleyken yalnz iyilik etmitir. Ama bu yalnz onu ilgilendirir. Ben bambaka bir ekilde davranrm. Belki de tm doada gerei seven ve itenlikle iyilik et mek isteyen tek insan benim! Ha zerinde can veren, lam kucanda haa gerilerek idam edilmi olan haydudun ruhunu tayarak, gkyzne utuu vakit, ben daydm. Meleklerin sevinli lklarn iittim. lhiler yan ve Hosannah! diye baran melekleri duydum, onlar KARAMAZOV KARDELER 295 butun gkyzn ve tm Evreni sarsan cokun barmalar kulama kadar geldi. Kutsal olan ne varsa, hereyin zerine yemin ederim ki, ben de onlarn korosuna katlmak ve hepsi ile birlikte, Hosannah! diye barmak istiyordum! BU ses neredeyse gsmden kopmak, dudaklarmdan dklmek zereydi... Biliyorsun ki, ok duygulu ve gzel eyler

karsnda abuk etkilenen bir varlm. Ama mantm (yaratlmn en mutsuz yn de zaten odur) beni o srada gereken ller iinde tuttu. Bylece o an kardm! nk, ayn anda, Hosannah! diye baracak olursam sonra ne olacak? diye dndm. O zaman dnyada herey snecek ve artk hi bir olay olmayacakt. ste ancak bu grev duygusu ve iinde bulunduum sosyal durum yznden, o gzel ana katlmak isteini iimde bastrarak, gene pislikler arasnda olmak zorunda kaldm. yilik etmek erefini biri tm olarak kendine alyor. Bana ise yalnz ktlk etmek imkn kalyor. Ama ben, bakasnn srtndan anlara ve onurlara kavumay kskanmam! Hi kskan deilim! Ama tm evren iinde, btn drst insanlar arasnda neden bir ben lanetlere uramaa, hatta bazlarnn beni tekmelemelerine mahkm oldum? nk, insan eklinde dnyaya indiim vakit, bazen yle davranlarla da karlayorum. Biliyorum, bu ite bir sr var. Ama bu srr bana bir trl aiklamak istemiyorlar. nk ben o zaman neyin ne olduunu anlayrca Hosannah! diye avazm kt kadar baracam, o vakit dnyada var olmas zorunlu olan olum-suzluk yok olacak ve tm dnyada herseye akl selim stn geleceiz: o zaman da. tabii her ey, hatta gazetelerle dergiler bile oradan kalkacaklar! nk artk hi kimse oniara abo-ne olmayarak. Sanki, eninde sonunda bars kabul edece--'Ru. o hikyedeki adam gibi kendi katrilyonumu getikten sonra. o srr reneceimi bilmiyor muyum? Ama imdilik, bu oluncaya kadar sknt ekeceim ve o gne dek istemeye istemeye grevimi yerine getireceim: Bir tek kisi kurtul-^ diye binlerce insan mahvedeceim! Eyp gibi drst olan bir tek insan elde etmek iin. ka ruhu mahvetmek, Ka kiinin nn lekelemek gerekiyor bir bilsen! Kald ki Hazreti Eyb' bahane ederek, bir vakitler benimle ne kadar kt bir ekilde alay etmilerdir!296 KARAMAZOV KARDELER Hayr, daha sr aklanmadna gre, benim iin iki eit gerek vardr: Biri, oradaki, onlarn ve henz tm olarak bilinmeyen gerek. br de benim, kendi gereim Bunlardan hangisi daha iyidir, imdilik bilinmiyor... Ne o? Uyudun mu yoksa? van fkeyle: Uyumak ne demek? dedi. imdiye dek, yaratlmda ne kadar sama, oktandr yayarak denediim ve zihnimde ttkten sonra p diye bir kenara attm ey varsa, hepsini bana yeni bireymi gibi sunuyorsun. Demek gene beendiremedik kendimizi! Oysa ben, senin hi deilse edebi bir ifade ekliyle olsun, gnln ce-leceimi sanyordum. O gkyzndeki Hosannah- anlattm vakit, hi de fena olmad deil mi? Sonra da hemen, a la Hcine(") alayc bir tavr taknmam da gzel oldu, deil mi? Hay Allah! Ben hi bir vakit kimseye yle uak olmadm! Nasl oldu da kendi hayalim senin gibi uak ruhlu birini yaratt? Dostum ben ok sevimli, ok cana yakn bir Rus beyzadesini tanyorum: Kendisi gen bir dnrdr, ayn zamanda edebiyat ve zarif eyleri ok seven bir adamdr. lerde n salacak Byk Engizitr isimli iiri yazd. Bunlar sylerken, hep onu dnyordum. van birden utancndan kpkrmz kesilerek: Byk Engizitrden sz etmeni yasak ediyorum! diye bard. Peki, ya Corafyada Bir htilbe ne dersin? Hatrlyor musun? Ah, ite o gerekten bir iirdir. Sus yoksa seni ldrrm! Beni mi ldrrsn? Hayr, zr dilerim, artk syleyeceim! Zaten buraya sana bu zevki sunmak iin geldim. Ah, yaamak iin ii titreyen, heyecanl ve gen dostlarmn hayal kurmalarndan o kadar holanrm ki! Daha geen bahar, buraya gelirken: Orada yepyeni insanlar vardr, bu insanlar hereyi ykmay ve ie yeniden yamyamlktan balamay dnyorlar diye karar vermitim. Aptallar, bana sormadlar! Bence hi bir eyi ykmaman, sadece insanln (*) Alman airi Helne'nin dedii gibi... KARAMAZOV KARDELER 297 iinde yayan Tanr dncesini yok etmeli. te ie oradan balamal diyordum gen dostum! Evet oradan, oradan ie balamal... O insanlar, hi bir eyi gremeyen birer krden baka bir ey deildirler. Bir kez insanlk Tanr'y reddettikten sonra, (ki inanyorum byle bir a, corafyadaki alara paralel olarak muhakkak meydana gelecektir) o zaman yamyamla ihtiya kalmadan, tm eski dnya grleri ve en nemlisi eski ahlk anlaylar kendiliinden yklacak ve yerine yenileri gelecektir. nsanlar, yalnz bu dnyada kendilerine sevin ve mutluluk verecek olan ne varsa, yani yaamak, bu dnyada kendilerine neleri verebilecekse, yalnz onlar elde etmek iin birleeceklerdir. nsan, ruh bakmndan bir Tanr, bir Titan gururuna ulaacak, o zaman dnyaya bir Tanr-insan gelecektir. te bu insan artk doay snrsz bir ekilde, kendi iradesi ve bilimi ile yenerek, her an yle yksek bir zevk duyacak ki, duyaca bu zevk yannda eskiden cennette duyacan hayal ettii tm zevkler sfra inecektir. Her insan, lml olduunu, lmszlk diye bir ey olmadn bilecek ve lm gururla, sakin bir ruh hali iinde, bir Tanr gibi heyecanlanmadan kabul edecektir. Gururlu olduu iin anlayacaktr ki, yaamn bir an kadar ksa srmesine isyan etmenin bir yaran yoktur. Bu yzden de insan, kardelerine kar artk iinde hi bir intikam arzusu duymadan sevgi duyacaktr. Sevgi, hayatn yalnz bir annda, yalnz o an iin insan tatmin edecektir, ama onun bir anlk olduunu kavramak bile, insana, eskiden, br dnyadaki lmsz sevgiyi dnerek, geni bir nehir gibi akan yaantsndan ok daha byk bir heyecan verecek, tm varln alevlendirecektir... diyor ve buna benzer, bunun gibi daha birok eyler sylyordu. ok ho dorusu! van iki eliyle kulaklarn kapam, gzlerini yere dikmi, kmldamadan oturuyordu, ama tepeden trnaa tiril tiril titremeye balamt. Misafir devam etti: Gen dnrm, yle dnyordu: Asl sorun u-ur: Gnn birinde byle bir a gelebilir, deil mi? Eer yle bir a gelirse, herey artk zmlenmi ve insanlk sonunda salam bir temele oturmu olacaktr. Ama insandn

derinlere kk salm budalal gz nnde bulundurulursa, herhalde bu salam temele oturma ii daha bin yl Gecikecektir; byle olunca daha imdiden gerei sezen bir 298 KARAMAZOV KARDELER insanin tam anlamiyla keyfinin istedigi gibi, yeni llere gre yasamaya baslamasna izin verilmeli. O halde byle bir insanin neyi isterse yapmasi uygundur. Bu kdan da ye-terli degil: O cag hic bir zaman gelmese bile, Tanri ve lumsiizluk diye birey bulunmadina gre, yeni insanin tm evren icinde tek olarak da olsa bir Tanri - insan olmasina izin verilebilir. Bylecc kendisi tabii artik yeni bir rtbeye kavusmus olarak, gerekirse. hic yregi sizlamadan, eski kle insani snrlandrlan tum ahlk snrlarn aacaktir. Tanri icin yasa diye bir ey yoktur! Tanri nereye ayak atarsa, orasi artik Tanrya ait bir yer olur! imdi ben nereye ayak basar-sam, orasi ilk olarak ayak basilmis. bir yer olacaktir... Her-ey hos grlebilir. O kadar iste! Tm bunlar cok sevimli seyler; yalniz, madem sahtekarlk yapmak istedin, o halde neden gercegi bir ceza olarak kabul etmeli, degil mi ya? Ama ne yaparsn Bizim modern Rus'lar yledir: Ceza ol-madan sahtekarlk yapmaya cesaret edemez. Gercege o kadar aktir... Misafir, kendi szlerinin giizelligine kapildigini belli ede-rek gittikce daha yksek sesle ve arada bir ev sahibine alayl bir gzle bakarak konuuyordu; ama szun bitiremedi: Ivan, birden masann zerinden bir bardak yakaladi, kolunu kaldirarak bardagi var guc ile konusmacnn zerine firlatti. burii divandan firlayarak cay damlaciklarn zerinden temizlemeye calisti. Ah, mais c'est bete enfinl(*) diye bagirdi. una bakin! lutherin hokkasn hatirladi galiba! Hem beni kendi ruyas olarak kabul ediyor, hem de bardaklan ruyasinn iizerine firlatiyor! Tam kadinca bir i! Zaten ben, sadece kulaklanm kapiyormussun gibi davrandigini, aslnda szleriv mi dinledigini seziyordum... Birden disardan pencerenin camna vuruldu. Ivan Fiyo dorovi divanin zerinden firladi. Misafir: isitiyor musun? Gidip asan daha iyi olur! diye di. Bu geln kardein Alyoa'dir, sana beklenmedik, ilgi kici bir haberi var. Bunu sana ben syluyorum! Ivan ilgn gibi: (*) Iyi ama. bu aptalca bir ey! KARAMAZOV KARDELER 299 Sus, yalanci! diye bagirdi. Ben gelenin Alyoa oldu-gunu senden nce biliyordum. Onun geldigini sezmitim. Geldigine gre, tabii bana verilecek bir haberi vardir! Asana kapiyi ona! Acsana! Disarida tipi var. Di-sardaki kardesin Mr. sait-il le temps qu'il fait? C'est a ne pas metre un chien dehors...{**) Vuruslar devam ediyordu. Ivan pencereye dogru koa-cak oldu. ama birden ayaklarmda ve kollarnda bir kesiklik hissetti. sanki kiskivrak baglanmisti. Var gc ile baglarim koparmak istiyormus gibi geriliyordu ama, baglarim bir tiir-lii koparamiyordu. Penceredeki vuruslar gittikce iddetleni-yordu. Sonunda baglar birden koptu ve Ivan Fiyodorovic divanin zerinde irkilerek sicradi. Vahsi bakislarla cevresine bakindi. Her iki mum da ne-redeyse snmek iizereydi. Biraz nce misafirinin zerine firlattigi bardak karsisnda, masann uzerinde duruyordu. Karsi duvarda ise hic kimse yoktu. Biri cama israrla vur-rnaya devam ediyordu ama, artik bu vuruslar hi de biraz nce ryada duydugu gibi siddetli degildi. Aksine cok lcl vuruslardi. Ivan Fiyodorovi: Rya degildi! Hayir yemin ederim ki rya degildi! Demin olup bitenler gercekten oldu, diye bagirdi. Pencereye dogru atilip cami acti. Avazi ciktigi kadar kardeine: Alyosa, sana gelme dedim ya! diye seslendi. Bir-iki kelimeyle syle, ne istiyorsun? Yalniz iki kelime syleyeceksin. isitiyor musun? Alyoa, avludan karilik verdi: Bir saat nce Smerdyakov kendini asmi! Ivan: Kapiya gel, imdi aciyorum kapiyi sana, dedi ve kapy Alyosa'ya agmaya gitti. (*) Beyefendi diarda havann nasil oldugunu blliyorlar mi? Bu havada bile dian atilmaz. 300 KARAMAZOV KARDELER BUNU O SYLED! Alyoa ieri girince van Fiyodorovi'e bir saat kadar nce evine Mariya Kondratyevna'nn geldiini ve kendisine Smerdyakov'un intihar ettiini haber verdiini syledi. Kadn, odasna semaveri alp gtrmek iin girmitim. Bir de baktm duvarda kendini iviye asm, yle asl duruyor demiti. Alyoa'nn: Gerekenlere haber verdiniz mi? sorusuna kadn, hi kimseye haber vermediini sylemi, nce doru size kotum, yolda koa koa geldim demiti. Alyoa'-mn anlattna gre, kadn delirmi gibiydi. Tepeden trnaa yaprak gibi titriyordu. Alyoa onunla birlikte, koa koa evlerine gittii vakit, Smerdyakov'u hl olduu yerde asl grmt. Masann zerinde Kimseyi sulamamak iin hayatma kendi elimle ve isteyerek son veriyorum diye yazl bir kt vard. Alyoa kd olduu gibi masann zerinde brakm, oradan doru zabta memurluuna giderek hereyi haber vermiti. Szlerini bitirdikten sonra van'n yzne dik dik bakt: Oradan da doru sana geldim! diye szn bitirdi. Hem zaten olup bitenleri anlatt srece, sanki van'n yzndeki anlamda ok at bir ey varm gibi, ondan hi gzlerini ayramamt. Birden: Aabey, herhalde ok hastasn! diye bard. Bana sanki sylediimi anlamyormussun gibi bakyorsun. van dnceli bir tavrla ve Alyoa'nn bu barn iitmemi gibi: yi ki geldin! dedi. Hem ben onun kendisini astn biliyordum. Kimden renmitin?

 Kimden rendiimi bilmiyorum. Ama biliyordum i" te. Sahi nereden biliyordum? Ha, evet. O sylemiti. Demin syledi... van odann ortasnda duruyor, hl ayn dnceli tavrla yere bakyordu. Alyoa elinde olmayarak evresine ba~ knd: O dediin kim? KARAMAZOV KARDELER 301 van ban kaldrd ve sessizce glmsedi: Tym! Senden korktu, senin gibi zararsz bir insandan. Sen tertemiz bir meleksin, Dimitriy sana melek diyor. Melek... Yedi kanatl meleklerin cokun sevin lklarnn uultusu... yedi kanatl melek nedir? Belki de tm bir yldz yndr. Belki de o yldz grubu da, sadece kendine gre kimyasal yaps olan bir moleklden baka bir ey deildir... Aslan ve Gne yldz grubu vardr, biliyor musun? Alyoa korku iinde: Aabey, otur! diye sylendi. Divana otur Allah akna. Sayklyorsun, yastn zerine uzan, hah yle! Bana slak bir havlu koyaym m? Belki kendini daha iyi hissedersin, ha? urada iskemlenin zerindeki havluyu ver, demin oraya atmtm. Alyoa: Burada yle birey yok. Merak etme, havlularn nerede olduunu biliyorum. te burada, dedi ve odann br ucunda, van'n tuvalet masasnn bulunduu yerde daha kullanlmam bir havlu buldu. van, garip bir tavrla havluya bakt; bir anda hereyi hatrlamt. Divanda dorularak: Dur! dedi. Ben bir saat nce, ayn havluyu gene oradan alp suyla slattm. Onu bama koydum, sonra da uraya frlattm... Peki, nasl oluyor da imdi kuru oluyor? Ortada baka bir havlu yoktu ki? Alyoa: Sen bu havluyu bana m koydun? diye sordu. Evet, bir saat kadar nce bama koyup, odada dolatm... Mumlar neden yle snmeye yz tutmu? Saat ka? On ikiye geliyor. van birden: Hayr, hayr, hayr... diye bard. Bu rya deildi. Buradayd o! urada oturuyordu, surdaki divann zerinde. Sen pencereye vurduun srada, zerine barda atmtm... Bak, ite u barda... Dur, daha nceden de uyumutum. bu rya, rya deildi. Daha nce de yle olmutu. im-ryalar gryorum Alyoa. Ama bunlar jya deil, uyagryorum onlan, yryorum, konuuyorum, duyu-302 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 303 yorum... yleyken uykudaym. Ama kendisi burada oturuyordu. Burada idi, ite u divann zerinde... yle aptal ey ki Alyoa! van bunu sylerken birden gld, sonra da odada dolamaya balad. Alyoa zntyle: Aptal olan kim? Sen kimden sz ediyorsun Allah ana aabey? eytan'dan! Bana musallat oldu. Gelip duruyor, iki kez geldi, hatta kez saylr. Sanki kendisi kanatlarnn ular kavrulmu, grlt patrt ederek, l l karma kan bir iblis olarak deil de, bir eytan olarak kt iin kendisine kzyormuum gibi benimle alay ediyordu. Ama zaten, iblis deil ki, yalan sylyor! Bakasnn adn kullanyor! Kendisi ad, ufak bir eytandan baka birey deil. Hamama bile gidermi, dnsene! Kendisini soysan, herhalde altnda Danimarka cinsi bir kpeinki gibi, dmdz, neredeyse bir arn uzunlukta kzl bir kuyruk grrsn... Alyoa buz gibi olmusun, ay ister misin? Ne dedin? Souk mu? ster misin syleyeyim yeniden stsnlar? C'est ne pas mettre un chien dehors...(*) Alyoa, bir kou muslua kadar gitti, havluyu slatt, van' gene yalvararak oturttu ve slak havluyu bana sard. Kendisi de yanna oturdu. van tekrar: -r- Bana demin Liza iin ne demitin? diye sze balad. Konumaktan holanmaya balamt: Liza houma gidiyor. Onun hakknda sana kt birey syledim. Ama yaland, ondan holanyorum... Yarn Kat-ya iin korkuyorum. En ok ondan korkuyorum. lerisi iin-Yarn beni terk edip, ayaklarnn altnda ineyecek. Sanyor ki, ona olan kskanlmdan tr Mitya'y felakete srklyorum! Evet yle dnyor! Oysa hi yle deil! Yarn ha var, daraac deil. Hayr, kendimi asmyacam. Biliyor musun Alyoa? Bama ne gelirse gelsin, intihar edemem! Adilikten midir nedir? Ama korkak deilim, yaamaya susam olduum iin yapamam bunu! Smerdyakov'un kendisini asacan nereden biliyordum? Ha evet, bunu bana O sylemiti. (*) Bu havada kpek bile dar atlmaz. Alyoa: Demek birinin burada oturmu olduuna kesin olarak inanyorsun yle mi? uradaki divanda, kede oturuyordu. Onu kovsaydn iyi olurdu. Ha! Zaten onu kovan da sensin ya! Sen girdiin anda, ortadan kayboldu. Senin yzn houma gidiyor Alyoa. Yznden holandm biliyor musun? o dediim var ya! te O benim, Alyoa! Benim z varlm odur ite. Bende adi, alaka ve nefret edilecek ne varsa, odur ite! Evet, ben romantik bir insanm O da bunu farketti... geri bana romantik diyenler iftira etmi oluyorlar. Kendisi ok aptal, ama bu aptall ile kazanyor ite. Hem ok kurnazdr da. Tilki gibi kurnazdr. Beni ne ile, nasl ileden karacan ok iyi biliyordu. Hep beni kendisine inandm syleyerek kzdryordu. Bu szleri ile de, kendisini dinlemeye zorlad. Beni bir ocuk gibi kandrd. Bununla birlikte bana kendi hakkmda gerek olan birok eyler de syledi. Ben bunlar kendi kendime hibir zaman syleyemezdim. van sr syler gibi ok cidd bir tavrla:

 Biliyor musun Alyoa? Biliyor musun? onun gerekten varolmasn, benden ayr bir varlk olmasn ok isterdim! Alyoa, aabeyinin zntsn paylatn belli eden bir tavrla: Seni zntden mahvetmi! dedi. Beni kzdryordu! Hem biliyor musun, yle becerikli, yle becerikli bir ekilde yapyordu ki bunu: Vicdanm! Nedfr ki vicdan? Ben onu kendim yaratyorum. O halde ne diye ac ekiyorum? Alkanlktan. Yedi bin yldr tm In-sanln vazgeemedii alkanlktan. O halde, bu alkan-l brakp, birer Tanr olalm. te yle diyordu, yle sy-yordu! Alyoa, dikkatle aabeyinin yzne bakyordu, elinde ol Bunlar sen sylemedin, sen sylemedin yle mi? Ma-em yle, ne sylerse sylesin, brak onu, unut onu! Varsn uanda nelere lanet ediyorsan, hepsini, kendisi ile birlikte gtrsn! Bir daha da gelmesin! van gcendiini belli eden bir tavrla titreyerek: Evet ama, o kt bir varlktr. Benimle alay etti, ba-a kar kstahlk etti Alyoa. Ama bana iftira ediyordu, bir-304 KARAMAZOV KARDELER ok bakmlardan iftira etti bana. Gzlerimin iine baka bana yalan syledi. Ah, sen yok musun, sen iyilik ederek kahraman olmaya hazrlanyorsun, gidip baban ldrdn, uan, senin dn zerine baban ldrdn syleyeceksin diyordu... Alyoa, van'n szn kesti: Aabey, kendine gel: Sen kimseyi ldrmedin. Katil olduunu syleyen yalan sylemi olur. O yle sylyordu. yle diyordu. Ama yalan olduunu biliyor. Sen iyilikte bir aama yapmaya gidiyorsun. Oysa iyilie inanmyorsun. te seni kzdran, sana znt veren budur. Bu kadar hrsl olman bundan ileri geliyor! Bunlar beni kastederek syledi. Ama o ne dediini bilir... Alyoa, znt iinde: Bunlar sen sylyorsun, o sylemiyor! Hem de hasta, sayklarken, kendi kendine ac ektirerek sylyorsun bunlar! Hayr, o ne dediini bilir. Sen, gururundan bunu yapmaya gidiyorsun. Karlarnda durup: Katil benim! Ne diye dehet iinde bzlyorsun? Yalandr bu yaptnz! Dncelerinizden nefret ediyorum. Duyduunuz bu dehetten tiksiniyorum, diyeceksin diyordu. Bunlar benim iin sylyordu. Sonra birden: Biliyor musun, seni vmelerini istiyorsun. Geri kendisi katildir ama, ne kadar yksek duygular var, aabeyini kurtarmak istedi ve gelip suunu aklad! demelerini istiyorsun dedi. te buras yalan Alyoa! van bunu birden, gzleri kvlcmlar saarak barmt: Pis heriflerin beni vmesini hi de istemiyorum! Yalan sylyordu Alyoa. Sana yemin ederim ki yalandr! stne barda attm. Bardak suratna arpnca parampara oldu. Alyoa: Aabey, sakinle, ne olursun, yeter! diye yalvaryordu. van onu dinlemeden: Hayr, o insana nasl ikence edeceini biliyor. O acma nedir bilmez! diye devam ediyordu. Ben her zaman onun niin bana geldiini nceden sezmiimdir. Diyelim ki sen gururundan bunu yapmaya hazrlanyordun, ama gene de szlerinde bir ip ucu bulup Smerdyakov'u sularlar ve k rek cezasna arptrrlar, Mitya'y beraat ettirirler, seni s KARAMAZOV KARDELER 305 sadece moral bakmndan sularlar hatta bazlar seni verler diye bir umut var diyordu sylerken, iitiyor musun beni, glp duruyordu. Ama ite Smerdyakov kendini ast. imdi mahkemede tek bana bunlar sylediin vakit sana iim inanr? Ama gene de oraya gideceksin! Gidiyorsun! Ne olursa olsun gideceksin! Bir kez karar vermisin gitmeye. Smerdyakov intihar ettikten sonra ne diye gidiyorsun sanki ?> Bu korkun bir ey Alyoa, ben byle sorulara dayanamyorum. Bana byle sorular sormaya kimin hakk vardr? Alyoa, korkudan ii rpererek, ama gene de bir yolunu bulup van'n akln bana getireceini dnerek: Aabey, diye szn kesti. Ben gelmeden nce sana Smerdyakov'un lmnden nasl sz edebilirdi? Madem ki, daha hi kimse onu bilmiyordu. Zaten kimsenin renmesine henz frsat kmamt ki. van, hi bir itiraz kabul etmez, kesin bir tavrla: Syledi, dedi. Hem dorusunu istersen yalnz bundan sz etti. yilie inansam gene iyi diyordu. Ama sen, varsn bana inanmasnlar, ben yalnzca prensibime uymak iin gidiyorum! diyorsun. in dorusu, sen de Fiyodor Pavlo-vi gibi domuzun birisin! Hem iyilik senin iin nedir ki? Eer yaptn fedakrlk hi bir ie yaramazsa, ne diye oraya srkleneceksin? Kald ki, kendin de oraya ne diye gideceini bilmiyorsun! Ah bunu neden yapmak istediini bil-jek iin neleri feda etmezdim! Hem sanki karar verdin mi? Henz kararm vermi deilsin sen! Tm gece oturup; gideyim mi, gitmeyeyim mi, diye dneceksin. Ama gene de Edeceksin ve gideceini biliyorsun. Kendin de biliyorsun ki, kararn ne kadar kesin olarak verirsen ver, bu karar artk sana bal deildir. Gideceksin, nk gitmemek cesareti- bulamazsn kendinde. Bu cesareti neden bulamayacaksn, artk bunu kendin bul. te sana bir bilmece! Bunu sy-ledi, kalkp gitti. Sen geldin, o da gitti. Bana korkak demiti Alyoa! korkam, le mot de l'enigmei(*) Kanat ap dnyann dolaacak kartal yle olmaz! Szlerine bunu da ek-bunu da syledi! Smerdyakov da yle demiti. Onu l- Katya, benden nefret ediyor. Bunu bir aydr se-. Hem Liza da nefret etmeye balayacak! Bana ora(*) Bilmeceyi zen gerek bu.306 KARAMAZOV KARDELER ya Seni vsnler diye, gidiyorsun! diyecekler. Bu korkun bir yalan! Sen de beni adi gryorsun Alyoa! imdi senden gene nefret edeceim! O Mitya denen canavardan da nefret ediyorum! Nefret ediyorum ondan! Canavar kurtarmak

istemiyorum, varsn Sibirya'da rsn! Tanr'ya ilahiler, vgler okuyormu! Ah, yarn bir olsun! Gidip karlarnda duracam ve hepsinin suratlarna tkreceim! Kendinden geerek ayaa kalkt, bandan havluyu ekip frlatt, odada dolamaya balad. Alyoa, biraz nce syledii szleri hatrlad: Sanki uyankken rya gryormu gibi... Yryorum, konuuyorum, duyuyorum, yleyken uykudaym. demiti. imdi ite yle oluyordu. Alyoa yanndan ayrlmyordu. Aklndan, bir kou gidip doktor getirsem! diye bir dnce geti ama, aabeyini yalnz brakmaktan korkuyordu: Onu brakacak bir kimse yoktu. Sonunda van, yava yava bsbtn kendinden gemeye balad. Hl konuuyor, hi durmadan birseyler sylyordu ama, artk sylediklerinde hi bir anlam yoktu. Szleri bile iyice syleyemiyordu. Sonra da birden olduu yerde iddetle salland. Ama Alyoa, tam zamannda onu yakalad. van, Alyoa'nn kendini yataa kadar gtrmesine kar koymad. Alyoa g bel aabeyini soyup yataa yatrd. Kendisi de yannda daha iki saat kadar kald. Hasta derin bir uykudayd. Hi hareket etmeden yatyor, dzenli ,bir ekilde yava yava nefes alarak uyuyordu. Alyoa bir yastk alp, soyunmadan divann zerine yatt. Uykuya dalarken hem Mitya, hem de van iin dua etti. van'n hastaln anlamaya balyordu. Bu gururlu bir adamn verdii kesin karardan doan bir acdan baka bir ey deil. ok vicdanl bir insanm! diye dnd. nanmad Tanr ve gerek, artk hl direnen, hl boyun emek istemeyen varlna hkim olmutu! Alyoa, ban yasta koyduktan sonra zihninden evet, madem SmerdyaKo ld, artk van'n ifadesine hi kimse inanmaz. yleyken. gene gidip aklamada bulunacak! diye bir dnce geti_ Hafife glmsedi: Tanr onu yenecek!? diye dnd. * zaman van, ya gerein klar altnda yeni bir hayata, vuacak, ya da... nefret iinde kendisinden de, inan masna yol aanlardan da intikam ala ala mahvolacak! son dnce ona byk bir znt vermiti. Sonra gene iin dua etmeye balad. DRDNC CLTOn ikinci Kitap ADL HATA KADERN ORTAYA KONDUU GN Anlattm olaylardan sonra, ertesi gn saat onda. bizim blgenin mahkemesinde. Dimitriy Karamazov davasnn ilk oturumu ald. nceden srarla unu belirtmeliyim ki. kendimi, mahkemede olup biten hereyi tam bir ekilde olmak yle dursun, gerektii gibi, srayla anlatabilecek durumda bir kimse saymyorum. Bana yle geliyor ki, hereyi hatrlamak, hereyi gerektii gibi yanstmak iin tm bir kitap, hatta byk bir kitap yazmak gerekir. Bu yzden, ancak beni artan ve zellikle aklmda kalan eyleri bildirmekle yetinirsem beni sulamasnlar. kinci derecede olan eyleri .en nemli eyler sayabilir, hatta en keskin, en vazgeilmez olaylar gzden karm olabilirim... Bununla birlikte, gryorum ki, zr dilememek daha iyi olacak. Elimden nasl gelirse yle yapacam. Okuyucular da ancak elimden geldii kadarn yansttotm kendiliklerinden anlasnlar. Hereyden nce mahkeme salonuna girmeden, beni o gn zellikle artan bir eye deineyim. Doru sylemek gerekirse, bu yalnz beni deil, sonradan renildiine gre herkesi artmt. Olan uydu: Herkes, dava ile saysz kilerin ilgilendiini, herkesin acaba mahkeme ne zaman ba-310 KARAMAZOV KARDELER layacak diye sabrszlktan kvrandn, bizim kentin sosyetesinde bu konuda birok eylerin konuulduunu, birok tahminlerin yrtldn, ah, vah edildiini ve herkesin iki aydr birok eyleri hayalinden geirdiini biliyordu. Yine herkes biliyordu ki, bu dava tm Rusya'da duyulmutu. Bununla birlikte, hi kimse, bu davann hepimizi, herbiri-mizi, herkesi o gn mahkemede grld gibi derinden sarsacan ve herkesin ruhunda bylesine derin, yakc bir iz brakacan tahmin etmemiti. O gn, yalnz bizim eyalet bakentinden deil, Rusya'nn baz baka kentlerinden, sonunda da Moskova ile Petesburg'dan da misafirler gelmiti. Her yerden hukukular akn etmi, hatta birka nl kii de gelmiti. Bu arada baz bayanlar da grlyordu. Tm davetiyeler kaplmt. Erkekler arasnda zellikle sayg deer ve nl olan ziyaretiler iin yarglar heyetinin oturduu krsnn arkasnda, hi allmad halde bir dizi koltuk sralanm, bunlar da, eitli tannm kiilere ayrlmt. Oysa, daha nce byle eylere bizde hi bir zaman izin verilmezdi. Dinleyiciler arasnda, bizden olsun., dardan olsun, zellikle pek ok bayan olduu gze arpyordu; hatta bana yle geliyor ki. dinleyicilerin yars onlardand. Yalnz hukukulardan bile gelenler o kadar oktu ki, davetiyeler artk bin bir rica ve yalvar zerine oktandr datld iin, tm bu kiilerin nereye, nasl yerletirileceine kimse akl erdiremiyordu. Kendi gzmle, salonun arkasnda dinleyicilere ayrlan yerin gerisinde, geici olarak abucak zel bir blme yapldn ve gelmi olan tm hukukular oraya aldklarn, grdm. Bu blmenin arka tarafnda ayakta durmay bile kendileri iin bir ans sayyorlard. nk, blmenin arkasndaki iskemleler, yerden kazanlsn diye oradan tm olarak kaldrlmt. Bu yzden toplanm olan tm kalabalk: davay, youn bir ekilde bir araya toplanm olarak bandan sonuna kadar, omuz omuza ayakta izledi. Bayanlardan bazlar, zellikle dardan gelmi olanlar, salonun dinleyicilere ayrlan blmne, son derece sslenmi olarak gelmilerdi; ama ou sslenmeyi akllarna bile getirmemilerdi. yleyken yzlerinde isteriklere zg, bir eyler renmeye susam, nedereyse hastalkl bir merak vard-O gn, mahkeme salonundaki toplulukta, gze arpan ve KARAMAZOV KARDELER 311 belirtmeden geemeyeceimiz, sonradan da birok izlenimlerle doru olduu anlalan, zelliklerden biri de uydu; hemen hemen tm hanmlar, hi deilse byk bir ounluu, Mitya'nn tarafn tutuyor, beraatini istiyorlard. Bu, belki de Mitya'y kadnlarn gnln fetheden bir erkek saymalarndan ileri geliyordu. Mahkemeye birbirlerine rakip olan iki kadnn kacan biliyorlard. Bunlardan biri, yani Ka-terina vanovna zellikle herkesi ilgilendiriyordu; onun hakknda pek ok allmam eyler anlatyorlard. ledii cinayete ramen, Mitya'ya kar olan tutkusunu belirten alacak hikyelerdi bunlar. zellikle gururlu bir kadn olmas zerinde duruluyor, (kendisi bizim kentte hemen hemen hi kimseyi ziyarete gitmemiti) Aristokrasi evreleri ile olan ilikilerinden sz ediliyordu. Kendisinin hkmet makamlarndan, katilin krek mahkmu olarak srlecei yere onunla birlikte gitmesine ve topran altnda bir madende nikhlanmalarna izin verilmesi iin ricada bulunmaa niyetli olduunu sylyorlard.

Gruenka'nn da mahkemeye Katerina vanovna'ya rakip olarak kmasn, ondan aa kalmayan bir heyecanla bekliyorlard. Aristokrasiye mensup gururlu bir gen kzla, felein emberinden gemi bir kadm meraktan kvranarak bekliyorlard; sz gelmiken belirteyim: Bizim bayanlar Gru-enka'y Katerina vanovna'y olduundan daha iyi tanyorlard nk, Piyodor Pavlovi ile zavall olunu felakete srkleyen kadn, daha nce de grmlerdi ve hemen hemen hepsi, nasl olup da baba ile oulun byle, hi bir zellii bulunmayan, hatta hi de gzel olmayan orta halli bir Rus kadmna bu derece k olmalarna ap kalyorlard. Szn ksas pekok sylentiler vard. Kesin olarak unu da rendim ki, zellikle bizim kentte, Mitya yznden birka cidd aile kavgas da olmutu. Birok bayanlar, bu korkun dava ile ilgili hereyde, ayr dnceler ileri srdkleri iin eleri ile mthi kavga etmilerdi. Tabi byle olunca tm bu bayanlarn kocalar, mahkeme salonuna artk sank durucunda olana kar dosta duygular beslemek yle dursun, ilerinde byk bir fke ile gelmilerdi. Genel olarak, kesin bir ekilde denilebilir ki, kadn dinleyicilerin takndklar tavrlarn tam tersine, tm erkek dinleyiciler, sana kt Duygular besliyorlard. Dinleyiciler arasnda sert, somurtkan,312 KARAMAZOV KARDELER hatta aktan aa fkeli yzler gze arpyordu. Hem de bunlar ounluktayd. Dorusu, Mitya bunlardan birouna bizim kentte geirdii sre iinde ahsen hakaret etmekten kanmamt. Tabii, ziyaretiler arasnda hemen hemen neeli bir tavr takman ve Mitya'nn bana geleceklerle hemen hemen hi ilgilenmeyen kiiler de vard. Ama, onlar da davaya kar tm olarak kaytsz deildiler! Herkes davann nasl biteceini merak ediyor ve erkeklerin ou sulunun muhakkak cezalandrlmasn istiyorlard. Yalnz, iin ahlk yn ile deil de. sadece ada hukuk yn ile ilgilenen hukukular bunlarn dnda kalyorlard. nl Fetyukovi'in gelii herkesi heyecanlandrmt. Pet-yukovi'in ustal, her yerde biliniyordu Ve bu onun tarada ok grlt koparan bir amme davasnda san savunmak iin ilk gelii deildi. Onun savunma sylevinden sonra, bu gibi davalar, her zaman tm Rusya'da n kazanyor uzun bir sre unutulmuyorlard. Bizim savc ile yarglar heyeti bakan hakknda da birka hikye azdan aza dolayordu. Sylendiine gre, bizim savc, Petyukvi'le karlamay heyecandan ii titreyerek bekliyordu. kisi daha Petesburg dan meslek hayatlarnn balangcndan bu yana iki eski dmandlar. Bu gururlu ve daha Petesburg'da iken yeteneklerini gerektii gibi deerlendirmedii iin, daima kendisini bakalar tarafndan hakk yenmi sayan ppolit Kirilovi. Karamazov'larn davas eline geince, neredeyse yeniden dnyaya gelmi gibi olmu, bu dava ile artk snmeye yz tutar. nn yeniden canlandrmak hayaline kaplmt; yalnz Fet-yukovi'den korkuyordu. ppolit Kirilovi'in Fetyukovi karsnda tiril tiril titredii konusunda anlatlanlar pek yerinde deildi. Bizim savc, tehlike karsnda morali bozulan tiplerden deildi. Tersine asl tehlike bydke gururu artan, cesaretlenen tiplerdendi. Genel olarak ise, onun hakknda yle denilebilir: Bizim savc ar derecede heyecanl ve hastalk derecesinde etki altnda kalan bir insand. Baz davalara tm varl ile sarlr, onu, sanki kendi kaderi, hatta tm varl verilecek karara balym gibi yrtrd. Hukukular arasnda onun bu tutumuyla olduka alay edilirdi. nk bizim savc bu zellii ile belki her yerde deil ama hi deilde, bizim kentte KARAMAZOV KARDELER 313 mahkemedeki mtevaz mevkiden beklenmeyecek derecede geni bir n kazanmt. zellikle psikolojiye olan tutkusu ile alay ediyorlard. Bence herkes yanlyordu: Bizim savc, Karakter bakmndan biroklarnn dndnden de ok cidd bir insand. Ama bu hastalkl adam, daha meslek hayatnn balangcnda, kendisini gerektii gibi kabul ettirememi, sonra da mr boyunca yle kalmt. Bizim mahkeme heyeti bakanna gelince, onun hakknda yalnz bir tek ey sylenebilirdi. O da, kltrl, insancl, iin pratik uygulamasn ok iyi bilen, ve modern dnceleri benimsemi bir insan olduuydu. Olduka gururluydu ama, kariyer yapmak iin pek o kadar uramyordu. Onun iin yaamda en nemli ey, nde gelen bir insan olmakt. Bundan baka, nemli ilikileri vard ve varlkl adamd. Karamazov'larn davasna heyecanla sarlmt ama sonradan renildiine gre onu yalnz genel anlamda, belirli bir kategoriye giren bir ey, bizim toplumun sosyal temellerinin bir meyvesi, Rus halknn karakteristik unsurlarn ve buna benzer eyleri yanstan bir olay olarak ele alyordu. Davann zel karakteri ve iindeki trajedi ile olduu kadar, bu dava ile ilgili olan sanktan balyarak, dier kiilere varncaya dek, herkese kar olduka kaytsz ve tarafsz bir tavr taknmt. Belki de aslnda yle olmas gerekiyordu. Daha yarglar gelmeden salon ine atlmayacak kadar dolmutu. Bizim mahkeme salonu kentin en byk salonudur; geni, tavan yksek ve sesi ok iyi yanstan bir salondur. Biraz kntl olan bir yerde oturan mahkeme heyetinin sanda bir masa, onun arkasnda da jri yeleri iin iki dizi koltuk vard. Sank ile avukatnn yeri soldayd. Salonun ortasnda, mahkeme heyetinin oturduu yerin yaknnda, zerinde su delillerinin bulunduu masa duruyordu. Masann zerinde Fiyodor Pavlovi'in kan iindeki ipek beyaz robdambr, cinayet leti olduu tahmin edilen uursuz bakr havaneli; Mitya'nn, kolu kan iinde olan gmlei, o anda kandan srlsklam olmu mendilini soktuu arka cebi ile srt ksm yer yer kanlanm ceketi, imdi artk bsbtn sar bir renk alm ve kandan katlam mendili. perhotin'in yannda iken intihar etmek iin doldurduu sonradan da Mokroye'de Tifon Borisovi'in gizlice ondan alp saklad tabanca, Gruenka iin hazrlanm paralarn bulunduu, st yazl zarf, paketin baland incecik, pembe314 KARAMAZOV KARDELER kurdele ve hatrlamayacam daha birok eya vard. Masann biraz ilerisinde, salonun dip tarafnda, halka ayrlan yerler balyordu. Ama daha parmakln hemen br tarafna, ifadeleri alndktan sonra mahkeme salonunda kalmalar istenecek olan tanklar iin birka koltuk duruyordu. Saat onda, bir bakandan, bir yeden ve fahri bir sulh yargcndan olan yarglar heyeti geldi. Tabi, savc da hemen grnd. Bakan, salam yapl, etine dolgun, boyu ortadan biraz daha aa, elli yalarnda, krmz yzl bir adamd. Yer yer aarm koyu renkli salar ksa kesilmiti ve zerinde ' artk hangisi olduunu hatrlayamadm bir nian vard. Savc ise bana, hatta yalnz bana deil, herkese, ok solgun, yz neredeyse yeil bir renk alm olarak hatta birden zayflam grnd; belki de bir gece iinde bu duruma gelmiti. nk onu daha gn nce hi de yle deil, normal bir halde grmtm.

Bakan mbaire: Jri yelerinin hepsi geldi mi? diye sorarak ie balad. Ama gryorum ki, byle devam edemeyeceim. nk, pek ok eyi iyice iitemedim, biroklarn anlayamadm, biroklarn da aklda tutamadm. Asl nemli nokta u: Yukarda belirttiim gibi, orada sylenen ve olup biten hereyi harfi harfine anlatmaya kalkrsam, buna ne zaman, ne de yer yetecektir. Yalnz unu syleyebilirim ki, her iki taraf da, yani hem savunma avukat, hem savc, jri yesi olarak gsterilenler arasnda pek ouna itiraz etmemilerdi. On iki jri yesinin kimler olduunu hatrlyorum: Bizim kentten iki memur, iki tccar, alt kyl ve gene bizim kent esnafndan iki kii. Hatrlyorum, bizim sosyetede daha mahkeme balamadan ok nce zellikle bayanlar: Byle ince, kark ve psikolojik bir davada karar verme ii, nasl oluyor da birtak memurlara, stelik kyllere braklyor? diye hayretle sormu, hem bu iten bir memur, hele bir kyl ne anlar?* demilerdi. Gerekten de jri yesi olarak heyete sokulmu olan drt memurun, drd de memuriyetleri nemsiz, ak sa' h (aralarndan yalnz biri biraz daha genti) bizim sosye tede pek tannmam, kk maalarla geinen, herhalde hi bir yere gtremeyecekleri yal karlar ile belki de ya KARAMAZOV KARDELER 315 lnayak dolaan sr sepet ocuklar olan, bo zamanlarnda da bir yerde olsa olsa azck iskambil oynamay byk bir elence sayan adamlard; tabi mrlerinde bir tek kitap okumam kiilerdi. ki tccara gelince: Bunlar geri oturakl grnyorlard ama, garip denecek kadar sessiz hareketsiz insanlard. Biri sakalszd ve Alman biimi giyinmiti. brnn aarm kk bir sakal vard ve boynuna krmz bir kurdele ile, hangisi olduu bilinmeyen bir madalya takmt. Esnaftan olan adamlara ve kyllere gelince, bunlar iin sylenecek bir ey bile yok. Bizim Skotoprigonyevsk'li esnaf, hemen hemen kyl gibidir. ift bile srerler. Arala-larndan ikisi, gene Alman biimi elbise giymilerdi ve belki de bu yzden br drdnden daha kirli, daha sevimsiz grnyorlard. Bu bakmdan, onlar iyice gzden geirdikten sonra, bu adamlar byle bir davadan ne anlarlar? dncesi gerekten akla gelebilirdi. Ben de onlar iyice gzden geirdikten sonra ayn eyi dndm. Bununla birlikte, yz-lerindeki anlam, garip, hemen hemen tehdit edici bir etki yapyordu. Sert ve somurtkan yzleri vard. Sonunda bakan, emekliye ayrlm mavir unvanna sahip olan Fiyodor Pavlovi Karamazov'un cinayet davasnda celsenin aldm bildirdi. O srada syledii szleri tam olarak iyice hatrlamyorum. Mbaire san getirmesi iin emir verildi; iste o zaman Mitya grnd. Salonda herey derin bir sessizlie gmlmt. Sinek usa duyulurdu. Bakalar zerinde nasl bir etki braktn bilmiyorum ama, benim zerime Mitya'nn grn hi de ho olmayan bir etki yapt. En nemlisi mahkemeye ok sk giyinmi olarak, yepyeni bir elbise ile gelmiti. Sonradan iittiime gre, kendisi mahsus o gne yetitirilmek zere lsn bilen Moskova'daki terzisine bir giysi smarlam-t Ellerinde siyah, yepyeni bir eldiven, srtnda da sk bir gmlek vard. Hemen hemen uzun admlarla, gzlerini yere Dikmi olarak, dmdz yrd ve kl bile titremeden kendisine ayrlan yere oturdu. Hemen sonra savunma avukat olan unlu Petyukovi de grnd ve salonda hafif bir uultu dola-r gibi oldu. Fetkuyovi uzun boylu, kupkuru bir adamd, uzun ince bacaklar, son derece uzun, ince ve solgun par-maklar, tral bir yz, fazla gze arpmayacak ekilde olduka ksa salar ve bazen alayl alayl, ya da316 KARAMAZOV KARDELER glmseyerek erilen ince dudaklar vard. Grne baklrsa, krk yalarnda kadar vard. Eer pek byk olmayan, baklar anlamsz, ancak uzun, ince burnunun ayrd ve alacak kadar birbirlerine yakn olan gzleri byle olmasa, belki de yz insana ho grnebilirdi. Szn ksas, yznde bir sertlik ve, onu kua benzeten bir ey vard. Bu da insan artyordu. Srtnda Irak, boynunda da beyaz bir kravat vard. Bakann Mitya'ya ilk sorduu sorular, daha dorusu adn, unvann ve buna benzer eyleri soruunu hatrlyorum. Mitya sert bir tavrla ama garip, beklenmedik kadar yksek sesle karlk verdi; o kadar ki bakan bile ban sallayarak ona hayretle bakt. Sonra, dava ile ilgili olarak getirtilen kiilerin, yani tanklarla eksperlerin listesi okundu. Liste uzundu; tanklarn drd, o srada Paris'te bulunan, ama ifadesi daha nceki soruturmada alnm olan Mlusov, hastalk nedeniyle bayan Hohlakova, iftlik sahibi Maksi-mov, bir de ani lm nedeniyle Smerdyakov, gelmemilerdi. Smerdyakov'un lm ile ilgili olarak mahkemeye polisten gelmi bir vesika sunulmutu. Smerdyakov'un lm haberi salonda birden iddetli bir harekete ve fsltlara yol at. Tabi, halk arasnda biroklar, bu ani intihar fasln hi bilmiyorlard. Ama herkesi en ok Mitya'nn beklenmedik k artt: Smerdyakov'un intihan bildirilir bildirilmez, birden oturduu yerden btn salona duyuracak ekilde: Kpein biriydi, kpek gibi de geberdi! diye bard. Avukatn ona doru nasl atldn, bakann nasl ona doru dnerek eer bir daha yle bir kta bulunursa, sert tedbir almak tehdidini savurduunu hatrlyorum. Mitya kesik kesik bam sallyarak, ama hi de piman olmam gibi birka kez alak sesle avukatna: Bir daha yapmam, yapmam! Azmdan kat! Bir daha yapmam! diye tekrarlad. Tabi bu ksack k, jrinin ve dinleyicilerin zerinde hi de onun lehinde bir etki yapmad. Onlara gre karakterini aklam, kendi kendini belli etmiti. te mahkeme ktibi iddianameyi bu izlenimin yaratt hava iinde okudu. iddianame ksa ama, esaslyd. Falancann neden KARAN.MAZOV KARDELER 317 mevkiinde bulunduunu, l kendisini neden mahkemeye vermek gerektiini belirten en nnemli nedenler ileri srlmt. Bununla birlikte iddianame, benim zerimde iddetli bir etki yapt. Mahkeme ktibi, gr bir sesle szlerinin zerinde ayr ayr, belirli bir ekilde durarak okuyordu. Btn trajedi, sanki yeniden herkesin gzleri nnde bir kabartma olarak zetlenmi ve kanlmaz bir kaderin i klar altnda aydnlanm olarak yenideni oynanyordu. Hatrlyorum ki, iddianame okunduktan hemen sonra bakan, gr ve etkili bir sesle Mitya'ya: Sank, sulu olduunuzu kabul ediyor musunuz? diye sordu.

Mitya birden yerindeen kalkt ve gene beklenmedik bir ekilde hemen hemen avvaz kt kadar: Sarholuk, ahlkszlk. tembellik ve serserilik ettiim iin kendimi su.lu olarak kabul ediyorum, dedi. Kaderin bana oyun oynad anda, mrmn sonuna dek artk namuslu bir insan olmak i istiyorum! Ama ihtiyarn, dmanmn yani babamn ldrlmesinden sulu deilim! Onun soyulmasnda da sulu deilim. Hayr, hayr, sulu deilim! Zaten bu suu ileyemezdim: Dimitriy Karamazov adi bir adam olabilir ama, hrsz deildir! Bunlar bararak syledikten sonra yerine oturdu. Belliydi ki, tiril tiril titriyordu. Bakan gene ona doru dnd ve ksaca yalnz sorulara karlk vermesini, dava i!e ilgili olmayan davranlarda bulunmamasn, lgnca barlarndan vazgemesini ihtar etti. Sonra tekrar davaya baklmasn emretti. Yemin iin tm tanklar getirdiler. O zaman hepsini birden grdm. unu da belirteyim ki, sann karde-terinin yemin etmeden tanklk etmelerine izin verildi. Pa-Pazla bakan tlerde tbulundular ve tanklar dar kan-kp mmkn olduu kadar ayr yerlere oturtuldular. Ondan sonra herbirini ayr ayr armaya baladlar-318 KARAMAZOV KARDELER TEHLKEL TANIKLAR Savcnn gsterdii tanklarla, savunmay yapan avukatn gsterdii tanklarn herhangi bir ekilde gruplara ayrlp ayrlmadklarn ve nasl bir dzen iinde ieri arldklarn bilmiyorum. Herhalde btn bunlar yaplmt. Bildiim tek ey varsa, o da nce savcnn gsterdii tanklarn artlddr. Tekrar ediyorum, tm soruturmalar noktas noktasna anlatmak niyetinde deilim. Bundan baka, zaten bunu anlatmam bir bakma gereksiz bir ey olacaktr. nk, hukuk asndan tartmaya girien savc ile san savunan avukatn sylevlerinde, alnm olan ifadelerin btn gelimesi, anlam ve zellikleri parlak bir k altnda bir noktaya toplanm gibiydi. Bu harikulade gze! iki .sylevi ise, hi deilse yer yer, tam olarak yazdm; zaman gelin line onlar aklayacam. Ayn zamanda daha hukuki atmalar balamadan nce, hi beklenmedik bir anda meydana gelen ve davann felketli, uursuz bir sonuca srklenmesinde muhakkak etkisi olan beklenmedik bir olay da anlatacam. Yalnz sunu belirteyim ki, daha ilk anlarda davann zel bir karakter tad, gz kamatrc bir ekilde ortaya kt. Herkes bunu farketti. Bu zellik de savunmann elinde bulunan imknlarla kyaslannca, sulamann olaanst bir iddetle yaplmasyd. Bunu herkes, daha balangla, o insana korku veren mahkeme salonunda, btn olaylar bir araya toplanp zetlendii ve ilenen cinayet btn o dehet uyandrc plakl ile ortaya dklp de yava yava gzler nne serilince anlad. Belki herkes daha ilk szlerden, bu davann hi de tartlacak bir dava olmadn, phe gtrr bir yn bulunmadn, hatta doru sylemek gerekir se hukuk prosedrnn sadece det yerini bulsun diye ya pldn. sann da sulu hem de apak su gtrmez bir ekilde sulu olduunu kavrad. Hatta bana yle geliyor ki, ilgi ekici sann beraat etmesini bu kadar sabrszlkla bekleyen o bayanlarn h (hi biri bunun dnda deildi) beraatini isterken, ayn KARAMAZOV KARDELER 319 manda kesin olarak sulu olduuna inanyorlard. Yalnz bu kadar da deil. Eer sann sululuu bu kadar apak bir ekilde belirtilmemi olsayd, znt bile duyarlard! nk o zaman sank beraat edince davann zlmesi bu kadar gsterili olamazd. Sann beraatine gelince, ne gariptir kadnlarn hepsi kesin olarak, hemen hemen son dakikaya kadar buna inandlar: Suludur ama, yarglar onu hmanist bir dncenin etkisi altnda ve yeni akmlara uyarak, imdi moda olan yeni duygulara kaplarak beraat ettireceklerdir! falan, filn diyorlard. te, oraya bu kadar sabrszlkla koup gelmelerinin asl nedeni buydu. Erkekler ise daha ok savc ile sempatik Fetyukovi'in arasnda meydana gelecek olan atma ile ilgileniyorlard. Hepsi de hayretle kendi kendilerine: Fetyukovi gibi yetenei olan bir avukat bile, byle rk, byle daha banda yitirilmi bir davadan ne karabilir? diye soruyor, bu yzden szlerini adm adm izliyorlard. Ama Fetyukovi, sonuna dek, taa savunmasn aklayncaya kadar herkes iin bir bilmece olarak kald. Tecrbeli insanlar, onun kendine gre bir sistemi olduunu, daha balangta bir plan hazrladn seziyorlard. Bir amac vard ama, o amacn ne olduunu anlamak hemen hemen imknszd. Bununla birlikte. kendine olan gveni, kararll hemen gze arpyordu. Bundan baka, herkes, memnunlukla, onun bizde geirdii o ksa sre iinde, (ki geleli belki ancak gn kadar olmutu) davay alacak bir ekilde iyice renmi ve en ince noktalarna kadar incelemi olduunu farketmiti. rnein, sonradan savcnn gsterdii tm tanklar, tam zamannda, nasl tkezlettiini, frsat knca onlar nasl arttn ve en nemlisi ahlk ynnden rk taraflarn nasl belirttiini, bylece verdikleri ifadelerin kendiliinden nemini yitirmesine yol atn zevkle anlatyorlard. Bunu olsa olsa, bir sz dellosu yaplm olsun, davaya hukuk bakmndan renk katlsn da avukatlarn allm taktiklerinden hi biri unutulmasn, diye yaptn sanyorlard: nk herkes onun btn bu re karma abalar ile sonuca et-*' yapacak herhangi bir byk yarar elde edemeyecei, bu-nu da herkesten ok kendisinin bildii kansndayd. Onlara Fetyukovi'in daha aklamad kendine gre bir d-, henz ortaya karmad, zaman gelince birden ortaya ataca gizli bir savunma silh vard. Buna ra-320 KARAMAZOV KARDELER men, kendi gcn idrak ederek sanki oyun yapyor, kendi kendine eleniyordu. Bu yzden, rnein baheye bakan kapnn ak olduu konusunda davann en nemli ifadesini vermi olan ve Fiyodor Pavlovi'in eski ua Grigoriy Vasilyevi'i sorguya ektikleri vakit, savunma avukat soru sormak sras kendisine gelince, onu sanki kska iine ald. unu belirteyim ki, Grigoriy Vasilyevi mahkemenin karsna, yarglarn hametinden de kendisini dinleyen halkn kalabahkl-ndan da hi armam olarak, sakin, hatta nerdeyse ok gururlu bir tavrla kmt. fadesini sanki, Marfa gnet-yevna ile babaa sohbet ediyormu gibi gvenli bir tavrla veriyordu; yalnz belki biraz daha saygl bir tavr vard. Onu artmaya imkn yoktu. Savc, nce Karamazov'larn ailesi konusunda uzun sorular sordu. Bylece aile panoramas aka ortaya kt. Tann ak yrekli ve tarafsz olduu, szlerinden anlalyordu. rnein eski efendisini anarken ona kar besledii derin saygya ramen, gene de onun

Mitya'ya kar hakszlk ettiini, ocuklarn gerektii gibi bytmediini aklad. Mitya'nn ocukluk yllarn anlatrken de, Eer ben olmasaydm, onu, o mini mini ocuu bitler yerdi. diye devam ederek: Hem zaten, bir babaya olunun, stelik annesine ait ve oluna, annesinin soyundan kalan bir iftlikle, byle hakkn yemesi yakr ey deildi, dedi Savc, Grigoriy'e Fiyodor Vasilyevi'in hesaplarda olunun hakkn yediini sylerken neye dayandn sorunca, Grigoriy Vasilyevi herkesi hayrette brakarak, hi bir esasl delil ileri sremedi. Ama yine de onun olu ile hesaplarken: Doru davranmadn syledi ve Oluna daha birka bin vermesi gerekirdi, dedi. Bu arada unu syleyeyim ki Fiyodor Pavlovi'in gerekten mi Mitya'ya hakk olan paray tam olarak demedii sorusunda savc, sonradan zellikle srar ederek, Alyoa ile van Fiyodorovi de dahil olmak zere, hangi tanklara sorabilecekse hepsine sormu, ama tanklarn hi birinden bu konuda kesin bir bilgi edinememi" ti. Herkes olayn doru olduunu kabul ediyor, ama hi kimse herhangi kesin bir delil gsteremiyordu. Grigoriy, sofrada olup bitenleri, Dimitriy Fiyodorovi zorla eve girip de, babasn dvdn ve tekrar geriye dnerek onu ldrecei tehdidini savurduu vakit olanlar anlaKARAMAZOV KARDELER 321 ynca mahkeme salonunda kt bir hava dalgaland. kald ki ii, ihtiyar uak bunlar fazla dallandrp budaklandrma dan kendine zg bir dille anlatyordu, yleyken anlatklar; mthi bir etki yaratyordu. Kendisisi tokatlayan ve yere dren Mitya'ya, ona kar yapm olduu bu hakarette; tr, hi kzmadn, onu oktandr baladn syledi len Smerdyakov'dan sz ederken, ha kard ve onun icin: Yetenekleri olan bir delikanlyd, ama aptald ve bask al: tnda olduu iin hastalk derecesine varan bir boyun egiklii; vard, stelik Tanr'ya da inanmyordu. Tanr'ya ise Bunamay isc ona Fiyodor Pavlovi ile en byk olu retmilerdi. dedi. Ama Smerdyakov'un drstl sz konusu olan, da Grjporiy neredeyse heyecanla namuslu bir adam olduu-nu syleyerek bir gn efendisinin yere drd paray: bulduunu, uasl kendisine saklamayp, efendisine teslim ettiini, onun da bu davran iin kendisine bir altn hediye ettiini ondan sonra da artk her bakmdan ona gvenmeye baladn anlatt. Baheye alan kapya gelince; bu konuda szlerini byk bir srarla tekrarlayp duruyordu. Ama Grgoriy'e o kadar ok ey sordular ki, hepsini hatrlamama imkan, yok. Sonunda, soru sorma sras savunma avukatna geldi-:. o .da hereyden nce, Fiyodor Pavlovi'in gya kimlii bilinen bir bayana verilmek zere hazrlad bin rublelik paket kolsunda sorulara balad. Siz ki, efendinize bunca yldr hizmet etmi bir yakcsnz, bu paketi kendi gznzle grdnz m? Grigoriy karlk vererek, paketi grmediini, hatta by-le bir parann bulunduunu hi kimseden iitmediini sy imdiye dek, yani herkes bundan sz etmeye bala-yincaya dek, bunu hi kimseden iitmedim dedi. Savc, iftliin paylalmas konusunda nasl herkese s-srarla soru sormusa, Fetyukovi de bu paket konusunda tanklardan hangisine soru sorabilecekse, hepsine bunu sordu ve.herkesten hep ayn karl ald- Biroklar bu paketin varln iittikleri halde, hi kimse onu kendi gz ile grmemiti- Herkes savunma avukatnn bu soru zerinde srar ediini daha balangta farketmiti. petyukovi, birden hi beklenmedik bir ekilde:322 KARAMAZOV KARDELER imdi izin verirseniz, size bir soru sormak istiyorum dedi. Bundan nceki soruturmada belirtiiniz gibi, o gece uykuya yatmadan nce, aryan belinize iyi geleceini umut ederek srdnz merhem ya da karm neydi, syleyebilir misiniz?. Grigoriy, donuk bir tavrla kendisine soru sorana bakt ksa bir sre sustu, sonra: Adaay srdler, diye mrldand. Yalnz adaay m? Hatrlayn bakalm, baka bir ey yok muydu? Devedikeni de vard. Petyukovi, merakla: Belki biber de vard, dedi. Biber de vard ya. Baka eyler de. Bunlarn hepsi de votkaya yatrlmt, yle deil mi? spirtoya. Salonda hafif glmeler dalgaland. Demek yle, ispirtoya bile yatrmsnz onlar Srtnz bu karmla ovdurduktan sonra, iedeki kalan da, yalnz einizin bildii nemli bir dua ile imisiniz, yle mi? tim ya. Ne kadar itiinizi syleyebilir misiniz? Tahminen ne kadar? Bir kadeh, iki kadeh? Bir bardak kadar. Yaa, bir bardak kadar itiniz demek. Ama belki de itiiniz bir buuk bardak ederdi, ne dersiniz? Grigoriy sustu. Bir eyler anlam gibiydi. Bir buuk bardak saf ispirto imek hi de fena ey deil, ne dersiniz? Bu kadarn itikten sonra artk baheye alan kapy deil, insan cennetin kaplarn bile ak grebilir. yle deil mi? Grigoriy hep susuyordu. Salonda gene glmeler duyul" du. Bakan kmldad. Fetyukovi gittike daha ok skt' rarak: Baheye bakan kapnn ak olduunu grdnz srada, uykuda olup olmadnz kesin olarak syleyebilir mi siniz? O srada ayaktaydm. Ama bu uykuda olmadnz ispat etmez ki. KARAMAZOV KARDELER 323 Salonda tekrar tekrar glmeler balad. __O anda, diyelim ki, biri size herhangi bir eyi, rnein hangi ylda olduunuzu sorsayd, karlk verebilir miydiniz? _ Bilmiyorum.

 Peki, imdi mildi hangi yldayz. Bunu biliyor musunuz? Grigoriy akn bir tavrla kendisine ikence eden adama dik dik bakyordu. Ne gariptir, gerekten hangi ylda olduklarn bilmiyordu. Ama herhalde elinizde ka parmak var, onu biliyorsunuz deil mi? Grigoriy, birden yksek sesle ve szlerinin zerinde dura dura: Ben... bizler boyun emeye alm insanlarz, eer byklerim benimle alay etmek istiyorlarsa, buna da bir diyeceim yoktur, dedi. Petyukovi biraz bozulur gibi oldu. Bunun zerine ie bakan da kart ve savunma avukatna t verir bir tavrla daha uygun sorular sormas gerektiini hatrlatt. Fetyukovi bakann szlerini dinledikten sonra, arbal bir tavrla eilerek sorularn bitirdiini syledi. Tabi, halkta da, jri yelerinde de belirtilen o tedavi eklinden sonra, Cen-net'in kaplarn bile ak> grebilecek hale gelen, bundan baka, o srada hangi mildi ylda olduklarn bile bilmeyen bir insann verdii ifadenin doruluu konusunda kck de olsa bir phe krnts uyanabilirdi. Bu bakmdan savun-ma avukat gene de amacna ulam oldu. Ama Grigoriy kmadan nce bir olay daha meydana geldi. Bakan sana dnerek, biraz nce verilmi olan ifade konusunda sy-sz olup olmadn sordu. Mitya yksek sesle: Kap konusu bir tarafa, hepsini doru syledi, diye karlk verdi. Bitlerimi ayklad iin kendisine teekkr ederim Attm daya balad iin de teekkr ederim. ihtiyar adam., mr boyunca drst yaam ve babama k-prk gibi sadk kalmtr. Bakan sert bir tavrla: Sank, ltfen kullandnz szlere dikkat edin! dedi.324 KARAMAZOV KARDELER Grigoriy: Ben kpek deilim, diye homurdand. Mitya: Eh. madem yle o halde kpek benim! diye bard Madem alnd, bunu zerime alyor ve ondan zr diliyorum. Ona kar hayvanca davrandm. Ona hi acmadm! Ezop'a bile acmadm. Bakan gene sert bir tavrla: Hangi Ezop'a? diye sordu. Canm, Piyero'ya ite!... Yani babama, Fiyodor Pav-lovi'e. Bakan, etkili bir tavrla, ve ok sert bir sesle Mitya'ya kullanaca szleri daha iyi semesini tekrar tekrar syledi. Byle konuarak yarglarnzn hakknzdaki dncelerini etkiliyor, kendinize zarar veriyorsunuz! dedi. Savunma avukat tank Rakitin'in sorgusu esnasnda da, ayn ekilde ii ustaca idare etti. unu da belirteyim ki, Rakitin en nemli tanklardan biriydi. Belliydi ki, savc ona ok deer veriyordu. Rakitin'in hereyi bildii, hayret edilecek kadar ok eyler rendii, herkese urad, hereyi grd, herkesle konutuu ve Fiyodor Pavlovi ile tm Karamazov'larn yaantsn ayrntlarna varncaya dek bildii anlald. Geri iinde bin ruble bulunan paketi o da sadece Mitya'dan renmiti. Ama buna karlk, Mitya'nn Bakent meyhanesindeki marifetlerini tm ayrntlar ile an'att, onu kt duruma drecek tm szlerini davranla-/m bir bir aklad, sonra yzba Snegirev ile ilgili olan hamam lifi hikyesini de anlatt. Fiyodor Pavlovi'in ift lik zerinde hesaplarken Mitya'ya bir miktar borlu kalp kalmad gibi zel bir konuda ise, Rakitin bile hi bir Sey syleyebilecek durumda deildi. Ancak genel anlamda Mitya yi kk drc baz szlerle yetindi. Karamazov'larn sama tutumlar iinde kimin hakl kimin sulu olduunu, kimin kime borlu olduunu . maya imkn var m? eytan olsa bu arap sana karkln iinden kamaz! dedi. Dava konusu olan cinayetin meydana getirdii tm tra jediyi, klelik devrinden kalma miyad dolmu ahlk ama ylar ile ihtiyalarna karlk verecek kurumlardan yo olduu iin ac eken ve karklk iine gmlm bir KARAMAZOV KARDELER 325 va'nn eseri olarak tanmlad. Szn ksas, bir eyler syle-mesine frsat verdiler. Bay Rakitin kendini ilk olarak bu davada herkese tantt ve dikkati ekti. Savc, tann dava konusu olan cinayetle ilgili olarak bir dergiye yaz hasrladn biliyordu. Sonradan da iddianamesinde,' (daha aada greceimiz gibi) bu yazdan alnm birka sz kullanacakt, demek ki, yazy biliyordu. Tann izdii tablo kaderin karanlk ve korkun ynlerini yanstan bir hava iindeydi ve savclk makam iin byk bir destek oldu. Rakitin durumu zetleyen szleri, tarafsz dnceleri, olaanst denecek derecede kibar ve yksek ifadesiyle, halkn gnln satn almt. zellikle kyllerin kle olarak kullanldndan ve ac eken talihsiz Rusya'dan sz ettii yerlerde birden iki kiinin, ellerinde olmayarak alkladklar bile iitildi. Ama Rakitin, ne de olsa gen bir adam olarak kk bir hata iledi. Savunma avukat da hemen bu hatadan gzelce yararland. Rakitin Gruenka ile ilgili olan baz bilmen sorulara karlk verirken, artk herkese beenildiini hissettii szlerinin heyecanna kaplarak, trmand o ykseklerden Ag-rafena Aleksandrovna'dan, onu kmsediini belli eder bir ekilde tccar Samsonov'un kapatmas olarak sz etmek cretini gstermiti. Sonradan bu szn almak iin neler vermezdi! nk Fetyukovi onu ite bu sz zerine kstrd. Bu da, Rakitin'in avukatn bu kadar ksa bir sre iinde davay bylesine mahrem ayrntlarna varncaya dek in-celeyebileceini hi tahmin etmemesinden oldu. Savunma avukat, soru sormak sras kendisine gelince nazik, hatta saygl bir tavrla: zin verirseniz unu renmek istiyorum! Piskoposluk makamnn yaynlad, Tanr'nn Rahmetine Kavuan zosma Dedenin Hayat isimli, derin dncelerle dolu, ayn zamanda piskopos hazretlerine harikulade gzel bir ekilde sayg ile ithaf edilmi bulunan, geenlerde byk bir zevkle okuduum bror hazrlayan Bay Rakitin, sizsiniz deil mi? Rakitin birden nedense aknla uramt, neredeyse Ben onu yaynlamak iin yazmadm... Sonradan yalar onu, dedi.

Yaa, ok gzel olmu yleyse! Sizin gibi bir dnr,326 KARAMAZOV KARDELER toplumda meydana gelen her olayla geni bir ekilde ilgilenebilir, hatta ilgilenmelidir. ok saygdeer piskoposun himayeleri ile, o ok yararl olan brornz, her yere yaylm ve belirli bir oranda etkili olmutur... Ama ben asl sizden unu renmek istiyordum: Demin, Bayan Svetlova ile olduka yakndan tantnz bildirdiniz. (Not: Gruenka'nn soyadnn Svetlova olduu o srada meydana kmt. Bunu ilk kez olarak, bu dava grlrken, o gn rendim.) Rakitin, kpkrmz oldu: Ben, btn ilikilerim konusunda hesap veremem... Ben, gen bir adamm... Hem, hayatna karm olan herkes iin kim hesap verebilir? Fetyukovi sanki mahcup olmu ve hemen zr dilemek iin acele ediyormu gibi: Anlyorum, ok iyi anlyorum! diye bard. Siz de herhangi bir baka gen gibi, evinde kentin en kibar genlerini seve seve kabul eden, gen ve gzel bir kadnla tanmay ilgin bulabilirsiniz. Ama... bir ey renmek istiyordum: rendiimize gre Svetlova, iki ay nce Karamazov'-larn en k ile, Aleksey Piyodorovi ile tanmay ok istemi ve onu zellikle o zamanki manastr giyimi iinde evine getirirseniz, size yirmi be ruble vereceini vaad etmi: siz onu getirir getirmez, bu paray verecekmi. rendiimize gre, dava konusu olan feci olay ite o gnn gecesinde meydana gelmi. Siz gerekten Aleksey Karamazov'u Bayan Svetlova'ya getirdiniz mi? Onu getirdiiniz vakit de Svetlova'dan dl olarak yirmi be ruble aldnz m? Ama bu akayd... Bununla neden ilgileniyorsunuz, anlayamadm, karay aka olsun diye aldm... sonradan geri vermek iin... Demek aldnz. Ama u ana kadar geri vermediniz. yoksa verdiniz mi? Raki tin: Sama, diye mrldand. Byle sorulara karlk veremem... tabi geri vereceim bu paray. Bakan araya girdi, ama savunma avukat Bay Rakitin'e soraca sorular bitirmi olduunu bildirdi. Bay "Rakitin, tanklk mevkiinden hafife lekelenmi olarak ayrld. Ne de olsa o yksekten atp tutarak syledii szlerin yaratt ha KARAMAZOV KARDElER 327 va bozulmutu ve Fetyukovi onu gzleri ile izlerken halka: Bizi sulayan o soylu hasmlarmz, byle insanlar ite! diyor gibiydi. Hatrlyorum, bu soruturma da gene Mitya'-nn yol at bir olaydan yoksun kalmad Mitva, Rakitin'in. Gruenka'dan sz ederken taknd tavrdan tr ileden karak, birden oturduu yerden: Dalkavuk! diye bard. Sonra da bakan Bakitin'in sorgusu bitip de sana sylemek istedii bir eyi olup olmadn surunca, etraf nlatan bir sesle: Bu adam benden sank durumuna dtm vakit de bor olarak para szdrp duruyordu! Namussuz, kariyer dkn dalkavuun biridir o! stelik Tanr'ya da inanmyor. Piskoposu da kandrd ite! Mitya'y tabi gene olmayacak szler kulland iin ikaz ettiler. Ama Bay Rakitin'in ii bitmiti. Yzba Snegirev'in tankl da ie yaramad; ama bu artk bambaka bir nedenden oldu. Snegirev mahkemeye yrtk prtk ve pis bir giysi, ayanda da kirli izmelerle gelmiti. Alnan btn tedbirlere ve yaplan incelemeye ramen birden zilzurna sarho olduu anlald. Mitya'nn ona yapm olduu hakaret konusunda kendisine soru sorduklar vakit ise birden karlk vermeyi reddetti: Tanr grsn halini, dedi. lyueka bu konuda konumamam emretti. Tanr br dnyada bana karln verecektir, efendim. Konumamanz kim emretti? Siz kimden sz ediyorsunuz? Olum ilyueka, Babacm, babacm, seni ne kadar kk drd! demiti. Tan bulunduu yerde sylemiti bunu. imdi ise kendisi lm deinde efendim. Yzba birden hkra hkra alamaya balad, sonra kendini yere atarak bakann ayaklarna kapand. Ken~ i halkn glmeleri arasnda, hemen dar kardlar. Savcnn hazrlam olduu hava, hi de istedii gibi bir sonu vermemiti. Savunma avukat ise, her frsattan yararlanmaya de-vam ediyor ve davay en kk ayrntlarna kadar incele-mi olduunu gsteren bilgisi ile herkesi gittike daha ok artyordu, rnein, Trifon Borisovi'In ifadesi olduka b328 KARAMAZOV KARDELER yk bir etki yapmt ve tabii Mitya'nn ok aleyhinde idi nk Trifon Borisovi, srarla, neredeyse parmak hesab yaparak, Mitya'nn Mokroye'ye ilk geliinde yani o felaket meydana gelmeden bir ay nce, bin rubleden daha az pa. ra sarfetmi olmasna imkn olmadn sylemiti. Belki birazck daha azd. Ama yalnz ingene kzlarna bile ne kadar para verdi? Kimbilir hele bizimkilere, bizim o bitli kyllere sokaklarda birer buuk ruble yadrmak yle dursun, en az kt para olarak yirmi beer ruble vermilerdi. Daha az olamaz! Hele o vakit, ceplerinden kimbilir ne kadar para alnd efendim! alan adam, aldnn zerinde elini brakmaz ki! Kendileri bouna paralar avu avu savururken, hrsz nasl yakalarsn! Bizim insanlarmz hayduttur, hi bir eyden ekinmez! Hele, ky kzlarna, bizim ky kzlarna neler vermedi! O gnden sonra hepsi, zenginlediler. Benim bildiim bu. Oysa eskiden fakirdiler! diyordu. Szn ksas yaplan her masraf hatrlad, hereyi sanki hesap veriyormu gibi ortaya dkt... Bylece yalnz bin be yz rublenin harcand, geriye kalan bin be yz rublenin ise, bir beze sarlp ayr bir yere konduu dncesi akl alacak bir ey gibi grnmyordu. Trifon Borisovi; Byklerinin gzne girmek iin, elinden geleni yapmak istei ile: O bini, kuruu kuruuna kendi gzmle beyefendinin elinde grdm. Artk biz hesap bilmezsek, kim bilecek? diye yksek sesle syleniyordu. Ama soru sorma sras kendisine gelince, savunma avukat, verilen ifadeyi hi rtmeye almadan, birden arabac Timofey ile Akim isminde bir baka kylnn, Mckroye'-de yaplan o elence srasnda, daha tevkiften bir ay nce,

Mitya'nn sarho bir halde yere drd bir yz rublelii, sofada, yerde bulduklarn, bu paray alp Trifon Bo-risovi'e gtrdklerini, onun da buna karlk, onlara birer ruble verdiini syleyerek: Peki, o zaman bu yz rubleyi, Bay Karamazov'a' geri verdiniz mi, vermediniz mi? diye sordu. Trifon Borisovi, ne kadar lf dolandrmaya altysa da kyller sorguya ekildikten sonra, yz rubleliin bulun duunu kabul etmek zorunda kald, yalnz bu paray daha KARAMAZOV KARDELER 329 zaman, kuruuna bile dokunmadan Dimitriy Fiyodorovi'e gtrp teslim ettiini ileri srd. Namuslu bir adamm da onun iin yaptm bunu! Yalnz kendileri o srada iyice sarhotular. Bu bakmdan bunu herhalde hatrlamyorlardr, dedi. Ama tank olarak kyller sorguya ekilinceye dek, o yz rubleliin bulunmu olduunu inkr ettii iin, sonradan paray sarho olan Mitya'ya geri verdiine dair syledii szler de tabi byk bir pheyle karland. Bylece, savcnn ortaya kard tanklar arasnda en tehlikeli olanlardan biri, gene phe altnda ve ad olduka lekelenmi olarak ekilip gitti. Polonyallarla da ayn ey oldu: kisi de mahkemeye hibir etki altnda bulunmadklarn belirten gururlu bir tavrla gelmilerdi. Yksek sesle, nce ar'a hizmet ettiklerini, sonra da Pan Mityann, kendilerine, namuslarn satn almak iin, bin ruble teklif ettiini sylediler; stelik kendi gzleri ile Mitya'nn elinde byk bir para grdklerine tanklk ettiler. Pan Mussyalovi, cmlelerine pek ok Lehe szler katyordu. Byle yapmakla bakan ile savcnn gznde ykseldiini farkederek gittike daha adal konumaya balad. Artk tam anlamyla Lehe konuuyordu. Ama Fetyukovi, onlar da alarnn iine drd. Tekrar arlan Trifon Borisovi, aznda ne kadar gevelediyse, Pan Vrublevski'nin oynanan iskambil destesinin yerine, gizlice kendi destesini koyduunu, Pan Mussyalovi'in de bankoyu tutarken, hileli bir kt kullandn aklamak zorunda kald. Bunu ifade verme sras gelince, Kalganov da belirtti. Bylece her iki Pan, olduka utan iinde, hatta dinleyicilerin glmeleri arasnda ekilip gittiler. Ondan sonraki en tehlikeli tanklarn tmnn bana da ayn ey eldi. Fetyukovi her birini, ahlk ynnden ustaca lekelemeyi ve biraz bozulmu olarak uzaklatrmay baarmt. Merakllar ve hukukular yalnz olup bitenleri zevkle seyrediyor, ama gene de tm bunlarn sonunda ne gibi bir byk amaca yanyacam bir trl anlyamyorlard. nk, tekrar ediyorum, herkes gittike daha trajik bir ekilde tehlikesi artan sulamann sonularndan kanmann imknsz olduunu hissediyordu. Ama gene ele stat Sihirbazsn ken-330 KARAMAZOV KARDELER dine olan gvenine bakarak onun ok sakin olduunu gryor, sonucu bekliyorlard. Petersburg'dan byle bir adam bouna gelmemiti ya! Hem zaten o adam eli bo olarak geriye dnecek kiilerden deildi. III DOKTORLARIN NCELEMELER VE YARM KiLO FNDK Doktorlarn incelemeleri de sania pek vardma olmad. Zaten, galiba Fetyukovi'in kendisi de bu incelemeden pek birey beklemiyordu. Sonradan gerekte- yle olduu anlald. Aslnda bu inceleme, sadece Muskovadan mahsus bir doktor getirtmi olan Katerina vanovna'nn srar zerine yapld. Tabi savunma makam bu nlemeden bir ey yitirmi olmyacakt, hatta ans yardm ederse, belki bundan kazanl bile kabilirdi. Bundan baka, i doktorlar arasnda bir anlamazlk kt iin, olduka komik bir havaya da brnd. Uzman olarak mahkemeye, Moskova'dan gelmi olan o nl doktor, bizim doktor Hertzenstube, bir de gen doktor Varvinski ktlar. Son iki doktor ayrca savc tarafndan basit birer tank olarak da ifade verdiler. nce eksper olarak doktor Hertzenstube sorguya ekildi. Kendisi yetmi yanda, salarnn bir ksm dklm, brleri de aarm, orta boylu, salam yapl bir ihtiyard. Bizim kentte herkes ona ok deer verir ve sayg beslerdi. ok drst, ok iyi ve namuslu bir insand. Ya Hernguter'lerdendi, ya da Moravya'l Kardelerden. Artk kesin olarak bilmiyorum. oktandr bizim kentte oturuyor ve daima ciddi davranyordu. yi kalpliydi, insancld. Fakirlerle kylleri bedavaya tedavi eder, kulbelerine, izbelerine gider, stelik il iin para da brakrd. Ama btn bu zelliklerinin yannda bir de katr gibi inatyd. Eer aklna birey koymusa, onu bundan vazgeirmek imknszd. Bu arada, unu da belirteyim ki kente yeni gelen o nl doktorun, bizde kald iki gnlk sre iinde, doktor Hertzenstube'nin doktor olarak yetenekleri KARAMAZOV KARDELER 331 Konusunda son derece gurur krc baz szler syledii artk hemen hemen herkese duyulmutu. Mesele uydu; Moskova'dan gelen doktor, viziteleri iin yirmi be rubleden daha az para almad halde, gene de bizim kentte baz kiiler geliine sevinmi, paralarn saknmyarak, ona bavurmulard. Oysa btn bu hastalar, o doktor gelinceye dek, tabii doktor Hertzenstube tedavi etmiti. te nl doktor, bunlar kendisine bavurunca, ok sert ekilde her yerde doktor Hertzenstube'nin uygulad tedavileri eletirmiti. Hatta sonunda bir hastaya geldii vakit, dorudan doruya aka: Eh syleyin bakalm, sizi illarla bu hale koyan kim, Hertzenstube mi? He, he, be!... diye sormutu. Tabi Doktor Hertzenstube, btn bunlar iitmiti. Her doktor da, arka arkaya sorguya ekilmilerdi. Doktor Hertzenstube, dorudan doruya sann akl bakmndan anormal bir durumda bulunduu kendiliinden grlmektedir, dedi. Ondan sonra, burada belirtmeyi gerekli bulmadm baz kendine zg dnceler ileri srerek, bu anormalliin sann yalnz eski davranlarndan deil, imdiki yani o andaki davranlarndan bile belli olduunu syledi. imdi, u anda derken, ne demek istedii sorulunca da, ihtiyar doktor kendisine zg bir itenlikle ve zel bir syleyile sann mahkeme salonuna girdii vakit, iinde bulunduu durumla kyaslanrsa kendisinden hi beklenmiyecek garip bir tavrla, asker gibi geni admlarla, gzlerini yere dikmi olarak yrdn, oysa sola, bayanlarn oturduu ksma doru bakmasnn daha normal bir ey olacan syledi. Szlerini bitirirden de kendisi Bayanlara dkn bir erkek olduu iin u anda bayanlarn kendisi iin ne dndklerini pek ok merak ediyordur dedi.

unu da burada belirtmeli ki, kendisi ou zaman seve seve Rusa konuurdu ama, her syledii cmlede bir Almanca havas vard. Bununla birlikte byle konutuu iin hi de utan duymuyordu. stelik konutuu Rusa'nn rnek bir Rusa olduunu, hatta Ruslarn konutuu dilden bile daha iyi olduunu> ileri srmek gibi bir zayf taraf vard ve mrnn sonuna dek bundan vazgemedi. Hatta Rus ata szlerini kullanmaktan ok holanr, her seferinde de Rus ataszlerinin btn dnyadaki ataszlerinden daha iyi, daha anlaml olduunu belirtirdi. Bu arada unu da syliyeyim ki, 332 KARAMAZOV KARDELER konuurken, dalgnlktan mdr nedir, sk sk ok iyi bildii ama nedense birden aklndan kan en basit szleri unuturdu Almanca konutuu vakit de, ayn ey olurdu. Byle anlarda her zaman elini sanki yitirdii kelimeyi aryormu gibi havada dolatrrd ve artk hi kimse onu, o unuttuu kelimeyi bulmadan sze devam etmeye zorlayamazd. Sann salona girince bayanlara bakmas gerektii konusunda syledii szler, dinleyiciler arasnda neeli fsltlara yol at. Bizim kentte tm bayanlar ihtiyar adamcaz ok severlerdi. Ayn zamanda biliyorlard ki, mr boyunca bekr yaam, dindar ve hi gnaha girmemi bir adam olarak kadnlara stn, ideal varlklar gz ile bakyordu. Bu yzden szleri ok garip karlanmt. Sras gelince ifadesi alnan Moskoval doktor da kesin ve srarl bir tavrla, sann anormal bir durumda olduunu, hatta bu anormalliin en ar ekli aldn ileri srd. Uzun uzun an heyecan* ile .manyaklk tan sz etti ve toplanan btn delillere gre, sann daha tevkifinden birka gn nce phe gtrmez bir ekilde hastala varan bir heyecan iinde bulunduunu, eer cinayeti bilinli olarak ilemi olsa bile, bunu neredeyse elinde olmayarak, kendisini srkleyen, hatt tm varln saran hastalkl duygularla savamaya hi gc kalmad iin yapm olduunu ileri srd. Bu ar heyecandan baka doktor, manyakln da gz nnde tutulmas gerektiini ileri sryordu. Sylediine gre, bu manyaklk, artk sonradan meydana gelecek olan tam cinnet durumunun bir habercisi idi. (Not: Bunlar kendime gre anlatyorum, ama doktor tam anlamyla bir bilim adam gibi, zel bir dil kullanarak konuuyordu.) Sze devam ederek: Sann tm davranlar akl selime ve manta aykrdr, dedi. Artk kendi gzmle grmediim cinayetten ve tm o felketten sz etmiyorum, ama bundan gn nce bile burada benimle konuurken anlalmaz, hareketsiz bak vard. Hi gerekmedii yerde, birden beklenmedik bir ekilde glyordu. Anlalmaz, devaml bir sinirlilik iindeydi-Bernard> ve Etik gibi daha bir ok gereksiz garip szler sylyordu. Ama doktor, asl manyaklk belirtisini zellikle sann aldatlm olduunu belirterek o bin rubleden ediinde buluyordu. Sylediine gre, sank bu paradan sz KARAMAZOV KARDELeR 22? ederken, olaanst bir sinirlilik gstermeden duramyordu. Oysa urad baka baarszlklardan, hakaretlerden olduka rahat sz ediyor ve onlar kolaylkla hatrlyordu. Son olarak u da sylenebilirdi: Yaplan soruturmalardan, eskiden de bu bin rubleden sz alnca, daima neredeyse kendini kaybedecek hallere geldii anlalmt. Oysa tanklar onun, karlarna dkn ve para canls bir adam olmadn belirtiyorlard. Moskoval doktor, szlerini bitirirken, alayl bir tavrla unlar ekledi: Sayn bilim adam ve meslek arkadam sann mahkeme salonuna girince, gzlerini yere indirerek yryecek yerde, bayanlara bakmas gerektiini ileri srd. Bu dnce, ciddilikle ilgisi olmayan bir sz olmaktan baka, stelik esas bakmndan yanltr; geri sann kaderini izecek olan mahkeme salonuna girdii srada gzlerini hareketsiz bir ekilde yere dikmesinin doru olmadn, bu davrannn o anda ruhsal bakmdan anormal bir durumda bulunduunu gsterdiini kabul ediyorum. Ama ayn zamanda unu da belirtmek isterim ki, sann sola doru yani bayanlara deil, aksine saa bakmas gerekirdi. Gzleri ile kendis-ini savunacak olan, son umudunun bal olduu kiiyi, kaderini tayin edecek savunmay yapacak kiiyi aramalyd. Doktor, kendi dncesini kesin ve t verir gibi bir tavrla aklamt. Ama, uzman olarak bavurulan iki bilim adamnn arasndaki anlamazla, asl komik havay veren ey, herkesten sonra sorguya ekilen doktor Varvinski'nin kard beklenmedik sonu oldu. Ona gre, sank imdi de, daha nce de tam anlamyla normal bir durumdayd. Belki tevkifinden nce gerekten sinirli ve olaanst denecek derecede heyecanlyd; ama bu birok belirli nedenlerden ileri Delebilirdi: Kskanlk, fke, devaml bir sarholuk ve L una er eyler gibi. Ama onun bu sinirlilik durumunda, biraz sz edildii gibi zel bir anormallik bulunduu i.eri srlemezdi. Sann mahkeme salonuna girince sola m, yoksa saa m bakmas gerektiine gelince, doktor kendi acizane Dncesine gre sann oraya girince nne bakmas ge-rektiini gerekten de yle bakm olduunu, belirtti. yle , nk kaderini izecek olan bakan ile mahkeme334 KARAMAZOV KARDELER yeleri tam karsnda oturuyorlard. Gen doktor, bu aci zane ifadesini: Bu bakmdan, yrrken nne bakarak tam anlamyla normal olduunu ispat etmi oldu, diye bitirdi. Mitya, oturduu yerden: Aferin sana tabip! diye bard. Tam sylediin gibi. dir! Tabi Mitya'y hemen susturdular. Ama gen doktorun ileri srd dncelerin hem yarglar heyeti zerinde, hem de dinleyiciler zerinde kesin bir etkisi oldu. nk sonradan hepsinin onun dncelerini kabul etmi olduklar renildi. Bu arada unu da syliyelim ki, Doktor Hertzenstube artk tank olarak sorguya ekilirken, birden hi beklenmedik bir ekilde, Mitya'nn yararna olan baz eyler syledi. Daha nce kentimizde eskiden beri oturan ve Karamazov'larn ailesini yakndan tanyan bir kii olarak savc iin olduka ilgi ekici birka aklamada bulunmutu. Sonra, birden aklna birey gelmi gibi szlerine unu ekledi: Bununla birlikte, unu sylemek gerekir ki, zavall gen kendi hayat ile kyaslanamyacak kadar iyi bir hayata hak kazanmt. nk, iyi yreklidir. ocukluunda da yleydi, sonradan da. Bunu biliyorum. Bir Rus atasz der ki: Eer birinde akl varsa, bu iyi bir eydir, ama akll bir adam daha misafir gelirse, o zaman daha iyi olur, nk o zaman elde iki akl olacak, bir tek akl deil

ihtiyar adamn, bakalarn beklettiini bile bile, bundan hi ekinmeyerek ar ar, szleri uzata uzata hatta aksine Alman'lara zg, kat, ayn zamanda daima kendini beendiini ve bundan memnunluk duyduunu belli ederek konutuunu ve nkte savurma yeteneini hereyden stn tuttuunu oktandr bilen savc tkenerek: ki akl, bir akldan iyidir, diye fsldad. htiyar nkte yapmaya baylrd. natla: Evet, ya! Ben ayn eyi sylyordum. Bir akl iyidir ama iki akl ok ok daha iyi olur. Onun yanna bir ba akll gelmeyince o da kendi akln yitirdi... Nasl oldu, nere ye brakt akln? Neydi o kelime? Akln nereye gnder Hay Allah unuttum... Szlerine devam ederek ellerini gzlerinin nnde bir ey arar gibi dolatrp duruyordu: KARAMAZOV KARDELER 335 - Haaa! Buldum! Spazeren.(*) Gezmeye mi? Evet, ya, gezmeye, ben de ayn eyi sylyordum. te onun akl gezmeye kmt ve geze geze yle derin bir yere geldi ki, sonunda kendini orada yitirdi. Oysa kendisi iyilik bilir, duygulu bir delikanlyd. Ah, onu ok iyi hatrlyorum. Daha u kadarck mini mini bir ocuktu. Babas onu arka baheye brakmt. O zamanlar topran stnde yalnayak koup' duruyordu. Ayanda sadece bir dmesi olan ksack bir pantolonu vard... Drst bir adam olan ihtiyarn sesinde, duygulu ve heyecanlandn belli eden bir anlam seziliyordu. Fetyukcvi hemen sanki birey seziyormu gibi irkildi ve bu frsata drt elle sarld. Evet, ya, ben kendim o zaman daha gentim... Daha... Eh, ok ok krk be yandaydm. Buraya daha yeni gelmitim. O zaman ocua acm ve kendi kendime una yarm kilo kadar bir ey... Hay Allah yarm kilo kadar ne almak istiyordum? Rusa buna ne denir? Unuttum... Yarm kilo ka-dar, ocuklarn o ok sevdii eyden, neydi... Hay Allah neydi ad... Doktor gene ellerini sallamaya balamt: Hani aata byr, hani sonradan toplayp herkese hediye ederler... Elma m? Hayr canm! yarm kilo dedim. Yarm kilo elma ol-maz, on tane olur! Hayr, o dediklerimin hepsi kktr, konur ve dilerle tr, tr! diye krlr. - Fndk m? Doktor, sanki bu sz hi aramam gibi ok sakin bir 7- Evet, evet fndk, ben de yle diyordum ya! dedi. te' ona yarm kilo fndk getirmitim. nk ocua hibir za-man, hi kimse daha yarm kilo fndk bile getirmemiti. Ben kaldrdm ve ocua: ocuk, Gott der Vater Gld ve Gott der vater dedi. Gott der Sohn de-O gene gld, cvldar gibi: Gott der sohn. dedi. Gott Geist dedim. O zaman gene gld ve syliyebil(*) 'Gezmeye' anlamnda (Almanca).336 KARAMAZOV KARDELER digi kadar: Gott der hellige Geist dedi. Sonra ben gittim. Ertesi gn yanndan geiyordum, kendiliinden bana: Amca, Gott der vater, gott der Sohn> diye bard. Yalnz, Gott der heilige Geist>;t unutmutu. Ama ona hatrlattn ve o. cuga gene ok ok acdn. Her neyse sonradan onu gtrdler. Ben de kendisini bir- daha grmedim. te aradan yirmi yl geti, bir gn alma odamda oturuyordum. Artk salarm aarmt. Birden ieriye arlar gibi gene bir adam girdi. Kim olduunu bir trl anlayamadm. Ama o parman kaldrd ve glerek: Gott der vater, Gott der Sohn, und Gott der heilige Geist! (*) imdi size bana verdiiniz yarm kilo fndk iin teekkr etmeye geldim. nk hi kimse, hi bir zaman bana o vakitler yarm kilo fndk almamtr. Bir tek siz bana yarm kilo fndk; aldnz, dedi. O zaman mutlu genliimi, avluda yaln ayak dolaan zavall kk ocuu hatrladm ve sen teekkr etmesini bilen bir gensin, nk btn mrn boyunca sana ocukluunda getirdiim o yarm kilo fnd unutmamsn! dedim. Sonra onu kucaklyarak kutsadm. Alamaya da balamtm. O ise hem glyor, hem alyordu... nk, Rus'lar alanacak yerde ok zaman glerler. Ama o alyordu, bunu gryordum. imdi ise, ne yazk! Mitya, birden oturduu yerden: imdi de alyorum, Alman! imdi de alyorum, Tanr senden raz olsun! diye bard. Ne olursa olsun bu hikyecik, dinleyicilerin zerinde olduka iyi bir etki yapmt. Ama Mitya'nn lehinde olan asl etkiyi, imdi anlatacam Katerina vanovna'nn ifadesi yapmtr. Hem zaten dechare tanklar, yani savunma avukatnn gsterdii tanklar sorguya ekilmeye balaynca, kader birden, hatta cidd olarak Mitya'ya glmeye balad. Hem de asl alacak olan, bunun savunma makam iin bile beklenmedik bir ey olmasyd. Ama Katerina vanovna'dan nce Alyoa sorguya ekildi. Onun da syledikleri, savcnn ileri srd en nemli noktalardan birine kar, artk olumlu etki yapan bir tanklk olmutu. C) Teslis denilen Hristiyanln temel prensibi. Buna gre Tanr; baba, oul ve Ruhlkuds'tr. (Burada Almanca olarak syleniyor). KARAMAZOV KARDELER 337 IV TAlih MTYA'YA GLYOR Bu, Alyoa iin bile hi beklenmedik br eydi. Tanklk etmek iin artld vakit, kendisine yemin ettirilmedi ve hatrlyorum ki, daha sorgusunun balangcnda taraflarn hepsi ona kar ok yumuak, hatta sana yakn bir tavr takndlar. Belliydi ki, bu iyi bir gen olarak tannmasndan ileri geliyordu. Alyoa, gsterie bavurmadan alak gnll ve arbal bir tavrla ifade veriyordu ama, verdii bu ifadelerde zavall aabeyine kar duyduu scak yaknlk aka belliydi. Sorulardan birine karlk verirken, aabeyinin karakterini tanmlayarak, onu belki de zincire vurulmaz, hrslarnn tutsa, ama ayn zamanda soylu, gururlu, yksek bir vicdana sahip, hatta eer kendisinden fedakrlk istenirse, kendisini bile feda etmeye hazr bir insan olarak tantt. Bununla birlikte, son gnlerde aabeyinin hem Gruen-ka'ya olan tutkusundan hem de babas ile rakip duruma dt iin, dayanlmaz bir durumda bulunduunu da aklamaktan geri kalmad. Ama aabeyinin babasn soymak amac ile ldrm olabileceinin ileri srlmesine bile mthi bir fke ile kar kt. Buna ramen o bin rublenin aabeyinin

zihninde garip bir engel haline geldiini, Mitya'nn bu paray mirastan kalan bir pay olarak kendisine ait saydn, yleyken babasnn kendisini aldatarak bu paray ondan saklam blduunu ileri srdn, hatta bu paradan sz alnca karna hi de dkn bir insan olmad halde ileden karak delirecek hallere geldiini kabul etmek zorunda kald. Savcnn iki hanmefendi dedii Gruenka ile Kat-ya'nn rakiplii konusunda ise belirsiz karlklar verdi. Hatta bir ya da iki soruya hi karlk vermek istemedi. Savc: Aabeyiniz hi olmazsa size, babasn ldrmek niyetinde olduunu sylemedi mi? diye sordu. Bu soruya gerekli Bulursanz karlk vermiyebilirsiniz. Alyoa: Aktan aa sylemedi, diye karlk verdi. Peki, ne ekilde syledi? mal olarak m?338 KARAMAZOV KARDELER Bana bir ok kez, babama, kar, iinde bir nefret duyduunu ve... dayanamyacak bir duruma geldii bir anda... nefretinin hereyi at bir srada... onu belki de ldrebileceini sylemitir. Peki, siz, kendisinden bunu iittiiniz vakit, buna inandnz m? Korkarm ki evet. Yalnz, her zaman stn bir varln onu o uursuz anda kurtaracana gveniyordum. Gerekten de kurtarmtr. nk babam ldren o deildir. Alyoa, szn kesin bir tavrla ve btn salona duyuracak kadar gr bir sesle bitirmiti. Savc, yarn baladn haber veren boru sesini duyan bir sava at gibi irkildi. una inann ki, bu kannn iten geldiine tam olarak inanyor ve onun zavall aabeyinize kar duyduunuz sevgiden ileri geldiini ya da bu sevgiye bal olduunu ileri srmyorum. Ailenizde meydana gelen felkete, kendinize gre bir adan baktnz, daha nceki soruturmadan tr artk bizce bilinmektedir. Sizden saklyacak deilim; bu grnz, apayr bir grtr ve savcln bakalarndan alm olduu ifadelere tm olarak aykrdr. Bu yzden size artk srarla unu sormak gereini duyuyorum: Dncelerinizi ynelten ve sonunda sizi, aabeyinizin susuz olduuna ayn zamanda, daha nceki soruturmada aka sululuunu ileri srdnz kiinin gerekten katil olduuna inandran hangi delillerdir? Alyoa, sakin bir tavrla ve alak sesle: Daha nceki soruturmada, yalnz sorulara karl* verdim. Dorudan doruya Smerdyakov'u sulamak niyetinde deildim. yleyken sulu olarak onu ileri srdnz, deil mi Aabeyim Dimitriy'in szlerine bakarak, ondan sz ettim. Daha soruturmadan nce bana, aabeyimin tevkifi s rasnda olup bitenleri ve kendisinin o zaman Smerdyakov u sulu olduunu sylediini anlattlar. Aabeyimin susuz duuna kesin olarak inanyorum. Madem o ldrmedi, o de... ille O halde Smerdyakov ldrd, yle mi? Peki ama. neden Smerdyakov diyorsunuz? Ve nasl oluyor da, aa , nizin susuz olduuna bu kadar kesin karar verebiliyorsa KARAMAZOV KARDELER '339 Aabeyime inanmamazlk edemezdim. Bana yalan sy-ni biliyordum. Yznden bana yalan sylemediini Alyordum. _- Yalnz yzne bakarak m anladnz bunu? Btn delilleriniz bundan m ibaret? Bundan baka delilim yoktur. Peki Smerdyakov'un sululuunu ileri srdnz vakit bunu, gene aabeyinizin szlerinden ve yzndeki ifadeden baka bir delile dayanmadan m sylemitiniz? Evet, baka bir delilim yoktu. Savc sorularn burada kesti. Alyoa'nn verdii karlklar., dinleyicilerde neredeyse bir hayal krkl uyandrmt. Smerdyakov iin daha mahkeme balamadan nce sylentiler dolayordu. Birileri bir eyler iitmiti. Birinin bir bakasn sulad syleniyordu. Alyoa'dan sz ediliyor, onun aabeyi lehine ve uan sulu olduunu gsteren olaanst bir sr deliller toplad ileri srlyordu. Oysa sann kardei olarak duymas bu kadar normal olan ve ahlk bakmndan nemli saylabilecek bir takm kanlardan baka hibir delili yoktu. Ama o srada Fetyukovi sorulara balad. Alyoa'ya, sa-nn, babasna kar duyduu fkeden ve onu ldrebileceinden ne zaman sz ettiini sordu. Bunu felketten nceki son grmelerinde iitip iitmediini renmek istedi. O vakit Alyoa birden irkilir gibi oldu. Sanki ancak simdi aklna bir ey gelmi, ancak o anda dncelerini toparlamt: imdi birey hatrlyorum, neredeyse bsbtn unut-mutum bunu! Ama, o zaman bana yle belirsiz olarak grnyordu ki, imdi ise... Sonra Alyoa, herhalde kendisi de ilk olarak o anda akna gelen bu dnceye kendini kaptrarak, heyecanla, Mit-ya Ne son grmeyi yaptklar akam, manastra giden yol , aacn dibinde, onun gsn, gsnn st ks-' yumruklayarak birka kez namusunu temize karmak iin elinde bir vasta bulunduunu, kendisini temize ka-racak olan eyin, ite orada, gsnn zerinde olduunu sylediini hatrlad... Szne devan ederek: o zaman, onun gsn yumruklarken, yreinden Atiini sanyordum, dedi. Onu bekleyen o utan verici, iin340 KARAMAZOV KARDELER o korkun, o aklamak cesaretini bile bulamad durumdan kendisini kurtaracak gc ancak yreinde bulabileceinden sz ettiini sanyordum. tiraf edeyim, o srada babamdan sz ettiini ve ona gidip kimbilir nasl bir tecavzde bulunacan dnmekten tr utancndan tepeden trnaa titrediini dndm. Oysa aabeyim o srada, gsnde bir eyi iaret ediyordu! Hatrlyorum ki, daha o anda zihnimden bir dnce geti. Kalbin, gsn o

noktasnda deil de, daha aada olduunu, onun ise daha yukarda bulunan bir yeri, boynunun hemen altnda olan noktay yumruk-ladm dndm, sanki o noktada bir eye iaret ediyormu gibiydi. O anda bu dnce bana sama grnd. Oysa belki aabeyim o anda o bin be yz rublenin sarlp dikildii bez parasn iaret ediyordu! Mitya oturduu yerden: Evet oydu! diye bard. Gerekten yleydi Alyoa! O srada ite o bez parasn yumrukluyordum! Fetyukovi sakinlemesi iin yalvararak acele ile Mitya'-ya doru atld. Ayn zamanda Alyoa'nn ifadesine sarld. Kendi ansnn heyecanna kaplm olan Alyoa, ateli ateli konuarak tahminlerini ileri sryordu; ona gre, Mitya iin asl utanlacak ey, zerinde Katerina vanovna'ya olan borcunun yars, yani geri verebilecei bin be yz ruble varken, hereye ramen, borcunun bu yarsn ona vermeyip, bir baka ie kullanmaya, daha dorusu eer kabul ederse. Gruenka'y bu parayla gtrmeye karar vermesindeydi. Alyoa birden heyecana kaplarak: Evet, yle oldu, tam sylediim gibi oldu! diye bara bara konuuyordu. Aabeyim o srada bana bararak, utancnn yarsndan, evet yarsndan (bu .yarsndan szn birka kez tekrarlamt) kurtulabileceini, ama karakter bakmndan bunu yapamayacak kadar zayf olduunu.. bunu yapacak gc kendinde bulamayacan nceden bildiini syledi! Fetyukovi sabrszlkla: Kesin olarak, gsnn gerekten o noktasn dvdn hatrlyorsunuz, yle mi? diye soruyordu. Aka ve kesin olarak hatrlyorum. nk, o madem kalp daha aada, o halde ne diye gsnn o ka dar yukarsnda olan bir yerine vuruyor? diye dndm KARAMAZOV KARDELER 341 Ama o zaman dncem bana sama grnd... Bunu hatr-jyorum evet, sama grndn hatrlyorum... Bir an iinde zihnimden gelip geti. Onun iin imdi de hatrladm ite. Hem bunu imdiye kadar nasl unutabildim, bilmiyorum! Aabeyim, o bez parasn, kendini kurtaracak bir areye sahip olduunu belirterek iaret ediyordu. Ama bu bin be yz rubleyi geri vermeyeceini de ima ediyordu! Mokro-ye'de tevkif edildii zarnan da biliyorum ki, bunu (bana sonradan sylediler!) mr boyunca yapm olduu en rezilce davrann, Katerina vanovna'ya olan borcunun yansn (gerekten yarsndan sz etmi) geri verebilecek durumdayken, onun karsnda bir hrsz durumuna dmemek elin-deyken. gene de paray geri verip parasz kalmaktansa, onun gznde bir hrsz olarak kalmay tercih etmesi olduunu bara bara sylemi! Alyoa, szlerini: Ah, bu bor yznden ne kadar znt ekmitir! Bu bor yznden kendine ne kadar eziyet etmitir! diyerek bitirdi. Tabi ie savc kart. Alyoa'ya btn bunlarn nasl olup bittiini anlatmasn rica etti, birka kez srarla: Sank gsn dverken gerekten bir eyi iaret ediyor gibi miydi? Belki de sadece gsn yumrukluyordu. Ne dersiniz? diye sordu. Alyoa: Zaten yumruklamyordu! diye yksek sesle karlk verdi. Tam anlamyla parmaklan ile iaret ediyordu. te uray, taa yukary iaret ediyordu... Nasl olup da su ana kadar aklmdan kt!... Bakan, Mitya'ya dnerek verilen ifade konusunda bir ey syleyip, sylemeyeceini sordu. Mitya hereyin. gerekten hereyin yle olduunu, gerekten gsnde boynunun hemen alt tarafnda tad o bin be yz rubleyi iaret ettiini ve bu iin tabi ok rezilce bir ey olduunu syledi. nkr etmiyorum, rezilce bir eydi! Btn mrmce yaptm eyler arasnda, en rezilcesi buydu! diye bard. O srada bunlar geri verebilirdim, yleyken vermedim. Onun Sznde bir hrsz kalmay tercih ettim. Yalnz vermemek olsa gene iyi, asl rezalet bu paralar geri vermeyeceimi nceden bilmemde! Haklsn Alyoa! Teekkr ederim!342 KARAMAZOV KARDELER Alyoa'nn sorgusu bylece bitti. zerinde durulmas gereken ve nemli olan uydu ki, hi deilse bir tek olay, diyelim ki, ok kk de olsa bir tek delil, daha dorusu delil yerine geecek bir ima eklinde de olsa sylenen bu sz, sann daha nceki soruturmasnda, Mokroye'de bunlar be-nimdi dedii o bin be yz rublenin sakl olduu bez parasnn da, o bez parasnn iindeki parann da varln ileri srerken yalan sylemediini, bir parack olsun aa vurmu oluyordu. Alyoa sevinerek, kpkrmz olmu bir halde, iaret edilen yeri gsterdi. Ondan sonra da uzun bir sre kendi kendine: Bunu nasl unutabilirdim? Nasl unutabilirdim! Nasl da birden aklma geldi! diye sylenip durdu. Katerina vanovna'nn sorgusu balad. Kendisi daha grnr grnmez, salonda olaanst bir hava esti. Hanmlar tek sapl gzlklerine, drbnlerine sarldlar. Erkekler kmldamaya baladlar. Hatta bazlar daha iyi grebilmek iin yerlerinden kalktlar. Sonradan herkes, 'gen kadn ieri girer girmez, Mitya'nn birden mum gibi sapsar olduunu ileri srmt. Gen kadn tepeden trnaa siyahlar iinde, tevazu ile ve hemen hemen ekingen bir tavrla, kendisine gsterilen yere yaklat. Yznden heyecanl olup olmadn anlamaya imkn yoktu. Ama karanlk, somurtkan baknda aka bir kararllk seziliyordu. unu da belirtmeli ki, sonradan biroklar, o anda alacak kadar gzel grndn syleyeceklerdi. Gen kadn yavaa, ama btn salona duyuracak kadar seik bir ekilde konumaya balad. Son derece sakin konumas vard ya da belki sakin grnmeye alyordu. Bakan sorularna ihtiyatl bir ekilde, sanki yarasna dokunmaktan korkuyormus gibi ve urad felkete sayg gstererek, byk bir nezaketle balamt. Ama Katerina vanovna, ona sorulan bir soru zerine kendiliinden daha ilk szlerde, sankla nianl olduunu aklad. Sonra da alak sesle: Kendisi beni terkedinceye kadar nianl kaldk, diye ilve etti. Kendisine Mitya'ya akrabalarna gndermek zere verdii o bin rubleyi sorduklar zaman, kesin bir tavrla: Ben ona bu paray doru postahaneye gtrmesi iin

KARAMAZOV KARDELER 343 vermedim dedi. O srada paraya ok ihtiyac olduunu seziyordum... Bu bin rubleyi ona, eer isterse bir ay iinde gndermesi art ile verdim. Sonradan bu bor yznden kendi kendine bouna ac ektirdi. Gen kadna sorulan tm sorular ve onun verdii tm karlklar kelimesi kelimesine vermiyorum, sadece szlerindeki anlam zetleyerek belirtmeye alyorum. Sorulara karlk vermeye devam ederek: Kesin olarak inanyorum ki, nasl olsa babasndan paray alr almaz, bu bini gndermeye frsat bulacakt. karc olmadna ve drstlne... para konularnda... gsterdii byk drstle daima inanmmdr. Babasndan bin ruble alacana kesin olarak gveniyordu ve bunu birka kez bana sylemiti. Babas ile onun arasnda bir anlamazlk olduunu biliyordum. Her zaman da, evet bu gne dek her zaman, babasnn hakkn yemi olduuna inanm simdir. Kendisinin babasn tehdit eder ekilde konutuunu hi hatrlamyorum. Hi deilse benim yanmda, hi bir zaman hi bir tehdit savurmamtr. Eer o zaman bana gelmi olsayd, ben hemen, bana borlu olduu o uursuz bin ruble yznden duyduu endieyi giderirdim. Ama artk bana uramyordu... Ben ise... yle bir duruma drlmtm ki... onu artamazdm. Birden szlerine: Hem bu bor yznden ondan herhangi bir hak isteinde bulunamazdm, diye ekledi ve sesi kararl bir ifade ile nlad: Ben de bir vakitler ondan bin rubleden ok daha byk bir para yardm grmmdr! stelik o zaman bir gn olup borcumu deyebileceim bir duruma geleceimi aklmdan bile geirmediim halde, bu yardm kabul ettim... Sesinin tonunda garip bir meydan okuyu seziliyordu. te o srada soru sorma sras Fetyukovi'e geldi. Fetyuko-vi, olumlu etki yapacak bir eyle karlaacan hemen hissederek, gen kadn rktmeden yavaa: Bu dediiniz, daha tanklnzn banda oldu, deil mi? diye sordu. unu parantez iinde syleyeyim ki, kendisi Petersburg'-dan, Katerina vanovna tarafndan artldg halde, gene de Mitya'nn daha o kentteyken gen kadna verdii be bin344 KARAMAZOV KARDELER ruble ile o yerlere kadar eili olay konusunda hi bir ey bilmiyordu. Katerina vanovna, ona bunu sylememi, olay kendisinden gizlemiti. alacak bir ey daha vard. Kesin olarak denilebilirdi ki, Katerina vanovna'nn kendisi de son dakikaya kadar bu olay mahkemede anlatp anlatmayacan bilemiyor, bu konuda kendisine ilham gelmesini bekliyordu. Hayr, o dakikalar hi bir zaman unutamam! Gen kadn anlatmaya balamt. Hereyi anlatt. Mitya'nn Alyoa'ya anlatt tm olay o yerlere eilisin nedenlerini, babasnn durumunu, kendisinin Mitya'nn evine gidiini, hereyi olduu gibi aklad. Hem de bunlar sylerken, Mitya'nn, kzkardei vastasyla paray almak iin Katerina vanovna'-y gnderin diye bir teklif yapm olduu konusunda bir tek sz bile sylemedi. Yksek bir cmertlik gstererek, bunu saklad ve hi bir etki altnda kalmadan, kendiliinden, yapm olduu bu fedakrlkla, bireyler olacan umut ederek... ondan para istemek zere, gen subayn evine kotuunu aka sylemekten utan duymad. Bu insan sarsan bir eydi. Onu dinlerken btn vcudum buz gibi olmutu. Tiril tiril titriyordum. Koca salon, her szn can kula ile dinleyerek, bir lm sessizliine gmlmt. Bu, benzeri olmayan bir eydi; Katerina vanovna gibi otoriter, herkese yukardan bakan, gururlu bir gen kzn bylesine aktan aa itiraflarda bulunarak ifade vermesi, byle bir fedakrlkta bulunmas, kendini bylesine lekelemesi olacak ey deildi. Hem de bunu niin, kimin iin yapmt? Kendisine ihanet eden, ona en byk hakareti yapan bir adam kurtarmak, kck bir ey de olsa, onun yararna olabilecek iyi bir izlenim brakabilmek iin, hi deilse, kk bir hareketle kurtuluuna yardm edebilmek iin! Gerekten de elinde kalan son be bin rubleyi, sahip olduu tm serveti veren ve hi bir gnah olmayan bir gen kzn karsnda sayg ile eilen bir subayn hayali olduka cana yakn ve ekici grnd. Ama... nedense yreimde oir sz duydum! Sonradan bu iin iftiralara yol aacan (ki gerekten sonra byle oldu!) seziyordum. Sonradan tm kentte pis pis glerek hikyenin belki de noktas noktasna doru olmadn, zellikle subayn gya sadece sayg ile eilerek gen kzn yanndan ayrlmasna izin KARAMAZOV KARDELER 345 m belirten blmn geree aykr olduunu syleyenler oldu. Bu blmde bas eylerin atlandn ima ediyorlard. Bizim bayanlar arasnla, en sayg deer olanlar bile: Hem ona, diyelim ki atlanmad, diyelim ki, herey gerekten anlatld gibi oldu, gene de bir gen kzn babasn kurtarmak iin de olsa, byle davranmas yakk alr bir ey mi oras belli deil, diyorlard. Hem Katerina vanovna gibi zeki ve hastalk derecesinde keskin grl titiz bir kadn nasl olup da nceden byle sylentilerin kacan tahmin etmemiti? Muhakkak tahmin etmitir. yleyken, hereyi sylemeye karar vermiti. Tabi, hikyenin geree uygun olup olmad konusunda, tm o kukular ancak sonradan ortaya kt. lk anda ise herkes, ama herkes ok sarslmt. Mahkeme yelerine gelince, onlar Katerina vanovna'y nerdeyse utan dolu, kutsal bir heyecan iinde susarak dinliyorlard. Savc bu konuda, kendisine bir tek soru olsun sormay gereksiz sayd. Fetyukovi gen kadnn karsnda yerlere kadar eildi. Evet, nerdeyse zafere ulam gibi bir tavr vard. Bu ifade ile birok eyler kazanlmt. inden gelen soylu bir davranla, elinde kalan son be bin rubleyi veren bir adam, sonra ayn adamn gece vakti, bin ruble almak iin babasn ldrmesi... Bunlar birbirleri il; badamayan eylerdi. Petyuko-vi hi deilse imdi hrszlk sulamasn uzaklatrabilirdi. Dava> birden yepyeni bir k altnda grnyordu. Mitya'-nz yararna bir hava esmiti. Kendisi ise... sylendiine gre, Katerina vanovna ifaie verirken, bir iki kez yerinden frlayacak olmu, sonra tekrar oturduu bankn zerine dm, iki eliyle yzn rtmt. Ama gen kadn szn bitirince birden kollarn ona doru uzatarak hkra h-kra alamakl bir sesle: Katya, beni neden mahvettin? diye bard. Sonra, btn salonu nlatrcasna hkra hkra alamaya balad. Ama hemen sonra kendini toparlad ve gene: imdi artk kurtulanam! diye bard.

Sonra, oturduu yerde donmu gibi, dilerini skm, kollarn da gsnn zerinle ha eklinde kavuturmu olarak hareketsiz kald. Katerina vanovna salonda kalm ve kendisine gsterilen iskemleye oturmutu. Yz sararmt, 346 KARAMAZOV KARDESLeR gzlerini yere indirmi olarak oturuyordu. Yaknnda bulunanlar, gen kadnn uzun bir sre stmaya tutulmu gibi titrediini anlattlar. Sorguya ekilmek zere Gruenka ieriye girdi. imdi, birden meydana gelen ve belki de gerekten Mit-ya'y mahvetmi olan felketi anlatmann sras geliyor. nk, una inanyorum ki (herkes ve tm hukukular sonradan yle olduunu sylemilerdir) eer bu olay meydana gelmeseydi, sana hi deilse hafifletici bir neden tanyacaklard. Ama bunlar sonra anlatacam. Daha nce biraz Gruenka'dan sz edelim. O da salona tepeden trnaa siyahlar iinde, zerinde o harikulade gzel siyah al ile gelmiti. Bazen tombul kadnlarn yapt gibi, hafife salnarak, kayar gibi, sessiz admlarla parmakla yaklat, Gzlerini bakana dikmiti, ne saa ne sola bakyordu. Bana kalrsa, o anda ok gzeldi ve sonradan bayanlarn ileri srd gibi solgun deildi. Yine ileri srdklerine gre, yznde dikkatini bir noktaya topladn belli eden kzgn bir anlam varm. Ama ben yle sanyorum ki, sadece sinirliydi ve bizim skandallara susam halkn, hakaret dolu, merakl baklarn zerinde ar bir yk gibi hissediyordu. Gururlu, hakarete boyun emeyecek bir karakteri vard. Byle bir karakterde olanlar, herhangi bir kiiden hakaret greceklerini hisseder etmez, hemen karln vermek iin iddetli bir istek duyarak fke ile alevlenirler. Ayrca, Gruenka'nn tabi bir ekingenlii: ayn zamanda yle bir ekingenlik duyduu iin de, iten gelen bir utanc vard. Bu bakmdan szlerinin bazen fkeli, bazen hakaret dolu ve kaba olmasna, bazen de hele kendisini sulad, kendisini sorumlu olarak grdn belirttii sralarda birden sesinde bir itenlik duyulmasna amamak gerekir. Bazen de sanki kendisini bir uuruma atyormu gibi ne olursa olsun artk hereyi syleyeceim der gibi konuuyordu... Fiyodor Pavlovi ile olan ahbapl konusunda sert bir tavrla: Hepsi bo! Bana tutulduysa kabahat bende mi? dedi-Bir an sonra da: Tm su bende! Ben hem onunla, hem de teki ile hem ihtiyarla, hem de bununla alay ettim, ikisini de bu duKARAMAZOV KARDELER 347 rurna dek srkledim. Herey benim yzmden oldu, diye eklediBir ara Samsonov'a deindiler. Gruenka hemen kstah bir meydan okuyula: Ondan kime ne? dedi. O benim velinimetimdi. Akrabalarm beni evden kap dar ettikleri vakit, yalnayak dolatn sralarda beni yanma almt. Bu arada bakan olduka nazik bir tavrla, Gruenka'-ya. gereksiz ayrntlara girimeden dorudan doruya sorulara karlk vermesi gerektiini hatrlatt. Gruenka kzard, gzleri kvlcmlar sat. Paralarn bulunduu paketi kendi gz ile grmemiti, yalnz Fiyodor Pavlovi'in elinde iinde bin ruble bulunan bir paket olduunu katilden iitmiti. Yalnz, tm bunlar samayd, ben bunlara glyordum \e ne olursa olsun dnyada oraya gitmezdim! Savc: Demin katil derken kimi kasdettiniz? diye sordu. Ua, baka kimi olacak? Efendisini ldren, dn de kendiri aan Snerdyakov'u kastettim. Tabi, ona hemen bu kadar kesin bir sulama iin elinde ne gibi deliller bulunduunu sordular. Ama onun da hi bir delili Dmad meydana kt. Dimitriy Fiyodorovi'in kendisi bana yle demiti, onun szne inann! dedi. Guenka, bunu syledikten sonra, duyduu nefretten te-Peden trnaa titrer gibi szlerine unlar ekledi: Onu mahveden, aramzdan geen kara kedidir. Herey onun yznden oldu. Ben bunu 'bilirim, diye ekledi ve sesi fke ile nlad. Kendisine gene kimi ima ettiini sordular. Kk hanm, ite bu Katerina vanovna'y. O zamanlar beni evine ard, ikolatalar ikram etti, beni elde etmek istedi, onda bir parack olsun utanma diye bir ey yoktur, ite bu kadar... Bu srada bakan artk sert bir tavrla, kulland sz-daha ll olmasn rica ederek szn kesti. Ama kadnn yrei bir kez alev almt. Artk kendini bile atmaya hazrd... Savc: Mokroye'de tevkif srasnda herkes sizin koarak br 34a KARAMAZOV KARDELER odadan ktnz grm ve btn su bende, Sibirya'ya ikimiz birlikte gideceiz! diye bardnz iitmi. Demek daha o anda onun baba katili olduuna kesin olarak inanmtnz, diye hatrlatt. Gruenka: Ben o zamanki duygularm hatrlamyorum! diye kar lk verdi. Herkes o zaman babasn ldrd! diye barp duruyordu. Ben de sulu olduumu, onun benim yzmden katil olduunu hissettim. Ama sulu olmadn syledii vakit, ona hemen inandm, imdi de inanyorum, her zaman da inanacam. O yalan syleyecek adam deildir. Soru sorma sras Fetyukovi'e gelmiti. Bu arada hatrlyorum ki. Fetyukovi Gruenka'ya Rakitin'i ve o yirmi be ruble konusunu sorarak: Bunlar ona Aleksey Fiyodorovi Karamazov'u size getirmesi iin vermisiniz dedi. Gruenka hakaret dolu, fkeli bir glle: Paray almasnda alacak ne var? dedi. Zaten benden para szdrmak iin hep gelirdi, dedi. Bazen bir ayda otuz ruble ald olurdu. Daha ok elence iin isterdi: Ben yardm etmezsem, iki iecek para bulamazd. Fetyukovi bakann iddetle oturduu yerde kmldadn farketmesine ramen, hemen bunun zerinde durdu. Bay Rakitin'e bu kadar cmerte davranmanzn nedenini aklar msnz? dedi.

 Nasl cmert davranmam. O benim teyzemin ocuudur. Benim annemle onun annesi zbez kardetiler. Yalnz kendisi, bunu burada hi kimseye sylememem iin yalvarp dururdu. Benimle akraba olduu iin ok utanyormu. Bu yeni aklama, herkes iin beklenmedik bir ey oldu Tm kentte, imdiye dek bunu hi kimse bilmiyordu. Hatta manastrda bile bunu bilen yoktu. Mitya'nn da bundan haberi yoktu. Anlattklarna gre, Rakitin, utancndan oturduu iskemlede kpkrmz kesilmiti. Gruenka ise, daha mahke me salonuna girmeden nce, her naslsa onun Mitya'nn za rarna ifade verdiini iitmi, bu yzden de mthi fkelen misti. Bylece Bay Rakitin'in daha nceki btn szleriszlerindeki kibarlk, klelik ile, Rusya'daki sosyal sizlik konusunda yapt btn klar, hepsi bu sefer herkesin gznde alalm, sfra inmi oldu. Fetku memnundu: ans gene imdada yetimiti. Zaten Gruenka y KARAMAZOV KARDELER 349 pek uzun sre sorguya ekmediler, hem kendisi de tabi, yeni bir ey syleyecek durumda deildi. Dinleyiciler arasnda olduka naho bir izlenim yaratmt. Gen kadn, ifadesini verdikten sonra, mahkeme salonunda Katerina va-novna'dan epey uzakta bir yere oturduu vakit, hakaret dolu yzlerce bak ona doru evrilmiti. Onu sorguya ektikleri tm sre iinde, Mitya hep susmu, sanki talam gibi hareketsiz, gzlerini yere dikmi olarak oturmutu. Tank van Fiyodorovi ieri girdi. BRDEN GELP ATAN FELKET unu belirteyim ki, van' daha Alyoa'dan nce armlard. Ama mbair, o vakit bakana tann birden rahatszlanmasndan m, yoksa herhangi bir kriz geirmesinden mi nedir, hemen mahkemeye kamayacan, ancak durumu dzelir dzelmez, istendii anda ifade vermeye hazr olduunu bildirmiti. Ama, her naslsa, bunu hi kimse iitmemiti. Olup bitenleri sonradan rendiler. van'n gelii ilk anda hemen hemen farkedilmedi: En nemli tanklar, zellikle rakip olan iki kadn, artk sorguya ekilmilerdi; dinleyicilerin merak duygusu imdilik tatmin edilmiti. Hatta biroklarnda yorgunluk belirtileri bile hissediliyordu. Daha birka tann dinlenmesi gerekiyordu. Ama bunlar da, herhalde artk aklanm olanlardan fazla ve zel bir ey aklayamazlard. Zaman geiyordu. van Fiyodorovi yarg makamna hayret edilecek bir ekilde ar ar yryerek, hi kimseye bakmadan, hatta ba-im emi olarak ve sanki somurtarak bir eyler dnyormu gibi yaklamt. Tepeden trnaa kusursuz giyinmiti, ama yz hi deilse bende, hasta olduu izlenimi yaratt: Bu yzde, sanki topraa bulanm lm deinde olan bir insann yzn andran bir hava vard. Gzleri bulankt; on-ter kaldrd, ar ar salonda dolatrd. Alyoa birden, oturduu iskemleden frlayacak oldu ve ah! diye inledi. Bunu hatrlyorum. Ama bunu da pek az kimse farketmiti.350 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 351 Bakan, ona yeminsiz bir tank olduunu, isterse ifade vermekte ya da susmakta serbest olduunu, ama ifade verecekse tabi syleyeceklerinin doru olmas gerektiini ve buna benzer eyleri syleyerek sze balayacak oldu. van Fjyodorovi, onu dinliyor, yzne bulank gzlerle bakyordu. Ama birden yznde yava yava bir glmseyi yaylmaya balad. Ona hayretle bakan bakan szn bitirir bitirmez. van birden glmeye balad. Yksek sesle: Eh, baka? diye sordu. Salonda herey sessizlie gmld. Herkes sanki bir eyler seziyordu. Bakan endieye kapld. Gzleriyle mbairi aryarak: Siz... belki de daha tamamen iyi olmadnz! dedi. van Fiyodorovi birden ok sakin ve saygl bir tavrla: zlmeyin efendim, salk durumum yeteri kadar iyidir, hatta size baz merakl eyler anlatabilirim, dedi. zel bir ey mi bildirmek niyetindesiniz? Bakan bunu hep ayn gvensiz bir tavrla sylemiti. van Fiyodorovi, gzlerini yere indirdi, birka saniye sustu, sonra basn kaldrarak kekeler gibi: Hayr... yle bir niyetim yok. zel olarak bildireceim bir ey yok, dedi. Kendisini sorguya ekmeye baladlar. van Fiyodorovi bsbtn isteksiz bir tavrla, mahsus kestirip atyormu gibi. hatta gittike artan garip bir tiksinti ile karlk veriyordu. Bununla birlikte syledikleri olduka anlalabiliyordu. Birok eylere, bilmiyorum diye karlk verdi. Dimitriy Fiyodorovi ile babas arasndaki hesaplardan haberi yoktu. BU konuda, bununla hi ilgili deildim dedi. Babasn ldrecei tehdidini, sann kendisinden iitmiti. Paketteki paralar ise, Smerdyakov'dan duymutu... Birden yorgun bir tavrla szn keserek: Hep ayn eyler! dedi. Yarglar heyetine zel bir ey bildiremeyeceim iin zgnm! Bakan: Gryorum ki, rahatszsnz, ve duygularnz anlyo rum... diye sze balayacak oldu. evresine, savcya, savunma avukatna doru dnd ve eer gerekli bulurlarsa onlar soru sormaya davet etti. o o srada van Fiyodorovi, bitkin bir sesle: Gitmeme izin verir misiniz, efendim? Kendimi ok rahatsz hissediyorum, diye rica etti. Sonra, izin verilmesini beklemeden, birden kendisi arkasn dnd, salondan kmaya hazrland. Ama drt adm kadar uzaklatktan sonra birden iyice dnm ve hemen kararn d'eitirmi gibi, hafife glerek gene eski yerine dnd. Ben tpk o kyl kz gibiyim sayn bakanm, dedi. Biliyorsunuz, ne derler, kz: Gnlm varsa giderim,, gnlm yoksa... gitmem diyormu ya. Hani peinden gelinlikle mi duvakla m ne kouyorlarm, kz giydirip nikha gtrmek iin... O da: Gnlm varsa giderim... Gnlm yoksa gitmem> diyormu... Bu hikyeyi bizim kabilelerden birinde anlatrlar... Bakan: Ne demek istiyorsunuz? diye sordu. van Fiyodorovi birden bir deste para kard.

 te, dedi. Para burda... u pakette olan para var ya, (ba ile su delillerinin bulunduu masay iaret etti.) hani urunda babam ldrdkleri para... te burada! Nereye koyaym? Bay mbair, unlar verir misiniz? Mbair tm desteyi alp bakana verdi. Bakan hayretle: Bu paralar elinize nasl geti... eer bunlar o paralarsa? diye sordu. Smerdyakov verdi bana bunlar! Katilin kendisi verdi. On akam... kendisini asmadan nce ona uramtm. Babam Mitya aabeyim deil, o ldrd. Smerdyakov ldrd... nasl ldreceini de ben rettim... babamn lmesini istemeyen var myd ki? Bakan elinde olmayarak: Sizin aklnz banzda m, deil mi? diye sordu. - in nemli yn de bu ya, aklm bamda... Hem be-nimkisi alaka bir akl, tpk sizin aklnz gibi, btn bu... iratsz heriflerin akl gibi! Birden dinleyicilere doru dnmt. Mthi bir nefret ve fkeyle dilerini gcrdatarak: Babam ldrld diye, korkuyorlarm gibi numara Diyorlar. Birbirlerine kar rol yapyorlar. Yalanclar! Hep352 KARAMAZOV KARDELER si babamn lmesini isliyorlard. tler birbirlerini yerler... Ortada bir babann katli olmasa, hepsi darlr, fke ile dalrlard... Elence istiyorlar! Ekmek ve elence!> baka bir ey dnmezler. Ho, ben de onlardan pek iyi deilim ya! Birden elleri ile bam kavrad: Sizde su var m, Tanr akna bana iecek su verin! Mbair hemen ona yaklat. Alyoa birden ayaa frlad ve: O hastadr, ona inanmayn, u anda beyin hummas geiriyor! diye bard. Katerina vanovna oturduu iskemleden ayaa frlam, dehet iinde hi kmldamadan ivan Fiyodoro'ie bakyordu. Mitya da kalkm, dudaklarnda yzn buluturan acayip bir glmseyile bir tek szn karmadan aabeyini dinliyordu. van, tekrar: zlmeyin, deli deilim! Sadece katilin! diye sze balad. Sonra nedense birden: Katilden gzel bir konuma beklenmez ki... diye ekledi ve dudaklarn bkerek gld. Savc belli bir aknlk iinde bakana don eildi. Yarglar heyeti yeleri endie ile aralarnda fsldayorlard. Fetyukovi kulaklarn dikmi, sylenenleri dikkatle dinliyordu. Salondakiler bir lm sessizlii iinde bekliyorlard Bakan birden akl bana gelmi gibi: Tank, szleriniz anlalmyor. Burada yle konuamazsnz! Mmknse sakinlesiniz, ondan sonra anlatnz eer gerekten anlatacak eyiniz varsa. Eer sayklamyorsanz... Bu aklamann doruluunu neyle ispat edebilirsiniz? iin kts de bu ya, hi bir tank gsteremem. Smerd-yakov kpei size br dnyadan... paket iinde ifadesini gnderemez. Siz de hep paket beklersiniz. Bir tane var ya yeter! Gsterebileceim hi bir tank yok... Yahz birini gsterebilirim... Bunu dnceli bir tavrla, hafife glerek sylemiti Kimdir tannz? Benim tanm kuyrukludur, sayn baskn! Onu tan' KARAMAZOV KARDELER 353 gstermem usul bakmndan uygun dmez! Le duble n'er-te point!(*) Birden glmekten vazgeerek, su- syler gibi; Siz ona bakmayn, adi, basit bir eytandr, diye ekledi. Herhalde buralarda bir yerde, ite su unsuru delillerin bulunduu masann altndadr. Oradan baka nerede oturabilir? Bakn, beni dinleyin: Ben ona, Susmak istemiyorum* dedim, o ise bana, jeolojik dzenin alt st olmasndan sz etti... samalk! Haydi, canavar serbest brakmanza... O Tan-rya vg sylemeye balam. Kendini rahat hissediyor da ondan! Onun ilh okumas sarho bir serseminin avaz kt kadar Vanka Piter'e gidince arksn sylemesi gibi bir ey olur. Oysa ben iki saniyelik mutluluk iin katrilyon kere katrilyon kilometreyi feda ederdim. siz banim nasl adam olduumu bilmezsiniz! Ah herey sizde ne kadar sama oluyor! Haydi onun yerine beni yakalasanza! Buraya bir ey iin geldim, deil mi ya... Neden, neden herey, ne varsa herey bu kadar sama oluyor? Bunu syledikten sonra, derin dnceler iindeymi gibi, ar ar gzlerini salonda gezdirmeye balad. Artk herkes heyecana kapitalisti. Alyoa, oturduu yerden frlayarak ona doru atlacak oldu. Ama mbair daha evk davranarak van Fiyodorovi'i kolundan yakalamt. ivar, mbairin yzne dik dik bakarak: Bu da ne? diye bard ve onu birden omuzlarndan yakalayarak, mthi bir fkeyle yere ykt. Ama nbetiler yetimi, onu yakalamlard, ite o za-'man avaz kt kadar barmaya balad. Sonra onu gtrrlerken de hep lklar ata ata, anlalmaz bir eyler bard durdu. Ortalk kart. Hereyi dzenli olarak hatrtamyorum, kendim de heyecana kaplmtm ve artk olanlar izleyemiyordum. Yalnz, unu biliyorum ki, herkes artk sakinletikten ve olup bitenleri anladktan sonra, mbair gene de azarknd. Oysa kendisi, tann tm sre iinde salk bakmndan iyi olduunu, doktorun bir saat kadar nce; hafif bir Baygnlk geirdii srada, onu muayene etmi olduunu, salona girmeden nce dzgn konutuunu, bu bakmadan by(') eytan mevcut deildir, anlamnda.354 KARAMAZOV KARDELER le bir eyin olacan tahmin etmenin imknsz olduunu, ifade vermek iin ille kendisinin srar etmi olduunu ayrntlaryla anlatmt.

Ortalk hi deilse biraz yatmadan ve herkes kendine gelmeden nce, bu sahnenin hemen arkasndan bir baka sahne oldu, Katerina vanovna sinir krizi geirdi. Tiz sesle batryor, hkra hkra alyor, ama gitmek istemiyor, kendini oradan oraya atyor, onu gtrmemeleri iin yalvar-yordu, sonunda da birden bakana yle bard: Bir aklamada daha bulunmalym... Hemen... Hemen! te kt, mektup... aln, okuyun, abuk abuk! Bu mektubu o canavar yazd. te bu canavar! te bu yazd! Mitya'y iaret ediyordu: Babasn o ldrd. imdi greceksiniz. Bana baba-mn nasl ldrm olduunu yazm! br ise hasta... hasta, beyin hummasna tutulmu! gndr farkettim humma geirdiini! Kendinden gemi bir durumda ite byle baryordu. Mbair bakana uzatt kd ald. Katerina vanovna ise kendini iskemlenin zerine atp, yzn elleri ile kapad ve Balondan sesini iitirler diye, korkudan en kk bir inilti duyurmamaya alarak, titreye titreye, sessiz sessiz, sarslarak htara hkra alamaya balad. Vermi olduu kt, Mitya'-mn Bakent meyhanesinde yazd ve van Fiyodorovi'ta matematik bir nemi olan belge dedii mektuptu. Ne yazk ki bu mektubu gerekten matematik bir delil olarak saydlar. Bu mektup olmasayd, belki de Mitya mahvolmayacakt ya da hi deilse mahvoluu o kadar feci olmayacakt. Tekrar ediyorum, tm ayrntlar izlemek zordu. imdi bile tm bunlar bana, yle bir karklk iinde grnyor ki... Herhalde bakan, yeni vesikay hemen orada mahkeme yelerine, savcya, savunma avukatna ve jri yelerine gstermiti. Ben yalnz, tank kadn nasl sorguya ektiklerini hatrlyorum. Bakann kendisine doru dnerek yumuak bir tavrla, sakinletiniz mi?'' sorusu zerine, Katerina vanovna birden: Hazrm, hazrm! diye bard. Sonra herhalde herhangi bir nedenden tr szlerin dinlemezler diye, hl byk bir korku iinde: Her bakmdan sorularnza karlk verebilecek daym! diye ekledi. KARAMAZOV KARDELER 355 Kendisinden durumu daha ayrntl olarak anlatmasn rica ettiler: Bu mektup neydi? Onu hangi koullar altnda sanktan almt? Katerina vanovna nefesi tkanrcasna: Mektup bana cinayetten bir gn nce geldi. Kendisi ise onu daha bir gn nce meyhaneden yazm. Demek ki, cinayetten iki gn nce oluyor. Bakn, bir hesap pusulasnn arkasna yazlm! diye bara bara anlatyordu. O va-yt, benden nefret ediyordu, nk kendisi dice bir davranta bulunmu, o yaratn peinden gitmiti... Bundan baka, o bin rubleyi benden bor almt... Evet, bu bin ruble yznden, kendi yapt adilikten tr gururu incinmiti! Bu bin ruble meselesi de yle oldu: Sizden rica ediyorum, size yalvaryorum beni dinleyin: Kendisi daha babasn ldrmeden hafta nce bir sabah bana geldi. Ben, paraya muhta olduunu, bu parayla ne yapacan... ite-bu yarat avlamak ve onu uzaklara gtrmek iin istediini biliyordum. Gene de biliyordum ki, artk bana ihanet etmiti, beni brakmak istiyordu. yleyken, o vakit bu paralar kendim ona uzattm. Kendim teklif ettim ona bu parala-n. Gya Moskova'ya kzkardeime gndermesi iin... Paralar verirken de yzne baktm ve ne zaman isterse, o zaman gnderebileceini syledim. stersen bir ay sonra olsun dedim. Bu durumda gzlerinin iine bakarak, aka, o yaratkla birlikte bana ihanet etmek iin paraya ihtiyacn var, o halde al bu paralan, bunlar sana kendim veriyorum, eer bunlar kabul edecek kadar namussuzsan al onlar! demek istediimi anlamamasna imkn var myd? Ben suunu yzne vurmak istiyordum. Peki ne oldu? Paralar ald, evet ald onlar, sonra da gidip bu yaratkla birlikte orada, bir gece iinde harcad... Ama hereyi reneceimi anlamt, Anlamt! una da inanmanz isterim ki benim bu paralar ona verirken, sadece kendisini bunlar benden alacak kadar Namussuz mu, deil mi diye snadm da anlamt. Gzleri-nin iine bakyordum, o da benim gzlerimin iine bakyor ve hereyi anlyordu. Hereyi kavramt.' yleyken ald. Alp Gtrd paralarm! Mitya birden avaz kt kadar: Doru Katya! Gznn iine bakyor ve bunu beni iin yaptn anlyordum, yleyken aldm paran!356 KARAMAZOV KARDELER Nefret edin benim gibi bir alaktan, hepiniz nefret edin! Bunu hakettim. Bakan: Sank, eer bir sz daha sylerseniz sizi dar karmalarn emrederim, diye ihtar etti. Katya titreyerek acele ile devam etti. Bu para onu zyordu. Onlar bana geri vermek istiyordu, buras doru, ama o yaratk iin de paraya ihtiyac vard. te babasn ldrd, yleyken paralar bana gene de geri vermedi, tersine onunla o kye, kendisini yakaladklar kye gitti, ldrd babasndan ald paralar orada gene elenerek har vurup, harman savurmus. Babasn ldrmeden bir gn nce ise, bana bu mektubu sarhoken yazm. Bunu hemen anladm. Bana kzgn olduu iin. Hem de bunu kimseye, hatta cinayeti ilese bile kimseye gstermeyeceimi kesin bir ekilde bilerek yazm. Baka trl olsayd yazmazd. Ondan intikam almaya, onu mahvetmeye tenezzl etmeyeceimi biliyordu! Ama okuyun, dikkatle okuyun, ltfen daha dikkatle okuyun, o zaman mektupta hereyi anlattn, hereyi pein olarak tasarladn, babasn nasl ldreceini, paralarn da odasnn neresinde bulunduunu dnm olduunu anlarsnz. Bakn, rica ederim, unu da gzden karmayn; orada bir cmle var, ldreceim! Yeter ki van buradan gitsin diyor. Demek ki nasl ldreceini artk nceden tasarlamt... Katerina vanovna zarar vermekten zevk duyarak, sinsi sinsi yarglar heyetine byle syleyerek, onlar da ayn ekilde konumaya yneltmek istiyordu. Evet belliydi ki, o uursuz mektubu en ince noktalarna kadar iyice okumu, her harfini ayr ayr ezberlemiti: Eer sarho olmasayd, bana yazmazd. Ama bakn burada herey nceden anlatlm. Harfi harfine herey! Sonradan cinayeti nasl ileyecei falan... Tam bir program vermi. rndan km olarak ite byle baryor ve tabii artk bunun kendisi iin nasl bir sonu meydana getireceini umursamyordu. Bununla birlikte, muhakkak ki, bu sonular daha bir ay nce tahmin etmiti. nk daha o zaman belki

de fkeden titreyerek: unu mahkemede okusam m?> diye hayal kurmutu. imdi ise kendisini tepeden bolua brakvermiti. Hatrlyorum, galiba mektup da he KARAMAZOV KARDELER 357 men orada yksek sesle mahkeme ktibi tarafndan okundu ve herkesin zerinde derin bir sarsnt yapt. . Mitya'ya bu mektubun kendisine ait olup olmadn sordular. Mitya: Benim, benim! diye bard. Eer sarho> olmasaydm yazmazdm! Biz birbirimizden pek ok nedenlilerden tr nefret etmiizdir Katya, ama yemin ederim, yemin ederim ki, nefret ederken bile seni seviyordum. Ama sen beni sevmiyordun ! Umutsuzluk iinde parmaklarn bkerek, ototurduu yere kt. Savc ile savunma avukat karlkl olarak sorular sormaya baladlar. Hepsinin zet olarak asl anlam uydu: Sizi byle bir belgeyi daha nce saklamaya ve bundan nce bambaka bir ekilde ifade vermeye srkleyen n ey nedir? Katya, deli gibi: Evet, evet! Demin yalan syledim. Sylecediklerim hep yaland. Vicdanma, namusuma aykr olarak ; yalan syledim. Ama demin onu kurtarmak istiyordum. Berenden bu kadar nefret ettii ve beni bylesine hor grd halde! diye bard. Evet, beni ok hor gryordu. Her zaman da hor grmtr. Hem biliyor musunuz, biliyor musunnuz... benden o vakit verdii o para iin ayaklarna kapandm zaman, o anda nefret etmeye balamtr. Bunu farketmitim... Hemen hissetmitim bunu. Ama uzun bir sre kendi dnceme inanamadm. Ka kez gzleri ile: Ne olursa olsun, o vakit sen benim ayama geldin! diyordu. Evet, i anlamamt! Hi. bir ey anlamamt. Neden o vakit koup o ona geldiimi anlamad? nk o yalnz hereyde adilikten phe edecek adamdr! Benim hakkmda kendisinden pay bieerek yargda bulunuyordu. Herkesin kendisi gibi olduunu sanyordu. Katya bunlar artk bsbtn kendini yitirmi olarak ve mthi bir fkeyle dilerini skarak sylemiti. . Ama benimle sadece mirasa konduum iicin evlenmek istemedi. Evet, onun iin onun iin! Ben daima bunun byle olduundan phe etmiimdir! Ah, o ne canavardr! Tm mrmce, onun karsnda, o gn evine gitmi olduum iin utantan tiril tiril titreyeceimi bu yzden daima beni hor Sorabileceini ve bu bakmdan benden stn durumda olacadnmtr. te bunun iin benimle evlenmek iste-yle olmutur, hepsi yle olmutur! (Onu sevgiyle358 KARAMAZOV KARDELER sonsuz bir sevgiyle yenmeye altm. Hatta ihanetine bile gz yummak istedim. Ama hi bir ey, hi bir ey anlamad. Zaten o bir ey anlayabilir mi? O bir canavardr! Bu mektubu ertesi gnn akam aldm. Bana meyhaneden getirmilerdi onu. Oysa, daha o sabah, daha o gnn sabah hereyini balamak istiyordum. Hereyini hatta ihanetini bile! Tabi bakan ve savc onu sakinletirmeye alyorlard. Kesin olarak inanyorum ki, hepsi belki de onun byle kendini yitiriinden yararlandklar ve bu eit aklamalarn dinledikleri iin utan duyuyorlard. Ona durumunuzun ne kadar ar olduunu anlyoruz. nann ki, biz de duygulu insanlarz gibi szler sylediklerini hatrlyorum. yleyken, kriz geiren ve kendini bsbtn yitirmi olan kadnn azndan bu ifadeyi almaktan geri kalmadlar. Gen kadn sinirlerinin bu kadar gergin olduu anlarda bile, zaman zaman iten gelen alacak bir ak yreklilikle van Fiyodorovi'in tm o iki ay iinde aabeyini, o canavar, o katili kurtarmak iin nasl delirecek hallere geldiini anlatt. Yksek sesle: Kendi kendine eziyet ediyordu! diye anlatt. Hep onun suunu kltmek istiyor, kendisinin de babasn sevmediini aklyor, belki kendisinin de babasnn lmn istediini ileri sryordu. Evet, onun yksek, ok yksek bir vicdan vardr! Vicdanl olduu iin kendini perian etti! Bana hereyi aklyordu, hereyi! Hergn bana geliyor, tek dostu olarak benimle konuuyordu. Birden gzleri kvlcmlar saarak, meydan okur gibi: Onun tek dostu benim, bu eref bana aittir! dedi kendisi. Smerdyakov'a iki defa gitmitir. Bir gn bana gelip; Eer aabeyim deil de Smerdyakov ldrseydi, (nk burada herkes cinayeti Smerdyakov'un ilediini ileri srmtr) o zaman belki ben de suluyum. nk Smerdyakov babam sevmediimi biliyor ve belki de benim babamn lmesini istediimi dnyordu. dedi. O zaman bu mektubu karp ona gsterdim, o da cinayeti aabeyinin iledii kansna vard; bu kan onu bsbtn mahvetti. Kendi z kardeinin bir baba katili olmasna dayanamyordu! Daha bir hafta nce bu yzden hastalandn farkettim. Son gnlerinde, bizde otururken hep sayklyordu. Zihninin buland?1" KARAMAZOV KARDELER 359 n farketmitim. Yrrken sayklyordu. Bu halde sokaklarda dolatn bile grmler. Dardan gelen doktor, benim ricam zerine gn nce onu muayene etti ve neredeyse hummaya tutulmak zere (olduunu syledi. Hepsi de Onun, o canavarn yznden oldu! Dn de, Smerdyakov'un ldn rendi... bu onu o kadar sarst ki, akl bandan gitti... Hepsi de bu canavarm yznden, hepsi de bu canavar kurtarmak iin oldu. Evet, muhakkak ki, insan bu tr konumalar, bu tr aklamalar mrnde ancak bir kez, lecei dakikada, rnein daraacna karken yapabilir. Ama Katya tam gerek benliini aklayacak bir tfrsat ele geirmiti, mrnn en nemli ann yayordu. Br vakitler babasn kurtarmak iin, ahlksz bir gen adamn ayaklarna kapanan hereyi gze alm Katya, ayn Katya'yd. Biraz nce, Mitya'y bekleyen akbeti hi deilse biraz olsun hafifletmek iin, onun soylu bir insana yakr davrann anlatarak, tm bu dinleyicilerin karsnda bir gen kz olarak haysiyetini feda eden gururlu ve iffetli Katya da gene ayn Katya'yd. imdi de gene, ayn ekilde kendini feda ediyordu! Ama artk bunu bir bakas iin yapyordu ve belki de bu baka msann> kendisi iin ne deerli olduunu ancak imdi, tam o anda ilk kez olarak hissetmi, ilk olarak bunu o anda kavramt! Gen kz van'n cinayeti, aabeyinin deil de, kendisinin ilemi olduunu acklayarak, kendini mahvettiini birden kavraynca, bana bir felket geleceinden korkarak fedakrlk gstermiti. Omu kurtarmak, onun onurunu, namusunu korumak iin kendini feda etmiti! Yalnz bir an iin korkun bir ey akla (gelebilir: acaba Mitya ile olan eski ilikilerini anlatrken, yalan m sylyordu? te akla gelebilecek tek soru bu.

Hayr, hayr, ayaklarna kapanm olduu iin Mitya'nn ondan nefret ettiini bara bara sylerken, maksatl ola-rak iftira etmiyordu! Gerekten ta iten, belki de daha ayaklarna kapand anda, henz onu taparcasna seven ak yrekli Mitya'nn, kendisi ile alay ettiine, onu hor grd-re inanyordu. Zaten Kat,;ya sadece gururundan tr Mit-ya hastala varan, ve kendisine ac ektiren bir seviyle balanmt. Bu, yaral gururundan tr olmutu. Hem o sevgi aka deil, daha ok intikama benziyordu. Evet, bel360 KARAMAZOV KARDELER ki de bu ac ile kark ak, gnn birinde gerek bir aka evrilebilirdi, hatta belki de bunun byle olmas Katya'nn dnyada enok istedii eydi! Mitya ona ihanet ederek ruhunda derin bir yara amt. Gen kzn yaral ruhu bunu hi bir zaman balamayacakt. Sonunda intikam an beklenmedik bir anda gelip atmt. Bu kadar uzun bir sre hakarete uram gen kadnn iinde ac ile kark olarak biriken ne varsa hepsi, beklenmedik bir ekilde patlak vermiti. Mitya'y ele vermiti, ama kendisini de ele vermi oluyordu! Tabi daha szlerini bitirir bitirmez, gerilen sinirleri boald, hissettii o utan duygusu gen kz mahvetti. Gene kriz geirdi. Hkra hkra alayarak, lk la yere dt. Kendisini alp gtrdler. Kstya'y gtrrlerken Gruenka bir lk att ve Mitya'ya doru yle atld ki, ona engel olmaya frsat bulamadlar. Avaz kt kadar: Mitya! diye bard! O ylan kan mahvetti seni! Yarglar heyetine doru dnerek, fkeden titreye titreye: te, o kadn ne mal olduunu size de gsterdi diye bard. Bakann bir iareti zerine Gruenka'y yakalayp, salondan karmaya altlar. Grusenka kar koyuyor, kendini oradan oraya atyor, gerisin geriye Mitya'ya doru atlyordu. Mitya da avaz kt kadar bararak Gruenka'ya doru atlmt. Onu hemen tuttular. Evet, sanyorum ki, bizim gsteri merakls bayanlar memnun kalmlard: Zengin bir gsteri olmutu. Hatrlyorum, sonradan Moskova'dan getirilmi olan doktor ieriye alnd. Galiba, bakan, daha nce de mbairi van Fiyodoro-vi'e gereken yardm yaplsn diye gndermiti. Doktor, hastann ok tehlikeli bir beyin hummas krizi geirdiini, hemen oradan gtrlmesi gerektiini bildirdi. Savc ile sa~ Tunma avukatnn sorularna karlk vererek, hastann w gn nce kendisine bavurduunu ve daha o zaman, yakn hummaya tutulacan bildirerek, onu uyarm olduunu ama hastann tedaviye bavurmak istemediini syledi. Szler bitirirken: Kendisi akl bakmndan tam anlamyla sarslm rumdayd. Bana kendiliinden, uyankken hayaller grdg KARAMAZOV KARDELER 361 n, sokakta artk lm olan kiilere rastladn ve eytann her akam kendisini ziyaret ettiini syledi, dedi. nl doktor ifade verdikten sonra, gitti. Kateria va-novna'nn ibraz ettii mektup, cinayet delilleri arasna katld. Yarglar heyeti, tartmaya ekildi, sonra gelip kararn bildirdi: Mahkemeye devam edilecek! Beklenmedik bir anda verilmi olan her iki ifade de (Katerina vanovna ile van Piyodorovi'in ifadeleri) zapta geirilecektir. Artk mahkemenin bundan sonraki akn anlatacak de-filim. Zaten geri kalan tanklarn ifadeleri, herbirinin kendilerine gre zellikler tamasna ramen, daha nceki ifadelerin bir tekrarndan ve onlar destekliyen aklamalardan baka bir ey deildi. Yalnz tekrar ediyorum ki, imdi vereceim savcnn konumasnda bunlarn hepsi bir noktada birleecektir. Herkes heyecan iinde ve son meydana gelen felketle elektriklenmi gibiydi ve mthi bir sabrszlkla bir an nce iin bir zme balanmasn, taraflarn szlerini sylemelerini, sonra da kararn verilmesini bekliyordu. Belliydi ki Petyukovi, Katerina vanovna'nn ifadesinden tr ok sarslmt. Buna karlk, savc zafer kazanm bir tavr taknmt. Mahkemedeki soruturmalar sona erince, celseye hemen hemen bir saat sren bir ara verildi. Sonunda bakan, savc ile savunma avukatnn hukuk atmas yapacaklar celseyi at. Bizim savc ppolit Kirillovi konumasna balad za-saat tam akamn sekiziydi. VI SAVCININ KONUMASI, KARAKTER TAHLLLER ppolit Kirillovi, konumasna sinirden tepeden trnaa , alnnda ve akaklarnda ter damlacklaryla ve za-zaman btn vcudunun ate gibi yandn, zaman zaman n hissederek balad. Bunu sonradan kendisi anlat-Bu konumay kendi, chef d'oeuvre'si, tm mrnn chef oeuvre'r, lmeden nce meslek hayatnda kuunun lm arks gibi bir son sz olarak kabul ediyordu! Gerekten e dokuz ay sonra tez veremden ld. Bu bakmdan eer le-362 KARAMAZOV KARDELER ceini nceden sezmi olsayd, gerekten bu benzetmeyi yap-makta hakl olacakt. Yreinde ne kadar duygu, aklnda ne kadar yetenek varsa, hepsini bu konumaya koymu, beklenmedik bir ekilde, hem meden bir cesaret sahibi olduunu hem onun da iinde bell birtakm sorunlarn dmlendiini aa vurmu oldu; artk bizim zavall ppolit Kirillo-vi'in zihni, bunlardan ne kadarn alabilirse... Syledii szler asl iten geldikleri iin etkili oluyordu. Sann sulu olduuna emir zerine deil, iten inanyordu. Onu grevi bunu emrettii iin sulamyordu ve intikam duygularn alevlendirirken, gerekten, toplumu kurtarmak arzusu ile titriyordu. Bu yzden bizim ppolit Kirillovi'e dmanca bir tavr taknm olan bayan dinleyicilerimiz bile, sonunda son derece byk bir etki altnda kaldklarn aklamak zorunda kaldlar. ppolit Kirillovi atlak, arada bir kesilen sesle sze balamt. Ama sonradan sesi abucak glendi, tm salonda nlamaya balad, konuma sona erinceye kadar da yle devam etti. Ama ppolit Kirillovi konumasn bitirdii anda, hemen orada az kalsn baylacakt. Savc: Sayn jri yeleri, ele aldmz dva, tm Rusya'da byk bir grlt koparmtr. Ama bu dvada alacak, zellikle bu kadar dehet uyandracak ne vardr? Bu bizim iin, daha dorusu bizler iin bu kadar beklenmedik bir ey mi? Biz tm bunlara o kadar alm insanlarz ki! Asl dehet verici olan bu kadar karanlk ilerin, artk bizde dehet verici olmaktan km olmalardr! te, asl dehet duymamz gereken ey, bu gibi eylere alm olmamzdr.

Yoksa filancann, ya da filan kiinin bir fert olarak yapt canavarlR deil. Peki, bu gibi ilere kar, nasl bir ada yaadm belli eden ve hi de imrenilecek bir ey olmayan insanlarmz bulunduunu nceden haber veren iaretlere kar, azck lm l bir tavr taknmamzn nedeni nedir? Hereye souk, ala? bir tavrla bakmamz m? Daha bu kadar gen olduu halde erkenden ypranm olan toplumumuzun akln, hayal gc erkenden yitirmesi mi? Ahlk temellerimizin sarslm olmas m? Yoksa sonunda belki de artk bu ahlk temellerini olarak yitirmemiz mi? Bu sorunlar zmeye almayacam. Hem bunla veren eylerdir, her yurtta bunlarn zerinde dnme KARAMAZOV KARDELER 363 bunlara zlmek zorunluluunu duymaldr. Bununla birlikte, henz emekleme anda olan rkek basnmz, bugne dek topluma bu bakmdan baz hizmetlerde bulunmutur diyebilirim. nk o olmasayd, yalnz bugnk arlk hkmetinin bize balad yeni mahkeme salonumuza gelen olaylar deil, herkese ak olan sayfalarnda durmadan aklad, zincirlerini koparm iradelerin, ahlk dknlnn yol at dehet verici olaylar tam olarak renmek yle dursun, bunlardan bir parack bile haberimiz olmazd. Hemen her gn okuduumuz nelerdir? Evet, hemen hergn yle eyler okuyoruz ki, imdi sz konusu olan dva, bunlarn yannda hi kalr, hatta neredeyse olaan grlr. En nemli ey su ki: Rusya'da millete ilgilendiimiz bu cinayet dvalar, genel olarak hepimizin ortaklaa paylaaca bir felket, ayn zamanda artk glkle kar koyabildiimiz, iimize ilemi genel bir ktle iarettir. Bakn ite, ilerisi parlak yksek sosyeteye mensup, daha meslee yeni atlm bir subay, hi bir vicdan znts duymadan, bir bakma velinimeti olan kk bir memurla hizmetisini, tek memurdan ona borlu olduunu gsteren belgeyi alabilmek iin alaka, sessizce baklyor, stelik o arada yksek sosyetedeki elencelerim ve ondan sonraki kariyerime lzm olur diyerek, memurun geri kalan paracklarn da alp gtryor. kisinin boazn kestikten sonra da, giderin her iki lnn balar altna birer yastk koyuyor! br yanda cesareti iin birok nianlar alm kahraman gen, ana yol stnde velinimetinin ve komutannn an-annesini haydutasna ldryor, hem de su ortaklarn bu ie tevik ederken onlara, kadnn kendisini z olu gibi sevdiini ve bu yzden tlerine gre davranacan, hibir tedbir almayacan sylyor, su ortaklarn buna inandryor. Diyelim ki, u anda yarglayacamz adam bir canavardr, ama u anda iinde yaadmz ada, yalnz onun, lkedeki tek canavar olduunu syleme cesaretini artk kendimde bulam-yorum. Bir bakas, belki kimseyi boazlamaz, ama tpk bunu yapan gibi dnr, tpk onun duygularn tar, bylece iin- den geirdii eylerle, tpk bu adam gibi erefsiz bir kii olur. Belki de yle bir adam kendi vicdan ile babaa kalnca, kendi kendine canm, namus da neymi? Kan dkmenin g-^ olduu dncesi bir n yarg deil midir? diye sorar. birKARAMAZOV KARDELER 365 364 KARAMAZOV KARDELER Belki bu szlerim yznden beni knarlar, benim hastalkl sinirleri bozuk bir adam olduumu, korkun iftiralar savurduumu, saykladm, ii abarttm sylerler. Varsn syle-sinler, ziyan yok. Hem yle birey yaparlarsa, vallahi buna nce ben sevinirim! Evet, bana inanmayn! Bana hasta deyin, ama gene de szlerimi unutmayn: nk szlerim onda bir orannda, yirmide bir orannda bile doruysa, bu bile mthi korkun bir eydir! Bakn baylar, bakn: bizde genler tabanca ile nasl intihar ediyorlar! Hem de bunu Hamlet'e yakr biimde br dnyada bizi ne bekliyor, acaba? diye kendi kendilerine sormadan, hatta bu sorularla yakndan uzaktan ilgisi olan en kk bir eyi akllarna getirmeden yapyorlar. Sanki ruhumuzla ve bizi br dnyada bekliyen eylerle ilgili olan sorunlar, oktandr benliklerinden silinmi, yok olmu, st tamamen klle rtlm. Sonra bizdeki ahlkszla, bizde kendilerini zevke kaptrm insanlara baknz. imdi megul olduumuz dvann zavall kurban Fiyodor Pavlovi bile onlarn yennda neredeyse hi gnah olmayan bir yavru gibidir. Oysa hepimiz onu tanyorduk. O bizim aramzda yayan, bizlerden biriydi. Evet, belki gnn birinde, bizde de, Avrupa'dakilerden stn zekl insanlar Rusya'da ilenen cinayetlerin psikololik yn zerine eileceklerdir, nk bu zerinde durmaya deer bir konudur.. Ama bu, daha baka bir zamanda, artk huzura ka-vuulduu vakit, imdi yaadmz anlarn trajik karkl daha arka plna geince, bylece onu rnein bugnk insanlarn yaptndan daha akllca, daha tarafsz bir ekilde inceleme imkn olunca yaplacaktr. imdi ise ya dehet duyuyor, ya da dehet duyuyormu gibi rol yapyoruz; oysa tersine ya iimizde hereyi alaya alan, uyuukluu ve tembelle1 gdklayan allmam, iddetli izlenimlere baylan insanla1 gibi, olup bitenlerden bir gsteri zevki alyor ya da sonunda kk ocuklar gibi karmza dikilen korkun hayali kovma iin elimizi kolumuzu sallyor, o hayal gelip geinceye kadar bamz yastn altna sokuyor, sonra da onu oyunlarda, e lencede unutup gidiyoruz. yi ama, gnn birinde hayatmza ayk insanlara yakr ekilde, dnerek yemden balamak gerekmez mi? Bir toplum olarak kendimize bir gz atmak gerekli deil mi? Toplumumu zun iinde bulunduu durumu kavramamz, ya da hi de Kavramaya balamamz gerekmez mi? Bundan nceki ada yaam yce yazar, en byk eserinin sonunda, tm Rusya'y bilinmeyen bir amaca doru rzgr gibi drt nala giden bir troyka eklinde canlandrarak, Ah, troyka, rzgr gibi giden yoyka, kim icat etti seni! diyor ve gururlu bir cokunluk iinde o yldrm gibi giden troykann karssnda, tm milletlerin saygyla yana ekildiklerini sylyor. Evet, baylar, varsn yol versinler. Varsn ekilsinler. Ama bunu saygyla yapyorlarm ya da yle yapmyorlarm, bunun nemi yok, yalnz benim mtevaz grme gre, dev sanat ya sorumsuz bir ocuk gibi gzel szler sylemek tutkusuna kaplarak ya da o zamanki sansrden korkarak szlerini bu ekilde sonulandrmtr. nk byle bir troykaya kendisinin yaratm olduu kahramanlar Sabakeyevi'leri, Nozdrev'leri ve ikovlar koacak olsak, arabac olarak kimi oturtursak oturtalm, byle atlarla hi bir yere gidemeyiz! Oysa onlar eski atlard. Bugnk atlarla boy bile lemezler. Bizimkiler daha da mthitirler. ppolit Kirillovi'in szleri bu noktada alklarla kesildi. Rusya'dan bir troyka olarak sz edilmesi hoa gitmiti. Doru sylemek gerekirse yalnz iki kii el rpmt. Bu bakmdan, bakan artk dinleyicilere dnerek, Salonu boaltrm tehdidini savurmay gerekli bile bulmad, yalnz el rpanlara sert bir tavrla bakt. Ama ppolit Kirillovi cesaret bulmutu.

O gne dek hi kimse onu alklamamt: Adam bunca yldr dinlemek istemiyorlard, ama ite sonunda birden sesini tm Rusya'ya duyurmak frsatn bulmutu. Gerekten, byle birden btn Rusya'mzda kt bir n kazanan Karamazov ailesi, nedir, kimdir? Belki szlerim ar derecede abartmal, ama bana yle geliyor ki, bu ailenin tablosunda, bizim bugnk aydn toplumumuzda bulunan baz ortak unsurlar belirip kayboluyor. Evet, geri tm unsurlardan sz edilemez. Hem grnenler de sadece mikroskopik bir grnt iinde, tpk kk bir su damlasnda gnein yans-mas gibi belirip kayboluyorlar. Ama, gene de bir ey yansttr, burada toplumdan yansyan bir ey vardr. Hayatn bu kadar zc bir ekilde sona erdiren u za- saptm ve ahlksz ihtiyara, u aile babasna baKendisi, soylu bir aileden gelmitir. Hayatna da onun rmn yannda karnn doyuran fakir bir adam olarak bala366 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 367 mt. Sonradan bir rastlant sonucu olarak ve beklenmedik bir ekilde yapt evlilikle, eline ehiz olarak olduka nemli bir sermaye geirdi. Balangta adi dzenbazn dalkavuun biriydi. Zek bakmndan yetenekleri vard, hatta bunlar olduka nemli yeteneklerdi, ama hereyden nce bir faizciydi. Gryoruz ki yllar getike, daha dorusu sermayesi arttka, cesareti de artyor. Boyun eiklii, dalkavukluu yok oluyor. Geride yalnz hereyi fkeyle kmseyen, hersevle alay eden, zevkine dkn' biri kalyor.. Tam anlamyla ahlk bozulmu bir adam. Oysa olaanst bir yasama hrs var. Sonunda tm istekleri bir noktada toplanmtr. Artk hayatta cinsel zevklerini tatmin edecek eylerden baka gz hibir eyi grmemektedir: ocuklarn da yle yetitirmektedir. Bir baba olarak herhangi bir moral sorumluluu yoktur. Bu sorumluluklarla alay etmekte, kk ocuklarn evinin arka bahesinde bytmekte, hatta onlar gelip kendisinden aldklar vakit, sevin duymaktadr. Sonra da onlar tm olarak aklndan karmaktadr. htiyarn tm ahlk prensipleri bir tek szde zetlenebilir: Apres moi le delugelC) Uygar bir insan anlayna aykr olan ne varsa ondadr! Hatta toplumdan tam anlamyla dmanca uzaklamtr: Varsn btn dnya ateler iinde yansn, yeter ki ben iyi olaym! der. Durumu da iyidir, her bakmdan memnundur. Daha bu ekilde yirmi otuz yl yaamak iin byk bir istek duymaktadr. Kendi z olunu bile dolandryor! Annesinden oluna kalm olan ve ona vermek istemedii paralarla, kendi olunun elinden metresini alyor. Hayr, sann savunmasn Petersbureg'dan gelmi olan stn yetenekli meslek arkadasma Vermek istemiyorum. Doruyu olduu gibi syliyeceim. ldrlen adamn olunun yreinde ne byk bir nefret uyandrdn anlyorum. Ama bu kadar yeter! O zavall ihtiyardan artk sz etmeyelim! nk sonunda intikam alnmtr. Yalnz sunu unutmayalm ki, bu baba ada babalardan biriydi. Ha toplumumuzda, onun gibi daha birok babalarn bulunduunu sylersem, topluma hakaret etmi olmam, deil mi? Ne yazk ki. bugnk babalardan bir ou, bu baba gibi aka herseyi hie sayan alayc bir tavrla duygularn aa vurmaz (*) Benden sonra tufan. nk daha iyi terbiye grmlerdir, daha iyi yetimilerdir, daha kltrl insanlardr. Ama iin zne baklrsa, felsefeleri tpk onun felsefesi gibidir. Belki de karamsarm. Varsn yle olsun. Artk beni balayacanz konusunda nceden anlamtk ya! imdi gene nceden anlaalm: Bana inanmayn! Evet inanmayn! Ben syliyeceim, ama siz inanmyacak-sniz. yle de olsa izin verin, syliyeceklerimi syliyeyim, bylece hi deilse szlerimden bazlarn unutmazsnz. Gelelim bu ihtiyarn, bu aile babasnn ocuklarna: Biri sank mevkiindedir. Bundan sonraki szlerim hep onunla ilgili olacaktr. brlerinden ise yalnz ksaca sz edeceim. Bunlardan biri, ortancas parlak bir tahsil grm, olduka parlak bir zekya sahip, bununla birlikte artk hi bir eye inanmayan, artk pek ok eyi tpk babas gibi red ve inkr etmi, ada genlerden biridir. Hepimiz szlerini dinlemiizdir. Sosyetemizde dosta kabul edilmitir. Zaten dncelerini saklamyordu. Hatta tersine, onlar aklyordu. Bu da bize, imdi onun hakknda herhangi bir kii olarak deil de, sadece Karamazov ailesinin bir ferdi olarak olduka ak bir ekilde konumak cesaretini vermektedir. Dn burada kentin br ucunda, grlen dava ile byk bir ilgisi olan ve Fiyodor Pavlovi'in ua, hatta belki de meru olmayan olu, Smerdyakov adnda hasta, geri zekl bir adam intihar etmitir. Bu adam, daha nceki soruturmada, sinir krizleri iinde, gzya dkerek bana tvan Fiyodorovi'in ahlk konusunda hi bir snr tan-mamasyla kendisini dehet iinde brakm olduunu anlat-k Kendilerine baklrsa, dnyada her ey ho grlmeli ve bundan byle hi bir ey yasak edilmemeliymi. te bana tap byle eyler retiyorlard! dedi. Bana yle geliyor ki, o geri zekl adam, kendisine retilen bu prensibe akln takm, sonunda iyice karmtr. Bununla birlikte, tabi zihninin bozulmasnda sara hastalmn ve evlerinde meydana gelen tm o korkun felketin de etkisi vardr. Yalnz o geri zekl adamn szleri arasnda, kendisinden ok, ama ok daha zeki bir adama yakr, ilgi ekici bir sz vard. Bu sz onun iin belirtiyorum. Bana: Fiyodor Pavlovi'in oullan arasnda karakter bakmndan kendisine benziyen biri varsa, o da van Fiyodorovi'tir! demiti. Balam olduum karakter tahliline devam etmeyine nezaketsizce bir davran saydm iin burada kesiyorum. Evet,368 KARAMAZOV KARDELER bir bayku gibi gen bir varla yalnz felketini bildirmek ya da ilerisi ile ilgili baka sonular karmak istemiyorum. Bugn, bu salonda grdk ki, daha gen olan o yrekte, hl gl bir geree ballk vardr ve aile balar, henz gerekten bozulmu olan dncelerinden ok soydan gelen ahlk deerlerini kmseme alkanlnn ve inanszln yk altnda tam olarak ezilmi deildir. Gelelim br oluna: Bu olu, aabeyinin hereye karanlk bir adan bakan bozulmu dnya grnn tam tersine, bir eylere drt elle sarlmaa, baka deyile bizim dnrleri bol aydn evrelerimizin teoriye merakl topluluklarnda moda olan gsterili bir szle, halkn zne drt elle sarlmaa alan, dinine bal, uysal ve henz delikanl denecek yata bir gentir. rnein, bakn: manastra da tm varl ile balanmtr. O kadar ki, neredeyse rahip olmak zere salarn kestire-cekti. Bana yle geliyor ki, bu delikanlda bizim zavall toplumumuzda birok insanlarn duyduu o rkek mitsizlik, daha bu yata uyanmtr; bu tip insanlar, toplumun deerlerini alaya alma eiliminden ve ahlkszlndan korkup, yanllkla tm ktlklerin Avrupa'dan gelen kltrden

doduunu sanarak, tpk hayaletlerden korkan ve anlarnn kupkuru gsnde, hi deilse biraz olsun uyumak iin iddetli bir arzu duyan ocuklar gibi, kendi deyimleriyle Anavatann barna, yurdun ana kucana atlmaktadrlar. Hatta kendilerine korku veren o mthi olaylar grmemek iin, mrlerinin sonuna dek bile uyumaya hazrdrlar. O iyi kalpli, yetenekli delikanlya en iyi dileklerde bulunuyorum. Dilerim ki, onun krpe, temiz yreklilii ve halkn dayand temellere inme eilimi, sonradan ok kez olduu gibi, moral bakmndan ktmser bir mistisizme ya da kaskat bir milliyetilie dnmesin. nk bu iki zellik, belki de aabeyine ac ektiren ye aba sarfetmeden elde edilmi bir Avrupa kltrnn yanl anlalmasndan doan vakitsiz bir bozulmadan daha tehlikelidir. Milliyetilik ve mistisizm szlerinden sonra, gene iki kiinin el rpt duyuldu. Ondan sonra da, artk ppo Kirillovi kendini iyice kaptrd. Geri tm bunlar grlen dava ile pek az ilgili eylerdi. Ayrca olduka kolay anlalmayan belirsiz eylerdi. Ama veremli ve yrei fke dolu adam. mrnde bir kez olsun iini boaltmak iin dayanlmaz bir KARAMAZOV KARDELER 369 istek duyuyordu. Sonradan bizim kentte anlatldna gre ppo-lit Kirillovi'in, van. Fiyodorovi'in karakterini tahlil ederken, nezaketsizce davranmasnn nedenini, herkesin iinde yaptklar tartmalar srasnda gen adamn onu bir iki kez bozmas, ppolit Kirillovi'in de bunu hatrlayarak, imdi intikamn almak istemesiydi. Ama byle bir sonu karmak doru mu, bilmiyorum. Her neyse imdiye kadar syledikleri sadece bir nszd. Sonraki konumasnda gittike daha ak olarak ve daha yakndan konuya deindi. ppolit Kirillovi: te, ada aile babasnn nc olu da burada, sank mevkiinde karnzda oturuyor! diye devam etti. yi davranlar, yaants ve yapt iler hep nmze serilmi: Saati alnca her ey alm, her ey meydana km. Kendisi kardelerinin Avrupallamas ve halkn mill ilkelerine sa-rlmasj-mn tam tersine, Rusya'nn z varln yanstyor gibidir. Ama tm Rusya'y, tm Rusya'y deil! Allah korusun, tm Rusya'y yanstsayd ne yapardk! yleyken burada ana vatann derinliklerinden gelen bir ey var, bunu hissediyoruz, korkusunu duyuyoruz, evet, burada da kendisini yanstan halktr, ana vatandr. Evet, hepimiz iten gelen duygularmzn esiriyiz. Hepimiz hayret edilecek bir iyilik ve ktlk karmyz. Kltre de, Schiller'e de z. Ama ayn zamanda meyhanelerde azyor, birlikte iki itiimiz sarholarn sakallarn yoluyoruz. Evet, iyi kalpli, ok iyi kalpli oluruz; ama ancak kendimizi iyi ve ok rahat hissettiimiz zaman! En yk-sekt ideallere bile kendimizi frtna gibi kaptrrz. Tam anlamyla bir frtna gibi! Ama bir artla, o idealler bize gkyznden kendiliklerinden yasnlar ve en nemlisi bize bedavaya, evet bedavaya mal olsunlar! Yeter ki, onlar iin bir ey demiyelim! demekten hi holanmyoruz. Oysa bireyler almaktan ok holanrz. Hem de her konuda yledir. Evet, versinler, bize dnyann akla gelebilecek tm nimetlerini versinler! Tam anlamyla elde edilebilecek tm nimetleri! Daha azna raz olmayz. Ayrca keyfimize hi bir ekilde karmaynz. O zaman ne kadar iyi, ne kadar mkemmel insanlar olduumuzu ispat ederiz. A gzl deiliz. Hayr deiliz ama, bize para veriniz. Daha ok, daha ok, mmkn olduu kadar ok para veriniz. O zaman nasl cmerte, ad bir madenden baka bir 370 KARAMAZOV KARDELER ey olmayan paray kmseyerek, ondan nefret ederek, lgnca elenir ve bir gece iinde nasl har vurup, harman savurduumuzu gsteririz! Ama bize para vermezlerse, o zaman; onu nasl bulabileceimizi gsteririz. Yeter ki onu almak iin, iimizde byk bir istek olsun! Her neyse tm bunlar sonradan srayla gzden geireceiz. Her eyden nce demin, ne yazk ki, yabanc asll sayg deer ve sayn bir yurttamzn dedii gibi, arka avluya yalnayak, ba kabak atlm zavall bir ocuk var! Tekrar ediyorum, san savunmay kimseye brakacak deilim! Sulayan da, savunan da ben olacam. Evet, biz de insanz. Biz de insan yrei tayoruz. Biz de baba ocanda ocuklukta edinilmi ilk izlenimlerin karakter zerinde nasl bir etki yapacan tartabiliriz. Ama ite o ocuk, artk bir delikanl, gen bir adam, bir subay olmutur. Bu srada kendisini, ar davranlar ve birini delloya davet ettii iin, usuz bucaksz Rusya'mzn uzak snr kentlerinden birine sryorlar. Orada grevliyken kendini elenceye kaptryor, eh artk tabi byk gemiye byk deniz ister. Bizim paraya ihtiyacmz var. Her eyden nce paraya! Bylece uzun tartmalardan sonra, babas ile son olarak alt bin ruble zerinde anlamaya varyorlar, paralar da kendisine gnderiliyor. Bu arada unu belirteyim ki, kendisi bu paraya karlk bir belge de vermitir. Bu alt bin rubleyi aldktan sonra, mirasn geri kalan ksmndan artk hemen hemen vazgetiini, bu konuda babasna kar mahkemelere bavurmayacan aklayan bir mektubu vardr. te bu srada karakter bakmndan ok yksek ve iyi yetimi bir gen kzla karlayor. Evet, ayrntlara tekrar girecek deilim. Bunlar biraz nce iittiniz. Bu iin iinde bir onur meselesi, bir kendini feda etme vardr! Syliyeceim bu kadar I Cidd olmayan, ahlksz bir gen olduu halde, gerekten soylu bir davranta bulunuyor. Yksek bir ideal karsnda yerlere kadar eiliyor. Byle olunca da gzlerimizin nnde son derece sempatik bir hayal olarak canlanyor. Ama ondan hemen sonra, gene bu mahkeme salonunda hi beklenmedik bir ekilde, madalyonun ters taraf da gzler nne serildi. Neden yle olmutur? Gene tahminler yrtmek cesaretini gsteremiyeceim ve tahliller yapmaktan kendimi alkoyacam. Ama byle bir durumun meydana gelKARAMAZOV KARDELER 371 mesi iin herhalde nedenler vardr. Ayn gen kadn bize, uzun bir sredir gizli tuttuu bir fkeden ileri gelen gzyalar iinde, yapm olduu bu, belki de ihtiyatsz ve takn, ama gene de vicdanl, ayn zamanda cmerte davran yznden, bu adamn kendisini nce hor grdn aklad. O alayc glmseyi, herkesten nce nianlsnn dudaklarnda belirmiti; oysa gen kadn, asl onun ve yalnz onun byle glmsemesine dayanamazd. Kendisine ihanet edeceini bilerek (ki nianls, gen kadnn kendisinden gelecek her davran, hatta ihanetini bile ho karlayacan dnerek ona ihanet etmitir) evet, bunu bilerek, ona mahsus o bin rubleyi teklif etmitir. Bellidir ki, bu paralar gen adama, kendisine ihanet etsin diye vermektedir. Hibir ey sylemeden souk ve karsndakini

snayan bak ile sanki, eh, bakalm kabul edecek misin? Etmiyecek misin? Bu paralar kabul edecek kadar dnyada hibir eye deer vermeyen biri olduunu gsterecek misin? diye soruyordu. Nianls ise ona bakyor, dncelerini olduu gibi anlyor, (zaten kendisi de burada nnzde hereyi anladn aklamtr) yleyken bu bin rubleyi kendine mal edip yeni sevgilisiyle iki gn iinde elenerek har vurup harman savuruyor! Artk neye inanacaz? Yaamak iin elinde olan son imknlar da feda eden ve tertemiz bir varlk karsnda yerlere kadar eilen adamn cmertliine mi, yoksa bu kadar tiksindirici olan madalyonun ters tarafna m? Genel olarak, hayatta yle oluyor ki, iki zt kutup arasnda ortay bulmak gerekiyor; sz ettiimiz olayda da tam anlamyla yle yapmak zorundayz. Sank herhalde ilk anlattmz olayda gerekten itenlikle soylu bir davranta bulunmutur, ama ikinci olayda ayn derecede iten gelen bir alaklk gstermitir. Neden yledir? nk biz Karamazov'lar yaratltan hibir snr tanmayan insanlarz. (Btn bu szlerim zaten bunu gstermek iindi.) yle varlklarz ki, iimizde birbirinin kart olan eit eit eyler birlemektedir. Ruhumuzda ayn anda iki sonsuzluk vardr: Biri saysz yksek ideallerle doludur, br ayaklarmzn altnda en alaka, en adice eylerle dolu olan bir uurumdur... Biraz nce tm Karamazov ailesini derinden ve yakndan incelemi olan gen aratrc bay Rakitin'in ileri srd Parlak dnceyi hatrlaynz. Kendisi: Bu zincirlerini kopar-372 KARAMAZOV KARDELER m, hi bir ey karsnda boyun emeyen varlklar iin, al aldklarn hissetmek kadar, yksek, soylu bir davranta bulunduklarn hissetmek de vazgeilmez bir ihtiyatr demiti. Gerekten de bu dorudur. Birbirine kart olan bu duygular durmadan srekli olarak hissetmek, onlar iin ihtiyatr. Ayn anda iki uurum iindedirler. Evet iki uurum iinde bulunuyoruz. yle olmazsa biz Karamazov'lar mutsuz, doyumsuz varlklar oluruz. Yaantmz dolu olmaz. Bizim varlmz genitir, tpk ana vatanmz Rusya gibi. Biz hereyi iimize sindirir, her eye ayak uydurarak yaarz. Sras gelmiken syleyeyim, sayn jri yeleri, imdi bu bin rubleye deindiimiz iin olaylar biraz atlayarak baz eyler anlatacam, ho grnz. Dnn, bu adam o zaman paralar aldktan, hem de onlar byle, bu kadar utanlacak, bu kadar rezilce bir ekilde, bu kadar alalarak kabul ettikten sonra, ayn gn gya bunlarn yarsn ayryor, bir bezin iine dikiyor ve bunlar tam bir ay boynunda tayor! Cannn ektii bunca eylere, olaanst ihtiyalarna ramen onlara el srmyor! Sarho bir halde, meyhane meyhane dolarken de, sevgilisini rakibinden, babasndan uzaklatrabilmek amacyla. muhta olduu paralan bilmem kimden bulabilmek iin, kentten bilmem nereye gitmek zorunda kald zaman bile, o bez parasndaki paralara el srmek cesaretini gstermiyor! Oysa hi deilse sevgilisini, bu kadar kskand ihtiyarn batan karan teklifleri karsnda brakmamas, yanndan bir an olsun ayrlmamas, gen kadnn sonunda; Seninim diyecei anda, onunla birlikte o uursuz hayattan mmkn olduu kadar uzak bir yere frlayp gidebilmek iin o an beklerken, sz konusu bez parasn amas gerekirdi! Hayr, bunu yapacak yerde, tlsmna el bile srmyor! Hem de nasl bir nedenle? lk akla gelen neden, daha nceden de dediimiz gibi, kendisine: Ben seninim, al beni nereye istersen gtr! denildii anda, yannda yol paras olarak bir ey bulundurmak isteiydi. Ama bu ilk akla gelen neden, sann kendi azndan aklad ikinci neden yannda snk kalyor. Kendisi unlar sylemiti: Bu paray zerimde tadm srece, alan biriydim ama, hrsz deildim. nk her an hakaret ettiim nianlma gidip, onu aldatarak kendisinden alm olduum parann yarsn nne koyabil^ KARAMAZOV KARDELER 373 Bak, paralarnn yarsn elenerek sarfettim ve bylece zayf, ahlksz (hatta istersen alak da diyebilirsin bir insan olduumu gsterdim. (Bunlar anlatrken sann kendi szlerini tekrar ediyorum.) Ama alan biri de olsam, hrsz deilim, nk hrsz olsaydm parann elimde kalan yarsn sana getirmez, br yarsna yaptm gibi ona da el koyardm diyebilirdim. alacak bir aklay! Bu kadar rezilce bir durumda bin rubleyi kabul etmekten kendini alamayan ayn lgn, ama zayf iradeli adam, birden iinde yle gl bir irade hissediyor ki, boynunda bin be yz ruble tayor da onlara el dokundurmak cesaretini gsteremiyor! Bu anlattmz, incelemeye altmz karakterle badaabilir bir ey midir? Hayr, izin verirseniz gerek Dimitriy Karamasov'un, (diyelim ki paralarn gerekten bir bez parasna dikmeye karar vermiti) byle bir durumda, nasl davranmas gerektiini syliyeyim. Daha can herhangi bir eyi ektii ilk anda, rnein ayn parann yarsn birlikte elenerek sarfettii yeni sevgilisinin gnln herhangi bir eyle ho etmek iin, nce yz ruble kadar bir ey almak zere o bez parasn: aar, iinden o yz rubleyi ayrrd. Neden parann yarsn olduu gibi gtrmeliydi? Bin drt yz ruble de yeterdi. Nasl olsa ayn eyi syliyebilirdi: Alan biriyim ama, hrsz deilim. nk sana bin drt yz ruble getirdim! Hrsz olsaydm, hepsini alr, hi bir ey getirmezdim! diyebilirdi. Bylece aradan bir sre getikten sonra, bez parasn gene amtr, iinden ikinci yzl, ondan sonra ncsn, drdncsn ve bylece ayn sonuna dek devam ederek sondan bir evvelki yzl de almtr... Kendi kendine de hep ayn eyi sylemi: Alan biriyim ama, hi deilse hrsz deilim. Yirmi dokuz yzl har vurup, harman savurdum, ama hi olmazsa bir tanesini geri getirdim, hrsz olsaydm onu da geri getirmezdim demitir. Sonunda, en son yzle bakp, kendi kendine: Sahi bir tek yzl geri gtrmeye demez! unu da alp iyice bir eleneyim! demitir. te bizim tandmz gerek Dimitriy Karamazov yle yapard! O bez paras efsanesi gerekle ylesine badamaz bir eydir ki, bylesini insan aklndan bile geiremez. Herey akla gelebilir, yalnz bu olamaz! Ama bu konuya gene dneceiz.374 KARAMAZOV KARDELER ppolit Kirillovi, baba ile oul arasndaki aile ilikileri ile, aralarnda meydana gelen anlamazlklar konusunda mahkeme heyetine bildirilmi olan eyleri srayla, tekrar tekrar belirttikten ve mirasn paylalmas konusunda eldedeki delillere gre, kimin kime borlu kaldn, kimin kimin hak kn yediini meydana karmann imknsz olduunu bir kez daha syledikten sonra, Mitya'nn aklna sabit bir d~ nce olarak taklan o bin ruble konusunda doktorlarn uzman olarak yaptklar aklamaya deindi. VII OLAYIN TARHES

 Doktorlar incelemelerden sonra yaptklar aklama larla, bize sann akl banda olmayan bir insan, bir man yak olduunu ispat etmeye altlar. Ben unu iddia ediyo rum ki, aslnda akl bandadr. Ama iin asl kts de budur: Eer akl banda olmasayd, belki de ok kurnazca davranrd. Manyak olduuna gelince, bunu kabul edebiliriz ama yalnz bir konuda: Doktorlarn da belirttikleri gibi, sa nm gya babasnn kendisine borlu kald o bin ruble konusunda... Bununla birlikte, sann bu paralar sz konusu olunca, hemen ileden kmasn belki delilikten daha ok akla yakn bir ekilde aklayan bir neden bulunabilir. Bana kalrsa, ben, sann akl bakmndan tm yeteneklerini kul. lanabilecek ve normal bir durumda bulunduunu ileri s ren, yalnz sinirli ve fkeli olduunu syleyen gen doktorun grn paylarm. Bence iin asl nemli noktas bu; sa nm devaml bir ekilde lgnca bir fke iinde bulunma snn nedeni bin ruble gibi bir miktar deildi, aslinda fkesini uyandran bambaka bir neden vard. Bu da ks kanclkt! Szn burasnda ppolit Kirillovi, sann Gruenka'ya kar duyduu ve kaderini alt st eden tutkusunun ayrntl olarak tm tablosunu gzler nne serdi. Szne, sann gen bir kadna temiz bir dayak ekmek iin gidiindi balad. (ppolit Kirillovi bunlar sylerken, sann KARAMAZOV KARDELER 373 'm olduu szleri aynen kullandn belirtti). Ama gen adam kadn dvecek yerde, ayaklarnn dibinde kalmt. te ak byle balamt. Ayn srada ihtiyar da, sann babas da, gzlerini ayn gen kadna doru eviriyor. Garip ve uursuz bir rastlant oluyor. Her iki yrein iinde, ayn anda, hem de her iki erkek de, gen kadn daha nceden tandklar halde, hibir snr tanmayan, tam anlamyla Ka-ramazov'lara zg bir tutku alevleniyor. Elimizde gen kadnn kendi azndan yapt bir aklama var: Ben, her ikisiyle de alay ediyordum. diyor. Evet, aniden hem biriyle, hem de tekiyle elenmek hevesine kaplmt. Eskiden byle bir ey istemiyordu. Sonra birden iinde byle bir heves uyand. Sonunda her iki erkek de ona yenilmi olarak karsnda boyun ediler. Tanrya tapar gibi paraya tapan ihtiyar, hemen, tek gen kadn evini ziyaret etsin diye, bin ruble hazrlad. Ama ksa bir sre sonra, gen kadna kendi ismini vermeyi, hatta ona varln balamay bile mutluluk sayacak bir duruma geldi. Yeter ki, gen kadn meru ei olmaya raz olsun. Bu konuda kesin delillerimiz vardr. Sana gelince, yaad trajediyi gzlerimizin nnde apak gryoruz. Ama ne yapsn ki, gen kadnn keyfi yle bir oyun oynamak istiyordu. Kendisini batan karan kadn, zavall gen adama en kk bir umut bile vermiyordu. Umuda, gerek bir umuda, ancak son dakikada kendisine ikence eden kadnn nnde diz kt, artk rakibi olan babasnn kanna bulanm olan ellerini ona uzatt srada kavuabildi: te bu durumda tevkif edildi. Tevkif edildii srada, kadn, artk gerekten iten gelen bir pimanlk iinde: Beni de, beni de, onunla birlikte Sibirya'ya gnderin. Onu ben bu hale getirdim, herkesten nce ben suluyum! diye baryordu. Dava konusu olay anlatmak grevini zerine alan yetenekli bir gen daha nceden de deindiim bay Rakitin, ksa ama karakteristik birka cmle ile olayn kahraman olan kadn yle tantyor: Gen yata hayal krkl, gen yata aldatl, doru yoldan sapma, batan karan ve kendisini brakp giden nianlnn ihaneti, ondan sonra fakirlik, namuslu ailelerin kendisini reddedii, en sonunda da bugn bile, velinimet sayd zengin bir ihtiyarn koruyuculuu... 376 KARAMAZOV KARDELER Belki de iinde pek ok iyi eyler saklayan o gen yree kin tohumlar pek erken atlmt. Yava yava hesabi, sermaye biriktiren bir kadn tipi ortaya kt. inde alayclk ve topluma kar intikam duygulan besleyen bir tip! Karakterinin bylece ortaya konmasndan sonra, gen kadnn sadece oyun olsun diye, sadece ktlk olsun diye nasl olup da her ikisi ile elendii anlalyor. te, umutsuz bir ak, moral bozukluu, nianlya ihanet ve kendi namusuna braklm, ama bakasna ait olan bir paraya el koymakla geen o bir aylk sre iinde sank, btn bunlardan baka, durmadan iini yakan bir kskanlk yznden neredeyse kendini kaybedecek, kuduracak hallere geliyor! Hem de kime kar duyuyor bu kskanl? Kendi babasna kar! stelik kak ihtiyar tutulduu kadnn gnln elmeye, onu elde etmee alyor. Hem de bunu neyle yapyor? Olunun iddiasna gre kendisine annesinden, kendi soyundan miras kalan ve olunun kendisini sulamasna yol aan o bin rubleyle! Evet kabul ediyorum bu dayanlacak ey deildi! Bu durumda insan manyak bile olabilir! parada deildi, mutluluun bylesine iren bir umursamazlkla, bu paralarla yok edilmesiydi! Ondan sonra ppolit Kirillovi, sann zihninde babasn ldrme dncesinin nasl yava yava doup gelitiini anlatmaya koyuldu ve szlerini olaylarla ispatlamaa alt: nce yalnz meyhanelerde dolap baryoruz. Tm o ay barp duruyoruz. Evet, -biz insanlar arasnda yaamay severiz, bu insanlara hemen en korkun, en tehlikeli dncelerimizi bile aklarz, insanlarla hereyimizi paylamaktan zevk duyarz! stelik neden olduu bilinmez, o insanlarn hemen bize kar tam bir sempati gstermelerini, tm dertlerimizi, endielerimizi anlamalarn, bize dalkavukluk etmelerini ve keyfimize kar gelmemelerini isteriz. Yoksa kzar. hatta tm meyhaneyi datrz! Szn burasnda yzba Snegirev'le ilgili gln kk hikye anlatld. Bu ay iinde san gren ve szlerini iitenler, eninde sonunda artk iin iinde yalnz barlarla, tehditlerin bulunmadm, bylesine lgnla varan bir durumda, o tehditlerin de belki gerek bir davrana evrileceini hissediyorlard. KARAMAZOV KARDELER 377 Savc bunu syledikten sonra, manastrda yaplan aile toplantsn, Alyoa ile olan konumalar, sann yemekten sonra babasnn evine zorla girdii vakit meydana gelen irkin tecavz sahnesini anlatt. Sonra devam etti: Sann daha bu olay meydana gelmeden nce artk soukkanllkla, iyice dnerek ve nceden besledii bir niyetle babas ile olan anlamazlklarna, onu ldrerek son vermee kararl olduunu srarla ileri srecek deilim. Bununla birlikte, bu dnce birka kez aklna gelmiti. Hatta bu konu zerinde dnmt. Bunu ispat etmek iin olaylar, tanklar gsterebiliriz, hatta kendi aklamasn bile sz konusu edebiliriz. Size, unu. belirtmek isterim ki, sayn jri

yeleri, bugne dek olaylarn zorlad bu cinayeti ilemek iin sann tam anlamyla ve bilinli olarak nceden niyet beslediini ileri srmek konusunda kararszdm. Kesin olarak inanyordum ki, ilerde meydana gelecek olan uursuz an. iinden ok kez geirmitir. Bunu yalnz ylece aklndan geirdiini, sadece mmkn bir ey olarak dndn, ama daha ne tarihini, ne de artlarn tasarlam olduunu sanyordum. Bu konudaki kararszlm yalnz bugne dek, bayan Verhovtzeva, o uursuz belgeyi ibraz edinceye dek srd. Szlerini kendiniz de iittiniz baylar: Bu bir pln, bu bir cinayet programdr! te, talihsiz sann sarho azyla yazd mutsuz mektubunu byle nitelemitir. Gerekten de, bu mektupta tam bir program ve nceden beslenen bir niyet bulunduunu belirten tm iaretler vardr.. Mektup cinayetten iki gn nce yazlmtr: bylece simdi kesin olarak renmi oluyoruz, ki, sank korkun niyetini gerekletirmeden iki gn nce, eer ertesi gn para bulamazsa yastnn altnda bulunan paralar almak iin babasn ldreceini yeminle aklamtr. Krmz kurdeleli pakette olan paray alacam. Yeter ki, van buradan gitsin demitir. itiyorsunuz ya: Yeter ki van gitsin! Demek ki, her-ey artk dnlm, tm koullar tartlmtr. Sonra ne oluyor? Herey tam yazld gibi yerine getiriliyor! in iinde kesin olarak nceden beslenen bir niyet, bir tasarlama vardr. Cinayet hrszlk niyetiyle ilenecekti. Bu aka bildirilmi, yazlm, alt da imza edilmitir. Sank, kendi imzasn inkr etmiyor. Diyeceklerdir ki, Bunu bir sarho yazmtr.* Ama bu hi bir eyi kltmyor. Hatta ak-378 KARAMAZOV KARDELER sine ii daha da nemli bir hale sokuyor: Sank sarhoken ayk olduu srada, tasarlad eyleri yazmtr. Eer aykken bunu dnmemi olsayd, sarhoken de yazmazd. Peki, neden niyetini meyhanelerde bara bara syledi? diyeceklerdir. Byle bir ie nceden niyet besleyen insan susar, her eyi iinde saklar diyeceklerdir. Doru, ama sank daha zihninde bir pln, bir niyet yokken sadece iinden bir istek geirdii srada, daha iindeki eilim iyice gelimeden bunu bara bara sylyordu. Sonradan gryoruz ki artk, bundan bara bara sz etmesi azalyor. Bu mektubun yazld akam sank, Bakent meyhanesinde iyice itikten sonra, alldnn tersine hi konumam, bilardo oynamam, bir kenara oturmu ve hi kimseyle sohbet etmemitir. Yalnz kentteki dkknlardan birinde sat memuru olarak alan birini yerinden kovmutur. Ama bunu, hernen hemen bilinsiz olarak, sadece artk meyhaneye girerken kavga karmadan edemiyecei iin yapmtr. Geri sank, son karar verirken aklna daha nceden, kentte bu konuda artk pek ok barp ardm ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliyiz. Ama bu konuda artk pek ok barp ardn ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliydi. Ama ne yapmal ki, bir kez artk bunu aklamt. Azndan kan geri alamazd. Hem sonra, daha nce talih onu kurtarmt ya! imdi de kurtarabilirdi! nann ki, yldzmza gveniyorduk baylar! Bununla birlikte unu da aklamalym ki, sank bu uursuz dakikann gelip atmamas, kanl bir sonucun meydana gelmemesi iin, pek ok aba gstermitir. Bunu kendisine zg bir dille yazmtr: Yarn tm insanlardan bin ruble isteyeceim, insanlar paray vermezlerse kan akacaktr! diye yazmtr. Sarhoken yazlan bu szler aykken, tpk yazld ekilde yerine getirilmitir! Szn burasnda ppolit Kirillovi, Mityann cinayeti " lemekten kanmak iin gsterdii tm abalarn ayrntl olarak anlatmna geti. Samsonov'a gidiini, Lyagaviy'le g rmek iin yapt yolculuu anlatt; hepsini de belgelerle ispatlyordu. Sonunda sank, bitkin, gln bir duruma dKARAMAZOV KARDELER 379 mu, a bir halde ve yolculuu yapmak iin gereken paray salamak zere saatini satm olarak (bununla birlikte zerinde gya bin beyz rubleyle, ama gya evet, gya diyorum), sevdii kadn kentte brakt iin kskanlktan kendi kendini yiyip bitirerek orada bulunmad srada kadnn Fi-yodor Pavlovi'e gideceini dnerek, kente dnyor. ok kr! Kadn Fiyodor Pavlovi'e gitmemitir! Sank, onu kendi eliyle koruyucusu Samsonov'un evine kadar gtryor. Ne gariptir, Samsonov'a kar kskanlk gstemiyoruz. Bu da dava konusu olan olayn psikolojik ynn yanstan olduka karakteristik bir noktadr. Ondan sonra sank hemen, arka bahede olan gzetleme yerine gidiyor. Ama orada Smerdyakov'un sara krizi geirdiini, br uan da hasta olduunu reniyor. Artk meydan aktr, iaretleri de bildiine gre, durmasna imkn var m? O ne kkrtc bir durumdur! yleyken, sank gene de hereye ramen, kendini tutuyor, hepimizin sayg duyduu ve geici bir zaman iin burada oturan bayan Hohlakova'ya gidiyor. oktandr durumu ile ilgilenen bu bayan, ona en akllca d veriyor: Btn bu iki lemlerini, bu iren gnl macerasn, bu meyhane meyhane bos bo dolamay, gen vcudunun gcn bouna harcamay brakp, Sibirya'ya, altn madenlerine gitmek! inizde frtna gibi esen gleri, maceralara susam romantik karakterinizi tatmin edecek tek yer orasdr diyor. ppolit Kirillovi, konumann nasl sonulandn, Gru-enka'nn Samsonov'a gitmediini anlaynca, sinirleri fena bozulan mutsuz adamn, sevgilisinin kendisini aldattn, o srada muhakkak Fiyodor Pavlovi'in evinde bulunduunu dnerek, nasl ileden ktn belirtti. Bylece olayn, sann kaderi zerine nasl bir rol oynadna dikkati ekerek yle devam etti: Hizmeti kadn ona, sevgilisinin eski gz ars ve asl hak sahibi olan erkeiyle birlikte Mokroye'de olduunu sylemek frsatn bulsa, hibir'ey olmayacakt! Ama kadn, korkudan ne syleyeceini arm, yeminler etmeye, ha karmaya balamt ve eer sank onu hemen orada ldr-diyse, bunu kendisine ihanet eden sevgilisini bulmak iin, rzgr gibi yola koyulduundan yapmamt. Yalnz una dikitinizi ekerim: Ne kadar kendinden gemi olursa olsun380 KARAMAZOV KARDELER gene de yanna bakr havanelini almay ihmal etmemitir! Neden ille o bakr havanelini almt? Neden baka bir silh almamtr, sorarm size? Eer biz bir aydr olup biteceklerin tablosunu zihnimizde canlandrmsak, ona hazrlanmsak, gzmze arpan ve silh olarak kullanabileceimiz herhangi bir eyi kapmamz normaldir. Zaten neyin bize silh olabileceini bir aydr tasarlam bulunuyoruz. ste bu yzden bir anda eyay grr grmez, kararszla dmeden onu silh olarak kabul ederiz. Bu bakmdan gene diyebiliriz ki, sank bu uursuz bakr havanelini, bilinsiz olarak, elinde

olmayarak yakalam deildi. te kendisini babasnn bahesinde gryoruz... Alan bo, ortada hi bir tank yok, derin ve sessiz bir gece, karanlk... ve kskanlk. Sank, kadnn orada rakibi ile birlikte, rakibin kollar: arasnda bulunduunu ve belki de o anda kendisi ile alay ettiini dnerek, boulur gibi oluyordu. Hem bu yalnz phe deil ki... Artk hangi pheden sz edilebilir? Aldatl apak ve bellidir. Kadn urada, penceresinden k szan odada, onun yannda, perdenin arkasndadr! te mutsuz adam, yavaa pencereye yaklayor, sayg ile ieriye bakyor sonra. . olanlara uslu uslu boyun eiyor ve kazadan beldan uzak olmak, herhangi bir eyin, tehlikeli ve ahlkszca bir eyin meydana gelmemesi iin akllca davranarak oradan ekilip gidiyor... te bizi buna inandrmak istiyorlar. Biz ki, sann karakterini biliyor, onun moral bakmdan nasl bir durumda olduunu anlyor, olup bitenlerden tr ne halde olduunu kavryoruz. Onun bu haldeyken ve en nemlisi kapy hemen atrp ieriye girmesini salayacak iaretleri bildii halde, oradan uzaklatna inanmanz istiyor! Sz iaretlere gelince, ppolit Kirillovi sulamalarna bir tarafa brakarak, cinayeti Smerdyakov'un ilediine dair bataki blmde ileri srlen pheleri tm olarak ortadan kaldrmak ve bu dnceyi artk bir daha akla getirmiyecek ekilde silmek iin, ayrntl olarak Smerdyakov'dan sz etmeyi zorunlu sayd. Bunu olduka esasl bir ekilde yapt ve herkes ileri srlen bu tahmini olmyacak bir ey olarak k cmsedii halde, gene de olduka nemli saydn anlad. KARAMAZOV KARDELER 381 VIII SMERDYAKOV ZERNE ETD ppolit Kiriliovi: Bir kez byle bir phe nasl akla gelebilirdi? diye bir soruyla sze balad. Smerdyakov tarafndan cinayetin ilenmi olduunu, nce sann kendisi tevkifi srasnda bararak ileri srmtr. Byleyken, bararak syledii bu ilk szden u ana kadar, yapt bu sulamay destekleyebilecek bir tek olay, hatta olay brakalm, insann olay olarak kabul edebilecei en kk akla uygun bir ey gsterememitir. Ondan sonra, bu sulamay yalnz kii tekrarlamtr: Sann iki kardei ile Bayan Svetlova. Ama sann kardelerinden by phesini ancak bugn, hasta bir halde, tam anlamyla zihninin buland, beyin hummas geirdii bir srada aklad. Oysa, daha nce tm bu iki ay iinde, (ki bu bizce kesin olarak bilinmektedir) aabeyinin sulu olduu kansn paylayor, hatta bu dnceye kar gelmeyi aklndan bile geirmiyordu. Ama bu konuyu etrafl olarak daha sonra tekrar inceleriz. Sonra, sann kardelerinden k, kendiliinden, Smerdyakov'un sululuunu gsteren en kk bir delili bile bulunmadn, bu dnceye ancak sann kendi szlerine bakarak ve yzndeki ifadeden tr varm olduunu bildirdi. Evet bu muazzam delil, biraz nce iki kez kardei tarafndan ileri srlmt. Bayan Svetlova ise, belki daha da mthi bir ey sylemiti: Sank size ne sylerse ona inann, kendisi yalan syliyecek adam deildir. te, sann akbeti ile ar derecede ilgili olan bu kiinin Smerdyakov'un su-toluu konusunda ileri srebildikleri, elle tutulur tm deliller bundan ibaret. Bu arada Smerdyakov'un sululuu azdan dolat, tutundu ve belki de hl tutuluyor. Buna inami? Byle bir ey akla gelebilir mi? Szn burasnda ppolit Kirillovi, hayatna hastalk yznden krize tutulduu bir srada, zihni durumu bozulmu,, cinnete uram bir durumda son veren Smerdyakov'un ka-rakterini birka szle anlatmay gerekli buldu. Smerdyakov'u bakmndan fazla gelimemi, belirsiz bir tahsil krnts , aklnn almyaca felsefelerle zihni karm ve pra-382 KARAMAZOV KARDELER tik olarak efendisinin, hatta belki babas Fiyodor Pavlovi'ir. yaad dizginsiz, snr tanmaz hayatndan, teorik olarak da efendisinin byk olu ile yapm olduu eitli garip felsefe tartmalarndan edindii ada grev ve sorumluluk teorilerinden rkm bir insan olarak tantt; van Fiyodorovi'in de onunla seve seve sohbet ettiini, bunu herhalde can skntsndan ya da daha iyi bir elence bulamad iin, onunla alay etmek ihtiyacndan yaptn belirtti. Efendisinin evinde geirdii son gnlerdeki moral durumunu bana kendisi anlatt, diye aklad. Ama bakalar da ayn eyi tanklk ederken sylediler. Sann kendisi, karde: hatta ua Grigoriy bile, yani onu olduka yakndan tanyan herkes ayn eyi sylemitir. Bundan baka, sara hastalndan bitkin bir halde olan Smerdyakov, tavuk gibi rkekti. Sann kendisi daha henz byle bir aklamann kendi karna uygun olmadn idrak etmedii bir srada, bize benim ayaklarma kapanm, ayaklarm pmtr ve bu saral bir tavuktan baka bir ey deil diyerek onu, kendisine zg bir dille tanmlamtr. yleyken, sank ite byle bir adam kendisine bir srda olarak semi, (ki bunu bize kendisi aklamtr) ve onu o kadar korkutmutur ki, sonunda br ona bir casus, bir haberci olarak hizmet etmeye raz olmutur. te evde gzclk eden bir kii olmas sonucudur ki, efendisine ihanet etmekte, sana iinde para bulunan bir paketin varlndan ve efendisinin evine girebilmek ii" ne gibi iaretler vermesi gerektiinden sz amtr. Hem bunu haber vermemesine imkn yoktu ki. Sonradan, kendisim korkutarak eziyet etmi olan adam, artk tevkif edildii ve onu cezalandrmak iin yanma gelebilecek durumda olmad halde, karmzda tiril tiril titriyerek, beni ldrrlerdi efendim, bunu apak gryorum, beni ldrrlerdi efendim di' yordu. Benden her an phe ediyorlard efendim, tek fke lerini yattrmak iin, kendiliimden hemen her srr ken lerine haber vermekte acele ediyordum efendim, ki bylece karlarnda sulu olmadm grebilsinler ve beni sa brak snlar. te Smerdyakov'un syledii szler bunlardr. Bunlar yere yazm ve aklmda tutmuumdur. diz Bazen bana yle bir barr ki, hemen karlarnda st yere atardm kendimi, diyordu. ' KARAMAZOV KARDELER 383 Yaratltan ok namuslu bir gen olan ve yitirdii paray Kendisine geri verdii vakit, bu davran ile ve drstl sayesinde efendisinin gvenini kazanm olan zavall Smerdyakov, yle sanyorum ki, velinimeti sayd ve sevdii efendisine ihanet ettiinden tr mthi vicdan azab ekiyordu. En byk psikologlara gre, saraya tutulup hastalklar iddetli olanlar, daima hi durmadan tabi hastalklarndan ileri gelen bir srarla; kendi kendilerini sularlar. Kendi sululuklarndan tr znt ekerler, birilerine, bir eylerden tr vicdan azab duyarak kendilerine eziyet ederler ou zaman ortada hibir ey yokken olup bitenleri abartrlar, hatta ilemedikleri sulan, cinayetleri ilediklerini uydururlar. te, byle bir adam, korkudan ya da korkutulmaktan tr kabahatli, hatta sulu olabilir. Bundan baka, gznn nnde hazrlanan ortamda, kt bir eyin meydana gelebileceini iddetle hissediyordu. Fiyodor Pavlovi'in ortanca olu van Fiyodorovi, felketten biraz nce Moskova'ya gidecei srada, Smerdyakov

kalmas iin yalvarmt. yleyken korkak bir adam olduu iin tm phelerini apak ve kesin bir ekilde ona aklamak cesaretini kendinde bulamamt. Yalnz imalarla yetinmiti. Ama karsndaki imalarn anlamad. Bu arada unu belirtmeli ki, Smerdyakov van Fiyodorovi'i bir koruyucu, bir garanti olarak gryordu; sanki o evdeyken hi bir felket olmazd. Dimitriy Karamazov'un sarho az ile yazd mektupta kulland szleri hatrlaynz: htiyar ldreceim, yeter ki van gitsin demek ki, van Fi-yodorovi'in orada bulunmas herkese evde sakinliin, dzenin bir garantisi olarak grnyordu. te byle saylan bir adam. ekilip gidiyor. Smerdyakov ise gen efendisi gittikten hemen bir saat sonra sara krizine tutuluyor. Bunun artk anlalm-yacak bir yn yoktur. Burada unu hatrlatmak gerekir ki, ektii korkulardan ve bir bakma umutsuzluktan bitkin bir gelen Smerdyakov, zellikle son gnlerde sara krizinin hissediyordu; zaten daha nceden bu kriz ken-moral gerginlik ve sarsnt anlarnda geliyordu. Tabii bu krizlerin gnn, saatini, nceden sylemeye imkn yok-tur Ama her saral krize tutulabilecek bir durumda olduunu nceden hissedebilir. Tpk yle sylyor. te van Fiyodoro-5 gider gitmez, Smerdyakov bu benzetme ho grlrse, ken-sini yetim ve koruyucusuz kalm hissederek, grevi ge-384 KARAMAZOV KARDELER rektirdii iin bodruma gidiyor, merdivenden aa iniyor inerken de kriz gelir mi, gelmez mi? Ya gelirse o zaman ne yaparm? diye dnyor. te bu duygulardan, bu sorularn kendisinde yaratt kukulardan tr, birden boaznda sara krizi balamadan nce daima hissettii spazm duyuyor. Birden ve taa yukardan yuvarlana yuvarlana, kendinden gemi bir halde bodrumun dibine dyor. imdi aslnda ok tabi bir raslant olan bu olaydan tr, kurnazlk gstererek, sanki Smerdyakov mahsus hasta numaras yapm gibi bir phe ileri sryor, durumunun yle gsterdiini sylyorlar! yi ama, bunu mahsus yaptysa o zaman yle bir soru akla geliyor: Niin yapt? Hangi hesapla, hangi amala yapt? Artk tptan sz etmiyorum: Diyelim ki, bilim yanlyor, doktorlar da gerei yapmacktan ayrmasn bilemediler. yle olsun, diyelim ki yle oldu. imdi benim soruma karlk verebilir misiniz? Byle bir yapmaca bavurmasnn nedeni neydi? Cinayeti tasarladktan sonra, byle bir krize tutularak herkesin dikkatini daha nceden, mmkn olduu kadar abuk, evlerinde olup bitenlerin zerine ekmek iin olmasn? Sayn jri yeleri cinayet gecesi Fiyodor Pavlovi'in evinde eskiden olduu gibi be kii vard: Birincisi Fiyodor Pavlovi'ti. Ama Fiyodor Pavlovi kendisini ldrmedi, bu belli bir ey. kincisi ua Grigoriy'di. Onu da az kalsn ldryorlard. ncs Grigoriy'in kars Maria gnatyevna. Artk efendisinin katili olarak bu kadn gstermek ayp bir ey olur. Geriye iki kii kalyor: Sank ile Smerdyakov! Mademki, sank cinayeti kendisinin ilemediini kesin olarak sylyor, o halde katil Smerdyakov olmal. Baka biri gsterilemez. Baka bir katil arayp bulmaa imkn yoktur! te dn intihar eden zavall geri zeklya kurnazca, bylesine byk bir iftirada bulunmak dncesi, buradan douyor! Asl neden, sadece katil olarak ileriye srlecek baka birini bulmak im-knnn bulunmamasdr! Bir bakas zerinde, altnc bir kii zerinde en kk.de olsa, herhangi bir phe glgesi dm olsa, u kandaym ki, sann kendisi bile o zaman Smerdyakov'a iftira etmekten utanr, bu altnc ahs ileri srerdi. nk bu cinayetle Smerdyakov'u sulamak tam a lamyla sama bir eydir! Baylar, psikolojiyi, tbb, hatta mant bile bir yana KARAMAZOV KARDELER 385 rakalm, yalnz olaylar, sadece olaylar ele alalm. Bakalm bu olaylar bize neler sylyorlar. Diyelim ki, cinayeti Smerdyakov iledi. yi ama bu ii nasl yapt? Tek bana m, yoksa sankla i birlii yaparak m? nce birinci tahmini inceliye-lim. Yani Smerdyakov'un cinayeti tek bana islediini kabul edelim. Tabi eer ldrdyse, bunu bir nedenle, herhangi bir kar olduu iin yapmtr. Bu adamda cinayeti ilemek iin sankta olduu gibi, kskanlk, nefret ve buna benzer birok nedenler olmadna gre, tabi ki bu ii yalnz para iin, efendisinin bir pakete doldurduu o bin rubleyi almak iin ileyecekti. Ama ite cinayeti tasarladktan sonra, gelip bir baka kiiye, stelik bu isle son derece ilgili olan birine, yani sana, para konusunda bildii ne varsa hepsini ve iaretleri nceden aklyor. Paketin nerde bulunduunu, zerine ne yazldn, nasl bir kda sarlm olduunu ve en nemlisi, efendisinin evine girebilmek iin hangi iaretlere bavurmak gerektiini sylyor. Peki bunlar dorudan doruya kendini ele vermek iin mi yapyor? Yoksa karsnda tek bana ieriye girip paketi almak isteine kaplacak bir rakip karmak iin mi? Evet, biliyorum diyecekler ki, bunu korkusundan haber verdi. Ama bu nasl olur? Byle korkusuzca vahice bir cinayeti gzn krpmadan tasarlayabildi, sonradan da onu iliyebiieeek karakterde olan bir insan, dnyada yalnz kendisinin bildii, kimseye aklamad takdirde dnyada hi kimsenin aklna bile gelmiyecek bylesine nemli eyleri bakasna aklyor, bu olamaz! Ne kadar korkak olursa olsun, madem ki byle bir ii tasarlamtr, artk ne pahasna olursa olsun bunu hi kimseye sylememesi gerekirdi. zellikle paketten ve iaretlerden hi sz amazd. nk yle bir ey yapmakla kendisini ele vermi olurdu. Eer muhakkak bir eyler bildirisi isteniyorsa, mahsus bir ey uydurur, ya da bir yalan sy-ler, ama bu konuda susard! Aksine tekrar ediyorum ki: eer bu paralardan sz etmeyip cinayeti ilemi, sonra da bu pahlar aln olsayd, hi kimse, onu hi deilse hrszlk et-mek amac ile cinayet ilemi olmakla sulayamazd. nk bu Paralan ondan baka hi kimse grmemiti! Bu paralarn evde bulunduunu hi kimse bilmiyordu! Onu cinayetle su-layacak olsalar bile, muhakkak bu cinayeti herhangi bir baka nedenden tr ilediini dnrlerdi. Ama daha nce-386 KARAMAZOV KARDELER den byle bir eyi yapacak nedenleri fark etmedikleri iin aksine herkes efendisi tarafndan sevildiini, efendisinin ona kar gven beslediini, bu bakmdan gzde olduunu bildii iin, tabi phe edilecekler arasnda en son ona sra gelirdi. Ondan nce cinayeti ilemek iin nedenleri olan, hatta byle nedenleri olduunu saklamadan, bara bara herkese ak-lyan birinden, szn ksas ldrlenin olundan. Dimitriy Fiyodorovi'ten phe ederlerdi. Smerdyakov cinayeti ilemi efendisini soymu, yleyken ldrlenin olu sulandrlm olurdu. Byle bir ey katil olan Smerdyakov'un karna bir ey olacakt, deil mi? yi ama, ite Smerdyakov cinayeti tasarladktan sonra, gidip efendisinin bu oluna Dimitriy'e, para paketini ve iaretleri bildiriyor. Ne kadar mantkl, ne kadar akla uygun bir ey deil mi?

Diyelim ki, Smerdyakov'un tasarlad cinayetin gn gelip atyor, kendisi de numara yaparak, gya sara krizi geiriyormu gibi kendini baaa aaya atyor. Bunu neden yapyor? Tabi nce unun iin: Kendisini tedavi etmeyi aklna koyan Grigoriy, eve bekilik edecek bir kimse kalmadn grnce, tedavisini erteliyecek ve oturup bekilik etmeye balyacakt. kincisi, muhakkak ki efendisi artk hi kimsenin kendisine bekilik etmediini grnce ve olunun gelmesinden ok korktuu iin, (ki bu korkusunu hi bir vakit gizlememitir) daha da gvensiz, daha da ihtiyatl davranacakt. Sonunda da tabii kendisini, Smerdyakov'u geirdii Bizden bitkin bir halde, hemen mutfaktan, mtemiltn taa br ucuna, Grigoriy'in odasna, karsyla ikisinin yattklar odaya, blme ile ayrlm yerin br tarafna, kendi yataklarnn u adm berisine tayacaklard. Zaten sara krizine tutulur tutulmaz efendisinin emri ve yufka yrekli Marfa gnatyevna'nn istei zerine daima yle yaplrd. Oysa mutfakta, herkesten ayryd, odasnn ayr bir kaps vard, serbeste girip kab-liyordu. te orada, perde ile ayrlm blmede, herhalde basta numaras yapmak iin inlemeye balyacak, daha dorusu iniltisi ile tm gece onlan uyank tutacak (ki Grigoriy kars ifade verirken yle olduunu aklamlardr) ve bu bunlar, evet btn bunlar birden yatt yerden kalkarak gidip efendisini ldrmek daha rahat olsun diye yapacakt Evet, belki diyeceklerdir ki, Smerdyakov mahsus has numaras yapmtr; hasta olduunu sanarak kendisinden l KARAMAZOV KARDELER 387 he etmesinler diye. Sana ise paralar ve iaretleri, aslnda br hevese kaplsn ve kendisi gelip cinayeti ilesin diye haber vermitir. br gelip cinayeti iledikten, paralar alp gittikten ve bu arada belki de grlt, patrd ederek tanklar uyandrdktan sonra, buraya dikkat ediyor musunuz. Smerdyakov da kalkacak, gidecek... evet, gidip ne yapacakt? yoksa efendisini ikinci bir kez ldrecek ve zaten gtrlm olan paralan ikinci bir kez alp gtrecekti. Baylar, siz benimle alay m ediyorsunuz? Byle sama tahminleri yrtmekten bile utan duyuyorum. yleyken sank, ite tam bu sylediim eyleri ileri sryor: Ben evden kp Grigoriy'i yere devirmi etraf grltye vermitim. Smerdyakov ondan sonra kalkm, gidip cinayeti ilemi, paralan da bu arada alm diyor. Artk Smerdyakov'un sanki bunlar nceden gryormu gibi. yani efendisinin sinirleri bozuk, ileden km olunun sadece pencereden sayg ile bakmakla yetineceini ve iaretleri bildii halde ortadan ekilip, av olduu gibi Smerdyakov'un eline brakacan nasl tahmin edebileceinden sz amyorum! Soruyu cidd olarak soruyorum: Smerdyakov cinayeti ne zaman ilemitir? Bana zamanm gsterin! nk zamann gstermeden onu sulayamayz! Diyelim ki geirdii ey, gerekten bir sara krizidir. Hasta birden kendine gelmi bir lk iitmi, dar kmt. Peki, sonra ne oldu? Etrafna bakp kendi kendine: Dur, gidip fendimi ldreyim mi? dedi. Peki, orada olup bitenleri, meydana gelen olaylar nereden bilebilirdi? Kendisi baygn Atyordu deil mi ya? Her neyse, bunu burada keselim, hailin de bir snr vardr, baylar. Baz ince zekl kiiler, peki ya ikisi anlatlarsa, ya ci-nayeri ikisi birlikte ilemiler, paralar da aralarnda blmlerse, o zaman ne olacak? diyebilirler. Evet, bu gerekten nemli bir phedir. Bu pheyi dorulayacak ok nemli deUer de ileri srebiliriz: Biri cinayeti iliyor, tm abalar i zerine alyor, br, su orta ise gya sara krizine mu gibi yan gelip yatyor: tek daha nceden herkeste phe, efendisinde bir kuku, Grigoriy'de de bir endie diye! Marak edilecek bir eydir, iki su orta byle bir pln hangi nedenlere dayanarak akllarna koy-Belki de Smerdyakov bu ite hi de dorudan alm bir su orta deildi. Belki su ortakl bir388 KARAMAZOV KARDELER pasifti, belki ac ektii iin buna karmt diyeceklerdir Belki de zaten korkutulmu olan Smerdyakov, sadece cina yete kar koymamaya raz olmutu ve kendisini efendisinin ldrlmesine gz yumduu iin sulayacaklarn nceden sezdii halde, barmam, kar koymamt; belki daha nceden Dimitriy Karamazov'dan tm bu sre iinde, gya sara krizine tutulmu gibi yatmak iin izin koparmt. Belki; Sen istediin gibi cinayeti ile, ben bu ite yokum demiti. yi ama, sara krizi, ne olursa olsun gene de evde grlt patrd koparacakt. Dimitriy Karamazov'un bunu tahmin ederek byle bir anlamaya girmesine imkn yoktu! Ama buna da raz olaym. Diyelim ki Dimitriy buna raz oldu. yle de olsa, o zaman katilin de, tm bu ii planlyann da Dimitriy Karamazov olduu, Smerdyakov'un ise sadece pasif bir su orta, hatta su orta bile deil, sadece korkudan, elinde olmyarak, bu ise gz yuman biri olduu anlalacakt. Mahkeme bu fark muhakkak ortaya koyacakt! Oysa ne gryoruz San tevkif ettikleri anda, kendisi hemen tm suu Smeryakov'un-yakov'un zerine yklyor. Hatta yalnz onu, bir tek onu suluyor! Kendisi ile su orta olduunu bile sylemiyor. Tek bana onu suluyor: Bu ii tek bana yapt, cinayeti o iledi ve paralar da o ald, bu i onun isi! dedi. Bunlar ne biim su orta ki, hemen birbirlerini ele veriyorlar. Byle ey hibir zaman olamaz. Hem u noktaya dikkat edin baylar! Karamazov ne kadar byk bir tehlikeyi gze alyor: Asl katil kendisidir. Cinayeti yalnz bu ie zorla gz yuman ve tm o sre boyunca blmenin br tarafnda yatm olan adam ilememitir. Katil deildir. yleyken Dimitriy, hepsini o yatm olann zerine yklemektedir. Byle olunca, yatakta olan fkelenebilir ve belki sadece kendisini korumak amacyla hemen asl gerei aklyabilirdi: kimiz de bu ii birlikte yaptk. Yalnz asl ldren ben deilim. Ben sadece korkudan cinayete gz yumdum, ilenmesine ses karmadm diyebilir di. Tabi Smerdyakov mahkemenin sululuk derecesini men ortaya koyacan, kendisine ceza verilse bile, bu ce zann herhalde tm suu onun zerine yklemek is asl katile verecekleri cezadan ok daha hafif olacan min edebilirdi. te, o zaman artk kendiliinden akla bulunurdu. onu Oysa hi de yle bir ey grmedik. Katil KARAMAZOV KARDELER 389 sulad ve tm bu sre iinde katil olarak yalnz onu gsterdii halde, Smerdyakov su ortakl konusunda en kk bir imada bile bulunmad. Yalnz bu kadar da deil; Smerdyakov iinde para bulunan paketle iaretleri sana, kendisinin bildirmi olduunu sorgu yarglna sylediine gre, bunu yapmam olsayd, sank hibir zaman bir ey renemiyecekti. Eer gerekten su orta, ya da sulu olsayd, btn bunlar yani biraz nce sylediklerimizin hepsini sana

aklam olduunu bu kadar rahat acklyabilir miydi? Aksine ii saklamaa ve olaylar muhakkak olduundan baka trl gstermee, onlar kltmeye alrd. Ama Smerdyakov olaylar olduundan baka trl ya da olduklarndan daha kk gstermeye almad. Ancak kendisini bir su orta olarak sulayacaklarndan korkmayan, susuz bir insan yle davranabilir. te bu adam tutulmu olduu sara hastalnn yaratt melankoliden meydana gelen tm bu felketten tr, dn kendisini asmtr. Bunu yapmadan nce de, kendine zg bir tavrla yazd bir kt brakmtr. Bu ktta: Hayatma kendi elimle, seve seve ve hi kimseyi sulamamak iin son veriyorum diyordu. Ne olurdu bu ktta katil Karamazov deil, benim! diye ekleseydi. Ama byle bir ey eklemedi: birini yapmaya vicdan yetti de. brne yetmedi mi? Peki sonra ne oldu? Biraz nce buraya mahkemeye para getirdiler, bin ruble getirdiler! Bu paralar ite o pakette su delili olarak masann zerinde bulunan pakette olan paralard. Bunlar dn akam Smerdyakov bana verdi denildi. Zaten demin burada meydana gelen zc tabloyu kendiniz de hatrlyorsunuz, sayn jri yeleri. Bu yzden tekrar ayrntlara girmiyeceim, yalnz izin verirseniz, iki dnce leri sreceim. Aralarnda en nemsizlerini. nemsiz olduktun sylyorum, nk herkesin aklna gelmiyecek ve unutacak eylerdir. Bir kez gene unu syleyeyim: diyelim ki Smerdyakov bu paralar dn akam vicdan azab ektii iin verdi sonra da kendi kendini ast. (yle diyorum nk vicazab ekmeseydi bu paralar vermezdi). Byle olunca da, ancak dn akam ilk kez olarak, van Karamazov'un aklad gibi, cinayetini aklad. Baka trl olsayd, Karamazov imdiye dek susabilir miydi? Demek ki Smer erdyakov suunu da aklad. O halde tekrar ediyorum, l-390 KARAMAZOV KARDELER meden nce yazd ktta hi bir suu olmayan sank icin ertesi gn korkun bir mahkemenin baslyacan bile bile neden gerei olduu gibi aklamad? Yalnz para bir deli! saylmaz ki! rnein ben ve bu salonda bulunan iki kis; daha bir raslant olarak daha bir hafta nce bir ey rendik. O da udur: van Fiyodorovic Karamazov, bozdurmak iin il bakentine yz'de be faizli beer binlik iki banknot gndermi. Demek ki on bin oluyor. Bunu yalnz unun iin sylemek istiyorum: Para belirli bir tarihte herkesin elinde bulunabilir. bin ruble getirerek bunlarn falanca ekmeceden ya da falanca paketten alnm olduunu kesin olarak ispat etmee imkn yoktur. Son olarak da unu syliyebilirim: van Karamazov dn akam gerek katilden bu kadar nemli bir haber alyor da sakin sakin duruyor. Peki, bunu neden hemen bildirmemitir? Neden hereyi ertesi sabaha kadar ertelemistir? yle sanyorum ki, nedenini tahmin edebilirim. Bir haftadr salk durumu sarslmtr. Doktoruna ve yaknlarna hayaller grdn, sokaklarda artk lm olan insanlara rastladn kendi az ile aklayan gen adam, beyin hummasna tutulmadan bir gn nce, (ki hastalk kendisini ancak bugn yere vurmutur) Smerdyakov'un lmn iitince birden zihninde yle bir tasarlama yapyor: Adam ld, suu onun zerine atabilirim. Bylece aabeyimi kurtarrm. Elimde nasl olsa para var, bir deste alp bunu bana Smerdyakov'un lmeden nce vermi olduunu sylerim. Diyeceksiniz ki, l de olsa, kardeini kurtarmak iin de olsa iftira etmek drst olmayan bir davrantr, yle mi. Peki ama, kendisi bilinsiz olarak yalan sylemise, hereyn yle olduunu sanmsa, uan beklenmedik lm haberini alnca tm olarak zihni bulanmsa? Dnk sahneyi ve bu adamn nasl bir durumda bulunduunu kendiniz de grd nz. Ayakta duruyor ve konuuyordu ama, akl nerdeydi. Beyin hummasna tutulmu olan gen adamn deminki ifa desinden sonra, elimize bir belge, sann cinayetten iki gn nce Bayan Verhovtzeva'ya yazd ve iinde cinayetin ayrn tl olarak nceden tasarlanm program bulunan mektubu geti. O halde daha ne pln, daha hangi tanklar aryoruz Herey tam bu plna gre ve baka birinin eliyle degil pln hazrlyann eliyle meydana getirilmitir. Evet, s KARAMAZOV KARDELER 391 jri yeleri herey yazlm olduu gibi olmutur! Evet, babamzn penceresinden rkek rkek ve sayg ile koarak uzaklam deiliz! Kald ki kesin olarak sevgilimizin orada olduunu biliyorduk. Evet, byle bir eyi dnmek bile sama ve geree aykr olur. Katil ieri girmi ve iini bitirmiti. Herhalde kinden, fkeden tm varl tutumu olarak, nefret ettii rakibine bakar bakmaz ilemitir cinayeti. Ama onu ldrdkten sonra (ki bunu belki de bakr havanelini tutan elini bir savuruta yapmtr) etraf iyice aratrp da kadnn orada bulunmad kansna yarnca, gene de elini yastn altndan sokup parann bulunduu zarf, burada masann zerindeki su delili olan eyalar arasnda bulunan sarf almay unutmuyor. Bunu bence ok karakteristik olan bir noktay gzden karmamanz iin sylyorum. Eer tecrbeli bir katil olmu olsayd, cinayeti sadece hrszlk iin ilemi olsayd, zarfn kdn yerde, sonradan onu cesedin yannda bulduklar yerde brakr myd? Diyelim ki, bunu yapan Smerdyakov'du ve cinayeti hrszlk amac ile yapmt. yle bir ey olsayd, tm paketi olduu gibi gtrr, onu kurbannn cesedi banda amak zahmetine katlanmazd! nk nasl olsa, paketin iinde Para bulunduunu kesin olarak biliyordu. Paralar o pakete gznn nnde konmu ve zarf gznn nnde kapatlmt. Paketi olduu gibi gtrseydi, o zaman tabii hrszln da yaplp yaplmad belli olmayacakt, yle deil mi? imdi size soruyorum sayn jri yeleri Smerdyakov bu ekilde mi davranrd? Zarf yerde mi brakrd? Hayr, ancak kendini kay-bettmi, artk zihni iyi ilemeyen bir katil, hrsz olmayan, mrnde o gne dek hi bir ey almam o anda da yatan finden paralar bir hrsz gibi kapmam, sadece kendisinden alnm olan paralar tekrar geri alyormu gibi alan bir katil, (ki Dimitriy Karamazov'un bu bin ruble konusunda Manyakla varan dnceleri yleydi) bu ekilde davranabilirdi! Zaten yle yapyor. Daha nce hi grmedii paketi kap-paktktan sonra iinde paralarn bulunup bulunmadn kendi szyle grmek iin, zarfn yrtyor, paralar cebine koyarak arkasnda yerde yrtlm bir kt eklinde, kendisine kar bir delil braktn aklna bile getirmeden oradan ko-uzaklayor. Btn bunlar, katil Smerdyakov deil de,392 KARAMAZOV KARDELER Karamazov olduu iin oluyor! Dimitriy Karamazov deli) braktn dnemezdi, aklna bile getiremezdi. Kerden atlna gelebilirdi ki: Oradan koarak kayor. Arkasndan kendisine yetien uan ln iitiyor. Uak onu yakalyor, durduruyor ve zerine inen bakr havanelinin vuruu ile yere dyor. Sank ona acyarak duvardan yanna atlyor.

Dnn bir kez! Gya ona acm, ona zlm de onun iin herhangi bir ekilde yardm edebilir miyim, diye renmek amacyla aaya atlam! Bizi buna inandrmak istiyor. Ama o an, byle bir acma gsterisinde bulunabilecei bir an mdr? Hayr sank yapt ktln tek tan acaba sa m, diye renmek iin aaya atlamtr. Baka ekilde bir duyguya kaplmas, bir baka nedenle aaya atlamas normal olamazd! u noktaya da dikkat ediniz: Kendisi Grigoriy'in banda urayor, mendili ile ban siliyor ve ld kansna vararak, kendisini yitirmi gibi st ba kan iinde gene oraya, sevgilisinin evine kouyor. Peki, kan iinde olduunu ve kendisini hemen yakalyacaklarm hi dnmedi mi? Oysa sank stnn bann kan iinde olduuna hi dikkat etmediine bizi inandrmak istiyor. Ama byle bir eyi kabul etmek mmkndr. yle olabilir. Zaten bu gibi anlarda katiller her zaman byle aknlk geirirler. Bir taraftan eytanca bir plnlanma vardr, br yanda ise akl doru drst almaz. Ama unu unutmamal ki, o srada kendisi kadnn nerde olduunu dnyordu. Bir an nce nerede olduunu renmeliydi! te kadnn evine koa koa geliyor, orada beklenmedik ve kendisi iin mthi nemi olan bir haberle karlyor: Kadn: Eski sevgilisi ve asl hak sahibi ile Mokroye'ye gitmiti! KARAMAZOV KARDELER 393 IX TAM BR PSKOLOJ NCELEMES DRT NAL GDEN TROYKA (Savc'nn konumasnn sonu) ppolit Kirillovi, sinir gerginliinden ileri gelen heyecana kendini bsbtn kaptrmamak iin, mahsus kesin snrlarla evrelenmi konuma eklini ok seven titiz konumaclarn yapt gibi, olaylarn belirtilmesinde tarih bakmndan bir sra izleyerek, szn burasna geldii vakit, zellikle eski gz ars ve asl hak sahibi olan kiiden etraflca sz etti. Bu konuda da kendine gre ilgi ekici dnceler ileri srd. Sevgilisini lgn gibi herkesten kskanan Karamazov, eski gz ars ve asl hak sahibinin karsnda, birden boyun eiyor ve ortadan ekiliveriyor. Beklenmedik bir rakibin kiilii eklinde karsna kan bu yeni tehlikeye eskiden hemen hemen hi nem vermedii dnlrse byle davranmas daha da gariptir. Tabii eskiden bu tehlikenin daha ok uzak olduunu dnyordu. Oysa kendisi her za-man yalnz yaad ana nem verirdi. Herhalde rakibinin ortaya kmasn olmayacak bir ey sayyordu. Kadn belki bu yeni rakibini o ana kadar kendisinden saklamtr. Daha nce de onu aldatmtr. yleyken gen adam, o ac eken yrei ile yeni gelmi olan bu rakibin, belki de sevgilisi iin bir hayal ya da gereklemesi imknsz bir ey olmayp, hayatnn tek byk ak olduunu anlam, anlaynca da hemen boyun emitir! Sayn jri yeleri, bizce sann ruhunda byle bir duy-Surun uyanmas imknszdr! Ama onun bu zelliinden etmeden geemeyeceim. Sann iinde birden dayanl-bir gerek sevgisi, kadna kar bir sayg uyanyor. Hem de ne zaman? Kendisi onun yznden hrszlk ettii ve el-lerini babasnn kanna bulad bir srada! Geri dkt ka-nn intikam kendisinden daha o anda alnmt! nk kendi varln ve hayatn bir anda mahveden adam, elinde ol-394 KARAMAZOV KARDELER mayarak ne duruma dtn hemen hissetmitir. Kendi kendine daha o anda: imdi artk onun gznde, canndan ok sevdiim o varln gznde o eski gz ars ve asl hak sahibbne kyasla ben neyim ki? O vaktiyle mahvettii kadnn yanna pimanlk iinde dnmtr, yepyeni bir akla, drst tekliflerle ve artk mutlu yepyeni bir hayat kurma vaadiyle gelmitir. Oysa benini gibi mutsuz bir adam, imdi artk o kadna ne verebilir? Ne teklif edebilir? diye sormutur. Karamazov btn bunlar anlam, iledii cinayetin kendisi iin btn yollar tkadn, artk cezaya arptrlacak olan bir suludan baka bir ey olmadn, yeni bir hayat yayacak bir insan olmadn kavramtr! Bu dnce onu mahvetmi, onu bitirmitir. te o zaman lgnca, Karamazov'un karakterinde olan bir insann aklna, kar yol olarak bundan baka bir ey gelemezdi! Bu tek are intihard! Bunun zerine rehin brakt tabancalar geri almak iin memur Perhotin'e kouyor. Yolda koarken de biraz nce uurlarnda ellerini kana bulad tm paralar cebinden karyor. Evet, bu paralar imdi ona hereyden daha gereklidir: Karamazov lmek zeredir! Karamazov tabanca ile intihar edecektir. Bunu da herkes hatrlyacaktr. Bouna air deiliz ya! Bouna yaantmz her iki ucundan yaklm bir mum gibi eritmedik ya! yle dnyoruz: Onun yanna, oraya gideceim. Orada yle bir ziyafet vereceim ki, daha kimse bylesini grmemitir. Sonradan bunu hatrlasnlar ve uzun sre anlatsnlar diye. lgn barlar, ingenelerin cokun arklar ve oyunlar arasnda, erefe bir kadeh kaldrp taparcasna sevdiim kadnn, yeni kavutuu mutluluu kutlayacam. Sonra da ayaklarnn dibinde bama bir kurun skp hayatma son vereceim! Belki bir gn Mitya Karamazov'u hatrlayacak, Mitya'nn onu ne kadar sevdiini anlayacak, Mitya'ya acyacaktr! Bu dncelerde lgn bir romantiklik ve Karamazov -lara zg bir cokunlukla, ar bir duygululuk seziliyor-Ama ruhunda bundan baka bir ey de vard sayn jri yeleri! Ac iinde kvranan zihnine rahat vermeyen, ona l derecesinde ikence eden bir ey. Bu vicdandr sayn juri yeleri! Kendi vicdannn yargs ve bu yargnn korkunilesidir. Ama tabanca hereye son verecekti! Tabanca KARAMAZOV KARDELER 395 kar yoldu! Ondan baka . bir are kalmamt. lmden sonra olacaklara gelince... Artk o anda Karamazov br Dnya'da olacaklar dnd m, bilmiyorum. Hem zaten bir Karamazov, bir Hamlet gibi orada ne olacan dnebilir mi? Hayr sayn jri yeleri. Onlarn Hamlet'leri var, biz ise daha sadece Karamazov'lardayz! SZn burasnda, ppolit Kirillovi Mitya'nn yola nasl hazrlandn belirten geni bir tablo izdi. Perhotin'in evinde ve dkknnda arabaclarla olan sahneyi anlatt. Tanklarn da dorulad bir sr sz, bir sr parlak cmle ve eit eit hareketlerle izdii tablo, dinleyicilerin zerinde kandrc bir etki yapt. En ok da olaylarn ayn anda rastlamas ve birbirini tamamlamas etkili oldu. lgn gibi, kendini oradan oraya atan ve artk kendini korumayan adamn sululuu apak ortaya kyordu. ppolit Kirillovi an-latmaya devam ederek: Artk kendisini korumay gerekli bulmuyordu, diyordu. ki kez, az kalsn tam bir aklamada bulunacakt. Neredeyse imalarda bulunuyordu. Yalnz szlerini tamamlamyordu. (Sznn burasnda tanklarn ifadeleri belirtildi) Yolda arabacya bile: Biliyor musun ki, u anda bir katil gtryorsun! diye barmt.

Tabi hereyi syleyemezdi: nce Mokroye kyne gitmesi ve airane davranlarna orada son vermesi gerekiyordu. yi ama, bu mutsuz adam orada ne bekliyordu? Daha Mok-roye'ye vard anda, gryor ki: asl hak sahibi sand adam, belki de hi de yle bir hak sahibi deil! Sonradan yle olmadn da iyice anlyor. Yeni bir mutlulukla kutlamak istedii ve onuruna kadeh kaldrd kadn ise, bunlar kendisinden istemiyor, kabul etmiyordu. Her neyse, olay-lar zaten mahkemenin yapt soruturmadan siz de biliyorsunuz. Karamazov'un rakibine stn kt, artk inkr kabul etmez bir ekilde anlalmt. te, o zaman ruhunda artk bambaka bir durum meydana geliyor. Hem de bu belki imdiye dek bu ruhun geirdii ve belki de geirebilecei en korkun oluumdur! ppolit Kirillovi sesini ykselterek: Kesin olarak unu syleyebiliriz ki, insann ktle sapm bir varlk olduunu kavramas ve iinde sulu bir yrek tamas, dnyada tm mahkemelerin verebilecekleri396 KARAMAZOV KARDELER cezalardan ok daha iddetli bir cezadr! diye bard. Yalnz bu kadar da deil: adalet cihaznn verebilecei ceza, daha dorusu bu dnyada verilebilecek tm cezalar, insann kendi kendine, kendi vicdannn verebilecei cezann yannda hafif bile olur. Hatta adaletin ceza vermesi byle zamanlarda sulunun vicdan iin zorunlu bir eydir. Onu umutsuzluktan kurtaracak bir eydir. yle diyorum, nk kadnn kendisini sevdiini, kendisi uruna eski gz arsndan ve asl hak sahibinden vazgetiini ve onu, Mit-ya'y birlikte yeni bir hayat kurmaya ardn, ona mutluluk vaadinde bulunduunu, hem de bunu yle bir anda yaptn anlad vakit, Karamazov'un dt feci durum, ektii o mthi ac insan hayalini aan bir eydir; dnn, sevgilisi bunu ne zaman yapmtr? Artk Mitya iin here-yin bittii, artk hi bir eyin olmayaca bir srada! Sz gelmiken, sann o zamanki durumunu aklamak iin bizce nemli olan bir eye stn kr deineyim: O kadn, sann gznde ulalmaz, mthi tutku ile istenen, ama eriilmez bir varlkt. yi ama, neden daha o anda tabanca ile intihar etmedi? Neden aklna koyduu niyetten vazgeti, hatta tabancasnn nerede olduunu unuttu? te, bunu yapmaktan onu alkoyan ey, ak yaamak iin hrs derecesine varan tutkusu ve bu tutkusunu orada tatmin etmek umuduydu. Gryoruz ki elencenin insan kendinden geiren havas iinde sevgilisine, onunla birlikte elenen ve kendisine her zamandan daha gzel, daha ekici grnen sevgilisine deta .yapmt. Ondan bir an olsun ayrlmyor, onu hayran hayran seyrediyor, onun karssnda eriyor. Bu yaama hrs, bir an iin olsun tevkif edilmenin korkusunu da, hatta vicdan zntsn de bastrabilirdi! Bir an iin, evet yalnz bir an iin, sann o srada nasl bir ruh hali iinde bulunduunu dnyorum. O anda eyin etkisi altnda, tam anlamyla tutsak haline gelmiti: bunlardan biri sarholuktu! erisi duman iindeydi, patrd grlt, oynayanlarn ayaklarn vurular; ark syleyenlerin tiz sesleri, sonra da o, evet araptan yz kzarm ark syleyen, oynayan, sarho ve kendisine glen kadn! kinci olarak ona cesaret veren bir umut vard; iin meydana kmasna daha epey vakit olduunu sanyordu; hi deilse hemen yaknda bir ey olmayacakt, belki de ertesi gn, ancaK KARAMAZOV KARDELER 397 sabahleyin gelip onu alacaklard. Demek ki birka saati vard. Bu az bir zaman deildir, ok uzun bir zamandr! Birka saat iinde insan birok eyler dnebilir. Bana yle geliyor ki, o srada tpk idama, dar aacna gtrlen bir sulu gibiydi. Daha uzun ok uzun bir yoldan geirilecekti. Hem de adm adm yrnecekti, binlerce insann nnden geirilecekti, sonra keden baka bir sokaa saplacakt. O korkun meydan ite orada, o br sokan sonundayd! Bana yle geliyor ki, byle bir yolculuun banda idama mahkm olan, o utan verici arabann iinde otururken, muhakkak kendisini daha uzun, hatta sonsuz bir hayatn beklediini sanr. te; evler birer birer kayp gidiyor, mahkmu gtren araba ilerliyor... ama yine ziyan yok. daha br sokaa sapan dnemece kadar epey vakit var. Bu yzden mahkm, daha cesaretini yitirmeden, saa sola; gzlerini ona merakla dikmi olan binlerce kaytsz insana bakar. Ona yle gelir ki, kendisi de onlar gibi bir insandr. te artk br sokaa sapan dneme de geliyor. Ama ziyam yok, ziyan yok, daha geilecek uzun bir yol var. Yanlarndan ne kadar ev kayp gese, mahkm hep ayn eyi dnecek, kendi kendine daha oraya kadar epey ev var diyecektir. Sonuna kadar, ta meydana varncaya kadar yle olacaktr. Bana yle geliyor ki, o srada Karamazov'un duygulan da byleydi ite. Daha orada bir ey yapmaya frsat bulamamlardr diye dnmtr. Daha bir eyler aranp bulunabilir. Daha savunmak iin bir plan tasarlamaya, kar koymak iin areler bulmaya vakit var. imdi ise, imdi ise, imdi ise, sevgilim o kadar gzel ki O anda Karamazov'un ruhunda bir bulanklk ve mthi bir korku var. yleyken, paralarn yarsn ayrabiliyor ve onlar bir yere saklyabili-yor! Baka trl babasnn yast altndan ald o bin rublenin yars kadar byk bir parann nereye kaybolduunu aklayabilecek durumda deilim. Kendisi Mokroye'ye ilk kez olarak gelmemitir. Orada daha nce iki gn, iki gece lem yapmt. Bu kocaman ahap evin yerini, tm bodrumlarn koridorlarm biliyordu. Bana yle geliyor ki, bu paralar daha o zaman, o evde, tevkiften biraz nce, herhangi bir arala, bir oyuk iine, bir tahtann altna ya da atnn altnda bir yere konulmutur. Neden mi? Nasl neden? Felket her an gelip atabilirdi. Tabi daha onu nasl kar-398 KARAMAZOV KARDELER layabileceimizi tasarlam deildik. Zaten buna vaktimiz yoktu. Hem bamzn her noktas zonklayp duruyordu. Sonra o kadn gnlmz eliyordu. Paraya gelince; insann hangi durumda olursa olsun paraya ihtiyac vardr. Paral insan, her yerde insandr. Belki de byle bir anda. bylesine bir hesablik size anormal grnyor, yle mi? Ama daha bir ay nce, yine en tehlikeli, en korkun bir anda bin rublenin yarsn ayrp, bir bez parasnn iine koyduunu, sonra da bezi diktiini bize kendisi syledi. Eer tabi bu sz doru deilse (ki bunun byle olduunu imdi ispat edeceiz) demek oluyor ki byle bir dnce Karamazov'a yabanc deildir. Bunu aklndan geirmitir. Yalnz bu kadar da deil, belki de bunu sonradan sorgu yargcn bin be yz rubleyi bir be parasna sarp, diktiini inandrmaya alrken (ki yle bir bez ortada yoktur ve hi bir zaman olmamtr) bir anda aklna geldii gibi sylemi, yani 'uydurmutur. nk paralarn yarsn ayrp, iki saat nce daha gn domadan Mokroye'de bir yere herhangi bir ey olursa onlara ihtiyacm olur- diye saklamt. Tek o paralar zerinde bulunmasn diye. Bunu da birden iinden gelen bir ilhamla yapmtr. Unutmayn ki sayn jri yeleri iinde iki kutup vardr. Karamazov birbirine kart iki kutbu ayn anda ruhunda birletirebilecek bir insandr. O evde paralar aradk, ama bulamadk. Belki hl oradadrlar, ya da belki ertesi gn oradan yok olmulardr ve u anda

sann elinde bulunmaktadrlar. Her ne olursa olsun, san o kadnn yannda., nnde diz kt bir srada tevkif ettiler. Kadn yatann zerinde yatyordu. Kendisi de kollarn ona doru uzatmt. O kadar kendinden gemiti ki, o anda kendisini tevkif etmeye gelenlerin yaklatn bile duymamtr! Hatta nasl bir karlk vereceini bile tasarlayamamtr. Kendisi de. zeks da gafil avlanmtr. te imdi, yarglarn, kaderini tayin edecek insanlarn karsnda bulunuyor. Sayn jri yeleri, bizim meslekte olan insanlarn yaantsnda yle anlar olur ki, bir insann karsnda ve o insann akbeti iin mthi bir korku duyarz-Bu anlar sulunun artk hereyin mahvolduunu grd, ama hl rpnd, hl bizimle savamaya niyetli olduu ve o kapana kstrlm bir hayvann korkusuna benzeyen KARAMAZOV KARDELER 399 Korku iinde olduunu hissettiimiz dakikalardr. Byle anlarda, sulunun iinde kendisini korumak iin ne kadar yaratltan doan igd varsa, hepsi birden ayaa kalkmtr! Sulu kendisini kurtarmak iin rpnrken, size iinizi okumak istiyormu gibi keskin bir bakla, yalvaran, ac eken bir bakla bakar. Her hareketinizi izler, yznz, dncenizi anlamaya alr, hangi ynden kendisine bir darbe indireceinizi aratrr. Sarslan zihninde bir an iinde binlerce plan kurar, ama gene de konumaktan korkar, azndan bir ey karmaktan ekinir! nsan ruhunun bu kk drc rpnlar, bir insann ektii ilelerin zerinden yaplan bu gei, bu hayvanca kendini koruma tutkusu mthi bir eydir ve bazen suluya kar, savcda bile iten gelen bir titreme, bir acma uyandrr! te biz tm bunlara tank olduk. nce armt ve korku iinde dudaklarndan kendisini feci bir ekilde ele veren birka sz dkld: Kan! Bunu hak ettim! ama abucak kendini toparlad. Ne sylemesi gerekirdi, nasl bir karlk vermeliydi? Bunlar daha henz zihninde hazr deildi. Yalnz, pek bir ey ifade etmeyen basit bir inkr vard: Babam ldrmedim, sulu deilim! te, geici olarak meydana getirebildii tek snacak ey, tek siper buydu. Bu siperden sonra belki de bir frsatn bulup bir barikat kurabilirdi. Kendisini ele veren ve bararak syledii o ilk szleri daha bu konuda kardeine soru sormamza frsat vermeden, sadece uak Grigoriy'i ldrm olmaktan tr sulu olduunu belirterek dzeltiyor: Bu kann dklmesinden suluyum. Ama babam kim ldrd, baylar? Kim ldrd? Onu benden baka kim ldrebilirdi? itiyor musunuz? Kendisine bu soruyu sormak iin gel-mi olan bizlere bunu soruyor! Daha ortada bir ey yokken sylenen bu: Eer ben ldrmediysem! szn iitiyor musunuz, yasamaya devam edebilmek iin bavurulan bu kurazl, bu safl, bu Karamazov'lara zg sabrszl g-ryor musunuz? Demek istiyor ki: Ben ldrmedim, benim Srdm aklnza bile getirmeyin! Sonradan da hemen, acele ederek, evet, mthi bir aceleyle: ldrmek istiyordum baylar, ldrmek istedim! diye400 KARAMAZOV KARDELER aklamada bulunuyor, ama gene de sulu deilim ben ldrmedim! diyor. Ltfen ldrmek istemi olduunu kabul ediyor. Bize: Siz ne kadar itenlikle konutuumu gryorsunuz! Bunu ne kadar abuk grrseniz, katilin ben olmadma o kadar abuk inanrsnz demek istiyor: Evet, bu gibi durumlarda sulu, bazen inanlmayacak kadar dncesiz ve hereye abucak inanan biri oluveriyor. te bu srada, sorgu makam, birden, kendine sorulabilecek en basit suali soruyor: Sakn Smerdyakov ldrm olmasn? O zaman tam beklediimiz gibi oldu: kendisine nceden haber verdiimiz iin, onu hazrlksz ve daha Smerdyakov'u ne zaman ortaya karmann kendisi iin daha uygun olduunu dnemedii, o an seemedii bir srada yakaladmz iin kzd. Yaratl bakmndan inkarc olduu iin, hemen arla derek vargc ile cinayeti Smerdyakov'un ilemi olamayacan ileri srd, bizi Smerdyakov'un elinden cinayet kabilecek bir insan olmadna inandrmaya alt. Ama bu szlerine inanmayn. Bu sadece bir kurnazlktr: kendisi daha Smerdyakov'u ortaya karmaktan vazgememitir. Hi vazgememitir. Aksine, onu sonradan ortaya karmaya kararldr. nk ondan baka kimi ortaya srecektir. Ama bu ii baka bir zamanda yapacaktr. nk imdilik ii bozulmutur. Smerdyakov'u belki ancak ertesi gn ya da birka gn sonra, mnasip ann bulunca ileri srecek ve bize: gryorsunuz, Smerdyakov'un cinayeti ileyebileceine, ben, sizden daha byk bir iddetle itiraz etmiimdir. Bunu siz kendiniz de hatrlyorsunuz. Ama imdi " kanya vardm ki, Evet cinayeti o ilemitir. Katil ondan bakas olamaz diyecekti. Ama o an gelmeden nce, bizimle konuurken somurtkan ve sinirli bir inkarcla bavuruyor. Bununla birlikte sabrszl, fkesi, onu en beceriksizce, en geree aykr bir aklamay yapmaya srklyor-babasnn pencereden ieriye baktn, sonra da oradan saygyla uzaklatn ileri sryor. in asl nemlisi, bunu ileri srerken, daha iinde bulunduu koullan, kendine gelmi olan Grigoriy'in ifade verirken ne derece aklamalarda bu lunduunu bilmiyor. Sonra etraf gzden geiriliyor ve arama yaplyor. Bu aramalar san fkelendiriyor, ama ayn za manda ona cesaret de veriyor: nk bin rublenin heps KARAMAZOV KARDELER 401 Bulamadk. Ancak yars bulunmu oldu. te, fke ile sustuu ve hereyi reddettii o srada, tabi birden aklna o bez paras hikyesini uydurmak geliyor. Muhakkak ki, uydurduu bu hikyenin inanlacak bir ey olmadn kendisi de hissetmitir. Hatta onu daha inanlabilir bir ey haline getirmek, artk geree benzeyen, tam anlamyla bir roman uydurabilmek iin, daha ne syleyebileceini mthi bir znt iinde dnp durmutur. Bu gibi olaylarda, soruturma makamnn ilk grevi, sana hazrlanmak imknn vermemektir. Onu beklenmedik bir anda gafil avlamaktr. yle ki, sulu en gizli dncelerini, onlar ele veren tam bir itenlikle, tm o geree aykrlklar ile ve birbirlerine olan kartl iinde aa vursun. Suluyu konuturmak ise nce ona sanki rastgeleym gibi, herhangi bir yeni olay, dava ile ilgili herhangi bir durumu, nemi bakmndan ok byk bir rol oynayan, ama kendisinin o ana kadar hi bir ekilde dnmedii, aklna bile getirmedii bir eyi dinletmekle olur. Byle bir olay, elimizin altnda bulunuyordu. Evet, oktandr hazrlamtk bunu: Bu kendisine gelmi olan uak Grigoriy'in kapnn ak olduuna dair verdii ifadeydi: sank ite o kapdan kp gitmiti.

Ama onu bsbtn aklndan karmt. Grigoriy'in bunu grm olabilecei ise aklndan bile gememiti. Olay mthi bir etki yapt. Sank, yerinden frlad ve birden bize: Smerdyakov ldrd. Smerdyakov! diye bard. Bylece asl tasarlad gizli dnceyi, en geree aykr ekilde aklam oldu. nk Smerdyakov cinayeti ancak D-mitriy, Grigoriy'i yere yakp katktan sonra ileyebilirdi. Kendisine Grigoriy'in daha yere dmeden nce kapy ak grdn, yatak odasndan karken de blmenin arkasnda Eleyen Smerdyakov'un sesini iittiini haber verdiimiz vakit, Karamazov bu szlerin arl altnda gerekten ezildi. Meslektam saygdeer ve nkte merakls Nikolay Par-fenovi'imiz, sonradan bana, o anda sana gzleri dolacak kadar acdn syledi. te, bu sradadr ki, sank durumu-mu dzeltmek iin, acele ile o sz edilen dikili bez paraaklyor: Eh ne yapalm, bari bu masala inann der ir. Sayn jri yeleri, olaydan bir ay nce paralarn bez parasna iine sarlp dikildii konusunda sylenen-405, KARAMAZOV KARDELER lerin, neden akla gelebilecek en sama, ayn zamanda fn geree aykr ey saydm, size bu husustaki dncelerimi aklayarak bildirmitim. Bir bahse tutusak ve: Daha inanlmayacak ne bulunabilir? diye sorsak, inann bundan daha kt bir ey uydurulamaz. Bu noktada baz ayrntlar, gerek hayatta daima bol bol bulunan, ama ellerinde olmayarak, kendi uydurduklar dnceleri ileri sren bu mutsuz kiilerin, hi bir ey ifade etmeyen gereksiz kk eyler olarak kmsedikleri, hatta akllarna bile getirmedikleri ayrntlar ileri srerek, dncelerini rtmek, sfra indirmek mmkndr. Evet, o anda byle ayrntlar dnecek durumda deildirler. Akllan sadece bir btn meydana getirmeye urar. Zihinleri byle nemli eylerle urarken, kendilerine kar byle kk eyler ileri srmek cesaretini gsteriyorlar! Ama ite, byle nemsiz eylerle tuzaa drrler! Sana: Peki, o sizin szn ettiiniz bez paras iin kuma nerden aldnz? Kim dikti size o bez parasn? diye 'soruyorlar. Kendim diktim, diyor. Peki, bezini nereden aldnz? O zaman sank, gceniyor, bunu kendisi iin nerdeyse hakaret anlam tayan nemsiz bir ey sayyor. Hem de bunu sylerken gerekten itenlikle konuuyor! Evet hepsi yledir. Gmleimden yrttm, diyor. ok gzel. yleyse yarn amarnz arasnda iinden bir para koparlm gmleinizi buluruz, diyorlar. unu unutmayn ki sayn jri yeleri, gerekten bu gmlei bulmu olsaydk (gerekten bu gmlek varsa, onu muhakkak bavulunda ya da dolabnda bulacaktk.. Baka trl olmasna imkn yoktu) bu bile artk bir delil, ifadelerin doruluunu gsteren elle tutulur bir delil olacakt! Ama kendisi bunu kavrayamyordu. Hatrlamyorum, belki de gmleimden kopardm, ev sahibinin balnn iine dikmitim onu, diyor. Hangi baln iine? Eski basma, berbat bir bal vard, yerlerde sr yordu, onu aldm. KARAMAZOV KARDELER 403 Bunu kesin olarak hatrlyor musunuz? Hayr, kesin olarak hatrlamyorum. Hem de bunu sylerken kzyor, fkeleniyor. Ama dnn: Byle bir eyi hatrlamamaya imkn var m? Hayatn en korkun, anlarnda, idama gtrlrken bile insann aklnda asl bu nemsiz eyler kalr. Byle bir insan hereyi unutur da, yolda giderken gznn takld yeil bir dam ya da rnein haa konmu bir kargay unutmaz. Paralar o bez parasna dikerken evdekilerden saklanyordu, deil mi? Herhalde elinde ine ile onu dikerken odasna girip de onu su st yakalamasnlar diye, nasl gurur yaralayc bir korku iinde kaldn hatrlamas gerekirdi. Herhangi bir ses duyunca nasl yerinden frlayp, blmenin br tarafna katn (nk evinde bir blme vard) unutmu olamaz ya! ppolit Kirillovic birden sesini ykseltti: Btn bunlar size ne diye bildiriyorum sayn jri yeleri? Neden size btn bu kk ayrntlardan sz ediyorum? nk sank u ana kadar o sama szlerinin zerinde inatla duruyor! Tm bu iki ay iinde, ta kendisi iin uursuz olan o geceden bu yana, hi bir ey aklamam, eskiden ileri srd hayali aan szlerine hi bir ey eklememi, durumu aklayacak gerek bir olay gsterememitir. Hep bunlar kk eyler, siz namusuma inann! der gibidir. Dorusu seve seve inanmak isteriz: Buna inanmak iin hereye razyz. Sadece namusuna inanmaya hazrz! Biz, insan kanna susam akallar myz sanki? Bize sann lehine bir tek olay gsterin, buna hemen seviniriz. Ama bize gerek bir olay gsterin. z kardeinin sann yzne bakarak kard bir sonucu ya da onun gsn yumruklarken, stelik karanlkta muhakkak boynunda asl bir bezi iaret ettii-ni belirten szleri deil, bir tek olay gsterirseniz, bizi sevindirmi olursunuz! Hemen sulamamzdan vazgeeriz. Szlerimizi derhal geri alrz. imdilik ise adalet, hakkn aran-^asn istiyor, biz de szlerimizde srar ediyor ve hi bir szmzden vazgemiyoruz. ppolit Kirillovic szn burasnda konumasnn son b-'mne geti. Stmaya tutulmu gibiydi, dklen kan iin, hrszlk etmek gibi adi bir amala olu tarafndan ldr-len babann kam iin bard durdu. Kesin bir tavrla olay-404 KARAMAZOV KARDELER larn trajik ve birbirlerini tamamlayan gerekliliine iaret etti. Burada sann ustal ile n salm savunucusundan (ppolit Kirillovi ondan sz etmekten kendini alamamt) neler iitirseniz iitin, burada duygululuunuzu uyandrmak iin ne kadar gzel ve dokunakl szler sylenirse sylensin, unu unutmayn ki, u anda sizler adaletimizin n temsil ediyorsunuz. Unutmayn ki, siz, bizim olan gerei, kutsal Rusya'mz, evltlarn, ailelerini, kutsal olan nesi varsa hepsini savunan kiilersiniz! Evet, sizler u anda burada Rusya'y temsil ediyorsunuz, kararnz yalnz bu salonda deil, tm Rusya'da duyulacaktr! Tm Rusya, sizi kendi savunucular ve yarglar olarak dinleyecek, vereceiniz karardan cesaret bulacak, ya da karamsarla decektir. Rusya'ya ac ektirmeyiniz, bekleyilerini bouna karmaynz. Kadere doru giden troykamz belki

de yldrm hzyla felkete doru gidiyor. Belki de oktandr tm Rusya'da, kollarn yukar doru kaldrarak, onun bu kar durulmaz, drt nala lgnca gidiini durdurmak iin yalvaran vardr ve eer baka milletler rzgr gibi drt nala giden bu troykann nnden iki yana ekiliyorsa, belki de bunu hi de airin diledii gibi sayglarndan tr deil, dorudan doruya korkudan yapyorlardr. Buna parmak basn! Korkudan, hatta belki de ona kars bir tiksinti duyduklar iin ekiliyorlar. Hem iyi ki yle yapyorlar. Yoksa bir de bakarsnz ekilmekten vazgeerler ve drt nala gelen hayalet karsnda salam bir duvar halinde dikilerek kendilerini, kltr ve uygarl kurtarmak iin, bizim bu doludizgin gidiimizi durdururlar! Avrupa'dan gelen bu endieli sesleri daha nceden de iittik. imdi artk iyiden iyiye duyulmaya baland bu sesler! Onlar kkrtmayn, zbez babasn ldren bir adam beraat ettirerek, susuz gsterecek bir karar vererek, ilerinde her gn biraz daha artan nefreti kztrmayn! Szn ksas, ppoit Kirillovi, ly ok karmasna ramen, gene de szlerini iten gelen bir seslenile sona erdirdi ve szleri gerekten olaanst bir etki yapt. Konumasn bitirdikten sonra acele ile dar kt ve tekrar ediyorum, br odada neredeyse baygn dt. Salondakiler al~ klamyorlard. Ama ciddi insanlarn hepsi memnundu. Yal" nz bayanlar pek o kadar honut olmamlard. yleyken bu KARAMAZOV KARDELER 405 konumay onlar da gzel bulmulard. Zaten bu szlerin sonucundan hi korkmuyor ve Fetyukovi'lerinin sze balamasn bekliyorlard: En sonunda o konumaya balayacak ve tabi herkesin szn sfra indirecek! diyorlard. Herkes Mitya'ya bakyordu; Mitya, savcnn tm konumas boyunca ellerini yumruk yapm, dilerini skm, .gzlerini yere indirmi olarak hi konumadan oturdu. Ancak arada bir ban kaldrp konuulanlar dinliyordu. zellikle Gruenka'dan sz alnca, yle yapyordu. Savc, Raki-tin'in Gruenka hakknda dncesini bildirdii vakit dudaklarnda fkeli bir glmseyi belirdi ve olduka gr bir sesle: Bernard'lar; diye sylendi. ppolit Kirillovi, onu Mokroye'de nasl sorguya ektiini, ona nasl eziyet ettiini anlatrken, Mitya, ban kaldrm, szlerini merakla dinlemiti. Hatta bir ara yerinden frlayarak bireyler barmak istemi, ama kendisini tutmu, ancak nefretle omuzlarn silkmekle yetinmiti. Sonralar, savcnn konumasnn son blmnde,- sulunun Mokroye'de sorguya ekilmesi srasnda kendisinin gsterdii marifetler-lerden sz ettiini sylerken sosyetede onunla alay ede ede sabredemedi, marifetleri ile vnmeden duramad diyorlard. Celseye ara verildi. Ama bu ok ksa sren bir ara idi. Ancak bir eyrek saat kadar ya da en ok yirmi dakika srd. Dinleyiciler arasnda eitli konumalar, yksek sesle barmalar duyuluyordu. Baz konumalar hatrlyorum. Gruplardan birinde bir bay kalarm atarak: Cidd bir konuma! diyordu. Bir baka ses duyuluyordu: Pek fazla psikoloji kartrd canm! Ama syledikleri hep gerek! Saklanmas imknsz gerekler. Ha bakn, bu konuda ustadr. in zetini yapt. nc bir ses araya kart: Bize de veritirdi, bize de. Konumasnn balangcnda herkesin Fiyodor Pavlovi gibi olduunu sylememi miydi? Sonunda da yle oldu. Ama burasn uydurdu. Evet, belirsiz kalan noktalar vard. J406 KARAMAZOV KARDELER Azck fazla kard. Hakszlk etti! Hakszlk etti, dorusu. Yok canm, ne de olsa ustaca lf etti. Adamcaz konuaca gn uzun bir sre bekledi. Sonunda da syledi ite. He, ne, ne! Bakalm savunma avukat ne diyecek? Baka bir grupta da yle konuuluyordu: Petersburglu'yu demin bouna gcendirdi. Hani duygular etkilemeye alanlar demiti ya, hatrlyor musunuz? Evet, o noktada beceriksizlik etti. Acele etti. Sinirli adam canm. Biz imdi glyoruz, ama bakalm sann durumu nasl? Oras yle. Mityenka'nn durumu nasl? nc grupta ise yle demliyordu: O tek sapl gzl olan ve kenarda oturan iman kadn kim? Bir general kardr. Kocasndan ayrld, kendisini iyi tanrm... Demek general kars olduu iin tek sapl gzlk kullanyor. Be para etmez. Yok canm, ho kadn. Yannda, iki koltuk ilerde bir sarn oturuyor, o daha gzel. O vakit, Mitya'y Mokroye'de nasl da ustaca kskvrak yakalamlar, deil mi? Ustaca olmasna belki yledir. Savc bunlar nceden de anlatmt. Burada her gittii evde neler neler anlatmad! imdi de sabredemedi. Gururunu yenemedi. Ne yaparsn, gururu krlm adamn. He, he, he! yle de alngan ki. Hem ok lf etti. Nedir o uzun uzun cmleler? Hep de korkutup duruyordu. Dikkat edin bakn, hep bizi korkutmak istiyor. Troykadan sz ettii yeri hatrlyor musunuz? Onlarda Hamlet'ler var, bizde ise henz yalnz Karamazov'lar Burasn ok gzel syledi dorusu.

KARAMAZOV KARDELER 407 Bu lflar liberalizmi eletirmek iin syledi. Ondan korkuyor! Zaten avukattan da korkuyor. Oras yle, bakalm Bay Fetyukovi ne syleyecek? Ne derse desin, bizim kylleri kandramaz. yle mi sanyorsunuz? Drdnc grupta da u konumalar duyuluyordu: Troykadan sz ederken gzel konutu! Hani milletlerden sz ettii yerde. Gerekten de doru syledi, hatrlyor musun, hani milletler beklemeyecek diyordu ya, gerekten doru. Ne olmu ki? Canm, ngiliz parlamentosunda geen hafta bir milletvekili nihilistler konusunda bakanla soru yneltmi. Bu barbar milleti ele alp uygarla kavuturmann zaman gelmedi mi? demi. ppolit onu kastetti, biliyorum. Ondan sz etti. Daha geen hafta bunu sylemiti. O aylaklara buras uzak gelir. Hangi aylaklara? Hem neden uzak gelir diyorsun? nk Krontad' kapatrz ve onlara ekmek vermeyiz. O zaman ekmei nereden bulacaklar? Amerika yok mu? imdi Amerika'dan buday alyorlar. Atma! Ama bu srada ngrak ald ve herkes yerine kotu, Krsye Fetyukovi kt. SAVUNMA AVUKATININ KONUMASI ki ucu sivri denek Konumacnn ilk szleri duyulduu vakit, herkes sustu. Salonda bulunanlarn hepsi, gzlerini ona dikmilerdi. Kendisi sze dosdoru, gsterisiz ve gvenli bir tavrla, hi zppelik taslamadan balamt. Gzel lflar etmek, sesine karsmdakilerde acma uyandracak bir ton vermek, karsndakiler! duygulandran kelimeler kullanmak gibi eylere408 KARAMAZOV KARDELER bavurmuyordu. Sadece, yaknlk besledii ve sylediklerine ilgi gsterecek kiilerin arasnda konuan bir insan gibiydi Sesi ok gzeldi. Gr ve cana yaknd. Tonunda bile iten gelen, candan bir anlam vard. Ama herkes hemen unu anlad ki, konumac birden gerekten dramatik bir ykseklie trmanabilir ve oradan beklenmeyen bir iddetle yrekleri altst edecek bir darbe indirebilirdi. Belki de ppolit Kirillovi kadar dzgn konumuyordu. Ama uzun cmleler yapmyor ve daha kesin konuuyordu. Yalnz bir tek ey bayanlarn houna gitmemiti: konuur-ien, zellikle szlerinin balangcnda, hep iki bklm eilip duruyordu. Bunu selm veriyormu gibi deil, dinleyicilerine doru atlyormu, daha dorusu yaklamak istiyormu gibi yapyordu. Sanki ince uzun srtnn ortasnda yerle tam bir dik a meydana getirebilecek ekilde eilmesini salayan bir yay vard. Balangta, garip bir ekilde sanki hi bir dzeni yokmu gibi, olaylar karmakark bir ekilde ele alarak konuuyordu; ama sonunda szlerinden bir btn ortaya kt. Konumasn iki blme ayrmak mmknd: Birinci yars, bir eletiriydi, savclk makamnn iddialarn rtyordu ve bazen fkeli ve alayc szlerle doluydu. Ama konumasnn ikinci blmnde, birden tonunu, hatta kulland metodu deitirdi ve birden dramatik yksekliklere trmand. Salondakiler de bunu bekliyorlarm gibi heyecandan titremeye balamlard. Dorudan doruya dava konusu olay ele alarak sze balad ve nce aslnda Petersburg'da alt halde, sanklar savunmak iin Rusya'nn baka kentlerine gidiinin ilk olmadn, bunu daha nceden de yaptn, ama yalnz susuz olduklarna inand ya da susuzluklarm tahmin ettii kiilerin savunmasn zerine aldn belirtti. imdi de ayn ey oldu, diye anlatt. Daha gazetelerde kan ilk rportajlarda sann lehine olan ve beni olaanst artan bir ey arketmitim. Szn ksas beni hereyden nce, hukuk prosedrnde sk sk tekrarlanan, ama bana yle geliyor ki, hi bir zaman imdi zerinde tarttmz davada olduu kadar, dolgun ve bylesine karakteristik zelliklerle belirmemi bir nokta ilgilendirdi. Bu noktay ancak konumann sonunda, szlerimi bitirirken KARAMAZOV KARDELER 409 malydm. yleyken dncemi daha balangta aklayacam. nk benim detim, etkileyeceim hi bir eyi ertelemeden, izlenimleri azar azar kullanmaya almadan, dorudan doruya konuyu ele almaktr. Bu belki benim tarafmdan hesapl bir davran olmaz, ama buna karlk iten gelen bir eydir. Dncem, daha dorusu zihnimde tasarladm plan u: leri srlen olaylar zetlenirse, ezici bir ounluu sann aleyhindedir. yleyken, bu olaylar teker teker ele alp, birbirlerinden ayr olarak eletirirsek, byle bir eletiriye dayanabilecek bir tek delil bulamayz! Sylentileri ve gazeteleri izledike, dncem gittike daha da kuvvetleniyordu. te o zaman birden sann akrabalarndan onu savunmam iin bir davet aldm. Hemen buraya hareket ettim. Buraya gelince de artk bu konuda tam olarak bir kanya vardm. te, bu olaylar arasndaki korkun ba krmak ve san sulayan her bir delilin, hi bir ey ispat etmediini, fantastik bir ey olduunu gstermek iindir ki, bu davada savunmay zerime aldm. Szn burasnda savunma avukat, birden sesini ykseltti: Sayn jri yeleri! Ben buraya yeni gelmi bir insanm. Btn izlenimlerimde hi bir n yarg yoktur. Karakter bakmndan fkeli ve duygularnda ar olan sank, bu kentte belki yzlerce insana yapt gibi, beni daha nceden krm deildir. (Oysa biroklar, onlara kar iyi davranmad iin, nceden ona kar n yarglar beslemektedirler). Tabi unu da kabul ederim ki, burada toplumun ahlk duygular hakl olarak gerekten zedelenmitir; sank, azgn ve snr tanmayan bir kiidir! yleyken sosyetede, hatta ok yksek yetenekleri olan sayn savcnn ailesinde bile ok iyi karlanyordu. (Not: Bu szler zerine halk arasnda iki kiinin glt duyuldu. Geri bu glmeler hemen kesildi, ama herkes onlar farketmiti) Bizde herkes biliyordu ki, savc Mitya'y kendi isteine aykr olarak, sadece son derece iyiliksever ve saygdeer, ama olmayacak eyler yapan, daima kendi kafasna gre

hareket eden ve baz durumlarda, zellikle nemsiz eylerde kocasna kar koymaktan holanan kars ilgi ekici bulduu iin, evine kabul ediyordu. Bununla birlikte Mitya, onlara pek sk gitmezdi. Savunma avukat: Ama cesaretimi ho grn, unu belirtmek isterim ki,410 KARAMAZOV KARDELER hasmm gibi hi de etki altnda kalmayan bir zekya ve haksever bir karaktere sahip olan bir insanda bile, mvekkilim konusunda baz yanl n yarglar uyanm olabilir, diye devam etti. Evet, bu ok tabi bir eydir: o mutsuz adam kendisine kar daima bir n yarg beslemesine hak kazanmtr. Moral bir hakaret, hatta estetik duygusunun zedelenmesi, bazen insanlar karlarndakine hi acmamaya yneltir. Demin savclk makamnn o parlak konumasnda sann karakterinin ve davranlarnn kesin bir tahlilini iittik. Dava konusu olayn sert bir ekilde eletirildiini duyduk. Asl nemlisi, iin zn bize anlatmak iin, gzmzn nne ylesine psikolojik derinlikler serildi ki, sann kiiliine kar nceden birazck olsun belirli bir niyet ile fkeli bir n yarg olmasa, bylesine derinliklere inmeye imkn yoktur. Ama bu gibi durumlarda, bir davaya nceden fkeli ve nceden niyet besleyerek bakmaktan daha kt, hatta daha kahredici eyler vardr. zellikle, diyelim ki, varlmz sanatya yakr bir oyun gsterme hevesi sararsa, iimizde bir sanat olarak bir eyler yaratmak, ortaya bir roman karmak ihtiyac uyanrsa; hele bir de psikolog olarak Tanr vergisi sahip olduumuz zengin yeteneklerimiz de varsa... Daha Petersburg'da iken daha buraya gelirken renmitim ki, (zaten bunu renmeden de biliyordum) burada hasm olarak uzun bir sredir bu zellii ile, henz yeni gelien hukuk dnyamzda, belirli bir n kazanm olan derin grl ve ince bir psikologla karlaacam. Ama psikoloji, derin olmakla birlikte, gene de iki ucu sivri olan bir denektir. (Halk arasnda glmeler oldu.) Evet, tabi ki, bu basit kyaslamamdan tr beni balarsnz; ben ok gzel konumasn bilmem. Bununla birlikte, imdi savcnn konumasndan rastgele bir rnek alaym. Sank, gece vakti, bahede koarak kaarken, duvarn zerine trmanyor ve bakr bir havaneliyle, ayana sarlan uan yere seriyor. Hemen sonra da gene baheye atlyor ve tam be dakika yere serilmi olann banda uraarak, onu ldrp ldrmediini anlamak istiyor. Sayn savc, sann ihtiyar Grigoriy'in yanna, ona acd iin atlam olduunu sylerken, doru sylemi olduuna bir trl inanmak istemiyor. Hayr, yle bir anda insan bu kadar duygululuk gsterebilir mi, anormal bir eydir. Aksine sank yapKARAMAZOV KARDELER 411 m oduu ktln tek san sa m, yoksa l m, bunu anlamak iin yere atlad. Bylece de o ktl ilemi olduunu ispatlam oldu. nk baheye herhangi bir baka nedenle, iinden gelen bir eilimle ya da bir duyguya kaplarak atlyamazd. diyor. te, psikoloji budur. Ama ayn psikolojiyi ayn olaya, bu sefer br ucundan tutarak uygulayalm, greceksiniz ki, gene tam anlamyla mantkl bir sonu kar. Katil, ihtiyatl davranmak istei ile olayn tek san sa m, yoksa l m diye anlamak iin yere atlyor. Oysa ldrm olduu babasnn alma odasnda (gene savcnn kendi az ile belirttii gibi) zerinde iinde bin ruble bulunduu, yazl, yrtk bir paketin kdn unutarak aleyhinde mthi bir delil brakm oluyordu. Eer bu paketi alp gtrseydi, dnyada hi kimse byle bir paketin bulunduunu, iinde para olduunu, bu paralarn da sank tarafndan alndn bilmeyecekti. Bu szleri savcnn kendisi sylemitir. Demek ki, bir tek eye ihtiyatl yetmemiti. Adamcaz kendini kaybetmi, korkmu ve yerde bir delil brakarak kap gitmiti. yleyken bir de bakyorsunuz, iki dakika sonra bir baka insan vuruyor, onu ldryor ve tam bu srada iinde en acmak bilmez, en soukkanl ve hesab insana yakacak bir ihtiyatllk duygusu uyanyor! Her neyse, ziyam yok, ziyan yok, diyelim ki yle oldu. Zaten psikolojinin incelii de buradadr: Baz koullarda insan, bir Kafkas kartal gibi kana susam ve keskin bakl iken, hemen ondan sonraki anda kstebek gibi rkek ve kr olur. Ama eer duvardan sadece acaba aleyhimde tanklk yapacak tek adam sa m diye renmek iin yan bana atlayacak kadar kana susam ve acma bilmez derecede so-ukkanlysam, o halde ne diye bu yeni kurbanmn banda belki de yeni yeni tanklarn dikkatini ekmek ihtimali varken, tam be dakika kadar urap didineyim? Neden mendilimi slatp, yerde yatan adamn bandaki kan ileyim? Sonradan ayn mendil benim aleyhime delil olarak kullanlsn diye mi? Hayr! Eer hereyi hesaba katyorsak ve acma bilmeyecek derecede kat yrekliysek, yere atladktan sonra baygn yatan uan bana bir kez daha, sonra bir kez daha ayn havanla vurup iini bitirmemiz, tan ortadan kaldrmamz bylece yreimizdeki tm endieleri sil-412 KARAMAZOV KARDELER memiz daha doru olmaz myd? Hem sonra aleyhimde tanklk yapacak adam sa m, deil mi diye bakmak iin yere atlyorum, hem de ayn yerde yolun zerinde bir baka delili, iki kadnn evinden alm olduum o bakr havane-lini brakyorum. Oysa, o iki kadn her zaman iin sonradan bu havanelini tanyabilir ve onu kendi evlerinden alm olduuma tanklk edebilirlerdi. Hem de onu yolun zerinde unutmu olmam, dalgnlktan ya da kendimi bilmeyecek bir durumda bulunduumdan tr drm olmam da sz konusu olamaz. Evet, ite silhmz uzaa frlatyoruz. yle olmutur diyorum, nk o bakr havaneli Grigoriy'in yere serildii noktadan on be adm kadar ilerde bulunmutur. O halde sorarm size: Neden yle davrandk? Bu sorunun asl karl udur: o havanelini frlattk, nk yreimiz yanmtr; nk bir insan, ihtiyar bir ua ldrdk. Bu yzden umutsuzluk iinde kendi kendimize lanet ederek o havanelini bir cinayet leti olduu iin, fkeyle frlatp attk. Baka trl olmasna imkn yoktur. Onu byle var gcmzle uzaa frlatmamzn baka nasl bir nedeni olabilir? Eer iimizde bir insan ldrdmz iin pimanlk ve acma duyuyorsak, demek ki, babamz ldrm deiliz. Eer babamz ldrm olsaydk, yere serdiimiz insana acyarak duvardan aaya atlamazdk. O zaman iimizde bambaka bir duygu olurdu. Acmaya vakit bile bulamazdk. Yalnz kendimizi kurtarmay dnrdk. Bunun tersini sylemeye imkn yoktur. Tekrar ediyorum: daha nce cinayet ilemi olsaydk, uan kafatasn iyice paralardk. Banda be dakika urap durmazdk. imizde acma ve temiz bir duygu uyandy-sa, sadece daha nce vicdanmz lekelenmedii iin yle olmutur. Demek ki, bu artk baka eit bir psikoloji oluyor. Sayn jri yeleri, imdi karnzda mahsus psikolojiye bavuruyorum; amacm sadece, size, psikolojinin yardmyla her eit sonuca varmann mmkn olduunu gstermektir.

Btn sorun, o psikolojinin kimin elinde bulunduundadr. Psikoloji en cidd insanlarda bile bir roman yaratmak isteini uyandrr. Hem de bu, kendiliinden olur, yani demek istiyorum ki, ar derecede psikoloji yapmann, baz bakmlardan onu ktye kullanmann zarar olur. Burada gene halk arasnda savc ile alay eden ve avKARAMAZOV KARDELER 413 kat destekleyen glmeler duyuldu. Savunma avukatnn tm konumasn ayrntlaryla ele almayacam. Yalnz iinden baz yerleri, en nemli noktalar alacam. XI ORTADA PARA DA YOKTU, HIRSIZLIK DA YAPILMAMITI Savunma avukatnn konumasnda, herkesi hayrette brakan bir nokta vard: bu da o uursuz bin rublenin varln kesin olarak inkr edii, bylece ortada hrszlk diye bir eyin bulunmayn ileri sryd. Szlerine: Sayn jri yeleri! diye balad. Ele aldmz davada nceden bir yargs olmayan ve yeni konuya deinmi her insan artacak karakteristik bir zellik var. O da bir hrszlk yapld ileri srld halde alnm olan eyin ne olduunu elle tutulur bir ekilde ispat etmenin imknszldr. alman ey nedir? Diyorlar ki, para alnm. Evet, bin ruble alnm. Ama bakalm bu paralar gerekten var myd? Bunu hi kimse bilmiyor. Siz de dnn: ortada bin ruble olduunu nasl rendiniz? Bunlar gzleriyle kim grd? Paralar gren ve zerine yaz yazlm bir pakete yerletirildiini aklayan tek kii Smerdyakov'dur. Bunu daha felket meydana gelmeden nce, sana ve kardei van Fiyodorovi'e bildiren de yine odur. Bayan Svetlova da bunu renmitir. Ama bunlarn her de, bu paralar kendi gzleri ile grmemilerdir. Paralan gene yalnz ve yalnz Smerdyakov grmtr. Ama burada karmza bir soru kyor: Eer byle bir para bulunduu ve Smeryakov'un onu grd doru ise, o zaman acaba onu son olarak ne zaman grmtr? Ya efendisi bu paralar yatann altndan alm ve Smerdyakov'a haber vermeden ekmecesine koymusa? Dikkat ediniz, Smerdyakov'un sylediine gre paralar, yatan altnda, iltenin iindeydi. Demek ki, sank onlar iltenin altndan ekip almak zorundayd. yleyken yatak hi de bozulmamt. Bu nokta titizlikte zapta geirilmitir.414 KARAMAZOV KARDELER Peki, nasl oluyor da sank, bunu yata hi bozmadan, stelik elleri hl kanl olduu halde, tam da o gn yataa serilmi olan, tertemiz, incecik araflar hi kirletmeden yapabilmitir? Ama bize: peki ya yerdeki paket ne oluyor? diye soracaklar. te, asl bu paket zerinde durmaya deer. Biraz nce, sayn stadmz bu paketten sz ederken, birden kendiliinden, iitiyor musunuz sayn baylar, kendiliinden, cinayetin Smerdyakov tarafndan ilenmi olduunu ileri srmenin sama bir ey olacan sylerken: Bu paket olmasayd, kd bir delil olarak yerde kalmasayd, hrsz onu birlikte gtrm olsayd, dnyada hi kimsenin byle bir paketten ve iinde para bulunduundan haberi olmazd, kimse bu paralarn sank tarafndan alnm olduunu da bilmeyecekti. dedi, o vakit hayretler iinde kaldm. Demek, sann hrszlkla sulanmasna yol aan ey kendi azyla bile aklam olduu o zerinde yaz bulunan bir para kttr. Baka trl olsayd, kimse hrszlk olduunu, hatta belki de ortada bir para bulunduunu bilemeyecekti. diyorlar. yi ama, o kt parasnn yerlerde srklenmesi, daha nce iinde bir para bulunduuna ve bu paralarn alndna delil olabilir mi? Bana ama paralarn pakette olduunu Smerdyakov grd diyerek karlk veriyorlar. Peki, Smerdyakov bu paralar son kez olarak ne zaman grmtr? Ne zaman? Benim sormak istediim ey bu ite. Ben Smerdyakov'la konutum. Kendisi bana bu paralar felketten iki gn nce grm olduunu syledi! yi ama rnein yle bir dnmeme engel olacak bir ey var m? Ya, ihtiyar Fiyodor Pavlovi. evinde kapy ierden kilitleyerek oturduu srada, sevdii kadn sabrszlk iinde, sinirli sinirli beklerken, yaplacak bir ey bulamayp, birden paketi kararak amaya karar verdiyse? Ya: Belki de paketi grnce inanmaz, ama bir deste iinde otuz yzlk grrse, herhalde daha ok etkilenir, aznn suyu akar, diye dndyse? Bir an iin yle oldu diyelim. Diyelim ki, zarf paralyor, iinden paralan karyor, zarf da, tabi artk delil brakmamak korkusu olmadan, serbest davranan bir ev sahibi hareketiyle yere atyor. Syleyin, sayn jri yeleri, byle bir tahminde bulunmaktan, byle bir olayn meydana gelmi olduunu ileri srmekten daha akla yakn bir ey olabilir mi? Neden byle bir ey imknsz olsun? Eer, buna KARAMAZOV KARDELER 415 benzer herhangi bir ey olmusa, o zaman hrszlk yapld sulamas kendiliinden ortadan kalkyor. Madem ortada para yoktu, o halde hrszlk da yaplmamtr. Bu paketin iinde daha nce para bulunduunu gsteren bir delil olarak yerde kald ileri srlyorsa, neden ben tam aksini ileri srmeyeyim? Neden paketin artk iinde bir ey bulunmad iin yerde olduunu, parann daha nceden ev sahibinin kendisi tarafndan alndn ileri srmeyeyim? Diyeceklerdir ki: Peki ama, eer paray Fiyodor Pavlo-vi'in kendisi almsa, o halde bu para nerde? Evet, onu evinde arama yaplrken bulamadklarna gre, nerdedir? Bir kez, hemen syleyeyim ki, ekmecesinde parann bir ksm bulunmutur. kincisi Fiyodor Pavlovi onlar daha sabahleyin alm olabilirdi. Hatta nereye kullanacaklar konusunda daha bir gn nceden emirler vermi, onlar birine teslim etmi, birine gndermi, szn ksas dncesini, daha dorusu hareket plann temelinden deitirmi olabilir ve bu konuda nceden Smerdyakov'a bilgi vermeyi gereksiz bulabilirdi. Byle olunca yani byle bir tahmini ileri srebilirsek, o zaman bu kadar srarl ve bu kadar kesin olarak, sann cinayeti hrszlk amacyla ilemi olduu ve byle bir hrszln gerekten yapld nasl sylenebilir? Byle tahminler ileri srersek, romanlara konu olacak hikyeler uydurmu oluruz. Bir eyin alnm olduunu iddia etmek iin, her-eyden nce o eyi gstermek, ya da hi olmazsa kesin olarak, daha nce var olduunu ispatlamak gerekir. Oysa, sz konusu olan eyi hi kimse grmemitir. Geenlerde Petersburg'da gen bir adam, hemen hemen ocuk denecek, on sekiz yalarnda bir iportac, gpegndz elinde baltayla bir sarraf dkknna girdi ve allmam tipik bir cretle dkknn sahibini ldrerek, bin be yz rubleyi ald. Be saat kadar sonra, kendisini yakaladlar. zerinde yalnz on be rublesi eksik olan btn paray buldular. Bin

be yz rubleden ancak on beini o arada sarfet-meye vakit bulmutu. Ayrca cinayetten sonra dkkna dnen satc polise ald parann ne eit olduunu da bildirdi. Yani aralarnda ka tane ne renk banknot olduunu, ka tane mavi, ka tane krmz kt para vard, ne kadar altnd, hepsini tek tek aklad. Tevkif edilen katilin zerinde de ayn eit paralar bulunmutu. stelik katil itenlikle cinayeti kendisinin ilediim ve bu paralar alp gtr-416 KARAMAZOV KARDELER dn aklamt. te, benim delil dediim ey,, budur sayn jri yeleri! Bu olayda paralar gryor, onlara elle dokunabiliyorum ve artk yle bir parann olmadm syleyemiyorum. Oysa, bu davada yle mi ya? Ama sz konusu olan bir insann hayat memat meselesidir. Bir insann kaderidir. Diyeceklerdir ki: yi ama, kendisi ayn gece lem yapm paralan har vurup, inarman sa-vurmutu. Bin be yz rublesi olduu meydana kmt. Bu paralar nereden ald? yi ama, ite topu topu bin be yz ruble var ortada. Parann br yarsn bulmalarma, meydana karmalarna imkn yok. Bu da gsteriyor ki, belki de sann zerindeki paralar hi bir zaman, hi bir pakete konmam paralardr. Zaman hesap edersek, (ki bu da dakikas dakikasna yapld) daha nce yaplan soruturmada, anlald ki, sank hizmetilerin yanndan koarak ktktan sonra memur Perhotin'in evine gitmiti. Kendi evime uramamt. Zaten baka bir yere de gitmemiti. Ondan sonra hep gz nnde bulunmutu. Byle olunca, bin nubleden bin be yz rubleyi ayrp da, kentte herhangi bir yere saklamasna imkn yoktu. te para bulunmad iindir ki, sayn savc, sann bunlar Mokroye kynde herhangi bir yerde sakladn ileri srd. Sakn sank bu paralar Udolph atosunun bodrumlarndan birine saklam elmasm? Ama bu biraz hayali aan, olduka romantik bir tahmini olur, deil n? una da dikkat etmenizi rica ederim: eer 'bu ileri srlen tahmin, yani paralarn Mokroye'de sakland dncesi yanl karsa, sann hrszlk ettiine dair ileri srlen sulama da bota kalm olur. nk o zaman, o bin be yz ruble nereye gitmitir? diye sorulacaktr. Madem sann hi bir yere uramad ispat edilmitir, o halde bu paralar nasl bir mucizeyle ortadan yok olmutur? ite biz byle uydurmalarla u anda bir insann hayatn mahvetmeye hazrlanyoruz! Diyeceklerdir ki: Ne olursa olsun!! Sank zerinde bulunan bin be yz rubleyi, nereden bulmu olduunu syleyemedi. Bundan baka herkes o geceye dek p>aras bulunmadn biliyordu. Peki yle olduunu kim biliyordu? Sank, zerinde bulunan paralar nereden alm olduunu aka ve kesin olarak syledi. Bana kalrsa sayn jri yeleri, bana kalrsa, sylediinden daha akla uygun bir ey olamaz. KARAMAZOV KARDELER 417 Hatta sann karakterine ve iinde bulunduu ruh haline bundan daha ok uyan bir ey bulunamaz. Savclk makam, kendi uydurduu roma.ndan ok holanmtr: ama sann szlerini kabul etmemitir: Nianls tarafndan kendisine bu kadar utan verici bir1 ekilde teklif edilmi olan paralar, kabul eden zayf iradeli bir adam, bu paralarn yarsn alamazm da, onu bir bez parasna koyup dikemezmi de, dikmi olsa bile o bez parasnn dikiini iki gnde bir skp aarm da, paralar yizer yzer alrm da bylece hepsini bir ay iinde tketirmi de... Hatrlaynz, tm bunlar, hi bir itiraz kabul etmez bir sesle sylenmiti. Peki ya herey hi de bu uydurduunuz roman gibi olmamsa, ya o uydurduunuz romanda canlandrdnz tip bambaka ise? Asl sorun burada iste! Gzlerimizin nnde bambaka bir tip canlandrdnz. Belki de szlerime itiraz ederek: Sann felketten bir ay nce bayan Verhovtze-va'dan alm olduu tm o bin rubleyi Mokroye kynde bir rpda, sanki elinde bir tek kurumu gibi sarfettiini belirten tanklar var. O halde bu paralarn yarsn ayramazd! diyeceklerdir. Peki ama kimdir bu tanklar? Bu tanklarn szlerinin ne derece doru olduu zaten mahkemede meydana kmtr. Ayrca bakasnn yuttuu lokma, insana daima byk grnr. Son olarak da unu syleyebilirim: bu tanklardan hi biri bu paralar kendisi saymam, sadece gz karar ile o kadar olduunu sanmtr. Tank Maksi-mov, sann elinde yirmi bin ruble olduunu belirterek ifade vermedi mi? Gryorsunuz ki, sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu sivri bir denektir. Bu bakmdan izin verirseniz, ben bu denein br ucumu uygulayaym, bakalm ortaya ne kacak? Felketten bir ay nce sana postayla gnderilmesi iin Bayan Verhovtzeva tarafndan bin ruble veriliyor. Yalnz burada unu sorabiliriz:: bu paralarn burada demin akland gibi bylesine kk drc bir tavrla, bylesine rezil edici bir ekilde verildii doru mu acaba? Bayan Ver-hovtzeva'nn bu konuda vermi olduu ilk ifade, hi de yle deildi. kinci ifadesinde ise, sadece kulamza fkeli sesler, intikam lklar, oktandr gizli tutulan bir nefretin lklar geliyordu. Ama bayann birinci ifadesinde doruyu sylememi olmasa, bize ikinci ifadesinin de belki do-418 KARAMAZOV KARDELER ru olmad sonucunu karmak hakkn veriyor. Sayn savc, bu gnl macerasna deinmek istemiyor, buna cret etmiyor. (kendisi yle dedi.) Varsn yle olsun. Ben de ona deinmeyeyim. Yalnz izin verin unu belirteyim ki, eer ok sayn Bayan Verhovtzeva gibi temiz ve ahlkl bir bayan, evet, onun gibi bir bayan, diyorum; birden mahKemede dorudan doruya san mahvetmek amacyla, birinci ifadesini deitirmeyi gze alyorsa, bellidir ki verdii bu ifade tarafsiz deildir, serinkanllkla verilmi bir ifade de saylamaz. ntikam almak amacyla davranan bir kadnn, birok eyleri abartlm olarak ileri srebileceini sylemek hakkn bize tanyacaklar m? Evet, asl, teklif etmi olduu bu paralan, bylesine utan verici, rezil edici bir tavrla verdii konusunda durumu mahsus abartm olabilir. Aksine bence bu paralar kabul edilebilecek bir ekilde, zellikle sank gibi hi bir eyin zerinde cidd olarak durmayan bir erkein, daha rahat kabul edebilecei bir ekilde teklif edilmitir. Asl nemlisi de udur: Sank bunlar kabul ederken yapt hesaba gre, babasnn kendisine borlu olduu bin rubleyi yaknda alacan dnyordu. Bu belki cidd olmayan bir davrantr. Ama ite asl cidd bir insan olmad iindir ki. babasnn bu paralar kendisine vereceini, onlar muhakkak alacam, byle olunca da Bayan Verhovtzeva'nn kendisine verdii kadar bir paray posta ile gnderebileceini ve bylece borcunu deyebileceini dnyordu. Ama sayn savc hi bir ekilde, sann suclandrld gn, evet, ayn gn alm olduu paralarn yarsn ayrp bir bez parasna dikmi olduunu kabul etmek istemiyor: Bunu yapacak karakterde deildir, bu tr duygular olamaz diyorlar. Ama daha nce kendileri Karamazov'un cmert bir insan olduunu bara bara sylemi, birbirine kart iki kutuptan sz etmitir. Oysa Karamazov gerekten byle iki ynl, varlnda iki kutbu birletiren bir varlktr. O kadar ki, eer baka bir ynden herhangi bir ey onu artacak olursa, lgnca elenmek ihtiyacna zincir vura-mayacak bir halde olsa

bile, birden kendini tutabilir. Oysa, o baka yn dediimiz, bir akt. Evet, tpk barut gibi birden alev alan yeni bir akt. Bu ak iin paraya ihtiyac vard, Hem de sevgilisiyle elenmek iin olduundan ok daha fazla paraya ihtiyac vard. Gen kadn ona, seninim, Fiyatlar Pavlovi'i istemiyorum! dedii anda, onu alp gtKARAMAZOV KARDELER 419 recekti. O halde bunu yapabilmek iin parac olmalyd. Bu elenmekten ok daha nemliydi: Karanazov, bunu anlamyor muydu sanki? Evet, onu hastalk derecesinde zen asl bu dnceydi. Bu bakmdan bu paralar her ihtimale kar yannda bulunsun diye ayrp saklamasnda alacak ne var? Ama ite zaman geiyor ve Fiyodor Pavlovic sana, bin rubleyi vermiyor. Tersine iitildiine gre, ayn paralar sann sevgilisini avlamak iin kullanmaya karar veriyor. Sanki: Eer Fiyodor Pavlovic paray vermezse o zaman Katerina vanovna karsnda hrsz durumuna deceim! diye dnyor. ste o zaman, bir bez parasnn iine dikili olarak boynunda tamaya devam ettii paray gidip Bayan Ver-hovtzeva'nn nne koyarak ona ben alan biriyim ama. hrsz deilim, demek aklna geliyor. Demek ki. bu bin be yz rubleyi gz bebei gibi saklamas, bezi skp iinden paray almamas, yzer yzer de olsa'onu sarfetmemesi iin, elimizde imdi iki neden var. Sann namuslu bir insan olabileceini neden kabul etmek istemiyorsunuz? Hayr, sankta namus duygusu vardr. Diyelim ki yanl, ok defa onu hataya dren bir namus anlay vardr. Ama bu duygu kendisinde vardr, hem de isnat ettii gibi tutku derecesindedir. Yalnz iste durum gittike daha kark bir hal alyor. Kskanlk yznden ektii zntler, dayanlmayacak bir dereceyi buluyor ve sann ateler iinde yanan zihninde, gittike daha ok ac veren, daha z-c bir ekilde iki soru ortaya kyor: Paray Katerina va-novna'ya vereyim mi? Verirsem o zaman Gruenka'y hangi paralarla gtreceim? Eer, tm o ay iinde, bu kadar azgnlk etmi, iip iip sarho olmu ve meyhanelerde grlt patrd karmsa, bu belki de ac ekmesinden, ektii bu acya dayanamamasndan ileri geliyordu! Bu iki sorun, en sonunda zihninde yle iddetli bir hal almtr ki, sank umutsuzlua dmtr. Kk kardeini, bu bin rubleyi son bir kez istemek zere babasna gnderiyor. Sonra da karl beklemeden zorla kendisi eve girip, tanklarn gz nnde ihtiyara dayak atyor. Bu iten sonra, artk kimseden para bekleyemezdi! Dayak yiyen baba, para vermezdi. Ayn gnn akam sank, gsn dvyor, tam gsnn st ksmn, o bez parasnn bulunduu yeri yumrukluyor ve kardeine yemin ederek, alak olmadn ispat eden bir aresi olduunu, ama bu areden yararlanamayacan, buna420 KARAMAZOV KARDELER moral gcnn, karakter salamlnn yetmeyeceini, bu vzden gene de bir alak olarak kalacam sylyor! Savclk makam, Aleksey Karamazov'un bu kadar temiz yreklilikle, bu kadar iten, hazrlksz ve mantkl bir ekilde verdii ifadeye neden inanmyor? Neden? Niin beni, paralarn, bilmem hangi tahta aralnda, Udolphe atosunun bodrumlarnn bilmem neresinde sakl olduuna inanmaya zorluyor? Sank ayn akam, kardei ile konutuktan sonra, o uursuz mektubu yazyor. te, sann hrszlk ettii konusunda ileri srlen en byk, en nemli delil budur! Mektupta Tm insanlardan isteyeceim, bakalar vermezlerse, gidip babam ldreceim ve yatann altnda, pembe bir kurdele ile bal paketteki paralar alacam. Yeter ki van gitsin! diyor. Bu da, tam bir cinayet planym. Cinayeti o istememise, kim ilemi olabilir? diye soruluyor. Savclk makam: Tpk yazld gibi oldu!> diye baryor. Ama bir kez, mektup, sarholuk halinde ve onu yazan iddetli bir znt iindeyken yazlmt. kincisi, sank paketten sz ederken gene de Smerdyakov'un szlerini tekrarlam oluyor. nk kendisi paketi grmemitir. ncs, mektup yazlm olmasna yazlmtr, ama acaba olup bitenler, yazld gibi mi olmutur? Bunu nasl ispat edeceiz? Sank, yastn altndan paketi ald m? Paralan buldu mu? Hatta ortada gerekten byle bir para var myd? Hem sank oraya koarken para almaya m gitmiti? Hatrlayn, hatrlayn! Sank rzgr gibi oraya koarken, hrszlk etmek iin gitmemiti! Sadece o kadn onu zntlere koyan kadn nerdedir, bunu renmek iin gitmiti. Demek ki, i plana gre, yazld ekle uygun olarak olmamt. Yani sank hrszlk etmeyi nceden tasarlamamt. Birden koarak gitmiti, hi bir ey dnmeden, kskanlktan lgna dnm bir halde! Diyecekler ki: Evet, ama, gene de oraya koup geldikten ve cinayeti iledikten sonra, paralar ald! Yalnz, sonunda unu da belirtmek gerekir, cinayeti iledi mi, ilemedi mi? Hrszlk etmekle sulandrlmasna fkeyle itiraz ediyorum: alman eyin ne olduunu kesin olarak gstermeye imkn yoksa, bir insan hrszlk etmekle sulan-drlamaz! Bu bir hukuk prensibidir. imdi bakalm, hrszlk etmedii halde, cinayeti ileyen gene o mudur? Bu ispat edilmi bir ey midir? Sakn, bu da bir uydurma olmasn? KARAMAZOV KARDELER 421 XII HAYIR, CNAYET DE LENMEMTR! Sayn jri yeleri! Rica ederim, unu unutmayn ki, burada sz konusu olan bir insan hayatdr. Bu bakmdan daha ihtiyatl olmalyz. Daha nceden iittik ki, savclk makam (kendilerinin de belirttikleri gibi) son gne dek, evet bugne, mahkeme gnne dek, sann cinayeti tam anlamyla nceden beslenen bir niyetle ileyip ilemedii konusunda kararszlk iinde kalmtr. Ta o bugn mahkemeye ibraz edilen ve sarho az ile yazlm mektup ortaya kncaya kadar buna bir trl karar verememitir. Yazld gibi olmutur! deniliyor. Ama ben gene tekrar ediyorum ki: sank o kadnn yanna, onun peinden, sadece nerede olduunu renmek iin komutur! Bu olay deitirmeye imkn yoktur! Eer kadn evde olsayd, sank hibir yere komyacak, onun yannda kalacak ve mektupta syledii eyi yerine getirmiyecekti. Elinde olmyarak, birden komutu oraya! Sarho azyla yazd mektup ise, belki o srada aklndan tm olarak silinmiti. Havanelini alp gtrd diyorlar. Hatrlyorsunuz ya, bu havanelinden bile sz ederken, bir sr psikolojik tahminler ileri srlmtr. Bu havanelini neden silh olarak almsm, onu bir silh olarak kullanmak amac ile kaptktan sonra, falan... filn. imdi aklma ok basit bir dnce geliyor: peki bu havaneli, gz nnde, rafn stnde, sann onu ald rafn stnde olmayp, dolaba kaldrlm olsayd, o zaman sann gzlerine ilimiyecekti deil mi? Sank silh almadan, elleri bo olarak koup gidecekti, o zaman da hi kimseyi ldrmiyecekti. O halde bu havanelinden sz ederken, sann silhlandn ve bunun nceden bir niyet beslediini gsteren bir delil. olduunu, nasl ileri srebilirim? Evet ama, meyhanelerde babasn ldreceini bara bara sylemiti ve iki gn nce, o sarho halde mektubu yazd akam, sessizce oturmu, meyhanede yalnz bir satc ile kavga etmiti, bunu da gya bir Karama-zov kavga etmeden

duramad iin yapmt. Buna karlk ben de unu syliyeceim: eer bir insan byle bir cinayeti tasarlam, stelik plnn yapm, yazd gibi ye-422 KARAMAZOV KARDELER rine getirmeye karar vermise, herhalde bir satc ile kavga etmez, hatta belki meyhaneye bile uramaz. nk by-Is bir ey tasarlam olan bir varlk, sakin bir yer, gizlenecek ,bir yer arar. Kendisini grmesinler, yapt bir eyi iitmesinler diye ortadan kaybolmak .ister: mkn varsa beni unutun, aklnzdan karn! der gibi davranr. Hem de bir takm hesaplar olduu iin deil, sadece iinden yle geldii iin yapar. Sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu .sivri bir denektir. Biz de psikolojiden anlarz. Tm bu ay iinde meyhaneler-deki o barp armalarna gelince: ocuklar, ya da elenceden kan sarholar meyhanelerin nnde birbirleri ile kavga ederek az m seni ldrrm diye tehditler sa-vururlar? Ama gene de ldrmezler deil mi? Hem zaten o uursuz mektup sinirli sinirli tehditler savurarak meyhanelerden kar, bir adamn sarho azyla: ldrrm! Hepinizi ldrrm! diye barmas deil mi? Neden herey dediimiz gibi olmasn? Niin bunun byle olabileceini imknsz sayyoruz? Neden bu mektup kaderi altst eden bir mektup saylyor da, tersine gln bir ey olarak kabul edilmiyor? nk ldrlm bir babann cesedi bulunmutur. nk bir tank sann silhl olarak baheden koarak katn grmtr! Hatta kendisi de onun eliyle yere serilmitir. Demek ki, her ey yazld gibi olmutur. Demek bu yzden mektup gln bir ey deil, kaderi tayin edici bir ey olmutur. ok kr sonunda belirli bir noktaya vardk. Madem bahedeydi, demek ki o ldrd. u halde bu iki sz, yani Bahedeydi szyle demek ki* sz savclk makamnn ileri srd sulamay zetlemi oluyor. Madem oradayd, demek ki... deniliyor. Peki ya. orada bulunduu halde, demek ki diye ileri srlen i yapmadysa? Evet, kabul ediyorum ki bu ite olaylar birbirini tamamlyor, gerekten birok olaylar ayn ana rastlamtr ve gerekten olduka anlaml olaylardr. Ama tm bu olaylar bir de ayn zamanda meydana gelmelerinin etkisi altnda kalmadan ayr ayr inceleyin. Savclk makam, neden sann babasnn penceresi nnden koarak katn aklarken, doru sylediini kabul etmiyor? Hatrlayn! Bu konuda savclk makam saygdan hatta i brden uyanan iyi drst duygulardan sz ederek, KARAMAZOV KARDELER 23 bile etmiti. Peki ama, bu iin iinde gerekten byle bir ey olmusa, yani bir sayg diyemiyeceim, ama drst baz duygular rol oynamsa, o zaman ne olacak? Sank, soruturma srasnda Herhalde o anda annem benim iin dua etmitir! diye ifade vermitir. te, bu yzden, Svet-lova'nn babasnn evinde bulunmadn renir renmez, oradan koarak uzaklamtr. Savclk makam: Ama bunu pencereden bakarak anlayamazd diyor. Neden anlaya-masn? Pencere, sann iaret olarak kabul edilen vurular zerine almt ya! Bu arada Fiyodor Pavlovi, herhangi bir sz syleyebilir, bireyler barabilirdi, sank da bundan birden Svetlova'nn orada olmadn anlayabilirdi. Neden ille hayalimizden geirdiimi?, gibi, daha dorusu bakalarnn hayalimizde uyandrd sahnelere gre tahminlerde bulunalm? Gerekte en ince gzlemci olan bir roman yasarnn bile gznden kaan binlerce ey vardr! Ama Grigoriy kapy ak grmt, demek ki sank evdeydi, evde olduuna gre de, cinayeti o iledi. diyorlar. Gelelim bu kap konusuna, sayn jri yeleri... bakn bu kapnn ak olduuna ancak bir kii tanklk ediyor. Oysa bu tanklk eden kii, o srada yle bir halde bulunuyor ki... Her neyse, varsn kap ak olsun! Diyelim ki, sank inkr etti, kendisini korumak iin yalan syledi. Bu onun durumunda bulunan biri iin o kadar anlalr bir eydir ki! Diyelim ki, kendisi evdeydi, eve girmiti... Peki, neden eve girdiine bakarak cinayeti muhakkak onun ilemi olduunu ileri srelim? Zcrla ieri girmi olabilir. Odadan odaya komu, babasn itmi, hatta onu vurmu bile olabilir. Ama Svetlova'nn babasnn yannda olmadn grnce, koarak oradan uzaklamtr. Kadnn orada bulunmadna, elinden bir kaza kp babasn ldrmediine sevine sevine koa koa uzaklamtr. Belki de bir dakika sonra, kendinden getii bir srada yere serdii Grigoriy'in yanna, duvardan aa atlamas da temiz bir duygu duyabil-mesinden, bakasna acyabilmesinden, o insan iin zle-bilmeainden ileri gelmitir. Babasn ldrmek istedii halde, bu ii yapmad, vicdan lekesiz kald, yani babasn ldrmedii iin sevin duymutur. Bunun iin atlamtr yere! Sayn savc bize sann Mokroye'deki durumunu iimizde dehet uyandracak ekilde, parlak szlerle, tyleri-424 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 425 mizi diken diken ederek anlatmtr: Ak yeniden tadaca srada, sevgilisi onu yeni bir hayat yaamaa ard-f srada, artk sevmek imknndan yoksun bulunduu bir anda, arkasnda babasnn kan iindeki cesedini braktndan tr ve cesedin arkasndan da mthi bir ceza gelecei iin, bu ak yaamasna imkn kalmadn anlamt.) Bununla birlikte, sayn savc, gene de sann bir sevgi duyabileceini kabul etmitir ve bunu kendine gre bir psikoloji ile aklamtr: Sarho bir durumdayd! diyor. Bir idam mahkmu idam yerine gtrlrken, daha uzun bir sre beklemek gerektiini dnr... filn... falan. demilerdir. yi ama savc acaba karmzda bambaka bir tip canlandrm olmuyorlar m? Bunu gene soruyorum. Gerekten, sank elleri babasnn kanna buland halde, o anda ak ya da yarglar atlatmay dnecek kadar kaba, ruhsuz bir varlk myd? Hayr, hayr, hayr! Kadnn onu sevdiini, onu birlikte uzaklara gitmee ardn, ona yeni bir mutluluk sunduunu anlad anda yemin ederim ki, kendisini ldrmek iin iki misli, misli daha iddetli bir istek duymutur ve eer arkasnda babasnn cesedini brakm olsayd, muhakkak kendini ldrrd! Evet, tabancasnn nerede olduunu unutmazd! San tanyorum: sayn savcnn onda bulunduunu ileri srd vah, duygusuz, acmak bilmiyen kat yreklilik, onun karakteri ile bada-amyacak bir eydir. Kendisini muhakkak ldrrd! n-tihar etmediyse, bunu annesi kendisi iin dua ettiinden tr ve ellerini babasnn kanna bulamad, bu ite susuz olduu iin yapmamtr. O gece, Mokroye'de, hep yere serdii ihtiyar Grigoriy iin ac ekmi ve ihtiyar adam kendisine gelip ayaa kalksn, vuruu ldrc olmasn, Grigoriy yznden cezaya arptrlmasn diye Tanr'ya dua etmitir. Neden olaylarn bu tr aklanmasn kabul etmiyoruz? Sann bize yalan sylediini gsteren kesin bir delilimiz var m? Bize hemen te, babasnn cesedi!?- diyeceklerdir. Sank oradan koarak kmt. Eer o ldrme-diyse, kim ldrd ihtiyar? diyeceklerdir.

Tekrar ediyorum, savclk makamnn dayand tm mantk budur: O ldrmediyse, kim ldrd? Demek istiyorlar ki, onun yerine konacak bir sank yoktur. yle de~ il mi sayn jri yeleri? Gerekten, onun yerine bir bakasn koyamadklar doru mu? Hepimiz savclk makamnn o gece, o evde bulunan kiileri tek tek saydn iittik. Be kii bulunmutu orada! Kabul edelim ki, bunlardan hibir ekilde sulandrlmaz, bunlar da: ldrlen adamn kendisi, ihtiyar Grigoriy ve kardr. Geriye sank ile Smer-dyakov kalyor. te sayn savc, byk bir ciddilikle, sann, baka birini sulayamad iin Smerdyakov'u sulu olarak gsterdiini ileri sryor. Eer bir altnc kii hatta, altnc bir kiinin bulunduunu gsteren en kk bir iaret olsa, sank hemen Smerdyakov'u sulamaktan vazgeip, bu yaptndan utanarak o altnc kiiyi sulayacakm! yi ama, sayn jri yeleri, bunun tam tersi bir sonu karamaz myz? Ortada iki kii var: Sank ile Smerdya-kov. O halde, mvekkilimi sadece sulayacak baka bir insan bulamadnz iin suladnz ileri sremez miyim? Daha nce Smerdyakov'u tm phelerden uzak tutmaya karar verdiiniz iin baka bir pheli kii bulamadnz ileri sremez miyim? Geri doru sylemek gerekirse, Smerdyakov'u yalnz sank, sann iki kardei, bir de Svetlova suluyorlar. Ama ifade veren tanklar arasnda da bu ekilde konuan baz kiiler vardr: szlerinde geri belirsiz bir ey sezilmitir. Ama zaten evremizde de bir ey varm, pheli bir ey kalm gibi belirsiz sylentiler dolayor. Bir bekleyi seziliyor. Sonra, kesin olmamakla birlikte olduka dikkati eken bir olay rastlants var. nce tam felket gn gelip atan sara krizi, savcnn nedense ger-ek olduunu savunmak zorunluluunu duyduu bir kriz 'ar. Sonra Smerdyakov'un mahkemenin balyaca gn-en bir gn nce intihar geliyor. Ondan sonra da en az bu sylediklerim kadar beklenmedik bir ey ortaya kyor: bu da, bugne dek aabeyinin sulu olduuna inanan ortanca kardein ifadesidir! Evet, sayn yarglarla ve savc ile bir noktada birlei-yorum o da udur: van Karamazov hastadr, ateler iindedir, verdii ifade gerekten sayklarken tasarlad ve suu intihar edenin zerine ykleyerek aabeyini kurtarmak iin yapt umutsuz bir rpn olabilir. Ama gene de ad gemitir ve gene de, ortada sanki bi-bir ey kalmtr. Sanki son sz sylenmemitir.426 KARAMAZOV KARDELER Bitmemi bir ey vardr sayn jri yeleri! Belki de bu yarm kalan szler, daha tamamlanacaktr. Ama bu konuyu daha sonra ele alacaz, bunlar daha sonraki eyler Sayn yarglar biraz nce celseye devam etmek kararn aldlar. Ama imdi verecekleri karar beklerken, rnein len Smerdyakov'un, savc tarafndan bu kadar ince ve bu kadar yetenekli olarak yaplan karakter tahlili konusunda bir eyler syliyebilirim. Sayn meslek arkadamn ustalna hayran kalmakla birlikte, bu karakter tahlilini tam olarak kabul edemiyeceim. Ben Smerdyakov'a gittim, onu grdm ve kendisi ile konutum. Smerdyakov, benim zerimde bambaka bir etki yapt. Salk bakmndan zayf bir insand, buras doru. Ama karakter bakmndan, yrek bakmndan hayr, hi de savcnn szlerinden kard sonuta belirttii gibi, zayf bir insan deildi. zellikle onda bir ekingenlik, savcnn bu kadar karakteristik bir ekilde belirttii ekingenlikten eser grmedim, Safla gelince, onda hi de yle bir ey yoktu. Tersine, ben onu bakalarna hi gvenmeyen sinsiliini ve zeksn saflk perdesi altnda saklyan ve birok eyleri kavryabilecek bir insan olarak grdm! Evet! Savclk makam, onu zayf, geri zekl biri sayarken, ar bir saflk gstermitir. Smerdyakov benim zerimde ok kesin bir izlenim yaratmtr: yanndan kesin olarak kt yrekli, gzn hrs brm, kinci ve rahat vermiyecek derecede kskan bir varlk olduu kans ile ayrldm. Bu konuda baz bilgiler de topladm: kendisi kt aileden nefret ediyordu, ondan utanyordu ve pis kokulu bir kadnn olu olduunu dilerini gcrdatarak hatrlyordu. ocukken kendisine kar bir velinimet olarak davranm olan Grigoriy ile karsna kar saygszca davranyordu. Rusya'ya lanet ediyor ve onunla alay ediyordu. Fransa'ya gitmek hayali ile yayordu; orada bir Fransz haline gelmek iin! Daha eskiden sk sk bu ii yapacak paras olmadndan sz etmiti. Bana yle geliyor ki, kendinden baka hi kimseyi sevmiyordu. Kendisini de alacak kadar yksek bir varlk sayyordu. Onun gznde aydn olmak, gzel giysiler, temiz gmlekler giymek ve parlatlm izmelerle dolamakt. Kendisini Fiyodor Pavlovi in meru olmayan olu sayd iin, (ki bunu gsteren deliller vardr) efendisinin meru ocuklarna kyasla, iinde bulunduu durumundan nefret edebilirdi. Onlar iin herKARAMAZOV KARDELER 427 ey var, benim iin bir ey yok, tm haklar onlarn, miras da onlara ait, ben ise sadece bir uaktan baka bir ey deilim diyebilirdi. Bana paralan pakete Fiyodor Pavlovi ile birlikte koyduunu sylyordu. Bu parann, kendisine bir i salya-bilecek olan bu parann kullanlaca ama, tabii ona, nefret edilecek bir ey olarak grnyordu. Bundan baka, bin rubleyii, prl prl, renk renk: banknotlar olarak gr-mutu. (Bu konuda kendisine mahsus soru sordum). Ah, kskan ve egoist bir insana hibir zaman byk bir paray bir arada gstermeyiniz. Smerdyakov mrnde ilk kez olarak, bu kadar ok parann bir elde toplandn grmt. O renk renk destenin izlenimi, hayalinde ac bir etki yapabilirdi. Bu etki, birinci seferinde hibir sonu yaratmam olabilir. stadm sayn savc, Srnerdyakov'u bu cinayetle sulamak ihtimalinden sz ederken, bunun leh ve aleyhinde olan tm noktalar olaanst bir incelikle belirtti ve zellikle u sorunun zerinde durdu: Smerdyakov neden mahsus sara krizine tutulmu gibi rol yapsn? Ama belki de rol yapmamtr. Kriz, ok tabii bir ekilde gelmi, hasta da sonradan kendine gelmi olabilirdi. Tabii hastalktan bir anda kurtulamazd. Ama gene de herhangi bir anda, kendine gelebilir, aylabilirdi. Sarallarda yle olur. Savclk makam Smerdyakov cinayeti hangi anda ilemi olabilir? diye soruyor. Bu an gstermek o kadar kolaydr ki! Smer-dyakev aylp, derin uykusundan (nk o srada kendisi uykudayd: sara krizinden sonra insan her zaman derin bir uykuya dalar) uyand anda ihtiyar Grigoriy koarak kaan san duvarn zerinde ayandan yakalamtr. Etraf nlatrcasna baba katili! diye barmaktadr. te sank o srada uyanmtr. Zaten onu uyandran ey de belki sessiz ve karanlk gecede duyulan bu allmam lktr. O srada uykusu belki de o kadar derin deildi. Tabii ki daha bir saat ncesinden yava yava uykusu hafiflemi olabilir. Yatandan kalknca, hemen hemen bilinsiz olarak ve hi ard niyet beslemeden, bu lk nedir, diye bakmak iin dar kmtr. Banda hastaln yaratt bir karklk vardr. Zihni daha uyumu bir haldedir. te bu durumda baheye kyor, aydnlanm pencerelere yaklayor ve ta-428

KARAMAZOV KARDELER bu onu grnce sevinen efendisinden korkun bir haber al-yor. O zaman, ii birden tutuuveriyor. Korku iinde bulunan efendisinden tm ayrntlar reniyor. te o zaman bozulmu, hasta zihninde bir dnce, korkun, ama ekici ve hi de manta aykr olmayan bir dnce douyor: Efendisini ldrp, . bin rubleyi almak, sonra da hereyi kk beyin zerine ykmak! Zaten katil olarak kk beyden baka kimi akla getirebilirlerdi? Kk beyden baka kimi suluyabilirlerdi? Btn deliller meydandayd. stelik kendisi oraya girmiti, deil mi ya? Korkun bir para hrs, mthi bir av ele geirmek istei, yapaca hareketin cezasz kalaca dncesiyle birlikte, tm varln sarm olabilirdi. Ah, byle beklenmedik, kanlmaz, iten gelen bir atlma ihtiyac ou zaman byle, bir frsat knca akla gelir. Asl nemlisi, byle bir istek bu tip katillerin iinde, daha bir dakika sonra cinayeti ilemek hevesine kaplacaklarn akllarna bile getirmedikleri bir srada uyanr! te Smerdyakov efendisinin yanna girerek plnm bylece yerine getirmi olabilir. Kem de bunu herhalde herhangi bir silh yerine, bahede elinin altna ilk gelen tala yapmtr. Peki ama bu ii niin, hangi amala yapm olabilir? O bin ruble, kendisi iin bir kariyer yapma imknyd. Evet, kendi szlerimle elikiye dyor deilim: Belki de yle bir para vard. Hatta belki de nerede bulabileceini, efendisinin odasnn neresinde bulunduunu, yalnz Smedyakov bilebilirdi. Peki, ya paralarn bulunduu zarfn kd, ya yerde srklenen yrtk paket kd? diyeceksiniz. Demin sayn savc, bu paketten sz ederken, sen derece ince bir dnce ileri srd: Ona gre, bu kd ancak hrszlk etmeye almam, Karama-zov gibi biri yerde brakm olabilirdi. Smerdyakov ise, arkasnda byle bir delili katiyen brakmazd. Demin bu szleri dinlerken, bana yabanc gelemeyen bir ey iitiyormuum gibi geldi sayn jri yeleri. Dnn, ayn dnceyi, ayn tahmini, yani Karamazov'n bu paketi nasl am olabileceini, ben daha iki gn nce Smerdyakov'un kendisinden iitmitim. Hatta Smerdyakov'un bu szlerine armtm-Bana yle geldi ki, mahsus yapmackl, saf bir tavr taknyor ve olaylar atlayarak bana bu dnceyi kabul ettirmek istiyor, benim ayn sonuca varmam bekliyor, hatta syKARAMAZOV KARdELER 429 liyeceklerimi bana dikte ediyordu. Acaba bu dnceyi ayn ekilde sorgu yargcna da Smerdyakov fsldam olmasn? Ayn eyi stadm sayn savcya zorla kabul ettirmesin? Diyeceklerdir ki: ya ihtiyar kadn, ya Grigoriy'in kars? O kadn, hastann tm gece yanbanda inlediini duymad m? Doru! Duymutur. Ama bu ileri srlen itiraz, ok zayf olur. Ben bir kadn tanrdm, ac ac tm gece avluda havlayan bir kpein kendisini uyutmadndan ikyet ederdi. Oysa, zavall kepek, sonradan renildii gibi tm gece iinde ancak iki kere havlyordu. Bu tabii bir eydir; bir insan uyurken birden bir inilti duyar, bu iniltinin kendisini uyandrdna fena halde can sklarak uyanr, ama sonradan birden gene uykuya dalar. ki saat kadar sonra, gene bir inilti olur, adam gene uyanr, sonra gene uykuya dalar. Sonunda ayn inilti, aradan iki saat getikten sonra bir kez daha duyulur. Yani uyuyan, tm olarak bu iniltiyi kez duymu olur. Ama sabahleyin uyand m, gece sabaha dek birinin inleyip durduundan, bu yzden gzn bile krpmadndan ikyet eder. Grigoriy'in karsnn basna da ayn ey gelmitir. Her biri iki saat sren uykular olmutur, ama bunu hatrlamaz. Sadece uyand anlar hatrlar. Bu yzden de ona kendisini tm gece uyandrmlar gibi gelir. Sayn savc, ama Smerdyakov intihar etmeden nce yazd ktta neden bir aklamada bulunmad? diye soruyor. Birini yapmaya vicdan elverdi de, brne elvermedi mi? diyor. Yalnz rica ederim, vicdan denildii vakit, artk pimanlktan sz edilmi olur. ntihar eden adam pimanlk duymyabilirdi. inde yalnz umutsuzluk olabilirdi. Umutsuzluk ve pimanlk... bunlar birbirinden apayr eylerdir. Umutsuzluk kinle kark ve barmay imknsz hale getiren bir duygu olabilir. ntihar eden adam, hayatna son verirken, mrnn sonuna dek kskand insanlara kars iki misli nefret duymu olabilir. Sayn jri yeleri, adl bir hata ilemekten saknn! imdi size sylediim bu szlerde ve anlattklarmda akla uygun olmayan ne vardr? Yrttm dnce zincirinde bir yanl bulun, olmas imknsz sama bir ey bulun! Ama eer ileri srdm eylerin bir kl pay kadar da olsa, mmkn olabileceini gryorsanz, tahminlerimde bir parack olsun geree uy-430 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 431 gnlk varsa, suluyu cezalandrmaktan kann! Hem burada sz konusu olan eylerin doruluu yalnz bir kl pay kadar m? Tm kutsal eylerin zerine yemin ederim ki, size cinayet konusunda ne sylemisem, onu size anlatmsam, hepsine kesin olarak inanyorum. En nemlisi, evet en nemlisi de udur: savclk makamnn sann aleyhinde ileri srd, st ste yd o koca deliller yn arasnda, birinin olsun bir parack da olsa, itiraz edilemiyecek bir ynnn bulunmamasna ap kalyorum. Byle olmas beni deli ediyor. Zavall adan, sadece olaylarn ayn ana rastlamasndan tr felkete srkleniyor. Evet bu rastlantlar feci bir eydir: O kan, o parmaklardan akan kan, o kanl i amar, o baba katili! baryla nlayan karanlk gece, o lk atan ve kafas krlm olarak yere serilen adam, ondan sonra da o ynla sz, ifade hareket bar... Tm bunlar insana yle bir etki yapabilir, insan yle kandrabilir ki! Ama tm bunlar, sizi bir kanya yneltebilir mi? Siz buna kanar msnz sayn jri yeleri? Hatrlayn ki. size bir yetki verilmitir, eli kolu bal bir insan hakknda karar verme yetkisi! Ama bu yetki ne kadar bykse uygulamas da o derece korkuntur! imdi sylediklerimden bir szm olsun geri almyorum. Ama ziyan yok, yle olsun! Bir an iin savcln iddiasn kabul edeyim, zavall mvekkilimin ellerini babasnn kanna buladm kabul edeyim. Tabii bu, ancak szde kalan bir kabul editir. Tekrar ediyorum: bana kalrsa susuz olduundan hi phe etmiyorum. Ama gene de bir an iin, sann babasn ldrdn kabul edeyim. Bu durumda bile, byle bir dnceyi kabul ettiim halde, gene de syliye-ceim sz dinleyin. Vicdanmn zerinde ar bir yk var. Size bir ey sylemek istiyorum, nk hissediyorum ki, yreklerinizde de, zihninizde de mthi bir sava var... Yreklerinize ve aklnza seslendiim iin zr dilerim, sayn jri yeleri. Ama sonuna dek iimden geldii ve gerein emrettii gibi konumak istiyorum. Hepimiz olduumuz gibi grnelim! Bu srada savunma avukatnn konumas, olduka i detli bir alkla kesildi. Gerekten de son szlerini yle i ten gelen bir sesle sylemiti ki, herkesin iinde belki de, gerekten syliyecei bir ey vardr, belki de imdi

yaca gerekten en nemlidir diye bir his uyanmt. Ama bakan, alklar duyunca, gr bir sesle: Byle bir olay bir daha tekrar edilirse mahkeme salonunu boaltmak tehdidini savurdu. Herey sessizlie gmld ve Fetyukovi bambaka, o zamana dek konutuundan apayr, duygulu bir sesle sze balad. XIII DNCEYE HANET Fetyukovi: Mvekkilim! felkete srkleyen ey, yalnz olaylarn bir araya rastlamas deildi, diye sze talad. Hayr! M vekkilimi gerekte yalnz bir tek ey felkete srklyor, o da babasnn cesedidir! Eer ortada basit bir cinayet olsayd, delilleri ayn zamana rastlayan ve birbirine bal eyler olarak deil de, ayr ayr olarak ele alm olsaydnz, bunlarn nemsizliini, hi bir eyi ispat edemediklerini, fantastik eyler olduklarn grrdnz, o zaman hi deilse iinizde (geri sann hak ettii) ama gene bir n yargdan baka bir ey olmayan dncenize dayanarak bir insann kaderini mahvetmekten ekinirdiniz! Hem burada sz konusu olan basit bir cinayet deildir, bir babann ldrlmesidir! Bu, insan etkiler, hem de o kadar etkiler ki san sulamak iin ileri srlen deliller ne kadar nemsiz ne kadar hibir eyi ispat edemiyen eyler olursa olsun, en tarafsz insana bile artk pek o kadar deersiz ve bu derece hibir ey ispat etmeyen bir ey olarak grnmez. Byle bir sank, nasl beraat eder? Ya cinayeti ilediy-se, ya cezasn grmezse? te, herkesin iinde, elinde olm-yarak duyduu his budur. Evet, bir babann, hayata kavuturan, evldn seven, ocuu iin cann ve hayatn esirge-ttyen, ocuunun geirdii hastalklar kendisi ekiyormu gibi ac duyan, mr boyunca evldnn mutluluu iin urap didinen, onun sevinleri ile, onun baarlar ile yaayan bir babann kanna girmek, korkun bir eydir! Sayn Jri yeleri, baba, gerek bir baba ne demektir? Bu szde 432 KARAMAZOV KARDELER ne yce bir anlam ne kadar derin bir dnce gizlidir! Biraz nce, bir babann ne olduunu, gerek bir babann nasl yaamas gerektiini biraz olsun anlattk. Davas grlen ve u anda hepimizi uratran ve hepimizin iinde ac uyandran olayda ise l Fiyodor Pavlovi Karamazov, hi de biraz nce, yrekten gelen bir duygu ile ortaya dktmz baba anlayna uymuyor. Byle bir babaya sahip olmak bir felkettir! Evet, gerekten baz babalar felkete benzerler. imdi bu felketi biraz daha yakndan inceliyelim. leride verilecek kararn ne kadar nemli olduu gz nnde bulundurulursa, artk dnceleri aklamaktan korkacak bir ey yok deil mi, sayn jri yeleri? zellikle u anda korkmamal ve baz dnceleri sayn stadm olan savcnn, biraz nce, ok yerinde belirttikleri gibi ocuklarn da ya da rkek kadnlarn yaptklar ekilde, elimizi, kolumuzu sallyarak kovmaya almamalyz! Ama sayn hasmm, o ateli konumasnda, (ki kendileri daha ben ilk szm sylemeden, bana kar hasm bir tavr taknmlardr) birka kez: Hayr, san kimsenin savunmasna izin vermem, onun savunmasn Petersburg'tan gelmi olan savunma avukatna brakacak deilim. Sulayan da, savunan da ben olacam! diye barmt. Bunu bir ka kez bararak sylemiti. Ama unu sylemeyi unutmutur ki, korkun bir adam olarak gsterilen sank, tam yirmi yl nce baba evindeyken, ocukluunda kendine iyilik gsteren tek insann kendisine verdii yarm kilo fnd unutmadysa, daha dorusu bunu unutamyacak bir insansa, tm o yirmi yl boyunca, insanlar seven, doktor Hertzenstube'nin deyimiyle: Babasnn evinde, arka bahede, yalnayak ve tek dme ile tutturulmu bir pantolonla koutuunu da unutamaz! Sayn jri yeleri, bu felket denilecek babay daha yakndan incelemeye ve artk herkesin bildiini tekrar etmeye ne yarar var? Mvekkilim buraya, babasna geldii vakit ne bulmutur? Hem mvekkilimi neden, niin duygusuz, egoist bir canavar olarak gstermeli? Geri serseri yaratll, sert, kavgac bir adamdr ve imdi onu bu yzden muhakeme ediyoruz, .ama kaderinin bu yolu tutmu olmasnda, iyi eilimleri varken daha minnet duyabilecek kadar duygulu bir yree sahipken, byle sama bir terbiye grm olmasnda, kimin suu vardr? KARAMAZOV KARDELER 433 Kendisine herhangi bir kii doru yolu retmi midir? Bilim klarndan yararland m? ocukluunda herhangi bir kii ona biraz olsun sevgi gsterdi mi? Mvekkilim -dada bir ot gibi, daha dorusu yabani bir hayvan gibi bymtr! Belki de uzun bir sre devam eden ayrlktan sonra, babasn grmek iin mthi bir istek duyuyordu. Belki de buraya gelirken ocukluunda grd, tiksindirici hayalleri ryada hatrlyormu gibi bin kez zihninden kovmaya alm, babasn kucaklamak iin can atmtr! Peki sonra ne olmutur? Kendisini sadece hereyi kmseyen, alayc glcklerle, pheyle ve tartma konusu paralarla dolaplar evirerek karlyorlar. Hergn konyak:- larn iildiini gryor, o tiksindirici konumalar, o iren hayat grlerini iitiyor. Bu da yetmezmi gibi sonunda babasnn sevgilisini almaya altn farkediyor. Evet, babas, kendi olunun sevgilisini hem de onun paras ile batan karmaa alyor. Evet. sayn jri yeleri! Bu ne iren bir eydir! Ne kat yrekliliktir! stelik ihtiyar, olunun kendisine kar saygszlk ettiini, kendisine acmadn ileri sryor, onu herkesin iinde lekeliyor, ona zarar veriyor, ona iftira ediyor, sonra da olunu cezaevine attrmak iin, bor senetlerini satn alyor! Sayn jri yeleri! Mvekkilim gibi grnte kat yrekli, kavgac ve kendilerini tutamyan insanlar, ou zaman son derece yufka yreklidirler. Ama bunu belli etmezler. Szlerime sakn glmeyin! stadm, sayn savc biraz nce hi acmadan mvekkilimle alay ederek Schiller'i sevdiini, gzel olan ve iyi duygular uyandran her eyden holandn ileri srd. Onun yerinde ben olsaydm, bununla alay etmezdim! Evet, bu tip insanlar (rica ederim, ba.-kalarnn ok nadir anlayabildii, ou zaman, bu derece yanl anlalan insanlar, savunmama izin verin) bu tipler gerekten daha ok iyilie, gzele, doruya zlem ekerler. Bilinsiz olarak kendi azgnlklarna, kendi kat yrekliliklerine, tam anlamyla aykr olan bu gzel eylere susamtrlar. Evet gerekten onlara susamlardr. Grnte hrsl ve kat yreklidirler, ama aslnda, rnein bir kadn le- siye severler, hem de bu sevgileri stn, ruhsal bir sevgidir. Gene sylyorum, bu szlerime sakn glmeyin: Bu yaratlta olan insanlar ou zaman yledirler. Yalnz hrslarm434 KARAMAZOV KARDELER

ve ou zaman kaba olan tutkularm bir trl gizliyemezler. te herkesin gzne arpan budur. Herkes bunu farkediyor. Ama o kabaln altnda gizlenen insan gremiyor. Oysa tm tutkular abucak tatmin olur. Ama byle grnte kaba ve kat yrekli olan bir insan soylu, mkemmel birinin yannda yepyeni bir varlk olmaya alr. Dzeltmeye, daha iyi, daha yksek, daha namuslu olmaya alr. Evet, bana ne kadar glerseniz gln: Yksek ve mkemmel olmay ister diyorum. Biraz nce mvekkilimin bayan Verhovtzeva ile olan gnl macerasna deinmiyeceimi syledim. Ama hi deilse bir iki sz syleyebilirim. Demin burada bir ifade deil, ne yapacan arm, intikam almak iin rpnan bir kadnn lklarn iittik. Oysa bakasn ihanetle sulayacak durumda deildir. nk daha nce kendisi ihanet etmitir! Dncelerini toparlamak iin bir iki dakika olsun vakit ayrabilseydi, byle bir ifade vermezdi. Evet, ona inanmayn! Mvekkilim onun dedii gibi canavar deildir! nsanlar seven varlk armha gerilirken iyi yrekli bir oban, srs uruna kendini feda eder, yeter ki koyunlarndan biri olsun mahvolmasn! demitir... Biz de bu insann ruhunu mahvetmiyelim! Biraz nce: bir baba nedir? diye sordum. Bunun yce bir ad olduunu syledim. Ama sz yerinde kullanmak, ona kar hakszlk etmemek gerekir, sayn jri yeleri. Bu yzden, izninizle, sz konusu olan eyi gereken adyla, ona yakan bir adla tanmlayacam. ldrlen ihtiyar Karamavoz gibi bir babaya, baba denemez. O byle bir ada lyk deildir. Bunu halletmiyen bir babaya kar sevgi, sama bir eydir, imknszdr. Sevgiyi yokluktan yaratamazsnz. Yokluktan ancak Tanr var edebilir. Yrei ateli bir sevgiyle dolu havarilerden biri: Babalar ocuklarnz incitmeyin diyor. Bu kutsal szleri yalnz u anda mvekkilim iin ileri sryor deilim, bunlar tm babalar iin hatrlyorum. Babalara t vermek hakkn kimden aldm? Hi kimseden. Sadece bir insan, bir yurtta olarak arda bulunuyorum. Vivos voco!(*) Bu dnyada uzun bir sre kalmyacaz. yleyken bir ok kt iler yapyor, kt szler sylyoruz. Ama ite imdi bir ara(*) insanlara sesleniyorum! (Latince). KARAMAZOV KARDELER 435 da bulunduumuz u uygun andan yararlanarak, hepimiz birlikte gzel bir sz syliyelim. Ben daima byle davranrm, urada durduum srece benim iin uygun olan bir andan yararlanmak istiyorum. Bu krs bize, Tann'nn iradesiyle bouna verilmi deildir. Bu krsden bizi tm Rusya dinliyor. Yalnz buradaki babalar deil, tm babalara: Babalar, ocuklarnz mitsizlik iinde brakmayn! diyo-rum. Gelin, nce kendimiz sa'nn dn yerine getirelim, ondan sonra ocuklarmzdan birey beklemek hakkn kendimizde bulalm. Baka trl davranrsak, baba deiliz! ocuklarmz iin birer dmanz. Onlar da bizim ocuklarmz deil, bize dman olan varlklardr. Hem de onlar kendimize dman haline yine biz getirdik! Bakalarn hangi lye vurursanz, sizlere de ayn l uygulanacaktr! Bunu artk ben sylemiyorum. Bunu ncil sylyor: bakalar iin nasl bir l kullanyorsanz, kendiniz iin de ayn ly kullanmalsnz. ocuklar bize kar kendileri iin kullandmz ly kullanrlarsa, onlar nasl sularz? Geenlerde Finlandiya'da, bir gen kz, bir hizmeti, gizlice bir ocuk dourduu phesi altnda kalm. Kendisim gzetlemeye balamlar ve evin tavan arasnda, kede, bir yn olarak duran tulalarn arkasnda kimsenin varln bile bilmedii sandn bulmular. Sand amlar, iinden yeni domu ve ldrlm bir bebein cesedi km. Ayn sandkta, gen kadnn daha nceden dourduu ve gene kendi eliyle ldrd iki bebein daha iskeleti varm. Kadn, bunlar ldrm olduunu aklam. Sayn jri yeleri! Byle bir kadn, artk ocuklarnn anas saylr m? Evet, onlar dourmutur, ama onlara ana olmu mudur? Aramzda kim ona o kutsal ana adn verebilir? Korkusuz olalm, sayn jri yeleri. Hatta atlgan olalm! u anda, yle olmaya ihtiyacmz var. Akm ya da metal szlerinden korkan Moskoval cahil kadnlar gibi, baz szlerden ve dncelerden korkmamalyz. Aksine, son yllarda meydana gelen gelimelerin bizi de etkilediini ispat edelim ve dorudan doruya diyelim ki, ocuun dnyaya gelmesini salayan daha baba saylmaz. Baba hem hayat veren, hem de baba adna lyk olandr. Ama tabii bu sze baka bir anlam da verilebilir, baba436 KARAMAZOV KARDELER sz baka ekilde de tanmlanabilir. Byle bir tanmlamaya gre rnein, baba canavar da olsa, evltlarna ikence de etse, gene de baba saylr, nk dnyaya gelmemizi salamtr. Ama bu anlam, artk mistik bir eydir. Onu sadece aklmla kavryamam. Ancak inancm varsa kabul ederim. Daha dorusu, inancma snarak kabul ederim, tpk baka anlyamadm, ama dinimin buna inanmam emrettii eyleri kabul ettiim gibi. Yalnz byle bir durum varsa, o zaman bu inan gerek yaantnn dnda kalmal. Baz haklar veren ama, ayn zamanda yce sorumluluklar ykleyen gerek hayatta ise insan severlie yakr ekilde tam bir hristiyan olarak davranmak istiyorsak, sadece bir mantk ve deneme szgecinden gemi, zerinde bir ok tahliller yaplm dnceleri ileri srmek, szn ksas msana zarar vermemek, on ac duyurmamak, felketine yol amamak iin. ryada ya da sayklarken olduu gibi deil de mantkl ve akla uygun ekilde davranmak zorundayz. ste o zaman yaptmz gerekten hristyana yakan bir is olur... Sadece mistik bir davran olmaz. Tabii anlamyla insanlar seven kiilere yakan akll bir davran olur. Szn burasnda salonun bir ok yerlerinde iddetli a-klar koptu. Ama Fetyukovi, szn kesmemeleri ve bitirmesine imkn vermeleri iin ellerini sallad. Hersy hemen sessizlie gmld. Konumac devam etti: Sayn jri yeleri! Bu sorunlarn, ocuklarmzdan uzak kalacan, diyelim ki, bizim delikanllardan, artk dnceler yrtmeye balyan delikanllarmzdan uzak kalacan sanyor musunuz? Hayr, byle bir ey olamaz. Bu bakmdan, onlardan imknsz bir eyi, yani kendilerini bask altna almalarn beklemiyelim! Baba denilmeye lyk olmayan bir adamn davranlar gerekten baba denilmeye lyk insanlarn davranlar ile kyaslannca. zellikle yat olan ocuklar arasnda aknlk yaratr. Delikanlnn zihninde, elinde olmayarak ac sorunlarn dmlenmesine yol aar. Sorduu bu sorulara ou zaman beylik karklar verilir: Senin dnyaya gelmeni o salad, sen onun karandansn, onun iin onu sevmelisin! derler. Delikanl elinde olmayarak: Peki ama, dnyaya gelmemi salarken beni seviyor muydu? diye dnr... Gittike daha ok hayret ederek: Sanki dnyaya geliimi, beni dnd iin mi salad? O ihtiras annda beni bilmiyordu ki! Hatta kz mi, KARAMAZOV KARDELER

437 erkek mi olduumu bile bilecek durumda deildi! Belki o srada arap itii iin kafas dumanlyd ve iimde ikiye kar bir eilim kazandrmaktan baka bir ey yapmad. Yapt iyilik ite bundan ibaret... yle olunca ne diiye onu, sadece dnyaya gelmemi salad, sonra da mrmn sonuna dek bana hi sevgi gstermedii halde, sevmek zorunda olaym? Ah, belki bu sorular size kaba, kat yreklillikle sylenmi szler olarak grnr, ama daha krpe olan zihinden, imknsz olan bir arball beklemeyin. -Doa'yi kapdan kovsan, pencereden girer! derler. Cahil insanlar iin metal ya da akm gibi szlerden korkmyalm ve bu sorunu mistik anlaylarn emrettii gibi deil de, akilimizin, insan severliimizin emrettii ekilde zmliyelim. Byle bir so-runa nasl bir zm bulunabilir? Bence yle: Evlt babasna ciddi olarak: Baba, bana syle, seni niin sevmek zorundaym? Neden seni sevmek zorunda olduumu bana ispat et desin. Eer o baba buna bir karlk verebilecek ve bunu ispat edebilecek durumda ise, o zaman ortada gercek. normal bir aile var demektir. Yalnz mistik bir talkm anlaylara dayanan, temelinde sadece bir n yarg bulunamayan, akla uygun, doruluklar ispat edilmi, insancl! prensiplere sk; skya dayanan bir ailedir. Bunun aksi olunsa, yani baba, oluna bunu ispat edemezse, o zaman ailenin sonu gelmi demektir: Byle bir baba ocuuna baba olamaz. Olu da artk zgrdr. Artk babasn kendisine yabanc bir insan, hatta bir dman saymak hakkn kazanmtr. Bizim krsmz, kusursuz gerein ve akln krss (olmaldr sayn jri yeleri! Burada konumacnn szleri artk aktan aa, ner-deyse corkun alklarla kesildi. Tabii tm salon alklyor deildi. Ama hi deilse salondakilerin yans alklyordu. Alklayanlar anneler, babalard. Hanmlarn olunduu st ksmda tiz sesler, lklar duyuluyordu. Mendil sallayanlar bile vard. Bakan var gc ile ngra almaa balad. Belliydi ki dinleyicilerin davranlarna sinirlenmiti. Ama biraz nce yapt gibi salonu boaltmak tehdidini savurmaya cesaret edemedi. Konumacy alklyanlar ve ona mendil sallyanlar arasnda, yarglarn arkasnda zel koltuklarda oturan nemli kiiler, fraklarnn zerinde nianlar438 KARAMAZOV KARDELER taknm ihtiyarlar da vard. Bakan bu yzden grlt dindikten sonra, sadece daha nce yapt gibi sert bir tavrla tekrar salonu boaltrm tehdidini savurmakla yetindi. Basan kazanm? olmasnn heyecan iinde olan Fetyukovi, konumasna devam etti. Sayn jri yeleri! Bugn burada o kadar ok sz edilecek o korkun geceyi bir oulun duvara trmanarak babasnn evine girdii ve yalnz dnyaya geliini salam olan bir varlkla, ama aslnda dman olan, gururunu kran insanla yz yze geldii geceyi hatrlyorsunuz. Var gcmle unu belirtmek isterim ki, oraya para almak iin komamt. Onu hrszlkla sulamak, daha nceden de be-littiim gibi sama bir eydir! Oraya ldrmek iin de gitmemiti. Hayr, bu ii yapmak iin gitmemiti. Geri babasnn evine zorla girmiti, ama daha nceden ldrmee niyeti olsayd, hi deilse nceden bir silh bulmaya alrd. O havaneline gelince kesin olarak inanyorum ki onu bir igd ile, ne yaptn bile bilmeden eline almtr. Diyelim ki, babasn iaret vererek aldatmtr, diyelim ki, evine plz-lice girmitir. yle olsun. Daha nce de bunlarn bir masal olduunu, bunlara bir an iin olsun inanmadm belirtmitim. Ama ziyan yok, bir an iin yle olduunu kabul edelim. yle olsa bile sayn jri yeleri dnyada kutsal olan ne varsa, hepsinin zerine yemin ederim ki, eer karsndaki babas olmasayd, sadece gururunu yaralam bir yabanc olsayd ve kendisi odalar koarak dolatktan sonra, kadnn evde olmadn kesin olarak anlam olsayd, rakibine hibir zarar vermeden oradan hemen uzaklard. Belki de ona bir darbe indirirdi, onu iterdi. Ama o kadarla yetinirdi. nk o sraca herhangi bir ey yapacak durumda deildi. Vakti yoktu. Hereyden nce o kadnn nerede olduunu renmesi gerekiyordu. Ama karsndaki babas, kendi babasyd. Evet ne oldu ise, sadece karsnda babasn grd iin olmutu. ocukluundan bu yana ondan nefret ediyordu. O adam dmanyd, ona hakaret etmi olan adamd. imdi de... korkun, di bir rakibi olmutu. O zaman tm varln birden elinde olmayarak mthi bir nefret sarmt. Bu duyguya kar koyamazd. Dnemezdi bile. inde ne kadar nefret varsa, hepsi bir anda ortaya dklmt! Bu belki lgnlnn, deliliinin bir eseridir. Ama ayn zamanda doKARAMAZOV KARDELER 439 ganin bir tepkisi olduunu da syliyebilirim. Doa lmsz yasalar inendii iin kar konulmaz bir ekilde, bilinsiz olarak intikamn almtr. Zaten doada herey kanlmaz ve bilinsizdir. yleyken sank cinayeti gene de ilememitir. Bunu iddia ediyorum, bara bara sylyorum! Hayr, cinayet ilememitir! Yalnz havanelini nefretle, fkeyle savurmutur. Ama ldrmek istememitir. ldreceini bilmeden yapmtr bunu! Eer elinde o uursuz havaneli olmasayd, belki de babasna sadece dayak atar, ama ldrmezdi. Oradan kaarken herhalde yere sermi olduu ihtiyar adamn lp lmediini bile bilmiyordu. Byle bir cinayet, cinayet saylmazd. Byle bir cinayet, bir babann katli demek deildir. Hayr, bir babann bu ekilde ldrlmesine bir baba katli denilemez. Byle bir olay ancak n yargs olan kiilerce baba katil saylabilir. Bakalm byle bir cinayet gerekten olmu mudur? Bilmiyoruz. Size varlmn derinliklerinden sesleniyorum! Sayn jri yeleri, imdi san mahkm edeceiz. Bunu yaparsak kendi kendine yle diyecektir: Bu insanlar kaderimi deitirmek iin, tahsilim iin, terbiyeli bir insan olarak yetimem iin, szn ksas insan olmam iin hibir ey yapmamlardr. Bu insanlar, bana bir lokma ekmek, bir yudum su vermemi, plak, karanlk hcremde bulunduum srada beni gelip grmemilerdir. imdi ise yine ayn insanlar beni krek cezasna mahkm ediyorlar! Onlarla detik. Arak kendilerine hi bir borcum yoktur. Zaten hi kimseye hibir borcum kalmad. Madem onlar kt yrekli, ben de kt yrekli olacam. Madeni bana acmyorlar, ben de kimseye acmyacam! Evet, sank bunlar syliyecektir sayn jri yeleri! Yemin ederim ki, sulu olduuna karar verirseniz vicdanndaki yk hafifletmi, onu rahatlatm olursunuz. O zaman dkt kana lanet edecektir. O kan dkt iin pimanlk duymyaktr. Bununla birlikte, daha drst bir insan olabilecei srada onu mahvetmi olursunuz. nk bu yzden mr boyunca, hereye kar fkeli ve kr kalacaktr. Ama ona korkun bir ceza vermek ister misiniz? Ona cezalarn en byn, en mthiini vererek ruhunu kurtarmak, onu yeni bir insan olarak yaratmak ister misiniz? O zaman onu cmertliinizin yk altnda braknz! O zaman ruhunun nasl rperdiini, nasl dehet iinde kaldn grrsnz. Bu iyilii bana m gsterdiler, bun-440

KARAMAZOV KARDELER ca sevgi benim iin mi, ben buna m lykm? te, sank byle baracaktr! Ah, o yrei, o isyan dolu, ama soylu yrei bilirim sayn jri yeleri. Bu yrek gsterdiiniz bu byklk karsnda ezilecektir. Zaten yce bir sevgi gsterisinde bulunmaya susam bir yrektir. O zaman birden alevlenecek, yepyeni, lmsz bir hayata kavumu olacaktr. Baz ruhlar dar grllkleri iinde tm dnyay sularlar! Ama ona yle yapmaynz, onu cmertliinizle eziniz! Ona sevgi gsteriniz! O zaman yapm olduu ie lanet edecektir. nk iinde o kadar iyi eilimler vardr ki! Bunu yaparsanz bu ruh, ycelecek ve Tann'nn ne kadar iyi, insanlarn da ne mkemmel, ne haksever olduunu grecektir. Duyaca pimanlk ve bundan byle hi bir zaman deyemiyece-gi bir bor duygusu, ona dehet verecektir. O zaman detim diyemiyecektir, aksine tm insanlarn karsnda suluyum, tm insanlar arasnda insan olmaya en az lyk olan benim! diyecektir. Pimanlk gzyalar dkerek, yakc bir ac iinde kvranarak: nsanlar benden daha iyidir, nk beni mahvetmek deil, beni kurtarmak istemilerdir! diye baracaktr. Bunu yapmak sizin iin o kadar kolay ki! Ona acmanz o kadar kolay ki! Ortada biraz olsun geree benzeyen deliller bulunmaynca, evet, suludur demeniz, ok ar birey olur. Bir tek susuzu cezalandrmaktansa, on suluyu serbest brakmak daha iyidir! Gzel tarihimizin gemi yzylndan duyulan bu hametli sesi iitiyor musunuz? Rus mahkemesinin yalnz ceza vermediini, ayn zamanda felkete uram bir insan kurtaran bir mahkeme olduunu size hatrlatmak benim gibi deersiz birine mi der? Varsn, baka milletlerde yasalar ekilden ve cezadan ibaret olsun! Biz yasalarn anlamna, ruhuna, felkete uram insanlarn kurtuluuna ve yeniden douuna nem veririz. Ancak byle olursa, ancak Rusya re Rus mahkemesi gerekten yle ise... memleketimiz ileri gidiyor diyebiliriz.. O zaman bizi o lgn troykalarnzla, tm milletlerin nefret duyarak nnden kat troykanzla korkutamazsnz. Amaca varacak olan lgn bir troyka deil, hametli bir Rus zafer arabasdr. Sakin sakin ilerleyen bir zafer arabas! Mvekkilimin kaderi sizin elinizdedir. nanyorum ki, gerei kurtaracak, savunacak ve onu koruyacak kiilerin bulunduu, iyi bir elde olduunu ispat edeceksiniz.! KARAMAZOV KARDELER 441 XIV KYLLER KEND DNCELERN SAVUNUYORLAR... Petyukovi szn byle bitirdi. Bu sefer dinleyicilerin cokunluu bir frtna gibi kar durulmaz bir ey oldu. Artk ona engel olmaya imkn yoktu: kadnlar da erkeklerden birou da alyordu. Hatta nemli devlet memurlarndan ikisinin gzleri yalanmt. Bakan bu frtnaya gz yummak zorunda kald, ngra almakta bile gecikti. Sonradan bizim bayanlarn dedii gibi: Bylesine bir heyecana kar durmak, kutsal bir eyi lekelemek olacakt. Konumacnn kendisi de itenlikle duygulanmt. te byle bir anda ppolit Kirillovi: Dncelerini belirtmek iin ayaa kalkt. Ayaa kalktn grenler, ona nefretle baktlar. Bayanlar: Nasl? Ne oluyor? Nasl oluyor da hl itiraz etmek cesaretini gsteriyor? diye mrldanyorlard. Ama dnyann btn kadnlar, evet balarnda savc ppolit Kirillovi, kendi kars olan dnyann btn kadnlar bir araya gelip szlansalar bile gene de bu ann gelip atmasn nlemeye imkn yoktu. ppolit Kirillovi sararmt. Heyecandan titriyordu, syledii ilk szleri, ilk cmleleri anlamaya imkn yoktu. Nefesi tkanyordu, kelimeleri doru drst syleyemiyordu. arp duruyordu. Bununla birlikte ksa bir sre iinde kendini toparlad. Ama bu ikinci konumasndan ancak birka cmle vereceim. -- Bizi roman uydurmakla suluyorlar. Oysa savunmacnn yapt nedir? O da roman stne roman uydurmuyor mu? Sylediklerinde yalnz bir iir eksikti. Fiyodor Pavlovi sevgilisini beklerken, zarf yrtp yere atyor. Hatta bu alacak olay srasnda neler syledii bile belirtiliyor. Bu bir iir deil de nedir? Hem paralan zarfn iinden aldn ispat eden delil nerede? Neler sylediini kim iitti? Geri zekl budala Smerdyakov, karmza Byron'un kahramanlarndan biri olarak, meru olamayan bir evlt olduu iin toplumdan intikam alan biri olarak karlyor. Bu tam Byron'a yakacak iir deil de nedir? Ya babasnn evine zorla giren, onu ldren, yleyken ldrm saylmayan olu? Bu442 KARAMAZOV KARDELER artk bir roman, bir iir de deil. Bu bir masal, kendisinin bile zemeyecei bilmeceler soran bir sfenkstir savunmac. Eer ldrdy'se, cinayeti ilemi demektir. ldrd halde cinayeti ilememi saylmak ne demek? Kim anlar bunu? Ondan sonra stelik krsmzn, gerekleri, akla uygun anlaylar savunan bir krs olduu ileri srlyor. yleyken yine bu krsden yemin edilerek bir babann ldrlmesine cinayet denilmesinin sadece yanl bir n yargdan baka bir ey olmad ileri srlyor! yi ama, eer bir babay ldrmeye cinayet demek bir n yarg ise, eer her ocuk babasna: Baba neden seni sevmek zorundaym? diye sorarsa, toplumun dayand temeller ne olur? Aile denen ey kalr m? Demek oluyor ki, bir babann katli, sadece Moskoval cahil kadnlarn uursuzluundan baka bir ey deil. Rus yasalarnn amac, yarna yn verecek en deerli, en kutsal prensipler, burada bozulmu olarak ve ciddilikten uzak bir ekilde gsterilmitir! Sadece bir tek amala, beraat ettirilmesi imknsz birinin beraatini salamak iin kullanlmtr. Savunma avukat: Ah, onu cmertliinizin arl altnda e ziniz! diyor. Oysa sulunun bekledii zaten budur. Yarndan tezi yok, bu arlk altnda nasl ezildii grlecektir. Savunma avukat, sulunun sadece beraatini isterken ok alak gnll davranm olmuyor mu acaba? Bu baba katilinin yapt iin, sonraki kuaklar tarafndan sonsuzlua dek gklere karlmasn salamak iin, kendisine maa balanmasn istesek daha doru olmaz m? Burada ncil de, din de dzelmi olarak ileri srlmtr. Deniliyor ki: Btn bunlar mistisizmden baka bir ey deil! Asl Hristiyanlk bizim anlaymzdadr. Asl akln ve mantn szgecinden geen Hristiyanlk bizde. te bylece karmza sahte bir sa karyorlar! Savunma avukat: Bakalar iin hangi ly kullanrsanz, sizin iin de ayn l kullanlacaktr! diyor ve ayn anda, sanki sa, bizim iin kullanlm olan l neyse, bakalarna da o ly kullanmak gerektiini t vermi gibi bir sonu karyor. Hem de bunu gerekleri ve manta uygun anlaylar savunan bir krsde yapyor! Demek ki, ncil'i ancak konuma yapacamz gnlerin arifesinde, olduka orijinal ve belki de dinleyenlere bir etki yapmak iin kullanabileceimiz bir kitab okur gibi okuyacaz ve okuduKARAMAZOV KARDELER

443 umuzu belirterek bilgimizle gz kamatracaz. Ne kadar ihtiyacmz varsa, o kadarn okumalyz. Demek bizde hersey ihtiyalarmza gre olmal. Oysa sa hi de yle yapmamz t vermiyor. Aksine, biz balamalyz, bize tokat vurulunca, br yanamz uzatmalyz! Bizi incitmi olan kimselerin kullandklar ly kullanmamalyz. te bizini Tan-r'mz bize bunlar retmitir. ocuklara babalarn ldrmeyi yasak etmenin modas gemi bir n yarg olduunu -retmemistir. Bu bakmdan, bu krsde Tanr'mzn ncil'inde bulunan gerekleri ve akla uygun prensipleri dzeltmeye almayalm. O Tanr ki, savunma avukat burada onu, sadece: insanlar seven haca gerilmi varlk olarak tanmlamtr. Oysa tm ortodoks Rusya, ona yalvararak: Sen bizini Tann'mzsnz! demektedir. Bu srada sze bakan kart ve konumasnn heyecanna kaplm olan savcnn hereyi bytmemesini, gereken snrda kalmasn ve yarglar heyeti bakanlarnn bu gibi olaylarda sylediklerine benzer eyleri syledi. Zaten salonda bulunanlar da huzursuzdu. Halk kmldayp duruyor, hatta fke ile baranlar oluyordu. Petyukovi bunlara itiraz bile etmedi ve krsye sadece elini gsnn zerine bastrarak gcenmi bir tavrla, arballkla birka sz sylemek iin kt. Yalnz hafife ve alayl olarak gene: Roman* ve psikoloji szlerine deindi. Jpiter! fkeleniyorsun! Demek ki hakszsn! szn tam yerinde kulland. Halk arasnda szlerini destekleyen birok glmeler oldu. nk ppolit Kirillovi. hi de Jpiter'e benzemiyordu. Ondan sonra ok gvenli bir tavrla, gya gen kuaa babalarn ldrmelerine izin veriyormu diye, kendisine kar yaplan sulamaya itiraz bile etmeyeceini syledi. Sahte bir sa ortaya karm olmasna ve sa'y Tanr olarak gstermeyip de, sadece haa gerilmi insan sever varlk olarak tanmlamasnn Ortodokslua aykr olduu ve gereklerle akla uygun prensipleri savunan bir krsden, bu gibi eylerin sylenemeyecei iddiasna gelince, Fetyukovi, mal konuarak, Buraya gelirken hi deilse bir yurtta olarak ve tam anlamyla devlete sadk bir insan olarak bu krsnn kiiliim iin tehlikeli baz sulamalardan uzak olduuna inanyordum dedi. Ama bu szleri syler sylemez, bakan onu susturdu. Bunun zerine Fetyukovi eilerek selm verdi vs444 KARAMAZOV KARDELER szlerini bitirip salonda bulunanlarn destekleyici mrltlar arasnda krsden ekildi. Bizim bayanlara gre ppolit Kirillovi: Bir daha ba kaldramayacak ekilde ezilmiti. Ondan sonra sana sz verildi. Mitya ayaa kalkt, ama fazla konuamad. Hem moral bakmndan, hem de vcuta gcn yitirmiti. Bitkin bir haldeydi. Sabahleyin salona gelirken gze arpan o kaytsz ve gl tavr hemen hemen yok olmutu. Sanki o gn mrnn sonuna dek zerinde etki brakacak ve kendisine eskiden kavrayamad ok nemli eyleri reten mthi bir ac yaamt. Sesi gittike zayflyordu. Artk eskisi gibi barmyordu. Szlerinde artk kaderine boyun ediini, yenildiini, ezildiini gsteren bambaka bir ey seziliyordu. Ne syleyebilirim sayn jri yeleri! Artk hesap gnm geldi. Tanr'nn elini zerimde hissediyorum. Artk yolunu arm olan insann sonu geliyor! Ama Tann'ya aklar gibi size aklyorum: Ben babamn kanna girmedim! Kayr! Sulu deilim! Son kez olarak tekrar ediyorum: ben ldrmedim! Geri ok serserilik ettim, ama iyilik etmeyi severdim. Her an kendimi dzeltmeye alyordum. Ama vah bir hayvan gibi yayordum. Savcya teekkr ederim, bana kendi hakkmda imdiye dek benim bile bilmediim birok eyler retti. Ama babam ldrdm doru deil. Savc bu konuda yanld! Savunma avukatna da teekkr ederim. Onu dinlerken aladm. Ama babam ldrdm yalan! Bunu bir an iin olsun kabul etmemeliydi. Doktorlara ise. inanmayn. Aklm bamda. Yalnz yreimde bir arlk var. Erer bana acrsanz, beni serbest brakrsanz sizin iin dua ederim. Daha iyi bir insan olurum, sz veriyorum. Evet, Tanr'nn karsnda sz veriyorum. Yok eer mahkm ederseniz, klcm bamn zerinde kendi elimle krp, paralarn perim! Ama bana acyn, beni Tann'dan yoksun brakmayn, nasl bir insan olduumu biliyorum, isyan ederim. imde bir arlk var sayn baylar... bana acyn! Kendini iskemlenin zerine att. Sesi birden kesilmiti. Son cmleyi glkle sylemiti. Sonra yarglar heyeti, jri heyetine sorulacak sorulan tespit etti ve taraflarn son szn sordu. Ama ayrntlara girmeyeceim. En sonunda jri yeleri, aralarnda tartmak iin kalkp gittiler. Bakan ok yorgundu. Bu yzden onlara ok zayf bir etki yapan, KARAMAZOV KARDELER t verici birka sz sylemekle yetindi: Tarafsz kaln, savunma avukatnn parlak szlerine kaplmayn, ama gene de hereyi tartn, zerinizde byk bir grev bulunduunu unutmayn falan filn... Jri yeleri dar ktlar. Oturuma ara verildi. Yerinden kalkmak gezinmek, biriken izlenimleri kararlatrmak, bfeden plenmek serbestti. Vakit artk ok geti. Gecenin hemen hemen biriydi. yleyken hi kimse evine gitmiyordu. Herkesin sinirleri o kadar gerilmiti ve herkes yle bir ruh halinde bulunuyordu ki. artk eve gidip dinlenmek kimsenin aklna bile gelmiyordu. Herkes ii rpererek bekliyordu. Bununla birlikte, herkes heyecanl deildi. Yalnz bayanlar isteriye varan bir sabrszlk iindeydiler. Ama yrekleri rahatt. Muhakkak beraat eder diyorlard. Hepsi, herkesin dayanlmaz bir heyecana kaplaca o son mthi dakikaya hazrlanyorlard. unu sylemem gerekir ki, salonda erkeklerin bulunduu blmde de, sann muhakkak beraat edecei kansnda olanlarn says pek oktu. Bazlar seviniyor, bazlar kalarn atyor, bazlar da zgn tavr taknyorlard. Bunlar beraat etmesini istemiyorlard; Fetyukovi'e gelince, o baarsna kesin olarak inanyordu. evresi kalabalkt. Kendisini kutlayanlar vard. Bazlar da gzne girmeye alyorlard. Sonradan anlatldna gre Fetyukovi konutuu gruplardan birinde: Savunma avukat ile jri yelerini balayan, grnmez balar vardr, demiti. Evet, yle balar vardr. Bunlar daha savunma avukat konuurken meydana gelirler ve kendilerini duyururlar. te ben bu balarn varln hissettim. Bu balar vardr. Hi zlmeyin, bu ii kazanacaz! atk kal, iman, yz iek bozuu bir bay, kentin kenarnda iftlii olan bir bay, konumalarn bulunduu bir gruba yaklaarak: Bakalm imdi bizim kyller ne diyecekler? diye sordu. Ama orada yalnz kyller yok ki! Drt tane de memur var. Blge kurulu yelerinden biri yaklaarak: Evet bakalm, memurlar da ne diyecekler? Siz Nazariyev'i Prohor vanovi'i tanyor musunuz?445

KARAMAZOV KARDELER Hani gsnde madalyas olan tccar jri yesi var ya, nasl adam olduunu bilir misiniz? Neden soruyorsunuz? ok kafal adamdr da. yi ama hep susuyor. Varsn sussun. Daha iyi ya. Petersburg'ludan ders renecek deil. Kendisi tm Petersburg'a akl retebilir. On iki tane ocuu var, dnsenize! Bir baka grupta gen memurlardan biri: Acaba gerekten beraat ettirirler mi ne dersiniz? diye yksek sesle soruyordu. Kesin bir sesle: Muhakkak beraat ettireceklerdir! diyordu. Memur yksek sesle: Beraat ettirmezlerse ok ayp, rezilce bir ey olur! diye baryordu. ldrm de olsa! O baba, ne babadr! Hem zaten o kadar kendinden gemitir ki. Belki de gerekten havanelini sallam, br de yere dmtr. Yalnz iin iine ua kartrmalar kt oldu. Gln bir ey. Savunma avukatnn yerinde olsaydm, dorudan doruya: ldrd, ama sulu deildir. Allah kahretsin hepinizi! Zaten yle yapt. Yalnz Allah sizi kahretsin demedi. Araya nc bir adamn incecik sesi kart: yle deme Mihayl Semyoni! Bunu sylemi kadar oldu. Rica ederim baylar! Byk perhizden nce sevgilisinin karsnn boazn kesen tiyatro sanatsn beraat ettirdiler ya! Canm tam kesmedi ki! Olsun, olsun, kesmeye balad ya! Siz ona bakn! Hele evltlardan sz ederken neler syledi? ok gzel konutu dorusu. ok gzel! Peki ya, o mistisizm iin syledikleri? Ya mistisizm iin ileri srdkleri. Biri daha: Canm brakn imdi mistisizmi! diye bard. Siz u ppolit'i bir dnn, bugnden sonra ne yapacak, onu dnn! Kars yarndan tezi yok Mityenka yznden gzlerini oyacak! KARAMAZOV KARDELER 447 Kars bur da m ki? Burada olur mu? Olsayd burada oyard gzlerini. Evde kalm, dileri aryormu! Ha, ha, ha! Ha, ha, ha! nc grupta ise yle konuuluyordu: yle grnyor ki Mityenka'y beraat ettirecekler. Bir de bakarsnz, yarn Bakent meyhanesini altst eder, on gn durmadan ier. Hay, eytan gtrsn onu! Evet. Dorusu eytansz olmamtr bu i. eytan burda olmaz da, nerede olur? Doru! Gerekten gzel konutu baylar. Ama babalarnn kafalarn kantar topuzlaryla paralamak olur mu? Bunu ho grrsek i nereye varr? Ya arada, zafer arabas konusunda sylediklerini ha-hatrlyor musunuz? Evet, ta arabasn zafer arabas yapt! Yarn da zafer arabasndan ta arabas yapar, ihtiya neyi gerektirirse o olmak deil mi ya, herey ihtiyaca gre! Millet ne akgz olmu! Zaten bizim Rusya'da artk gerek diye bir ey kald m baylar? Yoksa gerek diye birey yok muydu? Bu srada ngrak ald. Jri yeleri tam bir saat tartmlard. Ne daha az, ne daha fazla. Dinleyiciler yerlerine oturur oturmaz, derin bir sessizlik oldu. Jri yelerinin salona girilerini hatrlyorum. Sonunda beklenen an gelip atmt ite! Btn sorulan harfi harfine belirtecek deilim. Zaten hepsini unuttum. Yalnz bakann ilk ve en nemli sorusu yani hrszlk iin nceden niyet besleyerek mi ldrd> sorusu, (nasl sorulduu aklmda kalmad ama) zerine herey bir lm sessizliine gmld. Jri yelerinin bakan hepsinden daha gen olan memur ye, mahkeme salonunun derili sessizlii iinde gr ve kesin bir sesle: Evet, suludur! dedi. Ondan sonra ele alnan tm noktalarda hep ayn ey sylendi: Suludur, evet suludur. Hem de en kk bir hafifletici neden kabul etmediler! Bunu hi kimse beklemiyordu. Herkes hi deilse hafifletici bir neden tannaca ka-448 KARAMAZOV KARDELER nsndayd. Tm salonun iine gmld lm sessizlii bozulmuyordu. Herkes talam gibiydi. Mahkm olmasn lgnca istiyenler de, byk bir istekle beraatini bekliyenler de sanki donup kalmlard. Ama yalnz ilk anlarda yle oldu. Ondan sonra mthi bir karklk balad. Erkek dinleyiciler arasnda memnunluk duyan birok kii vard. Hatta bazlar sevinlerini gizlemeden, ellerini bile oluturuyorlard. Honut olmayanlar ise ezilmi gibiydiler. Omuzlarn kaldryor, fsldayorlard. Sanki daha akllar balarna gelmemi gibiydi. Hele bayanlar, tanrm onlar ne durumdayd! Neredeyse, ayak-lanaca-klar sandm. nce kendi kulaklarna inanamyor gibiydiler. Sonra birden tm salonu cnlatrcasna: Canm nedir bu? BU da ne byle? sesleri duyuldu. Bayanlar yerlerinden frlamlard. Herhalde btn bunlar onlara hemen tekrar deitirilebilirin.!;, dzeltilebiiirmi gibi geliyordu. Bu srada. Mitya birden ayaa kalkt ve garip, insann iini paralayan bir sesle, kollarn ileri doru uzatarak: Tanr adna ve br dnyada beni bekliyecek olan korkun yargya yemin ederim ki, babamn kanna girmedim! Seni balyorum Katya! Kardeler, dostlar, brne acyn!

Szn tamamlayamad, tm salonu nlatan avaz avaz bir sesle, kendisininkine benzemiyen, bambaka, beklenmedik; t iinden kopan bir sesle, birden hckra hkra alamaya balad. Yukarda balkonun arka kesinde bir kadnn tiz ilia duyuldu: Bu Grusenka idi. Gen kadn hukukularn tartmalar balamadan nce kendisini salona almalar iin yalvarm, sonunda bunu salamt. Mitya'y alp gtrdler. Kararn savc tarafndan okunmas ertesi gne bra-kld:. Btn salon mthi bir karklk iinde ayaa kalkmt. Ama ben artk beklemedim, sylenenleri de dinlemedim. Yalnz artk eikte, darya kacam srada, birka kiinin yksek sesle konutuklarn duydum. Maden ocaklarnda en az yirmi yl var! En az! ste byle! Bizim kyller ne mal olduklarn gsterdiler! Ve Mityenka'mz mahvettiler! BT MTYA'YI KURTARMA PLNLARI... Mitya'nn yarglanmasndan be gn sonra sabahleyin, erkenden, daha saat dokuzda, Alyoa her ikisi iin nemli olan bir i iin son konumalar yapmak ve kendisine verilen bir grevi yerine getirmek iin Katerina vanovna'ya gitti. Gen kadn Alyoa'yi, bir vakitler Gruenka'y kabul ettii odaya ald. Onunla orada konutu; yandaki odada ise ateler iinde yanan van Fiyodorovi kendinden gemi bir halde yatyordu. Katerina vanovna, mahkemedeki o sahneden sonra, hasta ve baygn van Fiyodorovi'in evine getirilmesini emretmiti. Bylece ileride kacak sylentilerle, toplumun kendisini bu davranndan tr kanlmaz bir ekilde ktlemesine nem bile vermediini gstermiti. Yannda oturan kadn akrabalarndan biri o mahkemedeki sahneden hemen sonra Moskova'ya gitmi, br ise yannda kalmt. Ama ikisi de gitmi olsayd, Katerina vanovna gene de kararn deitirmiyecek, hastaya bakmaya devam edecek, gece gndz ba ucundan ayrlmayacakt. van Fiyodorovi'i, Varvinskiy ile Herztzenstube tedavi ediyorlard. Petersburg'lu doktor ise hastaln nasl hir gelime gsterecei konusundaki dncesini aklamay reddederek Moskova'ya dnmt. Kalan doktorlar ise geri Katerina vanovna ile Alyoa'yu cesaret vermeve devam ediyorlard ama, belliydi ki. kesin bir mit verecek durumda deildiler. Alyoa hasta aabeyine gnde iki kez uruyordu. Ama bu sefer zel ve zihnini ok uratran bir ii vard. Hissediyordu ki, bu konuda sze balamas bile ok zor olacakt. Oysa ok acele ediyordu. Bundan baka, ayn sabah, bir baka yerde, ertelenmesi imknsz bir ii daha vard. Onun iin bir an nce davranmalyd. Katerina vanovna ile bir eyrek saattir konuuyorlard. Gen kadn yorgundu ve sararmt. Ayn zamanda hastalk derecesine varan bir sinir gerginlii iindeydi. Ayrca Alyoa'nn kendisine ne iin geldiini hissediyordu. Kesin bir tavrla srar ederek:450 KARAMAZOV KARDELER Onun verecei karardan hi korkmayn! dedi. yle de, byle de, nasl olursa olsun ayn sonuca varacaktr: Kamaktan baka aresi yok! O zavall, o ok drst, o ok vic-rianh bir adam... br deil, Dimitriy Fiyodorovi deil, teki... Kapnn arkasnda yatan ve kendisini aabeyi iin feda edenden sz ediyorum. Katya bu sz gzleri kvlcmlanarak sylemiti. O ka plnn bana oktandr btnyle aklamt. Biliyor musunuz, birileriyle ilikiler kurmu bile... Zaten sise bu konuda bir eyler sylemitim... Sizin anlayacanz, bu i, herhalde burada Sibirya'ya srlen mahkmlar yola karlnca, nc kez konakladklarndan sonra olacakm. Ah! Daha buna epey zaman var! van Fiyodorovi yolculuun bu nc blmn zerine alm olan kafile komutan ile grt bile! Yalnz asl grup komutannn kim olduu bilinmiyor. Ama bunu zaten daha nce bilmee imkn yokmu. Yarn, belki size pln tm ayrntlaryla gstereceim. van Fiyodorovi'in mahkemeden bir gn evvel, bir ey olursa... diye bana brakm olduu pln. Bunu bana tam o akam, bizi tartrken grdnz zaman oldu, hatrlyor musunuz? Kendisi merdivenden aaya iniyordu, ben de sizi grnce onu zorla geri evirmitim. Hatrlyor musunuz? O zaman neden kavga ettik biliyor musunuz? Alyoa: Hayr bilmiyorum! dedi. Tabi, bilmezsiniz, o vakit bu ii sizden saklyordu,: tte bu ka pln yznden tartyorduk, iin nemli ksmn bana daha gn nce aklamt... O zaman kavga ettik. nk van, bana Dimitriy'in mahkm olursa, o yaratkla birlikte d lkelere kaacan sylemiti. Bunu syledii vakit birden kzdm... Neden kzdm syliyemiyeceim. Zaten kendim de bilmiyorum... Ha! Tabii o yaratn, o kadnn yznden fkelendim. Evet, onun yznden! Onun da Dimitriy ile birlikte Avrupa'ya kaacana kzmtm! Katerina vanovna, bunu birden sesini ykselterek, fkeden dudaklar titreye titreye barmt. van Fiyodorovi benim o yaratk yznden ne kadar kzdm grnce, hemen Dimitriy'i kadndan kskanlm, kskandm iin de Dimitriy'i sevmeye devam ettiini sand. te ilk kavgamz byle oldu. O zaman ne demek isteKARAMAZOV KARDELER 451 diimi aklamak istemedim. Balanmam da diliyemedim. van gibi bir insann brn eskisi gibi sevdiimden phelenmesi bana ok ar geliyordu... Hem de ne zaman? Yzne kar Dimitriy'i sevmediimi, yalnz onu sevdiimi sylememden sonra! Ben, sadece iimde o yarata kar mthi bir kin duyduum iin kzmtm! gn sonra, ite sizin geldiiniz akam van bana kapal bir zarf getirmiti. Kendisine bir ey olursa, bu zarf aamakmm. Evet, hastalanacan nceden sezmiti! Bana ka plnnn tm ayrntlaryla birlikte o zarfn iinde bulunduunu syledi. Eer kendisi lrse ya da bana tehlikeli bir hastalk gelirse, ben Mitya'y tek bama kurtaracakmm! Ayrca o anda bana on bine yakn para da brakt. Savcnn birilerinden bozdurmaa gnderdii ve konumasnda deindii ite bu parayd! van Fiyodorovi'in beni hl kskand ve Mitya'y sevdiime hl kesin olarak inand halde, aabeyini kurtarmak dncesinden vazgememesine, kurtuluunu salamak iini bana vermesine atm kaldm! Fedakrlk buna denir ite! Siz yle bir fedakrln ne olduunu anlayamazsnz, Aleksey Fiyodorovi !

imden hayranlk iinde ayaklarna kapanmak geliyordu! Ama o anda byle bir ey yapacak olursam, bunu sadece Mitya'y kurtaracaklarna sevindiim iin yaptm sanacam dndm. (Muhakkak yle dnecekti!) Bunu sanmakla, bana kar ne kadar hakszlk etmi olacakt; bunu dnnce gene sinirlendim ve ayaklarna kapanacak yerde, onunla kavga etmee baladm. Ah, bu huyumdan tr ne kadar mutsuzum! Ama ne yapaym, karakterim yle benim! Kt, berbat bir huy ite! Greceksiniz daha neler yapacam. imdiden biliyorum, yle eyler yapacam ki, eninde sonunda beni bir bakasnn uruna, birlikte daha rahat ya-yabilecei bir bakas uruna brakacak. Tpk Dimitriy'in yapt gibi. Ama o zaman... evet, o zaman artk buna dayanamam! ldrrm kendimi! Geldiinizde size seslendiim, ona da geri dnmesini sylediim vakit, sizinle birlikte ieri girdii anda, bana yle bir nefretle, yle bir kinle bakt ki, bunu grnce fkeden deli gibi oldum! Birden bara bara katilin Dimitriy olduuna onun beni inandrdn syledim. Mahsus iftira ettim! Tek onu bir daha inelemek iin! Oysa, o hi bir zaman bana katilin aabeyi olduunu' Sylememiti. Ak-452 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 453 sine bu kany onda ben uyandrmak istemiimdir! Ah, her-ey, benim bu huysuzluumdan oluyor! Evet, mahkemedeki o uursuz sahne de benim yzmden oldu. van bana ne kadar vicdanl olduunu, onun aabeysini sevdiim halde, gene de, ona kar kin ve kskanlk duyarak, Dimitriy'i mah-vetmiyeceini gstermek istedi. te mahkemeye onun iin kt... Btn bunlarn nedeni benim, sulu olan yalnz benim! Katya o zamana dek, Alyoa'ya bu eit aklamalarda bulunmamt. Alyoa onun, imdi gururlu bir insan iin gerekten katlanmas zor bir an yaadn, kendi gururunu inediini, yerlere kapanacak hale geldiini ve mthi a ektiini hissediyordu. Ayrca o anda gen kadnn ektii bu acnn bir nedeni daha vard ve Alyoa onu da biliyordu. Katya, Mitya'nn mahkm oluundan sonra bu nedeni ne kadar saklamaya altysa da, Alyoa onu gene de sezmiti. Ama nedense hissediyordu ki, gen kadn o anda kendini yere atarak ona bu nedeni aklayacak olsa, mthi bir znt duyacakt! Katya mahkemede Dimitriy'i ele verdii iin ac ekiyordu ve Alyoa anlyordu ki, duyduu vicdan znts o kadar iddetliydi ki, o anda alaya alaya, bara bara, rpna rpna kendini sulamak isteini duyuyordu, iindeki duygu kendisini buna zorluyordu. Ama Alyoa byle bir ann gelip atmasndan korkuyor, znt iinde kendini mahveden gen kadn byle kendini perian etmekten korumak istiyordu. Bu yzden oraya gelirken zerine alm olduu grev ona daha da ar geliyordu. Bunun zerine gene Mit-ya'dan sz at. Katya inatla ve kesin bir tavrla: Ziyan yok, ziyam yok, siz onun iin korkmayn! Onda herey bir anlktr. Ben onu bilirim! Onun nasl bir yrek tadn ok iyi bilirim ben. nann, kamaya raz olacaktr. Hem zaten bu imdi olmyacak ki, daha karar vermek iin epey zaman var! O vakte kadar van Fiyodorovi iyi olacak ve ii kendisi idare edecektir. O zaman benim iin yaplacak bir ey kalmaz! zlmeyin, kamaya raz olacaktr. Zaten raz olmutur da: Hi o yarat brakabilir mi? O kadn Sibirya'ya brakmazlar. Byle olunca, kamayp da ne yapacak? Aslnda hep siz ahlk bakmndan onun kam doru bulmazsnz diye korkuyor. Evet, bundan korkuyor, ama bu konuda sizin karar vermeniz o kadar gerekli bir eyse byk J bir cmertlik gstererek onun bunu yapmasna izin vermelisiniz. Katya, bunu mahsus kinle sylemiti. Bir sre sustu, sonra alayl alayl glerek gene sze balad: Orada sylenip duruyor! lhiler okuyacakm, tayaca bir hac varm, falan filn! Artk hatrlamyorum neler dediini. van Fiyodorovi, bana o zaman birok eyler sylemiti. Ah!'Ne kadar ok ey sylemiti bir bilseniz! Katya bunu birden kar duyulmaz bir heyecanla ve yksek sesle sylemiti. Bir bilseniz! Bana bunlar syledii srada; zavally ne kadar sevdiini: ayn zamanda ondan ne kadar nefret ettiini bir bilseniz! Bana gelince, ah, ben o vakit anlattklarn da, gzyalarn da gururlu, alayl bir glle karladm! Allah beni kahretsin! Asl di yaratk benim! van benim yzmden beyin hummasna tutuldu! brne, mahkm olana gelince, o da u anda ileride ekecei tm aclara hazr m sanki? Zaten yle bir adam ac eker mi? Onun gibi insanlar hibir zaman ac ekmezler. Katya szlerini sinirlilik iinde bitirmiti. Sylediklerinde artk bir nefret, irkin bir kmseyi seziliyordu. Oysa Dimitriy'i kendisi ele vermiti. Alyoa iinden: Kimbilir belki de imdi kendisini onun karsnda ne kadar sulu hissediyordur. Belki de zaman zaman ondan nefret ediyordur diye dnd. inden bu nefretin sadece zaman zaman olmasn diliyordu. Katya'nn son szlerinde bir meydan okuyu sezmiti. Ama bu meydan okuyua karlk vermedi. Katya daha da iddetli bir ekilde atyormu gibi: Sizi bugn buraya onu bu ie raz etmeniz iin arttm! dedi. Yoksa siz de mi kamay erefsizce, yakksz ya da... insanla uymayan bir ey sayyorsunuz? Alyoa: Hayr, ben bir ey demiyorum. Ona sylediklerinizin hepsini syliyeceim, diye mrldand. Sonra kesin bir tavrla gen kadnn gzlerinin iine bakarak birden: Aabeyim sizi oraya aryor, dedi. Katya birden irkilerek, oturduu divann zerinde geriye ekildi. Sapsar olmutu: Beni mi?... yle ey olur mu? diye mrldand.454 KARAMAZOV KARDELER Alyoa srarla ve sanki yeniden canlanm gibi: Olur ve olmal, dedi. Onun asl imdi size ok ihtiyac var. Eer bir zorunluk olmasayd, sizi vakti gelmeden zmek ve bundan sz etmek istemezdim. Aabeyim hasta. Neredeyse delirmi gibi. Hep sizi istiyor. Ama barmak iin armyor sizi. Tek gelin, sadece ona kapnn eiinden grnn, yeter Aabeyini o gnden bu yana ok eyler geirdi. Sizin karnzda ne kadar sulu olduunu ancak imdi anlyor. Ama balamanz dilemiyor. Beni balamas imknsz diyor. Aynen yle syledi. Yalnz kapda grnmeniz... Katya: Beni birden... diye mrldand. Zaten ben tm bu gnlerde bana byle bir ey sylemek iin geleceinizi hissediyordum... Beni aracam biliyordum! Ama bu imknsz bir ey!

 mknsz olsun! Siz gene bunu yapn! Dnn ki, size ne byk bir hakaret yapm olduunu hayatnda ilk kez olarak anlam ve aknlk iinde kalmtr. imdi hayatnda ilk kez olarak kavryor bunu. Bugne kadar hi bir zaman bunu tam olarak kavram deildi! Eer gelmeyi reddederse, o zaman mrmn sonuna dek mutsuz kalacam. diyor. itiyor musunuz? Sibirya'ya yirmi yl krek mahkmu olarak gidecek olan bir adam, hl mutlu olmaya hazrlanyor. Bu acnacak bir ey deil de nedir? Bakn, eer oraya giderseniz, hi suu yokken, mahvolan bir insan ziyaret etmi olursunuz ! Bu szler Alyoa'nn dudaklarndan bir ar gibi dklmt : Onun elleri temizdir. Kana bulanm deildir! leride ekecei o sonsuz aclar uruna aabeyimi imdi ziyaret etmelisiniz! Gelin, onu bu karanlk yolculua uurlayn... Eikte bir an durun, yeter... Bunu yapmalsnz, yapmalsnz! Alyoa szlerini bitirirken, yapmalsnz kelimesi zerinde iddetle durmutu. Katya inler gibi: Yapmalym, ama... yapamam, dedi. Onunla gz gze geleceiz... Bunu yapamam. Onunla gzgze gelmelisiniz, eer imdi buna karar vermezseniz, mrnzn sonuna dek nasl yayacaksnz? mrmn sonuna dek ac ekeyim, daha iyi. Alyoa gene itiraz kabul etmez bir sesle: Gitmelisiniz, gitmelisiniz! dedi. KARAMAZOV KARDELER 455 yi ama, neden bugn, neden hemen gitmeliyim? Hastay brakamam ki! Bir dakika iin brakabilirsiniz. Bir dakikadan bir ey olmaz. Fazla deil ki. Eer gitmezseniz, aabeyimin bu gece atei ykselir, kendisi de yataa der. Bilirsiniz ki, size yalan sylemem ne olur, acyn ona! Katya ac ac: Asl siz bana acyn, diye sitem etti ve alamaya ba lad. Alyoa aladn grnce kesin bir tavrla: Demek gideceksiniz, dedi. O halde imdi geleceinizi gidip kendisine syleyeyim. Katya korku iinde: Hayr, hayr, sakn sylemeyin! diye bard. Gideceim, ama kendisine bunu nceden sylemeyin. Belki giderim, ama ieri girmem... daha karar vermedim. Sesi kesiliverdi. Glkle soluk alyordu. Alyoa gitmek iin ayaa kalkt. Gen kadn gene sarararak yavaa: Peki ya orada biriyle karlarsam? diye sylendi. Alyoa srarla: te onun iin imdi gitmeniz gerekiyor. Hi kimseyle karlamamanz iin! Merak etmeyin, gittiiniz zaman orada kimse olmayacak! Doru sylyorum. Bekleriz! diyerek kapdan dar kt. YALAN BR AN N GEREK OLMUTU... ' Alyoa aceleyle hastaneye gitti. Mitya imdi orada yatyordu. Mahkeme kararn bildirdikten sonra, ikinci gn sinirleri bozularak atei ykselmi, bu yzden de bizim kent hastanesinin mahkmlara mahsus blmne gnderilmiti. Ama doktor Varsinskiy, Alyoa ile birok baka kiilerin ricas zerine (bu baka kiiler Hohlakova, Liza gibi kiilerdi) Mityary mahkmlarla birlikte deil de, ayr bir yere, bir vakitler Smerdyakov'un yatt kck odaya yatrmt. Bununla birlikte koridorun sonunda bir nbeti vard,KARAMAZOV KARDELER pencere de parmaklyd. Varvinskiy'in ona byle ayr bir muamele yapt iin vicdan rahat olabilirdi; geri bu davran pek yasaya uygun deildi ama, kendisi iyi yrekli ve bakalarnn acsn paylasabilen bir genti. Mitya gibi bir insan iin, birden katillerin; hrszlarn bulunduu bir toplulua girmenin ne kadar ar olduunu ve buna nce almas gerektiini anlyordu. Akrabalarla tandklarn ziyaretlerine ise hem doktor, hem cezaevi mdr, hem de emniyet amiri izin vermilerdi; hepsi zaten oradayd. Ama o gnlerde Mitya'y yalnz Alyoa ile Gruenka ziyaret etmilerdi. Bu iki kez Rakitin de onu grmek istemiti ama; Mitya srarla Varvinskiy'den onu ieri brakmamalarn rica etmiti. Alyoa ieriye girdii vakit, Mitya'y yatann zerinde oturmu, srtna hastanenin beylik sabahlklarndan birini . geirmi, biraz atei ykselmi, basma da sirkeye batrlm bir havlu sarm olarak buldu. Mitya ieriye giren Alyoa'ya gzlerinde belirsiz bir anlamla bakt. Bu bakta korkuya benzeyen bir duygu belirip kaybolmutu. Zaten mahkemeden ba yana ok dnceli olmutu. Bazen yarm saat kadar sustuu oluyordu. O zaman sanki zihninin tm gcn toplayarak mthi bir znt iinde bir eyler dnyor, o srada yannda bulunan da unutmu grnyordu. Dncelerinden syrlp konumaya balayacak olsa bile, daima sze garip bir ekilde birdenbire balyor ve muhakkak asl sylenmesi gereken eyle hi bir ilgisi bulunmayan bir konudan sz ayordu. Bazen kardeine zntyle bakyordu. Gruen-ka'nm yannda iken Alyoa ile olduundan daha az znt duyuyor gibiydi. Bununla birlikte, onunla hemen hemen hi konumuyordu. Ama gen kadn ieriye girer girmez yz sevinle aydnlanyordu. Alyoa, hi konumadan yatan zerine, yanna oturdu. Mitya onu bu sefer endieyle beklemiti. Ama bir ey sormaya cesaret edemedi. Katya'nn gelmeye raz olacan dnmeyi bile olmayacak bir ey sayyordu. yleyken hissediyordu ki, eer Katya gelmeyecek olursa, o zaman daha da mthi eyler olacakt. Alyoa dncelerini anlyordu. Mitya nemli bir ey sylyormu gibi: Baksana, diyorlar ki; Trifon Borisi tm hann alt st etmi, diye sze balad. Demeleri kaldryor, tahtalaKARAMAZOV KARDELER 457 n skyormu. Sylediklerine gre, tm galerisini parampara etmi. Hep hazineyi aryormu, ite o paray, savcnn oraya sakladn syledii bin be yz rubleyi aryormu. Gelir gelmez hemen drt bir taraf aratrmaya balam. Oh olsun keretaya! Burann gardiyan dn anlatt, kendisi oradan geldi de. Alyoa: Bak bir ey syleyeceim, dedi. Katya gelecek. Yalnz ne zaman geleceini bilmiyorum. Belki bugn, belki nmzdeki gnlerde. Bilmiyorum. Ama gelecek, muhakkak gelecek, bu artk kesin! Mitya irkildi, bir ey syleyecek oldu, ama sylemedi. Bu haber ona mthi bir etki yapmt. Belliydi ki, Alyoa'nn Katya ile yapt konumalarn ayrntlarn renmek istiyordu. Ama o srada gene ona bir ey sormaktan korkuyordu.

Katya'nn acmasz, onu kmseyen, nefretli bir karlk verdiini renmesi o anda ona bak vuruu gibi etki yapabilirdi. unu da syleyeyim ki, Katya eer kaarsan vicdan znts ekmemen iin seni teselli etmemi istedi. Eer o zamana dek van iyi olmazsa, bu ii kendisi zerine alacakm. Mitya dnceli bir tavrla: Bunu, bana zaten daha nce sylemitin, dedi. Alyoa: Sen de hemen Grua'ya haber verdin deil mi? dedi. Mitya: Evet, diye itiraf etti. Grua bu sabah gelmeyecek. Bunu sylerken ekingen bir tavrla kardeine bakt: Ancak akama gelecek. Ona bu i iin Katya'nn uratn sylediim vakit, bir ey sylemedi ama, dudaklarn bkt. Yalnz varsn urasn! dedi. in nemli olduunu anlad. Onu daha fazla zmek istemedim. Herhalde imdi artk Katya'nn beni deil de van' sevdiini anlamtr, deil mi? Alyoa elinde olmayarak: Acaba? dedi. Belki de anlamyordur, kimbilir? Mitya bunu syledikten sonra tekrar acele ile: Ama ne olursa olsun bu sabah buraya gelmeyecek, dedi. Ona bir grev verdim... Sana bir ey syleyeyim mi, van458 KARAMAZOV KARDELER aabeyim herkesi geride brakacak. Asl yaamaya o lyktr, biz deil! Hastal geecek, iyi olacak. Alyoa: Geri Katya onu niin korkudan tiril tiril titriyor ama, iyi olacandan hemen hemen hi phe etmiyor. yleyse muhakkak leceini dnyordur. yi olacana inanm grnmesi korkusundan ileri geliyor. Alyoa endieyle: Aabeyim salam yapldr! Ben de ayn eyi umut ediyorum, inallah iyi olur! Olacaktr! Greceksin, iyi olacak. Ama ne yaparsn, Katya leceine inanyor. Ne de ilesi varm kadnn... Bir sessizlik oldu, Mitya, ok nemli bir eye zlyor gibiydi. Birden neredeyse alamakl, titrek bir sesle: Alyoa, Grua'y ok seviyorum! dedi. Alyoa hemen: Gidecein yere brakmazlar onu! diye karlk verdi. Mitya garip, tiz bir sesle sze devam etti. Bak, sana bir ey daha syleyeceim! Eer yoldayken ya da orada bana dayak atmaya kalkarlarsa, kendimi dvdrmem. Dayak atmaya kalkan ldrrm. O zaman beni kuruna dizerler. Dnsene yirmi yl bu! Daha imdiden benimle burada senli benli olmaya baladlar. Gardiyanlar bile bana: Sen diyorlar. Bu gece yattm yerde hep kendimi snadm: Hayr bu ie hazr deilim! Byle bir eyi yklenmeye gcm yok! Tanrya vgler sylemek istiyordum, ama imdi gardiyanlarn benimle senli benli oluuna bile dayanamyorum! Grua uruna her eye katlanabilirim, her-eye... Dayaktan baka hereye. Ama onu oraya brakmazlar ki! Alyoa hafife glmsedi: Dinle aabey, sana ilk ve son kez olarak sylyorum: imdi bu konuda dncelerimi aklayaym sana. Biliyorsun deil mi? Sana hi yalan sylemem. Onun iin dinle: Sen bu ie daha hazr deilsin! Zaten bylesine byk bir ileye katlanmak sana gre deil. Bundan baka, senin gibi bu ie hazr olmayan birinin byk ilelere seve seve katlananlara zg bir ceza ekmesi gerekmez! Eer babam ldrm olsaydn, o zaman cezan kabul etmiyorsun diye zlrdm. Ama sen sulu deilsin ki! Byle bir ceza senin iin ar KARAMAZOV KARDELER 459 bir ey olur. Biliyorum, ile doldurarak kendi iinde bambaka bir insan yaratmak istiyordun! Ama bence, nereye kaarsan ka, sadece mrnn sonuna dek iinde yaratmak istediin o baka insan unutmaman bile yeterli. Bu byk ileyi kabul etmemi olman, sadece daha da byk bir bor hissetmene yol aacaktr... Bundan byle mrnn sonuna dek bu borcu hissederek kendini yeni bir insan olarak yaratmak iin daha ok imkn bulacaksn; belki de oraya gitmi olsaydn, bu kadarn yapamyacaktm. nk oraya gidince bana gelenlere de dayanamayacak, isyan edecek, belki de sonunda borcumu dedim artk! diyecektin. Avukat, bu konuda doru syledi. Byle ar ykler herkesin harc deil. Hatta bazlarna gre tamas imknsz eylerdir. ste merak ediyorsan bu konudaki dncem bu. Kandan tr bakalar sorumluluk altnda kalacak, subaylardan, erlerden hesap sorulacak olsayd, kamana izin vermezdim. Alyoa bunu sylerken glmsemiti: Ama diyorlar ki, hem de bunu kesin olarak sylyorlar (Hatta bunu van'a kafile bakannn kendisi sylemi) pek fazla sorgu sual etmeyeceklermi. ustalkla yaplrsa, belki de ulak tefek eylerle gecitirilebilirmis. Tabii rvet vermek, byle bir durumda bile doru olmayan bir davrantr. Ama bu konuda bir yargda bulunacak deilim. nk van'la Katya bu ite senin iin uramak grevini bana vermi olsalard biliyorum ki, ben de rvet verirdim. Bunu sana aka sylemek zorundaym. Onun iin davrann yere-mem. Yalnz unu bil ki, seni hi bir zaman sulamam! Hem zaten bu ite ben seni nasl yarglayabilirim? Garip ey! Herneyse... galiba artk bu konuda hereyi belirtmi oldum. Mitya: Asl cezay kendime ben vereceim! Ben! diye bard. Kaacam! Zaten bu i bana sorulmadan kararlatrlm. Hi Mitya Karamazov kamadan durabilir mi? Ama bunu yaparsam, kendimi sulu hissedeceim ve orada, mrmn sonuna dek gnahlarmn kefaretini demeye alacam! Cizvitler yle derler deil mi? te u anda ikimizin de yapt gibi yle deil mi? Alyoa hafife glmsedi: yle. Mitya rahatlayarak gld:460 KARAMAZOV KARDELER

 Beni neden severim, bilir misin? Daima gerei olduu gibi sylediin, hi bir eyi gizlemediin iin! diye bard. Demek, eninde sonunda bizim Alyoa'y Cizvitler gibi dnrken yakaladm! Bunu sylediim iin yanaklarn pmeliyim! Eh madem yle, imdi gerisini de dinle. Sana iimde gizlediim dier eyleri de aklayaym. Bak, neler dndm, nelere karar verdim: Eer kaarsam, yanmda para da, pasaport da olsa, hatta Amerika'ya da kasam; bana moral gc verecek olan tek ey udur; ben oraya sevin iinde ve mutlu bir hayat yaamak iin kamayacam. Oras gerekten benim iin bir baka srgn hayat olacak. Hatta belki oradaki hayatm brnden hi de daha rahat olmayacak. Oras, buradan aa kalmaz Aleksey! Doru sylyorum, aa kalmaz! O Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum. Grua yanmda olsa bile, ayn eyi duyacam. Bir kez baksana ona: Hi Amerikal kadna benziyor mu? Tepeden trnaa Rustur o! Vcudunun her bir parac Rus-tur! Orada ana vatana zlem ekmeye balayacaktr. Ben de bu zlemi benim yzmden ektiini, byle bir ileye benim iin katlandn her an, her saat greceim. Oysa onun bunda suu ne? Sonra ben oradaki pis heriflere dayanabilecek miyim? Hatta hepsi benden iyi olsa bile. Evet Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum! Amerikallarn hepsi her biri teknikte alacak kadar ileri olsalar bile... yerin dibine batsnlar. Benimle ayn kanda, ayn ruhta olan insanlar m? Ben Rusya'y seviyorum Aleksey! Benim Tanrm Ruslarn Tanrsdr! Kendim alan biri olsam bile! Orada geberir giderim be! Bunu gzleri birden akmak akmak olmu bir halde bararak sylemiti. Sesi alamaklyd. Duygularn bastrarak gene sze balad. Onun iin u karar verdim, Aleksey: Grua ile craya geldik mi, hemen topra srmeye balayacaz. Yaban aylarnn dolat yerlerde alacaz. Mmkn olduu kadar uzak bir yerde, yalnzlk iinde yayacaz. Orada da uzak' bir yer bulunur herhalde! Diyorlar ki, oralarda hl kzlderililer yayormu. T cehennemin bucanda bir yere gideriz. Oraya yerleiriz, son Mohikan'larn yaad yere. Sonra hemen dil renmeye balarz, Grua da ben de alrz. Bir taraftan i, bir taraftan gramer. yl bylece geKARAMAZOV KARDELER 461 iririz. Bu yl iinde, ngilizceyi tpk ngilizler gibi reniriz. renir renmez de elveda Amerika! Hemen buraya Amerikan vatanda olarak Rusya'ya koup geliriz. Merak etme, bu kk kente gelecek deiliz. Uzaklarda bir yerde, kuzeyde ya da gneyde saklanrz. O zamana dek tabi deiirim... Grua Amerika'da bambaka olur. Doktorun biri yzme bir ben yapar. Bouna teknikte ileri gitmediler ya. O da olmazsa, bir gzm kr ederim, bir arnlk sakal brakrm. Krlam bir sakal (Rusya'nn zlemini ekerken sakalm aaracak tabi) Bir de bakarsn, beni burada tanmazlar. Tanrlarsa da, varsn srgn etsinler. Ne yapaym? Demek ksmet deilmi! derim. Burada da ssz bir yerde topra ilerim. mrmn sonuna dek Amerikalymm gibi rol yaparm. Buna karlk, hi deilse lmmz ana vatanda olur. te benim planm bu! Artk bundan vazgemem. Nasl beendin mi? Alyoa ona itiraz etmek istemedii iin: Beendim! dedi. Mitya bir an sustu; sonra birden: Ama mahkemede ne dolap evirdiler! Nasl oyun oynadlar? Alyoa iini ekti: Byle dolap evirmemi olsalard, gene de seni mahkm ederlerdi, dedi. Mitya zntyle: Evet, burann halk artk benden bkt! Eh, Tanr grsn hallerini! Ama gene de bu i bana yle ar geliyor ki! diye inledi. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra Mitya birden: Alyoa, yle; indir haneri gsme! diye bard. Syle Katya imdi gelecek mi, gelmeyecek mi? Sana ne dedi? Neler syledi? Alyoa ekingen bir tavrla aabeyine bakt: Geleceini syledi, ama bugn gelir mi, bilmiyorum. Durumu kolay deil ki! Tabi kolay deil. Kolay olur mu? Alyoa, vallahi bunu dndke deli olacam. Grua hep bana bakp duruyor. O da anlyor. Ah Tanrm, beni uysal bir hale getir. stediim ey ne? Katya'nn buraya gelmesini istiyorum! Ama bunu neden istediimi anlyor muyum? Bu da Karamazov'-462 KARAMAZOV KARDELER lara zg bir arlktan, bir arszlktan baka ne ki! Hayr, ben ile dolduracak insan deilim! Alan biriyim! ben! Benim iin bundan baka hi bir ey sylenemez! Alyoa: te geldi! diye bard. O anda eikte birden Katya grnd. Gen kadn bir an iin duraklad. Garip, akn bir bakla Mitya'y tepeden trnaa szyordu. Mitya birden ayaa frlad. Yznde korku belirmiti. Sarard, ama hemen sonra dudaklarnda yalvaran, ekingen bir glmseyi titredi ve gen adam kendini tutamayarak her iki elini de Katya'ya doru uzatt. Katya bunu grnce, hemen ona doru atld. Mitya'nn iki elini tuttu ve onu hemen zorla yataa oturttu. Sonra kendisi de yanna oturdu. Hl ellerini brakmyor, onlar sinirli sinirli skyordu. Birka kez ikisi de birbirlerine bir eyler sylemek istediler. Ama hemen sonra gene susarak sanki gzlerini birbirlerinden ayramyorlarm gibi ve dudaklarnda garip bir glmseyile baktlar. Bylece iki dakika kadar -bir sre geti. Sonunda Mitya: Beni baladn m? diye kekeledi ve ayn anda Alyo-a'ya doru dnerek, sevinten yz kr kr olmu bir halde ona: Bak ne Koruyorum, iitiyor musun? itiyor musun? diye bard. Katya birden elinde olmayarak, ta yrekten gelen bir sesle: Zaten seni cmert bir yrein olduu iin seviyordum! dedi. Sen benden deil, ben senden zr dilemeliyim! Ama balasan da, balamasan da, mrmn sonuna dek kalbimde bir yara olacak kalacaksn. Ben de senin iinde yle kalacam. Zaten hakettiimiz de bu... Soluk almak iin bir an sustu, sonra gene heyecanla ve 'acele ederek sze balad:

 Buraya niin geldim? Ayaklarna kapanmak, ellerini skmak iin. Cann actrcasna elini skmak istiyorum! Hatrlyor musun, Moskova'da nasl skmtm? Sana gene u.nu sylemek iin geldim! Sen benim Tanrmsn, sen benim tek sevincirnsin! Bunu sylemeye geldim sana! Buraya, seni canm gibi sevdiimi sylemeye geldim! Bunu ac ekiyormu gibi, inlercesine sylemiti. Birden mthi bir heyecanla dudaklarn Mitya'nn eline yaptrd. KARAMAZOV KARDELER 463 Gzlerinden yalar fkrmt. Alyoa, hi bir ey sylemeden utan iinde duruyordu; o anda byle bir eyi grmeyi hi beklemiyordu. Katya tekrar sze balad: Artk sevgi geti Mitya! Ama gemie gmlen bu duygu benim iin, onu andm vakit ac duyacak kadar deerlidir. Bunu mrnn sonuna dek unutma! imdi, hi olmazsa bir an iin, vaktiyle olabilecek eylerin olmasn istiyorum... Bunu hznl bir glmseyile, ama gene sevinle gzlerinin iine bakarak kekelemiti: imdi sen bir bakasn seviyorsun. Ben de bir bakasn seviyorum. yleyken gene de mrmn sonuna dek, seni seveceim! Sen de beni seveceksin. Bunun byle olacan biliyor muydun? Bak dinle: Beni sev, mrnn sonuna dek sev! Bunu sesinde neredeyse tehdit eder gibi titreyile sylemiti. Mitya her syledii kelimeden sonra soluk alarak: Seveceim... hem... biliyor musun, Katya... biliyor musun... ben seni be gn nce, o akam da seviyordum... yere dtm ve seni alp gtrdkleri vakit de sevdim... mrmn sonuna kadar da seveceim! Hep yle olacak, sonuna dek yle... te byle ikisi de birbirlerine anlamsz, heyecanl, hatta belki de gerekle hi ilgisi olmayan, ama o srada bir an iin gerekleen szler sylyor, sylediklerine de yrekten inanyorlard. Mitya birden: Katya! Cinayeti benim ilediime inanyor musun? imdi buna inanmadn biliyorum, ama o zaman... ifade verirken... inanyor muydun? Syle inanyor muydun? O zaman da inanmyordum! Hi bir zaman da inan-mammdr! Senden nefret ediyordum. Bu yzden birden kendimi yle olduuna inandrdm. Bir an iin inandm... ifade verirken... inandrdm kendimi! Gerekten inandrdm... ama ifademi verdikten hemen sonra buna inanmadm hissettim. Her eyi olduu gibi bilmelisin! Oraya asl kendimi cezalandrmak iin geldiimi unutmutum... Katya, bunu biraz nce sevgi kelimeleri fsldad srada464 KARAMAZOV KARDELER olduundan bambaka bir tavrla sylemiti. Mitya t yrekten : zerine ne kadar ar bir yk aldn! dedi. Katya: imdi izin ver gideyim, diye fsldad. Sonra gene gelirim. u anda ok ac ekiyorum! Yerinden kalkacak oldu, sonra birden lk atarak geriye ekildi. Odaya sessizce Gruenka girmiti. Hi kimse onu beklemiyordu. Katya kapya doru atld, ama Gruen-ka'nn yanma gelince birden duraklad. Yz mum gibi sapsar olmutu. Yavaa, neredeyse fsldayarak, inler gibi: Beni balayn! dedi. Gruenka ona dik dik bakt, bir an sustu, sonra kin dolu fkeli bir sesle, zehirler gibi: Sen de, ben de kt yrekliyiz kzm! kimiz de ktyz! Bundan sonra artk sen de ben de, kimden zr dileyebiliriz? Ama bak, onu kurtar, mrmn sonuna dek senin iin dua ederim! Mitya Gruenka'ya mthi bir sitemle: Ama balamak istemiyorsun! diye bard. Katya aceleyle: in rahat etsin kurtaracam onu! Senin olacak o! diye fsldad ve koarak odadan kt. Mitya acyla: Sana bala beni demiti, gene de onu balamadn, yle mi? diye bard. Alyoa heyecanla aabeyine: Mitya, onu azarlama! Buna hakkn yok! diye bard. Gruenka garip bir tiksintiyle: O sz sadece gururlu dudaklar sylyordu. Yrekten sylemedi onu, dedi. Ama seni kurtarsn, o zaman hereyi balarm! Sonra sanki ruhunda gizlenen bir eyi glkle bastr-yrm gibi sustu. Hl kendini toparlayamyordu. Sonradan, oraya byle eyle karlaacan dnmeden geldii anlald. Hi bir eyden kukulanmam, orada o kadnla kar karya geldiini aklna bile getirmemiti. Mitya, hemen kardeine doru dnerek: Arkasndan ko Alyoa! Ona syle... bilmiyorum ne syleyeceini... Yalnz byle gitmesine frsat verme! KARAMAZOV KARDELER 46S Alyoa: Akam sana gelirim! diye bararak Katya'nn peinden kotu. Gen kadna artk hastanenin duvar dibinde yetiti. Katya hzl yryor, acele ediyordu. Ama Alyoa ona yetiir yetimez hemen: Hayr, o kadnn karsnda kendimi cezalandramam! Ona beni bala dediysem, kendi kendime sonuna dek eziyet etmek istediim iin yaptm bunu. Ama o balamad beni... Bu yzden seviyorum onu! Bu szleri fkeli bir sesle sylemiti. Gzlerinde mthi bir kin kvlcmlanmt. Alyoa: Aabeyim onu hi beklemiyordu! diye mrldand. Gelmeyeceini sanyordu. Gelmeyeceine gveniyordu. Katya szn kesti:

 Tabi yle olmutur. Ama imdi bunu brakalm. Size bir ey syleyeceim: imdi sizinle birlikte cenaze trenine gidemeyeceim. Tabutun zerine koymalar iin iek gnderdim. Yanlarnda daha para var galiba. Eer daha para gerekirse syleyin. Bundan byle artk onlar hi brakmayacam... imdi izin verin gideyim, ltfen brakn beni! Zaten oraya geciktiniz, bakn, akam ayini iin anlar alyor... Brakn beni, rica ederim gideyim! III LYUA'CIIN TOPRAA VERL, TAIN YANINDAK KONUMA... Alyoa gerekten gecikmiti. Kendisini bekliyorlard ve artk ieklerle ssl zarif kk tabutu onsuz gtrmeye karar vermilerdi. Bu lyua'cn o zavall ocuun tabutuydu. Uyua, Mitya mahkm olduktan iki gn sonra lmt. Alyoa'y evin d kapsnda, ocuklar, lyua'nn arkadalar barlarla karladlar. Hepsi onu sabrszlkla beklemi, sonunda geliine sevinmilerdi. On iki kii kadar toplamt Hepsi srtlarnda okul antalar, omuzlarnda torbacklaryla gelmilerdi. lyua lrken onlara; Babam alayacak, onu466 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER yalnz brakmayn* diye vasiyet etmiti, ocuklar da bunu unutmamlard. Balarnda Kolya Krasotkin vard. Alyo-a'ya elini uzatt. Geliinize o kadar sevindim ki, Karamazov! dye bard. Buras berbat. Olup bitenlere bakmak bile insana ar geliyor. Snegirev sarho deil, bunu kesin olarak biliyorum. Bugn hi bir ey imedi. yleyken sarho gibi... Ben her zaman kendimi tartarm, ama bu feci bir ey! Karamazov, rahatsz etmezsem ieriye girmeden nce size bir soru sormak istiyorum. Sorabilir miyim? Alyoa duraklad: Nedir Kolya? Aabeyiniz sulu mu, susuz mu? Babanz o mu, yoksa uak m ldrd? Siz ne derseniz, ona inanrm. Bunu dnerek drt gndr gzme uyku girmedi. Alyoa: Babam uak ldrd! Aabeyimin hi suu yok, dedi. ocuklardan Smurov birden: Ben de zaten yle diyordum! diye bard. Kolya yksek sesle: Demek susuz olduu halde gerek uruna kurban gidiyor! Ne mutlu ona! Geri mahvoluyor ama, ne mutlu ona! Neredeyse onu kskanacam. Alyoa hayretle ve yksek sesle sordu: Ne diyorsunuz! yle ey olur mu? Neden? Kolya heyecanla: Keke ben de kendimi gerek uruna feda edebilsem! dedi. yi ama herhalde byle bir davada deil, byle rezil olarak, bu kadar feci bir ekilde deil! Tabu... Ben tm insanlk uruna lmek isterdim. Rezil olmaya gelince, umurumda bite deil: Varsn admz batsn! Aabeyinize kars sayg duyuyorum! Kalabaln arasndan bir vakitler Tnva'y kimin kurmu olduunu bildiren ocuk, birden beklenmedik bir k yaparak: Benim de saygm var ona! diye bard, bardktan sonra da, tpk o zaman olduu gibi, ta kulaklarna kada gelincik gibi kzard. Alyoa odaya girdi. Beyaz, krmal bir tulle ssl mavi 467 tabutun iinde lyua elleri kavuturulmu ve gzleri kapal olarak yatyordu. Zayf yznn izgileri hemen hemen hi deimemiti ve gariptir ceset hemen hemen hi kokmuyordu. Yznde cidd ve sanki derin dnceye dalm gibi bir anlam vard. zellikle ha biiminde konmu kk elleri gzeldi. Sanki oyma mermerdendi. Parmaklarnn arasna iek sktrmlard. Zaten tabut hem iten, hem dtan Liza Hohlakova'dan gnderilmi olan ieklerle sslyd. Sonradan Katerina vanovna'dan da iek gelmiti ve Alyoa kapy at anda, yzba titrek parmaklarnn arasnda tuttuu iekleri sevgili olunun tabutu zerine serpmeye urayordu. Alyoa'ya hemen hemen hi bakmad. Zaten hi kimseye bakmak istemiyordu. Hatta hep hasta ayaklarnn zerinde dorulmaya alarak l ocuuna bakmak isteyen deli karsna, anneciine bile. Ninoka'y ise ocuklar koltuuyla birlikte kaldrm, tabutun t yanna getirmilerdi. Gen kz ban ona dayamt. Herhalde sessiz sessin alyordu. Snegirev'in yznde heyecanl, ama ayn zamanda hemen hemen akn ve ek fkeli bir anlam vard. Hareketlerinde de, dudaklarndan dklen szlerde de delice bir ey seziliyordu. lyusa'ya bakarak ikide bir anam babam, sevgi-ji yavrum! diye yksek sesle sylenip duruyordu. Zaten daha lyua saken ona efkatle: Anam babam, yavrucuum!;' derdi. Deli, annecik hkrarak: Babacm, bana da iek versene! Onun elinden alver, ite u beyaz veriver! diyordu. lyua'nn ellerinin arasnda olan beyaz kk gl m bu kadar houna gitmiti? Yoksa hatra olarak bir iek mi almak istiyordu? Bunu anlamaya imkn yoktu. Yalnz oturduu yerde rpnmaya balad ve ellerini iei almak iin uzatt. Snegirev kat yreklilikle: Hi kimseye vermem! Hi kimseye vermem! diye bard. Bu iekler onun! Senin deil. Hepsi onun! Hibiri senin deil! Ninoka gzyalaryla slanm yzn kaldrd: Baba, verin anneme iei! dedi. Hi bir ey vermem! Hele ona hi vermem! Onu sev-468 KARAMAZOV KARDELER miyordu! Topu bile ondan almt! O ise, topu ona hediye etmiti,.. Yzba, lyua'nn o vakit oyuncak topu annesine nasl verdiini hatrlayarak hkra hkra alamaya balad. Zavall deli kadn elleriyle yzn kapayarak sessiz sessiz alyordu. ocuklar babann tabutu bir trl brakmadn, oysa artk onu gtrmek zamannn gelmi olduunu hissederek, birden tabutu her tarafndan sarp kaldrmaya baladlar.

Snegirev birden var gcyle: __Kilisenin bahesine gmmek istemiyorum onu! diye bard. Tan yannda topraa vereceim onu, bizim tan yannda! lyua yle istedi. Brakmam! Daha nce de gn durmakszn lyua'y tan yannda gmeceini sylemiti. Araya Alyoa. Krasotkin, ev sahibi kadn, onun kzkardei ve btn ocuklar girdiler. htiyar ev sahibi kadn, sert bir tavrla: una bakn hele, pis bir tan dibinde topraa .verecekmi! Sanki ocuk lanetlenmi ya da intihar etmi gibi... dedi. Orada, kilisenin bahesinde topran zerinde ha vardr. Orada herkes onun iin dua eder. Kiliseden koro sesleri gelir, papaz yardmcs t yrekten, yle gzel okur ki! Her seferinde okuduklar dualar, ilhiler ocuun yatt yere kadar gelecek, sanki kk mezar banda okuyorlarm gibi olacak. Yzba sonunda: Eh, ne yapalm, nereye isterseniz gtrn der gibi elini kolunu sallad. ocuklar tabutu kaldrdlar, ama lyua'nn annesinin nnden geirirlerken bir an, kadn lyua ile veda edebilsin diye durakladlar. Ama kadn tm o gn ancak biraz uzaktan bakabildii o sevgili kk yz, ta yaknnda grnce, birden tepeden trnaa titredi, isterik bir hasta gibi salarna ak dm ban tabutun zerinde bir ileri bir geri sallamaya balad. Ninoka: Anne! Ha kar, kutsa onu, p onu! diye bard. Ama br hl robot gibi bam sallayp duruyordu, sonra birden hi bir ey sylemeden yznde mthi bir acyla gsn yumruklamaya balad. Tabutu ileriye doru gtrdler. Ninoka kardeini yanndan geirdikleri srada, onu son kez olarak dudaklarndan pt. Alyoa evden karken KARAMAZOV KARDELER 469 ev sahibine doru dnerek geride kalanlara gz kulak olmasn syleyecek oldu, ama kadn szn bitirmesine frsat vermedi. Ben yapacam bilirim! Yanlarndan ayrlmayacam. Biz de Hristiyanz! htiyar kadn bunu sylerken alyordu. Tabutun gtrlecei yer pek uzakta deildi. Kiliseye kadar ancak yz adm vard. Hava aydnlk ve sakindi. Yalnz biraz ayaz vard. Birinin ldn bildiren an sesi hl duyuluyordu. Snegirev tel iinde, akn akn ve srtnda eski psk k-saim ve daha ok yazlk saylacak bir paltoyla, ba ack olarak, elinde de geni kenarl frt bir apka ile tabutun arkasndan kouyordu. Garip, anlalmaz bir urama iindeydi. Bazen birden tabutun ba tarafn tutmak iin kolunu uzatyor, ama bu davranyla onu tayanlara yardmc olacak yerde onlara engel oluyordu. Bazen de yandan, koarak kalabaln iine giriyor, tabutun yannda kendine bir yer bulmaya alyordu. ieklerden biri karn zerine dnce, yzba hemen sanki bu iek kaybndan tr krabilir neler olacakm gibi tella onu yerden kaldrmak iin ileri doru atld. Mthi bir korkuyla bard: Ah, ekmek kabuunu, ekmek kabuunu unuttuk! ocuklar kendisine ekmek kabuunu daha nce alm olduunu, cebinde bulunduunu hatrlattlar. O zaman Snegirev onu hemen cebinden kard. Kabuu unutmayp aldn grr grmez rahatlamt. Hemen Alyoa'ya: lyueka yle tembih etti! lyueska yle istedi! diye aklad. Gece yatyordu, ben de baucunda oturuyordum. Biren bana: Babacm, mezarm rttkleri vakit, zerine bir para ekmek ufaltp serpiver, sereler gelip yesinler diye, onlarn uup geldiklerini iitince neelenirim, orada yalnz yatmadma sevinirim demiti. Alyoa: ok iyi, dedi. Oraya sk sk ekmek gtrmeli. Yzba birden yeniden canlanm gibi: Hergn, hergn! diye mrldand. Sonunda kiliseye vardlar, tabutu da ortasna koydular. Tm ocuklar etrafn evirdiler ve cenaze treni bitinceye kadar yle durdular. Kilise ok eski ve olduka fakirdi. Bir47 KARAMAZOV KARDELER ok tasvirlerin zerinde gm kapaklar yoktu. Ama byle kiliselerde nedense insan daha rahat dua eder. Ayin srasnda Snegirev zaman zaman hereye ramen, o bilinsiz ve ne yanacan arm insanlara zg tela kapld halde biraz sakinleti: Bazen tabuta yaklap rtsn, elengini dzeltiyor, bazen de bir mum, amdandan aaya decek olsa hemen atlyor, onu tekrar yerine koymak iin usun uzun urayordu. Ondan sonra artk sakinleti, donuk, dnceli tve hemen hemen akn bir yzle tabutun baucunda durdu. Havarilerle ilgili blm okunduktan sonra, birden yannda duran Alyoa'ya dnd, bu blmn gerektii gibi okunmadn syledi. Ama bunu sylerken ne demek istediini aklamad. Melekler ilhisi okunurken koroya katlacak oldu, ama sonuna varmadan sustu, diz st kerek kilisenin ta zeminine kapand, bylece uzun bir sre kald. Sonunda artk gnahlarn balanmas ilhilerine sra geldi. Mumlar datld. Ne yapacan arm olan Snegirev gene oraya buraya atlacak oldu. ller iin okunan o dokunakl, o insan sarsan ilhiler, varln altst etmiti. Birden sanki btn vcudu szlyormus gibi oldu. Sk sk,, kesik kesik, hkra hckra alamaya balad. nce sesini bastrmaya alyordu, ama hkrklar gittike ykseldi, etraf nlatmaya balad. lyusa ile vedalamaya baladklar ve tabutu kapamaya kalktklar vakit ise, Snegirev ona sanki lyueka'y rtmelerine izin vermiyormu gibi sarld. l kk olunu, arka arkaya dudaklarndan pmeye balad. Sonunda Snegirev'i yattrdlar. Neredeyse onu merdivenden indireceklerdi. Ama yzba birden kolunu uzatt, kk tabutun zerinden birka iek ald. ieklere aklna yeni bir ey gelmi gibi bakyordu; bylece bir an iin, asl nemli olan unutmu gibi grnd. Sanki derin bir dnceye dalmt. Bu yzden artk tabutu kaldrp mezara gtrdkleri vakit engel olmad. Mezar uzakta deildi. Kilisenin t yaknnda, bahenin iindeydi. Pahal bir mezard parasn Katerina vanovna vermiti. Gereken trenden sonra mezarclar tabutu mezarn iine indirdiler. Snegirev ack mezarn zerinde, elinde ieklerle yle bir eilmiti ki, ocuklar korku iinde paltosuna yaptlar ve onu geri ekmeye baladlar. Ama Snegirev artk olup bitenleri pek anlamyor gibiydi. Mezar toprakla rtmeye baladklar vakit, birKARAMAZOV KARDELER

471 den tella ken topra iaret etmeye ve bir eyler sylemeye balad. Ama ne sylediini hi kimse anlayamyordu. Birden sustu. O zaman kendisine ekmek kabuunu ufaltmak gerektiini hatrlattlar. Bunun zerine gene heyecana kapld, tella cebinden ekmek kabuunu kard, iinden kk ekmek paralan kopararak onlar mezarn zerine serpmeye balad. Dnceli dnceli mrldanyordu: Haydi gelin kular, gelin serecikler! ocuklardan biri ona elinde iek varken ekmei rahata ufalayamadn, iekleri tutmas iin baka birine vermesini syledi. Ama Snegirev onlar vermedi. Hatta sanki, onlar zorla elinden alacaklarm gibi korktu. Sonra mezara bakt ve artk her iin yapldn, ekmek paracklarnn da gerektii gibi serpildiini grdkten sonra ii rahat etmi gibi, birden beklenmedik bir ekilde, nerede ise sakin bir tanrla arkasn dnd, ar ar evine doru yrmeye balad. Admlar gittike sklayor, hzlanyordu. Acele ediyor, neredeyse kouyordu. ocuklarla Alyoa da ondan geri kalmyorlard. Snegirev: Annecie iek gtrelim, annecie iek gtrelim! Annecii gcendirdik! diye yksek sesle sylenmeye balamt. Biri arkasndan bararak apkasn giymesini, havann artk souduunu hatrlatt. Snegirev bunu iitince, fkeye kaplm gibi apkasn karlarn zerine frlatt: stemem apkay, istemem apkay! diye tekrar etmeye balad. ocuklardan Smurov arkasndan apkay yerden kaldrp gtrd. ocuklarn hepsi alyorlard. En ok da Kolya ile Truva'nn kimin tarafndan kurulmu olduunu renen ocuk alyordu. Ama Smurov elinde yzbann apkas ile, teki ocuklar gibi alaya alaya hemen hemen koarak giderken, yolun kenarnda, karlarn arasnda, krmz krmz grnen bir para tulay kaldrd hzla yanlarndan uup giden bir sere srsne frlatmaktan kendini alamad. Tabi hi birini vuramad ve alaya alaya komaya devam etti. Yolun yarsna geldikleri vakit, Snegirev birden duraklad. Yarm dakika kadar bir eye am gibi kmldamadan durdu. Sonra arkasn dnd, gerisin geriye kiliseye, arkada kalan kk mezara doru komaya balad. Ama ocuklar bir472 KARAMAZOV KARDELER anda ona yetiip her taraftan eline koluna sarldlar. O zaman sanki birden gcn yitirmi gibi, vurulmu gibi kendini karlarn zerine att ve rpna rpna, lk ata ata, hkra hkra barmaya balad: Yavrum, lyuekam, sevgili yavrucuum! Alyoa ile Kolya onu yerden kaldrmaya, yattrmaya, sakinletirmeye altlar. Kolya: Yeter yzba! Erkek adam bunlara dayanmal! diye mrldanyordu. Alyoa: iekleri ezeceksiniz, oysa annecik onlar bekliyor. Demin ona lyueka'nn ieklerinden vermediniz diye oturup alyordu. Orada daha lyueka'nn yata bile olduu gibi duruyor... Snegirev birden hatrlam gibi: Evet evet, annecie gitmeli! diye sylendi. Yoksa yata kaldrrlar, kaldrrlar! Bunu sanki gerekten yata kaldracaklarndan korku-yormu gibi tekrarlyordu. Frlad ve gene eve doru komaya balad. Ama artk ev pek uzak deildi. Oraya hep birlikte vardlar. Snegirev kapy birden aarak, biraz nce bu kadar kat yreklilikle kavga ettii karsna: Anneciim, sevgili annecik, lyueka sana iek gnderdi, ayacklarn hasta olduu iin! diye bard, sonra biraz nce karlarn stnde rpnd srada saplan krlan, donmu iek demetlerini ona uzatt. Ama ayn anda lyua'nn yata karsnda, kede, l-yua'nn, yan yana duran ve biraz nce ev sahibi kadnn toparlayp oraya koyduu, derisi kzla alan, burumu, yamal eski izmelerini grd. Grnce de kollarn kaldrd ve onlara doru atld, yere diz kt, izmelerinden birini yakalad, onu dudaklarna bastrarak, deli gibi pmeye ve: Yavrum, lyueka'cm, sevgili yavrum, nerede o ayacklarn imdi? diye sylenmeye balad. Deli kadn yrek paralayan bir sesle bard: Onu nereye gtrdn! Nereye gtrdn onu? O zaman Ninoka da hkra hkra alamaya balad. Kolya koarak odadan kt. Arkasndan ocuklar da kmaya baladlar. Onlarn arkasndan en son Alyoa dar kt ve Kolya'ya: KARAMAZOV KARDELER 73 Varsn alasnlar! Artk imdi teselli etmenin sras deil! Bir dakika bekleyelim, sonra tekrar ieri gireriz! Evet, imdi teselli etmenin sras deil! Biliyor musunuz bu feci bir ey, Karamazov! Birden sesini kimse iitmesin diye alaltarak: ok zlyorum. Onu diriltmek imkn olsayd, bunu yapmak iin dnyada hereyi feda ederdim. Ah! Ben de, dedi, Alyoa, Ne dersiniz Karamazov? Bu akam buraya gelelim mi? Herhalde kafay ekecek. Belki de. Ama gelsek bile yalnz siz ve ben, ikimiz gelelim. Baka kimse gelmesin. Anneleri ve Ninoka ile birlikte bir saat kadar otururuz. Hepimiz birden gelecek olursak, onlara hereyi tekrar hatrlatm oluruz. imdi ev sahibi odalarnda sofra kuruyor. lleri ar.-ma yemei verecekler galiba. Papaz gelecekmi. Tekrar oraya gidelim mi Karamazov? Ne dersiniz? Tabi gidelim! Bu kadar byk bir ac olsun da durup dururken blinl ikram etsinler, ne garip ey Karamazov! u bizim dinimizde ne anormal eyler vardr: Truva'nn nasl kurulacan bulmu olan ocuk birden yksek sesle: Som balii da vereceklermi, diye sze kart. Kolya ona doru dnerek, sinirli sinirli: Cidd olarak rica ediyorum Kartoov! Artk samalamaktan vazge! Her yere burnunu sokma. zellikle kimse seninle konumad, hatta varlnla ilgilenmek bile istemedii zaman.

ocuk kpkrmz oldu ama, hi bir ey sylemeye cesaret edemedi. O srada hepsi ar ar patikadan yryorlard. Smurov birden: lyua'y altna gmmek istedikleri ta bu ite! dedi. Hepsi hi konumadan byk tan nnde durdular. Alyoa taa bakt ve Snegirev'in anlattklarn hatrlad, lyueka'nm nasl alaya alaya, babasn kucaklayarak: Babacm, babacm! Seni ne kadar kk drd! diye bard zaman, olup bitenler hayalinde tekrar canlanmt. inde bir ey krlyormu gibi oldu. Hznl, ciddi bir tavrla gzlerini rencilerin yzleri zerinde, lyua'nn ar474 KARAMAZOV KARDELER nadaslar olan bu ocuklarn aydnlk yzleri zerinde gezdirdi. Sonra birden: Arkadalar! Burada size bir iki sz sylemek isterim, dedi. ocuklar hemen etrafn sardlar, bireyler bekleyen gzlerini ona diktiler. Arkadalar! Yaknda ayrlacaz. imdilik ksa bir sre iki aabeyimin yannda kalacam. Bunlardan biri, srgne gidecek, br de lm deinde yatyor. Ama yaknda bu kentten belki de bir daha uzun bir sre geri dnmemek zere gideceim. O zaman birbirimizden ayrlacaz baylar! Onun iin buraya, lyua'nn ta nnde, nce lyuecka'y sonra birbirimizi bir daha hi bir zaman unutmayacamza sz verelim! Sonradan hayatta bamza ne gelirse gelsin, aradan yirmi yl getikten sonra karlasak bile, gene de vaktiyle ta yamuruna tuttuumuz zavall ocuu nasl topraa verdiimizi hatrlayalm. Onu kprnn orada nasl ta-lamstk. hatrlyor musunuz? Sonra da herkes onu ne kadar ok sevdi! Sevimli, iyi yrekli, cesaretli, onurlu bir ocuktu. Babas hakarete urad iin ne mthi bir ac duymu, nasl isyan etmiti. Onu mrmzn sonuna dek hatrlayacaz arkadalar ve ne kadar nemli ilerle urarsak uraalm, ne kadar byk mevkie ularsak ulaalm, ya da bamza ne kadar byk bir felket gelirse gelsin, gene de burada toplandmz srada, yreklerimizin ne kadar iyi ve temiz bir duyguyla dolduunu unutmayalm. Bu zavall ocua kar sevgi duyduumuz sre iinde, belki de gerekten daha iyi. birer insan haline geldiimizi unutmayalm. Bizi daha iyi birer insan yapan duyguyu aklmzdan karmayalm. Yavru gvercinlerim benim! zin verin size yle diyeyim, nk hepiniz onlara, o prl prl gzel kk kulara ok benziyorsunuz. imdi u anda sizin o temiz, o sevimli yzlerinize bakyorum da, sevgili ocklarm benim, dnyorum ki, belki u anda syleyeceim szleri anlamayacaksnz, nk ben ou zaman anlalmayan eyler sylerim. Ama gene de hereyi hatrlayacak ve belki de sonradan bu szlerimi kabul edeceksiniz. unu bilin ki, bu dnyada yaamak iin iyi bir andan, zellikle ocuklukta yaanm, ana baba ocayla ilgili gzel bir andan daha yce, daha gl, daha salam, daha KARAMAZOV KARDELER 475 yararl bir ey yoktur. Size terbiye konusunda birok eyler syleyeceklerdir. Oysa belki de ocukluktan bu yana iinizde sakladnz gzel, kutsal bir an, belki de terbiyenin en gze) eklidir: Bir insan bu eit birok anlar toplayarak hayata atlrsa, mrnn sonuna dek kurtulmu olur. Eer yreimizde sadece bir tek gzel an kalmsa, o bile bir gn bizim iin bir kurtulu aresi olacaktr! Belki de sonradan kt yrekli olacaz! Belki de en kt bir davranta bulunmaktan kendimizi alamayacaz! nsanlarn gzyalaryla alay edeceiz ve daha nce btn insanlar iin ac ekmek istiyorum diyen Kolya gibi konuan insanlar bize gln grnecek. Belki de kat yreklilikle onlarla alay edeceiz. yleyken ne kadar kt olursak olalm, Tanr bamza ne getirirse getirsin, lyua'y topraa nasl verdiimizi son gnlerde onu ne kadar sevdiimizi ve ite u anda bu tan nnde nasl dosta konutuumuzu anar anmaz, aramzda en kt yreklimiz, en alayc olanmz bile (eer bu dediim insanlar gibi olursak) u anda ne kadar iyi, ne kadar temiz yrekli olduunu hatrlayarak, bu haliyle alay etmeye cesaret edemeyecektir! Yalnz bu kadar da deil. Belki de bu an onu byk bir ktlk yapmaktan alkoyacaktr. Belki akh bana gelecek ve: Evet, o zaman iyi yrekli, cesaretli ve namusluydum diyecektir. Varsn alay etsin! Ziyan yok. nsann iyi ve gzel olanla alay ettii olaan eylerdendir. Bu sadece dncesizliktir; ama bana inann arkadalar, o insan imdiki davran ile alay eder etmez, yreinden gelen bir ses hemen ona: Hayr, alay etmekle kt ettim, nk byle bir eyle alay edilmez! diyecektir. Kolya, gzleri kvlcmlar saarak: Tabi yle olacak Karamazov, sizi anlyorum Karama-zov! diye bard. ocuklar heyecana kaplmlard. Hepsi bararak bir-eyler sylemek istiyorlard. Ama kendilerini tutuyor ve duygulu bir tavrla konumacya bakyorlard. Alyoa: Bunu eer gnn birinde kt birer insan olursak dncesiyle sylyorum, diye devam etti. Ama neden kt olalm, deil mi arkadalar? Bir kez hereyden nce iyi yrekli ve drst birer insan olalm. Ondan sonra da birbirimizi hi bir zaman unutmayalm. Bunu tekrar ediyorum. Size ken-76 KARAMAZOV KARDELER diliimden sz veriyorum, bundan byle hibirinizi unutmayacam. u anda bana bakan her bir yz aradan otuz yl gese de gene hatrlayacam. Demin Kolya, Kartoov'a sanki biz onun: Dnyada var oluuyla bile ilgilenmek istemiyormuuz gibi bir sz syledi. Oysa Kartoov'un dnyada var olduunu ve imdi de tpk Truva'y kuranlarn kim olduunu bulduu vakit olduu gibi kzardn, bana o sevimli, o iyi bakl, o neeli kk gzleriyle baktn hi unutabilir miyim? Arkadalar! Sevgili dostlarm benim, hepimiz lyu-eka gibi cmert ve korkusuz, Kolya gibi akll, cesaretli ve vicdanl, (una inanyorum ki, kendisi byd vakit, daha da akll olacaktr) ve Kartoov gibi utanga, ayn zamanda akl banda ve sevimli insanlar olalm! yi ama neden yalnz onlardan sz ediyorum? Bundan byle hepiniz artk sevdiim varlklarsnz. Sizden rica ediyorum, yreinizde bana da bir yer an. Peki bu iyi duygu iinde bizi birletiren, mrmzn sonuna dek anacamz, daha dorusu anmaya karar verdiimiz o iyi yrekli, o sevimli, o sonsuzlua dek bizim iin deerli bir varlk olarak kalacak olan lyusecka deil-de kimdir? Gelin sz verelim: onu artk hi bir zaman unutmayalm. Sonsuzlua dek onu iyilikle analm. Bugnden sonra sonsuzlua dek, yreimizde iyi bir ocuk olarak yasasn. Evet, bugnden sonra, sonsuzlua dek, yle olsun! ocuklar yzlerinde duygulu bir anlamla etraf nlatan incecik sesleriyle:

 yle olsun, yle olsun, sonsuzlua dek! Sonsuzlua dek! diye bartlar. Onun yzn, elbisesini, eski izmelerini, kk tabutunu zavall gnahkr babasn ve lyua'nn hasl korkusuzca tm snfa kar tek bana kar koyduunu unutmayalm. ocuklar gene: Unutmayacaz unutmayacaz! diye bardlar. O cesurdu, iyi yrekliydi! Kolya: Ah, onu ne kadar severdim! dedi. Yavrularm, sevgili dostlarm! Sakn hayattan korkmayn! iyi doru bir ey yaptnz vakit, hayat o kadar gzel olur ki. ocuklar heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 477 Evet, evet! diye tekrar ettiler. Biri (bu galiba Kartoov idi) kendini tutamayarak: Sizi ok seviyoruz Karamazov! diye bard. Evet, sizi seviyoruz, sizi seviyoruz, diye btn ocuklar tekrar ettiler. Biroklarnn gzlerinde yalar parlyordu. Kolya heyecanla : Yaasn Karamazov! diye bard. Alyoa iinden taan bir duyguyla: len yavrucan ans yreimizden mrmzn sonuna dek silinmesin! dedi. ocuklar gene: Silinmesin! diye bardlar. Kolya yksek sesle: Karamazov, dinde sylendii gibi gerekten ldkten sonra dirilecek miyiz? Yeniden birbirimizi, herkesi, hatta, lyueka'y da grecek miyiz? diye sordu. Alyoa: Tabi dirileceiz? Tabii greceiz birbirimizi ve o zaman neeyle olup bitenleri birbirimize anlatacaz, dedi. Bunu sylerken yar glyor, yar heyecan iinde konuuyordu. Kolya elinde olmayarak: Ah, o zaman ne kadar iyi olacak! dedi. Alyoa gld: Eh yleyse, imdi konumalar bitirip anma yemeine gidelim. Blihi yiyeceimiz iin zlmeyin. Bu ok eski, lmsz bir gelenektir, hem iyi yanlar da vardr. Haydi gidelim! te bakn, imdi hepimiz el ele gidiyoruz. Kolya bir kez daha heyecanla: mrmzn sonuna dek! Tm mrmzce el ele olalm! Yaasn Karamazov! diye bard. Btn ocuklar bu bara bir kez daha katldlar. SONKARAMAZOV KARDELER Cilt m - IV m DNYA KLASKLER DZS KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSK . eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask : Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL Tel: (0212) 243 05 50.- 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 DOSTOYEVSK KARAMAZOV KARDELER Rusadan eviren: Leyla Soykut BEYAZIT OEVLET KTPHANES Tasnif No: Demirba No. 891.733 - -,'\ . J O^.l 361528 cem yaynevi nc CiltDOKUZUNCU KiTAP N SORUTURMA l MEMUR PERHOTN'N KARYERNDE BALANGI Mal sahibi tccar Morozova'nn evinin kilitli olan salam d kapsn var gc ile yumruklarken braktmz Piyotr lyi Perhotin, tabi en sonunda vurularn duyurabildi. D kapya bylesine iddetle vurulduunu iiten, iki saatten beri hl heyecan iinde bulunan ve aklndan silemedii dnceler yznden uyumaktan korkan Fenya, imdi tekrar ner-deyse kriz geirecek kadar bir korku duymutu. Kapy alann gene Dimitriy Fiyodorovi olduunu sanyordu. (Oysa onun gittiini kendi gz ile grmt.) nk kapy byle kstaha ondan baka hi kimse alamazd. Fenya, uyanm olan ve vurular iiterek kapy amaya giden kapcya kotu, amamas iin yalvarmaa balad. Ama kapc kim o? diye sorduktan ve kapy alann kim olduunu, ayn zamanda ok nemli bir i iin Fedosya Markovna'y grmek istediini rendikten sonra, kapy amaa karar verdi.

Piyotr lyi, Fedosya Markovna'nn yanna, daha dorusu ayn mutfaa girdikten sonra (ki Fenya i daha iyi anlalsn diye ondan kapcnn da ieri girmesine izin vermesini rica etmiti) ona birok sorular sormaa balad ve hemen en nemli konuya deindi. Yani Dimitriy Fiyodorovi'ina KARAMAZOV KARDELER Gruenka'y aramak iin oradan koarak giderken, havann iinden havanelini kaptn, dnte ise ellerinin bo, ama kan iinde olduunu rendi. Fenya anlatrken: Hem de kan hl damlyordu. te byle damlyordu ellerinden. te byle!... diye yksek sesle anlatyordu. Herhalde bu korkun olay, dengesi bozulmu zihninin uydurduu bir eydi. Ama o kanl elleri Piyotr lyi de grmt. Geri zerlerinden kan damlamyordu ama, Piyotr lyi o ellerin ykanmasna yardm etmiti. Hem zaten asl sorun, ellerin abuk kuruyup kurumadklarnda deil, Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki havan-, eli ile nereye kotuuydu. Daha dorusu, Fiyodor Pavlovi'in evine gidip gitmediini renmeliydi. Oraya gittii kesin olarak acaba nereden renilebilirdi? Piyotr lyi bu noktada srarla, ayrntl olarak duruyordu ve geri sonunda kesin olarak hi bir ey renemedi, ama gene de Dimitriy Fiyodorovi'in babasnn evinden baka hi bir yere gidemeyecei ve oraya gittiine gre, muhakkak orada bir eylerin olup bittii kansna vard. Fenya heyecanla: Dnd vakit ise, ona her eyi akladm, sonra ona sorular sormaa baladm: 'Sevgili Dimitriy Fiyodorovi, her iki eliniz de neden kan iinde?" diye sordum. O da bana ellerindeki kann, insan kan olduunu ve biraz nce bir insan ldrdn syledi, diye devam etti. ylece aklad hepsini. urackta bana suunu bildirdi, sonra deli gibi koarak evden dar kt. Ben de oturup dnmee baladm, 'acaba o imdi byle deli gibi nereye kotu?' diye; 'Mokroye'ye gidip, hanmefendiyi ldrecek' dedim kendi kendime. te o zaman hanmefendiyi ldrmesin diye yalvarmak iin evine gitmek zere bir kou dar ktm. Bir de baktm ki, kendisi Plotnikov'larn dkkn nnde gitmee hazrlanyor. Elleri de artk kan iinde deil. Fenya bunu daha o zaman farketmi ve aklnda tutmutu. htiyar byk annesi de torununun szlerini elinden geldii kadar destekledi. Piyotr lyi, daha birka soru sorduktan sonra, evden girdii andakinden daha da byk bir heyecan ve endie iinde kt. yle dnlr ki, en dorusu ve en akla uygun olan imdi Fiyodor Pavlovi'in evine gidip, orada bir eyler olup KARAMAZOV KARDELER 9 olmadn renmek; ancak o zaman artk kesin bir kanya varp, Piyotr lyi'in kafasna koyduu gibi komiserlie gitmekti. Ama gece karanlk, Fiyodor Pavlovi'in evinin kaps ise ok salamd. Onu gene yumruklamak gerekecekti. Sonra Piyotr lyi, Fiyodor Pavlovi ile uzaktan tanyordu. Ya sesini duyurduktan sonra, kap alnca ierde hi bir ey olmad anlalr o alayc Fiyodor Pavlovi de, ertesi gn btn kente, tanmad bir adamn, memur Perhotin'in acaba biri onu ldrd m diye gece yars evine geldiini alay ede ede yayarsa ne olacakt? Dpedz skandal! Piyotr lyi ise dnyada en ok skandaldan korkard. yleyken kendini kaptrd duygu, o kadar iddetliydi ki, ayan yere vurup gene kendi kendine kfrederek hemen yeniden yola koyuldu, ama bu sefer Fiyodor Pavlovi'e deil, bayan Hohlakova'ya gidiyordu. Eer o kadn: Daha nce falanca saatte Dimitriy Fiyodorovi'e bin ruble verdiniz mi? sorusuna olumsuz bir karlk verirse, o zaman hemen Fiyodor Pavlovi'e uramadan doru karakola giderim, diye dnyordu. Ama bunun tersi olursa, o zaman hereyi ertesi gne brakacak ve evine dnecekti. imdi unu belirtmek gerekir ki, gen adamn gece vakti, hemen hemen saat on birde, sosyeteye mensup olan ve hi tanmad bir hanmefendinin evine gidip, kendisine her bakmdan acaip sorular sormak iin onu yatandan kaldrmas, belki de Fiyodor Pavlovi'in evine gitmekten ok daha byk bir skandala yol aabilirdi. Ama bazen, zellikle buna benzer olaylarda, en titiz ve en serinkanl insanlarn bile verdikleri kararlar byle olur. Piyotr lyi ise o anda artk hi serinkanl deildi! Sonradan mr boyunca yava yava tm varln saran karko-nulmaz bir huzursuzluun, nasl sonunda ona ac veren byk znt halini aldn, hatta onu iradesi dnda oraya srklediini hatrlayacakt. Tabi, gene de yol boyunca o hanmn evine gittii iin kendi kendini azarlyordu. Ama belki onuncu kez, dilerini gcrdata gcrdata: Ne olursa olsun, ne olursa olsun ii sonuna dek gtreceim! diye tekrarlyordu ve gerekten de niyetini yerine getirdi, ii sonuna dek gtrd. Bayan Hohlakova'nn evine geldii srada saat tam on bir-10 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 11 di. Avluya olduka abuk alnd ama, kapc hanmefendi uyudular m, yoksa daha yatmadlar m? sorusuna verdii karlkta genel olarak o saatte yattklarn belirtmekten baka kesin bir ey syleyemedi. Kendileri yukardalar; geldiinizi bildirirsiniz isterlerse sizi kabul ederler, istemezlerse etmezler,> dedi. Piyotr lyi yukar kt, ama orada i biraz zorlat. Uak Piyotr llyi'in geldiini bildirmek istemiyordu; sonunda hizmeti kz artt. Piyotr lyi, kza nezaketle, ama srar ederek hanmefendiye bural memurlardan Perhotin adnda birinin nemli bir i iin gelmi olduunu, o nemli i olmasayd, hi bir zaman oraya gelmek cesaretinde bulunamayacan sylemesini rica etti: Bu szleri aynen tekrarlarsnz, dedi Kz gitti. Piyotr lyi sofada kalarak bekledi. Bayan Hohlakova'ya gelince, geri henz uyumuyordu ama, artk yatak odasndayd. Mitya'nn o gnk ziyaretinden beri sinirleri bozulmutu ve bir nsezi ile -bu gibi olaylardan sonra her zaman olduu gibi- gece migrenden artk kurtulamayacan hissediyordu. Bayan Hohlakova kzn szlerini hayretle dinledi, bununla birlikte sinirli bir tavrla ve byle bir saatte tanmad bural bir memurun ziyareti sonucu, bir hanm olarak iinde byk bir merak duymasna ramen, kabul edilmemesini emretti. Ama Piyotr lyi, bu sefer katr gibi inatlk etti. Kabul edilmeyeceini belirten szleri dinledikten sonra, olaanst bir srarla ona tekrar kendisini grmek istediini sylemelerini, hatta muhakkak ayn szleri tekrarlayarak ok ok nemli bir i iin gelmi olduunu ve eer imdi onunla grmeyi kabul etmezlerse, sonradan belki de piman olacaklarn belirtmesini rica etti. Sonradan bunlar anlatrken: O anda sanki kendimi bir tepeden aa koyuvermi gibiydim, diyecekti. Hizmeti kz hayretle onu tepeden trnaa szdkten sonra bir kez daha durumu bildirmee gitti. Bayan Hohlakova derin bir aknlk iinde kald. Biraz dnd, gelenin nasl bir adam olduunu sordu ve ok temiz giyinmiler efendim, gen, hem de

yle nazik ki, karln ald. Bu arada, parantez ap unu da belirtelim ki, Piyotr lyi olduka yakkl bir genti, byle olduunu da biliyordu. Bayan Hohlakova, odasndan kp onunla grmee karar verdi. Srtnda artk evde giydii ince bir entari, ayanda da terlik vard; ama omuzlarna siyah bir al ald. Memurun misafir odasna, daha nce Mitya'nn kabul edildii ayn odaya gemesini rica ettiler. Ev sahibi hanm, misafirin yanna yznde sert ve soran bir ifadeyle kt. Onu oturtmadan4 hemen ne istediini sorarak sze balad. Perhotin: Sizi ikimizin de tand Dimitriy Fiyodorovi Karama-zov iin rahatsz ettim, diye sze balayacak oldu, ama daha bu ad syler sylemez ev sahibi hanmn yznde mthi bir sinirlilik belirdi. Bayan Hohlakova az kalsn lk atacakt ve birden fkeyle szn kesti. Delirmi gibi: Daha ne kadar zaman bu korkun adamn yznden bana ac ektirecekler? diye bard. Sayn bay, ne cesaretle tanmadnz bir hanm evinde bu saatte rahatsz ediyor... ve ona, ayn misafir odasnda daha saat nce beni ldrmee gelmi olan bir adamdan, burada ayan yere vura vura,, namuslu bir evden hi kimsenin kamayaca bir tavrla km olan bir adamdan sz etmeye geliyorsunuz? unu bilin ki, sayn bay sizi ikyet edeceim! Bu yaptnza gz yummayacam! Ltfen beni derhal rahat braknz... Ben bir anneyim, ben imdi... ben... ben... ben... ldrmek mi? Demek sizi de ldrmek istedi, yle mi? Bayan Hohlakova hemen: Yoksa baka birini mi ldrd? diye sordu. Perhotin azimli bir tavrla: Ltfen beni yarm dakika kadar dinler misiniz? dedi. Size iki szle hereyi anlatacam. Bugn leden sonra saat bete, bay Karamazov benden dosta on ruble bor ald ve ok iyi biliyorum ki o urada elinde paras yoktu! Gene bugn, saat dokuzda ise elinde yz rublelik bir deste para ile odama girdi, hemen hemen iki, hatta bin ruble kadar paras vard. Elleri ile yz hep kan iindeydi. Kendisi de delirmi gibi grnyordu. Bu kadar paray nereden bulduunu sorduum vakit, bana kesin olarak bu paray biraz nce sizden alm olduunu ve gya sizin kendisine altn aramaya gitmesi iin bin ruble kadar bir para vermi olduunuzu syledi... Bayan Hohlakova'nn yznde birden olaanst ve anor-12 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 13 mal bir heyecan belirdi. Kollarn iddetle iki yana indirerek: Aman Allahm! Demek ihtiyar babasn ldrd! diye bard. Ben ona hi para vermedim, hi vermedim! Eyvah! Koun! Koun! Artk hi bir ey sylemeyin! htiyar kurtarn! Babasna koun! Koun!.. Bir dakika, hanmefendi, demek ona para vermediniz, yle mi? Ona hi para vermediinizi kesin olarak hatrlyorsunuz, deil mi? Vermedim, vermedim!.. steini reddettim. nk deer vermek nedir bilmiyordu. Buradan deli gibi kt... Ayaklarn yere vurmaa balamt. stme atlacak oldu, ben kendimi bir yana attm... Hem artk kendisinden hi bir ey saklamak niyetinde olmadm bir insan olduunuz iin, unu da syliyeyim ki, yzme bile tkrd... byle bir eyi dnebilir misiniz? Ama ne diye yle duruyoruz sanki? Hay Allah! Oturun... zr dilerim, ben... Ya da iyisi mi, koun, koun, siz koup zavall ihtiyar korkun bir lmden kurtarmalsnz! yi ama, ya onu daha nce ldrdyse? Aman Yarabbi! yle ya! Peki, ne yapacaz imdi? Ne dersiniz, imdi ne yapmal? Bu arada Piyotr lyi'i oturtmu, kendisi de karsna yerlemiti. Piyotr lyi ksaca, ama olduka ak bir ekilde iin btn hikyesini, hi deilse hikyenin o gn tank olduu ksmn anlatt ve biraz nce Fenya'nn anlattklar ile havaneli meselesini de haber verdi. Btn bu ayrntlar, durup durup lk atan ve elleri ile gzlerini kapatan heyecanl hanmefendiyi dayanlmaz derecede sarsmt... Dnn, btn bunlarn olacan sezmitim ben! Benim byle bir zelliim var ite! Aklma ne gelirse, o mutlaka olur. Ka kez o korkun adama bakarak hep: te bu adam eninde sonunda beni ldrecek! diye dnmmdr. Sonunda da yle oldu ite... Geri imdi beni ldrmedi, babasn ldrd ama, herhalde bu ite Tanr'nn beni koruyan parma rol oynad iin byle oldu. Hem zaten beni ldrmekten utanrd, nk ben burada, kendi elimle boynuna ile eken byk azize Barbara'nn tasvirini takmtm. O anda lme ne kadar yaklamm! T yaknma kadar gitmiim, o da bana boynunu uzatmt! Biliyor musunuz Piyotr lyi... (zr dilerim, galiba bana adnzn Piyotr lyi olduunu sylemitiniz?) biliyor musunuz? Ben mucizeye inanmam, ama bu tasvircik ve u anda karlatm mucize beni sarst, bu yzden gene her eye, akla gelebilecek her eye inanmaa balyorum. htiyar Zosima'y duydunuz mu? Ah! Her neyse, ne syliyeceimi bilemiyorum... Dnn bir kez, boynunda o tasvir varken yzme tkrd... Geri ldrmedi, sadece tkrd ama, sonra da... Koa koa nereye gittiini imdi anlyorum! Ama imdi biz kime, nereye bavuracaz? Piyotr lyi ayaa kalkt ve imdi polis komiserine gidip ona her eyi anlatacan syledi. Komiser de artk ne gerekirse onu yapacakt. Ah o harikulade, harikulade bir insandr. Ben Mihayl Makarovi'le tanyorum. Muhakkak ona gitmeli! Asl ona gitmeli. Ne kadar yerinde bulularnz var, Piyotr lyi! Bunu da ne gzel dndnz! Biliyor musunuz? Ben sizin yerinizde olsaydm, bunu dnyada dnemezdim. Hl ayakta duran ve veda edip yola kmasna bir trl frsat vermeyen geveze kadndan kurtulmak istiyen Piyotr lyi: Kald ki, polis komiserini ben de iyi tanrm, dedi. Kadn: Hem biliyor musunuz? diye sylenmeye devam ediyordu. Orada greceiniz, reneceiniz eyleri... Meydana kacak olanlar... Neye karar vereceklerini, onu nasl bir cezaya arptracaklarn gelip bana anlatrsnz... Syleyin, bizde lm cezas yok, deil mi? Ama muhakkak gelin! Saat te de olsa, drtte de olsa, hatta drt buuk bile olsa

muhakkak gelin... Beni uyandrmalarn, eer uyanmyorsam, beni sarsarak uyandrmalarn sylersiniz... Aman Allahm! Hem zaten imdi gzme uyku bile girmez. Bir ey syliye mi? Sizinle birlikte ben de gelsem nasl olur? Hayr, olmaz efendim, ama eer her ihtimale kar Dimitriy Piyodorovi'e hi bir zaman herhangi bir para vermediinizi bildiren satrck bir yaz yazarsanz, yerinde bir ey olur... Her ihtimale kar... Bayan Hohlakova yaz masasna doru heyecanla zplarcasna gitti: Tabi yazarm, dedi. Hem biliyor musunuz bulularnzla ve bu ilerdeki becerikliliinizle beni artyorsunuz.14 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 15 Baya heyecan duyuyorum... Burada grevli misiniz? Bizim kentte hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Konuurken mektup kdna iri bir yaz ile acele acele u cmleyi yazd: Hayatmda hi bir zaman zavall Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'a bor olarak (zavall diyorum, nk imdi artk kendisi zavall olmutur) bin ruble'yi vermemiimdir! Ne bugn ne de herhangi bir zaman, hi bir vakit baka bir para da vermedim! Bu konuda dnyamzda kutsal olan ne varsa hepsinin zerine yemin ederim! Hohlakova. evik bir hareketle Piyotr lyi'e doru dnd: te kd yazdm, dedi. Gidiniz, kurtarnz! Bu sizin yapacanz byk bir aama olacaktr. Sonra onu kez hala kutsad. Hatta onu uurlamak iin koarak sofaya kadar gitti: Size ne kadar teekkr etsem azdr! nce bana geldiiniz iin size ne kadar minnettar kaldm bilemezsiniz. Nasl oldu da imdiye kadar hi karlamadk? Sizi evime kabul etmek, benim iin bir gurur vesilesi olur; bundan byle de daima evime gelebilirsiniz... Hem burada hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Hem de grevinizde bu kadar titizlik gsterdiinizi, byle yerinde bulularnz olduunu bilerek... Ama deerinizi bilmeleri gerekir! Artk sizin nasl bir insan olduunuzu anlamaldrlar! nann, sizin iin elimden ne gelirse hepsini... Ah, genleri o kadar severim ki!.. Genlie m ben. Bugn ac iinde kvranan Rusya'nn btn dayana genlerdir, btn umutlan onlara baldr... Ah, haydi gle gle! Piyotr lyi, artk koarak dar kmt, yle yapmam olsayd, Hohlakova onu o kadar abuk brakmyacakt. Bununla birlikte bayan Hohlakova onun zerinde olduka ho bir izlenim yaratm, hatta byle berbat bir ie burnunu sok- mas yznden iinde uyanm olan endieyi biraz hafifletmiti. nsanlarn zevki deiiktir, bu bilinen bir eydir. Piyotr lyi iinde ho bir his duyarak: Hem hi de o kadar yal deil, tersine ben onu kz sanabilirdim! diye dnyordu. Bayan Hohlakova'ya gelince, gen adam onu dpedz bylemiti: Ne kadar becerikli, ne kadar titiz! amzn genlerinden biri byle olsun, bu kadar grgl, stelik derli toplu bir grn olsun, hayret!.. Bir de ada genlerin hi bir eyi beceremediklerini sylerler. te tam tersini dorulayan bir rnek! gibi eyler dnyordu. kadar ki o korkun olay aklndan bsbtn karmt ve ancak yatana yatarken, lme ne kadar yaklam olduunu hatrlyarak: Ah, bu feci bir ey! Feci bir ey! diye mrldand... Ama hemen sonra derin ve tatl bir uykuya dald. Bu arada unu syliyeyim ki, eer imdi anlatm olduum o gen memurla henz hi de o kadar yal olmayan dul arasndaki eksantrik karlama, sonradan bu titiz ve grevini tam olarak yerine getiren dikkatli gen adamn meslek hayatnda, kentimizde imdiye dek herkesin hayretle hatrlad bir kariyer yapmasna yol amam olsayd, bu nemsiz kk olaylar byle ayrntlaryla birlikte anlatmazdm! Zaten Karmazov kardelerin bu uzun hikyesini sona erdirdiimiz vakit, belki de bu konuda ayrca bir szmz olacaktr... II TEHLiKE iARETi Bizim komiser Mihayl Makarovi Makarov, emekli bir yarbayd. Emekli olduktan sonra saray maviri olmutu. Karsn kaybetmi, iyi bir adamd. Kentimize ancak yl nce gelmi, ama bu sre iinde herkese toplumu dzene sokabilen bir insan olarak tannmt. Evinden misafir eksik olmazd ve grne baklrsa, kendisi de misafir olmadan rahat edemezdi. Evinde muhakkak, her gn yemekli misafir vard. sterse bir kii olsun, ama mutlaka biri olurdu. Misafir olmadan sofraya oturulmazd. Ayrca eit eit hatta bazan hi akla gelmiyecek bahanelerle ziyafetler verilirdi. Sofraya, geri pek o kadar nadide olmamakla birlikte bol yiyecek gelirdi, nefis kulebyaka, {*) lar (*) Kulebyaka: Bir eit etli brek.16 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 17 piirilirdi. araplara gelince eit olarak belki o kadar iyi deildiler ama bol bol ikram edilileri bunu unutturuyordu. Kapdan ieri girince olduka gzel denmi bir bilardo salonu vard. Hatta .duvarlarnda siyah ereveler iinde ngiliz yar atlarnn resimleri aslyd. Bilindii gibi her bekr adamn bilardo salonunda bu yar at resimlerinin asl olmas zorunlu bir eydi. Her akam, hi deilse bir masann evresinde toplanlr, iskambil oynanrd. Ama Mihayl Makarovi'in evinde en ok kentimizin yksek sosyetesinde en tannm insanlar ve anneleriyle gen kzlar dans etmek iin toplanrlard. Mihayl Makarovi, geri eini kaybetmiti, ama mazbut bir aile hayat srdryor ve oktandr dul dalm olan kzyla birlikte oturuyordu. Kznn da iki kz, yani Mihayl Makarovi'in iki tane de torunu vard. Gen kzlar artk yetikindi, irkin saylmazlard; neeli kzlard ve herkes evlendikleri vakit, onlar iin bir drahoma verilmiyeceini bildii halde, dedelerinin evine bizim yksek sosyetenin btn genlerini ekerlerdi. Mihayl Makarovi, iten pek anlamazd, ama grevini bir ok baka insanlardan aa kalmyacak ekilde yapyordu. Doru sylemek gerekirse, tahsili olduka az olan bir insand. Hatta yetkilerinin snr konusunda olduka ak ve kaytsz bir havas vard. O zamanki arn yapt reformlar tam olarak anlyamyordu demlemez, ama bunlar bazan olduka

gze batacak ekilde yanl anlyordu. Bu da kiisel yeteneksizliinden deil, karakter bakmndan kaytsz olmasndan, her hangi bir eyi incelemek iin vakit bulamamasndan ileri geliyordu. Kendisi iin efendim ben yaradl olarak sivil olmaktan ok askerim derdi. Hatta yaplan ky reformlarn hl tam ve kesin olarak anlayamyor ve bu reformlar hakknda bakalarndan her yl bir eyler daha reniyor, bylece bilgisini daha ok pratik olarak arttryordu. Oysa kendisi de iftlik sahibiydi. Piyotr lyi, kesin olarak o akam Mihayl Makarovi'in evinde misafirlerinden biri ile karlaacan biliyordu, ama bu misafir kim olacakt, bunu tahmin edemiyordu. Oysa o akam Mihayl Makarovi'in evinde savc ve blge hkmet tabibi Varvinskiy oturmu yerala (*) oynuyorlard. Bu Var-vinskiy, Petersburg tp fakltesini pekiyi ile bitirmi ve kentimize Petersburg'dan yeni gelmi gen bir doktordu. Savc ise, daha dorusu savc muavini olan ama bizde herkesin savc dedii ppolit Kirillovi zellii olan bir adamd, ihtiyar deildi. Ancak otuz yalarnda vard. Ama vereme tutulmaya ok yatkn bir bnyesi vard. yleyken olduka iman ve ocuksu bir hanmla evliydi. zzetinefsine dkn ve sinirli bir adamd. Bununla birlikte zekiydi. Hatta iyi bir yrei vard. Galiba btn felket kendisini sahip olduu zelliklerinden daha stn bir varlk sanmasndan ileri geliyordu. ste bunun iin hep huzursuz grnyordu. Bundan baka baz yksek eilimler, hatta sanatlara zg iddialara sahipti: rnein, insanlarn psikolojik durumunu, insan ruhunun zn kavrama, hatta sulunun kiiliini ve iledii suu inceleme bakmndan zel bir yetenee sahip olmak gibi. Bu bakmdan kendini hakk inenmi ve meslek hayatnda lyk olduu grevlere ulaamam bir insan olarak dnr, daima st makamlarn kendisini deerlendiremedikleri ve ona dman olduklar kansn beslerdi. Can skld zamanlar meslekten ayrlp ad mme sular ile uraan bir avukat olacan sy-liyerek tehditler bile savurduu olurdu. Baba Karamazov'un ocuklar tarafndan ldrlmesi, onu bsbtn ayaa kaldrm gibiydi: Bu yle bir i ki, btn Rusya'ya duyurulabilir> diye dnyordu. Yalnz ben burada gene biraz ileri atlam oluyorum. Yandaki odada, bize Petersburg'dan ancak iki ay kadar nce gelmi gen sorgu hkimi Nikolay Parfenovi Neldov, gen kzlarla birlikte oturuyordu. Sonradan, cinayet akam btn bu insanlarn sanki mahsusmus gibi icra kuvvetini temsil eden bir adamn evinde toplandndan sz edilmi, hatta herkes buna hayret etmitir! Oysa i ok daha basit ve son derece normal olmutu. ppolit Kirillovi'in einin iki gndr dileri aryordu ve adamcazn kadnn iniltilerini duymamak iin herhangi bir yere gitmesi gerekiyordu. Doktor ise zaten alt iin akamlar iskambil oynamadan duramazd. Nikolay Parfenovi Neldov (*) Yerala: Bir eit iskambil oyunu.18 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 19 ise daha gn nce, Mihayl Makarovi'in byk kz Olga Mihaliyovna'ya, srrn bildiini, gya lf arasnda sylyormu gibi birden aklamak, bylece cann skmak dncesi ile o akam evlerine gitmeyi tasarlamt; gen kza o gn doum gn olduunu bildiini, ama gen kzn mahsus, tek btn kent halkn dansl bir toplantya davet etmemek iin bizim sosyeteden bunu saklam olduunu syliyecekti. Gen kzn ya konusunda imalarda bulunarak ok gleceini tahmin ediyordu. Ona: Yanz aklamaktan korkuyorsunuz, imdi artk srrnz biliyorum, yarndan tezi yok, bunu herkese anlatacam, falan... filn... diyecekti. Sevimli gen, taklmay ok severdi. Hanmlar bu yzden ona yaramaz diyorlard, bu da onun galiba houna gidiyordu. Bununla birlikte, olduka iyi bir aileden, iyi terbiye grm, iyi duygular besliyen ve taklmay sevdii halde, bunu kt bir niyet beslemeden yapan ve daima terbiyeli davranan bir genti. Grnte ksa boylu, zayf ve narindi. nce solgun parmaklarnda daima prl prl parlayan birka yzk gze arpard. Grevini yerine getirdii vakit ise ar derecede cidd olur, sanki grevinin nemini ve sorumluluklarn kutsal sayyor-mu gibi bir tavr taknrd. zellikle sorgu srasnda basit halk arasndaki katilleri ve baka canileri mkl duruma sokmay beceriyor ve gerekten onlarn iinde, kendisine fcar sayg olmasa bile, bir eit hayret uyandryordu. Piyotr lyi, komiserin evine girince arp kald: Birden herkesin hereyi bildiini anlad. Gerekten de, herkes iskambili brakm ayakta tartyordu. Hatta Nikolay Parfenovi bile gen kzlarn yanndan ayrlp koarak oraya gelmiti; savaa hazr, atlgan bir hali vard. Bylece Piyotr lyi artc bir haberle karlat: htiyar Fiyodor Pavlovi gerekten o gece, kendi evinde ldrlm ve soyulmutu. Bu da, biraz nce, u ekilde renilmiti: Bahe duvarnn dibinde ylp kalm olan Grigoriy'in kars Marfa gnatyevna, yatanda derin bir uykuda olduu TC bylece sabaha kadar uyuyabilecei halde, birden uyanmt. Uyanmasnn nedeni yandaki odada kendinden gemi olarak yatan Smerdyakov'un sarallar gibi korkun bir lk at-masyd. Sara krizine tutulduu vakit daima byle lklar atard ve bu lklar mr boyunca Marfa gnatyevna'y korkutur, onu hasta ederdi. Bu barlara hi bir zaman alamamt. Uykulu uykulu yerinden frlam ve deli gibi Smerdyakov'un^ kk odasna komutu. Ama oras karanlkt, yalnz hastann korkun bir ekilde hrltlar karmaya balad ve rpnd duyuluyordu. O zaman Marfa gnatyevna'nn kendisi de bir lk atm ve kocasn armak istemiti, ama birden yatandan kalkt srada Grigoriy'in yannda bulunmadn hatrlar gibi olmutu. Tekrar karyolaya komu, zerini el yordam ile aramt. Ama karyola gerekten botu. Demek ki, Grigoriy gitmiti. Ama nereye? Marfa gnatyevna kapya komu ekingen bir tavrla ona oradan seslenmiti. Tabi bir karlk alamamt. Ama gecenin sessizliinde bahenin uzak bir yerinden bir takm iniltiler duyar gibi olmutu. Kulak kabartmt: niltiler tekrar duyulmutu, o zaman bunlarn gerekten baheden geldiini kesin olarak anlamt. Dengesi bozulmu zihninden: Aman Yarabbi tpk o zamanlar pis kokulu Lizaveta'nn bard gibi diye bir dnce gemiti. rkek bir tavrla basamaklardan aa inmi ve dikkatle baknca, bahe kapsnn ak olduunu grmt. Herhalde zavallck orada diye dnm, bahe kapsna yaklam ve birden Grigoriy'in zayf, iniltili, insana korku veren bir sesle: Marfa! Marfa! diye onu ardn iyice iitmiti. Marfa gnatyevna Tanrm bizi felketten koru diye fsldayarak, kendisini aran sesin geldii yne doru atlm ve ite byle Grigoriy'i bulmutu. Ama onu bulduu vakit, Grigoriy duvarn dibinde ilk olarak ylp kald yerde yatmyordu, artk duvardan yirmi adm kadar ilerde idi. Sonradan kendine gelince, yerde srne srne oraya kadar gittii anlald. Herhalde uzun bir sre ve bir ka kez kendini

kaybederek, tekrar tekrar baylarak srne srne ilerlemiti. Marfa gnatyevna Grigoriy'in st ba kan iinde olduunu farketmi ve hemen lk la barmaya balamt. Grigoriy ise, alak sesle ve aralarnda balants olmayan szler syleyerek: ldrd... Babasn ldrd... Ne baryorsun aptal... Ko, ar, diye mrldanmt. Ama Marfa gnatyevna bir trl susmam, hep barmt. Sonra birden beyin odasnda pencerenin ak olduunu ierde de k yandn farketmi, bunun zerine ona komu ve Fiyodor Pav20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 lovi'e seslenmee balamt. Ama pencereden ieri bir gz atnca korkun bir manzara grmt: Bey, srtst yerde yatyor hi kmldamyordu. Srtndaki beyaz robdambrn ve beyaz gmleinin gs ksm kan iindeydi. Masann zerinde duran mum parlak bir kla kan da, Fiyodor Pavlo-vi'in hareketsiz, l yzn de aydnlatyordu. ste o zaman, Marfa gnatyevna mthi bir dehet iinde pencereden geri ekilerek koa koa baheden km, avludaki byk kapnn srgsn ekmi, var gc ile komu Mariya Kondratyevna'-nn arka bahesine doru gitmiti. Komular olan ana kz artk uykudaydlar. Ama Marfa gnatyevna'nn pancurlar iddetle ve durmadan yumruklayarak barmas zerine onlar da uyanm, pencereye doru atlmlard. Marfa gnatyevna balantsz szlerle, tiz lklar ata ata, bara bara konumaya balam, bununla birlikte en nemli olan eyleri onlara bildirmi, yardm istemiti. Yeri yurdu olmayan Foma da tam o gece evlerinde yatya kalmt. Kadnlar hemen onu uyandrm ve birden cinayet yerine komulard. Yolda giderlerken Mariya Kondratyevna daha nce, saat dokuza doru onlarn bahesinden tm blgeyi nlatan korkun ve tiz bir lk duyduunu hatrlamt. Bu, tabi Grigoriy'in artk duvarn zerine km olan Dimitriy Fiyodorovi'in ayan yakalyarak: Baba katili! diye bard anda att lkt. Mariya Kondratyevna, sesin geldii yn iaret ederek: biri bir lk att, sonra birden sustu! diyordu. Grigoriy'in yatt yere gelince, iki kadn Foma'nn yardm ile onu yerden kaldrp uaklarn dairesine gtrmlerdi. I yakm ve Smerdyakov'un hl sakinlemediini, kendi kck odasnda rpndn, gzlerinin yana kaydn, dudaklarndan da kpkler aktn grmlerdi. Grigoriy'in ban sirkeli su ile ykamlard. O da suyun etkisi ile artk bsbtn kendine gelmi ve hemen beyefendi ldrld m, yoksa sa m? diye sormutu. O zaman her iki kadn, beyin yanna gitmi ve baheden ieri girdikleri zaman bu sefer artk yalnz pencerenin deil, evin baheye alan kapsnn da ardna kadar ak olduunu grmlerdi. Oysa bey, son bir hafta, her gece kapy ierden iyice kilitliyor, hatta Grigoriy'in bile hangi nedenle olursa 'olsun, kapy almasna izin vermiyordu. ki kadn da, Foma da, kapnn ak olduunu grnce bey'in odasna sonradan bamza bir i gelmesin diyerek girmekten korkmulard. Grigoriy ise, onlar yanna dnnce, hemen komisere komalarn sylemiti. te o zaman Mariya Kondratyevna oraya komu ve komiserin evinde bulunan herkesi heyecana vermiti. Bylece, Piyotr lyi'-ten ancak be dakika nce gelmi oluyordu ve Piyotr lyi geldii vakit, artk sadece kendi tahminleri ve olup bitenlerden kendi kendine kard sonularla gelen biri olarak deil, bir grg tan gibi karlanmt. Hele anlatt eyler, herkesin katilin kim olduu konusunda yrtt tahminleri daha da kuvvetlendirmiti. (Bununla birlikte kendisi iinden son dakikaya kadar hl bunun byle olduuna bir trl inanmak istemiyordu.) Hemen harekete gemeye karar verdiler. Komiser yardmcsna hemen drt tank bulmak grevini verdiler. Sonra da burada anlattm gibi, kurallara uygun olarak Fiyodor Pav-lovi'in evine girip yerinde aratrma yaptlar. Henz yeni gelmi ve heyecanl bir adam olan hkmet tabibi kendiliinden komiser, savc ve zabt memuru ile birlikte gitmek isteinde bulundu. Bu arada yalnz ksaca sunu syliyeyim: Fiyodor Pavlovi'in kafas krlarak ldrlm olduu anlalmt, ama bu neyle yaplmt? Herhalde sonradan Grigo-riy'i de yere sermi olan ayn letle... O srada letin ne olduunu rendiler ve elden gelen tbb yardmn yapld Gri-goriy'den zayf bir sesle kesik kesik olarak nasl yere serildiinin hikyesini dinlediler. Elde fenerle duvarn dibini aratrdlar ve bahedeki patikann zerine en grnen yere atlm olan bakr havanelini buldular. Fiyodor Pavlovi'in yatt odada pek yle gze batan bir karklk grmediler, ama karyolasnn nndeki perdeyi ekince, yerde kaln bir kttan yaplm, arivlerde kullanlan eitten zerinde, eer gelmek isteinde bulunursa Meleim Gruenka'ya verilecek olan bin rublelik hediye diye yazl olan bir zarf buldular. Yaznn altnda da her halde sonradan Fiyodor Pavlovi'in kendi eli ile ilve ettii ve civcivime sz yazl idi. Zarfn zerinde krmz bal mumundan byk mhr vard. Ama zarf yrtlmt, iinde de bir ey yok-22 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 23 tu: Paralar alnmt. Yerde zarf balamak iin kullanlm olan ince pembe kurdeleyi buldult... Piyotr lyic'in ifade verirken de syledii baka szler a-rasnda zellikle bir ey savc ile sorgu yargcnn zerinde olaanst bir etki yapt. O da uydu: Dimitriy Fiyodorovi muhakkak gn doarken tabanca ile intihar etmiti. nk kendisi yle karar vermiti. Piyotr lyi'e de bunu kendisi sylemiti. Hatta tabancay onun yannda doldurmu, bir de kt yazarak onu cebine koymutu... Demek ki, bir an nce olay yerine, Mokroye'ye gitmek, belki de gerekten kendini vurmay aklna koymu olan katili bunu yapmadan nce yakalamak gerekiyordu. Savc mthi bir heyecan iinde: Bu apak, bir ey! diye tekrar edip duruyordu. Byle serseriler daima yle yaparlar, yarn kendimi ldrrm, lmeden nce iyi bir keyfedeyim bari, derler.> Dimitriy'in dkkndan arap ve yiyecek ald anlatldnda ise, savc daha da ok heyecanland. Hatrlar msnz beyler, tccar Olsufyev'i ldrp bin be yz rublesini alan delikanl da cinayetten hemen sonra gidip salarm kvrtm, ardndan da nemli bir paray bir kenara bile koymadan tpk bunun gibi paralar elinde tutarak fahielere gitmiti, dedi. Bununla birlikte soruturma, Fiyodor Pavlovi'in evini arama, kanun formaliteler ve buna benzer eyler ii geciktiriyordu. Btn bunlar iin zamana ihtiya vard. Bu yzden Mokroye'ye kendileri gitmeden iki saat nce, tam o

akam kent'e maan almak iin gelmi olan blge zabta memuru Mavrikiy Mavrikevi mertzov'u gnderdiler. Mavrikiy Mav-rikevi'e u grev verilmiti: Mokroye'ye gidince hi kimseyi velveleye vermeden grevli st makama mensup kiiler gelinceye kadar, katili gz hapsine almak, muhafzlar ve oradaki zabta memurlarn duruma hazrlamak. Bunlar ve buna benzer emirler verilmiti. Mavrikiy Mavrikevi de, kendisine sylendii gibi davrand ve yalnz eski bir ahbab olan Trifon Borisovi'e ne iin geldiini gizli olarak ksmen anlatt. te Mitya'nn karanlkta taraada kendisini arayan hancya rastlay ve Trifon Borisovi'in yznde de, szlerinde de birden bir deiiklik meydana gelmi olduunu farkedii de bu sraya rastlar. Bylece Mitya da, orada bulunan bakalar da gz hapsinde olduklarn hi farketmediler. Tabancalarn bulunduu kutuyu ise Trifon Borisovi oktan alm gizli bir yere koymutu. Hkmet memurlarnn hepsi ise ancak sabahleyin, saat bete, nerdeyse ortalk aard srada geldiler. Komiser, savc ve sorgu yargc iki fayton, iki de troyka ile gelmilerdi. Doktor'a gelince, o sabahleyin otopsi yapmak niyeti ile Fiyodor Pavlovi'in evinde kalmt. Ama onu asl ilgilendiren ey, hasta uak Smerdyakov'un durumu idi. Yola koyulan arkadalanna: Bu kadar iddetli ve byle uzun, hi durmadan iki gn iki gece sren sara krizlerine nadir rastlanr, byle bir olay bilimin ilgilendii bir olay saylr, diyordu. Onlar da glerek bu buluu iin kendisini tebrik ettiler. Bu arada savc ile sorgu yargc ok iyi hatrlyorlard ki, doktor ok kesin bir tavrla, Smerdyakov'un ertesi sabaha kadar yasamyacan szlerine eklemiti. imdi bu uzun ve bana yle geliyor ki, zorunlu olan bu aklamadan sonra, hikyemize, daha nceki kitapta yarda kesmi olduumuz na dnelim. III BR RUHUN LELERDEN GE BRNC LE te Mitya oturuyor, vahi bir bakla orada bulunanlara kendisine sylenenleri hi anlamadan bakyordu. Birden ayaa kalkt, ellerini yukar doru uzatarak yksek sesle: Sulu deilim! Bu kandan ben sulu deilim! Babamn kann dkmekten sulu deilim... ldrmek istedim ama sulu deilim! Bunu ben yapmadm. Ama barr barmaz, perdenin br tarafndan Gruen-ka frlad ve komiserin ayaklarna kapand. Yrek paral-yan bir sesle gz yalar iinde, kollarn herkese uzatarak: Sulu olan benim, benim! Alan biri olan ben suluyum! diye bard. Benim yzmden ldrmtr onu! Ac ektirerek onu bu hale ben getirdim! O, zavall len ihtiyar24 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 25 da ac ektirerek mahvettim, iimdeki ktlk yznden onu da bu hale getirdim! Asl sulu, birinci sulu, en nemli sulu benim!.. Komiser ona el kaldracak oldu: Evet sulu sensin; diye bard. Asl sulu sensin! Sen yo!a gelmez, ahlksz bir kadnsn, asl su sende! diye haykrmaya balad. Ama onu hemen orada teskin ettiler. Hatta savc ona iki eli ile sarld: Byle yaparsanz dzensizlik olur Mihayl Makarovi! diye bard. Dpedz soruturmaya engel oluyorsunuz... i bozuyorsunuz... Bunu; sylerken nerdeyse nefesi tkanyordu. Nikolay Parfenovi. mthi bir fkeyle: Tedbir almak gerekir, tedbir almak, tedbir almak! diye baryordu. Baka trl imkn yok olamaz! Hl yere diz km olan Gruenka, lgnca: kimizi birden muhakeme edin! diye barmaya devam ediyordu. kimizi birden cezalandrn! imdi gerekirse lm cezasn da onunla birlikte ekmeye razym! Mitya ona doru atlp yere diz kerek gen kadn smsk kucaklad: Grua! Hayatm benim, canm benim, kutsal sevgilim benim! dedi. Ona inanmayn, onda hi bir su yoktur, hi kimsenin kanma girmemitir o, hi bir eyden tr suu yoktur! diye baryordu. Sonradan kendisini birka kiinin zorla ondan ayrdklarn, Gruenka'y birden uzaklatrdklarn ve artk masann banda oturduu vakit aklnn bana geldiini hatrlyacak-t. Yannda ve arkasnda palaskal adamlar duruyorlard. Karsnda, masann br tarafnda, divann zerinde sorgu yargc Nikolay Parfenovi oturuyor ve hep ona masann zerinde duran bardaktan biraz su isin diye rica ediyordu: Su iince rahatlarsnz, sakinleirsiniz, korkmayn korkmayn, diye son derece nazik bir tavrla tekrarlyordu. Mitya ise birden (bunu sonradan hatrlyacakt) nedense parmaklarndaki o iri yzklere mthi bir ilgi ile bakmaya balamt; bunlardan biri bir gk yakuttu. br ise garip parlak sar renkte, saydam bir tat ve yle gzel bir parlts vard ki! Sonradan uzun bir sre hayretle hatrlyacakt ki, bu yzkler sorgunun o korkun saatleri sresince baklarn kanlmaz bir ekilde hep zerlerine ekmilerdi. O kadar ki, nedense onun durumunda bulunan birine hi uymayan bu davrantan bir trl kendini kurtaramam, gzlerini onlardan ayramam, o yzkleri zihninden bir trl silememiti. Mitya'nn solunda, o akam balangta Maksimov'un o-turduu yerde imdi savc oturuyordu, sanda ise o vakit Gruenka'nn oturduu yere, imdi srtnda avc ceketine benzeyen olduka eski bir ceket giymi, al yanakl bir gen yerlemiti. nnde de bir hokka ile kt vard. Bu gencin sorgu yargcnn gelirken birlikte getirdii zabt ktibi olduu anlald. Komiser ise imdi odann br ucunda pencerenin nnde, Kalganov'un yannda ayakta duruyordu. Kalganov da ayn pencerenin yannda bir iskemleye oturmutu. Sorgu yargc yumuak bir tavrla belki onuncu kez; Su isenize, diye tekrarlad.

Mitya, gzleri dar uram, korkun, hareketsiz bir bakla sorgu hkimine bakarak: tim, beyler, itim... Ama... Her neyse, ezin beni bay-ler, cezaya arptrn, kaderimi tayin edin! diye bard. Sorgu yargc yumuak, ama srarl bir tavrla: Demek babanz Fiyodor Pavlovi'in lmnden sulu olmadnz kesin olarak ileri sryorsunuz yle mi? diye sordu. Sulu deilim! Belki baka bir ihtiyarn kanna girmekten suluyum, ama babam ldrmekten sulu deilim! Hem arkasndan gz ya dkyorum! ldrdm, ldrdm ihtiyar, ldrdm ve yok ettim... Ama o dktm kann hesabn, bir bakasnn kann dkmekle, korkun bir cinayetle, hi bir suum olmayan bir cinayetle sulandrlarak demek, bana ok ar geliyor... Beni korkun bir eyle sulandrdnz baylar, yldrmla vurulmu gibi oldum! Ama babam kim ldrd, kim ldrd? Madem ben ldrmedim, kim ldrm olabilir onu? Akl alacak ey deil! Sama! mknsz bir ey!... Sorgu yargc:26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Asl i bunda ya! Kim ldrm olabilir?... diye sze balayacak oldu... Ama savc ppolit Kirillovi (geri kendisi savc muaviniydi ama biz ona ksa olsun diye sadece savc diyeceiz) sorgu yargc ile baktktan sonra Mitya'ya doru dnerek: htiyar uak Grigoriy Vasilyevi iin bouna zlyorsunuz. unu bilin ki, kendisi sadr, aylmtr ve hem onun hem de sizin imdi verdiiniz ifadeye gre ona indirdiiniz ar darbelere ramen, galiba sa kalacaktr. Daha dorusu doktorun akladna gre yle olacak... Mitya birden kollarn iki yana iddetle indirerek: Sa m? Demek sa ha? diye avaz kt kadar bard... Btn yz aydnland: Tanrm benim iin yaptn, benim gibi gnahkr ve kt kalpli bir adamn duasn iiterek gsterdiin bu mucize iin sana krediyorum! Evet evet duam iitti, btn gece dua ettim! Bunu sylerken kez ha kard. Neredeyse nefesi tkanyordu. Savc: Zaten sizinle ilgili... o durum... konusunda, o nemli ifadeyi de Grigoriy vermitir... diye devam edecek oldu. Mitya birden iskemlesinden frlad: Bir dakika baylar, Allah rzas iin! Bir dakika durun, onun yanna bir gidip geleyim... Nikolay Parfenovi de hemen tiz bir sesle bard: Rica ederim! imdi, u anda, katiyyen olmaz! dedi ve o da ayaa frlad. Palaskal adamlar Mitya'y yakaladlar. Zaten kendisi gene iskemlenin zerine kmt... Ne kadar yazk! Oysa ben ona sadece bir an iinde haber vermek istiyordum ki... Btn gece, bir trl rahat vermiyen o kan artk temizlenmitir ve ben artk bir katil deilim! Ondan baka kime haber vereceim? Benim nianlm-dr o baylar! Bunu sevinle ve kutsal bir eyden sz eder gibi evresindekilere gz gezdirerek sylemiti. Ah! Size ne kadar teekkr etsem azdr, baylar! Ah beni nasl yeniden hayata kavuturdunuz, bir an iinde beni nasl dirilttiniz! O ihtiyar beni kucanda tamt, beni teknede ykamtr, daha yanda bir bebek olduum ve terk edildiim vakit, bana babalk etmitir! Sorgu yargc: Demek siz... diye sze balyacak oldu. Mitya iki dirseini de masann zerine koyup elleriyle yzn kapyarak: zin verin baylar, bir dakikack daha izin verin, diye szn kesti. Brakn bir parack aklm bama gelsin, biraz nefes alaym baylar! Btn bunlar insan mthi sarsyor, mthi! nsann yz davul deil ki, durmadan dvlsn! Nikolay Parfenovi tekrar: Azck daha su iseniz... diye mrldand. Mitya ellerini yznden ekerek gld. Baknda bir zindelik vard. Sanki bir anda deimiti. Sesi de bambaka olmutu. Artk gene btn insanlara eit, eskiden tand btn bu insanlarla ayn dzeyde olan bir varlkt. Sanki orada, hepsi dn, daha hi bir ey olmadan, herhangi bir sosyete toplantsnda bir araya gelmi gibiydiler. Yalnz bu arada unu syliyelim ki, Mitya, ilk geldii zamanlar komiserin evinde daima candan karlanyordu. Ama sonradan, zellikle son ay iinde, Mitya, ona hemen hemen hi uramam komiser de ona rastlad vakit, rnein, sokakta onunla karlanca iddetle kalarn atmaa ve sadece nezakete aykn olmasn diye selamna karlk vermee balamt. Bunu Mitya da iyice farketmiti. Savc'yla ise daha da uzak bir tankl vard. Ama sinirli ve hayale dkn bir kadn olan eini bazan ziyaret ettii oluyordu. Geri bu ziyaretlerini en iyi niyetlerle yapyordu, ama ona niin gittiini kendisi de bilmiyor, savcnn kars da her zaman onu candan karlyordu. Kadn nedense son zamanlara kadar onunla ilgilenmiti. Sorgu yargc ile henz yakndan tanmamt, bununla birlikte onunla karlam, hatta bir iki kez kadnlar konusunda konuulmutu. Birden neeli neeli glerek: Gryorum ki, siz en becerikli savclardan birisiniz, dedi. Ama imdi ben kendim size yardmda bulunacam. Ah, baylar! imdi yeniden domu gibiyim dnyaya... sakn size28 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 29 byle basit bir ekilde hitap ediyorum diye bana darlmayn. Sonra biraz da sarhoum. Bunu size aka syliyebilirim. Galiba sizinle... akrabam Miusov'un evinde karlamak erefine kavumutum, yle deil mi Nikolay Parfeni... Baylar, baylar, ben u anda kendimi sizinle eit saymak iddiasnda deilim! u anda sizin karnzda ne durumda bulunduumu,

ne ekilde oturduumu biliyorum. Biliyorum ki, eer, Grigoriy benim iin ifade vermise... korkun, evet tabi korkun bir phe altndaym. Fec bir ey! Fec bir ey! Bunu anlamyor deilim! imdi ie girielim baylar. Ben hazrm, imdi bu ii bir anda bitiririz. nk dinleyin, dinleyin baylar. Madem ben kendim sulu olmadm biliyorum, o halde ii bir anda bitiririz demektir! yle deil mi? yle deil mi? Mitya hzl hzl, sinirli ve heyecanl bir tavrla ok konuuyor ve sanki kendisini dinliyenler, kesin olarak en iyi dostlarym gibi bir tavr taknyordu. Nikolay Parfenov, onu etkileyen bir tavrla: O halde imdilik ilediiniz sylenen suu kesin olarak reddettiinizi zapta geirelim, diyerek zabt memuruna doru dnd, ona alak sesle yazlmas gerekeni yazdrmaa balad. Zapta m geireceksiniz? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz? Peki yleyse yazn! Ben razym, buna hi itirazm yok baylar... Yalnz bakn... Durun, durun. yle yazn: Serkelik etmekten, zavall bir ihtiyara iddetli darbeler indirmekten suludur. Geri kendimi iten suluyorum, ama bunu yazmak gerekmez. (Birden zabt memuruna doru dnmt). Bu artk zel hayatm baylar! Bu, artk sizi ilgilendirmez. Yani benim iimde olanlar demek istiyorum... Ama ihtiyar babamn ldrlmesinden sulu deilim. Bunu dnmek vahice bir ey olur. Tam anlamyla vahice bir dnce olur bu! Size ispatlyacam, siz de hemen bunun byle olduunu greceksiniz. Siz de gleceksiniz baylar, bu phenizden tr kahkahalarla gleceksiniz. Sorgu yargc, kendinden gemi olan Dimitriy'i sakin tavryla yenmek istiyormu gibi: Sakin olun Dimitriy Fiyodorovi, diye hatrlatt. Sorguya devam etmeden nce size bir soru sormak isterdim. Bu soruma karlk vermeye raz olursanz, mteveffa Fiyodor Pavlovi'i galiba sevmediinizi, onunla srekli olarak dargnlk iinde yaadnz bir kez daha sizin aznzdan iitmek isterim... Burada hemen hemen on be dakika kadar nce, kendiniz de onu ldrmek istediinizi sylediniz; ldrmedim ama ldrmek istedim! diye bardnz. __Ben rai bardm yle? Ha, belki de barmmdr baylar. Evet, ne yazk ki. gerekten onu ldrmek istemiimdir. Hem de ok kez iimden gemitir bu... Ne yazk ki, yle oldu! stediniz demek. Peki babanza kar byle bir nefret duymaya sizi ynelten dnceler neydi, bunlar bize aklar msnz? Mitya omuzlarn silkerek hznle gzlerini yere indirdi. Bunda aklanacak bir ey yok ki, baylar dedi. Ben duygularm hi bir zaman saklamammdr. .Btn kent neler hissettiimi biliyordu. Meyhanede bile bundan herkesin haberi vard. Daha ksa bir sre nce manastrda, Zosima dedenin hcresinde de bildirmiimdir bunu... O gnn akam babam dvmtm, hatta az kalsn ldrecektim onu. Sonra da gene geleceimi ve tanklarn gz nnde onu ldreceimi syledim... Bin tank olsa bile yapacaktm bunu. Bir ay boyunca hep bunlar bararak sylemiimdir, herkes tank olmutur bu szlerime!.. Olaylar elle tutulur, olaylar kendini belli eder, olaylar her eyi aa vurur ama duygular baka eydir, baylar! Duygular bambaka eylerdir. Bakn baylar (Mitya bunu sylerken kalarn atmt) bana yle geliyor ki, duygularm konusunda bana herhangi bir ey sormaa hakknz yoktur. Geri grevlisiniz, bunu anlyorum ama bu i yalnz beni ilgilendirir, benim i lemimdir, bu mahrem tir eydir... Ama... Madem ki duygularm nceden saklamadm... rnein meyhanede de herkese akladm, o halde... imdi de bunu bir sr olarak saklamya cam. Bakn baylar, tabi ki bu durumda aleyhimde korkun delillerin ortaya ktn anlyorum: Herkese onu ldreceimi syledim, imdi de ite onu ldrdler, o halde onu benden baka kim ldrm olabilir? Ha, ha! ha!.. Sizi balyorum baylar, tam anlamyla balyorum. Zaten kendim de ruhumun derinliklerine kasarsldm, arp kaldm. nk madem ki, ben onu l-30 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 drmedim, o halde onu kim ldrm olabilir? yle deil mi ya? Madem ben deilim o halde kimdir, kimdir?!.. Birden: Baylar! diye bard. unu renmek istiyorum. Hatta sizden bunu srarla sylemenizi istiyorum: Babam nerede ldrmler? Neyle, nasl ldrlm? Bunu syleyin bana! Bunu sylerken bir savcya, bir sorgu yargcna bakmt. Savc: Kendisini alma odasnda, yerde ba yarlm olarak yatm bir durumda bulduk. Mitya birden irkildi, dirseklerini masaya dayayarak sa eli ile yzn kapad: Bu korkun bir ey baylar! Nikolay Parfenovi: Devam edelim, diye szn kesti. imdi unu syleyin. Bu duyduunuz nefret sizde ne uyandrd? Galiba herkesin iinde ona kar kskanlk duyduunuzu aklamtnz, yle deil mi? Evet kskanlk vard, ama yalnz kskanlk deil. Para yznden yaptnz tartmalar oldu mu? Evet, para yznden de tartmalar yaptk ya. Galiba bin ruble iin aranzda tartma km, gya miras hakknzdan size borlu olduu ve vermedii bin ruble iin. Mitya birden atld: Ne ? Daha fazla, daha fazla, dedi. Belki alt binden, on binden fazla. Ben bunu herkese sylemiimdir, herkese bara bara aklammdr. Ama artk ne yapalm. bin rubleye raz olmutum. Bu bine mthi ihtiyacm vard. O kadar ki, o yastnn altnda Gruenka iin hazrlad binlik paketi benden alnm sayyordum, baylar. Evet onu . kendi param olarak sayyordum. Sanki benim malmd... Savc, sorgu yargc ile bakt ve bir frsatn bulup belli etmeden ona gz krpt. Sorgu yargc hemen: Bu konuya sonradan tekrar dneceiz! dedi. Yalnz izin verin, zellikle u nokta zerinde duralm: Bu paralar, o zarfn iindeki paralan kendi malnz olarak Baydnz zapta geirelim.

 Geirin baylar, bunun bana kar bir delil olacan anlamyor deilim, ama delillerden korkmuyorum ve kendi kendimi ktlyorum. itiyor musunuz ne dediimi? Kendi kendimi ktlyorum. Bakn baylar, siz beni galiba olduumdan bambaka bir insan olarak gryorsunuz... Bunu birden zntl ve somurtkan bir tavrla sylemiti. Sizinle u anda konuan soylu bir insandr. En soylu kiilerden biridir. Ve en nemlisi (bunu asla gzden karmamanz gerekir) bir sr alaklklar yapm, ama her zaman imdi olduu gibi bir varlk olarak soylu kalm, yani iten, yrekten soylu olan bir varlk olarak kalm... Anlyor musunuz, nasl anlatacam bilemiyorum... Zaten mrm boyunca susadm ey, urunda ac ektiim ey bu soyluluktu. Bir bakma yalnz bu soyluluk uruna ac ekmi, Diyojen gibi elde fenerle her yerde onu aram, yleyken btn mrnce yalnz alaka davranlarda bulunmu, yani hepimiz gibi baylar, hepimiz gibi delilikler yapm... Daha dorusu yalnz ben yle yapmmdr baylar, herkes deil, yanl syledim. Bir ben byle yapmmdr. Bir tek ben! Bam aryor baylar... Ac ektiini belli eden bir tavrla yzn buruturdu. Bakn baylar, grn houma gitmiyordu, halinde bir erefsizlik vard, o kfrler, o kutsal olan her eyi ineyi, o alaylar, o inanszlk hepsi adi, adice eylerdi! Ama imdi o ldkten sonra baka trl dnyorum. Nasl baka trl? Baka trl deil, ama ona kar byle bir nefret duyduum iin zlyorum. Pimanlk m duyuyorsunuz? Hayr, pimanlk demiyeceim. Bunu zapta geirmeyin. Zaten kendim iyi deilim ki baylar, kendim o kadar yakkl deilim ki! Bu bakmdan onu nefret edilecek bir varlk saymaya hakkm yoktu. Mesele bunda! te bunu zapta geirebilirsiniz. Mitya bunu syledikten sonra birden olaanst bir h-zne kapld. Zaten sorgu yargcnn sorularna karlk vermeye baladndan bu yana gittike daha somurtkan, daha kederli grnmeye balamt. Birden, tam o anda gene beklenmedik bir olay meydana geldi. Olup biten uydu: Geri32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 Gruenka'y biraz nce uzaklatrmlard ama, imdi sorgunun yapld o mavi odadan pek uzaa deil ancak ondan sonraki nc odaya gtrmlerdi. Bu, o gece byk ziyafetin verildii, herkesin dans ettii byk odann yanndaki kck, tek pencereli odayd. Gruenka orada oturuyordu, yannda da imdilik yalnz fena halde arm, fena halde korkmu ve sanki kurtuluu ondan bekliyormu gibi hep ona yapan Maksimov vard. Kaplarnda gsnde maden plka tayan bir kyl duruyordu. Gruenka alyordu. Birden, a-cs artk dayanlmaz bir hl alnca, ayaa frlam kollarn iki yanna vurarak tiz bir sesle: Ah nedir bu bama gelenler, nedir bu bama gelenler! diye barp kendini odadan dar atarak Mitya'sna komutu. Bu, o kadar beklenmedik bir ekilde olmutu ki, hi kimse onu durdurmaya vakit bulamad. Mitya ise onun ln iitince tiril tiril titredi. Sonra birden frlad o da kendini kaybetmi gibi bararak ona doru atld. Ama bir araya gelmelerine imkn vermediler. yleyken gene de birbirlerini grmlerdi. Mitya'y skca ellerinden yakalamlard, rpnp duruyor, atlyordu. Onu tutmak iin drt kiinin yardm gerekti. Gruenka'y da yakalamlard ve Mitya onu srkleyerek gtrrlerken gen kadnn bara bara, kollarn ona doru uzattn gryordu. Bu olay sona erdikten sonra, Mitya gene eski yerinde, masann banda, sorgu yargcnn karsnda kendini toparlamt. Onlara doru dnerek: Ondan ne istiyorsunuz? Neden ona ikence ediyorsunuz? Onun suu yok! diye baryordu. Savc ile sorgu yargc onu sakinletirmeye alyorlard. Bylece on dakika-kadar bir sre gemiti. Sonunda odaya aceleyle oradan biraz nce ayrlm olan Mihayl Makarovi girdi ve heyecan dolu yksek bir sesle savcya: Kadn uzaklatrdk, imdi aada ama bu zavall a-dama bir tek sz sylemek istiyorum baylar. zin verir misiniz? Sizin yannzda syliyeceim baylar, sizin yannzda! Sorgu yargc: Buyurun buyurun Mihayl Makarovi, diye karlk verdi. Bu durumda hi bir itirazmz yoktur. Mihayl Makarovi, Mitya'ya doru dnerek: Dimitriy Fiyodorovi, beni dinle evldm, diye sze balad ve yznde scak bir baba sevgisi, karsndaki zavall insann nerdeyse derdini paylayormu gibi bir anlam belirdi. Senin Agrafena Aleksandrovna'y kendi elimle aa gtrdm ve hancnn kzma teslim ettim. imdi yannda o ih-yar Maksimov var, ondan hi ayrlmyor, onu sakinletirdim, iittin mi? Yalvardm yakardm sakinletirdim. Senin kendini savunmak ihtiyacnda olduunu, bu bakmdan sana engel olmamasn, iinde znt uyandrmamas gerektiini syledim, yoksa arabileceini ve yanl syleyerek kendini kt duruma sokabileceini belirttim, anladn m? Yani ksaca her eyi anlattm, o da anlad. O kadn akll ve iyi yreklidir evldm. Senin iin yalvarrken benim gibi bir ihtiyarn ellerini pmeye kalkt. Buraya da beni kendisi gnderdi. Onun iin zlmemeni sylememi istedi". Evet, imdi de benim gidip senin sakinletiini ve onun iin zlmediini ona sylemem gerekiyor. Onun iin sen de sakinle. Bunun byle olmas gerektiini anla. Ben ona kar suluyum, o tam bir Hristiyan yrei tayor. Evet baylar o, iyi yrekli ve hi bir eyde suu olmayan varlktr. imdi syle Dimitriy Fiyodorovi, ona gidip sakin duracan syleyebilir miyim? yi yrekli Mihayl Makarovi gereksiz olan bir ok eyler sylemiti. Ama Gruenka'nn acs, bir insan olarak onun ta yreine ilemiti. Hatta gzlerinde yalar vard. Mitya ayaa frlayarak ona doru atld. zr dilerim baylar! zin verin, ne olur izin verin! diye bard. Siz melek, melek ruhlu bir adamsnz Mihayl Makarovi, onun namna size teekkr ederim. Sakin olacam, neeli duracam, o sonsuz iyiliinizden kendisine unu bildirmenizi beklerim: Artk neeliyim, neelendiimi, hatta onun yannda sizin gibi koruyucu bir melek bulunduunu bildiim iin, imdi rahata glebileceimi syleyin ona. imi imdi bitiririm ve buradan kurtulur kurtulmaz ona koacam! Beni grecektir, syleyin beklesin! Birden savc ile sorgu yargcna doru dnerek:

 Baylar, imdi size yreimde ne varsa hepsini aklayacam, btn ruhumu aacam size! Bu ii hemencecik bitireceiz, nee ile bitireceiz... Sonunda nasl olsa hepimiz gleceiz, gleceiz deil mi? Yalnz baylar, bu kadn benim gnlmn sultandr! Ah, rica ederim bunu sylememe izin34 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 verin, artk bunu size aklyaym... Karmda olan sizlerin dnyann en soylu insanlar olduunuzu grmyor muyum? O benim hayatmn benim iin kutsal bir varlktr. Bir bilseniz! lklarn duydunuz ya. Seninle birlikte lm cezasna arptrlsam razym! diyordu. Oysa ben ona ne verdim? Ben fkarann biriyim, elimde avucumda bir ey yok, byle bir sevgiye deer miyim? Biimsiz, utan verici ve utanlacak yzl bir varlk olan ben, byle bir aka lyk mym? Byle bir kadnn krek cezasn ekmek iin, benimle birlikte gitmesi olacak ey mi? Demin, benim iin ayaklarnza kapand. Oysa gururlu bir kadndr ve hi suu yoktur. Nasl olur da ona tapmam, nasl olur da barp armam ve demin yaptm gibi ona komam? Ah, zr dilerim baylar, her neyse... simdi teselli buldum! Sonra iskemlenin zerine yld ve yzn iki eliyle kapayarak hkra hckra alamaya balad. Ama artk bunlar mutluluk gzyalar idi. Bir an sonra kendine geldi. Sorgu yargc, ok memnundu. Hatta galiba br hukukular da yle. Hepsi imdi sorgunun yeni bir safhaya gireceini hissediyorlard. Mitya, komiseri uurladktan sonra baya neelenmi ti. Eh imdi tam anlamyla emrinizdeyim, baylar. Hem,.. Btn o ayrntlara girilmese, hemen anlardk. Gene o nemsiz eylerden sz ediyorum... Baylar emrinizdeyim, ama karlkl olarak gven duymamz gerekir... Siz bana inanmalsnz, ben de size... Aksi halde hi bir zaman bir sonuca varamayz. Bunu asl sizin iin sylyorum, i bana baylar, is bana! Asl nemlisi de u: Ruhumu byle didik didik etmeyiniz, samalklarla yreime ikence yapmaynz. Bana yal nz nemli eyleri, olaylar sorunuz. O zaman ben de sizi hemen tatmin ederim. Allah kahretsin o nemsiz ufak tefek eyleri! Mitya, ite yksek sesle byle syleniyordu. Sorgu yeniden balad. IV KNC LE Nikolay Parfenovi, ok miyop, patlak, ack kl rengi iri gzleri parl parl parlayarak belli bir memnunlukla ve heyecanl bir tavrla konumaya balad. Bir dakika kadar nce, gzln de karmt: Byle hazr olmakla bize ne kadar cesaret veriyorsunuz bilemezsiniz, dedi. Hem imdi karlkl olarak gven duymamzdan sz ederek gerekten nemli bir noktaya dokundunuz. phe altnda olan kii, gerekten kendini savunmak istiyorsa, bunu umut ediyorsa ve susuz olduunu ispatlyabi-lecek durumda ise karlkl bir gven olmadan byle nemli ilerde sonu almak imknszdr. Biz elimizden gelen her eyi yapacaz. Zaten siz de imdi bu isi nasl idare ettiimizi grm olmalsnz... Bu szlerimi doru buluyorsunuz deil mi ppolit Kiriliovi? Bunu savcya doru dnerek sylemiti. Savc, Nikolay Parfenovi'in heyecanl szleri ile kyaslanrsa biraz souk bir tavrla ama gene de szlerini destekliyerek: Evet, tabi! dedi. unu ilk ve son olarak syliyelim ki, bizim kente yeni gelmi olan Nikolay Parfenovi, daha grevine balad sralarda bizim savc ppolit Kirillovic'e kar olaanst bir sayg duymu ve ona yrekten balanmt. Bizim meslekte hakszla uram ppolit Kirillovi'in olaanst psikoloji ve hatip olarak konuma yeteneklerine itiraz kabul etmeyecek ekilde inanan tek kii oydu ve gerekten hakszla uradna inanyordu. Onun nasl bir insan olduunu daha Petersburg'da iken iitmiti. Buna karlk, o gencecik Nikolay Parfenovi de bizim hakszla uram savcnn dnyada i. ten olarak sevdii tek kiiydi. Oraya gelirken daha yolda kendilerini bekliyen iten sz ederek, baz noktalarda anlam baz eyleri kararlatrmlard. imdi de masa banda Nikolay Parfenovi'in keskin zeks kendisinden daha yal olan meslek arkadann her davrann, yzndeki her anlam dahaKARAMAZOV KARDELER 37 36 KARAMAZOV KARDELER o bir sz sylemeden, bir bakndan, bir gz krpndan kendisine verilen tm iaretleri hemen anlyordu. Mitya sabrszlk iinde'. Baylar, izin verin kendim anlataym, szm nemsiz eylerle kesmeyin, ancak o zaman her eyi size bir anda anlatacam, diyordu. Mkemmel! Teekkr ederim! Yalnz sizin bize syliye-ceklerinizi dinlemeden nce izin verirseniz bizini merakmz eken bir olay zerinde daha duracan. O da u: dn aksam saat bete rehin olarak braktnz tabancalarnzn karlnda arkadanz Piyotr lyi Perhotin'den alm olduunuz o on rubleden sz etmek istiyorum. Rehine verdim baylar! Verdim. On rubleye rehin ettim! Bundan ne kar? Baka sylenecek bir ey yok. Yoldan kente gelir gelmez, gidip onlar rehine verdimi. Yaa, demek yoldan dndnz. Kentin dna m kmtnz? Gitmitim efendim, krk verstlik bir yere gittim. Siz bunu bilmiyor muydunuz? Savc ile Nikolay Parfenovi baktlar. Zaten hikyenize dn sabahtan bu yana neler yapm olduunuzu, sistemlice bandan sonuna kadar anlatarak baslasanz nasl olur? rnein izin verirseniz unu renmek istiyoruz: Kentten niin ktnz? Ne zaman yola koyuldunuz ve ne zaman dndnz... Btn bu olaylar. Mitya, yksek sesle gld: Balangta yle syleseydiniz ya! Hem bunu istiyorsanz ie dnden deil, bundan gn ncesinden balamak gerekir, o zaman nereye nasl ve niin gittiimi anlarsnz. Bundan gn nce sabahleyin burann

tccarlarndan Sam-sonov'dan bin ruble istemeye gittim, karlnda salam bir teminat gstererek... O para birden ok lzm olmutu baylar, birden ok ihtiyacm olmutu ona... Savc nazik bir tavrla szn kesti. Bir dakika, sznz kesebilir miyim? dedi. Byle bir paraya yani bin rublelik bir paraya neden byle bir ihtiya duydunuz? diye sordu. Ah baylar! Ne olur, gene ayrntlara girmeyelim: Neden, nasl, ne zaman ve niin bu kadar paraya ihtiyacm oldu da, neden u kadara ihtiyacm olmad ve btn bu gevezelikler... Btn bunlar kitapta bile anlatamam, stelik bir de son sz yazmam gerekir. Mitya, bunlar, btn gerei olduu gibi anlatmak isteyen ve en iyi niyetleri besleyen bir insann candan ama sabrsz lubalilii ile sylemiti. Birden kendisini toplad: Efendim, byle ikide bir ba kaldrdm iin bana darlmayn. Tekrar rica ediyorum; tekrar una inanmanz isterim ki, size kars byk bir sayg duyuyorum ve u andaki durumu anlyorum. Sarho olduumu sanmayn. imdi artk ayldm. Keke sarho olsaydm, bu ie hi de engel olmazd. Benim sarholuum yle olur: Aylnca akllanr - budala olurum tim mi aptallar - akllanrm. Ha! ha! ha! Yalnz gryorum ki, imdilik karnzda espri yapmam yakk almyor. Yani imdilik birbirimizi anlayamayacaz. zin verirseniz kendime kar da daha saygl olaym, sayg duyulacak bir insan olduumu gstereyim. imdiki fark anlamyor muyum sanyorsunuz? Ne olursa olsun karnzda imdi bir sulu olarak oturuyorum. Yani sizin gibi yksek n-sanlarla hi bir zaman eit olamam. Size de beni gz hapsine almak grevi verilmi: Grigoriy'e bunlar yaptm diye bana aferin! diyecek deilsiniz ya! htiyarlarn kafasn kran cezasz kalmaz ya. Ona bunu yaptm diye tabi beni mahkemeye vereceksiniz. Sonra da alt ay ya da belki bir yl hapis verirsiniz. Sizin hukukular bana ne ceza verirler bilmem. Geri meden haklardan yoksun kalacam biliyorum, meden haklar elimden alnacak deil mi, bay savc? Bundan da anlald gibi, aradaki fark anlyorum baylar... Ama unu da kabul edin ki, bu sorduunuz sorularla Tanrnn kendisini de artabilirsiniz. Nereye bastn? Nasl bastn? Ne zaman bastn? Neyin iine bastn? Byle giderse, ne karlk vereceimi aracam, siz de hemencecik kalemi elinize aldnz gibi zapta geirirsiniz, o zaman ne olacak? Hi bir ey olmayacak, nk eer yalan sylemeye baladysam, sonuna kadar yalan sylerim siz de yksek tahsil grm ve en soylu kiilerden olan sizler de beni balarsnz. Szlerimi bir rica ile bitireceim. Bu beylik sorgu eklinden vazgein. Daha dorusu38 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 39 nce her hangi bir basit eyden, nemsiz bir eyden balayn sorulara. rnein yatandan nasl kalktn, ne yedin, nasl tkrdn, nereye tkrdn, sonra da sulunun dikkatini uyuturunca birden onu beyninden vurulmua dndren soruyu sorun: Kimi ldrdn, kimi soydun? Ha! Ha! Ha! ite sizin beylik sorularnz byle. Bunlar sizde kanun olmu. te sizin btn kurnazlnz bundan ibaret! Ama siz byle kurnazlklarla kylleri uyutun, beni deil. Ben iin ne olduunu anlyorum. Kendim de grevde bulundum. Ha! Ha! Ha! Onlara alacak bir ak yreklilikle bakarak: Bana darlmyorsunuz ya baylar? Bu kstahlm balyorsunuz ya? diye bard. Bunlar Mitya Karamazov sylediine gre balamak mmkndr. nk akll bir insan bunu yaparsa balanmaz. Ama Mitya balanabilir! Ha! Ha! Ha! Nikolay Parfenovi, dinliyor ve o da glyordu. Savc ise geri glmyordu, ama gzlerini hi ayrmadan, sanki en kk bir szn, en kk bir davrann, yzndeki en kk titreyii bile gzden karmak istemiyormu gibi Mitya'ya bakyordu. Nikolay Parfenovi, glmeye devam ederek: Zaten biz de sizinle balangta yle konumaya balamtk, diye karlk verdi. Sizi sorularla artmyorduk: Sabahleyin nasl kalktnz, neler yediinizi sormadk ama artk en basit eylerden baladk. Anladm, anlyorum ve bana kar gsterdiiniz o esiz, o en soylu kiilere yakr iyi yreklilie deer verdim. imdi daha da byk bir deer veriyorum. Biz burada bir araya gelmi soylu kiiyiz. Bu bakmdan aramzda herey iyi tahsil grm, yksek sosyeteye mensup, aralarnda soyluluk ve eref balar olan insanlar gibi karlkl bir gven iinde olmal. Ne olursa olsun hayatmn u annda, erefimin ayaklar altnda inendii srada, sizleri en iyi dostlarm olarak saymama izin veriniz. Bu sizin iin gurur krc bir ey olmaz deil mi? Baylar. Nikolay Parfenovi ciddi ve destekliyen bir tavrla bunu kabul ederek: Aksine bunu o kadar gzel sylediniz ki, Dimitriy Piyodorovi. Mitya, zafer kazanm bir tavrla: nemsiz ayrntlara gelince, btn o kargack burgack ayrntlar bir tarafa! diye bard. Yoksa bu i Allah bilir neye varr, yle deil m? Savc Mitya'ya doru dnerek birden sze kart: Bu akllca tlerinize tam anlamnda uyacam, dedi. Yalnz soracam sorudan vazgeemem. Sizin byle bir paraya daha dorusu o bin rubleye neden ihtiya duyduunuzu kesin olarak renmemiz gerekiyor. Neden mi ihtiyacm vard? Syliyeyim, ey iin... onun iin... Yani bor demek iin. Kime deyecektiniz bu borcu? Buna karlk vermeyi kesin olarak reddediyorum baylar! Bakn, ite bunu syliyemiyeceim. Bunu sylemek cesaretini kendimde bulamyacamdan ya da bunu sylemekten korktuumdan, btn bunlarn bir tkrk kadar bile nemli eyler olmadndan, sama bir ey olduundan tr deil, unun iin sylemiyeceim: bu iin iinde prensip meselesi var. Bu benim zel hayatmla ilgilidir, zel hayatma ise kimsenin karmasna izin vermiyeceim. Benim prensibim bu. Bu sorunuz konu ile ilgili deil. Bu ile ilgili, olmayan her ey ise, benim zel hayatm ile ilgilidir! Birine borcumu demek istiyordum, birine eref borcum vard, ama kime? Bunu syle-.miyeceim.

Savc: zin verirseniz bunu zapta geirelim, dedi. Buyurun, zapta geirin. ylece yazn: Sylemiyorum ve sylemiyeceim! Hatta zapta unu da geirin baylar: Ben bunu aklamay erefsizlik sayyorum. Yazn bakalm, yazmaktan baka vaktinizi ne ile geirirsiniz ki. Savc, garip ve olduka sert, ama etkiliyen bir tavrla: zin verirseniz size bir kez daha unu hatrlataym ve nceden syliyeyim ki, eer bunu bilmiyorsanz... size simdi sorduumuz sorulara karlk vermemekte serbestsiniz. Buna karlk, u ya da bu nedenden tr kendiliinizden bize karlk vermek istemiyorsanz, sizi, bask yaparak bir karlk vermeye zorlamaya hi hakkmz yok. Bu i tm olarak sizin.40 KARAMAZOV KARDELER kavraynza baldr. Ama gene de grevimiz byle bir durumda size u ya da bu aklamada bulunmaktan kanarak kendinize ne derece ktlk ettiinizi belirtmektir. imdi ltfen devam edelim. Mitya, kendisini etkileyen bu szlerden biraz mahcup olmu bir tavrla: Ben darlmyorum ki baylar... Ben... diye mrldand. Jte, bakn baylar. O zaman ba vurduum Samsonov var ya... Tabi okuyucuya artk bildii ve Mitya'nn o srada anlatt hikyeyi ayrntlar ile verecek deiliz. Mitya bunu anlatrken her eyi en kk noktasna kadar belirtmek ve mmkn olduu kadar abuk bitirmek iin sabrszlk gsteriyordu. Ama kendisi aklamalarda bulunduka, bu aklamalarn zapta geiriyorlard, bu yzden de ikide bir onu dur-; durmak sorunda kalyorlard. Dimitriy Piyodorovi bunu yanl buluyor, ama boyun eiyor, fkeleniyordu. Bununla birlikte imdilik fkesi yumuakt. Geri arada bir Baylar, bu Tanry bile ileden karr ya da Baylar, biliyor musunuz ki, beni bouna fkelendiriyorsunuz? 'diye baryordu. Ama barrken bile hl o dosta heyecanl tavrn henz deitirmiyordu. Bylece gn nce Samsonov'un ona nasl kazk attn anlatt. (imdi artk tam anlamyla o zaman kendisini aldatm olduklarn anlamt). Yol paras bulmak iin, saatin alt rubleye satlmas gibi sorgu yargc ile savcnn henz" hi bilmedikleri bir olay, hemen, hemen olaanst bir olaym gibi dikkatlerini ekti. Sonra Mitya'nn artk snrsz bir fke gstermesine ramen, bu olay, bir gn nce elinde be paras olmadn ikinci kez ispatlayan bir delil olarak tm ayrntlar ile zapta geirmeyi gerekli buldular. Mitya yava yava somurtmaya balamt. Lyagaviy'e gidiini, kmr duman ile dolu izbede geirdii geceyi ve ondan sonra olup bitenleri anlattktan sonra, hikyesini kente dnne dek getirmi, oraya gelince de artk srara gereklilik kalmadan, ayrntl olarak Gruenka'y kskand iin ektii aclar anlatmaya koyulmutu. Kendisini hi konumadan dinliyorlard. zellikle byk bir dikkatle Gruenka'y gzetlemek iin Fiyodor Pavlovi'in arkasnda> Mariya KondratKARAMAZOV KARDELER 41 yevna'nn evinde, bir gzetleme yerinin bulunmas ve haberleri kendisine Smerdyakov'un getirmi olmas zerinde durdular. Buna ok nem vererek anlattklarn zapta, geirdiler. Mitya duyduu kskanl heyecanla, her eyi olduu gibi belirterek anlatyor ve geri, doru sylemek gerekirse, en gizli duygularn byle herkesin utan veren baklar altna sermekten utan duyuyordu, ama belliydi ki, dorusunu sylemek iin, duyduu bu utanc bastrmaya alnyordu. Kendisi bunlar anlatrken, sorgu yargcnn ve zellikle cavcnn, kaytsz bir ciddilikle ona doru evrilmi olan baKilar, sonunda Mitya'y ok etkilemee balad. Zihninden hznle yle bir dnce geti: Daha ocuk saylacak bir yata olan ve daha bundan birka gn nce kadnlardan sz ederek kendisine sama eyler sylediim o Nikolay Parfeno-vi ve bu hasta savc bu anlattklarm dinlemee lyk deiller diye dnd. Rezil oldum! Dncelerine iirden bir para ile son verdi: Yreim sabret, boyun e ve sus! Ama anlatmaya devam etmek iin gene de kendini toparlad. Hohlakova ile olup bitenlere getii vakit yeniden neelenmee bile balad. Hatta o hanmefendi iin yeni kan ve konu ile hi ilgisi bulunmayan ze! bir fkra anlatmaa kalkt, ama sorgu yargc szn keserek nazik bir tavrla sadede gelmesinin rica etti. Sonunda umutsuzluunu akladktan, bayan Hohlakova' nn evinden knca nasl panie kapldn anlattktan sonra bin rubleyi bulmak iin gerekirse birini baklamay bile dndn syledii srada Mitya'y yine durdurup baklamak istiyordu diye zapta geirdiler. Mitya, bunu zapta geirmelerine sesini karmad. Nihayet sra birden Gruenka'nn kendisini aldattn ve Mitya onu Samsonov'a gtrdkten sonra, gen kadnn gece yarsna kadar ihtiyarn yannda kalacan sylemesine ramen, oradan hemen kp gittiini anlatmaya geldi. Hikyenin bu noktasnda elinde olmayarak dudaklarndan u cm-dkld: Vallahi o Fenya'y o srada ldrmediysem, bunu buna vakit bulamadm iin yapmadm, baylar! dedi. Bunu da dikkatle zapta geirdiler. Mitya zntl bir tavrla bekledi. Sonra babasnn bahesine nasl kotuunu anlatmaya42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 koyuldu. Ama o srada birden sorgu yargc onu durdurup, divann zerinde yanbanda duran byk deri antay aarak iinden bakr bir havaneli kard. Onu Mitya'ya gstererek: Bunu tandnz m? diye sordu. Mitya znt ile gld: Ha evet! Tanmaz olur muyum! Verir misiniz bir bakaym... Hay Allah kahretsin. stemez! Sorgu yargc: Ondan sz etmeyi unuttunuz, diye belirtti. Hay Allah kahretsin! Onu sizden saklamyacaktm herhalde, onsuz olmayacakt bu i deil mi? Ne dersiniz? Yalnz bir an iin hatrmdan kmt. O halde ltfen esasl olarak nasl olup da onunla B-lhlanm olduunuzu anlatn. Hay hay. Onu da anlataym baylar. Mitya bunu syledikten sonra havanelini nasl aldn ve nasl koup gittiini anlatt.

 Ama byle bir cisimle silhlanrken nasl bir ama gdyordunuz? Nasl bir ama m? Hi bir amacm yoktu! Yakaladm gibi kotum ite. Bir amacnz yok idiyse, neden yaptnz bunu? Mitya'nn fkesi bana kyordu. Israrla delikanlya bakt ve somurtkan bir tavrla fkeyle gld. Mesele uydu: imdi byle aktan aa ve kskanlnn hikyesini bu adamlara bylesine her eyini ortaya dkerek anlatt iin, gittike daha ok utanyordu. Birden dudaklarndan: Bo verin havaneline canm! diye bir sz dkld. yi ama... te kpeklerden korunmak iin aldm. Sizin anlayacanz ortalk karanlkt... Yani her ihtimale kar aldm. Peki, daha nce geceleri darya ktnz vakit karanlktan korktuunuz iin, yannza herhangi bir silh alr mydnz? Mitya, artk dayanamyacak derecede sinirlenerek: Tuh Allah kahretsin! Sizinle konumaya imkn yok baylar! diye bard ve zabt ktibine doru dnerek fkeden kpkrmz olmu bir halde sesini lgnca bir fke ile hzl hzl konuarak ona: Hemen zapta ge... Hemen... Babam... Fiyodor Pavlovi'i bana vurarak ldrmek iin yanma bir havaneli alm olduumu yaz! dedi. Sonra sorgu yargcna ve savcya meydan okur gibi bakarak: Eh, imdi memnun oldunuz mu baylar? iniz rahat etti mi? Savc souk bir tavrla: Byle bir ifadeyi bize imdi sinirlendiiniz ve size sorduumuz sorulara kzdnz iin verdiinizi ok iyi anlyoruz. Siz bunlar nemsiz eyler sayyorsunuz, ama bunlar aslnda ok nemli, dedi. Canm rica ederim baylar! Eh havanelini aldm diyelim. Canm bu gibi olaylarda insan neden eline herhangi bir ,eyi alr? Neden aldm bilmiyorum. Yakaladm gibi kotum ite. Hepsi bu kadar. Ayp baylar, passons('), yoksa yemin ederim ki, anlatmaktan vaz geeceim! Dirseklerini masaya, yanan da eline dayad. Onlara yann dnmt, ve bu sahneye iinde uyanan kt duyguyu bastrmaya alarak bakyordu. Gerekten de, o srada kalkp bir tek sz bile sylemiyeceini bildirmek bana idam cezas verseniz bile* demek iin. iddetli bir istek duyuyordu. Birden glkle kendisini zorlayarak: Bakn baylar, bakn! diye sylendi. Sizi dinliyorum da hayal gryor gibi oluyorum... Biliyor musunuz? Ben bazen bir rya grrm... Garip bir rya... Sk sk grrm bu ryay. Hep tekrar tekrar ayn eyi grrm. Ryamda gya biri, mthi korktuum biri, gece karanlkta peimden koar, beni arar, ben de ondan kapnn arkasna ya da dolabn iine saklanrm. Saklandm iin kldm hissederim. in en nemli yan, o beni kovalayan, nereye saklandm ok iyi bilir. Ama bende uyandrd korkudan tr zevk duymak, bana daha ok ikence etmek iin, mahsus nereye saklandm bilmiyormu gibi davranr... te siz bana imdi bunu yapyorsunuz! Yaptnz ayn ey! Savc: (*) Passons: Geelim (bunu geelim anlamna).44 KARAMAZOV KARDELER Demek byle ryalar gryorsunuz yle mi? Mitya, ac ac glmsedi: Evet byle ryalar grrm... Yoksa bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? Hayr zapta geirmek istemiyoruz, ama gene de acayip ryalar gryormusunuz. imdi grdm artk rya deil, gerek baylar! Yaamn gerekilii! Ben bir kurdum, siz de avcsnz. Tabi ki, kurdu pusuya drmeye alacaksnz. Nikolay Parfenovi, ok yumuak bir tavrla: Byle bir kyaslama yapmanz bouna... diye sze balayacak oldu. Ama Mitya, herhalde birden fke gsterisinde bulunarak ruhundaki arl hafifletmek istei ile: Bouna deil! diye tekrar bard. Ama sonradan syledii her szle gene gittike yumuayarak devam etti: Bir caniye ya da sorularnzla ikence ettiiniz bir zanlya inan-myabilirsiniz. Ama en soylu kiiye, ruhun en yksek atllarna, (bunu cesaretle bara bara sylyorum!) hayr buna, inanmamazlk edemezsiniz... Buna hakknz bile yok... Ama... Sus yreim Sabret, boyun e ve sus!... Birden can skld. Hemen: Canm devam etmeye lzum var m? diye kestirip att: Nikolay Parfenovi: Tabi, ltfen devam edin, diye karlk verdi. NC LE Mitya geri souk bir tavrla konumaya oalarnt ama belliydi ki, anlattklarn unutmamak, sylediklerinin en kk bir noktasn akldan karmamak iin aba sarfediyordu. Duvardan atlayarak babasnn bahesine nasl girdiini, pencereye kadar nasl yrdn, sonunda da pencerenin nnKARAMAZOV KARDELER 45 de olup biten her eyi anlatt. Gruenka, babasnn yannda m, deil mi? diye renmek iin can att o srada, bahede tm varln sarsm olan duygular, her sz ak ve kesin bir tavrla, sanki kalplam eyler sylyormu gibi bir bir anlatt. Ama ne gariptir ki, savc da sorgu yargc da bu kc3 onu ciddi bir tavrla dinliyor, souk bakyor ve ona ok daha az soru soruyorlard. Mitya, yzlerinden hi bir ey anlayam-yordu. Kzdlar, fkelendiler, eh ne yapaym Allah bellarn versin! diye dnd. Babasnn pencereyi amas iin, ona Gruenka gelmi gibi bir iaret verdiini anlatmaya karar verdii vakit, savc da sorgu yargc da iaret szne hi dikkat etmediler. Sanki bu szn ne nemi olduunu anlamyorlard, o kadar kaytsz kaldlar ki, bunu Mitya bile farketti. Sonunda babasnn pencereden sarkt ve iinde mthi bir nefret duyarak cebinden havanelini kard anda, birden mahsusmus gibi duraklad. Oturduu yerden duvara bakyor ve herkesin gzn ona diktiini biliyordu.

Sorgu yargc: Eli, sonra? dedi. Silh ektiniz, sonra... Sonra ne oldu? Mitya, gzleri kvlcmlar saarak: Sonra m? Sonra onu ldrdm... Bir darbe indirerek kafatasn yardm... Sizce yle deil mi? inde snmeye yz tutmu olan tm fke birden ruhunda mthi bir iddetle tekrar uyanmt. Nikolay Parfenovi: Bizce yle, diye onun szn tekrarlad. Peki, ya sizce nasl oldu? Mitya gzlerini yere indirdi ve uzun sre sustu. Sonra alak sesle: Bence baylar, bence yle oldu, dedi. Neyin etkisi oldu bilmiyorum. Biri benim iin gzya m dkt, annem mi Tan"''ya yalvard, yoksa o anda gnahsz bir ruh zerime doru inip beni kucaklad m, bilmiyorum. Yalnz bildiim bir ey-varsa, o anda eytan yenildi! Pencerenin nnden frlayarak duvara doru kotum Babam korktu, beni ilk kez o zaman grmt, bir lk att ve pencerenin nnden ekildi... Bunu ok iyi hatrlyorum. Ben de baheden doru duvara46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 47 kotum... te o zaman Grigoriy bana yetiti, o srada artk bahe duvarna trmanmtm... Tam bu noktada artk gzlerini kaldrp kendisini dinleyenlere bakt. Kendisine bsbtn kaytsz bir dikkatle bakyor gibiydiler. Mitya'nn tm varl bir fke dalgas iinde titredi. Birden szn keserek: Siz benimle u anda alay ediyorsunuz, baylar! dedi. Nikolay Parfenovi: Bunu nereden karyorsunuz? diye sordu. nk benim hi bir szme inanmyorsunuz da ondan! Sanki en nemli noktaya geldiimi bilmiyor muyum? htiyar orada kafatas yarlm olarak yatyor. Oysa ben size dramatik bir hava iinde onu nasl ldrmek istediimi ve artk havanelini cebimden karm olduumu bile anlattktan sonra birden pencerenin nnden koarak ayrldm sylyorum... Batanbaa roman! Hem de iir halinde! Sanki gen bir adamn szne inanlrm gibi! Ha! Ha! Ha! Siz birer alaycdan baka bir ey deilsiniz baylar! Sonra btn vcudu ile oturduu iskemleden yle bir dnd ki, iskemle atrdad. Savc birden sanki Mitya'nn heyecann grmemi gibi: Peki farketmediniz mi? diye sze balad. Pencereden koarak uzaklatnz srada evin br ucunda olan bahe kapsnn ak olup olmadn farketmediniz mi? Hayr ak deildi. Ak deil miydi? Hayr, aksine kilitliydi. Kilitli olduuna gre kim aabilirdi onu? Hay Allah! Kapy diyorsunuz, deil mi, durun! Bunu sanki yeni akl bana gelmi gibi sylemiti. Birden irkilir gibi oldu. Siz o kapy ak m buldunuz yoksa? Ak bulduk ya. Mitya birden arp kald: yi ama eer siz onu amadnzsa, kim am olabilir o kapy? Savc, szlerinin zerinde dura dura, ar ar, ayrntl bir ekilde: Kap ak duruyordu. Babanzn katili muhakkak o kapdan ieri girmi ve cinayetini iledikten sonra ayn kapdan kp gitmitir, dedi. Bizim iin bu apak bir ey. Cinayetin odada ilendii belli. Ama bu cinayeti pencerenin br tarafnda bulunan biri ilemedi. Bu, yerinde yaplan inceleme sonucunda cesedin duruundan ve dier her eyden kesin olarak anlalmtr. Bu noktada hi bir phe olamaz. Mitya hayretler iindeydi. Kendini tamamen kaybederek: yi ama bu imknsz baylar! diye bard. Ben... Ben girmedim ieri... Kesin olarak, gerei olduu gibi bildirerek size sylyorum ki, bahede bulunduum btn sre iinde ve baheden katm srada kap kapalyd. Ben yalnz pencerenin nnde durdum ve onu pencereden grdm. Sadece orada durdum, sadece... Son dakikaya kadar yle olduunu hatrlyorum. Hatrlamasam bile bundan bir ey kmaz, nk biliyorum ki o iaretler! bir Smerdyakov, bir len babam, bir de ben biliyorduk. O ise bu iaretleri almadan dnyada hi kimseye kapy amazd! Savc, karsndakini yutmak istiyormu gibi mthi bir merak iinde: aretler mi? Ne iaretleri? diye sordu ve o ar bal ciddi tavr bir anda yok oluverdi. Bu soruyu sanki ekine ekine, srne srne yaklasyor-mu gibi sormutu. nemli bir olaya, daha kendisinin bilmedii bir olaya parmak bastklarn hissetmiti. Hemen de belki Mitya onu tam olarak aklamaz diye bir korkuya kapld. Mitya, alayl bir tavrla ve fkeyle glmseyerek gz krpt: Ya, demek bilmiyordunuz? dedi. Ya sylemezsem ne olacak? O zaman bunu kimden reneceksiniz? Bu iaretleri lenden, Smerdyakov'dan ve benden baka kimse bilmiyordu ki! Bir de Tanr biliyordu tabi! Ama O size bunlarn ne olduunu sylemez ki! Oysa bu kck olay merakl bir ey. Ona dayanarak Allah bilir neler uy durulabilir, ha! ha! ha! Korkmayn baylar, korkmayn aklayacam. Aklnzdan geenler sama, siz karnzdakinin nasl bir insan olduunu bilmiyorsunuz! yle bir insan karsndasnz ki, kendi aleyhine deliller ileri sryor, kendi zararna ifade veriyor! Evet yle baylar, nk ben mert bir insanm, ama siz yle deilsiniz! Savc bu ac haplarn hepsini yuttu, o yalnz yeni olay48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49

renmek iin sabrszlk iinde titriyordu. Mitya onlara Fi-yodor Pavlovi'in Smerdyakov iin icadettii iaretlerle ilgili olan ne varsa hepsini olduu gibi tm ayrntlar ile anlatt, hatta o vurular masay tkrdatarak tekrarlad ve Nikolay Parfenovi, ona ihtiyarn penceresini Gruenka gedi anlamna gelecek ekilde mi tkrdattn sorunca, doru syleyerek, gerekten yle yani: Gruenka geldi anlamna gelecek ekilde tkrdatm olduunu syledi. Sonra gene hakaret dolu bir tavrla br tarafa dnerek szn: Hadi bakalm, imdi pireyi deve yapabilirsiniz, diye kesti. Nikolay Parfenovi, bir kez daha: Demek bu iaretleri yalnz mteveffa babanz, siz, bir de uanz Smerdyakov biliyordu. Baka hi kimsenin haberi yoktu yle mi? diye sordu. Evet. Uamz Smerdyakov, bir de Tanr biliyordu. Tanrnn da bildiini zapta geirin. Bunu zapta geirmek gereksiz bir ey olmayacak. nk sizin de Tanrya ihtiyacnz olacak! Sonra tabi bunlar da zapta geirmeye baladlar. Ama zapta geirirlerken, savc birden sanki aklna yepyeni bir dnce taklm gibi: Madem bu iaretleri Smerdyakov da biliyordu ve siz babanzn lmnden sulu olduunuzu kesin olarak reddediyorsunuz, o halde acaba, kararlatrlan iaretleri vererek babanz kendisine pencereyi amaya zorlayan, sonra da cinayeti ileyen... o olmasn? Mitya ok alayc, ayn zamanda mthi bir nefret tayan bir bakla savcya bakt. Gzlerini hi ayrmadan ve konumadan bakyordu. O kadar ki sonunda savcnn gzleri krpmaya balad. O zaman Mitya: Hah gene bir tilki yakaladnz! dedi. Keratann kuyruunu kapana kstrdnz! Ha! Ha! Ha! Ben iinizden geenleri okuyorum, bay savc! Demek hemen yerimden frlayarak bana syletmek istediiniz eye, drt elle sarlp avazm kt kadar: Ah, bunu yapan Smerdyakov'dur, ite katil odur! diye baracam sandnz. tiraf edin ki, bunu dndnz. tiraf ederseniz o zaman devam ederim. Ama savc bunu aklamad. Susuyor ve bekliyordu. Mitya: Yanldnz ite, Smerdyakov'dur diye barmyacam! Ondan hi phe etmiyorsunuz, yle mi? Ya siz phe ediyor musunuz? Ondan da phe edilmitir. Mitya gzlerini yere indirdi. Somurtkan bir tavrla: aka bir tarafa, diye sylendi. Dinleyin: Daha balangta, daha u perdenin br tarafndan kp koarak yannza geldiim srada, aklmdan bu dnce gemiti. Kendi kendime Smerdyakov'dur! dedim. Burada masa banda otururken, ellerimi kana bulamadm bara bara sylediim vakit bile iimden: Smerdyakov'dur! diye dnyordum. Smerdyakov'un dncesi beni bir trl rahat brakmyordu. Sonunda birden gene Smerdyakov'dur! diye dndm. Ama yalnz bir saniye iin. Hemen ardndan Hayr, Smerdyakov deildir! dedim kendi kendime. Bu, onun ii olamaz baylar. Nikolay Parfenovi ihtiyatl bir tavrla: O halde belki bir baka kimseden phe ediyorsunuz? diye sordu. Mitya kesin bir tavrla: Hayr. Ama kim, hangi insan bu ii yapm olabilir? Yoksa bu gkten inme bir kuvvetin ya da eytan'n ii mi, bilmiyorum, ama... Smerdyakov olamaz! diye kestirip att. Peki bu ii, onun yapmam olduunu neden bu kadar kesin ve bu kadar srarl bir ekilde, sylyorsunuz? Bu kandaym da ondan! Bende brakt izlenimlerden. nk Smerdyakov, yaratl bakmndan alan biridir, stelik korkaktr. Hatta onun iin korkak demek bile azdr. Dnyada ne kadar korkaklklar varsa bir araya getirilip o iki ayakl varln iine doldurulmutur. Tavuk yrei vardr onda. Benimle konuurken, her seferinde onu gebertirim diye tiril tiril titrerdi. Oysa elimi bile kaldrmadm ona. Ayaklarma kapanr, onu korkutmayaym diye dpedz yalvararak u grdnz izmelerimi alaya alaya perdi. Duydunuz ya korkutmamaym diye. O ne biim szd! Oysa ben ona hediyeler bile verirdim. O hastalkl, korkak, saral, aklsz tavuun biridir. Sekiz yanda bir 'ocuk bile hakkndan gelir onun! yle karakter olur mu? Hayr Smerdyakov deildir bay-50 KARAMAZOV KARDELER lar. Hem zaten o paray sevmez. Benden hi hediye almazd. Hem ihtiyar neden ldrsn? Belki de onun meru olmayan oludur, ne bileceksiniz? Bu efsaneyi biz de iittik. Ama siz de babanzn olusunuz ve yleyken kendiniz bile onu ldrmek istediinizi herkese sylediniz. Bu ta basm yard! Hem de alaka, kt niyetle atlan bir tat bu! yleyken korkmuyorum. Ah baylar, bunu benim yzme kar sylemek ok alaka bir ey oluyor! Alaka bir ey, nk bunu, ben kendim size syledim. Yalnz ldrmek istemedim, ldrebilirdim de. Hatta daha fazlasn da yaptm. Size kendiliimden onu az kalsn ldrecektim dedim. Ama ldrmedim ite onu. Koruyucu meleim bana engel cldu ya... Bunu bir trl hesaba katmak istemiyorsunuz. te onun iin alaka bir ey oluyor, alaka bir ey! nk ben ldrmedim, ldrmedim, diyorum! itiyor musunuz beni bay savc? ldrmedim, ldrmedim, diyorum! Az kalsn tkanacakt. Tm sorgu sresince bir kez olsun byle bir heyecana gelmemiti. Bir sre sustuktan sonra birden: Peki, Smerdyakov size ne dedi baylar? Bunu sizden sorabilir miyim? diye sordu. Savc souk ve sert bir tavrla: Bize her eyi sorabilirsiniz, dedi. Olayla ilgili olan her ey konusunda bize soru sorabilirsiniz. Biz de, tekrar ediyorum, her sorunuza karlk vermek zorundayz. Sorduunuz uak Smerdyakov'u, belki arka arkaya onuncu kezdir

tekrarlanan bir sara krizine tutulmu olarak, kendinden gemi bir halde yatanda bulduk. Hatta yanmzda bulunan doktor, hastay muayene ettikten sonra bize belki yarna kadar hayatta kalmyacam syledi. Mitya'nn dudaklarndan elinde olmayarak u szler dkld: O halde babam eytan ldrd! Sanki o ana kadar hep durmadan kendisine Smerdyakov mu yoksa deil mi? diye sormutu. Nikolay Parfenovi, Bu konuya yeniden dneceiz, diye karar verdi. imdi isterseniz ifade vermeye devam edin. KARAMAZOV KARDELER 51 Mitya, dinlenmesine izin vermelerini rica etti. Ona nezaketle izin verdiler. Dinlendikten sonra devam etti. Ama belliydi ki, bu ona ar geliyordu. Bitkin bir haldeydi. Kendisini hakarete uram hissediyordu ve moral bakmndan ok sarslmt. Bundan baka, savc imdi artk sanki mahsusmu gibi her an onu nemsiz konulara taklarak sinirlendirmeye balamt. Mitya bahe duvarnn zerine ata biner gibi oturduu srada sol bacana yapm olan Grigoriy'in bana havaneli vurduunu, sonra da yere ylan adamn yanna atladn anlatr anlatmaz, savc onu durdurdu ve duvarn zerine nasl oturduunu daha ayrntl bir ekilde anlatmasn istedi. Mitya ard: te byle oturuyordum, ata biner gibi. Bir bacam bir yanda, br bacam bir yanda... Havaneli ne oldu? Havaneli elimdeydi. Cebinizde deil miydi? Bunu anlattnz gibi iyice hatrlyor musunuz? Kolunuzu iddetle mi savur dunuz? Herhalde iddetle savurmuumdur. Neden bunun zerinde duruyorsunuz? skemlenin zerine tpk duvarn zerine ktnz zaman olduu gibi otursanz ve bize durumu daha belirli olarak gstermek iin ayn hareketleri yapsanz, kolunuzu nereye, nasl savurduunuzu bir gsterseniz, olmaz m? dedi. Mitya, kendisine soru soran adama yksekten bakarak: Yoksa siz benimle alay m ediyorsunuz? diye sordu. Ama berikinin yznden kl bile kprdamad. Mitya titreyerek dnd, iskemlenin zerine ata biner gibi bindi ve kolunu savurdu. te byle vurdum! te byle ldrdm! Daha ne istiyorsunuz? Teekkr ederim. imdi neden aaya atladnz, bu-nu ne amala yaptnz, niyetinizin ne olduunu syler misiniz? Hay Allah kahretsin!... Yaralanann yanna atladm... Neden olduunu bilmiyorum! yle bir heyecan iindeyken mi? O srada oradan ka-mayaa altnz halde mi?52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 Evet, heyecan iinde olduum ve oradan kamaya altm halde. Ona yardm etmek mi istiyordunuz? Ne yardm? Evet belki de yardm etmek iin. Hatrlamyorum. Kendinizi mi kaybetmitiniz? Yani ne yaptnz bilemeyecek durumda mydnz? Yok canm, hi de kendimi kaybetmi deildim, her eyi hatrlamyorum, en ince noktasna kadar hereyi. Ona bakaym diye yanna atladm ve mendille yzn sildim. Mendilinizi grdk. Yaraladnz adam tekrar hayata kavuturmak umudunda mydnz? Bunu umut edip etmediimi bilmiyorum. Sadece sa m, deil mi, onu anlamak istedim. Ya, bunu anlamak istediniz demek? Peki sonra ne oldu? Ben doktor deilim. Karar veremedim. ldrdm zannederek katm. Meer kendine gelmi. Savc: Mkemmel! dedi. Size teekkr ederim. Bana gereken yalnz bu idi. Ltfen bir zahmet devam ediniz. Ne yazk ki, iinde bir acma duygusu ile yere atlam olduunu sylemek Mitya'nn aklna bile gelmedi, oysa bunu hatrlyordu, hatta Grigoriy'i ldrdn sanarak birka ackl sz bile sylemi: Madem yakalandn ihtiyar, yaplacak bir ey yok, imdi yat bakalm demiti. Savc ise bundan yalnz bir tek sonu karmt: yle bir anda ve byle bir heyecan> iinde bulunan bir adam duvardan sadece kesin olarak cinayetin tek grg tan sa m yoksa deil mi, diye renmek iin yere atlamt! Byle bir anda bile bunu yaptna gre ne gl, ne kararl, ne serinkanl, hem de ne kadar hesab bir insand... Bu ve buna benzer eyler aklna gelmiti. Savc memnundu. Sinirli bir adam nemsiz eyler zerinde dura dura ileden karm, o da kendini ele vermiti. Mitya, znt iinde devam etti. Ama Nikolay Parfenovi gene szn kesti: Nasl oluyor da byle elleriniz kanl iken, hatta sonradan renildiine gre yznz de kan iindeyken hizmeti Fedosya Markovna'nn evine kotunuz? Mitya: Canm zaten ben o zaman kan iinde olduumu hi farketmedim ki! diye karlk verdi! Savc, Nikolay Parfenovi ile bakt. Doru sylyorlar, yle olur! Mitya, birden savcnn szn beendiini belirten buta vr la: Gerekten farketmedim, bunu ok gzel sylediniz bay savc, dedi. Ama sonradan Mitya'nn birden aradan ekilme ve mutlu olanlarn yanndan geip gitmesine imkn verme hikyesine sra geldi. Tabi bu sefer deminki gibi iinden geenleri ortaya dkerek, onlara gnlnn sultann anlatamazd. Yzne deriye yapan tahta kurular gibi bakan o souk insanlarn karsnda bundan sz etmek ona ho grnmyordu. Bu yzden tekrar tekrar sorulan sorulara ksaca ve kesin bir tavrla: Eh, ne yapalm kendimi ldrmeye karar verdim ite. Yaamaya devam etmem iin bir neden var myd? Bu soru

. zihnimde kendiliinden ortaya kmt. Onun eski, itiraz edi-lemiyecek ve gururunu krm olan erkei aradan be yl getikten sonra ii meru bir nikhla sonulandrmak iin ka gelmiti. O gelince de ben artk benim iin her eyin mahvolduunu anladm. Geride olanlara baknca, ite bu rezaletler, bu kan, Grigoriy'in kan aklma geliyordu... Ne diye yaiyacaktm sanki? Bunu dnnce tabi rehindeki tabancalar almaya gittim. Onlar -doldurup gn doarken kafama bir kurun skacaktm... Ama geceyi ziyafette geirdiniz, deil mi? Gece de ziyafetteydim ya! Eee, Allah kahretsin! Bu ii abuk bitirin baylar. Tabanca ile kesin olarak intihar etetmeye kararlydm. Surda kyn arkasnda sabahn beinde iimi bitirecektim. Bir kt hazrlam, Perhotin'de yazm-n onu, tabancal doldururken, te kt burada, okuyun. Birden kmseyen bir tavrla: Bunlar sizin iin anlatmyorum! dedi. Yelek cebinden bir kt karp masann zerine frlatt, i Soruturma memurlar kd merakla okudular ve gerektii Bibi onu evrakn arasna kattlar.54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 Peki. bay Perhotin'in evine girdiiniz vakit, hl ella. tinizi ykamay dnmyor muydunuz? Demek phelerden korkmuyordunuz ? Ne phesi? ster phe etsinler ister etmesinler... Nasl olsa drt nala buraya gelecek, saat bete de kendimi tabanca ile vuracaktm ve bana bir ey yapmaya vakit bula-myacaklard. Eer babamla olan o iler olmasayd, bir ey renemeyecek buraya da gelemeyecektiniz! Ah! Bu ii eytan yapmtr. Babam eytan ldrmtr! Siz de olup bitenleri ou kadar abuk eytandan rendiniz herhalde. Nasl oluya da, buraya bu kadar abuk geldiniz? alacak ey! yle bir ey insann hayalinden gemez! Bay Perhotin bize onun evine girdiiniz vakit ellerinizde... Kanl ellerinizde... Paralarnz... Byk bir paray... Yzer rubleliklerden koca bir desteyi tuttuunuzu, bunu da orada hizmet eden bir ocuun grm olduunu syledi. yle oldu baylar, hatrlyorum, yle oldu. Nikolay Parfenovi ok yumuaK bir tavrla: imdi kk bir sorumuz daha var. Birden bu kadar ok paray nereden bulduunuzu bize syler misiniz? nki olaylardan anlalyor ki, ayn zamanda hesaba vurulursa meydana kyor ki evinize uramamsnz... Savc, sorunun byle aktan aa sorulmasndan tr hafife yzn buruturdu ama Nikolay Parfenovi'in szn kesmedi. Mitya, grnte ok sakin bir tavrla ama gzlerini yere indirmi olarak: Evet, eve uramadm, diye karlk verdi. Nikolay Parfenovi sinsi bir tavrla sanki sokuluyormu gibi: O halde izin verin size sorumuzu tekrar edelim, dedi. Bu kadar ok paray byle birden nasl olup da buldunuz? Oysa kendi itirafnza gre daha o gn saat bete... Mitya, sert bir tavrla szn kesti. On rubleye ihtiyacm vard ve onlar bulmak iin Per-hotin'e tabancam rehin braktm. Sonra da bin ruble istemek iin HohlaKova'ya gittim. O da bana bunlar vermedi. falan, filan... Evet baylar ite byle. Paraszken birden ortaya binlikler kt, yle deil mi? Biliyor musunuz? Baylar u anda ikiniz de korku iindesiniz- Ya onlar nereden aldn sy-lemezse? diyorsunuz. Birden byk bir kararllkla szlerinin zerinde dura dura: Gerekten de yle olacak: Sylemiyeceim ite, baylar. Doru tahmin ettiniz, bunu renemiyeceksiniz. Soruturma memurlar bir sre sustular. Nikolay Parfe-sovi, alak sesle ve uysal bir tavrla: unu anlamanz istiyorum k: bunu muhakkak renmemiz gerekiyor, bay Karamazov! dedi. Anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Sze savc kart ve sorguya ekilenin eer bunu kendi karna daha uygun bulursa, sorulara karlk vermemekte serbest olduunu, tekrar hatrlatt. Ama gene de zanlnn susarak kendisine byk bir zarar verebileceine gre ve zellikle bu kadar byk bir nem tayan sorular sorulunca, bu nemi... Mitya, gene szn kesti: Falan, filn, femekn! Yeter baylar! Bu beylik laflan daha nceden de iittim! Kendim de iin ne kadar nemli olduunu ve en esasl noktann bu olduunu anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Nikolay Parfenovi sinirli bir tavrla: Canm bize ne? Bu i bizim iimiz deil. Sizi ilgilendiren bir i, sylemezseniz kendi kendinize zarar vermi olursunuz. Mitya gzlerim kaldrp kararl bir tavrla ikisine bakt. Bakn baylar! aka bir yana, ben daha balangta 6u noktada atacamz seziyordum. Ama balangta size /fade vermeye baladm srada btn bunlar sanki uzaklarda sislerin arasndayd, her ey belirsiz bir ekilde dalgalanyordu. Ben ise o kadar ak yreklilikle davranyordum ki, s-zme aramzda karlkl gven olsun, diye baladm. imdi kendim de gryorum ki, byle bir gven olamazd. nk hasl olsa bu Allahn bels duvara gelip arpacaktk imdi de geldik iste! Buradan teye geilmez. Bu kadar Bununla birlikte sizi sulu bulmuyorum, szme inanmanza imkn yok. Bunu anlyorum' can sklarak sustu.56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 57

 Peki, en nemli konuda susmak hususunda verdiiniz bu karar hi bozmadan, sizi ifade verirken bylesine tehlikeli bir anda susmaya zorlayacaK kadar Kuvvetli olan nedenlerin ne olduunu bize ima ile aklayamaz msnz? Mitya, garip, dnceli bir tavrla ac ac gld. Ben sizin zannettiinizden daha yufka yrekliyim baylar! Size bunu neden yaptm aklyacam. Buna lyk olmadnz halde bir imada bulunacam. Bu konuda susuyorum; nk bu benim iin ok ayplanacak bir eydir. Bu paralar nereden bulduum sorusuna vereceim karlkta benim iin o kadar utanlacak bir ey vardr ki, onunla cinayet... hatta babamn soyulmas bile kyaslanamaz. Babam ldrm ve soymu olsaydm bile bu kadar ayp olmayacakt, te onun iin syleyemiyorum. Utancmdan yapamyorum bunu. Ne yapyorsunuz baylar? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz yoksa? Nikolay Parfenovi: Evet, zapta geireceiz, diye mrldand. Bunu zapta geirmeseydiniz daha iyi olurdu. Yani o ayp olan eyi. Ben bunu size sadece iyi yrekli olduum iin akladm. Oysa sylemeyebilirdim. Ben size bunu sylerken bir hediye vermi gibiydim. Siz ise hemen yznz tekrar ktlara yaptrdnz. Szn hakaret dolu ve tiksintili bir tavrla: Eh yazn, ne isterseniz yazn! diye bitirdi. Sizden korkmuyorum ve... Karnzda gurur duyuyorum. Nikolay Parfenovi: Peki, bize ne eit bir utan duyduunuzu syleyebilir misiniz? diye soracak oldu. Savc yzn mthi buruturdu. Mitya: Ni... n Sylemem. Hi kendinizi yormayn... Hem kendimi lekelemeye demez. Zaten size bulaa bulasa kendimi lekeledim. Siz buna lyk deilsiniz, kimse lyk deil... Yeter baylar! Kesiyorum! Bu sz an bir kararllkla sylenmiti. Nikolay Parfenovi srar etmekten vazgeti, ama ppolit Kirilloviln baklarndan onun henz umudunu yitirmemi olduunu hemen farkedebildi. Peki hi olmazsa bay Perhotin'in evine girdiiniz s rada elinizde ne miktarda para bulunduunu, daha dorusu ka ruble olduunu bize syleyebilir misiniz? __ Bunu da syleyemem. __ Bay Perhotin'e galiba, gya bayan Hohlakova'dan aldnz bin ruble'den sz etmisiniz, yle deil mi? Belki de sz etmiimdir. Yeter baylar! Ne kadar olduunu sylemiyeceim. O halde ltfen buraya nasl geldiinizi ve buraya geldikten sonra tm yaptklarnz ayrntl olarak anlatr ms-mz? Mitya olup bitenleri anlatt. Ama hikyesini artk burada vermiyeceiz. Souk bir tavrla, acele ile anlatyordu. Aknn iinde uyandrd heyecanlardan hi sz etmedi. Bununla birlikte tabanca ile intihar etmek kararndan yeni olaylar ortaya kt iin vaz getiini anlatt. Bir neden gstermeden, ayrntlar ortaya koymadan anlatyordu. Zaten soruturma memurlar da bu kez onu pek rahatsz etmediler: Belliydi ki, onlar iin de imdi asl nemli olan nokta bu deildi. Nikolay Parfenovi, soruturmay: Btn bunlar kontrol ederiz, hepsine yeniden tanklar sorguya ektiimiz vakit tekrar deiniriz. Bu sorgu da tabi sizin yannzda olacaktr, diye bitirdi. imdi ise sizden ricamz yannzda bulunan ne varsa hepsini masann zerine koymanzdr. zellikle u anda ne kadar paranz varsa hepsini. Paray m baylar? Hay hay! yle gerektiim anlyorum. Hatta nasl oluyor da daha nce merak etmediniz diye hayret ediyorum. Geri hi bir yere gidecek deilim, gznzn nndeyim ama... Her neyse ite buyrun, paralarm bunlar. Buyrun sayn, hepsi bu kadar galiba. Ceplerinde ne varsa hepsini, hatta ufak paray, yeleinin yan cebinde bulunan iki dvugrivennik'i (*) kard. Paray saydlar. Sekiz yz otuz ruble krk kpek vard. Sorgu hkimi: Hepsi bu kadar m? diye sordu. Biraz nce ifade verirken Plotnikov'larn dkknnda (*) Ovugrivennik: 20 kpeklik bir maden! para., 58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 otuz ruble brakm olduunuzu sylediniz, Perhotin'e on ruble, arabacya yirmi ruble verdiniz, burada da iki yz ruble kaybettiniz. Nikolay Parfenovi hepsini yeniden sayd, ne kadar para harcanmsa hepsini hatrladlar, her bir kuruu hesaba kattlar. Nikolay Parfenovi, toplamn yapt. Demek ki, bu sekiz yzle birlikte balangta yalnzca toplam olarak bin be yz ruble kadar para vard. Mitya: yle olacak, diye kestirip att. Peki nasl oluyor da herkes ok daha fazla olduunu ileri sryor? Varsn ileri srsnler. Siz kendiniz de byle olduunu ileri sryordunuz. Evet, kendim de ileri sryordum. Btn bunlar daha sorguya ekmediimiz insanlara tanklklar ile de kontrol edeceiz. Paranz iin endie etmeyin. Onlar gereken yerde saklanacaktr ve herey... balam olan herey sona erdikten sonra... Bu paralar zerinde kesin bir hakknz olduu anlalrsa, size geri verilecektir. Eh, imdi... Nikolay Parfenovi, birden ayaa kalkt, kesin bir tavrla Mitya'ya giysinizi de, baka hereyinizi de diyerek soyunmasn syledi. Hereyini daha ayrntl bir ekilde gzden geirmek zorunda olduunu, bu yzden bunu muhakkak yapmas gerektiini ileri sryordu.

 Hay hay! Buyrun beyler, isterseniz btn ceplerimi de ters eviririm. Gerekten de neredeyse ceplerini ters evirmeye kalkt. Giysinizi de muhakkak karmanz gerekecek. Nasl olur? Soyunmam m gerekiyor? Hay Allah kahretsin! Canm beni byle olduum gibi arasanza! yle olmaz m? Hayr, olmaz Dimitriy Fiyodorovi. Giysinizi karmann gerekiyor. Mitya, can sklarak: Nasl isterseniz diye raz oldu. Yalnz ltfen bu i burada deil, perdelerin arkasnda olsun. Aramay kim yapacak? Nikolay Parfenovi, buna raz olduunu belirten bir ba iaretiyle: Tabi perdelerin arkasnda, dedi. Kk yznde ok nemli bir i yaptm belirten zel bir ciddilik belirmiti. VI SAVCI MTYA'YI YAKALIYOR Mitya iin beklenmedik ve alacak bir ey balamt. Daha nce, hatta bir an nce bile kendisine, Mitya Karama-zov'a byle bir muamele yapacaklar aklndan bile gemezdi! in asl nemli yan; ie, onu alaltan, ama onlara kendisini kk grme ve hakaretle bakma imknn veren bir eyin katlm olmasyd. Eer yalnz ceketini karm olsayd, bir ey olmayacakt, ama soyunmaya devam etmesini istediler. Hatta rica etmediler, aslnda emrettiler, bunu ok iyi anlamt. Gururundan ve bu durumdan tiksindiinden tr hi bir ey sylemeden syleneni kusursuz yerine getirdi. Perdenin br tarafna Nikolay Parfenovi'den baka savc da gelmiti, ayrca birka kyl de vard. Mitya herhalde kuvvete ba vurmak gerekir diye geldiler, ama belki de baka bir ey iindir, kimbilir? diye dnd. Sonra sert bir.tavrla: Ne yani? Gmleimi de karmal mym? diye sordu. Ama Nikolay Parfenovi, ona karlk vermedi. Savc ile birlikte ceketi, pantolonu, yelei ve kasketi inceliyordu. Belliydi ki, bu inceleme her ikisinde byk bir ilgi uyandryordu. Mitya'nn aklndan hi de ekinmiyorlar, hatta en basit nezaket kurallarna bile dikkat etmiyorlar diye bir dnce Seti. Daha sert ve daha sinirli bir tavrla: Size ikinci kezdir soruyorum: Gmleimi karmam gerekiyor mu? diye sylendi. Nikolay Parfenovi: zlmeyin, gerekirse size syleriz, dedi. Bunu sylerken sanki bir amirmi gibi konumutu. Da-60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 ha dorusu Mitya'ya yle geldi. Sorgu yargc ile savc arasnda alak sesle harl harl bir konuma oluyordu. Konuma konusu u idi: Ceketin zerinde zellikle sol eteinde, arkada artk kurumu, katlam ve daha pek o kadar yumuamam kocaman kan lekeleri bulunmutu. Pantolon da yleydi. Bundan baka Nikolay Parfenovi, orada bulunanlarn gz nnde her eyi yokluyor, parmaklarn yakann, kol kapaklarnn, ceketin ve pantolonun btn diki yerleri zerinde bir ey aradn belli ederek gezdiriyordu. Tabi para aryordu. Asl nemlisi paralar giysisinin iine dikebileceinden phe ettiklerini Mitya'dan saklamadlar. Mitya, kendi kendine: imdi artk bana bir subay gibi deil de, dorudan doruya sanki hrszmm gibi muamele ediyorlar diye sylendi. Aratrmay yapanlar akllarndan geen dnceleri birbirlerine alacak kadar ak sylyorlard. rnein, perdenin br tarafna tekilerle birlikte gelmi olan ve durmadan kmldayan, stlerine hizmet ediyormu gibi davranan zabt ktibi, Nikolay Parfenovic'in dikkatini, teki eyalar gibi el yordam ile iyice aratrlm olan kasketin zerine ekti. Ktip Gridenka'y hatrlyor musunuz? dedi. Yazn, btn dairedekilerin maalarn almaya gitmiti, dnnce de sarho bir halde iken onlar yitirdiini sylemiti. Sonra nerede .bulduk onlar? te bu eritlerin ve kasketin iinde, yzlkler ince ince sarlm eritlerin iine dikilmiti. Gridenka olayn sorgu yargc da, savc da hatrlyorlard, bu yzden de Mitenka'nn kasketini bir yana braktlar ve bunu, hatta btn giysiyi daha ciddi bir ekilde gzden geirmeye karar verdiler. Nikolay Parfenovi birden Mitya'nn gmleinin kan iinde kalan sa kol kapan farkederek: Bir dakika, bir dakika, bu nasl oluyor byle? Kan deil mi bu? Mitya: Kan, diye kestirip att. Yani, ne kan? Hem bu kol kapa neden ieriye doru kvrlm yle? Mitya, kol kapan daha Grigoriy ile urarken kirletmi olduunu ve bu kol kapan daha Perhotin'de iken, ellerini orada ykad srada ieriye doru kvrdn anlatt. Gmleinizi de almak zorunda kalacaz... Bu ok nemli bir ey... Olay ispatlayan deliller olarak. Mitya, kzararak mthi fkelendi: Ne olacak yani, ben plak m kalacam? diye bard. zlmeyin... Bir aresini bulur bu ii hallederiz, imdi ltfen oraplarnz da karn. Mitya gzleri kvlcmlar saarak: aka etmiyorsunuz ya? Bu gerekten bu kadar nemli mi? dedi. Nikolay Parfenovi, sert bir tavrla kar koyar gibi: aka etmeye vaktimiz yok! diye karlk verdi. Mitya:

 Eh ne yapalm, madem gerekiyor... Ben... diye mrldand ve karyolann zerine oturarak oraplarn karmaya balad. Bu ona dayanlamayacak derecede ayp bir ey olarak grnyordu. Herkes giyimliydi. Kendisi ise soyunmutu ve ne gariptir ki soyunmu olduu iin onlarn karsnda kendisini sulu hissediyordu. Asl nemlisi birden, gerekten hepsinden daha aa bir duruma dtn ve onlarn kendisini kk grmekte hakl olduklarm kabul ediyordu. Tekrar tekrar: Eer herkes soyunmu olsayd, o zaman ayp olmazd, ama insan tek bana soyunmu olursa, herkes de ona bakarsa ayp oluyor! diye dnyordu. Sanki ryadaymm gibi, oysa ryada bile hibir zaman bu kadar utanlacak eyler grmemiimdir. Hele oraplarn karmak ona mthi bir znt bile veriyordu: oraplar pek temiz deildi. amar da yle... Ve imdi bunu herkes grmt. Asl nemlisi kendisi de ayaklarndan holanmazd, nedense hayat boyunca hep her iki ayann bas parmam ok irkin grmt. zellikle sa ayanda garip bir ekilde aa doru kvrlm dz ve kaba trnaklarndan birini ok irkin buluyordu. te imdi hepsi bunu grecekti. Dayanlmaz bir utan duyduu in, birden daha kaba bir tavr taknd. Bunu artk mahsus yapyordu. zerindeki gmlei kendiliinden yrtarcasna kard.62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 Eer utanmyorsanz, daha baka yerlerimi de arayn, ister misiniz? dedi. Hayr, imdilik istemez. Mitya, fkeli bir tavrla: Peki, ben byle plak m kalacam? diye devam etti. Evet, imdilik yle gerekiyor... Ltfen uraya oturun. sterseniz, karyolann zerinden battaniyeyi alp ona sarlabilirsiniz, ben ise... Ben bunlarn hepsini derler toplarm. Btn eyalar teker teker orada bulunanlara gsterdiler. ncelemelerden kardklar sonucu zapta geirdiler, en sonra da Nikolay Parfenovi dar kt. Giysileri de onun ardndan alp gtrdler. ppolit Kirillovi de kt. Mitya'nn yannda yalnz kyller kalmt. Hi konumadan duruyor, gzlerini ondan ayrmyorlard. Mitya, battaniyeye sarnd, mt. plak ayaklan dar kyordu, .bir trl battaniyeyi aa doru ekerek onlar rtemiyordu. Nikolay Parfenovi nedense uzun bir sre geri gelmedi. Mitya, dilerini gcrdatarak: kence edercesine uzun bir sre kald, bana kpek muamelesi yapyor., O alak savc da kp gitti, herhalde benden tiksindii iin: plak bir adama bakmak herhalde ona irkin grnmtr diye dnyordu. Giysilerini oralarda bir yerde inceledikten sonra ne olursa olsun geri getireceklerini sanyordu. Bu yzden Nikolay Parfenovi, birden arkasndan gelen bir kylnn tad bambaka bir giysi ile dnnce yle bir fkelendi ki! Nikolay Parfenovi, dar knn baarl bir davran olduunu ve bundan byk bir memnunluk duyduunu belirten kaytsz bir tavrla: te size bir giysi getirdik, dedi. Bunu, merakl bulduu bu olayda size yardmc olmak iin bay Kalganov balyor. Bir de temiz gmlek verdi. Allahtan bunlar bavulunda varm. amarnz ve oraplarnz giyebilirsiniz... Mitya mthi fkelenmiti. Tehdit edici bir tavrla: Bakasnn giysilerini istemiyorum! diye bard. Bana kendi giysilerimi verin. mknsz. Benim giysimi verin. Allah belsn versin o Kalga-nov'un. Giysisinin de kendisinin de Allah belsn versin! Onu uzun bir sre kandrmaya altlar. Sonunda g bel sakinletirdiler. Giysisi kan iinde olduundan tr, olay ispatlayan deliller arasna katlmas gerektiine, iin nasl sonulanaca bilinmediine gre, bu giysiyi imdi onun yannda brakmaya haklar olmadna inandrdlar. Mitya, sonunda g bel bunu anlad. Can sklarak sustu ve acele ile giyinmeye balad. Yalnz giysiyi srtna geirirken, onun kendi eski giysisinden daha gsterili olduunu ve bundan yararlanmak istemediini syledi. Bundan baka: Bu giysi bana ayp denecek kadar dar geliyor. Bu giyimle soytarlk n yapmam istiyorsunuz... elenesiniz diye?... dedi. Kendisine bu konuyu da gznde byttn, bay Kal-ganov'un geri kendisinden biraz daha boylu olduunu, ama aradaki boy farknn pek byk olmadn, yalnz pantolonunun belki biraz uzun geleceini sylediler. Ama ceketin omuz ksm gerekten dar geldi. Mitya gene: Allah kahretsin! Dmelemek de zor, diye homurdand. Ltfen benim tarafmdan bay Kalganov'a bu giysiyi kendisinden isteyenin ben olmadm, beni isteimin dnda olarak, bir soytar gibi giydirdiklerini syleyiniz. Nikolay Parfenovi: O da bunu ok iyi anlyor ve buna zlyordur... Yani elbisesine deil de, tm bu olaya... diye mrldanacak oldu. Vz gelir bana onun zlmesi! Eh imdi nereye gidiyoruz? Yoksa burada m oturacaz? Kendisinden tekrar o odaya girmesini rica ettiler. Mitya, fkesinden kalar atk olarak ve hi kimseye bakmamaya alarak perdenin arkasndan kt. Bakasnn giysisi iinde kendisini bsbtn rezil olmu hissediyordu. Hatta o kyllerden ve kapda bir an iin belirip kaybolan yzn farket-tii Trifon Borisovi'den utanyordu. Trifon Borisovi iin her halde acayipliimi grmeye gelmitir diye dnd. Biraz nce oturduu iskemleye yerleti. Zihninden kbus gibi, sama eyler geiyor, aklm kardn sanyordu. Dilerini gcrdatarak savcya doru dnd: Eh imdi ne yapacaksnz, bana? Yoksa falakaya m ekeceksiniz. Artk baka bir ey de kalmad! Nikolay Parfenovi'e doru artk dnmek istemiyordu, onunla konumaya tenezzl etmiyordu. oraplarma dikkatli bakyordu. stelik mahsus i amarlarm ne64 KARAMAZOV KARDELER kadar kirli diye oraplarm ters evirmemi bile istedi! diye dnd. Nikolay Parfenovi, Dimitriy Fiyodorovl'in szne kar-lk verir gibi: imdi tanklarn sorgusuna gemek zorunda kalacaz, dedi. Savc iinden bir eyler geirerek, dncen' bir tavrla: Evet efendim, dedi.

 Biz, sizin iyiliiniz iin elimizden ne gelirse onu yaptk, diye devam etti. Ama yannzda bulunan parann ne kadar olduunu sorduumuz vakit, sizden kesin olarak olumsuz bir karlk alnca, imdi u anda... Mitya, dald garip dncelerden syrlr gibi Nikolay Parfenovi'in kk sa elini ssleyen byk yzklerden birini iaret ederek: O parmanzdaki yzn ta nedir? diye szn kesti. Nikolay Parfenovi, aknlkla: Yzk m? diye soru ile karlk verdi. Mitya, tpk inat bir ocuk gibi garip bir sinirlilikle: Evet, ite u... Orta parmanzdaki damarl ta, ne tadr? Nikolay Parfenovi, glmsedi. Ha bu mu? Kl rengi bir gk yakuttur. Grmek isterseniz karaym. Mitya, birden akl bana gelerek ve kendi kendine kzarak kzgn bir sesle: Hayr, hayr, karmayn! diye bard. karmayn istemez. Allah kahretsin. Baylar, ruhumu kirlettiniz benim! Siz, babam gerekten ldrm olsaydm, kaamak karlklar vereceimi, yalan syliyeceimi, saklanacam m sanyorsunuz? Hayr, Dimitriy Karamazov, yle bir insan deildir. yle bir eye dayanamazd ve eer sulu olsaydm, yemin ederim ki nceden kararlatrdm gibi sizin buraya gelmenizi, gnein domasn, beklemezdim. Kendimi daha nceden, gn douunu beklemeden ldrrdm! Bunu imdi iinde bulunduum ruh halinden anlyorum. Bu uursuz gece boyunca o kadar ok ey rendim ki, bu kadarn tm mrmce renemezdim! Hem, eer gerekten bir baba katili olsaydm, bu uursuz gecede, u anda sizinle otururken yle mi konuurdum, KARAMAZOV KARDELER 65 yle mi davranrdm, size ve dnyaya bu gzle mi bakardm? Kald ki, elimde olmayarak Origoriy'i ldrdm dnmekten bile btn gece znt iinde kvrandm. Ama, korkudan, yalnz sizin vereceiniz cezadan korktuum iin deil! Ayp size! stelik bir de sizin gibi alayclara, burnunun ucunu bile gremeyen hi bir eye inanmayan kr kstebeklere, yeni bir alaklm daha, yeni bir rezaletimi daha aklamam, onu anlatmam istiyorsunuz! Bu beni sulandrmaktan kurtarsa bile deer mi? Krek cezas bile bundan daha iyidir! Babamn kapsn kim ap o kapdan ieri girdiyse, onu o ldrm, o soymutur. Kimdir bu adam? Bilemiyorum ve bu dnce bana ikence oluyor. Ama bu Dimitriy Karamazov deildir. Bunu biliniz. Size syleyeceim de bu kadar. Yeter, yeter artk srar etmeyin... Srgn edin, idam edin, ama, beni artk sinirlendirmeyin. Susuyorum artk. arn bakalm tanklarnz... Mitya, beklenmiyen bu monologunu daha nceden artk bir daha konumamaya bsbtn karar vermi gibi sylemiti. Savc, btn bu sre iinde onu dinlemiti. Mitya susar susmaz en serinkanl, en sakin tavryla, birden, sanki ok olaan bir ey sylyormu gibi unu syledi: ite, sras gelmiken demin sz ettiiniz o alan kap konusunda, imdi size hem bizim, hem de sizin iin ok nemli olan bir eyi, yaralam olduunuz ihtiyar Grigoriy Vasilye-vi'in ifadesini aklayabiliriz. Grigoriy Vasilyevi, ayldktan sonra, kendisine sormu olduumuz sorulara karlk olarak, daha o zaman, bahede bir grlt iiterek kapya kp da ak olan bahe kapsndan ieri girmeye karar verdii ve baheye getii srada, daha nce sizin bize sylemi olduunuz gibi, babanz grdnz ak pencerenin nnden karanlkta katnz grmeden nce, sola doru baktn, o Pencerenin gerekten ak olduunu, ama ayn zamanda bulunduu yere ok daha yakn olan kapnn da azna kadar alm olduunu farkettiini syledi. Oysa siz, bahede bulunduunuz sre iinde, o kapnn kapal olduunu ileri srdnz. Sizden unu da saklamyacam ki, Grigoriy Vasilye-tanklk ederken, o kapdan koarak ktnz kendi gzile grmedii halde, baheye girdii urada, artk kendisl-bulunduu yerden biraz ilerde, bahenin ortasnda, du66 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 vara doru kotuunuzu grm olmasna ramen, muhakkak o kapdan koarak km olduunuzu syledi... Mitya, savc daha sznn yansna geldii srada, birden kendini kaybederek avaz kt kadar: Sama! diye bard. Alaka bir yalan bu! Kapnn ak olduunu grmesine imkn yoktu! nk kap kilitliydi... Yalan sylyor! Grevim size unu da tekrarlamam emrediyor ki: verdii ifade ok kesindir. Sylediklerinde srar etmektedir. Kendisini birka kez sorguya ektik. Nikolay Parfenovi, heyecanla: Ben kendim ona birka kez sordum bunu, diye savcy destekledi. Mitya: Yalan, yalan! diye barmaya devam ediyordu. Bu ya iftiradr, ya da deli samas! Dpedz sayklam. Kan iindeyken, yara aldndan tr gzne hayal grnm, ayl-d vakit... te o zaman sayklamaya balam. Evet ama kapnn ak olduunu ayld vakit deil de, daha nce, kendi dairesinden kp baheye girdii zaman farketmi. Yok canm, yalan, yle ey olamaz! Bana kzd iin iftira ediyor... Byle bir eyi gremezdi... Ben koarak kapdan: km deilim. Mitya'nn nefesi tkanyordu. Savc, Nikolay Parfenovi e doru dnd ve etkili bir tavrla: Delili gsteriniz! Nikolay Parfenovi, masann zerine arivlerde kullanlan zarflarn byklnde, kaln kttan yaplm ve zerinde hl bozulmam mhr bulunan byk bir zarf koyarak: Bunu tandnz m? diye sordu. Zarf botu ve bir yan yrtkt. Mitya, ona gzleri dar uram gibi bakt.

 Bu... Bu galiba babamn zarf, diye mrldand. O binin bulunduu zarf olacak... zerinde bir yaz olacak, msaade buyurun: Civcivime... Evet bin ruble! bin! Gryor musunuz? Mitya, bunu sylerken baryordu. Gryorsunuz, ama iinde para bulamadk. Bu zarf bo olarak perdenin arkasnda, karyolann altnda yere frlatlmt. Mitya, birka saniye yldrmla vurulmu gibi durdu. Birden olanca gcyle: Baylar, bu Smerdyakov'dur! diye bard. ldren odur, soyan odur! htiyarn zarf nereye sakladn bir o biliyordu... imdi artk her ey apak! Ama yle bir zarf olduunu ve yastn altnda bulunduunu siz de biliyordunuz. Benim hi bir zaman bundan haberim olmamt. Bunu hi bir zaman grmedim. imdi ilk kez olarak gryorum. Daha nce yalnz Smerdyakov'dan iittim... Bir o biliyordu ihtiyarn odasnda bu zarfn nerede olduunu, benim haberim bile yoktu... Mitya artk bsbtn tkanyordu: yi ama, siz kendiniz biraz nce bu zarfn babanzn yast altnda bulunduunu sylediniz. Bunu aynen belirttiniz. Yastn altnda dediniz. Demek ki, nerede olduunu biliyordunuz. Nikolay Parfenovi: Biz de yle zapta geirdik! diye savcy destekledi. Sama, akl alacak ey deil! Ben hi de yastn altnda, olduunu bilmiyordum. Belki hi de yastn altnda deildi... Ben sadece tahminen yastn altnda olduunu syledim... Smerdyakov ne diyor? Siz kendisine bu zarfn nerede olduunu sordunuz mu? Smerdyakov ne diyor? Asl nemli olan bu... Ben ise mahsus kendime iftira ettim... Yastn altnda bulunduunu syliyerek hi dnmeden yalan syledim. Siz ise imdi... Canm biliyorsunuz ya, insan bazen azndan birey karr, sonra da yalann geri almaz. Oysa zarf yalnz Smerdyakov biliyordu, yalnz Smerdyakov, baka kimse bilmiyordu! Zarfn nerede olduunu da bana kendisi aklad. Ama bunu yapan odur, odur! Babam muhakkak o ldrmtr! imdi artk bunu gn gibi apak gryorum! Mitya, gittike daha ok kendini kaybederek, szlerini balantsz olarak tekrar ede ede, fkelene fkelene, heyecanla Deiriyordu. Bunun byle olduunu anlayn ve abuk onu tevkif edin! abuk! Babam muhakkak ben katktan sonra ve Grikendini kaybetmi olarak yatt srada ldrmtr.68 KARAMAZOV KARDELER Bu apak bir ey... aretleri vermitir, babam da ona kapy amtr... nk verilecek iaretleri yalnz o biliyordu, nk babam o iaretleri almadan hi kimseye kapy amazd. Savc, ayn arballkla ana artk zafer kazanm birinin tavryla: Yalnz unuttuunuz bir nokta var, dedi. Kap zaten siz daha orada, bahede bulunduunuz urada ak olduuna gre, iaret vermeye gereklilik yoktu. Mitya: Ha... Kap... Kap... diye mrldand. Sonra hi konumadan gzlerini savcya, dikti ve tekrar tm gcn yitirerek iskemlenin zerine kt. Herkes susmutu. Mitya artk hi bir ey dnmeden gzlerini yere indirmi olarak: Evet kap! Bir hayal! Tanrnn kendisi bile bana kar! Savc ok ciddi bir tavrla: te gryorsunuz ya! dedi. Hem kendiniz bir yargda bulunun Dimitriy Fiyodorovi: Bir taraftan bu kapnn ak olduunu ve sizin o kapdan koarak ktnz belirten bir ifade, sizi de bizi de arl altnda ezen bir ifade var. br yanda da kendi ifadenize gre, daha saat kadar nce sadece on ruble bulabilmek iin tabancalarnz rehin vermiken birden elinize geen paralarn nereden geldiini aklamamak hususunda anlalmaz, fkeli inadnz! Btn bunlar gz nnde bulundurulursa, siz karar verin: Neye inanalm? Neyin zerinde duralm? Souk, her eyde ktlk gren alayc insanlar olduumuzu syleyerek bizi sulamayn, vicdannz, soylu duygularnz anlamak yeteneinden yoksun insanlar olduumuzu sylemeyin. Aksine durumumuzu anlayn... Mitya, anlatlamyacak bir heyecan iindeydi. Sapsar oldu. Birden: Peki yleyse! diye bard. Size srrm aklayacam. Paralan nereden bulduumu syliyeceim. Bu rezaleti ortaya dkeceim, tek sonradan sizi de kendimi de sulamayaym, diye. Nikolay Parfenovi garip, sevinli ve duygulu bir sesle: Hem bana inann Dimitriy Fiyodorovi, inann ki, $u anda imdi gerekten itenlikle ve tam olarak yapacanz her aklama sonradan durumunuzu hafifletmek bakmndan snrsz bir etki yapacaktr, hatta bundan baka... KARAMAZOV KARDELER 69 Ama savc masann altndan onu hafife aya ile drtt. Bunun zerine Nikolay Parfenovi tam zamannda sustu. Zaten dorusunu sylemek gerekirse Mitya onu dinlemiyordu. VII MTYA'NIN BYK SIRRI ISLIKLAMA Mitya, ayn heyecan iinde: Baylar, diye sze balad. Bu paralar... imdi tam olarak aklamak istiyorum... Bu paralar benimdi! Savc ile sorgu yargcnn yzleri uzam gibi oldu. Hi de bunu beklemiyorlard. Nikolay Parfenovi: Nasl oluyor da sizin oluyor, diye kekeledi. Kendi ifadenize gre daha saat bete bile... Eeee, Allah kahretsin o gn de, o saat bei de, aklamalarm da! bunda deil ki! Bu paralar benimdir! Benim! Daha dorusu alm olduum bir parayd... Bu bakmdan benim deildi. aldm, kendi elimle aldm bir parayd... topu topu bin be yz ruble kadard. Onlan hep yanmda bulundururdum, btn o sre boyunca yanmda tadm... Peki ama nerden aldnz onlar?

 Birisinin boynundan aldm, baylar! te u boyundan, kendi boynumdan... Bu paralar bir beze dikilmi olarak boynumda tayordum. oktandr, bir aydr onlar utan duyarak, bunun rezilce bir ey olduunu bilerek boynumda tayordum. Peki onlar kimden... alp da kendinize mal ettiniz? Yani aldnz demek istiyorsunuz. Sznz ak syleyiniz. Evet, kendimi onlar alm sayyorum! Oysa dorusunu isterseniz onlar gerekten, sadece kendime mal etmitim, yani el koymutum... Ama bence gene de alm saylrm onlar. Hele dn akam, dn akam artk bu paralar bsbtn alnm oldu... Dn akam m? Ama siz demin onlar bir ay nce... ettiinizi sylediniz!70 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 71 Evet, ama babamdan almadm. Babamdan deil! Merak etmeyin, babamdan almadm onlar. Ben bu paralar Ondan aldm. zin verin de anlataym. Ama szm kesmeyin. Bunlar anlatmak ar geliyor. Bakn... Bir ay kadar nce eski nianlm Katerina vanovna Verhovtzeva beni yanna ard... Onu tanyorsunuz deil mi? Tabi, tanmaz myz? Biliyorum tandnz. ok yksek ruhlu, en yksek ruhlu insanlardan biridir o. Ama benden oktandr nefret ediyordu. Evet, oktan, oktan... Hem de hak etmitim, hak etmitim onun bu nefretini! Sorgu yargc: Katerina vanovna'dan m sz ediyorsunuz? diye hayretle sordu. Savc da mthi bir hayretle gzlerini Mitya'ya dikmiti. Ah, ne olur onun adn bu ie kartrmayn! Bu iste onun adndan sz ettiim iin alan biriyim. Evet, onun benden nefret ettiini gryordum... oktandr farketmitim bunu. Daha ilk gnnden, orada, benim kira ile oturduum evde olup bilen eyler srasnda... Ama bu kadar yeter, yeter. Bunu renmeye bile lyk deilsiniz. Bunu anlatmaya hi lzum yok. Yalnz unu anlatmalym... Katerina vanovna beni bir ay nce yanna ard, bana bin ruble vererek, bunlar kz kardeine ve Moskova'da bulunan bir akrabasna gndermemi istedi. (Sanki kendisi bunu yapamazrru gibi!) Ben ise... Bu gerekten hayatmn uursuz bir annda olmutu. Benim... Yani ksaca syliyeyim, benim bir bakasn, onu, imdiki sevgilimi, u anda sizin elinizde bulunan, aada oturan Gruenka'y sevmeye baladm srada oldu... O zaman Gruenka'y aldm gibi buraya Mokroye'ye getirdim ve burada o uursuz bin rublenin yarsn yani bin be yz rubleyi har vurup harman savurdum. br yars ise yanmda duruyordu. te o harcamadm bin be yz boynumda, tasvir yerine boynumda tayordum, dn ise kdn atm ve onlar da harcadm. Hesaptan geriye kalan sekiz yz ruble imdi sizin elinizdedir Nikolay Parfenovi. Dnk bin be yz rubleden geriye kalan budur. Bir dakika! Bu nasl olur? Bundan bir ay nce burada bin be yz deil, bin ruble harcadnz, bunu herkes biliyor deil mi? __ Kim biliyormu bunu? Kim hesaplam? Birine saydrdm m bunlar? __ Rica ederim! Siz kendiniz herkese o zaman tam bin ruble harcadnz sylemisiniz. Doru, syledim ya! Btn kente syledim. Kentte de herkes ayn eyi sylyordu. Herkes yle sanyordu. Burada, Mokroye'de bile bin harcadm sylyorlard. Ama gene de ben o zaman bin deil, bin be yz rubleyi savurdum. br bin be yz rubleyi bir kda sarp diktim. te i byle oldu baylar, dn elimde olan paralar bunlard... Nikolay Parfenovi: Bu hemen hemen harikulade bir ey... diye sylendi. Sonunda savc: zin verirseniz, unu sormak istiyorum, dedi. Bu durumu yani o bin be yz rubleyi daha o zaman bir ay nce yannzda brakm olduunuzu hi kimseye akladnz m? Hayr, hi kimseye sylemedim. Garip ey, gerekten hi kimseye sylemediniz mi? Hi kimseye, hi ama hi kimseye. Peki, o halde, bu susuunuz neden ileri geliyor? Bunu byle bir sr olarak herkesten saklamaa sizi ynelten nedir? daha ak konuaym: sonunda srrnz bize akladnz, sizin deyiminizle o kadar ayp olan eyi bize sylediniz... Geri aslna baklrsa ve tabi baka sularla kyaslanrsa, bu davran, yani bakasna ait olan bin rubleye el koyu (ki bu muhakkak geici bir eydi) bence, ne olursa olsun, sadece dncesizce bir harekettir. Hi de o kadar utan verici bir ey deildir, hele karakteriniz gznnde bulundurulunsa... Haydi, diyelim ki, kstaha bir davrant, kabul... ama kstaha bir davran baka, ayp bir davran bakadr. Yani demek istiyorum ki bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuz o bini bu ay iinde harcadnz, zaten siz bu konuda bir aklamada bulunmadan nce de, herkes tahmin diyordu. Ben bile bu uydurmay iittim... Hatta Mihayl Makarovi de iitti bunu. Bu bakmdan bu artk bir uydurma ol-ttiaktan kt, btn kentin aznda olan bir dedikodu haline Seldi. Bundan baka, yanlmyorsam, siz kendiniz de bunu iti-raf etmisiniz... yani paralar bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuzu... Bu yzden sizin imdiye dek, daha dorusu u kadar, sylediinize gre o paradan o bin be yz ruble-72 KARAMAZOV KARDELER yi ayrm olduunuzu olaanst nemi olan bir sr olarak saklamanza ve bu srra ayrca mthi bir korku duygusu eklemenize, atm kaldm... Byle bir srrn aklanmasnn size bu kadar znt ektirmesi inanlacak ey deil... Daha bun-dan biraz nce burada o srr aklamaktansa krek mahkmu olmaa raz olduunuzu bararak sylyordunuz... Savc sustu. Kendisini fazla heyecana kaptrmt. Cannn skldm, neredeyse fkelenmek zere olduunu saklayamam ve iinde biriken duygulan, szlerin dzgnlne nem vermeden, balantsz, hemen hemen karmakark bir ekilde ortaya dkmt... Mitya, kesin bir tavrla: Ayp olan, o bin be yz rubleyi almam deil, onlar o bin rubleden ayrm olmamdr, dedi.

Savc, sinirli sinirli gld: Canm bunun ayb nerede? dedi. Kstaha el koyduunuz bin rubleden kendi ihtiyalarnza gre yarsn ayrmanzda utanlacak ne var? Asl nemli olan bin rubleye el koymanzdr, onlar u ya da bu ekilde kullanm olmanz deil. Sras gelmiken soraym, neden bu karar verdiniz, yani bu parann yansn neden ayrdnz? Bunu hangi amala yaptnz bize aklayabilir misiniz? Mitya: Ah haklsnz baylar! Evet, iin asl z de ite bu amata! diye bard. Ben bu paray, alan biri olduum iin ayrdm. Yani baz hesaplar yaptm. Bu ite hesap yapmak ise, alaklktan baka bir ey deil... stelik bu alaka i tam bir ay srd! Bundan bir ey anlalmyor. Size hayret ediyorum. Ama, belki de gerekten daha pek anlalabilecek ekilde konuamyorum. Bakn, szlerimi dikkatle izleyin: diyelim ki namusuma gvenilerek bana verilmi olan bin rublenin hepsini burada elenerek har vurup harman savurdum, ertesi gn de ona gidip: Katya ben bir su iledim, senin bin rubleni elencede har vurup harman savurdum diyorum. Bu nasl bir davran olurdu? yi bir ey mi? Hayr, iyi olmazd... erefsizce, alaka bir ey olurdu. Ben de hayvann biri, bir hayvan gibi kendisini tutmasn bilemeyen bir insan olurdum yle deil mi? Ama ne de olsa, hrsz saylmazdm deil mi? Bu durumda bana, dogKARAMAZOV KARDELER 73 rudan doruya bir hrsz diyemezdiniz. Kabul edin ki byle olurdu. Elenmi, paray har vurup harman savurmu ama almam olurdum! imdi daha ok krl olan bir baka rnek vereyim. Szlerimi dikkatle izleyin, yoksa gene ne syleyeceimi arrm... Nedense bam dnyor... her neyse, gelelim ikinci olaya: diyelim ki, burada o binden yalnz bin be yzn, yani yarsn savuruyorum. Ertesi gn de parann sarf etmediim yansn gidip ona gtryorum: Katya, unlar benden al, ben adi herifin, dncesiz alan biriyim, parann bu yansn al, nk br yansn elencede harcadm, demek ki bunu da harcayacam, iyisi mi kazaya uramasn! diyorum. Byle bir ey yapm olsaydm, ne olacakt? O zaman bana istediinizi syleyebilirdiniz, hayvann biri, adi herifin biri olduumu sylerdiniz, ama bana hrsz diyemezdiniz, kesin olarak hrsz diyemezdiniz bana! nk muhakkak ki, hrsz olan bir adam parann yarsn geri gtrmezdi. Onu kendisine saklard. Katya parann yarsn bu kadar abuk getirdiimi grnce: Madem bunu getirdi, demek ki br paray da, geri kalan da, elencede harcadklarn da geri getirecek. Btn mrnce aryacak, alp aba-lyacak ama sonunda bu paray bir araya getirip bana geri verecek diye dnecekti. Bylece ben belki de adi herifin biri olacaktm ama hrsz saylmayacaktm. Ne derseniz deyin, yle olsayd bana hrsz diyemezdiniz. Savc, souk bir tavrla glerek: Diyelim ki, arada bir fark var, dedi. Yalnz gene de bunda kaderinizi deitirecek kadar nemli bir fark grd-hayret etmemek elden gelmiyor. Evet, ite byle uursuz bir fark gryorum; Her insan aIaka davranabilir, hatta herkeste alaka bir yn vardr. a ancak alaklkta en alt basamaa dm biri hrsz olabilir. Her neyse, ben bu incelikleri belirtmesini bilemiyorum... Yalnz hrsz, alaklk eden bir adamdan daha adidir; ben bu kandaym. Dnn bir kere: paray tam bir ay zerimde tayorum, her gnn sabahnda onu geri verebilirim, verdim mi de artk adi bir insan saylmam. Ama ite bir trl karar veremiyorum, dva burada! Her gn, bunu yap-yapmaya zorlayarak: Karar versene, karar versene, adi herif! diye durmadan tekrarladm halde, tam bir ay boyunca bu74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75 karar bir trl veremedim. te asl problem bu! Ne dersiniz, sizce doru bu mu? Doru mu, ha? Savc, ar bal bir tavrla: Diyelim ki, pek o kadar doru bir ey deil. Bunu pekl anlyorum ve bu konuda sizinle tartmyorum, diye karlk verdi. Hem genel olarak byle ince konular ve ayrntlar bir tarafa braksak da, ltfen gene asl konuya dnsek daha iyi olmaz m? Asl mesele unda: Bu konuda size soru sorduumuz halde, siz hl bize balangta o bin rubleyi neden byle ikiye ayrdnz, yani yarsn harcayp, yarsn neden sakladnz sylemediniz? Bu paray neden sakladnz, bu ayrm olduunuz bin be yz rubleyi nerede harcamak istiyordunuz? Bu soruda srar ediyorum, Dimitriy Fiyodorovi. Mitya, elini alnna vurarak: Ha, evet, gerekten yle! diye bard. zr dilerim. Sizi zyorum ve en nemli olan aklamyorum. Aklasay-dm her eyi bir anda hatrlardnz. nk asl utanlacak ey, ite o amatadr, o amata! Bakn, bu ite len ihtiyar babam suluydu. Kendisi hep Agrafena Aleksandrovna'y batan karyordu, ben de onu kskanyordum. Sanyordum ki, Agrafena Aleksandrovna onunla benim aramda kararszlk iinde bocalyor. te byle bir durumda kendi kendime: Peki, birden kararn verirse, beni zmekten vaz geerek birden bana: Onu deil seni seviyorum, beni dnyann ta br ucuna gtr! derse, ne yaparm? diye soruyordum. Oysa elimde sadece iki tane, iki grivennikten baka para yoktu. Bu durumda onu hangi parayla gtrebilirsin? Ne yaparsn? Byle bir ey oldu mu, mahvoldum, demektir, diyordum. Tabii, o zamanlar onun nasl bir kadn olduunu bilmiyordum, anla-myordum. Sanyordum ki, ona para lzm ve fakirliimden tr beni hi bir zaman balamayacaktr. te bu yzden, sinsi sinsi o binin yarsn bir yana ayrdm. Hem de serinkanllkla, iimden hesap ederek, daha imeye balamadan nce, ine iplikle bu paralar bir bezin iine diktim. Diktikten sonra da geri kalan paray elence iin sarfetmek zere yola koyuluyorum! Hayr ne derseniz Jeyin, bu alaka bir davrantr! imdi anlyor musunuz? Savc yksek sesle gld. Soru hkimi de kahkahalarla glmeye balad. Nikolay Parfenovi Hi... Hi... Hi... diye glerek:

__Bence btn paray harcamaktan kendinizi alkoyarak hem ahlkl hem de akllca davranm oldunuz! dedi. Byle yapmanzdan ne kar? Paray alm olduum ortaya kar. Anlatmak istediim de bu! Hay Allah! Bunu anlamamanz beni dehet iinde brakyor! Gsmde bezin iine sarlp dikilmi olan o bin be yz rubleyi tadka, sabah akam kendi kendime Sen hrszsn, sen hrszsn! diyordum. Btn bu ay iinde onun iin edepsizlik ettim zaten, onun iin meyhanede dvtm, onun iin babama dayak attm, hep bunlar kendimi hrsz olarak hissettiim iin yaptm! Kardeim Alyoa'ya bile bu bin be yz rubleyi sakladm aklayamadm! O derece kendimi alalm, adilemi hissediyordum! Ama unu da bilin, ki, o paralar tadm srece gene her gn, her saat kendi kendime: Hayr Dimitriy Fiyodorovi! Dur bakalm, belki daha hrsz deilsin! diyordum. Neden mi? nk her gn, Ertesi gn o bin be yz rubleyi gidip Katya'ya geri verebilirsin diyordum kendi kendime. te, boynumdaki o beze dikili paray ancak dn, koparmaya karar verdim. O ana kadar buna cesaret edemiyordum. Bunu yapar yapmaz da, hemen o anda artk tam anlamyla ve itiraz kabul etmez bir ekilde hrsz oldum. Hem hrsz, hem de mrmn sonuna kadar erefsiz olarak yaayacak bir insan oldum! Neden m? nk o boynumdan kopardm bezle birlikte Katya'ya gidip Ben adi bir adam deilim, hrsz deilim! demek iin beslediim umudu da iimden skm oldum! imdi anlyor duunuz? Anlyor musunuz ne demek istediimi? Nikolay Parfenovi: Peki, neden bu karar tam da dn akam verdiniz? szn kesti. Neden mi? Sormanz bile gln: nk kendimi l-mahkm etmitim! Sabahn beinde, burada, gn doarken lecektim: Ha alak bir insan olarak lmm, ha soylu insan olarak benim iin hepsi bir! diye dnyordum. ite yle anlalyor ki, hi de hepsi bir deil! nanr baylar? Bu gece bana en ok znt veren ey, ihtiyar ua ldrm olmam ve Sibirya'ya srlme tehlikesi ile kar karya gelmem, deildi; stelik bu srgn tehlikesi ne zaman karma kmt? Sonunda akma kavutuum ve cennet kaplarnn bana yeniden ald anda! Ah, geri bu bir76 KARAMAZOV KARDELER da beni zyordu ama, o kadar deil. Bu i boynumdakl paralar eninde sonunda koparp harcadm dnmek ve bylece artk tam anlamyla bir hrsz olduumu kavramak kadar zmemitir beni! Ah baylar, size yreim kan alayarak tekrar ediyorum: Bu gece pek ok ey rendim! rendim ki be- i-nim iin yalnz alak bir insan olarak yaamak deil, alak j olarak lmek de imknsz bir ey... Hayr baylar, insan erefli '' bir varlk olarak lmeli! Mitya sararmt. Yznde bitkin ve km bir hal vard. Buna ramen son derece heyecan iindeydi. Savc yumuak bir tavrla, hatta zntsn paylar gibi: Sizi anlamaya balyorum Dimitriy Piyodorovi, diye szlerini uzata uzata karlk verdi. Ama siz ne derseniz deyin, bence btn bunlar sinirlerinizin bozuk olmasndan ileri geliyor... Sizin sinirleriniz hasta! bunda! Ayrca, hemen hemen tm bir ay boyunca ou kadar znt ekecek yerde, neden gidip de o bin be yz rubleyi, onlar size vermi olan hanma gtrmediniz ve artk ona her eyi akladktan sonra neden bize bu kadar feci olduunu sylediiniz o zamanki durumunuzu gznnde bulundurarak normal olarak akla ilk gelen eyi denemediniz? Yani niin elinizi vicdannza koyarak, ilediiniz hatalar akladktan sonra masraflarnz karlamak iin gereken paray gene ondan istemediniz? Muhakkak ki, o hanm ok vicdanl olduu iin, duyduunuz derin znty grerek size olumsuz bir karlk vermezdi, hele karlnda bir vesika ya da tccar Sam-sonov ile bayan Hohlakova'ya teklif etmi olduunuz salam garantiler gibi bir garanti vermi olsaydnz. Bu garantiyi imdiye dek, deeri olan bir ey sayyordunuz deil mi? Mitya birden kzard. Kulaklarna inanamyormu gibi bir tavrla savcnn gzlerinin iine bakarak fke ile: Canm, beni bu derece alak m sanyorsunuz? diye sordu. imdi arma sras savcya gelmiti: inann ki, cidd sylyorum... Neden cidd olmadm sanyorsunuz? Olur mu yle ey! Bunu yapsaydm dnyann en byk adilii olurdu! Beni ne kadar zdnz biliyor musunuz baylar? Ama madem istiyorsunuz ne yapaym? Artk siz iimde dmlenen en kt duygulan bile aklyorum. YalKARAMAZOV KARDELER 77 niz bunu, gene sizi utandrmak iin yapyorum. Siz de insan duygularnn ne kadar alaka bir tertip iine girebildiine hayret edeceksiniz. unu bilin ki, ben de daha nce byle bir tertip yapmay, evet evet, demin sz ettiiniz o tertibi yapmay dndm bay savc! Evet, baylar, bu uursuz ay iinde benim de aklma ayn dnce geldi. O kadar ki, az kalsn Katya'ya gitmeye karar verecektim. O derece alal-mtm! Ama ona gidip kendisine ihanet etmi olduumu aklamak iin ihanetimi gerekletirmek, yani onu yerine getirmek iin yapacam masraflar karlayacak paray gene ondan, Katya'dan yalvararak istemek (yalvarmak diyorum, iitiyorsunuz, yalvarmak!) sonra da bir baka kadnla, ona rakip olan, en ok nefret ettii ve gururunu yaralam olan bir kadnla kamak... Rica ederim, siz ldrmsnz, bay savc! ldrmasna ldrmadm, yalnz herhalde, heyecandan pek dnemedim... o dediiniz kadnca kskanlk konusunu... Eer gerekten ileri srdnz gibi iin iinde bir kskanlk olmas mmkn olsayd... ho belki de iin iinde buna benzer bir ey olmutur... Savc, bunu hafife glerek sylemiti. Mitya, mthi bir fkeyle yumruunu masann zerine indirdi. Ama bu artk ylesine bir alaklk olurdu ki! diye bard. ylesine pis, ylesine tiksindirici bir i olurdu ki, artk ne diyeceimi bilemiyorum! Hem biliyor musunuz ki, bunu yapsaydm, o bana bu paray verirdi! Tek benden intikam alsn diye! intikamn tadn duysun diye. Benden nefret ettii iin verirdi bu paray! nk onun da ruhunda yanan bir cehennem vardr ve fkesi mthi olan bir kadndr! Bana gelin- ben verecei paray alrdm. Ah! Alrdm, alrdm... Ondan sonra da artk btn mrmce... Aman yarabbi! zr dilerim baylar, ok baryorum, nk bu dnce daha ok ksa bir sre nce, gn nce, tam Lyagaviy ile uratm gece, sonra da dn akam, evet dn, btn gn sresince zihnimden hi silinmedi. Bunu hatrlyorum. Ta o olay mey-dana gelinceye kadar... Silinmedi zihnimden.

Nikolay Parfenovi merakla: ~- Hangi olay? diye sze karacak oldu. Ama Mitya, ne dediini duymad. Somurtkan bir tavrla: Size korkun bir aklamada bulundum, diye szne etti. Bu bakmdan, ona gereken deeri verin sayn78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 baylar. Hem bu aklamaya gereken deeri vermek yeterli deil, onu yalnz deerlendirmekle kalmayn! Ona apayr yksek bir deer verin! Eer bunu yapmazsanz, eer bu da yrei-nizi sarsmadan kulaklarnzn dibinden geip giderse, o zaman aktan aa beni hie sayyorsunuz demektir baylar. Size bu kadar sylerim ite! yle bir ey olursa, sizin gibi adamlara bunu aklamadm diye utancmdan lrm! Evet kendimi tabanca ile vururum! Ne yazk ki daha imdiden gryorum ki bana inanmyorsunuz! Sonra artk korku ile:. Ne oluyor? Bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? diye sordu. Nikolay Parfenovi hayretle ona bakyordu: Evet, demin sylediinizi, yani son dakikaya dek, hl bayan Verhovtzeva'ya gidip bu paray ondan istemeyi dndnz... nann, bu bizim iin ok nemli bir aklama, Dimitriy Fiyodorovi, yani btn bu olayla ilgili olarak... Hem daha ok sizin iin, daha ok sizin iin nemli bir ey bu. Mitya, kollarn iki yana iddetle vurarak: Rica ederim baylar, hi deilse bunu yazmayn, utann! Dorusunu sylemek gerekirse, karnzda yreimi paralayarak ikiye ayrdm, siz ise frsattan istifade ederek parmaklarnz, o yrtlm olan iki parann iinde dolatryorsunuz... Aman yarabbi! Umutsuzluk iinde, elleri ile yzn kapad. Savc: Canm bu kadar endie etmeyin Dimitriy Fiyodorovi! dedi. imdi zapta geirilen her eyi size okuyacaz. Bunlar dinledikten sonra kabul etmediiniz bir ey varsa, syleyeceiniz szlere gre deitiririz. imdi ise size nc kez olarak, kk bir sorguyu tekrarlayacam: Bir kez bez parasna sarp diktiiniz bu paralardan gerekten hi kimseye, ama hi kimseye sz etmediniz mi? Size unu syleyeyim ki, bunu dnmek hemen hemen imknsz bir ey olarak g-rnyor. Hi kimseye, hi kimseye! dedim ya. Aksini sylerseniz, demek ki szlerimden hi bir ey anlamadnz! Beni ra~ hat brakn! Rica ederim, bu konuyu aa kavuturmamz gerekiyor, hem de bunu ok daha nce yapmak gerekirdi. imdi kendiniz bir dnn: Belki on kiinin alm olduumuz ifadelerine gre, siz kendiniz o bin rubleden herkese sz etmi, hatta bunlar harcadnz orada burada yksek sesle sylemisiniz: binden sz etmisiniz, bin be yzden deil! Bundan baka dnk paralan ortaya kardnz vakit de gene birok kiiye, tekrar bin ruble ile gelmi olduunuzu sylemisiniz. Mitya: On kiinin deil, yzlerce kiinin, iki yz kiinin ifadesini alsanz ne kar? Belki iki yz kii, belki de bin kii is.it-mitir bunu! Grdnz m ya? Hepsi, hepsi tanklk ediyorlar. Bu hepsi sz bir ey ifade etmiyor mu size? Hi bir ey ifade etmiyor. O zaman yalan sylemitim. Onlar da, hepsi, szlerimi tekrarlayarak yalan sylediler. Canm, neden byle yalan sylemek ihtiyacn duydunuz? Yalan olduunu sylyorsunuz ya. Ben ne bileyim Allah akna? Belki de bbrlenmek iin... Laf olsun diye... Bak ne kadar ok para yedi desinler diye... Hatta belki de o beze diktiim paralan unutmak iin... Evet, asl bu yzden... Hay Allah kahretsin... Ka kezdir bana hep bu soruyu soruyorsunuz! Yalan syledim diyorum ya! Bitti ite. Bir kez yalan syledikten sonra, artk dzeltmek istemedim, insan bazan durup dururken neden yalan syler? Savc, etkileyen bir sesle: Bir insann durup dururken neden yalan sylediini kestirmek ok zor bir ey, dedi. Yalnz o muska gibi dediiniz ey, boynunuzda tadnz o bez paras byk myd? Hayr, byk deildi. rnein bykl ne kadard? Bir yz rublelii ikiye katlayn, bykl ite o ka-darfl. olmaz Geriye kalm kk paralarn gsterseniz daha iyi m? Herhalde zerinizde bir yerde paralar vardr. Eee... Allah kahretsin! Ne biim samalklar bunlar? bileyim, nerededir paralar? Rica ederim bize unu syler misiniz: O bez parasn80 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 81 ne zaman, nerede boynunuzdan kardnz? Kendi ifadenize gre, eve uramadnz deil mi? Fenya'dan kp Perhotin'e gidiyordum ya, ite yolda boynumdan kopardm o bezi. inden de paralar kardm. Karanlkta m yaptnz bu ii? Bunu yapmak iin mum gerekli miydi? Bir anda, parmamla koparverdim ite! Elinizde makas olmadan, sokak ortasnda ha? Galiba meydann orada. Makasa ne gereklilik vard? Zaten rk bir bezdi! Hemencecik yrtld. Sonra o bezi ne yaptnz? Orackta atverdim.

 Nereye attnz? Meydana canm. Zaten her ey meydanda oldu! Ne bileyim ben meydann neresinde? Hem bunu ne diye soruyorsunuz? Bu ok nemli bir ey Dimitriy Fiyodorovi: Eya olarak bulabileceimiz tm deliller sizin lehinizedir. Nasl oluyor da anlamak istemiyorsunuz? Bir ay nce, bu paray o bezin iine dikmenize kim yardm etti? Hi kimse yardm etmedi, kendim diktim. Siz diki bilir misiniz? Askerlik yapm adam diki bilir. Hem bu i ustalk falan da istemez. Kuma nereden buldunuz? Yani o bezi, paralan iine diktiiniz bezi nereden buldunuz? Benimle alay etmiyorsunuz deil mi? Ne mnasebet! imdi akann sras m, Dimitriy Fiyodorovi! Hatrlamyorum bezi nereden aldm. Bir yerden al-mmdr. insan bunu hatrlamaz olur mu? Vallahi hatrlamyorum! Belki de amarmdan bir para yrtmmdr. ok enteresan! Belki de yarn evinizde iinden o paray yrttnz ey, her neyse, diyelim ki, o gmlek bulunur. O bez nedendi? Pamuklu muydu, keten miydi? Ne bileyim ben nedendi? Durun... Galiba onu hi bir yerden yrtmadm. Basmadand... Evet... Galiba paralan ev sahibi kadnn balnn (*) iine diktim. Ev sahibinizin bal ime mi? Evet, ondan yrtmtm onu. Nasl yrtmtnz? Bakn. Gerekten yle oldu. imdi iyice hatrlyorum. Bir gn bez lzm olmutu, ben de bir balk yrttm. Belki de mrekkep kalemimi smek iin. Gizlice alverdim. nk zaten ie yaramayan bir bezdi. Paralan odamda yerlerde srnyordu. te o bin be yz rubleyi onun iine diktim... Galiba yle oldu, evet. Paray o bez baln iine diktim. Zaten basmadan yaplm berbat bir eydi, belki bin kez ykanmt. Bunu da artk kesin olarak hatrlyorsunuz, yle mi? Kesin olarak m, deil mi bilemem. Bana yle geliyor, galiba baln iine diktim. Hem yle de olmasa, vz gelir bana! Eer yle ise, hi deilse ev sahibeniz kendisine ait olan o eyi ortadan yok olduunu hatrlayabilirdi deil mi? Hayr, hi de hatrlamad, onu aramad bile! Eski bir bezdi diyorum size, eski psk bir bez, be paralk deeri yoktu. Peki, ineyi iplii nereden aldnz? Mitya, sonunda kzd: Burada kesiyorum, artk bir ey sylemek istemiyorum. Yeter! Gene de o... Dikili bez parasn meydann neresine attnz byle bsbtn aklnzdan karmanz da garip. Mitya, alayl alayl gld: Canm, emredin yarn meydan sprsnler, belki bulursunuz. Sonra bitkin bir sesle: Yeter baylar! Yeter! dedi. Aka gryorum ki, bana inanmadnz! Hi bir szme, be paralk nem vermediniz. Ama su sizde deil, ben de, bunlar ileriye srmemeliy-dim! Ne diye, ne diye srrm aklayarak kendimi kk drdm sanki! Sizin iin bunlar bir alay konusu, gzlerinizden anlyorum bunu. Beni buna siz srklediniz bay savc! C) Balk: O zamanlar hanmlarn kulland balklardan.82 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 83 imdi kendinize zafer arklar syleyin eer bunu yapabilir, seniz... Allah belnz versin! Celltlar!... Ban nne edi, elleriyle yzn kapad. Savc ile sor-gu yargc susuyorlard. Bir dakika sonra Dimitriy bam kaldrarak bo baklarla onlara bakt. Yznde artk son kerteye gelmi, giderilmesi imknsz bir umutsuzluk vard, Garip bir tavrla susuyor, kendini yitirmi gibi oturuyordu, Bu arada, ii sona erdirmek gerekiyordu: Hi ertelemeden tanklarn sorgusuna geilmeliydi. Artk sabahn sekizi olmutu. Mumlar da oktan sndrlmt. Sorgu sresince odaya girip km Mihayl Makarovi ile Kalganov, bu sefer gene birlikte kmlard. Savc ile sorgu yargcnn da ar derecede yorgun bir hali vard. Balayan sabah ktyd, Tm gk bulutlarla rtlyd ve bardaktan boanrcasna yamur yayordu. Mitya, hi bir ey dnmeden pencerelere bakyordu. Birden Nikolay Parfenovi'e: Pencereden dar bakabilir miyim? diye sordu. br: Hay hay, istediiniz kadar bakabilirsiniz! diye karlk verdi. Mitya, kalkp pencereye yaklat. Yamur pencerenin kk, yeile alan camlarn dvp duruyordu. Pencerenin tam altnda pis bir yol, daha ilerde yamurun loluunda dizi dizi, kara fakir ve irkin izbeler grnyordu; yamurda daha da kararm, daha da fakir bir halleri vard. Mitya Altn sal, Febs' ve onun ilk klar altnda nasl tabanca ile intihar etmeyi dndn hatrlad. Alayl alayl glmseyerek: Byle bir sabah o i iin daha iyi olurdu! diye dnd ve birden elini aa doru sallayarak, celltlara doru dnd: Baylar! diye bard. Artk mahvolduumu gryorum, ama o ne olacak? Bana syleyin o ne olacak? Yalvarrm size syleyin, yoksa o da benim gibi mahv m olacak? Ama o susuzdur, dn her eyden ben suluyum diye bard vakit ne sylediini kendi de bilmiyordu. Onun hi eyde eyde suu yoktur! Sizinle burada otururken btn gece iim iimi yedi... Acaba imdi onu ne yapacanz bana syleyemez misiniz? Savc, belli bir acele ile hemen: Bu konuda iiniz rahat etsin, Dimitriy Fiyodorovi. il

ellendiiniz hanm herhangi bir ekilde rahatsz etmek iin henz elimizde hi bir nemli neden yok. yle tahmin edi-' yorum ki, iin bundan sonraki gelimesi srasnda da ayn ey olacak... Bu bakmdan elimizden ne gelirse, onun iin yapacaz: iniz rahat etsin. Teekkr ederim baylar! Zaten her eye ramen drst ve hak gzetir insanlar olduunuzu biliyordum. Beni bir ykten kurtardnz... Eh, imdi ne yapacaz? Ben hazrm. Evet, biraz acele etmemiz gerekiyor. i ertelemeden tanklarn sorguya ekilmesine gemeliyiz. Btn bunlar da, muhakkak sizin yannzda olmal, bu yzden de... Nikolay Parfenovi savcnn szn keserek: nce bir ay isek olmaz m? Bana yle geliyor ki, artk bunu hak ettik. Aada hazr ay varsa (ki Mihayl Makarovi de her halde keyif ay imek iin gitmiti) birer fincan ay iilmesine, sonra da ie devam ederek sonuna dek gtrmeye karar verildi. Asl kahvalt ise yannda mezesi ile birlikte daha serbest bir saate braklacakt. Aada gerekten hazr ay bulundu ve hemen yukanya gnderildi. Mitya, Nikolay Parfenovi'in nezaketle kendisine ikram ettii bir bardak ay nce reddetti, ama sonradan kendisi istedi ve kana kana iti. Genel olarak alacak derecede bitkin grnyordu. Oysa aslan gibi kuvvetli olduuna gre, bir geceyi sabaha kadar elenerek geirmesi, hatta en iddetli sarsntlardan gemesi ona ne yapabilir? diye dnlebilirdi. Ama kendisi de otur-' maya bile gc olmadn, zaman zaman evresindeki tm eyalarn kaymaya, gzlerinin nnde dnp durmaya baladn hissediyordu. Biraz daha srerse, herhalde sayklamaya balayacam diye dnd. VIII TANIKLARIN FADELER BEBE Tanklarn sorgusu balad. Ama artk hikyemizi, imdiye kadar yaptmz gibi tm ayrntlar vererek devam et-z. Bu yzden, Nikolay Parfenovi'in artlan her84 KARAMAZOV KARDELER tana, vicdanna dayanarak ve geree uygun bir ekilde ifade vermesi gerektiini, sonradan da verdii bu ifadeyi yemin ederek tekrarlamak zorunda kalacan nasl ima etmi olduunu anlatmadan geeceiz. Her taraftan nasl ifadesinin zaptn imzalamasn istendiini ve buna benzer eyler zerinde de durmayacaz. Yalnz bir tek eyi belirtelim: Sorguya ekilenlerin dikkatini en nemli noktann zerinde topluyor-lard. Bu da hep o bin ruble sorunuydu. Daha dorusu Dimitriy Fiyodorovi buraya, Mokroye'ye bir ay nce, ilk geliinde yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi olduu ve ikinci lemi yapt vakit, gene yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi bulunduu soruluyordu. Ne yazk ki, verilen tm ifadeler, hepsi Mitya'nn karna aykr idi. Bir tanesi olsun, onu savunmuyordu. Hatta baz ifadeler Mitya'nn vermi olduu ifadeye tamamen kart ve hemen hemen artc yeni faktrler ortaya atmt. lk olarak Trifon Borisovi sorguya ekildi. Kendisini sorguya ekenlerin karsna iinde en ufak bir korku duymadan, aksine sulandrlana kar sert, somurtkan ve fkeli bir tavrla kt. Bylece karsndakilere son derece doru syleyen, haysiyetine dkn bir adam olarak grnd. Arbal bir tavr takmyor, az konuuyor, kendisine soru sorulmasn bekliyor, dnerek ve kesin bir ekilde karlk veriyordu. Hi kararszlk gstermeden kesin bir tavrla bir ay nce, bin rubleden daha az bir para harcanm olamayacan, burada bulunan tm kyllerin Mitriy (*) Fiyodoroviin kendisinden elinde bin ruble olduunu iittiklerine dair ifade vereceklerini syledi. Yalnz ingenelere bile dnyann parasn verdiler. Yalnz onlara bile herhalde bir rubleden fazla dmtr. dedi. Mitya, somurtkan bir tavrla: Belki be yz bile vermemiimdir, dedi. Yalnz o zaman saymadm, sarhotum, keke saysaydm... imdi srt perdelere dnk olarak yan oturuyor, sylenenleri somurtkan bir tavrla dinliyordu. zgn, yorgun bir hali vard. Sanki: Eeeh, istediiniz gibi ifade verin, artk hi bir eyin nemi yok! der gibiydi. Trifon Borisovi, kesin bir tavrla szn yalanlad. KARAMAZOV KARDELER 85 (*) Mitriy: Mitya isminin deiik ekil. Onlara bin rubleden fazla harcamsnzdr Mitriy Fiyodorovi! dedi. Bouna savurdunuz paralar! Onlar ise o savurduklarnz kaldrp alyorlard. Zaten bunlar insann gznden srmeyi alan hrsz, dolandrc adamlardr. Kovduk onlar buradan! Yoksa kendileri gelip ifade vererek sizden ka para kopardklarn sylerlerdi. O zaman elinizde bir sr para bulunduunu kendi gzmle grdm. Saymasna saymadm, bana saydrmadnz, bu konuda haklydnz. Ama gz karar ile syleyebilirim, hatrlyorum ki, bin be yz rubleden ok daha fazlayd... Bin be yz ruble de neymi! Biz de mrmzde para nedir grdk, bu konuda sz sahibiyiz... Bir gn nceki parann miktarna gelince. Trifon Borisovi, artk dorudan doruya Dimitriy Fiyodorovi'in arabadan iner inmez bin ruble getirdiini sylemi olduunu belirtti. Mitya: Artk yeter Trifon Borisovi! diye itiraz etti. Demek sence aka ve kesin olarak bin ruble getirdiimi syledim yle mi? Sylediniz ya Mitriy Fiyodorovi! Andrey'in yannda sylediniz! ite Andrey'in kendisi de burada. Daha gitmedi! Onu artn. Orada, salonda korodakilere ikramlarda bulunduunuz srada ise aktan aa artk altnc binlii de burada braktnz bara bara sylediniz; geen sefer sarf ettikleriniz de hesaba katlrsa, demek yle oluyordu. Stepan ile Semyon da duydular bunu. Sonra Piyotr Fomi Kalganov da o srada yannzda duruyordu, belki onlar da bunu hatrlamlardr... Altn bin ruble harcandna dair verilen ifade sorguya ekenlerin zerinde olaanst bir etki yaratmt. Yeni anlatl hoa gitmiti: , daha alt ediyordu. Demek ki, o zaman bin, imdi de bin daha harcanmt. Hepsi bir araya toplannca alt ediyordu, bu apak bir eydi. Trifon Borisovi'in iaret ettii kyllerden Stepan ile Semyon'u, arabac Andrey'i ve Piyotr Fomi Kalganov'u sorguya ektiler. Kyllerle arabac hi kararszlk gstermeden, Trifon Borisovi'in ifadesini desteklediler. Biradan baka zelde, Andrey'in yolda Mitya ile yapt konuma konusundaki szlerini zapta geirdiler. Sylediine gre, Mitya Ben Dimit-riy

Fiyodorovi ldkten sonra nereye gideceim acaba, cen-nete mi yoksa cehenneme mi? Acaba br dnyada balar85 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 87 lar m balamazlar m? demiti. Psikolog ppolit Kirillo-vi tm bunlar dudaklarnda ince bir glmseyile dinledi, sonunda da Dimitriy Fiyodorovic'in ldkten sonra nereye gideceini sorduunu belirten ifadenin de dva ile ilgili deliller arasna katlmasn tledi. artlan Kalganov, isteksiz bir tavrla, kalarn atm olarak, hrnlkla ieri girdi ve savc ile olsun, Nikolay Parfenovi ile olsun, sanki onlar mrnde ilk kez olarak gryormu gibi konumaya balad. Oysa onlarla eskidenberi tanyor ve her gn gryordu. Sze: Bir ey bilmediini, bilmek de istemediini syleyerek balad. Ama alt bin rubleden sz alnca, kendisinin de bunu iitmi olduu anlald. O srada Mitya'nn yannda atakta durduunu aklamt. Ona baklrsa, Mitya'nn elinde ok para vard. Ama bu paralarn miktar iin: Bilmiyorum ne kadard? dedi. Sonra Polonyallarn iskambil'de hile yaptklarn kesin olarak belirtti. Ayrca, tekrar tekrar sorulan sorulara karlk, Polonyallar kovulduktan sonra Mitya ile Agrafena Aleksandrovna'nn arasnn gerekten dzeldiini, hatt gen kadnn kendiliinden Mitya'yi sevdiini sylemi olduunu anlatt. Agrafena Aleksandrovna'dan sanki gen kadn en yksek sosyeteden bir hanmefendiymi gibi ciddi ve saygl bir tavrla sz ediyordu. Bir kez olsun ondan Gruenka diye sz etmeyi kendine yaktrmad. Gen adamn ifade vermekten tiksindii her halinden belli olduu halde. ppolit Kirillovi ona uzun uzun sorular sordu ve Mitya'nn o gece yaad ak hikyesini tm ' ayrntlar ile yalnz ondan rendi. Sonunda delikanly braktlar, o da gizlemedii bir fke ile oradan uzaklat. Polonyallar da sorguya ektiler. Geri onlar bulunduklar kk odada yatmlard, ama tm gece uyuyamam, devlet memurlarnn gelii zerine de, kendiliklerinden, muhakkak onlar da artacaklarn anlayarak abucak giyinmi kuanmlard. eriye biraz korku duymakla birlikte ok cidd bir tavrla girmilerdi. nemlisi, yani ksa boylusunun on ikinci dereceden emekliye ayrlm ve Sibirya'da baytarlk eden bir memur olduu anlald. Soyad Pan Mussyalovi'tiPan Vrublevskiy'in ise serbest olarak alan bir dantist, Kusas bir dii olduu meydana kt. kisi de, odaya girer girmez hemen kendilerini Nikolay Parfenovi'in soru sormasna ramen sorularn karln bir yana ekilmi duran Mihayl Makarovi'e dnerek vermeye balamlard. Belliydi ki, bilmedikleri iin, onu burada en nemli rtbeye sahip ve ef durumunda, bir adam sanmlard. Bu yzden konuurken ikide bir Pane Pulkovniku(*) diyorlard. Ancak birka kez ikaz edildikten sonra ve Mihayl Makarovi'in kendisi onlara bir iki sz syleyince, sorulara karlk verirken yalnz Nikolay Parfenovi ile konumalar gerektiini anladlar. yi, hem de ok iyi Rusa konumasn bildikleri anlald. Yalnz baz szleri yanl sylyorlard. Pan Mussyalovi Grunenka'ya kar olan eskiden duyduu ve imdiki duygularn heyecanla, gururla aklamaya koyulacak oldu. Ama Mitya hemen ileden kt ve karsnda o alan' byle konumasna izin vermeyeceini belirterek barp armaya balad. Pan Mussyalovi hemen dikkati alak kelimesi zerine ekti ve bunu zapta geirmelerini rica etti. Mitya, fkeden deli gibi oldu: Alaksn ya! Alak! Bunu da zapta geirin! Ayrca unu da yazn: -bunun zapta geirileceini bile bile- gene de ite alan biri olduunu bararak sylyorum! diye bard. Nikolay Parfenovi, geri bunu da zapta geirdi, ama bu tatsz olay srasnda takdir edilecek bir igzarlk ve ii idarede beceriklilik gsterdi: Mitya'ya sert bir tavrla ikazda bulunduktan sonra iin romantik yn ile ilgili tm sorular hemen kesti ve abucak esasa geti. Esasta ise panlarn verdikleri ifadede soruturma memurlarnn ar derecede merakn uyandran bir ey vard. O da Mitya'nn Pan Mussyalovi'in bulunduu o kk odada kendisine aradan ekilsin diye bin ruble vermeyi teklif ediiydi; bu parann yedi yz rublesini nakit olarak hemen vermeyi teklif etmiti, geriye kalan iki bin yz rubleyi ise ya-rn sabahleyin kentte- veririm> demiti. stelik erefinin ze-rine yemin ederek o srada Mokroye'de zerinde bu kadar Para bulunmadn sylemi, paralarn kentte olduunu befke ile paray muhakkak ertesi gn vereceini sylememi olduunu ileri srecek oldu. Ama Pan Vrublevskiy ifadesinde srar etti. Zaten Mitya'nn kendisi de bir an dndkten sonra, kalarn atarak herhalde her eyin pan-dedii gibi olduunu, kendisinin o srada heyecan iin(") Polonya dilinde Sayn Albay..88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 de bulunduunu, bu yzden de gerekten yle sylemi masnn ok mmkn olabileceini kabul etti. Savc, bu ifadeye drt elle sarld: Sorgu makam aka anlalyor ki (sonradan belirtildii gibi) Mitya'nn eline geen bin rublenin bir ksm ya da yars, gerektea kentte ya da belki burada Mokroye'de herhangi bir yerde sak-lyd. Bylece Mitya'nn elinde yalnz sekiz yz rublenin bu-lunmu olmas gibi, sorgu makam iin nazik bir sorun da akla kavuturulmu oldu. Oysa bu o zamana kadar geri tek olarak ileri srlebilen ve olduka nemsiz olan, ama ge-ne de bir bakma Mitya'nn lehine olan bir delildi. imdi ise onun lehine olan bu tek delil de elinden alnm oluyordu. Savc, kendisine, Madem yannzda ancak bin be yz ruble bulunduunda kendiniz srar ediyorsunuz, o halde ertesi gn pana vermek iin geriye kalan iki bin yz rubleyi nereden verecektiniz? eref sz vererek vaadettiiniz bu paray nereden bulacaktnz? diye sorunca Mitya, kesin bir tavrla, o Polonyal herife ertesi gn para deil, ermanaya iftlii zerindeki hissesini ona devrettiini belirten resm bir vesika vermeyi dndn syledi. Samsonov ile Hohlakova'ya ayn hisseyi teklif etmiti. Savc, bu safa areye alayl alayl gld. Demek onun nakit olarak iki bin yz ruble yerine o, hissenizi almaya raz olacan sanyordunuz yle mi? Mitya, heyecanla: Tabi raz olacakt ya! diye kestirip att. Rica ederim, burada sz konusu olan yalnz iki bin ruble deil ki, bu iten drt, hatta alt bin koparabilirdi; Hemen ordan burdan Polonyal olsun, yahudi olsun bir sr avukatklar seferber eder ve bin ruble almak yle dursun ihtiyarn elinden tm ermanaya'y alrlard.

Tabi, Pan Mussyalovi'in ifadesini tm ayrntlar ile zapta geirdiler. Sonra da panlar serbest braktlar. skambil oynarken yaplan hileden ise sz bile etmediler. Nikolay Par fenovi, onlara kar zaten byk bir minnet duyuyor ve sama sapan eylerle onlar zmek istemiyordu. Kald ki, tm bunlar sarho bir halde iken iskambil oyunu srasnda yap lan nemsiz bir kavgadan baka bir ey deildi. O gece, az m iki iilmi ve yakk almaz eyler yaplmt... Byle olunca da o paralar yani iki yz ruble olduu gibi panlarn cebinde kald. Sonradan, ihtiyar Maksimov'u ardlar. Maksimov, rkek bir tavrla, kk kk admlar atarak geldi; st ba karma karkt, kendisi de ok zgn grnyordu. Tm bu sre iinde aada Gruenka'nn yannda barnm, onunla hi konumadan oturmutu. Sonradan Mihayl Makarovi'in anlatt gibi durup durup ona bakarak alam, gzlerini kareli bir mendille silmiti. O kadar ki, Gruenka'nn kendisi onu teselli ederek susturmaya almt. htiyarck, hemen ve gzlerinde yalarla Dimitriy Fiyodorovi'ten bor ald iin sulu olduunu syledi, on ruble aldm efendim, fakir olduum iin efendim dedi, hem de ald paray geri vermeye hazr olduunu bildirdi... Nikolay Parfenovi, ona, bor ald srada Dimitriy Fiyodorovi'e en yakn yerde bulunduu iin Mitya'nn elinde ne kadar para tuttuunu herkesten iyi grebileceini belirterek, o srada elinde ka para bulunduunu sorunca, Maksimov ok kesin bir tavrla yirmi bin ruble vard efendim dedi. Nikolay Parfenovi glmseyerek: Peki, siz daha nce hi yirmi bin rubleyi bir arada grdnz m? diye sordu. Tabii efendim, grdm efendim, yalnz yirmi bin deil de yedi bindi efendim, karm, benim ky rehine verdii va-fcit grmtm. Paralar ancak uzaktan seyretmeme izin vermiti, karmda bbrlenmek iin. ok kaln bir deste idi efendim, hep renk renk paralard Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki paralarn da hepsi renk renkti... Maksimov'u abucak braktlar. Sonunda sra Gruenka'-ya. geldi. Soruturma memurlar, herhalde Gruenka'nn geliinin Dimitriy Fiyodorovi zerinde yapaca etkiden ekmiyorlard; bu yzden Nikolay Parfenovi Mitya'ya ikaz olsun diye birka sz bile syledi. Ama Mitya hi konumadan merak etmeyin karklk olmayacak anlamnda ban edi. Gruenka'y Mihayl Makarovi, kendi eliyle getirdi. Gen kadn cidd ve hznl, ama grnte hemen hemen sakin bir yzle geldi. Sessizce Nikolay Parfenovi'in karsna ken-disine gsterilen iskemleye oturdu. ok solgundu, yor gibi grnyordu ve o harikulade gzel siyah alna iyice sarn-yordu. Gerekten atele kark hafif bir titreme balamt.90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Bu uzun bir hastaln, gen kadnn o geceden sonra ektii hastaln balangcyd. Cidd grn, ak ve arbal baklar, sakin tavrlar herkesin zerinde ok olumlu bir izlenim brakmt. Hatta Nikolay Parfenovic birazck Gnln kaptrr gibi oldu. Sonradan baz yerlerde bunlar anlatrken, ancak o anda bu kadnn ne kadar gzel olduunu farkettiini, doru sylemek gerekirse onu eskiden de birka kez grm olduunu, ama her zaman onu taral bir aifte saydn aklad. Bir gn de kadnlarn bulunduu bir toplantda byk bir hayranlkla o kadnda en yksek sosyeteye mensup bir kadnn tavrlar var diye azndan kard. Ama bu szlerini mthi bir fke ile dinlediler ve bunlar syledii iin siz ok yaramazsnz dediler. O da kendisine byle denildii iin ok memnun kald. Gruenka odaya girince belli etmeden gz ucuyla Mitya'-ya bakmt. Mitya da o ieri girer girmez gzlerini ona evirmiti. Ama o andaki hali, Mitya'y hemen sakinletirdi. Kanlmas imknsz ilk sorulardan ve tlerden sonra Nikolay Parfenovic, geri biraz kekeleyerek, ama gene de elinden geldii kadar nazik bir tavrla ona emekliye ayrlm bulunan temen Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'la ilikileriniz nedir? diye sordu. Buna Gruenka alak sesie, ama kesin olarak karlk verdi: Ahbabmd. Son ay iinde onu evime sadece bir ahbap olarak kabul ettim. Ondan sonra merakla sorulan sorulara da aka zaman zaman houna gitmekle birlikle, onu hi bir zaman sevmemi olduunu, ama mahsus batan kardn (bunu sylerken dice bir hrstan tr demiti) tpk o ihtiyarc olduu gibi gnln eldiini, Mitya'nn kendisini Fiyodor Pavovi'ten ve herkesten kskandn farkettiini, ama btn bunlarla yalnz iin iin elendiini syledi. Fiyodor Pav-lovi'e gitmeyi ise hi bir zaman aklndan geirmediini, sadece onunla alay ettiini aklad. O ay iinde ikisini de dnecek halim yoktu: ben baka bir adam bekliyordum, bana kar sulu olan birini... Yalnz yle sanyorum ki, bu konuda merak gstermeniz, benim de size karlk vermem gerekmez, nk bu benim zel iim! diye szn bitirdi. Nikolay Parfenovic de hemen dedii gibi yapt: Hikyenin romantik noktalar zerinde srar etmekten vazgetinorudan doruya cidd konuya, ayn zamanda o srada en nemli olan o bin ruble meselesine tekrar dnd. Gruent-a, bir ay nce Mokroye'de gerekten . bin ruble'nin harcanm olduunu, geri kendisinin bu paray saymadn, ama Dimitriy Fiyodovi'ten bunun bin ruble olduunu iittiini syledi. Savc hemen: Kendisi sizinle babaa iken mi bunu syledi? Yoksa bunu bakalar ile konutuu srada m iittiniz? diye sordu: Gruenka, bakalarnn yannda da, Mitya baka kimselere syledii vakit de, kendisi ile babaa olduu zamanlarda da bunu ondan iitmi olduunu bildirdi. Savc gene: Onunla babaa iken bir kez mi, yoksa birka kez mi iittiniz bunu kendisinden? diye sordu ve Gruenka"nn bunu birka kez iitmi olduunu rendi. ppolit Kirilovic, bu ifadeden ok memnun kald. Daha sonra sorulan sorulardan da Gruenka'nn, Dimitriy Fiyodo-rovi'in bu paray nereden bulduundan, yani onlar Katerina vanovna'dan alm olduundan haberi olduu meydana kt. Peki, bundan bir ay nce Dimitriy Fiyodorovi'in burada bin deil de, daha az bir para harcam olduunu ve bu parann tam yarsnn kendisine ayrm olduunu hi iitmediniz mi? Grusenka: Hayr, bunu hi iitmedim, diye ifade verdi. Sonra Mitya'nn aksine tm o ay iinde Gruenka'ya sk sk be parasz kaldndan sz etmi olduu anlald. Gruenka, szlerini .hep babasndan para almay bekliyordu di-ye bitirdi.

Nikolay Parfenovic, birden: Peki, sizin yannzda... yle lf arasnda ya da sinir-bir srada hi babasnn hayatna kastetmek niyetinde sylemedi mi? Gruenka iini ekti: Ah, syledi ya! Bir kez mi, yoksa birka kez mi syledi? Birka kez syledi. Hep kzd zaman sylerdi.92 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 93 Peki, siz bu niyetini gerekletireceine inanyor dunuz? Gruenka, kesin bir tavrla: Hayr, hi bir zaman inanmadm, vicdanl bir olduuna gveniyordum. Mitya, birden: Baylar izin verin! zin verin, urada, yannzda Agra-fer.a Aleksandrovna'ya bir tek sz syleyeyim. Nikolay Parfenovi: Buyurun syleyin, diye izin verdi. Mitya, iskemleden kalkt: Agrafena Aleksandrovna, Tanr'ya inanr gibi u szme inan ki, dn ldrlen babamn katlinden ben sulu deilim ! Mitya, bunu syledikten sonra tekrar gene iskemlenin zerine oturdu. Gruenka yerinden kalkp inanla tasvire doru dnp ha kard. Heyecanl, duygulu bir sesle: krler olsun sana Tanrm! dedi. Sonra daha yerine oturmadan Nikolay Parfenovi'e doru dnd: imdi ne sylediyse, ona inann! Ben onu tanrm; gevezelik etmesine eder, ya bakalarn gldrmek iin, ya da inadndan, ama vicdanna aykr olan bir ey yapmaz, hi bir zaman yalan sylemez! Doruyu olduu gibi syler, inann buna! Mitya, titrek bir sesle: Teekkr ederim Agrafena Aleksandrovna, Bana cesaret verdin, dedi. Dnk paralar konusunda sorular sorulunca grusenka ne kadar para olduunu bilmediini ama Mitya'nn, bir akam nce birok insanlara yannda bin ruble getirmi ol-dn sylerken bunu iittiini aklad. Bu paralar nereden aldna gelince Gruenka: Dimitriy bunlarn Katerina vanovna'dan alm olduunu sylemiti dedi, kendisinin de buna karlk, o paralar almam olduunu, onlar hemen ertesi gn geri vermesi gerektiini sylemi olduunu bildirdi. Savc Dimitriy Fiyodorovi, Katerina vanovna'dan Pa' ra aldn sylerken dnk binden mi, yoksa burada bir ay nce harcanm olan paralardan m sz ediyordu? diye sorunca, Gruenka, anladna gre bir ay nceki paralardan bahsettiini syledi. Gruenka'y sonunda serbest braktlar. Bu arada lay Parfenovi, hemen ona isterse derhal kente dnebileceini, eer herhangi bir yardmda bulunabilirse, rnein at filn buldurmak gerekirse, ya da kendisini geirecek bir adama ihtiyac varsa, elinden geleni... Gruenka, nnde eilerek: __ ok teekkr ederim, dedi. Ben o ihtiyarckla birlikte, o ifti ile birlikte giderim, onu evine kadar gtrrm. Ama imdilik izin verirseniz, Dimitriy Fiyodorovi iin vereceiniz karar aada bekleyeceim. Gruenka dar kt. Mitya, sakindi, hatta bsbtn cesaret bulmu gibi bir hali vard. Ama bu yalnz bir an srd. Gittike garip, fizik bir gszlk, bir bitkinlik hissediyordu. Yorgunluktan gzleri kapanyordu. Artk tanklarn sorgusu bitmiti. Mitya, ayaa kalkt, iskemlesinden keye, perdenin bulunduu -yere geti, hancnn hal ile rtt byk sandn zerine uzand ve hemen uyudu. Bulunduu yerle de, olup bitenlerle de hi bir ilgisi olmayan garip bir rya gryordu. Gya bozkrda bir yerlerden ok eskiden grevli olduu yerlerden geiyordu; bir kyl onu iki at koulmu arabas ile yamurda amurda gtryordu. Yalnz Mitya yor gibiydi. Kasmn balangcyd ve gkten iri iri paralar halinde kar yayor, kar tanecikleri de yere der dmez eriyorlard. Kyl de onu hzl gtryor, kamsn savurup duruyordu. yle uzun kzl bir sakal vard. Kendisi de tam ihtiyar deil, belki elli yalarnda, etine dolgun bir adamd. Srtnda kl rengi bir kyl kaftan vard, ite byle giderken, birden biraz ilerde ky grnmt; kara, kapkara izbeler... zbelerin yans da yanmt. Geride yalnz yanm, isten kararm kalaslar grnyordu. Kyn giriinde, kyl kadnlar yanyana durmulard. Dizi Dizi bir sr kadn! Hepsi de zayf, kanlar ekilmi, yzleri de garip kahverengi bir renk almt. zellikle bir tanesi uzun boylu, kemikli, krk yalarnda kadar grnen, ama as-lnda belki de yalnz yirmi yanda olan bir kadn dikkati ekiniyordu Uzun zayf bir yz vard. Kollarnn arasnda da bir alyordu. Gsleri de kendisi gibi yle kurumutu. de herhalde bir damla bile st yoktu. Bebek de alyor, aglyor ve mini mini kollarn, uzatyordu. Yumruk yapt lak elleri nerdeyse souktan bsbtn kararmt. Banlarndan rzgr gibi geerken Mitya:94 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 95 Neden alyorlar? Niin gzya dkyorlar? diye soruyordu. Arabac: Bebe, bebe alyor, diye karlk veriyordu. Kylnn ocuk demeyip kyllerin yapt gibi Bebe demesi Mitya'nn tuhafna gidiyordu. Kylnn bebe deyii bir hotu; sanki bu szde byk bir acma vard. Mitya, aptal gibi srar ediyor: Canm niin alyor? Neden kollar yle plak, neden sarmyorlar onu? diye soruyordu. m bebe, giysileri donmu, stmyor tabi. Mitya, gene aptalca: Peki ama neden yle? Niin? diye sorup duruyordu.

 Fakirler de ondan, yangndan kmlar, bir para ekmekleri bile yok, yangn yeri iin dileniyorlar... Mitya, gya gene sylenenleri anlamyordu. Sen bana unu syle! Yangndan km olan btn anneler byle mi dururlar? nsanlar neden fakirdir? Bebe neden zavalldr? Bozkr neden plak? Neden birbirlerini kucaklamyor, birbirlerini pmyor, neden neeli arklar sylemiyorlar? Neden balarna kapkara bir felket gelmi gibi karanlk iindeler? Neden bebenin karnn doyurmuyorlar? Kendi kendine bu sorularn aklszca eyler olduunu, onlar bouna sorduunu hissediyor, ama ne olursa olsun bu sorular sormak isteini duyuyor ve muhakkak byle sormak gerektiini seziyordu. Bundan baka yreinde o zamana kadar hi duymad yumuak bir duygunun uyandn, alamak arzusunu duyduunu, herkese bir eyler yapmak istediini hissediyordu. yle ki, artk bebe alamasn, bebenin kapkara ve vcudu kurumu annesi gz ya dkmesin, o andan sonra artk hi kimsenin gz yal olmasn... Hem de bunu hemen hi ertelemeden ve hi bir eye bakmadan, tam anlamyla Karamazov'lara yakr bir atlganlkla yapmalyd! Birden, yanbanda Gruenka'nn o duygulu, o tatl szleri duyuluyordu: Ben de senin yanndaym, artk seni hi brakmam, mrmn sonuna kadar seninle yryeceim. te, o zaman yrei alevleniyor ve tm varl bir a doru yneliyor; iinde yaamak, hep yaamak isteini duyuyor. Yrmeli, yrmeli, uzun bir yola kmal, kendisini aran a doru yrmeli, yrmeliydi. Hem de abuk a-hemen yrmeliydi! Hemen imdi! Birden: Ne var? Nereye? diye bararak gzlerini at ve uzan-d sandktan dorularak sanki bir baygnlktan aylm gibi oldu. Etrafa yz k saarak glmsyordu. Baucunda Nikolay Parfenovi duruyor ve yazlm olan zapt imzalamasn rica ediyordu. O zaman Mitya bir saat ya da daha fazla bir sre uyumu olduunu anlad. Ama Ni-tolay Parfenovi'i dinlemiyordu. Bann altnda bir yastn bulunmas onu birden artmt. Bitkin bir halde sandn zerine uzand srada bu yastn orada olmadn biliyordu. Sanki ona Allah bilir ne kadar byk bir iyilik yapmlar gibi heyecanla, yrei minnet dolu, garip alamakl bir sesle: Bamn altna yast kim koydu? diye sordu. Kimdir o iyi yrekli insan? O iyi yrekli insann kim olduu sonradan da anlalmad. Kimbilir belki de soruturma memurlarndan biriydi, belki de Nikolay Parfenovi'in ktibi ona acd iin bann altna bir yastk konulmasn emretmiti. Ama Mitya'nn tm varl sanki gzyalaryla dolmu gibi oldu. Masaya yaklat ve ne isterlerse hepsim imzalayacan syledi. Bambaka, garip bir sesle ve yz sevinle aydnlanm olarak: Demin gzel bir rya grdm, baylar! dedi. IX MTYA'YI GTRYORLAR Zabt imzalandktan sonra, Nikolay Parfenovi zafer kazanm gibi bir tavrla sana doru dnd ve ona: karar okudu. Bu kararda falanca yl, falanca gn, falanca yerde, falanca mahkemenin sorgu yargcnn falanca kiiyi (yani Mitya'y) falanca sutan sank olarak (Mitya'ya atfedilen sular dikkatle teker teker yazlmt) sorguya ektii, sann kendisine ykletilen sulan kabul etmedii, yleyken susuz-96 KARAMAZOV KARDELER luunu ispat iin hi bir delil gstermemi olduu ve tanklarn (falan, falan kimilerin) ifadelerinin de, mevcut artlarn da, (falan Man durumlarn) suu ilemi olduunu kesin olarak gsterdikleri gznnde bulundurularak Ceza Kanununun falan, falan maddelerine uygun olarak, filnca kiinin (yani Mitya'nn) tahkikatn sonularndan, mahkeme huzuruna kmaktan kanmasn nlemek dncesiyle falanca cezaevine kapatlmas ve bu hususun kendisine bildirilmesi, kararn da bir kopyasnn savcya verilmek zere savc muavinine teslim edildii yazlyd. Szn ksas, Mitya'ya o andan itibaren artk mahkm olduunu ve kendisini imdi kente gtreceklerini, orada da hi de ho olmayan bir yere kapatacaklarn bildiriyorlard. Mitya, dikkatle dinledikten sonra sadece omuzlarn silkti: Eh ne yapalm baylar! Sizi sulamyorum, ben hazrm... Sizin iin, yaplacak baka bir ey kalmadn anlyorum. Nikolay Parfenovi, yumuak bir tavrla, kendisini derhal tesadfen orada bulunan zaptiye memuru Mavrikiy Mavrikiyevi'in gtreceini anlatt: Mitya, birden bastramad bir heyecanla, odada bulunan herkese doru dnerek: Durun! diye szn kesti. Baylar! Hepimiz acmak nedir irilmeyen insanlarz. Hepimiz canavarz! Hepimiz insanlara gzya dktryoruz, analar, memedeki ocuklar alatyoruz. Ama hepimizin arasnda, (varsn artk byle karar verilmi olsun) hepimizin arasnda en ad, en alak varlk benim! Varsn yle olsun! mrm boyunca her gn gsm yumruklayarak kendi kendime dzeleceime sz veriyordum, ama her gn hep ayn ktlkleri yapyordum. imdi anlyorum ki, benim gibilerin dzelmesi iin bir darbe, kaderin bir darbe indirmesi gerekir. Kader byle bir varl alarnn ime alp dtan gelen bir gle hapsetmeli. Ben'kendi kendime hi bir zaman dorulamazdm. Ama artk gkyz darbesini indirdi. Suclandrlmann verecei acy ve herkesin gznde rezil olmay kabul ediyorum! ile ekmeye razym. ile ekerek varlm temize karacam! Belki de gerekten temizlenirim yle deil mi baylar? Yalnz son olarak unu iitmenizi istiyorum ki, babamn katlinden ben sulu deilim! Cezay onu ldrdm iin deil, onu ldrmeyi istemi olduu iin ve belki de elimde olsayd ldreceim .iin kabul ediyorum... KARAMAZOV KARDELER sizinle gene de savaacam ve bunu size bildiriyorum. Sonuna kadar sizinle savaacam, ondan sonra artk hakkmda Tanr karar versin! Elveda baylar! Soruturma srasnda size bardm iin bana darlmayn. Ah o zaman henz o kadar budalaydm ki... Bir an sonra sadece bir mahkm olacam. imdi ise Dimitriy Karamazov henz zgr olan bir insan gibi son kez olarak size elini uzatyor. Size veda ederken tm insanlara veda etmi olacam! Sesi titredi ve gerekten elini uzatr gibi oldu. Ama ona herkesten yakn duran Nikolay Parfenovi, birden hemen hemen titriyormu gibi bir hareketle kollarn arkasnda saklad. Mitya bunu hemen farketti ve irkildi. Uzatt elini de hemen indirdi. Nikolay Parfenovi, biraz utanga bir tavrla:

 Tahkikat daha bitmedi! diye sylendi. Daha kentte devam edeceiz ve ben, tabi size baarlar dilemeye hazrm... Susuzluunuzu ispat edersiniz inallah. Dorusunu sylemek gerekirse, size her zaman sulu olmaktan ok zavall bir insan gz ile bakmak istemiimdir, Dimitriy Piyodorovi... Biz hepimiz burada, eer burda bulunan kiilerin namna konumak cesaretini gstermek gerekirse, hepimiz sizi yaratltan soylu ama ne yazk ki, baz hrslara biraz fazlaca kendini kaptrm bir gen olarak kabul etmee hazrz. Nikolay Parfenovi'in kk vcudu, sylevi sona ererken tam anlamyla vekarl bir hal almt. Mitya'nn zihninden Bu delikanl imdi koluma girerek odann br kesine gtrecek ve orada daha geenlerde 'kzlardan' sz ederek yap- olduumuz konumay yeniden yapacak diye bir dnce Seti. Ama lm cezasna gtrlen bir sulunun zihninden bile durumu ile hi bir ilgisi bulunmayan az m dnceler Selip geer... Mitya: Baylar ok iyi yrekli ve insanclsnz. Acaba son kez olarak onu grmeme izin verir misiniz? Tabi, ama gz nnde... Yani imdi artk yannzda Bulunmamz gerekiyor, baka trl olmaz. Olsun. Siz de yanmzda bulunun! Gruenka'y getirdiler. Ama bu ksa, fazla konumadan kaplan ve Nikolay Parfenovi'i tatmin etmeyen bir veda oldu. Gruenka Mitya'nn nnde yerlere kadar eilmiti. s98 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 99 Sana daha nce de sylediim gibi, artk seninim ve bundan byle hep senin olacam, ne kadar verirlerse versinler, mrmn sonuna dek sen nereye gidersen, ben de oraya gideceim. Allahasmarladk su ilemedii halde kendini mahveden adam!... Dudaklar titredi, gzlerinden yalar fkrd. Beni bala Grua! Sana olan akmdan tr ve bu akla seni de mahvettiim iin beni bala... Mitya, birey daha sylemek istiyordu ama birden kendisi szn kesti ve dar kt. Etrafn hemen kendisinden gzlerini ayrmayan insanlar evirdi. Aada, bir akam nce Andrey'in troykas ile yle grlt patrt ederek yanat kapnn nnde artk yola hazr iki araba duruyordu. Ksa boylu, tknaz ve yz ikin olan Mavrikiy Mavrikiyevi, nedense sinirlenmiti, birden meydana gelen bir karkla kzyor, barp aryordu. Mitya'ya da artk ok sert bir tavrla arabaya binmesini syledi. Mitya arabaya binerken eskiden meyhanede ona iki ikram ettiim vakit adamn bambaka bir yz vard diye dnd. Trifon Borisovi de kapnn nndeki basamaklardan aa indi. Kapda bir ok insanlar, kyller, kadnlar, arabaclar toplanm, hepsi de gzlerini Mitya'ya dikmilerdi... Mitya birden arabadan: Hakknz hell edin kardeler! diye bard. Sen de hakkn hell et, diye iki ses duyuldu. Sen de hakkn hell et Trifon Borisovi! Ama Trifon Borisovi arkasna bile dnmedi. Belki de ok meguld. O da bir eyler baryor, urap duruyordu. Anlaldna gre, Mavrikiy Mavrikiyevi'le yolu birlikte yapmalar gereken iki zaptiye memurunun binecei ikinci arabada hl herey hazr deildi. kinci troykay srecek olan kyl, kaftann srtna glkle giyiyor ve srann kendisinde deil Akim'de olduunu syliyerek inat ediyordu. Ama Akim ortalarda yoktu. Onu armaa kotular. Kyl ise hep srar ediyor, beklemeleri iin yalvaryordu. Trifon Borisovi: u bizim millette hi utanma yoktur, Mavrikiy Mavrikiyevi! diye syleniyordu. Yahu sana Akim gn nce yir-mi be ruble vermiti, sen de hepsini ikiye verdin, imdi barp duruyorsun! Yalnz sizin bu di halkmza kar gs terdiiniz iyilie ap kalyorum, Mavrikiy Mavrikiyevi, . yal-nz bunu bilir bunu sylerim! Mitya sze karacak oldu: Canm neden ikinci bir troyka istiyorsunuz? Bir tek p troyka ile gidelim, Mavrikiy Mavrikiyevi, merak etme isyan etmem, senden kamam! Ne diye konvoy hazrlyorsunuz sanki? Mavrikiy Mavrikiyevi birinden fkesini karmak frsatna sevinmi gibi, birden sert bir tavrla: Rica ederim sayn bay! Benimle nasl konuacanz biliniz. Eer bunu daha renmediyseniz, ben size reteyim, bana sen diyemezsiniz! Ltfen sznze dikkat edin, tlerinizi de bakasna saklayn! dedi. Mitya sustu. Kpkrmz olmutu. Bir an sonra, birden ok meye balad. Yamur dinmiti ama bulank gk bulutlarla kaplyd. Sert bir rzgr, insann tam yzne arpyordu. Mitya, omuzlarn ileri geri hareket ettirerek: Kendimi ttm m nedir? diye dnd. Sonunda arabaya Mavrikiy Mavrikiyevi de bindi. Rahata, geni vcudunu iyice yerletirerek ve sanki farknda deilmi gibi Mitya'y keye sktrarak oturmutu. Doru sylemek gerekirse, can sklyordu, kendisine verilen grevden hi holanmyordu. Mitya gene: Hakkn hell et Trifon Borisovi! diye bard ve bunu, iinden yle geldii iin deil, sadece fkesinden, elinde olmayarak yle bardn kendisi de hissetti. Ama Trifon Borisovi gururlu bir tavrla, her iki elini de arkasna atm olarak duruyor, Mitya'ya dik dik bakyordu. l Bak sert ve fkeliydi. Mitya'ya hibir karlk vermedi. Birden nereden frlad belli olmayan Kalganov'un sesi Gle gle Dimitriy Fiyodorovi, gle gle! Arabaya kotu, Mitya'ya elini uzatt. Banda kasket yok-Mitya araba hareket edinceye kadar elini tutup skmaa bulabildi. Heyecanla: Elveda gzel kardeim, bu vicdanl davrann unut-am diye bard. ngrak n n nlamaya balad... Mitya'y gtrdler. Kalganov ise sofaya kotu, bir keye oturdu, ban nne elleriyle yzn kapad ve alamaa balad. Uzun bir100 KARAMAZOV KARDELER sre yle oturduu yerde alad durdu. Artk yirmi yanda bir delikanl gibi deil de, daha kk bir ocukmu gibi alyordu. Ah, Mitya'nn sulu olduuna hemen hemen kesin olarak inanyordu. yleyken, .Bunlar ne biim insanlar?

Artk bundan sonra insanlara gvenilir mi? diye ac ac, hemen hemen umudunu yitirmi olarak, balantsz szler syleyip duruyordu. O anda dnyada yaamak bile istemiyordu. Umutlar krlm delikanl: Artk yaamaya deer mi? diye tekrarlyordu... DRDNC BLM Onuncu Kitap OCUKLAR KOLYA KRASOTKN Kasm aynn balangcyd. Sfrn altnda on bir derecelik bir souk ve bu soukla birlikte don da vard. Donmu topran zerine gece boyunca pek ok kuru bir ter yamt. Kuru ve sert bir rzgr bu karlar yerden kaldryor, kk kentimizin can skc sokaklarnda ve zellikle pazar yerinde savuruyordu. Puslu bir sabaht ama kar durmutu. Meydann biraz ilerisinde, Plotnikov'larn dkkn yannda pek byk olmayan ve ii de d da tertemiz grnen kk bir ev, memur Krasotkin'in dul karsnn evi vard. Valinin ktiplerinden olan memur Krasotkin oktandr, aa yukar on drt yl kadar nce ld. Ama dul kalan otuz yalarndaki kars, hl yzne baklr bir hanmdr ve o temiz evinde kendi geliri ile yaamaktadr. Grltsz, patrtsz namuslu bir yaants vardr, karakteri de yumuak, ama ayn zamanda olduka neelidir. Kocas ld vakit, henz on sekiz yandayd. Kocas ile henz ancak bir yl kadar yaam ve ona daha yeni olan dourmutu. Kocasnn lmnden sonra, kendisini tamamen o kymetli olu Kolya'y yetitirmee vermiti ve tm bu on drt yl boyunca onu lgnca sevdii halde, ocuunun y-102 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 103 znden tabi ki sevinten ok, her gn aman hastalanmasn, aman mesin, aman yaramazlk etmesin, aman sandalyenin zerine kp da yere dmesin gibi... eyler dnerek korkudan ii titreye titreye znt ekmiti. Kolya okula gitmee balad, sonra da gimnazyaya getii zaman ise, annesi ona yardm etmek ve dersleri onunla birlikte tekrarlamak iin btn bilim dallarn renmee koyuldu. Hatt retmenlerle ve retmenlerin hanmlar ile ahbaplk etmee balad. Kolya'nn arkadalarn, rencileri bile tatl dille elde etmee alyor, Kolya'ya dokunmasnlar, onunla alay etmesinler, onu dvmesinler diye ocuklara kurnazca dil dkyordu. i o hale getirdi ki, ocuklar gerekten onunla alay etmee, onu ana kuzusu diye kzdrmaa baladlar. Ama ocuk kendi kendini savunabildi. Cesaretli ocuktu. stelik snfta abucak renildii gibi mthi bir gc vard. Ayn zamanda becerikli, inat, atlgan ve herkese meydan okumaktan holanan bir karakteri vard. ok iyi okuyordu, hatt matematikle, evrensel tarihten retmenleri Dardanelov'a bile baskn kabilecei syleniyordu. Ama ocuk herkese burnunu havaya kaldrarak biraz yksekten bakmakla birlikte iyi bir arkadat ve bbrlenmiyordu. rencilerin kendisine gsterdikleri saygy hak ettii bir ey olarak kabul ediyor, ama her zaman dosta bir tavr taknyordu. En nemlisi her eyde ly biliyordu. Gerekince kendini tutabiliyor ve okul mdrlyle olan ilikilerinde almas doru olmayan son snr, hi bir zaman amyordu. Biliyordu ki, bu snr alnca her davran artk karkla, isyana ve kanunsuzlua dnen dayanlmaz bir ey oluyordu. Bununla birlikte, her frsatta herhangi bir ocuk gibi yaramazlk etmi olmak iin deil, bir eyler uydurmak, herkesi artmak, gsteri yapmak, dikkati ekmek ve bakalarnda hayranlk uyandrmak iin... Aslnda ok gururluydu. Annesini bile sanki o kendisine tabiymi gibi bir duruma sokmutu. Ona nerdeyse diktatrlk ediyordu. Annesi de ona boyun eiyordu. Evet, oktandr boyun eiyordu ve ancak bir tek dnceyi bir trl kabul edemiyordu, o da olunun kendisini az sevmesi idi. Ona daima Kolya kendisine kar duygusuzmu gibi grnyordu. Hatta bu yzden bazen bir isteri hastas gibi gz ya dkerek, kendisine kar souk davrand iin ocua sitem etmee balyordu- ocuk bundan holanmyordu ve kendisinden ne Kadar ok sevgi gsterisi beklenirse, mahsus yapar gibi o kadar inatlk ediyordu. Ama bunu maksatl olarak yapmyordu, elinde olmayarak yle oluyordu. Karakteri yleydi zaten. Annesi yanlyordu: Kolya annesini ok seviyordu. Sevmedii ey, yalnz rencilerin kullandklar deyimle, kuzu gibi sevilmekten holanmyordu. Babasnn lmnden sonra iinde birka kitap bulunan bir dolap kalmt; Kolya kitap okumaktan holanrd ve kendi kendine bu kitaplardan bazlarn okumutu bile. Annesi bundan rahatsz olmuyordu. Yalnz, bazen nasl olup da ocuk oyun oynamaya gidecek yerde dolabn banda elinde herhangi bir kitapla saatlerce duruyor diye hayret ederdi. Bylece Kolya, onun anda bulunan bir ocuun okumamas gereken baz eyleri okumu bulunuyordu. unu da belirt-ask gerekir ki, ocuk yaramazlklarnda geri belirli bir snr amaktan holanmyordu, ama son zamanlarda annesini cidd olarak korkutan baz yaramazlklar yapmaya balamt; geri bunlar ahlkszca eyler deildi, ama mthi bir cesaretle yaplan tehlikeli eylerdi. O yaz, temmuz aynda, okullar tatilken ana oul bir hafta iin yetmi verst ilerde bulunan baka bir ilde oturan uzak bir akrabalarna misafirlie gitmilerdi; bu kadnn kocas demiryolu istasyonunda alyordu. (Bu istasyon bizim kente en yakn olan ve bir ay kadar sonra van Fiyodorovi Ka-ramazov'u Moskova'ya gitmek iin urad istasyondu). Kolya ilk i olarak demiryolunu tm ayrntlar ile inceleyerek ynetmelii iyice rendi; bylece eve dnnce, edindii bilgilerle okul arkadalarm artabileceini anlamt. Ama o srada orada birka ocuk daha vard. Kolya bunlarla arkadalk etmee balad. Bu ocuklardan bazlar istasyonda, bazlar komu evlerde oturuyorlard. Hepsi kk yalardayd. On iki il onbe yalarnda idiler. Alt yedi kii bir araya gelmilerdi; bunlardan ikisi de tesadfen bizim kentdendi. ocuklar birlikte oyun oynuyor, yaramazlk ediyorlard; ite Kolya'larn istasyonda misafir kaldklar drdnc ya da beinci gn, budala ocuklar, iki rublesine akl almaz bir bahse tututular: Hepsinin arasnda hemen hemen en k olan, bu yzden de daha byke olanlarn yksekten baktklar , bbrlenmek iin ya da gzn budaktan esirgemedi104 KARAMAZOV KARDELER

ini isbat etmek istedii iin gece, on bir treni gemeden nce raylarn arasnda yzst yere yatacan ve tren zerinden yldrm gibi geinceye dek, hareketsiz yatacan ileri srd. Geri nceden bir inceleme yaplm ve bundan anlalmt iki, gerekten raylarn arasnda bu ekilde uzanlr, yere iyice yaparak yatlrsa tren altta yatana hi dokunmadan geip gidebilirdi. Ama yle yatmak kolay myd! Kolya kesin bir tavrla buna dayanacan ileri sryordu. nce onunla alay eettiler, yalanc olduunu, bbrlendiini sylediler, ama b-tttn bunlar onu daha da kkrtt. in kts o on be yandaki ocuklar Kolya'nn kar-ssnda an derecede gururlu bir tavr taknyorlard. Hatta balagta ya kk olduu iin onunla arkadalk bile etmek istememilerdi. te bu, gururunu dayanlamyacak derrecede yaralamt. Bylece tren istasyondan kalktktan sonra sartk iyice hzn alm olsun diye, bir verst kadar ileriye git-nneye karar verildi. Tm ocuklar bir araya toplandlar. Aysz bir geceydi; ortalk yalnz karanlk deil, hemen hemen kap-fekarayd. Koya, kararlatrlan saatte, raylarn arasna yatt. Bah-sse girimi olan br be ocuk da, yrekleri azlarna gelerrek, sonunda da artk korku ve pimanlk iinde demiryolu-mun yan tarafndaki tmsein altnda, fundalklarn arasnda bekliyorlard. Sonunda istasyondan kalkm olan trenin mt-l~hi uultusu duyuldu. Karanlkta iki krmz farn grrnd ve gittike yaklaan canavarn kulaklar sar eden grlts duyuldu. Fundalklarn arasnda korkudan neredeyse baylmak zere olan ocuklar: Ka, ka, frla raylarn ara-ssndan! diye bardlar. Ama i iten gemiti: Tren yldrm gibi gelmi ve bir an iinde nlerinden kayp gitmiti. ocuklar Kolya'ya doru kotular: Kolya hareketsiz ya-tcyordu. ocuu sarsmaya, yerden kaldrmaya baladlar. O zaman birden yerden kalkt ve hi konumadan demiryolunun yan tarafndaki tmsekten aa indi. Aa inince ocuklara onlar korkutmak iin mahsus, sanki kendini kaybetmi gibi yatm olduunu syledi. Ama iin gerei bakayd; uzun bir sre sonra annesine itiraf ettii gibi, o srada gerekten ba-yvmt. Bylece yaman bir ocuk olarak mrnn sonuna dek srecek bir n kazanm oldu. Eve, istasyona dnd vakit, yz kt gibi bembeyazKARAMAZOV KARDELER 105 di. Ertesi gn kendisine sinirden hafif bir nbet geldi, ama ok neeli, sevinli ve memnundu. Olay hemen deil, ana oul artk kente dndkten sonra duyuldu. Hatta dedikodusu Pro-gimnazyaC) mdrlne kadar geldi. Ama Kolya'nn annesi hemen mdrle kotu ve olu iin yalvarp yakarmaya balad, sonunda da herkesin sayg duyduu ve sz geen bir retmen olan Dardanelov'un ocuu savunmasn, onun iin ricada bulunmasn salad. Bylece ii sanki hi olmam gibi hasr alt ettiler. Bu Dardanelov, bekrd ve yal deildi. Bundan baka yllardr garip bir ekilde bayan Krasotkina'ya kt. Hatta bir yl kadar nce ok saygl bir tavrla ve ekingenlikten, nezaketinden yrei azna gelerek ona evlenme teklif etmek cesaretinde bile bulunmutu. Ama bayan Krasotkina bunu kabul etmenin oluna ihanet saylacan dnerek, kesin bir ekilde reddetmiti. Bununla birlikte, Dardanelov, baz gizli belirtilerden o gzel, ama ar derecede temiz yrekli ve efkatli dulun kendisinden hi de nefret etmediini hissederek umuda kaplmak hakkn kendisinde bulabilirdi. Kolya'nn lgnca yaramazl galiba aradaki soukluu kaldrm ve Dardanelov'a ocuu savunduu iin, ok belirsiz bir ekilde olmakla birlikte bir umut besliyebilecei ima edilmiti. Ama Dardanelov'un kendisi de alacak bir temiz yreklilik ve kibarlk rnei idi. Bu yzden de imdilik tam anlamyla mutlu olmas iin, bu kadar ona yetiyordu. ocuu severdi. Bununla birlikte onun sevgisini kazanmaa almay kendisi iin kltc bir ey sayyor, bu yzden de snfta Kolya'ya kar sert ve titiz davranyordu. Ama Kolya da kendisi ile onun arasnda bir mesafe brakyor, sayg gsteriyor, derslerini stn baar ile yapyordu. Snfta ikinciydi. Dardanelov'a kar da souk davranyor ve tm snf zellikle evren tarihi konusunda Kolya'nn Dardanelov'u bile bastracak kadar kuvvetli olduuna inanyordu. Gerekten de Kolya, ona snfta Truva'y kim kurdu? diye sormutu. Dardanelov bu soruya karlk verirken genel olarak milletlerin uygarlndan, oradan oraya akn ve g et-melerinden, bunlarn alarn derinliklerinde kaybolmu ey-fcr olduundan, efsanelerden sz etmi ama Truva'nn kimin (*) Orta renim! salayan Gimnazya'ya hazrlayc okul.106 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 107 tarafndan, yani hangi kiiler tarafndan kurulmu olduunu syleyememi, hatta bu soruyu bo, hi bir anlam olmayan bir soru saymt. Ama ocuklar kesin olarak Dardanelov'un Tru-va'y kimlerin kurmu olduunu bilmedii kansna varm, bu kanlar da deimemiti. Kolya ise Truva'y kimlerin kurduunu, babasnn lmnden sonra kalan kitap dolu dolapta bulunan Smaragdov'un tarihinden renmiti. in sonunda herkes, hatta ocuklar bile Truva'y kim kurdu diye merak etmeye balad. Ama Krasotkin srrn amad ve bilgili bir ocuk olarak n hi sarslmad. Demiryolundaki olaydan sonra Kolya'nn annesine kar olan ilikilerinde belirsiz bir deiiklik olmutu. Anna Fiyodorovna (dul bayan Krasotkina) olunun baarsn rendii vakit az kalsn akln karacakt. Bazen birka gn sren yle korkun isteri krizleri geiriyordu ki, artk cidd olarak korkuya kaplan Kolya ona bir daha byle yaramazlklarn hi bir zaman olmayacan syliyerek erefinin zerine sz verdi. Bayan Krasotkina'nn istedii gibi tasvirin nnde diz kerek len babasnn adna yemin etmiti. Bunu yaparken de o gzn budaktan esirgemeyen Kolya da duyguland iin tpk alt yasnda bir ocuk gibi alamaa balamt. O gn sabahtan aksama kadar ana oul sk sk birbirlerini kucaklayarak ileri yana yana gzya dktler. Ertesi gn, Kolya gene eskisi gibi duygusuz bir ocuk ola -rak uyand. Bununla birlikte daha sessiz, daha arbal, daha cidd ve daha dnceli olmutu. Geri bir buuk ay kadar sonra gene yaramazlk ederken az kalsn yakalanyordu. Hatta bu yzden adn bizim sulh yargcmz bile iitti. Ama bu artk bambaka bir eit yaramazlkt. Gln ve budalaca bir eydi. Zaten sonradan renildiine gre, bu yaramazl kendisi de yapmamt. Sadece o ie karmt. Ama bundan, bir frsatn bulup daha sonra sz edeceiz.

Kolya'nn annesi tiril tiril titremeye ve zlmeye devam ediyordu. Dardanelov ise gen kadn endie duyduka daha ok umutlanyordu. Bu arada unu sylemek gerekir ki, Kolya bu bakmdan Dardanelov'un durumunu anlyor ve neler duyduunu seziyordu. Tabi bu duygular yznden ondan nefret ediyordu. Hatta daha eskiden bu nefretini annesinin nnde aklayarak Dardanelov'un amacnn ne olduunu anladn ima etmek nezaketsizliini bile gsteriyordu. Ama demiryolu olayndan sonra bu bakmdan da tutumunu deitirdi. Artk ok uzaktan bile imalar yapmay doru bulmuyordu ve annesinin yannda Dardanelov'dan daha saygl bir ekilde sz etmeye balad. Duygulu bir kadn olan Anna Fiyodorovna, bunu hemen ve yreinde derin bir minnet duyarak anlamt. Ama buna karlk, herhangi bir yabanc misafir bile elinde olmayarak Dardanelov hakknda en kk bir sz syledii vakit, odada Kolya varsa, birden utancndan yanaklar gl gibi al al oluyordu. Kolya ise byle anlarda ya kalarn atarak pencereden dar bakar, ya acaba izmeleri boya ister mi, diye onlar gzden geirir, ya da var kuvveti ile kvrck tyl, olduka iri ve cins olmayan ngrak> adl kpeini arrd. Bu kpei bir ay kadar nce bir yerden bulup eve getirmiti. Nedense onu ierde gizli tutuyor, hi bir arkadana gstermiyordu. Hayvana eitli oyunlar ve marifetler reterek fena halde eziyet ederdi. Zavall kpei yle bir hale getirmiti ki, okula gitmek iin evden ayrld vakit, hayvan uluyup duruyor, dnd zaman ise sevincinden deli gibi kendini oraya buraya atyor, ard ayaklar zerinde kalkyor, kendini yere atarak l gibi yatyor ve buna benzer eyler yapyordu. Szn ksas, kendisine retilen ne varsa, hepsini birden ve artk emir zerine deil de, sadece heyecandan ve minnet dolu, seven yreinden yle geldii iin yapyordu. Bu arada unu sylemeyi unuttum: Kolya Krasotkin; artk okuyucunun tand lyua'nn, emekli yzba Snegirev'in olu lyua'nn, rencilerin hamam lifi diyerek alay ettikleri babasn savunurken kalasndan ak ile yaraland ocuktu. MNKLER Bylece o souk, ve karl kasm sabah. Kolya Krasotkin evde oturuyordu. Gnlerden pazard ve okul yoktu. Ama saat on birdi, Kolya'nn ise ok nemli olan bir i iin muhakkak evden kmas gerekiyordu. Oysa o srada evde tek bana ve kesinlikle hereye bakabilecek tek kii olarak kalmt. nk evin bykleri birden meydana gelen acele ve ok garip bir108 KARAMAZOV KARDELER durum yznden kp gitmilerdi. Dul bayan Krasotkina'nn oturduu dairenin karsnda, sofann br tarafnda, iki kk odas olan kiralk bir tek daire vard. Bu daireyi iki kk ocuu olan bir doktorun kars kiralamt. Bu doktorun kars Anna Fiyodorovna'nn ok iyi bir arkadayd. Doktorun kendisi ise bir yl kadar nce Orenburg'a. ondan sonra da Takent'e gitmiti ve alt aydr kendisinden hi bir haber yoktu. Denilebilir ki, eer zntsn biraz olsun yumuatan bayan Krasotkina'nn arkadal olmasayd, doktorun kars muhakkak derdinden lrd. te kaderin indirdii tm darbelerin zerine ty diker gibi, o cumartesiyi pazara balyan gece, doktorun karsnn tek hizmetisi Katerina, birden hi beklenmedik ekilde hanmna sabahleyin bir bebek dnyaya getirmek niyetinde olduunu aklad. Nasl olmu da daha nceden hi kimse bunu farketmemiti. Bu herkes iin hemen hemen bilmece gibi bir eydi. aknlk iinde kalan doktorun kars, daha vakit varken Katerina'y bizim kentte ebe ninenin evinde bu gibi olaylar iin alm olan zel bir kuruma gtrmee karar verdi. Bu hizmetisine ok deer veriyordu, onun iin hemen plann yerine getirdi. Kadn oraya gtrd, stelik kendisi de onun yannda kald. Sonra sabahleyin her nedense bayan Krasotkina'nn dosta desteine ve yardmna ihtiya duyuldu; byle bir olayda birine ricalarda bulunabilir ve bazen yardmlar salyabilirdi. Bu yzden her iki kadn da evden ayrlm, bayan Krasotkina'nn kendi hizmetisi kyl kadn Agafya ise pazara gitmiti. Kolya da bir zaman iin doktorun karsnn evde yalnz kalan miniklerine yani olu ile kzna bekilik etmek ve evi beklemek zorunda kalmt. Kolya evi beklemekten korkmuyordu. Zaten yannda bankn altnda hi kmldamadan yatmas emredilen ngrak da vard. Hayvan odadan odaya dolaan Kolya'nn her hole giriinde irkilerek ban kaldryor, efendisinden iaret bekliyormus gibi kuyruu ile bir iki kez yere vuruyor, ama ne yazk ki slk sesi bir trl duyulmuyordu. Kolya, tehdit edici bir tavrla zavall kpee bir gz atyor, o da gene sz dinll-yerek dona kalm gibi hareketsiz kalyordu. Kolya'y endielendiren tek ey miniklerdi. Katerina'nn durup dururken bana gelen bu maceraya tabii derin bir tiksintiyle bakyordu. Ama babasz kalm minikler! ok sevlKARAMAZOV KARDELER 109 yordu. Onlara bir ocuk kitab gtrmt bile. Ya daha byk olan sekiz yandaki Nastya, okumasn biliyordu, kk olan yedi yandaki Kostya ise ablas ona masal okurken dinlemeye baylrd. Tabi Krasotkin, ocuklar daha ilgin eylerle, yani ikisini yanyana koyup onlarla askerlik oyunu, ya da tm evde saklamba oynamakla avutabilirdi. Bunu daha nce de birka kez yapmt ve bundan kanmyordu. O kadar ki bir gn snfta Krasotkin'in evde kiracsnn kk ocuklar ile arabaclk oynad arabaya koulu bir at gibi zplayarak ban edii dedikodusu azdan aza yaylmt. Ama Krasotkin gururlu bir tavrla bu sulamaya kar koymu, kendi yatlar ile on yandaki ocuklarla gerekten amzda arabaclk oynamann ayp saylabileceini, ama kendisinin bunu miniklerin hatr iin, onlar; sevdiinden tr yaptn, duygularnn hesabn ise kimseye vermek zorunda olmadm sylemiti. Buna karlk, her iki minik de onu taparcasna seviyorlard. Ama o srada, oyun dnecek durumda deildi. Kendisini ok nemli, hatta bir bakma esrarengiz bir i bekliyordu. Oysa, bu arada zaman akp gidiyor, ocuklar brakabilecei Agafya ise bir trl pazardan dnmyordu. Birka kez sofann br tarafna geerek doktorun karsnn daire kapsn am ve verdii emir zerine oturup kitap okuyan miniklere bakmt. Onlar da her seferinde, Kolya kapy aar amaz belki ieri girer de ok gzel ve elenceli bir ey yapar diye bekliyerek hi konumadan neeli neeli glmsyorlard. Ama Kolya'nn iinde bir huzursuzluk vard, bu yzden ieri girmiyordu. Sonunda saat on biri ald. O zaman Kolya, kesin olarak, eer o Allahn bels Agafya on dakikaya kadar dnmezse, onu beklemeden evden kmaya karar verdi. Tabi kmadan nce miniklerden korkmyacaklarna, yaramazlk etmiyeceklerine ve korkudan alamyacaklarma dair sz alacakt. Bu dnce ile srtna yakas bir eit kunduz krknden yaplm, pamuklu klk paltosunu giydi, antasn omuzuna ald ve annesinin daha nce ka kez bu soukta darya karken her zaman ayana lstiklerini

geirmesini syleyip durmasna ramen sadece onlara sofadan geerken yukardan bakmakla yetindi ve darya yalnz Banda izme ile kt.110 KARAMAZOV KARDELER ngrak, Kolya'nn giyinmi olduunu grnce sinirli sinirli tm vcudunu titreterek kuyruu ile demeyi iddetle dvmee balad. Hatta kendine acndrmak iin ulur gibi bir ses kard. Ama Kolya, kpeinin bu kadar hevesli olduunu grnce, bunun disipline zarar verdiini dnd ve hi olmazsa bir dakika kadar onu bankn altnda tuttu. Artk sofann kapsn at srada birden slk ald. Kpek deli gibi frlad, ocuun nnde sevinten zplamaya balad. Kolya, sofadan geerek miniklerin oturduu dairenin kapsn at. kisi de masada oturuyor, ama kitap okumuyor, aralarnda heyecanl heyecanl bir eyler tartyorlard. Bu ocuklar sk sk hayatn eitli konularnda tartrlard. Bu arada Nastya yaa daha byk olarak daima baskn kard; Kostya ise ablasiyle anlaamad zamanlarda daima Kolya Krasotkin'e gidip onun hakemlik etmesini ister ve artk o nasl karar verirse, her iki taraf da onu tartmasz bir ey olarak kabul ederlerdi. Bu sefer miniklerin tartmas Krasotkin'i olduka ilgilendirdi. Bu yzden kapda durup onlar dinledi. ocuklar Kolya'nn kendilerini dinlediini grnce, tartmalarna daha byk bir iddetle devam ettiler. Nastya: Ben, ebe ninelerin ocuklar bostanda, lahana kmeslerinin arasnda bulduklarna hi bir zaman, hi bir zaman inanmam! diyordu. imdi artk k! Bostanlarda yle kmeler filn da yok. Bu yzden, ebe nine Katerina'ya bir kz ocuk getiremez. Kolya kendi kendine: ft! diye bir slk ald. Yani senin anlyacam, yle oluyor: Bebekleri bir yerden alp getiriyorlar, ama yalnz evlenenlere veriyorlar. Kostya srarla Nastya'ya bakyor, dnceli dnceli szlerini dinliyor, zihninde bir eyler tasarlyordu. Sonunda heyecanlanmadan kesin bir tavrla: Sen ne aptalsn Nastya! dedi. Katerina'nn hi ocuu olabilir mi? Madem ki evli deil. Nastya, fena halde heyecanland. Sinirli sinirli: Sen bir ey anlamyorsun, diye szn kesti. Belki de kocas vard, ama imdi cezaevindedir. O da dourdu ite. Her eyin esasn arayan Kostya, ok cidd bir tavrla: Kocas cezaevinde mi onun? diye sordu. KARAMAZOV KARDELER 111 Nastya ilk ileri srd dnceden vaz geip onu hemen unutarak: Ya da yle olabilir, diye birden, tekrar kardeinin szn kesti. Katerina'nn kocas yok, haklsn. Ama belki evlenmek istiyor ve hep bunu dnyordu. Belki hep bunu kuruyordu. te o kadar dnd ki, sonunda kocas deil de ocuu oldu. Artk bsbtn yenilgiyi kabul eden Kostya: Ya, demek yle ha? dedi. Ama sen bunu bana daha nce sylemedin ki! Ben bunu nereden bilebilirdim? Kolya, birden odalarna girerek: Eee, ocuklar. Gryorum ki, tehlikeli bir milletsiniz siz! Kostya glmseyerek: ngrak yannzda m? diye sordu ve parmaklarn krdatarak ngra armaya balad. Krasotkin, ok cidd bir tavrla: Minikler, bir mklm var, bana yardm eder misiniz? Agafya muhakkak ayan krmtr, nk hl dnmedi. Artk bu belli bir ey. Oysa benim muhakkak dar kmam gerekiyor. Gitmeme izin verip, ben brakr msnz? ocuklar dnceli bir tavrla baktlar. Glmsiyen yzlerinde bir endie belirdi. Bununla birlikte daha kendilerinden ne istendiini anlamyorlard. Ben yokken yaramazlk etmezsiniz deil mi? Dolabn zerine kmazsnz, ayaklarnz krmazsnz deil mi? Yalnz kaldnz iin korkudan alamyacaksnz deil mi? ocuklarn yzlerinde byk bir znt belirdi. Bunlar yapmazsanz size yle bir ey gsteririm ki! Kmencik maden bir top gsteririm. Sahici barutla ate eden mini mini bir top. ocuklarn yz hemen aydnland. Kostya yz k sa-arak: Ne olur, topu gsterin, dedi. Krasotkin elini antasna soktu ve iinden kk bronz bir top kararak onu masann zerine koydu. Gsteriyorum ite. Bak, tekerleri de var. Oyuncak topu masann zerinde gezdirdi: Bununla ate edilebilir. i sama ile doldurulur ve ate edilir. L112 KARAMAZOV KARDELER Peki bu top insan ldrr m? ldrr ya! Yalnz iyice nian almal. Krasotkin bunu syledikten sonra barutun nereye konulacan, samann nereye yerletirileceini ve top az olarak kullanlan kk delii gsterdi, ayrca geri tepme diye bir ey olduunu anlatt. ocuklar byk bir merakla dinliyorlard. zellikle geri tepme diye bir ey olmas hayallerini etkilemiti. Nastya: Peki, sizde barut var m? diye sordu. Var. Nastya l l bir glmseyile: Barutu da gsterin ne olur! diye szleri uzata uzata yalvard.

Krasotkin elini gene antasna daldrd ve iinde gerekten biraz barut bulunan bir ie kard. Katlanm bir kdn iinde ise bir ka sama vard. Kolya, ocuklarda bir etki yapsn diye ieyi de at ve avucuna biraz barut dkt: Aman bir yerde ate olmasn, yoksa yle bir patlar ki, hepimizi paralar. ocuklar, baruta byk bir merakla bakyor, bu zevklerini daha 'da arttryordu. Ama sama Kostya'nn daha ok houna gitti. Sama da yanar m? diye sordu. Sama yanmaz. Kostya yalvaran incecik bir sesle: Ne olur bana bir parack sama hediye edin, dedi. Peki sama da hediye edeyim. Al bakalm. Ama bunu verdiimi annene syleme, ben geri gelinceye kadar. Yoksa bunun barut olduunu sanarak korkudan d patlar. Size de bir gzel dayak atar. Nastya: Annem bize hi dayak atmaz, dedi. Biliyorum. Ben lf olsun diye syledim. Annenizi de hi bir zaman aldatmayn. Yalnz bu seferlik ben gelinceye kadar bir ey sylemeyin. Haydi syleyin bakalm minikler, imdi gidebilir miyim? Ben yokken korkudan alamazsnz ya? Kostya, artk alamaya hazr bir halde: A... la... nz... diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 113 Nastya, korkudan szleri aceleyle syliyerek: Alarz, tabi alarz! diye onu destekledi. Ah minikler, minikler. Sizin bu yalarnz ne kadar tehlikeli. Ama yaplacak bir ey yok, yavrularm. Madem yle, sizinle kimbilir daha ne kadar zaman oturmam gerekecek! Oysa zaman, zaman yle geiyor ki! Ah!... Kostya: ngraa emretsenize, l gibi yatsn! Evet baka are yok, ngraa da ba vurmak gerekecek. ci(*), ngrak! Sonra Kolya kpee emirler vermee, o da tm bildiklerini yapmaa balad. Bu uzun tyl, alelade bir sokak kpei byklnde ve tyleri efltuna yakn garip kl renginde bir kpekti. Sa gz a idi, sol kula ise nedense kesikti. Tiz bir sesle havlyor, zplyor, arka ayaklan zerinde duruyor ve o pozda yryor, srtst yatp drt ayan dikiyor, l gibi hareketsiz yatyordu. Bu son yapt oyun srasnda kap ald ve bayan Krasotkina'nn pazardan dnen iman hizmetisi, krk yalarnda, iek bozuu bir kadn olan Agaf-ya, kolunda ald yiyeceklerle dolu bir kese kd ile eikte grnd. Durdu, kese kdn aa doru sarktarak kpein yaptklarna bakmaa balad. Kolya, Agafya'y bu kadar beklemesine ramen, gsteriyi yarda kesmedi ve ngra belirli bir sre lym gibi yatrdktan sonra, sonunda onu slkla ard: Hayvan frlad ve grevini yapt iin sevinten zplamaya balad. Agafya hayretle: Amma da kpekmi! dedi. Krasotkin tehdit edici bir tavrla: Syle bakalm eksik etek, niye geciktin? Hh, eksik etekmi! Acemi aylak sen de. Acemi aylak m? Agafya, ocan etrafnda uramaya koyularak: Acemi aylaksn ya... Neden geciktiysem geciktim! Sana ne? Gecikmisem, demek yle gerekiyordu, diye sylendi. Ama bunu hi de kzgn ve fkeli bir sesle sylememiti, aksine sanki o neeli kk beyle sohbet etmeye frsat kt diye seviniyormu gibi, memnun bir tavrla sylemiti. (*) Franszca "buraya gel' anlamna.114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELeR 115 Krasotkin divandan kalkarak: Dinle beni, bunak ihtiyar, diye sze balad. Bana bu dnyada kutsal olarak bildiin ne varsa hepsinin zerine ve daha baka eylerin stne, ben burada yokken, u minik-lerden gzn ayrmadan onlara bakacana yemin edebilir misin? Ben dar kacam. Agafya glerek: Ne diye yemin edeyim? Ben yle de bakarm onlara, dedi. Hayr, bunu yapamazsan, ruhum br dnyada selmete ermesin diye yemin etmezsen, olmaz. Yoksa gitmem burdan. Gitme! Bana ne? Zaten dars ayaz. Evde otur. Kolya ocuklara doru dnd. Minikler, bu kadn, ben ya da anneniz gelinceye kadar yannzda kalacak. Zaten annenizin artk oktan dnmesi gerekiyor. Bundan baka size kahvalt da verecek. Vereceksin deil mi Agafya? Olur veririm. Kolya: . Haydi Allahasmarladk minikler, imdi yreim rahat olarak gidiyorum, dedi. . Sonra Agafya'nn yanndan geerken alak sesle ve ciddi ciddi: Sana gelince nine, inallah onlara Katerina hakknda siz kadnlarn daima anlattnz o samalklar anlatmazsn! Daha ocuk olduklarn unutma. i, ngrak. Agafya artk fkeyle: Hay Allah cezan versin! diye karlk verdi. Ne bici konuuyorsun! Bunlar sylediin iin, sana dayak atmal! Dayak!

 I RENC Ama Kolya artk dinlemiyordu. Eninde sonunda gitmesi mmkn olmutu. Kapdan dar knca, etrafna baknd. omuzlarn bir ileri, bir geri hareket ettirdi ayazm! sylendikten sonra sokakta ilerledi ve saa, yan sokaa sapp oradan pazar meydanna gitti. Meydandaki evlerden birine yamadan nce kapda durdu, cebinden bir ddk kard ve szleilmi bir iaret verir gibi, var gc ile ttrd. Bir dakikadan fazla beklemesine ihtiya kalmad. Bahe kapsndan darya, birden al yanakl, on bir yalarnda ve o da scack, temiz hatta k bir palto giymi olan bir ocuk kp ona doru kotu. Bu ocuk hazrlama snfnda okuyan Smurov'du. (Oysa Kolya Krasotkin artk ondan iki snf yukardayd.) Smurov, varlkl bir memurun oluydu ve annesi ile babas lgnca yaramazlklaryla n sald iin galiba Krasotkin ile arkadalk etmesine izin vermiyorlard. Bu yzden Smurov, her halde o srada evden gizli olarak kmt. Eer okuyucu unutmadysa, Smurov adndaki bu ocuk iki ay kadar nce hendein zerinden lyua'ya ta atan ocuklardan biriydi. lyua'nn durumunu Alyoa Karamazov'a anlatan da oydu. Smurov kararl bir tavrla: Sizi tam bir saattir bekliyorum. Krasotkin, dedi. Sonra iki ocuk meydanda yrmeye baladlar. Krasotkin: Ge kaldm! diye karlk verdi. Baz durumlar oldu da ondan. Benimle birlikte olduun iin sana dayak atmazlar m? Yok canm, ne mnasebet? Beni dvyorlar m ki? n-da yannza aldnz, yle mi? Evet, ngrak da yanmda! Onu da m oraya gtreceksiniz? Evet onu da gtreceim. Ah, Bcek olsayd! Bcei gtremem. Bcek yok oldu. Ortadan kayboldu. nerede g, e olduu bilinmiyor. Smurov birden duraklad. yle yaplamaz m... diye sylendi, lyua, Bcetpk ngrak gibi kvrck uzun tyl, kl rengine alan kirli bir renkte olduunu sylyor. Ona bunun Bcek oldugunu syliyemez miyiz? Belki de buna inanr, kimbilir? grenci! Yalandan kan! Bu bir! kincisi, iyilik et-etmek iin bile olsa yalan syleme. Sonra... iin asl nemlisi, geleceimi haber vermedin ya?KARAMAZOV KARDELER 117 116 KARAMAZOV KARDELER Allah korusun! Ben durumu anlamyor muyum sanki? Ama ngrak ona teselli olmaz... Smurov, bunu sylerken iini ekmiti: Biliyor musun, babas, o yzba, hani hamam lifi, dedikleri var ya, ite o bize, bugn ona karaburunlu hakiki bir oban kpei yavrusu getireceini syledi. Bunu yapmakla lyua'nn teselli bulacan sanyor, ama bunu baarr m bilmem ki? Peki lyua'nn kendisi nasl? Ah, kt ok kt! yle sanyorum ki, verem var onda! Akl banda, ama yle garip soluk alyor ki! ok kt bir soluk almas var. Dn ayana izmelerini giydirip kendisini gezdirsinler diye rica etti, yryecek oldu ama neredeyse dyordu. Ah babacm, sana daha nceden de bu eski izmelerimin kt olduunu sylemitim, eskiden de bunlarla hi rahat yryemiyordum dedi. izmelerin ktlnden yle durup durup dtn sanyordu. Oysa dpedz gc kalmad iin yle oluyordu. Herhalde bir haftadan fazla yaayamaz. Hertszenstube bakyor ona. imdi zengin oldular Ellerinde ok para var. Alaklar! Alaklar dediin kim? Doktorlar... Genel olarak tpla kimin ilgisi varsa onlar. Ayrca tabi, zel olarak bu doktor. Ben tp bilimini kabul etmiyorum. Gereksiz bir bilim dal. Bununla birlikte btn bunlar bir gn inceleyeceim. Hem nedir o romantikliiniz sylesene ha? Galiba btn snf birlik olup oraya gidiyor -musunuz yle mi? Hepimiz deil! Bizim snftan on kii kadar, her gn. her zaman oraya gidiyorlar. Ama bundan bir ey kmaz ki Btn bunlarda beni en ok artan ey, Aleksey Ka-ramazov'un oynad roldr: Aabeysin! yarn ya da br gn byle bir cinayetten tr mahkemeye verecekler, o ise ocuklarla romantik romantik eyler yapmak iin bunca harcyor! Bunda romantiklik falan yok canm! Kendin de lyua ile barmaya gidiyorsun ite. Barmaya m? Gln bir sz dorusu! Hem ben kimsenin davranlarm incelemesine izin vermem Ah, Uyua geliine o kadar sevinecek ki! Geleceini aklna bile getirmiyor. Neden, neden bu kadar uzun bir sre gitmek istemedin sanki? Smurov, bunu birden byk bir heyecanla sylemiti. Olum, bu beni ilgilendirir, seni deil! Ben oraya kendiliimden gidiyorum. yle istediim iin yapyorum bunu. Sizleri ise, hepinizi oraya Aleksey Karamazov gtrd, demek ki, arada bir fark var. Hem ne biliyorsun? Belki de ben hi de barmak iin gitmiyorum oraya. Sama bir lf ettin. Bizi oraya gtren Karamazov deil. Hi de deil ite. Dorudan doruya kendimiz oraya gitmeye baladk. Tabi nce Karamazov'la birlikte gidiyorduk. Hem orada hi bir ey olmad ki. Hi de dediin gibi budalalklar yaplmad. nce biri gitti, sonra bir bakas falan. Babas geliimize ok sevindi. Biliyor musun? Eer lyua lrse

babas muhakkak akln karr. lyua'nn leceini anlyor. Bizim lyua ile barmamza nasl seviniyor, anlatamam. lyua seni de sordu, ama baka bir ey sylemedi. Seni sorduktan sonra hep susuyordu. lrse babas ya delirir, ya intihar eder. Zaten eskiden de deli gibi davranyordu. Biliyor musun? O adam soylu bir insan.. O zaman da yanllk olmu. Btn kabahat o baba katilin.de. O vakit adamcaza dayak atanda. Ne olursa olsun Karamazov benim iin bir bilmecedir. Onunla oktandr tanabilirdim. Ama baz durumlarda gururlu davranmaktan holanyorum. Bundan baka onun hakknda baz dncelerim var. Bunlarn doru olup olmadklarn renmem, ii akla kavuturmam gerekiyor! Kolya, nemli bir ey sylemi gibi sustu. Smurov da yle. Tabii Smurov, Kolya Krasotkin'e hayrand ve kendisinin onunla eit bir durumda olabileceini aklndan bile geirmiyordu. imdi de byk bir merak iindeydi. nk Kolya lyua'ya kendiliinden gittiini sylemiti. Byle olunca, iin iinde Muhakkak bir sr vard. Kolya'nn byle durup dururken tan a o gn lyua ya gitmesinde muhakkak bir ey vard. Pazar Sarinden geiyorlard; bu sefer pazarda birok arabalar duruyordu ve pek ok da kmes hayvan getirilmiti. Kentin adnlar zerine tente gerilmi tezghlarn arkasnda rek, iplik ve buna benzer eyler satyorlard. Byle pazar gnleri Pan al verie bizim kentte biraz safa olarak panayr derler ve bir yl iinde byle birka panayr olur. ngrak byk bir neeyle kouyor, arada bir her hangi118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 bir eyi koklamak iin saa sola sapp duruyordu. Baka k peklerle karlanca da byk bir heyecanla, kpeklerin ara. sndaki tm kurallara uygun olarak onlarla seve seve kot. layordu. Kolya birden: Ben gerei seyretmeyi severim, Smurov, dedi. Kpek lerin karlanca nasl koklatklarn hi farkettin mi? BU onlarn arasnda genel doa kural gibi bir ey olmu. Evet, gln bir kural. Hayr gln deil, bunu yanl syledin. Doada gln olan hi bir ey yoktur. Pein yarglar olan insana nasl grnrse grnsn! Eer kpekler dnebilselerdi ve olaylar eletirebilselerdi, onlar da muhakkak insanlarn arasndaki sosyal ilikilerde ayn derecede, hatta belki daha da fazla gln ynler bulacaklard. ok daha gln bulurlard onlar. Bunu tekrar ediyorum. nk kesin olarak inanyorum ki, bizde ok daha fazla samalk vardr. Rakitin'in dncesi ok gzel bir dnce. Ben de sosyalistim, Smurov. Sosyalist ne demek? Herkes eitse herkesin ortaklaa bir tek iftlii varsa, evlilik diye bir ey yoksa, din ve tm yasalarla geriye kalan eyler herkesin keyfine gre ise, buna sosyalistlik derler. Sen daha bunu anlayacak kadar bymedin. Senin iin bunlar konumak daha erken. Hava da amma souk. Evet. Sfrn altnda on iki derece! Demin babam termometreye bakt. Hem farknda msn Smurov? Kn ortasnda, sfnn altnda on be hatta on sekiz derece olduu zaman, hava; kn banda birden ayaza ektii sralar olduu gibi, rnei s daha on iki derece kadarken, stelik daha kar yamad halde o kadar souk olmaz. Bu neden olur biliyor musun? nsanlar soua daha almamlardr da ondan. nsanlarn her eye alkanlklar vardr. Devlet ilerinde de, siyas iliki lerde de hep alkanlklar rol oynar. Alkanlk en nemli itici gtr. u kylye bak, ne garip! Kolya, bunu sylerken srtna gocuk giymi, gler iri yar bir kyly iaret etmiti; kyl arabasnn b ellerine kyl eldiveni geirmi, souktan durup durup e rpyordu. Kzla alan uzun sakal souktan kra gibi olmutu. Kolya, yanndan geerken yksek sesle ve meydan okur gibi: Kylye bak, sakal donmu! diye bard. Kyl, sakin ve ciddi bir tavrla: Birok kiilerinki dondu! dedi. Smurov: __ Taklma ona! diye sylendi. ' Ziyam yok canm, kzmaz, iyi adam o! Hoa kal. Matyev. Gle gle. Senin adn Matyev mi idi? Matyev ya! Bilmiyor muydun? Bilmiyordum; tahmin ederek syledim. una bak hele! renci misin nesin? renciyim ya! Falakaya yatryorlar m seni? Sk sk deil, ama bazen oluyor. Cann acr m? Acmaz m ya? Kyl, t yrekten gelen bir acma ile: Eeeh, hayat, ne yaparsn! diye iini ekti. Hoa kal, Matyev! Gle gle. yi ocuksun sen! yi ocuksun! ocuklar, yrmeye devam ettiler. Kolya, Smurov'a: Bu kyl iyi adam, dedi. Ben halkla konumay severim, her zaman da haklarn tanrm: Smurov: Bizim okulda falakaya yatryorlar, diye neden yalan syledin ona? diye sordu. Houna gitsin diye!

 Ne demek yani? Bak Smurov, bana tekrar tekrar soru sorulmasndan holanmam. Lep demeden leblebiyi anlamal. Baz eyler vardr anlatlamaz. Kylnn kafasna gre bir renci falakaya pyatrlr, yatrlmal da! Ona gre falakaya yatrlmayan -renci olur mu hi Diyelim ki, ona bizim okulda falaka cezasnn olmadn syliyeyim, adam buna dpedz zlr. Her neyse, sen bunlar anlamazsn. Halkla konumasn bil-120 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 121 Yalnz ne olur ona buna taklma! Yoksa gene bamza bir i gelir, tpk o zaman o kaz meselesinde olduu gibi Korkuyor musun yoksa? Alay etme Kolya! Vallahi korkuyorum. Babam mthi kzar. Zaten seninle dolamam kesin olarak yasak ettiler. Kolya: zlme canm, bu sefer bir ey olmaz! dedi. Ve tenteli bir tezghn arkasnda duran satc kadnlardan birine: Merhaba Natasa! diye bard. Hi de o kadar yal bir kadn olmayan satc kadn tiz bir sesle barr gibi: Ne Nataa's? Benim adm Mariya! diye karlk verdi. yi ki Mariyaym, hoa kal. Mariya! .Ah, seni gidi bacaksz. Boyuna bakmadan birde lf atyor! Kolya, ellerini sallyarak sanki kendisi kadna taklmyor-mu da kadn ona taklyormu gibi: Seninle uraacak vaktim yok! Gelecek pazar gn anlatrsn, dedi. Mariya: Ne anlatacakmm sana pazar gn? Ben sana taklmadm ki! Sen bana takldn! Barmaya balad. Bir gzel dayak lzm sana. te bu kadar. Herkes senin ne mal olduunu bilir. Bu kadar ite! Mariya'nn yannda kendi tezghlarnda mallarn satan br satc kadnlar arasnda glmeler duyuldu. Birden kentin kemerli dkknlarndan birinden durup dururken sinirli adamn biri kt. Tezghtar gibi bir eydi. Bizim kentteki satclardan deildi, dardan gelmeydi. Srtnda uzun lcivert bir kaftan, banda da siperlii olan bir kasket vard. Daha genti. Koyu kumral kvrck salar ve iek bozuu uzun solgun bir yz vard. Garip, budalaca bir fke iinde hernen Kolya'ya doru yumruunu sallamaya balad. Sinirli sinirli Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye baryordu. Kolya, ona dik dik bakt. Bu adamla bir atmas olduu' n hi de hatrlamyordu. Ama sokaklarda bakalar ile m atmas olmutu? Hepsini hatrlamasna imkn Alayl alayl kylye: Bilir misin? diye sordu. Satc aptal gibi: __Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye tekrarlyordu. __ yi yleyse. Eh, seninle tartmaya vaktim yok. Haydi hoa kal! Satc: __ Ne muzrlk ediyorsun? diye bard. Gene yaramazlk ediyorsun ha? Ben seni bilirim! Gene yaramazlk ediyorsun, ha? Kolya durup onu tepeden trnaa szmee devam ederek: Yaramazlk da etsem seni ilgilendirmez, arkada! dedi. Nasl ilgilendirmez? lgilendirmez ite! Kimi ilgilendirir ya? Syle bakalm kimi? imdi artk Trifon Nikiti'i ilgilendirir. Seni deil, kardeim. Delikanl gzlerini gene fke ile, ama ayn zamanda budalaca bir hayretle Kolya'ya dikti. Kolya ar bir ciddiyetle onu tepeden trnaa szdkten sonra sert ve srarl bir tavrla: Sen Vozneseniye'ye (*) gittin mi bakalm? diye sordu. Delikanl ne karlk vereceini biraz ararak: Hangi Vozneseniye'ye? Niin? Hayr gitmedim! dedi. Kolya daha srarl ve daha sert bir tavrla: Sabaneyev'i tanyor musun? diye sordu. ~- Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? Hayr tanmyorum. Kolya birdenbire: Eh madem tanmyorsun, kes bakalm lf! diye kestirip att ve sert bir dn yaparak saa dnd, sanki Sabaneyev'i bile tanmayan bir budala ile konumaya tenezzl etmiyormu gibi kendi yolunda hzl hzl yrmeye balad. Delikanlnn neden sonra ak bana geldi. Gene byk bir sinirlilik iinde: Dur! Hey! Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? diye bard. Sonra birden satc kadnlara doru dnd, aptal aptal onlara bakarak: Ne dedi Allahakna? diye sordu. Kadnlar kahkahalarla gldler. Aralarndan biri: Yaman ocukmu! dedi. (*) Bir yortu ad.122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 , Delikanl sa elini sallayarak hl kendinden gemi gibi: Hangi Sabaneyev'i, hangi Sabaneyev'i soruyordu? diye tekrarlamaya devam ediyordu. Kadnlardan biri:

 Hani, herhalde Kuzmiyev'lerde alm olan Sabaneyev'i aryordu, diye bir tahmin yrtt. Delikanl deli gibi gzlerini ona dikti. Biir baka kadn: Kuzmiyev'lerde mi? Onun ad Trifon deil ki! Kuz; ma'dr onun ad, Trifon deil. ocuk Trifon Nikiti'ten sz etmiti. Demek ki o, deil. : O zamana kadar ciddi bir tavrla hi konumadan sylenenleri dinlemi olan nc bir kadn lfa kart: Seni anlayacan onun ad ne Trifon, ne Sabaneyev' dir. ijov'dur! Aleksey vanovi'dir ad. Aleksey vanovi ii jov! Drdnc bir kadn srarla: yle ya, ijovdur onun soyad, diye tekrarlad. l akn delikanl bir ona, bir tekine bakyordu. Neredeyse ileden kacakm gibi. yi ama neden soruyordu? Neden soruyordu onu, baci lar? diye syleniyordu. Sabaneyev'i tanyor musun? dedi. Ben i ne bileyim kimmi Sabaneyev denen adam? Satc kadnlardan biri: j Ne lf anlamaz adamsn! Diyorlar ya sana Sabaneyev i deildir! ijov'dur diye. Aleksey vanovi ijov'dur arad! Hangi ijov? Syle hangisi? Biliyorsan syle. | bir adam vard ya, hani yazn pazarda oturuyordu. Uzun boylu, grltc patrtc | Bana ne o ijov'dan? Baclar? Bana ne, deil mi ya? Neden aryordu onu? | t Bir baka kadn daha: Ben ne bileyim, ijov'u neden aradn? i Onu niye aradn biz ne bilelim, diye lfa kart. Madem o kadar kafa iiriyorsun, demek seninle ilgili bir ey f bu. Hem ocuk bize deil ki, sana syledi, budala! Yoksa gerekten tanmyor musun? Kimi? ijov'u. Hay Allah kahretsin, o ijov'u da seni de! Ona bir dayak atarsam grr o! Benimle alay etti. ijov'a m dayak atarsn? Bak, dikkat et, o seni dvmesin! Aptaln birisin sen, ite bu kadar ijov'a deil. ijov'a deil, o olana dayak atacam! Sen de ne fesat, ne kt kansn! Getirin sunu, getirin o olan buraya! Benimle alay etti! Kadnlar kahkahalarla glyorlard. Kolya ise artk uzaklam, yznde sanki zafer kazanm gibi bir tavrla yryordu. Smurov, yannda yryor, ikide bir arkasna dnerek uzakta barp aran gruba bakyordu. Kolya ile birlikte bana bir i gelir diye hl korkuyordu, yleyken, o da ok neelenmiti. Nasl bir karlk vereceini bir nsezi ile hissettii halde Kolya'ya: Adama hangi Sabaneyev'i sordun? dedi. Ben ne bileyim hangisini? imdi akama kadar barp aracak. Toplumun her tabakasndaki budalalar byle arada bir drtklemekten holanrm. Bak ite, urada bir ahmak daha duruyor, surdaki kyl var ya, ite o! Bak sana bir ey syliyeyim. Budala bir Franszdan daha budala bir varlk yoktur derler ama bizim Rus'larn suratlar da hemen ne olduklarn belli eder. imdi una bak, suratndan budala olduu belli deil mi, allahakna, syle, ha? Brak onu Kolya, geip gidelim yanndan. Hayr, brakmam onu! Bir kez artk cotum. Hey! Merhaba kyl. Yanlarndan ar ar geen ve herhalde ikili olan iri yar, safa, yuvarlak yzl, sakalna kr dm kyl ban kaldrarak delikanlya bakt: Eh, eer aka etmiyorsan merhaba, diye acele etmeden karlk verdi. Kolya gld: Ya aka ediyorsam? Eh, aka da ediyorsan, yle olsun. Ziyan yok. akadan bir ey kmaz. nsan her zaman aka edebilir. Kabahat ettim, aabey, aka yaptm seninle! Eh ne yapalm, Tanr balasn seni! Peki ama, sen balyor musun? Tabii ya! Hem de candan balyorum. Haydi gle gle! Bak hele! yle grnyor ki, akll bir kylsn sen! 124 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 125 Kyl hi beklenmedik bir ekilde ve gene eskisi gibi kendine nem verdiini belli eden gvenli bir tavrla Senden akllym ya! diye karlk verdi. Kolya, biraz ard. Hi sanmam! dedi. Doru sylyorum. Ho, belki de yledir. Hah yle, bunu bilesin olum. Haydi allahasmarladk, kyl. Haydi, gle gle. Kolya bir sre sustuktan sonra Smurov'a:

 Kyller eit eittir, dedi. Ben nereden bileyim akll bir adama atacam? Halk arasnda akll birine rastlamadm m, bunun byle olduunu kabul etmeye daima hazrm. Uzakta, kilisenin saati on bir buuu ald. ocuklar admlarn sklatrdlar ve yzba Snegirev'in evine kadar geriye kalan olduka uzun yolu artk hi konumadan getiler. Eve gelmeden, yirmi adm kala Kolya durdu ve Smurov'a nden gidip Karamazov'u darya yanna armasn syledi. nce bir tanalm bakalm, diye sylendi. Smurov: Canm, neden aracaksn? yle de gir, seni grnce yle sevinecekler ki! Ne diye burada ayazda tanacaksn sanki? Kolya, otoriter bir tavrla: Neden burada ayazda tanacam? Orasn ben bilirim, diye kestirip att. Kklerce kar byle otoriter bir tavr taknmaktan holanrd. Bunun zerine Smurov verdii emri yerine getirmee kotu. IV BCEK Kolya, ok cidd bir tavrla bahe duvarna yasland, Al-yoa'nn gelmesini beklemee balad. Zaten onunla karlamay oktandr istiyordu. ocuklardan onunla ilgili ey iitmiti. Ama imdiye dek kendisine Alyoa hakknda bir ey sylemedikleri vakit, onu hor gryormu gibi kaytsz bir tavr taknyor, hatta davranlarn eletiriyordu. Ama iinden onunla tanmay ok ok istiyordu: Kendisine Alyoa hakknda anlatlan tm hikyelerde cana yakn ve ekici bir ey vard. Bu bakmdan o an kendisi iin ok nemliydi. Bir kez onun yannda bir yanllk yapp da kk dmemee, kimseye boyun emeyeceini gstermeye almas gerekiyordu: Yoksa benim on yanda bir ocuk olduumu dnerek, benim de tekiler gibi olduumu sanr. Hem bu ocuklarla ii ne? Onunla karlanca soracam bunu kendisine. Hay Allah! Bu kadar ksa boylu olmam da ne kadar kt bir ey! Tuzikov benden kk, ama benden yarm ba kadar daha ksa boylu. Bununla birlikte benim yzmde zekice bir anlam var; geri yakkl deilim. Biliyorum: yzce irkin olduumu. Ama zekice bir anlam var yzmn. Bundan baka iimdekileri pek de yle ortaya dk-memeliyim. Yoksa ona hemen yle kucak amaa kalkarsam kendisi, sanr ki... Tuh! yle bir ey dnrse rezalet olur vallahi! Kolya, var gc ile kaytsz bir tavr taknmaa alarak iste byle heyecanlanyordu. Onu asl zen o di yznden ok, ksa boyluydu. Ksa boylu oluuna zlyordu. Evinde, duvarn bir kesinde; daha bir yl nce boyunu ltkten sonra, kurun kalem ile izdii bir izgi vard. O gnden bu yana, her iki ayda bir, heyecanla, tekrar tekrar boyunu lmek iin o izgiye yaklayor: Acaba ne kadar uzadm? diye boyunu lyordu. Ne yazk ki, ok az boy atyor, bu da bazan onu byk bir znt iinde brakyordu. Yzne gelince, hi de di deildi. Aksine, beyaz, solgun ve illeri olan olduka sevimli bir yzd. Pek byk olmayan, ama canl, kl rengi gzleri cesaretle bakyor ve sk sk heyecandan prl prl oluyordu. Elmack kemikleri biraz geni, az k-kt. Dudaklar ok kaln deildi ama kpkrmzyd. Burnu kk, ucu da iyice yukar kalkkt. Aynaya bakt vakit her zaman; tam anlamyla kopa burunluyum! Kopa burunlu diye buna derler ite! diye sylenir, daima fkeyle ay-adan uzaklard. Kimi zaman da: Bakalm, gerekten yzmde zekice bir anlam var m? diye bundan kuku bile duyuyordu. Bununla126 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 127 birlikte aklnn fikrinin yalnz yz ve boyu ile uratm sanmak da doru bir ey olmaz. Aksine aynann karsnda geirdii o anlar ne kadar zc olursa olsun, onlar abucak unutuyor, hatta uzun bir sre aklna bile getirmeyerek, kendi deyimi ile btn varln ideal ve gerek hayatla ilgilenmeye veriyordu. Alyoa, ksa bir sre sonra kt, acele etmeden Kolya'ya yaklat. Kolya, Alyoa kendisine yaklamadan nce, daha birka adm kala onun yznn ok sevinli olduunu grd. Memnunlukla: Yoksa geliime mi bu kadar sevindi? diye dnd. Bu arada unu belirteyim ki, Alyoa'y braktmzdan beri gen adam ok deimiti: Rahip giysilerini karmt. imdi srtnda ok gzel dikilmi bir ceket, banda da yuvarlak yumuak bir apka vard. Salar da ksa kesilmiti. Tm bunlar ona ok yakmt. Gerekten ok yakkl olmutu. Sevimli yznde her zaman bir nee vard. Ama bu garip, sakin ve sessiz bir neeydi. Kolya, Alyoa'nn yanna ierdeyken srtnda ne varsa onunla, hatta paltosunu bile almadan km olduunu farkederek hayret etti. Belliydi ki, acele etmiti. Alyoa, Kolya'ya hi kararszlk gstermeden elini uzatt: ite sonunda siz de geldiniz. Sizi o kadar bekledik ki! Gelmeyiimin baz nedenleri vard. Onlarn ne olduunu imdi reneceksiniz. Her neyse, sizinle tantma memnunum. oktandr tanmak frsatn bekliyordum ve sizinle ilgili pek ok ey iitmitim. Kolya, bunu hafife nefesi tkanarak mrldanmt. Canm, biz zaten sizinle nasl olsa tanacaktk. Ben de sizin iin birok eyler iittim. Ama buraya... Buraya biraz ge kaldnz. Syleyin, durum nasl burada? lyua ok kt durumda. Her halde lecek. Kolya fkeyle: Ne diyorsunuz! unu kabul edin ki, bu tp berbat bir ey, Bay Karamazov! dedi. Uyua sizi sk sk, sk sk hatrlyordu. Hatta biliyor musunuz, ryasnda, sayklarken bile szi sylyordu. Belli ki, size o baklama olayndan nce... ok deer veriyordu--Geri o iin bir nedeni vard ama... Kuzum bu kpek mi? __ Benim. Ad ngrak. Alyoa, zgn bir tavrla Kolya'nn gzlerinin iine bakt. __ Bcek deil mi? diye sordu. Demek Bcek durup dururken ortadan kayboldu yle mi? Kolya, saklad bir sr varm gibi esrarengiz bir tavrla glmseyerek:

 Biliyorum, hepiniz Bcei bulmam isterdiniz, sylenenleri hep iittim, dedi. Beni dinleyin Karamazov! Size her eyi olduu gibi anlatacam. Zaten sizi buraya ikimiz ieriye girmeden nce olup bitenleri anlatmak iin arttm. Sonra heyecanla anlatmaya koyuldu: __Bakn yle oldu, Karamazov! lkbaharda tlyua hazrlama snfna girdi. Eh, bizim hazrlama snf ne olacak? Siz de bilirsiniz: hep oluk ocuk, lyua ile hemen takmaya baladlar. Ben iki snf daha yukardaydm ve tabii her eye uzaktan, iin iine karmadan bakyordum. Bakyorum ocuk kk, elimsiz bir ey. Ama onlara boyun emiyor, hatta onlarla dvyor. Gururlu bir ocuk, gzleri prl prl yanyor. Ben byle ocuklar severim. ocuklar bu tavrn grnce onu daha da ok kzdrmaya baladlar. Asl nemlisi, o zaman srtnda eski psk bir palto vard. Pantolonunun paalar yukar doru ekiliyordu. izmeleri boyaszd. ocuklar onu bu yzden tartaklyorlard. ocuun gururunu yaralyorlard. Hayr, artk buna dayanamazdm! Byle eyleri sevmem. Hemen onu savundum. Olanlara Hanyay Konyay gsterdim. Biliyor musunuz onlar dverim, onlar gene de beni taparcasna severler Karamazov! Kolya bunu sylerken gsteri yapar gibi vnmt. ~- Zaten ocuklara baylrm. u anda bile evde iki tane Eniim var. Hatta bugn buraya gelirken onlarn yznden Seiktim, ite bylece lyua'y dvmekten vazgetiler. Ben de onu korumaa baladm. Gryordum ki, gururuna dsuskun bir ocuktur. Bunu size gerekten sylyorum; gururlu ocuktur. yleyken sonunda bana kle gibi baland. En kk Eklerimi bile yerine getiriyor, her szm dinliyor, beni tangibi seviyor, hatta davranlarm kopya etmee alyorbirlikte tenefse ktk m, hemen bana geliyordu. Onunla birBZ dolamaya balyorduk. Pazar gnleri de yle oluyordu. bizim gimnazyada byk snfta olan bir ocuk, kendisinden128 KARAMAZOV KARDELER kk olan bir ocukla ayn dzeye indi mi, herkes alay eder. Ama bu sama bir n yarg. Madem canm yle istemi, kime ne? yle deil mi? Ona bir eyler retiyor, onu gelitirmeye alyordum. Madem houma gidiyordu, neden gelimesine yardm etmeyecektim? yle deil mi, syleyin? Bakn siz de btn bu ocuklarla ahbap oldunuz Karamazov Demek yeni kua etkilemek, bu ocuklar gelitirmek ya rarl olmak istiyorsunuz, deil mi? Hem dorusunu, syleyeyim, karakterinizde bana anlattklar asl bu yn en ok ilgj. mi ekti. Her neyse, konumuza dnelim: Baktm ocukta an bir duygululuk, bir romantiklik balyor. Oysa, ben, biliyor musunuz? yle ar duygu gsterilerinden nefret ederim. Yaratlm yle. Sonra baz atmalar da vard: Gururlu ocuktu, yleyken bana kle gibi balyd. Kle gibi bal olduu halde birden gzleri kvlcmlar sayor, dncelerimi kabul etmek istemiyor, benimle tartyor, yrtnyordu. O zamanlar baz dncelerim vard: Baktm onun kar durduu ey benim o dncelerim deil. Dpedz bana kar isyan ediyor! nk ben onun o ar duygululuuna serinkanllkla karlk veriyordum, te onu biraz olsun frenlemek iin, o ne kadar duygulu davranrsa, ben de o derece serinkanl olmaya baladm. Bunu mahsus yapyordum, bylece onu yola getirmek kansnda olduum iin. Niyetim karakterini salamlatrmak, onu piirmek, olgun bir insan haline getirmekti... Artk gerisini anlatmam gereksiz, herhalde ne demek istediimi ok iyi anlyorsunuz. Birden baktm, bir gn, iki gn, gn zntl zntl dolap duruyor. Ama artk onu zen duygululuu filan deil. Bambaka bir eye, daha byk, daha nemli bir eye zlyor. Kendi kendime ne oluyor buna? diye dndm zerine vardm, bir de ne reneyim: lyua her naslsa len babanzn ua ile (o zaman babanz sad) Smerdyakov'la tanm. O da aptal ocua budalaca bir oyun, daha dorusu vahce, dice bir oyun retmi: Bir para ekmein ii aln yor, iine toplu ine sokuluyor, sonra bu ekmek paras her hangi bir sokak kpeine, alktan lokmalar inemeden yu tan kpeklerden birine atlyor ve bunun hayvanda nasl bir etki yapacana baklyor. te llyua ile Smerdyakov byle bir lokma hazrlamlar, sonra da bunu imdi bu kadar grl' KARAMAZOV KARDELER 129 t patrd edilen kvrck Bcek'e atmlar. Bu Bcek, bir evin avlusunda duruyordu, ama yle bir evdi ki oras hayvana bir lokma bile vermiyorlard. O da sabahtan akama kadar hav-layp duruyordu. Siz byle aptalca havlamalardan holanr jusinz Karamazov? Ben nefret ederim. ite, hayvan lokmann zerine atlm, onu kapt gibi yutmu, sonra da tiz bir sesle bara bara, olduu yerde fini frl dnm, sonunda da koa koa uzaklam. Hem kouyor hem de can acsyla ciyak ciyak baryormu, bylece gzden kaybolmu. Bunu bana lyua'nn kendisi anlatmt. Bana bunu aklamt, ama kendisi yle bir alyor, yle bir alyordu ki! Hem alyor, hem de btn vcudu sarla sarsla bana sarlarak: Hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu, hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu diye tekrarlayp duruyordu. Anlalan bu sahne onu iyice etkilemi. Baktm vicdan azab ekiyor. Bu ii cidd olarak ele aldm. Ama asl daha nceki davranlarndan tr ona bir ders vermek istiyordum, itiraf edeyim ki, sinsice davrandm. Mahsus byle bir durumda benden beklenebilecek bir fkeyi hi de duymuyormuum gibi davrandm. Yalnz ona: Sen dice bir davranta bulundun. Alan birisin. Tabi bu ii herkese bildirmeyeceim! Ama imdilik seninle ilikilerimi kesiyorum. Bu iin zerinde dneceim ve sana Smurovla (demin benimle birlikte gelen ocuk var ya, ve bana daima bal kalan bir ocuktur, ad da Smurov'dur) bundan byle seninle arkadalk etmeye devam edecek miyim, yoksa alan biri olduun iin seni lnceye kadar kendi ha-line mi brakacam, haber veririm, dedim. Bu onu mthi artt. unu aklayaym ki, daha o za-be belki ona kar ar derecede sert davranm oldudndm. Ama ne yapaym, o zamanki dncem yleydi Aradan bir gn getikten sonra kendisine Smurov'u Sonderdim ve onunla artk hi konumayacam haber ver-Bizde iki arkada aralarndaki ilikilerini tm olarak

kopardlar.m, yle denir. Onu byle yalnz birka gn kzgn ate zerinde tutmay,, sonra da pimanln grerek ona geel uzatmay dndm gizli tutkum. Oysa kesin olarak buydu Sonra ne oldu dersiniz? lyua, Smurov'u din-sonra birden gzleri kvlcmlar saarak: Krasotkin'e bundan byle tm kpeklere iinde toplu ine olan ek-130 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 131 mek paralar atacam! Hepsine, hepsine! diye barm. Bunun zerine: Ya yle mi? Demek iinde bir isyan uyand, bunu yok etmeli! diye dndm ve ona kar tam anlamyla nefret gstermeye baladm. Ne zaman karlarsak, bam mahsus br yne eviriyor ya da alayl alayl glms-yordum. te o srada birden babasnn bana o i geldi, hani hamam lifi olay var ya, hatrlyor musunuz? unu anlamanz istiyorum ki, lyua zaten daha nceden olup bitenler yznden mthi bir sinir gerilimi iindeydi. ocuklar, onu kendi haline braktm grnce, zerine atlmaya, onu hamam lifi, hamam lifi! diye kzdrmaya balamlard. te o zaman aralarnda muharebeler balad. Bunlara ok zlyordum, nk galiba o zaman onu bir seferinde fena halde dvdler. te, bir gn, snftan ktmz bir srada lyua bahede tm ocuklarn zerine atld. Ben ise on adm kadar geride duruyor, ona bakyordum. Hem yemin ederim ki, o srada onunla alay ettiimi hatrlamyorum. Aksine o srada ona ok ok acdm. Bir an daha geseydi, ben de onu savunmak iin ileri atlacaktm. Ama birden benimle gz gze geldi. O srada durumum ona nasl grnd bilmiyorum. Bildiim tek bir ey varsa, o da aksn ektii gibi zerime atld ve kalamdan ite uradan sa bacamn Burasndan yaraladdr. Ben hi kmldamadm. unu syleyeyim ki, bazen gerekten korkusuz olurum, Karamazov. O bana bunu yapnca, sadece yzne: Haydi istersen, sana gsterdiim dostlua karlk gene vur beni, ite karnda hazr duruyorum, buyur der gibi nefretle baktm. Ama beni bir kez daha baklamad. Sonra dayanamad, korkuya kapld. aky elinden frlatt gibi, avaz kt kadar alaya alaya koarak kat. Tabu mzevirlik yapmadm. Hepsine bu i mdrln kulana git" mein, diye susmalarn emrettim. Anneme bile yara artk iyi olduktan sonra syledim. Zaten nemsiz bir yarayd, basit bir izik. Sonradan iittim ki, ayn gn ocuklarla ta muharebesi yapm, sizin de parmanz srm. Ama nasl bir durumda olduunu nlyorsunuz ya! Her neyse, biliyorum. Yaplacak bir ey yok, budalaca davrandm, lyua hastaland vakit onu baladm sylemeye, daha dorusu barmaya gelme dim. Bundan pimanlk duyuyorum imdi. Ama o srada ba z amalar edinmitim. te btn hikyem bu... Yalnz galiba budalaca davrandm... Alyoa heyecanla: Ah, onunla sizin aranzda byle ilikilerin bulunduunu bilmiyordum, ne yazk! Yoksa oktandr size gelir, benimle birlikte oha gitmenizi rica ederdim. nanr msnz, hastalannca, ateler iindeyken bile hep sizi sayklyordu. Size ne kadar deer verdiini hi bilmiyordum! Hem gerekten, gerekten Bcei bulamadnz deil mi? lyua'mn babas da, btn ocuklar da kpei bulmak iin kenti altst ettiler. nanr msnz? lyua hasta hasta kez benim yanmda bile gzleri yala dl olarak babasna; Ben neden hastaym biliyor musun baba? Bcei o gn ldrdm iin. imdi tanr beni onun iin cezalandryor dedi. Zihninden bu dnceyi silmeye imkn yok. Eer imdi o Bcei bir yerden bulup ona gsterseler, hayvann lmediini, sa olduunu ona ispat etseler, bana yle geliyor ki, sevincinden dirilir. Bu bakmdan hepimizin umudu sizdeydi. Kolya, byk bir merakla: Peki, neden Bcei benim bulacam dndnz? Yani bunu neden asl benden beklediniz? diye sordu. Niin bakasndan deil de benden bekliyordunuz bunu? Onu aryorsunuz, bulunca alp getireceksiniz diye bir sylenti dolayordu ortada. Smurov buna benzer bir eyler sylyordu. Tabii hepimiz Bcein sa olduuna, onu bir yerlerde grdklerine inandrmaa alyoruz lyua'y. ocuklar ona canl bir tavan bulup getirmiler. Ama lyua sadece hayvana belli belirsiz glmseyerek bakt ve krlara serbest braklmasn istedi. Biz de yle yaptk. Babas hemen sonra dnd ve ona kk bir yerden sahici bir oban kpei yav-, rusu getirdi. Onu da bir yerden almt. ocuu onunla te-teselli edeceini sanyordu. Yalnz galiba i daha kt oldu. Syleyin Bay Karamazov, babas ne biim bir adam? Ben adam tanrm. Ama sizin ona ne gzle baktnz renistiyorum: Sizce nedir o adam? Soytar m, palyao mu? Hayr, canm. Her eyi derinden duyan, ama garip bir 1de ezilmi baz insanlar vardr. Onlarn soytarl uzun bir sre kk drc, bir klelikle bal olduklar kiile-o gerei olduu gibi sylemek cesaretini bulamayarak, olduklar insanlarla bir eit fkeli alaydan 132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 baka bir ey defildir. una inann ki, byle bir soytarlk bazan ok feci olur. imdi o adam iin dnyada her ey ilyu. a zerinde toplanmtr. lyua lrse, ya ldrr, ya intihar eder. imdi ona baktka buna hemen hemen kesin olarak inanyorum. Kolya, onu anladn belirten duygulu bir tavrla: Ne demek istediinizi anlyorum Bay Karamazov. Gryorum ki, siz insanlar iyi tanyorsunuz. Yannzda bir kpekle geldiinizi grnce, hemen ayn Bcei getirdiinizi sandm. Durun bakalm Bay Karamazov. Belki de onu gerekten buluruz. Bu ise ngrak'tr. imdi onu odaya sokacam ye belki de yua'y o oban kpei yavrusu ile olduundan ok daha fazla neelendireceim. Durun bakalm Bay Karamazov, imdi baz eyler reneceksiniz. Kolya bunu syledikten sonra birdenbire akl bana gelir gibi:

 Hay Allah, ne diye sizi burada tutuyorum! diye bard. Bu soukta srtnzda bir ceketle duruyorsunuz. Ben ise sizi burada tutuyorum. Gryor musunuz, ne kadar egoistim! Zaten biz hepimiz egoistiz Bay Karamazov! zlmeyin, geri sahiden hava souk, ama ben mem. Her neyse gidelim. Ha sz gelmiken soraym: Adnz ne sizin? Kk, adnzn Kolya olduunu biliyorum, ama soyadnz? Adm Nikolay vanov Krasotkin ya da dairelerde sylendii gibi: Krasotkin'in oluyum ben... Kolya bunu sylerken nedense glmt. Ama birden: Tabi admdan, yani Nikolay adndan nefret ediyo-rtzm. Neden? Beylik bir ad, di bir ad da ondan. Alyoa: On yasndasnz deil mi? diye sordu. Daha dorusu on drt yandaym. ki hafta sonra on drt yanda olacam. ki hafta olduka ksa bir sre. Size nceden bir zayf noktam aklayacam Bay Karamazov. Buna ilk tanklmz erefine, karakterimi olduu gibi hemen gresiniz diye syleyeceim: bana yam sormalarndan ederim, hatta nefretten de daha iddetli bir ey bu... benim iin dolaan bir dedikodu var. Bana geen hafta hazrlk snfndan olan ocuklarla hrsz polis oynadm diye iftira ediyorlar. Oynadm dorudur. Ama kendim eleneyim diye, bu bana zevk verdii iin oynadm iftiradan baka bir ey deil- yle sanyorum ki, bu dedikodu sizin de kulanza gelmitir. Yalnz ben kendim iin deil, ocuklarn hatr iin, ben olmadan kendi kendilerine hi bir oyun oynayamyorlar diye oynadm onlarla. te byle, aramzda durup dururken daima byle sama dedikodular ortaya kar. Bana inama yle dedikoducu bir kent ki buras. Kendi zevkiniz iin oynasanz bile, bundan ne kar? Yok canm, insan byle eyi kendisi iin yapar m... Siz arabaclk oynar msnz? Alyoa glmsedi: Ama yle dnn: rnein bykler eit eit kahramanlarn servenlerinin canlandrld, hatta bazen haydutlarn, savalarn bile canlandrld) tiyatrolara gidiyorlar, deil mi? Bu ise tabii baka bir eit, ama gene de bir oyun saylr, yle deil mi? ocuklarn teneffs zamanlarnda sava oyunu ya da hrsz polis oynamalar da onlarn ruhlarnda uyanan bir eit sanat eilimidir. Ruhlarnda kendilerini sanata vermek iin duyduklar bir ihtiyacn aa vurulmasdr. Hatta bu oyunlar bazen tiyatrodaki gsterilerden daha akla uygun uydurulur. Yalnz bir farkla: Tiyatrolara aktrleri seyretmek iin gidilir, burada ise genlerin kendileri aktrdrler. Ama bu tabi bir eydir. Kolya ona dikkatle bakarak: Siz yle mi dnyorsunuz? Demek siz bu kamdas-^ yle mi? dedi. Biliyor musunuz? Olduka merakl bir dSnce ileri srdnz. imdi eve gidince bu konuyu dnece-Em. unu aklayaym ki, zaten byle olmasn bekliyordum. Sizden baz eyleri reneceimi biliyordum. Ben sizden ders almaya geldim, Bay Karamazov. Kolya bunu duygulu ve heyecann aa vurarak syle-' miti Alyoa elini skarak: Ben de sizden, dedi. Kolya, Alyoa'dan ok memnun kalmt. Onun kendine tam anlamyla eit durumdaym gibi bir tavr taknmasna sanki onunla aralarnda en byk oymu gibi konuma-ap kalmt. Sinirli sinirli glerek:134 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 135 imdi size bir numara gstereceim, Bay Karamazoy dedi. Bu da bir tiyatro gsterisi olacak. Zaten bunun iin geldim. nce sola ev sahiplerine bir urayalm. Sizinkilerin hepsi paltolarn orada brakyorlar. nk odada yer yok, ie risi de ok scak. Zaten ben bir saniye iin gireceim, ierde srtmda palto ile otururum. ngrak burada kalacak. Sofada kalp l gibi yatacak. i! ngrak, couche (*) ve l! Gryor musunuz nasl l numaras yapyor? nce ieri girip bir duruma bakacam. Sonra gerekince bir slk alp: i ngj-rak! diye baracam, o zaman nasl sanki tutumu gibi kendini ieriye atacak. Yalnz yeter ki, Smurov o anda kapy amay unutmasn. Ben artk gereken tenbihleri yapacam. Siz de numaralar grrsnz... LYUA'NIN BA UCUNDA Ahbabmz emekli yzba Snegirev'in ailesinin oturduu o bildiimiz odada, o srada ierde toplanm olan byk kalabalk yznden boucu bir hava vard. Kmldayacak yer yok-tu. Bu sefer llyua'nn yanna birka ocuk toplanmt. Geri hepsi tpk Smurov gibi, onlan Uyua ile bartrann Alyoa olduunu inkr etmeye hazrdlar, ama aslnda gerekten yle olmutu. Btn baars da onlan lyua'ya fazla romantiklie kamadan birbiri ardndan, sanki bunu mahsus yap mam gibi, her ey kendiliinden olup bitmi gibi gtrme-siydi. Bu ziyaretler ise lyua'nn acsn ok hafifletiyordu. o" cuk eskiden kendisine dman olan btn bu ocuklarn ona gsterdikleri efkati, arkadal ve yaknl grdke ok duygulanyordu. Yalnz Krasotkin eksikti, bu da llyua'nn yreginde reinde bir ta gibi duruyordu, fiyueka'nn ac anlan snda kendisine en ok znt veren bir ey varsa, o da tek (*) Yere yat (Franszca). arkada ve savunucusu olduu halde, o vakit akyla zerine atldg Krasotkin ile kendisi arasnda olup bitenlerdi. Akll bir ocuk olan Smurov da (lyua ile barmak iin nce o gelmiti) ayn ekilde dnyordu. Ama Krasotkin, Smurov kendisine Alyoa'nn bir i grmek zere ona gelmek istediini syledii vakit, hemen szn keserek yaplmas istenen yaklamaya engel olmu ve Smurov'a hemen gidip Karamazov'a ne yapacan, nasl davranacan ok iyi bildiini, kimseden t istemediini ve eer hastann yanna gitmiyorsa bunu ne zaman gitmesi gerektiini bildii iin yapmadn, gitmemesinde zel bir hesab olduunu bildirmesini syledi. Bu, daha o pazardan iki hafta nce olmutu. te Alyo-a, Krasotkin'e daha nce niyetlendii gibi bu yzden gitmemiti. Bununla birlikte gelmesini beklerken, Krasotkin'e Smu-rov'u arka arkaya iki kez daha gndermiti. Ama her iki defasnda

da Krasotkin son derece kararl ve sert bir tavrla gelmeyi reddetmi ve Alyoaya, eer kendisi onu almaya gelirse, bir daha hi bir zaman lyua'ya gitmeyeceini, artk cann skmamalarn bildirmiti. Hatta Smurov, son gne dek Kolya'nn o sabah lyua'ya gideceinden haberli olmamt. Ancak bir gn nce akam vakti, Kolya Smurov'la vedalarken ona sabahleyin kendisini evde beklemesini sylemi, onunla birlikte Snegirev'lere gitmek niyetinde olduunu aklam, ama oraya gideceini hi kimseye bildirmemesini tenbih etmi, bylece oraya habersiz gitmek istediini belirtmiti. Smurov, tenbih ettii gibi yap-yapmt. Krasotkin'in kaybolan Bcek'i bulup getireceini hayalinden geirmesine gelince, bu Krasotkin'in bir gn laf arasnda Eer sa olduu halde, hepsi bir olup da hl bula-^yorlarsa hepsi eektir demesinden ileri geliyordu. Ama Smurov bir sre bekledikten sonra, Krasotkin'e kpeinin Bcek olduunu tahmin ettiini ekingen bir tavrla ima et-tii vakit, Krasotkin birden mthi kzm: Kendi kpeim, k gram varken, ellemin kpeini tm kentte arayacak kadar eek miyim ben? Hem toplu ine yutmu bir kpe-o sa kaldi nerede grlm? Romantiklik bunlar, baka bir ey deil! diye barmt. Bu arada llyua yataa dmt: iki haftadr odann tasvirlerin altnda bulunan yatandan hemen he-136 KARAMAZOV KARDELEr KARAMAZOV KARDELER 137 men hi kalkmyordu. Okula ise Alyoa ile karlap da parman srdndan bu yana gitmiyordu. Zaten ayn gn hastalanmt. Bununla birlikte, daha bir ay boyunca ok nadir olarak yatandan kalkp odada ve sofada g bel dolaabil-misti. Ancak sonunda gcn tm olarak yitirdi. O kadar ki, babasnn yardm olmadan adim atamyordu. Babas ise stne titriyordu. kiyi bsbtn brakmt. ocuk lr diye korkudan ldracak gibiydi. Sk sk zellikle ocuun koluna girerek onu odada dolatrdktan, tekrar yatacna yatrdktan sonra, birden koarak sofaya kyor, karanlk bir keye sokuluyor ve orada alnn duvara dayyarak btn vcudunu sarsan garip, birbirini izleyen hkrklarla alyordu. Bu hkrklar lyueka'ya duyulmasn diye de kendini yar gc ile tutmaya alyordu. Odaya dnd vakit ise, biricik sevgili olunu her hangi bir eyle elendirmeye, teselli etmeye alyor, ona masallar, gln fkralar anlatyor, rastlad eit eit gln insanlarn, hatta hayvanlarn taklidini yapyor, ne kadar komik bir ekilde bardklarn, ya da uluduklarn gsteriyordu. Ama lyua, babas takla att ve palyaoluk ettii vakit bundan hi holanmyordu. Bundan holanmadn belli etmemeye almakla birlikte, babasnn bu yzden toplumda kk dtn kavryor ve her zaman hamam lifi ile o korkun gn hatrlyor, bu anlan bir trl zihninden si-lemiyordu. lyueka'nn sessiz, yumuak karakterli ayaksz kzkar-dei Ninoka da babas takla att vakit bundan holanmazd. Varvara Nikolayevna'ya gelince o oktandr Peters-burg'a kursa gitmiti. Buna karlk yarm akll anneleri, kocas bazen gsterilerde bulunmaya, ya da gln baz hareketler yapmaya balad vakit; ok eleniyor, t yrekten kahkahalar atarak glyordu. Ancak bununla teselli buluyordu. Geri kalan zamanda ise, hi durmadan, herkes onu unuttu, art)k hi kimse ona sayg gstermiyor, herkes onu zyor diye ikyetlerde bulunarak szlanyor, alyordu. Ancak son gnlerde birden tm olarak deimi gibiydi-Sk sk keye, ilyua'ya bakmaya ve dncelere dalmaya balamt. imdi ok daha sesi duyulmaz olmutu ve ok daha az konuuyordu. Alad vakit de sesini iitmesinler diye sessizce gzya dkyordu. Yzba ondaki bu deiiklik ac bir aknlkla farketmiti. ocuklarn ziyaretleri, balangta hi houna gitmiyor ve sadece onu fkelendiriyordu. Ama sonradan ocuklarn neeli barlar ve anlattklar hikyeler onu elendirmeye balamt. Sonunda da bunlardan o kadar zevk almaya balamt ki, ocuklar ziyaretlerini kesecek olsalar, muhakkak iinde byk bir zlem duyacakt. ocuklar bir eyler anlattklar, ya da oyun oynamaya koyulduklar vakit glyor, el rpyordu. Bazlarn da yanna arp yanaklarndan pyordu. En ok sevdii de Smurov adl ocuktu. Yzbaya gelince, ilyua'y neelendirmek iin evine ocuklarn gelmesi daha balangta ruhunu byk bir sevinle doldurmutu. Hatta ilyua'nn imdi artk zlmeyecei ve belki de bu yzden daha abuk iyi olaca umuduna kaplmt. Son gnlere dek ve lyua iin duyduu tm korkuya ramen, ocuun gnn birimde birden iyileecei umudunu bir an olsun yitirmedi. Kk misafirleri derin bir heyecanla karlyor, etrafnda dnp duruyor, hizmet ediyordu. Onlar srtnda tamaya bile hazrd, hatta bunu gerekten yapmaya kalkmt, ama bu oyunlar lyua'nn houna gitmemiti. Bu yzden brakld. Yzba ocuklar iin hediyeler, priyannikler, cevizler alyor, ay piiriyor, ekmek dilimlerine tereya sryordu. unu da belirtmek gerekir ki tm bu 'sre iinde paras bitmiyordu. O zamanlar Katerina vanovna'nn iki yz rublesini tam Alyoa'nn anlatt gibi kabul etmiti. Ondan sonra Katerina vanovna, yzbann durumu ile lyua'nn hastaln ayrntl olarak rendikten sonra, kendisi evlerine gelmi, tm aile ile tanm, hatta yzbann yan deli Barsnn bile gnln kazanmt. O gnden bu yana kese-nin azn amt. Yzbann kendisi de, ocuu lr diye mthi bir korkunun etkisi altnda ezildii iin, eski gurubu unutmu, uslu uslu kendisine verilen sadakay kabul etmeye balamt. Tm bu sre iinde Katerina vanovna'nn daveti zeri-ne hastay her" gn, dzenli bir ekilde, doktor Hertzenstube iaret etmeye balamt. Ama bu ziyaretlerden pek sonu kmyordu. Yalnz doktor ocua eit eit illar veriyordu. Bununla birlikte o gn, yani o pazar sabah, yzbann138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 evinde, Moskova'dan gelmi ve orada byk ne sahip dok torlardan biri saylan, yeni bir doktor bekleniyordu. Bu dol toru zel olarak Moskova'dan Katerina Ivanovna byk bir para karlnda, ama ilyueka iin deil, daha sonra ye: gelince sz edeceimiz baka bir amala getirtmiti. Ama artk geldiine gre llyueka'y da ziyaret etmesini rica etmi, gelecei de yzbaya daha nceden haber verilmiti. Kolya Krasotkin'in geleceini ise, yzba aklndan bile geinniyordu. Bununla birlikte oktandr ilyueka'nn, bu kadar zlerek dnd o ocuun artk evlerine gelmesini bekliyordu. Krasotkin kapy ap da odaya girdii anda, yzba da, ocuklar da, hepsi hastann yata banda toplanm, biraz nce getirilmi mini mini oban kpei yavrusuna bakyorlard; yavru ancak bir gn nce domutu ama bir hafta ncesinden yzba tarafndan hl ortadan kaybolmu olan ve herhalde artk lm bulunan Bcek'i zleyen yu-eka"y teselli etmek iin smarlanmst. Ama kendisine

kk bir kpek yavrusu hem de yle di bir kpek deil, hakiki bir oban kpei yavrusu (tabi kpein cinsi ok, ok nemliydi) hediye edileceini daha gn ncesinden iitmi olan ve bunu bilen lyua, ince duygulu bir ocuk olduu iin, hediyeye sevindiini gstermekle birlikte, br ocuklar da babas da hatta ocuun kendisi de enliyorlard ki, yeni gelen kk kpek belki de yreinde tad, ikence ettii o zavall Bcek'in ansn daha iddetli bir ekilde canlandrmaktan baka bir ie yaramamt. Yavru kpek yannda yatyor, kmldayp duruyor, lyua da dudaklarnda hastalkl bir glmseyile ince solgun, kupkuru kk eliyle onu okuyordu. Hatta yavru kpekten holand bile belliydi, ama... Gene de Bcek ortalarda yoktu. Ne de olsa, bu Bcek deildi Ah, eer bu yavru kpekle birlikte bir de Bcek olsayd, o zaman artk tam bir mutluluk olacakt! Birden, ocuklardan biri, herkesten nce ieriye girmi olan Kolya'yi farkederek: Krasotkin! diye bard. Ortada bir heyecan dalgas gezindi. ocuklar iki yana ekilerek karyolann iki yannda durdular. Bylece lyueka olduu gibi birden grnd. Yzba ileri doru atlarak Kol-ya'y karlad. Buyurun, buyurun... Sevgili misafirimiz! diye mrldand. lyueka! Bay Krasotkin seni ziyarete geldi... Ama Krasotkin acele ile elini skarak grg kurallarn da ok iyi bildiini gsterdi. Hemen nce yzbann koltuunda oturan karsna doru dnd. (Kadn o anda honutsuzluk iindeydi ve ocuklar lyua'nn yatann bana toplanarak yeni kpei grmesine engel oluyorlar diye szlanp duruyordu) Sonra ok nazik bir tavrla onun karsnda topuklarm birbirine vurdu ve Ninoka'ya doru dnerek onu da, bir hanmefendi olarak ayn ekilde selmlad. Bu nazik davran, hasta kadnn zerinde olaanst denecek kadar iyi bir etki yaratmt. ki elini yana doru aarak yksek sesle: te, iyi terbiye grm bir delikanl hemen.belli olur! dedi! Oysa br misafirleriniz neredeyse birbirlerinin srtna binmi olarak geliyorlar. Yzba, efkatli bir tavrla, ama biraz da annecik samalar diye korkarak: Ne demek istiyorsun, anacm? Nasl birbirlerinin srtna, binmi olarak yani? Basbaya yle geliyorlar ite! Sofada biri dierinin omuzuna kp srtna bindi mi, haydi bakalm ieri! Namuslu bir ailenin evine ite byle dalveriyorlar. Bylesine misafir denir mi? yi ama, evimize kim bu ekilde girdi anacm? Kim girdi bu ekilde evimize? te, u ocuk bakasnn srtna binmi olarak geldi. urada var ya, ite onun srtna... Ama Kolya artk lyua'nn yata banda duruyordu. Hasta ocuk gz arpacak kadar sararmt. Yatanda doruldu ve byk bir dikkatle uzun uzun Kolya'ya bakt. Kolya, eski kk arkadan grmeyeli artk bir iki ay olmutu. Bu yzden onun karsnda derin bir aknlk iinde hareketsiz kald. Bu kadar zayflam, bu kadar sararm kk bir yz, ateten bylesine prl prl parlayan o kk yzde korkun denecek kadar irilemi gzler, bylesine zayflam kk eller greceini aklndan bile geirmemiti. Ac bir aknlk e, lyua'nn derin derin ve sk sk nefes alna, dudak-da ne kadar kuruduuna bakp duruyordu. Ona doru140 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 bir adm att* elini uzatt, sonra da ne syleyeceini bsbtn ararak: Eee, syle bakalm dostum... Naslsn? dedi. Ama sesi birden kesildi, devam edemedi. Kaytsz bir ta-vr taknmaya cesareti yetmedi, yz birden garip bir ekilde ekildi ve dudaklarnn ucu titremeye balad. lyua, hl bir tek sz syleyecek gc kendinde bulamayarak ona hasta hasta glmsemeye devam ediyordu. Kolya birden elini kaldrd ve bunu neden yaptn kendisi de bilmeden lyu-ga'nn salarn okad. Ona alak sesle: Ziyan yok! diye fsldad. Bunu lyua'ya cesaret vermek iin mi, yoksa bir baka ey iin mi sylemiti, bunu kendisi de bilmiyordu. Bir an gene sustular. Kolya birden elinden geldii kadar kaytsz bir tavrla: Ne o? Sana yeni bir kpek yavrusu mu aldlar? diye sordu. lyua, uzun uzun fsldar gibi: Eveeet! dedi. Bunu sylerken nerdeyse nefesi tkanacakm gibi oluyordu. Kolya, sanki en nemli ey kpek yavrusuymu. kara burunlu bir kpek olmasym gibi cidd ve kesin bir tavrla: Madem kara bir burnu var, demek ki yaman bir kpek! Zincir vursan bile onu tutamazsn! dedi. Ama asl nemli olan tm gc ile iinde uyanan bir duyguyu bastrmaya almasyd. Hemen orada kk bir ocuk gibi alamamak iin kendisini zor tutuyordu. Bak greceksin, byd vakit zincire vurmak zorunda kalacaksn, ben bu kpekleri bilirim! Kalabalktan bir ocuk: Kocaman bir kpek olacak! diye bard. Birden, birka ses duyuldu. Tabii ya, oban kpei bu! oban kpekleri kocaman, iste bu kadar, bir buza kadar olurlar. Yzba onlara doru atlarak: Buza kadar olurlar ya! Tam bir buza kadar. Ben mahsus en azlsn arayp buldum. Bunun anas babas da en azgn kpeklerden, telsinin de boyu yerden ite u ka dar... Otursanza efendim. uraya lyusa'nn karyolasna buy run Ya da isterseniz sedirin zerine. Ho geldiniz sevgili misafirimiz... Aleskey Fiyodorovi'le geldiniz deil mi? Krasotkin, lyua'nn ayak ucuna karyolann zerine oturdu. Geri yolda kaytsz bir tavrla nasl ve nereden balayarak konuacan tasarlamt, ama imdi iyice ipin ucunu karmt: Hayr... Ben ngrak'la geldim. imdi benim ngrak adnda bir kpeim var. Tam bir Slav ismi. Darda bekliyor... Bir slk aldm m, rzgr gibi gelir. Birden lyua'ya doru dnd.

 Benim de kpeim var! dedi. Sonra sanki lyua'nn bandan aaya kaynar bir su dker gibi: Bcek'i hatrlyor musun arkada? diye sordu. lyueka'nn kk yz kart. Acyla Kolya'ya bakt. Kapnn yannda duran Alyoa, Bcek'ten sz etmesin diye Kolya'ya gizlice ba ile iaret edecek oldu. Ama Kolya bunu farketmedi, ya da farketmek istemedi. lyua bitkin bir sesle: Peki Bcek... Nerde? diye sordu. Senin Bcek mi? Ohooo! Yokoldu senin Bcek! lyua bir ey sylemedi, yalnz bir kez daha Kolya'ya dik dik bakt. Alyoa, bir frsatn bulup Kolya ile gz gze gelince, var gc ile gene ban sallamaya balad. Ama Koi-ya, gene sanki bu sefer de bunu farketmemi gibi gzlerini br yne evirdi ve ona hi acmyormu gibi darbeleri indirmeye devam etti. Herhalde bir yerlere koup gitmi, ortadan kaybolmutur. Byle bir ikramdan sonra nasl ortadan kaybolmaz... yleyken, nedense konuurken tkanr gibi oluyordu. Benim ise ngram var... Tam bir Slav ad... Onu sana getirdim... lyueka birden: stemez! dedi. Hayr, hayr. stemez deme, muhakkak grmelisin onu. Elenirsin. Mahsus getirdim... Tpk br gibi kvrck tyl... Kolya bunu syledikten sonra artk anlalmayacak mt-bir heyecan iinde bayan Snegireva'ya doru dnd. Kpeimi buraya getirmeme izin verir misiniz? diye142 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 143 lyua, ac dolu, bitkin bir sesle: tstemez, istemez! diye bard. Gzlerinde sitemli bir k yanmt. Yzba birden duvarn dibinde iliir gibi olduu sandn zerinden frlayarak: Siz ey... Siz ey... Baka bir zaman getirseniz... diye mrldand. Ama Kolya, kar durulamayacak bir srarla acele ederek Smurov'a: Smurov, kapy a! diye seslendi. Smurov kapy aar amaz Kolya ddn ttrd. ngrak rzgr gibi odaya dald. Kolya yerinden frlayarak: Zpla! ngrak! Salta dur! Salta dur! diye avaz kt kadar bard ve kpek ard ayaklarnn zerinde kalkarak lyueka'nn karyolasnn tam nnde salta durdu. O zaman hi kimsenin beklemedii bir ey oldu: lyusa birden irkildi, var gc ile ileri doru atld, ngrak'a doru eildi. Nefesini tutarak ona bakt. Sonra birden hem acdan, hem de mutluluktan kslm bir sesle: Bu, Bcek... Bu Bcek! diye bard. Krasotkin, n n nlayan mutlu bir sesle avaz kt kadar: Sen ne sanyordun ya? diye bard ve kpee doru eilerek onu kucaklayp lyua'ya doru kaldrd. Bak, arkadam, gryor musun? Gz a, sol kula da kesik. Tpk bana anlattn vakit tanmladn gibi. Ben onu senin sylediin bu iaretlere bakarak tandm! Daha o zaman, ksa bir sre sonra bulmutum onu. Kimsenin deildi ki, kimsenin deildi ki! Kolya, bunu syleyerek acele ile bir yzbaya, bir karsna, bir Alyoa'ya, sonra da gene ilyua'ya dnerek anlatyordu: Pedotov'lardaym, arka avlularnda. Oraya snm. Ama onlar hayvan beslemiyorlard. Oysa hayvan kamt, kye kamt... Ben de onu arayp buldum ite... Yani anlyor musun, dostum, o zaman senin verdiin ekmei yutmam. Eer yutmu olsayd, muhakkak lrd. Oras muhakkak! Madem imdi sa, demek ki bir frsatn bulup, lokmay tkrerek azndan karm. Sen tkrdn grmemisin! Tkrm ama gene de tkrrken diline ine batm tabi, ite bu yzden o vakit can acs ile tiz bir sesle barm. Hem kouyor hem de tiz bir sesle baryordu herhalde, sen de artk lokmay bsbtn yuttuunu sanmsn. Herhalde ok barmtr, nk kpeklerin azlarnn iindeki deri ok hassastr... nsanda olduundan ok daha hassastr! Kolya, durmadan heyecandan sevinten, yz ate gibi yanarak barp duruyordu. lyua ise hi konumuyordu. O iri ve korkun bir ekilde dar uram gibi bakan gzlerini Kolya'ya dikmi, az ak olarak, yz kt gibi sapsar olmu bir halde bakyordu. Eer hi bir eyden haberi olmayan Krasotkin, byle bir ann hasta ocuun salk durumu zerinde ne kadar ldrc ve ac veren bir etki yaptn bilseydi bu akay hi bir zaman yapmaya cesaret edemezdi. Ama odada bulunanlardan bunu belki yalnz Alyoa anlyordu. Yzbaya gelince, o da sanki birden kck bir ocuk oluvermiti. Mthi bir heyecan iinde: Bcek ha! Demek bu Bcek ha? diye baryordu. il yueka, baksana bu Bcek'mi! Senin Bcek! Anacm bu Bcek'mi! Nerdeyse alayacakta. Smurov zntl bir tavrla: Bunu nasl dnemedim! dedi. Aferin Krasotkin! Dedim ya Bcek'i bulur diye. ite buldu! Biri daha sevinle: te buldu; diye karlk verdi. Bir nc incecik ses: Yaa Krasotkin! diye ortal nlatt. Btn ocuklar: Yaa, yaa! diye bardlar ve alklamaya baladlar! Krasotkin, hepsinin sesini bastrmaya alarak: Durun canm, durun! diye baryordu. Size bunun nasl olduunu anlataym. Asl i bunda. Baka bir eyde deil de, asl onda i! Onu arayp buldum ya. hemen evime gtrdm ve bir yere saklayarak zerine kapy kilitledim. Son Sne dek de hi kimseye gstermedim. Yalnz Smurov iki haf-k nce bir kpeim olduunu rendi. Ama ben onu kpe-tain ngrak adnda baka bir kpek olduuna inandrdm, o da bunun Bcek olduunu aklna bile getirmedi. Ben de Bcek'e bu arada birok eyler rettim. Bakn neler bi-liniyor, bakn! Tek onu sana artk terbiye edilmi, uslanm olarak getirmek iin bunlar rettim. Sana: te bak, senin144 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 145 Bcek imdi nasl olmu demek iin. Bir parack sr eti falan yok mu? imdi size yle bir numara yapacak ki, gl mekten yerlere yatacaksnz! Bir parack sr eti yeter. Yok mu hi? Yzba, rzgr gibi frlad, sofadan geerek aile yemeklerinin pitii ev sahibinin dairesine kotu. Kolya ise ok deerli olan zaman yitirmemek iin lgn gibi acele ederek ngrak'a: Haydi l! diye bard. Bunun zerine ng. rak olduu yerde birden frl frl dnmeye balad, srtst yatt ve drt ayan birden yukar dikerek hareketsiz kald. : ocuklar glyorlard. lyua, eskisi gibi hznl hznl glmseyerek bakyordu. Ama ngrak'm l en ok annenin nin houna gitti. Kpee bakarak kahkahalarla glmeye ve parmaklarn krdatarak: ngrak! ngrak! diye seslenmeye balad. " j Kolya, zafer kazanm gibi bir tavrla ve hakl olarak gururlanarak: Ne yapsanz kalkmaz! Dnyada kalkmaz! diye bard. Avaznn kt kadar barsanz bile... Ama ben bir baraym, hemen frlar: i, ngrak! Kpek frlad ve sevincinden tiz bir sesle bararak zp- [ lamaya balad. Yzba elinde halanm bir para sr eti i ile koarak ieri girdi. Kolya, acele ile ve nemli bir i yap- j yormu gibi: Scak deil ya? diye sordu. Hayr, scak deilmi. K- ; pekler scak sevmezler de. imdi hepiniz bakn. lyueka, bak j bak. Baksana, bak, bak, arkadam, niye bakmyorsun? K- pei getirdim de bakmyor bile! Yeni numara uydu: hareketsiz duran ve burnunu uzatan hayvann burnunun ta ucuna o lezzetli sr paras kona- akt. Zavall kpek, burnunun zerinde o para ile sahibi nin syleyecei kadar bir zaman hi kmldamadan, hi hareket etmeden, gerekirse yarm saat bile duracakt. Ama n grak' bu pozda yalnz bir saniyecik tuttular. Kolya: Pile! diye bard ve et paras bir anda ngrakn burnundan aznn iine utu. Seyirciler tabii sevinli bir hayret gsterdiler. elinde olmayarak sitemle: Hay Allah! Kpei sadece ona bu numaralar K iin mi tm bu sre iinde getirmediniz! diye bard. mek Kolya, ak yreklilikle: Tabii ya! Onu en kusursuz durumda gstermek istedim! dedi. lyua birden incecik parmaklarn krdatarak kpei yanna ard: __ ngrak! ngrak! Kolya: __ Canm sen ne diye rahatsz olacaksn! O senin karyolann zerine frlasn. i, ngrak! Bunu sylerken eliyle karyolaya hafif hafif vurdu. ngrak ok gibi frlayarak lyua'nn yanna zplad. lyua ne doru atlarak iki eliyle hayvann bana sarld. ngrak ise bir anda bunu yapt iin hemen yanan yalayverdi. lyueka, ona sokuldu, yatann zerinde uzand ve yzn herkesten gizleyerek hayvann kvrck tyleri arasna saklad. Yzba: Aman Allahm! Aman Allahm! diye syleniyordu. Kolya, gene lyua'nn karyolasna oturdu. lyua, sana bir ey daha gsterebilirim. Sana kk bir top getirdim. Hatrlyor musun? Sana daha o zaman bu toptan sz etmi, sen de: Ah onu bir grsem! demitin, -te imdi onu getirdim! Kolya bunu syledikten sonra antasnn iinden bronz kk topu kard. Acele ediyordu nk kendisi de ok mutluydu. Baka bir zaman olsa ngrak'n yapt numaralarn etkisi geer diye beklerdi. Ama imdi her trl arball bir tarafa brakarak acele etti: Madem o kadar mutlusunuz, aln bakalm size bir mutluluk daha vereyim! der gibiydi. Kendisi de derin bir mutlulukla sarho gibiydi. Ben bunu oktandr memur Morozov'da gzme kes. Senin iin, dostum senin iin! Boubouna onda du, kardeinden ona kalm. Ben de ona karlk bir kitap verdim babamn dolabndan. Muhammed'in akrabas, da ifa verici aklszlklar. Belki yz yanda bir kitap. Ak sak bir ey. Moskova'da yaynlanm, daha sansr ol-fd zamanlarda. Morozov byle eylere baylr. stelik te-ekkr etti... Kolya kk topu elinin zerine koymu, herkes onu rahat rahat grsn ve zevk alsn diye uzatm, tutuyordu. lyu146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 a sa kolu ile ngrak'a sarlmaya devam ederek dorulmu ve hayran hayran oyunca seyrediyordu. Kolya kendisinde barut bulunduunu ve hemen orada eer bu hanmlar rahatsz etmezse ate bile edebileceini syledii vakit, oyun. can yapt tepki son dereceyi buldu. Anne hemen oyun-ca daha yakndan grmesine izin verilmesini rica etti. Tabii isteini derhal yerine getirdiler. Tuntan yaplm araba son derece houna gitmiti. Kadncaz onu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Topla ate edilmesine msaade edip etmeyecei sorulunca, kendisine ne sorduklarn anlamamakla birlikte hay hay buyrun diyerek buna her bakmdan raz olduunu bildirdi. Yzba, eski bir asker olarak topu kendi eliyle doldurdu. Avucuna azck barut koymutu. Samay ise baka bir sefer kullanmak iin ayrmalarn rica etti. Topu, namlusu bo bir yere gelecek ekilde yere koydular. Funya deliine barut tozu koydular ve kibrit aktlar. ok gzel bir ate oldu. Anne, ilk anda irkilmiti, ama hemen sonra sevinten glmeye balad. ocuklar, bir trendeymiler gibi hi konumadan cidd bir tavrla bakyorlard. Ama lyua'ya bakarak en ok sevmen yzbayd. Kolya topu kaldrd, onu hemen samalar ve barutu ile birlikte lyua'ya hediye etti. Tam anlamyla derin bir mutluluk iinde: Bunu senin iin, senin iin aldm! diye tekrarlad. oktandr hazrlamtm onu! Annecik sanki kk bir ocukmu gibi:

 Ah, bana hediye" edin onu! Hayr, topu bana hediye edin! Yznde topu ona hediye etmezler diye zntl ve endieli bir anlam belirmiti. Kolya arp kald. Yzba hu sursuzluk iindeydi. Heyecana kaplmt. Ona doru atlarak: Anacm, anacm, top zaten senin! dedi. Yalnz imdilik brak lyua'da kalsn. nk onu lyua'ya hediye ettiler. Ama yle de olsa yine senin saylr. lyueka oynyasn sn diye onu her zaman sana verir. Varsn ortaklaa ikiniz de olsun. cAnnecik: Hayr, istemiyorum! Ortaklaa olmasn. Hayr, benim olsun, lyua'nn deil, diye devam etti ve iyiden iyiye maya hazrland. ilyua birden: __ Anne! Al, senin olsun, bak ite veriyorum! Al senin olsun! diye bard. Birden sanki Krasotkin vermi olduu hediyeyi bir bakasna yerdii iin kzacak diye korkuyormu gibi yalvaran bir tavrla ona doru dnd: __ Krasotkin. onu anneme hediye edebilir miyim? dedi. Krasotkin hemen raz oldu. _- Tabii edebilirsin! dedi ve topu lyua'nn elinden alp, onu kendi eliyle ve mmkn olduu kadar nazik bir ekilde yerlere kadar eilerek Annecie verdi. Kadn, o kadar duygulanmt ki, alamaa bile balad. Duygulu bir tavrla: lyueka, yavrum! te, kim seviyormu annesini imdi anladm! diye bararak .hemen topu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Kocas ona doru atld ve: Annecik, ver elini peyim, dedi, hemen sonra da bu niyetini yerine getirdi. Ei memnunlukla Krasotkin'i iaret ederek: En sevimli delikanl kimdir biliyor musun? te bu iyi yrekli ocuktur! Kolya: Ben sana imdi artk istediin kadar barut getiririm! diyordu. Biz imdi barutu kendimiz yapyoruz. Borovikov iinde olan maddeleri renmi: Yirmi drt ksm kherile, on ksm kkrt ve alt ksm akaa kmr alnyor, bunlarn hepsi bir arada dvlyor, iine su konuyor, hepsi yumuak bir madde meydana gelinceye dek kartrlyor ve elde edilen Karm davullar iin kullanlan derinin iinden geirilerek Glyor, ite sana barut! Uyua: Smurov, bana daha nce barutu nasl hazrladnz syledi. Ama babamn sylediine gre bu sahici barut degilmi diye karlk verdi. kolya kzard: her Nasl sahici deilmi? Biz ateledik mi, pekl yanyor! her neyse, bilmiyorum... Yzba birden sulu bir tavrla Krasotkin'e doru atld: ~- Hayr, ben bir ey sylemedim! dedi. Geri, sahici ba-148 KARAMAZOV KARDELER rutun byle yaplamayacan syledim, ama ziyan yok, t le de olur efendim. ' Bilmiyorum. Tabi siz daha iyi bilirsiniz. Tatan, yapl m bo bir pomat kutusunun iinde yaktk, mkemmel yar di. Hepsi, olduu gibi yand. Geride yalnz pek az is kale Ama bu yalnz o yumuak karmd, bu karm bir deparasndan geirilirse... Her neyse, siz daha iyi bilirsiniz. Ben bilemem... Krasotkin birden lyua'ya doru dnd. Bulkin'in babas onu barut yznden dvm duydur, mu? diye sordu. lyua: Duydum, diye karlk verdi. Byk bir ilgi ve zevkle Kolya'y dinliyordu. Tam bir ie barut hazrlamtk, Bulkin bunu karyolasnn altnda bulunduruyordu. Babas grm. Burasn uurabilir demi. Hemen orada da bir gzel dayak atm. ste lik gimnazyaya gelip beni ikyet edecekmi. Zaten sime hi kimseyi benimle oynatmyorlar. Smurov'u da brakmyor larm. Tannm adam oldum yani. Yamanmm yle diyor-lar, benim iin. Kolya, bunu sylerken honutsuz bir tavrla hafife gl d. Btn bunlar o demiryolu hikyesinden sonra balad Yzba: Ha! Biz de sizin o hikyenizi iittik! diye bard. Orada nasl yattnz Allahakna? Gerekten trenin altnda yatarken hi korkmadnz m? Yzba, Kolya'ya ok dalkavukluk ediyordu. Kolya kaytsz bir tavrla: Pek o kadar deil! diye karlk verdi. Tekrar lyua'ya doru dnerek: Burada byle bir n kazanmama en ok o Allahn belas las kaz yol at. Geri Krasotkin, bunlar anlatrken mahsus, gsteri ol sun diye kaytsz bir tavrla konumuyordu ama hl bir tr l kendini toparlayamyordu. Sesi de ikide bir kslyormu gibi oluyordu. lyua, yz k saarak gld. Ha, o kaz iini de iittim! Bana anlatmlard, ama KARAMAZOV KARDELER 149 iyice anlayamadm. Seni gerekten hakimlerin huzuruna m kardlar? Kolya, laubali bir tavrla: _ Senin anlayacan, sama bir eydi. Hi nemi olmayan bir eydi Pireyi deve yaptlar, bizde sk sk yaptklar gibi, diye anlatmaya koyuldu. Bir gn meydandan geiyordum. Tam o gn pazara sr ile kazlar getirmilerdi. Durdum, kazlara

baktm. Birden bizim delikanllardan biri, Viniyakov adnda biri (imdi kendisi Plotnikov'larda rak olarak alyor) bana bakarak ne diye kazlara bakyorsun? dedi. Yzne baktm: Yusyuvarlak, aptal bir surat. Delikanl yirmi yanda kadar vard. Ben halkla konumaktan hi bir zaman kanmam. Halkla konumak houma gider... Bizler halktan kopmu insanlarz... Bu bir gerek... Galiba bu szme glyorsunuz, yle mi Karamazov? Alyoa, mmkn olduu kadar candan bir tavrla: Hayr! Allah korusun, ne mnasebet! Sizi can kula ile dinliyorum, dedi. O alngan Kolya, hemen cesaret buldu. Karamazov bu karl verir vermez hemen acele ile ve sevinle: Benim basit ve apak bir teorim var, diye sze devam etti. Ben halka inanrm ve daima hakkn vermeye haz-nm, ama bunu ona martmadan yapmak isterim, bu sine qua.(*) Ha, evet kaz anlatyordum. te o aptala doru dnerek ona, ite acaba kaz ne dnyor, diye dnyorum dedim. Yzme saf, saf bakt: Peki, ne dnr kaz? diye sordu. Bak gryor musun? zeri yulafla dolu bir araba duruyor. uvaldan, yulaf dklyor, kaz da boynunu tam tekerin dibinden ileri doru uzatm yulaf gagalyor, gryor olusun? dedim. Evet, hem de ok iyi gryorum diye karlk verdi. imdi, araba azck ileriye doru itilirse, tekerlek ka-kazn boynunu koparr m, koparmaz m? Tabi koparr, dedi. Bunu sylerken az kulaklarna varyordu, zevkinden eriyordu sanki. yleyse haydi gel gidip itelim, delikanl, dedim. Haydi, dedi. Bu bir prensiptir, anlamnda (Ltince).150 KARAMAZOV KARDELER i becermek iin uzun bir sre aba gstermemize gerek lilik kalmad. Delikanl hi belli etmeden atn dizginini tuta' bilecek ekilde yanna gitti, ben de kaz o yne gndermek iin yannda durdum. Kyl ise o srada biri ile konuur yle bir dalmt ki, kaz oraya srmeme bile ihtiya kal mad: Kaz kendiliinden boynunu yulaf tanelerini almak iin yle bir uzatmt ki, boynu tam arabann altna, teker-lein alt tarafna geliyordu. . Delikanlya gz krptm, o da dizgini ekti ve birden... Gr! Gf! Kazn boynu tekerlein altnda kalarak ezildi! Tam o srada aksilik olmasn m? Tura kyller bizi grp, her bir azdan: Bunu mahsus yaptn! diye barmaya baladlar. Hayr mahsus yapmadm, hayr mahsus yapmadm! dediyse de, hepsi: Mahkemeye gtrelim! diye baryorlar-di. Beni de yakalayp madem sen de hurdaydn, demek bu ite yardmc oldun, btn pazardakiler ne mal olduunu biliyor! dediler. Kolya bunu anlatrken kendinden memnun bir tavrla: Beni ise, gerekten tm pazardakiler tanyordu, diye devam etti. Hepimiz sr sepet hkimin huzuruna ktk. Kaz bile gtryorlard. Baktm bizim delikanl korkmu, alamaya balam... Vallahi kadn gibi alyordu. Toptanc: Byle bir metotla dnya kadar kaz ezilebilir! diye baryordu. Tabi tanklar da vard. Sulh yargc bir dakikada ii bitirdi: Kaza karlk toptancya bir ruble verilecekti, kaz ise delikanl alacakt. Bundan byle de, byle akalar yapmayacakt. Delikanl ise hep kadn gibi alyor: Beni o kkrtt, beni o kkrtt! diyerek beni iaret ediyordu. Ben tam bir serinkanllkla ona bunu hi de retmediimi, yalnz ana fikri verdiimi ve sadece teorik olarak Konutuumu syledim. Sulh yargc Nefedov, hafife gld v byle gld iin de kendi kendine kzd. Bana: Bundan byle bu eit plnlar yapmaktansa, kitaplarn basma oturup ders alasnz diye, bu ii hemen raporla oklunuzun mdrlne bildireceim, dedi. Geri mdrle rapor falan vermedi, bunu aka sy lemisti, ama i gerekten dalland, budakland ve idarede lerin kulana kadar geldi: Onlarn kulaklar da delik mi, ilktir! En ok da klsik edebiyat retmeni Kolbasnikov KARAMAZOV KARDELER 151 grlt etti. Ama Dardanelov beni gene savundu. imdi ise Kolbasnikov, hepimize azgn bir eek gibi kprp duruyor. gen Kolbasnikov'un evlendiini iitmi miydin? Mihailov'lar-dan bin ruble drahoma ald, gelini grsen, suratszn, irkinin biri. nc snftakiler hemen ona bir talama yazmlar: nc snf at bu habere Pasakl Kolbasnikov evlendi diye. Gerisi ok komiktir, sonra bunu sana yazl olarak getiririm. Bak Dardanelov iin hi bir ey sylemiyorum: O gerekten bilgili adamdr. Kesin olarak syleyebilirim bunu, bilgili adamdr. Ben byle insanlara kar sayg duyarm, ayrca hi de beni savunduu iin deil... Smurov, o anda kesin olarak Krasotkin'le arkadalk ettii iin gurur duyarak: . yle ama Truva'y kim kurdu? diye sorarak onu fena halde sktrmtn! diye sze kart. Krasotkin'in anlatt kaz hikyesi ok houna gitmiti. Yzba, Krasotkin'in gururunu okamak istediini belli eden bir tavrla: Gerekten sktrdnz ha? diye sordu. Demek Truva'y kim kurdu diye sorarak onu arttnz, yle mi? Bunu daha nce de iitmitik, fena halde bozmusunuz onu. lyueka bunu bana daha o zaman anlatmt. lyueka sze kart: A, o her eyi bilir. Bizim arkadalar arasnda her eyi eyi o bilir! Mahsus yle bilmiyormu gibi davranyor. Bi-Bizim snfta btn derslerden birinci... ilyua snrsz bir mutluluk iinde Kolya'ya bakyordu. Canm, o Truva hikyesi sama, bo bir ey. Ben bile bu konuyu nemsiz sanyorum. Kolya, bunu gururlu bir tevazu iinde sylemiti. Artk kendini toplamt. Bununla birlikte, iinde hl bir huzur-suzluk da vard: Hissediyordu ki, byk bir heyecan iindeyve rnein o kaz hikyesini anlatrken her eyi an bir ak yreklilikle aa vurmutu. Alyoa'nn ise btn bu hl-**yeyi dinlerken sustuunu ve ok cidd bir tavrla dinlediini

etmiti.. Gururuna dkn bir ocuk olduu iin, iinde n karan bir dnce uyanmt: Yoksa bu iten t-kendimi bakalarna beendirmek istediimi sand iin152 KARAMAZOV KARDELER mi susuyor? Eer byle bir ey dnmek cesaretini gsteri. yorsa o halde ben... Birden tekrar gururlu bir tavrla: Ben bu konuyu kesin olarak nemsiz buluyorum! diye kestirip att. Birden, o ana kadar hi konumayan, on bir yalarnda, ok gzel ve ekingen olduu her halinden belli, soyad da Kartaov olan ve zaten konumasn pek sevmeyen bir ocuk, beklenmedik bir ekilde: Ama ben Truva'y kimin kurduunu biliyorum, dedi. T kapnn yannda oturuyordu. Kolya aknlkla ve cidd bir tavrla ona bakt. nk: Truva'y kim kurdu? sorusu btn snflarda bir sr gibi gizli bir ey saylyordu. Bu srr zmek iin de Smaragdov'un kitabn okumak gerekiyordu. Ama Kolya'dan baka hi kimsede Smaragdov'un kitab yoktu. te Kartaov adndaki ocuk, bir gn Kolya'da iken, onun arkasn dnd bir srada, frsattan yararlanarak, hemencecik kitaplarn arasnda bulunan Smaragdov'un kitabna gizlice bir gz atm, tam da Truva'y kurmu olanlardan sz edilen blm grm, onu bir rpda okumutu. Bunun zerinden epey bir sre gemiti. Ama ocuk hl garip bir utan duyuyor ve Truva'y kimlerin kurmu olduunu herkesin iinde aklamaktan korkuyordu; byle bir ey yaparsa, basma bir ey gelir ya da Kolya, bu yzden onu utandrr diye ekiniyordu. Oysa, imdi birden nedense kendini tutamam ve bildiini sylemiti. Zaten bunu oktandr istiyordu. Kolya, ocuun yzne bakar bakmaz onun bunu gerekten bildiini anlayarak ve tabi hemen bundan kabilecek sonulara kendini hazrlayarak yksekten bakan, kmseyen bir tavrla: Syle .bakalm kim kurmu? diye sordu. Ortada huzur bozan bir hava meydana gelmiti. ocuk: Truva, Teucer, Dardanus, llius ve Frocius tarafndan kurulmutur, diye bir rpda hepsini ortaya dkt ve bir anda kpkrmz oldu. O kadar kzarmt ki, insan ona baknca-iinden bir acma duyuyordu. Ama, ocuklarn hepsi ona dik dik bakyorlard. Bir dakika kadar byle baktktan sonra birden btn bu dik bakan ocuklar, bir anda Kolya'ya doru dndler. hl kmseyen serinkanl bir ifadeyle byle bir cret KARAMAZOV KARDELER 153 i olan ocuu tepeden trnaa szyordu. Sonunda tenezzl gstererek: __ Nasl kurmular yani? diye sordu. Hem bir kenti ya da bir devleti kurmak ne demektir? Ne yani? Gelip teker te-Ker bir tulay teki tulann zerine koyarak m kurdular? Glmeler duyuldu. Sulu ocuun yanaklar pembe iken koyu krmz oldu. Susuyordu, nerdeyse alyacakt. Kolya, onu bu durumda bir dakika daha bekletti, sonra t olsun diye sert bir tavrla szleri kesin bir ekilde syleyerek: Bir milletin kuruluu gibi tarih olaylardan sz edebilmek iin, nce bunun ne demek olduunu bilmek gerekir, dedi. Zaten ben btn bu kadnlara yakr masallara nem vermiyorum, evren tarihi konusuna da hi saygm yok. Bunu birden kaytsz bir tavrla ve artk genel olarak herkese hitap ederek sylemiti. Yzba, birden garip bir endie ile: Yani evren tarihini nemsiz mi sayyorsunuz? diye sordu. Kolya: Evet, evren tarihini. Zaten bu tarih insanln yapt bir dizi budalalklar renmekten baka bir ey delildir ki! Ben yalnz matematie ve doa ile ilgili bilim dallarna sayg duyarm! diye gsteri yapar gibi konutu ve yan gzle Alyoa'ya bakt; orada bulunanlar arasnda yalnz onun dncesinden ekiniyordu. Ama Alyoa hep susuyor ve cidd bir tavrla bakyordu. Eer, o srada bir ey sylemi olsayd, i bununla kapanr Merdi. Ama Alyoa hep susuyordu, bu susuu da bir k-utnseme anlam tayabilirdi. Bu ise Kolya'nn bsbtn si-nirini bozuyordu. Bizde retilen eski klsik diller de yle: samalktan baka bir ey deil... Siz galiba gene benimle ayn dncede deilsiniz, yle mi Karamazov? Alyoa, ar bal bir tavrla glmsedi: Ayn dncede deilim, dedi. Kolya, konuurken yava yava gene nefesi tkanr gibi a balamt. a ~~ Klsik diller konusundaki dncemi sorarsanz, benb unlar sadece polis basks gibi bir ey olsun diye programlara alnm, diye devam etti. Bunlar insann cann skyor itenekleri krletiyor diye programlara almlar. Zaten 154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 programlar skcyd, daha skc olmalarn salamak iin baka ne yaplabilirdi? Zaten programlar samayd, daha sa. ma olmalarn salamak iin yaplacak baka bir ey vat myd? te bunu dnerek sonunda klsik dilleri ortaya at-tlar. Benim bu diller konusunda asl dncem budur ve yle sanyorum ki, bu dncemi hi bir zaman deitirmeyeceim. Kolya, szn sert bir tavrla bitirmiti. Her iki yananda iki leke halinde krmzlk belirmiti. ocuun szlerini dikkatle dinleyen Smurov, kesin ve gr bir sesle: Doru sylyor! dedi. Kalabaln arasndan birden bir ocuk: Oysa, Ltinceden kendisi birinci oldu! diye bard, llyua: Evet baba, kendisi yle sylyor ama, bizim snfta l-tinceden birincidir. Kolya, onu vmelerinden holand halde, kendini savunmak ihtiyacm duyarak: Bundan ne kar? dedi. Ltinceyi, yle gerekiyor da onun iin ezberliyorum, anneme ltince kursunu bitireceime sz verdim diye, bundan baka, bence insan eline bir ey ald m, artk onu iyi yapmal. Ama bunu

yaptm halde iimden btn bu klsik edebiyattan ve tm bu adiliklerden nefret ediyorum... Benimle ayn dncede deil misiniz, Ka-ramazov? Alyoa, gene hafife glerek: Canm, neden adilikler diyorsunuz? diye sordu. Ama rica ederim, tm klsikler artk btn dillere ev rilmitir. Demek ki ltinceyi okullarda retmek gereklilik" ni klsiklerin anlalmas iin duymamlardr. Bunu sadece bir polis basks gibi kullanmak ve yetenekleri krletmek in programlara koydular. Tm bunlardan sonra artk buna adi lik denmez de ne denir? Alyoa, sonunda hayretle: Btn bunlar size kim retti Allahakma? diye yk sek sesle sordu. Bir kez, ben bunu kendim de anlayabilirim, bunu bana retmesi gerekli deil, ikincisi demin size sikler btn dillere evrildi dedim ya, bunu retmen basnikov, nc snfa aka kendisi sylemitir... Btn bu sre iinde susmu olan Ninoka: Doktor geldi, diye bard. Gerekten evin kaps nnde bayan Hohlakova'nn arabas durmutu. Tm o sabah doktoru beklemi olan yzba, yldrm gibi onu karlamaya kotu. Annecik oturduu yerde toparland ve ok cidd bir tavr taknd. Alyoa, lyua'nn yanna gitti ve yastn dzeltmeye balad. Ninoka, oturduu koltuktan huzursuzluk iinde Alyoa'nn yata nasl dzelttiine bakyordu. ocuklar acele ile veda etmee baladlar. Bazlar o akam geleceklerini sylyorlard Kolya, ngrak'a seslendi, o da karyolann zerinden aa atlad. Kolya, acele ile llyua'ya: Ben gitmeyeceim! Ben gitmeyeceim! diyordu. Sofada bekleyeceim, doktor gidince, gene gelirim. ngrakla birlikte gelirim! Ama srtnda ay postundan yaplm krk, koyu renk favorileri ile nemli bir kii olduu hemen belli olan, sinek kayd tra olmu doktor ieriye girmiti bile. Admn eikten ieriye atar atmaz birden arm gibi duraklad. Herhalde yanl yere geldiini sanmt. Krkn ve siperlii de krkl olan kasketini karmadan: Nedir bu? Nereye girdim ben? diye mrldand. ierdeki kalabalk, odann fakir demesi, kede ipe dizilmi olan amar onu artmt. Yzba, doktorun karda yerlere kadar eildi. El etek per gibi bir tavrla: Buras efendim, buras efendim! diye mrldand. Bura-s benim evim efendim. Bize geldiniz, zaten bize gelecektiniz, endim. Doktor, nemli bir kii olduunu belirten bir tavrla ve yksek sesle: Snegirev? diye sordu. Bay Snegirev siz misiniz? ~~ Benim efendim. Ya! doktor bir kez daha kmseyen bir tavrla odaya gz gez-daki sonra krkn srtndan att. O zaman herkes boynundaki prl Prl nian grd. Yzba doktorun frlatt kr-havada yakalamt. Doktor kasketini de kard. Yksek e cidd bir tavrla: Hasta nerde? diye sordu.156 KARAMAZOV KARDELER VI VAKTSZ GELME Kolya, acele ile konuarak: Acaba doktor ona ne diyecek? diye sordu. Amma da berbat bir surat var, yle deil mi? Ben tptan nefret ederim! Alyoa hznle: lyua lecek. Bana yle geliyor ki, bu artk kesin bir ey. Alaklar! Bu tp, adilikten baka bir ey deil! Bununla birlikte sizi tandma memnunum, Karamazov. Sizinle oktandr tanmak istiyordum. Yalnz yazk ki, byle hznl bir gnde tantk... Kolya, daha iten, daha gsterili bir ey sylemek istiyordu, ama nedense iini rperten bir ey vard. Alyoa, bunu farketti ve glmseyerek elini skt. Kolya: Size, nadir rastlanan bir varlk olarak sayg duymay rendim, diye mrldand. Gene syleyecei sz aryor, kekeliyordu: Sizin bir mistik olduunuzu ve manastrda bulunduunuzu iittim. Mistik olduunuzu biliyorum, ama... bu beni sizle tanmaktan alkoymad. Gereklerle yzyze gelme sizin bu mistik yannz tedavi edecektir... Sizin gibi yaratlm olan insanlarda baka trl olmaz. Alyoa, biraz arm olarak: Sizin mistik dediiniz ey nedir? Neyimi tedavi edecektir gerekler? te canm Tanr, falan, filn. Ne diyorsunuz? Siz tanrya inanmyor musunuz? Yok canm, benim Tanr'ya kar hi bir kt dncem yok. Tabii Tanr sadece bir hipotezdir... Ama... Kabul ederim ki, dzeni korumak iin... Evet, evrendeki dzeni korumak iin gereklidir, falan, filn. Eer Tanr olmasayd, O nu icat etmek gerekirdi. Kolya, bu son sz sylerken kzarmaya balamt. Bir den Alyoa'nn imdi onun hakknda bilgilerini ortaya dk mek ve ne kadar byk olduunu gstermek istiyor diye dndn sand. fkeyle: Oysa ben hi de bilgilerimi c KARAMAZOV KARDELER 157 taya dkerek gsteri yapmak istemiyorum diye dnd. Birden iinde mthi bir can sknts duydu. unu aklamak isterim ki, tm bu tartmalara girimekten nefret ederim 'diye, kestirip att. nsan Tanr'ya inanmadan da insanl sevebilir, deil mi? Siz ne dersiniz? Vol-taire de Tanr'ya inanmyordu, yleyken insanl seviyordu, yle deil mi? Bunu sylerken bilgilik taslyorum gene diye dn-

d. Alyoa, sanki kendisi le yat, hatta kendisinden daha yal olan bir insanla konuur gibi ar bal bir tavrla ve alak sesle, ok tabi bir ey syler gibi: - Voltaire, Tanr'ya inanyordu, ama galiba inanc azd. Ve bana yle geliyor ki insanl da, az seviyordu. Kolya, Alyoa'nn Voltaire hakkndaki dncesinde fark edilen kararszla ve onun bu sorunun zmlenmesini yaa kendisinden kk olan kendisine brakmasna hayret etti. Alyoa: Siz Voltaire'i okudunuz demek, yle mi? dedi, Hayr, buna okudum denmez... Bununla birlikte Can-dide'di okudum, tabi Rusa evirisini... Eski berbat, gln bir eviri idi... Kendi kendine gene, gene ayn eyi yapyorum! diye dnd. Peki, okuduunuzu anladnz m? Aaa, tabi hepsini anladm... Benim bunu anlayamayacam neden dnyorsunuz? Tabi bu kitapta birok ak sak berbat eyler var... Ama tabi bunun felsefesi olan bir roman olduunu ve bir ideyi ortaya atmak iin yazldn anlyorum... Kolya, artk iyiden iyiye ne syleyeceini armt. Bir-den hi ilgisi yokken: Ben bir sosyalistim, Bay Karamazov, tedavi kabul et-mez bir sosyalist. Alyoa gld: ~- Sosyalist misiniz? Canm sosyalist olmaya ne zaman akit buldunuz? Galiba sadece on yandasnz, yle dekolya, iine bir ine batm gibi oldu. Kpkrmz kesildi. Bir kez on deil, on drt yandaym. ki hafta son-r 158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159 ra on'drt yanda olacam, dedi. kincisi bu ile yamn ne ilgisi var? Burada nemli olan ka yanda olduum deil beslediim kanlardr, yle deil mi? Alyoa uysal ve sakin bir tavrla: Biraz daha bydnz vakit, yan insann kanlan zerinde nasl bir etki yaptn anlarsnz. Ayrca bana yle geliyor ki, bu sylediiniz szler kendi szleriniz deil, dedi. Ama Kolya heyecanla szn kesti: Rica ederim, sizin istediiniz ey, insanlarn boyun emesi ve mistisizmdir. unu kabul edin ki, rnein Hristiyan dini sadece alt snflarn zenginlere ve nl kiilere kle olmasna hizmet etmitir, yle deil mi? Alyoa: Bunu nerde okuduunuzu biliyorum, size bunu muhakkak biri retmitir! Rica ederim, neden bunu muhakkak bir yerde okuduumu sanyorsunuz? Hem bana kimse bunu retmedi. Zaten kendim de bunlar dnebilirim... in dorusunu isterseniz, sa'ya kar deilim. O gerekten insancl bir kiiydi ve eer amzda yaam olsayd, muhakkak ihtillcilere katlrd, hatta belki de nemli bir rol oynard... Hem de muhakkak yle olurdu. Alyoa: Canm, canm nereden kaptnz bu dnceleri? Hangi budala ile iliki kurdunuz? Rica ederim, gerekler saklanamaz. Tabi bir yolunu bulduum iin sk sk bay Rakitin ile konuuyorum... Ama diyorlar ki, bunu ihtiyar Belinskiy bile sylemi. Belinskiy mi sylemi? Hatrlamyorum. Belinskiy byle bir eyi hi bir eserinde yazmamtr. Yazmad ise bile anlattklarna gre bunu sylemi. Bunu birinden iittim... Hem canm, Allah kahretsin!... Siz, Belinskiy'i okudunuz mu? Bakn size size syleyeyim... Hayr... Buna okudum denmez. Yalnz... Tatyana iin yazdklarn, "Tatyana'nn neden Onyeginle(') gitmediini anlatan blm okudum. Nasl Onyegin'le gitmediini? Hay Allah! siz bunu m... anlyorsunuz? da (*} Pukln'n Yevgenly Onyegln isimli eserinin kahramanlar. Kolya, sinirli sinirli glmsedi. _ Rica ederim, siz galiba beni kk Smurov sanyorsunuz, dedi. Hem benim ltfen yle azl bir ihtillci olduumu sanmayn, Rakitinle sk sk anlamazla dyoruz. Tatya-na'ya gelince, ben hi de kadnlarn zgrle kavumasn savunuyor deilim. unu kabul ediyorum ki, kadn bakasna bal bir varlktr ve sz dinlemesi gerekir. Napolyon'un dedii gibi, varsn Le femmes tricottent (*) Kolya bunu sylerken nedense hafife glmt: Hi olmazsa bu konuda o, szmona byk adamn kansn tam olarak paylayorum. Ayn zamanda rnein vatan terk edip Amerika'ya kamann bir adilik, hatta adilikten de beter bir ey, bir budalalk olduunu dnyorum. Bizde de insanla yararl birok eyler yaplrken, ne diye Amerika'ya kamal? Hem de zellikle u srada. imdi verimli olabilecek ve yaplmas gereken o kadar ok ey var ki. Zaten ben de yle karlk veriyordum. Nasl karlk veriyordunuz? Kime? Biri sizi daha nce Amerika'ya davet mi etti? Size unu aklayaym ki, beni gerekten yle bir ey yapmam iin kandrmak istediler, ama ben reddettim. Tabi bu aramzda kalsn," Karamazov, iitiyor musunuz? Hi kimseye bir tek sz sylemeyeceksiniz bu konuda. Ben yalnz size sylyorum bunu. Hi de nc ubenin (**) eline dmek ve Zincirli Kpr'nn orada ders almak istemiyorum. Ansn silemezsin zihninden Zincirli Kpr'deki binann! ... ~~ Hatrlyor musunuz? Ne gzel sylemiler! Neden g-toyorsunuz? Yoksa siz hep sylediklerimin yalan m olduunu sanyorsunuz? Kolya'nn zihninden bir anda, ama iini rperterek bir Dnce geti. Ya babamn dolabnda an dergisinin yalnz bir tek saysnn bulunduunu ve benim baka hi bir ey okumadm renirse, o zaman ne olacak?

 Yok canm, glmyorum, bana yalan sylediinizi de um, in asl nemli noktas da bu. yle bir ey d(*) Franszca: Kadnlar rg rsnler (evde otursunlar) anlamnda. (*) ar polisinde siyasi ubeye verilen ad.160 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 161 sunmuyorum, nk btn bunlar ne yazk ki ok doru! di syleyin bakaym, Pukin'i okudunuz mu? Yani Onyegin'i... Bakn demin Tatyana'dan sz ettiniz. Hayr daha okumadm, ama okumak istiyorum. Benim hi bir n yargm yok Karamazov. Ben hem bir taraf, hem br taraf dinlemek isterim. Neden sordunuz? Hi, yle... Kolya birden: Syleyin, benden ok nefret ediyorsunuz deil mi Karamazov? dedi ve Alyoa'nn karsnda sanki hazrol durumuna girmi gibi dimdik durdu. Ltfen sz dolandrmadan syleyin! Alyoa hayretle yzne bakt. Sizden nefret mi ediyorum? Canm neden nefret edeyim? Yalnz sizin gibi daha yeni yazmaa balayan ok gzel bir varlk daha imdiden bu kaba samalklarla bozulmu diye acyorum. Kolya, kendinden memnun bir tavrla szn kesti: Siz benim varlm iin zlmeyin, dedi. Alngan olduuma gelince bu doru, gerekten yleyim. Aptalca, budalaca bir alnganlm var. Demin hafife gldnz ya, bana yle geldi ki sanki siz... A... ben bambaka bir eye gldm. Bakn syleyeyim size niye gldm. Ksa bir sre nce Rusya'da oturmu bir yabancnn, bir Alman'n imdiki okuyan genliimiz konusundaki dncelerini okudum da. Adam... Bir Rus rencisine gkyzndeki yldzlar gsteren bir harita verin, renci o zamana dek hi grmedii bu haritay ertesi gn size dzeltilmi olarak geri verecektir! diye yazm. Alman, Rus rencisinde hi bir bilgi olmadn, buna karlk snrsz bir kendi deerini gznde bytme sevdasnn bulunduunu belirtmek istemi. Kolya, birden kahkahalarla glmeye balad. Ha, evet. Ama bu gerekten ok doru bir ey! ok doru! Aferin o Alman'a! Yalnz gvur herif iyi ynleri farkedememi, yle deil mi, ne dersiniz? Kendi deerini gznde bytme gerekten vardr ama olsun! Bu genlikten ileri ge len bir ey. Eer dzeltilmesi gerekiyorsa, zamanla dzelir Ama buna karlk bizde zgr bir ruh vardr, hem de neler deyse ta ocukluktan... Buna karlk cesaretle dnceleri ni, kanlarn aklama yetenei de var... Onlardaki gibi, o salamclar gibi otoritelerin karsnda klelere yakr bir boyuneme yoktur... Her neyse Alman gzel sylemi! Aferin Almana! Geri tm Alman'lar gene de gebertmeli ama... Varsn bilim dallarnda bu kadar gl olsunlar, gene de gebertmeli onlar... Alyoa glmsedi: Neden gebertmeli canm? Eh diyelim ki, samaladm, kabul ediyorum. Bazen ok ocuka davranyorum, bir eye sevindiim zaman, bir trl kendimi tutamyor, o zaman samalayp duruyorum. Ama dinleyin, biz sizinle burada bo eylerden sz edip duruyoruz. Oysa doktor ierde epey uzun bir sre kald. Belki de Annecii bir de o ayaksz Ninoka'y muayene ediyordur. Biliyor musunuz, bu Ninoka, houma gitti, ieriye girdiim srada birden bana Daha nce neden gelmediniz? diye fsldad. Hem de yle bir sesle, yle bir sitemle sylemiti ki, bunu! Bana yle geliyor ki, ok iyi kalpli, zavall bir kzcaz o... Evet, evet! Bakn buraya sk sk gelmeye balaynca, nasl bir varlk olduunu anlarsnz. Byle varlklarla tanmak, sizin iin ok yararl olur Sonradan deer vermesini renirsiniz, hem byle varlklarla ahbaplk etmekten daha birok eyler renmeniz mmkn. Bu sizi her eyden daha abuk ve kolay deitirecektir. Kolya byk bir zntyle: Ah, daha nce gelmediime o kadar zlyorum ve bunu yapmadm iin kendime o kadar kzyorum ki!... Evet, ok yazk oldu. Zavall kk ocuun zerinde ne kadar sevinli bir etki yaptnz kendi gznzle grdnz! Sizi beklerken o kadar zlyordu ki!... Bunu bana sylemeyin! Beni ok zyorsunuz. Bunun-la birlikte bunu hakettim: Buraya gururumdan, egoiste bir gururdan ve bakalarn etkim altna almak gibi dice bir duygudan tr geliniyordum. Bundan kurtulmak iin tm mrmce uratm, kendi kendimi deitirmeye altm, ama onu bir trl baaramadm. imdi gryorum ki, birok bakmlardan alan biriyim Karamazov! Alyoa heyecanla: Hayr, siz ok iyi bir insansnz, geri biraz duygula- dnceleriniz bozulmu ama gene de iyisiniz ve o soy-162 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 163 lu, o hastalk derecesinde, her eyi abuk kapan, her eyden etkilenen ocuun zerinde bu kadar derin bir etki yapt. gnz ok iyi anlyorum! Kolya: Hem de bunu bana siz sylyorsunuz! diye bard. Oysa biliyor musunuz, buraya geldiimden bu yana birka kez hep benden nefret ettiinizi dndm. Sizin dncelerinize ne kadar deer verdiimi bir bilseniz?... A! Siz gerekten bu kadar alngan msnz? Hem de bu yata. O halde bakn size unu da syleyeyim; demin orada odada size bakarken hep onlar anlattnz srada, sizin iin her halde ok alngandr diye dndm. Gerekten dndnz m? Bakn hereyi nasl nceden gryorsunuz, grdnz m? Bunu o kaz hikyesini anlattm srada dndnze bahse girerim. Bana tam o srada yle geldi ki, kendimi mkemmel bir varlk olarak gstermek istediim iin, bana kar byk bir nefret duydunuz. yle dndm iin de birden size kar byk

bir kzgnlk uyand iimde. O zaman samalamaya baladm ite. Sonradan gene (bu sylediim imdi, burada oldu) size eer Tanr yoksa onu icad etmek gerekirdi dediim vakit, bana gene tahsilimi belirtmek iin ok acele ediyormuum gibi geldi. Kald ki, o cmleyi bir kitapta okumutum. Ama yemin ede rim, bilgimi yle kendimi beendiim iin ortaya dkm deilim. yle, lf olsun diye yaptm bunu. Neden olduunu bile bilmiyorum. Belki de sevinten... Vallahi galiba sevinten. Geri bir insann sevinten artk ne yapacan armas, ok utanlacak bir eydir. Ama bunun byle olduunu iyice biliyorum. nk imdi u kanya vardm ki, beni kmsemi-yorsunuz. Btn bunlar da benim kendi kuruntummu. Ah Karamazov, ben ok mutsuz bir insanm! Bazen neler dnrm bilemezsiniz. Herkesin, btn dnyann benimle ettiini dnrm ve ite o zaman tm dzeni yok hazr bir hale gelirim. Alyoa glmsedi: evrenizdekilere de znt verirsiniz. Evet evremdekileri de zerim, zellikle annemi. syleyin Karamazov, u anda ok glncm deil mi? Alyoa: - Canm, siz bunu hi dnmeyin! Hi dnmeyin nu! Hem zaten gln olmak ne demek? insan mr boyunca az m gln olur, ya da grnr? Bundan baka bugn yetenekleri olan tm insanlar gln olmaktan mthi korkuyorlar, bu da onlara mutsuzluk veriyor. Beni artan tek ey, sizin bunu bu kadar erken duymaya balamanzdr. Bununla birlikte ben bunu oktandr farkettim, hem de yalnz sizde deil. Bugn daha bebek denecek ocuklar bile bundan tr znt ekiyorlar. Bu hemen hemen delilik gibi bir ey. Bu, kendi kendini beenme duygusu, eytann ta kendisidir, bugn tm yeni kuan iine eytan girmitir... Alyoa, bu sz, hi de ona dikkatle bakan ve glerek konutuunu sanan Kolya'nn dnd gibi sylememiti. Szn bitirerek: Siz de herkes gibisiniz, daha dorusu birok insanlar gibisiniz. Ama yle olmamal. Btn sorun burada zaten. Herkesin yle olmasna ramen mi, yle olmamal? Evet, herkesin yle olmasna ramen. Bir siz yle olmayn. Zaten gerekten de bakalar gibi deilsiniz siz. Bakn, imdi kt, hatta gln bir eyi bana aklamaktan kanmadnz. Oysa imdi kim yle bir eyi aklayabiliyor? Hi kimse. Zaten kendilerini yarglamak gerekliliini de duymuyorlar. Siz de bakalar gibi olmaynz, bir tek siz bakalarndan farkl olsanz bile, yine yle kaln. ok gzel! Sizin hakknzda yanlmamm. Siz insan teselli edebilirsiniz. Ah, bilseniz size nasl yaklamak istiyorum, Karamazov. Sizinle oktandr karlamak istiyordum. de beni dnmsnz yle mi? Demin sizin de beni d-ndnz sylemitiniz. yle deil mi? Evet, ben de sizin hakknzda baz eyler iittim ve ben de sizi dnyordum... Geri sizi bana bunu sormaya elten ey gururunuzdur, ama ziyan yok. kolya, zayf ve utanga bir sesle: Biliyor musunuz Karamazov, bizim buradaki konuma-iltifatna benziyor, dedi. Bu gln bir ey deil deil mi? , yz k saarak glmsedi. de gln deil. Zaten gln olsa bile, ne ziyan bu iyi bir eydir. Biliyor musunuz Karamazov... unu kabul edin ki, u 164 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 165 anda siz de benimle byle konumaktan biraz utan yorsunuz... Bunu gzlerinizden okuyorum. Bunu kurnazca bir tavrla ve garip bir mutluluk iinde g. lerek sylemiti. Bunda utanlacak ne var? Peki neden kzardnz? Alyoa gld: Canm, sizin yznzden oldu, sizin yznzden kzardm! dedi ve gerekten kpkrmz oldu. Eh, dorusunu isterseniz gerekten biraz utanyorum, ama neden olduunu Allah bilir, nedenini anlayamyorum. Bunu mrldanarak, hatta hemen hemen utanla sylemiti. Kolya, aktan aa byk bir heyecanla: Ah, u anda benimle konutuunuz iin nedense utandnzdan tr sizi o kadar seviyorum ki!... nk siz benim gibisiniz! diye bard. Yanaklar al al olmutu, gzleri prl prl parlyordu. Alyoa birden nedense: Beni dinleyin Kolya, lf aramzda size unu syleyeyim ki, siz hayatta ok mutsuz bir insan olacaksnz. Kolya hemen: Biliyorum, biliyorum. Siz bunlar nasl nceden bilebiliyorsunuz! Bununla birlikte tm olarak yaanty seveceksiniz, onu kutsal bir ey sayacaksnz. Gerekten yle! Yaasn! Siz bir peygambersiniz! Ah ok iyi anlaacaz Karamazov! Biliyor musunuz en ok una hayran oluyorum: Siz benimle sanki eitmiiz gibi konuu yorsunuz. Oysa biz eit deiliz, hayr deiliz, siz ok daha yk seksiniz! yleyken gene anlaacaz. Biliyor musunuz tm bir son ay iinde hep kendi kendime: Ya birden anlap m rumuzun sonuna dek dost olacaz, ya da ilk anda anlaama yacaz ve lnceye kadar birbirimize dman olacaz diye" yordum. Alyoa glerek: Byle sylerken bile tabi beni sevmeye dedi. . Seviyordum ya, ok seviyordum sizi, hep haya geiriyordum!... Hem btn bunlar nasl da nceden biliyor sunuz? Hah, ite doktor da geldi. Aman Allahm! Her bir ey syleyecek! Yzne baksanza?... hayalimden VII

LYUA Doktor, odadan artk krkne sarlm, ba'na da kasketini geirmi olarak kyordu. Yznde fkeli ve sanki hl st ba kirlenir diye korkuyormu gibi tiksintili bir anlam vard. Sofaya bir gz gezdirdi ve sert bir tavrla Alyoa ile Kolya'ya bakt. Alyoa, kapdan arabacya bir iaret yapt ve doktoru getirmi olan araba d kapya yanap durdu. Yzba, doktorun peinden dar frlad ve onun nnde iki bklm olmu halde, ezile bzle, kendisine son bir sz sylemek iin durdurdu. Zavall adamn yznde mthi bir znt vard, baklar da korkuluydu: Ekselans, ekselans... Gerekten mi? diye sze balayacak oldu, ama devam edemedi, sanki zavall ocuun kaderi yalnz doktorun syleyecei szlerle gerekten deiebilirms gibi, iki elini umutsuzlukla aa doru indirerek son bir yalvarla ona bakt. Doktor, her zaman karsndakine etki yapan, bununla birlikte kaytsz bir sesle: Ne yapalm! Ben tanr deilim, dedi. Doktor... Ekselans... Peki abuk mu, abuk mu olacak bu? Doktor, her hecenin zerinde ayr ayr durarak: Ken-di-ni-zi her-e-ye ha-zr-la-yn, diyerek gzlerini yere indirdi ve eikten geip arabaya doru yrmeye hazrland. Yzba, korku ile onu bir kez daha durdurdu. Ekselans, Allah rzas iin! Ekselans... Demek artk hi ey, hi ama hi bir ey onu kurtaramaz yle mi? Doktor sabrszlkla: m . ~~ Artk bu bana bal bir ey deil, dedi. Bununla bir-likte ; Hm, hm... irden duraklamt, devam etti: Eer, rnein... Hastanz imdi... Hi vakit yitirmeden, szlerini (doktor hemen imdi, hi vakit yitirmeden szlerini sert olmak yle dursun, hemen hemen fkeli bir tavrlasylemiti, o kadar ki yzba irkildi bile) Si... ra... ku... birKARAMAZOV KARDELER 166 za... ya gnderebilirseniz... Yeni ve iyi iklim artlarnn etki si altnda... Belki de... Yzba sanki hi bir ey anlamyormu gibi: Sirakuza'ya demek! diye bard. Kolya, doktorun ne dediini aklamak iin yksek sesle Sirakuza'ya, dedi. Bu Sicilya'da bir yerdir. Doktor ona bakt. Yzba, arp kald. Sicilya'ya m? Ama babacm, ekselans... Grmediniz mi ierisini! Bizim anneciimiz, bizim aile ne olacak?... Bunu sylerken iki elini am, evin ierisini iaret ediyordu. Hayr, ailenizi Sicilya'ya deil, ailenizi Kafkasya'ya, baharn ilk gnlerinde... Kznz Kafkasya'ya, einizi de... Romatizmalarn gz nnde bulundurarak yine Kafkasya'da imelere gtrdkten sonra... Hemen Paris'e psikiatri uzman doktor Lepelletier'in kliniine gtrmelisiniz. Size, ona verilmek zere bir mektup verebilirim... O zaman belki durumda bir deiiklik... Yzba gene ellerini aarak umutsuzluk iinde keresteden yaplm plak duvarlar iaret ederek: Doktor, doktor! Durumu grmyor musunuz? dedi. Doktor hafife gld: Oras beni ilgilendirmez. Ben yalnz, siz bana son olarak hangi arelere ba vurabileceinizi sorduunuz iin, bu soruya bilimin verebilecei karl bildirdim, gerisi... Bunu ok zlerek sylyorum, ama... Kolya, doktorun eikte duran ngrak'a biraz endieli bir tavrla baktn grerek yksek sesle: Korkmayn, bay tabip, kpeim sizi srmaz, dedi. Sesinde fkeli bir titreyi vard. Doktor yerine tabip szn sonradan kendisinin de aklad gibi mahsus ona hakaret etmek dncesi ile sylemiti. Doktor, Kolya'ya gzlerini hayretle dikerek ban kaldrd: Ne dediniz? Birden sanki kendisinden hesap soruyormu gibi a'ya doru dnd: Kimdir bu? Kolya gene szlerinin zerinde dura dura: KARAMAZOV KARDELER 167 __ Bu dediiniz ngrak'n sahibidir, bay tabip! Benim olduumu merak etmenize ihtiya yok. Doktor, mgrak> szn anlayamyarak: __ngrak m diye sordu? __ ngrak ya! Ne sandnz, peki. Hoa kaln, bay tabip, Sirakuza'da grrz. Doktor, birden fena halde fkelenerek: Kimdir bu? Kim? Kim?... diye sylendi. Alyoa kalarn atarak acele acele: __ Bizim rencilerden biri, doktor! Yaramaz bir ocuk, kusuruna bakmayn, dedi. Krasotkin'e doru dnd: Kolya, susun! diye bard. Sonra, biraz daha sabrsz bir tavrla: Kusuruna bakmayn doktor! diye tekrar etti. Nedense artk ileden kan doktor neredeyse ayaklarn yere vurarak: Falakaya, falakaya yatrmal, falakaya!... Kolya, sarard, sonra gzleri kvlcmlar saarak incecik, iitrek bir sesle: Biliyor musunuz bay tabip, benim ngrak adam srr da! dedi. i ngrak. Alyoa otoriter bir tavrla:

 Kolya, bir sz daha sylerseniz, sizinle mrmn sonuna kadar bozuurum. Kolya, Alyoa'y iaret ederek: - Bay Tabip, dnyada Nikolay Krasotkin'e emredebilecek bir tek insan vardr, o da bu adamdr. Onun szn din-terim, Allahasmarladk! Yerinden frlad ve kapy aarak hzla odaya dald. ngrak da peinden kotu. Doktor, yldrmla vurulmu gibi bir saniye kadar Alyoa'ya bakarak hi kmldamadan durdu, sonra birden tkrd ve hzla arabaya doru yrd. Giderken yksek sesle: Bu ne biim, bu ne biim, bu ne biim ey! Bilmiyo-Ne biim ey bu! diye tekrarlyordu. Yzba onu arabaya oturtmak iin atld. Alyoa ise Kol-peinden odaya girdi. Kolya, artk lyua'nn yata ndayd. Uyua onu elinden tutmu babasn aryordu, dakika sonra yzba da yanna geldi, lyua:168 KARAMAZOV KARDELER Baba, baba, buraya gel... Biz... diye mthi bir heyecan iinde kekeledi, ama belliydi ki sze devam etmeye gc yoktu, birden iki zayf kolunu ileri doru uzatt ve var gc ile hem babasna, hem Kolya'ya sarlarak her ikisini ayn kucaklay iinde birletirdi, kendisi de ban onlara dayad. Yzba birden sessiz hkrklarla sarsld. Kolya'nn da dudaklaryla enesi titremeye balad. lyua, ac ac: Baba, baba! Sana o kadar acyorum ki, baba! diye inledi. Yzba: lyueka... Yavrucuum... Doktor dedi ki... yileeceksin... Mutlu olacaz hepimiz... Doktor... lyua: Ah babacm! Yeni doktorun sana benim iin ne sylediini biliyorum... Bunu anlamadm m sanki! diye bard ve gene var gc ile ikisini de kendisine doru ekerek barna bast. Yzn babasnn omuzuna bastrmt. Baba, alama... ldm vakit kendine iyi bir ocuk al, bir baka ocuk... Hepsinin arasnda en iyisini se, ona lyua adn ver ve benim yerime onu sev. Krasotkin birden kzm gibi: Sus kardeim! Sen iyi olacaksn! diye bard, lyua devam etti: Ama beni hi bir zaman unutma, hi bir zaman. Mezarma gel... Hem bak sana bir ey syleyeyim. Beni seninle gezmeye gittiimiz o byk kayann dibine gm ve akamlan Krasotkin'le birlikte oraya gel... Yannza ngrak' da aln... Ben sizi orada beklerim... babacm, babacm!... Sesi kesiliverdi. Her de yle kucaklam olarak duruyor ve artk konumyorlard. Ninoka, oturduu iskemlede sessiz sessiz alyordu. Anneleri de hepsinin aladn grnce hkra hkra alamaya balad. lyueka, lyueka! diye bard. ' Krasotkin, birden lyua'nn kollarndan kurtularak acele ile: Allahasmarladk dostum! Annem beni yemee bekliyor, dedi. Yazk ki ona haber vermedim! Beni ok merak eder... Ama yemekten sonra gene yanma geleceim. Btn gn, btn akam senin yannda kalacam ve sana o kadar ok ey anlatacam, o kadar ok ey anlatacam ki! nKARAMAZOV KARDELER 169 grak' da getiririm, ama imdi onu gtreceim, nk ben yokken burada ulumaya balar ve seni rahatsz eder. Haydi Allahasmarladk. Bunu syledikten sonra koarak sofaya kt. Alamak istemiyordu. Ama sofada gene de alamaya balad. Alyoa, onu ite bu halde buldu. Ona srarla: Kolya, muhakkak szn tutmal ve gelmelisiniz! Yoksa ok zlecektir, dedi. Kolya, alayarak ve artk alad iin hi utanmadan: Muhakkak geleceim! Ah daha nce gelmediim iin kendime yle kfrediyorum ki... Tam o srada yzba, odadan, birden rzgr gibi dar kt ve hemen arkasndan kapy kapad. Yznde lgn bir anlam vard, dudaklar titriyordu. ki delikanlnn karsnda durdu ve iki elini de yukar kaldrd. Dilerini skarak deli gibi: yi bir ocuk istemiyorum! Baka bir ocuk istemiyorum, diye fsldad. Eer seni unutursam, Kudsm benim, dilim kurusun... Szn tamamlayamad. Boaz dmleniyormus gibi oldu ve bitkin bir halde tahta bankn nnde yere diz kt. Ban, yumruk yapt elleriyle sktrd, garip bir ekilde, arada bir tiz sesler kara kara hkrarak alamaya balad. Bununla birlikte bu tiz seslerin ierden duyulmamas iin elinden geleni yapyordu. Kolya sokaa frlad. Al-yoa'ya sert ve fkeli bir tavrla: Allahasmarladk Karamazov! Bana sylediniz ama siz gelecek misiniz? diye bard. Akam muhakkak gelirim. Neydi o Kuds iin syledii? Ne demek istiyordu Allah akna? Bu ncil'den bir paradr. Orada yle denilir. Eer seni unutursam Kuds, (burada Kuds sahip olduum en deerli ey anlamna geliyor) eer seni bir baka eye deiirsem, dilim... Anlyorum, yeter! Siz de gelin olmaz m? i ngrak. Kolya, artk sert bir tavrla kpeine seslendi ve iri, hzl admlarla eve doru yrd.ONBlRNC KiTAP AABEY. VAN FYODOROVl GRUENKA'DA Alyoa, Sobornaya meydanna, tccar kars Morozova'nn evine Gruenka'ya gitmiti. Gruenka, daha sabahleyin erkenden ona Fenya'y gndermi srarla ona uramasn istemiti. Alyoa, Penya'ya sorular sorduktan sonra kadndan hanmnn bir gn ncesinden bu yana ok derin ve zel bir endie iinde olduunu renmiti. Mitya, tevkif edildikten sonraki bu iki ay boyunca Alyoa, Morozova'nn evine, hem kendiliinden, hem de Mitya'nn tenbihleri zerine sk sk uramt.

Mitya tevkif edildikten gn kadar sonra Gruenka, iddetli bir hastala tutulmu, ve hemen hemen be hafta kadar hasta yatmt. Bu be haftann birini yatanda kendisini bilmeden yatarak geirmiti. Geri imdi iki haftadr d-ar kabiliyordu, ama ok deimi, zayflam ve sararmt. Ama Alyoa'ya gre yz daha da gzellemiti ve evine girdii vakit onunla gz gze gelmekten holanyordu. Gen kadnn bakcnda kesin ve zl bir ey gittike g bulmu gibiydi. Belliydi ki, ruhunda her eyi alt st eden bir deiiklik olmutu. imdi tavrlarnda hi deimeyen, uysal ama huzur dolu ve artk deimesi de imknsz bir kararllk varKalannn arasnda byk olmayan uzunlamasna bir 172 KARAMAZOV KARDELER izgi meydana gelmiti ve bu izgi yzne, derin bir dnce iinde olduunu gsteren anlaml, hatta ilk bakta souk bir grnm kazandrmt. rnein, eski hafifliinden artk hi bir iz kalmamt. Bununla birlikte Alyoa, korkun bir cinayetle sulandrlan bir adamn nianls olan zavall kadnn, bana gelen felkete, (stelik bu sulama tam onunla nianlanaca srada yaplmt) ve sonradan geirdii hastalkla mahkemenin ileride verecei kararn tehdidi altnda bulunmasna ramen, gene de genliinden ileri gelen eski neesini yitirmediini gryordu. Eskiden gururla bakan gzlerinde imdi garip, sakin bir k yanyordu. Bununla birlikte, yreinde, snmek yle dursun, hatta iddetlenmi olan eski derdi yeniden uyand vakit, bu gzlerde, nadir olarak fkeli kvlcmlar beliriyor-du. Bu dert hep aynyd. Gruenka'nn daha hasta iken sk sk sayklad Katerina vanovna idi. Alyoa anlyordu ki, Gruenka Mitya'y cezaevinde ancak bir kez (bunu istedii vakit yapmakta serbest olduu halde) ziyaret etmemi olan Katerina vanovna'dan kskanyordu. Tm bunlar Alyoa iin garip bir grev haline gelmiti; nk Gruenka yreindekileri yalnz ona aklyor, hep ondan t bekliyordu. O ise bazen hi bir ey syleyecek gc bulamyordu. Eve derin bir znt ile girdi. Gruenka eve yeni dnmt. Mitya'nn yanndan yarm saat nce gelmiti ve Alyoa gen kadnn onu karlamak iin masann nndeki koltuundan nasl evik bir hareketle frladn grnce, kendisini byk bir sabrszlkla beklemi olduunu anlad. Masann zerinde iskambil ktlar vard ve ktlar papaz kat oynanacak ekilde dizilmiti. Masann br tarafnda deri kapl bir divan zerine yatak serilmiti ve srtnda bir robdambr, banda da keten bir balk bulunan Maksimov, bu yataa yar yatm bir durumda uzanmt. Belliydi ki, hem hasta hem de gcn yitirmi bir haldeydi-yleyken tatl tatl glmsyordu. Gidecek yeri olmayan ihti-yarck, daha o zaman, iki ay kadar nce Gruenka ile birlikte Mokroye'den dndkten sonra, onun evinde kalm ve o zamandan bu yana ondan hi ayrlmamt. O gn, yamurda, amurda srlsklam olmu ve korku iinde Gruenka ile birlikte eve gelince, divana oturup, ekingen, yalvaran bir glmseyile hi konumadan gzlerini ona dikmiti. Byk bir KARAMAZOV KARDELER 173 znt iinde bulunan ve artk hastal balamak zere olan Gruenka, evine dndkten sonra ilk yarm saat iinde eitli ilerle urarken, onu neredeyse tm olarak aklndan karmt, ama sonra birden garip bir ekilde uzun uzun ona bakm, ihtiyarck da zavallln belli eden akn bir tavrla gzlerinin iine bakarak hi, hi, hi! diye glmt. Gruenka, .Fenya'ya seslenmi, ihtiyara yemek vermesini emretmiti. Maksimov, o gn akama kadar yerinden hi kmldamadan oturmu, hava kararp da pancurlar kapand vakit de, Fenya hanmna: Ne yapacaz hanmefendi? Yoksa gece yatsna m kalacaklar diye sormutu. Gruenka: Evet, ona divann zerine bir yatak ser, demiti. Sonradan ihtiyarca daha ayrntl olarak birok sorular sorunca, Gruenka adamcazn gerekten o srada gidecek bir yeri bulunmadn renmiti. Maksimov: Velinimetim Bay Kalganov, aktan aa artk beni evlerine kabul etmeyeceklerini sylediler ve bana be ruble hediye ettiler, demiti. znt iinde olan Gruenka: Eh, ne yapalm, kal bari, diye karar vererek, durumunun ktln anladn belli eden bir tavrla glmsemiti. htiyar, onun bu glmseyiini grnce ok duygulanm, dudaklar titremiti. Neredeyse minnetle alamaya balayacakt. te o gnden sonra, ordan oraya giderek her bulduu yere snan ihtiyar adam, Gruenka'nn evinde kalmt. Gen kadn hastaland vakit bile oradan kp gitmemiti. Fenya ile Gruenka'nn ahs olan annesi de, onu kovmam, ihtiyar beslemeye ve her gece divann zerine onun iin yatak sermeye devam etmilerdi. Hatta Gruenka, ona almt bile. Mitya'nn yanndan dnd vakit, (ki ayaa kalkar kalkmaz, daha iyice iyilemeden Mitya'y ziyaret etmeye balamt) zntsn unutmak iin Maksimuskamn yanna oturuyor, tek derdini dnmemek iin onunla sama sapan eylerden sz ediyordu. htiyar adamcazn baz eyler anlatmasn bildii meydana kt. Bylece eninde sonunda Gru-Senka iin vazgeilmez bir arkada oldu. Gruenka, kendisine her gn deil, arada bir gelen, her zaman da pek uzun bir sre yannda kalmayan Alyoa'dan 174 KARAMAZOV KARDELER baka hemen hemen hi kimseyi kabul etmiyordu. Gen kadnn, ihtiyar tccar ise o srada ok hasta idi. Kentte onun iin bir aya ukurda diyorlard ve gerekten de Mitya mahkm olduktan bir hafta sonra ld. lmeden hafta nce, yaknda mrnn sona ereceini hissederek, sonunda, eleri ve ocuklar ile birlikte oullarn yanna artm ve artk yanndan ayrlmamalarn emretmiti. Gruenka'ya gelince, ihtiyar adam uaklarna onu yukar hi sokmamalarn emretmi, eer gelirse kendisine beyefendi uzun yllar nee iinde yaamanz diliyor, ama kendisini artk tamamen unutmanz istiyor demelerini tenbih etmiti. Bununla birlikte Gru-enka, hemen her gn birini gnderip hatrn soruyordu. Gen kadn iskambilleri elinden atarak sevinle Alyoa ile merhabalatktan sonra: Nihayet geldin! diye bard. Oysa Maksimuka artk herhalde hi gelmiyeceksin diye beni ok korkutmutu! Ah sana o kadar ihtiyacm var ki! Otur masann basma, syle ne istersin, kahve mi? Alyoa sofraya oturarak:

 Eh kahve de olabilir, ok karnm ackt, dedi. Gruenka: yi ya! Fenya, Fenya kahve getir! diye bard. Kahvem oktandr kaynyordu, seni bekliyordu. Fenya, pirojki de getir, ama scak olsun. Hayr, dur o pirojkilerle bugn bam belya girdi. Bunlar cezaevine gtrmtm, ama Mitya hepsini geri frlatt. Azna bile komad onlar inanr msn? Hatta birini yere att ve ayaklarnn altmda inedi. O zaman da ben ona: Bunlar gardiyana brakacam. Akama kadar yemezsen demek ki yalnz ktlk, yalnz fke ile beslenen bir adamsn! dedim ve oradan ylece ayrldm! Gene darldk birbirimize, inanr msn? Zaten ne zaman gitsem hep kavga ediyoruz. Gruenka btn bunlar bir rpda, heyecan iinde sylemiti. Maksimov hemen rkeklie kaplmt. Hep gzlerini yere indirerek glmsyordu. Alyoa: . Peki bu sefer niin kavga ettiniz? diye sordu. Vallahi bunun byle olacan hi beklemiyordum! Dn bir kez beni eski adammdan kskand. Ne diye ona bakyorsun. Demek imdi ona bakmaya baladn yle mi? deyip duruyordu. Hep kskanyor, hep beni kskanyor! Yiyip KARAMAZOV KARDELER 175 imiyor, oturup kskanyor beni... Hatta geen hafta Kuzma' dan bile kskand. yi ama o eskisinin olduunu biliyordu, deil mi? Sen git ona anlat. Daha bandan biliyordu onu. Ama gelgelelim bu gn birden yerinden kalkt gibi, kfretmee balad. yle eyler syledi ki, insan tekrarlamaya utanr. Aptal! Ben karken Rakitka yanna girdi. Belki de onu kkrtan Rakitkadr, ha? Ne dersin? Gruenka, bunu dalgn bir tavrla sylemiti. Seni ok seviyor, hep bundan oluyor, ok seviyor da ondan! imdi stelik sinirli de... Sinirli olmaz olur mu, yarn mahkemesi olacak. Zaten ben ona yarn iin bir eyler sylemek zere gitmitim, Alyoa. nk, yarn ne olacan dndke tylerim rperiyor! Sen sinirli olduunu sylyorsun. Ama ben ne kadar sinirliyim, onu soran yok. Mitya ise hep Polonyaldan sz edip duruyor! Ne aptal ey! Bak Maksimuka'dan kskanmyor ama! Maksimov da bir sz sylemek gerekliliini duyarak: Beni de karm ok kskanyordu, dedi. Gruenka, isteksiz bir tavrla gld: Haydi canm, seni kim kskanr? Zaten seni kimden kskanabilirdi? Hizmeti kzlardan, efendim. Eee, sus Maksimuka! imdi glecek halim yok. Dndke fkem kabaryor. Plrojki'lere gz ataym deme, vermem sana! Senin iin zararl. Balzam likr de vermem. stelik bir de bununla ura: Sanki evim bir dknler yurdu. Gruenka bunu sylerken glmt. Maksimov, gzleri dolu dolu olmu bir halde ve alamakl bir sesle: Ben sizin yardmlarnza lyk deilim efendim, ben buna demem efendim, dedi. yiliklerinizi benden daha muhta olan kiilere yapsanz daha iyi olur efendim. Eh, herkes muhtatr, Maksimuka. Hem kim, kimden daha ok muhtatr bunu nasl anlayacaz? Hi deilse o Polonya'l olmasayd bari Alyoa! O da bu gn durup dururken hastaland. Ona da gittim. imdi ite mahsus ona pirojki Gndereceim. imdiye kadar gndermiyordum. yle olduu kaide, Mitya ona bunlar gnderiyorum diye sulad beni! te imdi mahsus gndereceim, mahsus gndereceim! te Fen-176 KARAMAZOV KARDELER ya geldi, elinde de bir mektup var! Eh demedim mi ben size? Gene Polonyallardan, gene para istiyorlar! Pan Mussyalovi, gerekten olaanst uzunlukta ve bin bir dereden su getirerek yazd bir mektup gndermiti; bu mektupta Grusenka'dan kendisine ruble vermesini rica ediyordu. Mektuba bir de parann alndna ve ay iinde deneceine dair bir kt ilitirmiti. Bu ktta Pan Vrublevs-kiy'in de imzas vard. Gruenka, eski gz arsndan yine ayn eit ve gene ktlar ilitirilmi bir ok mektuplar almt. Bu i Gruenka'nn iki hafta kadar nce iyiletii gn balamt. Bununla birlikte, gen kadn biliyordu ki, her iki Pan da hastal srasnda salk durumunu renmek iin evine uramlard. Gruenka'nn ilk ald mektup byk kda yazlm, zarf da soyad tayan byk bir mhrle yaptrlmt. oK belirsiz ve kark bir ekilde yazlmt. Bu yzden Gruenka yalnz yarsn okumu ve hi bir ey anlamadan atmt. Zaten, o urada mektup dnecek durumda deildi. O ilk mektuptan sonra, ikinci gn bir mektup daha gelmiti. Bu mektupta Pan Mussyalovi, kendisine en ksa zamanda denmek zere iki bin ruble bor olarak vermesini rica ediyordu. Gruenka bu mektubu da karlksz brakt. Ondan sonra artK bir seri mektup geldi. Her gn bir tane geliyordu. Hepsi de ayn ekilde ok cidd ve dolambal bir ifadeyle yazlmt, ama mektupta bor olarak istenen para gittike azalyordu. Yz rubleye, 'yirmi be rubleye, on rubleye dmt. En sonunda da Gruenka birden her iki Pann da kendisinden sadece bir ruble istediklerini bildiren bir mektup almt. Mektuba ikisinin de imzaladklar bir kt ilitirilmiti. O zaman Gruenka birden iinde bir acma duymu ve akama doru, kendisi bir kou Pan'a gitmiti. Her iki Poonya'ly da korkun bir fakirlik, hemen hemen bir sefalet iinde bulmutu. Ne yiyecekleri, ne odunlar, ne sigaralar vard. EV sahiplerine de bor yapmlard. Mokroye'de Mitya'dan kumarda kazandklar iki yz ruble abucak eriyivermiti. Bununla birlikte Gruenka her iki Pan'n da kendisini kibirli bir tavrla ve sanki hi kimseye muhta deillermi gibi son derece nezaket kurallarna dikkat ederek, byk byk 'szler ederek karlamalarna am kalmt. Bunlara yalnz glm KARAMAZOV KARDELER 177 eski gzarsna on ruble vermiti. Yine o srada glerek bu yaptn Mitya'ya anlatm, o da hi kskanlk duymamt. Ama o gnden bu yana Pan'lar Gruenkaya drt elle sarlmlard. Her gn ona para istediklerini bildiren mektuplar yadryor, o da her seferinde onlara birazck para gnderiyordu. te o gn Mitya birden mthi bir kskanla kaplvermiti.

Gruenka, gene endie ile ve acele ederek: Ben de aptal gibi, Mitya'ya giderken, ona da bir dakikack uramtm. nk benim eski Pan'm da hastayd diye tekrar sze balad. Bunu glerek Mitya'ya anlatyordum. Oraya gittiim vakit, Benim eski Polonya'n gitar alp, eski arklar okumaya kalkmasn m? Herhalde duygulanarak onunla evleneceimi sanyor dedim. Bunu der demez Mitya, bir frlad, bir kfretti... yle mi? Al sana! te ben de Pan' lara pirojkiler gndereceim! Fenya! Kimi gnderdiler? Kim var orada? Kz m gnderdiler? Al ona ruble gnder. Bir de on kadar pirojki al, kda sar, kza bunlar onlara gtrmesini syle. Sen de Mitya'ya Pan'lara pirojki gnderdiimi muhakkak anlat, e mi Alyoa? Alyoa glmsedi: Anlatr mym hi? Gruenka ac ac: Yani zlyor mu sanyorsun? Mahsus kskanm gibi davrand. Yoksa umurunda bile deilim ben! Alyoa: Nasl mahsus? diye sordu. Sen safsn Alyoenka. Ne kadar akll olsan gene.de hi bir ey anlamyorsun, dorusu bu! Ben byle olduum iin kskand diye gcenmiyorum. Ama hi kskanmasayd gce-fcirdim. Ben yleyim ite. Kskanla hi kzmam. Benim de yreim ate doludur. Ben de kskanrm! Asl gcme giden ey u: Mitya beni hi de sevmiyor, imdi de mahsus kskan-^ gibi grnyor. Kr mym, grmyor muyum sanki? Kendisi bile bana bugn durup dururken Katya'dan sz etti: Bendim yleymi, byleymi, benim iin Moskova'dan bir doktor getirtti. Beni kurtarmak iin en iyi, en bilgili, en birinci avukat getirtti dedi. Madem benim gzlerime baka baka onu r, demek ki onu seviyor! Utanmaz, arlanmaz adam! Ken-bana kar sulu, yleyken beni sulayp da zeytinya178 KARAMAZOV KARDELER gibi BU yzne kmak, btn kabahati benim zerime yklemek iin: Sen benden nce o Polonyalyla yayordun, yle olunca ben artk Katya ile ilgilenebilirim demek istiyor. Asl istedii bu! Btn suu benim zerime yklemek istiyor. Mahsus bir bahane yaratp kavga kard benimle, diyorum sana! Yalnz ben... Gruenka ne yapacan sylemedi, yalnz gzlerini mendille rterek hkra hkra alamaya balad. Alyoa kesin bir tavrla: O Katerina tvanovna'y sevmez! dedi. Gruenka, mendili gzlerinden ayrmadan sesinde tehdit edici bir anlamla: Eh, seviyor mu, sevmiyor mu, bunu yakn zamanda kendim renirim, dedi. Yz irkinlemiti. Alyoa byk bir znt ile o yumuak ve sakin bir nee ile parlayan yzn birden somurtkan kzgn bir yz haline geldiini grd. Gruenka birden: Eh, samalk yeter! diye kestirip att. Ben seni buraya hi de bunun iin armadm. Alyoa, yavrum yarn ne olacak, yarn ne olacak?... te benim zldm bu! Yalnz buna zlyorum! Herkese bakyorum da hi kimse bunu dnmyor, bari sen bunu dnyor musun? Ayol yarn onu muhakeme edecekler; bana anlat nasl muhakeme edecekler onu? Belli ki uak, uak ldrd! Uak! Aman Allahm! Yoksa gerekten onu uan yerine mahkm mu edecekler? Hi kimse ortaya kp da onu savunmayacak m? Ua hi rahatsz etmediler deil mi? Alyoa dnceli bir tavrla: Onu iyice sorguya ektiler, dedi. Ama herkes sulunun o olmad kansnda. imdi kendisi ok hasta yatyor. Daha o gnden bu yana hasta. Eskidenberi sara hastal vard ya, ona gene tutulmu. ' Sonra szn: Gerekten hasta, diye tamamlad. Hay Allah! Hi deilse sen o avukata gidip, kendisine her eyi olduu gibi anlatsaydn. Diyorlar ki, onu bin rubleye Petersburg'dan getirtmiler. O bini mz birlikte verdik. Ben, tvan aabeyin' bir de Katerina vanovna. Doktoru ise Moskova'dan Katerin vanovna'nn kendisi getirtti. Avukat Fetyukovi daha d f KARAMAZOV KARDELER 179 fazla alrd, alrd ama, i tm Rusya'ya yayld. Tm gazete-ler, dergiler hep bu davadan sz ediyorlar. Fetyukovi de, daha ok, artk da~va dillere destan oldu diye, ona daha da byk bir n kazandracak diye o crete raz oldu. Kendisini dn akam grdm. Gruenka acele ile atld: Peki sonra ne oldu? Ona syledin mi? Beni dinledi, ama, hi bir ey sylemedi. Yalnz belirli bir dnceye varm olduunu bildirdi. Ama szlerimi de dikkate alacan ifade etti. Nasl dikkate alacakm? Ah, bu adamlar ne ktdr! Mitya'y felkete srklyorlar! Peki, teki doktoru neden getirtmi? Alyoa, hafife glmsedi: Uzman olarak. Aabeyimin deli olduunu, kendisini bilmeyecek bir durumda bulunduunu, ldrd iin babam ldrm olduunu ileri srmek istiyorlar. Ama aabeyim buna raz olmaz. Gruenka: Ah, baban ldrm olsayd, bunu sylemek mmknd! diye bard. O zaman deliydi, tam anlamyla deli. Hem de onun bu hale gelmesinden ben, alan biri olan ben sorumluyum! Ama o ldrmedi ki! O ldrmedi! stelik de herkes ona ykleniyor, hep onun ldrdn sylyorlar, tm kent yle sylyor. Fenya bile yle ifade verdi. Szlerine baklrsa, o ldrm gibi oluyor. Hele dkkndakiler, hele o memur... Sonra meyhanede daha nce syledikleriini duyanlar! Herkes ona kar! Neler, neler sylyorlar! Alyoa can sklarak: Evet, ifadelerin says korkun denecek kadar oald, dedi.

 Hele Grigoriy, Grigoriy Vasilyi, kendi sznde yle srar ediyor ki! Kapnn ak olduunu syleyip duruyor. Kafasna koymu bir kez onu yle grdn. Artk kimse onu Dncesinden caydramaz. Ben bir kou ona gittim, kendisi ile uzun uzun konutum. stelik kfr de ediyor. Alyoa: Evet onu ifadesi belki de aabeyimin aleyhindeki en kuvvetli ifadedir.180 KARAMAZOV KARDELER Gruenka birden ok endieli bir tavrla gizli bir ey sylyormu gibi: Mityann delirdiine gelince, imdi bile birazck yle grnyor, dedi. Biliyor musun Alyoenka? Bunu sana oktandr sylemek istiyordum. Ona her gn gidiyorum ve ap kalyorum. Syle bakaym, sen ne dersin? imdi hep syleyip durduu eyler nedir Allahakna? Bir sze balad m, konuuyor, konuuyor... Ne dediini bir trl anlayamyorum. Kendi kendime her halde akll insanlarn anlayabilecei bir eyler sylyor, ben aptaln biriyim, bunu nereden anlarm diyorum. Yalnz, dn akam, birden bana bir bebeden, daha dorusu kim olduunu bilmediim bir ocuktan sz etmeye balad. Bebe neden fakirdir? te ben imdi o zavall ocuun durumundan tr, Sibirya'ya gidiyorum. Ben kimseyi ldrmedim ama Sibirya'ya gitmem gerekiyor diyordu. Neymi o bebe? Bir eycik anlayamadm. Ama, o konuurken alamaya baladm. nk ok gzel konuuyordu. Kendisi de alyordu. Ben de alamaya baladm. O zaman birden beni pt, ve ha kararak beni kutsad. Syle bana Alyoa, kimmi o yavru bebek? anlat bana... Alyoa glmsedi: Bunlar herhalde Rakitin'den geliyor, Rakitin nedense sk sk ona gitmeye balad. Bununla birlikte... Bu sz Raki-tin'in sz deil... Her neyse anlarz, dn akam ona gitmitim. Bu gn de gideceim. Gruenka: Hayr bu i Rakitinka'nn ii deil, bunlar kafasna aabeyin Ivan Fiyodorovi koyarak onu artyor, yanma giden odur! Senin anlayacan... diye sylendi, sonra birden sustu. Alyoa, Gruenka'ya gzlerini dikerek arm gibi: Ne demek istiyorsun? Aabeyim Mitya'y ziyaret m etti? Ama Mitya aabeyim, van'n bir kez olsun ona uramadn syledi. Gruenka ne syleyeceini arm bir halde, birden k zararak: Aman... Ne biim insanm ben! Azmdan kardm ' te! diye bard. Dur, Alyoa, konuma! Madem azmdan kardm, artk btn gerei soyliyeyim: Ivan aabeyin, ' ya'ya iki kez uram. Birinci ziyaretini gelir gelmez KARAMAZOV KARDELER 181 Biliyorsun ya, hemen Moskova'dan drt nala gelmiti. Daha ben hastala tutulmamtm bile. kinci kez olarak da, bir hafta nce gitmi. Ama Mitya'ya onu ziyaret ettiini sana sylememesini tenbih etmi. Zaten kimseye sylemesini istemiyormu. Gizli gizli gidiyormu ona. Alyoa derin bir dmce iinde oturuyor, bireyler tasarlyordu. Belliydi ki bu haber onu artmt. Ar ar konuarak : van aabeyim, Miltya'nn iini benimle konumuyor, dedi. Zaten tm bu iki ay iinde ok az konutu. Ona uradm vakit de, her zaman geldiime can sklyor. Onun iin haftadr ona gitmiyorum. Hm, hmm... Eer bir hafta nce ona uramsa... Bu hafta iinde gerekten Mitya'da garip bir deiiklik oldu. Gruenka acele ile szn destekledi: Deiti ya! Deiti ya! dedi. Aralarnda bir sr var... Gizli bir sr vard aralarnda!... Bunu Mitya'nn kendisi bana syledi. Hem biliyor muum, yle bir srm- ki, Mitya bir trl huzura kavuamyor. Oysa eskiden neeli idi. Ho imdi de neeli ya... Yalnz biliyor musun? Ban yle oraya buraya sallamaya, odada bir aa, bir yukar dolamaya, sa elinin u parma ile akandaki salar kartrmaa balad m, ben artk iinde kendisine endie veren bir eyin bulunduunu anlarm... Artk bunu iyice rendim! Oysa eskiden neeliydi. Bugn bile neeli grdm onu! Ama sen sinirli demitin. Sinirli de olsa, yine neelidir o. Zaten hep sinirlidir, ama bir anda neeleniveriyor ite. Sonra da gene sinirli oluyor. Hem biliyor musun Alyoa, ona bakp hep hayret ediyorum. Kendisini korkun bir ey bekliyor, o ise yle sama eylere glyor ki! Tpk ocuk gibi. van'n onu ziyaret ettiini bana sylememeni tenbih etti mi, gerek mi? Sana gerekten syleme mi dedi?... yle dedi ya. Syleme dedi. Zaten Mitya yalnz sen-den korkuyor. nk bu iin iinde bir sr varm. Kendisi syledi bunu. Gruenka, birden atlp yalvararak: . Kuzum Alyoa, ne olur ona git, azn ara, ne imi ara-rndaki o sr ren, sonra da gelip bana syle! Benim gibi182 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 183 zavall bir kadn zntden kurtar. Artk o uursuz kaderin-neyse bileyim. Seni bunun iin ardm. Sen o srrn seninle ilgili olduunu mu sanyorsun--Eer yle olsayd, Mitya, bunun bir sr olduunu senin yannda sylemezdi! Bilmiyorum. Belki bana sylemek istiyor, ama cesaret edemiyor. nceden haber veriyor. Bir sr var demek istiyor ama nasl bir sr olduunu sylemiyor.

 Peki sen bunun ne olduunu dnyorsun? Ne mi dnyorum? Artk benim iin felket gete; att, yle dnyorum. Hem de felketimi her birlik hazrladlar. nk bu iin iinde Katya var. Btn bunlar Katya'dan kyor. Mitya: yleymi, byleymi diyor, onur. iin! O kadn gibi deilim demek! Mitya bunu nceden sylyor. Bana haber veriyor. Beni brakmay aklna koymu! ste btn srr bu! bunu dnmler, ... Yani Mitya, Katya, bir de van Fiyodorovi. Alyoa, ben sana oktandr bir ey sormak istiyordum: Mitya, bir hafta nce bana birden durup dururken van'n Katya'ya k olduunu syledi. Bunu da onun sk sk evine gitmesinden karm. Bana doru mu syledi, yoksa yalan m? Elini vicdanna koy, indir haneri gsme! Syle! Sana hibir zaman yalan sylemem. van, Katerina va-novna'ya k deil. Benim dncem bu... te, ben de o zaman yle dnmtm! Bana yalan syledi utanmaz. burada! imdi de beni mahsus kskanm gibi davranyor, sonradan ayrlrsak kabahati bana yklemek iin. yle saf ki! Hi bir eyi gizli tutamyor, yle ak yrekli ki!... Ama ben ona gsteririm! Ona gsteririm ben dnyann ka bucak olduunu! Bana sen benim ldrdme inanyor" sun dedi. Bunu bana syledi! Beni bununla sulad! Dnse ne! Tanr suunu balasn! Dur! O Katya'ya mahkemede neler yapacam! Orada ona yle bir sz syleyeceim ki... Her eyi syleyeceim! Gruenka bunu syledikten sonra gene ac ac alamaya balad. Alyoa yerinden kalkarak: Bak, sana kesin olarak bir ey syleyebilirim, Gruenfca-dedi. Birincisi u: Mitya, seni seviyor, dnyada herkesten ok seni seviyor. Yalnz seni!... Bu szme inan. Bunu iyice biliyorum. Artk bunu benden baka kimse bilemez. kincisi onun azn aramak istemiyorum. Eer bugn bana kendiliinden o srrn sylerse, sana aklamaa sz verdiimi kendisine aka bildireceim. O zaman, bugn gene gelir, sana ne olduunu sylerim. Yalnz... Bana yle geliyor ki... 3u ile Katerina vanovna'nn hi ilgisi yok! Bu sr bambaka bir eyle ilgili. yle sanyorum. Bana yle geliyor ki, Katerina vanovna ile bu i arasnda hibir iliki yok. Eh, imdilik hoa kal! Alyoa elini skt. Gruenka hl alyordu. Alyoa, gen kadnn teselli olsun diye syledii bu szlere pek inanmadn gryordu. Ama yine de hi olmazsa derdini dkmesi iin iyi bir ey olmutu. Gen kadn bu durumda brakmak onu zyordu, ama Alyoa'nn acelesi vard. Daha birok grevler onu bekliyordu. II HASTA AYAK Grevlerinden birincisi, onu bayan Hohlakova'nn evinde bekliyordu. Alyoa, oradaki iini biran nce bitirip, Mitya'y ziyarete gecikmemek iin, acele ile oraya gitti. Bayan Hohla-fcova, haftadr rahatszlanmt: Nedense aya imiti. Geri, yatakta deildi ama, gndzleri srtnda zarif ve pek ak sak olmayan bir sabahlkla, boudoir'nda kanepenin zerinde yar uzanm bir durumda yatyordu. Alyoa bu vesile ile kt bir niyet tamayan hafif bir alayla, kendi kendine, Bayan Hohlakova'nn hastalna ramen, neredeyse kla-dnmekten kendini alamyordu. Durup dururken sadanteller, kurdeleler taklyor, zarif lizzler giyiliyordu. Alyoa, bunlarn niin yapldn anlyordu, ama bunlar sama dnceler olarak zihninden kovmaya alyordu. Son gnlerde Bayan Hohlakova'y baka misafirlerin arasnda Perhotin adnda bir gen ziyaret etmeye balamt. Alyoa, drt gn kadar bir sredir onlara uramamt ve eve girer girmez acele ile Liza'nn yanna gitmek istedi, nasl onunla ii vard. Liza daha bir gn nce, ona. ok bir durumu> grmek zere hemen gelmesi iin s-184 KARAMAZOV KARDELER f KARAMAZOV KARDELER 185 rarla ricada bulunmasn tenbihleyerek bir hizmeti kz gn. dermiti. Bu da baz nedenlerle Alyoa'da bir ilgi uyandrmt Ama hizmeti kz Alyoa'nn geldiini Liza'ya haber verinceye kadar, Bayan Hohlakova, gelmi olduunu birinden renerek hemen ona baka bir hizmetisini gndermi ve yalnz bir dakika iin yanna gelmesini rica etmiti. Alyoa, nce annenin ricasn yerine getirmenin daha doru olacan dnd. yle yapmayacak olursa. Bayan Hohlakova, muhakkak Alyoa, Liza'nn yannda iken, ikide bir ona birini gnderip rahatsz edecekti. Bayan Hohlakova bayram gnym gibi zel bir itina ile giyinmi olarak ve olaanst bir sinir gerginliiyle heyecan iinde divann zerinde yatyordu. Alyoa'y sevin lklar ile karlad. Krk yldr, krk yldr evet, tam krk yldr sizi grmedim! Koca bir hafta geti de... Bir dakika, ha... Sahi, drt gn nce, aramba gn bizdeydiniz. Siz, Liza'ya gidiyordu-nuz, deil mi? Biliyordum zaten. Herhalde ben duymayaym diye ayaklarnzn ucuna basa basa doru ona gitmek istiyordunuz. Ah, sevgili, sevgili Aleksey Fiyodorovi. Beni ne kadar endie iinde braktnz bir bilseniz! Ama bunu sonra konuuruz. Geri en nemli olan bu, ama gene de sonra konuuruz bu konuyu. Sevgili Aleksey Fiyodorovi, Liza'cm tam anlamyla artk size emanet ediyorum. Zosima dedenin lmnden sonra nur iinde yatsn (bunu sylerken ha karmt) size bir rahip olarak bakyorum. Ho yeni giysinizi kendinize ok yaktryorsunuz dorusu? Nereden buldunuz byle bir terziyi? Ama hayr, hayr. Asl nemli olan bu deil, bunlar sonra konuuruz. Size bazen Alyoa dediim iin sakn bana kzmayn olmaz m? Ben ihtiyar bir kadnm. Her eyim ho grlr (bunu sylerken nazl nazl glmsemiti), ama bunu da sonra konuuruz. Yeter ki, en nemli eyi unutmayalm! ok rica ederim, bana bunu hatrlatn, olmaz m? Konuurken konudan ayrldm m, bana asl nemli olan neydi? diye sorutulmaz m? Ah, imdi en nemli olann ne olduunu ben nereden bileyim! Liza, sizinle evlenmek konusunda vermi ol d o ocuka sz geri ald gnden bu yana, herhalde bu tn bunlarn, uzun bir sre tekerlekli iskemlede kalm, zavall hasta kk bir kzn bir hayal oyunundan baka birey ol madiini anlamsnzdr. Aleksey Fiyodorovi, ok kr, imdi artk yryor. Bunu da Katya'nn, Moskova'dan o zavall aabeyinize... yarn... ey edecekleri aabeyiniz iin getirttii yeni doktora borluyuz... Ah, yarndan niin sz ediyorum! Yarn olacaklar dndke lecek gibi oluyorum. Meraktan leceim vallahi... Szn ksas, o doktor, dn akam bize geldi ve Liza'y grd... Vizitesine elli ruble dedim. Hey Allah gene olmayacak eyler sylyorum! Gene asl syleyeceimi sylemiyorum. Gryorsunuz ya, artk bsbtn szlerimi a-gryorum. Acele ediyorum. Hem neden

acele ediyorum? Bilmiyorum. imdi artk korkun denecek bir ekilde, hibir ey bilmiyorum. Benim iin herey karmakank bir yumak haline geldi. Korkarm ki, can skntsndan imdi yanmdan prr diye uacaksnz, artk sizi kim grr? Hay Allah, ne diye oturuyoruz? Bir kez kahve ielim. Yulya, Glafira! Kahve getirin. Alyoa, acele ile teekkr ederek, daha biraz nce kahve itiini syledi. Kimde itiniz? Agrafena Aleksandrovna'da! Yani... Yani o kadnla! Ah, herkesi mahveden o zaten. Ho bilmiyorum. Diyorlar ki, imdi ok namusluymu. Geri i iten geti, ama eskiden gerektii vakit yle olsayd, daha iyi olurdu. imdi yle olmas neye yarar? Susun Aleksey Fiyodorovi, susun! nk o kadar ok ey sylemek istiyorum ki. galiba hi bir ey syleyemeyeceim. Bu korkun dava... Muhakkak gideceim. Ona hazrlanyorum. Beni mahkeme salo-luna koltukta gtrecekler. Zaten orada oturabilirim. Ya-nmda insanlar olacak. Hem biliyor musunuz? Tanklar arasn-da ben de varm. Ah neler syleyeceim! Biliyorum ben neler syleyeceimil Yemin etmek gerekecek, yle deil mi? yledir. Ama sizin oraya gidebileceinizi sanmyorum. - Ama oturabiliyorum. Ah, ne syleyeceimi artyorsunuz! o dava, o vahice davran yok mu? Sonra herkes Sibirya'ya gidiyor... Bakalar da evleniyor... Hepsi de herey hzla, abuak deiiyor. Sonunda da hi bir ey kalmyor, herkes bir aya ukurda olan birer ihtiyar haline geliyor. En, varsn yle olsun, yoruldum artk! O Katya, cette char-mante Personne yok mu? Benim btn umutlarm yok etti. aabeylerinizden birinin peinden Sibirya'ya gidecek.186 KARAMAZOV KARDELER br aabeyiniz de onu izleyecek ve komu kentlerden birin-'de oturacak. Sonra da hepsi birbirlerine ac ektirecekler!... Buna deli oluyorum, en memlisi iin byle dallanp budaklanmas: Petersburg'da ve Moskova'da tm gazeteler de bir milyon kez yazdlar bunu... Ha, evet dnn bir kez, benim iin bile bir eyler yazmlar, gya aabeyinizin ok sevdii bir arkadaymm, kt bir sz sylemek istemiyorum, ama dnn, bir dnn bunu! yle ey olamaz! INerde, nasl yazmlar bunu? imdi gsteririm!! Dn aldm ve dn okudum. te bakn, Petersburg'da yaynlanan Dedikodu> gazetesi, bu yl kmaya balad. Ben sylentilere baylrm. Bu yzden abone oldum, kendi bama i atm. Grdnz m, nsslm o dedikodular? ite bakn, u.rada yazyor, okuyun. Alyoa'ya yastnn altnda bulunan bir gazete yapran uzatt. Belki gerekten zntl deil, garip bir bitkinlik iindeydi ve belki d gerekten zihninde herey karmakark bir yumak haline gelmiti. (Gazetedeki haber olduka ta gediine koyan cinstendi ve herhalde onu ok rahatsz etmiti. Ama iyi ki kendisi o anda dikkatini bir nokta zerinde toplayabilecek durumda deildi. Bu yzden biraz sonra o gazeteyi de unutabilir ve bambaka bir konuya atlayabilirdi. O korkun davann, Rusya'nn her yerinde dillere destan olduunu Alyoa oktandr biliyordu ve o iki ay iinde baz doru haberler arasnda aabeyi iin de, genel olarak, tm Karamazov'lar iin de, hatta Ikendi hakknda bile o kadar olmayacak haberler ve rportajlar okumutu ki... Gazetelerden, birinde aabeyinin iledii cinayetten sonra korkudan rahip olduu ve manastra kapand bile yazlyd. Bir baka gazetede bu yalanlanyor ve aksine kendisinin Zo-sima dede ile birlikte manastrdaki kasay krdktan sonra Toz olduklar 3leri srlyordu. Dedikodu gazetesindeki imdiki haberin bal ise Karamazov'un davasndan nce Sko-toprigonyevskd. (Ne yazk ki kentimizin ad budur. Uzun zamandr adn gizledim ama.) Haber ksackt ve Bayan Hoh-lakova'dan aktan aa sz edilmiyordu. Zaten tm isimler gizli tutulmutu . Yalnz, imdi bu kadar grlt patrd ile muhakeme etmeye hazrlandklar sulunun, vaktiyle orduda bulunan emekliye ayrlm, kstah davranlar ile l KARAMAZOV KARDELER 187 tembel ve kyllerini azat etmemi bir temen olduu, durmadan gnl ileri ile vakit geirdii ve zellikle yalnzlktan can sklan baz hanmlarn zerinde byk etkisi olduundan sz ediliyordu. Hatta sylendiine gre, o can sklan ve hl genlik taslayan dul hanmlardan biri, kocaman bir kz olduu halde, ona o kadar tutulmutu ki, daha cinayetten iki saat nce, ona tek kendisi ile birlikte altn madenlerine kasn diye, bin ruble teklif etmiti! Ama canavar, krk yandaki can sklan hanmn gzelliklerine kaplp onunla birlikte Sibirya'ya srklenmektense bu i iin ceza grmeyeceini sanarak gene bin ruble iin babasn ldrp soymay tercih etmiti. Batanbaa sz oyunlar ile dolu olan bu yazda gerektii gibi, baba katili olmann, ahlka aykr bir-ey olduu kabul ediliyor, ama sonunda gene de, yeni ortadan kaldrlan serflie kar ate pskrlyordu. Alyoa, yazy merakla okuduktan sonra, gazete yapran katlayarak onu gene Bayan Hohlakova'ya verdi. Bayan Hohlakova: Siz syleyin, orada yazdklar ben deil miyim? Ona, hemen hemen bir saat kadar nce, altn madenlerine gitmesini teklif eden bendim, imdi durup dururken, krk yandaki hanmn gzellikleri! diyorlar. Hem sanki ben ona, bunu onun iin mi teklif etmitim? Bunu mahsus yazyor! Tanrm! krk yandaki hanmn gzellikleri! diye yazd iin onu, benim baladm gibi bala... Hem bunu yazan kimdir?... Kimdir bunu yapan biliyor musunuz? Dostunuz Rakitin! Alyoa: Belki de, dedi. Ama ben bu konuda hibir ey iitmedim, Odur! Odur! Belki demeyin! Ben onu kovdum ya... Olup bitenlerin tm hikyesini biliyorsunuz deil mi? Bundan byle sizi ziyaret etmemesini sylemisiniz, bunu biliyorum. Ama bunu niin yaptnz... hi deilse sizden iitmedim. O halde ondan iittiniz demek! Peki, imdi bana kfrediyor mu, svp sayyor mu? Evet, svyor. Ama o zaten herkese sver. Hem neden evinize gelmesini yasak ettiniz? Bunun nedenini bana sylemedi. Zaten onunla nadir olarak karlayoruz, aramzda bir arkadalk yok.188 KARAMAZOV KARDELER Eh, yleyse size hepsini aklayaym. Yaplacak baka birey yok, bari itiraf edeyim. nk, bu iin iinde belki de bir noktada suluyum. Yalnz en kk, kmencik, mini mini bir nokta... O kadar kk ki, hani hi yok deseniz olur Anlyor musunuz yavrum? (Bayan Hohlakova birden garip yaramazca bir tavr taknm, dudaklarnda da sevimli, m

ayn zamanda bir ey sakladn belli eden bir glmseyi belirmiti.) Anlyorsunuz ya! yle tahmin ediyorum ki... zr dilerim Alyoa, imdi sizinle bir anne gibi konuuyorum. Ah, hayr, hayr, aksine, u anda size tpk babammsnz gibi... nk, anne demek buraya hi uymuyor... Her neyse, tpk gnah karrken Zosima Dede'ye yaptm gibi, en dorusu bu. yle demek ok uygun oluyor. Size biraz nce, rahip> demitim ya... Her neyse, ite o zavall gen, dostunuz Rakitin var ya, (aman Allahm, ona hi mi hi darlamyorum! Geri kzyorum, fkeleniyorum, ama o kadar ok deil) yani sizin anlayacanz, bu akl havada olan delikanl, birden, dnn bir kez, galiba bana k oldu. Bunu daha sonra, ok daha sonra birden farkettim. Daha balangta, yani bundan bir ay kadar nce, evime daha sk gelmeye balamt. Hemen hemen hergn geliyordu. Geri onunla daha nceden de tanyorduk ama... Ben hibir ey bilmiyordum... Sonra birden, sanki zihnim aydnlanr gibi oldu ve hayretle baz eyler farketmeye baladm. Biliyor musunuz? Burada grevli olan arbal, cana yakn ve ok deerli bir genci, Piyotr lyi Perhotin'i de bundan iki ay nce evime kabul etmeye balamtm. Siz de ona ka kez burada rastladnz. Kendini bilen, cidd bir gentir, yle deil mi? U gnde bir gelir., Hergn gelmez. (Geri hergn de gelse, bundan ne kar?) Hem, her zaman yle gzel giyinmitir kiBen zaten yetenekleri olan, gsterii sevmeyen genleri daima verim, Alyoa! Bu gencin ise hemen hemen bir devlet adam kadar derin bir zeks var, yle gzel konuur ki! Muhakka onun iin gereken kimselere ricada bulunacam, muhakka ileride diplomat olabilir. O korkun gn, beni az kalsn lm den kurtarmt evime gelerek... Dostunuz Rakitin ise, her zaman ayanda yle gelirdi ve o izmeli ayaklarn halnn zerine uzatrd zn ksas, artk bana baz imalarda da bulunmaya balamt Hatta birgn, birden burdan giderken, elimi kuvvetle s KARAMAZOV KARDELER 189 O elimi sknca, birden ayam armaya balad. Zaten Ra-kitin daha nce de evimde Piyotr lyi'e rastlamt. Hem inanr msnz, hep onu ineliyor, kzdrp duruyor, nedense ona sylenip duruyordu. Bir araya geldiler mi, ikisine bakyor, iimden glyordum. te birgn, tek bama oturuyordum. Hayr, doru sylemek gerekirse yatmak zereydim! Evet! Birgn tek bama yatyordum, ite bu srada Mihayl vanovi geliyor ve dnn bir kez, bana kendisinin yazm olduu bir iiri getiriyor, hasta ayam iin yazlm ksack bir iir... Daha dorusu benim hasta ayam iir halinde anlatm. Durun, nasld? O ayack, o ayack Hasta olmutu birazck... yleydi galiba... Nasld?... te bakn iirleri hi aklmda tutamam! urada saklyorum onu. Herneyse, sonra size gsteririm. Yalnz unu syleyeyim ki, ok gzel, ok gzel bir eydi, hem biliyor musunuz? Yalnz kk bir ayacktan sz etmiyordu. Ayn zamanda iinde bir ders vard, ok gzel bir fikir tayordu. Szn ksas, htra defterim iin yazmt onu, Eh ben, tabi teekkr ettim. Belliydi ki, o da bundan gururlanmt. Daha ona henz teekkr etmitim ki, birden ieriye Pyotr lyi girdi. O vakit, Mihayl vanovi'in yz birden gece gibi karard. Piyotr lyi'in ona nedense bir engel olarak grndn artk anlyordum. nk, Mihayl vano-'i iirlerden hemen sonra bir eyler sylemek istiyordu. Bunu seziyordum. te Piyotr lyi, tam o srada ieri girmiti. Birden Piyotr lyi'e iirleri gsterdim. Yalnz kimin yazd-Sini sylemedim. Ama kesin olarak inanyorum ki, evet kesin olarak biliyorum ki, bunu kimin yazdn hemen anlamt. Geri kendisi imdiye kadar bunu aklamyor ve bunu o srada hi tahmin etmediini ileri sryor ama... biliyorum ki bunu mahsus yle diyor. Piyotr lyi, hemen kahkahalarla lmeye ve iiri eletirmeye balad. ~- Berbat bir iir! Bunu herhalde ilahiyat fakltesi -rencilerinden biri yazmtr, diyordu.ste Hem de yle ateli, yle ateli sylyordu ki bunlar! zaman dostunuz kahkahalarla glecek yerde, birden bsbtn ileden kt!... Aman yarabbi! Birbirlerini dve-diye dndm.190 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 191 Bunu ben yazdm, dedi. aka olsun diye yazdm, nk iir yazmay adilik sayyorum... Yalnz benim yazdm iirler gzel iirlerdir. Sizin Pukin'e kadn ayan iirde dile ge tirdi diye antlar dikmek istiyorlar! Oysa, benim iirlerimin belirli bir yn var. Siz ise serf altran bir adamsnz. Siz nerede, hmanist olmak nerede? Siz imdiki aydnlarn sahip olduklar duygulardan hibirine sahip deilsiniz! Toplumun gelimesi sizi hi etkilememi! Siz bir memursunuz, stelik rvet alyorsunuz! diyordu. te o zaman artk barmaa ve kavga etmesinler diye yalvarmaya baladm. Piyotr lyi ise, biliyor musunuz? Hi de korkak deilmi! Birden en soylu kiilere yakr bir tavr taknd. Rakitin'e alayl alayl bakyor, dinliyor ve zr diliyordu. Bilmiyordum, diyordu. Eer bilmi olsaydm bu iirleri verdim... Zaten airlerin hepsi ite byle sinirlidirler. Yani, sizin anlayacanz, en nazik tavrlar taknd halde, yle bir alay ediyordu ki!... Sonradan kendisi de bana, tm o szlerinin alay olduunu syledi. Ben ise gerekten cidd olarak sylediini sanyordum. Yalnz, tpk sizin karnzda olduum gibi, yattm yerden yle dndm: imdi, Mi-hayl vanovi'i evimde, misafirime barp ard iin kap dar edersem, acaba nezakete aykr m, yoksa yerinde bir ey mi olur? te, inanr msnz, yattm yerde gzlerimi kapam hep bunu dnyordum: Byle bir ey soylu bir kadna yakr m, yakmaz m? Bir trl de karar veremiyordum. Kendi kendimi zp duruyordum. Kalbim de arpyordu. Baraym m, barmayaym m? diye kendi kendime soruyordum. imdeki seslerden biri bar!, br hayr barma diyordu. Yalnz, ite br ses bunu mez, birden bardm ve hemen orackta baylverdim. ardndan grlt patrt koptu. Birden kalkp Mihayl vanovi'e: Bunu size bildirmek benim iin ac bir ey ama, sizi evimde kabul etmek istemiyorum, dedim. ylece kovdum ite! Ah, Aleksey Fiyodorovi! Kt bir ey yaptm kendim de biliyorum, hep yalan syledim, as lnda ona hi de kzmamtm, ama iin dorusu, birden yle bir sahne olursa, ok gzel bir ey olacak gibi geldi bana Yalnz inanr msnz? Bu sahne gerekten tabi oldu. Tabii

art* maa bile balamtm. Hatta ondan sonra birka gn daha hep allayp durdum. Sonradan birgn, leden sonra, birden hepsini aklmdan kardm. te Rakitin, iki haftadr bize hi imiyor. Ben de, Yoksa hi mi gelmeyecek? diye dnyorum- Daha dn yle dnyordum. Sonra birgn akama doru bu Dedikodu gazetesi geldi. Onu okur okumaz bir lk attm. Bunu baka kim yazabilir? Muhakkak o yazmtr! O gn eve dnnce oturmu yazmtr! Yazdktan sonra gndermi, onlar da yaynlamlardr. Tm bunlar olal iki hafta oldu. Yalnz bu sylediklerim berbat eyler Alyoa. Hi de asl gerekli eyleri syleyemiyorum! Ah, ne yapaym! Szler azmdan kendiliinden dklyor. Alyoa: Benim bugn aabeyime muhakkak zamannda gitmem gerekiyor! diye mrldanacak oldu. Tam stne bastnz, tam stne bastnz! imdi bana hepsini hatrlattnz. Beni dinleyin, sabit fikir nedir? Alyoa hayretle: Ne sabit fikri? diye sordu. Hukuk anlamda sabit fikir. Balanmanza yol aan bir sabit fikir. yle bir sabit fikir ki, sizi hemen balarlar. Ne demek istiyorsunuz efendim, anlayamadm? Anlatmak istediim ey u: O, Katya yok mu? Ah, o ne sevimli, o ne cici varlktr! Yalnz, kime k olduunu bir trl bilemiyorum. Geenlerde bende idi, ama azndan hi-bir lf alamadm. Kald ki, imdi kendisi benimle konuurken, herseyi hafiften alyor. Yani salndan filn sz ediyor. baka hibir ey sylemiyor. stelik yle bir tavr da takn-** Ben de kendi kendime, eh varsn yle olsun, ne hali varsa rsn! dedim... Ha, o sabit fikri syleyecektim: te o doktor da geldi, siz doktorun geldiini biliyor muydunuz? Bilmez da musunuz? Hani deli doktoru var ya, o ite! Canm onu siz getirtiniz ya. Daha dorusu, siz deil, Katya getirtti! Hereyin altndan da hep Katya kyor! te bakn, yle oluyor: Adamn biri var, hi de deli de-liyorBirden aklma bir sabit fikir taklyor. Kendini bi-liyor ne yaptnn farknda. yleyken zihninde bir sabit fikir var imdi yeni kanunlar bu sabit fikir sorununu or-taya kardlar. Yeni kanunlarn bir iyilii bu. Doktor bana akam. hani o altn madenleri var ya, onu sordu. Yani:192 KARAMAZOV KARDELER Mitya'nn durumu o zaman nasld? diye soruyordu! o anda kafasnda sabit bir fikir var myd, yok muydu? Gelmi, barp armaya balamt. Para, para, bana bin verin, bin verin! diye baryordu. Sonra gitti ve durup dururken cinayet iledi. Belki de hep: ldrmek istemiyorum, ldrmek istemiyorum! diye dnyordu. Ama birden elinde olmayarak gidip ldrd. te bu yzden onu balayacaklardr. Tek kendi kendisine kar koyduu, yleyken ldrd iin. Alyoa biraz serte bir tavrla: Canm, o ldrmedi ki! diye kadnn szn kesti. Gittike daha ok huzursuzluk ve sabrszlk duymaa balamt. Biliyorum, cinayeti ileyen o ihtiyardr. Grigoriy'dir. Alyoa: Nasl Grigoriy? diye bard. Odur, odur! Grigoriy'dir. Dimitriy Fiyodorovi ona bir darbe indirmiti ya, ite o zaman adam yatt yerde bir sre kalmtr. Sonra da kalkm kapnn ak olduunu grm, ieriye girmi ve Piyodor Pavlovi'i ldrmtr... yi ama neden? Neden?... Kafasna bir sabit fikir geldii iin, Dimitriy Fiyodorovi, kafasna bir darbe indirmi. O da aylnca bu sabit fikirce kaplm, gidip adam ldrm. Kendisinin ldrmediini sylemesine bakmayn, belki de hatrlamyor bile. Yalnz bakn: Katilin Dimitriy Fiyodorovi olmas ok daha iyi olur. Hem de herhalde yledir. Siz bu ii Grigoriy'in yaptn sylediime bakmayn. Bunu herhalde Dimitriy Fiyodorovi yapmtr. Bylesi ok daha iyi! Hay Allah! Yani oulun babay ldrmesi iyidir diye sylemedim bunu. Bu ii vyor deilim! Aksine ocuklar ana babay saymaldrlar. Ama gene de katilin Dimitriy olmas daha iyi, nk o zaman alamanz gereksiz. nk o kendini bilmeyerek, daha dorusu hereyi bilerek, ama iinde olup bitenleri anlayamyarak ilemitir bu cinayeti! Evet, balasnlar onu! Onu balamalar o kadar in" sanca bir ey qlur ki! Hem bylece herkes yeni kanunlarn iyiliklerini grr. Ben ise bunun yle olduunu bilmiyorduni-Oysa diyorlar ki, bu eskiden beri byleymi. Ben bunu dn renince, o kadar ardm ki. Bu yzden sizi armalar iin KARAMAZOV KARDELER 193 birini gndermek istedim. Hem eer, onu balarlarsa, mahkemeden sonra onu doru buraya, yemek yemee getireceksiniz. Ahbaplarm arrm. Yeni kanunlarn erefine ieriz. Bunun tehlikeli birsey olacan sanmyorum. Hem zaten bir ok misafirler davet edeceim. Bu bakmdan, eer herhangi bir ey olursa, onu heran dar karabilirler. Sonradan kendisi herhangi bir kentte bir sulh yargc ya da, bir baka ey olabilir. nk, felket geirmi insanlar herkesten daha iyi yarg verebilirler. Hem zaten imdi kimin bir sabit fikri yoktur ki? Herkesin bir sabit fikri vardr. Ka rnei grlmtr: Adara oturuyor, ark sylyor, sonra birden houna gitmeyen bir ey ryor, tabancasn kapt gibi nne geleni vuruyor. Sonra da onu balyorlar. Bunu ksa bir sre nce bir yerde okumutum. Doktorlar da onaylamlar bunu. Zaten doktorlar imdi hep onaylyorlar, hep bir eyleri onaylyorlar. Hem bun-da ne var ki? Benim Liza'nn zihninde bile bir sabit fikir var. Daha dn akam onun yznden aladm. gn nce de gzya dktm, onun yznden. Ama bugn anladm, zihninde dpedz bir sabit fikir var. Ah, Liza, beni o kadar zyor ki! Bence tam anlamyla akln karm. Neden durup dururken sizi ard? O mu sizi ard, yoksa siz kendiliinizden mi ona geldiniz? Alyoa kesin bir tavrla kalkacak oldu. Evet, beni armt. Zaten imdi onun yanna gideceim, dedi. Bayan Hohlakova birden alamaya balayarak: Ah, sevgili, biricik Aleksey Fiyodorovi! Bu .ite belki de en nemli olan baka bir nokta daha var! diye bard. Tanr bilir ya, gerekten size gvenerek Liza'nn sizinle kokumasna izin veriyorum! Onun annesinden gizli olarak

sizi Yrtm olmas hi nemli deil. Ama aabeyiniz, zr dile-rim van Fiyodorovi'e gvenemem! Kzmn onunla arka-dalk etmesine yle rahata gz yumamam. Geri onu hl valye ruhu tayan bir gen adam olarak kabul ediyo-rum, ama... Dnn bir kez, durup dururken Liza'ya da Aram. Oysa benim bundan hi haberim yoktu! Alyoa derin bir hayretle: Nasl? Ne dediniz? Ne zaman? diye sordu.194 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 195 Artk oturmuyor ve Bayan Hohlakova'y ayakta dinliyor du. Size anlatacam. Galiba zaten sizi bunun iin ar. dm. Ho, artk sizi niin ardm bile kesin olarak bilemiyorum ya! Bakn yle oldu: van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden bu yana iki kez beni ziyaret etti. Birincisinde sadece bir ahbap olarak grmek iin gelmiti. kinci kez ise, bundan ksa bir sre nce geldi. O gn Katya bendeydi, o da Katya'nn bizde olduunu renmi, onun iin gelmiti. Tabi onun bizi byle sk sk ziyaret etmesini beklemiyordum. nk, vous comprenez, cette affaire et la mort terrible de votre para(*), bundan tr, zaten iinin bandan akn olduunu biliyorum. Yalnz birden reniyorum ki, bize yine uram, hem de bana hi uramadan dorudan doruya Li-za"y ziyaret etmi. Bu i, be alt gn nce olmu. van Fiyodorovi gelmi, be dakika oturmu ve kp gitmi. Bunu tam gn sonra Glafira'dan rendim. Ziyaret bu yzden birden dikkatimi ekti. Hemen Liza'y ardm. Ama o bana gld: van Fiyodorovi uyuduunuzu sanyordu, bana da sizin salk durumunuzu renmek iin uramt. dedi. Gerekten de yle olmu. Yalnz Liza, aman Allahm Liza, beni ne kadar zyor! Bakn bir gece, birden (bu, siz bize son olarak gelip gittikten drt gn sonra olmutu) kriz geirdi. lklar, tiz sesler, sizin anlayacanz, tam bir isteri krizi! Bende neden hibir zaman yle isteri krizi olmuyor? Ertesi gn bir kriz daha, sonra da nc gn ve dn akam, evet dn akam kendini bir sabit fikre kaptrd. Bana birden durup dururken: Ben van Fiyodorovi'den nefret ediyorum ve bundan byle onu evimize kabul etmemenizi istiyorum! diye bard. Bu beklenmedik istek karsnda ne yapacam ardm-Byle deerli ve bu kadar bilgisi olan, ayrca byle bir fe lket geirmi (nk tm bu hikyeler ne de olsa mutsuzluktur, mutluluk saylmaz deil mi?) bir gence durup dururken evimin kapsn ne diye kapayaym? Liza, birden bu szlerime kahkahalarla glmee bala, hem de hakareti! bir tavrla! Eh ben de sevindim: Onu gldurdum ya, artk krizleri geer diye dndm. Hem za (*) Anlyor musunuz, bu i ve babanzn feci lm. ben de iznim olmadan yapt o garip ziyaretler yznden, jvan Fiyodorovi'ten bir aklama yapmasn isteyerek, bize artk gelmemesini sylemek istiyordum. Ama bugn birden iitiyorum ki, Liza uyand vakit Yul-ya'ya kzm ve dnn bir kez, kadnn yzne bir tokat atm. Bu vahice bir ey! Ben kendi hizmeti kzlarma siz diyorum. Hem Liza, bir saat kadar sonra birden Yuiya'ya sarlyor, ayaklarn pyor. Bana da birini gnderip bundan byle bana artk hi gelmiyeceini, hibir zaman benimle grmek istemediini bildiriyor. Ama ben, ayam srye srye ona gittiim vakit zerime atld, yzm gzm pmeye, alaya alaya pmeye balad. Sonra da ayn ekilde, hibir ey sylemeden beni odasndan dar kard. Bylece ben de hibir ey renemedim. imdi sevgili Aleksey Fiyodorovi, btn umutlarm sizde. Tabi, nk kaderim sizin elinizde! Sizden aka rica ediyorum, Liza'ya gidip hereyi renin. Ancak siz baarabilirsiniz bunu, sonra da gelip bir ana olarak bana hereyi anlatn. nk anlyor musunuz? Eer bu i byle srp giderse, leceim! Ya dpedz leceim, ya da evden kap gideceim. Artk dayanamam! Benim de bir sabrm var. Ama bu sabr tkenebilir. O zaman... te o zaman felketler olacak! Bayan Hohlakova, o srada ieriye giren Pivotr lyi Per-hotin'i grnce tm yz k saarak: Ah, ok kr sonunda geldiniz, Piyotr yi! diye bard. Ge kaldnz, ge kaldnz! Eh syleyin ne oldu? Oturun, syleyin bakalm, kaderi balayacak son sz syleyin! Ne 'yor o avukat? Aleksey Fiyodorovi, nereye gidiyorsunuz? Ben Liza'ya gidiyorum. Ha, evet! yleyse unutmayn! Sizden rica ettiim eyi unutmayn olmaz m? Bu bir hayat memat meselesi! Bir kader sorunu! Ama Alyoa elinden geldii kadar abuk, oradan kmaya alarak Tabi unutmam, eer elimden gelirse... Ama o kadar geiktim ki. Bayan Hohlakova peinden: hayr, sonradan muhakkak, muhakkak urayn bana! elimden gelirse demeyin, yoksa lrm! diye bard. Alyoa artk odadan kmt.196 KARAMAZOV KARDELER III KK BR EYTAN Alyoa. Liza'nn odasna girince, gen kz daha yrye-medii zamanlarda, onu gezdirdikleri tekerlekli koltuun zerinde, yan yatm bir durumda grd. Liza, onu karlamak iin yerinden bile kmldamad. Ama keskin, iini okumak isteyen bak Alyoa'ya sapland. Bu bak; biraz hasta olan bir insann bakn andryordu. Gen kzn yz de solcun ve sarmtrak bir renkteydi. Alyoa gn iinde ne kadar deimi olduuna hatla ne kadar zayfladna at kald. Gen kz elini ona uzatmamst. Alyoa kendiliinden onun elbisesi zerinde hareketsiz duran incecik, uzun parmaklarn pt. sonra hi konumadan karssna oturdu. Liza sert bir tavrla: Biliyorum, cezaevine gitmek iin acele ediyorsunuz, dedi. yleyken annem sizi iki saat yannda tuttu. Hemen de beni ve Yulya'y anlatmtr! Alyoa:

 Nereden bildiniz? diye sordu. Kapdan dinledim! Neden yle dik dik bakyorsunuz? Kapdan dinlemek istedim, dinledim ite. Bunda kt bir ey yok ki. Balanmam iin de yalvarmyorum. Bir eye mi skldnz? Tersine, ok sevinliyim. Yalnz simdi gene otuzuncu kezdir kendi kendime einiz olmay reddetmekle ne kadar iyi ettiimi dnyordum. Siz koca olacak adam deilsiniz! Diyelim ki sizinle evlendim, sonra birden sizden daha ok seveceim birine gtrmeniz iin elinize bir mektup verdim, yle bir ey olsa siz onu alr ve muhakkak o adama gtrrsnz, stelik onun karlm da alp bana getirirsiniz. Krk yana da bassanz, gene byle benim mektuplarm getirip gtrmeye devam edersiniz... Birden kahkahalarla glmeye balad. Alyoa, glmseyerek: Sizin iinizde, fkeli ama, ayn zamanda iten gelen bir ey var, dedi. ten olmas sundan ileri geliyor: Sizden utanmyorum da ondan. Sizden utanmak yle dursun, utanmak isteini de KARAMAZOV KARDELER 197 duymuyorum. Asl sizin karnzda, asl sizden utanmak istemiyorum. Alyoa, size kar neden sayg duymuyorum? Sizi ok seviyorum oysa! Eer sayg duysaydm, hi utanmadan yle konumazdm deil mi? Evet. Peki, sizden utanmadma inanyor musunuz? Hayr, inanmyorum. Liza, gene sinirli sinirli gld. Acele ile hzl hzl konuuyordu : Aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovic'e, cezaevine eker gnderdim. Alyo, ne kadar yakkl olduunuzu biliyor musunuz? Sizi ok seveceim, nk, sizi abucak sevmeme izin. verdiniz! Siz beni bugn buraya neden ardnz, Liza? Size bir isteimi bildirmek arzusunu duyuyordum. Birinin benimle evlenmesini, sonra ikence etmesini, aldatmasn, beni brakp buradan baka yere gitmesini istiyorum. Mutlu olmak istemiyorum! Demek karkl sevmee baladnz yle mi? Ah, karklk istemiyorum. imde hep bir evi atee vermek isteini duyuyorum. Hayalimde canlandryorum bunu: Eve nasl yaklaacam, onu yavaa nasl yakacam dnyorum, ama muhakkak yavaack, yavaack, olmal. tfaiyeciler sndrmeye alsnlar ama ev gene de inadna atr atr yansn!... Ben ise kimin yaktn bileyim, ama susaym. Ah, samalk! Ne kadar can skc eyler bunlar! Tiksinerek elini sallad. Alyoa yavaa: Desenize, zengin yayorsunuz? Fakir olmak, daha m iyi? Daha iyi ya. Bunu size len o rahip sylemitir. Ama doru bir ey degil ki! Ben zengin olaym, varsn tekiler fakir olsun! Ben eker, kaymak yiyeceim, kimselere de bir eycik vermeyece-im Ah, sylemeyin, hibir ey sylemeyin. (Bunu kk elini sallayarak sylemiti, oysa Alyoa azn bile amamt.) Siz zaten daha nceden de tm bunlar sylediniz, artk hereyi ezbere biliyorum. Hep can skc eyler. Eer fakir olursam, birini ldrrm. Zengin olursam da gene belki birini ld-receim. Ne diye oturaym sanki? Oysa ben, biliyor musunuz, harman dvmek istiyorum! Evet, harman dvmek!193 KARAMAZOV KARDELER Sizinle evleneceim, siz de kyl olacaksnz, evet gerekten bir kyl. Bir taymz olsun. ster misiniz? Siz Kalganov'u tanyor musunuz? Tanyorum. Kalganov hep dolayor ve hayal kuruyor. Diyor ki: .Gerek hayat yaamak neye gerek? Hayal kurmak daha iyi nsan hayalinden en neeli eyleri geirebilir. Oysa yaamak can skc bir ey! Ama kendisi yaknda evlenecek. yleyken bana k olduunu syledi. Siz topa evirmesini biliyor musunuz? Biliyorum. te Kalganov tpk bir topa gibi: nsan onu dndrmek, sonra da krbala bir temiz dvmek istiyor, yle bir dvmeli ki, onu! Kalganov'ia evlenirsem, mrmn sonuna dek frl trl dndreceim onu! Benimle oturmaktan utan duyuyor musunuz? Hayr. Kutsal eylerden sz etmiyorum diye herhalde bana mthi kzyorsunuz. Ben kutsal olmak istemiyorum. br dnyada en byk gnah iin ne yaparlar insana? Siz bunu kesin olarak biliyorsunuz herhalde... Alyoa ona dik dik bakarak: Verecei cezay ancak Tanr bilir, dedi. Ben de yle olmasn istiyorum iste! Ortaya kmak isterdim, beni yarglasnlar. Sonra da ben birden herkesin gznn iine bakarak kahkahalarla gleyim. imden bir evi yakmak geliyor. Alyoa! Bizim evi yakmak istiyorum. Bana inanmyor musunuz? Neden inanmayaym? On iki yanda bile herhangi bir eyi yakmak iin byk bir istek duyan ocuklar vardr. Yakarlar da. Bu hastalk gibi bir eydir. Yalan, yalan, yalan! ocuklar da olsa, beni ilgilendirmez. Ben bunu sylemek istemiyordum. Siz, ktl iyilik olarak kabul ediyorsunuz; bu geici bir krizdir. Belki de bu eskiden geirdiiniz hastalktan ileri geliyor. Ama siz gene de benden nefret ediyorsunuz! Ben dpedz iyilik yapmak istemiyorum. Ktlk etmek istiyorum-Bu hastalk filn deil. Neden ktlk etmeli sanki?

KARAMAZOV KARDELER 199 Hi bir yerde, hi bir ey kalmasn diye! Ah, dnyada hi bir ey kalmasayd ne kadar iyi olurdu1 Biliyor musunuz? Bazen iimde mthi ktlkler, pek ok ktlkler etmek isteini duyuyorum. Gizli gizli uzun bir sre ktlk edeyim sonra gnn birinde herkes bunlar reniversin! O zaman herkes etrafm saracak ve beni parma ile iaret edecek. Ben de herkese bakacam. ok ho bir ey olacak. Neden zevkli bir ey olacak, biliyor musunuz Alyoa? Ne bileyim, yle ite. Herhalde iyi bir eyi yok etmek ya da demin sylediiniz gibi bir eyi atee vermek ihtiyacn duyuyorsunuz. Bu da olaan bir eydir. Siz benim sylediime bakmayn, bunlar gerekten de yaparm. nanyorum. Ah, inanyorum dediiniz iin sizi o kadar seviyorum ki. Hem siz hi bir zaman, hi bir zaman yalan sylemezsiniz. Oysa belki de btn bunlar size mahsus, sizi kzdrmak iin sylediimi dnyorsunuz, yle deil mi? Hayr, yle olduunu sanmyorum... Geri belki bu ihtiyac da biraz duyuyorsunuz, ama... Gerekten duyuyorum. Size hi bir zaman yalan sylemem. Liza, bunu gzlerinde garip bir parltyla sylemiti. Al-yoa'y en ok artan ey, ciddliiydi. imdi yznde bir Parack olsun aka ya da nee sezilmiyordu. Bununla birlikte, eskiden en cidd dakikalarnda bile neeli, akacl yok olmuyordu. Alyoa dnceli bir tavrla: yle anlar olur ki, insanlar cinayetten holanrlar dedi. Evet, evet! Tam zihninden geen dnceyi sylediniz. herkes, her zaman holanr bundan. Yalnz baz dakikalarda deil. Biliyor musunuz herey, sanki herkes gnn birinde yalan sylemee szlemi de, ondan sonra bugne dek hep yalan sylemi gibi oluyor. Herkes ktlkten nefret ettiini sylyor. Oysa iin iin ktlkten holanyor. Peki, siz eskiden olduu gibi kt kitaplar okuyor musunuz? Okuyorum ya! Annem okuyor, okuduktan sonra da on-lar yastnn altna saklyor. Ben de onlar oradan al200 KARAMAZOV KARDELER Kendi kendinizi mahvetmekten utanmyor musunuz? Kendimi mahvetmek istiyorum ben! Burada bir o, cuk var, demiryolunun ortasna yatm, zerinden de vagonlar gemi. Ne mutlu ona! Dinleyin, imdi aabeyinizi muhakeme ediyorlar, babanz ldrd diye. Oysa herkes babasn ldrd diye zevk duyuyor. Alyoa yavaa: Herkesden sz ederken sylediiniz o szlerde biraz gerek pay var. Liza, sevinle: Ah, bakn zihninizden ne dnceler geiyor! diye bard. Hem de sizin gibi rahip olan birinin aklndan! Hi bir zaman yalan sylemediiniz iin, size kar ne kadarv sayg duyuyorum, bilemezsiniz. Alyoa. Ah, size bir ryam anlatacam: Bazen ryamda eytanlar grrm. Gya gece, odamda bir mum yanyor, ben yatyorum; etrafta birden eytanlar beliriyor. Ama her ksede, masann altnda bile... Hem de kapy ap kalabalk olarak kapnn arkasnda da duruyorlar. Hep de ieri girip beni yakalamak istiyorlar. Artk yanma yaklayorlar, neredeyse, o zaman hepsi birden geri ekiliyorlar. Korku iinde kalyorlar. Ama bsbtn gitmiyorlar. Hep kapda kelerde kalp bekliyorlar. Birden iimde yksek sesle Tanrrya kfretmek iin byk bir istek uyanyor. O zaman kfretmeye balyorum. Onlar da birden hep birlikte zerime geliyorlar. yle seviniyorlar ki. Artk neredeyse beni yakalayacaklar, o zaman birden ha karyorum. Bunun zerine hepsi, birden, gene geriye gidiyorlar. yle elenceli bir ey ki! Heyecandan nefesim tkanyor. Alyoa birden:, Ben de ayn ryay grmmdr, dedi. Liza aknlk iinde: Yok canm? diye bard. Beni dinleyin Alyoa! Sakn glmeyin. Bu ok, ok nemli bir ey; iki ayr insan, ayn ryay grebilir mi? Demek ki grebiliyor. Liza, bu sefer daha byk bir aknlk iinde: Alyoa, diyorum ya size, bu ok, ok nemli bir ey-diye devam etti. Yani rya deil, sizin de benim grm olduum ryay grmeniz nemli. Siz bana hi bir zaman yalan KARAMAZOV KARDELER 201 lan sylemezsiniz, imdi de sylemeyin! Bu doru, deil mi? aka etmiyorsunuz, deil mi? Doru sylyorum. Liza, nedense mthi armt. Yarm dakika kadar sustu. Sonra birden yalvaran bir sesle: Alyoa, beni ziyaret edin. Bana daha sk gelin! dedi. Alyoa kesin bir tavrla: Ben mrmn sonuna dek her zaman sizi ziyarete geleceim, diye cavaplad. Liza gene: Bakn, bunu yalnz size sylyorum, diye tekrar sze balad. Yalnz kendime, bir de size sylyorum. Tm dnyada bir size syleyebilirim bunu. Hem de iimi size kendi kendime olduundan ok daha istekle aabiliyorum. Sizden de hi utan duymuyorum. Neden sizden hi mi hi utan duymuyorum Alyoa? Syleyin Alyoa, yahudilerin paskalya yortusunda ocuklar alp kestikleri doru mu? Bilmiyorum.

 Bakn, bende bir kitap var, onda okudum: Bir yerde, bir mahkeme yaplm, yahudinin biri drt yanda bir erkek ocuunu alm, nce her iki elindeki tm parmaklarn kesmi, sonra ocuu duvara ivilemi. Mahkemede de ocuun ksa bir sre iinde, drt saat sonra ldn aklam. Ne abuk lm deil mi? Hep inliyor, inliyor duruyordu diyormu, kendisi de duruyor, zevkle onu seyrediyor-mu. Aman ne gzel! Gzel mi? Tabii. Bazen kendim de bir ocuu duvara akabile-ceimi dnyorum. ocuk duvarda asl kalyor, inleyip duruyor... O byle inlerken, ben karsna oturup ananas kompostosu yiyebiliyorum. Ananas kompostosunu ok severim. Siz sever misiniz? Alyoa susuyor, ona bakyordu. Gen kzn solgun, sar yz birdenbire irkinlemi, gzleri kvlcmlanmt. Biliyor musunuz? O yahudi hikyesini okuduktan sonra, tm gece hkra hkra aladm. ocukcazn, nasl babardn, nasl inlediini hayalimde canlandryordum. (Drt yandaki ocuklar artk her eyi anlarlar). yleyken o kom-Posto meselesi zihnimden bir trl gitmiyordu. Ertesi sabah, birine mektup gnderdim, muhakkak bana gelsin diye. O202 KARAMAZOV KARDELER mektup gnderdiim geldi, hemen ona, o ocukcaz ve komposto meselesini, yani her eyi, her eyi anlattm. stelik bunun gzel bir ey olduunu syledim. Birden glmeye balad ve bunun gerekten gzel olduunu ileri srd. Sonra ayaa kalkp gitti. Yanmda, sadece be dakika oturmutu. Benden nefret mi etti ha? Nefret mi etti? Syleyin, syleyin Alyca o anda benden nefret etti mi, etmedi mi? Divann zerinde dorulmutu. Gzleri kvlcmlar sayordu. Alyoa heyecanla: Syleyin, o adam siz kendiniz mi ardnz? Evet, ben ardm. Ona mektup mu gndermitiniz? Mektup gndermitim ya. Yalnzca bu ocuk meselesini sormak iin mi? Hayr, onun iin deil, hi de onun iin deil. Ama buraya girer girmez hemen ona bunu sordum. O da karlk verdikten sonra gld, ayaa kalkt ve kp gitti. Alyoa, alak sesle: O adam size kar drst davranm! dedi. Peki, benden nefret mi etti? Yoksa alay m etti benimle?... Hayr, belki kendisi de o ananas kompostosu meselesine inanmtr da ondan yle sylemitir. Zaten kendisi imdi ok hasta, Liza. Liza'nn gzleri l l oldu. Tabi ya, inanyor ite! diye bard. Alyoa devam etti: Onun kimseden nefret ettii yok! Yalnz -kimseye inanmyor. nanmaynca da, tabi nefret duyuyor. O halde, benden de nefret ediyor, deil mi? Benden de? Sizden de ya. Liza, garip bir tavrla dilerini skarak: Gzel! dedi. eri girip de glmeye balad vakit nefret duymann gzel bir ey olduunu hissettim. Parmaklan kesik ocuk da gzel bir ey, nefret duymak da gzel... Bunu syledikten sonra garip bir fke ile Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak sayklyormu gibi gld. Birden uzand koltuktan ayaa frlad, Alyoa'ya doru atld, onu kollar ile smsk sard: KARAMAZOV KARDELER 203 Biliyor musunuz Alyoa, biliyor musunuz? sterdim ki... Alyoa kurtarn beni! diye bard. Neredeyse inliyordu: Kurtarn beni! Size simdi sylemi olduklarm dnyada herhangi bir baka insana syler miyim? Ben doruyu, gerei syledim? Kendimi ldreceim, nk her ey bana ad grnyor! Yaamak istemiyorum, nk her ey bana irkin grnyor! Her ey adi, her ey adi!... Szlerini lgn gibi: Alyoa, beni neden hi, ama hi sevmiyorsunuz? diyerek bitirdi. Alyoa heyecanla: Hayr, seviyorum! diye .karlk verdi. Peki, benim iin alayacak msnz? Syleyin, alayacak msnz? Alayacam ya... Yani, einiz olmadm diye deil, sadece beni yitirdiiniz iin, sadece bunun iin alar msnz? Alarm. Teekkr ederim! Benim sadece sizin gzyalarnza ihtiyacm var. Bakalar varsn beni cezaya arptrsnlar! Varsn, beni ayaklar altnda inesinler, hem de hepsi! inesinler beni! Hi kimseyi ayrmak istemiyorum! nk, hi kimseyi sevmiyorum. itiyor musunuz, hi kimseyi! Aksine, herkesten nefret ediyorum ben! Birden Alyoa'nn kollarnn arasndan syrld. Haydi gidin Alyoa! Aabeyinize gitme zaman geldi... Alyoa, neredeyse korku iinde: yi ama, siz nasl kalacaksnz? diye sordu. Siz aabeyinize gidin! Cezaevi kapanacak, gidin! te apkanz! Mitya'y pn, haydi gidin, haydi gidin! Liza, neredeyse zorla Alyoa'y kapidan dar kard. O ise, zntl bir aknlk iinde Liza'ya bakakalmt. Birden sa eline bir mektup, smsk katlanm, zeri de damgalan-^ bir mektup sktrldn farketti. Gzn indirdi ve bir an iinde adresi okudu: van Fiyodorovi Karamazov'a. Bunu okuyunca hemen gzlerini kaldrp Liza'ya bakt. Liza'nn Vznde hemen hemen tehdit edici bir anlam belirmiti. Kendinden gemi gibi, tir tir titreyerek:

 Muhakkak verin, muhakkak verin ona! diye emretti.204 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 205 Bugn, hemen vereceksiniz! Yoksa kendimi zehirlerim! Sizi zaten bunun iin armtm! Bunu syler sylemez kapy arparak kapad. erden srgnn ekildii iitildi. Alyoa, mektubu cebine koydu ve doru merdivene gitti. Bayan Hohlakova'ya uramamt. Hatta onu unutmutu bile. Liza ise, Alyoa oradan uzaklar uzaklamaz srgy tekrar ekti, kapy biraz aralad, arasna parman koydu ve kapayarak, var gc ile parman sktrd. Be saniye kadar sonra elini kurtararak, ar admlarla yava yava koltuuna gitti, dimdik oturdu ve kararm parma ile trnann altnda kan oturmu, imi yere bakt. Dudaklar titreyerek hzl hzl kendi kendine: Adi bir kzm ben, adi, ad, ad!... diye sylendi.. IV VG VE SIR Alyoa, cezaevinin kapsn ald vakit, artk bsbtn ge olmutu. Hava kararmaya bile balamt. Ama, Alyoa biliyordu ki, onu hi bir engel gstermeden ieri alacaklard. Bizim kk kentte bu iler her yerde olduu gibidir. Balangta, ilk soruturma bittii vakit. Mitya'nn akrabalar ile ve baz dier kiilerle grmesi, boyun eilmesi zorunlu baz formalitelere balyd. Ama sonradan bu formaliteler, geve-memekle birlikte, Mitya'y ziyarete gelen, hi deilse baz ki-er iin kendiliinden ayrmlar yapld. O kadar ki, mahkmlar ziyaret iin ayrlan odada grmeler hemen hemen babaa oluyordu. Bununla birlikte, byle ayr muamele gren kiiler ok azd: Yalnz Gruenka, Alyoa, bir de Rakitin. Ayrca. Gruenka'ya Mihayl Makarovi'in byk bir zaaf vard. htiyar adam, Mokroye'de ona bard iin pimanlk duyuyordu. Ama, sonradan iin zn renince Gruenka hakknda dncelerini tm olarak deitirmiti. Ayn zamanda gariptir ki, Mitya'nn cinayeti ilediine kesin olarak inand halde, gen adam cezaevine kapatldktan sonra, ona gittike daha yumuak bir tavrla bakmaa balamt: Belki de z iyi olan bir insand. Ama ite sarholuktan, dzensiz bir yaantdan aptal gibi mahvetti kendini! diyor gibiydi. Eskiden duyduu dehetin yerini imdi bir acma duygusu almt. Alyosa'ya gelince, onu eok severdi ve onunla oktandr tanyordu. Cezaevine kapatlan gen adam sonradan sk sk ziyaret etmeye balayan Rakitin ise. kendi deyimi ile s-Jahfvindeki hanm kzlarm en yakn dostlarndan biriydi ve hergn onlarn bulunduu slahevinde dolap duruyordu. Cezaevinin, grevine ok bal bir adam olmakla birlikte, iyi yrekli bir ihtiyar olan mdrne gelince, Rakitin onun evine gidip ocuklarna ders veriyordu. Alyoa da genel olarak onunla bilimsel konularda sz amaktan holanan mdrn zel bir nem verdii eski bir ahpabyd. van Fiyodorovi'e gelince, mdr ona sayg duymaktan baka, yarglarndan korkard bile. Oysa, kendisi de byk bir felsefe meraklsyd ve tabii bir ok eylerin zne kendi akl ile varmt. Yalnz. Alyosa'ya kar saklayamad bir sempati duyuyordu. Son yl iinde, ihtiyar adam sahte incil'leri incelemeye koyulmutu ve bu incelenmenin zerinde brakt izlenimleri her zaman gen arkadana bildiriyordu. Hatta eskiden manastra geliyor ve hem Alyoa ile, hem de orada bulunan papaz rtbesindeki baka rahiplerle tartmalar yapyordu. Bu bakmdan, Alyoa cezaevine ge vakitte gelse bile. ii halletmek iin mdre gidip grnmesi yetiyordu. Bundan baka, cezaevinde en son gardiyana kadar herkes Alyoa'ya almt. Nbeti de tabi ona zorluk karmyordu. Yeter ki, Alyoa mdrlkten izin alm olsun. Mitya, kendisini ardklar vakit, daima hcresinden aa, ziyaretler iin ayrlan yere iniyordu. Alyoa odaya girer girmez artk Mitya'nn yanndan ay-nlmak zere olan Rakitin'le burun buruna geldi. kisi de yksek sesle konuuyorlard. Mitya, onu uurlarken nedense ok glyordu. Rakitin ise homurdanyor gibiydi. Son zamanlarda Rakitin, Alyoa ile karlamaktan hi holanmyor, onunla hemen hemen hi konumuyor, hatta zoraki bir tavrla selmlayordu. imdi de Alyoann ieri girdiini grn-ce. mahsus somurtkan bir tavrla kalarn att, gzlerini de, sanki o srada scak tutan kaln, krk yakal paltosunun Dmelerini iliklemekle urayormu gibi aa indirdi. Son-ra da hemen emsiyesini aramaya koyuldu. Sadece bir ey sylemi olmak iin:206 KARAMAZOV KARDELER Bir eyimi unutmayaym da, diye mrldand. Mitya: Dikkat et, bakasnn bir eysini unutmayasn! diye aka etti ve hemen savurduu bu akaya kahkahalarla gld... Rakitin, bir anda fkeye kapld. Kzgnlktan titreyerek birden: Sen bunu kendi Karamazov'larna syle! Sizin o kleler altran soyunuzdan olanlara syle, Rakitin'e deil! diye bard. Mitya yksek sesle: Ne oluyorsun canm? aka ettim! diye karlk verdi. Sonra, ba ile oradan hemen gitmek zere olan Rakitin'i iaret ederek Alyoa'ya doru dnd: Hep byledir ite! dedi. Az ncesine kadar oturuyor, glyor, neeli grnyordu. imdi ise birden fkeye kapld! Sana ba ile bile selm vermedi, birbirinize bsbtn m da-rldmz nedir? Sen neden byle ge kaldn? Ben, beklemek ne kelime, sabahtan leye kadar yolunu gzledim durdum. Her neyse zarar yok! Acsn karrz. Alyoa, Rakitin'in kp gittii kapy ba ile iaret ederek: Neden sana byle sk sk geliyor? Onunla arkada m oldun yoksa? diye sordu. r- Mhayl'la m arkada oldum? Hayr, bunu syleyemem. Hem zaten onunla arkada olunur mu? Domuzun biridir o! Onun gznde alan biriyim ben. Sonra akadan da anlamyorlar bu tip insanlar... As] nemli ynleri bu. Hi akadan anlamazlar. Hem, kupkuru, derinlii olmayan bir yrekleri vardr. Cezaevine gelirken burann duvarlarna bakmtm, ite onun ruhu tpk bu duvarlar gibidir. Ama 2eki adam, zeki olmasna zeki! Eh Aleksey, imdi artk iyiden iyiye mahvoldum! Bankn zerine oturdu, Alyoa'y da yanna oturttu. Alyoa ekingen bir tavrla: Evet, yarn mahkeme var! Peki, hi bir umudun yok mu aabey? diye sordu. Mitya, belirsiz bir tavrla ona bakt: Ne demek istiyorsun? dedi. Ha! Sen mahkemeden sz ediyorsun! Hay Allah kahretsin! Biz imdiye dek, seninle

KARAMAZOV KARDELER 207 samalklardan sz ettik. Bu mahkemeden filn. Yalnz senin yannda en nemli olandan hi sz etmedim. Evet, yarn mahkeme var. Ama ben mahvoldum derken, mahkemeden sz etmedim. Mahvolan varlm deil, bamn iinde olan ne varsa, o mahvoldu ite. Neden yznde byle bir been-mezlikle bana bakyorsun? Sen ne demek istiyorsun. Allah akna Mitya? de'lerden, ide'lerden, anlaana! Ahlktan. Ahlk .nedir? Alyoa arp kald. Ahlktan m? Evet, ahlk dedikleri ey bir bilim midir? Evet, evet... yle bir bilim vard... Yalnz... unu aklayaym ki, bunun nasl bir bilim olduunu anlatabilecek durumda deilim. Rakitin biliyor ama! Birok eyler biliyor Rakitin keratas! Rahip olmayacakm. Petersburg'a gidecekmi. Sylediine gre, orada edebiyat fakltesinin eletiri blmne girecekmi, ama niyeti ahlk ynnden eletiri yapmak. Belki de yararl olur ve meslekte kariyer yapar. Off bu tipler kariyer yapmakta yle ustadrlar ki! Allah belsn versin o ahlkn! Ben mahvoldum Aleksey, mahvoldum diyorum, Tanr kulu Aleksey! Seni herkesten ok severim. Seni dndm vakit, iim titriyor, vallahi! Nedir o Cari Bernard? Alyoa gene ard: Hangi Cari Bernard? Hayr, Cari deildi, dur, yanl syledim: Claude Bernard. Bu adam, neyin nesiydi Allah akna? Kimya ile mi urayordu, neydi? Alyoa: Herhalde bir bilim adamyd, diye karlk verdi. Yalnz unu aklayaym ki, onun hakknda sana pek ok ey sylemeyeceim. Sadece, bir bilim adam olduunu iittim, ama hangi bilimle ilgisi var, bilmiyorum. Mitya: - Eee, can cehenneme! diye kfretti. Ben de bilmiyorum kira olduunu. Herhalde alan biriydi. Zaten hepsi ad heheriflerdir. Ama, Rakitin kendine bir yer bulur. Gerekirse ine deliginden geer. O da Bernard gibi biri. Ah, o Bernard'lar yok mu! Her yer sr ile Bernard'larla doldu. Alyoa srarla:208 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 209 Canm neden yle diyorsun? diye sordu. Benim iin, benim davamla ilgili bir yaz yazmak is tiyormu, edebiyattaki balangc yle olacakm. Bunun iin, beni ziyarete geliyormu, kendisi syledi. Yazsna bir y, vermek istiyormu, ldrmeden yapamazd, onu evre mahvetti:* gibi eyler yazacakm. Yazsnda biraz sosyalizm koku su olacakm, yle dedi. Eh, varsn yle olsun, madem yon-olacak, varsn yle olsun, bana vz gelir! van aabeyimi sevmiyor, ondan nefret ediyor. Senden de pek holanmyor. Ama onu kovmuyorum. nk zeki adam. Yalnz ok bbrleniyor Bak demin ona: .Karamazoviar akak deildirler, filozofturlar nk gerekten Rus olan tm insanlar filozofturlar. Sen ise geri tahsil grdn, ama filozof deilsin, sen ad herifin birisin dedim. fkeyle gld. Bunun zerine ona. de misliebs non est disputardum! *) dedim. Nasl ta gediine koydun: mu? Hi olmazsa klsikleri bildiimi ortaya dktn; Mitya bunu sylerken birden kahkahalarla glmeye balamt. Alyoa, glmesini keserek: Peki neden mahvoluyormussun? Demin yle dedin ya? diye sordu. Neden mi mahvoldum? Hm, hm! in zne bakarsan... Hepsini tm olarak ele alrsak, Tanr'ya yazk oluyor Ben onun iin mahvoluyorum ite! Nasl Tanr "ya yazk oluyor yani? Dnsene bir kez: herey o sinirlerde; insann banda, yani orada beynin iinde sinirler var ya... Hay Allah kahretsin onlar. Bunlarn ite byle kck kuyruklar var... Yani senin anlayacan sinirlerin kk kuyruklar var. te o kuyruklar titredi mi... Yani senin anlayacan, ben herhangi bir eye gzlerimi evirip baktm m, o kuyruklar titremeye balyorlar... Onlar titredi mi de, zihinde, grdm eyin hayali canlanyor... Hem de hemen deil, ksa bir andan sonra... Bir saniyecik geiyor... Bylece an dediimiz ey meydana geliyor. Daha dorusu an deil... Hay Allah Allah kahretsin o an... Bir hayal, yani bir cisim, ya da bir olay her ne kann ars ise grdm o ey, ne ise hayalimde canlanyor... te grdm onun iin grebiliyorum, grdkten sonra da dnebiliyorum... Bunlar hep sinirlerin kuy(*) Ltince: Bu dnce tartlmaz. (Dnce, Rusa yazlmtr). rklar titreiyor diye oluyor, yoksa benim bir ruhum var, ben bir eyin suretiyim, birinin benzeriyim diye olmuyor. Tm bunlar samalktan baka bir ey deil. Bunlar bana daha dn Mihayl anlatt, bu szleri dinler dinlemez btn varlm tutuur gibi oldu. Bilim harika bir ey Alyoa! Bundan sonra yeni insanlar olacak, bunu anlyorum... yleyken gene de Tann'ya yazk oluyor. Alyoa: Bu da iyi! dedi. Yani Tanr'ya yazk olmas iyi, yle mi? Her eyin z kimya, kardeim kimya! Yaplacak ey yok, sayn rahibini, ltfen azck teye gidin, kimya geliyor! Tanr'ya gelince, Ra-kitin onu sevmiyor, ah, hi. sevmiyor! Hepsinin en zayf noktas bu! Ama bunu, saklyorlar. Yalan sylyorlar. Yapmack tavrlar takmyorlar. Peki, sen eletirilerinde bunlar m ileri sreceksin?* diye sordum. Gld: Aktan aa yle bir ey yapmama imkn vermezler !; dedi. Peki, nasl olur? Bundan sonra insan ne yapar? Tanr'sz ve ahiretsiz nasl yaar? Byle bir eyi ileri srmek her eye izin verileceini, her eyin yaplabileceini savunmak deil mi? dedim. Gld. Peki, sen bunu bilmiyor muydun? Zeki bir insan her ey yapabilir. Zeki adam karda yrr de izini belli etmez, sen ise ldrdn ama yakalandn, imdi de

hapiste ryorsun! dedi. Hem de bunlar kime syledi? Bana. Domuzolu domuz! Eskiden bylelerini kap dar atardm, imdi ise dinliyorum. Birok doru drst eyler de sylyor. Akllca eyler de yazyor. Bundan bir hafta nce bana bir yazsn okumaya balad. Mahsus o yaznn iinden satn kopya ettim, ite bak burada. Mitya, acele ile yeleinin cebinden bir kt karp okumaya balad: Bu sorunu zmlemek iin, insann hereyden nce kendi kiiliini, gerek yaants ile atma haline getirmesi gerekir! Anladn m, anlamadn m? Alyoa: Hayr, anlamyorum, dedi. Merakla, dikkatle Mitya'ya bakyor, szlerini dinliyordu. Ben de anlamyorum. Anlalmaz, belirsiz bir ey. Buna k, akllca sylenmi. Rakitin, imdi herkes yaz yaz-210 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KAHDELER 211 yor, nk evre yle diyor... evreden korkuyorlar. Siir de yazyor namussuz herif. Hohlakova'nn ayana vg yazm, ha, ha, ha! Alyoa: Duydum, dedi. Duydun mu? iiri dinledin mi? Hayr. Bende var, dur sana okuyaym Sen bilmiyorsun, sana anlatmadm, bu bal bana bir hikye! Namussuz herif! hafta nce beni kzdrmay aklna koydu! Bak, sen aptal gibi bin ruble yznden yakay ele verdin, ben ise yz elli bin rubleyi kvracam, dul bir kadnla evlenip Petersburg'da kr-gir bir ev alacam. diyordu. Sonra bana Hohlakova'ya kur yaptm anlatt. O kadn genken zeki deildi, krk yanda ise anlalan tmden akln karm. Rakitin: Evet, duygulu, kadn, ok duygulu kadn diyordu. te ben de onu bu ynnden yakalayp ele geireceim. Evlendikten sonra, onu Petersburg'a gtreceim, oraya gidince de bir gazete yaynlayacam. Bunlar sylerken zevkten pis pis az sulanyordu. Aznn sulanmas Hohlakova ile ilgili deildi. O yz elli bin rubleyi dndke sulanyordu az. Sonunda beni de inandrd. nandrd ya! Bana geliyor, her gn: Oltaya geliyor diyordu. Sevinten etekleri zil alyordu. Sonra birden durup dururken kovulmu: Perhotin Piyotr lyi daha baskn km. Aferin ona! Vallahi o aptal kadn sadece bunu kovdu diye, yle bir perdim ki! te Rakitin beni ziyaret ettii sralarda o iircii yazm. mrmde ilk kez, ellerimi kirletip iir yazyorum, birinin gnln elmek iin! Yani yararl bir i iin. Ama o budala kadnn elindeki paralar aldktan sonra, vatandalarmza yararl olacak bir ite kullanabilirim onlar! diyordu. Zaten hepsi her adilii savunmak iin, vatandaa yararl olacak bir bahane bulurlar! Ne dersen de, senin o bayldn Pukin'den daha gzel yazdm ite. nk aka niyetine yazdm bir iirin iine bile vatandan duyduu aclar sokabildim. diyordu-Pukin iin ne demek istediini anladm. Demek istiyordu ki eh Pukin gerekten yetenekleri olan bir adamd, ama sadece iirlerinde kadn ayaklarn dile getirdi. stelik iirleri ile yle bir bbrleniyordu ki!... Bu tiplerde yle bir kendini milik, yle bir kibir vardr ki. Gnlmn perisinin yi olsun diye! iirine bu ismi dnm. Amma da kak lerif! Ab, ne ayaktr, o ayak, Azck imi ayak! Doktorlar yazar il, Kartrrlar ileri, eziyet ederler ona. zntm ayacklar iin deil, Varsn Fuki vsn onlar, zlemini ekiyorum kk bir ban, Anlamayan dnceleri. Azck anlyordu nceleri Ama ite engel oldu ayack. Ba dnebilsin diye artk yi olsun ayack. Kpolu kpek, dorusunu sylemek gerekirse, gzel bir sz oyunu yapm! Gerekten, vatanda da sokmu iirin iine. Kovulduu zaman yle bir kzm ki! Dilerini gcrdatp duruyordu. Alyoa: ntikamn ald bile, dedi. Hohiakova iin bir yaz yazm. Alyoa bunu syledikten sonra, ksaca Dedikodu gazetesinde yaynlanm olan rportaj anlatt. Mitya kalarn atarak: Muhakkak odur, odur! diye tekrarlyordu. Muhakkak onur! BU rportajlar... Bilmez miyim ben... imdiye dek, rnegin Grusa iin? alaklklar yazlmtr! br iin de, Katya iin de yle! Hm, hinim... Dnceli bir tavrla odada bir aa, bu yukar dolat. Alyoa bir sre sustuktan sonra: p. ~~~ Aabey, yannda fazla kalamam, dedi. Yarn senin iin korkun bir gndr: Tanr, senin iin ne yar-gda bulunursa o olacak... yleyken ayorum sana, dolap , yor, asl nemli olan iten sz edecek yerde, nelerden sz Diyorsun... Mitya heyecanla szn kesti: ~~~ Hayr, ama, dedi. Neden sz edeyim istiyorsun? O212 KARAMAZOV KARDELER Pis kokulu kpekten mi sz edeyim? O katilden mi? Bu konuda seninle yeteri kadar konutuk. Artk o pis kokuludan o pis kokulu kadnn olundan*' sz etmek istemiyorum. Tanr cann alacaktr, bak greceksin. Sus konuma! Heyecanla Alyoa'ya yaklat ve birden onu pt. Gzlerinde kvlcmlar oynayordu. Garip bir cokunluk iinde:

 Rakitin bunu anlamaz, diye sze balad. Ama sen, sen her eyi anlarsn. Onun iin senin yolunu gzlyordum ite. Bak, oktandr burada, bu plak duvarlarn arasnda sana bir ok eyler sylemek istiyordum. Ama en nemlisini bir trl sylemiyordum. Daha zaman gelmemi gibi geliyordu bana. imdi, artk son dakika geldi. Artk sana iimi dkebilirim. Son iki ay iinde kendimi yepyeni bir insan olarak hissettim kardeim. imde yeni bir insan dodu! imdiye dek iimde hapismis. Eer bama bu felket gelmeseydi, belki de hi bir zaman ortaya kmayacakt. Korkun bir ey! Madenlerde yirmi yl boyunca ekile maden kracakmm. Korkmuyorum bundan hi! imdi baka bir ey bana korkun grnyor: O iimde uyanan yeni insann benden uzaklamas! Orada, topran altnda, madenlerde bile, insan, yan-banda kendisi gibi krek mahkmu ve katil olan bir insanda bir yrek bulabilir ve onunla anlaabilir. nk insann orada da yaamas, sevmesi, ac ekmesi mmkndr! O krek cezasna arptrlm insann iinde donmu olan yreini yeniden diriltmek, yllarca onu tedavi etmek ve sonunda artk yksek bir ruhu, ac eken bir varlk olarak karanlklardan aydnla karmak, bir melek yaratmak, bir kahraman yaratmak mmkndr! Oysa, orada bunlarn says yzleri bulur, hepsinin durumundan da hepimiz suluyuz! Neden bana yle bir anda, ryamda o yavru grnd? Yavru neden zavall idi? yle bir anda onu grm olmam, ilerde olacaklar bildiren bir eydi. Ben yavru> iin oraya gideceim ite. Gideceim, nk herkes, herkesten sorumludur. Tm yavrular iin gideceim. nk yavrularn k de. by de vardr. Hepsi oluk ocuktur ite. Ben hepsi iin gideceim. nk birinin, herkesin yerine gitmesi gerekir-Ben babam ldrmedim, ama oraya gitmem gerekiyor. Cezam kabul ediyorum! Bu dnce iime burada, u duvarlarn arasnda dodu! Orada o kadar ok insan 'var ki, topran altnda, KARAMAZOV KARDELER 213 rinde eki vzlerce insan var. Ah, evet, zincire vurulmu olacaz, zgrlmz olmayacak, ama o zaman, o byk acmz iinde hepimiz sevin' Kavuarak yeniden domu gibi olacaz; sevinsiz ne insan yaayabilir, ne Tanr varolabilir, nk sevinci Tanr yaratr, biz ite ona kavuacaz. Bu sevinci vermek Onun bir stnldr. Onun yceliidir... nsan dua iinde erimeli! Ben orada, topran altnda Tanrsz ne yaparm? Rakitin yalan sylyor! Tanr'yi dnya yznden kovsalar da, biz orada, topran altnda, O'na snacak bir yer buluruz! Krek mahkmu olan bir insann Tanrsz yaamas imknszdr, krek mahkmu olmayan bir insandan daha da imknszdr! te o zaman bizler, toprak altnda yaayanlar, topran derinliklerinde neeyi veren Tanr'ya, yreimizden kopan bir vg arks okuyacaz! Yasasn Tanr ve Tanr'nn insanlara verdii sevin! Seviyorum onu ben! Mitya, acayip sylevini verirken neredeyse tkanacak gibi oluyordu. Yz sararmt, dudaklar titriyor, gzlerinden yalar akyordu. Evet, hayat dopdolu bir eydir ve topran almda da .bir hayat vardr, diye tekrar sze balad. imdi ne kadar yaamak istediimi, yaamak iin ne kadar mthi bir istek duyduumu bir bilsen. bu istein tam da bu plak duvarlarn arasnda olduum bir srada iimde uyanmasna aar kalrsn! Rakitin bunu anlamyor. Onun tek istedii bir ev yaptrmak ve iine kirac oturtmaktr. Ama ben seni bekliyordum. Hem ac ekmek nedir ki? Ben ac ekmekten korkmuyorum, hatta acnn sonu gelmese bile! imdi korkusuzum artk. Ama eskiden korkuyordum. Biliyor musun, belki mahkemede bile hibir karlk vermeyeceim... Hem bana yle geliyor ki, imdi iimde mthi bir g var. imde bu g varken, tm aclar yenebilirim. Yeter ki, kendi kendime her an Ben varm diyebileyim! Binlerce ac iinde kvransam da, ikence altnda inleyip rpnsam da varm! kence cenderesi iinde de olsam varm, gnei gryorum ya! Hatta Snesi grmesem bile onun varln biliyorum ya. Gnein var olduunu bilmek ise, zaten hayatn kendisidir. Alyoa, koruyucu meleim benim, btn bu felsefi dnceler beni Mahvediyor. Allah kahretsin bunlar! van aabeyim... Alyoa:214 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 215 Ne olmu van aabeyine? diye szn kesecek oldu, ama Mitya iitmedi. Biliyor musun? Eskiden iimde hi phe yoktu. Ama, herey iimde gizliydi. Belki de btn dnceler bilinaltnda bulunduu iin sarholuk ediyor, dvyordum herhalde. Onlar uslandrmak, ezmek iin. van aabeyim, Rakitin gibi deil, onun da gizli bir ide'si var. van aabeyim, Sfenks gibidir, hep susuyor, hep susuyor! Bana ise Tanr ikence ediyor. Zaten zldm tek ey de budur. Ya Tanr diye bir ey yoksa? Ya Rakitin haklysa, ya bu insanln uydurduu bir dnceyse? Eer Tanr yoksa, demek ki Dnya'nn efi, Evren'in efi insandr. ok gzel bir ey dorusu! yi ama Tanr olmazsa insan nasl iyi olabilir? Sorun bu ite! Benim hep dndm budur. nk, eer Tanr yoksa, o zaman insan kimi sevecek, kime kars minnet duyacaktr? Kime vg dolu ilhiler okuyacaktr? Rakitin alay ediyor. Rakitin Tanr da olmasa, insanl sevmenin mmkn olduunu sylyor. Ama bunu ancak o smkl olan ileri srebilir. Ben yle bir eyi kabul edemem. Rakitin iin yaamak kolay. Bugn bana, insan haklarnn geniletilmesi iin urarsan, daha iyi edersin. Hatta rnein, sr etinin pahahlamamas iin de olsa... byle bir ey iin urarsan, insanla, felsefe yrtmekten ok daha byk bir yarar saglams olursun! dedi. Buna karlk ona hemen iyi ama. Tanr'ya inancm olmazsa, o sr etinin fiyatn frsat bulursan kendin ykseltirsin, her bir kuruun zerine bir ruble koyarak! dedim. Bana kzd. yi ama iyilik nedir? Bana karlk ver. Aleksey. Benim iyilik olarak kabul ettiim ey baka, inli'nin iyilikten anlad ey bakadr. Demek ki, iyilik deien bir eydir. yle deil mi? Yoksa insana gre deien bir sev deil mi? etin bir sorun bu. Bunu dnerek iki gece uyku uyumadm sylersem, benimle alay etmezsin deil mi? Simdi orada, insanlar nasl olup da bu konuda hi bir sev dnmeden yaayabiliyorlar, diye hayret ediyorum. Bir hayhuydur gidiyor! vann Tanrs yok. Onun sadece bir ide'si var. Ama benim lme gre deil. Hem van susuyor. yle sanyorum ki van masondur. Kendisine sordum... sustu. Onun itii pnardan su imek istedim... hi bir ey sylemedi, hep sustu. Yalnz bir tek sz syledi. Alyoa hemen: Ne dedi? diye sordu.

 Ona madem yle, demek ne yaplrsa yaplsn, hepsi ho grlebilir, yle mi? diye sormutum. Kalarn att: Babanz Fiyodor Pavlovi domuzun biriydi, ama doru dnyordu diye karlk verdi. Bundan baka hibir ey sylemedi. Bu Rakitinn szlerinden daha da nemli. Alyoa ac ac: Evet, dedi. Ne zaman sana gelmiti? Bunu sonra sylerim, imdi konuacamz baka eyler var. imdiye dek sana van iin hemen hemen hi bir ey sylemedim. Hep sona brakyordum bunu. Buradaki iim bitip de mahkemenin karar bildirildikten sonra sana baz eyler anlatacam. Her eyi anlatacam! Burada, bu iin iinde korkun bir ey var... sen de bana bu ite hakem olursun. imdi ise, bundan sz etmeye balama! imdi sus. Bak sen yarndan, o mahkemeden sz ediyorsun, oysa inanr msn ben bu konuda hibir ey bilmiyorum. Sen o avukatla konutun mu? Avukat da neymi? Ona hereyi syledim. Yumuak herifin, bakentin zppelerinden biri. Bemard'n teki o! Yalnz benim hi bir szme en kk bir inanc bile yok Cinayeti benim ilediimi sanyor, dnsene! Artk bunu anlyorum. Peki, madem yle, neden buraya beni savunmaya geldiniz?* diye sordum. Hepsinin suratna tkreyirn. Bir de doktor getirtmiler, beni deli olarak gstereceklermi. Buna raz olamam. Katerina vanovna, grevini sonuna dek yapmak istiyor. Mitya bunu sylerken ac ac gld. Kadn deil, kedi! Acma bilmeyen bir yrek! Oysa daha o zaman Mokroye'de onun hakknda o yce bir fke gsterebilecek bir kadndr* dediimi biliyor! Kendisine bildirmiler. Evet, ifadeler oald, denizde kum gibi! Grigoriy hep kendi bildiini okuyor. Grigoriy namuslu adamdr, ama aptaln biridir. Birok insanlar aptal olduklar iin namusludurlar. Rakitin yle dnyor. Grigoriy bana dman. Baz Asanlarla dost olmaktansa, dman olmak daha karl oluyor. Bunu sylerken Katerina vanovna'y kastetmek istiyorum. Korkuyorum! Ah yle korkuyorum ki, mahkemede be bin rubleyi aldktan sonra o yerlere kapan anlatr diye. sonuna kadar borcunu deyecektir. Ama fedakrln iste-n 216 KARAMAZOV KARDELER miyorum. Herhalde mahkemede beni utandracaklar. Buna nasl dayanrm? Ona gidip rica et, bunu mahkemede sylemesin, Alyoa! Olmaz m? Hay Allah! Ziyan yok, buna da dayanrm! Ama ona acmyorum. Kendisi istedi bunu. nsan ne ekerse onu bier. Ben de syleyeceimi sylerim, Aleksey! Gene ac ac gld: Yalnz... yalnz, Grua, Grusa ne olacak? Hay Allah! Birden gzleri yaararak: Grua ne diye imdi byle bir zntye katlanyor sanki? diye bard. Beni mahvediyor. Onu dnmek beni kahrediyor, beni ldryor! Biraz nce buradayd. Bana anlatt. Bugn onu ok zmsn. Biliyorum, Allah kahretsin o huyumu. Kskandm onu! Kendisi yanmdan ayrlrken piman oldum, ptm onu. Ama, zr dilemedim. Alyoa: Neden dilemedin? diye bard. Mitya. birden hemen hemen neeli bir tavrla glmeye balad: Allah senin gibi sevimli bir ocuu gnn birinde ilediin bir kabahat iin zr dilemekten korusun! zellikle sevdiin kadndan! zellikle ondan! Ona kars ne kadar byk bir kabahat ilemi olursan ol zr dileme. nk, kadn denilen varlk, yle Allahn bels bir ey ki! Artk onlardan anlarm ben, baka eyden anlamasam bile hi deilse kadndan anlarm! Hele bir kabahatini akla, Suluyum, beni bala, zr dilerim de, bak sulamalar nasl yayor zerine! Ta atlasa kadn dpedz ve grlt patrd etmeden balamaz! Seni yerin dibine batrr, ilemediin sular bile bir bir ortaya dker, hi bir eyi unutmaz, stelik kendinden de bir eyler katar, ancak o zaman balar. Hem de en iyisi. aralarndan en iyisi de olsa yle yapar! Ne varsa dibine kadar kazr, tm kalntlar bana kakar. Tm kadnlarn iinde, byle canavarca bir yaratk vardr. O melek dediimiz kendilerinden yoksun yaayamadmz varlklar var ya, hepsinde ayn canavarlk vardr! Bak sana bir ey syleyeyim, yavrum; bunu yrekten ve aktan aa sylyorum: Her na muslu erkek muhakkak, herhangi bir kadnn boyunduruk altndadr. Ben bu kandaym; hem bu bir kan deil, iimden gelen bir duygu. Erkek, vicdanl olmal. Hem byle KARAMAZOV KARDELER 217 duygular beslemesi, ona leke getirmez! Bir kahraman bile, hatta Sezar'n kendisi bile lekeleyemez! Ama ne olursa olsun, hi bir zaman, hi bir ey iin zr dileme! Bu kural aklnda tut: Bunu sana, kadn yznden mahvolmu olan aabeyin Mitya sylyor... Evet, Grua'dan zr dilemektense, gnln herhangi bir baka eyle alrm, daha iyi. Ona tapyorum Aleksey, ona tapyorum! Yalnz o bunu farketmiyor. Hayr, hep sevgiyi az buluyor. Beni de, sevgiyi de mahvediyor. Eskiden yle miydi ya! Eskiden beni deli eden vcudunun o ldrtan Kvrmlaryd, imdi ise ruhuna k oldum, onu kendi ruhumun iine aldm, onun sayesinde adam oldum! Bizi evlendirirler mi dersin? Eer byle bir ey olmazsa kskanlktan lrm! Her gn ryamda bir eyler gryorum... sana benim iin ne syledi? Alyoa, daha nce Gruenka'dan duyduu btn szleri tekrarlad. Mitya, hepsini ayrntl olarak dinledi, birok ey-lerii tekrar tekrar sordu ve duyduklarndan memnun kald. Demek kskandm iin kzmyor, yle mi? diye bard. Tam anlamyla kadn ite! Benim de acmak bilmeyen, zalim bir yreim var demiti ha! Ah, zalim olanlar ylle severim ki. Geri beni kskandklar vakit, buna dayanamam. Onunla mrmz dmekle geecek. Ama, onu seveceim, lnceye kadar seveceim! Bizi evlendirirler mi dersin.? Mahkmlar arasnda nikh kymazlar m? Al sana bir soru! Bunu yapmazlarsa onsuz yaayamam... Mitya, kalarm atarak odada bir aa, bir yukar dolat, ierisi hemen hemen karanlk olmutu. Mitya, birden mthi bir zntye kaplmt:

 Demek bir sr var diyor, bir sr varm yle mi? Demek mz ona kar bir tertip hazrlyormuuz, iin iine de o Katya varm, yle mi? Hayr, kzm Gruenka, bu i bildiin gibi deil. Sen burada azck yanldm, o budala kck kadn aklnla yanldm! Alyoa, kardeim syle. Sana srrmz aacam da ne olacak sanki! evresine baknd, hzl admlarla karsnda duran Al-yoa'ya yaklat ve gerekte hi kimse onlar iitemeyecei halde, gizli bir ey yapyormucasna ona bir eyler fslda-aa balad. Oysa onlar hi kimse iitemezdi: htiyar gardiyan, kede bankn zerinde uyukluyordu, Mitya'nn soy-218 KARAMAZOV KARDELER ledii szlerin nbeti erlerin bulunduu yere kadar duyul-masna da imkn yoktu. Mitya acele ederek: Sana srrmz olduu gibi aacam! diye fsldyordu. Sonradan alacaktm zaten, nk sana danmadan hi karar verebilir miyim? Sen benim her eyimsin. Geri van'n hepimizden byk olduunu sylerim ama, sen benim koruyucu meleimsin. Yalnz senin kararna gre hareket ederim. Belki de asl hepimizden stn olan sensin, van deil. Bu i, bir vicdan meselesi... Syleyeceim ok byk bir srdr, o kadar byk ki, kendim bu ile ba edemiyorum, bu yzden hereyi sen gelinceye kadar erteledim. Bununla birlikte imdi karar vermek iin henz erken. nk mahkemenin kararn beklemek gerekiyor: Mahkeme kararn verdi mi, sen de kaderimi tayin edersin. imdi karar verme: imdi sana syleyeceim, ne olduunu iiteceksin ama, daha karar verme. Dur ve sus. Sana hereyi aklayacam. Sana yalnz dncemi syleyeceim. Ayrntlara girmeyeceim, ama sen sus. Ne bir soru sor, ne bir hareket yap. Kabul ediyor musun? Hay Allah, peki gzlerini ne yapacam? Korkuyorum ki, sussan bile gzlerin dorusunu syleyecektir. Ah, yle korkuyorum ki! Alyoa dinle: van aabeyim bana kamay teklif ediyor. Ayrntlarn aklamyorum! Her ey nceden hesap edilmi, herey dzenlenecekmi. Sus, kararn verme. Grua ile Amerika'ya gidecekmiiz. Ben Grua'sz yaayamam ki! Eer orada onu benim yanma brakmazlarsa ne olacak? Mahkmlar evlendiriyorlar m? van aabeyim: Hayr, evlendirmezler diyor. yi ama ben orada, toprak altnda elimde ekile Grua'sz ne yaparm? O ekile kafam param para ederim! br trl davransam, ayp olmaz m? yle yaparsam ac ekmekten kanm olacam. Yolum gsterilmiken, gsterilen yolu reddetmi olacam. Varlm temize karacak yol varken, sola saparak, doru yoldan ayrlm olacam, ivan, Amerika'da nsann iinde iyi niyet varsa! topran altnda olduundan, daha yararl olabilirmi, yle diyor. yi ama, bizim toprak altnda Tanrya okuyacamz ilhiler ne olacak? Amerika ne ki? Amerika'da yine bir urama, bir didinme balayacak. Hem yle sanyorum ki, Amerika'da pek ok dolandrclk da var. Ben ise haa gerilmekten kam olacaKARAMAZOV KARDELER 219 m! te onun iin sana sylyorum Aleksey. Bir sen bunu anlayabilirsin, baka kimse anlayamaz. Bakalar iin bunlar samalk, deli samas gibi bir ey, o sana minnet dolu ilhiler konusunda sylediklerim. Bakalar, delirmi ya da .budala derler adama! Oysa ben delirmedim, budala da deilim. van, Tanr'y ven ilhiler dediim vakit, ne dediimi anlyor. Ah ok iyi anlyor. Ama karlk vermiyor, susuyor. Tanr'y ven ilhilere inanmyor. Bir ey syleme, bir ey syleme, bana nasl baktn grmyor muyum? Kararn verdin bile! Verine kararn! Bana ac, ne olursun, ben Grua'sz yaayamam! Mahkemeyi bekie! Mitya, szlerini bitirdi. Kendinden gemi gibiydi. Alyo-a'y iki omuzundan tutmu ve bir eylere susam o ateli gzlerini, taa aabeyinin gzlerinin iine dikmiti. nc kez olarak yalvaran bir sesle: Mahkmlar evlendirirler mi? diye sordu. Alyoa, derin bir aknlk iinde dinliyordu. Tm varl sarslmt. Bana yalnz unu syle! dedi. van ok mu srar ediyor? Hem bu ilk olarak kimin aklna geldi? Onun. onun aklna geldi. O srar ediyor! nce bana gelmiyordu. Sonra birden bundan bir hafta nce geldi ve szlerine hemen bu iten sz ederek balad. ok, ok srar ediyor. Rica bile etmiyor! Emrediyor! Kendisine, sana yapm olduum gibi, iimdekileri akladm ve Tanr'y ven ilhilerden sz ettiim halde, szn dinleyeceimden hi kukusu yok. Bana hereyi nasl dzenleyeceini anlatt. Bu konuda ne renmek gerekirse, hepsini renmi, hazrlam. Ama, bunlar sonra anlatrm. Neredeyse ldracak kadar istiyor bunu. En nemlisi de para: Kaman iin en bin ruble, Amerika'da yerlemen iin de yirmi bin veririm diyor. On binle mkemmel bir ka dzenleriz diyor. Alyoa gene: Bana da bunu hi sylememeni tembih etti yle mi? diye sordu, Hi bildirmeyecekmiim, hi kimseye, en nemlisi sana bildirmeyecekmiim. Ne olursa olsun, sana hi sylemeyecek-miim! Herhalde senin karnda sanki kendi vicdanm varm gibi konuacamdan korkuyor. Bunu sana akladm kendisine syleme. Sakn syleme!220 KARAMAZOV KARDELER Alyoa: Haklsn! dedi. Mahkeme kararn vermeden nce bu konuda karar vermek imknsz! Mahkemeden sonra kendin karar verirsin. Zaten o zaman iinde yepyeni bir insan bulacaksn, ite karar o yeni insan verecek. Mitya, ac ac glmseyerek: Yeni bir insan m bulacam, yoksa bir Bernard m? imde bir Bernard bulursam, o ancak Bernard'lara yakr bir karar verir! yle sylyorum, nk galiba adi bir Ber-nard'dan baka bir ey deilim. yi ama, iyi ama,, beraat etmekten hi umudun yok mu aabey? Mitya, sinirli sinirli omuzlarn silkerek hayr anlamnda ban sallad. Birden acele ile: Alyoa, yavrum, gitme zaman geldi! Gardiyan avluda baryor. imdi buraya gelecek. Artk ge kaldk... Ynetmelie kar gelmeyelim... abuk beni kucakla, p beni ve hacla kutsa yavrum, ne olursun, yarn beni bekleyen o korkun hatan nce beni kutsaman istiyorum... Kucaklaarak ptler. Mitya birden: van'a bak, bir taraftan kamay teklif ediyor, br taraftan cinayeti ilediime inanyor!

Dudaklarnda hznl bir glmseyi belirmiti. Alyoa: Sen, kendisine buna inanp inanmadn sordun mu ki? Hayr sormadm. Sormak istiyordum ama. gcm yetmedi, soramadm. Hem ne ziyan var? Zaten gzlerinden anlyorum. Her neyse, hadi gle gle! Bir kez daha acele ile ptler. Alyoa artk kaca srada Mitya birden ona tekrar seslendi: Karmda bir dursana, evet, ite yle. Sonra Alyoa'y gene iki eliyle omuzlarndan yakalad. Yz birden bembeyaz olmutu. yle ki karanlkta bile ok belli oluyordu. Dudaklar arplmt. Alyoa'nn gzlerinin iine bakyordu. Birden kendinden gemi gibi: Alyoa, Tann'nn karsndaymm gibi bana gerei' btn gerei olduu gibi syle: benim ldrdme inanyor musun, inanmyor musun? Gerei syle, yalan sylemeAlyoa sanki gizli bir g kendisini yakalayp sarsm gibi KARAMAZOV KARDELER . 221 oldu ve yreine sivri bir eyin saplandn hissetti. akn akn: Yeter canm, ne oluyorsun?... diye kekeledi. Mitya: Gerei syle bana! Tm gerei, olduu gibi! Yalan syleme! diye tekrarlad. Alyoa birdenbire gsnn derinliinden geliyormu gibi titrek bir sesle: Senin katil olduuna bir an bile inanmadm! dedi ve bu szlerinin doru olduuna Tanr'y tank gsteriyormu gibi sa elini yukar doru kaldrd. Derin bir mutluluk Mitya'nn yzn birden aydnlatt. Baygnlktan sonra kendine gelirken iini ekiyormu gibi szlerini uzata uzata: Teekkr ederim sana! dedi. imdi beni yeniden hayata kavuturdun... nanr msn? imdiye dek sana bunu sormaktan korkuyordum. Evet senden, senden korkuyordum! Her neyse, git, git! Yarn iin bana g verdin, Tanr senden raz olsun. Mitya bunlar syledikten sonra son olarak iinden gelen bir istekle: Haydi gle gle, van' sev! dedi. Alyoa Mitya'nn yanndan gz yalar iinde kt. Mitya'nn byle bir alnganlk gstermesi, kendisine Alyoa'ys kar bile byle bir gvensizlik duymas, zavall kardeinin nasl kar yolu bulunmayan bir ac ve umutsuzluk uurumunun dibinde bulunduunu gzlerinin nne serivermisti. Daha nce onun bylesine bir umutsuzluk iinde bulunduunu aklna bile getirmemiti. Birden onun acsn paylamak isteinden doan sonsuz bir ar. tm benliini sard ve onu bir anda bitkin bir hale getirdi. ini yakan bir ate vard, mthi bir ac iindeydi. Birden biraz nce Mitya'nn var.' sev!-, szlerini hatrlad. Zaten kendisi de o srada van'a gidiyordu ite. Onu daha sabahleyin muhakkak grmeliydi. van'a da en az Mitya'ya olduu kadar zlyordu. Hele imdi Mitya ile grtkten sonra, znts her za-^ankinden daha da artmt.222 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 223 SEN DELSN, SEN DELSN! Alyoa van'a giderken Katerina vanovna'nn kirac olarak oturduu evin nnden, gemek zorunda k:ald. pence relerde k vard. Alyoa birden durdu, ieri girmee karar verdi. Katerina vanovna'y grmeyeli artk bir haftadan faz-la bir sre gemiti. Bundan baka belki de van'n o anda gen kadnn evinde olaca aklna gelmiti. zellikle byle bir gnn arifesinde orada bulunmas daha aklla uygundu Kapy alp bir cin feneri ile aydnlatlm olan merdivenden yukar kmaya balad srada, birinin aaya iindiini grd. Onunla kar karya gelince de bunun aabeyi olduunu farketti. Demek ki van, artk Katerina vanovna'nn yanndan ayrlyordu. van Fiyodorovi, souk bir tavrla: Ah, demek gelen sendin yle mi? dedi. Eh, Allahasmarladk. Onun yanma m gidiyorsun? Evet. Gitmesen daha iyi olur, nk, heyecan icinde, yanma gidersen, daha ok sinirlerini bozarsn. Yukardan, o anda alan kapdan bir ses iitildi: Hayr, hayr, Aleksey Fiyodorovi! Onun yanndan m geliyorsunuz? Evet, onu ziyaret etmitim. Bana bir ey sylemeniz iin mi, gnderdi sizi? Girin Alyoa, siz de geri dnn van Fiyodorovi! Muhakkak geri dnn, iitiyor musunuz beni? Katya'nn sesinde yle emredici bir anlam vard ki, van Fiyodorovi, bir an kararszlk gstermekle birlikte, gene de Alyoa ile tekrar yukar kmaya karar verdi. Kendi kendine, sinirli sinirli: Demek dinliyordu! dire fsldad, ama Alyoa ne dediini iitmemiti. van Fiyodorovi salona girerek: zin verirseniz paltoma karmayaym! dedi. Oturmayacam da. Bir dakikadan fazla kalmayacam/ Katerina vanovna: Oturun Aleksey Fiyodorovi! dedi ama kendisi ayakta sald. Bu sre iinde az deimiti. Ama koyu renk gzlerinde jfkeli bir ate yanyordu. Alyoa, sonradan gen kadnn kendisine o anda olaanst denilecek derecede gzel grnd-n hatrlayacakt. Bana sylemenizi tembih ettii ey, neydi? Alyoa, gen kadnn yzne bakarak: Sizden bir tek ey istiyor, dedi. Kendinize acmanz ve mahkemede... Bunu sylerken ne diyeceini bilemiyormu gibi bir an zararsz kald, sonra devam etti:

 a...aranzda... daha ilk tantnz sralarda... o kentte... olup biten eyleri aklamamanz. Gen kadn ac ac glerek: Yaa, o paralar iin onun karsnda yerlere kapandm sylemeyeyim demek! Peki kendisi iin mi, yoksa benim iin mi korkuyor? Korumam istiyor... ama kimi? Onu mu, kendimi mi? Syleyin Aleksey Fiyodorovi? Alyoa ne demek istediini anlamak iin ona dikkatle bakarak yavaa: Onu da, kendinizi de! dedi. Gene kadn, fkeyle ve sert bir tavrla: yle desenize, dedi ve birden kzard. Sonra, tehdit eder gibi: Siz daha -benim nasl bir insan olduumu bilmiyorsunuz Aleksey Fiyodorovi, dedi. Ho ben de daha kendimi Onmuyorum ya! Belki de yarn sorgu bittikten sonra, beni faklarnzn altnda inemek istediini duyacaksnz. Alyoa: Drst bir ifade vereceksiniz! dedi. Zaten gereken de budur. Katerina vanovna, dilerini skarak: Kadnlar, sk sk drstlkten ayrlrlar! dedi. Daha bir saat ncesine dek, o canavara elimi srmenin bile benim iin korkun bir ey olduunu dnyordum... Ylana dokun-mak gibi bir eydi... Oysa imdi gryorum ki, hayr, hi de yle deil, o benim iin hl insan! Hem bakalm, o mu ldrd? Bakalm o mu ldrd? birden hzla van Fiyodorovi'e doru dnerek is-r 224 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 225 terik bir kadn gibi tiz bir sesle sormutu. Alyoa, hemen gen kadnn ayn soruyu kendisi daha gelmeden belki bir dakika nce van Fiyodorovi'e sormu olduunu, hatta bunu ilk olarak deil, belki yznc kezdir sorduunu ve konumalarnn bir kavga ile sona erdiini anlad. Katerina vanovna, gene van Fiyodorovi'e doru dnm olarak devam etti. Smerdyakov'a gittim... Bir baba katili olduuna beni sen inandrmtn! Yalnz sana inanmtm! van Fiyodorovic, kendisini zorluyormu gibi hafife gld. Alyoa, Katerina vanovna'nn ona Sen dediini duyunca irkildi. Byle ilikileri olduunu aklndan bile geiremezdi. van: Eh. her neyse, yeter, diye kestirip att. Ben gidiyorum, yarn gelirim. Hemen sonra da arkasn dnerek odadan kt ve doru merdivene gitti. Katerina vanovna birden garip, emredici bir tavrla Alyoa'nn iki elini tuttu. Hzl hzl: Arkasndan gidin! Ona yetiin! Onu bir an yalnz brakmayn, diye fsldad. ldrm. Delirdiini bilmiyor muydunuz? Beyin hummas geiriyor, sinir bozukluundan hummaya tutulmu! Bana doktor syledi! Gidin, arkasndan koun... Alyoa frlad, van Fiyodorovi'in peinden kotu, van, daha elli adm kadar uzaklamamt. Alyoa'nn kendisine yetimeye altn grnce birden arkasna dnerek: Ne istiyorsun? diye sordu. Delirdiimi syleyerek seni arkamdan gnderdi, deil mi? Sinirli sinirli: Artk ne yapacan ezbere biliyorum; diye ilve etti. Alyoa: Tabi, yanlyor. Ama hasta olduunu sylemekte hakl. Demin evindeyken yzne baktm. Seni ok halsiz grdm. yi olmadn yznden belli, ok, ok hastasn! van, hi duraklamadan yryordu. Alyoa da peinden gidiyordu. van birden hi de sinirli olmayan ve beklenmedik, iten gelen bir merakla dolu, deiik, alak bir sesle: Bir insan nasl delirir? Sen biliyor musun Aleksev. Fiyodorovic? diye sordu. Hayr bilmiyorum; yle sanyorum ki, eit eit ok delilikler vardr. nsan nasl delirdiini kendi kendine farkedebilir mi? Alyoa hayretle: Bana yle geliyor ki, yle bir durumda insan kendi Kendini kesin olarak inceleyemez! diye karlk verdi. van, yarm dakika kadar sustu. Sonra birden: Eer benimle konumak istiyorsan, rica ederim konu-vu deitir, dedi. Alyoa, ekingen bir tavrla: Ha, bak, unutmayaym, sana bir mektup var! dedi ve cebinden Liza'nn van'a yazd mektubu karp ona uzatt. Sokak fenerine yaklatlar. van hemen yazy tand. fkeyle glerek: Ha, o kk eytandan, yle mi? dedi ve zarf ama--dan onu yrtarak birka paraya ayrd, paralar da rzgra doru frlatt. Kt paracklar havada dald. van, gene sokan ilerisine doru yrmeye balayarak hor gren bir tavrla: Daha on alt yana basmad galiba, yleyken kendini teklif ediyor! Alyoa: Nasl kendini teklif ediyor yani? Bilinen ekilde. Ahlksz kadnlar kendilerini nasl teklif ederlerse yle ite. Alyoa, znt ile ve iten gelen bir heyecanla Liza'y savundu: Sen neler sylyorsun, van, neler sylyorsun! dedi. O ocuktur. Byle syleyerek bir ocua ktlk etmi oluyorsun! O hastadr, hem de ok hasta. Belki de akln karmak zere... Sana onun mektubunu vermemezlik edemezdim. Ama aksine senden baz eyler iitmek istiyordum... onu kurtarabilmek iin. Benden iitecein bir ey yok, eer ocuksa ona dad olamam. Sus Aleksey! Devam etme! u anda onu dnmyorum bile. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra van birden gene fikeli ve sert bir tavrla:

 imdi, btn gece Hazreti Meryem, yarn kendisine Mahkemede nasl davranacan gstersin diye, dua edip, du-racak, dedi. Sen... sen Katerina vanovna'dan m sz ediyorsun?226 KARAMAZOV KARDELER Evet. Mahkemeye Mitenka'nn kurtarcs olarak m gitsin, yoksa onu mahvedecek bir tank olarak m;? Tann ona bir yol gstersin diye dua ediyor. Kendisi ne yapacan bilemiyor. Daha o ie hazrlanamad. Beni de yol gsterici yerine koyuyor, kendisini avutmam istiyor. Alyoa hznle: Katerina vanovna, seni seviyor, aabey,, dedi. Olabilir. Yalnz benim onda gzm yok. Alyoa ekingen bir tavrla: Ama o ac ekiyor. Madem gzn yok, neden ona... bazen... umut veren szler sylyorsun? diye sitem etti. Senin ona umut verdiini biliyorum. yle sylediim iiin zr dilerim. van sinirli sinirli: Bu ite gerektii gibi davranamyorum. Omunla ilikilerimi koparp, hereyi ak ak syleyemiyorum! Katile verilecek olan cezann bildirilmesini beklemek gerekiyor. Eer o kadnla imdi ilikilerimi kesecek olursam, intikam almak iin o ala mahkemede mahveder. nk omdan nefret ediyor. Nefret ettiini biliyor!... Bu ite hep yalan stne yalan ylm! imdi de onunla ilikilerimi koparmadn' srece, iinde bir umut besleyecek ve benim Dimitriy'i felketten kurtarmak istediimi bildii iin de hatrm iin, onu mahvetmeyecek. Ah o Allah'n bels mahkeme karar bir bildirilse! Katil ve canavar szleri Alyoann iimde bir sz uyandrmt. Ivan'n syledii szlerin zerinde dnerek: Peki ama o kadn, aabeyimi nasl mahvedebilir? Mahkemede Mitya'y dorudan doruya mahvedecek gibi bir sz syleyebilir? Sen daha bunu bilmiyorsun. Onun elinde Mitya'nm kendi eliyle yazd ve Fiyodor Pavlovi'i ldrm olduunu matematik olarak ispat eden bir vesika var. Alyoa: yle bir ey olamaz? Kendim okudum! Alyoa heyecanla: Byle bir vesikann olmas imknszdr! diye tekrar etti. Olamaz, nk katil o deildir. Babam o ldrmedi' katil o deil! KARAMAZOV KARDELER 227 van Fiyodorovi birden duraklad. Garip, souk bir tavrla: Peki, katil kim sizce? diye sordu, sesinde karsndakini kmsediini belirten bir anlam seziliyordu. Alyoa dokunakl, hafif bir sesle yavaa: Kim olduunu sen de pekl biliyorsun, dedi. . Kimdir? Yoksa o akln karm budalay, o saraly m kastediyorsun, Smerdyakov'dan m sz ediyorsun? Alyoa birden tepeden trnaa titrediini hissetti. Tm gcn yitirmiti. Dudaklarndan: Kim olduunu sen de biliyorsun, szleri dkld: Nefesi tkanyordu, boulur gibi idi. van, artk ileden karak: yi ama, kim, kim? diye bard. Deminki arball tm olarak birden yok oluvermiti. Alyoa gene ayn ekilde, hemen hemen fsldyarak: Benim dediim tek bir ey var, o da u: Babam ldren sen deilsin! van arp kald. Sen deilsin! ne demek? Ne demek, sen deilsin? Alyoa kesin bir tavrla: Babam sen ldrmedin, katil sen deilsin! diye tekrar etti. Yarm dakika kadar bir sessizlik oldu. van, sararmt, dudaklann bkerek gld. Canm, katil olmadm kendim de biliyorum. Sayk-musun ne? dedi. Gzlerini Alyoa'nn iini okumak istiyormu gibi ona dikti-ti. ikisi de gene sokak fenerinin altnda duruyorlard. Hayr van, sen birka kez kendi kendine, katil be-Mm demisindir. van aknlktan bsbtn kendini kaybetmi gibi: Ne zaman dedim bunu? Ben burada deildim ki. Mos... ne zaman sylemiim bunu? a, gene alak sesle ve szlerinin stnde dura dura etti. Bu korkun iki ay sresince, vicdannla hahaa kal-vakit, kendi kendine bunu kimbilir ka kez sylemi-r, dedi. bunu, artk kendinden gemi gibi, sanki iradesi-228 KARAMAZOV KARDELER r.e uyarak deil de, kar konulmaz bir baka varln em. rine boyun eiyormu gibi sylyordu. Kendi kendini sulamsndr, katilin senden bakas olamayacan kendi kendine tekrarlam, kendi kendine iti. rafta bulunmussundur. Ama, sen ldrmedin. Yanlyorsun. Katil sen deilsin! itiyor musun szm? Sen ldrme-din! Sana bunlar sylemem iin beni buraya Tanr gndermitir. kisi de sustular. Bu sessizlik, uzun srd, hemen hemen bir dakika kadar. kisi de duruyor, birbirlerinin gzlerinin iine bakyorlard. kisi de sararmt. Birden van tepeden trnaa titredi ve Alyoa'y var gc ile omuzundan tuttu. Dilerini skarak: Demek bendeydin! diye fsldad. Demek o bana geldii vakit bende idin... Akla bunu... Bana geldii vakit ierde onu grdn, grdn deil mi? Alyoa, aknlk iinde: Kimden sz ediyorsun... Mityadan m? diye sordu. van, kendinden gemi gibi: Hayr ondan sz etmiyorum, Allah belsn versin o canavarn! diye bard. .Onun bana geldiini bilmiyor musun? Hem bunu nerden rendin? Syle!

Alyoa, artk korku iinde: O dediin kim? Kimden sz ettiini bilmiyorum. __Hayr biliyorsun... yle olmasayd, nasl... bilmemene imkn yok! Ama birden kendini tutuyormu gibi sustu. Durduu yerde bir eyler dnyor gibiydi. Dudaklarnda garip bir glmseyi belirmiti. Alyoa titrek bir sesle tekrar: __ Aabey, diye sze balad. Bunu, sana szlerime inan' dn iin syledim. nandn biliyorum. mrnn sonuna dek bunu unutmyasn diye, sana ldren sen deilsin dedim. itiyor musun? mrnn sonuna dek taunu unutma ma! u andan sonra, benden artk mrn boyunca nefret_ etsen bile, bunu sana sylememi Tanr emretti! imde n sylemek isteini, O uyandrd. Ama, belliydi ki, van Fiyodorovic, artk iyice ken toplamt. Souk bir tavrla glmseyerek: Ben, Peygamberler'den ve sarallardan nefret e KARAMAZOV KARDESLEr 229 rum. Hele Tanr elilerine kar daha da byk bir nefretim vardr. Sizler, pek ok ey bilirsiniz. u andan sonra, sizinle olan balarm koparyorum ve bana yle geliyor ki, artk mrmn sonuna dek hep yle olacak. Sizden rica ediyorum, beni bu drt yol aznda brakn! Zaten evinize de bu sokaktan gitmeniz gerekiyor. Hem zellikle bugn, sakn bana ugramayn! itiyor musunuz? Dnd, kararl admlarla, arkasna bakmadan ileriye doru yrd. Alyoa, peinden: Aabey, diye bard. Eer bugn bana herhangi bir ey gelirse, hereyden nce beni dn! Ama van karlk vermedi. Alyoa. van karanlkta bsbtn gzden kayboluncaya kadar fenerin altnda durdu. Ancak o zaman dnd, ar ar yryerek evine gitmek iin yan sokaa sapt. Kendisi de, van Fiyodorovic de mahsus ayr ayr evler kiralamlard: Hi biri Fiyodor Pavlovic'in bo kalan evinde oturmak istememilerdi. Alyoa, bir kk esnaf ailesinin evinde, deli bir oda kiralamt. van Fiyodorovic ise, ondan epey uzakta oturuyordu ve bir memurun olduka varlkl dul karsna ait gzel bir evde, olduka konforlu, geni bir daire tutmutu. kendisine, o koca dairede, yalnz yal, bsbtn sar-, tepeden trnaa romatizmalar iinde ve akamlan saat altda yatp, sabahlan saat altda kalkan bir ihtiyarck. hizmet ediyordu. van Fiyodorovic, bu son iki ay iinde garip denecek titizlikten vazgemi, tek bana kalmaktan ok hos-ya balamt. Yatt oday bile kendi eliyle derleyip topluyordu. Hem de, kiralad dairenin br odalarnda otur-mak yle dursun, oraya nadiren giriyordu. Evinin kapsna vardktan, hatta elini zile gtrdkten sonra duraklad. fke iinde tiril tiril titrediini hissediyordu. Birden elini zilden ekti, tkrd, geriye dnd ve hzla admlarla kentin, br ucuna, evinden iki vers kadar ileride, bir yana erilmi mini ahap kk bir eve git Bu evde Fiyodor pavlovi'in eski komusu olan, orba almak iin onun mutfana sk sk gelen ve o zamanlar Smerd-yakov 'un arklar syleyip, gitar ald Mariya Kondratile oturuyordu. Eski kk evini satmt. imdi annesi "birlikte hemen hemen izbe denecek kadar kk bir230 KARAMAZOV KARDELER evde yayordu. Neredeyse lm deinde bulunan hasta Smerdyakov ise Fiyodor Pavlovi'in ldrld gnden sonra, onlarn evine yerlemiti. te birden iinde uyanan ve kar koyamad dncelerin etkisi ile yola koyulan van Piyodorovi, imdi ona gidiyordu. VI SMERDYAKOV'LA LK GRME van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden sonra, merd-yakov'la nc kezdir grmeye gidiyordu. Onu ilk olarak, o felketten sonra ve kendisi kente gelir gelmez, daha ilk gr. grmt. Aradan iki hafta getikten sonra da ikinci kez ziyaret etmiti. Ama ikinci grmeden sonra, yapt ziyaretleri kesmiti. Bu yzden Smerdyakov'u grmeyeli artk hemen hemen bir aydan fazla bir zaman olmutu ve bu sre iinde onun hakknda hemen hemen hi bir ey isitmemiti. van Fiyodorovi, Moskova'dan ancak babas ldrldkten sonra beinci gn dnmt. Bu bakmdan onu tabutunda bile grememiti: Cenaze treni geliinden tam bir gn nce olmutu. van Fiyodorovi'in gecikmesinin nedeni, Moskova'daki adresini tam olarak bilmedii iin, Alyoa'nn telgraf ekmek zere Katerina vanovna'ya ba vurmas, o da vanin asl adresini bilmedii iin gen adamn Moskova'ya gelir gelmez hemen kzkardeine ve teyzesine urayacan dnerek, telgraf onlara ekmi olmasyd. Ama van Fiyodorovi onlara, ancak Moskova'ya geliinin drdnc gn uram, telgraf okur okumaz da tabi yldrm gibi bizim kente dnmt. Bizim kente dner dnmez, nce Alyoa ile karlamt. Ama onunla konutuktan sonra, kardeinin Mityadan phe etmeyi aklndan bile geirmediini, aka katilin Smerdyakov olduunu ima etttiini (ki bu bizim kentte bakalarnn dncelerine bsbtn aykr bir dnceydi) farke-derek derin bir hayret iinde kalmt. Sorgu hakimi ve sav cyla grp de, sulamann ve tevkifin gerekelerini ay KARAMAZOV KARDELER 231 rntl olarak rendikten sonra ise, Alyoa'nn tutucuna daha da ok am, onun byle dnmesini, sadece son derece alevlenmi olan kardelik duygusuna ve Mityann acsn paylamak isteine vermiti. nk biliyordu ki, Alyoa Mitya'y ok severdi. Sz gelmiken ilk ve son olarak, van'n aabeyi Dimit-riy Fiyodorovi'e kar besledii duygulardan sz edelim: van aabeyini, kesin olarak sevmezdi, olsa olsa bazen ona kar bir acma duyard. Ama bu acma da byk bir

kmsemeyle karkt. Mitya'nn d grn bile ona ar derecede sevimsiz grnyordu. Katerina vanovna'nn Mit-yaya kar gsterdii sevgiye mthi bir fke ile yakyordu. Bununla birlikte, sank durumundaki Mitya ile daha geliinin ilk gn grm, bu grme de onu sululuu konusunda besledii dnceleri zayflatmak yle dur.sun, hatta daha da glendirmiti. O zaman Mitya'y endieli ve hastalanacak kadar heyecanl bulmutu. Mitya, ok konuuyor-du, ama dalgn ve dank bir hali vard. ok sert szler sylyor, Smerdyakovu suluyor, syledikleri de karmakar-k oluyordu. En ok da, len babasnn kendisinden ald o bin rubleden sz edip duruyordu. Hep: Paralar benimdi. Benimdi o paralar! Eer onlar alm olsaydm, gene hakl olacaktm !> diyordu. Kendisine kar gsterilen delillerin zerinde hemen hemen hi tartmyordu. Kendi lehine deliller gsterse bile, gene de bunu birbirini tutmayan szler syleyerek beceriksiz bir ekilde yapyor, genel olarak sanki hi kimsenin karsnda, hatta van'nn karsnda bile, kendini temize karmay hi dnmyormu gibi davranyor, tersini gururlu bir tavrla sulamalar kmsyor, kfrediyor, fkeyle sylenip duruyordu. Grigoriy'in tanklk ederken kapnn ak olduunu sylemesine fkeli fkeli glyor ve karsndakiler! buna inandrmak istiyormu gibi, kapy 'eytan amtr di-yordu. Ama, bu olay aydnlatacak doru drst, akla yatkn hi bir aklamada bulunmuyordu. Hatta van Fiyodorovi'in yapt bu ilk ziyaret srasnda, sert bir tavrla, hereyin ho grlebileceini ileri srenlerin ondan phe etmeye ve onu sorguya ekmeye haklar olmadn syleyerek, ona Akaret etmek frsatn bile bulmutu. Zaten genel olarak, o ilk grmede, tvan Fiyodorovi'e232 KARAMAZOV KARDELER kar, hi de dosta olmayan bir tavr taknmt, ite ivan Fiyodorovi, Mitya ile yapt bu grmeden sonra, Smerdyakov'a gitmiti. Zaten trende, Moskova'dan bizim kente ge. rken, hep gidiinden bir gn nce, akam vakti, Smerdyakovla sn olarak yapt konumay dnp durmutu. Birok eyler onu artyor, birok eyler ona pheli grnyordu. Ama, van Piyodorovi, sorgu yargcna .ifade verirken, Smerdyakov'la yapm olduu bu konumay aklamamt. Her eyi Smerdyakovla yapaca grmeye brakmt. Smerdyakov. o srada, kent hastanesinde bulunuyordu. Doktor Hertzenstube ile van Fiyodorovi'in hastanede rastlad doktor Varvinski, onun srarl sorularna karlk vererek, Smerdyakov'un saral olduundan phe edemeyeceini sylemi, hatta felket gnnde acaba rol yapmad m? sorusuna ap kalmlard. van'a, aklamada bulunarak, bunun olaanst bir kriz olduunu, birka gn sre ile devam ettiini ve tekrar tekrar meydana geldiini, bu bakmdan hastann kesin olarak lm tehlikesi bile geirdiini, ancak imdi, tedbir alndktan sonra, kesin olarak hastann sa kalacan sylemenin artk mmkn olduunu, bununla birlikte (doktor Hertzenstube'nin ilve ettii gibi1 zihin bakmndan sarslm bir insan olarak kalacan, bu durumun mrnn sonuna dek olmasa bile olduka uzun bir sre devam edeceini sylemilerdi. van Fiyodorovi'in sabrszlkla, desenize imdi deli oldu? diye sormas zerine, kendisine karlk vererek: im dilik tam yle olduu sylenemez, ama baz anormallikler grlmektedir diye grlerini belirtmilerdi. van Fiyodo-rovi, bunlarn ne gibi anormallikler olduunu, kendi ken dine renmek istemiti. Hastanede Smerdyakov'u hemen zi" yaret etmesine izin vermilerdi. Smerdyakov ayr bir kouta yatakta yatyordu. Hemen yannda bir baka yatak daha vard ve yatakta esnaftan, damla hastalna tutulmu. vu cudu imi, tm gcn yitirmi bir adam yatyordu. Beliydi ki, ya ertesi gn, ya da ondan bir gn sonra lecek konumaya bir engel saylamazd. Smerdyakov, van Fiyodorovi'i grnce, gzlerine ina namyrm gibi hafife glmsemi ve ilk anda rker S bi olmutu. Daha dorusu, van Fiyodorovi'in zihninden KARAMAZOV KARDELER 233 byle bir dnce gemiti. Ama bu yalnz bir an srmt. Geri kalan tm sre iinde ise, Smerdyakov aksine, sakinlii ile van Fiyodorovi'i neredeyse akna evirmiti. van Fiyodorovi, daha ona ilk bakta onun ok hasta olduu kansna varmt: Smerdyakov, ok bitkindi ar ar, sanki dilini g bel hareket ettiriyormu gibi konuuyordu. ok zayflam, sararmt. Grmenin srd yirmi dakika boyunca, hep baarsndan ve mafsallarndaki arlardan ikyet edip durmutu. Zayf, kuru yz sanki kck olmutu. akaklarndaki salar kabarmt. Tepesindeki kvrck salarn yerinde yalnz yukar doru kalkm, incecik bir tutam sa grnyordu. Ama, bir ey ima ediyormu gibi kslm olan sol gz, eski Smerdyakov'un, iinde hl lmediini gsteriyordu. van Fiyodorovi, onu grr grmez, hemen, akll bir insanla konumak ilgi ekici eydir sz aklna gelmiti. Smerdyakov'un ayak ucuna oturmutu. Smerdyakov, ar duyarak, tm vcudunu kmldatm, ama nce van Fiyodorovi'in konumasn beklemiti. Susmu hatt onunla pek o kadar ilgilenmiyormu gibi bir tavrla bakmt. van Fiyodorovi : Benimle konuabilir misin? diye sormutu. Seni fazla yormayacam. Smerdyakov zayf bir sesle: Tabii konuabilirim, diye mrldanmst. Sonra, sanki onu rahatsz ettii iin utanan ziyaretisini konuturmak istiyormu gibi hogr ile: oktan m terif ettiniz? diye sormutu. Hayr, ancak bugn gelebildim... Sizin pirincin tan ayklamaya geldim. Smerdyakov iini ekmiti. van Fiyodorovi: Ne iini ekiyorsun? olacaklar bilmiyor muydun san-ki? diye yzne kar homurdanmt. Smerdyakov, cidd bir tavrla susmutu. Sonra: Bilmez olur muydum? Her ey nceden belliydi. Bu Bundan, bu ii yapacaklarn tahmin etmemee imkn var myd? dedi. Bu ii yapacaklarn tahmin etmek ne demek? Sz budaklandrma! Daha nceden bodruma iner in-234 KARAMAZOV KARDELER

mez, sara krizi geireceini syledin ya? Olacaklar nceden biliyormu gibi bodrumdan sz etmitin. Smerdyakov, sakin sakin: Bunu, sorguya ekildiinizde akladnz m? diye merakla sormutu. van Fiyodorovi, birden fkelenmiti: Hayr, daha aklamadm, ama muhakkak aklayacam. Sen imdi, bana birok eyleri anlatmak zorundasn, olum! unu da bil ki, bana numara yapmana gz yummayacam yavrum! Smerdyakov, gene ayn sakinlikle ve yalnz bir dakika iin gzlerini kapyarak: Size ne diye oyun oynayaym? Madem ki tek umudum sizde. Madem, tek umudum sizsiniz. Tpk Tanr"ya gvenir gibi size gveniyorum! demiti. van Fiyodorovi, hemen sorulara balayarak: Bir kez, sara krizinin nceden tahmin edilemeyeceini biliyorum, demiti. Bunu soruturup rendim,, bana maval okuma. nsan, sara krizinin gnn, saatini nceden syleyemez. Peki, nasl oluyor da, sen bana o zaman gnn de, saatini de, stelik iin bodrumda olacan da bildirerek nceden syledin? Mahsus, sara krizine tutulmu gibi bir rol yapmadysan, nasl oluyor da, krize tutularak o bodruma deceini nceden bilebildin? Smerdyakov, acele etmeden, szlerini uzata uzata: Bodruma zaten inmem gerekiyordu demiti. Hatta, gnde birka kez iniyordum oraya. Zaten bir yl nce de, tpk bunun gibi tavan arasndan aa dmtm efendim. Tabii ki, sara krizinin gnn ve saatini nceden sylemeye imkn yoktur. Ama insan her zaman bir nsezi duyabilir. Yalnz sen, hem gnn, hem de saatini nceden syledin! Siz en iyisini benim hastalm konusunda, buradaki doktorlardan bilgi aln, beyefendi. O zaman bana. gerekten mi kriz geldiini, yoksa gerekte yle bir ey olmadn n renmi olursunuz. Benim ise, bu konuda size syleyecek hi bir eyim yok. Peki, ya o bodrum meselesi? Bodrumu nasl oldu da, daha nce syleyebildin? KARAMAZOV KARDELER 235 Bir bodrumdur, tutturmusunuz! Ben o bodruma indiim vakit, korku ve kuku iindeydim. Asl korkum, sizi kaybetmi olmamdan ileri geliyordu, artk dnyada hi kimsenin beni savunmayacan biliyor, kimseden bunu beklemiyordum. Bodruma inerken yle dnyordum! imdi, ister misin, bir sara krizi gelip beni arpsn, o zaman aa yuvarlanr mym, yuvarlanmaz mym! te, bu kuku birden boazmn dmlenmesine yol at... Ben de olduum gibi aaya utum. Btn bunlar, bir gn nce akam kapda sizinle yaptm konumay, o zaman size aklam olduum tm ayrntlaryla doktor Hertzenstube ile sorgu yargc Nikolay Parfenovi'e, akladm. Hepsi de bunu, ifademe yazdlar. Burann doktoru, bay Varvinski ise, herkesin nnde bu durumun zellikle dnceden ileri geldiini, daha dorusu: Acaba der miyim, dmez miyim? diye kuku iinde bulunmamdan ileri geldiini srarla ne srd. Bu kukuya kapldm anda kriz de gelip. atm. ylece yazdlar efendim. yle olmas gerektiini, yani bama bu iin kendi korkumdan ileri geldiini yazdlar efendim. Smerdyakov, bunlar syledikten sonra, yorgunluktan bitkin bir hale gelmi gibi derin derin iini ekmiti. Biraz arm olan van Fiyodorovi: Demek ifadeni verirken bunu akladn bile, yle mi? diye sormutu. Kendisi o zamanki konumalarn aklayacan syleyerek Smerdyakov'u korkutmak istemiti. Oysa imdi anlalyordu ki, Smerdyakov hepsini kendisi aklamt. Smerdyakov kesin bir tavrla: Neden korkacak mm? Varsn tm gerei olduu gibi yazsnlar, demiti. Kapda yaptmz konumay- da tm ayrntlaryla anlattn m? Hayr, her sz olduu gibi tekrarladm diyemem. O gn azndan kardn gibi, sara krizine tutulmu rol oynamasn bildiini de syledin mi? Hayr, bunu da sylemedim. imdi bana unu syle: Sen beni o zaman, erma-naya'ya neden gnderiyordun? Moskovaya gideceinizden korkuyordum. ermena-ya, ne de olsa daha yaknd efendim.236 KARAMAZOV KARDELER Yalan sylyorsun! Gitmem iin sen beni kandrmaya alyordun! Buradan gidin, banz beldan uzak olsun u diyordun. Ben bunu yalnz size kar olan dostluumdan, size candan bal olduum iin evde bir felket olacan sezerek, size acdmdan tr sylemitim. Yalnz, kendime daha ok acyordum efendim. Onun iin de: Gnahtan uzak durun diyordum. Evde iin ktye dneceini anlayasnz ve evde kalp babanz koruyasnz diye. van Fiyodorovi birden fkelenmiti. Bunu daha ak syleseydin ya, aptal! Daha ak nasl syleyebilirdim efendim? O zaman bana bu szleri syleten sadece korkuydu, efendim. Hem. siz de bana kzabilirdiniz. Dinitriy Fiyodorovi'in bir reza--let koparacandan ve o paralar alp gtreceinden korkmam tabi bir eydi. Kald ki. o paralan zaten kendisine ait sayyordu. Bununla birlikte, iin byle bir cinayetle sonulanacan kim bilebilirdi? Ben, sadece beyefendinin yatann altnda paket iinde bulunan o bin rubleyi alacaklarn sanyordum. Oysa, ite cinayet ilediler. Bunu nasl tahmin edebilirdim beyefendi? van Fiyodorovi, bu szlerin zerinde dnerek: Peki, madem kendin bunun nceden tahmin edilemeyeceini sylyorsun, ben nasl olur da bu ilerin olacan nceden dnerek burada kalabilirdim? Lf ne kartryorsun?

 Bunu undan tr tahmin edebilirdiniz: Ben sizi Moskova yerine ermanaya'ya gnderiyordum! te bundan anlayabilirdiniz. Canm, nasl tahmin edebilirdim! Smerdyakov, ok yorgun grnyordu ve gene bir dakika kadar susmutu. undan tahmin edebilirdiniz, efendim: madem, ben sizin yol deitirip, Moskova yerine ermanaya'ya gitmenizi t veriyorum, demek ki sizin burada yaknda bir yerde bulunmanz istiyordum. nk Moskova uzak. Dinitriy Fiyodorovi ise, sizin uzak bir yerde olmadnz bilirse, bu kadar cesaret bulamaz. Bundan baka, herhangi bir ey olursa, abucak gelip, beni bile savunabilirdiniz. Kald ki, size Grigoriy Vasilyevi'in hastalm da syledim. Ayrca ba KARAMAZOV KARDELER 237 ma bir sara krizi gelir diye korktuumu da akladm... Hele len beyefendinin yanna girmek iin nereye, nasl vurulacan ve bunlar Dinitriy Fiyodorovi'in benden renmi olduunu size akladktan sonra, artk onun muhakkak bir eyler yapacan tahmin edeceinizi ve ermanaya'ya gitmek yle dursun, bir yere kmldamadan burada kalacagni"! sanyordum. van Fiyodorovi: <:Geri szleri aznda geveliyor, ama syledikleri ok mantkl eyler. Hertzenstube'nin syledii o zihin bozukluu nerede? diye dnmt. Sonra, fkelenerek: Beni kandrmak istiyorsun, kerata! diye barmt. Smerdyakov en saf tavryla: Oysa ben o zaman sizin artk hereyi anladnz dnmtm, diye karlk vermiti. van Fiyodorovi tekrar fkelenrek: Tahmin etseydim, kalrdm! diye barmt. Oysa ben hereyi nceden anlayarak, biran nce gnahtan uzaklamak, korkudan yalnz kendinizi kurtarmak dncesiyle bir yerlere kamak iin gittiinizi sanmtm. Herkesin senin kadar korkak olduunu mu sanyorsun? zr dilerim, efendim. Sizin de benim gibi olduunuzu dnyordum. van heyecan iinde: Tabi tahmin etmeliydim, demiti. Zaten, senin alak-a bir ey yapacan nceden seziyordum... Yalnz yalan sylyorsun, gene yalan sylyorsun! Birden bir ey hatrlyarak barmt. Hatrlyor musun, arabaya yaklatm vakit bana: Akll bir insanla sohbet etmek bile ilgi ekici bir ey demitin. Demek, benim gitmeme seviniyordun, madem beni o anda vyordun, buna sevinmitin yle deil mi? Smerdyakov tekrar tekrar iini ekti. Yz biraz kzar-ft gibi olmutu. Hafife nefesi tkanr gibi: Eer sevindiysem, yalnz Moskova'ya deil, ermas-iayaya gideceinize sevinmiimdir. nk ne de olsa daha yaknd; yalnz ben o zaman bu szleri sizi "vmek iin sy-lememitim. Sitem etmek iin sylemitim efendim. Bunu Anlayamadnz.238 KARAMAZOV KARDELER Nasl sitem olsun diye? u bakmdan: Byle bir felketin olacan nceden tahmin ettiiniz halde, kendi babanz brakyor, bizi de korumak istemiyordunuz. nk, o bin ruble iin, onlar benim aldm ileri srerek pekl beni yakalayabilirlerdi. van gene: Allah beln versin! diye barmt. Dur: O iaretleri, o vurular da sorgu yargcna ve savcya syledin mi? Hereyi olduu gibi syledim, efendim. van Fiyodorovi, iinden gene hayret etmiti. Tekrar sze balyarak: O srada ancak bir tek ey dnmmdr, o da yalnz senden gelecek bir adilikti. Dimitriy cinayet ileyebilirdi, ama hrszlk edebileceine o zaman inanmyordum... Senden ise her eit adilii bekliyordum. Kendin bile bana saral gibi rol yapabileceini sylemitin. Bunu ne diye sylemitin sanki? Saflmdan! Baka neden olacak? Hem zaten mrmde hi bir zaman kastl olarak saral rol oynamam-mdr. Sadece, sizin karnzda bbrlenmek iin sylemitim bunu. Aptallmdan sylemiimdir efendim. O zaman sizi ok seviyordum ve sizin karnzda daima olduum gibi grnrdm. Aabeyim dorudan doruya seni suluyor. Katilin sen olduunu, hrszl da senin yaptn sylyor. Smerdyakov ac ac glmsemiti. Kendileri iin baka bir are kald m ki? Hem tm o delillerden sonra, kendilerine kim inanr ki? Grigoriy Va-silyevi, kapnn ak olduunu grm, efendim. Bundan sonra ne denebilir? Artk, gnahlarn Tanr balasn! Kendilerini kurtarmak iin tiril tiril titreyerek... Bir sre hi konumadan sessiz durmu, sonra birden aklna gelmi gibi szlerine unlar eklemiti: Bakn ite imdi gene ayn ey oluyor: kendileri ii bana yklemek istiyorlar. Bu iin benim elimden kt n sylyorlar efendim. Bunu daha nceden de iittim efe dim. Oysa imdi ayn noktaya parmak basacam; gene sa ral rol oynamakta usta olduum konusuna deinecei Eer babanz iin gerekten herhangi bir kt niyetim o sayd, saral rol oynamakta usta olduumu size syler miy KARAMAZOV KARDELER 239 ? Madem yle bir cinayeti aklma koymutum, hi yle bir budalalk yapmama imkn var myd? Beni ele verecek yle bir delili nceden aklar mydm. stelik ldreceim adamn oluna bunu syler miydim' Rica ederim! Byle bir ey gerekten olabilir mi? Bunun mmkn olduunu kimse syleyemez! Tersine byle bir ey hi bir zaman olamaz elendim. imdi ite bakn, o konumamz Tanr'dan baka kimse iitmedi. Ama eer imdi siz savcya ve Niko-lay Parfenovi'e

gidip o konumamz kendilerine syleseniz bile, bu davrannzla beni tam anlamyla savunmu olursunuz efendim: nk, nceden bu kadar saf davranan bir insan, kt bir adam olabilir mi? Bunlarn hepsini dnebilirler. van Fiyodorovi, Smerdyakov'un kard bu sonuca hayret etmi, konumay keserek yerinden kalkp: Dinle, demiti. Ben, senden hi de phe etmiyorum, hatta seni sulamalarn gln buluyorum... Aksine, sana teekkr ediyorum. Beni zntden kurtardn. imdi gidiyorum, ama gene geleceim. imdilik hoa kal, iyi olmaya bak. Bir eye ihtiyacn var m? Her ey iin teekkr ederim efendim. Eksik, olmasn, Marta gnatyevna beni unutmuyor ve eer bir eye ihtiyacm olursa, hepsini yerine getiriyor. Eskisi gibi bana iyilik etmeye devam ediyor. Sonra hergn baka iyi insanlar da beni ziyaret ediyorlar. Haydi Allahasmarladk. unu da syleyeyim ki, se-nin saral numaras yapabildiini sylemeyeceim... van bunu syledikten sonra, birden nedense: Senin de ifade verirken bunu aklamaman tle-rim, demiti. Anladm ok iyi anladm, efendim. Eer siz ifadenizde bunu aklamazsanz, ben de sizinle o vakit kapda yapm Buumuz konumay aklamam... ite o zaman, van Fiyodorovi, dar kp da koridor-dan on adm kadar yrdkten sonra, birden Smerdyakov'un son syledii szde gururunu yaralayan garip bir anlam buuunu hissetmiti. Hemen geri dnecekti, ama bu duygu ten bir an srmt ve van Fiyodorovi, sama! dedikgitmiti sonra elinden geldii kadar abuk hastaneden kp gitmiti. En nemlisi, gerekten artk sakinletiini ve bu sa-240 KARAMAZOV KARDELER kinlemenin sulu olann Smerdyakov deil de, aabeyi Mitya olmasndan ileri geldiini hissediyordu. Oysa, bunun tersi olmas gerekirdi. Neden yle bir his duyduunu o zaman incelemek istememiti. Hatta iindeki duygulan aratrmaktan bir tiksinti duymutu. Bir an nce bir eyleri aklndan bsbtn karmak, unutmak istemiti. Ondan sonraki gnler iinde, Mitya'y kt duruma dren btn delilleri daha esasl olarak ve iyice rendikten sonra ise, Mitya'nn sulu olduuna artk kesin olarak karar vermiti. fadeler arasnda en deersiz insanlarn aklamalar vard, ama bunlardan bazlar insan sarsar gibi oluyordu. rnein Fenya ile annesinin ifadesi yleydi. Hele Perhotin'in, meyhanede, Plotnikov'larn dkknnda olup bitenlerin, Mokroye'deki tanklarn verdii ifadelerin sz bile olamazd. En ok da nemsiz saylan ayrntlar insana mthi etki yapyordu. Gizli vurular konusunda yaplan aklama, sorgu yargc ile savcy, Grigoriy'in kapnn ak olduu konusunda verdii ifade kadar artmt. Grigoriy'in kars Mara gnat-yevna, van Fiyodorovi'in kendisine sorduu soruya karlk olarak, kesinlikle, Smerdyakov'un tm geceyi onlarn evinde, blmenin br tarafnda geirmi olduunu syleyerek: Bizim yataktan adm kadar bile mesafe yoktur demi, uykusunun derin olmasna ramen, o gece nasl inlediini duyarak, sk sk uyandm belirtmi ve hep inliyordu, hi durmadan inliyordu! diye anlatmt. van Fiyodorovi, Hertzenstube ile konuup da Smerdyakov'un kendisine hi de deli grnmediini, sadece zayf grndn syledii vakit, ihtiyar adamn dudaklarnda ince bir glmseyi belirmiti. Hertzenstube: Peki, imdi neyle uratn biliyor musunuz? diye sormutu. Franszca szleri ezberliyor. Yastnn altnda bir defter var, Franszca szler Rus harfleriyle yazlm bu deftere. He, he, he! diye karlk vermiti. Sonunda, van Fiyodorovi, tm kukular bir tarafa brakmt. Bununla birlikte, bir ey ona hl garip grnyordu, o da Alyoa'nn srarla Dimitriy'in ldrmediini ileri srmesi, cinayeti herhalde Smerdyakov'un ilemi olduu zerinde durmas idi. van, Alyoa'dan iittii szlerin kendisi iin daima byk bir nem tadm hissederdi. Bu yzden KARAMAZOV KARDELER 241 onun bu tutumuna ap kalyordu. Alyoa'nn onunla Mitya konusunda konumak iin frsat aramamas ve hi bir zaman bu konuda nce kendisinin sze balamamas, yalnz van'n sorularna karlk vermekle yetinmesi de garip bir eydi. Bu, van Fiyodorovi'in ok dikkatini ekmiti. Bununla birlikte, kendisi o srada, bunlarla hi ilgili olmayan bambaka bir konu ile urayordu: Moskova'dan dnnde, daha ilk gnlerde, kendini tm olarak ve artk geri dnlmez bir ekilde Katerina vanovna'ya kar duyduu ateli ve lgnca tutkuya kaptrmt. Sonradan van Fiyodorovi'in btn hayatnda byk bir etki brakan bu yeni tutkusundan imdi sz etmenin sras deil: Btn bunlar, artk baka bir hikyeye, baka bir romana konu olabilir. Ama bu roman bir gn yazabilecek miyim bilmiyorum. Bununla birlikte, gene de van Fiyodorovi'in, daha nce anlattm gibi, o gece Alyoa ile birlikte yrrken Katerina vanovna'dan sz ederek, Benim artk onda gzm yok dedii vakit, byk bir yalan sylemi olduunu belirtmeden geemem. van zaman zaman gen kadna kar onu ldrebilecek kadar byk bir nefret duymasna ramen, lgnca seviyordu. Bu iin iinde bir ok nedenler rol oynuyordu: Katerina vanovna, Mitya'nn bana gelenlerle o kadar sarslmt ki, tekrar kendisine dnen van Fiyodorovi'e bir kurtarcya sarlr gibi drt elle sarlmt. Gen kadnn kalbi krlm, kendisini hakarete uram ve kk dm hissediyordu. te yle olduu bir srada, onu eskiden bu kadar seven bir insan, tekrar yanna dnmt... Evet, onun kendisini ne kadar sevdiini ok iyi biliyordu... Hem de, o insann zeksn, duygularn kendinden o kadar stn tutuyordu ki! yleyken, prensiplerine sk skya bal olan gen kz, sevgilisinin Karama-zov'lara zg, dizginsiz isteklerine ve zerinde yapt tm etkiye ramen, tam olarak kendini ona kaptrmamt. nk, ayn zamanda, Mitya'ya ihanet etmi olduu iin, durmadan pimanlk duyuyor ve van'la kavga ettii, ona tehditler savurduu anlarda (ki o anlar pek oktu) bunu ona aka sylyordu. te van'n, Alyoa ile konuurken, yakn stne yalan! dedii buydu. Tabi bu iin iinde gerekten pek ok yalan vard ve gerekten van Fiyodorovi'i en kzdran da buydu... Ama btn bunlardan sonradan sz z. Szn ksas, van, bir sre iin Smerdyakov'u he-242 KARAMAZOV KARDELER

men hemen unutmutu. Bununla birlikte, onu ilk ziyaretin, den iki hafta sonra, iinde yine eskisi gibi kendisini zen ga, rip dnceler uyanmt. Bunlarn ne olduunu anlatmak iin van Fiyodorovi'h babas Fiyodor Pavlovi'in evinde geirdii o son gece (git,, medar nceki gece) neden bir hrsz gibi yavaa merdivenden aa inip, babas aada ne yapyor diye kulak kabarttn, kendi kendine sorup durduunu sylemek yeterlidir. Neden bunu sonradan tiksintiyle hatrlamt? Neden ertesi gn Moskova'ya giderken birden iinde byk bir znt duymu ve kendi kendine: Ben alan biriyim demiti, ite imdi, btn bu zntl dnceler yznden, neredeyse Katerin vanovna'y bile unutacak hale geldiini hissediyordu. Bu sorular tm varln o kadar etkiliyordu ite! Tam bunu dnd srada sokakta Alyoa'ya rastlamt. Onu hemen durdurmu ve damdan der gibi: Hatrlyor musun, Dimitriy leden sonra eve zorla girip babam dvd gn, sana olaydan sonra avluda, istemek hakkn mahfuz tutuyorum demitim. imdi syle, o vakit babamn lmn istediimi dndn m, dnmedin mi? diye sormutu. Alyoa, alak bir sesle: Dndm, diye karlk vermiti. Doru sylemek gerekirse gerekten yleydi. Bunu anlamak iin khin olmak gerekmez. Ama, o srada, ayn zamanda varsn alaklar birbirini yesin demitim, o vakit, gerekten Dimitriy'in babam ldrmesini, belki de bunu mmkn olduu kadar abuk yapmasn istediimi... hatta, ona bu ite yardm etmekten bile kanmayacam hi dndn m? Alyoa hafife sararm ve hi konumadan aabeyini" gzlerinin iine bakmt. van: Sylesene! diye barmt. Senin o anda ne dndn renmek istiyorum. Ben gerei istiyorum! Geree ihtiyacm var benim! Glkle iini ekmi ve Alyoa'nn verecei karl nceden biliyormu gibi garip bir fkeyle ona bakmt. Alyoa: Bala beni aabey! o vakit bunu da dnmtm KARAMAZOV KARDELER 243 diye fsldam, sonra hi bir hafifletici neden ileri srme-den susmutu. O zaman van: __ Teekkr ederim, diyerek Alyoa'nn yanndan ayrlm, hzla kendi yoluna gitmiti. O gnden sonra Alyoa, van aabeyinin garip bir ekilde, kesin olarak kendisinden gittike uzaklatn, hatta artk onu sevmediini hissetmeye balamt. Bu yzden kendisi de artk evine uramyordu. Ama van Fiyodorovi, o gn Alyoa ile karlatktan hemen sonra, evine uramadan birden tekrar Smerdyakov'la gitmiti. VII SMERDYAKOV'A KNC ZYARET Smerdyakov artk hastaneden taburcu edilmiti. van Fiyodorovic, yeni kiralad evi biliyordu: Smerdyakov ite o kerestelerden yaplm, erilmi ve bir sofayla ayrlm iki izbeden ibaret kk evde oturuyordu. zbelerden birine Marya Kondratyevna i!e annesi, brne de Smerdyakov'un kendisi yerlemiti. Evlerine onlarla ne ekilde anlaarak yerlemiti? Bedava m oturuyor, yoksa kira m veriyordu? Bunu ancak Allah bilirdi. Sonradan, evlerine Mariya Kondratyevna'-nn nianls sfatyla yerlemi olduu ve yanlarnda bedava olarak oturduu ileri srlmtr. Ana kz ona byk bir sayg gsteriyor ve onu kendile-rinden daha stn bir insan sayyorlard. van Fiyodorovi, kapy alp da vurularn duyurduk-tan sonra, Mariya Kondratyevna'nn iareti zerine, dorudan doruya sola, Smerdyakov'un oturduu, beyaz izbeye geti. BU izbede topraktan yaplm, srl ve iyice yaklm bir pe duruyordu. Duvarlar mavi ktla kaplyd. Ama doru sylernek gerekirse yrtk prtkt ve atlaklarn altnda yn-la karafatma kprdayp duruyor, bu yzden odada hi din-meyen bir hrt duyuluyordu. Eyalar da deersizdi: ki du-varn dibinde banklar, masann yannda da iki iskemle var- , tahtadan yaplm basit bir eydi ama zeri pem-244 KARAMAZOV KARDELER be ilemelerle sslyd, ki kk pencerede iinde tr i_ ekleri bulunan iki saks duruyordu. Kede tasvirlerin asld bir .girinti vard. Masann zerinde yamru yumru ve pek byk olmayan maden bir semaverle, zerinde iki fincan bulunan bir tepsi grlyordu. Ama Smerdyakov artk ayn imi, semaver de snmt... Kendisi ise masann banda, bankta oturuyor, deftere bakarak elindeki mrekkep kalemiyle bir eyler yazyordu. Hokka hemen yannda idi. Bir de ksack tun bir amdan, amdann iinde de stearinli bir mum vard. van Fiyodoro-vi, daha Smerdyakov'un yzne bakar bakmaz hastalnn artk tam anlamyla gemi olduu kansna vard. Smerdyakov'un yz daha dolgundu. Alnnn zerindeki salar kabartlm, akaklarndakiler ise iyice yatrlmt. Srtnda, pamuklu bir robdambr ile oturuyordu. Ama, robdambr iyice ypranm, eskimiti. Gzl burnunun zerinde idi. Oysa van Fiyodorovi. gzlk taktn hi grmemiti. Bu -. nemsiz ey, birden, nedense van Fiyodorovi'in kzgnln iki misli arttrd: Ama ne yaratk! stelik bir de gzlk takm! diye dnd. Smerdyakov, ar ar ban kaldrd, gzlnn zerinden ieriye girene dikkatle bakt. Sonra, gzln yavaa kard, kendisi de bankn zerinden doruldu. Ama bu dorulusu artk hi de o kadar saygl deildi. Bunu garip, hatta tembelce denilecek bir ekilde, sanki sadece, artk gsterilmemesi imknsz en basit bir nezaket kuralna boyun eiyormu gibi bir tavrla yapmt. van tm bunlar bir anda farketmi, hepsini birden kavramt. En nemlisi Smerdyakov'un bakn, kesin olarak fkeli, honutsuz, hatta kmseyen bakn farketmiti. Smerdyakov'un bak; Ne gelip duruyorsun? O zaman seninle hepsini konutuk ya? Ne diye yine geldin? der gibiydi. van Fiyodorovi, kendini glkle tuttu. Daha ayakta dururken paltosunun dmelerini zerek Odan da ne scakm! dedi. Smerdyakov: Buyrun paltonuzu karn! diye izin verdi. van Fiyodorovi, .paltosunu kard, onu bankn zeri att, titreyen elleriyle bir iskemle ald, onu hzla masaya

doru ekti ve zerine oturdu. Smerdyakov banka ondan nce otu mutu. van Fiyodorovi, hemen sert bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 245 nce hemen unu soraym: Burada yalnz myz? diye sordu. Bizi oradan iitmezler mi? Hi kimse, hi bir ey iitmez efendim. Kendiniz de grdnz ya; arada bir sofa var. Bana baksana olum, o vakit hastanede yanndan ayrldm zaman senin saral numaras yapmakta usta olduunu sylemezsem, sen de sorgu yargcna bizim bahe kapsnda konutuumuz hereyi aklamayacan sylemitin, o vakit, neyi kasdetmek istiyordun? Her eyi dediin neydi? Ne demek istemitin? Beni tehdit mi ediyordun, nedir? Seninle bir anlamam m vard? Senden korkuyor muyum yoksa? yle mi sanyorsun? van Fiyodorovi bunlar bsbtn ileden km bir halde sylyordu ve belliydi ki, mahsus, btn kaamak yollarn kmsediini, lf dolandrmasna gz yummayacan, elindeki kozlar aka oynadn belirtmek istiyordu. Smerdyakov'un gzlerinde fkeli klar belirdi. Sol gz krpt. Karln hemen verdi. Geri her zamanki gibi ar ballkla ve ll olarak konumutu ama, madem aktan aa konumak 'istiyorsun, al bakalm sana, ite aktan aa konuuyorum der gibiydi. Ben o zaman, bu sz unun iin sylemitim efendim: Siz, babanzn ldrleceini nceden bile bile, onu feda ederek yalnz braktnz. Bakalar bunu rendikten sonra, duygularnz konusunda, hatta belki de baka eylerden kt sonular karmasnlar diye, bunu yarglara aklamamay detmitim. Smerdyakov bunu geri acele etmeden, kendine hakim olarak sylemiti ama, artk sesinde garip bir sertlik, srar-" bir anlam ve fke ile meydan okuyan bir hava seziliyordu. Kstah bir tavrla gzlerini van Fiyodorovi'e dikmiti. va-nn ise daha ilk anda gzleri bulanr gibi olmutu: Ne dedin? Ne? Deli misin, sen? ok kr aklm bamda, efendim. van Fiyodorovi, sonunda kendini tutamayarak: ~- Canm, ben o zaman cinayet ileneceini biliyor muyum? diye bard ve iddetle masay yumruklad. Daha baka eylerden ne demek? Syle alak herif, ne demek istiyorsun ?246 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov susuyor, ayn kstah bakla, van Fiyodoro-vi'i szmeye devam ediyordu. van Fiyodorovi avaz kt kadar: Syle, pis kokulu alak herif! Neymi o baka eyler diye bard. Baka eyler derken neyi kasdettiimi imdi anladm. Siz herhalde daha o zaman babanzn lmesini ok istiyordunuz. van Fiyodorovi ayaa frlad ve var gc ile Smerdya-kov'un omuzuna bir yumruk indirdi. O kadar iddetle vurmutu ki, Smerdyakov duvara arpt. Btn yz bir anda gzyalar ile sland. cAyp beyefendi! Gc olmayan bir insan dvmek ayp! dedikten sonra, burnunu sile sile bsbtn slatt mavi kareli mendili ile gzlerini rtt ve alak sesle alamaa balad. Bylece bir dakika kadar geti. Sonunda van Fiyodorovi emreden bir tavrla: Yeter! Kes artk! diyerek yine iskemlenin zerine oturdu. Kalan sabrm da tketme! Smerdyakov gzlerini rtt o bez parasn ekti. Burumu yznn her noktasnda, urad hakaretin izi okunuyordu. Demek sen o zaman Dimitriy ile birlikte, babam ldrmek istediimi dndn, yle mi alak? Ben, o zamanki dncelerinizi bilmiyordum efendim. Zaten sizi bahe kapsnda durdurmamn nedeni, sizi bu noktada denemekti efendim. Neyi deneyecektin? Neyi? Yani unu renmek istiyordum: Babanzn bir an nce ldrlmesini istiyor musunuz, istemiyor musunuz? van Fiyodorovi'i en ok kzdran ey Smerdyakov'un bir trl vazgemedii o srarl ve kstah tavryd. Birden: Onu sen ldrdn! diye bard. Smerdyakov, onu kmseyen bir tavrla hafife gld: Benim ldrmediimi hem de ok kesin olarak siz de biliyorsunuz Hem bana yle geliyor ki, akll bir insann bu konuda artk syleyecek sz yoktur. yi ama, o zaman benden niin yle phe ettin? Sizin de bildiiniz gibi sadece korkudan efendim. nk o zaman yle bir durumdaydm ki, korktuum iin herkesten phe ediyordum. Sizi de denemeye niyetliydim, nKARAMAZOV KARDELER 247 k kendi kendime, eer siz de aabeyinizin istedii eyi istiyorsanz, o zaman hereyin sonu geldi, beni de onunla birlikte sinek gibi yok edebilirler! diye dnyordum. Dur bakalm, iki hafta nce yle demiyordun. Hastanede sizinle konuurken de ayn eyleri dnyordum, ama fazla sze ihtiya kalmadan hereyi anladnz ve akll bir insan olarak, aktan aa konumak istemediinizi sanyordum, efendim. una bakn hele! Ama imdi syle, syle, srar ediyorum: Hangi davranmla, hangi davranmla o pis ruhunda hakkmda yle alaka bir phe uyandrdm? ldrme iine gelince... kendiniz hi bir zaman bunu yapamazdnz, efendim. Zaten byle bir eyi istemezdiniz de. Ama, bir bakas ldrsn; bunu istiyordunuz? una bakn! stelik bunu ne kadar sakin, ne kadar serinkanl bir tavrla sylyor! Cann, ben bunu neden isteyeyim? steyip de ne yapacam? Smerdyakov karsndakini yaralamak isteyen, hatta intikamc bir tavrla:

 Neden mi isteyecektiniz? Peki, miras meselesi yok muydu efendim? diye atld. Babanzn lmnden sonra, karde olarak her birinize, hemen hemen krk bin ruble, hatta belki de daha fazlas kalabilirdi. Oysa, Fiyodor Pavlovi, o vakit bayan Agrafena Aleksandrovna ile evlenmi olsayd, o kadn nikh kylr kylmaz, babanzn tm servetini hemen kendi zerine evirirdi. nk kendileri, yle aptal kadnlardan deildirler, efendim. O zaman da size, her kardee de babanzn lmnden sonra iki ruble bile kalmazd: O vakit nikh sanki ok mu uzakt? Bir kl pay kalmt, efendim. O hanmefendi kk parma ile babanza yle bir iaret etti mi, beyefendi hemen onun peinden dili bir kar darda kiliseye koard. van Fiyodorovi znt ile kendini tuttu. Sonunda: Peki, gryorsun ki, yerimden frlamadm! Seni dvmedim. ldrmedim. Devam et bakalm: Demek sence ben, aabeyim Dimitriy'i bu ii yapmakla grevli sayyordum, ona gveniyordum yle mi? Nasl gvenmezdiniz efendim? Aabeyiniz ldrrse, hemen bir soylu olarak tm haklarndan, unvanlarndan, rtbelerinden ve mallarndan yoksun kalm olacak ve krek248 KARAMAZOV KARDELER L mahkmu olarak srgn edilecekti. Demek ki yle bir ey olursa, babanzn lmnden sonra kardeiniz Aleksey Fiyodorovi ile birlikte ikinize eit miktarda bir miras kalacakt, yani her birinize artk krkar deil, altmar bin kalacakt, efendim. Bu bakmdan o zaman bu ii Dimitriy Fiyodorovi'in yapacana muhakkak gvenmisinizdir! Aman Allahm! Nelerine dayanyorum senin! Beni dinle, alak herif: Eer o vakit bu ii falanca yapar diye dnseydim, herhalde herkesten nce sana gvenirdim. Dimit-riy'e deil, hatta yemin ederim o zaman senin bir alaklk yapacan seziyordum... Daha o vakit... imde uyanan duyguyu hatrlyorum... Smerdyakov alayl bir tavrla glmsedi. Ben de o zaman biran iin bana da gvendiinizi dnmtm, dedi. Bu bakmdan, daha o zaman, kendinizi ele vermi oldunuz. nk madem benim yle bir ey yapacam hissediyordunuz, yleyken niin gidiyordunuz, demek ki byle davranarak bana: Babam sen ldrebilirsin, ama sana engel olmuyorum demek istiyordunuz. Alak! Bunu sen yle anlamsmdr! Hepsi de o ermanaya yznden oldu, efendim. Rica ederim! Moskova'ya gitmeye hazrlanyorsunuz ve babanzn ermanaya'ya gitmeniz iin yapt btn ricalar reddediyorsunuz! Sonra da benim aptalca sylediim bir sz zerine birden raz oluyorsunuz, efendim! O zaman ne diye o ermanaya'ya gitmeye raz oldunuz? Madem ortada hi bir sebep yoktu, neden tek benim szm zerine Moskova'ya deil de ermanaya'ya gittiniz? Demek benden bireyler bekliyordunuz! van, dilerini gcrdatarak: Hayr, beklemiyordum, yemin ederim ki, hayr! diye bard. Nasl olur da, hayr diyorsunuz efendim? yle olsayd size den ey, o zamanki szlerim iin babanzn olu olarak beni hereyden nce polise teslim etmek, dvdrmek-ti efendim... Hi deilse hemen orackta suratm databilirdiniz. Oysa, siz tersine hi de fkelenmeyerek hemen dosta bir tavrla, aptalca sylediim bir sz harfi harfine yerine getiriyorsunuz ve yola koyuluyorsunuz. Bu ise bsbtn sama bir eydi efendim. nk, babanzn hayatn korumak KARAMAZOV KARDELER 249 iin kalmanz gerekirdi... Byle olunca ben, bunlardan baka bir sonu karabilir miydim? van somurtmu olarak oturuyordu. Sinirden iki elini de yumruk yapm smsk dizlerine dayamt. Ac ac glerek: Evet, o srada suratn datmadma yazk oldu, dedi. Seni polise srkleyemezdim. Szlerime kim inanrd? Neyi neyle ispat edebilirdim? Ama, suratn... Hay Allah, yazk! Dnemedim bunu! Geri imdi surat datmak yasak ama, senin suratn seve seve orbaya evirirdim. Smerdyakov, ona hemen hemen zevkle bakyordu. Fiyodor Pavlovi'in sofrasna hizmet ettii zamanlar, masann arkasnda durup da, Grigoriy Vasilyevi'le din konusunda tartarak onu kzdrd zamanki gibi kendinden memnun, bilgie bir tavrla: Gnlk hayatn olaan olaylarnda, yani basit olaylarda bir adamn suratn datmak gerekten yasalarla yasaklanm bir eydir ve artk herkes dayak atmaktan vaz gemitir. Ama hayatn zel olaylarnda, bizi brakn, tm dnyada, hatta ortada tam bir Fransz Demokrasisi olsa bile, yine ayn sekilde, tpk Adem'le Havva anda olduu gibi dayak atmaya devam ediyorlar. Hem hi bir zaman da bundan vazgemeyeceklerdir. Siz ise, o vakit zel bir olay olduu halde, bu cesareti gsteremediniz efendim. van, masann zerinde duran defteri ba ile iaret etti: Ne o, Franszca szler mi reniyorsun? Neden renmeyeyim? Belki bylece tahsilimi tamamlam olacam. Sanyorum ki, bu bilgi o mutlu Avrupa lkelerine gideceim vakit, iime yarayacaktr. van'n gzleri kvlcmland, tm vcudu tepeden trnaa titredi. Dinle canavar! dedi. Senin sulamalarndan korkmuyorum! fade verirken, benim iin istediini syleyebilirsin ve eer imdi sana gebertinceye kadar bir dayak atmyorsam, bunu yalnz bu cinayeti senin ilediinden phe ettiim iin, mahkemeye vereceim iin yapmyorum! Seni ele vere-ipucu bulacam! ~ Bence sussanz daha iyi olacak, efendim. nk, tam anlamyla susuz olduuma gre, beni nasl sulayabilirsiniz? size kim inanacaktr? Eer yle bir eye bavuracak olur-250 KARAMAZOV KARDELER sanz, ben de hemen her eyi anlatrm efendim, nk kendimi savunmadan duramam deil mi? imdi senden korktuumu mu sanyorsun?

 Varsn mahkemede yarglar imdi size sylediim szlere inanmasnlar efendim; halk arasnda inananlar olacak ya! Onlar inannca da mahcup olacaksnz efendim. van dilerini skarak: Bak, bak yine akll bir adamla konumak yararl oluyor demek istiyorsun, yle deil mi? Tam stne bastnz efendim. Akllsnz ve tabi akll bir insan gibi davranacaksnz efendim. van Fiyodorovi, ayaa kalkt, fkeden titreyerek paltosunu giydi, sonra artk Smerdyakov'a hi bir karlk verme-.den, hatta yzne bile bakmadan hzl admlarla odadan kt. Akamn taze havas ona serinlik verdi. Gklerde ay prl prl parlyordu. Zihninde karmakark dnceler vard, ruhundaki duygular da karkt. van Fiyodorovi kendi kendine: imdi gidip Smerdyakov'u ihbar edeyim mi? Ama neyi ihbar edeceim? Ne de olsa susuz. Aksine o beni sulayabilir diye syleniyor, durup durup: Gerekten, o vakit ne diye ermanaya'ya gittim sanki? Keden yaptm bunu? Niin gittim? diye soruyordu. Evet, tabi bir eyler bekliyordum. Smerdyakov hakl. Sonra, yine belki yznc kezdir babasnn evindeyken o son gece, merdivende durup aada olup bitenlere nasl kulak kabarttn hatrlad. Ama bu sefer yle bir acma duygusu ile hatrlamt ki bunu, birden olduu yerde sanki kalbine bir haner saplanm gibi duraklad: Evet ben, daha o zaman bu iin olmasn bekliyordum. Gerek bu! stiyordum, tam anlamyla istiyordum cinayetin ilenmesini! Ama gerekten yle miydi? stiyor muydum bu cinayeti? stiyor muydum? u Smerdyakov'u gebertmeli! Eer imdi Smerdyakov'u ldrmek cesaretini gsteremezsem, yaamaya bile demez! Bunun zerine van Fiyodorovi evine uramadan doru Katerina vanovna'ya gitti ve gelii ile onu korkuttu: lgn gibiydi. Smerdyakov'la yapm olduu konumay olduu gi bi, harfi harfine ona anlatt. Gen kadn onu ne kadar sakinletirmeye alrsa alsn, bir trl sakinleemiyor, orada bir aa bir yukar dolayor, kesik kesik garip bir 'KARAMAZOV KARDELER 251 konuuyordu. Sonunda oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban da iki elinin zerine indirdi ve garip bir sz syledi. Eer cinayeti ileyen Dimitriy olmayp, Smerdyakov olsayd, o zaman dncesini kabul edebilirdim, nk onu tevik ettim. Daha dorusu, tevik ettim mi, daha bunu da iyice bilemiyorum. Ama, eer Dimitriy deil de, Smerdyakov ldrdyse, tabi ben de katil saylrm! Katerina vanovna, bu szleri dinledikten sonra, konumadan ayaa kalkt, yaz masasna doru yrd, masann zerinde duran kutuyu at, iinden bir kt kard ve van'in nne koydu. Bu kt van Fiyodorovi'in sonradan Alyoa'-ya babalarn Dimitriy'in ldrdn matematik bir ekilde ispat eden vesikayd. Bir mektuptu. Mitya bu mektubu sarho bir halde manastra giden Alyoa ile krda karlat akam, Katerina vanovna'nn evinde Gruenka'nn gen ka-d:na hakaretler savurduu rezaletten sonra yazmt. O akam, Alyoadan ayrldktan sonra Mitya, Gruenka'-ya gitmeye niyetlenmiti. Onunla gerekten grp grmedii bilinmiyordu. Yalnz gece olunca, bakent meyhanesinde grlm ve orada iyice kafay ekmiti. Sonra, mrekkep kalemi ve kt istemi ve kendisini ele verecek nemli bir vesika meydana getirmiti. Bu ileden km bir adamn, eit eit lflarla dolu, cmleleri arasnda balantlar bulunmayan, tam anlamyla, sarho ii mektubuydu. Tpk sarho bir adamn, eve dndkten sonra, olaanst bir fkeyle karma, ya da evde bulunan kiilere, biraz nce kendisine nasl hakaret edildiini, hangi alan ona ne gibi hakaretler savurduunu, kendisinin ise aksine ne kadar mkemmel bir insan olduunu, o alaa neler yapacan uzun uzun, balantsz, karmakark bir ekilde heyecanla, stelik masay yumruklayarak ve gzlerinde de sarholuunu belli eden gzyalar ile banp ararak anlat gibi bir eydi... Kendisine meyhanede verdikleri kt, zellii olmayan basit, kt cins, kirli bir mektup kd parasyd. Arkasnda da bir hesap yazlyd. Sarholukla iten gelen szlere herhalde yer kalmamt ki, Mitya yalnz kdn kenarlarna deil, ayrca son satrlarn st ksmlarna da bireyler kara-lamt. Mektupta yle deniliyordu: Hayatm mahveden Katya! Yarn senin o bin ruble-ni geri vereceim, ondan sonra elveda... yreinde yce bir252 KARAMAZOV KARDELER kin tayan kadn! ama, ayn zamanda elveda sevgilim; Bu ii burada bitirelim! Yarn herkesten isteyeceim, bakalarndan bulanazsam, sana namusum zerine sz veriyorum, babama gideceim, kafasn krp yastnn altndaki paray alacam. Yeter ki buradan van gitsin. Krek cezasna arptrlp srlsem bile binini geri vereceim. Beni bala. Karnda yerlere kadar eiliyorum, nk sana alaklk ettim. Beni bala! Hayr, balama daha iyi olur: Hem ben daha rahat ederim, hem sen! Sevgini kabul etmektense, krek mahkmu olaym daha iyi! nk bakasn seviyorum. Sen de bugn onu iyice tandn. Artk beni nasl balayabilirsin? Benim malm alan hrsz ldreceim! Hepinizden uzaklap Dou'ya gideceim. Hi kimse bilmesin diye. Onu da brakacam. nk, bana ac ektiren yalnz sen deilsin, o da bana ac ektiriyor. Elveda!... P. S. Sana lanetler yadryorum, ama sana tapyorum! Gsmn iinde bir tel var, iitiyorum, ses veriyor. yisi mi kalbimi ikiye paralayaym! Kendimi ldreceim, ama yine de nce o kpei geberteceim. Elinden bini koparp sana frlatacam. Geri senin karnda alan biriyim ama, hrsz deilim. bini bekle. O para kpein yata altnda duruyor, pembe bir kurdele ile bal olarak. Ben hrsz deilim, ama benim malm alan ldreceim. Katya, bana nefretle bakma. Dimitriy hrsz deil, katildir! Babasn ldrd, kendisini de mahvetti, tek sana kar durabilsin, senin gururuna boyun emesin diye. stelik seni de sevmiyor! P. S. Ayaklarn perim, elveda!... P. S. Katya, Tann'ya dua et, bakalar bana paray versinler. O zaman elimi kana bulamam, vermezlerse... kana bulanacam! ldr beni! , Klen ve dmann D. Karamazov. van, vesikay okuduktan sonra, yerinden artk kanya varm olarak kalkt. Demek ki, ldren aabeyi idi. Smerdyakov deildi. Smerdyakov olmaynca da, demek kendisi de, van da katil saylmazd! Mektup birden onun gznde matematik bir anlam kazanmt. Artk onun iin Mitya'nn sulu olduu phe gtrmez bir eydi. Bununla birlikte, unu da sylemek gerekirse, Mitya'nn cinayeti Smerdyakov'la

KARAMAZOV KARDELER 253 isleyebilecei van'n aklndan bile gemiyordu. Zaten byle bir ey olaylara da uymuyordu. van tam anlamyla huzura kavumutu. Ertesi sabah Smerdyakov'u ve alayl szlerini sadece nefretle hatrlyordu Birka gn sonra da, artk nasl olup da, onun aklad phelerden tr bu kadar gcendiine hayret ediyordu Ona kar nefret duymaya balad ve olup bitenleri unutmaya karar verdi. Bylece bir ay geti. Smerdyakov'u artk hi kimseye sormuyordu. Yalnz bir iki kez, ok hasta olduunu hatta akln kardn iitti. Bir ara gen doktor Varvinski, smerdyakov'dan sz ederek sonunda cinnet getirecek demi, van da bu szn unutmamt. O ayn son haftas iinde van'n kendisi de byk bir rahatszlk hissetmeye balamt. Katerina vanovna'nn getirtmi olduu ve tam mahkeme balayaca srada Moskova'dan gelmi olan doktora gidip, onunla grmt bile. Tam o srada da Katerina vanovna ile olan ilikileri son derece bozulmutu Katerina vanovna'nn Mitya'ya, sadece bir ka dakika srmekle birlikte, ok iddetli olan dnleri, Ivan' ileden karyordu. Gariptir ki Alyoa, Mitya'nn yanndan kp Katerina vanovna'ya geldii zaman, van meydana gelen ve daha nce anlattmz o son sahneye kadar, Katerina vanovna'nn kendisini deli eden tm o dnlerine ramen, gen kadndan o ay iinde bir kez Mitya'nn sulu olduundan phe ettiini gsteren bir tek sz iitmemiti. Ay-nca una da dikkati ekmek gerekir: van, Mitya'dan hergn gittike daha fazla nefret ettiini hissederken, bu nefretin Katy'nn ona dnlerinden ileri gelmediini, babasn ldrm olmasndan doduunu anlyordu! Bunu hissediyor, kavryordu yle olduu halde, mahkeme balamadan on gn kadar nce Mitya'ya gitmi, ona bir ka plan teklif etmiti- Belliydi ki bu Plan ok daha nceden dnlmt. Kendisini yle bir adm atmaya ynelten ey, Smerdya-fcov'un'bir sznden tr iinde alan ve bir trl kapan-layan kk bir yarayd. Smerdyakov, Ivan'a aabeyinin su-kumasmn karna uygun olduunu, nk yle bir ey olursa babasndan kendisine ve Alyoa'ya kalacak olan mirasn, krkar binden altm bine ykseleceini sylemiti. van ken-di Payna den otuz bini Mitya'nn kan salamak iin feda etmeye karar vermiti.KARAMAZOV KARDELER O zaman, Mitya'nn yanndan dnte, byk bir hzn ve aknlk iindeydi: yle hissediyordu ki, Dimitriy'in kamasn yalnz bu ie otuz bin ruble feda etmek iin deil, ayn zamanda bir baka ey iin de istiyordu. Kendi kendine, Yoksa ben de onun gibi bir katil miyim? Onun iin mi istiyorum bunu? diye soracak oldu. Bir trl yakalayamad, ama yakc bir ey iini dalyordu. Asl nemlisi gururu yaraland iin tm o ay boyunca ok znt duyuyordu. Ama bunu sonra anlatrz. van Fiyodorovi, Alyoa ile konutuktan sonra, kendi evinin kapsn alaca srada, birden Smerdyakov'a gitmeye karar verdii vakit, iinde byk bir fke patlak vermiti. Ka-terina vanovna biraz nce, ona, Alyoa'nn yannda onun (yani Mitya'nn) katil olduuna beni yalnz sen inandrdn! demiti. Bu aklna gelince van, aknlktan olduu yerde duraklad: Katerina vanovna'y Mitya'nn katil olduuna inandrmak iin hi bir ey sylememiti. Aksine, Smerdyakov'un yannda:! dnd vakit, kendinden phe ettiini ona sylemiti. Aslnda, Katerina vanovna'nn kendisi o zaman ona, vesikay gstermi, bylece aabeyi Dimitriy'in sulu olduunu ispat etmiti! imdi de birden Ben Smerdyakov'a gittim !> diye baryordu. Ne zaman gitmiti oraya? van'n bu konuda hi bir bilgisi yoktu. Demek ki Katerina vanovna, Mit-ya'in sulu olduuna hi de o kadar kesinlikle inanmyordu! Hem Smerdyakov ona ne diyebilirdi? Gerekten ne demiti ona? van'n yreinde mthi bir fke alevlenmiti. Nasl olup da o zaman neden barmadna bir trl akl erdire-miyordu. Elini zilden ekip, Emerdyakov'a gitmek zere yola koyuldu. Bu kez belki onu ldrrm! diyordu. VIII SMERDYAKOV'LA NC VE SON GRME Daha yar yolda, tpk o sabahki gibi sert, kuru bir rzgr kt ve yine kuru youn bir kar ince ince yamaa balad. Yere dyor, ama topraa yapmyor, rzgr da onu frl frl dndryordu. Ksa bir sre sonra tam bir tipi baKARAMAZOV KARDELER 255 lad. Bizim kentte, Smerdyakov'un oturduu semtte, sokaklarda hemen hemen hi fener yoktu. van Fiyodorovi, tipiyi farketmeden yolunu bir nsezi ile bularak yryordu. Ba aryor, akaklar mthi bir ar ile zonkluyordu. Hissediyordu ki, bileklerinde bir kaslma vard. Mariya Kondratyevna'nn kk evine varmadan nce, birden tek bana yryen, srtna yamal bir gocuk giymi, ksa boylu bir kylyle karlat; kyl, yalpalaya yalpalaya yryor, homurdanyor, kfrediyor, sonra birden kfretmekten vaz geerek uykulu bir sesle, sarho sarho ark sylemeye balyordu. Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler miyim o dnecek diye? Daha ikinci satrda arky kesiyor, yine birine kfretmeye balyor, sonra tekrar ayn arky sylemeye koyuluyordu. van Fiyodorovi, daha ne olduunu, kim olduunu bile dnmeden, ona kar mthi bir fke duymaya balamt. Birden karsnda nasl bir insan bulunduunu kavrad. Hemen sonra da, kylnn tepesine bir yumruk indirmek iin kanlmaz bir istek duydu. Tam o srada yanyana gelmilerdi. Kyl iddetle yalpalayarak birden vargc ile van'a arpt. van kudurmu gibi onu itti. Kyl geriye frlad ve bir ktk gibi donmu topran zerine rrak! diye dt. Can acyarak yalnz bir kez: Ah! diye bakrd, hemen sonra da sustu. van ona doru yrd. Kyl hi kmldamadan, baygn bir halde srt st yatyordu. van: Donacak! diye dnd. Tekrar Smerdyakov'un evine doru yrmeye balad. Elinde bir mumla van' karlamak" iin koup gelmi olan Mariya Kondratyevna, daha sofada van Fiyodorovi'e, Pavei Fiyodorovi'in (yani Smerdyakov'un) ok hasta olduumu, geri yatakta yatmadn ama, hemen hemen akln karm gibi bir durumda bulunduunu, hatta semaveri sofradan kaldrmalarn emrettiini, ay bile imek istemediini van Fiyodorovi kaba bir tavrla: Ne yani, azgnlk m ediyor? diye sordu. Mariya Kondratyevna: Yok canm, aksine hi sesleri kmyor, yalnz siz kendileriyle pek uzun konumayn olmaz m efendim? diye rica etti.256

KARAMAZOV KARDELER van Fiyodorovi kapy ap ieri girdi, ierde, geen seferki gibi ortalk iyice stlmt. Ama odada baz deiiklikler gze arpyordu: Yanda duran banklardan biri darya gt-rlmt ve yerine maundan yaplm eski ve mein kapl bir divan getirilmiti. zerine bir yatak serilmi ve olduka temiz beyaz yastklar konmutu. Yatan zerinde Smerdyakov oturuyordu. Srtnda da yine ayn robdambr vard. Masa, divann nne gtrlmt. Bylece oda ok daralmt. Masann zerinde sar ktla kaplanm, kaln bir kitap duruyordu. Ama Smerdyakov onu okumuyordu, galiba oturuyor ve hi bir ey yapmyordu, van Fiyodorovi'i hi konumadan ona uzun uzun bakarak karlamt. Belliydi ki geliine hi hayret etmemiti. Yz ok deimiti. Zayflam ve sararmt. Gzleri ieriye doru gmlm, altlar morarmt. van Fiyodorovi olduu yerde durarak: Hay Allah! sen gerekten hastaymsn dedi. Seni fazla yoracak deilim, paltomu bile karmayacam. Nereye oturabilirim?... Masann br tarafndan dolaarak bir iskemleyi ona doru ekti ve oturdu. Ne bakp susuyorsun? Sana bir tek ey soracam ve yemin ederim ki karln almadan buradan gitmem. Bayan Katerina vanovna evine geldi mi? Smerdyakov, uzun, uzun sustu. Hl, hi ses karmadan van'a bakp duruyordu. Sonra birden elini sallayarak ban br tarafa evirdi. van: Ne oluyorsun? diye bard. Hi! Nasl hi? , Geldi, ama bu sizi ilgilendirmez. Rahat brakn beni efendim. Hayr brakmayacam! Syle ne zaman geldi? Smerdyakov nefretle hafife glerek: Ben onun varln bile unuttum, dedi ve birden y zn van'a doru evirerek, tpk bir ay nce grtkleri kit yapt gibi, garip, lgn ve nefret dolu bir tavrla S lerini ona dikti: Siz de galiba hastasnz? Baksanza amma da sunuz, sararp solmusunuz, dedi. KARAMAZOV KARDELER 257 __ Sen benim salm brak imdi, ne soruyorsam onu syle! __ Peki, gzlerinizin aklar neden sararm? Sapsar olmu. Yoksa ok mu zlyorsunuz? Hafife gld, sonra artk aktan aa glmeye balad. van, mthi bir sinirlilik iinde: Bana bak! Sana buradan soruma karlk almadan gitmem diyorum! diye bard, Smerdyakov ac ekiyormu gibi bir tavrla: Ne diye stme varyorsunuz, efendim? Neden bana ikence ediyorsunuz? diye sylendi. Eee!... Allah belan versin! Benim seninle ilgim yok. Soruma karlk ver! O zaman hemen giderim. Smerdyakov yine gzlerini yere indirdi: Benim size vereceim bir karlk yoktur! Ama ben bu karl senden zorla alacam! Smerdyakov birden ona nefretle deil de, artk garip bir tiksintiyle gzlerini dikti. Ne diye hepiniz endie ediyorsunuz? Yarn mahkeme balyor diye mi? Canm merak etmeyin size bir ey yapmazlar, artk buna inann! Evinize gidin, yatp uyuyun. Hi bir-eyden korkunuz olmasn... van hayretle: Ne demek istediini anlamyorum... Yarn olacaklar-dan neden korkacak mm? diye sordu ve birden gerekten Karip bir korkunun buz gibi btn ruhunu sardn hissetti. Smerdyakov onu tepeden trnaa szd. Sonra van' Barlar gibi: Demek anlamyorsunuz yle mi? diye szleri uzata uza-ta karlk verdi. Akll bir insan byle bir komedi oynasn, hayret vallahi!... van ona hi konumadan bakyordu. Eski uann, imonunla konuurken taknd bu beklenmedik ve bsbtn yukardan bakyormu gibi allmam tavr bile, olmayacak bir eydi. Geen seferki grmelerinde, hi deilse byle bir tavr yoktu! size sylyorum, korkmanz iin hibir neden yok. Si-' bir kt duruma sokacak hibir ey sylemeyeceim. Elimde delil yok ki. u halinize bakn! Elleriniz titriyor. Parmak25S KARAMAZOV KARDELER larnz ne diye yle kmldyor sanki? Haydi evinize gidin, katil siz deilsiniz!... van ir kildi; o anda Alyoa'nn szleri aklna gelmiti. ldrmediimi biliyorum... diye mrldanacak oldu. Smerdyakov hemen karlk verdi: Demek biliyorsunuz? dedi. van yerinden frlayarak onu omuzundan yakalad. Syle hepsini, alak herif! Hepsini syle! Smerdyakov hi de korkmamt. Yalnz, lgnca bir nefretle gzlerini ona dikmi bakyordu. Mthi bir kzgnlk iinde: Madem yle, syleyeyim, siz ldrdnz ite! diye fsldad. tvan, zihninde bireyler dnm gibi iskemlenin zerine kt. fkeyle hafife glerek: Demek hl o zamanki szleri sylyorsun yle mi? Geen sefer ne dediysen hep onlar sylyorsun.

 Zaten siz de geen sefer hep karmda duruyor ve hepsini anlyordunuz. imdi de anlyorsunuz. Ben bir tek ey anlyorum, o da u: Sen delisin. Hay Allah, hi de bkmyor bunlardan! Artk burada kar karyayz, ne diye birbirimize numara yapalm, komedi oynayalm? Yoksa, hereyi yalnz benim srtma m yklemek istiyorsunuz? Hem de gzme baka baka, yle mi? Onu siz ldrdnz! Asl katil sizsiniz. Ben ise, bu ite sadece sizin yardakmzdm, sizin sadk kulunuzdum ve bu ii sizin sznz zerine yaptm... Yaptn m? Yoksa sen mi ldrdn? van bu soruyu sorarken, btn vcudu buz gibi olmutu. Akln karyormu gibi oldu. Sanki yordu, tepeden trnaa hafif hafif titremeye balamt. O zaman, Smerdyakov da ona hayretle bakt. Herhalde sonunda, van'nn korkusu itenlii ile onu artmt. Gzlerinin iine bakarak eri bir glmseyi ile buna hi inanmyormu gibi: Yoksa, gerekten hi birey bilmiyor muydunuz? diye mrldand. van, hl ona bakyordu. Sanki dili tutulmutu. Kulaklarnda bir ses nlad: Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler iniyim o dnecek diye? KARAMAZOV KARDELER 259 Biliyor musun, senin bir rya, karmda oturan bir hayalet olmandan korkuyorum, diye kekeledi. Burada hayalet filan yok efendim. kimizden baka kimse yok! Yalnz belki de bir nc kii daha var. Evet, muhakkak o da, o nc kii de imdi burada ikimizin arasndadr. van Fiyodorovi, etrafna baknarak ve acele ile gzlerini kelerde gezdirip birini arad, sonra korku ile: Kimmi o? Aramzda olan kim? nc dediin kim? diye sordu. nc dediim, Tanr efendim, Tann'nm kendisi. te yanmzda olan O'dur. Yalnz siz onu aramayn, bulamazsnz... van, ileden karak avaz kt kadar: Bana yalan syledin, katil olduunu syleyerek yalan syledin! diye bard. Sen ya delisin, ya da beni geen sefer-ki gibi mahsus kzdryorsun!... Smerdyakov daha nceki gibi hi korkmadan keskin baklarla van Fiyodorovi'i gzetliyordu. Hl iindeki o inanmamazlk duygusunu yenemiyordu. Hl ona van hereyi biliyormu ama, mahsus hereyi yalnz onun srtna yklemek iin gzlerinin nnde rol yapyormu gibi geliyordu. Sonunda zayf bir sesle: Bir dakika efendim, dedi. Ve birden sol ayan masann altndan ekerek, pantolonunun paalarn yukar doru kvrmaya balad. Ayanda, uzun beyaz bir orap ve terlik vard. ! Smerdyakov lstii zd ve elin! orabn iine, daldrp ta aa kadar indirdi. van Fiyodorovi ona bakyordu, birden korkudan tm vcudu kasld, titremeye balad: Sen ldrmsn! diye avaz kt kadar bard, yerinden frlad, kendini geriye doru yle bir att ki, vcudu du-vara arpt ve ylece ip gibi dimdik duvara yapt kald... lgn bir korku iinde Smerdyakov'a bakyordu. br ise, van'n korkusundan hi de ekinmeyerek hl orabnn iini kartryor, parmaklar ile bir ey yakalayp ekmek istiyormu gibi davranyordu. Sonunda, bir ey yakalad ve ekbalad. van Fiyodorovi bunun birtakm ktlar ya da deste kt olduunu farketti. Smerdyakov onu ekip kamasann zerine koydu. Alak sesle: Buyurun, efendin! dedi. van titreyerek: Nedir o? diye sordu. Smerdyakov, yine ayn ekilde alak sesle: Buyurun, bir gz atn efendim, dedi. van, masaya doru bir adm att. Kt destesini tutup a-acakm gibi bir hareket yapt, sonra birden sanki parmaklar iren, korkun bir yarata demi gibi elini ekti... Smerdyakov: Parmaklarnz hep titriyor efendim, spazmoza tutulmu gibi titriyorsunuz, dedi ve acele etmeden kendisi paketin dndaki kd at. Kadn altnda hepsi yzlk olan, renk renk deste para vard. Smerdyakov paralan ba ile iaret etti: Hepsi burada efandim, tam bin, isterseniz saymayabilirsiniz. Buyrun aln ;fendim. van iskemlenin zerine kt. Mum gibi sapsar olmutu. Garip bir tavrla glmseyerek: Beni korkuttun... orabnla! diye mrldand. Smerdyakov tekrar sordu: Gerekten, gerekten imdiyedek bilmiyor muydunuz? Hayr biliniyordun. Ben hep Dimitriy'dir diye dnyordum. Aabeyim! Abeyim! Ah!... Birden basn iki el arama almt: Dinle, cnu tek bana m ldrdn? Aabeyimin yardm olmadan m? Yoksa aabeyim ile birlikte mi? Ben bu ii yalnz sizinle yaptm efendim. Sizinle birlikte ldrdm. Dimitri Fiyodorovi'in ise bu ite hi suu yok efendim. Peki, peki... Benlen sonra sz ederiz. Ne diye hep titriyorum sanki. Bir tek sz syleyemiyorum. Smerdyakov, aknlk iinde: O zaman korkusuzdunuz efendim. Her ey ho grlebilir diyordunuz, imd ise bakn ne kadar korktunuz! diye mrldand. Limonata iemez misiniz? imdi emrederim getirirler efendim. nsana ok serinlik verir. Yalnz, unlar nce rtelim efendim. Desteleri tekrar ba ile iaret etti. Limonata yapp getir sin diye, Mariya KodraVevna'ya seslenmek iin yerinden kalkp, kapya doru yryecek oldu, ama daha nce kadn Pa KARAMAZOV KARDELER 261

ralar grmesin diye, onlar bireyle rtmek iin nce mendilini kard. Mendilin ok kirli olduunu grnce, o zaman masann zerinden van'n oraya girerken gzne arpan kaln san kitab ald, onunla paralan bastrd. Kitabn ad, Kutsal pederimiz shak Sirin'in Szleri idi. van Fiyodorovi, farknda olmadan adn okumaya frsat bulmutu. __ limonata istemem, dedi. Benimle sonra ilgilenirsin. Otur, eyle bakalm: Bu ii nasl yaptn? Her eyi syle... __gi deilse paltonuzu karsaydnz efendim, yoksa ter iinde Kalacaksnz... van Fiyodorovi sanki ancak imdi farkna varm gibi paltosunu stnden synrcasna karp, onu iskemleden kalkmadan bankn zerine frlatt. __Syle rica ederim syle! Birden artk konuamayacakm gibi oldu. Smercyakov'un imdi hereyi anlatacana gvenerek bekliyordu. Smerdyakov iini ekti: T ani, bu i nasl oldu, onu mu renmek istiyorsunuz efendim? ok tabii bir ekilde olup bitti efendim. Sizin o zaman sylediiniz szler... van yine szn kesti: Benm sylediklerimi sonra anlatrsn! dedi. Ama eskisi gibi barmyordu, szleri artk bsbtn kendini toplam gibi kesin olarak sylyordu. gen yalnz bu ii nasl yaptn ayrntl olarak anlat, yeter... Hereyi srasyla anlatacaksn. Hibir eyi unutmayacaksn. Asl nemlisi ayrntlar ihmal etmeyeceksin, evet ayrntlar. Haydi bekliyorum. giz gitmitiniz. Ben de o zaman bodruma dmtm efendim... Gerekten sara krizi mi geirdin? Yoksa numara m yaptn? Tabi numara yaptm efendim. Her eyi mahsus yap-toi. Merdivenden yavaa, sakin sakin indim efendim. Taa aaya kadar indim. Sakin sakin yere yattm. Yata- yatmaz da avazm kt kadar barmaya baladm. rpnp durdum. Taaa beni oradan alp dar kardklar ana kadar... __ Dur! Ondan sonraki sre iinde hastanede de hep rol m yaptn?... Hayr efendim. Ertesi gn, sabahleyin, daha beni has-KARAMAZOV KARDELER taneye kaldrmamlard, ite o srada, gerekten bir kriz geirdim, hem de yle iddetli bir krizdi ki, bylesini yllardr geirmemitim. Tam iki gn, hi kendimi bilemedim. Peki, peki. Devam et!... te beni o yatan zerine koymulard. Ben zaten blmenin br tarafndaki karyolaya yatracaklarn biliyordum. nk, Marfa gnatyevna, hastalandm vakit, her seferinde geceyi geirmem iin beni kendi evlerinde, o blmenin br tarafna yatrrd, efendim. Zaten, bana kar teden beri daima byk bir efkat gstermilerdir efendim. Gece hep inledim, ama yavaa. Hep Dimitriy Fiyodorovi'i bekliyordum. Nasl bekliyordun? Sana gelsin diye mi? Bana ne diye gelsin? Eve girmesini bekliyordum. nk, tam o gece geleceklerinden hi phe etmiyordum. Benim yardmmdan yoksun kalnca ve hibir haber alamaynca, muhakkak duvarn zerinden trmanarak eve girmek zorunda kalacaklard efendim. Bunu yapabiliyorlard. eri girmelerini ve ne yapacaklarsa onu yapmalarn bekliyordum. Peki ya gelmeseydi? O zaman hi bir ey olmayacakt efendim. Dimitriy Fiyodorovi olmadan, bu ie cesaret edemezdim. Peki, peki... Daha ak syle, acele etme. En nemlisi... hi bir eyi ihmal etme! Dimitriy Fiyodorovi'in Fiyodor Pavlovi'i ldrmelerini bekliyordum efendim... Muhakkak bunu yapacaklarn dnyordum. nk, artk kendilerini bu ie hazrlamtm... Son gnlerde efendim... En nemlisi de o iaretler... onlar artk renmilerdi. Kendilerinde o evham, o son gnlerde ilerinde biriken kin varken, muhakkak bu iaretlerden yararlanarak evin iine gireceklerdi efendim. Buras muhakkakt. Ben de byle olmasn bekliyordum. van szn kesti: Dur! Eer Mitya babam ldrseydi, paralar da alp gtrecekti. yle dnmen gerekirdi, deil mi? O zaman sana ne kalrd? Pek anlayamyorum. yi ama, paralar hi bir zaman bulamayacaklard ki, efendim. Onlarn yatan altnda olduunu ben kendilerine haber vermitim. Ama bu doru deildi efendim. Paralar daha nce bir kutuda idi. Sonra ben dnyada benden baka kimseye gvenmeyen Fiyodor Pavlovi'e iinde paralar olan KARAMAZOV KARDELER 263 ti keye, tasvirlerin arkasna gtrp saklamasn syledim; nk paralarn orada olduunu hi kimse tahmin edemezdi. Hele acele ile ieri giren onlar hi bulamazd. te bu paket, beyefendinin odasnda, kede, tasvirlerin arkasnda ylece duruyordu efendim. Onlar yatan altnda bulundurmak ise, bsbtn gln bir ey olacakt. Kutuda iken hi deilse kilit altnda idiler. Burada ise herkes paralarn yatan altnda olduuna inand. Aptalca bir dnce efendim. ste, eer Dimitriy Fiyodorovi, bu cinayeti ileselerdi, bir ey bulamaynca ya btn katillerin yaptklar gibi, her hrtdan korkarak acele ile oradan kaacaklard ya da tevkif edileceklerdi efendim. O zaman ben istediim vakit, ister ertesi gn, ister hemen o gece gidip tasvirlerin arkasndan paralan alp gtrebilirdim. Nasl olsa herey Dimitriy Fiyodorovi'in srtna yklenecekti. Buna her zaman gvenim vard. Peki, ya babam ldrmeyip sadece dvecek olsayd? ldrmeyecek olursa o zaman tabi paralan almaya cesaret edemezdim. Herey de olduu gibi kalacakt. Ama, bir baka hesap daha vard iin iinde: Eer Dimitriy Fiyodorovi, babanz bayltacak kadar dverse, ben de o paray almak frsatn bulabilirsem, sonradan Fiyodor Pavlovi'e bu paralar, kendilerini dvdkten sonra Dimitriy Fiyodorovi'den bakasnn alm olamayacan bildirebilirdim... Dur!... aryorum. Demek yine de Dimitriy ldrd. Sen ise yalnz paralar aldn, yle mi?

 Hayr, Dimitriy Fiyodorovi ldrmediler efendim. Ne olacak yani? u anda da katilin beyefendi olduunu syleyebilirdim... Ama imdi karnzda yalan sylemek istemiyorum, nk... nk eer gerekten imdi grdm gibi u ana kadar hibir ey anlamadnzsa ve gz gre gre sulu olduunuz halde, kendi suunuzu gzmn iine baka baka, benim srtma yklemek iin karmda rol yapmadnzsa, yine de her-eyden siz sulusunuz! nk, cinayet ileneceini biliyordunuz ve ldrme iini bana braktnz efendim. Kendiniz ise, her eyi bile bile gittiniz. te bu yzden, bu akam gzlerinizin iine baka baka size ispat etmek istiyorum ki, btn bunlardan sulu olan bir kii, bir katil varsa, o da sizsiniz!... Ba-fia gelince, geri cinayeti ben iledim, ama en nemli sulu ben deilim. Siz ise, kanun bakmndan tam anlamyla katil Saylrsnz!... 266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim. Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER 267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa

gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim. Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER 267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi268 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 269 olduuna, geldiine gre de, cinayeti onun ilediine, paralan da onun aldna tanklk edebilir diye dndm. O zaman hem endieden, hem de sabrszlktan, Marya gnatyevna'y bir an nce uyandraym diye inlemeye bala-dm. Sonunda uyand, kalkt, bana doru koacak oldu, ama birden Grigoriy Vasilyevi'in yatanda olmadn farketti Kotuunu ve bahede avaz kt kadar barmaya baladn iittim. Ondan sonra btn gece olanlar oldu. Ama artk ben her bakmdan rahata kavumutum. Olup bitenleri anlattktan sonra sustu. van Fiyodorovi btn bu sre iinde onu bir l gibi hi konumadan, hi kmldamadan ve gzlerini ondan hi ayrmadan dinlemiti. Smerdyakov ise, bunlar anlatrken, yalnz arada bir ona bakm, daha ok gzlerini hep yana doru kaydrarak konumutu. Hikyesini bitirdii vakit, herhalde kendisi de heyecanlanmt. Glkle nefes alyordu. Yz. ter iinde kalmt. Bununla birlikte, pimanlk m duyuyordu, yoksa bir baka duygu iinde miydi, bunu anlamaya imkn yoktu. van, sylediklerini dnerek: Dur, dedi. Peki kap ne oluyor? Eer kapy yalnz sana atysa, o halde nasl oluyor da Grigoriy sen gelmeden nce kapnn ak olduunu gryor? Grigoriy kapy senden nce ak grd ya! alacak bir eydi. van bunu ok sakin, bambaka, hi de fkeli olmayan yumuak bir sesle sormutu. O kadar ki, o srada biri gelip oturduklar odann kapsn asa ve eikten onlara baksayd, muhakkak sakin sakin oturduklarn, ilgi ekici olmakla birlikte, olaan bir eyden sz ettiklerini sanrd. Smerdyakov dudaklarn erilterek glmsedi. O kap meselesine ve Grigoriy Vasilyevi'in onu gya ak olarak grd meselesine gelince; kendisi yle grmt, dedi. Bir kez size unu syleyeyim ki, o insan deil, inat katrn biridir. Bunu gzyle grmedi sadece, ona yle Gel gelelim dncesinden caydramazsnz. Byle bir eyi fasna koymas, artk sizinle benim iin bir ans oldu; nk, o byle dedikten sonra, artk Dimitriy Fiyodorovi'i mahkm ederler.

van Fiyodorovi yine ne syleyeceini armt. Dncelerini toparlayp bir eyler anlamaya alarak: Dinle, dedi. Dinle... Sana daha bir ok eyler sormak istiyordum, ama unuttum... Hep de unutuyor, hereyi kartryorum... Haa, evet! Bana. hi deilse unu syle: Paketi neden ap kdn hemen orada yere braktn? Dpedz paketle neden gtrmedin? Demin bunlar anlatrken, bana yle geldi ki, bu paket konusuna deinerek, yle davranmak gerektiini syledin... Ama, neden yle gerekiyordu, bunu anlayamyorum. Bunu zel bir maksatla yapmtm efendim. nk diyelim ki. benim gibi burann yabancs olmayan, hereyi bilen, bu paralar daha nce gren, hatta belki de onlar kendi eliyle saran ve paketin nasl kapatldn, zerine nasl bir yaz yazldn grm olan bir insan, katil olsa da, ne diye cinayetten sonra paketi amaya kalksn? Hem de paketin iinde o paralarn muhakkak bulunduunu bile bile, o acele iinde ne diye bunu yapsn? Aksine, benini gibi biri olsayd, paketi hi amadan dorudan doruya cebine koyar, onunla birlikte kap giderdi efendim. Dimitriy Fiyodorovi'in durumu ise bambaka: Kendileri, paketin varln sadece kulaktan dolma iitmilerdi. Bu bakmdan onu, diyelim ki yatan altndan ald ve alr almaz da tabi acaba iinde gerekten para var m? diye abucak hemen orackta aard, yle deil mi? Paketin kdn da oraya atarlard. Bu kdn arkalarnda bir delil olarak kalacan akllarna bile getirmezlerdi. nk, kendileri hrszlk etmeye almamlardr efendim. Daha nce de hi bir zaman, hibir ey almamlardr. nk, doutan soylu bir insandrlar efendim. imdi hrsz-lk etmeye karar verdilerse, bunu hrszlk olsun diye deil, sadece kendilerine ait olan bir eyi geri almak iin yapmaya karar vermilerdir. Zaten daha nce de btn kente yle yaPacaklarm haber vermi, hatta yksek sesle, herkesin iinde, gidip Fiyodor Pavlovi'den kendi mallarn geri alacaklarn syleyerek bbrlenmislerdi. Aklma gelen bu dnceyi, sor-esnasnda aktan aa deil de, aksine ima ederek, sankendim de bunu anlayamyormuum gibi bir tavrla ak-. Bylece sanki bunu yarglarn kendileri bulmular, ben bunu onlara fsldamamm gibi oldu efendim. Be-|nim bu ima ediim zerine, savcnn az bile suland... van Fiyodorovi, derin bir aknlk iinde: - Gerekten tm bunlar daha o zaman olay yerinde mi sarladm? diye bard.270 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov'a yine korku iinde bakyordu. Rica ederim, insan yle acele ederken hi btn bunlar tasarlayabilir mi? Her ey daha nceden dnlm, tasarlanmt. van Fiyodorovi: Desene sana eytann kendisi bile yardm etmi! diye yine bard. Evet, aptal deilsin, sandmdan ok daha zekiymissin! Odada dolamak niyeti ile ayaa kalkmt. inde mthi bir znt vard. Ama masa yolu kapyordu. Onunla duvar arasndan geebilmek iin srnerek ilerlemek gerekiyordu. Bundan tr sadece olduu yerde dnd ve tekrar oturdu. Belki o srada odada dolaamamas onu sinirlendirdi. O kadar ki, daha nceden olduu gibi, birden lgn gibi bararak konumaya balad. Beni dinle, namussuz! Alak! imdiyedek seni ldr-mediysem, bunu ancak yarn mahkemede hesap vermen iin yapmadm anlamyor musun? Allah bilir... van bunu sylerken elini yukar doru kaldrmt. ... Belki ben de suluydum. Belki gerekten benim de iimde gizli bir istek vard, belki de babamn lmesini istemiimdir, ama yemin ederim sana ki sandn kadar sulu deilim ben! Hatta belki seni bu ie kkrtmadm. Hayr, hayr kkrtmadm! Ama ziyam yok, yarn kendi kendimi ele vereceim! Yarndan'tezi yok, bunu yapacam. Mahkemede syleyeceim, artk karar verdim! Her eyi aklayacam, her eyi. Seninle birlikte kacaz mahkemeye! Hem mahkemede benim hakkmda ne sylersen, nelere tanklk edersen et! Hepsini kabul ediyorum ve senden korkmuyorum. Kendim, hepsini destekleyeceim!... Ama sen, mahkemede suunu aklamalsn! Bunu yapmalsn, yapmalsn. kimiz birlikte gideceiz! yle olacak ite! van, bunu zafer kazanm bir tavrla, iddetle sylemiti ve kvlcmlar saan gzlerinden belliydi ki, gerekten yle olacakt. Smerdyakov hi alay etmeden, sanki durumuna zlyor-mu gibi bir tavrla: Gryorum ki, hastasnz efendim, tam anlamyla hastasnz. Gzlerinizin ak sapsar olmu, dedi. van: KARAMAZOV KARDELER 271 kimiz birlikte gideceiz! Sen gitmezsen, ziyan yok. gen tek bama gider aklarm hereyi. Smerdyakov bu szleri dnp tartyormu gibi sustu. Sonunda, itiraz kabul etmez bir tavrla: Bunlarn hi biri olmayacak! Siz de gitmeyeceksiniz, diye karar verdi. van sitemle: Sen beni anlamyorsun! dedi. Eer, hereyi olduu gibi aklarsanz ok utanacaksnz efendim. Hem yle bir ey yapsanz bile, hi bir eye de yaramayacak. nk ben, dpedz size hibir vakit bir ey, sylemediimi, sizin de o srada ya hasta olduunuzu, (ki bu halinizden de belli efendim) ya da kardeinize kendinizi feda edecek kadar acdnz, bana da iftira ettiinizi, zaten mrnz boyunca beni insan saymadnz, bana bir kedi kadar? bile nem vermediinizi syleyeceim. O zaman size kim ina- ' nr? Syleyin! Hem, elinizde bir tek delil var m? Bana bak! Sen imdi bu paralar bana, tabi beni kandrmak iin gsterdin. Smerdyakov, para destelerinin zerinden zaak Sirin'in kitabn kaldrp bir yana brakt. ini ekerek: Bu paralar alp gtrn, dedi. van ona daha byk bir hayretle bakt. Tabii gtreceim ya! Ama madem bu paralar iin iledin cinayeti, onlar neden bana veriyorsun? Smerdyakov, elini sallayarak titrek bir sesle:

 Bunlara hi ihtiyacm yok, efendim, dedi. Eskiden yle bir parayla Moskova'da, ya da en iyisi Avrupa'da yeni bir hayata balarm diye bir dncem vard. Aslnda bunu her-ey ho grlebilir diye dndm iin aklma koymutum. Bunu da gerekten siz bana rettiniz efendim. nk bana o zaman yle demitiniz: Eer, lmsz bir Tanr yoksa, dnyada iyilik diye de bir ey yoktur. Hem Tanr yoksa yle bir eye gereklilik de kalmaz. Siz bunu gerekten sylediniz. Ben de yle dndm. van, dudaklarn erilterek hafife gld: Demek bunu kendi aklnla buldun yle mi? Sizin sayenizde. Bunu siz rettiniz. Demek simdi, paray geri verdiine gre Tann'ya inanyorsun yle mi?272 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov: Hayr, efendim, O'nun varlna iman getirmi deilim, diye fsldad. O halde neden veriyorsun? Smerdyakov yine elini sallad. Yeter... Veriyorum ite! Bakn, siz kendiniz o zaman herey ho grlr diyordunuz. imdi ise neden yle kuku iindesiniz? Hatta neredeyse kendinizi ele vermek bile istiyorsunuz... Ho yle bir ey olmayacak ya! Gidip kendinizi ele vermezsiniz siz. van: Greceksin! dedi. yle ey olamaz! Siz ok akllsnz, efendim. Paray seviyorsunuz; nk ok gururlusunuz. Sonra, kadn gzelliine ar bir tutkunuz vardr. En ok da kimseye muhta olmadan rahat rahat bolluk iinde yaamaktan holanrsnz. En ok holandnz ey, budur efendim. Mahkemede sizin iin bu kadar utanlacak bir eyi kabul ederek yaantnz mrnzn sonunadek altst etmek istemezsiniz. Siz tpk Fiyodor Pavlovi gibisiniz. ocuklar arasnda en ok sz ora ektiniz. Onunla ayn ruhtansnz efendim. van, derin bir aknlk iinde kalm gibi: Hi aptal degilmisin, dedi. Kpkrmz olmutu. Smerdyakov'a birden bambaka bir tavrla bakmaya balamt. Eskiden aptal olduunu sanyordum. Ama imdi mantkl konuuyorsun. Siz kibrinizden tr beni aptal sanyordunuz. Paralan alsanza! van, para destesini ald ve onlar hibir eye sarmadan cebine soktu. Yarn onlar mahkemede gsteririm, dedi. Size hi kimse inanmaz, efendim. Kald ki, imdi yeter derecede paranz var. Kutudan alp getirdiinizi syleyeceklerdir efendim. van yerinden kalkt. Tekrar ediyorum, eer seni ldrmediysem, bunu yal nzca yarn sana ihtiyacm olaca iin yapmadm. Bunu dai ma aklnda tut ve unutma! Smerdyakov birden garip bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 273 ldrn efendim, ne kar? imdi ldrn beni! dedi. van'a garip garip bakyordu. Sonra ac ac glmseyerek: Bunu yapmak cesaretini gsteremezsiniz, dedi. Hibir eye cesaret edemezsiniz! Siz ki, eskiden korkusuz bir adamdnz! diye ekledi. van: Yarn grrz! diye bard ve gitmeye hazrland. Durun... Bana onlar bir kez daha gsterin. van, kt paralar karp ona gsterdi. Smerdyakov, paralara on saniye kadar bakt. Sonra, elini sallayarak: Eh, imdi gidin artk! dedi. Sonra, van'n peinden birden tekrar: van Fiyodorovi! diye seslendi. van giderken dnp arkasna bakt. Ne istiyorsun? Hakknz hell edin efendim! van tekrar: Yarn grrz! diye bard ve odadan dar kt. Tipi hl devam ediyordu. van Fiyodorovi, nce zinde admlarla gidiyordu. Sonra birden sallanr gibi yrmee balad. Hafife glerek: Bu fizik bir ey diye dnd. imdi nedense iinde sevin gibi garip bir duygu uyanmt. Kendisinde sonsuz bir g hissediyor gibiydi: Son zamanlarda, ona o kadar znt veren bocalamalar sona ermiti! Karar verilmiti artk. Mutlu bir duygu iinde; Bundan byle kararm da deimeyecek! diye dnd. O srada birden aya bir eye takld, az kalsn dyordu. Duraklaynca, ayaklarnn dibinde, yere ykm olduu kyly farketti; kyl hl ayn yerde, kendinden gemi olarak hareketsiz yatyordu. Tipi artk hemen hemen tm y-zn rtmt. van, birden onu kaldrd gibi srtna ald. sada, kk bir evde k grnce yaklat, pancurlara vur-du ve ierden karlk veren evsahibinden kyly merkeze tamak iin yardm etmesini rica ederek, ona bu i iin ruble vermeyi vaad etti. Kk evin sahibi toparlanarak didar kt. van Fiyodorovi'in amacna nasl ulaabildiini, hemen doktor muayenesinden geirilmesi artyla, kyly merkeze yerletirdiini ve bu arada yine cmerte, mas-274 KARAMAZOV KARDELER raflan karlamak iin nasl para verdiini ayrntlaryla anlatmayacam. Yalnz, bu iin hemen hemen bir saat kadar bir sre aldn belirteceim. Ama, van Fiyodorovi, ok memnun kalmt. Dnceleri dankt ve zihninden hzl hzl geiyor lard Birden zevkle: Eer, yarn yapacam eye bu kadar kesin karar vermemi olsaydm yolda durup kyly yerletirme? . iin tam bir saat uramazdm. Yanndan geip gider,

donsa, da umursamazdm... yleyken hl kendi davranlarma sa hip olabiliyorum! diye dnd ve ayn anda zihninden ona, daha ok zevk veren bir dnce geti: Oysa, onlar orada aklm .kardma karar vermilerdi! Evine varnca, birden duraklad, kafasnda bir soru dmlenmiti. Yoksa hemen imdi gidip savcya hereyi sylemeli miyim? Bu soruya, Yarn hereyi birlikte yaparm b diye kendi kendine fsldayarak karlk verdi, sonra tekrar evine doru dnd; ama ne gariptir, bir anda yokoluvermi ti. Odasna girer girmez de, birden sanki kalbine buzdan bir el dokunmu gibi oldu. Sanki iinde bir an uyanmt. Daha dorusu odasnda ona ok znt veren, iinde tiksinti uyan dran bir eyin bulunduunu, hatta yalnz imdi deil dah nceden de orada olduunu hatrlam gibiydi. Yorgun bir tavrla divann zerine kt. htiyar kadn ona semaveri getirdi, tvan Fiyodorovi demlie su koydu, ama suya dudaklarn bile dokundurmad. Kadna da ertesi sabaha kadar izin verdi. Divann zerine oturmutu, ba dnyordu. Hasta olduunu, gcn yitirdiini hissediyordu. Az kalsn uyuyacakt. Sonra birden huzursuzlukla ayaa kalkt ve uykusunu datmak iin odada bir aa, bir yukar dolamaya balad. Baz anlarda, sayklyor gibiydi. Ama onu en ok dndren ey, hastal deildi: Tekrar oturunca arada bir gzlerini sanki birey aryormu gibi etrafta dolatrmaa balad. Bunu birka kez yapt. Sonunda gz bir noktaya dikildi. van, hafife gld, ama yz kpkrmz oldu. Uzun bir sre olduu yerde ayn noktaya, kar duvarn dibinde duran divana bakmaktan kendini alamayarak oturdu. Belliydi ki, orada bulunan bir ey, bir varlk kendisini mthi rahatsz ediyor, ona byk bir znt veriyordu. KARAMAZOV KARDELER 275 IX EYTAN... VAN FYODOROV'N KBUSU Ben doktor deilim, bununla birlikte hissediyorum ki, artk van Fiyodorovi'in hastal konusunda, hi deilse bir iki ey aklamak zorunda olduum an gelmitir. Olaylar atlayarak yalnz unu syleyebilirim: van Fiyodorovi'in, o akam, daha dorusu o srada, oktandr sarslm bulunan, ama yine de inatla hastala kar koyan vcudu artk beyin hummasna yenilmek zereydi, hastalk ertesi gn patlak verecekti. Tpta bir bilgim olmadn bile bile, u tahmini ileri srmeyi gze alyorum: Belki de, van gerekten iradesini kullanarak, bir sre iin hastal ertelemeyi baarmt. Hatta, belki de onu bsbtn yenmeyi hayalinden geiriyordu. Hasta olduunu biliyordu. Ama ileride kaderini tayin edecek o anlarda, herkese kar cesaretle ve kesin olarak szn syleyecei srada, yani kendini kendisine kar temize karaca bir zamanda yataa dmek, ona iren bir ey olarak grnyordu. Bununla birlikte, bir ara Katerina vanov-na'nn, (daha nceden anlattmz gibi sadece hevese kaplarak) Moskova'dan getirtmi olduu yeni doktora uramt. Doktor, van' muayene ettikten ve ikyetlerini dinledikten sonra, onda bir eit zihin bozukluu gibi bir ey bulunduu sonucuna varm, hatta onun tiksintiyle kendisine yapt baz aklamalara hi amamt. Kararn aklarken de: Hayal grmek, sizin durumunuzda olan biri iin ok normal bir eydir, yalnz yle bir ey olup olmadn kontrol etmeli... Zaten bir dakika bile yitirmeden genel ve cidd bir tedaviye balamal, yoksa i fena olur! demiti. Ama van Fiyodorovi doktorun yanndan ktktan sonra, onun akllca verdii d yerine getirmemi, tedavisini ihmal etmiti. Durumunu umursamayarak, Yryebiliyorum ya! demek ki daha gcm var, yataa dersem o baka, o zaman kim isterse tedavi etsin beni! diye karar vermiti. Bylece, o srada saykladn hemen hemen kendisi de anlayarak, daha nce sylediim gibi gzlerini inatla kar duvarn dibindeki divann zerinde bulunan bir cisme dikmi "Akyordu. Birden orada oturan biri belirdi. Tanr bilir ieri276 KARAMAZOV KARDELER ye nasl girmiti. nk, van Fiyodorovi, Smerdyakov'un yanndan dnp de odaya girdii vakit, odada byle biri yoktu. Bu, bir beyefendi idi. Daha dorusu bilinen tipte bir Rus centilmeniydi. Artk pek gen deildi. Franszlarn dedii gibi Qui frisait la cinquantaine(*) bir adamd. Olduka uzun ve hl gr olan koyu renk salar pek aarmamt. Sivri kesilmi bir sakal vard. Srtnda basit, kahverengi bir ceket vard. Belliydi ki, en iyi terzinin elinden kmt ama, epey giyilmiti ve herhalde yl kadar nce dikilmi, imdi de modas bsbtn gemiti; o kadar ki, artk iki yldr varlkl insanlardan hi biri bu tip ceketler giymiyorlard. Gmlei, earp eklindeki uzun kravat, hereyi, k giyinen tm centilmenlerde olduu gibiydi. Ama eer dikkatle baklrsa i amar olduka kirli, geni atks da ok ypranmt. Misafirin kareli pantolonu ayanda ok iyi duruyordu, ama yine de ar derecede ak renk ve garip bir ekilde, ar denecek kadar dard. imdi bylelerini hi kimse giymiyordu. Misafirin mevsime hi uymayan ve birlikte getirdii beyaz, yumuak ftr apkas da yleydi. Szn ksas, olduka dar imknlarna ramen, derli toplu bir grnts vard. Daha kleliin kaldrlmad zamanlarda, rahat bir hayat sren ve hibir ey ve hibir meslei ol-.mayan mal sahiplerinden biriymi hissini veriyordu. Herhalde iyi bir hayat grm geirmi, doru drst bir evrede yaam, bir vakitler nemli kiilerle ilikiler kurmu, hatta belki de o gnedek bu ilikileri korumutu, ama genlikteki lgn yaantsndan sonra yava yava fakirleerek, zellikle klelik ortadan kaldrldktan sonra, kendisini yumuak ball sayesinde, ayn zamanda drst bir insan olduu iin evlerine kabul eden eski ahbaplarnn yannda kibar bir yanama haline gelmiti. yle bir yanama ki, sofraya davet edilmi olan kim olursa olsun, insan onu mtevazi bir yere oturtmakla birlikte, sofrasna davet etmekten utan duymazd. Byle yumuak huylu, konumasn, anlatmasn bilen, bir iskambil oyununda oyuncu saysn tamamlayan ve kendilerine angarya olarak bir i verilirse bunlardan hi holanma?' yan bu tip dalkavuklar genel olarak yalnzdrlar. Ya bekrdrlar ya da elerini kaybetmi insanlardr. Hatta ocuklar (*) Elliye basmak zere, anlamnda. KARAMAZOV KARDELER 277 bile olabilir. Ama, ocuklar uzaklarda bir yerde, teyzelerinin, halalarnn evlerinde yetitirilirler. Byle bir centilmen, doru drst bir sosyetede, sanki yle evltlar olduu iin biraz utan duyuyormu gibi, ocuklarndan hemen hemen hibir zaman sz etmez. Zaten onlardan yava yava, gittike bsbtn uzaklar. ocuklarndan yalnz isim gnnde ve Noel'de tebrik mektuplar alr, hatta bazen onlara karlk bile verir.

Beklenmedik misafirin yznde candan bir anlam deil, yine de evrede olup bitenlere gre her eit nazik anlama evrilebilecek, duruma uygun, hereye hazr bir anlam vard. Cebinde kstekli saat yoktu ama, siyah kurdeleli ve erevesi kaplumbaa kabuundan yaplm monokl vard. Sa elinin orta parmanda, pahal olmayan bir akikle ssl, som altndan yaplm bir yzk gze arpyordu. van Fiyodorovi, fkeyle susuyor, konumak istemiyordu. Misafir de bekliyor ve tpk yukarda kendisine ayrlm olan odadan biraz nce ev sahibine arkadalk etmek zere, onunla birlikte ay imeye inmi, ama ev sahibi somurtarak bir eyler dnd iin, uslu uslu susan, bununla birlikte o sze balar balamaz nazik bir tavrla her konuda sohbet etmee hazr bir dalkavuk gibi oturuyordu. Birden yznde bir znt belirdi. van Fiyodorovi'e: Dinle, diye sze balad. zr dilerim, sadece sana unu hatrlatmak istiyordum: Sen Smerdyakov'a, Katerina vanovna meselesini renmek iin gitmitin, oysa onun hakknda hibir ey renmeden ayrldn. Herhalde unutmusundur... van'n dudaklarndan: Haa, evet! Szleri dkld ve yz zntyle karard. Evet unuttum... Sonra, kendi kendine: Ziyam yok, nasl olsa her ey yarna kald, diye mrldand. Sonra sinirli bir tavrla misafire doru dnd. Sana ne? dedi. Bunu kendim hatrlamalydm. nk, asl buna mthi zlyordum! Sen ne diye ortaya kyorsun? Sanki bunu ben kendim hatrlamadm da, sen bana hatrlatmsn diye inanacak mym? Centilmen, efkatli bir tavrla:278 KARAMAZOV KARDELER stersen inanma! dedi. Zorla inancn deeri ne ki? Bundan baka, iin iinde inan varsa, hibir delilin, zellikle maddi delilin yardm olamaz. Thomas (*), sa'nn dirilmi olduunu grd iin deil, daha nceden inanmak arzusunu duyduu iin inanmtr. Bak, bir ey syleyeyim: rnein ruh aranlar ele alalm... Ben onlar ok severim... Dn bir kez, eytanlar onlara br dnyadan boynuzlarn gsterdiler diye kendilerinin iman iin yararl kiiler olduklarn sanyorlar. Artk bu, br dnyann varln ispat eden madd bir delildir! diyorlar. br dnya... ve madd deliller... Aman, aman! Hem sonunda eytann varl istoat edilmi olsa bile, Tanr'nn varl ispat edilmi olur mu? Ben, idealistlerin kurduu bir dernee ye olmak istiyorum, onlarn arasnda muhalefet yapacam: Ben realistim, materyalist deil! diyeceim. Ha! Ha! Ha! van Fiyodorovi, birden masann nnden kalkarak: Dinle, dedi! Ben imdi sayklyor gibiyim... hem gerekten sayklyorum... Bana ne? Yalan sylersen syle! Vz gelir bana! Geen seferki gibi beni ileden karamazsn. Yalnz, nedense utanyorum... Odada dolamak istiyorum... Ba-en seni grmyorum, sesini bile iitmiyorum, tpk geen sefer olduu gibi. Ama neler mrldandn her zaman seziyorum, nk konuan, syleyen benim, sen deil! Yalnz bilmiyorum, geen sefer seni ryamda m grmtm? Yoksa uyankken mi? Bak, imdi bir havluyu souk suya batnp bama yaptracam, belki o zaman ortadan kaybolursun. van Fiyodorovi, keye doru yrd, bir havlu ald, de-figi. gibi yapt, sonra banda o slak havluyla odada bir aa bir' yukar dolamaya balad. Misafir: Seninle birbirimize dorudan doruya, sen dememiz houma gidiyor, diye sze balad. van gld: Aptal, ne yani sana siz mi demeye balayacaktm? Bak, imdi neeliyim, yalnz akam aryor... bir de bamn st ksm... Yalnz rica ederim, geen seferki gibi felsefe yrtme. Eer buradan defolup gidemiyorsan, hi deilse neeli (*) St. Thomas: Hz. isa'nn diritdiine, ancak ona elini dedirdii zama" inanacan syleyen havari. (f KARAMAZOV KARDELER 279 bir eyler uydur. Dedikodu et, yanama deil misin? Dedikodu et bari! Hay Allah! Byle bir kbus gelir ya adam! Ama senden korkmuyorum. Seni yeneceim. Beni akl hastanesine gtremeyecekler. C'est charmantC), yanama olmak! Doru, ben bir eit yanamaym. Dnya yznde yanama deil de, ne olabilirim ben? Bu arada unu da belirteyim, seni dinlerken azck hayret ediyorum: Vallahi sen beni galiba yava yava artk gerekten geen sefer srarla sylediin gibi, yalnz hayalinin yaratt bir ey olarak deil de, gerekten var olan bir ey olarak kabul etmeye balyor gibisin... van garip bir tavrla ve byk bir fkeyle: Seni bir an iin bile olsun gerekten var olan birey olarak kabul etmiyorum! diye bard. Sen bir yalansn, hastalmn yaratt bir eysin! Bir hayaletsin! Yalnz seni ne ile yok edeceimi bilemiyorum ve gryorum ki daha bir sre ac ekmem gerekiyor. Sen benim vehmimsin/ Sen, kendi varlmn bir kopyassn, yalnz bir ynmn kopyassn... Dncelerimin, duygularmn bir kopyas! Ama en ad, en aptalca dncelerimin ve duygularmn kopyas. Seninle uramaya vaktim olsayd; benim iin ilgin bile olabilirdin... zr dilerim, zr dilerim, seni sust yakalayacam imdi: Demin, sokak fenerinin altnda Alyoa'nn zerine yryp ona, sen bunu ondan rendin! Onun beni ziyaret ettiini nereden biliyorsun?' diye bardn vakit, benden sz etmitin. Demek ki, kck bir an iin de olsa, benim gerekten var olduuma inanyordun. Gerekten inanyordun! Centilmen bunu sylerken yumuak bir tavrla glmt. van: Evet, bu karakterimin zayf bir yn... Ama sana inanamazdm. Geen sefer uyuyor muydum, yoksa yryor muydum, bunu bilmiyorum. Belki seni sadece ryamda grdm, hi de uyankken grmedim... dedi. Peki, o halde neden Alyoa'ya o kadar souk davran-4n? O sevimli bir ocuktur, Zosima dedeye yaptklarm yznden ona kar suluyum. __Alyoa'dan sz etme! Buna nasl cret edersin, uak

(*) Franszca 'ok ho' anlamnda. 280 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 281 van bunu sylerken yine glmt. Centilmen: Kfrediyorsun ama, kendin glyorsun. Bu iyiye ia~ ret. Hem bugn, bana kar geen seferkinden ok daha nazik davranyorsun, neden olduunu da anlyorum: Byk bir karar verdin de ondan! dedi. van deli gibi: Sus, karardan sz etme! diye bard. Anlyorum, anlyorum, c'est noble, c'est charmant!(*). Yarn aabeyini savunmaya gidecek ve kendini feda edeceksin... C'est chevaleresque(**). Sus, imdi sana dayak atacam. Buna memnun olurum. nk o zaman amacma ulam olacam. Madem dayak atacaksn, yleyse benim gerek bir varlk olduuma inanyorsun. nk, hayaletlere dayak atlmaz. aka bir tarafa: stersen kfret, benim iin hepsi bir. Ama hi deilse biraz daha nazik olsan daha iyi olur. Hi olmazsa benimle olduun zaman. Yok aptalm, yok uak-m, ne biim szler bunlar? van yine gld: Sana kfrediyorum... Yani kendime kfrediyorum! Sen, benimsin. Benim zvarlmsn, yalnz suratn baka. Sylediin eyler, benim daha nceden dndm eylerdir... Bana hibir yeni ey syleyecek durumda da deilsin! Centilmen nazik ve kendine gvendiini belli eden bir tavrla : Eer, seninle dncelerde birleiyorsak, bu benim iin sadece bir ereftir, dedi. Sen yalnz benim en kt dncelerimi ve asl nemlisi en aptalca olanlarn alyorsun. Sen aptal ve adisin. Mthi aptalsn. Hayr, sana dayanamayacam! Ah, ne yapmal? Ne. yapmal? van bunu dilerini gcrdatarak sylemiti. Misafir tam dalkavuklara zg ve artk hereyi peinen kabul ettiini belli eden candan bir hava yaratmaya alarak: Dostum, ne olursa olsun centilmen olarak kalmak ve kendimi yle kabul ettirmek istiyorum, dedi. Ben fakirini' ama... ok namuslu olduumu syleyemem. yleyken... Genel (*) Soylu bir davran, ok ho, anlamnda. (") valyelere yakrcasna, anlamnda. olarak toplumda, beni prensip bakmndan dm bir melek olarak kabul ederler. Vallahi bir gn, nasl olup da melek olduuma bir trl akl erdiremiyorum. Eer gerekten melek olmusam, bu o kadar eskiden olmutur ki, artk bunu unutsam da, gnah saylmaz. imdi, yalnz drst bir adam olarak tannmaya deer veriyorum ve ho grlmeye alarak yaantm srdryorum. Ben insanlar iten severim. Oysa ah, bana yle ok iftiralar savurdular ki! Burada, zaman zaman aranza yerletiim vakit, hayatm gerek bir hayatm gibi srp gidiyor. En ok houma giden de budur. nk ben de, senin gibi ar hayallerden, fantastik eylerden ac ekiyorum, onun iin dnyada yaayan 'sizlerin gerekiliinden holanyorum... Burada sizde herey snrldr. Filn eyler formllere balanmtr, falan eyler geometri kurallarna gredir, bizde ise hep belirsiz birtakm dzenlemeler var! Ben burada dolarken hayal kuruyorum. Hayal kurmaktan ok holanrm. Sonra burada dnyada iken batl inanlara da kaplyorum. Glme, rica ederim! Asl batl inanlara kaplmam houma gidiyor. Burada iken sizin btn alkanlklarnz benimsiyorum: Tccarlarn gittii hamama gitmekten holanmaya baladm. Dnebiliyor musun? Tccarlar ve papazlarla vcudumu buhara tutmak houma gidiyor. Benim en byk hayalim, bir baka varlk olarak, ama artk bir daha asl benliime dnmeden, son olarak, bir baka varlk eklinde dnyaya gelmek! rnein yedi pudluk, iman bir tccar kars olaym ve onun inand hereye inanaym yeter. Benim idealim, bir kiliseye girip temiz yreklilikle bir mum yakmaktr. Vallahi yle! O zaman ite aclarm sona ermi olacak. Sonra sizin aranzda tedavi edilmekten de holanmaya baladm: lkbaharda iek salgn kmt, gittim fakirler iin alm bir dernekte kendime iek as yaptrdm. O gn ne kadar memnundum, bir bilsen: slav kardelerimiz iin on ruble bata bile bulundum! Ama sen dinlemiyorsun. Biliyor musun? Bugn ok rahatsz grnyorsun... Centilmen bunu syledikten sonra ksa bir sre sustu. Biliyorum. Dn o doktora gittin... Syle bakalm salk durumun nasl? Doktor sana ne dedi? van:28? KARAMAZOV KARDELER Aptal diye kestirip att. Sen de amma akllsn! Yine ne kfrediyorsun? Sana bunu acdmdan sylemedim ki! Lf olsun diye sordum! Madem yle, karlk verme. Bak imdi yine ortalkta romatizma balad... van yine: Aptal! diye tekrarlad. Hep ayn eyi sylyorsun. Ben ise geen yl yle bir romatizmaya yakalandm ki, bugnedek hatrlyorum. eytanda romatizma olur mu? Madem bazen insan klna giriyorum, neden olmasn? nsan klna girince tabii tm sonularn da kabul etmi oluyorum. blis sum et nihil humanum a me alienum puto(*). Ne dedin, ne dedin? blis sum et nihil humanum mu? Bu eytan iin hi de aptalca bir lf deil! Eninde sonunda bir sz beendirdiime memnun oldum. van birden arm gibi: yi ama, bu sz sen benden aldn! dedi. Daha nceden hi aklma gelmemiti, garip ey...

 C'est du nouveau, n'est-ce pas?(*). Bu sefer drst davranacam ve sana aklayacam. Dinle: Bazen insan ryasnda zellikle kbuslarnda, mide bozukluundan m, yoksa herhangi bir baka eyden mi ylesine sanatkrca, yle kark ve insana o kadar gerek grnen sahneler, yle olaylar, hatta tm bir olay zinciri grr ki! Bunlar da yle kark balarla birbirine balanm ylesine beklenmedik ayrntlar iin de canlanr ki sizlerin en belirli grntler dediiniz eylerden bile daha belirlidirler. rnein, giysinin stndeki son dmeyedek hepsi grlr. Byle sahneleri Lev Tolstoy bile uyduramaz. Oysa bu tip ryalar bazen yazarlkla hi de ilgisi olmayan basit insanlar, memurlar, gazeteciler, papazlar go rrler... Bu balbana bir sorun tekil ediyor: Hatta bakan, lardan biri bana, en gzel dncelerin uyurken aklna ger diini aklad. te imdi de yle oluyor. Geri u anda, senin zihninde doan bir vehimden baka bir ey deilin, y leyken kbusta grlen varlklar gibi, imdiyedek aklna (*) insana ait hi bir ey bana yabanc deildir. (") Yeni bir ey deil mi? KARAMAZOV KARDELER 283 gelmeyen orijinal eyler sylyorum. Byle olunca, artk senin dncelerini tekrarlyor saylmam. Oysa sadece senin kbusunum, baka hi bir ey deilim! _ Yalan sylyorsun! Senin asl amacn, beni, gerekten bir kbus olmadna, kendiliinden var olduuna inandrmaktr. yleyken imdi ite kendin de bir ryadan baka bir ey olmadn sylyorsun. _ Dostum, bugn sana kar zel bir metod kullanyorum. Sana sonra bunu anlatrm. Dur, nerde kalmtm? Haa, ite o zaman souk almtm, ama sizde deil, daha orada iken... van hemen hemen umutsuzluk iinde rpnr gibi: Orada dediin neresi? Syle, daha yanmda ok mu kalacaksn? Kalkp gidemez misin? Odada dolamaktan vazgeti, divana oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban iki eliyle skt. Islak havluyu znt ile zerinden frlatp atmt: Belliydi ki, havlu bir ie yaramamt. Centilmen kaytsz, ar derecede serbest, bununla birlikte tam anlamyla dosta bir tavrla: Senin sinirlerin bozulmu! dedi. Bana souk aldm iin bile kzyorsun, yleyken bu ok basit bir ekilde olmutu. srada bakanlarda gz olan yksek sosyeteden Peters-"burg'lu bir hanmefendinin diplomatlar iin verdii bir sua-raya gitmek iin acele ediyordum. Eh, tabi srtmda frak, boynumda kravat, elimde beyaz eldiven vard. yleyken hl da-ha taa nerelerde idim! Dnyanza gelebilmem iin daha koskoca bir boluu uarak gemem gerekiyordu... Tabi, bu sa-dece bir an srecekti, ama gne bile tam sekiz dakika-da geliyor oradan. Benim ise srtmda bir frak ve gs ks-m ak bir yelek vard. Geri ruhlar donmaz, ama madem ben an ekline girmitim, o halde... Szn ksas sama bir ey yaptm, kendimi kapp koyuverdim. Oysa o boluklarda, esir denilen bolukta, yeryznn stndeki o deryada... yle bir ayaz var ki... Ayaz da neymi? Buna ayaz bile denilmez. D-bilinen,bir kez sfrdan aa yz elli derece! Kyl kzlarnn en bir elencesi vardr: Otuz derecelik bir soukta, acebirine baltann demirini yalamasn teklif ederler, o dil bir an iinde donar ve o budala olan dilinin ze-deriyi kanata kanata syrmaya alr. Ama bu eksi284 KARAMAZOV KARDELER otuz derecelik bir soukta olur. Yz elli derecelik bir soukta ise, yle sanyorum ki insan parman baltann demirine da-yasa o parmak yok oluverir. Tabi oralarda... bir balta bulunursa... van Piyodorovi dalgn dalgn ve tiksinir gibi: Oralarda balta filn olur mu? diye sordu. Kendi zihninin yaratt evhama inanmamak ve artk bsbtn kendini cinnete kaptrmamak iin vargc ile direniyordu. Konuu hayretle: Balta m? diye sordu. van Fiyodorovi birden ileden km gibi inat ve srarla: Tabi ya, orada balta ne olur? Bolukta balta ne mi olur? Quelle idee!(*) Eer olduka uzaa frlatlrsa, yle sanyorum ki, kendisi de nedenini bilmeden bir uydu gibi, dnyann evresinde dnmee balar. O zaman Astronomlar baltann douunu ve batn hesaplamaa balarlar. Gatzuk da bunu takvime yazar. O kadar ite! van inatla: Sen aptalsn! Mthi aptalsn! Daha akllca uydur! Yoksa seni dinlemem. Beni gerekilikle yenmek istiyorsun, beni var olduuna inandrmak istiyorsun, ama ben senin var olduuna inanmak istemiyorum! nanmayacam. Canm ben yalan sylemiyorum ki! Sylediklerimin hepsi doru. Ne yazk ki gerek hemen hemen her zaman sama grnr. Gryorum ki, benden yce, hatta belki de harikulade gzel bir ey bekliyorsun. ok yazk! nk ben elimden ne geliyorsa ancak onu verebilirim... Felsefe yrtme, eek! Tm sa tarafm tutulmuken, inleyip ah vah ettiim bir srada, ne felsefesi yrtebilirim? Tm tp bilimini denedim: Her eyi mkemmel bir ekilde meydana karabiliyorlar. Tm hastaln sanki avularnn iindeymi gibi sana etrafl olarak anlatrlar. Gel gelelim tedavi etmesini bilmezler. Burada heyecanl bir niversite rencisine rastladm, bana: Merak etmeyin, lseniz bile. hi deilse hangi hastalktan lm olduunuzu bileceksiniz! KARAMAZOV KARDELER 285 dedi. Hep de adam uzmanlara gndermee almlar, Biz ancak olan meydana karrz, siz ise falanca uzmana gidin, artk o sizi tedavi eder derler. Sana diyeceim, eskiden tm -hastalklar tedavi eden doktor tipi, artk yok oldu. imdi yalnz uzmanlar var, hepsi de gazetelerde kendilerini reklm edip duruyorlar.

Burnun ard m, seni Paris'e gnderirler. Orada burun tedavi eden Avrupa apnda bir uzman var, derler. Paris'e gidersin, adam burnunu muayene eder, ben ancak burnunuzun sa deliini tedavi edebilirim, nk sol delikleri tedavi etmek benim bilgimin dndadr. yisi mi siz Viyana'ya gidin, orada zel bir uzman sol deliinizi tedavi eder der. Bu durumda ne yaparsn? Ben halkn kulland arelere bavurdum. Bir Alman doktor, bana hamama gidip tahtalarn zerine uzanarak, vcudumu bal ve tuzla omay tledi. Ben bir kez daha hamama gideyim diye yaptm dediini: stm bam kirlettim, hi bir yarar olmad! Umutsuzluk iinde Milano'ya, Kont Mattei'ye yazdm. Bana bir kitap, bir de damla gnderdi. Allah iyiliini versin! Ama dn bir kez, bana Hoff'un malt tozu iyi ge.ldi! Tesadfen satn almtm onu. Bir buuk fincan itim, neredeyse dans edebilecektim. Hepsi geti. Sanki by yapmm gibi. Gazetelerde Hoff'a muhakkak bir teekkr iln yaynlatmaya karar vermitim. imde bir minnet duygusu uyanmt. O zaman da bambaka bir i geldi bama: Hangi gazetenin yaz ilerine gitsem, hi biri teekkrm kabul etmiyor. Gerici bir havas olur, kimse inanmaz, le diable R'esiste point!>(") dediler. mzanz atmadan, anonim bir teekkr yazn diye t verdiler. Hi adm bildirmeden, teekkr yazmak olur mu? Gazetedeki iln memurlarna gldm: Sizin anzda Tanrya inanmak gericilik olur. ben Tanr deilim ki! Ben eytanm, bana inanlabilir, im. Tabii, anlyoruz, eytana kim inanmaz? Ama gene de bunu yaynlayanlayz, gazetemizin ynne aykr olur. Ama isterseniz fkra olarak yaynlayalm, olur mu? dediler. Eh, ben de dndm ki, fkra olarak yaynlamak hi de zekice bir ey olmaz. Senin anlayacan yaynlamadlar. nanr m-sn bu i hl yreimde derttir. En iyi duygular, rnein (*) Ne biim dnce (aklna neler de geliyor), anlamnda. (*) eytan diye bir ey yoktur, anlamnda.286 KARAMAZOV KARDELER minnet bile, sadece sosyal durumum bakmndan bana yasaktr. van nefretle dilerini gcrdatt. Gene mi felsefe yapyorsun? Allah korusun! Ama bazen ikyet etmeden olmuyor, Ben iftiraya uram bir insanm. Bak sen her an bana aptal olduumu syleyip duruyorsun. Bu sznden bile gen bir adam olduun belli. Dostum, i yalnz aklda deil ki! Ben doutan iyi yrekli ve neeliyim. Ben de her eit vodviller yazmmdr. Sen galiba beni salar aarm bir Hles-takov sanyorsun. Oysa benim ok daha cidd bir durumum var. Daha zamandan nce var olan, ama benim bir trl kavrayamadm bir kurala gre, hereyi inkr etmem kararlatrlm. Oysa, ben itenlikle iyi yrekliyim ve inkr etmek benim yeteneklerim dnda olan bir eydir. Hayr, ille inkr edeceksin! inkr diye bir ey olmasa, eletiri de olmaz. Oysa, eletiri blm olmayan bir gazete olur mu? Eletirici olmazsa hersey, sadece bir hosannah(*) olur. Ama yaam iin sadece, hosannah yeterli deil. Hosannah'n bir yn kukunun stnden geerek gelmesi gerekir, senin anlayacan, bunun gibi birok eyler daha sylenebilir. Bununla birlikte, tm bunlara girmiyorum, eletiriyi ben yaratmadm ya! Ben yaratmaynca bundan sorumlu da tutulamam. te, kendilerine hrslarn alacaklar bir varlk bulmular,- ona zorla, eletiri blmne yaz yazdrmaya balamlar. Bylece hayat meydana gelmi. Biz bu komediyi ok iyi anlyoruz: rnein ben dorudan doruya ve apak olarak yok edilmemi istiyorum! Hayr, sen yaa, nk sen olmasan hi bir ey olmaz! diyorlar. Dnyada her ey akla uygun olsayd, hi bir olay olmayacakt! Sen olmazsan, hi bir ey olmayacaktr, oysa olaylarn meydana gelmesi gerekiyor. te ben de yreim szlaya szlaya, olaylar meydana gelsin diye, urayor ve bana verilen emre uyarak, akla ay kr eyler yapyorum. nsanlar tm bu komediyi, o tartma kabul etmez aklllklarna ramen, cidd bir ey olarak kabul ediyorlar. Btn trajedileri de bundan ileri geliyor. Tabi ac ekiyorlar ama... Ne de olsa yayorlar. Gerekten yayorlar, fantastik (*) Tanr'y vmek iin kullanlan bir sz. KARAMAZOV KARDELER 287 birer varlk olarak deil, gerekten yayorlar, nk zaten ac ekmek yaamak demektir. Eer ac ekmek olmasayd, hayatn ne zevki kalrd? Hersey sonsuz bir din tren-halini alrd: Din tren ise, kutsaldr ama, azck can skcdr. Peki, benim durumum ne oluyor? Ben ac ekiyorum, ama benimkisi yaama olmuyor. Ben zlmez bir denklemde bir X'im. Tm sonular, tm balanglar yitirmi bir hayaletim, hatta sonunda kendi kendime nasl bir ad vereceimi bile unuttum. Glyorsun... Hayr, glmyorsun, gene fkeleniyorsun. Hep de fkelenirsin, hep de her yerde zek belirtisi ararsn. Oysa sana gene tekrar ediyorum, yldzlarn tesindeki tm o hayat, tm rtbeleri ve unvanlar tek yedi pudluk(*) bir tccar kars haline gelip, Tanr'ya mum yakaym diye feda ederdin, van nefretle: Yoksa sen de mi Tanr'ya inanyorsun? Yani nasl syliyeyim?? Eer gerekten cidd olarak soruyorsan... van fkeli bir srarla, gene: Tanr var m, yok mu? diye bard. Yaa, demek cidd olarak soruyorsun, yle mi? Vallahi bilmiyorum yavrum. te, sana son szm syledim! Bilmiyor musun? Tanr'y gznle grdn halde bilmiyorsun, demek yle mi? Hayr, sen ayr bir varlk deilsin. Sen, bensin. Benden baka bir ey deilsin sen! Sen di bir varlksn, hayalimin yaratt bir varlksn! Daha dorusu, seninle ayn felsefe ekolndenim diyelim, daha doru olur Je pense, done je suis(*"), bunu kesin olarak biliyorum. Geriye kalanlar ise, evremde bulunan hersey, tm o dnyalar, Tanr, hatta iblisin kendisi bile, hepsi benim iin ispat edilmemi eylerdir. Kendiliklerinden mi vardrlar? Yoksa sadece benim varlmdan km, ge-ici olarak ve tek tek meydana gelmi eyler midir?... Her neyse bunlar burada kesiyorum. nk galiba imdi kalkp beni dveceksin. van, mthi bir sknt iinde: Bir fkra anlatsan daha iyi olur! dedi. C) Rus arlk ls. (") Dnyorum, yleyse varm, anlamnda.288 KARAMAZOV KARDELER

 Bir fkra biliyorum, hem de bizim ele aldmz bu konu hakknda. Daha dorusu bu bir fkra deil de, yle bir efsane ite! Bak, sen beni inanszlkla suluyorsun: Gznle gryor ama, hl inanmyorsun diyorsun. Ama dostum bir ben yle deilim ki, bizim orada herkesin akl kart, sizin bu bilimlerinizden. Sadece atomlar, be duyumuz, bir de evrenin drt unsuru varken, herey az ok birbirine uyuyordu. Zaten atomlar, eski alarda da vard. Ama sizin, molekln kimyasal yapsn, stelik protoplaz-ma>y ve daha bilmem neyi bulduunuzu renince, bizim orada herkes kuyruunu kst. Dpedz kart ortalk. Asl nemlisi batl inanlar, dedikodular balad. Bizde de, sizde olduu kadar dedikodu vardr. Hatta belki de biraz daha fazladr. Sonra bizde de ihbarlar yaplr. Bizim de bilmen baz bilgileri toplayan bir dairemiz var. te bu efsane acayip bir eydir. Daha bizim ortaada ortaya atlm... ama sizin ortaada deil, bizdeki ortaada... Kimse de ona inanmyor. Bizde bile yedi pudluk tccar karlarndan baka, hi kimse bu efsaneye inanmyor. Ama yedi pudluk tccar kars derken, gene bizdeki tccar karlarm kastediyorum, sizinkileri deil. Zaten, sizde ne varsa, bizde de vardr. Bylece artk seninle dost olduum iin, geri yasaktr ama, srlarmzdan birini aklam oluyorum. Bu efsane cennet konusudur. Bir vakitler dnyanzda byk bir dnr, bir filozof varm. Hereyi; yasalar, vicdan, dini, hereyi inkr edermi. Asl nemlisi, br dnyay kabul etmezmi. lnce karanla gmleceini, yok olacan sanrm. Bir de bakm ki, br dnyada bir hayat var. Derin bir aknlk ve fke iinde kalm: Bu benim kanlarma tm olarak aykr bir ey! demi. te bu yzden kendisini cezaya arptrmlar... Bak sana syliye-yim. beni bala: nk gryorsun ki, sadece daha nceden iittiklerimi anlatyorum, bu sadece bir efsane... kendisine verdikleri ceza u: Karanlklarda bir katrilyon kilometre geecek... (imdi bizim orada da kilometre kullanlyor) an ak bu katrilyon kilometreyi getikten sonra, cennetin kapl larn aacaklarm ona, o zaman hereyini balayacaklar m... van garip bir heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 289 Sizin br dnyada o katrilyondan baka ne gibi ileler var? diye sordu. Ne gibi ileler mi var? Ah hi sorma: Eskiden, yle byle idi, imdi ise daha ok moral cezalar balad, vicdan azab gibi samalklar. Bu da bize sizden bulat, sizdeki ahlk kurallarnn yumuamasndan. Peki bu iten kim kazanl kt dersin? Sadece vicdanszlar. nk bir adamn vicdan yoksa, o zaman nerden vicdan azab ekecek? Buna karlk hl vicdanlar ve namuslar olan drst insanlar zarar grdler... te, hazr olmayan bir temel zerine reformlar, stelik yabanc kurumlardan alnm yenilikler oturtmak, zarardan baka bir ey getirmez! Babadan kalma atete yakma cezas daha iyiydi. te o cezaya arptrlan adam, katrilyonluk yola km, durmu, evresine baknm, sonra yolun zerine enlemesine yatm. Gitmeyeceim ite, prensip bakmndan gitmeyeceim! demi. Aydn bir Rus ateistinin ruhunu al, onu gn gece bir balinann karnnda kalm olan Hazreti Yunus'un ruhu ile kartr... te sana o yolun zerine uzanm olan bilim adamnn karakteri! Peki, orada neyin zerine uzanm? Ne bileyim ben? Herhalde orada da uzanacak bir ey vard. Alay etmiyorsun deil mi? van gene ayn garip heyecan iinde: ' Aferin adama ! diye bard. imdi artk beklenmedik bir merakla dinliyordu. Peki ne oldu sonra9 Hl orada m yatyor? Asl sorun da bu ite! Yatmyor. O ekilde hemen bin yl kadar yatm, sonra kalkm yrm. van hl bireyler kavramak iin kendi kendini zorlugibi, sinirli sinirli glerek: Amma da eekmi! diye bard. Sonsuzlua dek orayatmakla, katrilyon verst yrmek ayn ey deil mi? da , bu Mesafeyi yrmek bir milyar yl alr, yle deil mi? d ~~ Hatta daha da fazla srer. Surda kalem kt olsay- bunu hesaplayabilirdik. Zaten adam oktandr yerine varm fkra da aslnda burada balyor. Nasl varm? Bir milyar yl nereden buldu ki? ~ Canm sen hep imdiki dnyamza gre konuuyorsun. sizin imdiki dnyanz bile belki bir milyon kez tekrar mey-290 KARAMAZOV KARDELER dana gelmitir: yani zerindeki hayat bitmi, donmu, atlam, toz haline gelmi, kendisini meydana getiren temel unsurlarna ayrlm, gkyzn gene sular kaplam. Sonra gene bir kuyruklu yldz olmu, gene gne meydana gelmi, gneten de gene dnya olmu... Bu bir oluumdur. Sonsuzlua dek tpatp, noktas noktasna ayn ekilde tekrarlanabilir. Senin anlayacan ok yakksz, can skc bir ey ite... Peki, peki, adam yerine vard vakit ne oldu? Kendisine cennetin kaplarn atklar anda, ieriye girer girmez, aradan daha iyi saniye gemeden... hem de bunu saat tutarak, saate gre sylemek gerektir, (geri bence, adamn saatinin, daha kendisi yolda giderken cebinde oktan temel unsurlarna ayrlm olmas gerekirdi), her neyse, daha aradan iki saniye gemeden, Bu iki saniye iin yalnz katrilyon kilometre deil, katrilyon kere katrilyon kilometre yrnebilir, stelik bu katrilyon kere katrilyon kilometre, katrilyonuncu bir say ile arplabilir! demi. Yani, senin anlayacan bir hosannah- ekmi, stelik ii o kadar abartm ki, orada bulunan ve daha soylu dnceleri olan kiiler, balangta elini bile skmak istememiler: Pek de abuk tutuculua dnd demiler. Rus karakteri, ne yaparsn! Tekrar ediyorum. Bu bir efsane. Kaa aldy-sam, sana gene o fiyata satyorum. te bizim orada tm bu konularda byle dnceler dolayor. van sanki sonunda bir eyi hatrlam gibi, hemen hemen ocuksu bir sevinle: Yakaladm seni! diye bard. O katrilyon yl iin anlattn hikye var ya... Onu ben uydurmutum! O zaman daha on yedi yandaydm, gimnazyada okuyordum.-Bu hikyeyi o zaman bir arkadama anlatmtm. Soyad Korovkin'dir. Bu anlattm Moskova'da olmutu... Hikyenin yle bir zellii vard ki, onu hi bir yerden alm olamazdm. Neredeyse aklmdan kmt... Ama imdi elimde olmayarak hatrladm...

Kendiliimden hatrladm! Sen anlatm deilsin! nsan bazen bilinsiz olarak binlerce eyi hatrlar, hatta idama gtrlrken bile... Bu hikyeyi ryamda hatrladm. te sen o ryasn! Sen bir ryadan ba ka bir ey deilsin, var olan bir ey deilsin! Centilmen gld: KARAMAZOV KARDELER 291 Senin beni bu kadar ateli bir ekilde inkr etmenden bile u kanya varyorum ki, hereye ramen bana inanyorsun. Hi de inanmyorum! Yzde bir bile inanmyorum. Ama binde bir inancn var. unu unutma ki, home-opatikO illarn dozlar, belki de en iddetli etkiyi yapan dozlardr. Ne olursun, inandn syle, akla. Diyelim ki, on binde bir inanyorsun... van fkeyle: Bir dakika olsun inanmadm! diye bard. Sonra birden garip bir tavrla: Bununla birlikte unu syleyeyim ki, senin var olduuna inanmak isterdim. Bak hele! Her neyse, bu da aklama saylr! Ama ben iyi yrekliyim, sana burada da yardm edebilirim. Dinle, sen beni deil, ben seni yakaladm! Ben sana gene, senin uydurduun ve artk unuttuun bir hikyeyi, mahsus bana inanasn diye anlattm. Yalan sylyorsun! Sen beni var olduuna inandrmak iin karma ktn. Tabii ya, ama kararszlk, huzursuzluk. inanmakla inanmamak arasnda bocalama ve sava, bu bazen diyelim senin gibi vicdanl bir insan iin yle bir ikencedir ki, as-intihar etmek bile bundan iyidir. Ben asl bana birazck inandn bildiim iin, sana bu hikyeyi anlatarak, senin iinde, artk kesin olarak biraz inanszlk uyandrdm. Ben seni inanmakla inanmamak arasnda dolatrp duruyorum. Bunda da kendime gre bir ama gdyorum. Bu yeni bir metodtur: nk, artk bana olan inancn tm olarak yitirdiin anda, hemen gzmn iine baka baka be-jo bir rya olmadm, gerekten var olduumu ileri sr-balayacaksn. Artk seni tanyorum; ite bunu ileri anda amacma ulam olacam! Oysa, benim yksek bir amacm var. ine mini mini bir inan to-humu attm m, bu tohumdan koca bir mee aac kar. hem de yle bir mee aac ki, zerine tneyip, lde ile dolduran dedelerden, ya da gnahsz kadnlardan biri ol-isteini duyarsn. nk, sen bunu gizli gizli ok, hem (*)' Bitkilerden yaplan Halar. daha292 KARAMAZOV KARDELER de pek ok istiyorsun. ekirge yiyecek, ruhunun selmeti iin llerde srkleneceksin! Demek sen benim ruhumun kurtuluu iin urayorsun, yle mi alak? Hi olmazsa bir gn iyilik etmek gereklidir, deil mi ya? Gene fkeleniyorsun, gryorum ki fkeleniyorsun! Seni soyrat seni! Syle, o ekirge yiyenleri ve plak llerde dolaarak vcutlar yosun tutanlar hi batan karmaya altn m? Yavrum, zaten mrm boyunca baka bir ey yapmadm ki! Byle birine yaptn m, tm dnyay, tm yldzlan unutursun. nk yle bir ruh, artk ok kymetli bir elmastr. Byle bir ruh bazen tm yldzlara deer! Bizim kendimize gre bir hesabmz vardr. Byle bir ruhu yenmek ok deerli bir eydir! Ama bunlardan bazlar, gelime bakmndan, belki buna inanmazsn ama. senden hi aa kalmazlar. Onlarn ruhuna da baktm vakit, bazen ayn anda, yle bir inan ve yle bir inanszlk uurumu grrm ki, bana o insan bir kl pay kadar daha ileri gidecek olsa, aktr Gorbunov'un dedii gibi, tepetaklak> aa de-cekmi gibi gelir. Peki, sonra ne oluyordu, burnun krlm olarak uzaklamak zorunda kalyordun, deil mi? Misafir, bilgi bir tavrla: Dostum, daha geenlerde hasta bir marki'ye (herhalde onu da bir uzman tedavi ediyordur) gnah karrken din hocas olan bir cizvit papaznn syledii gibi, bazen bsbtn burunsuz kalmaktansa, biraz burnu krlm olarak ekilip gitmek daha iyidir! Papaz o marki'ye bunu sylerken, ben de yannda idim; ok tatl bir ey olmutu. Hep gsn yumruklayp duruyordu. Peder ise, bin dereden su getirerek, olum, herey Yaradann bizim bilemeyeceimiz iradesine gre olur ve bazen grnen bir felket, peinden grnmemekle birlikte, byk bir iyilik getirir. Eer acmak bilmeyen kader, sizi burunsuz braktysa, bunda karnz u dur ki, artk mrnzn sonuna kadar hi kimse sizin in burnu krld diyemez. diye karlk veriyordu. Adamcaz umutsuzluk iinde, kutsal pederim, bu bir teselli de ki! diye bard. mrmn sonuna dek her gn burnum krlsayd, raz olurdum, yeter ki burnum yerinde kalsn !> KARAMAZOV KARDELER 293 peder iini ekerek ona u karl verdi: Olum, insan tm iyilikleri birden istememeli, bu byle durumlarda bile, bizi unutmayan Tanrrya kar bir isyandr. nk, imdi mrnzn sonuna dek, burnunuzun krlmasna memnun olacanz sylediinize gre, istediiniz hemen o anda yerine getirilmi oluyor: nk, burnunuz yok olunca, ayn zamanda burnunuz krlm gibi oluyor. van: Tuh, amma aptalca bir ey! Dostum, ben sadece seni gldrmek istiyordum. Bu cisvit-lere zg bir mantk zinciridir ve yemin ederim ki. btn bunlar harfi harfine sana sylediim gibi olmutur. Bu olay meydana geleli ok olmad, ama beni ok uratrd. Zavall gen ayn gece eve dnnce, tabanca ile intihar etti; son dakikaya kadar yanndan ayrlmadm... Hele cizvitlerin o gnah karma kulbeleri yok mu. onlar gerekten hayatmn hznl anlarnda benim en sevimli elencelerimdir. Bak. sana bir olay daha anlataym, daha geenlerde oldu. htiyar bir pedere Normandiya'l, yirmi yalarnda sarn bir kzcaz geliyor. Gzel mi gzel, eti budu yerinde, bir iim su! Eilmi, kulbedeki delie doru pedere gnahn fsldya-rak sylyormu. Peder:

 Ne diyorsunuz kzm? Gene yeniden mi gnaha girdiniz? diye yksek sesle sormutu. Oh, Santa Maria. Neler iitiyorum. Demek ayn adamla deil, iyi ama, bu daha ne kadar devan edecek?... Siz hi utanmyor musunuz?... Gnah ilemi olan kz derin bir vicdan azab iinde alya-rak: Ah Mon pere! a lui f ait tant de paisir et a moi si Peu de peine!(*) Dn bir kez, yle bir karlk vermi! Artk o zaman ben bile aradan ekildim: nk, onda konuan Doa'nn kendi sesiydi. Artk yle demek gerekiyor. Bu ise, gnahsz olmaktan daha iyi bir ey! O zaman ona gnah iletmekten hemen orada vazgetim, neredeyse ekilip gidecektim. Ama hemen sonra geri dnmek zorunda kaldm. itiyorum ki, pe-der deliin br tarafndan kza o aksan iin randevu ve-riyor. Oysa ihtiyar, kaya gibi sapasalam adamd! O bile C) Ah, sayn pederim, bu ona yle byk bir zevk, bana da o kadar zahmet veriyor ki! anlamnda.294 KARAMAZOV KARDELER bir anda dt ite! Doa, Doa'nn gerei ona baskn ti! Gene ne burun kvryorsun? Gene mi kzyorsun? houna gideyim diye, ne yapacam bilemiyorum! van, kendi hayalinin yaratt bu varlk karsnda da yanamyacan hissederek ac ile: Brak beni. bir trl kurtulamadm bir kbus gibi akaklarm zonklatyorsun! dedi. Canm skyorsun! Bar. ac ektiriyorsun. Seni buradan kovmak iin neler vermez. dim. Centilmen etkili bir sesle: Tekrar ediyorum, isteklerinde ll ol! Benden yce ve mkemmel bir ey bekleme. Greceksin ki. seninle dosta anlaacaz, dorusunu sylemek gerekirse, sen, karsna krmz bir k iinde, etraf nlata nlat a, sl l bir halde, kanatlarnn ular ateten hafife kavrulmu olaanst bir varlk olarak deil de, basit bir grnt iinde ktm diye bana kzyorsun. Bir kez estetik duygularn zedelendi. kinci olarak da gururun yaraland, kendi kendine: Nasl oluyor da benim gibi yksek bir insana, yle adi bir eytan grnyor?- diye soruyorsun. Evet, ne olursa olsun, sende Belinskiy'in bu kadar alaya ald romantik bir yn var. Eh ne yapalm delikanl? Bak. demin sana gelirken, aka olsun diye, karna, fraknn zerine: Aslan ve Gne niann: taknm bir emekli devlet maviri olarak kmak istiyordum. Ama dorusu korktum, nk yle birey yapm olsaydm, sen bu sefer gsme kutup yldzn, ya da Sirius'u deil de, Aslan ve Gne;,- niann takt.m diye k zacaktn. Bu yzden vazgetim. Hep de benini aptal olduumumu sylersin. Ama vallahi, kendimi seninle kyaslamak iddi asnda deilim. Faust'un karsna kan Mefistofeles, kot luk etmek istediini belirterek kendini tantmtr, yleyken yalnz iyilik etmitir. Ama bu yalnz onu ilgilendirir. Ben bambaka bir ekilde davranrm. Belki de tm doada gerei seven ve itenlikle iyilik et mek isteyen tek insan benim! Ha zerinde can veren, lam kucanda haa gerilerek idam edilmi olan haydudun ruhunu tayarak, gkyzne utuu vakit, ben daydm. Meleklerin sevinli lklarn iittim. lhiler yan ve Hosannah! diye baran melekleri duydum, onlar KARAMAZOV KARDELER 295 butun gkyzn ve tm Evreni sarsan cokun barmalar kulama kadar geldi. Kutsal olan ne varsa, hereyin zerine yemin ederim ki, ben de onlarn korosuna katlmak ve hepsi ile birlikte, Hosannah! diye barmak istiyordum! BU ses neredeyse gsmden kopmak, dudaklarmdan dklmek zereydi... Biliyorsun ki, ok duygulu ve gzel eyler karsnda abuk etkilenen bir varlm. Ama mantm (yaratlmn en mutsuz yn de zaten odur) beni o srada gereken ller iinde tuttu. Bylece o an kardm! nk, ayn anda, Hosannah! diye baracak olursam sonra ne olacak? diye dndm. O zaman dnyada herey snecek ve artk hi bir olay olmayacakt. ste ancak bu grev duygusu ve iinde bulunduum sosyal durum yznden, o gzel ana katlmak isteini iimde bastrarak, gene pislikler arasnda olmak zorunda kaldm. yilik etmek erefini biri tm olarak kendine alyor. Bana ise yalnz ktlk etmek imkn kalyor. Ama ben, bakasnn srtndan anlara ve onurlara kavumay kskanmam! Hi kskan deilim! Ama tm evren iinde, btn drst insanlar arasnda neden bir ben lanetlere uramaa, hatta bazlarnn beni tekmelemelerine mahkm oldum? nk, insan eklinde dnyaya indiim vakit, bazen yle davranlarla da karlayorum. Biliyorum, bu ite bir sr var. Ama bu srr bana bir trl aiklamak istemiyorlar. nk ben o zaman neyin ne olduunu anlayrca Hosannah! diye avazm kt kadar baracam, o vakit dnyada var olmas zorunlu olan olum-suzluk yok olacak ve tm dnyada herseye akl selim stn geleceiz: o zaman da. tabii her ey, hatta gazetelerle dergiler bile oradan kalkacaklar! nk artk hi kimse oniara abo-ne olmayarak. Sanki, eninde sonunda bars kabul edece--'Ru. o hikyedeki adam gibi kendi katrilyonumu getikten sonra. o srr reneceimi bilmiyor muyum? Ama imdilik, bu oluncaya kadar sknt ekeceim ve o gne dek istemeye istemeye grevimi yerine getireceim: Bir tek kisi kurtul-^ diye binlerce insan mahvedeceim! Eyp gibi drst olan bir tek insan elde etmek iin. ka ruhu mahvetmek, Ka kiinin nn lekelemek gerekiyor bir bilsen! Kald ki Hazreti Eyb' bahane ederek, bir vakitler benimle ne kadar kt bir ekilde alay etmilerdir!296 KARAMAZOV KARDELER Hayr, daha sr aklanmadna gre, benim iin iki eit gerek vardr: Biri, oradaki, onlarn ve henz tm olarak bilinmeyen gerek. br de benim, kendi gereim Bunlardan hangisi daha iyidir, imdilik bilinmiyor... Ne o? Uyudun mu yoksa? van fkeyle: Uyumak ne demek? dedi. imdiye dek, yaratlmda ne kadar sama, oktandr yayarak denediim ve zihnimde ttkten sonra p diye bir kenara attm ey varsa, hepsini bana yeni bireymi gibi sunuyorsun. Demek gene beendiremedik kendimizi! Oysa ben, senin hi deilse edebi bir ifade ekliyle olsun, gnln ce-leceimi sanyordum. O gkyzndeki Hosannah- anlattm vakit, hi de fena olmad deil mi? Sonra da hemen, a la Hcine(") alayc bir tavr taknmam da gzel oldu, deil mi?

 Hay Allah! Ben hi bir vakit kimseye yle uak olmadm! Nasl oldu da kendi hayalim senin gibi uak ruhlu birini yaratt? Dostum ben ok sevimli, ok cana yakn bir Rus beyzadesini tanyorum: Kendisi gen bir dnrdr, ayn zamanda edebiyat ve zarif eyleri ok seven bir adamdr. lerde n salacak Byk Engizitr isimli iiri yazd. Bunlar sylerken, hep onu dnyordum. van birden utancndan kpkrmz kesilerek: Byk Engizitrden sz etmeni yasak ediyorum! diye bard. Peki, ya Corafyada Bir htilbe ne dersin? Hatrlyor musun? Ah, ite o gerekten bir iirdir. Sus yoksa seni ldrrm! Beni mi ldrrsn? Hayr, zr dilerim, artk syleyeceim! Zaten buraya sana bu zevki sunmak iin geldim. Ah, yaamak iin ii titreyen, heyecanl ve gen dostlarmn hayal kurmalarndan o kadar holanrm ki! Daha geen bahar, buraya gelirken: Orada yepyeni insanlar vardr, bu insanlar hereyi ykmay ve ie yeniden yamyamlktan balamay dnyorlar diye karar vermitim. Aptallar, bana sormadlar! Bence hi bir eyi ykmaman, sadece insanln (*) Alman airi Helne'nin dedii gibi... KARAMAZOV KARDELER 297 iinde yayan Tanr dncesini yok etmeli. te ie oradan balamal diyordum gen dostum! Evet oradan, oradan ie balamal... O insanlar, hi bir eyi gremeyen birer krden baka bir ey deildirler. Bir kez insanlk Tanr'y reddettikten sonra, (ki inanyorum byle bir a, corafyadaki alara paralel olarak muhakkak meydana gelecektir) o zaman yamyamla ihtiya kalmadan, tm eski dnya grleri ve en nemlisi eski ahlk anlaylar kendiliinden yklacak ve yerine yenileri gelecektir. nsanlar, yalnz bu dnyada kendilerine sevin ve mutluluk verecek olan ne varsa, yani yaamak, bu dnyada kendilerine neleri verebilecekse, yalnz onlar elde etmek iin birleeceklerdir. nsan, ruh bakmndan bir Tanr, bir Titan gururuna ulaacak, o zaman dnyaya bir Tanr-insan gelecektir. te bu insan artk doay snrsz bir ekilde, kendi iradesi ve bilimi ile yenerek, her an yle yksek bir zevk duyacak ki, duyaca bu zevk yannda eskiden cennette duyacan hayal ettii tm zevkler sfra inecektir. Her insan, lml olduunu, lmszlk diye bir ey olmadn bilecek ve lm gururla, sakin bir ruh hali iinde, bir Tanr gibi heyecanlanmadan kabul edecektir. Gururlu olduu iin anlayacaktr ki, yaamn bir an kadar ksa srmesine isyan etmenin bir yaran yoktur. Bu yzden de insan, kardelerine kar artk iinde hi bir intikam arzusu duymadan sevgi duyacaktr. Sevgi, hayatn yalnz bir annda, yalnz o an iin insan tatmin edecektir, ama onun bir anlk olduunu kavramak bile, insana, eskiden, br dnyadaki lmsz sevgiyi dnerek, geni bir nehir gibi akan yaantsndan ok daha byk bir heyecan verecek, tm varln alevlendirecektir... diyor ve buna benzer, bunun gibi daha birok eyler sylyordu. ok ho dorusu! van iki eliyle kulaklarn kapam, gzlerini yere dikmi, kmldamadan oturuyordu, ama tepeden trnaa tiril tiril titremeye balamt. Misafir devam etti: Gen dnrm, yle dnyordu: Asl sorun u-ur: Gnn birinde byle bir a gelebilir, deil mi? Eer yle bir a gelirse, herey artk zmlenmi ve insanlk sonunda salam bir temele oturmu olacaktr. Ama insandn derinlere kk salm budalal gz nnde bulundurulursa, herhalde bu salam temele oturma ii daha bin yl Gecikecektir; byle olunca daha imdiden gerei sezen bir 298 KARAMAZOV KARDELER insanin tam anlamiyla keyfinin istedigi gibi, yeni llere gre yasamaya baslamasna izin verilmeli. O halde byle bir insanin neyi isterse yapmasi uygundur. Bu kdan da ye-terli degil: O cag hic bir zaman gelmese bile, Tanri ve lumsiizluk diye birey bulunmadina gre, yeni insanin tm evren icinde tek olarak da olsa bir Tanri - insan olmasina izin verilebilir. Bylecc kendisi tabii artik yeni bir rtbeye kavusmus olarak, gerekirse. hic yregi sizlamadan, eski kle insani snrlandrlan tum ahlk snrlarn aacaktir. Tanri icin yasa diye bir ey yoktur! Tanri nereye ayak atarsa, orasi artik Tanrya ait bir yer olur! imdi ben nereye ayak basar-sam, orasi ilk olarak ayak basilmis. bir yer olacaktir... Her-ey hos grlebilir. O kadar iste! Tm bunlar cok sevimli seyler; yalniz, madem sahtekarlk yapmak istedin, o halde neden gercegi bir ceza olarak kabul etmeli, degil mi ya? Ama ne yaparsn Bizim modern Rus'lar yledir: Ceza ol-madan sahtekarlk yapmaya cesaret edemez. Gercege o kadar aktir... Misafir, kendi szlerinin giizelligine kapildigini belli ede-rek gittikce daha yksek sesle ve arada bir ev sahibine alayl bir gzle bakarak konuuyordu; ama szun bitiremedi: Ivan, birden masann zerinden bir bardak yakaladi, kolunu kaldirarak bardagi var guc ile konusmacnn zerine firlatti. burii divandan firlayarak cay damlaciklarn zerinden temizlemeye calisti. Ah, mais c'est bete enfinl(*) diye bagirdi. una bakin! lutherin hokkasn hatirladi galiba! Hem beni kendi ruyas olarak kabul ediyor, hem de bardaklan ruyasinn iizerine firlatiyor! Tam kadinca bir i! Zaten ben, sadece kulaklanm kapiyormussun gibi davrandigini, aslnda szleriv mi dinledigini seziyordum... Birden disardan pencerenin camna vuruldu. Ivan Fiyo dorovi divanin zerinden firladi. Misafir: isitiyor musun? Gidip asan daha iyi olur! diye di. Bu geln kardein Alyoa'dir, sana beklenmedik, ilgi kici bir haberi var. Bunu sana ben syluyorum! Ivan ilgn gibi: (*) Iyi ama. bu aptalca bir ey! KARAMAZOV KARDELER 299 Sus, yalanci! diye bagirdi. Ben gelenin Alyoa oldu-gunu senden nce biliyordum. Onun geldigini sezmitim. Geldigine gre, tabii bana verilecek bir haberi vardir!

 Asana kapiyi ona! Acsana! Disarida tipi var. Di-sardaki kardesin Mr. sait-il le temps qu'il fait? C'est a ne pas metre un chien dehors...{**) Vuruslar devam ediyordu. Ivan pencereye dogru koa-cak oldu. ama birden ayaklarmda ve kollarnda bir kesiklik hissetti. sanki kiskivrak baglanmisti. Var gc ile baglarim koparmak istiyormus gibi geriliyordu ama, baglarim bir tiir-lii koparamiyordu. Penceredeki vuruslar gittikce iddetleni-yordu. Sonunda baglar birden koptu ve Ivan Fiyodorovic divanin zerinde irkilerek sicradi. Vahsi bakislarla cevresine bakindi. Her iki mum da ne-redeyse snmek iizereydi. Biraz nce misafirinin zerine firlattigi bardak karsisnda, masann uzerinde duruyordu. Karsi duvarda ise hic kimse yoktu. Biri cama israrla vur-rnaya devam ediyordu ama, artik bu vuruslar hi de biraz nce ryada duydugu gibi siddetli degildi. Aksine cok lcl vuruslardi. Ivan Fiyodorovi: Rya degildi! Hayir yemin ederim ki rya degildi! Demin olup bitenler gercekten oldu, diye bagirdi. Pencereye dogru atilip cami acti. Avazi ciktigi kadar kardeine: Alyosa, sana gelme dedim ya! diye seslendi. Bir-iki kelimeyle syle, ne istiyorsun? Yalniz iki kelime syleyeceksin. isitiyor musun? Alyoa, avludan karilik verdi: Bir saat nce Smerdyakov kendini asmi! Ivan: Kapiya gel, imdi aciyorum kapiyi sana, dedi ve kapy Alyosa'ya agmaya gitti. (*) Beyefendi diarda havann nasil oldugunu blliyorlar mi? Bu havada bile dian atilmaz. 300 KARAMAZOV KARDELER BUNU O SYLED! Alyoa ieri girince van Fiyodorovi'e bir saat kadar nce evine Mariya Kondratyevna'nn geldiini ve kendisine Smerdyakov'un intihar ettiini haber verdiini syledi. Kadn, odasna semaveri alp gtrmek iin girmitim. Bir de baktm duvarda kendini iviye asm, yle asl duruyor demiti. Alyoa'nn: Gerekenlere haber verdiniz mi? sorusuna kadn, hi kimseye haber vermediini sylemi, nce doru size kotum, yolda koa koa geldim demiti. Alyoa'-mn anlattna gre, kadn delirmi gibiydi. Tepeden trnaa yaprak gibi titriyordu. Alyoa onunla birlikte, koa koa evlerine gittii vakit, Smerdyakov'u hl olduu yerde asl grmt. Masann zerinde Kimseyi sulamamak iin hayatma kendi elimle ve isteyerek son veriyorum diye yazl bir kt vard. Alyoa kd olduu gibi masann zerinde brakm, oradan doru zabta memurluuna giderek hereyi haber vermiti. Szlerini bitirdikten sonra van'n yzne dik dik bakt: Oradan da doru sana geldim! diye szn bitirdi. Hem zaten olup bitenleri anlatt srece, sanki van'n yzndeki anlamda ok at bir ey varm gibi, ondan hi gzlerini ayramamt. Birden: Aabey, herhalde ok hastasn! diye bard. Bana sanki sylediimi anlamyormussun gibi bakyorsun. van dnceli bir tavrla ve Alyoa'nn bu barn iitmemi gibi: yi ki geldin! dedi. Hem ben onun kendisini astn biliyordum. Kimden renmitin? Kimden rendiimi bilmiyorum. Ama biliyordum i" te. Sahi nereden biliyordum? Ha, evet. O sylemiti. Demin syledi... van odann ortasnda duruyor, hl ayn dnceli tavrla yere bakyordu. Alyoa elinde olmayarak evresine ba~ knd: O dediin kim? KARAMAZOV KARDELER 301 van ban kaldrd ve sessizce glmsedi: Tym! Senden korktu, senin gibi zararsz bir insandan. Sen tertemiz bir meleksin, Dimitriy sana melek diyor. Melek... Yedi kanatl meleklerin cokun sevin lklarnn uultusu... yedi kanatl melek nedir? Belki de tm bir yldz yndr. Belki de o yldz grubu da, sadece kendine gre kimyasal yaps olan bir moleklden baka bir ey deildir... Aslan ve Gne yldz grubu vardr, biliyor musun? Alyoa korku iinde: Aabey, otur! diye sylendi. Divana otur Allah akna. Sayklyorsun, yastn zerine uzan, hah yle! Bana slak bir havlu koyaym m? Belki kendini daha iyi hissedersin, ha? urada iskemlenin zerindeki havluyu ver, demin oraya atmtm. Alyoa: Burada yle birey yok. Merak etme, havlularn nerede olduunu biliyorum. te burada, dedi ve odann br ucunda, van'n tuvalet masasnn bulunduu yerde daha kullanlmam bir havlu buldu. van, garip bir tavrla havluya bakt; bir anda hereyi hatrlamt. Divanda dorularak: Dur! dedi. Ben bir saat nce, ayn havluyu gene oradan alp suyla slattm. Onu bama koydum, sonra da uraya frlattm... Peki, nasl oluyor da imdi kuru oluyor? Ortada baka bir havlu yoktu ki? Alyoa: Sen bu havluyu bana m koydun? diye sordu. Evet, bir saat kadar nce bama koyup, odada dolatm... Mumlar neden yle snmeye yz tutmu? Saat ka? On ikiye geliyor. van birden: Hayr, hayr, hayr... diye bard. Bu rya deildi. Buradayd o! urada oturuyordu, surdaki divann zerinde. Sen pencereye vurduun srada, zerine barda atmtm... Bak, ite u barda... Dur, daha nceden de uyumutum.

bu rya, rya deildi. Daha nce de yle olmutu. im-ryalar gryorum Alyoa. Ama bunlar jya deil, uyagryorum onlan, yryorum, konuuyorum, duyu-302 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 303 yorum... yleyken uykudaym. Ama kendisi burada oturuyordu. Burada idi, ite u divann zerinde... yle aptal ey ki Alyoa! van bunu sylerken birden gld, sonra da odada dolamaya balad. Alyoa zntyle: Aptal olan kim? Sen kimden sz ediyorsun Allah ana aabey? eytan'dan! Bana musallat oldu. Gelip duruyor, iki kez geldi, hatta kez saylr. Sanki kendisi kanatlarnn ular kavrulmu, grlt patrt ederek, l l karma kan bir iblis olarak deil de, bir eytan olarak kt iin kendisine kzyormuum gibi benimle alay ediyordu. Ama zaten, iblis deil ki, yalan sylyor! Bakasnn adn kullanyor! Kendisi ad, ufak bir eytandan baka birey deil. Hamama bile gidermi, dnsene! Kendisini soysan, herhalde altnda Danimarka cinsi bir kpeinki gibi, dmdz, neredeyse bir arn uzunlukta kzl bir kuyruk grrsn... Alyoa buz gibi olmusun, ay ister misin? Ne dedin? Souk mu? ster misin syleyeyim yeniden stsnlar? C'est ne pas mettre un chien dehors...(*) Alyoa, bir kou muslua kadar gitti, havluyu slatt, van' gene yalvararak oturttu ve slak havluyu bana sard. Kendisi de yanna oturdu. van tekrar: -r- Bana demin Liza iin ne demitin? diye sze balad. Konumaktan holanmaya balamt: Liza houma gidiyor. Onun hakknda sana kt birey syledim. Ama yaland, ondan holanyorum... Yarn Kat-ya iin korkuyorum. En ok ondan korkuyorum. lerisi iin-Yarn beni terk edip, ayaklarnn altnda ineyecek. Sanyor ki, ona olan kskanlmdan tr Mitya'y felakete srklyorum! Evet yle dnyor! Oysa hi yle deil! Yarn ha var, daraac deil. Hayr, kendimi asmyacam. Biliyor musun Alyoa? Bama ne gelirse gelsin, intihar edemem! Adilikten midir nedir? Ama korkak deilim, yaamaya susam olduum iin yapamam bunu! Smerdyakov'un kendisini asacan nereden biliyordum? Ha evet, bunu bana O sylemiti. (*) Bu havada kpek bile dar atlmaz. Alyoa: Demek birinin burada oturmu olduuna kesin olarak inanyorsun yle mi? uradaki divanda, kede oturuyordu. Onu kovsaydn iyi olurdu. Ha! Zaten onu kovan da sensin ya! Sen girdiin anda, ortadan kayboldu. Senin yzn houma gidiyor Alyoa. Yznden holandm biliyor musun? o dediim var ya! te O benim, Alyoa! Benim z varlm odur ite. Bende adi, alaka ve nefret edilecek ne varsa, odur ite! Evet, ben romantik bir insanm O da bunu farketti... geri bana romantik diyenler iftira etmi oluyorlar. Kendisi ok aptal, ama bu aptall ile kazanyor ite. Hem ok kurnazdr da. Tilki gibi kurnazdr. Beni ne ile, nasl ileden karacan ok iyi biliyordu. Hep beni kendisine inandm syleyerek kzdryordu. Bu szleri ile de, kendisini dinlemeye zorlad. Beni bir ocuk gibi kandrd. Bununla birlikte bana kendi hakkmda gerek olan birok eyler de syledi. Ben bunlar kendi kendime hibir zaman syleyemezdim. van sr syler gibi ok cidd bir tavrla: Biliyor musun Alyoa? Biliyor musun? onun gerekten varolmasn, benden ayr bir varlk olmasn ok isterdim! Alyoa, aabeyinin zntsn paylatn belli eden bir tavrla: Seni zntden mahvetmi! dedi. Beni kzdryordu! Hem biliyor musun, yle becerikli, yle becerikli bir ekilde yapyordu ki bunu: Vicdanm! Nedfr ki vicdan? Ben onu kendim yaratyorum. O halde ne diye ac ekiyorum? Alkanlktan. Yedi bin yldr tm In-sanln vazgeemedii alkanlktan. O halde, bu alkan-l brakp, birer Tanr olalm. te yle diyordu, yle sy-yordu! Alyoa, dikkatle aabeyinin yzne bakyordu, elinde ol Bunlar sen sylemedin, sen sylemedin yle mi? Ma-em yle, ne sylerse sylesin, brak onu, unut onu! Varsn uanda nelere lanet ediyorsan, hepsini, kendisi ile birlikte gtrsn! Bir daha da gelmesin! van gcendiini belli eden bir tavrla titreyerek: Evet ama, o kt bir varlktr. Benimle alay etti, ba-a kar kstahlk etti Alyoa. Ama bana iftira ediyordu, bir-304 KARAMAZOV KARDELER ok bakmlardan iftira etti bana. Gzlerimin iine baka bana yalan syledi. Ah, sen yok musun, sen iyilik ederek kahraman olmaya hazrlanyorsun, gidip baban ldrdn, uan, senin dn zerine baban ldrdn syleyeceksin diyordu... Alyoa, van'n szn kesti: Aabey, kendine gel: Sen kimseyi ldrmedin. Katil olduunu syleyen yalan sylemi olur. O yle sylyordu. yle diyordu. Ama yalan olduunu biliyor. Sen iyilikte bir aama yapmaya gidiyorsun. Oysa iyilie inanmyorsun. te seni kzdran, sana znt veren budur. Bu kadar hrsl olman bundan ileri geliyor! Bunlar beni kastederek syledi. Ama o ne dediini bilir... Alyoa, znt iinde: Bunlar sen sylyorsun, o sylemiyor! Hem de hasta, sayklarken, kendi kendine ac ektirerek sylyorsun bunlar! Hayr, o ne dediini bilir. Sen, gururundan bunu yapmaya gidiyorsun. Karlarnda durup: Katil benim! Ne diye dehet iinde bzlyorsun? Yalandr bu yaptnz! Dncelerinizden nefret ediyorum. Duyduunuz bu dehetten tiksiniyorum, diyeceksin diyordu. Bunlar benim iin sylyordu. Sonra birden: Biliyor musun,

seni vmelerini istiyorsun. Geri kendisi katildir ama, ne kadar yksek duygular var, aabeyini kurtarmak istedi ve gelip suunu aklad! demelerini istiyorsun dedi. te buras yalan Alyoa! van bunu birden, gzleri kvlcmlar saarak barmt: Pis heriflerin beni vmesini hi de istemiyorum! Yalan sylyordu Alyoa. Sana yemin ederim ki yalandr! stne barda attm. Bardak suratna arpnca parampara oldu. Alyoa: Aabey, sakinle, ne olursun, yeter! diye yalvaryordu. van onu dinlemeden: Hayr, o insana nasl ikence edeceini biliyor. O acma nedir bilmez! diye devam ediyordu. Ben her zaman onun niin bana geldiini nceden sezmiimdir. Diyelim ki sen gururundan bunu yapmaya hazrlanyordun, ama gene de szlerinde bir ip ucu bulup Smerdyakov'u sularlar ve k rek cezasna arptrrlar, Mitya'y beraat ettirirler, seni s KARAMAZOV KARDELER 305 sadece moral bakmndan sularlar hatta bazlar seni verler diye bir umut var diyordu sylerken, iitiyor musun beni, glp duruyordu. Ama ite Smerdyakov kendini ast. imdi mahkemede tek bana bunlar sylediin vakit sana iim inanr? Ama gene de oraya gideceksin! Gidiyorsun! Ne olursa olsun gideceksin! Bir kez karar vermisin gitmeye. Smerdyakov intihar ettikten sonra ne diye gidiyorsun sanki ?> Bu korkun bir ey Alyoa, ben byle sorulara dayanamyorum. Bana byle sorular sormaya kimin hakk vardr? Alyoa, korkudan ii rpererek, ama gene de bir yolunu bulup van'n akln bana getireceini dnerek: Aabey, diye szn kesti. Ben gelmeden nce sana Smerdyakov'un lmnden nasl sz edebilirdi? Madem ki, daha hi kimse onu bilmiyordu. Zaten kimsenin renmesine henz frsat kmamt ki. van, hi bir itiraz kabul etmez, kesin bir tavrla: Syledi, dedi. Hem dorusunu istersen yalnz bundan sz etti. yilie inansam gene iyi diyordu. Ama sen, varsn bana inanmasnlar, ben yalnzca prensibime uymak iin gidiyorum! diyorsun. in dorusu, sen de Fiyodor Pavlo-vi gibi domuzun birisin! Hem iyilik senin iin nedir ki? Eer yaptn fedakrlk hi bir ie yaramazsa, ne diye oraya srkleneceksin? Kald ki, kendin de oraya ne diye gideceini bilmiyorsun! Ah bunu neden yapmak istediini bil-jek iin neleri feda etmezdim! Hem sanki karar verdin mi? Henz kararm vermi deilsin sen! Tm gece oturup; gideyim mi, gitmeyeyim mi, diye dneceksin. Ama gene de Edeceksin ve gideceini biliyorsun. Kendin de biliyorsun ki, kararn ne kadar kesin olarak verirsen ver, bu karar artk sana bal deildir. Gideceksin, nk gitmemek cesareti- bulamazsn kendinde. Bu cesareti neden bulamayacaksn, artk bunu kendin bul. te sana bir bilmece! Bunu sy-ledi, kalkp gitti. Sen geldin, o da gitti. Bana korkak demiti Alyoa! korkam, le mot de l'enigmei(*) Kanat ap dnyann dolaacak kartal yle olmaz! Szlerine bunu da ek-bunu da syledi! Smerdyakov da yle demiti. Onu l- Katya, benden nefret ediyor. Bunu bir aydr se-. Hem Liza da nefret etmeye balayacak! Bana ora(*) Bilmeceyi zen gerek bu.306 KARAMAZOV KARDELER ya Seni vsnler diye, gidiyorsun! diyecekler. Bu korkun bir yalan! Sen de beni adi gryorsun Alyoa! imdi senden gene nefret edeceim! O Mitya denen canavardan da nefret ediyorum! Nefret ediyorum ondan! Canavar kurtarmak istemiyorum, varsn Sibirya'da rsn! Tanr'ya ilahiler, vgler okuyormu! Ah, yarn bir olsun! Gidip karlarnda duracam ve hepsinin suratlarna tkreceim! Kendinden geerek ayaa kalkt, bandan havluyu ekip frlatt, odada dolamaya balad. Alyoa, biraz nce syledii szleri hatrlad: Sanki uyankken rya gryormu gibi... Yryorum, konuuyorum, duyuyorum, yleyken uykudaym. demiti. imdi ite yle oluyordu. Alyoa yanndan ayrlmyordu. Aklndan, bir kou gidip doktor getirsem! diye bir dnce geti ama, aabeyini yalnz brakmaktan korkuyordu: Onu brakacak bir kimse yoktu. Sonunda van, yava yava bsbtn kendinden gemeye balad. Hl konuuyor, hi durmadan birseyler sylyordu ama, artk sylediklerinde hi bir anlam yoktu. Szleri bile iyice syleyemiyordu. Sonra da birden olduu yerde iddetle salland. Ama Alyoa, tam zamannda onu yakalad. van, Alyoa'nn kendini yataa kadar gtrmesine kar koymad. Alyoa g bel aabeyini soyup yataa yatrd. Kendisi de yannda daha iki saat kadar kald. Hasta derin bir uykudayd. Hi hareket etmeden yatyor, dzenli ,bir ekilde yava yava nefes alarak uyuyordu. Alyoa bir yastk alp, soyunmadan divann zerine yatt. Uykuya dalarken hem Mitya, hem de van iin dua etti. van'n hastaln anlamaya balyordu. Bu gururlu bir adamn verdii kesin karardan doan bir acdan baka bir ey deil. ok vicdanl bir insanm! diye dnd. nanmad Tanr ve gerek, artk hl direnen, hl boyun emek istemeyen varlna hkim olmutu! Alyoa, ban yasta koyduktan sonra zihninden evet, madem SmerdyaKo ld, artk van'n ifadesine hi kimse inanmaz. yleyken. gene gidip aklamada bulunacak! diye bir dnce geti_ Hafife glmsedi: Tanr onu yenecek!? diye dnd. * zaman van, ya gerein klar altnda yeni bir hayata, vuacak, ya da... nefret iinde kendisinden de, inan masna yol aanlardan da intikam ala ala mahvolacak! son dnce ona byk bir znt vermiti. Sonra gene iin dua etmeye balad. DRDNC CLTOn ikinci Kitap ADL HATA KADERN ORTAYA KONDUU GN Anlattm olaylardan sonra, ertesi gn saat onda. bizim blgenin mahkemesinde. Dimitriy Karamazov davasnn ilk oturumu ald. nceden srarla unu belirtmeliyim ki. kendimi, mahkemede olup biten hereyi tam bir ekilde olmak yle dursun, gerektii gibi, srayla anlatabilecek durumda bir kimse saymyorum. Bana yle geliyor ki, hereyi hatrlamak, hereyi gerektii gibi yanstmak iin tm bir kitap, hatta byk bir kitap yazmak gerekir. Bu yzden, ancak beni artan ve zellikle aklmda kalan eyleri bildirmekle yetinirsem beni sulamasnlar. kinci derecede olan eyleri .en nemli eyler

sayabilir, hatta en keskin, en vazgeilmez olaylar gzden karm olabilirim... Bununla birlikte, gryorum ki, zr dilememek daha iyi olacak. Elimden nasl gelirse yle yapacam. Okuyucular da ancak elimden geldii kadarn yansttotm kendiliklerinden anlasnlar. Hereyden nce mahkeme salonuna girmeden, beni o gn zellikle artan bir eye deineyim. Doru sylemek gerekirse, bu yalnz beni deil, sonradan renildiine gre herkesi artmt. Olan uydu: Herkes, dava ile saysz kilerin ilgilendiini, herkesin acaba mahkeme ne zaman ba-310 KARAMAZOV KARDELER layacak diye sabrszlktan kvrandn, bizim kentin sosyetesinde bu konuda birok eylerin konuulduunu, birok tahminlerin yrtldn, ah, vah edildiini ve herkesin iki aydr birok eyleri hayalinden geirdiini biliyordu. Yine herkes biliyordu ki, bu dava tm Rusya'da duyulmutu. Bununla birlikte, hi kimse, bu davann hepimizi, herbiri-mizi, herkesi o gn mahkemede grld gibi derinden sarsacan ve herkesin ruhunda bylesine derin, yakc bir iz brakacan tahmin etmemiti. O gn, yalnz bizim eyalet bakentinden deil, Rusya'nn baz baka kentlerinden, sonunda da Moskova ile Petesburg'dan da misafirler gelmiti. Her yerden hukukular akn etmi, hatta birka nl kii de gelmiti. Bu arada baz bayanlar da grlyordu. Tm davetiyeler kaplmt. Erkekler arasnda zellikle sayg deer ve nl olan ziyaretiler iin yarglar heyetinin oturduu krsnn arkasnda, hi allmad halde bir dizi koltuk sralanm, bunlar da, eitli tannm kiilere ayrlmt. Oysa, daha nce byle eylere bizde hi bir zaman izin verilmezdi. Dinleyiciler arasnda, bizden olsun., dardan olsun, zellikle pek ok bayan olduu gze arpyordu; hatta bana yle geliyor ki. dinleyicilerin yars onlardand. Yalnz hukukulardan bile gelenler o kadar oktu ki, davetiyeler artk bin bir rica ve yalvar zerine oktandr datld iin, tm bu kiilerin nereye, nasl yerletirileceine kimse akl erdiremiyordu. Kendi gzmle, salonun arkasnda dinleyicilere ayrlan yerin gerisinde, geici olarak abucak zel bir blme yapldn ve gelmi olan tm hukukular oraya aldklarn, grdm. Bu blmenin arka tarafnda ayakta durmay bile kendileri iin bir ans sayyorlard. nk, blmenin arkasndaki iskemleler, yerden kazanlsn diye oradan tm olarak kaldrlmt. Bu yzden toplanm olan tm kalabalk: davay, youn bir ekilde bir araya toplanm olarak bandan sonuna kadar, omuz omuza ayakta izledi. Bayanlardan bazlar, zellikle dardan gelmi olanlar, salonun dinleyicilere ayrlan blmne, son derece sslenmi olarak gelmilerdi; ama ou sslenmeyi akllarna bile getirmemilerdi. yleyken yzlerinde isteriklere zg, bir eyler renmeye susam, nedereyse hastalkl bir merak vard-O gn, mahkeme salonundaki toplulukta, gze arpan ve KARAMAZOV KARDELER 311 belirtmeden geemeyeceimiz, sonradan da birok izlenimlerle doru olduu anlalan, zelliklerden biri de uydu; hemen hemen tm hanmlar, hi deilse byk bir ounluu, Mitya'nn tarafn tutuyor, beraatini istiyorlard. Bu, belki de Mitya'y kadnlarn gnln fetheden bir erkek saymalarndan ileri geliyordu. Mahkemeye birbirlerine rakip olan iki kadnn kacan biliyorlard. Bunlardan biri, yani Ka-terina vanovna zellikle herkesi ilgilendiriyordu; onun hakknda pek ok allmam eyler anlatyorlard. ledii cinayete ramen, Mitya'ya kar olan tutkusunu belirten alacak hikyelerdi bunlar. zellikle gururlu bir kadn olmas zerinde duruluyor, (kendisi bizim kentte hemen hemen hi kimseyi ziyarete gitmemiti) Aristokrasi evreleri ile olan ilikilerinden sz ediliyordu. Kendisinin hkmet makamlarndan, katilin krek mahkmu olarak srlecei yere onunla birlikte gitmesine ve topran altnda bir madende nikhlanmalarna izin verilmesi iin ricada bulunmaa niyetli olduunu sylyorlard. Gruenka'nn da mahkemeye Katerina vanovna'ya rakip olarak kmasn, ondan aa kalmayan bir heyecanla bekliyorlard. Aristokrasiye mensup gururlu bir gen kzla, felein emberinden gemi bir kadm meraktan kvranarak bekliyorlard; sz gelmiken belirteyim: Bizim bayanlar Gru-enka'y Katerina vanovna'y olduundan daha iyi tanyorlard nk, Piyodor Pavlovi ile zavall olunu felakete srkleyen kadn, daha nce de grmlerdi ve hemen hemen hepsi, nasl olup da baba ile oulun byle, hi bir zellii bulunmayan, hatta hi de gzel olmayan orta halli bir Rus kadmna bu derece k olmalarna ap kalyorlard. Szn ksas pekok sylentiler vard. Kesin olarak unu da rendim ki, zellikle bizim kentte, Mitya yznden birka cidd aile kavgas da olmutu. Birok bayanlar, bu korkun dava ile ilgili hereyde, ayr dnceler ileri srdkleri iin eleri ile mthi kavga etmilerdi. Tabi byle olunca tm bu bayanlarn kocalar, mahkeme salonuna artk sank durucunda olana kar dosta duygular beslemek yle dursun, ilerinde byk bir fke ile gelmilerdi. Genel olarak, kesin bir ekilde denilebilir ki, kadn dinleyicilerin takndklar tavrlarn tam tersine, tm erkek dinleyiciler, sana kt Duygular besliyorlard. Dinleyiciler arasnda sert, somurtkan,312 KARAMAZOV KARDELER hatta aktan aa fkeli yzler gze arpyordu. Hem de bunlar ounluktayd. Dorusu, Mitya bunlardan birouna bizim kentte geirdii sre iinde ahsen hakaret etmekten kanmamt. Tabii, ziyaretiler arasnda hemen hemen neeli bir tavr takman ve Mitya'nn bana geleceklerle hemen hemen hi ilgilenmeyen kiiler de vard. Ama, onlar da davaya kar tm olarak kaytsz deildiler! Herkes davann nasl biteceini merak ediyor ve erkeklerin ou sulunun muhakkak cezalandrlmasn istiyorlard. Yalnz, iin ahlk yn ile deil de. sadece ada hukuk yn ile ilgilenen hukukular bunlarn dnda kalyorlard. nl Fetyukovi'in gelii herkesi heyecanlandrmt. Pet-yukovi'in ustal, her yerde biliniyordu Ve bu onun tarada ok grlt koparan bir amme davasnda san savunmak iin ilk gelii deildi. Onun savunma sylevinden sonra, bu gibi davalar, her zaman tm Rusya'da n kazanyor uzun bir sre unutulmuyorlard. Bizim savc ile yarglar heyeti bakan hakknda da birka hikye azdan aza dolayordu. Sylendiine gre, bizim savc, Petyukvi'le karlamay heyecandan ii titreyerek bekliyordu. kisi daha Petesburg dan meslek hayatlarnn balangcndan bu yana iki eski dmandlar. Bu gururlu ve daha Petesburg'da iken yeteneklerini gerektii gibi deerlendirmedii iin, daima kendisini bakalar tarafndan hakk yenmi sayan ppolit Kirilovi. Karamazov'larn davas eline geince, neredeyse yeniden dnyaya gelmi gibi olmu, bu dava ile artk snmeye yz tutar. nn yeniden canlandrmak hayaline kaplmt; yalnz Fet-yukovi'den korkuyordu.

 ppolit Kirilovi'in Fetyukovi karsnda tiril tiril titredii konusunda anlatlanlar pek yerinde deildi. Bizim savc, tehlike karsnda morali bozulan tiplerden deildi. Tersine asl tehlike bydke gururu artan, cesaretlenen tiplerdendi. Genel olarak ise, onun hakknda yle denilebilir: Bizim savc ar derecede heyecanl ve hastalk derecesinde etki altnda kalan bir insand. Baz davalara tm varl ile sarlr, onu, sanki kendi kaderi, hatta tm varl verilecek karara balym gibi yrtrd. Hukukular arasnda onun bu tutumuyla olduka alay edilirdi. nk bizim savc bu zellii ile belki her yerde deil ama hi deilde, bizim kentte KARAMAZOV KARDELER 313 mahkemedeki mtevaz mevkiden beklenmeyecek derecede geni bir n kazanmt. zellikle psikolojiye olan tutkusu ile alay ediyorlard. Bence herkes yanlyordu: Bizim savc, Karakter bakmndan biroklarnn dndnden de ok cidd bir insand. Ama bu hastalkl adam, daha meslek hayatnn balangcnda, kendisini gerektii gibi kabul ettirememi, sonra da mr boyunca yle kalmt. Bizim mahkeme heyeti bakanna gelince, onun hakknda yalnz bir tek ey sylenebilirdi. O da, kltrl, insancl, iin pratik uygulamasn ok iyi bilen, ve modern dnceleri benimsemi bir insan olduuydu. Olduka gururluydu ama, kariyer yapmak iin pek o kadar uramyordu. Onun iin yaamda en nemli ey, nde gelen bir insan olmakt. Bundan baka, nemli ilikileri vard ve varlkl adamd. Karamazov'larn davasna heyecanla sarlmt ama sonradan renildiine gre onu yalnz genel anlamda, belirli bir kategoriye giren bir ey, bizim toplumun sosyal temellerinin bir meyvesi, Rus halknn karakteristik unsurlarn ve buna benzer eyleri yanstan bir olay olarak ele alyordu. Davann zel karakteri ve iindeki trajedi ile olduu kadar, bu dava ile ilgili olan sanktan balyarak, dier kiilere varncaya dek, herkese kar olduka kaytsz ve tarafsz bir tavr taknmt. Belki de aslnda yle olmas gerekiyordu. Daha yarglar gelmeden salon ine atlmayacak kadar dolmutu. Bizim mahkeme salonu kentin en byk salonudur; geni, tavan yksek ve sesi ok iyi yanstan bir salondur. Biraz kntl olan bir yerde oturan mahkeme heyetinin sanda bir masa, onun arkasnda da jri yeleri iin iki dizi koltuk vard. Sank ile avukatnn yeri soldayd. Salonun ortasnda, mahkeme heyetinin oturduu yerin yaknnda, zerinde su delillerinin bulunduu masa duruyordu. Masann zerinde Fiyodor Pavlovi'in kan iindeki ipek beyaz robdambr, cinayet leti olduu tahmin edilen uursuz bakr havaneli; Mitya'nn, kolu kan iinde olan gmlei, o anda kandan srlsklam olmu mendilini soktuu arka cebi ile srt ksm yer yer kanlanm ceketi, imdi artk bsbtn sar bir renk alm ve kandan katlam mendili. perhotin'in yannda iken intihar etmek iin doldurduu sonradan da Mokroye'de Tifon Borisovi'in gizlice ondan alp saklad tabanca, Gruenka iin hazrlanm paralarn bulunduu, st yazl zarf, paketin baland incecik, pembe314 KARAMAZOV KARDELER kurdele ve hatrlamayacam daha birok eya vard. Masann biraz ilerisinde, salonun dip tarafnda, halka ayrlan yerler balyordu. Ama daha parmakln hemen br tarafna, ifadeleri alndktan sonra mahkeme salonunda kalmalar istenecek olan tanklar iin birka koltuk duruyordu. Saat onda, bir bakandan, bir yeden ve fahri bir sulh yargcndan olan yarglar heyeti geldi. Tabi, savc da hemen grnd. Bakan, salam yapl, etine dolgun, boyu ortadan biraz daha aa, elli yalarnda, krmz yzl bir adamd. Yer yer aarm koyu renkli salar ksa kesilmiti ve zerinde ' artk hangisi olduunu hatrlayamadm bir nian vard. Savc ise bana, hatta yalnz bana deil, herkese, ok solgun, yz neredeyse yeil bir renk alm olarak hatta birden zayflam grnd; belki de bir gece iinde bu duruma gelmiti. nk onu daha gn nce hi de yle deil, normal bir halde grmtm. Bakan mbaire: Jri yelerinin hepsi geldi mi? diye sorarak ie balad. Ama gryorum ki, byle devam edemeyeceim. nk, pek ok eyi iyice iitemedim, biroklarn anlayamadm, biroklarn da aklda tutamadm. Asl nemli nokta u: Yukarda belirttiim gibi, orada sylenen ve olup biten hereyi harfi harfine anlatmaya kalkrsam, buna ne zaman, ne de yer yetecektir. Yalnz unu syleyebilirim ki, her iki taraf da, yani hem savunma avukat, hem savc, jri yesi olarak gsterilenler arasnda pek ouna itiraz etmemilerdi. On iki jri yesinin kimler olduunu hatrlyorum: Bizim kentten iki memur, iki tccar, alt kyl ve gene bizim kent esnafndan iki kii. Hatrlyorum, bizim sosyetede daha mahkeme balamadan ok nce zellikle bayanlar: Byle ince, kark ve psikolojik bir davada karar verme ii, nasl oluyor da birtak memurlara, stelik kyllere braklyor? diye hayretle sormu, hem bu iten bir memur, hele bir kyl ne anlar?* demilerdi. Gerekten de jri yesi olarak heyete sokulmu olan drt memurun, drd de memuriyetleri nemsiz, ak sa' h (aralarndan yalnz biri biraz daha genti) bizim sosye tede pek tannmam, kk maalarla geinen, herhalde hi bir yere gtremeyecekleri yal karlar ile belki de ya KARAMAZOV KARDELER 315 lnayak dolaan sr sepet ocuklar olan, bo zamanlarnda da bir yerde olsa olsa azck iskambil oynamay byk bir elence sayan adamlard; tabi mrlerinde bir tek kitap okumam kiilerdi. ki tccara gelince: Bunlar geri oturakl grnyorlard ama, garip denecek kadar sessiz hareketsiz insanlard. Biri sakalszd ve Alman biimi giyinmiti. brnn aarm kk bir sakal vard ve boynuna krmz bir kurdele ile, hangisi olduu bilinmeyen bir madalya takmt. Esnaftan olan adamlara ve kyllere gelince, bunlar iin sylenecek bir ey bile yok. Bizim Skotoprigonyevsk'li esnaf, hemen hemen kyl gibidir. ift bile srerler. Arala-larndan ikisi, gene Alman biimi elbise giymilerdi ve belki de bu yzden br drdnden daha kirli, daha sevimsiz grnyorlard. Bu bakmdan, onlar iyice gzden geirdikten sonra, bu adamlar byle bir davadan ne anlarlar? dncesi gerekten akla gelebilirdi. Ben de onlar iyice gzden geirdikten sonra ayn eyi dndm. Bununla birlikte, yz-lerindeki anlam, garip, hemen hemen tehdit edici bir etki yapyordu. Sert ve somurtkan yzleri vard.

Sonunda bakan, emekliye ayrlm mavir unvanna sahip olan Fiyodor Pavlovi Karamazov'un cinayet davasnda celsenin aldm bildirdi. O srada syledii szleri tam olarak iyice hatrlamyorum. Mbaire san getirmesi iin emir verildi; iste o zaman Mitya grnd. Salonda herey derin bir sessizlie gmlmt. Sinek usa duyulurdu. Bakalar zerinde nasl bir etki braktn bilmiyorum ama, benim zerime Mitya'nn grn hi de ho olmayan bir etki yapt. En nemlisi mahkemeye ok sk giyinmi olarak, yepyeni bir elbise ile gelmiti. Sonradan iittiime gre, kendisi mahsus o gne yetitirilmek zere lsn bilen Moskova'daki terzisine bir giysi smarlam-t Ellerinde siyah, yepyeni bir eldiven, srtnda da sk bir gmlek vard. Hemen hemen uzun admlarla, gzlerini yere Dikmi olarak, dmdz yrd ve kl bile titremeden kendisine ayrlan yere oturdu. Hemen sonra savunma avukat olan unlu Petyukovi de grnd ve salonda hafif bir uultu dola-r gibi oldu. Fetkuyovi uzun boylu, kupkuru bir adamd, uzun ince bacaklar, son derece uzun, ince ve solgun par-maklar, tral bir yz, fazla gze arpmayacak ekilde olduka ksa salar ve bazen alayl alayl, ya da316 KARAMAZOV KARDELER glmseyerek erilen ince dudaklar vard. Grne baklrsa, krk yalarnda kadar vard. Eer pek byk olmayan, baklar anlamsz, ancak uzun, ince burnunun ayrd ve alacak kadar birbirlerine yakn olan gzleri byle olmasa, belki de yz insana ho grnebilirdi. Szn ksas, yznde bir sertlik ve, onu kua benzeten bir ey vard. Bu da insan artyordu. Srtnda Irak, boynunda da beyaz bir kravat vard. Bakann Mitya'ya ilk sorduu sorular, daha dorusu adn, unvann ve buna benzer eyleri soruunu hatrlyorum. Mitya sert bir tavrla ama garip, beklenmedik kadar yksek sesle karlk verdi; o kadar ki bakan bile ban sallayarak ona hayretle bakt. Sonra, dava ile ilgili olarak getirtilen kiilerin, yani tanklarla eksperlerin listesi okundu. Liste uzundu; tanklarn drd, o srada Paris'te bulunan, ama ifadesi daha nceki soruturmada alnm olan Mlusov, hastalk nedeniyle bayan Hohlakova, iftlik sahibi Maksi-mov, bir de ani lm nedeniyle Smerdyakov, gelmemilerdi. Smerdyakov'un lm ile ilgili olarak mahkemeye polisten gelmi bir vesika sunulmutu. Smerdyakov'un lm haberi salonda birden iddetli bir harekete ve fsltlara yol at. Tabi, halk arasnda biroklar, bu ani intihar fasln hi bilmiyorlard. Ama herkesi en ok Mitya'nn beklenmedik k artt: Smerdyakov'un intihan bildirilir bildirilmez, birden oturduu yerden btn salona duyuracak ekilde: Kpein biriydi, kpek gibi de geberdi! diye bard. Avukatn ona doru nasl atldn, bakann nasl ona doru dnerek eer bir daha yle bir kta bulunursa, sert tedbir almak tehdidini savurduunu hatrlyorum. Mitya kesik kesik bam sallyarak, ama hi de piman olmam gibi birka kez alak sesle avukatna: Bir daha yapmam, yapmam! Azmdan kat! Bir daha yapmam! diye tekrarlad. Tabi bu ksack k, jrinin ve dinleyicilerin zerinde hi de onun lehinde bir etki yapmad. Onlara gre karakterini aklam, kendi kendini belli etmiti. te mahkeme ktibi iddianameyi bu izlenimin yaratt hava iinde okudu. iddianame ksa ama, esaslyd. Falancann neden KARAN.MAZOV KARDELER 317 mevkiinde bulunduunu, l kendisini neden mahkemeye vermek gerektiini belirten en nnemli nedenler ileri srlmt. Bununla birlikte iddianame, benim zerimde iddetli bir etki yapt. Mahkeme ktibi, gr bir sesle szlerinin zerinde ayr ayr, belirli bir ekilde durarak okuyordu. Btn trajedi, sanki yeniden herkesin gzleri nnde bir kabartma olarak zetlenmi ve kanlmaz bir kaderin i klar altnda aydnlanm olarak yenideni oynanyordu. Hatrlyorum ki, iddianame okunduktan hemen sonra bakan, gr ve etkili bir sesle Mitya'ya: Sank, sulu olduunuzu kabul ediyor musunuz? diye sordu. Mitya birden yerindeen kalkt ve gene beklenmedik bir ekilde hemen hemen avvaz kt kadar: Sarholuk, ahlkszlk. tembellik ve serserilik ettiim iin kendimi su.lu olarak kabul ediyorum, dedi. Kaderin bana oyun oynad anda, mrmn sonuna dek artk namuslu bir insan olmak i istiyorum! Ama ihtiyarn, dmanmn yani babamn ldrlmesinden sulu deilim! Onun soyulmasnda da sulu deilim. Hayr, hayr, sulu deilim! Zaten bu suu ileyemezdim: Dimitriy Karamazov adi bir adam olabilir ama, hrsz deildir! Bunlar bararak syledikten sonra yerine oturdu. Belliydi ki, tiril tiril titriyordu. Bakan gene ona doru dnd ve ksaca yalnz sorulara karlk vermesini, dava i!e ilgili olmayan davranlarda bulunmamasn, lgnca barlarndan vazgemesini ihtar etti. Sonra tekrar davaya baklmasn emretti. Yemin iin tm tanklar getirdiler. O zaman hepsini birden grdm. unu da belirteyim ki, sann karde-terinin yemin etmeden tanklk etmelerine izin verildi. Pa-Pazla bakan tlerde tbulundular ve tanklar dar kan-kp mmkn olduu kadar ayr yerlere oturtuldular. Ondan sonra herbirini ayr ayr armaya baladlar-318 KARAMAZOV KARDELER TEHLKEL TANIKLAR Savcnn gsterdii tanklarla, savunmay yapan avukatn gsterdii tanklarn herhangi bir ekilde gruplara ayrlp ayrlmadklarn ve nasl bir dzen iinde ieri arldklarn bilmiyorum. Herhalde btn bunlar yaplmt. Bildiim tek ey varsa, o da nce savcnn gsterdii tanklarn artlddr. Tekrar ediyorum, tm soruturmalar noktas noktasna anlatmak niyetinde deilim. Bundan baka, zaten bunu anlatmam bir bakma gereksiz bir ey olacaktr. nk, hukuk asndan tartmaya girien savc ile san savunan avukatn sylevlerinde, alnm olan ifadelerin btn gelimesi, anlam ve zellikleri parlak bir k altnda bir noktaya toplanm gibiydi. Bu harikulade gze! iki .sylevi ise, hi deilse yer yer, tam olarak yazdm; zaman gelin line onlar aklayacam. Ayn zamanda daha hukuki atmalar balamadan nce, hi beklenmedik bir anda meydana gelen ve davann felketli, uursuz bir sonuca srklenmesinde muhakkak etkisi olan beklenmedik bir olay da anlatacam. Yalnz sunu belirteyim ki, daha ilk anlarda davann zel bir karakter tad, gz kamatrc bir ekilde ortaya kt. Herkes bunu farketti. Bu zellik de savunmann elinde bulunan imknlarla kyaslannca, sulamann olaanst bir iddetle yaplmasyd. Bunu herkes, daha balangla, o insana korku veren mahkeme salonunda, btn olaylar bir araya toplanp zetlendii ve ilenen cinayet btn o dehet uyandrc plakl ile ortaya dklp de yava yava gzler nne serilince anlad. Belki herkes daha ilk szlerden, bu davann hi de tartlacak bir dava olmadn, phe

gtrr bir yn bulunmadn, hatta doru sylemek gerekir se hukuk prosedrnn sadece det yerini bulsun diye ya pldn. sann da sulu hem de apak su gtrmez bir ekilde sulu olduunu kavrad. Hatta bana yle geliyor ki, ilgi ekici sann beraat etmesini bu kadar sabrszlkla bekleyen o bayanlarn h (hi biri bunun dnda deildi) beraatini isterken, ayn KARAMAZOV KARDELER 319 manda kesin olarak sulu olduuna inanyorlard. Yalnz bu kadar da deil. Eer sann sululuu bu kadar apak bir ekilde belirtilmemi olsayd, znt bile duyarlard! nk o zaman sank beraat edince davann zlmesi bu kadar gsterili olamazd. Sann beraatine gelince, ne gariptir kadnlarn hepsi kesin olarak, hemen hemen son dakikaya kadar buna inandlar: Suludur ama, yarglar onu hmanist bir dncenin etkisi altnda ve yeni akmlara uyarak, imdi moda olan yeni duygulara kaplarak beraat ettireceklerdir! falan, filn diyorlard. te, oraya bu kadar sabrszlkla koup gelmelerinin asl nedeni buydu. Erkekler ise daha ok savc ile sempatik Fetyukovi'in arasnda meydana gelecek olan atma ile ilgileniyorlard. Hepsi de hayretle kendi kendilerine: Fetyukovi gibi yetenei olan bir avukat bile, byle rk, byle daha banda yitirilmi bir davadan ne karabilir? diye soruyor, bu yzden szlerini adm adm izliyorlard. Ama Fetyukovi, sonuna dek, taa savunmasn aklayncaya kadar herkes iin bir bilmece olarak kald. Tecrbeli insanlar, onun kendine gre bir sistemi olduunu, daha balangta bir plan hazrladn seziyorlard. Bir amac vard ama, o amacn ne olduunu anlamak hemen hemen imknszd. Bununla birlikte. kendine olan gveni, kararll hemen gze arpyordu. Bundan baka, herkes, memnunlukla, onun bizde geirdii o ksa sre iinde, (ki geleli belki ancak gn kadar olmutu) davay alacak bir ekilde iyice renmi ve en ince noktalarna kadar incelemi olduunu farketmiti. rnein, sonradan savcnn gsterdii tm tanklar, tam zamannda, nasl tkezlettiini, frsat knca onlar nasl arttn ve en nemlisi ahlk ynnden rk taraflarn nasl belirttiini, bylece verdikleri ifadelerin kendiliinden nemini yitirmesine yol atn zevkle anlatyorlard. Bunu olsa olsa, bir sz dellosu yaplm olsun, davaya hukuk bakmndan renk katlsn da avukatlarn allm taktiklerinden hi biri unutulmasn, diye yaptn sanyorlard: nk herkes onun btn bu re karma abalar ile sonuca et-*' yapacak herhangi bir byk yarar elde edemeyecei, bu-nu da herkesten ok kendisinin bildii kansndayd. Onlara Fetyukovi'in daha aklamad kendine gre bir d-, henz ortaya karmad, zaman gelince birden ortaya ataca gizli bir savunma silh vard. Buna ra-320 KARAMAZOV KARDELER men, kendi gcn idrak ederek sanki oyun yapyor, kendi kendine eleniyordu. Bu yzden, rnein baheye bakan kapnn ak olduu konusunda davann en nemli ifadesini vermi olan ve Fiyodor Pavlovi'in eski ua Grigoriy Vasilyevi'i sorguya ektikleri vakit, savunma avukat soru sormak sras kendisine gelince, onu sanki kska iine ald. unu belirteyim ki, Grigoriy Vasilyevi mahkemenin karsna, yarglarn hametinden de kendisini dinleyen halkn kalabahkl-ndan da hi armam olarak, sakin, hatta nerdeyse ok gururlu bir tavrla kmt. fadesini sanki, Marfa gnet-yevna ile babaa sohbet ediyormu gibi gvenli bir tavrla veriyordu; yalnz belki biraz daha saygl bir tavr vard. Onu artmaya imkn yoktu. Savc, nce Karamazov'larn ailesi konusunda uzun sorular sordu. Bylece aile panoramas aka ortaya kt. Tann ak yrekli ve tarafsz olduu, szlerinden anlalyordu. rnein eski efendisini anarken ona kar besledii derin saygya ramen, gene de onun Mitya'ya kar hakszlk ettiini, ocuklarn gerektii gibi bytmediini aklad. Mitya'nn ocukluk yllarn anlatrken de, Eer ben olmasaydm, onu, o mini mini ocuu bitler yerdi. diye devam ederek: Hem zaten, bir babaya olunun, stelik annesine ait ve oluna, annesinin soyundan kalan bir iftlikle, byle hakkn yemesi yakr ey deildi, dedi Savc, Grigoriy'e Fiyodor Vasilyevi'in hesaplarda olunun hakkn yediini sylerken neye dayandn sorunca, Grigoriy Vasilyevi herkesi hayrette brakarak, hi bir esasl delil ileri sremedi. Ama yine de onun olu ile hesaplarken: Doru davranmadn syledi ve Oluna daha birka bin vermesi gerekirdi, dedi. Bu arada unu syleyeyim ki Fiyodor Pavlovi'in gerekten mi Mitya'ya hakk olan paray tam olarak demedii sorusunda savc, sonradan zellikle srar ederek, Alyoa ile van Fiyodorovi de dahil olmak zere, hangi tanklara sorabilecekse hepsine sormu, ama tanklarn hi birinden bu konuda kesin bir bilgi edinememi" ti. Herkes olayn doru olduunu kabul ediyor, ama hi kimse herhangi kesin bir delil gsteremiyordu. Grigoriy, sofrada olup bitenleri, Dimitriy Fiyodorovi zorla eve girip de, babasn dvdn ve tekrar geriye dnerek onu ldrecei tehdidini savurduu vakit olanlar anlaKARAMAZOV KARDELER 321 ynca mahkeme salonunda kt bir hava dalgaland. kald ki ii, ihtiyar uak bunlar fazla dallandrp budaklandrma dan kendine zg bir dille anlatyordu, yleyken anlatklar; mthi bir etki yaratyordu. Kendisisi tokatlayan ve yere dren Mitya'ya, ona kar yapm olduu bu hakarette; tr, hi kzmadn, onu oktandr baladn syledi len Smerdyakov'dan sz ederken, ha kard ve onun icin: Yetenekleri olan bir delikanlyd, ama aptald ve bask al: tnda olduu iin hastalk derecesine varan bir boyun egiklii; vard, stelik Tanr'ya da inanmyordu. Tanr'ya ise Bunamay isc ona Fiyodor Pavlovi ile en byk olu retmilerdi. dedi. Ama Smerdyakov'un drstl sz konusu olan, da Grjporiy neredeyse heyecanla namuslu bir adam olduu-nu syleyerek bir gn efendisinin yere drd paray: bulduunu, uasl kendisine saklamayp, efendisine teslim ettiini, onun da bu davran iin kendisine bir altn hediye ettiini ondan sonra da artk her bakmdan ona gvenmeye baladn anlatt. Baheye alan kapya gelince; bu konuda szlerini byk bir srarla tekrarlayp duruyordu. Ama Grgoriy'e o kadar ok ey sordular ki, hepsini hatrlamama imkan, yok. Sonunda, soru sorma sras savunma avukatna geldi-:. o .da hereyden nce, Fiyodor Pavlovi'in gya kimlii bilinen bir bayana verilmek zere hazrlad bin rublelik paket kolsunda sorulara balad.

 Siz ki, efendinize bunca yldr hizmet etmi bir yakcsnz, bu paketi kendi gznzle grdnz m? Grigoriy karlk vererek, paketi grmediini, hatta by-le bir parann bulunduunu hi kimseden iitmediini sy imdiye dek, yani herkes bundan sz etmeye bala-yincaya dek, bunu hi kimseden iitmedim dedi. Savc, iftliin paylalmas konusunda nasl herkese s-srarla soru sormusa, Fetyukovi de bu paket konusunda tanklardan hangisine soru sorabilecekse, hepsine bunu sordu ve.herkesten hep ayn karl ald- Biroklar bu paketin varln iittikleri halde, hi kimse onu kendi gz ile grmemiti- Herkes savunma avukatnn bu soru zerinde srar ediini daha balangta farketmiti. petyukovi, birden hi beklenmedik bir ekilde:322 KARAMAZOV KARDELER imdi izin verirseniz, size bir soru sormak istiyorum dedi. Bundan nceki soruturmada belirtiiniz gibi, o gece uykuya yatmadan nce, aryan belinize iyi geleceini umut ederek srdnz merhem ya da karm neydi, syleyebilir misiniz?. Grigoriy, donuk bir tavrla kendisine soru sorana bakt ksa bir sre sustu, sonra: Adaay srdler, diye mrldand. Yalnz adaay m? Hatrlayn bakalm, baka bir ey yok muydu? Devedikeni de vard. Petyukovi, merakla: Belki biber de vard, dedi. Biber de vard ya. Baka eyler de. Bunlarn hepsi de votkaya yatrlmt, yle deil mi? spirtoya. Salonda hafif glmeler dalgaland. Demek yle, ispirtoya bile yatrmsnz onlar Srtnz bu karmla ovdurduktan sonra, iedeki kalan da, yalnz einizin bildii nemli bir dua ile imisiniz, yle mi? tim ya. Ne kadar itiinizi syleyebilir misiniz? Tahminen ne kadar? Bir kadeh, iki kadeh? Bir bardak kadar. Yaa, bir bardak kadar itiniz demek. Ama belki de itiiniz bir buuk bardak ederdi, ne dersiniz? Grigoriy sustu. Bir eyler anlam gibiydi. Bir buuk bardak saf ispirto imek hi de fena ey deil, ne dersiniz? Bu kadarn itikten sonra artk baheye alan kapy deil, insan cennetin kaplarn bile ak grebilir. yle deil mi? Grigoriy hep susuyordu. Salonda gene glmeler duyul" du. Bakan kmldad. Fetyukovi gittike daha ok skt' rarak: Baheye bakan kapnn ak olduunu grdnz srada, uykuda olup olmadnz kesin olarak syleyebilir mi siniz? O srada ayaktaydm. Ama bu uykuda olmadnz ispat etmez ki. KARAMAZOV KARDELER 323 Salonda tekrar tekrar glmeler balad. __O anda, diyelim ki, biri size herhangi bir eyi, rnein hangi ylda olduunuzu sorsayd, karlk verebilir miydiniz? _ Bilmiyorum. Peki, imdi mildi hangi yldayz. Bunu biliyor musunuz? Grigoriy akn bir tavrla kendisine ikence eden adama dik dik bakyordu. Ne gariptir, gerekten hangi ylda olduklarn bilmiyordu. Ama herhalde elinizde ka parmak var, onu biliyorsunuz deil mi? Grigoriy, birden yksek sesle ve szlerinin zerinde dura dura: Ben... bizler boyun emeye alm insanlarz, eer byklerim benimle alay etmek istiyorlarsa, buna da bir diyeceim yoktur, dedi. Petyukovi biraz bozulur gibi oldu. Bunun zerine ie bakan da kart ve savunma avukatna t verir bir tavrla daha uygun sorular sormas gerektiini hatrlatt. Fetyukovi bakann szlerini dinledikten sonra, arbal bir tavrla eilerek sorularn bitirdiini syledi. Tabi, halkta da, jri yelerinde de belirtilen o tedavi eklinden sonra, Cen-net'in kaplarn bile ak> grebilecek hale gelen, bundan baka, o srada hangi mildi ylda olduklarn bile bilmeyen bir insann verdii ifadenin doruluu konusunda kck de olsa bir phe krnts uyanabilirdi. Bu bakmdan savun-ma avukat gene de amacna ulam oldu. Ama Grigoriy kmadan nce bir olay daha meydana geldi. Bakan sana dnerek, biraz nce verilmi olan ifade konusunda sy-sz olup olmadn sordu. Mitya yksek sesle: Kap konusu bir tarafa, hepsini doru syledi, diye karlk verdi. Bitlerimi ayklad iin kendisine teekkr ederim Attm daya balad iin de teekkr ederim. ihtiyar adam., mr boyunca drst yaam ve babama k-prk gibi sadk kalmtr. Bakan sert bir tavrla: Sank, ltfen kullandnz szlere dikkat edin! dedi.324 KARAMAZOV KARDELER Grigoriy: Ben kpek deilim, diye homurdand. Mitya: Eh. madem yle o halde kpek benim! diye bard Madem alnd, bunu zerime alyor ve ondan zr diliyorum. Ona kar hayvanca davrandm. Ona hi acmadm! Ezop'a bile acmadm. Bakan gene sert bir tavrla: Hangi Ezop'a? diye sordu.

 Canm, Piyero'ya ite!... Yani babama, Fiyodor Pav-lovi'e. Bakan, etkili bir tavrla, ve ok sert bir sesle Mitya'ya kullanaca szleri daha iyi semesini tekrar tekrar syledi. Byle konuarak yarglarnzn hakknzdaki dncelerini etkiliyor, kendinize zarar veriyorsunuz! dedi. Savunma avukat tank Rakitin'in sorgusu esnasnda da, ayn ekilde ii ustaca idare etti. unu da belirteyim ki, Rakitin en nemli tanklardan biriydi. Belliydi ki, savc ona ok deer veriyordu. Rakitin'in hereyi bildii, hayret edilecek kadar ok eyler rendii, herkese urad, hereyi grd, herkesle konutuu ve Fiyodor Pavlovi ile tm Karamazov'larn yaantsn ayrntlarna varncaya dek bildii anlald. Geri iinde bin ruble bulunan paketi o da sadece Mitya'dan renmiti. Ama buna karlk, Mitya'nn Bakent meyhanesindeki marifetlerini tm ayrntlar ile an'att, onu kt duruma drecek tm szlerini davranla-/m bir bir aklad, sonra yzba Snegirev ile ilgili olan hamam lifi hikyesini de anlatt. Fiyodor Pavlovi'in ift lik zerinde hesaplarken Mitya'ya bir miktar borlu kalp kalmad gibi zel bir konuda ise, Rakitin bile hi bir Sey syleyebilecek durumda deildi. Ancak genel anlamda Mitya yi kk drc baz szlerle yetindi. Karamazov'larn sama tutumlar iinde kimin hakl kimin sulu olduunu, kimin kime borlu olduunu . maya imkn var m? eytan olsa bu arap sana karkln iinden kamaz! dedi. Dava konusu olan cinayetin meydana getirdii tm tra jediyi, klelik devrinden kalma miyad dolmu ahlk ama ylar ile ihtiyalarna karlk verecek kurumlardan yo olduu iin ac eken ve karklk iine gmlm bir KARAMAZOV KARDELER 325 va'nn eseri olarak tanmlad. Szn ksas, bir eyler syle-mesine frsat verdiler. Bay Rakitin kendini ilk olarak bu davada herkese tantt ve dikkati ekti. Savc, tann dava konusu olan cinayetle ilgili olarak bir dergiye yaz hasrladn biliyordu. Sonradan da iddianamesinde,' (daha aada greceimiz gibi) bu yazdan alnm birka sz kullanacakt, demek ki, yazy biliyordu. Tann izdii tablo kaderin karanlk ve korkun ynlerini yanstan bir hava iindeydi ve savclk makam iin byk bir destek oldu. Rakitin durumu zetleyen szleri, tarafsz dnceleri, olaanst denecek derecede kibar ve yksek ifadesiyle, halkn gnln satn almt. zellikle kyllerin kle olarak kullanldndan ve ac eken talihsiz Rusya'dan sz ettii yerlerde birden iki kiinin, ellerinde olmayarak alkladklar bile iitildi. Ama Rakitin, ne de olsa gen bir adam olarak kk bir hata iledi. Savunma avukat da hemen bu hatadan gzelce yararland. Rakitin Gruenka ile ilgili olan baz bilmen sorulara karlk verirken, artk herkese beenildiini hissettii szlerinin heyecanna kaplarak, trmand o ykseklerden Ag-rafena Aleksandrovna'dan, onu kmsediini belli eder bir ekilde tccar Samsonov'un kapatmas olarak sz etmek cretini gstermiti. Sonradan bu szn almak iin neler vermezdi! nk Fetyukovi onu ite bu sz zerine kstrd. Bu da, Rakitin'in avukatn bu kadar ksa bir sre iinde davay bylesine mahrem ayrntlarna varncaya dek in-celeyebileceini hi tahmin etmemesinden oldu. Savunma avukat, soru sormak sras kendisine gelince nazik, hatta saygl bir tavrla: zin verirseniz unu renmek istiyorum! Piskoposluk makamnn yaynlad, Tanr'nn Rahmetine Kavuan zosma Dedenin Hayat isimli, derin dncelerle dolu, ayn zamanda piskopos hazretlerine harikulade gzel bir ekilde sayg ile ithaf edilmi bulunan, geenlerde byk bir zevkle okuduum bror hazrlayan Bay Rakitin, sizsiniz deil mi? Rakitin birden nedense aknla uramt, neredeyse Ben onu yaynlamak iin yazmadm... Sonradan yalar onu, dedi. Yaa, ok gzel olmu yleyse! Sizin gibi bir dnr,326 KARAMAZOV KARDELER toplumda meydana gelen her olayla geni bir ekilde ilgilenebilir, hatta ilgilenmelidir. ok saygdeer piskoposun himayeleri ile, o ok yararl olan brornz, her yere yaylm ve belirli bir oranda etkili olmutur... Ama ben asl sizden unu renmek istiyordum: Demin, Bayan Svetlova ile olduka yakndan tantnz bildirdiniz. (Not: Gruenka'nn soyadnn Svetlova olduu o srada meydana kmt. Bunu ilk kez olarak, bu dava grlrken, o gn rendim.) Rakitin, kpkrmz oldu: Ben, btn ilikilerim konusunda hesap veremem... Ben, gen bir adamm... Hem, hayatna karm olan herkes iin kim hesap verebilir? Fetyukovi sanki mahcup olmu ve hemen zr dilemek iin acele ediyormu gibi: Anlyorum, ok iyi anlyorum! diye bard. Siz de herhangi bir baka gen gibi, evinde kentin en kibar genlerini seve seve kabul eden, gen ve gzel bir kadnla tanmay ilgin bulabilirsiniz. Ama... bir ey renmek istiyordum: rendiimize gre Svetlova, iki ay nce Karamazov'-larn en k ile, Aleksey Piyodorovi ile tanmay ok istemi ve onu zellikle o zamanki manastr giyimi iinde evine getirirseniz, size yirmi be ruble vereceini vaad etmi: siz onu getirir getirmez, bu paray verecekmi. rendiimize gre, dava konusu olan feci olay ite o gnn gecesinde meydana gelmi. Siz gerekten Aleksey Karamazov'u Bayan Svetlova'ya getirdiniz mi? Onu getirdiiniz vakit de Svetlova'dan dl olarak yirmi be ruble aldnz m? Ama bu akayd... Bununla neden ilgileniyorsunuz, anlayamadm, karay aka olsun diye aldm... sonradan geri vermek iin... Demek aldnz. Ama u ana kadar geri vermediniz. yoksa verdiniz mi? Raki tin: Sama, diye mrldand. Byle sorulara karlk veremem... tabi geri vereceim bu paray. Bakan araya girdi, ama savunma avukat Bay Rakitin'e soraca sorular bitirmi olduunu bildirdi. Bay "Rakitin, tanklk mevkiinden hafife lekelenmi olarak ayrld. Ne de olsa o yksekten atp tutarak syledii szlerin yaratt ha KARAMAZOV KARDElER

327 va bozulmutu ve Fetyukovi onu gzleri ile izlerken halka: Bizi sulayan o soylu hasmlarmz, byle insanlar ite! diyor gibiydi. Hatrlyorum, bu soruturma da gene Mitya'-nn yol at bir olaydan yoksun kalmad Mitva, Rakitin'in. Gruenka'dan sz ederken taknd tavrdan tr ileden karak, birden oturduu yerden: Dalkavuk! diye bard. Sonra da bakan Bakitin'in sorgusu bitip de sana sylemek istedii bir eyi olup olmadn surunca, etraf nlatan bir sesle: Bu adam benden sank durumuna dtm vakit de bor olarak para szdrp duruyordu! Namussuz, kariyer dkn dalkavuun biridir o! stelik Tanr'ya da inanmyor. Piskoposu da kandrd ite! Mitya'y tabi gene olmayacak szler kulland iin ikaz ettiler. Ama Bay Rakitin'in ii bitmiti. Yzba Snegirev'in tankl da ie yaramad; ama bu artk bambaka bir nedenden oldu. Snegirev mahkemeye yrtk prtk ve pis bir giysi, ayanda da kirli izmelerle gelmiti. Alnan btn tedbirlere ve yaplan incelemeye ramen birden zilzurna sarho olduu anlald. Mitya'nn ona yapm olduu hakaret konusunda kendisine soru sorduklar vakit ise birden karlk vermeyi reddetti: Tanr grsn halini, dedi. lyueka bu konuda konumamam emretti. Tanr br dnyada bana karln verecektir, efendim. Konumamanz kim emretti? Siz kimden sz ediyorsunuz? Olum ilyueka, Babacm, babacm, seni ne kadar kk drd! demiti. Tan bulunduu yerde sylemiti bunu. imdi ise kendisi lm deinde efendim. Yzba birden hkra hkra alamaya balad, sonra kendini yere atarak bakann ayaklarna kapand. Ken~ i halkn glmeleri arasnda, hemen dar kardlar. Savcnn hazrlam olduu hava, hi de istedii gibi bir sonu vermemiti. Savunma avukat ise, her frsattan yararlanmaya de-vam ediyor ve davay en kk ayrntlarna kadar incele-mi olduunu gsteren bilgisi ile herkesi gittike daha ok artyordu, rnein, Trifon Borisovi'In ifadesi olduka b328 KARAMAZOV KARDELER yk bir etki yapmt ve tabii Mitya'nn ok aleyhinde idi nk Trifon Borisovi, srarla, neredeyse parmak hesab yaparak, Mitya'nn Mokroye'ye ilk geliinde yani o felaket meydana gelmeden bir ay nce, bin rubleden daha az pa. ra sarfetmi olmasna imkn olmadn sylemiti. Belki birazck daha azd. Ama yalnz ingene kzlarna bile ne kadar para verdi? Kimbilir hele bizimkilere, bizim o bitli kyllere sokaklarda birer buuk ruble yadrmak yle dursun, en az kt para olarak yirmi beer ruble vermilerdi. Daha az olamaz! Hele o vakit, ceplerinden kimbilir ne kadar para alnd efendim! alan adam, aldnn zerinde elini brakmaz ki! Kendileri bouna paralar avu avu savururken, hrsz nasl yakalarsn! Bizim insanlarmz hayduttur, hi bir eyden ekinmez! Hele, ky kzlarna, bizim ky kzlarna neler vermedi! O gnden sonra hepsi, zenginlediler. Benim bildiim bu. Oysa eskiden fakirdiler! diyordu. Szn ksas yaplan her masraf hatrlad, hereyi sanki hesap veriyormu gibi ortaya dkt... Bylece yalnz bin be yz rublenin harcand, geriye kalan bin be yz rublenin ise, bir beze sarlp ayr bir yere konduu dncesi akl alacak bir ey gibi grnmyordu. Trifon Borisovi; Byklerinin gzne girmek iin, elinden geleni yapmak istei ile: O bini, kuruu kuruuna kendi gzmle beyefendinin elinde grdm. Artk biz hesap bilmezsek, kim bilecek? diye yksek sesle syleniyordu. Ama soru sorma sras kendisine gelince, savunma avukat, verilen ifadeyi hi rtmeye almadan, birden arabac Timofey ile Akim isminde bir baka kylnn, Mckroye'-de yaplan o elence srasnda, daha tevkiften bir ay nce, Mitya'nn sarho bir halde yere drd bir yz rublelii, sofada, yerde bulduklarn, bu paray alp Trifon Bo-risovi'e gtrdklerini, onun da buna karlk, onlara birer ruble verdiini syleyerek: Peki, o zaman bu yz rubleyi, Bay Karamazov'a' geri verdiniz mi, vermediniz mi? diye sordu. Trifon Borisovi, ne kadar lf dolandrmaya altysa da kyller sorguya ekildikten sonra, yz rubleliin bulun duunu kabul etmek zorunda kald, yalnz bu paray daha KARAMAZOV KARDELER 329 zaman, kuruuna bile dokunmadan Dimitriy Fiyodorovi'e gtrp teslim ettiini ileri srd. Namuslu bir adamm da onun iin yaptm bunu! Yalnz kendileri o srada iyice sarhotular. Bu bakmdan bunu herhalde hatrlamyorlardr, dedi. Ama tank olarak kyller sorguya ekilinceye dek, o yz rubleliin bulunmu olduunu inkr ettii iin, sonradan paray sarho olan Mitya'ya geri verdiine dair syledii szler de tabi byk bir pheyle karland. Bylece, savcnn ortaya kard tanklar arasnda en tehlikeli olanlardan biri, gene phe altnda ve ad olduka lekelenmi olarak ekilip gitti. Polonyallarla da ayn ey oldu: kisi de mahkemeye hibir etki altnda bulunmadklarn belirten gururlu bir tavrla gelmilerdi. Yksek sesle, nce ar'a hizmet ettiklerini, sonra da Pan Mityann, kendilerine, namuslarn satn almak iin, bin ruble teklif ettiini sylediler; stelik kendi gzleri ile Mitya'nn elinde byk bir para grdklerine tanklk ettiler. Pan Mussyalovi, cmlelerine pek ok Lehe szler katyordu. Byle yapmakla bakan ile savcnn gznde ykseldiini farkederek gittike daha adal konumaya balad. Artk tam anlamyla Lehe konuuyordu. Ama Fetyukovi, onlar da alarnn iine drd. Tekrar arlan Trifon Borisovi, aznda ne kadar gevelediyse, Pan Vrublevski'nin oynanan iskambil destesinin yerine, gizlice kendi destesini koyduunu, Pan Mussyalovi'in de bankoyu tutarken, hileli bir kt kullandn aklamak zorunda kald. Bunu ifade verme sras gelince, Kalganov da belirtti. Bylece her iki Pan, olduka utan iinde, hatta dinleyicilerin glmeleri arasnda ekilip gittiler. Ondan sonraki en tehlikeli tanklarn tmnn bana da ayn ey eldi. Fetyukovi her birini, ahlk ynnden ustaca lekelemeyi ve biraz bozulmu olarak uzaklatrmay baarmt. Merakllar ve hukukular yalnz olup bitenleri zevkle seyrediyor, ama gene de tm bunlarn sonunda ne gibi bir byk amaca yanyacam bir trl anlyamyorlard. nk,

tekrar ediyorum, herkes gittike daha trajik bir ekilde tehlikesi artan sulamann sonularndan kanmann imknsz olduunu hissediyordu. Ama gene ele stat Sihirbazsn ken-330 KARAMAZOV KARDELER dine olan gvenine bakarak onun ok sakin olduunu gryor, sonucu bekliyorlard. Petersburg'dan byle bir adam bouna gelmemiti ya! Hem zaten o adam eli bo olarak geriye dnecek kiilerden deildi. III DOKTORLARIN NCELEMELER VE YARM KiLO FNDK Doktorlarn incelemeleri de sania pek vardma olmad. Zaten, galiba Fetyukovi'in kendisi de bu incelemeden pek birey beklemiyordu. Sonradan gerekte- yle olduu anlald. Aslnda bu inceleme, sadece Muskovadan mahsus bir doktor getirtmi olan Katerina vanovna'nn srar zerine yapld. Tabi savunma makam bu nlemeden bir ey yitirmi olmyacakt, hatta ans yardm ederse, belki bundan kazanl bile kabilirdi. Bundan baka, i doktorlar arasnda bir anlamazlk kt iin, olduka komik bir havaya da brnd. Uzman olarak mahkemeye, Moskova'dan gelmi olan o nl doktor, bizim doktor Hertzenstube, bir de gen doktor Varvinski ktlar. Son iki doktor ayrca savc tarafndan basit birer tank olarak da ifade verdiler. nce eksper olarak doktor Hertzenstube sorguya ekildi. Kendisi yetmi yanda, salarnn bir ksm dklm, brleri de aarm, orta boylu, salam yapl bir ihtiyard. Bizim kentte herkes ona ok deer verir ve sayg beslerdi. ok drst, ok iyi ve namuslu bir insand. Ya Hernguter'lerdendi, ya da Moravya'l Kardelerden. Artk kesin olarak bilmiyorum. oktandr bizim kentte oturuyor ve daima ciddi davranyordu. yi kalpliydi, insancld. Fakirlerle kylleri bedavaya tedavi eder, kulbelerine, izbelerine gider, stelik il iin para da brakrd. Ama btn bu zelliklerinin yannda bir de katr gibi inatyd. Eer aklna birey koymusa, onu bundan vazgeirmek imknszd. Bu arada, unu da belirteyim ki kente yeni gelen o nl doktorun, bizde kald iki gnlk sre iinde, doktor Hertzenstube'nin doktor olarak yetenekleri KARAMAZOV KARDELER 331 Konusunda son derece gurur krc baz szler syledii artk hemen hemen herkese duyulmutu. Mesele uydu; Moskova'dan gelen doktor, viziteleri iin yirmi be rubleden daha az para almad halde, gene de bizim kentte baz kiiler geliine sevinmi, paralarn saknmyarak, ona bavurmulard. Oysa btn bu hastalar, o doktor gelinceye dek, tabii doktor Hertzenstube tedavi etmiti. te nl doktor, bunlar kendisine bavurunca, ok sert ekilde her yerde doktor Hertzenstube'nin uygulad tedavileri eletirmiti. Hatta sonunda bir hastaya geldii vakit, dorudan doruya aka: Eh syleyin bakalm, sizi illarla bu hale koyan kim, Hertzenstube mi? He, he, be!... diye sormutu. Tabi Doktor Hertzenstube, btn bunlar iitmiti. Her doktor da, arka arkaya sorguya ekilmilerdi. Doktor Hertzenstube, dorudan doruya sann akl bakmndan anormal bir durumda bulunduu kendiliinden grlmektedir, dedi. Ondan sonra, burada belirtmeyi gerekli bulmadm baz kendine zg dnceler ileri srerek, bu anormalliin sann yalnz eski davranlarndan deil, imdiki yani o andaki davranlarndan bile belli olduunu syledi. imdi, u anda derken, ne demek istedii sorulunca da, ihtiyar doktor kendisine zg bir itenlikle ve zel bir syleyile sann mahkeme salonuna girdii vakit, iinde bulunduu durumla kyaslanrsa kendisinden hi beklenmiyecek garip bir tavrla, asker gibi geni admlarla, gzlerini yere dikmi olarak yrdn, oysa sola, bayanlarn oturduu ksma doru bakmasnn daha normal bir ey olacan syledi. Szlerini bitirirden de kendisi Bayanlara dkn bir erkek olduu iin u anda bayanlarn kendisi iin ne dndklerini pek ok merak ediyordur dedi. unu da burada belirtmeli ki, kendisi ou zaman seve seve Rusa konuurdu ama, her syledii cmlede bir Almanca havas vard. Bununla birlikte byle konutuu iin hi de utan duymuyordu. stelik konutuu Rusa'nn rnek bir Rusa olduunu, hatta Ruslarn konutuu dilden bile daha iyi olduunu> ileri srmek gibi bir zayf taraf vard ve mrnn sonuna dek bundan vazgemedi. Hatta Rus ata szlerini kullanmaktan ok holanr, her seferinde de Rus ataszlerinin btn dnyadaki ataszlerinden daha iyi, daha anlaml olduunu belirtirdi. Bu arada unu da syliyeyim ki, 332 KARAMAZOV KARDELER konuurken, dalgnlktan mdr nedir, sk sk ok iyi bildii ama nedense birden aklndan kan en basit szleri unuturdu Almanca konutuu vakit de, ayn ey olurdu. Byle anlarda her zaman elini sanki yitirdii kelimeyi aryormu gibi havada dolatrrd ve artk hi kimse onu, o unuttuu kelimeyi bulmadan sze devam etmeye zorlayamazd. Sann salona girince bayanlara bakmas gerektii konusunda syledii szler, dinleyiciler arasnda neeli fsltlara yol at. Bizim kentte tm bayanlar ihtiyar adamcaz ok severlerdi. Ayn zamanda biliyorlard ki, mr boyunca bekr yaam, dindar ve hi gnaha girmemi bir adam olarak kadnlara stn, ideal varlklar gz ile bakyordu. Bu yzden szleri ok garip karlanmt. Sras gelince ifadesi alnan Moskoval doktor da kesin ve srarl bir tavrla, sann anormal bir durumda olduunu, hatta bu anormalliin en ar ekli aldn ileri srd. Uzun uzun an heyecan* ile .manyaklk tan sz etti ve toplanan btn delillere gre, sann daha tevkifinden birka gn nce phe gtrmez bir ekilde hastala varan bir heyecan iinde bulunduunu, eer cinayeti bilinli olarak ilemi olsa bile, bunu neredeyse elinde olmayarak, kendisini srkleyen, hatt tm varln saran hastalkl duygularla savamaya hi gc kalmad iin yapm olduunu ileri srd. Bu ar heyecandan baka doktor, manyakln da gz nnde tutulmas gerektiini ileri sryordu. Sylediine gre, bu manyaklk, artk sonradan meydana gelecek olan tam cinnet durumunun bir habercisi idi. (Not: Bunlar kendime gre anlatyorum, ama doktor tam anlamyla bir bilim adam gibi, zel bir dil kullanarak konuuyordu.) Sze devam ederek: Sann tm davranlar akl selime ve manta aykrdr, dedi. Artk kendi gzmle grmediim cinayetten ve tm o felketten sz etmiyorum, ama bundan gn nce bile burada benimle konuurken anlalmaz, hareketsiz bak vard. Hi gerekmedii yerde, birden beklenmedik bir ekilde glyordu. Anlalmaz, devaml bir sinirlilik iindeydi-Bernard>

ve Etik gibi daha bir ok gereksiz garip szler sylyordu. Ama doktor, asl manyaklk belirtisini zellikle sann aldatlm olduunu belirterek o bin rubleden ediinde buluyordu. Sylediine gre, sank bu paradan sz KARAMAZOV KARDELeR 22? ederken, olaanst bir sinirlilik gstermeden duramyordu. Oysa urad baka baarszlklardan, hakaretlerden olduka rahat sz ediyor ve onlar kolaylkla hatrlyordu. Son olarak u da sylenebilirdi: Yaplan soruturmalardan, eskiden de bu bin rubleden sz alnca, daima neredeyse kendini kaybedecek hallere geldii anlalmt. Oysa tanklar onun, karlarna dkn ve para canls bir adam olmadn belirtiyorlard. Moskoval doktor, szlerini bitirirken, alayl bir tavrla unlar ekledi: Sayn bilim adam ve meslek arkadam sann mahkeme salonuna girince, gzlerini yere indirerek yryecek yerde, bayanlara bakmas gerektiini ileri srd. Bu dnce, ciddilikle ilgisi olmayan bir sz olmaktan baka, stelik esas bakmndan yanltr; geri sann kaderini izecek olan mahkeme salonuna girdii srada gzlerini hareketsiz bir ekilde yere dikmesinin doru olmadn, bu davrannn o anda ruhsal bakmdan anormal bir durumda bulunduunu gsterdiini kabul ediyorum. Ama ayn zamanda unu da belirtmek isterim ki, sann sola doru yani bayanlara deil, aksine saa bakmas gerekirdi. Gzleri ile kendis-ini savunacak olan, son umudunun bal olduu kiiyi, kaderini tayin edecek savunmay yapacak kiiyi aramalyd. Doktor, kendi dncesini kesin ve t verir gibi bir tavrla aklamt. Ama, uzman olarak bavurulan iki bilim adamnn arasndaki anlamazla, asl komik havay veren ey, herkesten sonra sorguya ekilen doktor Varvinski'nin kard beklenmedik sonu oldu. Ona gre, sank imdi de, daha nce de tam anlamyla normal bir durumdayd. Belki tevkifinden nce gerekten sinirli ve olaanst denecek derecede heyecanlyd; ama bu birok belirli nedenlerden ileri Delebilirdi: Kskanlk, fke, devaml bir sarholuk ve L una er eyler gibi. Ama onun bu sinirlilik durumunda, biraz sz edildii gibi zel bir anormallik bulunduu i.eri srlemezdi. Sann mahkeme salonuna girince sola m, yoksa saa m bakmas gerektiine gelince, doktor kendi acizane Dncesine gre sann oraya girince nne bakmas ge-rektiini gerekten de yle bakm olduunu, belirtti. yle , nk kaderini izecek olan bakan ile mahkeme334 KARAMAZOV KARDELER yeleri tam karsnda oturuyorlard. Gen doktor, bu aci zane ifadesini: Bu bakmdan, yrrken nne bakarak tam anlamyla normal olduunu ispat etmi oldu, diye bitirdi. Mitya, oturduu yerden: Aferin sana tabip! diye bard. Tam sylediin gibi. dir! Tabi Mitya'y hemen susturdular. Ama gen doktorun ileri srd dncelerin hem yarglar heyeti zerinde, hem de dinleyiciler zerinde kesin bir etkisi oldu. nk sonradan hepsinin onun dncelerini kabul etmi olduklar renildi. Bu arada unu da syliyelim ki, Doktor Hertzenstube artk tank olarak sorguya ekilirken, birden hi beklenmedik bir ekilde, Mitya'nn yararna olan baz eyler syledi. Daha nce kentimizde eskiden beri oturan ve Karamazov'larn ailesini yakndan tanyan bir kii olarak savc iin olduka ilgi ekici birka aklamada bulunmutu. Sonra, birden aklna birey gelmi gibi szlerine unu ekledi: Bununla birlikte, unu sylemek gerekir ki, zavall gen kendi hayat ile kyaslanamyacak kadar iyi bir hayata hak kazanmt. nk, iyi yreklidir. ocukluunda da yleydi, sonradan da. Bunu biliyorum. Bir Rus atasz der ki: Eer birinde akl varsa, bu iyi bir eydir, ama akll bir adam daha misafir gelirse, o zaman daha iyi olur, nk o zaman elde iki akl olacak, bir tek akl deil ihtiyar adamn, bakalarn beklettiini bile bile, bundan hi ekinmeyerek ar ar, szleri uzata uzata hatta aksine Alman'lara zg, kat, ayn zamanda daima kendini beendiini ve bundan memnunluk duyduunu belli ederek konutuunu ve nkte savurma yeteneini hereyden stn tuttuunu oktandr bilen savc tkenerek: ki akl, bir akldan iyidir, diye fsldad. htiyar nkte yapmaya baylrd. natla: Evet, ya! Ben ayn eyi sylyordum. Bir akl iyidir ama iki akl ok ok daha iyi olur. Onun yanna bir ba akll gelmeyince o da kendi akln yitirdi... Nasl oldu, nere ye brakt akln? Neydi o kelime? Akln nereye gnder Hay Allah unuttum... Szlerine devam ederek ellerini gzlerinin nnde bir ey arar gibi dolatrp duruyordu: KARAMAZOV KARDELER 335 - Haaa! Buldum! Spazeren.(*) Gezmeye mi? Evet, ya, gezmeye, ben de ayn eyi sylyordum. te onun akl gezmeye kmt ve geze geze yle derin bir yere geldi ki, sonunda kendini orada yitirdi. Oysa kendisi iyilik bilir, duygulu bir delikanlyd. Ah, onu ok iyi hatrlyorum. Daha u kadarck mini mini bir ocuktu. Babas onu arka baheye brakmt. O zamanlar topran stnde yalnayak koup' duruyordu. Ayanda sadece bir dmesi olan ksack bir pantolonu vard... Drst bir adam olan ihtiyarn sesinde, duygulu ve heyecanlandn belli eden bir anlam seziliyordu. Fetyukcvi hemen sanki birey seziyormu gibi irkildi ve bu frsata drt elle sarld. Evet, ya, ben kendim o zaman daha gentim... Daha... Eh, ok ok krk be yandaydm. Buraya daha yeni gelmitim. O zaman ocua acm ve kendi kendime una yarm kilo kadar bir ey... Hay Allah yarm kilo kadar ne almak istiyordum? Rusa buna ne denir? Unuttum... Yarm kilo ka-dar, ocuklarn o ok sevdii eyden, neydi... Hay Allah neydi ad... Doktor gene ellerini sallamaya balamt: Hani aata byr, hani sonradan toplayp herkese hediye ederler... Elma m? Hayr canm! yarm kilo dedim. Yarm kilo elma ol-maz, on tane olur! Hayr, o dediklerimin hepsi kktr,

konur ve dilerle tr, tr! diye krlr. - Fndk m? Doktor, sanki bu sz hi aramam gibi ok sakin bir 7- Evet, evet fndk, ben de yle diyordum ya! dedi. te' ona yarm kilo fndk getirmitim. nk ocua hibir za-man, hi kimse daha yarm kilo fndk bile getirmemiti. Ben kaldrdm ve ocua: ocuk, Gott der Vater Gld ve Gott der vater dedi. Gott der Sohn de-O gene gld, cvldar gibi: Gott der sohn. dedi. Gott Geist dedim. O zaman gene gld ve syliyebil(*) 'Gezmeye' anlamnda (Almanca).336 KARAMAZOV KARDELER digi kadar: Gott der hellige Geist dedi. Sonra ben gittim. Ertesi gn yanndan geiyordum, kendiliinden bana: Amca, Gott der vater, gott der Sohn> diye bard. Yalnz, Gott der heilige Geist>;t unutmutu. Ama ona hatrlattn ve o. cuga gene ok ok acdn. Her neyse sonradan onu gtrdler. Ben de kendisini bir- daha grmedim. te aradan yirmi yl geti, bir gn alma odamda oturuyordum. Artk salarm aarmt. Birden ieriye arlar gibi gene bir adam girdi. Kim olduunu bir trl anlayamadm. Ama o parman kaldrd ve glerek: Gott der vater, Gott der Sohn, und Gott der heilige Geist! (*) imdi size bana verdiiniz yarm kilo fndk iin teekkr etmeye geldim. nk hi kimse, hi bir zaman bana o vakitler yarm kilo fndk almamtr. Bir tek siz bana yarm kilo fndk; aldnz, dedi. O zaman mutlu genliimi, avluda yaln ayak dolaan zavall kk ocuu hatrladm ve sen teekkr etmesini bilen bir gensin, nk btn mrn boyunca sana ocukluunda getirdiim o yarm kilo fnd unutmamsn! dedim. Sonra onu kucaklyarak kutsadm. Alamaya da balamtm. O ise hem glyor, hem alyordu... nk, Rus'lar alanacak yerde ok zaman glerler. Ama o alyordu, bunu gryordum. imdi ise, ne yazk! Mitya, birden oturduu yerden: imdi de alyorum, Alman! imdi de alyorum, Tanr senden raz olsun! diye bard. Ne olursa olsun bu hikyecik, dinleyicilerin zerinde olduka iyi bir etki yapmt. Ama Mitya'nn lehinde olan asl etkiyi, imdi anlatacam Katerina vanovna'nn ifadesi yapmtr. Hem zaten dechare tanklar, yani savunma avukatnn gsterdii tanklar sorguya ekilmeye balaynca, kader birden, hatta cidd olarak Mitya'ya glmeye balad. Hem de asl alacak olan, bunun savunma makam iin bile beklenmedik bir ey olmasyd. Ama Katerina vanovna'dan nce Alyoa sorguya ekildi. Onun da syledikleri, savcnn ileri srd en nemli noktalardan birine kar, artk olumlu etki yapan bir tanklk olmutu. C) Teslis denilen Hristiyanln temel prensibi. Buna gre Tanr; baba, oul ve Ruhlkuds'tr. (Burada Almanca olarak syleniyor). KARAMAZOV KARDELER 337 IV TAlih MTYA'YA GLYOR Bu, Alyoa iin bile hi beklenmedik br eydi. Tanklk etmek iin artld vakit, kendisine yemin ettirilmedi ve hatrlyorum ki, daha sorgusunun balangcnda taraflarn hepsi ona kar ok yumuak, hatta sana yakn bir tavr takndlar. Belliydi ki, bu iyi bir gen olarak tannmasndan ileri geliyordu. Alyoa, gsterie bavurmadan alak gnll ve arbal bir tavrla ifade veriyordu ama, verdii bu ifadelerde zavall aabeyine kar duyduu scak yaknlk aka belliydi. Sorulardan birine karlk verirken, aabeyinin karakterini tanmlayarak, onu belki de zincire vurulmaz, hrslarnn tutsa, ama ayn zamanda soylu, gururlu, yksek bir vicdana sahip, hatta eer kendisinden fedakrlk istenirse, kendisini bile feda etmeye hazr bir insan olarak tantt. Bununla birlikte, son gnlerde aabeyinin hem Gruen-ka'ya olan tutkusundan hem de babas ile rakip duruma dt iin, dayanlmaz bir durumda bulunduunu da aklamaktan geri kalmad. Ama aabeyinin babasn soymak amac ile ldrm olabileceinin ileri srlmesine bile mthi bir fke ile kar kt. Buna ramen o bin rublenin aabeyinin zihninde garip bir engel haline geldiini, Mitya'nn bu paray mirastan kalan bir pay olarak kendisine ait saydn, yleyken babasnn kendisini aldatarak bu paray ondan saklam blduunu ileri srdn, hatta bu paradan sz alnca karna hi de dkn bir insan olmad halde ileden karak delirecek hallere geldiini kabul etmek zorunda kald. Savcnn iki hanmefendi dedii Gruenka ile Kat-ya'nn rakiplii konusunda ise belirsiz karlklar verdi. Hatta bir ya da iki soruya hi karlk vermek istemedi. Savc: Aabeyiniz hi olmazsa size, babasn ldrmek niyetinde olduunu sylemedi mi? diye sordu. Bu soruya gerekli Bulursanz karlk vermiyebilirsiniz. Alyoa: Aktan aa sylemedi, diye karlk verdi. Peki, ne ekilde syledi? mal olarak m?338 KARAMAZOV KARDELER Bana bir ok kez, babama, kar, iinde bir nefret duyduunu ve... dayanamyacak bir duruma geldii bir anda... nefretinin hereyi at bir srada... onu belki de ldrebileceini sylemitir. Peki, siz, kendisinden bunu iittiiniz vakit, buna inandnz m? Korkarm ki evet. Yalnz, her zaman stn bir varln onu o uursuz anda kurtaracana gveniyordum. Gerekten de kurtarmtr. nk babam ldren o deildir. Alyoa, szn kesin bir tavrla ve btn salona duyuracak kadar gr bir sesle bitirmiti. Savc, yarn baladn haber veren boru sesini duyan bir sava at gibi irkildi. una inann ki, bu kannn iten geldiine tam olarak inanyor ve onun zavall aabeyinize kar duyduunuz sevgiden ileri geldiini ya da bu sevgiye bal olduunu ileri srmyorum. Ailenizde meydana gelen felkete, kendinize gre bir adan baktnz, daha nceki soruturmadan tr artk bizce bilinmektedir. Sizden saklyacak deilim; bu grnz, apayr bir grtr ve savcln bakalarndan alm olduu ifadelere tm olarak aykrdr. Bu yzden size artk srarla unu sormak gereini duyuyorum: Dncelerinizi ynelten ve sonunda sizi, aabeyinizin susuz olduuna ayn zamanda, daha nceki soruturmada aka sululuunu ileri srdnz kiinin gerekten katil olduuna inandran hangi delillerdir?

Alyoa, sakin bir tavrla ve alak sesle: Daha nceki soruturmada, yalnz sorulara karl* verdim. Dorudan doruya Smerdyakov'u sulamak niyetinde deildim. yleyken sulu olarak onu ileri srdnz, deil mi Aabeyim Dimitriy'in szlerine bakarak, ondan sz ettim. Daha soruturmadan nce bana, aabeyimin tevkifi s rasnda olup bitenleri ve kendisinin o zaman Smerdyakov u sulu olduunu sylediini anlattlar. Aabeyimin susuz duuna kesin olarak inanyorum. Madem o ldrmedi, o de... ille O halde Smerdyakov ldrd, yle mi? Peki ama. neden Smerdyakov diyorsunuz? Ve nasl oluyor da, aa , nizin susuz olduuna bu kadar kesin karar verebiliyorsa KARAMAZOV KARDELER '339 Aabeyime inanmamazlk edemezdim. Bana yalan sy-ni biliyordum. Yznden bana yalan sylemediini Alyordum. _- Yalnz yzne bakarak m anladnz bunu? Btn delilleriniz bundan m ibaret? Bundan baka delilim yoktur. Peki Smerdyakov'un sululuunu ileri srdnz vakit bunu, gene aabeyinizin szlerinden ve yzndeki ifadeden baka bir delile dayanmadan m sylemitiniz? Evet, baka bir delilim yoktu. Savc sorularn burada kesti. Alyoa'nn verdii karlklar., dinleyicilerde neredeyse bir hayal krkl uyandrmt. Smerdyakov iin daha mahkeme balamadan nce sylentiler dolayordu. Birileri bir eyler iitmiti. Birinin bir bakasn sulad syleniyordu. Alyoa'dan sz ediliyor, onun aabeyi lehine ve uan sulu olduunu gsteren olaanst bir sr deliller toplad ileri srlyordu. Oysa sann kardei olarak duymas bu kadar normal olan ve ahlk bakmndan nemli saylabilecek bir takm kanlardan baka hibir delili yoktu. Ama o srada Fetyukovi sorulara balad. Alyoa'ya, sa-nn, babasna kar duyduu fkeden ve onu ldrebileceinden ne zaman sz ettiini sordu. Bunu felketten nceki son grmelerinde iitip iitmediini renmek istedi. O vakit Alyoa birden irkilir gibi oldu. Sanki ancak simdi aklna bir ey gelmi, ancak o anda dncelerini toparlamt: imdi birey hatrlyorum, neredeyse bsbtn unut-mutum bunu! Ama, o zaman bana yle belirsiz olarak grnyordu ki, imdi ise... Sonra Alyoa, herhalde kendisi de ilk olarak o anda akna gelen bu dnceye kendini kaptrarak, heyecanla, Mit-ya Ne son grmeyi yaptklar akam, manastra giden yol , aacn dibinde, onun gsn, gsnn st ks-' yumruklayarak birka kez namusunu temize karmak iin elinde bir vasta bulunduunu, kendisini temize ka-racak olan eyin, ite orada, gsnn zerinde olduunu sylediini hatrlad... Szne devan ederek: o zaman, onun gsn yumruklarken, yreinden Atiini sanyordum, dedi. Onu bekleyen o utan verici, iin340 KARAMAZOV KARDELER o korkun, o aklamak cesaretini bile bulamad durumdan kendisini kurtaracak gc ancak yreinde bulabileceinden sz ettiini sanyordum. tiraf edeyim, o srada babamdan sz ettiini ve ona gidip kimbilir nasl bir tecavzde bulunacan dnmekten tr utancndan tepeden trnaa titrediini dndm. Oysa aabeyim o srada, gsnde bir eyi iaret ediyordu! Hatrlyorum ki, daha o anda zihnimden bir dnce geti. Kalbin, gsn o noktasnda deil de, daha aada olduunu, onun ise daha yukarda bulunan bir yeri, boynunun hemen altnda olan noktay yumruk-ladm dndm, sanki o noktada bir eye iaret ediyormu gibiydi. O anda bu dnce bana sama grnd. Oysa belki aabeyim o anda o bin be yz rublenin sarlp dikildii bez parasn iaret ediyordu! Mitya oturduu yerden: Evet oydu! diye bard. Gerekten yleydi Alyoa! O srada ite o bez parasn yumrukluyordum! Fetyukovi sakinlemesi iin yalvararak acele ile Mitya'-ya doru atld. Ayn zamanda Alyoa'nn ifadesine sarld. Kendi ansnn heyecanna kaplm olan Alyoa, ateli ateli konuarak tahminlerini ileri sryordu; ona gre, Mitya iin asl utanlacak ey, zerinde Katerina vanovna'ya olan borcunun yars, yani geri verebilecei bin be yz ruble varken, hereye ramen, borcunun bu yarsn ona vermeyip, bir baka ie kullanmaya, daha dorusu eer kabul ederse. Gruenka'y bu parayla gtrmeye karar vermesindeydi. Alyoa birden heyecana kaplarak: Evet, yle oldu, tam sylediim gibi oldu! diye bara bara konuuyordu. Aabeyim o srada bana bararak, utancnn yarsndan, evet yarsndan (bu .yarsndan szn birka kez tekrarlamt) kurtulabileceini, ama karakter bakmndan bunu yapamayacak kadar zayf olduunu.. bunu yapacak gc kendinde bulamayacan nceden bildiini syledi! Fetyukovi sabrszlkla: Kesin olarak, gsnn gerekten o noktasn dvdn hatrlyorsunuz, yle mi? diye soruyordu. Aka ve kesin olarak hatrlyorum. nk, o madem kalp daha aada, o halde ne diye gsnn o ka dar yukarsnda olan bir yerine vuruyor? diye dndm KARAMAZOV KARDELER 341 Ama o zaman dncem bana sama grnd... Bunu hatr-jyorum evet, sama grndn hatrlyorum... Bir an iinde zihnimden gelip geti. Onun iin imdi de hatrladm ite. Hem bunu imdiye kadar nasl unutabildim, bilmiyorum! Aabeyim, o bez parasn, kendini kurtaracak bir areye sahip olduunu belirterek iaret ediyordu. Ama bu bin be yz rubleyi geri vermeyeceini de ima ediyordu! Mokro-ye'de tevkif edildii zarnan da biliyorum ki, bunu (bana sonradan sylediler!) mr boyunca yapm olduu en rezilce davrann, Katerina vanovna'ya olan borcunun yansn (gerekten

yarsndan sz etmi) geri verebilecek durumdayken, onun karsnda bir hrsz durumuna dmemek elin-deyken. gene de paray geri verip parasz kalmaktansa, onun gznde bir hrsz olarak kalmay tercih etmesi olduunu bara bara sylemi! Alyoa, szlerini: Ah, bu bor yznden ne kadar znt ekmitir! Bu bor yznden kendine ne kadar eziyet etmitir! diyerek bitirdi. Tabi ie savc kart. Alyoa'ya btn bunlarn nasl olup bittiini anlatmasn rica etti, birka kez srarla: Sank gsn dverken gerekten bir eyi iaret ediyor gibi miydi? Belki de sadece gsn yumrukluyordu. Ne dersiniz? diye sordu. Alyoa: Zaten yumruklamyordu! diye yksek sesle karlk verdi. Tam anlamyla parmaklan ile iaret ediyordu. te uray, taa yukary iaret ediyordu... Nasl olup da su ana kadar aklmdan kt!... Bakan, Mitya'ya dnerek verilen ifade konusunda bir ey syleyip, sylemeyeceini sordu. Mitya hereyin. gerekten hereyin yle olduunu, gerekten gsnde boynunun hemen alt tarafnda tad o bin be yz rubleyi iaret ettiini ve bu iin tabi ok rezilce bir ey olduunu syledi. nkr etmiyorum, rezilce bir eydi! Btn mrmce yaptm eyler arasnda, en rezilcesi buydu! diye bard. O srada bunlar geri verebilirdim, yleyken vermedim. Onun Sznde bir hrsz kalmay tercih ettim. Yalnz vermemek olsa gene iyi, asl rezalet bu paralar geri vermeyeceimi nceden bilmemde! Haklsn Alyoa! Teekkr ederim!342 KARAMAZOV KARDELER Alyoa'nn sorgusu bylece bitti. zerinde durulmas gereken ve nemli olan uydu ki, hi deilse bir tek olay, diyelim ki, ok kk de olsa bir tek delil, daha dorusu delil yerine geecek bir ima eklinde de olsa sylenen bu sz, sann daha nceki soruturmasnda, Mokroye'de bunlar be-nimdi dedii o bin be yz rublenin sakl olduu bez parasnn da, o bez parasnn iindeki parann da varln ileri srerken yalan sylemediini, bir parack olsun aa vurmu oluyordu. Alyoa sevinerek, kpkrmz olmu bir halde, iaret edilen yeri gsterdi. Ondan sonra da uzun bir sre kendi kendine: Bunu nasl unutabilirdim? Nasl unutabilirdim! Nasl da birden aklma geldi! diye sylenip durdu. Katerina vanovna'nn sorgusu balad. Kendisi daha grnr grnmez, salonda olaanst bir hava esti. Hanmlar tek sapl gzlklerine, drbnlerine sarldlar. Erkekler kmldamaya baladlar. Hatta bazlar daha iyi grebilmek iin yerlerinden kalktlar. Sonradan herkes, 'gen kadn ieri girer girmez, Mitya'nn birden mum gibi sapsar olduunu ileri srmt. Gen kadn tepeden trnaa siyahlar iinde, tevazu ile ve hemen hemen ekingen bir tavrla, kendisine gsterilen yere yaklat. Yznden heyecanl olup olmadn anlamaya imkn yoktu. Ama karanlk, somurtkan baknda aka bir kararllk seziliyordu. unu da belirtmeli ki, sonradan biroklar, o anda alacak kadar gzel grndn syleyeceklerdi. Gen kadn yavaa, ama btn salona duyuracak kadar seik bir ekilde konumaya balad. Son derece sakin konumas vard ya da belki sakin grnmeye alyordu. Bakan sorularna ihtiyatl bir ekilde, sanki yarasna dokunmaktan korkuyormus gibi ve urad felkete sayg gstererek, byk bir nezaketle balamt. Ama Katerina vanovna, ona sorulan bir soru zerine kendiliinden daha ilk szlerde, sankla nianl olduunu aklad. Sonra da alak sesle: Kendisi beni terkedinceye kadar nianl kaldk, diye ilve etti. Kendisine Mitya'ya akrabalarna gndermek zere verdii o bin rubleyi sorduklar zaman, kesin bir tavrla: Ben ona bu paray doru postahaneye gtrmesi iin KARAMAZOV KARDELER 343 vermedim dedi. O srada paraya ok ihtiyac olduunu seziyordum... Bu bin rubleyi ona, eer isterse bir ay iinde gndermesi art ile verdim. Sonradan bu bor yznden kendi kendine bouna ac ektirdi. Gen kadna sorulan tm sorular ve onun verdii tm karlklar kelimesi kelimesine vermiyorum, sadece szlerindeki anlam zetleyerek belirtmeye alyorum. Sorulara karlk vermeye devam ederek: Kesin olarak inanyorum ki, nasl olsa babasndan paray alr almaz, bu bini gndermeye frsat bulacakt. karc olmadna ve drstlne... para konularnda... gsterdii byk drstle daima inanmmdr. Babasndan bin ruble alacana kesin olarak gveniyordu ve bunu birka kez bana sylemiti. Babas ile onun arasnda bir anlamazlk olduunu biliyordum. Her zaman da, evet bu gne dek her zaman, babasnn hakkn yemi olduuna inanm simdir. Kendisinin babasn tehdit eder ekilde konutuunu hi hatrlamyorum. Hi deilse benim yanmda, hi bir zaman hi bir tehdit savurmamtr. Eer o zaman bana gelmi olsayd, ben hemen, bana borlu olduu o uursuz bin ruble yznden duyduu endieyi giderirdim. Ama artk bana uramyordu... Ben ise... yle bir duruma drlmtm ki... onu artamazdm. Birden szlerine: Hem bu bor yznden ondan herhangi bir hak isteinde bulunamazdm, diye ekledi ve sesi kararl bir ifade ile nlad: Ben de bir vakitler ondan bin rubleden ok daha byk bir para yardm grmmdr! stelik o zaman bir gn olup borcumu deyebileceim bir duruma geleceimi aklmdan bile geirmediim halde, bu yardm kabul ettim... Sesinin tonunda garip bir meydan okuyu seziliyordu. te o srada soru sorma sras Fetyukovi'e geldi. Fetyuko-vi, olumlu etki yapacak bir eyle karlaacan hemen hissederek, gen kadn rktmeden yavaa: Bu dediiniz, daha tanklnzn banda oldu, deil mi? diye sordu. unu parantez iinde syleyeyim ki, kendisi Petersburg'-dan, Katerina vanovna tarafndan artldg halde, gene de Mitya'nn daha o kentteyken gen kadna verdii be bin344 KARAMAZOV KARDELER

ruble ile o yerlere kadar eili olay konusunda hi bir ey bilmiyordu. Katerina vanovna, ona bunu sylememi, olay kendisinden gizlemiti. alacak bir ey daha vard. Kesin olarak denilebilirdi ki, Katerina vanovna'nn kendisi de son dakikaya kadar bu olay mahkemede anlatp anlatmayacan bilemiyor, bu konuda kendisine ilham gelmesini bekliyordu. Hayr, o dakikalar hi bir zaman unutamam! Gen kadn anlatmaya balamt. Hereyi anlatt. Mitya'nn Alyoa'ya anlatt tm olay o yerlere eilisin nedenlerini, babasnn durumunu, kendisinin Mitya'nn evine gidiini, hereyi olduu gibi aklad. Hem de bunlar sylerken, Mitya'nn, kzkardei vastasyla paray almak iin Katerina vanovna'-y gnderin diye bir teklif yapm olduu konusunda bir tek sz bile sylemedi. Yksek bir cmertlik gstererek, bunu saklad ve hi bir etki altnda kalmadan, kendiliinden, yapm olduu bu fedakrlkla, bireyler olacan umut ederek... ondan para istemek zere, gen subayn evine kotuunu aka sylemekten utan duymad. Bu insan sarsan bir eydi. Onu dinlerken btn vcudum buz gibi olmutu. Tiril tiril titriyordum. Koca salon, her szn can kula ile dinleyerek, bir lm sessizliine gmlmt. Bu, benzeri olmayan bir eydi; Katerina vanovna gibi otoriter, herkese yukardan bakan, gururlu bir gen kzn bylesine aktan aa itiraflarda bulunarak ifade vermesi, byle bir fedakrlkta bulunmas, kendini bylesine lekelemesi olacak ey deildi. Hem de bunu niin, kimin iin yapmt? Kendisine ihanet eden, ona en byk hakareti yapan bir adam kurtarmak, kck bir ey de olsa, onun yararna olabilecek iyi bir izlenim brakabilmek iin, hi deilse, kk bir hareketle kurtuluuna yardm edebilmek iin! Gerekten de elinde kalan son be bin rubleyi, sahip olduu tm serveti veren ve hi bir gnah olmayan bir gen kzn karsnda sayg ile eilen bir subayn hayali olduka cana yakn ve ekici grnd. Ama... nedense yreimde oir sz duydum! Sonradan bu iin iftiralara yol aacan (ki gerekten sonra byle oldu!) seziyordum. Sonradan tm kentte pis pis glerek hikyenin belki de noktas noktasna doru olmadn, zellikle subayn gya sadece sayg ile eilerek gen kzn yanndan ayrlmasna izin KARAMAZOV KARDELER 345 m belirten blmn geree aykr olduunu syleyenler oldu. Bu blmde bas eylerin atlandn ima ediyorlard. Bizim bayanlar arasnla, en sayg deer olanlar bile: Hem ona, diyelim ki atlanmad, diyelim ki, herey gerekten anlatld gibi oldu, gene de bir gen kzn babasn kurtarmak iin de olsa, byle davranmas yakk alr bir ey mi oras belli deil, diyorlard. Hem Katerina vanovna gibi zeki ve hastalk derecesinde keskin grl titiz bir kadn nasl olup da nceden byle sylentilerin kacan tahmin etmemiti? Muhakkak tahmin etmitir. yleyken, hereyi sylemeye karar vermiti. Tabi, hikyenin geree uygun olup olmad konusunda, tm o kukular ancak sonradan ortaya kt. lk anda ise herkes, ama herkes ok sarslmt. Mahkeme yelerine gelince, onlar Katerina vanovna'y nerdeyse utan dolu, kutsal bir heyecan iinde susarak dinliyorlard. Savc bu konuda, kendisine bir tek soru olsun sormay gereksiz sayd. Fetyukovi gen kadnn karsnda yerlere kadar eildi. Evet, nerdeyse zafere ulam gibi bir tavr vard. Bu ifade ile birok eyler kazanlmt. inden gelen soylu bir davranla, elinde kalan son be bin rubleyi veren bir adam, sonra ayn adamn gece vakti, bin ruble almak iin babasn ldrmesi... Bunlar birbirleri il; badamayan eylerdi. Petyuko-vi hi deilse imdi hrszlk sulamasn uzaklatrabilirdi. Dava> birden yepyeni bir k altnda grnyordu. Mitya'-nz yararna bir hava esmiti. Kendisi ise... sylendiine gre, Katerina vanovna ifaie verirken, bir iki kez yerinden frlayacak olmu, sonra tekrar oturduu bankn zerine dm, iki eliyle yzn rtmt. Ama gen kadn szn bitirince birden kollarn ona doru uzatarak hkra h-kra alamakl bir sesle: Katya, beni neden mahvettin? diye bard. Sonra, btn salonu nlatrcasna hkra hkra alamaya balad. Ama hemen sonra kendini toparlad ve gene: imdi artk kurtulanam! diye bard. Sonra, oturduu yerde donmu gibi, dilerini skm, kollarn da gsnn zerinle ha eklinde kavuturmu olarak hareketsiz kald. Katerina vanovna salonda kalm ve kendisine gsterilen iskemleye oturmutu. Yz sararmt, 346 KARAMAZOV KARDESLeR gzlerini yere indirmi olarak oturuyordu. Yaknnda bulunanlar, gen kadnn uzun bir sre stmaya tutulmu gibi titrediini anlattlar. Sorguya ekilmek zere Gruenka ieriye girdi. imdi, birden meydana gelen ve belki de gerekten Mit-ya'y mahvetmi olan felketi anlatmann sras geliyor. nk, una inanyorum ki (herkes ve tm hukukular sonradan yle olduunu sylemilerdir) eer bu olay meydana gelmeseydi, sana hi deilse hafifletici bir neden tanyacaklard. Ama bunlar sonra anlatacam. Daha nce biraz Gruenka'dan sz edelim. O da salona tepeden trnaa siyahlar iinde, zerinde o harikulade gzel siyah al ile gelmiti. Bazen tombul kadnlarn yapt gibi, hafife salnarak, kayar gibi, sessiz admlarla parmakla yaklat, Gzlerini bakana dikmiti, ne saa ne sola bakyordu. Bana kalrsa, o anda ok gzeldi ve sonradan bayanlarn ileri srd gibi solgun deildi. Yine ileri srdklerine gre, yznde dikkatini bir noktaya topladn belli eden kzgn bir anlam varm. Ama ben yle sanyorum ki, sadece sinirliydi ve bizim skandallara susam halkn, hakaret dolu, merakl baklarn zerinde ar bir yk gibi hissediyordu. Gururlu, hakarete boyun emeyecek bir karakteri vard. Byle bir karakterde olanlar, herhangi bir kiiden hakaret greceklerini hisseder etmez, hemen karln vermek iin iddetli bir istek duyarak fke ile alevlenirler. Ayrca, Gruenka'nn tabi bir ekingenlii: ayn zamanda yle bir ekingenlik duyduu iin de, iten gelen bir utanc vard. Bu bakmdan szlerinin bazen fkeli, bazen hakaret dolu ve kaba olmasna, bazen de hele kendisini sulad, kendisini sorumlu olarak grdn belirttii sralarda birden sesinde bir itenlik duyulmasna amamak gerekir. Bazen de sanki kendisini bir uuruma atyormu gibi ne olursa olsun artk hereyi syleyeceim der gibi konuuyordu... Fiyodor Pavlovi ile olan ahbapl konusunda sert bir tavrla: Hepsi bo! Bana tutulduysa kabahat bende mi? dedi-Bir an sonra da: Tm su bende! Ben hem onunla, hem de teki ile hem ihtiyarla, hem de bununla alay ettim, ikisini de bu duKARAMAZOV KARDELER

347 rurna dek srkledim. Herey benim yzmden oldu, diye eklediBir ara Samsonov'a deindiler. Gruenka hemen kstah bir meydan okuyula: Ondan kime ne? dedi. O benim velinimetimdi. Akrabalarm beni evden kap dar ettikleri vakit, yalnayak dolatn sralarda beni yanma almt. Bu arada bakan olduka nazik bir tavrla, Gruenka'-ya. gereksiz ayrntlara girimeden dorudan doruya sorulara karlk vermesi gerektiini hatrlatt. Gruenka kzard, gzleri kvlcmlar sat. Paralarn bulunduu paketi kendi gz ile grmemiti, yalnz Fiyodor Pavlovi'in elinde iinde bin ruble bulunan bir paket olduunu katilden iitmiti. Yalnz, tm bunlar samayd, ben bunlara glyordum \e ne olursa olsun dnyada oraya gitmezdim! Savc: Demin katil derken kimi kasdettiniz? diye sordu. Ua, baka kimi olacak? Efendisini ldren, dn de kendiri aan Snerdyakov'u kastettim. Tabi, ona hemen bu kadar kesin bir sulama iin elinde ne gibi deliller bulunduunu sordular. Ama onun da hi bir delili Dmad meydana kt. Dimitriy Fiyodorovi'in kendisi bana yle demiti, onun szne inann! dedi. Guenka, bunu syledikten sonra, duyduu nefretten te-Peden trnaa titrer gibi szlerine unlar ekledi: Onu mahveden, aramzdan geen kara kedidir. Herey onun yznden oldu. Ben bunu 'bilirim, diye ekledi ve sesi fke ile nlad. Kendisine gene kimi ima ettiini sordular. Kk hanm, ite bu Katerina vanovna'y. O zamanlar beni evine ard, ikolatalar ikram etti, beni elde etmek istedi, onda bir parack olsun utanma diye bir ey yoktur, ite bu kadar... Bu srada bakan artk sert bir tavrla, kulland sz-daha ll olmasn rica ederek szn kesti. Ama kadnn yrei bir kez alev almt. Artk kendini bile atmaya hazrd... Savc: Mokroye'de tevkif srasnda herkes sizin koarak br 34a KARAMAZOV KARDELER odadan ktnz grm ve btn su bende, Sibirya'ya ikimiz birlikte gideceiz! diye bardnz iitmi. Demek daha o anda onun baba katili olduuna kesin olarak inanmtnz, diye hatrlatt. Gruenka: Ben o zamanki duygularm hatrlamyorum! diye kar lk verdi. Herkes o zaman babasn ldrd! diye barp duruyordu. Ben de sulu olduumu, onun benim yzmden katil olduunu hissettim. Ama sulu olmadn syledii vakit, ona hemen inandm, imdi de inanyorum, her zaman da inanacam. O yalan syleyecek adam deildir. Soru sorma sras Fetyukovi'e gelmiti. Bu arada hatrlyorum ki. Fetyukovi Gruenka'ya Rakitin'i ve o yirmi be ruble konusunu sorarak: Bunlar ona Aleksey Fiyodorovi Karamazov'u size getirmesi iin vermisiniz dedi. Gruenka hakaret dolu, fkeli bir glle: Paray almasnda alacak ne var? dedi. Zaten benden para szdrmak iin hep gelirdi, dedi. Bazen bir ayda otuz ruble ald olurdu. Daha ok elence iin isterdi: Ben yardm etmezsem, iki iecek para bulamazd. Fetyukovi bakann iddetle oturduu yerde kmldadn farketmesine ramen, hemen bunun zerinde durdu. Bay Rakitin'e bu kadar cmerte davranmanzn nedenini aklar msnz? dedi. Nasl cmert davranmam. O benim teyzemin ocuudur. Benim annemle onun annesi zbez kardetiler. Yalnz kendisi, bunu burada hi kimseye sylememem iin yalvarp dururdu. Benimle akraba olduu iin ok utanyormu. Bu yeni aklama, herkes iin beklenmedik bir ey oldu Tm kentte, imdiye dek bunu hi kimse bilmiyordu. Hatta manastrda bile bunu bilen yoktu. Mitya'nn da bundan haberi yoktu. Anlattklarna gre, Rakitin, utancndan oturduu iskemlede kpkrmz kesilmiti. Gruenka ise, daha mahke me salonuna girmeden nce, her naslsa onun Mitya'nn za rarna ifade verdiini iitmi, bu yzden de mthi fkelen misti. Bylece Bay Rakitin'in daha nceki btn szleriszlerindeki kibarlk, klelik ile, Rusya'daki sosyal sizlik konusunda yapt btn klar, hepsi bu sefer herkesin gznde alalm, sfra inmi oldu. Fetku memnundu: ans gene imdada yetimiti. Zaten Gruenka y KARAMAZOV KARDELER 349 pek uzun sre sorguya ekmediler, hem kendisi de tabi, yeni bir ey syleyecek durumda deildi. Dinleyiciler arasnda olduka naho bir izlenim yaratmt. Gen kadn, ifadesini verdikten sonra, mahkeme salonunda Katerina va-novna'dan epey uzakta bir yere oturduu vakit, hakaret dolu yzlerce bak ona doru evrilmiti. Onu sorguya ektikleri tm sre iinde, Mitya hep susmu, sanki talam gibi hareketsiz, gzlerini yere dikmi olarak oturmutu. Tank van Fiyodorovi ieri girdi. BRDEN GELP ATAN FELKET unu belirteyim ki, van' daha Alyoa'dan nce armlard. Ama mbair, o vakit bakana tann birden rahatszlanmasndan m, yoksa herhangi bir kriz geirmesinden mi nedir, hemen mahkemeye kamayacan, ancak durumu dzelir dzelmez, istendii anda ifade vermeye hazr olduunu bildirmiti. Ama, her naslsa, bunu hi kimse iitmemiti. Olup bitenleri sonradan rendiler. van'n gelii ilk anda hemen hemen farkedilmedi: En nemli tanklar, zellikle rakip olan iki kadn, artk sorguya ekilmilerdi; dinleyicilerin merak duygusu imdilik tatmin edilmiti. Hatta biroklarnda yorgunluk belirtileri bile hissediliyordu. Daha birka tann dinlenmesi gerekiyordu. Ama bunlar da, herhalde artk aklanm olanlardan fazla ve zel bir ey aklayamazlard. Zaman geiyordu. van Fiyodorovi yarg makamna hayret edilecek bir ekilde ar ar yryerek, hi kimseye bakmadan, hatta ba-im emi olarak ve sanki somurtarak bir eyler dnyormu gibi yaklamt. Tepeden trnaa kusursuz giyinmiti, ama

yz hi deilse bende, hasta olduu izlenimi yaratt: Bu yzde, sanki topraa bulanm lm deinde olan bir insann yzn andran bir hava vard. Gzleri bulankt; on-ter kaldrd, ar ar salonda dolatrd. Alyoa birden, oturduu iskemleden frlayacak oldu ve ah! diye inledi. Bunu hatrlyorum. Ama bunu da pek az kimse farketmiti.350 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 351 Bakan, ona yeminsiz bir tank olduunu, isterse ifade vermekte ya da susmakta serbest olduunu, ama ifade verecekse tabi syleyeceklerinin doru olmas gerektiini ve buna benzer eyleri syleyerek sze balayacak oldu. van Fjyodorovi, onu dinliyor, yzne bulank gzlerle bakyordu. Ama birden yznde yava yava bir glmseyi yaylmaya balad. Ona hayretle bakan bakan szn bitirir bitirmez. van birden glmeye balad. Yksek sesle: Eh, baka? diye sordu. Salonda herey sessizlie gmld. Herkes sanki bir eyler seziyordu. Bakan endieye kapld. Gzleriyle mbairi aryarak: Siz... belki de daha tamamen iyi olmadnz! dedi. van Fiyodorovi birden ok sakin ve saygl bir tavrla: zlmeyin efendim, salk durumum yeteri kadar iyidir, hatta size baz merakl eyler anlatabilirim, dedi. zel bir ey mi bildirmek niyetindesiniz? Bakan bunu hep ayn gvensiz bir tavrla sylemiti. van Fiyodorovi, gzlerini yere indirdi, birka saniye sustu, sonra basn kaldrarak kekeler gibi: Hayr... yle bir niyetim yok. zel olarak bildireceim bir ey yok, dedi. Kendisini sorguya ekmeye baladlar. van Fiyodorovi bsbtn isteksiz bir tavrla, mahsus kestirip atyormu gibi. hatta gittike artan garip bir tiksinti ile karlk veriyordu. Bununla birlikte syledikleri olduka anlalabiliyordu. Birok eylere, bilmiyorum diye karlk verdi. Dimitriy Fiyodorovi ile babas arasndaki hesaplardan haberi yoktu. BU konuda, bununla hi ilgili deildim dedi. Babasn ldrecei tehdidini, sann kendisinden iitmiti. Paketteki paralar ise, Smerdyakov'dan duymutu... Birden yorgun bir tavrla szn keserek: Hep ayn eyler! dedi. Yarglar heyetine zel bir ey bildiremeyeceim iin zgnm! Bakan: Gryorum ki, rahatszsnz, ve duygularnz anlyo rum... diye sze balayacak oldu. evresine, savcya, savunma avukatna doru dnd ve eer gerekli bulurlarsa onlar soru sormaya davet etti. o o srada van Fiyodorovi, bitkin bir sesle: Gitmeme izin verir misiniz, efendim? Kendimi ok rahatsz hissediyorum, diye rica etti. Sonra, izin verilmesini beklemeden, birden kendisi arkasn dnd, salondan kmaya hazrland. Ama drt adm kadar uzaklatktan sonra birden iyice dnm ve hemen kararn d'eitirmi gibi, hafife glerek gene eski yerine dnd. Ben tpk o kyl kz gibiyim sayn bakanm, dedi. Biliyorsunuz, ne derler, kz: Gnlm varsa giderim,, gnlm yoksa... gitmem diyormu ya. Hani peinden gelinlikle mi duvakla m ne kouyorlarm, kz giydirip nikha gtrmek iin... O da: Gnlm varsa giderim... Gnlm yoksa gitmem> diyormu... Bu hikyeyi bizim kabilelerden birinde anlatrlar... Bakan: Ne demek istiyorsunuz? diye sordu. van Fiyodorovi birden bir deste para kard. te, dedi. Para burda... u pakette olan para var ya, (ba ile su delillerinin bulunduu masay iaret etti.) hani urunda babam ldrdkleri para... te burada! Nereye koyaym? Bay mbair, unlar verir misiniz? Mbair tm desteyi alp bakana verdi. Bakan hayretle: Bu paralar elinize nasl geti... eer bunlar o paralarsa? diye sordu. Smerdyakov verdi bana bunlar! Katilin kendisi verdi. On akam... kendisini asmadan nce ona uramtm. Babam Mitya aabeyim deil, o ldrd. Smerdyakov ldrd... nasl ldreceini de ben rettim... babamn lmesini istemeyen var myd ki? Bakan elinde olmayarak: Sizin aklnz banzda m, deil mi? diye sordu. - in nemli yn de bu ya, aklm bamda... Hem be-nimkisi alaka bir akl, tpk sizin aklnz gibi, btn bu... iratsz heriflerin akl gibi! Birden dinleyicilere doru dnmt. Mthi bir nefret ve fkeyle dilerini gcrdatarak: Babam ldrld diye, korkuyorlarm gibi numara Diyorlar. Birbirlerine kar rol yapyorlar. Yalanclar! Hep352 KARAMAZOV KARDELER si babamn lmesini isliyorlard. tler birbirlerini yerler... Ortada bir babann katli olmasa, hepsi darlr, fke ile dalrlard... Elence istiyorlar! Ekmek ve elence!> baka bir ey dnmezler. Ho, ben de onlardan pek iyi deilim ya! Birden elleri ile bam kavrad: Sizde su var m, Tanr akna bana iecek su verin! Mbair hemen ona yaklat. Alyoa birden ayaa frlad ve: O hastadr, ona inanmayn, u anda beyin hummas geiriyor! diye bard. Katerina vanovna oturduu iskemleden ayaa frlam, dehet iinde hi kmldamadan ivan Fiyodoro'ie bakyordu. Mitya da kalkm, dudaklarnda yzn buluturan acayip bir glmseyile bir tek szn karmadan aabeyini dinliyordu. van, tekrar: zlmeyin, deli deilim! Sadece katilin! diye sze balad. Sonra nedense birden: Katilden gzel bir konuma beklenmez ki... diye ekledi ve dudaklarn bkerek gld.

Savc belli bir aknlk iinde bakana don eildi. Yarglar heyeti yeleri endie ile aralarnda fsldayorlard. Fetyukovi kulaklarn dikmi, sylenenleri dikkatle dinliyordu. Salondakiler bir lm sessizlii iinde bekliyorlard Bakan birden akl bana gelmi gibi: Tank, szleriniz anlalmyor. Burada yle konuamazsnz! Mmknse sakinlesiniz, ondan sonra anlatnz eer gerekten anlatacak eyiniz varsa. Eer sayklamyorsanz... Bu aklamann doruluunu neyle ispat edebilirsiniz? iin kts de bu ya, hi bir tank gsteremem. Smerd-yakov kpei size br dnyadan... paket iinde ifadesini gnderemez. Siz de hep paket beklersiniz. Bir tane var ya yeter! Gsterebileceim hi bir tank yok... Yahz birini gsterebilirim... Bunu dnceli bir tavrla, hafife glerek sylemiti Kimdir tannz? Benim tanm kuyrukludur, sayn baskn! Onu tan' KARAMAZOV KARDELER 353 gstermem usul bakmndan uygun dmez! Le duble n'er-te point!(*) Birden glmekten vazgeerek, su- syler gibi; Siz ona bakmayn, adi, basit bir eytandr, diye ekledi. Herhalde buralarda bir yerde, ite su unsuru delillerin bulunduu masann altndadr. Oradan baka nerede oturabilir? Bakn, beni dinleyin: Ben ona, Susmak istemiyorum* dedim, o ise bana, jeolojik dzenin alt st olmasndan sz etti... samalk! Haydi, canavar serbest brakmanza... O Tan-rya vg sylemeye balam. Kendini rahat hissediyor da ondan! Onun ilh okumas sarho bir serseminin avaz kt kadar Vanka Piter'e gidince arksn sylemesi gibi bir ey olur. Oysa ben iki saniyelik mutluluk iin katrilyon kere katrilyon kilometreyi feda ederdim. siz banim nasl adam olduumu bilmezsiniz! Ah herey sizde ne kadar sama oluyor! Haydi onun yerine beni yakalasanza! Buraya bir ey iin geldim, deil mi ya... Neden, neden herey, ne varsa herey bu kadar sama oluyor? Bunu syledikten sonra, derin dnceler iindeymi gibi, ar ar gzlerini salonda gezdirmeye balad. Artk herkes heyecana kapitalisti. Alyoa, oturduu yerden frlayarak ona doru atlacak oldu. Ama mbair daha evk davranarak van Fiyodorovi'i kolundan yakalamt. ivar, mbairin yzne dik dik bakarak: Bu da ne? diye bard ve onu birden omuzlarndan yakalayarak, mthi bir fkeyle yere ykt. Ama nbetiler yetimi, onu yakalamlard, ite o za-'man avaz kt kadar barmaya balad. Sonra onu gtrrlerken de hep lklar ata ata, anlalmaz bir eyler bard durdu. Ortalk kart. Hereyi dzenli olarak hatrtamyorum, kendim de heyecana kaplmtm ve artk olanlar izleyemiyordum. Yalnz, unu biliyorum ki, herkes artk sakinletikten ve olup bitenleri anladktan sonra, mbair gene de azarknd. Oysa kendisi, tann tm sre iinde salk bakmndan iyi olduunu, doktorun bir saat kadar nce; hafif bir Baygnlk geirdii srada, onu muayene etmi olduunu, salona girmeden nce dzgn konutuunu, bu bakmadan by(') eytan mevcut deildir, anlamnda.354 KARAMAZOV KARDELER le bir eyin olacan tahmin etmenin imknsz olduunu, ifade vermek iin ille kendisinin srar etmi olduunu ayrntlaryla anlatmt. Ortalk hi deilse biraz yatmadan ve herkes kendine gelmeden nce, bu sahnenin hemen arkasndan bir baka sahne oldu, Katerina vanovna sinir krizi geirdi. Tiz sesle batryor, hkra hkra alyor, ama gitmek istemiyor, kendini oradan oraya atyor, onu gtrmemeleri iin yalvar-yordu, sonunda da birden bakana yle bard: Bir aklamada daha bulunmalym... Hemen... Hemen! te kt, mektup... aln, okuyun, abuk abuk! Bu mektubu o canavar yazd. te bu canavar! te bu yazd! Mitya'y iaret ediyordu: Babasn o ldrd. imdi greceksiniz. Bana baba-mn nasl ldrm olduunu yazm! br ise hasta... hasta, beyin hummasna tutulmu! gndr farkettim humma geirdiini! Kendinden gemi bir durumda ite byle baryordu. Mbair bakana uzatt kd ald. Katerina vanovna ise kendini iskemlenin zerine atp, yzn elleri ile kapad ve Balondan sesini iitirler diye, korkudan en kk bir inilti duyurmamaya alarak, titreye titreye, sessiz sessiz, sarslarak htara hkra alamaya balad. Vermi olduu kt, Mitya'-mn Bakent meyhanesinde yazd ve van Fiyodorovi'ta matematik bir nemi olan belge dedii mektuptu. Ne yazk ki bu mektubu gerekten matematik bir delil olarak saydlar. Bu mektup olmasayd, belki de Mitya mahvolmayacakt ya da hi deilse mahvoluu o kadar feci olmayacakt. Tekrar ediyorum, tm ayrntlar izlemek zordu. imdi bile tm bunlar bana, yle bir karklk iinde grnyor ki... Herhalde bakan, yeni vesikay hemen orada mahkeme yelerine, savcya, savunma avukatna ve jri yelerine gstermiti. Ben yalnz, tank kadn nasl sorguya ektiklerini hatrlyorum. Bakann kendisine doru dnerek yumuak bir tavrla, sakinletiniz mi?'' sorusu zerine, Katerina vanovna birden: Hazrm, hazrm! diye bard. Sonra herhalde herhangi bir nedenden tr szlerin dinlemezler diye, hl byk bir korku iinde: Her bakmdan sorularnza karlk verebilecek daym! diye ekledi. KARAMAZOV KARDELER 355 Kendisinden durumu daha ayrntl olarak anlatmasn rica ettiler: Bu mektup neydi? Onu hangi koullar altnda sanktan almt? Katerina vanovna nefesi tkanrcasna: Mektup bana cinayetten bir gn nce geldi. Kendisi ise onu daha bir gn nce meyhaneden yazm. Demek ki, cinayetten iki gn nce oluyor. Bakn, bir hesap pusulasnn arkasna yazlm! diye bara bara anlatyordu. O va-yt,

benden nefret ediyordu, nk kendisi dice bir davranta bulunmu, o yaratn peinden gitmiti... Bundan baka, o bin rubleyi benden bor almt... Evet, bu bin ruble yznden, kendi yapt adilikten tr gururu incinmiti! Bu bin ruble meselesi de yle oldu: Sizden rica ediyorum, size yalvaryorum beni dinleyin: Kendisi daha babasn ldrmeden hafta nce bir sabah bana geldi. Ben, paraya muhta olduunu, bu parayla ne yapacan... ite-bu yarat avlamak ve onu uzaklara gtrmek iin istediini biliyordum. Gene de biliyordum ki, artk bana ihanet etmiti, beni brakmak istiyordu. yleyken, o vakit bu paralar kendim ona uzattm. Kendim teklif ettim ona bu parala-n. Gya Moskova'ya kzkardeime gndermesi iin... Paralar verirken de yzne baktm ve ne zaman isterse, o zaman gnderebileceini syledim. stersen bir ay sonra olsun dedim. Bu durumda gzlerinin iine bakarak, aka, o yaratkla birlikte bana ihanet etmek iin paraya ihtiyacn var, o halde al bu paralan, bunlar sana kendim veriyorum, eer bunlar kabul edecek kadar namussuzsan al onlar! demek istediimi anlamamasna imkn var myd? Ben suunu yzne vurmak istiyordum. Peki ne oldu? Paralar ald, evet ald onlar, sonra da gidip bu yaratkla birlikte orada, bir gece iinde harcad... Ama hereyi reneceimi anlamt, Anlamt! una da inanmanz isterim ki benim bu paralar ona verirken, sadece kendisini bunlar benden alacak kadar Namussuz mu, deil mi diye snadm da anlamt. Gzleri-nin iine bakyordum, o da benim gzlerimin iine bakyor ve hereyi anlyordu. Hereyi kavramt.' yleyken ald. Alp Gtrd paralarm! Mitya birden avaz kt kadar: Doru Katya! Gznn iine bakyor ve bunu beni iin yaptn anlyordum, yleyken aldm paran!356 KARAMAZOV KARDELER Nefret edin benim gibi bir alaktan, hepiniz nefret edin! Bunu hakettim. Bakan: Sank, eer bir sz daha sylerseniz sizi dar karmalarn emrederim, diye ihtar etti. Katya titreyerek acele ile devam etti. Bu para onu zyordu. Onlar bana geri vermek istiyordu, buras doru, ama o yaratk iin de paraya ihtiyac vard. te babasn ldrd, yleyken paralar bana gene de geri vermedi, tersine onunla o kye, kendisini yakaladklar kye gitti, ldrd babasndan ald paralar orada gene elenerek har vurup, harman savurmus. Babasn ldrmeden bir gn nce ise, bana bu mektubu sarhoken yazm. Bunu hemen anladm. Bana kzgn olduu iin. Hem de bunu kimseye, hatta cinayeti ilese bile kimseye gstermeyeceimi kesin bir ekilde bilerek yazm. Baka trl olsayd yazmazd. Ondan intikam almaya, onu mahvetmeye tenezzl etmeyeceimi biliyordu! Ama okuyun, dikkatle okuyun, ltfen daha dikkatle okuyun, o zaman mektupta hereyi anlattn, hereyi pein olarak tasarladn, babasn nasl ldreceini, paralarn da odasnn neresinde bulunduunu dnm olduunu anlarsnz. Bakn, rica ederim, unu da gzden karmayn; orada bir cmle var, ldreceim! Yeter ki van buradan gitsin diyor. Demek ki nasl ldreceini artk nceden tasarlamt... Katerina vanovna zarar vermekten zevk duyarak, sinsi sinsi yarglar heyetine byle syleyerek, onlar da ayn ekilde konumaya yneltmek istiyordu. Evet belliydi ki, o uursuz mektubu en ince noktalarna kadar iyice okumu, her harfini ayr ayr ezberlemiti: Eer sarho olmasayd, bana yazmazd. Ama bakn burada herey nceden anlatlm. Harfi harfine herey! Sonradan cinayeti nasl ileyecei falan... Tam bir program vermi. rndan km olarak ite byle baryor ve tabii artk bunun kendisi iin nasl bir sonu meydana getireceini umursamyordu. Bununla birlikte, muhakkak ki, bu sonular daha bir ay nce tahmin etmiti. nk daha o zaman belki de fkeden titreyerek: unu mahkemede okusam m?> diye hayal kurmutu. imdi ise kendisini tepeden bolua brakvermiti. Hatrlyorum, galiba mektup da he KARAMAZOV KARDELER 357 men orada yksek sesle mahkeme ktibi tarafndan okundu ve herkesin zerinde derin bir sarsnt yapt. . Mitya'ya bu mektubun kendisine ait olup olmadn sordular. Mitya: Benim, benim! diye bard. Eer sarho> olmasaydm yazmazdm! Biz birbirimizden pek ok nedenlilerden tr nefret etmiizdir Katya, ama yemin ederim, yemin ederim ki, nefret ederken bile seni seviyordum. Ama sen beni sevmiyordun ! Umutsuzluk iinde parmaklarn bkerek, ototurduu yere kt. Savc ile savunma avukat karlkl olarak sorular sormaya baladlar. Hepsinin zet olarak asl anlam uydu: Sizi byle bir belgeyi daha nce saklamaya ve bundan nce bambaka bir ekilde ifade vermeye srkleyen n ey nedir? Katya, deli gibi: Evet, evet! Demin yalan syledim. Sylecediklerim hep yaland. Vicdanma, namusuma aykr olarak ; yalan syledim. Ama demin onu kurtarmak istiyordum. Berenden bu kadar nefret ettii ve beni bylesine hor grd halde! diye bard. Evet, beni ok hor gryordu. Her zaman da hor grmtr. Hem biliyor musunuz, biliyor musunnuz... benden o vakit verdii o para iin ayaklarna kapandm zaman, o anda nefret etmeye balamtr. Bunu farketmitim... Hemen hissetmitim bunu. Ama uzun bir sre kendi dnceme inanamadm. Ka kez gzleri ile: Ne olursa olsun, o vakit sen benim ayama geldin! diyordu. Evet, i anlamamt! Hi. bir ey anlamamt. Neden o vakit koup o ona geldiimi anlamad? nk o yalnz hereyde adilikten phe edecek adamdr! Benim hakkmda kendisinden pay bieerek yargda bulunuyordu. Herkesin kendisi gibi olduunu sanyordu. Katya bunlar artk bsbtn kendini yitirmi olarak ve mthi bir fkeyle dilerini skarak sylemiti. . Ama benimle sadece mirasa konduum iicin evlenmek istemedi. Evet, onun iin onun iin! Ben daima bunun byle olduundan phe etmiimdir! Ah, o ne canavardr! Tm mrmce, onun karsnda, o gn evine gitmi olduum iin utantan tiril tiril titreyeceimi bu yzden daima beni hor Sorabileceini ve bu bakmdan benden stn durumda olacadnmtr. te bunun iin benimle evlenmek iste-yle olmutur, hepsi yle olmutur! (Onu sevgiyle358 KARAMAZOV KARDELER

sonsuz bir sevgiyle yenmeye altm. Hatta ihanetine bile gz yummak istedim. Ama hi bir ey, hi bir ey anlamad. Zaten o bir ey anlayabilir mi? O bir canavardr! Bu mektubu ertesi gnn akam aldm. Bana meyhaneden getirmilerdi onu. Oysa, daha o sabah, daha o gnn sabah hereyini balamak istiyordum. Hereyini hatta ihanetini bile! Tabi bakan ve savc onu sakinletirmeye alyorlard. Kesin olarak inanyorum ki, hepsi belki de onun byle kendini yitiriinden yararlandklar ve bu eit aklamalarn dinledikleri iin utan duyuyorlard. Ona durumunuzun ne kadar ar olduunu anlyoruz. nann ki, biz de duygulu insanlarz gibi szler sylediklerini hatrlyorum. yleyken, kriz geiren ve kendini bsbtn yitirmi olan kadnn azndan bu ifadeyi almaktan geri kalmadlar. Gen kadn sinirlerinin bu kadar gergin olduu anlarda bile, zaman zaman iten gelen alacak bir ak yreklilikle van Fiyodorovi'in tm o iki ay iinde aabeyini, o canavar, o katili kurtarmak iin nasl delirecek hallere geldiini anlatt. Yksek sesle: Kendi kendine eziyet ediyordu! diye anlatt. Hep onun suunu kltmek istiyor, kendisinin de babasn sevmediini aklyor, belki kendisinin de babasnn lmn istediini ileri sryordu. Evet, onun yksek, ok yksek bir vicdan vardr! Vicdanl olduu iin kendini perian etti! Bana hereyi aklyordu, hereyi! Hergn bana geliyor, tek dostu olarak benimle konuuyordu. Birden gzleri kvlcmlar saarak, meydan okur gibi: Onun tek dostu benim, bu eref bana aittir! dedi kendisi. Smerdyakov'a iki defa gitmitir. Bir gn bana gelip; Eer aabeyim deil de Smerdyakov ldrseydi, (nk burada herkes cinayeti Smerdyakov'un ilediini ileri srmtr) o zaman belki ben de suluyum. nk Smerdyakov babam sevmediimi biliyor ve belki de benim babamn lmesini istediimi dnyordu. dedi. O zaman bu mektubu karp ona gsterdim, o da cinayeti aabeyinin iledii kansna vard; bu kan onu bsbtn mahvetti. Kendi z kardeinin bir baba katili olmasna dayanamyordu! Daha bir hafta nce bu yzden hastalandn farkettim. Son gnlerinde, bizde otururken hep sayklyordu. Zihninin buland?1" KARAMAZOV KARDELER 359 n farketmitim. Yrrken sayklyordu. Bu halde sokaklarda dolatn bile grmler. Dardan gelen doktor, benim ricam zerine gn nce onu muayene etti ve neredeyse hummaya tutulmak zere (olduunu syledi. Hepsi de Onun, o canavarn yznden oldu! Dn de, Smerdyakov'un ldn rendi... bu onu o kadar sarst ki, akl bandan gitti... Hepsi de bu canavarm yznden, hepsi de bu canavar kurtarmak iin oldu. Evet, muhakkak ki, insan bu tr konumalar, bu tr aklamalar mrnde ancak bir kez, lecei dakikada, rnein daraacna karken yapabilir. Ama Katya tam gerek benliini aklayacak bir tfrsat ele geirmiti, mrnn en nemli ann yayordu. Br vakitler babasn kurtarmak iin, ahlksz bir gen adamn ayaklarna kapanan hereyi gze alm Katya, ayn Katya'yd. Biraz nce, Mitya'y bekleyen akbeti hi deilse biraz olsun hafifletmek iin, onun soylu bir insana yakr davrann anlatarak, tm bu dinleyicilerin karsnda bir gen kz olarak haysiyetini feda eden gururlu ve iffetli Katya da gene ayn Katya'yd. imdi de gene, ayn ekilde kendini feda ediyordu! Ama artk bunu bir bakas iin yapyordu ve belki de bu baka msann> kendisi iin ne deerli olduunu ancak imdi, tam o anda ilk kez olarak hissetmi, ilk olarak bunu o anda kavramt! Gen kz van'n cinayeti, aabeyinin deil de, kendisinin ilemi olduunu acklayarak, kendini mahvettiini birden kavraynca, bana bir felket geleceinden korkarak fedakrlk gstermiti. Omu kurtarmak, onun onurunu, namusunu korumak iin kendini feda etmiti! Yalnz bir an iin korkun bir ey akla (gelebilir: acaba Mitya ile olan eski ilikilerini anlatrken, yalan m sylyordu? te akla gelebilecek tek soru bu. Hayr, hayr, ayaklarna kapanm olduu iin Mitya'nn ondan nefret ettiini bara bara sylerken, maksatl ola-rak iftira etmiyordu! Gerekten ta iten, belki de daha ayaklarna kapand anda, henz onu taparcasna seven ak yrekli Mitya'nn, kendisi ile alay ettiine, onu hor grd-re inanyordu. Zaten Kat,;ya sadece gururundan tr Mit-ya hastala varan, ve kendisine ac ektiren bir seviyle balanmt. Bu, yaral gururundan tr olmutu. Hem o sevgi aka deil, daha ok intikama benziyordu. Evet, bel360 KARAMAZOV KARDELER ki de bu ac ile kark ak, gnn birinde gerek bir aka evrilebilirdi, hatta belki de bunun byle olmas Katya'nn dnyada enok istedii eydi! Mitya ona ihanet ederek ruhunda derin bir yara amt. Gen kzn yaral ruhu bunu hi bir zaman balamayacakt. Sonunda intikam an beklenmedik bir anda gelip atmt. Bu kadar uzun bir sre hakarete uram gen kadnn iinde ac ile kark olarak biriken ne varsa hepsi, beklenmedik bir ekilde patlak vermiti. Mitya'y ele vermiti, ama kendisini de ele vermi oluyordu! Tabi daha szlerini bitirir bitirmez, gerilen sinirleri boald, hissettii o utan duygusu gen kz mahvetti. Gene kriz geirdi. Hkra hkra alayarak, lk la yere dt. Kendisini alp gtrdler. Kstya'y gtrrlerken Gruenka bir lk att ve Mitya'ya doru yle atld ki, ona engel olmaya frsat bulamadlar. Avaz kt kadar: Mitya! diye bard! O ylan kan mahvetti seni! Yarglar heyetine doru dnerek, fkeden titreye titreye: te, o kadn ne mal olduunu size de gsterdi diye bard. Bakann bir iareti zerine Gruenka'y yakalayp, salondan karmaya altlar. Grusenka kar koyuyor, kendini oradan oraya atyor, gerisin geriye Mitya'ya doru atlyordu. Mitya da avaz kt kadar bararak Gruenka'ya doru atlmt. Onu hemen tuttular. Evet, sanyorum ki, bizim gsteri merakls bayanlar memnun kalmlard: Zengin bir gsteri olmutu. Hatrlyorum, sonradan Moskova'dan getirilmi olan doktor ieriye alnd. Galiba, bakan, daha nce de mbairi van Fiyodoro-vi'e gereken yardm yaplsn diye gndermiti. Doktor, hastann ok tehlikeli bir beyin hummas krizi geirdiini, hemen oradan gtrlmesi gerektiini bildirdi. Savc ile sa~ Tunma avukatnn sorularna karlk vererek, hastann w gn nce kendisine bavurduunu ve daha o zaman, yakn hummaya tutulacan bildirerek, onu uyarm olduunu ama hastann tedaviye bavurmak istemediini syledi. Szler bitirirken:

 Kendisi akl bakmndan tam anlamyla sarslm rumdayd. Bana kendiliinden, uyankken hayaller grdg KARAMAZOV KARDELER 361 n, sokakta artk lm olan kiilere rastladn ve eytann her akam kendisini ziyaret ettiini syledi, dedi. nl doktor ifade verdikten sonra, gitti. Kateria va-novna'nn ibraz ettii mektup, cinayet delilleri arasna katld. Yarglar heyeti, tartmaya ekildi, sonra gelip kararn bildirdi: Mahkemeye devam edilecek! Beklenmedik bir anda verilmi olan her iki ifade de (Katerina vanovna ile van Piyodorovi'in ifadeleri) zapta geirilecektir. Artk mahkemenin bundan sonraki akn anlatacak de-filim. Zaten geri kalan tanklarn ifadeleri, herbirinin kendilerine gre zellikler tamasna ramen, daha nceki ifadelerin bir tekrarndan ve onlar destekliyen aklamalardan baka bir ey deildi. Yalnz tekrar ediyorum ki, imdi vereceim savcnn konumasnda bunlarn hepsi bir noktada birleecektir. Herkes heyecan iinde ve son meydana gelen felketle elektriklenmi gibiydi ve mthi bir sabrszlkla bir an nce iin bir zme balanmasn, taraflarn szlerini sylemelerini, sonra da kararn verilmesini bekliyordu. Belliydi ki Petyukovi, Katerina vanovna'nn ifadesinden tr ok sarslmt. Buna karlk, savc zafer kazanm bir tavr taknmt. Mahkemedeki soruturmalar sona erince, celseye hemen hemen bir saat sren bir ara verildi. Sonunda bakan, savc ile savunma avukatnn hukuk atmas yapacaklar celseyi at. Bizim savc ppolit Kirillovi konumasna balad za-saat tam akamn sekiziydi. VI SAVCININ KONUMASI, KARAKTER TAHLLLER ppolit Kirillovi, konumasna sinirden tepeden trnaa , alnnda ve akaklarnda ter damlacklaryla ve za-zaman btn vcudunun ate gibi yandn, zaman zaman n hissederek balad. Bunu sonradan kendisi anlat-Bu konumay kendi, chef d'oeuvre'si, tm mrnn chef oeuvre'r, lmeden nce meslek hayatnda kuunun lm arks gibi bir son sz olarak kabul ediyordu! Gerekten e dokuz ay sonra tez veremden ld. Bu bakmdan eer le-362 KARAMAZOV KARDELER ceini nceden sezmi olsayd, gerekten bu benzetmeyi yap-makta hakl olacakt. Yreinde ne kadar duygu, aklnda ne kadar yetenek varsa, hepsini bu konumaya koymu, beklenmedik bir ekilde, hem meden bir cesaret sahibi olduunu hem onun da iinde bell birtakm sorunlarn dmlendiini aa vurmu oldu; artk bizim zavall ppolit Kirillo-vi'in zihni, bunlardan ne kadarn alabilirse... Syledii szler asl iten geldikleri iin etkili oluyordu. Sann sulu olduuna emir zerine deil, iten inanyordu. Onu grevi bunu emrettii iin sulamyordu ve intikam duygularn alevlendirirken, gerekten, toplumu kurtarmak arzusu ile titriyordu. Bu yzden bizim ppolit Kirillovi'e dmanca bir tavr taknm olan bayan dinleyicilerimiz bile, sonunda son derece byk bir etki altnda kaldklarn aklamak zorunda kaldlar. ppolit Kirillovi atlak, arada bir kesilen sesle sze balamt. Ama sonradan sesi abucak glendi, tm salonda nlamaya balad, konuma sona erinceye kadar da yle devam etti. Ama ppolit Kirillovi konumasn bitirdii anda, hemen orada az kalsn baylacakt. Savc: Sayn jri yeleri, ele aldmz dva, tm Rusya'da byk bir grlt koparmtr. Ama bu dvada alacak, zellikle bu kadar dehet uyandracak ne vardr? Bu bizim iin, daha dorusu bizler iin bu kadar beklenmedik bir ey mi? Biz tm bunlara o kadar alm insanlarz ki! Asl dehet verici olan bu kadar karanlk ilerin, artk bizde dehet verici olmaktan km olmalardr! te, asl dehet duymamz gereken ey, bu gibi eylere alm olmamzdr. Yoksa filancann, ya da filan kiinin bir fert olarak yapt canavarlR deil. Peki, bu gibi ilere kar, nasl bir ada yaadm belli eden ve hi de imrenilecek bir ey olmayan insanlarmz bulunduunu nceden haber veren iaretlere kar, azck lm l bir tavr taknmamzn nedeni nedir? Hereye souk, ala? bir tavrla bakmamz m? Daha bu kadar gen olduu halde erkenden ypranm olan toplumumuzun akln, hayal gc erkenden yitirmesi mi? Ahlk temellerimizin sarslm olmas m? Yoksa sonunda belki de artk bu ahlk temellerini olarak yitirmemiz mi? Bu sorunlar zmeye almayacam. Hem bunla veren eylerdir, her yurtta bunlarn zerinde dnme KARAMAZOV KARDELER 363 bunlara zlmek zorunluluunu duymaldr. Bununla birlikte, henz emekleme anda olan rkek basnmz, bugne dek topluma bu bakmdan baz hizmetlerde bulunmutur diyebilirim. nk o olmasayd, yalnz bugnk arlk hkmetinin bize balad yeni mahkeme salonumuza gelen olaylar deil, herkese ak olan sayfalarnda durmadan aklad, zincirlerini koparm iradelerin, ahlk dknlnn yol at dehet verici olaylar tam olarak renmek yle dursun, bunlardan bir parack bile haberimiz olmazd. Hemen her gn okuduumuz nelerdir? Evet, hemen hergn yle eyler okuyoruz ki, imdi sz konusu olan dva, bunlarn yannda hi kalr, hatta neredeyse olaan grlr. En nemli ey su ki: Rusya'da millete ilgilendiimiz bu cinayet dvalar, genel olarak hepimizin ortaklaa paylaaca bir felket, ayn zamanda artk glkle kar koyabildiimiz, iimize ilemi genel bir ktle iarettir. Bakn ite, ilerisi parlak yksek sosyeteye mensup, daha meslee yeni atlm bir subay, hi bir vicdan znts duymadan, bir bakma velinimeti olan kk bir memurla hizmetisini, tek memurdan ona borlu olduunu gsteren belgeyi alabilmek iin alaka, sessizce baklyor, stelik o arada yksek sosyetedeki elencelerim ve ondan sonraki kariyerime lzm olur diyerek, memurun geri kalan paracklarn da alp gtryor. kisinin boazn kestikten sonra da, giderin her iki lnn balar altna birer yastk koyuyor! br yanda cesareti iin birok nianlar alm kahraman gen, ana yol stnde velinimetinin ve komutannn an-annesini haydutasna ldryor, hem de su ortaklarn bu ie tevik ederken onlara, kadnn kendisini z olu gibi sevdiini ve bu yzden tlerine gre davranacan, hibir tedbir almayacan sylyor, su ortaklarn buna inandryor. Diyelim ki, u anda yarglayacamz adam bir canavardr, ama u anda iinde yaadmz ada, yalnz onun, lkedeki tek canavar olduunu syleme cesaretini artk kendimde bulam-yorum. Bir bakas, belki kimseyi boazlamaz, ama tpk bunu yapan gibi dnr, tpk onun duygularn tar, bylece iin- den geirdii eylerle, tpk bu adam gibi erefsiz bir

kii olur. Belki de yle bir adam kendi vicdan ile babaa kalnca, kendi kendine canm, namus da neymi? Kan dkmenin g-^ olduu dncesi bir n yarg deil midir? diye sorar. birKARAMAZOV KARDELER 365 364 KARAMAZOV KARDELER Belki bu szlerim yznden beni knarlar, benim hastalkl sinirleri bozuk bir adam olduumu, korkun iftiralar savurduumu, saykladm, ii abarttm sylerler. Varsn syle-sinler, ziyan yok. Hem yle birey yaparlarsa, vallahi buna nce ben sevinirim! Evet, bana inanmayn! Bana hasta deyin, ama gene de szlerimi unutmayn: nk szlerim onda bir orannda, yirmide bir orannda bile doruysa, bu bile mthi korkun bir eydir! Bakn baylar, bakn: bizde genler tabanca ile nasl intihar ediyorlar! Hem de bunu Hamlet'e yakr biimde br dnyada bizi ne bekliyor, acaba? diye kendi kendilerine sormadan, hatta bu sorularla yakndan uzaktan ilgisi olan en kk bir eyi akllarna getirmeden yapyorlar. Sanki ruhumuzla ve bizi br dnyada bekliyen eylerle ilgili olan sorunlar, oktandr benliklerinden silinmi, yok olmu, st tamamen klle rtlm. Sonra bizdeki ahlkszla, bizde kendilerini zevke kaptrm insanlara baknz. imdi megul olduumuz dvann zavall kurban Fiyodor Pavlovi bile onlarn yennda neredeyse hi gnah olmayan bir yavru gibidir. Oysa hepimiz onu tanyorduk. O bizim aramzda yayan, bizlerden biriydi. Evet, belki gnn birinde, bizde de, Avrupa'dakilerden stn zekl insanlar Rusya'da ilenen cinayetlerin psikololik yn zerine eileceklerdir, nk bu zerinde durmaya deer bir konudur.. Ama bu, daha baka bir zamanda, artk huzura ka-vuulduu vakit, imdi yaadmz anlarn trajik karkl daha arka plna geince, bylece onu rnein bugnk insanlarn yaptndan daha akllca, daha tarafsz bir ekilde inceleme imkn olunca yaplacaktr. imdi ise ya dehet duyuyor, ya da dehet duyuyormu gibi rol yapyoruz; oysa tersine ya iimizde hereyi alaya alan, uyuukluu ve tembelle1 gdklayan allmam, iddetli izlenimlere baylan insanla1 gibi, olup bitenlerden bir gsteri zevki alyor ya da sonunda kk ocuklar gibi karmza dikilen korkun hayali kovma iin elimizi kolumuzu sallyor, o hayal gelip geinceye kadar bamz yastn altna sokuyor, sonra da onu oyunlarda, e lencede unutup gidiyoruz. yi ama, gnn birinde hayatmza ayk insanlara yakr ekilde, dnerek yemden balamak gerekmez mi? Bir toplum olarak kendimize bir gz atmak gerekli deil mi? Toplumumu zun iinde bulunduu durumu kavramamz, ya da hi de Kavramaya balamamz gerekmez mi? Bundan nceki ada yaam yce yazar, en byk eserinin sonunda, tm Rusya'y bilinmeyen bir amaca doru rzgr gibi drt nala giden bir troyka eklinde canlandrarak, Ah, troyka, rzgr gibi giden yoyka, kim icat etti seni! diyor ve gururlu bir cokunluk iinde o yldrm gibi giden troykann karssnda, tm milletlerin saygyla yana ekildiklerini sylyor. Evet, baylar, varsn yol versinler. Varsn ekilsinler. Ama bunu saygyla yapyorlarm ya da yle yapmyorlarm, bunun nemi yok, yalnz benim mtevaz grme gre, dev sanat ya sorumsuz bir ocuk gibi gzel szler sylemek tutkusuna kaplarak ya da o zamanki sansrden korkarak szlerini bu ekilde sonulandrmtr. nk byle bir troykaya kendisinin yaratm olduu kahramanlar Sabakeyevi'leri, Nozdrev'leri ve ikovlar koacak olsak, arabac olarak kimi oturtursak oturtalm, byle atlarla hi bir yere gidemeyiz! Oysa onlar eski atlard. Bugnk atlarla boy bile lemezler. Bizimkiler daha da mthitirler. ppolit Kirillovi'in szleri bu noktada alklarla kesildi. Rusya'dan bir troyka olarak sz edilmesi hoa gitmiti. Doru sylemek gerekirse yalnz iki kii el rpmt. Bu bakmdan, bakan artk dinleyicilere dnerek, Salonu boaltrm tehdidini savurmay gerekli bile bulmad, yalnz el rpanlara sert bir tavrla bakt. Ama ppolit Kirillovi cesaret bulmutu. O gne dek hi kimse onu alklamamt: Adam bunca yldr dinlemek istemiyorlard, ama ite sonunda birden sesini tm Rusya'ya duyurmak frsatn bulmutu. Gerekten, byle birden btn Rusya'mzda kt bir n kazanan Karamazov ailesi, nedir, kimdir? Belki szlerim ar derecede abartmal, ama bana yle geliyor ki, bu ailenin tablosunda, bizim bugnk aydn toplumumuzda bulunan baz ortak unsurlar belirip kayboluyor. Evet, geri tm unsurlardan sz edilemez. Hem grnenler de sadece mikroskopik bir grnt iinde, tpk kk bir su damlasnda gnein yans-mas gibi belirip kayboluyorlar. Ama, gene de bir ey yansttr, burada toplumdan yansyan bir ey vardr. Hayatn bu kadar zc bir ekilde sona erdiren u za- saptm ve ahlksz ihtiyara, u aile babasna baKendisi, soylu bir aileden gelmitir. Hayatna da onun rmn yannda karnn doyuran fakir bir adam olarak bala366 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 367 mt. Sonradan bir rastlant sonucu olarak ve beklenmedik bir ekilde yapt evlilikle, eline ehiz olarak olduka nemli bir sermaye geirdi. Balangta adi dzenbazn dalkavuun biriydi. Zek bakmndan yetenekleri vard, hatta bunlar olduka nemli yeteneklerdi, ama hereyden nce bir faizciydi. Gryoruz ki yllar getike, daha dorusu sermayesi arttka, cesareti de artyor. Boyun eiklii, dalkavukluu yok oluyor. Geride yalnz hereyi fkeyle kmseyen, hersevle alay eden, zevkine dkn' biri kalyor.. Tam anlamyla ahlk bozulmu bir adam. Oysa olaanst bir yasama hrs var. Sonunda tm istekleri bir noktada toplanmtr. Artk hayatta cinsel zevklerini tatmin edecek eylerden baka gz hibir eyi grmemektedir: ocuklarn da yle yetitirmektedir. Bir baba olarak herhangi bir moral sorumluluu yoktur. Bu sorumluluklarla alay etmekte, kk ocuklarn evinin arka bahesinde bytmekte, hatta onlar gelip kendisinden aldklar vakit, sevin duymaktadr. Sonra da onlar tm olarak aklndan karmaktadr. htiyarn tm ahlk prensipleri bir tek szde zetlenebilir: Apres moi le delugelC) Uygar bir insan anlayna aykr olan ne varsa ondadr! Hatta toplumdan tam anlamyla dmanca uzaklamtr: Varsn btn dnya ateler iinde yansn, yeter ki ben iyi olaym! der. Durumu da iyidir, her bakmdan memnundur. Daha bu ekilde yirmi otuz yl yaamak iin byk bir istek duymaktadr. Kendi z olunu bile dolandryor! Annesinden oluna kalm olan ve ona vermek istemedii paralarla, kendi olunun elinden metresini alyor. Hayr, sann

savunmasn Petersbureg'dan gelmi olan stn yetenekli meslek arkadasma Vermek istemiyorum. Doruyu olduu gibi syliyeceim. ldrlen adamn olunun yreinde ne byk bir nefret uyandrdn anlyorum. Ama bu kadar yeter! O zavall ihtiyardan artk sz etmeyelim! nk sonunda intikam alnmtr. Yalnz sunu unutmayalm ki, bu baba ada babalardan biriydi. Ha toplumumuzda, onun gibi daha birok babalarn bulunduunu sylersem, topluma hakaret etmi olmam, deil mi? Ne yazk ki. bugnk babalardan bir ou, bu baba gibi aka herseyi hie sayan alayc bir tavrla duygularn aa vurmaz (*) Benden sonra tufan. nk daha iyi terbiye grmlerdir, daha iyi yetimilerdir, daha kltrl insanlardr. Ama iin zne baklrsa, felsefeleri tpk onun felsefesi gibidir. Belki de karamsarm. Varsn yle olsun. Artk beni balayacanz konusunda nceden anlamtk ya! imdi gene nceden anlaalm: Bana inanmayn! Evet inanmayn! Ben syliyeceim, ama siz inanmyacak-sniz. yle de olsa izin verin, syliyeceklerimi syliyeyim, bylece hi deilse szlerimden bazlarn unutmazsnz. Gelelim bu ihtiyarn, bu aile babasnn ocuklarna: Biri sank mevkiindedir. Bundan sonraki szlerim hep onunla ilgili olacaktr. brlerinden ise yalnz ksaca sz edeceim. Bunlardan biri, ortancas parlak bir tahsil grm, olduka parlak bir zekya sahip, bununla birlikte artk hi bir eye inanmayan, artk pek ok eyi tpk babas gibi red ve inkr etmi, ada genlerden biridir. Hepimiz szlerini dinlemiizdir. Sosyetemizde dosta kabul edilmitir. Zaten dncelerini saklamyordu. Hatta tersine, onlar aklyordu. Bu da bize, imdi onun hakknda herhangi bir kii olarak deil de, sadece Karamazov ailesinin bir ferdi olarak olduka ak bir ekilde konumak cesaretini vermektedir. Dn burada kentin br ucunda, grlen dava ile byk bir ilgisi olan ve Fiyodor Pavlovi'in ua, hatta belki de meru olmayan olu, Smerdyakov adnda hasta, geri zekl bir adam intihar etmitir. Bu adam, daha nceki soruturmada, sinir krizleri iinde, gzya dkerek bana tvan Fiyodorovi'in ahlk konusunda hi bir snr tan-mamasyla kendisini dehet iinde brakm olduunu anlat-k Kendilerine baklrsa, dnyada her ey ho grlmeli ve bundan byle hi bir ey yasak edilmemeliymi. te bana tap byle eyler retiyorlard! dedi. Bana yle geliyor ki, o geri zekl adam, kendisine retilen bu prensibe akln takm, sonunda iyice karmtr. Bununla birlikte, tabi zihninin bozulmasnda sara hastalmn ve evlerinde meydana gelen tm o korkun felketin de etkisi vardr. Yalnz o geri zekl adamn szleri arasnda, kendisinden ok, ama ok daha zeki bir adama yakr, ilgi ekici bir sz vard. Bu sz onun iin belirtiyorum. Bana: Fiyodor Pavlovi'in oullan arasnda karakter bakmndan kendisine benziyen biri varsa, o da van Fiyodorovi'tir! demiti. Balam olduum karakter tahliline devam etmeyine nezaketsizce bir davran saydm iin burada kesiyorum. Evet,368 KARAMAZOV KARDELER bir bayku gibi gen bir varla yalnz felketini bildirmek ya da ilerisi ile ilgili baka sonular karmak istemiyorum. Bugn, bu salonda grdk ki, daha gen olan o yrekte, hl gl bir geree ballk vardr ve aile balar, henz gerekten bozulmu olan dncelerinden ok soydan gelen ahlk deerlerini kmseme alkanlnn ve inanszln yk altnda tam olarak ezilmi deildir. Gelelim br oluna: Bu olu, aabeyinin hereye karanlk bir adan bakan bozulmu dnya grnn tam tersine, bir eylere drt elle sarlmaa, baka deyile bizim dnrleri bol aydn evrelerimizin teoriye merakl topluluklarnda moda olan gsterili bir szle, halkn zne drt elle sarlmaa alan, dinine bal, uysal ve henz delikanl denecek yata bir gentir. rnein, bakn: manastra da tm varl ile balanmtr. O kadar ki, neredeyse rahip olmak zere salarn kestire-cekti. Bana yle geliyor ki, bu delikanlda bizim zavall toplumumuzda birok insanlarn duyduu o rkek mitsizlik, daha bu yata uyanmtr; bu tip insanlar, toplumun deerlerini alaya alma eiliminden ve ahlkszlndan korkup, yanllkla tm ktlklerin Avrupa'dan gelen kltrden doduunu sanarak, tpk hayaletlerden korkan ve anlarnn kupkuru gsnde, hi deilse biraz olsun uyumak iin iddetli bir arzu duyan ocuklar gibi, kendi deyimleriyle Anavatann barna, yurdun ana kucana atlmaktadrlar. Hatta kendilerine korku veren o mthi olaylar grmemek iin, mrlerinin sonuna dek bile uyumaya hazrdrlar. O iyi kalpli, yetenekli delikanlya en iyi dileklerde bulunuyorum. Dilerim ki, onun krpe, temiz yreklilii ve halkn dayand temellere inme eilimi, sonradan ok kez olduu gibi, moral bakmndan ktmser bir mistisizme ya da kaskat bir milliyetilie dnmesin. nk bu iki zellik, belki de aabeyine ac ektiren ye aba sarfetmeden elde edilmi bir Avrupa kltrnn yanl anlalmasndan doan vakitsiz bir bozulmadan daha tehlikelidir. Milliyetilik ve mistisizm szlerinden sonra, gene iki kiinin el rpt duyuldu. Ondan sonra da, artk ppo Kirillovi kendini iyice kaptrd. Geri tm bunlar grlen dava ile pek az ilgili eylerdi. Ayrca olduka kolay anlalmayan belirsiz eylerdi. Ama veremli ve yrei fke dolu adam. mrnde bir kez olsun iini boaltmak iin dayanlmaz bir KARAMAZOV KARDELER 369 istek duyuyordu. Sonradan bizim kentte anlatldna gre ppo-lit Kirillovi'in, van. Fiyodorovi'in karakterini tahlil ederken, nezaketsizce davranmasnn nedenini, herkesin iinde yaptklar tartmalar srasnda gen adamn onu bir iki kez bozmas, ppolit Kirillovi'in de bunu hatrlayarak, imdi intikamn almak istemesiydi. Ama byle bir sonu karmak doru mu, bilmiyorum. Her neyse imdiye kadar syledikleri sadece bir nszd. Sonraki konumasnda gittike daha ak olarak ve daha yakndan konuya deindi. ppolit Kirillovi: te, ada aile babasnn nc olu da burada, sank mevkiinde karnzda oturuyor! diye devam etti. yi davranlar, yaants ve yapt iler hep nmze serilmi: Saati alnca her ey alm, her ey meydana km. Kendisi kardelerinin Avrupallamas ve halkn mill ilkelerine sa-rlmasj-mn tam tersine, Rusya'nn z varln yanstyor gibidir. Ama tm Rusya'y, tm Rusya'y deil! Allah korusun, tm Rusya'y yanstsayd ne yapardk! yleyken burada ana vatann derinliklerinden gelen bir ey var, bunu hissediyoruz, korkusunu duyuyoruz, evet, burada da kendisini yanstan halktr, ana vatandr. Evet, hepimiz iten gelen duygularmzn esiriyiz. Hepimiz hayret edilecek bir iyilik ve ktlk karmyz. Kltre de, Schiller'e de z. Ama ayn zamanda meyhanelerde azyor, birlikte iki itiimiz sarholarn sakallarn yoluyoruz. Evet, iyi kalpli, ok iyi kalpli oluruz; ama ancak kendimizi iyi ve ok rahat hissettiimiz zaman! En yk-sekt ideallere bile kendimizi frtna gibi kaptrrz. Tam anlamyla bir frtna gibi! Ama bir

artla, o idealler bize gkyznden kendiliklerinden yasnlar ve en nemlisi bize bedavaya, evet bedavaya mal olsunlar! Yeter ki, onlar iin bir ey demiyelim! demekten hi holanmyoruz. Oysa bireyler almaktan ok holanrz. Hem de her konuda yledir. Evet, versinler, bize dnyann akla gelebilecek tm nimetlerini versinler! Tam anlamyla elde edilebilecek tm nimetleri! Daha azna raz olmayz. Ayrca keyfimize hi bir ekilde karmaynz. O zaman ne kadar iyi, ne kadar mkemmel insanlar olduumuzu ispat ederiz. A gzl deiliz. Hayr deiliz ama, bize para veriniz. Daha ok, daha ok, mmkn olduu kadar ok para veriniz. O zaman nasl cmerte, ad bir madenden baka bir 370 KARAMAZOV KARDELER ey olmayan paray kmseyerek, ondan nefret ederek, lgnca elenir ve bir gece iinde nasl har vurup, harman savurduumuzu gsteririz! Ama bize para vermezlerse, o zaman; onu nasl bulabileceimizi gsteririz. Yeter ki onu almak iin, iimizde byk bir istek olsun! Her neyse tm bunlar sonradan srayla gzden geireceiz. Her eyden nce demin, ne yazk ki, yabanc asll sayg deer ve sayn bir yurttamzn dedii gibi, arka avluya yalnayak, ba kabak atlm zavall bir ocuk var! Tekrar ediyorum, san savunmay kimseye brakacak deilim! Sulayan da, savunan da ben olacam. Evet, biz de insanz. Biz de insan yrei tayoruz. Biz de baba ocanda ocuklukta edinilmi ilk izlenimlerin karakter zerinde nasl bir etki yapacan tartabiliriz. Ama ite o ocuk, artk bir delikanl, gen bir adam, bir subay olmutur. Bu srada kendisini, ar davranlar ve birini delloya davet ettii iin, usuz bucaksz Rusya'mzn uzak snr kentlerinden birine sryorlar. Orada grevliyken kendini elenceye kaptryor, eh artk tabi byk gemiye byk deniz ister. Bizim paraya ihtiyacmz var. Her eyden nce paraya! Bylece uzun tartmalardan sonra, babas ile son olarak alt bin ruble zerinde anlamaya varyorlar, paralar da kendisine gnderiliyor. Bu arada unu belirteyim ki, kendisi bu paraya karlk bir belge de vermitir. Bu alt bin rubleyi aldktan sonra, mirasn geri kalan ksmndan artk hemen hemen vazgetiini, bu konuda babasna kar mahkemelere bavurmayacan aklayan bir mektubu vardr. te bu srada karakter bakmndan ok yksek ve iyi yetimi bir gen kzla karlayor. Evet, ayrntlara tekrar girecek deilim. Bunlar biraz nce iittiniz. Bu iin iinde bir onur meselesi, bir kendini feda etme vardr! Syliyeceim bu kadar I Cidd olmayan, ahlksz bir gen olduu halde, gerekten soylu bir davranta bulunuyor. Yksek bir ideal karsnda yerlere kadar eiliyor. Byle olunca da gzlerimizin nnde son derece sempatik bir hayal olarak canlanyor. Ama ondan hemen sonra, gene bu mahkeme salonunda hi beklenmedik bir ekilde, madalyonun ters taraf da gzler nne serildi. Neden yle olmutur? Gene tahminler yrtmek cesaretini gsteremiyeceim ve tahliller yapmaktan kendimi alkoyacam. Ama byle bir durumun meydana gelKARAMAZOV KARDELER 371 mesi iin herhalde nedenler vardr. Ayn gen kadn bize, uzun bir sredir gizli tuttuu bir fkeden ileri gelen gzyalar iinde, yapm olduu bu, belki de ihtiyatsz ve takn, ama gene de vicdanl, ayn zamanda cmerte davran yznden, bu adamn kendisini nce hor grdn aklad. O alayc glmseyi, herkesten nce nianlsnn dudaklarnda belirmiti; oysa gen kadn, asl onun ve yalnz onun byle glmsemesine dayanamazd. Kendisine ihanet edeceini bilerek (ki nianls, gen kadnn kendisinden gelecek her davran, hatta ihanetini bile ho karlayacan dnerek ona ihanet etmitir) evet, bunu bilerek, ona mahsus o bin rubleyi teklif etmitir. Bellidir ki, bu paralar gen adama, kendisine ihanet etsin diye vermektedir. Hibir ey sylemeden souk ve karsndakini snayan bak ile sanki, eh, bakalm kabul edecek misin? Etmiyecek misin? Bu paralar kabul edecek kadar dnyada hibir eye deer vermeyen biri olduunu gsterecek misin? diye soruyordu. Nianls ise ona bakyor, dncelerini olduu gibi anlyor, (zaten kendisi de burada nnzde hereyi anladn aklamtr) yleyken bu bin rubleyi kendine mal edip yeni sevgilisiyle iki gn iinde elenerek har vurup harman savuruyor! Artk neye inanacaz? Yaamak iin elinde olan son imknlar da feda eden ve tertemiz bir varlk karsnda yerlere kadar eilen adamn cmertliine mi, yoksa bu kadar tiksindirici olan madalyonun ters tarafna m? Genel olarak, hayatta yle oluyor ki, iki zt kutup arasnda ortay bulmak gerekiyor; sz ettiimiz olayda da tam anlamyla yle yapmak zorundayz. Sank herhalde ilk anlattmz olayda gerekten itenlikle soylu bir davranta bulunmutur, ama ikinci olayda ayn derecede iten gelen bir alaklk gstermitir. Neden yledir? nk biz Karamazov'lar yaratltan hibir snr tanmayan insanlarz. (Btn bu szlerim zaten bunu gstermek iindi.) yle varlklarz ki, iimizde birbirinin kart olan eit eit eyler birlemektedir. Ruhumuzda ayn anda iki sonsuzluk vardr: Biri saysz yksek ideallerle doludur, br ayaklarmzn altnda en alaka, en adice eylerle dolu olan bir uurumdur... Biraz nce tm Karamazov ailesini derinden ve yakndan incelemi olan gen aratrc bay Rakitin'in ileri srd Parlak dnceyi hatrlaynz. Kendisi: Bu zincirlerini kopar-372 KARAMAZOV KARDELER m, hi bir ey karsnda boyun emeyen varlklar iin, al aldklarn hissetmek kadar, yksek, soylu bir davranta bulunduklarn hissetmek de vazgeilmez bir ihtiyatr demiti. Gerekten de bu dorudur. Birbirine kart olan bu duygular durmadan srekli olarak hissetmek, onlar iin ihtiyatr. Ayn anda iki uurum iindedirler. Evet iki uurum iinde bulunuyoruz. yle olmazsa biz Karamazov'lar mutsuz, doyumsuz varlklar oluruz. Yaantmz dolu olmaz. Bizim varlmz genitir, tpk ana vatanmz Rusya gibi. Biz hereyi iimize sindirir, her eye ayak uydurarak yaarz. Sras gelmiken syleyeyim, sayn jri yeleri, imdi bu bin rubleye deindiimiz iin olaylar biraz atlayarak baz eyler anlatacam, ho grnz. Dnn, bu adam o zaman paralar aldktan, hem de onlar byle, bu kadar utanlacak, bu kadar rezilce bir ekilde, bu kadar alalarak kabul ettikten sonra, ayn gn gya bunlarn yarsn ayryor, bir bezin iine dikiyor ve bunlar tam bir ay boynunda tayor! Cannn ektii bunca eylere, olaanst ihtiyalarna ramen onlara el srmyor! Sarho bir halde, meyhane meyhane dolarken de, sevgilisini rakibinden, babasndan uzaklatrabilmek amacyla. muhta olduu paralan bilmem kimden bulabilmek iin, kentten bilmem nereye gitmek zorunda kald zaman bile, o bez parasndaki paralara el srmek cesaretini gstermiyor!

Oysa hi deilse sevgilisini, bu kadar kskand ihtiyarn batan karan teklifleri karsnda brakmamas, yanndan bir an olsun ayrlmamas, gen kadnn sonunda; Seninim diyecei anda, onunla birlikte o uursuz hayattan mmkn olduu kadar uzak bir yere frlayp gidebilmek iin o an beklerken, sz konusu bez parasn amas gerekirdi! Hayr, bunu yapacak yerde, tlsmna el bile srmyor! Hem de nasl bir nedenle? lk akla gelen neden, daha nceden de dediimiz gibi, kendisine: Ben seninim, al beni nereye istersen gtr! denildii anda, yannda yol paras olarak bir ey bulundurmak isteiydi. Ama bu ilk akla gelen neden, sann kendi azndan aklad ikinci neden yannda snk kalyor. Kendisi unlar sylemiti: Bu paray zerimde tadm srece, alan biriydim ama, hrsz deildim. nk her an hakaret ettiim nianlma gidip, onu aldatarak kendisinden alm olduum parann yarsn nne koyabil^ KARAMAZOV KARDELER 373 Bak, paralarnn yarsn elenerek sarfettim ve bylece zayf, ahlksz (hatta istersen alak da diyebilirsin bir insan olduumu gsterdim. (Bunlar anlatrken sann kendi szlerini tekrar ediyorum.) Ama alan biri de olsam, hrsz deilim, nk hrsz olsaydm parann elimde kalan yarsn sana getirmez, br yarsna yaptm gibi ona da el koyardm diyebilirdim. alacak bir aklay! Bu kadar rezilce bir durumda bin rubleyi kabul etmekten kendini alamayan ayn lgn, ama zayf iradeli adam, birden iinde yle gl bir irade hissediyor ki, boynunda bin be yz ruble tayor da onlara el dokundurmak cesaretini gsteremiyor! Bu anlattmz, incelemeye altmz karakterle badaabilir bir ey midir? Hayr, izin verirseniz gerek Dimitriy Karamasov'un, (diyelim ki paralarn gerekten bir bez parasna dikmeye karar vermiti) byle bir durumda, nasl davranmas gerektiini syliyeyim. Daha can herhangi bir eyi ektii ilk anda, rnein ayn parann yarsn birlikte elenerek sarfettii yeni sevgilisinin gnln herhangi bir eyle ho etmek iin, nce yz ruble kadar bir ey almak zere o bez parasn: aar, iinden o yz rubleyi ayrrd. Neden parann yarsn olduu gibi gtrmeliydi? Bin drt yz ruble de yeterdi. Nasl olsa ayn eyi syliyebilirdi: Alan biriyim ama, hrsz deilim. nk sana bin drt yz ruble getirdim! Hrsz olsaydm, hepsini alr, hi bir ey getirmezdim! diyebilirdi. Bylece aradan bir sre getikten sonra, bez parasn gene amtr, iinden ikinci yzl, ondan sonra ncsn, drdncsn ve bylece ayn sonuna dek devam ederek sondan bir evvelki yzl de almtr... Kendi kendine de hep ayn eyi sylemi: Alan biriyim ama, hi deilse hrsz deilim. Yirmi dokuz yzl har vurup, harman savurdum, ama hi olmazsa bir tanesini geri getirdim, hrsz olsaydm onu da geri getirmezdim demitir. Sonunda, en son yzle bakp, kendi kendine: Sahi bir tek yzl geri gtrmeye demez! unu da alp iyice bir eleneyim! demitir. te bizim tandmz gerek Dimitriy Karamazov yle yapard! O bez paras efsanesi gerekle ylesine badamaz bir eydir ki, bylesini insan aklndan bile geiremez. Herey akla gelebilir, yalnz bu olamaz! Ama bu konuya gene dneceiz.374 KARAMAZOV KARDELER ppolit Kirillovi, baba ile oul arasndaki aile ilikileri ile, aralarnda meydana gelen anlamazlklar konusunda mahkeme heyetine bildirilmi olan eyleri srayla, tekrar tekrar belirttikten ve mirasn paylalmas konusunda eldedeki delillere gre, kimin kime borlu kaldn, kimin kimin hak kn yediini meydana karmann imknsz olduunu bir kez daha syledikten sonra, Mitya'nn aklna sabit bir d~ nce olarak taklan o bin ruble konusunda doktorlarn uzman olarak yaptklar aklamaya deindi. VII OLAYIN TARHES Doktorlar incelemelerden sonra yaptklar aklama larla, bize sann akl banda olmayan bir insan, bir man yak olduunu ispat etmeye altlar. Ben unu iddia ediyo rum ki, aslnda akl bandadr. Ama iin asl kts de budur: Eer akl banda olmasayd, belki de ok kurnazca davranrd. Manyak olduuna gelince, bunu kabul edebiliriz ama yalnz bir konuda: Doktorlarn da belirttikleri gibi, sa nm gya babasnn kendisine borlu kald o bin ruble konusunda... Bununla birlikte, sann bu paralar sz konusu olunca, hemen ileden kmasn belki delilikten daha ok akla yakn bir ekilde aklayan bir neden bulunabilir. Bana kalrsa, ben, sann akl bakmndan tm yeteneklerini kul. lanabilecek ve normal bir durumda bulunduunu ileri s ren, yalnz sinirli ve fkeli olduunu syleyen gen doktorun grn paylarm. Bence iin asl nemli noktas bu; sa nm devaml bir ekilde lgnca bir fke iinde bulunma snn nedeni bin ruble gibi bir miktar deildi, aslinda fkesini uyandran bambaka bir neden vard. Bu da ks kanclkt! Szn burasnda ppolit Kirillovi, sann Gruenka'ya kar duyduu ve kaderini alt st eden tutkusunun ayrntl olarak tm tablosunu gzler nne serdi. Szne, sann gen bir kadna temiz bir dayak ekmek iin gidiindi balad. (ppolit Kirillovi bunlar sylerken, sann KARAMAZOV KARDELER 373 'm olduu szleri aynen kullandn belirtti). Ama gen adam kadn dvecek yerde, ayaklarnn dibinde kalmt. te ak byle balamt. Ayn srada ihtiyar da, sann babas da, gzlerini ayn gen kadna doru eviriyor. Garip ve uursuz bir rastlant oluyor. Her iki yrein iinde, ayn anda, hem de her iki erkek de, gen kadn daha nceden tandklar halde, hibir snr tanmayan, tam anlamyla Ka-ramazov'lara zg bir tutku alevleniyor. Elimizde gen kadnn kendi azndan yapt bir aklama var: Ben, her ikisiyle de alay ediyordum. diyor. Evet, aniden hem biriyle, hem de tekiyle elenmek hevesine kaplmt. Eskiden byle bir ey istemiyordu. Sonra birden iinde byle bir heves uyand. Sonunda her iki erkek de ona yenilmi olarak karsnda boyun ediler. Tanrya tapar gibi paraya tapan ihtiyar, hemen, tek gen kadn evini ziyaret etsin diye, bin ruble hazrlad. Ama ksa bir sre sonra, gen kadna kendi ismini vermeyi, hatta ona varln balamay bile mutluluk sayacak bir duruma geldi. Yeter ki, gen kadn meru ei olmaya raz olsun. Bu konuda kesin delillerimiz vardr. Sana gelince, yaad trajediyi gzlerimizin nnde apak gryoruz. Ama ne yapsn ki, gen kadnn keyfi yle bir oyun oynamak istiyordu. Kendisini batan karan kadn, zavall gen adama en kk bir umut bile vermiyordu. Umuda, gerek bir umuda, ancak son dakikada kendisine ikence eden kadnn nnde diz kt, artk rakibi olan

babasnn kanna bulanm olan ellerini ona uzatt srada kavuabildi: te bu durumda tevkif edildi. Tevkif edildii srada, kadn, artk gerekten iten gelen bir pimanlk iinde: Beni de, beni de, onunla birlikte Sibirya'ya gnderin. Onu ben bu hale getirdim, herkesten nce ben suluyum! diye baryordu. Dava konusu olay anlatmak grevini zerine alan yetenekli bir gen daha nceden de deindiim bay Rakitin, ksa ama karakteristik birka cmle ile olayn kahraman olan kadn yle tantyor: Gen yata hayal krkl, gen yata aldatl, doru yoldan sapma, batan karan ve kendisini brakp giden nianlnn ihaneti, ondan sonra fakirlik, namuslu ailelerin kendisini reddedii, en sonunda da bugn bile, velinimet sayd zengin bir ihtiyarn koruyuculuu... 376 KARAMAZOV KARDELER Belki de iinde pek ok iyi eyler saklayan o gen yree kin tohumlar pek erken atlmt. Yava yava hesabi, sermaye biriktiren bir kadn tipi ortaya kt. inde alayclk ve topluma kar intikam duygulan besleyen bir tip! Karakterinin bylece ortaya konmasndan sonra, gen kadnn sadece oyun olsun diye, sadece ktlk olsun diye nasl olup da her ikisi ile elendii anlalyor. te, umutsuz bir ak, moral bozukluu, nianlya ihanet ve kendi namusuna braklm, ama bakasna ait olan bir paraya el koymakla geen o bir aylk sre iinde sank, btn bunlardan baka, durmadan iini yakan bir kskanlk yznden neredeyse kendini kaybedecek, kuduracak hallere geliyor! Hem de kime kar duyuyor bu kskanl? Kendi babasna kar! stelik kak ihtiyar tutulduu kadnn gnln elmeye, onu elde etmee alyor. Hem de bunu neyle yapyor? Olunun iddiasna gre kendisine annesinden, kendi soyundan miras kalan ve olunun kendisini sulamasna yol aan o bin rubleyle! Evet kabul ediyorum bu dayanlacak ey deildi! Bu durumda insan manyak bile olabilir! parada deildi, mutluluun bylesine iren bir umursamazlkla, bu paralarla yok edilmesiydi! Ondan sonra ppolit Kirillovi, sann zihninde babasn ldrme dncesinin nasl yava yava doup gelitiini anlatmaya koyuldu ve szlerini olaylarla ispatlamaa alt: nce yalnz meyhanelerde dolap baryoruz. Tm o ay barp duruyoruz. Evet, -biz insanlar arasnda yaamay severiz, bu insanlara hemen en korkun, en tehlikeli dncelerimizi bile aklarz, insanlarla hereyimizi paylamaktan zevk duyarz! stelik neden olduu bilinmez, o insanlarn hemen bize kar tam bir sempati gstermelerini, tm dertlerimizi, endielerimizi anlamalarn, bize dalkavukluk etmelerini ve keyfimize kar gelmemelerini isteriz. Yoksa kzar. hatta tm meyhaneyi datrz! Szn burasnda yzba Snegirev'le ilgili gln kk hikye anlatld. Bu ay iinde san gren ve szlerini iitenler, eninde sonunda artk iin iinde yalnz barlarla, tehditlerin bulunmadm, bylesine lgnla varan bir durumda, o tehditlerin de belki gerek bir davrana evrileceini hissediyorlard. KARAMAZOV KARDELER 377 Savc bunu syledikten sonra, manastrda yaplan aile toplantsn, Alyoa ile olan konumalar, sann yemekten sonra babasnn evine zorla girdii vakit meydana gelen irkin tecavz sahnesini anlatt. Sonra devam etti: Sann daha bu olay meydana gelmeden nce artk soukkanllkla, iyice dnerek ve nceden besledii bir niyetle babas ile olan anlamazlklarna, onu ldrerek son vermee kararl olduunu srarla ileri srecek deilim. Bununla birlikte, bu dnce birka kez aklna gelmiti. Hatta bu konu zerinde dnmt. Bunu ispat etmek iin olaylar, tanklar gsterebiliriz, hatta kendi aklamasn bile sz konusu edebiliriz. Size, unu. belirtmek isterim ki, sayn jri yeleri, bugne dek olaylarn zorlad bu cinayeti ilemek iin sann tam anlamyla ve bilinli olarak nceden niyet beslediini ileri srmek konusunda kararszdm. Kesin olarak inanyordum ki, ilerde meydana gelecek olan uursuz an. iinden ok kez geirmitir. Bunu yalnz ylece aklndan geirdiini, sadece mmkn bir ey olarak dndn, ama daha ne tarihini, ne de artlarn tasarlam olduunu sanyordum. Bu konudaki kararszlm yalnz bugne dek, bayan Verhovtzeva, o uursuz belgeyi ibraz edinceye dek srd. Szlerini kendiniz de iittiniz baylar: Bu bir pln, bu bir cinayet programdr! te, talihsiz sann sarho azyla yazd mutsuz mektubunu byle nitelemitir. Gerekten de, bu mektupta tam bir program ve nceden beslenen bir niyet bulunduunu belirten tm iaretler vardr.. Mektup cinayetten iki gn nce yazlmtr: bylece simdi kesin olarak renmi oluyoruz, ki, sank korkun niyetini gerekletirmeden iki gn nce, eer ertesi gn para bulamazsa yastnn altnda bulunan paralar almak iin babasn ldreceini yeminle aklamtr. Krmz kurdeleli pakette olan paray alacam. Yeter ki, van buradan gitsin demitir. itiyorsunuz ya: Yeter ki van gitsin! Demek ki, her-ey artk dnlm, tm koullar tartlmtr. Sonra ne oluyor? Herey tam yazld gibi yerine getiriliyor! in iinde kesin olarak nceden beslenen bir niyet, bir tasarlama vardr. Cinayet hrszlk niyetiyle ilenecekti. Bu aka bildirilmi, yazlm, alt da imza edilmitir. Sank, kendi imzasn inkr etmiyor. Diyeceklerdir ki, Bunu bir sarho yazmtr.* Ama bu hi bir eyi kltmyor. Hatta ak-378 KARAMAZOV KARDELER sine ii daha da nemli bir hale sokuyor: Sank sarhoken ayk olduu srada, tasarlad eyleri yazmtr. Eer aykken bunu dnmemi olsayd, sarhoken de yazmazd. Peki, neden niyetini meyhanelerde bara bara syledi? diyeceklerdir. Byle bir ie nceden niyet besleyen insan susar, her eyi iinde saklar diyeceklerdir. Doru, ama sank daha zihninde bir pln, bir niyet yokken sadece iinden bir istek geirdii srada, daha iindeki eilim iyice gelimeden bunu bara bara sylyordu. Sonradan gryoruz ki artk, bundan bara bara sz etmesi azalyor. Bu mektubun yazld akam sank, Bakent meyhanesinde iyice itikten sonra, alldnn tersine hi konumam, bilardo oynamam, bir kenara oturmu ve hi kimseyle sohbet etmemitir. Yalnz kentteki dkknlardan birinde sat memuru olarak alan birini yerinden kovmutur. Ama bunu, hernen hemen bilinsiz olarak, sadece artk meyhaneye girerken kavga karmadan edemiyecei iin yapmtr. Geri sank, son karar verirken aklna daha nceden, kentte bu konuda artk pek ok barp ardm ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliyiz. Ama bu konuda artk pek ok barp ardn ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliydi. Ama ne

yapmal ki, bir kez artk bunu aklamt. Azndan kan geri alamazd. Hem sonra, daha nce talih onu kurtarmt ya! imdi de kurtarabilirdi! nann ki, yldzmza gveniyorduk baylar! Bununla birlikte unu da aklamalym ki, sank bu uursuz dakikann gelip atmamas, kanl bir sonucun meydana gelmemesi iin, pek ok aba gstermitir. Bunu kendisine zg bir dille yazmtr: Yarn tm insanlardan bin ruble isteyeceim, insanlar paray vermezlerse kan akacaktr! diye yazmtr. Sarhoken yazlan bu szler aykken, tpk yazld ekilde yerine getirilmitir! Szn burasnda ppolit Kirillovi, Mityann cinayeti " lemekten kanmak iin gsterdii tm abalarn ayrntl olarak anlatmna geti. Samsonov'a gidiini, Lyagaviy'le g rmek iin yapt yolculuu anlatt; hepsini de belgelerle ispatlyordu. Sonunda sank, bitkin, gln bir duruma dKARAMAZOV KARDELER 379 mu, a bir halde ve yolculuu yapmak iin gereken paray salamak zere saatini satm olarak (bununla birlikte zerinde gya bin beyz rubleyle, ama gya evet, gya diyorum), sevdii kadn kentte brakt iin kskanlktan kendi kendini yiyip bitirerek orada bulunmad srada kadnn Fi-yodor Pavlovi'e gideceini dnerek, kente dnyor. ok kr! Kadn Fiyodor Pavlovi'e gitmemitir! Sank, onu kendi eliyle koruyucusu Samsonov'un evine kadar gtryor. Ne gariptir, Samsonov'a kar kskanlk gstemiyoruz. Bu da dava konusu olan olayn psikolojik ynn yanstan olduka karakteristik bir noktadr. Ondan sonra sank hemen, arka bahede olan gzetleme yerine gidiyor. Ama orada Smerdyakov'un sara krizi geirdiini, br uan da hasta olduunu reniyor. Artk meydan aktr, iaretleri de bildiine gre, durmasna imkn var m? O ne kkrtc bir durumdur! yleyken, sank gene de hereye ramen, kendini tutuyor, hepimizin sayg duyduu ve geici bir zaman iin burada oturan bayan Hohlakova'ya gidiyor. oktandr durumu ile ilgilenen bu bayan, ona en akllca d veriyor: Btn bu iki lemlerini, bu iren gnl macerasn, bu meyhane meyhane bos bo dolamay, gen vcudunun gcn bouna harcamay brakp, Sibirya'ya, altn madenlerine gitmek! inizde frtna gibi esen gleri, maceralara susam romantik karakterinizi tatmin edecek tek yer orasdr diyor. ppolit Kirillovi, konumann nasl sonulandn, Gru-enka'nn Samsonov'a gitmediini anlaynca, sinirleri fena bozulan mutsuz adamn, sevgilisinin kendisini aldattn, o srada muhakkak Fiyodor Pavlovi'in evinde bulunduunu dnerek, nasl ileden ktn belirtti. Bylece olayn, sann kaderi zerine nasl bir rol oynadna dikkati ekerek yle devam etti: Hizmeti kadn ona, sevgilisinin eski gz ars ve asl hak sahibi olan erkeiyle birlikte Mokroye'de olduunu sylemek frsatn bulsa, hibir'ey olmayacakt! Ama kadn, korkudan ne syleyeceini arm, yeminler etmeye, ha karmaya balamt ve eer sank onu hemen orada ldr-diyse, bunu kendisine ihanet eden sevgilisini bulmak iin, rzgr gibi yola koyulduundan yapmamt. Yalnz una dikitinizi ekerim: Ne kadar kendinden gemi olursa olsun380 KARAMAZOV KARDELER gene de yanna bakr havanelini almay ihmal etmemitir! Neden ille o bakr havanelini almt? Neden baka bir silh almamtr, sorarm size? Eer biz bir aydr olup biteceklerin tablosunu zihnimizde canlandrmsak, ona hazrlanmsak, gzmze arpan ve silh olarak kullanabileceimiz herhangi bir eyi kapmamz normaldir. Zaten neyin bize silh olabileceini bir aydr tasarlam bulunuyoruz. ste bu yzden bir anda eyay grr grmez, kararszla dmeden onu silh olarak kabul ederiz. Bu bakmdan gene diyebiliriz ki, sank bu uursuz bakr havanelini, bilinsiz olarak, elinde olmayarak yakalam deildi. te kendisini babasnn bahesinde gryoruz... Alan bo, ortada hi bir tank yok, derin ve sessiz bir gece, karanlk... ve kskanlk. Sank, kadnn orada rakibi ile birlikte, rakibin kollar: arasnda bulunduunu ve belki de o anda kendisi ile alay ettiini dnerek, boulur gibi oluyordu. Hem bu yalnz phe deil ki... Artk hangi pheden sz edilebilir? Aldatl apak ve bellidir. Kadn urada, penceresinden k szan odada, onun yannda, perdenin arkasndadr! te mutsuz adam, yavaa pencereye yaklayor, sayg ile ieriye bakyor sonra. . olanlara uslu uslu boyun eiyor ve kazadan beldan uzak olmak, herhangi bir eyin, tehlikeli ve ahlkszca bir eyin meydana gelmemesi iin akllca davranarak oradan ekilip gidiyor... te bizi buna inandrmak istiyorlar. Biz ki, sann karakterini biliyor, onun moral bakmdan nasl bir durumda olduunu anlyor, olup bitenlerden tr ne halde olduunu kavryoruz. Onun bu haldeyken ve en nemlisi kapy hemen atrp ieriye girmesini salayacak iaretleri bildii halde, oradan uzaklatna inanmanz istiyor! Sz iaretlere gelince, ppolit Kirillovi sulamalarna bir tarafa brakarak, cinayeti Smerdyakov'un ilediine dair bataki blmde ileri srlen pheleri tm olarak ortadan kaldrmak ve bu dnceyi artk bir daha akla getirmiyecek ekilde silmek iin, ayrntl olarak Smerdyakov'dan sz etmeyi zorunlu sayd. Bunu olduka esasl bir ekilde yapt ve herkes ileri srlen bu tahmini olmyacak bir ey olarak k cmsedii halde, gene de olduka nemli saydn anlad. KARAMAZOV KARDELER 381 VIII SMERDYAKOV ZERNE ETD ppolit Kiriliovi: Bir kez byle bir phe nasl akla gelebilirdi? diye bir soruyla sze balad. Smerdyakov tarafndan cinayetin ilenmi olduunu, nce sann kendisi tevkifi srasnda bararak ileri srmtr. Byleyken, bararak syledii bu ilk szden u ana kadar, yapt bu sulamay destekleyebilecek bir tek olay, hatta olay brakalm, insann olay olarak kabul edebilecei en kk akla uygun bir ey gsterememitir. Ondan sonra, bu sulamay yalnz kii tekrarlamtr: Sann iki kardei ile Bayan Svetlova. Ama sann kardelerinden by phesini ancak bugn, hasta bir halde, tam anlamyla zihninin buland, beyin hummas geirdii bir srada aklad. Oysa, daha nce tm bu iki ay iinde, (ki bu bizce kesin olarak bilinmektedir) aabeyinin sulu olduu kansn paylayor, hatta bu dnceye kar gelmeyi aklndan bile geirmiyordu. Ama bu konuyu etrafl olarak daha sonra tekrar inceleriz. Sonra, sann kardelerinden k, kendiliinden, Smerdyakov'un sululuunu gsteren en kk bir delili bile bulunmadn, bu dnceye ancak sann kendi szlerine bakarak ve yzndeki ifadeden tr varm olduunu bildirdi. Evet bu muazzam delil, biraz nce iki kez kardei tarafndan ileri srlmt. Bayan Svetlova ise, belki daha da

mthi bir ey sylemiti: Sank size ne sylerse ona inann, kendisi yalan syliyecek adam deildir. te, sann akbeti ile ar derecede ilgili olan bu kiinin Smerdyakov'un su-toluu konusunda ileri srebildikleri, elle tutulur tm deliller bundan ibaret. Bu arada Smerdyakov'un sululuu azdan dolat, tutundu ve belki de hl tutuluyor. Buna inami? Byle bir ey akla gelebilir mi? Szn burasnda ppolit Kirillovi, hayatna hastalk yznden krize tutulduu bir srada, zihni durumu bozulmu,, cinnete uram bir durumda son veren Smerdyakov'un ka-rakterini birka szle anlatmay gerekli buldu. Smerdyakov'u bakmndan fazla gelimemi, belirsiz bir tahsil krnts , aklnn almyaca felsefelerle zihni karm ve pra-382 KARAMAZOV KARDELER tik olarak efendisinin, hatta belki babas Fiyodor Pavlovi'ir. yaad dizginsiz, snr tanmaz hayatndan, teorik olarak da efendisinin byk olu ile yapm olduu eitli garip felsefe tartmalarndan edindii ada grev ve sorumluluk teorilerinden rkm bir insan olarak tantt; van Fiyodorovi'in de onunla seve seve sohbet ettiini, bunu herhalde can skntsndan ya da daha iyi bir elence bulamad iin, onunla alay etmek ihtiyacndan yaptn belirtti. Efendisinin evinde geirdii son gnlerdeki moral durumunu bana kendisi anlatt, diye aklad. Ama bakalar da ayn eyi tanklk ederken sylediler. Sann kendisi, karde: hatta ua Grigoriy bile, yani onu olduka yakndan tanyan herkes ayn eyi sylemitir. Bundan baka, sara hastalndan bitkin bir halde olan Smerdyakov, tavuk gibi rkekti. Sann kendisi daha henz byle bir aklamann kendi karna uygun olmadn idrak etmedii bir srada, bize benim ayaklarma kapanm, ayaklarm pmtr ve bu saral bir tavuktan baka bir ey deil diyerek onu, kendisine zg bir dille tanmlamtr. yleyken, sank ite byle bir adam kendisine bir srda olarak semi, (ki bunu bize kendisi aklamtr) ve onu o kadar korkutmutur ki, sonunda br ona bir casus, bir haberci olarak hizmet etmeye raz olmutur. te evde gzclk eden bir kii olmas sonucudur ki, efendisine ihanet etmekte, sana iinde para bulunan bir paketin varlndan ve efendisinin evine girebilmek ii" ne gibi iaretler vermesi gerektiinden sz amtr. Hem bunu haber vermemesine imkn yoktu ki. Sonradan, kendisim korkutarak eziyet etmi olan adam, artk tevkif edildii ve onu cezalandrmak iin yanma gelebilecek durumda olmad halde, karmzda tiril tiril titriyerek, beni ldrrlerdi efendim, bunu apak gryorum, beni ldrrlerdi efendim di' yordu. Benden her an phe ediyorlard efendim, tek fke lerini yattrmak iin, kendiliimden hemen her srr ken lerine haber vermekte acele ediyordum efendim, ki bylece karlarnda sulu olmadm grebilsinler ve beni sa brak snlar. te Smerdyakov'un syledii szler bunlardr. Bunlar yere yazm ve aklmda tutmuumdur. diz Bazen bana yle bir barr ki, hemen karlarnda st yere atardm kendimi, diyordu. ' KARAMAZOV KARDELER 383 Yaratltan ok namuslu bir gen olan ve yitirdii paray Kendisine geri verdii vakit, bu davran ile ve drstl sayesinde efendisinin gvenini kazanm olan zavall Smerdyakov, yle sanyorum ki, velinimeti sayd ve sevdii efendisine ihanet ettiinden tr mthi vicdan azab ekiyordu. En byk psikologlara gre, saraya tutulup hastalklar iddetli olanlar, daima hi durmadan tabi hastalklarndan ileri gelen bir srarla; kendi kendilerini sularlar. Kendi sululuklarndan tr znt ekerler, birilerine, bir eylerden tr vicdan azab duyarak kendilerine eziyet ederler ou zaman ortada hibir ey yokken olup bitenleri abartrlar, hatta ilemedikleri sulan, cinayetleri ilediklerini uydururlar. te, byle bir adam, korkudan ya da korkutulmaktan tr kabahatli, hatta sulu olabilir. Bundan baka, gznn nnde hazrlanan ortamda, kt bir eyin meydana gelebileceini iddetle hissediyordu. Fiyodor Pavlovi'in ortanca olu van Fiyodorovi, felketten biraz nce Moskova'ya gidecei srada, Smerdyakov kalmas iin yalvarmt. yleyken korkak bir adam olduu iin tm phelerini apak ve kesin bir ekilde ona aklamak cesaretini kendinde bulamamt. Yalnz imalarla yetinmiti. Ama karsndaki imalarn anlamad. Bu arada unu belirtmeli ki, Smerdyakov van Fiyodorovi'i bir koruyucu, bir garanti olarak gryordu; sanki o evdeyken hi bir felket olmazd. Dimitriy Karamazov'un sarho az ile yazd mektupta kulland szleri hatrlaynz: htiyar ldreceim, yeter ki van gitsin demek ki, van Fi-yodorovi'in orada bulunmas herkese evde sakinliin, dzenin bir garantisi olarak grnyordu. te byle saylan bir adam. ekilip gidiyor. Smerdyakov ise gen efendisi gittikten hemen bir saat sonra sara krizine tutuluyor. Bunun artk anlalm-yacak bir yn yoktur. Burada unu hatrlatmak gerekir ki, ektii korkulardan ve bir bakma umutsuzluktan bitkin bir gelen Smerdyakov, zellikle son gnlerde sara krizinin hissediyordu; zaten daha nceden bu kriz ken-moral gerginlik ve sarsnt anlarnda geliyordu. Tabii bu krizlerin gnn, saatini, nceden sylemeye imkn yok-tur Ama her saral krize tutulabilecek bir durumda olduunu nceden hissedebilir. Tpk yle sylyor. te van Fiyodoro-5 gider gitmez, Smerdyakov bu benzetme ho grlrse, ken-sini yetim ve koruyucusuz kalm hissederek, grevi ge-384 KARAMAZOV KARDELER rektirdii iin bodruma gidiyor, merdivenden aa iniyor inerken de kriz gelir mi, gelmez mi? Ya gelirse o zaman ne yaparm? diye dnyor. te bu duygulardan, bu sorularn kendisinde yaratt kukulardan tr, birden boaznda sara krizi balamadan nce daima hissettii spazm duyuyor. Birden ve taa yukardan yuvarlana yuvarlana, kendinden gemi bir halde bodrumun dibine dyor. imdi aslnda ok tabi bir raslant olan bu olaydan tr, kurnazlk gstererek, sanki Smerdyakov mahsus hasta numaras yapm gibi bir phe ileri sryor, durumunun yle gsterdiini sylyorlar! yi ama, bunu mahsus yaptysa o zaman yle bir soru akla geliyor: Niin yapt? Hangi hesapla, hangi amala yapt? Artk tptan sz etmiyorum: Diyelim ki, bilim yanlyor, doktorlar da gerei yapmacktan ayrmasn bilemediler. yle olsun, diyelim ki yle oldu. imdi benim soruma karlk verebilir misiniz? Byle bir yapmaca bavurmasnn nedeni neydi? Cinayeti tasarladktan sonra, byle bir krize tutularak herkesin dikkatini daha nceden, mmkn olduu kadar abuk, evlerinde olup bitenlerin zerine ekmek iin olmasn? Sayn jri yeleri cinayet gecesi Fiyodor Pavlovi'in evinde eskiden olduu gibi be kii vard: Birincisi Fiyodor Pavlovi'ti. Ama Fiyodor Pavlovi kendisini ldrmedi, bu belli bir ey. kincisi ua Grigoriy'di. Onu da az kalsn ldryorlard. ncs Grigoriy'in kars Maria gnatyevna. Artk efendisinin katili olarak bu kadn gstermek ayp bir ey olur. Geriye iki kii kalyor: Sank ile Smerdyakov! Mademki, sank cinayeti kendisinin ilemediini kesin olarak

sylyor, o halde katil Smerdyakov olmal. Baka biri gsterilemez. Baka bir katil arayp bulmaa imkn yoktur! te dn intihar eden zavall geri zeklya kurnazca, bylesine byk bir iftirada bulunmak dncesi, buradan douyor! Asl neden, sadece katil olarak ileriye srlecek baka birini bulmak im-knnn bulunmamasdr! Bir bakas zerinde, altnc bir kii zerinde en kk.de olsa, herhangi bir phe glgesi dm olsa, u kandaym ki, sann kendisi bile o zaman Smerdyakov'a iftira etmekten utanr, bu altnc ahs ileri srerdi. nk bu cinayetle Smerdyakov'u sulamak tam a lamyla sama bir eydir! Baylar, psikolojiyi, tbb, hatta mant bile bir yana KARAMAZOV KARDELER 385 rakalm, yalnz olaylar, sadece olaylar ele alalm. Bakalm bu olaylar bize neler sylyorlar. Diyelim ki, cinayeti Smerdyakov iledi. yi ama bu ii nasl yapt? Tek bana m, yoksa sankla i birlii yaparak m? nce birinci tahmini inceliye-lim. Yani Smerdyakov'un cinayeti tek bana islediini kabul edelim. Tabi eer ldrdyse, bunu bir nedenle, herhangi bir kar olduu iin yapmtr. Bu adamda cinayeti ilemek iin sankta olduu gibi, kskanlk, nefret ve buna benzer birok nedenler olmadna gre, tabi ki bu ii yalnz para iin, efendisinin bir pakete doldurduu o bin rubleyi almak iin ileyecekti. Ama ite cinayeti tasarladktan sonra, gelip bir baka kiiye, stelik bu isle son derece ilgili olan birine, yani sana, para konusunda bildii ne varsa hepsini ve iaretleri nceden aklyor. Paketin nerde bulunduunu, zerine ne yazldn, nasl bir kda sarlm olduunu ve en nemlisi, efendisinin evine girebilmek iin hangi iaretlere bavurmak gerektiini sylyor. Peki bunlar dorudan doruya kendini ele vermek iin mi yapyor? Yoksa karsnda tek bana ieriye girip paketi almak isteine kaplacak bir rakip karmak iin mi? Evet, biliyorum diyecekler ki, bunu korkusundan haber verdi. Ama bu nasl olur? Byle korkusuzca vahice bir cinayeti gzn krpmadan tasarlayabildi, sonradan da onu iliyebiieeek karakterde olan bir insan, dnyada yalnz kendisinin bildii, kimseye aklamad takdirde dnyada hi kimsenin aklna bile gelmiyecek bylesine nemli eyleri bakasna aklyor, bu olamaz! Ne kadar korkak olursa olsun, madem ki byle bir ii tasarlamtr, artk ne pahasna olursa olsun bunu hi kimseye sylememesi gerekirdi. zellikle paketten ve iaretlerden hi sz amazd. nk yle bir ey yapmakla kendisini ele vermi olurdu. Eer muhakkak bir eyler bildirisi isteniyorsa, mahsus bir ey uydurur, ya da bir yalan sy-ler, ama bu konuda susard! Aksine tekrar ediyorum ki: eer bu paralardan sz etmeyip cinayeti ilemi, sonra da bu pahlar aln olsayd, hi kimse, onu hi deilse hrszlk et-mek amac ile cinayet ilemi olmakla sulayamazd. nk bu Paralan ondan baka hi kimse grmemiti! Bu paralarn evde bulunduunu hi kimse bilmiyordu! Onu cinayetle su-layacak olsalar bile, muhakkak bu cinayeti herhangi bir baka nedenden tr ilediini dnrlerdi. Ama daha nce-386 KARAMAZOV KARDELER den byle bir eyi yapacak nedenleri fark etmedikleri iin aksine herkes efendisi tarafndan sevildiini, efendisinin ona kar gven beslediini, bu bakmdan gzde olduunu bildii iin, tabi phe edilecekler arasnda en son ona sra gelirdi. Ondan nce cinayeti ilemek iin nedenleri olan, hatta byle nedenleri olduunu saklamadan, bara bara herkese ak-lyan birinden, szn ksas ldrlenin olundan. Dimitriy Fiyodorovi'ten phe ederlerdi. Smerdyakov cinayeti ilemi efendisini soymu, yleyken ldrlenin olu sulandrlm olurdu. Byle bir ey katil olan Smerdyakov'un karna bir ey olacakt, deil mi? yi ama, ite Smerdyakov cinayeti tasarladktan sonra, gidip efendisinin bu oluna Dimitriy'e, para paketini ve iaretleri bildiriyor. Ne kadar mantkl, ne kadar akla uygun bir ey deil mi? Diyelim ki, Smerdyakov'un tasarlad cinayetin gn gelip atyor, kendisi de numara yaparak, gya sara krizi geiriyormu gibi kendini baaa aaya atyor. Bunu neden yapyor? Tabi nce unun iin: Kendisini tedavi etmeyi aklna koyan Grigoriy, eve bekilik edecek bir kimse kalmadn grnce, tedavisini erteliyecek ve oturup bekilik etmeye balyacakt. kincisi, muhakkak ki efendisi artk hi kimsenin kendisine bekilik etmediini grnce ve olunun gelmesinden ok korktuu iin, (ki bu korkusunu hi bir vakit gizlememitir) daha da gvensiz, daha da ihtiyatl davranacakt. Sonunda da tabii kendisini, Smerdyakov'u geirdii Bizden bitkin bir halde, hemen mutfaktan, mtemiltn taa br ucuna, Grigoriy'in odasna, karsyla ikisinin yattklar odaya, blme ile ayrlm yerin br tarafna, kendi yataklarnn u adm berisine tayacaklard. Zaten sara krizine tutulur tutulmaz efendisinin emri ve yufka yrekli Marfa gnatyevna'nn istei zerine daima yle yaplrd. Oysa mutfakta, herkesten ayryd, odasnn ayr bir kaps vard, serbeste girip kab-liyordu. te orada, perde ile ayrlm blmede, herhalde basta numaras yapmak iin inlemeye balyacak, daha dorusu iniltisi ile tm gece onlan uyank tutacak (ki Grigoriy kars ifade verirken yle olduunu aklamlardr) ve bu bunlar, evet btn bunlar birden yatt yerden kalkarak gidip efendisini ldrmek daha rahat olsun diye yapacakt Evet, belki diyeceklerdir ki, Smerdyakov mahsus has numaras yapmtr; hasta olduunu sanarak kendisinden l KARAMAZOV KARDELER 387 he etmesinler diye. Sana ise paralar ve iaretleri, aslnda br hevese kaplsn ve kendisi gelip cinayeti ilesin diye haber vermitir. br gelip cinayeti iledikten, paralar alp gittikten ve bu arada belki de grlt, patrd ederek tanklar uyandrdktan sonra, buraya dikkat ediyor musunuz. Smerdyakov da kalkacak, gidecek... evet, gidip ne yapacakt? yoksa efendisini ikinci bir kez ldrecek ve zaten gtrlm olan paralan ikinci bir kez alp gtrecekti. Baylar, siz benimle alay m ediyorsunuz? Byle sama tahminleri yrtmekten bile utan duyuyorum. yleyken sank, ite tam bu sylediim eyleri ileri sryor: Ben evden kp Grigoriy'i yere devirmi etraf grltye vermitim. Smerdyakov ondan sonra kalkm, gidip cinayeti ilemi, paralan da bu arada alm diyor. Artk Smerdyakov'un sanki bunlar nceden gryormu gibi. yani efendisinin sinirleri bozuk, ileden km olunun sadece pencereden sayg ile bakmakla yetineceini ve iaretleri bildii halde ortadan ekilip, av olduu gibi Smerdyakov'un eline brakacan nasl tahmin edebileceinden sz amyorum! Soruyu cidd olarak soruyorum: Smerdyakov cinayeti ne zaman ilemitir? Bana zamanm gsterin! nk zamann gstermeden onu sulayamayz! Diyelim ki geirdii ey, gerekten bir sara krizidir. Hasta birden kendine gelmi bir lk iitmi, dar kmt. Peki, sonra ne oldu? Etrafna bakp kendi kendine: Dur, gidip fendimi ldreyim mi? dedi. Peki, orada olup bitenleri,

meydana gelen olaylar nereden bilebilirdi? Kendisi baygn Atyordu deil mi ya? Her neyse, bunu burada keselim, hailin de bir snr vardr, baylar. Baz ince zekl kiiler, peki ya ikisi anlatlarsa, ya ci-nayeri ikisi birlikte ilemiler, paralar da aralarnda blmlerse, o zaman ne olacak? diyebilirler. Evet, bu gerekten nemli bir phedir. Bu pheyi dorulayacak ok nemli deUer de ileri srebiliriz: Biri cinayeti iliyor, tm abalar i zerine alyor, br, su orta ise gya sara krizine mu gibi yan gelip yatyor: tek daha nceden herkeste phe, efendisinde bir kuku, Grigoriy'de de bir endie diye! Marak edilecek bir eydir, iki su orta byle bir pln hangi nedenlere dayanarak akllarna koy-Belki de Smerdyakov bu ite hi de dorudan alm bir su orta deildi. Belki su ortakl bir388 KARAMAZOV KARDELER pasifti, belki ac ektii iin buna karmt diyeceklerdir Belki de zaten korkutulmu olan Smerdyakov, sadece cina yete kar koymamaya raz olmutu ve kendisini efendisinin ldrlmesine gz yumduu iin sulayacaklarn nceden sezdii halde, barmam, kar koymamt; belki daha nceden Dimitriy Karamazov'dan tm bu sre iinde, gya sara krizine tutulmu gibi yatmak iin izin koparmt. Belki; Sen istediin gibi cinayeti ile, ben bu ite yokum demiti. yi ama, sara krizi, ne olursa olsun gene de evde grlt patrd koparacakt. Dimitriy Karamazov'un bunu tahmin ederek byle bir anlamaya girmesine imkn yoktu! Ama buna da raz olaym. Diyelim ki Dimitriy buna raz oldu. yle de olsa, o zaman katilin de, tm bu ii planlyann da Dimitriy Karamazov olduu, Smerdyakov'un ise sadece pasif bir su orta, hatta su orta bile deil, sadece korkudan, elinde olmyarak, bu ise gz yuman biri olduu anlalacakt. Mahkeme bu fark muhakkak ortaya koyacakt! Oysa ne gryoruz San tevkif ettikleri anda, kendisi hemen tm suu Smeryakov'un-yakov'un zerine yklyor. Hatta yalnz onu, bir tek onu suluyor! Kendisi ile su orta olduunu bile sylemiyor. Tek bana onu suluyor: Bu ii tek bana yapt, cinayeti o iledi ve paralar da o ald, bu i onun isi! dedi. Bunlar ne biim su orta ki, hemen birbirlerini ele veriyorlar. Byle ey hibir zaman olamaz. Hem u noktaya dikkat edin baylar! Karamazov ne kadar byk bir tehlikeyi gze alyor: Asl katil kendisidir. Cinayeti yalnz bu ie zorla gz yuman ve tm o sre boyunca blmenin br tarafnda yatm olan adam ilememitir. Katil deildir. yleyken Dimitriy, hepsini o yatm olann zerine yklemektedir. Byle olunca, yatakta olan fkelenebilir ve belki sadece kendisini korumak amacyla hemen asl gerei aklyabilirdi: kimiz de bu ii birlikte yaptk. Yalnz asl ldren ben deilim. Ben sadece korkudan cinayete gz yumdum, ilenmesine ses karmadm diyebilir di. Tabi Smerdyakov mahkemenin sululuk derecesini men ortaya koyacan, kendisine ceza verilse bile, bu ce zann herhalde tm suu onun zerine yklemek is asl katile verecekleri cezadan ok daha hafif olacan min edebilirdi. te, o zaman artk kendiliinden akla bulunurdu. onu Oysa hi de yle bir ey grmedik. Katil KARAMAZOV KARDELER 389 sulad ve tm bu sre iinde katil olarak yalnz onu gsterdii halde, Smerdyakov su ortakl konusunda en kk bir imada bile bulunmad. Yalnz bu kadar da deil; Smerdyakov iinde para bulunan paketle iaretleri sana, kendisinin bildirmi olduunu sorgu yarglna sylediine gre, bunu yapmam olsayd, sank hibir zaman bir ey renemiyecekti. Eer gerekten su orta, ya da sulu olsayd, btn bunlar yani biraz nce sylediklerimizin hepsini sana aklam olduunu bu kadar rahat acklyabilir miydi? Aksine ii saklamaa ve olaylar muhakkak olduundan baka trl gstermee, onlar kltmeye alrd. Ama Smerdyakov olaylar olduundan baka trl ya da olduklarndan daha kk gstermeye almad. Ancak kendisini bir su orta olarak sulayacaklarndan korkmayan, susuz bir insan yle davranabilir. te bu adam tutulmu olduu sara hastalnn yaratt melankoliden meydana gelen tm bu felketten tr, dn kendisini asmtr. Bunu yapmadan nce de, kendine zg bir tavrla yazd bir kt brakmtr. Bu ktta: Hayatma kendi elimle, seve seve ve hi kimseyi sulamamak iin son veriyorum diyordu. Ne olurdu bu ktta katil Karamazov deil, benim! diye ekleseydi. Ama byle bir ey eklemedi: birini yapmaya vicdan yetti de. brne yetmedi mi? Peki sonra ne oldu? Biraz nce buraya mahkemeye para getirdiler, bin ruble getirdiler! Bu paralar ite o pakette su delili olarak masann zerinde bulunan pakette olan paralard. Bunlar dn akam Smerdyakov bana verdi denildi. Zaten demin burada meydana gelen zc tabloyu kendiniz de hatrlyorsunuz, sayn jri yeleri. Bu yzden tekrar ayrntlara girmiyeceim, yalnz izin verirseniz, iki dnce leri sreceim. Aralarnda en nemsizlerini. nemsiz olduktun sylyorum, nk herkesin aklna gelmiyecek ve unutacak eylerdir. Bir kez gene unu syleyeyim: diyelim ki Smerdyakov bu paralar dn akam vicdan azab ektii iin verdi sonra da kendi kendini ast. (yle diyorum nk vicazab ekmeseydi bu paralar vermezdi). Byle olunca da, ancak dn akam ilk kez olarak, van Karamazov'un aklad gibi, cinayetini aklad. Baka trl olsayd, Karamazov imdiye dek susabilir miydi? Demek ki Smer erdyakov suunu da aklad. O halde tekrar ediyorum, l-390 KARAMAZOV KARDELER meden nce yazd ktta hi bir suu olmayan sank icin ertesi gn korkun bir mahkemenin baslyacan bile bile neden gerei olduu gibi aklamad? Yalnz para bir deli! saylmaz ki! rnein ben ve bu salonda bulunan iki kis; daha bir raslant olarak daha bir hafta nce bir ey rendik. O da udur: van Fiyodorovic Karamazov, bozdurmak iin il bakentine yz'de be faizli beer binlik iki banknot gndermi. Demek ki on bin oluyor. Bunu yalnz unun iin sylemek istiyorum: Para belirli bir tarihte herkesin elinde bulunabilir. bin ruble getirerek bunlarn falanca ekmeceden ya da falanca paketten alnm olduunu kesin olarak ispat etmee imkn yoktur. Son olarak da unu syliyebilirim: van Karamazov dn akam gerek katilden bu kadar nemli bir haber alyor da sakin sakin duruyor. Peki, bunu neden hemen bildirmemitir? Neden hereyi ertesi sabaha kadar ertelemistir? yle sanyorum ki, nedenini tahmin edebilirim. Bir haftadr salk durumu sarslmtr. Doktoruna ve yaknlarna hayaller grdn, sokaklarda artk lm olan insanlara rastladn kendi az ile aklayan gen adam, beyin hummasna tutulmadan bir

gn nce, (ki hastalk kendisini ancak bugn yere vurmutur) Smerdyakov'un lmn iitince birden zihninde yle bir tasarlama yapyor: Adam ld, suu onun zerine atabilirim. Bylece aabeyimi kurtarrm. Elimde nasl olsa para var, bir deste alp bunu bana Smerdyakov'un lmeden nce vermi olduunu sylerim. Diyeceksiniz ki, l de olsa, kardeini kurtarmak iin de olsa iftira etmek drst olmayan bir davrantr, yle mi. Peki ama, kendisi bilinsiz olarak yalan sylemise, hereyn yle olduunu sanmsa, uan beklenmedik lm haberini alnca tm olarak zihni bulanmsa? Dnk sahneyi ve bu adamn nasl bir durumda bulunduunu kendiniz de grd nz. Ayakta duruyor ve konuuyordu ama, akl nerdeydi. Beyin hummasna tutulmu olan gen adamn deminki ifa desinden sonra, elimize bir belge, sann cinayetten iki gn nce Bayan Verhovtzeva'ya yazd ve iinde cinayetin ayrn tl olarak nceden tasarlanm program bulunan mektubu geti. O halde daha ne pln, daha hangi tanklar aryoruz Herey tam bu plna gre ve baka birinin eliyle degil pln hazrlyann eliyle meydana getirilmitir. Evet, s KARAMAZOV KARDELER 391 jri yeleri herey yazlm olduu gibi olmutur! Evet, babamzn penceresinden rkek rkek ve sayg ile koarak uzaklam deiliz! Kald ki kesin olarak sevgilimizin orada olduunu biliyorduk. Evet, byle bir eyi dnmek bile sama ve geree aykr olur. Katil ieri girmi ve iini bitirmiti. Herhalde kinden, fkeden tm varl tutumu olarak, nefret ettii rakibine bakar bakmaz ilemitir cinayeti. Ama onu ldrdkten sonra (ki bunu belki de bakr havanelini tutan elini bir savuruta yapmtr) etraf iyice aratrp da kadnn orada bulunmad kansna yarnca, gene de elini yastn altndan sokup parann bulunduu zarf, burada masann zerindeki su delili olan eyalar arasnda bulunan sarf almay unutmuyor. Bunu bence ok karakteristik olan bir noktay gzden karmamanz iin sylyorum. Eer tecrbeli bir katil olmu olsayd, cinayeti sadece hrszlk iin ilemi olsayd, zarfn kdn yerde, sonradan onu cesedin yannda bulduklar yerde brakr myd? Diyelim ki, bunu yapan Smerdyakov'du ve cinayeti hrszlk amac ile yapmt. yle bir ey olsayd, tm paketi olduu gibi gtrr, onu kurbannn cesedi banda amak zahmetine katlanmazd! nk nasl olsa, paketin iinde Para bulunduunu kesin olarak biliyordu. Paralar o pakete gznn nnde konmu ve zarf gznn nnde kapatlmt. Paketi olduu gibi gtrseydi, o zaman tabii hrszln da yaplp yaplmad belli olmayacakt, yle deil mi? imdi size soruyorum sayn jri yeleri Smerdyakov bu ekilde mi davranrd? Zarf yerde mi brakrd? Hayr, ancak kendini kay-bettmi, artk zihni iyi ilemeyen bir katil, hrsz olmayan, mrnde o gne dek hi bir ey almam o anda da yatan finden paralar bir hrsz gibi kapmam, sadece kendisinden alnm olan paralar tekrar geri alyormu gibi alan bir katil, (ki Dimitriy Karamazov'un bu bin ruble konusunda Manyakla varan dnceleri yleydi) bu ekilde davranabilirdi! Zaten yle yapyor. Daha nce hi grmedii paketi kap-paktktan sonra iinde paralarn bulunup bulunmadn kendi szyle grmek iin, zarfn yrtyor, paralar cebine koyarak arkasnda yerde yrtlm bir kt eklinde, kendisine kar bir delil braktn aklna bile getirmeden oradan ko-uzaklayor. Btn bunlar, katil Smerdyakov deil de,392 KARAMAZOV KARDELER Karamazov olduu iin oluyor! Dimitriy Karamazov deli) braktn dnemezdi, aklna bile getiremezdi. Kerden atlna gelebilirdi ki: Oradan koarak kayor. Arkasndan kendisine yetien uan ln iitiyor. Uak onu yakalyor, durduruyor ve zerine inen bakr havanelinin vuruu ile yere dyor. Sank ona acyarak duvardan yanna atlyor. Dnn bir kez! Gya ona acm, ona zlm de onun iin herhangi bir ekilde yardm edebilir miyim, diye renmek amacyla aaya atlam! Bizi buna inandrmak istiyor. Ama o an, byle bir acma gsterisinde bulunabilecei bir an mdr? Hayr sank yapt ktln tek tan acaba sa m, diye renmek iin aaya atlamtr. Baka ekilde bir duyguya kaplmas, bir baka nedenle aaya atlamas normal olamazd! u noktaya da dikkat ediniz: Kendisi Grigoriy'in banda urayor, mendili ile ban siliyor ve ld kansna vararak, kendisini yitirmi gibi st ba kan iinde gene oraya, sevgilisinin evine kouyor. Peki, kan iinde olduunu ve kendisini hemen yakalyacaklarm hi dnmedi mi? Oysa sank stnn bann kan iinde olduuna hi dikkat etmediine bizi inandrmak istiyor. Ama byle bir eyi kabul etmek mmkndr. yle olabilir. Zaten bu gibi anlarda katiller her zaman byle aknlk geirirler. Bir taraftan eytanca bir plnlanma vardr, br yanda ise akl doru drst almaz. Ama unu unutmamal ki, o srada kendisi kadnn nerde olduunu dnyordu. Bir an nce nerede olduunu renmeliydi! te kadnn evine koa koa geliyor, orada beklenmedik ve kendisi iin mthi nemi olan bir haberle karlyor: Kadn: Eski sevgilisi ve asl hak sahibi ile Mokroye'ye gitmiti! KARAMAZOV KARDELER 393 IX TAM BR PSKOLOJ NCELEMES DRT NAL GDEN TROYKA (Savc'nn konumasnn sonu) ppolit Kirillovi, sinir gerginliinden ileri gelen heyecana kendini bsbtn kaptrmamak iin, mahsus kesin snrlarla evrelenmi konuma eklini ok seven titiz konumaclarn yapt gibi, olaylarn belirtilmesinde tarih bakmndan bir sra izleyerek, szn burasna geldii vakit, zellikle eski gz ars ve asl hak sahibi olan kiiden etraflca sz etti. Bu konuda da kendine gre ilgi ekici dnceler ileri srd. Sevgilisini lgn gibi herkesten kskanan Karamazov, eski gz ars ve asl hak sahibinin karsnda, birden boyun eiyor ve ortadan ekiliveriyor. Beklenmedik bir rakibin kiilii eklinde karsna kan bu yeni tehlikeye eskiden hemen hemen hi nem vermedii dnlrse byle davranmas daha da gariptir. Tabii eskiden bu tehlikenin daha ok uzak olduunu dnyordu. Oysa kendisi her za-man yalnz yaad ana nem verirdi. Herhalde rakibinin ortaya kmasn olmayacak bir ey sayyordu. Kadn belki bu yeni rakibini o ana kadar kendisinden saklamtr. Daha nce de onu aldatmtr. yleyken gen adam, o ac eken yrei ile yeni gelmi olan bu rakibin, belki de sevgilisi iin bir hayal ya da gereklemesi imknsz bir ey olmayp, hayatnn tek byk ak olduunu anlam, anlaynca da hemen boyun emitir! Sayn jri yeleri, bizce sann ruhunda byle bir duy-Surun uyanmas imknszdr! Ama onun bu zelliinden

etmeden geemeyeceim. Sann iinde birden dayanl-bir gerek sevgisi, kadna kar bir sayg uyanyor. Hem de ne zaman? Kendisi onun yznden hrszlk ettii ve el-lerini babasnn kanna bulad bir srada! Geri dkt ka-nn intikam kendisinden daha o anda alnmt! nk kendi varln ve hayatn bir anda mahveden adam, elinde ol-394 KARAMAZOV KARDELER mayarak ne duruma dtn hemen hissetmitir. Kendi kendine daha o anda: imdi artk onun gznde, canndan ok sevdiim o varln gznde o eski gz ars ve asl hak sahibbne kyasla ben neyim ki? O vaktiyle mahvettii kadnn yanna pimanlk iinde dnmtr, yepyeni bir akla, drst tekliflerle ve artk mutlu yepyeni bir hayat kurma vaadiyle gelmitir. Oysa benini gibi mutsuz bir adam, imdi artk o kadna ne verebilir? Ne teklif edebilir? diye sormutur. Karamazov btn bunlar anlam, iledii cinayetin kendisi iin btn yollar tkadn, artk cezaya arptrlacak olan bir suludan baka bir ey olmadn, yeni bir hayat yayacak bir insan olmadn kavramtr! Bu dnce onu mahvetmi, onu bitirmitir. te o zaman lgnca, Karamazov'un karakterinde olan bir insann aklna, kar yol olarak bundan baka bir ey gelemezdi! Bu tek are intihard! Bunun zerine rehin brakt tabancalar geri almak iin memur Perhotin'e kouyor. Yolda koarken de biraz nce uurlarnda ellerini kana bulad tm paralar cebinden karyor. Evet, bu paralar imdi ona hereyden daha gereklidir: Karamazov lmek zeredir! Karamazov tabanca ile intihar edecektir. Bunu da herkes hatrlyacaktr. Bouna air deiliz ya! Bouna yaantmz her iki ucundan yaklm bir mum gibi eritmedik ya! yle dnyoruz: Onun yanna, oraya gideceim. Orada yle bir ziyafet vereceim ki, daha kimse bylesini grmemitir. Sonradan bunu hatrlasnlar ve uzun sre anlatsnlar diye. lgn barlar, ingenelerin cokun arklar ve oyunlar arasnda, erefe bir kadeh kaldrp taparcasna sevdiim kadnn, yeni kavutuu mutluluu kutlayacam. Sonra da ayaklarnn dibinde bama bir kurun skp hayatma son vereceim! Belki bir gn Mitya Karamazov'u hatrlayacak, Mitya'nn onu ne kadar sevdiini anlayacak, Mitya'ya acyacaktr! Bu dncelerde lgn bir romantiklik ve Karamazov -lara zg bir cokunlukla, ar bir duygululuk seziliyor-Ama ruhunda bundan baka bir ey de vard sayn jri yeleri! Ac iinde kvranan zihnine rahat vermeyen, ona l derecesinde ikence eden bir ey. Bu vicdandr sayn juri yeleri! Kendi vicdannn yargs ve bu yargnn korkunilesidir. Ama tabanca hereye son verecekti! Tabanca KARAMAZOV KARDELER 395 kar yoldu! Ondan baka . bir are kalmamt. lmden sonra olacaklara gelince... Artk o anda Karamazov br Dnya'da olacaklar dnd m, bilmiyorum. Hem zaten bir Karamazov, bir Hamlet gibi orada ne olacan dnebilir mi? Hayr sayn jri yeleri. Onlarn Hamlet'leri var, biz ise daha sadece Karamazov'lardayz! SZn burasnda, ppolit Kirillovi Mitya'nn yola nasl hazrlandn belirten geni bir tablo izdi. Perhotin'in evinde ve dkknnda arabaclarla olan sahneyi anlatt. Tanklarn da dorulad bir sr sz, bir sr parlak cmle ve eit eit hareketlerle izdii tablo, dinleyicilerin zerinde kandrc bir etki yapt. En ok da olaylarn ayn anda rastlamas ve birbirini tamamlamas etkili oldu. lgn gibi, kendini oradan oraya atan ve artk kendini korumayan adamn sululuu apak ortaya kyordu. ppolit Kirillovi an-latmaya devam ederek: Artk kendisini korumay gerekli bulmuyordu, diyordu. ki kez, az kalsn tam bir aklamada bulunacakt. Neredeyse imalarda bulunuyordu. Yalnz szlerini tamamlamyordu. (Sznn burasnda tanklarn ifadeleri belirtildi) Yolda arabacya bile: Biliyor musun ki, u anda bir katil gtryorsun! diye barmt. Tabi hereyi syleyemezdi: nce Mokroye kyne gitmesi ve airane davranlarna orada son vermesi gerekiyordu. yi ama, bu mutsuz adam orada ne bekliyordu? Daha Mok-roye'ye vard anda, gryor ki: asl hak sahibi sand adam, belki de hi de yle bir hak sahibi deil! Sonradan yle olmadn da iyice anlyor. Yeni bir mutlulukla kutlamak istedii ve onuruna kadeh kaldrd kadn ise, bunlar kendisinden istemiyor, kabul etmiyordu. Her neyse, olay-lar zaten mahkemenin yapt soruturmadan siz de biliyorsunuz. Karamazov'un rakibine stn kt, artk inkr kabul etmez bir ekilde anlalmt. te, o zaman ruhunda artk bambaka bir durum meydana geliyor. Hem de bu belki imdiye dek bu ruhun geirdii ve belki de geirebilecei en korkun oluumdur! ppolit Kirillovi sesini ykselterek: Kesin olarak unu syleyebiliriz ki, insann ktle sapm bir varlk olduunu kavramas ve iinde sulu bir yrek tamas, dnyada tm mahkemelerin verebilecekleri396 KARAMAZOV KARDELER cezalardan ok daha iddetli bir cezadr! diye bard. Yalnz bu kadar da deil: adalet cihaznn verebilecei ceza, daha dorusu bu dnyada verilebilecek tm cezalar, insann kendi kendine, kendi vicdannn verebilecei cezann yannda hafif bile olur. Hatta adaletin ceza vermesi byle zamanlarda sulunun vicdan iin zorunlu bir eydir. Onu umutsuzluktan kurtaracak bir eydir. yle diyorum, nk kadnn kendisini sevdiini, kendisi uruna eski gz arsndan ve asl hak sahibinden vazgetiini ve onu, Mit-ya'y birlikte yeni bir hayat kurmaya ardn, ona mutluluk vaadinde bulunduunu, hem de bunu yle bir anda yaptn anlad vakit, Karamazov'un dt feci durum, ektii o mthi ac insan hayalini aan bir eydir; dnn, sevgilisi bunu ne zaman yapmtr? Artk Mitya iin here-yin bittii, artk hi bir eyin olmayaca bir srada! Sz gelmiken, sann o zamanki durumunu aklamak iin bizce nemli olan bir eye stn kr deineyim: O kadn, sann gznde ulalmaz, mthi tutku ile istenen, ama eriilmez bir varlkt. yi ama, neden daha o anda tabanca ile intihar etmedi? Neden aklna koyduu niyetten vazgeti, hatta tabancasnn nerede olduunu unuttu? te, bunu yapmaktan onu alkoyan ey, ak yaamak iin hrs derecesine varan tutkusu ve bu tutkusunu orada tatmin etmek umuduydu. Gryoruz ki elencenin insan kendinden geiren havas iinde sevgilisine, onunla birlikte elenen ve kendisine her zamandan daha gzel, daha ekici grnen sevgilisine deta .yapmt. Ondan bir an olsun ayrlmyor, onu hayran hayran seyrediyor, onun karssnda eriyor. Bu yaama hrs, bir an iin olsun tevkif edilmenin korkusunu da, hatta vicdan zntsn de bastrabilirdi! Bir an iin, evet yalnz bir an iin, sann o srada nasl bir ruh hali iinde bulunduunu dnyorum. O anda eyin etkisi altnda, tam anlamyla tutsak haline gelmiti: bunlardan biri sarholuktu! erisi duman iindeydi, patrd grlt, oynayanlarn ayaklarn vurular; ark syleyenlerin tiz sesleri, sonra da o, evet araptan yz kzarm ark syleyen,

oynayan, sarho ve kendisine glen kadn! kinci olarak ona cesaret veren bir umut vard; iin meydana kmasna daha epey vakit olduunu sanyordu; hi deilse hemen yaknda bir ey olmayacakt, belki de ertesi gn, ancaK KARAMAZOV KARDELER 397 sabahleyin gelip onu alacaklard. Demek ki birka saati vard. Bu az bir zaman deildir, ok uzun bir zamandr! Birka saat iinde insan birok eyler dnebilir. Bana yle geliyor ki, o srada tpk idama, dar aacna gtrlen bir sulu gibiydi. Daha uzun ok uzun bir yoldan geirilecekti. Hem de adm adm yrnecekti, binlerce insann nnden geirilecekti, sonra keden baka bir sokaa saplacakt. O korkun meydan ite orada, o br sokan sonundayd! Bana yle geliyor ki, byle bir yolculuun banda idama mahkm olan, o utan verici arabann iinde otururken, muhakkak kendisini daha uzun, hatta sonsuz bir hayatn beklediini sanr. te; evler birer birer kayp gidiyor, mahkmu gtren araba ilerliyor... ama yine ziyan yok. daha br sokaa sapan dnemece kadar epey vakit var. Bu yzden mahkm, daha cesaretini yitirmeden, saa sola; gzlerini ona merakla dikmi olan binlerce kaytsz insana bakar. Ona yle gelir ki, kendisi de onlar gibi bir insandr. te artk br sokaa sapan dneme de geliyor. Ama ziyam yok, ziyan yok, daha geilecek uzun bir yol var. Yanlarndan ne kadar ev kayp gese, mahkm hep ayn eyi dnecek, kendi kendine daha oraya kadar epey ev var diyecektir. Sonuna kadar, ta meydana varncaya kadar yle olacaktr. Bana yle geliyor ki, o srada Karamazov'un duygulan da byleydi ite. Daha orada bir ey yapmaya frsat bulamamlardr diye dnmtr. Daha bir eyler aranp bulunabilir. Daha savunmak iin bir plan tasarlamaya, kar koymak iin areler bulmaya vakit var. imdi ise, imdi ise, imdi ise, sevgilim o kadar gzel ki O anda Karamazov'un ruhunda bir bulanklk ve mthi bir korku var. yleyken, paralarn yarsn ayrabiliyor ve onlar bir yere saklyabili-yor! Baka trl babasnn yast altndan ald o bin rublenin yars kadar byk bir parann nereye kaybolduunu aklayabilecek durumda deilim. Kendisi Mokroye'ye ilk kez olarak gelmemitir. Orada daha nce iki gn, iki gece lem yapmt. Bu kocaman ahap evin yerini, tm bodrumlarn koridorlarm biliyordu. Bana yle geliyor ki, bu paralar daha o zaman, o evde, tevkiften biraz nce, herhangi bir arala, bir oyuk iine, bir tahtann altna ya da atnn altnda bir yere konulmutur. Neden mi? Nasl neden? Felket her an gelip atabilirdi. Tabi daha onu nasl kar-398 KARAMAZOV KARDELER layabileceimizi tasarlam deildik. Zaten buna vaktimiz yoktu. Hem bamzn her noktas zonklayp duruyordu. Sonra o kadn gnlmz eliyordu. Paraya gelince; insann hangi durumda olursa olsun paraya ihtiyac vardr. Paral insan, her yerde insandr. Belki de byle bir anda. bylesine bir hesablik size anormal grnyor, yle mi? Ama daha bir ay nce, yine en tehlikeli, en korkun bir anda bin rublenin yarsn ayrp, bir bez parasnn iine koyduunu, sonra da bezi diktiini bize kendisi syledi. Eer tabi bu sz doru deilse (ki bunun byle olduunu imdi ispat edeceiz) demek oluyor ki byle bir dnce Karamazov'a yabanc deildir. Bunu aklndan geirmitir. Yalnz bu kadar da deil, belki de bunu sonradan sorgu yargcn bin be yz rubleyi bir be parasna sarp, diktiini inandrmaya alrken (ki yle bir bez ortada yoktur ve hi bir zaman olmamtr) bir anda aklna geldii gibi sylemi, yani 'uydurmutur. nk paralarn yarsn ayrp, iki saat nce daha gn domadan Mokroye'de bir yere herhangi bir ey olursa onlara ihtiyacm olur- diye saklamt. Tek o paralar zerinde bulunmasn diye. Bunu da birden iinden gelen bir ilhamla yapmtr. Unutmayn ki sayn jri yeleri iinde iki kutup vardr. Karamazov birbirine kart iki kutbu ayn anda ruhunda birletirebilecek bir insandr. O evde paralar aradk, ama bulamadk. Belki hl oradadrlar, ya da belki ertesi gn oradan yok olmulardr ve u anda sann elinde bulunmaktadrlar. Her ne olursa olsun, san o kadnn yannda., nnde diz kt bir srada tevkif ettiler. Kadn yatann zerinde yatyordu. Kendisi de kollarn ona doru uzatmt. O kadar kendinden gemiti ki, o anda kendisini tevkif etmeye gelenlerin yaklatn bile duymamtr! Hatta nasl bir karlk vereceini bile tasarlayamamtr. Kendisi de. zeks da gafil avlanmtr. te imdi, yarglarn, kaderini tayin edecek insanlarn karsnda bulunuyor. Sayn jri yeleri, bizim meslekte olan insanlarn yaantsnda yle anlar olur ki, bir insann karsnda ve o insann akbeti iin mthi bir korku duyarz-Bu anlar sulunun artk hereyin mahvolduunu grd, ama hl rpnd, hl bizimle savamaya niyetli olduu ve o kapana kstrlm bir hayvann korkusuna benzeyen KARAMAZOV KARDELER 399 Korku iinde olduunu hissettiimiz dakikalardr. Byle anlarda, sulunun iinde kendisini korumak iin ne kadar yaratltan doan igd varsa, hepsi birden ayaa kalkmtr! Sulu kendisini kurtarmak iin rpnrken, size iinizi okumak istiyormu gibi keskin bir bakla, yalvaran, ac eken bir bakla bakar. Her hareketinizi izler, yznz, dncenizi anlamaya alr, hangi ynden kendisine bir darbe indireceinizi aratrr. Sarslan zihninde bir an iinde binlerce plan kurar, ama gene de konumaktan korkar, azndan bir ey karmaktan ekinir! nsan ruhunun bu kk drc rpnlar, bir insann ektii ilelerin zerinden yaplan bu gei, bu hayvanca kendini koruma tutkusu mthi bir eydir ve bazen suluya kar, savcda bile iten gelen bir titreme, bir acma uyandrr! te biz tm bunlara tank olduk. nce armt ve korku iinde dudaklarndan kendisini feci bir ekilde ele veren birka sz dkld: Kan! Bunu hak ettim! ama abucak kendini toparlad. Ne sylemesi gerekirdi, nasl bir karlk vermeliydi? Bunlar daha henz zihninde hazr deildi. Yalnz, pek bir ey ifade etmeyen basit bir inkr vard: Babam ldrmedim, sulu deilim! te, geici olarak meydana getirebildii tek snacak ey, tek siper buydu. Bu siperden sonra belki de bir frsatn bulup bir barikat kurabilirdi. Kendisini ele veren ve bararak syledii o ilk szleri daha bu konuda kardeine soru sormamza frsat vermeden, sadece uak Grigoriy'i ldrm olmaktan tr sulu olduunu belirterek dzeltiyor: Bu kann dklmesinden suluyum. Ama babam kim ldrd, baylar? Kim ldrd? Onu benden baka kim ldrebilirdi? itiyor musunuz? Kendisine bu soruyu sormak iin gel-mi olan bizlere bunu soruyor! Daha ortada bir ey yokken sylenen bu: Eer ben ldrmediysem! szn iitiyor musunuz, yasamaya devam edebilmek iin bavurulan bu kur-

azl, bu safl, bu Karamazov'lara zg sabrszl g-ryor musunuz? Demek istiyor ki: Ben ldrmedim, benim Srdm aklnza bile getirmeyin! Sonradan da hemen, acele ederek, evet, mthi bir aceleyle: ldrmek istiyordum baylar, ldrmek istedim! diye400 KARAMAZOV KARDELER aklamada bulunuyor, ama gene de sulu deilim ben ldrmedim! diyor. Ltfen ldrmek istemi olduunu kabul ediyor. Bize: Siz ne kadar itenlikle konutuumu gryorsunuz! Bunu ne kadar abuk grrseniz, katilin ben olmadma o kadar abuk inanrsnz demek istiyor: Evet, bu gibi durumlarda sulu, bazen inanlmayacak kadar dncesiz ve hereye abucak inanan biri oluveriyor. te bu srada, sorgu makam, birden, kendine sorulabilecek en basit suali soruyor: Sakn Smerdyakov ldrm olmasn? O zaman tam beklediimiz gibi oldu: kendisine nceden haber verdiimiz iin, onu hazrlksz ve daha Smerdyakov'u ne zaman ortaya karmann kendisi iin daha uygun olduunu dnemedii, o an seemedii bir srada yakaladmz iin kzd. Yaratl bakmndan inkarc olduu iin, hemen arla derek vargc ile cinayeti Smerdyakov'un ilemi olamayacan ileri srd, bizi Smerdyakov'un elinden cinayet kabilecek bir insan olmadna inandrmaya alt. Ama bu szlerine inanmayn. Bu sadece bir kurnazlktr: kendisi daha Smerdyakov'u ortaya karmaktan vazgememitir. Hi vazgememitir. Aksine, onu sonradan ortaya karmaya kararldr. nk ondan baka kimi ortaya srecektir. Ama bu ii baka bir zamanda yapacaktr. nk imdilik ii bozulmutur. Smerdyakov'u belki ancak ertesi gn ya da birka gn sonra, mnasip ann bulunca ileri srecek ve bize: gryorsunuz, Smerdyakov'un cinayeti ileyebileceine, ben, sizden daha byk bir iddetle itiraz etmiimdir. Bunu siz kendiniz de hatrlyorsunuz. Ama imdi " kanya vardm ki, Evet cinayeti o ilemitir. Katil ondan bakas olamaz diyecekti. Ama o an gelmeden nce, bizimle konuurken somurtkan ve sinirli bir inkarcla bavuruyor. Bununla birlikte sabrszl, fkesi, onu en beceriksizce, en geree aykr bir aklamay yapmaya srklyor-babasnn pencereden ieriye baktn, sonra da oradan saygyla uzaklatn ileri sryor. in asl nemlisi, bunu ileri srerken, daha iinde bulunduu koullan, kendine gelmi olan Grigoriy'in ifade verirken ne derece aklamalarda bu lunduunu bilmiyor. Sonra etraf gzden geiriliyor ve arama yaplyor. Bu aramalar san fkelendiriyor, ama ayn za manda ona cesaret de veriyor: nk bin rublenin heps KARAMAZOV KARDELER 401 Bulamadk. Ancak yars bulunmu oldu. te, fke ile sustuu ve hereyi reddettii o srada, tabi birden aklna o bez paras hikyesini uydurmak geliyor. Muhakkak ki, uydurduu bu hikyenin inanlacak bir ey olmadn kendisi de hissetmitir. Hatta onu daha inanlabilir bir ey haline getirmek, artk geree benzeyen, tam anlamyla bir roman uydurabilmek iin, daha ne syleyebileceini mthi bir znt iinde dnp durmutur. Bu gibi olaylarda, soruturma makamnn ilk grevi, sana hazrlanmak imknn vermemektir. Onu beklenmedik bir anda gafil avlamaktr. yle ki, sulu en gizli dncelerini, onlar ele veren tam bir itenlikle, tm o geree aykrlklar ile ve birbirlerine olan kartl iinde aa vursun. Suluyu konuturmak ise nce ona sanki rastgeleym gibi, herhangi bir yeni olay, dava ile ilgili herhangi bir durumu, nemi bakmndan ok byk bir rol oynayan, ama kendisinin o ana kadar hi bir ekilde dnmedii, aklna bile getirmedii bir eyi dinletmekle olur. Byle bir olay, elimizin altnda bulunuyordu. Evet, oktandr hazrlamtk bunu: Bu kendisine gelmi olan uak Grigoriy'in kapnn ak olduuna dair verdii ifadeydi: sank ite o kapdan kp gitmiti. Ama onu bsbtn aklndan karmt. Grigoriy'in bunu grm olabilecei ise aklndan bile gememiti. Olay mthi bir etki yapt. Sank, yerinden frlad ve birden bize: Smerdyakov ldrd. Smerdyakov! diye bard. Bylece asl tasarlad gizli dnceyi, en geree aykr ekilde aklam oldu. nk Smerdyakov cinayeti ancak D-mitriy, Grigoriy'i yere yakp katktan sonra ileyebilirdi. Kendisine Grigoriy'in daha yere dmeden nce kapy ak grdn, yatak odasndan karken de blmenin arkasnda Eleyen Smerdyakov'un sesini iittiini haber verdiimiz vakit, Karamazov bu szlerin arl altnda gerekten ezildi. Meslektam saygdeer ve nkte merakls Nikolay Par-fenovi'imiz, sonradan bana, o anda sana gzleri dolacak kadar acdn syledi. te, bu sradadr ki, sank durumu-mu dzeltmek iin, acele ile o sz edilen dikili bez paraaklyor: Eh ne yapalm, bari bu masala inann der ir. Sayn jri yeleri, olaydan bir ay nce paralarn bez parasna iine sarlp dikildii konusunda sylenen-405, KARAMAZOV KARDELER lerin, neden akla gelebilecek en sama, ayn zamanda fn geree aykr ey saydm, size bu husustaki dncelerimi aklayarak bildirmitim. Bir bahse tutusak ve: Daha inanlmayacak ne bulunabilir? diye sorsak, inann bundan daha kt bir ey uydurulamaz. Bu noktada baz ayrntlar, gerek hayatta daima bol bol bulunan, ama ellerinde olmayarak, kendi uydurduklar dnceleri ileri sren bu mutsuz kiilerin, hi bir ey ifade etmeyen gereksiz kk eyler olarak kmsedikleri, hatta akllarna bile getirmedikleri ayrntlar ileri srerek, dncelerini rtmek, sfra indirmek mmkndr. Evet, o anda byle ayrntlar dnecek durumda deildirler. Akllan sadece bir btn meydana getirmeye urar. Zihinleri byle nemli eylerle urarken, kendilerine kar byle kk eyler ileri srmek cesaretini gsteriyorlar! Ama ite, byle nemsiz eylerle tuzaa drrler! Sana: Peki, o sizin szn ettiiniz bez paras iin kuma nerden aldnz? Kim dikti size o bez parasn? diye 'soruyorlar. Kendim diktim, diyor. Peki, bezini nereden aldnz? O zaman sank, gceniyor, bunu kendisi iin nerdeyse hakaret anlam tayan nemsiz bir ey sayyor. Hem de bunu sylerken gerekten itenlikle konuuyor! Evet hepsi yledir. Gmleimden yrttm, diyor. ok gzel. yleyse yarn amarnz arasnda iinden bir para koparlm gmleinizi buluruz, diyorlar.

unu unutmayn ki sayn jri yeleri, gerekten bu gmlei bulmu olsaydk (gerekten bu gmlek varsa, onu muhakkak bavulunda ya da dolabnda bulacaktk.. Baka trl olmasna imkn yoktu) bu bile artk bir delil, ifadelerin doruluunu gsteren elle tutulur bir delil olacakt! Ama kendisi bunu kavrayamyordu. Hatrlamyorum, belki de gmleimden kopardm, ev sahibinin balnn iine dikmitim onu, diyor. Hangi baln iine? Eski basma, berbat bir bal vard, yerlerde sr yordu, onu aldm. KARAMAZOV KARDELER 403 Bunu kesin olarak hatrlyor musunuz? Hayr, kesin olarak hatrlamyorum. Hem de bunu sylerken kzyor, fkeleniyor. Ama dnn: Byle bir eyi hatrlamamaya imkn var m? Hayatn en korkun, anlarnda, idama gtrlrken bile insann aklnda asl bu nemsiz eyler kalr. Byle bir insan hereyi unutur da, yolda giderken gznn takld yeil bir dam ya da rnein haa konmu bir kargay unutmaz. Paralar o bez parasna dikerken evdekilerden saklanyordu, deil mi? Herhalde elinde ine ile onu dikerken odasna girip de onu su st yakalamasnlar diye, nasl gurur yaralayc bir korku iinde kaldn hatrlamas gerekirdi. Herhangi bir ses duyunca nasl yerinden frlayp, blmenin br tarafna katn (nk evinde bir blme vard) unutmu olamaz ya! ppolit Kirillovic birden sesini ykseltti: Btn bunlar size ne diye bildiriyorum sayn jri yeleri? Neden size btn bu kk ayrntlardan sz ediyorum? nk sank u ana kadar o sama szlerinin zerinde inatla duruyor! Tm bu iki ay iinde, ta kendisi iin uursuz olan o geceden bu yana, hi bir ey aklamam, eskiden ileri srd hayali aan szlerine hi bir ey eklememi, durumu aklayacak gerek bir olay gsterememitir. Hep bunlar kk eyler, siz namusuma inann! der gibidir. Dorusu seve seve inanmak isteriz: Buna inanmak iin hereye razyz. Sadece namusuna inanmaya hazrz! Biz, insan kanna susam akallar myz sanki? Bize sann lehine bir tek olay gsterin, buna hemen seviniriz. Ama bize gerek bir olay gsterin. z kardeinin sann yzne bakarak kard bir sonucu ya da onun gsn yumruklarken, stelik karanlkta muhakkak boynunda asl bir bezi iaret ettii-ni belirten szleri deil, bir tek olay gsterirseniz, bizi sevindirmi olursunuz! Hemen sulamamzdan vazgeeriz. Szlerimizi derhal geri alrz. imdilik ise adalet, hakkn aran-^asn istiyor, biz de szlerimizde srar ediyor ve hi bir szmzden vazgemiyoruz. ppolit Kirillovic szn burasnda konumasnn son b-'mne geti. Stmaya tutulmu gibiydi, dklen kan iin, hrszlk etmek gibi adi bir amala olu tarafndan ldr-len babann kam iin bard durdu. Kesin bir tavrla olay-404 KARAMAZOV KARDELER larn trajik ve birbirlerini tamamlayan gerekliliine iaret etti. Burada sann ustal ile n salm savunucusundan (ppolit Kirillovi ondan sz etmekten kendini alamamt) neler iitirseniz iitin, burada duygululuunuzu uyandrmak iin ne kadar gzel ve dokunakl szler sylenirse sylensin, unu unutmayn ki, u anda sizler adaletimizin n temsil ediyorsunuz. Unutmayn ki, siz, bizim olan gerei, kutsal Rusya'mz, evltlarn, ailelerini, kutsal olan nesi varsa hepsini savunan kiilersiniz! Evet, sizler u anda burada Rusya'y temsil ediyorsunuz, kararnz yalnz bu salonda deil, tm Rusya'da duyulacaktr! Tm Rusya, sizi kendi savunucular ve yarglar olarak dinleyecek, vereceiniz karardan cesaret bulacak, ya da karamsarla decektir. Rusya'ya ac ektirmeyiniz, bekleyilerini bouna karmaynz. Kadere doru giden troykamz belki de yldrm hzyla felkete doru gidiyor. Belki de oktandr tm Rusya'da, kollarn yukar doru kaldrarak, onun bu kar durulmaz, drt nala lgnca gidiini durdurmak iin yalvaran vardr ve eer baka milletler rzgr gibi drt nala giden bu troykann nnden iki yana ekiliyorsa, belki de bunu hi de airin diledii gibi sayglarndan tr deil, dorudan doruya korkudan yapyorlardr. Buna parmak basn! Korkudan, hatta belki de ona kars bir tiksinti duyduklar iin ekiliyorlar. Hem iyi ki yle yapyorlar. Yoksa bir de bakarsnz ekilmekten vazgeerler ve drt nala gelen hayalet karsnda salam bir duvar halinde dikilerek kendilerini, kltr ve uygarl kurtarmak iin, bizim bu doludizgin gidiimizi durdururlar! Avrupa'dan gelen bu endieli sesleri daha nceden de iittik. imdi artk iyiden iyiye duyulmaya baland bu sesler! Onlar kkrtmayn, zbez babasn ldren bir adam beraat ettirerek, susuz gsterecek bir karar vererek, ilerinde her gn biraz daha artan nefreti kztrmayn! Szn ksas, ppoit Kirillovi, ly ok karmasna ramen, gene de szlerini iten gelen bir seslenile sona erdirdi ve szleri gerekten olaanst bir etki yapt. Konumasn bitirdikten sonra acele ile dar kt ve tekrar ediyorum, br odada neredeyse baygn dt. Salondakiler al~ klamyorlard. Ama ciddi insanlarn hepsi memnundu. Yal" nz bayanlar pek o kadar honut olmamlard. yleyken bu KARAMAZOV KARDELER 405 konumay onlar da gzel bulmulard. Zaten bu szlerin sonucundan hi korkmuyor ve Fetyukovi'lerinin sze balamasn bekliyorlard: En sonunda o konumaya balayacak ve tabi herkesin szn sfra indirecek! diyorlard. Herkes Mitya'ya bakyordu; Mitya, savcnn tm konumas boyunca ellerini yumruk yapm, dilerini skm, .gzlerini yere indirmi olarak hi konumadan oturdu. Ancak arada bir ban kaldrp konuulanlar dinliyordu. zellikle Gruenka'dan sz alnca, yle yapyordu. Savc, Raki-tin'in Gruenka hakknda dncesini bildirdii vakit dudaklarnda fkeli bir glmseyi belirdi ve olduka gr bir sesle: Bernard'lar; diye sylendi. ppolit Kirillovi, onu Mokroye'de nasl sorguya ektiini, ona nasl eziyet ettiini anlatrken, Mitya, ban kaldrm, szlerini merakla dinlemiti. Hatta bir ara yerinden frlayarak bireyler barmak istemi, ama kendisini tutmu, ancak nefretle omuzlarn silkmekle yetinmiti. Sonralar, savcnn konumasnn son blmnde,- sulunun Mokroye'de sorguya ekilmesi srasnda kendisinin gsterdii marifetler-lerden sz ettiini sylerken sosyetede onunla alay ede ede sabredemedi, marifetleri ile vnmeden duramad diyorlard. Celseye ara verildi. Ama bu ok ksa sren bir ara idi.

Ancak bir eyrek saat kadar ya da en ok yirmi dakika srd. Dinleyiciler arasnda eitli konumalar, yksek sesle barmalar duyuluyordu. Baz konumalar hatrlyorum. Gruplardan birinde bir bay kalarm atarak: Cidd bir konuma! diyordu. Bir baka ses duyuluyordu: Pek fazla psikoloji kartrd canm! Ama syledikleri hep gerek! Saklanmas imknsz gerekler. Ha bakn, bu konuda ustadr. in zetini yapt. nc bir ses araya kart: Bize de veritirdi, bize de. Konumasnn balangcnda herkesin Fiyodor Pavlovi gibi olduunu sylememi miydi? Sonunda da yle oldu. Ama burasn uydurdu. Evet, belirsiz kalan noktalar vard. J406 KARAMAZOV KARDELER Azck fazla kard. Hakszlk etti! Hakszlk etti, dorusu. Yok canm, ne de olsa ustaca lf etti. Adamcaz konuaca gn uzun bir sre bekledi. Sonunda da syledi ite. He, ne, ne! Bakalm savunma avukat ne diyecek? Baka bir grupta da yle konuuluyordu: Petersburglu'yu demin bouna gcendirdi. Hani duygular etkilemeye alanlar demiti ya, hatrlyor musunuz? Evet, o noktada beceriksizlik etti. Acele etti. Sinirli adam canm. Biz imdi glyoruz, ama bakalm sann durumu nasl? Oras yle. Mityenka'nn durumu nasl? nc grupta ise yle demliyordu: O tek sapl gzl olan ve kenarda oturan iman kadn kim? Bir general kardr. Kocasndan ayrld, kendisini iyi tanrm... Demek general kars olduu iin tek sapl gzlk kullanyor. Be para etmez. Yok canm, ho kadn. Yannda, iki koltuk ilerde bir sarn oturuyor, o daha gzel. O vakit, Mitya'y Mokroye'de nasl da ustaca kskvrak yakalamlar, deil mi? Ustaca olmasna belki yledir. Savc bunlar nceden de anlatmt. Burada her gittii evde neler neler anlatmad! imdi de sabredemedi. Gururunu yenemedi. Ne yaparsn, gururu krlm adamn. He, he, he! yle de alngan ki. Hem ok lf etti. Nedir o uzun uzun cmleler? Hep de korkutup duruyordu. Dikkat edin bakn, hep bizi korkutmak istiyor. Troykadan sz ettii yeri hatrlyor musunuz? Onlarda Hamlet'ler var, bizde ise henz yalnz Karamazov'lar Burasn ok gzel syledi dorusu. KARAMAZOV KARDELER 407 Bu lflar liberalizmi eletirmek iin syledi. Ondan korkuyor! Zaten avukattan da korkuyor. Oras yle, bakalm Bay Fetyukovi ne syleyecek? Ne derse desin, bizim kylleri kandramaz. yle mi sanyorsunuz? Drdnc grupta da u konumalar duyuluyordu: Troykadan sz ederken gzel konutu! Hani milletlerden sz ettii yerde. Gerekten de doru syledi, hatrlyor musun, hani milletler beklemeyecek diyordu ya, gerekten doru. Ne olmu ki? Canm, ngiliz parlamentosunda geen hafta bir milletvekili nihilistler konusunda bakanla soru yneltmi. Bu barbar milleti ele alp uygarla kavuturmann zaman gelmedi mi? demi. ppolit onu kastetti, biliyorum. Ondan sz etti. Daha geen hafta bunu sylemiti. O aylaklara buras uzak gelir. Hangi aylaklara? Hem neden uzak gelir diyorsun? nk Krontad' kapatrz ve onlara ekmek vermeyiz. O zaman ekmei nereden bulacaklar? Amerika yok mu? imdi Amerika'dan buday alyorlar. Atma! Ama bu srada ngrak ald ve herkes yerine kotu, Krsye Fetyukovi kt. SAVUNMA AVUKATININ KONUMASI ki ucu sivri denek Konumacnn ilk szleri duyulduu vakit, herkes sustu. Salonda bulunanlarn hepsi, gzlerini ona dikmilerdi. Kendisi sze dosdoru, gsterisiz ve gvenli bir tavrla, hi zppelik taslamadan balamt. Gzel lflar etmek, sesine karsmdakilerde acma uyandracak bir ton vermek, karsndakiler! duygulandran kelimeler kullanmak gibi eylere408 KARAMAZOV KARDELER

bavurmuyordu. Sadece, yaknlk besledii ve sylediklerine ilgi gsterecek kiilerin arasnda konuan bir insan gibiydi Sesi ok gzeldi. Gr ve cana yaknd. Tonunda bile iten gelen, candan bir anlam vard. Ama herkes hemen unu anlad ki, konumac birden gerekten dramatik bir ykseklie trmanabilir ve oradan beklenmeyen bir iddetle yrekleri altst edecek bir darbe indirebilirdi. Belki de ppolit Kirillovi kadar dzgn konumuyordu. Ama uzun cmleler yapmyor ve daha kesin konuuyordu. Yalnz bir tek ey bayanlarn houna gitmemiti: konuur-ien, zellikle szlerinin balangcnda, hep iki bklm eilip duruyordu. Bunu selm veriyormu gibi deil, dinleyicilerine doru atlyormu, daha dorusu yaklamak istiyormu gibi yapyordu. Sanki ince uzun srtnn ortasnda yerle tam bir dik a meydana getirebilecek ekilde eilmesini salayan bir yay vard. Balangta, garip bir ekilde sanki hi bir dzeni yokmu gibi, olaylar karmakark bir ekilde ele alarak konuuyordu; ama sonunda szlerinden bir btn ortaya kt. Konumasn iki blme ayrmak mmknd: Birinci yars, bir eletiriydi, savclk makamnn iddialarn rtyordu ve bazen fkeli ve alayc szlerle doluydu. Ama konumasnn ikinci blmnde, birden tonunu, hatta kulland metodu deitirdi ve birden dramatik yksekliklere trmand. Salondakiler de bunu bekliyorlarm gibi heyecandan titremeye balamlard. Dorudan doruya dava konusu olay ele alarak sze balad ve nce aslnda Petersburg'da alt halde, sanklar savunmak iin Rusya'nn baka kentlerine gidiinin ilk olmadn, bunu daha nceden de yaptn, ama yalnz susuz olduklarna inand ya da susuzluklarm tahmin ettii kiilerin savunmasn zerine aldn belirtti. imdi de ayn ey oldu, diye anlatt. Daha gazetelerde kan ilk rportajlarda sann lehine olan ve beni olaanst artan bir ey arketmitim. Szn ksas beni hereyden nce, hukuk prosedrnde sk sk tekrarlanan, ama bana yle geliyor ki, hi bir zaman imdi zerinde tarttmz davada olduu kadar, dolgun ve bylesine karakteristik zelliklerle belirmemi bir nokta ilgilendirdi. Bu noktay ancak konumann sonunda, szlerimi bitirirken KARAMAZOV KARDELER 409 malydm. yleyken dncemi daha balangta aklayacam. nk benim detim, etkileyeceim hi bir eyi ertelemeden, izlenimleri azar azar kullanmaya almadan, dorudan doruya konuyu ele almaktr. Bu belki benim tarafmdan hesapl bir davran olmaz, ama buna karlk iten gelen bir eydir. Dncem, daha dorusu zihnimde tasarladm plan u: leri srlen olaylar zetlenirse, ezici bir ounluu sann aleyhindedir. yleyken, bu olaylar teker teker ele alp, birbirlerinden ayr olarak eletirirsek, byle bir eletiriye dayanabilecek bir tek delil bulamayz! Sylentileri ve gazeteleri izledike, dncem gittike daha da kuvvetleniyordu. te o zaman birden sann akrabalarndan onu savunmam iin bir davet aldm. Hemen buraya hareket ettim. Buraya gelince de artk bu konuda tam olarak bir kanya vardm. te, bu olaylar arasndaki korkun ba krmak ve san sulayan her bir delilin, hi bir ey ispat etmediini, fantastik bir ey olduunu gstermek iindir ki, bu davada savunmay zerime aldm. Szn burasnda savunma avukat, birden sesini ykseltti: Sayn jri yeleri! Ben buraya yeni gelmi bir insanm. Btn izlenimlerimde hi bir n yarg yoktur. Karakter bakmndan fkeli ve duygularnda ar olan sank, bu kentte belki yzlerce insana yapt gibi, beni daha nceden krm deildir. (Oysa biroklar, onlara kar iyi davranmad iin, nceden ona kar n yarglar beslemektedirler). Tabi unu da kabul ederim ki, burada toplumun ahlk duygular hakl olarak gerekten zedelenmitir; sank, azgn ve snr tanmayan bir kiidir! yleyken sosyetede, hatta ok yksek yetenekleri olan sayn savcnn ailesinde bile ok iyi karlanyordu. (Not: Bu szler zerine halk arasnda iki kiinin glt duyuldu. Geri bu glmeler hemen kesildi, ama herkes onlar farketmiti) Bizde herkes biliyordu ki, savc Mitya'y kendi isteine aykr olarak, sadece son derece iyiliksever ve saygdeer, ama olmayacak eyler yapan, daima kendi kafasna gre hareket eden ve baz durumlarda, zellikle nemsiz eylerde kocasna kar koymaktan holanan kars ilgi ekici bulduu iin, evine kabul ediyordu. Bununla birlikte Mitya, onlara pek sk gitmezdi. Savunma avukat: Ama cesaretimi ho grn, unu belirtmek isterim ki,410 KARAMAZOV KARDELER hasmm gibi hi de etki altnda kalmayan bir zekya ve haksever bir karaktere sahip olan bir insanda bile, mvekkilim konusunda baz yanl n yarglar uyanm olabilir, diye devam etti. Evet, bu ok tabi bir eydir: o mutsuz adam kendisine kar daima bir n yarg beslemesine hak kazanmtr. Moral bir hakaret, hatta estetik duygusunun zedelenmesi, bazen insanlar karlarndakine hi acmamaya yneltir. Demin savclk makamnn o parlak konumasnda sann karakterinin ve davranlarnn kesin bir tahlilini iittik. Dava konusu olayn sert bir ekilde eletirildiini duyduk. Asl nemlisi, iin zn bize anlatmak iin, gzmzn nne ylesine psikolojik derinlikler serildi ki, sann kiiliine kar nceden birazck olsun belirli bir niyet ile fkeli bir n yarg olmasa, bylesine derinliklere inmeye imkn yoktur. Ama bu gibi durumlarda, bir davaya nceden fkeli ve nceden niyet besleyerek bakmaktan daha kt, hatta daha kahredici eyler vardr. zellikle, diyelim ki, varlmz sanatya yakr bir oyun gsterme hevesi sararsa, iimizde bir sanat olarak bir eyler yaratmak, ortaya bir roman karmak ihtiyac uyanrsa; hele bir de psikolog olarak Tanr vergisi sahip olduumuz zengin yeteneklerimiz de varsa... Daha Petersburg'da iken daha buraya gelirken renmitim ki, (zaten bunu renmeden de biliyordum) burada hasm olarak uzun bir sredir bu zellii ile, henz yeni gelien hukuk dnyamzda, belirli bir n kazanm olan derin grl ve ince bir psikologla karlaacam. Ama psikoloji, derin olmakla birlikte, gene de iki ucu sivri olan bir denektir. (Halk arasnda glmeler oldu.) Evet, tabi ki, bu basit kyaslamamdan tr beni balarsnz; ben ok gzel konumasn bilmem. Bununla birlikte, imdi savcnn konumasndan rastgele bir rnek alaym. Sank, gece vakti, bahede koarak kaarken, duvarn zerine trmanyor ve bakr bir havaneliyle, ayana sarlan uan yere seriyor. Hemen sonra da gene baheye atlyor ve tam be dakika yere serilmi olann banda uraarak, onu ldrp ldrmediini anlamak istiyor. Sayn savc, sann ihtiyar Grigoriy'in yanna, ona acd iin atlam olduunu sylerken, doru sylemi olduuna bir trl inanmak istemiyor. Hayr, yle bir anda insan bu kadar duygululuk gsterebilir mi, anormal bir eydir. Aksine sank yap-

KARAMAZOV KARDELER 411 m oduu ktln tek san sa m, yoksa l m, bunu anlamak iin yere atlad. Bylece de o ktl ilemi olduunu ispatlam oldu. nk baheye herhangi bir baka nedenle, iinden gelen bir eilimle ya da bir duyguya kaplarak atlyamazd. diyor. te, psikoloji budur. Ama ayn psikolojiyi ayn olaya, bu sefer br ucundan tutarak uygulayalm, greceksiniz ki, gene tam anlamyla mantkl bir sonu kar. Katil, ihtiyatl davranmak istei ile olayn tek san sa m, yoksa l m diye anlamak iin yere atlyor. Oysa ldrm olduu babasnn alma odasnda (gene savcnn kendi az ile belirttii gibi) zerinde iinde bin ruble bulunduu, yazl, yrtk bir paketin kdn unutarak aleyhinde mthi bir delil brakm oluyordu. Eer bu paketi alp gtrseydi, dnyada hi kimse byle bir paketin bulunduunu, iinde para olduunu, bu paralarn da sank tarafndan alndn bilmeyecekti. Bu szleri savcnn kendisi sylemitir. Demek ki, bir tek eye ihtiyatl yetmemiti. Adamcaz kendini kaybetmi, korkmu ve yerde bir delil brakarak kap gitmiti. yleyken bir de bakyorsunuz, iki dakika sonra bir baka insan vuruyor, onu ldryor ve tam bu srada iinde en acmak bilmez, en soukkanl ve hesab insana yakacak bir ihtiyatllk duygusu uyanyor! Her neyse, ziyam yok, ziyan yok, diyelim ki yle oldu. Zaten psikolojinin incelii de buradadr: Baz koullarda insan, bir Kafkas kartal gibi kana susam ve keskin bakl iken, hemen ondan sonraki anda kstebek gibi rkek ve kr olur. Ama eer duvardan sadece acaba aleyhimde tanklk yapacak tek adam sa m diye renmek iin yan bana atlayacak kadar kana susam ve acma bilmez derecede so-ukkanlysam, o halde ne diye bu yeni kurbanmn banda belki de yeni yeni tanklarn dikkatini ekmek ihtimali varken, tam be dakika kadar urap didineyim? Neden mendilimi slatp, yerde yatan adamn bandaki kan ileyim? Sonradan ayn mendil benim aleyhime delil olarak kullanlsn diye mi? Hayr! Eer hereyi hesaba katyorsak ve acma bilmeyecek derecede kat yrekliysek, yere atladktan sonra baygn yatan uan bana bir kez daha, sonra bir kez daha ayn havanla vurup iini bitirmemiz, tan ortadan kaldrmamz bylece yreimizdeki tm endieleri sil-412 KARAMAZOV KARDELER memiz daha doru olmaz myd? Hem sonra aleyhimde tanklk yapacak adam sa m, deil mi diye bakmak iin yere atlyorum, hem de ayn yerde yolun zerinde bir baka delili, iki kadnn evinden alm olduum o bakr havane-lini brakyorum. Oysa, o iki kadn her zaman iin sonradan bu havanelini tanyabilir ve onu kendi evlerinden alm olduuma tanklk edebilirlerdi. Hem de onu yolun zerinde unutmu olmam, dalgnlktan ya da kendimi bilmeyecek bir durumda bulunduumdan tr drm olmam da sz konusu olamaz. Evet, ite silhmz uzaa frlatyoruz. yle olmutur diyorum, nk o bakr havaneli Grigoriy'in yere serildii noktadan on be adm kadar ilerde bulunmutur. O halde sorarm size: Neden yle davrandk? Bu sorunun asl karl udur: o havanelini frlattk, nk yreimiz yanmtr; nk bir insan, ihtiyar bir ua ldrdk. Bu yzden umutsuzluk iinde kendi kendimize lanet ederek o havanelini bir cinayet leti olduu iin, fkeyle frlatp attk. Baka trl olmasna imkn yoktur. Onu byle var gcmzle uzaa frlatmamzn baka nasl bir nedeni olabilir? Eer iimizde bir insan ldrdmz iin pimanlk ve acma duyuyorsak, demek ki, babamz ldrm deiliz. Eer babamz ldrm olsaydk, yere serdiimiz insana acyarak duvardan aaya atlamazdk. O zaman iimizde bambaka bir duygu olurdu. Acmaya vakit bile bulamazdk. Yalnz kendimizi kurtarmay dnrdk. Bunun tersini sylemeye imkn yoktur. Tekrar ediyorum: daha nce cinayet ilemi olsaydk, uan kafatasn iyice paralardk. Banda be dakika urap durmazdk. imizde acma ve temiz bir duygu uyandy-sa, sadece daha nce vicdanmz lekelenmedii iin yle olmutur. Demek ki, bu artk baka eit bir psikoloji oluyor. Sayn jri yeleri, imdi karnzda mahsus psikolojiye bavuruyorum; amacm sadece, size, psikolojinin yardmyla her eit sonuca varmann mmkn olduunu gstermektir. Btn sorun, o psikolojinin kimin elinde bulunduundadr. Psikoloji en cidd insanlarda bile bir roman yaratmak isteini uyandrr. Hem de bu, kendiliinden olur, yani demek istiyorum ki, ar derecede psikoloji yapmann, baz bakmlardan onu ktye kullanmann zarar olur. Burada gene halk arasnda savc ile alay eden ve avKARAMAZOV KARDELER 413 kat destekleyen glmeler duyuldu. Savunma avukatnn tm konumasn ayrntlaryla ele almayacam. Yalnz iinden baz yerleri, en nemli noktalar alacam. XI ORTADA PARA DA YOKTU, HIRSIZLIK DA YAPILMAMITI Savunma avukatnn konumasnda, herkesi hayrette brakan bir nokta vard: bu da o uursuz bin rublenin varln kesin olarak inkr edii, bylece ortada hrszlk diye bir eyin bulunmayn ileri sryd. Szlerine: Sayn jri yeleri! diye balad. Ele aldmz davada nceden bir yargs olmayan ve yeni konuya deinmi her insan artacak karakteristik bir zellik var. O da bir hrszlk yapld ileri srld halde alnm olan eyin ne olduunu elle tutulur bir ekilde ispat etmenin imknszldr. alman ey nedir? Diyorlar ki, para alnm. Evet, bin ruble alnm. Ama bakalm bu paralar gerekten var myd? Bunu hi kimse bilmiyor. Siz de dnn: ortada bin ruble olduunu nasl rendiniz? Bunlar gzleriyle kim grd? Paralar gren ve zerine yaz yazlm bir pakete yerletirildiini aklayan tek kii Smerdyakov'dur. Bunu daha felket meydana gelmeden nce, sana ve kardei van Fiyodorovi'e bildiren de yine odur. Bayan Svetlova da bunu renmitir. Ama bunlarn her de, bu paralar kendi gzleri ile grmemilerdir. Paralan gene yalnz ve yalnz Smerdyakov grmtr. Ama burada karmza bir soru kyor: Eer byle bir para bulunduu ve Smeryakov'un onu grd doru ise, o zaman acaba onu son olarak ne zaman grmtr? Ya efendisi bu paralar yatann altndan alm ve Smerdyakov'a haber vermeden ekmecesine koymusa? Dikkat ediniz, Smerdyakov'un sylediine gre paralar, yatan altnda, iltenin iindeydi. Demek ki, sank onlar iltenin altndan ekip almak zorundayd. yleyken yatak hi de bozulmamt. Bu nokta titizlikte zapta geirilmitir.414 KARAMAZOV KARDELER

Peki, nasl oluyor da sank, bunu yata hi bozmadan, stelik elleri hl kanl olduu halde, tam da o gn yataa serilmi olan, tertemiz, incecik araflar hi kirletmeden yapabilmitir? Ama bize: peki ya yerdeki paket ne oluyor? diye soracaklar. te, asl bu paket zerinde durmaya deer. Biraz nce, sayn stadmz bu paketten sz ederken, birden kendiliinden, iitiyor musunuz sayn baylar, kendiliinden, cinayetin Smerdyakov tarafndan ilenmi olduunu ileri srmenin sama bir ey olacan sylerken: Bu paket olmasayd, kd bir delil olarak yerde kalmasayd, hrsz onu birlikte gtrm olsayd, dnyada hi kimsenin byle bir paketten ve iinde para bulunduundan haberi olmazd, kimse bu paralarn sank tarafndan alnm olduunu da bilmeyecekti. dedi, o vakit hayretler iinde kaldm. Demek, sann hrszlkla sulanmasna yol aan ey kendi azyla bile aklam olduu o zerinde yaz bulunan bir para kttr. Baka trl olsayd, kimse hrszlk olduunu, hatta belki de ortada bir para bulunduunu bilemeyecekti. diyorlar. yi ama, o kt parasnn yerlerde srklenmesi, daha nce iinde bir para bulunduuna ve bu paralarn alndna delil olabilir mi? Bana ama paralarn pakette olduunu Smerdyakov grd diyerek karlk veriyorlar. Peki, Smerdyakov bu paralar son kez olarak ne zaman grmtr? Ne zaman? Benim sormak istediim ey bu ite. Ben Smerdyakov'la konutum. Kendisi bana bu paralar felketten iki gn nce grm olduunu syledi! yi ama rnein yle bir dnmeme engel olacak bir ey var m? Ya, ihtiyar Fiyodor Pavlovi. evinde kapy ierden kilitleyerek oturduu srada, sevdii kadn sabrszlk iinde, sinirli sinirli beklerken, yaplacak bir ey bulamayp, birden paketi kararak amaya karar verdiyse? Ya: Belki de paketi grnce inanmaz, ama bir deste iinde otuz yzlk grrse, herhalde daha ok etkilenir, aznn suyu akar, diye dndyse? Bir an iin yle oldu diyelim. Diyelim ki, zarf paralyor, iinden paralan karyor, zarf da, tabi artk delil brakmamak korkusu olmadan, serbest davranan bir ev sahibi hareketiyle yere atyor. Syleyin, sayn jri yeleri, byle bir tahminde bulunmaktan, byle bir olayn meydana gelmi olduunu ileri srmekten daha akla yakn bir ey olabilir mi? Neden byle bir ey imknsz olsun? Eer, buna KARAMAZOV KARDELER 415 benzer herhangi bir ey olmusa, o zaman hrszlk yapld sulamas kendiliinden ortadan kalkyor. Madem ortada para yoktu, o halde hrszlk da yaplmamtr. Bu paketin iinde daha nce para bulunduunu gsteren bir delil olarak yerde kald ileri srlyorsa, neden ben tam aksini ileri srmeyeyim? Neden paketin artk iinde bir ey bulunmad iin yerde olduunu, parann daha nceden ev sahibinin kendisi tarafndan alndn ileri srmeyeyim? Diyeceklerdir ki: Peki ama, eer paray Fiyodor Pavlo-vi'in kendisi almsa, o halde bu para nerde? Evet, onu evinde arama yaplrken bulamadklarna gre, nerdedir? Bir kez, hemen syleyeyim ki, ekmecesinde parann bir ksm bulunmutur. kincisi Fiyodor Pavlovi onlar daha sabahleyin alm olabilirdi. Hatta nereye kullanacaklar konusunda daha bir gn nceden emirler vermi, onlar birine teslim etmi, birine gndermi, szn ksas dncesini, daha dorusu hareket plann temelinden deitirmi olabilir ve bu konuda nceden Smerdyakov'a bilgi vermeyi gereksiz bulabilirdi. Byle olunca yani byle bir tahmini ileri srebilirsek, o zaman bu kadar srarl ve bu kadar kesin olarak, sann cinayeti hrszlk amacyla ilemi olduu ve byle bir hrszln gerekten yapld nasl sylenebilir? Byle tahminler ileri srersek, romanlara konu olacak hikyeler uydurmu oluruz. Bir eyin alnm olduunu iddia etmek iin, her-eyden nce o eyi gstermek, ya da hi olmazsa kesin olarak, daha nce var olduunu ispatlamak gerekir. Oysa, sz konusu olan eyi hi kimse grmemitir. Geenlerde Petersburg'da gen bir adam, hemen hemen ocuk denecek, on sekiz yalarnda bir iportac, gpegndz elinde baltayla bir sarraf dkknna girdi ve allmam tipik bir cretle dkknn sahibini ldrerek, bin be yz rubleyi ald. Be saat kadar sonra, kendisini yakaladlar. zerinde yalnz on be rublesi eksik olan btn paray buldular. Bin be yz rubleden ancak on beini o arada sarfet-meye vakit bulmutu. Ayrca cinayetten sonra dkkna dnen satc polise ald parann ne eit olduunu da bildirdi. Yani aralarnda ka tane ne renk banknot olduunu, ka tane mavi, ka tane krmz kt para vard, ne kadar altnd, hepsini tek tek aklad. Tevkif edilen katilin zerinde de ayn eit paralar bulunmutu. stelik katil itenlikle cinayeti kendisinin ilediim ve bu paralar alp gtr-416 KARAMAZOV KARDELER dn aklamt. te, benim delil dediim ey,, budur sayn jri yeleri! Bu olayda paralar gryor, onlara elle dokunabiliyorum ve artk yle bir parann olmadm syleyemiyorum. Oysa, bu davada yle mi ya? Ama sz konusu olan bir insann hayat memat meselesidir. Bir insann kaderidir. Diyeceklerdir ki: yi ama, kendisi ayn gece lem yapm paralan har vurup, inarman sa-vurmutu. Bin be yz rublesi olduu meydana kmt. Bu paralar nereden ald? yi ama, ite topu topu bin be yz ruble var ortada. Parann br yarsn bulmalarma, meydana karmalarna imkn yok. Bu da gsteriyor ki, belki de sann zerindeki paralar hi bir zaman, hi bir pakete konmam paralardr. Zaman hesap edersek, (ki bu da dakikas dakikasna yapld) daha nce yaplan soruturmada, anlald ki, sank hizmetilerin yanndan koarak ktktan sonra memur Perhotin'in evine gitmiti. Kendi evime uramamt. Zaten baka bir yere de gitmemiti. Ondan sonra hep gz nnde bulunmutu. Byle olunca, bin nubleden bin be yz rubleyi ayrp da, kentte herhangi bir yere saklamasna imkn yoktu. te para bulunmad iindir ki, sayn savc, sann bunlar Mokroye kynde herhangi bir yerde sakladn ileri srd. Sakn sank bu paralar Udolph atosunun bodrumlarndan birine saklam elmasm? Ama bu biraz hayali aan, olduka romantik bir tahmini olur, deil n? una da dikkat etmenizi rica ederim: eer 'bu ileri srlen tahmin, yani paralarn Mokroye'de sakland dncesi yanl karsa, sann hrszlk ettiine dair ileri srlen sulama da bota kalm olur. nk o zaman, o bin be yz ruble nereye gitmitir? diye sorulacaktr. Madem sann hi bir yere uramad ispat edilmitir, o halde bu paralar nasl bir mucizeyle ortadan yok olmutur? ite biz byle uydurmalarla u anda bir insann hayatn mahvetmeye hazrlanyoruz! Diyeceklerdir ki: Ne olursa olsun!! Sank zerinde bulunan bin be yz rubleyi, nereden bulmu olduunu syleyemedi. Bundan baka herkes o geceye dek p>aras bulunmadn biliyordu. Peki yle olduunu kim biliyordu? Sank, zerinde bulunan paralar nereden alm olduunu aka ve kesin olarak syledi. Bana kalrsa sayn jri yeleri, bana kalrsa, sylediinden daha akla uygun bir ey olamaz.

KARAMAZOV KARDELER 417 Hatta sann karakterine ve iinde bulunduu ruh haline bundan daha ok uyan bir ey bulunamaz. Savclk makam, kendi uydurduu roma.ndan ok holanmtr: ama sann szlerini kabul etmemitir: Nianls tarafndan kendisine bu kadar utan verici bir1 ekilde teklif edilmi olan paralar, kabul eden zayf iradeli bir adam, bu paralarn yarsn alamazm da, onu bir bez parasna koyup dikemezmi de, dikmi olsa bile o bez parasnn dikiini iki gnde bir skp aarm da, paralar yizer yzer alrm da bylece hepsini bir ay iinde tketirmi de... Hatrlaynz, tm bunlar, hi bir itiraz kabul etmez bir sesle sylenmiti. Peki ya herey hi de bu uydurduunuz roman gibi olmamsa, ya o uydurduunuz romanda canlandrdnz tip bambaka ise? Asl sorun burada iste! Gzlerimizin nnde bambaka bir tip canlandrdnz. Belki de szlerime itiraz ederek: Sann felketten bir ay nce bayan Verhovtze-va'dan alm olduu tm o bin rubleyi Mokroye kynde bir rpda, sanki elinde bir tek kurumu gibi sarfettiini belirten tanklar var. O halde bu paralarn yarsn ayramazd! diyeceklerdir. Peki ama kimdir bu tanklar? Bu tanklarn szlerinin ne derece doru olduu zaten mahkemede meydana kmtr. Ayrca bakasnn yuttuu lokma, insana daima byk grnr. Son olarak da unu syleyebilirim: bu tanklardan hi biri bu paralar kendisi saymam, sadece gz karar ile o kadar olduunu sanmtr. Tank Maksi-mov, sann elinde yirmi bin ruble olduunu belirterek ifade vermedi mi? Gryorsunuz ki, sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu sivri bir denektir. Bu bakmdan izin verirseniz, ben bu denein br ucumu uygulayaym, bakalm ortaya ne kacak? Felketten bir ay nce sana postayla gnderilmesi iin Bayan Verhovtzeva tarafndan bin ruble veriliyor. Yalnz burada unu sorabiliriz:: bu paralarn burada demin akland gibi bylesine kk drc bir tavrla, bylesine rezil edici bir ekilde verildii doru mu acaba? Bayan Ver-hovtzeva'nn bu konuda vermi olduu ilk ifade, hi de yle deildi. kinci ifadesinde ise, sadece kulamza fkeli sesler, intikam lklar, oktandr gizli tutulan bir nefretin lklar geliyordu. Ama bayann birinci ifadesinde doruyu sylememi olmasa, bize ikinci ifadesinin de belki do-418 KARAMAZOV KARDELER ru olmad sonucunu karmak hakkn veriyor. Sayn savc, bu gnl macerasna deinmek istemiyor, buna cret etmiyor. (kendisi yle dedi.) Varsn yle olsun. Ben de ona deinmeyeyim. Yalnz izin verin unu belirteyim ki, eer ok sayn Bayan Verhovtzeva gibi temiz ve ahlkl bir bayan, evet, onun gibi bir bayan, diyorum; birden mahKemede dorudan doruya san mahvetmek amacyla, birinci ifadesini deitirmeyi gze alyorsa, bellidir ki verdii bu ifade tarafsiz deildir, serinkanllkla verilmi bir ifade de saylamaz. ntikam almak amacyla davranan bir kadnn, birok eyleri abartlm olarak ileri srebileceini sylemek hakkn bize tanyacaklar m? Evet, asl, teklif etmi olduu bu paralan, bylesine utan verici, rezil edici bir tavrla verdii konusunda durumu mahsus abartm olabilir. Aksine bence bu paralar kabul edilebilecek bir ekilde, zellikle sank gibi hi bir eyin zerinde cidd olarak durmayan bir erkein, daha rahat kabul edebilecei bir ekilde teklif edilmitir. Asl nemlisi de udur: Sank bunlar kabul ederken yapt hesaba gre, babasnn kendisine borlu olduu bin rubleyi yaknda alacan dnyordu. Bu belki cidd olmayan bir davrantr. Ama ite asl cidd bir insan olmad iindir ki. babasnn bu paralar kendisine vereceini, onlar muhakkak alacam, byle olunca da Bayan Verhovtzeva'nn kendisine verdii kadar bir paray posta ile gnderebileceini ve bylece borcunu deyebileceini dnyordu. Ama sayn savc hi bir ekilde, sann suclandrld gn, evet, ayn gn alm olduu paralarn yarsn ayrp bir bez parasna dikmi olduunu kabul etmek istemiyor: Bunu yapacak karakterde deildir, bu tr duygular olamaz diyorlar. Ama daha nce kendileri Karamazov'un cmert bir insan olduunu bara bara sylemi, birbirine kart iki kutuptan sz etmitir. Oysa Karamazov gerekten byle iki ynl, varlnda iki kutbu birletiren bir varlktr. O kadar ki, eer baka bir ynden herhangi bir ey onu artacak olursa, lgnca elenmek ihtiyacna zincir vura-mayacak bir halde olsa bile, birden kendini tutabilir. Oysa, o baka yn dediimiz, bir akt. Evet, tpk barut gibi birden alev alan yeni bir akt. Bu ak iin paraya ihtiyac vard, Hem de sevgilisiyle elenmek iin olduundan ok daha fazla paraya ihtiyac vard. Gen kadn ona, seninim, Fiyatlar Pavlovi'i istemiyorum! dedii anda, onu alp gtKARAMAZOV KARDELER 419 recekti. O halde bunu yapabilmek iin parac olmalyd. Bu elenmekten ok daha nemliydi: Karanazov, bunu anlamyor muydu sanki? Evet, onu hastalk derecesinde zen asl bu dnceydi. Bu bakmdan bu paralar her ihtimale kar yannda bulunsun diye ayrp saklamasnda alacak ne var? Ama ite zaman geiyor ve Fiyodor Pavlovic sana, bin rubleyi vermiyor. Tersine iitildiine gre, ayn paralar sann sevgilisini avlamak iin kullanmaya karar veriyor. Sanki: Eer Fiyodor Pavlovic paray vermezse o zaman Katerina vanovna karsnda hrsz durumuna deceim! diye dnyor. ste o zaman, bir bez parasnn iine dikili olarak boynunda tamaya devam ettii paray gidip Bayan Ver-hovtzeva'nn nne koyarak ona ben alan biriyim ama. hrsz deilim, demek aklna geliyor. Demek ki. bu bin be yz rubleyi gz bebei gibi saklamas, bezi skp iinden paray almamas, yzer yzer de olsa'onu sarfetmemesi iin, elimizde imdi iki neden var. Sann namuslu bir insan olabileceini neden kabul etmek istemiyorsunuz? Hayr, sankta namus duygusu vardr. Diyelim ki yanl, ok defa onu hataya dren bir namus anlay vardr. Ama bu duygu kendisinde vardr, hem de isnat ettii gibi tutku derecesindedir. Yalnz iste durum gittike daha kark bir hal alyor. Kskanlk yznden ektii zntler, dayanlmayacak bir dereceyi buluyor ve sann ateler iinde yanan zihninde, gittike daha ok ac veren, daha z-c bir ekilde iki soru ortaya kyor: Paray Katerina va-novna'ya vereyim mi? Verirsem o zaman Gruenka'y hangi paralarla gtreceim? Eer, tm o ay iinde, bu kadar azgnlk etmi, iip iip sarho olmu ve meyhanelerde grlt patrd karmsa, bu belki de ac ekmesinden, ektii bu acya dayanamamasndan ileri geliyordu! Bu iki sorun, en sonunda zihninde yle iddetli bir hal almtr ki, sank umutsuzlua dmtr. Kk kardeini, bu bin rubleyi son bir kez istemek zere babasna gnderiyor. Sonra da karl beklemeden zorla kendisi eve girip, tanklarn gz nnde ihtiyara dayak atyor. Bu iten sonra, artk kimseden para bekleyemezdi! Dayak yiyen baba, para vermezdi. Ayn gnn akam sank, gsn dvyor, tam gsnn st ksmn, o bez parasnn bulunduu yeri yumrukluyor ve kardeine yemin ederek, alak olmadn ispat eden bir aresi olduunu, ama bu areden yararlanamayacan, buna420

KARAMAZOV KARDELER moral gcnn, karakter salamlnn yetmeyeceini, bu vzden gene de bir alak olarak kalacam sylyor! Savclk makam, Aleksey Karamazov'un bu kadar temiz yreklilikle, bu kadar iten, hazrlksz ve mantkl bir ekilde verdii ifadeye neden inanmyor? Neden? Niin beni, paralarn, bilmem hangi tahta aralnda, Udolphe atosunun bodrumlarnn bilmem neresinde sakl olduuna inanmaya zorluyor? Sank ayn akam, kardei ile konutuktan sonra, o uursuz mektubu yazyor. te, sann hrszlk ettii konusunda ileri srlen en byk, en nemli delil budur! Mektupta Tm insanlardan isteyeceim, bakalar vermezlerse, gidip babam ldreceim ve yatann altnda, pembe bir kurdele ile bal paketteki paralar alacam. Yeter ki van gitsin! diyor. Bu da, tam bir cinayet planym. Cinayeti o istememise, kim ilemi olabilir? diye soruluyor. Savclk makam: Tpk yazld gibi oldu!> diye baryor. Ama bir kez, mektup, sarholuk halinde ve onu yazan iddetli bir znt iindeyken yazlmt. kincisi, sank paketten sz ederken gene de Smerdyakov'un szlerini tekrarlam oluyor. nk kendisi paketi grmemitir. ncs, mektup yazlm olmasna yazlmtr, ama acaba olup bitenler, yazld gibi mi olmutur? Bunu nasl ispat edeceiz? Sank, yastn altndan paketi ald m? Paralan buldu mu? Hatta ortada gerekten byle bir para var myd? Hem sank oraya koarken para almaya m gitmiti? Hatrlayn, hatrlayn! Sank rzgr gibi oraya koarken, hrszlk etmek iin gitmemiti! Sadece o kadn onu zntlere koyan kadn nerdedir, bunu renmek iin gitmiti. Demek ki, i plana gre, yazld ekle uygun olarak olmamt. Yani sank hrszlk etmeyi nceden tasarlamamt. Birden koarak gitmiti, hi bir ey dnmeden, kskanlktan lgna dnm bir halde! Diyecekler ki: Evet, ama, gene de oraya koup geldikten ve cinayeti iledikten sonra, paralar ald! Yalnz, sonunda unu da belirtmek gerekir, cinayeti iledi mi, ilemedi mi? Hrszlk etmekle sulandrlmasna fkeyle itiraz ediyorum: alman eyin ne olduunu kesin olarak gstermeye imkn yoksa, bir insan hrszlk etmekle sulan-drlamaz! Bu bir hukuk prensibidir. imdi bakalm, hrszlk etmedii halde, cinayeti ileyen gene o mudur? Bu ispat edilmi bir ey midir? Sakn, bu da bir uydurma olmasn? KARAMAZOV KARDELER 421 XII HAYIR, CNAYET DE LENMEMTR! Sayn jri yeleri! Rica ederim, unu unutmayn ki, burada sz konusu olan bir insan hayatdr. Bu bakmdan daha ihtiyatl olmalyz. Daha nceden iittik ki, savclk makam (kendilerinin de belirttikleri gibi) son gne dek, evet bugne, mahkeme gnne dek, sann cinayeti tam anlamyla nceden beslenen bir niyetle ileyip ilemedii konusunda kararszlk iinde kalmtr. Ta o bugn mahkemeye ibraz edilen ve sarho az ile yazlm mektup ortaya kncaya kadar buna bir trl karar verememitir. Yazld gibi olmutur! deniliyor. Ama ben gene tekrar ediyorum ki: sank o kadnn yanna, onun peinden, sadece nerede olduunu renmek iin komutur! Bu olay deitirmeye imkn yoktur! Eer kadn evde olsayd, sank hibir yere komyacak, onun yannda kalacak ve mektupta syledii eyi yerine getirmiyecekti. Elinde olmyarak, birden komutu oraya! Sarho azyla yazd mektup ise, belki o srada aklndan tm olarak silinmiti. Havanelini alp gtrd diyorlar. Hatrlyorsunuz ya, bu havanelinden bile sz ederken, bir sr psikolojik tahminler ileri srlmtr. Bu havanelini neden silh olarak almsm, onu bir silh olarak kullanmak amac ile kaptktan sonra, falan... filn. imdi aklma ok basit bir dnce geliyor: peki bu havaneli, gz nnde, rafn stnde, sann onu ald rafn stnde olmayp, dolaba kaldrlm olsayd, o zaman sann gzlerine ilimiyecekti deil mi? Sank silh almadan, elleri bo olarak koup gidecekti, o zaman da hi kimseyi ldrmiyecekti. O halde bu havanelinden sz ederken, sann silhlandn ve bunun nceden bir niyet beslediini gsteren bir delil. olduunu, nasl ileri srebilirim? Evet ama, meyhanelerde babasn ldreceini bara bara sylemiti ve iki gn nce, o sarho halde mektubu yazd akam, sessizce oturmu, meyhanede yalnz bir satc ile kavga etmiti, bunu da gya bir Karama-zov kavga etmeden duramad iin yapmt. Buna karlk ben de unu syliyeceim: eer bir insan byle bir cinayeti tasarlam, stelik plnn yapm, yazd gibi ye-422 KARAMAZOV KARDELER rine getirmeye karar vermise, herhalde bir satc ile kavga etmez, hatta belki meyhaneye bile uramaz. nk by-Is bir ey tasarlam olan bir varlk, sakin bir yer, gizlenecek ,bir yer arar. Kendisini grmesinler, yapt bir eyi iitmesinler diye ortadan kaybolmak .ister: mkn varsa beni unutun, aklnzdan karn! der gibi davranr. Hem de bir takm hesaplar olduu iin deil, sadece iinden yle geldii iin yapar. Sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu .sivri bir denektir. Biz de psikolojiden anlarz. Tm bu ay iinde meyhaneler-deki o barp armalarna gelince: ocuklar, ya da elenceden kan sarholar meyhanelerin nnde birbirleri ile kavga ederek az m seni ldrrm diye tehditler sa-vururlar? Ama gene de ldrmezler deil mi? Hem zaten o uursuz mektup sinirli sinirli tehditler savurarak meyhanelerden kar, bir adamn sarho azyla: ldrrm! Hepinizi ldrrm! diye barmas deil mi? Neden herey dediimiz gibi olmasn? Niin bunun byle olabileceini imknsz sayyoruz? Neden bu mektup kaderi altst eden bir mektup saylyor da, tersine gln bir ey olarak kabul edilmiyor? nk ldrlm bir babann cesedi bulunmutur. nk bir tank sann silhl olarak baheden koarak katn grmtr! Hatta kendisi de onun eliyle yere serilmitir. Demek ki, her ey yazld gibi olmutur. Demek bu yzden mektup gln bir ey deil, kaderi tayin edici bir ey olmutur. ok kr sonunda belirli bir noktaya vardk. Madem bahedeydi, demek ki o ldrd. u halde bu iki sz, yani Bahedeydi szyle demek ki* sz savclk makamnn ileri srd sulamay zetlemi oluyor. Madem oradayd, demek ki... deniliyor. Peki ya. orada bulunduu halde, demek ki diye ileri srlen i yapmadysa? Evet, kabul ediyorum ki bu ite olaylar birbirini tamamlyor, gerekten birok olaylar ayn ana rastlamtr ve gerekten olduka anlaml olaylardr. Ama tm bu olaylar bir de ayn zamanda meydana gelmelerinin etkisi altnda kalmadan ayr ayr inceleyin. Savclk makam, neden sann babasnn penceresi nnden koarak katn aklarken, doru sylediini kabul etmiyor? Hatrlayn! Bu konuda savclk makam saygdan hatta i brden uyanan iyi drst duygulardan sz ederek, KARAMAZOV KARDELER 23

bile etmiti. Peki ama, bu iin iinde gerekten byle bir ey olmusa, yani bir sayg diyemiyeceim, ama drst baz duygular rol oynamsa, o zaman ne olacak? Sank, soruturma srasnda Herhalde o anda annem benim iin dua etmitir! diye ifade vermitir. te, bu yzden, Svet-lova'nn babasnn evinde bulunmadn renir renmez, oradan koarak uzaklamtr. Savclk makam: Ama bunu pencereden bakarak anlayamazd diyor. Neden anlaya-masn? Pencere, sann iaret olarak kabul edilen vurular zerine almt ya! Bu arada Fiyodor Pavlovi, herhangi bir sz syleyebilir, bireyler barabilirdi, sank da bundan birden Svetlova'nn orada olmadn anlayabilirdi. Neden ille hayalimizden geirdiimi?, gibi, daha dorusu bakalarnn hayalimizde uyandrd sahnelere gre tahminlerde bulunalm? Gerekte en ince gzlemci olan bir roman yasarnn bile gznden kaan binlerce ey vardr! Ama Grigoriy kapy ak grmt, demek ki sank evdeydi, evde olduuna gre de, cinayeti o iledi. diyorlar. Gelelim bu kap konusuna, sayn jri yeleri... bakn bu kapnn ak olduuna ancak bir kii tanklk ediyor. Oysa bu tanklk eden kii, o srada yle bir halde bulunuyor ki... Her neyse, varsn kap ak olsun! Diyelim ki, sank inkr etti, kendisini korumak iin yalan syledi. Bu onun durumunda bulunan biri iin o kadar anlalr bir eydir ki! Diyelim ki, kendisi evdeydi, eve girmiti... Peki, neden eve girdiine bakarak cinayeti muhakkak onun ilemi olduunu ileri srelim? Zcrla ieri girmi olabilir. Odadan odaya komu, babasn itmi, hatta onu vurmu bile olabilir. Ama Svetlova'nn babasnn yannda olmadn grnce, koarak oradan uzaklamtr. Kadnn orada bulunmadna, elinden bir kaza kp babasn ldrmediine sevine sevine koa koa uzaklamtr. Belki de bir dakika sonra, kendinden getii bir srada yere serdii Grigoriy'in yanna, duvardan aa atlamas da temiz bir duygu duyabil-mesinden, bakasna acyabilmesinden, o insan iin zle-bilmeainden ileri gelmitir. Babasn ldrmek istedii halde, bu ii yapmad, vicdan lekesiz kald, yani babasn ldrmedii iin sevin duymutur. Bunun iin atlamtr yere! Sayn savc bize sann Mokroye'deki durumunu iimizde dehet uyandracak ekilde, parlak szlerle, tyleri-424 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 425 mizi diken diken ederek anlatmtr: Ak yeniden tadaca srada, sevgilisi onu yeni bir hayat yaamaa ard-f srada, artk sevmek imknndan yoksun bulunduu bir anda, arkasnda babasnn kan iindeki cesedini braktndan tr ve cesedin arkasndan da mthi bir ceza gelecei iin, bu ak yaamasna imkn kalmadn anlamt.) Bununla birlikte, sayn savc, gene de sann bir sevgi duyabileceini kabul etmitir ve bunu kendine gre bir psikoloji ile aklamtr: Sarho bir durumdayd! diyor. Bir idam mahkmu idam yerine gtrlrken, daha uzun bir sre beklemek gerektiini dnr... filn... falan. demilerdir. yi ama savc acaba karmzda bambaka bir tip canlandrm olmuyorlar m? Bunu gene soruyorum. Gerekten, sank elleri babasnn kanna buland halde, o anda ak ya da yarglar atlatmay dnecek kadar kaba, ruhsuz bir varlk myd? Hayr, hayr, hayr! Kadnn onu sevdiini, onu birlikte uzaklara gitmee ardn, ona yeni bir mutluluk sunduunu anlad anda yemin ederim ki, kendisini ldrmek iin iki misli, misli daha iddetli bir istek duymutur ve eer arkasnda babasnn cesedini brakm olsayd, muhakkak kendini ldrrd! Evet, tabancasnn nerede olduunu unutmazd! San tanyorum: sayn savcnn onda bulunduunu ileri srd vah, duygusuz, acmak bilmiyen kat yreklilik, onun karakteri ile bada-amyacak bir eydir. Kendisini muhakkak ldrrd! n-tihar etmediyse, bunu annesi kendisi iin dua ettiinden tr ve ellerini babasnn kanna bulamad, bu ite susuz olduu iin yapmamtr. O gece, Mokroye'de, hep yere serdii ihtiyar Grigoriy iin ac ekmi ve ihtiyar adam kendisine gelip ayaa kalksn, vuruu ldrc olmasn, Grigoriy yznden cezaya arptrlmasn diye Tanr'ya dua etmitir. Neden olaylarn bu tr aklanmasn kabul etmiyoruz? Sann bize yalan sylediini gsteren kesin bir delilimiz var m? Bize hemen te, babasnn cesedi!?- diyeceklerdir. Sank oradan koarak kmt. Eer o ldrme-diyse, kim ldrd ihtiyar? diyeceklerdir. Tekrar ediyorum, savclk makamnn dayand tm mantk budur: O ldrmediyse, kim ldrd? Demek istiyorlar ki, onun yerine konacak bir sank yoktur. yle de~ il mi sayn jri yeleri? Gerekten, onun yerine bir bakasn koyamadklar doru mu? Hepimiz savclk makamnn o gece, o evde bulunan kiileri tek tek saydn iittik. Be kii bulunmutu orada! Kabul edelim ki, bunlardan hibir ekilde sulandrlmaz, bunlar da: ldrlen adamn kendisi, ihtiyar Grigoriy ve kardr. Geriye sank ile Smer-dyakov kalyor. te sayn savc, byk bir ciddilikle, sann, baka birini sulayamad iin Smerdyakov'u sulu olarak gsterdiini ileri sryor. Eer bir altnc kii hatta, altnc bir kiinin bulunduunu gsteren en kk bir iaret olsa, sank hemen Smerdyakov'u sulamaktan vazgeip, bu yaptndan utanarak o altnc kiiyi sulayacakm! yi ama, sayn jri yeleri, bunun tam tersi bir sonu karamaz myz? Ortada iki kii var: Sank ile Smerdya-kov. O halde, mvekkilimi sadece sulayacak baka bir insan bulamadnz iin suladnz ileri sremez miyim? Daha nce Smerdyakov'u tm phelerden uzak tutmaya karar verdiiniz iin baka bir pheli kii bulamadnz ileri sremez miyim? Geri doru sylemek gerekirse, Smerdyakov'u yalnz sank, sann iki kardei, bir de Svetlova suluyorlar. Ama ifade veren tanklar arasnda da bu ekilde konuan baz kiiler vardr: szlerinde geri belirsiz bir ey sezilmitir. Ama zaten evremizde de bir ey varm, pheli bir ey kalm gibi belirsiz sylentiler dolayor. Bir bekleyi seziliyor. Sonra, kesin olmamakla birlikte olduka dikkati eken bir olay rastlants var. nce tam felket gn gelip atan sara krizi, savcnn nedense ger-ek olduunu savunmak zorunluluunu duyduu bir kriz 'ar. Sonra Smerdyakov'un mahkemenin balyaca gn-en bir gn nce intihar geliyor. Ondan sonra da en az bu sylediklerim kadar beklenmedik bir ey ortaya kyor: bu da, bugne dek aabeyinin sulu olduuna inanan ortanca kardein ifadesidir! Evet, sayn yarglarla ve savc ile bir noktada birlei-yorum o da udur: van Karamazov hastadr, ateler iindedir, verdii ifade gerekten sayklarken tasarlad ve suu intihar edenin zerine ykleyerek aabeyini kurtarmak iin yapt umutsuz bir rpn olabilir. Ama gene de ad gemitir ve gene de, ortada sanki bi-bir ey kalmtr. Sanki son sz sylenmemitir.426 KARAMAZOV KARDELER Bitmemi bir ey vardr sayn jri yeleri! Belki de bu yarm kalan szler, daha tamamlanacaktr. Ama bu konuyu daha sonra ele alacaz, bunlar daha sonraki eyler

Sayn yarglar biraz nce celseye devam etmek kararn aldlar. Ama imdi verecekleri karar beklerken, rnein len Smerdyakov'un, savc tarafndan bu kadar ince ve bu kadar yetenekli olarak yaplan karakter tahlili konusunda bir eyler syliyebilirim. Sayn meslek arkadamn ustalna hayran kalmakla birlikte, bu karakter tahlilini tam olarak kabul edemiyeceim. Ben Smerdyakov'a gittim, onu grdm ve kendisi ile konutum. Smerdyakov, benim zerimde bambaka bir etki yapt. Salk bakmndan zayf bir insand, buras doru. Ama karakter bakmndan, yrek bakmndan hayr, hi de savcnn szlerinden kard sonuta belirttii gibi, zayf bir insan deildi. zellikle onda bir ekingenlik, savcnn bu kadar karakteristik bir ekilde belirttii ekingenlikten eser grmedim, Safla gelince, onda hi de yle bir ey yoktu. Tersine, ben onu bakalarna hi gvenmeyen sinsiliini ve zeksn saflk perdesi altnda saklyan ve birok eyleri kavryabilecek bir insan olarak grdm! Evet! Savclk makam, onu zayf, geri zekl biri sayarken, ar bir saflk gstermitir. Smerdyakov benim zerimde ok kesin bir izlenim yaratmtr: yanndan kesin olarak kt yrekli, gzn hrs brm, kinci ve rahat vermiyecek derecede kskan bir varlk olduu kans ile ayrldm. Bu konuda baz bilgiler de topladm: kendisi kt aileden nefret ediyordu, ondan utanyordu ve pis kokulu bir kadnn olu olduunu dilerini gcrdatarak hatrlyordu. ocukken kendisine kar bir velinimet olarak davranm olan Grigoriy ile karsna kar saygszca davranyordu. Rusya'ya lanet ediyor ve onunla alay ediyordu. Fransa'ya gitmek hayali ile yayordu; orada bir Fransz haline gelmek iin! Daha eskiden sk sk bu ii yapacak paras olmadndan sz etmiti. Bana yle geliyor ki, kendinden baka hi kimseyi sevmiyordu. Kendisini de alacak kadar yksek bir varlk sayyordu. Onun gznde aydn olmak, gzel giysiler, temiz gmlekler giymek ve parlatlm izmelerle dolamakt. Kendisini Fiyodor Pavlovi in meru olmayan olu sayd iin, (ki bunu gsteren deliller vardr) efendisinin meru ocuklarna kyasla, iinde bulunduu durumundan nefret edebilirdi. Onlar iin herKARAMAZOV KARDELER 427 ey var, benim iin bir ey yok, tm haklar onlarn, miras da onlara ait, ben ise sadece bir uaktan baka bir ey deilim diyebilirdi. Bana paralan pakete Fiyodor Pavlovi ile birlikte koyduunu sylyordu. Bu parann, kendisine bir i salya-bilecek olan bu parann kullanlaca ama, tabii ona, nefret edilecek bir ey olarak grnyordu. Bundan baka, bin rubleyii, prl prl, renk renk: banknotlar olarak gr-mutu. (Bu konuda kendisine mahsus soru sordum). Ah, kskan ve egoist bir insana hibir zaman byk bir paray bir arada gstermeyiniz. Smerdyakov mrnde ilk kez olarak, bu kadar ok parann bir elde toplandn grmt. O renk renk destenin izlenimi, hayalinde ac bir etki yapabilirdi. Bu etki, birinci seferinde hibir sonu yaratmam olabilir. stadm sayn savc, Srnerdyakov'u bu cinayetle sulamak ihtimalinden sz ederken, bunun leh ve aleyhinde olan tm noktalar olaanst bir incelikle belirtti ve zellikle u sorunun zerinde durdu: Smerdyakov neden mahsus sara krizine tutulmu gibi rol yapsn? Ama belki de rol yapmamtr. Kriz, ok tabii bir ekilde gelmi, hasta da sonradan kendine gelmi olabilirdi. Tabii hastalktan bir anda kurtulamazd. Ama gene de herhangi bir anda, kendine gelebilir, aylabilirdi. Sarallarda yle olur. Savclk makam Smerdyakov cinayeti hangi anda ilemi olabilir? diye soruyor. Bu an gstermek o kadar kolaydr ki! Smer-dyakev aylp, derin uykusundan (nk o srada kendisi uykudayd: sara krizinden sonra insan her zaman derin bir uykuya dalar) uyand anda ihtiyar Grigoriy koarak kaan san duvarn zerinde ayandan yakalamtr. Etraf nlatrcasna baba katili! diye barmaktadr. te sank o srada uyanmtr. Zaten onu uyandran ey de belki sessiz ve karanlk gecede duyulan bu allmam lktr. O srada uykusu belki de o kadar derin deildi. Tabii ki daha bir saat ncesinden yava yava uykusu hafiflemi olabilir. Yatandan kalknca, hemen hemen bilinsiz olarak ve hi ard niyet beslemeden, bu lk nedir, diye bakmak iin dar kmtr. Banda hastaln yaratt bir karklk vardr. Zihni daha uyumu bir haldedir. te bu durumda baheye kyor, aydnlanm pencerelere yaklayor ve ta-428 KARAMAZOV KARDELER bu onu grnce sevinen efendisinden korkun bir haber al-yor. O zaman, ii birden tutuuveriyor. Korku iinde bulunan efendisinden tm ayrntlar reniyor. te o zaman bozulmu, hasta zihninde bir dnce, korkun, ama ekici ve hi de manta aykr olmayan bir dnce douyor: Efendisini ldrp, . bin rubleyi almak, sonra da hereyi kk beyin zerine ykmak! Zaten katil olarak kk beyden baka kimi akla getirebilirlerdi? Kk beyden baka kimi suluyabilirlerdi? Btn deliller meydandayd. stelik kendisi oraya girmiti, deil mi ya? Korkun bir para hrs, mthi bir av ele geirmek istei, yapaca hareketin cezasz kalaca dncesiyle birlikte, tm varln sarm olabilirdi. Ah, byle beklenmedik, kanlmaz, iten gelen bir atlma ihtiyac ou zaman byle, bir frsat knca akla gelir. Asl nemlisi, byle bir istek bu tip katillerin iinde, daha bir dakika sonra cinayeti ilemek hevesine kaplacaklarn akllarna bile getirmedikleri bir srada uyanr! te Smerdyakov efendisinin yanna girerek plnm bylece yerine getirmi olabilir. Kem de bunu herhalde herhangi bir silh yerine, bahede elinin altna ilk gelen tala yapmtr. Peki ama bu ii niin, hangi amala yapm olabilir? O bin ruble, kendisi iin bir kariyer yapma imknyd. Evet, kendi szlerimle elikiye dyor deilim: Belki de yle bir para vard. Hatta belki de nerede bulabileceini, efendisinin odasnn neresinde bulunduunu, yalnz Smedyakov bilebilirdi. Peki, ya paralarn bulunduu zarfn kd, ya yerde srklenen yrtk paket kd? diyeceksiniz. Demin sayn savc, bu paketten sz ederken, sen derece ince bir dnce ileri srd: Ona gre, bu kd ancak hrszlk etmeye almam, Karama-zov gibi biri yerde brakm olabilirdi. Smerdyakov ise, arkasnda byle bir delili katiyen brakmazd. Demin bu szleri dinlerken, bana yabanc gelemeyen bir ey iitiyormuum gibi geldi sayn jri yeleri. Dnn, ayn dnceyi, ayn tahmini, yani Karamazov'n bu paketi nasl am olabileceini, ben daha iki gn nce Smerdyakov'un kendisinden iitmitim. Hatta Smerdyakov'un bu szlerine armtm-Bana yle geldi ki, mahsus yapmackl, saf bir tavr taknyor ve olaylar atlayarak bana bu dnceyi kabul ettirmek istiyor, benim ayn sonuca varmam bekliyor, hatta syKARAMAZOV KARdELER 429 liyeceklerimi bana dikte ediyordu. Acaba bu dnceyi ayn ekilde sorgu yargcna da Smerdyakov fsldam olmasn? Ayn eyi stadm sayn savcya zorla kabul ettirmesin? Diyeceklerdir ki: ya ihtiyar kadn, ya Grigoriy'in kars? O kadn,

hastann tm gece yanbanda inlediini duymad m? Doru! Duymutur. Ama bu ileri srlen itiraz, ok zayf olur. Ben bir kadn tanrdm, ac ac tm gece avluda havlayan bir kpein kendisini uyutmadndan ikyet ederdi. Oysa, zavall kepek, sonradan renildii gibi tm gece iinde ancak iki kere havlyordu. Bu tabii bir eydir; bir insan uyurken birden bir inilti duyar, bu iniltinin kendisini uyandrdna fena halde can sklarak uyanr, ama sonradan birden gene uykuya dalar. ki saat kadar sonra, gene bir inilti olur, adam gene uyanr, sonra gene uykuya dalar. Sonunda ayn inilti, aradan iki saat getikten sonra bir kez daha duyulur. Yani uyuyan, tm olarak bu iniltiyi kez duymu olur. Ama sabahleyin uyand m, gece sabaha dek birinin inleyip durduundan, bu yzden gzn bile krpmadndan ikyet eder. Grigoriy'in karsnn basna da ayn ey gelmitir. Her biri iki saat sren uykular olmutur, ama bunu hatrlamaz. Sadece uyand anlar hatrlar. Bu yzden de ona kendisini tm gece uyandrmlar gibi gelir. Sayn savc, ama Smerdyakov intihar etmeden nce yazd ktta neden bir aklamada bulunmad? diye soruyor. Birini yapmaya vicdan elverdi de, brne elvermedi mi? diyor. Yalnz rica ederim, vicdan denildii vakit, artk pimanlktan sz edilmi olur. ntihar eden adam pimanlk duymyabilirdi. inde yalnz umutsuzluk olabilirdi. Umutsuzluk ve pimanlk... bunlar birbirinden apayr eylerdir. Umutsuzluk kinle kark ve barmay imknsz hale getiren bir duygu olabilir. ntihar eden adam, hayatna son verirken, mrnn sonuna dek kskand insanlara kars iki misli nefret duymu olabilir. Sayn jri yeleri, adl bir hata ilemekten saknn! imdi size sylediim bu szlerde ve anlattklarmda akla uygun olmayan ne vardr? Yrttm dnce zincirinde bir yanl bulun, olmas imknsz sama bir ey bulun! Ama eer ileri srdm eylerin bir kl pay kadar da olsa, mmkn olabileceini gryorsanz, tahminlerimde bir parack olsun geree uy-430 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 431 gnlk varsa, suluyu cezalandrmaktan kann! Hem burada sz konusu olan eylerin doruluu yalnz bir kl pay kadar m? Tm kutsal eylerin zerine yemin ederim ki, size cinayet konusunda ne sylemisem, onu size anlatmsam, hepsine kesin olarak inanyorum. En nemlisi, evet en nemlisi de udur: savclk makamnn sann aleyhinde ileri srd, st ste yd o koca deliller yn arasnda, birinin olsun bir parack da olsa, itiraz edilemiyecek bir ynnn bulunmamasna ap kalyorum. Byle olmas beni deli ediyor. Zavall adan, sadece olaylarn ayn ana rastlamasndan tr felkete srkleniyor. Evet bu rastlantlar feci bir eydir: O kan, o parmaklardan akan kan, o kanl i amar, o baba katili! baryla nlayan karanlk gece, o lk atan ve kafas krlm olarak yere serilen adam, ondan sonra da o ynla sz, ifade hareket bar... Tm bunlar insana yle bir etki yapabilir, insan yle kandrabilir ki! Ama tm bunlar, sizi bir kanya yneltebilir mi? Siz buna kanar msnz sayn jri yeleri? Hatrlayn ki. size bir yetki verilmitir, eli kolu bal bir insan hakknda karar verme yetkisi! Ama bu yetki ne kadar bykse uygulamas da o derece korkuntur! imdi sylediklerimden bir szm olsun geri almyorum. Ama ziyan yok, yle olsun! Bir an iin savcln iddiasn kabul edeyim, zavall mvekkilimin ellerini babasnn kanna buladm kabul edeyim. Tabii bu, ancak szde kalan bir kabul editir. Tekrar ediyorum: bana kalrsa susuz olduundan hi phe etmiyorum. Ama gene de bir an iin, sann babasn ldrdn kabul edeyim. Bu durumda bile, byle bir dnceyi kabul ettiim halde, gene de syliye-ceim sz dinleyin. Vicdanmn zerinde ar bir yk var. Size bir ey sylemek istiyorum, nk hissediyorum ki, yreklerinizde de, zihninizde de mthi bir sava var... Yreklerinize ve aklnza seslendiim iin zr dilerim, sayn jri yeleri. Ama sonuna dek iimden geldii ve gerein emrettii gibi konumak istiyorum. Hepimiz olduumuz gibi grnelim! Bu srada savunma avukatnn konumas, olduka i detli bir alkla kesildi. Gerekten de son szlerini yle i ten gelen bir sesle sylemiti ki, herkesin iinde belki de, gerekten syliyecei bir ey vardr, belki de imdi yaca gerekten en nemlidir diye bir his uyanmt. Ama bakan, alklar duyunca, gr bir sesle: Byle bir olay bir daha tekrar edilirse mahkeme salonunu boaltmak tehdidini savurdu. Herey sessizlie gmld ve Fetyukovi bambaka, o zamana dek konutuundan apayr, duygulu bir sesle sze balad. XIII DNCEYE HANET Fetyukovi: Mvekkilim! felkete srkleyen ey, yalnz olaylarn bir araya rastlamas deildi, diye sze talad. Hayr! M vekkilimi gerekte yalnz bir tek ey felkete srklyor, o da babasnn cesedidir! Eer ortada basit bir cinayet olsayd, delilleri ayn zamana rastlayan ve birbirine bal eyler olarak deil de, ayr ayr olarak ele alm olsaydnz, bunlarn nemsizliini, hi bir eyi ispat edemediklerini, fantastik eyler olduklarn grrdnz, o zaman hi deilse iinizde (geri sann hak ettii) ama gene bir n yargdan baka bir ey olmayan dncenize dayanarak bir insann kaderini mahvetmekten ekinirdiniz! Hem burada sz konusu olan basit bir cinayet deildir, bir babann ldrlmesidir! Bu, insan etkiler, hem de o kadar etkiler ki san sulamak iin ileri srlen deliller ne kadar nemsiz ne kadar hibir eyi ispat edemiyen eyler olursa olsun, en tarafsz insana bile artk pek o kadar deersiz ve bu derece hibir ey ispat etmeyen bir ey olarak grnmez. Byle bir sank, nasl beraat eder? Ya cinayeti ilediy-se, ya cezasn grmezse? te, herkesin iinde, elinde olm-yarak duyduu his budur. Evet, bir babann, hayata kavuturan, evldn seven, ocuu iin cann ve hayatn esirge-ttyen, ocuunun geirdii hastalklar kendisi ekiyormu gibi ac duyan, mr boyunca evldnn mutluluu iin urap didinen, onun sevinleri ile, onun baarlar ile yaayan bir babann kanna girmek, korkun bir eydir! Sayn Jri yeleri, baba, gerek bir baba ne demektir? Bu szde 432 KARAMAZOV KARDELER ne yce bir anlam ne kadar derin bir dnce gizlidir! Biraz nce, bir babann ne olduunu, gerek bir babann nasl yaamas gerektiini biraz olsun anlattk. Davas grlen ve u anda hepimizi uratran ve hepimizin iinde ac uyandran olayda ise l Fiyodor Pavlovi Karamazov, hi de biraz nce, yrekten gelen bir duygu ile ortaya

dktmz baba anlayna uymuyor. Byle bir babaya sahip olmak bir felkettir! Evet, gerekten baz babalar felkete benzerler. imdi bu felketi biraz daha yakndan inceliyelim. leride verilecek kararn ne kadar nemli olduu gz nnde bulundurulursa, artk dnceleri aklamaktan korkacak bir ey yok deil mi, sayn jri yeleri? zellikle u anda korkmamal ve baz dnceleri sayn stadm olan savcnn, biraz nce, ok yerinde belirttikleri gibi ocuklarn da ya da rkek kadnlarn yaptklar ekilde, elimizi, kolumuzu sallyarak kovmaya almamalyz! Ama sayn hasmm, o ateli konumasnda, (ki kendileri daha ben ilk szm sylemeden, bana kar hasm bir tavr taknmlardr) birka kez: Hayr, san kimsenin savunmasna izin vermem, onun savunmasn Petersburg'tan gelmi olan savunma avukatna brakacak deilim. Sulayan da, savunan da ben olacam! diye barmt. Bunu bir ka kez bararak sylemiti. Ama unu sylemeyi unutmutur ki, korkun bir adam olarak gsterilen sank, tam yirmi yl nce baba evindeyken, ocukluunda kendine iyilik gsteren tek insann kendisine verdii yarm kilo fnd unutmadysa, daha dorusu bunu unutamyacak bir insansa, tm o yirmi yl boyunca, insanlar seven, doktor Hertzenstube'nin deyimiyle: Babasnn evinde, arka bahede, yalnayak ve tek dme ile tutturulmu bir pantolonla koutuunu da unutamaz! Sayn jri yeleri, bu felket denilecek babay daha yakndan incelemeye ve artk herkesin bildiini tekrar etmeye ne yarar var? Mvekkilim buraya, babasna geldii vakit ne bulmutur? Hem mvekkilimi neden, niin duygusuz, egoist bir canavar olarak gstermeli? Geri serseri yaratll, sert, kavgac bir adamdr ve imdi onu bu yzden muhakeme ediyoruz, .ama kaderinin bu yolu tutmu olmasnda, iyi eilimleri varken daha minnet duyabilecek kadar duygulu bir yree sahipken, byle sama bir terbiye grm olmasnda, kimin suu vardr? KARAMAZOV KARDELER 433 Kendisine herhangi bir kii doru yolu retmi midir? Bilim klarndan yararland m? ocukluunda herhangi bir kii ona biraz olsun sevgi gsterdi mi? Mvekkilim -dada bir ot gibi, daha dorusu yabani bir hayvan gibi bymtr! Belki de uzun bir sre devam eden ayrlktan sonra, babasn grmek iin mthi bir istek duyuyordu. Belki de buraya gelirken ocukluunda grd, tiksindirici hayalleri ryada hatrlyormu gibi bin kez zihninden kovmaya alm, babasn kucaklamak iin can atmtr! Peki sonra ne olmutur? Kendisini sadece hereyi kmseyen, alayc glcklerle, pheyle ve tartma konusu paralarla dolaplar evirerek karlyorlar. Hergn konyak:- larn iildiini gryor, o tiksindirici konumalar, o iren hayat grlerini iitiyor. Bu da yetmezmi gibi sonunda babasnn sevgilisini almaya altn farkediyor. Evet, babas, kendi olunun sevgilisini hem de onun paras ile batan karmaa alyor. Evet. sayn jri yeleri! Bu ne iren bir eydir! Ne kat yrekliliktir! stelik ihtiyar, olunun kendisine kar saygszlk ettiini, kendisine acmadn ileri sryor, onu herkesin iinde lekeliyor, ona zarar veriyor, ona iftira ediyor, sonra da olunu cezaevine attrmak iin, bor senetlerini satn alyor! Sayn jri yeleri! Mvekkilim gibi grnte kat yrekli, kavgac ve kendilerini tutamyan insanlar, ou zaman son derece yufka yreklidirler. Ama bunu belli etmezler. Szlerime sakn glmeyin! stadm, sayn savc biraz nce hi acmadan mvekkilimle alay ederek Schiller'i sevdiini, gzel olan ve iyi duygular uyandran her eyden holandn ileri srd. Onun yerinde ben olsaydm, bununla alay etmezdim! Evet, bu tip insanlar (rica ederim, ba.-kalarnn ok nadir anlayabildii, ou zaman, bu derece yanl anlalan insanlar, savunmama izin verin) bu tipler gerekten daha ok iyilie, gzele, doruya zlem ekerler. Bilinsiz olarak kendi azgnlklarna, kendi kat yrekliliklerine, tam anlamyla aykr olan bu gzel eylere susamtrlar. Evet gerekten onlara susamlardr. Grnte hrsl ve kat yreklidirler, ama aslnda, rnein bir kadn le- siye severler, hem de bu sevgileri stn, ruhsal bir sevgidir. Gene sylyorum, bu szlerime sakn glmeyin: Bu yaratlta olan insanlar ou zaman yledirler. Yalnz hrslarm434 KARAMAZOV KARDELER ve ou zaman kaba olan tutkularm bir trl gizliyemezler. te herkesin gzne arpan budur. Herkes bunu farkediyor. Ama o kabaln altnda gizlenen insan gremiyor. Oysa tm tutkular abucak tatmin olur. Ama byle grnte kaba ve kat yrekli olan bir insan soylu, mkemmel birinin yannda yepyeni bir varlk olmaya alr. Dzeltmeye, daha iyi, daha yksek, daha namuslu olmaya alr. Evet, bana ne kadar glerseniz gln: Yksek ve mkemmel olmay ister diyorum. Biraz nce mvekkilimin bayan Verhovtzeva ile olan gnl macerasna deinmiyeceimi syledim. Ama hi deilse bir iki sz syleyebilirim. Demin burada bir ifade deil, ne yapacan arm, intikam almak iin rpnan bir kadnn lklarn iittik. Oysa bakasn ihanetle sulayacak durumda deildir. nk daha nce kendisi ihanet etmitir! Dncelerini toparlamak iin bir iki dakika olsun vakit ayrabilseydi, byle bir ifade vermezdi. Evet, ona inanmayn! Mvekkilim onun dedii gibi canavar deildir! nsanlar seven varlk armha gerilirken iyi yrekli bir oban, srs uruna kendini feda eder, yeter ki koyunlarndan biri olsun mahvolmasn! demitir... Biz de bu insann ruhunu mahvetmiyelim! Biraz nce: bir baba nedir? diye sordum. Bunun yce bir ad olduunu syledim. Ama sz yerinde kullanmak, ona kar hakszlk etmemek gerekir, sayn jri yeleri. Bu yzden, izninizle, sz konusu olan eyi gereken adyla, ona yakan bir adla tanmlayacam. ldrlen ihtiyar Karamavoz gibi bir babaya, baba denemez. O byle bir ada lyk deildir. Bunu halletmiyen bir babaya kar sevgi, sama bir eydir, imknszdr. Sevgiyi yokluktan yaratamazsnz. Yokluktan ancak Tanr var edebilir. Yrei ateli bir sevgiyle dolu havarilerden biri: Babalar ocuklarnz incitmeyin diyor. Bu kutsal szleri yalnz u anda mvekkilim iin ileri sryor deilim, bunlar tm babalar iin hatrlyorum. Babalara t vermek hakkn kimden aldm? Hi kimseden. Sadece bir insan, bir yurtta olarak arda bulunuyorum. Vivos voco!(*) Bu dnyada uzun bir sre kalmyacaz. yleyken bir ok kt iler yapyor, kt szler sylyoruz. Ama ite imdi bir ara(*) insanlara sesleniyorum! (Latince). KARAMAZOV KARDELER 435 da bulunduumuz u uygun andan yararlanarak, hepimiz birlikte gzel bir sz syliyelim. Ben daima byle davranrm, urada durduum srece benim iin uygun olan bir andan yararlanmak istiyorum. Bu krs bize, Tann'nn iradesiyle

bouna verilmi deildir. Bu krsden bizi tm Rusya dinliyor. Yalnz buradaki babalar deil, tm babalara: Babalar, ocuklarnz mitsizlik iinde brakmayn! diyo-rum. Gelin, nce kendimiz sa'nn dn yerine getirelim, ondan sonra ocuklarmzdan birey beklemek hakkn kendimizde bulalm. Baka trl davranrsak, baba deiliz! ocuklarmz iin birer dmanz. Onlar da bizim ocuklarmz deil, bize dman olan varlklardr. Hem de onlar kendimize dman haline yine biz getirdik! Bakalarn hangi lye vurursanz, sizlere de ayn l uygulanacaktr! Bunu artk ben sylemiyorum. Bunu ncil sylyor: bakalar iin nasl bir l kullanyorsanz, kendiniz iin de ayn ly kullanmalsnz. ocuklar bize kar kendileri iin kullandmz ly kullanrlarsa, onlar nasl sularz? Geenlerde Finlandiya'da, bir gen kz, bir hizmeti, gizlice bir ocuk dourduu phesi altnda kalm. Kendisim gzetlemeye balamlar ve evin tavan arasnda, kede, bir yn olarak duran tulalarn arkasnda kimsenin varln bile bilmedii sandn bulmular. Sand amlar, iinden yeni domu ve ldrlm bir bebein cesedi km. Ayn sandkta, gen kadnn daha nceden dourduu ve gene kendi eliyle ldrd iki bebein daha iskeleti varm. Kadn, bunlar ldrm olduunu aklam. Sayn jri yeleri! Byle bir kadn, artk ocuklarnn anas saylr m? Evet, onlar dourmutur, ama onlara ana olmu mudur? Aramzda kim ona o kutsal ana adn verebilir? Korkusuz olalm, sayn jri yeleri. Hatta atlgan olalm! u anda, yle olmaya ihtiyacmz var. Akm ya da metal szlerinden korkan Moskoval cahil kadnlar gibi, baz szlerden ve dncelerden korkmamalyz. Aksine, son yllarda meydana gelen gelimelerin bizi de etkilediini ispat edelim ve dorudan doruya diyelim ki, ocuun dnyaya gelmesini salayan daha baba saylmaz. Baba hem hayat veren, hem de baba adna lyk olandr. Ama tabii bu sze baka bir anlam da verilebilir, baba436 KARAMAZOV KARDELER sz baka ekilde de tanmlanabilir. Byle bir tanmlamaya gre rnein, baba canavar da olsa, evltlarna ikence de etse, gene de baba saylr, nk dnyaya gelmemizi salamtr. Ama bu anlam, artk mistik bir eydir. Onu sadece aklmla kavryamam. Ancak inancm varsa kabul ederim. Daha dorusu, inancma snarak kabul ederim, tpk baka anlyamadm, ama dinimin buna inanmam emrettii eyleri kabul ettiim gibi. Yalnz byle bir durum varsa, o zaman bu inan gerek yaantnn dnda kalmal. Baz haklar veren ama, ayn zamanda yce sorumluluklar ykleyen gerek hayatta ise insan severlie yakr ekilde tam bir hristiyan olarak davranmak istiyorsak, sadece bir mantk ve deneme szgecinden gemi, zerinde bir ok tahliller yaplm dnceleri ileri srmek, szn ksas msana zarar vermemek, on ac duyurmamak, felketine yol amamak iin. ryada ya da sayklarken olduu gibi deil de mantkl ve akla uygun ekilde davranmak zorundayz. ste o zaman yaptmz gerekten hristyana yakan bir is olur... Sadece mistik bir davran olmaz. Tabii anlamyla insanlar seven kiilere yakan akll bir davran olur. Szn burasnda salonun bir ok yerlerinde iddetli a-klar koptu. Ama Fetyukovi, szn kesmemeleri ve bitirmesine imkn vermeleri iin ellerini sallad. Hersy hemen sessizlie gmld. Konumac devam etti: Sayn jri yeleri! Bu sorunlarn, ocuklarmzdan uzak kalacan, diyelim ki, bizim delikanllardan, artk dnceler yrtmeye balyan delikanllarmzdan uzak kalacan sanyor musunuz? Hayr, byle bir ey olamaz. Bu bakmdan, onlardan imknsz bir eyi, yani kendilerini bask altna almalarn beklemiyelim! Baba denilmeye lyk olmayan bir adamn davranlar gerekten baba denilmeye lyk insanlarn davranlar ile kyaslannca. zellikle yat olan ocuklar arasnda aknlk yaratr. Delikanlnn zihninde, elinde olmayarak ac sorunlarn dmlenmesine yol aar. Sorduu bu sorulara ou zaman beylik karklar verilir: Senin dnyaya gelmeni o salad, sen onun karandansn, onun iin onu sevmelisin! derler. Delikanl elinde olmayarak: Peki ama, dnyaya gelmemi salarken beni seviyor muydu? diye dnr... Gittike daha ok hayret ederek: Sanki dnyaya geliimi, beni dnd iin mi salad? O ihtiras annda beni bilmiyordu ki! Hatta kz mi, KARAMAZOV KARDELER 437 erkek mi olduumu bile bilecek durumda deildi! Belki o srada arap itii iin kafas dumanlyd ve iimde ikiye kar bir eilim kazandrmaktan baka bir ey yapmad. Yapt iyilik ite bundan ibaret... yle olunca ne diiye onu, sadece dnyaya gelmemi salad, sonra da mrmn sonuna dek bana hi sevgi gstermedii halde, sevmek zorunda olaym? Ah, belki bu sorular size kaba, kat yreklillikle sylenmi szler olarak grnr, ama daha krpe olan zihinden, imknsz olan bir arball beklemeyin. -Doa'yi kapdan kovsan, pencereden girer! derler. Cahil insanlar iin metal ya da akm gibi szlerden korkmyalm ve bu sorunu mistik anlaylarn emrettii gibi deil de, akilimizin, insan severliimizin emrettii ekilde zmliyelim. Byle bir so-runa nasl bir zm bulunabilir? Bence yle: Evlt babasna ciddi olarak: Baba, bana syle, seni niin sevmek zorundaym? Neden seni sevmek zorunda olduumu bana ispat et desin. Eer o baba buna bir karlk verebilecek ve bunu ispat edebilecek durumda ise, o zaman ortada gercek. normal bir aile var demektir. Yalnz mistik bir talkm anlaylara dayanan, temelinde sadece bir n yarg bulunamayan, akla uygun, doruluklar ispat edilmi, insancl! prensiplere sk; skya dayanan bir ailedir. Bunun aksi olunsa, yani baba, oluna bunu ispat edemezse, o zaman ailenin sonu gelmi demektir: Byle bir baba ocuuna baba olamaz. Olu da artk zgrdr. Artk babasn kendisine yabanc bir insan, hatta bir dman saymak hakkn kazanmtr. Bizim krsmz, kusursuz gerein ve akln krss (olmaldr sayn jri yeleri! Burada konumacnn szleri artk aktan aa, ner-deyse corkun alklarla kesildi. Tabii tm salon alklyor deildi. Ama hi deilse salondakilerin yans alklyordu. Alklayanlar anneler, babalard. Hanmlarn olunduu st ksmda tiz sesler, lklar duyuluyordu. Mendil sallayanlar bile vard. Bakan var gc ile ngra almaa balad. Belliydi ki dinleyicilerin davranlarna sinirlenmiti. Ama biraz nce yapt gibi salonu boaltmak tehdidini savurmaya cesaret edemedi. Konumacy alklyanlar ve ona mendil sallyanlar arasnda, yarglarn arkasnda zel koltuklarda oturan nemli kiiler, fraklarnn zerinde nianlar438 KARAMAZOV KARDELER

taknm ihtiyarlar da vard. Bakan bu yzden grlt dindikten sonra, sadece daha nce yapt gibi sert bir tavrla tekrar salonu boaltrm tehdidini savurmakla yetindi. Basan kazanm? olmasnn heyecan iinde olan Fetyukovi, konumasna devam etti. Sayn jri yeleri! Bugn burada o kadar ok sz edilecek o korkun geceyi bir oulun duvara trmanarak babasnn evine girdii ve yalnz dnyaya geliini salam olan bir varlkla, ama aslnda dman olan, gururunu kran insanla yz yze geldii geceyi hatrlyorsunuz. Var gcmle unu belirtmek isterim ki, oraya para almak iin komamt. Onu hrszlkla sulamak, daha nceden de be-littiim gibi sama bir eydir! Oraya ldrmek iin de gitmemiti. Hayr, bu ii yapmak iin gitmemiti. Geri babasnn evine zorla girmiti, ama daha nceden ldrmee niyeti olsayd, hi deilse nceden bir silh bulmaya alrd. O havaneline gelince kesin olarak inanyorum ki onu bir igd ile, ne yaptn bile bilmeden eline almtr. Diyelim ki, babasn iaret vererek aldatmtr, diyelim ki, evine plz-lice girmitir. yle olsun. Daha nce de bunlarn bir masal olduunu, bunlara bir an iin olsun inanmadm belirtmitim. Ama ziyan yok, bir an iin yle olduunu kabul edelim. yle olsa bile sayn jri yeleri dnyada kutsal olan ne varsa, hepsinin zerine yemin ederim ki, eer karsndaki babas olmasayd, sadece gururunu yaralam bir yabanc olsayd ve kendisi odalar koarak dolatktan sonra, kadnn evde olmadn kesin olarak anlam olsayd, rakibine hibir zarar vermeden oradan hemen uzaklard. Belki de ona bir darbe indirirdi, onu iterdi. Ama o kadarla yetinirdi. nk o sraca herhangi bir ey yapacak durumda deildi. Vakti yoktu. Hereyden nce o kadnn nerede olduunu renmesi gerekiyordu. Ama karsndaki babas, kendi babasyd. Evet ne oldu ise, sadece karsnda babasn grd iin olmutu. ocukluundan bu yana ondan nefret ediyordu. O adam dmanyd, ona hakaret etmi olan adamd. imdi de... korkun, di bir rakibi olmutu. O zaman tm varln birden elinde olmayarak mthi bir nefret sarmt. Bu duyguya kar koyamazd. Dnemezdi bile. inde ne kadar nefret varsa, hepsi bir anda ortaya dklmt! Bu belki lgnlnn, deliliinin bir eseridir. Ama ayn zamanda doKARAMAZOV KARDELER 439 ganin bir tepkisi olduunu da syliyebilirim. Doa lmsz yasalar inendii iin kar konulmaz bir ekilde, bilinsiz olarak intikamn almtr. Zaten doada herey kanlmaz ve bilinsizdir. yleyken sank cinayeti gene de ilememitir. Bunu iddia ediyorum, bara bara sylyorum! Hayr, cinayet ilememitir! Yalnz havanelini nefretle, fkeyle savurmutur. Ama ldrmek istememitir. ldreceini bilmeden yapmtr bunu! Eer elinde o uursuz havaneli olmasayd, belki de babasna sadece dayak atar, ama ldrmezdi. Oradan kaarken herhalde yere sermi olduu ihtiyar adamn lp lmediini bile bilmiyordu. Byle bir cinayet, cinayet saylmazd. Byle bir cinayet, bir babann katli demek deildir. Hayr, bir babann bu ekilde ldrlmesine bir baba katli denilemez. Byle bir olay ancak n yargs olan kiilerce baba katil saylabilir. Bakalm byle bir cinayet gerekten olmu mudur? Bilmiyoruz. Size varlmn derinliklerinden sesleniyorum! Sayn jri yeleri, imdi san mahkm edeceiz. Bunu yaparsak kendi kendine yle diyecektir: Bu insanlar kaderimi deitirmek iin, tahsilim iin, terbiyeli bir insan olarak yetimem iin, szn ksas insan olmam iin hibir ey yapmamlardr. Bu insanlar, bana bir lokma ekmek, bir yudum su vermemi, plak, karanlk hcremde bulunduum srada beni gelip grmemilerdir. imdi ise yine ayn insanlar beni krek cezasna mahkm ediyorlar! Onlarla detik. Arak kendilerine hi bir borcum yoktur. Zaten hi kimseye hibir borcum kalmad. Madem onlar kt yrekli, ben de kt yrekli olacam. Madeni bana acmyorlar, ben de kimseye acmyacam! Evet, sank bunlar syliyecektir sayn jri yeleri! Yemin ederim ki, sulu olduuna karar verirseniz vicdanndaki yk hafifletmi, onu rahatlatm olursunuz. O zaman dkt kana lanet edecektir. O kan dkt iin pimanlk duymyaktr. Bununla birlikte, daha drst bir insan olabilecei srada onu mahvetmi olursunuz. nk bu yzden mr boyunca, hereye kar fkeli ve kr kalacaktr. Ama ona korkun bir ceza vermek ister misiniz? Ona cezalarn en byn, en mthiini vererek ruhunu kurtarmak, onu yeni bir insan olarak yaratmak ister misiniz? O zaman onu cmertliinizin yk altnda braknz! O zaman ruhunun nasl rperdiini, nasl dehet iinde kaldn grrsnz. Bu iyilii bana m gsterdiler, bun-440 KARAMAZOV KARDELER ca sevgi benim iin mi, ben buna m lykm? te, sank byle baracaktr! Ah, o yrei, o isyan dolu, ama soylu yrei bilirim sayn jri yeleri. Bu yrek gsterdiiniz bu byklk karsnda ezilecektir. Zaten yce bir sevgi gsterisinde bulunmaya susam bir yrektir. O zaman birden alevlenecek, yepyeni, lmsz bir hayata kavumu olacaktr. Baz ruhlar dar grllkleri iinde tm dnyay sularlar! Ama ona yle yapmaynz, onu cmertliinizle eziniz! Ona sevgi gsteriniz! O zaman yapm olduu ie lanet edecektir. nk iinde o kadar iyi eilimler vardr ki! Bunu yaparsanz bu ruh, ycelecek ve Tann'nn ne kadar iyi, insanlarn da ne mkemmel, ne haksever olduunu grecektir. Duyaca pimanlk ve bundan byle hi bir zaman deyemiyece-gi bir bor duygusu, ona dehet verecektir. O zaman detim diyemiyecektir, aksine tm insanlarn karsnda suluyum, tm insanlar arasnda insan olmaya en az lyk olan benim! diyecektir. Pimanlk gzyalar dkerek, yakc bir ac iinde kvranarak: nsanlar benden daha iyidir, nk beni mahvetmek deil, beni kurtarmak istemilerdir! diye baracaktr. Bunu yapmak sizin iin o kadar kolay ki! Ona acmanz o kadar kolay ki! Ortada biraz olsun geree benzeyen deliller bulunmaynca, evet, suludur demeniz, ok ar birey olur. Bir tek susuzu cezalandrmaktansa, on suluyu serbest brakmak daha iyidir! Gzel tarihimizin gemi yzylndan duyulan bu hametli sesi iitiyor musunuz? Rus mahkemesinin yalnz ceza vermediini, ayn zamanda felkete uram bir insan kurtaran bir mahkeme olduunu size hatrlatmak benim gibi deersiz birine mi der? Varsn, baka milletlerde yasalar ekilden ve cezadan ibaret olsun! Biz yasalarn anlamna, ruhuna, felkete uram insanlarn kurtuluuna ve yeniden douuna nem veririz. Ancak byle olursa, ancak Rusya re Rus mahkemesi gerekten yle ise... memleketimiz ileri gidiyor diyebiliriz.. O zaman bizi o lgn troykalarnzla, tm milletlerin nefret duyarak nnden kat troykanzla korkutamazsnz. Amaca varacak olan lgn bir troyka deil, hametli bir Rus zafer arabasdr. Sakin sakin ilerleyen bir zafer arabas! Mvekkilimin kaderi sizin elinizdedir. nanyorum ki, gerei kurtaracak, savunacak ve onu koruyacak kiilerin bulunduu, iyi bir elde olduunu ispat edeceksiniz.! KARAMAZOV KARDELER

441 XIV KYLLER KEND DNCELERN SAVUNUYORLAR... Petyukovi szn byle bitirdi. Bu sefer dinleyicilerin cokunluu bir frtna gibi kar durulmaz bir ey oldu. Artk ona engel olmaya imkn yoktu: kadnlar da erkeklerden birou da alyordu. Hatta nemli devlet memurlarndan ikisinin gzleri yalanmt. Bakan bu frtnaya gz yummak zorunda kald, ngra almakta bile gecikti. Sonradan bizim bayanlarn dedii gibi: Bylesine bir heyecana kar durmak, kutsal bir eyi lekelemek olacakt. Konumacnn kendisi de itenlikle duygulanmt. te byle bir anda ppolit Kirillovi: Dncelerini belirtmek iin ayaa kalkt. Ayaa kalktn grenler, ona nefretle baktlar. Bayanlar: Nasl? Ne oluyor? Nasl oluyor da hl itiraz etmek cesaretini gsteriyor? diye mrldanyorlard. Ama dnyann btn kadnlar, evet balarnda savc ppolit Kirillovi, kendi kars olan dnyann btn kadnlar bir araya gelip szlansalar bile gene de bu ann gelip atmasn nlemeye imkn yoktu. ppolit Kirillovi sararmt. Heyecandan titriyordu, syledii ilk szleri, ilk cmleleri anlamaya imkn yoktu. Nefesi tkanyordu, kelimeleri doru drst syleyemiyordu. arp duruyordu. Bununla birlikte ksa bir sre iinde kendini toparlad. Ama bu ikinci konumasndan ancak birka cmle vereceim. -- Bizi roman uydurmakla suluyorlar. Oysa savunmacnn yapt nedir? O da roman stne roman uydurmuyor mu? Sylediklerinde yalnz bir iir eksikti. Fiyodor Pavlovi sevgilisini beklerken, zarf yrtp yere atyor. Hatta bu alacak olay srasnda neler syledii bile belirtiliyor. Bu bir iir deil de nedir? Hem paralan zarfn iinden aldn ispat eden delil nerede? Neler sylediini kim iitti? Geri zekl budala Smerdyakov, karmza Byron'un kahramanlarndan biri olarak, meru olamayan bir evlt olduu iin toplumdan intikam alan biri olarak karlyor. Bu tam Byron'a yakacak iir deil de nedir? Ya babasnn evine zorla giren, onu ldren, yleyken ldrm saylmayan olu? Bu442 KARAMAZOV KARDELER artk bir roman, bir iir de deil. Bu bir masal, kendisinin bile zemeyecei bilmeceler soran bir sfenkstir savunmac. Eer ldrdy'se, cinayeti ilemi demektir. ldrd halde cinayeti ilememi saylmak ne demek? Kim anlar bunu? Ondan sonra stelik krsmzn, gerekleri, akla uygun anlaylar savunan bir krs olduu ileri srlyor. yleyken yine bu krsden yemin edilerek bir babann ldrlmesine cinayet denilmesinin sadece yanl bir n yargdan baka bir ey olmad ileri srlyor! yi ama, eer bir babay ldrmeye cinayet demek bir n yarg ise, eer her ocuk babasna: Baba neden seni sevmek zorundaym? diye sorarsa, toplumun dayand temeller ne olur? Aile denen ey kalr m? Demek oluyor ki, bir babann katli, sadece Moskoval cahil kadnlarn uursuzluundan baka bir ey deil. Rus yasalarnn amac, yarna yn verecek en deerli, en kutsal prensipler, burada bozulmu olarak ve ciddilikten uzak bir ekilde gsterilmitir! Sadece bir tek amala, beraat ettirilmesi imknsz birinin beraatini salamak iin kullanlmtr. Savunma avukat: Ah, onu cmertliinizin arl altnda e ziniz! diyor. Oysa sulunun bekledii zaten budur. Yarndan tezi yok, bu arlk altnda nasl ezildii grlecektir. Savunma avukat, sulunun sadece beraatini isterken ok alak gnll davranm olmuyor mu acaba? Bu baba katilinin yapt iin, sonraki kuaklar tarafndan sonsuzlua dek gklere karlmasn salamak iin, kendisine maa balanmasn istesek daha doru olmaz m? Burada ncil de, din de dzelmi olarak ileri srlmtr. Deniliyor ki: Btn bunlar mistisizmden baka bir ey deil! Asl Hristiyanlk bizim anlaymzdadr. Asl akln ve mantn szgecinden geen Hristiyanlk bizde. te bylece karmza sahte bir sa karyorlar! Savunma avukat: Bakalar iin hangi ly kullanrsanz, sizin iin de ayn l kullanlacaktr! diyor ve ayn anda, sanki sa, bizim iin kullanlm olan l neyse, bakalarna da o ly kullanmak gerektiini t vermi gibi bir sonu karyor. Hem de bunu gerekleri ve manta uygun anlaylar savunan bir krsde yapyor! Demek ki, ncil'i ancak konuma yapacamz gnlerin arifesinde, olduka orijinal ve belki de dinleyenlere bir etki yapmak iin kullanabileceimiz bir kitab okur gibi okuyacaz ve okuduKARAMAZOV KARDELER 443 umuzu belirterek bilgimizle gz kamatracaz. Ne kadar ihtiyacmz varsa, o kadarn okumalyz. Demek bizde hersey ihtiyalarmza gre olmal. Oysa sa hi de yle yapmamz t vermiyor. Aksine, biz balamalyz, bize tokat vurulunca, br yanamz uzatmalyz! Bizi incitmi olan kimselerin kullandklar ly kullanmamalyz. te bizini Tan-r'mz bize bunlar retmitir. ocuklara babalarn ldrmeyi yasak etmenin modas gemi bir n yarg olduunu -retmemistir. Bu bakmdan, bu krsde Tanr'mzn ncil'inde bulunan gerekleri ve akla uygun prensipleri dzeltmeye almayalm. O Tanr ki, savunma avukat burada onu, sadece: insanlar seven haca gerilmi varlk olarak tanmlamtr. Oysa tm ortodoks Rusya, ona yalvararak: Sen bizini Tann'mzsnz! demektedir. Bu srada sze bakan kart ve konumasnn heyecanna kaplm olan savcnn hereyi bytmemesini, gereken snrda kalmasn ve yarglar heyeti bakanlarnn bu gibi olaylarda sylediklerine benzer eyleri syledi. Zaten salonda bulunanlar da huzursuzdu. Halk kmldayp duruyor, hatta fke ile baranlar oluyordu. Petyukovi bunlara itiraz bile etmedi ve krsye sadece elini gsnn zerine bastrarak gcenmi bir tavrla, arballkla birka sz sylemek iin kt. Yalnz hafife ve alayl olarak gene: Roman* ve psikoloji szlerine deindi. Jpiter! fkeleniyorsun! Demek ki hakszsn! szn tam yerinde kulland. Halk arasnda szlerini destekleyen birok glmeler oldu. nk ppolit Kirillovi. hi de Jpiter'e benzemiyordu. Ondan sonra ok gvenli bir tavrla, gya gen kuaa babalarn ldrmelerine izin veriyormu diye, kendisine kar yaplan sulamaya itiraz bile etmeyeceini syledi. Sahte bir sa ortaya karm olmasna ve sa'y Tanr olarak gstermeyip de, sadece haa gerilmi insan sever varlk olarak tanmlamasnn Ortodokslua aykr olduu ve gereklerle akla uygun prensipleri savunan bir krsden, bu gibi eylerin sylenemeyecei iddiasna gelince, Fetyukovi, mal konuarak, Buraya gelirken hi deilse bir yurtta olarak ve tam anlamyla devlete sadk bir insan olarak bu krsnn kiiliim iin tehlikeli baz sulamalardan uzak olduuna inanyordum dedi. Ama bu szleri syler sylemez, bakan onu susturdu. Bunun zerine Fetyukovi eilerek selm verdi vs444 KARAMAZOV KARDELER

szlerini bitirip salonda bulunanlarn destekleyici mrltlar arasnda krsden ekildi. Bizim bayanlara gre ppolit Kirillovi: Bir daha ba kaldramayacak ekilde ezilmiti. Ondan sonra sana sz verildi. Mitya ayaa kalkt, ama fazla konuamad. Hem moral bakmndan, hem de vcuta gcn yitirmiti. Bitkin bir haldeydi. Sabahleyin salona gelirken gze arpan o kaytsz ve gl tavr hemen hemen yok olmutu. Sanki o gn mrnn sonuna dek zerinde etki brakacak ve kendisine eskiden kavrayamad ok nemli eyleri reten mthi bir ac yaamt. Sesi gittike zayflyordu. Artk eskisi gibi barmyordu. Szlerinde artk kaderine boyun ediini, yenildiini, ezildiini gsteren bambaka bir ey seziliyordu. Ne syleyebilirim sayn jri yeleri! Artk hesap gnm geldi. Tanr'nn elini zerimde hissediyorum. Artk yolunu arm olan insann sonu geliyor! Ama Tann'ya aklar gibi size aklyorum: Ben babamn kanna girmedim! Kayr! Sulu deilim! Son kez olarak tekrar ediyorum: ben ldrmedim! Geri ok serserilik ettim, ama iyilik etmeyi severdim. Her an kendimi dzeltmeye alyordum. Ama vah bir hayvan gibi yayordum. Savcya teekkr ederim, bana kendi hakkmda imdiye dek benim bile bilmediim birok eyler retti. Ama babam ldrdm doru deil. Savc bu konuda yanld! Savunma avukatna da teekkr ederim. Onu dinlerken aladm. Ama babam ldrdm yalan! Bunu bir an iin olsun kabul etmemeliydi. Doktorlara ise. inanmayn. Aklm bamda. Yalnz yreimde bir arlk var. Erer bana acrsanz, beni serbest brakrsanz sizin iin dua ederim. Daha iyi bir insan olurum, sz veriyorum. Evet, Tanr'nn karsnda sz veriyorum. Yok eer mahkm ederseniz, klcm bamn zerinde kendi elimle krp, paralarn perim! Ama bana acyn, beni Tann'dan yoksun brakmayn, nasl bir insan olduumu biliyorum, isyan ederim. imde bir arlk var sayn baylar... bana acyn! Kendini iskemlenin zerine att. Sesi birden kesilmiti. Son cmleyi glkle sylemiti. Sonra yarglar heyeti, jri heyetine sorulacak sorulan tespit etti ve taraflarn son szn sordu. Ama ayrntlara girmeyeceim. En sonunda jri yeleri, aralarnda tartmak iin kalkp gittiler. Bakan ok yorgundu. Bu yzden onlara ok zayf bir etki yapan, KARAMAZOV KARDELER t verici birka sz sylemekle yetindi: Tarafsz kaln, savunma avukatnn parlak szlerine kaplmayn, ama gene de hereyi tartn, zerinizde byk bir grev bulunduunu unutmayn falan filn... Jri yeleri dar ktlar. Oturuma ara verildi. Yerinden kalkmak gezinmek, biriken izlenimleri kararlatrmak, bfeden plenmek serbestti. Vakit artk ok geti. Gecenin hemen hemen biriydi. yleyken hi kimse evine gitmiyordu. Herkesin sinirleri o kadar gerilmiti ve herkes yle bir ruh halinde bulunuyordu ki. artk eve gidip dinlenmek kimsenin aklna bile gelmiyordu. Herkes ii rpererek bekliyordu. Bununla birlikte, herkes heyecanl deildi. Yalnz bayanlar isteriye varan bir sabrszlk iindeydiler. Ama yrekleri rahatt. Muhakkak beraat eder diyorlard. Hepsi, herkesin dayanlmaz bir heyecana kaplaca o son mthi dakikaya hazrlanyorlard. unu sylemem gerekir ki, salonda erkeklerin bulunduu blmde de, sann muhakkak beraat edecei kansnda olanlarn says pek oktu. Bazlar seviniyor, bazlar kalarn atyor, bazlar da zgn tavr taknyorlard. Bunlar beraat etmesini istemiyorlard; Fetyukovi'e gelince, o baarsna kesin olarak inanyordu. evresi kalabalkt. Kendisini kutlayanlar vard. Bazlar da gzne girmeye alyorlard. Sonradan anlatldna gre Fetyukovi konutuu gruplardan birinde: Savunma avukat ile jri yelerini balayan, grnmez balar vardr, demiti. Evet, yle balar vardr. Bunlar daha savunma avukat konuurken meydana gelirler ve kendilerini duyururlar. te ben bu balarn varln hissettim. Bu balar vardr. Hi zlmeyin, bu ii kazanacaz! atk kal, iman, yz iek bozuu bir bay, kentin kenarnda iftlii olan bir bay, konumalarn bulunduu bir gruba yaklaarak: Bakalm imdi bizim kyller ne diyecekler? diye sordu. Ama orada yalnz kyller yok ki! Drt tane de memur var. Blge kurulu yelerinden biri yaklaarak: Evet bakalm, memurlar da ne diyecekler? Siz Nazariyev'i Prohor vanovi'i tanyor musunuz?445 KARAMAZOV KARDELER Hani gsnde madalyas olan tccar jri yesi var ya, nasl adam olduunu bilir misiniz? Neden soruyorsunuz? ok kafal adamdr da. yi ama hep susuyor. Varsn sussun. Daha iyi ya. Petersburg'ludan ders renecek deil. Kendisi tm Petersburg'a akl retebilir. On iki tane ocuu var, dnsenize! Bir baka grupta gen memurlardan biri: Acaba gerekten beraat ettirirler mi ne dersiniz? diye yksek sesle soruyordu. Kesin bir sesle: Muhakkak beraat ettireceklerdir! diyordu. Memur yksek sesle: Beraat ettirmezlerse ok ayp, rezilce bir ey olur! diye baryordu. ldrm de olsa! O baba, ne babadr! Hem zaten o kadar kendinden gemitir ki. Belki de gerekten havanelini sallam, br de yere dmtr. Yalnz iin iine ua kartrmalar kt oldu. Gln bir ey. Savunma avukatnn yerinde olsaydm, dorudan doruya: ldrd, ama sulu deildir. Allah kahretsin hepinizi! Zaten yle yapt. Yalnz Allah sizi kahretsin demedi. Araya nc bir adamn incecik sesi kart: yle deme Mihayl Semyoni! Bunu sylemi kadar oldu. Rica ederim baylar! Byk perhizden nce sevgilisinin karsnn boazn kesen tiyatro sanatsn beraat ettirdiler ya! Canm tam kesmedi ki! Olsun, olsun, kesmeye balad ya! Siz ona bakn! Hele evltlardan sz ederken neler syledi? ok gzel konutu dorusu.

 ok gzel! Peki ya, o mistisizm iin syledikleri? Ya mistisizm iin ileri srdkleri. Biri daha: Canm brakn imdi mistisizmi! diye bard. Siz u ppolit'i bir dnn, bugnden sonra ne yapacak, onu dnn! Kars yarndan tezi yok Mityenka yznden gzlerini oyacak! KARAMAZOV KARDELER 447 Kars bur da m ki? Burada olur mu? Olsayd burada oyard gzlerini. Evde kalm, dileri aryormu! Ha, ha, ha! Ha, ha, ha! nc grupta ise yle konuuluyordu: yle grnyor ki Mityenka'y beraat ettirecekler. Bir de bakarsnz, yarn Bakent meyhanesini altst eder, on gn durmadan ier. Hay, eytan gtrsn onu! Evet. Dorusu eytansz olmamtr bu i. eytan burda olmaz da, nerede olur? Doru! Gerekten gzel konutu baylar. Ama babalarnn kafalarn kantar topuzlaryla paralamak olur mu? Bunu ho grrsek i nereye varr? Ya arada, zafer arabas konusunda sylediklerini ha-hatrlyor musunuz? Evet, ta arabasn zafer arabas yapt! Yarn da zafer arabasndan ta arabas yapar, ihtiya neyi gerektirirse o olmak deil mi ya, herey ihtiyaca gre! Millet ne akgz olmu! Zaten bizim Rusya'da artk gerek diye bir ey kald m baylar? Yoksa gerek diye birey yok muydu? Bu srada ngrak ald. Jri yeleri tam bir saat tartmlard. Ne daha az, ne daha fazla. Dinleyiciler yerlerine oturur oturmaz, derin bir sessizlik oldu. Jri yelerinin salona girilerini hatrlyorum. Sonunda beklenen an gelip atmt ite! Btn sorulan harfi harfine belirtecek deilim. Zaten hepsini unuttum. Yalnz bakann ilk ve en nemli sorusu yani hrszlk iin nceden niyet besleyerek mi ldrd> sorusu, (nasl sorulduu aklmda kalmad ama) zerine herey bir lm sessizliine gmld. Jri yelerinin bakan hepsinden daha gen olan memur ye, mahkeme salonunun derili sessizlii iinde gr ve kesin bir sesle: Evet, suludur! dedi. Ondan sonra ele alnan tm noktalarda hep ayn ey sylendi: Suludur, evet suludur. Hem de en kk bir hafifletici neden kabul etmediler! Bunu hi kimse beklemiyordu. Herkes hi deilse hafifletici bir neden tannaca ka-448 KARAMAZOV KARDELER nsndayd. Tm salonun iine gmld lm sessizlii bozulmuyordu. Herkes talam gibiydi. Mahkm olmasn lgnca istiyenler de, byk bir istekle beraatini bekliyenler de sanki donup kalmlard. Ama yalnz ilk anlarda yle oldu. Ondan sonra mthi bir karklk balad. Erkek dinleyiciler arasnda memnunluk duyan birok kii vard. Hatta bazlar sevinlerini gizlemeden, ellerini bile oluturuyorlard. Honut olmayanlar ise ezilmi gibiydiler. Omuzlarn kaldryor, fsldayorlard. Sanki daha akllar balarna gelmemi gibiydi. Hele bayanlar, tanrm onlar ne durumdayd! Neredeyse, ayak-lanaca-klar sandm. nce kendi kulaklarna inanamyor gibiydiler. Sonra birden tm salonu cnlatrcasna: Canm nedir bu? BU da ne byle? sesleri duyuldu. Bayanlar yerlerinden frlamlard. Herhalde btn bunlar onlara hemen tekrar deitirilebilirin.!;, dzeltilebiiirmi gibi geliyordu. Bu srada. Mitya birden ayaa kalkt ve garip, insann iini paralayan bir sesle, kollarn ileri doru uzatarak: Tanr adna ve br dnyada beni bekliyecek olan korkun yargya yemin ederim ki, babamn kanna girmedim! Seni balyorum Katya! Kardeler, dostlar, brne acyn! Szn tamamlayamad, tm salonu nlatan avaz avaz bir sesle, kendisininkine benzemiyen, bambaka, beklenmedik; t iinden kopan bir sesle, birden hckra hkra alamaya balad. Yukarda balkonun arka kesinde bir kadnn tiz ilia duyuldu: Bu Grusenka idi. Gen kadn hukukularn tartmalar balamadan nce kendisini salona almalar iin yalvarm, sonunda bunu salamt. Mitya'y alp gtrdler. Kararn savc tarafndan okunmas ertesi gne bra-kld:. Btn salon mthi bir karklk iinde ayaa kalkmt. Ama ben artk beklemedim, sylenenleri de dinlemedim. Yalnz artk eikte, darya kacam srada, birka kiinin yksek sesle konutuklarn duydum. Maden ocaklarnda en az yirmi yl var! En az! ste byle! Bizim kyller ne mal olduklarn gsterdiler! Ve Mityenka'mz mahvettiler! BT MTYA'YI KURTARMA PLNLARI... Mitya'nn yarglanmasndan be gn sonra sabahleyin, erkenden, daha saat dokuzda, Alyoa her ikisi iin nemli olan bir i iin son konumalar yapmak ve kendisine verilen bir grevi yerine getirmek iin Katerina vanovna'ya gitti. Gen kadn Alyoa'yi, bir vakitler Gruenka'y kabul ettii odaya ald. Onunla orada konutu; yandaki odada ise ateler iinde yanan van Fiyodorovi kendinden gemi bir halde yatyordu. Katerina vanovna, mahkemedeki o sahneden sonra, hasta ve baygn van Fiyodorovi'in evine getirilmesini emretmiti. Bylece ileride kacak sylentilerle, toplumun kendisini bu davranndan tr kanlmaz bir ekilde ktlemesine nem bile vermediini gstermiti. Yannda oturan kadn akrabalarndan biri o mahkemedeki sahneden hemen sonra Moskova'ya gitmi, br ise yannda kalmt. Ama ikisi de gitmi olsayd, Katerina vanovna gene de kararn deitirmiyecek, hastaya bakmaya devam edecek, gece gndz ba ucundan ayrlmayacakt. van Fiyodorovi'i, Varvinskiy ile Herztzenstube tedavi ediyorlard. Petersburg'lu doktor ise hastaln nasl hir gelime gsterecei konusundaki dncesini aklamay reddederek Moskova'ya dnmt. Kalan doktorlar ise geri Katerina vanovna ile Alyoa'yu cesaret vermeve devam ediyorlard ama, belliydi ki. kesin bir mit verecek

durumda deildiler. Alyoa hasta aabeyine gnde iki kez uruyordu. Ama bu sefer zel ve zihnini ok uratran bir ii vard. Hissediyordu ki, bu konuda sze balamas bile ok zor olacakt. Oysa ok acele ediyordu. Bundan baka, ayn sabah, bir baka yerde, ertelenmesi imknsz bir ii daha vard. Onun iin bir an nce davranmalyd. Katerina vanovna ile bir eyrek saattir konuuyorlard. Gen kadn yorgundu ve sararmt. Ayn zamanda hastalk derecesine varan bir sinir gerginlii iindeydi. Ayrca Alyoa'nn kendisine ne iin geldiini hissediyordu. Kesin bir tavrla srar ederek:450 KARAMAZOV KARDELER Onun verecei karardan hi korkmayn! dedi. yle de, byle de, nasl olursa olsun ayn sonuca varacaktr: Kamaktan baka aresi yok! O zavall, o ok drst, o ok vic-rianh bir adam... br deil, Dimitriy Fiyodorovi deil, teki... Kapnn arkasnda yatan ve kendisini aabeyi iin feda edenden sz ediyorum. Katya bu sz gzleri kvlcmlanarak sylemiti. O ka plnn bana oktandr btnyle aklamt. Biliyor musunuz, birileriyle ilikiler kurmu bile... Zaten sise bu konuda bir eyler sylemitim... Sizin anlayacanz, bu i, herhalde burada Sibirya'ya srlen mahkmlar yola karlnca, nc kez konakladklarndan sonra olacakm. Ah! Daha buna epey zaman var! van Fiyodorovi yolculuun bu nc blmn zerine alm olan kafile komutan ile grt bile! Yalnz asl grup komutannn kim olduu bilinmiyor. Ama bunu zaten daha nce bilmee imkn yokmu. Yarn, belki size pln tm ayrntlaryla gstereceim. van Fiyodorovi'in mahkemeden bir gn evvel, bir ey olursa... diye bana brakm olduu pln. Bunu bana tam o akam, bizi tartrken grdnz zaman oldu, hatrlyor musunuz? Kendisi merdivenden aaya iniyordu, ben de sizi grnce onu zorla geri evirmitim. Hatrlyor musunuz? O zaman neden kavga ettik biliyor musunuz? Alyoa: Hayr bilmiyorum! dedi. Tabi, bilmezsiniz, o vakit bu ii sizden saklyordu,: tte bu ka pln yznden tartyorduk, iin nemli ksmn bana daha gn nce aklamt... O zaman kavga ettik. nk van, bana Dimitriy'in mahkm olursa, o yaratkla birlikte d lkelere kaacan sylemiti. Bunu syledii vakit birden kzdm... Neden kzdm syliyemiyeceim. Zaten kendim de bilmiyorum... Ha! Tabii o yaratn, o kadnn yznden fkelendim. Evet, onun yznden! Onun da Dimitriy ile birlikte Avrupa'ya kaacana kzmtm! Katerina vanovna, bunu birden sesini ykselterek, fkeden dudaklar titreye titreye barmt. van Fiyodorovi benim o yaratk yznden ne kadar kzdm grnce, hemen Dimitriy'i kadndan kskanlm, kskandm iin de Dimitriy'i sevmeye devam ettiini sand. te ilk kavgamz byle oldu. O zaman ne demek isteKARAMAZOV KARDELER 451 diimi aklamak istemedim. Balanmam da diliyemedim. van gibi bir insann brn eskisi gibi sevdiimden phelenmesi bana ok ar geliyordu... Hem de ne zaman? Yzne kar Dimitriy'i sevmediimi, yalnz onu sevdiimi sylememden sonra! Ben, sadece iimde o yarata kar mthi bir kin duyduum iin kzmtm! gn sonra, ite sizin geldiiniz akam van bana kapal bir zarf getirmiti. Kendisine bir ey olursa, bu zarf aamakmm. Evet, hastalanacan nceden sezmiti! Bana ka plnnn tm ayrntlaryla birlikte o zarfn iinde bulunduunu syledi. Eer kendisi lrse ya da bana tehlikeli bir hastalk gelirse, ben Mitya'y tek bama kurtaracakmm! Ayrca o anda bana on bine yakn para da brakt. Savcnn birilerinden bozdurmaa gnderdii ve konumasnda deindii ite bu parayd! van Fiyodorovi'in beni hl kskand ve Mitya'y sevdiime hl kesin olarak inand halde, aabeyini kurtarmak dncesinden vazgememesine, kurtuluunu salamak iini bana vermesine atm kaldm! Fedakrlk buna denir ite! Siz yle bir fedakrln ne olduunu anlayamazsnz, Aleksey Fiyodorovi ! imden hayranlk iinde ayaklarna kapanmak geliyordu! Ama o anda byle bir ey yapacak olursam, bunu sadece Mitya'y kurtaracaklarna sevindiim iin yaptm sanacam dndm. (Muhakkak yle dnecekti!) Bunu sanmakla, bana kar ne kadar hakszlk etmi olacakt; bunu dnnce gene sinirlendim ve ayaklarna kapanacak yerde, onunla kavga etmee baladm. Ah, bu huyumdan tr ne kadar mutsuzum! Ama ne yapaym, karakterim yle benim! Kt, berbat bir huy ite! Greceksiniz daha neler yapacam. imdiden biliyorum, yle eyler yapacam ki, eninde sonunda beni bir bakasnn uruna, birlikte daha rahat ya-yabilecei bir bakas uruna brakacak. Tpk Dimitriy'in yapt gibi. Ama o zaman... evet, o zaman artk buna dayanamam! ldrrm kendimi! Geldiinizde size seslendiim, ona da geri dnmesini sylediim vakit, sizinle birlikte ieri girdii anda, bana yle bir nefretle, yle bir kinle bakt ki, bunu grnce fkeden deli gibi oldum! Birden bara bara katilin Dimitriy olduuna onun beni inandrdn syledim. Mahsus iftira ettim! Tek onu bir daha inelemek iin! Oysa, o hi bir zaman bana katilin aabeyi olduunu' Sylememiti. Ak-452 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 453 sine bu kany onda ben uyandrmak istemiimdir! Ah, her-ey, benim bu huysuzluumdan oluyor! Evet, mahkemedeki o uursuz sahne de benim yzmden oldu. van bana ne kadar vicdanl olduunu, onun aabeysini sevdiim halde, gene de, ona kar kin ve kskanlk duyarak, Dimitriy'i mah-vetmiyeceini gstermek istedi. te mahkemeye onun iin kt... Btn bunlarn nedeni benim, sulu olan yalnz benim! Katya o zamana dek, Alyoa'ya bu eit aklamalarda bulunmamt. Alyoa onun, imdi gururlu bir insan iin gerekten katlanmas zor bir an yaadn, kendi gururunu inediini, yerlere kapanacak hale geldiini ve mthi a ektiini hissediyordu. Ayrca o anda gen kadnn ektii bu acnn bir nedeni daha vard ve Alyoa onu da biliyordu. Katya, Mitya'nn mahkm oluundan sonra bu nedeni ne kadar saklamaya altysa da, Alyoa onu gene de sezmiti. Ama nedense hissediyordu ki, gen kadn o anda kendini yere atarak ona bu nedeni aklayacak olsa, mthi bir znt duyacakt! Katya mahkemede Dimitriy'i ele verdii iin ac ekiyordu ve Alyoa anlyordu ki, duyduu vicdan znts o kadar iddetliydi ki, o anda alaya alaya, bara bara, rpna rpna kendini sulamak isteini duyuyordu, iindeki

duygu kendisini buna zorluyordu. Ama Alyoa byle bir ann gelip atmasndan korkuyor, znt iinde kendini mahveden gen kadn byle kendini perian etmekten korumak istiyordu. Bu yzden oraya gelirken zerine alm olduu grev ona daha da ar geliyordu. Bunun zerine gene Mit-ya'dan sz at. Katya inatla ve kesin bir tavrla: Ziyan yok, ziyam yok, siz onun iin korkmayn! Onda herey bir anlktr. Ben onu bilirim! Onun nasl bir yrek tadn ok iyi bilirim ben. nann, kamaya raz olacaktr. Hem zaten bu imdi olmyacak ki, daha karar vermek iin epey zaman var! O vakte kadar van Fiyodorovi iyi olacak ve ii kendisi idare edecektir. O zaman benim iin yaplacak bir ey kalmaz! zlmeyin, kamaya raz olacaktr. Zaten raz olmutur da: Hi o yarat brakabilir mi? O kadn Sibirya'ya brakmazlar. Byle olunca, kamayp da ne yapacak? Aslnda hep siz ahlk bakmndan onun kam doru bulmazsnz diye korkuyor. Evet, bundan korkuyor, ama bu konuda sizin karar vermeniz o kadar gerekli bir eyse byk J bir cmertlik gstererek onun bunu yapmasna izin vermelisiniz. Katya, bunu mahsus kinle sylemiti. Bir sre sustu, sonra alayl alayl glerek gene sze balad: Orada sylenip duruyor! lhiler okuyacakm, tayaca bir hac varm, falan filn! Artk hatrlamyorum neler dediini. van Fiyodorovi, bana o zaman birok eyler sylemiti. Ah!'Ne kadar ok ey sylemiti bir bilseniz! Katya bunu birden kar duyulmaz bir heyecanla ve yksek sesle sylemiti. Bir bilseniz! Bana bunlar syledii srada; zavally ne kadar sevdiini: ayn zamanda ondan ne kadar nefret ettiini bir bilseniz! Bana gelince, ah, ben o vakit anlattklarn da, gzyalarn da gururlu, alayl bir glle karladm! Allah beni kahretsin! Asl di yaratk benim! van benim yzmden beyin hummasna tutuldu! brne, mahkm olana gelince, o da u anda ileride ekecei tm aclara hazr m sanki? Zaten yle bir adam ac eker mi? Onun gibi insanlar hibir zaman ac ekmezler. Katya szlerini sinirlilik iinde bitirmiti. Sylediklerinde artk bir nefret, irkin bir kmseyi seziliyordu. Oysa Dimitriy'i kendisi ele vermiti. Alyoa iinden: Kimbilir belki de imdi kendisini onun karsnda ne kadar sulu hissediyordur. Belki de zaman zaman ondan nefret ediyordur diye dnd. inden bu nefretin sadece zaman zaman olmasn diliyordu. Katya'nn son szlerinde bir meydan okuyu sezmiti. Ama bu meydan okuyua karlk vermedi. Katya daha da iddetli bir ekilde atyormu gibi: Sizi bugn buraya onu bu ie raz etmeniz iin arttm! dedi. Yoksa siz de mi kamay erefsizce, yakksz ya da... insanla uymayan bir ey sayyorsunuz? Alyoa: Hayr, ben bir ey demiyorum. Ona sylediklerinizin hepsini syliyeceim, diye mrldand. Sonra kesin bir tavrla gen kadnn gzlerinin iine bakarak birden: Aabeyim sizi oraya aryor, dedi. Katya birden irkilerek, oturduu divann zerinde geriye ekildi. Sapsar olmutu: Beni mi?... yle ey olur mu? diye mrldand.454 KARAMAZOV KARDELER Alyoa srarla ve sanki yeniden canlanm gibi: Olur ve olmal, dedi. Onun asl imdi size ok ihtiyac var. Eer bir zorunluk olmasayd, sizi vakti gelmeden zmek ve bundan sz etmek istemezdim. Aabeyim hasta. Neredeyse delirmi gibi. Hep sizi istiyor. Ama barmak iin armyor sizi. Tek gelin, sadece ona kapnn eiinden grnn, yeter Aabeyini o gnden bu yana ok eyler geirdi. Sizin karnzda ne kadar sulu olduunu ancak imdi anlyor. Ama balamanz dilemiyor. Beni balamas imknsz diyor. Aynen yle syledi. Yalnz kapda grnmeniz... Katya: Beni birden... diye mrldand. Zaten ben tm bu gnlerde bana byle bir ey sylemek iin geleceinizi hissediyordum... Beni aracam biliyordum! Ama bu imknsz bir ey! mknsz olsun! Siz gene bunu yapn! Dnn ki, size ne byk bir hakaret yapm olduunu hayatnda ilk kez olarak anlam ve aknlk iinde kalmtr. imdi hayatnda ilk kez olarak kavryor bunu. Bugne kadar hi bir zaman bunu tam olarak kavram deildi! Eer gelmeyi reddederse, o zaman mrmn sonuna dek mutsuz kalacam. diyor. itiyor musunuz? Sibirya'ya yirmi yl krek mahkmu olarak gidecek olan bir adam, hl mutlu olmaya hazrlanyor. Bu acnacak bir ey deil de nedir? Bakn, eer oraya giderseniz, hi suu yokken, mahvolan bir insan ziyaret etmi olursunuz ! Bu szler Alyoa'nn dudaklarndan bir ar gibi dklmt : Onun elleri temizdir. Kana bulanm deildir! leride ekecei o sonsuz aclar uruna aabeyimi imdi ziyaret etmelisiniz! Gelin, onu bu karanlk yolculua uurlayn... Eikte bir an durun, yeter... Bunu yapmalsnz, yapmalsnz! Alyoa szlerini bitirirken, yapmalsnz kelimesi zerinde iddetle durmutu. Katya inler gibi: Yapmalym, ama... yapamam, dedi. Onunla gz gze geleceiz... Bunu yapamam. Onunla gzgze gelmelisiniz, eer imdi buna karar vermezseniz, mrnzn sonuna dek nasl yayacaksnz? mrmn sonuna dek ac ekeyim, daha iyi. Alyoa gene itiraz kabul etmez bir sesle: Gitmelisiniz, gitmelisiniz! dedi. KARAMAZOV KARDELER 455 yi ama, neden bugn, neden hemen gitmeliyim? Hastay brakamam ki! Bir dakika iin brakabilirsiniz. Bir dakikadan bir ey olmaz. Fazla deil ki. Eer gitmezseniz, aabeyimin bu gece atei ykselir, kendisi de yataa der. Bilirsiniz ki, size yalan sylemem ne olur, acyn ona! Katya ac ac: Asl siz bana acyn, diye sitem etti ve alamaya ba lad. Alyoa aladn grnce kesin bir tavrla: Demek gideceksiniz, dedi. O halde imdi geleceinizi gidip kendisine syleyeyim.

Katya korku iinde: Hayr, hayr, sakn sylemeyin! diye bard. Gideceim, ama kendisine bunu nceden sylemeyin. Belki giderim, ama ieri girmem... daha karar vermedim. Sesi kesiliverdi. Glkle soluk alyordu. Alyoa gitmek iin ayaa kalkt. Gen kadn gene sarararak yavaa: Peki ya orada biriyle karlarsam? diye sylendi. Alyoa srarla: te onun iin imdi gitmeniz gerekiyor. Hi kimseyle karlamamanz iin! Merak etmeyin, gittiiniz zaman orada kimse olmayacak! Doru sylyorum. Bekleriz! diyerek kapdan dar kt. YALAN BR AN N GEREK OLMUTU... ' Alyoa aceleyle hastaneye gitti. Mitya imdi orada yatyordu. Mahkeme kararn bildirdikten sonra, ikinci gn sinirleri bozularak atei ykselmi, bu yzden de bizim kent hastanesinin mahkmlara mahsus blmne gnderilmiti. Ama doktor Varsinskiy, Alyoa ile birok baka kiilerin ricas zerine (bu baka kiiler Hohlakova, Liza gibi kiilerdi) Mityary mahkmlarla birlikte deil de, ayr bir yere, bir vakitler Smerdyakov'un yatt kck odaya yatrmt. Bununla birlikte koridorun sonunda bir nbeti vard,KARAMAZOV KARDELER pencere de parmaklyd. Varvinskiy'in ona byle ayr bir muamele yapt iin vicdan rahat olabilirdi; geri bu davran pek yasaya uygun deildi ama, kendisi iyi yrekli ve bakalarnn acsn paylasabilen bir genti. Mitya gibi bir insan iin, birden katillerin; hrszlarn bulunduu bir toplulua girmenin ne kadar ar olduunu ve buna nce almas gerektiini anlyordu. Akrabalarla tandklarn ziyaretlerine ise hem doktor, hem cezaevi mdr, hem de emniyet amiri izin vermilerdi; hepsi zaten oradayd. Ama o gnlerde Mitya'y yalnz Alyoa ile Gruenka ziyaret etmilerdi. Bu iki kez Rakitin de onu grmek istemiti ama; Mitya srarla Varvinskiy'den onu ieri brakmamalarn rica etmiti. Alyoa ieriye girdii vakit, Mitya'y yatann zerinde oturmu, srtna hastanenin beylik sabahlklarndan birini . geirmi, biraz atei ykselmi, basma da sirkeye batrlm bir havlu sarm olarak buldu. Mitya ieriye giren Alyoa'ya gzlerinde belirsiz bir anlamla bakt. Bu bakta korkuya benzeyen bir duygu belirip kaybolmutu. Zaten mahkemeden ba yana ok dnceli olmutu. Bazen yarm saat kadar sustuu oluyordu. O zaman sanki zihninin tm gcn toplayarak mthi bir znt iinde bir eyler dnyor, o srada yannda bulunan da unutmu grnyordu. Dncelerinden syrlp konumaya balayacak olsa bile, daima sze garip bir ekilde birdenbire balyor ve muhakkak asl sylenmesi gereken eyle hi bir ilgisi bulunmayan bir konudan sz ayordu. Bazen kardeine zntyle bakyordu. Gruen-ka'nm yannda iken Alyoa ile olduundan daha az znt duyuyor gibiydi. Bununla birlikte, onunla hemen hemen hi konumuyordu. Ama gen kadn ieriye girer girmez yz sevinle aydnlanyordu. Alyoa, hi konumadan yatan zerine, yanna oturdu. Mitya onu bu sefer endieyle beklemiti. Ama bir ey sormaya cesaret edemedi. Katya'nn gelmeye raz olacan dnmeyi bile olmayacak bir ey sayyordu. yleyken hissediyordu ki, eer Katya gelmeyecek olursa, o zaman daha da mthi eyler olacakt. Alyoa dncelerini anlyordu. Mitya nemli bir ey sylyormu gibi: Baksana, diyorlar ki; Trifon Borisi tm hann alt st etmi, diye sze balad. Demeleri kaldryor, tahtalaKARAMAZOV KARDELER 457 n skyormu. Sylediklerine gre, tm galerisini parampara etmi. Hep hazineyi aryormu, ite o paray, savcnn oraya sakladn syledii bin be yz rubleyi aryormu. Gelir gelmez hemen drt bir taraf aratrmaya balam. Oh olsun keretaya! Burann gardiyan dn anlatt, kendisi oradan geldi de. Alyoa: Bak bir ey syleyeceim, dedi. Katya gelecek. Yalnz ne zaman geleceini bilmiyorum. Belki bugn, belki nmzdeki gnlerde. Bilmiyorum. Ama gelecek, muhakkak gelecek, bu artk kesin! Mitya irkildi, bir ey syleyecek oldu, ama sylemedi. Bu haber ona mthi bir etki yapmt. Belliydi ki, Alyoa'nn Katya ile yapt konumalarn ayrntlarn renmek istiyordu. Ama o srada gene ona bir ey sormaktan korkuyordu. Katya'nn acmasz, onu kmseyen, nefretli bir karlk verdiini renmesi o anda ona bak vuruu gibi etki yapabilirdi. unu da syleyeyim ki, Katya eer kaarsan vicdan znts ekmemen iin seni teselli etmemi istedi. Eer o zamana dek van iyi olmazsa, bu ii kendisi zerine alacakm. Mitya dnceli bir tavrla: Bunu, bana zaten daha nce sylemitin, dedi. Alyoa: Sen de hemen Grua'ya haber verdin deil mi? dedi. Mitya: Evet, diye itiraf etti. Grua bu sabah gelmeyecek. Bunu sylerken ekingen bir tavrla kardeine bakt: Ancak akama gelecek. Ona bu i iin Katya'nn uratn sylediim vakit, bir ey sylemedi ama, dudaklarn bkt. Yalnz varsn urasn! dedi. in nemli olduunu anlad. Onu daha fazla zmek istemedim. Herhalde imdi artk Katya'nn beni deil de van' sevdiini anlamtr, deil mi? Alyoa elinde olmayarak: Acaba? dedi. Belki de anlamyordur, kimbilir? Mitya bunu syledikten sonra tekrar acele ile: Ama ne olursa olsun bu sabah buraya gelmeyecek, dedi. Ona bir grev verdim... Sana bir ey syleyeyim mi, van458 KARAMAZOV KARDELER aabeyim herkesi geride brakacak. Asl yaamaya o lyktr, biz deil! Hastal geecek, iyi olacak. Alyoa: Geri Katya onu niin korkudan tiril tiril titriyor ama, iyi olacandan hemen hemen hi phe etmiyor. yleyse muhakkak leceini dnyordur. yi olacana inanm grnmesi korkusundan ileri geliyor. Alyoa endieyle: Aabeyim salam yapldr! Ben de ayn eyi umut ediyorum, inallah iyi olur! Olacaktr! Greceksin, iyi olacak. Ama ne yaparsn, Katya leceine inanyor. Ne de ilesi varm kadnn... Bir sessizlik oldu, Mitya, ok nemli bir eye zlyor gibiydi. Birden neredeyse alamakl, titrek bir sesle:

 Alyoa, Grua'y ok seviyorum! dedi. Alyoa hemen: Gidecein yere brakmazlar onu! diye karlk verdi. Mitya garip, tiz bir sesle sze devam etti. Bak, sana bir ey daha syleyeceim! Eer yoldayken ya da orada bana dayak atmaya kalkarlarsa, kendimi dvdrmem. Dayak atmaya kalkan ldrrm. O zaman beni kuruna dizerler. Dnsene yirmi yl bu! Daha imdiden benimle burada senli benli olmaya baladlar. Gardiyanlar bile bana: Sen diyorlar. Bu gece yattm yerde hep kendimi snadm: Hayr bu ie hazr deilim! Byle bir eyi yklenmeye gcm yok! Tanrya vgler sylemek istiyordum, ama imdi gardiyanlarn benimle senli benli oluuna bile dayanamyorum! Grua uruna her eye katlanabilirim, her-eye... Dayaktan baka hereye. Ama onu oraya brakmazlar ki! Alyoa hafife glmsedi: Dinle aabey, sana ilk ve son kez olarak sylyorum: imdi bu konuda dncelerimi aklayaym sana. Biliyorsun deil mi? Sana hi yalan sylemem. Onun iin dinle: Sen bu ie daha hazr deilsin! Zaten bylesine byk bir ileye katlanmak sana gre deil. Bundan baka, senin gibi bu ie hazr olmayan birinin byk ilelere seve seve katlananlara zg bir ceza ekmesi gerekmez! Eer babam ldrm olsaydn, o zaman cezan kabul etmiyorsun diye zlrdm. Ama sen sulu deilsin ki! Byle bir ceza senin iin ar KARAMAZOV KARDELER 459 bir ey olur. Biliyorum, ile doldurarak kendi iinde bambaka bir insan yaratmak istiyordun! Ama bence, nereye kaarsan ka, sadece mrnn sonuna dek iinde yaratmak istediin o baka insan unutmaman bile yeterli. Bu byk ileyi kabul etmemi olman, sadece daha da byk bir bor hissetmene yol aacaktr... Bundan byle mrnn sonuna dek bu borcu hissederek kendini yeni bir insan olarak yaratmak iin daha ok imkn bulacaksn; belki de oraya gitmi olsaydn, bu kadarn yapamyacaktm. nk oraya gidince bana gelenlere de dayanamayacak, isyan edecek, belki de sonunda borcumu dedim artk! diyecektin. Avukat, bu konuda doru syledi. Byle ar ykler herkesin harc deil. Hatta bazlarna gre tamas imknsz eylerdir. ste merak ediyorsan bu konudaki dncem bu. Kandan tr bakalar sorumluluk altnda kalacak, subaylardan, erlerden hesap sorulacak olsayd, kamana izin vermezdim. Alyoa bunu sylerken glmsemiti: Ama diyorlar ki, hem de bunu kesin olarak sylyorlar (Hatta bunu van'a kafile bakannn kendisi sylemi) pek fazla sorgu sual etmeyeceklermi. ustalkla yaplrsa, belki de ulak tefek eylerle gecitirilebilirmis. Tabii rvet vermek, byle bir durumda bile doru olmayan bir davrantr. Ama bu konuda bir yargda bulunacak deilim. nk van'la Katya bu ite senin iin uramak grevini bana vermi olsalard biliyorum ki, ben de rvet verirdim. Bunu sana aka sylemek zorundaym. Onun iin davrann yere-mem. Yalnz unu bil ki, seni hi bir zaman sulamam! Hem zaten bu ite ben seni nasl yarglayabilirim? Garip ey! Herneyse... galiba artk bu konuda hereyi belirtmi oldum. Mitya: Asl cezay kendime ben vereceim! Ben! diye bard. Kaacam! Zaten bu i bana sorulmadan kararlatrlm. Hi Mitya Karamazov kamadan durabilir mi? Ama bunu yaparsam, kendimi sulu hissedeceim ve orada, mrmn sonuna dek gnahlarmn kefaretini demeye alacam! Cizvitler yle derler deil mi? te u anda ikimizin de yapt gibi yle deil mi? Alyoa hafife glmsedi: yle. Mitya rahatlayarak gld:460 KARAMAZOV KARDELER Beni neden severim, bilir misin? Daima gerei olduu gibi sylediin, hi bir eyi gizlemediin iin! diye bard. Demek, eninde sonunda bizim Alyoa'y Cizvitler gibi dnrken yakaladm! Bunu sylediim iin yanaklarn pmeliyim! Eh madem yle, imdi gerisini de dinle. Sana iimde gizlediim dier eyleri de aklayaym. Bak, neler dndm, nelere karar verdim: Eer kaarsam, yanmda para da, pasaport da olsa, hatta Amerika'ya da kasam; bana moral gc verecek olan tek ey udur; ben oraya sevin iinde ve mutlu bir hayat yaamak iin kamayacam. Oras gerekten benim iin bir baka srgn hayat olacak. Hatta belki oradaki hayatm brnden hi de daha rahat olmayacak. Oras, buradan aa kalmaz Aleksey! Doru sylyorum, aa kalmaz! O Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum. Grua yanmda olsa bile, ayn eyi duyacam. Bir kez baksana ona: Hi Amerikal kadna benziyor mu? Tepeden trnaa Rustur o! Vcudunun her bir parac Rus-tur! Orada ana vatana zlem ekmeye balayacaktr. Ben de bu zlemi benim yzmden ektiini, byle bir ileye benim iin katlandn her an, her saat greceim. Oysa onun bunda suu ne? Sonra ben oradaki pis heriflere dayanabilecek miyim? Hatta hepsi benden iyi olsa bile. Evet Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum! Amerikallarn hepsi her biri teknikte alacak kadar ileri olsalar bile... yerin dibine batsnlar. Benimle ayn kanda, ayn ruhta olan insanlar m? Ben Rusya'y seviyorum Aleksey! Benim Tanrm Ruslarn Tanrsdr! Kendim alan biri olsam bile! Orada geberir giderim be! Bunu gzleri birden akmak akmak olmu bir halde bararak sylemiti. Sesi alamaklyd. Duygularn bastrarak gene sze balad. Onun iin u karar verdim, Aleksey: Grua ile craya geldik mi, hemen topra srmeye balayacaz. Yaban aylarnn dolat yerlerde alacaz. Mmkn olduu kadar uzak bir yerde, yalnzlk iinde yayacaz. Orada da uzak' bir yer bulunur herhalde! Diyorlar ki, oralarda hl kzlderililer yayormu. T cehennemin bucanda bir yere gideriz. Oraya yerleiriz, son Mohikan'larn yaad yere. Sonra hemen dil renmeye balarz, Grua da ben de alrz. Bir taraftan i, bir taraftan gramer. yl bylece geKARAMAZOV KARDELER 461 iririz. Bu yl iinde, ngilizceyi tpk ngilizler gibi reniriz. renir renmez de elveda Amerika! Hemen buraya Amerikan vatanda olarak Rusya'ya koup geliriz. Merak etme, bu kk kente gelecek deiliz. Uzaklarda bir yerde, kuzeyde ya da gneyde saklanrz. O zamana dek tabi deiirim... Grua Amerika'da bambaka olur. Doktorun biri

yzme bir ben yapar. Bouna teknikte ileri gitmediler ya. O da olmazsa, bir gzm kr ederim, bir arnlk sakal brakrm. Krlam bir sakal (Rusya'nn zlemini ekerken sakalm aaracak tabi) Bir de bakarsn, beni burada tanmazlar. Tanrlarsa da, varsn srgn etsinler. Ne yapaym? Demek ksmet deilmi! derim. Burada da ssz bir yerde topra ilerim. mrmn sonuna dek Amerikalymm gibi rol yaparm. Buna karlk, hi deilse lmmz ana vatanda olur. te benim planm bu! Artk bundan vazgemem. Nasl beendin mi? Alyoa ona itiraz etmek istemedii iin: Beendim! dedi. Mitya bir an sustu; sonra birden: Ama mahkemede ne dolap evirdiler! Nasl oyun oynadlar? Alyoa iini ekti: Byle dolap evirmemi olsalard, gene de seni mahkm ederlerdi, dedi. Mitya zntyle: Evet, burann halk artk benden bkt! Eh, Tanr grsn hallerini! Ama gene de bu i bana yle ar geliyor ki! diye inledi. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra Mitya birden: Alyoa, yle; indir haneri gsme! diye bard. Syle Katya imdi gelecek mi, gelmeyecek mi? Sana ne dedi? Neler syledi? Alyoa ekingen bir tavrla aabeyine bakt: Geleceini syledi, ama bugn gelir mi, bilmiyorum. Durumu kolay deil ki! Tabi kolay deil. Kolay olur mu? Alyoa, vallahi bunu dndke deli olacam. Grua hep bana bakp duruyor. O da anlyor. Ah Tanrm, beni uysal bir hale getir. stediim ey ne? Katya'nn buraya gelmesini istiyorum! Ama bunu neden istediimi anlyor muyum? Bu da Karamazov'-462 KARAMAZOV KARDELER lara zg bir arlktan, bir arszlktan baka ne ki! Hayr, ben ile dolduracak insan deilim! Alan biriyim! ben! Benim iin bundan baka hi bir ey sylenemez! Alyoa: te geldi! diye bard. O anda eikte birden Katya grnd. Gen kadn bir an iin duraklad. Garip, akn bir bakla Mitya'y tepeden trnaa szyordu. Mitya birden ayaa frlad. Yznde korku belirmiti. Sarard, ama hemen sonra dudaklarnda yalvaran, ekingen bir glmseyi titredi ve gen adam kendini tutamayarak her iki elini de Katya'ya doru uzatt. Katya bunu grnce, hemen ona doru atld. Mitya'nn iki elini tuttu ve onu hemen zorla yataa oturttu. Sonra kendisi de yanna oturdu. Hl ellerini brakmyor, onlar sinirli sinirli skyordu. Birka kez ikisi de birbirlerine bir eyler sylemek istediler. Ama hemen sonra gene susarak sanki gzlerini birbirlerinden ayramyorlarm gibi ve dudaklarnda garip bir glmseyile baktlar. Bylece iki dakika kadar -bir sre geti. Sonunda Mitya: Beni baladn m? diye kekeledi ve ayn anda Alyo-a'ya doru dnerek, sevinten yz kr kr olmu bir halde ona: Bak ne Koruyorum, iitiyor musun? itiyor musun? diye bard. Katya birden elinde olmayarak, ta yrekten gelen bir sesle: Zaten seni cmert bir yrein olduu iin seviyordum! dedi. Sen benden deil, ben senden zr dilemeliyim! Ama balasan da, balamasan da, mrmn sonuna dek kalbimde bir yara olacak kalacaksn. Ben de senin iinde yle kalacam. Zaten hakettiimiz de bu... Soluk almak iin bir an sustu, sonra gene heyecanla ve 'acele ederek sze balad: Buraya niin geldim? Ayaklarna kapanmak, ellerini skmak iin. Cann actrcasna elini skmak istiyorum! Hatrlyor musun, Moskova'da nasl skmtm? Sana gene u.nu sylemek iin geldim! Sen benim Tanrmsn, sen benim tek sevincirnsin! Bunu sylemeye geldim sana! Buraya, seni canm gibi sevdiimi sylemeye geldim! Bunu ac ekiyormu gibi, inlercesine sylemiti. Birden mthi bir heyecanla dudaklarn Mitya'nn eline yaptrd. KARAMAZOV KARDELER 463 Gzlerinden yalar fkrmt. Alyoa, hi bir ey sylemeden utan iinde duruyordu; o anda byle bir eyi grmeyi hi beklemiyordu. Katya tekrar sze balad: Artk sevgi geti Mitya! Ama gemie gmlen bu duygu benim iin, onu andm vakit ac duyacak kadar deerlidir. Bunu mrnn sonuna dek unutma! imdi, hi olmazsa bir an iin, vaktiyle olabilecek eylerin olmasn istiyorum... Bunu hznl bir glmseyile, ama gene sevinle gzlerinin iine bakarak kekelemiti: imdi sen bir bakasn seviyorsun. Ben de bir bakasn seviyorum. yleyken gene de mrmn sonuna dek, seni seveceim! Sen de beni seveceksin. Bunun byle olacan biliyor muydun? Bak dinle: Beni sev, mrnn sonuna dek sev! Bunu sesinde neredeyse tehdit eder gibi titreyile sylemiti. Mitya her syledii kelimeden sonra soluk alarak: Seveceim... hem... biliyor musun, Katya... biliyor musun... ben seni be gn nce, o akam da seviyordum... yere dtm ve seni alp gtrdkleri vakit de sevdim... mrmn sonuna kadar da seveceim! Hep yle olacak, sonuna dek yle... te byle ikisi de birbirlerine anlamsz, heyecanl, hatta belki de gerekle hi ilgisi olmayan, ama o srada bir an iin gerekleen szler sylyor, sylediklerine de yrekten inanyorlard. Mitya birden: Katya! Cinayeti benim ilediime inanyor musun? imdi buna inanmadn biliyorum, ama o zaman... ifade verirken... inanyor muydun? Syle inanyor muydun?

 O zaman da inanmyordum! Hi bir zaman da inan-mammdr! Senden nefret ediyordum. Bu yzden birden kendimi yle olduuna inandrdm. Bir an iin inandm... ifade verirken... inandrdm kendimi! Gerekten inandrdm... ama ifademi verdikten hemen sonra buna inanmadm hissettim. Her eyi olduu gibi bilmelisin! Oraya asl kendimi cezalandrmak iin geldiimi unutmutum... Katya, bunu biraz nce sevgi kelimeleri fsldad srada464 KARAMAZOV KARDELER olduundan bambaka bir tavrla sylemiti. Mitya t yrekten : zerine ne kadar ar bir yk aldn! dedi. Katya: imdi izin ver gideyim, diye fsldad. Sonra gene gelirim. u anda ok ac ekiyorum! Yerinden kalkacak oldu, sonra birden lk atarak geriye ekildi. Odaya sessizce Gruenka girmiti. Hi kimse onu beklemiyordu. Katya kapya doru atld, ama Gruen-ka'nn yanma gelince birden duraklad. Yz mum gibi sapsar olmutu. Yavaa, neredeyse fsldayarak, inler gibi: Beni balayn! dedi. Gruenka ona dik dik bakt, bir an sustu, sonra kin dolu fkeli bir sesle, zehirler gibi: Sen de, ben de kt yrekliyiz kzm! kimiz de ktyz! Bundan sonra artk sen de ben de, kimden zr dileyebiliriz? Ama bak, onu kurtar, mrmn sonuna dek senin iin dua ederim! Mitya Gruenka'ya mthi bir sitemle: Ama balamak istemiyorsun! diye bard. Katya aceleyle: in rahat etsin kurtaracam onu! Senin olacak o! diye fsldad ve koarak odadan kt. Mitya acyla: Sana bala beni demiti, gene de onu balamadn, yle mi? diye bard. Alyoa heyecanla aabeyine: Mitya, onu azarlama! Buna hakkn yok! diye bard. Gruenka garip bir tiksintiyle: O sz sadece gururlu dudaklar sylyordu. Yrekten sylemedi onu, dedi. Ama seni kurtarsn, o zaman hereyi balarm! Sonra sanki ruhunda gizlenen bir eyi glkle bastr-yrm gibi sustu. Hl kendini toparlayamyordu. Sonradan, oraya byle eyle karlaacan dnmeden geldii anlald. Hi bir eyden kukulanmam, orada o kadnla kar karya geldiini aklna bile getirmemiti. Mitya, hemen kardeine doru dnerek: Arkasndan ko Alyoa! Ona syle... bilmiyorum ne syleyeceini... Yalnz byle gitmesine frsat verme! KARAMAZOV KARDELER 46S Alyoa: Akam sana gelirim! diye bararak Katya'nn peinden kotu. Gen kadna artk hastanenin duvar dibinde yetiti. Katya hzl yryor, acele ediyordu. Ama Alyoa ona yetiir yetimez hemen: Hayr, o kadnn karsnda kendimi cezalandramam! Ona beni bala dediysem, kendi kendime sonuna dek eziyet etmek istediim iin yaptm bunu. Ama o balamad beni... Bu yzden seviyorum onu! Bu szleri fkeli bir sesle sylemiti. Gzlerinde mthi bir kin kvlcmlanmt. Alyoa: Aabeyim onu hi beklemiyordu! diye mrldand. Gelmeyeceini sanyordu. Gelmeyeceine gveniyordu. Katya szn kesti: Tabi yle olmutur. Ama imdi bunu brakalm. Size bir ey syleyeceim: imdi sizinle birlikte cenaze trenine gidemeyeceim. Tabutun zerine koymalar iin iek gnderdim. Yanlarnda daha para var galiba. Eer daha para gerekirse syleyin. Bundan byle artk onlar hi brakmayacam... imdi izin verin gideyim, ltfen brakn beni! Zaten oraya geciktiniz, bakn, akam ayini iin anlar alyor... Brakn beni, rica ederim gideyim! III LYUA'CIIN TOPRAA VERL, TAIN YANINDAK KONUMA... Alyoa gerekten gecikmiti. Kendisini bekliyorlard ve artk ieklerle ssl zarif kk tabutu onsuz gtrmeye karar vermilerdi. Bu lyua'cn o zavall ocuun tabutuydu. Uyua, Mitya mahkm olduktan iki gn sonra lmt. Alyoa'y evin d kapsnda, ocuklar, lyua'nn arkadalar barlarla karladlar. Hepsi onu sabrszlkla beklemi, sonunda geliine sevinmilerdi. On iki kii kadar toplamt Hepsi srtlarnda okul antalar, omuzlarnda torbacklaryla gelmilerdi. lyua lrken onlara; Babam alayacak, onu466 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER yalnz brakmayn* diye vasiyet etmiti, ocuklar da bunu unutmamlard. Balarnda Kolya Krasotkin vard. Alyo-a'ya elini uzatt. Geliinize o kadar sevindim ki, Karamazov! dye bard. Buras berbat. Olup bitenlere bakmak bile insana ar geliyor. Snegirev sarho deil, bunu kesin olarak biliyorum. Bugn hi bir ey imedi. yleyken sarho gibi... Ben her zaman kendimi tartarm, ama bu feci bir ey! Karamazov, rahatsz etmezsem ieriye girmeden nce size bir soru sormak istiyorum. Sorabilir miyim? Alyoa duraklad: Nedir Kolya? Aabeyiniz sulu mu, susuz mu? Babanz o mu, yoksa uak m ldrd? Siz ne derseniz, ona inanrm. Bunu dnerek drt gndr gzme uyku girmedi. Alyoa: Babam uak ldrd! Aabeyimin hi suu yok, dedi. ocuklardan Smurov birden: Ben de zaten yle diyordum! diye bard. Kolya yksek sesle:

 Demek susuz olduu halde gerek uruna kurban gidiyor! Ne mutlu ona! Geri mahvoluyor ama, ne mutlu ona! Neredeyse onu kskanacam. Alyoa hayretle ve yksek sesle sordu: Ne diyorsunuz! yle ey olur mu? Neden? Kolya heyecanla: Keke ben de kendimi gerek uruna feda edebilsem! dedi. yi ama herhalde byle bir davada deil, byle rezil olarak, bu kadar feci bir ekilde deil! Tabu... Ben tm insanlk uruna lmek isterdim. Rezil olmaya gelince, umurumda bite deil: Varsn admz batsn! Aabeyinize kars sayg duyuyorum! Kalabaln arasndan bir vakitler Tnva'y kimin kurmu olduunu bildiren ocuk, birden beklenmedik bir k yaparak: Benim de saygm var ona! diye bard, bardktan sonra da, tpk o zaman olduu gibi, ta kulaklarna kada gelincik gibi kzard. Alyoa odaya girdi. Beyaz, krmal bir tulle ssl mavi 467 tabutun iinde lyua elleri kavuturulmu ve gzleri kapal olarak yatyordu. Zayf yznn izgileri hemen hemen hi deimemiti ve gariptir ceset hemen hemen hi kokmuyordu. Yznde cidd ve sanki derin dnceye dalm gibi bir anlam vard. zellikle ha biiminde konmu kk elleri gzeldi. Sanki oyma mermerdendi. Parmaklarnn arasna iek sktrmlard. Zaten tabut hem iten, hem dtan Liza Hohlakova'dan gnderilmi olan ieklerle sslyd. Sonradan Katerina vanovna'dan da iek gelmiti ve Alyoa kapy at anda, yzba titrek parmaklarnn arasnda tuttuu iekleri sevgili olunun tabutu zerine serpmeye urayordu. Alyoa'ya hemen hemen hi bakmad. Zaten hi kimseye bakmak istemiyordu. Hatta hep hasta ayaklarnn zerinde dorulmaya alarak l ocuuna bakmak isteyen deli karsna, anneciine bile. Ninoka'y ise ocuklar koltuuyla birlikte kaldrm, tabutun t yanna getirmilerdi. Gen kz ban ona dayamt. Herhalde sessiz sessin alyordu. Snegirev'in yznde heyecanl, ama ayn zamanda hemen hemen akn ve ek fkeli bir anlam vard. Hareketlerinde de, dudaklarndan dklen szlerde de delice bir ey seziliyordu. lyusa'ya bakarak ikide bir anam babam, sevgi-ji yavrum! diye yksek sesle sylenip duruyordu. Zaten daha lyua saken ona efkatle: Anam babam, yavrucuum!;' derdi. Deli, annecik hkrarak: Babacm, bana da iek versene! Onun elinden alver, ite u beyaz veriver! diyordu. lyua'nn ellerinin arasnda olan beyaz kk gl m bu kadar houna gitmiti? Yoksa hatra olarak bir iek mi almak istiyordu? Bunu anlamaya imkn yoktu. Yalnz oturduu yerde rpnmaya balad ve ellerini iei almak iin uzatt. Snegirev kat yreklilikle: Hi kimseye vermem! Hi kimseye vermem! diye bard. Bu iekler onun! Senin deil. Hepsi onun! Hibiri senin deil! Ninoka gzyalaryla slanm yzn kaldrd: Baba, verin anneme iei! dedi. Hi bir ey vermem! Hele ona hi vermem! Onu sev-468 KARAMAZOV KARDELER miyordu! Topu bile ondan almt! O ise, topu ona hediye etmiti,.. Yzba, lyua'nn o vakit oyuncak topu annesine nasl verdiini hatrlayarak hkra hkra alamaya balad. Zavall deli kadn elleriyle yzn kapayarak sessiz sessiz alyordu. ocuklar babann tabutu bir trl brakmadn, oysa artk onu gtrmek zamannn gelmi olduunu hissederek, birden tabutu her tarafndan sarp kaldrmaya baladlar. Snegirev birden var gcyle: __Kilisenin bahesine gmmek istemiyorum onu! diye bard. Tan yannda topraa vereceim onu, bizim tan yannda! lyua yle istedi. Brakmam! Daha nce de gn durmakszn lyua'y tan yannda gmeceini sylemiti. Araya Alyoa. Krasotkin, ev sahibi kadn, onun kzkardei ve btn ocuklar girdiler. htiyar ev sahibi kadn, sert bir tavrla: una bakn hele, pis bir tan dibinde topraa .verecekmi! Sanki ocuk lanetlenmi ya da intihar etmi gibi... dedi. Orada, kilisenin bahesinde topran zerinde ha vardr. Orada herkes onun iin dua eder. Kiliseden koro sesleri gelir, papaz yardmcs t yrekten, yle gzel okur ki! Her seferinde okuduklar dualar, ilhiler ocuun yatt yere kadar gelecek, sanki kk mezar banda okuyorlarm gibi olacak. Yzba sonunda: Eh, ne yapalm, nereye isterseniz gtrn der gibi elini kolunu sallad. ocuklar tabutu kaldrdlar, ama lyua'nn annesinin nnden geirirlerken bir an, kadn lyua ile veda edebilsin diye durakladlar. Ama kadn tm o gn ancak biraz uzaktan bakabildii o sevgili kk yz, ta yaknnda grnce, birden tepeden trnaa titredi, isterik bir hasta gibi salarna ak dm ban tabutun zerinde bir ileri bir geri sallamaya balad. Ninoka: Anne! Ha kar, kutsa onu, p onu! diye bard. Ama br hl robot gibi bam sallayp duruyordu, sonra birden hi bir ey sylemeden yznde mthi bir acyla gsn yumruklamaya balad. Tabutu ileriye doru gtrdler. Ninoka kardeini yanndan geirdikleri srada, onu son kez olarak dudaklarndan pt. Alyoa evden karken KARAMAZOV KARDELER 469 ev sahibine doru dnerek geride kalanlara gz kulak olmasn syleyecek oldu, ama kadn szn bitirmesine frsat vermedi. Ben yapacam bilirim! Yanlarndan ayrlmayacam. Biz de Hristiyanz! htiyar kadn bunu sylerken alyordu. Tabutun gtrlecei yer pek uzakta deildi. Kiliseye kadar ancak yz adm vard. Hava aydnlk ve sakindi. Yalnz biraz ayaz vard. Birinin ldn bildiren an sesi hl duyuluyordu. Snegirev tel iinde, akn akn ve srtnda eski psk k-saim ve daha ok yazlk saylacak bir paltoyla, ba ack olarak,

elinde de geni kenarl frt bir apka ile tabutun arkasndan kouyordu. Garip, anlalmaz bir urama iindeydi. Bazen birden tabutun ba tarafn tutmak iin kolunu uzatyor, ama bu davranyla onu tayanlara yardmc olacak yerde onlara engel oluyordu. Bazen de yandan, koarak kalabaln iine giriyor, tabutun yannda kendine bir yer bulmaya alyordu. ieklerden biri karn zerine dnce, yzba hemen sanki bu iek kaybndan tr krabilir neler olacakm gibi tella onu yerden kaldrmak iin ileri doru atld. Mthi bir korkuyla bard: Ah, ekmek kabuunu, ekmek kabuunu unuttuk! ocuklar kendisine ekmek kabuunu daha nce alm olduunu, cebinde bulunduunu hatrlattlar. O zaman Snegirev onu hemen cebinden kard. Kabuu unutmayp aldn grr grmez rahatlamt. Hemen Alyoa'ya: lyueka yle tembih etti! lyueska yle istedi! diye aklad. Gece yatyordu, ben de baucunda oturuyordum. Biren bana: Babacm, mezarm rttkleri vakit, zerine bir para ekmek ufaltp serpiver, sereler gelip yesinler diye, onlarn uup geldiklerini iitince neelenirim, orada yalnz yatmadma sevinirim demiti. Alyoa: ok iyi, dedi. Oraya sk sk ekmek gtrmeli. Yzba birden yeniden canlanm gibi: Hergn, hergn! diye mrldand. Sonunda kiliseye vardlar, tabutu da ortasna koydular. Tm ocuklar etrafn evirdiler ve cenaze treni bitinceye kadar yle durdular. Kilise ok eski ve olduka fakirdi. Bir47 KARAMAZOV KARDELER ok tasvirlerin zerinde gm kapaklar yoktu. Ama byle kiliselerde nedense insan daha rahat dua eder. Ayin srasnda Snegirev zaman zaman hereye ramen, o bilinsiz ve ne yanacan arm insanlara zg tela kapld halde biraz sakinleti: Bazen tabuta yaklap rtsn, elengini dzeltiyor, bazen de bir mum, amdandan aaya decek olsa hemen atlyor, onu tekrar yerine koymak iin usun uzun urayordu. Ondan sonra artk sakinleti, donuk, dnceli tve hemen hemen akn bir yzle tabutun baucunda durdu. Havarilerle ilgili blm okunduktan sonra, birden yannda duran Alyoa'ya dnd, bu blmn gerektii gibi okunmadn syledi. Ama bunu sylerken ne demek istediini aklamad. Melekler ilhisi okunurken koroya katlacak oldu, ama sonuna varmadan sustu, diz st kerek kilisenin ta zeminine kapand, bylece uzun bir sre kald. Sonunda artk gnahlarn balanmas ilhilerine sra geldi. Mumlar datld. Ne yapacan arm olan Snegirev gene oraya buraya atlacak oldu. ller iin okunan o dokunakl, o insan sarsan ilhiler, varln altst etmiti. Birden sanki btn vcudu szlyormus gibi oldu. Sk sk,, kesik kesik, hkra hckra alamaya balad. nce sesini bastrmaya alyordu, ama hkrklar gittike ykseldi, etraf nlatmaya balad. lyusa ile vedalamaya baladklar ve tabutu kapamaya kalktklar vakit ise, Snegirev ona sanki lyueka'y rtmelerine izin vermiyormu gibi sarld. l kk olunu, arka arkaya dudaklarndan pmeye balad. Sonunda Snegirev'i yattrdlar. Neredeyse onu merdivenden indireceklerdi. Ama yzba birden kolunu uzatt, kk tabutun zerinden birka iek ald. ieklere aklna yeni bir ey gelmi gibi bakyordu; bylece bir an iin, asl nemli olan unutmu gibi grnd. Sanki derin bir dnceye dalmt. Bu yzden artk tabutu kaldrp mezara gtrdkleri vakit engel olmad. Mezar uzakta deildi. Kilisenin t yaknnda, bahenin iindeydi. Pahal bir mezard parasn Katerina vanovna vermiti. Gereken trenden sonra mezarclar tabutu mezarn iine indirdiler. Snegirev ack mezarn zerinde, elinde ieklerle yle bir eilmiti ki, ocuklar korku iinde paltosuna yaptlar ve onu geri ekmeye baladlar. Ama Snegirev artk olup bitenleri pek anlamyor gibiydi. Mezar toprakla rtmeye baladklar vakit, birKARAMAZOV KARDELER 471 den tella ken topra iaret etmeye ve bir eyler sylemeye balad. Ama ne sylediini hi kimse anlayamyordu. Birden sustu. O zaman kendisine ekmek kabuunu ufaltmak gerektiini hatrlattlar. Bunun zerine gene heyecana kapld, tella cebinden ekmek kabuunu kard, iinden kk ekmek paralan kopararak onlar mezarn zerine serpmeye balad. Dnceli dnceli mrldanyordu: Haydi gelin kular, gelin serecikler! ocuklardan biri ona elinde iek varken ekmei rahata ufalayamadn, iekleri tutmas iin baka birine vermesini syledi. Ama Snegirev onlar vermedi. Hatta sanki, onlar zorla elinden alacaklarm gibi korktu. Sonra mezara bakt ve artk her iin yapldn, ekmek paracklarnn da gerektii gibi serpildiini grdkten sonra ii rahat etmi gibi, birden beklenmedik bir ekilde, nerede ise sakin bir tanrla arkasn dnd, ar ar evine doru yrmeye balad. Admlar gittike sklayor, hzlanyordu. Acele ediyor, neredeyse kouyordu. ocuklarla Alyoa da ondan geri kalmyorlard. Snegirev: Annecie iek gtrelim, annecie iek gtrelim! Annecii gcendirdik! diye yksek sesle sylenmeye balamt. Biri arkasndan bararak apkasn giymesini, havann artk souduunu hatrlatt. Snegirev bunu iitince, fkeye kaplm gibi apkasn karlarn zerine frlatt: stemem apkay, istemem apkay! diye tekrar etmeye balad. ocuklardan Smurov arkasndan apkay yerden kaldrp gtrd. ocuklarn hepsi alyorlard. En ok da Kolya ile Truva'nn kimin tarafndan kurulmu olduunu renen ocuk alyordu. Ama Smurov elinde yzbann apkas ile, teki ocuklar gibi alaya alaya hemen hemen koarak giderken, yolun kenarnda, karlarn arasnda, krmz krmz grnen bir para tulay kaldrd hzla yanlarndan uup giden bir sere srsne frlatmaktan kendini alamad. Tabi hi birini vuramad ve alaya alaya komaya devam etti. Yolun yarsna geldikleri vakit, Snegirev birden duraklad. Yarm dakika kadar bir eye am gibi kmldamadan durdu. Sonra arkasn dnd, gerisin geriye kiliseye, arkada kalan kk mezara doru komaya balad. Ama ocuklar bir472 KARAMAZOV KARDELER

anda ona yetiip her taraftan eline koluna sarldlar. O zaman sanki birden gcn yitirmi gibi, vurulmu gibi kendini karlarn zerine att ve rpna rpna, lk ata ata, hkra hkra barmaya balad: Yavrum, lyuekam, sevgili yavrucuum! Alyoa ile Kolya onu yerden kaldrmaya, yattrmaya, sakinletirmeye altlar. Kolya: Yeter yzba! Erkek adam bunlara dayanmal! diye mrldanyordu. Alyoa: iekleri ezeceksiniz, oysa annecik onlar bekliyor. Demin ona lyueka'nn ieklerinden vermediniz diye oturup alyordu. Orada daha lyueka'nn yata bile olduu gibi duruyor... Snegirev birden hatrlam gibi: Evet evet, annecie gitmeli! diye sylendi. Yoksa yata kaldrrlar, kaldrrlar! Bunu sanki gerekten yata kaldracaklarndan korku-yormu gibi tekrarlyordu. Frlad ve gene eve doru komaya balad. Ama artk ev pek uzak deildi. Oraya hep birlikte vardlar. Snegirev kapy birden aarak, biraz nce bu kadar kat yreklilikle kavga ettii karsna: Anneciim, sevgili annecik, lyueka sana iek gnderdi, ayacklarn hasta olduu iin! diye bard, sonra biraz nce karlarn stnde rpnd srada saplan krlan, donmu iek demetlerini ona uzatt. Ama ayn anda lyua'nn yata karsnda, kede, l-yua'nn, yan yana duran ve biraz nce ev sahibi kadnn toparlayp oraya koyduu, derisi kzla alan, burumu, yamal eski izmelerini grd. Grnce de kollarn kaldrd ve onlara doru atld, yere diz kt, izmelerinden birini yakalad, onu dudaklarna bastrarak, deli gibi pmeye ve: Yavrum, lyueka'cm, sevgili yavrum, nerede o ayacklarn imdi? diye sylenmeye balad. Deli kadn yrek paralayan bir sesle bard: Onu nereye gtrdn! Nereye gtrdn onu? O zaman Ninoka da hkra hkra alamaya balad. Kolya koarak odadan kt. Arkasndan ocuklar da kmaya baladlar. Onlarn arkasndan en son Alyoa dar kt ve Kolya'ya: KARAMAZOV KARDELER 73 Varsn alasnlar! Artk imdi teselli etmenin sras deil! Bir dakika bekleyelim, sonra tekrar ieri gireriz! Evet, imdi teselli etmenin sras deil! Biliyor musunuz bu feci bir ey, Karamazov! Birden sesini kimse iitmesin diye alaltarak: ok zlyorum. Onu diriltmek imkn olsayd, bunu yapmak iin dnyada hereyi feda ederdim. Ah! Ben de, dedi, Alyoa, Ne dersiniz Karamazov? Bu akam buraya gelelim mi? Herhalde kafay ekecek. Belki de. Ama gelsek bile yalnz siz ve ben, ikimiz gelelim. Baka kimse gelmesin. Anneleri ve Ninoka ile birlikte bir saat kadar otururuz. Hepimiz birden gelecek olursak, onlara hereyi tekrar hatrlatm oluruz. imdi ev sahibi odalarnda sofra kuruyor. lleri ar.-ma yemei verecekler galiba. Papaz gelecekmi. Tekrar oraya gidelim mi Karamazov? Ne dersiniz? Tabi gidelim! Bu kadar byk bir ac olsun da durup dururken blinl ikram etsinler, ne garip ey Karamazov! u bizim dinimizde ne anormal eyler vardr: Truva'nn nasl kurulacan bulmu olan ocuk birden yksek sesle: Som balii da vereceklermi, diye sze kart. Kolya ona doru dnerek, sinirli sinirli: Cidd olarak rica ediyorum Kartoov! Artk samalamaktan vazge! Her yere burnunu sokma. zellikle kimse seninle konumad, hatta varlnla ilgilenmek bile istemedii zaman. ocuk kpkrmz oldu ama, hi bir ey sylemeye cesaret edemedi. O srada hepsi ar ar patikadan yryorlard. Smurov birden: lyua'y altna gmmek istedikleri ta bu ite! dedi. Hepsi hi konumadan byk tan nnde durdular. Alyoa taa bakt ve Snegirev'in anlattklarn hatrlad, lyueka'nm nasl alaya alaya, babasn kucaklayarak: Babacm, babacm! Seni ne kadar kk drd! diye bard zaman, olup bitenler hayalinde tekrar canlanmt. inde bir ey krlyormu gibi oldu. Hznl, ciddi bir tavrla gzlerini rencilerin yzleri zerinde, lyua'nn ar474 KARAMAZOV KARDELER nadaslar olan bu ocuklarn aydnlk yzleri zerinde gezdirdi. Sonra birden: Arkadalar! Burada size bir iki sz sylemek isterim, dedi. ocuklar hemen etrafn sardlar, bireyler bekleyen gzlerini ona diktiler. Arkadalar! Yaknda ayrlacaz. imdilik ksa bir sre iki aabeyimin yannda kalacam. Bunlardan biri, srgne gidecek, br de lm deinde yatyor. Ama yaknda bu kentten belki de bir daha uzun bir sre geri dnmemek zere gideceim. O zaman birbirimizden ayrlacaz baylar! Onun iin buraya, lyua'nn ta nnde, nce lyuecka'y sonra birbirimizi bir daha hi bir zaman unutmayacamza sz verelim! Sonradan hayatta bamza ne gelirse gelsin, aradan yirmi yl getikten sonra karlasak bile, gene de vaktiyle ta yamuruna tuttuumuz zavall ocuu nasl topraa verdiimizi hatrlayalm. Onu kprnn orada nasl ta-lamstk. hatrlyor musunuz? Sonra da herkes onu ne kadar ok sevdi! Sevimli, iyi yrekli, cesaretli, onurlu bir ocuktu. Babas hakarete urad iin ne mthi bir ac duymu, nasl isyan etmiti. Onu mrmzn sonuna dek hatrlayacaz arkadalar ve ne kadar nemli ilerle urarsak uraalm, ne kadar byk mevkie ularsak ulaalm, ya da bamza ne kadar byk bir felket gelirse gelsin, gene de burada toplandmz srada, yreklerimizin ne kadar iyi ve temiz bir duyguyla dolduunu unutmayalm. Bu zavall ocua kar sevgi duyduumuz sre iinde, belki de gerekten daha iyi. birer insan haline geldiimizi unutmayalm. Bizi daha iyi birer insan yapan duyguyu aklmzdan karmayalm. Yavru gvercinlerim benim! zin verin size yle diyeyim, nk hepiniz onlara,

o prl prl gzel kk kulara ok benziyorsunuz. imdi u anda sizin o temiz, o sevimli yzlerinize bakyorum da, sevgili ocklarm benim, dnyorum ki, belki u anda syleyeceim szleri anlamayacaksnz, nk ben ou zaman anlalmayan eyler sylerim. Ama gene de hereyi hatrlayacak ve belki de sonradan bu szlerimi kabul edeceksiniz. unu bilin ki, bu dnyada yaamak iin iyi bir andan, zellikle ocuklukta yaanm, ana baba ocayla ilgili gzel bir andan daha yce, daha gl, daha salam, daha KARAMAZOV KARDELER 475 yararl bir ey yoktur. Size terbiye konusunda birok eyler syleyeceklerdir. Oysa belki de ocukluktan bu yana iinizde sakladnz gzel, kutsal bir an, belki de terbiyenin en gze) eklidir: Bir insan bu eit birok anlar toplayarak hayata atlrsa, mrnn sonuna dek kurtulmu olur. Eer yreimizde sadece bir tek gzel an kalmsa, o bile bir gn bizim iin bir kurtulu aresi olacaktr! Belki de sonradan kt yrekli olacaz! Belki de en kt bir davranta bulunmaktan kendimizi alamayacaz! nsanlarn gzyalaryla alay edeceiz ve daha nce btn insanlar iin ac ekmek istiyorum diyen Kolya gibi konuan insanlar bize gln grnecek. Belki de kat yreklilikle onlarla alay edeceiz. yleyken ne kadar kt olursak olalm, Tanr bamza ne getirirse getirsin, lyua'y topraa nasl verdiimizi son gnlerde onu ne kadar sevdiimizi ve ite u anda bu tan nnde nasl dosta konutuumuzu anar anmaz, aramzda en kt yreklimiz, en alayc olanmz bile (eer bu dediim insanlar gibi olursak) u anda ne kadar iyi, ne kadar temiz yrekli olduunu hatrlayarak, bu haliyle alay etmeye cesaret edemeyecektir! Yalnz bu kadar da deil. Belki de bu an onu byk bir ktlk yapmaktan alkoyacaktr. Belki akh bana gelecek ve: Evet, o zaman iyi yrekli, cesaretli ve namusluydum diyecektir. Varsn alay etsin! Ziyan yok. nsann iyi ve gzel olanla alay ettii olaan eylerdendir. Bu sadece dncesizliktir; ama bana inann arkadalar, o insan imdiki davran ile alay eder etmez, yreinden gelen bir ses hemen ona: Hayr, alay etmekle kt ettim, nk byle bir eyle alay edilmez! diyecektir. Kolya, gzleri kvlcmlar saarak: Tabi yle olacak Karamazov, sizi anlyorum Karama-zov! diye bard. ocuklar heyecana kaplmlard. Hepsi bararak bir-eyler sylemek istiyorlard. Ama kendilerini tutuyor ve duygulu bir tavrla konumacya bakyorlard. Alyoa: Bunu eer gnn birinde kt birer insan olursak dncesiyle sylyorum, diye devam etti. Ama neden kt olalm, deil mi arkadalar? Bir kez hereyden nce iyi yrekli ve drst birer insan olalm. Ondan sonra da birbirimizi hi bir zaman unutmayalm. Bunu tekrar ediyorum. Size ken-76 KARAMAZOV KARDELER diliimden sz veriyorum, bundan byle hibirinizi unutmayacam. u anda bana bakan her bir yz aradan otuz yl gese de gene hatrlayacam. Demin Kolya, Kartoov'a sanki biz onun: Dnyada var oluuyla bile ilgilenmek istemiyormuuz gibi bir sz syledi. Oysa Kartoov'un dnyada var olduunu ve imdi de tpk Truva'y kuranlarn kim olduunu bulduu vakit olduu gibi kzardn, bana o sevimli, o iyi bakl, o neeli kk gzleriyle baktn hi unutabilir miyim? Arkadalar! Sevgili dostlarm benim, hepimiz lyu-eka gibi cmert ve korkusuz, Kolya gibi akll, cesaretli ve vicdanl, (una inanyorum ki, kendisi byd vakit, daha da akll olacaktr) ve Kartoov gibi utanga, ayn zamanda akl banda ve sevimli insanlar olalm! yi ama neden yalnz onlardan sz ediyorum? Bundan byle hepiniz artk sevdiim varlklarsnz. Sizden rica ediyorum, yreinizde bana da bir yer an. Peki bu iyi duygu iinde bizi birletiren, mrmzn sonuna dek anacamz, daha dorusu anmaya karar verdiimiz o iyi yrekli, o sevimli, o sonsuzlua dek bizim iin deerli bir varlk olarak kalacak olan lyusecka deil-de kimdir? Gelin sz verelim: onu artk hi bir zaman unutmayalm. Sonsuzlua dek onu iyilikle analm. Bugnden sonra sonsuzlua dek, yreimizde iyi bir ocuk olarak yasasn. Evet, bugnden sonra, sonsuzlua dek, yle olsun! ocuklar yzlerinde duygulu bir anlamla etraf nlatan incecik sesleriyle: yle olsun, yle olsun, sonsuzlua dek! Sonsuzlua dek! diye bartlar. Onun yzn, elbisesini, eski izmelerini, kk tabutunu zavall gnahkr babasn ve lyua'nn hasl korkusuzca tm snfa kar tek bana kar koyduunu unutmayalm. ocuklar gene: Unutmayacaz unutmayacaz! diye bardlar. O cesurdu, iyi yrekliydi! Kolya: Ah, onu ne kadar severdim! dedi. Yavrularm, sevgili dostlarm! Sakn hayattan korkmayn! iyi doru bir ey yaptnz vakit, hayat o kadar gzel olur ki. ocuklar heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 477 Evet, evet! diye tekrar ettiler. Biri (bu galiba Kartoov idi) kendini tutamayarak: Sizi ok seviyoruz Karamazov! diye bard. Evet, sizi seviyoruz, sizi seviyoruz, diye btn ocuklar tekrar ettiler. Biroklarnn gzlerinde yalar parlyordu. Kolya heyecanla : Yaasn Karamazov! diye bard. Alyoa iinden taan bir duyguyla: len yavrucan ans yreimizden mrmzn sonuna dek silinmesin! dedi. ocuklar gene: Silinmesin! diye bardlar. Kolya yksek sesle: Karamazov, dinde sylendii gibi gerekten ldkten sonra dirilecek miyiz? Yeniden birbirimizi, herkesi, hatta, lyueka'y da grecek miyiz? diye sordu. Alyoa:

 Tabi dirileceiz? Tabii greceiz birbirimizi ve o zaman neeyle olup bitenleri birbirimize anlatacaz, dedi. Bunu sylerken yar glyor, yar heyecan iinde konuuyordu. Kolya elinde olmayarak: Ah, o zaman ne kadar iyi olacak! dedi. Alyoa gld: Eh yleyse, imdi konumalar bitirip anma yemeine gidelim. Blihi yiyeceimiz iin zlmeyin. Bu ok eski, lmsz bir gelenektir, hem iyi yanlar da vardr. Haydi gidelim! te bakn, imdi hepimiz el ele gidiyoruz. Kolya bir kez daha heyecanla: mrmzn sonuna dek! Tm mrmzce el ele olalm! Yaasn Karamazov! diye bard. Btn ocuklar bu bara bir kez daha katldlar. SONKARAMAZOV KARDELER Cilt m - IV m DNYA KLASKLER DZS KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSK . eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask : Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL Tel: Karamazov Kardeler 2. CiltDNYA KLASKLER : 13 DOSTOYEVSKI Karamazov Kardeler Rusadan eviren : Leyla Soykut KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSKI eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask: Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL (0212) 243 05 50 - 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 cem Yaynevi BEYAZT DEVLET KTPHANES Tasnif No.. Demirba No 891.733 361527 2988-98-891.7Besinci Kitap SAVUNMA VE KARI GELME TERTiP Alyoa'y gene nce Bayan Hohlakova karlad Kadn acele ediyordu; nemli bir ey olmutu: Kateri-na vanovna'nm isteri krizi baylma ile sonulanm, sonra da gen kadna 'korkun bir bitkinlik gelmiti, yataa dm, gzlerini kaydrm, sayklamaa ba-iamst imdi de atei ykselmiti Hemen Hertzens-:ube'ye ve teyzelerine haber vermilerdi; teyzeleri gelmiti bile. Hertzenstube ise hl gelmemiti. Hepsi Ka-terina vanovna'nn odasnda oturuyor, bekliyorlard Bir eyler olacakt. Katerina vanovna hl kendinde deildi. Ya bir de nbet balarsa? Bayan Hohlakova bunlar bararak sylerken yznde cidd, korkulu bir anlam vard. Daha nce olanlar cidd deilmi gibi, her szn arkasndan "Bu artk cidd, bu cidd! deyip duruyordu. Alyoa bu anlattklarn znt ile dinledi; sonra ona kendi bandan geenleri anlatmaya koyuldu. Ama bayan Hohlakova daha Alyoa konumaya balar balamaz szn kesti; Vakti yoktu. Ondan Lise'in odasnda oturmasn ve kendisini orada beklemesini rica ediyordu. 6 KARAMAZOV KARDELER Aleksey'in hemen hemen kulana fsldyarak: Ah sevgili Aleksey Fiyodorovi, o Lise yok mu? dedi. Demin tuhafma giden bir sz syledi, beni artt, ayni zamanda duygulandrd da. Bu yzden ne yapsa, onu yrekten balyorum. Dnn bir kez; siz gider gitmez, birden dn de, bugn de sizinle alay et-mimi gibi iten gelen bir pimanlk duymaa balad. Ama o sizinle alay etmemiti, yalnz aka etmiti. Hem o kadar cidd bir pimanlk duyuyordu ki, neredeyse alyacakt; o kadar zld ki, atm kaldm! Oysa imdiye kadar benimle alay ettii vakit, hi yle cidd bir pimanlk duymamtr. Ho, bunu hep aka--dan yapard ya. Biliyor musunuz, Lise benimle her an aka eder. Ama imdi ne yapsa cidd. Her davran cidd oluyor imdi. Sizin dncenize de ok nem veriyor, Aleksey Fiyodorovi. Onun iin eer imkn varsa, ona darlmayn, onu sulamayn. Ben bile ne yapsa, onu ho gryorum, hep yle yapyorum. nk ylesine zeki bir ocuktur ki o! nanr msnz? Demin sizden sz ederken ocukluk arkada olduunuzu syledi: Dnn, bir kez! En cidd arkada sizmisiniz. Peki, ya ben ne oluyorum? Onun bu konuda ar denecek kadar derin duygular, hatt anlar var. Asl nemli olan da

syledii o cmleler, o szlerdir, yle beklenmedik szler ki. nsann hi beklemedii bir anda, birden bir ey syleyiveriyor. rnein, geenlerde bir amdan sz etti: Bahemizde, Lise daha kckken bir am vard. Belki de hl orada duruyordun Onun iin imdi gemi zaman kullanmak doru olmaz belki. amlar insanlar gibi deildir; onlar uzun bir sre deimez, Aleksey Fiyodorovi. Lise bana : Anne, o am ryadaki gibi hatrlyorum, dedi. Daha dorusu am ryadaymm gibi hatrlyorum, dedi. Bunu biraz baka trl syKARAMAZOV KARDELER 7 lemisti. nk bu iin iinde bir karklk var. Zaten Cam aslnda anlamsz bir sz. Ama bana bu konuda j o kadar orijinal bir eyler syledi ki, imdi kesin olarak sylediklerini imkn yok anlatamam. Zaten hepsini unuttum. Her neyse! Gle gle, ok sarsldm ben. Galiba aklm karyorum. Ah, Aleksey Fiyodorovi, I mrmde iki kez aklm kardm; beni tedavi ettiler. Siz Lise'in yanma gidin. Ona cesaret verin. Ona her j zaman nasl gzel gzel cesaret verirdiniz? Kapya yaklat: Lise! diye bard, te o kadar gcendirdiin f Aleksey Fiyodorovi'i getirdim. Hem de sana artk hi j kzmyor. nan bana! imdi tersine, senin yle eyleri 'nasl olup da dndne hayret ediyor. Merci, maman! Giriniz Aleksey Fiyodorovi! Alyoa girdi. Lise bir garip utanla ona bakyordu; birden kpkrmz oldu. Nedense utanyordu. Byle durumlarda her zaman olduu gibi, asl konuyla hi ilgisi olmayan bir eyden sz ederek hzl hzl konumaya balad. Sanki o anda kendisini yalnz o konu ilgilendiriyordu. Annem demin durup dururken, bana o iki bin rubleyi ve onlarla ilgili olarak size verilen grevi anlatt Aleksey Fiyodorovi... O zavall subaya giderek yerine getireceiniz grevi... Ayn zamanda bana o subaya yaplan hakaretin feci hikyesini anlatt ve biliyor musunuz? Geri annem bir eyi her zaman doru drst anlatamaz... hep bir konudan bir baka konuya atlar... Ama ben onu dinlerken aladm. Peki ne oldu, nasl oldu? Paralar verdiniz tabi. imdi o zavall adam ne yapyor? Alyoa sanki gerekten zihnini asl uratran ey paray vermemesiymi gibi : S'n kts paray hl veremedim. Bunun uzun bir hikyesi var, diye karlk verdi. Ama Lise bu arada Alyoa'nn gzlerini br tara-8 KARAMAZOV KARDELER fa evirdiini farketmiti; belliydi ki, o da asl konuyla ilgisi olmayan eylerden sz etmeye alyordu. Alyoa, masann nne oturarak anlatmaya koyuldu. Ama daha ilk szleri syledii srada, duyduu utan geti. Anlattklarnn heyecanna Lise'i de kaptrmt. iddetli bir duygunun ve biraz nceki olaanst izlenimlerinin etkisi altnda konuuyordu: Bu yzden her eyi ayrntlaryla birlikte ok gzel anlatt. Eskiden de, daha Moskova'da ve Lise daha ocukken, Alyoa ona gidip ya biraz nce bandan geenleri, ya bir kitapta okuduunu ya da ocukluunda yaayp da hatrlad herhangi bir eyi anlatmaktan holanrd Hatta bazen ikisi hayal kurar, birlikte bandan sonuna kadar hikye uydururlard. Ama onlar ou zaman neeli, gln hikyelerdi. O srada ikisi de o iki yl nce Mokova'da geirdikleri gnlere dnm gibiydiler. Alyoa'nn anlatt olay Lise'i an derecede duygulandrmt. Gen adam heyecanla konuurken, Lise hayalinde Ilyueka tipini canlandrabilmiti. O zavall adamn paralar nasl ayaklarnn altnda inediini belirten sahneyi, btn ayrntlaryla anlatt srada, Lise birden kollan-n iddetle iki yanma indirdi, bastramad bir fkeyle: Demek paralar vermediniz, demek kap gitmesine frsat verdiniz! diye bard. Aman Allahm! Hi olmazsa siz de arkasndan koup ona yetiseydi-niz... Alyoa iskemleden kalkarak odann iinde dolast Hayr Lise, komadm daha iyi oldu, dedi. Nasl daha iyi? Ne bakmdan daha iyi? imdi ekmek paras bile bulamazlar, mahvolurlar! Mahvolmazlar. nk bu iki yz ruble nasl olsa ellerine geecektir. Kendisi nasl olsa yarn onlar alr. Yarn muhakkak alacaktr onlar! KARAMAZOV KARDELER Alyoa oradan oraya dolaarak dnceli dnceli konuuyordu. Birden gen kzn karsnda durdu: Size bir ey syliyeyim mi Lise? Ben bu ite bir yanl yaptm ama, bu yanlm durumu daha iyiye evirdi. Nedir o yanl Hem neden durumu iyiye evirdi?... Nedenini syliyeyim: Bu adam korkak ve zayf karakterlidir. ek ac ekmi ve o kadar iyi yrekli bir insan ki. imdi iste hep unu dnyorum: Acaba neye gcendi de yle birden paralan ayaklarnn altnda inemeye balad? nk bana inann, kendisi son dakikaya kadar onlar ayaklarnn altnda cini-yeceini bilmiyordu. imdi bana yle geliyor ki, onu bu ite gcendiren birok eyler var... Zaten onun durumunda olan bir insan iin baka trl olamazd... nce benim yanmda paraya ar derecede sevindii ve bu sevincini benden gizlemedii iin gururu incinmitir. Eer o kadar fazla sevinmeseydi, bunu belli etmeseydi, nazlanmaya kal-ksayd, bakalarnn yapt gibi paray alrken m-nn krn etseydi, eh o zaman belki buna dayanabilir, paray da alabilirdi. Oysa buna pek iten sevindi, ite gururunu yaralyan ey bu! Ah Lise! O,drst ve iyi yrekli bir insandr. Ama bu gibi olaylarda asl felket de budur! Hep gcn yitirmi, zayf bir sesle konuuyordu; hzl hzl sylyordu szlerini. Hem de hep incecik bir. sesle hi hi hi diye glyor, belki de alyordu... Evet, dorusu, alyordu, bu ie o kadar memnun olmutu ki... kzlarndan da sz etti... baka bir kentte kendisine verecekleri ii anlatt... sonra iindekileri dker dkmez, bana ruhunu olduu gibi gsterdii iin utan duydu. O zaman benden hemen nefret etmee balad. nk o ok utan duyan fakirlerdendir. Asl gururunu kran ey, beni abucak bir dost olarak kabul etme-10 KARAMAZOV KARDELER si, abucak bana kendini teslim etmesiydi; daha nce zerime atlacak gibi oluyor, beni korkutuyordu. Ama paray grnce, birden beni kucaklamaya balad. Hatrlyorum, beni hep kucaklyor, hep bana sarlyordu. Herhalde bu ekilde davranrken, ne kadar kk dtn hissetmitir, ben de tam o srada bir yanl, ok nemli bir yanl yaptm: Durup dururken ona, baka bir kente gitmesi iin para yetmezse kendisine daha da para vereceklerini, hatt kendi paramdan bile ne kadar isterse vereceimi syledim. te bu onu birden artt: Kendi kendine: Durup dururken neden yardmma kouyor? diye soruyor gibiydi.

Biliyor musunuz Lise? Bakalarnn gururu yaralanm bir adama, kendileri velinimetleriymi gibi bakmalar, ona yle ar gelir ki! Bunu daha nce de iittim. Dede sylemiti. Ne demek istediimi, nasl anlatacam bilemiyorum; ama bunu sk sk kendim de grdm. Ben de zaten ayn hisleri duyuyorum. Asl nemlisi de u: Geri kendisi son dakikaya kadar paray ayaklarnn altnda ezeceini bilmiyordu, ama ne olursa olsun, yle yapacan nceden sezmitir: Bunu kesin olarak biliyorum. nk yle cokun bir sevin iindeydi ki! inde muhakkak bir sezi vard.. te byle. Btn bunlar geri kt eyler, ama, ne olursa olsun sonunda daha iyi oldu. Hatt yle dnyorum ki, en iyi sonu buydu, bundan iyisi olamazd... Lise iri gzlerinde derin bir aknlkla, Alyoa'ya Irakt: Neden, neden daha iyisi olamazd? nk paray ayaklarnn altnda inemesey-di, bu paralan alsayd, evine dndkten bir saat sonra, bu kadar kk dt iin alard. Muhakkak yle olurdu. Alard, belki de yarn sabah karanl bana gelir, paralar frlatarak demin yapt gibi ayaklarnn altnda inerdi Oysa imdi gururu yaralanmam olarak, stelik kendisini felkete attn bildii halde-iinde bir zafer duygusuyla yanmdan ayrld. Bunun KARAMAZOV KARDELER 11 iin ona ayn iki yz rubleyi yarndan tezi yok kabul ettirmekten daha kolay bir ey olamaz. nk kendisi erefini ispat etmi oldu, paralar frlatt, ayaklarnn altnda inedi... Onlar inerken benim bunlar kendisine yarn tekrar gtreceimi bilemezdi ya. Sz aramzda, bu paralara o kadar mthi ihtiyac var ki. imdi gurur duyuyor ama, ne olursa olsun, hemen sonra nasl yardmdan yoksun kaldn dnmeye balya-caktr. Gece bunu daha da ek dnecektir, ryasnda bile grecektir. Yarn sabah ise, herhalde bana koup zr dileyecek hale gelecektir. te o srada ben ona gidip : Aln buyurun! Siz gururlu bir insansnz, bunu ispat ettiniz, artk bunlar kabul ediniz, bizi balaynz, diyeceim. O zaman paray alacaktr! Alyoa garip bir heyecanla : te o zaman alacaktr!" diye tekrarlad. Lise ellerini rpt: Ah ok doru! Ah. imdi bunu birden iyice anladm. Mthi bir ey! Ah Alyoa. nasl oluyor da btn bunlar o kadar iyi biliyorsunuz? O kadar gen olduunuz halde insann iinden geenleri biliyorsunuz... Ben olsam bunlar dnyada bilemezdim... Alyoa kendini kaptrd o heyecanla devam etti: imdi asl nemli olan ey, bizden para ald halde, onu bizimle eit durumda olduuna inandrmaktr. Hatt bize eit deil, bizden daha stn bir durumda olduuna inanmal... Evet stn durumda, olduunu dnmeli! ok gzel Aleksey Fiyodorovi! Daha syleyin, syleyin... Gerektii gibi syliyemedim... stn durumda, dedim ama... Her neyse zarar yok. nk... Ah, zarar yok. zarar yok, zarar yok!... zr dilerim Alyoa! Sevgili Alyoa... biliyor musunuz; imdiye kadar size kar hemen hemen hi sayg duymadm... Daha dorusu size sayg duyuyordum ama, kendime eit bir dzeyde gryordum. Bunlan byle ise12 14 KARAMAZOV KARDELER Ama bunu salamak iin ne yapmak gerektiini bilmiyorum! diye mrldand. Alyoacm! Siz bana kar hem souk davranyor, hem de kstahlk ediyorsunuz! una bakn hele: Beni ltfen kendisine bir e olarak semi, ondan sonra da ii rahat etmi! Daha ben sylemeden yazdm mektubun cidd olduuna eminmi! alacak ey! Bu bana kar dpedz kstahlktr! Baka hi birey deil! Alyoa birden gld: Ama buna kesin olarak inanmam, kt birey mi yani? Lise, ona mutlu bir anlamla tatl tatl bakt: Ah. Alyoa! Aksine, bu mthi bir ey! ok gzel bir ey! dedi. Alyoa hal elini Lise'in elinden ekmemiti. Birden eildi, gen kz dudaklarndan pt. Lise: A.a.a... Ne oluyorsunuz? diye bard. Alyoa bsbtn ard: ey... Olmayacak bir ey yaptysam, zr dilerim... Ben... biliyorum, belki de ok aptalca bir ey oldu.. Siz., siz bana souk olduumu sylediniz, ben de sizi ptm ite... Ama imdi anlyorum ki, bu aptalca bir ey oldu... Lise glerek elleriyle yzn kapad. Kahkahalar arasnda: Hem de srtnzda cppe varken! dedi. Ama sonra birden kahkahalar kesildi ve Lise ok ciddileti. Neredeyse sert bir tavr taknmt. Birden: Bakn Alyoa. pmelere daha vakit var, bekleyelim. nk ask daha ikimiz de bilmiyoruz. Oysa daha uzun bir sre beklememiz gerekiyor, diye kararn bildirdi. yisi mi, bana unu syleyin imdi, siz ne diye benim gibi bir kz, hasta bir kk budalay kendinize e olarak alyorsunuz? Siz ki, o kadar akll, hereyin. KARAMAZOV KARDELER o kadar derinini dnen, hibir eyi gznden karmayan bir insansnz, bunu neden yapyorsunuz? Ah, Alyoa, korkun bir mutluluk iindeyim! nk ben faize e olmaa deer bir kz deilim! Deersiniz Lise. Ben bugnlerde manastrdan bsbtn kacam. Dardaki insanlara karnca, evlenmem gerekir; bunu ok iyi biliyorum. Zaten o da bana bunu emretti. yle olunca kendime e olarak sizden daha iyi birini bulabilir miyim? Hem beni sizden baka kim e olarak alr? Ben bunlar daha nce dndm. Birincisi siz beni daha ocukluumdan tanyorsunuz, ikincisi, sizde bende hi bulunmayan birok yetenekler var. Siz benden daha neeli bir insansnz; asl nemlisi, benden daha gnahsz bir varlksnz. Oysa ben imdiye kadar birok, birok eylere bulammdr... Ah, siz bunun ne olduunu bilemezsiniz! Ben bir Karamazov'um! Hereye glseniz, hereyi akaya bosanz, hatt benimle alay etseniz bile, bundan ne kar? Aksine benimle alay edin, bundan yle memnunluk duyarm ki! Siz glerken bir kk kz gibi glyorsunuz, ama Ben ile eken bir insan gibi glyorum diye dnyorsunuz... Nasl ile eken bir insan gibi? Nasl yani?

 Evet Lise, bakn demin bir soru sormutunuz, Ruhunu sanki anatomi incelemesi yapar gibi incelediimiz o zavallya kar iimizde bir kmseme yok mu? demitiniz. Bu ile eken br insann sorabilecei bir sorudur... Anlyor musunuz? Bunu bir trl anlatamyorum, ama byle sorular aklna gelen bir insann kendisi ac ekebilen, ac duyan bir insandr. O tekerlekli iskemlede otururken, imdi bile herhalde birok eyleri dnmsnzdr... Lise, mutluluktan zayflam, garip bir ekilde al-alm incecik bir sesle: Alyoa, elinizi verin bana! Neden onu ikide bir elimden ekiyorsunuz? diye sylendi. Size bir ey sora-16 KARAMAZOV KARDELER cam Alyoa: Manastrdan knca hangi kostmnz giyeceksiniz? Glmeyin, kzmayn, bu benim iin nemli, ok nemli bir eydir. Daha hangi kostm giyeceimi dnmedim. Lise. Ama hangisini isterseniz, onu giyerim. Koyu mavi, kadife bir ceketiniz, beyaz pike bir yeleiniz, banzda da kl rengi yumuak ftr bir apka olsun istiyorum... Syleyin, dn benim sizi sevmediime inandnz m? Hani dnk mektubu yazdm inkr ettiim zaman? Hayr, inanmadm Ah, siz dayanlmaz bir insansnz! Sizi kimse yola getiremez! Bakn, size syliyeyim: beni ey... galiba beni sevdiinizi biliyordum, ama mahsus beni sevmediinize inanm grndm. Bunlar sylemeniz size daha kolay gelsin diye... . Daha kt ya! Hem daha kt, hem de hepsinden daha iyi bir ey. Alyoa, sizi yle seviyorum ki. Mthi bir ey bu! Demin, siz gelmeden nce, kendi kendime tahminler yrttm: Ondan dnk mektubu isterim, bana onu sakin sakin karp verirse (ki byle bir davran ondan her zaman beklenebilir) o zaman beni hi sevmiyor, hibir ey duymuyor, yalnz budala ve sevgime demeyen bir ocuktur. Eer byleyse ben de mahvoldum demektir. Ama siz mektubu hcrede brakmtnz. Bu bana cesaret verdi ite: Onu sizden geri isteyeceimi sezdiiniz iin hcrede braktnz, doru deil mi? Onu geri vermemek iin deil mi? Bildim deil mi? yle oldu deil mi? Ah Lise! Hi de sandnz gibi olmad, mektup imdi de yanmda, demin de yanmdayd, u cebimde. Bakn ite! Alyoa glerek mektubu karp onu Lise'e uzaktan gsterdi: Yalnz onu size vermem! Elimdeyken bakn. KARAMAZOV KARDELER 17 Nasl? Demek demin bana yalan sylediniz; bir rahip olan siz yalan sylediniz... Alyoa da glyordu: Belki de yalan sylemiimdir; mektubu size geri vermemek iin! Birden byk bir heyecanla: Bu mektubun benim iin byk bir deeri var, diye ekledi. Gene kzarmt: Artk onu hi kimseye, hibir zaman vermem! Lise ona hayran hayran bakyordu. Tekrar: Alyoa! diye fsldad. Kapya bir baksanza: Annem oradan dinlemiyor mu?. Peki Lise, bakarm. Yalnz bakmasam daha iyi olmaz m, ha? Niin annenizin byle ad bir davranta bulunacandan phe edelim? Lise fkelendi: Ad davran ne demek? Hangi ad davrantan sz ediyorsunuz? Kapnn br tarafndan kznn szlerini dinliyorsa, bu onun hakkdr. Ad bir davran deildir, inann bana Aleksey Fiyodorovi, ben de anne olduum vakit, benim de byle bir kzm olursa, ben de ne olursa olsun, onun konutuklarn kaplardan dinleyeceim. Cidd mi sylyorsunuz Lise? Ama bu hi iyi bir ey deil... A!. Bunda ne ktlk var. Allah akna? Eer. alelade bir sosyete dedikodusunu gizlice dinleseydim, o zaman adilik olurdu. Burada ise kendi kz. gen bir adamla bir odaya kapanm... Bakn Alyoa, unu aklnza koyun ki. evlendiimiz gn sizi de gzetlemee balyacam. Btn mektuplarnz ap, hepsini okuyacam... Bundan haberiniz olsun! Alyoa: Karamazov Kardeler II F: 218 KARAMAZOV KARDELER Evet, tabi, yleyse... diye mrldanyordu. Yalnz bu iyi bir ey deil. Allah Allah!.. Ne kadar da yksekten bakyorsunuz bana! Alyoa, sevgili Alyoa, ne olur daha bastan kavga etmiyelim. yisi mi, size gerei olduu gibi syliyeyim : Tabi ki, kaplardan ierde konuulanlar dinlemek ok kt bir eydir. Bu bakmdan hakszm tabi. Hakl olan sizsiniz. yleyken gene de kaplardan, dinliyeceim konutuunuzu! Alyoa gld: Dinlerseniz, dinleyin. Benim hibir kt davranm yakala yamyacaksnz. Alyoa benim szm dinleyecek misiniz? Bu konuda da nceden anlamamz gerekiyor. Seve seve dinlerim Lise, bundan pheniz olmasn. Yalnz en nemli konularda dinlemem. En nemli konularda, benimle ayn dncede olmasanz bile ben gene de devim neyi emrediyorsa, onu yaparm. yle olmal ya. Bunu sylediiniz iin unu belirteyim ki, ben sizin gibi yalnz en nemli konularda deil, hereyde size boyun eeceim ve u anda size bunun byle olacana yemin ediyorum. Hereyde, mrmn sonuna kadar boyun eeceim. Lise, bunu heyecanla bararak sylemiti: Hem de bu bana mutluluk verecek, mutluluk verecek. Yalnz bu kadar da deil, yemin ederim ki. sizin neler konutuunuzu gizli gizli dinlemiyeceim, hi bir zaman! Hi bir mektubunuzu gizlice okumya-cam, nk siz haklsnz, ben deilim! Hem, sizin neler konutuunuzu gizlice dinlemek iin can atacam, bunu biliyorum; yleyken gene de bunu yapmya-cam, nk siz bunu kibar olmayan bir davran sayyorsunuz. "Siz imdi benim iin deta Tanr oldunuz... Hem, dinleyin, imdi size bir ey soracam Aleksey Fiyodo-rovi: Neden bugnlerde hep yle hznl durdunuz?

KARAMAZOV KARDELER 19 Dn de, bugn de yleydiniz. Biliyorum sizi uratran ilerle, zntleriniz var. Ama gryorum ki siz bunlardan baka apayr, garip bir znt iindesiniz. Belki de gizli bir dert bu, yle deil mi? Alyoa zntyle: Evet Lise, benim gizli bir derdim de var, dedi. Madem bunu hissettiniz demek beni seviyorsunuz. Lise, sesinde ekingen bir yalvarla: Nedir sizin bu derdiniz? Neye zlyorsunuz? Bana sylemez misiniz? diye sordu. Alyoa ne syliyeceini ard: Sonra sylerim. Lise... sonra. imdi sylersem, Belki anlalmaz. Zaten belki de sylemesini bile bece-remiyeceim. Biliyorum ki, aabeyleriniz sizi zyorlar. Onlardan baka bir de babanza m zlyorsunuz yoksa? Alyoa dncelere dalm gibi: Evet, aabeylerime de... diye sylendi. Lise birden: Ben van Fiyodorovic aabeyinizi sevmiyorum, dedi. Alyoa. onun bu aklamasn olduka ararak karlad, ama zerinde durmad. Aabeylerim kendilerini mahvediyorlar, diye devam etti. Babam da yle. stelik bakalarn da ken-. dilleriyle birlikte felkete srklyorlar. Bu iin iinde geenlerde peder Paisiy'in belirttii gibi, Karamazov'-lar hayata balayan bir g" var. Bu bizi dnyaya balyan kar gelinmez, hibir yn verilmez bir gtr. Ama bu g Tanr'dan m geliyor? Bunu bilmiyorum. Yalnz-sunu biliyorum ki, ben de bir Karamazov'um. Ben bir rahibim. < Rahip mi dedim? Syleyin, sizce ben gerekten bir rahip miyim Lise? Demin, sz arasnda, siz de benim bir "rahip olduumu sylemitiniz. Evet, syledim.20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 yle ama, bakn belki de ben Tanr'ya inanmyorum! Lise, yavaa ve onu krmamaa alarak: Siz mi inanmyorsunuz? Ne oldu size byle? dedi... Ama Alyoa buna karlk vermedi. Kendisinden beklenmeyen bu szlerde ar derecede gizli, ar derecede kendi kiiliine bal, hatt kendisinin de iyice kavrayamad; yleyken ona znt verdii muhakkak olan bir ey vard: ile imdi, btn bunlardan baka benim dostum olan biri, dnyadaki insanlarn en stn hayata gzlerini kapyor. O" insanla birbirimize ne kadar ba]s olduumuzu, ruhlarmzn ne kadar kaynatn bir bilseniz Lise! yleyken iste artk yalnz kalyoruz... Size geleceim, Lise! Bundan byle hep beraber olalm Evet hep birlikte olalm, beraber olalm! Bundan byle mrmzn sonuna kadar ayrlmayalm Dinleyin; beni pebilirsiniz, buna izin veriyorum... Alyoa onu pt: Haydi imdi gidebilirsiniz. sa yardmcnz olsun!... Gen kz onu hala kutsad: abuk O nn yanma gidin! Daha saken yetiin ona. Anlyorum ki, sizi alkoymakla insafszlk etmiim. Bugn, hem O nun iin hem de sizin iin dua edeceim! kimiz mutlu olacaz Alyoa! Mutlu olacaz, deil mi? Belki de, Lise... Alyoa Lise'nin yanndan ayrldktan sonra Bayan Hohlakova'nn odasna gitmeyi uygun bulmad. Ona veda etmeden evden kmak zereydi. Ama daha kapy ap dardaki merdivene doru yrrken, birdenbire nereden kt belli olmayan, Bayan Hohlakova ile karlat. Alyoa daha syledii ilk szden onun kendisini orada mahsus beklediini anlad. Bayan Hohlakova ona doru atlarak: Aleksey Fiyodorovi, bu korkun bir ey! Bunlar ocuka ve sama eyler: Hepsi sama! nallah yle bir eyi hayalinizden geirmiyorsunuz... Sama, sama, sama! dedi. Sakn bunu ona sylemeyin. Sonra sinirlenir, bu da u anda onun iin zararl olur. te bu duyduklarm akl banda bir gencin, akllca szleridir. Bu sznz yle anlya bilirim deil mi? Siz hasta olduu iin, ona acdnzdan tr kendisi ile anlatnz. steine kar gelmekle onu darltmak istemiyorsunuz yle deil mi? Alyoa kesin bir tavrla: Yok canm, ben onunla gerekten, cidd olarak konutum, dedi! Bu ite ciddilik olamaz! Bu akl alacak ey deil! Bundan byle artk sizi evimize bir daha almam! kincisi buradan gideceim, onu da gtreceim, bunu byle bilin! Alyoa: Ama neden? dedi. Bu ie daha o kadar ok va-fcit var ki; daha belki bir buuk yl beklemek zorunda Kalacaz. Ah, Aleksey Fiyodorovi! Buras tabi doru. Bylece bir buuk yl iinde onunla daha bir defa darlr, ayrlrsnz. Ama ben yle mutsuzum, yle mutsuzum ki; btn bunlar sama da olsa, bu i beni mahvetti. imdi ben son sahnede Famusov rolndeyim. Siz Catskiy'siniz. O Sofia'dr. Hem bakn ben mahsus ko-up buraya, merdivene ktm; sizinle konumak iin. Oysa kaderi balayan olay, orada, merdivende iken oldu. Hereyi iittim. Az kalsn baylacaktm. Demek ki bu gece olup biten btn o korkun eylerin, btn o isteri krizlerinin nedeni buydu! Kza sevgi, annesine lm! Buyrun cenaze trenine! imdi ikinci birey var :22 KARAMAZOV KARDELER Hem de en nemli olan budur. Lise'in size yazd o mektup neydi? Bana gsterin onu, hemen gsterin! Hayr, hayr gsteremem! imdi siz bana sunu syleyin : Katerina vanovna nasl? Bunu muhakkak renmeliyim.

 Hal yatt yerde sayklyor; Daha kendine gelmedi. Teyzeleri de burada. Yalnz Ah, vah edip duruyor, bir de benim karmda kuruluyorlar. Hertzenstube ise, gelir gelmez o kadar korktu ki. ona ne yapacam, o adam nasl kurtaracam bilemedim. Doktor artmay bile dndm. Benim arabamla gtrdler onu. Sonra herseyin zerine ty diker gibi, durup dururken bir de siz ortaya ktnz. Geri biliyorum, btn bunlara daha bir buuk yl var. Ama yce olan ne varsa onun hatr iin, lm deinde yatan dedenizin ba iin bana o mektubu gsterin Aleksey Fiyodoro-vi! Bir anne olarak bana gsterin onu! sterseniz onu parmaklarnzn arasnda tutun. Mektubu elinizden okuyaym! Hayr, gstermem Katerina Osipovna! Lise'in kendisi izin verse bile onu size gene gstermem. Yarn geleceim, o zaman isterseniz sizinle birok eyleri konuuruz. Ama imdilik Allahasmarladk!. Alyoa bunu syledikten sonra, merdivenden koarak sokaa indi II GiTAR ALAN SMERDYAKOV Zaten vakti de yoktu. Daha Lise ile vedalat srada aklna bir ey gelmiti. Dnd uydu: Acaba o srada herhalde ondan saklanan aabeyi Dimitriy'i yakalamak iin nasl bir kurnazlk yapmalyd? Vakit artk erken deildi. Saat e geliyordu. Alyoa btn varl ile bir an nce lm deindeki byne kavumaa can atyordu; ama aabeyi DimitKARAMAZOV KARDELER 23 riy'i grmek ihtiyac hereye stn geliyordu. Alyoa'-rin zihninde her an meydana gelmee hazr, kanlmaz ve Korkun bir felketin olaca kans gittike gleniyordu. Bu felket neydi? Aabeyine hemen o anda neyi sylemek istiyordu? Belki bunu kendisi de bilmiyordu ..Varsn velinimetim yannda bulunmadm bir srada hayata gzlerini kapasn diye dnd. Hi olmazsa, mrmn sonuna dek, kendimi belki aabeyimi kurtarabilirdim, yleyken kendi yuvama bir an nce dnmeyi dnerek yanndan geip gittim diye su-lamyacam. Zaten yle davranrsam, Onun yksek tlerine gre davranm olacam. Pln, aabeyi Dimitriv'i hi beklemedii bir srada yakalamakt. Bu da yle olacakt: Bir akam nce olduu gibi itin br tarafna gemeli, baheye gitmeli, o kameriyenin altna gidip pusuda beklemeliydi. Eer orada deilse, o zaman Foma'ya da, ev sahibi kadnlara da bir ey sylemeden orada saklanmal ve kameriyenin iinde hi olmazsa akama kadar beklemeli diye dnyordu. Eer eskisi gibi Gruenka'nn geliini gzetliyorsa, byk bir ihtimalle, kameriyeye gelecektir. Szn ksas Alyoa, plnn ayr ayr noktalar zerinde pek durmuyordu, ama o gn manastra gitmemek zorunda kalsa bile, onu uygulamaa karar vermiti... Herey engelsiz olup bitti! Alyoa itin br tarafna, hemen hemen bir akam nceki yerden geti ve gizlice ardaa doru gitti. Kendisini grmelerini istemiyordu. Ev sahibi kadn da, Foma da (eer kendisi orada ise) aabeyinin tarafn tutabilir, Dimitriy'in emirlerini dinleyebilirlerdi; yle olunca da Alyoa'y baheye brakmayabilir, ya da arandn, sorulduunu Dimitriy'e tam o srada bildirebilirlerdi. Kameriyede kimse yoktu. Alyoa bir akam nceki yerine oturup beklemeye balad. arda gzden geir-24 KARAMAZOV KARDELER di; ardak nedense imdi ona bir aksam ncesinden ok daha harap grnyordu: bu sefer onu eski PSK bir yer olarak gryordu. Kava o akamki gibi akt Yeil masann zerinde, herhalde o akam etrafa dklen konyakla dolu kadehten kalm yuvarlak bir ia gze arpyordu. Alyoa'nn aklndan can skc bir bekleyi srasnda, her zaman olduu gibi, bo bo, ie yaramaz dnceler gelip geiyordu; rnein: kendisi imdi oraya girince, neden tam o bir akam nceki yere oturmutu? Niin baka bir yere oturmamt? Sonunda iinde bi hzn duydu. Endie verici bilinmeyen den tr hzn iindeydi. Ama oraya otural daha bir eyrek saat olmamt ki, birden ok yaknda bir yerden, birinin gitar zerinde akortlar yapt duyuldu. Gitar alan Alyoa'dan hemen hemen yirmi adm tede oturuyordu, ya da oraya o anda yerlemiti; daha uzakta deildi. Fundalklarn arasnda bir yerdeydi. Alyoa'nn zihninde birden bir an canland. Bir akam nce aabeyinin yanndan ayrlrken, ardaktan kaca srada, fundalarn arasnda, bahe duvarnn yannda solda, yeil renkte, alak bir bahe bank grr gibi olmutu. te imdi, konuklar herhalde onun zerinde oturmulard. Ama kimdi bu konuklar? Birden bir erkek sesi duyuldu. Biri kendi kendine gitarla elik ederek, szleri krta krta sylyormu gibi uzata-uzata, falsolu falsolu ark sylyordu: Dayanlmaz bir gle Balym sevgilime Tanr balasn bizi Onu ve beni. Onu ve beni. Onu ve beni.KARAMAZOV KARDELER 25Ses kesildi. Ton, tam bir uak tenoruydu, arknn okunuu da, okuyann bir uak olduunu belli ediyordu. Birden bir baka ses, bu sefer bir kadn sesi, efkatle sanki bunlar syleyen utanyormu gibi ama ayn zamanda nazl nazl: Neden uzun bir sredir bize gelmiyorsunuz, Pa-vel Fiyodorovi? Neden bize hep yle yksekten bakyorsunuz? Erkein sesi geri nezaketle ama inat ve kesin bir gvenle: yle bir ey aklmzdan gemez! dedi. Belliydi ki, erkek kendini kadndan stn gryerdu. Kadn ise gnl elmee alyordu. Alyoa: Erkek galiba Smerdyakov, diye dnd. Sesinden yle anlalyor. Hanm da herhalde buradaki kk er sahibi kadnn, Moskova'dan gelen kzdr. Uzun kuyruklu rop giyen ve Marfa gnatyevna'dan orba almaa gelen kadn var ya, galiba o ite! Kadnn sesi tekrar duyuldu : Ben her trl iiri severim, yeter ki szleri birbirine uygun olsun. Neden devam etmiyorsunuz? Erkein sesi gene ark sylemee balad: Tac var armn Sa olsun sevgilim Tanr balasn Onu ve beni! Onu ve beni! Onu ve beni! Gene kadn sesi duyuldu : Geen sefer daha gzel olmutu, dedi. Ta iin ark sylerken! Sevdiceim sa olsun! demitiniz. O zaman daha tatl oluyordu : Bugn herhalde yle dedeyi unuttunuz!...26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Smerdyakov: iir sama bir eydir, diye kestirip att.

 A, hi olur mu, ben iirciklere baylrm. Evet, iir dediimiz, gerekte samalktan baka birey deil. Siz de bir dnn; dnyada hi kafiye ile konuan insan var m? Eer hepimiz, hkmetin emri ile de olsa kafiyeli konumaa balasaydk. ok eyler syliyebilir miydik? Efendim? iirde i yok, Ma-riya Kondratyevna! Kadn gittike daha cilveli bir sesle : Hereye nasl byle akl erdiriyorsunuz? Nasl oldu da her konuda byle stn bilgilere sahip oldunuz? Eer kader bana daha ocukluktan o oyunu oynamasayd, daha neler yapardm! Daha neler bilirdim! O zaman pi olduum iin, beni pis kokulu Lizaveta dnyaya getirdii iin, di bir adam olduumu syliye-ni, delloya davet edip tabanca ile ldrrdm! Oysa onlar Moskova'da da bunu durmadan bama kakp duruyorlard. Dedikodusu, Grigoriy Vasilyevi sayesinde buradan Moskova'ya yaylmt... Grigoriy Vasilyevi beni aristokrasiye kar ba kaldryorum diye knyor. Sen Aristokrasinin kara koyunusun diyor. Diyelim ki, gerekten kara koyunum. Ne yapalm! mkn olsayd, dnyaya hi gelmemek iin, beni ana rahminde iken ldrmelerine bile raz olurdum. Pazarda sylerlerdi... Anneniz bile kendisine zg o byk nezaketsizlii ile bana Onun banda koca bir sa kmesi ile dolatn, boyunun da iki arndan azck fazla olduunu anlatmaa kalkt. Neden azck diyordu sanki? Herkesin dedii gibi ki arndan bir az fazla diyemez miydi? Herhalde o srada gzleri dolu dolu olarak konuma isteini duymutu. Ama sunu da sylemek gerekir ki, byle gzleri dolu dolu konumak mujiklere zg bir duygululuk belirtisidir. Oysa Rus mujii kltrl bir insan kadar duygulu olabilir mi? Cahil olduu iin hibir duygusu olamaz onun! Ben daha ocukluktan o ..azck szn iittim mi, neredeyse kendimi duvara arpacak hale gelirdim. Btn Rusya'dan nefret ediyorum ben, Mariya Kondratyevna! Eer orduda grevli bir subay aday, ya da gencecik bir svari subay olsaydnz, yle demezdiniz. Klcnz ektiiniz gibi tm Rusya'y savunmaa balardnz. Ben orduda grevli bir svari subaycg olmay istemek yle dursun, aksine tm askerlerin yok edilmesini isterim! O zaman dman gelince kim bizi savunacak? Zaten savunmak gerekli deil ki! Sekiz yz on ikide, Fransz imparatoru I. Napoleon Rusya'ya byk bir sefer yapt, kendisi bugnk imparatorun babasdr. te o zaman o Franszlar bizi boyunduruklar altna alsalard, iyi olacakt. Bylece akll bir millet, olduka aptal bir milleti boyunduruu altna alm, kendisine balam olurdu. O zaman bambaka bir dzen olacakt... Peki, onlar kendi lkelerinde iken bizimkilerden daha m iyiler sanki? Ben bizim o kibar genlerimizden bir tanesini olsun, o ngilizlerden tanesine bile deimem! Mariya Kondratyevna bunu sevgi dolu bir sesle sylemiti. Her halde bu szlerini sylerken de en tatl baklar ile bakyordu. Oras herkesin kendi zevkine kalm bir ey efendim. Hem siz kendin'z de, tpk bir yabanc gibisiniz. Tpk en soylu yabanclardan biri gibisiniz. Bunu size utancm yenmee alarak sylyorum! in dorusunu renmek isterseniz, unu da belirteyim ki, ahlkszlkta bizimkiler de, onlar da birbirlerine benzerler... Hepsi didirler. Aralarnda yalnz U ayrm vardr: Oradaki rugan izmeler iinde, biz-28 KARAMAZOV KARDELER deki di herif ise, fakirlik iinde pis bir koku yaya yaya dolar, stelik bunda bir ktlk grmez. Rus milletine, Fiyodor Pavlov'in ok doru syledii gibi dayak atmal; geri Fiyodor Pavlovi, o oullan yznden kan biri oldu, ama sz doru... Ama siz Ivan Fiyodorovi'e kar sayg duyuyor-musunuz... Bunu kendiniz sylemitiniz. yle ama beyefendi benim iin Pis kokulu bir uak..'. dediler. Beni isyan edebilecek biri sayyorlar; ama bu konuda yanlyorlar. Cebimde yle bir para olsayd, buradan oktan giderdim. Dimitriy Piyodorovi davranlar ile de, akl ile de, fakirlii ile de tm uaklardan daha ktdr. Hem de hi bir i yapmasn bilmez: Buna ramen gene de herkesten sayg grr. Diyelim ki, ben bulakdan baka bir ey deilim, ama mutlu bir insanm; nk canm isterse Moskova'da Petrovka'da bir kafe-restoran aabilirim. nk ben spesialite yemekleri bilirim. Oysa onlardan hi biri, yabanclar bir tarafa brakalm, onlardan hi biri zel bir servis yapmasn bilmezler. Dimitriy Fiyodorovi'in ayanda donu yok. yleyken, en birinci kontun olunu delloya arsn, adam onunla dello etmee raz olur. Oysa, Dimitriy Fiyodorovi'in benden stn yn ne ki? Benden ar derecede aptal olmas m? Oysa hi gerei yokken, ne kadar para batrmtr! Manya Kondratyevna birden : Karabilir, dello ne gzel bir eydir... dedi. Ne bakmdan? nsana korku da, cesaret de verir, hele gencecik iki subay ellerinde tabanca ile bir kadn iin birbirlerine ate ederlerse!... Tam tablolardaki gibi. Ah, gen kzlarn dello seyretmelerine izin verselerdi ne iyi olurdu! Ben bir delloyu seyretmeyi o kadar isterdim ki!... nsan kendisi nian alyorsa iyi, yok eer bakas onun suratna nian alyorsa o zaman ite berbat KARAMAZOV KARDELER 29 birey olur. yle bir ey olursa yerinizi brakp kaarsnz. Mariya Kondratyevna!... Yol: canm, siz kaar msnz?.. Ama Smerdyakov karlk vermek ltfunda bulunmad. Bir dakikalk bir sessizlikten sonra gene bir akor duyuldu ve falsolu ses arknn son blmn okuyarak havada dalgaland: Ne bykse de abam Uzaklarm ben ondan. Keyfederim, tad alrm yaamdan Bakente gider, yerleirim orada

zlmem artk. ekmem hi dert Aklmdan gemez benim dert ekmek artk! Bu srada beklenmedik bir ey oldu. Alyoa birden aksrd; bankta oturanlar hemen sustular. Alyoa kalkt, onlarn bulunduu yne gitti. Bu gerekten Smerd-yakov'du; k giyinmi, pomatlar srnm, salarn hafife kvrm, ayaklarna rugan ayakkablar geirmiti. Gitar bankn zerindeydi. Kadn da, ev sahibi kadnn kz Mariya Kondratyevna'yd. zerinde, eteinde iki arnlk bir kuyruu bulunan ak mavi bir rop vard; daha gen bir kzd, hem de irkin deildi, ama yz yusyuvarlakt ve mthi illiydi. Alyoa elinden geldii kadar sakin : Aabeyim Dimitriy abuk gelecek mi? diye sordu. ' . Smerdyakov, banktan ar ar kalkt; Mariya Kondratyevna da yle yapt. Smerdyakov alak sesle ve kaytsz bir tavrla szlerin zerinde dura dura : Benim Dimitriy Fiyodorovi'ten nasl haberim olabilir? Yanlarnda bekilikle grevli olsaydm, o zaman baka! dedi.30 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 Alyoa: Canm, ben yalnz 'acaba biliyor musunuz? diye sordum, dedi. Gelileri konusunda hibir ey bilmiyorum, bilmek de istemiyorum. Oysa bana aabeyim, bizim evde olup biten her eyi ona bildirdiinizi, hatt Agrafena Aleksandrovna'-nn ne zaman geleceini haber vermeyi kendisine vaa-dettiinizi bile syledi. Smerdyakov, ar ar ve hi ekinmeden gzlerini ona doru kaldrd. Yzne srarla bakarak : Peki, siz buraya nasl girdiniz? Burann kaps bir saattir srgl. Alyoa Mariya Kondratyevna'ya doru dnd : Yan sokaktan, itin zerinden atlayarak girdim. Bunun iin sanrm ki. beni balarsnz. Bir an nce aabeyimi grmem gerekiyordu. Alyoa'nn zr dilemesinden tr gururu okanan Mariya Kondratyevna : Ah, size hi darlabilir miyiz? diye szleri uzata uzata karlk verdi. Dimitriy Piyodorovi, buraya ayn ekilde sk sk kameriyeye geldikleri iin 'biz hi farknda olmayz, bir de bakarz ki kameriyede oturuyorlar... Ben de onu aryorum u anda! Onu grmek ya da nerede olduunu sizden renmek isterdim. nann ki, kendisi iin ok nemli bir ii grmek istediimden aryorum onu. Mariya Kondratyevna : Aabeyiniz bizlere srlarm amazlar ki! dedi. Smerdyakov gene sze kart: Ben buraya ahbap olarak uradm ama aabeyiniz bana burada bile rahat vermezler, beyefendi iin bitmez tkenmez sorular sorarak fena halde canm skarlar : yok "Onlarn evine kim geliyor, kim gidiyor. kendilerine u ya da bu konuda bilgi vermem mmkn m?" Falan filn! Hatt iki kez beni lmle bile tehdit ettiler. Alyoa ard : Yani nasl lmle tehdit? Beyefendide, dn sizin de grdnz gibi yle bir karakter varken bakasn lmle tehdit bir nem tar m sanki? Bana: "Eer Agrafena Ivanovna'nn buradan gemesine gz yumarsan, geceyi burada geirirse, nce seni sa brakmam, diyorlard. Beyefendi' den ok korkuyorum. Eer o iten korkmasaydm, onu il bakanlna ikyet ederdim; ikyet etmeliydim zaten. Onun daha neler yapabileceini Tanr bilir! Mariya Kondratyevna : Geenlerde: Onu havanda dveceim! dediler, diye sze kart. Alyoa : Eh, madem havanda dedi, o halde, o tehdidi belki de lf olsun diye savurmutur, dedi. u anda ona rastlyabilseydim, bu konuda kendisine bir eyler syli-yebilirdim. Smerdyakov, birden aklna gelmi gibi: Size bildirebileceim tek ey u; dedi. Ben buraya komu ve ahbap olarak her zaman gelirim. Nasl gelmiyeyim? Bundan baka, bugn van Fiyodorovi beni bu sabah erkenden, Dimitriy Fiyodorovi'in evine gnderdi, Ozyrnaya sokana! Mektup da vermemiti. Dimitriy Fiyodorovi'e muhakkak urada, meydandaki meyhaneye gelmesini syliyecekmiim: birlikte yemek yemeleri iin. Gittim ama, Dimitriy Fiyodoro-vi'i evlerinde bulamadm. Oysa artk saat sekiz olmutu. Gelmi, ama kp gitmi, ev sahipleri yle dediler. Burada aralarnda sanki gizli bir anlama var. im-i ise kendileri, u anda belki de kardeleri van Fiyo-dorovi'le birlikte o meyhanede oturuyorlar. nk van Fiyodorovi yemee eve gelmedi. Fiyodor Pavlovi--32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 ise, bir saat nce tek balarna yemeklerini yediler, imdi de uykuya yattlar. Yalnz sizden... size yalvarrm. onlara benden sz etmeyin, benim size sylediklerimi bildirmeyin. Onlara hibir ey sylemeyin, nk bunu yaparsanz beni ldrrler... Alyoa aceleyle: van aabeyim, Dimitriy'i bugn meyhaneye mi -artt? Evet efendim. Bakent meyhanesine mi? Meydandakine mi? Evet, o meyhaneye efendim. Alyoa derin bir heyecanla :

 Belki de gerekten oradadr! diye bard. Teekkr ederim, Smerdyakov, bu haber benim iin ok -nemli, hemen oraya gideyim! Smerdyakov Alyoa'nn arkasndan : Yalnz beni ele vermeyin! diye seslendi. Yok canm, ben meyhaneye sanki rastgele girmiim gibi davranacam. Merak etmeyin. Mariya Kondratyevna : Nereye gidiyorsunuz canm? Bahekapsn aaym size! diye baracak oldu. Hayr, buradan kestirme oluyor, gene itin stnden atayaym. Ald haber Alyoa'y ok sarsmt. Hemen meyhaneye doru yola koyuldu. Meyhaneye cbbeyle gitmek ona ayp geliyordu. Ama ierde olup olmadklarn merdivenden sorup renmek ve onlar oradan art mak imknsz bir seydi. Alyoa meyhaneye yaklat srada, birden pencerelerden biri ald, van aabeyi ona yukardan aa seslendi: Alyoa! Hemen buraya, yanma gelebilir misiniz? Gelemez misin? Bunu yaparsan, beni ok memnun edersin! Tabi gelirim ama, cbbemle nasl olur? Ben zaten ayr bir odadaym, sen kapya git. koup seni karlyayrn... Alyoa. bir dakika sonra aabeyi ile yan yana oturuyordu. van tek bana oturmu yemek yiyordu. III KARDELER TANIIYOR Oysa van ayr bir odada oturmuyordu. Buras pencerenin yannda perde ile ayrlm bir yerdi; ama yabanclar gene de perdelerin arkasnda oturanlar gremezlerdi. Meyhaneye girince, ilk oda burasyd, yan duvarn nnde bir bfesi vard. Odadan her an servis yapanlar geip duruyorlard. Mterilerden yalnz bir ihtiyarck, emekli bir subay, kede ay iiyordu. Buna karlk meyhanenin br odalarndan ikili yerlere zg patrdlar, grltler geliyor, arlar, bira ielerinin ald, bilardo toplarnn yuvarland iitiliyor, bir org'un uultusu duyuluyordu. Alyoa biliyordu ki, van bu meyhaneye hemen hemen hi gitmezdi. Zaten genel olarak meyhanelere gitmee pek hevesli olmadn da biliyordu. Bu yzden: Demek ki, buraya yalnz Mimitriy ile bulumak iin gelmi diye dnd. yleyken Dimitriy aabeyi ortalarda yoktu. van bara bara konuarak : Sana balk orbas smarlayaym m? Yoksa baka bir ey mi istersin? Yalnz ay ierek yaamyorsun ya! dedi. , Belliydi ki, Alyoa'y oraya ekebildii iin ok seviniyordu. Alyoa nee ile : Balk orbas syle, sonra da ay sylersin, kar-ackt, dedi. Karamazov Kardeler II F: 334 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 Vine reeli de getirsinler mi? Burada reel var. Hatrlyor musun, kkken Polenov'dan nasl reel almtn?... Demek sen de hatrlyorsun bunu yle mi? Eh, reel de syle, imdi de severim reeli ben... van ngran kordonunu ekerek garsonu ard, balk orbas, ay ve reel smarlad. Ben hereyi hatrlyorum, Alyoa. Seni on bir yana gelinceye kadar hatrlyorum; o zaman ben on be yama basmak zereydim. On be ve on bir.. Bu yle bir ya ayrl ki! Bu yalarda kardeler hibir zaman birbirleri ile arkadalk etmezler. Seni o zaman sevip sevmediimi bile bilmiyorum. Moskova'ya gittikten sonra da ilk yllarda aklma bile gelmiyordun. Sonradan Moskova'ya geldiin vakit de galiba yalnz bir defa bir yerde karlatk. Oysa, bak drt aydr burada oturuyorum, imdiye kadar bir araya gelip bir ift lf etmedik. Yarn gidiyorum, onun iin demin burada otururken: Nasl etsem de onu grebilsem, ona veda edebilsem, diye dnyordum, bir de baktm nmden sen geiyorsun... Demek beni grmeyi ok istiyordun, yle mi? Evet, seni ilk ve son defa yle iyice tanmak istiyorum. Ayn zamanda kendimi de sana tantmalym. Sonra da ekip giderim. Bence, insanlarn ayrlmadan nce birbirlerini tanmalar daha iyi olur. Btn bu ay boyunca, bana nasl baktn gzmden hi kamad; gzlerinde hep garip bir bekleyi vard. Ben ise bundan nefret ederim. Onun iin sana yaklamadm. Ama sonunda sana sayg duymay rendim: "Ayam yere salam basan bir adam iste! diyordum. unu da bil ki, imdi glyorum ama, szlerim cidddir. Sen gerekten ayan yere salam basan bir insansn, yle deil mi? Ben yle ayan salam basan insanlardan holanrm, nereye basarlarsa bassnlar, hatt senin gibi birer kk ocuk olsalar bile severim onlar. Sonunda o senin bekleyili bakn artk bende hi nefret uyandrmaz oldu; aksine sevdim o bireyler bekleyen bakn senin... Bana yle geliyor ki, neden bilmiyorum sen de beni seviyorsun Alyoa, yle deil mi? Seviyorum van. Dimitriy aabeyim senin iin van mezardr diyor. Ben ise senin iin: van bilmecedir diyorum. imdi bile benim iin bir bilmecesin ,sen! Bu bilmecenin bir parasn daha nceden zmtm. Tmn ise ancak bu sabah zebildim! van gld: O da ne demek yle? Alyoa da gld : Sylersem darlmaz msn? Nedir Allah akna? Demek istediim u: Sen de yirmi yandaki baka genler gibisin. Onlar gibi gencecik, krpecik, taptaze ve cana yakn bir ocuksun. Yani szn ksas, az st kokan bir ocuktan baka birey deilsin!.. imdi syle, seni ok mu darlttm?.. van nee ve heyecanla : Aksine, nasl olup da tam stne bastna ayorum, dedi. Sen Tanr msn? O nn evindeki o karlamamzdan sonra, kendi kendime hep bunu, yirmi yanda olduum halde az st kokan bir ocuk gibi olduumu dnyordum. Sen de durup dururken iimi okuyormusun gibi sze bundan baladn. imdi urada durmu kendi kendime ne

dnyordum, biliyor musun? Yaantm beni hayal krklna da uratsa, sevdiim kadna olan gvenimi de yitirsem, bu dzenin doru olduuna da inanmasam, hatt aksine bu dzenin, karmakark, uursuz hatt belki de bir cehennem kaosu olduu kansna da varsam, bama bir insann basma gelebilecek tm felketler de gelse, ben gene de yaamak isterim. Bu kadehe bir kez dudaklarm dedirdikten sonra, biliyorum ki, artk ondan ayrlamam, dibindeki son damlaya kadar ierim!36 KARAMAZOV KARDELeR KARAMAZOV KARDELER 37 Bununla birlikte, otuz yana doru herhalde, iindekini sonuna dek imesem bile o kadehi elimden atp uzaklaacam... ama nereye gideceim, bilmiyorum! Yalnz unu kesin olarak biliyorum ki, otuz yama kadar, genliim tm hayal krklklarndan, yaantnn iimde uyandrd tm nefretlerin stesinden gelecek. Kendi kendime birok defalar unu sormuumdur: Acaba su dnyada iimdeki o zincire vurulmaz, o belki de ayp saylabilecek yaama hrsn yenebilecek bir umutsuzluk var m? Sonra da u yargya vardm: Galiba, yle bir ey yok dnyada! Ama gene de sylyorum, yalnz otuz yasma kadar yle olacak sanyorum. Ondan sonra zaten artk kendim yaamak istemem. yle geliyor bana. Daha burnunu silmesini bilmeyen ince hastala tutulmu baz ahlklar, zellikle airler, bu yasama hrsn ou zaman di bir ey sayarlar. Geri bu, bir bakma katksz bir Karamazov zelliidir; buras doru! Ama hereye ramen, iimdeki bu yaama hrs neden muhakkak di olsun? Dnyamzda merkeze ynelen daha pek ok g vardr; Al-yoa! Ben yasamak istiyorum ve yasyorum, yaamam manta aykr olsa bile! Bu dzene inanmasam da, baharda alan yapkan yaprakcklar da, mavi gkyzn de, neden sevdiimi bazen hi kestiremediim falanca insan da severim, insanln, oktandr inanmaktan vazgetiim ve hereye ramen, tek eski bir andr diye hl yrekten ballk duyduum falanca aamas da iimde sevgi uyandryor. te! Balk orbasn getirdiler. Afiyet olsun! Burann balk orbas gzeldir; iyi piirirler onu. Ben Avrupa'ya gitmek istiyorum Alyoa; buradan doru oraya gideceim. Oysa biliyorum ki, oras mezarlktan baka birsey deildir. Yalnz mezarlklarn en deerlisi, en ok sevilenidir, o kadar iste! Orada en deerli ller yatyor, kabirlerinin zerindeki her ta yle ateli gemi bir yaanty, insann kendi aamasna kendi gereine, kendisinin verdii savaa, kendi bilimine yle gl bir inamsn hikyesini tar ki! nceden biliyorum, oraya gidince kendimi topran zerine atp o taslan pe pe alyacam. Oysa bunu yaparken, yreimde orann artk bir mezarlktan baka bir ey olmadna kesin bir inan olacak. Gzyalarna umutsuzluktan da dkecek deilim. Dkeceim o gzyalar bana mutluluk verecei iin, alyacam. Kendi duygululuumla sarho olacam. O yapkan bahar yaprakcklarn, o mavi gkyzn seviyorum ben, iin z bu! Bu ite ne akl, ne mantk sz konusu olabilir; burada insann znden, varlndan fskran bir sevgi z konusudur, insan kendi genliinden doan gc seviyor ite... Benim bu sama szlerimden bir ey anlyor musun, anlamyor musun Alyoa? van bunu sylerken birden glmt. Alyoa: Hem de ok iyi anlyorum van: nsan z ile, tm varl ile sevmek istiyor. Bunu ok iyi syledin!. Senin yaamak iin bu kadar istek duymana da seviniyorum, yle sanyorum ki, herkes dnyada hereyden nce yaamay sevmeli. Yani, yaamann anlamndan ok yaamann kendisini sevmeli yle mi? Evet, yle. Senin dediin gibi, mantktan nce sevgi gelmeli! Muhakkak yle olmal. Sevgi mantktan nce gelmeli ki, anlamm kavrayabileyim. Zihnimde oktandr dolaan birsey var. Senin iin iin yars olmutur: Sen yaamasn seviyorsun. imdi ikinci yary da olmal ki, ruhun kurtulsun... Sen de, hemen kurtarmaktan sz ediyorsun. ' bakalm, belki ben, hi de mahvolmu deilim, ne Biliyorsun? Peki, senin iin iin ikinci yans nedir? O sz ettiin lleri canlandrmak! Belki onlar lmemilerdir de... Haydi, bana ay ver. Seninle konutuumuza seviniyorum, van. Gryorum ki, sen garip bir ilhamn etkisi al-38 KARAMAZOV KARDELER tndasn. Senin gibi... rahip adaylarnn byle pro-fessions de foi yapmalarndan ok holanyorum... Sen salam karakterli insansn Aleksey. Manastrdan kmak istediin doru mu?. Doru. Dede beni manastrn dnda yaamaya gnderiyor... O halde, demek ki, ben otuz yama basncaya, kadehten dudaklarm ayrmaa balayncaya dek, dnyada daha birbirimize rastlyacaz. Bak, babam yetmi yama kadar o kadehten dudaklarm ayrmak istemiyor. stelik seksen yana kadar kadehten imeyi hayalinden geiriyor. Kendi syledi! Geri soytarnn biridir ama, bu konuda ok cidd. lle de ehvetine sarlyor, taa sarlr gibi... Ho, otuz yandan sonra insana tatan baka sarlacak ey kalmyor ya! Ama yetmi yana kadar, ehvete bal kalmak iren bir ey olur. yisi mi, otuzuna kadar yle yaamal; insan ondan sonra da, eski hovardalnn birazn daha srdrebilir ama bu artk kendi kendini aldatmadan baka bir ey olamaz. Bugn Dimitriy'i grmedin mi? Hayr, grmedim, ama Smerdyakov'u grdm. Alyoa bunu syledikten sonra aabeyine aceleyle Smerdyakov'la nasl karlatn etrafl olarak anlatt. van, birden endie ile dinlemee balad, hatt baz eyleri tekrar tekrar sordu. Alyoa sze devam ederek: Yalnz, benden Dimitriy aabeyim iin sylediklerini sana bildirmememi rica etti. van, kalarn atarak dnceye dald. Alyoa: Smerdyakov'a kzdn iin mi kalarn atyorsun? diye sordu. van isteksiz bir tavrla: Evet, ona kzdm iin. Neyse Allah belsn versin onun! Gerekten Dimitriy'i grmek istiyordum. Ama imdi gelmesin artk, istemez! dedi. Sen gerekten o kadar abuk mu gidiyorsun aabey? KARAMAZOY KARDELER 30 Evet. Alyoa endie ile:

 Peki Dimitriy ile babam ne olacaklar? diye sordu. Aralarndaki o is nasl sonulanacak? Sen de bireyi aklna taktn m hep onu syler durursun! Ben burada neyim yani? Dimitriy aabeyimin bekisi miyim? van sinirli sinirli sz ksa kesmek istedi ama sonra birden ac ac glmsedi: Kabil de ldrlen kardeinin hesabn vermek zorunda kald deil mi? Belki de, sen u anda bunu dnyorsun, ha? Allah kahretsin! Yanlarnda beki olarak kalamazdm ya? im bitti artk, onun iin gidiyorum. Yoksa, Dimitriy'i kskandm, btn o ay boyunca o gzelim Katerina vanovna'sn batan karmaa altm m, sanyorsun? Yok canm! Benim kendi iim vard. imdi ilerimi bitirdim, gidiyorum. O ii biraz nce, nasl bitirdiimi sen de grdn. Demin, Katerina vanovna'nn evinde mi? Evet, onun evinde. Nasl da birden balar kopar verdim! Sonra ne oldu sanki? Dimitriy'den bana ne? Dimitriy'in bunda hi suu yok. Benim Katerina vanovna ile grlecek, yalnz kendi hesabm vard. Sen de biliyorsun ki, Dimitriy sanki benimle szlemi gibi davranyordu. Ben ondan bir ey istemedim. Dimitriy kendisi resmen, seve seve kz bana teslim etti. Bunlar gln eyler. Hayr, Alyoa, hayr! u anda kendimi Be kadar hafif hissettiimi bir bilsen! Bak ben burada oturup yemek yiyordum ve inanr msn, zgrlmn ilk saatini kutlamak iin kendime ampanya smarlamak istedim. Tuh! Neredeyse yarm yl olmutu... birden, hereyi siliverdim. Canm, diyelim ki. daha dn akam bile istersem hereyi bu kadar kolay bitirebile-ceimi hi aklmdan geirebilir miydim? Akndan m sz ediyorsun, van? Diyelim ki. evet, akm sylemek istiyorum.40 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 41 Evet k oldum; bir gen kza, bir enstitlye k oldum. Onun uruna ok ac ektim, o da bana ok ektirdi. Ondan bir adm olsun ayrlmadm... Sonra birden herey dalverdi. O srada, ilham gelmi gibi konuuyordum, ama knca, kahkahalarla glmee baladm. Buna inanr msn? Evet, olduu gibi sylyorum. Alyoa: imdi bile bunu neeyle sylyorsun, dedi. Bunu van'n gerekten neelenmi yzne dikkatle bakarak sylemiti : Canm, gerekte onu hi sevmediimi nereden bilebilirdim? Ha... ha... ha!... imdi de sevmediim anlald ite! Oysa o sylevimi verirken ne kadar houma gidiyordu! Hem, biliyor musun? u anda bile korkun denecek kadar houma gidiyor. yleyken, ondan uzaklamak ne kadar kolay oldu! Rol mu yapyorum sanyorsun? Hayr, yalnz, belki de o duyduum ey, sevgi deildi! van glmeye balad: Alyoa, sen ak konusunda dnce yrtme! Senin iin ayp olur. Sahi sen, o srada, tam o srada odadan katnd ya! yle davrandn iin seni pmeyi bile unuttum... Bana neler neler ektirdi! Gerekten kendi kendine ac ektiren birinin yannda vakit geirmiim meer! Ah o kendisini sevdiimi, ok iyi bilirdi! Hem de kendisi Dimitriy'i deil, beni seviyordu... van bunda nee ile srar ediyordu : Dimitriy onun gznde sadece kendi kendine ikence etmek iin bir bahaneydi. Ona o srada sylediim herey gerekti. Burada isin en nemli noktas u: Onun Dimitriy'e kars hi sevgi duymadn, yalnz ac ektirdii adam, beni sevdiini anlamas iin belki on be. yirmi yl gemesi gerekiyor. Hatt belki bugnk ald derse ramen bunu hibir zaman da anlyamya-aktr. Her neyse daha iyi oldu! Kalkp bir daha dnmemek zere yanndan ayrldm ite. Sras gelmiken soraym, kendisi nerede imdi? Ben gittikten sonra orada ne oldu? Alyoa ona Katerina vanovna'nn isteri krizi geirdiini ve olup bitenleri anlatt: Galiba imdi kendinden gemi durumda, sayklyormu dedi. Peki, Hohlakova yalan sylemesin? yle sanyorum ki, yalan sylemedi. Bu iin dorusunu renmeli. Ho, hi kimse hibir zaman isteriden lmemitir ya! Varsn isteri geirsin. Zaten Tanr isteri denilen eyi, kadna onun iyilii iin gndermitir. Artk oraya ayak basmam! Ne diye gene burnumu sokaym? Ama ksa bir sre nce, ona, onun seni hibir zaman sevmemi olduunu syledin. Ben, bunu mahsus syledim. Bir ampanya smarlayaym da, zgrle kavumamz erefine ielim Alyoa! Ah, ne kadar sevindiimi bir bilsen! Alyoa birden : Hayr, aabey, imeyelim daha iyi, dedi. Hem. nedense iimde bir hzn var. Evet, oktandr zlyorsun, bunu oktandr seziyorum. Demek sen; kesin olarak yarn sabah gidiyorsun,, yle mi? Sabah m? Ben sabah demedim... Ho, belki sabah da giderim ya. nanr msn? Bugn burada, tek ihtiyarla babaa yememek iin yalnz bama yiyorum; bana o kadar iren grnmee balad. mkn olsayd yalnz ondan uzaklamak iin oktan giderdim. Hem gidiyorum diye neden o kadar endie duyuyorsun? Ben gidinceye kadar daha bol bol vaktimiz var. Sonsuzlu-ga dek vaktimiz var bizim! lmszle kadar! Madem yarn gidiyorsun, nasl oluyor da lmszle kadar vaktimiz oluyor?...42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 van gld: Benim gitmemle ikimizi ilgilendiren konu arasnda bir iliki var m? Bu arada, ne olursa olsun bizi ilgilendiren eyleri, buraya konumaya geldiimiz ey-ieri konumaya vakit bulacaz ya? Neden bana hayretle bakyorsun? Syle: Burada neden bir araya geldik? Katerina vanovna'ya kar duyduum aktan, ihtiyardan ve Dimitriy'den sz etmek iin mi?

Yoksa Avrupa'dan, Rusya'da felkete ynelen bu giditen, ya -da imparator Napoleon'dan m? Syle, bunlar konumak iin mi geldik buraya?.. Hayr, bunun iin gelmedik. Demek ki, niin geldiimizi anlyorsun. Bakalarn filnca konu ilgilendirebilir, bizleri, az st kokan ocuklar ise, bambaka eyler ilgilendiriyor. Biz hereyden nce lmsz sorunlar zmek ihtiyacn duyarz. Bizim ba derdimiz o! imdi btn Rus genlii yalnz lmszlkle ilgili sorunlardan sz edip duruyor; hep bunlar tartyor! Tam da tm ihtiyarlarn, birden yalnz gnlk sorunlarla uramaya baladklar bir srada... Sen bu ay boyunca neden bana hep, bireyler bekliyormu gibi baktn? Hep bana: Sen bir eye inanyor musun, yoksa hibir eye inanmyor musun? diye sormak iin! aydr bana ynelen tm baklarnzn tek anlam bu, Aleksey Fiyodorovi! yle deil mi? Alyoa glmsedi: Belki de yle. u anda benimle alay etmiyorsun deil mi aabey?. Sen alay ettiimi mi, sanyorsun? Yok canm, bana aydr byle bir bekleyile bakm olan kk kardeimi gcendirmek istemem. Sen de bu konuyu syle bir dn Alyoa: Ben de senin gibi kck bir ocuktan farkszm; yalnz rahip aday deilim. imdiye kadar bizin: Rus ocuklar neler yaparlard? Yani bazlar nasl vakit geirirlerdi? rnein; u pis kokan meyhaneyi ele alalm; diyelim ki, genler burada bir araya gelip u keye oturdular. Daha nce mrlerinde birbirlerini hi tanmam olan, meyhaneden kar kmaz da daha krk yl birbirlerini hi aramyacak olan bu genler, burada ne gibi konular tartrlar dersin? Meyhanede bo bir dakikalar oldu mu? nelerden sz ederler? Muhakkak ki, tm evrenle ilgili konulardan. Baka trl olamaz. Tanr var m, yok mu, lmszlk diye bir ey var m? Hep bunlar konuurlar! Tanrya inanmyanlara gelince, eh, onlar da sosyalizmden, anaizmden, tm insanl yeni bir dzene kavuturmak iin yaplacak deiikliklerden sz ederler. Oysa, bunlarn hepsi ayn kapya kar. Konutuklar hep ayn sorunlardr, yalnz sorunlar ele allar terstir, br utandr. amzda saysz genler, hem de en orijinal dnceli genlerimiz hep byle yzyllar boyu ele alnm sorunlardan sz eder 'dururlar, yle deil mi? Evet, gerek Ruslar iin: Tanr var m, lmszlk var m? gibi sorular, daha dorusu senin dediin gibi tersinden, br ucundan ele alnm sorular, tabi ki en nemli sorunlardr. Zaten yle olmas gerekir. Alyoa bunu aabeyine dudaklarnda karsndakini sanki snamak istiyormu gibi glmseyile bakarak sylemiti. Bak sana bir ey syliyeyim, Alyoa? Bir insann Rus olmas bazen hi de akllca bir i deil; gelge-lelim, imdi Rus delikanllarnn uratklar iler, o kadar sama ki! Bundan samas akla gelmez! yleyken, ben bir Rus delikanlsn, Alyoa adl bir delikan-ly ok, pek ok seviyorum! Alyoa birden gld: - Szn ne de gzel baladn?.. Eh, syle bakalm, nereden balyalm? Emret,44 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 45 haydi Tanrdan balyalm olmaz m? Tanr var m? Bunu konualm ister misin, ha?.. Alyoa, keskin bir bakla aabeyine bakt: Nereden istersen bala. Hatt istersen br utan balyalm. Sen dn babamn yannda Tanr yoktur dedin ya! Ben dn ihtiyarla yemek yerken yle konuarak mahsus seni kzdrdm, gzlerinin de nasl parlamaa baladn grdm. Ama simdi seninle bu konuda tartmaktan kanmam; hem de bunu ok cidd sylyorum. Seninle anlamak istiyorum; nk arkadalarm yok. Denemek istiyorum, arkada olmay. Ama sana bir ey syliyeyim, -ben de Tanr'ya inanyorum! van, bunu glerek sylemiti: Bu beklenmedik bir ey olur, deil mi, ha?... Evet. Tabi beklenmedik ter ey olur. Eer imdi benimle saka etmiyorsan. aka ediyormuum! Dn de dedenin yannda iken aka ettiimi sylediler. Bak yavrum, on sekizinci yzylda ihtiyar bir gnahkr vard: yle bir lf ortaya att: Eer Tanr olmasayd, onu icat etmek gerekirdi dedi. S'il n'existait pas Dieu il faudrait l'in-vanter ve garip olan insanda hayranlk uyandran, Tanrnn gerekten var olmas deildir. Asl hayranlk uyandran ey, insan gibi acmak bilmeyen vahi bir hayvann iinde Tanrnn var olmas zorunlu bir eydir! diye bir dncenin uyanmasdr. Tanr dncesi o derece kutsal, o derece insan.duygulandran, o derece derin ve insana onur kazandran bir dncedir, iste! Bana gelince, ben oktandr: nsan m Tanry yaratt, yoksa Tanr m insan yaratt? diye dnmekten vazgetim! Artk bu konuda tm ada Rus genlerinin ortaya attklar dnceleri eletirecek deilim. Btn bu dnceler hep Avrupallarn teorilerinden karlmtr. nk Avrupa'da daha teori olan ey, Rus delikanlsnn zihninde hemen kesin bir yarg olur. Hem de yalnz genlerin gznde yle deildir, baz profesrler iin bile byledir. nk imdi bizim Rus profesrleri ile o Rus genlerinin arasnda ou zaman hi ayrnt olmuyor. Onun iin btn bu teorileri bir tarafa brakyorum. imdi ikimizin amac ne? Benim amacm ne kadar mmknse o kadar abuk, sana zm, yani nasl bir insan olduumu, neye inandm, neye gvendiimi anlatmaktr, yle deil mi, syle? Onun iin sana unu bildiriyorum ki, Tanrlm varln dpedz ve yapmacksz kabul ediyorum. Yalnz unu belirtmem gerekir: Eer Tanr gerekten var ise ve dnyay yaratmsa, o halde hepimizin ok iyi bildii gibi onu klid geometrisine gre, insan akln da ancak boyutu kavrayabilecek ekilde yaratmtr. Bu arada baz geometri bilginleri ve filozoflar ortaya kt. stelik bunlarn arasnda ok deerli olanlar vardr. Bunlar tm evrenin, hatt evreni de iine alan sonsuzluun bile klid geometrisine gre yaratlm olmasndan phe ediyorlar. Hatt, klid'e gre dnyada hibir art altnda kesimeyen, kesimeleri imknsz plan iki paralel izginin belki de sonsuzluun herhangi bir noktasnda birletiklerini, hayallerinden geirmek cretini gsteriyorlar.

''Ben yle bir yargya vardm, yavrum: Madem benim byle bir dnceyi bile kavramaa gcm yok, o halde Tanry nasl kavryabilirim? Boynumu eerek unu aklyorum ki, byle sorunlar zmek iin gere-ien yeteneklerden hibirine sahip deilim! Benim ak-lm, klid prensiplerine gre ileyen, yani yalnz bu dnyay kavrayabilecek bir akldr. Byle olunca, nasl olur da bu dnya ile ilgisi olmayan bir konuda karar verebilirim? Sana da dm bunu hibir zaman dnmemektir, dostum Alyoa! Hele Tanr'y Tanr var m? Yok mu? sorusunu hibir zaman aklna getirme! Btn bu sorular boyutlu dnceye sahjp bir46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 47 akln hibir zaman kavryamyaca eylerdir. Bu bakmdan Tanrnn varln kabul ediyorum. Hem de bunu seve seve kabul etmekten baka, O nn hikmetine, O nn bizim hibir zaman bilemiyecei-miz bir amac gttne, hayatn belirli bir dzen iinde olduuna, bir anlam tadna, gnn birinde de gya hepimizin birleecei kusursuz dzene, btn evrenin yneldii kelm a, daha dorusu Tanrnn kendisi olan Kelm a ve benzerleri olan hereye, her eye, hatt sonsuzlua bile inanyorum!... Bu konuda birok szler sylenmitir. Artk bana yle geliyor ki, iyi bir yoldaym deil mi?.. yleyken btn bunlarn sonucunu dndm vakit, Tanr'ya bal olan bu dnyay kabul edemiyorum. Hem de varln bildiim halde, yani byle bir dnyann nasl var olabileceine bir trl inanamyorum. Kabul edemediim ey, Tann'nn kendisi deil, bunu anla! Ben yalnz O nn yaratt dnya'yi kabul edemiyorum, onu bir trl benimsemee raz olamyorum! Ne demek istediimi aklyaym: Mini mini bir ocuk gibi itenlikle ve kesin olarak inanyorum ki, tm aclar gnn birinde dinecek, insanln iinde yaadklar tm ztlklarn gurur yaralyan glnl basit bir serap gibi siliniverecek ve tm ayrlklar bu atom kadar kk, gsz ve klid prensiplerine gre yaratlm aklmzn irkin bir uydurmas olarak yok olacak, inanyorum ki en sonunda, dnya sona erdii, hereyin o kusursuz dzene karm bir btn olaca anda, ylesine deerli bir ey olacak ki, meydana gelen bu deerli ey tm yrekleri dolduracak, tm nefretlerin sndrlmesine, insanlarn yaptklar tm ktlklerin, dktkleri kanlarn balanmasna yetecektir. O zaman insanlarn yaptklar hersey balanacak, ho grlecek ve balarndan geen her eyi ho karlamak mmkn olacaktr. Varsn yle olsun!... Varsn bu sylediklerimin hepsi gerekten meydana gelsin ve o dediim deerli varlk karmza ksn, yle de olsa ben. gene de bunu kabul etmiyorum, etmek de istemiyorum L Diyelim ki, paralel izgiler bir noktada birletiler, diyelim ki bunu ben de kendi gzmle grdm; yleyken, bunu kendi gzmle grdm halde, sadece birletiklerini grdm. derim de ama gene de, gerekten yle olduunu kabul edemem. te, benim anlatmak istediim bu, Alyoa!... Benim tezim budur! Artk bunu sana cidd sylyorum. Seninle yaptmz bu konumaya mmkn olduu kadar sama baladm, ama sonunda ite bu aklamaya dek gtrdm. nk biliyorum ki, senin iin gerekli olan budur. Senin bilmek istediin Tann'nn varolup olmad deildir. Senin iin yalnz sevgili aabeyinin hangi duygular iinde yaadn renmek gerekliydi. Ben de bunu syledim ite... van, uzun sylevini birden bambaka ve beklenmedik bir heyecanla sona erdirmiti. Alyoa ona dnceli dnceli bakarak: Peki neden bu konumaya mmkn olduu kadar sama baladn? diye sordu. ok basit; nk hersey den nce Ruslara yle yakr da ondan: Ruslarn bu konularda yaptklar tm tartmalar sama bir ekilde yrtlr; daha samas olamaz, ikincisi; bu konuda ne kadar aptalca sz edilirse, i o kadar abuk sonuca varr. Ne kadar aptalca konuulsa szler o kadar ak anlalr. Aptallk derinlikten yoksundur, aptaln kurnazl yoktur. Zek, ise kvrlp bklr, saklanr. Akl sinsidir, Aptallk ise dosdorudur, drsttr. Bu konudaki dncelerimi umutsuzlua kaplncaya kadar gtrdm. imdi bu umutsuzluumu ne kadar sama szlerle ortaya koyarsam, o kadar karma uygun olur. Alyoa : Bana Tann'nn yaratt dnyay neden kabul etmediini aklar msn? diye sordu.48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49 Tabi aklarm, sr deil ki bu! Zaten szlerimi bu konuya doru gtryorum. Sevgili kardesciim benim' unu anla ki ben seni doru yoldan ayrmak istemiyorum, seni desteinden yoksun brakmaya niyetim yok. Belki de senden g kazanarak kendimi gnahtan kurtarmak istiyorum. van bunu sylerken birden kk, uysal bir ocuk gibi glmsedi. Alyoa o zamana kadar van'n dudaklarnda byle bir glmseyii hi grmemiti. IV SYAN van, sze balyarak : Sana birey aklayaym m? dedi. Hep unu dnrm: nsan yaknlarn nasl sevebilir? Bunu hibir zaman anlayamammdr. Bence insann yaknlarn bile sevmesine imkn yoktur! Kald ki, uzak ahbaplarm! Bir yerde okumutum, Merhametli yoann a, (kendisi bir veliydi) a ve souktan neredeyse donmak zere olan biri gelmi, kendisini stmas iin yalvarm. O zaman Merhametli yoann, onunla birlikte yataa yatm, bilmem hangi korkun hastalktan tr iltihapl ve pis kokan azna kendi azn dayayarak ona hava vermee balam. Ama ben una kesin olarak inanyorum ki, o bunu, kendi kendine ile ektirmek istei ile, yapmack bir kendi kendine ile ektir-mek isteinden, grevin emrettii smarlama bir sevgiden, zerine yklendii sorumluluktan tr yapmtr. Bir insann sevilebilmesi iin, gizlenmesi gerekir, bir parack yzn gsterdi mi, sevgi hemen yok olur. Alyoa: Zosima dede de bunu birka defa sylemitir,

dedi. O da derdi ki, insann yz sevgide daha tecrbesiz olan birok kiilerin sevgi duymalarna engel olur. Ama insanlar daha pek ok ve eit eit sevgiler duyarlar. Hatt sa'nn duyduu sevgiye benzer bir sevgi vardr, bunu iyice biliyorum... Hele byle bir sevgiyi daha kavrayacak, anlayacak durumda bile deilim. Benim durumumda olan daha saysz insanlar vardr. Asl dnlecek ey u: insanlarn sevgiyi duyamarnalarnn nedeni kt karakterlerinden mi ileri geliyor? Yoksa doutan m yle yaratlmlardr? Bence sa'nn insanlara kar duyduu sevgi gibi bir duygu, dnyada varolmas imknsz bir mucizedir. Yalnz doru sylemek gerekirse, sa Tanr'yd. Ama biz Tanr deiliz ki. Diyelim ki, rnein ben acy derinden yasayabilen bir insanm, yleyken, bir bakas hibir zaman benim ne derecede ac ektiimi anlayamaz. nk o benden ayr bir insandr, baka bir varlktr. stelik bir insan bakasnn byk ac eken bir varlk olduunu ok nadir kabul eder. (Sanki bu bir rtbeymi gibi) Ama bunu neden kabul etmez? Ne dersin ha? Syliyeyim; nk rnein: Belki tenim kt kokuyor, belki yzmde budalaca bir anlam var, ya da belki bir vakitler ayana basmmdr da ondan... Bundan baka aclar arasnda ayrlk vardr. Velinimetim olan biri, beni kk dren, beni alaltan bir acy rnein, alk gibi bir eyi ekmemi rahata kabul eder. Ama acnn eidi biraz daha yksek olsun, rnein; bir ideal iin ac ekmek sz konusu olsun, ay-n insan, byle bir ileyi ekebileceimi ok nadir zamanlarda kabul eder. nk bundan sz edilince, bir de bakar ki, benim yzm hi te herhangi ideal iin ac eken bir insann yzne benzemiyor. te o zaman he-bana iyilik etmekten vazgeer; hem bu hi de Karamazov Kardeler II F: 4 50 KARAMAZOV KARDELER kt yrekli olmasndan ileri gelmez. Fakirler, zellikle soylu fakirler hibir vakit darya kp kendilerini bakalarna gstermemelidirler, sadakay gazetelere iln vererek istemelidirler, insan kendi cinsinden olanlar pltonik olarak sevebilir, hatt bazan uzaktan bile sevmesi mmkndr ama yakndan hibir zaman sevemez. Eer fakirler sahnede, rnein; balede lime lime olmu ipekler ve danteller iinde gelip zarif bir tavrla oynya oynya sadaka isteselerdi, eh, belki o zaman onlara bakmaktan gzler rahatsz olmazd. Zevkle seyretmek mmkn olurdu onlar! Ama gene de sevgi duyulmazd. Herneyse, bu konuda yeter derecede konutum. Benim istediim sadece, seni kendi bulunduum noktaya getirmekti. Genel olarak tm insanln ektii aclardan sz etmek istiyordum. Ama en iyisi yalnz ocuklarn ektikleri ac zerinde duralm. Bylece ileri sreceim delillerin says belki on kat azalr. Yalnz ocuklardan sz edelim daha iyi olur. Tabi bu, hi de benim karma olmaz. nk insan ocuklar yakndan da, hatt pis olanlarn bile, hatt yzleri irkin olanlarn bile sevebilir. Ho, bana yle geliyor ki, ocuklarn yz hibir vakit irkin olmaz, ikincisi, byklerden sz etmek istemiyorum; onlar iren varlklardr. Sevilecek varlklar deildirler, stelik cezalandrlm barlklardr. nk cennette ki elmay yediler, bylece iyilikle ktln ne olduunu kavradlar, Birer Tanr gibi oldular. imdi de o elmay yemee devam ediyorlar. Ama kk ocuklar hibir ey yememilerdir. BU bakmdan daha hibir sular yoktur. Sen ocuklar se- I ver misin Alyoa? Biliyorum ki, seviyorsun. Onun iin neden imdi yalnz onlardan sz etmek istediimi anlarsn. Madem onlar da mthi aclar ekiyorlar; demek ki, ektikleri bu aclar babalarnn yznden balarna gelmitir. Yani ocuklar elmay yemi olan babalarnn iledikleri gnahn cezasn ekiyorlar. Ama bu bakaKARAMAZOV KARDELER 51 bir dnyada yrtlecek bir dncedir; burada, bizim dnyamzda byle bir dnce ekli insan yreinin kabul edemiyecei, anlalmaz bir eydir. Susuz bir varln bakas iin ac ekmesi doru olmaz. Hele ocuk gibi henz hibir gnah ilememi olan bir varla byle bir ey reva grlmemeli!-Bu dediime hayret edeceksin Alyoa, ben de ocuklar pek ok severim. Hem bak bir ey syliyeyim mi sana? Karamazov'lar gibi acmak bilmez, ehvete dkn, cinsel zevklerden ba-ka bir ey dnmeyen insanlar bile bazen ocuklar ok severler. ocuklar daha kkken, rnein yedi yana kadar, insanlardan bambakadrlar; bir ocuk san-ki byklerden apayr bir varlktr, sanki bambaka bir ekilde yaratlmtr. Bir vakitler hapse den bir haydut tanmtm: Bu adamn haydutluk ederken, geceleri soygun yapmak iin girdii evlerde, bazen tm aileleri ikence ederek yok ettii, bu arada birka o-cuu da ldrd olurmu. Ama cezaevinde iken ocuklara kar alacak kadar sevgi gsterirdi. Hcresinde btn vaktini cezaevinin bahesinde oynayan ocuklar seyretmekle geirirdi. Bir kk ocuu penceresinin altna gelmeye altrmt, ocuk da onunla ok iyi arkada olmutu... Btn bunlar niin sylyorum biliyor musun, Alyoa? Bamda tuhaf bir ar iimde de hzn var. Alyoa endieyle : Tuhaf bir tavrla konuuyorsun, dedi. Bir l-Einla kaplm gibisin, tvan Piyodorovi kardeini hi dinlemiyormu gibi : Sz arasnda unu da syliyeyim: Geenlerde Moskova'da bir Bulgar bana Bulgaristan'daki yabanc yneticilerin slav'lar bakaldrr diye korkarak, herke-se rastgele zulmettiklerini, etraf yakp yktklarn, asp Atiklerini, mahkmlar kulaklarndan duvarlara i-^ediklerini, onlar bylece ivili olarak sabaha kadar 52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 beklettiklerini, sonra da astklarn ve daha akla hayale gelmeyecek bir sr eyler yaptklarn anlatt. Gerekten de bazen insanlarn kat yrekliliinden sz ederken Vahi bir hayvan gibi denilir. Ama bunu sylemekle vahi hayvanlara kar byk bir hakszlk edilmi olur. Vahi bir hayvan, hibir zaman insan kadar kat yrekli, onun kadar ikencede ince bir sanat gstererek, onun kadar ustaca ktlk edemez. Kaplan sadece dileriyle kemirir, paralar, onun bildii tek ey budur, insanlar kulaklarndan duvara akmay, bylece sabaha kadar bekletmeyi akl edemez, elinde olsayd bile bunu yapamazd. O Bulgaristandakiler lf arasnda, ocuklara da ikence ederek bir ehvet zevki duyuyorlarm: Klla ocuklar ana rahminden almaktan balyarak memedeki ocuklar havaya frlatp onlar analarnn gzleri nnde snglemeye kadar hereyi yapmlar. Ama asl zevki ocuklara analarnn gz nnde

ikence etmekmi. Bak, sana beni ok ilgilendiren bir sahne anlataym. Hayalinde canlandr bakalm: Daha memede olan bir ocuk, elleri tiril tiril titreyen annesinin kucanda. Etraflarn ieriye giren yabanclar alm. Akllarna ok elenceli bir ey gelmi. ocuu okuyorlar, onu gldrmek iin kahkahalar atyorlar, sonunda ocuk glmee balyor. te o srada, adamlardan biri tabancay ocua doru tutuyor; bebein yzne drt kar mesafeden nian alyor. ocuk sevinle kahkahalar atyor, kk ellerini tabancay tutmak iin uzatyor, ite o zaman o byk sanat tetii ekip tam yzne ate ederek ocuun ban paralayveriyor... imdi syle, bu ite, ince bir sanat yok mu, yani?... Alyoa : Aabey, sen bunlar ne diye anlatyorsun? diye sordu. Dnyorum ki, eer eytan yoksa ve yok ol' duuna gre onu insan yaratmsa, o halde onu kendine benzer olarak, kendisini rnek alarak yaratmtr. O halde Tanry da yle yaratmtr. van gld: alacak eydir, szleri Hamlet'teki Polonyus gibi nasl tersine evirebiliyorsun? Tam da beni sz zerinde yakaladn; olsun! Buna memnun oldum, eer insan Tanr'y kendini rnek alarak icat ettiyse, amma da iyi bir Tanr yaratm! Demin btn bunlar niin anlattm sordun: Bak syliyeyim, ben baz olaylara meraklym, onlan topluyorum. nanr msn? Gazetelerden okuduum hikyelerden, nereden olursa olsun, baz fkracklar karp biriktiririm. Elimde imdiden gzel bir kolleksiyon var. Tabi Trkler de bu koleksiyona girdiler. imdiye dek, anlattklarm yep yabanc. Ama elimde bizimkiler iin de birok hikyecikler var, hem de Trk'lerinkini glgede brakacak cinsten. Biliyor musun? Bizde daha ok revata olan dayaktr. Daha ok denek ve krba kullanrz biz. Bu bizim mill tremiz; bizde insanlar kulaklarndan duvara ivilemek, kimsenin aklna gelmez. Ne de olsa Avrupalyz biz! Ama denek, ama krba, bunlar artk bizim z detlerimiz ve bunlar bizim elimizden artk kimse alamaz. Avrupa'da artk falaka cezas hi yokmu. Avru-pa'llar daha temiz yrekli mi oldular, yoksa yle kanunlar m kondu? Nedir?... Yalnz artk bir insann baka bir insan krbalamas yasakm. Ama onun yerine kendilerini memnun etmek iin baka bir ey, bizdeki gibi mill bir ey bulmular. Hem de bu bulduktan o kadar mill o kadar onlara zg bir ey ki, bizde uygulanmas hemen hemen imknsz. Ho, galiba zelbizde yksek sosyetede din akmlar baladn-jan beri bu i, bize de alanyor ya!... Elimde ok gzel bir brorck var, Franszcadan i. ok ksa bir sre nce, belki de be yl kadar r, Cenevre'de bir canavar, bir katili, Riar adnda54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 birini galiba yirmi yanda bir genci idam etmiler. O gen yaptklarna piman olmu ve tam giyotinin altna yataca srada Hristiyanl kabul etmi. Bu Ri-ar birilerinin meru olmayan ocuuymu. Kendisi daha alt yalarnda bir ocukken anas babas dada ya-yan, svireli obanlara hediye etmiler onu. Bunlar da onu ite kullanmak iin yetitirmiler. ocuk onlarn yannda yaban bir hayvan yavrusu gibi bym. Ona hibir eyi retmemiler. Aksine ocuu daha yedi yanda iken yamurda, soukta, hemen hemen plak bir halde, hem de ona neredeyse yiyecek bile vermeden sry otlatmaya gnderirlermi. Tabi, bunu yaparken de aralarndan hibiri en kk pimanlk duymam. Aksine hepsi onun zerinde kendilerini tam bir hak sahibi sayarlarm. nk Riar onlara bir eya gibi hediye edilmi. Bu yzden kendileri ona yiyecek vermeyi bile gerekli bulmuyorlarm. Riar'n kendisi bile, o yllarda tpk ncil'deki o yolunu arm oul gibi olduunu, satlmak iin yetitirilen ve besiye ekilen domuzlara verilen yemden olsun yemeyi ok istediini, ama kendisine bunu bile ok grdklerini, domuzlardan yem ald vakit onu dvdklerini, btn ocukluunu ve ilk genlik yllarn byle geirdiini, byyp kuvvetlendikten sonra da gidip hrszlk etmeye baladn aklyor... Yaban adam Cenevre'de gndelik iler yaparak ekmek paras kazanmaya, kazandn ikiye vermeye balam. Hayvan gibi yayormu. Sonunda da bir ihtiyar ldrp onu soymu. Kendisini yakalamlar, mahkemeye vermiler ve idama, mahkm etmiler. Oralarda bu gibi konularda ar duygululuk gstermezler. te cezaevinde Riar'n etrafn papazlar, eitli hris-tiyan tarikatlerinde bulunan kiiler, hayr sever hanmefendiler sarmlar. Cezaevinde ona okuma yazma retmiler, incil'i anlatmaya balamlar, tler vermiler, gene adam dine inandrmaya almlar, balu yapmlar, yourmular, zorlamlar. Sonunda gen adam merasimle cinayeti kendi eliyle ilediini itiraf etmi, mahkeme heyetine kendisinin bir canavar olduunu, ama en sonunda stn bir eye lyk grldn, Tanr'nn nuruna kavutuunu ve Tanr'nn kendisini kutsal mutlulua eritirdiini yazm. O zaman Cenevre'de herkes heyecana kaplm, Cenevre'deki btn hayr sever ve iyilik sever evreler heyecanlanmlar, kentte ne kadar stn ve iyi terbiye grm insan varsa, hepsi cezaevine onu grmee komular; Riar' kucaklyor, pyor: Sen bizim kardeimizsin, sen kutsal mutlulua erdin! diyorlarm, Riar'n kendisi de duygulanarak sadece alyor: Evet, zerime Tanr'nn nurlu klar geldi, kutsal mutlulua erdim! Tm ocukluum ve ilk genliim domuzlarn yemini alabildiim zaman sevinmekle geti. imdi ise kutsal mutlulua erdim, iimde Tanr'ya inan duyarak lyorum, diyormu. Evet, evet, Riar... Tanrya inanarak, yreinde inanla lmelisin. Sen bakasnn kanna elini buladn, ama Tanrya inan duyarak lmelisin! Geri domuzlarn yemlerini aldn ve bu yzden dayak yediin vakitler, Tanr'y bilmemen senin suun deil, (bunu yapmakla ok kt bir ey yapyordun, nk hrszlk etmek yasak olan bir eydir.) imdi ise bakasnn kanna girdin, bu yzden lmelisin. diyorlarm. Bylece son gn gelip atm. Artk gcn yitirmi olan Riar alyor, yalnz durup durup: Bu benim en gzel gnm, artk Tanrya kavuuyorum! diye syleniyormu. Papazlar, yarglar ve yardmsever hanmefendiler: Evet, bu senin en mutlu gnndr, nk artk Tanr'ya kavuacaksn, diyorlarm. Btn bu kiiler, Riar'n giyotine gtrld utan ara bas nn peinden giyotinin kurulduu yere gidiyorlarm, kimi Babayla, kimi yaya olarak. Bylece, idam sahasnn bulunduu yere varmlar. Riar'a: l, biricik kardeife56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER

57 miz bizim! nanl olarak l! nk sen kutsal mutlulua erdin! diye baryorlarm. Sonra karde leri-nin pcklere boduu Riar sehpaya karmlar, giyotinin altna sokmular, kutsal mutlulua erdi diye kardee ban uuruvermiler. Tam anlamyla zel bir metod! Bu brorck yksek sosyetede bulunan baz L-terci yardmseverler tarafndan Rusa'ya evrilmi, Rus milletinin kltrn ykseltmek iin baka gazeteler ve bedava olarak datlan yaynlarla birlikte datlm. Riar'a yaplan akann asl gzel yn, mill olmasdr. Bizde ise, geri bir adam. bize karde oldu, kutsal mutlulua erdi, diye ban koparmak sana birey oluyor, ama bizim de kendimize gre pek de bundan aa kalmayan eylerimiz vardr. Bizde insanlar babadan kalma, dorudan doruya uyguladmz, ayn zamanda byk bir yaknla dayanan, dayakla ldrme zevki vardr. Nekrasov, iirlerinden birinde, bir mujiin atn krbala, gzlerine vura vura nasl dvdn anlatr: Sevgi dolu gzlerine vuruyordu der. Bu gibi eyleri kimler grmedi ki! te bu, tam Ruslara gre bir i. Nekrasov, gc yetmeyen zavall atn, zerine fazla yk yklendii iin, yk ile birlikte amura saplandn ve bir trl amurdan kurtulamadn anlatr. Mujik vurur krbac hayvana, kendinden gemi gibi vurur! Sonunda, artk ne yaptn bilmeden, kendini dayak atma sarholuuna kaptrarak, hayvana ldresiye vurur, indirdii vurularn saysn armtr artk. Gcn yetmese de ek yk! Geber ama ek!" Zavall at, btn gc ile rpnp durur. te o zaman adam, kendini savunamayan hayvann o alayan sevgi dolu gzlerine indirmee baslar krbac! Hayvan can havli ile atlr, kendini de yk de amurdan kurtarr, titreyerek, sanki hi soluk almyormus. bir tuhaf, zplaya zplaya yryormu gibi, tabi olmayan ve utan uyandran admlarla yola koyulur. Nekrasov'un bunu mthi bir anlat vardr! Ama ne olursa olsun, o sadece bir attr. Tanr atlar zaten insanlara onlara krba atsnlar diye vermitir. Tatarlar bunu bize bylece retmi, unutmayalm diye de. an olarak krbac hediye etmilerdir. Oysa krbala insanlar da dvlebilir. te, aydn, tahsil grm bir beyefendi ile ei olan hanmefendi kendi kzlarn, yedi yalarnda bir kk ocuu, kzlck sopas ile dvmler. Bu olay notlarmda tm ayrntlar ile yazldr. Peder bey, daln stnde budak var diye seviniyor, daha iyi gmlr deriye diyormu, kendi kzn byle sopay derisine gme gme dvmeye balam. Bence byle dayak atmaktan holanan insanlar vardr, bunu kesin olarak biliyorum: Bunlar her vuruta daha ok heyecan duyarlar, o kadar ki, bir ehvet zevki, evet, tam anlamyla bir cinsel zevk duymaa balarlar. Her vuruta gittike daha ok, daha ok artan, gittike iddetlenen bir zevk. Basarlar daya, bir dakika geer, dverler, be dakika geer dvmeye devam ederler, on dakika dverler, hrslarn alamaz daha ok, daha iddetli, vurular daha sk indirerek ldresiye dverler. ocuk barr, en sonunda yavrucak baramyacak duruma gelir. Nefes nefese boulacak gibi, yalnz Baba, baba, babacm, babacm!... diye yalvarr. hangi Allahn bels ayp tesadfle bilinmez, mahkemeye kadar gider. Avukat tutulur, Rus halk avukata oktandr kendine gre bir ad bulmu: Abluka t dediin kiralanm vicdandr! der. Avukat mvekkilini savunmak iin barr arr: BU i basit bir ey, efendim! Sadece aileyi ilgilendiren, olaan eylerden biridir bu. Ne var yani? Bir baba kzn dvm. Gnmzde ne utanlacak bir ey-ki, byle bir is mahkemeye kadar gelmi! nce-iin doruluuna inandrlm jri yeleri salondan uzaklap, sonra beraat karar vererek karlar. Halk eden kii beraat etti diye sevinten lk -58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 la barr. A... a... ah! Orada ben olmalydm ki, o ikence edene gz da olsun diye adamakll bir ceza verilmesini teklif ederek suratlarna kar baraym! Senin anlyacan, topladklarm hep bunun gibi gzel! sahneler. Ama ocuklarla ilgili daha da gzel eyler bilirim. Rus ocuklaryla ilgili nice hikyeler topladm, Alyoa. Kck bir kzcaza, be yanda bir mini miniye kar, annesi babas nefret duymaya balam. Annesi babas iin sayg deer bir memur ailesi. Tahsilli, iyi yetimi insanlar, deniliyor. Bak, bir kez daha, kesin olarak unu ileri sryorum ki, insanlar arasnda biroklarnn zel bir eilimi vardr: Bu da ocuklara ikence etmekten holanmadr. Bunlar yalnz ocuklara ikence ederler ise, bu ocuklara ikence etmekten zevk. alan bu adamlar, insanlk dediimiz tmde bulunan baka varlklara kar ok iyi, hatt efkat gstererek, tahsilli ve insansever Avrupallara yakr gibi davranrlar. Oysa ocuklara ikence etmekten ok zevklenirler. Bu anlamda, ocuklar kendilerine o zevki veriyorlar diye ok severler. kenceye merakl insanlar asl tahrik eden ey, o kk varlklarn kendilerini savunmak imknndan yoksun bulunmalar, gidecek yerleri ve bavuracak kimseleri olmayan bu yavrucaklarn melek kadar saf olmalardr. kence edenin damarlarndaki kan tututuran ite budur. Her insanda muhakkak bir canavar gizlenir, her insann iinde bir canavar vardr. Bu canavar rm bir vcuttan, ikence edilen kurbann att lklar duyunca gittike alevlenen bir ehvetten doar. Ahlkszln, bulac hastalklarn, negrisin, hasta bbreklerin ve daha birok nedenlerin yaratt, zincirlerinden boanm bir canavardr bu. O zavall be yandaki kzcaza, o tahsil grm ana babas akla hayale gelebilecek her eit ikenceleri yapyorlarm. Onu dvyor, krbalyor, tekmeliyorlarm. Kendileri de nedenini bilmeden ocuun tm vcudunu mosmor etmiler; sonunda ikencenin en incesini bulmular: Soukta, ayazda, ocuu geceleri ii geldiini, sylemiyor diye helaya kilitliyor, btn gece onu orada tutuyorlarm. (Sanki be yanda bir ocuk, melek gibi, yatanda ml ml uyurken, daha o ada gece helaya gitmek istediini haber vermeyi renebilirmi gibi) Bu kabahati yznden ocuun yzne pisliini sryor, onu kendi pisliini yemee zorluyorlarm. Hem de bunu anas, z anas zorla yaptryormu!... stelik o ana geceleri helaya kilitli olan zavall yavrucan iniltileri etraf nlatrken uyuyabi-liyormu! Sen anlyor musun bu samal? Mini mini bir varlk, daha bana gelenlerin ne olduunu kavra-yamayacak ada kck bir varlk, o ayak yolunda, karanlkta, soukta kck yumruunu acdan neredeyse paralanacak gibi olan gsne indiriyor ve kin nedir bilmeyen gz yalarn dkerek Allah baba kendisini savunsun diye yalvaryor! Sen bu samal anlyabiliyor musun? Dostum, kardeim, kendisini Tanrya adam, nefsini yenmi, rahip adaym benim, bu samaln neye yaradn, byle bir eyin hangi amaca hizmet

ettiini anlayabiliyor musun? Oysa, diyorlar ki: Bu samalk olmasayd, insann dnyada yaamas imknsz olurdu, nk o zaman insan ktln de, iyiliin de ne olduunu kavryamazm. Peki ama o Allann bels iyilik ile ktlk insana bu kadar pahalya mal olduktan sonra, onu renmek neden gerekli oluyor? Allah babaya yalvaran o ocu-pn gz yalarna btn bilin dnyas feda olsun! Ark byklerden sz etmiyorum, onlar zaten cennette-ki elmay yemiler, bu yzden ne halleri varsa grsn-ler hepsinin Allah belsn versin! Gelgelelim bunlara ne Diyeceiz? Gryorum ki, seni zdm Alyoa, rahat-sz olmu gibisin. stersen devam etmiyeyim. Alyoa :60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 Olsun! Ben de zlmek istiyorum, diye mrldand. Bir ey daha, yalnz bir sahne daha anlataym sana. Bunu merakl bir ey olduu, ok karakteristik bir yn bulunduu iin anlatacam. Hem bunu biraz. nce bizim eski dergilerden birinin topland ciltte okudum. Ariv dergisinde miydi, yoksa Eski gnler dergisinde mi, bunu aratrmal, nerede okuduumu bile unuttum. Olay, klelik ann en kt zamannda olmu. Daha yzyln balangcnda. ok kr, geti o gnler! Yaasn, Halkmzn Kurtarcs... O zamanlar, yani bu yzyln banda bir general varm, bu generalin byklerle ilikileri olduu gibi kendisi de ok zengin bir toprak sahibiymi, ama yle toprak sahiplerinden biriymi ki! (dorusunu sylemek gerekirse, o zamanlarda bile bu tip toprak sahipleri ok azm) Bunlar hizmet sreleri sona erip de emekliye ayrldklar vakit, neredeyse kendi adamlarnn hayat zerinde de, lm zerinde de sz sahibi olmak hakkn kazandklarna kesin olarak inanrlar-m. O zamanlar byleleri varm. te bu general iki biri canlk iftliinde yayor, herkese yukardan bakyor, daha aa bir dzeyde olan komularna, sanki onlar yanamalar, ya da kendi soytarlaryms gibi davranyormu. Tavlasnda yzlerce kpek ve hemen hemen yz kadar kpek bakcs varm. Hepsi de niformal, hepsi de atlym. Bir gn iftlikte alanlardan birinin olu senin anlyacan, kk bir ocuk, ancak sekiz yanda bir olan, her naslsa oynarken bir ta frlatm ve generalin en ok sevdii cins bir av kpeini bacandan yaralam. General: En ok sevdiim kpeim neden topallamaya balad diye sormu. Kendisine: ste u ocuk kpe-,nize ta att, onu ayandan yaralad, diye bildirmi' ler. General ocuu tepeden trnaa szm; Ya! Demek sensin-bunu yapan? demi. Yakalayn unu! ocuu yakalamlar, annesinden zorla kopararak alp gtrmler. ocuk, btn geceyi hapis odasnda geirmi. Ertesi sabah gn doarken, general tam bir av giyimi iinde ava km. Atna binmi, etrafnda beslemeleri, kpekleri, kpek bakclar ve av kovalayc-lar varm. Hepsi de at stndeymi. Etraflarna da iftlikte alanlar toplamlar: Bu i onlara ders olsun diye. En nde de sulu ocuun annesi duruyormu. Hapis odasndan ocuu karmlar. Bulutlu, souk, sisli bir sonbahar gnym. Tam av iin bir gn. General, ocuu soymalarn emretmi. ocuu rlplak soymular. Yavrucak tiril tiril titriyormu, korkudan akl basndan gitmi, barmaya bile cesaret ede-miyormu. General "koturun unu! diye bir komut vermi. Kpek bakclar ocua, ko, ko! diye barmlar. ocuk komaya balam... General avaz kt kadar Tut! Getirin unu! diye barm ve tm av kpei srsn onun zerine saldrtm. ocuu anasnn gzleri nnde kpeklere kovalatm, kpekler de ocuu parampara etmiler! Ondan sonra galiba generali hacir altna almlar. Eh... ne yapacaklard onu baka? Kuruna m dizmeliydiler yani? Bakalarnn Vicdan tatmin olsun diye, kuruna m dizmeliydiler onu? Syle, Alyoa! Alyoa yz sapsar olmu, dudaklarnda garip, eri bir glmseyile, gzlerini aabeyine doru kaldrarak yavaa : Kuruna dizmeiydiler ya! dedi. Ivan, tuhaf bir heyecanla : Bravo! diye bard. Madem ki artk sen de bunu sylyorsun, demek ki... u rahibe bakn hele!... demek senin de iinde bir eytan var, Alyoa Kara Sama birey syledim, ama... van: Belki de, yalnz, asl nemli olan o ama dadr. 62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 diye bard. unu bil ki, bu dnyada samalklar ok gerekli eylerdir, rahip aday! Dnya samalklar zerinde duruyor. Onlar olmasayd, belki de bu dnyada hi bir ey olamazd. Biz bildiimizi biliriz! Neyi bilirsin? Ivan, sayklyormu gibi devam etti: Hi bir ey anlamyorum. Artk hi bir eyi anlamak da istemiyorum. Yalnz olaylar zerinde durmak istiyorum. Hereyi anlamaktan oktan vazgetim. Eer bir eyi anlamak isteini duyarsam biliyorum ki, hemen zerinde durduum olay deitirmi olurum. Oysa ben olay olduu gibi ele almaya kararlym... Alyoa byk ve iten bir zntyle: Beni niin deniyorsun? diye bard. Bunu bana sonunda syliyecek misin?.. Tabi, syliyeceim. Zaten sz sana bunu sylemek iin o yne gtrdm. Sen benim iin deerlisin. Seni elimden karmak istemiyorum ve o Zosima'ya da kaptrmyacam!... van. bir dakika kadar sustu. Yznde birden ok hznl bir anlam belirmiti: Beni dinle: Bu ocuklar i daha aka anlalsn diye ele aldm. nsanlarn dnyann stndeki topra, ta ortasndan kabuuna kadar srsklam hale getirmi olan gzyalarndan artk tek bir sz sylemek istemiyorum. Konumu kastl olarak daralttm. Ben bir tahta kuruuyum ve boynumu eerek unu kabul ediyorum ki, olup bitenden hi bir ey anlamyorum. Herey neden byle dzenlenmitir? Bunu anlamyorum.. Demek ki, insanlarn kendileri sulu: Onlara cennet verilmi, onlar ise zgrl istemiler ve bundan tr mutsuz olacaklarn kendileri de bilmeden gk yzndeki atei almlar; O halde demek ki, onlara acmak bouna! Gel gelelim benim o zavall, o bu dnyaya gre yaratlm ve klid prensiplerine gre ileyen aklm diyor ki, dnyada asl var olan ey, ekilen

aclardr. Sulu diye bir 'ey yoktur. Her ey bir baka eyden dmdz ve basit olarak kar. Herey akp gider ve herey ayn paralele girer. Ama bu yalnz klid'e yakr bir acayipliktir. nk bu acayiplie uyarak yaamaa raz olamyacam ok iyi biliyorum! Sulu diye bir eyin olmadndan, hereyin bir baka eyden kmasndan bana ne? Bunu bilmemden ne kar? Benim ihtiya duyduum, suun cezalandrlmasdr. Su cezalandrlmazsa, kendimi mahvederim! Hem de ceza, sonsuzluun bilmem hangi noktasnda ya da bilmediim bir zamanda verilmemeli. Ceza burada, bu dnyada verilmeli, ben de bunu gzlerimle grmeliyim. Evet, madem iman sahibi benim, bunu kendi gzmle grmeliyim. O ceza gn gelip att vakit, l olursam, beni diriltsinler, nk o i bensiz olursa, ok ok yazk olur. Ben kendi varlm ilediim ktlklerin ve ektiim aclar bilmem kim iin meydana gelecek olan maherden sonraki o kusursuz dzene temel olsun diye mahvetmedim, onun iin rpnmadm. Ben, kendi gzmle karacann, aslann yanna nasl yatacan, baklanann nasl dirilip kendisini ldrm olanlar kucaklayacan grmek istiyorum. Herkes hereyin neden meydana geldiini, niin yapldm rendii vakit burada olmak istiyorum ben!... Dnyadaki btn dinlerin temelinde bu istek vardr. Ben de dine inanyorum. Yalnz, ite o ocuklar var ya, onlar ne olacak? Bu sorunun karln bir trl bulamyorum. Belki yznc kezdir sylyorum; karmzdaki sorunlar pek ok. Ama ben yalnz ocuklar ele aldm, nk ne demek istediimi bylece aka belirtebiliyorum. Beni dinleyin: Eer herkesin ac ekmesi zorunluysa, herkes maherden sonraki 'lmsz' kusursuz dzene ancak ac ekme pahasna kavuabilecekse o halde ocuklarn bu ite suu ne? Bunu bana syler misin ltfen?.. Neden onlar da byklerle ayn doku iine girmiler? Neden onlar da bilmem kim meydana64 KARAMAZOV KARDELER gelecek o kusursuz dzene kavusun diye bu ykn altnda eziliyorlar? insanlarn gnahta ortak olmalarn anlyorum, hatt cezada bile ortak olmalarn anlyorum, ama ocuklarn byklerin iledikleri gnahlarda onlarla ortak olduklarn kabul edemem! Eer ocuklarn babalar ile her bakmdan hem de babalarnn iledikleri btn ktlklerde onlarla ortak olduklar bir gerek ise, bu gerek bu dnyaya gre deildir ve kavranlmas, anlalmas imknsz bir eydir!. akacnn biri, ocuk nasl olsa byyecek ve gnn birinde gnah ilemee vakit bulacaktr! dese bile, o anlattm ocuk bymedi ya, onu, sekiz yandaki bir ocuu kpeklere paralattlar ya! Ah, Alyoa, Tanrya isyan ediyorum! Gkyznde ve topran altnda olan herey, tm varlklar, tm canllar ve eskiden yaam olanlar, hepsi hep birden ayn azdan Sen haklsn Ya Rab!... nk bize yolumuzu gsterdin!... diye bardklar vakit, tm evrenin nasl sarslacan anlyorum! O ana, ocuunu kpeklerine paralatan o canavarla kucaklat ve birden, gzyalar iinde: Sen haklsn Ya Rab!.. diye bardklar vakit, biliyorum ki artk bilincin son halkasna ulalm ve herey anlalm olacaktr. Ama ite, iin pf noktas burada! Ben ite bunu, bir trl kabul edemiyorum. Onun iin daha dnyada olduum bir srada kendi tedbirlerimi almakta acele ediyorum. Bak Alyoa, belki de ben o ana kadar hayatta kalacam, ya da olup bitenleri grmek iin herkesle birlikte ben de dirileceim, belki ben de o yavrucuun celld ile kucaklaan anaya bakarak: Sen haklsn Ya Rab!. diye baracam. Ama o zaman bile yle barmak istemiyorum, bu yzden, daha vakit varken kendimi bundan korumak istiyorum. Onun iin daha imdiden o lmsz, o kusursuz hayattan bsbtn vazgeiyorum. KARAMAZOV KARDELER 65 Maherden sonraki o kusursuz dzen, o pis koku-HP} helada mini mini yumruu ile gsn yumrukla-I yan ve karl denmemi gzyalar dkerek Allah babaya dua eden ocuun bir tek gzya damlasna demez! Demez, nk o gzyalarnn karl denmemitir. Ama neyle deyeceksin karln? O gzyalar denebilir mi hi? Yoksa intikam alarak m denecek bunlarn karl? Ama, intikam ne yapaym ben? Celldlarn cehenneme atlmas ne anlam tar? Neyi dzeltecektir cehennem?... Mademki, o ocuklar artk ikence ile yok edilmilerdir? >< Sonra eer cehennem varsa, her eyi iine alan kusursuz dzen nerede? Ben. balamak ve kucaklamak isterim, artk kimsenin ac ekmesini istemem. Ama eer, ocuklarn ektii ileler, insanl geree kavuturmak iin toplanmas gereken tm aclarn, tm ilelerin toplam eksiksiz olsun diye kullanlacaksa, o zaman nceden syliyeyim ki, insanln kavuturulaca o gerek, tm ile kendisi iin denen fiyat kadar etmez. Son olarak unu da belirteyim : Ben o anann ocuunu kpeklere paralatan o celltla kucaklamasn da istemiyorum! Onu balamaa cret etmemelidir o ana! Eer istiyorsa, kendi namna, bir ana olarak ektii o sonsuz acnn zerinden bir izgi izerek celld balayabilir, ama paralanan ocuun ektii acy o celldn yanna brakmaa, bundan tr onu balamaa hakk yoktur. Hatt ocuun ken-disi celld balasa bile! Madem yle, o zaman unu sorrmak cesaretini kendimde grebilirim: yle olacaksa, o halde kusursuz dzen bunun neresinde?... "Bu dnyada o ii balyabilecek, daha dorusu onu balamaa hakk olan bir varlk var m? Ben tm insanla kar duyduum sevgiden tr byle kusursuz dzen istemiyorum. Ben intikam alnmaKaramazov Kardeler II F: 566 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 m aclarla kalmak istiyorum, bylesi daha iyi. ntikam alnmam acmla, -dindirilmemi fkemle kalaym daha iyi, hatt haksz olsam bile! Evet, biz maherden sonraki o kusursuz dzene ar bir fiyat bitik, byle bir leme girmek iin bylesine pahal bir cret demek bize gre deil. Onun iin giri bedelini vermekte acele ediyorum. Eer ben namuslu bir insansam, bu bileti bir an nce geri vermem gerekir. Ben de yle yapyorum ite. Benim kabul etmediim Tanrnn kendisi deildir. Benim yaptm ey, sadece Tanr'ya sayg ile biletimi geri vermektir, Al-yoa!... Alyoa gzlerini yere indirerek: Buna isyan derler! dedi. van karsndakini etkileyen bir seste:

 isyan m? dedi. Dorusu senden byle bir sz beklemezdim. nsan isyan iinde yaayabilir mi? Oysa ben; yaamak istiyorum. imdi bana doru syle, bak seni tartmaya aryorum! Bana karlk ver, syle: Bir an iin dn ki: nsanln kaderi denilen yapy sen meydana getiriyorsun. Amacn da sonunda insanlar mutlulua kavuturmak, onlara en sonunda bar ve rahat kazandrmaktr! Yalnz, bunu salamak iin, kanlmaz bir ekilde, bir tek kk varl, diyelim ki, intikam alnmam gzyalar iinde mini mini yumruu ile gsn dven o kk ocuu ikence ile ldrmek gerekiyor, yle olsayd, sen bu artlar altnda byle bir yapnn mimar olmaya raz olur muydun? Syle! Ama yalan olmasn sylediin!... Alyoa yavaa : Hayr, raz olmazdm, dedi. Bundan baka, urunda o yapy meydana ge tirmee altn insanlarn da ikence ile ldrlen kn, intikam alnmam kan pahasna elde edilecek mutluluu kabul edeceklerini, kabul ettikten sonra da sonsuzlua kadar mutlu kalabileceklerini dnebilir misini Alyoa, gzlerinde birden beliren bir parlt ile : Hayr, bunu dnmem, aabey! dedi. Yalnz. demin Bu dnyada balamak hakkna sahip olabilecek ve balayan bir varlk var m? diye sormutun. yle bir varlk vardr. O varlk hereyi, herkesi, tm olup bitenleri ve hereye ramen balayabilir. nk o varln kendisi gnahsz kann herkes ve herey iin dkmtr. Sen Onu unuttun. O yapya ite ancak o temel olabilir. Herkes ona: Sen haklsn Ya Rab. nk sen bize yolunu akladn... diyecektir... Ha... a..., o Tek ve Gnahsz olandan m sz ediyorsun? O nn dklen kann m sylyorsun? Hayr, ben Onu unutmadm. Aksine btn bu sre iinde hep, nasl oluyor da bu kadar uzun bir zaman Onu ileriye srmyorsun diye hayret ediyordum. nk tm sizinkiler, tartmalarda hereyden nce Onu ileriye srerler. Biliyor musun Alyoa? Sakn gleyim deme. Ben bundan bir yl kadar nce bir iir uydurdum. Eer benimle daha on dakika kadar vakit geirebilirsen. Sana onu da anlatrdm, ister misin? Sen iir mi yazdn? van gld : Yok canm, yazmadm, ben btn mrmce hibir vakit iki satrlk olsun iir yazmammdr. Bu iiri uydurdum sadece, uydurdum ve zihnime iyice yerletirdim. Heyecanla uydurmutum onu. Sen benim ilk okuyucum, daha dorusu dinleyicim olacaksn. Alayc bir glle devam etti: Gerekten, bir yazar bir tek dinleyiciyi olsun buldu m? mu, karmamal, deil mi ya? Syle anlataym elde Alyoa Alyoa: Can kula ile dinliyorum, dedi.68 KARAMAZOV KARDELER iirimin ad Byk Engizitr dr, sama bir ey, ama sana onun ne olduunu aklamak istiyorum. KARAMAZOV KARDELER 69 BYK ENGlZTR van gld : Bak gryor musun, bu ite de bir nsz yapmadan, daha dorusu edeb bir nsz yapmadan sze girimee imkn yok, tuh! Gryor musun? Oysa yle eyleri uydurmak nerede, ben nerde! Bak, ele aldm olay Onaltnc Yzylda oluyor. O zamanlar, (bunu her halde daha okuldayken, snfta renmisindir) o zamanlar gkyzndeki varlklar iirler yazarak dnyaya indirmek alkanlk olmutu. Artk Dante'den sz etmiyorum. Fransa'da mahkemedeki zabt ktipleri, hatt manastrlardaki rahipler bile tam anlamyla temsiller veriyor ve bu temsillerde Hazreti Meryem'i, melekleri, velileri, sa'y, hatt Tanr'nn kendisini bile sahneye karyorlard. O zamanlar btn bunlar hi art niyet belemeden yaplrd. Victor Hugo'nun Ntre Dame de Paris inde, Fransz veliahdnn dnyaya gelii onuruna, Paris'te, I Louis'nin nnde, belediye salonunda halka Le bon jugement de tres sainte et gracieuse Vierge Marie ad altnda bedava olarak, t verici bir temsil sunuldu, bu temsilde Hazreti Meryem'in kendisi sahneye kyor ve kendi bon jugement'unu bildiriyor. Bizde de Petro'dan nceki devrede konular zel-like. Eski Ahit'ten alnm, hemen hemen buna benzer dramatik temsiller verilirdi. Zaman zaman oynatlrd bu oyunlar. Zaten o dramatik oyunlardan baka, btn dnyada o zamanlar gerektiinde velilerin, meleklerin ve gkyzndeki tm glerin rol ald birok hikyeler, iir ler de elden ele dolayordu. Bizde de manastrlarda, byle iirlerin evirileri ya da kopyalar ile urayorlard, hatt buna benzer iirler uyduruluyordu. Hem de ne zaman? Daha Tatar'larn idaresi altnda uluduumuz zamanlarda. rnein manastrda yazlm bir kk iircik vardr. (Tabii gerekeden evrilmitir) Hazreti Meryem'in ilesi adl bu iirde yle sahneler yle bir cesaretle anlatlr ki! Bunlar Dante'ninkilerden aa kalmaz. Hazreti Meryem cehennemi ziyaret eder, ona bu ileli yolda meleklerden Mikail rehberlik eder. Hazreti Meryem, gnah ilemi insanlar ve ektikleri ileleri grr. Bunlarn arasnda ok ilgi ekici bir gnahkrlar gurubu var, bunlar ateten bir gl iindedirler. Aralarndan hangileri bu gln iine artk yzeye kam-yacak kadar gmlyorlarsa Onlar artk Tanrnn unuttuu varlklar dr. Bu anlatmda olaanst bir derinlik, olaanst bir g vardr. te bunun zerine derin bir aknla kaplan Hazreti Meryem alayarak Tanr'nn taht nnde secdeye varr ve cehennemde bulunan herkesin, ama hi bir ayrlk yaplmadan, herkesin o glde grd tm insanlarn da balanmas iin yalvarr. Hazreti Meryem'in Tanr ile o konumas ok ilgi ekicidir. Hazreti Meryem yalvarr durur, bir an bile yalvarmaktan geri durmaz. Tanr ona; Olunun ivi aklm elleri ile ayaklarn gstererek: Oluna ikence

edenleri nasl Alarsn? diye sorduu vakit, Meryem, tm velilere, din uruna ile ekmi btn kutsal varlklara, tm kk ya da byk, hepsinin, kendisi ile birlikte secde-ya varmalarn ve hibir ayrm yaplmadan herkesin Dlanmas iin Tanr'ya yalvarmalarn emreder. Sonunda Hazreti Meryem Tanrya yalvara yalva-ra cehennemde ekilen ilelerin, her yl, Kutsal Cuma Troitsa yortusuna dek durdurulmasna raz salyor. Bunun zerine cehennemdeki gnah70 KARAMAZOV KARDELER krlar da Tanrya krederek: Sen byle bir Yargda bulunmakta haklsn Ya Rab! diye baryorlar. te benim iirim de buna benzer bir ey olacakt, eer o zamanlar yazlm olsayd. Benimkinde, sahneye kan <O dur. Yalnz hibir ey sylemiyor benim iirimde, sadece gelip geiyor... Kendisi tm hametiyle dnyaya geleceini vaad ettiinden, peygamberinin de: Yaknda dnyaya tekrar inecek, ama o gn ve saati olu bile bilmiyor, yalnz gkyzndeki Babamz biliyor szlerini (daha kendisi dnyada iken belirttii gibi) sylediinden bu yana on be yzyl gemitir, yleyken, insanlk Onu eski inanla, eski heyecanla bekliyor. Hem de byk bir inanla bekliyor onu! nk gkyznden insanlara inen vaadlerin arkas kesi-leli on be yzyl olmutur! nan yalnz yreinden gelene, Yoktur gkten gelen vaatler artk... Bylece yalnz yrekten gelen bir inan olabiliyor! Geri dorusunu sylemek gerekirse, byle bir inan olunca, birok mucizeler de mmkn oluyordu. Gemite insanlar bir mucizeyle hastalklarndan kurtaran kutsal insanlar vard; baz velilere de (kendilerinin hayat hikyelerini anlattklar gibi) Gkyznn Kraliesi bile grnm. Ama eytan uyumaz. Onun iin insanlar arasnda artk o mucizelerin doruluundan phe etmee balayanlar olmu. te bu srada, kuzeyde, Almanya'da korkun yeni bir kfirlik ortaya kyor. Koca bir kandil e benzeyen kocaman bir yldz, (burada kast edilen kilisedir.) Pnarlarn iine dyor ve o zaman btn pnarlarn suyu aclayor. BU kfirler Tanrya kar gelerek mucizeleri inkr etmee balyorlar. Ama dine bal kalanlar ona daha da byk bir heyecanla inanmaya devam ediyordu. nsanlk gzyalarn gene Ona sunuyor. Gene eskisi gibi O KARAMAZOV KARDELER 71 bekliyorlar, O nu seviyorlar, O na gveniyorlar, O'-nun urunda ac ekmee, O nn urunda lmeye can atyorlar, tpk eskisi gibi... ite insanlk bunca yzyl ona inan ve heyecanla: nk Tanr aramza gelecek diyerek dnyaya inmesi iin yalvardktan sonra, sonunda O, insanlarn aclar karsnda ve onlarn ektii ileleri paylamak iin snrsz bir istek duyarak kendisine yalvaranlarn arasna inmee karar veriyor. Zaten daha nce de, dnyaya indii vakit alak gnlllk gstererek baz Peygamberleri, ile ekenleri ve dnyayla ilikilerini kesmi olan kutsal insanlar (yaantlarn anlatan hikyelerde belirtildii gibi) ziyaret etmiti. Bizde de kendi szlerinin doruluuna inanan Ttev bunu yle anlatr : Kutsal han arl altnda ezilerek Sevgili dnyamzn her noktasn Kle gibi, Gkyznn an Dolamtr, kutsayarak... unu sana syliyeyim ki, gerekten yle olmutur, e, bu sefer de O, gene ac iinde kvranan, ile eken, gnahlara gmlm ama bir ocuk kalbiyle Onu seven halka, kendi halkna bir an iin olsun grnmek isteini duyuyor. Anlattm olay, ispanya'da, Sevil'de, engizisyonun en korkun zamannda, Tanr uruna, atelerin yakld ve : O gzel Otodafe'lerde (*) Kt kalpli kfirlerin her gn yakld ... ada geiyor. Ama tabi Onun bu gelii, eski-sz verdii ve alarn sonunda, tm hameti iin-beklenmedik bir anda, tpk doudan batya do<*) Kfirlerin yakld ate.72 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 73 ru fkran bir imek gibi olacan bildirdii asl gelii deildir. Hayr, benim iirimde O ancak bir a iin, ocuklarn ziyaret ve onlar zellikle kfirlerin atr atr yakld o lkede grmek istei ile geliyor. Tanrya zg, sonsuz bir sevgi gstererek, bir kez daha insanlarn arasnda tpk on be yzyl nce yapt gibi gene insan eklinde dolayor. Byk bir alak gnlllkle, daha bir akam nce, kraln, sarayllarn, valyelerin, kardinallerin ve en gzel saray kadnlaryla tm Sevil'in kalabalk halknn gz nnde, Byk Engizitrn bir defada Ad majrem glors dei tam yz kfiri harikulade gzel bir Otodafe zerinde yakt bir gney ehrinin scak ot ynlar zerine iniyor. Sessizce, kimseye belli etmeden geliyor. Ama, o zaman ne gariptir, herkes onu tanyor. Bu iirimin en gzel yeri olabilirdi; yani herkesin onun neden byle tandn belirttiim yer var ya, oras ite! Halk kar konulmaz bir gle ona doru yneliyor. Onun etrafn saryor, Onun evresinde gittike kalabalklayor ve peinden gidiyor. O hi konumadan, dudaklarnda sonsuz bir efkatle, ektikleri ileleri paylatn belirten hafif bir glmseyile aralarndan geiyor. Yreinde sevgi gnei yanyor, gzlerinden Nur, Bilim ve insanlara g veren bir kudret yaylyor. nsanlarn zerine dklen bu nlar onlarn yreklerini sarsyor ve ilerinde de Ona kars bir sevgi atei alevleniyor. Kendisi onlara doru ellerini uzatyor, onlar kut-suyor ve yalnz Ona dokunmakla, yalnz Onun giysilerini tutmakla, insanlara ifa veren bir g bulayor. te o srada ocukluundanberi kr olan bir ihtiyar: "Tanrm, beni ifaya kavutur. Ben de Seni greyim! diye baryor. O zaman gzlerinden sanki bir perde kalkyor ve ihtiyar Onu gryor. Halk :gzya! dkyor ve Onun getii yerlerde topra pyor. Co' cuklar Onun nne iekler serpiyor, Ona arklar okuyor ve: Osanna! diye baryorlar. Herkes: ,ite ta kendisi! ite O geliyor. Bu ancak O" olabilir. Ondan bakas olamaz diye tekrarlyorlar. O Sevil Katedralinin kaps nnde duraklyor: Tam o srada tapnan iine gz yalaryla kk, beyaz bir ocuk tabutu getiriyorlar. Tabutun iinde yedi yalarnda bir kz ocuu yatyor. Bu tannm bir adamn tek kzdr. l ocuk iekler iinde yatyor. Kalabaln arasndan gzyalar dken anaya: O ocuunu diriltecek diye baryorlar. Tabutu

karlamak iin kapya km olan Katedral papaz, aknlk iinde olup bitenlere bakyor ve kalarn atyor. Birden len ocuun annesinin bir lk att duyuluyor. Kadn kendini O nn ayaklarna atyor; kollarn ona doru uzatyor: Karmda olan Sen isen, ocuumu dirilt! diye baryor. Cenaze alay duraklyor, kk tabutu kilisenin eiine, Onun ayaklan dibine brakyorlar. O acyarak tabuta bakyor ve dudaklarndan yavaa bir kez daha u szler dklyor: Talifa Kumi yani: ... ve kz dirilsin. Kk kz tabutun iinde doruluyor, oturuyor,. akn akn gzlerini aarak etrafna bakp glmsyor. Ellerinde tabutta yatarken zerinde bulunan beyaz bir gl demeti var. Halkn arasnda aknlk oluyor, barmalar, hkrklar duyuluyor ve ite tam o anda birden katedralin nnden Kardinalin kendisi, Byk Engizitr geiyor. Bu, hemen hemen doksan ya-mda, uzun boylu, dimdik duran, yz kurumu bir ihtiyardr; gzleri ieri gmlmtr ama, ilerinde hl kvlcm gibi bir k yanmaktadr. Dorusu o s-rada zerinde bir akam nce Roma dininin dmanlarn, kfirleri yaktklar srada, halkn karsnda gsteri yaparak dolat o gzel kardinal giysileri yoktur. Hayr, o anda zerinde yalnz eski, kaba bir ra~ hip cbbesi var. Arkasndan ll bir mesafeden, yz-leri glmeyen yardmclar ve kleleri ile, Kutsal mu-74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75 hafzlar geliyor. Kardinal halkn karsnda duruyor ve olup bitenleri uzaktan seyrediyor. Hereyi gryor. Tabutu nasl Onun ayaklar dibine koyduklarn, kk kzn nasl dirildiini gryor ve yz* aslyor. Aarm gr kalarn atyor. Baklarnda acmak bilmeyen bir parlt oluyor. Parman uzatyor, muhafzlarna Onu yakalamalarn emrediyor. Ve onda yle bir g var ki, halk da ylesine altrlm, ylesine boynu eik, ylesine ii titriyerek onun szn dinler bir hale gelmitir ki, kalabalk hemen muhafzlarn nnde alyor, onlar da birden meydana gelen bir mezar sessizlii iinde, ellerini Onun omuzlarna koyup kendisini gtryorlar. Kalabalk hemen, tek bir varlk gibi ihtiyar engi-zitrn karsnda yerlere kadar eiliyor, o da halk kutsuyor ve geip gidiyor. Muhafzlar mahpusu eskiden kalma Kutsal Mahkeme binasnda bulunan darack, karanlk, kubbeli cezaevine getiriyorlar. Bir gn geiyor, Sevil'in karanlk, scak boucu gecesi balyor. Havada bir defne ve limon kokusu var. Derin karanln iinde birden zindann demir kaps alyor ve ihtiyar byk engizitr elinde bir kandille ar ar zindana giriyor. Ama kendisi yalnzdr; kap onun arkasndan hemen kapanyor. Byk Engizitr ieriye girer girmez duruyor ve uzun uzun, bir ya da iki dakika kadar bir sre dikkatle, Onun yzne bakyor. Sonunda yavaa yaklayor, kandili masann zerine koyuyor ve Ona yle diyor. Syle sen O musun? Gerekten O sen misin? Ama karlk almaynca abucak szne devam ediyor: Bana karlk verme! sus. Zaten ne syliyebilir-sin? Senin ne syliyeceini, ben zaten ok iyi biliyorum. Hem daha nce sylemi olduklarna daha baka bir ey katmaya hakkn yok! O halde, niin gelip bize engel oluyorsun? nk sen bize engel olmaa geldin! Bunu kendin de biliyorsun. Ama yarn ne olacak biliyor musun? Ben kim olduunu bilmiyorum, bilmek de istemiyorum! Karmdaki gerekten Sen misin, yoksa Onun bir kopyas m? Ne olursan ol, yarndan tezi yok, seni mahkm edip kfirlerin en kts olarak yaktracam ve bugn senin ayaklarn pen o halk, yarn benim bir tek iaretim zerine, seni yakacak olan atein altna avu avu kmr atmak iin ileri doru atlacaktr. Bunu biliyor musun? Bunu syledikten sonra derin bir dnce iinde ve gzlerini bir an iin tutuklu'dan ayrmadan : Evet, belki, bunu sen de biliyorsun, diyor. Btn bu sre iinde susmu olan Alyoa glmseyerek : Ben pek anlayamyorum, van. Nedir bu byle? diye -sordu. Dorudan doruya dizginsiz braklm bir hayal eseri mi, ihtiyarn yapt bir yanl m, yoksa akl almaz bir qui pro quo (*) mu? van gld : Diyelim ki, sonuncusu olsun. Eer seni bugnk realizm bu kadar marttysa ve artk hibir fantastik eye dayanamyorsan yle olsun. Madem istiyorsun, varsn bu bir qui pro quo olsun. Tekrar gld : Geri, ihtiyar doksan yandadr ve oktandr takt o dnceyle ldrm olabilir. Tutuklu a onu grnyle artm olabilir. Hatt son bir ihtimal daha var: Bu; belki de doksan yandaki bir ih-tiyarn lmeden nce, stelik hl o akam Otodafeler ferinde yz dinsizin yaklmasndan tr heyecan iinde olduu iin grd bir hayal ya da bir saykla-ma olabilir. Ama ister bir qui pro quo, ister dizginsiz bir hayalin eseri olsun, bizim iin ne fark eder? Bura-da nemli olan ihtiyarn iindekilerini dkmek ihtiya(*) Karklk. 76 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 77 n duymasdr; doksan yllk mrnn en sonunda ilk kez olarak iinden geirip de sustuu eyleri artk yksek sesle sylemesidir. Peki tutuklu da susuyor mu? Ona bakyor da bir tek sz olsun sylemiyor, demek. van gene gld : Evet, zaten yle olmas gerekiyor! Hangi ynden ele alrsan al, gene yle olmal, ihtiyarn kendisi Ona daha nce sylemi olduklarna hibir ey katmaya hakk olmadn belirtiyor. Dorusunu istersen, katolikliinin temel zellii de budur. Bence yledir. Ben yle anlyorum, Katolikler: Sen hereyi papaya teslim ettin! Demek ki, herey imdi papann elinde. Sen ise hi olmazsa artk hi gelme. Hi olmazsa bir sreye kadar aramza gelme, derler.. Yalnz syledikleri de deildir bu. Bunu yazarlar da, zellikle cizvitlerin yazlarnda yledir. Bunlar kendi gzmle, Tanr zerine yazlar yazm olanlarnn kitaplarnda okudum.

Benim ihtiyar Ona : Bizlere gelmi olduun lemdeki, Srlardan birini olsun aklamaa hakkn var m? diye sorar ve Onun yerine kendisi karlk verir: Hayr, buna hakkn yoktur, nk bunu yaparsan daha nce sylediklerine bir ey katm olursun. Bunu syleyemezsin! nk sylemen insanlarn elinden zgrlklerini almak olacaktr. Oysa, Sen dnyaya geldiin vakit bu zgrl savunmutun. Bize yeniden haber verecein herey, insanlarn inanma zgrlne zarar verir! nk insanlara bir mucize olarak grnr. Oysa onlarn zgrlk iinde inanmalar, senin iin daha o zaman daha bundan binbe yz yl nce, her eyden daha ok deer verdiin bir eydi. O zamanlar sk sk insanlara: <Sizi zgr varllar haline getirmek istiyorum. diyen Sen deil miydin-te imdi o zgr insanlar grdn! htiyar birden dnceli bir tavrla glmsyor ona cidd bir tavrla bakarak devam ediyor: Evet, bu i bize pahalya mal oldu. Ama biz bu ii senin adna sona erdirdik. Onbes yzyl o zgrlkle ile ekip durduk. Ama imdi artk bu i bitti, hem de salama bitti. Sen tabi bunun artk kesin olarak sona erdiine inanmyorsun deil mi? Bana sevgiyle bakyor, hatt bana fkelenmek alak gnllln bile gstermiyorsn; deil mi? Ama unu bil ki, imdi, hem de zellikle imdi o grdn insanlar her zamankinden daha zgr olduklarna inanyorlar. Oysa kendileri zgrlklerini getirip bize teslim ettiler, boyunlarn eerek onu ayaklarmzn dibine braktlar. Ama bunu biz saladk. Oysa Senin istediin bu muydu? Sen yle bir zgrlk m istiyordun? Alyoa : Gene anlamyorum! diye van'n szn kesti. htiyar alay ediyor, onunla eleniyor, deil mi? Hi de deil. Gerekten zgrl sonunda yenmi, ona stn gelmi olmalarn ve bunu insanlar mutlulua kavuturmak iin yapm olmalarn bir baar olarak gsteriyor. Diyor ki, nk imdi (imdi derken tabi engizisyondan sz ediyor) artk ilk kez olarak insanlarn mutluluundan sz etmek mmkn oldu, nsan isyanc olarak yaratlmtr; isyan edenler hi mutlu olabilirler mi? Sana da bu nceden bildirilmiti! Uyarmalardan, tlerden yoksun deildin. Ama sen o verilen haberleri dinlemedin. nsanlar mutlulua ka-vuturabileeek olan tek yolu reddettin. Ama ok kr ki aramzdan ekilirken ii bize braktn. Sen bize vaettin. Bize kesin olarak sz verdin. Bize balamak ve zmek hakkn baladn; imdi de artk bu hakk eli-2den almay aklndan bile geiremezsin tabi. O hal-de neden gelip bize engel olmak istiyorsun? Alyoa : Peki, uyarmalardan ve tlerden yoksun dene demek? diye sordu. BU, ihtiyarn asl sylemek istedii eydir. Ken78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 dii szlerine devam ederek Ona diyor ki; Kitaplardan bizlere kadar gelen bilgiye gre, lde seninle korkun ve zeki bir ruh, varln kendi kendini yok etmesini, yok-luu temsil eden bir ruh, yce bir ruh konumu, soy. lediine gre o ruh gnln elerek seni Kt yola itmek istemi. Gerekten yle mi oldu? Ama sana unu sylemek isterim: O ruhun sana sorduu o sorudan daha geree uygun bir ey sylemek mmkn mdr? Senin reddettiin ve kitaplarda kt yola ekme olarak gsterilen o sorudan daha gerek bir ey var m? unu da syliyeyim ki, eer dnyada gerekten insanl yldrmla arpar gibi meydana gelmi bir mucize varsa, ite o gn, sana sunulan o kt yolun teklif edildii gn olmutur. Eer o korkun ruhun sorduu bu sorunun kitaplardan hi iz brakmadan yok olduunu dnmek mmkn olsayd, hatt bir rnek, bir deneme olsun diye byle bir eyi aklmzdan geirmek mmkn olsayd, o sorular yeniden icad edip, yazmak ve tekrar o kitaplara geirmek gerekseydi, bu i iin de dnyadaki btn akl insanlar, devlet adamlar, din bilginleri, bilim adamlar, filozoflar, airler bir araya getirilip, onlara: Bize soru bulun, ama bunlar yle sorular olsun ki, oluumun btnln olduu gibi kavramaktan baka ayrca szle, cmleyle insanln ve dnyann geleceini zetlesin, denilseydi, sanyor musun ki, dnyann bir araya getirilen btn bu bilimi. derinlik ve etki bakmndan, gerekten o gl ve zeki ruhun sana lde sorduu o sorularn derinliine ve gcne eit olacak soru bulabilir?. Yalnz o sorulardan bile, onlarn sana sorulmas mucizesinden bile. senin o srada lml, geici bir insan aklyla deil, lmsz ve mutlak bir aklla karlam olduunu belirtmeye yeterlidir. nk bu soruda sanki insanln bundan sonraki tm tarihi bir btn iinde zetlenmi gibidir ve btn dnyada insanlk tarihinde grlen btn zlmesi imknsz ztlklarn birletii ekil karsna karlmtr. O zamanlar bunun byle olduu, daha o kadar iyi grlemezdi. nk henz gelecek bilinmeyen bir eydi. Ama bugn aradan onbe yzyl getikten sonra, gryoruz ti, bu sorularda herey o kadar iyi tahmin edilmi ve nceden o kadar iyi haber verilmitir ki, ayn zamanda herey ylesine harfi harfine gerekletirilmitir ki, artk o sorulardan ne birey karmaya imkn vardr, ne de onlara herhangi bir ey katmaya! Kendin karar ver; hanginiz haklydnz? Sen mi, yoksa o mu? Birinci soruyu hatrla; harfi harfine ha-trlamasan bile, o sorunun anlam uydu: Sen dnyaya insanlarn arasna ellerin plak olarak, basit varlklar olduklar ve doutan onurlarn yitirmi olduklar iin kavryamadklar, korktuklar, hatt ilerinde dehet uyandran bir zgrlk vaadiyle inmek istiyorsun. Bu zgrlk onlar korkutur, nk insan iin insanlardan meydana gelen bir toplum iin zgrlkten daha ar bir yk yoktur! Oysa bu plak ve gneten kasp kavrulan talan gryor musun? Onlar etmek haline getir! Q zaman tm insanlk daima ii titredii halde, sana kar kran duyan uslu bir sr gibi arkandan koar. Elini ektin mi, verdiin ekmek hemen yok olsun. Ama sen insan zgrlkten yoksun brakmak istemedin ve bu teklifi reddettin. nk yle dndn: "Eer insanlarn Sana ball ekmeklerle satn alna-o zaman bu, zgrlk olur mu? Bu teklife karvererek insann yalnz ekmekle yaamadn syleama biliyor musun ki, gene ite bu dnyann ek-uruna yeryzndeki tm insanlarn ruhu Sana bakaldnp, Seninle savaacak ve Seni yenecek-tir O zaman herkes onun arkasndan gidecek ve: Bu eit olan biri var m? O bize gkyznn ateSini vermitir! diyecektir. Biliyor musun ki, yzyllar80 KARAMAZOV KARDELER

geecek ve insanlk kendi dncelerinin derinlii, kendi bilimiyle vard yargy aklayarak, dnyada su diye birey olmadn, byle olunca da gnahn da olamyacan ve ortada yalnz a insanlarn bulundu-unu bildirecektir? Karnlarn doyur, ondan sonra onlardan iyilik bekle! te sana kar dikecekleri ve Senin mabedini ykacak olan sancaa bunu yazacaklardr! Senin tapnann yerine yeni bir yap ykseltilecektir. Geri bu Babil kulesi de eskisi gibi tamamlanamya-caktr. Ama ne olursa olsun, Sen bu yeni Babil Kulesinin yaplmasna engel olabilir ve insanlarn ilelerini bin yl ksaltabilirdin. nk insanlar o yeni Babil Kuleleriyle daha bin yl dert ektikten sonra gene de bize geleceklerdir! Bizleri gene topran altnda, katakomb-larda (*) gizlendiimiz yerlerde (nk bizler gene oradan oraya srnecek ve ikencelere urayacaz) bulacak ve: Kammz doyurun, nk brleri bize gkyznden bir ate vereceklerini vaadettiler, ama vermediler diye baracaklar. te o zaman onlarn yaptklar Kuleyi bizler tamamlayacaz, nk yapy ancak karnlarn doyuracak olan tamamlayacaktr. Karnlarn doyuracak olan ise yalnz biziz. Hem de Senin adna yapacaz bunu ve onlar senin adna yaptmz soyliyerek aldatacaz. Ah, onlar biz olmadan hibir zaman karnlarm doyuracak ekmei bulamayacaklardr! Hibir bilim onlara zgr kaldklar srece ekmek vermiyecektir, sonunda da onlar zgrlklerini ayaklarmza getirecek ve bize: Size kle olalm daha iyi olur, hi olmazsa karnmz doyurursunuz... diyecekler. Bylece sonunda zgrln ve topran verdii ekmein, herkes iin KARAMAZOV KARDELER 81 l (*) Hristiyanlarn Romallar tarafndan ikencelerle ldrld zamanlarda toprak altnda gizlendikleri yerler. eit miktarda olamyacan anlayacaklardr. nk onlar aralarnda hibir zaman, hibir zaman paylaa-myacaklardr! Ayn zamanda hibir zaman zgr de olamayacaklar kansna varacaklardr; nk kendileri gleri yetmeyen, kusurlu, nemsiz ama isyanc varlklardr. Sen onlara gkyznden gelecek ekmei vaadet-tin. Oysa tekrar ediyorum, gsz, kusurlarndan bir trl kurtulamayan, daima nankrlk eden insan kavimlerinin gznde, o ekmek yeryzndeki ekmee eit olabilir mi? Diyelim ki, gkyznden gelecek ekmek uruna Senin iin, yalnz onbinlerce gl ve yce olan varlklar nemli de, geriye kalan o sahildeki kum gibi kalabalk, gsz ama Seni seven milyonlar; ancak o stn, o yce, o gl varlklar meydana getirecek olan bir hamur mudur? Hayr, bizim iin gleri olmayanlar da deerlidir. Belki kusurlu ve isyan iinde olan varlklardr, ama sonunda asl szmz dinleyecek olanlar onlardr. Onlar bize hayranlkla bakacak ve balarna gelip, o korktuklar zgrlk ykn omuzlarmza almaya raz olduumuz iin bizleri birer Tanr sayacaklardr. te sonunda zgr olmak onlara bu kadar ar gelecektir! Ama biz onlara Sana bal olduumuzu ve onlan Senin adna idare ettiimizi syliyeceiz. Onlan gene aldatacaz; bu mmkn olacak, nk artk Seni bir daha aramza brakmyacaz. Bizim ilemiz ite bu aldatta olacaktr, nk yalan sylemek zorunda kalacaz. "te lde Sana sorulan birinci sorunun anlam buydu ve Senin hereyden stn tuttuun zgrlk u-*una reddettiin de budur. Bununla birlikte, o soruda Bu dnyann yce srlarndan biri saklyd. Eer ek-mek vermeyi kabul eteydin, insanln yzyllar boKaramazov Kardeler II F: 682 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER yu hasret ektii, tek tek olarak da, tm insanlk ola rak da, hep birlikte zlemini ektii bir eye karl vermi olacaktn; bu da kime tapacaz? sorusunun karldr. nsan iin zgr olur olmaz hemen tapacak, bo-yun eecek birini bulmaktan daha srekli, daha zc bir urama yoktur: Ama insann tapmak iin arad varlk, artk tartmasz kabul edilebilecek bir varlk olmal, o kadar tartmasz kabul edilecek bir varlk olmal ki, herkes birden ona tapmaya raz olsun. nk bu zavall varlklarn derdi rnein, benim ya da filnca kiinin tapaca birini bulmak deildir. Onlarn istedii yle birini bulmaktr ki, herkes ona inansn, ona boyun esin, stelik ona hep birlikte tapsn, ite tapmada birlik olmak ihtiyac, ayr ayr her insann ve dnya yaratldndan beri tm insanln urunda ac ektii en nemli eydir. nsanlar byle hep birlikte ortaklaa bir eye tapmak iin birbirlerini klla yok etmilerdir. Kendilerine Tanrlar yaratm ve birbirlerine: Kendi Tanrlarnz brakn, gelin bizim tanrlarmza tapn, yoksa size de, tanrlarnza da lm! diye-barm, birbirlerini kendi dinlerine balanmaya zorlamlardr. Dnyann sonuna dek de yle olacaktr. Hatta dnyada Tanrlar yok olduu zaman bile: O zaman da gene ilhlarn nnde secdeye varacaklardr. Sen insan varlnn bu temel srrn biliyordun, bilmemene imkn yoktu! Ama sana sunulan tek mutlak sanca, yeryznn insanlara kazandrd ekmek sancan, herkesi, hibir itiraz ileri srmeden kendine boyun emeye zorlamak iin ve zgrlkle insanlara gkyznden balanacak ekmek uruna reddettin. Ondan sonra daha neler yaptn. Hep zgrlk adna yaptn bunlar! Oysa sana sylyorum, insana. zavall, o mutsuz varla dnyaya gelirken birlikte getirdii zgrlk ban bir an nce devredebilecek 83 birini bulmaktan daha ok ile ektiren bir dert yoktur. Ama insanlarn zgrlne, ancak vicdanlarn tatmin edebilen sahip olabilir. nsanlara ekmei vermen, teklif edilirken, itirazsz olarak herkese kabul edilebilecek bir sancak sunulmu oluyordu Sana! Ekmei verirsen, insan boyun eer; nk ekmekten daha itirazsz olarak kabul edilebilecek bir ey yoktur. Ama Sen, insanlara ekmek sunduun srada, herhangi bir bakas Sana ramen insann vicdanna sahip olursa, o zaman insan, Senin sunacan ekmei frlatp atar ve vicdann aldatm olann peinden gider. Bu konuda Sen haklydn! nk insan varlnn srr yalnz yasamak deildir; bir ey iin yaamaktr. nsan neden yaadn, ne iin yaadn kesin olarak kavrayamazsa, yaamaya raz olmaz, dnyada yaamaya devam etmektense, kendi kendini yok eder: hatta etrafnda hep ekmekler olsa bile. Bu byledir! Gelgelelim ne oldu? Sen insanlarn zgrlne sahip olacak yerde, onlar iin bu zgrl daha da byttn! Yoksa insan iin rahatn, hatta lmn bile iyilii ve ktl kavradktan sonra ikisinin arasnda zgr olarak

bir seim yapmaktan daha deerli olduunu unuttun mu yoksa? nsan iin vicdan zgrlnden daha ekici ama ayn zamanda daha ac veren bir ey yoktur, yleyken Sen insan vicdan-n sonsuzlua kadar rahata kavuturacak salam tekeller ele almaktansa, ne kadar olaanst, ne kada tahmine dayanan, ne kadar belirsiz ey varsa, insanlarn glerini aan neler varsa, onlar ele aldn! Bylece insanlar hi sevmiyormu gibi davranm oldun. Hem de bunu kim yapt: Sen! Dnyaya Kendi hayatn insannn uruna balamaya gelen Sen! Yani insanlarn zgrlne sahip kmaktansa, onu arttrdn. onun verdii aclarla insann ruh dnyasn sonsuzlua dek srecek bir yk altnda braktn.KARAMAZOV KARDELER 85 84 KARAMAZOV KARDELER Sen insann zgr bir sevgi duymasn istedin, insann Senin peinden zgr olarak, seni beendii, sana hayranlkla baland iin gelmesini istedin. Eski alardan kalma kesin kural yerine bir baka kural koydun: nsan ktln ne olduuna, iyiliin ne olduuna hibir etki altnda kalmadan, zgr bir yrekle karar vermeliydi. Bunu yaparken de yalnz Seni rnek olarak almalyd! Ama bunu ortaya atarken hi dnmedin mi ki, insan zgr bir seim yapmak gibi ar bir yk altnda ezilirse, sonunda rnek olarak ald, seni bile hatta Senin getirdiin gerei bile tartmaya balyacak ve sonunda onu reddedecek. Zaten insanlar sonunda asl gerein Sende olmadn bararak, herkese bildireceklerdir; nk onlar senin yaptndan daha byk bir aknlk ve ac iinde brakmaya imkn yoktu. Sen ki onlara bunca dert, bunca zlmemi sorunlar braktn! Bunu yaparak dnyada kendi egemenliinin temellerini sarstn. Bu yzden kimseyi sulama! Oysa sana teklif edilen bu muydu? Bu gten yoksun isyanclarn mutluluu iin, onlarn gl varlklar haline gelebilmeleri iin, vicdanlarn byleyecek, ona sonsuzlua dek stn gelebilecek g vardr, yalnz eit g! Bunlar da: "Mucize, sr ve otoritedir. Sen birincisini de, ikincisini de, ncsn de red ettin! Bu bakmdan rnek oldun. O korkun, o her eyi bilen ruh, Seni tapnan tepesine koyup da Eer Tanrnn olu olup olmadn renmek istiyorsan, kendini buradan aaya at. nk Onu meleklerin ya kalayp gtrecekleri bildirilmitir ve o dmeyecektir paralanmyacaktr? Eer sen de paralanmazsan Tanrnn Olu olup olmadn renecek ve Babana olan inancn ispat etmi olacaksn," dedii vakit. Sen szlerini sonuna kadar dinledikten sonra, teklifini red et tin, Ona kaplmadn ve kendini aaya atmadn! Dorusu gerekten gurur verici ve ok gzel Davranta bulundun. Tanrya yakr bir davrant bu! Ama insanlar, o gsz ve yrei isyan dolu kavimdeki varlklar, onlar Tanr m? Ama tabi, Sen bir tek adm atarsan, hatta sadece kendini aaya ata-cakm gibi davranrsan bile, hemen Tann'ya ihanet olacan, ona olan inancn yitireceini ve insanlarn kurtarmaa geldiin bu topraa arparak paralanacan, o zaman gnln elerek seni bu kt yola srkleyen o zeki ruhun bundan tr sevin duyacan anlamtn. Ama tekrar ediyorum, Senin gibi olanlar ok mu? Bundan baka, Sen gerekten, bir an iin insanlarn bylesine ekici bir aldana kaplmadan durabileceklerini dndn m? nsan denilen varlk yaantnn byle korkun anlarnda, tm varlnn temellerini sarsan ve ruhunda en byk znty yaratan sorunlarla kar karya kald vakit mucizeyi red edecek ve hibir etki altnda kalmadan yalnz zgr vicdanndan doan kararla yetinecek gibi mi yaratlmtr? Ama sen tabi bu kahramanlnn kitaplara geeceini, alar boyunca dillere destan olacan ve yeryznn son snrlarna kadar duyulacan biliyordun. nsann da seni rnek alarak, mucizeye ihtiya kalmadan Tanrya bal kalacan mit ettin. Ama unu biliniyordun ki, insan mucizeyi red ettii anda, Tanr'y da red etmi olacaktr. nk insan Tanr'dan ok, mucizeleri aramaktadr! nsan, mucizeler olmadan yaamak gcne sahip olmad iin, erge kendi kendine yeni mucizeler uydurur, kendisinin uydurduu bu mucizelere balanr ve falclara, kadnlarn yapt bylere inanmaya ba-lar yz defa isyan etmi, asl dinin yolundan sapm ve Tann'ya inanmayan bir varlk haline gelmi olsa bile daima yle olacaktr. Bakalar Seni kzdrmaya alarak alayl, alayl, sana! n hatan, o zaman kar-Sen olduuna inanrz! diye bardk86 KARAMAZOV KARDELER lan vakit, Sen hatan inmedin, inmedin, nk gene de insan mucizeyle Kleletirmek istemiyordun, senin istediin zgr bir inant, mucizeye bal bir inan iste-medin. zgr bir sevgiye susamtn Sen! Bir kez onu hissettikten sonra mrnn sonuna kadar dehet iin-de kalan bir tutuklunun kendisini bu hale getiren bir gcn karsnda kle hayranl duymasn deil. Oysa insanlar byle dnrken onlar ar derecede ykseltmi oluyordun. nk onlar birer isyanc olarak yaratldklar halde, aslnda birer kledirler. Etrafna bir bak ve kendin karar ver; bak, aradan on be yzyl geti, imdi gel de bir gr onlar: Kendinle eit bir dzeye ykseltmek istediin varlklar bunlar m? Yemin ederim ki, insan senin dndnden ok daha zayf, ok daha aa bir varlk olarak yaratlmtr! Byle bir varlk Senin yaptn hi yapabilir mi? Ona bu kadar sayg duyduun halde sanki aclarn hi paylam-yormu gibi davrandn, nk ondan gcnn yetmi-yecei bir ey istedin. Hem de bunu kim yapt? nsan Kendisinden de daha ok seven bir varlk. "Eer ona kar daha az sayg duysaydn, ondan daha az eyler isteyecektin. Bu da sevgiye daha yakn bir ey olacakt; nk tanmas daha kolay bir yk olurdu. nsan zayf ve adi bir varlktr. Her yerde bizim kudretimize kar isyan etmesinden ve bize isyan ettii iin gururlanmasndan ne kar? Bu, bir ocuun, bir rencinin duyduu gururdan baka bir ey deildir. Onlar snfta isyan karan ve retmenlerini kap dar etmi kk ocuklardr. Ama ocuklarn bu sevinci bir gn sona erecek ve onlara pahalya mal olacaktr. Tapnaklar yerle bir edecekler, dnyay da kan iinde brakacaklar. Bu aptal ocuklar gnn birinde sunu anlayacaklar ki. kendileri geri birer isyancdr" lar ama, gleri olmayan ve kendi ayaklanmalarna bile dayanamayan isyanclardr. O zaman budalaca gzyalar dkerek onlar byle birer isyanc olarak yaratKARAMAZOV KARDELER

87 olann, bunu yaparken onlarla alay etmek istedii-. Beiri olarak anlayacaklardr. Bunu umutsuzluk iinde syliyeeeklerdir, syledikleri bu szler de tanrya kar bir kfr saylacaktr. Bunu syledikleri iin de kendilerini daha mutsuz hissedeceklerdir, nk insan denilen varlk yaratl bakmndan Tanr'ya kar kfre dayanamaz. Sonunda insanln kendisi, Tanr'nn yerine o kfrlerin intikamn alacaktr. te Sen, insanlarn zgrl iin bunca aclara katlandktan sonra, onlara yalnz huzursuzluk, karklk ve mutsuzluk nasip olmutur. Senin Byk Peygamberin kendisine grnen eyleri, hayali sembollerle aklarken, Birinci Dirili'e katlan herkesi grdn, o birinci dirilie her kuaktan iki bin kiinin katldn belirtmitir. Ama eer saylar yalnz o kadarsa, demek ki, onlar insan deil de, Tanr'ya benzer varlklardr. Senin tadn armha onlar omuz vermilerdir! llerde yllarca plak ve a dolam olanlar onlardr! Sadece aa kkleriyle, bceklerle beslenmilerdir. Bu bakmdan tabi, onlardan gururla, gerekten, bamsz bir sevgi duyan, zgrle bal ve hibir etki altnda kalmadan, zgr olarak senin uruna olaanst bir fedakrlk gsteren varlklar olarak sz edebilirsin. Ama unu unutma ki, onlarn says ancak birka i. Onlar da tanr gibi varlklard. Peki ya tekiler? kalan zayf insanlar gllerin dayanabildikleri dayanamadlarsa, su onlarda m? Gc olma-yan bir ruh, bu korkun yeteneklerden yoksunsa, sulu mudur? Yoksa Sen gerekte yeryzne yalnz sekin inanlar iin ve yalnz o sekin insanlara grnmek iin indin? Eer yleyse, iin iinde bir sr var demektir. insanlar bu srr kavrayamazlar. Madem ortada bir sr var biz bu srr retmek hakkna sahibiz. nsanlara asl nemli olann hibir etki altnda kalmyarak y-rekten gelen bir inanla zgrlk iinde karar verme88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 lerinin ya da baka insanlara sevgi duymalarnn deil, srrn kendisinin nemli olduunu, bu srra kr krne hatt vicdanlarna aykr olsa bile boyun emeleri gerektiini retmek bizim hakkmzdr. Biz de bunu yaptk ite. Senin yaptn kahramanl anlatrken onu dzelttik ve bu kahramanl mucize, sr ve otorite temelleri zerine oturttuk. O zaman insanlar biri gelip gene onlar bir sr gibi gtmeye balad ve sonunda onlara bu kadar ile ektiren o vicdanlarndaki korkun yetenek kalkt diye sevindiler. Onlara bunun byle olduunu retmek ve byle yapmakla hakl mydk, syle? nsann gszln bu kadar olgunlukla kabul eden, sevgiyle onun tad yk hafifleten ve o gsz varln bizim iznimizle de olsa gnah ilemesini ho gren bizler, insan sevmiyor muyduk acaba? imdi neden gelip bize engel oluyorsun? Neden hi konumadan o sevgi dolu gzlerinle iimi okuyormu gibi bakyorsun? Kz bana! Sevgim istemiyorum senin! nk ben de seni sevmiyorum. Hem zaten Senden sakl-yacak bir eyim var m? Sen zaten hereyi biliyorsun. Bunu gzlerinden okuyorum. Ben mi srrmz Senden saklyacam? Belki de sen zaten onu benim azmdan iitmek istiyorsun. yleyse dinle: Biz sana bal deiliz, ona balyz. te bizim srrmz bu. oktandr artk seninle deiliz. Sekiz yz yldr artk onunlayz Sen onun sana sunduu son hediyeyi reddettin; bizler ite o reddettiin eyi sekiz yz yl nce ondan aldk. O sana dnyann btn krallklarn gstermiti, sen reddettin! Biz ondan Roma'y ve Sezar'n klcn alarak kendimizi dnyann krallar olarak iln ettik. simizi bugne dek daha tam olarak sona erdiremediimiz halde, bizden baka kral olamyacam bldirdik. Ama bunun suu kimdedir? Geri, dorusu, yaptmz i daha balangcndadr. Ama balamtr bir kez. Daha bitmesine ok uzun bir sre vardr ve dnya daha ok ile ekecektir. Ama eninde sonunda amacmza varacaz ve birer Sezar olacaz. O zaman ite btn dnyadaki insanlarn mutluluunu dneceiz. Sz gelmiken syliyeyim, sen de daha o zaman Sezar'n klcn alabilirdin. Neden o son sunulan hediyeyi reddettin? Eer o kudretli ruhun nc dn kabul etmi olsaydn, insann dnyada arad hereyi gerekletirmi olurdun: Bylece insanlar kime tapacaklarn, vicdanlarn kimin eline brakacaklarn ve nasl olup da sonunda hep birlikte hibir tartmann olamyaca, herkesin birbirine uyaca bir karnca yuvas haline gelebileceklerini bilirlerdi. nk insanlarn nc ve son ilesi btn dnyadaki insanlar birletirmek ihtiyacdr, insanlk daima tm olarak btn dnyada tek bir dzen iinde yaamak amacn gtmtr. Byk tarihleri olan bir ok byk milletler yaamtr. Ama bunlarn arasnda hangileri daha ok ykselmise. o milletler daha mutsuz olmulardr, nk onlar dnyadaki btn insanlarn birlemeleri ihtiyacn brlerinden daha kuvvetli olarak duymulardr. Byk fatihler, Timur'lar, Cengiz Han'lar btn dnyay fethetmek amacyla yeryznden birer frtna gibi geip gittiler. Onlar bile geri bilinsiz olarak, ama btn dnyadaki insanlarn birlemeleri, tek bir tm haline gelmeleri iin duyulan o en byk ihtiyac aa vurmulardr. Eer sen dnyay ve Sezar'n tacn kabul etsey-din, btn dnyada bir krallk kurmu, btn dnyadaki insanlara huzuru salam olurdun. nk insanlar, onlarn vicdanlarna hkim olan, onlarn ekmeini ellerinde tutanlardan baka kim idare edebilir? Biz Sezar'n klcn aldk, onu aldktan sonra da tabi Seni reddederek Onun arkasndan gittik. Geri zgr akl daha yzyllar boyu erefsizce iler yapacak, insanlar daha yzyllar boyu bilimleriyle urap didinecekler ve birbirlerini yiyeceklerdir. nk o kendi Babil90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Kulelerini ykseltmee bizim yardmmz olmadan baladklarndan tr, sonunda muhakkak birbirlerini yi- ' yeceklerdir. te, o zaman canavar yerlerde srne srne ayaklarmzn dibine kadar gelecek, ayaklarmz yalyacak ve onlar gzlerinden fkran kanl gzyalaryla slatacak. Biz de canavarn zerine oturup kseyi elimize alacaz. Bu ksenin zerinde yle bir yaz olacak: 'Sr! te insanlar iin ancak o zaman bir huzur ve mutluluk a gelecektir. Sen insanlarn arasndan setiklerinle nyorsun, ama Senin elinde yalnz seilmi insanlar var. Oysa biz, herkesi huzura kavuturacaz. Hem yalnz bunlar m olacak? O seilen, o kuvvetli insanlardan kimbilir ka tanesi, gerekten bakalarnn arasnda seilmi varlklar olabilecek kiilerden kimbilir ka tanesi, sonunda Seni bekliye bekliye

yoruldular ve yreklerindeki o atele ruhlarndaki gc gtrp baka bir kyya braktlar. Kimbilir ka tanesi daha ayn eyi yapacak, sonunda da zgrlk sancaklarn senin zerine dikeceklerdir. Ama o sanca Sen ortaya koydun. Bizim idaremiz altnda ise insanlar mutlu olacak ve artk senin onlara baladn o zgrlkte olduu gibi her yerde ayaklanarak birbirlerini yok etmiyeceklerdir. Evet, biz ancak bizim urumuza zgrlklerini reddettikleri ve bize boyun edikleri vakit gerekten zgr olacaklarna onlar inandracaz. Byle yaparsak hakl m olacaz, yoksa onlara yalan m sylemi olacaz? Kendileri de hakl olduumuzu anlyacaklardr; nk Senin onlara verdiin zgrlk uruna birer kle gibi ne korkun aclar ektiklerini, bu zgrln onlar ne kadar byk bir karkla gtrdn hatrlayacaklardr. zgrlk daha dorusu hibir etki altnda olma-. yan, zgr bir akl ve bilim insanlar yle geilmez yollara gtrecek, onlar yle mucizeler ve yle zlmesi knsz srlar karsna getirecektir ki, aralarndan en oyun emez, en atlgan olanlar kendi kendilerini mahvedeceklerdir. brleri gene boyun emeyen, ama gleri yetmeyenler ise birbirlerini yok edeceklerdir. Yalnz geriye kalan nc gurupta olanlar, zayf ve mutsuz alanlar, srne srne ayaklarmzn dibine gelecekler, )ize: Evet, siz haklymsnz, yalnz siz Onun srn biliyormusunuz. te size dnyoruz, bizi kendinizden kurtarn diye bararak yalvaracaklar. Bizden ekmek aldklar vakit, tabi aka grecekler ki, biz onlarn kendi elleriyle meydana getirdikleri ekmei ellerinden alyor ve gene onlara datyoruz. Ortada bir mucize olmadn, bizim talar ekmek haline getirmediimizi greceklerdir. Ama gerekten ekmein kendisinden ok, onu bizim elimizden aldklarna sevineceklerdir. nk unu ok iyi hatrlayacaklardr ki, eskiden yanlarnda biz yekken, onlarn kendi elleriyle yaptklar o ekmekler sadece birer tat. Oysa tekrar bize dndkleri vakit, ayn talar ellerinde ekmek haline gelmilerdir. Bylece insanlar ilk ve son defa boyun emenin, bakasnn idaresi altna girmenin ne kadar deerli olduunu iyice anlayacaklardr! Bunu anlamadka mutsuz olacaklardr. imdi syle, onlarn bunu anlamamalarna en ok kim yardm edecektir? Sry paralayan ve bilinmeyen vollara dklmesine yol aan kimdir? m sr yeniden bir araya gelecek, yeniden boyun eecek ve artk bir daha ba kaldramyacaktr. te o zaman biz insanlara grltsz, patrdsz, bir mutluluk, gc olmayan zayf insanlara uygun, gsterisiz bir mutluluk vereceiz. Evet, biz eninde sonunda onlara gururlanmamay reteceiz. nk sen onlar ykselttin, bylece onlara gururlanmay rettin. Biz ise onlara zayf olduklarn, zavall birer ocuktan baka bir ey olmadklarn, ama ocuklara zg mutluluun her mutluluktan daha tatl olduunu reteceiz. Onlar da rkek birer varlk92 KARAMAZOV KARDELER haline gelecekler, gzlerini bize doru evirecekler ve tpk analarna sokulan yavru kular gibi korku iinde bize yapacaklar. Bize bakp aacaklar, korku iinde kalacaklardr. Ama bizim bu kadar gl, bu kadar akll olmamzdan tr ve byle yzbinlerce isyancdan meydana gelen koca bir sry uslandrabildiimiz iin gurur duyacaklardr. fkemiz karsnda glerini yitirmi olarak tiril tiril titreyeceklerdir. Zihinleri korkudan fazla ileyemez hale gelecektir. Gzleri ikide bir tpk ocuklarda ve kadnlarda olduu gibi dolacaktr. Ama ayn kolaylkla birden bir tek iaretimiz zerine neeye, kahkahalara, bulutsuz bir sevince kavuacak ve mutlu ocuk arklarn syliyeceklerdir. Evet, onlar altracaz, ama iten geriye kalan bo saatlerde yaantlarn bir ocuk oyunu gibi, ocuklara zg arklarla, korolarla, saf ocuk danslaryla dolduracaz. Ha... onlarn gnah ilemelerine de izin vereceiz. Onlar zayf ve gszdrler. Bizleri de gnah ilemelerine izin verdiimiz iin ocuklar gibi seveceklerdir. Biz kendilerine her gnahn balanacan sy-liyeceiz; yeter ki, o gnah bizim iznimizle ilenmi olsun. Gnah ilemelerine izin vereceiz, nk onlar seviyoruz. Bu gnahlarn cezalandrlmas iini ise, artk ne yapalm, zerimize alrz. Biz bu cezalandrma iini zerimize alnca, onlar bize kendilerine iyilik etmi, onlarn iledikleri gnahlarn cezalarn kendi omuzlarna yklenmi insanlar olarak bize tapacaklar. Byle olunca da artk bizden, sakladklar hibir srlar olmayacak. Eleriyle ya da sevgilileriyle yaayp yaamamalar, ocuk sahibi olup olmamalar bizim iznimize bal olacak; bunlar onlara bizler izin verecek, ya da yasak edeceiz. Bunu da onlarn ne kadar sz dinler olduklarna bakarak karar vereceiz. Onlar ise bize nee ve sevinle boyun eecekler. Vicdanlarnda kendilerine en ok ac veren btn srlarn gelip bizlere aklayacaklar, biz de hereyi bir KARAMAZOV KARDELER 93 zme balyacaz. Onlar bizim verdiimiz kararlara sevinle inanacaklardr. nk byle yapnca, bu, onlar simdi zgr birer varlk olarak kendi kiiliklerini ilgilendiren sorunlar zmek iin ektikleri o korkun ilelerden, skntlardan kurtaracak. Bylece kendilerini idare eden birka yz bin varlk bir tarafa, btn o dier milyonlarca varlk mutlu olacaklardr. nk yalnz bizler, srr koruyan bizler, mutsuz olacaz. Dnyada yz milyonlarca mutlu kk ocukla, iyilik ve ktlk bilincinin lanetini omuzlarna yklenmi yz bin kadar ile eken insan olacaktr. Mutlu olanlar sessizce leceklerdir. Sessizce senin adn anarak gzlerini hayata kapyacak ve mezarn br taralnda yalnz lmle karlaacaklardr. Ama biz srr aklamyacaz ve onlarn mutluluu iin kendilerini gkyzndeki sonsuzlua dek srecek olan mutlulukla avutacaz. nk br dnyada yle bir ey olsa bile, l herhalde onlar gibi varlklar iin deildir. Diyorlar ki, (Peygamberler de bunun yle olaca-gn sylemilerdir) Sen gene dnyamza gelecek ve ge-ne hereyi yeneceksin. Setiklerinle birlikte, gururlu ve gl olanlarla birlikte gelecekmisin. Ama bizler onla-Ijrn yalnz kendilerini kurtardklarn, bizim ise her-kesi kurtardmz syliyeceiz. Diyorlar ki, canavarn zerinde oturan ve elinde Srr tutan fahie utandrlacak, gten yoksun yaratklar, yeniden ayaklanarak onun rtsn parampara edecek ve o.pis vcudunu rlplak brakacaklardr. Ama o zaman ben kalkp Sana milyonlarca mutlu ocuu, gnah nedir bilmeyen milyonlarca mutlu ocuu gstereceim. Ve bizler, onlarn gnahlarn kendi mutluluklar iin zerimize alm olan bizler, senin nnde ayaa kalkp: "Eer bunu yapabilirsen, buna cesaret edersen, bizi mahkm et. diyeceiz. unu bil k, senden korkmuyorum. unu bil ki, ben de lde bulundum, ben de bceklerle, bitki kkle-riyle beslendim, ben de insanlara baladn zgrl-94 KARAMAZOV KARDELER gklere kardm. Ben de Senin setiklerini, gl ve kudretli olanlarn arasna sayy tamamlamak isteiyle katlmaya hazrlanyordum. Ama gzlerim ald ve o zaman artk lgnla hizmet etmek istemedim. Geri dndm ve

Senin kahramanca yaptn ii dzelten lerin arasna katldm. Gururlularn yanndan ayrlp, boyun eenlerin yanna, onlarn mutluluu iin dndm. Sana sylediklerim hep olacak ve saltanatmz kurulacaktr. Sana tekrar sylyorum, yarndan tezi yok, bu sz dinleyen sr, benim bir iaretim zerine, scak kmrleri, senin altnda yanan atee, bizlere engel olmaya geldiin iin, Seni zerinde yakacam atee atmak iin ileriye atlacak. nk bizim yakacamz atete yanmay hak etmi olan biri varsa, o da sensin. Yarn Seni yakacam, Dixi. van sustu. Konuurken gittike heyecanlanm ve ateli ateli konumutu. Szlerini bitirince de birden glmsedi. Onu hep susarak dinlemi olan ve sonunda byk bir heyecana kaplarak bir ka kez aabeyinin szlerini kesmeye kalkan, ama belli ki kendini g bel tutmu olan Alyoa. birden yerinden frlar gibi konumaya balad. Kzararak: Ama., bu sama bir ey! diye bard. iirin sa' ya bir vgdr. Bir ktleme deil... senin istediin gibi. Hem zgrlk iin sylediklerine kim inanr? Bakalm o zgrl o ekilde mi anlamal? Senin anlattn gibi mi? Ortodoksluktaki anlay yle mi? Bu sylediklerin Roma'nn tezidir. stelik Roma tezinin tm de deil. Yalandr o szler. Ele aldklarn katolikliin en kt tipleri, engizitrler. Cizvitler! Zaten senin o en-gizitr gibi fantastik bir tipin var olmas imknsz bir eydir. Neymi o insanlara ait olup da onun kendi omuzlarna ald gnhlar? Kimmi o srlar ilerinde tayanlar, kimmi o insanlarn mutluluu iin bilmem hangi laneti zerlerine ekmi olanlar? Ne zaman grlmtr yle varlklar? l KARAMAZOV KARDELER 95 Biz o cizvitlerin ne olduklarn biliriz. Onlar iin kt sylerler. Ama gene de bakalm onlar senin anlattn gibi mi? Hi de yle deildirler, hi de yle deildirler. Onlar yalnz Roma'nn ilerde btn dnyaya hkim olmak iin hazrlad bir ordudan baka bir ey deildirler. Balarnda da imparatorlar... Yani Roma'nn bapapaz var... te onlarn ideali budur, ama hi bir srlar ve yle yce bir hznleri filn yoktur... stedikleri basit bir ey: Sadece iktidar, dnyann ad nimetlerini ve bakalarn kendilerine kle etmeyi istiyorlar... lerde klelik kanununun yeniden kurulmasn istiyorlar, kendileri de o kleleri altran birer iftlik sahibi olacaklar... te onlarn ileri srdkleri, istedikleri hep bu. Onlar belki de Tanrya bile inanmyorlar. Senin bakalar iin ac eken o engizitrn, sadece hayalinin yaratt bir tip... van gld. Canm, dur dur! Ne kadar da heyecanlandn. Demek hayal diyorsun yle mi? Varsn yle olsun! . Tabi hayal olacak. Yalnz, izin ver, sana bir ey syliyeyim. Sen gerekten son alardaki katolik akmnn sadece iktidar hrsndan, sadece dnyann kirli nimetlerini elde etmek isteinden baka bir ey olmadna m inanyorsun? Yoksa sana bunlar peder Paisiy mi retti? Alyoa, birden kendini toplad: Hayr, hayr, aksine, hatta birgn' peder Paisiy senin szlerine benzeyen bireyler sylemiti... Ama tabi hi de yle deil. Geri bunu sylerken hi de yle deil dedin ama,- gene de buna ramen arada bir benzeyi grmen ok nemli. Asl ben sana sylemek isterim. Neden se-oin cizvitlerle engizitrler yalnz dnyann di nimetleri iin birlesinler? Neden' aralarnda stn bir acyla rpnan ve insanl seven bir ileke olmasn? Bak, diyelim ki yalnz o kirli dnya nimetlerini isteyenler ara96 KARAMAZOV KARDELER snda bir tek, benim ihtiyar engizitrm gibi, kendisi lde bitki kkleri ile beslenerek yaam ve nefsini yenmek, kendisini zgr ve mkemmel bir insan haline getirmek iin cinnet getirircesine rpnm, ayn zamanda btn mr boyunca insanlar sevmi biri olmutur ve kendisi nefsine tam olarak sz geirmenin manev mutluluunun pek byk bir ey olmadn, Tanr'nn yaratt dier milyonlarca varln sadece alay olsun diye yaratlm olduklarn, bunlarn hibir zaman kendi zgrlklerini kulalanamyacaklarn, bu zavall isyanclardan hibir zaman kuleyi tamamlayacak devlerin kamyacan, o sonsuz byk dzeni yaratmay dnen yce dealistin onu byle kaz gibi, varlklar iin hazrlamadm kavraynca, o manevi mutluluun pek bir ey olmadn anlasn. Bunu anlaynca da geri dnp... akll insanlara katlsn. Byle bir ey sence imknsz m yani? Alyoa neredeyse kendinden gemi gibi: Kime katlm, hangi akll insanlara katlm? diye bard. Onlarda akl diye birey yok! Hibir srlar gizlileri de yok onlarn. Onlarda olan tek ey Allahszlktr. Btn srlar ite bu. Senin engizitr Tanrya inanmyor. Onun btn srr budur! yle de olsa ne kar! Sonunda ite sen de bunu anladn artk. Gerekten de dediin gibidir, gerceK-ten de btn srlar budur. Ama bu onun gibi bir insan iin bile, btn mrn lde bir aamada bulunmak iin mahvetmi, yleyken insan sevgisi denilen hastalktan kurtulmam bir kii iin dert deil mi? O ihtiyar mrnn sonuna doru kesin olarak unu anlyor ki ancak o korkun yce ruhun tleri gleri yetersiz s yanclarn, deneme olarak eksik yaratlm varlklarn alay olsun diye yaratlm olanlarn kaderini biraz ol sun dayanabilecek bir ekilde dzenleyebilir. te bu ka nya varnca gryor ki. o akll ruhun, o korkun lm ve yok etme ruhunun gsterdii yoldan yrmek gerek kiyor. Onun iin de yalan ve aldat kabul etmek KARAMAZOV KARDELER 97 sanlar da, artk bilinli olarak lme ve yok edilie gtrmek, bu arada da onlar oraya gtrrken btn yol boyunca nereye gtrldklerini anlamasnlar ve bu zavall kr varlklar kendilerini yol boyunca olsun mutlu saysnlar diye onlar aldatmak gerekiyor. .Hem de u noktaya dikkat et. Bu aldat, O nn ihtiyar adamn tm mr boyunca bu kadar ateli bir ekilde idealine inanm olduu Varln adna yaplacaktr! Bu bir mutsuzluk deil midir? O, yalnz kirli nimetlere kavumak iin iktidara susam olanlarn ordusu bana byle bir tek kiinin gelmesi bile, bir trajedinin meydana gelmesine demez mi? Yalnz bu kadar da deil : Byle baa gemi bir tek kiinin olmas, sonunda tm Roma dvasnn, tm ordular ve cizvitleriyle birlikte tm Roma ekolnn ynelecei yce bir ideal iin yeterlidir. Sana aka unu sylyorum ki, akmn banda bulunanlar arasnda daima hibir vakit ahlk bakmndan dmemi bir adamn bulunduuna kesin olarak inanmmdr. Kimbilir belki de Roma'daki ilk papazlar arasnda da byle bakalarndan apayr insanlar olmutur.

"Kimbilir belki de bu kadar inatla, bu kadar kendine zg bir sevgiyle insanl seven o Allahin bels ihtiyar da byle srden ayr, toplumda tek olan birok ihtiyarlar arasndan kmtr. Byle prensip sahibi bir ihtiyarn varl hi de tesadf deildir. Aksine nceden bir szlemenin gizli bir antlama sonucu olarak, oktandr meydana getirilmi ve srrn, korunmas. < srrn gc yetmeyen mutsuz insanlardan sak-lanmas iin meydana getirilmi bir kuraln sonucu olarak, insanlar mutlu olsun diye kabul edilmitir. "Bu tiplerin varlna kesin olarak inanyorum. Za-olmas gerekir. Bana yle geliyor ki, masonlaren bana yle geliyor ki, masonlar da buna benzeyen bir sr vardr, yani masonluun temelinde de ayn sr gizlidir. Katolikler onun iin maKaramazov Kardeler II F : 798 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER sonlardan bu kadar nefret ediyorlar. Onlar kendilerine rakip olarak gryorlar. Onlarn gznde, masonlar ide. alin birliini paralayan insanlardr. Oysa srnn tek bir btn, srnn banda da tek bir oban olmas gerekir... Bununla birlikte dncemi savunurken sanki bir eyler uyduruyor ve senin eletirmene dayanamyor gibiyim. Onun iin bu konuda konumay yeterli buluyorum. Alyoa elinde olmayarak: Belki sen de masonsun! diye bard. Sonra da derin bir zntyle: Sen Tanrya inanmyorsun! diye szn tamam-lad. Aabeyinin kendisine alayl alayl baktn zannediyordu. Gzlerini yere indirerek: Peki iirin nasl sona eriyor? diye sordu. Yoksa sonu bu mu? Onu yle bitirmek istiyordum: Engizitr susuyor ve Tutuklusu kendisine karlk versin diye bekliyor. O nn susmas, engizitre ar geliyor. Btn bu sre iinde, Tutuklu'nun, iinden geenleri okur gibi, hi konumadan, gzlerinin t iine baktn far-ketmitir. Belli ki tutuklu, bunlara karlk vermeyi hi istememektedir. Oysa ihtiyar "brnn kendisine bir eyler sylemesini, hatta ac, hatta korkun da olsa, bir eyler sylemesini istiyor. Ama -'O birden, hi bir ey sylemeden ihtiyara yaklayor ve yavaa onu, o doksan yandaki ihtiyar soluk dudaklarndan pyor. te verdii karlk bundan baka bir ey deil d ir! htiyar irkiliyor. Dudaklarnn ularnda titreyen bir ey vardr; o zaman kapya doru gidiyor, onu ap Tutukluya yle diyor: Git ve artk bir daha gelme-;-bir daha ayak basma buralara... hi bir zaman, hi bir zaman gelme artk!" Sonra onu salveriyor. Tutuklu d kp gidiyor. 99 Peki ya ihtiyar? ihtiyarn dudaklar hl o pten yanar, ama ihtiyar gene kendi dncesine bal kalr. Alyoa zlerek sordu: Sen de mi onunla birliksin? Sen de mi? van gld: Canm, bu sama bir ey Alyoa! Bu, sadece mrnde iki iir olsun yazmam, akl banda olmayan bir niversite rencisinin, sama iirinden baka ey deil ki! Neden bunu o kadar ciddiye alyorsun? Yoksa benim hemen oraya, cizvitlerin yanna gidip Onun yapt kahramanl dzelten insanlara katlacam m sanyorsun? Aman canm, bana ne? Ben sana zaten sylemitim: Benim tek istediim ey, otuz yana kadar dayanabilmek, ondan sonra... haydi, vur kadehi yere. Alyoa zntyle: Peki ya o yapkan yaprakcklar, ya o deerli mezarlar, ya mavi gkyz, ya sevdiin kadn? Onlar olmadan nasl yasyacaksn? Onlar nasl seveceksin? Yreinde ve aklnda byle bir cehennem varken, yasayabilir misin sen? Hayr, ne dersen de, sen gerekten onlara katlmaa gidiyorsun... Onlara katlmazsan, Dayanamaz, kendini ldrrsn! van souk bir glmseyile: yle bir g var ki. herseye dayanabilir! dedi. Neymi o g? Karamazov'larn ilerinde tadklar g... Kara mazov'larn alalma gc. Yani ahlkszlk iine gmlmek, ruhu mah-vetmek demek istiyorsun, yle deil mi? Belki de yle... Belki de ancak otuz yama kadar bunlardan kanabileceim, kimbilir? Ondan sonra da Nasl kanacaksn? Ne yaparak kanacaksn? bu dnceler varken buna imkn yok. 100 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 101 Sana sylediim gibi, gene Karamazov'lara zg bir ekilde. Yani "Hereye izin var diyeceksin yle mi? Hereyin ho grleceini ileri sreceksin, yle deil mi? van kalarn att sonra birden garip bir ekilde sarard. Dudaklarnda arpk bir glmseyile: Ya! Demek dn Miusov'u bu kadar gcendiren sz gene ileri sryorsun... Dimitriy aabeyimin de bu kadar saf bir k yaparak tekrar ettii o sz bu kez sen sylyorsun. Eh, varsn yle olsun, madem bu sz bir kez azmdan kt: Hereye izin var, diyelim. Ben onu sylediimi inkr etmiyorum. Hem Mitenka'-nn o sz tekrarlay da kt olmad. Alyoa hi konumadan yzne bakyordu, van birdenbire duygulanarak:

 Ben buradan giderken, dnyada hi olmazsa, bana bal bir kardeim var sanyordum, dedi. Oysa imdi gryorum ki, senin yreinde de bana yer yok, benim dnyay terketmi sevgili dostum. Ben Hereye izin var formlnden caymyacam, bu forml inkr etmiyeceim. Ne olacak? Bu yzden beni red mi edeceksin yani? yle mi? Ha? Alyoa yerinden kalkt, ona yaklat ve hibir ey sylemeden aabeyini dudaklarndan pt. van, birden garip bir heyecana kapld: Bu edebi bir hrszlktr! diye bard. Sen bunu benim iirimden aldn. Her neyse, teekkr ederim. Kalk Alyoa, ben de artk gitmeliyim, sen de gitmelisin! Dar kp, meyhanenin kaps nnde durdular. van kararl bir sesle: Bak sana bir ey syliyeyim, Alyoa, dedi. Eer mrm o yapkan yaprakklar sevmee gerekten yetecekse. onlar sadece seni anarak seveceini. Senin buralarda bir yerde olduunu bilmek bana yeter. Buna bilirsem, henz hayattan ayrlmak isteini duymam. Nasl? Yetti mi bu sana? stersen bunu bir iln ak olarak say. imdi ise sen saa, ben sola... Btn bunlardan sz etmiyelim artk, iitiyor musun? Yetiir. Yni eer yarn gitmezsem (ki herhalde gideceim) ve birbirimize, herhangi bir nedenle yeniden rastlarsak artk bana btn bu konulardan hi sz etmiye-ceksin. Bunu senden srarla rica ediyorum. Sonra birden sinirli sinirli devam etti: Dimitriy aabeyim iin de bana artk bir ey syleme. zellikle bunu senden ok rica ediyorum. Hatta benimle artk hi konuma... Zaten artk aramzda konuabileceimiz btn konular bitti, herey konuuldu, yle deil mi? Ben de, kendiliimden sana bir vaad-te bulunacam, otuz yama doru o kadehi yere alp parampara etmek istediim vakit, nerede olursan ol, ne olursa olsun, son olarak seninle bir daha konumaa geleceim... Amerika'da olsam bile, gene ger leceim, bunu bil! Mahsus geleceim. O zaman seni seyretmek krabilir ne kadar ilgi ekici bir ey olacaktr! Kimbilir o zaman nasl bir insan olacaksn? Gryorsun ki, sana imdi hemen hemen resmen vaadte bulunmu oluyorum. Gerekten de belki birbirimizle yedi ya da on yl grmemek zere veda ediyoruz. Haydi senin Pater Se-raphicus'un yanna git. lm deindeydi ya! Bir de bakarsn, sensiz lr, o zaman stelik bir de seni burada alkoydum diye bana kzarsn. Haydi Allahasmarladk! Gel beni bir kez daha p bakaym. Hah, yle! Haydi imdi gle, gle... van birden arkasn dnd ve artk ardna bakmadan kendi yoluna koyuldu. Onun bu gidii tpk bir akam nce Alyoa'nn Dimitriy aabeyisinin gidiine ben- ziyordu. Ama o akamki gidi bambaka bir giditi. Aklna gelen bu benzeti. Alyoa'nn hzn ve ac dolu yreine saplanan bir ok etkisi yapmt. Bir sre aabe-102 KARAMAZOV KARDELEr yinin arkasndan bakarak olduu yerde bekledi, ivan' in nedense sallana sallana yrdn ve arkadan baklnca, sa omuzunun sol omuzundan daha ksa grndn farketti. Oysa o zamana kadar buna hi dikkat etmemiti. Sonra birden o da arkasn dnd, neredeyse koarak manastra gitti. Artk hava kararyordu ve Alyoa iinde korkuya benzeyen bir his duyuyordu; iinde gittike iddetlenen yepyeni bir duygu vard. Zihninde dmlenen yeni bir soruya karlk aryor, ama bulamyordu. Yeniden, tpk bir akam nce olduu gibi rzgr kt. Alyoa manastrn korusuna girdii vakit asrlk amlar, insana korku veren bir ekilde uuldamaa balamlard. Alyoa koarcasna yryordu. Aklndan: Pater Seraphicus... bu ad da nereden buldu? diye bir dnce geti. Nereden buldu bunu? van! Zavall van! Kimbilir artk bir daha seni ne zaman greceim? Hah, ite hcrelerin bulunduu yere geldim. Allahm! Evet, o gerekten Pater Seraphicus'tur. Beni o kurtaracaktr... beni daima o kurtaracak, sonsuzlua dek beni koruyacaktr!" Alyoa sonradan, yaants boyunca, ka kez derin bir aknlkla, o gn van'dan ayrldktan sonra, daha o sabah muhakkak bulmay, hatta bulmadan hibir yere gitmemee kararlatrd aabeyi Dimitriy'i nasl olup da bsbtn aklndan kardn, dnd. Oysa onu bulmak iin o gece manastra dnmemesi gerekse, buna bile razyd. VI HENZ DAHA OK BELiRLi DEL van Fiyodorovd ise, Alyoa ile vedalatktan sonra eve daha dorusu Fiyodor Pavlovi'in evine gitti' KARAMAZOV KARDELER 103 ne gariptir, btn varln birden dayanlmaz bir hzn sarmt. in en nemli taraf bu hzn van eve yaklatka her admda artyordu. Bu duyguda garip olan bir ey varsa, o da uydu: van Fiyodorovi, neden ileri geldiini bir trl bilemiyordu. Eskiden de sk sk hznlendii oluyordu. Sonra byle bir hzn hemen ertesi gn, kendisini buraya srklemi olan hereyle balarn kopararak sert bir dn yapmaa hazrland bir srada, gene eskisi gibi yapayalnz olarak, birok umutlarla ama gene de neye umut baladn kendisi de kestiremiyerek, hayattan birok eyler bekledii halde, beklediklerinin de istediklerinin ne olduunu kesin olarak bilmeden yeni, stelik hi bilmedii bir yola koyulduu bir anda duymasnda alacak bir ey yoktu. Bununla birlikte, gerekten bilinmeyen o yeni yaantnn endiesini duyarken hissediyordu ki, onu asl zen bu deildi. Yoksa baba ocandan nefret mi ediyorum, diye dnd. Bana yle geliyor ki, bugn son defa olarak geeceim o pis eie bir daha ayak basmayacam bildiim halde, gene de iimde tiksinti duyuyorum... Hayr, iindeki o hzn, bundan domuyordu. Yoksa Alyoa ile vedalat ve onunla yapt konuma m onu byle zyordu? O kadar yl bakalar ile hi kokumadan hep sustum, alak gnlllk gsterip bir ey sylemedim. Sonra birden bunca sama szler . diye dnd. Gerekten bu, gen, tecrbesiz bir adam gibi davrandndan tr saf bir pimanlk ya da gururu yaraland iin duyduu bir can sknt-s da olabilirdi. nk istediklerini gerektii gibi soyleyememiti. Hem de bunu, muhakkak, iinden baz b-yk hesaplar yaparak dnd Alyoa'nn karsn-da yapmt. Byle bir duyguyu, yni byle bir piman-'** duymas da tabi bir eydi. Ama gene de bu asl deildi. Btn bunlarn duyduu o hisle ilgi-104 KARAMAZOV KARDELER s yoktu. Hereyden tiksinecek kadar sknt duyuyorum, ama ne istediimi belirtecek gcm yok. Yoksa bunlar: hi dnmemeli mi?

van Fiyodorovi, bunlar dnmemeyi de denedi. Ama bu bile iini ferahlatmad. in en nemlisi bu skntda can skan, sinir bozan bir ey vard. nk tamamen dtan gelen bir etkiyle oluyordu. Tpk insan bir ile urat ya da heyecanla konutuu vakit far-ketmedii, ama gz nnde durduu iin sinirlendiren, hatta neredeyse usan vermee balayan bir ey gibi... Bu sinirlilik insan en sonunda o ise yaramayan eyay kaldrmay akl edinceye kadar devam edip gider. Hem de o eya ou zaman nemsizdir, glntr. rnein, yerine konulmadan unutulmu bir ey, yere dm bir mendil, dolapta yerine konulmam bir kitap ya da buna benzer bir ey olabilir. van Fiyodorovi sonunda ok kt bir ruh hali iinde, sinirli sinirli babasnn evine yaklat ve birden bahe kapsna on be adm kala, evin d kapma baknca birden ona bu kadar sknt veren, onu bu kadar sinirlendiren eyin ne olduunu anlad. Kapnn nndeki bankta uak Smerdyakov oturuyor, akamn serinliinden yararlanyordu. van Fiyodorovi de gz ona iliir ilimez ruhunun zerine km olan arln ite bu uak Smerdyakov olduunu, ite, asl bu adamn varln hazmedemediini anlad. Herey birden aydnland, apak oldu. Daha nce, Alyoa, Smerdyakov'la nasl karlatn anlatrken, van'n yreine birden uursuz ve tiksindirici bir duygu saplanvermi ve iinde hemen ona kar byk bir fke uyandrmt. Sonradan konuma arasnda Smerdyakov'u bir sre iin unutmutu. Ama o, gene de ruhunun bir kesinde duruyordu.. Bu yzden van Fiyodorovi Alyoa'-ya veda edip de tek bana eve dnmek iin yola koyulKARAMAZOV KARDELER 105 d vakit, o unuttuu tatsz duygu iinde tekrar uyanmt. Dayanlmaz bir fke ile: Canm o alak herif, gerekten bu kadar huzurumu bozabilir mi?" diye dnd. Gariptir, van Fiyodorovi gerekten son zamanlarda o adamdan nefret etmee balamt. zellikle son gnlerde duymaa balamt bu nefreti, inde. o yarata kar gittike artan bir tiksinti farkediyordu. Belki de bu nefretin bu derece artmasnn nedeni balangta, yani van Fiyodorovi bize geldii vakit durumun bambaka olmasyd. O zamanlar van Fiyodorovi, Smerdyakov'a kar birden olaanst bir ilgi gstermi, hatt onu orijinal bir tip olarak grmt. Onu yanna gelip sohbet etmee altran gene kendisiydi. Bununla birlikte, Smerdyakov'un garip mantkszlna, daha dorusu zihni bakmdan byle dengesizlik iinde bulunmasna hayret etmi, olaylara seyirci kalan bu adama hi ara vermeden, huzursuzluk veren eyin ne olduunu bir trl kavrayamamt. Felsefe sorunlarndan hatta dnyann yaratld ilk gn, ortaln nasl olup da aydnlk olduundan, gnein, ayn ve yldzlarn ancak drdnc gn yaratlm olmalarna baklrsa, evrenin o ilk gnlerde karanlk olmas gerektiinden, yleyken aksine aydnlk olmasnn nasl anlalabileceinden sz etmilerdi. Ama van Fiyodorovi iin hi de gnete, ayda ve yldzlarda olmadn ksa bir sre iinde anlamt. Smerdyakov iin gne, ay ve yldzlar geri merakl konulard ama bunlarn sadece nc derecede bir nemi vard, o bambaka bir eyin peindeydi. Hangi ekilde olursa olsun, yava yava ortaya mthi bir gurur, stelik yaralanm bir gurur kyordu. Bu, van Fiyodorovi'in hi houna gitmemiti. Smerdyakov'a kar duyduu nefret ite buradan balamt. Sonradan evde dzensizlikler balam. Gruen106 KARAMAZOV KARDELER ka ortaya km, Dimitriy aabeyi ile afalarnda meseleler olmu, urama, didinme balamt. Geri bunlardan da Smerdyakov'la sz etmilerdi ama, Smerdyakov her zaman bunlardan heyecanla sz ettii halde, gene de bu gibi konularda ne istediini anlamaa imkn yoktu. Elinde olmayarak yzeye gene de belirsiz olarak kan baz isteklerinin mantkszlna, karklna ancak hayret edilebilirdi. " Smerdyakov hep hereyi soruturuyor, durup durup dolayl olarak baz sorular soruyordu. Belliydi ki, bunlar nceden dnmt. Ama bunlar niin sorduunu aklamyor ve hep kendi sorduu sorulardan ortaya kan tartmalarn en ateli anlarnda birder susuyor ya da bambaka bir konuya geiyordu. Ama sonunda van Fiyodorovi'i en ok sinirlendiren, iinde byle bir tiksinti uyandran ey, Smerdyakov'un ona kar gsterdii ve gittike arttrd bambaka, iren bir lubalilikti. Geri nezaketsizlik gstermiyordu, aksine, her zaman byk bir sayg ile konuuyordu, ama eninde sonunda i yle bir hal almt ki, Smerdyakov'un kendisini, nedense van Fiyodorovi'le ayn dncede olan bir insan sayd belli oluyordu. Her zaman, sanki artk ikisinin arasnda nceden kararlatrlm, bir vakitler birlikte ortaya attklar, gizli ve yalnz ikisinin bildii ama etraflarnda kaynap duran basit insanlarn kavramak yeteneine sahip olamadklar bir ey varm gibi konuuyordu, yleyken van Fiyodorovi gene de uzun bir sre, iinde gittike artan bu tiksintinin gerek nedenini bir trl anlayamad. Bu duygunun ne olduunu, ancak son zamanlarda, daha dorusu son gnlerde tahmin etmee balamt. imdi de bahe kapsndan bir tiksinti ve sinirlerini bozan bir duygu ile, Smerdyakov'a hi bakmadan, onunla hi konumadan gemek istiyordu. Ama KARAMAZOV KARDELER 107 Smerdyakov banktan kalkt. van Fiyodorovi onun bu kalkndan bile Smerdyakov'un kendisi ile zel bir konuma yapmak istediini anlad. Ona bakt ve duraklad. Bir an nce dnd gibi onun nnden geip gitmedii ve byle birden duraklad iin de kendi kendine mthi fkelendi. Smerdyakov'un ikiden krm yzne, dikkatlice taranm favorilerine, alnnn zerinde kabartlm bir tutam sana fke ile. nefretle bakyordu. Smerdyakov'un sol gz hafife kslyor, iki de bir krpyor, sanki hafif bir alayla: Nereye gidiyorsun? Buradan byle geemezsin. Gryorsun ki, bizim gibi zeki iki insann konuacaklar baz eyler var diyordu. van Fiyodorovi, tepeden trnaa titredi. Az kalsn: Def ol buradan alak! Ben senin dengin miyim? Budala! diye baracakt. Ama derin bir aknlkla dudaklarndan bambaka szlerin dkldn farket-ti. Kendi de bunu hi beklemedii halde, uysal bir tavrla ve yavaa: Ne oldu? Babam uyuyor mu, yoksa uyand m? diye sordu.

Sonra gene bunu yapacan hi ummad halde, banka oturdu. Bir an korkuya benziyen bir his duydu. Bunu sonradan hatrlayacakt. Smerdyakov karsnda, ellerini arkasnda kenetlemi olarak duruyor, ona kendine gvenen hatta hemen hemen sert bir tavrla bakyordu. Acele etmeden: Daha yatyorlar, efendim, dedi. Bunu sylerken sanki: nce sen benimle konumaa baladn, nce ben konumadm diyor gibiydi. an sustuktan sonra, garip bir hareketle, poz verir gibi gzlerini yere indirdi, sa ayan ileri doru att, rugan potinin ucu ile yerde bir eyler izerek: Size hayret ediyorum, beyefendi! dedi-r 108 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER ivan Piyodorovi souk bir tavrla, kesik kesik konuarak: Neden hayret ediyormusun bana? diye sordu. Tiksintisini belli etmemek iin elinden geldii kadar kendisini tutmaa alyordu. Ama birden byk bir fke ile iinde byk bir merakn uyandn ve bu merakn gidermeden dnyada oradan ayrlamayacan hissetti. Smerdyakov, o kk gzlerini ona doru kaldrarak, laubali bir tavrla glmsedi. Neden ermanaya'ya gitmiyorsunuz sanki? Krpt sol gz ise: Neden glmsediime gelince eer akll bir adamsan bunu kendin de anlarsn der gibiydi. van Fiyodorovi ard: Ne diye ermanaya'ya gidecekmiim? Smerdyakov gene bir an sustu. Sonra acele etmeden, sanki verdii karl kendisi de beenmiyormu ve nc derecede nemli bir neden ileri srerek iin iinden kurtulmaa alyorum, lf olsun diye sylyorum bunu der gibi: Fiyodor Pavlovi'in kendileri bile oraya gidesiniz diye size ne kadar yalvardlar! dedi. van Fiyodorovi. sonunda dayanamayarak, uysallktan vazgeip, kaba bir tavrla: E... e... e, Allah beln versin kerata! Aka konusana, ne demek istiyorsun? diye bard. Smerdyakov hemen sa ayan sol ayana bititirdi, vcudunu dorulttu, dimdik durdu. Ama gene gzlerinde ayn sakin bak, dudaklarnda da ayn anlaml, hafif glmseyi vard. nemli bir ey yok, efendim... lf olsun diye syledim ite... Gene bir sessizlik oldu. kisi de hemen hemen bir dakika kadar sustular. van Fiyodorovi biliyordu ki, o anda kalkp fkelenmesi gerekiyordu. Smerdyakov da karssnda sanki: Bakaym fkelenecek misin? 109 lenmiyecek misin? der gibi bekliyordu. Daha dorusu van Fiyodorovi'e yle geliyordu. Sonunda, ayaa kalkmaa hazrlanyormu gibi olduu yerde hafife sal-land. Smerdyakov, bu hareketini tam annda yakalayarak birden kesin bir tavrla, szlerin zerinde dura dura: Durumum ok kt van Fiyodorovi, ok kt efendim, bu durumdan kendimi nasl kurtaracam bilemiyorum, dedi. Son szn sylerken iini ekmiti, van Fiyodorovi dorulmuken gene oturdu. Smerdyakov devam etti: kisi de akllarn karmlar, ikisi de tam anlamyla birer ocuk gibi davranyorlar. Yani peder beyinizle, aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovi'ten sz ediyorum efendim. Bakn, simdi Fiyodor Pavlcvi uyanr uyanmaz, hemen her dakika beni sktrp duracaklar, "Gelmedi ha? Niin gelmedi? diye sorup duracaklar, bylece gece yarsna kadar, hatta gece yars getikten ok daha sonraya kadar bana hi rahat vermiyecek-ier. Eer Arafena Aleksandrovna gelmezse (nk, yle sanyorum ki, buraya hi de gelmee niyetli deiller) o zaman yarn sabah gene zerime atlacaklar: Neden gelmedi? Niin gelmedi? Ne zaman gelecek: diyecekler. .. "Sanki bu bakmdan beyefendinin karsnda sulu olan benmisim gibi. Dier taraftan, gene buna benzer bir ey oluyor: Hava karard m, hatta hava kararmadan ok daha nce aabeyiniz, elinde tfekle geliyorlar, uzaktan deil, komu olan bir yerden. zerime varp: Bak, alak herif, sana sylyorum bulak, eer onun geldiini gzden karr ve gelmi olduunu bana haber vermezsen, nce seni gebertirim! diyor. Gece geti mi, ertesi gn Dimitriy Piyodorcvi de babanz Fiyodor Pavlovi gibi Neden gelmedi? abuk ge-lecek mi? diye canm karyorlar. Sanki Aabeyinizin Karsnda da, hanmefendileri gelmediler diye ben su-110 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 111 lu imiim gibi! kisi de hergn gittike daha ok kzyorlar, her gn her saat artyor kzgnlklar... O kadar ki, bazan korkudan kendi hayatma son vereyim diye dnyorum, efendim. Ben onlara hi gvenemiyorum beyefendi. van Fiyodorovi sinirli sinirli: Peki neden bu ie kartn? Neden hereyi Di-mitriy Piyodorovi'e bildirmee baladn? diye sordu. Nasl karmayaym, efendim? Zaten hereyi olduu gibi renmek isterseniz unu syliyeyim ki, ben bu ie hi karmamtm. Ben daha balangta hep susuyordum. Onlara kar gelmee cesaretim bile yoktu. Onlar beni kendilerine bu ite hizmet edecek adam saydlar, kendilerine gzc olmam istediler. O zaman-danberi de tek syledikleri sz: Onu gzden karrsan, gebertirim seni herif! oldu, bundan baka bir ey bilmiyorlar! Byle giderse, yarn galiba, uzun bir krize tutulacam, bana yle geliyor! Neymi o uzun kriz? Uzun bir kriz iste efendim, ok ok uzun bir kriz ite. Bazen birka saat, bazen de bir gn, iki gn srer. Bir defasnda tam gn srmt! O zaman tavan arasndan aa dmtm. Bir ara geer gibi oluyor, sonra yeniden balyordu: Tam gn aklm basma toplayamadm. Fiyodor Pavlovic, o zaman, burann doktoru Hertzenstube'yi cartmst. O da sakaklarma buz koydu, bir de baka il verdi... Az kalsn lecektim. van Fiyodorovi fke ile kark bambaka bir merakla:

 Nasl olur? Bir sara krizinin insana falan gn ya da falan saatte geleceini nceden bilmee irnkn yokmu, diyorlar. Sen nasl yarn sara krizi geireceini syleyebilirsin? Oras doru, nceden bilmee imkn yoktur, efendim. Hem sen o gn tavan arasndan aa dmsn. Ben tavan arasna hergn kyorum, efendim, Yarn da debilirim tavan arasndan. Tavan arasndan aa dmesem bile, bodruma debilirim: nk bodruma da her gn, kendi ihtiyacm iin iniyorum, efendim. van Fiyodorovi ona uzun uzun bakt: Sonra garip, tehdit edici bir tavrla, yavaa: Sen bir eyler geveliyorsun ama, ne demek istediini pek anlayamyorum, dedi. Yarn sara krizine tutulmusun gibi rol mu yapmak istiyorsun? Yani gn iin sanki seni sara tutmu gibi davranacaksn? Ha? Gene sa ayann ucu ile yerde bir eyler izerek oyalanan Smerdyakov o ayan yerine koydu. Ama bu sefer sol ayan ileri srd ve ban kaldrd, alayl alayl glerek: O ii yapabilsem bile efendim, yani saraya tutulmuum gibi rol yapsam bile (ki bu tecrbeli bir insan iin hi de zor bir ey deildir) canm kurtarmak iin byle bir areye ba vurmakta hakl olurum. nk hastalanp yataa dersem, o srada peder beyinizin yanma Agrafena Aleksandrovna gelse bile, aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovi. benim gibi hasta olan bir insana Neden bu ii bana bildirmedin? diye soramazlar. Artk yle bir ey yapmaktan utanrlar. van Fiyodorovi, yz fkeden bir yana eilmi olarak birden: E, e Allah kahretsin seni! diye bard. Neden sana bir ey olur diye bu kadar korkuyorsun sanki? Di-mitriy aabeyimin o tehditleri sadece fkeden sylenmi ilgmca szler! Baka bir ey deil. Seni ldrmez o! Onun ldrecei adam sen deilsin! ldrr, ldrr! Hem de sinek gibi. Herkesten nce beni ldrr. Benim en ok korktuum ey baka:112 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 113 Kendileri bey babalarna bir ey yapacak olurlarsa, bu ite beni de su orta olarak sayarlar diye korkuyorum __jCanim, ne diye seni su orta saysnlar? __Evet, su orta sayabilirler, nk ben kararlatrdmz gizli iaretleri aabeyinize de bildirmi olacam. __ Hangi iaretleri? Kime bildireceksin o iaretleri? Daha aik konusana, Allahm bels! Smerdyakov ukal bir tavrla sz uzatp duruyordu: __unu artk aklamalym ki, Fiyodor Pavlovi ile ikimizin arasnda bir sr var. Bildiiniz gibi (ama bundan haberiniz var m, bilmiyorum) beyefendi artk birka gndenberi gece oldu mu, hatta karanlk bast m hemen odalarna kapanp kapy ierden kilitliyorlar Siz imdi artk her akam erkenden yukarya, odanza gidiyor, sonra da bir daha aaya hi inmiyorsunuz Bu yzden, beybabanzn imdi artk kendi odasnn kapsn nasl titizlik gstererek ierden kilitlediini bilmiyorsunuz. Beybabanz o kadar titizlik gsteriyor ki Grigoriy Vasilyevi gelse bile, ancak sesinden gelenin o olduunu anlaynca kapy ayorlar. Ama, artk Grigoriy Vasilyevi gelmiyor, efendim. nk beybabanza odalarnda yalnz ben hizmet ediyorum Agrafena Aleksandrovna ile aralarnda o i baladktan sonra, bunun byle olmasn kendileri istediler imdi gece olunca, emirlerine uyarak kp mtemilta gidiyorum; hem de gece yars oluncaya kadar uyumamak, nbet tutmak, arada bir kalkp avluyu dolamak ve Agrafena Aleksandrovna'nn gelecei an beklemek art ile! nk kendileri onu birka gndr deli gibi bekliyorlar. Yrttkleri dnce u: Agrafene Aleksandrovna, ondan yani Dimitriy Fiyodorovi'ten korkuyor, (kendileri aabeyinize Mitka diyorlar). Onun iin, ancak ge vakit arka yollardan geerek bana gelecektir. diyorlar. Bana da: Sen de onu gece yarsna kadar, hatta daha da ge vakitlere kadar bekliyeceksin dediler. Eer Agrafena Aleksandrovna gelirse, bir kou kapya gel, iki kez kapya ya da pencerenin camna vur. nce iki kez hafife vurursun. Bak syle: bir, iki! Ondan sonra da arka arkaya hzl hzl kez vurursun: tak, tak, tak! te o zaman ben de onun gelmi olduunu anlar, yavaa sana kapy aarm. (Bir de, olaanst bir ey olursa, diye bana baka bir iaret daha vermemi sylediler, nce iki kez hzl hzl vuracakmm: Tak, tak! Biraz bekliyecekmiim, ondan sonra bir kez daha kuvvetlice vuracakmm. te, o zaman babanz olaanst bir ey olduunu, kendilerini muhakkak grmem gerektiini anlyacak, bana kapy aacaklarm. Ben de ieri girip olup bitenleri syliyecekmiim. Agrafena Aleksandrovna belki kendisi gelmez de, herhangi bir haber gnderir diye, btn bunlar bana bir bir tembih etti. Bundan baka, Dimit-riy Piyodorovi de gelebilirler. yle bir ey olursa, bunu da hemen haber verecekmiim, onun yaknda bir yerde bulunduunu bildirecekmiim... Beybabanz Dimitriy Fiyodorovi'ten ok korkuyorlar. Agrafena Aleksandrovna geldikten, kendileri de onunla odaya kapandktan sonra Dimitriy Fiyodorovi yaknlarda bir yerde grnrse, hemen ne yapp yapp bunu kendisine pencereye defa vurarak bildirecekmiim. yle ki, birinci iaret be vurulu olacak ve bu be vuru Agrafena Aleksandrovna geldi anlamna gelecekmi. kinci iaret ise yalnz vurulu olacakm. Onun da anlam u olacakm: Sizi hemen grmem gerekiyor. Bunlar kendisi birka kez nmde tekrarlayarak retti. Hepsini iyice, bir, bir gsterdi. Tm dnyada bu iaretleri bir kendileri bir de ben biliyoruz, Onun iin byle bir iaret verilince, artk hi phe etKaramazov Kardeler II F: 8114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 115 meden ve hi seslenmeden (kendileri gece seslenmekten ok korkuyorlar) kapy aacaklarm. te imdi, bu iaretleri Dimitriy Fiyodorovi de renmi bulunuyor, Nereden renmi? Sen mi syledin yoksa? Ne cesaretle bildirdin ona bunlar? Korkudan bildirdim, efendim. Zaten durum yle olunca bunlar ondan gizleyebilir miydim? Dimitriy Fiyodorovi her gn: 'Sen beni aldatyorsun! Sen benden bir eyler saklyorsun! Ayaklarn krarm senin! diye stme varyordu. te o

zaman ben de, hi olmazsa kendilerine nasl kle gibi bal olduumu grsnler, kendilerini aldatmadma, hereyi kendilerine bildirdiime kesin olarak inansnlar, diye bunlar akladm. Bu iaretlerden yararlanarak ieriye girmek isteyeceini dnyorsan, o da gerekten byle bir ey yaparsa, sakn onu ieri brakma. Kendim de o srada kriz geiriyorsam, yataa dmsem ona nasl engel olabilirim? Hem zaten yle bir eye cesaretim olsa bile, aabeyinizde o atlganlk varken ve ben onun bu atlganln bildiim halde, bunu yapabilir miyim? E... e... Allah kahretsin seni. Nasl oluyor da ille sara krizi geireceine bu kadar kesin inanabiliyor^ sun? Benimle alay m ediyorsun yoksa? Allah gstermesin, sizinle alay etmek cesaretini gsterebilir miyim? Bende bu korku varken glebilir miyim ben? Gerekten hissediyorum ki, sara krizi geireceim. imde yle bir sezi var ite. Hi bir ey olmasa, korkudan bama gelecek bu kriz! Hay Allah! Eh, ne yapalm, sen yataa dersen, Grigoriy bekilik eder. nceden Grigoriy'e haber verir-sin. Artk o tas atlasa Dimitriy'i ieri brakmaz. Beyefendinin haberi olmadan, o iaretleri Gri-goriy Vasilyevi'e acklayamam. Grigoriy Vasilyevi'in aabeyinizin geliini iitmesine ve onu ieriye brakmamasna gelince, unu haber vereyim ki, kendisi dndenberi hasta, Marfa gnatyevna onu yarn tedavi etmee alacakm. Dn yle kararlatrdlar. Marfa gnatyevna'nn.uygulayaca tedavi olduka ilgi ekici bir ey: Kendisi bir su biliyormu, bunu hep evinde bulundururmu, ok keskin bir eydir. Bilmem hangi ottan yaplyor. Bunun srrn yalnz kendisi biliyormu. "Bu gizli illa Grigoriy Vasilyevi'i ylda kez btn beli uyutuu vakit tedavi ederler. Grigoriy Vasil-yevi sanki kendisine inme inmi gibi olur, hem de ylda defa efendim. O zaman bir havlu alyorlar, onu bu karmn iine sokup slatyorlar, sonra da Marfa gnatyevna bu havlu ile btn srtn hemen hemen yarm saat kadar, havlu neredeyse kuruyuncaya kadar ovuyor. Srt kpkrmz oluyor, hatta iiyor. Sonra ienin iine kalan bir dua okuyarak Grigoriy'e iiriyor-lar. Ama hepsini deil, nk bazen Marfa gnatyevna iedekinden biraz da kendisi iin brakyor ve ondan iiyor. Sonra da efendime syliyeyim, Marfa gnatyevna ikiye alk olmadndan ikisi de hemen szyor, uzun sre derin bir uykuya dalyorlar. Sonradan, Grigo-riy Vasilyevi uyand vakit ou zaman dipdiri oluyor. Marfa gnatyevna ise uyand m. daima ba aryor. te, Marfa gnatyevna yarn bu niyetlerini gerekletirirlerse, o zaman artk Grigoriy Vasilyevi bir ey iitirler mi, Dimitriy Fiyodorovi'in ieriye girmesi-ne engel olabilirler mi? Hi tahmin etmiyorum! Derin uykuda olacaklar. van Fiyodorovi : Bu ne sama ey! diye bard. Sanki herey mahsus hep de ayn anda olacakm gibi konuuyorsun. Sen sara krizine tutulacaksn, Marfa gnatyevna kendinden geecek! Yoksa? bunlarn byle hep ayn anda olmasn sen mi sacmalamak istiyorsun? Bunu birden tehdit edici bir tavrla kalarn atarak sylemiti.116 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 117 Ben bunlar nasl mahsus yapabilirim? Hem ne diye byle bir yne srkleyeyim ileri? Madem ki, her ey yalnz Dimitriy Fiyodorovi'e, yalnz onun dncelerine bal... Eer kendileri ktlk etmek isterlerse, bunu muhakkak yapacaklardr. Eer yle bir ey yapmak istemiyorlarsa, kendilerini ben mahsus getirip babalarnn evine sokacak deilim ya! van Fiyodorovi, fkeden sapsar oldu: Eer dediin gibi, Agrafena Aleksandrovna hi gelmiyecekse, o zaman Dimitriy ne diye babamn evine, hem de byle gizlice gelsin? dedi. Sen kendin bile bu-rada oturduun srece, hep ihtiyarn sadece hayal iinde yaadn, o yaratn evine hi bir zaman gelmiye-ceini syledin. Eer o kadn gelmiyecekse, Dimitriy neden ihtiyarn evine zorla girsin? Syle! Ne dnyorsun? Bunu renmek istiyorum! Dimitriy aabeyinizin buraya neden geleceini siz daha iyi bilirsiniz. Benim dndklerimin ne nemi var? Belki sadece fkeli olduklar iin ya da bir eyden kukulandklar iin geleceklerdir. nk ben hastalanrsam, ilerine kuku debilir, o zaman acaba o kadn herhangi bir ekilde, kendilerinden gizli olarak buraya geldi mi, diye dn yaptklar gibi onlar aramaa kalkabilirler. Aabeyiniz de ek iyi biliyorlar ki, Fi-yodor Pavlovi'in odasnda iinde bin ruble bulunan zerine de damga vurulmu, kurdeleyle balanm stne de beyefendinin kendi eli ile Meleim, Gruenka'ya! Eer gelmek isterse diye yazl byk bir zarf hazr duruyor. Beyefendi o zarf hazrladktan gn sonra 'Meleim szne bir de ve civcivime szn eklediler. ste Dimitriy Fiyodorovi hereyi bildii iin, insann iine kuku dyor van Fiyodorovi neredeyse kendinden gemi gibi: Sama! diye bard. Dimitriy hrszlk etmez! Hrszlk ederken babam da ldrmeyi aklndan geirmez! Dimitriy Gruenka iin, ldran bir budala davranarak babam dahi dn ldrebilirdi, ama hibir zaman hrszlk etmez! Oysa kendilerinin, tam bu srada paraya ihtiyalar var. Evet, Dimitriy Fiyodorovi, u anda artk para skntsnn son raddesine gelmiler. Paraya ne kadar ihtiyalar olduunu bilmezsiniz... Smerdyakov bunu olaanst denecek kadar sakin bir tavrla hem de-szlerin zerinde dura dura sylemiti. Devam etti: O bin rubleyi kendilerine ait bir para sayyorlar. Kendileri bana yle sylediler: Babamn bana daha tam bin ruble borcu var' dediler. Sonra btn bunlardan baka gerekler zerinde de durmak gerekiyor. van Fiyodorovi: Bir kez unu kabul edin ki, eer Agrafena Aleksandrovna isterse, ne yapar yapar beyefendiyi, Fiyodor Pavlcvi'i kendisi ile evlenmee zorlar. Bunu salamak iin neler isterler, kim bilir? Belki ben yalnz lf olsun diye Agrafena Aleksandrovna'nn babanza gelmek istemiyeceini syledim. Belki de o hanm bundan ok daha fazla eyler de isteyecekler, rnein belki de burann hanmefendisi olmak isteine kaplacaklar. Biliyorum H, o hanm dostu Samsonov var ya, her zaman yaptklar gibi dosdoru konuarak, kendilerine bu iin hi de fena olmadn sylemiler,

stelik yle yapmalarn glerek tlemilerdir. Zaten o hanmn kendileri de U de budala deildirler. Dimitriy Fiyodorovi gibi be paras olmayan bir adamla evlenmek, o hanma gre bir ey deil. te imdi yle bir ey olursa, siz de kabul edin ki van Fiyodorovi, artk ne Dimitriy Fjyodorovi'e ne size ve ne de kaTdeini2 Aleksey Fiyodorovi'e babanzn lmnden sonra M tek kuru kalr. nk Agrafena Aleksandrovna beyefendi ile onun elinde ne varsa hepsini kendi adna yazdrmak, ne kadar nakit para varsa hepsini kendi heaplarna geirmek iin evlenecektir. Oysa baba nz imdi, daha btn bunlar olmadan118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 lecek olursa, herbirinize, hatta beyefendinin bu kadar nefret ettikleri Dimitriy Fiyodorovi'e bile krkar bin ruble kalacaktr. nk beyefendi daha vasiyetnamesini yazmamtr. Btn bunlar Dimitriy Fiyodoro-vi bilir... van Fiyodorovi'in yz garip bir ekilde titredi ve sanki ezilir gibi oldu. Birden kzard, Smerdyakov'un szn keserek: Peki, btn bunlar doru ise, bana ne diye er-manaya'ya gitmemi t veriyorsun? Bana bunu sylemekle ne demek istiyorsun yani? Ben gidersem, demek burada btn o dediklerin olacak. van Fiyodorovi, glkle nefes alarak konuuyordu. Smerdyakov, alak sesle ve ona bir eyi iyice anlatmak ister gibi: ok doru, dedi. Bu szleri sylerken gzlerini van Fiyodorovi'ten ayrmyordu, van Fiyodorovi kendisini glkle tutarak ve gzlerinde fkeli kvlcmlarla: Ne demek ok doru? Smerdyakov, van Fiyodorovi'in kvlcmlar saan gzlerine ekinmeden bakarak: Ben bunu size acdm iin syledim. Eer sizin yerinizde ben olsaydm, hemen hereyi burada olduu gibi brakr giderdim... Byle bir iin banda kalmak-tansa... kisi de sustular, van Fiyodorovi birden banktan kalkt: Bana yle geliyor ki, sen koca bir budalasn! Ayn zamanda da tabi... alan, namussuzun birisin! Sonra bahe kapsndan ieri girmek istedi, ama birden duraklad ve Smerdyakov'a doru dnd. O srada garip bir ey oldu: van Fiyodorovi birdenbire sanki titreme geiriyormu gibi dudaklarn srd ve yumruklarn skt. Bir an daha geseydi, herhalde Smerdyakov'un zerine atlacakt. Ama br bu durumu ayn anda farketti, irkilerek birden geri ekildi. Bu yzden o an Smerdyakov iin kazasz belsz geti ve van Fiyodorovi, hi konumadan, garip bir aknlk iinde gene bahe kapsna doru dnd. Sonra birden fkeyle, szlerin zerinde dura dura yksek sesle: Yarn Moskova'ya gidiyorum! diye bard. Haberin olsun. Yarn sanal erkenden gideceim, o kadar ite! Sonradan o anda bunu ne diye Smerdyakov'a sylemek ihtiyacn duyduuna kendisi de hayret edecekti, br sanki bunu bekliyormu gibi: Yapacanz en iyi ey de bu olur! dedi. Yalnz eer herhangi bir ey olursa, buradan telgraf ekerek .sizi Moskova'da rahatsz edebilirler. van Fiyodorovi gene duraklad, sonra tekrar hzla -Smerdyakov'a doru dnd. Ama brnde de bir deiiklik olmutu. Btn lubalilii, kaytszl bir anda yok oluvermiti. Tm yznde byk bir dikkat, bir bekleyi seziliyordu. Ama bu bekleyite imdi artk ekingenlik ve yaltaklanma vard, van Fiyodorovi'e diktii gzlerinin o srarl bak sanki: daha baka bir ey sylemiyecek misin? Daha baka bir ey katmyacak msn szlerine? diyor gibiydi. van Fiyodorovi, nedense birden avaz kt kadar: Burada bir ey olursa, ermanaya'dan da armazlar m sanki? diye bard. Smerdyakov sanki ne syleyeceini arm gibi, ama gene de van Fiyodorovi'in gzlerinin t iine bakmaya devam ederek : ermanaya'dan da... rahatsz ederler tabi... diye fsldad. Yalnz Moskova daha uzaktr. ermanava ise yakndr. Oraya gitmem iin srar ederken sarf edeceim yol parasna m acnyorsun, yoksa yol byk bir120 KARAMAZOV KARDELER kavis yapt iin yorulacamdan tr m zlyorsun? Smerdyakov pis pis glmsiyerek ve her ihtimale kar tam zamannda geriye doru ekilmeye hazrlanarak titreye titreye, kesik kesik: ok doru, efendim, diye mrldand. Ama van Fiyodorovi birden Smerdyakov'u da artan bir ey yapt. Glmeye balad ve kahkahalarla gle gle hzla bahe kapsndan ieri girdi. O srada yzne bakan biri, herhalde onun hi de neeli olduu iin glmediini anlyacakt. Zaten o srada iindeki duygulan sorsalard, kendisi de bunu aklyacak durumda deildi. Btn vcudu sarslyormu gibi salla-na sallana yryordu. VII AKILLI BR NSANLA SOHBET ETMEK BiLE YARARLI OLABLR Yrrken de konuuyordu, ieriye girer girmez, salonda Fiyodor Pavlovi'i grnce birden ellerini sal-lyarak: Ben yukarda, kendi odama kyorum, size gelmiyorum, sonra grrz! diye bard ve babasnn yzne bile bakmamaya alarak yanndan geip gitti. Belki de ihtiyar o anda gerekten ona nefret edilecek bir insan olarak grnyordu. Ama byle aktan aa bir dmanlk gsterisi, Fiyodor Pavlovi iin bile beklenmedik bir eydi. Oysa ihtiyarn gerekten ona bir an nce bir ey haber vermek istedii belliydi. Onu karlamak iin bu yzden mahsus salona girmiti; van Fiyodorovi'in byle acaip bir ey sylemesi karssnda ise hi konumadan duraklad, alayl bir tavrla sevgili olu merdivenden yukardaki daireye kp KARAMAZOV KARDELER 121 gzden kayboluncaya kadar izledi, van Fiyodorovi'in. peinden giren Smerdyakov'a aceleyle : Ne oluyor buna? diye sordu, br aka konumaktan kanarak :

 Bir eye kzmlar efendim, kimbilir neye diye mrldand. Ee, Allah belsn versin! Kzarsa kzsn! Sen Semaveri getir, kendin de bir an nce ek araban, haydi abuk ol. Yeni bir ey var m? te bu srada Smerdyakov'un biraz nce van Fi-yodorovi'e ikyet ederek anlatt o sorular balad. Bunlar hep gelmesi beklenen kadnla ilgiliydi. Onun iin bunlar burada tekrar etmeden geelim. Yarm saat sonra ev kaps ierden kilitlenmiti ve bunam ihtiyar ierde, her an daha nceden kararlatrlm o be vuruun duyulmasn heyecanla titriye titriye bek-liyerek, tek bana, odadan odaya dolayor, arada bir karanlk pencerelerden dar bakyordu, ama darda karanlk geceden baka bir ey gremiyordu. Artk vakit ok geti. Oysa van Fiyodorovi hl. uyumuyor, dnp duruyordu. O gece ge vakit, saat ikiye doru yataa yatt. Ama biz imdi burada dncelerinin nasl bir ak izlediini anlatacak deiliz. Zaten imdi onun ruhunda olup bitenleri anlatmann sras deil. Ruhunda olup bitenleri sras gelince anlata caz. Zaten ne dndn anlatmaya kalksak bile, bu ok zor bir ey olacakt. nk bunlara dnce-denilemezdi. Bunlar ok belirsiz ve en nemlisi art derecede heyecanla kark eylerdi. Kendisi de ipin ucunu kardn hissediyordu. Dncelerinden baka, bir de garip ve hemen hemen hi beklenmedik istekler ona znt veriyordu, rnein: Artk gece yansndan sonra birdenbire ne yapp yapp ille aaya inmek, kilitli kapy amak, mtemilta gemek ve Smerdyakov'a temiz bir dayak atmak iin dayanlmaz bir istek duyuyordu. Ama kendisine-122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 bunu niin istediini sorduklar anda, bunu akla uygun gstermek iin bir tek kesin neden bulamazd; ancak o uan kendisine dnyada en ar hakareti etmi bir insan gibi nefret duyduu bir varlk haline geldiini soyliyebilirdi. Bundan baka o gece ruhunda birka defa hibir eyin manta uygun gsteremiyece-i ve kendisini, kk dren bir korkaklk uyanmt. Bu korkaklk yznden (bunu kendisi hissediyordu) vcudunun btn gcn sanki birden yitirmi gibiydi. Ba aryor ve dnyordu. iinde birinden intikam almaya hazrlanyormu gibi ona rahat, huzur vermeyen, zc bir ey vard. Daha nce Alyoa ile yapm olduu konumalar hatr lyarak ondan bile nefret ediyordu. Zaman zaman kendisinden de ok tiksiniyordu. Katerina vanovna'y ise aklna bile getirmiyordu. Buna da sonradan ok hayret edecekti. nk daha bir gn nce sabahleyin, Katerina vanovna'nn evinde Moskova'ya gideceini -syliyerek meydan okur gibi konutuu srada iinden .gelen bir sesin kendisine: Ama samalyorsun, gitmi-yeceksin, kendini buradan koparman, imdi meydan okur gibi sylediklerini yapman o kadar kolay olmayacak diye fsldadn ok iyi hatrlyordu. Aradan uzun bir sre getikten sonra, bambaka bir tiksinme ile o gece durup dururken birden divandan nasl kalktn ve sanki birisinin kendisini gzetlemesinden kor-kuyormu gibi nasl yavaa gidip kaplan atn, nasl merdiven bana ktn ve alt kattaki odalarda Fiyodor Pavlovi'in hareketlerini, odadan odaya dolamasn nasl dinlediini hatrlayacakt. Uzun uzun, neredeyse be dakikaya varan srelerle, garip bir merak iinde, nefsini tutarak ve kalbi hzl hzl arparak aada olup bitenlere kulak kabartyordu. Ama bunu niin yapyordu, neden dinliyordu? Tabi bunu kendisi de bilmiyordu. Sonradan da, btn mr boyunca o geceki bu hareketine kendisi alaka bir davran dei, mrnn sonuna kadar ruhunun derinliklerinde saklad bu olay, yapt en byk adilik saymtr. Fiyodor Pavlovi'in kendisine kar ise o anlarda hi bir nefret bile duymuyordu. Yalnz nedense btn varln saran derin bir merak iindeydi. Kendi kendine: Acaba imdi aada nas yryor, acaba imdi kendi dairesinde neler yapyor? diye soruyor, babasnn aada karanlk pencerelerden nasl dar baktn, sonra da odann ortasnda duraklyarak nasl acaba biri kapy alyor mu? diye uzun uzun beklediini tahmin ediyor, bunlar hayalinden geirmeye alyordu. van Fiyodorovi bu iler iin merdiven bana iki kez kadar kmt. Btn sesler dindikten ve Fiyodor Pavlovi de artk yattktan sonra saat ikiye doru van Fiyodorovi kendisini mthi yorgun hissettii iin bir an nce uyumak dncesiyle yatt. Gerekten de birden derin bir uykuya dald. Uykusunda rya da grmedi. Ama ertesi sabah erkenden, saat yediye doru uyand. Hava artk aarmt. van Fiyodorovi gzlerini anca hayretle birden iinde garip ve almad bir enerji hissetti, hemen yatandan frlad, abucak giyindi, sonra bavulunu ekip kararak hi vakit geirmeden aceleyle eyalarn bavula yerletirmeye balad. amar tam bir gn nce sabahleyin amarcdan gelmiti. Hatt van Fiyodorovi hereyin rast gittiini, hemen gitmesi iin hibir engelin kmadn dnerek kendi kendine alayl alayl gld. Gidii gerekten an oluyordu. Geri van Fiyodorovi bir gn nce (Katerina vanovna'ya, Alyoa'ya, sonra da Smerd-yakov'a) ertesi gn gideceini sylemiti, ama o ak-am yatarken ok iyi hatrlyordu ki, gitmeyi hi d-nmemiti. Hatta bunu hi aklna getirmemiti. Oy-sa, sabahleyin uyanr uyanmaz ilk hareketi hemen at-P bavulunun iine yerletirmek olmutu. Bavulunu124 KARAMAZOV KARDELER t ola, antasn da hazrlad. Marfa gnatyevna hergn yapt gibi: Nerede ay; ieceksiniz? Kendi odanzda m, yoksa aaya m ineceksiniz? diye sormak iin geldii vakit saat dokuza geliyordu. van Fiyodorovi aaya indi. Hemen hemen her halinde, szlerinde, davranlarnda dank ve dalgnla benzeyen, aceleci bir hava vard ama, kendisi neeli gibi grnyordu. Nazik bir tavrla babasna .gnaydn dedikten ve zel bir ilgi gstererek salk durumunu sorduktan sonra, babasnn verecei karl beklemeden, hemen, bir saat sonra artk bir daha gelmemek zere Moskova'ya gideceini bildirerek, atlarn hazrlanmasn rica etti. htiyar, bu haberi hibir hayret gstermeden dinledi, ok ayp bir ekilde olunun gidiine zlmeyi unuttu, hatt byle bir znt gsterecek yerde, birden olaan st bir ekilde bir eylerle uramaa balad, bu arada da asl kendisini ilgilendiren konuyu hatrlamaktan da geri kalmad. Al sen yok musun! Ne adamsn sen! Dn sylemedin... Herneyse, hepsi bir, imdi hepsini hallederiz. Hatrm iin bir zahmette bulunur musun yavrum, evldm. Giderken ermanaya'ya ura. Volovyaya istasyonundan sola dndn m, topu topu on iki verts kadar bir yol yaptn m? iste ermanaya'ya gelmi olursun.

 zr dilerim, ama bunu yapamam: Demir yolu istasyonuna kadar seksen verst var! Tren Moskova'dan akam saat yedide kalkyor. Ancak yetiirim. Olmazsa yarn, o da olmazsa br gn gidersin. Ama bugn muhakkak ermanaya'ya ura. Babann iini rahat ettirsen olmaz m? Eer burada iler olmasayd, ben kendim oktandr oraya-gidip gelirdim. nk orada acele grlmesi gereken bir i var. Hem de ok nemli bir ey. Burada ise... imdi yle bir zaman ki... anlyor musun, oradaki korum iki yere baki' yor, hem Begiev'e, hem de Diyakin'e; hem de bou bouna yle duruyor Tccarlardan baba oul Maslov'lar KARAMAZOV KARDELER 125 odun sesimi iin. benim o koruya topu topu sekiz bin ruble veriyorlar. Oysa elana geen yl bir mteri kmt, koruyu almak iin yalvarp duruyordu. On iki bin ruble veriyordu. Ama kendisi bural deildi. in, nemi: taraf da bu zaten. nk buradakilerin elinde imdi para yok: Burada her birinin yz binlik serveti olan taba oul Maslov'larn borusu tyor. Kendileri ne fiyat verirlerse onu kabul etmek zorundasn! stelik buradakilerden hi kimse bu konuda onlarla boy lmeye cesaret edemez. Oysa, lyin kilisesinin papaz geen perembe gn, beklenmedik bir srada oraya Gortskin'in geldiini yazd. O da kk bir tccardr. Tanrm ben onu. Ama adamn deeri burallardan olmamasnda. Kendisi Pogreboy'ludur. Senin anlyacan, bural olmad iin Maslov'lardan korkmaz! Koru iin n bir bin ruble veririm diyormu, iittin mi? Oysa burads yalnz bir hafta kadar kalacakm. Onun -iin oraya gidip kendisiyle bir konusan... Siz papaza yazverin. o da adamla konuup anlasn. O beceremez bunu Burada ince bir nokta var. Bu papaz bakt eye deer bimesini bilmiyor. Geri kendisi altn gibi adamdr. Ona hemen senetsiz sepetsiz yirmi bin rubleyi bile emanet edebilirim. Gelgele-lim o idam hibir eyin deerini bilmiyor. ocuk gibidir. Kargalar bile aldatr onu. Oysa stelik tahsil grmt:, dn bir kez; o Gortskin grnte kylnn biri. Hep srtnda mavi bir kyl ceketiyle dolar. Ama karakter bakmndan tam anlamnda alan biridir. Zaten derdimiz de budur. Herif hep yalan syler. burada. bazen o kadar atp tutar ki, bunu neden yapyor diye, aar kalrsn. Bundan yl nce: karm ld, ben de baka bir kadnla evlendim diye bir yalan att. Oysa yle bir ey olmam. Artk anla ne adam, olduunu. Kars lmemi, hl da sadr. Hem de herif, ka-tncaza her gnde bir, temiz bir dayak atar. Sim-126 KARAMAZOV KARDELER di bizim, unu renmemiz gerekiyor: Bu adam koruya on bir bin ruble vermek istediini sylerken doru mu sylyor, yoksa yalan m? yi ama ben bir ey yapamam ki! Ben de yle eyden anlamam. Dur, acele etme, sen bu ii baarrsn. nk ben sana herseyi anlatrm), neyi nereden anlyacan retirim. Yani Gortskin'in ne demek istediini anlaman iin. Ben oktandr onunla i yaparm. Bak, sana birey syliyeyim, onunla konuurken sakalna bakmal, kzl bir sakal vardr. Pis, incecik bir eydir. Eer sakal titriyorsa, kendisi de konuurken fkelenip duruyorsa, demek ki i iyi. Demek doru sylyor, yapacan syledii eyi de gerekten istiyor. Yok eer sakaln sol eliyle okayp duruyor, kendisi de alayl alayl glyorsa, o zaman, eyvah! berbat oldu, sana kazk atmak istiyor, sinsi sinsi tertipler hazrlyor, demektir. Sakn gzlerine bakma. nk gzlerine bakarak hibir ey anyamazsn. Onun gzleri karanlk bir su gibidir. Adam aldatr! yisi mi, sen sakalna bak. Sana ona vermen iin pusula yazarm. Kendisine gsterirsin. Geri soyad Gortskin'dir, ama aslnda o Gortskin deil. Liyagaviy'dir. Yalnz sen ona Liyagaviy (*) olduunu sakn syleme, gcenir. Onunla anlar da, iin doru drst olduunu grrsen, hemen buraya bireyler karalar gnderirsin. Yalnz u dediimi yazsan yeter: Yalan sylemiyor! diye yaz. On bir binde srar edersin. Yalnz bin ruble kadar debilirsin. Daha aaya sakn inme. Dn bir kez: Sekiz ve on bir... bin fark var. Bylece insan bini sokakta bulmu gibi olur! Mteri dediin abuk mu bulunur? Oysa imdi o kadar ok paraya ihtiyacm var ki!. in cidd olduunu bildirirsin, O zaman ben de bir rpda gider pazarl bitiririm. Artk ne yapp yapp bir zaman ayrrm. imdi ise oraya ne diye gideyim? Ya papaz bunu t (*) Liyagaviy: Bir cins kpek. KARAMAZOV KARDELER 127 uydurduysa? Syle, gidecek misin, gitmiyecek misin? Ah, hi vaktim yok, beni bundan kurtarn ne olur? Ne olur! Babana bir yardmda bulun! nan bu yaptn iyilii unutmam! Ama ne var ki sizin gibi evltlarda yrek yok, yrek! Ben bunu bilir, bunu sylerim! Senin iin bir gnn ya da iki gnn ne nemi var? Nereye gideceksin imdi? Venedie mi, yoksa? Merak etme, senin o Venedik iki gn iinde yerin dibine batmaz. Alyoa'y da gnderirdim ama, o bu ilerden ne anlar? Seni gndermek isteyiimin tek nedeni akll bir adam olmandr. Ben senin akll olduunu grmyor muyum? Geri kereste tccar deilsin ama, grdn eyin deerini bilirsin sen. Bu ite de grmesini bilmek yeter; adam cidd mi konuuyor, yoksa cidd deil mi? Yalnz, bunu iyice anlamal. Sylyorum sana; sakalna bakarsn. Eer sakal titriyorsa demek ki, cidd konuuyor. van Fiyodorovi fkeyle alayl alayl glerek: Demek kendi elinizle beni o Allahn bels er-manaya'ya itiyorsunuz, yle mi? diye bard. Piyodor Pavlovi olunun fkesini farketmedi, ya da grmemezlie gelmek istedi. Oysa alayl alayl gln hemen grmt, onun iin de vakit kaybetmeden : Demek gidiyorsun! Gideceksin, deil mi, dur sana bir pusula karalyaym, demiti. Bilmiyorum, gideyim mi gitmiyeyim mi? Gerekten bilmiyorum gidip gitmiyeceimi. Yolda karar veririm. Yolda ne karar vereceksin? Hemen burada karar ver. Evldm, yavrum, ne olursun burada karar ver! Onunla anlarsan bana iki satrlk bir pusula yaz, pusulay papaza ver, papaz onu hemen bana gnderir. Ondan' sonra artk engel olmam sana! Gle gle git Venedie. Volovo istasyonuna kadar papaz arabana kendi atlarnn koulmasna izin verir...128 KARAMAZOV KARDELER

ihtiyar tam anlamyla cokun bir sevin iindeydi. Hemen pusulay yazd. Atlar getirtmek iin adam gnderdiler, sofraya konyakla meze geldi. htiyar sevindii vakit, her zaman gevezelik ederdi, ama bu sefer kendini tutuyor gibiydi, rnein: Dimitriy Fiyodoro-vi'ten bir kez olsun sz etmedi.' van Fiyodorovi'ten ayrlacana da hi zlmyordu. Sanki konuacak ey bulamyormu gibiydi. van Piyodorovi de bunu ok iyi anlad. Kendi kendine: Benden amma da bkm diye dnd, ihtiyar, ancak olunu kapya kadar geirdii vakit biraz heyecana kaplr gibi oldu ve onunla kucaklamak iin uzand. Ama van Fiyodorovi onunla pmekten kanmak istediini belli ederek aceleyle geri ekilip elini uzatt, ihtiyar hemen durumu anlad; bir anda kendini toparlad. Kapdan: Haydi Tanr yardmcn olsun, Tanr yardmcn olsun! diye tekrarlad. Ama mrmz varsa, bir defa daha geleceksin deil mi? Gel; ne zaman gelsen, bamn stnde yerin var. Haydi, sa yardmcn olsun! van Fiyodorovi faytona bindi. Babas son bir kez: Elveda van! Beni ok ktleme! diye bard. van Fiyodorovi'i uurlamak iin evdekilerin hepsi dar kmt: Smerdyakov da, Marfa da, Grigoriy de oradaydlar. van Fiyodorovi herkese onar ruble hediye etti. Artk faytona yerletikten sonra Smerdyakov frlad, gelip arabann iindeki haly dzeltti. van Fi-yodorovi'in azndan birden u szler dkld : Gryorsun ya... ermenaya'ya gidiyorum... dedi. Bu szler bir gn nceki gibi kendiliinden stelik, garip, sinirli bir glle dudaklarndan dklmt. Sonradan bunu uzun bir sre hatrlyacakt. Smerdyakov, van Fiyodorovi'in iini okuyormu gibi gzlerinin iine bakarak kesin bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 129 Demek ki, zeki bir insanla konumak bile ya-Tarl oluyor diyenler doru sylemiler, dedi. Fayton hareket etti ve uzaklat. indeki yolcunun ruhunda kark duygular vard, ama tarlalara, tepelere, aalara, zerinden, bulutsuz gklerin iinde ta ykseklerden geen yabani kaz srsne byk bir istekle bakyordu. Birden kendini o kadar iyi hisseti ki, arabacyla sohbet etmeye kalkt ve kylnn verdii karlkla ok ilgileniyormu gibi davrand. Ama bir an sonra, adamn syledii szlerin bir kulandan girip, bir kulandan ktn ve gerekte ne dediini bile anlamadn farketti. O zaman sustu. Zaten ancak sustuu vakit kendini rahat hissediyordu: Hava temiz, taze ve serin, gkyz akt. van Fiyodorovi'in hayalinde Alyoa ile Katerina vanovna canland. Ama bafife glerek, gzlerinin nnde beliren bu sevimli hayallere doru hafife fledi. O zaman bu hayaller hemen dald. van Fiyodorovi: Onlara daha vakit var diye dnd. stasyona kadar olan mesafeyi abucak aldlar, atlan deitirdiler ve Volovo'ya doru drt nal gittiler. van Fiyodorovi birden zeki bir insanla konumak neden yararl bir ey oluyor? Bununla ne demek istedi acaba? diye Dnd ve bu dnce sanki btn varln birden kavram gibi oldu. iyi ama ben de ne diye ona er-ttenaya'ya gideceimi syledim. Drt nal Volovo istasyonuna kadar gittiler. van Piyodorovi faytondan indi. etrafn arabaclar evirdi. ermenaya'ya kadar on iki verstlik yolu almak iin Pazarla giritiler. Arabaya dinlenmi atlarn koul-^as gerekiyordu. van Fiyodorovi atlarn koulmasn emretti. Sonra, araba durandaki hana girecek ol-du, etrafna baknd, gz hana bakan kadna iliti, sonra birden tekrar kapya kt: Karamazov Kardeler II F: 9130 KARAMAZOV KARDELER istemez! ermenaya'ya gitmjyeceim! Akam yedi tirenine gecikmez miyim? Evltlar ne dersiniz? Tam zamannda yerletiririz sizi! Atlar koalm m? Hemen ko atlar arabaya! Aranzda yarn kente inecek var m? Olmaz olur mu? te, Mitriy inecek. Bana bir yardmda bulunmaz msn Mitriy? Babam Fiyodor Pavlovi Karamazov'a ura, ona ermenaya'ya gitmediimi syle. Bunu yapar msn ha? Neden yapmyaym? Urarz. Zaten Fiyodor Pav-lovi'i ok eskiden tannz. van Fiyodorovi neeyle gld : yleyse al bakalm bahiini! nk yle sanyorum ki babam sana bahi vermez... Mitriy de gld: Herhalde vermezler! dedi. Teekkr ederim Beyefendi. Emrinizi muhakkak yerine getiririz. van Fiyodorovi akamn yedisinde vagona girdi ve trenle hemen Moskova'ya gitti. Gemiteki herey uzaklasn benden! Elveda artk eski yaadm hayata, bir daha dnmemek zere, elveda! Artk gemiten ne bir haber, ne bir ses isterim; yeni bir dnyaya, yeni yerlere, hem de hi arkama bakmadan gideceim! diye dnyordu. Ama iine cokun bir sevin yerine, birden ylesine karanlk bir hzn kt ve kalbinde yle bir ac uyand ki, bylesini btn mrnde hibir zaman duymamt. Btn gece dnd durdu; tren sanki uuyordu. van Fiyodorovi, ancak Moskova'ya artk girdikleri srada, gn doarken, birden kendine gelir gibi oldu! Ben alan biriyim! diye fsldad. Fiyodor Pavlovi ise olunu uurladktan sonra ok memnun kalmt. Tam iki saat iinde hemen hemen byk bir mutluluk duyarak konya yudumlayp durdu; ama birden evde herkes iin ok can skc, tat' KARAMAZOV KARDELER 131 sz, ayn zamanda Fiyodor Pavlovi'i byk bir aknlk iinde brakan bir olay oldu: Smerdyakov bir ey almak iin bodruma inerken st basamaktan aaya dt. yi ki, o srada Marfa gnatyevna avludayd ve bunu tam zamannda iitmiti. Kadncaz Smerdya-kov'un dtn grmemiti, ama l duymutu. zel, garip, ama Marfa Ignatyevna'nn oktandr bildii bir lkt bu. Bir saralnn, krize tutulan bir saralnn l. Herkese saral olduu bilinen Smerdya-kov'un bu krizi, tam merdivenden aaya indii zaman m balamt ve bu yzden mi elinde olmyarak kendini kaybederek aaya dmt, yoksa dt vakit geirdii sarsntdan m kriz gelmiti? Bunu anlamaya imkn yoktu. Yalnz kendisini artk bodrumun dibinde, vcudu kvrlm, kaslm bir halde titriye titriye,

aznda kpklerle, rpnr bir halde bulmulard, nce herhalde elinin ya da bacann krldn ve bir yere arptn sanmlard. Ama Marfa Ignatyevna'nn dedii gibi Tanr korumutu ve yle bir ey olmamt. Yalnz Smerdyakov'u bodrumdan tekrar dar karmak zor olmutu. Neyse ki, komulardan yardm isteyerek bunu g bel baarmlard. Btn bu iler olup biterken Fiyodor Pavlovi'in kendisi de orada bulunmu, yardm etmiti. Belliydi ki, korkmu, hatt aknlktan kendini kaybetmi gibiydi. stelik hasta bir trl kendine gelemiyordu. Geri krizler arada bir kesiliyordu ama, ksa bir sre sonra yeni-en balyordu ve herkes Smerdyakov'un geen yl ta-yan arasndan aaya dt vakit olduu gibi bir urum meydana geleceini sylyordu. O vakit basna iuz konulduunu hatrladlar. Hemen bunu da bulduir; nk bodrumda hl buz vard. Marfa gnatyev-ia gereken emirleri verdi. Fiyodor Pavlovi de akama doru doktor Hertzenstube'nin gelmesi iin adam gn-erdi. Doktor Hertzenstube ise abucak geldi. Hastay dikkatle muayene ettikten sonra (bu bu-132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 tn ilin en dikkatli, en titiz doktoruydu, kendisi de yal ve ok sayg deer bir ihtiyarckt) krizin ok iddetli olduu ve durumun belki de ok tehlikeli olaca sonucuna vard. Sonra da daha hereyi iyice kavryama-dn, ama yarn sabah eer imdi verdii illar fayda etmezse baka bir tedbir alnmas iin karar vereceini syledi. Hastay mtemilta, Grgoriy ile Marfa Ignatyevna'nn oturduklan dairenin yanndaki kk odaya yatrdlar. Ondan sonra da Piyodor Pavlovi btn gn arka arkaya bir dizi skntlarla karlat: Yemei Marfa gnatyevna yapmt. orba Smerdyakov'-un piirdii orbalara kyasla K bulak suyu gibi bir ey olmutu. Tavuk ise o kadar kuru olmutu ki, onu inemeye bile imkn yoktu. Marfa gnatyevna, beyin hakl sulamalarna karlk vererek tavuun zaten ok kart olduunu, kendisinin de ahlk dersleri almadn syledi. Akama doru bir baka sknt kt: Fiyodor Pav-lovi'e gndr hasta olan Grigoriy'in tam o srada bsbtn yataa dtn bildirdiler; adamn beli uyumutu. Fiyodor Pavlovi ayn mmkn olduu kadar erken iti ve evde tek basma kalp kapy ierden kilitledi. Kendisi korku ve endieyle kark bir bekleyi iindeydi. nk tam o akam Guruenka'nn artk muhakkak gelmesini bekliyordu. Daha dorusu o sabah, erkenden Smerdyakov'dan hanmefendi artk muhakkak geleceklerini vaadettiler! haberini almt; Smerdyakov, ihtiyar buna hemen hemen kesin olarak inandrmt. htiyarcn bir trl huzur bulamyan kalbi heyecanla hzl hzl arpyordu. Bo odalarnda oradan oraya dolayor, ikide bir etrafa kulak kabartyordu. ok dikkatli olmal, iyice dinlemeliydi etraf; belki Dimitriy Fiyodorovi Gruenka'y herhangi bir yerden gzetliyordu. Onun iin Guruenka cama vurdu mu, (Smerdyakov daha gn nce Fiyodor Pavlovi'e kesin olarak, Guruenka'ya gelirse, nereye ve nasl vuraiim rettiini sylemiti.) kapy abucak amal ve onu talkta bouna hi bekletmemeliydi. Allah korusun, korkuya kaplarak kap gitmesin diye, hemen ieriye almalyd onu: Fiyodor Pavlovi btn bunlar dnerek dolap duruyordu, ama imdiye kadar yrei hibir vakit bundan daha tatl bir umut iine gml-memisti; nk artk bu 'sefer Guruenka'nn muhakkak geleceine inanabilirdi! LAltnc Kitap RUS RAHB I ZOSiMA DEDE VE KONUKLARI Alyoa endie ve zntyle dedenin hcresine gir-dii vakit, hemen hemen aknlk iinde duraklad; karsnda hayata gzlerini kapamak zere olan, hatt belki de kendini artk kaybetmi bulunan bir hasta grmekten korkuyordu. Oysa, dedenin koltukta oturduunu ve geri dermanszlktan bitkin ama, gene de neeli, zinde bir yzle etraf konuklarla evrili olarak oturduunu, onlarla huzur iinde sakin, sakin sohbet ettiini grd. Ama dorusunu sylemek gerekirse, dede ancak Alyoa gelmeden bir eyrek saat nce yataktan kalkmt. Konuklar, peder Paisiy'in kesin olarak: (Hocamz muhakkak sevdikleriyle bir kez daha sohbet etmek iin kalkacaktr, bunu kendisi bu sabah vaadeetti! demesi zerine hcrede daha nceden toplanm, dedenin uyanmasn beklemeye balamlard. Peder Paisiy, hayata gzlerini kapamak zere olan dedenin vaadine, hatt her szne o kadar inanyordu ki, onun artk kendini kaybettiini, hatt soluk bile almadn grse, belki de onu almaa gelen ecele bile inanmya-136 KARAMAZOV KARDELER ak, hep ihtiyarn lm deinde kendine gelip verdii sz yerine getirmesini bekliyecekti. O sabah ise Zosna dede uykuya dalarken kesin bir tavrla, ama: Sizinle bir kez daha sohbete doymadan lmem sevgili evltlarm, sevgili yzlerinize doya doya bakacam! Size bir kez daha iimi dkeceim!' demiti. Dedenin herhalde artk sonuncu olan bu sohbetinde bulunmak iin, yalnz yllardanberi dostlar olan, kiiler toplanmt. Bunlar drt kiiydi. Bunlardan Rahip Peder yosif, peder Paisiv, ve dedelerin bulunduu ksm idare eden peder Mihayl idi. (Bu peder hi te o kadar ihtiyar olmayar ayn zamanda pek fazla tahsili olmayan bir adamd, basit halktand. Ama salam, karakterli, inanc yrekten gelen ve kolay kolay sarslmayan, ayn zamanda grnte sert, ama aslnda ok duygulu bir insand. Hatt bu duygululuunu garip bir utanla bakalarndan saklyordu.) Drdnc konuk ise artk bsbtn ihtiyarlam, basit bir rahipikti; bu rahip kylden gelmeydi. Ad Anfim'di. Neredeyse okuma yazmas bile yoktu. Fazla konumayan, sessin bakalaryla nadir olarak iki ift lkrd eden, ar derecede yumuak bal bir adamd. Gnn birinde aklnn alamyaca dehet verici, yce bir eyden korkmu-ve bu korkusu sanki mrnn sonuna dek srecekmi-gibi rkek bir hali vard. Zosima dede, her zaman sanki tiril tiril titriyormu hissini veren bu adamcaz ok severdi. Btn yaants boyunca en az konutuu insan, bu adam olduu halde, ona kar mrnn sonuna-kadar byk bir sayg duydu. Oysa bir vakitler yllarca-kutsal Rusya topraklarn onunla birlikte dolamlard... Bu anlattmz ok eskiden oldu. Bundan krk yl kadar nce, Zosima dede o fakir, az tannm Kostroma manastrnda bir rahip hayat yaamaya balad zamand. Zosima dedenin oraya girdikten ksa bir sre-sonra, o fakir Kostroma manastrc iin ba toplaKARAMAZOV KARDELER 137 mak zere, peder Anfim ile birlikte yola kt gnlerde...

Hepsi, ev sahibi konuklar da, dedenin blmndeki ikinci odada, karyolasnn bulunduu odada toplanmlard. Bu oda daha nceden belirtildii gibi olduka dard. O kadar ki, drd de (rahip aday olan ve ayakta duran Porferiyden baka) br odadan getirilip dedenin koltuunun etrafna dizilen iskemlelere glkle yerleebilmilerdi. Hava artk kararmaya balamt. Oday kandiller ve tasvirlerin nnde yanan mumlar aydnlatyordu. Dede ieri girer girmez aran ve kapnn yannda ayakta kalan Alyoa'y grnce sevinle glmseyerek ona elini uzatt: Ho geldin uslu evldm! Ho geldin, sevgili olum, ite sen de buradasn artk! Zaten geleceini biliyordum... Alyoa ona yaklat, dedenin nnde ba yere de-inceye kadar eildi ve alamaya balad. Yreinden bir eyler kopuyordu. i titriyordu Hkra hkra alamak istiyordu. Dede sa elini bann zerine koyarak : Ne alyorsun? Daha alamana vakit var, dedi. Bak gryorsun ite, oturup sohbet ediyorum. Belki de daha yirmi yl yaarm, o kucanda kz, Lizaveta'sy-la gelen Vegorya'l o iyi yrekli, sevimli kadnn diledii gibi... Tanrm o anneyi de, kz Lizaveta'y da koru. (Dede bunu sylerken ha kard.) Porfiriy! Onun. getirdii ba, dediim yere gtrdn m? O srada birgn nce dua etmek iin gelen o neeli kadnn: Benden daha fakirine verin diyerek balad alt girivennik'i hatrlamt. Byle balar bir eit ceza idi; bir kimse herhangi bir nedenden tr kendi kendine byle bir ceza verdi mi, muhakkak ken-i alnnn teriyle kazand bir paradan byle bir ba yapmak zorundayd. Dede,' daha o akam Porfiriy'i ksa bir sre nce bizim kentte yangnda hereyini yitir-138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 mis, ondan sonra da dilenmeye balam olan iki ocuklu bir dula gndermiti. Porfiriy, hemen o ii yapm olduunu, paray kendisine tenbih edildii gibi bilinmeyen bir hayrseverden diyerek dula verdiini bildirdi. Dede sze devam ederek Alyoa'ya : Kalk evldm! dedi. Yzne bir bakaym. Syle sizinkilere gittin mi, aabeyini grdn m? Dedenin bu kadar kesin olarak ve yalnz aabeylerinden birini sormas Alyoa'nn tuhafna gitmiti. Acaba hangisini soruyordu? Belki de, bir gn nce de o gn de Alyoa'y yanndan gnderirken ite o aabeyini grmesini istemiti. Alyoa : Aabeylerimden yalnz birini grdm. -r Ben sana dn grdm, byk aabeyini, kar- snda yerlere kadar eildiim aabeyini soruyorum. Alyoa : Onu yalnz dn grdm. Bugn ise onu bir trl bulamadm, dedi. Hemen bul onu! Yarndan tezi yok hemen git, ne yap yap bul onu! Hereyi olduu gibi brak, bir an nce ona git. Belki yle yaparsan, feci bir olay nlersin. Ben dn onun ekecei byk aclar dnerek karsnda secdeye vardm. Dede bunu syledikten sonra birden sustu, sanki dncelere dalmt. Szleri bir garipti. Bir gn nce dedenin nasl yerlere kapandna tank olan peder yo-sif, peder Paisiy ile gzgze geldi. Alyoa dayanamad; byk bir heyecanla : retmenimiz, szleriniz ok belirsiz. Aabeyimi bekliyen ac nedir? Merakl olma! Dn, korkun bir ey grr gibi oldum. Aabeyinin dnk baknda sanki tm kaderini aklayan bir anlam vard, yle bir bakt ki... BU adamn kendisi iin ne kadar mthi bir ac hazrladn dnerek birden yreimde bir dehey duydum; mrmde ya bir ya iki defa baz insanlarn yznde byle bir anlam, o insanlarn tm kaderini belirten, bir anlam grmmdr ve ne yazik ki, yzlerinde okuduum o kader hep gereklemitir! Seni ona gnderdim, Aleksey, nk dnyordum ki, senin karde yzn ona belki yardmc olur. Ama herey, hepimizin kaderi Tanr'nn elindedir. Eer bir buday tanesi topraa dt vakit lmezse, tek bana kalr; lrse bol mahsul getirir. Bunu daima hatrla! Dede hafife glmsiyerek sze devam etti: Seni ise mrn boyunca ok defalar byle bir yzn olduu iin kutsamimdr Aleksey! Bunu bil. Senin iin unu dnyordum: Bu duvarlarn br tarafna gideceksin, yleyken dnyada gene de daima rahip olarak yayacaksn. Birok dmanlarn olacak, ama dmanlarn bile seni seveceklerdir. Hayat sana birok felketler getirecektir. Ama sen onlardan tr mutluluk duyacak ve hayat kutsayacaksn. Hatt bakalarn da, yaam Tanrdan gelen bir ey olarak sevmee zorlyacaksn ki, en nemli olan da budur! te sen byle bir insansn. Dede duygulanarak glmsyordu, konuklarna doru dnd : Sevgili pederler, sevgili retmenlerim benim! Bu gne dek, ona bile yzn neden bu kadar ok sevdiimi sylemerhiimdir. Ancak imdi sylyorum bu-nu: Ogn yz benim iin bir an, bir peygamber iareti gibi olmutur, mrmn balangcnda daha kk bir ocuk olduum gnlerde, bir aabeyim vard. Delikanllk anda gzlerimin nnde ld. Ancak on yedi yandayd. Sonradan yaadm yllar boyunca yava yava aabeyimin benim kaderimde yce bir varln iareti ve nceden gnderilmi bir belirtisi olarak rol oynadna kesin olarak inandm. nk eer benim140 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 yaantmda aabeyim olmasayd, aabeyim dnyaya gelmeyeydi, belki de ben hibir vakit rahip olmay d-nmiyecek, bu kutsal yola girmiyecektim! yle dnyorum. Kutsal varln o ilk belirtisi ocukluumda karma kmt, imdi ise artk yolumun sonuna vardm bir srada, gzlerimin nnde, sanki o olay yeniden tekrarlanyormu gibi bir his duyuyorum. Bu ne garip bir eydir pederler, retmenler. Aabeyime yz bakmndan ar deil, sadece biraz benzeyen Aleksey, bana ruh bakmndan onunla o kadar eit olarak grnd ki, ok defa onu, o delikanlnn yani aabeyimin kendisi saymmdr. Sanki o, yolumun en sonunda, esrarengiz bir ekilde, bana bir eyler hatrlatmak, iimde baz duygular uyandrmak iin gene karma kmtr. O kadar ki, kendim bile bu garip dnceme ammdr. itiyor musun Porfiriy?

Dede bunu sylerken onu hizmet eden rahip adayna doru dnmt : ok defalar yznde, Aleksey'i senden daha ok sevdiim iin bir znt grmmdr. imdi neden yle olduunu rendin. Ama seni de severim. Bunu bil. Hem de ok defa byle zlyorsun diye, kendim ac duymuumdur. imdi ise sevgili konuklarm, sizlere o delikanldan, aabeyimden sz etmek istiyorum. nk benim yaantmda ondan daha deerli, ilerisim bana daha ak olarak bildiren, daha dokunakl hibir varlk olmamtr. Yreim hznle doldu. u anda tm yaantm, sanki onu yeniden yayormuum gibi gzmn nnde gryorum... Burada unu belirtmeliyim ki, dedenin mrnn son gnnde kendisini ziyaret etmi olan konuklarla yapm olduu bu son konumann bir ksm yazl ola' rak saklanmtr. Bu konumay dedenin lmnden ksa bir sre sonra, hatra olsun diye, Aleksey Fiyodo-rovi Karamazov yazmtr. Ama o yazdklar gerekten o gn yaplan konumamdr, yoksa Aleksey Fiyo-dorovi yazdklarna retmeniyle daha nceden yapm olduu eski konumalarndan da baz eyler mi katmtr? Bu konuda artk bir ey syliyemem. Bundan baka, yazda bu konuma sanki dede dostlarna olup bitenleri aklarken yaantsn bir hikye olarak anlatyormu gibi hi ara verilmeden yazlm. Oysa, phe yok ki, sonradan anlatld gibi, is biraz deiik olmutur. nk o akam konumaya herkes katlmt ve geri konuklar ev sahibinin szn nadir olarak kesiyorlard ama gene de lfa kararak kendileri iin de bir eyler sylyor, kendi ilerini dkyor, onlar da birey-3er anlatyorlard. Bundan baka zaten yle bir sreklilie imkn yoktu. nk dedenin bazen nefesi tkanyor, sesi kesiliveriyordu. Hatt bazen dinlenmek iin yatana yatyordu. Geri uyumuyordu ama, gene de yatyordu. Ama konuklar dede yatarken yerlerinden kalkmyorlard. Bir iki kez konumaya ncil'in okunmasyla ara verildi. Okuyan peder Paisiy'di. Garip bir nokta daha vard; hereye ramen, aralarndan hibiri dedenin hemen o gece leceini akllarndan geirmiyorlard. nk, mrnn o son akamnda dede gndzki derin uykusundan sonra sanki birden yeni bir g kazanmt. te dostlaryla yapt bu uzun konumada onu des-tekliyen bu gt. Bu sanki son bir duygulant. Ondaki inanlmayacak canll devam ettiren bir duygulan, ama bu ok ksa srd. nk yaants birden kopuverdi... Her neyse bunu sonra anlatrz. imdi ise unu belirtmek istiyorum ki, dedenin yapt konumaya tm ayrntlaryla vermektense, onu Aleksey Fiyodo-rovi Karamazov'un yazd ekilde vermekle yetinmeyi daha doru buluyorum. Bylece sz daha ksa olur. O142 KARAMAZOV KARDELER kadar yorucu olmaz. Bununla birlikte, tekrar ediyorum belki Alyoa birok eyleri dedeyle yapt eski konumalarndan alm, hepsini birletirmitir. * II Tanrnn huzuruna km bulunan rahip Zo-sima dedenin yaantsndan alnarak ve syledii szler bir araya getirilerek Aleksey Fi-yodorovic Karamazov tarafndan yazlm notlar... t BYOGRAFK BLGLER a) Zosima dedenin aabeyi olan delikanl hakknda... ok sevgili pederlerim ve retmenlerim, ben uzak kuzey eyaletlerinden birinde, B... kentinde dnyaya geldim. Babam soylu bir adamd, ama pek tannm ve byk bir rtbe sahibi deildi. Kendisi ben henz iki yamdayken hayata gzlerini yumdu. Bu yzden onu hi hatrlamyorum. Anneme pek byk olmayan ahap bir evle, biraz para brakt. Bu brakt para pek fazla deildi ama, anneme ocuklaryla sknt ekmeden yaamay salyacak kadard. Annemin yalnz iki ocuu vard: Biri ben Zinoviy, br de, aabeyim Markel'di. Aabeyim benden sekiz ya kadar daha bykt. abuk parlayan, hereye hemen kzan ama, iyi yrekli, kimseyle alay etmeyen ve zellikle bizim evde, yannda annem, ben ya da hizmeti varken garip. bir ekilde hep susan bir ocuktu. Gimnazya'da iyi okuyordu. Yalnz arkadalaryla anlaamyordu. Geri onlarla kavga etmiyordu ama, onlarla pek badaamyordu. Daha KARAMAZOV KARDELER dorusu annem yle hatrlyordu. lmnden alt ay nce, on yedi yana bast sralarda birden bizim kentte Moskova'dan serbest dnceli olduu iin srgn edilmi siyas sulunun, tek bana yaayan bir adamn evine gidip gelmeye balad. Bu srgn edilen kii bir bilim adamyd, hem de kklerden deil, nemli bir bilim adam, hatt niversitede n salm bir filozoftu. Adam nedense Markel'i sevmi ve onu evinde kabul etmee balamt. Delikanl btn gecelerini onun yannda geiriyordu. Btn k yle oldu. T srgn tekrar Petersburg'a devlet dairelerinden birindeki grevine arlncaya kadar. Bu geri arlma srgnn kendi istei zerine olmutu. nk arkas vard. Byk perhiz geldi att. Markel ise perhiz etmek istemiyor, bu ile alay ederek kfrediyor : Btn bunlar sama! Tanr diye bir ey yok dnyada! deyip duruyordu. Byle syleyerek annemi ve evdeki hizmet edenleri dehet iinde brakyordu. O rada dokuz yalarnda olan ben bile, bu szlerden ok korktum. Bizim evde hizmet grenlerin hepsi kleydi. Drt kiiydiler. Hepsini de tandm bir iftlik sahibinin adna almtk. Hatt hatrlyorum annem, bu drt kiiden birini, topal ve yal bir kadn olan ah Afim-ya'y, senetle altm rubleye satm, yerine kle olmayan birini tutmutu. te, Byk Perhiz'in altnc haftasnda aabeyim birden fenalat. Zaten her zaman salk durumu zayft- Gsnden rahatszd. Dayanksz bir yaps vard. Vereme yakalanmaya msaitti. Amaboyu ksa deildi Yalnz ince ve hastalklyd. Yz olduka gzeldi. Kendisini tm myd neydi? Bir gn, doktor geldi, ksa bir sre sonra da anneme: Tez vereme tutulmu di-yee fsldayarak, artk herhalde pek uzun bir sre yaam yacam bildirdi. Annem alamaya ve aabeyimi krma-'ftaa alarak (daha dogrusu onu korkutmamak iin) elinden geldii kadar ihtiyatl bir tavrla, ona perhiz et144 KARAMAZOV KARDELER mesi ve Kutsal Ekmei almas iin yalvarmaa balad. nk o zamanlar aabeyim daha yataa dmemiti. Ama aabeyim bunu iitince, fena halde kzd ve Tanr evine, kiliseye kfrler yadrmaa balad. Byleyken birden

dnceye dalmt. Tabi hastalnn tehlikeli olduunu, annemin bu yzden onu daha gc yettii bir srada, perhiz etmee ve kutsal ekmei almaa zorladn hemen anlamt. Zaten oktandr hasta olduunu biliyordu. Daha ondan bir yl nce, bir gn sofrada annemle bana serinkanllkla: Ben aranzda kalc deilim. Bir yl daha yaamam demiti. Bu sz kehanet gibi bir ey oldu. Aradan gn geti, Kutsal hafta balad. te aabeyim sal gn sabahleyin perhiz tutmak iin kiliseye dua etmee gitti. Anneme de: Bunu asl sizin iin yapyorum, anneciim, dedi. Annem hem sevinten, hem de zntden alamaa balad: Madem onda yle bir deiiklik oldu, demek ki, artk sonu yakndr diye dnyordu. Ama aabeyim kiliseye uzun bir sre gidip gelmedi. Yataa dt. Bu yzden gnah karma ile Kutsal Ekmei verme treni artk evde yapld. Gndzleri hava aydnlk, prl prl ve gzel kokuluydu. Paskalya ge gel-; misti o yl. Hatrlyorum, aabeyini btn gece ks-rr, iyi uyuyamazd. Ama sabah oldu mu, her zaman giyinir ne yapp yapp yumuak koltua geer otururdu, ylece aklmda kald: Koltukta sessiz sessiz oturur, glmser, hasta iken hastaln belli etmez, yz de hep neeli hep sevinli olurdu. Ruhi bakmdan bsbtn deimiti. yle harikulade gzel bir deiiklik olmutu aabeyimde! htiyar dad odasna girip: zin verirsen, tasvirlerin nndeki kandili yakayrru derdi. Oysa eskiden aabeyim yle eye izin vermez, hatt mumu fleyerek sndrrd. imdi ise: Yak dadcm, eskiden sana bunu yasak etKARAMAZOV KARDELER 145 inekle canavarlk etmiim, diyordu. Sen Tanrya dua .ederek kandili yakyorsun, ben ise sana sevin iinde bakyor ve iimden dua ediyorum. Demek ki ikimiz de ayn Tanr'ya dua ediyoruz. Bu szler bize garip geliyordu. Annem ise hep kendi odasna gidip orada alyordu. Yalnz aabeyimin odasna girerken gzlerini siler, neeli bir tavr taknrd. Bazen aabeyim: Anneciim alama, canm anneciim alama, diyordu. Daha ok yllar yaayacam. Birlikte daha ok neeli gnler geireceiz. Yaamak ise, yaamak o kadar gzel, o kadar sevin verici bir ey ki! diyordu. Annem Ah evldm, nasl neelenebilirsin? Btn gece ateler iinde yanyor, ksr-yorsun, hem de yle ksryorsun ki, neredeyse gsn paralanacak. diyordu. Aabeyim Anneciim alama, hayat cennettir! Bizler, hepimiz imdi cennetteyiz, yalnz bunu dnmek istemiyoruz, oysa bunun byle olduunu kabul ettiimiz gn. btn dnya gerekten -cennet olacaktr! diye karlk veriyordu. Herkes de szlerine hayret ediyordu. yle garip ve kesin konuuyordu. Herkes heyecanlanyor, herkes alyordu. Evimize ahbaplarmz geliyordu. Aabeyim onlara da: Sevgili dostlarm, ben size ne yaptm ki, beni seviyorsunuz? Neden bana kar sevgi gsteriyorsunuz? Nasl oluyor da, bunu daha nceden bilemedim? Nasl oluyor da, bu sevginize nceden deer vermedim?> diyordu, ieriye giren uaklara da yle diyordu: Sevgili Dostlarm, deerli dostlarm benim! Bana ne diye hiz-met ediyorsunuz? Ben buna deer miyim? Eer Tanr acr da beni hayatta brakrsa, size hizmet ederim. nk herkes birbirine hizmet etmelidir. Annem bu szleri dinlerken ban sallyor: Sen Anlar hasta olduun iin sylyorsun diyordu. An-neciim, benim tek sevincim, anneciim, dnyada bey-ler de uaklar da olmal. Byle olunca, ben kendi uakKaramazov Kardeler II F: 10146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 larmn hizmetkr olsam ne kar? Onlar bana nasl hizmet ediyorlarsa, ben de onlara hizmet etmek isterim. Sonra sana bir ey syliyeyim anneciim; aramzda her birimiz herkese kar suluyuz. Ben ise herkesten fazla suluyum! Annem bu sz iitince gld. Hem alyor hem glyordu: (Canm senin tm insanlara kar ne suun var? Onlarn arasnda katiller, haydutlar vardr. Sen ise daha gnah ilemek iin vakit bile bulanura-sndr. Niin kendini herkesten fazla suluyorsun? dedi. Bunun zerine aabeyim unlar syledi: Anneciim, canm, ruhum anneciim (birden byle beklenmedik tatl szler sylemee balamt) ruhum, sevgili anneciim benim! unu bil ki, gerekten her insan, herkese kar yaplan hereyden tr suludur. Bunu sana nasl anlatacam bilemiyorum. Ama hissediyorum ki, hem de iimde bir ac uyandracak ekilde hissediyorum ki, bu yledir. imdiye dek nasl da yle ya-am, birbirimize kzm ve hibir ey bilmemiiz? te her gn uyandktan sonra, hep gittike daha ok duygulanyor, daha ok seviniyor ve btn varln saran sevgi ile ii titriyordu. Bazan doktor gelirdi. Eisenstein diye bir doktordu bu. Aabeyim: Eh, syle bakalm doktor, bir gn daha yayacak mym? diye sorard. aka ederdi onunla. Bazen doktor ona: Daha aylarca, yllarca yayacaksnz, derdi. Bunun zerine aabeyim: Canm ne diye gnleri sayalm? Bir insann mutluluun ne olduunu renmesi iin bir gn bile yeter. Sevgili dostlarm! Ne diye birbirimizle darlyor, birbirimiz karsnda bbrleniyoruz? Neden birbirimize kars kin gdyoruz? kp doru bir baheye gidelim, orada gezip elenelim. Birbirimizi sevmee, birbirimizi vmee, kucaklamaa balayalm, yaantmz kutsayalm. Doktor, annem onu kapya kadar uurlad vakit: Olunuz artk dnyada uzun bir sre yaamyacak. Hastalktan zihni bulanyor artk demi. Aabeyimin odasnn pencereleri baheye bakyordu, ihtiyar aalarla dolu glgeli bir bahemiz vard. Aalarda bahan mjdeleyen ve o yl erken gelmi gmen kular, aabeyimin odasnn pencereleri nnde tp duruyorlard. te bir gn aabeyim onlar hayran hayran seyrederken, birden o kulardan zr dilemee balad: Tanrnn kk kular, sevinli kk kular, beni balayn, nk sizlere kar gnah iledim diyordu. Artk bunu aramzda hi kimse anlayamyordu. Aabeyim ise sevinten alyor: Evet, etrafmda Tan-r'nn yaratt bu gzellikler varken, kular, aalar, krlar, gkler varken, bir ben utan verecek bir yaant iindeydim. Bir ben hereyi lekeledim. Bu gzellikleri hi ama hi grmedim. diyordu. Annem bazen alamaa balyordu: Sen artk zerine fazla gnah ykleniyorsun diyordu. Aabeyim ise: Anneciim, biricik sevin kaynam benim, ben zntmden deil, sevinten alyorum. Onlarn karsnda sululuk duymay kendim istiyorum. Yalnz bunu sana anlatamyorum. nk onlar nasl seveceimi bile bilemiyorum.. Ziyan yok, ben herkesin karsnda gnah ilemi bir insan olaym! Bylece hepsi beni balarlar. Cennet dediin ey de budur zaten. Ben simdi cennette deil miyim sanki? diye cevap veriyordu.

Daha birok szler de syledi. Artk hatrlamyorum hepsini. Herbirini burada anlatmama da imkn yok. Bir seferinde hatrlyorum, odasna tek bama girmitim Yannda kimse yoktu. Akam vaktiydi, p-prl prl bir aksam. Gne daha batmamt, ve oday egri gelen klarla aydnlatmt. Aabeyim iaretle yanna ard. Bunu grnce hemen yanna git-. ki eliyle beni omuzlarmdan tuttu, ok duygulan-belli eden bir bakla yzme bakt. Sevgiyle ba-yzme; nce hibir ey sylemedi. Yalnz ite 148 KARAMAZOV KARDELER byle bir dakika kadar yzme bakt. Sonra: -Eh imdi git elen, benim yerime sen yaa dedi. O zaman yanndan ayrldm, elenmeye gittim. Sonradan da mrmde defalarca, gzlerim dolu dolu olarak, onun nasl bana kendi yerine yasamay emrettiini hatrladm. O zamanlar aabeyim daha bir ok byle, o vakitler anlayamadmz ama ok gzel ve alacak szler syledi. lm ise Paskalya'nn nc gn oldu. Akl basndayd. Geri artk konumuyordu ama deimemiti. Son saati gelip catncaya dek hi deimedi: Hep bize sevinle bakyordu. Gzlerinde bir nee vard. Baklar ile hep bizi izliyor, glmsyor, bizi yanna aryordu. Kentte bile lmnden ok sz edildi. Ama btn bunlar, beni, ok aladm halde, kendimi bilmez derecede sarsmad. O zamanlar daha gentim. ocuktum, yleyken hersey yreimde silinmeyen bir iz brakt. ime gizli bir duygu kok sald. Zaman gelince iimdeki o gizli izlenimlerin hepsi yzeye kacak, o zaman olaylarn tepkisi grlecekti... Gerekten de yle oldu. b) Kutsal Kitabn Zosima dedenin yasantsmdaki etkisi... O zaman anneciimle yalnz kaldk. Ksa bir sre sonra iyi ahbaplarmzdan bazlar ona: "Bakn artk bir tek olunuz kald. Fakir de deilsiniz, bakalarna gre epey paranz var? O halde neden olunuzu Peters-burg'a gndermiyorsunuz? Burada kalarak, zengin, tannm bir hanm olarak yasayabilirsiniz, arna olunuzun ksmetine de engel olursunuz,- dediler. Bylece, annemi beni Petersburg'daki asker okula gtrmesi, sonra da imparatorun hassa alayna girmemi salamas iin kandrdlar. Anneciim uzun bir sre kararszlk iinde kald. Son kalan olundan ayrlmaa bir trl gnl raz olmuyordu. Ama gene de (geri epey gz yas dkt ama) kararn verdi. Bu ekilde davranarak mutluluumu salayacana inanyordu. KARAMAZOV KARDELER 149 Beni Petersburg'a gtrp okula yerletirdi. O gnden sonra onu bir daha da grmedim. nk annem yl sonra ld. Btn bu yl aabeyimle ikimiz iin zlp durmu, ii titrermi hep. Baba ocandan yalnz deerli anlarla ayrldm. Deerli diyorum, nk bir insann baba ocanda geirdii ilk ocukluk yllarnn anlarndan daha deerli bir ey olamaz. Bu her zaman yledir. Hatt, sz geen- ailede az bir sevgi ve birlik olsa bile. Evet, en kt bir aileden bile deerli anlar kalr. Yeter ki, insann ruhu deerli olan aramak yeteneine sahip olsun. Ailemizle ilgili anlara daha ocuk olduum halde renmee ok merak sardm Kutsal Kitap'la ilgili anlar da katyorum. O zamanlar elimde bir kitap vard. Kutsal Tarih kitab, iinde ok gzel resimler vard. Ad: Eski ve Yeni Ahitten yz drt Kutsal Hikye idi. Okumay da zaten o kitaptan rendim. imdi, bile o kitap burada rafta duruyor. Onu ok deerli bir an olarak saklyorum. Ama daha okumay renmeden de, henz sekiz yanda iken, bir gn iimde nasl bir dini sezi, bir duygu uyandn hatrlyorum. Annem beni, ama yalnz beni (aabeyimin o srada nerede olduunu hatrlamyorum) Byk Perhiz Haftas iinde, Pazartesi gn. ayine gtrmt. Hava akt. imdi o an hatrlyorum da, gzlerimin nnde buhurdandan, gnlk dumannn nasl yava yava yukar doru ykseldiini, yukardan da, tanrnn gnderdii klarn kubbe eklindeki damdan, darack bir pencereden bize doru na-sl dkldn, dumann da dalga dalga ykselerek klarn iinde nasl eridiini tekrar grr gibi oluyorum. Etrafma heyecanla bakyordum ve o srada dnyaya geldiimden beri ilk kez bilinli olarak Tanrnn ruhuma ektii tohumu hissettim. Tapman ortasna, elinde byk bir kitapla bir kt. Kitap o kadar bykt ki o zaman ba-150 KARAMAZOV KARDELER na sanki delikanl onu glkle tayormu gibi geldi. ocuk kitab krsnn zerine koydu, at ve okumaya balad. O zaman ilk kez olarak Tanr Evi'nde nelerin okunduunu biraz sezer gibi oldum. Vaktiyle Uz lkesinde doru szl, Eyb isminde bir adam yayormu. Bu adamn pek ok serveti varm. u kadar devesi, u kadar koyunu ve merkebi varm. ocuklar hep evlenip dururlarms. Eyb de ocuklarn ok sever, onlar iin belki elenirken gnah ilemilerdir diye dua edermi te gnn birinde, Tanr ocuklaryla birlikte blis de Tanrnn huzuruna kar. Btn dnyay ve yeraltn dolatn syler. Tanr ona : Peki, kulum Eyb' de grdn m? diye sorar. Sonra da blis'e o yce, o dine bal kulunu rnek gstererek onu ver. blis Tanr'nn bu szlerine alayl alayl gler: Onu bana teslim et! Grrsn, kulun sana kar isyan edecek, adn lnetliyecektir, der. Bunun zerine Tanr o doru yolda olan ve bu kadar sevdii kulunu blis'e teslim eder blis de Eyb'n ocuklarn doru yoldan evirir, srsn datr, servetini savurur. Btn bunlar bana gelince, Eyb birden Tanr'nn gnderdii bir yldrmla arplm gibi zerindeki btn giysileri param para eder, kendini topran zerine atar ve: Ana rahminden dnyaya plak olarak geldim, topraa yine plak olarak dneceim. Neyim varsa Tanr verdi, gene Tanr geri ald. Tanrnn ad yzyllar sona erinceye dek, kutsal olsun! Pederler, retmenler, imdi dktm gzyalarn ho grn. nk u anda ocukluk yllarm yeniden yayormuum, gene o sekiz yandaki gsmle soluk alyormuum gibi oluyorum. O anda hkayedeki develer de, Tanryla byle konuan iblis de, kulunu byle felkete brakan Tanr da: Beni cezalandrdn halde adn mbarek olsun diyen Kulu da tapnakta duyulan o tatl: Dualarm kabul olunsun ilhisi de, KARAMAZOV KARDELER 151

papazn elinde tuttuu buhurdandktan ykselen gnlk duman da, diz kerek yaplan dua da hayalimi yle etkiledi ki! O gnden beri bu kutsal hikyeyi (hatt onu daha dn tekrar okudum) gzlerim dolmadan okuyamyorum. Bu hikyede o kadar yce, o kadar gizli, o kadar szle anlatlamyacak derin bir anlam var ki! Sonradan alayc ve dini ktleyen baz insanlarn, baz gururlu szlerini iitmiimdir. Efendim, nasl oluyormu da Tanr en ok dine bal kullarndan birini blis'e elence olsun diye veriyormu? Nasl oluyor da, ocuklarnn kendisinden alnmasna raz oluyormu, nasl oluyor da kulunu hastalklar ve yara bere iinde brakarak, yaralarndaki cerahati bir mlek parasyla temizlemek zorunda kalmasna gz yumuyormu? Hem de bunu tek blis'in karssnda: Bak aziz kulum, bana kar besledii ballk uruna ite btn bunlara dayanabilir! diye vnmek iin yapmas, akl alr ey deilmi. Ama, bu iin iinde yce, gizli bir anlam var! Burada, dnyann geici yn ve lmsz gerek olarak kabul edilen eyin karsnda, lmsz olan asl gerek, rnek olarak alnan bir olayla gsteriliyor. Burada Tanr tpk evreni yaratt ilk zamanlarda: Yarattm ey gerekten iyi diye, her gn nasl bir memnunluk duyduysa, ayni ekilde Eyb'e bakarak kendi yaratt varlktan memnunluk duyuyor. Eyb de Tanr'nn adn gklere kararak gene yalnz O'na hizmet etmi olmuyor, ayni zamanda Tanr'nn yaratt btn varlklara yzyllar boyu arka arkaya gelecek olan kuaklara da hizmet etmi oluyor. nk kendisi bu grevi yerine getirmek iin yaratlmtr. Ah, Tanrm! O nasl kitaptr! inde alnacak ne dersler vardr! O Kutsal Kitap nasl bir mucizedir! Onunla birlikte insana ne byk bir g verilmitir! O kitapta sanki tm evrenin ve dnyada yasyan eit e-it karakterdeki insanlarn bir zeti vardr. Her eyin orada ad vardr ve her ey orada nceden yzyllarn152 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 153 sonuna dek gsterilmitir. Nice srlar aklanm, nice gerekler ortaya atlmtr. Hikyede Tanr Eyb' gene eski durumuna getirir. Ona yine servet balar. Aradan birok yllar geer, sonunda da Eyb'n yeniden ocuklar olur. Eyb de yeniden dnyaya gelen bu ocuklarn sever. Ah Tanrm! nsan arp kalr. Nasl oluyor da, Eyb bu yeni ocuklarn sevebiliyor? Madem ki, o ilk ocuklar yok, madem ki onlardan yoksun kald? diye dnebilir. ocuklarn hatrladka, tam anlamyla mutlu olmas, yeni ocuklaryla sanki onlar eskiden beri sevdii o ilk ocuklarym gibi yaamasna imkn var m? Ama ite bu mmkn, evet mmkndr! nsan yaantsndaki srra uyan eski bir ac, zamanla yava-yava, sessiz tatl bir hzn haline gelir. Kan kaynatan genliin yerini, yumuak, bulutsuz ihtiyarlk alr. Her gn doan gnei kutsarm! Yreim eskisi gibi ona arklar besteler. Ama artk daha ok gnein batn seviyorum, batt andaki eri nlarn. Onlarla "birlikte de iimde canlanan tatl bir duygu ile hzn dolu tatl anlar, Tanr'nn kutsad tm o uzun mrm boyunca balandm insanlarn hayallerini seviyorum. Tm olup bitenlerin zerinde de Tanr'nn, insanlar duygulandran, bartran, hereyi iine alan gerei vardr! mrm artk sona eriyor. Bunu biliyor ve anlyorum. Ama sa kaldm srece, yaadm her gn biraz daha, dnyadaki yaantmn yepyeni, sonsuz, bilinmeyen ve yaknda kavuacam bir hayata bititiini hissediyorum. Bu yeni hayat seziim, ruhumu heyecanla dolduruyor, zihnim aydnlanyor ve yreim se* vin gzyalaryla doluyor... Dostlar retmenler, iittim ki... (hem de bunu bir deil, ka kez iitmiimdir. Hele imdi, bu, zellikle son zamanlarda ok daha sk iitilen bir ey olmutur) bizde, Tanr szn yaymak grevini zerine alm olanlar, en ok da ky papazlar,her yerde, gz ya dkerek durumlarma ktlnden, dkn bir hale geldiklerinden ikyet ediyorlarr m. Hatt bakalarn una inandrmaya alyorlarm ki (bunu yazdklar yazlarla bile aklamlardr, bunu kendim de okumuumdur) bugn artk halka kutsal kitab retmelerine imkn yoktur. Bunu yapa-mazlarm. nk durumlar mal bakmdan ktym-ve eer artk Lter'cilerle dinin doru yolundan sapanlar gelip sry baka yola yneltmeye alrlarsa, varsn alsnlarm, onlara engel olunamazm; buna nlemek iin elimizde madd imknlar azm. Yazk. Onlar dnerek diyorum ki: Tanr, onlara bu kadar deer verdikleri madd imknlardan daha ounu nasip etsin! nk ikyetleri yerindedir. Ama unu gerek olarak belirtmek istiyorum ki, bundan sulu olan biri varsa, gene biziz. Suun yansn biz tayoruz! nk insann fazla bir zaman olmasa, ikyeti hakl olsa, hatt tm zamann almak ve ihtiyalarn gidermek iin urap didinme bile, gene de hi olmazsa tm bir hafta iinde tek bir saat olsun bulabilir,, o bir saatte de Tann'y anabilir. Hem, insann btn yl almakla gemez ki! O ikyet eden, haftada bir kez, akam vakti, nce yalnz ocuklar bir araya toplasa, babalar da sylediklerini iitince gelmee balarlar. Zaten bu i iin saraylar kurmaa lzum yok ki. Sadece kendi evine buyur et, yeter. Korkma, onlar izbeni kirletmezler. Zaten onlar bir saat iin toplam olacaksn. A bakalm onlara bu kitab, anlalmas zor, bilimli szleri kullanmadan, ukallk etmeden, kendini onlara stn grmeden okumaya bala. Duygulanarak, efkatle, onlara bu kitab okumaktan, onlarn da seni dinlediklerinden ve szlerimi anlamalarndan memnunluk duyarak, bu szlerden kendin de zevk duyarak oku. Yalnz arada bir dur. ba-sit insanlarn anlayamyaca herhangi bir sz onlara akla. zlme, onlar hepsi anlarlar. Hristiyan yre-154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 i tayan hereyi anlar! Onlara Sare ile brahim'i, Ishak ile Rebecca'y, Yakub'un nasl Laban'a gittiini, ryasnda Tanr'yla nasl boy ltn, nasl: Buras korkun bir yerdir dediini anlatan hikyeleri oku! O zaman basit halkn dine bal zihnini artm olursun. Onlara, zellikle ocuklara, kendi kardelerini, sevimli bir delikanl olan Yusuf'u, ryalar gerek kan ve byk bir peygamber olan Yusuf'u kle olarak satan, babalarna da olunu bir canavarn paraladn syliyerek kardelerinin kanl giysilerini gsteren ocuklarn hikyesini oku. Sonradan bu kardelerin buday almak iin nasl Msr'a geldiklerini ve artk nfuzlu bir sarayl olan Yusuf'u nasl tanmadklarn, Yusuf'un da nasl kardelerine ac ektirdiini, onlar nasl suladn, kk kardei Bnyamin'i nasl alkoyduunu, btn bunlar yaparken de kardelerine kar nasl hep sevgi duyduunu, bu sevgiyi duya duya nasl: Sizi seviyorum, ama sevdiim halde size ac ektiriyorum dediini oku

nk Yusuf tm mrnce daima kardelerinin kendisini nasl scak ln bir yerinde, kuyu banda tacirlere sattn, kendisinin de ellerini bkerek nasl aladn ve aabeylerine kendisini yabanc bir lkeye gtrlmek zere kle olarak satmamalar iin nasl yalvardn bir an iin olsun unutmamtr. Bunca yl sonra onlar karsnda grnce iinde onlara kar gene sonsuz bir sevgi duymutur, ama gene de onlar sevdii halde zm, onlara ac ektirmitir. Sonunda ektii bu aclara yrei dayanamyarak kardelerinin yanndan ayrlr, gidip yatann zerine atlarak alar. Sonra yzn silerek nee iinde gzleri sevinle dolu olarak gene kardelerinin yanna gelir, onlara: Aabeylerim, ben Yusuf'um, sizin kardeinizim." der. Hikyeyi okumaa devam ederek, ihtiyar Yakub'un sevgili olunun sa olduunu renince nasl sevindiini, nasl lkesinden ayrlp, hemen kendini Msr'a attn, o yabanc lkede nasl ldn, lmeden nce de o rkek ve sevgi dolu yreinde herkesten gizledii bir eyi, yzyllar boyu etkisi srecek olan vasiyetinde byk bir sz ederek akladn, btn evrenin bekledii Byk Umudun, insanln yolunu gizledii bartrcnn ve yce Kurtarcnn kendi soyundan, Yehuda soyundan kacan bildirdiini rensin! Pederler, retmenler, bir ocuk gibi, oktandr bildiiniz ve benden ok daha becerikli, ok daha akla uygun olarak gene bana retebileceiniz eylerken sz diyorum diye beni balayn, bana darlmayn! Bunlar sadece cokun bir heyecan duyduum iin syl-3'orum. Gzyalarm da ho grn. Alyorum, nk bu kitab severim! Varsn Tanr'nn szlerini bildiren o kii de alasn ve kendisini dinliyenlerin yreklerinde bir yank meydana geldiini grsn. nsann ruhu yalnz kk, mini mini bir tohuma muhtatr; bu tohumu basit halkn ruhuna attn m, artk o tohum lmez, onun ruhunda mrnn sonuna kadar yaar. Karanln ortasnda, gnahlarnn pislikleri arasnda aydnlk bir nokta gibi, yce bir an gibi, gizli kalr. Hem fazla konumaya, fazla retmeye de ihtiya yoktur; halkn kendisi hereyi kolaylkla anlar. Sanyor musunuz ki, basit halk bunu anlamaz? Bir deneyin, daha sonra hal-^a gzel Ester ile gururlu Vashi'nin insan duyguland-ran ackl hikyesini ya da balinann karnndaki Yunus peygamberin hikyesini okudun. Bu arada Tanr'nn szlerini de okumay ihmal etmeyin. En iyisi, onlar Luka'nn ncilin'den okuyun. (Ben yle yapardm.) . Sonra da Havari'lerin ilemlerinden aziz Paul'un dine n (Hele bunu muhakkak, muhakkak okuyun!) sonunda da Azizlerin Yaantlar kitabndan hi azsa Tanr kulu Aleksey'in ve din uruna ile e-nier arasnda en mutlu kadnlarndan birinin, bu- ,156 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 157 yklerin en by, Tann'ya ve isa'ya bal Msr'l. Maria anann hikyesini okuyun. Bu basit hikyelerle halkn yreini szlatabilirsin. Hem de bunu haftada yalnz bir saat ayrarak yapabilirsin. Bunu yapan halkn yumuak yrekli ve kadir bilir olduunu, teekkr etmek iin beklediini, aldnn yz mislini verdiini gerecektir. Halk din adamnn fakirliini ve dokunakl szlerini hatrlyarak ona seve seve yardm edecektir, evinde bile gereken yardmda bulunacaktr, stelik eskisinden daha ounu saygyla balyacaktr. Bylece ite din adamnn madd imknlar oalm olacaktr. Bu i o kadar basittir ki, bazen bunu sylemekten bile ekiniriz. nk bunu bir syledin mi, seninle alay ederler. Oysa bu ne kadar doru bir eydir! Kim Tann'ya inanmyorsa, Tanr'nn szn bildirenlere de inanmyacaktr. Tanrnn szn bildirenlere kim inanrsa, o Tanrnn Kutsal Varln grecektir. Hatt nceden ona inanmasa bile... Ancak halkn kendisi ve-onun ruhundaki g topramzdan kopmu olan kfirleri doru yola dndrecektir. Hem rnek verilmezse, sa'nn sz nedir ki? Tanr'nn sznden yoksun bir halkn sonu felkettir. nk insan ruhu onun szne ve tm gzelliklere susamtr. ok eskiden, genliimde, daha dorusu bundan krk yl kadar nce, peder Anfim ile birlikte tm Rusya'y dolayor, manastrmz iin sadaka topluyorduk. Bir kez zerinden gemiler geen byk bir nehrin kysn da balklarla birlikte geceledik, yanmza yakkl bir delikanl, bir ky delikanls geldi. Grnte on sekiz yalarnda kadar vard. Ertesi gn, nehirde bir tccarn mavnasn ekmek iin gidecei yere varmak zere acele ediyormu, iinden gelen duygulara kulak kabar' tyormu gibi bir tavrla nne baktn, gzlerinin; aydnlk bir bak olduunu farketmitim. Gece l l sessiz ve lkt. Bir Temmuz gecesiydi. Nehir geni Sularn zerinde buu ykseliyor, bize serinlik veriyordu. Bazen bir balk sularn zerinden hafife sryor, ,,ap diye tekrar suya dyordu. Kular susmutu. her taraf sessiz, herey huzur iindeydi. Tm varlklar Tanrya dua ediyorlard. Yalnz ikimiz uyumuyorduk. Bir ben, bir de o delikanl. kimiz Tanr'nn yaratt bu dnyann gzelliinden ve "O nn byk srrndan sz etmee baladk. Her ot, her bcek, her karnca, hatt altn kanatl anlar bile. hepsi alacak bir ekilde, akllar olmad halde, gidecekleri yolu biliyor. Tanr'nn srrna tank oluyor. Tanr'nn iradesini durmadan gerekletiriyorlard. Bunlardan sz edince farkettim ki, delikanlnn ateli bir yrei var. Bana orman, ormandaki kular sevdiini syledi. Meer kendisi ku tutmakla geinirmi. Herbirinin tn anlarm, her bir kuu nasl avlayacan bilirmi. 'Ormanda olanlardan daha gzel bir ey bilmiyorum ben! diyordu. <-Evet, ormanda herey gzeldir. Ben de ona "Gerekten yle, dedim. Ormanda herey iyi ve gzeldir, nk orada ne varsa hepsi gerektir, rnein at ele alalm. At yksek bir hayvandr, insana yakn bir hayvandr. Ya da insan besleyen, insan iin alan, yorgun ve dnceli duruyormu gibi grnen kz elele alalm. kzn gzlerini dn: O ne yumuak-uktr, kendisini sk sk, hem de hi acmadan dven insana kars ne ballktr o! Ne kin bilmeyen bir sevgi, ne byk bir gven ve ne gzelliktir o gzlerinde olan.. Hayvann hibir gnah olmadn bilmek bile insan Uygulandrr. nk dnyada insandan baka tm Arlklar gnahszdr. Hem de sa hayvanlara bizden -daha nce gelmitir! Delikanl : nanlmaz ey! Demek onlarn da sa's var y- la mi? diye sordu. ~ Baka trl olabilir mi? dedim. Kelm tm var-158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159

lklar iindir. Btn yaratklar, tm varlklar, en kk bir yaprak bile Kelm'a ynelmitir. Her biri Tan-r'nn adn gklere karr, gzyalar dkerek sa'ya yalvarr, bunu da kendi gnahsz yaantsnn srrna uyarak yapar. Bak, gryor musun? Ormanda korkun, azgn, canavar gibi bir ay dolayor, ama o azgn aynn bile hibir gnah yoktur. Bylece ona birgn aynn ormanda, kk bir hcrede yaayan bir veliye nasl geldiini, velinin hayvana nasl acdn ve hi korkmadan hcresinden kp ona bir para ekmek vererek: Haydi, git, sa yardmcn olsun dediini, o canavarn da sz dinliyerek uslu uslu ve hibir zarar yapmadan oradan uzaklatn anlattm. Delikanl aynn hibir zarar vermeden ekilip gitmesine, Hazreti sa'nn onu da korumasna at kald, ok duyguland. Ah, bu ne kadar gzel bir ey! dedi. Hereyin Tanr'ya ait olmas ne kadar gzel, ne kadar mucizeli bir ey! Oturuyor, sessiz sessiz, tatl tatl, bir eyler dnyordu. Anladm ki, dediklerimi anlam. Sonra yanmda hafif, gnahsz bir varla yakr tatl bir uykuya dald. Tanr genleri korusun! O zaman ben de hemen uyumadan nce dua ettim. "Tanrm dnyay bara kavutur, yarattn tm insanlar aydnlat! dedim. c) Zosima dedenin daha manastra girmeden nceki yaantsnn, genliinin anlan DELLO Petersburg'da, harp okulunda uzun bir sre kaldm. Hemen hemen sekiz yl kadar. Aldm yeni terbiye yznden, ocukluktaki izlenimlerimden birou ru' humda derinlere gmld. Ama gene de hibir eyi unutmu deildim. O izlenimlerin silinir gibi olmasna Karlk, o kadar ok yeni alkanlklar, hatt yeni kanlar edindim ki, neredeyse yaban, acmak nedir bilme-yen, sama bir varlk oldum. Franszca ile birlikte, sosyetede nasl davranacam ve nezaket kurallarn rendim; bunlar varlma srlen bir cila gibiydi. Asker okulda bize hizmet eden erlere gelince, hepimiz onlar tam anlamnda birer hayvan sayyorduk. Ben bile yle dnyordum. Hatt belki bu konuda bakalarndan daha sert olmutum, nk arkadalarmdan daha kolay etki altnda kalyordum. Subay ktmz vakit, alaymzn erefini lekeli-yen bir ey olsa, hemen bu lekeyi temizlemek iin kanmz dkmee hazrdk. Gerek eref duygusunun ne olduunu ise aramzda hi kimse bilmiyordu. Birimiz bunun ne olduunu rensek bile nce kendimiz onunla alay ederdik. Sarholukla, serserilikle ve gzmz budaktan esirgememekle neredeyse gurur duyuyorduk. Kt insanlardk demek istemiyorum. Btn o genler aslnda iyi insanlard, ama davranlar ktyd. Hele ben, herkesten baskndm. in en nemli noktas uydu: O srada elimde para vard. Bu yzden kendi keyfime gre bir yaant dzenlemitim. Gen bir insan olarak iimden gelen btn eilimleri tatmin ediyordum. olu dizgin yayordum, kendimi kapp koyvermitim. Ama alacak bir ey vard, bu yaantya ramen o zamanlar kitap ta okuyordum. Hem de byk bir zevk Duyarak okuyordum onlar. Yalnz Kutsal Kitab'n ka-pan hemen hemen hibir zaman amyordum. Ama onu hi yanmdan ayrmyordum. Nereye gidersem o kitab da gtryordum. Gerekten kendim de farkn-da olmadan o kitab gzm gibi saklyordum. Belki bir gn, bir ay, ya da bir yl lzm olur diye. Bylece orduda drt yl hizmet ettikten sonra, en sonunda ken-160 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 161 dimi K... kentinde buldum. Alaymz o zaman bu kentte konaklamt. Kentteki sosyete ok eitli, kalabalk, elenceli, konuksever ve zengindi. Beni her yerde iyi karlyorlard. nk neeliydim. Ayn zamanda fakir olmadm da biliniyordu; bu ise, sosyetede olduka nemli bir eydi. te o srada hereyin balamasna yol aan bir olay meydana geldi. O sralarda gen, ok gzel, zeki, namuslu, yumuak bal, vicdanl bir gen kza taklmaa baladm. Kendisi sayg deer bir ana babann kzyd. Annesi ile babas yle nemsiz kiiler deildi. Servetleri, nfuzlar vard, birok bakmlardan gleri olan insanlard. Beni daima efkatle, candan karlyorlard. Birden o gen kzn bana kars bir eilimi varm gibi bir duyguya kapldm. Byle bir hayale kaplnca da tm varlm tututu. Ancak sonradan unu kesin olarak anladm ki, gerekte balangta ona kar hi de yle byk bir- sevgi duymuyormuum. Sadece zeksna ve o yksek karakterine hayran olmutum, ki bu da alacak bir ey deildi. Onu sevdiimi sanmama ramen, o srada iimdeki egoizm, ona talip olmama en-? gel oldu. Gen yata, stelik elimde pa ra varken, bekarln o ekici ve ahlkszca elencelerinden, o zgr yaantsndan ayrlmak bana ar, korkun bir ey olarak grnyordu. Ama gene de ona talip olmak niyetinde olduumu ima ettim. Yalnz, son adm, belki bir ey olur diye, her ihtimale kars ksa bir sre iin ertelemitim. Bu srada beni iki ay iin baka bir eyalete grev le gnderdiler. ki ay sonra, geri dnnce bir de reniyorum ki, kzcaz kentteki zengin iftlik sahiplerinden. biri ile evlenmi. Kocas geri yaa benden bykm ama gene de gerimis. Bakentte ve en yksek sosyetede tandklar varm. Oysa benim yle bir eyim yoktu. Ayn zamanda hem ok nazik, hem de yksek tahsilli bir adamm. Tahsilden yana ise benim szm bile olamazd. Bu beklenmedik olay beni o kadar artmt ki, zihnim karmakark oldu. in asl nemli yn de u: o srada rendiime gre, o gen iftlik sahibi bu kzla oktandr nianlym. Meer ben de onu evlerinde defalarca grmm, ama kendi stnlme olan inancm gzlerimi o kadar balam ki, onun varln bile farketmemiim. Ama ite en ok gcme giden de bu oldu. Nasl oluyor da hemen hemen herkes bunu bildii halde, bir benim bundan haberim yoktu? Bunu dndke birden iimde dayanlmaz bir fke duymaa baladm. Yzm kzararak kimbilir ka defa, az kalsn kza sevgimi aklayacak gibi olduumu hatrlyor ve o zamanlar kendisi beni susturmad ya da durumunu bana bildirmedii iin, benimle alay ettiini dnyordum. Sonradan tabi gerekten benimle elenmediini, aksine byle konumaa baladm vakit, aka ederek szm kestiini, bambaka konulardan sz atn hatrladm Ve dncelerimin yanl olduunu anladm. Ama o srada bunu yapabilecek durumda deildim. Aksine yreim intikam hrs ile tutuuyordu. Hayretle hatrlyorum ki, o intikam hrs, o kin bana ok ar hem de tiksinilecek bir ey gibi geliyordu. Karakter bakmndan yumuak bir insan olduum iin, hi kimseye uzun bir sre kzamazdm. Kendimi zorla kkrtyor gibiydim. Sonunda byle kendimi k-ztra kztra, yle bir fke duymaa baladm ki, irkin hatt sama davranlarda

bulundum. Bir frsatn bekledim ve bir gn kalabalk bir toplantda, birden rakibime asl nedenle hi ilgisi olmyan bir bahane ile, o sralarda tartlmas moda olan dnceleri ile alay ede ede hakaret etmek imknn buldum. Bu i 1826 ylnda olmutu. Sonradan baz insanlarn sy-lediine gre, o adamla zekice, tam lf gediine koya-alay etmiim. Karamazov Kardeler II F: 11162 KARAMAZOV KARDELER Sonradan adam benimle tartmaa zorladm ki, o benim meydan okuyuumu gerektii gibi karlad, aramzdaki byk ayrla ramen, benimle dello etmei kabul etti. Oysa ben hem ondan kk, hem onun kadar nemli olmyan stelik daha kk rtbede bir adamdm. Sonradan kesin olarak rendim ki, o da delloya davetimi, beni kskand iin kabul etmi. Beni eskiden de karsndan, daha dorusu o vakitler henz nianls olan gen kzdan kskanyormu rm. O srada ise yle dnm: Eer karm onun bana hakaret ettiini renir, buna ramen, onunla dello etmee bir trl karar veremediimi iitirse, elinde olmyarak beni kk grmee balar, bu yzden de, bana kar duyduu sevgi sarslm olur. Delloda tanklk etmek iin abucak birini buldum. Bu benimle ayn alaydan olan temen arkadalarmdan biriydi. O zamanlar geri dello yapanlar iddetle takip ediliyordu, ama askerler arasnda dello neredeyse moda haline gelmi gibiydi; insanlarn iine bazen byle vah ve pein yarglar kk salar ve gnden gne de kuvvetlenir ite... Haziran ay sona ermek zereydi. Sonunda dello gn gelip att. Ertesi gn kentin dnda, sabahleyin, saat yedide buluacaktk. Tam o srada bama kaderimi tayin edecek olay geldi. Daha o gece fke iinde, ne yaptm bilmez bir durumda eve dndm vakit emir erim Afanasiy'e fkelenerek yzne var gcmle bir tokat atmtm. yle iddetli bir tokatt ki, adamn btn yz kan revan iinde kald. Alanasiy yanmda ksa bir sreden beri hizmet gryordu. Onu daha nceden de tokatladm olmutu. Ama hibir zaman bunu byle vahice ve ona hi acmadan yapmamtm Hem de inanyor musunuz, sevgili dostlarm? Aradan krk yl geti, bugn bile, bu olay utanla, acyla aniKARAMAZOV KARDELER 163 yorum. Yatama yattm, saat kadar uyudum. Uyandm vakit, artk gn aaryordu. Birden yatamdan Kalktm. Artk uyumak istemiyordum. Pencereye yaklatm, onu atm. Pencere baheye doru alyordu. Baktm, scack bir gne domu, ortalk lk, her taraf gzel, kular tp duruyor. Kendi kendime nedir bu iimde duyduum utan verici, alaltc duygu? diye dndm. Yoksa bunu baka bir insann kann dkmeye hazrlandm iin mi duyuyorum? Hayr, pek yleye benzemiyor. Yoksa lmden mi korkuyorum? ldrlmekten mi korku duyuyorum? Hayr, hi te yle deil. imdeki duygunun bununla hi ilgisi yok... Birden ne olduunu anladm. Bu duygu, o gece Afanasiy'i dvmemden ileri geliyordu! Hereyi birden tekrar gzlerimin nnde grr gibi oldum. Sanki btn olay yeniden tekrarlanyordu: Afanasiy karmda duruyor, ben ise var gcmle kolumu savurarak tam yznn ortasna elimi indiriyorum. O ise iki elini yanma yaptrm, ban dimdik tutarak, gzleri yuvalarndan dar uram, hazrolda duruyormu gibi hareketsiz, benim her vuruumla irkiliyor, ama kendini korumak iin elini kaldrmaya bile cesaret edemiyor. Dnn bir insan yle bir hale geliyor ki, bir baka insan dvyor! Bu ne cinayettir! Yreime sanki sivri bir haner saplanm gibi oldu. Pencerenin nnde yldrmla vurulmu gibi duruyordum. Scack gne ise etraf aydnlatyor, yaprakcklar nee sayor, gnein altnda prl prl parlyor, hele kular, mini mini kular terek Tann'y vyorlard... ki elimle yzm kapadm, kendimi yatan zerine attm, hkra hckra alamaya baladm. O anda aabeyini Markel'in lm deinde uaklara syledii szleri hatrladm: Sevgili dostlarm, deerli dostlarm benim, neden bana hizmet ediyorsunuz? Niin betti seviyorsunuz? Ben hizmetinize deer miyim? Bir-164 KARAMAZOV KARDELER den aklmdan bir dnce ok gibi geti. Evet, buna deer miyim? diye dndm. Gerektende ben ne yaptm ki, bir baka insan, tpk bana benzeyen, tpk be-nim gibi, Tanr'nn kendisini rnek alarak yaratt bir baka insan bana hizmet etsin? O srada mrmde ilk kez olarak zihnimde bu soru bir haner gibi saplanver-miti. Aabeyimin szleri kulamda nlyordu: Anneciim! Biricik anneciim benim, gerekten sylyorum, herkes tm insanlara kars suludur. Yalnz bunu insanlar bilmiyorlar. Eer bilselerdi, dnya hemen cennet olurdu. Kendi kendime: Tanrm, bu da m yalan? diye dnerek alamaya baladm. Belki de gerekte herkese kar en ok sulu olan benim. Evet, belki de ben, dnyada yayan tm insanlardan daha ktym! O zaman birden gerei olduu gibi grdm. Apak olarak grdm onu! Ben ne yapmaya gidiyordum? iyi yrekli, akll, drst, bana kar hibir su ilememi bir insan ldrmeye gidiyordum! Bu davranmla da eini mrnn sonuna kadar mutsuzlua mahkm edecek, onu ac iinde brakacak, zntden ldrecektim. Yatamn zerine yz koyun yatm, bam yasta gmmtm. Zamann nasl getiini anlyamadm bile. Birden arkadam olan o temen beni almak iin, elinde tabancalarla ieri girdi: A, kalkmsn! Bak, bu gzel ite. Vakit geldi, haydi gidelim! dedi. Bunun zerine odann iinde kendimi oradan oraya attm. Ne yapacam bsbtn armtm, yleyken birlikte dar ktk. Tam faytona oturacamz srada, ona: Sen burada biraz bekle, ben bir kou ieri gideceim, czdanm unuttum! dedim. Tek bama eve dnnce doru Afanasiy'in odasna kotum: Afanasiy, ben dn gece yzne iki tokat attm! Beni bala dedim. Afanasiy olduu yerde tepeden trnaa titredi. Korkmu gibiydi. Yzme bakyordu O zaman grdm ki, bu yaptm azdr. Evet, KARAMAZOV KARDELER 165 azd benim bu yaptm. O zaman birden olduum gibi, omuzlarmda apoletlerle paldr kldr kendimi onun ayaklarna attm, bam yere dedirerek: Beni bala! dedim. te o zaman Afanasiy bsbtn ard: Sayn komutanm, ekselansm, beyefendi, nasl oluyor da... ben buna deer miyim? diye kekeledi... ve birden kendisi de benim biraz nce yaptm gibi, iki eliyle yzn kapyarak alamaya- balad. Pencereye doru dnmt. Hkrklardan btn vcudu sarslyordu. Ben ise koarak arkadamn yanna gittim, bir rpda kendimi arabaya attm. Haydi gtr beni! diye bardm. Sen hi zafer kazanm adam grdn m? te gr karndadr o adam!

imde ylesine cokun bir heyecan vard ki, btn yol boyunca gldm, konutum, konutum. Ne sylediimi bile artk hatrlamyorum. Arkadam bana bakyor: Eh, kardeim, aslanmsn sen. Gryorum ki, niformamza leke srdrmiyeceksin! diyordu. Bylece yerimize vardk. Onlar ise daha nceden gelmi, bizi bekliyorlard. Bizi birbirimizden on iki admlk bir mesafeye gtrp braktlar. nce o ate edecekti. Karsnda neeli neeli duruyordum. Yz yze bakyorduk. Gzm bile krpmyordum. Yzne sevgiyle bakyordum. Ne yapacam ok iyi biliyordum. O ate etti, kurun sadece azck yanam izdi, biraz da kulam zedeledi, o kadar... ok kr, hi olmazsa bir insan ldrm olmadnz! diye bardm ve kendi tabancam yakaladm gibi arkam dndm, onu t yukardan ormann iine frlattm: Haydi bakalm, senin yerin oras! dedim. Sonra hasmma dndm: Sayn bay, beni balayn, dedim. Ben budala bir genten baka bir ey deilim. Size kar suluyum, durup dururken . gcendirdim sizi. stelik imdi de kendime ate etmeye zorladm. Ben sizden on kat daha166 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 167 kt bir insanm. Belki ondan da daha kt. Bunu dnyada herkesten daha ok sayg duyduunuz o hanma da bildiriniz. Ben daha bu szleri syler sylemez, de barmaa baladlar. Hasmm: Aman rica ederim! dedi. Hatt fkelenmiti, devam ederek : Madem dello etmek istemiyordunuz, ne diye bizi rahatsz ettiniz? Neeyle : Dn daha aklm bama gelmemiti, bugn akllandm! diye karlk verdim. Dn yle olduunuza inanyorum, ama bugnk davrannza baklrsa, bu dncenize katlmak zor. El rparak: Bravo! diye bardm. Bunda sizinle ayn dncedeyim. Bunu hak ettim! Sayn baym, siz ate edecek misiniz, etmiye-cek misiniz? Etmiyeceim, dedim. Ama eer siz istiyorsanz, buyurun siz bir kez daha ate edin, yalnz bunu yapmazsanz daha iyi olur. Dello tanklar barp duruyorlard, zellikle benimki ok baryor: Nasl yaparsn bunu? Alaymza nasl leke srdrrsn, dello snrnda dururken zr dilenir mi? Ah, bunun byle olacan bir bilseydim! diyordu. Ben hepsinin karsnda yle duruyordum. Artk glmyordum da... Sayn baylar, amzda budalalk etmi, kabahat ilemi bir insann ilemi olduu sutan tr herkesin iinde zr dilemesi o kadar alacak bir ey mi? dedim, Benim dello tanm: Evet, ama bu i dello yerinde olmaz! diye bard. in asl nemli noktas bu ya! diye karlk verdim. Asl alacak ey bu ya! nk, buraya gelir gelmez, beyefendi ate etmeden nce zr dilemem, bylece beyefendinin byle byk ve lm gerektiren bir gnah ilemesine engel olmam gerekiyordu. Ama biz, kendimiz dnyadaki yaantmz o kadar berbat bir ekilde dzenlemiiz ki, byle davranmam hemen hemen imknszd. nk szlerimin ancak imdi, beyefendinin bana yirmi admlk mesafeden ate etmesini bekledikten sonra kendileri iin bir anlam olabilir. Eer bunu, beyefendi ate etmeden nce, buraya geldiimiz anda yapm olsaydm, benim iin hemen: Korkak, tabancadan korktu, onun szlerini dinlememeli diyeceklerdi. Birden t yreimden gelen bir heyecanla: Baylar, etrafnza bakn, her yerde Tanr'nn nimetlerini greceksiniz: Bulutsuz, aydnlk bir gk, tertemiz bir hava, yumuack otlar, kular, harikulade gzel ve hibir gnah olmayan doa... yleyken bizler hayatn cennet olduunu anlamyoruz. Oysa sadece bunu anlamay istememiz bile yeterli, dnya hemen tm gzelliiyle gerekten bir cennet olur. Gelin birbirimizi kucaklyalm, birlikte gzya dkelim. Daha da devam edecektim, ama bunu yapamadm, heyecandan neredeyse nefesim tkanyordu, ylesine tatl, ylesine krpe bir duygu iindeydim ki! Yreimde de yle bir mutluluk vard ki. O gne dek mrmce byle bir mutluluk duymamtm. Hasmm: Btn bunlar akllca ve sayg uyandran; szler! dedi. Her neyse, belli ki orijinal bir adamsnz. Ben de ona glerek : Benimle alay edebilirsiniz, ama sonradan kendiniz beni veceksiniz, dedim. Zaten ben imdi de sizi vmeye hazrm, dedi. Buyurun, size elimi uzatyorum, nk bana yle geli168 KARAMAZOV KARDELER yor ki, siz gerekten iinizden geldii gibi konuan bir insansnz. Hayr, bunu simdi yapmamalsnz. Daha sonra, daha iyi bir insan ve saygnz hak eden bir adam haline geldiim vakit elinizi uzatrsnz bana. O zaman iyi bir davranta bulunmu olursunuz. Eve dndk. Dello tanm tm yol boyunca bana. kfretti durdu, ben ise onu durup durup ptm. Btn arkadalarm hemen hereyi rendiler ve daha o gn beni muhakeme etmek iin bir araya toplandlar: niformay lekeledi! Ordudan istifa etsin! deyip duruyorlard... Bu arada beni savunanlar da oldu. Ne olursa olsun, hasmnn kendisine ate etmesini bekledi ya, buna dayand ya! diyorlard. Oras yle ama, ondan sonra kendisine ate edilmesinden korktu ve dello edecek yerde zr diledi Beni savunanlar buna : Eer kendisine ate edilmesinden korksayd, zr dilemeden nce kendisi tabancasyla ate ederdi, diye karlk veriyorlard. O ise bunu yapmayp, tabancay daha dolu iken ormana frlatm. Hayr, bu iin iinde bambaka, allmam bir ey var. Orijinal bir davran bu! Ben ise szlerini dinliyor ve onlara bakarken iimde bir nee duyuyordum.

 Sevgili arkadalarm, dostlarm! Candan arkadalarm, benim ordudan istifa etmem iin zlmeyin, nk ben zaten bu ii yaptm, daha bugn istidam sabahleyin kaleme verdim, stifam kabul edilir edilmez hemen manastra gideceim. Zaten ordudan bunun iin ayrlyorum, dedim. Daha bunu syler sylemez, hepsi birden kahkahalarla glmeye baladlar. Bir trl glmekten Kendilerini alamyarak: Canm, madem yle, bunu daha banda syleKARAMAZOV KARDELER 169 eydin, ya. Eh, imdi herey anlalyor! Bir rahip muhakeme edilmez, diyorlard. Ama glleri hi de alayl deildi. efkatle, neeyle glyorlard. Hepsi de birden bana kar sevgi gstermeye baladlar, hatt beni en ok sulayanlar bile. Sonra da tm o ay boyunca, istifamn kabul edildiini bildiren emir gelinceye kadar, beni hep el stnde tuttular: Ah, seni gidi rahip seni! diyorlard. Her karma kan bana tatl bir sz sylyordu. Beni niyetimden vazgeirmeye, hatt bana acmaya baladlar... Ne diye kendine bunu reva gryorsun? diyorlard. Hayr, ne derseniz deyin, bizim o arkadamz cesaretlidir, kendisine ate edilmesine bile dayanmtr ve tabancasyla ate edebilecekken bunu yapmamtr. Bu karan daha nce grd bir ryadan ileri geliyor. Ryasnda rahip olmas gerektiini bildiren bir ey grm ite onun iin vermi bu karan, diyorlard. Kentteki sosyetede de hemen hemen ayn ey olmutu. Daha nce bana kar pek zel bir ilgi gs-termiyorlard. Yalnz candan karlamakla yetiniyorlard. imdi ise herkes birbiriyle yar eder gibi beni kendi evine davet etmeye balamt. Hem benimle alay ediyor, hem de beni seviyorlard. Bu arada unu syliyeyim ki, o sralarda bizim dellodan herkes ak-ten aa sz ediyordu ama, komutanlarm ii rtbas et-ftilerdi. nk hasmm bizim generalin akrabasyd. Sonra zaten kan dklmemiti, hem dello akacktan yaplm gibiydi. Ayrca ben zaten sonunda istifam vermitim. Bunun zerine herkes ii gerekten akaya evirdi. O zaman ben de aktan aa korkusuzca ve onlarn bana glmelerine bakmadan, bu iten sz et-mee baladm. nk ne olursa olsun, onlarn bu g-ileri kinli deildi, iyi yrekli olduklarn belirten bir Slst.170 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 171 Btn bu konumalar daha ok akamlan, hanmlarn da bulunduu toplantlarda oluyordu. O zamanlar kadnlar beni dinlemekten daha ok holanyor, erkekleri de beni dinlemeye zorluyorlard. Her karlatm insan glerek bana aktan aa: Canm, hi yle ey olur mu? rnein ben herkese kar kt olabilir miyim? diyordu. Size kar bir suum olabilir mi?. Onlara : Canm, siz bunu nasl anlyabilirsiniz? diyordum. Madem ki dnya oktandr bambaka bir yola sapm. Madem ki, bizler aslnda yalandan baka bir ey olmayan eyleri gerek diye kabul ediyoruz; hatt bakalarndan da ayn yalanlar bekliyoruz. te ben mrmde tek bir kez olarak iimden geldii gibi davrandm da ne oldu? Hemen hepiniz iin ermi bir .adam oluverdim. Geri beni sevmeye baladnz ama, gene de benimle alay ediyorsunuz! Toplantlardan birini evinde yapan bir hanm yksek sesle glerek: Canm sizin gibi bir adam kim sevmez? diyordu. O toplant ok kalabalkt. Birden baktm orada bulunanlarn arasnda urunda kocasn delloya ardm o gen hanm, daha ksa bir sre nce kendime e olarak dndm o hanm ayaa kalkt. Ben ise onun o akam toplantya geliini bile farketmemi-tim. Gen kadn yerinden kalkp bana yaklat, bana elini uzatt: zin verirseniz size unu bildirmek istiyorum, herkesten nce ben sizinle alay etmiyorum, aksine gzyalaryla size teekkr ediyorum ve o davrannz iin size kar sayg duyduumu belirtmek istiyorum. Orada bulunan kocas da yanma geldi, sonra herkes bana sokuldu, neredeyse hepsi beni pmek istiyorlard, iimde bir sevin uyand. Ama herkesin arasnda en ok bir baya gzm takld. Bu artk yal bir adamd. O da bakalaryla birlikte bana yaklayordu. Onu geri daha nce tanyordum, daha dorusu adn biliyordum ama o akama kadar kendisiyle hi tanmam ve onunla bir tek sz etmemitim. d) Esrarengiz ziyareti Bu adam uzun bir sredir kentimizde grev almt. nemli bir mevkii vard. Herkesten sayg gryordu. Zengin adamd, yardmseverliiyle n salmt. Dknler eviyle yetimler evine nemli balarda bulunmutu. Bundan baka yapt iyilikleri hep gizli olarak, etrafa duyurmadan yapyordu, btn bunlar kendisi ldkten sonra meydana kt. Ya elliye yaknd ve hemen hemen sert bir adama benziyordu; fazla konumazd. On yldr evliydi ama ei daha genti. ok kk yata olan ocuu vard. te o anlattm toplantdan sonra ertesi akam evimde oturuyordum, birden kap ald, ieriye o bay girdi. Bu arada unu belirteyim ki, ben o srada artk eski evimde oturmuyordum. stifam verir vermez baka bir eve tanmtm. htiyar bir kadnn evini kiralamtm. Kendisi yal, dul bir memurun karsyd. Hem evini kiralam, hem de hizmetisini tutmutum. nk onun evine tanmamn asl nedeni uydu: Daha dellodan dnmde, hemen o gn Afanasiy'i gene orduya geri gndermitim. nk daha nceki davranmdan sonra artk onun yzne bakmaa utanyordum. te, bu gibi eylere hazr olmayan bir insan bazen en hakl davranndan bile bu derece utan duyar Evime giren bay : Sizi birka gndr eitli evlerde byk bir me-rakla dinledim, sonunda da sizinle daha etrafl olarak konumak iin yz yze gelmek isteini duydum. Bana bu byk iyilii yapar msnz, sayn bay? dedi.172 KARAMAZOV KARDELER Tabi yaparm, hem de byk bir memnunlukla, aslnda sizinle konumay kendim iin byk bir eref sayarm.

Bunlar ona sylyordum ama, kendim hemen hemen korku iindeydim. Kendisini o ilk grmde beni o kadar artmt iste. nk bakalar beni dinliyor, szlerimi merak ediyorlard ama, o zamana kadar daha hi kimse beni byle ciddiye almamt, evet kimse bir ciddiyetle yaklamamt bana. Bu adam ise stelik evime gelmiti. Bir yere oturdu, sonra : Sizde ok byk bir irade, ok salam bir karakter gryorum diye devam etti. nk siz gerek olarak inandnz bir ite gerek olarak kabul ettiiniz bir amaca hizmet etmekten hi ekinmediniz, hem de, bundan tr herkesin sizi hor grmesinden korkmadnz! Belki de beni gznzde fazla bytyorsunuz! Beni bouna gklere karyorsunuz, dedim. Hayr, sizi gzmde bytmyorum, diye karlk verdi. Bana inann, byle bir davranta bulunmak,, sandnzdan ok daha zordur. Dorusunu isterseniz, beni tek artan ey budur, buraya da bunu konumak iin geldim. Eer benim belki de byle yersiz merakm kt grmezseniz, o delloda zr dilemee karar verdiiniz anda, tam o srada iinizde nasl bir his duyduunuzu bana- anlatabilir misiniz? Tabi eer hatrlyorsanz... Bu sorumu hafife almayn; aksine size bu soruyu sorarken gizli bir ama gdyorum. Bu amac her, halde sonradan, eer Tanr birbirimize daha ok yaklamamz ho grrse size aklyacam. O bunlar sylerken, ben btn bu sre iinde gzlerinin iine bakyordum ve birden ona kar iimde byk bir gven duydum. Ayn zamanda iimde olaanst bir merak uyanmt. nk hissediyordum ki, o adamn iinde gizledii garip bir sr vard. Sorusuna karlk vererek: Bana hasmmdan zr dilediim anda ne hisKARAMAZOV KARDELER 173 settiimi soruyorsunuz, edim. Ama iyisi mi, ben size > hereyi ta bandan anlsaym, bakalarna henz an- ' latmadklanm da aklaaym. Sonra ona Afanasiyle benim aramda olup bitenleri ve nasl onun karnda yerlere kadar eildiimi anlattm. Szlerimi bitiriken de : Bundan unu anlyabilirsiniz ki, dello srasnda benim iin herey artk kolaylamt. nki bu ie daha evde balamtm v bu yola girdikten sonra, artk geriye kalan herey (kadar zor olmad. Hatt sevin verecek, nee verece ekilde oldu. Szlerimi sonuna kaar dinledi. Yzme yle, grel gzel bakyordu. Btn bunlar ok ilgi ekici eyler, ben tekrar tekrar gelip sizinle grceim. ite o zamandanberi hemen her akam evime gelmee balad ve eer < da kendisinden bana sz et- ' eydi, onunla ok iyi dost olacaktk. 'Ama, o, kendisi iin bir tek sz bile etmiyor, hep bana sorular sorup duruyordu. Buna ramer gene de onu ok sevmee balamtm ve tm dudularm ona atm. nk yle dnyordum: Onun srrndan bana ne? Nasl olsa kendisi bana srrn sylemese de gryorum ki, drst bir insandr. Bunan baka, o kadar cidd bir adam ki, hem yaa bend byk olduu halde, benim gibi bir delikanlnn evine geliyor hem de benimle grmeyi kendisi iin bir uukluk saymyor. Ondan birok yararl eyler de rendim, ok akll bir insand. Bir gn durup dururken bana : Ben cennet denilen eyin hayatn kendisi oldu-tu kansna oktan varmmdr, dedi. Bir an sustu, sonra gene birden : Zaten bundan baa dndm bir ey yok, * Bana bakyor, glnyordu. Bunun byle olduuna, sizden ok daha kesin174 KARAMAZOV KARDELER bir ekilde inanyorum, nedenini sonra renirsiniz' dedi. Onu dinliyor, iimden de: Bunu herhalde bana bireyi aklamak istedii iin sylyor diyordum. Cennet herbirimizin iinde gizlidir, diyordu. Bakn, ite u anda benim iimde de gizlidir cennet! Eer istersem, yarndan tezi yok, benim iin de hayat gerekten bir cennet olur, mrmn sonuna kadar da hep yle srp gider. Bakyorum, bana bunlar ok duygulanm olarak sylyor, bir taraftan da gzlerinde bana sanki soru sormak istiyormu gibi bir anlam var. Her insann kendi gnahlarndan baka herey iin tm insanlara kar sulu olduuna gelince, bu dnceniz ok dorudur ve bunu nasl olup da byle btnl ile kavradnz dndke duygulanmamak elden gelmiyor! Gerekten de insanlar bu dnceyi kavradklar vakit, onlar iin yeryz artk hayal olarak deil de, gerekten cennet olacaktr. O zaman ac ile : Peki, ama ne zaman olacak bu? Hem bakalm, gerekten bir gn olacak m? Bu sadece aklmzdan geen bir hayal olmasn? dedim. . Bakn sizin inancnz yok iste, dedi. Kendiniz tler veriyor doru yolu gsteriyorsunuz, ama kendiniz de inanmyorsunuz. unu bilin ki sizin Hayal dediiniz gerekleecektir. Buna inannz. Ama imdi olacak demiyorum, nk her oluumun kendine gre bir kanunu vardr. Bu is ruhidir, psikolojiktir. Dnyann dzenini deitirmek iin, herseyden nce insanlarn kendiliklerinden, psikolojik olarak, ye ni bir yola doru dnmeleri gerekir. Gerekten her in sana karde olmadn srece sahici bir kardelik olmayacaktr dnyada! Hibir bilim, hibir kar insan' larn birbirlerini darltmadan, sahip olduklar mallar ve kazandklar haklan blmelerini salayamaz. KARAMAZOV KARDELER

175 de bir eyleri yeterli bulmayacak, hep homurdanp duracak, kskanacak ve birbirlerini yiyeceklerdir. O szn ettiimiz eyin gnn birinde olup olmayacam soruyorsunuz. Olacaktr, ama daha nce insanln bir yalnzlk dnemini geirmesi gerekecektir. Hangi yalnzlk dnemini? Bugn her yerde saltanat sren yalnzlk gibi bir yalnzlk, zellikle amzda grlen, ama henz tm olarak tamamlanmam, daha sona ermemi olan bir yalnzlk dnemi! nk imdi herkes kendi kiiliini elinden geldii kadar ok belirtmee alyor. Yaamn btn dolgunluunu kendi kendine, tatmak istiyor. Oysa gsterdii tm bu abalardan tr insan dolgun, zengin bir yaantya kavuacak yerde, tam anlamyla br intihara srkleniyor. nk insan, bylece kendi kiiliini tam olarak belirtecek yerde, bsbtn yalnzla gmlyor. nk amzda toplum hep bireylere blnmtr. Her bir varlk kendi kabuuna ekiliyor, her biri bakalarndan ayrlyor, bakalarndan saklanyor, sahip olduklarn da bakalarndan gizliyor. Bylece en sonunda hem kendisi insanlardan uzaklayor hem de baka insanlar da kendisinden uzaklatryor. Tek bana servetler biriktiriyor ve: Oh imdi ne kadar gl oldum! illerimi nasl da garanti altna aldm! diye dnyor. Oysa, akln yitirmi olan zavall bilmiyor ki, ne kadar ok biriktirirse, o kadar ok intihara srkleyen bir gszle dm oluyor. nk artk yalnz kendisine gvenmee almtr ve tmden ayr-krak sadece bir birey olmutur. Ruhunu da insanlarn yardmna, insanla inanmamaa altrmtr. Bu Bzden de, hep paralan ya da elde ettii haklar yok oluverir diye ii titrer durur. Bugn btn dnyada, her yerde, insan akl, g-'n ekilde bir saplant iindedir. Bir trl anlamyor **> ilerisini asl garanti eden ey, insann yalnz bana ki176 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 177 gsterdii kiisel abalar deildir, insanlarn bir btn .meydana getirmeleridir. Ama bu korkun yalnzlk, er-ge sona erecektir ve tm insanlar birbirlerinden nasl doaya aykr bir ekilde ayrldklarn anlayacaklardr. te o an akm byle olacaktr ve in-.sanlar nasl olup da bu kadar uzun bir sre karanlkta yaadklarna, nasl olup da aydnl grmedikle-zine ap kalacaklardr. Gkyznde, Tanr Olu nn iareti o zaman grnecektir. Ama o gn gelinceye dek, sanca saklamak gerekir. Zaman zaman da, li olmazsa tek bir insan, birden bakalarna rnek olmal, ruhunu bu yalnzlktan kurtararak, kardee bir sevginin kurulmas iin bir aamada bulunmal, hatt bir ermi olarak olsa bile. O yce dncenin lme-mesi iin bunu yapmaldr. ite akamlar birbiri arkasna byle ateli ve heyecanl konumalar iinde geiyordu. Hatt sosyeteye -devam etmekten bile vazgemitim, misafirlie de artk ok daha az gidiyordum. Bundan baka, zaten o srada modam gemee yz tutmutu. Bunu bakalarn ktlemek iin sylemiyorum, nk beni sevmee devana ediyor, beni gene sevinle karlyor, bana kar candan bir sevgi gsteriyorlard. Ama sosyetede modann gerekten pek de kmsenmeyecek bir kralie olduunu itiraf etmek gerekir. Benim o esrarengiz ziyaretime gelince, sonunda ona hayranlk duymaa balamtm Onun zekice konumalarndan zevk almaktan baka, seziyordum ki, o iinde bir ama gizliyor ve belki de y-ce bir aama yapmaa hazrlanyordu. Belki benim, srrn grnte hi merak etmiyor-muum gibi davranmam ve aktan aa olsun, imal bir ekilde olsun, ona hibir soru sormamam houna gi' -diyordu. Bununla birlikte, sonunda onun bana birey aklamak iin deta tm varlnn tututuunu sezmee baladm. Bu, o adam evime gelmee baladktan bir ay kadar sonra artk iyice belli oluyordu. Bir gn Biliyor musunuz? Kentte ikimizin durumunu ok merak ediyorlar ve benim size bu kadar sk geliime hayret ediyorlar. Varsn merak etsinler, nem vermiyorum buna, nk yaknda herey anlalacaktr! dedi. Birden durup dururken mthi bir heyecana kaplyordu. yle zamanlarda hemen hemen her seferinde, kalkp gidiyordu. Bazen ise iimi okumak istermi gibi keskin bir bakla yzme bakard : Hah, ite imdi bireyler syliyecek. diye dnrdm. O ise birden szn kesiyor, bambaka, herkese bilinen ve olaan bir eyden sz etmee koyuluyordu. Bundan baka, sk sk hep ba arsndan ikyet etmee balamt. te birgn, hi beklenmedik bir srada, birden sarard, yz iyice arpld, bana dik dik bakmaa balad : Ne oldunuz? diye sordum. Yoksa fenalk m geiriyorsunuz? Daha nce ba arsndan ikyet ettii iin sormutum bunu. Ben... biliyor musunuz?... Ben... bir insan ldrdm, dedi. Bunu sylerken hep glmsyordu, yz ise tebe-ir gibi bembeyaz olmutu. Ne olup bittiini daha kavramadan bir dnce, imek gibi zihnimden gelip ge-ti: Neden yle glmsyor sanki? diye dndm. Ben de sapsar olmutum. Ne diyorsunuz? diye bardm. Solgun dudaklarnda bir glmseyile : Gryorsunuz ya, bu ilk sz sylemek benim iin ne kadar g oldu. imdi syledim ya, artk doru yola km saylrm, bundan sonra devam etmem da-ha kolay olur, dedi. Anlattklarna uzun bir sre inanmadm. Hatt Karamazov Kardeler - II F : 12178 KARAMAZOV KARDELER para para inanyordum szlerine. Ancak evime st ste gn gelip de hereyi tm ayrntlar ile anlattktan sonra inandm, nce delirdiini sanyordum, ama sonradan byk bir ac ve aknlkla doru syledii kansna vardm. Bu adam on drt yl nce mthi, korkun bir cinayet ilemiti. Zengin, gen ve gzel bir kadn ldrmt. Bu kadn bir tccarn dul karsyd, kentimizde bir evi vard. Bu adam o kadna k olduunu hissedince, ona sevgisini aklam ve kendisi ile evlenmee raz olsun diye gen kadna bask yapmaya balam. Ama gen kadn gnln daha nce rtbesi olduka byk, nl bir subaya kaptrmm. Sevdii adam o srada sefer-deymi. Kadn ksa bir sre iinde dnmesini bekliyor-mu.

Bu yzden gen kadn onun teklifini reddetmi ve artk evine gelmemesini rica etmi. Adam kadnn evinden ayan kesmi ama evin i yapsn bildii iin, gece hi korkmadan stelik yakalanmak tehlikesini gze alarak damdan ieri girmi. Byk bir cesaretle ilenen cinayetler, ou zaman brlerinden daha baarl olur. Bu sefer de yle olmu. Adam damdaki kk pencereden, tavan arasndan ieriye girmi, sonra da tavan arasndan inen kk merdivenden aaya, kadnn oturduu daireye inmi. Merdivenin altnda bulunan kk kapnn her zaman olmamakla birlikte, bazen uaklarn ihmalkrl yznden kilitlenmediini biliyormu. Bu sefer de gene uaklarn ihmalkrlna gvenmi, gerekten de kapy ak bulmu. Kadnn oturduu daireye girdikten sonra, karanlkta, bir kandilin yand yatak odasna gemi. O gn sanki mahsusmu gibi iki hizmetisi kadndan izin almadan, ayn sokakta oturan komulardan birinin isim gn ziyafetine gitmiler, br uaklar ve hizmetiler de ofiste ya da mutfakta, alt katta yatyorlarm. Adan* KARAMAZOV KARDELER 179 yatanda yatan gen kadn grnce birden damarlar arzuyla tutumu. Ama hemen sonra yreinde kskanln uyandrd bir intikam arzusu uyanm. O zaman ne yaptn bilmeden, sarho gibi, yanna yaklam, tam kalbine bir bak saplam. yle bir saplam ki, kadn bir lk bile atamam! Ondan sonra katile yakr bir soukkanllkla hereyi uaklardan phe edilmesini salyacak ekilde hazrlam. Hi tiksinmeden kadnn para antasn alm, yastnn altndan ald anahtarlarla komidinini am ve iinden sanki bunu cahil bir uak yapyormu gibi, yalnz baz eyleri alm. Yani deeri olan ktlar brakm, sadece paralar ve byke olan baz ziynet eyalarn alm. Ama onlardan on kat daha deerli olup da byk olmayanlarn brakm. Ayrca kendisine hatra olarak baz eyler de alp gtrm. Ama bunu daha sonra anlatacam. Bu feci ii yaptktan sonra, gene eskisi gibi, ayn yoldan kp gitmi. Ondan sonra da ne ertesi gn her kes birbirine gidii vakit, ne de daha sonralar, asl canavardan phe etmek kimsenin aklna gelmemi! Zaten adamn gen kadna kar sevgisinden kimsenin, haberi yokmu. nk kendisi eskiden de imdi olduu gibi konukan deilmi, insanlara pek sokulmazm da. iini dkebilecei bir arkada da yokmu. Ona sadece ldrlen kadnn bir ahbab, hem de pek yakn olma-, yan bir ahbab gzyle bakyorlarm; nk son iki hafta iinde kadn hi ziyaret etmemi. Btn pheler ise hemen kadnn, hem klesi hem de ua olan Pyotr zerinde toplanm. Herey de yle-sine denk gelmi ki, pheler kesinletike kesinlemi. nk o uak ldrlen kadnn kendisini askere gndereceini biliyormu. Zaten kadn da bunu saklam-yor aka sylyormu. Onu kylleri arasnda hk-asker olarak gndermek zorunda olduklarna kar-gndermeye niyetliymi. nk adamn kimsesi180 KARAMAZOV KARDELER yokmu, stelik davranlar iyi deilmi. Hatt bir sarho bir halde bir meyhanede kzgnlk iinde g kadn ldreceini sylediini iitenler olmu. Kadn ldrlmeden iki gn nce, Pyotr kamm; kentte nerede oturduu bile bilinmiyormu. Cinayetin ertesi gn ise, onu kentin giri kapsnn yannda ikide kendinden gemi bir halde sokakta yatarken bulmular. Cebinde de bir bak varm, stelik bu bak da sa eli de kanlara bulanmms. Pyotr, bu kann burnundan geldiini srarla sylemi durmu ama, kimse ona inanmam. Hizmetiler ise kabahat ilediklerini, ziyafete gittiklerini ve bahe kapsn kendileri o ziyafetten dnnceye kadar ak braktklarn itiraf etmiler. Evet, bundan baka daha birok deliller ileri srlm. Bunlara bakarak, susuz ua yakalamlar, tevkif etmiler. Biraz sonra da muhakemesi balam. Ama tevkif edilen uak bir hafta sonra iddetli ateler iinde yanmaya balam sonra da hastahanede. kendine gelemeden lm. Bylece i kapanm gitmi. Ua Tanr'nn iradesine teslim etmiler ve hakimler de, mirler de, sosyete de, szn ksas herkes, cinayeti len uaktan baka bir kimsenin ile' mediine kesin olarak inanmaya devam etmi. te btn bunlardan sonra, asl sulu yaptnn cezasn grmeye balam. Esrarengiz ziyaretim, imdi de artk dostum olan adam, bana balangta vicdan azabndan tr hi de znt ekmediini aklad. Uzun bir sre ac ekmi ama sadece sevdii kadn ldrd, o kadn artk yatta olmad ve onu ldrdkten sonra iindeki sev giyi de sndrd iin ac ekiyormu; oysa damar larndaki tutku hep ayn ekilde varln tututur ya devam ediyormu. Ama susuz bir insann ka dktn, bir insan ldrm olduunu, o zaman hemen hemen hi aklna getirmiyorm. Kurbann baka erkein esi olabilecei dncesi ise ona imkan KARAMAZOV KARDELER 181 sz bir ey olarak grnyormu. Bu yzden uzun bir sre vicdan rahat olarak baka bir ekilde davranmann elinde olmad kansn beslemi. Ancak uak tev-fcif edildii vakit, balangta biraz znt duymu, ama mahkmun hastal, sonra da lm iini rahat ettirmi. nk olup bitenlere baklrsa adamn tevkif edildii ya da korkuya kapld iin lmedii belliymi. (Kendisi o zamanlar yle dnyormu). Ona gre uak, oradan oraya kat o gnlerde ve kendini bilmeyecek derecede sarho olarak nemli topran zerinde btn geceyi geirdii srada kendini tt iin, hastalktan lm. ald eyalarla paralar ise, kendisine pek az znt veriyormu. nk bu hrszl kendi kar iin yapmamm. (Kendisi o zaman yle dnyormu.) pheleri baka bir yne evirmek iin yapmm. ald eylerin deeri ise nemsizmi, zaten kendisi ok gemeden o eyalarn deeri kadar bir paray hatt ok daha fazlasn bizim kentte alm olan bir dknler evine balam. Bunu mahsus, hrszlk konusunda vicdann rahat ettirmek iin yapm ve ne gariptir ki, bir sre iin, hatt uzun bir sre iin gerekten vicdan rahat etmi. Bunu bana kendisi syledi. O zamanlar grevinde byk ilemlerde bulunmaya balam, kendisine ok uratrc ve zor isler verilmesini rica etmi, iki yl srecek ileri zerine alm. radesi gl ol-duu iin. alrken olup bitenleri hemen hemen tm olarak unutuyormus; bazen bunlar aklna geldii vakit ise yaptn hi dsnmemeye alyormu. Yardm ilerine girimi, bizim kentte pek ok yar-dm Dernekleri kurmu, pek ok balarda bulunmu, hatta bakentlerde bile kendini bu bakmdan tantm ve moskova ile Petersburg'daki yardm derneklerine bi-le ye olarak seilmi. Ama gene de sonunda gcnn yetmeyecei mthi 'bir ac duymaa, dncelere dal-balam. Bu arada ok gzel, akl banda bir182 KARAMAZOV KARDELER

gen kz houna gitmimi. Ksa bir sre sonra, evliliin iindeki o tek bana savat znty yok edeceini, yeni bir yaantya balaynca, eine, ocuklarna kar olan grevlerini titizlikle yerine getirirken eski anlarndan bsbtn kurtulacan dnerek o gen kzla evlenmi. Ama beklediinin tamamen tersi olmu. Daha evliliinin ilk aynda aklndan bir trl silemedii dnce huzurunu bozmaya balam: imdi karn beni seviyor, ama eer olup bitenleri renseydi ne olacakt? Kars ilk ocuuna hamile kalp ta bunu ona aklad vakit adam birden arm: Bakalarna hayat veriyorum, oysa bir insann hayatn yok ettim..diye dnyormu. ocuklar birbirlerini izlemiler. Adam: Ne cesaretle onlara bireyler retiyor, onlar yetitirmee alyorum. Onlara iyilikten nasl sz edeceim. Ben ki bir insann canna kydm? diye dnyormu. ocuklar ok gzelmi, iinden onlar sevip okamak geliyormu. yleyken: Ama onlarn susuz, temiz yzlerine bakamam, buna hakkm yok, diyormu kendi kendine. Sonunda ldrd kadnn mahvettii o krpe yaants, durmadan intikam bekleyen kan gzlerinin nnde korkun ve ac bir hayal gibi canlanmaya balam. Korkun ryalar gryormu artk. Yrei pek bir adam olduu iin, ana uzun bir sre dayanm: iimde sakladm bu srrn gnahn ektiim bu ileyle derim diye dnyormu. Ama bu umudu bouna km. Duyduu vicdan azab gn getike iddetleniyormu. Sosyetede herkes o cidd ve somurtkan halinden korktuu halde, ona kar fakirlere'yapt yardmlardan tr sayg duymaya balam. Ama ona kar ne kadar ok sayg duyarlarsa, kendisinin duyduu vicdan azab, o derece dayanlmaz oluyormu. Bana kendisini ldrmeyi bile dndn aklad. Ama bunu yapacak yerde bir baka hayal canlanmaya balam iinde. Bu hayal o kadar imknszKARAMAZOV KARDELER 183 o kadar lgnca bir eymi ki! Bununla birlikte varlna o kadar yapm, sonunda da yreine o kadar kk salm ki, onu bir trl iinden koparp atamyor-mu. Hayalinden geirdii ey uydu: Kalkp milletin karsna gemek ve herkese bir insan ldrm olduunu aklamak! Yreinde bu istei tam yl yaatm. Bunu yapmay hayalinde eitli ekillerde can-landryormu. Sonunda tm varl ile iledii cinayeti aklad anda yreinin kesin olarak ifaya kavuacana, kendinin de huzur bulacana inanm. Ama buna inannca yreinde bir dehet uyanm. Hep: "Bu ii nasl yapacam? diye dnyormu. te o srada benim dellodaki olay meydana gelmi. Bana: imdi sizden rnek almaa karar verdim, dedi. Yzne baktm. Ellerimi iki yanma vurarak: Demek gerekten byle kk bir olay sizi byle bir karar vermeye srkledi ha? diye bardm. Adam : Bu karar yldr vermi bulunuyorum, diye karlk verdi. Sizin banzdan geen olay, sadece, beni son adm atmaya itti. Size bakarak kendi kendimi azarladm ve sizi kskandm. Bunu bana deta sert bir tavrla sylemiti. yi ama, size inanmazlar ki! dedim. Bir kez aradan on drt yl gemi. Delillerim var, hem de byk deliller! Onlar ileri srerim. O zaman alamaya baladm ve onu kucakladm. Adam bana : Yalnz bir tek karar vermenizi istiyorum, bir tek konuda aydnlatn beni! dedi bana. (Sanki her ey imdi artk benim elimdeymi gibi). Karm, ocuklarm ne olacak? Karm belki zntsnden lr. ocuklarm ise geri unvanlarndan ve iftlikten yoksun kalmazlar ama mrlerinin sonuna kadar bir mahkmun184 KARAMAZOV KARDELER ocuklar olacaklardr artk. stelik brakacam an,, yreklerinde brakacam an, nasl olacak?.. Sustum. Ya onlardan ayrlmak, onlar mrmn sonuna kadar yalnz brakmak! nk yle birey olursa, ayrlmz mrmn sonuna kadar srer, mrmn sonuna kadar!... Oturuyor, sessiz sessiz kendi kendime bir dua fsldyordum. Sonunda ayaa kalktm. Birden korktum. Adam yzme bakt. Bana ne diyeceksiniz? diye sordu. Gidiniz! insanlara hereyi bildiriniz. Herey geecektir... Yalnz gerek kalacaktr! ocuklarnz bydkleri vakit verdiiniz bu kararla ne kadar yksek bir vicdan sahibi olduunuzu anlarlar. O zaman yanmdan gerekten bu ie karar vermi gibi ayrld. Ama gene de, iki haftadan daha uzun bir sre ile st ste her aksam hep bana geldi. Kendini hep bu ise hazrlyor, ama bir trl kararn veremiyordu. Beni de zntden mahvetti. Bazan kesin bir kararla geliyor ve duygulanarak: Biliyorum, benim iin hayat bir cennet olacak. Bu ii aklar aklamaz hemen bir cennet olacak yaantm! On drt yldr cehennemde yaadm. imdi ile ekmek istiyorum. Biliyorum ki ileyi kabul ettiim anda, yaamaya baslyacam. nsan yalanla tm dnyay dolaabilir ama, geriye dnemez! imdi insan kardelerimi syle dursun, ocuklarm bile sevmeye cesaretim yok. Yarabbi! ocuklarm belki de gerekten u ektiim acnn bana. neye mal olduunu anlarlar ve beni sulamazlar! Tanr gte deil, gerektedir. Sizin yaptnz bu aamay herkes anlyacak-tr, dedim. imdi anla masalar bile sonradan anlyacak-lardr. nk siz dnyadaki geree deil, dnyadan stn bir geree uydunuz... Bylece her seferinde yanmdan, sanki teselli bulmu gibi ayrlyordu. Ama erKARAMAZOV KARDELER 185 L tesi gn gene fke iinde, yz sapsar olarak geliyor, alayl alayl: Size her geliimde bana: Gene mi aklamadnz? der gibi merakla bakyorsunuz. Biraz bekleyin, beni ok kk grmeyin. Bu i, sizin sandnz kadar kolay deil. Belki de bunu hi yapmyacam, kimbi-lir? Gidip beni ihbar etmezsiniz deil mi?

Ben ise ona budalaca bir merakla bakmak yle dursun, gzlerimi ona doru evirmeye bile korkuyordum. zntden neredeyse hasta olacak kadar perian olmutum. Btn varlm gzyalaryla dolmu gibiydi. Hatt geceleri gzme uyku bile girmiyordu. Sze devam ederek : imdi doru karmn yanndan geliyorum. Siz e ne demektir, bunu biliyor musunuz? Yavrucuklarm beni uurlarken : Gle gle baba, abuk geri dnn, birlikte ocuk Dergisini okuyacaz! diye bardlar. Hayr, siz bunu anlyamazsmz! Bakasnn felketi insana akl vermez. Bunu sylerken gzleri kvlcmlar sayor, dudaklar titriyordu. Birden masaya yle bir yumruk indirdi ki, zerinde ne varsa hepsi havaya frlad. Oysa o kadar yumuak bir insand ki! Byle bir hareketi ilk defa olarak yapmt. Bunu yapmam gerekli mi, ha? diye bard. Bunu yapmama ihtiya var m? Hi kimse mahkm olmad ki, hi kimseyi benim yerime mebbed krek cezasna arptrp srmediler ki buradan! Uak, hastalktan ld. Dktm kana gelince, zaten onun cezasn ektiim ilelerle demi bulunuyorum. Zaten bana hi inanmazlar ki! leri sreceim hibir delile inanmazlar. Byle olunca bu aklamay yapmam gerekli mi. gerekten gerekli mi? Dkm clduum o kan iin mrmn sonuna kadar daha. da ac ekmee hazrm. Yeter ki, karmla ocuklarma birey olmasn. Onlar benimle Birlikte felkete srklemeye hakkm var m? Bu ite186 KARAMAZOV KARDELER yanlmyor muyum? Bu konuda gerek nerededir? Hem zaten o insanlar gerei kavrarlar m, ona deer verirler mi, onu anlarlar m? imden: Tanrm, byle bir anda bile baka insanlarn kendisine kar gsterecekleri saygy dnyor! diye dndm. O zaman ona kar yle bir acma duy--dum ki, galiba mmkn olsayd, tek yk biraz hafiflesin diye kaderini paylaacaktm. Gryordum ki, kendini kaybetmi gibiydi. te o zaman byle bir kararn neye mal olduunu artk aklmla deil de tm yreimle anladm. Adam gene : Haydi kaderime yn verin! diye bard. Ona : Gidin ve aklayn, diye fsldadm. Artk sesim kmyordu. Ama fsldarken bile bunu kesin olarak sylemitim. Masann zerinde duran incili, daha dorusu ncil'in Rusa bir evirisini aldm ve ona aziz yoann'n incilinin XII. ci blmndeki 24 n- iiri okudum: Gerekten, gerekten sylyorum size, eer buday tanesi topraa dnce lmezse, tek bana kalr, ama eer lrse o zaman bol mahsul getirir. Bu iiri o gelmeden biraz nce okumutum. O da onu okudu, sonra: Doru, dedi. Ama hemen sonra ac ac gld: Evet, bu kitaplar da... Bir an sustu, sonra szn tamamlad: nsan yle korkun eyler bulur ki, bunlar bakalarna okutmak kolay! Hem kim yazmtr bunlar? gerekten insanlar m? Bunu Kutsal Ruh yazmtr, dedim. Gene alayl alayl ama bu sefer stelik nefretle glerek : Gevezelik etmek kolay! dedi. Kitab gene aldm, baka bir yerini atm ve KARAMAZOV KARDELER 187 Yahudiler iin yazlm olan X. uncu blmdeki 31 inci iiri gsterdim. iiri okudum: Tanrnn eline canl olarak dmek korkun bir eydir! iiri okudu ve kitab tuttuu gibi frlattl. Btn vcudu tir tir titredi. Korkun bir iir! dedi. Diyecek yok dorusu, gzel bulmular... skemleden kalkt: Haydi Allahasmarladk! dedi. Belki de artk gelmem.. Cennette grrz. Demek ben ora drt yldan beri Tanr'nn eline dmtm. Demek bu on drt yla verilen ad bu! ite yarndan tezi yok, bu El in beni brakmas iin yalvaracam... Onu kucaklamak, pmek istedim, ama b)u cesareti kendimde bulamadm. Yz o kadar arplmit ve gzlerinde o kadar ar bir anlam vard ki! Bylece ikip gitti. Tannm, imdi bu adam nereye gitti!; diye dndm. Hemen orada tasvirin nnde diz st ktm, insanlarn hemen imdadna koan, onlara yardm eden Tanr'nn kutsal annesine o adamn durumunu bildirerek alamaya baladm. Gzyalar iimde diz st dua etmeye balayal yarm saat olmutu. Darda artk hava kararmt, gecenin hemen hemen onikisiy-di. Birden baktm, kap alyor ve adam tekrar ieri giriyor. arp kaldm. Ona : Nerelerdeydiniz? diye sordum. Ben... ben, galiba burada bir eyler umuttum... Bir mendil mi nedir, bir ey unuttum galiba... Aman birey unutmasam da, ne kar, izin verirseniz birazck oturaym... skemleye oturdu. Ben, nnde ayakta duruyordum. Bana, Siz de oturun! dedi. Ben de oturdum. iki dakika kadar oturduk. Bana dik dik, uzun uzun bakt, sonra birden alayl alayl gld. Bu davranm bir tr-188 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 189 l unutamyorum. Sonradan ayaa kalkt, beni smsk kucaklyarak pt : Bunu unutma! dedi. Unutma ki, bu gece sana bir kez daha geldim. Bunu iitiyor musun? Bunu unutma! Bana ilk kez olarak sen demiti. Bunu syledikten sonra da ekip gitti. s yarna diye dndm. Gerekten de yle oldu. Oysa, ben o akam, ertesi gnn onun doum, gn olduunu hi bilmiyordum. Zaten son gnlerde hibir yere kmyordum, bu yzden, bunu hi kimseden renmeme imkn yoktu. Doum gnlerinde, her yl evinde byk bir toplant yaplrd. Tm kent bir araya gelirdi. O gn de toplanmlard. te o gn le yemeinden sonra kendisi odann ortasna km; elinde bir kt tutuyormu. Bu kt st makamlara yazd

bir bildiriymi. .st makamda bulunanlar da o gn orada olduklar iin kd btn orada toplanm olanlara yksek sesle okumu. Yazsnda cinayeti tm ayrntlaryla olduu gibi anlatyormu. Kd okuduktan sonra szn : Kendimi bir canavar olarak insanlardan ayryorum. Yreime Tann'nn nuru indi. yaptklarm iin ac ekmek istiyorum! diye bitirmi. Sonra hemen orada, cinayeti ispat edeceini dnd ve on drt yldr saklad ne varsa, hepsini masann zerine koymu, pheleri kendinden uzaklatrmak iin ald altn ziynet eyalarn, l kadnn boynundan kard madalyonu, ha (Madalyonun iinde kadnn nianlsnn resmi varm) kadnn hatra defterim... Hepsini, hepsini ortaya karm. En sonunda da iki mektup vermi: Bunlardan birini kadna nianls, yaknda geleceini haber vermek iin gndermismi. br de kadnn ona karlk olarak yazd ama. balayp da bitirmedii mektupmus. Bunu kadn ertesi gn postaya vermek dncesiyle masann zerine b-rakmm... Adam her iki mektubu da alp gtrmsm. Ama neden? Neden ileride delil olabilecek bu eyalar yok edecek yerde, on drt yl boyunca saklam? ;Bunu kimse bilemez. Sonunda ne oldu biliyor musunuz? Herkes derin bir aknlk, bir dehet iinde kalm ama, kimse adamn sylediklerine inanmak istememi. Geri herkes szlerine byk bir merakla kulak vermi ama onu bir hasta gibi dinliyorlarm. Birka gn sonra ise artk her gittii evde, herkes, zavall adamn aklm kardna kesin olarak karar vermi. Komutanlar da, hakimler de ie el koymadan yapamamlar, yleyken onlar da durumu inceleyince duraklamlar; ileri srlen eyalarla mektuplar geri insan dndryormu ama hemen una karar verilmi ki, bu eyalar gerekten kadna ait olsa bile, gene de adam yalnz bunlara dayanarak mahkm etmeye imkn yoktur! nk o eyalar bir ahbab olarak ve ona gven besledii iin, kadnn kendisi vermi olabilirdi. Bununla birlikte unu da syliyeyim ki,, sonradan ldrlen kadnn birok ahbaplarndan ve; akrabalarndan bu eyalarn gerekten ona ait olup olmadnn kontrol edildiini, hatt bu konuda hibir phe olmadn rendim. Ama ie gene de el koyamadlar; bir kez kader yle nasip etmiti. Be gn kadar sonra, herkes vicdan azab eken adamn hastalandn, leceinden korkulduunu renmi. Hangi hastala yakalanmt? Bunu pek syliyemiyeceim. Yalnz arpnts olduunu sylyorlard. Bunu biliyorum. Ayrca doktorlar adamn einin istei zerine bir araya gelip konsltasyon yapmlar ve daha o zaman onda bir akl has talnn baladn bildirmiler. Ama adamda bunu gsteren hibir ey farketmemitim. Herkes birden be-ni soru yamuruna tutmutu. Oysa onu ziyaret etmek istediim, vakit, hepsi bana engel olmaa ;kalkstlar. asl nemlisi, ei bana hep: "Kocamn sinirlerini siz Uzdunuz! Kendisi eskiden de somurtkand, a;ma son bir190 KARAMAZOV KARDELER yl iinde herkes onda olaanst bir heyecan sezmi, garip davranlarda bulunduunu grmt. te bu srada siz ortaya kp onu mahvettiniz. Onu siz okuya okuya bu hale getirdiniz! Evinizden tam bir ay kmad! Sonra yalnz ei deil, kentte bulunan herkes, bana hcum etmee balad, hepsi de beni suluyorlard: Bu i hep sizin banzn altndan kt! diyorlard. Ben ise susuyor, iimde byk bir sevin duyuyordum; nk Tanr'nn kendine eziyet eden, kendi kendine ceza veren o adama acdn kesin olarak gryordum. Onun ldrdna ise bir trl inanamyordum. Sonunda, beni yanna braktlar. Bunu kendisi srarla istemi, benimle vedalamak iin. Odasna girdim, girer girmez de hemen yalnz gnlerinin deil, saatlerinin bile artk sayl olduunu anladm. Kendisi zayf ve sapsaryd, elleri titriyor, nefesi tkanyordu. Ama baklar duygulu ve sevinliydi. Bana : Oldu ite! dedi. oktandr seni grmek istiyordum, zledim seni. Neden geliniyordun? Kendisine beni daha nce yanna brakmadklarn akladm. Tanr bana acd, beni artk yanna aryor. leceimi biliyorum. Ama bunca yl sonra ilk kez olarak huzur duyuyorum. Gereken isi yerine getirir getirmez, birden ruhumda bir cennet hissettim. imdi artk ocuklarm korkusuzca sevebiliyor, onlar pebiliyorum. Bana inanmyorlar. Hi kimse inanmad bana. ne karm, ne hakimlerim inandlar bana! ocuklarm da hibir zaman inanmyacaklardr. Bu Tanr'nn ocuklarma da acdn gsteriyor. lsem de adm onlarn zihninde lekelenmi olmyacak! Yaknda Tanr'nn huzuruna kacam hissediyorum. Yreim sanki cennete kavumuum gibi nee iinde... Artk grevimi yerine getirdim... Artk konuamyor, nefesi tkanyordu. Heyecanla KARAMAZOV KARDELER 191 elimi skyor, sevgiyle yzme bakyordu. Ama pek uzun bir sre sohbet edemedik. Kars durmadan odaya girip kyordu, yleyken, kendisi bir frsat bulup: Sana o zaman ikinci bir defa gece yars geldiimi hatrlyor musun? diye fsldayabildi. Hani sana bunu hatrla demitim! Hatrlyor musun? O srada ne iin geldiimi biliyor musun? O srada seni ldrmeye gelmitim ben! Tepeden trnaa titredim. O devam etti: O gece senin yanndan ayrlp karanla knca, sokaklarda dolatm durdum. Hep kendi kendimle savayordum. Birden sana kar yle bir kin duydum ki! Neredeyse yreim buna dayanamayacakt. imdi bir tek o beni balyor, bir tek o beni sulayabilir. Yarnki cezamdan artk kendimi koruyamam! nk o hereyi biliyor, diye dndm. Ama sen beni ihbar edersin diye korkmuyordum. (yle bir eyi aklma bile getirmedim.) Yalnz, yle dnyordum: Kendimi elevermezsem), onun yzne nasl bakacam? Sen o srada oradan fersah fersah uzaklarda olsaydn ama sa olduunu bilseydim, gene de sa olduunu, hereyi bildiini ve beni suladn dnmek bile bana dayanlmaz bir ey olarak grnecekti. Senden, sanki her-eye sen yol amsn, sanki hereyden sen suluymu-sun gibi nefret etmeye balamtm. te o zaman tekrar sana geldim. Hatrlyordum ki, odanda masann zerinde bir.kl vard. Oturdum ve senin de oturman rica ettim ve tam bir dakika dndm. Eer seni o srada ldrseydim, bu ileyeceim cinayet yznden kendimi mahvetmi olacaktm, hatt o eskiden iledi-m cinayeti aklamasam bile! Ama bunu o srada hi dnmedim, bir an olsun dnmek te istemedim. Yalnz senden nefret ediyor, bama gelen hereyin intikamn senden almak istiyordum! Btn varlm bu istekle tutumutu. Ama Tanr yreimdeki, iblisi yendi. Yalnz unu bil ki, sen tm mrnce hibir zaman192 KARAMAZOV KARDELER o gece olduu kadar lme yakn olmamsndr!

Bir hafta sonra ld. Tabutunu mezara kadar kent halk gtrd. Piskopos mezarn banda dokunakl szler syledi. Herkes mrn ksaltan o korkun hastalktan sz ederek gzya dkt. Ama onu gmdkten sonra tm kent halk bana dman oldu. Beni evlerine bile kabul etmemee baladlar. Yalnz baz insanlar, (balangta bunlarn saylan ok azd ama, sonradan gittike oaldlar) onun ileri srm olduu delillerin gerek olduuna inanmaya, sk sk beni ziyaret etmeye ve byk bir merakla hatt sevinle bana baz sorular sormaya baladlar. nk insan doru yolda olan bir insann dmesinden, rezil olmasndan zevk alr! Ama ben sustum, ksa bir sre sonra da o kentten ayrldm. Aradan be ay getikten sonra da, Tann'nn yardmyla doru yola koyuldum. Bana bu yolu byle apak olarak iaret etmi olan o grnmez parma kutsayarak ilerlemee baladm. Bunca ac ekmi olan Tanr kulu Mihayil'i de bugne dek, her gn dualarmda anyorum. III ZOSlMA DEDENN SOHBETLERNDEN VE TLERNDEN ALINMI BLMLER. e e) Rus rahibi ve izleyebilecei ama konusunda... Pederler, retmenler, bir rahip nasl bir insandrAydn dnyamzda bu sz baz insanlar artk alayl de alayl, bazlar ise kfreder gibi sylyorlar. Hem gn getike yle davrananlar gittike oalyor. rudur! Ah, ok dorudur, rahipler arasnda birok para zitler, frsat dknleri, rahatlarn dnen varlklar KARAMAZOV KARDELER 193 yersiz yurtsuz, arsz insanlar da vardr. Toplumdaki aydn insanlar: Siz toplumun tembel ve ie yaramaz yelerisiniz. Siz bakalarnn aln teriyle yayorsunuz, siz utanmaz dilencilersiniz, diyerek bunu iaret ediyorlar. Oysa rahipler arasnda nice uysal, yumuak ve yalnzla, derin bir sessizlik iinde ta yrekten dua etmeye susam insanlar vardr. Bu gibi insanlara daha az dikkat edilir, hatt bunlar iin hibir ey sylenmez ve belki de ben Rus toprann kurtuluunu bir kez daha ite bu yumuak ve yalnzlk iinde dua etmeye susam varlklar salyacaktr desem kimbilir ne kadar aacaklardr. Oysa onlar gerekten sessizlik iinde gn, saati, ay ya da yl gelir diye hazrlanyorlar. Onlar yreklerinde sa'nn hayalini o yalnzlklar iinde hi bozulmam ve kusursun bir sr olarak, Tanrnn gereine uygun tertemiz bir hayal olarak, ta eski alarda yaam pederlerin, havarilerin ve din uruna ikence grm insanlarn bize onu tanttklar gibi saklyorlar. Gerektii vakit de, onu dnyann artk sallanmaa yz tutmu gereinin karsna karacaklardr. Bu gzel bir dncedir ve inann, bu yldz doudan ykselecektir! Ben rahibi yle dnrm: (Acaba benim bu dncem yanl m, byle dnmekle kibir mi gsteri oluyorum?) Bir dinle ilgisi olmayan insanlara ve Balkn karsnda gklere ykselen dnyaya bakn. Bu dnyada Tann'nn ehresi, Tanr'nn gerei bozulmu deil midir? nsanlarn elinde bilim var. Ama bilim ancak duyularmza bal olan eylere el atar. nsann ruhi dnyas daha dorusu insan varlnn stn olan yn ise bsbtn inkr edilmi, bir zafer duygusu ile atta nefretle bu dnyadan koyulmutur. nsanlk zgrln iln etmitir, zellikle son zamanlarda yle oldu. Ama insanlarn bu zgrlnde ne gryoruz? sadece bir klelik dzeni ve intihar eilimi! karamazov Kardeler II F: 13194 KARAMAZOV KARDELER nk insanlk yle diyor: Senin ihtiyalarn. var, bu ihtiyalarn karla. nk senin en tannm, en zengin insanlarla eit haklarn vardr. Yalnz ihtiyalarn gidermekle de yetinme, onlar elinden geldii kadar oalt; ite, bugn dnyada t verilen ey budur, zgrl byle gryorlar. htiyalar oaltmak hakk nereden douyor? Bunu dnmyorlar. Zenginlerde bir yalnzlk ve ruh bakmdan bir intihar eilimi, fakirlerde ise kskanlk Ve cinayet grlyor. nk haklan verdiler ama ihtiyalar giderecek imknlar salamadlar. Bugn dnyadaki insanlarn gn getike birletiklerini, bir araya kardee toplandklarn ileri sryorlar: nk mesafeler azalyor ve insanlar dncelerini birbirlerine havadan iletiyorlar. Ama siz sakn insanlarn byle birleeceklerine inanmayn! insanlar zgrl ihtiyalarn oalmas, bu ihtiyalarn elden geldii kadar abuk karlanmas olarak anlamakla kendi yaradllarna aykr bir yol tutuyorlar, nk byle yapmakla ilerinde birok sama ve budalaca istekler, alkanlklar yaratyor, en olmayacak eyleri uyduruyorlar. Yalnz birbirlerini kskanmak, bir birlerine oyun oynamak, birbirlerine kar bbrlenmek iin yayorlar. Ziyafetler vermek, ift ubuk sahibi, rtbe sahibi, hizmet edecek kleler sahibi olmak artk yle birer ihtiya haline geldi ki, bu ihtiya iin insanlar hayatlarn, onurlarn, baka insanlara kar gstermeleri gereken sevgiyi bile feda ediyorlar. Hem de bu ihtiyalarn karlayamadklar zaman intihar ediyorlar,.. ok zengin olmayanlarda bile ayn durumu gryoruz. Fakirlerde ise ihtiyalar gidermek imknszl ve kskanlk imdilik sarholukla bastrlyor. Ama onlar yakn bir zamanda arap yerine kan ieceklerdir. nk onlar bu yola itiyorlar. imdi sorarm size, byle bir insan zgr mdrKARAMAZOV KARDELER 195 Ben vaktiyle ideal uruna savaan bir adam tanmtm. Bu adam kendisi bana anlatt, onu hapiste ttnden yoksun braktklar vakit, bu yoksulluktan o kadar sknt ekmi ki, az kalsn idealine bile ihanet edecekmi, tek kendisine ttn versinler diye! te byle bir insan tm insanlk uruna savamaa gidiyorum! diyebiliyor. Haydi, canm! Nereye gidebilir byle bir insan ve ne yapabilir? Belki de ksa bir sre fedakrla bile dayanamaz! Byle olunca da, insanlar zgrle kavuacak yerde, klelie dmlerdir; kendi isteklerinin kleliine! Ayn zamanda baka insanlar kardee sevecek, onlara balanacak yerde, aksine onlardan ayrlm, esrarengiz konuumun, retmenimin dedii gibi, kardelerinden ayr dm, yapayalnz kalmlardr. Bu yzden de insanla hizmet etmek, insanlar arasnda kardelik balar kurmak, insanlar birletirmek gibi bir ama yava yava siliniyor, hatt ou zaman alayla karlanyor. nk insan kendi alkanlklarndan nasl kurtulabilir? Kendini onlara zincirlemi olan zgrlkten yoksun bir varlk nereye gidebilir? Madem kendi icat ettii o saysz

ihtiyalarn gidermeye bu kadar almtr, ne yapabilir? Byle bir insan yalnzlk iindedir! nsanlk umurunda bile deildir. te imdi yle bir noktaya ulatk ki, insanlar daha ok eya biriktiriyorlar ama ok daha az mutluluk duymak imknlarn buluyorlar! Rahibin durumu ise bambakadr. Bugn dini kurallara boyun emekle, perhizle, duayla alay bile ediyorlar; oysa gerek olan asl zgrle giden yalnz bu yoldur! Kendimi gereksiz, fazla gelen ihtiyalardan kurtaryor, gururlu, egoist, yalnz kendi kendini seven benliime boyun ediriyor, din kurallara uyarak nefsime bask yapyor, sonunda da Tanr'nn yardmyla bir ruh zgrlne, onunla birlikte de ruhuma nee veren bir196 KARAMAZOV KARDELER huzura, bir mutlulua kavuuyorum; syleyin, kim yce bir dncenin ykn daha kolay yklenebilir ve ona daha iyi hizmet edebilir? Tek bana olan bir zengin mi, yoksa kendisini eyalarn, alkanlklarn basksndan kurtarm bir insan m? Bir rahibi ok defa yalnzla ekilmesinden tr knarlar: Sen kendini hereyden korumak iin manastrn drt duvar arasna hapsettin, insanla kardee hizmeti unuttun! derler. Oysa kardee bir sevgi gstermek bakmndan kim daha ok aba gsterir? Bu zerinde dnlecek bir-eydir. nk yalnzla mahkm olanlar bizler deiliz, onlardr! Bize gelince, ok eski alarda milletlerin liderleri bizim aramzdan kard, bugn de neden ayn ey olmasn? Ayn kurallara boyun emi, o yrekleri efkat dolu, o nefislerini perhize zorlam o mrlerince konumayanlar, gnn birinde dorulacak ve yce bir ii yerine getirmek iin yola koyulacaklardr! Rusya'nn kurtuluu halktan gelecektir; Rus rahipleri de zaten ta eski alardan beri halkla birlik olmulardr. Eer halk yalnzlk iinde ise, bizler de yalnzlk iindeyiz! Biz nasl dine balysak, halk da ayn ekilde dine baldr. Dine inanmayan devlet adam ise bizim Rusya'da hibir ey yapamaz. Hatt iten gelen bir istekle alsa ve zek bakmndan bir dahi olsa bile! Bunu aklnzda tutun. Halk dinsize kar gelir ve onu y ener. O zaman Rusya tek bir hristiyan lkesi olacaktr. Onun iin halk koruyun ve yreini saknn. Onu grltsz patrtsz yetitirin. te sizin rahip olarak aamanz bu olmaldr; nk bu halk iinde Tanry tar. f) Efendilerle uaklar ve efendilerle uaklarn ruh bakmndan karde olup olam yacaklan konusunda birka sz. Ah, Ulu Tanrm, halkn iinde de gnah ileyenler KARAMAZOV KARDELER 197 vardr, aksini sylemiyorum. Hatt ahlkszln alevi her gn, her saat gittike oalmakta ve yukardan aaya gittike daha ok yaylmaktadr. Halkn iinde de, yalnzla denler vardr. Halkn iinde de mala mlke dkn olanlar, midelerini doldurmaktan baka bir ey dnmeyenler vardr.. Artk esnaf gittike daha ok, daha ok sayg grmek istiyor, hep kendisini tahsilli bir insan olarak gstermek istiyor. Oysa hi tarihi yoktur. Kendisini yle gstermek iin ise babada .anmatrelere sayg gstermekten, hatt atalarmzdan kalan inanca ballk gstermekten utanyor. Prenslerin evlerine girip kyor, oysa kendisi ahlk bozulmu bir mujikten baka birey deildir. Halk, ikiden zehirlenmitir ve artk bir trl kendisini ondan kurtarama-maktadr. Hele ailelerde ne kadar kat yreklilik vardr! Erkekler elerine, hatt ocuklarna kar ne kadar kat yreklidirler; bunlar hep sarholuktan oluyor. Fabrikalarda henz dokuz yanda olan ocuklar bile grdm; zayf, elimsiz, iki bklm olmu ve daha o yata ahlk bozulmu ocuklar. Havasz bir atelye, takrdayp duran bir makine, sabahtan akama kadar alma, ahlkszca szler ve arap, hep arap... Oysa byle daha kk yata bir ocua bu mu gereklidir? Onun gnee, ocuk oyunlarna, her yerde iyi rnekler grmeye ve hi olmazsa birazck sevgi grmeye ihtiyac vardr. Rahipler! Artk bitsin bunlar. Artk ocuklara ikence edilmesin! Hepiniz buna kar gelin ve bir an nce, evet bir an nce insanlara bunu retin! Ama Tanr Rusya'y bu durumda olduu halde, gene de kurtaracaktr. nk basit halk, geri ahlk bakmndan dkndr ve artk kendini o pis gnahlar islemekten kurtaramamaktadr, ama iledii o gnahlar lanetlediini bilmektedir. Gnah ileyerek kt dayandm kavramaktadr. Halkmz bu geree daima inanmtr. Tanry kabul etmitir. Onun adn duyun-198 KARAMAZOV KARDELER ca duygulanarak gzya dkmektedir. Yksek kiilerde ise yle bir ey yoktur. Onlar yalnz kendi akllarna dayanarak ve artk sa'ya eskisi gibi balanmadan bilimin izdii yoldan giderek yaantlarn adalet zerine dzenlemek istiyorlar ve daha imdiden su diye bir ey olmadn, gnah diye bir ey olamyacan iln etmilerdir. Gerekten de, onlarn gzyle baklrsa yledir: nk eer Tanr'n yoksa, o zaman senin iin hi su diye bir ey olur mu? Avrupa'da halk artk zenginlere kar gcn kullanarak ayaklanyor, halkn bana geenler de her yerde onu kan dkmeye kkrtyor, ona fkesinin hakl olduunu retiyorlar. Ama insanlarn bu fkesi lnetlidir, nk acmak nedir bilmeyen bir fkedir. Rusya'ya gelince, onu ancak Tanr kurtaracaktr. imdiye kadar birok defalar kurtard gibi. Kurtulu halktan, dinden ve halkn kurallara boyun emesinden gelecektir. Pederler, retmenler halktaki bu inanc koruyun ve inann ki, bu bir hayal deildir. Ben tm mrmce yce milletimizde gerekten deerli bir kiilik ve haysiyet olduunu grerek buna hayret etmiimdir; halktaki bu kiilii ben kendi gzmle grdm, buna tanklk edebilirim; halkmz gnahlarnn amuru iine gmlm ve grnte dilenciden farksz olmasna ramen, bir gurur sahibidir. Halkmz kimseye kul kle de olmaz, hem de iki yzyl esir olarak yaadktan sonra! Halk her haliyle ve davranlaryla zgrdr; ama hi kimseyi krmadan, gcendirmeden zgrdr. Hem kin bilmez, hem kskan deildir: <Sen nlsn, sen zenginsin, sen akll- sn ve yeteneklerin var; eh. varsn yle olsun! Tanr raz olsun senden. Sana kar sayg duyuyorum, ama biliyorum ki. ben de bir insanm. nk hi kskanlk duymadan sana kar sayg gsteriyorum, ama insan olarak, haysiyetimi yitirmiyorum! der. Gerekte belki bunu sylemezler (nk bunu nasl syliyeceklerini KARAMAZOV KARDELER 199 bilmezler), ama bu anlama gelecek ekilde davranrlar. Bunu kendi gzmle grdm, tm duygularmla kavradm bunu! Hem inanr msnz? Bizim Ruslar arasnda bir insan ne kadar fakir, ne kadar dkn olursa, yreinde o kutsal gerei tad o kadar belli olur. nk zenginler mala mlke dkn ve keyiflerinden baka bir ey dnmeyen, ou artk

ahlkszlam insanlardr. Btn bunlarn meydana gelmesinde ihmalimizin, dikkatsizliimizin pek ok etkisi olmutur. Ama Tanr kendi yaratt insanlar kurtaracaktr; nk Rus milleti dine ballnda yce bir millettir! deleceimizi hayalimden geiriyor ve daha imdiden ileride olacaklar apak gryor gibiyim. nk sonunda bizim en ahlksz zenginimiz bile fakirin karsnda sahip olduu zenginlikten tr utan duymaa balya-caktr. Fakir ise zenginin byle yumuadn grnce, durumunu anlyacak, onu ho grecek, duyduu o yce, o gzel utanc sevin ve sevgiyle karlyacaktr. nann, herey bununla sonulanacaktr; herey buna doru ynelmektedir. Eitlik yalnz insanlarn ruh bakmdan bir deer tamalarnda olabilir; Bunu da yalnz bizde anlyacaklardr. Ancak herkes karde olmazsa insanlar hibir zarnan hibir eyi paylaamayacaklardr. Yreimde tadm sa'nn hayalini koruyalm, bir gn o hayal paha biilmez bir elmas gibi tm dnyaya klarn saacaktr... yle olsun, amin, amin. Pederler, retmenler, bir gn basma hzn verici bir olay geldi. lkede oradan oraya dolarken, birgn, eyalet bakenti olan K... kentinde eski emir erim Afa-nasiy ile karlatm. Ondan ayrldmdan beri sekiz yl olmutu. Onunla pazarda rastlastk. beni grr grmez tand, hemen yanma koup geldi. Alla-hm, ne kadar sevinmiti! Hemen orada bana doru "atlarak: Sevgili pederim, beyefendi. siz misiniz? Ger-'ekten karmda sizi mi gryorum su anda?" deyip200 KARAMAZOV KARDELER duruyordu. Beni evine gtrd. Artk emekli olmu, evlenmiti, iki kk ocuu bile vard. Eiyle birlikte ufak tefek eyler satarak geiniyorlard. Odas fakir deliydi, ama tertemizdi ve ierde neeli bir hava vard. Afanasiy beni oturttu, semaveri yakt, kars gelsin diye haber gnderdi. Sanki benim evine gelmem onun iin bir bayram olmutu. Evltlarn bana getirdi: -Onlar kutsayn, sevgili peder dedi. "Ben onlar nasl kutsarm dedim. Ben basit ve boynu eik bir rahibim. Ancak onlar iin Tanrya dua edebilirim. Senin iin ise her zaman, o gndenberi, her gn Tanr'ya dua ediyorum Afanasiy Pavlovi, nk, ne olduysa hep senin sayende oldu. dedim. Sonra ona elimden geldii kadar olup bitenleri anlattm. O zaman adamcaz ne hale geldi: Bana bakyor, bir trl karsnda grd insann ben olduumu kavrayamyor gibiydi. Eski efendisi, subay, imdi onun karsnda bu halde ve bu giysiler iinde bulunsun, buna akl erdiremiyordu. Hatt alamaya balad. Neden alyorsun? dedim. Sen benim iin unutulmaz bir insansn! Alyacana benim iin yreinde bir sevin duymalsn, sevgili Afanasiy! nk tuttuum bu yol sevinli ve aydnlk bir yoldur. Afanasiy fazla bir ey sylemedi. Ama durup durup iini ekiyor, ok duygulandn belli eden bir tavrla bam sallyordu: Peki, servetiniz ne oldu? diye sordu. Manastra baladm, diye karlk verdim-imdi hepimiz ayn yurtta birlikte oturuyoruz. aydan sonra ona veda etmeye hazrlandm. bir den kalkt, bana yarm ruble getirdi. Bunu manastra balamak istiyordu. Sonra, bir yarm rubleyi dan elimin iine sktrd, aceleyle : Bu da sizin iin, dedi. Siz garipsiniz, yolcusunu belki bir iinize yarar, sevgili pederim. . Verdii yarm rubleyi kabul ettim, sonra ona KARAMAZOV KARDELER 201 eine de yerlere kadar eilerek veda ettim ve yanndan sevin iinde ayrldm. Yolda giderken: "te imdi ikimiz de iimizi ekiyoruz, o kendi evinde, ben de yolumda giderken. Herhalde u anda o da benim gibi sevinle glyordur. kimiz de bamz .sallyarak, yreimizde sevinle Tann'nn tekrar karlamamz nasl nasip ettiini hatrlyoruz. diye dndm. Ondan sonra artk onu bir daha gremedim. Eskiden ben onun efendisi, o da benim uamd. imdi ise onunla sevgi iinde ve ruhlarmzda derin bir mutlulukla kucaklamtk. Aramzda insanlar birletiren o yce birlik meydana gelmiti. O zaman btn bunlar ok dndm. irndi de yle dnyorum: Bu yce ve basit birlik zaman gelince lkemizin her yerinde, tm Ruslarn arasnda meydana gelemez mi? Bu birliin meydana gelmesi, insan aklnn bu kadar alamyaca bir ey mi? Ben una inanyorum ki, bu olacaktr ve zaman da yakndr. Uaklara gelince, onlar iin u szleri de sylemek isterim: Eskiden, delikanl iken uaklara ok kzardm: Ah kadn yemei fazla stm, emir erim giysimi temizlememi! derdim. Ama gnn birinde birden ocukluumda aabeyimden iittiim bir sz, zihnirnden geen bir dnce halinde ruhumu aydn--atverdi: Ben bir baka insann bana hizmet etmesine deer miyim? Tm varlmla bunu bakasndan eklemeye hakkm var m? Fakirliini, cahilliini bir bakasnin bana nasl kakarm? O zaman byle ba-sit ama apak anlalabilecek dncelerin nasl olup aklmza bu kadar ge geldiine atm kaldm! Uaklayeryznden bsbtn kalkmas imknszdr, ama sen , yle davran ki. uan t iten kendisini senin ya-nnda uak olmayan birinden daha zgr hissetsin. Hem ' neden kendi uamn ua olmyaym sanki? Ay-mym bunu ona kar hibir gurur gstermeden yapamaz mym ? O da neden benim kendisine kar beslediim bu202 KARAMAZOV KARDELER duyguya inanmasn? Neden uam benim iin bir ak raba, bir karde olmasn? Neden onu sonunda ailemin iine almyaym ve buna sevinmiyeyim? Bunu bugn bile yerine getirmek mmkndr. Ama bu asl yarn btn insanlar bir araya getiren o yce birlie temel olacaktr. O zaman insan, kendisi iin uak aramya-cak, kendisine benziyen varlklar uak haline getirmeye almyacaktr; (bugn olduu gibi) aksine btn gcyle herkese kendisi hizmet etmek istiyecektir, tpk ncilde yazl olduu gibi... Sonunda insann yalnz ruhunu aydnlatan aa malardan ve bakalarna kar acma duymaktan zevk alacan, insanlarn (bugn olduu gibi) kat yrekli lik etmekten, birbirlerini yemekten, serserilik etmek ten, kibirli davranlardan,

birbirlerine kar nmek-ten ve birbirlerinin stnlklerini kskanmaktan artk hoslanmyacaklar bir gnn geleceini dnmek ha yal midir? Kesin olarak inanyorum ki, hayr, haya. deildir ve o gnn gelmesi yakndr! Bazlar bun?; glyor ve : Ne zaman gelecektir o gn? Ya da : yle bir gnn geleceini gsteren iaretle var m? diye soruyorlar. Ben ise dnyorum ki, isa'nn yardmyla b yce ii bizler baaracaz. Hem dnyada insanlk tar-hi boyunca nice idealler besliyenler olmutur. BU allerden bazlarn bundan daha on yl nce bile insan lar akl almaz eyler olarak gryorlard. yleyken bunlar, kader onlarn ne zaman ve nasl olacaklarn tayin etmi ise, o gn gelince gereklemi, hatt yann bir ucundan br ucuna dek herkese benimseyen mislerdir. Bizde de yle olacaktr ve milletimiz ya milletlere klar iinde grnecek, tm insanlar yapy yapanlarn kullanmak istemedikleri bu ta naya temel olmutur, diyeceklerdir. KARAMAZOV KARDELER 203 Alay edenlere ise yle sormak gerekir: Diyelim ki, biz hayal iindeyiz, peki o halde sizler sa'nn yardm olmadan yapacanz binay ne zaman meydana getirecek, ne zaman yalnz kendi aklnza dayanarak adaletli bir dzen kuracaksnz? Eer onlar buna karlk kendilerinin birlie doru yrdklerinde srar ederlerse, unu bilmeli ki, buna ancak aralarnda en saf olanlar inanmaktadr. Bu bakmdan gsterdikleri bu safla ancak hayret edilebilir. Dorusunu sylemek gerekirse, onlarda bizden ok daha fazla hayallere kaplma, olmayacak eyleri dnme eilimi vardr. Adalete uygun bir dzen kurmay dnyorlar. Ama bunu sa'y inkr ederek yapacaklarn umuyorlar. Oysa, sonunda dnyay kan iinde brakacaklardr. nk kan yine kan ister, klcn eken de yine kltan lecektir ve eer isa'nn verdii sz olmasayd, insanlar dnyada yalnz iki kii kalncaya dek birbirlerini ldrrlerdi. O son kalan iki kii bile birbirlerine kar stnlk taslamaktan kendilerini alamayacak, en sonunda da biri dierini yok ettikten sonra kendisini de ldrecekti. Eer sa, temiz yrekli ve uysal insanlarn iyilii iin. bu durumun uzamyacama sz vermemi olsayd, muhakkak yle olacakt. Ben, o dellodan sonra henz subay niformasn karmadan, sosyetede uaklarn durumundan sz etmeye balamtm ve hatrlyorum ki, herkes ba- hayret ediyordu: Ne yapalm yani, ua divann zerine oturtup ona ay m ikram edelim? diye sorulard. O zaman onlara u karl verdim : Neden olmasn? yle de yapsanz olur, hi ol-^a bazen. herkes buna glmt. Sorduklar bu so-verdiim karlk ise kesin deildi. Ama oy-204 KARAMAZOV KARDELER le dnyorum ki, verdiim o karlkta bir vard. g) Dua, sevgi ve baka dnyalara konusunda Delikanl, dua etmeyi unutma. Eer duan yrekten geliyorsa, her seferinde iinde yeni bir duygu uyanacak, zihninden o zamana kadar bilmediin, ama sana yeniden cesaret verecek olan yeni bir dnce geecektir. O zaman anlarsn ki, dua bir eitimdir. unu da unutma, her gn, frsat bulduka iinden Tanrm, bugn huzuruna km olanlar bala diye tekrarlamaksn. nk her saat, her an binlerce insan bu dnyadan ayrlyorlar ve ruhlar Tanr'nn huzuruna kyor. Bunlarn arasnda kimbilir ka tanesi dnyadan. ayrlrken yalnz balarna kalm, kimsenin haberi olmadan, hzn ve zlem iinde gitmilerdir; bunlarn arkasndan hi kimse acma duymaz. Hatt kimse onlarn kim olduklarn bilmedii gibi, bu insanlar dnyada yaadlar m, yaamadlar m, bunu da bilmez. te belki de o anda, dnyann ta br ucunda Tanr'ya doru, len insann ruhunu balamas iin senin duan ykselir; hatt sen o alemi hi tanmam, o da senin kim olduunu hi bilmemi olsa bile. Korku iinde Tanr'nn huzuruna km olan bir ruh iin o anda, dnyann herhangi bir yerinde onun iin dua eden ve onu seven bir varln, bir insann bulunduunu hissetmek, kimbilir ne kadar, teselli edici bir eydir. Evet bunu yapmalsnz, o zaman Tanr ikini de daha byk bir efaat gsterir; nk madem sen bilmediin insana kar bu kadar acma gsterdi Tanr da sana daha byk bir acma gsterecektir nk o senden ok daha efkatli, ok daha byk acma duygusuna sahiptir. Eer o insan gnah i se bile Tanr onu senin sayende balyacaktr. KARAMAZOV KARDELER 205 Kardelerim, insanlarn gnahndan korkmaynz. nsan gnah ilese de seviniz, nk byle bir sevgi Tanr'nn insanlara kar gsterdii sevginin bir benzeridir ve tm sevgilerden stn bir sevgidir. Tanr'nn yaratt btn varlklar, tm meydana getiren her bir kk parac da seviniz. Her bir yapra, Tanr' nn gnderdii her bir n seviniz! Hayvanlar, bitkileri, hereyi seviniz. Hereyi seversen, Tanr'nn her-eyde gizli olan srrn da kavram olursun. Bir kez kavradn m da artk her zaman ve gn getike onu daha iyi anlayarak kavramaya devam edersin. Sonunda da evreni artk tm olarak iine alan bir sevgiyle sevmee baslarsn. Hayvanlar seviniz; Tanr onlara bir dnce balangc ve hibir eyin bozmad bir nee vermitir. Bu neelerini yoketmeyiniz, onlara eziyet etmeyiniz. Tanr'nm onlara verdii bu needen hayvanlar yoksun brakmaynz; bunda Tanr'nn isteine kar gelmeyiniz. nsan! Sen kendini hayvanlardan stn grme. Onlar gnahszdr, sen ise dnyay, yalnz buraya gelmekle, tm varlnla rtyor ve arkanda da ryen bir iz brakyorsun. Ne yazk ki, hemen hemen hepimiz yleyiz! ocuklar da seviniz. Onlara zel bir sevgi gsteri-niz, nk onlar da melekler gibi gnahszdrlar ve dnyada ocuklarn var olmas bizi duygulandrmak, yreklerimizin temizlie kavumasn salamak iindir, her biri bizim iin kutsal bir iarettir. Bir ocuu zenin vay haline! ocuklar sevmeyi, bana peder Anm retti: Kendisi sevimli, fazla konumayan bir insandr. Tanr uruna yollara dtmz vakit, oradan oraya giderken bazen sadaka olarak aldmz

kuru-arla ocuklara priyanikler ve akide ekerleri alr, bun-ler onlara datrd; ocuklarn yanndan, iinde bir he-yecan duymadan geemezdi; yle bir insand ite. Bazen aklna gelen bir dnce karsnda arr206 KARAMAZOV KARDELER kalrsn, zellikle insanlarn iledii gnahlar grd-gn vakit yle olur. Kendi kendine; onlar zorla m,. yoksa iyilikle, sevgiyle mi yola getireyim? diye sorarsn. Bu gibi durumlarda daima: Onlar gzellikle, sevgiyle yola getireyim diye karar ver. Bir kez yle bir karar verdin mi, artk tm dnyaya boyun edirebilir-sin. Tatl dil, sevgi, korkun bir gtr. Tm glerden, kudretlidir. Dnyada onun kadar gl bir ey yoktur. Her gn, her saat, her an kendi davranlarna gz kulak ol, kendine dikkat et, daima her bakmdan iyiye-doru ynelmi olmalsn. rnein kk bir ocuun nnden fke iinde, kfrede ede, yreinde kin duyarak geiyorsun, diyelim. Sen belki ocuu grmezsin bile ama o seni grmtr ve savunma gcnden yoksun, mini mini yreinde senin o irkin, o kt hayalin kalmtr. Belki bunu bilmezsin, ama kimbilir ocuun yanndan yalnz o halde gemekle bile, belki ruhuna kt bir tohum atmsndr ve bu tohum belki gnn birinde filiz verecektir. Bu da, sadece ocuun nnde kendine eki dzen vermediin, iinde hereye gereken deeri vermeyen, iyilie ynelmi bir sevgiyi yetitirmediin iin yle olmutur. Kardelerim, sevgi bir retmendir. Ama onu kazanmak gerekir. nk bu retmeni elde etmek zordur, insana pahalya mal olur, uzun bir sre almak ister ve insan ancak uzun bir sre sonra, bakalarn sevmenin ne olduunu renebilir. nk insan yalnz rastgele deil, tm bir sre iin sevgi duymaldr. Rastgele sevgi duymak herkesin yapabilecei bir-eydir, kt yrekli bir insan bile byle bir sevgi duyabilir! Benim delikanl aabeyim kularn bile kendisini balamalar iin yalvaryordu; belki onun bu sz insana sama grnr, oysa yle davranmas doruydu. nk dnyada herey bir okyanus gibi akp gidiyor herey birbirine bitiiyor, bir eye dokundun mu, yanKARAMAZOV KARDELER 20? ks dnyann t br ucuna kadar yaylyor. Vars Kulardan zr dilemek aklszca bir i olarak grr sun, unu kabul etmelisin ki, eer sen imdi olduun dan daha iyi davransaydm, hi olmazsa bir parac, daha gzel hareketlerde bulunsaydn, kular iin d ocuk iin de, senin yannda yayan herhangi bir car l varlk iin de, yaamak daha kolay olurdu. Diyorum ya size, herey bir okyanus gibidir. Bunu hissettiin man kular iin bile dua etmeye kalkrsn, tm varl m mthi bir sevgi sard iin derin bir heyecana kaplr, dua eder ve kularn bile ilemi olduun g nahlar balamalarn istersin. Bu duyacan cokun heyecann deerini bil. insanlara ne kadar sama g rnrse grnsn, bu duyguna deer ver! Dostlarm, Tanr'dan nee dileyin, ocuklar gibi. gkyznde uuan kular gibi neeli olun. nsanlarn gnahlar da onlara iyilik ettiiniz bir srada sizi artmasn, o gnahlar yaptnz ileri mahveder, amacnzn gereklemesine engel olur, diye korkmayn. Gnah kudretlidir, ahlkszlk gl bir eydir, kt evrenin gc vardr, bizler ise yalnzz, bizim gcmz yok, bu kt evre bizi silecek ve iyiliin gereklemesine engel olacaktr! demeyin. Bylesine bir ktmserlikten kanz, ocuklarm! Byle bir durumda bir insan iin tek kurtulu aresi vardr: Kendini tm insanlarn gnahlarndan sorumlu tut. Dostum, zaten bu gerekten de byledir. nk kendini hereyden ve herkesten itenlikle sorumlu tuttun mu, hemen grrsn ki, bu, gerekten dndn gibidir ve sen gerekten herkesten ve her eyden sorumlusun. Ama hele kendi tembelliini, kendi gszln insanlardan bil. sonunda eytanca bir gurura kaplr, hatt Tanr'ya bile kars gelirsin! eytanca bir gurura kaplma konusuna gelince, ben bunu yle dnyorum. Byle, ancak eytana yakr bir208 KARAMAZOV KARDELER gururu biz insanlar, bu dnyada glkle kavryabili-riz. Bu yzden de hata iliyerek ona kaplmamz, o oranda kolay olur. stelik byle bir gurura kapldmz vakit, yce ve ok gzel bir i yapyormuuz gibi bir dnceye de kaplabiliriz. Evet, en gl duygular ve yaratlmzn en gl akmlarn imdilik bu dnyada kavrayanlayz. Ama bu seni gnaha sokmasn, sanma ki bunlar kavramam olman, ileride senin iin bir kurtulu aresi olacaktr. nk lmsz Hakim sana br dnyada ancak kavryabildikierini soracaktr, kavrayamadklarn sormyacaktr; bunu kendin de o zaman apak anlya-caksn. nk o vakit herseyi doru olarak grecek ve artk tartmalara girismiyeceksin. Bizler dnyada gerekten yolumuzu kaybetmi gibiyiz ve eer karmzda sa'nn o deerli, o kutsal hayali olmasa, herhalde yolumuzu bsbtn arm olacak ve Byk Tufandan nce tm insan soyunun dt duruma decektik. Bu dnyada birok eyler bizden gizlidir, ama buna karlk iimizde bir baka dnyayla iliiimiz olduunu bize hissettiren gizli bir duygu verilmitir, daha yksek, daha yce bir dnyayla ilikimiz olduunu hissettiren bir duygudur bu. Zaten dncelerimizin ve duygularmzn kkleri bu dnyada deildir, baka dnyalardadr. te bunun iindir ki, filozoflar eyann zn bu dnyada kavramaya imkn olmadn sylerler. Tanr baka dnyalardan tohumlar alm, onlar bu dnyaya ekerek kendisine bir bahe meydana getir mis, bylece bu topraktan ykselebilen ne varsa, onla' boy atm. Ama topraa dnen yine yasamaya devam ediyor. Sa olan ise, ancak o baka, esrarengiz dnya ile olan ilikisini hissettii kadar yasar. Eer bu duygu senin iinde zayflar ya da yok olursa, o zaman o dn yaya dn midi de sner. O zaman yaantya kar KARAMAZOV kaytsz olur, hatt ona kar nefret duyarsn, dncem budur. 209 Benim h) nsan kendisine benzeyen varlklar yarglayabilir mi? SONUNA DEK NAN DUYMA KONUSUNDA zellikle unu hatrnda tut ki, sen hibir zaman hi bir insan yarglayamazsn. nk bu dnyada belki de bir suluyu yarglayacak bir yarg yoktur; meer ki o yarg kendisinin de tpk karsnda duran sulu gibi sulu olduunu, onun iledii sutan belki de herkesten nce kendisinin sorumlu olduunu kavrasn. Ancak bunu kavrayan bir insan gerekten bir yarg olabilir!

Bu sz ne kadar sama grnrse grnsn, dorudur. nk ben doru yolda olsaydm, belki de karmda byle bir sulu olmazd. Eer karmda durann suunu zerine alabilirsen, hemen yrekten suladn insann sorumluluunu zerine al, onun yerine sen ac ek, o insan en kk bir sz etmeden serbest brak. Hatt kanun bile seni yarg olarak atamsa, elinden geldii kadar bunu yapmaya abala, hi olmazsa bunu yrekten, kendi iinden gerekletir. nk suluyu Brakrsan, o, senin yanndan ayrlnca kendi kendini senin ona yapabileceinden ok daha ac bir ekilde Sulayacaktr. Hatt o insan kendisini kucakladn halde senin yanndan kaytszlk iinde, seninle alay ede ede uzaklasa bile, bu seni yanl yolu yneltme-nk yle yapyorsa, demek ki henz zaman gel-aitir ama kendini sulayaca gn muhakkak ge-ektir. Gelmese bile, bunun hi nemi yoktur. Eer o bunu kavramazsa, onun yerine bir bakas bunu kavKaramazov Kardeler II P: 14210 KARAMAZOV KARDELER ryacak, ac ekecek ve kendi kendini sulayacak, kendi kendini mahkm edecek, o zaman da hak yerini bulacaktr. Buna inan! Kesin olarak inan, nk azizlerin tm umudu ve inanc ite bunda sakldr... Durmadan iyilik et. Eer gece uykuya dalacan srada: Yapmam gereken bir eyi yapmadm diye hatrlarsan, hemen yataktan kalk ve gidip o ii gr. Eer evrende kt yrekli ve duygusuz insanlar varsa, seni dinlemek istemiyorlarsa, onlarn karsnda yerlere kapan, onlardan zr dile, nk onlar seni dinlemek istemiyorlarsa bundan sen sulusun. Eer yreinde kin olan insanlarla konuamyorsan, hi konumadan, nefsini alaltarak, hibir zaman umudunu kesmeden onlara hizmet et. Onlar seni yalnz brakr, ya da kovarlarsa tek bana kaldn vakit topran zerine kapan, onu gzyalarnla slat; ancak o zaman, hi kimse seni o halde grmemi ve yapayalnzken sylediin szleri duymam olsa bile toprak gzyalanndan bir rn verecektir. Sonuna dek inancn koru, hatt dnyada herkes dinden ayrlm olsa ve tm yeryznde dine bal olarak bir sen kalm olsan bile, kendini bir kurban olarak Tanr'ya sun, onun adn v, bunu dnyada inanl tek varlk olarak kalsan da yapmalsn. Hatt bu durumda dnyada yalnz iki kii kalsanz bile... nk o zaman aranzda apayr bir dnya, gerek sevgiyle dolu bir dnya kurulmu olacaktr. Duygulanarak birbirinizi kucaklayn ve Tanr'nn adn kutsayn. nk O nn gerei yalnz ikinizin iinde olsa bile gene gereklemi olacaktr. Eer kendin gnah ilersen ve lnceye dek, o ilediin gnahlar yznden ac ekersen, hatt gnahn elinde olmyarak meydana gelmi olsa bile, bakas iin, doru yoldaki bir insan iin sevinmelisin, nk sen gnah ilemi olsan bile, o insan doru yoldadr ve gnah ilememitir. Bundan memnunluk duymalsn. KARAMAZOV KARDELER 211 Eer insanlarn ktl senin iinde artk yene-mediin bir fke uyandrrsa, seni sarsarsa, hatt iinde o zalimlerden intikam almak isteini duyarsan, en ok bu duygudan kork. Hemen gidip kendin iin sanki insanlarn iledii bu ktlklerden sen suluymusun gibi, kendine ac verecek eyler bul. Bu aclar seve seve kabul et, onlara dayan. O zaman yrein huzur bulur ve sen de gerekten sulu olduunu anlarsn. nk o kt yreklileri gnah ilememi tek varlk olarak sen aydnlatabilirdin, ama bunu yapmadn demektir. Eer onlar aydnlatm olsaydn, gsterdiin bu kla onlar kendilerine baka bir yol bulacaklard, ktl ileyen de belki senin tuttuun o k altnda bunu ilememi olacakt. Hatt diyelim ki, o tuttun ama, insanlar senin tuttuun bu a ramen gene de kendilerini kurtarmaya almadlar. O zaman bile kararl ol ve gkyznden gelecek n gcnden phe,etme; inan ki, bugn kendilerini kurtaramazlarsa, bir baka zaman kurtulacaklardr. Bir baka zaman kendileri kurtul-nazlarsa, evltlar kurtulacaklardr. nk senin tuttuun o k, sen lm olsan bile snmiyecektir. Doru yoldaki bir insan hayata gzlerini kapar, ama tuttuu k daima yanmaa devam eder. nsanlar ise, her zaman, ancak onlar kurtaracak olan ldkten sonra kutulurlar. nsanlk kendisine Peygamber olanlar kabul etmez, onlara ikence eder; Beyken insanlar gene de, o ac ektirdikleri varlklar severler ve hatt ikenceyle ldrdklerine sayg duyarlar. Sen tm iin alyorsun, ne yapyorsan ilerisi iin Diyorsun. Ama dl bekleme, nk sen zaten bu dnyada artk byk bir dl alm bulunuyorsun; bu da ruhunda duyduun mutluluktur, bu mutlulua ancak doru yolda olan kavuur. nl insanlardan da, 212 KARAMAZOV KARDELER gl olanlardan da korkma, ama hereyin derinliine inmesini bil ve her zaman iyi ol. Hereyin lsn, hereyin zamann bil. Bunu ren. Yalnz kaldn vakit, dua et. Secdeye varmaktan ve topraa yz srmekten zevk al. Topra p ve durmadan, doymadan sev. Herkesi, hereyi sev, bu sevgiden ruhuna dolacak cokunluu, heyecan ara. Topra mutlu gzyalarmla slat ve bu gzyalarndan zevk al. Duyduun bu cokunluktan utanma, ona deer ver, nk bu Tanr'nn sana balad yce bir nimettir, hem de birok insanlara deil, ancak seilmi olanlara verilen bir nimettir, yalnz onlara balanan bir stnlktr. i) Cehennem ile cehennem atei konuunda... Mistik dnceler... Pederler, retmenler: Cehennem nedir? diye dnyorum. Benim dnceme gre cehennem: Artk sevgi imknsz olduu iin ac ekmek tir. Bir kez, zamanla llemeyen, bolukla bile tanmlanamyan sonsuzlukta bir ruh olan varla, dnyaya gelmesiyle kendi kendine: Ben varm ve seviyorum demek yetenei verilmi, evet o varla bir kez, yalnz bir kez, sevgisini iyi davranlarla gstermek, sevgiyi yaamak imkn verilmi. Bunun iin de kendisine yeryznde yaam denilen eyle birlikte zaman, sre ad verilen imknlar da verilmi. yleyken ne olmu? O mutlu varlk kendisine verilen bu paha biilmez hediyenin deerini anlya-mam, sevgiyi yaamam, kendisine verilenlere alayl alayl bakm, onlara kar duygusuz kalm.

te byle bir varlk artk dnyadan ayrlnca b rahimin makamn grr, brahim'le konuur, (tpk Lazar ile zenginin yapt sohbeti anlatan hikyede olduu gibi) cenneti grr, hatt belki kendisi de Tanr nn huzuruna kar, ama ite ona asl ac veren ey budur: Tanr'nn huzuruna hi sevmemi bir insan ola KARAMAZOV KARDELER 213 rak kacak, orada sevmi, sevginin ne olduunu renmi varlklarla karlaacak, sevgilerini kmsedii insanlarla kar karya gelecektir. Bu ona ac verecektir. nk hereyin gerek deerini artk apak grecek ve kendi kendine: imdi bilime kavutum, imdi sevgiye susam bulunuyorum, ama artk sevgim bir aama olmyacak, hibir davranm artk fedkrlk saylmyacak, kendimi bu uurda kurban etmi olm-yacam, nk artk yeryzndeki yaant sona ermitir ve artk brahim gelip te bir damlack abu hayatla (yani yeniden yeryznde ki o eski yaanty, o hareketli yaantnn bir parasn olsun sunarak) ruhumu kasp kavuran atei dindiremiyecektir. u anda yeryznde iken kmsediini sevgiyi duymak iin tm varlm bir alev sarmtr, ne yazk ki, artk yeryzndeki yaantya dnemem ve artk benim iin bir daha hibir vakit byle bir yaant olmyacaktr! u anda mrm bakalar iin seve seve verirdim, ama artk buna imkn yok. nk o yaant gemitir, seven bir varlk olarak kurban edebileceim, feda edebileceim yaantdan artk yoksunum ve o yaantyla, imdiki varlm arasnda bir uurum vardr. Cehennemdeki ateten madd bir ate olarak sz ederler: Bu srr incelemeye cesaretim yok, bundan korkuyorum, ama yle dnyorum ki, eer cehennemdeki ate gerekten bildiimiz maddi bir atese cehenneme den varlklar ona sevinirlerdi. nk bana yle geliyor ki, o varlklar byle madd bir ac duyarken hi olmazsa bir an iin kendile'rini unutmak imknna sahip olabilirler; ruh bir ac ise bundan ok daha korkuntur. Zaten o cenenneme dm olanlar bu ruh ileden kurtarmaa imkn yoktur, nk onlarn duyduu bu ac, varlklarnn dnda deildir, ilerindedir. Eer onlar bu acy ekmekten kurtarmak imkn olsayd bile, onlar bundan ok daha fazla mutsuzluk Ayarlard. nk doru yolda olduklar iin cennete214 KARAMAZOV KARDELER girenler, ektikleri bu ileleri grerek o varlklar ba-lasalar ve yanlarna arsalar bile, kendilerinin duy. duklar bu sonsuz sevgiyi gstererek cehennemde olanlarn ektikleri ileleri daha da artrm olacaklardr. nk bylece onlarn iinde cennette olanlarn bu sevgisine karlk verecek, iyilie ynelmi kran dolu bir sevgi duymak iin tm varlklarn daha iddetli bir tutku saracaktr; ama artk yle bir sevgi duymalar imknsz olacaktr. ekinmekle birlikte, kendi iimden sonunda bu imknszl kavramalarnn belki durumlarn biraz olsun hafifleteceini dnyorum. nk doru yolda olanlarn kendilerine kar gsterdikleri bu sevgiyi kabul edince, ona seve seve boyun eince, belki de yeryznde o kmsedikleri sevginin, o insanlar iyi davranlara ynelten olumlu sevginin yaratt etkiye benzer bir etki altnda kalacaklardr. Bunu daha ak bir ekilde belirtemediim iin zgnm dostlarm, kardelerim. Yalnz unu syliyeyim ki: veyl, yeryznde kendi benliklerini mahvetmi olanlara! Veyl intihar edenlere! Bana yle geliyor ki, onlardan daha mutsuz bir varlk olamaz. Bize diyorlar ki, onlar iin Tanrya dua etmek gnahtr. Kilise de grnte onlar reddeder bir tavr taknyor. Oysa iimden yle dnyorum ki, onlar iin bile dua edebiliriz. sa bir insana sevgi duyduu iin kzmaz ki! Ben byleleri iin tm mrmce iimden dua etmiimdir, bu gnahm da sizlere imdi aklyorum, pederler, retmenler. Ben onlar iin imdi de her gn dua eder dururum. Ha... cehennemde de apak grlen gerei, grdkleri, tartlmas imknsz olan gerei kavradklar ve onu rendikleri halde hl gururlu olanlar ve azgnlk edenler, eytana ve onun gururlu varlna tm olarak balanm korkun varlklar vardr. Onlar iin KARAMAZOV KARDELER 215 cehennem artk bile bile katlanlan, doyulmaz bir eydir. Onlar artk kendi istekleri ile ile ekenlerdir. n-.k yaanty da Tanr'y da lanetleyerek, kendi kendilerini lanetlemi durumdadrlar. Bunlar kendi gururlan ile beslenirler, tpk lde a kalan ve vcudundan iSizan kan emen bir insan gibi. Ama doyurmaz onlar ini beslenmeleri; yleyken gene de bagilanmay red -dederler, onlar aran Tann'ya lanetler yadrrlar, karlarnda grdkleri Tanr'ya ilerinde nefret duymadan bakamazlar ve hereyi yaatan bir Tann'nn var olmamasn isterler! Tanr'nn kendisini de, yaratt hereyi de yok etmesini isterler. Bunlar Kendi kinlerinin atei iinde lmszle dek yanacaklardr. Sonsuzlua dek lme susayacak, yokluu anyacaklardr. Ama bir trl lme kavuamayacaklardr' Aleksey Fyodorovi Karamazov'un yazs burada sona eriyor. Tekrar sylyorum; bu yaz Kesik kesiktir, tam deildir. rnein, verilen biyografik bilgiler yalnz dedenin ilk genlik yular ile ilgilidir. tlerden ve dncelerinden biroklar bir araya toplanm, onlarla bir tm meydana getirilmi gibidir; ama, bunlardan bir ounun ayr ayr tarihlerde ve eit eit etkiler altnda sylendikleri bellidir. Dedenin, yaamnn son saatlerinde syledii szlerden alnm olanlar ise, kesinlikle belirtilmi deildir. Aleksey Piyodorovi'in yazsnda dedenin daha nceden vermi olduu tlerle kyaslannca o son konukann ancak genel hatlar verilmitir. Dedenin lm ise gerekten hi beklenmedik bir ekilde oldu. Geri o son akam evresinde toplananlar lmnn yakn olduunu iyice anlyorlard, ama gene de byle birden hayata gzlerini yumacan teklemek imknsz bir eydi. Aksine, dostlar daha nceden216 KARAMAZOV KARDELER de belirttiim gibi, onu o ahan bu kadar zinde ve konumaa hevesli grnce salk durumunun, belirli olarak, hi olmazsa ksa bir sre iin, iyiye yneldii kansna varmlard. Sonradan hayretle anlattklarna gre, daha lmnden be dakika nce bile, yle bir ey olacan tahmin etmee imkn yokmu. Dede birden gsnde mthi bir ar duymu, sapsar olmu ve elini gsne bastrm. O zaman herkes yerinden frlam, ona doru atlm. Ama o ar duyduu halde gene de onlara glmseyerek bakm, yava yava koltuundan yere inmi, diz km, sonra sanki dua ederek, derin bir mutlulukla topra pyormu gibi (kendisi

de yle t-veriyordu ya) topran zerine kapanm, kollarn iki yana am ve sessizce, huzur iinde ruhunu Tanr'ya teslim etmi. Dedenin ld haberi hemen btn hcrelerde duyulmu, oradan da manastra ulam. Tanr'nn huzuruna yeni kana en yakn olanlar, onu eski trelere uyarak, gerektii gibi hazrlamlar ve tm rahipler manastrn kilisesinde toplanmlar. Bylece, sonradan renildiine gre, Tanr'nn huzuruna yeni km olann haberi, daha gn domadan kente de ulam. Sabah olunca artk tm kent, bu olaydan sz ediyormu. Sonra da kentliler manastra akn etmee balamlar. -Ama bundan daha sonraki kitapta sz edeceiz, imdilik yalnz unu ekliyeyim ki, aradan daha bir gn gemeden herkes iin manastrda ve kentte brakt etki bakmndan o kadar beklenmedik, o kadar garip, o kadar endie verici ve artc bir olay meydana geldi ki, bunca yl sonra kentimizde, o endieler iinde geen gnn yanklar, hl birok kiide tm canllyla yaamaktadr. NC BLM Yedinci Kitap ALYOA > Hayata gzlerini yuman papaz rtbesindeki rahip-Zosima dedenin cenaze trenini mevkiine uygun olarak hazrladlar. Bilindii gibi rahiplerin ve byk perhiz yaparak nefislerine eziyet yapanlarn lleri ykanmaz. Byk Kural kitabnda der ki: Eer rahiplerden. biri Tanr huzuruna karsa, bu ile grevlendirilmi-bir rahip onun vcudunu lk bir suyla siler; silmeden. nce de sngerle lenin vcudu zerinde, gsnde, kollarnn, ellerinin ve dizlerinin zerinde ha iaretleri yapar ve bununla yetinir, baka birey yapmaz. Btn bunlar, rahip Paisiy kendi eliyle yapt. Dedenin vcudunu sildikten sonra, zerine rahip elbisesi geirdi ve onu cppeye sard; cppe kurallara uygun olarak ha eklinde sarlsn diye de onu birka yerinden kesti. Bana da zerinde sekiz ulu ha bu-lunan bir balk geirdi. Balk ak braklmt, lenin Bzn siyah bir bezle rttler. Eline de Kurtarcnn Bir tasvirini sktrdlar, ite sabahleyin onu tabutun iine byle yatrdlar. (Tabut ise daha nceden hazrknnt.)218 KARAMAZOV KARDELER Tabutu kiliseye gtrmeden nce btn gn hcrede (len dedenin rahip kardelerini ve cemaati kabul ettii o birinci byk odada) brakmay dndler. Hayata gzlerini yuman rahip papaz rtbesinde olduu iin, tabutu banda Mezmurlar Kitab deilde, n--cil okunmas gerekiyordu. ncil'i din trenden hemen sonra Peder yosif okumaya balad. Peder yosif'ten sonra btn gn ve btn gece ncil okuyacan kendisi istemi olan Peder Paisiy ise henz, dedelerin bulunduu ksm idare eden rahiple birlikte ok megul ve zntlyd, nk saatler getike manastrdaki rahiplerin ve manastra bal misafirhanelerle, kentten gelen akn akn insanlarn arasnda, o zamana kadar hi duyulmam allmam ve hatt yakk almaz bir heyecan ve sabrszlkla dolu bir bekleyi bagstermiti. Dedelerin blmn idare eden rahiple Peder Paisiy byle heyecan iinde kmldayp duranlar sakinletirmek iin; ellerinden geleni yapyorlard. Vakit leye doru yaklanca, kentten yanlarna, hastalarn ve zellikle ocuklarn alm bulunanlar gelmeye baladlar; sanki o an beklemilerdi; belliydi ki, hastalarnn hemen iyi olacan bekliyorlard. Herhalde byle bir mucizenin ksa bir sre iinde muhakkak olacana inanyorlard. te ancak o zaman herkesin hayata gzlerini kapam olan dedeyi daha saken ne kadar byk bir aziz olarak sayd ve yle olduuna ne kadar kesin olarak inand anlald. Hem de gelenlerin arasnda hi de yalnz basit insanlar yoktu. nanl olan kiilerin bu kadar aceleyle ve bylesine apak bir ekilde, hatt sabrszlk ve srarla belirt tikleri bu byk bekleyi peder Paisiy'e ok yanl grnyordu; bunun byle olacan ok daha nceden hissetmiti, ama olup bitenler tahminlerini de amt Heyecan iinde bulunan rahiplere rastladka onlara: Byle hemen yce bir eyin olmasn beklemek KARAMAZOV KARDELER 219 ancak manastrla ilgisi olmayan insanlar arasnda ho grlecek bir hafifliktir, byle bir ey bizlere hi yakmaz, demeye balad. Ama onu pek az dinliyorlard ve Peder Paisiy huzursuzlukla (sonradan o andaki duygularn hatrlaynca, byle olduunu kabul etmek zorundayd) bakalarnn ar bir sabrszlkla belirttii bu bekleyii bir hafiflik ve sama bir ey sayd halde, kendi iinde de hemen hemen ayn heyecann uyandn hissediyor, bunu da kendi kendine aklamak zorunda kalyordu. Bununla birlikte baz kiilerle karlamak onda zel bir honutsuzluk uyandryordu; onlara rastlad vakit iinde sanki kt eyler olacakm gibi bir sezi ve byk bir kuku uyanyordu. len dedenin odasnda iti kak toplananlar arasnda iinde bir tiksintiyle (bu hissi duyduu iin kendi kendini hemen o anda sulamt) rnein Rakitin'in ve uzak bir yerden Obdors-kiy manastrndan gelmi olan, hl da manastrda kalan o rahibin bulunduunu farketmiti. Bunlarn ikisi de nedense birden peder Paisiy'e pheli kiiler ola-raksgrnd. Bununla birlikte ayn duyguyu uyandrabilecek yalnz onlar deildi, daha bakalarrda'vard. Heyecan gsterenler arasnda en ok kmldayp duran o Obdorskiy'li rahipti; onu her yerde, her kede grmek mmknd. Her yerde, herkese bireyler soruyor, her yerde konuulanlara kulak kabartyor, her yerde garip esrarengiz bir tavrla birileriyle fsldayordu. Yznde ise yle bir sabrszlk vard ki! Sanki beklenen eyin bu kadar uzun bir sre bir trl meydana gelmemesinden tr sinirleniyor gibiydi. Rakitin'e gelince, sonradan renildiine gre, onun dedelere ayrlm olan yerde bu kadar erken g-rnmesinin nedeni bayan Hohlakova'nn kendisinden zel bir ricada bulunmu olmasyd. O iyi yrekli, ama karakteri zayf olan kadn, dedelerin bulunduu ksma girmesine izin verilmesine imkn olmad iin, uyanp220 KARAMAZOV KARDELER da, dedenin Tanrnn huzuruna ktn renir ren, mez, birden iinde yle bir merak duymutu ki, hemen dedelerin ksmna kendi yerine Rakitin'i gndermi ve-orada olup bitenlere gz kulak olmasn, sonra da her-eyi, her yarm saatte bir kendisine bir pusula yazarak bildirmesini istemiti; Rakitin olup biten hereyi ona. dakikas dakikasna yazmalyd,

Hohlakova onu ok drst ve inancna bal bir gen sanyordu. Rakitin ite byle, her nabza gre erbet vermesini ve kendisi iin. en kk bir kar grd yerde, karsndakinin isteine gre tavr taknmasn biliyordu. Hava ak ve aydnlkt. Dua etmeye gelmi olanlardan bir ou ya toplu halde kilisenin etrafnda, ya da dedelerin bulunduu blmde dank olarak mezarla-rn banda duruyorlard. Rahip Paisiy dedelerinin blmnden geerken birden aklna Alyoa geldi ve onu uzun bir sredir, daha dorusu sabahtanberi grmediini hatrlad. Alyoa aklna gelir gelmez, delikanlnn! dedelere ayrlm olan blmn en uzak kesinde, t parmakln yannda, ok eskiden lm ve dini bakmdan byk aamalarda bulunmakla n salm bir rahibin mezar banda oturduunu grd. Alyoa dedelerin hcrelerinin bulunduu ksma arkasn dnmt. Yz parmakla doru dnkt ve sanki mezar tann arkasnda saklanyor gibiydi. Rahip Paisiy, ya nna yaklanca, onun yzn iki eliyle rtm olarak sessiz sessiz ve btn vcudu sarslarak hkra hk ra aladn grd. Bir sre banda durdu, sonra kendisi de duygulanarak: Alama, sevgili oul, alama, evlt, dedi. alyorsun. Alyacana, sevin. Yoksa, sen b O nn yaantsnda en nemli gn olduunu yor musun? u anda nerede olduunu bir dnseneAlyoa, ellerini tpk bir kk ocuk yzn and ran ve gz yalarndan imi olan yznden ekerek ona bakt. Ama hemen sonra bir tek kelime bile soy KARAMAZOV KARDELER 221 meden gene arkasn dnd, yzn iki eli ile tekrar rtt. O zaman peder Paisiy dnceli bir tavrla : Eh madem istiyorsun ala, dedi. Ziyam yok... ala olum. Demek bu gzyalarn sana sa dktryor... Sonra Alyoa'nn yanndan uzaklaarak kendi kendine : Dkt o ac gzyalar yreini sakinletirir, ayn zamanda sevgili dedenin ruhuna nee verir, diye dnd. Bunu dnrken de iinde Alyosa'ya kar byk bir sevgi duyuyordu. Zaten onun yanndan bir an nce uzaklamasnn nedeni uydu: Orada kalrsa, ona baka baka ahlamaya balyacan hissetmiti. Bu arada zaman geiyor ve manastrda hayata gzlerini kapayan dede iin dualar, ayinler, trenler, geleneklere uygun olarak birbirlerini izliyordu. Peder Paisiy, tabutun banda gene Peder lyosif'i grd,- yanna gidip ncil'i onun elinden alarak okumaya balad. leden sonrayd. Daha saat olmamt ki, geen kitabn sonunda sz ettiimiz o olay meydana geldi. Bu, hepimiz iin o kadar beklenmedik ve herkesin dndne o kadar aykr bir eydi ki, tekrar ediyorum, olup bitenler bugn bile kentimizde ve tm evrede hl tm ayrntlaryla ve heyecanla, herey sanki bugn olmu gibi olaanst bir ekilde canlandrlarak anlatlr. Bir kez daha unu syliyeyim ki: Bu tr davranlara ve yanl dncelere yol aan ama, aslnda basit, tabi bir ey olan bu olay hatrlamak, hemen hemen tiksinti veriyor. Dorusu, eer o olay hikyemin ileride de olsa, en nemli kahraman haline gelecek olan Alyo-a'nn ruhu ve yrei zerinde bu kadar byk bir et-* yapmam olsayd, onu hi anlatmaya lzum grme-den atlyacaktm. Ama bu olay Alyoa'nn ruhunda muthi bir sarsnt yapt. ini altst etmi gibi oldu. ikanly yaralad, ama dncelerini glendirdi ve onu kesin olarak, mrnn sonuna dek bilmen amaca u yneltti.222 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 223 Herneyse, hikyemize devam edelim: Dedeyi kendisi iin hazrlanm olan tabuta koyup da onu daha gn domadan eskiden kabul odas olan o birinci byk odaya getirip koyduklar .vakit, tabutun etrafnda bulunanlar arasnda odann penceresini aalm m, amyalm m? diye soranlar oldu. Ama birinin lf arasnda ve zerinde durmadan sorduu bu soru hi kimsenin dikkatini ekmedi ve karlksz kald. Yalnz belki de orada bulunanlar arasnda bazlar, ilerinden, byle bir byk lnn vcudunun rmeye balya-can dnmenin ve kt bir koku yaymasn beklemenin sama bir ey olacan, hatt byle bir dncenin akla gelmesine zlmek gerektiini, (hatt belki de byle bir eyi akldan geirmenin gln bir ey olduunu) bunu sorann pek inanl olmadn, ciddilikten uzak bir insan olduunu dnmlerdir. nk herkes bunun tam tersinin olmasn bekliyordu. yleyken, leden ksa bir sre sonra, belirsiz bir deiiklik olmaya balad; nce ieriye girip kanlar bu olan yalnz kendi kendilerine farketmekle yetiniyor, hatt herhalde akllarna gelen dnceyi bakalarna aklamaktan korkuyorlard. Ama leden sonra saat e doru, o olan ey, artk o kadar apak ve inkr kabul etmez bir ekilde kendini belli etmeye balad ki, haber hemen dedelerin hcrelerinde bulunan herkese, 4 oraya gelmi olan tm ziyaretilere yayld gibi, ma-nastrdakilere de ulat ve oradakileri derin bir aknlk iinde brakt. Hatt sylenti ok ksa bir sre iinde kente de yayld ve dine bal olsun, olmasn herkes-de bir kuku uyandrd. Dine bal olmayanlar buna sevindiler. Dine bal olanlara gelince; onlarn arasnda da bu ie dinsizlerden ok daha fazla sevinenler oldu. nk (len dedenin bir gn t verirken dedii gibi) insanlar doru yolda olann alalmasndan, utan verecek bir duruma, dmesinden holanrlar. Olay uydu; tabuttan yava yava ve zaman getike gittike daha ok duyulan-, kt bir koku yaylmaya balamt. Bu koku saat e doru artk apak hissediliyor ve gittike iddetleniyordu. Ayrca unu da syliyeyim ki, manastrn gemi yllarnda da byle, insanlar kt yola eken, bu kadar kaba ve an davranlara yol aan bir baka olay hatrlamak imknszdr. Baka bir zamanda byle bir olay, olmayacak, imknsz bir ey saylrd. Oysa bu sylediimiz olaydan hemen sonra rahipler arasnda bile ok yanl davrananlar oldu. Daha sonra ve aradan birok yllar geince, baz akl banda rahiplerimiz, o gn olup bitenleri ayrntlaryla hatrladka, nasl olup da. byle yanl bir inancn herkese bu kadar yayldn hayret ve korku ile dnmlerdir. nk daha nce de dinlerine ok bal ve doru insanlar olduklar herkese bilinen rahiplerin, Tanr korkusu iinde yayan birok dedelerin de ld olmu ve artk hayata gzlerini kapyan bu insanlarn tabutlarndan, her len insanda olduu gibi hafif bir koku yaylmt. Ama bu kokunun duyulmas hibir vakit" bakalarnda yanl dnceler uyandrmam, herhangi bir heyecana bile yol amamt. Tabi bizim manastrda da ok eskiden Tanr'nn huzuruna

km olan baz insanlarn hl btn canllyla saklanan kalntlar da vard. Anlatldna gre, bu insanlarn vcutlarndan kalan eyler rmemiti. Bu, rahipleri duygulandryor, onlarda esrarengiz bir duygu uyandryordu. O kiilerin kalntlarna daima kutsal ve mucizeli eyler gz ile baklyordu. Hatt rahipler bu kalmt-krin rmemesini, eer Tanr izin verirse, zaman ge-nce, o kutsal insanlarn tabutlarmdan'daha da byk sihirli bir kuvvet yaylacan belirten bir iaret olarak Soruyorlard. Bunlarn arasnda en ok, yz be yasna kadar yakm olan tov dede anlyordu. Bu dede, din urun-224 KARAMAZOV KARDELER da byk bir aama yapm, iddetli bir perhizle nefsini bask altnda tutmu ve mr boyunca konumamaya karar vermiti. Tanrnn huzuruna kal uzun bir sre olmu, bu yzyln ilk yllarnda lmt. Mezarn manastra dua etmek iin ilk gelenlere her zaman zel ve olaanst bir saygyla gsterir, bu arada da onunla ilgili olarak ileride olaca dnlen baz byk olaylardan sz edilirdi. (te peder Paisiy'in Alyoa* yi banda otururken grd mezar buydu.) Uzun bir sre nce lm olan o dededen baka, bir de ona oranla ksa bir sre nce hayata gzlerini kapam olan yce insan ve papaz rtbesindeki rahip Varsonofiy dedenin ans da hl canl olarak herkesin yreinde yayordu. Zosima dede, kutsal grevini ondan almt ve o saken manastra dua etmek iin gelen herkes, o dedeyi tam anlamnda kutsal bir insan sayard. Bu iki insan iin azdan aza yaylan bir sylenti vard; buna gre iki dede de tabutlarnn iinde tpk canlym gibi yatyorlard, ve gmlrken de vcutlar hi bozulmamt, hatt tabuta konduklar vakit yzleri bile aydnlanmt. Hatt bazlar vcutlarndan gzel bir kokunun yayldm, bu kokunun herkese duyulduunu hatrladklarn srarla sylyor-'.ard. Ama insanlar etkiliyen tm bu anlara ramen, tene de Zosima dedenin tabutu etrafnda olup biten sersemce, budalaca ve fkeli davranlarn nedenini an-Umak zordur. Bana kalrsa, o srada ayn anda biroK eitli nedenler bir araya gelmiti. Bunlarn arasnda rnein, dedelie kar zaten zararl bir yenilik olarak tedenberi manastrda gizli gizli yaatlan ve hl da bir ok rahiplerin zihinlerini bulandran o kkl dmanlk duygusu vard. Sonra, tabii, hayata gzlerini yuman dedenin kutsallna kar duyulan kskanln da nemi vard; daha kendisi saken kutsall o kadar salam bir ekilde zihinlerde yer etmiti ki, ona kar KARAMAZOV KARDELER 225 gelmek sanki yasaklanm gibiydi. nk len dede mucizelerden ok gsterdii sevgiyle bir ok insanlar etrafna ekmeyi baarm ve bylece evresinde onu sevenlerden meydana gelen bir dnya kurulmutu. Bununla birlikte, hatt daha doru sylemek gerekirse, asl bu yzden bakalarnda kskanlk uyandrm, bunun arkasndan da kendisine kar yalnz manastrda deil, manastrn dnda bile ona kar aktan aa ya da gizli gizli iddetli bir kin duyan dmanlar meydana gelmiti. Geri dede rnein hi kimseye zarar vermemiti, ama: Neden onu bu kadar kutsal sayyorlar? Yalnz sk sk tekrarlanan bu soru bile yava yava bir trl .snmeyen byk bir kinin birikmesine yol amt. Onun iindir ki, biroklarnn dede lnce vcudundan yaylan, stelik bu kadar abuk duyulan (nk daha lmnn zerinden bir gn bile gememiti.) kt kokuyu duyunca derin bir sevin duyduklarn dnyorum. Dedeye bal olanlara ve o zamana kadar ona kar sayg duyanlara gelince, onlarn arasnda da bu olaydan tr kiisel olarak hakarete uram ve Duygularnn yaralandn hissetmi olanlar vard. Olup bitenler srayla yle olmutu: Cesedin kt bir koku yaymaa balad hissedilir hissedilmez artk len dedenin hcresine girenlerin halinden bile niin geldikleri kolayca anlalmaa balamt. Her gelen hcrede ksa bir sre duruyor ve hemen kp darda kalabalk olarak bekleyenlere ierideki durumu haber veriyordu. Orada bekliyenlerden bazlar haberi alnca zntyle balarn sallyor, bazlar ise duyduklar se-^ftei, fkeli baklarnda l l sezilen memnunluu Aklamak bile istemiyorlard. Kimse de artk onlara da-rlmyor, kimse onlara kar sesini karmyordu. Bu da Alacak bir eydi, nk ne de olsa manastrda len Karamazov Kardeler II F: 15230 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 231 byk bir perhiz tutan ve daha dede saken, konu, maktan vazgemi kendilerini sessizlie mahkm etmi olup da, imdi, birden konumaa balam olan en yal rahipler arasnda da syliyenler vard. Bu artk korkun bir eydi! nk onlarn szleri, gen ve daha kararlar kesinlememi olan rahipler zerinde byk bir etki yapyordu. Btn bu szleri, aziz Silvester manastrndan gelmi olan o Obdorskiy'li konuk rahip de dinliyor, derin derin iini ekerek ban sallyordu: Evet... demek peder Ferapont dn sylediklerinde haklyd. diye dnyordu. Bu srada da, tam stne gelmi gibi peder Ferapont grnd. Meydana gelen aknl daha da iddetlendirmek istiyormu gibi hcresinden ka gelmiti. Daha nce de sylediim gibi, peder Ferapont yalnzla ekilen rahiplerin blmndeki ahap hcresinden nadir olarak kard. Hatt kiliseye bile uzun bir sre gitmedii oluyordu. Gelmeyisin! de ho gryor, onun bir ermi olarak, herkesin boyun emek zorunda olduu kurallarla bal olmamas gerektiini kabul ediyorlard. Yalnz, doru sylemek gerekirse, btn bunlarn ho grlmesi biraz da zorunluydu. nk byle geceli gndzl dua ederek (peder Ferapont'un diz kt yerde uyuduu bile oluyordu) byk bir perhize, boyun emi ve kendisini hi konumamaa mahkm etmi bir din adamnn, byle bir ey istese bile, herkesin bal kald bir kurala boyun emesini beklemek, ona ayrca bir yk yklemekti. Byle bir ey yaplacak olsa bile, rahipler : O hepimizden daha kutsaldr ve bizim bal olduumuz kurallarn emrettiklerinden ok daha zor olan yerine getiriyor. Kiliseye gitmemesine gelince, ma' dem ki gitmiyor, demek ne zaman gitmesi gerektiini biliyor, demek onun bal olduu ayr bir kural vardr' diyeceklerdi. ite, peder Ferapont'u bu sylentilerin kacan ve bunlarn baz kiileri yanl dncelere ynelteceini bildikleri iin bu konuda rahat brakmlard. Her-ies peder Ferapont'un Zosima dedeyi hi sevmediini artk biliyordu. te demek

Tanr'nn yargs, insanlarn yargsndan bambaka oluyor ve tabi olan bir . olay bile, onun lmesi ile asl sresinden nce meydana geldi sylentileri onun da hcresine ulamt. Bu haberi, ona kerkesten nce, herhalde kendisini o akam ziyaret etmi olan ve yanndan derin bir korku iinde ayrlm bulunan Obdorskiy'li rahip vermiti. Daha nce de belirttiim gibi, kararl bir tavrla ve hi armadan tabutun banda ncil okuyan peder Paisiy, geri hcrenin dnda olup bitenleri gremez, iitemezdi, ama darda olanlar arasnda en nemli olaylar iinden gelen bir duygu ile seziyordu; nk evresini ok iyi tanyordu, yleyken hi armyor, daha neler olacan korkusuzca bekliyor, zihnindeki gz le artk iyice farkettii bu heyecann nasl sonulanacan anlamak iin, hereyi dikkatle izliyordu. Birden, talkta, huzuru artk aktan aa bozan ve beklenmedik bir grlt kulana geldi. Kap ardna kadar ald, eikte peder Ferapont grnd. Onun arkasnda, artk hcreden bakld vakit bile farkedi-len bir topluluk vard; birok rahipler bir araya toplanarak pederle birlikte yryor, aralarnda rahip olmayan baz kiilerin de bulunduu belirli olarak grlyordu. Ama onunla birlikte yryenler ieri girmediler, eikteki basamaklardan yukar kmadlar, geride durup, peder Ferapont acaba bundan sonra 'ne syliye-cek, ne yapacak, diye beklediler. nk kstah olmalarna ramen, ilerinde garip bir korku ile onun oraya bouna gelmediini hissediyorlard. Peder Ferapont, eikte durarak kollarm uzatt. Sa kolunun altndan obdorskiy manastrndan gelen konuun merakla ba-232 KARAMAZOV KARDELER kan keskin kk gzleri grnd. Dayanamayp peder Ferapont'un peinden merdivenden yukan bir o kmt. Mthi bir merak iindeydi. tekiler ise, aksine,, kap ardna kadar alr almaz, birden duyduklar korkunun etkisi ile biraz daha geriye ekilip birbirlerine sokulmulard. Peder Ferapont derin bir ac duyuyor-mu gibi kollarn ge kaldrarak birden avaz kt kadar: Temizlensin eytanlardan buras! diye bard ve hemen drt bir tarafa sra ile dnerek hcrenin drt duvarn ve kselerini hala kutsamaa balad. Peder Ferapont'un bu davrannn ne anlama geldiini peinden gelenler hemen anlamlard; nk pederin nereye gitse, daima yle yapt, bulunduu, yerden eytan byle kovuncaya kadar bir yere oturmayaca, hatt bir tek sz bile sylemiyecei biliniyordu. Peder Ferapont her ha karta : Defol blis! Defol blis! diye tekrarlyordu. Sonra gene : Temizlensin eytanlardan buras! diye bard. Srtnda kaba bir rahip gmlei vard. Beline ip balamt. Elde dokunmu gmlein altndan aarm kllarla kapl plak gs grnyordu. Yalnayakt. Ama kollarn sallamaya balad vakit, rahip rtsnn altndan vcuduna bal olan ar zincirlerin angrtlar duyuldu. Peder Paisiy, okumay brakt, ne doru bir adm att ve peder Ferapont'un karsna dikilip ne yapacan beklemee koyuldu. Sonunda yzne sert bir tavrla bakarak: Neden geldin buraya, sayg deer pederimiz? Neden huzurumuzu bozuyorsun? Neden sz dinleyen, uysal srmz heyecana kaptryorsun? diye sordu. Peder Ferapont ermii' lere zg szler syliye-rek: Neden mi geldim buraya? Neden soruyorsun bunu? Senin inancn nedir? diye bard. Gelmisem, kol KARAMAZOV KARDELER paklarnz kovmaya, kr olas pis eytanlar kovmaya, gelmiimdir. Bakalm ben yokken ok mu eytan biriktirdiniz burada? Sprge ile defedeceim onlar! Peder Paisiy korkusuzca : eytan kovuyorsun ama, belki kendin de ona hizmet ediyorsun! diye devam etti. Hem, kim kendisi iin: Ben kutsalm, ben veliyim diyebilir? Yoksa sen, mi syliyebilirsin bunu, peder? Peder Ferapont: Ben kutsal deilim, ben lekelenmi bir varlm! diye grledi. Ama ben koltuklara kurulmam, bana bir puta tapar gibi tapmalarn istemem! Bugn, insanlar kutsal dinimizi mahvediyorlar! Kalabala doru dnd, iaret parmayla tabutu gstererek, halka : te sizin bu kutsal lnz eytanlar reddediyordu! eytanlardan kurtulmak istiyenlere illar veriyordu. Bu yzden, eytanlar da burada her kede rmcek gibi remiler. Onun iin kendisi de kokmu ite, bakn! Bizce bunda Tanr'nn byk bir iareti gizlidir. Gerekten de Zosima dedenin salnda bir gn yle bir ey olmutu. Rahiplerden biri ryasnda da, uyankken de eytan grmee balamt. Bu rahip, mthi bir korku iinde, bana geleni dedeye at vakit, dede ona hi durmadan dua etmesini, byk bir perhiz tutmasn tlemiti. Ama bunun hibir yardm olmaynca, bu sefer rahibe perhizi de, duay da brakmadan bir il almasn sylemiti. O zamanlar biroklar bunu frsat bilerek balarn sallya sallya kendi aralarnda dedikodu etmilerdi. En ok da, dedenin bu zel durumda o rahibe verdii olaanst d ktleyerek; onu hemen yetitirdikleri peder Ferapont sylenmiti. Peder Paisiy: , Ltfen buradan git, peder! diye emreder gibi230 KARAMAZOV KARDELER byk bir perhiz tutan ve daha dede saken, konumaktan vazgemi kendilerini sessizlie mahkm etmi olup da, imdi, birden konumaa balam olan en yal rahipler arasnda da syliyenler vard. Bu artk korkun bir eydi! nk onlarn szleri, gen ve daha kararlar kesinlememi olan rahipler zerinde byk bir etki yapyordu. Btn bu szleri, aziz Silvester manastrndan gelmi olan o Obdorskiy'li konuk rahip de dinliyor, derin derin iini ekerek ban sallyordu: Evet... demek peder Ferapont dn sylediklerinde haklyd. diye dnyordu. Bu srada da, tam stne gelmi gibi peder Ferapont grnd. Meydana gelen aknl daha da iddetlendirmek istiyormu gibi hcresinden ka gelmiti. Daha nce de sylediim gibi, peder Ferapont yalnzla ekilen rahiplerin blmndeki ahap hcresinden nadir olarak kard. Hatt kiliseye bile uzun bir sre gitmedii oluyordu. Gelmeyisin! de ho gryor, onun bir ermi olarak, herkesin boyun emek zorunda olduu kurallarla bal olmamas

gerektiini kabul ediyorlard. Yalnz, doru sylemek gerekirse, btn bunlarn ho grlmesi biraz da zorunluydu. nk byle geceli gndzl dua ederek (peder Ferapont'-un diz kt yerde uyuduu bile oluyordu) byk bir perhize, boyun emi ve kendisini hi konumamaa mahkm etmi bir din adamnn, byle bir ey istese bile, herkesin bal kald bir kurala boyun emesini beklemek, ona ayrca bir yk yklemekti. Byle bir ey yaplacak olsa bile, rahipler: O hepimizden daha kutsaldr ve bizim bal olduumuz kurallarn emrettiklerinden ok daha zor olan yerine getiriyor. Kiliseye gitmemesine gelince, madem ki gitmiyor, demek ne zaman gitmesi gerektiini biliyor, demek onun bal olduu ayr bir kural vardr! diyeceklerdi. KARAMAZOV KARDELER 231 te, peder Ferapont'u bu sylentilerin kacan ve bunlarn baz kiileri yanl dncelere ynelteceini bildikleri iin bu konuda rahat brakmlard. Herkes peder Ferapont'un Zosima dedeyi hi sevmediini artk biliyordu. te demek Tanr'nn yargs, insanlarn yargsndan bambaka oluyor ve tabi olan bir olay bile, onun lmesi ile asl sresinden nce meydana geldi sylentileri onun da hcresine ulamt. Bu haberi, ona kerkesten nce, herhalde kendisini o akam ziyaret etmi olan ve yanndan derin bir korku iinde ayrlm bulunan Obdorskiy'li rahip vermiti. Daha nce de belirttiim gibi, kararl bir tavrla ve hi armadan tabutun banda ncil okuyan peder Paisiy, geri hcrenin dnda olup bitenleri gremez, iitemezdi, ama darda olanlar arasnda en nemli olaylar iinden gelen bir duygu ile seziyordu; nk evresini ok iyi tanyordu, yleyken hi armyor, daha neler olacan korkusuzca bekliyor, zihnindeki gz le artk iyice farkettii bu heyecann nasl sonulanacan anlamak iin, hereyi dikkatle izliyordu. Birden, talkta, huzuru artk aktan aa bozan ve beklenmedik bir grlt kulana geldi. Kap ardna kadar ald, eikte peder Ferapont grnd. Onun arkasnda, artk hcreden bakld vakit bile farkedi-len bir topluluk vard; birok rahipler bir araya toplanarak pederle birlikte yryor, aralarnda rahip olmayan baz kiilerin de bulunduu belirli olarak grlyordu. Ama onunla birlikte yryenler ieri girmediler, eikteki basamaklardan yukar kmadlar, geride durup, peder Ferapont acaba bundan sonra 'ne syliye-cek, ne yapacak, diye beklediler. nk kstah olmalarna ramen, ilerinde garip bir korku ile onun oraya bouna gelmediini hissediyorlard. Peder Ferapont, eikte durarak kollarm uzatt. Sa kolunun altndan Obdorskiy manastnndan gelen konuun merakla ba-232 KARAMAZOV KARDELER kan keskin kk gzleri grnd. Dayanamayp peder Ferapont'un peinden merdivenden yukan bir o kmt. Mthi bir merak iindeydi. tekiler ise, aksine, kap ardna kadar alr almaz, birden duyduklar korkunun etkisi ile biraz daha geriye ekilip birbirlerine sokulmulard. Peder Ferapont derin bir ac duyuyor-mu gibi kollarm ge kaldrarak birden avaz kt kadar: Temizlensin eytanlardan buras! diye bard ve hemen drt bir tarafa sra ile dnerek hcrenin drt duvarn ve kselerini hala kutsamaa balad. Peder Ferapont'un bu davrannn ne anlama geldiini peinden gelenler hemen anlamlard; nk pederin nereye gitse, daima yle yapt, bulunduu. yerden eytan byle kovuncaya kadar bir yere oturmayaca, hatt bir tek sz bile sylemiyecei biliniyordu. Peder Ferapont her ha karta : Defol blis! Defol blis! diye tekrarlyordu. Sonra gene : Temizlensin eytanlardan buras! diye bard. Srtnda kaba bir rahip gmlei vard. Beline ip balamt. Elde dokunmu gmlein altndan aarm kllarla kapl plak gs grnyordu. Yalnayakt. Ama kollarn sallamaya balad vakit, rahip rtsnn altndan vcuduna bal olan ar zincirlerin angrtlar duyuldu. Peder Paisiy, okumay brakt, ne doru bir adm att ve peder Ferapont'un karsna dikilip ne yapacan beklemee koyuldu. Sonunda yzne sert bir tavrla bakarak: Neden geldin buraya, sayg deer pederimiz? Neden huzurumuzu bozuyorsun? Neden sz dinleyen, uysal srmz heyecana kaptryorsun? diye sordu. Peder Ferapont ermi lere zg szler syliye-rek: Neden mi geldim buraya? Neden soruyorsun bunu? Senin inancn nedir? diye bard. Gelmisem, koKARAMAZOV KARDELER nuklarmz kovmaya, kr olas pis eytanlar kovmaya, gelmiimdir. Bakalm ben yokken ok mu eytan biriktirdiniz burada? Sprge ile defedeceim onlar! Peder Paisiy korkusuzca : eytan kovuyorsun ama, belki kendin de ona hizmet ediyorsun! diye devam etti. Hem, kim kendisi iin: Ben kutsalm, ben veliyim diyebilir? Yoksa sen mi syliyebilirsin bunu, peder? Peder Ferapont: Ben kutsal deilim, ben lekelenmi bir varlm! diye grledi. Ama ben koltuklara kurulmam, bana bir puta tapar gibi tapmalarm istemem! Bugn, insanlar kutsal dinimizi mahvediyorlar! Kalabala doru dnd, iaret parmayla tabutu gstererek, halka : te sizin bu kutsal lnz eytanlar reddediyordu! eytanlardan kurtulmak istiyenlere illar veriyordu. Bu yzden, eytanlar da burada her kede rmcek gibi remiler. Onun iin kendisi de kokmu ite, bakn! Bizce bunda Tanr'nn byk bir iareti gizlidir. Gerekten de Zosima dedenin salnda bir gn yle bir ey olmutu. Rahiplerden biri ryasnda da, uyankken de eytan grmee balamt. Bu rahip, mthi bir korku iinde, bana geleni dedeye at vakit, dede ona hi durmadan dua etmesini, byk bir perhiz tutmasn tlemisti. Ama bunun hibir yardm olmaynca, bu sefer rahibe perhizi de, duay da brakmadan bir il almasn sylemiti. O zamanlar biroklar bunu frsat bilerek balarn sallya sallya kendi aralarnda dedikodu etmilerdi. En ok da, dedenin bu zel durumda o rahibe verdii olaanst d ktleyerek; onu hemen yetitirdikleri peder Ferapont sylenmiti. Peder Paisiy: Ltfen buradan git, peder! diye emreder gibi234

KARAMAZOV KARDELER konutu. nsanlar, insanlar deil, Tanr yarglar! Belki de bu olayda ne senin, ne benim, ne de herhangi bir baka insann anlyabilecei bir iaret vardr, krabilir? Bunu syledikten sonra srarla tekrar etti: Ltfen git buradan peder! Sry batan karma! Aklszca bir inatla hl srar eden ve bir trl sa-kinleemiyen yobaz hl: Kendisine yakacak ekilde perhiz yapmyordu! Onun iin ite Tanr ona yle bir ders vermitir! Bu apak bir ey, bunu saklamak gnahtr! diye devam ediyordu. ekerler yiyordu! Hanmlar ona ceple-Tinde ekerler tayorlard, aylar iiyordu, keyfine boyun eiyordu, midesini tatllarla dolduruyordu, zihnine doldurduu ey ise kibirli dncelerden baka bir ey deildi, bu yzden de rezil oldu ite... Peder Paisiy, sesini ykselterek : Bunlar cidd olmyan szler, peder! dedi. Senin tuttuun perhize, dindarlna hayranm, ama bu szlerin cidd deil. Sanki rahip deilmisin de, dardaki, dengesiz, akl banda olmayan bir delikanlymsn gibi konuuyorsun. Peder Paisiy, bunlar syledikten sonra tekrar: Ltfen git diyorum, Peder! Sana emrediyorum, git buradan! diye grledi. Peder Ferapont: Peki gideyim! diye karlk verdi. Biraz arm gibiydi ama gene de fkesi gememiti. Siz okumu insanlarsnz! ok akll olduunuz iin, benim u dkn durumumda tabi kendinizi benden ok stn gryorsunuz. Buraya geldiim vakit, ok az okuyup yazma biliyordum. Burada ise bildiklerimi de unuttum. Ama beni, benim gibi kk bir inKARAMAZOV KARDELER 235 san sizin o derin bilginizden Tanr'nn kendisi korumutur. Peder Paisiy, banda duruyor, kesin bir tavrla bekliyordu. Peder Ferapont bir sre sustu, sonra birden zntyle sa avucunu yanana yaptrd, len dedenin tabutuna baka baka ark syler gibi: Onun banda yarn Yardmcmz ve Koruyucumuz ilhisini, gzel bir ilhiyi okuyacaklar. Bense ldm vakit, tabutumun banda sadece: Dnyann verdii zevkler gibi ilhisini, ksack, basit bir ilhiyi okuyacaklar, diye sylendi. Gzleri dolu dolu olmutu, sesinden kendi kendine acd belli oluyordu. Birden ldrm gibi kolunu sallyarak : Gururlandnz! Kendinizi gklere kardnz! Buras anlamsz bir yer! diye bard, sonra hzla arkasn dnd, aceleyle kapnn nndeki basamaklardan aaya indi. Aada bekliyen kalabalk da heyecana gelmiti. Bazlar hemen peder Ferapont'un peinden gittiler, bazlar ise durakladlar. nk hcrenin kaps hl akt, peder Ferapont'un arkasndan km olan peder Paisiy ise hl eikte duruyor, olup bitenlere bakyordu. Ama artk kendini kapp koy vermi olan ihtiyar, daha yapaca hereyi bitirmemiti, yirmi adm kadar uzaklatktan sonra, birden batan gnee doru dnd, her iki elini gklere doru kaldrd, sonra sanki birisi ayan yerden kesmi gibi mthi bir lkla kendini yere att. Ellerini gnee doru uzatarak ve topran zerinde yz koyun yatm bir halde, avaz kt kadar: Zaferi Tanrm kazand! Isa batan gnei yendi! diye baryordu. Birden tpk bir ocuk gibi avaz avaz alamaya balad. Hkrklardan btn vcudu sarslyordu. Kollarn da iki yana am, yere yaptrmt. O zaman236 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 237 herkes ona doru atld, lklar, ve onun hkrklarna karlk veren hkrklar duyuldu... Herkes sanki bir lgnla kaplmt. Artk korkusuzca : - ite, asl kutsal olan odur! te doru yolda olan odur! diye baranlar oldu. Bazlar da artk fkelerini gizlemeden : te dede diye ona demeli! diyorlard. Hemen sonra birka ses daha duyuldu : O dede olmaz... yle bir eyi reddeder... O bu Allann bels yeni modaya uymaz... Onlarn budalaca davranlarna uymaz... t, o dereceyi buldu ki, bunun nereye varacan tahmin etmeye bile imkn yoktu. Ama tam bu srada herkesi ayine aran an sesi duyuldu. Herkes birden ha karmaya balad. Peder Ferapont da yatt yerden kalkt ve kendini d etkilerden korumak iin ha kara kara, arkasna bakmadan, hcresine doru yrd. Hl bireyler baryordu. Ama, artk syledikleri arasnda hibir balant yoktu. Bazlar onun arkasndan gidecek oldular, ama saylar azd. Asl ounluk bir an nce yine gitmek iin dalmaya balamt. Peder Paisiy ncil'i okumay peder yosif'e brakarak aaya indi. Yobazlarn kendilerinden gemi gibi barp armalar, Peder Paisiy'in iindeki inanc sarsamazd, ama yreinde birden nedense byk bir hzn, bir zlem uyanmt. Bunu iyice hissediyordu. Duraklad ve birden kendi kendine: Neden byle bir hzn duyuyorum, neden ruhumda byle knt yaratan bir znt iindeyim? diye sordu. Sonra hayretle anlad ki. iinde uyanan bu hzn, aslnda kk nemsiz bir olaydan ileri geliyordu. Onu zen ey, biraz nce hcrenin eiinde dururken aada, heyecan iinde itiip kakan kalabaln iinde. Alyoa'y da grm .olmasyd. Onu grr grmez, hemen yreinin nasl szladn hatrlad. Derin bir hayretle: Yoksa o delikanl simdi artk, yrekten bal olduum bir varlk m oldu?- diye kendi kendine sordu. Tam o srada, Alyoa yanmdan geiyordu. Bir yere gitmek iin acele ediyor gibijydi. Ama kiliseye doru

gitmiyordu. Peder Paisiy'le gze: gze geldiler. Alyoa hemen gzlerini baka yne evirdi, sonra da yere indirdi. Peder Paisiy, delikanlnn d (grnnden bile o srada duygularnda meydana byk deiikli farketmiti. Birden: Sen de mi yanl dncelere kapldn yoksa? bard. Sonra zntyle: Yoksa sen demi, inanc salam olmayanlardan yandasn? diye tekrar sordu. Alyoa duralad, garip, anlam belirsiz bir bakla peder Paisiy'e balt. Sonra, gzlerini hemen gene baka tarafa evirdi, arkasndan da tekrar yere bakt. Delikanl yan duruyardu, kendisine soru sorana doru dnmemiti. Peder Paisiy, ona dikkatle bakyordu: Byle aceleyi; nereye gidiyorsun? Ayine aryorlar, duymuyor musun? diye sordu. Ama Alyoa gere karlk vermedi. Yoksa kendili dnyadan uzaklatrm olanlarn' yurdundan gitmek mi istiyorsun? Nasl olur? Hi izin almadan m? Seni kutsalamalarn bile dilemeden mi gideceksin? Alyoa'nn dudanda birden eri bir glmseyi belerdi. Sonra garip, ok garip bir tavrla, kendisine soru sorana, eski retmeninin, eskiden hem yreine, hem de aklna sz geiren sevgili dedesinin, lrken omu emanet ettii alama bakt. Birden biraz nceki gibi, , hi karlk verneden, sanki sayg gstermeyi bile arttk gerekli bulmuyormu gibi elini sallad ve hzl hzl admlarla dediler in yaadklar blmn d ka-pssna kadar yrd238 KARAMAZOV KARDELER Peder Paisiy, zntyle kark derin bir hayretle Arkasndan bakarak: Ne olursa olsun gnn birinde buraya dneceksin, diye fsldad. II YLE BR AN Peder Paisiy o sevgili evldnn manastra tekrar dneceini sylerken tabi yanlmamt. Hatt belki de (geri tam anlamyla deil, ama gene de olduka byk bir dorulukla) Alyoa'nn o an nasl bir ruh hali iinde bulunduunu, bu ruh dudumun ne anlama geldiini anlamt, yleyken, aka unu sylemeliyim ki, imdi bu kadar sevdiim ve hikayenin henz bu kadar gen olan kahramannn yaantsndaki bu garip, bu belirsiz ann gerek anlamm belirtmem gerekseydi, ben bile ok glk ekecektim. Peder Paisiy'in Alyoa'ya zntyle sorduu o Yoksa sen de inanc az olanlardan yana msn? sorusuna tabi Alyoa'nn yerine kesin olarak karlk verebilirim. Hayr o inanc az olanlardan yana deildir diyebilirim. Hatt, bu durumda, tam aksi sz konusu olabilirdi: nk Alyoa'nn btn aknl, aslnda ok inanm olmasndan ileri geliyordu. Geri inanc gene de sarslmamt. Ama buna ramen, bir aknlk iindeydi. Bu da ona yle znt veriyordu ki, Al-yoa sonradan aradan ok zaman getikten sonra bile, o gn, mrnn en ac ve en uursuz gllerinden biri saymtr. Ama bana dorudan doruya: Yoksa bu znts, daha dorusu byle bir endie duymas, dedesinin ldkten hemen sonra, hastalar iyi eden bir etki yapacak yerde, aksine vcudunun vaktinden nce rKARAMAZOV KARDELER 239 meye balamasndan m ileri geliyordu? diye soracak olsalar, bu soruya evet, gerekten yle oldu diye karlk verirdim. Bunda da yanlmam olurdum. Yalnz okuyucumdan delikanl kahramanmzn o temiz yreiyle alay etmekte acele etmemesini rica ederdim. Bana gelince, ben, yle bir duygu iindedir diye Alyoa'nn yerine zr dilemek, onun saf yreinden doan bu inanc yaa kk olmas ya da daha nce edindii bilgilerde pek byk baar gstermemi olmas gibi bahaneler ileri srerek ho gstermek niyetinde deilim. Aksine, kesinlikle unu belirtmek isterim ki, Alyoa byle temiz yrekli yaratlm olduu iin, gerekten ona kar iten gelen bir sayg duyuyorum. phesiz insann yreinde yank uyandrmas gereken hayat denemelerini ihtiyatl karlayan ve artk ateli deil de, sadece lml bir sevgi gsterebilen, hatt belki de artk iyilikle ktl doru olarak ayrabilen, ama yana gre fazlaca ll olan (bu yzden moral deeri azalan) akll uslu bir delikanl, bizim delikanlnn bana gelenlerden kendisini koruyabilirdi. Ama doru sylemek gerekirse, baz olaylarda asl insann ilk anda iinden gelen duyguya deer vermek gerekir; bence kendini byk bir sevgiye kaptrmak akllca bir ey olarak grnmese bile ona hi kaplmamaktan daha iyidir. Hele ilk genlik yllannda, bunun daha da ok yle olmas gerekir! nk devaml olarak ar derecede hesapl davranan bir delikanl, gvenilir bir varlk olmaz, moral deeri de dk olur. Benim dncem budur! Belki de akl banda insanlar, benim ileri srdm bu dnceye karlk : Ama her delikanlnn byle bir pein yargya kendini kaptrmas doru olmaz ki! Sonra sizin o delikanl bakalar iin bir rnek olarak kabul edilemez ki! diye itiraz edebilirler. O zaman ben gene de onlara yle derim: Evetr240 KARAMAZOV KARDELER benim delikanl, inanc olan bir delikanldr, onun inan. c kutsal, sarslmayan bir inantr, yleyken, onun namna zr dileyecek deilim! Anlyor musunuz? Geri ben daha nce (belki de ar derecede acele ederek) aklamalarda bulunmya-<:am, zr dilemiyeceimi ve kahramanmn davra-nlarn ho gstermee almayacam sylemitim, ama gryorum ki, hikyemin bundan sonraki blmnn anlalmas iin, gene de baz eyleri belirtmem gerekiyor. Onun iin, unu syliyeyim ki, burada asl zerinde durulmas gereken ey mucize deildir. Alyoa'nn sabrszca bekleyiinde bir mucize zleminin ciddilikten yoklun heyecan yoktu. Bir mucize olmasn inanlarnn doru olduunu ispatlamak iin istemiyordu, (yle bir ey aklna bile gelmiyordu.) Bunu daha nce kabul ettii ve bir an nce, bakalarna stn gelmesini istedii bir idealin gereklemesi iin de istemiyordu: hele byle bir ey hi sz konusu olamazd. Burada, hereyden nce, en n plnda Alyoa'nn karsnda yalnz bir yz, ok sevdii dedenin yz, o gne kadar byle taparcasna sevip sayg duyduu o doru yolu semi insann yz vard.

Daha dorusu onun o krpe ve tertemiz yreinde hereye ve herkese kar duyduu tm sevgi btn o sre ve zellikle o son yl iinde sanki zaman zaman tm olarak, belki de yanl bir ekilde, yalnz bir tek varln, herkesten stn olan bir tek varln zerinde toplanmt; daha dorusu yreinden taan en id' detli duygular o ok sevdii ve imdi lm olan dede-sinin kiiliinde toplanyordu. Doru sylemek gerekirse, o varlk Alyoa'nn kar snda o kadar uzun bir sre tartma kabul etmez bir ideal olarak durmutu ki, varlndaki tm krpe g lerinin ona doru ynelmemelerine ve baz anlarda likanlya herkesi ve hereyi unutturacak kadar yal nz onun zerinde toplanmamasna imkn yoktu. SonKARAMAZOV KARDELER 241 radan kendisi de o acl gnnde bir akam nce, bu kadar megul olduu ve bu kadar zld aabeyi Dimitriy'i bsbtn unuttuunu hatrlad. lyueka'-nin babasna iki yz ruble gtrmeyi bile aklndan karmt. Oysa bunu da bir akam nce yerine getirmek iin o kadar byk bir istek gstermiti ki. Ama gene de, onun muhta olduu ey mucize deildi. O yalnz stn bir adaletin yerine gelmesini istiyordu. nancna gre, o olayla dnd stn adalet, o kadar ac duyuracak bir ekilde bozulmu oluyordu ki! Bu yzden yreinde beklenmedik bir yara amt. Hem Alyoa'nn yerine gelmesini istedii o ilh adaleti, olaylarn akna bakarak, sonunda meydana gelecek bir mucize olarak kabul etmesinden, onun gznde bu ilh adaletin o taparcasna sevdii stadnn lsnden hemen beklenen bir mucize eklini alm olmasndan ne kar? Zaten manastrda Alyoa'nn zeklarna hayran olduu kiiler bile yle dnmyor ve bunu beklemiyorlar myd? rnein, peder Paisiy bile yle dnyordu. Bu yzden Alyoa, kendisini hibir pheye kaptrmadan, baka da bir endi-e duymadan dncelerini herkesin dncesine uy-durmutu. Hem o dnceler oktandr iinde yer etmiti, bir yllk manastr hayat buna yetmiti ve delikanl iinin artk byle eyleri beklemeye almt. Ama onun sujsad ey, adaletin yerine gelmesiydi. Hakkn yerine ekmesini istiyordu; sadece mucize beklemiyordu! te bunu bekledii srada, inancna dayanarak, btn dn-yada herkesten stn tuttuu, gklere kard bir var-lk hakk olan bir ne kavuacak yerde, birden alal-*' utan verecek bir duruma dmt! Bu neden byle olmutu? Kim byle bir yargda bulunmutu? onu buna mahkm etmiti? te Alvoa'nn deneKaramazov Kardeler II F: 16242 KARAMAZOV KARDELER meden gememi, krpe varlna ikence eden sorular bunlard. En doru yolu semi olanlar arasnda, en stn olann byle kendisinden ok daha aalarda bulunan ve ciddilikten yoksun kalabaln elencesine, kin dolu, alayl sylentilerine hedef olmas karsnda dayanamam, iinde kendisi hakarete uram gibi bir duygu, hatta bir fke uyanmt. Mucize de olmasayd, olaanst bir olay meydana gelmeseydi, yalnz normal olarak beklenen ey byle vaktinden nce, gerek-lemeseydi, gene olurdu. Ama byle leke getirecek. utan verici bir eyin meydana gelmesine neden imkn verilmiti? Neden lenin vcudu byle ksa bir sre iinde rmeye balamt? Neden o yrekleri kin dolu rahiplerin dedikleri gibi Tabi bir sonu bile, olmas gereken zamandan daha nce meydana gelmiti? O rahiplerin imdi peder Ferapont'la birlikte byle bir zafer duygusu ile bakalarna ders olduunu syledikleri bu iarete ne ihtiya vard? Ve onlar neden byle bir sonucu karmak hakkna sahip olduklarna inanyorlard? Tanr bu iin neresindeydi? Tanr'nn iaret parma neredeydi? Neden o parmak kendisine en ok muhta olduklar anda grnmemiti? Sonra neden, sanki o, k krne isleyen, sessiz ve acmak bilmeyen doal yasalara balvms gibi. hatt onlara boyun emeyi istiyormu gibi hareket etmiti? Alyoa ite bunlar dnyordu. Bu yzden ii kan alyordu ve daha nce sylediim gibi, imdi hereyden nce. dnyada en ok sevdii varln rezil olduunu, lekelendiini grmek onu zyordu! Varsn bizim delikanlnn bu isyan ciddilik' ten yoksun ve aptalca grnsn. Grene de nc kez. olarak tekrar ediyorum (unu da kabul ederim ki, bu szm de ciddilikten uzak grnebilir) benim delikanl nin byle bir anda pek o kadar akllca davranmadna seviniyorum. nk budala olmayan bir insann er ge akl bana gelir. Ama eer byle olaanst bir anda KARAMAZOV KARDELER 243 bile, bir delikanlnn yreinde heyecan olmazsa, ne zaman olacaktr? Bu arada, Alyoa'nn bu uursuz, tm varln sarsan anlarda ksa bir srede olup biten garip bir olaydan sz etmeden geemiyeceim. Bir anda gelip geen bu yeni olay, Alyoa'nn bir akam nce aabeyi van'la yapm olduu konumann, zihninde yaratt, imdi de durup dururken hatrlad ac bir izlenimdi. Tam bu srada aklna geliyordu bu. Yalnz hemen syliyeyim ki, o aklna gelen ey, ruhundaki inanlarn doal ynnde, temelinde, herhangi bir sarsnt meydana getirmi deildi. Alyoa Tanr'sim gene seviyordu ve birden iinde ona kar hemen hemen bir isyan uyand halde, gene de sarslmaz bir inanc vard, yleyken aabeyi van ile bir gn nce yapm olduu konuma srasnda, duyduu belirsiz ama kendisine ac veren, hatt onda fke uyandran kt bir duygu, imdi, ruhunun derinliklerinde yeniden kprdamaa balyor, gittike daha ok yzeye kyordu. Hava iyice kararmaya yz tutunca, dnyay terk etm dedelerin yaadklar hcrelerin etrafndaki korunun iinden manastra doru giden Rakitin, birden, bir aacn dibinde yz koyun yere yatm olan Alyoa'yi grd. Alyoa hi kmldamadan yatyor, sanki uyuyordu. Rakitin yanna yaklaarak seslendi. aknlkla: Buralarda ne aryorsun Aleksey? Yoksa sen de., diye soracak oldu, ama szn bitirmeden duraklad. Ona yoksa artk bu dereceye mi dtn? diye sormak istemiti. Alyoa ona bakmyordu ama Rakitin onun hafife kmldamasndan, hemen szlerini iittiini ve- sylediklerini de anladn farketti. Gene hayretle : Ne oldu sana byle? diye sordu. Ama yzndeki hayretin yerini yava yava gittik-e daha alayl bir anlam almt. Dudaklarnda Alyo-244 KARAMAZOV KARDELER a ile iinden elendiini belli eden bir glmseyi vard. Bak ne diyeceim! Seni nerede ise iki saatten daha fazla bir zamandr arayp duruyorum. Oradan, birdenbire ekip gitmisin. Burada ne aryorsun Alla-hakna? Gene ne 'dinsel budalalklar yapyorsun? Canm, hi olmazsa yzme baksana! Alyoa ban kaldrd, sonra doruldu ve srtn aaca dayayarak oturdu. Alamyordu, ama yznde ac bir anlam vard. Baklarnda fke seziliyordu. Bununla birlikte Rakitin'in yzne deil de, yan yan baka bir yne bakyordu.

 Biliyor musun, bsbtn deimisin. Artk yznde o eski tertemiz, yumuack anlam kalmam. Yoksa birine mi fkelendin? Gcendirdiler mi seni nedir? Alyoa gene Rakitin'in yzne bakmyarak yorgun bir tavrla elini sallad: Brak beni! dedi. Vay, vay, vay! Demek yle, ha? imdi artk rahip olmayan basit insanlar gibi barmaa baladnz, demek. Vay vay vay! Hem sizin gibi melekler byle davransn hayret! Dorusunu syliyeyim, beni arttn Alyoa! Biliyor musun? imden geldii gibi sylyorum. oktandr burada artk hibir eye hayret etmez olmutum. Dorusunu istersen, seni hep kltrl adam saymmdr. Alyoa, sonunda Rakitin'in yzne bakt. Ama ga rip, dalgn bir bakt bu. Sanki olup bitenleri hla pek anlamyordu. Rakitin, gene gerekten hayret ederek: Yoksa, senin ihtiyar kokmaya balad diye mi bu hale geldin? Dede lrse mucize olacana cidd ola rak inanyor muydun yoksa? diye bard. KARAMAZOV KARDELER 245 Alyoa sinirlilikle : nanyordum, inanyordum da, inanmak da istiyorum ve inanacam da! Daha ne istiyorsun? diye bard. Ben hibir ey istemiyorum canm, hibir ey-cik istemiyorum, yavrum. Hay Allah! Canm artk byle eylere on yandaki bir okul rencisi bile inanmaz! Her neyse, sz aramzda... Hay Allah kahretsin! Bak, imdi sen Tanr'na kar isyan ettin: Yani dedenin rtbesine yakr ekilde davranlmad, senin dede bir kenara atld, demek istiyorsun. Dede bir bakma bayramda dl almam biri gibi oldu, demek! Ah siz yok musunuz? Alyoa gzlerini garip bir ekilde ksarak, srarla Rakitin'e bakyordu. Birden bak kvlcmland. Ama bu Rakitin'e kar bir fke deildi. Dudaklarnda eri bir glmseyile : Ben Tanr'ma kar gelmiyorum, ben sadece Onun yaratm olduu dnyay kabul etmiyorum! dedi. Rakitin, Alyoa'nn verdii bu karlk zerinde biraz dnerek : Yani nasl, kabul etmiyorsun bu dnyay? diye sordu. Ne samalktr bu canm? Alyoa karlk vermedi. Her neyse, haydi bo, bo konumak yeter. imdi doru drst konualm. Sen bugn hibir ey yedin mi? Hatrlamyorum... galiba yedim. Biraz kuvvet alman gerekir, yzne baklrsa... i sana baknca insann yrei eziliyor. ittiime e, gece de uyumamsn. Sizin orada gece bir toplan-yaplm... Sonra da gndzki btn patrt grl-t herhalde azna kutsal ekmekten bir lokma at-r, o kadar. Cebimde biraz salam var, her ihti-246 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 247 male kars yanma almtm, buraya gelirken. Ama herhalde salam yemezsin sen... Ver bakalm, salam da olsa ne kar? Ya! Demek yle ha? Demek artk bsbtn isyan ediyorsun! Barikatlar kuruyorsun, ha? Eh, yleyse bu frsat karmamak gerekir, kardeim! Benim eve gidelim... u anda imkn olsa azck votka imek isterim. Yorgunluktan neredeyse leceim. Tabi sen votka imekten ekinirsin... Yoksa ier misin ha? Votkan varsa, onu da ierim. Rakitin, acayip bir ey grm gibi Alyoa'ya bakarak : Bak hele! alacak ey, kardeim! dedi. Madem yle votka da olsa, salam da olsa razsn... bu i elenceli, gzel bir ey olacak demek! yle bir frsat kacrlmaz! Hadi gidelim l Alyoa hi konumadan yerden kalkt, Rakitin'in peinden yrd. Bunu Vanika aabeyin grseydi, kimbilir ne kadar aard! Sz gelmiken soraym, aabeyin van Fiyodorov bu sabah Moskova'ya gitti, haberin var m? Alyoa, kaytsz bir tavrla : Biliyorum, dedi ve hemen hayalinde Dimitriy aabeyi canland. Ama bu hayal yalnz bir an iin, zihninde belirip kaybolmutu ve geri ok acele olarak yerine getirilmesi, artk bir an bile ertelenmemesi gereken bir ii, b grevi, daha dorusu korkun bir sorumluluu hatrlatr gibi oldu, ama bunu hatrlamas Alyoa'nn iin " hibir yank uyandrmad, yreine kadar inmedi. Ay n anda zihinden silindi gitti... Delikanl onu bir da unutmutu. Ama sonradan bunu uzun zaman hatr Uyacakt. Aabeyciiniz Vanika bir gn benim iin ye teneksiz liberal.bir paavra" buyurmular: Sen bu sabredemedin de, bana sence erefsiz biri olduumu ima ettin... Varsn yle olsun! imdi greceiz bakalm, sizin yetenekleriniz de, erefiniz de nicedir. Greceiz bakalm! Rakitin, bu son sz kendi kendine konuur gibi fsldayarak sylemiti. Tekrar yksek sesle: Tuh! Allah kahretsin! Bak dinle, dedi. Manastrn yanndan yle geip patikadan doru kente gidelim... Hmm! zaten benim de Hohlakova'ya uramam gerekiyor. Dn bir kez: Ona olup biten hereyi yazmtm. O da, inanmazsn ama, bana hemencecik kurun kalemle yazd bir pusula ile karlk verdi. (Hanmefendi pusula yazmaya baylyor.) Diyor ki, pusulasnda: 'Ben Zosima dede gibi sayg deer bir dededen, yle basit bir ey beklemiyordum! Vallahi yle yazm! Basit bir ey diyor. O da fkelenmi anlalan : Ah siz yok musunuz! Hepinizi ayn arabaya komal! Dur!... Rakitin bararak birden durmutu. Alyosa'y da omuzundan tutarak durdurdu. Zihninde imek gibi akm olan yeni bir dncenin etkisi altnda, duygularn okumak istiyormu gibi Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak: - Biliyor musun, Alyoa? dedi. Geri glyordu ama, belliydi ki, aklna yeni gel-toi olan bu dnceyi yksek sesle sylemeye cesaret edemiyordu. Alyoa'nn iinde bulunduu ve ondan hi beklenmiyen o alacak ruh haline hl bu derece ina-^myordu. Sonunda karsndakinin nasl bir tepkide bunacan merak ederek ekingen bir tavrla :

 Alyoa, en iyisi biz imdi nereye gitmeliyiz bi-liyormusun? dedi. Benim iin hepsi bir... Nereye istersen oraya iz! Rakitin nasl bir karlk alacan merak ettii n neredeyse ii titreyerek ekine ekine : Gruenka'ya gidelim mi? Ne dersin? Gider misin? diye sordu. Alyoa, sakin bir tavrla hemen : Olur istersen Gruenka'ya gidelim, dedi. Onun buna .byle abuk ve bu kadar sakin bir tavrla raz olusu. Rakitin iin o kadar beklenmedik bir eydi ki, aknlktan az kalsn geriye doru frlayacakt. Derin bir hayret iinde : Hay Allah! bak hele! diye bard. Sonra birden. Alyoa'nn kolunu smsk tuttu, onu aceleyle patikadan ileriye doru srkledi. Hl Alyoa verdii bu karardan dner diye byk bir korku iindeydi. Hi konumadan yryorlard. Rakitin, azn amaya bile-korkuyordu. Kim bilir ne kadar sevinecek! Ne kadar sevinecek... diye sylenecek oldu, ama gene sustu. Zaten Alyoa'y Gruenka'ya srklemesinin nedeni, kadn sevindirmek deildi. Rakitin cidd adamd ve kar olmadan hibir ie girimezdi. imdi ise iki amac vard. Birincisi intikam almak isteiydi. Daha-dorusu: doru yoldan olann rezil oluunu ve Alyoa'mn muhakkak "kutsal insanlar arasndan kp gnahkrlar arasna dmesini grmekti. Bunu pein olarak byk bir zevkle dnyordu, ikinci olarak iin madd bir yn. hem de Rakitin iin olduka kazanl olan bir baka yn daha vard. Ama bunu daha aada anlatacaz. Kendi kendine nee ve fkeyle: Demek eninde sonunda beklediim an geldi ite! diye dnyor, te biz de bu an ensesinden byle p diye yakalarz. nk olduka isimize yaryacaktr bu an! diye syleni' yordu. KARAMAZOV KARDELER 249* III BiR SAP SOAN Gruenka kentin en hareketli yerinde, Sobornoya meydannn yaknnda, bir tccarn dul kars olan Morozova'nm evinde oturuyordu; bu evin avlusundaki kk ahap mtemilt kiralamt. Morozova'nn oturduu ev ise byk, iki katl, eski ve ok irkin grnen ta bir binayd. Ev sahibi orada oturuyordu. Kendisi ihtiyar bir kadnd. Gene olduka yal iki kart kz olan yeenleri ile birlikte oturuyordu. Morozova'nn avludaki mtemilt kiraya vermeye ihtiyac yoktu. Ama herkes biliyordu ki, onun kirac olarak Gruenka'y kabul etmesinin nedeni (bu i-daha drt yl nce olmutu.) yalnz akrabas olan ve Gruenka'y aka himayesi altna alan tccar Sam-sanov'un gzne girmekti. Sylendiine gre, kskan ihtiyar gzdesini Morozova'nn evine yerletirirken, hereyden nce, ihtiyar kadnn yeni kiracsnn hal ve gidiine gz kulak olmasna gveniyordu. Ama o keskin bakl gzlere ksa bir sre iinde hi ihtiya kalmad ve sonunda i yle bir hal ald ki, Morozova Guruenka'yla nadiren karlayordu, hatt kadn sonunda Gruenka'y artk gzetleyerek hi cann skmyordu. Geri ihtiyar adamn eyalet bakentinden on sekiz yanda, ekingen, utanga, incecik, zayf, hep dnceli duran ve hznl kz getirdiinden bu yana drt yl gemi ve bu sre iinde kprlerin altndan ok su akmt. Bu kzn hayat hikyesi, kentimizde pek az biliniyordu; bilinenler de kark eylerdi. Daha sonralar agrafena vanovna drt yl iinde dillere destan bir haline gelip biroklar onunla ilgilenmeye ba-250 KARAMAZOV KARDELER ladklar -vakit de, hakknda fazla bir ey renilemedi. Yalnz daha on yedi yanda bir kzken, birinin onu ifal ettii, sonra da terkettii syleniyordu. Anlatlanlara baklrsa, onu aldatan adam subayd. Gya o subay sonradan gitmi, bir baka kentte evlenmi. Gruenka ise utan verici durumda ve fakirlik iinde kalm. Bu arada, sylendiine gre, ihtiyar sevgilisi geri Gruenka'y yanna ald vakit, kz gerekten fakirmi ama, iyi bir aileden geliyormu, hatta gya babas bir din adamym. Diyakoz gibi bir eymi. ste drt yl iinde o duygulu, o hakarete uram, zavall yetim kz, alyanakl, dolgun bir Rus gzeli, korkusuz, kararl, iradeli, parann deerini bilen, mal sahibi elmay beceren, cimri, ihtiyatl, ama doru yoldan, ama yanl yoldan (sylendiine gre) daha o yata kendine gre bir servet sahibi olmay baarm., gururlu ve hibir eyden ekinmeyen bir kadn oluvermiti. Yalnz herkes bir eye, kesin olarak inanyordu. O da uydu : Gruenka'ya yaklamak ok zordu. Kendisini himayesi altna alm olan o ihtiyardan baka, bir tek erkek bile, btn o drt yllk sre iinde ondan yz bulmakla bbrlenemedi. Bu, kesin olarak bilinen bir eydi. nk ondan yz bulmak iin zellikle son iki yl iinde birok hevesliler ortaya kmt. Ama yaplan btn denemeler boa gidiyor, hatta bu iin heveslilerinden bazlar hemen geri ekilmek zorunda kalyor, kuvvetli karakter sahibi olan gen kadnn kesin, alayl bir karlk vermesi yznden, is. onlar iin gln, hatta ayp denilecek bir biimde sona eriyordu. Son .yl iinde imi ayaklarm kullanmak imknndan yoksun kalm olan hasta Samsanov, karsn kaybetmi, artk yetikin olan ocuklarn bask altnda tutan ve yzbin rubleden fazla serveti olan cimri, acmak nedir bilmeyen bir adamd, yleyken, balangta ve dedikoducularn sylediine gre, soluk bile alKARAMAZOV KARDELER 251 krmad, avucunun iinde smsk tuttuu, sadece sade suya tirit besledii protegee'sinin byk etkisi altnda kalmt. Ama Gruenka bir i kadn olarak hayata atlrken, bir taraftan da adama sadk olduu konusunda sonsuz bir gven vermesini bilmiti. htiyar byk apta bir i adamyd. (imdi oktan ld). Onun da ok tuhaf bir karakteri vard. En belirli zellii cimrilii ve ta gibi kat kalpli olmasyd. Geri Gruenka'ya o kadar tutkundu ki, onsuz yayamyordu. (zellikle son iki yl iinde gerekten yleydi). Ama ona bal olduu halde gene de gen kadna bir servet brakmak yle dursun, deerli hi bir ey brakmamt. Guruenka ondan bsbtn, ayrlmak tehdidini de savurmu olsayd bu konuda gene de boyun emezdi. Bunun birlikte gen kadna ondan belirli bir para kalmt. Bu renildii vakit, herkes parann azlna arp kald. Oysa Samsanov ona sekiz bin rublelik bir pay ayrrken: Sen ya tahtaya basmayacak kadnsn demiti. Kendin bir

eyler becer, ama unu bil ki, sana eskidenberi verdiim yllk geim parasndan baka benden, mrnn sonuna kadar be para bile alamazsn. Dedii gibi de yapt, lrken hereyi mr boyunca kendilerini de, eleri ile ocuklarn da uak dzeyinde tuttuu oullarna brakt, Gruenka'nn ise vasiyetnamesinde ad bile gemiyordu. {Btn bunlar sonradan renildi). Bununla birlikte, saken Gruenka'ya, kendi serveti ile ne gibi ileri nasl evireceini gstermek iin tlerini esirgemiyor, epeyce yardmda bulunuyor, ona yaplacak ileri retiyordu. Fiyodor Pavlovi Karamazov, Gruenka ile ilk kez olarak, tesadfen karlap da, karl bir i nedeni ile onunla daha yakndan tannca, byle bir eyi akln-an bile geirmedii halde, gen kadna lgnca k olduu ve bu yzden akln karm gibi davranmaa 252 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 253 balad vakit, artk bir aya ukurda olan ihtiyar Samsanov, onunla ok alay etmiti. alacak bir eydi; Gruenka ihtiyar sevgilisi ile ilikisi devam ettii srece, tam anlamyla ak davrand, ondan hibir ey saklamad. Galiba yle davrand tek kii de oydu dnyada. Ancak en son gnlerde, ortaya ak ile Dirm'triy Fi-yodorovi knca, ihtiyar, ii alaya almaktan vazgeti. Aksine, bir gn, ciddi olarak ve sert bir tavrla Gruen-ka'ya: Aralarndan birini yani ya babay ya da oulu semek gerekirse, o zaman ihtiyar se. Yalnz bir artla: O ihtiyar adi herif seninle muhakkak evlensin. Daha nce de, sana hi deilse belirli bir para ayrsn. Yzba ile ise sakn oynama, sonu yok nk! demiti. O srada artk lmnn yakn olduunu hisseden, ve gerekten de verdii bu tten be ay sonra len ehvet dkn ihtiyar, Gruenka'ya ite bunlar sylemiti. Bu arada ksaca unu syliyeyim ki, o zaman kentimizde birok kii Gruenka yznden baba oul Ka-ramazov'lar arasnda meydana gelen o irkin, o yakk almaz rekabeti biliyorlard, ama onun baba ile olsun, oulla olsun ilikilerini tam olarak anlayan azd. Hatta Gruenka'nn iki hizmetisi bile (sonradan meydana gelecek olan fakat daha ileride sz edeceimiz felketten sonra) mahkemede tanklk ederken, Agrafe-na Aleksandrovna'nn, Dimitriy Fiyodorovi'i sadece korkudan, gya gen adam onu: Seni ldreceim!" diye tehdit ettii iin, kabul ettiini sylediler. Gruenka'nn iki hizmetisi vard, bunlardan biri ok yal bir ah kadnd. Bu kadn ailesinden kalmayd. Hasta ve hemen hemen sard. Yirmi yalarnda, tertaze ve hareketli bir kz olan torunu da Gruenka'ya hizmetilik ediyordu. Gen kadn byle hi de zengin olmayan bir dekor iinde, ok heyecanl bir yaant srdryordu. Mtemiltnda yalnz oda vard. Bunlar ev sahibi kadndan deli olarak kiralamtOdalarn eyalar 1820 yllarnda moda olan eittendi. Gl aacndan yaplm, eski psk eylerdi. Rakitin ile Alyoa, Gruenka'nn evine geldikleri vakit, artk hava kararmt, ama odalarda daha k yanmyordu. Gruenka misafir odasnda arkal gl aac taklidi tahtadan yaplm, oktandr anm hatta yer yer delinmi bir deri ile kapl kocaman, biimsiz divana uzanm yatyordu. Bann altnda yatandan .ald beyaz iki kk kus ty yastk vard. Yz koyun uzanmt, iki elini basnn altna sokmu, hareketsiz yatyordu. Birini bekliyor gibi sslenmi, pslenmiti. zerinde ipek siyah bir elbise, banda da ona ok yakan, kk, ince bir dantel rt vard. Omuzlarna som altn bir ine ile tutturduu dantel bir al almt. Gerekten birini bekliyor gibiydi. Uzand yerde zlem ve sabrszlk iindeydi. Yz biraz solmutu, dudaklar ile gzleri yanyordu. Sa ayann ucu ile sabrszlkla hafif hafif divann koluna vuruyordu. Rakitin ile Alyoa ieri girdikleri anda ortalk biraz daha karr gibi oldu. Sofadan Gruenka'nn ierde yatt divandan nasl hzla frlad ve birden korku iinde: Kim o? diye bard duyuldu. Ama konuklar hizmeti kz karlamt ve hemen hanmna: Merak etmeyin efendim, gelen bakalar! Bir ey yok! diye bard. Rakitin, Alyoa'y kolundan tutup misafir odasna gtrerek: Ne oluyor ona yle? diye mrldand. Gruenka, hl korku iinde divann banda duruyordu. Koyu kumral salarnn gr rgs, bana ilitirdii dantel rtnn altndan kurtularak sa omuzu-na sarkmt. Ama Gruenka bunu farketmedi ve konuklarn yzne dikkatle bakarak kim olduklarn anlayncaya kadar da dzeltmedi.254 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 255 A, sen misin Rakitka? dm patlattn vallahi: Kiminle geldin? Kimdir o yanndaki? Gelenin Alyoa olduunu grnce: Aman Allahm! Kimi getirdin yle! diye bard Rakitin, Gruenka'nn en yakn bir ahpabym, hatta evde emirler vermee bile hakk varm gibi laubali bir tavrla: Canm, emret de mumlar getirsinler! dedi. Gruenka gene: Mum getirsinler... tabi ...getirsinler mumlar... Fenya! Mum getir beyefendiye! diye sylendi. Sonra ba ile Alyoa'y iaret etti. Tam da onu getirmenin srasn buldun, dedi ve aynaya doru dnerek abucak iki eliyle sa rgsn dzeltmee balad. Rakitin'in gelmesinden hi honut deilmi gibi bir hali vard. Rakitin, alnm gibi oldu. Hemen kzgn bir tavrla: Memnun edemedik mi yani? diye sordu. Gruenka glmseyerek Alyoa'ya doru dnmt: Beni korkuttun Rakitka. Anladn m sen? dedi. Alyoa! Benden korkma yavrum! Geliine ok sevindim. Beklenmedik konuum benim! Ah! Vallahi beni korkuttun Rakitka! Kapy Mitya zorluyor sanmtm. Senin anlayacan, demin onu kandrdm. nan, yle oldu, nce: Bana inanacana yemin et dedim, yemin ettirdim, sonra da kandrdm onu. Kuzma

Kuzmi'in, benim ihtiyarn yanna gideceimi ve bu akam, gece oluncaya kadar, onunla para hesab yapacam syledim. Zaten her hafta bir aksam onunla hesap yaparz. erden kapy kilitleriz, o hesap tahtasnda tk tk hesap yapar, ben de oturur hesaplar deftere geiririm. Bir bana gvenir nk. Mitya, tabi bu akam orada kalacam sand, te bu yzden kapy ierden kilitledim-erde oturup duruyordum. Bir haber bekliyordum dFenya sizi nasl ieriye ald, bilmem! Penya, Fenya! D Kapya ko, a etrafa bir bak bakalm; yzba oralarda bir yerde olmasn. Belki de bir yere gizlenmi, beni gzetliyordur. dm kopuyor ondan! Hi kimse yok, Agrafena Aleksandrovna! Demin etraf gzden geirdim. Zaten arada bir kendiliimden kapdaki aralktan darsn gzetliyorum. Ben de korkudan tiril tiril titriyorum. Panjurlar kapal m, Fenya? Perdeleri de ekmeli, hah yle! Ar perdeleri kendi eliyle indirdi: Bir de bakarsn, burada k yandn grnce, damlar. Senin anlayacan, bugn aabeyin Mitya'dan korkuyorum Alyoa. Gruenka yksek sesle konuuyordu; geri endie iindeymi gibi bir hali vard ama ayn zamanda hemen hemen cokun bir sevin duyuyordu. Rakitin: Neden Mitenka'dan bugn o kadar korkuyorsun? diye sordu. Benim bildiime gre, onun karsnda pek rkeklik gstermezsin. Onu avucunda istediin gibi oynatabilirsin. Diyorum ya sana, bir haber, eker gibi bir mektup bekliyorum. Onun iin Mitenka'nn buraya u anda gelmesi hi de gerekli deil. Hem benim Kuzma Kuz-mi'e gittiime inanmamtr o. Bunu hissediyorum. Herhalde imdi Fedor Pavlovi'in bahesinin dibinde, bir keye sinmi, benim oraya gelip gelmiyeceimi gzetliyordur. Eer gerekten orada gizlenmise, buraya gelemez. Benim de istediim bu. Hem gerekten de Kuzma Kuzmi'in yanndaydm. Mitya'nn kendisi beni oraya kadar gtrd. Gece yarsna kadar orada oturacam, beni muhakkak gece yars gelip oradan almasn syledim. Mitya gitti. Ben de ihtiyarn yannda on dakika kadar oturdum, sonra... hemen tekrar buraya dndm. Ah, yle korkuyordum ki. Onunla karlamayaym diye koa koa geldim!256 KARAMAZOV KARDELER Peki niye sslendin byle. una bak hele! Ba-.mdaki o balk ne garip ey yle? Aman sen de! Ne meraklsn, Rakitin! Dedim ya sana bir haber bekliyorum, diye. Haber gelir gelmez frlayp gideceim... uup gideceim... bir anda yok olacam buradan! te onun iin sslendim. Hazr olarak beklemek iin! Peki, nereye uacaksn yle? ok ey bilirsen abuk ihtiyarlarsn. una bak hele! Sevin iinde... Seni hi byle grmemiimdir. Baloya gidecek gibi sslenmisin... Rakitin, bunu sylerken, Gruenka'y tepeden trnaa szyordu. Balodan ok alarsn ya, Allah iin. Ya sen? Sen ok mu anlarsn sanki? Hi olmazsa, ben balo nedir grdm. Bundan yl nce, Kuzma Kuzmi olunu evlendiriyordu. Ben de orkestrann bulunduu yerden seyrediyordum. Hem, burada, yle bir ehzade varken ne diye seninle konuup vaktimi geiriyorum Rakitka? Hay Allahm! Ne deerli bir konuum var! Alyoa, yavrucuum, sana bakyorum da, gzlerime inanamyorum. Aman Allahm, evime gelen, gerekten sen misin? Dorusunu istersen, seni hi beklemiyordum. Geleceini aklmdan bile geirmiyordum. Daha nce de senin bir gn buraya gelebileceini bir an olsun dnmedim. Geri imdi hi sras deil, ama gene de geldiine o kadar seviniyorum ki! Gel, divann zerine otur. te uraya, hah yle! ahinim benim! Krpecik ahinim benim! Dorusunu syliyeyim, hl aklm bama gelmemi gibi... Ah Ra kitka. Sen yok musun? Onu dn, ya da nceki gn ge-tirseydin ne olurdu? Her neyse, gene de ok sevindin^ Belki de byle bir anda gelmesi daha iyi. Belki nceki gn gelseydi, byle olmayacakt... evik bir hareketle divann zerine, Alyoa'nn yanna oturdu. Ona kararl bir tavrla, hayran hayran KARAMAZOV KARDELER 257 bakyordu. Geldiine gerekten sevinmiti. Yalan sylemiyordu. Gzleri l sld. Dudaklar glyordu. Ama bu glte neeli ve iten gelen bir anlam vard. Alyo-ga gen kadnn yznde byle iyi yrekli insana yakr bir anlam grnce amt. Bunu hi beklemiyordu... Bir gn ncesine kadar, ona nadir rastlamt ve Gruenka'y hep korkun bir yaratk olarak dnyordu. Ayrca bir gn nce. onun Katerina vanovna'ya kar yapt ve ne kadar,, kat yrekli olduunu belli eden, fkeli hareketi Alvoa'y mthi sarsmt. Bu yzden onu imdi hemen hemen bambaka ve hi beklemedii bir varlk olarak grnce arp kalmt. Geri Alyoa'nn o srada znts vard, ama bu znt ona ne kadar ar gelirse gelsin, gene de gen kadna dikkatle bakmaktan kendini alamyordu. Gru-senka'nm davranlar da, bir gn ncesine oranla iyiye doru deimi, bambaka olmutu. Artk konumalarnda da davranlarnda da. hemen hemen hi krtma yoktu... Her haliyle apak ve iinden geldii gibi davranyordu. Hareketleri hzl ve kesindi. Karsndakilere gvendii de belliydi. Yalnz ok heyecanlyd. , Tekrar: Hay Allah! Bugn de neler oluyor! atm vallahi! diye mrldand. Hem geliine neden bu kadar sevindim Alyoa, bunu bile bilmiyorum. Gel sor bakalm bana, neden sevindim diye, bilmiyorum ite. Rakitin alayl alayl gld. Haydi canm! Neden sevindiini hi bilmez misin sen? Daha nce benim, hep: getir onu, getir onu! diye bamn etini yediin vakit bunun her halde bir nedeni vard, bir ama gtmsndr herhalde. Eskiden baka bir amacm vard, ama imdi o i geti! Zaman o zaman deil artk. Neyse, imdi siz-leri arlamaa alaym, bakalm. Artk cmertletim, Karamazov Kardeler II F: 17 258 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER

259 Rakitka. Sen de otursana, ne ayakta duruyorsun? Ha oturdun mu? Hi Rakituka kendini zahmete sokar m, desene? te imdi karmzda oturuyor ve neden, nce senin oturman rica ettim diye gceniyor, Alyoa. Ah! Bizim. Rakitka yle abuk hereyden alnr ki! Gruenka bunu sylerken glmt: Kzma, bana Rakitka! Artk cmert bir kadn oldum. Neeli bir tavrla iin iin elenerek, Alyoa'nn gzlerinin iine bakt: Neden yle zntl oturuyorsun Alyoeka? Yoksa benden korkuyor musun? Rakitin kaln bir sesle : Onun byk bir znts var. Birinin anna hi yakmayan bir i oldu. Kimin anna? Sevgili dedesi nin cesedi kokmaa balad. Nasl kokmaa balad? Gene bir eyler samalyorsun! Kt bir lf etmek istiyorsun galiba. Sus, aptal! Alyoa, izin verir misin, kucana oturaym? Bak, ite, byle; Gruenka bir anda yerinden frlad, glerek, tpk okanmak isteyen bir kedi yavrusu gibi Alyoa'nn kucana oturdu. Yumuak, tatl bir hareketle boynuna sarlmt. Ben imdi seni neelendiririm, yavrum! Benim dine dkn yavrucuum! Hayr, gerekten syle, dizinde oturmama izin verecek misin? Kzmaz msn? Emredersen... hemen dizlerinden inerim, merak etme. Alyoa susuyordu. Kmldamaktan korkuyormu gi" bi bir hali vard. Grusenka'nn Emredersen dizlerinden hemen inerim szlerini iitmiti, ama buna hibir karlk vermedi. Sanki donmu kalmt. Yalnz o anda iindeki duygular, hi de rnein, oturduu yer den onun her hareketini, avn gzetleyen bir vahi hayvan gibi izleyen Rakitin'in bekleyebilecei cinsten deildi. Duyduu znt, iinde uyanabilecek tn: baka izlenimleri yok etmi, bomutu ve eer o anca durumunun bilincine tam olarak varabilseydi, her eit batan karmalara, her eit gnah yoluna saptrmalara ve tuzaklara kar adeta zrhl olduunu hemen anlayacakt. Bununla birlikte, ruhundaki bu bulankla ve tm duygularn sndren o byk acsna ramen, gene de elinde olmayarak iinde uyanan yeni ve garip bir duyguya ap kalyordu: bu kadn, bu korkun kanln, artk onun iinde eski korkuyu uyandrmyordu. Oysa, eskiden herhangi bir kadn hayalinden geirdii vakit, bir korku duyard. Belki o srada ruhunda buna gene belirsiz bir endie olarak duyuyordu ama, btn kadnlar arasnda en ok korktuu o kadn, dizlerinin zerinde oturan ve ona sarlan kadn, onda imdi bambaka, beklenmedik ve apayr bir his uyandryordu. Bu ona kar olaanst, byk ve baka hibir duygunun karmad tertemiz bir merakt. Hem de imdi artk korkusuzca, eskisi gibi hi de dehet iinde kalmadan duyuyordu bunu! te asl nemli olan ve Alyoa'y bu kadar artan ey buydu. Rakitin: Eh artk samalamayn, yeter! diye bard. yisi mi, ampanya getir. Bana ampanya borlusun, biliyorsun! . Gerekten de borluyum ya. Biliyor musun Alyoa? Eer seni bana getirirse, ona ampanya ikram edeceimi sylemitim. Getir u ampanyay! Ben de sizinle ierim! Fenya! Eenya! Bize ampanya getir! Ha-fti Mitya'nn brakt ie var ya. onu getir! abuk! Cimriyim ama bir ie ampanyay esirgernem. Sana deil Rakitka! Senin benim iin bir karnca kadar bile nemin yok. Ama o bir kartaldr. Bak u anda yreim Bambaka duygularla dolu, yleyken, ne olursa olsun, sizinle ieceim. imden herseye bos vermek geliyor!260 KARAMAZOV KARDELER Rakitin, merakla gene sze katlarak, gya durmadan zerine yaan kt szlere nem vermiyormu gibi: Neymi bu senin bu kadar nemle sz ettiin bu an? Beklediin haber nedir? Sorabilir miyim? diye gene sze kart. Yoksa bir sr m bu? Gruenka ban Rakitin'e doru evirdi ve birden znt ile: Yok canm, sr deil. Sr olmadn sen de biliyorsun! dedi. Bunu sylerken Alyoa'dan biraz uzaklamt ama hl dizlerinin zerinde oturuyor, ona sarlmaa devam ediyordu. Senin anlayacan o subay geliyor, Rakitin! Benimki geliyor. Geleceini ben de iittim. Gelmesi bu kadar yakn m? imdi Mokroye'dedir herhalde. Oradan buraya elden bir mektup gnderecekmi. Kendisi yazd, demin mektup aldm... imdi ite oturup bu haberi bekliyorum. Bak hele. Neden Mokroye'ye gelmi peki? Anlatmas uzun, hem senin iin bu kadar da yeter! Hay Allah! Eh desene Mitenka imdi... Hap yuttu. Bunu biliyor mu, yoksa haberi yok mu? Hi bilmesine imkn var m? Bir eycikten haberi yok. Zaten bilse, gebertir beni. Ama ben imdi bundan hi mi hi korkmuyorum. Artk bana bak atar diye de korktuum yok. Sen sus Rakitka! Bana Dimit-riy Fiyodorovic'i hatrlatma! O yreimi yaralad. Zaten u anda hibir ey dnmek istemiyorum. Bak, Alyoeka'y dnebilirim, Alyoeka'ya bakyorum da... Canm, birazck glsene ne olur! Yavrucuum' Hi deilse gl... Benim su budalalma gl! Beni sevindirmek iin, gl, ne olursun... Bak glmsedi ite, glmsedi vallahi! Ne kadar efkatle bakyor. Biliyor KARAMAZOV KARDELER 261 musun Alyoa? gn nce olup bitenler yznden, kk hanma yaptklarm iin bana kzyorsun sanyordum. Gerekten de eeklik ettim, o akam... Dorusu bu... Yalnz yle bir ey olmas iyi oldu. Gruenka birden dnceli dnceli gld: Hem kt, hem de iyi oldu... dedi, glnde de bir an iin sert bir anlam belirip kayboldu. Mitya'nn bana anlattna gre, sonradan benim iin Krbalatmak onu! diye barm. Meer ok gcendirmiim onu. Oysa kendisine boyun edirmek iin armt beni. ukulata vererek beni aldatacan sanyordu... Hayr, ne derseniz deyin, olup bitenler iyi oldu.

Gruenka bunu sylerken gene gld. Alyoa ben, yalnz sen kzmssndr, diye korkuyordum. Rakit'in birden cidd bir hayretle: Gerekten de doru sylyor... dedi. Biliyor musun Alyoa? Gruenka senden, senin gibi daha palazlanmam birinden bile korkuyordu. O senin gznde palazlanmamtr ...nk sende vicdan diye bir ey yoktur. Mesele burada. Ama ben onu iten, ruhumla seviyorum anladn m? inanyor musun Alyoa? Seni yrekten seviyorum ben! Seni gidi utanmaz, ahlksz seni! imdi sana iln ak ediyor Aleksey! Bak sana akm aklyor. Ne var yani? Ayp m? Seviyorum ite! Peki subay ne oluyor? Sonra Mokroye'den beklediin haber de var, deil mi? O baka, bu baka! ste. bu tam kadnci? bir lf... Gruenka fkeye kapld: Beni kzdrma Rakitka! dedi. O baka, bu baka! Ben Alyoa'y baka trl seviyorum. Dorusunu syliyeyim, daha nce senin iin kurnazca bir dncem vard Alyoa. Ama ben zaten adi, kat yrekli bir kad-262 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 263 mm. yleyken, bazen sana, sanki sen benim vicdanm-msm gibi bakyordum. Hep yle dnyordum: Onun gibi bir insann benim gibi kt bir kadndan nefret etmesi gerekir! gn nce, kk hanmn yanndan kp buraya koa koa geldiim vakit de, yle dnyordum. Uzun bir sredir senin iin aklimden hep byle eyler geiriyordum Alyoa. Mitya da bunu biliyordu. Ona da sylemitim nk. Bak Mitya bunu anlyor. nanyor musun Alyoa? Bazen sana baknca, kendimden utanyordum. Byle bir kadn olduum iin utan duyuyordum... Sonradan nasl olup da senin iin yle eyler dnmee baladm bilmiyorum. eriye Fenya girdi ve masann zerine bir tepsi koydu. Tepsinin zerinde alm bir ie ile dolu olarak kadeh vard. Rakitin: Hah, ite, ampanya geldi! diye bard. Sen heyecan iindesin Agrafena Aleksandrovna. Akln bandan gitmi! Bir kadeh itin mi, dansetmee, oynamaa balarsn! ampanya iesini gzden geiriyordu: Hay Allah! Bunu bile doru drst yapamamlar... dedi. ihtiyar, mutfakta ampanyay dkm. ieyi de tpasz getirmiler, stelik souk da deil. Eh, ne yapalm, yle de olsa, ver bakalm... Masaya yaklat, bir kadeh ald, onu dikerek iin-dekini dibine kadar iti. Dilini dudaklarnn zerinden geirdi: nsan her zaman ampanya imez, frsat bu frsat! dedi. Haydi bakalm Alyoa, gster kendini! Neyin erefine ieceiz? Cennete gitmemizin erefine mi? Sen de bir kadeh al Grua! Sen de cennet kaplarnn erefine i bakalm! Gruenka: Hangi cennet kaplarnn erefine? diye sorarak bir kadeh ald. Alyoa da kendi kadehini ald, bir yudum iti, sonra onu tekrar yerine koydu. Hayr, imesem daha iyi olur! diyerek hafife glmsedi. Rakitin: Ama demin bbrleniyordun! diye bard. Gruenka : Madem yle, ben de imem! diye sze kart. Za-len canm da istemiyor. ieyi tek bana sen i Rakit-ka! Alyoa ierse, ben de ierim. Rakitin: Aman bu ne incelik! diye alay etti. yle diyor ama gene de dizlerinin stnde oturuyor! Diyelim ki, onun byk bir znts var, onun iin imiyor, ya esenin neyin var? O kendi Tanrsna ba kaldrm, salam yemee kalkm... Neden? Bugn dedesi ld de ondan. Zosima dede... Hani ermilerden bir dede vard ya, o ld. Gruenka: Zosima dede ld ha? diye bard. Hay Allah! Hi haberim yoktu! Din bir duygunun etkisi altnda ha karyordu, sonra birdenbire korkuya kaplm gibi Alyoa'nn dizlerinin zerinden frlad divana oturdu: Hay Allah! u yaptma bak bir kez! Byle bir zamanda, dizlerinde oturuyorum! Alyoa, derin bir hayretle ona uzun uzun bakt. Birden yz aydnlanr gibi oldu. Yksek sesle ve kararl bir tavrla: Rakitin! Sen, Tanr'ma ba kaldryorum diye beni kkrtp durma! dedi. Sana kzmak istemiyorum. Onun iin, sen de daha iyi yrekli ol. Ben, hibir zasahip olamayacan bir hazineyi yitirmiim! Onun imdi seri beni yarglayacak durumda deilsin. yisi mi sen bu kadna bak: u anda beni kt davranta264 KARAMAZOV KARDELER bulunmaktan nasl koruduunu gryor musun'? BU-raya gelirken, karmda kt bir ruh bulacam dnyordum. Byle bir eye doru ylece srkleniyordum. nk o srada kendim de adi, kt yrekli bir varlk olmutum. Oysa, burada duygulan iten konuan bir bac, bir hazine, seven bir ruh buldum.. u anda, beni o korumutur... Agrefena Aleksandrovna, anlattm sensin, u anda. imdi, ruhumu, doru yola ynelten sensin! Alyoa'nn dudaklar titremee balad. Zorlukla soluk alyordu. Sustu. Rakitin fkelendi: Demek seni o kurtard, ha? diye alayl alayl gld. Ayol o seni tr tr yemee hazrlanyordu!.. Bunu biliyor musun sen? Gruenka birden yerinden frlad: Dur, Rakitin! diye bard. kiniz de susun bakalm! imdi hereyi syliyeceim. Sen konuma Alyo-a! nk sylediin szlerden utan duyuyorum. nk ben gerekten kt yrekli bir kadnm! yi yrekli deilim. Evet, yleyim,

ben. Sen de sus Rakitka! nk yalan sylyorsun. Geri daha nce aklmdan onu tr tr yemek gibi... irkin, adice bir dnce gemiti, ama imdiki duygularm hi yle deil... Sus! Bir daha sesini duymayaym Rakitka. Gruenka btn bunlar olaanst bir heyecanla sylemiti. Rakitin ikisini de aknlkla tepeden trnaa szerek: unlara bakn! kisi de ldrmlar. Akllarn kardlar galiba, bana yle geliyor. Hay Allah, akl hastahanesine dm gibiyim. kisi de karlkl olarak krlp dklyorlar, neredeyse alyacaklar! Gruenka: Alarm ya! Alarm ya! diye syleniyordu. O bana demin bacm dedi. Bunu artk mrmce unutmayacam! Yalnz bir ey var, Rakitka! Geri ben k" KARAMAZOV KARDELER 265 t kalpli kadnn biriyim, ama hereye ramen, gene de bir sap soan uzattm, ite! Hangi soan sapn? Hay Allah! Gerekten de delirmi bunlar! Rakitin onlarn gsterdikleri heyecana hayret ediyor, o anda her ikisini sarsabilecek olan tm artlarn, bir insann mrnde ok nadir grld ekilde, hep bir araya geldiini kavrayamadan fkeleniyordu. Zaten, kendisi ile ilgili olan hereyi inceden inceye kavrayabi-len Rakitin, baka insanlarn duygularn, dncelerini kavramas gerektii vakit ok kabalard. Bu, bir bakma daha denemeler geirmemi olmasndan, bir bakma da byk bir egoizm iinde olmasndan ileri geliyordu. Gruenka birden ona doru dnerek sinirli sinirli gld: Bak, gryor musun Alyoeka, demin soan sapn uzattm iin Rakitka'ya bbrlendim. Ama senin karnda, bbrlenecek deilim. Sana bunu bambaka bir amala syliyeceim. Bu bir ocuk hikyesidir. Ama gzel bir hikyedir. Bu hikyeyi daha ocukken yanmda ah olarak alan Matriyona'dan iitmiimdir. Bak, hikye yle: Bir varm, bir yokmu, vaktiyle bir kadn, ok kat yrekli, kt bir kadn varm. Gnn birinde lm. Ama saken hibir iyilik etme-ftmi. eytanlar kadn yakalayp ate deryas bir gln iine atmlar. Koruyucu melei gln banda duruyor: Acaba iledii hangi iyilii hatrlayaym da, Tanr'ya bildireyim?" diye dnyormu. Sonunda hatrlam. Tanr'ya: Bu kadn bostanndaki soanlardan birini topraktan skm, fakir bir kadna vermiti! demis. O zaman Tanr ona u karl vermi: -Sen. bu soan sapn al, onu gln iindeki kadna uzat. ka-dn. ona sarlsn, sen de kadn bu sapla ekmee bala, Eer kadn bu soan sap ile lden karmay baa-rirsan, varsn cennete gitsin! Yok eer sap koparsa. ka-266 KARAMAZOV KARDELER din, imdi nerede bulunuyorsa, orada kalsn demi. Melek komu, hemen kadna soan sapm uzatm. Al bakalm, kadn, sk tut ve kendini yukarya doru ek! demi. Sonra onu yava yava balam ekmee. Artk neredeyse kadn glden tm olarak karacakm. Tam o srada glde bulunan baka gnah ilemi kiiler kadnn darya ekildiini grmler. Hemen onunla birlikte kendilerini de eksinler diye ona yapmlar. Kadn, yle kzm, yle kzm ki, hep onlar ayaklan ile geri tepiyor: Beni ekiyorlar, sizi deil diyormu. <O soan sap benimdir, sizin deil. ite bu sz syledii anda, soan sap kopuvermi. Kadn tekrar gle dm yanmaa balam. Bugn hl orada yanyorm. Melei ise alayarak oradan uzaklam. ite tm hikye bu, Alyoa. Hatrmda kald, hl ezberimde. nk o kt yrekli kadn var ya, ite o benim! Demin Rakitka'ya soan sapn uzattm diye bbrlendim. Ama sana baka bir ey syliyeceim: ben mrm boyunca belki, yalnz bir kez birine byle bir sap soan uzatmmdr. Yaptm tek iyilik bu! Onun iin bundan sonra, beni vme Alyoa, beni iyi kalpli bir kadn sayma! Ben kt yrekliyim, ktlerin en kat y-reklisiyim! Eer beni versen, utancmdan yerin dibine batrm olursun. Eh, artk tm bunlar syledikten sonra, hereyi aklyaym bari. Dinle Alyoa: Seni buraya ekmeyi o kadar istiyordum ki ve Rakitka'ya, seni buraya getirsin diye o kadar srar ettim ki, bilemezsin. Hem de seni buraya getirirse kendisine yirmi be ruble vereceimi vaadettim. Dur Rakitka, bekle! Hzl admlarla masaya yaklat, ekmecesini ekti, iinden para czdann kard, bir yirmi be rublelik ald. Rakitin ne yapacan bilemeyerek yksek sesle: Bu ne samalk canm! Ne samalk! diye soy lenip duruyordu. KARAMAZOV KARDELER 267 Al Rakitka! Borcumu dyorum. Reddetmezsin herhalde, kendin istedin. Gruenka bunu syledikten sonra, paray ona frlatt. Rakitin'in utand belliydi, ama yiitlie leke srdrmemee alarak kaln bir sesle: Red mi edecektim yani? dedi. Bu para ok iime yaryacak. Zaten Tanr aptallar aklllar onlardan yararlansn diye yaratmtr. imdi sus Rakitka! Bundan sonra artk syliyeceim her sz senin gibi bir insana gre deil. uraya, keye otur da, sus. Sen bizi sevmezsin, onun iin kapa azn! Rakitin, artk fkesini gizlemeden: Canm ne diye seveyim sizi? diye fke ile karglk verdi. Yirmi be rublelik paray cebine sokmutu, ama imdi Alyoa'nin karsnda gerekten utan duyuyordu. Bu iin cretini daha sonra, Alyoa'nin haberi bile olmadan almay tasarlamt. imdi ise yle utanmt ki, iinde fke duyuyordu. O ana kadar, Gruenka'nn onu durup durup inelemek iin syledii tm szlere ramen, ona kar gelmenin pek karna uygun bir davran olmyacan dnyordu ve belliydi ki gen kadnn onun zerinde bir etkisi vard. Ama imdi o da kzmt. Sevilmenin daima bir nedeni olur, ikiniz bana ne yaptnz ki, sizi seveyim? Hibir ey beklemeden sev sen de, tpk Alyoa'-nn sevdii gibi... Onun seni sevdii nereden belli? Sevgisini bir eyle gsterdi mi sanki? Ne diye np duruyorsun? Gruenka odann ortasnda duruyor, isterik bir ka-kadn gibi heyecanl heyecanl konuuyordu. Sus Rakitka! Sen bizi hi anlayamazsn! Hem kfidan byle bana sen deme. Artk yle demene izin Emiyorum. Zaten bu cesareti nereden aldn bilmem

268 KARAMAZOV KARDELER ki? Artk byle konumayacaksn! te o kadar! Bir ua-mmsn gibi bir keye ge, otur ve sus bakalm! imdi de, gerei, olduu gibi tm gerei yalnz sana syliyeceim, Alyoa! Benim nasl bir yaratk olduumu gresin diye. Rakitka'ya deil, sana sylyorum. Ben seni mahvetmek istiyordum Alyoa. Gerekten yleydi, doru sylyorum. Kesin olarak karar vermitim : Bunu o kadar istiyordum ki, seni "bana getirsin diye, Rakitka'ya rvet olarak para vermitim. Ama neden istiyordum gelmeni sanki? Senin hibir eyden haberin yoktu! Hep benden yz eviriyordun. Yanmdan geerken de gzlerini hep yere indiriyordun. Ben ise belki yz defa yzne bakm ve artk seni herkese sormaya balamtm. Yzn iimde derin bir iz brakmt. Kendi kendime : Beni hor gryor, yzme bile bakmak istemiyor! diye dnyordum. Sonunda yle bir duygu uyand ki iimde, kendi kendime 'hayret ediyor : Ne diye byle bir ocuktan korkuyorum sanki? diye sormaya balyordum. Onu tr tr yiyeyim de grsn gnn. Sonra da alay ederim onunla!)) diyordum. Kzdka kzyordum. nanr msn? Burada hi kimse Agrafena Aleksandrovna'ya, o biim ii iin gelmeyi dnemez bile. Benim yalnz bir tek ihtiyacm var. Ona balym, ona satlmm ben! Bizi eytan nikahlad, ama ondan baka evime hi kimse gelemez! Gel gelelim, sana bakarken: unu tr tr yiyeceim. Sonra da onunla alay ederim! diyordum. Gryorsun ya. ne pis kpeim ben! Karde dediin o yaratn ne olduunu gryorsun ya. te, simdi vaktiyle bana ktlk etmi olan o adam gelmi. imdi oturup ondan haber bekliyorum-Beni incitmi olan o adamn benim neyim olduunu biliyor musun? Kuzma, beni buraya getireli be yl oldu-Bazen kendi kendime oturuyor, herkesten gizli olarak, tek beni grmesinler, duymasnlar diye. incecik, budala bir kz gibi oturup hkra hkra alyorum. Geceleri KARAMAZOV KARDELER 269 baha dek gzme uyku girmiyor. Kendi kendime: Nerededir acaba o bana ktlk eden adam? Herhalde u anda baka bir kadnla birlikte benimle alay ediyordur. Ah! Onu bir grsem, ona bir rastlasam! te o zaman intikamm yle bir alrm, ona yle bir karlk veririm ki! diye dnrdm. Geceleri, karanlkta bam yasta gmer, hep bu dnceleri zihnimden geirirdim. Mahsus kendi kendimi onlarla zerdim, kendi fkemle avunmaa alrdm: Ah, ona yle bir karlk veririm ki. ah yle bir intikam alrm ki, ondan! deyip duruyordum. Bazen yle oluyordu ki. o karanlkta barmaa balyordum. Sonra da birden ona hi de ter ey ya-pamyacam, o srada benimle alay ettiini, hatt belki de beni bsbtn unuttuunu dnrdm. O zaman kendimi yere atar, aresizlik iinde alamaya balar ve gn aanncaya dek titrer dururdum. Sabahleyin kalknca da kpekler gibi kzgn olurdum, dnyaya dman kesilirdim. Sonradan ne oldu tahmin edersin? Para biriktirmeye baladm, acmak nedir bilmeyen bir kadn oldum. imanladm. Ama akllandm m acaba? Hi de deil. Kimse bunu grmez. Tm evrende bir tek canl olsun bunu bilmez. Ama hava karard m, ben hep gene yle tpk kck bir kz olduum zamanlardaki gibi, bundan be yl nce olduu gibi, bazen yatamda yatarken dilerimi gcrdatyor, sabahlara kadar alyorum. Ah bir hncm alsam ondan, ona neler yapardm! diye d-nyorum! Btn bunlar iittin deil mi? imdi syle baka-ym bana, nasl anlarsn davranlarm? Bundan bir ay nce, bir gn bir mektup geldi: Meer kars lm, kendisi de buraya geliyormu, benimle grmek isti-yorrnu. O zaman, tm varlm saran bir heyecana ka-Mdrn: Ah, Tanrm!" dedim. Sonra yle dndm: 'Biliyorum, buraya gelir gelmez, bana bir slk ald m, beni yanma ard m, kpek gibi: srne sr-270 KARAMAZOV KARDELER ne, dvlm, kabahat ilemi bir kpek gibi gene ona koacam! Bunu dnyordum, ama sahiden yle olacana bir trl inanamyordum: Ben adi bir varlk mym, yoksa deil miyim? Gerekten koa koa ona gider miyim?... diye kendi kendime sorup duruyordum. Kendime kar bir aydr yle bir fke duyuyorum ki! Bundan be yl ncesinden ok daha byk bir fke iindeyim. Gryorsun ya, Alyoa ben ne kadar zincire vurulmaz, ne kadar azgn bir kadnm, te sana doruyu olduu gibi syledim! Mitya ile gnl elendiriyordum, tek tekine ko-myaym diye! Sus Rakitka! Sen benim davranlarm eletiremezsin. Zaten bunlar sana sylemedim. Demin, siz buraya gelmeden nce burada yatyor, bekliyor, kendi kendime kaderimi izmeye alyordum. imden geenleri hi bir zaman bilemezsiniz! Hayr,,Alyoa senin kk hanma syle, gn nce ona yaptklarm iin, bana kzmasn! Dnyada hi kimse imdi ne duygular iinde olduumu bilmiyor. Bilemez de... Kimbilir belki de bugn oraya giderken, yanma bir bak alacam. Bunu yapp yapmayacama daha karar vermedim! Gruenka bu ackl szleri syledikten sonra, birden dayanamad, szn bitirmeden, elleriyle yzn kapayarak, kendini divann zerine att, yastklara gmld ve kk bir ocuk gibi hkra hkra alamaa balad. Alyoa, yerinden kalkt, Rakitin'e yaklat. Mia! Darlma! dedi. Seni krd ama, sen gene ona kzma. imdi sylediklerini iittin ya? Bir insan yreinden bu kadar ok ey beklememek gerekir! Daha yumuak yrekli olmal! Daha ok acmasn bilmeli... Alyoa, bunu iinden gelen dayanlmaz bir heyecanla sylemiti. Bir boalma ihtiyac duyuyordu. BU yzden Rakitin'e sylemiti bunlar. Eer orada olmasayd, kendi kendine yksek sesle sylenmeye lard. Ama Rakitin ona alayl alayl bakt. O zaman AlKARAMAZOV KARDELER 271 yoa birden sustu. Rakitin nefret uyandracak bir glmseyile: Seni daha nce dedenin szleriyle doldurmular. Sen de imdi, onun szleriyle bana hcum ediyorsun, Alyoenka. Kendini Tanr'ya adam Alyoenka! Alyoa birden alar gibi bir sesle : Glme Rakitin! Alay etme, lenden sz etme. O, dnyadaki btn insanlardan daha yksek bir varlkt! diye bard. Deminki sz bir yarg gibi sylemedim! Kendim de sulularn en sulusuymuum gibi syledim. Bu kadnn karsnda ben neyim ki? Buraya kendimi mahvetmek iin gelmitim. Gelirken de: Varsn yle olsun! Varsn yle olsun! diyordum. imde yeteri kadar cesaret olmad iin yapmtm bunu! O ise, be yl ac ektikten sonra, ilk olarak gelip de kendisine iten bir sz syliyeni grr grmez, hereyi balad, hereyi unuttu, imdi de alyor! Onu incitmi olan adam geri dnm, kendisini yanna anyormu. O da yapt hereyi balyor, sevin iinde ona kouyor ve biliyorum ki

giderken yanna bak almyacak-tr! Almyacaktr o ba! Hayr! Ben onun gibi deilim. Senin yle olup olmadn bilmiyorum Mia, ama ben yle deilim. Ben bugn, u anda ondan bir ders aldm... O sevgi konusunda bizlerden ok yksek bir varlk... imdi sylediklerini daha nce kendisinden iit mis miydin? Hayr! iitmedin. itmi olsaydn oktandr hereyi anlam olurdun... gn nce kalbi knla br gen kadn var ya, o da onu balasn! Zaten bunu renirse, balyacaktr... Hem renecektir de... Bu, henz daha uslanmam bir ruhtur, onu korumak gerekir... Belki de bu ruhta bir duygu hazinesi gizlidir, kimbilir. Alyoa sustu, nk artk soluk alamyordu. Rakitin btn fkesine ramen, ona hayretle bakyordu. Sessiz Alyoa'nn byle uzun bir sylev vermesini hi bekletiyordu.272 KARAMAZOV KARDELER una bakn! Avukat kesildi mbarek! k m oldun yoksa? Sonra kstah bir glle : Agrafena Aleksandrovna! Bizim byk perhizci var ya, sana k olmu gerekten! Zaferi kazandn! diye bard. Gruenka ban yastktan kaldrd, dudaklarnda duygulu ve biraz nceki gzyalarndan bir anda imi olan yzn aydnlatan bir glmseyile Alyoa'ya bakt. Brak onu Alyoa! Melek Alyoam benim! Gryorsun ya, ne biim bir adamdr? Sen de, bunlar sy-liyecek, bir adam buldun! Rakitin'e doru dnd : Demin seni azarladm iin az kalsn beni balaman rica edecektim Mihayil Osipovi. Ama imdi gene istemiyorum. Alyoa! Yanma gel, uraya otur! Dudaklarnda sevinli bir glmseyile Alyoa'ya gelmesini iaret ediyordu. Hah, ite byle! uraya otur. imdi syle, (Al-voa'nn elini tutmutu. Glmsiyerek eilip yzne dikkatle bakyordu), syle bakaym bana: Ben o adam seviyor muyum, sevmiyor muyum? Beni krm olan o adama kar iimde sevgi var m, yok mu? Siz gelmeden nce burada karanlkta yatyor, hep kendi kendime bunu sorup duruyordum, seviyor muyum, yoksa sevmiyor muyum diye? imdi bu sorunu benim yerime sen z, Alyoa! Artk zaman geldi. Artk nasl karar verirsen yle olacaktr. Onu balyaym m, bala-myaym m? Alyoa glmsiyerek : Sen onu oktan baladn, dedi. Gruenka dnceli bir tavrla : Gerekten de yle, baladm ya! dedi. Ne kadar da ad bir ruhum var benim! Birden masadan kadehi kapt: KARAMAZOV KARDELEB 273 O ad ruhumun erefine! diye bard, ikiyi bir nefeste bitirdi, sonra kadehi kaldrd gibi, var gcyle yere frlatt. Kadeh angrtyla krld. Grunenka'nn glmseyiinde sert bir anlam belirmiti. Gzlerini yere indirdi, kendi kendine konuur gibi tehdit dolu bir sesle : Gene de daha balamadm onu, kimbilir! dedi. Belki de yalnz yreim onu balamaya hazrlanyor ama daha yreimle de savarm ben. Sana bir ey syliyeyim mi Alyoa? Be yldr dktm gzyalarm, ok sevmeye baladm... Hep belki de ben aslnda yalnz o krgnlm sevmiimdir, o adam ise hi sevme-miimdir. kimbilir! Rakitin : Ah, onun yerinde ben olmak istemezdim! diye fsldad. Olamazsn Rakitka! Sen hi bir zaman onun ye-Tine geemezsin. Sana pabularm diktireceim ben, Rakitka! Seni bu i iin kullanacam. Sen benim gibi bir kadn mrnde gremiyeceksin!... Belki o da gremez kimbilir? Rakitin, karsndakini inelemek istiyormu gibi: O mu gremiyecek? Peki neden sslendin yleyse? diye alay etti. Ssm bama kakma Rakitka! Sen daha yreimde neler olup bittiini tam olarak bilemezsin! Gruenka, bunu syledikten sonra etraf nlatan Ur sesle : stersen paralar yrtarm o ssl elbisemi. im-di imdi yrtarm! Hemen u anda! diye bard. Bu ssl elbiseyi niin giydiimi bilemezsin, Rakitka! Belki de onun karsna byle kp: imdiye dek beni hi e grdn m? diye soracam. nk o beni o za-on yedi yalarnda, incecik, veremli, gz yal, bir Karamazov Kardeler II F: 18 274 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 275 kk kz olarak brakt. Byle yanna oturup, onu batan karacam, damarlarn tututuracam onun! Ona: imdi ne duruma geldiimi gryorsun ya! Eh, grdnz yeter ite, sayn bay! Azn da sulansa, bir-eycik alamazsn benden! diyeceim. te belki de bu ssl elbise bu ie yaryacak Rakitka! Gruenka bu son sz fkeyle sylemiti: Ben azgn, kudurmu kadnn biriyim, Alyoa! O ssl elbisemi paralyabilirim, kendimi sakatlyabi-lirim, gzelliimi mahvedebilirim, yzm yakabilir ve bakla kesebilirim, sonra da gidip sokaklarda dilencilik edebilirim, istersem, u anda hi bir yere, hatta ona da gitmem! istersem, yarndan tezi yok Kuzma'ya bana hediye etmi olduu her eyi, tm paralarn geri gnderirim. Kendim de, mrmn sonuna kadar gndeliki bir ii olarak almaya balarm! Ne sanyorsun? Bunlar yapamaz mym, Rakitka? Yapmaa cesaret edemez miyim? Yaparm, yaparm, hem de hemen urackta yapabilirim bunlar. Yalnz beni kzdrmayn... Onu kovarm, ona avucunu yalatrm, ryasnda bile beni gremez o! Bu szleri isterik bir kadn gibi bararak sylemiti. Ama gene dayanamad. Yzn elleriyle kapad, yastn zerine atld tekrar, hkra hkra alamaya balad. Btn vcudu sarslyordu. Rakitin yerinden kalkt:

 Gitme zaman geldi! dedi. Ge oldu. Manastra sokmazlar sonra. Gruenka birden yerinden frlad. znt ve aknlkla : Gerekten gitmek mi istiyorsun Alyoa? diye bard. Ah, imdi ne diye yapyorsun bunu bana? nce ruhumda frtnalar kopardn! Mahvettin beni, simdi de gene zerime, o gece geliyor. imdi, gene yalnz kalacam! Rakitin onu inelemek ister gibi: Canm evinde geceleyemezdi ya? dedi. Ama eer istiyorsan gecelesin! Ben kendim de giderim! Gruenka fkeyle : Sen sus! Fesat yrekli! diye bard. Hi kimse bana, onun syledii szler gibi szler sylememitir. Rakitin sinirli bir tavrla : Neymi o sana syledikleri? diye homurdand. Bilmiyorum, anlamyorum, hibir ey kavrya-myorum sylediklerinden. Ama yreim anlad o szleri. imi altst etti o szler... mrmde ilk kez olarak, o bana acd. Bir o, benim iin zld. Anladn m? Gruenka, birden Alyoa'nn nnde sanki kendisinden gemi gibi kendini yere atp diz kt : Neden daha nce gelmedin meleim? dedi. mrm boyunca senin gibi birinin gelmesini bekledim. Biliyordum ki, bir gn yle biri gelecek ve beni balya-caktr. inanyordum ki, beni gerekten sevecek bir insan kacak, benim gibi ad bir kadn sevecek. Hem de sadece o utanlacak ey iin deil. Alyoa ona doru eilerek duygulandn belli eden bir tavrla glmsedi, sonra efkatle ellerini tuttu : Ben sana ne yaptm ki? dedi. Ben sana sadece o soan sapn uzattm. Bir tek soan sap uzattm sana! O kadar! Yalnz o kadar! Bunu sylerken, kendisi de alamaya balad. Bu srada sofada bir grlt oldu. Biri hole girmiti; Gruenka mthi bir korkuya kaplm gibi ayaa frlad, ieriye paldr kldr Fenya girdi. Sevin iinde, soluk solua : Hanmefendi, sevgili hammefendiciim, drtnala bir haberci geldi! diye bard. Mokroye'den bir araba gndermiler, sizi almaya. Troykay arabac Timo-fev srm. imdi yeni at koacaklar... Mektup, mektup da var hanmefendi! ste burada! Mektup elindeydi. Hem baryor, hem onu havada sallyordu. Gruenka onu elinden kaparak, muma yak-276 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 277 latrd. Bu sadece kk bir pusulayd. zerinde yalnz bir ka satr vard. Gruenka mektubu bir anda okudu. Sonra ac bir glmseyile erilen, sapsar bir yzle: aryor! diye bard. Islk ald ya, hemen srne srne git, dii kpek! Bir an kararszlk iindeymi gibi durdu. Birden sanki btn kan bana toplanmt, yanaklar al al olmutu. Gidiyorum! diye bard. Elveda mrmn be yl! Elveda, Alyoa! Kaderim belli oldu, artk... Gidin, gidin! imdi hepiniz gidin yanmdan! Artk gzm grmesin sizi! imdi Gruenka yepyeni bir yasama doru uuyor... Beni ktlkle anma, Rakitka! Belki de lmme doru gidiyorum, kimbilir! f! Sarho gibiyim! Birden onlar brakt, yatak odasna doru kotu. Rakitin: Eh, artk bizi grecek hali yok! diye homurdand. Gidelim, yoksa biraz sonra gene lklar balyacak. Bktm artk ben bu alayp szlanmalardan, barma-lardan... Alyoa, Rakitin'in kendisini gtrmesine raz oldu. Ryada gibi yryordu. Avluda bir fayton duruyordu. Atlar zmlerdi, birka kii ellerinde fenerlerle faytonun etrafnda dolap duruyorlard. Ak olan byk kapdan darya, dinlenmi at karyorlard. Alyoa ile Rakitin kar kmaz, Gruenka'rim yatak odasnn penceresi birden ald ve gen kadn etraf nlatan bir sesle, Alyoa'ya seslendi: Alyoeka! Aabeyin Mitenka'ya selm syle-Beni, o kt kalpli sevgilisini ktlkle anmasn! Hem aabeyine syle diyeceksin: Gruenka alan birine nasib oldu! Senin gibi soylu birine deil! Aynca unu da sylemeni isterim ona : Gruenka, seni mrnde yalnz bir saatk, evet, yalnz bir saatk sevmitir-" Mitya o saati mrnn sonuna dek unutmasn! Ona: .Gruenka yle emretti, o saati mrnn sonuna dek unutmyacakmsn! dersin. Szlerini bitirirken sesinden alad belli oluyordu. Pencere kapand. Rakitin glerek: Hmmm, hmm! diye homurdand. una bak, aabeyin Mitenka'y can evinden vurdu da, stelik mrnn sonuna kadar bunu hatrlamasn emrediyor. Bu ne hrs! Alyoa, hibir karlk vermedi. Sanki bu szleri iitmemi gibiydi. Rakitin'in yannda hzl hzl, sanki ok acele bir yere gidiyormu gibi yryordu. Derin dncelere dalm grnyordu. Yrdn farketmi-yor gibiydi. Rakitin, birden sanki yreine bir ok saplanm ya da taze yaraya biri parman dedirmi gibi oldu. Al-yoa'y Gruenka ile biraz nce bulutururken, iin byle olacan hi beklememiti; istediinin tam aksi olmutu. Gene de kendisini tutmaa alarak: O adam Polonyal, dedi. Hani subay diyor ya! Zaten artk subay da deil. Sibirya'da gmrkte, memur olarak alyormu. in snrnn oralarda. Herhalde elimsiz, zayf, zavall Polonyal'nn biri olacak. Sylendiine gre, mesleinden olmu. imdi Gruen-ka'nm elinde para olduunu iitti ya, onun iin dnyor. te btn mucize bundan ibaret. Alyoa gene hi bir ey iitmiyor gibiydi. Rakitin dayanamad, fkeyle glerek Alyoa'ya : Demek gnahkr kadn doru yola ynelttin Yoldan km kadn dorulua kavuturdun yle ? Ruhundaki tm eytanlar kovdun ha? Beklediimiz mucizeler imdi oldu desene! Alyoa iinde byk bir znt duyarak: Yeter Rakitin! dedi. Ne o? Yoksa demin o yirmi be rubleyi aldm in imdi beni kk m gryorsun? Yani sence, ger-278 KARAMAZOV KARDELER

ek bir dostumu satm oluyorum, yle deil mi? Ama ne sen sa'sn, ne de ben Yehuda'ym. Alyoa : Ah, Rakitin! nan bana, ben, o ii oktandr unuttum! diye bard. Bunu bana imdi sen hatrlattn... Ama Rakitin iyiden iyiye kzmt artk. Avaz kt kadar: Allah belnz versin hepinizin! Her birinizin belsn versin! Ne diye seninle urayorum, bilmem ki? Bundan byle, seninle konumak bile istemiyorum! Haydi, ek araban! Tek bana yr bakalm. Senin yolun oras. Sonra sert bir hareketle baka bir sokaa saparak Alyoa'yi karanlkta tek bana brakt. Alyoa kentten kt ve tarladan geerek manastra doru yrd. IV GALILE'DEK DN... Alyoa manastra geldii vakit, artk oraya gre epey ge olmutu; kapya bakan rahip onu zel bir yoldan geirdi. Artk saat dokuzdu, bunca tella geen gnn' sonunda, herkesin dinlendii, rahat ettii saatti. Alyoa, ekingen bir tavrla kapy aarak, dedenin hcresine girdi. Tabut imdi orada duruyordu. Hcrede tabutun banda incil okuyan peder Paisiy ile, bir gece nceki tartmalardan ve o gnk konumalardan yorgun derek, br odada, demenin zerinde uzanarak, genlere zg derin bir uykuya dalm olan delikanl rahip aday Porfiriy'den baka kimse yoktu. Peder Paisiy, Alyoa'nn ieriye girdiini iitmiti ama ban evirip ona doru bakmad bile. Alyoa, kapnn yanndan sa keye doru yrd, yere diz ok' KARAMAZOV KARDELER 279 tu, dua etmeye balad. Ruhunda eitli duygular vard. Ama iin dolduran bu duygular garip bir karklk iindeydi. Hi bir izlenim, bunlarn arasndan ayrlp belirli olarak ortaya kmyor, tersine, bir duygu bir baka duyguyu uyandryor ve tm dnceler birbirini izleyerek zihninde bir ember iindeymi gibi sakin sakin dnp duruyorlard. Ama iinde tatl bir duygu uyanmt ve ne gariptir bu tatl duyguya hayret etmiyordu. Geri karsnda gene o tabutu, gene her taraf rtlm olan o deerli ly gryordu, ama o sabah olduu gibi, onu gzyalarna boacak bir hzn, zntden mahveden bir acma duymuyordu. Biraz nce, ieri girdii vakit, tabutun nnde, tpk kutsal bir eyin nndeymi gibi, secdeye varmt. Ama zihni de, yrei de derin bir huzura kavumutu. Btn varln klandran bu huzurdan baka hi bir ey duymuyordu. Hcrenin bir penceresi akt. erdeki hava da temiz ve souktu. Alyoa: Madem pencereyi amaya karar verdiler, demek ki, koku daha iddetli duyulmaa balam diye dnd. Ama ksa bir sre nce, kendisine o kadar korkun ve irkin grnen bu dnce, cesedin bozulmaya yz tutarak koktuu dncesi, .imdi onun iinde daha nceki gibi, znt ve fke yaratmyordu. Sessiz sessiz dua etmeye balad. Ksa bir sre sonra, duann dudaklarndan hemen hemen kendiliinden dkldn farketti. Zihninden ikide bir para para dnceler geiyor, tpk karanlk bir gecede yldzlar gibi yanp snyor ve her snenin yerini de bir baka dnce alyordu. Buna karlk, ruhunda, paralanmas imknsz, salam ve tatmin edici bir his her eye stn geliyordu. Bunu kendisi de kavryordu. Biran nce byk bir heyecanla bir duaya balyordu. Tanrya o kadar kretmek ve yle bir sevgi duymak istiyordu ki... Ama duaya baladktan sonra, birden akl bir baka eye gidiyordu. Farknda olmadan dncele-280 KARAMAZOV KARDELER re kaplyor, duay unutuyor, hatt duasn l byle yan-da brakan ey bile, zihninden siliniverriyordu. Bir ara peder Paisiy'in okuduuna kulak vermek istedi. Ama o kadar yorgundu ki. sonunda yava yava uykuya dald... Peder Paisiy: nc' gn Galile'de, Kana'da bir dn olacakt diye okuyordu, isa'nn annesi de e oradayd. sa ile rencileri de bu dne davet edilmilerdi. Alyoa'nn zihninden yldrm gibi dnceler geiyordu : Dn m? Neymi o dn... Gruenka da. mutluydu... O da ziyafete gitti... Hayr, yanna bak. almad, almad o ba... O syledii yalnz zavallln gsteren bir szd... Hem... yle zavaall szleri. balamak gerekir. Muhakkak balamal o onlar. Acnacak szler ruha teselli verir... Eer onlar * olmasayd belki de insanlarn acs ar derecede ar olacakt. Rakitin giderken yan sokaa sapt. Zaten kendi zntlerini dnd srece, hep byle yan sokaklara sapacaktr... Oysa yol... yol yle geni, yle dmdz, yle-aydnlk ki... Kristal gibi... Ta ucunda da, prl prl bir gne... Ha? imdi ne okuyorlar acaba? Kulana incilden okunanlar geliyordu. ... Ve arap yetmeyince sa'nn annesi i ona doru dnd: araplar yok dedi. Ha evet, burasn kardm. Oysa karmak istemezdim, incilin burasn severim. Bu Galile'de, Ka nada'da ilk mucizenin anlatld yer... Ah, o ne mucize. Ah o ne sevimli bir mucizedir! sa ilk mucizesini yap mak iin, insanlarn sevincine ortak oldu. nsanlar neelenmesine yardm etti... Kim insanlard severse onlarn neesini de sever. Hayata gzlerini kapyan de de bunu her an tekrarlar dururdu. Bu, onun nemli dncelerinden biriydi... Mitya da o insan ne e duymadan yayamaz diyordu... Evet, Mitya... gerek olan her ey, hem gzeldir, hem de her zaman KARAMAZOV KARDELER 281 bakmdan balanabilecek bir eydir... Bunu da gene o sylemiti... ... O zaman Isa ona: Bundan sana ve bana ne? Daha benim saatim almad! dedi. Annesi, uaklarna dnd: Size ne derse, yle yapn dedi. Yapn... Kimbilir ne fakir, ne kadar fakir insanlar sevindirmiti... Tabi fakirdiler! Madem dnlerinde bile arap yetmemiti... Tarihilerin yazdklarna gre, o devirde Genisaret glnn yaknlarnda ve btn oralarda, o zamann en fakir insanlar, dnlebilecek en byk sefalet iinde yaayan insanlar oturu-yormu.. Hem bir baka yksek varlk da, o dnde bulunan sa'nn annesi de iinden biliyordu ki, o srada olu dnyaya yalnz, byk bir mucize gstermek iin inmemitir, yleyken ite cahil, bilgisiz, saf insanlarn onu fakir dnlerine sevgiyle davet etmi olanlarn, anlalmas g olmayan basit mutluluklarna o da ortak olmutur ve bu mutluluk onun iin bilinmeyen bir ey deildir. Saatim henz almad diyor. Sessiz bir glmseyile... (Bunu sylerken muhakkak annesine yumuak bir tavrla

glmsemitir) Gerekten de, kendisi, dnyaya fakirlerin dnlerinde arab oalt--Biak iin mi, gelmiti sanki? Ama, ite dne gitmeyi kabul etti, hatt annesinin ricas zerine, bunu yerine getirdi... Ah ite gene okuyor! sa onlara: Sakalar, kovalarnz doldurun, az doldurun hepiniz! dedi. ... Ve onlara dedi ki: imdi kovaya bir kse dald-ran. sonra da onu sofracbaya gtrn dedi. Onlar da dedii gibi yaptlar. Sofracba sudan meydana gelmi arab tadnca, bunun nereden geldiini bilemedi, uaklar ise kpler-den su aldklarn sanyorlard. O zaman sofracba damad ard: Ve ona yle dedi: Her insan, nce iyi olan sarakam eder ve 'konuklar iip sarho olduktan sonra,282 KARAMAZOV KARDELER ktsn sunar. Sen ise bu iyi arab u ana kadar sakladn... dedi. Bu da ne? Ne oluyor? Odann duvarlar neden geri ekiliyor? Ha, evet... dnd ya! Dn vard ya... Evet, tabi yle olacak. te konuklar da burada, ite gelin gvey de oturuyorlar. Her yerde neeli bir kalabalk var. Peki... O her eyin zn dnen sofra-cba nerede? Bu da kim? Kimdir o? Odann duvarlar gene ald. Kimdir o byk sofrann br tarafndan ayaa kalkan? Nasl olur? O da m burada? Ama o tabutun iindeydi... Oysa burada olan da o... ite ayaa kalkt, beni grd, buraya geliyor... Aman yarabbi! Evet, gerekten ona doru, kupkuru, yz kr kr olmu bir ihtiyarck, sevin iinde ve hafif hafif glerek yaklayordu. Artk tabut ortadan yok olmutu. Zosima dede, bir akam nce hcresine konuklar topland vakit giydii elbiselerle duruyordu. Yz akt, gzleri l sld. Nasl olmutu da, o da bu ziyafete, Galile'de ki, bu Kana dnne davet edilmiti? Alyoa baucunda hafif bir ses iitti. Evet, yavrum, ben de davetliyim. Beni de ardlar, beni de davet ettiler. Neden buraya saklandn? Beni grmemek iin mi? Gel, seninle bizim oraya gidelim. Bu ses, bu ses, Zosima dede'nin sesiydi... Canm madem onu aryordu, bakas olamazd ki! Dede Al-yoa'y kolundan tutarak kaldrd. Delikanl, diz kt yerden doruldu. Kck vcudu kupkuru olan ihtiyarck devam etti: Neeleniyoruz, taze arap iiyoruz, yepyeni, yce bir mutluluun arabn iiyoruz; gryor musun, ne kadar ok konuk var? te, gelinle gvey burada. " te, o her eyin zn bilen sofracba da yeni arabi tadyor. Neden bana hayretle bakyorsun? Ben bir soan sap uzattm, onun iin ite ben de buradaym. Bir oklar da burada, onlar da bir sap soanck uzatm' KARAMAZOV KARDELER 283 lar birine. Ancak kmencik bir soanck... Bizim iler ne lemde? Sen de, sen de benim sessiz, yumuak bal, iyi yrekli yavrum, sen de bugn ac iinde kvranana bir sap soan uzattn. Bala yavrum, bala, iyi yrekli olum, bala yapacan ie. Bizim gneimizi, O n gryor musun? Alyoa: Bakmaa korkuyorum... Cesaretim yok, diye fsldad. Ondan korkma. Geri karsmzda ycelii iinde korkuntur. O kadar yksektir ki, iimize korku girer. Ama gene de sonsuz bir acmas vardr ve sevgide bize eit olmutur. Bak, bizimle birlikte neeleniyor, suyu araba eviriyor; tek konuklarn neesi kamasn diye. Yeni konuklar bekliyor, bu sofraya durmadan yeni yeni konuklar aryor! Bu davet, yzyllarn sonuna dek devam edecektir! te bak, yeni arab getiriyorlar, gryor musun kpleri getiriyorlar... Alyoa'nn yreinde bir eyler yanyordu. Birden btn varlna ona ac verircesine bambaka bir duygu doldu. Heyecandan gzlerinden yalar fkrmak zereydi... Kollarn uzatt, bir lk att ve uyand... Ortada gene o tabut, o ak pencere ve gene incilin cidd cidd, alak sesle ve kelimelerin zerinde dura dura okunuu devam ediyordu. Ama Alyoa artk okunan dinlemiyordu. alacak bir eydi, diz km olarak uykuya dalmt. imdi ise ayakta duruyordu. Birden yerinden frlar gibi atld, hzl hzl yrd, serte admda tabutun ta yaknma gitti. Hatt az kalsn, neredeyse omuzuyla peder Paisiy'e taklyordu. Ama bunu farketmedi. Peder Paisiy gzlerini kitaptan ayrarak ona doru evirecek oldu, ama hemen delikanlnn garip bir eyler geirdiini anlyarak. onlar gene baka yere evirdi. Alyosa yarm dakika kadar tabuta, tabutun iinde, gsnn zerinde tasvirler, basnda da sekiz ulu hala ssl bir balkla st rtl ola-284 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 285 rak hareketsiz yatan lye bakt. Daha biraz nce sesini iitmiti. O ses hl kulaklarnda nlyordu. Hl. etraf dinliyor, daha baka sesler iitmek istiyordu... Sonra birden sert bir hareketle dnd, hcreden dar, kt. Eikte de durmad, hzl hzl aaya indi. Heyecanla dolu ruhunda bir zgrlk, bir mesafe, bir genilik zlemi uyanmt. Bann zerinde gzn gremi-yecei kadar geni, usuz bucaksz bir gkyz, hafif hafif ldayan yldzlarla dolu bir gkyz uzanp gidiyordu. Saman yolu gn ortasndan ok belirli olmayan ift bir izgi halinde ta ufuklara kadar uzanmt.. Yeryz tertemiz, sakin, hareketsiz denecek kadar sakin bir gece iindeydi. Lcivert gklerin altnda beyaz kulelerle, manastrn altn kubbeleri grnyordu. Sonbaharn o gzel iekleri evin evresinde, kmelerin iinde sabaha kadar uykuya dalmlard. Sanki dnyann sessizlii, gklerin sessizliine, yeryznn srr da gkyznn srrna karyordu... Alyoa duruyor, bakmyordu... Birden yldrm arpm gibi kendini topran stne att. Bu topra neden kucakladn bilmiyor, kavrya-myordu. Neden onu byle pmek iin yreinde bu kadar byk ve kar konulmaz bir istek duymutu? Tm topra pmeliydi! Ama onu perken alyor, hkra hkra alarken topra gzyalaryla slatyor, mthi bir heyecan iinde, kendinden gemi gibi onu sonsuzj lua dek seveceine yemin ediyordu. inde topra mutluluunun gzyalaryla slat ve bu gzyalarn sev!... szlerini duyar gibi oluyordu. Neden alyordu sanki? O cokun heyecan iinde usuz bucaksz boluktan ona klarn gnderen bu yldzlara bile alyor ve byle kendini kaybettiinde tr hi de utan duymuyordu. Sanki o saysz drt' yalardan inen incecik teller onun ruhunda birlemiti ve tm varl: baka dnyalara temas eder etmez

titremee balamt. Herkesi ve hereyi, olup biten herey iin balamak, bakalarndan da zr dilemek istiyordu. Hayr, kendisini deil, herkesi, hereyi, olup. biten her ey iin balamalarm istiyordu. inde tekrar; benim iin de, varsr bakalar zr dilesin diye bir sz iitir gibi oldu. Ama her geen an, apak olarak, kesin ve sarslmaz bir eyi kavrar gibi, gkyznn yava yava indi-|ini, ruhuna dolmaa baladn hissediyordu. Sanki zihninde, bir ideal uyanmt ve artk mrnn sonuna dek, yzyllar boyu bu ideale bal kalacakt. Topran zerine kapand anda, gc olmayan bir delikanlyd, kalkt zaman ise artk mrnn sonuna dek savaacak bir insan olmutu ve bunu anlyor, byle olduunu kavryordu. Zaten bunu daha o cokunluu hissettii anda, hissetmiti ve artk tm mrnce, bu an bir daha hibir zaman, hibir zaman unutamya'cakt! Sonradan: O srada ruhumu biri ziyaret etmiti! diyecek, bu szlerine de kesin olarak inanacakt... gn sonra manastrdan kp gitti. Bylece hayata gzlerini yummu olan ve ona dnyada yaamasn emreden dedesinin szn yerine getirmi oluyordu.Sekizinci Kitap MTYA I KUZMA SAMSANOV Gruenka'nn yeni bir yaantya doru atlrken son selmn gnderdii ve ona kar sevgi duyduu o bir saatik sreyi mrnn sonuna dek unutmamasn emrettii Dimitriy Fiyodorovi, o srada gen kadnn yaptklarndan habersiz, byk bir aknlk ve tel-iindeydi. Son iki gnden beri yle anlatlmas imknsz bir durumdayd ki! Sonradan kendisinin de syledii gibi, gerekten bir beyin hummasna urayabilirdi. Alyoa, bir gn nce, sabahleyin, onu bir trl bulamam, kardei van ise ayni gn meyhanede onunla buluamamt. Karalad evin sahipleri, onun verdii. emir zerine nerede olduunu herkesten saklamlard. Dimitriy ise, o iki gn hep sonradan kendisinin de anlatt gibi: Kaderiyle savap kendisini kurtarmaya alarak kendini oradan oraya atm, hatt bir ara, Gru-enka'y bir an,olsun yalnz brakarak kentten ayrl-aktan korktuu halde, bir iki saat iin, ok nemli bir ihtiyacn grmek zere kentten kp gitmiti. Btn bunlar sonradan ayrntl olarak ve delille-re dayandrlarak meydana kacaktr. Ama biz imdilik byle Dimitriy'in yaantsn birden alt st eden o 288 KARAMAZOV KARDELER korkun felketin gelip att gnden, nceki o iki korkun gn iinde, olup bitenlerden yalnz en gerekli ve anlatmadan geilemiyecek olanlarn stn kr olarak belirteceiz. Geri Gruenka onu bir saat sreyle de olsa gerekten sevmiti, ama bazen ona hi acmadan, byk bir kat yreklilikle ac ektirdii de oluyordu. Dimitriy iin en nemli ey uydu: Gruenka'nn niyetlerini bir trl anlayamyordu. Gen kadn efkatle de, zorla da yola getirmee imkn yoktu. yle bir ey yapacak olsa, Gruenka, ne olursa olsun, kendini ona vermez, yalnz fkelenir, hatt ondan bsbtn yz evirirdi. Dimitriy, bunu aka anlyordu. Oysa Dimitriy, o srada olduka doru olarak Gruenka'nn da, olaanst bir kararszlk iinde bulunduunu, bir eylere karar vermek istediini, ama bir trl karar veremediini tahmin ediyor, onun iin de baz anlarda ona kar gsterdii tutkudan tr gen kadnn ondan dpedz nefret ettiini ii rpererek dnyordu. Belki de gerekten yleydi, ama Gruenka'nn zlemini ektii ey neydi? Dimitriy, bunu, hereye ramen, gene de anlamyordu. Zaten ona ac ektiren tm sorun u iki ihtimalde dmleniyordu: Bu ite kendisi, Mitya kazanacak, ya da Fiyodor Pavlovi stn gelecekti! Bu arada kesin olarak bir olay belirtmemiz gerekiyor: Dimitriy, Fiyodor Pavlovi'in Gruenka'ya muhakkak meru bir evlilik teklif edeceine (eer bunu zaten daha nceden teklif etmediyse) inanyordu, ihtiyar ehvet dknnn iin iinden yalnz bin ruble vererek syrlmay dndn aklndan bile ge* irmiyordu. Mitya Gruenka'y ve onun ne karakterde bir kadn olduunu bildii iin, bu sonuca varmt. BU yzden, zaman zaman Gruenka'nn tm zntsnn de, sadece aralarndan hangisini seeceini, hangisinin kendi karna daha uygun geleceini bir trl kestire memekten ileri geldiini dnyordu. O subayn, da~ KARAMAZOV KARDELER 289 ha dorusu Gruenka'nn hayatn alt st eden ve gen kadnn bunca heyecanla, bu kadar korkuyla geliini bekledii o uursuz adamn yaknda geleceini, ne gariptir o gnlerde aklndan bile geirmiyordu. Doru sylemek gerekirse, Gruenka da son gnlerde bu konuda onunla hi konumuyordu. Ama Dimitriy gene Gru-enka'dan eskiden onu batan karm olan o adamn, ona bir ay nce bir mektup gndermi olduunu renmiti. Hatt mektubun bir blmn bile biliyordu. Gruenka, fkeli bir annda onu kendisine gstermiti. Ama Dimitriy'in bu mektuba hi bir deer vermedii-, ni hayretle grmt. Bunun nedenini anlamak da ok zordu. Belki bu sadece undan ileri geliyordu: Dimitriy, bu kadn yznden z babasyla giritii atmann btn irkinlii ve deheti altnda ezildii iin, artk bundan daha korkun ve daha tehlikeli bir eyi, o srada dnemi-yordu bile. Be yllk bir kaybolutan sonra, birden ortaya kan bu nianlnn varlna dpedz inanmyor-du. Hele onun yaknda geleceini hi tahmin etmiyordu. Zaten subayn, Mitenka'ya gsterilmi olan o ilk mektubunda, bu yeni rakibinin geliinden olduka belirsiz bir ekilde sz ediliyordu. Mektup anlam belirsiz, byk szlerle doluydu ve romantik bir mektuptu. u-ftu da belirtmeli ki, Gruenka mektubun sonunu, subayn geliinden biraz daha kesin olarak sz edildii son blmn Dimitriy'den saklamt. Bundan baka, Mi-tenka sonradan hatrlayacakt ki, o zaman Gruenka da, Sibirya'dan gelen bu mektuba kar, elinde ol-toryarak gururlu bir kmseyi gstermiti, Dimitriy de bunu farketmiti. Sonra Gruenka yeni ortaya kan bu rakiple olan ilikileri konusunda artk Mitenka'ya ir ey sylemez olmutu. Bylece Dimitriy yava yava subayn varln bile Karamazov Kardeler II F: 19290 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 291 bsbtn unutmutu. Dnd tek ey uydu: Gru-senkay'la o subay arasnda ne olursa olsun, i ne ekle dnerse dnsn Fiyodor Pavlovi ile atmas artk bir gn meselesiydi, hatt bu atma herhangi bir baka olaydan daha nce

olacakt. Yrei rpererek her an Gruenka'nn karar vermesini bekliyor, hep onun bu karan sanki ilham gelmi gibi, aniden vereceine inanyordu. Gruenka, birden gelip ona: Al beni, mrmn sonuna kadar senin olacam! diyecek ve artk her ey bitecekti. O zaman kendisi gen kadn kapt gibi, hemen dnyann br ucuna gtrecekti. Evet, hemen gtrecekti, hem de elinden geldii kadar uzaa gtrecekti onu! Dnyann br ucuna olmasa bile, Rusya' nn her hangi bir uzak kesine. Orada onunla evlenecek, ve onunla birlikte baka bir isim altnda bir yere yerleecekti. Bylece, artk hi kimse kim olduklarn bilmiyecekti. Ne orada, ne burada, ne de herhangi bir baka yerde! Kimse onlarn kim olduunu bilemiyecekti. ite o zaman, evet ite o zaman, yepyeni bir yaam balyacakt! Dimitriy o bambaka, o yepyeni ve artk iyilie doru ynelen bu yaanty (kesin olarak ileriye doru ynelmi olmalyd, kesin olarak!) her an hayalinden geiriyor, bu hayalle kendinden geiyordu. Byle bir yeniden doua, byle bir kendi kendini yenilemeye susamt. Kendi iradesiyle sapland o pis amur, ona ar bir arlk veriyor ve kendisi bu gibi olaylarda bir oklarnn snd, gittike daha byk bir mitle, baka bir yere gidince, bu deiikliin hereyi deitireceine inanyordu. Yalnz bu insanlarn yanndan uzaklamal, yalnz bu artlardan kurtulmal, yalnz bu Al-lahn bels yerden kp gitmeliydi! O zaman, herey yeniden doacak, herey bambaka bir yola dklecek' ti! te inand ve zlemini ektii ey buydu. Ama bu yalnz o sorunun birinci zm gerekle? tii takdirde mmkn olacakt. Zihninde bir baka zm yolu da Deliriyordu, ama bu, artk korkun bir zmd. Gruenka birden ona : Sen git, ben imdi Fiyodor Pavlovi'le karar verdim, onunla evleneceim, sana ihtiyacm yok! diyecekti. te o zaman... ama o zaman... dorusunu sylemek gerekirse Mitya, o zaman ne olacan, son saat gelip atncaya kadar bilemiyordu. Bu bakmdan ona hak vermek gerekir. Kesin bir niyeti yoktu. Cinayet daha nceden dnlmemiti. Dimitriy, yalnz gzetliyor, ipular topluyor, kendi kendine ikence ediyor, ama hereye ramen, kaderinin yalnz o ilk mutlu zme doru gideceini dnerek ona hazrlanyordu. Hatt aklna gelen herhangi bir baka dnceyi zihninden kovuyordu. Ama i buraya gelince, artk bambaka bir znt, yepyeni ve bununla ilgisi olmayan, yleyken ayn ekilde zlmesi imknsz, uursuz bir durum meydana geliyordu. Bunu ksaca yle aklamak mmknd: Eer Gruenka ona: Seninim, gtr beni buradan diyecek olursa, Dimitriy onu nasl gtrebilirdi? Bu i iin gereken imknlar, paray nereden bulacakt? Fiyodor Pavlovi'in sadaka kabilinden verdii ve birka yldr devaml olarak hi kesilmeden eline gelen gelir, tam o srada bsbtn kesilmiti. Tabi, Grusenka'nn paras vard, ama Mitya'nn iinde birden bu konuda mthi bir gurur uyanmt. Gen kadn kendi parasyla gtrmek ve onunla birlikte yeni bir hayata balamak iiyordu. Bunu da kendi imknlaryla yapmalyd. GruGruenka'nn imknlaryla deil. Onun elinden para alma-bir an iin olsun aklna getirmiyordu. Bunu dsn-k bile, onda byk bir tiksinti, mthi bir irenme usu uyandryordu. Burada durumu ayrntl olarak ele almyorum, tahlil etmiyorum. Yalnz belirtmekle .yeniyorum292 KARAMAZOV KARDELER ki, Dimitriy'in o anda ruh durumu iste buydu. Btn bunlar, belki de Katerina vanovna'nn parasna bir hrsz gibi el koyduundan tr vicdan azab ekmesinden ve bu yzden bilinsiz olarak kendi kendine ikence etmesinden ileri geliyordu. O zamanlar sonradan itiraf ettii gibi birinin karsnda alaka davrandm. imdi de brnn karsnda gene alaka davranm olacam diye dnyordu. Zaten eer Gruenka bunu renirse, byle bir ala istemiyecektir. diyordu. O halde imknlar nereden bulmal? O uursuz paralar nereden salamalyd? Eer bulamazsa herey mahvolacak, hibir ey de gereklemeyecekti. Hem de sadece para yetmedii iin... iin rezaleti de burada! diye dnyordu. Olaylar atlayarak, nceden syliyeyim, iin en nemli yn uydu: Belki Dimitriy, bu paralar nereden bulacam biliyordu. Hatt o paralarn nerede durduklarm bile renmiti. imdilik bu konuda daha fazla bir ey sylemiyeceim. nk zaten sonradan her ey anlalacaktr; ama onun iin en byk felket uradayd. (Geri bu henz belirsiz bir eydi ama, gene de syliyeceim bunu.) Bu bir yerlerde bulunan imknlar elde etmek, onlar almaya hak kazanmak iin, her eyden nce, bin rubleyi Katerina vanovna'ya geri vermesi gerekiyordu. Mitya: ;<Bunu yapmazsam bakalarnn cebinden para alan bir hrsz, di herifin biri olacam, oysa yeni yaantya alak bir insan olara balamak istemiyorum! diye dnyordu, bu yzden de gerekirse dnyay altst etmeye, ama ne yapp yapp hereyden nce Katerina vanovna'ya o bin rubley geri vermeye karar vermiti. Bu karar, son olarak, iki gn nce, Gruenka, terina vanovna'ya hakaret ettikten, Mitya bunun hi kyesini Alyoa'dan dinleyip de: ben alan biriyim diye itiraf ettikten ve bunu Katerina vanovna'ya bir dirmesini rica ederek: Eer bu birazck olsun uzu KARAMAZOV KARDELER 293 a hafifletirse dedikten sonra, yolda Alyoa'yla son olarak grt vakit vermiti. Yine ayn gece kardeinin yanndan ayrldktan sonra, kendinden gemi gibi bir heyecana kapld srada hissetmiti ki, Kat-ya'ya olan borcunu edememektense, birini ldrp onu soymas daha iyi olacakt. Kendi kendine: Katya'ya ihanet ettiimi ve parasn alarak, bu parayla Gruenka ile doru drst bir hayata balamak iin katm sylemek hakkn vermektense, o ldrlen, o soyulan adamn katili olaym, herkesin karsna bir hrsz olarak kp Sibirya'ya srleyim, daha iyi! Bunu yapamam! diyordu. te Mitya dilerini gcrdatarak byle syleniyor ve gerekten de zaman zaman sonunda beyin hummasna tutulacan dnyordu. Ama imdilik kendi kendisiyle savayordu... Garip ey: Sanlrd ki, yle bir karar verdikten sonra, artk kendisi iin umutsuzluktan baka hi bir ey kalamazd. nk birden yle bir paray nereden bulabilirdi? stelik onun gibi be parasz bir insan, bunu nereden sayabilirdi? Oysa kendisi btn bu sre sonuna kadar, o bin rubleyi bulacandan umudunu kesmedi. Bu bin rublenin kendiliklerinden, belki de gkten yaar gibi eline gelivereceini sanyordu, ite Dimitriy Byodorovi gibi, mrleri boyunca, yalnz paray sarfetmeyi ve miras olarak ellerine geen serveti har vurup harman savurmasn bilmi, ama pa-

ratun nasl kazanldn akllarndan bile geirmemi insanlar byle olur. gn nce, Alyoa ile vedalatk-tan sonra, Dimitriy'in zihninde mthi bir frtna kop-tm dncelerini karmakark etmiti. Bylece ida en olmyacak, en acaip davranla ie koyuldu. Evet, belki de bu gibi durumlarda, o tip insanlarn ak-lna gelen en olmyacak. en fantastik davranlar, on-lara ilk yaplacak ve mmkn olan en iyi ey gibi grlr.294 KARAMAZOV KARDELER Dimitriy, birden Gruenka'nn koruyucusu olan tccar Samsanov'a gitmee ve ona bir pln teklif etmeye karar vermiti. Bu pln bahanesiyle de ondan muhta olduu tm paray birden elde edecekti. Teklif edecei plnn ticar ynnden hi phe etmiyordu. Ancak eer Samsanov bu ie, yalnz ticar adan bakmazsa, onun bu kn nasl bir gzle greceinden endie duyuyordu. Geri, Mitya o tccar ahsen tanyordu, ama onunla tanmamt, bir kez olsun onunla konumamt. yleyken nedense iinde hem de epey bir sredir, bir kan yerlemiti. Ona yle geliyordu ki, artk belki bir aya ukurda olan o ihtiyar ehvet dkn, eer Gruenka herhangi bir ekilde, kendisine namuslu bir hayat kurar ve gvenilecek bir insanla evlenirse artk buna hibir itirazda bulunmayacakt. Hatt kar koymak yle dursun, bunu kendisi diliyordu ve belki buna yardm edecekti. Yeter ki, yle bir frsat ksn! Gene kulana gelen baz sylentilerden mi, yoksa Gruenka'nn syledii baz szlerden mi, u sonuca varmt ki, ihtiyar, Gruenka iin e olarak Fiyodor Pavlovi'ten ok kendisini, Dimitriy'i tercih ediyordu. Belki de, hikyemizin okurlarndan birouna Dimit-riy'in byle bir yardm almay tasarlamas ve nianlsn, szm ona, onu koruyan erkein elinden almaya kalkmas, artk ok dice ve tiksinilecek bir davran olarak grnr. Yalnz unu belirtmeliyim ki, Gruenka'nn gemii Mitya'ya artk bsbtn sona ermi-gemie gmlm olarak grnyordu. O gemie, sonsuz bir acma duygusuyla bakyor, iinde yanan tutkunun etkisi altnda, sanyordu ki Gruenka bir kez, ona sevdiini, onunla evleneceini syledi mi, artk ortaya bambaka, yepyeni bir Gruenka kacaktr. Onunla birlikte gene yepyeni bir Dimitriy Fiyodorovi meydana gelecektir; artk hibir kusuru olmayan ve yalnz iyi zellikleri olan bir Dimitriy Fiyodorovi! Bylece, ikisi' KARAMAZOV KARDELER 295 birbirlerine hereyi balyacak, yaantlarm artk yepyeni bir temel zerinde kuracaklardr. Kuzma Samsanov'a gelince; Mitya onu daGruen-ka'nn o gp gitmi gemiinde bulunan ve hayatnda kaderin karsna kard ama, gen kadn hibir zaman sevmedii ve en nemlisi, artk miad dolmu, bitmi bir insan sayyordu. Bu bakndan, bu adam Gruenka'nn yaantsnda yeri olmayan, daha imdiden silinmi bir varlkt. Bundan baka, ,Mitya artk onu bir insan olarak bile sayamazd. nk kentte herkes biliyordu ki, Samsanov hastalkl bir ykntdan baka birey deildi. Gruenka'yla devam 2ttirdii ilikiler de artk yalnz bir babann kzma duyabilecei ilikilerdi. Aralarndaki ba eskiden dayand temellere artk dayanmamaktadr ve bu oktandr, hemen hemen bir yldr byledir. Szn ksas, bu dncelerde Mitya'nn ok saf olan bir yn beliriyordu. Dimitriy gerekten btn kusurlarna ramen, ok saf bir adamd. unu da belirteyim ki, ihtiyar Kuzma'nn bir aya ukurdayken, Gru-enkay'la gemiteki yaants yznden, iten gelen bir pimanlk duyduuna ve kendisinin Gruenka'nn artk hibir zarar olmayan o ihtiyardan daha sidik bir dostu, bir koruyucusu bulunmadna cidd olarak ve kesin bir ekilde inanmas, gene bu saflndan ileri geliyordu. Mitya, Alyoa'yla yapt konumadan sonr btn hemen hemen hi uyuyamam, ertesi salah saat Samsanov'un evine giderek, gelmi olduunu ha-r vermelerini rica etmiti. Samsanov'un eri, eski, kasvetli, ok geni, iki katl ve avluya bakan blmele-riyle bir de ek dairesi bulunan bir evdi. Alt katta aile-leriyle birlikte iki evli olu, ok yal kzkarde ve evli olmayan bir kz oturuyorlard. Ek dairede ii ua Yerlemiti, bunlardan birinin ailesi ok kalabalkt.296 KARAMAZOV KARDELER ocuklar da, uaklar da kendi dairelerinde skk yasyor, evin st katnda ise ihtiyar tek bana oturuyordu. Oraya kendisine bakan kznn bile girip oturmasna izin vermiyordu. Bu yzden kz, ancak belirli saatlerde, babasnn belirsiz arlarn duyunca, kendisinde nefes darl olduu halde, hemen her-seferinde, koarak yukar kmak zorunda kalyordu. ,Bu u yukar kat sra sra biimsiz koltuklar, duvarn diplerinde dizilmi krmz tahtadan iskemleleri klf geirilmi kristal avizeleri, zerine araf rtlmr hzn uyandran aynalaryla birok tccar evlerinde grld gibi, eski moda denmi byk, geni, ssl odalar diziiydi. Btn bu odalar, bo duruyor, hibir ie yaramyorlard. nk hasta ihtiyar, katn bir kesindeki kck odalardan birinde, t utaki kk yatak odasnda otururdu; burada kendisine ban mendille balam ihtiyar hizmeti kadnla, sofada sedirin stnde yatan bir delikanl hizmet ederdi. ihtiyar adam, ayaklan itii iin, artk hi yr-yemiyordu, nadir olarak deri koltuklarn zerinden kalkyor ve ihtiyar hizmetisi, onu kollarndan tutarak odada birka kez dolatryordu. Samsanov bu ihtiyar kadna kar bile ok sert davranr, onunla hi konumazd. Kendisine yzbann geldiini haber verdikleri vakit, Samsanov, onu ieri almamalarn emretti. Ama Mitya ille onu grmek iin srar ediyordu. Bu yzden ona bir kez daha haber gnderdi. Kuzma Kuzmi, delikanl uaa: Durumu nasl? Sarho mu? Grlt patrt ediyor mu? diye etrafl olarak sordu. Bunun> zerine ona Mitya'nn ayk olduunu, ama gitmek istemediini sylediler. htiyar, gene kabul etmemelerini emretti. O zaman btn bunlar daha nceden tahmin eden ve yle bir ey olur dncesiyle yanna kt, kalem alm olan Mitya, bir para kda okunakl olarak: Agrafena Aleksandrovna ile yakndan ilgili ve konuulmas gerekli bir i iin diye yazd, pusulay ihKABAMAZOV KARDELER 29T tiyara gnderdi. htiyar, ksa bir sre dndkten sonra delikanlya, konuu salona almasn emretti, ihtiyar kadn da hemen yukar yanna gelsin diye, kk olunu armaa gnderdi.

Hemen hemen on iki verok boyunda, mthi kuvvetli, sakaln tra eden ve Almanlar gibi giyinen kk olu, (Samsanov'un kendisi ise srtnda kaftanla ve sakall olarak dolard) hemen ve hi itiraz etmeden yukar kt. Zaten hepsi babann karsnda tiril tiril titrerlerdi. Baba bu iri yapl delikanly yzbadan korktuu iin artmamt. yle korkak bir adam deildi. Onu, her ihtimale kars daha ok yannda bir tank bulunsun diye artmt. Sonunda koluna giren olu ile delikanl uann arasnda kayar gibi yryerek salona gitti. Her halde olduka byk bir merak da duyuyordu. Mitya'nn bekledii salon kocaman, kasvetli, insana arlk veren iki pencereli, yukarsnda orkestra iin ayr bir yeri bulunan, duvarlar mermer taklidi ve-hepsi de klflarnn iinde duran, kocaman .avizeli bir odayd. Mitya, giri kapsnn yannda, kk bir iskemlenin zerinde oturuyor, sinirli bir sabrszlk iinde kaderini bekliyordu. htiyar, giri kapsnn kar tarafndaki kapdan, Mitya'nn oturduu iskemleden on sajen kadar ilerideki br kapdan ieri girince, gen adam, birden yerinden frlad, askerlere zg, sert, ar-nlk admlaryla ihtiyar adam karlamak iin ona doru yrd. Mitya, derli toplu giyinmiti. zerinde kapal bir ceket, elinde yuvarlak bir apka ve siyah eldiven vard. Tpk gn nce manastrda, dedenin hcresinde Fi-yodor Pavlovi ve erkek kardeleri ile birlikte yaplan aile toplantsndaki gibiydi. htiyar adam ok resm ve cidd bir tavrla Mitya'nn yanna yaklamasn ayakta tekliyordu. Mitya ona doru yrrken, ihtiyarn ken-298 KARAMAZOV KARDELER diini tepeden trnaa szdn hissetti. Kuzma Kuz. mi'in son gnlerde ok imi olan yz de Mitya'y artmt, ihtiyarn zaten kaln olan alt duda imdi aaya doru sarkm bir et parasn andryordu. Konuuna resmi bir tavrla ve ni konumadan eilerek selm verip, ona divann yanndaki koltuu iaret etti. Kendisi de olunun koluna dayanarak, bir 'hasta gibi ablaya puflaya Mitya'nn karsna, divann zerine yerlemeye alt. O kadar ki, Mitya onun hasta bir adam olarak gsterdii bu abalara baknca, hemen iinden byle nemli bir insan rahatsz ettii iin kendisini sulad ve ince ruhlu bir insana zg utanla pimanlk duydu, ihtiyar, eninde sonunda yerletikten sonra ar ar, her sznn zerinde dura dura, ama gene de nezaketle konumaa balad: Benden bir dileiniz mi vard, beyefendi? diye sordu. Mitya birden irkildi, oturduu yerden frlayacak gibi oldu, ama hemen gene oturdu. Sonra yksek sesle, hzl hzl, sinirli sinirli, elleriyle iaretler yaparak, gerekten kendinden gemi gibi konumaya balad. Belliydi ki, bir insan olarak dayanabilecei son snra ulamt. Mahvolduunu hissediyor ve son olarak bir kurtulu aresi aryordu. Bunu bulamazsa, hemen kendini suya atacakt! htiyar Samsanov'un yz hi deimedi. Gene bir heykelin yz gibi souktu. Ama herhalde btn bunlar hemen anlamt. Sayn Kuzma Kuzmi, herhalde imdiye dek bir ok defalar z annemin lmnden sonra beri soyup soana eviren babam Fiyodor Pavlovi Karamazov ile be nim aramda olan atmalar iitmilerdir... nk artk btn kent bunun dedikodusunu yapp duruyor Zaten burada herkes gereksiz eyleri diline dolar--Bundan baka, bu dedikodular Gruenka'nn... pardon Agrafena Aleksandrovna'nn... ok sayg duyduum ve KARAMAZOV KARDELER 299 pek ok saydm Agrafena Aleksandrovna'nn da kulana alnmtr. Mitya ite konumasna byle balamt, ama daha ilk szlerini syler sylemez sustu. Biz burada syledii szleri aynen alacak deiliz. Ancak zetini vereceiz. Mitya durumunu yle zetlemiti: Kendisi bundan ay nce bir maksatla (bunu sylerken gerekten mahsus szn deil de, bir maksatla szn kullanmt) eyalet bakentindeki avukata danmt. .(Kendisi tannm bir avukattr. Herhalde adm iit-misinizdir, ittiniz deil mi? Geni bir aln vardr. Devleti idare edebilecek kadar parlak bir zek... Sizi de tanyor... Sizin iin ok iyi szler syledi. Mitya bunlar syledikten sonra tekrar sustu. Ama szn arada bir byle kesmesi onu konumaktan alkoymuyordu. Hemen sonra gene birden atlyor, gittike daha ok, daha ok konumaa balyordu. O Korneplodov dedii adam, hereyi etraflca sorduktan ve Mitya'nn kendisine ibraz ettii vesikalar inceledikten sonra (Mitya bu vesikalardan sz ederken belirsiz eyler sylemi, sznn burasnda nedense ok acele etmiti) yle bir sonu karmt; ona gre, ermenaya ky, Dimitriy'e annesinden kald iin, ona ait saylmalyd ve bu konuda gerekten dva amak, bylece ahlksz ihtiyar kstrmak mmknd... nk btn yollar tkal deildi, zaten kanun adam-ter ie nereden balyacaklarn bilirlerdi. Szn ksas, Fiyodor Pavlovi'ten daha alt bin hat-t yedi bin ruble koparmann mmkn olduu dn-tebilirdi. nk ermenaya, ne olursa olsun yirmi be bin rubleden, hatt belki yirmi sekiz bin rubleden da-ha az etmezdi. Otuz bin. otuz bin eder, Kuzma Kuz-mi Ben ise dnn, o kat yrekli adamdan on yedi bin ruble bile alm deilim! te Mitya demek istiyordu ki: ,Ben bu ii o zaman olduu gibi braktm. nk kanun adamlaryla bam ho deildir. Buraya ge-300 KARAMAZOV KARDELER line ise, bir kar dava aldn grnce kmaza gir-din. (Szn burasnda Mitya tekrar ne syliyeceini ard ve gene kesin bir dn yaparak baka konuya atlad.) yle diyordu: Asil yrekli Kuzma Kuzmi o canavara kar olan haklarm zerinize alr msnz? Karlnda da bana sadece bin ruble verirsiniz. Olmaz m?... Dvay hibir ekilde kaybetmenize imkn yoktur. Bu konuda size erefimin zerine yemin ederim. Aksine, bu iten bin ruble yerine alt bin, hatt yedi bin ruble kazanabilirsiniz... Yalnz ite en nemli nokta udur; bu isi !hemen, bugn bitirmek gerekiyor... Ben size noterde mi, ne derler ona, ite orada... yani sizin anlyacanz, hereye razym. stediiniz, btn vesikalar veririm, hereyi imzalarm... Bylece o kd hemen, eer mmknse, eer imknnz varsa, hemen bu sabah hazrlayp bitirelim... Siz bana bin ruble verirsiniz... Zaten bu kk kentte sermaye bakmndan sizin karsnzda kim durabilir?... Bu paray verince de beni eyden... kurtarm olursunuz... Szn ksas, benim gibi zavall bir adam ok asil bir davranta bulunabilmem iin, ok yksek bir hareket yapmam iin kurtarm olursunuz, diyebilirin... nk tandnz bir hanma, sizin ok iyi bildiiniz, bir baba gibi kendisi iin znt ektiiniz b:r hanma kar, ok yksek

duygular besliyorum. Hatt eer isterseniz, bunu yle de anlatabilirim, bu ite kii kar karsya gelmitir. Kader korkun bir eydir Kuzma Kuzmi! Gerekilik Kuzma Kuzmi, gerekilik ite budur! Yalnz, madem sizi, bu atmadan oktandr sradan karmak gerekiyor, demek ortada arpan iki kii kalyor. Bunu ancak byle anlatabilirim. Geri belki, pek beceriklice bir anlat olmad. Ama ten edebiyat deilim. Yani arpanlardan biri benim. Dieri de o canavar! Bu bakmdan semek zorundasnz: YaKARAMAZOV KARDELER 301 ben, ya o canavar. Anladnz m? imdi herey elinizde... kiinin kaderi ve iki insann mutluluu sz konusu... zr dilerim, laflan kartrdm, ama ne demek istediimi anlyorsunuz... Bunu sayg deer gzle-fauzden okuyorum, anlyorsunuz... Yok eer anlama-onzsa, o zaman benim iin, bugnden tezi yok, kendimi suya atmaktan baka are kalmyor. te o kadar! Mitya bu o kadar szyle, sama sylevini yarda kesti, yerinden kalkarak yapm olduu budalaca teklife karlk verilmesini bekledi. Son cmleyi sylerken tirden umutsuz bir ekilde artk her eyin mahvolduunu ve en nemlisi ok samalam olduunu hissetti. Umut klar snm, zihninde, birden : Garip ey, buraya gelirken her ey iyi grnyordu, imdi ise byle herey sama sapan oldu! diye bir dnce geti. Di-mitriy konutuu srece, ihtiyar, gzlerinde buz gibi souk bir anlamla onun her hareketini izliyerek hi kmldamadan oturmutu. Mitya'nn szleri bitince. Sam-sanov onu bir an kadar bekletti, sonunda ok kesin ve neesiz bir tavrla : zr dilerim! Biz byle ilerle megul olmuyoruz! dedi. Mitya, birden dizlerinin kesildiini hissetti. Yz solmutu. Glmsemeye alarak: Peki ama imdi ne olacak Kuzma Kuzmi? diye mrldand. Demek oluyor ki. imdi ben mahvoldum. Ne sanyorsunuz? zr dilerim... Mitya hl ayakta duruyor, hl gzlerini bir noktaya dikmi olarak kmldamadan bakyordu, birden ihtiyarn yznde bir hareket farketti. rkildi. htiyar ar ar konuarak: Bakn, beyefendi, byle isler bizim iin elverili onuyor. Mahkemeler balyacak, avukatlar, bir sr skntlar ortaya kacak. Ama eer isterseniz, burada bir adam var, ona bas vurun...302 KARAMAZOV KARDELER Mitya birden: Aman Allahm, kimdir bu adam? Beni yeniden hayata kavuturdunuz Kuzma Kuzmi, diye mrldand... O adam bural deil. Zaten u anda kendisi burada bulunmuyor. Kylerde kereste alm satm yapyor. Lkab Lyagaviy'dir. Bu adam Fiyodor Pavlovi'le o sizin olduunu sylediiniz ermenaya'daki koru iin bir yldr pazarlk ediyor, yleyken, iittiimize gre, fiyatta bir trl uyuamyorlarm. imdi bu adam gene gelmi, lyinskiy papaznn evinde kalyormu. Vo-iovo istasyonundan on iki verst kadar ilerde. lyinskiy kynde. Buraya i iin, yani sizin o koru iin, bana da mektup yazmt. Kendisine bu konuda t vermemi istedi. Fiyodor Pavlovi'in kendisi gitmek istemiyormu. Demek oluyor ki, siz Piyodor Pavlovi'den nce davranr da, Lyagaviy'e demin bana teklif ettiinizi teklif ederseniz, belki de o zaman istediiniz olur... Mitya byk bir sevinle szn kesti: Dahice bir dnce! dedi. Evet tam ona gre, tam ona gre bir i! Kendisi pazarlk ediyormu, ondan fazla para istiyorlarm, imdi ise ite iftliin tmn bir senetle eline geirmi olacak! Ha ha ha!... Mitya, birden ksa ksa kahkahalar atarak, duygusuz bir insan gibi, yle beklenmedik ekilde glmeye balad ki, Samsanov bile birden irkilerek ban kaldrd. Mitya sevin iindeymi 'gibi: Size nasl teekkr edeceimi bilemiyorum Kuzma Kuzmi, diyordu. Samsanov ban edi: Bir ey deil. Ama siz bilmiyorsunuz! Beni kurtardnz Ah-Zaten buraya gelirken iimde bir his vard... imdi o papaza gitmeli! Teekkre demez, efendim. KARAMAZOV KARDELER 303 Hemen oraya kouyorum, uarak gideceim oraya! zr dilerim, hasta olduunuz halde sizi rahatsz ettim, mrmn sonuna kadar unutmyacam bunu! Bunu size bir Rus olarak sylyorum Kuzma Kuzmi! Bir Rus olarak!... Evet, efendim. Mitya, ihtiyarn elini tutup skmak istedi, ama berikinin gzlerinde garip, fkeli bir k belirdi. Mitya bunu farkedince hemen elini geri ekti, ama sonradan ihtiyar yanl anlyafak bundan alnd iin, kendini sulu hissetti. Aklndan: Herhalde yoruldu da ondan diye bir dnce geti. Birden btn salonu nlatrca-sna : Bunu onun iin yapyorum! Onun iin, Kuzma Kuzmi! Anlyor musunuz? Onun iin yapyorum bunu! diye bard. Eilerek selm verdi, sert bir dn yapt, ve gene ayn hzl, koca koca admlarla, arkasna bakmadan kapya doru yrd. Heyecandan neredeyse titriyordu. Artk herey mahvolmak zereydi, yleyken ite koruyucu melek gelip beni kurtard! diye dnyordu. Madem bu ihtiyar gibi bir i adam (ne soylu bir insanm... o ne kibar durutu!) bana bu yolu gsterdi. Demek... demek artk dert bitti! i kazandm. Hemen yola koyulmalym. Gece olmadan dnerim. Gece de dnsem olur. Ama srtk i kazanld demektir, ihtiyar benimle alay etmedi ya? Mitya, evine giderken, yksek sesle byle kendi kendine sylemiyordu. Tabi artk iin ona baka trl grnmesine imkn yoktu. Yani ihtiyarn syledii ey ya ie yarar bir tt (byle bir i adamndan baka trls beklenmezdi) madem ii biliyordu, madem o Lya-gaviy adndaki adam tanyordu, (ne tuhaf bir soyadyd bu!) ya da... ya da ihtiyar onunla alay etmiti! Ne yazk ki, doru olan, bu son dncesiydi. Ara-artk uzun bir sre getikten ve tm o felketler304 KARAMAZOV KARDELER

olduktan sonra ihtiyar Samsanov'un kendisi de glerek o zaman yzba ile alay etmi olduunu aklaya-akt. Zaten Samsanov kt yrekli, souk, alayc bir adamd. stelik bazlarna kar hastalk derecesine varan bir antipati duyard. Yzbann sevinli hali mi, o ktnn ve paray har vurup harman savurmaya alm adamn kendisi gibi, Samsanov ayarnda bir adamn, tasarlad pln la tuzaa deceini dnmek budalalna kaplmas m, yoksa yemlik olarak ona "byle bir av gsterip, para almya gelen o serserinin bunlar Gruenka iin yaptn sylemesi ve kadna kar duyduu kskanlk m, o srada ihtiyar kkrtan neydi? Bilmiyorum. Yalnz, Mitya onun karsnda, ayaklarnn kesildiini hissederek durduu, budalaca: mahvoldum diye syledii srada, Samsanov ona mt-ii bir kinle bakyordu. Birden Dimitriy'le alay etmek isteini duydu. Mitya dar ktktan sonra, Kuzma Kuzmi, fkeden sapsar olmu bir halde, oluna doru dnd,ve bundan byle o serserinin kesin olarak ieriye alnmamasn emrederek bir daha gzm grmesin onu, yoksa... dedi. Yoksa ne yapacan syliyemedi. Tehdidini savu-Tamad, ama onun kzdn sk sk grm olan olu bile bu halini farkedince, korkudan irkildi. htiyar aradan bir saat getikten sonra bile hl fkeden tir tir titriyordu. Akama doru da hastaland ve bir tabip" artmak iin birini gnderdi. II LYAGAVY Bylece drt nala gitmek gerekiyordu. Oysa at kiralamak iin elinde be paras, bile yoktu. Daha do' rusu drt grivennik'i vard. Bunca yllk varlkl bir ya KARAMAZOV KARDELER 305 antdan geriye kalan sadece buydu! Ama evinde oktandr artk ilemeyen gm bir saat vard. Dimitriy saati ald gibi, onu arda dkkn olan yahudi sa-atya gtrd. Yahudi saate alt ruble verdi. Mitya, byk bir heyecanla: Bunu bile beklemiyordum! diye bard. (Hl mthi bir heyecan iindeydi.) Alt rublesini kapt, koa koa evine dnd. Evde, aldnn zerine ev sahiplerinden ald rubleyi de katarak paray tamamlad. Ev sahipleri, ellerinde kalan son para bu olduu halde, hepsini ona seve seve vermilerdi; Dimitriy'i o kadar seviyorlard. Mitya, bulunduu derin heyecan iinde, onlara hemen orada artk kaderinin belli olacan aklad ve tabi byk bir tella Samsanov'un kendisine biraz nce teklif ettii pln da hemen hemen eksiksiz olarak anlatt. Samsanov'un kararn bildirdi, ileride olacak eyler iin besledii mitleri filn, hepsini aklad. Daha nceden de, birok srlarn aklad ev sahipleri ona nedense, kendi ailelerinden olan bir insan gz ile bakyor, onu hi de gururlu bir beyefendi saymyorlard. Mitya bylece dokuz rubleyi bir araya getirdikten sonra, yolcu arabas getirtilsin diye Volovo istasyonuna adam gnderdi. Ama btn bunlarn yknden, baz olaylarn meydana gelmesinden bir gn nce, le vakti, Mitya'nn elinde bir kuru bile bulunmad, para bulmak iin saatini satt, stelik ev sahiplerinden de ruble bor ald, btn bunlar da tanklarn gz nnde yapt, herkesin aklnda kal-m, tesbit edilmi oluyordu. Bunu nceden belirtiyorum. Sonradan bunlara ne-den iaret ettiim anlalacaktr. Mitya drt nala Volovo istasyonuna gitti. Geri yolda eninde sonunda artk btn bu ileri yoluna koyacan dnerek derin bir sevin iinde idi, ama Karamazov Kardeler II F: 20306 KARAMAZOV KARDELER gene de kendisi kentte yokken, Grusenka ne olacak diye korkudan ii titriyordu. Ya ene kadn tam da o gn, sonunda sabredemeyerek Fiyodor Pavlovi'e gitmee karar verirse? O zaman ne olacakt? Mitya ite bunu dnd iin gideceini ona sylemeden yola koyulmu, ev sahiplerine de eer biri gelip de kendisini sorarsa, nereye gittiini sylememelerini tenbih etmiti. Arabann iinde sarsla sarsla giderken: 'Muhakkak, muhakkak iyi olur, herhalde... ii burada bitirmeli... te Mitya ii rpererek bu hayaller iindeydi. Ama ne yazk ki, hayallerinin plnna uygun olarak gereklemesine imkn olmayacakt... BT kez, Volovo istasyonundan sonra kye gittii iin ge kald. Kyn on iki verst deil, on sekiz verst mesafede olduu meydana kt. kinci olarak lyinskiy papazn evde bulamad. Peder, komu kye gitmiti. Mitya, gene yola koyularak artk yorgunluktan bitkin hale gelmi, ayn atlarn koulu olduu arabayla, komu kye gidip, papaz buluncaya kadar gece bastrd. Grnte ekingen ve yumuak bir adam olan peder ona hemen o Lyagaviy'in geri daha nce kendi evinde misafir kaldn, ama imdi Kuru Ky'de bulunduunu, korucunun bakt koru iin pazarlk etmee geldiinden tr, geceyi onun evinde geireceini anlatt. Mitya onu hemen Lyagaviy'le buluturmas ve bylece kendisini kurtarmas iin papaza srarla yal varnca, peder nce kararszlk gsterdi, ama sonunda, herhalde iinde bir merak duymaa balad iin, gen adam Kuru Ky'e gtrmee raz oldu. Yalnz iin kts oraya, yaya olarak gitmelerini salk vermi^-Sylediine gre o kye kadar ancak bir verst'ten bir parack daha fazla yol vard. Mitya, tabi kabul etti ve o arnlk admlaryla y-rmee balad, yle hzl yryordu ki, zavall Pe KARAMAZOV KARDELER 307 dercik arkasndan yetimek iin neredeyse kouyordu. Papaz, daha ihtiyarlamam ve ok ihtiyatl bir adamd. Mitya, hemen ona da plnlarn aklad. Heyecanla, sinirli sinirli Lyagaviy ile ilgili olarak tler istedi ve yol boyunca hep konuup durdu. Papaz dikkatle dinliyor, ama pek az t veriyordu. Mitya'nn sorduu sorulara ise belirsiz karlklar vererek: Bilmiyorum, ah., bilmiyorum, nereden bileyim ben bunu? gibi szler sylyordu. Hatt Mitya, miras konusunda babasyla kendisi arasnda o anlamazlklardan sz anca, papaz baz bakmlardan Fiyodor Pavlovi'e bal olmak zorunda bulunduu iin korkuya bile kapld. Bu arada hayretle, Mitya'nn o alm satmla geinen kyl Gortskin'e neden Lyagaviy dediini sordu ve bir grev yerine getirir gibi, ona bu adamn gerekten, bir Lyagaviy olduunu, ama ona bunu sylememek gerektiini, onun bundan fena halde alndn, bu yzden kendisine muhakkak Gortskin demek gerektiini syledi. Sonra: Bunu yapmazsanz, onunla hi anlaamazsnz, zaten sizi dinlemez bile! diyerek szn bitirdi.

Mitya, byle eyler zerinde duramyacak kadar acele ettiim belirtecek ekilde, fazla hayret gstermedi ve papaza Samsanov'un o adamdan sz ederken bu ad kullandn syledi. Papaz bunu renince, hemen konuyu deitirdi. Oysa eer, o srada aklna gelen ihtimali Dimitriy Fiyodorovi'e am olsayd, iyi olurdu. Papaz Samsanov'un Mitya'y kylnn yanma gnderirken ondan Lvagaviy diye sz etmesine baklrsa, belki de, onunla alay etmi olduunu ima edebilir ve acaba iin iinde bir dalavere yok mu? diye sorabilirdi. Ama Mitya'nn byle nemsiz eyler zerinde durmaa vakti yoktu. Acele ediyor, koca koca admlar atarak yryordu. Ancak Kuru Ky'e geldikleri vakit bir verst deil, bir buuk verst deil, belki verst yrdkleri-i anlad. Fena halde can skld, ama kendisini tuttu.308 KARAMAZOV KARDELER Ky evine girdiler. Pederin tand olan korucu, evin bir blmnde oturuyordu, br blme, sofann br tarafndaki temiz olan blmne ise Gorstkin yerlemiti. zbenin bu temiz olan blmne girip yah bir mum yaktlar. erisi fazla snmamt. Mee tahtas bir masann zerinde, snm bir semaver, semaverin hemen yannda zerinde fincanlarla bir tepsi, sonuna kadar iilmi bir ie rom, bitirilmemi bir tof votka ve buday ekmei artklar vard. Gelen yabanc ise bankn zerine uzanm, st giysilerini karp bann altna yastk yapm olarak yatyor, horul horul uyuyordu. Mitya, ne yapacan bilemeyerek durdu: Tabi, uyandrmalyz, dedi. Benim iim ok nemli. Buraya gelirken o kadar acele ettim ki, gene bugn, hem de hemen geri dnmem gerekiyor! diye endieyle sylendi. Ama korucu ile papaz konumadan duruyor, dncelerini aklamyorlard. Mitya, yaklat, adam uyandrmaa alt. B-,yk bir aba gstererek onu ayltmaa alyordu. Ama adam bir trl gzn amyordu. Mitya: Sarho, dedi. imdi ne yapmal? Allahm ne yapmal? Birden mthi bir sabrszlkla uyuyan kollarndan, bacaklarndan tutup ekitirmee, ban saa sola evirmee, vcudunu kaldrp bankn zerine oturtmaa alt. Ama btn bu abalar, adamn sonunda garip garip homurdanmasndan ve dilini iyice dndrememekle birlikte, iddetli kfrler savurmasndan baka bir sonu vermedi. Sonunda peder: Hayr, iyisi mi biraz bekleyin, dedi. Belli ki ko nuacak halde deil... Korucu: Btn gn iti, diye sze kart. Mitya: Aman Allahm! diye bard. u anda ona ne KARAMAZOV KARDELER 309 kadar ihtiyacm olduunu, nasl bir umutsuzluk iinde bulunduumu bir bilseniz! Peder: Ama sabaha dek beklemeniz daha doru olur, diye tekrarlad. Mitya: Sabaha dek mi? Rica ederim... Bu imknsz bir ey! dedi ve byk bir znt iinde sarhou uyandrmak iin gene ileri atlacak oldu, ama abalarnn tm. yararszln hemen kavrayarak vazgeti. Peder susuyor, uykulu grnen korucu ise somurtuyordu. Mitya bsbtn umutsuzlua kaplarak: Gerekilik insan ne felketlerle karlatryor! dedi. Yznden sel gibi ter akyordu. Peder msait bir anda, ok yerinde olarak, uyuyan adam uyandrmay baarsalar bile, sarho olduu iin, gene de hibir konuma yapabilecek durumda olmayacan syledi. Sizin ise nemli bir iiniz var, onun iin en dorusu, siz bunu yarn sabaha brakn! dedi. Mitya kollarm iki tarafa at, sonra raz oldu. Ben burada kalacam, mum da burada kalacak, burada kalp msait an yakalamaa alacam. Uyand vakit bala... Korucuya doru dnd: Sana mumun parasn da, burada konaklama cretini de vereceim. Sonradan Dimitriy Karamazov'u hatrlarsn. Yalnz imdi sizinle ne yapacaz bilmiyorum, sayn peder. Siz nereye yatacaksnz? Peder: Yok canm! Ben evime gideceim, efendim... Onun ksrana biner giderim... Bunu sylerken korucuyu iaret ediyordu. Eh artk izninizle, size basarlar... Bylece karar verdiler. Papaz, sonunda ondan kurtulduu iin memnunluk duyarak, ksraa binip gitti.310 KARAMAZOV KARDELER Ama giderken gene de dnceli dnceli ban sallyor, iinden: Acaba bu merakl olay velinimetim Fi-yodor Paviovi'e haber vermeli mi? diye kendi kendine soruyor, belki de bir bakarsn, yle bir saatine gelir, ii renir, fkeye kaplr, yardmlarn kesiverir diye syleniyordu. Korucu kand, sonra hi konumadan kendi odasna gitti. Mitya ise banka oturdu ve dedii gibi msait an yakalamaa hazrland. Ruhuna ar bir sis gibi, mthi bir sknt kmt. Derin, korkun bir sknt! Oturuyor, dnyor, ama dnce bile bir sonuca yaramyordu. Mum yandka eriyordu, snan odada bir crlak bcei trdamaa balamt. erisi da-yanlmyacak derecede snmt. Mitya'nn gznn nnde, birden bahe canland. Bahenin arkasndaki yolu grr gibi oldu, babasnn evinde, gizlice bir kap alyor, Gruenka bu kapdan ieri koarak giriyordu... Birdenbire banktan frlad... Dilerini gcrdatarak: Feci bir ey! diye sylendi, uyuyan adama bir robot gibi yaklat, yzne bakmaa balad. Bu kupkuru, ok yal olmayan, olduka uzun yzl, kvrck sal, kzla alan incecik sakall bir adamd. Srtnda basma bir gmlekle, cebinden gm bir saat kstei grnen siyah bir yelek vard. Mitya bu surata, byk bir nefretle bakyordu. Adamn salarnn kvr kvr olmas nedense iinde zel bir kin uyandryordu. O srada, kendisinin, o ertelenmesi imknsz sorunu ile, bu adam karsnda bitkin bir halde durmas, bu i iin bunca fedakrlk etmi, bunca eyi brakm olmas, ok arna gidiyordu. Bakalarnn srtndan geinen bu adam iin: Oysa imdi bu adam,

kaderimi elinde tutan bu adam. sanki hibir ey olmam gibi horul horul uyuyor, sanki baka bir gezegenden gelmi gibi... diye dnd. Sonra birden yksek sesKARAMAZOV KARDELER 331 le: Ah! kader bana ne oyun oynad! diye sylendi ve birden bsbtn kendini kaybederek, gene szm olan kyly uyandrmak iin onun zerine atld. Adam garip bir fke ile uyandrmaa alyor, stn ban yrtyor, sarsyor, hatta dvyordu. Ama be dakika kadar uratktan sonra, gene hibir baar elde edemeyince, gcn yitirmi olarak, umutsuzluk iinde, tekrar gidip banka oturdu. Sama, sama! diye yksek sesle syleniyordu... Sonra nedense: Hem... tm bunlar ne onur krc! diye ekledi. Basnda iddetli bir ar balamt. Aklndan: -Yoksa ekip gitmeli mi? Vazgeip gitmeli mi? diye bir dnce geti. Hayr. Madem yle, artk sabaha dek kalacam! Mahsus kalacam ite, mahsus kalacam! Ne diye geldim sanki buraya, yleyse? Zaten nasl gidebilirim, buradan neyle gidilebilir artk? Hay Allah! Ne samalk! diye syleniyordu. Baars gittike iddetleniyordu. Hareketsiz oturuyordu. Nasl olup da, byle bir anda, byle oturduu yerde uykuya daldn bilemedi. ki saat ya da biraz daha uzun bir sre uyumutu herhalde. Dayanlmaz, bartacak kadar iddetli bir ba arsyla uyand. akaklar zonkluyor, bann st taraf acyordu. Uyannca, uzun bir sre tam anlamyla kendine gelemedi ve bana gelenleri bir trl kavrayamad. Sonunda fazla snm olan odada mthi bir kmr kokusunun yaylm olduunu hissetti. Eer uyanmasayd belki de lecekti. htiyar kyl ise, hl yatyor, horluyordu. Mum iyice erimiti, neredeyse snmek zereydi. Mitya bararak, sallana sallana atld, sofadan geip korucunun odasna gitti. Korucu hemen uyand, br odada kmrn havay zehirlediini renince, yaplacak eyleri emretmek iin dar kt, ama olmay, alacak kadar kaytsz bir tavrla karlamt. Bu da Mitya'y hem 312 KARAMAZOV KARDELER gcendirmi, hem de artmt. Karssnda durmu kendini kaybetmi gibi: Ya lrse, ya lrse, o zaman ne olacak... O zaman ne olacak?, diye yksek sesle sylenip duruyordu. . Kapy, pencereyi atlar, borunun anahtarn evirdiler, Mitya, sefadan suyla dolu bir kova getirip nce kendi ban slatt, sonra bir bez bulup onu suya daldrd ve Lyagaviy'in basna yaptrd. Korucu ise, tm olaylara hl olup biten her eyi nemsiz gryormu gibi bir tavrla bakyordu. Pencereyi atktan sonra can sklarak: Bu kadar da yeter! diyerek demir feneri Mitya'-nn yannda brakp, gene uyumaa gitti. Mitya, sarhola yarm saat kadar urat, hep ban slatyordu ve artk ciddi olarak tm geceyi uyumadan geirmeye karar vermiti. Ama yorgunluktan bitkin bir hale gelince, bir dakikack soluk alabilmek iin oturdu, bir an gzlerini kapad, sonra farknda bile olamadan, banka uzand ve l gibi derin bir uykuya dald. Uyand vakit, artk ok geti. Saat sabahn hemen hemen dokuzuna gelmiti. Isl l bir gne kk evin iki penceresinden ieri giriyordu. Dnk kvrck sal kyl, bankn zerinde oturuyordu, artk srtna uzun ceketini giymiti. nnde yeni yaklm bir semaver ile baka bir tof duruyordu. Eskisi, dnk artk bitmiti. Yenisinin de yarsndan fazlas iilmiti. Mitya yerinden frlad, ama hemen o uursuz kylnn gene sarho hem de kendini bilemeyecek, aylamaya-cak kadar sarho olduunu anlad. Gzleri yuvalarndan uram gibi bir an ona bakt. Kyl ise hi konumadan sinsi sinsi, insan gcendiren garip bir sakinlikle kurnaz kurnaz, hatt, karsndakini kk grdn belirten bir tavrla, bakyordu. Ya da Mit-ya'ya yle gelmiti. Sarhoa doru atld: KARAMAZOV KARDELER 313 Bir dakika, gryorsunuz... Ben... Siz, her halde br odada oturan burann korucusundan iitmisiniz-dir... Ben temen Dimitriy Karamazov'um. Kendisiyle koru iin pazarlk ettiiniz ihtiyar Karamazov'un olu.. Kyl sakin ve kesin bir tavrla: Atyorsun be! dedi, Nasl atyorum? Fiyodor Pavlovi'i tanyorsunuz yal Kyl dilini aznn iinde glkle dndryordu: Hi de senin o Fiyodor Pavlovi'ini tanmyorum, diye sylendi. Canm koruyu, koruyu almak iin onunla pazarlk; etmisiniz. Uyansarza... Aklnz banza toplayn... Beni buraya Pavel lyinskiy getirdi... Siz Sam-sanovr'a yazmsnz, o da beni size gnderdi... Mitya, bunu soluk solua sylemiti. Lyagayiv gene sert bir sesle: Atyorsun! dedi. Mitya ayaklarnn souduunu hissetti. - Rica ederim! Bu aka deil ki! Belki de u anda akr keyifsiniz, ama ne de olsa konuabiliyor, anl-yabilijyorsunuz... Ben bu iten hi bir ey anlamyorum! Sen boyacsn! Rica ederim! Ben Karamazov'um. Dimitriy Ka-ramazzov'um... Size bir teklifim var... Krl bir teklifim..., Gerekten kazanl bir i... Hem de koru ile ilgili. Kyl ciddi ciddi sakaln okuyordu: Hayr, sen mteahhitlik ediyordun, icarcydn, sonra da alan biri ktn. Alan birisin sen!... Mitya umutsuzluk iinde parmaklarn bkp du-ruyorcdu: . - inann bana yanlyorsunuz! dedi. IKyl hep sakaln svazlyordu. Birden kurnazca bir tavrla gzlerini kst:314 KARAMAZOV KARDELER Hayr, sen bana unu syle! Bana yle bir kanun gster ki, ktlk etmek serbest olsun! itiyor musun? Alan birisin sen. Anlyor musun bunu?

Mitya, can sklarak geri ekildi. Birden Alnna bir darbe indirilmi gibi oldu. Sonradan kendisi de yle diyecekti. Bir anda zihni garip bir ekilde aydnland. Kendisi 'bir kvlcm akt, o zaman her eyi birden kavradm-, diyecekti. aknlk iindeydi, dona kalmt. Nasl oluyor da kendisi gibi, ne de olsa zeki bir adam, byle bir samala kanmst? Nasl oluyor da byle bir maceraya burnunu sokmu, hemen hemen tm bir gn, tm bir gece bu Lyagaviy ile urap didinmi, ban slatmaa almt... Ne yapmal yani, adam sarho, kp gibi sarho, belki de daha bir hafta durmadan kafay ekecektir... Bu durumda daha-ne bekliye-ym? Ya Samsanov beni buraya mahsus gnderdiyse? O zaman ne olacak? Ya Gruenka... Aman Allahm, ben ne yaptm!... Kyl oturuyor, alayl alayl glerek ona bakyordu. Baka bir zaman olsayd Mitya belki de fkesinden bu aptal ldrrd, ama imdi btn vcudu gcn yitirmiti, bir ocuk gibi olmutu. Yavaa banka doru gitti, paltosunu ald, srtna giydi, izbeden kt. br odada korucuyu bulamad. Ortalarda kimse yoktu. Cebinden bozuk olarak elli kpek kard, onu orada bir gece geirdii iin ve yakt mumla verdii zahmet karl olarak, masann zerine brakt. zbeden knca etrafn ormanla evrili olduunu grd. Baka hibir ey grnmyordu, izbeden knca saa m, yoksa sola m gitmek gerektiini bile ha' trlayarnadan rastgele yrmee balad; o akam Pa" pazla acele acele oraya gelirken yolun nereden geti' ini fark etmemiti bile. Yreinde kimseye kar kin yoktu, Samsanov'a kar bile. Ormann iinden geen darack patikadan, hibir ey dnmeden, kendini KARAMAZOV KARDELER 315 betrni, tm dncelerini yitirmi gibi hatta nereye gittiini bile hi dnmeden yryordu. Birden ruh bakmndan da vcuta da o kadar zayif, gsz oluver-jniti ki! O srada karsna bir ocuk ksayd, onu yenebilirdi. yleyken g bel ormandan kt. Birden karssna gzn grebilecei yere dek uzanan ekinleri biilmi usuz bucaksz tarlalar kt. Hi durmadan ileri, hep ileri giderek Her yer ne byk bir umutsuzluk iinde! Her yerde nasl bir lm kokusu var!" diye tekrarlyordu. Onu yoldan geenler kurtard. Arabacnn biri ihtiyar bir taciri ky yolundan gtryordu. Araba hizasna gelince, Mitya onlara yol sordu, o zaman onlarn da Volvo'ya gittikleri anlald. Konumaa baladlar, sonunda Mitya'y yanlarna yol arkada olarak aldlar. saat kadar sonra istasyona vardlar. Volovo istasyonunda, Mitya hemen kente gitmek iin bir araba kiralad ve birden dayanamyacak derecede a olduunu hissetti. Atlar arabaya koarlarken Dimitriy'e sahanda yumurta yapverdiler. Dimitriy yumurtay bir rpda bitirdi. Koca bir para ekmei, hafife kokmaa balam salam da yedi ve kadeh votka iti. Bylece biraz canland, gene cesaret buldu ve iinde tekrar bir umut yand. Yolda rzgr gibi gidiyor, hep daha hzl gitmesi iin arabacy durmadan kkrtyordu. Birden bu uursuz paray hemen o gn bulmak iin artk "vazgeilmez yeni bir pln tasarlad. Nefretle: Akl alacak ey deil! Akl alacak ey deil... Bu Allann bels, adi bin ruble yznden bir insann hayat mahvoluyor!... diye bard. Ne olursa olsun, kahrm bugn vereceim! Eer hi durmadan Grusenka'y dsnmeseydi, ba-na bir ey gelmesin diye endie etmeseydi, belki gene tam anlamyla neeli olacakt. Ama bu dnce, her an yreine sivri bir haner gibi saplanyordu. Sonun-da kente vardlar. Mitya da hemen Gruenka'ya kotu.316 KARAMAZOV KARDELER III ALTIN MADENLER Bu Gruenka'nn o kadar korku ile Rakitin'e anlatt ziyaretti. Bu srada, Gruenka, o syledii -pusulay bekliyordu ve Mitya'nn bir gn nce de, o gn de, gelmemi olduuna seviniyor, Allah vere de ben kentten ayrlncaya kadar gelmese diye umutlanyordu. Oysa Dimitriy, birden ka gelmiti. Ondan sonra olup bitenleri biliyorsunuz: Gruenka onu bandan savmak iin, gya para hesab yapmas gerektiini syleyerek kendisini Kuzma Samsanov'un evine kadar geirmesi iin kandrm. Mitya da ona kanarak, gen kadn hemen oraya gtrmt. Gruenka kapda veda ederken saat on ikide gelip kendisini almas iin ondan sz almt. Mitya onun bu ricasna memnun olmutu. Hemen kendi kendine su sonuca varmt: Kuzma'nn evinde oturacaksa, Fiyodor Pavlovi'e gitmeyecek demektir... Meer ki, yalan sylesin! Ama ona yle geliyordu ki, Gruenka yalan sylemiyordu. Dimitriy, sevilen kadndan ayr olduu vakit, Allah bilir ne feci eyler hayalinden geiren, bana bin trl bel beldiini, ona nasl ihanet ettiini dnen, ama bir kou yanna geldii vakit gene de frsattan yararlanarak kendisine ihanet ettiini dnd halde yzne bakar bakmaz, o glen, o neeli, o efkatli yze bir gz atar atmaz, hemen Ye niden cesaret bulan, btn phelerini bir anda silen. daha nceki kskanl iin de utan duyarak sevinle kendi kendini sulayan kskanlardand. Gruenka'y Samsancv'a gtrdkten sonra. he men evine dnmt. Ah, o gn daha ne ok yaplacak i vard!... Ama ne olursa olsun, yrei hafiflemiti Aklndan bir de, Smerdyakov'dan o akam hi bir ey KARAMAZOV KARDELER 317 olmadn, bir an nce renmeliyim. Allah gstermesin, Fiyodor Pavlovi'e bir gittiyse! Felket! diye bir dnce geti. Daha evine varmadan, bir trl rahat edemeyen yreinde gene kskanlk alevlenmiti. Kskanlk! Pukin: Otello kskan deildir, inanan, saf bir insandr! demiti. Onun bu sz bile byk airimizin olaanst derin zeksna iarettir. Geri Otello'nun i dnyas yklm, yrei param para, dnya grs alt st olmutur!... ideali mahvolmutur. Ama Otello gibi bir insan saklanmaz, gzetlemez, casusluk etmez. O karsndakine inanan insandr. Aksine ihaneti aklna getirmesi iin ona yol gstermek, onu srklemek, olaanst bir aba gstererek kskanln alevlendirmek gerekiyordu. Gerek bir kskan byle olmaz! Kskan insann hibir pimanlk duymadan, ne kadar utan verici bir duruma debileceini, ahlk bakmndan ne kadar alalabileceini, kendi kendini ne kadar kk drebileceini, insan hayalinden bile geiremez. Oysa, hepsi adi ve kirli ruhlu insanlar deildirler. Aksine insan yksek ruhlu da olsa, tertemiz bir sevgi de duysa, kendisinden fedakrlklar da etse, masalarn altna saklanabilir, en adi insanlara rvet verebilir, en adi gzetleme ve casusluk ilerinin kirli, irkin yollarna ba vurabilir. Otelle, ne olursa olsun, ihaneti olduu gibi kabullenemezdi. Belki balamamazlk edemezdi, ama ruhu bir st ocuunun ruhu kadar tertemiz, gnahsz, kinsiz olduu halde, ihaneti bir trl hazmedemezdi. Gerekten kskan olan

bir insan ise. yle olamaz. Baz kskanlarn nelere boyun eebildiim, nelere gz yumabileceim, neleri balayabilecein! insan bilemez! Kskan insanlar herkesten daha abuk, herkesten daha ok ey balarlar... Bunu da btn kadnlar bilirler. Kskan bir insan ok ksa bir sre iinde (tabi balangtaki korkun atmadan sonra) balayabilir. 318 KARAMAZOV KARDELER Bunu yapabilecek bir yaratltadr. rnein artk is. patlanm bir ihaneti, hatt kendi gzyle grd bir kucaklamay ya da pmeyi bile balayabilir. Yeter ki, bunun son kez- olduuna, rakibinin o andan itibaren artk ortadan kalkacana, dnyann ta ucuna gideceine, ya da kendisinin sevgilisini bir yere karabileceine inansn! Tabi barma ancak bir saatliktir. nk rakibi gerekten yok olsa bile, kskan, hemen ertesi gn kendisine yeni. baka bir rakip uydurur ve bu sefer o yeni rakibine kar kskanlk duymaa balar. Denilebilir ki, daima byle gzetlenmesi gereken br sevgi nasl bir sevgidir? Ve byle byk bir aba ile her an bekilik etmeyi gerektiren bir sevginin deeri var mdr? Ama ite gerekten kskan olan insan, bunu hi bir zaman anlyamaz. Oysa kskanlar arasnda, birok yksek ruhlu insanlar da vardr. Gariptir ki, o yksek ruhlu insanlar bile bir kede birini gzetlemekten ekinmezler. Birini gzetlerken de o yksek duygular ile seve seve girdikleri durumun utan verici olduunu ak olarak anlarlar, ama ite o ksede durduklar srece, ne olursa olsun, hibir zaman bir pimanlk duymazlar. Mitya, Grusenka'y grr grmez iindeki kskanlk yok oluyor, gen adam hemen ona inanan, kibar bir insan oluyor, hatta kt duygular iin kendi kendine kzyordu. Ama bu, yalnz o kadna kar duyduu bu sevgide sandndan ok daha yksek bir ey bulunduunu, bu duyguda yalnz Alyoa'ya anlatt gibi "bir vcut kvrmnn uyandrd tutkunun bulunmadn gsteriyordu. nk Grusenka uzaklar uzaklamaz. Mitya gene ondan phe etmee balyor, onun tm alaklklar isleyebileceini, tm ihanetleri yapabilecei ni dnyordu. Bunlar dnrken de iinde pimanlk duymuyordu. iindeki, kskanlk yeniden alevlenmiti. Ne sa olsun acele etmesi gerekiyordu. Hereyden nce olmazsa Gruenka'nn yolunu kesmek iin biraz KARAMAZOV KARDELER 310 para bulmas gerekiyordu. Bir gn nceki dokuz rublenin hemen hemen hepsi yola gitmiti. Parasz ise, muhakkak ki, bir adm bile atmaya imkn yoktu. Ama Di-mitriy yeni pln ile birlikte bu zaman geitirmek iin. gereken paray nereden bulacan daha nceden arabada dnm, tasarlamt. Mermileri ile birlikte iyi cins iki dello tabancas vard. Bunlar imdiye kadar rehine koymamasnn nedeni onlar sahip - olduu her eyden fazla sevmesiydi. "Bakent meyhanesinde oktandr bir gen memurla tanmt. Bir gn gene meyhanede onunla konuurken, gen adamn bekr olduunu ve olduka varlkl olan bu memurun da tutku derecesinde silh sevdiini, tabancalar, revolverler, kllar satn aldn, bunlar evinde duvarlara astn, ahbaplarna gstererek onlarla gururlandn, bir tabancann nasl yapldn, nasl islediini, nasl doldurulmak gerektiini hatta hedefe isabet etmek iin nasl ate edilebileceini anlatmakta usta olduunu renmiti. Mitya, uzun sre dnmeden hemen ona kotu ve tabancalar on rubleye rehin olarak kabul etmesini teklif etti. Memur sevinle ona tabancalar kendisine satmas iin yalvarmaa balad. Ama Mitya raz olmad. O zaman adam Mitya'ya on ruble verdi, bu para iin de kesin olarak hi faiz almyacam syledi. Dostta ayrldlar. Mitya acele ediyordu. Bir an nce Smerd-yakov'u artmak iin Fiyodor Pavlovi'in bahesinin arka tarafna gitti. Ama bylece daha sonra ok sz edeceimiz nemli bir olay meydana geldi, daha iki saat kadar nce Mitya'nn elinde hibir para bulunma-dg, on ruble bulmak iin ok sevdii eyleri bile rehi-ne brakt halde aradan saat getikten sonra ise birden binlerce rubleye kavutuu anlalacakt. Ama olaylar gene nceden anlatm oluyorum. Mariya Kondratyevna'nn evinde (bu kadn Fiyodor Pavlovi'in komusuydu) Dimitriy'i ok artan, akln320 KARAMAZOV KARDELER bandan alan bir haber bekliyordu, bu da Smerdyakov un hastal haberi idi. Smerdyakov'un bodruma nasl dtn, sara krizine nasl tutulduunu, doktorun nasl geldiini, Fiyodor Pavlovi'in onunla ne kadar n, gilendiini ayrntl olarak rendi. Hayretle aabeyi van Fiyodorovi'in de biraz nce sabahleyin Moskova' ya gitmi olduunu renmiti. Herhalde Volovo'dan benden nce gemitir. diye dnd. Ama Smerdyakov'un durumuna ok zlyordu. imdi kim bekilik edecek, durumu bana kim bildirecek? diye dnyordu. Byk bir merakla kadnlara bir aksam nce herhangi bir eyi farkedip etmediklerini sormaa balad. Onlar da Dimitriy'in bunlar neden sorduunu anlayarak endielerini tam anlamyla giderdiler. Kimse uramamt, yalnz van Fiyodorovi gebeyi orada geirmiti. Ve Herey yolunda gidiyordu. Mitya, dnceye dald. Muhakkak ki, o gn de etraf gzetlemesi gerekiyordu. Ama bunu nereden yapmalyd? Buradan m, yoksa Samsanov'un kapsnda m? Sonunda kararn verdi: Hem burada bekliyecekti hem orada. Duruma gre bekledii yer de deiecekti, imdilik ise, imdilik ise... in nemli taraf, imdi zihninde daha arabada iken tasarlad yeni ve artk yanl elmas imknsz bir pln" vard. Bu pln ertelemee imkn yoktu. Mitya bunun iin bir saat feda etmeye karar vermiti: Bir saat iinde hereyi kararlatrr, hereyi renirim. O zaman da nce Samsanov'un evine gider, Gruenka'nn orada olup olmadna bakarm, sonra da hemen gerisin geriye, bir kou buraya ge lir ve saat on bire kadar burada beklerim, sonra da ge ne Gruenka'y alp, tekrar evine gtrmek iin Samsa nov'a giderim! te verdii karar buydu. Koa koa eve gitti, ykand, salarn tarad, elbi selerini temizledi, giyindi, sonra bayan Hohlakova'n evine gitti. Pln onunla ilgiliydi. O hanmdan bin ruble bor almaa karar vermiti. Hem de nedense, iin KARAMAZOV KARDELER 321 de onun bu isteini reddetmiyeceine dair alacak bir inan domutu. Belki de: Madem iinde byle bir inan vard, neden nce buraya, daha dorusu kendi evresinden olan birine gitmeyip de, bambaka bir insan olan Samsanov'a,

kendisi ile nasl konuacan bile bilmedii bir adama ba vurduuna hayret edilebilir. Ama unu sylemek gerekir ki, son bir ay iinde Dimit-riy, Bayan Hohlakova ile ahbapln nerede ise tamamen kesmiti. Zaten eskiden de onunla az tanyordu. Bundan baka, o kadnn kendisinden nefret ettiini ok iyi biliyordu. Bu kadn, daha balangta, yalnzca Katerina Ivanovna'nn nianlsdr diye ondan nefret etmee balamt. Oysa. kendisi nedense birden Katerina Ivanovna'nn onu brakp sevimli, valye ruhlu. tahsilli ve her bakmdan ok kibar davranan van Fiyodorovi ile evlenmesini istiyordu. Mitya'nn davranlarna ise, fena halde fkeleniyordu. Mitya, onunla alay bile etmiyordu, hatta bir gn o kadnn Ne kadar hareketli ve laubali ise, o kadar terbiyesiz olduunu sylemiti. te o sabah, arabada gelirken, birden aklna parlak bir dnce gelmiti. Madem, kendisi Katerina vanovna ile evlenmemi istemiyor ve madem bu onda o kadar fke uyandryor, (biliyordu ki, kadn bu ihtimali dndke nerede ise isteri krizi geirecek gibi oluyordu) o halde, neden imdi bana bu bin rubleyi vermeyi reddetsin? Madem ki, bu parayla Katya'y b-rakp buraya bir daha dnmemek zere gidebilirim. ksek sosyetedeki bu mark hanmefendiler bir eyi akllarna takacak kadar istediler mi, artk ille dedik-leri olsun diye hibir eyden kanmazlar. Sonra bu ka-zengin de Mitya byle dnyordu. Tasarlad plan gelince, bu gene aynyd. Yani gene erma-zerindeki haklarn ona teklif etmek istiyordu. Karamazov Kardeler II F : 21322 KARAMAZOV KARDELER Ama artk bunu bir akam nce Samsanova'ya yapt gibi ticar bir dnceyle, bin ruble yerine alt, ya da yedi bin ruble kazanmak ihtimalini ileri srerek yapmyacakt. Sadece bunu borcuna karlk drst bir adama yakr ekilde teminat olarak gsterecekti. Mitya, zihninde bu yeni dnceyi evirip evirirken de derin bir heyecana kaplyordu. Zaten yeni bir ie giritii vakit, ya da bir anda btn kararlarnda byle oluyordu. Her yeni dnceye tutku derecesine varan bir heyecanla kendisini kaptryordu. Bununla birlikte, bayan Hohlakova'nn evinin kapsna geldii anda, birden korkudan srtnda bir rperme hissetti. Ancak o anda, artk matematik bir kesinlikle gerekten son umudunun burada olduunu, bundan sonra artk onun iin dnyada hibir ey kalmadn, eer bu umut burada krlacak olursa, <bu bin rubleyi bulmak iin birini baklayp soymaktan baka hibir are kalmadn anlad... Kapdaki ngra ald srada, saat sekiz buuktu. nce her ey yolunda gider gibi oldu. Dimitriy daha geldiini bildirmelerini rica eder etmez, olaanst bir tella hemen kabul edildi. Aklndan Sanki beni bekliyordu diye bir dnce geti. Onu misafir odasna aldklar vakit ev sahibi de neredeyse koarak hemen yanma geldi ve baka bir sze balamadan nce onu beklediini syledi: Bekliyordum ya, bekliyordum ya!... dedi. Sizin barla geleceinizi nereden bilebilirdim, deil mi? yleyken sizi bekliyordum ite. Bu sezgime hayret edeceksiniz Dimitriy Fiyodorovi! Sabahtan beri bu gn geleceinize kesin olarak inanyordum. Mitya, biraz hantalca oturdu : Gerekten alacak bir ey, hanmefendi! diye sylendi. Ama ben buraya ok nemli bir i iin gel dim... ok, ok nemli bir ey iin... Yani benim iin KARAMAZOV KARDELER 323 hanmefendi, yalnz benim iin. Hem de ok acelem var... ok nemli bir i iin geldiinizi biliyorum Dimitriy Fiyodorovi... Sanmayn ki, bunu bir eit sezile, ya da mucize bekleyen bir insann geri kafall ile sezdim. (Zosima dedeyi iittiniz deil mi?) Burada, bu iin iinde matematik bir kesinlik rol oynuyor: Ka-terina vanovna ile olan eylerden sonra, buraya gel-memezlik edemezdiniz... Gelmeden duramazdnz... Bu matematik bir gereklilik!... Gerek, yaamn gerekiliidir bu hanmefendil Beni buraya getiren gerekiliktir. Yalnz izin verin dncelerimi anlataym... Evet, realizm, tam anlamyla realizm sizi buraya getirdi, Dimitriy Fiyodorovi. Ben de imdi tm varlmla realizmi savunuyorum. Artk mucize konusunda yeteri kadar ders aldm. Zosima dedenin lm olduunu iittiniz deil mi? Mitya biraz ard: Hayr hanmefendi, bunu ilk kez sizden iitiyorum. Zihninde Alyoa'nn hayali canland. Bu gece ld ite... Mitya szn kesti: Hanmefendi ben su anda ancak umutsuzluun snrna gelmi olduumu dnebiliyorum. Eer siz bana yardm etmezseniz herey mahvolacaktr. Hepsin-en nce de ben mahvolacam. Bu beylik szler iin zr dilerim, ama sayklyor gibiyim, sanki bir hum-maya tutuldum... Biliyorum, biliyorum... Hummaya tutulmu gi-bi olduunuzu biliyorum, zaten baka bir durumda ola.. mazsnz ve ne sylerseniz syleyin, ben hepsini daha nceden biliyorum. Ben oktandr kaderinizi inceliyoDimitriy Fiyodorovi... Onu izliyor ve inceliyorum.324 KARAMAZOV KARDELER Ah... inann ki ben tecrbeli bir ruh doktoruyum, Di. mitriy Fiyodorovi. Mitya kendini zorlayarak iltifat etti: Hanmefendi, madem siz tecrbeli bir ruh doktorusunuz, ben de tecrbeli bir hastaym ve yle hissediyorum ki, madem kaderimi byle inceliyorsunuz, o halde hayatmn mahvolmamas iin yardmda bulunacaksnz. Yalnz bunun iin, izin verin, size buraya gelmeyi gze almama yol aan ve yeni tasarladm pln... Sizden neler beklediimi aklyaym... Ben buraya unun iin geldim, hanmefendi!... Aklamayn! Zaten bunun ikinci derecede bir nemi var. Yardma gelince, yardm elimi uzattm ilk insan siz olmayacaksnz Dimitriy Fiyodorovi... Herhalde kuzenim Belmesova'y iittiniz. Onun kocas da demin ok yerinde

sylediiniz gibi mahvoluyordu. fls etmiti. Dimitriy Fiyodorovi sonra ne oldu biliyor musunuz?. Ona at yetitirmesini tledim. bylece imdi ok para kazanan bir adam oldu. Siz at yetitirmekten anlar msnz Dimitriy Fiyodorovi? Mitya sinirli bir sabrszlk iinde : Hayr efendim ben o iten hibir ey anlamam!, diye bard. Nerdeyse yerinden frlayacak gibi oldu. 'Yalnz size yalvaryorum, beni dinleyin hanmefendi. Rahata konuabilmem iin beni yalnz iki dakikack dinleyin; bylece nce size hereyi, buraya gelmemin nedeni olan pln olduu gibi anlataym, inann zaman benim iin ok deerli... ok acele etmem gerekiyor... Mitya, kadirim gene konumaya baladn hissederek son szleri krize tutulmu gibi avaz kt kadar bararak sylemiti. Sonra onun sesini bastrmak midiyle barmaa devam etti: Buraya byk bir mutluluk iinde geldim. Umutsuzluun son basaman inmi bulunuyorum. Sizden bin ruble bor istemee geldim. Geri bortur KARAMAZOV KARDELER 325 ama, bu borca karlk size salam, garantili bir karlk gstereceim, hanmefendi. Bu sizin iin salam bir gelir kayna olacak! Yalnz izin verirseniz anlataym... Bayan Hohlakova elini ona doru sallayarak: Btn bunlar bana sonra sylersiniz!... Sonra... dedi. Zaten imdi bana ne deseniz hepsini biliyorum ben. Bunu size daha nce de syledim. Siz benden para istiyorsunuz. bin rubleye ihtiyacnz var. Ama ben sizi bundan ok daha fazla, bununla kyaslanmys-cak kadar ok paraya kavuturacam. Sizi kurtaracam. Sizi kurtaracam Dimitriy Fiyodorovi.,. Ama daha nce szm dinlemelisiniz! Mitya gene yerinden frlyacak oldu. Olaanst bir heyecanla: Gerekten bu kadar iyi kalplisiniz demek hanmefendi! diye bard. Allahm!... Beni kurtardnz. Su anda bir insan intihardan, tabancayla ldrlmekten kurtardnz... Size sonsuz teekkrlerimi sunarm... Bayan Hohlakova Mitya'nn bu heyecanna sevinli bir glmseyile bakarak: Ben sizi binden ok daha fazla, sayamyacak kadar ok paraya kavuturacam!., diye bard. Sayamyacam kadar bir paraya m? Ama benim bu kadara ihtiyacm yok. Benim iin u anda yalnz o uursuz bin rubleyi bulmak nemli. Bunu bana verirseniz, ben de size, vereceiniz bu paraya karlk bir garanti gstererek sonsuz teekkrlerimi sunarm. Size bu pln teklif ediyorum... Bu pln... Bayan Hohlakova iyilik yapan bir kadnn, temiz yrekli bir insann, ktl yenmi tavryla : Yeter Dimitriy Fiyodorovi!.. Sylenen ey yaplacaktr., diye szn kesti. Madem sizi kurtarmaa sz verdim, kurtaracam. Tpk Belmesov'u nasl kur-tardvsam, sizi de yle kurtaracam. Altn madenlerine ne dersiniz, Dimitriy Fiyodorovi?326 KARAMAZOV KARDELER Altn madenlerine mi hanmefendi? Onlar hi dnmedim bile... Siz dnmediniz, ama ben dndm ite! Hem de inceden inceye dndm!.. Bu amala tam bir aydr sizi izleyip duruyorum. Yanmdan getiiniz zamanlar belki yz defa size bakm ve kendi kendime ite tam altn madenlerine gnderilecek enerjik bir insan demiimdir. Yrynz bile inceledim ve kendi kendime yle karar verdim: -Bu adam birok altn madenleri bulacaktr." Mitya glmseyerek: Bunu yrymden mi anladnz? diye sordu. Yrynzden ya! Bundan ne kar? Yani siz bir insann karakterini yrynden anlamann mmkn olduunu red mi ediyorsunuz Dimitriy Fiyodorovi? Doal bilimler ayn eyi sylyorlar. Ah!.. Ben imdi realist oldum, Dimitriy Fiyodorovi... Bu gnden, beni o kadar zm olan o manastrdaki olaydan sonra.artk tam anlamyla realist oldum ve artk pratik bir faydas olan ilere atlmaa karar verdim. Artk eski hastalmdan kurtuldum. Turgenyev'in dedii gibi: Yeter artk!' Ama hanmefendi, bu kadar yksek kalplilikle bana balamay vaat ettiiniz o bin... O bin ruble... Bayan Hohlakova hemen szn kesti: Merak etmeyin, onlara kavuacaksnz, Dimitriy Fiyodorovi... O bin rubleyi daha imdiden cebiniz de bilin. Hem de bin deil, milyon... stelik en ksa zamanda sizin olacak bunlar! Nasl bir ideale ba" lanmak gerektiini syliyeyim. Siz altn madenlerini bulacak, milyonlar kazanacak, memlekete dnecek faal bir adam olup, bizleri iyilie doru ynelteceksin Her eyi yahudilere mi kaptralm yani? Siz byk bin lar yaptracak, eitli is yerleri aacaksnz. Fakir yardm edeceksiniz, onlar da sizi kutsayacaklardrKARAMAZOV KARDELER 327 demir yolu adr, Dimitriy Fiyodorovi.!. Me-jur olacaksnz!... imdi bu kadar skk durumda olan maliye bakanlnn altra ihtiyac olacak. Bizim kt paralarn dmesi yznden gzme uyku girmiyor, Dimitriy Fiyodorovi. Benim bu ynm kimse bilmiyor... Dimitriy Fiyodorovi, gene huzursuz bir sezgiyle kadnn szn kesti: Hanmefendi, hanmefendi... Gerekten, gerekten dnz yerine getireceim belki. Akllca dnz yerine getireceim... Belki de gerekten oraya... O altn madenlerine gideceim... Sonra da bu konuda sizinle tekrar konunaa geleceim... Hem de bir ok defalar konuacam.. Ama imdi bana yksek vicdannzdan gelen b;r duygu ile vaat ettiiniz o bin... Ah, onlar bana verseniz, beni balarmdan kurtarm olacaksnz Eer mmknse bugn... Yani anlyor musunuz, u anda bir saat, bir saat olsun vaktim yok... Bayan Hohlakova srarla szn kesti: Yeter Dimitriy Fiyodorovi, yeter... Asl mesele urada: Siz bu altn madenlerine gidiyor musunuz, git-wiyor musunuz? Tam anlamyla karar verdiniz mi? Bana matematik bir kesinlikle karlk verir misiniz? Gideceim hanmefendi, ama daha sonra... Ben nereye isterseniz oraya giderim hanmefendi ama imdi... Bayan Hohlakova:

 O halde durun, diye bararak yerinden frlad, saysz ekmeceleri olan k yaz masasna doru atld. ekneceleri bir biri arkasna ekmee balad, harl ha-rl bireyler aryordu. Mitya neredeyse baygnlk geirerek: - bin ruble diye dnyordu. Hem de bunlar hemen verecek senet sepet istemeden, hibir formalite olmadan. te bu gerekten centilmence bir hareket! Ne mkemmel kadnm... Yalnz bu kadar ok konumasa..."328 KARAMAZOV KARDELER Bayan Hohlakova sevinle: te, ite aradm buldum!., diye bard. Bu, iinden ip geirilmi, kck gm bir tasvirdi. Bazlarnn boyunlarna istavrozla birlikte taktklar kk tasvirlerden. Bayan Hohlakova din bir heyecan iinde: Bu bana Kiev'den geldi, Dimitriy Fiyodorovi, diye devam etti. kence grm azize Varvara'nn kutsal kalntlarnn bulunduu kiliseden, .zin verirseniz, bunu kendi elimle boynunuza takaym ve bylece sizi yeni bir hayata baslarken ve yeni aamalara giriirken bununla kutsayaym. Sonra gerekten tasviri boynuna geirdi ve onu dzeltmeye koyuldu. Mitya, byk bir utan iinde ona doru eilmiti. Bayan Hohlakova'ya yardm ederek, g bel tasviri kravatnn ve gmleinin yakas altna sokarak ssne doru sarktt. Bayan Hohlakova, zafer kazanm bir tavrla gene yerine oturdu: Eh artk gidebilirsiniz! dedi. Hanmefendi o kadar duygulandm ki... Size nasl teekkr edeceimi bilmiyorum... Bana kar byle duygular beslediiniz iin... Eer, u anda benim iin zamann ne kadar deerli olduunu bilseniz!... imdi di sizden, sizin o yksek cmertliinizden bu ka dar heyecanla beklediim o para var ya... Ah, ha nmefendi, madem bana kar bu kadar iyi kalplisiniz madem halime acyarak bu kadar vicdanl davranyor sunuz. (Mitya bunlar birden ilham gelmi gibi bara rak sylemiti.) o halde izin verirseniz, size birey ak bulalyaym... Geri bunu oktandr biliyorsunuz... Bu bir sevdiim var... Katya'ya, yani Katerina vanovya hanet ettim... Ah... Biliyorum ona kar insanca ranmadm, erefini lekelemi oldum, ama ne yapaym ki. burada bir bakasna k oldum, bir baka KARAMAZOV KARDELER 329sevdim, hanmefendi. Belki de o kadndan nefret ediyorsunuz. Ama herhalde artk hereyi renmisinizdir. Ne yapaym ki, o sevdiim kadn artk brakamam, onun. iin de bu bin rubleyi... Bayan Hohlakova kesin bir tavrla: Brakn btn bunlar, Dimitriy Fiyodorovi! dedi. Brakn bunlar!.. zellikle kadnlardan artk sz etmeyin. Sizin amacnz altn madenlerine gitmek olacak! Oraya kadnlar gtrmeniz gerekli deil. Sonradan, buraya servet ve n kazanm olarak dndnzde gnlnze gre, hem de en yksek sosyeteden bir hayat arkada bulursunuz. Bulacanz o gen kz modern, bilgili ve pein yarglar olmayan bir gen kz olacak. O zamana kadar bugn ortaya atlm olan kadn sorunu oktan bir btn olarak zlm olacak ve yeni tip kadn meydana kacak... Dimitriy Fiyodorovi, ellerini birletirerek neredeyse, yalvaryor gibi: Hanmefendi benim sylemek istediim, o deil, dedi. Odur, Dimitriy Fiyodorovi, sizin asl ihtiyacnz olan ey, kendiniz de bunu bilmeden btn varlgnz-k susadnz ey budur. Geri ben bugn kadn sorusunun tartlmasna hi de kar deilim, Dimitriy Fiyodorovi benim idealim, kadnn gelimesi, hatt ok. yakn bir zamanda politik bir rol oynamasdr! Benim bir kzm var, Dimitriy Fiyodorovi... Herkes karak-terimin bu ynn pek az biliyor. Bu konuda yazar ed-rine yazdm. Kadnn oynayabilecei rol konusunda, ya-zlaryla bana o kadar ok bilgi vermiti ki, geen yl kendisine iki satrlk, imzasz bir mektup gnderdim: sizi ada kadn namna kucaklyarak perim, yaz-niza devam ediniz... diye yazdm. Sonra da Bir anne diye imzaladm nce ada bir anne diye yazmak istiyordum.. Ama ekindim. Sonunda da sade-ce Anne sz zerinde karar kldm. Bu szde daha330 KARAMAZOV KARDELER byk bir moral gzellik var, Dimitriy Fiyodorovi. Zaten ada sz onlara ada dergisini hatrlatrd. Bu ise, onun iin, imdiki sansr gz nnde bulundurulursa ac bir andr... Aman yarabbi... Ne oldunuz yle? Mitya sonunda ayaa frlamt. Tutunacak kimsesi olmayan bir insan gibi, dua edermiesine iki elini kavuturarak: Hanmefendi, beni alatacaksnz. Eer bu kadar cmerte vaadettiiniz eyi ertelerseniz alarm... Dimitriy Fiyodorovi, ziyan yok alayn!.. Bunlar ok gzel duygulardr.. Sizin nnzde yle bir yol var ki, gz yalarnz sizi hafifletir. Sonradan dnecek ve sevin duyacaksnz. Sibirya'dan yalnz beni grmek iin drt nala gelecek, sevincinizi benimle paylaacaksnz. Mitya birden avaz kt kadar: Bir dakika, benim de bir ey sylememe izin verir misiniz? diye bard. Son kez olarak yalvaryorum, syleyin... Bana o vaad ettiiniz paray bugn alabilecek miyim? Bugn mmkn deilse paray almak iin ne zaman geleyim? Hangi paray Dimitriy Fiyodorovi? Bana sz verdiiniz... Bu kadar cmerte vermeyi vaat ettiiniz o bini!... bini mi? bin ruble mi? Ah!... Bende bin ruble yok ki!... Bayan Hohlakova bunu sakin bir hayretle sylemiti. Mitya ard kald. Nasl olur?... Demin... Dediniz ki... Hatt zel baz szler de kullandnz, o paralar cebimde saymak gerektiini belirttiniz...

 A... Hayr, beni yanl anladnz, Dimitriy Fiyodorovi. Eer yle dnyorsanz, ne demek istediimi anlamadnz demektir. Ben altn madenlerinden sz ediyordum. Geri size ok daha fazla, binle kyasKARAMAZOV KARDELER 331 lanmayacak kadar ok para vaat ettim amma... imdi hereyi hatrlyorum... Ama bunlar sylerken yalnz altn madenlerini kastediyordum... Dimitriy aptallam gibi: Ya paralar? Ya bin ruble?... diye bard. A... Eer paray kastettinizse hemen syliyeyim bende o yok... Zaten imdi be param kalmad, Dimitriy Fiyodorovi... Bizim iftliin khyas ile urap didiniyorum, hatt Miusov'dan be yz ruble bor aldm geenlerde. Hayr, hayr param yok... Hem unu da bilin ki, param olsayd bile onu size vermezdim Dimitriy Fiyodorovi. nk bor para vermek detim deildir. Bor vermek dargnla yol amak demektir. Hele size hi vermezdim onlar; nk sizi severim, sizi kurtarmak iin vermezdim o paray size... imdi yalnz bir tek eye ihtiyacnz var: Altn madenlerine!.. Altn madenlerine ve gene de altn madenlerine... Mitya birden kkrer gibi: Hay Allah belnz versin! diye bard ve var gc ile yumruunu masaya indirdi. Bayan Hohlakova korku ile : Ay... diye bir lk atarak misafir odasnn t br ucuna kat. Mitya yere tkrerek hzl admlarla odadan, evden dar, sokaa, karanla kt. Akln kaybetmi gibi yryor, iki gn nce akam vakti Al-yoa ile son kez olarak yol st, karanlkta, karlat vakit yapt gibi gsn yumruklayp duruyordu. Gsnn orasn yumruklamas ne anlama geliyordu ve bunu yaparak neye iaret etmek istiyordu? Bu. henz srd. Daha hi kimsenin bilmedii, hatt o akam Alyoa'ya bile aklamad bir sr! Ama bu srda kendisi iin utantan ok daha fazla birey, bir mahvolu, bir intihara srkleni vard. yle karar vermiti; eer Katerina vanovna'ya borcunu deyemez, bylece yreinden gsnn urasndan o arl kaldramaz, Katerina. vanovna'ya332 KARAMAZOV KARDELER kar duyduu utantan vicdann byle ezen bu ykten kurtulmazsa btn bunlar yle olacakt, buna karar vermiti artk. Sonradan okuyucuya aklanacaktr Ama imdi son umut da yok olduktan sonra, fizik olarak bu kadar gl olan gen adamn Hohlakova'nn evinden daha bir ka adm uzaklar uzaklamaz birden gzlerinden sel gibi gz yalar fkrd, kck bir ocuk gibi alamaa balad. Kendinden gemi olarak yryor, yumruu ile gz yalarn siliyordu. Bylece meydana vard ve yrrken birden tm vcuduyla bir eye arptn hissetti. htiyar bir kadnn tiz szlanmas duyuldu. Dimitriy az kalsn onu devirecekti. Kadn: Hay Allah, az kalsn ldryordun!... Ne diye nne bakmadan yrrsn, haydut!... diye bard. Mitya karanlkta ihtiyar kadna dikkatle bakt: A... Siz misiniz, nasl olur? Bu Kuzma Samsanov'a hizmet eden ihtiyar hizmetiydi; Mitya daha o aksam kadna dikkat etmiti. htiyar kadn hemen sesinin tonunu deitirerek : Ya siz kimsiniz beyefendi? diye sordu. Karanlkta bir trl tanyamadm. Siz Kuzma Kuzmi'in evinde oturuyorsunuz, ona hizmet ediyorsunuz deil mi? Evet efendim, biraz nce <Prohori'e kadar bir kou gidip geldim... Ama sizi hl tanyamadm, siz kimsiniz? Mitya heyecanl bir bekleyi iinde : Teyzeciim, syler misiniz, Agrafena Aleksand-rovna imdi sizde mi? Bir sre nce, onu size gtrmtm. Bizdeydi beyefendi, bizdeydi... Biraz oturdu-sonra gitti. Mitya : Nasl? Gitti mi?... diye bard. Nereye gitti? KARAMAZOV KARDELER 333 Daha o zaman gitti. Bizde ancak bir dakikack . Kuzma Kuzmi'e bir hikye anlatt, onu gldrd, sonra da koa koa gitti. Mitya avaz kt kadar : Yalan sylyorsun cad!... diye bard. htiyar kadn: Ay!... diye bir lk att ama Mitya'nn yerinde artk yeller esiyordu. Var gcyle Morozova'nn evine doru komaa balamt. O srada Gruenka Mokroye'ye gitmek iin yola koyulmutu. kal bir eyrek saat kadar olmutu. Fenya, ninesi ah Matriyona ile birlikte mutfakta oturuyordu. Birden ieriye Yzba koarak girdi. Fenya, onu grnce lklar atmaa balad. Mitya : Baryorsun ha!... diye bard. Syle nerede o?... Sonra korkudan dona kalm olan Fenya'nn karlk vermesine frsat vermeden birden ayaklarna kapand : Fenya!... Allah rzas iin syle bana, nerededir o?... Beyefendi... ben hibir ey bilmiyorum.. Sevgili Dimitriy Fiyodorovi!... Vallahi bir ey bilmiyorum ben... Biraz nce siz onunla birlikte gitmitiniz ya!... Fenya yemin zerine yemin ediyordu : Ama sonra buraya dnm?... Gelmedi beyefendiciim, vallahi, billahi gelmedi... Mitya: Yalan sylyorsun!... diye bard. Korkundan anlyorum yalan sylediini. Syle nerede o?...

Kendini dar att. Korku iindeki Fenya, ucuz kurtulduuna sevinmiti. Ama ok iyi anlalyordu ki, Dimitriy'in o srada vakti yoktu. Yoksa ondan byle kurtulamazd. Ama Dimitriy koarak dar karken334 KARAMAZOV KARDELER gene de Fenya ile ihtiyar Matriyona'y beklenmedik bir hareketle artt: Masann zerinde bakr bir havan, iinde de tokma vard. Pek byk bir tokmak deildi uzunluu ancak on yedi bucuk santim kadard. Mitya koarak dar kaca srada bir eliyle kapy aarken br eliyle havann iinden tokman kapt gibi yan cebine sokmu, oradan yldrm gibi uzaklamt. Penya: Aman yarabbi:!... Birini ldrmek istiyor!... diye kollarn iki yanna vurdu. IV KARANLIKTA Byle koarak nereye gitmiti? Belli bireydi, Fiyo-dor Pavlovi'in evinden baka nereye gidebilirdi? Gru-senka her halde Samsanov'un yanndan ayrlr ayrlmaz soluu orada almt, bu artk belli bir eydi. Tm entrikalar, Dirnitriy'i aldatmak iin syledii tm yalanlar gn gibi apak ortaya kmt... Btn bu dnceler Mitya'nn zihninden yldrm gibi geiyordu. Komaa devam ederek Mariya Kondratyevna'-nn avlusuna girmeyi gerekli bulmad. Oraya gitmem gerekli deil, hi gerekli deil... Kimseyi tela vermemeli. Yoksa durumu ona hemen bildirirler, hemen sylerler... Mariya Kondretyevna da her halde onlarla birlik... Smerdyakov da yle! O da yle... Hepsi satn alnm... imdi baka bir niyeti vard: Yan sokaa sapt. Fi-yodor Pavlovi'in evinin arka tarafndan dolat, bir kou Dimitriyevskaya sokan geti, kk bir kpry koa koa geip doru arka tarafta bulunan ssz, bo ve hi bir evin bulunmad bir sokaa kt. Sokan bir yannda komu bostann iti, br yannda FiKARAMAZOV KARDELER 335 vodor Pavlovi'in bahesinin etrafn eviren yksek du-var vard. Dimitriy bu duvarda mnasip bir yer buldu, Buras kulana alndna gre vaktiyle pis kokulu Lizaveta'nn baheye girdii yerdi. Zihninden Madem o buradan trmanarak br tarafa geebildi, ben neden ayn yerden trmanamyaym? diye dnd. Gerekten de olduu yerde zplyarak eliyle duvarn st tarafna tutunduu gibi bir hareketle kendini yukar ekip, duvarn zerine ata biner gibi oturdu. Kk hamam yaknda bir yerde idi. -Ama evin aydnlk pencereleri de oradan grnyordu. Dimitriy Tam dndm gibi, ihtiyarn yatak odasnda k yanyor, Gruenka orada! diye dnd, sonra duvardan aa, baheye atlad. Geri Grigoriy'in hasta olduunu biliyordu, hatt belki de Smerdyakov da gerekten hastalanmt. Bu bakmdan geldiini kimsenin iitmesine imkn yoktu. Ama gene de bir i gdyle olduu yerde sinerek, hareketsiz kald, etrafa kulak kabartt. Her yerde derin bir sessizlik vard, herey sanki inadna imi gibi bir lm sessizliine gmlmt. En kk bir rzgr bile yoktu. Mitya'nn aklna bir airin Ve yalnz sessizliin fslts vard... msra geldi. Yalnz duvardan atladm kimse duymasn, galiba da duymad... diye d-nd. Bir an durduktan sonra yavaa baheden, imenlerin zerinden, aalarn ve iek kmelerinin etrafndan dolaarak yrmee balad. Her admn kimsenin iitmemesine dikkat ede ede, evreye kulak vererek uzun bir sre yrd. Aydnlk pencerenin bulunduu yere be dakikada ulat. Hatrlyordu ki, pencerelerin tam altnda birka byk ve gr brtlenle kalinalar (*) vard. Evin sol yan tarafnda baheye alan k kaps kilitliydi. Dimitriy evin nnden geerken onu mahsus dikkatle denemiti. Sonunda fundalara geldi, aralarna sindi. So(*) Rusya'da yetien ve beyaz iek aan bir eit bitki..336 KARAMAZOV KARDELER luk bile almyordu. imdi biraz beklemeli, diye dnyordu. Eer admlarmn sesini iitmilerse ve imdi de kulak kabartyorlarsa, phelenmesinler... Allah vere de ksrmesem, aksrmasam... ki dakika kadar bekledi. Ama kalbi mthi arpyor ve arada bir nefesi tkanr gibi oluyordu. 'Hayr, arpntm gemiyeeek diye dnd. Daha fazla bek-liyemiyeceim... O srada glgede bir funda kmesinin arkasnda duruyordu: Funda kmesinin yars pencereden gelen klarla aydnlanyordu. Dimitriy durup du-lurken nedenini bilmeden : Kalmaym! Meyvalar da ne krmz! diye fsldad... Sessiz ve kesin admlarla yavaa pencereye yaklat. Parmaklarnn ucuna basarak uzand. imdi Fi-yodor Pavlovi'in tm yatak odas, karsnda bir tepsi stndeymicesine olduu gibi iyice grnyordu. Bu pek byk olmayan, enine krmz perdelerle ayrlm kk bir odayd. Mitya Fiyodor Pavlovi bunlara in perdeleri diyor diye dnd. Gruenka her halde bunlarn arkasnda. Fiyodor Pavlovi'e dikkatle bakmaa balad. htiyar adamn srtnda yeni, izgili robd-ambn vard. Mitya bunu giydiini daha hi grmemiti. Sabahln yine ipekten, ular pskll bir kua vard. Yakasndan tertemiz, sk i giysileri grnyordu; kol dmeleri altn, tiril tiril Hollanda gmlei. Fiyodor Pavlovi'in banda ise Alyosa'nn grd o krmz sarg vard. Mitya: sklasm. diye dnd. Fiyodor Pavlovi pencerenin yaknnda duruyordu. Herhalde dncelere dalmt. Birden basn kaldrd, etrafa kulak kabartmaya balad. Ama hibir ey iitmeyince masaya yaklat, srahiden kk bir kadehe yansna kadar konyak doldurup iti. sonra tm gsn iirerek derin bir soluk ald. Gene durdu. Dalgn dalgn duvardaki aynaya yaklat, sa eliyle alnndaki krmz sargy hafife kaldrd. Daha gememi olan bere-lerire, aryan yerlerine bakt. Mitya: tek" basma herKARAMAZOV KARDELER 337 halde? diye dnd. Hereyden anlalyor ki, su anda yapayalnz Pavlovi aynadan uzaklat, birden pencereye doru dnd, gzlerini Dimitriy'e doru evirdi. Dimitriy hemen glgeye doru ekildi. Birden yreine haner gibi birsey sapland: Belki de Gruenka onun odasnda, perdelerin arkasnda artk ml ml uyuyordur u anda?... diye dnd. Fiyodor Pavlovi pencereden uzaklat. Mitya: Her halde pencereden onu gzlyordu. Demek Gruenka ierde deil, yoksa ne diye karanla baksn? Demek ki sabrszlktan kendi kendini yiyor... diye dnd. Sonra tekrar atld ve gene pencereden ierisini seyretmeye balad. htiyar artk masann nne oturmutu. Herhalde znt iindeydi. Sonunda dirseini masaya dayad, avucunu da yanana yaptrd. Mitya bir tek hareketini olsun karmamak iin ona byk bir dikkatle bakyordu. Gene kendi kendine tek bana diye tekrarlyordu.

Eer Gruenka burada olsayd yznde baka bir anlam olurdu. Ne gariptir, birden gen kadn burada olmad iin sama, anlamsz, garip bir can sknts duyuyordu. Bunun nedenini kendi kendine hemen yle aklad: Onun burada olmayna deil, bir trl gerekten burada olup olmadn kesin olarak rene-neyiime sklyorum. Sonradan Mitya, o anda zihninin gayet iyi ilediini her eyi en ince noktasna kadar kavradn, her eyi tm ayrntlaryla dndn hatrlyacakt ama, o sknt bir eyi bilmemekten ve kararszlktan doan sknt yreinde mthi bir hzla artyordu. Birden fkeyle: Canm, burada m, yoksa deil mi? diye fkeyle sylendi. Birden karann verdi, lini uzatt, yavaa pencerenin erevesine vurdu. htiyarn Smerdyakov'la anlat gibi vurmutu: ki defa hafife, sonra hzla arka arkaya defa: tk tk tk, Karamazov Kardeler II F: 22338 KARAMAZOV KARDELER diye. Bu, Gruenka geldi anlamna gelen bir iaretti.. htiyar irkildi, ban kaldrd, hzla ayaa frlad, pencereye doru atld. Mitya glgeye, geriye ekildi. Fiyo-dor Pavlovi pencereyi at, ban darya kard. Garip, hafif bir fsltyla : Gruenka sen misin? Sen misin? diye sordu. Neredesin yavrucuum, meleim neredesin? Mthi bir heyecan iindeydi, nerdeyse soluu kesiliyordu. Demek tek bana! diye karar verdi. htiyar gene : Canm neredesin? diye bard ve ban daha da ileri doru uzatt, omuzuna kadar pencereden dar sarkmt. Bir sola, bir saa baknarak etraf gzden geiriyordu: Gel buraya, gel bak sana hediye hazrladm, gel gstereyim. Mitya: Herhalde o bin rublelik paketi sylyor! diye dnd. Canm neredesin? Yoksa kapda msn? imdi aacam... htiyarn sada, baheye alan kapnn bulunduu yeri ve karanlkta olup bitenleri grmek iin az kalsn bsbtn pencereden dar frlayaca o kadar belliydi ki, bir saniye daha geseydi, Gruenka'nn karln beklemeden koup ona kapy aacakt. Mitya yan yan bakyor, hi kmldamyordu. Odadaki lmbadan dar szlen parlak k, gen adamn o nefret ettii profili, o aaya doru sarkm gerdan, o kvrk burnu o tatl bir bekleyile glmsiyen dudaklar aydnlat yordu. Mitya'nn iinde birden, kar konulmaz kor kun bir fke uyand, ite rakibi, ona ikence eden, ona yaamay zehir eden adam karsndayd. Bu, drt nce, Alyoa ile ardakta konutuu srada sanki . den byle bir ey duyacan seziyormu gibi, . ve Alyoa'nn babam ldreceini nasl syliyebiliyor sun?... sorusuna karlk verirken belirttii KARAMAZOV KARDELER 339 dalga gibi, birden btn varln saran intikamc, dayanlmaz fkeydi. O zaman ama bilmiyorum, bilmiyorum ki... demiti. Belki de ldrrm. Belki de ldrmem. Korkuyorum ki, o anda tam o srada yz bende mthi bir nefret uyandracak. O sarkm gerdanndan, burnundan, gzlerinden, utanmak bilmeyen glmseyiinden nefret ediyorum. Ondan insan olarak da tiksiniyorum! te asl korktuum bu. Bir de bakarsn kendimi tutamam... Bu kiisel tiksinti dayanlmaz bir ekilde gittike artyordu. Mitya artk ne yaptn bilmiyordu, birden cebinden o maden tokma kard... Sonradan Mitya bunlar anlatrken o srada davranlarma tann bekilik ediyordu diyecekti. Tam o srada hasta Grigoriy Vasilyivi yatanda uyand. Kendisi Smerdyakov'un van Fiyodorovi'e anlatt tedaviyi o gnn akam uygulamt. Yani einin yardmyla tm vcudunu votka ve gizli tutulan ok etkili bir karmla vmt. Gerisini ise einin baucunda fsldad belirli bir dua dan sonra imi ve ikiye al-k, einin yannda szmt. Ama ite Grigoriy hi beklenmedik bir anda gecenin karanlnda birdenbire uyanm, akln bana toplamaa alm, sonra belinde, gene iddetli bir a-r duyduu halde, yatanda dorulmutu. Birden aklna bir ey gelmi, o zaman ayaa kalkm, aceleyle giyinmiti. Belki de byle tehlikeli bir zamanda ev bek-isiz kald bir srada uyuduu iin pimanlk duy-mutu. Saras tutmu olan Smerdyakov br odada hi Adamadan yatyordu. Marfa Ignatyevna'da da hi hareket yoktu. Grigoriy Vasilyivi, ona bakarak: g-cn yitirdi kadn. diye dnd ve ofluya pufluya eiine kt. Sadece eikten yle bir bakmak340 KARAMAZOV KARDELER istiyordu. Adm atacak hali yoktu. Belinde ve sa ayanda dayanlmaz bir ar vard. Tam o srada birden bahe kapsn akamdan kilitlememi olduunu hatrlad. Grigoriy Vasilyivi ok dzenli ve hereyde titiz olan bir insand; evin iinde artk yerlemi dzene, yllardr edindii alkanlklara ok balyd. Topallya topallya, ardan iki bklm olmu bir durumda kapnn nndeki basamaktan inip baheye doru yrd. Gerekten de bahe kaps ardna kadar akt. Hemen baheye girdi. Belki de gzlerinin nnde birey canlanmt, belki de kulana bir ses gelmiti; ban sola evirdi, beyin odasnn penceresinin ak olduunu grd. Ama artk pencerede kimse yoktu. Kimse oradan darya bakmyordu... Grigoriy; pencere neden alm? imdi yaz deil ki diye dnd. te o srada birden tam nnde, bahede, beklenmedik bir hareket oldu. Krk adm kadar ileride, karanlkta, sanki biri koarak kayordu. Bir glge hzla kayp gidiyordu. Grigoriy: Aman yarabbi! diyerek akl bandan gitmi gibi, belindeki ary da unutarak koan adamn yolunu kesmek iin, ileri doru atld. Kestirmeden kouyordu. Belliydi ki, baheyi koandan daha iyi tanyordu. br hamama doru gidiyordu, hamam da geti ve duvara doru atld... Gri-goriy gzlerini ondan ayrmyordu ve koan adam duvar aaca srada ona yetiti. Grigoriy avaz avaz barmaya balad, ileri atld, iki eliyle ayam yakalad-Yanlmamt, n sezisi onu aldatmamt. Kaan hemen tanmt. Bu o canavar baba katiliydi! htiyar etraf nlatan bir sesle: Baba katili seni! diye bard. Ama yalnz bunu syleyebildi ve birden yldrmla vurulmu yere dt.Mitya gene baheye atlad, dm olan ihtya zerine doru eildi. Mitya'nn elinde maden tok vard. Gen adam onu robot gibi duygusuz bir KARAMAZOV KARDELER 341

Ketle otlara doru frlatt. Tokmak Grigoriy'e iki adm mesafeye, ama otlarn zerine deil de patikaya, en grnen yere dt. Gen adam birka saniye nnde yatan gzden geirdi. htiyar adamn ba kan iindeydi; Mitya elini uzatarak ban yoklad. Sonradan ok iyi hatrlayacakt ki, tek istedii ey, o anda ihtiyar adamn bana indirdii o tokmakla kafa tasn deldiini mi, yoksa sadece onu baylttn m! renmekti. Ama kan arl arl akyor, akyordu. Scak bir dalga olarak Mitya'nn titriyen parmaklarn bir anda slat-mt. Hatrlyordu ki, Hohlakova'ya giderken yanma ald yeni, beyaz mendilini cebinden kararak ihtiyarn bana bastrm, anlamsz bir hareketle alnndaki, yzndeki kan silmeye almt. Mendil de hemen bir anda kandan srsklam oluvermiti. Mitya Aman yarabbi! ne diye yaptm sanki bunu? diye akln basna toplar gibi oldu. Kafasn krdysam imdi nasl renebilirim?... Zaten krm olsam da artk hepsi bir!. diye sylendi. Sonra birden umutsuz bir tavrla, yksek sesle: Eh, ldrdysem ldrdm... Madem .yakalandn ihtiyar, imdi yat bakalm! diye sylendi. Duvarn br tarafna yan sokaa atlad, sonra var kuvvetiyle komaa balad. Kandan srsklam olmu mendilini buruturmu, yumruk yapt sa elinde tutuyordu. Koarken onu ceketinin arka cebine soktu. Var gc ile teli gibi, kouyordu... Karanlkta, kentin sokaklarnda rastlad tek tuk insanlar sonradan o gece, yldrm gibi koan bir adamla karlatklarn hatrlyacaklar-d!..Gene koa koa Morozova'nn evine gidiyordu. Fen-ya da biraz nce Dimitriy gittikten hemen sonra, bek-ipa Nazar vanovi'in yanma komu, ona: Allah rzas iin artk yzbay ne o gn, ne de ertesi gn ieriye salmamas iin yalvarmt. Nazar vanovi Fenya'nin szlerini dinledikten sonra, buna raz olmu342 KARAMAZOV KARDELER tu. Ama kt bir rastlant olacak, o srada, kendisini ardklar iin yukarki kata, hanmefendinin yanna gitmiti. Geri oraya giderken, ksa bir sre nce kyden gelmi olan yirmi yandaki delikanl yeenine, avluda durmasn tenbih etmiti, ama yzbay ieri almamas iin emir vermeyi unutmutu. Mitya koa koa gelip kapy ald. Delikanl onu nemen tanmt. Ka kez ondan bahi almt. Delikanl kapy at, Mitya'y ieriye ald ve neeli neeli glmsiyerek, ona hemen: Ama biliyor musunuz Agra-fena Aleksandrovna artk evde yok! diye haber verdi. Mitya birden duraklad: .Peki nereye gitti Prohol? diye sordu. Demin arabayla gitti. ki saat kadar oluyor. Ti-mofeyle birlikte Mokroye'ye gittiler. Mitya : Niin? diye bam. Vallahi onu bilemiyorum, efendim. Bir subaya gidecekmi, biri artm. Zaten arabay da oradan gndermiler!... Mitya akl bandan gitmi gibi delikanly brakp Fenya'nn yanna kotu... BiRDEN VERLEN KARAR Fenya, ninesiyle mutfakta oturuyordu. kisi de yatmaya hazrlanyorlard. Nazar vanovi'e gvendik leri iin gene kapy ierden kilitlememilerdi koarak ieri girdi, Fenya'nn zerine atld, bo skarak kendinden gemi bir halde : Syle syle, nerededir o? imdi Mokroye'de y nnda kim var? KARAMAZOV KARDELER 343 ki kadn da lk la barmaya baladlar. d patlam olan Fenya, acele acele : Ah syliyeceim! Ah sevgili Dimitriy Fiyodoro-vi... Vallahi syliyeceim, diye bararak yal varyordu. imdi hereyi syliyeceim size. Mokroye'ye subayn yanma gitti. Mitya deli gibi: Hangi subayn yanma? diye bard. Fenya, gene hzl hzl konuarak : O eski subaynn yanna! Hani eskiden tand subay, o be yl nceki subay vard ya, hani onu brakp gitmiti, ite osun yanna! dedi. Dimitriy Fiyodorovi, gen kadnn boazn skarken birden ellerini geri ekti. Fenya'nn karsnda l gibi sapsar olmu bir halde duruyordu. Sesini kaybetmiti. Ama gzlerinden belliydi ki, daha ilk szden, en ince noktasna kadar hereyi anlam, hereyi tahmin etmiti. Yalnz zavall Fenya'nn artk o anda, Dimit-y'in bunlar anlayp anlamadn inceleyecek durumu yoktu. Kadn, Mitya ieriye koarak girdii anda olduu gibi, hl sandn zerinde tiril tiril titreyerek oturuyordu. Kollarn da kendisini korumak istiyormu gibi ileri doru uzatmt. Sanki yle donup kalmt. Gz bebekleri iri iri olmutu. Korkulu gzleriyle dik dik ona bakyordu. Mitya'nn ise o srada her iki eli de kan iindeydi. Yolda koarken herhalde terini silmek iin, Herini alnna, yzne srmt. nk aln ile sa yananda etrafa bulam kan lekeleri vard. Fenya neredeyse isteri krizi geirmek zereydi. htiyar ah kadn da yerinden frlamt, Dimitriy'e deli gibi bakyor-du- Sanki akl durmutu. Dimitriy Fiyodorovi byle bir an durdu, sonra ne yaptn farketmeden Fenya'-nn yanma, bir iskemlenin zerine kt. Oturduu yerde, olup bitenleri kavramadan sadece korkuya kaplm gibiydi. Sanki yldrmla vurulmu-tu- Ama herey gn gibi apakt.344 KARAMAZOV KARDELER O subay... Onu biliyordu, pek l hereyi biliyordu... Gruenka'nn kendisinden renmiti... Biliyordu ki, subay bir ay nce, mektup gndermiti. Demek ki, bu i ondan ok gizli olarak subayn geliine dek idare edilmiti. Kendisi ise onu aklna bile getirmemiti. Ama nasl olmu da bunu hi dnmemiti?.. Neden o subayla ilgili her eyi rendikten hemen sonra onu bsbtn hatrndan karmt? te bu soru Dimitriy' in karsnda korkun, acayip bir varlk gibi duruyordu. Bu korkun varl gerekten dehetle, iinde seyrediyordu. Korkudan vcudu buz gibi olmutu sanki... Sonra birden, tpk uslu, yumuak bal bir ocuk gibi alak sesle ve uysal bir tavrla Fenya ile konumaa balad. Biraz nce onu korkuttuunu, gcendirdiini, ona ikence ettiini unutmu gibiydi. Birden olaanst, hatt o- durumda alacak bir titizlikle Fen-ya'ya bir sr sorular sormaa balad. Fenya, geri hal onun kanl ellerine rkek rkek bakyordu ama gene de alacak bir yumuaklkla, her sorusuna, sanki ona: Btn gerei olduu gibi aklamak iin acele ediyormu gibi aceleyle karlk vermee balad.

Yava yava, iinde garip bir memnunluk duyuyor-mu gibi, olup bitenleri tm ayrntlar ile aklyordu. Hem de bunu hi de ona znt vermek iin yapmyordu. Aksine, yrekten gelen bir istekle ona hizmet etmekten baka birey dnmyor gibiydi. O gn sabahtan akama kadar olanlar tm ayrntlaryla anlatt-Rakitin ile Alyosa'nn nasl geldiklerini, hanm arabaya binip giderken kapda nasl bekilik ettiini ve hanmnn pencereden Alyosa'ya seslenerek nasl ' ne, Mitenka'ya selm sylesin diye bardn, yalnz bir saatik sevdiimi mrnn sonuna kadar unutmasn! dediini, bir bir syledi. Mitya, Gruen ka'nn kendisine selm sylediini iitince birden ha fifce gld. Solgun yanaklar kzard, Fenya ise artk KARAMAZOV KARDELER 345duyduu merak aa vurduu iin hi de korkmayarak, o anda : Ellerinize ne olmu Dimitriy Fiyodorovi? Kan iinde kalm elleriniz!... dedi. Mitya bir robot gibi: Evet! diye karlk vererek dalgn bir tavrla ellerine bakt, ama hemen o anda onlarn kan iinde olduunu da, Fenya'nn sorusunu da unutuverdi. Gene susmutu, hi konumuyordu. Oraya koarak gireli artk yirmi dakika olmutu. Biraz nceki korkusu gemiti, ama belliydi ki, kendi kendine verdii yeni ve kar konulmaz bir karar, her eye stn gelmiti. Birden yerinden kalkarak dalgn dalgn glmsedi. Fenya gene ellerini iaret etti: Beyefendi ne oldu mu byle? diye sordu. Bunu sanki derdine ortak olabilecek en yaknym. gibi bir acma duygusuyla sylemiti. Mitya gene ellerine bakt. Sonra garip bir anlamla Fenya'ya bakarak : Ellerimde grdn kan Fenya!.. diye sylendi, insan kan... Aman Allahm neden, neden dkld?... Ama... Fenya... urada bir bahe duvar var... (Fenya'ya bir bilmece soruyormu gibi bakyordu) Yksek korkun bir duvar. Ama... Yarn sabaha kar, Gne ufukta ykselince Mitenka o duvarn br tarafna atlyacak... Tabi hangi duvardan sz ettiimi anlamyorsun Fenya!... Ama ziyan yok... Zaten yarn hereyi iitecek ve anlyacaksn!... imdilik elveda!... Sevgilim, engel olmam sana... Aradan ekilirim... ekilmesini bileceim... Sen sa ol sevgilim... Madem bir saatik be-ni sevmisin... yleyse sen de mrnn sonuna kadar Mitenka Karamazov'u unutmayacaksn... Bana hep Mitenka derdi, Fenya hatrlar msn?.,. Mitya bu szlerle birden mutfaktan dar kt. Fenya ise onun bu ksndan, daha nce ieriye koarak girip de zerine atld zamankinden daha da ok korkmutu.346 KARAMAZOV KARDELER Tam on dakika sonra, Dimitriy Piyodorovi, tabancalarn rehin brakt gen memur Piyotr lyi Per-hotin'in evine girdi. Saat artk sekiz buuktu, Piyotr lyi evinde ay itikten sonra bilardo oynamak iin Bakent meyhanesine gitmee hazrlanyordu, ceketini giymiti. Tam kaca srada Mitya gelmiti. Gen adam Mitya'nn kan iindeki yzn grnce: Aman Yarabbi... Ne oldu size byle? diye batrd. Mitya acele acele : ey... Tabancalar almaa geldim. Size de para getirdim. Teekkrlerimle... ok acelem var Piyotr lyi, ltfen mmkn olduu kadar abuk davranr msnz? Piyotr lyi gittike daha ok hayret ediyordu. Dikkat edince, birden Mitya'nn elinde bir yn para bulunduunu farketmiti. in asl nemli taraf, Mitya bu ynla paray elinde yle garip bir ekilde tutuyordu ve onlarla ieriye yle bir girmiti ki, baka hi kimse paray yle tutamaz, bir yere byle giremezdi. Btn paralar, sanki onlar herkese gstermek istiyormu gibi sa elindeydi. Elini de nne doru uzatmt. Memurun ayak ileri iin kulland ocuk, sonradan Mitya'ya sofada rastlam olduunu, gen adamn sofaya da paralar ayn ekilde tutarak girdiine gre, herhalde sokakta da hep onlar byle sa elinde tutarak, kolunu da ileri doru uzatm olarak yrm olduunu syleyecekti. Paralarn hepsi yzer rublelikti, renk renk paralard. Mitya onlar kanl parmaklaryla tutuyordu. Sonradan Piyotr lyi, konu ile ilgili kiilerin Ne kadar para vard? sorusuna, o srada kesin olarak bir tahminde bulunmann, paray saymann imknsz olduunu, ama elinde belki de iki bin, ya da bin ruble bulunduunu ve destenin kaln, daha dorusu dolgun grndn syleyecekti. Gene sonradan tanklk eder ken syledii gibi, Dimitriy Fiyodorovi O srada hi KARAMAZOV KARDELER 347 kendini bilmiyordu. Geri sarho deildi ama garip bir heyecan iinde ve ok dalgnd. Ayn zamanda sanki btn dikkati bir noktaya toplanmt. Birey dnyor, ille onu elde etmek istiyormu ama bir trl karar veremiyormu gibiydi. Hem de ok acele ediyor, sert bir tavrla ok garip cevaplar veriyor, bazen derin bir znt iinde, bazen de neeli grnyordu. Piyotr lyi misafirini garip garip tepeden trnaa szerek gene : Canm ne oldu size? Ne oldu size imdi byle? diye bard. stnz banz kan iinde, dtnz m nedir? uraya baksanza!... Mitya'y dirseinden tutup onu aynaya doru evirdi. Mitya kan iindeki yzn grnce irkildi, fkeyle kalarn att. Can sklarak : E... Allah kahretsin, bir bu eksikti! diye sylendi. Sonra sa elindeki kt paralan sol eline geirdi, sinirli sinirli cebinden mendilini kard. Ama mendil de kan iindeydi. (Mitya onunla Grigoriy'in bayla yzn silmiti) zerinde artk en kk bir beyaz yer bile kalmamt. Geri daha kurumaa balamamt ama buruturulduu gibi kalm, katlamt. Bir trl almyordu. Mitya fke ile mendili yere frlatt: E... Allah kahretsin!... Sizde bir bez yok mu?.. Bir silinsem... Piyotr lyi : Demek sadece kirlendiniz, yaral deilsiniz yle mi? O halde bari ykann.

 Musluk varm? ok iyi... Yalnz bunlar nereye koyaym? Dimitriy bunu sylerken garip bir aknlk iinde Piyotr lyi'e yzer rublelik desteyi iaret ederek, yzne sanki gen adam ona kendi parasn nereye koyacan sylemek zorundaym gibi sorarak bakyordu: Cebinize koyun, ya da isterseniz uraya masann zerine... Marak etmeyin kaybolmazlar.348 KARAMAZOV KARDELER Cebime mi? Ha evet cebime... Gzel... Birden dalgnlndan syrlarak: Hayr, biliyor musunuz, bunlarn hepsi sama! diye bard. Bakn nce iimizi bitirelim. Tabancalarm geri verin... ite buyurun paralarnz... nk ok ihtiyacm var, ok... Hem de hi zamanm yok, hi mi hi. Vaktim yok... Sonra destenin st tarafndaki yz rublelii alp onu memura uzatt. Gen adam: Canm zerini veremem ki, bozukluum yok, dedi. Sizde bozuk para yok mu? Mitya gene para destesine bakt: Hayr, dedi ve sanki kendi szne gvenemiyor-mu gibi destenin stndeki iki banknotu yoklad. Hayr, hepsi ayn. Sonra tekrar soru sorar gibi Piyotr lyi'e bakt. Piyotr lyi: Peki birdenbire byle, nasl zengin oldunuz? diye sordu. Durun, bizim ocuu Plotnikov'lara gndereyim. Onlar ge kaparlar, paray bozarlar m, diye bir sorduraym. Sofaya doru seslendi: Hey, Mia!.. Mitya. birden aklna bir ey gelmi gibi: Tabi Plotnikov'lara gitmeli ya, ok gzel olur! diye bard. eri giren ocua doru dnd: Mia. ko Plotnikov'lara git, Dimitriy Fiyodoro-vi selm syledi, biraz sonra da kendisi gelecek de, canm dinlesene! O gelinceye kadar ampanya hazrlayn. dzine kadar olsun! dersin. Hem de Mokro-ye'ye gittiim vakitki gibi hazrlasnlar onlar... O zaman drt dzine ampanya almtm. Bunu sylerken birden Piyotr lyi'e doru dnmt) Merak etme onlar bilirler ne yapacaklarn... KARAMAZOV KARDELER 349 Tekrar ocua dnd: Hem, bak, dinle: peynir, Strazburg brekleri, fme balk, jambon, havyar, yani senin anlyacan onlarda ne varsa hepsinden hazrlasnlar. Yz ya da yz yirmi rublelik kadar olsun, eskiden olduu gibi... Hem bak, tatllar da unutmasnlar, eker, armut, hatta iki. karpuz koysunlar... Yoksa karpuz drt m olsun? Yok, hayr bir karpuz yeter... Sonra ikolata, akide ekeri, monpansiye, elma ekeri... Szn ksas Mok-roye'ye gittiim vakit, yanma neler aldysam, hepsinden koysunlar. O zaman yalnz yz rublelik ampanya almtm... Btn bunlar bir bir syle. Hem unutma Mia, adn nasl Mia ise... Mia'yd deil mi senin adn? Bunu sylerken gene Piyotr lyi'e doru dnmt: Piyotr lyi, huzursuz bir tavrla onu dinliyor, tepeden trnaa szyordu; szn keserek: Durun canm, iyisi mi siz kendiniz gider o zaman istediklerinizi kendiniz sylersiniz. Ona kalrsa, yalan yanl eyler syler... Syler ya! Yalan yanl syler. Ben de gryorum bunu! Ah Mia, ben de bu iimi yapacaksn diye, seni kucaklamak istiyordum... Eer yalan yanl bir eyler sylemezsen, sana on ruble var! Frla, haydi!... ampanya'y, zellikle ampanya'y unutma, asl onu hazrlasnlar... Sonra konyak da karsnlar, krmzsndan da, beyazndan da... Sonra istediklerimin hepsini getirsinler... O zamanki gibi... Piyotr lyi. artk sabr tkenerek: Canm dinlesenize siz!... diye szn kesti. Bakn ben diyorum ki: ocuk gidip yalnz paray bozdursun ve dkkn kapamamalarn sylesin... Sonra siz gider istediinizi kendiniz sylersiniz... Verin u paranz! Haydi mar, Mia!.. Bir ayan orada, bir ayan bulada olsun350 KARAMAZOV KARDELER Piyotr lyi, galiba mahsus Mia'y bir an nce git-mesi iin gndermiti. nk ocuk misafirin karsnda, gzleri dar uram gibi duruyor, kanl yzne, paralar tutan titrek kanl parmaklarna hayretten ve korkudan az bir kar ak olarak yle bir bakyordu ki, herhalde Mitya'nn kendisine tenbih ettiklerinden ok azn anlamt. Piyotr lyi souk bir tavrla: Eh, imdi gidip ykanalm, dedi. Paralan masann zerine koyun, ya da cebinize sokun... te byle! Ceketinizi de karn... Ceketini karmas iin ona yardm etti. Birden gene: Bakn ceketiniz de kan iinde kalm! dedi. Mitya hemen garip bir saflkla: Hayr ceketim deil, ceketim deil!.. Yalnz birazck uras kanlanm, kol az... Bir de uras, mendilin bulunduu yer... cebimden dar szm... Fenya' dayken oturmutum, o zaman dar bulam olacak, diye aklad. Piyotr lyi bu szleri iitince kalarn att: stnz banz berbat olmu, biriyle doutunuz herhalde... Ykanma balad. Piyotr lyi srahiyi tutuyor, gerektike su dkyordu. Mitya aceleden ellerini rast gele sabunlamt. (Piyotr lyi sonradan ellerinin titrediini hatrlayacakt) Piyotr lyi hemen daha ok sabun srmesini ve ellerini iyice ovmasn syledi. O anda Mitya'ya szn geirecek kadar bir stnlk taknmt ve gittike de daha otoriter bir tavr alyordu. unu da bu arada syliyeyim ki, gen adam zaten yle ekingenlerden deildi. Bakn, trnaklarnzn altn ykamamsnz.. Haydi, imdi yznz ovun bakaym, ite urasn, akaklarnz, kulaklarnzn yann da... Oraya srtKARAMAZOV KARDELER

351 nzda bu gmlekle mi gideceksiniz? Nereye gidiyorsunuz byle? Bakn tm kol kapaklarnz kan iinde. Mitya gmleinin kol kapan gzden geirdi: Ha... Evet kan indeymi, dedi. Bari amarnz deitirin... Mitya gene ayn saf tavrla ve artk havluyla yzn ve ellerini sildikten sonra ceketini giyerek : Vaktim yok, dedi. Bakn ne yapacam imdi... iste, kolun urasn kvrp ylece ieri sokarm, kol da ceketin altndan grnmez... Grdnz m? imdi syleyin bakalm, nedir sizi bu hale getiren? Biriyle mi doutunuz, nedir? Hani o vakit meyhanede yaptn gibi kavga m ettin, gene o yzba ile mi tututunuz yoksa? Hani onu dvp de oradan oraya srklediiniz gn olduu gibi... Piyotr ilyi, bunlan hatrlayarak Mitya'y sular gibi konuuyordu: Birini daha m dvdnz? Yoksa ldrdnz, m? Mitya: Sama! diye mrldand. Nasl sama? Mitya: yle eyler sylemeyin! Sonra birden hafife gld. Canm ihtiyar bir kadncaz, biraz nce tek. bana meydanda dolaan bir ihtiyar kadn ezdim... Ezdiniz mi? htiyar kadn m ezdiniz? Mitya, Piyotr lyi'in yzne glerek, sanki karsndaki sarm gibi kulana bard: htiyar bir adam ezdim... B... Allah kahretsin, nce ihtiyar bir kadn diyorsunuz, sonra ihtiyar adama eviriyorsunuz... Birini mi ldrdnz yoksa? Bartk canm! Tututuk, sonra bartk. Bir yerde dmtk. dosta ayrldk sonra. Budalann352 KARAMAZOV KARDELER biriymi... Beni balad ama... Hele imdi muhakkak balamtr... Mit ya bunu sylerken gzn krpmt: Dirilse, tabi balard! dedi. Yalnz size birey syliyeyim... Brakalm onu imdi, can cehenneme... Piyotr ilyi iittiniz mi? Can cehenneme, imdi bunla-r konumayalm!. . Kesin bir tavr taknmt: u anda bundan sz etmek istemiyorum. Ben size unu sylemek istiyordum. Ne diye durup dururken nnze gelenle banz belya sokarsnz?... Hani o yzba ile olduu gibi doutunuz ya... Artk imdi de kendinizi nereye atacanz bilemiyorsunuz, sizin btn karakteriniz byle iste. dzine ampanyayms. Bu kadarn nereye gtreceksiniz?.. Bravo size... imdi tabancalarm verir misiniz? Vallahi vaktim yok. Seninle de konumak isterdim canm, ama vaktim yok. Zaten artk konumak iin ortada bir gereksinim kalmad. s isten geti artk. Mitya birden: A... Paralar nerede? Nereye goymutum onlar?, diye bard. Sonra ellerini ceplerine soktu, aratrmaa balad. Masann zerine koymutunuz... Kendiniz koydunuz ya! te orada duruyor, unuttunuz mu yoksa? Vallahi sizin gznzde para p gibi, su gibi bir ey. Aln tabancalarnz, ne garip ey, saat altda onlar on rubleye rehin braktnz, imdi ise elinizde belki bine yakn para var, belki de surda iki bin ruble vardr, deil mi? Mitya, paralar pantolonunun yan cebine koyarak gld: Her halde bin vardr... Onlar byle tutarsanz kaybedersiniz. Altn madeni mi buldunuz nedir? Mitya avaz kt kadar: Maden mi? Evet altn madenleri!., diye baraKARAMAZOV KARDELER 353 rak kahkahalarla glmee balad. Siz de altn madeni bulmak ister misiniz Perhotin? yle bir isteiniz varsa, burada bir hanm size hemencecik bin ruble verir! Yeter ki siz, gitmeye raz olun. Bana veri verdi ite. Altn madenlerini bu kadar seviyor... Hohlakova'y tanyor musunuz? Hayr tanmyoruz, ama adn iittim, ahsen de tanrm onu. imdi o gerekten size bin ruble mi verdi? Durup dururken verdi ha? Piyotr lyi, buna bir trl inanamyarak Mitya'-jn yzne hayretle bakyordu: nanmyorsanz yarn, gne ufukta ykselir ykselmez, sonsuzlua dek gen kalacak olan Febs Tanr'nn adn verek ann etrafa yayarak gklerde ykseldi mi, hemen Hohlakova'ya gidin ve kendisine sorun bakalm, o bin rubleyi elime sktran o mu, deil mi? Dorusunu renmi olursunuz... Aranzdaki ilikilerin ne olduunu bilmiyorum, ama madem byle kesin konuuyorsunuz, dernek vermi... Siz de paracklan avularnza aldnz m, Sibirya'ya gideceiniz yerde bini de har vurup, harman savuran. Hem gerekten, imdi nereye gidiyorsunuz Allah akna? Mokroye'ye... Mokroye'ye mi? Gecenin karanlnda yollara deceksiniz ha? Mitya birden : Her eyim vard, imdi bir eyciim yok!... diye sylendi. Nasl bir eyiniz yok? Bu binlikler varken bir eyiniz yok mu?... Ben binliklerden sz etmiyorum. Allah belsn Dersin binliklerin! Kadnlardan sz ediyorum, kadnlardan... Karamazov Kardeler II F: 23354 KARAMAZOV KARDELER

Hercaidir kadnn huyu. Heran deiir, her an kusurlu... Bu konuda Ulis'le ayn ekilde dnyorum, dedii doru... Sizi anlamyorum!... Sasho muyum yoksa?... Sarho deilsiniz ama, daha kt durumdasnz. Benim ruhum sarho Piyotr tlyi! Ruhum sarho... Hem yeter artk, yeter... Nedir o? Tabancanz m dolduruyorsunuz? Bldryorum ya!... Mitya gerekten tabancalarn bulunduu kutuyu ve iinde barut bulunan keseyi am, barutu dikkatle namluya dolduruyordu. Sonra bir mermi ald ve onu arjre sokmadan nce iki parmann arasnda tutup, nndeki mumun alevine tuttu. Piyotr lyi, davranlarn merakla izliyerek, endieyle : Neden mermiye bakyorsunuz yle? diye sordu. Hi, hayalimden baz eyler geiriyorum. Bak eer bu mermiyi beynine skmay aklna koysaydn, tabancay doldururken, bu mermiye bakar miydin, bakmaz miydin?... Ne diye bakaym? Beynimin iine gireceine gre ilgin de onun iin; ne henem birey olduuna bir bakaym... Ho bunlarn hepsi sama ya! Aklmdan yle gelip geen, sama bir ey!... Mitya mermiyi arjre sokup balmumlu tapay skt: te bitti, dedi. Sevgili Piyotr lyi, bunlar sama... Hep sama... Ne kadar sama olduunu bir bil-sen sen... Bana imdi bir parack kt versene! te kt burada... Hayr ylesini deil, dz, temiz bir kt olsun-zerine yaz yazlan kttan. Hah byle... KARAMAZOV KARDELER 355 Mitya bunu syledikten sonra, masann zerinden mrekkep kalemini ald, acele ile kdn zerine iki satr yazd. Onu drde katlad, sonra da yeleinin cebine soktu. Tabancalar da kutuya koydu, kk bir anahtarla kilitledi, ve eline ald. Sonra Piyotr lyi'e uzun uzun bakarak dalgn bir tavrla glmsedi: Haydi imdi gidelim, dedi. Piyotr lyi endie ile : Nereye gidelim? Hayr durun... Belki de gerekten beyninize skmak istiyorsunuz o kurunu... Mermi neymi, sama! Ben yaamak istiyorum, ben yaam seviyorum! Bunu bil! Ben altn sal Fe-bs' de, onun scak klarn da seviyorum... Sevgili Piyotr lyi, syle, sen aradan ekilebilir misin? Nasl aradan ekilmek? Yani birine yol vermek. ok sevdiin bir varlkla, nefret ettiin bir varla yol vermek. yle ki, nefret ettiin, sevdiin bir varlk haline gelsin... te bylesine yol vermek! Sonra da onlara "Tanr yardmcnz olsun, siz gidin, yanmdan geip gidin, ben ise... Siz ise? Artk yeter! gidelim. Piyotr ilyi ona bakp duruyordu : Vallahi birine syleyeceim, sizi oraya brakmasnlar diye. imdi niin Mokroye'ye gidiyorsunuz sanK? Orada bir kadn var, bir kadn... Senin iin bu kadar yeter, Piyotr lyi... Kes artk! Beni dinleyin, geri siz vah bir adamsnz ama, ne gariptir sizden her zaman hoslanmmdr... Onun iin, ite imdi sizin adnza korkuyorum... Teekkr ederim kardeim. Benim iin vah diyorsun ha? Vahiler, vahiler!... Ben de hep ayn eyi syler dururum: Vahiler!... Ha, bak Mia geldi ite! Ben ise onu unutmutum bile...356 KARAMAZOV KARDELER eriye soluk solua elinde bozdurduu bir deste para ile Mia girdi ve raporunu vererek Pilotnikov'-larda Herkesin harekete getiim ieleri de karp getirdiklerini, bal da, ay da hazrladklarn... yani her eyin hemen yerine getirileceini syledi. Mitya, bir on rublelik kararak onu Piyotr lyi'e, sonra bir baka on rublelik daha alp, onu da Mia'ya frlatt. Piyotr lyi : Sakn ha!... diye bard. Benim evimde yle ey olmaz!... Hem zaten bu kt birey, markla yol aar. Saklayn paralarnz... tte uraya koyun; ne diye onlar avu avu serpiyorsunuz yle? Yarn ihtiyacnz olacak bunlara, gene de bana gelip on ruble isteyeceksiniz sonra. Neden hepsini yan cebinize koyuyorsunuz? Hay Allah, kaybedeceksiniz hepsini... Beni dinle sevgili kardeim, gel Mokroye'ye birlikte gidelim, olmaz m? Benim orada ne iim var? Dinle ister misin bir ie aaym, yaamann erefine ielim! Ben imek istiyorum, hem de en ok istediim ey seninle imektir. Seninle hi iki imedik deil mi? Peki ielim. Meyhanede iebiliriz. Oraya gidelim, zaten ben de oraya gidiyorum. Meyhanede imee vakit yok. Ama Pilotnikov'-larn dkknnda arka odada iebiliriz. Sana bir bilmece soraym ister misin?... Sor.

Mitya, yeleinden bir kt kard, onu ap adama gsterdi. Ktta belirli ve iri harflerle yle yazlyd: Kendimi mrm boyunca ilediklerim iin cezalandryorum, tm mrmde yaptklarmn hepsini dyorum. Piyotr lyi kd okuduktan sonra : Vallahi gidip birine syliyeceim, imdi gidip syliyeceim! diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 357 Vakit bulamazsn kardeim, haydi gel gidip ielim. Mar mar Pilotnikov'larn dkkn hemen hemen Piyotr lyi'in evinden bir ev ileride, sokan kesindeydi. Bir tccar yeri olan, kentimizdeki en nemli bakkaliye maazas buydu. Hem de olduka gzel bir dkknd. inde bakentteki bir maazada bulunabilecek her eit bakkaliye vard. Yeliseyev kardelerin araphane sinden kma araplar, meyveler, purolar, ay, eker, kahve ve daha baka maddeler. Tezghn arkasnda her zaman satc vard, iki de ayak ilerine bakan ocuk oraya buraya kouyorilard. Geri bizim blge fakirlemiti, mal mlk sahipleri hep baka yerlere getmilerdi, ticaret yavalamt ama bakkal dkkn eskisi gibi iyi iliyordu. Hatt her yl gittike daha ok geliiyordu. Bu mallarn alcs hi tkenmiyordu. Mitya'y dkknda sabrszlkla bekliyorlard. ok iyi hatrlyorlard ki, drt hafta nce, Mitya imdi olduu gibi, bir seferde, temiz para olarak birka yz rublelik eit eit mal, eit eit arap almt. (Veresiye olarak tabi ona gvenmedikleri iin hibir ey vermezlerdi!.) Yine hatrlyorlard ki, o zaman da imdi olduu gibi ellerinde koca bir deste renk renk para vard. Mitya onlar har vurup harman sa-vurmu, pazarlk etmemi, btn bu yiyecekleri, araplar, tm o aldklarn :ne yapacan dnmemi, hatt dnmek bile istememiti. Sonradan kent'te sylendiine gre Dimitriy o vakit Graenka ile birlikte Mtokroye'ye gittikten sonra, bir gece ile, ondan sonraki gn iinde bin rubleyi'bir rpda harcam, yapt bu alemden geriye be parasz, elinde avucunda birey kalmadan dnmt. O zaman tm bir ingene kabilesini ayaa kaldrmt. Bu kabile o gnlerde bizim buralarda konaklamd. Bunlar iki gn iinde sarho Dimitriy'in cebinden saysz para ekmi?, pek ok da pahal arap imilerdi. Mitya ile358 KARAMAZOV KARDELER alay ederek anlattklarna gre, kendisi Mokroye'de eli nasrl kyllere ampanya iirerek sarho etmi, kyl kzlaryla kadnlarn da ekere, Strazburg reklerine bomutu. Bizde de zellikle meyhanede, Mitya'nn o zaman herkes iinde yapt aklama ile alay etmilerdi. (Yzne kar tabi alay edemezlerdi, byle birey yapmak biraz tehlikeli olurdu) Ama gene sylendiine gre Mitya btn bu alem den sonra Gruenka'dan hibir ey koparamam, gen kadn ancak kck ayan ptrm, baka hi bir eye izin vermemiti. Mitya ile Piyotr lyi dkkna yaklatklar vakit, kapda ii halyla rtl, ziller ngraklar taklm, atlan koulu, heran yola kmaa hazr bir troyka ve Mit-ya'y bekleyen arabac Andrey'i grdler. Dkknda, Mitya gelinceye kadar bir sand mallarla doldurup dzenlemilerdi bile. Sand kapayp ivilemek, sonra da arabaya yerletirmek iin onun gelmesini bekliyorlard. Piyotr lyi arp kald. Mitya'ya: Troyka'y da nereden buldun? diye sordu. Sana gelirken Andrey'e rastlam, doru buraya, dkkna gelmesini sylemitim. Ne diye vakit kaybedeyim!... Geen sefer Timofey'le gitmitim. Ama Timofey bu sefer dut... dut... benden nce davranm, gnlmn perisini tek bana alp gtrm. Andrey! ok gecikmeyiz ya!... Andrey, hemen : Bizden ancak bir saat nce varrlar. O kadar bile deil!... Bir saat nce yola koyulmu olurlar! diye karlk verdi. Timofey'i ben yolcu etmitim. Nasl gideceklerini biliyorum. Onlarn gidii ile bizim gidiimiz ayn deil. Onlar bizim kadar hzl gidemezler. Bir saat bile nce varamazlar. Daha yalanmam kzl sal, kupkuru bir adam olan ve srtnda uzun bir gmlekle sol elinde krba bulunan arabac Andrey, heyecanla konumutu: KARAMAZOV KARDELER 359 Bir saat nce bile varamazlar!... diye tekrarlad. Eer yalnz bir saat geri kalrsak elli ruble bahi var sana... Bir saat sz m? Bana gvenebilirsiniz Dimit-riy Fiyodorovi. Eh... Yarm saat kadar nce varabilirler, ama bir saat nerede? Mitya tella emirler veriyordu ama, konumas bir garipti, tuhaf tuhaf kekeliye kekeliye, srasz bir sr emirler veriyordu. Bir sze balyor, sonunu hemen unutuyordu. Piyotr lyi ie karp ona yardm etmek zorunluluunu duydu. Mitya: Drt yz rublelik olsun! Daha az olmaz! Drt yz rublelik olsun, tpk o zamanki gibi, diye emrediyordu. Drt dzine ampanya, bir ie daha az olmaz... Piyotr lyi: Bu kadar ounu ne yapacaksn? Dur!... diye bard. Bu sandk da ne? Ne var iinde bunun? Drt yz rublelik mal buna m doldurdunuz? Urap didinen bakkal raklar ar bir nezaketle ona birinci sandkta ancak yarm dzine ampanya ile daha nce gerekli olacak eylerin, mezelerin, ekerlerin, monpansiye ile buna benzer eylerin bulunduunu, ama asl nemli maddelerin o zaman olduu gibi zel bir ekilde yerletirilip, zel bir arabayla, gene bir troykayla tam zamannda yetitirileceini anlattlar. Belki de Dimitriy Fiyodorovi'ten ancak bir saat sonra oraya varacaktr. dediler. Mitya heyecanla : Bir saatten fazla olmasn! Bir saatten fazla olmasn! Mmkn olduu kadar ok monpansiye ile fondan koyun. Oradaki kzlar bunlar ok severler! diye | srar ediyordu. Piyotr lyi: Peki, varsn fondan da koysunlar. Ama drt d-360

KARAMAZOV KARDELER zine ampanyay ne yapacaksn? Bir dzine yeter, dedi. Neredeyse fkelenecekti!... Bakkalla pazarlk etmee balad, hesab istedi. Bir trl sakinleemiyordu. Bununla birlikte ancak hesaptan yz ruble kadar indirebildi. Sonunda tm olarak yz rublelik mal gnderilmesi iin anlatlar. Ondan, daha fazla olmayacakt. Piyotr lyi, birden akl bana gelerek: Hay Allah kahretsin!... diye bard. Bana ne oluyor yani? Madem paralar bedavadan elde ettin, savur yleyse!... Mitya onu dkknn arka tarafndaki odaya srkledi: Gel bakalm, tutumlu adam! Gel bakalm buraya! Kzma canm, dedi. te, imdi bize buraya bir ie getirecekler, biz de biraz pleniriz. Eh... Piyotr lyi,. gel oraya seninle birlikte gidelim. Seninle giderim nk sen iyi bir insansn. Senin gibileri severim. Mitya ok kirli bir peeteyle rtl kk masann nndeki hasr iskemlenin zerine oturmutu. Piyotr lyi karsna iliti. Bir an sonra ampanya geldi. Beyler istiridye isterler mi? diye teklif edildi. "Eh. iyi cins istridye, en son gelen partideki istridyelerden.. denildi. Piyotr lyi hemen hernen fkeyle: stridye istemez! dedi. Zaten ben istridye yemem, hem baka birey istemez, diye homurdand. Mitya: stridye yemee vakit kalmad. Zaten itahmz da yok, dedi. Birden heyecanland: Biliyor musun dostum! Ben hibir zaman bu dzensizliklerden holanmammdr. Canm dzensizlikten kim holanr? dzine ampanya! Dn bir kez! Mujiklere dzine am panya, kim olsa bundan sarho olur. KARAMAZOV KARDELER 361 Ben onu demek istemiyorum. Ben stn bir dzenden sz ediyorum. imde dzen yok benim, madem yle, Allah belm versin! diyorum. Tm mrm dzensizlik iinde gemitir. Artk ona bir dzen vermeli. Sz oyunu yapyorum, deil mi ha? Sayklyorsun, sz oyunu yapmyorsun... an olsun dnyann en ykseine, an olsun iimdeki Tanr'ya!... Bu iir bir vakitler iimden gelmiti, aslnda iir deil, bir gz ya dam-iasdr. Bunu kendim uydurdum... Ama bunu o yzbay sakalndan tutup da srklediim srada uydurmu deilim... Durup dururken ne diye ondan sz ediyorsun? Durup dururken neden ondan m sz ediyorum? Sama! Herey gnn birinde bitiyor, herey eit oluyor! Bir izgi iziliyor, sonunda da toplam yaplyor. Vallahi senin o tabancalarn hep gzmn nnde grr gibi oluyorum. Tabancalar da, sama! Haydi i de, gzlerine hayaller grnmesin! Ben yaam seviyorum. Ar denecek bir akla sevmiimdir onu. O kadar ar bir sevgi duymuumdur ki hayata kar... neredeyse adice bir sevgi... Ama yeter artk! Yaamn erefine yavrucuum!... Seninle yaamn erefine ielim... Yaamn erefine kadeh kaldrmay teklif ediyorum! Neden kendimden memnunum? Belki adiyim ama kendimden Memnunum ite... Ad olduum iin ok znt duyuyorum, ama gene de kendimden memnunum. Tanrnn yaratt hereyi kutsuyorum... u anda Tanr'yi kutsamaya hazrm. Onun yarattklarn da... Ama... Pis kokulu bir bcei yok etmek gerekir. Oraya buraya srne srne gidip te bakalarnn yaantsn zehir etlesin diye. Yaamann erefine ielim, sevgili karde-im!... Yaamaktan daha deerli ne olabilir? Hibir ey!... Yaamn ve kralieler kraliesi olan bir kadnn erefine ielim...362 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 363 yle olsun bakalm! Yaamn erefine, hatt se-jin kralienin erefine ielim... Birer bardak itiler. Mitya geri heyecan iindeydi ve hereyi oraya buraya savuruyordu, ama gene de garip bir hzn duyuyordu. Yalnz zerine, kar konulmaz, ar bir sknt kmt. Mia!... eriye giren senin Mia'yd deil mi? Mia yavrucuum gel buraya!... u bardaktakini i bakalm, altn sal Febs'n, yarn ki Febs'n erefine!. Piyotr lyi asab bir tavrla: Canm ne diye ona da veriyorsun!... dedi. Ne olursun izin ver, ne olursun!... Ben yle istiyorum... Ay sen yokmusun?... Mia bardaktakini iti, eilerek selm verdi. Sonra koa koa gitti. Mitya : Sonradan beni daha ok hatrlar! dedi. Ben bir kadm seviyorum, bir kadn!... Kadn nedir? Dnya'-nm kraliesidir... Ama iimde bir hzn var, bir hzn Piyotr lyi... Hamlet'i hatrlar msn? iimde yle bir hzn, yle bir hzn var ki Horasiyo... Ah zavall torik!... Belki de o torik benim ite. Evet gerekten u anda ben orik'im, sonra da bir kafatas olacam... Piyotr lyi dinliyor, susuyordu. Mitya da bir sre sustu. Sonra kk kara gzl gzel bir fino kpeini farkederek birden dalgn dalgn bakkal rana : Kpeiniz ne cinstir? diye sordu. Bakkal ra: Varvara Alekseyevna"nn, bizim ev sahibinin kpeidir. Demin kendileri getirdiler. Sonra da burada unuttular onu. Geri gtrmeli... Mitya dnceli bir tavrla : yle bir kpek grmtm alayda... Yalnz onun arka aya krkt. Piyotr lyi sz gelmiken sana ey sormak istiyorum; sen hi hayatnda hrszlk

mi, etmedin mi? Bu ne biim soru? Lf olsun diye sordum ite. Bak ne diyorum; birinin cebinden bakasna ait olan bir eyi aldn m? Devlet hazinesini soydun mu? demiyorum. Devleti herkes soyuyor, sen de soymusundur tabi... Sus be, Allah kahretsin! Ben yabancya ait bir eyden bahsediyorum. Yani birinin cebimden, para czdanndan filn bir ey aldn m ha? Bir gn annemden yirmi kpek almtm. O zaman dokuz yandaydm. Masann zerinden almtm paray. Yavaa alm avucumun iinde saklamtm. Peki sonra ne oldu? Hi! Hi bir ey olmad. Paray gn sakladm, sonra utandm, gidip itiraf ettim, paray da geri verdim. Peki sonra ne oldu? Tabi daya bastlar. Hem sen ne diye bunlar soruyorsun? Yoksa sen de bir ey mi aldn?... Mitya kurnaz bir tavrla gz krpt: aldm ya... Piyotr lyi, merakla: Ne aldn? Annemden yirmi kpek aldm. Dokuz yandaydm. gn sonra geri verdim... Mitya bunu syledikten sonra yerinden kalkt. Birden dkknn kapsndan ieri arabac Andrey bakt: Dimitriy Fiyodorovi acele etsek nasl olur? diye seslendi. Mitya birden harekete geti: Herey hazr m? Gidelim! Son olarak birey daha syliyeceim, hem... Andrey'e yola koyulurken bir bardak votka verin! Votkadan baka bir kadeh de konyak verin!... u kutuyu'(Tabanca kutusunu sylyor-du benim oturacam yerin altna sokun. Elveda Piyotr lyi. Beni ktlkle anma!... 364 KARAMAZOV KARDELER Canm nasl olsa yarn dneceksin deil mi? Evet... Ne olursa olsun dneceim!... Bakkal ra ayaa frlad: Hesab, ltfen, imdi der misiniz? dedi. Ha, evet, hesap var ya! Tabi deyeceim... Mitya gene cebinden para destesini kard, iinden renk renk kt para kard, tezghn zerine att ve aceleyle dkkndan kt. Herkes peinden gitti, onu yerlere kadar eilerek selmlarla, temennilerle uurladlar. Andrey, Jbiraz nce itii konyaktan hafife geirdi, arabann n tarafna atlayp oturdu. Ama Mitya tam oturaca srada, birden hi beklemedii bir ey oldu; karsnda Fenya'y grd. Kadn soluk solua, koa koa geldi. Bararak ellerini nnde kavuturdu ve Pat diye Mitya'nn ayaklarna kapand: Beyefendiciim, Dimitriy Fiyodorovi, evldm, sakn hanmefendiye bir ktlk etmeyin!... Ben de size hereyi anlattm!... O adama da yazk etmeyin. Zaten o hanmefendinin eski beyidir, yabancs deildir! imdi Agrafena Aleksandrovna ile evlenecekmi. Onun iin Sibirya'dan dnm... Dimitriy Fiyodorovi!... Beyefendiciim... Bir baka insann hayatna yazk etmeyin!... Piyotr lyi kendi kendine: Vay, vay vay!... Bak hele! Eh imdi kim bilir orada neler yapacaksnz? diye mrldand. imdi her-ey anlalyor. Nasl anlalmasn... Mitya'ya yksek sesle : Dimitriy Fiyodorovi, sen imdi bana tabancalar versene erkeke ver bana onlar... iitiyor musun Dimitriy? diye bard. Mitya : Tabancalar m? Dur yavrum!... Ben onlar yolda frlatp atacam, diye karlk verdi. Fenya ayaa kalk! nmde yatma yle. Merak etme, artk bundan KARAMAZOV KARDELER 365 byle Mitya kimseye zarar vermez!... O budala artk hi kimseye ktlk etmiyecektir... Arabaya yerletikten sonra : Hem bak, sana ne diyeceim Fenya! diye bard. Biraz nce seni krdm, onun iin beni bala. Benim gibi ad bir adam bala... Ho balamazsan da ziyan yok! nk artk benim iin hepsi bir... ek bakalm Andrey! abuk ol! ek!... Andrey dizginlere dokundu; arabann ngra etraf nlatmaa balad: Elveda Piyotr lyi!... Son gz yam senin olsun!... Piyotr lyi arkasndan: "Sarho deil, yleyken neler samalyor! diye dnd. Bir an Mitya'y aldatacaklarn, ona kazk atacaklarn hissederek arabaya yklenecek eyalar nasl ha-zrlyacaklarm kontrol etmek iin orada kalmay dnd. Sonra birden kendi kendine kzd, tkrd, bilardo oynamak iin kendi meyhanesine gitti. Yolda giderken : ok iyi ocuk ama, budala... diye mrldanyordu. O subay Gruenka'nn eski gz ars n iitmi-tim. Eh, madem buraya gelmi, o halde... Ah... o tabancalar yok mu?... Aman canm dads deilim ya, ne oluyor bana? Varsn yannda kalsn tabancalar! Hem zaten bir ey olmayacak. Bir az kavgas yaparlar, olur biter! erler, drler, dtkten sonra da barrlar. Bunlar birey yapacak adam m? Neydi o aradan ekilirim, Kendimi cezalandrrm lflar? Hibir eycik olmayacak! Meyhanede sarho gibi hep bu laflar bararak bin defa syledi. Ama imdi sarho deil. "Ruhu sarhomu! yle laflan basit adamlar sever. Ben lalas mym, neyim yani? Muhakkak biriyle dmtr. Surat kan iindeydi, acaba kiminle d-tt? Meyhanede renirim. Mendili de kan iindey-366 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER

367 di... Hay Allah, hem de mendil bizim evde, yerde kald... Aman vz gelir bana!... Meyhaneye mthi bir can sknts iinde gitti ve hemen bir parti oyuna balad. Oyun onu neelendirdi. Bir baka parti daha oynad. Sonra oyun arkadalarndan biriyle konumaa balad, ona Dimitriy Karama-zov'un gene bir yerden para bulduunu syledi. Mitya'-nn elinde bin ruble kadar parann bulunduunu kendi gzyle grdn ve onun gene Gruenka ile Mokroye'ye lem yapmaa gittiini anlatt. Bu szler onu dinleyenlerde beklenmedik bir hayret uyandrd. Hepsi birden ve hi glmeden garip bir ciddilikle konumaa balamlard. Hatt oyunu bile yarda braktlar. bin mi? Allah, Allah... Nereden olacak bin rublesi? Daha baka sorular sormaa baladlar. Piyotr l-yi, Mitya'ya paray Hohlakova'nn hediye ettiini bildirince de onun bu szlerini phe ile karladlar: Sakn ihtiyar soymu olmasn? yle olamaz m?... bin bu!... in iinde muhakkak bir bit yenii vardr. Babasn ldreceini syleyerek atp tutmutu ya! Hepimiz burada isitmitik... Hemde tam binden sz etmiti. Piyotr lyi konuulanlar dinliyordu. Birden sorulan tm sorulara souk bir tavrla ve iki szle karlk vermee balad. Oraya gelirken, Mitya'nn yzyle ellerinin kan iinde olduunu anlatmak istedii halde, bundan bir tek kelime olsun sz etmedi.. nc partiye baladlar. Mitya'yla ilgili konumalar yava yava sona erdi. Ama Piyotr lyi nc partiyi bitirdikten sonra, daha fazla oynamak istemedi. Istakay brakt ve akam yemeini yemee hazrland halde, bundan vazgeerek meyhaneden kp gitl ti. Meydana vard vakit, aknlkla duraklad. Kendisine hayret ediyordu, nk o anda, iinde Fiyodor Pavlovi'in evine gitmek ve olup bitenleri renmek isteini duymutu. Sama... Sama sapan olan bir ey yznden gidip yabanc bir adamn evinde herkesi uyandrarak rezalet koparmaa ne hakkm var? Allah kahretsin!... Lalas mym ben neyim? Fena halde can sklarak kendi evine doru yrd. Birden Fenya'y hatrlad, zlerek: Hay Allah!... Demin ona sorsaydm, hereyi renirdim..."' diye dnd. lle onunla konumak iin sabrsz bir istek duydu. Bu istek iinde yle alevlenmiti ki, yar yolda sert bir dn yaparak hemen Gruenka'nn kira ile oturduu Morozova'nn evine gitti. Yaklat, d kapy ald. Gecenin sessizliinde duyulan bu vurular, birden akln bana getirmi gibi oldu. inde fke uyandrd. stelik kimse karlk vermiyordu. Evde herkes-uykudayd. Bu sefer gerekten byk bir znt ile Hay Allah, rezalet kacak! diye dnd, ama ekilip gidecek yerde gene var gc ile vurmaa devam etti. Grlt tm sokaa yayld, etraf n n nlatyordu. Piyotr llyi, vurularn sesi etraf nlattka, her seferinde kendi kendine deli gibi: Ne olursa olsun duyuracam, ne olursa olsun duyuracam!... diye mrldanyor, d kapya indirdii vurular gittike iddetlendiriyordu... VI KENDM GELYORUM Dimitriy Fiyodorovi'e gelince, gen adam rzgr gibi gidiyordu. Mokroye'ye kadar yirmi verst'den biraz daha fazla mesafe vard, ama Andrey'in troykas drt nala yle gidiyordu ki, oraya bir saat, bir eyrekte va-368 KARAMAZOV KARDELER rabilirdi. Arabann hzl gidii birden Mitya'y zinde-letirmi gibiydi. Hava taze, biraz da souktu. Temiz gklerde iri yldzlar parlyordu. Bu, Alyoa'nn topran zerine kapanarak cokun bir heyecanla onu sonsuzlua dek seveceine yemin ettii geceydi. Hatt belki de ayn saatti! Geri Mitya'nin ruhunda bir karklk, byk bir karklk vard ve o anda, birok eyler ona mthi znt veriyordu... Ama tm varl kar konulmaz bir ekilde, kavumak iin rzgr gibi gittii, son bir kez daha yzne bakmak iin acele ettii kraliesine doru ynelmiti. Yalnz bir tek ey sylemek isterim: O anlarda iinde en kk bir isyan uyanmyordu. Belki de bu kskan adamn karsna yeni kan o erkee kar, yerden biter gibi ortaya kan o yeni rakibine, o Subaya kar iinde en kk bir kskanlk bile duymadn sylersem, bana inanmazlar... Belki karsna her hangi biri ksayd, hemen kskanlk duyard, hatt belki de o korkun ellerini gene kana bulard. Ama o adama, Gruenka'nn O ilk gz arsna kar imdi troykasmda uup giderken fkeli bir kskanlk duymak yle dursun, en kk bir dmanlk bile beslemiyordu. Geri onu daha grmemiti bile ama imdi kesin olarak artk Gru-enka ile o adamn hakk sz konusu olur. Onun ilk ak, be yldr unutmad ak sz konusu. Madem onu unutmad, demek ki, bu be yl iinde hep onu sevdi. Hem ben durup dururken ne diye ortaya atldm sanki? Bu iin iinde benim yerim var m? ekil Mitya!... Yol ver! Zaten artk ben neyim ki? imdi subay da olmasa, artk herey bitmitir. Hatt o adam hi ortaya kmam olsayd, gene de herey artk sona ermi olacakt. te eer o srada dnebilseydi, izlenimlerini "bu szlerle aklayabilirdi. Ama artk o srada dne-miyordu bile. Kararn, hi dnmeden, iinden gelen bir duyguyla, bir anda ve tm sonularn kabul edeKARAMAZOV KARDELER 369 rek daha Fenyada iken, daha kadnn ilk szlerini iitir iitmez vermiti. Bununla birlikte verdii bu karara ramen, ruhunda bir bulanklk, ona mthi znt veren bir karklk vard. Verdii karar bile onu sakinletirmemiti. Geride pek ok ey kalmt, bunlar onu ok zyordu. Bazen bir hayret duyuyor gibiydi. Geri mrekkep kalemiyle kda: Kendime ceza vereceim, suumun kefaletini diyeceim diye yazmt ve o kt, imdi yannda, cebinde hazr duruyordu. Geri tabancas doluydu. Ertesi gn altn sal Febs'n ilk scak klarn nasl karlayacana karar vermiti, yleyken gene de geride kalan, daha nce olup biten ve ona mthi bir ac veren eylerle hesabn kesmesine, yaptn demesine imkn yoktu! Bunu derin bir zntyle hissediyordu. Bu mitsiz dnce, ruhuna bir slk gibi yapp kalmt. Yolda, bir ara birden Andrey'i durdurmak, arabadan atlamak, doldurulmu tabancay karmak ve gn domasn beklemeden hereyi orada bitirivermek isteini duydu. Ama bu an bir kvlcm kadar ksa sreli oldu. Zaten troyka da mesafeyi yutarcasna uup gidiyordu. Dimitriy, hedefine yaklatka yalnz Gruen-ka'y, yalnz onu dnmee

balyor, bu dnce, gittike daha byk bir gle tm varln saryor, geri kalan btn o korkun hayalleri zihninden geriye itiyordu. Ah... Gruenka'y ne kadar grmek istiyordu! Hi deilse gz ucuyla, hi deilse uzaktan grebilseydi onu! imdi Gruenka o adamla beraber. Eh ne yapalm? Gidip bakarm, onunla birlikte, o eski sevgilisiyle birlikteyken ne halde? Onu bir greyim, baka hi birev istemiyorum... diye dnyordu. Kaderin karsna kard ve yaantsn bylesine deitiren o kadna kar iinde yle bir sevgi, Karamazov Kardeler II F: 24370 KARAMAZOV KARDELER yepyeni ve o zamana kadar daha hi duymad yle-bir duygu, kendisi iin de beklenmedik, ylesine duaya benziyen tatl bir efkat duygusu uyanmt ki, neredeyse onun karsnda yok olmak isteini duyuyordu. Birden garip bir cokunluk iinde: Hem de yok edeceim kendimi ite!... diye sylendi. Hemen hemen bir saattir drt nala gidiyorlard. Mitya susuyordu. Andrey ise, geri konukan bir mujikti, ama o da sanki konumaktan korkuyormu gibi bir tek sz etmemiti. Habire: 'srsn, clz ama evik, doru troykasn hzlandryordu. Mitya birden byk bir endie iinde : Andrey!... diye seslendi. Ya uyuyorlarsa? O zaman ne olacak?... Bu, bir anda aklna gelmiti. O zamana kadar yle bir eyi hatrndan bile geirmemiti. Her halde yatmlardr, Dimitriy Piyodorovi,. yle olmal... Mitya bir yeri aryormu gibi kalarn att: Gerekten de... kendisi byle rzgr gibi, iinde o duygularla gelecek... Onlar ise uyumu olacaklar!... Belki Gruenka da uyuyordu. Yannda da... Birden iinde fkeli bir duygu uyand. ldrm gibi: Drt nala sr Andrey!... Sr... abuk ol! diye* bard. Andrey biraz sustuktan sonra dnceli bir tavr-la: Belki de yatmamlardr, diye sylendi. Timo-fey, bana, daha nce, orada biroklarnn toplandn sylemiti... stasyonda m?... Hayr istasyonda deil, Plastunov'larda, yolcu' hannda. Sizin anlyacanz isteyen, orada gelir kalr-Yol geen han gibidir. KARAMAZOV KARDELER 371 Mitya bu beklenmedik haber karsnda birden byk bir endieye kapld: Biliyorum. Demek orada biroklar daha olacak yle diyorsun ha? Onlar kalabalk saylmaz ki! ok dediin kimler? diye sordu.. Ben ne bileyim? Timofey yle diyordu. Hepsi beyefendiden insanlar. Kent'ten iki kii gelmi, ama kim olduklarn bilmiyorum. Yalnz Timofey syledi; buradan iki bey, baka yerden iki bey daha gelmi, ayrca daha birka kii gelecekmi. Etraflca sormadm, sylediklerine gre, kt oynamaa balamlar... Kt m? Evet, onun iin, eer kda oturdularsa, belki uyumuyorlardr. yle olmal... imdi saat ancak on ikiye geliyor. ok ge deil... Mitya, gene sinirli sinirli: Sr Andrey sr!... diye bard. Andrey bir sre sustuktan sonra gene : Size birey sormak istiyorum beyefendi, diye sze balad. Ama darltacam diye korkuyorum. Danl-mazsnz ya beyefendi? Ne istiyorsun? Demin Fedosya Markovna ayaklarnza kapand. Hanmna, bir de baka birine yazk etmeyin, diye yalvard... te beyefendi ben sizi oraya gtryorum... Balayn beni beyefendi! Yani vicdanm elvermiyor... Belki syleyeceim budalaca birey ama... Mitya. birden onu arkadan omuzlarndan kavrad. Deli gibi : Sen arabac deil misin? Arabac deil misin sen? diye bard. Arabacym... yleyse yol vermesini bilirsin. Ne yani? Araba-cysan artk hi kimseye yol vermiyecek misin? Ezip geerim... Ben ekliyorum. mu diyeceksin? Hayr arabac, kimseyi ezme! nsanlar ezilmemeli. insanlarn ha-372 KARAMAZOV KARDELER yatna zarar vermemeli... Eer birinin yaantsna zarar verdiysen... Kendini cezalandracaksn... Ama herhangi bir zarar verdiysen... Ama eer birini yok ettiy-sen... O zaman kefaretini de... git... Btn bunlar Mitya'nn azndan tam anlamyla kriz geiren bir adamn azndan dklr gibi bir rpda dklvermiti. Andrey geri beyin, bu sylediklerine amt ama, szlerini destekledi: Doru sylyorsunuz beyefendi, Dimitriy Fiyo-dorovi... Bu konuda haklsnz, insanlar ezmemeli diyorsunuz ya, her hangi bir canlya eziyet etmek de yledir. nk her canl Tanr'nn yaratdr. Bakn, diyelim ki bir at, bakarsnz arabacnn biri hayvan bouna tketir, bizim arabac milleti yledir... Bir trl kendisini alamaz bundan, boyuna srer at, ne der.san de... Boyuna zorlar hayvan... Mitya birden o hi beklenmeyen ksa ksa kahkahalar ile gld : Cehenneme mi? diye szn kesti. Sonra Andrey'i iddetle omuzlarndan yakalad: Andrey!... Temiz yrekli halk adam! Syle bakalm, Dimitriy Fiyoclorovic Karamazov sence cehenneme mi gidecek, yoksa gitmeyecek mi? Bilmiyorum efendim... Hersey size baldr, nk siz bizde... Bakn beyefendi, Tanr'nn olu armha gerilip de can verdikten sonra dirilmis. armhtan iner inmez cehenneme gitmi, orada ile dolduran tm gnah ilemi insanlar serbest brakm. O zaman cehennem szlanmaa balam. nk artk gnah ilemi hibir insann oraya gelmiyeceini dnyormu. Tanr da cehenneme yle demi: Szlanma cehennem!... nk bundan byle sana

birok bykler, devlet adamlar, byk hakimler ve zenginler gelecektir. imdi olduu gibi azna kadar dopdolu olacaksn.. Tekrar geleceim gne dek, byle kalacaksn! Doru sylyorum, gerekten yle sylemi... KARAMAZOV KARDELER 373 Halk efsanesi olacak! ok gzel!... Soldaki at kamlasana Andrey!... Andrey, soldaki at kamlad : te beyefendi, cehennem o insanlar iindir. Siz ise tpk kk bir ocuk gibisiniz. Biz sizi yle sayarz... Geri abuk fkeye kaplrsnz ama, yreiniz teiniz olduu iin Tanr sizi balar... Peki ya sen? Sen beni balar msn Andrey? Ben sizi ne diye balayacak mm? Siz bana birey yapmadnz ki!... Hayr, herkesin yerine, herkesin yerine sen, tek bana, ite imdi urada, u yol stnde beni herkesin yerine balar msn? Syle bana temiz yrekli halk adam, syle?... Ah beyefendi! yle garip bir konumanz var ki, sizi oraya gtrmek bile bana korku veriyor... Ama Mitya, Andrey'in ne sylediini iyice iitmedi. Kendinden gemi gibi dua ediyor, deli gibi iinden: Tanrm kanun d yaptm tm davranlarla beni olduum gibi kabul et, ama beni yarglama. Beni yarglamadan, brak... Yarglama, nk ben kendimi yarglam bulunuyorum. Beni yarglama! nk seni seviyorum Tanrm! Biliyorum alan biriyim, ama seni seviyorum. Beni cehenneme de gndersen, orada da seveceim seni! Oradan da hep yz yllar boyunca, sonsuzlua dek seni sevdiimi haykracam... Ama izin ver, sevgime doyaym... imdi, urada sevgime doyaym, senin o scak nlarna yalnz be saat kald... nk ruhumun kraliesini seviyorum ben. Seviyorum cnu! Sevmemezlik edemiyorum, elimden gelmiyor. Beni olduum gibi gryorsun ite. Drt nala ona gidip, karsnda yerlere kapanacam: Yanmdan geip gittiin iin haklsn... Bala beni! Kurbann unut ve hibir zaman znt ekme, diyeceim. Andrey, krbacyla ilerisini iaret etti. Gecenin karanlnda birden geni bir yere dal-374 KARAMAZOV KARDELER m kme kme yaplarn koyu karalts grnd. Mok-roye ky iki bin nfusluydu. Ama o saatte artk herkes uyuyordu ve karanlkta ancak yer yer seyrek klar krpyordu. Mitya, sayklar gibi: Sr, Andrey sr! diye bard. Gelen benim! Andrey, kyn hemen giriinde ve sokaa bakan alt penceresi de kl olan Plastunov'larn yolcu hann krbacyla iaret ederek: Daha yatmamlar! dedi. Mitya neeyle : Uyumuyor! diye bard. nlasn ngraklar Andrey! Drt nala sr, nlat etraf! Her yan nlata, nlata yakla oraya. Herkes bilsin kimin geldiini! Gelen benim! Ben, ben geliyorum! Mitya kendinden gemi gibi baryordu. Andrey yorgunluktan bitmi olan atn drt nala kaldrd ve gerekten patr ktr kapnn nndeki yksek basamaklarn nne geldi, soluk solua kalm, buusu tten atlarn yavalatt. Mitya tam hanc artk yatmaya hazrlanrken kimin geldiini merak ederek kapya kp bakt srada, arabadan atlad... Trifon Borisovi, sen misin? Hann sahibi eildi, dikkatle bakt, sonra hzla kapnn nndeki merdivenden paldr kldr inerek, dalkavuka bir sevinle konua doru atld. Bu, Trifon Borisovi yz biraz imanca, etine dolgun, orta boylu, salam ve sert grnl bir kylyd; zellikle Mokroye'deki kyllere kar sert bir tavr taknrd ama, herhangi bir yerde karn hissettii vakit, yzne abucak tavrn deitirip dalkavuka bir anlam vermesini bilirdi. Srtnda Rus giyimiyle, yakas yandan bir gmlek, zerinde de uzun bir ceketle dolard. Epeyce paras vard ama, hep hayalinden daha nemli bir rol oynamay geirirdi. Kyllerin yars avucunun iindeydi, evresinde herkes ona borluydu. iftlik sahiplerinden toprak kiraKARAMAZOV KARDELER 375 lyor, ya da satn alyordu. Bu ald topraklar kyller ona bir trl kurtulamadklar borlara karlk ola-.rak bedava iliyorlard. Kendisi duldu ve yetikin drt kz vard. Hatt biri kocasn kaybetmiti ve Trifon .Borisovi'e torun olan iki kk ocuu ile birlikte onun yannda oturuyor, bir gndeliki gibi ona alyordu. Kylnn br kz yllarca alarak, .kendine iyice bir durum yaratm bir memurla, bir ktiple evliydi ve yolcu hannn odalarndan birinin duvarnda, aile fotoraflarnn arasnda, minicik bir minyatr gibi bir fotoraf aslyd. Bu onun devlet memuru olarak, niforma ile ve omuzunda memur olduunu belli eden apoletlerle ekilmi bir fotorafyd. ki kk kz, byk yortularda zerlerine modaya uygun -olarak dikilmi, arkadan bele smsk oturmu, kuyruklar bir arn uzunluunda mavi ya da yeil elbiseler giyer, misafirlie giderlerdi. Ama ertesi gn her gn olduu gibi, daha gne doarken yataklarndan kalkp ilerinde kavaktan yaplm sprgelerle ortal sprr, bulak suyunu dker, mterilerden arda kalan -pleri temizlerdi. Trifon Borisovi kazand binliklere ramen, lem yapan bir mterisinden para szdrmaa baylrd. Daha bir ay bile olmamt, bir gece Dimitriy Fiyo-dorovi, Gruenka ile iki itii srada ondan iki yz, hatt belki de yz ruble koparmt. Bunu hatrlayarak daha Mitya'nn hann kapsna arabayla geldii anda onun gene kendisine yem olacan sezer sezmez ileri atlm, gen adam sevinle karlamt: Sevgili Dimitriy Ryodorovi, sonunda size kavutuk yle mi?... Mitya: Dur, Trifon Borisovi! diye sze balad. Herey-den nce bana en nemli eyi syle, nerede? Nerede o? Hanc hemen kimden sz ettiini anlayarak keskin bir bakla Mitya'nn yzne dikkatle bakt:376 KARAMAZOV KARDELER Agraf ena Aleksandrovna m? diye sordu? Evet burada, o da burada kalyor... Kiminle? Kiminle?... BaKa yerden gelen baz konuklarla efendim... Biri memur, konumasna baklrsa Polonyal olacak... Hanm aldrmak iin buradan araba gndermiti. br de onun arkada, ya da yol st tant biri, km-bilir kimdir? Sivil giyinmiler...

 Peki lem mi yapyorlar? Zengin mi bu adamlar?... Ne lemi? Bunlar yle byk adam deil, Di-mitriy Fiyodorovi... Byk deil ha? Peki ya tekiler? tekiler kent'ten geldiler, efendiden iki kii... ornaya'dan dnerken uradlar bize, sonra da burada, kaldlar. Biri ok gen. Herhalde bay Miusov'un akrabas olacak. Yalnz adn unuttum... brn ise siz de tanyorsunuz. iftlik sahibi Maksimov. Dua etmek iin sizin manastra gitmimi. Bay Miusov'un o gen akrabas ile yolculuk ediyormu... Hepsi bu kadar m? Bu kadar... Dur! Trifon Borisovi, konuma! imdi bana yalnz asl nemli olan syle: -Gruenka ne yapyor?' Nasldr? te. demin buraya geldi, imdi de onlarla oturuyor... Neeli mi? Glyor mu? Hayr. Grne baklrsa pek glmyor... Hatt iyice somurtmu. Demin gen adamn salarn tarad... O Polonyal subayn salarn m? Yok canm? Ne genci? Hem o adam subay filn deil. Hayr beyefendi! Onun salarn deil. Miusov'un yeeninin, o delikanlnn salarn taryordu... Hay Al" lah! Ad neydi? Unuttum ite... KARAMAZOV KARDELER 377 Kalganov mu? Tamam... tamam! Kalganov... yi yleyse, ne yapacama kendim karar veririm. skambil oynuyorlar m? Demin oynadlar, ama imdi braktlar oynamay. ay itiler. Polonyal memur likr istedi. Dur, Trifon Borisovi. dur canm, imdi kararm vereceim. Yalnz sen bana en nemlisini syle, ierde ingene yok mu? imdi ingeneler pek ortalkta dolamyorlar Dimitriy Fiyodorovi.. Hkmet kovdurdu hepsini. Ama Rojdestvenskaya'da yahudiler var, senbal ve keman alyorlar. stiyorsanz imdi onlar artabilirim. Hemen gelirler. Mitya : art ya! Muhakkak art! diye bard. Kzlar da uyandrabilirsin. Hani geen sefer olduu gibi. zellikle Maria'y, Stafanida'y da, Arina'y da uyandr... Koro iin sana iki yz ruble var! Canm siz bu paray verdikten sonra, ben koca. ky ayaa kaldrrm! Hatt u anda hepsi yatm, zbarm olsalar bile. Sanki bizim kyller'sizin bu gsterdiiniz ilgiye lyk mdrlar sevgili Dimitriy Fiyodorovi? Kzlar bile bunlara deer mi? yle di, kaba varlklara bu kadar para verilir mi? Puro imek kim, bizim kyl kim? Oysa sen onlara purolar verdin. Ama bizim kyl pis kokar... keratalar.. Kyl kzlarmzn <da hepsi bitli. Hem canm sen emret, ben senin iin kendi kzlarm da bedavadan ayaa kaldrrm! Deil yle bir paraya! Biraz nce yattlar. Arkalarna bir tekme! Onlar kaldrr, senin iin ark syletirim. Oysa sz o zaman mujiklere bile ampanya icirdiniz! ahh!... Trifon Borisovi mahsus Mitya'ya ayormu gibi davranyordu. Kendisi daha o zaman gizlice yarm d-ampanya saklam, masann altndan da yere d-378 KARAMAZOV KARDELER en bir yz rublelii kaldrp avucuna sktrmt. Sonradan para yle avucunda kalmt. Trifon Borisovi, o vakit burada bir binlik deil, ka binlik ezdim! Hatrlyor musun? Hatrlyorum, hatrlyorum canm! Sizi nasl hatrlamam. Galiba bin ruble kadar brakmtnz bizde?... imdi de ayn dnce ile geldim, bak, gryor musun? Cebinden bir deste kt para karp onu hancnn t burnuna doru tuttu : imdi akln bana topla ve beni dinle: Bir saat sonra buraya arap, meze, brek ve karamela gelecek. Hepsini hemen oraya, yukarya gnderirsin. And-rey'in arabasnda duran bu sandk var ya, onu da hemen yukar! Sand ap ampanya ikram et... Ha, en nemlisi kzlar, kzlar unutma. Hem de Maria muhakkak gelsin... Arabaya doru dnd, oturduu yerin altndan ierde tabancalar bulunan kutuyu ekip ald. Al hesabn Andrey! te, troyka iin sana on be ruble, bu da votka ve bana hemen hizmete hazr olduun iin. Ayrca bana kar sevgi gsterdiin iin de elli ruble... Dimitriy Karamazov'un bir beyefendi olduunu unutmayacaksn!... Andrey kararszlk iinde : Korkuyorum beyefendi... dedi. Bahi olarak be ruble alrm, ama daha fazlasn kabul etmem. Trifon Borisovi bana tank olsun. Artk benim bu budalaca szlerim iin kusura bakmayn... Mitya, onu tepeden trnaa szd : Neden korkuyorsun? Eh madem yle, peki, Pe~ ki yle olsun! diye bararak be rubleyi ona doru iv~ latt. imdi beni yavaa oraya kadar gtr Trifon Borisovi. nce hepsini yle bir kendi gzmle KARAMAZOV KARDELER 379 ama yle ki, onlar beni grmesinler. Neredeler imdi? Mavi odada m oturuyorlar?. Trifon Borisovi rkek bir tavrla Mitya'ya bakt. Ama gene de hemen uysal bir tavrla isteini yerine getirdi. Onu sessizce sofaya gtrd. Sonra onu orada brakp kendisi byk birinci odaya, konuklarn oturduklar odann yanndaki odaya girdi. Oradaki amdan dar kard. Sonra Mitya'y yavaa o odaya soktu, onu keye doru gtrd, orada brakt. Mitya, karanlkta, burada kendisi grnmeden komu odada olup bitenleri rahata grebilirdi. Ama Mitya ierisini uzun bir sre seyretmedi, daha dorusu seyredemedi: Onu grmt, grr grmez de kalbi hzl hzl arpmaya, gzleri bulanmaya balamt. Gruenka masann nnde bir koltukta yan olarak oturuyordu. Yannda, divann zerinde, ok yakkl ve daha ok gen olan Kalganov oturuyordu. Gruenka, onun elini tutmu, glyor gibiydi. O da Gruenka'ya bakarak, zlyormu

gibi, yksek sesle masann br tarafnda Gruenka'nn karsnda oturan Maksimov'a bir eyler syleyip duruyordu. Maksimov da bireye kahkahalarla glyordu. O adam divanda oturuyordu. Divann yannda, duvarn dibinde iskemlede oturan bir baka yabanc vard. Divandaki yaylm, pipo tellendiriyordu. Mitya'-Sm zihninden iman, geni yzl bir adam, herhalde boyu da pek uzun deil, bir eye kzm gibi grnyor iye bir dnce geti. Adamn arkada olan yabanc ise aksine Mitya'ya nedense ok uzun boylu grnyordu. Ama bundan baka hibir ey gremedi. Artk soluk bile alamyor gibiydi. Bir dakika olsun duramad. Sand komidinin zerine koydu. Vcudu buz gibi ol-bir halde, ii titriyerek dosdoru mavi odaya, orabulunanlara doru yrd. nce Gruenka onu grd, korkuyla : Ayyy! diye bard...380 KARAMAZOV KARDELER VII ESKS VE ASIL HAK SAHB Mitya hzl ve uzun admlaryla masann ta yaknna gitti. Hemen hemen barr gibi, ama her szde kekeliyerek: Beyler... diye balad. Ben... ben birey yapmam! Korkmayn! Ben bir ey yapmam, bir ey yapmam... Hzl bir hareketle oturduu koltukta birden Kal-ganov'a doru dnen ve onun koluna smsk yapm olan Gruenka'ya : Ben... ben de yolcuyum. Ben sabaha dek... beyler yoldan geen bir yolcunun sabaha dek. sizinle birlikte burada kalmasna izin verir misiniz? dedi. Son olarak, bu odada yalnz sabaha kadar kalabilir miyim? Szn, divanda, aznda pipoyla oturan, iman ksa boylu adama doru dnerek bitirmiti, br cidd bir tavrla pipoyu azndan kard, sert sert: Baym, biz burada zel olarak toplanmz. Bu handa baka daireler de vardr... Birden Kalganov sze kart : A... siz miydiniz Dimitriy Fiycdorovi? Canm neden ekmiyorsunuz? Buyurun yanma oturun, merhaba !... Mitya, sevinle birdenbire : Merhaba sevgili ve... ok deerli arkadam? Ben daima size kar byk bir sayg duymuumdur, dedi ve hemen masann zerinden ona elini uzatt. Kalganov gld: Ay, amma da kuvvetli sktnz elimi! Az kalsn parmaklarm kryordunuz! Gruenka ekingen bir tavrla glmsiyerek, neeyle : KARAMAZOV KARDELER 381 Zaten o her zaman byle el skar, her zaman yle yapar! dedi. Herhalde birden Mitya'nn rezalet karmyacam anlamt. Ama gene de byk bir merak ve endieyle, dikkatle yzne bakyordu. Mitya'da onu ok artan bir ey vard. Zaten onun byle bir anda ieriye gireceini, byle szler syliyeceini aklndan bile geir-memiti... Sol taraftan iftlik sahibi Maksimov'un nazik bir tavrla sze, kart duyuldu : Merhaba efendim, diye sze kart. Merhaba! Siz de mi buradasnz? Burada olduunuza ne kadar sevindim! Baylar, baylar ben... Gene pipolu Polonyal'ya doru dnmt. Belliydi ki, burada onu, en nemli kii sayyordu. Rzgr gibi geliyordum... Son gnm, son saatimi bu odada, evet tam bu odada... kralieme... bakm olduum bu odada geirmek istiyordum! zr dilerim Pane! Kendinden gemi gibi barmt bunu : Rzgr gibi geliyordum. Kendi kendime yemin etmitim... Ah, korkmayn, bu benim son gecem! e-lm Pane! Bu dnyann erefine! imdi arap getirecekler... Bakn neler getirdim... Birden nedense o para destesini kard: zin ver Pane! Ben mzik, patrt, grlt, geen sefer ne olmusa, onlar istiyorum... Ama kurt, kimseye gerekli olmayan kurt topran zerinden srne srne geip gidecektir ve artk ordan yok olacaktr! Mutlu olduum tek gn, son gecemde, burada kutlayacam! Neredeyse bouluyordu, daha birok, birok eyler sylemek istiyordu ama azndan seslerden, garip barlardan baka bir ey kmyordu. Polonyal bay hi kmldamadan Mitya'ya, Mitya'nn para destesine, Gru-enka'ya bakyordu. Belliydi ki, aknlk iindeydi.382 KARAMAZOV KARDELER Eer kraliem emir buyurursa... diye sze ba-lyacak oldu... Gruenka birden szn kesti: Canm, neden kraliem diyorsunuz, yani kraliem mi demek istiyorsunuz nedir? dedi. Nasl konutuumuzu iittike glesim geliyor. Otur Mitya, hem ne sylyorsun sen? Beni korkutma rica ederim! Kor-kutmyacaksm deil mi? Korkutmyacaksn deil mi? Korkutmazsan, geldiine sevineceim... Mitya, birden ellerini yukar kaldrd: Ben mi, ben mi korkutacam seni? diye bard. Ah, buyurun gein yanmdan, geip gidebilirsiniz, size engel olmam! Sonra herkes iin, hem de tabi kendisi iin hi beklenmiyen bir ey yapt, birden kendini iskemlenin zerine att, ban br duvara doru evirdi, iki eliyle iskemlenin arkaln, ona sarlyor gibi smsk kavrad, sel gibi gzyalar dkerek alamaya balad... Gruenka darlr gibi: Bak ite! Bak iste!... Ne adamsn sen! diye bard. te bana da geldii vakit hep byle olurdu. Birden konumaya baslard, ama anlattklarndan hi, hi bir ey anlamazdm. Bir gn, tpk imdi olduu gibi alamaya balad. Gene ayn eyi yapyor... Ne ayp! Neden alyorsun canm?... Sonra birden anlaml anlaml ve her szn zerinde sinirli sinirli durarak : Bari alanacak bir ey olsayd! dedi.

Mitya, birden oturduu iskemlede ona doru dn-d: Ben... alamyorum... Bak! Merhaba! diye glmee balad. Ama her zaman yapt gibi, duygusuz, kesik kesik kahkahalar atarak deil, bir tuhaf uzun uzun, sinirli sinirli ve btn vcudunu sarsan kahkahalarla glyordu. Gruenka gene sakinletirmee alt: KARAMAZOV KARDELER 383 Bak ite gene... canm neelensene, neelense-e! diye yalvaryordu. Geldiine ok sevindim, ok sevindim, Mitya. itiyor musun? ok ok sevindim. Sonra aslnda bunu divanda oturana syledii halde, herkese bildiriyornu gibi emreden bir tavrla : Onun bizimle birlikte oturmasn istiyorum, dedi. stiyorum! stiyorum! Eer o buradan giderse ben de giderim, ite bu kadar!... Bunu birden gzleri kvlcmlanarak sylemiti. Polonyal nazik bir tavrla Gruenka'nn elini pt: Kraliemin istei benim iin kanundur! Sonra nazik bir tavrla Mitya'ya doru dnd : Beyefendinin bizim gruba katlmasn rica ederim... Mitya gene sylev verecei belli olan bir tavrla ayaa frlad. Ama uzun bir sylev verecek yerde, dudaklarndan bambaka bir sz dkld. Birden konumasn yanda brakt: Yani barmann erefine ielim Pane! diye kestirip att... Herkes gld. Gruenka sinirli sinirli: Hay Allah! Ben de gene uzun uzun konumak istiyor sanmtm, dedi. Israrla : Bak iitiyor musun Mitya, sakn bir daha frlama yle! diye ekledi. ampanya getirmene gelince, bunu ok iyi ettin. ampanyay ben ieceim. Likrden nefret ediyorum. Geldiine de ok iyi ettin. ok sklyordum... Gene elenmiye geldin deil mi? Yalnz paralarn cebine soksana! Bu kadar paray nereden buldun?... Ellerinin arasnda herkesin ve zellikle Polonyal adamlarn farkettikleri kt paralan hl buruturmu olarak tutan Mitya onlar aceleyle ve utanga bir tavrla tekrar cebine soktu. Kpkrmz olmutu. Tam o srada hanc zerinde alm bir ie ampanyayla384 KARAMAZOV KARDELER kadehleri bulunan bir tepsiyle ieri girdi. Mitya hemen ieyi Kapt, ama o kadar armt ki, onu ne yapaca-gn bilemedi Sonunda ieyi elinden Kalganov ald ve Mitya'nn yerine kadehleri doldurdu. Mitya byle resm bir tavrla barma erefine iki irneye davet ettii Polonyal ile kadeh tokuturmay unutarak, hancya : Canm, bir sise daha. bir ie daha getir! diye. bard ve birden kimseyi teklemeden kadehini tek bana sonuna kadar iti... Btn yz birden deimiti. Yznde ieriye girdii andaki, o cidd, o dramatik anlamn yerine ocuksu bir anlam belirmiti. Sanki tm varlyla uysalla-m. hereye boyun emiti. Herkese rkek rkek ve sevinli bir tavrla bakyor, sk sk, sinirli sinirli, ksa ksa kahkahalar atyor ve kabahat islemi ama sene de okanan, gene sokaktan ieriye alman zavall bir kpek gibi minnet dolu baklarla bakyordu. Sanki hereyi unutmutu. Herkesi dudaklarnda ocuksu bir glmseyile hayran hayran seyrediyordu. Gruenka'ya bakarken durmadan glyordu. skemlesini de koltuunun ta yaknna getirmiti. Belli etmeden her iki Polonyaly da incelemiti. Geri daha ne biim insanlar olduklarn az anlyordu ama... Divann zerinde oturan Polonyal onu, duruu, Polonya syleyii ve en nemlisi piposu ile artmt. Eh!... Bunda ne var yani? Pekl ediyor iste, pipo iiyorsa iyi ediyor! diye dnyordu. Biraz yalanm ve artk hemen hemen krk yalarnda olduunu belli eden yz, o kck burnu ve burnunun altnda grnen incecik... kstah bir anlam tayan byklar, Mitya'nn -zihninde henz hibir soru uyandrmyordu. Hatt Po-lonya'lnn Sibirya'da yaplm ve budalaca bir ekilde akaklarnn zerinde, ne doru taranp yaptrlm salaryla o kt perukas bile onu pek artmamt. KARAMAZOV KARDELER 385 Memnun memnun bakmaa devam ederek: Eh madem perukas var, demek yle gerekiyor!" diye dnyordu... Duvarn dibinde konuulanlar kmserce, hi ses karmadan dinleyerek oturan ve btn gruba kstah bir tavrla, sanki meydan okuyormu gibi bakan Polonyal ise. divandakine, gze arpacak kadar aykr -olan uzun boyu ile artmt. Zihninden: "Ayaa kalkarsa herhalde on bir ver-ok kadar olur, diye bir dnce geti. Ayn anda o uzun boylu Polonyalnn herhalde divanda oturann dostu, can yolda, ayn zamanda bir eit muhafz-olduunu ve pipolu kk Polonyal'nn tabi, o uzun boyluya kumanda ettiini dnd. Ama btn bunlar Mitya'ya ok gzel ve ho karlanmyacak yn olmayan eyler olarak grnyordu. Zavall kpein iinde tm rekabet duygular snmt. Gruenka'nn halinden ve syledii birka szdeki O bilmeceli anlamdan hibir ey anlamamt. Yalnz ii titreyerek onun kendisine kar efkatli davrandn, onu "baladn ve yanna oturttuunu dnyordu. Gen kadnn kadehten arap imesine hayran hayran, kendinden gemi gibi bakyordu. Gruptaki sessizlik birden onu artt, herkese bireyler bekleyen gzlerle bakmaa balad. Glen bak sanki: Peki simdi ne diye oturuyoruz? Neden bireyler yapmaa balamyorsunuz beyler?" diyor gibiydi. Kalganov onun bu dncesini anlam gibi, Mak-simov'u iaret ederek birden: Bu var ya, hep yalan syler, dedi. Demin hepimiz burada ona glyorduk, diye sze balad... Mitya Kalganov'a bakt, sonra gzlerini hemen Maksimov'a doru evirdi. Sanki bir eye ok sevinmi gibi kesik kesik kahkahalarla glerek : Karamazov Kardeler II F: 25386 KARAMAZOV KARDELER Yalan m sylyor? diye sordu. Ha!... Ha!.... Ha!...

 Evet, bakn ne diyor, iddia ediyor ki! Bizim tm svarimiz 1820 yllarnda hep Polonya'l kadnlarla evlenmiler. Ama bu ok sama bir ey, yle deil mi?... Mitya : Polonyal kadnlarla m? diye tekrarlad. Artk kesin olarak hayranlk duyuyordu. Kalganov Mitya ile Gruenka arasndaki ilikileri ok iyi biliyordu. Polonyalnn durumunu da seziyordu, ama btn bunlar onu o kadar ilgilendirmiyordu, hatt belki de hi ilgilendirmiyordu. Onun en ok ilgi duyduu Mak-simov'du. Buraya Maksimov'la bir rastlant olarak uramt. Polonyallarla da yolcu hannda mrnde ilk kez karlamt. Gruenka'y ise daha nceden de tanyordu. Hatt bir kez biriyle evine bile gitmiti. O vakit gen kadn Kalganov'dan holanmamt. Ama burada ona ok, ok tatl bir tavrla bakyordu. Hatt Mitya gelmeden nce onu okamt. Ama o garip bir ekilde bu okamalara duygusuz kalmt. Kalganov genti, yirmi yalarndan fazla deildi, ok k giyinmiti, sevimli kk beyaz bir yz ve gr kumral salar vard. Ama o beyaz kk yzde, bazen yana gre olmayan derin anlaml, zeki bakl, ak mavi ve ok gzel olan gzleri dikkati ekiyordu; oysa bazen gerekten ocuk gibi bakyor, ocuk gibi konuuyordu. Bunu kendisi de farkeder, ama bundan hi te utan duymazd. Zaten her bakmdan zellii olan bir genti. Hatt markt. Bununla birlikte bakalarna kar her zaman yumuak bir tavr taknrd. Yalnz arada bir yznde donuk, inat bir anlam beliriyordu. insana dik dik bakyor, sylenenleri dinliyor, ama bu arada kendi kendine iinden srarla bir eyler kuruyorKARAMAZOV KARDELER 387 du. Bazen gevek ve tembel duruyor, bazen hi olmya-cak basit bir olaydan tr heyecana kaplyordu. Szlerini tembel tembel uzatarak, ama hi te zppece olmayan, aksine ok tabi bir tavrla : Dnn bir kez, bu adam drt gndr nereye gidersem oraya gtryorum, diye devam etti. Hatrlyor musunuz, aabeyiniz onu arabadan itmi, o da yere dmt. te o gnden beri hep yanmda! daha o vakit, o zamanki davranyla beni ilgilendirmiti. Bunun zerine onu alp kye gtrmtm. Gelgelelim, imdi yalan sylyor. O kadar ki, insan mahcup ediyor. Bu yzden imdi onu geri gtryorum... Pipolu Polonyal Maksimov'a : Beyefendi Polonyal bir kadn mrnde grmemitir, yle bir ey olamaz! dedi. Pipolu Polonyal, Rusa'y olduka iyi konuuyordu. Hi olmazsa grndnden ok daha iyi biliyordu Rusa'y. Ama konuurken rusa szleri mahsus bozup onlar Polonya diline uyduruyordu. Maksimov kesik kesik glerek : Canm ben bile Polonyal bir hanmla evliydim, diye karlk verdi. Kalganov sze kart: Ama siz svari misiniz? Demin o sz. subaylar iin sylemitiniz... Siz, svari misiniz sanki? Mitya konumalar dikkatle dinliyor, soran baklarn konuanlarn zerinde gezdiriyor, sanki Allah bilir neler iitecekmi gibi srayla her birine bakyordu. Maksimov ona doru dnd : Hayr, bakn anlataym efendim, dedi. Ben unu sylemek istedim, o Polonyal kk hanmlar... ok cici eyler efendim... Bizim svarilerden biriyle bir mazurka oynadlar m... Polonyal bir kz bir svari subaylarndan biri ile mazurka yapt m. hemencecik kck bir kedi yavrusu gibi dizlerine atlar. Bembeyaz, bir kedi yavrusu gibi... Baba Polonyal ile ana Po-388. KARAMAZOV KARDELER lonyal da bunu grrler ve ses karmazlar... Evet, ses karmazlar efendim... Svari subay ise, ertesi gn gidip evlenme teklif eder... te iler byle olur efendim. Gidip evlenme teklif eder, ha... ha... ha... Maksimov szlerini ksa ksa glerek bitirmiti. skemlenin zerinde oturan uzun boylu Polonyal birden : Pan laydak! diye homurdand ve kavuturduu bacaklarn deitirdi. Mitya, ancak o zaman o kaln kirli tabanl, kocaman pis izmeyi farketti. Zaten her iki Polonyalnn zerindeki elbiseler olduka kirliydi. Grusenka birden fkelendi: Bak ite. Laydak'm! Ne kfrediyor yani? Pipolu Polonyal Gruenka'ya : Parl Agripinna, pan Lehistan'da sokak kadnlar grm, soylu Panni'ler grmemi, dedi. skemlenin zerinde oturan uzun boylu Polonyal: Buna emin olabilirsin! diye hakaret eder gibi kestirip att. ' Grusenka fkeyle : una da bak hele! Canm brakn konusun.. Biri konuurken engel olunur mu? Bunlarn yannda insann neesi kaar vallahi! Perukal Polonyal, Gruenka'ya uzun uzun, anlaml anlaml bakarak : Ben kimseye engel olmuyorum Fani, dedi. Sonra cidd bir tavrla sustu ve gene piposunu tttrmee balad. Kalganov gene, sanki sz konusu olan ey, ok nemliymi gibi : Canm, doru deil, doru deil... Pan gerekten sylediinde hakl! dedi. Kendisi Polonya'da bulunmam ki. . Polonva hakknda nasl konuur? Siz Polonya'da evlenmediniz deil mi? KARAMAZOV KARDELER 389 Hayr, Smolensk eyaletinde evlendim, efendim. Yalnz daha nce eimi, yani sonradan benim aldm kadn, Polonya'dan, anas olan Pani ile, hatta bir kadn akrabasyla birlikte baka bir svari subay tante-siyle getirmi. stelik yetikin bir olu da vard. Yani o svari subay onu Polonya'dan, kendi lkesinden alm... Sonra da bana brakt. O gen bizim temenlerden biriydi. ok iyi ocuktu... nceden kendisi onun evlenmek istiyormu, ama evlenememi. Cnk di nin topal olduu meydana km... Kalganov yksek sesle : Yok canm, siz topal bir kadnla m evlendiniz diye sordu.

 Topal bir kadnla ya! Sizin anlyacanz o vakit beni azck aldatmlar, durumu gizlemiler benden. Ben sanyordum ki, kadn yrrken mahsus sekiyor... Gerekten seke seke yryordu. Ben de neesinden yle yapyor sanyordum. Kalganov, neredeyse ocuk sesini andran tiz bir sesle : Sizinle evleniyor diye sevinten zplyor sandnz ha?... Evet, sevinten yaptn sanyordum. Ama bunun sonradan bambaka bir nedenden ileri geldii anlald. Evlendiimiz vakit, daha nikh gnnn akam bana hereyi aklad, hem de ackl bir tavrla, onu balamam iin yalvard. Sylediine gre, genlik yllarnda gnn birinde bir su birikintisinin zerinden atlayaym demi. te o zaman ayacn sakatlam. Hi... hi... h... Kalganov ocuk gibi katlrcasna kahkahalarla glmee balad. Az kalsn divann zerine dyordu. Grusenka da glmee balad. Mitya ise mutluluun son basamana ulamt artk. Kalganov Mitya'ya : Biliyor musunuz? Biliyor musunuz, buras doru. Bu syledii yalan deil artk! diye baryordu.390 KARAMAZOV KARDELEB Hem biliyor musunuz, kendisi iki kez evlenmitir... BU anlatt ilk kars, ikinci kars ise kam. Hl da yayor, bundan haberiniz var myd? Maksimov tevazu ile : Evet efendim, dedi. Kat, efendim. Bamza byle can skc bir i de geldi. Bir Msy ile kat. in en nemli yn, kamadan nce tm kym kendi zerine kaydettirdi. Bana Sen kltrl adamsn, ekmek paran karrsn! dedi. Bylece beni kandrd. Bir gn sayg deer bir piskopos bana: "Birinci karn topald, ikinci ise pek oynak demiti. Hi!... Hi!... Hi!. Kalganov'un ii iine smyordu : Dinleyin, dinleyin, yalan syledii vakit... oysa sk sk yalan syler... bunu tabi olarak, iinden geldii gibi yapar. Tek herkesi memnun edeyim diye. Ama bu dice bir davran deil. Adice bir ey deil deil mi? Biliyor musunuz? Ben ona kar bazen sevgi duyarm. ok di bir adamdr, ama iten geldii gibi tabi bir adilii vardr, yle deil mi? Ne dersiniz buna siz? Bir bakas herhangi bir amala, bir kar elde etmek iin adilik eder. O ise, iinden geldii iin, yledir. rnein, ileri srdne gre (bu konuda yol boyunca hep inat etti durdu) Gogol l Canlar nda ondan sz etmi. Hatrlyor musunuz? Orada mal sahibi bir Maksimov vardr. Nozdrev'in falakaya ektii sonra da Maksimov adndaki mal sahibine sopa ekip, hakarette bulunduu iin mahkemeye verilmiti. Canm hatrlyorsunuz ya? imdi ne diyor, biliyor musunuz? Gya o Maksimov kendisiymi ve sopa ile ona dayak atmlar. Hi yle ey olur mu? iikov oraya en ge bin sekiz yz yirmi yllarnda, hem de o yln banda gitmitir. Demek ki, tarih uymuyor. Ona o zaman dayak atmalarna imkn yoktu. mkn yoktu deil mi? imknsz bir eydi bu deil mi? Kalganov'un neden bu kadar fke ile konutuunu KARAMAZOV KARDELER 391 anlamak zordu, itenlikle fkelenmiti. Mitya da sanki Kalganov'un ilgilendii konu kendisi iin de, en nemli eymi gibi kahkahalarla glerek : Canm, madem dayak atmlar! diye bard. Maksimov birden sze kart: Geri dayak saylmaz ama... yle oldu ite, efendim. Nasl yani? Dayak attlar m, atmadlar m? Pipolu pan cannn skldn belli eden bir tavrla iskemlenin zerinde oturan uzun boylu pan'a : Ktura godzina pane? diye sordu. (Saat ka?) br omuzlarn silkti. kisinin de saatleri yoktu. Gruenka gene atlarak : Neden konuturmuyorsunuz onlar? Brakn bakalar da konusunlar. Sizin cannz sklyorsa, bakalar da konumasnlar m? dedi. Belliydi ki, onlar kzdrmak iin bahane aryordu. Mitya'nn aklndan ilk kez olarak ve bir an iin, belirsiz bir dnce gemiti. Bu sefer Pan artk belirli bir sinirlilikle karlk verdi: Pani, yanitz nee muven protiv, neitz en povedz-yalem. (Ben kar gelmiyorum, ben bir ey demedim.) Gruenka : Peki yleyse, dedi. Sonra Maksimov'a : Neden herkes sustu yle? diye bard. Anlatsanza !... Maksimov, belli bir memnunlukla ve birazda nazlanarak : Canm zaten burada anlatlacak pek bir ey yok ki!... Btn bunlar hep sama sapan eyler! dedi. Zaten Gogol'de de tm bunlardan yalnz allegorik olarak sz ediliyor. Ele ald tiplerin soy adlar bile allegorik-tir. Nozdrev aslnda Nozdrev deil Nosov'dur. Kuvsin-nikkov'a gelince, onun ad asl kahramann adna hi Benzemiyor bile... nk onun ad kornev'di. Penardi392 KARAMAZOV KARDELER ise gerekten Fenardi idi. Yalnz italyan deil, Rustu, Ad Petrov'du. Sonra matmazel Fenardi de vard. Gzel bir kz, bacaklarnda gerekten ynl triko vard... ve gzeldi bacaklar. Eteklii ksack, pullu pullu, ite byle kvrp duruyordu, yalnz, drt saat deil! Olsa olsa drt dakika kadar... Herkesi de .batan karver-miti... Kalganov : Peki ama neden dayak attlar sana? Niin dvdler seni? Maksimov: Piron'un yznden! diye karlk verdi. Mitya: Hangi Piron'un yznden? diye sordu. Tannm Fransz yazar Piron'un yznden. Biz o zaman kalabalk bir toplantda, meyhanede, ayn panayrda arap iiyorduk. Onlar beni davet etmilerdi, ben de ilk i olarak hicivli iirler sylemeye balamtm: Sen misin Bualo, ne gln giyimin var! diyordum. Bualo da gya bana kostml bir baloya, daha dorusu hamama gitmeye hazrlandn sylyordu. Onlar bundan alndlar. Kendileri iin sylediimi sandlar. O zaman hemen, bir baka iiri, tm kltrl insanlarn bildikleri bir iiri (ok ineleyici bir iirdi) okudum.

Safo'sun sen ben de Faon Bir itirazm yok buna Denizin yolunu bilmemendir Tek zldm nokta. O zaman daha ok gcendiler, bana pis kfrler savurmaa baladlar. Ben de durumu dzelteyim derken bama bel atm, onlara Piron hakknda ok yerinde bir hikye anlattm. Onu nasl Fransz akademisine kabul etmediklerini, onun da intikam almak iin, nasl kendi mezar tana u szleri yazdn anlattm. KARAMAZOV KARDELER 393 Cit-git Piron qui ne fut rien, Pas meme academicien. O zaman beni yakladklar gibi dvmeye baladlar... iyi ama neden, niin? Maksimov bir ey retir gibi yumuak bir tavrla : Okumu bir adam olduum iin! dedi. Hem birini dvmek iin az m bahane bulunur? Gruenka birden szn kesti: E yeter! Btn bunlar berbat eyler. Dinlemek. istemiyorum bunlar1 Ben zannediyordum ki. neeli ey kacak sonunda... Mitya, hemen birseyler yapmak istedi ve glmeyi brakt. Uzun boylu Pan yerinden kalkt, kendi evresinde bulunmad iin fena halde can sklan bir insann gururlu tavr ile ellerini arkasnda kenetliyerek odada bir aa bir yukar dolamya balad. Gruenka : una bakn! Amma da yryor! diye hakaret eder gibi sylendi.. Mitya endielendi. Divann stndeki Pan'n kendisine sinirli sinirli baktn farketmiti. Pan! diye bard. elim Pane! br Pn'la da ielim. elim Panove!... Bir anda kadehi yan yana getirmi, ilerine ampanya doldurmutu. Polonya'nn erefine Panove! Polonya'nn erefine iiyorum. Lehistan'n erefine! Divandaki Pan ok cidd, ama olup bitenleri ho gryormu gibi bir tavrla : Bardzo mi to mil pane ielim. (Bu houma gitti ite, Pane, ielim.) diyerek kadehini ald. Mitya ikram etmeye alarak : teki Pan da. neydi ad? Hey! ok sayg deer Pan! al kadehini!394 KARAMAZOV KARDELER Divandaki Pan : Ad Pan Vurublevskiy, diye brnn soyadn syledi. Pan Vurublevskiy sallana sallana masaya yaklat, ayakta durarak uzatlan kadehi ald. Mitya kadeh kaldrd: Polonya'nn erefine, Panove! Urra! diye bard. de itiler. Mitya ieyi kapt ve aceleyle kadehlerden n de tekrar doldurdu : imdi Rusya'nn erefine ielim Panove! Haydi karde olalm! Gruenka : Bize de doldur! Rusya'nn erefine ben de imek isterim! dedi. Kalganov: Ben de, dedi. Maksimov: Hi, hi, hi... diye ksa ksa glerek: Eh, ben de imek isterim efendim... Rusyac-mz, ihtiyar ninecizimizin erefine! dedi. Mitya : Herkes, herkes isin! diye baryordu. Hanc!. Bir ka ie ampanya daha getir. Mitya'nn getirdii ielerden son kalan n de getirdiler. Mitya kadehleri doldurdu ve gene : Rusya'nn erefine urra! diye bard. Pan'lardan baka herkes iti. Gruenka tm kadehini bir dikite imiti. Panove'ler ise, kendi kadehlerini dudaklarna bile dokundurmamlard. Mitya: yle olur mu Panove? diye bard. Demek siz yle davranyorsunuz, oldu mu bu imdi? Pan Vurublevskiy kadehini ald, onu kaldrarak gr bir sesle : Bin yedi yz yetmi iki ylna kadar olan Rusya'nn erefine iiyorum! dedi. br Pan : KARAMAZOV KARDELER 395 Oto bardzo penke! (ste bu gzel) diye bard, kisi de kadehlerini boalttlar. Mitya.: Siz de amma budalasnz, Panove! diye azndan kard. Pan'larn ikisi de birden horoz gibi tehdit edercesine Mitya'ya doru dndler ve bir azdan : Pane! diye bardlar. zellikle Pan Vurublevskiy ok kzmt: Ale ne mojno ne metz slavo se te zei do svoyego krayu? diye bard. (nsan kendi lkesini sevmemez-lik edebilir mi?) Gruenka emreder gibi: Susun! Kavga etmeyin! Kavga istemiyorum! diye bard ve kk ayan yere vurdu. Yz al al olmutu, gzleri kvlcmlanmt. Biraz nce itii kadeh, etkisini imdi gsteriyordu. Mitya, byk bir korkuya kapld.

 zr dilerim Panove! Kabahat bende! Bir daha yapmam. Vurublevskiy! Pan Vurublevskiy, bir daha yapmam!... Gruenka can sklarak ve fkeyle onu azarlad: Canm, hi deilse sen sus! Otur uraya. Ah ne aptal ocuksun! Herkes oturdu, herkes sustu ve birbirine bakt. Gruenka'nn bu barmasndan hibir ey anlamam Olan Mitya gene : Beyler, btn bunlar benim yzmden oluyor! diye sze balad. Ne diye oturuyoruz imdi byle? Bir eyler yapalm ama ne?... Elenceli bir ey olsun! Gene neelenelim olmaz m? Kalganov tembel tembel: Gerekten hi elenemiyoruz! diye hafife mrldand. Maksimov, gene ksa ksa glerek birden:396 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 397 Demin oynadmz gibi banko oynasak... Mitya : Banko mu? ok gzel! diye hemen kabul etti. Eer yalnz Pano ve... Divandaki Pan isteksiz bir tavrla: Gi Pane! dedi. Pan Vurublevskiy de onu destekledi. Doru sylyor. Gruenka : Gi mi? Gi ne demek? Divandaki Pan: Yani Ge oldu demek, Pani! Ge oldu. Saat ge! diye aklad... Gruenka, can sklarak, barr gibi tiz bir sesle: Hep de herey iin vakti ge buluyorlar, hi bir ey yapamyorlar! diye bard. Kendileri can sknts iinde oturuyorlar. Bakalarnn da canlan sklsn istiyorlar. Sen gelmeden de hep yle susuyorlard. Hep karmda bbrlenip durdular... Divandaki Pan : lahem benim! diye bard. Tso movi to sen stane. Vidzen nelasken i estem smuthih. (Bana kar gler yz grmyorum da ondan zntlym.) Sonra Mitya'ya doru dnd : Esten gotv. (Ben hazrm pane.) diye szn bitirdi. Mitya cebinden kt paralarn karp ilerinden iki tane yz rublelii masann zerine koydu : Bala Pane, dedi. Sana ok para kazandrmak istiyorum, Pan! Al, bakalm iskambilleri! Tut bankoyu. Ksa boylu Pan, cidd ve srarl bir tavrla : skambiller hancdan olsun, Pane, dedi. Pan Vurublevskiy onu destekledi. Mitya: Hancdan m olsun? diye sordu. Peki, anlyorum, varsn hanc getirsin, iyi sylediniz, Panove! Sonra hancya seslendi : skambil getir! Hanc almam bir deste iskambil getirdi ve Mitya'ya kzlarn artk hazrlandn, yahudilerin de herhalde, biraz sonra semballeri ile geleceklerini, yiyecek getiren troykann ise henz daha gelmediini haber verdi. Mitya masann nnden kalkt, hemen emirler vermek iin koarak yandaki odaya gitti. Ama kzlardan ancak gelmiti. Maria ise daha ortalkta yoktu. Zaten Mitya'nn kendisi de ne emir vereceini, ne diye oraya koup geldiini bilemiyordu. Yalnz sandktan hediyeler, karamelalar, fondanlar karmalarn ve bunlar kzlara datmalarm emretti. Sonra aceleyle : Andrey'e de votka verin. Votka verin Andrey'e! Andrey'i gcendirdim ben! Bu srada peinden koarak gelmi olan Maksimov, ' omuzuna dokundu. Mitya'ya : Bana be ruble verir misin? Ben de bankoda talihimi denemek istiyorum, diye fsldad. Hi, hi, hi!.. ok gzel, ok iyi. on ruble vereyim! Aln ite! Mitya, btn kt paralan gene cebinden kard ve iinden on ruble bulup kard. Kaybedersen gene gel, gene gel... Mitya da hemen geri dnd ve onlar beklettii iin zr diledi. Pan'lar artk oturmu ve iskambil destesini amlard bile. imdi ok daha nazik ve hemen hemen yumuak bir tavrla bakyorlard. Divandaki Pan. yeni bir pipo yakm, iskambilleri datmaya hazrlanmt. Hatt yznde bir trende bulunuyormu gibi resm bir anlam vard. Pan Vurublevskiy: Na meistza, Panove! diye bard. Kalganov: Hayr, ben artk oynamyacam! Zaten demin nlara elli ruble kaptrdm. Divandaki Pan; ona doru dnerek: 398 KARAMAZOV KARDELER Pan'n talihi yokmu, belki imdi gene talihli olabilir. Mitya heyecanla : Bankoda ka para var? Ne kadar varsa, o kadar m verilecek? Anlamaya gre, Pane! Yz olabilir, iki yz. olabilir, ne kadar koyarsan o kadar... Mitya kahkahalarla glmeye balad: Bir milyon olsun yleyse! Pan yzba. Fan Podvsotskiy' iittiler belki... Hangi Podvsotskiy?

 Varova'da banko oynanyormu. Kim ortaya para koyduysa karln alyormu. Podvsotskiy gelmi, masann zerinde bin altn grm. Bunun zerine bankoya kar oynam. Bankoyu tutan ona: Pane Podvsotskiy, ortaya altn koyacak msn? Yoksa eref szne gvenerek mi oynyalm? diye sormu. Podvsotskiy: eref szne gvenerek oynyalm. Bylesi daha iyi Pane! Bankoyu tutan zarlar atm. Podvsotskiy, bin altn alm. Bankoyu tutan: Al Pane! diyerek ekmeceyi ekmi ve iinden bir milyon karp vermi. Al Pane, oto ves tvoy rahunek (Senin payn bu kadar!) Meer banko milyonlukmu. Podvsotskiy: Bunu bilmiyordum demi. Bankoyu tutan da: Pane Podvsotskiy sen ortaya erefini koyarak sz zerine oynadn, biz de erefimizi ortaya koyarak karln verdik, demi. Podvsotskiy milyonu bylece alm. Kalganov: Yalan! dedi. Pane Kalganov, ve seyahetnoi kumpanyi tak muvitz ne projistoi. (Namuslu bir toplulukta byle konuulmaz!) Mitya : Sanki Polonyal bir oyuncu sana bir milyonu bylece kaptrm gibi! diye bard, ama hemen akl KARAMAZOV KARDELER 39 bana geldi: Bala beni Pane, suluyum, gene suluyum! Verir, verir, eref sz zerine, bir Polonya'linin erefi zerine sz verdii iin bir milyon da verir. Na polskuz est! Gryorsun ya nasl lehe konuuyorum. Ha, ha, ha!... Bak ite on ruble koyuyorum. Ortada vale var. Maksimov elindeki kd, kz ortaya koyarak kesik kesik hi hi hi! diye gld: Ben de1 kk hanmn zerine bir rublecik koyuyorum, kupa kzna, cici kza, kk Panekaya, hi! hi! h... dedi ve herkesten elindeki iskambili saklamak istiyormu gibi, masaya iyice yaklat ve aceleyle eilerek ha kard. Mitya kazand. Rubleyi de ald. Mitya : Ke! diye bard... Maksimov, bir rublecik kazand iin mthi sevinerek byk bir memnunluk iinde : Ben de gene bir rublecik oynyacam. Tek bir rublecik! Sembil olsun, kck, kmencik bir sem-bil olsun. Mitya : Aldm onu! diye bard. Yedilinin zerine ift olsun. ift olarak yediliyi de aldlar! Kalganov birden: Yeter! dedi. Mitya, hep ortaya koyduunu iki misline kararak : Duble, duble! diye iki katna karyor ve iki katna kard her iskambil kar taraftan almyordu. Bir rublecik oynad vakit ise kazanyordu. Mitya fke iinde : Duble olsun! diye kkredi. Divandaki Pan : ki yz kaybettin, Pane! Gene ikiyz m koyuyorsun? diye renmek istedi.400 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 401 Nasl olur? imdiden ikiyz m kaybettim? Peki iki yz daha olsun. Tm ikiyz de Pe olsun. Mitya bunu syledikten sonra cebinden paralar kard gibi iskambillerden kzn zerine iki yz ruble ataca srada Kalganov birden iskambili eliyle kapad. Gr sesiyle : Yeter! diye bard. Mitya ona dikkatle bakt: Ne oldu? dedi. Yeter artk! Artk oynamayn, istemiyorum. baha fazla oynamyacaksnz. Neden? yle iste! Bos verin, kesin oyunu ve ekip gidin. te bunun iin! Artk daha fazla oynamanza izin vermem! Mitya, ona derin bir aknlk iinde bakyordu. Gruenka sesinde garip bir ifadeyle : Brak Mitya! Belki de doru sylyor. Zaten ok kaybettin. Her iki Pan da birden ok gcenmi gibi davranarak yerlerinden kalktlar. Ksa boylu Pan, sert bir tavrla Kalganov'u tepeden trnaa szd. Pan Vurublevskiy Kalgonav'a : Yak, sen Povajes to robiteze, Pane, buna nasl cret ediyorsun' diye homurdand. Gruenka : Ne hakla, ne hakla baryorsunuz, barmayn! diye haykrd. Sizi hint horozlar sizi! Mitya hepsine sra ile bakyordu. Ama Gruenica'-nm yzndeki belirsiz deiiklik onu birden artmt-Ayn anda o zamana kadar hi aklna gelmeyen yeni bir dnce zihninden geti. Yepyeni garip bir dnceydi bu. Ksa boylu Pan : Pani Agripinna, diye sze balyacak oldu. Meydan okuyan bir tavrla kpkrmz olmutu. Birden Mitya yanna yaklat, omuzuna vurarak : ok sayn bay, iki ift lkrdm var size. evo htze Pane (Ne var?) br odaya, o odaya gidelim, sana iki szck, iki gzel szck syliyeceim. En gzel szlerden... ok memnun kalacaksn! Ksa boylu Pan arp kald ve rkek bir tavrla Mitya'ya bakt. Ama gene de raz oldu. Yalnz bir art kotu. Pan Vurublevskiy de onlarla birlikte gelecekti. Mitya :

 Muhafz m gelsin istiyorsun? Varsn gelsin o da, o da gelmeli! Hatta onun muhakkak gelmesi gerekir! diye bard. Mar Pan ve! Gruenka endieyle: Nereye gidiyorsunuz? diye sordu. Mitya : Bir anda dneceiz, diye karlk verdi. Yznde garip bir cesaret, beklenmedik garip bir canllk parldamt. Bir saat nce o odaya girdii vakit yznde hi te yle bir ifade yoktu. Fanlar kz korosunun topland ve sofrann hazrland byk odaya deil de, sandklarn, yklerin ve herbirinin zerinde ynla basma klfl yastklar bulunan iki byk karyolann durduu yatakhaneye, sadaki odaya gtrd. Bu odada ta kede kk tahta bir masann zerinde bir mum yanyordu. Pan ile Mitya masann -nne karlkl olarak oturdular. O kocaman Pan Vurublevskiy ise onlarn yan tarafna ellerini arkasnda kavuturarak oturdu. Panlar cidd bir tavrla ve belli "bir merakla bakyorlard. Ksa boylu Pan : Pan'a ne gibi bir yardmmz dokunabilir? diye sordu. Karamazov Kardeler F.: 26 402 KARAMAZOV KARDELER Mitya : yle bir yardmda bulunabilirsiniz Pane, ben fazla konuacak deilim, bak al sana para. Kt paralarm karmt: bin istermisin? Al, sonra nereye gidersen git. Par keskin bir bakla, byk bir dikkatle bak-yordu. Gzlerini Mitya'nn yzne dikmiti. Trji tsentz Pane? diye sordu. Vurublevskiy ile baktlar. Trji Panove'ya Trji! dinle Pane gryorum ki, akll adamsn. Al bu bini ve buradan defol. Giderken Vurublevskiy'i de gtr, iitiyor musun bunu? Ama hemen u anda ve bir daha geri dnmemek zere gideceksin, anlyor musun Pane? te u kapdan bir daha mrnn sonuna kadar dnmemek zere kp gideceksin. Senin orada neyin var, palton mu, krkn m? Ben sana getiririm. Sana hemencecik bir troyka hazrlarlar, sonra... dovidzenya, Pane! Olur mu? Mitya kesin bir tavrla karlk bekliyordu, iinde hi bir phe yoktu. Pan'n yznde ok kesin bir anlam belirdi. Peki paralan nasl vereceksin Pane? Rubleleri yle vereceim Pane: imdi u anda pein olarak ve arabac iin sana be yz ruble vereceim. ki bin be yz rubleyi de yarn ehirde veririm. erefimin zerine yemin ederim. Yarn alacaksn onlar. Patlarm atlarm, ama bulurum, diye bard. Polonyallar gene baktlar. Pan'n yznde ktye doru bir deiiklik olmutu. Mitya iin ktye gittiini hissederek paray arttrd: Yedi yz, yedi yz vereceim! Be yz deil' Hemen u anda, eline sayacam, dedi. Ne oluyorsun Pan? nanmyor musun yoksa? Canm, sana binin hepsini de simdi veremem ya! Verirsem, sen de hemen yarn Gruenka'nn yanna dnersen, ne olacak sonra? KARAMAZOV KARDELER 403 Zaten imdi o bin ruble yanmda yok. Paralar kentte, evimde. Mitya, bunlar aceleyle ve her syledii szde cesareti biraz daha krlarak korkuyla sylyordu. Vallahi billahi, orada duruyorlar, sakladm onlar... Birden ksa boylu Pan'n yznde kendine ar derecede deer verdiini belli eden bir duygu, belirdi. Alayl alayl: i ne pote bu ve yeo ego? diye sordu. Pfe! Af Pfe! (Ayp, ayp.) Sonra yere tkrd. Pan Vurublevskiy de tkrd. Mitya artk hereyin bittiini anlayarak umudunu yitirmi bir halde: Bunun iin mi yere tkryorsun, Pane? diye sylendi. Gruenka'dan daha fazla koparacan sanyorsun, deil mi? Amma da ktsnz ikiniz de! kt!... Kk Pan, birden stakoz gibi kzararak : Yeste do jibogo dotkentem (bu benim 'iin en byk hakarettir). Sonra byk bir fke iinde sanki artk hibir ey dinlemek istemiyormu gibi odadan dar kt. Vurublevskiy sallana sallana arkasndan gitti, en sonda da artk utan iinde ne yapacan arm olan Mitya geliyordu. Gruenka'dan korkuyor ve Pan'n ieri girer girmez barp aracan hissediyordu. Gerekten de yle oldu. Pan salona girdi ve tiyatroda rol yapyormu gibi bir poz taknarak Gruen-ka'nin nnde durdu : Pani Agrippina, yestem do jivego dotkentm, diye baracak oldu. Ama Gruenka'nn birden sabr tkendi, szlayan bir yarasna dokunmulard sanki. Adama : Rusa konu, Rusa! diye bard. Bir tek keli-404 KARAMAZOV KARDELER me lehe istemiyorum! Eskiden rusa konuuyordun ya... be yldr unuttun mu? fkesinden kpkrmz olmutu. Pani Agrippina... Benim adm Agrafena... Gruenka'ym ben!... Rusa konu! Yoksa dinlemem seni! Pan fena halde bozulmutu, homurdand, sonra rusa szleri bozuk bozuk syleyerek aceleyle kibirli bir tavrla : Pani Agrippina, ben buraya eskiden olup bitenleri balamaa, bugne dek olup bitenleri unutmaa geldim... dedi. Gruenka szn kesti. Yerinden frlyarak : Ne diyorsun sen? Benim iin mi? diye bard. Yani sen buraya beni balamak iin mi geldin? Tak yest, pani (evet, yle pani) ben ad bir insan deilim, ben vicdanl bir insanm. Ama burada sevgililerini grnce zdizven (hayret ettim). Pan Mitya bana br odada bin ruble veriyordu, tek buradan gideyim diye. Ben de suratna tukurdum. Gruenka kriz geiriyormu gibi tiz bir sesle :

 Neler sylyorsun? Sana beni brakman iin para m veriyordu? diye bard. Bu doru mu Mitya? Bu cesareti nerden buldun? Ben satlk mym? Mitya, avaz kt kadar: Pane, pane! diye bard. Ona hibir leke gelmedi, tertemizdir o! Ben hibir zaman onun sevgilisi olmammdr. Bunu sen uydurdun! Gruenka : Beni onun karsnda ne cesaretle savunuyorsun? Ben temiz kalmsam namuslu olduum, ya da Kuzma'dan korktuum iin yle kalm deilim. Tek onun karsnda gururum yaralanmasn, onunla karlatm vakit, o alaa ne kadar temiz kaldm gsKARAMAZOV KARDELER 405 terebileyim diye yle kaldm. Paray gerekten, almad m? Mitya: Alacakt canm, alacakt... diye bard. Ama bini birden vermemi istedi, ben ise pein olarak yalnz yedi yz veriyordum. Anlald: demek bende para olduunu iitmi, onun iin benimle evlenmek zere kageldi! Pan: Pani Agrippina, diye bard. Ben valyeyim, ben Polonyalym, di adam deilim!... Ben seni kendime e olarak almaa geldim, oysa karmda yepyeni bir Pani gryorum. Bana buyruk, utanma bilmeyen bir kadn gryorum... Gruenka kendinden gemi gibi: Ee!... Defol git, geldiin yere! Seni kovsunlar diye bir emir verirsem, imdi buradan atarlar seni! Be yl kendi kendime ac ektirdiim iin, aptalmm, aptal! Hem ben kendime bunun iin eziyet etmedim, iimde fke olduu iin ac ektim. Zaten bu adam o deil ki! O yle miydi? Bu onun babas gibi bir ey!.. Perukan nerede yaptrdn sylesene? br kartald, bu karga!- br gler, bana arklar sylerdi... Oysa ben, ben be yl gzya dktm durdum! Allah kahretsin benim gibi bir aptal... Ah ne adiymiim ben! Ne utanmazmm! * Kendini koltuun zerine att, elleri ile yzn kapad. O anda, birden yandaki odadan, artk bir araya toplanm olan Mokroye'li kzlarn korosu ve insan coturan bir oyun arks duyuldu. Pan Vurublevs-kiy birden : Buna rezalet derler!... diye kkredi. Hanc! Kov bu utanmazlar buradan! oktandr ieride barmalar iiterek mterilerinin kavga ettiini hisseden ve merakla kapnn ara-KARAMAZOV KARDELER aralgnda bakan hanc hemen ieri gireli. Vurublevskiy'e dnerek : Ne baryorsun? Ne yrtnp duruyorsun? diye anlalmaz, nazik bir tavrla sordu. Pan Vurublevskiy avaz kt kadar: Hayvan! diye bard. Hayvan m? Peki, sen demin hangi iskambillerle oynuyordun? Ben sana bir deste vermitim, o desteyi sakladn! Sahte iskambillerle oynadn! Sahte iskambil kullandn iin Sibirya'ya srdrebilirim, biliyor musun sen bunu? Sahte iskambil, tpk sahte vesika gibidir... Divana doru yrd, parmaklarm arkalk ile oturma yerinin yast arasna soktu, ordan daha almam, bir deste iskambil kard. Onu yukar kaldrp herkese gstererek : te benim destem burada! Almam bile! Ben odadan, getirdiim iskambil destesini arala nasl soktuunu, yerine kendi destesini nasl koyduunu grdm! Sen Pan deil, sahtekrn birisin! Kalganov : Ben br Pan'n iki kez el deitirdiini grmtm! diye bard. Gruenka kollarn iki yanna iddetle indirerek : Ah! Ne ayp, ne ayp!... diye bard ve gerekten de utancndan kzard. Aman Allahm! Ne biim adam olmu! Mitya : Ben de yle dnyordum! diye bard. Mitya bunu syler sylemez, Pan Vurublevskiy, fena halde bozulmu olarak ve byk bir fke ile Gruen-ka'ya doru dnd, yumruunu ona doru sallyarak gen kadn tehdit eder gibi: Seni sokak rfnts! diye bard. Ama o daha barr barmaz, Mitya zerine atlKARAMAZOV KARDELER 407 salondan karp biraz nce, her ikisini de gtrd sadaki odaya tad. Hemen ardndan dner dnmez, heyecanla, soluk solua : Onu o odada yere yatrdm! diye haber verdi. Dvyor kerata! Ama artk oradan kamaz! Kapnn bir kanadn kapad, br kanadn ardna kadar aarak uzun boylu Pan'a : ok sayg deer beyefendi, siz de oraya buyurmaz msnz pepraam?... Trifon Borisovi : Beyefendi, Mitriy Fiyodorovi, diye bard. Ne olursun, u paralarn geri al onlardan! Demin oyunda ikaybettiin paralan, onlar bu paralar senden alm saylrlar. Kalganov birden: Ben elli rublemi geri almam... Mitya : Ben de iki yz rublemi almyacam! diye bard. Ne olursa olsun geri almam artk! Varsn teselli olarak ona kalsn! Gruenka :

 Aferin sana Mitya! Aslan Mitya! diye bard. Sesi fke ile nlamst. Ksa boylu Pan kzgnlndan kpkrmz olmu bir yzle, ama gene de gururlu gururlu kapya doru yrmeye balamt. Birden duraklad, Gruenka'ya doru dnerek : Pani, yejeli htze istz za mnovu idzm. yesli ne bvay zdrova! (Pani eer arkamdan gelmek istersen gidelim, istemezsen elveda!) Sonra fkesinden, hrsndan homurdanarak kapdan br tarafa geti. Kendine ok gveni olan bir insand : Olup biten hereyden sonra hl Pani'nin arkasndan geleceinden mit kesmiyordu. Kendine o kadar deer veriyordu! Mitya arkasndan kapy arparak kapad.408 KARAMAZOV KARDELER Kalganov : Kapy kilitleyin, dedi. Ama kilit br taraftan "ak! diye kapand. Adamlar kapy kendileri ierden kilitlemilerdi. Gru-senka fkeyle, acmasz bir tavrla : Aferin!... diye bard. Aferin! Onlarn lyk olduklar da bu zaten... VIII SAYIKLAMA Sonra tam anlamyla bir sefahat lemi, mthi bir ziyafet balad. Gruenka herkesten nce davranarak yksek sesle arab istedi : mek istiyorum! Zil zurna sarho olmak istiyorum! Eskisi gibi olsun. Hatrlyor musun Mitya, hatrlyor musun ha? Burada nasl kendimizden gemitik! Mitha ise sayklyor gibiydi, Mutlu olacan-hissediyordu. Bununla birlikte Gruenka onu durmadan yanndan kovuyor: Git elen, onlara syle oynasnlar. herkes neelensin... Frl frl dnsn evimiz, frl frl dnsn ocamz... oynasnlar, tpk o zaman olduu gibi Tpk o zaman olduu gibi! diye barmaya devam ediyordu. Byk bir heyecan iindeydi. Bunun zerine, Mitya koup emirler vermee balad. Koro yandaki odada toplanmt. Zaten o oturduklar oda hem dard, hem de basma bir perde ile ikiye ayrlmt. Bu basma perdenin arkasnda kus ty yata ile kocaman bir karyola, karyolann stnde de basma klflar iinde-bir yn yastk vard. Evin br temiz drt odasn--da da karyolalar vard. KARAMAZOV KARDELER Gruenka tam kap aznda oturuyordu. Mitya onun. koltuunu buraya getirmiti. Gen kadn o gn de, orada ilk defa lem yaptklar vakit de ayn ekilde oturmu, koroya ve oynayanlara oradan bakmt. Kzlar gene o kzlard. Keman ve sembal alan yahudiler de toplanmlard. Sonunda troyka ile o beklenen araplar, yn yn yiyecek de geldi. Mitya kouup duruyordu. Odaya olup bitenleri seyretmek iin yabanclar da, erkek, kadn birok kyl de gelmiti. Uykuya dalmak zere olduklar bir srada, tpk bir ay nce olduu gibi, ziyafete konacaklarn hissederek yataklarndan kalkmlard. Mitya herkesle selmlayor, tandklarn kucaklyor; bazlarnn yzlerini hatrlamaa alyor, ieleri ayor, rast-gele herkese iki ikram ediyordu. ampanyann zerine yalnz kzlar yordu. Rom, konyak ve zellikle scak pun daha ok mujiklerin houna gidiyordu. Mitya, btn kzlar iin okala kaynatlmasn ve btn gece ay bitmesin diye semaverin birden yaklmasn emretmiti. Her gelene ay ile pun yetmeliydi. Herkes her istediinden iebilmeliydi. Szn ksas dzensiz, akl almaz bir karklk olmutu. Mitya da tam havasn bulmutu, ne kadar patrt grlt olursa o kadar ok canlanyordu. O srada rastgele bir kyl ondan para istiyecek olsa, hemencecik desteyi karp paralarn saa sola hi saymadan databilirdi. Hanc Trifon Borisovi bu yzden ve herhalde Mitya'yi yanl iler yapmaktan korumak iin, hemen hemen yanndan hi ayrlmyor, etrafnda dolap duruyordu. Galiba o gece artk yatp uyumaktan bsbtn vazgemiti. Bununla birlikte, az iiyordu. Topu topu bir kadehik pun imiti, o kadar! Kendi asndan Mitya'nn karlarn korumak iin keskin bir bakla hereyi dikkatle izliyordu. Baz anlarda, gerekirse yumuak ve dalkavuka bir tavrla, Mitya'y durduruyor,410 KARAMAZOV KARDELER onu yaptklarnn yanl olduuna inandrmaa alyordu, geen sefer olduu gibi mujikleri purolara, ren araplarna boarak hereyini paylamasna engel oluyor, hele Allah korusun, para datmasna hi imkn vermiyor, kzlarn likr imelerine, eker yemelerine fena halde fkeleniyordu. Bunlarn hepsi bitli, Mitriy Fiyodovori diyordu. Bunlarn kna bir tekme vuracaksn! stelik bunu eref saymalarn emredeceksin! Onlar buna lyktr! Mitya bir kez daha Andrey'i hatrlayarak ona da pun gndermelerini emretti. Zayf, duygulu bir sesle : Kalbini krdm onun! diye tekrarlayp duruyordu. Kalganov, nce imek istemedi; kzlarn korosu da nce hi houna gitmemiti. Ama iki kadeh ampanya itikten sonra, mthi neelendi. Odalarda dolayor, glyor, hereyi ve herkesi, arklar da, mzii de ve ve gklere karyordu. Maksimov mutluluun son basamana ulamt, iyice sarho olmu, Kalganov'un yanndan bir adm olsun ayrlmyordu. Artk akr keyf olan Gruenka da Mitya'ya Kalganov'u gstererek: Ne eker, ne cici ocuk! diyordu. O zaman Mitya, sevin iinde koup Kalganov ve Maksimov'la pyordu... Dorusunu sylemek gerekirse, Mitya birok eyleri seziyordu. Geri Gruenka daha ona hibir ey sylememiti ve belliydi ki syliyeceini mahsus erteliyordu. Ama arada bir ona ateli bir bakla tatl tatl bakyordu. Sonunda birden Mitya'nn elini smsk yakalad, var gc ile onu kendine doru ekti. O srada kapnn yannda, koltukta oturuyordu. Demin buraya nasl girmitin? Ha? Nasl girmitin ieri? yle korkmutum ki! Peki nasl oldu da, beni ona brakmaa raz oldun, ha? Gerekten istiyor muydun bunu? Mitya derin bir mutluluk iinde : KARAMAZOV KARDELER 411 Ben senin mutluluunu yok etmek istemiyordum! diye syleniyordu. Ama Gruenka zaten Mitya'nn bir karlk vermesini beklemiyordu, buna ihtiyac yoktu. Mitya'yi gene kendisinden uzaklatryor : Haydi, git... Elen, diyordu. Ama zlme, gene yanma aracam seni!

Mitya uzaklayor, Gruenka da gene arklar dinlemee, oyunu seyretmee koyuluyordu. Ama Mitya nerede olursa olsun gen kadn onu gzleriyle izliyor, aradan on be dakika kadar getikten sonra, onu tekrar aryor, Mitya da koarak gene yanna geliyordu. Gel, otur yanma. Anlat bakalm! Dn benim buraya geldiimi nasl iittin? Anlat, nce kimden iittin bunu?. Mitya da balantsz cmlelerle, karmakark olarak iten gelen bir heyecanla hereyi anlatmaya koyuluyordu. Yalnz anlatnda bir gariplik vard, sk sk kalarn atyor, szn kesiyordu. Gruenka : Canm neden kalarn atyorsun oyle? diye soruyordu... Hi... hi... Orada bir hasta braktm da! Ah! O hasta bir iyilese! Bir iyiletiini duysam! Bunu iitmek iin u anda mrmden hemen urada on yl seve seve verirdim. Eh hasta ise Tanr ifasn versin! Demek gerekten yarn kendini ldrmeyi dnyordun, ha? Ah, ne budala ocuksun! Hem ne diye ldreceksin kendini? te ben byle akl banda deilmi gibi davranan erkekleri severim... Gruenka artk dilini dndrmekte glk ekiyordu : Demek benim iin hereyi gze alrsn? yle mi? Demek gerekten yarn kendini ldrmeyi dnyordun yle mi? Budala ocuk! Hayr! Azck sabret, bel-412 KARAMAZOV KARDELER ki yarn sana kck bir sz syliyeceim... Bugn, sylemem! Yarn sylerim... Sen o sz bugn sylememi isterdin, yle deil mi? Ama ben bugn sylemek istemiyorum... Haydi git, elen imdi. Bununla birlikte, bir ara akn ve endieli bir tavrla Mitya'y gene yanma ard: Neden zgn duruyorsun? Gryorum, zgn duruyorsun... Hayr benden saklayamazsn! Gryorum... diye sylenerek keskin bir bakla gzlerinin iine bakt: Geri kyllerle orada pyor, barp aryorsun, ama ben bir eyler gryorum... Olmaz, neeli olmalsn! Madem ben neeliyim, sen de neeli olmal, elenmelisin... Hem ben burada olan birini seviyorum. Bil bakalm kimi? A! Bak: ocuk uyumu, szm zavallck!... Kalganov'u gsteriyordu. Gen adam gerekten ikiyi fazla karm, bir an iin oturduu yerde, divanda uyuyuvermiti. Ama szm deildi. Nedense ok sklmt, skntsndan uyku bastryor demi ve uyuyakalmt. Kzlarn ikinin etkisi arttka artk iyice -rndan kan ak sak bir ekil alan arklar da onu fena halde zmt. Oyunlar da yleydi: ki kz giyimlerini deitirerek ay olmulard. ri yar bir kz olan Stepanida da elinde sopayla ayc roln oynuyor, aylarn mterilere grtermeye lalsyordu. Daha neeli ol Maria! diye baryordu. Yoksa sopay yersin. Sonunda aylar, ayb bir tarafa brakp ierisini tklm tklm dolduran kyl kadiri ve erkeklerin etraf nlatan kahkahalar arasnda iyice alp salarak yerlere yuvarlandlar. Gruenka mutlu bir yzle hereyi ho gryor gibi: Varsn elensinler! Varsn elensinler! diyordu. KARAMAZOV KARDELER 413 Elenmek iin vakitleri mi vard sanki? Madem frsat -kt, elemesinler mi?... Kalganov, olup bitenlere tiksinti ile bakyordu: Geriye ekilerek: Hayvanlktan baka bir ey deil, tm bu halk -elenceleri! diye sylendi. Bunlar bahar oyunlarym. Yaz gecelerinde gnei sakladklar" zamanki oyun-lardanm. Hele yeni moda olan bir arkdan hi holanmamt. Bu arknn ok canl bir oyun havas ile sylenen ara namesi vard. arkda yoldan arabayla geen ve rastlad gen kzlara soru soran bir beyden sz ediliyordu. "Kzlara soru soruyordu bey Seviyor mu kzlar onu, sevmiyor mu? Ama kzlara yle geliyordu ki, beyefendiyi sevmeleri imknsz bir eydi. Beyefendi dayak atar, actr canm Sevmez gnlm, sevmez o beyi. Sonra yoldan bir ingene geiyordu. (arkda in-.gene sz zellikle i harfinin zerine baslarak syleniyordu.) O da ayn eyi yapyordu. ingene soruyordu kzlara Seviyorlar m onu, sevmiyorlar m? Ama ingene de sevilecek insan deildi onlara gingene eder hrszlk Ac ektirir bana, ac ektirir bana... Bylece yoldan birok kimseler geiyor, hepsi de kzlara soru soruyordu. Bir ara yoldan bir er geiyordu: Er soru soruyordu kzlara Seviyorlar m kzlar onu, sevmiyorlar m?414 KARAMAZOV KARDELER Ama kzlar eri de kmseyerek reddediyorlard. Er srtnda tar antasn... Ben de tarm... arknn bu blmnde akla gelebilecek en ak sak szler geiyordu. Kzlar bu szleri hi ekinmeden apak sylemilerdi. Bu da arky dinleyen kalabal iyice coturmutu. Sonunda i tccarn zerinde kalyordu : Tccar kzlara soruyordu, Seviyorlarm onu, sevmiyorlar m? Kzlarn tccar ok sevdikleri anlalyordu. Tccarck sat yapar, Bana kralieler gibi bakar. Hatt Kalganov fkeye kapld, Yksek sesle : Bu artk bsbtn modas gemi bir ark! dedi. Hem kim uyduruyor bunlar? Artk o yoldan, gemedik bir demir yolu iisi ve bir de yahudi kald. Bir onlar kzlara soru sormadlar. Hatt belki onlar ge-selerdi, daha ncekilerin hepsini yenerlerdi.

Bunu syledikten sonra hemen hemen krgn bir tavrla ok skldn syledi, divana oturdu, oturur oturmaz da uykuya dald. O gzel kk yz hafife solmu, ba biraz arkaya doru kaym, divann yastna yaslanmt. Gruenka Mitya'y ona doru gtrerek : Bak ne kadar gzel ocuk! diyordu. Demin salarn taradm. pek gibi salar var! Hem de yle gr ki... Sonra heyecanla Kalganov'a doru eildi, onu alnndan pt. Kalganov hemen gz-lerini at, Gruenka' ya bakt, yerinden kalkt, ok dnceli bir tavrla : Maksimov nerede? diye sordu. Gruenka glerek : KARAMAZOV KARDELER 415 ! Bak kimi aryor! dedi. Canm bir dakika yanmda otursana! Mitya! Ko Maksimov'u getir! Maksimov'un artk kzlarn yanndan bir adm bile uzaklamad, ancak arada bir kadehine likr doldurmak iin ayrld, sonra gene koup yanlarna geldii, iki fincan da okola itii anlald. Kk yz kpkrmz olmu, burnu morarmt. Gzleri nemli nemliydi; tatl tatl bakyordu. Bir kou geldi, imdi bir havaya ayak uydurup sabotiere dansn oynamak istediini syledi. Sizin anlyacanz, bana, daha kk yata sosyetenin en kibar insanlarna retilen tm danslar retmilerdi. Peki, sen onunla git, Mitya! Ben d_e buradan seyrederim, bakalm, nasl yapacak bu dans. Kalganov Gruenka'nn yannda oturmak teklifini saf saf reddederek : Hayr ben de, ben de gidip seyredeceim! diye bard. Bunun zerine, herkes dans seyretmeye gitti. Maksimov, gerekten o syledii dans yapt. Ama bu oyun Mitya'dan baka hi kimsede pek yle byk bir hayranlk uyandrmad. Btn dans zplamalardan, ayaklar tabanlarn yukar doru evirerek yanlara doru kvrmaktan baka Bir ey deildi. Maksimov her zplayta, avucuyla tabanlarna vuruyordu. Kalganov, bu dans hi beenmemiti. Mitya ise dans edeni kucaklayp pt : Eh, ok ok teekkr ederim. Belki yoruldun. Ne bakyorsun buraya? eker ister misin? Ha? Yoksa sigara m istersin? Sigara rica ederim, efendim. Bir ey ier misin? Ben zaten kendime bir likrck koymutum,, efendim... Fondan var m? Masann zerinde, bir yn londan var. Hangi-.sini istersen al, canm kardeim! Ama ben eylisini, vanilyalsm istiyorum... ihtiyarlar iin olanlar var ya, onlardan... Hi! Hi! Hi... Hayr yle zel olanlardan yok, kardeim, ihtiyar adam, birden Mitya'nn t kulana eildi. Beni dinleyin, dedi. u kz var ya! Hani Mar-Ijuka diyorlar ya! Hi! Hi! Hi! Acaba, onunla tanabilir miyim? Bu iyilii bana yapar msnz?... Bak hele! Gz kimdeymi? Hayr kardeim, olmaz yle ey! Maksimov zntyle : Ama benim kimseye ktlm yok ki, efen-dim! diye fsldad. Peki, olur, olur. Ama burada yalnz ark sylenir, dans edilir, o kadar. Bununla birlikte... Hay Allah kahretsin! Bekle bakalm... imdilik karnn doyur, i, elen. Paraya ihtiyacn var m? Maksimov glmsedi: Belki sonradan olur! Peki peki... Mitya'nn ba ate gibi yanyordu... Sofaya, oradan da avluya girip, binann bir ksmn ierden epe evre saran ahap sundurmaya kt. Taze hava ona zindelik verdi. Karanlkta bir kede durdu. Birden iki eliyle ban tuttu. Biraz nce zihninde karmakark olan dnceler birden bir araya toplanm, tm izlenimler bir btn olmu, zihninde herey aydnlanmt. Bu korkun, mthi bir aydnlkt! Zihninden: Kendimi ldreceksem, bundan daha uygun bir an bulabilir miyim? diye bir dnce geti. Gidip tabancam alaym, onu buraya getirip, ite urada, bu pis, karanlk kede iimi bitirivereyim! Bir dakika kadar kararszlklar iinde durdu. Biraz nce, buraya rzgr gibi gelirken, arkasnda utan KARAMAZOV KARDELER 417 verici eyler brakmt. Yapt o hrszlk, kendi eliyle yapt o hrszlk yok muydu? Sonra o kan, o kan!.. Ama o srada gene de daha rahatt. Evet daha rahatt! nk o zaman artk herey sona ermiti. Gruenka'y yitirmi, onu bakasna brakmt. Gen kadn onun iin artk yok olmu, ortadan kalkm bir varlkt. Ah! o vakit kendini mahkm etmek ona ok daha rahat grnyordu. Hi deilse, bunu kanlmaz, zorunlu bir ey olarak gryordu o zaman. Dnyada onun iin artk baka ne kalmt ki? imdi ise yle miydi? Durum o zamanki gibi miydi? Bir kez, simdi hi olmazsa o hayaletle, o korkun varlkla artk bir alp veremedii kalmamt. Grusen-ka'nn o eski gz ars gen kadnn zerinde asl sz sahibi olan ve kaderini deitiren adam iz brakmadan ortadan ekilivermiti. O korkun hayalet, birden o kadar kk, o kadar gln bir ey haline gelmiti ki! Yatak odasna kucakta gtrlm, kap da zerine kilitlenmiti. O korkun hayalet artk hibir zaman geri dnmiyecekti. Grusenka, utan duyuyordu ve Mitya onun gzlerinden, bakndan apak olarak kimi sevdiini artk anlyordu. Evet, ite simdi, ancak imdi yaamann tadna varabilirdi, yleyken, yaamak artk imknsz bir eydi. Artk yayamazd! Ah! bu ne feci eydi!... Tanrm! duvarn dibinde yatan canlandr! korkun eylerle dolu kse geip gitsin yanmdan! Mucizeler yarattn Tanrm, o mucizeleri benim gibi gnah ilemi insanlar iin yaratmadn m? Ah, ne olur ihtiyar sa olsa! Ah, o zaman geri kalan, o utan veri-ci eylerin hepsini silerim ortadan? alnm paralan geri veririm! Geri veririm onlar! Gerekirse topran altndan karp veririm onlar... Bylece o rezaletten mrmn sonuna dek yreimden baka hibir yerde Karamazov Kardeler F.: 27418 KARAMAZOV KARDELER

iz kalmyacak! Ama hayr! Hayr! Bunlar gereklemesi imknsz, korkaka hayallerden baka bir ey deil! Allah kahretsin! diye dnyordu. yleyken, karanlkta hereye ramen aydnlk bir mit yanm gibiydi. Birden yerinden frlad, ieriye, ona, gene ona, mrnn sonuna kadar yreinin sultan kalacak olan kadna doru kotu. Canm Gru-enka'mn bir saatlik, bir dakikalk ak, tm o geri kalan yaantya, hatt bana ac ektiren o rezilce olaylara demez mi? Bu acayip soru birden tm varln sarmt. Ona gitmeliyim, yalnz ona gitmeli, onu grmeli, onu dinlemeli, hibir ey dnmemeli ve hereyi unutmalym! Hi deilse bu gece iin! Hi deilse bir saat, bir an iin! Sofaya tam girite, daha sundurmadayken hanc Trifon Borisovi'le karlat. Hanc ona somurtkan ve endieli grnd. Mitya'y aramaa km gibiydi. Ne var Borisovi? Beni mi aryordun yoksa? Hanc birden arm gibi: Hayr efendim, sizi deil, dedi. Neden sizi ariyaym? Siz... neredeydiniz ki? Neden yle somurtuyorsun? Yoksa kzyor musun? Biraz bekle, biraz sabret, biraz sonra yatmaya gidersin... Saat ka? olacak. Hatt belki de drde geliyordur. Ve hemen ekledi: Rica ederim, ziyan yok efendim. Hatt daha istediiniz kadar kalabilirsiniz efendim... Mitya'nn zihninden yanp snen bir kvlcm gibi: Nesi var acaba? diye bir dnce geti ve koarak kzlarn oyun oynadklar odaya girdi. Ama Gruenka orada yoktu. Mavi odada da deildi; orada tek bana Kalganov divanda uyuyordu. Mitya perdenin arkasna bakt. Gruenka oradayd. Bir keye, sandn zerine oturmu, yandaki karyolaya doru eilmi, ban ve kollarm nden zerine brakm, ac ac alyor, sesini KARAMAZOV KARDELER 419 iitmesinler diye var gcyle kendini tutmaya alyordu. Mitya'yi grnce onu iaretle yanna ard. Gen adam koarak yanna gelince elini de smsk tuttu. Fsldyarak : Mitya! Mitya! Onu sevmitim ben! diye szlanmaa balad. Be yl boyunca, btn bu sre iinde, onu o kadar sevdim ki! Ama onu mu sevdim, yoksa o iimdeki fkeyi mi? Hayr! Sevdiim oydu benim! Ah, onu ne kadar seviyordum. Onu deil de, yalnz iimdeki fkeyi sevdiimi ileri srdm vakit, yalan sylemitim. Mitya ben o zaman daha on yed: yanda bir ocuktum. Ama o bana kars o kadar yumuak davran-nyordu, o kadar neelliydi ki, hep bana a-klar sylerdi... Yoksa bana m yle grnd. O zaman aptal bir kk kz olduum iin mi bana yle gidi?.. imdi ise, aman Tanrm, bu adam o deil ki! Bu adamn onunla hi ilgisi yok! Zaten yz de onur yzne hi benzemiyor! Daha yzne baktm vakit, onu tanyamamtm, zaten. Oysa Timofey'le birlikte hraya gelirken, yol boyunca hep onunla nasl karlaacam? Ona neler syliyeceim, birbirimize nasl bakacaz? diye dnp duruyordum.' Heyecandan neredeyse lecektim! ama buraya geldiim vakit, sanki o> benim stme bir leen dolusu bulak suyu boaltm gibi oldum! Beninle tpk bir retmen gibi konuuyordu: Hep yle bilgi, yle cidd szler sylyordu. Beni yle resm, yle cidd karlad ki, birden bir kmaza, girdiimi hissettim Syliyacek sz bulamyordum, nce sanyordum ki, o uzun boylu Polonyalsndan utanyordu! Hep oturuyor onlara bakyor: Peki imdi neden onunla bir trl konuamyorum diye dnyordum. Biliyor musun? Onu kan-sj bu hale getirmitir. :Hani beni braktkta! sonra evlendii kadn var ya, ite o... O kadn onu orada bambaka bir adam haline getirmi! Ah bu ne utan verici420 KARAMAZOV KARDELER birey Mitya! Ah, o kadar utanyorum, yle utanyorum ki. Ah! Tm yaantm iin utanyorum imdi! Lanet olsun, lanet olsun bu be ylma! Lanet olsun! Sonra gene sel gibi gzyalar dkmee balad. Ama gene de Mitya'nn elini brakmyor, onu smsk tutuyordu. Birden : Mitya. yavrucuum! Dur gitme. Sana bir kck sz sylemek istiyorum, diye fsldyarak yzn ona doru kaldrd. Dinle, syle bana, kimi seviyorum ben? Ben burada birini seviyorum. Ama kim o sevdiim adam? Syle bakaym bana? Gzyalarndan imi olan yznde bir glmseyi titredi. Yar karanlkta gzleri l l olmutu. Demin Kartal gibi ieri daldn vakit yreime bir ate dt. imden bir ses hemen: Aptal kz! ite sevdiin adam bu! diye fsldad. Sen ieri girer girmez hereyi aydnlattn. Ne diye korkuyor sanki? diye dnyordum. Gerekten korkmutun, korkudan dilini yutmutun, ne syliyeceini bile bilemiyordun. Onlardan korkmuyor ya? diye dndm. Ama sen kimseden korkar msn hi? Benden korkuyor, yalnz benden! diye dndm. Ama budala ocuk! Fenya, giderken Alyoa'ya pencereden Mitenka'y bir saat-ik sevdim, imdi de bir bakasn sevmee gidiyorum diye bardm sana anlatmad m? Ah Mitya, Mitya! Ben ne apt almm! Nasl olup da senden sonra, bir bakasn sevebileceimi dnebildim? Balar msn beni Mitya? Syle balyor musun? Yoksa balamyor musun? Seviyor musun beni? Ha, seviyor musun? Birden frlad, iki eliyle onu omuzlarndan yakalad. Mitya heyecandan sanki dili tutulmu gibi gen kadnn gzlerine, yzne, glmseyiine bakyordu. Birden ona var gc ile sarld, gen kadn pmee balad... KARAMAZOV KARDELER 421 Syle, sana eziyet ektirdiim iin beni balya-cak msn? imdi dorusunu syliyeceim, hepinize hrsmdan eziyet ediyordum. htiyarc da mahsus hrsmdan batan kardm, dorusu bu... Hatrlyor musun? Bir gn evimde nasl iki imi, nasl kadeh krmtn? O davrann ylece aklmda kald. Bugn ben de kadehimi krdm. O di yreimin erefine itim. Mitya! ahinim benim! Neden pmyorsun beni? Beni bir kez pt, kendini benden kopard, imdi de bakp duruyor, dinleyip duruyor... Beni dinliyecek ne var? p beni! Daha kuvvetli p! te byle! nsan sevince tam sevmeli! imdi artk klen olacam, mrmn sonuna kadar klen olacam senin! Klen olmak ne tatl ey! p! Dv beni, ac ektir bana! Bana istediini yapabilirsin!... Ah, imdi gerekten bana ac ektirmeli. Dur! Bekle, sonra, yle istemiyorum... Mitya'y birden iterek kendinden uzaklatrd:

 ekil buradan Mitya! imdi gidip arap ieceim! Sarho olmak istiyorum. imdi, sarho olup oynamaya balyacam. Oynamak istiyorum! Oynamak istiyorum !... Gruenka, Mitya'nn kollarndan syrlarak perdenin arkasndan kt. Mitya da kendini kaybetmi gibi peinden kotu. Zihninden: Artk ne olursa olsun! Artk ne olursa olsun! u anda tm dnya bir anma feda olsun! diye bir dnce geti. Gruenka gerekten bir kadeh ampanyay hemen bir solukta iti ve hemen sarho oldu. Dudaklarnda an derecede mutlu bir glmseyile eski yerine, koltua oturdu. Yanaklar al al olmutu. Dudaklar ate gibiydi. Prl prl parlayan gzleri nemlenmiti. Bak sanki insan aryordu. Kal-ganov bile, yreine bir ey batm gibi oldu ve ona yaklat. Gruenka ona : Demin uyurken seni ptm hissettin mi? diye mrldand. Sana bir ey syliyeyim mi? Ben sar-422 KARAMAZOV KARDELER ho oldum... Sen sarho deil misin? Mitya neden imiyor? Neden imiyorsun Mitya? Ben itim, ama sen imiyorsun... Ben sarhoum zaten! Zaten sarhoum... Beni sen sarho ediyorsun, Ama imdi bir de araptan sarho olmak istiyorum! Mitya bunu syledikten sonra bir kadeh iti. Ama yalnz itii bu son kadehten birdenbire sarho oldu. Oysa o zamana kadar aykt. Bunu iyice hatrlyordu. Byle birden sarho olmas kendisine de garip grnd. O andan sonra evresinde bulunan herey frl frl dnmeye balad. Ate iinde sayklyor gibiydi. Yryor, glyor, herkesle konuuyordu, ama tm bunlar sanki kendinde deilmi gibi yapyordu. Yalnz iinde bir tek ey, hi kmldamyan bir arlk olarak duruyordu. Bir tek duygu her an iini ate gibi yakyordu. Sonradan bunu tpk ruhumda yanan bir kor varm gibi diye hatrlayacakt. Guruenka'ya yaklayor, yannda oturuyor, ona bakyor, onu dinliyordu... Gruenka ise, alacak kadar konukan olmutu. Herkesi yanma aryor, birden korodaki kzlardan birine iaret ediyor, kz yaklayor, Gruenka da onu ya pp tekrar brakyor, ya da eliyle ha iareti yaparak onu kutsuyordu. Bazen alyacak gibiydi. Ama ihtiyarck onu hemen neelendiriyordu, kendisi Maksimov'a yle diyordu. Maksimov, her an koarak gelip Gruenka'nn ellerini teker teker her bir parmacn pyordu. Sonunda da gene kendisinin syledii, eski bir arkya uyarak oynamaa balad, zellikle ara namede coarak oynuyordu : Domuzcuk hr hr hr Danack mu mu mu rdekik vak vak vak Kazck gak gak gak... KARAMAZOV KARDELER 423 Tavukuk sofada geziniyordu git git git diyordu. Ay ay ay, diyordu. Gruenka : Ona bir ey versene Mitya! diyordu. Ona bir -bata bulun. Fakirdir o. Ah, fakirler zavall insanlardr! Biliyor musun Mitya? Ben manastra gireceim! Hayr, gerekten sylyorum! Bir gn gideceim. Bugn bana Alyoa mrmn sonuna kadar unutamayacam szler syledi... Evet... Bugn artk yle olsun, elenelim. Yarn manastra! Ama bugn dans edelim. Ben, yaramazlk etmek istiyorum, dostlarm Ne kar bundan sanki? Tanr balar beni! Ben Tanr olsaydm, tm insanlar balardm: Zavall gnah ilemi sevgili insancklarm, bugnden sonra hepinizi balyorum! derdim. Bana gelince, ben de gidip herkese beni balamalar iin yalvaracam: Balayn beni sevgili insanlar! Benim gibi budala bir kadn balayn! diyeceim, te bu kadar. Ben canavarn biriyim. Dua etmek istiyorum. Ama birine soan sap uzattm ya! Benim gibi kt bir kadn, ite imdi dua etmek istiyor! Mitya brak oynasnlar, sen engel olma! Dnyadaki tm insanlar, ama tm insanlar, hepsi iyidirler! Dnyada yaamak gzel ey! Geri bizler kt insanz ama, dnyada yaamak gzel ey. Biz hem ktyz, hem iyi. Hem kt, hem iyi!... Hayr syleyin, size sormak istiyorum, hepiniz yaklan bana! Size unu sormak istiyorum, bana unu syleyin: Ben neden bu kadar iyiyim? Gerekten iyiyim! ok iyiyim... Syleyin bakalm imdi neden byle iyiyim ben?... Gruenka sarholuu gittike artarak, ite byle konuuyordu. Sonunda da herkese ortaya kp hemen oynamak istediini bildirdi. Koltuundan kalkt, ama olduu yerde salland...424 KARAMAZOV KARDELER Mitya! Bana artk arap verme, istesem de ver-rne! arap insan skinletirmiyor! Herey dnyor, soba da, her ey de frl frl dnyor! Ben oynamak istiyorum. Herkes grsn nasl oynadm... Ne kadar gzel, nasl herkesten gzel oynadm grsn... Niyeti ciddiydi: Cebinden beyaz, patiska kk bir mendil kard, oyunda sallamak iin sa eliyle ucundan tuttu. Mitya ellerini rpmaya balad, kzlar oyun arksn, koro halinde sylemee hazrlanarak susmulard. Gruenka'nn ilk hareketini bekliyorlard. Mak-simov, Grusenka'nn oynamak istediini renince, sevincinden tiz bir lk att. Neredeyse gen kadnn nnden zplaya zpla ya ve ark syleye syleye geecekti. incecik ayaklar, yuvarlak kalalar... Kuyruu da kvrk m kvrk... Ama Gruenka mendille onu uzaklatrmak istiyormu gibi bir iaret yaparak Maksimov'u kovdu : t! Mitya! Neden gelmiyorlar? Herkes gelsin bakmaya... Onlar da ar! eride kilitli olanlar da... Neden kilitledin onlar? Onlara da oynadm syle. Gelip onlar da baksnlar, nasl oynadm grsnler... Mitya sarho olduu iin, hzla ileri doru atld, kilitli kapya yaklat. eride bulunan Pan'lara seslenerek kapy yumruklad: Hey baksanza... Podvsotskiy'ler!... kn bakalm! Gruenka oynamak istiyor, sizi de aryor... Pan'lardan biri ieriden : Laydak!... diye bard. Sen de Laydak'tan daha disin! dinin disisin sen! Bu kadar sylyorum sana! Kalganov cidd bir tavrla : Polonya ile alay etmekten vaz geseniz, iyi olur-dedi. KARAMAZOV KARDELER 425 O da artk dayanamyacak kadar sarho olmutu.

 Sus delikanl! Eer ben ona di dediysem, bu btn Polonya'ya di dedim demek deildir. Bir tek laydak tm Polonya demek deildir. Sen sus, cici ocuk! Git eker ye!... Gruenka : Ah, ne biim insanlar! Sanki bizim, gibi insanlar deillermi gibi... Neden barmak istemiyorlar sanki? dedikten sonra oynamak iin ortaya kt. Koro: Ah vi seni, moi seni arksn sylemee balad. Gen kadn ban dimdik tutarak, dudaklarn aralad, glmsedi, mendilini sallyacak oldu, ama hemen sonra olduu yerde iddetle sallanarak odann ortasnda aknlk iinde durdu. Tuhaf, acnacak bir sesle : Gcm kalmam... dedi. zr dilerim, gcm yok, oynayamyacam... Kabahat bende.. Koro'ya doru eilerek selm verdi, sonra srayla drt bir yne doru yerlere kadar eilerek selm vermee balad. Kabahatliyim, balayn... kiyi fazla kard hanmck, ikiyi fazla kard gzel hanmck... diye sesler duyuluyordu. Maksimov, gen kzlara: Hi! Hi! Hi... diye kesik kesik glerek : Hanmefendi fazla itiler efendim, diye aklyordu. Gruenka : Mitya, beni gtr... Al beni Mitya... diye sylendi. Mitya ona doru atld, Gruenka'y kucana ald ve o byk hazinesiyle birlikte perdenin arkasna doru gitti. Kalganov: Eh. imdi artk giderim! diye dnerek mavi odadan kt, arkasndan kapnn her iki kanadn kapad. Ama salonda ziyafet, patrt, grl-426 KARAMAZOV KARDELER t devam etti. Hatt grlt daha da artmt. Mitya Gruenka'y karyolann zerine yatrmt, dudaklarn dudaklarna bastrarak onu pmee balamt. Gruen-ka yalvaran bir sesle : Bana dokunma... dedi. Bana dokunma! Daha senin deilim... Senin olduumu syledim, ama sen, daha dokunma... Bana ac... Onlar buradayken, onlarn yannda olmaz! O burada... Burada dice birey olur... Mitya: Emrin ba stne! Sen emredersen aklmdan bile geirmem... Sana tapyorum!... diye mrldand. Evet, burada dice birey olur... Ah, alaka bir ey olur... Sonra onu kollarndan brakmadan karyolann yanna, yere diz kt. Gruenka glkle konuuyordu: Biliyorum, geri canavarn birisin ama, soylusun... diye syleniyordu. Bu... namusluca olmal.'.. Bundan byle herey drste olacak... Biz de drst olmalyz, biz de iyi kalpli olmalyz, canavar olmayacaz... Beni buradan gtr, uzaklara gtr, iitiyor musun? Burada kalmak istemiyorum. Uzaklara, uzaklara... Mitya onu kollarnn arasnda skarak : Ah!... Evet, evet ne olursa olsun gideceiz!, diyordu. Seni buradan gtreceim, uup gideriz buradan... Ah imdi bir yl iin tm mrm feda etmek isterdim, yeter ki, o kan aklmdan karabileyim!... Gruenka aknlkla : Hangi kan? diye sordu. Mitya dilerinin arasndan : Hi!... dedi. Grua! Sen hereyin drst olmasn istiyorsun, halbuki, ben hrszn biriyim. Ben Kat-ya'dan para aldm... Rezalet, rezalet!... Katya'dan m? Yani kk hanmdan m? Yok canm, sen almamsndr. Geri ver ona, benden al... KARAMAZOV KARDELER 427 Ne baryorsun? Bundan byle benim olan herey senindir! Para da neymi? Biz seninle zaten o paralan har vurup harman savururuz... Bizim gibi insanlar olsun da paray har vurup harman savurmasnlar... yi si mi, biz seninle gidip topra srelim. Topra ite bu ellerimle srmek istiyorum. aba harcamak gerekiyor, iitiyor musun? Alyoa yle emretti! Ben sevgilin ol-myacam! Sana sadk olacam! Klen olacam, senin iin alacam. kimiz kk hanma gider, ikimiz de yerlere kadar eilip balamasn isteriz, sonra da buradan gideriz. Balamazsa gene de gideriz. Ama sen paralar ona gtr, hem beni sev... onu sevme. Artk onu sevme. Onu seversen boarm seni... ne ile gzlerini oyarm onun!... Ben yalnz seni seviyorum, yalnz seni... Sibir-; ya'da da seni seveceim! Neden Sibirya olsun? Eh ne yapalm, eer istiyorsan Sibirya'da da olur, benim iin hepsi bir... ki miz alacaz... Sibirya'da kar var... Ben karda arabayla gezmee baylrm... Arabann bir de ngra olsun... Bak, iitiyor musun bir ngrak nlyor... Nereden geliyor bu ngrak sesi? Birileri geliyor... Hah ite ngran sesi kesildi... Gruenka gc tkenerek gzlerini yumdu ve bir an iin uyur gibi oldu. Gerekten uzaklardan bir ngrak sesi duyulmu, sonra birden kesilmiti. Mitya ban Gruenka'nn gsne doru emiti. ngran nasl birden sustuunu farketmedi bile. Birden arklarn da kesildiini ve ark ile sarholarn grlts yerine, btn eve birden beklenmedik bir lm sessizliinin yayldn da farketmedi. Gruenka gzlerini at : Ne oldu? Uyudum mu ben?... Ha, evet... ngrak... uyumuum, uykumda rya grdm: Karlarn zerinde arabayla gidiyormuum. ngrak nlyor,KAKAMAZOV KARDELER 429 428 KARAMAZOV KARDELER ben de uyuyormuum. Sanki yanmda da sevdiim biri, sen varmsn... Hem de uzaklara, uzaklara gidiyormu-um... Sana sarlyor, seni pyor, sana sokuluyormu-um. yormuum gibi... Etrafta da karlar prl prl parlyordu ...Biliyor musun? Gece karlar parlad, gklerde de ay yere doru bakt vakit olduu gibi... Sanki dnyada deilmiim de baka bir yerdeymiim... Uyannca bir de baktm sevgilim yanmdaym, ne gzel!... Mitya elbisesini, gsn, ellerini perek : Yannda ya! diye mrldanyordu.

Birden ok garip birey oldu, Gruenka, sanki nne bakyormu, ama ona deil de, onun yzne deil de, bann zerinde bir yere dikkatle, garip denecek kadar hareketsiz bir bakla bakyormu gibi geldi ona. Gen kadnn yznde birden bir hayret ve hemen hemen korkuya benzeyen bir duygu belirdi. Birden : Mitya, ordan bize bakan kimdir yle? diye fsldad... Mitya arkasna bakt ve gerekten birinin perdeyi ekip onlar seyrettiini grd. Hem de o bakan kii tek bana deildi. Mitya birden frlad, ieriye bakana doru atld. Biri: Ltfen yanmza, buraya gelir misiniz? dedi. Bunu pek yksek sesle deil, ama kesin ve srarl bir tavrla sylemiti. Mitya perdenin arkasndan kt ve olduu yerde hareketsiz kald. Btn oda insanlarla doluydu, ama bunlar biraz nceki insanlar deildi, yabanc insanlard. Mitya'nn srtnda bir rperme gezindi; birden irkil-di. Bir anda tm bu insanlar birden tanmt, iste su uzun boylu, salar aarm, srtnda palto, banda da kokartl bir kasket bulunan adam zabta memuru Mi-hayl Makaric'ti. u "veremli. u iki dirhem bir ekirdek ve "Her zaman byle tertemiz izmeler ile dolasan l .adam, savcnn arkadayd. Mitya 'Onun drt yz rublelik bir kronometresi var, gstermiti, diye dnd. u gen, ksa boylu, gzlkl olana gelince... Mitya soyadn unutmutu, ama onu tanyordu. Daha nce grmt: O da keif memuruydu, mahkemenin keif iin gnderdii adamd, ksa bir sre nce Adalet bakanlndan! gnderilmiti. u iri yar olan Mav-rikiy Mavriki'e gelince Mitya onu gayet iyi tanyordu. Bu adam da ona hi yabanc deildi. Peki, ya o palas-kal adamlarn burada ne isi vard? Sonra iki kii daha vard, bunlar kylyd... Daha ileride ise, kapda Kalganov ile Trifon Borisovi duruyorlard... Mitya : Baylar! Ne istiyorsunuz, baylar?... diyecek oldu, ama birden akl basndan gitmi delirmi gibi, ava-z kt kadar : Anlyorum... diye bard. Gzlkl gen adam, birden ne doru ilerledi, Mitya'ya yaklat. Geri cidd bir tavrla ama biraz acele ederek sze balad: Sizinle grlecek... Yani sizden rica ediyorum, buraya, divana buyrun... Sizlerle muhakkak grmemiz gerekiyor! Mitya deli gibi : ihtiyar! diye bard, ihtiyar... htiyarn kan!. Anlyorum!... Sonra sanki yldrmla vurulmu gibi, yannda duran iskemlenin zerine yld. htiyar keif memuru birden Mitya'nn yanna yaklat: Anlyor musun? Anladn demek!... Baba katili seni! Canavar seni!... htiyar babann kam imdi intikam alyor senden! diye kkredi. Kendini kaybetmiti, kpkrmz olmu, tepeden trnaa titriyordu. Ksa boylu gen : Ama bu olmaz! diye bard. Mihayl Makari, Mihayl Makari bu byle olmaz, byle olmaz! Rica ede-430 KARAMAZOV KARDELER rim brakn, yalnz ben konuaym... Byle birey yapacanz aklma gelmezdi. Keif memuru : Ama bu korkun bir ey, beyler! Korkun bir ey! diye baryordu. una bakn: gece vakti sarho bir halde, yannda bir sokak kz, oysa ellerinin zerinde daha babasnn kan kurumam... Korkun birey! Korkun bir ey! Savc yardmcs aceleyle ihtiyara : Sizden ok rica ediyorum, aabey Mihayl Ma-kari, bu seferlik duygularnz aa vurmayn, diye fsldad. Aksi halde tedbir almak zorunda... Ama ksa boylu savc szn bitirmesine imkn vermedi. Mitya'-ya doru dnd, yksek sesle ve cidd, kesin bir tavrla : Mstafi Temen bay Karamazov! size sunu bildirmek zorundaym ki. bu gece ldrlm bulunan babanz Fiyodor Pavlovi Karamazov'u ldrmekle sulandrlyorsunuz. .. Bir ey daha syledi, savc yardmcs da araya bir sz sktrr gibi oldu ama Mitya onlar dinledii halde, artk ne sylediklerini anlamyordu. Herkese lgn gzlerle bakp duruyordu... ikinci Cildin SonuDNYA KLASKLER : 13 DOSTOYEVSKI Karamazov Kardeler Rusadan eviren : Leyla Soykut KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSKI eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask: Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL (0212) 243 05 50 - 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 cem Yaynevi BEYAZT DEVLET KTPHANES Tasnif No.. Demirba No 891.733 361527 2988-98-891.7Besinci Kitap SAVUNMA VE KARI GELME

TERTiP Alyoa'y gene nce Bayan Hohlakova karlad Kadn acele ediyordu; nemli bir ey olmutu: Kateri-na vanovna'nm isteri krizi baylma ile sonulanm, sonra da gen kadna 'korkun bir bitkinlik gelmiti, yataa dm, gzlerini kaydrm, sayklamaa ba-iamst imdi de atei ykselmiti Hemen Hertzens-:ube'ye ve teyzelerine haber vermilerdi; teyzeleri gelmiti bile. Hertzenstube ise hl gelmemiti. Hepsi Ka-terina vanovna'nn odasnda oturuyor, bekliyorlard Bir eyler olacakt. Katerina vanovna hl kendinde deildi. Ya bir de nbet balarsa? Bayan Hohlakova bunlar bararak sylerken yznde cidd, korkulu bir anlam vard. Daha nce olanlar cidd deilmi gibi, her szn arkasndan "Bu artk cidd, bu cidd! deyip duruyordu. Alyoa bu anlattklarn znt ile dinledi; sonra ona kendi bandan geenleri anlatmaya koyuldu. Ama bayan Hohlakova daha Alyoa konumaya balar balamaz szn kesti; Vakti yoktu. Ondan Lise'in odasnda oturmasn ve kendisini orada beklemesini rica ediyordu. 6 KARAMAZOV KARDELER Aleksey'in hemen hemen kulana fsldyarak: Ah sevgili Aleksey Fiyodorovi, o Lise yok mu? dedi. Demin tuhafma giden bir sz syledi, beni artt, ayni zamanda duygulandrd da. Bu yzden ne yapsa, onu yrekten balyorum. Dnn bir kez; siz gider gitmez, birden dn de, bugn de sizinle alay et-mimi gibi iten gelen bir pimanlk duymaa balad. Ama o sizinle alay etmemiti, yalnz aka etmiti. Hem o kadar cidd bir pimanlk duyuyordu ki, neredeyse alyacakt; o kadar zld ki, atm kaldm! Oysa imdiye kadar benimle alay ettii vakit, hi yle cidd bir pimanlk duymamtr. Ho, bunu hep aka--dan yapard ya. Biliyor musunuz, Lise benimle her an aka eder. Ama imdi ne yapsa cidd. Her davran cidd oluyor imdi. Sizin dncenize de ok nem veriyor, Aleksey Fiyodorovi. Onun iin eer imkn varsa, ona darlmayn, onu sulamayn. Ben bile ne yapsa, onu ho gryorum, hep yle yapyorum. nk ylesine zeki bir ocuktur ki o! nanr msnz? Demin sizden sz ederken ocukluk arkada olduunuzu syledi: Dnn, bir kez! En cidd arkada sizmisiniz. Peki, ya ben ne oluyorum? Onun bu konuda ar denecek kadar derin duygular, hatt anlar var. Asl nemli olan da syledii o cmleler, o szlerdir, yle beklenmedik szler ki. nsann hi beklemedii bir anda, birden bir ey syleyiveriyor. rnein, geenlerde bir amdan sz etti: Bahemizde, Lise daha kckken bir am vard. Belki de hl orada duruyordun Onun iin imdi gemi zaman kullanmak doru olmaz belki. amlar insanlar gibi deildir; onlar uzun bir sre deimez, Aleksey Fiyodorovi. Lise bana : Anne, o am ryadaki gibi hatrlyorum, dedi. Daha dorusu am ryadaymm gibi hatrlyorum, dedi. Bunu biraz baka trl syKARAMAZOV KARDELER 7 lemisti. nk bu iin iinde bir karklk var. Zaten Cam aslnda anlamsz bir sz. Ama bana bu konuda j o kadar orijinal bir eyler syledi ki, imdi kesin olarak sylediklerini imkn yok anlatamam. Zaten hepsini unuttum. Her neyse! Gle gle, ok sarsldm ben. Galiba aklm karyorum. Ah, Aleksey Fiyodorovi, I mrmde iki kez aklm kardm; beni tedavi ettiler. Siz Lise'in yanma gidin. Ona cesaret verin. Ona her j zaman nasl gzel gzel cesaret verirdiniz? Kapya yaklat: Lise! diye bard, te o kadar gcendirdiin f Aleksey Fiyodorovi'i getirdim. Hem de sana artk hi j kzmyor. nan bana! imdi tersine, senin yle eyleri 'nasl olup da dndne hayret ediyor. Merci, maman! Giriniz Aleksey Fiyodorovi! Alyoa girdi. Lise bir garip utanla ona bakyordu; birden kpkrmz oldu. Nedense utanyordu. Byle durumlarda her zaman olduu gibi, asl konuyla hi ilgisi olmayan bir eyden sz ederek hzl hzl konumaya balad. Sanki o anda kendisini yalnz o konu ilgilendiriyordu. Annem demin durup dururken, bana o iki bin rubleyi ve onlarla ilgili olarak size verilen grevi anlatt Aleksey Fiyodorovi... O zavall subaya giderek yerine getireceiniz grevi... Ayn zamanda bana o subaya yaplan hakaretin feci hikyesini anlatt ve biliyor musunuz? Geri annem bir eyi her zaman doru drst anlatamaz... hep bir konudan bir baka konuya atlar... Ama ben onu dinlerken aladm. Peki ne oldu, nasl oldu? Paralar verdiniz tabi. imdi o zavall adam ne yapyor? Alyoa sanki gerekten zihnini asl uratran ey paray vermemesiymi gibi : S'n kts paray hl veremedim. Bunun uzun bir hikyesi var, diye karlk verdi. Ama Lise bu arada Alyoa'nn gzlerini br tara-Karamazov Kardeler 2. CiltDNYA KLASKLER : 13 DOSTOYEVSKI Karamazov Kardeler Rusadan eviren : Leyla Soykut KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSKI eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask: Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL (0212) 243 05 50 - 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 cem Yaynevi BEYAZT DEVLET KTPHANES Tasnif No.. Demirba No 891.733 361527 2988-98-891.7Besinci Kitap

SAVUNMA VE KARI GELME TERTiP Alyoa'y gene nce Bayan Hohlakova karlad Kadn acele ediyordu; nemli bir ey olmutu: Kateri-na vanovna'nm isteri krizi baylma ile sonulanm, sonra da gen kadna 'korkun bir bitkinlik gelmiti, yataa dm, gzlerini kaydrm, sayklamaa ba-iamst imdi de atei ykselmiti Hemen Hertzens-:ube'ye ve teyzelerine haber vermilerdi; teyzeleri gelmiti bile. Hertzenstube ise hl gelmemiti. Hepsi Ka-terina vanovna'nn odasnda oturuyor, bekliyorlard Bir eyler olacakt. Katerina vanovna hl kendinde deildi. Ya bir de nbet balarsa? Bayan Hohlakova bunlar bararak sylerken yznde cidd, korkulu bir anlam vard. Daha nce olanlar cidd deilmi gibi, her szn arkasndan "Bu artk cidd, bu cidd! deyip duruyordu. Alyoa bu anlattklarn znt ile dinledi; sonra ona kendi bandan geenleri anlatmaya koyuldu. Ama bayan Hohlakova daha Alyoa konumaya balar balamaz szn kesti; Vakti yoktu. Ondan Lise'in odasnda oturmasn ve kendisini orada beklemesini rica ediyordu. 6 KARAMAZOV KARDELER Aleksey'in hemen hemen kulana fsldyarak: Ah sevgili Aleksey Fiyodorovi, o Lise yok mu? dedi. Demin tuhafma giden bir sz syledi, beni artt, ayni zamanda duygulandrd da. Bu yzden ne yapsa, onu yrekten balyorum. Dnn bir kez; siz gider gitmez, birden dn de, bugn de sizinle alay et-mimi gibi iten gelen bir pimanlk duymaa balad. Ama o sizinle alay etmemiti, yalnz aka etmiti. Hem o kadar cidd bir pimanlk duyuyordu ki, neredeyse alyacakt; o kadar zld ki, atm kaldm! Oysa imdiye kadar benimle alay ettii vakit, hi yle cidd bir pimanlk duymamtr. Ho, bunu hep aka--dan yapard ya. Biliyor musunuz, Lise benimle her an aka eder. Ama imdi ne yapsa cidd. Her davran cidd oluyor imdi. Sizin dncenize de ok nem veriyor, Aleksey Fiyodorovi. Onun iin eer imkn varsa, ona darlmayn, onu sulamayn. Ben bile ne yapsa, onu ho gryorum, hep yle yapyorum. nk ylesine zeki bir ocuktur ki o! nanr msnz? Demin sizden sz ederken ocukluk arkada olduunuzu syledi: Dnn, bir kez! En cidd arkada sizmisiniz. Peki, ya ben ne oluyorum? Onun bu konuda ar denecek kadar derin duygular, hatt anlar var. Asl nemli olan da syledii o cmleler, o szlerdir, yle beklenmedik szler ki. nsann hi beklemedii bir anda, birden bir ey syleyiveriyor. rnein, geenlerde bir amdan sz etti: Bahemizde, Lise daha kckken bir am vard. Belki de hl orada duruyordun Onun iin imdi gemi zaman kullanmak doru olmaz belki. amlar insanlar gibi deildir; onlar uzun bir sre deimez, Aleksey Fiyodorovi. Lise bana : Anne, o am ryadaki gibi hatrlyorum, dedi. Daha dorusu am ryadaymm gibi hatrlyorum, dedi. Bunu biraz baka trl syKARAMAZOV KARDELER 7 lemisti. nk bu iin iinde bir karklk var. Zaten Cam aslnda anlamsz bir sz. Ama bana bu konuda j o kadar orijinal bir eyler syledi ki, imdi kesin olarak sylediklerini imkn yok anlatamam. Zaten hepsini unuttum. Her neyse! Gle gle, ok sarsldm ben. Galiba aklm karyorum. Ah, Aleksey Fiyodorovi, I mrmde iki kez aklm kardm; beni tedavi ettiler. Siz Lise'in yanma gidin. Ona cesaret verin. Ona her j zaman nasl gzel gzel cesaret verirdiniz? Kapya yaklat: Lise! diye bard, te o kadar gcendirdiin f Aleksey Fiyodorovi'i getirdim. Hem de sana artk hi j kzmyor. nan bana! imdi tersine, senin yle eyleri 'nasl olup da dndne hayret ediyor. Merci, maman! Giriniz Aleksey Fiyodorovi! Alyoa girdi. Lise bir garip utanla ona bakyordu; birden kpkrmz oldu. Nedense utanyordu. Byle durumlarda her zaman olduu gibi, asl konuyla hi ilgisi olmayan bir eyden sz ederek hzl hzl konumaya balad. Sanki o anda kendisini yalnz o konu ilgilendiriyordu. Annem demin durup dururken, bana o iki bin rubleyi ve onlarla ilgili olarak size verilen grevi anlatt Aleksey Fiyodorovi... O zavall subaya giderek yerine getireceiniz grevi... Ayn zamanda bana o subaya yaplan hakaretin feci hikyesini anlatt ve biliyor musunuz? Geri annem bir eyi her zaman doru drst anlatamaz... hep bir konudan bir baka konuya atlar... Ama ben onu dinlerken aladm. Peki ne oldu, nasl oldu? Paralar verdiniz tabi. imdi o zavall adam ne yapyor? Alyoa sanki gerekten zihnini asl uratran ey paray vermemesiymi gibi : S'n kts paray hl veremedim. Bunun uzun bir hikyesi var, diye karlk verdi. Ama Lise bu arada Alyoa'nn gzlerini br tara-8 KARAMAZOV KARDELER fa evirdiini farketmiti; belliydi ki, o da asl konuyla ilgisi olmayan eylerden sz etmeye alyordu. Alyoa, masann nne oturarak anlatmaya koyuldu. Ama daha ilk szleri syledii srada, duyduu utan geti. Anlattklarnn heyecanna Lise'i de kaptrmt. iddetli bir duygunun ve biraz nceki olaanst izlenimlerinin etkisi altnda konuuyordu: Bu yzden her eyi ayrntlaryla birlikte ok gzel anlatt. Eskiden de, daha Moskova'da ve Lise daha ocukken, Alyoa ona gidip ya biraz nce bandan geenleri, ya bir kitapta okuduunu ya da ocukluunda yaayp da hatrlad herhangi bir eyi anlatmaktan holanrd Hatta bazen ikisi hayal kurar, birlikte bandan sonuna kadar hikye uydururlard. Ama onlar ou zaman neeli, gln hikyelerdi. O srada ikisi de o iki yl nce Mokova'da geirdikleri gnlere dnm gibiydiler. Alyoa'nn anlatt olay Lise'i an derecede duygulandrmt. Gen adam heyecanla konuurken, Lise hayalinde Ilyueka tipini canlandrabilmiti. O zavall adamn paralar nasl ayaklarnn altnda inediini belirten sahneyi, btn ayrntlaryla anlatt srada, Lise birden kollan-n iddetle iki yanma indirdi, bastramad bir fkeyle: Demek paralar vermediniz, demek kap gitmesine frsat verdiniz! diye bard. Aman Allahm! Hi olmazsa siz de arkasndan koup ona yetiseydi-niz... Alyoa iskemleden kalkarak odann iinde dolast Hayr Lise, komadm daha iyi oldu, dedi. Nasl daha iyi? Ne bakmdan daha iyi? imdi ekmek paras bile bulamazlar, mahvolurlar! Mahvolmazlar. nk bu iki yz ruble nasl olsa ellerine geecektir. Kendisi nasl olsa yarn onlar alr. Yarn muhakkak alacaktr onlar!

KARAMAZOV KARDELER Alyoa oradan oraya dolaarak dnceli dnceli konuuyordu. Birden gen kzn karsnda durdu: Size bir ey syliyeyim mi Lise? Ben bu ite bir yanl yaptm ama, bu yanlm durumu daha iyiye evirdi. Nedir o yanl Hem neden durumu iyiye evirdi?... Nedenini syliyeyim: Bu adam korkak ve zayf karakterlidir. ek ac ekmi ve o kadar iyi yrekli bir insan ki. imdi iste hep unu dnyorum: Acaba neye gcendi de yle birden paralan ayaklarnn altnda inemeye balad? nk bana inann, kendisi son dakikaya kadar onlar ayaklarnn altnda cini-yeceini bilmiyordu. imdi bana yle geliyor ki, onu bu ite gcendiren birok eyler var... Zaten onun durumunda olan bir insan iin baka trl olamazd... nce benim yanmda paraya ar derecede sevindii ve bu sevincini benden gizlemedii iin gururu incinmitir. Eer o kadar fazla sevinmeseydi, bunu belli etmeseydi, nazlanmaya kal-ksayd, bakalarnn yapt gibi paray alrken m-nn krn etseydi, eh o zaman belki buna dayanabilir, paray da alabilirdi. Oysa buna pek iten sevindi, ite gururunu yaralyan ey bu! Ah Lise! O,drst ve iyi yrekli bir insandr. Ama bu gibi olaylarda asl felket de budur! Hep gcn yitirmi, zayf bir sesle konuuyordu; hzl hzl sylyordu szlerini. Hem de hep incecik bir. sesle hi hi hi diye glyor, belki de alyordu... Evet, dorusu, alyordu, bu ie o kadar memnun olmutu ki... kzlarndan da sz etti... baka bir kentte kendisine verecekleri ii anlatt... sonra iindekileri dker dkmez, bana ruhunu olduu gibi gsterdii iin utan duydu. O zaman benden hemen nefret etmee balad. nk o ok utan duyan fakirlerdendir. Asl gururunu kran ey, beni abucak bir dost olarak kabul etme-10 KARAMAZOV KARDELER si, abucak bana kendini teslim etmesiydi; daha nce zerime atlacak gibi oluyor, beni korkutuyordu. Ama paray grnce, birden beni kucaklamaya balad. Hatrlyorum, beni hep kucaklyor, hep bana sarlyordu. Herhalde bu ekilde davranrken, ne kadar kk dtn hissetmitir, ben de tam o srada bir yanl, ok nemli bir yanl yaptm: Durup dururken ona, baka bir kente gitmesi iin para yetmezse kendisine daha da para vereceklerini, hatt kendi paramdan bile ne kadar isterse vereceimi syledim. te bu onu birden artt: Kendi kendine: Durup dururken neden yardmma kouyor? diye soruyor gibiydi. Biliyor musunuz Lise? Bakalarnn gururu yaralanm bir adama, kendileri velinimetleriymi gibi bakmalar, ona yle ar gelir ki! Bunu daha nce de iittim. Dede sylemiti. Ne demek istediimi, nasl anlatacam bilemiyorum; ama bunu sk sk kendim de grdm. Ben de zaten ayn hisleri duyuyorum. Asl nemlisi de u: Geri kendisi son dakikaya kadar paray ayaklarnn altnda ezeceini bilmiyordu, ama ne olursa olsun, yle yapacan nceden sezmitir: Bunu kesin olarak biliyorum. nk yle cokun bir sevin iindeydi ki! inde muhakkak bir sezi vard.. te byle. Btn bunlar geri kt eyler, ama, ne olursa olsun sonunda daha iyi oldu. Hatt yle dnyorum ki, en iyi sonu buydu, bundan iyisi olamazd... Lise iri gzlerinde derin bir aknlkla, Alyoa'ya Irakt: Neden, neden daha iyisi olamazd? nk paray ayaklarnn altnda inemesey-di, bu paralan alsayd, evine dndkten bir saat sonra, bu kadar kk dt iin alard. Muhakkak yle olurdu. Alard, belki de yarn sabah karanl bana gelir, paralar frlatarak demin yapt gibi ayaklarnn altnda inerdi Oysa imdi gururu yaralanmam olarak, stelik kendisini felkete attn bildii halde-iinde bir zafer duygusuyla yanmdan ayrld. Bunun KARAMAZOV KARDELER 11 iin ona ayn iki yz rubleyi yarndan tezi yok kabul ettirmekten daha kolay bir ey olamaz. nk kendisi erefini ispat etmi oldu, paralar frlatt, ayaklarnn altnda inedi... Onlar inerken benim bunlar kendisine yarn tekrar gtreceimi bilemezdi ya. Sz aramzda, bu paralara o kadar mthi ihtiyac var ki. imdi gurur duyuyor ama, ne olursa olsun, hemen sonra nasl yardmdan yoksun kaldn dnmeye balya-caktr. Gece bunu daha da ek dnecektir, ryasnda bile grecektir. Yarn sabah ise, herhalde bana koup zr dileyecek hale gelecektir. te o srada ben ona gidip : Aln buyurun! Siz gururlu bir insansnz, bunu ispat ettiniz, artk bunlar kabul ediniz, bizi balaynz, diyeceim. O zaman paray alacaktr! Alyoa garip bir heyecanla : te o zaman alacaktr!" diye tekrarlad. Lise ellerini rpt: Ah ok doru! Ah. imdi bunu birden iyice anladm. Mthi bir ey! Ah Alyoa. nasl oluyor da btn bunlar o kadar iyi biliyorsunuz? O kadar gen olduunuz halde insann iinden geenleri biliyorsunuz... Ben olsam bunlar dnyada bilemezdim... Alyoa kendini kaptrd o heyecanla devam etti: imdi asl nemli olan ey, bizden para ald halde, onu bizimle eit durumda olduuna inandrmaktr. Hatt bize eit deil, bizden daha stn bir durumda olduuna inanmal... Evet stn durumda, olduunu dnmeli! ok gzel Aleksey Fiyodorovi! Daha syleyin, syleyin... Gerektii gibi syliyemedim... stn durumda, dedim ama... Her neyse zarar yok. nk... Ah, zarar yok. zarar yok, zarar yok!... zr dilerim Alyoa! Sevgili Alyoa... biliyor musunuz; imdiye kadar size kar hemen hemen hi sayg duymadm... Daha dorusu size sayg duyuyordum ama, kendime eit bir dzeyde gryordum. Bunlan byle ise12 14 KARAMAZOV KARDELER Ama bunu salamak iin ne yapmak gerektiini bilmiyorum! diye mrldand. Alyoacm! Siz bana kar hem souk davranyor, hem de kstahlk ediyorsunuz! una bakn hele: Beni ltfen kendisine bir e olarak semi, ondan sonra da ii rahat etmi! Daha ben sylemeden yazdm mektubun cidd olduuna eminmi! alacak ey! Bu bana kar dpedz kstahlktr! Baka hi birey deil! Alyoa birden gld: Ama buna kesin olarak inanmam, kt birey mi yani? Lise, ona mutlu bir anlamla tatl tatl bakt: Ah. Alyoa! Aksine, bu mthi bir ey! ok gzel bir ey! dedi.

Alyoa hal elini Lise'in elinden ekmemiti. Birden eildi, gen kz dudaklarndan pt. Lise: A.a.a... Ne oluyorsunuz? diye bard. Alyoa bsbtn ard: ey... Olmayacak bir ey yaptysam, zr dilerim... Ben... biliyorum, belki de ok aptalca bir ey oldu.. Siz., siz bana souk olduumu sylediniz, ben de sizi ptm ite... Ama imdi anlyorum ki, bu aptalca bir ey oldu... Lise glerek elleriyle yzn kapad. Kahkahalar arasnda: Hem de srtnzda cppe varken! dedi. Ama sonra birden kahkahalar kesildi ve Lise ok ciddileti. Neredeyse sert bir tavr taknmt. Birden: Bakn Alyoa. pmelere daha vakit var, bekleyelim. nk ask daha ikimiz de bilmiyoruz. Oysa daha uzun bir sre beklememiz gerekiyor, diye kararn bildirdi. yisi mi, bana unu syleyin imdi, siz ne diye benim gibi bir kz, hasta bir kk budalay kendinize e olarak alyorsunuz? Siz ki, o kadar akll, hereyin. KARAMAZOV KARDELER o kadar derinini dnen, hibir eyi gznden karmayan bir insansnz, bunu neden yapyorsunuz? Ah, Alyoa, korkun bir mutluluk iindeyim! nk ben faize e olmaa deer bir kz deilim! Deersiniz Lise. Ben bugnlerde manastrdan bsbtn kacam. Dardaki insanlara karnca, evlenmem gerekir; bunu ok iyi biliyorum. Zaten o da bana bunu emretti. yle olunca kendime e olarak sizden daha iyi birini bulabilir miyim? Hem beni sizden baka kim e olarak alr? Ben bunlar daha nce dndm. Birincisi siz beni daha ocukluumdan tanyorsunuz, ikincisi, sizde bende hi bulunmayan birok yetenekler var. Siz benden daha neeli bir insansnz; asl nemlisi, benden daha gnahsz bir varlksnz. Oysa ben imdiye kadar birok, birok eylere bulammdr... Ah, siz bunun ne olduunu bilemezsiniz! Ben bir Karamazov'um! Hereye glseniz, hereyi akaya bosanz, hatt benimle alay etseniz bile, bundan ne kar? Aksine benimle alay edin, bundan yle memnunluk duyarm ki! Siz glerken bir kk kz gibi glyorsunuz, ama Ben ile eken bir insan gibi glyorum diye dnyorsunuz... Nasl ile eken bir insan gibi? Nasl yani? Evet Lise, bakn demin bir soru sormutunuz, Ruhunu sanki anatomi incelemesi yapar gibi incelediimiz o zavallya kar iimizde bir kmseme yok mu? demitiniz. Bu ile eken br insann sorabilecei bir sorudur... Anlyor musunuz? Bunu bir trl anlatamyorum, ama byle sorular aklna gelen bir insann kendisi ac ekebilen, ac duyan bir insandr. O tekerlekli iskemlede otururken, imdi bile herhalde birok eyleri dnmsnzdr... Lise, mutluluktan zayflam, garip bir ekilde al-alm incecik bir sesle: Alyoa, elinizi verin bana! Neden onu ikide bir elimden ekiyorsunuz? diye sylendi. Size bir ey sora-16 KARAMAZOV KARDELER cam Alyoa: Manastrdan knca hangi kostmnz giyeceksiniz? Glmeyin, kzmayn, bu benim iin nemli, ok nemli bir eydir. Daha hangi kostm giyeceimi dnmedim. Lise. Ama hangisini isterseniz, onu giyerim. Koyu mavi, kadife bir ceketiniz, beyaz pike bir yeleiniz, banzda da kl rengi yumuak ftr bir apka olsun istiyorum... Syleyin, dn benim sizi sevmediime inandnz m? Hani dnk mektubu yazdm inkr ettiim zaman? Hayr, inanmadm Ah, siz dayanlmaz bir insansnz! Sizi kimse yola getiremez! Bakn, size syliyeyim: beni ey... galiba beni sevdiinizi biliyordum, ama mahsus beni sevmediinize inanm grndm. Bunlar sylemeniz size daha kolay gelsin diye... . Daha kt ya! Hem daha kt, hem de hepsinden daha iyi bir ey. Alyoa, sizi yle seviyorum ki. Mthi bir ey bu! Demin, siz gelmeden nce, kendi kendime tahminler yrttm: Ondan dnk mektubu isterim, bana onu sakin sakin karp verirse (ki byle bir davran ondan her zaman beklenebilir) o zaman beni hi sevmiyor, hibir ey duymuyor, yalnz budala ve sevgime demeyen bir ocuktur. Eer byleyse ben de mahvoldum demektir. Ama siz mektubu hcrede brakmtnz. Bu bana cesaret verdi ite: Onu sizden geri isteyeceimi sezdiiniz iin hcrede braktnz, doru deil mi? Onu geri vermemek iin deil mi? Bildim deil mi? yle oldu deil mi? Ah Lise! Hi de sandnz gibi olmad, mektup imdi de yanmda, demin de yanmdayd, u cebimde. Bakn ite! Alyoa glerek mektubu karp onu Lise'e uzaktan gsterdi: Yalnz onu size vermem! Elimdeyken bakn. KARAMAZOV KARDELER 17 Nasl? Demek demin bana yalan sylediniz; bir rahip olan siz yalan sylediniz... Alyoa da glyordu: Belki de yalan sylemiimdir; mektubu size geri vermemek iin! Birden byk bir heyecanla: Bu mektubun benim iin byk bir deeri var, diye ekledi. Gene kzarmt: Artk onu hi kimseye, hibir zaman vermem! Lise ona hayran hayran bakyordu. Tekrar: Alyoa! diye fsldad. Kapya bir baksanza: Annem oradan dinlemiyor mu?. Peki Lise, bakarm. Yalnz bakmasam daha iyi olmaz m, ha? Niin annenizin byle ad bir davranta bulunacandan phe edelim? Lise fkelendi: Ad davran ne demek? Hangi ad davrantan sz ediyorsunuz? Kapnn br tarafndan kznn szlerini dinliyorsa, bu onun hakkdr. Ad bir davran deildir, inann bana Aleksey Fiyodorovi, ben de anne olduum vakit, benim de byle bir kzm olursa, ben de ne olursa olsun, onun konutuklarn kaplardan dinleyeceim. Cidd mi sylyorsunuz Lise? Ama bu hi iyi bir ey deil...

 A!. Bunda ne ktlk var. Allah akna? Eer. alelade bir sosyete dedikodusunu gizlice dinleseydim, o zaman adilik olurdu. Burada ise kendi kz. gen bir adamla bir odaya kapanm... Bakn Alyoa, unu aklnza koyun ki. evlendiimiz gn sizi de gzetlemee balyacam. Btn mektuplarnz ap, hepsini okuyacam... Bundan haberiniz olsun! Alyoa: Karamazov Kardeler II F: 218 KARAMAZOV KARDELER Evet, tabi, yleyse... diye mrldanyordu. Yalnz bu iyi bir ey deil. Allah Allah!.. Ne kadar da yksekten bakyorsunuz bana! Alyoa, sevgili Alyoa, ne olur daha bastan kavga etmiyelim. yisi mi, size gerei olduu gibi syliyeyim : Tabi ki, kaplardan ierde konuulanlar dinlemek ok kt bir eydir. Bu bakmdan hakszm tabi. Hakl olan sizsiniz. yleyken gene de kaplardan, dinliyeceim konutuunuzu! Alyoa gld: Dinlerseniz, dinleyin. Benim hibir kt davranm yakala yamyacaksnz. Alyoa benim szm dinleyecek misiniz? Bu konuda da nceden anlamamz gerekiyor. Seve seve dinlerim Lise, bundan pheniz olmasn. Yalnz en nemli konularda dinlemem. En nemli konularda, benimle ayn dncede olmasanz bile ben gene de devim neyi emrediyorsa, onu yaparm. yle olmal ya. Bunu sylediiniz iin unu belirteyim ki, ben sizin gibi yalnz en nemli konularda deil, hereyde size boyun eeceim ve u anda size bunun byle olacana yemin ediyorum. Hereyde, mrmn sonuna kadar boyun eeceim. Lise, bunu heyecanla bararak sylemiti: Hem de bu bana mutluluk verecek, mutluluk verecek. Yalnz bu kadar da deil, yemin ederim ki. sizin neler konutuunuzu gizli gizli dinlemiyeceim, hi bir zaman! Hi bir mektubunuzu gizlice okumya-cam, nk siz haklsnz, ben deilim! Hem, sizin neler konutuunuzu gizlice dinlemek iin can atacam, bunu biliyorum; yleyken gene de bunu yapmya-cam, nk siz bunu kibar olmayan bir davran sayyorsunuz. "Siz imdi benim iin deta Tanr oldunuz... Hem, dinleyin, imdi size bir ey soracam Aleksey Fiyodo-rovi: Neden bugnlerde hep yle hznl durdunuz? KARAMAZOV KARDELER 19 Dn de, bugn de yleydiniz. Biliyorum sizi uratran ilerle, zntleriniz var. Ama gryorum ki siz bunlardan baka apayr, garip bir znt iindesiniz. Belki de gizli bir dert bu, yle deil mi? Alyoa zntyle: Evet Lise, benim gizli bir derdim de var, dedi. Madem bunu hissettiniz demek beni seviyorsunuz. Lise, sesinde ekingen bir yalvarla: Nedir sizin bu derdiniz? Neye zlyorsunuz? Bana sylemez misiniz? diye sordu. Alyoa ne syliyeceini ard: Sonra sylerim. Lise... sonra. imdi sylersem, Belki anlalmaz. Zaten belki de sylemesini bile bece-remiyeceim. Biliyorum ki, aabeyleriniz sizi zyorlar. Onlardan baka bir de babanza m zlyorsunuz yoksa? Alyoa dncelere dalm gibi: Evet, aabeylerime de... diye sylendi. Lise birden: Ben van Fiyodorovic aabeyinizi sevmiyorum, dedi. Alyoa. onun bu aklamasn olduka ararak karlad, ama zerinde durmad. Aabeylerim kendilerini mahvediyorlar, diye devam etti. Babam da yle. stelik bakalarn da ken-. dilleriyle birlikte felkete srklyorlar. Bu iin iinde geenlerde peder Paisiy'in belirttii gibi, Karamazov'-lar hayata balayan bir g" var. Bu bizi dnyaya balyan kar gelinmez, hibir yn verilmez bir gtr. Ama bu g Tanr'dan m geliyor? Bunu bilmiyorum. Yalnz-sunu biliyorum ki, ben de bir Karamazov'um. Ben bir rahibim. < Rahip mi dedim? Syleyin, sizce ben gerekten bir rahip miyim Lise? Demin, sz arasnda, siz de benim bir "rahip olduumu sylemitiniz. Evet, syledim.20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 yle ama, bakn belki de ben Tanr'ya inanmyorum! Lise, yavaa ve onu krmamaa alarak: Siz mi inanmyorsunuz? Ne oldu size byle? dedi... Ama Alyoa buna karlk vermedi. Kendisinden beklenmeyen bu szlerde ar derecede gizli, ar derecede kendi kiiliine bal, hatt kendisinin de iyice kavrayamad; yleyken ona znt verdii muhakkak olan bir ey vard: ile imdi, btn bunlardan baka benim dostum olan biri, dnyadaki insanlarn en stn hayata gzlerini kapyor. O" insanla birbirimize ne kadar ba]s olduumuzu, ruhlarmzn ne kadar kaynatn bir bilseniz Lise! yleyken iste artk yalnz kalyoruz... Size geleceim, Lise! Bundan byle hep beraber olalm Evet hep birlikte olalm, beraber olalm! Bundan byle mrmzn sonuna kadar ayrlmayalm Dinleyin; beni pebilirsiniz, buna izin veriyorum... Alyoa onu pt: Haydi imdi gidebilirsiniz. sa yardmcnz olsun!... Gen kz onu hala kutsad: abuk O nn yanma gidin! Daha saken yetiin ona. Anlyorum ki, sizi alkoymakla insafszlk etmiim. Bugn, hem O nun iin hem de sizin iin dua edeceim! kimiz mutlu olacaz Alyoa! Mutlu olacaz, deil mi? Belki de, Lise...

Alyoa Lise'nin yanndan ayrldktan sonra Bayan Hohlakova'nn odasna gitmeyi uygun bulmad. Ona veda etmeden evden kmak zereydi. Ama daha kapy ap dardaki merdivene doru yrrken, birdenbire nereden kt belli olmayan, Bayan Hohlakova ile karlat. Alyoa daha syledii ilk szden onun kendisini orada mahsus beklediini anlad. Bayan Hohlakova ona doru atlarak: Aleksey Fiyodorovi, bu korkun bir ey! Bunlar ocuka ve sama eyler: Hepsi sama! nallah yle bir eyi hayalinizden geirmiyorsunuz... Sama, sama, sama! dedi. Sakn bunu ona sylemeyin. Sonra sinirlenir, bu da u anda onun iin zararl olur. te bu duyduklarm akl banda bir gencin, akllca szleridir. Bu sznz yle anlya bilirim deil mi? Siz hasta olduu iin, ona acdnzdan tr kendisi ile anlatnz. steine kar gelmekle onu darltmak istemiyorsunuz yle deil mi? Alyoa kesin bir tavrla: Yok canm, ben onunla gerekten, cidd olarak konutum, dedi! Bu ite ciddilik olamaz! Bu akl alacak ey deil! Bundan byle artk sizi evimize bir daha almam! kincisi buradan gideceim, onu da gtreceim, bunu byle bilin! Alyoa: Ama neden? dedi. Bu ie daha o kadar ok va-fcit var ki; daha belki bir buuk yl beklemek zorunda Kalacaz. Ah, Aleksey Fiyodorovi! Buras tabi doru. Bylece bir buuk yl iinde onunla daha bir defa darlr, ayrlrsnz. Ama ben yle mutsuzum, yle mutsuzum ki; btn bunlar sama da olsa, bu i beni mahvetti. imdi ben son sahnede Famusov rolndeyim. Siz Catskiy'siniz. O Sofia'dr. Hem bakn ben mahsus ko-up buraya, merdivene ktm; sizinle konumak iin. Oysa kaderi balayan olay, orada, merdivende iken oldu. Hereyi iittim. Az kalsn baylacaktm. Demek ki bu gece olup biten btn o korkun eylerin, btn o isteri krizlerinin nedeni buydu! Kza sevgi, annesine lm! Buyrun cenaze trenine! imdi ikinci birey var :22 KARAMAZOV KARDELER Hem de en nemli olan budur. Lise'in size yazd o mektup neydi? Bana gsterin onu, hemen gsterin! Hayr, hayr gsteremem! imdi siz bana sunu syleyin : Katerina vanovna nasl? Bunu muhakkak renmeliyim. Hal yatt yerde sayklyor; Daha kendine gelmedi. Teyzeleri de burada. Yalnz Ah, vah edip duruyor, bir de benim karmda kuruluyorlar. Hertzenstube ise, gelir gelmez o kadar korktu ki. ona ne yapacam, o adam nasl kurtaracam bilemedim. Doktor artmay bile dndm. Benim arabamla gtrdler onu. Sonra herseyin zerine ty diker gibi, durup dururken bir de siz ortaya ktnz. Geri biliyorum, btn bunlara daha bir buuk yl var. Ama yce olan ne varsa onun hatr iin, lm deinde yatan dedenizin ba iin bana o mektubu gsterin Aleksey Fiyodoro-vi! Bir anne olarak bana gsterin onu! sterseniz onu parmaklarnzn arasnda tutun. Mektubu elinizden okuyaym! Hayr, gstermem Katerina Osipovna! Lise'in kendisi izin verse bile onu size gene gstermem. Yarn geleceim, o zaman isterseniz sizinle birok eyleri konuuruz. Ama imdilik Allahasmarladk!. Alyoa bunu syledikten sonra, merdivenden koarak sokaa indi II GiTAR ALAN SMERDYAKOV Zaten vakti de yoktu. Daha Lise ile vedalat srada aklna bir ey gelmiti. Dnd uydu: Acaba o srada herhalde ondan saklanan aabeyi Dimitriy'i yakalamak iin nasl bir kurnazlk yapmalyd? Vakit artk erken deildi. Saat e geliyordu. Alyoa btn varl ile bir an nce lm deindeki byne kavumaa can atyordu; ama aabeyi DimitKARAMAZOV KARDELER 23 riy'i grmek ihtiyac hereye stn geliyordu. Alyoa'-rin zihninde her an meydana gelmee hazr, kanlmaz ve Korkun bir felketin olaca kans gittike gleniyordu. Bu felket neydi? Aabeyine hemen o anda neyi sylemek istiyordu? Belki bunu kendisi de bilmiyordu ..Varsn velinimetim yannda bulunmadm bir srada hayata gzlerini kapasn diye dnd. Hi olmazsa, mrmn sonuna dek, kendimi belki aabeyimi kurtarabilirdim, yleyken kendi yuvama bir an nce dnmeyi dnerek yanndan geip gittim diye su-lamyacam. Zaten yle davranrsam, Onun yksek tlerine gre davranm olacam. Pln, aabeyi Dimitriv'i hi beklemedii bir srada yakalamakt. Bu da yle olacakt: Bir akam nce olduu gibi itin br tarafna gemeli, baheye gitmeli, o kameriyenin altna gidip pusuda beklemeliydi. Eer orada deilse, o zaman Foma'ya da, ev sahibi kadnlara da bir ey sylemeden orada saklanmal ve kameriyenin iinde hi olmazsa akama kadar beklemeli diye dnyordu. Eer eskisi gibi Gruenka'nn geliini gzetliyorsa, byk bir ihtimalle, kameriyeye gelecektir. Szn ksas Alyoa, plnn ayr ayr noktalar zerinde pek durmuyordu, ama o gn manastra gitmemek zorunda kalsa bile, onu uygulamaa karar vermiti... Herey engelsiz olup bitti! Alyoa itin br tarafna, hemen hemen bir akam nceki yerden geti ve gizlice ardaa doru gitti. Kendisini grmelerini istemiyordu. Ev sahibi kadn da, Foma da (eer kendisi orada ise) aabeyinin tarafn tutabilir, Dimitriy'in emirlerini dinleyebilirlerdi; yle olunca da Alyoa'y baheye brakmayabilir, ya da arandn, sorulduunu Dimitriy'e tam o srada bildirebilirlerdi. Kameriyede kimse yoktu. Alyoa bir akam nceki yerine oturup beklemeye balad. arda gzden geir-24 KARAMAZOV KARDELER di; ardak nedense imdi ona bir aksam ncesinden ok daha harap grnyordu: bu sefer onu eski PSK bir yer olarak gryordu. Kava o akamki gibi akt Yeil masann zerinde, herhalde o akam etrafa dklen konyakla dolu kadehten kalm yuvarlak bir ia gze arpyordu. Alyoa'nn aklndan can skc bir bekleyi srasnda, her zaman olduu gibi, bo bo, ie yaramaz dnceler gelip geiyordu; rnein: kendisi imdi oraya girince, neden tam o bir akam nceki yere oturmutu? Niin baka bir yere oturmamt? Sonunda iinde bi hzn duydu. Endie verici bilinmeyen den tr hzn iindeydi. Ama oraya otural daha bir eyrek saat olmamt ki, birden ok yaknda bir yerden, birinin gitar zerinde akortlar yapt duyuldu. Gitar alan Alyoa'dan hemen hemen yirmi adm tede oturuyordu, ya da oraya o anda yerlemiti; daha uzakta deildi. Fundalklarn arasnda bir yerdeydi.

Alyoa'nn zihninde birden bir an canland. Bir akam nce aabeyinin yanndan ayrlrken, ardaktan kaca srada, fundalarn arasnda, bahe duvarnn yannda solda, yeil renkte, alak bir bahe bank grr gibi olmutu. te imdi, konuklar herhalde onun zerinde oturmulard. Ama kimdi bu konuklar? Birden bir erkek sesi duyuldu. Biri kendi kendine gitarla elik ederek, szleri krta krta sylyormu gibi uzata-uzata, falsolu falsolu ark sylyordu: Dayanlmaz bir gle Balym sevgilime Tanr balasn bizi Onu ve beni. Onu ve beni. Onu ve beni.KARAMAZOV KARDELER 25Ses kesildi. Ton, tam bir uak tenoruydu, arknn okunuu da, okuyann bir uak olduunu belli ediyordu. Birden bir baka ses, bu sefer bir kadn sesi, efkatle sanki bunlar syleyen utanyormu gibi ama ayn zamanda nazl nazl: Neden uzun bir sredir bize gelmiyorsunuz, Pa-vel Fiyodorovi? Neden bize hep yle yksekten bakyorsunuz? Erkein sesi geri nezaketle ama inat ve kesin bir gvenle: yle bir ey aklmzdan gemez! dedi. Belliydi ki, erkek kendini kadndan stn gryerdu. Kadn ise gnl elmee alyordu. Alyoa: Erkek galiba Smerdyakov, diye dnd. Sesinden yle anlalyor. Hanm da herhalde buradaki kk er sahibi kadnn, Moskova'dan gelen kzdr. Uzun kuyruklu rop giyen ve Marfa gnatyevna'dan orba almaa gelen kadn var ya, galiba o ite! Kadnn sesi tekrar duyuldu : Ben her trl iiri severim, yeter ki szleri birbirine uygun olsun. Neden devam etmiyorsunuz? Erkein sesi gene ark sylemee balad: Tac var armn Sa olsun sevgilim Tanr balasn Onu ve beni! Onu ve beni! Onu ve beni! Gene kadn sesi duyuldu : Geen sefer daha gzel olmutu, dedi. Ta iin ark sylerken! Sevdiceim sa olsun! demitiniz. O zaman daha tatl oluyordu : Bugn herhalde yle dedeyi unuttunuz!...26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Smerdyakov: iir sama bir eydir, diye kestirip att. A, hi olur mu, ben iirciklere baylrm. Evet, iir dediimiz, gerekte samalktan baka birey deil. Siz de bir dnn; dnyada hi kafiye ile konuan insan var m? Eer hepimiz, hkmetin emri ile de olsa kafiyeli konumaa balasaydk. ok eyler syliyebilir miydik? Efendim? iirde i yok, Ma-riya Kondratyevna! Kadn gittike daha cilveli bir sesle : Hereye nasl byle akl erdiriyorsunuz? Nasl oldu da her konuda byle stn bilgilere sahip oldunuz? Eer kader bana daha ocukluktan o oyunu oynamasayd, daha neler yapardm! Daha neler bilirdim! O zaman pi olduum iin, beni pis kokulu Lizaveta dnyaya getirdii iin, di bir adam olduumu syliye-ni, delloya davet edip tabanca ile ldrrdm! Oysa onlar Moskova'da da bunu durmadan bama kakp duruyorlard. Dedikodusu, Grigoriy Vasilyevi sayesinde buradan Moskova'ya yaylmt... Grigoriy Vasilyevi beni aristokrasiye kar ba kaldryorum diye knyor. Sen Aristokrasinin kara koyunusun diyor. Diyelim ki, gerekten kara koyunum. Ne yapalm! mkn olsayd, dnyaya hi gelmemek iin, beni ana rahminde iken ldrmelerine bile raz olurdum. Pazarda sylerlerdi... Anneniz bile kendisine zg o byk nezaketsizlii ile bana Onun banda koca bir sa kmesi ile dolatn, boyunun da iki arndan azck fazla olduunu anlatmaa kalkt. Neden azck diyordu sanki? Herkesin dedii gibi ki arndan bir az fazla diyemez miydi? Herhalde o srada gzleri dolu dolu olarak konuma isteini duymutu. Ama sunu da sylemek gerekir ki, byle gzleri dolu dolu konumak mujiklere zg bir duygululuk belirtisidir. Oysa Rus mujii kltrl bir insan kadar duygulu olabilir mi? Cahil olduu iin hibir duygusu olamaz onun! Ben daha ocukluktan o ..azck szn iittim mi, neredeyse kendimi duvara arpacak hale gelirdim. Btn Rusya'dan nefret ediyorum ben, Mariya Kondratyevna! Eer orduda grevli bir subay aday, ya da gencecik bir svari subay olsaydnz, yle demezdiniz. Klcnz ektiiniz gibi tm Rusya'y savunmaa balardnz. Ben orduda grevli bir svari subaycg olmay istemek yle dursun, aksine tm askerlerin yok edilmesini isterim! O zaman dman gelince kim bizi savunacak? Zaten savunmak gerekli deil ki! Sekiz yz on ikide, Fransz imparatoru I. Napoleon Rusya'ya byk bir sefer yapt, kendisi bugnk imparatorun babasdr. te o zaman o Franszlar bizi boyunduruklar altna alsalard, iyi olacakt. Bylece akll bir millet, olduka aptal bir milleti boyunduruu altna alm, kendisine balam olurdu. O zaman bambaka bir dzen olacakt... Peki, onlar kendi lkelerinde iken bizimkilerden daha m iyiler sanki? Ben bizim o kibar genlerimizden bir tanesini olsun, o ngilizlerden tanesine bile deimem! Mariya Kondratyevna bunu sevgi dolu bir sesle sylemiti. Her halde bu szlerini sylerken de en tatl baklar ile bakyordu. Oras herkesin kendi zevkine kalm bir ey efendim. Hem siz kendin'z de, tpk bir yabanc gibisiniz. Tpk en soylu yabanclardan biri gibisiniz. Bunu size utancm yenmee alarak sylyorum! in dorusunu renmek isterseniz, unu da belirteyim ki, ahlkszlkta bizimkiler de, onlar da birbirlerine benzerler... Hepsi didirler. Aralarnda yalnz U ayrm vardr: Oradaki rugan izmeler iinde, biz-28 KARAMAZOV KARDELER deki di herif ise, fakirlik iinde pis bir koku yaya yaya dolar, stelik bunda bir ktlk grmez. Rus milletine, Fiyodor Pavlov'in ok doru syledii gibi dayak atmal; geri Fiyodor Pavlovi, o oullan yznden kan biri oldu, ama sz doru... Ama siz Ivan Fiyodorovi'e kar sayg duyuyor-musunuz... Bunu kendiniz sylemitiniz.

 yle ama beyefendi benim iin Pis kokulu bir uak..'. dediler. Beni isyan edebilecek biri sayyorlar; ama bu konuda yanlyorlar. Cebimde yle bir para olsayd, buradan oktan giderdim. Dimitriy Piyodorovi davranlar ile de, akl ile de, fakirlii ile de tm uaklardan daha ktdr. Hem de hi bir i yapmasn bilmez: Buna ramen gene de herkesten sayg grr. Diyelim ki, ben bulakdan baka bir ey deilim, ama mutlu bir insanm; nk canm isterse Moskova'da Petrovka'da bir kafe-restoran aabilirim. nk ben spesialite yemekleri bilirim. Oysa onlardan hi biri, yabanclar bir tarafa brakalm, onlardan hi biri zel bir servis yapmasn bilmezler. Dimitriy Fiyodorovi'in ayanda donu yok. yleyken, en birinci kontun olunu delloya arsn, adam onunla dello etmee raz olur. Oysa, Dimitriy Fiyodorovi'in benden stn yn ne ki? Benden ar derecede aptal olmas m? Oysa hi gerei yokken, ne kadar para batrmtr! Manya Kondratyevna birden : Karabilir, dello ne gzel bir eydir... dedi. Ne bakmdan? nsana korku da, cesaret de verir, hele gencecik iki subay ellerinde tabanca ile bir kadn iin birbirlerine ate ederlerse!... Tam tablolardaki gibi. Ah, gen kzlarn dello seyretmelerine izin verselerdi ne iyi olurdu! Ben bir delloyu seyretmeyi o kadar isterdim ki!... nsan kendisi nian alyorsa iyi, yok eer bakas onun suratna nian alyorsa o zaman ite berbat KARAMAZOV KARDELER 29 birey olur. yle bir ey olursa yerinizi brakp kaarsnz. Mariya Kondratyevna!... Yol: canm, siz kaar msnz?.. Ama Smerdyakov karlk vermek ltfunda bulunmad. Bir dakikalk bir sessizlikten sonra gene bir akor duyuldu ve falsolu ses arknn son blmn okuyarak havada dalgaland: Ne bykse de abam Uzaklarm ben ondan. Keyfederim, tad alrm yaamdan Bakente gider, yerleirim orada zlmem artk. ekmem hi dert Aklmdan gemez benim dert ekmek artk! Bu srada beklenmedik bir ey oldu. Alyoa birden aksrd; bankta oturanlar hemen sustular. Alyoa kalkt, onlarn bulunduu yne gitti. Bu gerekten Smerd-yakov'du; k giyinmi, pomatlar srnm, salarn hafife kvrm, ayaklarna rugan ayakkablar geirmiti. Gitar bankn zerindeydi. Kadn da, ev sahibi kadnn kz Mariya Kondratyevna'yd. zerinde, eteinde iki arnlk bir kuyruu bulunan ak mavi bir rop vard; daha gen bir kzd, hem de irkin deildi, ama yz yusyuvarlakt ve mthi illiydi. Alyoa elinden geldii kadar sakin : Aabeyim Dimitriy abuk gelecek mi? diye sordu. ' . Smerdyakov, banktan ar ar kalkt; Mariya Kondratyevna da yle yapt. Smerdyakov alak sesle ve kaytsz bir tavrla szlerin zerinde dura dura : Benim Dimitriy Fiyodorovi'ten nasl haberim olabilir? Yanlarnda bekilikle grevli olsaydm, o zaman baka! dedi.30 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 Alyoa: Canm, ben yalnz 'acaba biliyor musunuz? diye sordum, dedi. Gelileri konusunda hibir ey bilmiyorum, bilmek de istemiyorum. Oysa bana aabeyim, bizim evde olup biten her eyi ona bildirdiinizi, hatt Agrafena Aleksandrovna'-nn ne zaman geleceini haber vermeyi kendisine vaa-dettiinizi bile syledi. Smerdyakov, ar ar ve hi ekinmeden gzlerini ona doru kaldrd. Yzne srarla bakarak : Peki, siz buraya nasl girdiniz? Burann kaps bir saattir srgl. Alyoa Mariya Kondratyevna'ya doru dnd : Yan sokaktan, itin zerinden atlayarak girdim. Bunun iin sanrm ki. beni balarsnz. Bir an nce aabeyimi grmem gerekiyordu. Alyoa'nn zr dilemesinden tr gururu okanan Mariya Kondratyevna : Ah, size hi darlabilir miyiz? diye szleri uzata uzata karlk verdi. Dimitriy Piyodorovi, buraya ayn ekilde sk sk kameriyeye geldikleri iin 'biz hi farknda olmayz, bir de bakarz ki kameriyede oturuyorlar... Ben de onu aryorum u anda! Onu grmek ya da nerede olduunu sizden renmek isterdim. nann ki, kendisi iin ok nemli bir ii grmek istediimden aryorum onu. Mariya Kondratyevna : Aabeyiniz bizlere srlarm amazlar ki! dedi. Smerdyakov gene sze kart: Ben buraya ahbap olarak uradm ama aabeyiniz bana burada bile rahat vermezler, beyefendi iin bitmez tkenmez sorular sorarak fena halde canm skarlar : yok "Onlarn evine kim geliyor, kim gidiyor. kendilerine u ya da bu konuda bilgi vermem mmkn m?" Falan filn! Hatt iki kez beni lmle bile tehdit ettiler. Alyoa ard : Yani nasl lmle tehdit?

 Beyefendide, dn sizin de grdnz gibi yle bir karakter varken bakasn lmle tehdit bir nem tar m sanki? Bana: "Eer Agrafena Ivanovna'nn buradan gemesine gz yumarsan, geceyi burada geirirse, nce seni sa brakmam, diyorlard. Beyefendi' den ok korkuyorum. Eer o iten korkmasaydm, onu il bakanlna ikyet ederdim; ikyet etmeliydim zaten. Onun daha neler yapabileceini Tanr bilir! Mariya Kondratyevna : Geenlerde: Onu havanda dveceim! dediler, diye sze kart. Alyoa : Eh, madem havanda dedi, o halde, o tehdidi belki de lf olsun diye savurmutur, dedi. u anda ona rastlyabilseydim, bu konuda kendisine bir eyler syli-yebilirdim. Smerdyakov, birden aklna gelmi gibi: Size bildirebileceim tek ey u; dedi. Ben buraya komu ve ahbap olarak her zaman gelirim. Nasl gelmiyeyim? Bundan baka, bugn van Fiyodorovi beni bu sabah erkenden, Dimitriy Fiyodorovi'in evine gnderdi, Ozyrnaya sokana! Mektup da vermemiti. Dimitriy Fiyodorovi'e muhakkak urada, meydandaki meyhaneye gelmesini syliyecekmiim: birlikte yemek yemeleri iin. Gittim ama, Dimitriy Fiyodoro-vi'i evlerinde bulamadm. Oysa artk saat sekiz olmutu. Gelmi, ama kp gitmi, ev sahipleri yle dediler. Burada aralarnda sanki gizli bir anlama var. im-i ise kendileri, u anda belki de kardeleri van Fiyo-dorovi'le birlikte o meyhanede oturuyorlar. nk van Fiyodorovi yemee eve gelmedi. Fiyodor Pavlovi--32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 ise, bir saat nce tek balarna yemeklerini yediler, imdi de uykuya yattlar. Yalnz sizden... size yalvarrm. onlara benden sz etmeyin, benim size sylediklerimi bildirmeyin. Onlara hibir ey sylemeyin, nk bunu yaparsanz beni ldrrler... Alyoa aceleyle: van aabeyim, Dimitriy'i bugn meyhaneye mi -artt? Evet efendim. Bakent meyhanesine mi? Meydandakine mi? Evet, o meyhaneye efendim. Alyoa derin bir heyecanla : Belki de gerekten oradadr! diye bard. Teekkr ederim, Smerdyakov, bu haber benim iin ok -nemli, hemen oraya gideyim! Smerdyakov Alyoa'nn arkasndan : Yalnz beni ele vermeyin! diye seslendi. Yok canm, ben meyhaneye sanki rastgele girmiim gibi davranacam. Merak etmeyin. Mariya Kondratyevna : Nereye gidiyorsunuz canm? Bahekapsn aaym size! diye baracak oldu. Hayr, buradan kestirme oluyor, gene itin stnden atayaym. Ald haber Alyoa'y ok sarsmt. Hemen meyhaneye doru yola koyuldu. Meyhaneye cbbeyle gitmek ona ayp geliyordu. Ama ierde olup olmadklarn merdivenden sorup renmek ve onlar oradan art mak imknsz bir seydi. Alyoa meyhaneye yaklat srada, birden pencerelerden biri ald, van aabeyi ona yukardan aa seslendi: Alyoa! Hemen buraya, yanma gelebilir misiniz? Gelemez misin? Bunu yaparsan, beni ok memnun edersin! Tabi gelirim ama, cbbemle nasl olur? Ben zaten ayr bir odadaym, sen kapya git. koup seni karlyayrn... Alyoa. bir dakika sonra aabeyi ile yan yana oturuyordu. van tek bana oturmu yemek yiyordu. III KARDELER TANIIYOR Oysa van ayr bir odada oturmuyordu. Buras pencerenin yannda perde ile ayrlm bir yerdi; ama yabanclar gene de perdelerin arkasnda oturanlar gremezlerdi. Meyhaneye girince, ilk oda burasyd, yan duvarn nnde bir bfesi vard. Odadan her an servis yapanlar geip duruyorlard. Mterilerden yalnz bir ihtiyarck, emekli bir subay, kede ay iiyordu. Buna karlk meyhanenin br odalarndan ikili yerlere zg patrdlar, grltler geliyor, arlar, bira ielerinin ald, bilardo toplarnn yuvarland iitiliyor, bir org'un uultusu duyuluyordu. Alyoa biliyordu ki, van bu meyhaneye hemen hemen hi gitmezdi. Zaten genel olarak meyhanelere gitmee pek hevesli olmadn da biliyordu. Bu yzden: Demek ki, buraya yalnz Mimitriy ile bulumak iin gelmi diye dnd. yleyken Dimitriy aabeyi ortalarda yoktu. van bara bara konuarak : Sana balk orbas smarlayaym m? Yoksa baka bir ey mi istersin? Yalnz ay ierek yaamyorsun ya! dedi. , Belliydi ki, Alyoa'y oraya ekebildii iin ok seviniyordu. Alyoa nee ile : Balk orbas syle, sonra da ay sylersin, kar-ackt, dedi. Karamazov Kardeler II F: 334 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 Vine reeli de getirsinler mi? Burada reel var. Hatrlyor musun, kkken Polenov'dan nasl reel almtn?... Demek sen de hatrlyorsun bunu yle mi? Eh, reel de syle, imdi de severim reeli ben... van ngran kordonunu ekerek garsonu ard, balk orbas, ay ve reel smarlad. Ben hereyi hatrlyorum, Alyoa. Seni on bir yana gelinceye kadar hatrlyorum; o zaman ben on be yama basmak zereydim. On be ve on bir.. Bu yle bir ya ayrl ki! Bu yalarda kardeler hibir zaman birbirleri ile arkadalk etmezler. Seni o zaman sevip sevmediimi bile bilmiyorum. Moskova'ya gittikten sonra da ilk yllarda aklma bile gelmiyordun. Sonradan Moskova'ya geldiin vakit de galiba yalnz bir defa bir yerde karlatk. Oysa, bak drt

aydr burada oturuyorum, imdiye kadar bir araya gelip bir ift lf etmedik. Yarn gidiyorum, onun iin demin burada otururken: Nasl etsem de onu grebilsem, ona veda edebilsem, diye dnyordum, bir de baktm nmden sen geiyorsun... Demek beni grmeyi ok istiyordun, yle mi? Evet, seni ilk ve son defa yle iyice tanmak istiyorum. Ayn zamanda kendimi de sana tantmalym. Sonra da ekip giderim. Bence, insanlarn ayrlmadan nce birbirlerini tanmalar daha iyi olur. Btn bu ay boyunca, bana nasl baktn gzmden hi kamad; gzlerinde hep garip bir bekleyi vard. Ben ise bundan nefret ederim. Onun iin sana yaklamadm. Ama sonunda sana sayg duymay rendim: "Ayam yere salam basan bir adam iste! diyordum. unu da bil ki, imdi glyorum ama, szlerim cidddir. Sen gerekten ayan yere salam basan bir insansn, yle deil mi? Ben yle ayan salam basan insanlardan holanrm, nereye basarlarsa bassnlar, hatt senin gibi birer kk ocuk olsalar bile severim onlar. Sonunda o senin bekleyili bakn artk bende hi nefret uyandrmaz oldu; aksine sevdim o bireyler bekleyen bakn senin... Bana yle geliyor ki, neden bilmiyorum sen de beni seviyorsun Alyoa, yle deil mi? Seviyorum van. Dimitriy aabeyim senin iin van mezardr diyor. Ben ise senin iin: van bilmecedir diyorum. imdi bile benim iin bir bilmecesin ,sen! Bu bilmecenin bir parasn daha nceden zmtm. Tmn ise ancak bu sabah zebildim! van gld: O da ne demek yle? Alyoa da gld : Sylersem darlmaz msn? Nedir Allah akna? Demek istediim u: Sen de yirmi yandaki baka genler gibisin. Onlar gibi gencecik, krpecik, taptaze ve cana yakn bir ocuksun. Yani szn ksas, az st kokan bir ocuktan baka birey deilsin!.. imdi syle, seni ok mu darlttm?.. van nee ve heyecanla : Aksine, nasl olup da tam stne bastna ayorum, dedi. Sen Tanr msn? O nn evindeki o karlamamzdan sonra, kendi kendime hep bunu, yirmi yanda olduum halde az st kokan bir ocuk gibi olduumu dnyordum. Sen de durup dururken iimi okuyormusun gibi sze bundan baladn. imdi urada durmu kendi kendime ne dnyordum, biliyor musun? Yaantm beni hayal krklna da uratsa, sevdiim kadna olan gvenimi de yitirsem, bu dzenin doru olduuna da inanmasam, hatt aksine bu dzenin, karmakark, uursuz hatt belki de bir cehennem kaosu olduu kansna da varsam, bama bir insann basma gelebilecek tm felketler de gelse, ben gene de yaamak isterim. Bu kadehe bir kez dudaklarm dedirdikten sonra, biliyorum ki, artk ondan ayrlamam, dibindeki son damlaya kadar ierim!36 KARAMAZOV KARDELeR KARAMAZOV KARDELER 37 Bununla birlikte, otuz yana doru herhalde, iindekini sonuna dek imesem bile o kadehi elimden atp uzaklaacam... ama nereye gideceim, bilmiyorum! Yalnz unu kesin olarak biliyorum ki, otuz yama kadar, genliim tm hayal krklklarndan, yaantnn iimde uyandrd tm nefretlerin stesinden gelecek. Kendi kendime birok defalar unu sormuumdur: Acaba su dnyada iimdeki o zincire vurulmaz, o belki de ayp saylabilecek yaama hrsn yenebilecek bir umutsuzluk var m? Sonra da u yargya vardm: Galiba, yle bir ey yok dnyada! Ama gene de sylyorum, yalnz otuz yasma kadar yle olacak sanyorum. Ondan sonra zaten artk kendim yaamak istemem. yle geliyor bana. Daha burnunu silmesini bilmeyen ince hastala tutulmu baz ahlklar, zellikle airler, bu yasama hrsn ou zaman di bir ey sayarlar. Geri bu, bir bakma katksz bir Karamazov zelliidir; buras doru! Ama hereye ramen, iimdeki bu yaama hrs neden muhakkak di olsun? Dnyamzda merkeze ynelen daha pek ok g vardr; Al-yoa! Ben yasamak istiyorum ve yasyorum, yaamam manta aykr olsa bile! Bu dzene inanmasam da, baharda alan yapkan yaprakcklar da, mavi gkyzn de, neden sevdiimi bazen hi kestiremediim falanca insan da severim, insanln, oktandr inanmaktan vazgetiim ve hereye ramen, tek eski bir andr diye hl yrekten ballk duyduum falanca aamas da iimde sevgi uyandryor. te! Balk orbasn getirdiler. Afiyet olsun! Burann balk orbas gzeldir; iyi piirirler onu. Ben Avrupa'ya gitmek istiyorum Alyoa; buradan doru oraya gideceim. Oysa biliyorum ki, oras mezarlktan baka birsey deildir. Yalnz mezarlklarn en deerlisi, en ok sevilenidir, o kadar iste! Orada en deerli ller yatyor, kabirlerinin zerindeki her ta yle ateli gemi bir yaanty, insann kendi aamasna kendi gereine, kendisinin verdii savaa, kendi bilimine yle gl bir inamsn hikyesini tar ki! nceden biliyorum, oraya gidince kendimi topran zerine atp o taslan pe pe alyacam. Oysa bunu yaparken, yreimde orann artk bir mezarlktan baka bir ey olmadna kesin bir inan olacak. Gzyalarna umutsuzluktan da dkecek deilim. Dkeceim o gzyalar bana mutluluk verecei iin, alyacam. Kendi duygululuumla sarho olacam. O yapkan bahar yaprakcklarn, o mavi gkyzn seviyorum ben, iin z bu! Bu ite ne akl, ne mantk sz konusu olabilir; burada insann znden, varlndan fskran bir sevgi z konusudur, insan kendi genliinden doan gc seviyor ite... Benim bu sama szlerimden bir ey anlyor musun, anlamyor musun Alyoa? van bunu sylerken birden glmt. Alyoa: Hem de ok iyi anlyorum van: nsan z ile, tm varl ile sevmek istiyor. Bunu ok iyi syledin!. Senin yaamak iin bu kadar istek duymana da seviniyorum, yle sanyorum ki, herkes dnyada hereyden nce yaamay sevmeli. Yani, yaamann anlamndan ok yaamann kendisini sevmeli yle mi? Evet, yle. Senin dediin gibi, mantktan nce sevgi gelmeli! Muhakkak yle olmal. Sevgi mantktan nce gelmeli ki, anlamm kavrayabileyim. Zihnimde oktandr dolaan birsey var. Senin iin iin yars olmutur: Sen yaamasn seviyorsun. imdi ikinci yary da olmal ki, ruhun kurtulsun... Sen de, hemen kurtarmaktan sz ediyorsun. ' bakalm, belki ben, hi de mahvolmu deilim, ne

Biliyorsun? Peki, senin iin iin ikinci yans nedir? O sz ettiin lleri canlandrmak! Belki onlar lmemilerdir de... Haydi, bana ay ver. Seninle konutuumuza seviniyorum, van. Gryorum ki, sen garip bir ilhamn etkisi al-38 KARAMAZOV KARDELER tndasn. Senin gibi... rahip adaylarnn byle pro-fessions de foi yapmalarndan ok holanyorum... Sen salam karakterli insansn Aleksey. Manastrdan kmak istediin doru mu?. Doru. Dede beni manastrn dnda yaamaya gnderiyor... O halde, demek ki, ben otuz yama basncaya, kadehten dudaklarm ayrmaa balayncaya dek, dnyada daha birbirimize rastlyacaz. Bak, babam yetmi yama kadar o kadehten dudaklarm ayrmak istemiyor. stelik seksen yana kadar kadehten imeyi hayalinden geiriyor. Kendi syledi! Geri soytarnn biridir ama, bu konuda ok cidd. lle de ehvetine sarlyor, taa sarlr gibi... Ho, otuz yandan sonra insana tatan baka sarlacak ey kalmyor ya! Ama yetmi yana kadar, ehvete bal kalmak iren bir ey olur. yisi mi, otuzuna kadar yle yaamal; insan ondan sonra da, eski hovardalnn birazn daha srdrebilir ama bu artk kendi kendini aldatmadan baka bir ey olamaz. Bugn Dimitriy'i grmedin mi? Hayr, grmedim, ama Smerdyakov'u grdm. Alyoa bunu syledikten sonra aabeyine aceleyle Smerdyakov'la nasl karlatn etrafl olarak anlatt. van, birden endie ile dinlemee balad, hatt baz eyleri tekrar tekrar sordu. Alyoa sze devam ederek: Yalnz, benden Dimitriy aabeyim iin sylediklerini sana bildirmememi rica etti. van, kalarn atarak dnceye dald. Alyoa: Smerdyakov'a kzdn iin mi kalarn atyorsun? diye sordu. van isteksiz bir tavrla: Evet, ona kzdm iin. Neyse Allah belsn versin onun! Gerekten Dimitriy'i grmek istiyordum. Ama imdi gelmesin artk, istemez! dedi. Sen gerekten o kadar abuk mu gidiyorsun aabey? KARAMAZOY KARDELER 30 Evet. Alyoa endie ile: Peki Dimitriy ile babam ne olacaklar? diye sordu. Aralarndaki o is nasl sonulanacak? Sen de bireyi aklna taktn m hep onu syler durursun! Ben burada neyim yani? Dimitriy aabeyimin bekisi miyim? van sinirli sinirli sz ksa kesmek istedi ama sonra birden ac ac glmsedi: Kabil de ldrlen kardeinin hesabn vermek zorunda kald deil mi? Belki de, sen u anda bunu dnyorsun, ha? Allah kahretsin! Yanlarnda beki olarak kalamazdm ya? im bitti artk, onun iin gidiyorum. Yoksa, Dimitriy'i kskandm, btn o ay boyunca o gzelim Katerina vanovna'sn batan karmaa altm m, sanyorsun? Yok canm! Benim kendi iim vard. imdi ilerimi bitirdim, gidiyorum. O ii biraz nce, nasl bitirdiimi sen de grdn. Demin, Katerina vanovna'nn evinde mi? Evet, onun evinde. Nasl da birden balar kopar verdim! Sonra ne oldu sanki? Dimitriy'den bana ne? Dimitriy'in bunda hi suu yok. Benim Katerina vanovna ile grlecek, yalnz kendi hesabm vard. Sen de biliyorsun ki, Dimitriy sanki benimle szlemi gibi davranyordu. Ben ondan bir ey istemedim. Dimitriy kendisi resmen, seve seve kz bana teslim etti. Bunlar gln eyler. Hayr, Alyoa, hayr! u anda kendimi Be kadar hafif hissettiimi bir bilsen! Bak ben burada oturup yemek yiyordum ve inanr msn, zgrlmn ilk saatini kutlamak iin kendime ampanya smarlamak istedim. Tuh! Neredeyse yarm yl olmutu... birden, hereyi siliverdim. Canm, diyelim ki. daha dn akam bile istersem hereyi bu kadar kolay bitirebile-ceimi hi aklmdan geirebilir miydim? Akndan m sz ediyorsun, van? Diyelim ki. evet, akm sylemek istiyorum.40 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 41 Evet k oldum; bir gen kza, bir enstitlye k oldum. Onun uruna ok ac ektim, o da bana ok ektirdi. Ondan bir adm olsun ayrlmadm... Sonra birden herey dalverdi. O srada, ilham gelmi gibi konuuyordum, ama knca, kahkahalarla glmee baladm. Buna inanr msn? Evet, olduu gibi sylyorum. Alyoa: imdi bile bunu neeyle sylyorsun, dedi. Bunu van'n gerekten neelenmi yzne dikkatle bakarak sylemiti : Canm, gerekte onu hi sevmediimi nereden bilebilirdim? Ha... ha... ha!... imdi de sevmediim anlald ite! Oysa o sylevimi verirken ne kadar houma gidiyordu! Hem, biliyor musun? u anda bile korkun denecek kadar houma gidiyor. yleyken, ondan uzaklamak ne kadar kolay oldu! Rol mu yapyorum sanyorsun? Hayr, yalnz, belki de o duyduum ey, sevgi deildi! van glmeye balad: Alyoa, sen ak konusunda dnce yrtme! Senin iin ayp olur. Sahi sen, o srada, tam o srada odadan katnd ya! yle davrandn iin seni pmeyi bile unuttum... Bana neler neler ektirdi! Gerekten kendi kendine ac ektiren birinin yannda vakit geirmiim meer! Ah o kendisini sevdiimi, ok iyi bilirdi! Hem de kendisi Dimitriy'i deil, beni seviyordu... van bunda nee ile srar ediyordu : Dimitriy onun gznde sadece kendi kendine ikence etmek iin bir bahaneydi. Ona o srada sylediim herey gerekti. Burada isin en nemli noktas u: Onun Dimitriy'e kars hi sevgi duymadn, yalnz ac ektirdii adam, beni sevdiini anlamas iin belki on be. yirmi yl gemesi gerekiyor. Hatt belki bugnk ald derse ramen bunu hibir zaman da anlyamya-aktr. Her neyse daha iyi oldu! Kalkp bir daha dnmemek zere yanndan ayrldm ite. Sras gelmiken soraym, kendisi nerede imdi? Ben gittikten sonra orada ne oldu?

Alyoa ona Katerina vanovna'nn isteri krizi geirdiini ve olup bitenleri anlatt: Galiba imdi kendinden gemi durumda, sayklyormu dedi. Peki, Hohlakova yalan sylemesin? yle sanyorum ki, yalan sylemedi. Bu iin dorusunu renmeli. Ho, hi kimse hibir zaman isteriden lmemitir ya! Varsn isteri geirsin. Zaten Tanr isteri denilen eyi, kadna onun iyilii iin gndermitir. Artk oraya ayak basmam! Ne diye gene burnumu sokaym? Ama ksa bir sre nce, ona, onun seni hibir zaman sevmemi olduunu syledin. Ben, bunu mahsus syledim. Bir ampanya smarlayaym da, zgrle kavumamz erefine ielim Alyoa! Ah, ne kadar sevindiimi bir bilsen! Alyoa birden : Hayr, aabey, imeyelim daha iyi, dedi. Hem. nedense iimde bir hzn var. Evet, oktandr zlyorsun, bunu oktandr seziyorum. Demek sen; kesin olarak yarn sabah gidiyorsun,, yle mi? Sabah m? Ben sabah demedim... Ho, belki sabah da giderim ya. nanr msn? Bugn burada, tek ihtiyarla babaa yememek iin yalnz bama yiyorum; bana o kadar iren grnmee balad. mkn olsayd yalnz ondan uzaklamak iin oktan giderdim. Hem gidiyorum diye neden o kadar endie duyuyorsun? Ben gidinceye kadar daha bol bol vaktimiz var. Sonsuzlu-ga dek vaktimiz var bizim! lmszle kadar! Madem yarn gidiyorsun, nasl oluyor da lmszle kadar vaktimiz oluyor?...42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 van gld: Benim gitmemle ikimizi ilgilendiren konu arasnda bir iliki var m? Bu arada, ne olursa olsun bizi ilgilendiren eyleri, buraya konumaya geldiimiz ey-ieri konumaya vakit bulacaz ya? Neden bana hayretle bakyorsun? Syle: Burada neden bir araya geldik? Katerina vanovna'ya kar duyduum aktan, ihtiyardan ve Dimitriy'den sz etmek iin mi? Yoksa Avrupa'dan, Rusya'da felkete ynelen bu giditen, ya -da imparator Napoleon'dan m? Syle, bunlar konumak iin mi geldik buraya?.. Hayr, bunun iin gelmedik. Demek ki, niin geldiimizi anlyorsun. Bakalarn filnca konu ilgilendirebilir, bizleri, az st kokan ocuklar ise, bambaka eyler ilgilendiriyor. Biz hereyden nce lmsz sorunlar zmek ihtiyacn duyarz. Bizim ba derdimiz o! imdi btn Rus genlii yalnz lmszlkle ilgili sorunlardan sz edip duruyor; hep bunlar tartyor! Tam da tm ihtiyarlarn, birden yalnz gnlk sorunlarla uramaya baladklar bir srada... Sen bu ay boyunca neden bana hep, bireyler bekliyormu gibi baktn? Hep bana: Sen bir eye inanyor musun, yoksa hibir eye inanmyor musun? diye sormak iin! aydr bana ynelen tm baklarnzn tek anlam bu, Aleksey Fiyodorovi! yle deil mi? Alyoa glmsedi: Belki de yle. u anda benimle alay etmiyorsun deil mi aabey?. Sen alay ettiimi mi, sanyorsun? Yok canm, bana aydr byle bir bekleyile bakm olan kk kardeimi gcendirmek istemem. Sen de bu konuyu syle bir dn Alyoa: Ben de senin gibi kck bir ocuktan farkszm; yalnz rahip aday deilim. imdiye kadar bizin: Rus ocuklar neler yaparlard? Yani bazlar nasl vakit geirirlerdi? rnein; u pis kokan meyhaneyi ele alalm; diyelim ki, genler burada bir araya gelip u keye oturdular. Daha nce mrlerinde birbirlerini hi tanmam olan, meyhaneden kar kmaz da daha krk yl birbirlerini hi aramyacak olan bu genler, burada ne gibi konular tartrlar dersin? Meyhanede bo bir dakikalar oldu mu? nelerden sz ederler? Muhakkak ki, tm evrenle ilgili konulardan. Baka trl olamaz. Tanr var m, yok mu, lmszlk diye bir ey var m? Hep bunlar konuurlar! Tanrya inanmyanlara gelince, eh, onlar da sosyalizmden, anaizmden, tm insanl yeni bir dzene kavuturmak iin yaplacak deiikliklerden sz ederler. Oysa, bunlarn hepsi ayn kapya kar. Konutuklar hep ayn sorunlardr, yalnz sorunlar ele allar terstir, br utandr. amzda saysz genler, hem de en orijinal dnceli genlerimiz hep byle yzyllar boyu ele alnm sorunlardan sz eder 'dururlar, yle deil mi? Evet, gerek Ruslar iin: Tanr var m, lmszlk var m? gibi sorular, daha dorusu senin dediin gibi tersinden, br ucundan ele alnm sorular, tabi ki en nemli sorunlardr. Zaten yle olmas gerekir. Alyoa bunu aabeyine dudaklarnda karsndakini sanki snamak istiyormu gibi glmseyile bakarak sylemiti. Bak sana bir ey syliyeyim, Alyoa? Bir insann Rus olmas bazen hi de akllca bir i deil; gelge-lelim, imdi Rus delikanllarnn uratklar iler, o kadar sama ki! Bundan samas akla gelmez! yleyken, ben bir Rus delikanlsn, Alyoa adl bir delikan-ly ok, pek ok seviyorum! Alyoa birden gld: - Szn ne de gzel baladn?.. Eh, syle bakalm, nereden balyalm? Emret,44 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 45 haydi Tanrdan balyalm olmaz m? Tanr var m? Bunu konualm ister misin, ha?.. Alyoa, keskin bir bakla aabeyine bakt: Nereden istersen bala. Hatt istersen br utan balyalm. Sen dn babamn yannda Tanr yoktur dedin ya! Ben dn ihtiyarla yemek yerken yle konuarak mahsus seni kzdrdm, gzlerinin de nasl parlamaa baladn grdm. Ama simdi seninle bu konuda tartmaktan kanmam; hem de bunu ok cidd sylyorum. Seninle anlamak

istiyorum; nk arkadalarm yok. Denemek istiyorum, arkada olmay. Ama sana bir ey syliyeyim, -ben de Tanr'ya inanyorum! van, bunu glerek sylemiti: Bu beklenmedik bir ey olur, deil mi, ha?... Evet. Tabi beklenmedik ter ey olur. Eer imdi benimle saka etmiyorsan. aka ediyormuum! Dn de dedenin yannda iken aka ettiimi sylediler. Bak yavrum, on sekizinci yzylda ihtiyar bir gnahkr vard: yle bir lf ortaya att: Eer Tanr olmasayd, onu icat etmek gerekirdi dedi. S'il n'existait pas Dieu il faudrait l'in-vanter ve garip olan insanda hayranlk uyandran, Tanrnn gerekten var olmas deildir. Asl hayranlk uyandran ey, insan gibi acmak bilmeyen vahi bir hayvann iinde Tanrnn var olmas zorunlu bir eydir! diye bir dncenin uyanmasdr. Tanr dncesi o derece kutsal, o derece insan.duygulandran, o derece derin ve insana onur kazandran bir dncedir, iste! Bana gelince, ben oktandr: nsan m Tanry yaratt, yoksa Tanr m insan yaratt? diye dnmekten vazgetim! Artk bu konuda tm ada Rus genlerinin ortaya attklar dnceleri eletirecek deilim. Btn bu dnceler hep Avrupallarn teorilerinden karlmtr. nk Avrupa'da daha teori olan ey, Rus delikanlsnn zihninde hemen kesin bir yarg olur. Hem de yalnz genlerin gznde yle deildir, baz profesrler iin bile byledir. nk imdi bizim Rus profesrleri ile o Rus genlerinin arasnda ou zaman hi ayrnt olmuyor. Onun iin btn bu teorileri bir tarafa brakyorum. imdi ikimizin amac ne? Benim amacm ne kadar mmknse o kadar abuk, sana zm, yani nasl bir insan olduumu, neye inandm, neye gvendiimi anlatmaktr, yle deil mi, syle? Onun iin sana unu bildiriyorum ki, Tanrlm varln dpedz ve yapmacksz kabul ediyorum. Yalnz unu belirtmem gerekir: Eer Tanr gerekten var ise ve dnyay yaratmsa, o halde hepimizin ok iyi bildii gibi onu klid geometrisine gre, insan akln da ancak boyutu kavrayabilecek ekilde yaratmtr. Bu arada baz geometri bilginleri ve filozoflar ortaya kt. stelik bunlarn arasnda ok deerli olanlar vardr. Bunlar tm evrenin, hatt evreni de iine alan sonsuzluun bile klid geometrisine gre yaratlm olmasndan phe ediyorlar. Hatt, klid'e gre dnyada hibir art altnda kesimeyen, kesimeleri imknsz plan iki paralel izginin belki de sonsuzluun herhangi bir noktasnda birletiklerini, hayallerinden geirmek cretini gsteriyorlar. ''Ben yle bir yargya vardm, yavrum: Madem benim byle bir dnceyi bile kavramaa gcm yok, o halde Tanry nasl kavryabilirim? Boynumu eerek unu aklyorum ki, byle sorunlar zmek iin gere-ien yeteneklerden hibirine sahip deilim! Benim ak-lm, klid prensiplerine gre ileyen, yani yalnz bu dnyay kavrayabilecek bir akldr. Byle olunca, nasl olur da bu dnya ile ilgisi olmayan bir konuda karar verebilirim? Sana da dm bunu hibir zaman dnmemektir, dostum Alyoa! Hele Tanr'y Tanr var m? Yok mu? sorusunu hibir zaman aklna getirme! Btn bu sorular boyutlu dnceye sahjp bir46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 47 akln hibir zaman kavryamyaca eylerdir. Bu bakmdan Tanrnn varln kabul ediyorum. Hem de bunu seve seve kabul etmekten baka, O nn hikmetine, O nn bizim hibir zaman bilemiyecei-miz bir amac gttne, hayatn belirli bir dzen iinde olduuna, bir anlam tadna, gnn birinde de gya hepimizin birleecei kusursuz dzene, btn evrenin yneldii kelm a, daha dorusu Tanrnn kendisi olan Kelm a ve benzerleri olan hereye, her eye, hatt sonsuzlua bile inanyorum!... Bu konuda birok szler sylenmitir. Artk bana yle geliyor ki, iyi bir yoldaym deil mi?.. yleyken btn bunlarn sonucunu dndm vakit, Tanr'ya bal olan bu dnyay kabul edemiyorum. Hem de varln bildiim halde, yani byle bir dnyann nasl var olabileceine bir trl inanamyorum. Kabul edemediim ey, Tann'nn kendisi deil, bunu anla! Ben yalnz O nn yaratt dnya'yi kabul edemiyorum, onu bir trl benimsemee raz olamyorum! Ne demek istediimi aklyaym: Mini mini bir ocuk gibi itenlikle ve kesin olarak inanyorum ki, tm aclar gnn birinde dinecek, insanln iinde yaadklar tm ztlklarn gurur yaralyan glnl basit bir serap gibi siliniverecek ve tm ayrlklar bu atom kadar kk, gsz ve klid prensiplerine gre yaratlm aklmzn irkin bir uydurmas olarak yok olacak, inanyorum ki en sonunda, dnya sona erdii, hereyin o kusursuz dzene karm bir btn olaca anda, ylesine deerli bir ey olacak ki, meydana gelen bu deerli ey tm yrekleri dolduracak, tm nefretlerin sndrlmesine, insanlarn yaptklar tm ktlklerin, dktkleri kanlarn balanmasna yetecektir. O zaman insanlarn yaptklar hersey balanacak, ho grlecek ve balarndan geen her eyi ho karlamak mmkn olacaktr. Varsn yle olsun!... Varsn bu sylediklerimin hepsi gerekten meydana gelsin ve o dediim deerli varlk karmza ksn, yle de olsa ben. gene de bunu kabul etmiyorum, etmek de istemiyorum L Diyelim ki, paralel izgiler bir noktada birletiler, diyelim ki bunu ben de kendi gzmle grdm; yleyken, bunu kendi gzmle grdm halde, sadece birletiklerini grdm. derim de ama gene de, gerekten yle olduunu kabul edemem. te, benim anlatmak istediim bu, Alyoa!... Benim tezim budur! Artk bunu sana cidd sylyorum. Seninle yaptmz bu konumaya mmkn olduu kadar sama baladm, ama sonunda ite bu aklamaya dek gtrdm. nk biliyorum ki, senin iin gerekli olan budur. Senin bilmek istediin Tann'nn varolup olmad deildir. Senin iin yalnz sevgili aabeyinin hangi duygular iinde yaadn renmek gerekliydi. Ben de bunu syledim ite... van, uzun sylevini birden bambaka ve beklenmedik bir heyecanla sona erdirmiti. Alyoa ona dnceli dnceli bakarak: Peki neden bu konumaya mmkn olduu kadar sama baladn? diye sordu. ok basit; nk hersey den nce Ruslara yle yakr da ondan: Ruslarn bu konularda yaptklar tm tartmalar sama bir ekilde yrtlr; daha samas olamaz, ikincisi; bu konuda ne kadar aptalca sz edilirse, i o kadar abuk sonuca varr. Ne kadar aptalca konuulsa szler o kadar ak anlalr. Aptallk derinlikten yoksundur, aptaln kurnazl yoktur. Zek, ise kvrlp bklr, saklanr. Akl sinsidir, Aptallk ise dosdorudur, drsttr. Bu konudaki dncelerimi umutsuzlua kaplncaya kadar gtrdm. imdi bu umutsuzluumu ne kadar sama szlerle ortaya koyarsam, o kadar karma uygun olur.

Alyoa : Bana Tann'nn yaratt dnyay neden kabul etmediini aklar msn? diye sordu.48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49 Tabi aklarm, sr deil ki bu! Zaten szlerimi bu konuya doru gtryorum. Sevgili kardesciim benim' unu anla ki ben seni doru yoldan ayrmak istemiyorum, seni desteinden yoksun brakmaya niyetim yok. Belki de senden g kazanarak kendimi gnahtan kurtarmak istiyorum. van bunu sylerken birden kk, uysal bir ocuk gibi glmsedi. Alyoa o zamana kadar van'n dudaklarnda byle bir glmseyii hi grmemiti. IV SYAN van, sze balyarak : Sana birey aklayaym m? dedi. Hep unu dnrm: nsan yaknlarn nasl sevebilir? Bunu hibir zaman anlayamammdr. Bence insann yaknlarn bile sevmesine imkn yoktur! Kald ki, uzak ahbaplarm! Bir yerde okumutum, Merhametli yoann a, (kendisi bir veliydi) a ve souktan neredeyse donmak zere olan biri gelmi, kendisini stmas iin yalvarm. O zaman Merhametli yoann, onunla birlikte yataa yatm, bilmem hangi korkun hastalktan tr iltihapl ve pis kokan azna kendi azn dayayarak ona hava vermee balam. Ama ben una kesin olarak inanyorum ki, o bunu, kendi kendine ile ektirmek istei ile, yapmack bir kendi kendine ile ektir-mek isteinden, grevin emrettii smarlama bir sevgiden, zerine yklendii sorumluluktan tr yapmtr. Bir insann sevilebilmesi iin, gizlenmesi gerekir, bir parack yzn gsterdi mi, sevgi hemen yok olur. Alyoa: Zosima dede de bunu birka defa sylemitir, dedi. O da derdi ki, insann yz sevgide daha tecrbesiz olan birok kiilerin sevgi duymalarna engel olur. Ama insanlar daha pek ok ve eit eit sevgiler duyarlar. Hatt sa'nn duyduu sevgiye benzer bir sevgi vardr, bunu iyice biliyorum... Hele byle bir sevgiyi daha kavrayacak, anlayacak durumda bile deilim. Benim durumumda olan daha saysz insanlar vardr. Asl dnlecek ey u: insanlarn sevgiyi duyamarnalarnn nedeni kt karakterlerinden mi ileri geliyor? Yoksa doutan m yle yaratlmlardr? Bence sa'nn insanlara kar duyduu sevgi gibi bir duygu, dnyada varolmas imknsz bir mucizedir. Yalnz doru sylemek gerekirse, sa Tanr'yd. Ama biz Tanr deiliz ki. Diyelim ki, rnein ben acy derinden yasayabilen bir insanm, yleyken, bir bakas hibir zaman benim ne derecede ac ektiimi anlayamaz. nk o benden ayr bir insandr, baka bir varlktr. stelik bir insan bakasnn byk ac eken bir varlk olduunu ok nadir kabul eder. (Sanki bu bir rtbeymi gibi) Ama bunu neden kabul etmez? Ne dersin ha? Syliyeyim; nk rnein: Belki tenim kt kokuyor, belki yzmde budalaca bir anlam var, ya da belki bir vakitler ayana basmmdr da ondan... Bundan baka aclar arasnda ayrlk vardr. Velinimetim olan biri, beni kk dren, beni alaltan bir acy rnein, alk gibi bir eyi ekmemi rahata kabul eder. Ama acnn eidi biraz daha yksek olsun, rnein; bir ideal iin ac ekmek sz konusu olsun, ay-n insan, byle bir ileyi ekebileceimi ok nadir zamanlarda kabul eder. nk bundan sz edilince, bir de bakar ki, benim yzm hi te herhangi ideal iin ac eken bir insann yzne benzemiyor. te o zaman he-bana iyilik etmekten vazgeer; hem bu hi de Karamazov Kardeler II F: 4 50 KARAMAZOV KARDELER kt yrekli olmasndan ileri gelmez. Fakirler, zellikle soylu fakirler hibir vakit darya kp kendilerini bakalarna gstermemelidirler, sadakay gazetelere iln vererek istemelidirler, insan kendi cinsinden olanlar pltonik olarak sevebilir, hatt bazan uzaktan bile sevmesi mmkndr ama yakndan hibir zaman sevemez. Eer fakirler sahnede, rnein; balede lime lime olmu ipekler ve danteller iinde gelip zarif bir tavrla oynya oynya sadaka isteselerdi, eh, belki o zaman onlara bakmaktan gzler rahatsz olmazd. Zevkle seyretmek mmkn olurdu onlar! Ama gene de sevgi duyulmazd. Herneyse, bu konuda yeter derecede konutum. Benim istediim sadece, seni kendi bulunduum noktaya getirmekti. Genel olarak tm insanln ektii aclardan sz etmek istiyordum. Ama en iyisi yalnz ocuklarn ektikleri ac zerinde duralm. Bylece ileri sreceim delillerin says belki on kat azalr. Yalnz ocuklardan sz edelim daha iyi olur. Tabi bu, hi de benim karma olmaz. nk insan ocuklar yakndan da, hatt pis olanlarn bile, hatt yzleri irkin olanlarn bile sevebilir. Ho, bana yle geliyor ki, ocuklarn yz hibir vakit irkin olmaz, ikincisi, byklerden sz etmek istemiyorum; onlar iren varlklardr. Sevilecek varlklar deildirler, stelik cezalandrlm barlklardr. nk cennette ki elmay yediler, bylece iyilikle ktln ne olduunu kavradlar, Birer Tanr gibi oldular. imdi de o elmay yemee devam ediyorlar. Ama kk ocuklar hibir ey yememilerdir. BU bakmdan daha hibir sular yoktur. Sen ocuklar se- I ver misin Alyoa? Biliyorum ki, seviyorsun. Onun iin neden imdi yalnz onlardan sz etmek istediimi anlarsn. Madem onlar da mthi aclar ekiyorlar; demek ki, ektikleri bu aclar babalarnn yznden balarna gelmitir. Yani ocuklar elmay yemi olan babalarnn iledikleri gnahn cezasn ekiyorlar. Ama bu bakaKARAMAZOV KARDELER 51 bir dnyada yrtlecek bir dncedir; burada, bizim dnyamzda byle bir dnce ekli insan yreinin kabul edemiyecei, anlalmaz bir eydir. Susuz bir varln bakas iin ac ekmesi doru olmaz. Hele ocuk gibi henz hibir gnah ilememi olan bir varla byle bir ey reva grlmemeli!-Bu dediime hayret edeceksin Alyoa, ben de ocuklar pek ok severim. Hem bak bir ey syliyeyim mi sana? Karamazov'lar gibi acmak bilmez, ehvete dkn, cinsel zevklerden ba-ka bir ey dnmeyen insanlar bile bazen ocuklar ok severler. ocuklar daha kkken, rnein yedi yana kadar, insanlardan bambakadrlar; bir ocuk san-ki byklerden apayr bir varlktr, sanki

bambaka bir ekilde yaratlmtr. Bir vakitler hapse den bir haydut tanmtm: Bu adamn haydutluk ederken, geceleri soygun yapmak iin girdii evlerde, bazen tm aileleri ikence ederek yok ettii, bu arada birka o-cuu da ldrd olurmu. Ama cezaevinde iken ocuklara kar alacak kadar sevgi gsterirdi. Hcresinde btn vaktini cezaevinin bahesinde oynayan ocuklar seyretmekle geirirdi. Bir kk ocuu penceresinin altna gelmeye altrmt, ocuk da onunla ok iyi arkada olmutu... Btn bunlar niin sylyorum biliyor musun, Alyoa? Bamda tuhaf bir ar iimde de hzn var. Alyoa endieyle : Tuhaf bir tavrla konuuyorsun, dedi. Bir l-Einla kaplm gibisin, tvan Piyodorovi kardeini hi dinlemiyormu gibi : Sz arasnda unu da syliyeyim: Geenlerde Moskova'da bir Bulgar bana Bulgaristan'daki yabanc yneticilerin slav'lar bakaldrr diye korkarak, herke-se rastgele zulmettiklerini, etraf yakp yktklarn, asp Atiklerini, mahkmlar kulaklarndan duvarlara i-^ediklerini, onlar bylece ivili olarak sabaha kadar 52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 beklettiklerini, sonra da astklarn ve daha akla hayale gelmeyecek bir sr eyler yaptklarn anlatt. Gerekten de bazen insanlarn kat yrekliliinden sz ederken Vahi bir hayvan gibi denilir. Ama bunu sylemekle vahi hayvanlara kar byk bir hakszlk edilmi olur. Vahi bir hayvan, hibir zaman insan kadar kat yrekli, onun kadar ikencede ince bir sanat gstererek, onun kadar ustaca ktlk edemez. Kaplan sadece dileriyle kemirir, paralar, onun bildii tek ey budur, insanlar kulaklarndan duvara akmay, bylece sabaha kadar bekletmeyi akl edemez, elinde olsayd bile bunu yapamazd. O Bulgaristandakiler lf arasnda, ocuklara da ikence ederek bir ehvet zevki duyuyorlarm: Klla ocuklar ana rahminden almaktan balyarak memedeki ocuklar havaya frlatp onlar analarnn gzleri nnde snglemeye kadar hereyi yapmlar. Ama asl zevki ocuklara analarnn gz nnde ikence etmekmi. Bak, sana beni ok ilgilendiren bir sahne anlataym. Hayalinde canlandr bakalm: Daha memede olan bir ocuk, elleri tiril tiril titreyen annesinin kucanda. Etraflarn ieriye giren yabanclar alm. Akllarna ok elenceli bir ey gelmi. ocuu okuyorlar, onu gldrmek iin kahkahalar atyorlar, sonunda ocuk glmee balyor. te o srada, adamlardan biri tabancay ocua doru tutuyor; bebein yzne drt kar mesafeden nian alyor. ocuk sevinle kahkahalar atyor, kk ellerini tabancay tutmak iin uzatyor, ite o zaman o byk sanat tetii ekip tam yzne ate ederek ocuun ban paralayveriyor... imdi syle, bu ite, ince bir sanat yok mu, yani?... Alyoa : Aabey, sen bunlar ne diye anlatyorsun? diye sordu. Dnyorum ki, eer eytan yoksa ve yok ol' duuna gre onu insan yaratmsa, o halde onu kendine benzer olarak, kendisini rnek alarak yaratmtr. O halde Tanry da yle yaratmtr. van gld: alacak eydir, szleri Hamlet'teki Polonyus gibi nasl tersine evirebiliyorsun? Tam da beni sz zerinde yakaladn; olsun! Buna memnun oldum, eer insan Tanr'y kendini rnek alarak icat ettiyse, amma da iyi bir Tanr yaratm! Demin btn bunlar niin anlattm sordun: Bak syliyeyim, ben baz olaylara meraklym, onlan topluyorum. nanr msn? Gazetelerden okuduum hikyelerden, nereden olursa olsun, baz fkracklar karp biriktiririm. Elimde imdiden gzel bir kolleksiyon var. Tabi Trkler de bu koleksiyona girdiler. imdiye dek, anlattklarm yep yabanc. Ama elimde bizimkiler iin de birok hikyecikler var, hem de Trk'lerinkini glgede brakacak cinsten. Biliyor musun? Bizde daha ok revata olan dayaktr. Daha ok denek ve krba kullanrz biz. Bu bizim mill tremiz; bizde insanlar kulaklarndan duvara ivilemek, kimsenin aklna gelmez. Ne de olsa Avrupalyz biz! Ama denek, ama krba, bunlar artk bizim z detlerimiz ve bunlar bizim elimizden artk kimse alamaz. Avrupa'da artk falaka cezas hi yokmu. Avru-pa'llar daha temiz yrekli mi oldular, yoksa yle kanunlar m kondu? Nedir?... Yalnz artk bir insann baka bir insan krbalamas yasakm. Ama onun yerine kendilerini memnun etmek iin baka bir ey, bizdeki gibi mill bir ey bulmular. Hem de bu bulduktan o kadar mill o kadar onlara zg bir ey ki, bizde uygulanmas hemen hemen imknsz. Ho, galiba zelbizde yksek sosyetede din akmlar baladn-jan beri bu i, bize de alanyor ya!... Elimde ok gzel bir brorck var, Franszcadan i. ok ksa bir sre nce, belki de be yl kadar r, Cenevre'de bir canavar, bir katili, Riar adnda54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 birini galiba yirmi yanda bir genci idam etmiler. O gen yaptklarna piman olmu ve tam giyotinin altna yataca srada Hristiyanl kabul etmi. Bu Ri-ar birilerinin meru olmayan ocuuymu. Kendisi daha alt yalarnda bir ocukken anas babas dada ya-yan, svireli obanlara hediye etmiler onu. Bunlar da onu ite kullanmak iin yetitirmiler. ocuk onlarn yannda yaban bir hayvan yavrusu gibi bym. Ona hibir eyi retmemiler. Aksine ocuu daha yedi yanda iken yamurda, soukta, hemen hemen plak bir halde, hem de ona neredeyse yiyecek bile vermeden sry otlatmaya gnderirlermi. Tabi, bunu yaparken de aralarndan hibiri en kk pimanlk duymam. Aksine hepsi onun zerinde kendilerini tam bir hak sahibi sayarlarm. nk Riar onlara bir eya gibi hediye edilmi. Bu yzden kendileri ona yiyecek vermeyi bile gerekli bulmuyorlarm. Riar'n kendisi bile, o yllarda tpk ncil'deki o yolunu arm oul gibi olduunu, satlmak iin yetitirilen ve besiye ekilen domuzlara verilen yemden olsun yemeyi ok istediini, ama kendisine bunu bile ok grdklerini, domuzlardan yem ald vakit onu dvdklerini, btn ocukluunu ve ilk genlik yllarn byle geirdiini, byyp kuvvetlendikten sonra da gidip hrszlk etmeye baladn aklyor... Yaban adam Cenevre'de gndelik iler yaparak ekmek paras kazanmaya, kazandn ikiye vermeye balam. Hayvan gibi yayormu. Sonunda da bir ihtiyar ldrp onu soymu. Kendisini yakalamlar, mahkemeye vermiler ve

idama, mahkm etmiler. Oralarda bu gibi konularda ar duygululuk gstermezler. te cezaevinde Riar'n etrafn papazlar, eitli hris-tiyan tarikatlerinde bulunan kiiler, hayr sever hanmefendiler sarmlar. Cezaevinde ona okuma yazma retmiler, incil'i anlatmaya balamlar, tler vermiler, gene adam dine inandrmaya almlar, balu yapmlar, yourmular, zorlamlar. Sonunda gen adam merasimle cinayeti kendi eliyle ilediini itiraf etmi, mahkeme heyetine kendisinin bir canavar olduunu, ama en sonunda stn bir eye lyk grldn, Tanr'nn nuruna kavutuunu ve Tanr'nn kendisini kutsal mutlulua eritirdiini yazm. O zaman Cenevre'de herkes heyecana kaplm, Cenevre'deki btn hayr sever ve iyilik sever evreler heyecanlanmlar, kentte ne kadar stn ve iyi terbiye grm insan varsa, hepsi cezaevine onu grmee komular; Riar' kucaklyor, pyor: Sen bizim kardeimizsin, sen kutsal mutlulua erdin! diyorlarm, Riar'n kendisi de duygulanarak sadece alyor: Evet, zerime Tanr'nn nurlu klar geldi, kutsal mutlulua erdim! Tm ocukluum ve ilk genliim domuzlarn yemini alabildiim zaman sevinmekle geti. imdi ise kutsal mutlulua erdim, iimde Tanr'ya inan duyarak lyorum, diyormu. Evet, evet, Riar... Tanrya inanarak, yreinde inanla lmelisin. Sen bakasnn kanna elini buladn, ama Tanrya inan duyarak lmelisin! Geri domuzlarn yemlerini aldn ve bu yzden dayak yediin vakitler, Tanr'y bilmemen senin suun deil, (bunu yapmakla ok kt bir ey yapyordun, nk hrszlk etmek yasak olan bir eydir.) imdi ise bakasnn kanna girdin, bu yzden lmelisin. diyorlarm. Bylece son gn gelip atm. Artk gcn yitirmi olan Riar alyor, yalnz durup durup: Bu benim en gzel gnm, artk Tanrya kavuuyorum! diye syleniyormu. Papazlar, yarglar ve yardmsever hanmefendiler: Evet, bu senin en mutlu gnndr, nk artk Tanr'ya kavuacaksn, diyorlarm. Btn bu kiiler, Riar'n giyotine gtrld utan ara bas nn peinden giyotinin kurulduu yere gidiyorlarm, kimi Babayla, kimi yaya olarak. Bylece, idam sahasnn bulunduu yere varmlar. Riar'a: l, biricik kardeife56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 57 miz bizim! nanl olarak l! nk sen kutsal mutlulua erdin! diye baryorlarm. Sonra karde leri-nin pcklere boduu Riar sehpaya karmlar, giyotinin altna sokmular, kutsal mutlulua erdi diye kardee ban uuruvermiler. Tam anlamyla zel bir metod! Bu brorck yksek sosyetede bulunan baz L-terci yardmseverler tarafndan Rusa'ya evrilmi, Rus milletinin kltrn ykseltmek iin baka gazeteler ve bedava olarak datlan yaynlarla birlikte datlm. Riar'a yaplan akann asl gzel yn, mill olmasdr. Bizde ise, geri bir adam. bize karde oldu, kutsal mutlulua erdi, diye ban koparmak sana birey oluyor, ama bizim de kendimize gre pek de bundan aa kalmayan eylerimiz vardr. Bizde insanlar babadan kalma, dorudan doruya uyguladmz, ayn zamanda byk bir yaknla dayanan, dayakla ldrme zevki vardr. Nekrasov, iirlerinden birinde, bir mujiin atn krbala, gzlerine vura vura nasl dvdn anlatr: Sevgi dolu gzlerine vuruyordu der. Bu gibi eyleri kimler grmedi ki! te bu, tam Ruslara gre bir i. Nekrasov, gc yetmeyen zavall atn, zerine fazla yk yklendii iin, yk ile birlikte amura saplandn ve bir trl amurdan kurtulamadn anlatr. Mujik vurur krbac hayvana, kendinden gemi gibi vurur! Sonunda, artk ne yaptn bilmeden, kendini dayak atma sarholuuna kaptrarak, hayvana ldresiye vurur, indirdii vurularn saysn armtr artk. Gcn yetmese de ek yk! Geber ama ek!" Zavall at, btn gc ile rpnp durur. te o zaman adam, kendini savunamayan hayvann o alayan sevgi dolu gzlerine indirmee baslar krbac! Hayvan can havli ile atlr, kendini de yk de amurdan kurtarr, titreyerek, sanki hi soluk almyormus. bir tuhaf, zplaya zplaya yryormu gibi, tabi olmayan ve utan uyandran admlarla yola koyulur. Nekrasov'un bunu mthi bir anlat vardr! Ama ne olursa olsun, o sadece bir attr. Tanr atlar zaten insanlara onlara krba atsnlar diye vermitir. Tatarlar bunu bize bylece retmi, unutmayalm diye de. an olarak krbac hediye etmilerdir. Oysa krbala insanlar da dvlebilir. te, aydn, tahsil grm bir beyefendi ile ei olan hanmefendi kendi kzlarn, yedi yalarnda bir kk ocuu, kzlck sopas ile dvmler. Bu olay notlarmda tm ayrntlar ile yazldr. Peder bey, daln stnde budak var diye seviniyor, daha iyi gmlr deriye diyormu, kendi kzn byle sopay derisine gme gme dvmeye balam. Bence byle dayak atmaktan holanan insanlar vardr, bunu kesin olarak biliyorum: Bunlar her vuruta daha ok heyecan duyarlar, o kadar ki, bir ehvet zevki, evet, tam anlamyla bir cinsel zevk duymaa balarlar. Her vuruta gittike daha ok, daha ok artan, gittike iddetlenen bir zevk. Basarlar daya, bir dakika geer, dverler, be dakika geer dvmeye devam ederler, on dakika dverler, hrslarn alamaz daha ok, daha iddetli, vurular daha sk indirerek ldresiye dverler. ocuk barr, en sonunda yavrucak baramyacak duruma gelir. Nefes nefese boulacak gibi, yalnz Baba, baba, babacm, babacm!... diye yalvarr. hangi Allahn bels ayp tesadfle bilinmez, mahkemeye kadar gider. Avukat tutulur, Rus halk avukata oktandr kendine gre bir ad bulmu: Abluka t dediin kiralanm vicdandr! der. Avukat mvekkilini savunmak iin barr arr: BU i basit bir ey, efendim! Sadece aileyi ilgilendiren, olaan eylerden biridir bu. Ne var yani? Bir baba kzn dvm. Gnmzde ne utanlacak bir ey-ki, byle bir is mahkemeye kadar gelmi! nce-iin doruluuna inandrlm jri yeleri salondan uzaklap, sonra beraat karar vererek karlar. Halk eden kii beraat etti diye sevinten lk -58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 la barr. A... a... ah! Orada ben olmalydm ki, o ikence edene gz da olsun diye adamakll bir ceza verilmesini teklif ederek suratlarna kar baraym! Senin anlyacan, topladklarm hep bunun gibi gzel! sahneler. Ama ocuklarla ilgili daha da gzel eyler bilirim. Rus ocuklaryla ilgili nice hikyeler topladm, Alyoa. Kck bir kzcaza, be yanda bir mini miniye kar, annesi babas nefret duymaya balam. Annesi babas iin sayg deer

bir memur ailesi. Tahsilli, iyi yetimi insanlar, deniliyor. Bak, bir kez daha, kesin olarak unu ileri sryorum ki, insanlar arasnda biroklarnn zel bir eilimi vardr: Bu da ocuklara ikence etmekten holanmadr. Bunlar yalnz ocuklara ikence ederler ise, bu ocuklara ikence etmekten zevk. alan bu adamlar, insanlk dediimiz tmde bulunan baka varlklara kar ok iyi, hatt efkat gstererek, tahsilli ve insansever Avrupallara yakr gibi davranrlar. Oysa ocuklara ikence etmekten ok zevklenirler. Bu anlamda, ocuklar kendilerine o zevki veriyorlar diye ok severler. kenceye merakl insanlar asl tahrik eden ey, o kk varlklarn kendilerini savunmak imknndan yoksun bulunmalar, gidecek yerleri ve bavuracak kimseleri olmayan bu yavrucaklarn melek kadar saf olmalardr. kence edenin damarlarndaki kan tututuran ite budur. Her insanda muhakkak bir canavar gizlenir, her insann iinde bir canavar vardr. Bu canavar rm bir vcuttan, ikence edilen kurbann att lklar duyunca gittike alevlenen bir ehvetten doar. Ahlkszln, bulac hastalklarn, negrisin, hasta bbreklerin ve daha birok nedenlerin yaratt, zincirlerinden boanm bir canavardr bu. O zavall be yandaki kzcaza, o tahsil grm ana babas akla hayale gelebilecek her eit ikenceleri yapyorlarm. Onu dvyor, krbalyor, tekmeliyorlarm. Kendileri de nedenini bilmeden ocuun tm vcudunu mosmor etmiler; sonunda ikencenin en incesini bulmular: Soukta, ayazda, ocuu geceleri ii geldiini, sylemiyor diye helaya kilitliyor, btn gece onu orada tutuyorlarm. (Sanki be yanda bir ocuk, melek gibi, yatanda ml ml uyurken, daha o ada gece helaya gitmek istediini haber vermeyi renebilirmi gibi) Bu kabahati yznden ocuun yzne pisliini sryor, onu kendi pisliini yemee zorluyorlarm. Hem de bunu anas, z anas zorla yaptryormu!... stelik o ana geceleri helaya kilitli olan zavall yavrucan iniltileri etraf nlatrken uyuyabi-liyormu! Sen anlyor musun bu samal? Mini mini bir varlk, daha bana gelenlerin ne olduunu kavra-yamayacak ada kck bir varlk, o ayak yolunda, karanlkta, soukta kck yumruunu acdan neredeyse paralanacak gibi olan gsne indiriyor ve kin nedir bilmeyen gz yalarn dkerek Allah baba kendisini savunsun diye yalvaryor! Sen bu samal anlyabiliyor musun? Dostum, kardeim, kendisini Tanrya adam, nefsini yenmi, rahip adaym benim, bu samaln neye yaradn, byle bir eyin hangi amaca hizmet ettiini anlayabiliyor musun? Oysa, diyorlar ki: Bu samalk olmasayd, insann dnyada yaamas imknsz olurdu, nk o zaman insan ktln de, iyiliin de ne olduunu kavryamazm. Peki ama o Allann bels iyilik ile ktlk insana bu kadar pahalya mal olduktan sonra, onu renmek neden gerekli oluyor? Allah babaya yalvaran o ocu-pn gz yalarna btn bilin dnyas feda olsun! Ark byklerden sz etmiyorum, onlar zaten cennette-ki elmay yemiler, bu yzden ne halleri varsa grsn-ler hepsinin Allah belsn versin! Gelgelelim bunlara ne Diyeceiz? Gryorum ki, seni zdm Alyoa, rahat-sz olmu gibisin. stersen devam etmiyeyim. Alyoa :60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 Olsun! Ben de zlmek istiyorum, diye mrldand. Bir ey daha, yalnz bir sahne daha anlataym sana. Bunu merakl bir ey olduu, ok karakteristik bir yn bulunduu iin anlatacam. Hem bunu biraz. nce bizim eski dergilerden birinin topland ciltte okudum. Ariv dergisinde miydi, yoksa Eski gnler dergisinde mi, bunu aratrmal, nerede okuduumu bile unuttum. Olay, klelik ann en kt zamannda olmu. Daha yzyln balangcnda. ok kr, geti o gnler! Yaasn, Halkmzn Kurtarcs... O zamanlar, yani bu yzyln banda bir general varm, bu generalin byklerle ilikileri olduu gibi kendisi de ok zengin bir toprak sahibiymi, ama yle toprak sahiplerinden biriymi ki! (dorusunu sylemek gerekirse, o zamanlarda bile bu tip toprak sahipleri ok azm) Bunlar hizmet sreleri sona erip de emekliye ayrldklar vakit, neredeyse kendi adamlarnn hayat zerinde de, lm zerinde de sz sahibi olmak hakkn kazandklarna kesin olarak inanrlar-m. O zamanlar byleleri varm. te bu general iki biri canlk iftliinde yayor, herkese yukardan bakyor, daha aa bir dzeyde olan komularna, sanki onlar yanamalar, ya da kendi soytarlaryms gibi davranyormu. Tavlasnda yzlerce kpek ve hemen hemen yz kadar kpek bakcs varm. Hepsi de niformal, hepsi de atlym. Bir gn iftlikte alanlardan birinin olu senin anlyacan, kk bir ocuk, ancak sekiz yanda bir olan, her naslsa oynarken bir ta frlatm ve generalin en ok sevdii cins bir av kpeini bacandan yaralam. General: En ok sevdiim kpeim neden topallamaya balad diye sormu. Kendisine: ste u ocuk kpe-,nize ta att, onu ayandan yaralad, diye bildirmi' ler. General ocuu tepeden trnaa szm; Ya! Demek sensin-bunu yapan? demi. Yakalayn unu! ocuu yakalamlar, annesinden zorla kopararak alp gtrmler. ocuk, btn geceyi hapis odasnda geirmi. Ertesi sabah gn doarken, general tam bir av giyimi iinde ava km. Atna binmi, etrafnda beslemeleri, kpekleri, kpek bakclar ve av kovalayc-lar varm. Hepsi de at stndeymi. Etraflarna da iftlikte alanlar toplamlar: Bu i onlara ders olsun diye. En nde de sulu ocuun annesi duruyormu. Hapis odasndan ocuu karmlar. Bulutlu, souk, sisli bir sonbahar gnym. Tam av iin bir gn. General, ocuu soymalarn emretmi. ocuu rlplak soymular. Yavrucak tiril tiril titriyormu, korkudan akl basndan gitmi, barmaya bile cesaret ede-miyormu. General "koturun unu! diye bir komut vermi. Kpek bakclar ocua, ko, ko! diye barmlar. ocuk komaya balam... General avaz kt kadar Tut! Getirin unu! diye barm ve tm av kpei srsn onun zerine saldrtm. ocuu anasnn gzleri nnde kpeklere kovalatm, kpekler de ocuu parampara etmiler! Ondan sonra galiba generali hacir altna almlar. Eh... ne yapacaklard onu baka? Kuruna m dizmeliydiler yani? Bakalarnn Vicdan tatmin olsun diye, kuruna m dizmeliydiler onu? Syle, Alyoa! Alyoa yz sapsar olmu, dudaklarnda garip, eri bir glmseyile, gzlerini aabeyine doru kaldrarak yavaa : Kuruna dizmeiydiler ya! dedi. Ivan, tuhaf bir heyecanla : Bravo! diye bard. Madem ki artk sen de bunu sylyorsun, demek ki... u rahibe bakn hele!... demek senin de iinde bir eytan var, Alyoa Kara Sama birey syledim, ama... van: Belki de, yalnz, asl nemli olan o ama dadr.

62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 diye bard. unu bil ki, bu dnyada samalklar ok gerekli eylerdir, rahip aday! Dnya samalklar zerinde duruyor. Onlar olmasayd, belki de bu dnyada hi bir ey olamazd. Biz bildiimizi biliriz! Neyi bilirsin? Ivan, sayklyormu gibi devam etti: Hi bir ey anlamyorum. Artk hi bir eyi anlamak da istemiyorum. Yalnz olaylar zerinde durmak istiyorum. Hereyi anlamaktan oktan vazgetim. Eer bir eyi anlamak isteini duyarsam biliyorum ki, hemen zerinde durduum olay deitirmi olurum. Oysa ben olay olduu gibi ele almaya kararlym... Alyoa byk ve iten bir zntyle: Beni niin deniyorsun? diye bard. Bunu bana sonunda syliyecek misin?.. Tabi, syliyeceim. Zaten sz sana bunu sylemek iin o yne gtrdm. Sen benim iin deerlisin. Seni elimden karmak istemiyorum ve o Zosima'ya da kaptrmyacam!... van. bir dakika kadar sustu. Yznde birden ok hznl bir anlam belirmiti: Beni dinle: Bu ocuklar i daha aka anlalsn diye ele aldm. nsanlarn dnyann stndeki topra, ta ortasndan kabuuna kadar srsklam hale getirmi olan gzyalarndan artk tek bir sz sylemek istemiyorum. Konumu kastl olarak daralttm. Ben bir tahta kuruuyum ve boynumu eerek unu kabul ediyorum ki, olup bitenden hi bir ey anlamyorum. Herey neden byle dzenlenmitir? Bunu anlamyorum.. Demek ki, insanlarn kendileri sulu: Onlara cennet verilmi, onlar ise zgrl istemiler ve bundan tr mutsuz olacaklarn kendileri de bilmeden gk yzndeki atei almlar; O halde demek ki, onlara acmak bouna! Gel gelelim benim o zavall, o bu dnyaya gre yaratlm ve klid prensiplerine gre ileyen aklm diyor ki, dnyada asl var olan ey, ekilen aclardr. Sulu diye bir 'ey yoktur. Her ey bir baka eyden dmdz ve basit olarak kar. Herey akp gider ve herey ayn paralele girer. Ama bu yalnz klid'e yakr bir acayipliktir. nk bu acayiplie uyarak yaamaa raz olamyacam ok iyi biliyorum! Sulu diye bir eyin olmadndan, hereyin bir baka eyden kmasndan bana ne? Bunu bilmemden ne kar? Benim ihtiya duyduum, suun cezalandrlmasdr. Su cezalandrlmazsa, kendimi mahvederim! Hem de ceza, sonsuzluun bilmem hangi noktasnda ya da bilmediim bir zamanda verilmemeli. Ceza burada, bu dnyada verilmeli, ben de bunu gzlerimle grmeliyim. Evet, madem iman sahibi benim, bunu kendi gzmle grmeliyim. O ceza gn gelip att vakit, l olursam, beni diriltsinler, nk o i bensiz olursa, ok ok yazk olur. Ben kendi varlm ilediim ktlklerin ve ektiim aclar bilmem kim iin meydana gelecek olan maherden sonraki o kusursuz dzene temel olsun diye mahvetmedim, onun iin rpnmadm. Ben, kendi gzmle karacann, aslann yanna nasl yatacan, baklanann nasl dirilip kendisini ldrm olanlar kucaklayacan grmek istiyorum. Herkes hereyin neden meydana geldiini, niin yapldm rendii vakit burada olmak istiyorum ben!... Dnyadaki btn dinlerin temelinde bu istek vardr. Ben de dine inanyorum. Yalnz, ite o ocuklar var ya, onlar ne olacak? Bu sorunun karln bir trl bulamyorum. Belki yznc kezdir sylyorum; karmzdaki sorunlar pek ok. Ama ben yalnz ocuklar ele aldm, nk ne demek istediimi bylece aka belirtebiliyorum. Beni dinleyin: Eer herkesin ac ekmesi zorunluysa, herkes maherden sonraki 'lmsz' kusursuz dzene ancak ac ekme pahasna kavuabilecekse o halde ocuklarn bu ite suu ne? Bunu bana syler misin ltfen?.. Neden onlar da byklerle ayn doku iine girmiler? Neden onlar da bilmem kim meydana64 KARAMAZOV KARDELER gelecek o kusursuz dzene kavusun diye bu ykn altnda eziliyorlar? insanlarn gnahta ortak olmalarn anlyorum, hatt cezada bile ortak olmalarn anlyorum, ama ocuklarn byklerin iledikleri gnahlarda onlarla ortak olduklarn kabul edemem! Eer ocuklarn babalar ile her bakmdan hem de babalarnn iledikleri btn ktlklerde onlarla ortak olduklar bir gerek ise, bu gerek bu dnyaya gre deildir ve kavranlmas, anlalmas imknsz bir eydir!. akacnn biri, ocuk nasl olsa byyecek ve gnn birinde gnah ilemee vakit bulacaktr! dese bile, o anlattm ocuk bymedi ya, onu, sekiz yandaki bir ocuu kpeklere paralattlar ya! Ah, Alyoa, Tanrya isyan ediyorum! Gkyznde ve topran altnda olan herey, tm varlklar, tm canllar ve eskiden yaam olanlar, hepsi hep birden ayn azdan Sen haklsn Ya Rab!... nk bize yolumuzu gsterdin!... diye bardklar vakit, tm evrenin nasl sarslacan anlyorum! O ana, ocuunu kpeklerine paralatan o canavarla kucaklat ve birden, gzyalar iinde: Sen haklsn Ya Rab!.. diye bardklar vakit, biliyorum ki artk bilincin son halkasna ulalm ve herey anlalm olacaktr. Ama ite, iin pf noktas burada! Ben ite bunu, bir trl kabul edemiyorum. Onun iin daha dnyada olduum bir srada kendi tedbirlerimi almakta acele ediyorum. Bak Alyoa, belki de ben o ana kadar hayatta kalacam, ya da olup bitenleri grmek iin herkesle birlikte ben de dirileceim, belki ben de o yavrucuun celld ile kucaklaan anaya bakarak: Sen haklsn Ya Rab!. diye baracam. Ama o zaman bile yle barmak istemiyorum, bu yzden, daha vakit varken kendimi bundan korumak istiyorum. Onun iin daha imdiden o lmsz, o kusursuz hayattan bsbtn vazgeiyorum. KARAMAZOV KARDELER 65 Maherden sonraki o kusursuz dzen, o pis koku-HP} helada mini mini yumruu ile gsn yumrukla-I yan ve karl denmemi gzyalar dkerek Allah babaya dua eden ocuun bir tek gzya damlasna demez! Demez, nk o gzyalarnn karl denmemitir. Ama neyle deyeceksin karln? O gzyalar denebilir mi hi? Yoksa intikam alarak m denecek bunlarn karl? Ama, intikam ne yapaym ben? Celldlarn cehenneme atlmas ne anlam tar? Neyi dzeltecektir cehennem?... Mademki, o ocuklar artk ikence ile yok edilmilerdir?

>< Sonra eer cehennem varsa, her eyi iine alan kusursuz dzen nerede? Ben. balamak ve kucaklamak isterim, artk kimsenin ac ekmesini istemem. Ama eer, ocuklarn ektii ileler, insanl geree kavuturmak iin toplanmas gereken tm aclarn, tm ilelerin toplam eksiksiz olsun diye kullanlacaksa, o zaman nceden syliyeyim ki, insanln kavuturulaca o gerek, tm ile kendisi iin denen fiyat kadar etmez. Son olarak unu da belirteyim : Ben o anann ocuunu kpeklere paralatan o celltla kucaklamasn da istemiyorum! Onu balamaa cret etmemelidir o ana! Eer istiyorsa, kendi namna, bir ana olarak ektii o sonsuz acnn zerinden bir izgi izerek celld balayabilir, ama paralanan ocuun ektii acy o celldn yanna brakmaa, bundan tr onu balamaa hakk yoktur. Hatt ocuun ken-disi celld balasa bile! Madem yle, o zaman unu sorrmak cesaretini kendimde grebilirim: yle olacaksa, o halde kusursuz dzen bunun neresinde?... "Bu dnyada o ii balyabilecek, daha dorusu onu balamaa hakk olan bir varlk var m? Ben tm insanla kar duyduum sevgiden tr byle kusursuz dzen istemiyorum. Ben intikam alnmaKaramazov Kardeler II F: 566 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 m aclarla kalmak istiyorum, bylesi daha iyi. ntikam alnmam acmla, -dindirilmemi fkemle kalaym daha iyi, hatt haksz olsam bile! Evet, biz maherden sonraki o kusursuz dzene ar bir fiyat bitik, byle bir leme girmek iin bylesine pahal bir cret demek bize gre deil. Onun iin giri bedelini vermekte acele ediyorum. Eer ben namuslu bir insansam, bu bileti bir an nce geri vermem gerekir. Ben de yle yapyorum ite. Benim kabul etmediim Tanrnn kendisi deildir. Benim yaptm ey, sadece Tanr'ya sayg ile biletimi geri vermektir, Al-yoa!... Alyoa gzlerini yere indirerek: Buna isyan derler! dedi. van karsndakini etkileyen bir seste: isyan m? dedi. Dorusu senden byle bir sz beklemezdim. nsan isyan iinde yaayabilir mi? Oysa ben; yaamak istiyorum. imdi bana doru syle, bak seni tartmaya aryorum! Bana karlk ver, syle: Bir an iin dn ki: nsanln kaderi denilen yapy sen meydana getiriyorsun. Amacn da sonunda insanlar mutlulua kavuturmak, onlara en sonunda bar ve rahat kazandrmaktr! Yalnz, bunu salamak iin, kanlmaz bir ekilde, bir tek kk varl, diyelim ki, intikam alnmam gzyalar iinde mini mini yumruu ile gsn dven o kk ocuu ikence ile ldrmek gerekiyor, yle olsayd, sen bu artlar altnda byle bir yapnn mimar olmaya raz olur muydun? Syle! Ama yalan olmasn sylediin!... Alyoa yavaa : Hayr, raz olmazdm, dedi. Bundan baka, urunda o yapy meydana ge tirmee altn insanlarn da ikence ile ldrlen kn, intikam alnmam kan pahasna elde edilecek mutluluu kabul edeceklerini, kabul ettikten sonra da sonsuzlua kadar mutlu kalabileceklerini dnebilir misini Alyoa, gzlerinde birden beliren bir parlt ile : Hayr, bunu dnmem, aabey! dedi. Yalnz. demin Bu dnyada balamak hakkna sahip olabilecek ve balayan bir varlk var m? diye sormutun. yle bir varlk vardr. O varlk hereyi, herkesi, tm olup bitenleri ve hereye ramen balayabilir. nk o varln kendisi gnahsz kann herkes ve herey iin dkmtr. Sen Onu unuttun. O yapya ite ancak o temel olabilir. Herkes ona: Sen haklsn Ya Rab. nk sen bize yolunu akladn... diyecektir... Ha... a..., o Tek ve Gnahsz olandan m sz ediyorsun? O nn dklen kann m sylyorsun? Hayr, ben Onu unutmadm. Aksine btn bu sre iinde hep, nasl oluyor da bu kadar uzun bir zaman Onu ileriye srmyorsun diye hayret ediyordum. nk tm sizinkiler, tartmalarda hereyden nce Onu ileriye srerler. Biliyor musun Alyoa? Sakn gleyim deme. Ben bundan bir yl kadar nce bir iir uydurdum. Eer benimle daha on dakika kadar vakit geirebilirsen. Sana onu da anlatrdm, ister misin? Sen iir mi yazdn? van gld : Yok canm, yazmadm, ben btn mrmce hibir vakit iki satrlk olsun iir yazmammdr. Bu iiri uydurdum sadece, uydurdum ve zihnime iyice yerletirdim. Heyecanla uydurmutum onu. Sen benim ilk okuyucum, daha dorusu dinleyicim olacaksn. Alayc bir glle devam etti: Gerekten, bir yazar bir tek dinleyiciyi olsun buldu m? mu, karmamal, deil mi ya? Syle anlataym elde Alyoa Alyoa: Can kula ile dinliyorum, dedi.68 KARAMAZOV KARDELER iirimin ad Byk Engizitr dr, sama bir ey, ama sana onun ne olduunu aklamak istiyorum. KARAMAZOV KARDELER 69 BYK ENGlZTR van gld : Bak gryor musun, bu ite de bir nsz yapmadan, daha dorusu edeb bir nsz yapmadan sze girimee imkn yok, tuh! Gryor musun? Oysa yle eyleri uydurmak nerede, ben nerde! Bak, ele aldm olay Onaltnc Yzylda

oluyor. O zamanlar, (bunu her halde daha okuldayken, snfta renmisindir) o zamanlar gkyzndeki varlklar iirler yazarak dnyaya indirmek alkanlk olmutu. Artk Dante'den sz etmiyorum. Fransa'da mahkemedeki zabt ktipleri, hatt manastrlardaki rahipler bile tam anlamyla temsiller veriyor ve bu temsillerde Hazreti Meryem'i, melekleri, velileri, sa'y, hatt Tanr'nn kendisini bile sahneye karyorlard. O zamanlar btn bunlar hi art niyet belemeden yaplrd. Victor Hugo'nun Ntre Dame de Paris inde, Fransz veliahdnn dnyaya gelii onuruna, Paris'te, I Louis'nin nnde, belediye salonunda halka Le bon jugement de tres sainte et gracieuse Vierge Marie ad altnda bedava olarak, t verici bir temsil sunuldu, bu temsilde Hazreti Meryem'in kendisi sahneye kyor ve kendi bon jugement'unu bildiriyor. Bizde de Petro'dan nceki devrede konular zel-like. Eski Ahit'ten alnm, hemen hemen buna benzer dramatik temsiller verilirdi. Zaman zaman oynatlrd bu oyunlar. Zaten o dramatik oyunlardan baka, btn dnyada o zamanlar gerektiinde velilerin, meleklerin ve gkyzndeki tm glerin rol ald birok hikyeler, iir ler de elden ele dolayordu. Bizde de manastrlarda, byle iirlerin evirileri ya da kopyalar ile urayorlard, hatt buna benzer iirler uyduruluyordu. Hem de ne zaman? Daha Tatar'larn idaresi altnda uluduumuz zamanlarda. rnein manastrda yazlm bir kk iircik vardr. (Tabii gerekeden evrilmitir) Hazreti Meryem'in ilesi adl bu iirde yle sahneler yle bir cesaretle anlatlr ki! Bunlar Dante'ninkilerden aa kalmaz. Hazreti Meryem cehennemi ziyaret eder, ona bu ileli yolda meleklerden Mikail rehberlik eder. Hazreti Meryem, gnah ilemi insanlar ve ektikleri ileleri grr. Bunlarn arasnda ok ilgi ekici bir gnahkrlar gurubu var, bunlar ateten bir gl iindedirler. Aralarndan hangileri bu gln iine artk yzeye kam-yacak kadar gmlyorlarsa Onlar artk Tanrnn unuttuu varlklar dr. Bu anlatmda olaanst bir derinlik, olaanst bir g vardr. te bunun zerine derin bir aknla kaplan Hazreti Meryem alayarak Tanr'nn taht nnde secdeye varr ve cehennemde bulunan herkesin, ama hi bir ayrlk yaplmadan, herkesin o glde grd tm insanlarn da balanmas iin yalvarr. Hazreti Meryem'in Tanr ile o konumas ok ilgi ekicidir. Hazreti Meryem yalvarr durur, bir an bile yalvarmaktan geri durmaz. Tanr ona; Olunun ivi aklm elleri ile ayaklarn gstererek: Oluna ikence edenleri nasl Alarsn? diye sorduu vakit, Meryem, tm velilere, din uruna ile ekmi btn kutsal varlklara, tm kk ya da byk, hepsinin, kendisi ile birlikte secde-ya varmalarn ve hibir ayrm yaplmadan herkesin Dlanmas iin Tanr'ya yalvarmalarn emreder. Sonunda Hazreti Meryem Tanrya yalvara yalva-ra cehennemde ekilen ilelerin, her yl, Kutsal Cuma Troitsa yortusuna dek durdurulmasna raz salyor. Bunun zerine cehennemdeki gnah70 KARAMAZOV KARDELER krlar da Tanrya krederek: Sen byle bir Yargda bulunmakta haklsn Ya Rab! diye baryorlar. te benim iirim de buna benzer bir ey olacakt, eer o zamanlar yazlm olsayd. Benimkinde, sahneye kan <O dur. Yalnz hibir ey sylemiyor benim iirimde, sadece gelip geiyor... Kendisi tm hametiyle dnyaya geleceini vaad ettiinden, peygamberinin de: Yaknda dnyaya tekrar inecek, ama o gn ve saati olu bile bilmiyor, yalnz gkyzndeki Babamz biliyor szlerini (daha kendisi dnyada iken belirttii gibi) sylediinden bu yana on be yzyl gemitir, yleyken, insanlk Onu eski inanla, eski heyecanla bekliyor. Hem de byk bir inanla bekliyor onu! nk gkyznden insanlara inen vaadlerin arkas kesi-leli on be yzyl olmutur! nan yalnz yreinden gelene, Yoktur gkten gelen vaatler artk... Bylece yalnz yrekten gelen bir inan olabiliyor! Geri dorusunu sylemek gerekirse, byle bir inan olunca, birok mucizeler de mmkn oluyordu. Gemite insanlar bir mucizeyle hastalklarndan kurtaran kutsal insanlar vard; baz velilere de (kendilerinin hayat hikyelerini anlattklar gibi) Gkyznn Kraliesi bile grnm. Ama eytan uyumaz. Onun iin insanlar arasnda artk o mucizelerin doruluundan phe etmee balayanlar olmu. te bu srada, kuzeyde, Almanya'da korkun yeni bir kfirlik ortaya kyor. Koca bir kandil e benzeyen kocaman bir yldz, (burada kast edilen kilisedir.) Pnarlarn iine dyor ve o zaman btn pnarlarn suyu aclayor. BU kfirler Tanrya kar gelerek mucizeleri inkr etmee balyorlar. Ama dine bal kalanlar ona daha da byk bir heyecanla inanmaya devam ediyordu. nsanlk gzyalarn gene Ona sunuyor. Gene eskisi gibi O KARAMAZOV KARDELER 71 bekliyorlar, O nu seviyorlar, O na gveniyorlar, O'-nun urunda ac ekmee, O nn urunda lmeye can atyorlar, tpk eskisi gibi... ite insanlk bunca yzyl ona inan ve heyecanla: nk Tanr aramza gelecek diyerek dnyaya inmesi iin yalvardktan sonra, sonunda O, insanlarn aclar karsnda ve onlarn ektii ileleri paylamak iin snrsz bir istek duyarak kendisine yalvaranlarn arasna inmee karar veriyor. Zaten daha nce de, dnyaya indii vakit alak gnlllk gstererek baz Peygamberleri, ile ekenleri ve dnyayla ilikilerini kesmi olan kutsal insanlar (yaantlarn anlatan hikyelerde belirtildii gibi) ziyaret etmiti. Bizde de kendi szlerinin doruluuna inanan Ttev bunu yle anlatr : Kutsal han arl altnda ezilerek Sevgili dnyamzn her noktasn Kle gibi, Gkyznn an Dolamtr, kutsayarak... unu sana syliyeyim ki, gerekten yle olmutur, e, bu sefer de O, gene ac iinde kvranan, ile eken, gnahlara gmlm ama bir ocuk kalbiyle Onu seven halka, kendi halkna bir an iin olsun grnmek isteini duyuyor. Anlattm olay, ispanya'da, Sevil'de, engizisyonun en korkun zamannda, Tanr uruna, atelerin yakld ve : O gzel Otodafe'lerde (*) Kt kalpli kfirlerin her gn yakld ... ada geiyor. Ama tabi Onun bu gelii, eski-sz verdii ve alarn sonunda, tm hameti iin-beklenmedik bir anda, tpk doudan batya do<*) Kfirlerin yakld ate.72 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 73 ru fkran bir imek gibi olacan bildirdii asl gelii deildir. Hayr, benim iirimde O ancak bir a iin, ocuklarn ziyaret ve onlar zellikle kfirlerin atr atr yakld o lkede grmek istei ile geliyor. Tanrya zg, sonsuz bir sevgi gstererek, bir kez daha insanlarn arasnda tpk on be yzyl nce yapt gibi gene insan eklinde dolayor. Byk bir alak gnlllkle, daha bir akam nce, kraln, sarayllarn, valyelerin, kardinallerin ve en gzel saray kadnlaryla tm Sevil'in kalabalk halknn gz nnde, Byk Engizitrn bir defada Ad majrem glors dei tam yz kfiri harikulade gzel bir Otodafe zerinde yakt bir gney ehrinin scak ot ynlar zerine iniyor. Sessizce, kimseye belli etmeden geliyor. Ama, o zaman ne gariptir, herkes onu tanyor. Bu iirimin en gzel yeri olabilirdi; yani herkesin onun neden byle tandn belirttiim yer var ya, oras ite! Halk kar konulmaz bir gle ona doru yneliyor. Onun etrafn saryor, Onun evresinde gittike kalabalklayor ve peinden gidiyor. O hi konumadan, dudaklarnda sonsuz bir efkatle, ektikleri ileleri paylatn belirten hafif bir glmseyile aralarndan geiyor. Yreinde sevgi gnei yanyor, gzlerinden Nur, Bilim ve insanlara g veren bir kudret yaylyor. nsanlarn zerine dklen bu nlar onlarn yreklerini sarsyor ve ilerinde de Ona kars bir sevgi atei alevleniyor. Kendisi onlara doru ellerini uzatyor, onlar kut-suyor ve yalnz Ona dokunmakla, yalnz Onun giysilerini tutmakla, insanlara ifa veren bir g bulayor. te o srada ocukluundanberi kr olan bir ihtiyar: "Tanrm, beni ifaya kavutur. Ben de Seni greyim! diye baryor. O zaman gzlerinden sanki bir perde kalkyor ve ihtiyar Onu gryor. Halk :gzya! dkyor ve Onun getii yerlerde topra pyor. Co' cuklar Onun nne iekler serpiyor, Ona arklar okuyor ve: Osanna! diye baryorlar. Herkes: ,ite ta kendisi! ite O geliyor. Bu ancak O" olabilir. Ondan bakas olamaz diye tekrarlyorlar. O Sevil Katedralinin kaps nnde duraklyor: Tam o srada tapnan iine gz yalaryla kk, beyaz bir ocuk tabutu getiriyorlar. Tabutun iinde yedi yalarnda bir kz ocuu yatyor. Bu tannm bir adamn tek kzdr. l ocuk iekler iinde yatyor. Kalabaln arasndan gzyalar dken anaya: O ocuunu diriltecek diye baryorlar. Tabutu karlamak iin kapya km olan Katedral papaz, aknlk iinde olup bitenlere bakyor ve kalarn atyor. Birden len ocuun annesinin bir lk att duyuluyor. Kadn kendini O nn ayaklarna atyor; kollarn ona doru uzatyor: Karmda olan Sen isen, ocuumu dirilt! diye baryor. Cenaze alay duraklyor, kk tabutu kilisenin eiine, Onun ayaklan dibine brakyorlar. O acyarak tabuta bakyor ve dudaklarndan yavaa bir kez daha u szler dklyor: Talifa Kumi yani: ... ve kz dirilsin. Kk kz tabutun iinde doruluyor, oturuyor,. akn akn gzlerini aarak etrafna bakp glmsyor. Ellerinde tabutta yatarken zerinde bulunan beyaz bir gl demeti var. Halkn arasnda aknlk oluyor, barmalar, hkrklar duyuluyor ve ite tam o anda birden katedralin nnden Kardinalin kendisi, Byk Engizitr geiyor. Bu, hemen hemen doksan ya-mda, uzun boylu, dimdik duran, yz kurumu bir ihtiyardr; gzleri ieri gmlmtr ama, ilerinde hl kvlcm gibi bir k yanmaktadr. Dorusu o s-rada zerinde bir akam nce Roma dininin dmanlarn, kfirleri yaktklar srada, halkn karsnda gsteri yaparak dolat o gzel kardinal giysileri yoktur. Hayr, o anda zerinde yalnz eski, kaba bir ra~ hip cbbesi var. Arkasndan ll bir mesafeden, yz-leri glmeyen yardmclar ve kleleri ile, Kutsal mu-74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75 hafzlar geliyor. Kardinal halkn karsnda duruyor ve olup bitenleri uzaktan seyrediyor. Hereyi gryor. Tabutu nasl Onun ayaklar dibine koyduklarn, kk kzn nasl dirildiini gryor ve yz* aslyor. Aarm gr kalarn atyor. Baklarnda acmak bilmeyen bir parlt oluyor. Parman uzatyor, muhafzlarna Onu yakalamalarn emrediyor. Ve onda yle bir g var ki, halk da ylesine altrlm, ylesine boynu eik, ylesine ii titriyerek onun szn dinler bir hale gelmitir ki, kalabalk hemen muhafzlarn nnde alyor, onlar da birden meydana gelen bir mezar sessizlii iinde, ellerini Onun omuzlarna koyup kendisini gtryorlar. Kalabalk hemen, tek bir varlk gibi ihtiyar engi-zitrn karsnda yerlere kadar eiliyor, o da halk kutsuyor ve geip gidiyor. Muhafzlar mahpusu eskiden kalma Kutsal Mahkeme binasnda bulunan darack, karanlk, kubbeli cezaevine getiriyorlar. Bir gn geiyor, Sevil'in karanlk, scak boucu gecesi balyor. Havada bir defne ve limon kokusu var. Derin karanln iinde birden zindann demir kaps alyor ve ihtiyar byk engizitr elinde bir kandille ar ar zindana giriyor. Ama kendisi yalnzdr; kap onun arkasndan hemen kapanyor. Byk Engizitr ieriye girer girmez duruyor ve uzun uzun, bir ya da iki dakika kadar bir sre dikkatle, Onun yzne bakyor. Sonunda yavaa yaklayor, kandili masann zerine koyuyor ve Ona yle diyor. Syle sen O musun? Gerekten O sen misin? Ama karlk almaynca abucak szne devam ediyor: Bana karlk verme! sus. Zaten ne syliyebilir-sin? Senin ne syliyeceini, ben zaten ok iyi biliyorum. Hem daha nce sylemi olduklarna daha baka bir ey katmaya hakkn yok! O halde, niin gelip bize engel oluyorsun? nk sen bize engel olmaa geldin! Bunu kendin de biliyorsun. Ama yarn ne olacak biliyor musun? Ben kim olduunu bilmiyorum, bilmek de istemiyorum! Karmdaki gerekten Sen misin, yoksa Onun bir kopyas m? Ne olursan ol, yarndan tezi yok, seni mahkm edip kfirlerin en kts olarak yaktracam ve bugn senin ayaklarn pen o halk, yarn benim bir tek iaretim zerine, seni yakacak olan atein altna avu avu kmr atmak iin ileri doru atlacaktr. Bunu biliyor musun? Bunu syledikten sonra derin bir dnce iinde ve gzlerini bir an iin tutuklu'dan ayrmadan : Evet, belki, bunu sen de biliyorsun, diyor. Btn bu sre iinde susmu olan Alyoa glmseyerek : Ben pek anlayamyorum, van. Nedir bu byle? diye -sordu. Dorudan doruya dizginsiz braklm bir hayal eseri mi, ihtiyarn yapt bir yanl m, yoksa akl almaz bir qui pro quo (*) mu? van gld :

 Diyelim ki, sonuncusu olsun. Eer seni bugnk realizm bu kadar marttysa ve artk hibir fantastik eye dayanamyorsan yle olsun. Madem istiyorsun, varsn bu bir qui pro quo olsun. Tekrar gld : Geri, ihtiyar doksan yandadr ve oktandr takt o dnceyle ldrm olabilir. Tutuklu a onu grnyle artm olabilir. Hatt son bir ihtimal daha var: Bu; belki de doksan yandaki bir ih-tiyarn lmeden nce, stelik hl o akam Otodafeler ferinde yz dinsizin yaklmasndan tr heyecan iinde olduu iin grd bir hayal ya da bir saykla-ma olabilir. Ama ister bir qui pro quo, ister dizginsiz bir hayalin eseri olsun, bizim iin ne fark eder? Bura-da nemli olan ihtiyarn iindekilerini dkmek ihtiya(*) Karklk. 76 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 77 n duymasdr; doksan yllk mrnn en sonunda ilk kez olarak iinden geirip de sustuu eyleri artk yksek sesle sylemesidir. Peki tutuklu da susuyor mu? Ona bakyor da bir tek sz olsun sylemiyor, demek. van gene gld : Evet, zaten yle olmas gerekiyor! Hangi ynden ele alrsan al, gene yle olmal, ihtiyarn kendisi Ona daha nce sylemi olduklarna hibir ey katmaya hakk olmadn belirtiyor. Dorusunu istersen, katolikliinin temel zellii de budur. Bence yledir. Ben yle anlyorum, Katolikler: Sen hereyi papaya teslim ettin! Demek ki, herey imdi papann elinde. Sen ise hi olmazsa artk hi gelme. Hi olmazsa bir sreye kadar aramza gelme, derler.. Yalnz syledikleri de deildir bu. Bunu yazarlar da, zellikle cizvitlerin yazlarnda yledir. Bunlar kendi gzmle, Tanr zerine yazlar yazm olanlarnn kitaplarnda okudum. Benim ihtiyar Ona : Bizlere gelmi olduun lemdeki, Srlardan birini olsun aklamaa hakkn var m? diye sorar ve Onun yerine kendisi karlk verir: Hayr, buna hakkn yoktur, nk bunu yaparsan daha nce sylediklerine bir ey katm olursun. Bunu syleyemezsin! nk sylemen insanlarn elinden zgrlklerini almak olacaktr. Oysa, Sen dnyaya geldiin vakit bu zgrl savunmutun. Bize yeniden haber verecein herey, insanlarn inanma zgrlne zarar verir! nk insanlara bir mucize olarak grnr. Oysa onlarn zgrlk iinde inanmalar, senin iin daha o zaman daha bundan binbe yz yl nce, her eyden daha ok deer verdiin bir eydi. O zamanlar sk sk insanlara: <Sizi zgr varllar haline getirmek istiyorum. diyen Sen deil miydin-te imdi o zgr insanlar grdn! htiyar birden dnceli bir tavrla glmsyor ona cidd bir tavrla bakarak devam ediyor: Evet, bu i bize pahalya mal oldu. Ama biz bu ii senin adna sona erdirdik. Onbes yzyl o zgrlkle ile ekip durduk. Ama imdi artk bu i bitti, hem de salama bitti. Sen tabi bunun artk kesin olarak sona erdiine inanmyorsun deil mi? Bana sevgiyle bakyor, hatt bana fkelenmek alak gnllln bile gstermiyorsn; deil mi? Ama unu bil ki, imdi, hem de zellikle imdi o grdn insanlar her zamankinden daha zgr olduklarna inanyorlar. Oysa kendileri zgrlklerini getirip bize teslim ettiler, boyunlarn eerek onu ayaklarmzn dibine braktlar. Ama bunu biz saladk. Oysa Senin istediin bu muydu? Sen yle bir zgrlk m istiyordun? Alyoa : Gene anlamyorum! diye van'n szn kesti. htiyar alay ediyor, onunla eleniyor, deil mi? Hi de deil. Gerekten zgrl sonunda yenmi, ona stn gelmi olmalarn ve bunu insanlar mutlulua kavuturmak iin yapm olmalarn bir baar olarak gsteriyor. Diyor ki, nk imdi (imdi derken tabi engizisyondan sz ediyor) artk ilk kez olarak insanlarn mutluluundan sz etmek mmkn oldu, nsan isyanc olarak yaratlmtr; isyan edenler hi mutlu olabilirler mi? Sana da bu nceden bildirilmiti! Uyarmalardan, tlerden yoksun deildin. Ama sen o verilen haberleri dinlemedin. nsanlar mutlulua ka-vuturabileeek olan tek yolu reddettin. Ama ok kr ki aramzdan ekilirken ii bize braktn. Sen bize vaettin. Bize kesin olarak sz verdin. Bize balamak ve zmek hakkn baladn; imdi de artk bu hakk eli-2den almay aklndan bile geiremezsin tabi. O hal-de neden gelip bize engel olmak istiyorsun? Alyoa : Peki, uyarmalardan ve tlerden yoksun dene demek? diye sordu. BU, ihtiyarn asl sylemek istedii eydir. Ken78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 dii szlerine devam ederek Ona diyor ki; Kitaplardan bizlere kadar gelen bilgiye gre, lde seninle korkun ve zeki bir ruh, varln kendi kendini yok etmesini, yok-luu temsil eden bir ruh, yce bir ruh konumu, soy. lediine gre o ruh gnln elerek seni Kt yola itmek istemi. Gerekten yle mi oldu? Ama sana unu sylemek isterim: O ruhun sana sorduu o sorudan daha geree uygun bir ey sylemek mmkn mdr? Senin reddettiin ve kitaplarda kt yola ekme olarak gsterilen o sorudan daha gerek bir ey var m? unu da syliyeyim ki, eer dnyada gerekten insanl yldrmla arpar gibi meydana gelmi bir mucize varsa, ite o gn, sana sunulan o kt yolun teklif edildii gn olmutur. Eer o korkun ruhun sorduu bu sorunun kitaplardan hi iz brakmadan yok olduunu dnmek mmkn olsayd, hatt bir rnek, bir deneme olsun diye byle bir eyi aklmzdan geirmek mmkn olsayd, o sorular yeniden icad edip, yazmak ve tekrar o kitaplara geirmek gerekseydi, bu i iin de dnyadaki btn akl insanlar, devlet adamlar, din bilginleri, bilim adamlar, filozoflar, airler bir araya getirilip, onlara: Bize soru bulun, ama bunlar yle sorular olsun ki, oluumun btnln olduu gibi kavramaktan baka ayrca szle, cmleyle insanln ve dnyann geleceini zetlesin, denilseydi, sanyor musun ki, dnyann bir araya getirilen btn bu bilimi. derinlik ve etki bakmndan, gerekten o gl ve zeki ruhun sana lde sorduu o sorularn derinliine ve gcne eit olacak soru bulabilir?.

Yalnz o sorulardan bile, onlarn sana sorulmas mucizesinden bile. senin o srada lml, geici bir insan aklyla deil, lmsz ve mutlak bir aklla karlam olduunu belirtmeye yeterlidir. nk bu soruda sanki insanln bundan sonraki tm tarihi bir btn iinde zetlenmi gibidir ve btn dnyada insanlk tarihinde grlen btn zlmesi imknsz ztlklarn birletii ekil karsna karlmtr. O zamanlar bunun byle olduu, daha o kadar iyi grlemezdi. nk henz gelecek bilinmeyen bir eydi. Ama bugn aradan onbe yzyl getikten sonra, gryoruz ti, bu sorularda herey o kadar iyi tahmin edilmi ve nceden o kadar iyi haber verilmitir ki, ayn zamanda herey ylesine harfi harfine gerekletirilmitir ki, artk o sorulardan ne birey karmaya imkn vardr, ne de onlara herhangi bir ey katmaya! Kendin karar ver; hanginiz haklydnz? Sen mi, yoksa o mu? Birinci soruyu hatrla; harfi harfine ha-trlamasan bile, o sorunun anlam uydu: Sen dnyaya insanlarn arasna ellerin plak olarak, basit varlklar olduklar ve doutan onurlarn yitirmi olduklar iin kavryamadklar, korktuklar, hatt ilerinde dehet uyandran bir zgrlk vaadiyle inmek istiyorsun. Bu zgrlk onlar korkutur, nk insan iin insanlardan meydana gelen bir toplum iin zgrlkten daha ar bir yk yoktur! Oysa bu plak ve gneten kasp kavrulan talan gryor musun? Onlar etmek haline getir! Q zaman tm insanlk daima ii titredii halde, sana kar kran duyan uslu bir sr gibi arkandan koar. Elini ektin mi, verdiin ekmek hemen yok olsun. Ama sen insan zgrlkten yoksun brakmak istemedin ve bu teklifi reddettin. nk yle dndn: "Eer insanlarn Sana ball ekmeklerle satn alna-o zaman bu, zgrlk olur mu? Bu teklife karvererek insann yalnz ekmekle yaamadn syleama biliyor musun ki, gene ite bu dnyann ek-uruna yeryzndeki tm insanlarn ruhu Sana bakaldnp, Seninle savaacak ve Seni yenecek-tir O zaman herkes onun arkasndan gidecek ve: Bu eit olan biri var m? O bize gkyznn ateSini vermitir! diyecektir. Biliyor musun ki, yzyllar80 KARAMAZOV KARDELER geecek ve insanlk kendi dncelerinin derinlii, kendi bilimiyle vard yargy aklayarak, dnyada su diye birey olmadn, byle olunca da gnahn da olamyacan ve ortada yalnz a insanlarn bulundu-unu bildirecektir? Karnlarn doyur, ondan sonra onlardan iyilik bekle! te sana kar dikecekleri ve Senin mabedini ykacak olan sancaa bunu yazacaklardr! Senin tapnann yerine yeni bir yap ykseltilecektir. Geri bu Babil kulesi de eskisi gibi tamamlanamya-caktr. Ama ne olursa olsun, Sen bu yeni Babil Kulesinin yaplmasna engel olabilir ve insanlarn ilelerini bin yl ksaltabilirdin. nk insanlar o yeni Babil Kuleleriyle daha bin yl dert ektikten sonra gene de bize geleceklerdir! Bizleri gene topran altnda, katakomb-larda (*) gizlendiimiz yerlerde (nk bizler gene oradan oraya srnecek ve ikencelere urayacaz) bulacak ve: Kammz doyurun, nk brleri bize gkyznden bir ate vereceklerini vaadettiler, ama vermediler diye baracaklar. te o zaman onlarn yaptklar Kuleyi bizler tamamlayacaz, nk yapy ancak karnlarn doyuracak olan tamamlayacaktr. Karnlarn doyuracak olan ise yalnz biziz. Hem de Senin adna yapacaz bunu ve onlar senin adna yaptmz soyliyerek aldatacaz. Ah, onlar biz olmadan hibir zaman karnlarm doyuracak ekmei bulamayacaklardr! Hibir bilim onlara zgr kaldklar srece ekmek vermiyecektir, sonunda da onlar zgrlklerini ayaklarmza getirecek ve bize: Size kle olalm daha iyi olur, hi olmazsa karnmz doyurursunuz... diyecekler. Bylece sonunda zgrln ve topran verdii ekmein, herkes iin KARAMAZOV KARDELER 81 l (*) Hristiyanlarn Romallar tarafndan ikencelerle ldrld zamanlarda toprak altnda gizlendikleri yerler. eit miktarda olamyacan anlayacaklardr. nk onlar aralarnda hibir zaman, hibir zaman paylaa-myacaklardr! Ayn zamanda hibir zaman zgr de olamayacaklar kansna varacaklardr; nk kendileri gleri yetmeyen, kusurlu, nemsiz ama isyanc varlklardr. Sen onlara gkyznden gelecek ekmei vaadet-tin. Oysa tekrar ediyorum, gsz, kusurlarndan bir trl kurtulamayan, daima nankrlk eden insan kavimlerinin gznde, o ekmek yeryzndeki ekmee eit olabilir mi? Diyelim ki, gkyznden gelecek ekmek uruna Senin iin, yalnz onbinlerce gl ve yce olan varlklar nemli de, geriye kalan o sahildeki kum gibi kalabalk, gsz ama Seni seven milyonlar; ancak o stn, o yce, o gl varlklar meydana getirecek olan bir hamur mudur? Hayr, bizim iin gleri olmayanlar da deerlidir. Belki kusurlu ve isyan iinde olan varlklardr, ama sonunda asl szmz dinleyecek olanlar onlardr. Onlar bize hayranlkla bakacak ve balarna gelip, o korktuklar zgrlk ykn omuzlarmza almaya raz olduumuz iin bizleri birer Tanr sayacaklardr. te sonunda zgr olmak onlara bu kadar ar gelecektir! Ama biz onlara Sana bal olduumuzu ve onlan Senin adna idare ettiimizi syliyeceiz. Onlan gene aldatacaz; bu mmkn olacak, nk artk Seni bir daha aramza brakmyacaz. Bizim ilemiz ite bu aldatta olacaktr, nk yalan sylemek zorunda kalacaz. "te lde Sana sorulan birinci sorunun anlam buydu ve Senin hereyden stn tuttuun zgrlk u-*una reddettiin de budur. Bununla birlikte, o soruda Bu dnyann yce srlarndan biri saklyd. Eer ek-mek vermeyi kabul eteydin, insanln yzyllar boKaramazov Kardeler II F: 682 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER yu hasret ektii, tek tek olarak da, tm insanlk ola rak da, hep birlikte zlemini ektii bir eye karl vermi olacaktn; bu da kime tapacaz? sorusunun karldr. nsan iin zgr olur olmaz hemen tapacak, bo-yun eecek birini bulmaktan daha srekli, daha zc bir urama yoktur: Ama insann tapmak iin arad varlk, artk tartmasz kabul edilebilecek bir varlk olmal, o kadar tartmasz kabul edilecek bir varlk olmal ki, herkes birden ona tapmaya raz olsun. nk bu zavall varlklarn derdi rnein,

benim ya da filnca kiinin tapaca birini bulmak deildir. Onlarn istedii yle birini bulmaktr ki, herkes ona inansn, ona boyun esin, stelik ona hep birlikte tapsn, ite tapmada birlik olmak ihtiyac, ayr ayr her insann ve dnya yaratldndan beri tm insanln urunda ac ektii en nemli eydir. nsanlar byle hep birlikte ortaklaa bir eye tapmak iin birbirlerini klla yok etmilerdir. Kendilerine Tanrlar yaratm ve birbirlerine: Kendi Tanrlarnz brakn, gelin bizim tanrlarmza tapn, yoksa size de, tanrlarnza da lm! diye-barm, birbirlerini kendi dinlerine balanmaya zorlamlardr. Dnyann sonuna dek de yle olacaktr. Hatta dnyada Tanrlar yok olduu zaman bile: O zaman da gene ilhlarn nnde secdeye varacaklardr. Sen insan varlnn bu temel srrn biliyordun, bilmemene imkn yoktu! Ama sana sunulan tek mutlak sanca, yeryznn insanlara kazandrd ekmek sancan, herkesi, hibir itiraz ileri srmeden kendine boyun emeye zorlamak iin ve zgrlkle insanlara gkyznden balanacak ekmek uruna reddettin. Ondan sonra daha neler yaptn. Hep zgrlk adna yaptn bunlar! Oysa sana sylyorum, insana. zavall, o mutsuz varla dnyaya gelirken birlikte getirdii zgrlk ban bir an nce devredebilecek 83 birini bulmaktan daha ok ile ektiren bir dert yoktur. Ama insanlarn zgrlne, ancak vicdanlarn tatmin edebilen sahip olabilir. nsanlara ekmei vermen, teklif edilirken, itirazsz olarak herkese kabul edilebilecek bir sancak sunulmu oluyordu Sana! Ekmei verirsen, insan boyun eer; nk ekmekten daha itirazsz olarak kabul edilebilecek bir ey yoktur. Ama Sen, insanlara ekmek sunduun srada, herhangi bir bakas Sana ramen insann vicdanna sahip olursa, o zaman insan, Senin sunacan ekmei frlatp atar ve vicdann aldatm olann peinden gider. Bu konuda Sen haklydn! nk insan varlnn srr yalnz yasamak deildir; bir ey iin yaamaktr. nsan neden yaadn, ne iin yaadn kesin olarak kavrayamazsa, yaamaya raz olmaz, dnyada yaamaya devam etmektense, kendi kendini yok eder: hatta etrafnda hep ekmekler olsa bile. Bu byledir! Gelgelelim ne oldu? Sen insanlarn zgrlne sahip olacak yerde, onlar iin bu zgrl daha da byttn! Yoksa insan iin rahatn, hatta lmn bile iyilii ve ktl kavradktan sonra ikisinin arasnda zgr olarak bir seim yapmaktan daha deerli olduunu unuttun mu yoksa? nsan iin vicdan zgrlnden daha ekici ama ayn zamanda daha ac veren bir ey yoktur, yleyken Sen insan vicdan-n sonsuzlua kadar rahata kavuturacak salam tekeller ele almaktansa, ne kadar olaanst, ne kada tahmine dayanan, ne kadar belirsiz ey varsa, insanlarn glerini aan neler varsa, onlar ele aldn! Bylece insanlar hi sevmiyormu gibi davranm oldun. Hem de bunu kim yapt: Sen! Dnyaya Kendi hayatn insannn uruna balamaya gelen Sen! Yani insanlarn zgrlne sahip kmaktansa, onu arttrdn. onun verdii aclarla insann ruh dnyasn sonsuzlua dek srecek bir yk altnda braktn.KARAMAZOV KARDELER 85 84 KARAMAZOV KARDELER Sen insann zgr bir sevgi duymasn istedin, insann Senin peinden zgr olarak, seni beendii, sana hayranlkla baland iin gelmesini istedin. Eski alardan kalma kesin kural yerine bir baka kural koydun: nsan ktln ne olduuna, iyiliin ne olduuna hibir etki altnda kalmadan, zgr bir yrekle karar vermeliydi. Bunu yaparken de yalnz Seni rnek olarak almalyd! Ama bunu ortaya atarken hi dnmedin mi ki, insan zgr bir seim yapmak gibi ar bir yk altnda ezilirse, sonunda rnek olarak ald, seni bile hatta Senin getirdiin gerei bile tartmaya balyacak ve sonunda onu reddedecek. Zaten insanlar sonunda asl gerein Sende olmadn bararak, herkese bildireceklerdir; nk onlar senin yaptndan daha byk bir aknlk ve ac iinde brakmaya imkn yoktu. Sen ki onlara bunca dert, bunca zlmemi sorunlar braktn! Bunu yaparak dnyada kendi egemenliinin temellerini sarstn. Bu yzden kimseyi sulama! Oysa sana teklif edilen bu muydu? Bu gten yoksun isyanclarn mutluluu iin, onlarn gl varlklar haline gelebilmeleri iin, vicdanlarn byleyecek, ona sonsuzlua dek stn gelebilecek g vardr, yalnz eit g! Bunlar da: "Mucize, sr ve otoritedir. Sen birincisini de, ikincisini de, ncsn de red ettin! Bu bakmdan rnek oldun. O korkun, o her eyi bilen ruh, Seni tapnan tepesine koyup da Eer Tanrnn olu olup olmadn renmek istiyorsan, kendini buradan aaya at. nk Onu meleklerin ya kalayp gtrecekleri bildirilmitir ve o dmeyecektir paralanmyacaktr? Eer sen de paralanmazsan Tanrnn Olu olup olmadn renecek ve Babana olan inancn ispat etmi olacaksn," dedii vakit. Sen szlerini sonuna kadar dinledikten sonra, teklifini red et tin, Ona kaplmadn ve kendini aaya atmadn! Dorusu gerekten gurur verici ve ok gzel Davranta bulundun. Tanrya yakr bir davrant bu! Ama insanlar, o gsz ve yrei isyan dolu kavimdeki varlklar, onlar Tanr m? Ama tabi, Sen bir tek adm atarsan, hatta sadece kendini aaya ata-cakm gibi davranrsan bile, hemen Tann'ya ihanet olacan, ona olan inancn yitireceini ve insanlarn kurtarmaa geldiin bu topraa arparak paralanacan, o zaman gnln elerek seni bu kt yola srkleyen o zeki ruhun bundan tr sevin duyacan anlamtn. Ama tekrar ediyorum, Senin gibi olanlar ok mu? Bundan baka, Sen gerekten, bir an iin insanlarn bylesine ekici bir aldana kaplmadan durabileceklerini dndn m? nsan denilen varlk yaantnn byle korkun anlarnda, tm varlnn temellerini sarsan ve ruhunda en byk znty yaratan sorunlarla kar karya kald vakit mucizeyi red edecek ve hibir etki altnda kalmadan yalnz zgr vicdanndan doan kararla yetinecek gibi mi yaratlmtr? Ama sen tabi bu kahramanlnn kitaplara geeceini, alar boyunca dillere destan olacan ve yeryznn son snrlarna kadar duyulacan biliyordun. nsann da seni rnek alarak, mucizeye ihtiya kalmadan Tanrya bal kalacan mit ettin. Ama unu biliniyordun ki, insan mucizeyi red ettii anda, Tanr'y da red etmi olacaktr. nk insan Tanr'dan ok, mucizeleri aramaktadr!

nsan, mucizeler olmadan yaamak gcne sahip olmad iin, erge kendi kendine yeni mucizeler uydurur, kendisinin uydurduu bu mucizelere balanr ve falclara, kadnlarn yapt bylere inanmaya ba-lar yz defa isyan etmi, asl dinin yolundan sapm ve Tann'ya inanmayan bir varlk haline gelmi olsa bile daima yle olacaktr. Bakalar Seni kzdrmaya alarak alayl, alayl, sana! n hatan, o zaman kar-Sen olduuna inanrz! diye bardk86 KARAMAZOV KARDELER lan vakit, Sen hatan inmedin, inmedin, nk gene de insan mucizeyle Kleletirmek istemiyordun, senin istediin zgr bir inant, mucizeye bal bir inan iste-medin. zgr bir sevgiye susamtn Sen! Bir kez onu hissettikten sonra mrnn sonuna kadar dehet iin-de kalan bir tutuklunun kendisini bu hale getiren bir gcn karsnda kle hayranl duymasn deil. Oysa insanlar byle dnrken onlar ar derecede ykseltmi oluyordun. nk onlar birer isyanc olarak yaratldklar halde, aslnda birer kledirler. Etrafna bir bak ve kendin karar ver; bak, aradan on be yzyl geti, imdi gel de bir gr onlar: Kendinle eit bir dzeye ykseltmek istediin varlklar bunlar m? Yemin ederim ki, insan senin dndnden ok daha zayf, ok daha aa bir varlk olarak yaratlmtr! Byle bir varlk Senin yaptn hi yapabilir mi? Ona bu kadar sayg duyduun halde sanki aclarn hi paylam-yormu gibi davrandn, nk ondan gcnn yetmi-yecei bir ey istedin. Hem de bunu kim yapt? nsan Kendisinden de daha ok seven bir varlk. "Eer ona kar daha az sayg duysaydn, ondan daha az eyler isteyecektin. Bu da sevgiye daha yakn bir ey olacakt; nk tanmas daha kolay bir yk olurdu. nsan zayf ve adi bir varlktr. Her yerde bizim kudretimize kar isyan etmesinden ve bize isyan ettii iin gururlanmasndan ne kar? Bu, bir ocuun, bir rencinin duyduu gururdan baka bir ey deildir. Onlar snfta isyan karan ve retmenlerini kap dar etmi kk ocuklardr. Ama ocuklarn bu sevinci bir gn sona erecek ve onlara pahalya mal olacaktr. Tapnaklar yerle bir edecekler, dnyay da kan iinde brakacaklar. Bu aptal ocuklar gnn birinde sunu anlayacaklar ki. kendileri geri birer isyancdr" lar ama, gleri olmayan ve kendi ayaklanmalarna bile dayanamayan isyanclardr. O zaman budalaca gzyalar dkerek onlar byle birer isyanc olarak yaratKARAMAZOV KARDELER 87 olann, bunu yaparken onlarla alay etmek istedii-. Beiri olarak anlayacaklardr. Bunu umutsuzluk iinde syliyeeeklerdir, syledikleri bu szler de tanrya kar bir kfr saylacaktr. Bunu syledikleri iin de kendilerini daha mutsuz hissedeceklerdir, nk insan denilen varlk yaratl bakmndan Tanr'ya kar kfre dayanamaz. Sonunda insanln kendisi, Tanr'nn yerine o kfrlerin intikamn alacaktr. te Sen, insanlarn zgrl iin bunca aclara katlandktan sonra, onlara yalnz huzursuzluk, karklk ve mutsuzluk nasip olmutur. Senin Byk Peygamberin kendisine grnen eyleri, hayali sembollerle aklarken, Birinci Dirili'e katlan herkesi grdn, o birinci dirilie her kuaktan iki bin kiinin katldn belirtmitir. Ama eer saylar yalnz o kadarsa, demek ki, onlar insan deil de, Tanr'ya benzer varlklardr. Senin tadn armha onlar omuz vermilerdir! llerde yllarca plak ve a dolam olanlar onlardr! Sadece aa kkleriyle, bceklerle beslenmilerdir. Bu bakmdan tabi, onlardan gururla, gerekten, bamsz bir sevgi duyan, zgrle bal ve hibir etki altnda kalmadan, zgr olarak senin uruna olaanst bir fedakrlk gsteren varlklar olarak sz edebilirsin. Ama unu unutma ki, onlarn says ancak birka i. Onlar da tanr gibi varlklard. Peki ya tekiler? kalan zayf insanlar gllerin dayanabildikleri dayanamadlarsa, su onlarda m? Gc olma-yan bir ruh, bu korkun yeteneklerden yoksunsa, sulu mudur? Yoksa Sen gerekte yeryzne yalnz sekin inanlar iin ve yalnz o sekin insanlara grnmek iin indin? Eer yleyse, iin iinde bir sr var demektir. insanlar bu srr kavrayamazlar. Madem ortada bir sr var biz bu srr retmek hakkna sahibiz. nsanlara asl nemli olann hibir etki altnda kalmyarak y-rekten gelen bir inanla zgrlk iinde karar verme88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 lerinin ya da baka insanlara sevgi duymalarnn deil, srrn kendisinin nemli olduunu, bu srra kr krne hatt vicdanlarna aykr olsa bile boyun emeleri gerektiini retmek bizim hakkmzdr. Biz de bunu yaptk ite. Senin yaptn kahramanl anlatrken onu dzelttik ve bu kahramanl mucize, sr ve otorite temelleri zerine oturttuk. O zaman insanlar biri gelip gene onlar bir sr gibi gtmeye balad ve sonunda onlara bu kadar ile ektiren o vicdanlarndaki korkun yetenek kalkt diye sevindiler. Onlara bunun byle olduunu retmek ve byle yapmakla hakl mydk, syle? nsann gszln bu kadar olgunlukla kabul eden, sevgiyle onun tad yk hafifleten ve o gsz varln bizim iznimizle de olsa gnah ilemesini ho gren bizler, insan sevmiyor muyduk acaba? imdi neden gelip bize engel oluyorsun? Neden hi konumadan o sevgi dolu gzlerinle iimi okuyormu gibi bakyorsun? Kz bana! Sevgim istemiyorum senin! nk ben de seni sevmiyorum. Hem zaten Senden sakl-yacak bir eyim var m? Sen zaten hereyi biliyorsun. Bunu gzlerinden okuyorum. Ben mi srrmz Senden saklyacam? Belki de sen zaten onu benim azmdan iitmek istiyorsun. yleyse dinle: Biz sana bal deiliz, ona balyz. te bizim srrmz bu. oktandr artk seninle deiliz. Sekiz yz yldr artk onunlayz Sen onun sana sunduu son hediyeyi reddettin; bizler ite o reddettiin eyi sekiz yz yl nce ondan aldk. O sana dnyann btn krallklarn gstermiti, sen reddettin! Biz ondan Roma'y ve Sezar'n klcn alarak kendimizi dnyann krallar olarak iln ettik. simizi bugne dek daha tam olarak sona erdiremediimiz halde, bizden baka kral olamyacam bldirdik. Ama bunun suu kimdedir? Geri, dorusu, yaptmz i daha balangcndadr. Ama balamtr bir kez. Daha bitmesine ok uzun bir sre vardr ve dnya daha ok ile ekecektir. Ama eninde sonunda amacmza varacaz ve birer Sezar olacaz. O zaman ite btn dnyadaki insanlarn mutluluunu dneceiz. Sz gelmiken syliyeyim, sen de daha o zaman Sezar'n klcn alabilirdin. Neden o son sunulan hediyeyi reddettin? Eer o kudretli ruhun nc dn kabul etmi olsaydn, insann dnyada arad hereyi gerekletirmi olurdun: Bylece insanlar kime tapacaklarn, vicdanlarn

kimin eline brakacaklarn ve nasl olup da sonunda hep birlikte hibir tartmann olamyaca, herkesin birbirine uyaca bir karnca yuvas haline gelebileceklerini bilirlerdi. nk insanlarn nc ve son ilesi btn dnyadaki insanlar birletirmek ihtiyacdr, insanlk daima tm olarak btn dnyada tek bir dzen iinde yaamak amacn gtmtr. Byk tarihleri olan bir ok byk milletler yaamtr. Ama bunlarn arasnda hangileri daha ok ykselmise. o milletler daha mutsuz olmulardr, nk onlar dnyadaki btn insanlarn birlemeleri ihtiyacn brlerinden daha kuvvetli olarak duymulardr. Byk fatihler, Timur'lar, Cengiz Han'lar btn dnyay fethetmek amacyla yeryznden birer frtna gibi geip gittiler. Onlar bile geri bilinsiz olarak, ama btn dnyadaki insanlarn birlemeleri, tek bir tm haline gelmeleri iin duyulan o en byk ihtiyac aa vurmulardr. Eer sen dnyay ve Sezar'n tacn kabul etsey-din, btn dnyada bir krallk kurmu, btn dnyadaki insanlara huzuru salam olurdun. nk insanlar, onlarn vicdanlarna hkim olan, onlarn ekmeini ellerinde tutanlardan baka kim idare edebilir? Biz Sezar'n klcn aldk, onu aldktan sonra da tabi Seni reddederek Onun arkasndan gittik. Geri zgr akl daha yzyllar boyu erefsizce iler yapacak, insanlar daha yzyllar boyu bilimleriyle urap didinecekler ve birbirlerini yiyeceklerdir. nk o kendi Babil90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Kulelerini ykseltmee bizim yardmmz olmadan baladklarndan tr, sonunda muhakkak birbirlerini yi- ' yeceklerdir. te, o zaman canavar yerlerde srne srne ayaklarmzn dibine kadar gelecek, ayaklarmz yalyacak ve onlar gzlerinden fkran kanl gzyalaryla slatacak. Biz de canavarn zerine oturup kseyi elimize alacaz. Bu ksenin zerinde yle bir yaz olacak: 'Sr! te insanlar iin ancak o zaman bir huzur ve mutluluk a gelecektir. Sen insanlarn arasndan setiklerinle nyorsun, ama Senin elinde yalnz seilmi insanlar var. Oysa biz, herkesi huzura kavuturacaz. Hem yalnz bunlar m olacak? O seilen, o kuvvetli insanlardan kimbilir ka tanesi, gerekten bakalarnn arasnda seilmi varlklar olabilecek kiilerden kimbilir ka tanesi, sonunda Seni bekliye bekliye yoruldular ve yreklerindeki o atele ruhlarndaki gc gtrp baka bir kyya braktlar. Kimbilir ka tanesi daha ayn eyi yapacak, sonunda da zgrlk sancaklarn senin zerine dikeceklerdir. Ama o sanca Sen ortaya koydun. Bizim idaremiz altnda ise insanlar mutlu olacak ve artk senin onlara baladn o zgrlkte olduu gibi her yerde ayaklanarak birbirlerini yok etmiyeceklerdir. Evet, biz ancak bizim urumuza zgrlklerini reddettikleri ve bize boyun edikleri vakit gerekten zgr olacaklarna onlar inandracaz. Byle yaparsak hakl m olacaz, yoksa onlara yalan m sylemi olacaz? Kendileri de hakl olduumuzu anlyacaklardr; nk Senin onlara verdiin zgrlk uruna birer kle gibi ne korkun aclar ektiklerini, bu zgrln onlar ne kadar byk bir karkla gtrdn hatrlayacaklardr. zgrlk daha dorusu hibir etki altnda olma-. yan, zgr bir akl ve bilim insanlar yle geilmez yollara gtrecek, onlar yle mucizeler ve yle zlmesi knsz srlar karsna getirecektir ki, aralarndan en oyun emez, en atlgan olanlar kendi kendilerini mahvedeceklerdir. brleri gene boyun emeyen, ama gleri yetmeyenler ise birbirlerini yok edeceklerdir. Yalnz geriye kalan nc gurupta olanlar, zayf ve mutsuz alanlar, srne srne ayaklarmzn dibine gelecekler, )ize: Evet, siz haklymsnz, yalnz siz Onun srn biliyormusunuz. te size dnyoruz, bizi kendinizden kurtarn diye bararak yalvaracaklar. Bizden ekmek aldklar vakit, tabi aka grecekler ki, biz onlarn kendi elleriyle meydana getirdikleri ekmei ellerinden alyor ve gene onlara datyoruz. Ortada bir mucize olmadn, bizim talar ekmek haline getirmediimizi greceklerdir. Ama gerekten ekmein kendisinden ok, onu bizim elimizden aldklarna sevineceklerdir. nk unu ok iyi hatrlayacaklardr ki, eskiden yanlarnda biz yekken, onlarn kendi elleriyle yaptklar o ekmekler sadece birer tat. Oysa tekrar bize dndkleri vakit, ayn talar ellerinde ekmek haline gelmilerdir. Bylece insanlar ilk ve son defa boyun emenin, bakasnn idaresi altna girmenin ne kadar deerli olduunu iyice anlayacaklardr! Bunu anlamadka mutsuz olacaklardr. imdi syle, onlarn bunu anlamamalarna en ok kim yardm edecektir? Sry paralayan ve bilinmeyen vollara dklmesine yol aan kimdir? m sr yeniden bir araya gelecek, yeniden boyun eecek ve artk bir daha ba kaldramyacaktr. te o zaman biz insanlara grltsz, patrdsz, bir mutluluk, gc olmayan zayf insanlara uygun, gsterisiz bir mutluluk vereceiz. Evet, biz eninde sonunda onlara gururlanmamay reteceiz. nk sen onlar ykselttin, bylece onlara gururlanmay rettin. Biz ise onlara zayf olduklarn, zavall birer ocuktan baka bir ey olmadklarn, ama ocuklara zg mutluluun her mutluluktan daha tatl olduunu reteceiz. Onlar da rkek birer varlk92 KARAMAZOV KARDELER haline gelecekler, gzlerini bize doru evirecekler ve tpk analarna sokulan yavru kular gibi korku iinde bize yapacaklar. Bize bakp aacaklar, korku iinde kalacaklardr. Ama bizim bu kadar gl, bu kadar akll olmamzdan tr ve byle yzbinlerce isyancdan meydana gelen koca bir sry uslandrabildiimiz iin gurur duyacaklardr. fkemiz karsnda glerini yitirmi olarak tiril tiril titreyeceklerdir. Zihinleri korkudan fazla ileyemez hale gelecektir. Gzleri ikide bir tpk ocuklarda ve kadnlarda olduu gibi dolacaktr. Ama ayn kolaylkla birden bir tek iaretimiz zerine neeye, kahkahalara, bulutsuz bir sevince kavuacak ve mutlu ocuk arklarn syliyeceklerdir. Evet, onlar altracaz, ama iten geriye kalan bo saatlerde yaantlarn bir ocuk oyunu gibi, ocuklara zg arklarla, korolarla, saf ocuk danslaryla dolduracaz. Ha... onlarn gnah ilemelerine de izin vereceiz. Onlar zayf ve gszdrler. Bizleri de gnah ilemelerine izin verdiimiz iin ocuklar gibi seveceklerdir. Biz kendilerine her gnahn balanacan sy-liyeceiz; yeter ki, o gnah bizim iznimizle ilenmi olsun. Gnah ilemelerine izin vereceiz, nk onlar seviyoruz. Bu gnahlarn cezalandrlmas iini ise, artk ne yapalm, zerimize alrz. Biz bu cezalandrma iini zerimize alnca, onlar bize kendilerine iyilik etmi, onlarn iledikleri gnahlarn cezalarn kendi omuzlarna yklenmi insanlar olarak bize tapacaklar. Byle olunca da artk bizden, sakladklar hibir srlar olmayacak. Eleriyle ya da sevgilileriyle yaayp yaamamalar, ocuk sahibi olup olmamalar bizim iznimize bal olacak; bunlar onlara bizler izin verecek, ya da yasak edeceiz. Bunu da onlarn ne kadar sz dinler olduklarna bakarak karar vereceiz. Onlar ise bize nee ve sevinle boyun eecekler.

Vicdanlarnda kendilerine en ok ac veren btn srlarn gelip bizlere aklayacaklar, biz de hereyi bir KARAMAZOV KARDELER 93 zme balyacaz. Onlar bizim verdiimiz kararlara sevinle inanacaklardr. nk byle yapnca, bu, onlar simdi zgr birer varlk olarak kendi kiiliklerini ilgilendiren sorunlar zmek iin ektikleri o korkun ilelerden, skntlardan kurtaracak. Bylece kendilerini idare eden birka yz bin varlk bir tarafa, btn o dier milyonlarca varlk mutlu olacaklardr. nk yalnz bizler, srr koruyan bizler, mutsuz olacaz. Dnyada yz milyonlarca mutlu kk ocukla, iyilik ve ktlk bilincinin lanetini omuzlarna yklenmi yz bin kadar ile eken insan olacaktr. Mutlu olanlar sessizce leceklerdir. Sessizce senin adn anarak gzlerini hayata kapyacak ve mezarn br taralnda yalnz lmle karlaacaklardr. Ama biz srr aklamyacaz ve onlarn mutluluu iin kendilerini gkyzndeki sonsuzlua dek srecek olan mutlulukla avutacaz. nk br dnyada yle bir ey olsa bile, l herhalde onlar gibi varlklar iin deildir. Diyorlar ki, (Peygamberler de bunun yle olaca-gn sylemilerdir) Sen gene dnyamza gelecek ve ge-ne hereyi yeneceksin. Setiklerinle birlikte, gururlu ve gl olanlarla birlikte gelecekmisin. Ama bizler onla-Ijrn yalnz kendilerini kurtardklarn, bizim ise her-kesi kurtardmz syliyeceiz. Diyorlar ki, canavarn zerinde oturan ve elinde Srr tutan fahie utandrlacak, gten yoksun yaratklar, yeniden ayaklanarak onun rtsn parampara edecek ve o.pis vcudunu rlplak brakacaklardr. Ama o zaman ben kalkp Sana milyonlarca mutlu ocuu, gnah nedir bilmeyen milyonlarca mutlu ocuu gstereceim. Ve bizler, onlarn gnahlarn kendi mutluluklar iin zerimize alm olan bizler, senin nnde ayaa kalkp: "Eer bunu yapabilirsen, buna cesaret edersen, bizi mahkm et. diyeceiz. unu bil k, senden korkmuyorum. unu bil ki, ben de lde bulundum, ben de bceklerle, bitki kkle-riyle beslendim, ben de insanlara baladn zgrl-94 KARAMAZOV KARDELER gklere kardm. Ben de Senin setiklerini, gl ve kudretli olanlarn arasna sayy tamamlamak isteiyle katlmaya hazrlanyordum. Ama gzlerim ald ve o zaman artk lgnla hizmet etmek istemedim. Geri dndm ve Senin kahramanca yaptn ii dzelten lerin arasna katldm. Gururlularn yanndan ayrlp, boyun eenlerin yanna, onlarn mutluluu iin dndm. Sana sylediklerim hep olacak ve saltanatmz kurulacaktr. Sana tekrar sylyorum, yarndan tezi yok, bu sz dinleyen sr, benim bir iaretim zerine, scak kmrleri, senin altnda yanan atee, bizlere engel olmaya geldiin iin, Seni zerinde yakacam atee atmak iin ileriye atlacak. nk bizim yakacamz atete yanmay hak etmi olan biri varsa, o da sensin. Yarn Seni yakacam, Dixi. van sustu. Konuurken gittike heyecanlanm ve ateli ateli konumutu. Szlerini bitirince de birden glmsedi. Onu hep susarak dinlemi olan ve sonunda byk bir heyecana kaplarak bir ka kez aabeyinin szlerini kesmeye kalkan, ama belli ki kendini g bel tutmu olan Alyoa. birden yerinden frlar gibi konumaya balad. Kzararak: Ama., bu sama bir ey! diye bard. iirin sa' ya bir vgdr. Bir ktleme deil... senin istediin gibi. Hem zgrlk iin sylediklerine kim inanr? Bakalm o zgrl o ekilde mi anlamal? Senin anlattn gibi mi? Ortodoksluktaki anlay yle mi? Bu sylediklerin Roma'nn tezidir. stelik Roma tezinin tm de deil. Yalandr o szler. Ele aldklarn katolikliin en kt tipleri, engizitrler. Cizvitler! Zaten senin o en-gizitr gibi fantastik bir tipin var olmas imknsz bir eydir. Neymi o insanlara ait olup da onun kendi omuzlarna ald gnhlar? Kimmi o srlar ilerinde tayanlar, kimmi o insanlarn mutluluu iin bilmem hangi laneti zerlerine ekmi olanlar? Ne zaman grlmtr yle varlklar? l KARAMAZOV KARDELER 95 Biz o cizvitlerin ne olduklarn biliriz. Onlar iin kt sylerler. Ama gene de bakalm onlar senin anlattn gibi mi? Hi de yle deildirler, hi de yle deildirler. Onlar yalnz Roma'nn ilerde btn dnyaya hkim olmak iin hazrlad bir ordudan baka bir ey deildirler. Balarnda da imparatorlar... Yani Roma'nn bapapaz var... te onlarn ideali budur, ama hi bir srlar ve yle yce bir hznleri filn yoktur... stedikleri basit bir ey: Sadece iktidar, dnyann ad nimetlerini ve bakalarn kendilerine kle etmeyi istiyorlar... lerde klelik kanununun yeniden kurulmasn istiyorlar, kendileri de o kleleri altran birer iftlik sahibi olacaklar... te onlarn ileri srdkleri, istedikleri hep bu. Onlar belki de Tanrya bile inanmyorlar. Senin bakalar iin ac eken o engizitrn, sadece hayalinin yaratt bir tip... van gld. Canm, dur dur! Ne kadar da heyecanlandn. Demek hayal diyorsun yle mi? Varsn yle olsun! . Tabi hayal olacak. Yalnz, izin ver, sana bir ey syliyeyim. Sen gerekten son alardaki katolik akmnn sadece iktidar hrsndan, sadece dnyann kirli nimetlerini elde etmek isteinden baka bir ey olmadna m inanyorsun? Yoksa sana bunlar peder Paisiy mi retti? Alyoa, birden kendini toplad: Hayr, hayr, aksine, hatta birgn' peder Paisiy senin szlerine benzeyen bireyler sylemiti... Ama tabi hi de yle deil. Geri bunu sylerken hi de yle deil dedin ama,- gene de buna ramen arada bir benzeyi grmen ok nemli. Asl ben sana sylemek isterim. Neden se-oin cizvitlerle engizitrler yalnz dnyann di nimetleri iin birlesinler? Neden' aralarnda stn bir acyla rpnan ve insanl seven bir ileke olmasn? Bak, diyelim ki yalnz o kirli dnya nimetlerini isteyenler ara96 KARAMAZOV KARDELER snda bir tek, benim ihtiyar engizitrm gibi, kendisi lde bitki kkleri ile beslenerek yaam ve nefsini yenmek, kendisini zgr ve mkemmel bir insan haline getirmek iin cinnet getirircesine rpnm, ayn zamanda btn mr boyunca insanlar sevmi biri olmutur ve kendisi nefsine tam olarak sz geirmenin manev mutluluunun pek byk bir ey olmadn, Tanr'nn yaratt dier milyonlarca varln sadece alay olsun diye yaratlm olduklarn, bunlarn hibir zaman kendi zgrlklerini kulalanamyacaklarn, bu zavall isyanclardan hibir zaman kuleyi tamamlayacak devlerin kamyacan, o sonsuz byk dzeni yaratmay dnen yce dealistin onu byle kaz gibi, varlklar iin hazrlamadm kavraynca, o manevi mutluluun pek bir ey olmadn anlasn. Bunu anlaynca da geri dnp... akll insanlara katlsn. Byle bir ey sence imknsz m yani? Alyoa neredeyse kendinden gemi gibi:

 Kime katlm, hangi akll insanlara katlm? diye bard. Onlarda akl diye birey yok! Hibir srlar gizlileri de yok onlarn. Onlarda olan tek ey Allahszlktr. Btn srlar ite bu. Senin engizitr Tanrya inanmyor. Onun btn srr budur! yle de olsa ne kar! Sonunda ite sen de bunu anladn artk. Gerekten de dediin gibidir, gerceK-ten de btn srlar budur. Ama bu onun gibi bir insan iin bile, btn mrn lde bir aamada bulunmak iin mahvetmi, yleyken insan sevgisi denilen hastalktan kurtulmam bir kii iin dert deil mi? O ihtiyar mrnn sonuna doru kesin olarak unu anlyor ki ancak o korkun yce ruhun tleri gleri yetersiz s yanclarn, deneme olarak eksik yaratlm varlklarn alay olsun diye yaratlm olanlarn kaderini biraz ol sun dayanabilecek bir ekilde dzenleyebilir. te bu ka nya varnca gryor ki. o akll ruhun, o korkun lm ve yok etme ruhunun gsterdii yoldan yrmek gerek kiyor. Onun iin de yalan ve aldat kabul etmek KARAMAZOV KARDELER 97 sanlar da, artk bilinli olarak lme ve yok edilie gtrmek, bu arada da onlar oraya gtrrken btn yol boyunca nereye gtrldklerini anlamasnlar ve bu zavall kr varlklar kendilerini yol boyunca olsun mutlu saysnlar diye onlar aldatmak gerekiyor. .Hem de u noktaya dikkat et. Bu aldat, O nn ihtiyar adamn tm mr boyunca bu kadar ateli bir ekilde idealine inanm olduu Varln adna yaplacaktr! Bu bir mutsuzluk deil midir? O, yalnz kirli nimetlere kavumak iin iktidara susam olanlarn ordusu bana byle bir tek kiinin gelmesi bile, bir trajedinin meydana gelmesine demez mi? Yalnz bu kadar da deil : Byle baa gemi bir tek kiinin olmas, sonunda tm Roma dvasnn, tm ordular ve cizvitleriyle birlikte tm Roma ekolnn ynelecei yce bir ideal iin yeterlidir. Sana aka unu sylyorum ki, akmn banda bulunanlar arasnda daima hibir vakit ahlk bakmndan dmemi bir adamn bulunduuna kesin olarak inanmmdr. Kimbilir belki de Roma'daki ilk papazlar arasnda da byle bakalarndan apayr insanlar olmutur. "Kimbilir belki de bu kadar inatla, bu kadar kendine zg bir sevgiyle insanl seven o Allahin bels ihtiyar da byle srden ayr, toplumda tek olan birok ihtiyarlar arasndan kmtr. Byle prensip sahibi bir ihtiyarn varl hi de tesadf deildir. Aksine nceden bir szlemenin gizli bir antlama sonucu olarak, oktandr meydana getirilmi ve srrn, korunmas. < srrn gc yetmeyen mutsuz insanlardan sak-lanmas iin meydana getirilmi bir kuraln sonucu olarak, insanlar mutlu olsun diye kabul edilmitir. "Bu tiplerin varlna kesin olarak inanyorum. Za-olmas gerekir. Bana yle geliyor ki, masonlaren bana yle geliyor ki, masonlar da buna benzeyen bir sr vardr, yani masonluun temelinde de ayn sr gizlidir. Katolikler onun iin maKaramazov Kardeler II F : 798 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER sonlardan bu kadar nefret ediyorlar. Onlar kendilerine rakip olarak gryorlar. Onlarn gznde, masonlar ide. alin birliini paralayan insanlardr. Oysa srnn tek bir btn, srnn banda da tek bir oban olmas gerekir... Bununla birlikte dncemi savunurken sanki bir eyler uyduruyor ve senin eletirmene dayanamyor gibiyim. Onun iin bu konuda konumay yeterli buluyorum. Alyoa elinde olmayarak: Belki sen de masonsun! diye bard. Sonra da derin bir zntyle: Sen Tanrya inanmyorsun! diye szn tamam-lad. Aabeyinin kendisine alayl alayl baktn zannediyordu. Gzlerini yere indirerek: Peki iirin nasl sona eriyor? diye sordu. Yoksa sonu bu mu? Onu yle bitirmek istiyordum: Engizitr susuyor ve Tutuklusu kendisine karlk versin diye bekliyor. O nn susmas, engizitre ar geliyor. Btn bu sre iinde, Tutuklu'nun, iinden geenleri okur gibi, hi konumadan, gzlerinin t iine baktn far-ketmitir. Belli ki tutuklu, bunlara karlk vermeyi hi istememektedir. Oysa ihtiyar "brnn kendisine bir eyler sylemesini, hatta ac, hatta korkun da olsa, bir eyler sylemesini istiyor. Ama -'O birden, hi bir ey sylemeden ihtiyara yaklayor ve yavaa onu, o doksan yandaki ihtiyar soluk dudaklarndan pyor. te verdii karlk bundan baka bir ey deil d ir! htiyar irkiliyor. Dudaklarnn ularnda titreyen bir ey vardr; o zaman kapya doru gidiyor, onu ap Tutukluya yle diyor: Git ve artk bir daha gelme-;-bir daha ayak basma buralara... hi bir zaman, hi bir zaman gelme artk!" Sonra onu salveriyor. Tutuklu d kp gidiyor. 99 Peki ya ihtiyar? ihtiyarn dudaklar hl o pten yanar, ama ihtiyar gene kendi dncesine bal kalr. Alyoa zlerek sordu: Sen de mi onunla birliksin? Sen de mi? van gld: Canm, bu sama bir ey Alyoa! Bu, sadece mrnde iki iir olsun yazmam, akl banda olmayan bir niversite rencisinin, sama iirinden baka ey deil ki! Neden bunu o kadar ciddiye alyorsun? Yoksa benim hemen oraya, cizvitlerin yanna gidip Onun yapt kahramanl dzelten insanlara katlacam m sanyorsun? Aman canm, bana ne? Ben sana zaten sylemitim: Benim tek istediim ey, otuz yana kadar dayanabilmek, ondan sonra... haydi, vur kadehi yere. Alyoa zntyle: Peki ya o yapkan yaprakcklar, ya o deerli mezarlar, ya mavi gkyz, ya sevdiin kadn? Onlar olmadan nasl yasyacaksn? Onlar nasl seveceksin? Yreinde ve aklnda byle bir cehennem varken, yasayabilir misin sen? Hayr, ne dersen de, sen gerekten onlara katlmaa gidiyorsun... Onlara katlmazsan, Dayanamaz, kendini ldrrsn! van souk bir glmseyile:

 yle bir g var ki. herseye dayanabilir! dedi. Neymi o g? Karamazov'larn ilerinde tadklar g... Kara mazov'larn alalma gc. Yani ahlkszlk iine gmlmek, ruhu mah-vetmek demek istiyorsun, yle deil mi? Belki de yle... Belki de ancak otuz yama kadar bunlardan kanabileceim, kimbilir? Ondan sonra da Nasl kanacaksn? Ne yaparak kanacaksn? bu dnceler varken buna imkn yok. 100 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 101 Sana sylediim gibi, gene Karamazov'lara zg bir ekilde. Yani "Hereye izin var diyeceksin yle mi? Hereyin ho grleceini ileri sreceksin, yle deil mi? van kalarn att sonra birden garip bir ekilde sarard. Dudaklarnda arpk bir glmseyile: Ya! Demek dn Miusov'u bu kadar gcendiren sz gene ileri sryorsun... Dimitriy aabeyimin de bu kadar saf bir k yaparak tekrar ettii o sz bu kez sen sylyorsun. Eh, varsn yle olsun, madem bu sz bir kez azmdan kt: Hereye izin var, diyelim. Ben onu sylediimi inkr etmiyorum. Hem Mitenka'-nn o sz tekrarlay da kt olmad. Alyoa hi konumadan yzne bakyordu, van birdenbire duygulanarak: Ben buradan giderken, dnyada hi olmazsa, bana bal bir kardeim var sanyordum, dedi. Oysa imdi gryorum ki, senin yreinde de bana yer yok, benim dnyay terketmi sevgili dostum. Ben Hereye izin var formlnden caymyacam, bu forml inkr etmiyeceim. Ne olacak? Bu yzden beni red mi edeceksin yani? yle mi? Ha? Alyoa yerinden kalkt, ona yaklat ve hibir ey sylemeden aabeyini dudaklarndan pt. van, birden garip bir heyecana kapld: Bu edebi bir hrszlktr! diye bard. Sen bunu benim iirimden aldn. Her neyse, teekkr ederim. Kalk Alyoa, ben de artk gitmeliyim, sen de gitmelisin! Dar kp, meyhanenin kaps nnde durdular. van kararl bir sesle: Bak sana bir ey syliyeyim, Alyoa, dedi. Eer mrm o yapkan yaprakklar sevmee gerekten yetecekse. onlar sadece seni anarak seveceini. Senin buralarda bir yerde olduunu bilmek bana yeter. Buna bilirsem, henz hayattan ayrlmak isteini duymam. Nasl? Yetti mi bu sana? stersen bunu bir iln ak olarak say. imdi ise sen saa, ben sola... Btn bunlardan sz etmiyelim artk, iitiyor musun? Yetiir. Yni eer yarn gitmezsem (ki herhalde gideceim) ve birbirimize, herhangi bir nedenle yeniden rastlarsak artk bana btn bu konulardan hi sz etmiye-ceksin. Bunu senden srarla rica ediyorum. Sonra birden sinirli sinirli devam etti: Dimitriy aabeyim iin de bana artk bir ey syleme. zellikle bunu senden ok rica ediyorum. Hatta benimle artk hi konuma... Zaten artk aramzda konuabileceimiz btn konular bitti, herey konuuldu, yle deil mi? Ben de, kendiliimden sana bir vaad-te bulunacam, otuz yama doru o kadehi yere alp parampara etmek istediim vakit, nerede olursan ol, ne olursa olsun, son olarak seninle bir daha konumaa geleceim... Amerika'da olsam bile, gene ger leceim, bunu bil! Mahsus geleceim. O zaman seni seyretmek krabilir ne kadar ilgi ekici bir ey olacaktr! Kimbilir o zaman nasl bir insan olacaksn? Gryorsun ki, sana imdi hemen hemen resmen vaadte bulunmu oluyorum. Gerekten de belki birbirimizle yedi ya da on yl grmemek zere veda ediyoruz. Haydi senin Pater Se-raphicus'un yanna git. lm deindeydi ya! Bir de bakarsn, sensiz lr, o zaman stelik bir de seni burada alkoydum diye bana kzarsn. Haydi Allahasmarladk! Gel beni bir kez daha p bakaym. Hah, yle! Haydi imdi gle, gle... van birden arkasn dnd ve artk ardna bakmadan kendi yoluna koyuldu. Onun bu gidii tpk bir akam nce Alyoa'nn Dimitriy aabeyisinin gidiine ben- ziyordu. Ama o akamki gidi bambaka bir giditi. Aklna gelen bu benzeti. Alyoa'nn hzn ve ac dolu yreine saplanan bir ok etkisi yapmt. Bir sre aabe-102 KARAMAZOV KARDELEr yinin arkasndan bakarak olduu yerde bekledi, ivan' in nedense sallana sallana yrdn ve arkadan baklnca, sa omuzunun sol omuzundan daha ksa grndn farketti. Oysa o zamana kadar buna hi dikkat etmemiti. Sonra birden o da arkasn dnd, neredeyse koarak manastra gitti. Artk hava kararyordu ve Alyoa iinde korkuya benzeyen bir his duyuyordu; iinde gittike iddetlenen yepyeni bir duygu vard. Zihninde dmlenen yeni bir soruya karlk aryor, ama bulamyordu. Yeniden, tpk bir akam nce olduu gibi rzgr kt. Alyoa manastrn korusuna girdii vakit asrlk amlar, insana korku veren bir ekilde uuldamaa balamlard. Alyoa koarcasna yryordu. Aklndan: Pater Seraphicus... bu ad da nereden buldu? diye bir dnce geti. Nereden buldu bunu? van! Zavall van! Kimbilir artk bir daha seni ne zaman greceim? Hah, ite hcrelerin bulunduu yere geldim. Allahm! Evet, o gerekten Pater Seraphicus'tur. Beni o kurtaracaktr... beni daima o kurtaracak, sonsuzlua dek beni koruyacaktr!" Alyoa sonradan, yaants boyunca, ka kez derin bir aknlkla, o gn van'dan ayrldktan sonra, daha o sabah muhakkak bulmay, hatta bulmadan hibir yere gitmemee kararlatrd aabeyi Dimitriy'i nasl olup da bsbtn aklndan kardn, dnd. Oysa onu bulmak iin o gece manastra dnmemesi gerekse, buna bile razyd. VI HENZ DAHA OK BELiRLi DEL van Fiyodorovd ise, Alyoa ile vedalatktan sonra eve daha dorusu Fiyodor Pavlovi'in evine gitti' KARAMAZOV KARDELER 103

ne gariptir, btn varln birden dayanlmaz bir hzn sarmt. in en nemli taraf bu hzn van eve yaklatka her admda artyordu. Bu duyguda garip olan bir ey varsa, o da uydu: van Fiyodorovi, neden ileri geldiini bir trl bilemiyordu. Eskiden de sk sk hznlendii oluyordu. Sonra byle bir hzn hemen ertesi gn, kendisini buraya srklemi olan hereyle balarn kopararak sert bir dn yapmaa hazrland bir srada, gene eskisi gibi yapayalnz olarak, birok umutlarla ama gene de neye umut baladn kendisi de kestiremiyerek, hayattan birok eyler bekledii halde, beklediklerinin de istediklerinin ne olduunu kesin olarak bilmeden yeni, stelik hi bilmedii bir yola koyulduu bir anda duymasnda alacak bir ey yoktu. Bununla birlikte, gerekten bilinmeyen o yeni yaantnn endiesini duyarken hissediyordu ki, onu asl zen bu deildi. Yoksa baba ocandan nefret mi ediyorum, diye dnd. Bana yle geliyor ki, bugn son defa olarak geeceim o pis eie bir daha ayak basmayacam bildiim halde, gene de iimde tiksinti duyuyorum... Hayr, iindeki o hzn, bundan domuyordu. Yoksa Alyoa ile vedalat ve onunla yapt konuma m onu byle zyordu? O kadar yl bakalar ile hi kokumadan hep sustum, alak gnlllk gsterip bir ey sylemedim. Sonra birden bunca sama szler . diye dnd. Gerekten bu, gen, tecrbesiz bir adam gibi davrandndan tr saf bir pimanlk ya da gururu yaraland iin duyduu bir can sknt-s da olabilirdi. nk istediklerini gerektii gibi soyleyememiti. Hem de bunu, muhakkak, iinden baz b-yk hesaplar yaparak dnd Alyoa'nn karsn-da yapmt. Byle bir duyguyu, yni byle bir piman-'** duymas da tabi bir eydi. Ama gene de bu asl deildi. Btn bunlarn duyduu o hisle ilgi-104 KARAMAZOV KARDELER s yoktu. Hereyden tiksinecek kadar sknt duyuyorum, ama ne istediimi belirtecek gcm yok. Yoksa bunlar: hi dnmemeli mi? van Fiyodorovi, bunlar dnmemeyi de denedi. Ama bu bile iini ferahlatmad. in en nemlisi bu skntda can skan, sinir bozan bir ey vard. nk tamamen dtan gelen bir etkiyle oluyordu. Tpk insan bir ile urat ya da heyecanla konutuu vakit far-ketmedii, ama gz nnde durduu iin sinirlendiren, hatta neredeyse usan vermee balayan bir ey gibi... Bu sinirlilik insan en sonunda o ise yaramayan eyay kaldrmay akl edinceye kadar devam edip gider. Hem de o eya ou zaman nemsizdir, glntr. rnein, yerine konulmadan unutulmu bir ey, yere dm bir mendil, dolapta yerine konulmam bir kitap ya da buna benzer bir ey olabilir. van Fiyodorovi sonunda ok kt bir ruh hali iinde, sinirli sinirli babasnn evine yaklat ve birden bahe kapsna on be adm kala, evin d kapma baknca birden ona bu kadar sknt veren, onu bu kadar sinirlendiren eyin ne olduunu anlad. Kapnn nndeki bankta uak Smerdyakov oturuyor, akamn serinliinden yararlanyordu. van Fiyodorovi de gz ona iliir ilimez ruhunun zerine km olan arln ite bu uak Smerdyakov olduunu, ite, asl bu adamn varln hazmedemediini anlad. Herey birden aydnland, apak oldu. Daha nce, Alyoa, Smerdyakov'la nasl karlatn anlatrken, van'n yreine birden uursuz ve tiksindirici bir duygu saplanvermi ve iinde hemen ona kar byk bir fke uyandrmt. Sonradan konuma arasnda Smerdyakov'u bir sre iin unutmutu. Ama o, gene de ruhunun bir kesinde duruyordu.. Bu yzden van Fiyodorovi Alyoa'-ya veda edip de tek bana eve dnmek iin yola koyulKARAMAZOV KARDELER 105 d vakit, o unuttuu tatsz duygu iinde tekrar uyanmt. Dayanlmaz bir fke ile: Canm o alak herif, gerekten bu kadar huzurumu bozabilir mi?" diye dnd. Gariptir, van Fiyodorovi gerekten son zamanlarda o adamdan nefret etmee balamt. zellikle son gnlerde duymaa balamt bu nefreti, inde. o yarata kar gittike artan bir tiksinti farkediyordu. Belki de bu nefretin bu derece artmasnn nedeni balangta, yani van Fiyodorovi bize geldii vakit durumun bambaka olmasyd. O zamanlar van Fiyodorovi, Smerdyakov'a kar birden olaanst bir ilgi gstermi, hatt onu orijinal bir tip olarak grmt. Onu yanna gelip sohbet etmee altran gene kendisiydi. Bununla birlikte, Smerdyakov'un garip mantkszlna, daha dorusu zihni bakmdan byle dengesizlik iinde bulunmasna hayret etmi, olaylara seyirci kalan bu adama hi ara vermeden, huzursuzluk veren eyin ne olduunu bir trl kavrayamamt. Felsefe sorunlarndan hatta dnyann yaratld ilk gn, ortaln nasl olup da aydnlk olduundan, gnein, ayn ve yldzlarn ancak drdnc gn yaratlm olmalarna baklrsa, evrenin o ilk gnlerde karanlk olmas gerektiinden, yleyken aksine aydnlk olmasnn nasl anlalabileceinden sz etmilerdi. Ama van Fiyodorovi iin hi de gnete, ayda ve yldzlarda olmadn ksa bir sre iinde anlamt. Smerdyakov iin gne, ay ve yldzlar geri merakl konulard ama bunlarn sadece nc derecede bir nemi vard, o bambaka bir eyin peindeydi. Hangi ekilde olursa olsun, yava yava ortaya mthi bir gurur, stelik yaralanm bir gurur kyordu. Bu, van Fiyodorovi'in hi houna gitmemiti. Smerdyakov'a kar duyduu nefret ite buradan balamt. Sonradan evde dzensizlikler balam. Gruen106 KARAMAZOV KARDELER ka ortaya km, Dimitriy aabeyi ile afalarnda meseleler olmu, urama, didinme balamt. Geri bunlardan da Smerdyakov'la sz etmilerdi ama, Smerdyakov her zaman bunlardan heyecanla sz ettii halde, gene de bu gibi konularda ne istediini anlamaa imkn yoktu. Elinde olmayarak yzeye gene de belirsiz olarak kan baz isteklerinin mantkszlna, karklna ancak hayret edilebilirdi. " Smerdyakov hep hereyi soruturuyor, durup durup dolayl olarak baz sorular soruyordu. Belliydi ki, bunlar nceden dnmt. Ama bunlar niin sorduunu aklamyor ve hep kendi sorduu sorulardan ortaya kan tartmalarn en ateli anlarnda birder susuyor ya da bambaka bir konuya geiyordu. Ama sonunda van Fiyodorovi'i en ok sinirlendiren, iinde byle bir tiksinti uyandran ey, Smerdyakov'un ona kar gsterdii ve gittike arttrd bambaka, iren bir lubalilikti.

Geri nezaketsizlik gstermiyordu, aksine, her zaman byk bir sayg ile konuuyordu, ama eninde sonunda i yle bir hal almt ki, Smerdyakov'un kendisini, nedense van Fiyodorovi'le ayn dncede olan bir insan sayd belli oluyordu. Her zaman, sanki artk ikisinin arasnda nceden kararlatrlm, bir vakitler birlikte ortaya attklar, gizli ve yalnz ikisinin bildii ama etraflarnda kaynap duran basit insanlarn kavramak yeteneine sahip olamadklar bir ey varm gibi konuuyordu, yleyken van Fiyodorovi gene de uzun bir sre, iinde gittike artan bu tiksintinin gerek nedenini bir trl anlayamad. Bu duygunun ne olduunu, ancak son zamanlarda, daha dorusu son gnlerde tahmin etmee balamt. imdi de bahe kapsndan bir tiksinti ve sinirlerini bozan bir duygu ile, Smerdyakov'a hi bakmadan, onunla hi konumadan gemek istiyordu. Ama KARAMAZOV KARDELER 107 Smerdyakov banktan kalkt. van Fiyodorovi onun bu kalkndan bile Smerdyakov'un kendisi ile zel bir konuma yapmak istediini anlad. Ona bakt ve duraklad. Bir an nce dnd gibi onun nnden geip gitmedii ve byle birden duraklad iin de kendi kendine mthi fkelendi. Smerdyakov'un ikiden krm yzne, dikkatlice taranm favorilerine, alnnn zerinde kabartlm bir tutam sana fke ile. nefretle bakyordu. Smerdyakov'un sol gz hafife kslyor, iki de bir krpyor, sanki hafif bir alayla: Nereye gidiyorsun? Buradan byle geemezsin. Gryorsun ki, bizim gibi zeki iki insann konuacaklar baz eyler var diyordu. van Fiyodorovi, tepeden trnaa titredi. Az kalsn: Def ol buradan alak! Ben senin dengin miyim? Budala! diye baracakt. Ama derin bir aknlkla dudaklarndan bambaka szlerin dkldn farket-ti. Kendi de bunu hi beklemedii halde, uysal bir tavrla ve yavaa: Ne oldu? Babam uyuyor mu, yoksa uyand m? diye sordu. Sonra gene bunu yapacan hi ummad halde, banka oturdu. Bir an korkuya benziyen bir his duydu. Bunu sonradan hatrlayacakt. Smerdyakov karsnda, ellerini arkasnda kenetlemi olarak duruyor, ona kendine gvenen hatta hemen hemen sert bir tavrla bakyordu. Acele etmeden: Daha yatyorlar, efendim, dedi. Bunu sylerken sanki: nce sen benimle konumaa baladn, nce ben konumadm diyor gibiydi. an sustuktan sonra, garip bir hareketle, poz verir gibi gzlerini yere indirdi, sa ayan ileri doru att, rugan potinin ucu ile yerde bir eyler izerek: Size hayret ediyorum, beyefendi! dedi-r 108 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER ivan Piyodorovi souk bir tavrla, kesik kesik konuarak: Neden hayret ediyormusun bana? diye sordu. Tiksintisini belli etmemek iin elinden geldii kadar kendisini tutmaa alyordu. Ama birden byk bir fke ile iinde byk bir merakn uyandn ve bu merakn gidermeden dnyada oradan ayrlamayacan hissetti. Smerdyakov, o kk gzlerini ona doru kaldrarak, laubali bir tavrla glmsedi. Neden ermanaya'ya gitmiyorsunuz sanki? Krpt sol gz ise: Neden glmsediime gelince eer akll bir adamsan bunu kendin de anlarsn der gibiydi. van Fiyodorovi ard: Ne diye ermanaya'ya gidecekmiim? Smerdyakov gene bir an sustu. Sonra acele etmeden, sanki verdii karl kendisi de beenmiyormu ve nc derecede nemli bir neden ileri srerek iin iinden kurtulmaa alyorum, lf olsun diye sylyorum bunu der gibi: Fiyodor Pavlovi'in kendileri bile oraya gidesiniz diye size ne kadar yalvardlar! dedi. van Fiyodorovi. sonunda dayanamayarak, uysallktan vazgeip, kaba bir tavrla: E... e... e, Allah beln versin kerata! Aka konusana, ne demek istiyorsun? diye bard. Smerdyakov hemen sa ayan sol ayana bititirdi, vcudunu dorulttu, dimdik durdu. Ama gene gzlerinde ayn sakin bak, dudaklarnda da ayn anlaml, hafif glmseyi vard. nemli bir ey yok, efendim... lf olsun diye syledim ite... Gene bir sessizlik oldu. kisi de hemen hemen bir dakika kadar sustular. van Fiyodorovi biliyordu ki, o anda kalkp fkelenmesi gerekiyordu. Smerdyakov da karssnda sanki: Bakaym fkelenecek misin? 109 lenmiyecek misin? der gibi bekliyordu. Daha dorusu van Fiyodorovi'e yle geliyordu. Sonunda, ayaa kalkmaa hazrlanyormu gibi olduu yerde hafife sal-land. Smerdyakov, bu hareketini tam annda yakalayarak birden kesin bir tavrla, szlerin zerinde dura dura: Durumum ok kt van Fiyodorovi, ok kt efendim, bu durumdan kendimi nasl kurtaracam bilemiyorum, dedi. Son szn sylerken iini ekmiti, van Fiyodorovi dorulmuken gene oturdu. Smerdyakov devam etti: kisi de akllarn karmlar, ikisi de tam anlamyla birer ocuk gibi davranyorlar. Yani peder beyinizle, aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovi'ten sz ediyorum efendim. Bakn, simdi Fiyodor Pavlcvi uyanr uyanmaz, hemen her dakika beni sktrp duracaklar, "Gelmedi ha? Niin gelmedi? diye sorup duracaklar, bylece gece yarsna kadar, hatta gece yars getikten ok daha sonraya kadar bana hi rahat vermiyecek-ier. Eer Arafena Aleksandrovna gelmezse (nk, yle sanyorum ki, buraya hi de gelmee niyetli deiller) o zaman yarn sabah gene zerime atlacaklar: Neden gelmedi? Niin gelmedi? Ne zaman gelecek: diyecekler. .. "Sanki bu bakmdan beyefendinin karsnda sulu olan benmisim gibi. Dier taraftan, gene buna benzer bir ey oluyor: Hava karard m, hatta hava kararmadan ok daha nce aabeyiniz, elinde tfekle geliyorlar, uzaktan deil, komu olan bir yerden. zerime varp: Bak, alak herif, sana sylyorum bulak, eer onun geldiini gzden karr ve gelmi

olduunu bana haber vermezsen, nce seni gebertirim! diyor. Gece geti mi, ertesi gn Dimitriy Piyodorcvi de babanz Fiyodor Pavlovi gibi Neden gelmedi? abuk ge-lecek mi? diye canm karyorlar. Sanki Aabeyinizin Karsnda da, hanmefendileri gelmediler diye ben su-110 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 111 lu imiim gibi! kisi de hergn gittike daha ok kzyorlar, her gn her saat artyor kzgnlklar... O kadar ki, bazan korkudan kendi hayatma son vereyim diye dnyorum, efendim. Ben onlara hi gvenemiyorum beyefendi. van Fiyodorovi sinirli sinirli: Peki neden bu ie kartn? Neden hereyi Di-mitriy Piyodorovi'e bildirmee baladn? diye sordu. Nasl karmayaym, efendim? Zaten hereyi olduu gibi renmek isterseniz unu syliyeyim ki, ben bu ie hi karmamtm. Ben daha balangta hep susuyordum. Onlara kar gelmee cesaretim bile yoktu. Onlar beni kendilerine bu ite hizmet edecek adam saydlar, kendilerine gzc olmam istediler. O zaman-danberi de tek syledikleri sz: Onu gzden karrsan, gebertirim seni herif! oldu, bundan baka bir ey bilmiyorlar! Byle giderse, yarn galiba, uzun bir krize tutulacam, bana yle geliyor! Neymi o uzun kriz? Uzun bir kriz iste efendim, ok ok uzun bir kriz ite. Bazen birka saat, bazen de bir gn, iki gn srer. Bir defasnda tam gn srmt! O zaman tavan arasndan aa dmtm. Bir ara geer gibi oluyor, sonra yeniden balyordu: Tam gn aklm basma toplayamadm. Fiyodor Pavlovic, o zaman, burann doktoru Hertzenstube'yi cartmst. O da sakaklarma buz koydu, bir de baka il verdi... Az kalsn lecektim. van Fiyodorovi fke ile kark bambaka bir merakla: Nasl olur? Bir sara krizinin insana falan gn ya da falan saatte geleceini nceden bilmee irnkn yokmu, diyorlar. Sen nasl yarn sara krizi geireceini syleyebilirsin? Oras doru, nceden bilmee imkn yoktur, efendim. Hem sen o gn tavan arasndan aa dmsn. Ben tavan arasna hergn kyorum, efendim, Yarn da debilirim tavan arasndan. Tavan arasndan aa dmesem bile, bodruma debilirim: nk bodruma da her gn, kendi ihtiyacm iin iniyorum, efendim. van Fiyodorovi ona uzun uzun bakt: Sonra garip, tehdit edici bir tavrla, yavaa: Sen bir eyler geveliyorsun ama, ne demek istediini pek anlayamyorum, dedi. Yarn sara krizine tutulmusun gibi rol mu yapmak istiyorsun? Yani gn iin sanki seni sara tutmu gibi davranacaksn? Ha? Gene sa ayann ucu ile yerde bir eyler izerek oyalanan Smerdyakov o ayan yerine koydu. Ama bu sefer sol ayan ileri srd ve ban kaldrd, alayl alayl glerek: O ii yapabilsem bile efendim, yani saraya tutulmuum gibi rol yapsam bile (ki bu tecrbeli bir insan iin hi de zor bir ey deildir) canm kurtarmak iin byle bir areye ba vurmakta hakl olurum. nk hastalanp yataa dersem, o srada peder beyinizin yanma Agrafena Aleksandrovna gelse bile, aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovi. benim gibi hasta olan bir insana Neden bu ii bana bildirmedin? diye soramazlar. Artk yle bir ey yapmaktan utanrlar. van Fiyodorovi, yz fkeden bir yana eilmi olarak birden: E, e Allah kahretsin seni! diye bard. Neden sana bir ey olur diye bu kadar korkuyorsun sanki? Di-mitriy aabeyimin o tehditleri sadece fkeden sylenmi ilgmca szler! Baka bir ey deil. Seni ldrmez o! Onun ldrecei adam sen deilsin! ldrr, ldrr! Hem de sinek gibi. Herkesten nce beni ldrr. Benim en ok korktuum ey baka:112 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 113 Kendileri bey babalarna bir ey yapacak olurlarsa, bu ite beni de su orta olarak sayarlar diye korkuyorum __jCanim, ne diye seni su orta saysnlar? __Evet, su orta sayabilirler, nk ben kararlatrdmz gizli iaretleri aabeyinize de bildirmi olacam. __ Hangi iaretleri? Kime bildireceksin o iaretleri? Daha aik konusana, Allahm bels! Smerdyakov ukal bir tavrla sz uzatp duruyordu: __unu artk aklamalym ki, Fiyodor Pavlovi ile ikimizin arasnda bir sr var. Bildiiniz gibi (ama bundan haberiniz var m, bilmiyorum) beyefendi artk birka gndenberi gece oldu mu, hatta karanlk bast m hemen odalarna kapanp kapy ierden kilitliyorlar Siz imdi artk her akam erkenden yukarya, odanza gidiyor, sonra da bir daha aaya hi inmiyorsunuz Bu yzden, beybabanzn imdi artk kendi odasnn kapsn nasl titizlik gstererek ierden kilitlediini bilmiyorsunuz. Beybabanz o kadar titizlik gsteriyor ki Grigoriy Vasilyevi gelse bile, ancak sesinden gelenin o olduunu anlaynca kapy ayorlar. Ama, artk Grigoriy Vasilyevi gelmiyor, efendim. nk beybabanza odalarnda yalnz ben hizmet ediyorum Agrafena Aleksandrovna ile aralarnda o i baladktan sonra, bunun byle olmasn kendileri istediler imdi gece olunca, emirlerine uyarak kp mtemilta gidiyorum; hem de gece yars oluncaya kadar uyumamak, nbet tutmak, arada bir kalkp avluyu dolamak ve Agrafena Aleksandrovna'nn gelecei an beklemek art ile! nk kendileri onu birka gndr deli gibi bekliyorlar. Yrttkleri dnce u: Agrafene Aleksandrovna, ondan yani Dimitriy Fiyodorovi'ten korkuyor, (kendileri aabeyinize Mitka diyorlar). Onun iin, ancak ge vakit arka yollardan geerek bana gelecektir. diyorlar. Bana da: Sen de onu gece yarsna kadar, hatta daha da ge vakitlere kadar bekliyeceksin dediler. Eer Agrafena Aleksandrovna gelirse, bir kou kapya gel, iki kez kapya ya da pencerenin camna vur. nce iki kez hafife vurursun. Bak syle: bir, iki! Ondan sonra da arka arkaya hzl hzl kez vurursun: tak, tak, tak! te o zaman ben de onun gelmi olduunu anlar, yavaa sana kapy aarm.

(Bir de, olaanst bir ey olursa, diye bana baka bir iaret daha vermemi sylediler, nce iki kez hzl hzl vuracakmm: Tak, tak! Biraz bekliyecekmiim, ondan sonra bir kez daha kuvvetlice vuracakmm. te, o zaman babanz olaanst bir ey olduunu, kendilerini muhakkak grmem gerektiini anlyacak, bana kapy aacaklarm. Ben de ieri girip olup bitenleri syliyecekmiim. Agrafena Aleksandrovna belki kendisi gelmez de, herhangi bir haber gnderir diye, btn bunlar bana bir bir tembih etti. Bundan baka, Dimit-riy Piyodorovi de gelebilirler. yle bir ey olursa, bunu da hemen haber verecekmiim, onun yaknda bir yerde bulunduunu bildirecekmiim... Beybabanz Dimitriy Fiyodorovi'ten ok korkuyorlar. Agrafena Aleksandrovna geldikten, kendileri de onunla odaya kapandktan sonra Dimitriy Fiyodorovi yaknlarda bir yerde grnrse, hemen ne yapp yapp bunu kendisine pencereye defa vurarak bildirecekmiim. yle ki, birinci iaret be vurulu olacak ve bu be vuru Agrafena Aleksandrovna geldi anlamna gelecekmi. kinci iaret ise yalnz vurulu olacakm. Onun da anlam u olacakm: Sizi hemen grmem gerekiyor. Bunlar kendisi birka kez nmde tekrarlayarak retti. Hepsini iyice, bir, bir gsterdi. Tm dnyada bu iaretleri bir kendileri bir de ben biliyoruz, Onun iin byle bir iaret verilince, artk hi phe etKaramazov Kardeler II F: 8114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 115 meden ve hi seslenmeden (kendileri gece seslenmekten ok korkuyorlar) kapy aacaklarm. te imdi, bu iaretleri Dimitriy Fiyodorovi de renmi bulunuyor, Nereden renmi? Sen mi syledin yoksa? Ne cesaretle bildirdin ona bunlar? Korkudan bildirdim, efendim. Zaten durum yle olunca bunlar ondan gizleyebilir miydim? Dimitriy Fiyodorovi her gn: 'Sen beni aldatyorsun! Sen benden bir eyler saklyorsun! Ayaklarn krarm senin! diye stme varyordu. te o zaman ben de, hi olmazsa kendilerine nasl kle gibi bal olduumu grsnler, kendilerini aldatmadma, hereyi kendilerine bildirdiime kesin olarak inansnlar, diye bunlar akladm. Bu iaretlerden yararlanarak ieriye girmek isteyeceini dnyorsan, o da gerekten byle bir ey yaparsa, sakn onu ieri brakma. Kendim de o srada kriz geiriyorsam, yataa dmsem ona nasl engel olabilirim? Hem zaten yle bir eye cesaretim olsa bile, aabeyinizde o atlganlk varken ve ben onun bu atlganln bildiim halde, bunu yapabilir miyim? E... e... Allah kahretsin seni. Nasl oluyor da ille sara krizi geireceine bu kadar kesin inanabiliyor^ sun? Benimle alay m ediyorsun yoksa? Allah gstermesin, sizinle alay etmek cesaretini gsterebilir miyim? Bende bu korku varken glebilir miyim ben? Gerekten hissediyorum ki, sara krizi geireceim. imde yle bir sezi var ite. Hi bir ey olmasa, korkudan bama gelecek bu kriz! Hay Allah! Eh, ne yapalm, sen yataa dersen, Grigoriy bekilik eder. nceden Grigoriy'e haber verir-sin. Artk o tas atlasa Dimitriy'i ieri brakmaz. Beyefendinin haberi olmadan, o iaretleri Gri-goriy Vasilyevi'e acklayamam. Grigoriy Vasilyevi'in aabeyinizin geliini iitmesine ve onu ieriye brakmamasna gelince, unu haber vereyim ki, kendisi dndenberi hasta, Marfa gnatyevna onu yarn tedavi etmee alacakm. Dn yle kararlatrdlar. Marfa gnatyevna'nn.uygulayaca tedavi olduka ilgi ekici bir ey: Kendisi bir su biliyormu, bunu hep evinde bulundururmu, ok keskin bir eydir. Bilmem hangi ottan yaplyor. Bunun srrn yalnz kendisi biliyormu. "Bu gizli illa Grigoriy Vasilyevi'i ylda kez btn beli uyutuu vakit tedavi ederler. Grigoriy Vasil-yevi sanki kendisine inme inmi gibi olur, hem de ylda defa efendim. O zaman bir havlu alyorlar, onu bu karmn iine sokup slatyorlar, sonra da Marfa gnatyevna bu havlu ile btn srtn hemen hemen yarm saat kadar, havlu neredeyse kuruyuncaya kadar ovuyor. Srt kpkrmz oluyor, hatta iiyor. Sonra ienin iine kalan bir dua okuyarak Grigoriy'e iiriyor-lar. Ama hepsini deil, nk bazen Marfa gnatyevna iedekinden biraz da kendisi iin brakyor ve ondan iiyor. Sonra da efendime syliyeyim, Marfa gnatyevna ikiye alk olmadndan ikisi de hemen szyor, uzun sre derin bir uykuya dalyorlar. Sonradan, Grigo-riy Vasilyevi uyand vakit ou zaman dipdiri oluyor. Marfa gnatyevna ise uyand m. daima ba aryor. te, Marfa gnatyevna yarn bu niyetlerini gerekletirirlerse, o zaman artk Grigoriy Vasilyevi bir ey iitirler mi, Dimitriy Fiyodorovi'in ieriye girmesi-ne engel olabilirler mi? Hi tahmin etmiyorum! Derin uykuda olacaklar. van Fiyodorovi : Bu ne sama ey! diye bard. Sanki herey mahsus hep de ayn anda olacakm gibi konuuyorsun. Sen sara krizine tutulacaksn, Marfa gnatyevna kendinden geecek! Yoksa? bunlarn byle hep ayn anda olmasn sen mi sacmalamak istiyorsun? Bunu birden tehdit edici bir tavrla kalarn atarak sylemiti.116 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 117 Ben bunlar nasl mahsus yapabilirim? Hem ne diye byle bir yne srkleyeyim ileri? Madem ki, her ey yalnz Dimitriy Fiyodorovi'e, yalnz onun dncelerine bal... Eer kendileri ktlk etmek isterlerse, bunu muhakkak yapacaklardr. Eer yle bir ey yapmak istemiyorlarsa, kendilerini ben mahsus getirip babalarnn evine sokacak deilim ya! van Fiyodorovi, fkeden sapsar oldu: Eer dediin gibi, Agrafena Aleksandrovna hi gelmiyecekse, o zaman Dimitriy ne diye babamn evine, hem de byle gizlice gelsin? dedi. Sen kendin bile bu-rada oturduun srece, hep ihtiyarn sadece hayal iinde yaadn, o yaratn evine hi bir zaman gelmiye-ceini syledin. Eer o kadn gelmiyecekse, Dimitriy neden ihtiyarn evine zorla girsin? Syle! Ne dnyorsun? Bunu renmek istiyorum!

 Dimitriy aabeyinizin buraya neden geleceini siz daha iyi bilirsiniz. Benim dndklerimin ne nemi var? Belki sadece fkeli olduklar iin ya da bir eyden kukulandklar iin geleceklerdir. nk ben hastalanrsam, ilerine kuku debilir, o zaman acaba o kadn herhangi bir ekilde, kendilerinden gizli olarak buraya geldi mi, diye dn yaptklar gibi onlar aramaa kalkabilirler. Aabeyiniz de ek iyi biliyorlar ki, Fi-yodor Pavlovi'in odasnda iinde bin ruble bulunan zerine de damga vurulmu, kurdeleyle balanm stne de beyefendinin kendi eli ile Meleim, Gruenka'ya! Eer gelmek isterse diye yazl byk bir zarf hazr duruyor. Beyefendi o zarf hazrladktan gn sonra 'Meleim szne bir de ve civcivime szn eklediler. ste Dimitriy Fiyodorovi hereyi bildii iin, insann iine kuku dyor van Fiyodorovi neredeyse kendinden gemi gibi: Sama! diye bard. Dimitriy hrszlk etmez! Hrszlk ederken babam da ldrmeyi aklndan geirmez! Dimitriy Gruenka iin, ldran bir budala davranarak babam dahi dn ldrebilirdi, ama hibir zaman hrszlk etmez! Oysa kendilerinin, tam bu srada paraya ihtiyalar var. Evet, Dimitriy Fiyodorovi, u anda artk para skntsnn son raddesine gelmiler. Paraya ne kadar ihtiyalar olduunu bilmezsiniz... Smerdyakov bunu olaanst denecek kadar sakin bir tavrla hem de-szlerin zerinde dura dura sylemiti. Devam etti: O bin rubleyi kendilerine ait bir para sayyorlar. Kendileri bana yle sylediler: Babamn bana daha tam bin ruble borcu var' dediler. Sonra btn bunlardan baka gerekler zerinde de durmak gerekiyor. van Fiyodorovi: Bir kez unu kabul edin ki, eer Agrafena Aleksandrovna isterse, ne yapar yapar beyefendiyi, Fiyodor Pavlcvi'i kendisi ile evlenmee zorlar. Bunu salamak iin neler isterler, kim bilir? Belki ben yalnz lf olsun diye Agrafena Aleksandrovna'nn babanza gelmek istemiyeceini syledim. Belki de o hanm bundan ok daha fazla eyler de isteyecekler, rnein belki de burann hanmefendisi olmak isteine kaplacaklar. Biliyorum H, o hanm dostu Samsonov var ya, her zaman yaptklar gibi dosdoru konuarak, kendilerine bu iin hi de fena olmadn sylemiler, stelik yle yapmalarn glerek tlemilerdir. Zaten o hanmn kendileri de U de budala deildirler. Dimitriy Fiyodorovi gibi be paras olmayan bir adamla evlenmek, o hanma gre bir ey deil. te imdi yle bir ey olursa, siz de kabul edin ki van Fiyodorovi, artk ne Dimitriy Fjyodorovi'e ne size ve ne de kaTdeini2 Aleksey Fiyodorovi'e babanzn lmnden sonra M tek kuru kalr. nk Agrafena Aleksandrovna beyefendi ile onun elinde ne varsa hepsini kendi adna yazdrmak, ne kadar nakit para varsa hepsini kendi heaplarna geirmek iin evlenecektir. Oysa baba nz imdi, daha btn bunlar olmadan118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 lecek olursa, herbirinize, hatta beyefendinin bu kadar nefret ettikleri Dimitriy Fiyodorovi'e bile krkar bin ruble kalacaktr. nk beyefendi daha vasiyetnamesini yazmamtr. Btn bunlar Dimitriy Fiyodoro-vi bilir... van Fiyodorovi'in yz garip bir ekilde titredi ve sanki ezilir gibi oldu. Birden kzard, Smerdyakov'un szn keserek: Peki, btn bunlar doru ise, bana ne diye er-manaya'ya gitmemi t veriyorsun? Bana bunu sylemekle ne demek istiyorsun yani? Ben gidersem, demek burada btn o dediklerin olacak. van Fiyodorovi, glkle nefes alarak konuuyordu. Smerdyakov, alak sesle ve ona bir eyi iyice anlatmak ister gibi: ok doru, dedi. Bu szleri sylerken gzlerini van Fiyodorovi'ten ayrmyordu, van Fiyodorovi kendisini glkle tutarak ve gzlerinde fkeli kvlcmlarla: Ne demek ok doru? Smerdyakov, van Fiyodorovi'in kvlcmlar saan gzlerine ekinmeden bakarak: Ben bunu size acdm iin syledim. Eer sizin yerinizde ben olsaydm, hemen hereyi burada olduu gibi brakr giderdim... Byle bir iin banda kalmak-tansa... kisi de sustular, van Fiyodorovi birden banktan kalkt: Bana yle geliyor ki, sen koca bir budalasn! Ayn zamanda da tabi... alan, namussuzun birisin! Sonra bahe kapsndan ieri girmek istedi, ama birden duraklad ve Smerdyakov'a doru dnd. O srada garip bir ey oldu: van Fiyodorovi birdenbire sanki titreme geiriyormu gibi dudaklarn srd ve yumruklarn skt. Bir an daha geseydi, herhalde Smerdyakov'un zerine atlacakt. Ama br bu durumu ayn anda farketti, irkilerek birden geri ekildi. Bu yzden o an Smerdyakov iin kazasz belsz geti ve van Fiyodorovi, hi konumadan, garip bir aknlk iinde gene bahe kapsna doru dnd. Sonra birden fkeyle, szlerin zerinde dura dura yksek sesle: Yarn Moskova'ya gidiyorum! diye bard. Haberin olsun. Yarn sanal erkenden gideceim, o kadar ite! Sonradan o anda bunu ne diye Smerdyakov'a sylemek ihtiyacn duyduuna kendisi de hayret edecekti, br sanki bunu bekliyormu gibi: Yapacanz en iyi ey de bu olur! dedi. Yalnz eer herhangi bir ey olursa, buradan telgraf ekerek .sizi Moskova'da rahatsz edebilirler. van Fiyodorovi gene duraklad, sonra tekrar hzla -Smerdyakov'a doru dnd. Ama brnde de bir deiiklik olmutu. Btn lubalilii, kaytszl bir anda yok oluvermiti. Tm yznde byk bir dikkat, bir bekleyi seziliyordu. Ama bu bekleyite imdi artk ekingenlik ve yaltaklanma vard, van Fiyodorovi'e diktii gzlerinin o srarl bak sanki: daha baka bir ey sylemiyecek misin? Daha baka bir ey katmyacak msn szlerine? diyor gibiydi. van Fiyodorovi, nedense birden avaz kt kadar: Burada bir ey olursa, ermanaya'dan da armazlar m sanki? diye bard. Smerdyakov sanki ne syleyeceini arm gibi, ama gene de van Fiyodorovi'in gzlerinin t iine bakmaya devam ederek : ermanaya'dan da... rahatsz ederler tabi... diye fsldad.

 Yalnz Moskova daha uzaktr. ermanava ise yakndr. Oraya gitmem iin srar ederken sarf edeceim yol parasna m acnyorsun, yoksa yol byk bir120 KARAMAZOV KARDELER kavis yapt iin yorulacamdan tr m zlyorsun? Smerdyakov pis pis glmsiyerek ve her ihtimale kar tam zamannda geriye doru ekilmeye hazrlanarak titreye titreye, kesik kesik: ok doru, efendim, diye mrldand. Ama van Fiyodorovi birden Smerdyakov'u da artan bir ey yapt. Glmeye balad ve kahkahalarla gle gle hzla bahe kapsndan ieri girdi. O srada yzne bakan biri, herhalde onun hi de neeli olduu iin glmediini anlyacakt. Zaten o srada iindeki duygulan sorsalard, kendisi de bunu aklyacak durumda deildi. Btn vcudu sarslyormu gibi salla-na sallana yryordu. VII AKILLI BR NSANLA SOHBET ETMEK BiLE YARARLI OLABLR Yrrken de konuuyordu, ieriye girer girmez, salonda Fiyodor Pavlovi'i grnce birden ellerini sal-lyarak: Ben yukarda, kendi odama kyorum, size gelmiyorum, sonra grrz! diye bard ve babasnn yzne bile bakmamaya alarak yanndan geip gitti. Belki de ihtiyar o anda gerekten ona nefret edilecek bir insan olarak grnyordu. Ama byle aktan aa bir dmanlk gsterisi, Fiyodor Pavlovi iin bile beklenmedik bir eydi. Oysa ihtiyarn gerekten ona bir an nce bir ey haber vermek istedii belliydi. Onu karlamak iin bu yzden mahsus salona girmiti; van Fiyodorovi'in byle acaip bir ey sylemesi karssnda ise hi konumadan duraklad, alayl bir tavrla sevgili olu merdivenden yukardaki daireye kp KARAMAZOV KARDELER 121 gzden kayboluncaya kadar izledi, van Fiyodorovi'in. peinden giren Smerdyakov'a aceleyle : Ne oluyor buna? diye sordu, br aka konumaktan kanarak : Bir eye kzmlar efendim, kimbilir neye diye mrldand. Ee, Allah belsn versin! Kzarsa kzsn! Sen Semaveri getir, kendin de bir an nce ek araban, haydi abuk ol. Yeni bir ey var m? te bu srada Smerdyakov'un biraz nce van Fi-yodorovi'e ikyet ederek anlatt o sorular balad. Bunlar hep gelmesi beklenen kadnla ilgiliydi. Onun iin bunlar burada tekrar etmeden geelim. Yarm saat sonra ev kaps ierden kilitlenmiti ve bunam ihtiyar ierde, her an daha nceden kararlatrlm o be vuruun duyulmasn heyecanla titriye titriye bek-liyerek, tek bana, odadan odaya dolayor, arada bir karanlk pencerelerden dar bakyordu, ama darda karanlk geceden baka bir ey gremiyordu. Artk vakit ok geti. Oysa van Fiyodorovi hl. uyumuyor, dnp duruyordu. O gece ge vakit, saat ikiye doru yataa yatt. Ama biz imdi burada dncelerinin nasl bir ak izlediini anlatacak deiliz. Zaten imdi onun ruhunda olup bitenleri anlatmann sras deil. Ruhunda olup bitenleri sras gelince anlata caz. Zaten ne dndn anlatmaya kalksak bile, bu ok zor bir ey olacakt. nk bunlara dnce-denilemezdi. Bunlar ok belirsiz ve en nemlisi art derecede heyecanla kark eylerdi. Kendisi de ipin ucunu kardn hissediyordu. Dncelerinden baka, bir de garip ve hemen hemen hi beklenmedik istekler ona znt veriyordu, rnein: Artk gece yansndan sonra birdenbire ne yapp yapp ille aaya inmek, kilitli kapy amak, mtemilta gemek ve Smerdyakov'a temiz bir dayak atmak iin dayanlmaz bir istek duyuyordu. Ama kendisine-122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 bunu niin istediini sorduklar anda, bunu akla uygun gstermek iin bir tek kesin neden bulamazd; ancak o uan kendisine dnyada en ar hakareti etmi bir insan gibi nefret duyduu bir varlk haline geldiini soyliyebilirdi. Bundan baka o gece ruhunda birka defa hibir eyin manta uygun gsteremiyece-i ve kendisini, kk dren bir korkaklk uyanmt. Bu korkaklk yznden (bunu kendisi hissediyordu) vcudunun btn gcn sanki birden yitirmi gibiydi. Ba aryor ve dnyordu. iinde birinden intikam almaya hazrlanyormu gibi ona rahat, huzur vermeyen, zc bir ey vard. Daha nce Alyoa ile yapm olduu konumalar hatr lyarak ondan bile nefret ediyordu. Zaman zaman kendisinden de ok tiksiniyordu. Katerina vanovna'y ise aklna bile getirmiyordu. Buna da sonradan ok hayret edecekti. nk daha bir gn nce sabahleyin, Katerina vanovna'nn evinde Moskova'ya gideceini -syliyerek meydan okur gibi konutuu srada iinden .gelen bir sesin kendisine: Ama samalyorsun, gitmi-yeceksin, kendini buradan koparman, imdi meydan okur gibi sylediklerini yapman o kadar kolay olmayacak diye fsldadn ok iyi hatrlyordu. Aradan uzun bir sre getikten sonra, bambaka bir tiksinme ile o gece durup dururken birden divandan nasl kalktn ve sanki birisinin kendisini gzetlemesinden kor-kuyormu gibi nasl yavaa gidip kaplan atn, nasl merdiven bana ktn ve alt kattaki odalarda Fiyodor Pavlovi'in hareketlerini, odadan odaya dolamasn nasl dinlediini hatrlayacakt. Uzun uzun, neredeyse be dakikaya varan srelerle, garip bir merak iinde, nefsini tutarak ve kalbi hzl hzl arparak aada olup bitenlere kulak kabartyordu. Ama bunu niin yapyordu, neden dinliyordu? Tabi bunu kendisi de bilmiyordu. Sonradan da, btn mr boyunca o geceki bu hareketine kendisi alaka bir davran dei, mrnn sonuna kadar ruhunun derinliklerinde saklad bu olay, yapt en byk adilik saymtr. Fiyodor Pavlovi'in kendisine kar ise o anlarda hi bir nefret bile duymuyordu. Yalnz nedense btn varln saran derin bir merak iindeydi. Kendi kendine: Acaba imdi aada nas yryor, acaba imdi kendi dairesinde neler yapyor? diye soruyor, babasnn aada karanlk pencerelerden nasl dar baktn, sonra da odann ortasnda duraklyarak nasl acaba biri kapy alyor mu? diye uzun uzun beklediini tahmin ediyor, bunlar hayalinden geirmeye alyordu.

van Fiyodorovi bu iler iin merdiven bana iki kez kadar kmt. Btn sesler dindikten ve Fiyodor Pavlovi de artk yattktan sonra saat ikiye doru van Fiyodorovi kendisini mthi yorgun hissettii iin bir an nce uyumak dncesiyle yatt. Gerekten de birden derin bir uykuya dald. Uykusunda rya da grmedi. Ama ertesi sabah erkenden, saat yediye doru uyand. Hava artk aarmt. van Fiyodorovi gzlerini anca hayretle birden iinde garip ve almad bir enerji hissetti, hemen yatandan frlad, abucak giyindi, sonra bavulunu ekip kararak hi vakit geirmeden aceleyle eyalarn bavula yerletirmeye balad. amar tam bir gn nce sabahleyin amarcdan gelmiti. Hatt van Fiyodorovi hereyin rast gittiini, hemen gitmesi iin hibir engelin kmadn dnerek kendi kendine alayl alayl gld. Gidii gerekten an oluyordu. Geri van Fiyodorovi bir gn nce (Katerina vanovna'ya, Alyoa'ya, sonra da Smerd-yakov'a) ertesi gn gideceini sylemiti, ama o ak-am yatarken ok iyi hatrlyordu ki, gitmeyi hi d-nmemiti. Hatta bunu hi aklna getirmemiti. Oy-sa, sabahleyin uyanr uyanmaz ilk hareketi hemen at-P bavulunun iine yerletirmek olmutu. Bavulunu124 KARAMAZOV KARDELER t ola, antasn da hazrlad. Marfa gnatyevna hergn yapt gibi: Nerede ay; ieceksiniz? Kendi odanzda m, yoksa aaya m ineceksiniz? diye sormak iin geldii vakit saat dokuza geliyordu. van Fiyodorovi aaya indi. Hemen hemen her halinde, szlerinde, davranlarnda dank ve dalgnla benzeyen, aceleci bir hava vard ama, kendisi neeli gibi grnyordu. Nazik bir tavrla babasna .gnaydn dedikten ve zel bir ilgi gstererek salk durumunu sorduktan sonra, babasnn verecei karl beklemeden, hemen, bir saat sonra artk bir daha gelmemek zere Moskova'ya gideceini bildirerek, atlarn hazrlanmasn rica etti. htiyar, bu haberi hibir hayret gstermeden dinledi, ok ayp bir ekilde olunun gidiine zlmeyi unuttu, hatt byle bir znt gsterecek yerde, birden olaan st bir ekilde bir eylerle uramaa balad, bu arada da asl kendisini ilgilendiren konuyu hatrlamaktan da geri kalmad. Al sen yok musun! Ne adamsn sen! Dn sylemedin... Herneyse, hepsi bir, imdi hepsini hallederiz. Hatrm iin bir zahmette bulunur musun yavrum, evldm. Giderken ermanaya'ya ura. Volovyaya istasyonundan sola dndn m, topu topu on iki verts kadar bir yol yaptn m? iste ermanaya'ya gelmi olursun. zr dilerim, ama bunu yapamam: Demir yolu istasyonuna kadar seksen verst var! Tren Moskova'dan akam saat yedide kalkyor. Ancak yetiirim. Olmazsa yarn, o da olmazsa br gn gidersin. Ama bugn muhakkak ermanaya'ya ura. Babann iini rahat ettirsen olmaz m? Eer burada iler olmasayd, ben kendim oktandr oraya-gidip gelirdim. nk orada acele grlmesi gereken bir i var. Hem de ok nemli bir ey. Burada ise... imdi yle bir zaman ki... anlyor musun, oradaki korum iki yere baki' yor, hem Begiev'e, hem de Diyakin'e; hem de bou bouna yle duruyor Tccarlardan baba oul Maslov'lar KARAMAZOV KARDELER 125 odun sesimi iin. benim o koruya topu topu sekiz bin ruble veriyorlar. Oysa elana geen yl bir mteri kmt, koruyu almak iin yalvarp duruyordu. On iki bin ruble veriyordu. Ama kendisi bural deildi. in, nemi: taraf da bu zaten. nk buradakilerin elinde imdi para yok: Burada her birinin yz binlik serveti olan taba oul Maslov'larn borusu tyor. Kendileri ne fiyat verirlerse onu kabul etmek zorundasn! stelik buradakilerden hi kimse bu konuda onlarla boy lmeye cesaret edemez. Oysa, lyin kilisesinin papaz geen perembe gn, beklenmedik bir srada oraya Gortskin'in geldiini yazd. O da kk bir tccardr. Tanrm ben onu. Ama adamn deeri burallardan olmamasnda. Kendisi Pogreboy'ludur. Senin anlyacan, bural olmad iin Maslov'lardan korkmaz! Koru iin n bir bin ruble veririm diyormu, iittin mi? Oysa burads yalnz bir hafta kadar kalacakm. Onun -iin oraya gidip kendisiyle bir konusan... Siz papaza yazverin. o da adamla konuup anlasn. O beceremez bunu Burada ince bir nokta var. Bu papaz bakt eye deer bimesini bilmiyor. Geri kendisi altn gibi adamdr. Ona hemen senetsiz sepetsiz yirmi bin rubleyi bile emanet edebilirim. Gelgele-lim o idam hibir eyin deerini bilmiyor. ocuk gibidir. Kargalar bile aldatr onu. Oysa stelik tahsil grmt:, dn bir kez; o Gortskin grnte kylnn biri. Hep srtnda mavi bir kyl ceketiyle dolar. Ama karakter bakmndan tam anlamnda alan biridir. Zaten derdimiz de budur. Herif hep yalan syler. burada. bazen o kadar atp tutar ki, bunu neden yapyor diye, aar kalrsn. Bundan yl nce: karm ld, ben de baka bir kadnla evlendim diye bir yalan att. Oysa yle bir ey olmam. Artk anla ne adam, olduunu. Kars lmemi, hl da sadr. Hem de herif, ka-tncaza her gnde bir, temiz bir dayak atar. Sim-126 KARAMAZOV KARDELER di bizim, unu renmemiz gerekiyor: Bu adam koruya on bir bin ruble vermek istediini sylerken doru mu sylyor, yoksa yalan m? yi ama ben bir ey yapamam ki! Ben de yle eyden anlamam. Dur, acele etme, sen bu ii baarrsn. nk ben sana herseyi anlatrm), neyi nereden anlyacan retirim. Yani Gortskin'in ne demek istediini anlaman iin. Ben oktandr onunla i yaparm. Bak, sana birey syliyeyim, onunla konuurken sakalna bakmal, kzl bir sakal vardr. Pis, incecik bir eydir. Eer sakal titriyorsa, kendisi de konuurken fkelenip duruyorsa, demek ki i iyi. Demek doru sylyor, yapacan syledii eyi de gerekten istiyor. Yok eer sakaln sol eliyle okayp duruyor, kendisi de alayl alayl glyorsa, o zaman, eyvah! berbat oldu, sana kazk atmak istiyor, sinsi sinsi tertipler hazrlyor, demektir. Sakn gzlerine bakma. nk gzlerine bakarak hibir ey anyamazsn. Onun gzleri karanlk bir su gibidir. Adam aldatr! yisi mi, sen sakalna bak. Sana ona vermen iin pusula yazarm. Kendisine gsterirsin. Geri soyad Gortskin'dir, ama aslnda o Gortskin deil. Liyagaviy'dir. Yalnz sen ona Liyagaviy (*) olduunu sakn syleme, gcenir. Onunla anlar da, iin doru drst olduunu grrsen, hemen buraya bireyler karalar gnderirsin. Yalnz u dediimi yazsan yeter: Yalan sylemiyor! diye yaz. On bir binde srar edersin. Yalnz bin ruble kadar debilirsin. Daha aaya sakn inme. Dn bir kez: Sekiz ve on bir... bin fark var. Bylece insan bini sokakta bulmu gibi olur! Mteri dediin abuk mu bulunur? Oysa imdi o kadar ok paraya ihtiyacm var ki!. in cidd olduunu bildirirsin, O zaman ben de bir rpda gider pazarl bitiririm. Artk ne yapp yapp bir zaman ayrrm. imdi ise oraya ne diye gideyim? Ya papaz bunu

t (*) Liyagaviy: Bir cins kpek. KARAMAZOV KARDELER 127 uydurduysa? Syle, gidecek misin, gitmiyecek misin? Ah, hi vaktim yok, beni bundan kurtarn ne olur? Ne olur! Babana bir yardmda bulun! nan bu yaptn iyilii unutmam! Ama ne var ki sizin gibi evltlarda yrek yok, yrek! Ben bunu bilir, bunu sylerim! Senin iin bir gnn ya da iki gnn ne nemi var? Nereye gideceksin imdi? Venedie mi, yoksa? Merak etme, senin o Venedik iki gn iinde yerin dibine batmaz. Alyoa'y da gnderirdim ama, o bu ilerden ne anlar? Seni gndermek isteyiimin tek nedeni akll bir adam olmandr. Ben senin akll olduunu grmyor muyum? Geri kereste tccar deilsin ama, grdn eyin deerini bilirsin sen. Bu ite de grmesini bilmek yeter; adam cidd mi konuuyor, yoksa cidd deil mi? Yalnz, bunu iyice anlamal. Sylyorum sana; sakalna bakarsn. Eer sakal titriyorsa demek ki, cidd konuuyor. van Fiyodorovi fkeyle alayl alayl glerek: Demek kendi elinizle beni o Allahn bels er-manaya'ya itiyorsunuz, yle mi? diye bard. Piyodor Pavlovi olunun fkesini farketmedi, ya da grmemezlie gelmek istedi. Oysa alayl alayl gln hemen grmt, onun iin de vakit kaybetmeden : Demek gidiyorsun! Gideceksin, deil mi, dur sana bir pusula karalyaym, demiti. Bilmiyorum, gideyim mi gitmiyeyim mi? Gerekten bilmiyorum gidip gitmiyeceimi. Yolda karar veririm. Yolda ne karar vereceksin? Hemen burada karar ver. Evldm, yavrum, ne olursun burada karar ver! Onunla anlarsan bana iki satrlk bir pusula yaz, pusulay papaza ver, papaz onu hemen bana gnderir. Ondan' sonra artk engel olmam sana! Gle gle git Venedie. Volovo istasyonuna kadar papaz arabana kendi atlarnn koulmasna izin verir...128 KARAMAZOV KARDELER ihtiyar tam anlamyla cokun bir sevin iindeydi. Hemen pusulay yazd. Atlar getirtmek iin adam gnderdiler, sofraya konyakla meze geldi. htiyar sevindii vakit, her zaman gevezelik ederdi, ama bu sefer kendini tutuyor gibiydi, rnein: Dimitriy Fiyodoro-vi'ten bir kez olsun sz etmedi.' van Fiyodorovi'ten ayrlacana da hi zlmyordu. Sanki konuacak ey bulamyormu gibiydi. van Piyodorovi de bunu ok iyi anlad. Kendi kendine: Benden amma da bkm diye dnd, ihtiyar, ancak olunu kapya kadar geirdii vakit biraz heyecana kaplr gibi oldu ve onunla kucaklamak iin uzand. Ama van Fiyodorovi onunla pmekten kanmak istediini belli ederek aceleyle geri ekilip elini uzatt, ihtiyar hemen durumu anlad; bir anda kendini toparlad. Kapdan: Haydi Tanr yardmcn olsun, Tanr yardmcn olsun! diye tekrarlad. Ama mrmz varsa, bir defa daha geleceksin deil mi? Gel; ne zaman gelsen, bamn stnde yerin var. Haydi, sa yardmcn olsun! van Fiyodorovi faytona bindi. Babas son bir kez: Elveda van! Beni ok ktleme! diye bard. van Fiyodorovi'i uurlamak iin evdekilerin hepsi dar kmt: Smerdyakov da, Marfa da, Grigoriy de oradaydlar. van Fiyodorovi herkese onar ruble hediye etti. Artk faytona yerletikten sonra Smerdyakov frlad, gelip arabann iindeki haly dzeltti. van Fi-yodorovi'in azndan birden u szler dkld : Gryorsun ya... ermenaya'ya gidiyorum... dedi. Bu szler bir gn nceki gibi kendiliinden stelik, garip, sinirli bir glle dudaklarndan dklmt. Sonradan bunu uzun bir sre hatrlyacakt. Smerdyakov, van Fiyodorovi'in iini okuyormu gibi gzlerinin iine bakarak kesin bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 129 Demek ki, zeki bir insanla konumak bile ya-Tarl oluyor diyenler doru sylemiler, dedi. Fayton hareket etti ve uzaklat. indeki yolcunun ruhunda kark duygular vard, ama tarlalara, tepelere, aalara, zerinden, bulutsuz gklerin iinde ta ykseklerden geen yabani kaz srsne byk bir istekle bakyordu. Birden kendini o kadar iyi hisseti ki, arabacyla sohbet etmeye kalkt ve kylnn verdii karlkla ok ilgileniyormu gibi davrand. Ama bir an sonra, adamn syledii szlerin bir kulandan girip, bir kulandan ktn ve gerekte ne dediini bile anlamadn farketti. O zaman sustu. Zaten ancak sustuu vakit kendini rahat hissediyordu: Hava temiz, taze ve serin, gkyz akt. van Fiyodorovi'in hayalinde Alyoa ile Katerina vanovna canland. Ama bafife glerek, gzlerinin nnde beliren bu sevimli hayallere doru hafife fledi. O zaman bu hayaller hemen dald. van Fiyodorovi: Onlara daha vakit var diye dnd. stasyona kadar olan mesafeyi abucak aldlar, atlan deitirdiler ve Volovo'ya doru drt nal gittiler. van Fiyodorovi birden zeki bir insanla konumak neden yararl bir ey oluyor? Bununla ne demek istedi acaba? diye Dnd ve bu dnce sanki btn varln birden kavram gibi oldu. iyi ama ben de ne diye ona er-ttenaya'ya gideceimi syledim. Drt nal Volovo istasyonuna kadar gittiler. van Piyodorovi faytondan indi. etrafn arabaclar evirdi. ermenaya'ya kadar on iki verstlik yolu almak iin Pazarla giritiler. Arabaya dinlenmi atlarn koul-^as gerekiyordu. van Fiyodorovi atlarn koulmasn emretti. Sonra, araba durandaki hana girecek ol-du, etrafna baknd, gz hana bakan kadna iliti, sonra birden tekrar kapya kt: Karamazov Kardeler II F: 9130 KARAMAZOV KARDELER istemez! ermenaya'ya gitmjyeceim! Akam yedi tirenine gecikmez miyim? Evltlar ne dersiniz? Tam zamannda yerletiririz sizi! Atlar koalm m? Hemen ko atlar arabaya! Aranzda yarn kente inecek var m? Olmaz olur mu? te, Mitriy inecek.

 Bana bir yardmda bulunmaz msn Mitriy? Babam Fiyodor Pavlovi Karamazov'a ura, ona ermenaya'ya gitmediimi syle. Bunu yapar msn ha? Neden yapmyaym? Urarz. Zaten Fiyodor Pav-lovi'i ok eskiden tannz. van Fiyodorovi neeyle gld : yleyse al bakalm bahiini! nk yle sanyorum ki babam sana bahi vermez... Mitriy de gld: Herhalde vermezler! dedi. Teekkr ederim Beyefendi. Emrinizi muhakkak yerine getiririz. van Fiyodorovi akamn yedisinde vagona girdi ve trenle hemen Moskova'ya gitti. Gemiteki herey uzaklasn benden! Elveda artk eski yaadm hayata, bir daha dnmemek zere, elveda! Artk gemiten ne bir haber, ne bir ses isterim; yeni bir dnyaya, yeni yerlere, hem de hi arkama bakmadan gideceim! diye dnyordu. Ama iine cokun bir sevin yerine, birden ylesine karanlk bir hzn kt ve kalbinde yle bir ac uyand ki, bylesini btn mrnde hibir zaman duymamt. Btn gece dnd durdu; tren sanki uuyordu. van Fiyodorovi, ancak Moskova'ya artk girdikleri srada, gn doarken, birden kendine gelir gibi oldu! Ben alan biriyim! diye fsldad. Fiyodor Pavlovi ise olunu uurladktan sonra ok memnun kalmt. Tam iki saat iinde hemen hemen byk bir mutluluk duyarak konya yudumlayp durdu; ama birden evde herkes iin ok can skc, tat' KARAMAZOV KARDELER 131 sz, ayn zamanda Fiyodor Pavlovi'i byk bir aknlk iinde brakan bir olay oldu: Smerdyakov bir ey almak iin bodruma inerken st basamaktan aaya dt. yi ki, o srada Marfa gnatyevna avludayd ve bunu tam zamannda iitmiti. Kadncaz Smerdya-kov'un dtn grmemiti, ama l duymutu. zel, garip, ama Marfa Ignatyevna'nn oktandr bildii bir lkt bu. Bir saralnn, krize tutulan bir saralnn l. Herkese saral olduu bilinen Smerdya-kov'un bu krizi, tam merdivenden aaya indii zaman m balamt ve bu yzden mi elinde olmyarak kendini kaybederek aaya dmt, yoksa dt vakit geirdii sarsntdan m kriz gelmiti? Bunu anlamaya imkn yoktu. Yalnz kendisini artk bodrumun dibinde, vcudu kvrlm, kaslm bir halde titriye titriye, aznda kpklerle, rpnr bir halde bulmulard, nce herhalde elinin ya da bacann krldn ve bir yere arptn sanmlard. Ama Marfa Ignatyevna'nn dedii gibi Tanr korumutu ve yle bir ey olmamt. Yalnz Smerdyakov'u bodrumdan tekrar dar karmak zor olmutu. Neyse ki, komulardan yardm isteyerek bunu g bel baarmlard. Btn bu iler olup biterken Fiyodor Pavlovi'in kendisi de orada bulunmu, yardm etmiti. Belliydi ki, korkmu, hatt aknlktan kendini kaybetmi gibiydi. stelik hasta bir trl kendine gelemiyordu. Geri krizler arada bir kesiliyordu ama, ksa bir sre sonra yeni-en balyordu ve herkes Smerdyakov'un geen yl ta-yan arasndan aaya dt vakit olduu gibi bir urum meydana geleceini sylyordu. O vakit basna iuz konulduunu hatrladlar. Hemen bunu da bulduir; nk bodrumda hl buz vard. Marfa gnatyev-ia gereken emirleri verdi. Fiyodor Pavlovi de akama doru doktor Hertzenstube'nin gelmesi iin adam gn-erdi. Doktor Hertzenstube ise abucak geldi. Hastay dikkatle muayene ettikten sonra (bu bu-132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 tn ilin en dikkatli, en titiz doktoruydu, kendisi de yal ve ok sayg deer bir ihtiyarckt) krizin ok iddetli olduu ve durumun belki de ok tehlikeli olaca sonucuna vard. Sonra da daha hereyi iyice kavryama-dn, ama yarn sabah eer imdi verdii illar fayda etmezse baka bir tedbir alnmas iin karar vereceini syledi. Hastay mtemilta, Grgoriy ile Marfa Ignatyevna'nn oturduklan dairenin yanndaki kk odaya yatrdlar. Ondan sonra da Piyodor Pavlovi btn gn arka arkaya bir dizi skntlarla karlat: Yemei Marfa gnatyevna yapmt. orba Smerdyakov'-un piirdii orbalara kyasla K bulak suyu gibi bir ey olmutu. Tavuk ise o kadar kuru olmutu ki, onu inemeye bile imkn yoktu. Marfa gnatyevna, beyin hakl sulamalarna karlk vererek tavuun zaten ok kart olduunu, kendisinin de ahlk dersleri almadn syledi. Akama doru bir baka sknt kt: Fiyodor Pav-lovi'e gndr hasta olan Grigoriy'in tam o srada bsbtn yataa dtn bildirdiler; adamn beli uyumutu. Fiyodor Pavlovi ayn mmkn olduu kadar erken iti ve evde tek basma kalp kapy ierden kilitledi. Kendisi korku ve endieyle kark bir bekleyi iindeydi. nk tam o akam Guruenka'nn artk muhakkak gelmesini bekliyordu. Daha dorusu o sabah, erkenden Smerdyakov'dan hanmefendi artk muhakkak geleceklerini vaadettiler! haberini almt; Smerdyakov, ihtiyar buna hemen hemen kesin olarak inandrmt. htiyarcn bir trl huzur bulamyan kalbi heyecanla hzl hzl arpyordu. Bo odalarnda oradan oraya dolayor, ikide bir etrafa kulak kabartyordu. ok dikkatli olmal, iyice dinlemeliydi etraf; belki Dimitriy Fiyodorovi Gruenka'y herhangi bir yerden gzetliyordu. Onun iin Guruenka cama vurdu mu, (Smerdyakov daha gn nce Fiyodor Pavlovi'e kesin olarak, Guruenka'ya gelirse, nereye ve nasl vuraiim rettiini sylemiti.) kapy abucak amal ve onu talkta bouna hi bekletmemeliydi. Allah korusun, korkuya kaplarak kap gitmesin diye, hemen ieriye almalyd onu: Fiyodor Pavlovi btn bunlar dnerek dolap duruyordu, ama imdiye kadar yrei hibir vakit bundan daha tatl bir umut iine gml-memisti; nk artk bu 'sefer Guruenka'nn muhakkak geleceine inanabilirdi! LAltnc Kitap RUS RAHB I ZOSiMA DEDE VE KONUKLARI Alyoa endie ve zntyle dedenin hcresine gir-dii vakit, hemen hemen aknlk iinde duraklad; karsnda hayata gzlerini kapamak zere olan, hatt belki de kendini artk kaybetmi bulunan bir hasta grmekten korkuyordu. Oysa, dedenin koltukta oturduunu ve geri dermanszlktan bitkin ama, gene de neeli, zinde bir yzle etraf konuklarla evrili olarak oturduunu, onlarla huzur iinde sakin, sakin sohbet ettiini grd. Ama dorusunu sylemek gerekirse, dede ancak Alyoa gelmeden bir eyrek saat nce yataktan kalkmt. Konuklar, peder Paisiy'in kesin olarak: (Hocamz

muhakkak sevdikleriyle bir kez daha sohbet etmek iin kalkacaktr, bunu kendisi bu sabah vaadeetti! demesi zerine hcrede daha nceden toplanm, dedenin uyanmasn beklemeye balamlard. Peder Paisiy, hayata gzlerini kapamak zere olan dedenin vaadine, hatt her szne o kadar inanyordu ki, onun artk kendini kaybettiini, hatt soluk bile almadn grse, belki de onu almaa gelen ecele bile inanmya-136 KARAMAZOV KARDELER ak, hep ihtiyarn lm deinde kendine gelip verdii sz yerine getirmesini bekliyecekti. O sabah ise Zosna dede uykuya dalarken kesin bir tavrla, ama: Sizinle bir kez daha sohbete doymadan lmem sevgili evltlarm, sevgili yzlerinize doya doya bakacam! Size bir kez daha iimi dkeceim!' demiti. Dedenin herhalde artk sonuncu olan bu sohbetinde bulunmak iin, yalnz yllardanberi dostlar olan, kiiler toplanmt. Bunlar drt kiiydi. Bunlardan Rahip Peder yosif, peder Paisiv, ve dedelerin bulunduu ksm idare eden peder Mihayl idi. (Bu peder hi te o kadar ihtiyar olmayar ayn zamanda pek fazla tahsili olmayan bir adamd, basit halktand. Ama salam, karakterli, inanc yrekten gelen ve kolay kolay sarslmayan, ayn zamanda grnte sert, ama aslnda ok duygulu bir insand. Hatt bu duygululuunu garip bir utanla bakalarndan saklyordu.) Drdnc konuk ise artk bsbtn ihtiyarlam, basit bir rahipikti; bu rahip kylden gelmeydi. Ad Anfim'di. Neredeyse okuma yazmas bile yoktu. Fazla konumayan, sessin bakalaryla nadir olarak iki ift lkrd eden, ar derecede yumuak bal bir adamd. Gnn birinde aklnn alamyaca dehet verici, yce bir eyden korkmu-ve bu korkusu sanki mrnn sonuna dek srecekmi-gibi rkek bir hali vard. Zosima dede, her zaman sanki tiril tiril titriyormu hissini veren bu adamcaz ok severdi. Btn yaants boyunca en az konutuu insan, bu adam olduu halde, ona kar mrnn sonuna-kadar byk bir sayg duydu. Oysa bir vakitler yllarca-kutsal Rusya topraklarn onunla birlikte dolamlard... Bu anlattmz ok eskiden oldu. Bundan krk yl kadar nce, Zosima dede o fakir, az tannm Kostroma manastrnda bir rahip hayat yaamaya balad zamand. Zosima dedenin oraya girdikten ksa bir sre-sonra, o fakir Kostroma manastrc iin ba toplaKARAMAZOV KARDELER 137 mak zere, peder Anfim ile birlikte yola kt gnlerde... Hepsi, ev sahibi konuklar da, dedenin blmndeki ikinci odada, karyolasnn bulunduu odada toplanmlard. Bu oda daha nceden belirtildii gibi olduka dard. O kadar ki, drd de (rahip aday olan ve ayakta duran Porferiyden baka) br odadan getirilip dedenin koltuunun etrafna dizilen iskemlelere glkle yerleebilmilerdi. Hava artk kararmaya balamt. Oday kandiller ve tasvirlerin nnde yanan mumlar aydnlatyordu. Dede ieri girer girmez aran ve kapnn yannda ayakta kalan Alyoa'y grnce sevinle glmseyerek ona elini uzatt: Ho geldin uslu evldm! Ho geldin, sevgili olum, ite sen de buradasn artk! Zaten geleceini biliyordum... Alyoa ona yaklat, dedenin nnde ba yere de-inceye kadar eildi ve alamaya balad. Yreinden bir eyler kopuyordu. i titriyordu Hkra hkra alamak istiyordu. Dede sa elini bann zerine koyarak : Ne alyorsun? Daha alamana vakit var, dedi. Bak gryorsun ite, oturup sohbet ediyorum. Belki de daha yirmi yl yaarm, o kucanda kz, Lizaveta'sy-la gelen Vegorya'l o iyi yrekli, sevimli kadnn diledii gibi... Tanrm o anneyi de, kz Lizaveta'y da koru. (Dede bunu sylerken ha kard.) Porfiriy! Onun. getirdii ba, dediim yere gtrdn m? O srada birgn nce dua etmek iin gelen o neeli kadnn: Benden daha fakirine verin diyerek balad alt girivennik'i hatrlamt. Byle balar bir eit ceza idi; bir kimse herhangi bir nedenden tr kendi kendine byle bir ceza verdi mi, muhakkak ken-i alnnn teriyle kazand bir paradan byle bir ba yapmak zorundayd. Dede,' daha o akam Porfiriy'i ksa bir sre nce bizim kentte yangnda hereyini yitir-138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 mis, ondan sonra da dilenmeye balam olan iki ocuklu bir dula gndermiti. Porfiriy, hemen o ii yapm olduunu, paray kendisine tenbih edildii gibi bilinmeyen bir hayrseverden diyerek dula verdiini bildirdi. Dede sze devam ederek Alyoa'ya : Kalk evldm! dedi. Yzne bir bakaym. Syle sizinkilere gittin mi, aabeyini grdn m? Dedenin bu kadar kesin olarak ve yalnz aabeylerinden birini sormas Alyoa'nn tuhafna gitmiti. Acaba hangisini soruyordu? Belki de, bir gn nce de o gn de Alyoa'y yanndan gnderirken ite o aabeyini grmesini istemiti. Alyoa : Aabeylerimden yalnz birini grdm. -r Ben sana dn grdm, byk aabeyini, kar- snda yerlere kadar eildiim aabeyini soruyorum. Alyoa : Onu yalnz dn grdm. Bugn ise onu bir trl bulamadm, dedi. Hemen bul onu! Yarndan tezi yok hemen git, ne yap yap bul onu! Hereyi olduu gibi brak, bir an nce ona git. Belki yle yaparsan, feci bir olay nlersin. Ben dn onun ekecei byk aclar dnerek karsnda secdeye vardm. Dede bunu syledikten sonra birden sustu, sanki dncelere dalmt. Szleri bir garipti. Bir gn nce dedenin nasl yerlere kapandna tank olan peder yo-sif, peder Paisiy ile gzgze geldi. Alyoa dayanamad; byk bir heyecanla : retmenimiz, szleriniz ok belirsiz. Aabeyimi bekliyen ac nedir? Merakl olma! Dn, korkun bir ey grr gibi oldum. Aabeyinin dnk baknda sanki tm kaderini aklayan bir anlam vard, yle bir bakt ki... BU adamn kendisi iin ne kadar mthi bir ac hazrladn dnerek birden yreimde bir dehey duydum; mrmde ya bir ya iki defa baz insanlarn yznde byle bir anlam, o insanlarn tm kaderini belirten, bir anlam grmmdr ve ne yazik ki, yzlerinde okuduum o kader hep gereklemitir! Seni ona gnderdim, Aleksey, nk dnyordum ki, senin karde yzn ona belki yardmc olur. Ama herey, hepimizin kaderi Tanr'nn elindedir. Eer bir buday tanesi topraa dt vakit lmezse, tek bana kalr; lrse bol mahsul getirir. Bunu daima hatrla! Dede hafife glmsiyerek sze devam etti:

 Seni ise mrn boyunca ok defalar byle bir yzn olduu iin kutsamimdr Aleksey! Bunu bil. Senin iin unu dnyordum: Bu duvarlarn br tarafna gideceksin, yleyken dnyada gene de daima rahip olarak yayacaksn. Birok dmanlarn olacak, ama dmanlarn bile seni seveceklerdir. Hayat sana birok felketler getirecektir. Ama sen onlardan tr mutluluk duyacak ve hayat kutsayacaksn. Hatt bakalarn da, yaam Tanrdan gelen bir ey olarak sevmee zorlyacaksn ki, en nemli olan da budur! te sen byle bir insansn. Dede duygulanarak glmsyordu, konuklarna doru dnd : Sevgili pederler, sevgili retmenlerim benim! Bu gne dek, ona bile yzn neden bu kadar ok sevdiimi sylemerhiimdir. Ancak imdi sylyorum bu-nu: Ogn yz benim iin bir an, bir peygamber iareti gibi olmutur, mrmn balangcnda daha kk bir ocuk olduum gnlerde, bir aabeyim vard. Delikanllk anda gzlerimin nnde ld. Ancak on yedi yandayd. Sonradan yaadm yllar boyunca yava yava aabeyimin benim kaderimde yce bir varln iareti ve nceden gnderilmi bir belirtisi olarak rol oynadna kesin olarak inandm. nk eer benim140 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 yaantmda aabeyim olmasayd, aabeyim dnyaya gelmeyeydi, belki de ben hibir vakit rahip olmay d-nmiyecek, bu kutsal yola girmiyecektim! yle dnyorum. Kutsal varln o ilk belirtisi ocukluumda karma kmt, imdi ise artk yolumun sonuna vardm bir srada, gzlerimin nnde, sanki o olay yeniden tekrarlanyormu gibi bir his duyuyorum. Bu ne garip bir eydir pederler, retmenler. Aabeyime yz bakmndan ar deil, sadece biraz benzeyen Aleksey, bana ruh bakmndan onunla o kadar eit olarak grnd ki, ok defa onu, o delikanlnn yani aabeyimin kendisi saymmdr. Sanki o, yolumun en sonunda, esrarengiz bir ekilde, bana bir eyler hatrlatmak, iimde baz duygular uyandrmak iin gene karma kmtr. O kadar ki, kendim bile bu garip dnceme ammdr. itiyor musun Porfiriy? Dede bunu sylerken onu hizmet eden rahip adayna doru dnmt : ok defalar yznde, Aleksey'i senden daha ok sevdiim iin bir znt grmmdr. imdi neden yle olduunu rendin. Ama seni de severim. Bunu bil. Hem de ok defa byle zlyorsun diye, kendim ac duymuumdur. imdi ise sevgili konuklarm, sizlere o delikanldan, aabeyimden sz etmek istiyorum. nk benim yaantmda ondan daha deerli, ilerisim bana daha ak olarak bildiren, daha dokunakl hibir varlk olmamtr. Yreim hznle doldu. u anda tm yaantm, sanki onu yeniden yayormuum gibi gzmn nnde gryorum... Burada unu belirtmeliyim ki, dedenin mrnn son gnnde kendisini ziyaret etmi olan konuklarla yapm olduu bu son konumann bir ksm yazl ola' rak saklanmtr. Bu konumay dedenin lmnden ksa bir sre sonra, hatra olsun diye, Aleksey Fiyodo-rovi Karamazov yazmtr. Ama o yazdklar gerekten o gn yaplan konumamdr, yoksa Aleksey Fiyo-dorovi yazdklarna retmeniyle daha nceden yapm olduu eski konumalarndan da baz eyler mi katmtr? Bu konuda artk bir ey syliyemem. Bundan baka, yazda bu konuma sanki dede dostlarna olup bitenleri aklarken yaantsn bir hikye olarak anlatyormu gibi hi ara verilmeden yazlm. Oysa, phe yok ki, sonradan anlatld gibi, is biraz deiik olmutur. nk o akam konumaya herkes katlmt ve geri konuklar ev sahibinin szn nadir olarak kesiyorlard ama gene de lfa kararak kendileri iin de bir eyler sylyor, kendi ilerini dkyor, onlar da birey-3er anlatyorlard. Bundan baka zaten yle bir sreklilie imkn yoktu. nk dedenin bazen nefesi tkanyor, sesi kesiliveriyordu. Hatt bazen dinlenmek iin yatana yatyordu. Geri uyumuyordu ama, gene de yatyordu. Ama konuklar dede yatarken yerlerinden kalkmyorlard. Bir iki kez konumaya ncil'in okunmasyla ara verildi. Okuyan peder Paisiy'di. Garip bir nokta daha vard; hereye ramen, aralarndan hibiri dedenin hemen o gece leceini akllarndan geirmiyorlard. nk, mrnn o son akamnda dede gndzki derin uykusundan sonra sanki birden yeni bir g kazanmt. te dostlaryla yapt bu uzun konumada onu des-tekliyen bu gt. Bu sanki son bir duygulant. Ondaki inanlmayacak canll devam ettiren bir duygulan, ama bu ok ksa srd. nk yaants birden kopuverdi... Her neyse bunu sonra anlatrz. imdi ise unu belirtmek istiyorum ki, dedenin yapt konumaya tm ayrntlaryla vermektense, onu Aleksey Fiyodo-rovi Karamazov'un yazd ekilde vermekle yetinmeyi daha doru buluyorum. Bylece sz daha ksa olur. O142 KARAMAZOV KARDELER kadar yorucu olmaz. Bununla birlikte, tekrar ediyorum belki Alyoa birok eyleri dedeyle yapt eski konumalarndan alm, hepsini birletirmitir. * II Tanrnn huzuruna km bulunan rahip Zo-sima dedenin yaantsndan alnarak ve syledii szler bir araya getirilerek Aleksey Fi-yodorovic Karamazov tarafndan yazlm notlar... t BYOGRAFK BLGLER a) Zosima dedenin aabeyi olan delikanl hakknda... ok sevgili pederlerim ve retmenlerim, ben uzak kuzey eyaletlerinden birinde, B... kentinde dnyaya geldim. Babam soylu bir adamd, ama pek tannm ve byk bir rtbe sahibi deildi. Kendisi ben henz iki yamdayken hayata gzlerini yumdu. Bu yzden onu hi hatrlamyorum. Anneme pek byk olmayan ahap bir evle, biraz para brakt. Bu brakt para pek fazla deildi ama, anneme ocuklaryla sknt ekmeden yaamay salyacak kadard. Annemin yalnz iki ocuu vard: Biri ben Zinoviy, br de, aabeyim Markel'di. Aabeyim benden sekiz ya kadar daha bykt. abuk parlayan, hereye hemen kzan ama, iyi yrekli, kimseyle alay etmeyen ve zellikle bizim evde, yannda annem, ben ya da hizmeti varken garip. bir ekilde hep susan bir ocuktu. Gimnazya'da iyi okuyordu. Yalnz arkadalaryla anlaamyordu. Geri onlarla kavga etmiyordu ama, onlarla pek badaamyordu. Daha

KARAMAZOV KARDELER dorusu annem yle hatrlyordu. lmnden alt ay nce, on yedi yana bast sralarda birden bizim kentte Moskova'dan serbest dnceli olduu iin srgn edilmi siyas sulunun, tek bana yaayan bir adamn evine gidip gelmeye balad. Bu srgn edilen kii bir bilim adamyd, hem de kklerden deil, nemli bir bilim adam, hatt niversitede n salm bir filozoftu. Adam nedense Markel'i sevmi ve onu evinde kabul etmee balamt. Delikanl btn gecelerini onun yannda geiriyordu. Btn k yle oldu. T srgn tekrar Petersburg'a devlet dairelerinden birindeki grevine arlncaya kadar. Bu geri arlma srgnn kendi istei zerine olmutu. nk arkas vard. Byk perhiz geldi att. Markel ise perhiz etmek istemiyor, bu ile alay ederek kfrediyor : Btn bunlar sama! Tanr diye bir ey yok dnyada! deyip duruyordu. Byle syleyerek annemi ve evdeki hizmet edenleri dehet iinde brakyordu. O rada dokuz yalarnda olan ben bile, bu szlerden ok korktum. Bizim evde hizmet grenlerin hepsi kleydi. Drt kiiydiler. Hepsini de tandm bir iftlik sahibinin adna almtk. Hatt hatrlyorum annem, bu drt kiiden birini, topal ve yal bir kadn olan ah Afim-ya'y, senetle altm rubleye satm, yerine kle olmayan birini tutmutu. te, Byk Perhiz'in altnc haftasnda aabeyim birden fenalat. Zaten her zaman salk durumu zayft- Gsnden rahatszd. Dayanksz bir yaps vard. Vereme yakalanmaya msaitti. Amaboyu ksa deildi Yalnz ince ve hastalklyd. Yz olduka gzeldi. Kendisini tm myd neydi? Bir gn, doktor geldi, ksa bir sre sonra da anneme: Tez vereme tutulmu di-yee fsldayarak, artk herhalde pek uzun bir sre yaam yacam bildirdi. Annem alamaya ve aabeyimi krma-'ftaa alarak (daha dogrusu onu korkutmamak iin) elinden geldii kadar ihtiyatl bir tavrla, ona perhiz et144 KARAMAZOV KARDELER mesi ve Kutsal Ekmei almas iin yalvarmaa balad. nk o zamanlar aabeyim daha yataa dmemiti. Ama aabeyim bunu iitince, fena halde kzd ve Tanr evine, kiliseye kfrler yadrmaa balad. Byleyken birden dnceye dalmt. Tabi hastalnn tehlikeli olduunu, annemin bu yzden onu daha gc yettii bir srada, perhiz etmee ve kutsal ekmei almaa zorladn hemen anlamt. Zaten oktandr hasta olduunu biliyordu. Daha ondan bir yl nce, bir gn sofrada annemle bana serinkanllkla: Ben aranzda kalc deilim. Bir yl daha yaamam demiti. Bu sz kehanet gibi bir ey oldu. Aradan gn geti, Kutsal hafta balad. te aabeyim sal gn sabahleyin perhiz tutmak iin kiliseye dua etmee gitti. Anneme de: Bunu asl sizin iin yapyorum, anneciim, dedi. Annem hem sevinten, hem de zntden alamaa balad: Madem onda yle bir deiiklik oldu, demek ki, artk sonu yakndr diye dnyordu. Ama aabeyim kiliseye uzun bir sre gidip gelmedi. Yataa dt. Bu yzden gnah karma ile Kutsal Ekmei verme treni artk evde yapld. Gndzleri hava aydnlk, prl prl ve gzel kokuluydu. Paskalya ge gel-; misti o yl. Hatrlyorum, aabeyini btn gece ks-rr, iyi uyuyamazd. Ama sabah oldu mu, her zaman giyinir ne yapp yapp yumuak koltua geer otururdu, ylece aklmda kald: Koltukta sessiz sessiz oturur, glmser, hasta iken hastaln belli etmez, yz de hep neeli hep sevinli olurdu. Ruhi bakmdan bsbtn deimiti. yle harikulade gzel bir deiiklik olmutu aabeyimde! htiyar dad odasna girip: zin verirsen, tasvirlerin nndeki kandili yakayrru derdi. Oysa eskiden aabeyim yle eye izin vermez, hatt mumu fleyerek sndrrd. imdi ise: Yak dadcm, eskiden sana bunu yasak etKARAMAZOV KARDELER 145 inekle canavarlk etmiim, diyordu. Sen Tanrya dua .ederek kandili yakyorsun, ben ise sana sevin iinde bakyor ve iimden dua ediyorum. Demek ki ikimiz de ayn Tanr'ya dua ediyoruz. Bu szler bize garip geliyordu. Annem ise hep kendi odasna gidip orada alyordu. Yalnz aabeyimin odasna girerken gzlerini siler, neeli bir tavr taknrd. Bazen aabeyim: Anneciim alama, canm anneciim alama, diyordu. Daha ok yllar yaayacam. Birlikte daha ok neeli gnler geireceiz. Yaamak ise, yaamak o kadar gzel, o kadar sevin verici bir ey ki! diyordu. Annem Ah evldm, nasl neelenebilirsin? Btn gece ateler iinde yanyor, ksr-yorsun, hem de yle ksryorsun ki, neredeyse gsn paralanacak. diyordu. Aabeyim Anneciim alama, hayat cennettir! Bizler, hepimiz imdi cennetteyiz, yalnz bunu dnmek istemiyoruz, oysa bunun byle olduunu kabul ettiimiz gn. btn dnya gerekten -cennet olacaktr! diye karlk veriyordu. Herkes de szlerine hayret ediyordu. yle garip ve kesin konuuyordu. Herkes heyecanlanyor, herkes alyordu. Evimize ahbaplarmz geliyordu. Aabeyim onlara da: Sevgili dostlarm, ben size ne yaptm ki, beni seviyorsunuz? Neden bana kar sevgi gsteriyorsunuz? Nasl oluyor da, bunu daha nceden bilemedim? Nasl oluyor da, bu sevginize nceden deer vermedim?> diyordu, ieriye giren uaklara da yle diyordu: Sevgili Dostlarm, deerli dostlarm benim! Bana ne diye hiz-met ediyorsunuz? Ben buna deer miyim? Eer Tanr acr da beni hayatta brakrsa, size hizmet ederim. nk herkes birbirine hizmet etmelidir. Annem bu szleri dinlerken ban sallyor: Sen Anlar hasta olduun iin sylyorsun diyordu. An-neciim, benim tek sevincim, anneciim, dnyada bey-ler de uaklar da olmal. Byle olunca, ben kendi uakKaramazov Kardeler II F: 10146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 larmn hizmetkr olsam ne kar? Onlar bana nasl hizmet ediyorlarsa, ben de onlara hizmet etmek isterim. Sonra sana bir ey syliyeyim anneciim; aramzda her birimiz herkese kar suluyuz. Ben ise herkesten fazla suluyum! Annem bu sz iitince gld. Hem alyor hem glyordu: (Canm senin tm insanlara kar ne suun var? Onlarn arasnda katiller, haydutlar vardr. Sen ise daha gnah ilemek iin vakit bile bulanura-sndr. Niin kendini herkesten fazla suluyorsun? dedi. Bunun zerine aabeyim unlar syledi: Anneciim, canm, ruhum anneciim (birden byle beklenmedik tatl szler sylemee balamt) ruhum, sevgili anneciim benim! unu bil ki, gerekten her insan, herkese kar yaplan hereyden tr suludur. Bunu sana nasl anlatacam bilemiyorum. Ama hissediyorum ki, hem

de iimde bir ac uyandracak ekilde hissediyorum ki, bu yledir. imdiye dek nasl da yle ya-am, birbirimize kzm ve hibir ey bilmemiiz? te her gn uyandktan sonra, hep gittike daha ok duygulanyor, daha ok seviniyor ve btn varln saran sevgi ile ii titriyordu. Bazan doktor gelirdi. Eisenstein diye bir doktordu bu. Aabeyim: Eh, syle bakalm doktor, bir gn daha yayacak mym? diye sorard. aka ederdi onunla. Bazen doktor ona: Daha aylarca, yllarca yayacaksnz, derdi. Bunun zerine aabeyim: Canm ne diye gnleri sayalm? Bir insann mutluluun ne olduunu renmesi iin bir gn bile yeter. Sevgili dostlarm! Ne diye birbirimizle darlyor, birbirimiz karsnda bbrleniyoruz? Neden birbirimize kars kin gdyoruz? kp doru bir baheye gidelim, orada gezip elenelim. Birbirimizi sevmee, birbirimizi vmee, kucaklamaa balayalm, yaantmz kutsayalm. Doktor, annem onu kapya kadar uurlad vakit: Olunuz artk dnyada uzun bir sre yaamyacak. Hastalktan zihni bulanyor artk demi. Aabeyimin odasnn pencereleri baheye bakyordu, ihtiyar aalarla dolu glgeli bir bahemiz vard. Aalarda bahan mjdeleyen ve o yl erken gelmi gmen kular, aabeyimin odasnn pencereleri nnde tp duruyorlard. te bir gn aabeyim onlar hayran hayran seyrederken, birden o kulardan zr dilemee balad: Tanrnn kk kular, sevinli kk kular, beni balayn, nk sizlere kar gnah iledim diyordu. Artk bunu aramzda hi kimse anlayamyordu. Aabeyim ise sevinten alyor: Evet, etrafmda Tan-r'nn yaratt bu gzellikler varken, kular, aalar, krlar, gkler varken, bir ben utan verecek bir yaant iindeydim. Bir ben hereyi lekeledim. Bu gzellikleri hi ama hi grmedim. diyordu. Annem bazen alamaa balyordu: Sen artk zerine fazla gnah ykleniyorsun diyordu. Aabeyim ise: Anneciim, biricik sevin kaynam benim, ben zntmden deil, sevinten alyorum. Onlarn karsnda sululuk duymay kendim istiyorum. Yalnz bunu sana anlatamyorum. nk onlar nasl seveceimi bile bilemiyorum.. Ziyan yok, ben herkesin karsnda gnah ilemi bir insan olaym! Bylece hepsi beni balarlar. Cennet dediin ey de budur zaten. Ben simdi cennette deil miyim sanki? diye cevap veriyordu. Daha birok szler de syledi. Artk hatrlamyorum hepsini. Herbirini burada anlatmama da imkn yok. Bir seferinde hatrlyorum, odasna tek bama girmitim Yannda kimse yoktu. Akam vaktiydi, p-prl prl bir aksam. Gne daha batmamt, ve oday egri gelen klarla aydnlatmt. Aabeyim iaretle yanna ard. Bunu grnce hemen yanna git-. ki eliyle beni omuzlarmdan tuttu, ok duygulan-belli eden bir bakla yzme bakt. Sevgiyle ba-yzme; nce hibir ey sylemedi. Yalnz ite 148 KARAMAZOV KARDELER byle bir dakika kadar yzme bakt. Sonra: -Eh imdi git elen, benim yerime sen yaa dedi. O zaman yanndan ayrldm, elenmeye gittim. Sonradan da mrmde defalarca, gzlerim dolu dolu olarak, onun nasl bana kendi yerine yasamay emrettiini hatrladm. O zamanlar aabeyim daha bir ok byle, o vakitler anlayamadmz ama ok gzel ve alacak szler syledi. lm ise Paskalya'nn nc gn oldu. Akl basndayd. Geri artk konumuyordu ama deimemiti. Son saati gelip catncaya dek hi deimedi: Hep bize sevinle bakyordu. Gzlerinde bir nee vard. Baklar ile hep bizi izliyor, glmsyor, bizi yanna aryordu. Kentte bile lmnden ok sz edildi. Ama btn bunlar, beni, ok aladm halde, kendimi bilmez derecede sarsmad. O zamanlar daha gentim. ocuktum, yleyken hersey yreimde silinmeyen bir iz brakt. ime gizli bir duygu kok sald. Zaman gelince iimdeki o gizli izlenimlerin hepsi yzeye kacak, o zaman olaylarn tepkisi grlecekti... Gerekten de yle oldu. b) Kutsal Kitabn Zosima dedenin yasantsmdaki etkisi... O zaman anneciimle yalnz kaldk. Ksa bir sre sonra iyi ahbaplarmzdan bazlar ona: "Bakn artk bir tek olunuz kald. Fakir de deilsiniz, bakalarna gre epey paranz var? O halde neden olunuzu Peters-burg'a gndermiyorsunuz? Burada kalarak, zengin, tannm bir hanm olarak yasayabilirsiniz, arna olunuzun ksmetine de engel olursunuz,- dediler. Bylece, annemi beni Petersburg'daki asker okula gtrmesi, sonra da imparatorun hassa alayna girmemi salamas iin kandrdlar. Anneciim uzun bir sre kararszlk iinde kald. Son kalan olundan ayrlmaa bir trl gnl raz olmuyordu. Ama gene de (geri epey gz yas dkt ama) kararn verdi. Bu ekilde davranarak mutluluumu salayacana inanyordu. KARAMAZOV KARDELER 149 Beni Petersburg'a gtrp okula yerletirdi. O gnden sonra onu bir daha da grmedim. nk annem yl sonra ld. Btn bu yl aabeyimle ikimiz iin zlp durmu, ii titrermi hep. Baba ocandan yalnz deerli anlarla ayrldm. Deerli diyorum, nk bir insann baba ocanda geirdii ilk ocukluk yllarnn anlarndan daha deerli bir ey olamaz. Bu her zaman yledir. Hatt, sz geen- ailede az bir sevgi ve birlik olsa bile. Evet, en kt bir aileden bile deerli anlar kalr. Yeter ki, insann ruhu deerli olan aramak yeteneine sahip olsun. Ailemizle ilgili anlara daha ocuk olduum halde renmee ok merak sardm Kutsal Kitap'la ilgili anlar da katyorum. O zamanlar elimde bir kitap vard. Kutsal Tarih kitab, iinde ok gzel resimler vard. Ad: Eski ve Yeni Ahitten yz drt Kutsal Hikye idi. Okumay da zaten o kitaptan rendim. imdi, bile o kitap burada rafta duruyor. Onu ok deerli bir an olarak saklyorum. Ama daha okumay renmeden de, henz sekiz yanda iken, bir gn iimde nasl bir dini sezi, bir duygu uyandn hatrlyorum. Annem beni, ama yalnz beni (aabeyimin o srada nerede olduunu hatrlamyorum) Byk Perhiz Haftas iinde, Pazartesi gn. ayine gtrmt. Hava akt. imdi o an hatrlyorum da, gzlerimin nnde buhurdandan, gnlk dumannn nasl yava yava yukar doru ykseldiini, yukardan da, tanrnn gnderdii klarn kubbe eklindeki damdan, darack bir pencereden bize doru na-sl dkldn, dumann da dalga dalga ykselerek klarn iinde nasl eridiini tekrar grr gibi oluyorum. Etrafma heyecanla bakyordum ve o srada dnyaya geldiimden beri ilk kez bilinli olarak Tanrnn ruhuma ektii tohumu hissettim. Tapman ortasna, elinde byk bir kitapla bir kt. Kitap o kadar bykt ki o zaman ba-150

KARAMAZOV KARDELER na sanki delikanl onu glkle tayormu gibi geldi. ocuk kitab krsnn zerine koydu, at ve okumaya balad. O zaman ilk kez olarak Tanr Evi'nde nelerin okunduunu biraz sezer gibi oldum. Vaktiyle Uz lkesinde doru szl, Eyb isminde bir adam yayormu. Bu adamn pek ok serveti varm. u kadar devesi, u kadar koyunu ve merkebi varm. ocuklar hep evlenip dururlarms. Eyb de ocuklarn ok sever, onlar iin belki elenirken gnah ilemilerdir diye dua edermi te gnn birinde, Tanr ocuklaryla birlikte blis de Tanrnn huzuruna kar. Btn dnyay ve yeraltn dolatn syler. Tanr ona : Peki, kulum Eyb' de grdn m? diye sorar. Sonra da blis'e o yce, o dine bal kulunu rnek gstererek onu ver. blis Tanr'nn bu szlerine alayl alayl gler: Onu bana teslim et! Grrsn, kulun sana kar isyan edecek, adn lnetliyecektir, der. Bunun zerine Tanr o doru yolda olan ve bu kadar sevdii kulunu blis'e teslim eder blis de Eyb'n ocuklarn doru yoldan evirir, srsn datr, servetini savurur. Btn bunlar bana gelince, Eyb birden Tanr'nn gnderdii bir yldrmla arplm gibi zerindeki btn giysileri param para eder, kendini topran zerine atar ve: Ana rahminden dnyaya plak olarak geldim, topraa yine plak olarak dneceim. Neyim varsa Tanr verdi, gene Tanr geri ald. Tanrnn ad yzyllar sona erinceye dek, kutsal olsun! Pederler, retmenler, imdi dktm gzyalarn ho grn. nk u anda ocukluk yllarm yeniden yayormuum, gene o sekiz yandaki gsmle soluk alyormuum gibi oluyorum. O anda hkayedeki develer de, Tanryla byle konuan iblis de, kulunu byle felkete brakan Tanr da: Beni cezalandrdn halde adn mbarek olsun diyen Kulu da tapnakta duyulan o tatl: Dualarm kabul olunsun ilhisi de, KARAMAZOV KARDELER 151 papazn elinde tuttuu buhurdandktan ykselen gnlk duman da, diz kerek yaplan dua da hayalimi yle etkiledi ki! O gnden beri bu kutsal hikyeyi (hatt onu daha dn tekrar okudum) gzlerim dolmadan okuyamyorum. Bu hikyede o kadar yce, o kadar gizli, o kadar szle anlatlamyacak derin bir anlam var ki! Sonradan alayc ve dini ktleyen baz insanlarn, baz gururlu szlerini iitmiimdir. Efendim, nasl oluyormu da Tanr en ok dine bal kullarndan birini blis'e elence olsun diye veriyormu? Nasl oluyor da, ocuklarnn kendisinden alnmasna raz oluyormu, nasl oluyor da kulunu hastalklar ve yara bere iinde brakarak, yaralarndaki cerahati bir mlek parasyla temizlemek zorunda kalmasna gz yumuyormu? Hem de bunu tek blis'in karssnda: Bak aziz kulum, bana kar besledii ballk uruna ite btn bunlara dayanabilir! diye vnmek iin yapmas, akl alr ey deilmi. Ama, bu iin iinde yce, gizli bir anlam var! Burada, dnyann geici yn ve lmsz gerek olarak kabul edilen eyin karsnda, lmsz olan asl gerek, rnek olarak alnan bir olayla gsteriliyor. Burada Tanr tpk evreni yaratt ilk zamanlarda: Yarattm ey gerekten iyi diye, her gn nasl bir memnunluk duyduysa, ayni ekilde Eyb'e bakarak kendi yaratt varlktan memnunluk duyuyor. Eyb de Tanr'nn adn gklere kararak gene yalnz O'na hizmet etmi olmuyor, ayni zamanda Tanr'nn yaratt btn varlklara yzyllar boyu arka arkaya gelecek olan kuaklara da hizmet etmi oluyor. nk kendisi bu grevi yerine getirmek iin yaratlmtr. Ah, Tanrm! O nasl kitaptr! inde alnacak ne dersler vardr! O Kutsal Kitap nasl bir mucizedir! Onunla birlikte insana ne byk bir g verilmitir! O kitapta sanki tm evrenin ve dnyada yasyan eit e-it karakterdeki insanlarn bir zeti vardr. Her eyin orada ad vardr ve her ey orada nceden yzyllarn152 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 153 sonuna dek gsterilmitir. Nice srlar aklanm, nice gerekler ortaya atlmtr. Hikyede Tanr Eyb' gene eski durumuna getirir. Ona yine servet balar. Aradan birok yllar geer, sonunda da Eyb'n yeniden ocuklar olur. Eyb de yeniden dnyaya gelen bu ocuklarn sever. Ah Tanrm! nsan arp kalr. Nasl oluyor da, Eyb bu yeni ocuklarn sevebiliyor? Madem ki, o ilk ocuklar yok, madem ki onlardan yoksun kald? diye dnebilir. ocuklarn hatrladka, tam anlamyla mutlu olmas, yeni ocuklaryla sanki onlar eskiden beri sevdii o ilk ocuklarym gibi yaamasna imkn var m? Ama ite bu mmkn, evet mmkndr! nsan yaantsndaki srra uyan eski bir ac, zamanla yava-yava, sessiz tatl bir hzn haline gelir. Kan kaynatan genliin yerini, yumuak, bulutsuz ihtiyarlk alr. Her gn doan gnei kutsarm! Yreim eskisi gibi ona arklar besteler. Ama artk daha ok gnein batn seviyorum, batt andaki eri nlarn. Onlarla "birlikte de iimde canlanan tatl bir duygu ile hzn dolu tatl anlar, Tanr'nn kutsad tm o uzun mrm boyunca balandm insanlarn hayallerini seviyorum. Tm olup bitenlerin zerinde de Tanr'nn, insanlar duygulandran, bartran, hereyi iine alan gerei vardr! mrm artk sona eriyor. Bunu biliyor ve anlyorum. Ama sa kaldm srece, yaadm her gn biraz daha, dnyadaki yaantmn yepyeni, sonsuz, bilinmeyen ve yaknda kavuacam bir hayata bititiini hissediyorum. Bu yeni hayat seziim, ruhumu heyecanla dolduruyor, zihnim aydnlanyor ve yreim se* vin gzyalaryla doluyor... Dostlar retmenler, iittim ki... (hem de bunu bir deil, ka kez iitmiimdir. Hele imdi, bu, zellikle son zamanlarda ok daha sk iitilen bir ey olmutur) bizde, Tanr szn yaymak grevini zerine alm olanlar, en ok da ky papazlar,her yerde, gz ya dkerek durumlarma ktlnden, dkn bir hale geldiklerinden ikyet ediyorlarr m. Hatt bakalarn una inandrmaya alyorlarm ki (bunu yazdklar yazlarla bile aklamlardr, bunu kendim de okumuumdur) bugn artk halka kutsal kitab retmelerine imkn yoktur. Bunu yapa-mazlarm. nk durumlar mal bakmdan ktym-ve eer artk Lter'cilerle dinin doru yolundan sapanlar gelip sry baka yola yneltmeye alrlarsa, varsn alsnlarm, onlara engel olunamazm; buna nlemek iin elimizde madd imknlar azm. Yazk. Onlar dnerek diyorum ki: Tanr, onlara bu kadar deer verdikleri madd imknlardan daha ounu nasip etsin! nk ikyetleri yerindedir. Ama unu gerek olarak belirtmek istiyorum ki, bundan sulu olan biri varsa, gene biziz. Suun yansn biz tayoruz! nk insann fazla bir zaman olmasa, ikyeti hakl olsa, hatt tm zamann almak ve

ihtiyalarn gidermek iin urap didinme bile, gene de hi olmazsa tm bir hafta iinde tek bir saat olsun bulabilir,, o bir saatte de Tann'y anabilir. Hem, insann btn yl almakla gemez ki! O ikyet eden, haftada bir kez, akam vakti, nce yalnz ocuklar bir araya toplasa, babalar da sylediklerini iitince gelmee balarlar. Zaten bu i iin saraylar kurmaa lzum yok ki. Sadece kendi evine buyur et, yeter. Korkma, onlar izbeni kirletmezler. Zaten onlar bir saat iin toplam olacaksn. A bakalm onlara bu kitab, anlalmas zor, bilimli szleri kullanmadan, ukallk etmeden, kendini onlara stn grmeden okumaya bala. Duygulanarak, efkatle, onlara bu kitab okumaktan, onlarn da seni dinlediklerinden ve szlerimi anlamalarndan memnunluk duyarak, bu szlerden kendin de zevk duyarak oku. Yalnz arada bir dur. ba-sit insanlarn anlayamyaca herhangi bir sz onlara akla. zlme, onlar hepsi anlarlar. Hristiyan yre-154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 i tayan hereyi anlar! Onlara Sare ile brahim'i, Ishak ile Rebecca'y, Yakub'un nasl Laban'a gittiini, ryasnda Tanr'yla nasl boy ltn, nasl: Buras korkun bir yerdir dediini anlatan hikyeleri oku! O zaman basit halkn dine bal zihnini artm olursun. Onlara, zellikle ocuklara, kendi kardelerini, sevimli bir delikanl olan Yusuf'u, ryalar gerek kan ve byk bir peygamber olan Yusuf'u kle olarak satan, babalarna da olunu bir canavarn paraladn syliyerek kardelerinin kanl giysilerini gsteren ocuklarn hikyesini oku. Sonradan bu kardelerin buday almak iin nasl Msr'a geldiklerini ve artk nfuzlu bir sarayl olan Yusuf'u nasl tanmadklarn, Yusuf'un da nasl kardelerine ac ektirdiini, onlar nasl suladn, kk kardei Bnyamin'i nasl alkoyduunu, btn bunlar yaparken de kardelerine kar nasl hep sevgi duyduunu, bu sevgiyi duya duya nasl: Sizi seviyorum, ama sevdiim halde size ac ektiriyorum dediini oku nk Yusuf tm mrnce daima kardelerinin kendisini nasl scak ln bir yerinde, kuyu banda tacirlere sattn, kendisinin de ellerini bkerek nasl aladn ve aabeylerine kendisini yabanc bir lkeye gtrlmek zere kle olarak satmamalar iin nasl yalvardn bir an iin olsun unutmamtr. Bunca yl sonra onlar karsnda grnce iinde onlara kar gene sonsuz bir sevgi duymutur, ama gene de onlar sevdii halde zm, onlara ac ektirmitir. Sonunda ektii bu aclara yrei dayanamyarak kardelerinin yanndan ayrlr, gidip yatann zerine atlarak alar. Sonra yzn silerek nee iinde gzleri sevinle dolu olarak gene kardelerinin yanna gelir, onlara: Aabeylerim, ben Yusuf'um, sizin kardeinizim." der. Hikyeyi okumaa devam ederek, ihtiyar Yakub'un sevgili olunun sa olduunu renince nasl sevindiini, nasl lkesinden ayrlp, hemen kendini Msr'a attn, o yabanc lkede nasl ldn, lmeden nce de o rkek ve sevgi dolu yreinde herkesten gizledii bir eyi, yzyllar boyu etkisi srecek olan vasiyetinde byk bir sz ederek akladn, btn evrenin bekledii Byk Umudun, insanln yolunu gizledii bartrcnn ve yce Kurtarcnn kendi soyundan, Yehuda soyundan kacan bildirdiini rensin! Pederler, retmenler, bir ocuk gibi, oktandr bildiiniz ve benden ok daha becerikli, ok daha akla uygun olarak gene bana retebileceiniz eylerken sz diyorum diye beni balayn, bana darlmayn! Bunlar sadece cokun bir heyecan duyduum iin syl-3'orum. Gzyalarm da ho grn. Alyorum, nk bu kitab severim! Varsn Tanr'nn szlerini bildiren o kii de alasn ve kendisini dinliyenlerin yreklerinde bir yank meydana geldiini grsn. nsann ruhu yalnz kk, mini mini bir tohuma muhtatr; bu tohumu basit halkn ruhuna attn m, artk o tohum lmez, onun ruhunda mrnn sonuna kadar yaar. Karanln ortasnda, gnahlarnn pislikleri arasnda aydnlk bir nokta gibi, yce bir an gibi, gizli kalr. Hem fazla konumaya, fazla retmeye de ihtiya yoktur; halkn kendisi hereyi kolaylkla anlar. Sanyor musunuz ki, basit halk bunu anlamaz? Bir deneyin, daha sonra hal-^a gzel Ester ile gururlu Vashi'nin insan duyguland-ran ackl hikyesini ya da balinann karnndaki Yunus peygamberin hikyesini okudun. Bu arada Tanr'nn szlerini de okumay ihmal etmeyin. En iyisi, onlar Luka'nn ncilin'den okuyun. (Ben yle yapardm.) . Sonra da Havari'lerin ilemlerinden aziz Paul'un dine n (Hele bunu muhakkak, muhakkak okuyun!) sonunda da Azizlerin Yaantlar kitabndan hi azsa Tanr kulu Aleksey'in ve din uruna ile e-nier arasnda en mutlu kadnlarndan birinin, bu- ,156 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 157 yklerin en by, Tann'ya ve isa'ya bal Msr'l. Maria anann hikyesini okuyun. Bu basit hikyelerle halkn yreini szlatabilirsin. Hem de bunu haftada yalnz bir saat ayrarak yapabilirsin. Bunu yapan halkn yumuak yrekli ve kadir bilir olduunu, teekkr etmek iin beklediini, aldnn yz mislini verdiini gerecektir. Halk din adamnn fakirliini ve dokunakl szlerini hatrlyarak ona seve seve yardm edecektir, evinde bile gereken yardmda bulunacaktr, stelik eskisinden daha ounu saygyla balyacaktr. Bylece ite din adamnn madd imknlar oalm olacaktr. Bu i o kadar basittir ki, bazen bunu sylemekten bile ekiniriz. nk bunu bir syledin mi, seninle alay ederler. Oysa bu ne kadar doru bir eydir! Kim Tann'ya inanmyorsa, Tanr'nn szn bildirenlere de inanmyacaktr. Tanrnn szn bildirenlere kim inanrsa, o Tanrnn Kutsal Varln grecektir. Hatt nceden ona inanmasa bile... Ancak halkn kendisi ve-onun ruhundaki g topramzdan kopmu olan kfirleri doru yola dndrecektir. Hem rnek verilmezse, sa'nn sz nedir ki? Tanr'nn sznden yoksun bir halkn sonu felkettir. nk insan ruhu onun szne ve tm gzelliklere susamtr. ok eskiden, genliimde, daha dorusu bundan krk yl kadar nce, peder Anfim ile birlikte tm Rusya'y dolayor, manastrmz iin sadaka topluyorduk. Bir kez zerinden gemiler geen byk bir nehrin kysn da balklarla birlikte geceledik, yanmza yakkl bir delikanl, bir ky delikanls geldi. Grnte on sekiz yalarnda kadar vard. Ertesi gn, nehirde bir tccarn mavnasn ekmek iin gidecei yere varmak zere acele ediyormu, iinden gelen duygulara

kulak kabar' tyormu gibi bir tavrla nne baktn, gzlerinin; aydnlk bir bak olduunu farketmitim. Gece l l sessiz ve lkt. Bir Temmuz gecesiydi. Nehir geni Sularn zerinde buu ykseliyor, bize serinlik veriyordu. Bazen bir balk sularn zerinden hafife sryor, ,,ap diye tekrar suya dyordu. Kular susmutu. her taraf sessiz, herey huzur iindeydi. Tm varlklar Tanrya dua ediyorlard. Yalnz ikimiz uyumuyorduk. Bir ben, bir de o delikanl. kimiz Tanr'nn yaratt bu dnyann gzelliinden ve "O nn byk srrndan sz etmee baladk. Her ot, her bcek, her karnca, hatt altn kanatl anlar bile. hepsi alacak bir ekilde, akllar olmad halde, gidecekleri yolu biliyor. Tanr'nn srrna tank oluyor. Tanr'nn iradesini durmadan gerekletiriyorlard. Bunlardan sz edince farkettim ki, delikanlnn ateli bir yrei var. Bana orman, ormandaki kular sevdiini syledi. Meer kendisi ku tutmakla geinirmi. Herbirinin tn anlarm, her bir kuu nasl avlayacan bilirmi. 'Ormanda olanlardan daha gzel bir ey bilmiyorum ben! diyordu. <-Evet, ormanda herey gzeldir. Ben de ona "Gerekten yle, dedim. Ormanda herey iyi ve gzeldir, nk orada ne varsa hepsi gerektir, rnein at ele alalm. At yksek bir hayvandr, insana yakn bir hayvandr. Ya da insan besleyen, insan iin alan, yorgun ve dnceli duruyormu gibi grnen kz elele alalm. kzn gzlerini dn: O ne yumuak-uktr, kendisini sk sk, hem de hi acmadan dven insana kars ne ballktr o! Ne kin bilmeyen bir sevgi, ne byk bir gven ve ne gzelliktir o gzlerinde olan.. Hayvann hibir gnah olmadn bilmek bile insan Uygulandrr. nk dnyada insandan baka tm Arlklar gnahszdr. Hem de sa hayvanlara bizden -daha nce gelmitir! Delikanl : nanlmaz ey! Demek onlarn da sa's var y- la mi? diye sordu. ~ Baka trl olabilir mi? dedim. Kelm tm var-158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159 lklar iindir. Btn yaratklar, tm varlklar, en kk bir yaprak bile Kelm'a ynelmitir. Her biri Tan-r'nn adn gklere karr, gzyalar dkerek sa'ya yalvarr, bunu da kendi gnahsz yaantsnn srrna uyarak yapar. Bak, gryor musun? Ormanda korkun, azgn, canavar gibi bir ay dolayor, ama o azgn aynn bile hibir gnah yoktur. Bylece ona birgn aynn ormanda, kk bir hcrede yaayan bir veliye nasl geldiini, velinin hayvana nasl acdn ve hi korkmadan hcresinden kp ona bir para ekmek vererek: Haydi, git, sa yardmcn olsun dediini, o canavarn da sz dinliyerek uslu uslu ve hibir zarar yapmadan oradan uzaklatn anlattm. Delikanl aynn hibir zarar vermeden ekilip gitmesine, Hazreti sa'nn onu da korumasna at kald, ok duyguland. Ah, bu ne kadar gzel bir ey! dedi. Hereyin Tanr'ya ait olmas ne kadar gzel, ne kadar mucizeli bir ey! Oturuyor, sessiz sessiz, tatl tatl, bir eyler dnyordu. Anladm ki, dediklerimi anlam. Sonra yanmda hafif, gnahsz bir varla yakr tatl bir uykuya dald. Tanr genleri korusun! O zaman ben de hemen uyumadan nce dua ettim. "Tanrm dnyay bara kavutur, yarattn tm insanlar aydnlat! dedim. c) Zosima dedenin daha manastra girmeden nceki yaantsnn, genliinin anlan DELLO Petersburg'da, harp okulunda uzun bir sre kaldm. Hemen hemen sekiz yl kadar. Aldm yeni terbiye yznden, ocukluktaki izlenimlerimden birou ru' humda derinlere gmld. Ama gene de hibir eyi unutmu deildim. O izlenimlerin silinir gibi olmasna Karlk, o kadar ok yeni alkanlklar, hatt yeni kanlar edindim ki, neredeyse yaban, acmak nedir bilme-yen, sama bir varlk oldum. Franszca ile birlikte, sosyetede nasl davranacam ve nezaket kurallarn rendim; bunlar varlma srlen bir cila gibiydi. Asker okulda bize hizmet eden erlere gelince, hepimiz onlar tam anlamnda birer hayvan sayyorduk. Ben bile yle dnyordum. Hatt belki bu konuda bakalarndan daha sert olmutum, nk arkadalarmdan daha kolay etki altnda kalyordum. Subay ktmz vakit, alaymzn erefini lekeli-yen bir ey olsa, hemen bu lekeyi temizlemek iin kanmz dkmee hazrdk. Gerek eref duygusunun ne olduunu ise aramzda hi kimse bilmiyordu. Birimiz bunun ne olduunu rensek bile nce kendimiz onunla alay ederdik. Sarholukla, serserilikle ve gzmz budaktan esirgememekle neredeyse gurur duyuyorduk. Kt insanlardk demek istemiyorum. Btn o genler aslnda iyi insanlard, ama davranlar ktyd. Hele ben, herkesten baskndm. in en nemli noktas uydu: O srada elimde para vard. Bu yzden kendi keyfime gre bir yaant dzenlemitim. Gen bir insan olarak iimden gelen btn eilimleri tatmin ediyordum. olu dizgin yayordum, kendimi kapp koyvermitim. Ama alacak bir ey vard, bu yaantya ramen o zamanlar kitap ta okuyordum. Hem de byk bir zevk Duyarak okuyordum onlar. Yalnz Kutsal Kitab'n ka-pan hemen hemen hibir zaman amyordum. Ama onu hi yanmdan ayrmyordum. Nereye gidersem o kitab da gtryordum. Gerekten kendim de farkn-da olmadan o kitab gzm gibi saklyordum. Belki bir gn, bir ay, ya da bir yl lzm olur diye. Bylece orduda drt yl hizmet ettikten sonra, en sonunda ken-160 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 161 dimi K... kentinde buldum. Alaymz o zaman bu kentte konaklamt. Kentteki sosyete ok eitli, kalabalk, elenceli, konuksever ve zengindi. Beni her yerde iyi karlyorlard. nk neeliydim. Ayn zamanda fakir olmadm da biliniyordu; bu ise, sosyetede olduka nemli bir eydi. te o srada hereyin balamasna yol aan bir olay meydana geldi. O sralarda gen, ok gzel, zeki, namuslu, yumuak bal, vicdanl bir gen kza taklmaa baladm. Kendisi sayg deer bir ana babann kzyd. Annesi ile babas yle nemsiz kiiler deildi. Servetleri, nfuzlar vard, birok bakmlardan gleri olan insanlard. Beni daima efkatle, candan karlyorlard. Birden o gen kzn bana kars bir eilimi varm gibi bir duyguya kapldm. Byle bir hayale kaplnca da tm varlm tututu. Ancak sonradan unu kesin olarak anladm ki, gerekte balangta ona kar hi de yle byk bir- sevgi

duymuyormuum. Sadece zeksna ve o yksek karakterine hayran olmutum, ki bu da alacak bir ey deildi. Onu sevdiimi sanmama ramen, o srada iimdeki egoizm, ona talip olmama en-? gel oldu. Gen yata, stelik elimde pa ra varken, bekarln o ekici ve ahlkszca elencelerinden, o zgr yaantsndan ayrlmak bana ar, korkun bir ey olarak grnyordu. Ama gene de ona talip olmak niyetinde olduumu ima ettim. Yalnz, son adm, belki bir ey olur diye, her ihtimale kars ksa bir sre iin ertelemitim. Bu srada beni iki ay iin baka bir eyalete grev le gnderdiler. ki ay sonra, geri dnnce bir de reniyorum ki, kzcaz kentteki zengin iftlik sahiplerinden. biri ile evlenmi. Kocas geri yaa benden bykm ama gene de gerimis. Bakentte ve en yksek sosyetede tandklar varm. Oysa benim yle bir eyim yoktu. Ayn zamanda hem ok nazik, hem de yksek tahsilli bir adamm. Tahsilden yana ise benim szm bile olamazd. Bu beklenmedik olay beni o kadar artmt ki, zihnim karmakark oldu. in asl nemli yn de u: o srada rendiime gre, o gen iftlik sahibi bu kzla oktandr nianlym. Meer ben de onu evlerinde defalarca grmm, ama kendi stnlme olan inancm gzlerimi o kadar balam ki, onun varln bile farketmemiim. Ama ite en ok gcme giden de bu oldu. Nasl oluyor da hemen hemen herkes bunu bildii halde, bir benim bundan haberim yoktu? Bunu dndke birden iimde dayanlmaz bir fke duymaa baladm. Yzm kzararak kimbilir ka defa, az kalsn kza sevgimi aklayacak gibi olduumu hatrlyor ve o zamanlar kendisi beni susturmad ya da durumunu bana bildirmedii iin, benimle alay ettiini dnyordum. Sonradan tabi gerekten benimle elenmediini, aksine byle konumaa baladm vakit, aka ederek szm kestiini, bambaka konulardan sz atn hatrladm Ve dncelerimin yanl olduunu anladm. Ama o srada bunu yapabilecek durumda deildim. Aksine yreim intikam hrs ile tutuuyordu. Hayretle hatrlyorum ki, o intikam hrs, o kin bana ok ar hem de tiksinilecek bir ey gibi geliyordu. Karakter bakmndan yumuak bir insan olduum iin, hi kimseye uzun bir sre kzamazdm. Kendimi zorla kkrtyor gibiydim. Sonunda byle kendimi k-ztra kztra, yle bir fke duymaa baladm ki, irkin hatt sama davranlarda bulundum. Bir frsatn bekledim ve bir gn kalabalk bir toplantda, birden rakibime asl nedenle hi ilgisi olmyan bir bahane ile, o sralarda tartlmas moda olan dnceleri ile alay ede ede hakaret etmek imknn buldum. Bu i 1826 ylnda olmutu. Sonradan baz insanlarn sy-lediine gre, o adamla zekice, tam lf gediine koya-alay etmiim. Karamazov Kardeler II F: 11162 KARAMAZOV KARDELER Sonradan adam benimle tartmaa zorladm ki, o benim meydan okuyuumu gerektii gibi karlad, aramzdaki byk ayrla ramen, benimle dello etmei kabul etti. Oysa ben hem ondan kk, hem onun kadar nemli olmyan stelik daha kk rtbede bir adamdm. Sonradan kesin olarak rendim ki, o da delloya davetimi, beni kskand iin kabul etmi. Beni eskiden de karsndan, daha dorusu o vakitler henz nianls olan gen kzdan kskanyormu rm. O srada ise yle dnm: Eer karm onun bana hakaret ettiini renir, buna ramen, onunla dello etmee bir trl karar veremediimi iitirse, elinde olmyarak beni kk grmee balar, bu yzden de, bana kar duyduu sevgi sarslm olur. Delloda tanklk etmek iin abucak birini buldum. Bu benimle ayn alaydan olan temen arkadalarmdan biriydi. O zamanlar geri dello yapanlar iddetle takip ediliyordu, ama askerler arasnda dello neredeyse moda haline gelmi gibiydi; insanlarn iine bazen byle vah ve pein yarglar kk salar ve gnden gne de kuvvetlenir ite... Haziran ay sona ermek zereydi. Sonunda dello gn gelip att. Ertesi gn kentin dnda, sabahleyin, saat yedide buluacaktk. Tam o srada bama kaderimi tayin edecek olay geldi. Daha o gece fke iinde, ne yaptm bilmez bir durumda eve dndm vakit emir erim Afanasiy'e fkelenerek yzne var gcmle bir tokat atmtm. yle iddetli bir tokatt ki, adamn btn yz kan revan iinde kald. Alanasiy yanmda ksa bir sreden beri hizmet gryordu. Onu daha nceden de tokatladm olmutu. Ama hibir zaman bunu byle vahice ve ona hi acmadan yapmamtm Hem de inanyor musunuz, sevgili dostlarm? Aradan krk yl geti, bugn bile, bu olay utanla, acyla aniKARAMAZOV KARDELER 163 yorum. Yatama yattm, saat kadar uyudum. Uyandm vakit, artk gn aaryordu. Birden yatamdan Kalktm. Artk uyumak istemiyordum. Pencereye yaklatm, onu atm. Pencere baheye doru alyordu. Baktm, scack bir gne domu, ortalk lk, her taraf gzel, kular tp duruyor. Kendi kendime nedir bu iimde duyduum utan verici, alaltc duygu? diye dndm. Yoksa bunu baka bir insann kann dkmeye hazrlandm iin mi duyuyorum? Hayr, pek yleye benzemiyor. Yoksa lmden mi korkuyorum? ldrlmekten mi korku duyuyorum? Hayr, hi te yle deil. imdeki duygunun bununla hi ilgisi yok... Birden ne olduunu anladm. Bu duygu, o gece Afanasiy'i dvmemden ileri geliyordu! Hereyi birden tekrar gzlerimin nnde grr gibi oldum. Sanki btn olay yeniden tekrarlanyordu: Afanasiy karmda duruyor, ben ise var gcmle kolumu savurarak tam yznn ortasna elimi indiriyorum. O ise iki elini yanma yaptrm, ban dimdik tutarak, gzleri yuvalarndan dar uram, hazrolda duruyormu gibi hareketsiz, benim her vuruumla irkiliyor, ama kendini korumak iin elini kaldrmaya bile cesaret edemiyor. Dnn bir insan yle bir hale geliyor ki, bir baka insan dvyor! Bu ne cinayettir! Yreime sanki sivri bir haner saplanm gibi oldu. Pencerenin nnde yldrmla vurulmu gibi duruyordum. Scack gne ise etraf aydnlatyor, yaprakcklar nee sayor, gnein altnda prl prl parlyor, hele kular, mini mini kular terek Tann'y vyorlard... ki elimle yzm kapadm, kendimi yatan zerine attm, hkra hckra alamaya baladm. O anda aabeyini Markel'in lm deinde uaklara syledii szleri hatrladm: Sevgili dostlarm, deerli dostlarm benim, neden bana hizmet ediyorsunuz? Niin betti seviyorsunuz? Ben hizmetinize deer miyim? Bir-164 KARAMAZOV KARDELER den aklmdan bir dnce ok gibi geti. Evet, buna deer miyim? diye dndm. Gerektende ben ne yaptm ki, bir baka insan, tpk bana benzeyen, tpk be-nim gibi, Tanr'nn kendisini rnek alarak yaratt bir baka insan bana hizmet etsin? O srada mrmde ilk kez olarak zihnimde bu soru bir haner gibi saplanver-miti. Aabeyimin szleri

kulamda nlyordu: Anneciim! Biricik anneciim benim, gerekten sylyorum, herkes tm insanlara kars suludur. Yalnz bunu insanlar bilmiyorlar. Eer bilselerdi, dnya hemen cennet olurdu. Kendi kendime: Tanrm, bu da m yalan? diye dnerek alamaya baladm. Belki de gerekte herkese kar en ok sulu olan benim. Evet, belki de ben, dnyada yayan tm insanlardan daha ktym! O zaman birden gerei olduu gibi grdm. Apak olarak grdm onu! Ben ne yapmaya gidiyordum? iyi yrekli, akll, drst, bana kar hibir su ilememi bir insan ldrmeye gidiyordum! Bu davranmla da eini mrnn sonuna kadar mutsuzlua mahkm edecek, onu ac iinde brakacak, zntden ldrecektim. Yatamn zerine yz koyun yatm, bam yasta gmmtm. Zamann nasl getiini anlyamadm bile. Birden arkadam olan o temen beni almak iin, elinde tabancalarla ieri girdi: A, kalkmsn! Bak, bu gzel ite. Vakit geldi, haydi gidelim! dedi. Bunun zerine odann iinde kendimi oradan oraya attm. Ne yapacam bsbtn armtm, yleyken birlikte dar ktk. Tam faytona oturacamz srada, ona: Sen burada biraz bekle, ben bir kou ieri gideceim, czdanm unuttum! dedim. Tek bama eve dnnce doru Afanasiy'in odasna kotum: Afanasiy, ben dn gece yzne iki tokat attm! Beni bala dedim. Afanasiy olduu yerde tepeden trnaa titredi. Korkmu gibiydi. Yzme bakyordu O zaman grdm ki, bu yaptm azdr. Evet, KARAMAZOV KARDELER 165 azd benim bu yaptm. O zaman birden olduum gibi, omuzlarmda apoletlerle paldr kldr kendimi onun ayaklarna attm, bam yere dedirerek: Beni bala! dedim. te o zaman Afanasiy bsbtn ard: Sayn komutanm, ekselansm, beyefendi, nasl oluyor da... ben buna deer miyim? diye kekeledi... ve birden kendisi de benim biraz nce yaptm gibi, iki eliyle yzn kapyarak alamaya- balad. Pencereye doru dnmt. Hkrklardan btn vcudu sarslyordu. Ben ise koarak arkadamn yanna gittim, bir rpda kendimi arabaya attm. Haydi gtr beni! diye bardm. Sen hi zafer kazanm adam grdn m? te gr karndadr o adam! imde ylesine cokun bir heyecan vard ki, btn yol boyunca gldm, konutum, konutum. Ne sylediimi bile artk hatrlamyorum. Arkadam bana bakyor: Eh, kardeim, aslanmsn sen. Gryorum ki, niformamza leke srdrmiyeceksin! diyordu. Bylece yerimize vardk. Onlar ise daha nceden gelmi, bizi bekliyorlard. Bizi birbirimizden on iki admlk bir mesafeye gtrp braktlar. nce o ate edecekti. Karsnda neeli neeli duruyordum. Yz yze bakyorduk. Gzm bile krpmyordum. Yzne sevgiyle bakyordum. Ne yapacam ok iyi biliyordum. O ate etti, kurun sadece azck yanam izdi, biraz da kulam zedeledi, o kadar... ok kr, hi olmazsa bir insan ldrm olmadnz! diye bardm ve kendi tabancam yakaladm gibi arkam dndm, onu t yukardan ormann iine frlattm: Haydi bakalm, senin yerin oras! dedim. Sonra hasmma dndm: Sayn bay, beni balayn, dedim. Ben budala bir genten baka bir ey deilim. Size kar suluyum, durup dururken . gcendirdim sizi. stelik imdi de kendime ate etmeye zorladm. Ben sizden on kat daha166 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 167 kt bir insanm. Belki ondan da daha kt. Bunu dnyada herkesten daha ok sayg duyduunuz o hanma da bildiriniz. Ben daha bu szleri syler sylemez, de barmaa baladlar. Hasmm: Aman rica ederim! dedi. Hatt fkelenmiti, devam ederek : Madem dello etmek istemiyordunuz, ne diye bizi rahatsz ettiniz? Neeyle : Dn daha aklm bama gelmemiti, bugn akllandm! diye karlk verdim. Dn yle olduunuza inanyorum, ama bugnk davrannza baklrsa, bu dncenize katlmak zor. El rparak: Bravo! diye bardm. Bunda sizinle ayn dncedeyim. Bunu hak ettim! Sayn baym, siz ate edecek misiniz, etmiye-cek misiniz? Etmiyeceim, dedim. Ama eer siz istiyorsanz, buyurun siz bir kez daha ate edin, yalnz bunu yapmazsanz daha iyi olur. Dello tanklar barp duruyorlard, zellikle benimki ok baryor: Nasl yaparsn bunu? Alaymza nasl leke srdrrsn, dello snrnda dururken zr dilenir mi? Ah, bunun byle olacan bir bilseydim! diyordu. Ben hepsinin karsnda yle duruyordum. Artk glmyordum da... Sayn baylar, amzda budalalk etmi, kabahat ilemi bir insann ilemi olduu sutan tr herkesin iinde zr dilemesi o kadar alacak bir ey mi? dedim, Benim dello tanm: Evet, ama bu i dello yerinde olmaz! diye bard. in asl nemli noktas bu ya! diye karlk verdim. Asl alacak ey bu ya! nk, buraya gelir gelmez, beyefendi ate etmeden nce zr dilemem, bylece beyefendinin byle byk ve lm gerektiren bir gnah ilemesine engel olmam gerekiyordu. Ama biz, kendimiz dnyadaki yaantmz o kadar berbat bir ekilde dzenlemiiz ki, byle davranmam hemen hemen imknszd. nk szlerimin ancak imdi, beyefendinin bana yirmi admlk mesafeden ate etmesini bekledikten sonra kendileri iin bir anlam olabilir. Eer bunu, beyefendi ate etmeden nce, buraya geldiimiz anda yapm olsaydm, benim iin hemen: Korkak, tabancadan korktu, onun szlerini dinlememeli diyeceklerdi. Birden t yreimden gelen bir heyecanla: Baylar, etrafnza bakn, her yerde Tanr'nn nimetlerini greceksiniz: Bulutsuz, aydnlk bir gk, tertemiz bir hava, yumuack otlar, kular, harikulade gzel ve hibir gnah olmayan doa... yleyken bizler hayatn cennet olduunu anlamyoruz. Oysa sadece bunu anlamay istememiz bile yeterli, dnya hemen tm gzelliiyle gerekten bir cennet olur. Gelin birbirimizi kucaklyalm, birlikte gzya dkelim.

Daha da devam edecektim, ama bunu yapamadm, heyecandan neredeyse nefesim tkanyordu, ylesine tatl, ylesine krpe bir duygu iindeydim ki! Yreimde de yle bir mutluluk vard ki. O gne dek mrmce byle bir mutluluk duymamtm. Hasmm: Btn bunlar akllca ve sayg uyandran; szler! dedi. Her neyse, belli ki orijinal bir adamsnz. Ben de ona glerek : Benimle alay edebilirsiniz, ama sonradan kendiniz beni veceksiniz, dedim. Zaten ben imdi de sizi vmeye hazrm, dedi. Buyurun, size elimi uzatyorum, nk bana yle geli168 KARAMAZOV KARDELER yor ki, siz gerekten iinizden geldii gibi konuan bir insansnz. Hayr, bunu simdi yapmamalsnz. Daha sonra, daha iyi bir insan ve saygnz hak eden bir adam haline geldiim vakit elinizi uzatrsnz bana. O zaman iyi bir davranta bulunmu olursunuz. Eve dndk. Dello tanm tm yol boyunca bana. kfretti durdu, ben ise onu durup durup ptm. Btn arkadalarm hemen hereyi rendiler ve daha o gn beni muhakeme etmek iin bir araya toplandlar: niformay lekeledi! Ordudan istifa etsin! deyip duruyorlard... Bu arada beni savunanlar da oldu. Ne olursa olsun, hasmnn kendisine ate etmesini bekledi ya, buna dayand ya! diyorlard. Oras yle ama, ondan sonra kendisine ate edilmesinden korktu ve dello edecek yerde zr diledi Beni savunanlar buna : Eer kendisine ate edilmesinden korksayd, zr dilemeden nce kendisi tabancasyla ate ederdi, diye karlk veriyorlard. O ise bunu yapmayp, tabancay daha dolu iken ormana frlatm. Hayr, bu iin iinde bambaka, allmam bir ey var. Orijinal bir davran bu! Ben ise szlerini dinliyor ve onlara bakarken iimde bir nee duyuyordum. Sevgili arkadalarm, dostlarm! Candan arkadalarm, benim ordudan istifa etmem iin zlmeyin, nk ben zaten bu ii yaptm, daha bugn istidam sabahleyin kaleme verdim, stifam kabul edilir edilmez hemen manastra gideceim. Zaten ordudan bunun iin ayrlyorum, dedim. Daha bunu syler sylemez, hepsi birden kahkahalarla glmeye baladlar. Bir trl glmekten Kendilerini alamyarak: Canm, madem yle, bunu daha banda syleKARAMAZOV KARDELER 169 eydin, ya. Eh, imdi herey anlalyor! Bir rahip muhakeme edilmez, diyorlard. Ama glleri hi de alayl deildi. efkatle, neeyle glyorlard. Hepsi de birden bana kar sevgi gstermeye baladlar, hatt beni en ok sulayanlar bile. Sonra da tm o ay boyunca, istifamn kabul edildiini bildiren emir gelinceye kadar, beni hep el stnde tuttular: Ah, seni gidi rahip seni! diyorlard. Her karma kan bana tatl bir sz sylyordu. Beni niyetimden vazgeirmeye, hatt bana acmaya baladlar... Ne diye kendine bunu reva gryorsun? diyorlard. Hayr, ne derseniz deyin, bizim o arkadamz cesaretlidir, kendisine ate edilmesine bile dayanmtr ve tabancasyla ate edebilecekken bunu yapmamtr. Bu karan daha nce grd bir ryadan ileri geliyor. Ryasnda rahip olmas gerektiini bildiren bir ey grm ite onun iin vermi bu karan, diyorlard. Kentteki sosyetede de hemen hemen ayn ey olmutu. Daha nce bana kar pek zel bir ilgi gs-termiyorlard. Yalnz candan karlamakla yetiniyorlard. imdi ise herkes birbiriyle yar eder gibi beni kendi evine davet etmeye balamt. Hem benimle alay ediyor, hem de beni seviyorlard. Bu arada unu syliyeyim ki, o sralarda bizim dellodan herkes ak-ten aa sz ediyordu ama, komutanlarm ii rtbas et-ftilerdi. nk hasmm bizim generalin akrabasyd. Sonra zaten kan dklmemiti, hem dello akacktan yaplm gibiydi. Ayrca ben zaten sonunda istifam vermitim. Bunun zerine herkes ii gerekten akaya evirdi. O zaman ben de aktan aa korkusuzca ve onlarn bana glmelerine bakmadan, bu iten sz et-mee baladm. nk ne olursa olsun, onlarn bu g-ileri kinli deildi, iyi yrekli olduklarn belirten bir Slst.170 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 171 Btn bu konumalar daha ok akamlan, hanmlarn da bulunduu toplantlarda oluyordu. O zamanlar kadnlar beni dinlemekten daha ok holanyor, erkekleri de beni dinlemeye zorluyorlard. Her karlatm insan glerek bana aktan aa: Canm, hi yle ey olur mu? rnein ben herkese kar kt olabilir miyim? diyordu. Size kar bir suum olabilir mi?. Onlara : Canm, siz bunu nasl anlyabilirsiniz? diyordum. Madem ki dnya oktandr bambaka bir yola sapm. Madem ki, bizler aslnda yalandan baka bir ey olmayan eyleri gerek diye kabul ediyoruz; hatt bakalarndan da ayn yalanlar bekliyoruz. te ben mrmde tek bir kez olarak iimden geldii gibi davrandm da ne oldu? Hemen hepiniz iin ermi bir .adam oluverdim. Geri beni sevmeye baladnz ama, gene de benimle alay ediyorsunuz! Toplantlardan birini evinde yapan bir hanm yksek sesle glerek: Canm sizin gibi bir adam kim sevmez? diyordu. O toplant ok kalabalkt. Birden baktm orada bulunanlarn arasnda urunda kocasn delloya ardm o gen hanm, daha ksa bir sre nce kendime e olarak dndm o hanm ayaa kalkt. Ben ise onun o akam toplantya geliini bile farketmemi-tim. Gen kadn yerinden kalkp bana yaklat, bana elini uzatt: zin verirseniz size unu bildirmek istiyorum, herkesten nce ben sizinle alay etmiyorum, aksine gzyalaryla size teekkr ediyorum ve o davrannz iin size kar sayg duyduumu belirtmek istiyorum.

Orada bulunan kocas da yanma geldi, sonra herkes bana sokuldu, neredeyse hepsi beni pmek istiyorlard, iimde bir sevin uyand. Ama herkesin arasnda en ok bir baya gzm takld. Bu artk yal bir adamd. O da bakalaryla birlikte bana yaklayordu. Onu geri daha nce tanyordum, daha dorusu adn biliyordum ama o akama kadar kendisiyle hi tanmam ve onunla bir tek sz etmemitim. d) Esrarengiz ziyareti Bu adam uzun bir sredir kentimizde grev almt. nemli bir mevkii vard. Herkesten sayg gryordu. Zengin adamd, yardmseverliiyle n salmt. Dknler eviyle yetimler evine nemli balarda bulunmutu. Bundan baka yapt iyilikleri hep gizli olarak, etrafa duyurmadan yapyordu, btn bunlar kendisi ldkten sonra meydana kt. Ya elliye yaknd ve hemen hemen sert bir adama benziyordu; fazla konumazd. On yldr evliydi ama ei daha genti. ok kk yata olan ocuu vard. te o anlattm toplantdan sonra ertesi akam evimde oturuyordum, birden kap ald, ieriye o bay girdi. Bu arada unu belirteyim ki, ben o srada artk eski evimde oturmuyordum. stifam verir vermez baka bir eve tanmtm. htiyar bir kadnn evini kiralamtm. Kendisi yal, dul bir memurun karsyd. Hem evini kiralam, hem de hizmetisini tutmutum. nk onun evine tanmamn asl nedeni uydu: Daha dellodan dnmde, hemen o gn Afanasiy'i gene orduya geri gndermitim. nk daha nceki davranmdan sonra artk onun yzne bakmaa utanyordum. te, bu gibi eylere hazr olmayan bir insan bazen en hakl davranndan bile bu derece utan duyar Evime giren bay : Sizi birka gndr eitli evlerde byk bir me-rakla dinledim, sonunda da sizinle daha etrafl olarak konumak iin yz yze gelmek isteini duydum. Bana bu byk iyilii yapar msnz, sayn bay? dedi.172 KARAMAZOV KARDELER Tabi yaparm, hem de byk bir memnunlukla, aslnda sizinle konumay kendim iin byk bir eref sayarm. Bunlar ona sylyordum ama, kendim hemen hemen korku iindeydim. Kendisini o ilk grmde beni o kadar artmt iste. nk bakalar beni dinliyor, szlerimi merak ediyorlard ama, o zamana kadar daha hi kimse beni byle ciddiye almamt, evet kimse bir ciddiyetle yaklamamt bana. Bu adam ise stelik evime gelmiti. Bir yere oturdu, sonra : Sizde ok byk bir irade, ok salam bir karakter gryorum diye devam etti. nk siz gerek olarak inandnz bir ite gerek olarak kabul ettiiniz bir amaca hizmet etmekten hi ekinmediniz, hem de, bundan tr herkesin sizi hor grmesinden korkmadnz! Belki de beni gznzde fazla bytyorsunuz! Beni bouna gklere karyorsunuz, dedim. Hayr, sizi gzmde bytmyorum, diye karlk verdi. Bana inann, byle bir davranta bulunmak,, sandnzdan ok daha zordur. Dorusunu isterseniz, beni tek artan ey budur, buraya da bunu konumak iin geldim. Eer benim belki de byle yersiz merakm kt grmezseniz, o delloda zr dilemee karar verdiiniz anda, tam o srada iinizde nasl bir his duyduunuzu bana- anlatabilir misiniz? Tabi eer hatrlyorsanz... Bu sorumu hafife almayn; aksine size bu soruyu sorarken gizli bir ama gdyorum. Bu amac her, halde sonradan, eer Tanr birbirimize daha ok yaklamamz ho grrse size aklyacam. O bunlar sylerken, ben btn bu sre iinde gzlerinin iine bakyordum ve birden ona kar iimde byk bir gven duydum. Ayn zamanda iimde olaanst bir merak uyanmt. nk hissediyordum ki, o adamn iinde gizledii garip bir sr vard. Sorusuna karlk vererek: Bana hasmmdan zr dilediim anda ne hisKARAMAZOV KARDELER 173 settiimi soruyorsunuz, edim. Ama iyisi mi, ben size > hereyi ta bandan anlsaym, bakalarna henz an- ' latmadklanm da aklaaym. Sonra ona Afanasiyle benim aramda olup bitenleri ve nasl onun karnda yerlere kadar eildiimi anlattm. Szlerimi bitiriken de : Bundan unu anlyabilirsiniz ki, dello srasnda benim iin herey artk kolaylamt. nki bu ie daha evde balamtm v bu yola girdikten sonra, artk geriye kalan herey (kadar zor olmad. Hatt sevin verecek, nee verece ekilde oldu. Szlerimi sonuna kaar dinledi. Yzme yle, grel gzel bakyordu. Btn bunlar ok ilgi ekici eyler, ben tekrar tekrar gelip sizinle grceim. ite o zamandanberi hemen her akam evime gelmee balad ve eer < da kendisinden bana sz et- ' eydi, onunla ok iyi dost olacaktk. 'Ama, o, kendisi iin bir tek sz bile etmiyor, hep bana sorular sorup duruyordu. Buna ramer gene de onu ok sevmee balamtm ve tm dudularm ona atm. nk yle dnyordum: Onun srrndan bana ne? Nasl olsa kendisi bana srrn sylemese de gryorum ki, drst bir insandr. Bunan baka, o kadar cidd bir adam ki, hem yaa bend byk olduu halde, benim gibi bir delikanlnn evine geliyor hem de benimle grmeyi kendisi iin bir uukluk saymyor. Ondan birok yararl eyler de rendim, ok akll bir insand. Bir gn durup dururken bana : Ben cennet denilen eyin hayatn kendisi oldu-tu kansna oktan varmmdr, dedi. Bir an sustu, sonra gene birden : Zaten bundan baa dndm bir ey yok, * Bana bakyor, glnyordu. Bunun byle olduuna, sizden ok daha kesin174 KARAMAZOV KARDELER

bir ekilde inanyorum, nedenini sonra renirsiniz' dedi. Onu dinliyor, iimden de: Bunu herhalde bana bireyi aklamak istedii iin sylyor diyordum. Cennet herbirimizin iinde gizlidir, diyordu. Bakn, ite u anda benim iimde de gizlidir cennet! Eer istersem, yarndan tezi yok, benim iin de hayat gerekten bir cennet olur, mrmn sonuna kadar da hep yle srp gider. Bakyorum, bana bunlar ok duygulanm olarak sylyor, bir taraftan da gzlerinde bana sanki soru sormak istiyormu gibi bir anlam var. Her insann kendi gnahlarndan baka herey iin tm insanlara kar sulu olduuna gelince, bu dnceniz ok dorudur ve bunu nasl olup da byle btnl ile kavradnz dndke duygulanmamak elden gelmiyor! Gerekten de insanlar bu dnceyi kavradklar vakit, onlar iin yeryz artk hayal olarak deil de, gerekten cennet olacaktr. O zaman ac ile : Peki, ama ne zaman olacak bu? Hem bakalm, gerekten bir gn olacak m? Bu sadece aklmzdan geen bir hayal olmasn? dedim. . Bakn sizin inancnz yok iste, dedi. Kendiniz tler veriyor doru yolu gsteriyorsunuz, ama kendiniz de inanmyorsunuz. unu bilin ki sizin Hayal dediiniz gerekleecektir. Buna inannz. Ama imdi olacak demiyorum, nk her oluumun kendine gre bir kanunu vardr. Bu is ruhidir, psikolojiktir. Dnyann dzenini deitirmek iin, herseyden nce insanlarn kendiliklerinden, psikolojik olarak, ye ni bir yola doru dnmeleri gerekir. Gerekten her in sana karde olmadn srece sahici bir kardelik olmayacaktr dnyada! Hibir bilim, hibir kar insan' larn birbirlerini darltmadan, sahip olduklar mallar ve kazandklar haklan blmelerini salayamaz. KARAMAZOV KARDELER 175 de bir eyleri yeterli bulmayacak, hep homurdanp duracak, kskanacak ve birbirlerini yiyeceklerdir. O szn ettiimiz eyin gnn birinde olup olmayacam soruyorsunuz. Olacaktr, ama daha nce insanln bir yalnzlk dnemini geirmesi gerekecektir. Hangi yalnzlk dnemini? Bugn her yerde saltanat sren yalnzlk gibi bir yalnzlk, zellikle amzda grlen, ama henz tm olarak tamamlanmam, daha sona ermemi olan bir yalnzlk dnemi! nk imdi herkes kendi kiiliini elinden geldii kadar ok belirtmee alyor. Yaamn btn dolgunluunu kendi kendine, tatmak istiyor. Oysa gsterdii tm bu abalardan tr insan dolgun, zengin bir yaantya kavuacak yerde, tam anlamyla br intihara srkleniyor. nk insan, bylece kendi kiiliini tam olarak belirtecek yerde, bsbtn yalnzla gmlyor. nk amzda toplum hep bireylere blnmtr. Her bir varlk kendi kabuuna ekiliyor, her biri bakalarndan ayrlyor, bakalarndan saklanyor, sahip olduklarn da bakalarndan gizliyor. Bylece en sonunda hem kendisi insanlardan uzaklayor hem de baka insanlar da kendisinden uzaklatryor. Tek bana servetler biriktiriyor ve: Oh imdi ne kadar gl oldum! illerimi nasl da garanti altna aldm! diye dnyor. Oysa, akln yitirmi olan zavall bilmiyor ki, ne kadar ok biriktirirse, o kadar ok intihara srkleyen bir gszle dm oluyor. nk artk yalnz kendisine gvenmee almtr ve tmden ayr-krak sadece bir birey olmutur. Ruhunu da insanlarn yardmna, insanla inanmamaa altrmtr. Bu Bzden de, hep paralan ya da elde ettii haklar yok oluverir diye ii titrer durur. Bugn btn dnyada, her yerde, insan akl, g-'n ekilde bir saplant iindedir. Bir trl anlamyor **> ilerisini asl garanti eden ey, insann yalnz bana ki176 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 177 gsterdii kiisel abalar deildir, insanlarn bir btn .meydana getirmeleridir. Ama bu korkun yalnzlk, er-ge sona erecektir ve tm insanlar birbirlerinden nasl doaya aykr bir ekilde ayrldklarn anlayacaklardr. te o an akm byle olacaktr ve in-.sanlar nasl olup da bu kadar uzun bir sre karanlkta yaadklarna, nasl olup da aydnl grmedikle-zine ap kalacaklardr. Gkyznde, Tanr Olu nn iareti o zaman grnecektir. Ama o gn gelinceye dek, sanca saklamak gerekir. Zaman zaman da, li olmazsa tek bir insan, birden bakalarna rnek olmal, ruhunu bu yalnzlktan kurtararak, kardee bir sevginin kurulmas iin bir aamada bulunmal, hatt bir ermi olarak olsa bile. O yce dncenin lme-mesi iin bunu yapmaldr. ite akamlar birbiri arkasna byle ateli ve heyecanl konumalar iinde geiyordu. Hatt sosyeteye -devam etmekten bile vazgemitim, misafirlie de artk ok daha az gidiyordum. Bundan baka, zaten o srada modam gemee yz tutmutu. Bunu bakalarn ktlemek iin sylemiyorum, nk beni sevmee devana ediyor, beni gene sevinle karlyor, bana kar candan bir sevgi gsteriyorlard. Ama sosyetede modann gerekten pek de kmsenmeyecek bir kralie olduunu itiraf etmek gerekir. Benim o esrarengiz ziyaretime gelince, sonunda ona hayranlk duymaa balamtm Onun zekice konumalarndan zevk almaktan baka, seziyordum ki, o iinde bir ama gizliyor ve belki de y-ce bir aama yapmaa hazrlanyordu. Belki benim, srrn grnte hi merak etmiyor-muum gibi davranmam ve aktan aa olsun, imal bir ekilde olsun, ona hibir soru sormamam houna gi' -diyordu. Bununla birlikte, sonunda onun bana birey aklamak iin deta tm varlnn tututuunu sezmee baladm. Bu, o adam evime gelmee baladktan bir ay kadar sonra artk iyice belli oluyordu. Bir gn Biliyor musunuz? Kentte ikimizin durumunu ok merak ediyorlar ve benim size bu kadar sk geliime hayret ediyorlar. Varsn merak etsinler, nem vermiyorum buna, nk yaknda herey anlalacaktr! dedi. Birden durup dururken mthi bir heyecana kaplyordu. yle zamanlarda hemen hemen her seferinde, kalkp gidiyordu. Bazen ise iimi okumak istermi gibi keskin bir bakla yzme bakard : Hah, ite imdi bireyler syliyecek. diye dnrdm. O ise birden szn kesiyor, bambaka, herkese bilinen ve olaan bir eyden sz etmee koyuluyordu.

Bundan baka, sk sk hep ba arsndan ikyet etmee balamt. te birgn, hi beklenmedik bir srada, birden sarard, yz iyice arpld, bana dik dik bakmaa balad : Ne oldunuz? diye sordum. Yoksa fenalk m geiriyorsunuz? Daha nce ba arsndan ikyet ettii iin sormutum bunu. Ben... biliyor musunuz?... Ben... bir insan ldrdm, dedi. Bunu sylerken hep glmsyordu, yz ise tebe-ir gibi bembeyaz olmutu. Ne olup bittiini daha kavramadan bir dnce, imek gibi zihnimden gelip ge-ti: Neden yle glmsyor sanki? diye dndm. Ben de sapsar olmutum. Ne diyorsunuz? diye bardm. Solgun dudaklarnda bir glmseyile : Gryorsunuz ya, bu ilk sz sylemek benim iin ne kadar g oldu. imdi syledim ya, artk doru yola km saylrm, bundan sonra devam etmem da-ha kolay olur, dedi. Anlattklarna uzun bir sre inanmadm. Hatt Karamazov Kardeler - II F : 12178 KARAMAZOV KARDELER para para inanyordum szlerine. Ancak evime st ste gn gelip de hereyi tm ayrntlar ile anlattktan sonra inandm, nce delirdiini sanyordum, ama sonradan byk bir ac ve aknlkla doru syledii kansna vardm. Bu adam on drt yl nce mthi, korkun bir cinayet ilemiti. Zengin, gen ve gzel bir kadn ldrmt. Bu kadn bir tccarn dul karsyd, kentimizde bir evi vard. Bu adam o kadna k olduunu hissedince, ona sevgisini aklam ve kendisi ile evlenmee raz olsun diye gen kadna bask yapmaya balam. Ama gen kadn gnln daha nce rtbesi olduka byk, nl bir subaya kaptrmm. Sevdii adam o srada sefer-deymi. Kadn ksa bir sre iinde dnmesini bekliyor-mu. Bu yzden gen kadn onun teklifini reddetmi ve artk evine gelmemesini rica etmi. Adam kadnn evinden ayan kesmi ama evin i yapsn bildii iin, gece hi korkmadan stelik yakalanmak tehlikesini gze alarak damdan ieri girmi. Byk bir cesaretle ilenen cinayetler, ou zaman brlerinden daha baarl olur. Bu sefer de yle olmu. Adam damdaki kk pencereden, tavan arasndan ieriye girmi, sonra da tavan arasndan inen kk merdivenden aaya, kadnn oturduu daireye inmi. Merdivenin altnda bulunan kk kapnn her zaman olmamakla birlikte, bazen uaklarn ihmalkrl yznden kilitlenmediini biliyormu. Bu sefer de gene uaklarn ihmalkrlna gvenmi, gerekten de kapy ak bulmu. Kadnn oturduu daireye girdikten sonra, karanlkta, bir kandilin yand yatak odasna gemi. O gn sanki mahsusmu gibi iki hizmetisi kadndan izin almadan, ayn sokakta oturan komulardan birinin isim gn ziyafetine gitmiler, br uaklar ve hizmetiler de ofiste ya da mutfakta, alt katta yatyorlarm. Adan* KARAMAZOV KARDELER 179 yatanda yatan gen kadn grnce birden damarlar arzuyla tutumu. Ama hemen sonra yreinde kskanln uyandrd bir intikam arzusu uyanm. O zaman ne yaptn bilmeden, sarho gibi, yanna yaklam, tam kalbine bir bak saplam. yle bir saplam ki, kadn bir lk bile atamam! Ondan sonra katile yakr bir soukkanllkla hereyi uaklardan phe edilmesini salyacak ekilde hazrlam. Hi tiksinmeden kadnn para antasn alm, yastnn altndan ald anahtarlarla komidinini am ve iinden sanki bunu cahil bir uak yapyormu gibi, yalnz baz eyleri alm. Yani deeri olan ktlar brakm, sadece paralar ve byke olan baz ziynet eyalarn alm. Ama onlardan on kat daha deerli olup da byk olmayanlarn brakm. Ayrca kendisine hatra olarak baz eyler de alp gtrm. Ama bunu daha sonra anlatacam. Bu feci ii yaptktan sonra, gene eskisi gibi, ayn yoldan kp gitmi. Ondan sonra da ne ertesi gn her kes birbirine gidii vakit, ne de daha sonralar, asl canavardan phe etmek kimsenin aklna gelmemi! Zaten adamn gen kadna kar sevgisinden kimsenin, haberi yokmu. nk kendisi eskiden de imdi olduu gibi konukan deilmi, insanlara pek sokulmazm da. iini dkebilecei bir arkada da yokmu. Ona sadece ldrlen kadnn bir ahbab, hem de pek yakn olma-, yan bir ahbab gzyle bakyorlarm; nk son iki hafta iinde kadn hi ziyaret etmemi. Btn pheler ise hemen kadnn, hem klesi hem de ua olan Pyotr zerinde toplanm. Herey de yle-sine denk gelmi ki, pheler kesinletike kesinlemi. nk o uak ldrlen kadnn kendisini askere gndereceini biliyormu. Zaten kadn da bunu saklam-yor aka sylyormu. Onu kylleri arasnda hk-asker olarak gndermek zorunda olduklarna kar-gndermeye niyetliymi. nk adamn kimsesi180 KARAMAZOV KARDELER yokmu, stelik davranlar iyi deilmi. Hatt bir sarho bir halde bir meyhanede kzgnlk iinde g kadn ldreceini sylediini iitenler olmu. Kadn ldrlmeden iki gn nce, Pyotr kamm; kentte nerede oturduu bile bilinmiyormu. Cinayetin ertesi gn ise, onu kentin giri kapsnn yannda ikide kendinden gemi bir halde sokakta yatarken bulmular. Cebinde de bir bak varm, stelik bu bak da sa eli de kanlara bulanmms. Pyotr, bu kann burnundan geldiini srarla sylemi durmu ama, kimse ona inanmam. Hizmetiler ise kabahat ilediklerini, ziyafete gittiklerini ve bahe kapsn kendileri o ziyafetten dnnceye kadar ak braktklarn itiraf etmiler. Evet, bundan baka daha birok deliller ileri srlm. Bunlara bakarak, susuz ua yakalamlar, tevkif etmiler. Biraz sonra da muhakemesi balam. Ama tevkif edilen uak bir hafta sonra iddetli ateler iinde yanmaya balam sonra da hastahanede. kendine gelemeden lm. Bylece i kapanm gitmi. Ua Tanr'nn iradesine teslim etmiler ve hakimler de, mirler de, sosyete de, szn ksas herkes, cinayeti len uaktan baka bir kimsenin ile' mediine kesin olarak inanmaya devam etmi. te btn bunlardan sonra, asl sulu yaptnn cezasn grmeye balam. Esrarengiz ziyaretim, imdi de artk dostum olan adam, bana balangta vicdan azabndan tr hi de znt ekmediini aklad. Uzun bir sre ac ekmi ama sadece sevdii kadn ldrd, o kadn artk yatta olmad ve onu ldrdkten sonra iindeki sev giyi de sndrd iin ac ekiyormu; oysa damar larndaki tutku hep ayn ekilde

varln tututur ya devam ediyormu. Ama susuz bir insann ka dktn, bir insan ldrm olduunu, o zaman hemen hemen hi aklna getirmiyorm. Kurbann baka erkein esi olabilecei dncesi ise ona imkan KARAMAZOV KARDELER 181 sz bir ey olarak grnyormu. Bu yzden uzun bir sre vicdan rahat olarak baka bir ekilde davranmann elinde olmad kansn beslemi. Ancak uak tev-fcif edildii vakit, balangta biraz znt duymu, ama mahkmun hastal, sonra da lm iini rahat ettirmi. nk olup bitenlere baklrsa adamn tevkif edildii ya da korkuya kapld iin lmedii belliymi. (Kendisi o zamanlar yle dnyormu). Ona gre uak, oradan oraya kat o gnlerde ve kendini bilmeyecek derecede sarho olarak nemli topran zerinde btn geceyi geirdii srada kendini tt iin, hastalktan lm. ald eyalarla paralar ise, kendisine pek az znt veriyormu. nk bu hrszl kendi kar iin yapmamm. (Kendisi o zaman yle dnyormu.) pheleri baka bir yne evirmek iin yapmm. ald eylerin deeri ise nemsizmi, zaten kendisi ok gemeden o eyalarn deeri kadar bir paray hatt ok daha fazlasn bizim kentte alm olan bir dknler evine balam. Bunu mahsus, hrszlk konusunda vicdann rahat ettirmek iin yapm ve ne gariptir ki, bir sre iin, hatt uzun bir sre iin gerekten vicdan rahat etmi. Bunu bana kendisi syledi. O zamanlar grevinde byk ilemlerde bulunmaya balam, kendisine ok uratrc ve zor isler verilmesini rica etmi, iki yl srecek ileri zerine alm. radesi gl ol-duu iin. alrken olup bitenleri hemen hemen tm olarak unutuyormus; bazen bunlar aklna geldii vakit ise yaptn hi dsnmemeye alyormu. Yardm ilerine girimi, bizim kentte pek ok yar-dm Dernekleri kurmu, pek ok balarda bulunmu, hatta bakentlerde bile kendini bu bakmdan tantm ve moskova ile Petersburg'daki yardm derneklerine bi-le ye olarak seilmi. Ama gene de sonunda gcnn yetmeyecei mthi 'bir ac duymaa, dncelere dal-balam. Bu arada ok gzel, akl banda bir182 KARAMAZOV KARDELER gen kz houna gitmimi. Ksa bir sre sonra, evliliin iindeki o tek bana savat znty yok edeceini, yeni bir yaantya balaynca, eine, ocuklarna kar olan grevlerini titizlikle yerine getirirken eski anlarndan bsbtn kurtulacan dnerek o gen kzla evlenmi. Ama beklediinin tamamen tersi olmu. Daha evliliinin ilk aynda aklndan bir trl silemedii dnce huzurunu bozmaya balam: imdi karn beni seviyor, ama eer olup bitenleri renseydi ne olacakt? Kars ilk ocuuna hamile kalp ta bunu ona aklad vakit adam birden arm: Bakalarna hayat veriyorum, oysa bir insann hayatn yok ettim..diye dnyormu. ocuklar birbirlerini izlemiler. Adam: Ne cesaretle onlara bireyler retiyor, onlar yetitirmee alyorum. Onlara iyilikten nasl sz edeceim. Ben ki bir insann canna kydm? diye dnyormu. ocuklar ok gzelmi, iinden onlar sevip okamak geliyormu. yleyken: Ama onlarn susuz, temiz yzlerine bakamam, buna hakkm yok, diyormu kendi kendine. Sonunda ldrd kadnn mahvettii o krpe yaants, durmadan intikam bekleyen kan gzlerinin nnde korkun ve ac bir hayal gibi canlanmaya balam. Korkun ryalar gryormu artk. Yrei pek bir adam olduu iin, ana uzun bir sre dayanm: iimde sakladm bu srrn gnahn ektiim bu ileyle derim diye dnyormu. Ama bu umudu bouna km. Duyduu vicdan azab gn getike iddetleniyormu. Sosyetede herkes o cidd ve somurtkan halinden korktuu halde, ona kar fakirlere'yapt yardmlardan tr sayg duymaya balam. Ama ona kar ne kadar ok sayg duyarlarsa, kendisinin duyduu vicdan azab, o derece dayanlmaz oluyormu. Bana kendisini ldrmeyi bile dndn aklad. Ama bunu yapacak yerde bir baka hayal canlanmaya balam iinde. Bu hayal o kadar imknszKARAMAZOV KARDELER 183 o kadar lgnca bir eymi ki! Bununla birlikte varlna o kadar yapm, sonunda da yreine o kadar kk salm ki, onu bir trl iinden koparp atamyor-mu. Hayalinden geirdii ey uydu: Kalkp milletin karsna gemek ve herkese bir insan ldrm olduunu aklamak! Yreinde bu istei tam yl yaatm. Bunu yapmay hayalinde eitli ekillerde can-landryormu. Sonunda tm varl ile iledii cinayeti aklad anda yreinin kesin olarak ifaya kavuacana, kendinin de huzur bulacana inanm. Ama buna inannca yreinde bir dehet uyanm. Hep: "Bu ii nasl yapacam? diye dnyormu. te o srada benim dellodaki olay meydana gelmi. Bana: imdi sizden rnek almaa karar verdim, dedi. Yzne baktm. Ellerimi iki yanma vurarak: Demek gerekten byle kk bir olay sizi byle bir karar vermeye srkledi ha? diye bardm. Adam : Bu karar yldr vermi bulunuyorum, diye karlk verdi. Sizin banzdan geen olay, sadece, beni son adm atmaya itti. Size bakarak kendi kendimi azarladm ve sizi kskandm. Bunu bana deta sert bir tavrla sylemiti. yi ama, size inanmazlar ki! dedim. Bir kez aradan on drt yl gemi. Delillerim var, hem de byk deliller! Onlar ileri srerim. O zaman alamaya baladm ve onu kucakladm. Adam bana : Yalnz bir tek karar vermenizi istiyorum, bir tek konuda aydnlatn beni! dedi bana. (Sanki her ey imdi artk benim elimdeymi gibi). Karm, ocuklarm ne olacak? Karm belki zntsnden lr. ocuklarm ise geri unvanlarndan ve iftlikten yoksun kalmazlar ama mrlerinin sonuna kadar bir mahkmun184 KARAMAZOV KARDELER ocuklar olacaklardr artk. stelik brakacam an,, yreklerinde brakacam an, nasl olacak?.. Sustum. Ya onlardan ayrlmak, onlar mrmn sonuna kadar yalnz brakmak! nk yle birey olursa, ayrlmz mrmn sonuna kadar srer, mrmn sonuna kadar!... Oturuyor, sessiz sessiz kendi kendime bir dua fsldyordum. Sonunda ayaa kalktm. Birden korktum. Adam yzme bakt. Bana ne diyeceksiniz? diye sordu.

 Gidiniz! insanlara hereyi bildiriniz. Herey geecektir... Yalnz gerek kalacaktr! ocuklarnz bydkleri vakit verdiiniz bu kararla ne kadar yksek bir vicdan sahibi olduunuzu anlarlar. O zaman yanmdan gerekten bu ie karar vermi gibi ayrld. Ama gene de, iki haftadan daha uzun bir sre ile st ste her aksam hep bana geldi. Kendini hep bu ise hazrlyor, ama bir trl kararn veremiyordu. Beni de zntden mahvetti. Bazan kesin bir kararla geliyor ve duygulanarak: Biliyorum, benim iin hayat bir cennet olacak. Bu ii aklar aklamaz hemen bir cennet olacak yaantm! On drt yldr cehennemde yaadm. imdi ile ekmek istiyorum. Biliyorum ki ileyi kabul ettiim anda, yaamaya baslyacam. nsan yalanla tm dnyay dolaabilir ama, geriye dnemez! imdi insan kardelerimi syle dursun, ocuklarm bile sevmeye cesaretim yok. Yarabbi! ocuklarm belki de gerekten u ektiim acnn bana. neye mal olduunu anlarlar ve beni sulamazlar! Tanr gte deil, gerektedir. Sizin yaptnz bu aamay herkes anlyacak-tr, dedim. imdi anla masalar bile sonradan anlyacak-lardr. nk siz dnyadaki geree deil, dnyadan stn bir geree uydunuz... Bylece her seferinde yanmdan, sanki teselli bulmu gibi ayrlyordu. Ama erKARAMAZOV KARDELER 185 L tesi gn gene fke iinde, yz sapsar olarak geliyor, alayl alayl: Size her geliimde bana: Gene mi aklamadnz? der gibi merakla bakyorsunuz. Biraz bekleyin, beni ok kk grmeyin. Bu i, sizin sandnz kadar kolay deil. Belki de bunu hi yapmyacam, kimbi-lir? Gidip beni ihbar etmezsiniz deil mi? Ben ise ona budalaca bir merakla bakmak yle dursun, gzlerimi ona doru evirmeye bile korkuyordum. zntden neredeyse hasta olacak kadar perian olmutum. Btn varlm gzyalaryla dolmu gibiydi. Hatt geceleri gzme uyku bile girmiyordu. Sze devam ederek : imdi doru karmn yanndan geliyorum. Siz e ne demektir, bunu biliyor musunuz? Yavrucuklarm beni uurlarken : Gle gle baba, abuk geri dnn, birlikte ocuk Dergisini okuyacaz! diye bardlar. Hayr, siz bunu anlyamazsmz! Bakasnn felketi insana akl vermez. Bunu sylerken gzleri kvlcmlar sayor, dudaklar titriyordu. Birden masaya yle bir yumruk indirdi ki, zerinde ne varsa hepsi havaya frlad. Oysa o kadar yumuak bir insand ki! Byle bir hareketi ilk defa olarak yapmt. Bunu yapmam gerekli mi, ha? diye bard. Bunu yapmama ihtiya var m? Hi kimse mahkm olmad ki, hi kimseyi benim yerime mebbed krek cezasna arptrp srmediler ki buradan! Uak, hastalktan ld. Dktm kana gelince, zaten onun cezasn ektiim ilelerle demi bulunuyorum. Zaten bana hi inanmazlar ki! leri sreceim hibir delile inanmazlar. Byle olunca bu aklamay yapmam gerekli mi. gerekten gerekli mi? Dkm clduum o kan iin mrmn sonuna kadar daha. da ac ekmee hazrm. Yeter ki, karmla ocuklarma birey olmasn. Onlar benimle Birlikte felkete srklemeye hakkm var m? Bu ite186 KARAMAZOV KARDELER yanlmyor muyum? Bu konuda gerek nerededir? Hem zaten o insanlar gerei kavrarlar m, ona deer verirler mi, onu anlarlar m? imden: Tanrm, byle bir anda bile baka insanlarn kendisine kar gsterecekleri saygy dnyor! diye dndm. O zaman ona kar yle bir acma duy--dum ki, galiba mmkn olsayd, tek yk biraz hafiflesin diye kaderini paylaacaktm. Gryordum ki, kendini kaybetmi gibiydi. te o zaman byle bir kararn neye mal olduunu artk aklmla deil de tm yreimle anladm. Adam gene : Haydi kaderime yn verin! diye bard. Ona : Gidin ve aklayn, diye fsldadm. Artk sesim kmyordu. Ama fsldarken bile bunu kesin olarak sylemitim. Masann zerinde duran incili, daha dorusu ncil'in Rusa bir evirisini aldm ve ona aziz yoann'n incilinin XII. ci blmndeki 24 n- iiri okudum: Gerekten, gerekten sylyorum size, eer buday tanesi topraa dnce lmezse, tek bana kalr, ama eer lrse o zaman bol mahsul getirir. Bu iiri o gelmeden biraz nce okumutum. O da onu okudu, sonra: Doru, dedi. Ama hemen sonra ac ac gld: Evet, bu kitaplar da... Bir an sustu, sonra szn tamamlad: nsan yle korkun eyler bulur ki, bunlar bakalarna okutmak kolay! Hem kim yazmtr bunlar? gerekten insanlar m? Bunu Kutsal Ruh yazmtr, dedim. Gene alayl alayl ama bu sefer stelik nefretle glerek : Gevezelik etmek kolay! dedi. Kitab gene aldm, baka bir yerini atm ve KARAMAZOV KARDELER 187 Yahudiler iin yazlm olan X. uncu blmdeki 31 inci iiri gsterdim. iiri okudum: Tanrnn eline canl olarak dmek korkun bir eydir! iiri okudu ve kitab tuttuu gibi frlattl. Btn vcudu tir tir titredi. Korkun bir iir! dedi. Diyecek yok dorusu, gzel bulmular... skemleden kalkt: Haydi Allahasmarladk! dedi. Belki de artk gelmem.. Cennette grrz. Demek ben ora drt yldan beri Tanr'nn eline dmtm. Demek bu on drt yla verilen ad bu! ite yarndan tezi yok, bu El in beni brakmas iin yalvaracam...

Onu kucaklamak, pmek istedim, ama b)u cesareti kendimde bulamadm. Yz o kadar arplmit ve gzlerinde o kadar ar bir anlam vard ki! Bylece ikip gitti. Tannm, imdi bu adam nereye gitti!; diye dndm. Hemen orada tasvirin nnde diz st ktm, insanlarn hemen imdadna koan, onlara yardm eden Tanr'nn kutsal annesine o adamn durumunu bildirerek alamaya baladm. Gzyalar iimde diz st dua etmeye balayal yarm saat olmutu. Darda artk hava kararmt, gecenin hemen hemen onikisiy-di. Birden baktm, kap alyor ve adam tekrar ieri giriyor. arp kaldm. Ona : Nerelerdeydiniz? diye sordum. Ben... ben, galiba burada bir eyler umuttum... Bir mendil mi nedir, bir ey unuttum galiba... Aman birey unutmasam da, ne kar, izin verirseniz birazck oturaym... skemleye oturdu. Ben, nnde ayakta duruyordum. Bana, Siz de oturun! dedi. Ben de oturdum. iki dakika kadar oturduk. Bana dik dik, uzun uzun bakt, sonra birden alayl alayl gld. Bu davranm bir tr-188 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 189 l unutamyorum. Sonradan ayaa kalkt, beni smsk kucaklyarak pt : Bunu unutma! dedi. Unutma ki, bu gece sana bir kez daha geldim. Bunu iitiyor musun? Bunu unutma! Bana ilk kez olarak sen demiti. Bunu syledikten sonra da ekip gitti. s yarna diye dndm. Gerekten de yle oldu. Oysa, ben o akam, ertesi gnn onun doum, gn olduunu hi bilmiyordum. Zaten son gnlerde hibir yere kmyordum, bu yzden, bunu hi kimseden renmeme imkn yoktu. Doum gnlerinde, her yl evinde byk bir toplant yaplrd. Tm kent bir araya gelirdi. O gn de toplanmlard. te o gn le yemeinden sonra kendisi odann ortasna km; elinde bir kt tutuyormu. Bu kt st makamlara yazd bir bildiriymi. .st makamda bulunanlar da o gn orada olduklar iin kd btn orada toplanm olanlara yksek sesle okumu. Yazsnda cinayeti tm ayrntlaryla olduu gibi anlatyormu. Kd okuduktan sonra szn : Kendimi bir canavar olarak insanlardan ayryorum. Yreime Tann'nn nuru indi. yaptklarm iin ac ekmek istiyorum! diye bitirmi. Sonra hemen orada, cinayeti ispat edeceini dnd ve on drt yldr saklad ne varsa, hepsini masann zerine koymu, pheleri kendinden uzaklatrmak iin ald altn ziynet eyalarn, l kadnn boynundan kard madalyonu, ha (Madalyonun iinde kadnn nianlsnn resmi varm) kadnn hatra defterim... Hepsini, hepsini ortaya karm. En sonunda da iki mektup vermi: Bunlardan birini kadna nianls, yaknda geleceini haber vermek iin gndermismi. br de kadnn ona karlk olarak yazd ama. balayp da bitirmedii mektupmus. Bunu kadn ertesi gn postaya vermek dncesiyle masann zerine b-rakmm... Adam her iki mektubu da alp gtrmsm. Ama neden? Neden ileride delil olabilecek bu eyalar yok edecek yerde, on drt yl boyunca saklam? ;Bunu kimse bilemez. Sonunda ne oldu biliyor musunuz? Herkes derin bir aknlk, bir dehet iinde kalm ama, kimse adamn sylediklerine inanmak istememi. Geri herkes szlerine byk bir merakla kulak vermi ama onu bir hasta gibi dinliyorlarm. Birka gn sonra ise artk her gittii evde, herkes, zavall adamn aklm kardna kesin olarak karar vermi. Komutanlar da, hakimler de ie el koymadan yapamamlar, yleyken onlar da durumu inceleyince duraklamlar; ileri srlen eyalarla mektuplar geri insan dndryormu ama hemen una karar verilmi ki, bu eyalar gerekten kadna ait olsa bile, gene de adam yalnz bunlara dayanarak mahkm etmeye imkn yoktur! nk o eyalar bir ahbab olarak ve ona gven besledii iin, kadnn kendisi vermi olabilirdi. Bununla birlikte unu da syliyeyim ki,, sonradan ldrlen kadnn birok ahbaplarndan ve; akrabalarndan bu eyalarn gerekten ona ait olup olmadnn kontrol edildiini, hatt bu konuda hibir phe olmadn rendim. Ama ie gene de el koyamadlar; bir kez kader yle nasip etmiti. Be gn kadar sonra, herkes vicdan azab eken adamn hastalandn, leceinden korkulduunu renmi. Hangi hastala yakalanmt? Bunu pek syliyemiyeceim. Yalnz arpnts olduunu sylyorlard. Bunu biliyorum. Ayrca doktorlar adamn einin istei zerine bir araya gelip konsltasyon yapmlar ve daha o zaman onda bir akl has talnn baladn bildirmiler. Ama adamda bunu gsteren hibir ey farketmemitim. Herkes birden be-ni soru yamuruna tutmutu. Oysa onu ziyaret etmek istediim, vakit, hepsi bana engel olmaa ;kalkstlar. asl nemlisi, ei bana hep: "Kocamn sinirlerini siz Uzdunuz! Kendisi eskiden de somurtkand, a;ma son bir190 KARAMAZOV KARDELER yl iinde herkes onda olaanst bir heyecan sezmi, garip davranlarda bulunduunu grmt. te bu srada siz ortaya kp onu mahvettiniz. Onu siz okuya okuya bu hale getirdiniz! Evinizden tam bir ay kmad! Sonra yalnz ei deil, kentte bulunan herkes, bana hcum etmee balad, hepsi de beni suluyorlard: Bu i hep sizin banzn altndan kt! diyorlard. Ben ise susuyor, iimde byk bir sevin duyuyordum; nk Tanr'nn kendine eziyet eden, kendi kendine ceza veren o adama acdn kesin olarak gryordum. Onun ldrdna ise bir trl inanamyordum. Sonunda, beni yanna braktlar. Bunu kendisi srarla istemi, benimle vedalamak iin. Odasna girdim, girer girmez de hemen yalnz gnlerinin deil, saatlerinin bile artk sayl olduunu anladm. Kendisi zayf ve sapsaryd, elleri titriyor, nefesi tkanyordu. Ama baklar duygulu ve sevinliydi. Bana : Oldu ite! dedi. oktandr seni grmek istiyordum, zledim seni. Neden geliniyordun? Kendisine beni daha nce yanna brakmadklarn akladm. Tanr bana acd, beni artk yanna aryor. leceimi biliyorum. Ama bunca yl sonra ilk kez olarak huzur duyuyorum. Gereken isi yerine getirir getirmez, birden ruhumda bir cennet hissettim. imdi artk ocuklarm korkusuzca sevebiliyor, onlar pebiliyorum. Bana inanmyorlar. Hi kimse inanmad bana. ne karm, ne hakimlerim inandlar bana! ocuklarm da hibir zaman inanmyacaklardr. Bu Tanr'nn ocuklarma da acdn gsteriyor. lsem de adm onlarn zihninde lekelenmi olmyacak! Yaknda Tanr'nn huzuruna kacam hissediyorum. Yreim sanki cennete kavumuum gibi nee iinde... Artk grevimi yerine getirdim... Artk konuamyor, nefesi tkanyordu. Heyecanla KARAMAZOV KARDELER

191 elimi skyor, sevgiyle yzme bakyordu. Ama pek uzun bir sre sohbet edemedik. Kars durmadan odaya girip kyordu, yleyken, kendisi bir frsat bulup: Sana o zaman ikinci bir defa gece yars geldiimi hatrlyor musun? diye fsldayabildi. Hani sana bunu hatrla demitim! Hatrlyor musun? O srada ne iin geldiimi biliyor musun? O srada seni ldrmeye gelmitim ben! Tepeden trnaa titredim. O devam etti: O gece senin yanndan ayrlp karanla knca, sokaklarda dolatm durdum. Hep kendi kendimle savayordum. Birden sana kar yle bir kin duydum ki! Neredeyse yreim buna dayanamayacakt. imdi bir tek o beni balyor, bir tek o beni sulayabilir. Yarnki cezamdan artk kendimi koruyamam! nk o hereyi biliyor, diye dndm. Ama sen beni ihbar edersin diye korkmuyordum. (yle bir eyi aklma bile getirmedim.) Yalnz, yle dnyordum: Kendimi elevermezsem), onun yzne nasl bakacam? Sen o srada oradan fersah fersah uzaklarda olsaydn ama sa olduunu bilseydim, gene de sa olduunu, hereyi bildiini ve beni suladn dnmek bile bana dayanlmaz bir ey olarak grnecekti. Senden, sanki her-eye sen yol amsn, sanki hereyden sen suluymu-sun gibi nefret etmeye balamtm. te o zaman tekrar sana geldim. Hatrlyordum ki, odanda masann zerinde bir.kl vard. Oturdum ve senin de oturman rica ettim ve tam bir dakika dndm. Eer seni o srada ldrseydim, bu ileyeceim cinayet yznden kendimi mahvetmi olacaktm, hatt o eskiden iledi-m cinayeti aklamasam bile! Ama bunu o srada hi dnmedim, bir an olsun dnmek te istemedim. Yalnz senden nefret ediyor, bama gelen hereyin intikamn senden almak istiyordum! Btn varlm bu istekle tutumutu. Ama Tanr yreimdeki, iblisi yendi. Yalnz unu bil ki, sen tm mrnce hibir zaman192 KARAMAZOV KARDELER o gece olduu kadar lme yakn olmamsndr! Bir hafta sonra ld. Tabutunu mezara kadar kent halk gtrd. Piskopos mezarn banda dokunakl szler syledi. Herkes mrn ksaltan o korkun hastalktan sz ederek gzya dkt. Ama onu gmdkten sonra tm kent halk bana dman oldu. Beni evlerine bile kabul etmemee baladlar. Yalnz baz insanlar, (balangta bunlarn saylan ok azd ama, sonradan gittike oaldlar) onun ileri srm olduu delillerin gerek olduuna inanmaya, sk sk beni ziyaret etmeye ve byk bir merakla hatt sevinle bana baz sorular sormaya baladlar. nk insan doru yolda olan bir insann dmesinden, rezil olmasndan zevk alr! Ama ben sustum, ksa bir sre sonra da o kentten ayrldm. Aradan be ay getikten sonra da, Tann'nn yardmyla doru yola koyuldum. Bana bu yolu byle apak olarak iaret etmi olan o grnmez parma kutsayarak ilerlemee baladm. Bunca ac ekmi olan Tanr kulu Mihayil'i de bugne dek, her gn dualarmda anyorum. III ZOSlMA DEDENN SOHBETLERNDEN VE TLERNDEN ALINMI BLMLER. e e) Rus rahibi ve izleyebilecei ama konusunda... Pederler, retmenler, bir rahip nasl bir insandrAydn dnyamzda bu sz baz insanlar artk alayl de alayl, bazlar ise kfreder gibi sylyorlar. Hem gn getike yle davrananlar gittike oalyor. rudur! Ah, ok dorudur, rahipler arasnda birok para zitler, frsat dknleri, rahatlarn dnen varlklar KARAMAZOV KARDELER 193 yersiz yurtsuz, arsz insanlar da vardr. Toplumdaki aydn insanlar: Siz toplumun tembel ve ie yaramaz yelerisiniz. Siz bakalarnn aln teriyle yayorsunuz, siz utanmaz dilencilersiniz, diyerek bunu iaret ediyorlar. Oysa rahipler arasnda nice uysal, yumuak ve yalnzla, derin bir sessizlik iinde ta yrekten dua etmeye susam insanlar vardr. Bu gibi insanlara daha az dikkat edilir, hatt bunlar iin hibir ey sylenmez ve belki de ben Rus toprann kurtuluunu bir kez daha ite bu yumuak ve yalnzlk iinde dua etmeye susam varlklar salyacaktr desem kimbilir ne kadar aacaklardr. Oysa onlar gerekten sessizlik iinde gn, saati, ay ya da yl gelir diye hazrlanyorlar. Onlar yreklerinde sa'nn hayalini o yalnzlklar iinde hi bozulmam ve kusursun bir sr olarak, Tanrnn gereine uygun tertemiz bir hayal olarak, ta eski alarda yaam pederlerin, havarilerin ve din uruna ikence grm insanlarn bize onu tanttklar gibi saklyorlar. Gerektii vakit de, onu dnyann artk sallanmaa yz tutmu gereinin karsna karacaklardr. Bu gzel bir dncedir ve inann, bu yldz doudan ykselecektir! Ben rahibi yle dnrm: (Acaba benim bu dncem yanl m, byle dnmekle kibir mi gsteri oluyorum?) Bir dinle ilgisi olmayan insanlara ve Balkn karsnda gklere ykselen dnyaya bakn. Bu dnyada Tann'nn ehresi, Tanr'nn gerei bozulmu deil midir? nsanlarn elinde bilim var. Ama bilim ancak duyularmza bal olan eylere el atar. nsann ruhi dnyas daha dorusu insan varlnn stn olan yn ise bsbtn inkr edilmi, bir zafer duygusu ile atta nefretle bu dnyadan koyulmutur. nsanlk zgrln iln etmitir, zellikle son zamanlarda yle oldu. Ama insanlarn bu zgrlnde ne gryoruz? sadece bir klelik dzeni ve intihar eilimi! karamazov Kardeler II F: 13194 KARAMAZOV KARDELER nk insanlk yle diyor: Senin ihtiyalarn. var, bu ihtiyalarn karla. nk senin en tannm, en zengin insanlarla eit haklarn vardr. Yalnz ihtiyalarn gidermekle de yetinme, onlar elinden geldii kadar oalt; ite, bugn dnyada t verilen ey budur, zgrl byle gryorlar. htiyalar oaltmak hakk nereden douyor? Bunu dnmyorlar. Zenginlerde bir yalnzlk ve ruh bakmdan bir intihar eilimi, fakirlerde ise kskanlk Ve cinayet grlyor. nk haklan verdiler ama ihtiyalar giderecek imknlar salamadlar. Bugn dnyadaki insanlarn gn getike birletiklerini, bir araya kardee toplandklarn ileri sryorlar: nk mesafeler azalyor ve insanlar dncelerini birbirlerine havadan iletiyorlar. Ama siz sakn insanlarn byle birleeceklerine inanmayn! insanlar zgrl ihtiyalarn oalmas, bu ihtiyalarn elden geldii kadar abuk karlanmas olarak anlamakla kendi

yaradllarna aykr bir yol tutuyorlar, nk byle yapmakla ilerinde birok sama ve budalaca istekler, alkanlklar yaratyor, en olmayacak eyleri uyduruyorlar. Yalnz birbirlerini kskanmak, bir birlerine oyun oynamak, birbirlerine kar bbrlenmek iin yayorlar. Ziyafetler vermek, ift ubuk sahibi, rtbe sahibi, hizmet edecek kleler sahibi olmak artk yle birer ihtiya haline geldi ki, bu ihtiya iin insanlar hayatlarn, onurlarn, baka insanlara kar gstermeleri gereken sevgiyi bile feda ediyorlar. Hem de bu ihtiyalarn karlayamadklar zaman intihar ediyorlar,.. ok zengin olmayanlarda bile ayn durumu gryoruz. Fakirlerde ise ihtiyalar gidermek imknszl ve kskanlk imdilik sarholukla bastrlyor. Ama onlar yakn bir zamanda arap yerine kan ieceklerdir. nk onlar bu yola itiyorlar. imdi sorarm size, byle bir insan zgr mdrKARAMAZOV KARDELER 195 Ben vaktiyle ideal uruna savaan bir adam tanmtm. Bu adam kendisi bana anlatt, onu hapiste ttnden yoksun braktklar vakit, bu yoksulluktan o kadar sknt ekmi ki, az kalsn idealine bile ihanet edecekmi, tek kendisine ttn versinler diye! te byle bir insan tm insanlk uruna savamaa gidiyorum! diyebiliyor. Haydi, canm! Nereye gidebilir byle bir insan ve ne yapabilir? Belki de ksa bir sre fedakrla bile dayanamaz! Byle olunca da, insanlar zgrle kavuacak yerde, klelie dmlerdir; kendi isteklerinin kleliine! Ayn zamanda baka insanlar kardee sevecek, onlara balanacak yerde, aksine onlardan ayrlm, esrarengiz konuumun, retmenimin dedii gibi, kardelerinden ayr dm, yapayalnz kalmlardr. Bu yzden de insanla hizmet etmek, insanlar arasnda kardelik balar kurmak, insanlar birletirmek gibi bir ama yava yava siliniyor, hatt ou zaman alayla karlanyor. nk insan kendi alkanlklarndan nasl kurtulabilir? Kendini onlara zincirlemi olan zgrlkten yoksun bir varlk nereye gidebilir? Madem kendi icat ettii o saysz ihtiyalarn gidermeye bu kadar almtr, ne yapabilir? Byle bir insan yalnzlk iindedir! nsanlk umurunda bile deildir. te imdi yle bir noktaya ulatk ki, insanlar daha ok eya biriktiriyorlar ama ok daha az mutluluk duymak imknlarn buluyorlar! Rahibin durumu ise bambakadr. Bugn dini kurallara boyun emekle, perhizle, duayla alay bile ediyorlar; oysa gerek olan asl zgrle giden yalnz bu yoldur! Kendimi gereksiz, fazla gelen ihtiyalardan kurtaryor, gururlu, egoist, yalnz kendi kendini seven benliime boyun ediriyor, din kurallara uyarak nefsime bask yapyor, sonunda da Tanr'nn yardmyla bir ruh zgrlne, onunla birlikte de ruhuma nee veren bir196 KARAMAZOV KARDELER huzura, bir mutlulua kavuuyorum; syleyin, kim yce bir dncenin ykn daha kolay yklenebilir ve ona daha iyi hizmet edebilir? Tek bana olan bir zengin mi, yoksa kendisini eyalarn, alkanlklarn basksndan kurtarm bir insan m? Bir rahibi ok defa yalnzla ekilmesinden tr knarlar: Sen kendini hereyden korumak iin manastrn drt duvar arasna hapsettin, insanla kardee hizmeti unuttun! derler. Oysa kardee bir sevgi gstermek bakmndan kim daha ok aba gsterir? Bu zerinde dnlecek bir-eydir. nk yalnzla mahkm olanlar bizler deiliz, onlardr! Bize gelince, ok eski alarda milletlerin liderleri bizim aramzdan kard, bugn de neden ayn ey olmasn? Ayn kurallara boyun emi, o yrekleri efkat dolu, o nefislerini perhize zorlam o mrlerince konumayanlar, gnn birinde dorulacak ve yce bir ii yerine getirmek iin yola koyulacaklardr! Rusya'nn kurtuluu halktan gelecektir; Rus rahipleri de zaten ta eski alardan beri halkla birlik olmulardr. Eer halk yalnzlk iinde ise, bizler de yalnzlk iindeyiz! Biz nasl dine balysak, halk da ayn ekilde dine baldr. Dine inanmayan devlet adam ise bizim Rusya'da hibir ey yapamaz. Hatt iten gelen bir istekle alsa ve zek bakmndan bir dahi olsa bile! Bunu aklnzda tutun. Halk dinsize kar gelir ve onu y ener. O zaman Rusya tek bir hristiyan lkesi olacaktr. Onun iin halk koruyun ve yreini saknn. Onu grltsz patrtsz yetitirin. te sizin rahip olarak aamanz bu olmaldr; nk bu halk iinde Tanry tar. f) Efendilerle uaklar ve efendilerle uaklarn ruh bakmndan karde olup olam yacaklan konusunda birka sz. Ah, Ulu Tanrm, halkn iinde de gnah ileyenler KARAMAZOV KARDELER 197 vardr, aksini sylemiyorum. Hatt ahlkszln alevi her gn, her saat gittike oalmakta ve yukardan aaya gittike daha ok yaylmaktadr. Halkn iinde de, yalnzla denler vardr. Halkn iinde de mala mlke dkn olanlar, midelerini doldurmaktan baka bir ey dnmeyenler vardr.. Artk esnaf gittike daha ok, daha ok sayg grmek istiyor, hep kendisini tahsilli bir insan olarak gstermek istiyor. Oysa hi tarihi yoktur. Kendisini yle gstermek iin ise babada .anmatrelere sayg gstermekten, hatt atalarmzdan kalan inanca ballk gstermekten utanyor. Prenslerin evlerine girip kyor, oysa kendisi ahlk bozulmu bir mujikten baka birey deildir. Halk, ikiden zehirlenmitir ve artk bir trl kendisini ondan kurtarama-maktadr. Hele ailelerde ne kadar kat yreklilik vardr! Erkekler elerine, hatt ocuklarna kar ne kadar kat yreklidirler; bunlar hep sarholuktan oluyor. Fabrikalarda henz dokuz yanda olan ocuklar bile grdm; zayf, elimsiz, iki bklm olmu ve daha o yata ahlk bozulmu ocuklar. Havasz bir atelye, takrdayp duran bir makine, sabahtan akama kadar alma, ahlkszca szler ve arap, hep arap... Oysa byle daha kk yata bir ocua bu mu gereklidir? Onun gnee, ocuk oyunlarna, her yerde iyi rnekler grmeye ve hi olmazsa birazck sevgi grmeye ihtiyac vardr. Rahipler! Artk bitsin bunlar. Artk ocuklara ikence edilmesin! Hepiniz buna kar gelin ve bir an nce, evet bir an nce insanlara bunu retin! Ama Tanr Rusya'y bu durumda olduu halde, gene de kurtaracaktr. nk basit halk, geri ahlk bakmndan dkndr ve artk kendini o pis gnahlar islemekten kurtaramamaktadr, ama iledii o gnahlar lanetlediini bilmektedir. Gnah ileyerek kt dayandm kavramaktadr. Halkmz bu geree daima inanmtr. Tanry kabul etmitir. Onun adn duyun-198 KARAMAZOV KARDELER

ca duygulanarak gzya dkmektedir. Yksek kiilerde ise yle bir ey yoktur. Onlar yalnz kendi akllarna dayanarak ve artk sa'ya eskisi gibi balanmadan bilimin izdii yoldan giderek yaantlarn adalet zerine dzenlemek istiyorlar ve daha imdiden su diye bir ey olmadn, gnah diye bir ey olamyacan iln etmilerdir. Gerekten de, onlarn gzyle baklrsa yledir: nk eer Tanr'n yoksa, o zaman senin iin hi su diye bir ey olur mu? Avrupa'da halk artk zenginlere kar gcn kullanarak ayaklanyor, halkn bana geenler de her yerde onu kan dkmeye kkrtyor, ona fkesinin hakl olduunu retiyorlar. Ama insanlarn bu fkesi lnetlidir, nk acmak nedir bilmeyen bir fkedir. Rusya'ya gelince, onu ancak Tanr kurtaracaktr. imdiye kadar birok defalar kurtard gibi. Kurtulu halktan, dinden ve halkn kurallara boyun emesinden gelecektir. Pederler, retmenler halktaki bu inanc koruyun ve inann ki, bu bir hayal deildir. Ben tm mrmce yce milletimizde gerekten deerli bir kiilik ve haysiyet olduunu grerek buna hayret etmiimdir; halktaki bu kiilii ben kendi gzmle grdm, buna tanklk edebilirim; halkmz gnahlarnn amuru iine gmlm ve grnte dilenciden farksz olmasna ramen, bir gurur sahibidir. Halkmz kimseye kul kle de olmaz, hem de iki yzyl esir olarak yaadktan sonra! Halk her haliyle ve davranlaryla zgrdr; ama hi kimseyi krmadan, gcendirmeden zgrdr. Hem kin bilmez, hem kskan deildir: <Sen nlsn, sen zenginsin, sen akll- sn ve yeteneklerin var; eh. varsn yle olsun! Tanr raz olsun senden. Sana kar sayg duyuyorum, ama biliyorum ki. ben de bir insanm. nk hi kskanlk duymadan sana kar sayg gsteriyorum, ama insan olarak, haysiyetimi yitirmiyorum! der. Gerekte belki bunu sylemezler (nk bunu nasl syliyeceklerini KARAMAZOV KARDELER 199 bilmezler), ama bu anlama gelecek ekilde davranrlar. Bunu kendi gzmle grdm, tm duygularmla kavradm bunu! Hem inanr msnz? Bizim Ruslar arasnda bir insan ne kadar fakir, ne kadar dkn olursa, yreinde o kutsal gerei tad o kadar belli olur. nk zenginler mala mlke dkn ve keyiflerinden baka bir ey dnmeyen, ou artk ahlkszlam insanlardr. Btn bunlarn meydana gelmesinde ihmalimizin, dikkatsizliimizin pek ok etkisi olmutur. Ama Tanr kendi yaratt insanlar kurtaracaktr; nk Rus milleti dine ballnda yce bir millettir! deleceimizi hayalimden geiriyor ve daha imdiden ileride olacaklar apak gryor gibiyim. nk sonunda bizim en ahlksz zenginimiz bile fakirin karsnda sahip olduu zenginlikten tr utan duymaa balya-caktr. Fakir ise zenginin byle yumuadn grnce, durumunu anlyacak, onu ho grecek, duyduu o yce, o gzel utanc sevin ve sevgiyle karlyacaktr. nann, herey bununla sonulanacaktr; herey buna doru ynelmektedir. Eitlik yalnz insanlarn ruh bakmdan bir deer tamalarnda olabilir; Bunu da yalnz bizde anlyacaklardr. Ancak herkes karde olmazsa insanlar hibir zarnan hibir eyi paylaamayacaklardr. Yreimde tadm sa'nn hayalini koruyalm, bir gn o hayal paha biilmez bir elmas gibi tm dnyaya klarn saacaktr... yle olsun, amin, amin. Pederler, retmenler, bir gn basma hzn verici bir olay geldi. lkede oradan oraya dolarken, birgn, eyalet bakenti olan K... kentinde eski emir erim Afa-nasiy ile karlatm. Ondan ayrldmdan beri sekiz yl olmutu. Onunla pazarda rastlastk. beni grr grmez tand, hemen yanma koup geldi. Alla-hm, ne kadar sevinmiti! Hemen orada bana doru "atlarak: Sevgili pederim, beyefendi. siz misiniz? Ger-'ekten karmda sizi mi gryorum su anda?" deyip200 KARAMAZOV KARDELER duruyordu. Beni evine gtrd. Artk emekli olmu, evlenmiti, iki kk ocuu bile vard. Eiyle birlikte ufak tefek eyler satarak geiniyorlard. Odas fakir deliydi, ama tertemizdi ve ierde neeli bir hava vard. Afanasiy beni oturttu, semaveri yakt, kars gelsin diye haber gnderdi. Sanki benim evine gelmem onun iin bir bayram olmutu. Evltlarn bana getirdi: -Onlar kutsayn, sevgili peder dedi. "Ben onlar nasl kutsarm dedim. Ben basit ve boynu eik bir rahibim. Ancak onlar iin Tanrya dua edebilirim. Senin iin ise her zaman, o gndenberi, her gn Tanr'ya dua ediyorum Afanasiy Pavlovi, nk, ne olduysa hep senin sayende oldu. dedim. Sonra ona elimden geldii kadar olup bitenleri anlattm. O zaman adamcaz ne hale geldi: Bana bakyor, bir trl karsnda grd insann ben olduumu kavrayamyor gibiydi. Eski efendisi, subay, imdi onun karsnda bu halde ve bu giysiler iinde bulunsun, buna akl erdiremiyordu. Hatt alamaya balad. Neden alyorsun? dedim. Sen benim iin unutulmaz bir insansn! Alyacana benim iin yreinde bir sevin duymalsn, sevgili Afanasiy! nk tuttuum bu yol sevinli ve aydnlk bir yoldur. Afanasiy fazla bir ey sylemedi. Ama durup durup iini ekiyor, ok duygulandn belli eden bir tavrla bam sallyordu: Peki, servetiniz ne oldu? diye sordu. Manastra baladm, diye karlk verdim-imdi hepimiz ayn yurtta birlikte oturuyoruz. aydan sonra ona veda etmeye hazrlandm. bir den kalkt, bana yarm ruble getirdi. Bunu manastra balamak istiyordu. Sonra, bir yarm rubleyi dan elimin iine sktrd, aceleyle : Bu da sizin iin, dedi. Siz garipsiniz, yolcusunu belki bir iinize yarar, sevgili pederim. . Verdii yarm rubleyi kabul ettim, sonra ona KARAMAZOV KARDELER 201 eine de yerlere kadar eilerek veda ettim ve yanndan sevin iinde ayrldm. Yolda giderken: "te imdi ikimiz de iimizi ekiyoruz, o kendi evinde, ben de yolumda giderken. Herhalde u anda o da benim gibi sevinle glyordur. kimiz de bamz .sallyarak, yreimizde sevinle Tann'nn tekrar karlamamz nasl nasip ettiini hatrlyoruz. diye dndm. Ondan sonra artk onu bir daha gremedim. Eskiden ben onun efendisi, o da benim uamd. imdi ise onunla sevgi iinde ve ruhlarmzda derin bir mutlulukla kucaklamtk. Aramzda insanlar birletiren o yce birlik meydana gelmiti. O zaman btn bunlar ok dndm. irndi de yle dnyorum: Bu yce ve basit birlik zaman gelince lkemizin

her yerinde, tm Ruslarn arasnda meydana gelemez mi? Bu birliin meydana gelmesi, insan aklnn bu kadar alamyaca bir ey mi? Ben una inanyorum ki, bu olacaktr ve zaman da yakndr. Uaklara gelince, onlar iin u szleri de sylemek isterim: Eskiden, delikanl iken uaklara ok kzardm: Ah kadn yemei fazla stm, emir erim giysimi temizlememi! derdim. Ama gnn birinde birden ocukluumda aabeyimden iittiim bir sz, zihnirnden geen bir dnce halinde ruhumu aydn--atverdi: Ben bir baka insann bana hizmet etmesine deer miyim? Tm varlmla bunu bakasndan eklemeye hakkm var m? Fakirliini, cahilliini bir bakasnin bana nasl kakarm? O zaman byle ba-sit ama apak anlalabilecek dncelerin nasl olup aklmza bu kadar ge geldiine atm kaldm! Uaklayeryznden bsbtn kalkmas imknszdr, ama sen , yle davran ki. uan t iten kendisini senin ya-nnda uak olmayan birinden daha zgr hissetsin. Hem ' neden kendi uamn ua olmyaym sanki? Ay-mym bunu ona kar hibir gurur gstermeden yapamaz mym ? O da neden benim kendisine kar beslediim bu202 KARAMAZOV KARDELER duyguya inanmasn? Neden uam benim iin bir ak raba, bir karde olmasn? Neden onu sonunda ailemin iine almyaym ve buna sevinmiyeyim? Bunu bugn bile yerine getirmek mmkndr. Ama bu asl yarn btn insanlar bir araya getiren o yce birlie temel olacaktr. O zaman insan, kendisi iin uak aramya-cak, kendisine benziyen varlklar uak haline getirmeye almyacaktr; (bugn olduu gibi) aksine btn gcyle herkese kendisi hizmet etmek istiyecektir, tpk ncilde yazl olduu gibi... Sonunda insann yalnz ruhunu aydnlatan aa malardan ve bakalarna kar acma duymaktan zevk alacan, insanlarn (bugn olduu gibi) kat yrekli lik etmekten, birbirlerini yemekten, serserilik etmek ten, kibirli davranlardan, birbirlerine kar nmek-ten ve birbirlerinin stnlklerini kskanmaktan artk hoslanmyacaklar bir gnn geleceini dnmek ha yal midir? Kesin olarak inanyorum ki, hayr, haya. deildir ve o gnn gelmesi yakndr! Bazlar bun?; glyor ve : Ne zaman gelecektir o gn? Ya da : yle bir gnn geleceini gsteren iaretle var m? diye soruyorlar. Ben ise dnyorum ki, isa'nn yardmyla b yce ii bizler baaracaz. Hem dnyada insanlk tar-hi boyunca nice idealler besliyenler olmutur. BU allerden bazlarn bundan daha on yl nce bile insan lar akl almaz eyler olarak gryorlard. yleyken bunlar, kader onlarn ne zaman ve nasl olacaklarn tayin etmi ise, o gn gelince gereklemi, hatt yann bir ucundan br ucuna dek herkese benimseyen mislerdir. Bizde de yle olacaktr ve milletimiz ya milletlere klar iinde grnecek, tm insanlar yapy yapanlarn kullanmak istemedikleri bu ta naya temel olmutur, diyeceklerdir. KARAMAZOV KARDELER 203 Alay edenlere ise yle sormak gerekir: Diyelim ki, biz hayal iindeyiz, peki o halde sizler sa'nn yardm olmadan yapacanz binay ne zaman meydana getirecek, ne zaman yalnz kendi aklnza dayanarak adaletli bir dzen kuracaksnz? Eer onlar buna karlk kendilerinin birlie doru yrdklerinde srar ederlerse, unu bilmeli ki, buna ancak aralarnda en saf olanlar inanmaktadr. Bu bakmdan gsterdikleri bu safla ancak hayret edilebilir. Dorusunu sylemek gerekirse, onlarda bizden ok daha fazla hayallere kaplma, olmayacak eyleri dnme eilimi vardr. Adalete uygun bir dzen kurmay dnyorlar. Ama bunu sa'y inkr ederek yapacaklarn umuyorlar. Oysa, sonunda dnyay kan iinde brakacaklardr. nk kan yine kan ister, klcn eken de yine kltan lecektir ve eer isa'nn verdii sz olmasayd, insanlar dnyada yalnz iki kii kalncaya dek birbirlerini ldrrlerdi. O son kalan iki kii bile birbirlerine kar stnlk taslamaktan kendilerini alamayacak, en sonunda da biri dierini yok ettikten sonra kendisini de ldrecekti. Eer sa, temiz yrekli ve uysal insanlarn iyilii iin. bu durumun uzamyacama sz vermemi olsayd, muhakkak yle olacakt. Ben, o dellodan sonra henz subay niformasn karmadan, sosyetede uaklarn durumundan sz etmeye balamtm ve hatrlyorum ki, herkes ba- hayret ediyordu: Ne yapalm yani, ua divann zerine oturtup ona ay m ikram edelim? diye sorulard. O zaman onlara u karl verdim : Neden olmasn? yle de yapsanz olur, hi ol-^a bazen. herkes buna glmt. Sorduklar bu so-verdiim karlk ise kesin deildi. Ama oy-204 KARAMAZOV KARDELER le dnyorum ki, verdiim o karlkta bir vard. g) Dua, sevgi ve baka dnyalara konusunda Delikanl, dua etmeyi unutma. Eer duan yrekten geliyorsa, her seferinde iinde yeni bir duygu uyanacak, zihninden o zamana kadar bilmediin, ama sana yeniden cesaret verecek olan yeni bir dnce geecektir. O zaman anlarsn ki, dua bir eitimdir. unu da unutma, her gn, frsat bulduka iinden Tanrm, bugn huzuruna km olanlar bala diye tekrarlamaksn. nk her saat, her an binlerce insan bu dnyadan ayrlyorlar ve ruhlar Tanr'nn huzuruna kyor. Bunlarn arasnda kimbilir ka tanesi dnyadan. ayrlrken yalnz balarna kalm, kimsenin haberi olmadan, hzn ve zlem iinde gitmilerdir; bunlarn arkasndan hi kimse acma duymaz. Hatt kimse onlarn kim olduklarn bilmedii gibi, bu insanlar dnyada yaadlar m, yaamadlar m, bunu da bilmez. te belki de o anda, dnyann ta br

ucunda Tanr'ya doru, len insann ruhunu balamas iin senin duan ykselir; hatt sen o alemi hi tanmam, o da senin kim olduunu hi bilmemi olsa bile. Korku iinde Tanr'nn huzuruna km olan bir ruh iin o anda, dnyann herhangi bir yerinde onun iin dua eden ve onu seven bir varln, bir insann bulunduunu hissetmek, kimbilir ne kadar, teselli edici bir eydir. Evet bunu yapmalsnz, o zaman Tanr ikini de daha byk bir efaat gsterir; nk madem sen bilmediin insana kar bu kadar acma gsterdi Tanr da sana daha byk bir acma gsterecektir nk o senden ok daha efkatli, ok daha byk acma duygusuna sahiptir. Eer o insan gnah i se bile Tanr onu senin sayende balyacaktr. KARAMAZOV KARDELER 205 Kardelerim, insanlarn gnahndan korkmaynz. nsan gnah ilese de seviniz, nk byle bir sevgi Tanr'nn insanlara kar gsterdii sevginin bir benzeridir ve tm sevgilerden stn bir sevgidir. Tanr'nn yaratt btn varlklar, tm meydana getiren her bir kk parac da seviniz. Her bir yapra, Tanr' nn gnderdii her bir n seviniz! Hayvanlar, bitkileri, hereyi seviniz. Hereyi seversen, Tanr'nn her-eyde gizli olan srrn da kavram olursun. Bir kez kavradn m da artk her zaman ve gn getike onu daha iyi anlayarak kavramaya devam edersin. Sonunda da evreni artk tm olarak iine alan bir sevgiyle sevmee baslarsn. Hayvanlar seviniz; Tanr onlara bir dnce balangc ve hibir eyin bozmad bir nee vermitir. Bu neelerini yoketmeyiniz, onlara eziyet etmeyiniz. Tanr'nm onlara verdii bu needen hayvanlar yoksun brakmaynz; bunda Tanr'nn isteine kar gelmeyiniz. nsan! Sen kendini hayvanlardan stn grme. Onlar gnahszdr, sen ise dnyay, yalnz buraya gelmekle, tm varlnla rtyor ve arkanda da ryen bir iz brakyorsun. Ne yazk ki, hemen hemen hepimiz yleyiz! ocuklar da seviniz. Onlara zel bir sevgi gsteri-niz, nk onlar da melekler gibi gnahszdrlar ve dnyada ocuklarn var olmas bizi duygulandrmak, yreklerimizin temizlie kavumasn salamak iindir, her biri bizim iin kutsal bir iarettir. Bir ocuu zenin vay haline! ocuklar sevmeyi, bana peder Anm retti: Kendisi sevimli, fazla konumayan bir insandr. Tanr uruna yollara dtmz vakit, oradan oraya giderken bazen sadaka olarak aldmz kuru-arla ocuklara priyanikler ve akide ekerleri alr, bun-ler onlara datrd; ocuklarn yanndan, iinde bir he-yecan duymadan geemezdi; yle bir insand ite. Bazen aklna gelen bir dnce karsnda arr206 KARAMAZOV KARDELER kalrsn, zellikle insanlarn iledii gnahlar grd-gn vakit yle olur. Kendi kendine; onlar zorla m,. yoksa iyilikle, sevgiyle mi yola getireyim? diye sorarsn. Bu gibi durumlarda daima: Onlar gzellikle, sevgiyle yola getireyim diye karar ver. Bir kez yle bir karar verdin mi, artk tm dnyaya boyun edirebilir-sin. Tatl dil, sevgi, korkun bir gtr. Tm glerden, kudretlidir. Dnyada onun kadar gl bir ey yoktur. Her gn, her saat, her an kendi davranlarna gz kulak ol, kendine dikkat et, daima her bakmdan iyiye-doru ynelmi olmalsn. rnein kk bir ocuun nnden fke iinde, kfrede ede, yreinde kin duyarak geiyorsun, diyelim. Sen belki ocuu grmezsin bile ama o seni grmtr ve savunma gcnden yoksun, mini mini yreinde senin o irkin, o kt hayalin kalmtr. Belki bunu bilmezsin, ama kimbilir ocuun yanndan yalnz o halde gemekle bile, belki ruhuna kt bir tohum atmsndr ve bu tohum belki gnn birinde filiz verecektir. Bu da, sadece ocuun nnde kendine eki dzen vermediin, iinde hereye gereken deeri vermeyen, iyilie ynelmi bir sevgiyi yetitirmediin iin yle olmutur. Kardelerim, sevgi bir retmendir. Ama onu kazanmak gerekir. nk bu retmeni elde etmek zordur, insana pahalya mal olur, uzun bir sre almak ister ve insan ancak uzun bir sre sonra, bakalarn sevmenin ne olduunu renebilir. nk insan yalnz rastgele deil, tm bir sre iin sevgi duymaldr. Rastgele sevgi duymak herkesin yapabilecei bir-eydir, kt yrekli bir insan bile byle bir sevgi duyabilir! Benim delikanl aabeyim kularn bile kendisini balamalar iin yalvaryordu; belki onun bu sz insana sama grnr, oysa yle davranmas doruydu. nk dnyada herey bir okyanus gibi akp gidiyor herey birbirine bitiiyor, bir eye dokundun mu, yanKARAMAZOV KARDELER 20? ks dnyann t br ucuna kadar yaylyor. Vars Kulardan zr dilemek aklszca bir i olarak grr sun, unu kabul etmelisin ki, eer sen imdi olduun dan daha iyi davransaydm, hi olmazsa bir parac, daha gzel hareketlerde bulunsaydn, kular iin d ocuk iin de, senin yannda yayan herhangi bir car l varlk iin de, yaamak daha kolay olurdu. Diyorum ya size, herey bir okyanus gibidir. Bunu hissettiin man kular iin bile dua etmeye kalkrsn, tm varl m mthi bir sevgi sard iin derin bir heyecana kaplr, dua eder ve kularn bile ilemi olduun g nahlar balamalarn istersin. Bu duyacan cokun heyecann deerini bil. insanlara ne kadar sama g rnrse grnsn, bu duyguna deer ver! Dostlarm, Tanr'dan nee dileyin, ocuklar gibi. gkyznde uuan kular gibi neeli olun. nsanlarn gnahlar da onlara iyilik ettiiniz bir srada sizi artmasn, o gnahlar yaptnz ileri mahveder, amacnzn gereklemesine engel olur, diye korkmayn. Gnah kudretlidir, ahlkszlk gl bir eydir, kt evrenin gc vardr, bizler ise yalnzz, bizim gcmz yok, bu kt evre bizi silecek ve iyiliin gereklemesine engel olacaktr! demeyin. Bylesine bir ktmserlikten kanz, ocuklarm! Byle bir durumda bir insan iin tek kurtulu aresi vardr: Kendini tm insanlarn gnahlarndan sorumlu tut. Dostum, zaten bu gerekten de byledir. nk kendini hereyden ve herkesten itenlikle sorumlu tuttun mu, hemen grrsn ki, bu, gerekten dndn gibidir ve sen gerekten herkesten ve her eyden sorumlusun. Ama hele kendi tembelliini, kendi gszln insanlardan bil. sonunda eytanca bir gurura kaplr, hatt Tanr'ya bile kars gelirsin! eytanca bir gurura kaplma konusuna gelince, ben bunu yle dnyorum. Byle, ancak eytana yakr bir208 KARAMAZOV KARDELER gururu biz insanlar, bu dnyada glkle kavryabili-riz. Bu yzden de hata iliyerek ona kaplmamz, o oranda kolay olur. stelik byle bir gurura kapldmz vakit, yce ve ok gzel bir i yapyormuuz gibi bir dnceye de kaplabiliriz.

Evet, en gl duygular ve yaratlmzn en gl akmlarn imdilik bu dnyada kavrayanlayz. Ama bu seni gnaha sokmasn, sanma ki bunlar kavramam olman, ileride senin iin bir kurtulu aresi olacaktr. nk lmsz Hakim sana br dnyada ancak kavryabildikierini soracaktr, kavrayamadklarn sormyacaktr; bunu kendin de o zaman apak anlya-caksn. nk o vakit herseyi doru olarak grecek ve artk tartmalara girismiyeceksin. Bizler dnyada gerekten yolumuzu kaybetmi gibiyiz ve eer karmzda sa'nn o deerli, o kutsal hayali olmasa, herhalde yolumuzu bsbtn arm olacak ve Byk Tufandan nce tm insan soyunun dt duruma decektik. Bu dnyada birok eyler bizden gizlidir, ama buna karlk iimizde bir baka dnyayla iliiimiz olduunu bize hissettiren gizli bir duygu verilmitir, daha yksek, daha yce bir dnyayla ilikimiz olduunu hissettiren bir duygudur bu. Zaten dncelerimizin ve duygularmzn kkleri bu dnyada deildir, baka dnyalardadr. te bunun iindir ki, filozoflar eyann zn bu dnyada kavramaya imkn olmadn sylerler. Tanr baka dnyalardan tohumlar alm, onlar bu dnyaya ekerek kendisine bir bahe meydana getir mis, bylece bu topraktan ykselebilen ne varsa, onla' boy atm. Ama topraa dnen yine yasamaya devam ediyor. Sa olan ise, ancak o baka, esrarengiz dnya ile olan ilikisini hissettii kadar yasar. Eer bu duygu senin iinde zayflar ya da yok olursa, o zaman o dn yaya dn midi de sner. O zaman yaantya kar KARAMAZOV kaytsz olur, hatt ona kar nefret duyarsn, dncem budur. 209 Benim h) nsan kendisine benzeyen varlklar yarglayabilir mi? SONUNA DEK NAN DUYMA KONUSUNDA zellikle unu hatrnda tut ki, sen hibir zaman hi bir insan yarglayamazsn. nk bu dnyada belki de bir suluyu yarglayacak bir yarg yoktur; meer ki o yarg kendisinin de tpk karsnda duran sulu gibi sulu olduunu, onun iledii sutan belki de herkesten nce kendisinin sorumlu olduunu kavrasn. Ancak bunu kavrayan bir insan gerekten bir yarg olabilir! Bu sz ne kadar sama grnrse grnsn, dorudur. nk ben doru yolda olsaydm, belki de karmda byle bir sulu olmazd. Eer karmda durann suunu zerine alabilirsen, hemen yrekten suladn insann sorumluluunu zerine al, onun yerine sen ac ek, o insan en kk bir sz etmeden serbest brak. Hatt kanun bile seni yarg olarak atamsa, elinden geldii kadar bunu yapmaya abala, hi olmazsa bunu yrekten, kendi iinden gerekletir. nk suluyu Brakrsan, o, senin yanndan ayrlnca kendi kendini senin ona yapabileceinden ok daha ac bir ekilde Sulayacaktr. Hatt o insan kendisini kucakladn halde senin yanndan kaytszlk iinde, seninle alay ede ede uzaklasa bile, bu seni yanl yolu yneltme-nk yle yapyorsa, demek ki henz zaman gel-aitir ama kendini sulayaca gn muhakkak ge-ektir. Gelmese bile, bunun hi nemi yoktur. Eer o bunu kavramazsa, onun yerine bir bakas bunu kavKaramazov Kardeler II P: 14210 KARAMAZOV KARDELER ryacak, ac ekecek ve kendi kendini sulayacak, kendi kendini mahkm edecek, o zaman da hak yerini bulacaktr. Buna inan! Kesin olarak inan, nk azizlerin tm umudu ve inanc ite bunda sakldr... Durmadan iyilik et. Eer gece uykuya dalacan srada: Yapmam gereken bir eyi yapmadm diye hatrlarsan, hemen yataktan kalk ve gidip o ii gr. Eer evrende kt yrekli ve duygusuz insanlar varsa, seni dinlemek istemiyorlarsa, onlarn karsnda yerlere kapan, onlardan zr dile, nk onlar seni dinlemek istemiyorlarsa bundan sen sulusun. Eer yreinde kin olan insanlarla konuamyorsan, hi konumadan, nefsini alaltarak, hibir zaman umudunu kesmeden onlara hizmet et. Onlar seni yalnz brakr, ya da kovarlarsa tek bana kaldn vakit topran zerine kapan, onu gzyalarnla slat; ancak o zaman, hi kimse seni o halde grmemi ve yapayalnzken sylediin szleri duymam olsa bile toprak gzyalanndan bir rn verecektir. Sonuna dek inancn koru, hatt dnyada herkes dinden ayrlm olsa ve tm yeryznde dine bal olarak bir sen kalm olsan bile, kendini bir kurban olarak Tanr'ya sun, onun adn v, bunu dnyada inanl tek varlk olarak kalsan da yapmalsn. Hatt bu durumda dnyada yalnz iki kii kalsanz bile... nk o zaman aranzda apayr bir dnya, gerek sevgiyle dolu bir dnya kurulmu olacaktr. Duygulanarak birbirinizi kucaklayn ve Tanr'nn adn kutsayn. nk O nn gerei yalnz ikinizin iinde olsa bile gene gereklemi olacaktr. Eer kendin gnah ilersen ve lnceye dek, o ilediin gnahlar yznden ac ekersen, hatt gnahn elinde olmyarak meydana gelmi olsa bile, bakas iin, doru yoldaki bir insan iin sevinmelisin, nk sen gnah ilemi olsan bile, o insan doru yoldadr ve gnah ilememitir. Bundan memnunluk duymalsn. KARAMAZOV KARDELER 211 Eer insanlarn ktl senin iinde artk yene-mediin bir fke uyandrrsa, seni sarsarsa, hatt iinde o zalimlerden intikam almak isteini duyarsan, en ok bu duygudan kork. Hemen gidip kendin iin sanki insanlarn iledii bu ktlklerden sen suluymusun gibi, kendine ac verecek eyler bul. Bu aclar seve seve kabul et, onlara dayan. O zaman yrein huzur bulur ve sen de gerekten sulu olduunu anlarsn. nk o kt yreklileri gnah ilememi tek varlk olarak sen aydnlatabilirdin, ama bunu yapmadn demektir. Eer onlar aydnlatm olsaydn, gsterdiin bu kla onlar kendilerine baka bir yol bulacaklard, ktl ileyen de belki senin tuttuun o k altnda bunu ilememi olacakt. Hatt diyelim ki, o tuttun ama, insanlar senin tuttuun bu a ramen gene de kendilerini kurtarmaya almadlar. O zaman bile kararl ol ve gkyznden gelecek n gcnden phe,etme; inan ki, bugn kendilerini kurtaramazlarsa, bir baka zaman kurtulacaklardr. Bir baka zaman kendileri kurtul-nazlarsa, evltlar kurtulacaklardr. nk senin tuttuun o k, sen lm olsan bile snmiyecektir. Doru yoldaki bir insan hayata gzlerini kapar, ama tuttuu k daima yanmaa devam eder.

nsanlar ise, her zaman, ancak onlar kurtaracak olan ldkten sonra kutulurlar. nsanlk kendisine Peygamber olanlar kabul etmez, onlara ikence eder; Beyken insanlar gene de, o ac ektirdikleri varlklar severler ve hatt ikenceyle ldrdklerine sayg duyarlar. Sen tm iin alyorsun, ne yapyorsan ilerisi iin Diyorsun. Ama dl bekleme, nk sen zaten bu dnyada artk byk bir dl alm bulunuyorsun; bu da ruhunda duyduun mutluluktur, bu mutlulua ancak doru yolda olan kavuur. nl insanlardan da, 212 KARAMAZOV KARDELER gl olanlardan da korkma, ama hereyin derinliine inmesini bil ve her zaman iyi ol. Hereyin lsn, hereyin zamann bil. Bunu ren. Yalnz kaldn vakit, dua et. Secdeye varmaktan ve topraa yz srmekten zevk al. Topra p ve durmadan, doymadan sev. Herkesi, hereyi sev, bu sevgiden ruhuna dolacak cokunluu, heyecan ara. Topra mutlu gzyalarmla slat ve bu gzyalarndan zevk al. Duyduun bu cokunluktan utanma, ona deer ver, nk bu Tanr'nn sana balad yce bir nimettir, hem de birok insanlara deil, ancak seilmi olanlara verilen bir nimettir, yalnz onlara balanan bir stnlktr. i) Cehennem ile cehennem atei konuunda... Mistik dnceler... Pederler, retmenler: Cehennem nedir? diye dnyorum. Benim dnceme gre cehennem: Artk sevgi imknsz olduu iin ac ekmek tir. Bir kez, zamanla llemeyen, bolukla bile tanmlanamyan sonsuzlukta bir ruh olan varla, dnyaya gelmesiyle kendi kendine: Ben varm ve seviyorum demek yetenei verilmi, evet o varla bir kez, yalnz bir kez, sevgisini iyi davranlarla gstermek, sevgiyi yaamak imkn verilmi. Bunun iin de kendisine yeryznde yaam denilen eyle birlikte zaman, sre ad verilen imknlar da verilmi. yleyken ne olmu? O mutlu varlk kendisine verilen bu paha biilmez hediyenin deerini anlya-mam, sevgiyi yaamam, kendisine verilenlere alayl alayl bakm, onlara kar duygusuz kalm. te byle bir varlk artk dnyadan ayrlnca b rahimin makamn grr, brahim'le konuur, (tpk Lazar ile zenginin yapt sohbeti anlatan hikyede olduu gibi) cenneti grr, hatt belki kendisi de Tanr nn huzuruna kar, ama ite ona asl ac veren ey budur: Tanr'nn huzuruna hi sevmemi bir insan ola KARAMAZOV KARDELER 213 rak kacak, orada sevmi, sevginin ne olduunu renmi varlklarla karlaacak, sevgilerini kmsedii insanlarla kar karya gelecektir. Bu ona ac verecektir. nk hereyin gerek deerini artk apak grecek ve kendi kendine: imdi bilime kavutum, imdi sevgiye susam bulunuyorum, ama artk sevgim bir aama olmyacak, hibir davranm artk fedkrlk saylmyacak, kendimi bu uurda kurban etmi olm-yacam, nk artk yeryzndeki yaant sona ermitir ve artk brahim gelip te bir damlack abu hayatla (yani yeniden yeryznde ki o eski yaanty, o hareketli yaantnn bir parasn olsun sunarak) ruhumu kasp kavuran atei dindiremiyecektir. u anda yeryznde iken kmsediini sevgiyi duymak iin tm varlm bir alev sarmtr, ne yazk ki, artk yeryzndeki yaantya dnemem ve artk benim iin bir daha hibir vakit byle bir yaant olmyacaktr! u anda mrm bakalar iin seve seve verirdim, ama artk buna imkn yok. nk o yaant gemitir, seven bir varlk olarak kurban edebileceim, feda edebileceim yaantdan artk yoksunum ve o yaantyla, imdiki varlm arasnda bir uurum vardr. Cehennemdeki ateten madd bir ate olarak sz ederler: Bu srr incelemeye cesaretim yok, bundan korkuyorum, ama yle dnyorum ki, eer cehennemdeki ate gerekten bildiimiz maddi bir atese cehenneme den varlklar ona sevinirlerdi. nk bana yle geliyor ki, o varlklar byle madd bir ac duyarken hi olmazsa bir an iin kendile'rini unutmak imknna sahip olabilirler; ruh bir ac ise bundan ok daha korkuntur. Zaten o cenenneme dm olanlar bu ruh ileden kurtarmaa imkn yoktur, nk onlarn duyduu bu ac, varlklarnn dnda deildir, ilerindedir. Eer onlar bu acy ekmekten kurtarmak imkn olsayd bile, onlar bundan ok daha fazla mutsuzluk Ayarlard. nk doru yolda olduklar iin cennete214 KARAMAZOV KARDELER girenler, ektikleri bu ileleri grerek o varlklar ba-lasalar ve yanlarna arsalar bile, kendilerinin duy. duklar bu sonsuz sevgiyi gstererek cehennemde olanlarn ektikleri ileleri daha da artrm olacaklardr. nk bylece onlarn iinde cennette olanlarn bu sevgisine karlk verecek, iyilie ynelmi kran dolu bir sevgi duymak iin tm varlklarn daha iddetli bir tutku saracaktr; ama artk yle bir sevgi duymalar imknsz olacaktr. ekinmekle birlikte, kendi iimden sonunda bu imknszl kavramalarnn belki durumlarn biraz olsun hafifleteceini dnyorum. nk doru yolda olanlarn kendilerine kar gsterdikleri bu sevgiyi kabul edince, ona seve seve boyun eince, belki de yeryznde o kmsedikleri sevginin, o insanlar iyi davranlara ynelten olumlu sevginin yaratt etkiye benzer bir etki altnda kalacaklardr. Bunu daha ak bir ekilde belirtemediim iin zgnm dostlarm, kardelerim. Yalnz unu syliyeyim ki: veyl, yeryznde kendi benliklerini mahvetmi olanlara! Veyl intihar edenlere! Bana yle geliyor ki, onlardan daha mutsuz bir varlk olamaz. Bize diyorlar ki, onlar iin Tanrya dua etmek gnahtr. Kilise de grnte onlar reddeder bir tavr taknyor. Oysa iimden yle dnyorum ki, onlar iin bile dua edebiliriz. sa bir insana sevgi duyduu iin kzmaz ki! Ben byleleri iin tm mrmce iimden dua etmiimdir, bu gnahm da sizlere imdi aklyorum, pederler, retmenler. Ben onlar iin imdi de her gn dua eder dururum. Ha... cehennemde de apak grlen gerei, grdkleri, tartlmas imknsz olan gerei kavradklar ve onu rendikleri halde hl gururlu olanlar ve azgnlk edenler, eytana ve onun gururlu varlna tm olarak balanm korkun varlklar vardr. Onlar iin KARAMAZOV KARDELER 215

cehennem artk bile bile katlanlan, doyulmaz bir eydir. Onlar artk kendi istekleri ile ile ekenlerdir. n-.k yaanty da Tanr'y da lanetleyerek, kendi kendilerini lanetlemi durumdadrlar. Bunlar kendi gururlan ile beslenirler, tpk lde a kalan ve vcudundan iSizan kan emen bir insan gibi. Ama doyurmaz onlar ini beslenmeleri; yleyken gene de bagilanmay red -dederler, onlar aran Tann'ya lanetler yadrrlar, karlarnda grdkleri Tanr'ya ilerinde nefret duymadan bakamazlar ve hereyi yaatan bir Tann'nn var olmamasn isterler! Tanr'nn kendisini de, yaratt hereyi de yok etmesini isterler. Bunlar Kendi kinlerinin atei iinde lmszle dek yanacaklardr. Sonsuzlua dek lme susayacak, yokluu anyacaklardr. Ama bir trl lme kavuamayacaklardr' Aleksey Fyodorovi Karamazov'un yazs burada sona eriyor. Tekrar sylyorum; bu yaz Kesik kesiktir, tam deildir. rnein, verilen biyografik bilgiler yalnz dedenin ilk genlik yular ile ilgilidir. tlerden ve dncelerinden biroklar bir araya toplanm, onlarla bir tm meydana getirilmi gibidir; ama, bunlardan bir ounun ayr ayr tarihlerde ve eit eit etkiler altnda sylendikleri bellidir. Dedenin, yaamnn son saatlerinde syledii szlerden alnm olanlar ise, kesinlikle belirtilmi deildir. Aleksey Piyodorovi'in yazsnda dedenin daha nceden vermi olduu tlerle kyaslannca o son konukann ancak genel hatlar verilmitir. Dedenin lm ise gerekten hi beklenmedik bir ekilde oldu. Geri o son akam evresinde toplananlar lmnn yakn olduunu iyice anlyorlard, ama gene de byle birden hayata gzlerini yumacan teklemek imknsz bir eydi. Aksine, dostlar daha nceden216 KARAMAZOV KARDELER de belirttiim gibi, onu o ahan bu kadar zinde ve konumaa hevesli grnce salk durumunun, belirli olarak, hi olmazsa ksa bir sre iin, iyiye yneldii kansna varmlard. Sonradan hayretle anlattklarna gre, daha lmnden be dakika nce bile, yle bir ey olacan tahmin etmee imkn yokmu. Dede birden gsnde mthi bir ar duymu, sapsar olmu ve elini gsne bastrm. O zaman herkes yerinden frlam, ona doru atlm. Ama o ar duyduu halde gene de onlara glmseyerek bakm, yava yava koltuundan yere inmi, diz km, sonra sanki dua ederek, derin bir mutlulukla topra pyormu gibi (kendisi de yle t-veriyordu ya) topran zerine kapanm, kollarn iki yana am ve sessizce, huzur iinde ruhunu Tanr'ya teslim etmi. Dedenin ld haberi hemen btn hcrelerde duyulmu, oradan da manastra ulam. Tanr'nn huzuruna yeni kana en yakn olanlar, onu eski trelere uyarak, gerektii gibi hazrlamlar ve tm rahipler manastrn kilisesinde toplanmlar. Bylece, sonradan renildiine gre, Tanr'nn huzuruna yeni km olann haberi, daha gn domadan kente de ulam. Sabah olunca artk tm kent, bu olaydan sz ediyormu. Sonra da kentliler manastra akn etmee balamlar. -Ama bundan daha sonraki kitapta sz edeceiz, imdilik yalnz unu ekliyeyim ki, aradan daha bir gn gemeden herkes iin manastrda ve kentte brakt etki bakmndan o kadar beklenmedik, o kadar garip, o kadar endie verici ve artc bir olay meydana geldi ki, bunca yl sonra kentimizde, o endieler iinde geen gnn yanklar, hl birok kiide tm canllyla yaamaktadr. NC BLM Yedinci Kitap ALYOA > Hayata gzlerini yuman papaz rtbesindeki rahip-Zosima dedenin cenaze trenini mevkiine uygun olarak hazrladlar. Bilindii gibi rahiplerin ve byk perhiz yaparak nefislerine eziyet yapanlarn lleri ykanmaz. Byk Kural kitabnda der ki: Eer rahiplerden. biri Tanr huzuruna karsa, bu ile grevlendirilmi-bir rahip onun vcudunu lk bir suyla siler; silmeden. nce de sngerle lenin vcudu zerinde, gsnde, kollarnn, ellerinin ve dizlerinin zerinde ha iaretleri yapar ve bununla yetinir, baka birey yapmaz. Btn bunlar, rahip Paisiy kendi eliyle yapt. Dedenin vcudunu sildikten sonra, zerine rahip elbisesi geirdi ve onu cppeye sard; cppe kurallara uygun olarak ha eklinde sarlsn diye de onu birka yerinden kesti. Bana da zerinde sekiz ulu ha bu-lunan bir balk geirdi. Balk ak braklmt, lenin Bzn siyah bir bezle rttler. Eline de Kurtarcnn Bir tasvirini sktrdlar, ite sabahleyin onu tabutun iine byle yatrdlar. (Tabut ise daha nceden hazrknnt.)218 KARAMAZOV KARDELER Tabutu kiliseye gtrmeden nce btn gn hcrede (len dedenin rahip kardelerini ve cemaati kabul ettii o birinci byk odada) brakmay dndler. Hayata gzlerini yuman rahip papaz rtbesinde olduu iin, tabutu banda Mezmurlar Kitab deilde, n--cil okunmas gerekiyordu. ncil'i din trenden hemen sonra Peder yosif okumaya balad. Peder yosif'ten sonra btn gn ve btn gece ncil okuyacan kendisi istemi olan Peder Paisiy ise henz, dedelerin bulunduu ksm idare eden rahiple birlikte ok megul ve zntlyd, nk saatler getike manastrdaki rahiplerin ve manastra bal misafirhanelerle, kentten gelen akn akn insanlarn arasnda, o zamana kadar hi duyulmam allmam ve hatt yakk almaz bir heyecan ve sabrszlkla dolu bir bekleyi bagstermiti. Dedelerin blmn idare eden rahiple Peder Paisiy byle heyecan iinde kmldayp duranlar sakinletirmek iin; ellerinden geleni yapyorlard. Vakit leye doru yaklanca, kentten yanlarna, hastalarn ve zellikle ocuklarn alm bulunanlar gelmeye baladlar; sanki o an beklemilerdi; belliydi ki, hastalarnn hemen iyi olacan bekliyorlard. Herhalde byle bir mucizenin ksa bir sre iinde muhakkak olacana inanyorlard. te ancak o zaman herkesin hayata gzlerini kapam olan dedeyi daha saken ne kadar byk bir aziz olarak sayd ve yle olduuna ne kadar kesin olarak inand anlald. Hem de gelenlerin arasnda hi de yalnz basit insanlar yoktu. nanl olan kiilerin bu kadar aceleyle ve bylesine apak bir ekilde, hatt sabrszlk ve srarla belirt tikleri bu byk bekleyi peder Paisiy'e ok yanl grnyordu; bunun byle olacan ok daha nceden hissetmiti, ama olup bitenler tahminlerini de amt Heyecan iinde bulunan rahiplere rastladka onlara: Byle hemen yce bir eyin olmasn beklemek

KARAMAZOV KARDELER 219 ancak manastrla ilgisi olmayan insanlar arasnda ho grlecek bir hafifliktir, byle bir ey bizlere hi yakmaz, demeye balad. Ama onu pek az dinliyorlard ve Peder Paisiy huzursuzlukla (sonradan o andaki duygularn hatrlaynca, byle olduunu kabul etmek zorundayd) bakalarnn ar bir sabrszlkla belirttii bu bekleyii bir hafiflik ve sama bir ey sayd halde, kendi iinde de hemen hemen ayn heyecann uyandn hissediyor, bunu da kendi kendine aklamak zorunda kalyordu. Bununla birlikte baz kiilerle karlamak onda zel bir honutsuzluk uyandryordu; onlara rastlad vakit iinde sanki kt eyler olacakm gibi bir sezi ve byk bir kuku uyanyordu. len dedenin odasnda iti kak toplananlar arasnda iinde bir tiksintiyle (bu hissi duyduu iin kendi kendini hemen o anda sulamt) rnein Rakitin'in ve uzak bir yerden Obdors-kiy manastrndan gelmi olan, hl da manastrda kalan o rahibin bulunduunu farketmiti. Bunlarn ikisi de nedense birden peder Paisiy'e pheli kiiler ola-raksgrnd. Bununla birlikte ayn duyguyu uyandrabilecek yalnz onlar deildi, daha bakalarrda'vard. Heyecan gsterenler arasnda en ok kmldayp duran o Obdorskiy'li rahipti; onu her yerde, her kede grmek mmknd. Her yerde, herkese bireyler soruyor, her yerde konuulanlara kulak kabartyor, her yerde garip esrarengiz bir tavrla birileriyle fsldayordu. Yznde ise yle bir sabrszlk vard ki! Sanki beklenen eyin bu kadar uzun bir sre bir trl meydana gelmemesinden tr sinirleniyor gibiydi. Rakitin'e gelince, sonradan renildiine gre, onun dedelere ayrlm olan yerde bu kadar erken g-rnmesinin nedeni bayan Hohlakova'nn kendisinden zel bir ricada bulunmu olmasyd. O iyi yrekli, ama karakteri zayf olan kadn, dedelerin bulunduu ksma girmesine izin verilmesine imkn olmad iin, uyanp220 KARAMAZOV KARDELER da, dedenin Tanrnn huzuruna ktn renir ren, mez, birden iinde yle bir merak duymutu ki, hemen dedelerin ksmna kendi yerine Rakitin'i gndermi ve-orada olup bitenlere gz kulak olmasn, sonra da her-eyi, her yarm saatte bir kendisine bir pusula yazarak bildirmesini istemiti; Rakitin olup biten hereyi ona. dakikas dakikasna yazmalyd, Hohlakova onu ok drst ve inancna bal bir gen sanyordu. Rakitin ite byle, her nabza gre erbet vermesini ve kendisi iin. en kk bir kar grd yerde, karsndakinin isteine gre tavr taknmasn biliyordu. Hava ak ve aydnlkt. Dua etmeye gelmi olanlardan bir ou ya toplu halde kilisenin etrafnda, ya da dedelerin bulunduu blmde dank olarak mezarla-rn banda duruyorlard. Rahip Paisiy dedelerinin blmnden geerken birden aklna Alyoa geldi ve onu uzun bir sredir, daha dorusu sabahtanberi grmediini hatrlad. Alyoa aklna gelir gelmez, delikanlnn! dedelere ayrlm olan blmn en uzak kesinde, t parmakln yannda, ok eskiden lm ve dini bakmdan byk aamalarda bulunmakla n salm bir rahibin mezar banda oturduunu grd. Alyoa dedelerin hcrelerinin bulunduu ksma arkasn dnmt. Yz parmakla doru dnkt ve sanki mezar tann arkasnda saklanyor gibiydi. Rahip Paisiy, ya nna yaklanca, onun yzn iki eliyle rtm olarak sessiz sessiz ve btn vcudu sarslarak hkra hk ra aladn grd. Bir sre banda durdu, sonra kendisi de duygulanarak: Alama, sevgili oul, alama, evlt, dedi. alyorsun. Alyacana, sevin. Yoksa, sen b O nn yaantsnda en nemli gn olduunu yor musun? u anda nerede olduunu bir dnseneAlyoa, ellerini tpk bir kk ocuk yzn and ran ve gz yalarndan imi olan yznden ekerek ona bakt. Ama hemen sonra bir tek kelime bile soy KARAMAZOV KARDELER 221 meden gene arkasn dnd, yzn iki eli ile tekrar rtt. O zaman peder Paisiy dnceli bir tavrla : Eh madem istiyorsun ala, dedi. Ziyam yok... ala olum. Demek bu gzyalarn sana sa dktryor... Sonra Alyoa'nn yanndan uzaklaarak kendi kendine : Dkt o ac gzyalar yreini sakinletirir, ayn zamanda sevgili dedenin ruhuna nee verir, diye dnd. Bunu dnrken de iinde Alyosa'ya kar byk bir sevgi duyuyordu. Zaten onun yanndan bir an nce uzaklamasnn nedeni uydu: Orada kalrsa, ona baka baka ahlamaya balyacan hissetmiti. Bu arada zaman geiyor ve manastrda hayata gzlerini kapayan dede iin dualar, ayinler, trenler, geleneklere uygun olarak birbirlerini izliyordu. Peder Paisiy, tabutun banda gene Peder lyosif'i grd,- yanna gidip ncil'i onun elinden alarak okumaya balad. leden sonrayd. Daha saat olmamt ki, geen kitabn sonunda sz ettiimiz o olay meydana geldi. Bu, hepimiz iin o kadar beklenmedik ve herkesin dndne o kadar aykr bir eydi ki, tekrar ediyorum, olup bitenler bugn bile kentimizde ve tm evrede hl tm ayrntlaryla ve heyecanla, herey sanki bugn olmu gibi olaanst bir ekilde canlandrlarak anlatlr. Bir kez daha unu syliyeyim ki: Bu tr davranlara ve yanl dncelere yol aan ama, aslnda basit, tabi bir ey olan bu olay hatrlamak, hemen hemen tiksinti veriyor. Dorusu, eer o olay hikyemin ileride de olsa, en nemli kahraman haline gelecek olan Alyo-a'nn ruhu ve yrei zerinde bu kadar byk bir et-* yapmam olsayd, onu hi anlatmaya lzum grme-den atlyacaktm. Ama bu olay Alyoa'nn ruhunda muthi bir sarsnt yapt. ini altst etmi gibi oldu. ikanly yaralad, ama dncelerini glendirdi ve onu kesin olarak, mrnn sonuna dek bilmen amaca u yneltti.222 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 223 Herneyse, hikyemize devam edelim: Dedeyi kendisi iin hazrlanm olan tabuta koyup da onu daha gn domadan eskiden kabul odas olan o birinci byk odaya getirip koyduklar .vakit, tabutun etrafnda bulunanlar arasnda odann penceresini aalm m, amyalm m? diye soranlar oldu. Ama birinin lf arasnda ve zerinde durmadan sorduu bu soru hi kimsenin dikkatini ekmedi ve karlksz kald. Yalnz belki de orada bulunanlar arasnda bazlar, ilerinden, byle bir byk lnn vcudunun rmeye balya-can dnmenin ve kt bir koku yaymasn beklemenin sama bir ey olacan, hatt byle bir dncenin akla gelmesine zlmek gerektiini, (hatt belki de byle bir eyi akldan

geirmenin gln bir ey olduunu) bunu sorann pek inanl olmadn, ciddilikten uzak bir insan olduunu dnmlerdir. nk herkes bunun tam tersinin olmasn bekliyordu. yleyken, leden ksa bir sre sonra, belirsiz bir deiiklik olmaya balad; nce ieriye girip kanlar bu olan yalnz kendi kendilerine farketmekle yetiniyor, hatt herhalde akllarna gelen dnceyi bakalarna aklamaktan korkuyorlard. Ama leden sonra saat e doru, o olan ey, artk o kadar apak ve inkr kabul etmez bir ekilde kendini belli etmeye balad ki, haber hemen dedelerin hcrelerinde bulunan herkese, 4 oraya gelmi olan tm ziyaretilere yayld gibi, ma-nastrdakilere de ulat ve oradakileri derin bir aknlk iinde brakt. Hatt sylenti ok ksa bir sre iinde kente de yayld ve dine bal olsun, olmasn herkes-de bir kuku uyandrd. Dine bal olmayanlar buna sevindiler. Dine bal olanlara gelince; onlarn arasnda da bu ie dinsizlerden ok daha fazla sevinenler oldu. nk (len dedenin bir gn t verirken dedii gibi) insanlar doru yolda olann alalmasndan, utan verecek bir duruma, dmesinden holanrlar. Olay uydu; tabuttan yava yava ve zaman getike gittike daha ok duyulan-, kt bir koku yaylmaya balamt. Bu koku saat e doru artk apak hissediliyor ve gittike iddetleniyordu. Ayrca unu da syliyeyim ki, manastrn gemi yllarnda da byle, insanlar kt yola eken, bu kadar kaba ve an davranlara yol aan bir baka olay hatrlamak imknszdr. Baka bir zamanda byle bir olay, olmayacak, imknsz bir ey saylrd. Oysa bu sylediimiz olaydan hemen sonra rahipler arasnda bile ok yanl davrananlar oldu. Daha sonra ve aradan birok yllar geince, baz akl banda rahiplerimiz, o gn olup bitenleri ayrntlaryla hatrladka, nasl olup da. byle yanl bir inancn herkese bu kadar yayldn hayret ve korku ile dnmlerdir. nk daha nce de dinlerine ok bal ve doru insanlar olduklar herkese bilinen rahiplerin, Tanr korkusu iinde yayan birok dedelerin de ld olmu ve artk hayata gzlerini kapyan bu insanlarn tabutlarndan, her len insanda olduu gibi hafif bir koku yaylmt. Ama bu kokunun duyulmas hibir vakit" bakalarnda yanl dnceler uyandrmam, herhangi bir heyecana bile yol amamt. Tabi bizim manastrda da ok eskiden Tanr'nn huzuruna km olan baz insanlarn hl btn canllyla saklanan kalntlar da vard. Anlatldna gre, bu insanlarn vcutlarndan kalan eyler rmemiti. Bu, rahipleri duygulandryor, onlarda esrarengiz bir duygu uyandryordu. O kiilerin kalntlarna daima kutsal ve mucizeli eyler gz ile baklyordu. Hatt rahipler bu kalmt-krin rmemesini, eer Tanr izin verirse, zaman ge-nce, o kutsal insanlarn tabutlarmdan'daha da byk sihirli bir kuvvet yaylacan belirten bir iaret olarak Soruyorlard. Bunlarn arasnda en ok, yz be yasna kadar yakm olan tov dede anlyordu. Bu dede, din urun-224 KARAMAZOV KARDELER da byk bir aama yapm, iddetli bir perhizle nefsini bask altnda tutmu ve mr boyunca konumamaya karar vermiti. Tanrnn huzuruna kal uzun bir sre olmu, bu yzyln ilk yllarnda lmt. Mezarn manastra dua etmek iin ilk gelenlere her zaman zel ve olaanst bir saygyla gsterir, bu arada da onunla ilgili olarak ileride olaca dnlen baz byk olaylardan sz edilirdi. (te peder Paisiy'in Alyoa* yi banda otururken grd mezar buydu.) Uzun bir sre nce lm olan o dededen baka, bir de ona oranla ksa bir sre nce hayata gzlerini kapam olan yce insan ve papaz rtbesindeki rahip Varsonofiy dedenin ans da hl canl olarak herkesin yreinde yayordu. Zosima dede, kutsal grevini ondan almt ve o saken manastra dua etmek iin gelen herkes, o dedeyi tam anlamnda kutsal bir insan sayard. Bu iki insan iin azdan aza yaylan bir sylenti vard; buna gre iki dede de tabutlarnn iinde tpk canlym gibi yatyorlard, ve gmlrken de vcutlar hi bozulmamt, hatt tabuta konduklar vakit yzleri bile aydnlanmt. Hatt bazlar vcutlarndan gzel bir kokunun yayldm, bu kokunun herkese duyulduunu hatrladklarn srarla sylyor-'.ard. Ama insanlar etkiliyen tm bu anlara ramen, tene de Zosima dedenin tabutu etrafnda olup biten sersemce, budalaca ve fkeli davranlarn nedenini an-Umak zordur. Bana kalrsa, o srada ayn anda biroK eitli nedenler bir araya gelmiti. Bunlarn arasnda rnein, dedelie kar zaten zararl bir yenilik olarak tedenberi manastrda gizli gizli yaatlan ve hl da bir ok rahiplerin zihinlerini bulandran o kkl dmanlk duygusu vard. Sonra, tabii, hayata gzlerini yuman dedenin kutsallna kar duyulan kskanln da nemi vard; daha kendisi saken kutsall o kadar salam bir ekilde zihinlerde yer etmiti ki, ona kar KARAMAZOV KARDELER 225 gelmek sanki yasaklanm gibiydi. nk len dede mucizelerden ok gsterdii sevgiyle bir ok insanlar etrafna ekmeyi baarm ve bylece evresinde onu sevenlerden meydana gelen bir dnya kurulmutu. Bununla birlikte, hatt daha doru sylemek gerekirse, asl bu yzden bakalarnda kskanlk uyandrm, bunun arkasndan da kendisine kar yalnz manastrda deil, manastrn dnda bile ona kar aktan aa ya da gizli gizli iddetli bir kin duyan dmanlar meydana gelmiti. Geri dede rnein hi kimseye zarar vermemiti, ama: Neden onu bu kadar kutsal sayyorlar? Yalnz sk sk tekrarlanan bu soru bile yava yava bir trl .snmeyen byk bir kinin birikmesine yol amt. Onun iindir ki, biroklarnn dede lnce vcudundan yaylan, stelik bu kadar abuk duyulan (nk daha lmnn zerinden bir gn bile gememiti.) kt kokuyu duyunca derin bir sevin duyduklarn dnyorum. Dedeye bal olanlara ve o zamana kadar ona kar sayg duyanlara gelince, onlarn arasnda da bu olaydan tr kiisel olarak hakarete uram ve Duygularnn yaralandn hissetmi olanlar vard. Olup bitenler srayla yle olmutu: Cesedin kt bir koku yaymaa balad hissedilir hissedilmez artk len dedenin hcresine girenlerin halinden bile niin geldikleri kolayca anlalmaa balamt. Her gelen hcrede ksa bir sre duruyor ve hemen kp darda kalabalk olarak bekleyenlere ierideki durumu haber veriyordu. Orada bekliyenlerden bazlar haberi alnca zntyle balarn sallyor, bazlar ise duyduklar se-^ftei, fkeli baklarnda l l sezilen memnunluu Aklamak bile istemiyorlard. Kimse de artk onlara da-rlmyor, kimse onlara kar sesini karmyordu. Bu da Alacak bir eydi, nk ne de olsa manastrda len Karamazov Kardeler II F: 15230

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 231 byk bir perhiz tutan ve daha dede saken, konu, maktan vazgemi kendilerini sessizlie mahkm etmi olup da, imdi, birden konumaa balam olan en yal rahipler arasnda da syliyenler vard. Bu artk korkun bir eydi! nk onlarn szleri, gen ve daha kararlar kesinlememi olan rahipler zerinde byk bir etki yapyordu. Btn bu szleri, aziz Silvester manastrndan gelmi olan o Obdorskiy'li konuk rahip de dinliyor, derin derin iini ekerek ban sallyordu: Evet... demek peder Ferapont dn sylediklerinde haklyd. diye dnyordu. Bu srada da, tam stne gelmi gibi peder Ferapont grnd. Meydana gelen aknl daha da iddetlendirmek istiyormu gibi hcresinden ka gelmiti. Daha nce de sylediim gibi, peder Ferapont yalnzla ekilen rahiplerin blmndeki ahap hcresinden nadir olarak kard. Hatt kiliseye bile uzun bir sre gitmedii oluyordu. Gelmeyisin! de ho gryor, onun bir ermi olarak, herkesin boyun emek zorunda olduu kurallarla bal olmamas gerektiini kabul ediyorlard. Yalnz, doru sylemek gerekirse, btn bunlarn ho grlmesi biraz da zorunluydu. nk byle geceli gndzl dua ederek (peder Ferapont'un diz kt yerde uyuduu bile oluyordu) byk bir perhize, boyun emi ve kendisini hi konumamaa mahkm etmi bir din adamnn, byle bir ey istese bile, herkesin bal kald bir kurala boyun emesini beklemek, ona ayrca bir yk yklemekti. Byle bir ey yaplacak olsa bile, rahipler : O hepimizden daha kutsaldr ve bizim bal olduumuz kurallarn emrettiklerinden ok daha zor olan yerine getiriyor. Kiliseye gitmemesine gelince, ma' dem ki gitmiyor, demek ne zaman gitmesi gerektiini biliyor, demek onun bal olduu ayr bir kural vardr' diyeceklerdi. ite, peder Ferapont'u bu sylentilerin kacan ve bunlarn baz kiileri yanl dncelere ynelteceini bildikleri iin bu konuda rahat brakmlard. Her-ies peder Ferapont'un Zosima dedeyi hi sevmediini artk biliyordu. te demek Tanr'nn yargs, insanlarn yargsndan bambaka oluyor ve tabi olan bir . olay bile, onun lmesi ile asl sresinden nce meydana geldi sylentileri onun da hcresine ulamt. Bu haberi, ona kerkesten nce, herhalde kendisini o akam ziyaret etmi olan ve yanndan derin bir korku iinde ayrlm bulunan Obdorskiy'li rahip vermiti. Daha nce de belirttiim gibi, kararl bir tavrla ve hi armadan tabutun banda ncil okuyan peder Paisiy, geri hcrenin dnda olup bitenleri gremez, iitemezdi, ama darda olanlar arasnda en nemli olaylar iinden gelen bir duygu ile seziyordu; nk evresini ok iyi tanyordu, yleyken hi armyor, daha neler olacan korkusuzca bekliyor, zihnindeki gz le artk iyice farkettii bu heyecann nasl sonulanacan anlamak iin, hereyi dikkatle izliyordu. Birden, talkta, huzuru artk aktan aa bozan ve beklenmedik bir grlt kulana geldi. Kap ardna kadar ald, eikte peder Ferapont grnd. Onun arkasnda, artk hcreden bakld vakit bile farkedi-len bir topluluk vard; birok rahipler bir araya toplanarak pederle birlikte yryor, aralarnda rahip olmayan baz kiilerin de bulunduu belirli olarak grlyordu. Ama onunla birlikte yryenler ieri girmediler, eikteki basamaklardan yukar kmadlar, geride durup, peder Ferapont acaba bundan sonra 'ne syliye-cek, ne yapacak, diye beklediler. nk kstah olmalarna ramen, ilerinde garip bir korku ile onun oraya bouna gelmediini hissediyorlard. Peder Ferapont, eikte durarak kollarm uzatt. Sa kolunun altndan obdorskiy manastrndan gelen konuun merakla ba-232 KARAMAZOV KARDELER kan keskin kk gzleri grnd. Dayanamayp peder Ferapont'un peinden merdivenden yukan bir o kmt. Mthi bir merak iindeydi. tekiler ise, aksine,, kap ardna kadar alr almaz, birden duyduklar korkunun etkisi ile biraz daha geriye ekilip birbirlerine sokulmulard. Peder Ferapont derin bir ac duyuyor-mu gibi kollarn ge kaldrarak birden avaz kt kadar: Temizlensin eytanlardan buras! diye bard ve hemen drt bir tarafa sra ile dnerek hcrenin drt duvarn ve kselerini hala kutsamaa balad. Peder Ferapont'un bu davrannn ne anlama geldiini peinden gelenler hemen anlamlard; nk pederin nereye gitse, daima yle yapt, bulunduu, yerden eytan byle kovuncaya kadar bir yere oturmayaca, hatt bir tek sz bile sylemiyecei biliniyordu. Peder Ferapont her ha karta : Defol blis! Defol blis! diye tekrarlyordu. Sonra gene : Temizlensin eytanlardan buras! diye bard. Srtnda kaba bir rahip gmlei vard. Beline ip balamt. Elde dokunmu gmlein altndan aarm kllarla kapl plak gs grnyordu. Yalnayakt. Ama kollarn sallamaya balad vakit, rahip rtsnn altndan vcuduna bal olan ar zincirlerin angrtlar duyuldu. Peder Paisiy, okumay brakt, ne doru bir adm att ve peder Ferapont'un karsna dikilip ne yapacan beklemee koyuldu. Sonunda yzne sert bir tavrla bakarak: Neden geldin buraya, sayg deer pederimiz? Neden huzurumuzu bozuyorsun? Neden sz dinleyen, uysal srmz heyecana kaptryorsun? diye sordu. Peder Ferapont ermii' lere zg szler syliye-rek: Neden mi geldim buraya? Neden soruyorsun bunu? Senin inancn nedir? diye bard. Gelmisem, kol KARAMAZOV KARDELER paklarnz kovmaya, kr olas pis eytanlar kovmaya, gelmiimdir. Bakalm ben yokken ok mu eytan biriktirdiniz burada? Sprge ile defedeceim onlar! Peder Paisiy korkusuzca : eytan kovuyorsun ama, belki kendin de ona hizmet ediyorsun! diye devam etti. Hem, kim kendisi iin: Ben kutsalm, ben veliyim diyebilir? Yoksa sen, mi syliyebilirsin bunu, peder? Peder Ferapont:

 Ben kutsal deilim, ben lekelenmi bir varlm! diye grledi. Ama ben koltuklara kurulmam, bana bir puta tapar gibi tapmalarn istemem! Bugn, insanlar kutsal dinimizi mahvediyorlar! Kalabala doru dnd, iaret parmayla tabutu gstererek, halka : te sizin bu kutsal lnz eytanlar reddediyordu! eytanlardan kurtulmak istiyenlere illar veriyordu. Bu yzden, eytanlar da burada her kede rmcek gibi remiler. Onun iin kendisi de kokmu ite, bakn! Bizce bunda Tanr'nn byk bir iareti gizlidir. Gerekten de Zosima dedenin salnda bir gn yle bir ey olmutu. Rahiplerden biri ryasnda da, uyankken de eytan grmee balamt. Bu rahip, mthi bir korku iinde, bana geleni dedeye at vakit, dede ona hi durmadan dua etmesini, byk bir perhiz tutmasn tlemiti. Ama bunun hibir yardm olmaynca, bu sefer rahibe perhizi de, duay da brakmadan bir il almasn sylemiti. O zamanlar biroklar bunu frsat bilerek balarn sallya sallya kendi aralarnda dedikodu etmilerdi. En ok da, dedenin bu zel durumda o rahibe verdii olaanst d ktleyerek; onu hemen yetitirdikleri peder Ferapont sylenmiti. Peder Paisiy: , Ltfen buradan git, peder! diye emreder gibi230 KARAMAZOV KARDELER byk bir perhiz tutan ve daha dede saken, konumaktan vazgemi kendilerini sessizlie mahkm etmi olup da, imdi, birden konumaa balam olan en yal rahipler arasnda da syliyenler vard. Bu artk korkun bir eydi! nk onlarn szleri, gen ve daha kararlar kesinlememi olan rahipler zerinde byk bir etki yapyordu. Btn bu szleri, aziz Silvester manastrndan gelmi olan o Obdorskiy'li konuk rahip de dinliyor, derin derin iini ekerek ban sallyordu: Evet... demek peder Ferapont dn sylediklerinde haklyd. diye dnyordu. Bu srada da, tam stne gelmi gibi peder Ferapont grnd. Meydana gelen aknl daha da iddetlendirmek istiyormu gibi hcresinden ka gelmiti. Daha nce de sylediim gibi, peder Ferapont yalnzla ekilen rahiplerin blmndeki ahap hcresinden nadir olarak kard. Hatt kiliseye bile uzun bir sre gitmedii oluyordu. Gelmeyisin! de ho gryor, onun bir ermi olarak, herkesin boyun emek zorunda olduu kurallarla bal olmamas gerektiini kabul ediyorlard. Yalnz, doru sylemek gerekirse, btn bunlarn ho grlmesi biraz da zorunluydu. nk byle geceli gndzl dua ederek (peder Ferapont'-un diz kt yerde uyuduu bile oluyordu) byk bir perhize, boyun emi ve kendisini hi konumamaa mahkm etmi bir din adamnn, byle bir ey istese bile, herkesin bal kald bir kurala boyun emesini beklemek, ona ayrca bir yk yklemekti. Byle bir ey yaplacak olsa bile, rahipler: O hepimizden daha kutsaldr ve bizim bal olduumuz kurallarn emrettiklerinden ok daha zor olan yerine getiriyor. Kiliseye gitmemesine gelince, madem ki gitmiyor, demek ne zaman gitmesi gerektiini biliyor, demek onun bal olduu ayr bir kural vardr! diyeceklerdi. KARAMAZOV KARDELER 231 te, peder Ferapont'u bu sylentilerin kacan ve bunlarn baz kiileri yanl dncelere ynelteceini bildikleri iin bu konuda rahat brakmlard. Herkes peder Ferapont'un Zosima dedeyi hi sevmediini artk biliyordu. te demek Tanr'nn yargs, insanlarn yargsndan bambaka oluyor ve tabi olan bir olay bile, onun lmesi ile asl sresinden nce meydana geldi sylentileri onun da hcresine ulamt. Bu haberi, ona kerkesten nce, herhalde kendisini o akam ziyaret etmi olan ve yanndan derin bir korku iinde ayrlm bulunan Obdorskiy'li rahip vermiti. Daha nce de belirttiim gibi, kararl bir tavrla ve hi armadan tabutun banda ncil okuyan peder Paisiy, geri hcrenin dnda olup bitenleri gremez, iitemezdi, ama darda olanlar arasnda en nemli olaylar iinden gelen bir duygu ile seziyordu; nk evresini ok iyi tanyordu, yleyken hi armyor, daha neler olacan korkusuzca bekliyor, zihnindeki gz le artk iyice farkettii bu heyecann nasl sonulanacan anlamak iin, hereyi dikkatle izliyordu. Birden, talkta, huzuru artk aktan aa bozan ve beklenmedik bir grlt kulana geldi. Kap ardna kadar ald, eikte peder Ferapont grnd. Onun arkasnda, artk hcreden bakld vakit bile farkedi-len bir topluluk vard; birok rahipler bir araya toplanarak pederle birlikte yryor, aralarnda rahip olmayan baz kiilerin de bulunduu belirli olarak grlyordu. Ama onunla birlikte yryenler ieri girmediler, eikteki basamaklardan yukar kmadlar, geride durup, peder Ferapont acaba bundan sonra 'ne syliye-cek, ne yapacak, diye beklediler. nk kstah olmalarna ramen, ilerinde garip bir korku ile onun oraya bouna gelmediini hissediyorlard. Peder Ferapont, eikte durarak kollarm uzatt. Sa kolunun altndan Obdorskiy manastnndan gelen konuun merakla ba-232 KARAMAZOV KARDELER kan keskin kk gzleri grnd. Dayanamayp peder Ferapont'un peinden merdivenden yukan bir o kmt. Mthi bir merak iindeydi. tekiler ise, aksine, kap ardna kadar alr almaz, birden duyduklar korkunun etkisi ile biraz daha geriye ekilip birbirlerine sokulmulard. Peder Ferapont derin bir ac duyuyor-mu gibi kollarm ge kaldrarak birden avaz kt kadar: Temizlensin eytanlardan buras! diye bard ve hemen drt bir tarafa sra ile dnerek hcrenin drt duvarn ve kselerini hala kutsamaa balad. Peder Ferapont'un bu davrannn ne anlama geldiini peinden gelenler hemen anlamlard; nk pederin nereye gitse, daima yle yapt, bulunduu. yerden eytan byle kovuncaya kadar bir yere oturmayaca, hatt bir tek sz bile sylemiyecei biliniyordu. Peder Ferapont her ha karta : Defol blis! Defol blis! diye tekrarlyordu. Sonra gene : Temizlensin eytanlardan buras! diye bard. Srtnda kaba bir rahip gmlei vard. Beline ip balamt. Elde dokunmu gmlein altndan aarm kllarla kapl plak gs grnyordu. Yalnayakt. Ama kollarn sallamaya balad vakit, rahip rtsnn altndan vcuduna bal olan ar zincirlerin angrtlar duyuldu. Peder Paisiy, okumay brakt, ne doru bir adm att ve peder Ferapont'un karsna dikilip ne yapacan beklemee koyuldu. Sonunda yzne sert bir tavrla bakarak:

 Neden geldin buraya, sayg deer pederimiz? Neden huzurumuzu bozuyorsun? Neden sz dinleyen, uysal srmz heyecana kaptryorsun? diye sordu. Peder Ferapont ermi lere zg szler syliye-rek: Neden mi geldim buraya? Neden soruyorsun bunu? Senin inancn nedir? diye bard. Gelmisem, koKARAMAZOV KARDELER nuklarmz kovmaya, kr olas pis eytanlar kovmaya, gelmiimdir. Bakalm ben yokken ok mu eytan biriktirdiniz burada? Sprge ile defedeceim onlar! Peder Paisiy korkusuzca : eytan kovuyorsun ama, belki kendin de ona hizmet ediyorsun! diye devam etti. Hem, kim kendisi iin: Ben kutsalm, ben veliyim diyebilir? Yoksa sen mi syliyebilirsin bunu, peder? Peder Ferapont: Ben kutsal deilim, ben lekelenmi bir varlm! diye grledi. Ama ben koltuklara kurulmam, bana bir puta tapar gibi tapmalarm istemem! Bugn, insanlar kutsal dinimizi mahvediyorlar! Kalabala doru dnd, iaret parmayla tabutu gstererek, halka : te sizin bu kutsal lnz eytanlar reddediyordu! eytanlardan kurtulmak istiyenlere illar veriyordu. Bu yzden, eytanlar da burada her kede rmcek gibi remiler. Onun iin kendisi de kokmu ite, bakn! Bizce bunda Tanr'nn byk bir iareti gizlidir. Gerekten de Zosima dedenin salnda bir gn yle bir ey olmutu. Rahiplerden biri ryasnda da, uyankken de eytan grmee balamt. Bu rahip, mthi bir korku iinde, bana geleni dedeye at vakit, dede ona hi durmadan dua etmesini, byk bir perhiz tutmasn tlemisti. Ama bunun hibir yardm olmaynca, bu sefer rahibe perhizi de, duay da brakmadan bir il almasn sylemiti. O zamanlar biroklar bunu frsat bilerek balarn sallya sallya kendi aralarnda dedikodu etmilerdi. En ok da, dedenin bu zel durumda o rahibe verdii olaanst d ktleyerek; onu hemen yetitirdikleri peder Ferapont sylenmiti. Peder Paisiy: Ltfen buradan git, peder! diye emreder gibi234 KARAMAZOV KARDELER konutu. nsanlar, insanlar deil, Tanr yarglar! Belki de bu olayda ne senin, ne benim, ne de herhangi bir baka insann anlyabilecei bir iaret vardr, krabilir? Bunu syledikten sonra srarla tekrar etti: Ltfen git buradan peder! Sry batan karma! Aklszca bir inatla hl srar eden ve bir trl sa-kinleemiyen yobaz hl: Kendisine yakacak ekilde perhiz yapmyordu! Onun iin ite Tanr ona yle bir ders vermitir! Bu apak bir ey, bunu saklamak gnahtr! diye devam ediyordu. ekerler yiyordu! Hanmlar ona ceple-Tinde ekerler tayorlard, aylar iiyordu, keyfine boyun eiyordu, midesini tatllarla dolduruyordu, zihnine doldurduu ey ise kibirli dncelerden baka bir ey deildi, bu yzden de rezil oldu ite... Peder Paisiy, sesini ykselterek : Bunlar cidd olmyan szler, peder! dedi. Senin tuttuun perhize, dindarlna hayranm, ama bu szlerin cidd deil. Sanki rahip deilmisin de, dardaki, dengesiz, akl banda olmayan bir delikanlymsn gibi konuuyorsun. Peder Paisiy, bunlar syledikten sonra tekrar: Ltfen git diyorum, Peder! Sana emrediyorum, git buradan! diye grledi. Peder Ferapont: Peki gideyim! diye karlk verdi. Biraz arm gibiydi ama gene de fkesi gememiti. Siz okumu insanlarsnz! ok akll olduunuz iin, benim u dkn durumumda tabi kendinizi benden ok stn gryorsunuz. Buraya geldiim vakit, ok az okuyup yazma biliyordum. Burada ise bildiklerimi de unuttum. Ama beni, benim gibi kk bir inKARAMAZOV KARDELER 235 san sizin o derin bilginizden Tanr'nn kendisi korumutur. Peder Paisiy, banda duruyor, kesin bir tavrla bekliyordu. Peder Ferapont bir sre sustu, sonra birden zntyle sa avucunu yanana yaptrd, len dedenin tabutuna baka baka ark syler gibi: Onun banda yarn Yardmcmz ve Koruyucumuz ilhisini, gzel bir ilhiyi okuyacaklar. Bense ldm vakit, tabutumun banda sadece: Dnyann verdii zevkler gibi ilhisini, ksack, basit bir ilhiyi okuyacaklar, diye sylendi. Gzleri dolu dolu olmutu, sesinden kendi kendine acd belli oluyordu. Birden ldrm gibi kolunu sallyarak : Gururlandnz! Kendinizi gklere kardnz! Buras anlamsz bir yer! diye bard, sonra hzla arkasn dnd, aceleyle kapnn nndeki basamaklardan aaya indi. Aada bekliyen kalabalk da heyecana gelmiti. Bazlar hemen peder Ferapont'un peinden gittiler, bazlar ise durakladlar. nk hcrenin kaps hl akt, peder Ferapont'un arkasndan km olan peder Paisiy ise hl eikte duruyor, olup bitenlere bakyordu. Ama artk kendini kapp koy vermi olan ihtiyar, daha yapaca hereyi bitirmemiti, yirmi adm kadar uzaklatktan sonra, birden batan gnee doru dnd, her iki elini gklere doru kaldrd, sonra sanki birisi ayan yerden kesmi gibi mthi bir lkla kendini yere att. Ellerini gnee doru uzatarak ve topran zerinde yz koyun yatm bir halde, avaz kt kadar: Zaferi Tanrm kazand! Isa batan gnei yendi! diye baryordu. Birden tpk bir ocuk gibi avaz avaz alamaya balad. Hkrklardan btn vcudu sarslyordu. Kollarn da iki yana am, yere yaptrmt. O zaman236 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 237 herkes ona doru atld, lklar, ve onun hkrklarna karlk veren hkrklar duyuldu... Herkes sanki bir lgnla kaplmt. Artk korkusuzca : - ite, asl kutsal olan odur! te doru yolda olan odur! diye baranlar oldu. Bazlar da artk fkelerini gizlemeden : te dede diye ona demeli! diyorlard. Hemen sonra birka ses daha duyuldu : O dede olmaz... yle bir eyi reddeder... O bu Allann bels yeni modaya uymaz... Onlarn budalaca davranlarna uymaz... t, o dereceyi buldu ki, bunun nereye varacan tahmin etmeye bile imkn yoktu. Ama tam bu srada herkesi ayine aran an sesi duyuldu. Herkes birden ha karmaya balad. Peder Ferapont da yatt yerden kalkt ve kendini d etkilerden korumak iin ha kara kara, arkasna bakmadan, hcresine doru yrd. Hl bireyler baryordu. Ama, artk syledikleri arasnda hibir balant yoktu. Bazlar onun arkasndan gidecek oldular, ama saylar azd. Asl ounluk bir an nce yine gitmek iin dalmaya balamt. Peder Paisiy ncil'i okumay peder yosif'e brakarak aaya indi. Yobazlarn kendilerinden gemi gibi barp armalar, Peder Paisiy'in iindeki inanc sarsamazd, ama yreinde birden nedense byk bir hzn, bir zlem uyanmt. Bunu iyice hissediyordu. Duraklad ve birden kendi kendine: Neden byle bir hzn duyuyorum, neden ruhumda byle knt yaratan bir znt iindeyim? diye sordu. Sonra hayretle anlad ki. iinde uyanan bu hzn, aslnda kk nemsiz bir olaydan ileri geliyordu. Onu zen ey, biraz nce hcrenin eiinde dururken aada, heyecan iinde itiip kakan kalabaln iinde. Alyoa'y da grm .olmasyd. Onu grr grmez, hemen yreinin nasl szladn hatrlad. Derin bir hayretle: Yoksa o delikanl simdi artk, yrekten bal olduum bir varlk m oldu?- diye kendi kendine sordu. Tam o srada, Alyoa yanmdan geiyordu. Bir yere gitmek iin acele ediyor gibijydi. Ama kiliseye doru gitmiyordu. Peder Paisiy'le gze: gze geldiler. Alyoa hemen gzlerini baka yne evirdi, sonra da yere indirdi. Peder Paisiy, delikanlnn d (grnnden bile o srada duygularnda meydana byk deiikli farketmiti. Birden: Sen de mi yanl dncelere kapldn yoksa? bard. Sonra zntyle: Yoksa sen demi, inanc salam olmayanlardan yandasn? diye tekrar sordu. Alyoa duralad, garip, anlam belirsiz bir bakla peder Paisiy'e balt. Sonra, gzlerini hemen gene baka tarafa evirdi, arkasndan da tekrar yere bakt. Delikanl yan duruyardu, kendisine soru sorana doru dnmemiti. Peder Paisiy, ona dikkatle bakyordu: Byle aceleyi; nereye gidiyorsun? Ayine aryorlar, duymuyor musun? diye sordu. Ama Alyoa gere karlk vermedi. Yoksa kendili dnyadan uzaklatrm olanlarn' yurdundan gitmek mi istiyorsun? Nasl olur? Hi izin almadan m? Seni kutsalamalarn bile dilemeden mi gideceksin? Alyoa'nn dudanda birden eri bir glmseyi belerdi. Sonra garip, ok garip bir tavrla, kendisine soru sorana, eski retmeninin, eskiden hem yreine, hem de aklna sz geiren sevgili dedesinin, lrken omu emanet ettii alama bakt. Birden biraz nceki gibi, , hi karlk verneden, sanki sayg gstermeyi bile arttk gerekli bulmuyormu gibi elini sallad ve hzl hzl admlarla dediler in yaadklar blmn d ka-pssna kadar yrd238 KARAMAZOV KARDELER Peder Paisiy, zntyle kark derin bir hayretle Arkasndan bakarak: Ne olursa olsun gnn birinde buraya dneceksin, diye fsldad. II YLE BR AN Peder Paisiy o sevgili evldnn manastra tekrar dneceini sylerken tabi yanlmamt. Hatt belki de (geri tam anlamyla deil, ama gene de olduka byk bir dorulukla) Alyoa'nn o an nasl bir ruh hali iinde bulunduunu, bu ruh dudumun ne anlama geldiini anlamt, yleyken, aka unu sylemeliyim ki, imdi bu kadar sevdiim ve hikayenin henz bu kadar gen olan kahramannn yaantsndaki bu garip, bu belirsiz ann gerek anlamm belirtmem gerekseydi, ben bile ok glk ekecektim. Peder Paisiy'in Alyoa'ya zntyle sorduu o Yoksa sen de inanc az olanlardan yana msn? sorusuna tabi Alyoa'nn yerine kesin olarak karlk verebilirim. Hayr o inanc az olanlardan yana deildir diyebilirim. Hatt, bu durumda, tam aksi sz konusu olabilirdi: nk Alyoa'nn btn aknl, aslnda ok inanm olmasndan ileri geliyordu. Geri inanc gene de sarslmamt. Ama buna ramen, bir aknlk iindeydi. Bu da ona yle znt veriyordu ki, Al-yoa sonradan aradan ok zaman getikten sonra bile, o gn, mrnn en ac ve en uursuz gllerinden biri saymtr. Ama bana dorudan doruya: Yoksa bu znts, daha dorusu byle bir endie duymas, dedesinin ldkten hemen sonra, hastalar iyi eden bir etki yapacak yerde, aksine vcudunun vaktinden nce rKARAMAZOV KARDELER 239 meye balamasndan m ileri geliyordu? diye soracak olsalar, bu soruya evet, gerekten yle oldu diye karlk verirdim. Bunda da yanlmam olurdum. Yalnz okuyucumdan delikanl kahramanmzn o temiz yreiyle alay etmekte acele etmemesini rica ederdim. Bana gelince, ben, yle bir duygu iindedir diye Alyoa'nn yerine zr dilemek, onun saf yreinden doan bu inanc yaa kk olmas ya da daha nce edindii bilgilerde pek byk baar gstermemi olmas gibi bahaneler ileri srerek ho gstermek niyetinde deilim. Aksine, kesinlikle unu belirtmek isterim ki, Alyoa byle temiz yrekli yaratlm olduu iin, gerekten ona kar iten gelen bir sayg duyuyorum.

phesiz insann yreinde yank uyandrmas gereken hayat denemelerini ihtiyatl karlayan ve artk ateli deil de, sadece lml bir sevgi gsterebilen, hatt belki de artk iyilikle ktl doru olarak ayrabilen, ama yana gre fazlaca ll olan (bu yzden moral deeri azalan) akll uslu bir delikanl, bizim delikanlnn bana gelenlerden kendisini koruyabilirdi. Ama doru sylemek gerekirse, baz olaylarda asl insann ilk anda iinden gelen duyguya deer vermek gerekir; bence kendini byk bir sevgiye kaptrmak akllca bir ey olarak grnmese bile ona hi kaplmamaktan daha iyidir. Hele ilk genlik yllannda, bunun daha da ok yle olmas gerekir! nk devaml olarak ar derecede hesapl davranan bir delikanl, gvenilir bir varlk olmaz, moral deeri de dk olur. Benim dncem budur! Belki de akl banda insanlar, benim ileri srdm bu dnceye karlk : Ama her delikanlnn byle bir pein yargya kendini kaptrmas doru olmaz ki! Sonra sizin o delikanl bakalar iin bir rnek olarak kabul edilemez ki! diye itiraz edebilirler. O zaman ben gene de onlara yle derim: Evetr240 KARAMAZOV KARDELER benim delikanl, inanc olan bir delikanldr, onun inan. c kutsal, sarslmayan bir inantr, yleyken, onun namna zr dileyecek deilim! Anlyor musunuz? Geri ben daha nce (belki de ar derecede acele ederek) aklamalarda bulunmya-<:am, zr dilemiyeceimi ve kahramanmn davra-nlarn ho gstermee almayacam sylemitim, ama gryorum ki, hikyemin bundan sonraki blmnn anlalmas iin, gene de baz eyleri belirtmem gerekiyor. Onun iin, unu syliyeyim ki, burada asl zerinde durulmas gereken ey mucize deildir. Alyoa'nn sabrszca bekleyiinde bir mucize zleminin ciddilikten yoklun heyecan yoktu. Bir mucize olmasn inanlarnn doru olduunu ispatlamak iin istemiyordu, (yle bir ey aklna bile gelmiyordu.) Bunu daha nce kabul ettii ve bir an nce, bakalarna stn gelmesini istedii bir idealin gereklemesi iin de istemiyordu: hele byle bir ey hi sz konusu olamazd. Burada, hereyden nce, en n plnda Alyoa'nn karsnda yalnz bir yz, ok sevdii dedenin yz, o gne kadar byle taparcasna sevip sayg duyduu o doru yolu semi insann yz vard. Daha dorusu onun o krpe ve tertemiz yreinde hereye ve herkese kar duyduu tm sevgi btn o sre ve zellikle o son yl iinde sanki zaman zaman tm olarak, belki de yanl bir ekilde, yalnz bir tek varln, herkesten stn olan bir tek varln zerinde toplanmt; daha dorusu yreinden taan en id' detli duygular o ok sevdii ve imdi lm olan dede-sinin kiiliinde toplanyordu. Doru sylemek gerekirse, o varlk Alyoa'nn kar snda o kadar uzun bir sre tartma kabul etmez bir ideal olarak durmutu ki, varlndaki tm krpe g lerinin ona doru ynelmemelerine ve baz anlarda likanlya herkesi ve hereyi unutturacak kadar yal nz onun zerinde toplanmamasna imkn yoktu. SonKARAMAZOV KARDELER 241 radan kendisi de o acl gnnde bir akam nce, bu kadar megul olduu ve bu kadar zld aabeyi Dimitriy'i bsbtn unuttuunu hatrlad. lyueka'-nin babasna iki yz ruble gtrmeyi bile aklndan karmt. Oysa bunu da bir akam nce yerine getirmek iin o kadar byk bir istek gstermiti ki. Ama gene de, onun muhta olduu ey mucize deildi. O yalnz stn bir adaletin yerine gelmesini istiyordu. nancna gre, o olayla dnd stn adalet, o kadar ac duyuracak bir ekilde bozulmu oluyordu ki! Bu yzden yreinde beklenmedik bir yara amt. Hem Alyoa'nn yerine gelmesini istedii o ilh adaleti, olaylarn akna bakarak, sonunda meydana gelecek bir mucize olarak kabul etmesinden, onun gznde bu ilh adaletin o taparcasna sevdii stadnn lsnden hemen beklenen bir mucize eklini alm olmasndan ne kar? Zaten manastrda Alyoa'nn zeklarna hayran olduu kiiler bile yle dnmyor ve bunu beklemiyorlar myd? rnein, peder Paisiy bile yle dnyordu. Bu yzden Alyoa, kendisini hibir pheye kaptrmadan, baka da bir endi-e duymadan dncelerini herkesin dncesine uy-durmutu. Hem o dnceler oktandr iinde yer etmiti, bir yllk manastr hayat buna yetmiti ve delikanl iinin artk byle eyleri beklemeye almt. Ama onun sujsad ey, adaletin yerine gelmesiydi. Hakkn yerine ekmesini istiyordu; sadece mucize beklemiyordu! te bunu bekledii srada, inancna dayanarak, btn dn-yada herkesten stn tuttuu, gklere kard bir var-lk hakk olan bir ne kavuacak yerde, birden alal-*' utan verecek bir duruma dmt! Bu neden byle olmutu? Kim byle bir yargda bulunmutu? onu buna mahkm etmiti? te Alvoa'nn deneKaramazov Kardeler II F: 16242 KARAMAZOV KARDELER meden gememi, krpe varlna ikence eden sorular bunlard. En doru yolu semi olanlar arasnda, en stn olann byle kendisinden ok daha aalarda bulunan ve ciddilikten yoksun kalabaln elencesine, kin dolu, alayl sylentilerine hedef olmas karsnda dayanamam, iinde kendisi hakarete uram gibi bir duygu, hatta bir fke uyanmt. Mucize de olmasayd, olaanst bir olay meydana gelmeseydi, yalnz normal olarak beklenen ey byle vaktinden nce, gerek-lemeseydi, gene olurdu. Ama byle leke getirecek. utan verici bir eyin meydana gelmesine neden imkn verilmiti? Neden lenin vcudu byle ksa bir sre iinde rmeye balamt? Neden o yrekleri kin dolu rahiplerin dedikleri gibi Tabi bir sonu bile, olmas gereken zamandan daha nce meydana gelmiti? O rahiplerin imdi peder Ferapont'la birlikte byle bir zafer duygusu ile bakalarna ders olduunu syledikleri bu iarete ne ihtiya vard? Ve onlar neden byle bir sonucu karmak hakkna sahip olduklarna inanyorlard? Tanr bu iin neresindeydi? Tanr'nn iaret parma neredeydi? Neden o parmak kendisine en ok muhta olduklar anda grnmemiti? Sonra neden, sanki o, k krne isleyen, sessiz ve acmak bilmeyen doal yasalara balvms gibi. hatt onlara boyun emeyi istiyormu gibi hareket etmiti? Alyoa ite bunlar dnyordu. Bu yzden ii kan alyordu ve daha nce sylediim gibi, imdi hereyden nce. dnyada en ok sevdii varln rezil olduunu, lekelendiini grmek onu zyordu! Varsn bizim delikanlnn bu isyan ciddilik' ten yoksun ve aptalca grnsn. Grene de nc kez. olarak tekrar ediyorum (unu da kabul ederim ki, bu szm de ciddilikten uzak grnebilir) benim delikanl nin byle bir anda pek o kadar akllca davranmadna seviniyorum. nk budala olmayan bir insann er ge akl bana gelir. Ama eer byle olaanst bir anda KARAMAZOV KARDELER 243

bile, bir delikanlnn yreinde heyecan olmazsa, ne zaman olacaktr? Bu arada, Alyoa'nn bu uursuz, tm varln sarsan anlarda ksa bir srede olup biten garip bir olaydan sz etmeden geemiyeceim. Bir anda gelip geen bu yeni olay, Alyoa'nn bir akam nce aabeyi van'la yapm olduu konumann, zihninde yaratt, imdi de durup dururken hatrlad ac bir izlenimdi. Tam bu srada aklna geliyordu bu. Yalnz hemen syliyeyim ki, o aklna gelen ey, ruhundaki inanlarn doal ynnde, temelinde, herhangi bir sarsnt meydana getirmi deildi. Alyoa Tanr'sim gene seviyordu ve birden iinde ona kar hemen hemen bir isyan uyand halde, gene de sarslmaz bir inanc vard, yleyken aabeyi van ile bir gn nce yapm olduu konuma srasnda, duyduu belirsiz ama kendisine ac veren, hatt onda fke uyandran kt bir duygu, imdi, ruhunun derinliklerinde yeniden kprdamaa balyor, gittike daha ok yzeye kyordu. Hava iyice kararmaya yz tutunca, dnyay terk etm dedelerin yaadklar hcrelerin etrafndaki korunun iinden manastra doru giden Rakitin, birden, bir aacn dibinde yz koyun yere yatm olan Alyoa'yi grd. Alyoa hi kmldamadan yatyor, sanki uyuyordu. Rakitin yanna yaklaarak seslendi. aknlkla: Buralarda ne aryorsun Aleksey? Yoksa sen de., diye soracak oldu, ama szn bitirmeden duraklad. Ona yoksa artk bu dereceye mi dtn? diye sormak istemiti. Alyoa ona bakmyordu ama Rakitin onun hafife kmldamasndan, hemen szlerini iittiini ve- sylediklerini de anladn farketti. Gene hayretle : Ne oldu sana byle? diye sordu. Ama yzndeki hayretin yerini yava yava gittik-e daha alayl bir anlam almt. Dudaklarnda Alyo-244 KARAMAZOV KARDELER a ile iinden elendiini belli eden bir glmseyi vard. Bak ne diyeceim! Seni nerede ise iki saatten daha fazla bir zamandr arayp duruyorum. Oradan, birdenbire ekip gitmisin. Burada ne aryorsun Alla-hakna? Gene ne 'dinsel budalalklar yapyorsun? Canm, hi olmazsa yzme baksana! Alyoa ban kaldrd, sonra doruldu ve srtn aaca dayayarak oturdu. Alamyordu, ama yznde ac bir anlam vard. Baklarnda fke seziliyordu. Bununla birlikte Rakitin'in yzne deil de, yan yan baka bir yne bakyordu. Biliyor musun, bsbtn deimisin. Artk yznde o eski tertemiz, yumuack anlam kalmam. Yoksa birine mi fkelendin? Gcendirdiler mi seni nedir? Alyoa gene Rakitin'in yzne bakmyarak yorgun bir tavrla elini sallad: Brak beni! dedi. Vay, vay, vay! Demek yle, ha? imdi artk rahip olmayan basit insanlar gibi barmaa baladnz, demek. Vay vay vay! Hem sizin gibi melekler byle davransn hayret! Dorusunu syliyeyim, beni arttn Alyoa! Biliyor musun? imden geldii gibi sylyorum. oktandr burada artk hibir eye hayret etmez olmutum. Dorusunu istersen, seni hep kltrl adam saymmdr. Alyoa, sonunda Rakitin'in yzne bakt. Ama ga rip, dalgn bir bakt bu. Sanki olup bitenleri hla pek anlamyordu. Rakitin, gene gerekten hayret ederek: Yoksa, senin ihtiyar kokmaya balad diye mi bu hale geldin? Dede lrse mucize olacana cidd ola rak inanyor muydun yoksa? diye bard. KARAMAZOV KARDELER 245 Alyoa sinirlilikle : nanyordum, inanyordum da, inanmak da istiyorum ve inanacam da! Daha ne istiyorsun? diye bard. Ben hibir ey istemiyorum canm, hibir ey-cik istemiyorum, yavrum. Hay Allah! Canm artk byle eylere on yandaki bir okul rencisi bile inanmaz! Her neyse, sz aramzda... Hay Allah kahretsin! Bak, imdi sen Tanr'na kar isyan ettin: Yani dedenin rtbesine yakr ekilde davranlmad, senin dede bir kenara atld, demek istiyorsun. Dede bir bakma bayramda dl almam biri gibi oldu, demek! Ah siz yok musunuz? Alyoa gzlerini garip bir ekilde ksarak, srarla Rakitin'e bakyordu. Birden bak kvlcmland. Ama bu Rakitin'e kar bir fke deildi. Dudaklarnda eri bir glmseyile : Ben Tanr'ma kar gelmiyorum, ben sadece Onun yaratm olduu dnyay kabul etmiyorum! dedi. Rakitin, Alyoa'nn verdii bu karlk zerinde biraz dnerek : Yani nasl, kabul etmiyorsun bu dnyay? diye sordu. Ne samalktr bu canm? Alyoa karlk vermedi. Her neyse, haydi bo, bo konumak yeter. imdi doru drst konualm. Sen bugn hibir ey yedin mi? Hatrlamyorum... galiba yedim. Biraz kuvvet alman gerekir, yzne baklrsa... i sana baknca insann yrei eziliyor. ittiime e, gece de uyumamsn. Sizin orada gece bir toplan-yaplm... Sonra da gndzki btn patrt grl-t herhalde azna kutsal ekmekten bir lokma at-r, o kadar. Cebimde biraz salam var, her ihti-246 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 247 male kars yanma almtm, buraya gelirken. Ama herhalde salam yemezsin sen... Ver bakalm, salam da olsa ne kar? Ya! Demek yle ha? Demek artk bsbtn isyan ediyorsun! Barikatlar kuruyorsun, ha? Eh, yleyse bu frsat karmamak gerekir, kardeim! Benim eve gidelim... u anda imkn olsa azck votka imek isterim. Yorgunluktan neredeyse leceim. Tabi sen votka imekten ekinirsin... Yoksa ier misin ha? Votkan varsa, onu da ierim. Rakitin, acayip bir ey grm gibi Alyoa'ya bakarak : Bak hele! alacak ey, kardeim! dedi. Madem yle votka da olsa, salam da olsa razsn... bu i elenceli, gzel bir ey olacak demek! yle bir frsat kacrlmaz! Hadi gidelim l

Alyoa hi konumadan yerden kalkt, Rakitin'in peinden yrd. Bunu Vanika aabeyin grseydi, kimbilir ne kadar aard! Sz gelmiken soraym, aabeyin van Fiyodorov bu sabah Moskova'ya gitti, haberin var m? Alyoa, kaytsz bir tavrla : Biliyorum, dedi ve hemen hayalinde Dimitriy aabeyi canland. Ama bu hayal yalnz bir an iin, zihninde belirip kaybolmutu ve geri ok acele olarak yerine getirilmesi, artk bir an bile ertelenmemesi gereken bir ii, b grevi, daha dorusu korkun bir sorumluluu hatrlatr gibi oldu, ama bunu hatrlamas Alyoa'nn iin " hibir yank uyandrmad, yreine kadar inmedi. Ay n anda zihinden silindi gitti... Delikanl onu bir da unutmutu. Ama sonradan bunu uzun zaman hatr Uyacakt. Aabeyciiniz Vanika bir gn benim iin ye teneksiz liberal.bir paavra" buyurmular: Sen bu sabredemedin de, bana sence erefsiz biri olduumu ima ettin... Varsn yle olsun! imdi greceiz bakalm, sizin yetenekleriniz de, erefiniz de nicedir. Greceiz bakalm! Rakitin, bu son sz kendi kendine konuur gibi fsldayarak sylemiti. Tekrar yksek sesle: Tuh! Allah kahretsin! Bak dinle, dedi. Manastrn yanndan yle geip patikadan doru kente gidelim... Hmm! zaten benim de Hohlakova'ya uramam gerekiyor. Dn bir kez: Ona olup biten hereyi yazmtm. O da, inanmazsn ama, bana hemencecik kurun kalemle yazd bir pusula ile karlk verdi. (Hanmefendi pusula yazmaya baylyor.) Diyor ki, pusulasnda: 'Ben Zosima dede gibi sayg deer bir dededen, yle basit bir ey beklemiyordum! Vallahi yle yazm! Basit bir ey diyor. O da fkelenmi anlalan : Ah siz yok musunuz! Hepinizi ayn arabaya komal! Dur!... Rakitin bararak birden durmutu. Alyosa'y da omuzundan tutarak durdurdu. Zihninde imek gibi akm olan yeni bir dncenin etkisi altnda, duygularn okumak istiyormu gibi Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak: - Biliyor musun, Alyoa? dedi. Geri glyordu ama, belliydi ki, aklna yeni gel-toi olan bu dnceyi yksek sesle sylemeye cesaret edemiyordu. Alyoa'nn iinde bulunduu ve ondan hi beklenmiyen o alacak ruh haline hl bu derece ina-^myordu. Sonunda karsndakinin nasl bir tepkide bunacan merak ederek ekingen bir tavrla : Alyoa, en iyisi biz imdi nereye gitmeliyiz bi-liyormusun? dedi. Benim iin hepsi bir... Nereye istersen oraya iz! Rakitin nasl bir karlk alacan merak ettii n neredeyse ii titreyerek ekine ekine : Gruenka'ya gidelim mi? Ne dersin? Gider misin? diye sordu. Alyoa, sakin bir tavrla hemen : Olur istersen Gruenka'ya gidelim, dedi. Onun buna .byle abuk ve bu kadar sakin bir tavrla raz olusu. Rakitin iin o kadar beklenmedik bir eydi ki, aknlktan az kalsn geriye doru frlayacakt. Derin bir hayret iinde : Hay Allah! bak hele! diye bard. Sonra birden. Alyoa'nn kolunu smsk tuttu, onu aceleyle patikadan ileriye doru srkledi. Hl Alyoa verdii bu karardan dner diye byk bir korku iindeydi. Hi konumadan yryorlard. Rakitin, azn amaya bile-korkuyordu. Kim bilir ne kadar sevinecek! Ne kadar sevinecek... diye sylenecek oldu, ama gene sustu. Zaten Alyoa'y Gruenka'ya srklemesinin nedeni, kadn sevindirmek deildi. Rakitin cidd adamd ve kar olmadan hibir ie girimezdi. imdi ise iki amac vard. Birincisi intikam almak isteiydi. Daha-dorusu: doru yoldan olann rezil oluunu ve Alyoa'mn muhakkak "kutsal insanlar arasndan kp gnahkrlar arasna dmesini grmekti. Bunu pein olarak byk bir zevkle dnyordu, ikinci olarak iin madd bir yn. hem de Rakitin iin olduka kazanl olan bir baka yn daha vard. Ama bunu daha aada anlatacaz. Kendi kendine nee ve fkeyle: Demek eninde sonunda beklediim an geldi ite! diye dnyor, te biz de bu an ensesinden byle p diye yakalarz. nk olduka isimize yaryacaktr bu an! diye syleni' yordu. KARAMAZOV KARDELER 249* III BiR SAP SOAN Gruenka kentin en hareketli yerinde, Sobornoya meydannn yaknnda, bir tccarn dul kars olan Morozova'nm evinde oturuyordu; bu evin avlusundaki kk ahap mtemilt kiralamt. Morozova'nn oturduu ev ise byk, iki katl, eski ve ok irkin grnen ta bir binayd. Ev sahibi orada oturuyordu. Kendisi ihtiyar bir kadnd. Gene olduka yal iki kart kz olan yeenleri ile birlikte oturuyordu. Morozova'nn avludaki mtemilt kiraya vermeye ihtiyac yoktu. Ama herkes biliyordu ki, onun kirac olarak Gruenka'y kabul etmesinin nedeni (bu i-daha drt yl nce olmutu.) yalnz akrabas olan ve Gruenka'y aka himayesi altna alan tccar Sam-sanov'un gzne girmekti. Sylendiine gre, kskan ihtiyar gzdesini Morozova'nn evine yerletirirken, hereyden nce, ihtiyar kadnn yeni kiracsnn hal ve gidiine gz kulak olmasna gveniyordu. Ama o keskin bakl gzlere ksa bir sre iinde hi ihtiya kalmad ve sonunda i yle bir hal ald ki, Morozova Guruenka'yla nadiren karlayordu, hatt kadn sonunda Gruenka'y artk gzetleyerek hi cann skmyordu. Geri ihtiyar adamn eyalet bakentinden on sekiz yanda, ekingen, utanga, incecik, zayf, hep dnceli duran ve hznl kz getirdiinden bu yana drt yl gemi ve bu sre iinde kprlerin altndan ok su akmt. Bu kzn hayat hikyesi, kentimizde pek az biliniyordu; bilinenler de kark eylerdi. Daha sonralar agrafena vanovna drt yl iinde dillere destan bir haline gelip biroklar onunla ilgilenmeye ba-250 KARAMAZOV KARDELER ladklar -vakit de, hakknda fazla bir ey renilemedi. Yalnz daha on yedi yanda bir kzken, birinin onu ifal ettii, sonra da terkettii syleniyordu. Anlatlanlara baklrsa, onu aldatan adam subayd. Gya o subay sonradan gitmi, bir baka kentte evlenmi. Gruenka ise utan verici durumda ve fakirlik iinde kalm. Bu arada, sylendiine gre, ihtiyar sevgilisi geri Gruenka'y yanna ald vakit, kz gerekten fakirmi ama, iyi bir aileden geliyormu, hatta gya babas bir din adamym. Diyakoz gibi bir eymi.

ste drt yl iinde o duygulu, o hakarete uram, zavall yetim kz, alyanakl, dolgun bir Rus gzeli, korkusuz, kararl, iradeli, parann deerini bilen, mal sahibi elmay beceren, cimri, ihtiyatl, ama doru yoldan, ama yanl yoldan (sylendiine gre) daha o yata kendine gre bir servet sahibi olmay baarm., gururlu ve hibir eyden ekinmeyen bir kadn oluvermiti. Yalnz herkes bir eye, kesin olarak inanyordu. O da uydu : Gruenka'ya yaklamak ok zordu. Kendisini himayesi altna alm olan o ihtiyardan baka, bir tek erkek bile, btn o drt yllk sre iinde ondan yz bulmakla bbrlenemedi. Bu, kesin olarak bilinen bir eydi. nk ondan yz bulmak iin zellikle son iki yl iinde birok hevesliler ortaya kmt. Ama yaplan btn denemeler boa gidiyor, hatta bu iin heveslilerinden bazlar hemen geri ekilmek zorunda kalyor, kuvvetli karakter sahibi olan gen kadnn kesin, alayl bir karlk vermesi yznden, is. onlar iin gln, hatta ayp denilecek bir biimde sona eriyordu. Son .yl iinde imi ayaklarm kullanmak imknndan yoksun kalm olan hasta Samsanov, karsn kaybetmi, artk yetikin olan ocuklarn bask altnda tutan ve yzbin rubleden fazla serveti olan cimri, acmak nedir bilmeyen bir adamd, yleyken, balangta ve dedikoducularn sylediine gre, soluk bile alKARAMAZOV KARDELER 251 krmad, avucunun iinde smsk tuttuu, sadece sade suya tirit besledii protegee'sinin byk etkisi altnda kalmt. Ama Gruenka bir i kadn olarak hayata atlrken, bir taraftan da adama sadk olduu konusunda sonsuz bir gven vermesini bilmiti. htiyar byk apta bir i adamyd. (imdi oktan ld). Onun da ok tuhaf bir karakteri vard. En belirli zellii cimrilii ve ta gibi kat kalpli olmasyd. Geri Gruenka'ya o kadar tutkundu ki, onsuz yayamyordu. (zellikle son iki yl iinde gerekten yleydi). Ama ona bal olduu halde gene de gen kadna bir servet brakmak yle dursun, deerli hi bir ey brakmamt. Guruenka ondan bsbtn, ayrlmak tehdidini de savurmu olsayd bu konuda gene de boyun emezdi. Bunun birlikte gen kadna ondan belirli bir para kalmt. Bu renildii vakit, herkes parann azlna arp kald. Oysa Samsanov ona sekiz bin rublelik bir pay ayrrken: Sen ya tahtaya basmayacak kadnsn demiti. Kendin bir eyler becer, ama unu bil ki, sana eskidenberi verdiim yllk geim parasndan baka benden, mrnn sonuna kadar be para bile alamazsn. Dedii gibi de yapt, lrken hereyi mr boyunca kendilerini de, eleri ile ocuklarn da uak dzeyinde tuttuu oullarna brakt, Gruenka'nn ise vasiyetnamesinde ad bile gemiyordu. {Btn bunlar sonradan renildi). Bununla birlikte, saken Gruenka'ya, kendi serveti ile ne gibi ileri nasl evireceini gstermek iin tlerini esirgemiyor, epeyce yardmda bulunuyor, ona yaplacak ileri retiyordu. Fiyodor Pavlovi Karamazov, Gruenka ile ilk kez olarak, tesadfen karlap da, karl bir i nedeni ile onunla daha yakndan tannca, byle bir eyi akln-an bile geirmedii halde, gen kadna lgnca k olduu ve bu yzden akln karm gibi davranmaa 252 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 253 balad vakit, artk bir aya ukurda olan ihtiyar Samsanov, onunla ok alay etmiti. alacak bir eydi; Gruenka ihtiyar sevgilisi ile ilikisi devam ettii srece, tam anlamyla ak davrand, ondan hibir ey saklamad. Galiba yle davrand tek kii de oydu dnyada. Ancak en son gnlerde, ortaya ak ile Dirm'triy Fi-yodorovi knca, ihtiyar, ii alaya almaktan vazgeti. Aksine, bir gn, ciddi olarak ve sert bir tavrla Gruen-ka'ya: Aralarndan birini yani ya babay ya da oulu semek gerekirse, o zaman ihtiyar se. Yalnz bir artla: O ihtiyar adi herif seninle muhakkak evlensin. Daha nce de, sana hi deilse belirli bir para ayrsn. Yzba ile ise sakn oynama, sonu yok nk! demiti. O srada artk lmnn yakn olduunu hisseden, ve gerekten de verdii bu tten be ay sonra len ehvet dkn ihtiyar, Gruenka'ya ite bunlar sylemiti. Bu arada ksaca unu syliyeyim ki, o zaman kentimizde birok kii Gruenka yznden baba oul Ka-ramazov'lar arasnda meydana gelen o irkin, o yakk almaz rekabeti biliyorlard, ama onun baba ile olsun, oulla olsun ilikilerini tam olarak anlayan azd. Hatta Gruenka'nn iki hizmetisi bile (sonradan meydana gelecek olan fakat daha ileride sz edeceimiz felketten sonra) mahkemede tanklk ederken, Agrafe-na Aleksandrovna'nn, Dimitriy Fiyodorovi'i sadece korkudan, gya gen adam onu: Seni ldreceim!" diye tehdit ettii iin, kabul ettiini sylediler. Gruenka'nn iki hizmetisi vard, bunlardan biri ok yal bir ah kadnd. Bu kadn ailesinden kalmayd. Hasta ve hemen hemen sard. Yirmi yalarnda, tertaze ve hareketli bir kz olan torunu da Gruenka'ya hizmetilik ediyordu. Gen kadn byle hi de zengin olmayan bir dekor iinde, ok heyecanl bir yaant srdryordu. Mtemiltnda yalnz oda vard. Bunlar ev sahibi kadndan deli olarak kiralamtOdalarn eyalar 1820 yllarnda moda olan eittendi. Gl aacndan yaplm, eski psk eylerdi. Rakitin ile Alyoa, Gruenka'nn evine geldikleri vakit, artk hava kararmt, ama odalarda daha k yanmyordu. Gruenka misafir odasnda arkal gl aac taklidi tahtadan yaplm, oktandr anm hatta yer yer delinmi bir deri ile kapl kocaman, biimsiz divana uzanm yatyordu. Bann altnda yatandan .ald beyaz iki kk kus ty yastk vard. Yz koyun uzanmt, iki elini basnn altna sokmu, hareketsiz yatyordu. Birini bekliyor gibi sslenmi, pslenmiti. zerinde ipek siyah bir elbise, banda da ona ok yakan, kk, ince bir dantel rt vard. Omuzlarna som altn bir ine ile tutturduu dantel bir al almt. Gerekten birini bekliyor gibiydi. Uzand yerde zlem ve sabrszlk iindeydi. Yz biraz solmutu, dudaklar ile gzleri yanyordu. Sa ayann ucu ile sabrszlkla hafif hafif divann koluna vuruyordu. Rakitin ile Alyoa ieri girdikleri anda ortalk biraz daha karr gibi oldu. Sofadan Gruenka'nn ierde yatt divandan nasl hzla frlad ve birden korku iinde:

 Kim o? diye bard duyuldu. Ama konuklar hizmeti kz karlamt ve hemen hanmna: Merak etmeyin efendim, gelen bakalar! Bir ey yok! diye bard. Rakitin, Alyoa'y kolundan tutup misafir odasna gtrerek: Ne oluyor ona yle? diye mrldand. Gruenka, hl korku iinde divann banda duruyordu. Koyu kumral salarnn gr rgs, bana ilitirdii dantel rtnn altndan kurtularak sa omuzu-na sarkmt. Ama Gruenka bunu farketmedi ve konuklarn yzne dikkatle bakarak kim olduklarn anlayncaya kadar da dzeltmedi.254 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 255 A, sen misin Rakitka? dm patlattn vallahi: Kiminle geldin? Kimdir o yanndaki? Gelenin Alyoa olduunu grnce: Aman Allahm! Kimi getirdin yle! diye bard Rakitin, Gruenka'nn en yakn bir ahpabym, hatta evde emirler vermee bile hakk varm gibi laubali bir tavrla: Canm, emret de mumlar getirsinler! dedi. Gruenka gene: Mum getirsinler... tabi ...getirsinler mumlar... Fenya! Mum getir beyefendiye! diye sylendi. Sonra ba ile Alyoa'y iaret etti. Tam da onu getirmenin srasn buldun, dedi ve aynaya doru dnerek abucak iki eliyle sa rgsn dzeltmee balad. Rakitin'in gelmesinden hi honut deilmi gibi bir hali vard. Rakitin, alnm gibi oldu. Hemen kzgn bir tavrla: Memnun edemedik mi yani? diye sordu. Gruenka glmseyerek Alyoa'ya doru dnmt: Beni korkuttun Rakitka. Anladn m sen? dedi. Alyoa! Benden korkma yavrum! Geliine ok sevindim. Beklenmedik konuum benim! Ah! Vallahi beni korkuttun Rakitka! Kapy Mitya zorluyor sanmtm. Senin anlayacan, demin onu kandrdm. nan, yle oldu, nce: Bana inanacana yemin et dedim, yemin ettirdim, sonra da kandrdm onu. Kuzma Kuzmi'in, benim ihtiyarn yanna gideceimi ve bu akam, gece oluncaya kadar, onunla para hesab yapacam syledim. Zaten her hafta bir aksam onunla hesap yaparz. erden kapy kilitleriz, o hesap tahtasnda tk tk hesap yapar, ben de oturur hesaplar deftere geiririm. Bir bana gvenir nk. Mitya, tabi bu akam orada kalacam sand, te bu yzden kapy ierden kilitledim-erde oturup duruyordum. Bir haber bekliyordum dFenya sizi nasl ieriye ald, bilmem! Penya, Fenya! D Kapya ko, a etrafa bir bak bakalm; yzba oralarda bir yerde olmasn. Belki de bir yere gizlenmi, beni gzetliyordur. dm kopuyor ondan! Hi kimse yok, Agrafena Aleksandrovna! Demin etraf gzden geirdim. Zaten arada bir kendiliimden kapdaki aralktan darsn gzetliyorum. Ben de korkudan tiril tiril titriyorum. Panjurlar kapal m, Fenya? Perdeleri de ekmeli, hah yle! Ar perdeleri kendi eliyle indirdi: Bir de bakarsn, burada k yandn grnce, damlar. Senin anlayacan, bugn aabeyin Mitya'dan korkuyorum Alyoa. Gruenka yksek sesle konuuyordu; geri endie iindeymi gibi bir hali vard ama ayn zamanda hemen hemen cokun bir sevin duyuyordu. Rakitin: Neden Mitenka'dan bugn o kadar korkuyorsun? diye sordu. Benim bildiime gre, onun karsnda pek rkeklik gstermezsin. Onu avucunda istediin gibi oynatabilirsin. Diyorum ya sana, bir haber, eker gibi bir mektup bekliyorum. Onun iin Mitenka'nn buraya u anda gelmesi hi de gerekli deil. Hem benim Kuzma Kuz-mi'e gittiime inanmamtr o. Bunu hissediyorum. Herhalde imdi Fedor Pavlovi'in bahesinin dibinde, bir keye sinmi, benim oraya gelip gelmiyeceimi gzetliyordur. Eer gerekten orada gizlenmise, buraya gelemez. Benim de istediim bu. Hem gerekten de Kuzma Kuzmi'in yanndaydm. Mitya'nn kendisi beni oraya kadar gtrd. Gece yarsna kadar orada oturacam, beni muhakkak gece yars gelip oradan almasn syledim. Mitya gitti. Ben de ihtiyarn yannda on dakika kadar oturdum, sonra... hemen tekrar buraya dndm. Ah, yle korkuyordum ki. Onunla karlamayaym diye koa koa geldim!256 KARAMAZOV KARDELER Peki niye sslendin byle. una bak hele! Ba-.mdaki o balk ne garip ey yle? Aman sen de! Ne meraklsn, Rakitin! Dedim ya sana bir haber bekliyorum, diye. Haber gelir gelmez frlayp gideceim... uup gideceim... bir anda yok olacam buradan! te onun iin sslendim. Hazr olarak beklemek iin! Peki, nereye uacaksn yle? ok ey bilirsen abuk ihtiyarlarsn. una bak hele! Sevin iinde... Seni hi byle grmemiimdir. Baloya gidecek gibi sslenmisin... Rakitin, bunu sylerken, Gruenka'y tepeden trnaa szyordu. Balodan ok alarsn ya, Allah iin. Ya sen? Sen ok mu anlarsn sanki? Hi olmazsa, ben balo nedir grdm. Bundan yl nce, Kuzma Kuzmi olunu evlendiriyordu. Ben de orkestrann bulunduu yerden seyrediyordum. Hem, burada, yle bir ehzade varken ne diye seninle konuup vaktimi geiriyorum Rakitka? Hay Allahm! Ne deerli bir konuum var! Alyoa, yavrucuum, sana bakyorum da, gzlerime inanamyorum. Aman Allahm, evime gelen, gerekten sen misin? Dorusunu istersen, seni hi beklemiyordum. Geleceini aklmdan bile geirmiyordum. Daha nce de senin bir gn buraya gelebileceini bir an olsun dnmedim. Geri imdi hi sras deil, ama gene de geldiine o kadar seviniyorum ki! Gel, divann zerine otur. te uraya, hah yle! ahinim benim! Krpecik ahinim benim! Dorusunu syliyeyim, hl aklm bama gelmemi gibi... Ah Ra kitka. Sen yok musun? Onu dn, ya da nceki gn ge-tirseydin ne olurdu? Her neyse, gene de ok sevindin^ Belki de byle bir anda gelmesi daha iyi. Belki nceki gn gelseydi, byle olmayacakt...

evik bir hareketle divann zerine, Alyoa'nn yanna oturdu. Ona kararl bir tavrla, hayran hayran KARAMAZOV KARDELER 257 bakyordu. Geldiine gerekten sevinmiti. Yalan sylemiyordu. Gzleri l sld. Dudaklar glyordu. Ama bu glte neeli ve iten gelen bir anlam vard. Alyo-ga gen kadnn yznde byle iyi yrekli insana yakr bir anlam grnce amt. Bunu hi beklemiyordu... Bir gn ncesine kadar, ona nadir rastlamt ve Gruenka'y hep korkun bir yaratk olarak dnyordu. Ayrca bir gn nce. onun Katerina vanovna'ya kar yapt ve ne kadar,, kat yrekli olduunu belli eden, fkeli hareketi Alvoa'y mthi sarsmt. Bu yzden onu imdi hemen hemen bambaka ve hi beklemedii bir varlk olarak grnce arp kalmt. Geri Alyoa'nn o srada znts vard, ama bu znt ona ne kadar ar gelirse gelsin, gene de gen kadna dikkatle bakmaktan kendini alamyordu. Gru-senka'nm davranlar da, bir gn ncesine oranla iyiye doru deimi, bambaka olmutu. Artk konumalarnda da davranlarnda da. hemen hemen hi krtma yoktu... Her haliyle apak ve iinden geldii gibi davranyordu. Hareketleri hzl ve kesindi. Karsndakilere gvendii de belliydi. Yalnz ok heyecanlyd. , Tekrar: Hay Allah! Bugn de neler oluyor! atm vallahi! diye mrldand. Hem geliine neden bu kadar sevindim Alyoa, bunu bile bilmiyorum. Gel sor bakalm bana, neden sevindim diye, bilmiyorum ite. Rakitin alayl alayl gld. Haydi canm! Neden sevindiini hi bilmez misin sen? Daha nce benim, hep: getir onu, getir onu! diye bamn etini yediin vakit bunun her halde bir nedeni vard, bir ama gtmsndr herhalde. Eskiden baka bir amacm vard, ama imdi o i geti! Zaman o zaman deil artk. Neyse, imdi siz-leri arlamaa alaym, bakalm. Artk cmertletim, Karamazov Kardeler II F: 17 258 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 259 Rakitka. Sen de otursana, ne ayakta duruyorsun? Ha oturdun mu? Hi Rakituka kendini zahmete sokar m, desene? te imdi karmzda oturuyor ve neden, nce senin oturman rica ettim diye gceniyor, Alyoa. Ah! Bizim. Rakitka yle abuk hereyden alnr ki! Gruenka bunu sylerken glmt: Kzma, bana Rakitka! Artk cmert bir kadn oldum. Neeli bir tavrla iin iin elenerek, Alyoa'nn gzlerinin iine bakt: Neden yle zntl oturuyorsun Alyoeka? Yoksa benden korkuyor musun? Rakitin kaln bir sesle : Onun byk bir znts var. Birinin anna hi yakmayan bir i oldu. Kimin anna? Sevgili dedesi nin cesedi kokmaa balad. Nasl kokmaa balad? Gene bir eyler samalyorsun! Kt bir lf etmek istiyorsun galiba. Sus, aptal! Alyoa, izin verir misin, kucana oturaym? Bak, ite, byle; Gruenka bir anda yerinden frlad, glerek, tpk okanmak isteyen bir kedi yavrusu gibi Alyoa'nn kucana oturdu. Yumuak, tatl bir hareketle boynuna sarlmt. Ben imdi seni neelendiririm, yavrum! Benim dine dkn yavrucuum! Hayr, gerekten syle, dizinde oturmama izin verecek misin? Kzmaz msn? Emredersen... hemen dizlerinden inerim, merak etme. Alyoa susuyordu. Kmldamaktan korkuyormu gi" bi bir hali vard. Grusenka'nn Emredersen dizlerinden hemen inerim szlerini iitmiti, ama buna hibir karlk vermedi. Sanki donmu kalmt. Yalnz o anda iindeki duygular, hi de rnein, oturduu yer den onun her hareketini, avn gzetleyen bir vahi hayvan gibi izleyen Rakitin'in bekleyebilecei cinsten deildi. Duyduu znt, iinde uyanabilecek tn: baka izlenimleri yok etmi, bomutu ve eer o anca durumunun bilincine tam olarak varabilseydi, her eit batan karmalara, her eit gnah yoluna saptrmalara ve tuzaklara kar adeta zrhl olduunu hemen anlayacakt. Bununla birlikte, ruhundaki bu bulankla ve tm duygularn sndren o byk acsna ramen, gene de elinde olmayarak iinde uyanan yeni ve garip bir duyguya ap kalyordu: bu kadn, bu korkun kanln, artk onun iinde eski korkuyu uyandrmyordu. Oysa, eskiden herhangi bir kadn hayalinden geirdii vakit, bir korku duyard. Belki o srada ruhunda buna gene belirsiz bir endie olarak duyuyordu ama, btn kadnlar arasnda en ok korktuu o kadn, dizlerinin zerinde oturan ve ona sarlan kadn, onda imdi bambaka, beklenmedik ve apayr bir his uyandryordu. Bu ona kar olaanst, byk ve baka hibir duygunun karmad tertemiz bir merakt. Hem de imdi artk korkusuzca, eskisi gibi hi de dehet iinde kalmadan duyuyordu bunu! te asl nemli olan ve Alyoa'y bu kadar artan ey buydu. Rakitin: Eh artk samalamayn, yeter! diye bard. yisi mi, ampanya getir. Bana ampanya borlusun, biliyorsun! . Gerekten de borluyum ya. Biliyor musun Alyoa? Eer seni bana getirirse, ona ampanya ikram edeceimi sylemitim. Getir u ampanyay! Ben de sizinle ierim! Fenya! Eenya! Bize ampanya getir! Ha-fti Mitya'nn brakt ie var ya. onu getir! abuk! Cimriyim ama bir ie ampanyay esirgernem. Sana deil Rakitka! Senin benim iin bir karnca kadar bile nemin yok. Ama o bir kartaldr. Bak u anda yreim Bambaka duygularla dolu, yleyken, ne olursa olsun, sizinle ieceim. imden herseye bos vermek geliyor!260 KARAMAZOV KARDELER Rakitin, merakla gene sze katlarak, gya durmadan zerine yaan kt szlere nem vermiyormu gibi:

 Neymi bu senin bu kadar nemle sz ettiin bu an? Beklediin haber nedir? Sorabilir miyim? diye gene sze kart. Yoksa bir sr m bu? Gruenka ban Rakitin'e doru evirdi ve birden znt ile: Yok canm, sr deil. Sr olmadn sen de biliyorsun! dedi. Bunu sylerken Alyoa'dan biraz uzaklamt ama hl dizlerinin zerinde oturuyor, ona sarlmaa devam ediyordu. Senin anlayacan o subay geliyor, Rakitin! Benimki geliyor. Geleceini ben de iittim. Gelmesi bu kadar yakn m? imdi Mokroye'dedir herhalde. Oradan buraya elden bir mektup gnderecekmi. Kendisi yazd, demin mektup aldm... imdi ite oturup bu haberi bekliyorum. Bak hele. Neden Mokroye'ye gelmi peki? Anlatmas uzun, hem senin iin bu kadar da yeter! Hay Allah! Eh desene Mitenka imdi... Hap yuttu. Bunu biliyor mu, yoksa haberi yok mu? Hi bilmesine imkn var m? Bir eycikten haberi yok. Zaten bilse, gebertir beni. Ama ben imdi bundan hi mi hi korkmuyorum. Artk bana bak atar diye de korktuum yok. Sen sus Rakitka! Bana Dimit-riy Fiyodorovic'i hatrlatma! O yreimi yaralad. Zaten u anda hibir ey dnmek istemiyorum. Bak, Alyoeka'y dnebilirim, Alyoeka'ya bakyorum da... Canm, birazck glsene ne olur! Yavrucuum' Hi deilse gl... Benim su budalalma gl! Beni sevindirmek iin, gl, ne olursun... Bak glmsedi ite, glmsedi vallahi! Ne kadar efkatle bakyor. Biliyor KARAMAZOV KARDELER 261 musun Alyoa? gn nce olup bitenler yznden, kk hanma yaptklarm iin bana kzyorsun sanyordum. Gerekten de eeklik ettim, o akam... Dorusu bu... Yalnz yle bir ey olmas iyi oldu. Gruenka birden dnceli dnceli gld: Hem kt, hem de iyi oldu... dedi, glnde de bir an iin sert bir anlam belirip kayboldu. Mitya'nn bana anlattna gre, sonradan benim iin Krbalatmak onu! diye barm. Meer ok gcendirmiim onu. Oysa kendisine boyun edirmek iin armt beni. ukulata vererek beni aldatacan sanyordu... Hayr, ne derseniz deyin, olup bitenler iyi oldu. Gruenka bunu sylerken gene gld. Alyoa ben, yalnz sen kzmssndr, diye korkuyordum. Rakit'in birden cidd bir hayretle: Gerekten de doru sylyor... dedi. Biliyor musun Alyoa? Gruenka senden, senin gibi daha palazlanmam birinden bile korkuyordu. O senin gznde palazlanmamtr ...nk sende vicdan diye bir ey yoktur. Mesele burada. Ama ben onu iten, ruhumla seviyorum anladn m? inanyor musun Alyoa? Seni yrekten seviyorum ben! Seni gidi utanmaz, ahlksz seni! imdi sana iln ak ediyor Aleksey! Bak sana akm aklyor. Ne var yani? Ayp m? Seviyorum ite! Peki subay ne oluyor? Sonra Mokroye'den beklediin haber de var, deil mi? O baka, bu baka! ste. bu tam kadnci? bir lf... Gruenka fkeye kapld: Beni kzdrma Rakitka! dedi. O baka, bu baka! Ben Alyoa'y baka trl seviyorum. Dorusunu syliyeyim, daha nce senin iin kurnazca bir dncem vard Alyoa. Ama ben zaten adi, kat yrekli bir kad-262 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 263 mm. yleyken, bazen sana, sanki sen benim vicdanm-msm gibi bakyordum. Hep yle dnyordum: Onun gibi bir insann benim gibi kt bir kadndan nefret etmesi gerekir! gn nce, kk hanmn yanndan kp buraya koa koa geldiim vakit de, yle dnyordum. Uzun bir sredir senin iin aklimden hep byle eyler geiriyordum Alyoa. Mitya da bunu biliyordu. Ona da sylemitim nk. Bak Mitya bunu anlyor. nanyor musun Alyoa? Bazen sana baknca, kendimden utanyordum. Byle bir kadn olduum iin utan duyuyordum... Sonradan nasl olup da senin iin yle eyler dnmee baladm bilmiyorum. eriye Fenya girdi ve masann zerine bir tepsi koydu. Tepsinin zerinde alm bir ie ile dolu olarak kadeh vard. Rakitin: Hah, ite, ampanya geldi! diye bard. Sen heyecan iindesin Agrafena Aleksandrovna. Akln bandan gitmi! Bir kadeh itin mi, dansetmee, oynamaa balarsn! ampanya iesini gzden geiriyordu: Hay Allah! Bunu bile doru drst yapamamlar... dedi. ihtiyar, mutfakta ampanyay dkm. ieyi de tpasz getirmiler, stelik souk da deil. Eh, ne yapalm, yle de olsa, ver bakalm... Masaya yaklat, bir kadeh ald, onu dikerek iin-dekini dibine kadar iti. Dilini dudaklarnn zerinden geirdi: nsan her zaman ampanya imez, frsat bu frsat! dedi. Haydi bakalm Alyoa, gster kendini! Neyin erefine ieceiz? Cennete gitmemizin erefine mi? Sen de bir kadeh al Grua! Sen de cennet kaplarnn erefine i bakalm! Gruenka: Hangi cennet kaplarnn erefine? diye sorarak bir kadeh ald. Alyoa da kendi kadehini ald, bir yudum iti, sonra onu tekrar yerine koydu. Hayr, imesem daha iyi olur! diyerek hafife glmsedi. Rakitin: Ama demin bbrleniyordun! diye bard. Gruenka : Madem yle, ben de imem! diye sze kart. Za-len canm da istemiyor. ieyi tek bana sen i Rakit-ka! Alyoa ierse, ben de ierim.

Rakitin: Aman bu ne incelik! diye alay etti. yle diyor ama gene de dizlerinin stnde oturuyor! Diyelim ki, onun byk bir znts var, onun iin imiyor, ya esenin neyin var? O kendi Tanrsna ba kaldrm, salam yemee kalkm... Neden? Bugn dedesi ld de ondan. Zosima dede... Hani ermilerden bir dede vard ya, o ld. Gruenka: Zosima dede ld ha? diye bard. Hay Allah! Hi haberim yoktu! Din bir duygunun etkisi altnda ha karyordu, sonra birdenbire korkuya kaplm gibi Alyoa'nn dizlerinin zerinden frlad divana oturdu: Hay Allah! u yaptma bak bir kez! Byle bir zamanda, dizlerinde oturuyorum! Alyoa, derin bir hayretle ona uzun uzun bakt. Birden yz aydnlanr gibi oldu. Yksek sesle ve kararl bir tavrla: Rakitin! Sen, Tanr'ma ba kaldryorum diye beni kkrtp durma! dedi. Sana kzmak istemiyorum. Onun iin, sen de daha iyi yrekli ol. Ben, hibir zasahip olamayacan bir hazineyi yitirmiim! Onun imdi seri beni yarglayacak durumda deilsin. yisi mi sen bu kadna bak: u anda beni kt davranta264 KARAMAZOV KARDELER bulunmaktan nasl koruduunu gryor musun'? BU-raya gelirken, karmda kt bir ruh bulacam dnyordum. Byle bir eye doru ylece srkleniyordum. nk o srada kendim de adi, kt yrekli bir varlk olmutum. Oysa, burada duygulan iten konuan bir bac, bir hazine, seven bir ruh buldum.. u anda, beni o korumutur... Agrefena Aleksandrovna, anlattm sensin, u anda. imdi, ruhumu, doru yola ynelten sensin! Alyoa'nn dudaklar titremee balad. Zorlukla soluk alyordu. Sustu. Rakitin fkelendi: Demek seni o kurtard, ha? diye alayl alayl gld. Ayol o seni tr tr yemee hazrlanyordu!.. Bunu biliyor musun sen? Gruenka birden yerinden frlad: Dur, Rakitin! diye bard. kiniz de susun bakalm! imdi hereyi syliyeceim. Sen konuma Alyo-a! nk sylediin szlerden utan duyuyorum. nk ben gerekten kt yrekli bir kadnm! yi yrekli deilim. Evet, yleyim, ben. Sen de sus Rakitka! nk yalan sylyorsun. Geri daha nce aklmdan onu tr tr yemek gibi... irkin, adice bir dnce gemiti, ama imdiki duygularm hi yle deil... Sus! Bir daha sesini duymayaym Rakitka. Gruenka btn bunlar olaanst bir heyecanla sylemiti. Rakitin ikisini de aknlkla tepeden trnaa szerek: unlara bakn! kisi de ldrmlar. Akllarn kardlar galiba, bana yle geliyor. Hay Allah, akl hastahanesine dm gibiyim. kisi de karlkl olarak krlp dklyorlar, neredeyse alyacaklar! Gruenka: Alarm ya! Alarm ya! diye syleniyordu. O bana demin bacm dedi. Bunu artk mrmce unutmayacam! Yalnz bir ey var, Rakitka! Geri ben k" KARAMAZOV KARDELER 265 t kalpli kadnn biriyim, ama hereye ramen, gene de bir sap soan uzattm, ite! Hangi soan sapn? Hay Allah! Gerekten de delirmi bunlar! Rakitin onlarn gsterdikleri heyecana hayret ediyor, o anda her ikisini sarsabilecek olan tm artlarn, bir insann mrnde ok nadir grld ekilde, hep bir araya geldiini kavrayamadan fkeleniyordu. Zaten, kendisi ile ilgili olan hereyi inceden inceye kavrayabi-len Rakitin, baka insanlarn duygularn, dncelerini kavramas gerektii vakit ok kabalard. Bu, bir bakma daha denemeler geirmemi olmasndan, bir bakma da byk bir egoizm iinde olmasndan ileri geliyordu. Gruenka birden ona doru dnerek sinirli sinirli gld: Bak, gryor musun Alyoeka, demin soan sapn uzattm iin Rakitka'ya bbrlendim. Ama senin karnda, bbrlenecek deilim. Sana bunu bambaka bir amala syliyeceim. Bu bir ocuk hikyesidir. Ama gzel bir hikyedir. Bu hikyeyi daha ocukken yanmda ah olarak alan Matriyona'dan iitmiimdir. Bak, hikye yle: Bir varm, bir yokmu, vaktiyle bir kadn, ok kat yrekli, kt bir kadn varm. Gnn birinde lm. Ama saken hibir iyilik etme-ftmi. eytanlar kadn yakalayp ate deryas bir gln iine atmlar. Koruyucu melei gln banda duruyor: Acaba iledii hangi iyilii hatrlayaym da, Tanr'ya bildireyim?" diye dnyormu. Sonunda hatrlam. Tanr'ya: Bu kadn bostanndaki soanlardan birini topraktan skm, fakir bir kadna vermiti! demis. O zaman Tanr ona u karl vermi: -Sen. bu soan sapn al, onu gln iindeki kadna uzat. ka-dn. ona sarlsn, sen de kadn bu sapla ekmee bala, Eer kadn bu soan sap ile lden karmay baa-rirsan, varsn cennete gitsin! Yok eer sap koparsa. ka-266 KARAMAZOV KARDELER din, imdi nerede bulunuyorsa, orada kalsn demi. Melek komu, hemen kadna soan sapm uzatm. Al bakalm, kadn, sk tut ve kendini yukarya doru ek! demi. Sonra onu yava yava balam ekmee. Artk neredeyse kadn glden tm olarak karacakm. Tam o srada glde bulunan baka gnah ilemi kiiler kadnn darya ekildiini grmler. Hemen onunla birlikte kendilerini de eksinler diye ona yapmlar. Kadn, yle kzm, yle kzm ki, hep onlar ayaklan ile geri tepiyor: Beni ekiyorlar, sizi deil diyormu. <O soan sap benimdir, sizin deil. ite bu sz syledii anda, soan sap kopuvermi. Kadn tekrar gle dm yanmaa balam. Bugn hl orada yanyorm. Melei ise alayarak oradan uzaklam. ite tm hikye bu, Alyoa. Hatrmda kald, hl ezberimde. nk o kt yrekli kadn var ya, ite o benim! Demin Rakitka'ya soan sapn uzattm diye bbrlendim. Ama sana baka bir ey syliyeceim: ben mrm boyunca belki, yalnz bir kez birine byle bir sap soan uzatmmdr. Yaptm tek iyilik bu! Onun iin bundan sonra, beni vme Alyoa, beni iyi kalpli bir kadn sayma! Ben kt yrekliyim, ktlerin en kat y-reklisiyim! Eer beni versen, utancmdan yerin dibine batrm olursun. Eh, artk tm bunlar syledikten sonra, hereyi aklyaym bari. Dinle

Alyoa: Seni buraya ekmeyi o kadar istiyordum ki ve Rakitka'ya, seni buraya getirsin diye o kadar srar ettim ki, bilemezsin. Hem de seni buraya getirirse kendisine yirmi be ruble vereceimi vaadettim. Dur Rakitka, bekle! Hzl admlarla masaya yaklat, ekmecesini ekti, iinden para czdann kard, bir yirmi be rublelik ald. Rakitin ne yapacan bilemeyerek yksek sesle: Bu ne samalk canm! Ne samalk! diye soy lenip duruyordu. KARAMAZOV KARDELER 267 Al Rakitka! Borcumu dyorum. Reddetmezsin herhalde, kendin istedin. Gruenka bunu syledikten sonra, paray ona frlatt. Rakitin'in utand belliydi, ama yiitlie leke srdrmemee alarak kaln bir sesle: Red mi edecektim yani? dedi. Bu para ok iime yaryacak. Zaten Tanr aptallar aklllar onlardan yararlansn diye yaratmtr. imdi sus Rakitka! Bundan sonra artk syliyeceim her sz senin gibi bir insana gre deil. uraya, keye otur da, sus. Sen bizi sevmezsin, onun iin kapa azn! Rakitin, artk fkesini gizlemeden: Canm ne diye seveyim sizi? diye fke ile karglk verdi. Yirmi be rublelik paray cebine sokmutu, ama imdi Alyoa'nin karsnda gerekten utan duyuyordu. Bu iin cretini daha sonra, Alyoa'nin haberi bile olmadan almay tasarlamt. imdi ise yle utanmt ki, iinde fke duyuyordu. O ana kadar, Gruenka'nn onu durup durup inelemek iin syledii tm szlere ramen, ona kar gelmenin pek karna uygun bir davran olmyacan dnyordu ve belliydi ki gen kadnn onun zerinde bir etkisi vard. Ama imdi o da kzmt. Sevilmenin daima bir nedeni olur, ikiniz bana ne yaptnz ki, sizi seveyim? Hibir ey beklemeden sev sen de, tpk Alyoa'-nn sevdii gibi... Onun seni sevdii nereden belli? Sevgisini bir eyle gsterdi mi sanki? Ne diye np duruyorsun? Gruenka odann ortasnda duruyor, isterik bir ka-kadn gibi heyecanl heyecanl konuuyordu. Sus Rakitka! Sen bizi hi anlayamazsn! Hem kfidan byle bana sen deme. Artk yle demene izin Emiyorum. Zaten bu cesareti nereden aldn bilmem 268 KARAMAZOV KARDELER ki? Artk byle konumayacaksn! te o kadar! Bir ua-mmsn gibi bir keye ge, otur ve sus bakalm! imdi de, gerei, olduu gibi tm gerei yalnz sana syliyeceim, Alyoa! Benim nasl bir yaratk olduumu gresin diye. Rakitka'ya deil, sana sylyorum. Ben seni mahvetmek istiyordum Alyoa. Gerekten yleydi, doru sylyorum. Kesin olarak karar vermitim : Bunu o kadar istiyordum ki, seni "bana getirsin diye, Rakitka'ya rvet olarak para vermitim. Ama neden istiyordum gelmeni sanki? Senin hibir eyden haberin yoktu! Hep benden yz eviriyordun. Yanmdan geerken de gzlerini hep yere indiriyordun. Ben ise belki yz defa yzne bakm ve artk seni herkese sormaya balamtm. Yzn iimde derin bir iz brakmt. Kendi kendime : Beni hor gryor, yzme bile bakmak istemiyor! diye dnyordum. Sonunda yle bir duygu uyand ki iimde, kendi kendime 'hayret ediyor : Ne diye byle bir ocuktan korkuyorum sanki? diye sormaya balyordum. Onu tr tr yiyeyim de grsn gnn. Sonra da alay ederim onunla!)) diyordum. Kzdka kzyordum. nanr msn? Burada hi kimse Agrafena Aleksandrovna'ya, o biim ii iin gelmeyi dnemez bile. Benim yalnz bir tek ihtiyacm var. Ona balym, ona satlmm ben! Bizi eytan nikahlad, ama ondan baka evime hi kimse gelemez! Gel gelelim, sana bakarken: unu tr tr yiyeceim. Sonra da onunla alay ederim! diyordum. Gryorsun ya. ne pis kpeim ben! Karde dediin o yaratn ne olduunu gryorsun ya. te, simdi vaktiyle bana ktlk etmi olan o adam gelmi. imdi oturup ondan haber bekliyorum-Beni incitmi olan o adamn benim neyim olduunu biliyor musun? Kuzma, beni buraya getireli be yl oldu-Bazen kendi kendime oturuyor, herkesten gizli olarak, tek beni grmesinler, duymasnlar diye. incecik, budala bir kz gibi oturup hkra hkra alyorum. Geceleri KARAMAZOV KARDELER 269 baha dek gzme uyku girmiyor. Kendi kendime: Nerededir acaba o bana ktlk eden adam? Herhalde u anda baka bir kadnla birlikte benimle alay ediyordur. Ah! Onu bir grsem, ona bir rastlasam! te o zaman intikamm yle bir alrm, ona yle bir karlk veririm ki! diye dnrdm. Geceleri, karanlkta bam yasta gmer, hep bu dnceleri zihnimden geirirdim. Mahsus kendi kendimi onlarla zerdim, kendi fkemle avunmaa alrdm: Ah, ona yle bir karlk veririm ki. ah yle bir intikam alrm ki, ondan! deyip duruyordum. Bazen yle oluyordu ki. o karanlkta barmaa balyordum. Sonra da birden ona hi de ter ey ya-pamyacam, o srada benimle alay ettiini, hatt belki de beni bsbtn unuttuunu dnrdm. O zaman kendimi yere atar, aresizlik iinde alamaya balar ve gn aanncaya dek titrer dururdum. Sabahleyin kalknca da kpekler gibi kzgn olurdum, dnyaya dman kesilirdim. Sonradan ne oldu tahmin edersin? Para biriktirmeye baladm, acmak nedir bilmeyen bir kadn oldum. imanladm. Ama akllandm m acaba? Hi de deil. Kimse bunu grmez. Tm evrende bir tek canl olsun bunu bilmez. Ama hava karard m, ben hep gene yle tpk kck bir kz olduum zamanlardaki gibi, bundan be yl nce olduu gibi, bazen yatamda yatarken dilerimi gcrdatyor, sabahlara kadar alyorum. Ah bir hncm alsam ondan, ona neler yapardm! diye d-nyorum! Btn bunlar iittin deil mi? imdi syle baka-ym bana, nasl anlarsn davranlarm? Bundan bir ay nce, bir gn bir mektup geldi: Meer kars lm, kendisi de buraya geliyormu, benimle grmek isti-yorrnu. O zaman, tm varlm saran bir heyecana ka-Mdrn: Ah, Tanrm!" dedim. Sonra yle dndm: 'Biliyorum, buraya gelir gelmez, bana bir slk ald m, beni yanma ard m, kpek gibi: srne sr-270 KARAMAZOV KARDELER ne, dvlm, kabahat ilemi bir kpek gibi gene ona koacam! Bunu dnyordum, ama sahiden yle olacana bir trl inanamyordum: Ben adi bir varlk mym, yoksa deil miyim? Gerekten koa koa ona gider miyim?... diye kendi kendime sorup duruyordum. Kendime kar bir aydr yle bir fke duyuyorum ki! Bundan be yl ncesinden ok

daha byk bir fke iindeyim. Gryorsun ya, Alyoa ben ne kadar zincire vurulmaz, ne kadar azgn bir kadnm, te sana doruyu olduu gibi syledim! Mitya ile gnl elendiriyordum, tek tekine ko-myaym diye! Sus Rakitka! Sen benim davranlarm eletiremezsin. Zaten bunlar sana sylemedim. Demin, siz buraya gelmeden nce burada yatyor, bekliyor, kendi kendime kaderimi izmeye alyordum. imden geenleri hi bir zaman bilemezsiniz! Hayr,,Alyoa senin kk hanma syle, gn nce ona yaptklarm iin, bana kzmasn! Dnyada hi kimse imdi ne duygular iinde olduumu bilmiyor. Bilemez de... Kimbilir belki de bugn oraya giderken, yanma bir bak alacam. Bunu yapp yapmayacama daha karar vermedim! Gruenka bu ackl szleri syledikten sonra, birden dayanamad, szn bitirmeden, elleriyle yzn kapayarak, kendini divann zerine att, yastklara gmld ve kk bir ocuk gibi hkra hkra alamaa balad. Alyoa, yerinden kalkt, Rakitin'e yaklat. Mia! Darlma! dedi. Seni krd ama, sen gene ona kzma. imdi sylediklerini iittin ya? Bir insan yreinden bu kadar ok ey beklememek gerekir! Daha yumuak yrekli olmal! Daha ok acmasn bilmeli... Alyoa, bunu iinden gelen dayanlmaz bir heyecanla sylemiti. Bir boalma ihtiyac duyuyordu. BU yzden Rakitin'e sylemiti bunlar. Eer orada olmasayd, kendi kendine yksek sesle sylenmeye lard. Ama Rakitin ona alayl alayl bakt. O zaman AlKARAMAZOV KARDELER 271 yoa birden sustu. Rakitin nefret uyandracak bir glmseyile: Seni daha nce dedenin szleriyle doldurmular. Sen de imdi, onun szleriyle bana hcum ediyorsun, Alyoenka. Kendini Tanr'ya adam Alyoenka! Alyoa birden alar gibi bir sesle : Glme Rakitin! Alay etme, lenden sz etme. O, dnyadaki btn insanlardan daha yksek bir varlkt! diye bard. Deminki sz bir yarg gibi sylemedim! Kendim de sulularn en sulusuymuum gibi syledim. Bu kadnn karsnda ben neyim ki? Buraya kendimi mahvetmek iin gelmitim. Gelirken de: Varsn yle olsun! Varsn yle olsun! diyordum. imde yeteri kadar cesaret olmad iin yapmtm bunu! O ise, be yl ac ektikten sonra, ilk olarak gelip de kendisine iten bir sz syliyeni grr grmez, hereyi balad, hereyi unuttu, imdi de alyor! Onu incitmi olan adam geri dnm, kendisini yanna anyormu. O da yapt hereyi balyor, sevin iinde ona kouyor ve biliyorum ki giderken yanna bak almyacak-tr! Almyacaktr o ba! Hayr! Ben onun gibi deilim. Senin yle olup olmadn bilmiyorum Mia, ama ben yle deilim. Ben bugn, u anda ondan bir ders aldm... O sevgi konusunda bizlerden ok yksek bir varlk... imdi sylediklerini daha nce kendisinden iit mis miydin? Hayr! iitmedin. itmi olsaydn oktandr hereyi anlam olurdun... gn nce kalbi knla br gen kadn var ya, o da onu balasn! Zaten bunu renirse, balyacaktr... Hem renecektir de... Bu, henz daha uslanmam bir ruhtur, onu korumak gerekir... Belki de bu ruhta bir duygu hazinesi gizlidir, kimbilir. Alyoa sustu, nk artk soluk alamyordu. Rakitin btn fkesine ramen, ona hayretle bakyordu. Sessiz Alyoa'nn byle uzun bir sylev vermesini hi bekletiyordu.272 KARAMAZOV KARDELER una bakn! Avukat kesildi mbarek! k m oldun yoksa? Sonra kstah bir glle : Agrafena Aleksandrovna! Bizim byk perhizci var ya, sana k olmu gerekten! Zaferi kazandn! diye bard. Gruenka ban yastktan kaldrd, dudaklarnda duygulu ve biraz nceki gzyalarndan bir anda imi olan yzn aydnlatan bir glmseyile Alyoa'ya bakt. Brak onu Alyoa! Melek Alyoam benim! Gryorsun ya, ne biim bir adamdr? Sen de, bunlar sy-liyecek, bir adam buldun! Rakitin'e doru dnd : Demin seni azarladm iin az kalsn beni balaman rica edecektim Mihayil Osipovi. Ama imdi gene istemiyorum. Alyoa! Yanma gel, uraya otur! Dudaklarnda sevinli bir glmseyile Alyoa'ya gelmesini iaret ediyordu. Hah, ite byle! uraya otur. imdi syle, (Al-voa'nn elini tutmutu. Glmsiyerek eilip yzne dikkatle bakyordu), syle bakaym bana: Ben o adam seviyor muyum, sevmiyor muyum? Beni krm olan o adama kar iimde sevgi var m, yok mu? Siz gelmeden nce burada karanlkta yatyor, hep kendi kendime bunu sorup duruyordum, seviyor muyum, yoksa sevmiyor muyum diye? imdi bu sorunu benim yerime sen z, Alyoa! Artk zaman geldi. Artk nasl karar verirsen yle olacaktr. Onu balyaym m, bala-myaym m? Alyoa glmsiyerek : Sen onu oktan baladn, dedi. Gruenka dnceli bir tavrla : Gerekten de yle, baladm ya! dedi. Ne kadar da ad bir ruhum var benim! Birden masadan kadehi kapt: KARAMAZOV KARDELEB 273 O ad ruhumun erefine! diye bard, ikiyi bir nefeste bitirdi, sonra kadehi kaldrd gibi, var gcyle yere frlatt. Kadeh angrtyla krld. Grunenka'nn glmseyiinde sert bir anlam belirmiti. Gzlerini yere indirdi, kendi kendine konuur gibi tehdit dolu bir sesle : Gene de daha balamadm onu, kimbilir! dedi. Belki de yalnz yreim onu balamaya hazrlanyor ama daha yreimle de savarm ben. Sana bir ey syliyeyim mi Alyoa? Be yldr dktm gzyalarm, ok sevmeye baladm... Hep belki de ben aslnda yalnz o krgnlm sevmiimdir, o adam ise hi sevme-miimdir. kimbilir! Rakitin : Ah, onun yerinde ben olmak istemezdim! diye fsldad. Olamazsn Rakitka! Sen hi bir zaman onun ye-Tine geemezsin. Sana pabularm diktireceim ben, Rakitka! Seni bu i iin kullanacam. Sen benim gibi bir kadn mrnde gremiyeceksin!... Belki o da gremez kimbilir?

Rakitin, karsndakini inelemek istiyormu gibi: O mu gremiyecek? Peki neden sslendin yleyse? diye alay etti. Ssm bama kakma Rakitka! Sen daha yreimde neler olup bittiini tam olarak bilemezsin! Gruenka, bunu syledikten sonra etraf nlatan Ur sesle : stersen paralar yrtarm o ssl elbisemi. im-di imdi yrtarm! Hemen u anda! diye bard. Bu ssl elbiseyi niin giydiimi bilemezsin, Rakitka! Belki de onun karsna byle kp: imdiye dek beni hi e grdn m? diye soracam. nk o beni o za-on yedi yalarnda, incecik, veremli, gz yal, bir Karamazov Kardeler II F: 18 274 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 275 kk kz olarak brakt. Byle yanna oturup, onu batan karacam, damarlarn tututuracam onun! Ona: imdi ne duruma geldiimi gryorsun ya! Eh, grdnz yeter ite, sayn bay! Azn da sulansa, bir-eycik alamazsn benden! diyeceim. te belki de bu ssl elbise bu ie yaryacak Rakitka! Gruenka bu son sz fkeyle sylemiti: Ben azgn, kudurmu kadnn biriyim, Alyoa! O ssl elbisemi paralyabilirim, kendimi sakatlyabi-lirim, gzelliimi mahvedebilirim, yzm yakabilir ve bakla kesebilirim, sonra da gidip sokaklarda dilencilik edebilirim, istersem, u anda hi bir yere, hatta ona da gitmem! istersem, yarndan tezi yok Kuzma'ya bana hediye etmi olduu her eyi, tm paralarn geri gnderirim. Kendim de, mrmn sonuna kadar gndeliki bir ii olarak almaya balarm! Ne sanyorsun? Bunlar yapamaz mym, Rakitka? Yapmaa cesaret edemez miyim? Yaparm, yaparm, hem de hemen urackta yapabilirim bunlar. Yalnz beni kzdrmayn... Onu kovarm, ona avucunu yalatrm, ryasnda bile beni gremez o! Bu szleri isterik bir kadn gibi bararak sylemiti. Ama gene dayanamad. Yzn elleriyle kapad, yastn zerine atld tekrar, hkra hkra alamaya balad. Btn vcudu sarslyordu. Rakitin yerinden kalkt: Gitme zaman geldi! dedi. Ge oldu. Manastra sokmazlar sonra. Gruenka birden yerinden frlad. znt ve aknlkla : Gerekten gitmek mi istiyorsun Alyoa? diye bard. Ah, imdi ne diye yapyorsun bunu bana? nce ruhumda frtnalar kopardn! Mahvettin beni, simdi de gene zerime, o gece geliyor. imdi, gene yalnz kalacam! Rakitin onu inelemek ister gibi: Canm evinde geceleyemezdi ya? dedi. Ama eer istiyorsan gecelesin! Ben kendim de giderim! Gruenka fkeyle : Sen sus! Fesat yrekli! diye bard. Hi kimse bana, onun syledii szler gibi szler sylememitir. Rakitin sinirli bir tavrla : Neymi o sana syledikleri? diye homurdand. Bilmiyorum, anlamyorum, hibir ey kavrya-myorum sylediklerinden. Ama yreim anlad o szleri. imi altst etti o szler... mrmde ilk kez olarak, o bana acd. Bir o, benim iin zld. Anladn m? Gruenka, birden Alyoa'nn nnde sanki kendisinden gemi gibi kendini yere atp diz kt : Neden daha nce gelmedin meleim? dedi. mrm boyunca senin gibi birinin gelmesini bekledim. Biliyordum ki, bir gn yle biri gelecek ve beni balya-caktr. inanyordum ki, beni gerekten sevecek bir insan kacak, benim gibi ad bir kadn sevecek. Hem de sadece o utanlacak ey iin deil. Alyoa ona doru eilerek duygulandn belli eden bir tavrla glmsedi, sonra efkatle ellerini tuttu : Ben sana ne yaptm ki? dedi. Ben sana sadece o soan sapn uzattm. Bir tek soan sap uzattm sana! O kadar! Yalnz o kadar! Bunu sylerken, kendisi de alamaya balad. Bu srada sofada bir grlt oldu. Biri hole girmiti; Gruenka mthi bir korkuya kaplm gibi ayaa frlad, ieriye paldr kldr Fenya girdi. Sevin iinde, soluk solua : Hanmefendi, sevgili hammefendiciim, drtnala bir haberci geldi! diye bard. Mokroye'den bir araba gndermiler, sizi almaya. Troykay arabac Timo-fev srm. imdi yeni at koacaklar... Mektup, mektup da var hanmefendi! ste burada! Mektup elindeydi. Hem baryor, hem onu havada sallyordu. Gruenka onu elinden kaparak, muma yak-276 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 277 latrd. Bu sadece kk bir pusulayd. zerinde yalnz bir ka satr vard. Gruenka mektubu bir anda okudu. Sonra ac bir glmseyile erilen, sapsar bir yzle: aryor! diye bard. Islk ald ya, hemen srne srne git, dii kpek! Bir an kararszlk iindeymi gibi durdu. Birden sanki btn kan bana toplanmt, yanaklar al al olmutu. Gidiyorum! diye bard. Elveda mrmn be yl! Elveda, Alyoa! Kaderim belli oldu, artk... Gidin, gidin! imdi hepiniz gidin yanmdan! Artk gzm grmesin sizi! imdi Gruenka yepyeni bir yasama doru uuyor... Beni ktlkle anma, Rakitka! Belki de lmme doru gidiyorum, kimbilir! f! Sarho gibiyim! Birden onlar brakt, yatak odasna doru kotu. Rakitin: Eh, artk bizi grecek hali yok! diye homurdand. Gidelim, yoksa biraz sonra gene lklar balyacak. Bktm artk ben bu alayp szlanmalardan, barma-lardan... Alyoa, Rakitin'in kendisini gtrmesine raz oldu. Ryada gibi yryordu. Avluda bir fayton duruyordu. Atlar zmlerdi, birka kii ellerinde fenerlerle faytonun etrafnda dolap duruyorlard. Ak olan byk kapdan darya,

dinlenmi at karyorlard. Alyoa ile Rakitin kar kmaz, Gruenka'rim yatak odasnn penceresi birden ald ve gen kadn etraf nlatan bir sesle, Alyoa'ya seslendi: Alyoeka! Aabeyin Mitenka'ya selm syle-Beni, o kt kalpli sevgilisini ktlkle anmasn! Hem aabeyine syle diyeceksin: Gruenka alan birine nasib oldu! Senin gibi soylu birine deil! Aynca unu da sylemeni isterim ona : Gruenka, seni mrnde yalnz bir saatk, evet, yalnz bir saatk sevmitir-" Mitya o saati mrnn sonuna dek unutmasn! Ona: .Gruenka yle emretti, o saati mrnn sonuna dek unutmyacakmsn! dersin. Szlerini bitirirken sesinden alad belli oluyordu. Pencere kapand. Rakitin glerek: Hmmm, hmm! diye homurdand. una bak, aabeyin Mitenka'y can evinden vurdu da, stelik mrnn sonuna kadar bunu hatrlamasn emrediyor. Bu ne hrs! Alyoa, hibir karlk vermedi. Sanki bu szleri iitmemi gibiydi. Rakitin'in yannda hzl hzl, sanki ok acele bir yere gidiyormu gibi yryordu. Derin dncelere dalm grnyordu. Yrdn farketmi-yor gibiydi. Rakitin, birden sanki yreine bir ok saplanm ya da taze yaraya biri parman dedirmi gibi oldu. Al-yoa'y Gruenka ile biraz nce bulutururken, iin byle olacan hi beklememiti; istediinin tam aksi olmutu. Gene de kendisini tutmaa alarak: O adam Polonyal, dedi. Hani subay diyor ya! Zaten artk subay da deil. Sibirya'da gmrkte, memur olarak alyormu. in snrnn oralarda. Herhalde elimsiz, zayf, zavall Polonyal'nn biri olacak. Sylendiine gre, mesleinden olmu. imdi Gruen-ka'nm elinde para olduunu iitti ya, onun iin dnyor. te btn mucize bundan ibaret. Alyoa gene hi bir ey iitmiyor gibiydi. Rakitin dayanamad, fkeyle glerek Alyoa'ya : Demek gnahkr kadn doru yola ynelttin Yoldan km kadn dorulua kavuturdun yle ? Ruhundaki tm eytanlar kovdun ha? Beklediimiz mucizeler imdi oldu desene! Alyoa iinde byk bir znt duyarak: Yeter Rakitin! dedi. Ne o? Yoksa demin o yirmi be rubleyi aldm in imdi beni kk m gryorsun? Yani sence, ger-278 KARAMAZOV KARDELER ek bir dostumu satm oluyorum, yle deil mi? Ama ne sen sa'sn, ne de ben Yehuda'ym. Alyoa : Ah, Rakitin! nan bana, ben, o ii oktandr unuttum! diye bard. Bunu bana imdi sen hatrlattn... Ama Rakitin iyiden iyiye kzmt artk. Avaz kt kadar: Allah belnz versin hepinizin! Her birinizin belsn versin! Ne diye seninle urayorum, bilmem ki? Bundan byle, seninle konumak bile istemiyorum! Haydi, ek araban! Tek bana yr bakalm. Senin yolun oras. Sonra sert bir hareketle baka bir sokaa saparak Alyoa'yi karanlkta tek bana brakt. Alyoa kentten kt ve tarladan geerek manastra doru yrd. IV GALILE'DEK DN... Alyoa manastra geldii vakit, artk oraya gre epey ge olmutu; kapya bakan rahip onu zel bir yoldan geirdi. Artk saat dokuzdu, bunca tella geen gnn' sonunda, herkesin dinlendii, rahat ettii saatti. Alyoa, ekingen bir tavrla kapy aarak, dedenin hcresine girdi. Tabut imdi orada duruyordu. Hcrede tabutun banda incil okuyan peder Paisiy ile, bir gece nceki tartmalardan ve o gnk konumalardan yorgun derek, br odada, demenin zerinde uzanarak, genlere zg derin bir uykuya dalm olan delikanl rahip aday Porfiriy'den baka kimse yoktu. Peder Paisiy, Alyoa'nn ieriye girdiini iitmiti ama ban evirip ona doru bakmad bile. Alyoa, kapnn yanndan sa keye doru yrd, yere diz ok' KARAMAZOV KARDELER 279 tu, dua etmeye balad. Ruhunda eitli duygular vard. Ama iin dolduran bu duygular garip bir karklk iindeydi. Hi bir izlenim, bunlarn arasndan ayrlp belirli olarak ortaya kmyor, tersine, bir duygu bir baka duyguyu uyandryor ve tm dnceler birbirini izleyerek zihninde bir ember iindeymi gibi sakin sakin dnp duruyorlard. Ama iinde tatl bir duygu uyanmt ve ne gariptir bu tatl duyguya hayret etmiyordu. Geri karsnda gene o tabutu, gene her taraf rtlm olan o deerli ly gryordu, ama o sabah olduu gibi, onu gzyalarna boacak bir hzn, zntden mahveden bir acma duymuyordu. Biraz nce, ieri girdii vakit, tabutun nnde, tpk kutsal bir eyin nndeymi gibi, secdeye varmt. Ama zihni de, yrei de derin bir huzura kavumutu. Btn varln klandran bu huzurdan baka hi bir ey duymuyordu. Hcrenin bir penceresi akt. erdeki hava da temiz ve souktu. Alyoa: Madem pencereyi amaya karar verdiler, demek ki, koku daha iddetli duyulmaa balam diye dnd. Ama ksa bir sre nce, kendisine o kadar korkun ve irkin grnen bu dnce, cesedin bozulmaya yz tutarak koktuu dncesi, .imdi onun iinde daha nceki gibi, znt ve fke yaratmyordu. Sessiz sessiz dua etmeye balad. Ksa bir sre sonra, duann dudaklarndan hemen hemen kendiliinden dkldn farketti. Zihninden ikide bir para para dnceler geiyor, tpk karanlk bir gecede yldzlar gibi yanp snyor ve her snenin yerini de bir baka dnce alyordu. Buna karlk, ruhunda, paralanmas imknsz, salam ve tatmin edici bir his her eye stn geliyordu. Bunu kendisi de kavryordu. Biran nce byk bir heyecanla bir duaya balyordu. Tanrya o kadar kretmek ve yle bir sevgi duymak istiyordu ki... Ama duaya baladktan sonra, birden akl bir baka eye gidiyordu. Farknda olmadan dncele-280 KARAMAZOV KARDELER re kaplyor, duay unutuyor, hatt duasn l byle yan-da brakan ey bile, zihninden siliniverriyordu. Bir ara peder Paisiy'in okuduuna kulak vermek istedi. Ama o kadar yorgundu ki. sonunda yava yava uykuya dald... Peder Paisiy: nc' gn Galile'de, Kana'da bir dn olacakt diye okuyordu, isa'nn annesi de e oradayd. sa ile rencileri de bu dne davet edilmilerdi. Alyoa'nn zihninden yldrm gibi dnceler geiyordu :

 Dn m? Neymi o dn... Gruenka da. mutluydu... O da ziyafete gitti... Hayr, yanna bak. almad, almad o ba... O syledii yalnz zavallln gsteren bir szd... Hem... yle zavaall szleri. balamak gerekir. Muhakkak balamal o onlar. Acnacak szler ruha teselli verir... Eer onlar * olmasayd belki de insanlarn acs ar derecede ar olacakt. Rakitin giderken yan sokaa sapt. Zaten kendi zntlerini dnd srece, hep byle yan sokaklara sapacaktr... Oysa yol... yol yle geni, yle dmdz, yle-aydnlk ki... Kristal gibi... Ta ucunda da, prl prl bir gne... Ha? imdi ne okuyorlar acaba? Kulana incilden okunanlar geliyordu. ... Ve arap yetmeyince sa'nn annesi i ona doru dnd: araplar yok dedi. Ha evet, burasn kardm. Oysa karmak istemezdim, incilin burasn severim. Bu Galile'de, Ka nada'da ilk mucizenin anlatld yer... Ah, o ne mucize. Ah o ne sevimli bir mucizedir! sa ilk mucizesini yap mak iin, insanlarn sevincine ortak oldu. nsanlar neelenmesine yardm etti... Kim insanlard severse onlarn neesini de sever. Hayata gzlerini kapyan de de bunu her an tekrarlar dururdu. Bu, onun nemli dncelerinden biriydi... Mitya da o insan ne e duymadan yayamaz diyordu... Evet, Mitya... gerek olan her ey, hem gzeldir, hem de her zaman KARAMAZOV KARDELER 281 bakmdan balanabilecek bir eydir... Bunu da gene o sylemiti... ... O zaman Isa ona: Bundan sana ve bana ne? Daha benim saatim almad! dedi. Annesi, uaklarna dnd: Size ne derse, yle yapn dedi. Yapn... Kimbilir ne fakir, ne kadar fakir insanlar sevindirmiti... Tabi fakirdiler! Madem dnlerinde bile arap yetmemiti... Tarihilerin yazdklarna gre, o devirde Genisaret glnn yaknlarnda ve btn oralarda, o zamann en fakir insanlar, dnlebilecek en byk sefalet iinde yaayan insanlar oturu-yormu.. Hem bir baka yksek varlk da, o dnde bulunan sa'nn annesi de iinden biliyordu ki, o srada olu dnyaya yalnz, byk bir mucize gstermek iin inmemitir, yleyken ite cahil, bilgisiz, saf insanlarn onu fakir dnlerine sevgiyle davet etmi olanlarn, anlalmas g olmayan basit mutluluklarna o da ortak olmutur ve bu mutluluk onun iin bilinmeyen bir ey deildir. Saatim henz almad diyor. Sessiz bir glmseyile... (Bunu sylerken muhakkak annesine yumuak bir tavrla glmsemitir) Gerekten de, kendisi, dnyaya fakirlerin dnlerinde arab oalt--Biak iin mi, gelmiti sanki? Ama, ite dne gitmeyi kabul etti, hatt annesinin ricas zerine, bunu yerine getirdi... Ah ite gene okuyor! sa onlara: Sakalar, kovalarnz doldurun, az doldurun hepiniz! dedi. ... Ve onlara dedi ki: imdi kovaya bir kse dald-ran. sonra da onu sofracbaya gtrn dedi. Onlar da dedii gibi yaptlar. Sofracba sudan meydana gelmi arab tadnca, bunun nereden geldiini bilemedi, uaklar ise kpler-den su aldklarn sanyorlard. O zaman sofracba damad ard: Ve ona yle dedi: Her insan, nce iyi olan sarakam eder ve 'konuklar iip sarho olduktan sonra,282 KARAMAZOV KARDELER ktsn sunar. Sen ise bu iyi arab u ana kadar sakladn... dedi. Bu da ne? Ne oluyor? Odann duvarlar neden geri ekiliyor? Ha, evet... dnd ya! Dn vard ya... Evet, tabi yle olacak. te konuklar da burada, ite gelin gvey de oturuyorlar. Her yerde neeli bir kalabalk var. Peki... O her eyin zn dnen sofra-cba nerede? Bu da kim? Kimdir o? Odann duvarlar gene ald. Kimdir o byk sofrann br tarafndan ayaa kalkan? Nasl olur? O da m burada? Ama o tabutun iindeydi... Oysa burada olan da o... ite ayaa kalkt, beni grd, buraya geliyor... Aman yarabbi! Evet, gerekten ona doru, kupkuru, yz kr kr olmu bir ihtiyarck, sevin iinde ve hafif hafif glerek yaklayordu. Artk tabut ortadan yok olmutu. Zosima dede, bir akam nce hcresine konuklar topland vakit giydii elbiselerle duruyordu. Yz akt, gzleri l sld. Nasl olmutu da, o da bu ziyafete, Galile'de ki, bu Kana dnne davet edilmiti? Alyoa baucunda hafif bir ses iitti. Evet, yavrum, ben de davetliyim. Beni de ardlar, beni de davet ettiler. Neden buraya saklandn? Beni grmemek iin mi? Gel, seninle bizim oraya gidelim. Bu ses, bu ses, Zosima dede'nin sesiydi... Canm madem onu aryordu, bakas olamazd ki! Dede Al-yoa'y kolundan tutarak kaldrd. Delikanl, diz kt yerden doruldu. Kck vcudu kupkuru olan ihtiyarck devam etti: Neeleniyoruz, taze arap iiyoruz, yepyeni, yce bir mutluluun arabn iiyoruz; gryor musun, ne kadar ok konuk var? te, gelinle gvey burada. " te, o her eyin zn bilen sofracba da yeni arabi tadyor. Neden bana hayretle bakyorsun? Ben bir soan sap uzattm, onun iin ite ben de buradaym. Bir oklar da burada, onlar da bir sap soanck uzatm' KARAMAZOV KARDELER 283 lar birine. Ancak kmencik bir soanck... Bizim iler ne lemde? Sen de, sen de benim sessiz, yumuak bal, iyi yrekli yavrum, sen de bugn ac iinde kvranana bir sap soan uzattn. Bala yavrum, bala, iyi yrekli olum, bala yapacan ie. Bizim gneimizi, O n gryor musun? Alyoa: Bakmaa korkuyorum... Cesaretim yok, diye fsldad. Ondan korkma. Geri karsmzda ycelii iinde korkuntur. O kadar yksektir ki, iimize korku girer. Ama gene de sonsuz bir acmas vardr ve sevgide bize eit olmutur. Bak, bizimle birlikte neeleniyor, suyu araba eviriyor; tek konuklarn neesi kamasn diye. Yeni konuklar bekliyor, bu sofraya durmadan yeni yeni konuklar aryor! Bu davet, yzyllarn sonuna dek devam edecektir! te bak, yeni arab getiriyorlar, gryor musun kpleri getiriyorlar... Alyoa'nn yreinde bir eyler yanyordu. Birden btn varlna ona ac verircesine bambaka bir duygu doldu. Heyecandan gzlerinden yalar fkrmak zereydi... Kollarn uzatt, bir lk att ve uyand... Ortada gene o tabut, o ak pencere ve gene incilin cidd cidd, alak sesle ve kelimelerin zerinde dura dura okunuu devam ediyordu. Ama Alyoa artk okunan dinlemiyordu. alacak bir eydi, diz km olarak uykuya dalmt. imdi

ise ayakta duruyordu. Birden yerinden frlar gibi atld, hzl hzl yrd, serte admda tabutun ta yaknma gitti. Hatt az kalsn, neredeyse omuzuyla peder Paisiy'e taklyordu. Ama bunu farketmedi. Peder Paisiy gzlerini kitaptan ayrarak ona doru evirecek oldu, ama hemen delikanlnn garip bir eyler geirdiini anlyarak. onlar gene baka yere evirdi. Alyosa yarm dakika kadar tabuta, tabutun iinde, gsnn zerinde tasvirler, basnda da sekiz ulu hala ssl bir balkla st rtl ola-284 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 285 rak hareketsiz yatan lye bakt. Daha biraz nce sesini iitmiti. O ses hl kulaklarnda nlyordu. Hl. etraf dinliyor, daha baka sesler iitmek istiyordu... Sonra birden sert bir hareketle dnd, hcreden dar, kt. Eikte de durmad, hzl hzl aaya indi. Heyecanla dolu ruhunda bir zgrlk, bir mesafe, bir genilik zlemi uyanmt. Bann zerinde gzn gremi-yecei kadar geni, usuz bucaksz bir gkyz, hafif hafif ldayan yldzlarla dolu bir gkyz uzanp gidiyordu. Saman yolu gn ortasndan ok belirli olmayan ift bir izgi halinde ta ufuklara kadar uzanmt.. Yeryz tertemiz, sakin, hareketsiz denecek kadar sakin bir gece iindeydi. Lcivert gklerin altnda beyaz kulelerle, manastrn altn kubbeleri grnyordu. Sonbaharn o gzel iekleri evin evresinde, kmelerin iinde sabaha kadar uykuya dalmlard. Sanki dnyann sessizlii, gklerin sessizliine, yeryznn srr da gkyznn srrna karyordu... Alyoa duruyor, bakmyordu... Birden yldrm arpm gibi kendini topran stne att. Bu topra neden kucakladn bilmiyor, kavrya-myordu. Neden onu byle pmek iin yreinde bu kadar byk ve kar konulmaz bir istek duymutu? Tm topra pmeliydi! Ama onu perken alyor, hkra hkra alarken topra gzyalaryla slatyor, mthi bir heyecan iinde, kendinden gemi gibi onu sonsuzj lua dek seveceine yemin ediyordu. inde topra mutluluunun gzyalaryla slat ve bu gzyalarn sev!... szlerini duyar gibi oluyordu. Neden alyordu sanki? O cokun heyecan iinde usuz bucaksz boluktan ona klarn gnderen bu yldzlara bile alyor ve byle kendini kaybettiinde tr hi de utan duymuyordu. Sanki o saysz drt' yalardan inen incecik teller onun ruhunda birlemiti ve tm varl: baka dnyalara temas eder etmez titremee balamt. Herkesi ve hereyi, olup biten herey iin balamak, bakalarndan da zr dilemek istiyordu. Hayr, kendisini deil, herkesi, hereyi, olup. biten her ey iin balamalarm istiyordu. inde tekrar; benim iin de, varsr bakalar zr dilesin diye bir sz iitir gibi oldu. Ama her geen an, apak olarak, kesin ve sarslmaz bir eyi kavrar gibi, gkyznn yava yava indi-|ini, ruhuna dolmaa baladn hissediyordu. Sanki zihninde, bir ideal uyanmt ve artk mrnn sonuna dek, yzyllar boyu bu ideale bal kalacakt. Topran zerine kapand anda, gc olmayan bir delikanlyd, kalkt zaman ise artk mrnn sonuna dek savaacak bir insan olmutu ve bunu anlyor, byle olduunu kavryordu. Zaten bunu daha o cokunluu hissettii anda, hissetmiti ve artk tm mrnce, bu an bir daha hibir zaman, hibir zaman unutamya'cakt! Sonradan: O srada ruhumu biri ziyaret etmiti! diyecek, bu szlerine de kesin olarak inanacakt... gn sonra manastrdan kp gitti. Bylece hayata gzlerini yummu olan ve ona dnyada yaamasn emreden dedesinin szn yerine getirmi oluyordu.Sekizinci Kitap MTYA I KUZMA SAMSANOV Gruenka'nn yeni bir yaantya doru atlrken son selmn gnderdii ve ona kar sevgi duyduu o bir saatik sreyi mrnn sonuna dek unutmamasn emrettii Dimitriy Fiyodorovi, o srada gen kadnn yaptklarndan habersiz, byk bir aknlk ve tel-iindeydi. Son iki gnden beri yle anlatlmas imknsz bir durumdayd ki! Sonradan kendisinin de syledii gibi, gerekten bir beyin hummasna urayabilirdi. Alyoa, bir gn nce, sabahleyin, onu bir trl bulamam, kardei van ise ayni gn meyhanede onunla buluamamt. Karalad evin sahipleri, onun verdii. emir zerine nerede olduunu herkesten saklamlard. Dimitriy ise, o iki gn hep sonradan kendisinin de anlatt gibi: Kaderiyle savap kendisini kurtarmaya alarak kendini oradan oraya atm, hatt bir ara, Gru-enka'y bir an,olsun yalnz brakarak kentten ayrl-aktan korktuu halde, bir iki saat iin, ok nemli bir ihtiyacn grmek zere kentten kp gitmiti. Btn bunlar sonradan ayrntl olarak ve delille-re dayandrlarak meydana kacaktr. Ama biz imdilik byle Dimitriy'in yaantsn birden alt st eden o 288 KARAMAZOV KARDELER korkun felketin gelip att gnden, nceki o iki korkun gn iinde, olup bitenlerden yalnz en gerekli ve anlatmadan geilemiyecek olanlarn stn kr olarak belirteceiz. Geri Gruenka onu bir saat sreyle de olsa gerekten sevmiti, ama bazen ona hi acmadan, byk bir kat yreklilikle ac ektirdii de oluyordu. Dimitriy iin en nemli ey uydu: Gruenka'nn niyetlerini bir trl anlayamyordu. Gen kadn efkatle de, zorla da yola getirmee imkn yoktu. yle bir ey yapacak olsa, Gruenka, ne olursa olsun, kendini ona vermez, yalnz fkelenir, hatt ondan bsbtn yz evirirdi. Dimitriy, bunu aka anlyordu. Oysa Dimitriy, o srada olduka doru olarak Gruenka'nn da, olaanst bir kararszlk iinde bulunduunu, bir eylere karar vermek istediini, ama bir trl karar veremediini tahmin ediyor, onun iin de baz anlarda ona kar gsterdii tutkudan tr gen kadnn ondan dpedz nefret ettiini ii rpererek dnyordu. Belki de gerekten yleydi, ama Gruenka'nn zlemini ektii ey neydi? Dimitriy, bunu, hereye ramen, gene de anlamyordu. Zaten ona ac ektiren tm sorun u iki ihtimalde dmleniyordu: Bu ite kendisi, Mitya kazanacak, ya da Fiyodor Pavlovi stn gelecekti! Bu arada kesin olarak bir olay belirtmemiz gerekiyor: Dimitriy, Fiyodor Pavlovi'in Gruenka'ya muhakkak meru bir evlilik teklif edeceine (eer bunu zaten daha nceden teklif etmediyse) inanyordu, ihtiyar ehvet dknnn iin iinden yalnz bin ruble vererek syrlmay dndn aklndan bile ge* irmiyordu. Mitya Gruenka'y ve onun ne karakterde bir kadn olduunu bildii iin, bu sonuca varmt. BU yzden, zaman zaman Gruenka'nn tm zntsnn de, sadece aralarndan hangisini seeceini, hangisinin kendi karna daha uygun geleceini bir trl kestire memekten ileri geldiini dnyordu. O subayn, da~

KARAMAZOV KARDELER 289 ha dorusu Gruenka'nn hayatn alt st eden ve gen kadnn bunca heyecanla, bu kadar korkuyla geliini bekledii o uursuz adamn yaknda geleceini, ne gariptir o gnlerde aklndan bile geirmiyordu. Doru sylemek gerekirse, Gruenka da son gnlerde bu konuda onunla hi konumuyordu. Ama Dimitriy gene Gru-enka'dan eskiden onu batan karm olan o adamn, ona bir ay nce bir mektup gndermi olduunu renmiti. Hatt mektubun bir blmn bile biliyordu. Gruenka, fkeli bir annda onu kendisine gstermiti. Ama Dimitriy'in bu mektuba hi bir deer vermedii-, ni hayretle grmt. Bunun nedenini anlamak da ok zordu. Belki bu sadece undan ileri geliyordu: Dimitriy, bu kadn yznden z babasyla giritii atmann btn irkinlii ve deheti altnda ezildii iin, artk bundan daha korkun ve daha tehlikeli bir eyi, o srada dnemi-yordu bile. Be yllk bir kaybolutan sonra, birden ortaya kan bu nianlnn varlna dpedz inanmyor-du. Hele onun yaknda geleceini hi tahmin etmiyordu. Zaten subayn, Mitenka'ya gsterilmi olan o ilk mektubunda, bu yeni rakibinin geliinden olduka belirsiz bir ekilde sz ediliyordu. Mektup anlam belirsiz, byk szlerle doluydu ve romantik bir mektuptu. u-ftu da belirtmeli ki, Gruenka mektubun sonunu, subayn geliinden biraz daha kesin olarak sz edildii son blmn Dimitriy'den saklamt. Bundan baka, Mi-tenka sonradan hatrlayacakt ki, o zaman Gruenka da, Sibirya'dan gelen bu mektuba kar, elinde ol-toryarak gururlu bir kmseyi gstermiti, Dimitriy de bunu farketmiti. Sonra Gruenka yeni ortaya kan bu rakiple olan ilikileri konusunda artk Mitenka'ya ir ey sylemez olmutu. Bylece Dimitriy yava yava subayn varln bile Karamazov Kardeler II F: 19290 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 291 bsbtn unutmutu. Dnd tek ey uydu: Gru-senkay'la o subay arasnda ne olursa olsun, i ne ekle dnerse dnsn Fiyodor Pavlovi ile atmas artk bir gn meselesiydi, hatt bu atma herhangi bir baka olaydan daha nce olacakt. Yrei rpererek her an Gruenka'nn karar vermesini bekliyor, hep onun bu karan sanki ilham gelmi gibi, aniden vereceine inanyordu. Gruenka, birden gelip ona: Al beni, mrmn sonuna kadar senin olacam! diyecek ve artk her ey bitecekti. O zaman kendisi gen kadn kapt gibi, hemen dnyann br ucuna gtrecekti. Evet, hemen gtrecekti, hem de elinden geldii kadar uzaa gtrecekti onu! Dnyann br ucuna olmasa bile, Rusya' nn her hangi bir uzak kesine. Orada onunla evlenecek, ve onunla birlikte baka bir isim altnda bir yere yerleecekti. Bylece, artk hi kimse kim olduklarn bilmiyecekti. Ne orada, ne burada, ne de herhangi bir baka yerde! Kimse onlarn kim olduunu bilemiyecekti. ite o zaman, evet ite o zaman, yepyeni bir yaam balyacakt! Dimitriy o bambaka, o yepyeni ve artk iyilie doru ynelen bu yaanty (kesin olarak ileriye doru ynelmi olmalyd, kesin olarak!) her an hayalinden geiriyor, bu hayalle kendinden geiyordu. Byle bir yeniden doua, byle bir kendi kendini yenilemeye susamt. Kendi iradesiyle sapland o pis amur, ona ar bir arlk veriyor ve kendisi bu gibi olaylarda bir oklarnn snd, gittike daha byk bir mitle, baka bir yere gidince, bu deiikliin hereyi deitireceine inanyordu. Yalnz bu insanlarn yanndan uzaklamal, yalnz bu artlardan kurtulmal, yalnz bu Al-lahn bels yerden kp gitmeliydi! O zaman, herey yeniden doacak, herey bambaka bir yola dklecek' ti! te inand ve zlemini ektii ey buydu. Ama bu yalnz o sorunun birinci zm gerekle? tii takdirde mmkn olacakt. Zihninde bir baka zm yolu da Deliriyordu, ama bu, artk korkun bir zmd. Gruenka birden ona : Sen git, ben imdi Fiyodor Pavlovi'le karar verdim, onunla evleneceim, sana ihtiyacm yok! diyecekti. te o zaman... ama o zaman... dorusunu sylemek gerekirse Mitya, o zaman ne olacan, son saat gelip atncaya kadar bilemiyordu. Bu bakmdan ona hak vermek gerekir. Kesin bir niyeti yoktu. Cinayet daha nceden dnlmemiti. Dimitriy, yalnz gzetliyor, ipular topluyor, kendi kendine ikence ediyor, ama hereye ramen, kaderinin yalnz o ilk mutlu zme doru gideceini dnerek ona hazrlanyordu. Hatt aklna gelen herhangi bir baka dnceyi zihninden kovuyordu. Ama i buraya gelince, artk bambaka bir znt, yepyeni ve bununla ilgisi olmayan, yleyken ayn ekilde zlmesi imknsz, uursuz bir durum meydana geliyordu. Bunu ksaca yle aklamak mmknd: Eer Gruenka ona: Seninim, gtr beni buradan diyecek olursa, Dimitriy onu nasl gtrebilirdi? Bu i iin gereken imknlar, paray nereden bulacakt? Fiyodor Pavlovi'in sadaka kabilinden verdii ve birka yldr devaml olarak hi kesilmeden eline gelen gelir, tam o srada bsbtn kesilmiti. Tabi, Grusenka'nn paras vard, ama Mitya'nn iinde birden bu konuda mthi bir gurur uyanmt. Gen kadn kendi parasyla gtrmek ve onunla birlikte yeni bir hayata balamak iiyordu. Bunu da kendi imknlaryla yapmalyd. GruGruenka'nn imknlaryla deil. Onun elinden para alma-bir an iin olsun aklna getirmiyordu. Bunu dsn-k bile, onda byk bir tiksinti, mthi bir irenme usu uyandryordu. Burada durumu ayrntl olarak ele almyorum, tahlil etmiyorum. Yalnz belirtmekle .yeniyorum292 KARAMAZOV KARDELER ki, Dimitriy'in o anda ruh durumu iste buydu. Btn bunlar, belki de Katerina vanovna'nn parasna bir hrsz gibi el koyduundan tr vicdan azab ekmesinden ve bu yzden bilinsiz olarak kendi kendine ikence etmesinden ileri geliyordu. O zamanlar sonradan itiraf ettii gibi birinin karsnda alaka davrandm. imdi de brnn karsnda gene alaka davranm olacam diye dnyordu. Zaten eer Gruenka bunu renirse, byle bir ala istemiyecektir. diyordu. O halde imknlar nereden bulmal? O uursuz paralar nereden salamalyd? Eer bulamazsa herey mahvolacak, hibir ey de gereklemeyecekti. Hem de sadece para yetmedii iin... iin rezaleti de burada! diye dnyordu. Olaylar atlayarak, nceden syliyeyim, iin en nemli yn uydu: Belki Dimitriy, bu paralar nereden bulacam biliyordu. Hatt o paralarn nerede durduklarm bile renmiti. imdilik bu konuda daha fazla bir ey sylemiyeceim. nk zaten sonradan her ey anlalacaktr; ama onun iin en byk felket uradayd. (Geri bu henz belirsiz bir

eydi ama, gene de syliyeceim bunu.) Bu bir yerlerde bulunan imknlar elde etmek, onlar almaya hak kazanmak iin, her eyden nce, bin rubleyi Katerina vanovna'ya geri vermesi gerekiyordu. Mitya: ;<Bunu yapmazsam bakalarnn cebinden para alan bir hrsz, di herifin biri olacam, oysa yeni yaantya alak bir insan olara balamak istemiyorum! diye dnyordu, bu yzden de gerekirse dnyay altst etmeye, ama ne yapp yapp hereyden nce Katerina vanovna'ya o bin rubley geri vermeye karar vermiti. Bu karar, son olarak, iki gn nce, Gruenka, terina vanovna'ya hakaret ettikten, Mitya bunun hi kyesini Alyoa'dan dinleyip de: ben alan biriyim diye itiraf ettikten ve bunu Katerina vanovna'ya bir dirmesini rica ederek: Eer bu birazck olsun uzu KARAMAZOV KARDELER 293 a hafifletirse dedikten sonra, yolda Alyoa'yla son olarak grt vakit vermiti. Yine ayn gece kardeinin yanndan ayrldktan sonra, kendinden gemi gibi bir heyecana kapld srada hissetmiti ki, Kat-ya'ya olan borcunu edememektense, birini ldrp onu soymas daha iyi olacakt. Kendi kendine: Katya'ya ihanet ettiimi ve parasn alarak, bu parayla Gruenka ile doru drst bir hayata balamak iin katm sylemek hakkn vermektense, o ldrlen, o soyulan adamn katili olaym, herkesin karsna bir hrsz olarak kp Sibirya'ya srleyim, daha iyi! Bunu yapamam! diyordu. te Mitya dilerini gcrdatarak byle syleniyor ve gerekten de zaman zaman sonunda beyin hummasna tutulacan dnyordu. Ama imdilik kendi kendisiyle savayordu... Garip ey: Sanlrd ki, yle bir karar verdikten sonra, artk kendisi iin umutsuzluktan baka hi bir ey kalamazd. nk birden yle bir paray nereden bulabilirdi? stelik onun gibi be parasz bir insan, bunu nereden sayabilirdi? Oysa kendisi btn bu sre sonuna kadar, o bin rubleyi bulacandan umudunu kesmedi. Bu bin rublenin kendiliklerinden, belki de gkten yaar gibi eline gelivereceini sanyordu, ite Dimitriy Byodorovi gibi, mrleri boyunca, yalnz paray sarfetmeyi ve miras olarak ellerine geen serveti har vurup harman savurmasn bilmi, ama paratun nasl kazanldn akllarndan bile geirmemi insanlar byle olur. gn nce, Alyoa ile vedalatk-tan sonra, Dimitriy'in zihninde mthi bir frtna kop-tm dncelerini karmakark etmiti. Bylece ida en olmyacak, en acaip davranla ie koyuldu. Evet, belki de bu gibi durumlarda, o tip insanlarn ak-lna gelen en olmyacak. en fantastik davranlar, on-lara ilk yaplacak ve mmkn olan en iyi ey gibi grlr.294 KARAMAZOV KARDELER Dimitriy, birden Gruenka'nn koruyucusu olan tccar Samsanov'a gitmee ve ona bir pln teklif etmeye karar vermiti. Bu pln bahanesiyle de ondan muhta olduu tm paray birden elde edecekti. Teklif edecei plnn ticar ynnden hi phe etmiyordu. Ancak eer Samsanov bu ie, yalnz ticar adan bakmazsa, onun bu kn nasl bir gzle greceinden endie duyuyordu. Geri, Mitya o tccar ahsen tanyordu, ama onunla tanmamt, bir kez olsun onunla konumamt. yleyken nedense iinde hem de epey bir sredir, bir kan yerlemiti. Ona yle geliyordu ki, artk belki bir aya ukurda olan o ihtiyar ehvet dkn, eer Gruenka herhangi bir ekilde, kendisine namuslu bir hayat kurar ve gvenilecek bir insanla evlenirse artk buna hibir itirazda bulunmayacakt. Hatt kar koymak yle dursun, bunu kendisi diliyordu ve belki buna yardm edecekti. Yeter ki, yle bir frsat ksn! Gene kulana gelen baz sylentilerden mi, yoksa Gruenka'nn syledii baz szlerden mi, u sonuca varmt ki, ihtiyar, Gruenka iin e olarak Fiyodor Pavlovi'ten ok kendisini, Dimitriy'i tercih ediyordu. Belki de, hikyemizin okurlarndan birouna Dimit-riy'in byle bir yardm almay tasarlamas ve nianlsn, szm ona, onu koruyan erkein elinden almaya kalkmas, artk ok dice ve tiksinilecek bir davran olarak grnr. Yalnz unu belirtmeliyim ki, Gruenka'nn gemii Mitya'ya artk bsbtn sona ermi-gemie gmlm olarak grnyordu. O gemie, sonsuz bir acma duygusuyla bakyor, iinde yanan tutkunun etkisi altnda, sanyordu ki Gruenka bir kez, ona sevdiini, onunla evleneceini syledi mi, artk ortaya bambaka, yepyeni bir Gruenka kacaktr. Onunla birlikte gene yepyeni bir Dimitriy Fiyodorovi meydana gelecektir; artk hibir kusuru olmayan ve yalnz iyi zellikleri olan bir Dimitriy Fiyodorovi! Bylece, ikisi' KARAMAZOV KARDELER 295 birbirlerine hereyi balyacak, yaantlarm artk yepyeni bir temel zerinde kuracaklardr. Kuzma Samsanov'a gelince; Mitya onu daGruen-ka'nn o gp gitmi gemiinde bulunan ve hayatnda kaderin karsna kard ama, gen kadn hibir zaman sevmedii ve en nemlisi, artk miad dolmu, bitmi bir insan sayyordu. Bu bakndan, bu adam Gruenka'nn yaantsnda yeri olmayan, daha imdiden silinmi bir varlkt. Bundan baka, ,Mitya artk onu bir insan olarak bile sayamazd. nk kentte herkes biliyordu ki, Samsanov hastalkl bir ykntdan baka birey deildi. Gruenka'yla devam 2ttirdii ilikiler de artk yalnz bir babann kzma duyabilecei ilikilerdi. Aralarndaki ba eskiden dayand temellere artk dayanmamaktadr ve bu oktandr, hemen hemen bir yldr byledir. Szn ksas, bu dncelerde Mitya'nn ok saf olan bir yn beliriyordu. Dimitriy gerekten btn kusurlarna ramen, ok saf bir adamd. unu da belirteyim ki, ihtiyar Kuzma'nn bir aya ukurdayken, Gru-enkay'la gemiteki yaants yznden, iten gelen bir pimanlk duyduuna ve kendisinin Gruenka'nn artk hibir zarar olmayan o ihtiyardan daha sidik bir dostu, bir koruyucusu bulunmadna cidd olarak ve kesin bir ekilde inanmas, gene bu saflndan ileri geliyordu. Mitya, Alyoa'yla yapt konumadan sonr btn hemen hemen hi uyuyamam, ertesi salah saat Samsanov'un evine giderek, gelmi olduunu ha-r vermelerini rica etmiti. Samsanov'un eri, eski, kasvetli, ok geni, iki katl ve avluya bakan blmele-riyle bir de ek dairesi bulunan bir evdi. Alt katta aile-leriyle birlikte iki evli olu, ok yal kzkarde ve evli olmayan bir kz oturuyorlard. Ek dairede ii ua Yerlemiti, bunlardan birinin ailesi ok kalabalkt.296 KARAMAZOV KARDELER

ocuklar da, uaklar da kendi dairelerinde skk yasyor, evin st katnda ise ihtiyar tek bana oturuyordu. Oraya kendisine bakan kznn bile girip oturmasna izin vermiyordu. Bu yzden kz, ancak belirli saatlerde, babasnn belirsiz arlarn duyunca, kendisinde nefes darl olduu halde, hemen her-seferinde, koarak yukar kmak zorunda kalyordu. ,Bu u yukar kat sra sra biimsiz koltuklar, duvarn diplerinde dizilmi krmz tahtadan iskemleleri klf geirilmi kristal avizeleri, zerine araf rtlmr hzn uyandran aynalaryla birok tccar evlerinde grld gibi, eski moda denmi byk, geni, ssl odalar diziiydi. Btn bu odalar, bo duruyor, hibir ie yaramyorlard. nk hasta ihtiyar, katn bir kesindeki kck odalardan birinde, t utaki kk yatak odasnda otururdu; burada kendisine ban mendille balam ihtiyar hizmeti kadnla, sofada sedirin stnde yatan bir delikanl hizmet ederdi. ihtiyar adam, ayaklan itii iin, artk hi yr-yemiyordu, nadir olarak deri koltuklarn zerinden kalkyor ve ihtiyar hizmetisi, onu kollarndan tutarak odada birka kez dolatryordu. Samsanov bu ihtiyar kadna kar bile ok sert davranr, onunla hi konumazd. Kendisine yzbann geldiini haber verdikleri vakit, Samsanov, onu ieri almamalarn emretti. Ama Mitya ille onu grmek iin srar ediyordu. Bu yzden ona bir kez daha haber gnderdi. Kuzma Kuzmi, delikanl uaa: Durumu nasl? Sarho mu? Grlt patrt ediyor mu? diye etrafl olarak sordu. Bunun> zerine ona Mitya'nn ayk olduunu, ama gitmek istemediini sylediler. htiyar, gene kabul etmemelerini emretti. O zaman btn bunlar daha nceden tahmin eden ve yle bir ey olur dncesiyle yanna kt, kalem alm olan Mitya, bir para kda okunakl olarak: Agrafena Aleksandrovna ile yakndan ilgili ve konuulmas gerekli bir i iin diye yazd, pusulay ihKABAMAZOV KARDELER 29T tiyara gnderdi. htiyar, ksa bir sre dndkten sonra delikanlya, konuu salona almasn emretti, ihtiyar kadn da hemen yukar yanna gelsin diye, kk olunu armaa gnderdi. Hemen hemen on iki verok boyunda, mthi kuvvetli, sakaln tra eden ve Almanlar gibi giyinen kk olu, (Samsanov'un kendisi ise srtnda kaftanla ve sakall olarak dolard) hemen ve hi itiraz etmeden yukar kt. Zaten hepsi babann karsnda tiril tiril titrerlerdi. Baba bu iri yapl delikanly yzbadan korktuu iin artmamt. yle korkak bir adam deildi. Onu, her ihtimale kars daha ok yannda bir tank bulunsun diye artmt. Sonunda koluna giren olu ile delikanl uann arasnda kayar gibi yryerek salona gitti. Her halde olduka byk bir merak da duyuyordu. Mitya'nn bekledii salon kocaman, kasvetli, insana arlk veren iki pencereli, yukarsnda orkestra iin ayr bir yeri bulunan, duvarlar mermer taklidi ve-hepsi de klflarnn iinde duran, kocaman .avizeli bir odayd. Mitya, giri kapsnn yannda, kk bir iskemlenin zerinde oturuyor, sinirli bir sabrszlk iinde kaderini bekliyordu. htiyar, giri kapsnn kar tarafndaki kapdan, Mitya'nn oturduu iskemleden on sajen kadar ilerideki br kapdan ieri girince, gen adam, birden yerinden frlad, askerlere zg, sert, ar-nlk admlaryla ihtiyar adam karlamak iin ona doru yrd. Mitya, derli toplu giyinmiti. zerinde kapal bir ceket, elinde yuvarlak bir apka ve siyah eldiven vard. Tpk gn nce manastrda, dedenin hcresinde Fi-yodor Pavlovi ve erkek kardeleri ile birlikte yaplan aile toplantsndaki gibiydi. htiyar adam ok resm ve cidd bir tavrla Mitya'nn yanna yaklamasn ayakta tekliyordu. Mitya ona doru yrrken, ihtiyarn ken-298 KARAMAZOV KARDELER diini tepeden trnaa szdn hissetti. Kuzma Kuz. mi'in son gnlerde ok imi olan yz de Mitya'y artmt, ihtiyarn zaten kaln olan alt duda imdi aaya doru sarkm bir et parasn andryordu. Konuuna resmi bir tavrla ve ni konumadan eilerek selm verip, ona divann yanndaki koltuu iaret etti. Kendisi de olunun koluna dayanarak, bir 'hasta gibi ablaya puflaya Mitya'nn karsna, divann zerine yerlemeye alt. O kadar ki, Mitya onun hasta bir adam olarak gsterdii bu abalara baknca, hemen iinden byle nemli bir insan rahatsz ettii iin kendisini sulad ve ince ruhlu bir insana zg utanla pimanlk duydu, ihtiyar, eninde sonunda yerletikten sonra ar ar, her sznn zerinde dura dura, ama gene de nezaketle konumaa balad: Benden bir dileiniz mi vard, beyefendi? diye sordu. Mitya birden irkildi, oturduu yerden frlayacak gibi oldu, ama hemen gene oturdu. Sonra yksek sesle, hzl hzl, sinirli sinirli, elleriyle iaretler yaparak, gerekten kendinden gemi gibi konumaya balad. Belliydi ki, bir insan olarak dayanabilecei son snra ulamt. Mahvolduunu hissediyor ve son olarak bir kurtulu aresi aryordu. Bunu bulamazsa, hemen kendini suya atacakt! htiyar Samsanov'un yz hi deimedi. Gene bir heykelin yz gibi souktu. Ama herhalde btn bunlar hemen anlamt. Sayn Kuzma Kuzmi, herhalde imdiye dek bir ok defalar z annemin lmnden sonra beri soyup soana eviren babam Fiyodor Pavlovi Karamazov ile be nim aramda olan atmalar iitmilerdir... nk artk btn kent bunun dedikodusunu yapp duruyor Zaten burada herkes gereksiz eyleri diline dolar--Bundan baka, bu dedikodular Gruenka'nn... pardon Agrafena Aleksandrovna'nn... ok sayg duyduum ve KARAMAZOV KARDELER 299 pek ok saydm Agrafena Aleksandrovna'nn da kulana alnmtr. Mitya ite konumasna byle balamt, ama daha ilk szlerini syler sylemez sustu. Biz burada syledii szleri aynen alacak deiliz. Ancak zetini vereceiz. Mitya durumunu yle zetlemiti: Kendisi bundan ay nce bir maksatla (bunu sylerken gerekten mahsus szn deil de, bir maksatla szn kullanmt) eyalet bakentindeki avukata danmt. .(Kendisi tannm bir avukattr. Herhalde adm iit-misinizdir, ittiniz deil mi? Geni bir aln vardr. Devleti idare edebilecek kadar parlak bir zek... Sizi de tanyor... Sizin iin ok iyi szler syledi. Mitya bunlar syledikten sonra tekrar sustu. Ama szn arada bir byle kesmesi onu konumaktan alkoymuyordu. Hemen sonra gene birden atlyor, gittike daha ok, daha ok konumaa balyordu. O Korneplodov dedii adam, hereyi etraflca sorduktan ve Mitya'nn kendisine

ibraz ettii vesikalar inceledikten sonra (Mitya bu vesikalardan sz ederken belirsiz eyler sylemi, sznn burasnda nedense ok acele etmiti) yle bir sonu karmt; ona gre, ermenaya ky, Dimitriy'e annesinden kald iin, ona ait saylmalyd ve bu konuda gerekten dva amak, bylece ahlksz ihtiyar kstrmak mmknd... nk btn yollar tkal deildi, zaten kanun adam-ter ie nereden balyacaklarn bilirlerdi. Szn ksas, Fiyodor Pavlovi'ten daha alt bin hat-t yedi bin ruble koparmann mmkn olduu dn-tebilirdi. nk ermenaya, ne olursa olsun yirmi be bin rubleden, hatt belki yirmi sekiz bin rubleden da-ha az etmezdi. Otuz bin. otuz bin eder, Kuzma Kuz-mi Ben ise dnn, o kat yrekli adamdan on yedi bin ruble bile alm deilim! te Mitya demek istiyordu ki: ,Ben bu ii o zaman olduu gibi braktm. nk kanun adamlaryla bam ho deildir. Buraya ge-300 KARAMAZOV KARDELER line ise, bir kar dava aldn grnce kmaza gir-din. (Szn burasnda Mitya tekrar ne syliyeceini ard ve gene kesin bir dn yaparak baka konuya atlad.) yle diyordu: Asil yrekli Kuzma Kuzmi o canavara kar olan haklarm zerinize alr msnz? Karlnda da bana sadece bin ruble verirsiniz. Olmaz m?... Dvay hibir ekilde kaybetmenize imkn yoktur. Bu konuda size erefimin zerine yemin ederim. Aksine, bu iten bin ruble yerine alt bin, hatt yedi bin ruble kazanabilirsiniz... Yalnz ite en nemli nokta udur; bu isi !hemen, bugn bitirmek gerekiyor... Ben size noterde mi, ne derler ona, ite orada... yani sizin anlyacanz, hereye razym. stediiniz, btn vesikalar veririm, hereyi imzalarm... Bylece o kd hemen, eer mmknse, eer imknnz varsa, hemen bu sabah hazrlayp bitirelim... Siz bana bin ruble verirsiniz... Zaten bu kk kentte sermaye bakmndan sizin karsnzda kim durabilir?... Bu paray verince de beni eyden... kurtarm olursunuz... Szn ksas, benim gibi zavall bir adam ok asil bir davranta bulunabilmem iin, ok yksek bir hareket yapmam iin kurtarm olursunuz, diyebilirin... nk tandnz bir hanma, sizin ok iyi bildiiniz, bir baba gibi kendisi iin znt ektiiniz b:r hanma kar, ok yksek duygular besliyorum. Hatt eer isterseniz, bunu yle de anlatabilirim, bu ite kii kar karsya gelmitir. Kader korkun bir eydir Kuzma Kuzmi! Gerekilik Kuzma Kuzmi, gerekilik ite budur! Yalnz, madem sizi, bu atmadan oktandr sradan karmak gerekiyor, demek ortada arpan iki kii kalyor. Bunu ancak byle anlatabilirim. Geri belki, pek beceriklice bir anlat olmad. Ama ten edebiyat deilim. Yani arpanlardan biri benim. Dieri de o canavar! Bu bakmdan semek zorundasnz: YaKARAMAZOV KARDELER 301 ben, ya o canavar. Anladnz m? imdi herey elinizde... kiinin kaderi ve iki insann mutluluu sz konusu... zr dilerim, laflan kartrdm, ama ne demek istediimi anlyorsunuz... Bunu sayg deer gzle-fauzden okuyorum, anlyorsunuz... Yok eer anlama-onzsa, o zaman benim iin, bugnden tezi yok, kendimi suya atmaktan baka are kalmyor. te o kadar! Mitya bu o kadar szyle, sama sylevini yarda kesti, yerinden kalkarak yapm olduu budalaca teklife karlk verilmesini bekledi. Son cmleyi sylerken tirden umutsuz bir ekilde artk her eyin mahvolduunu ve en nemlisi ok samalam olduunu hissetti. Umut klar snm, zihninde, birden : Garip ey, buraya gelirken her ey iyi grnyordu, imdi ise byle herey sama sapan oldu! diye bir dnce geti. Di-mitriy konutuu srece, ihtiyar, gzlerinde buz gibi souk bir anlamla onun her hareketini izliyerek hi kmldamadan oturmutu. Mitya'nn szleri bitince. Sam-sanov onu bir an kadar bekletti, sonunda ok kesin ve neesiz bir tavrla : zr dilerim! Biz byle ilerle megul olmuyoruz! dedi. Mitya, birden dizlerinin kesildiini hissetti. Yz solmutu. Glmsemeye alarak: Peki ama imdi ne olacak Kuzma Kuzmi? diye mrldand. Demek oluyor ki. imdi ben mahvoldum. Ne sanyorsunuz? zr dilerim... Mitya hl ayakta duruyor, hl gzlerini bir noktaya dikmi olarak kmldamadan bakyordu, birden ihtiyarn yznde bir hareket farketti. rkildi. htiyar ar ar konuarak: Bakn, beyefendi, byle isler bizim iin elverili onuyor. Mahkemeler balyacak, avukatlar, bir sr skntlar ortaya kacak. Ama eer isterseniz, burada bir adam var, ona bas vurun...302 KARAMAZOV KARDELER Mitya birden: Aman Allahm, kimdir bu adam? Beni yeniden hayata kavuturdunuz Kuzma Kuzmi, diye mrldand... O adam bural deil. Zaten u anda kendisi burada bulunmuyor. Kylerde kereste alm satm yapyor. Lkab Lyagaviy'dir. Bu adam Fiyodor Pavlovi'le o sizin olduunu sylediiniz ermenaya'daki koru iin bir yldr pazarlk ediyor, yleyken, iittiimize gre, fiyatta bir trl uyuamyorlarm. imdi bu adam gene gelmi, lyinskiy papaznn evinde kalyormu. Vo-iovo istasyonundan on iki verst kadar ilerde. lyinskiy kynde. Buraya i iin, yani sizin o koru iin, bana da mektup yazmt. Kendisine bu konuda t vermemi istedi. Fiyodor Pavlovi'in kendisi gitmek istemiyormu. Demek oluyor ki, siz Piyodor Pavlovi'den nce davranr da, Lyagaviy'e demin bana teklif ettiinizi teklif ederseniz, belki de o zaman istediiniz olur... Mitya byk bir sevinle szn kesti: Dahice bir dnce! dedi. Evet tam ona gre, tam ona gre bir i! Kendisi pazarlk ediyormu, ondan fazla para istiyorlarm, imdi ise ite iftliin tmn bir senetle eline geirmi olacak! Ha ha ha!... Mitya, birden ksa ksa kahkahalar atarak, duygusuz bir insan gibi, yle beklenmedik ekilde glmeye balad ki, Samsanov bile birden irkilerek ban kaldrd. Mitya sevin iindeymi 'gibi: Size nasl teekkr edeceimi bilemiyorum Kuzma Kuzmi, diyordu. Samsanov ban edi: Bir ey deil. Ama siz bilmiyorsunuz! Beni kurtardnz Ah-Zaten buraya gelirken iimde bir his vard... imdi o papaza gitmeli! Teekkre demez, efendim.

KARAMAZOV KARDELER 303 Hemen oraya kouyorum, uarak gideceim oraya! zr dilerim, hasta olduunuz halde sizi rahatsz ettim, mrmn sonuna kadar unutmyacam bunu! Bunu size bir Rus olarak sylyorum Kuzma Kuzmi! Bir Rus olarak!... Evet, efendim. Mitya, ihtiyarn elini tutup skmak istedi, ama berikinin gzlerinde garip, fkeli bir k belirdi. Mitya bunu farkedince hemen elini geri ekti, ama sonradan ihtiyar yanl anlyafak bundan alnd iin, kendini sulu hissetti. Aklndan: Herhalde yoruldu da ondan diye bir dnce geti. Birden btn salonu nlatrca-sna : Bunu onun iin yapyorum! Onun iin, Kuzma Kuzmi! Anlyor musunuz? Onun iin yapyorum bunu! diye bard. Eilerek selm verdi, sert bir dn yapt, ve gene ayn hzl, koca koca admlarla, arkasna bakmadan kapya doru yrd. Heyecandan neredeyse titriyordu. Artk herey mahvolmak zereydi, yleyken ite koruyucu melek gelip beni kurtard! diye dnyordu. Madem bu ihtiyar gibi bir i adam (ne soylu bir insanm... o ne kibar durutu!) bana bu yolu gsterdi. Demek... demek artk dert bitti! i kazandm. Hemen yola koyulmalym. Gece olmadan dnerim. Gece de dnsem olur. Ama srtk i kazanld demektir, ihtiyar benimle alay etmedi ya? Mitya, evine giderken, yksek sesle byle kendi kendine sylemiyordu. Tabi artk iin ona baka trl grnmesine imkn yoktu. Yani ihtiyarn syledii ey ya ie yarar bir tt (byle bir i adamndan baka trls beklenmezdi) madem ii biliyordu, madem o Lya-gaviy adndaki adam tanyordu, (ne tuhaf bir soyadyd bu!) ya da... ya da ihtiyar onunla alay etmiti! Ne yazk ki, doru olan, bu son dncesiydi. Ara-artk uzun bir sre getikten ve tm o felketler304 KARAMAZOV KARDELER olduktan sonra ihtiyar Samsanov'un kendisi de glerek o zaman yzba ile alay etmi olduunu aklaya-akt. Zaten Samsanov kt yrekli, souk, alayc bir adamd. stelik bazlarna kar hastalk derecesine varan bir antipati duyard. Yzbann sevinli hali mi, o ktnn ve paray har vurup harman savurmaya alm adamn kendisi gibi, Samsanov ayarnda bir adamn, tasarlad pln la tuzaa deceini dnmek budalalna kaplmas m, yoksa yemlik olarak ona "byle bir av gsterip, para almya gelen o serserinin bunlar Gruenka iin yaptn sylemesi ve kadna kar duyduu kskanlk m, o srada ihtiyar kkrtan neydi? Bilmiyorum. Yalnz, Mitya onun karsnda, ayaklarnn kesildiini hissederek durduu, budalaca: mahvoldum diye syledii srada, Samsanov ona mt-ii bir kinle bakyordu. Birden Dimitriy'le alay etmek isteini duydu. Mitya dar ktktan sonra, Kuzma Kuzmi, fkeden sapsar olmu bir halde, oluna doru dnd,ve bundan byle o serserinin kesin olarak ieriye alnmamasn emrederek bir daha gzm grmesin onu, yoksa... dedi. Yoksa ne yapacan syliyemedi. Tehdidini savu-Tamad, ama onun kzdn sk sk grm olan olu bile bu halini farkedince, korkudan irkildi. htiyar aradan bir saat getikten sonra bile hl fkeden tir tir titriyordu. Akama doru da hastaland ve bir tabip" artmak iin birini gnderdi. II LYAGAVY Bylece drt nala gitmek gerekiyordu. Oysa at kiralamak iin elinde be paras, bile yoktu. Daha do' rusu drt grivennik'i vard. Bunca yllk varlkl bir ya KARAMAZOV KARDELER 305 antdan geriye kalan sadece buydu! Ama evinde oktandr artk ilemeyen gm bir saat vard. Dimitriy saati ald gibi, onu arda dkkn olan yahudi sa-atya gtrd. Yahudi saate alt ruble verdi. Mitya, byk bir heyecanla: Bunu bile beklemiyordum! diye bard. (Hl mthi bir heyecan iindeydi.) Alt rublesini kapt, koa koa evine dnd. Evde, aldnn zerine ev sahiplerinden ald rubleyi de katarak paray tamamlad. Ev sahipleri, ellerinde kalan son para bu olduu halde, hepsini ona seve seve vermilerdi; Dimitriy'i o kadar seviyorlard. Mitya, bulunduu derin heyecan iinde, onlara hemen orada artk kaderinin belli olacan aklad ve tabi byk bir tella Samsanov'un kendisine biraz nce teklif ettii pln da hemen hemen eksiksiz olarak anlatt. Samsanov'un kararn bildirdi, ileride olacak eyler iin besledii mitleri filn, hepsini aklad. Daha nceden de, birok srlarn aklad ev sahipleri ona nedense, kendi ailelerinden olan bir insan gz ile bakyor, onu hi de gururlu bir beyefendi saymyorlard. Mitya bylece dokuz rubleyi bir araya getirdikten sonra, yolcu arabas getirtilsin diye Volovo istasyonuna adam gnderdi. Ama btn bunlarn yknden, baz olaylarn meydana gelmesinden bir gn nce, le vakti, Mitya'nn elinde bir kuru bile bulunmad, para bulmak iin saatini satt, stelik ev sahiplerinden de ruble bor ald, btn bunlar da tanklarn gz nnde yapt, herkesin aklnda kal-m, tesbit edilmi oluyordu. Bunu nceden belirtiyorum. Sonradan bunlara ne-den iaret ettiim anlalacaktr. Mitya drt nala Volovo istasyonuna gitti. Geri yolda eninde sonunda artk btn bu ileri yoluna koyacan dnerek derin bir sevin iinde idi, ama Karamazov Kardeler II F: 20306 KARAMAZOV KARDELER gene de kendisi kentte yokken, Grusenka ne olacak diye korkudan ii titriyordu. Ya ene kadn tam da o gn, sonunda sabredemeyerek Fiyodor Pavlovi'e gitmee karar verirse? O zaman ne olacakt? Mitya ite bunu dnd iin gideceini ona sylemeden yola koyulmu, ev sahiplerine de eer biri gelip de kendisini sorarsa, nereye gittiini sylememelerini tenbih etmiti. Arabann iinde sarsla sarsla giderken: 'Muhakkak, muhakkak iyi olur, herhalde... ii burada bitirmeli... te Mitya ii rpererek bu hayaller iindeydi. Ama ne yazk ki, hayallerinin plnna uygun olarak gereklemesine imkn olmayacakt... BT kez, Volovo istasyonundan sonra kye gittii iin ge kald. Kyn on iki verst deil, on sekiz verst mesafede olduu meydana kt. kinci olarak lyinskiy papazn evde bulamad. Peder, komu kye gitmiti. Mitya, gene yola koyularak artk yorgunluktan bitkin hale gelmi, ayn atlarn koulu olduu arabayla, komu kye gidip, papaz buluncaya kadar gece bastrd.

Grnte ekingen ve yumuak bir adam olan peder ona hemen o Lyagaviy'in geri daha nce kendi evinde misafir kaldn, ama imdi Kuru Ky'de bulunduunu, korucunun bakt koru iin pazarlk etmee geldiinden tr, geceyi onun evinde geireceini anlatt. Mitya onu hemen Lyagaviy'le buluturmas ve bylece kendisini kurtarmas iin papaza srarla yal varnca, peder nce kararszlk gsterdi, ama sonunda, herhalde iinde bir merak duymaa balad iin, gen adam Kuru Ky'e gtrmee raz oldu. Yalnz iin kts oraya, yaya olarak gitmelerini salk vermi^-Sylediine gre o kye kadar ancak bir verst'ten bir parack daha fazla yol vard. Mitya, tabi kabul etti ve o arnlk admlaryla y-rmee balad, yle hzl yryordu ki, zavall Pe KARAMAZOV KARDELER 307 dercik arkasndan yetimek iin neredeyse kouyordu. Papaz, daha ihtiyarlamam ve ok ihtiyatl bir adamd. Mitya, hemen ona da plnlarn aklad. Heyecanla, sinirli sinirli Lyagaviy ile ilgili olarak tler istedi ve yol boyunca hep konuup durdu. Papaz dikkatle dinliyor, ama pek az t veriyordu. Mitya'nn sorduu sorulara ise belirsiz karlklar vererek: Bilmiyorum, ah., bilmiyorum, nereden bileyim ben bunu? gibi szler sylyordu. Hatt Mitya, miras konusunda babasyla kendisi arasnda o anlamazlklardan sz anca, papaz baz bakmlardan Fiyodor Pavlovi'e bal olmak zorunda bulunduu iin korkuya bile kapld. Bu arada hayretle, Mitya'nn o alm satmla geinen kyl Gortskin'e neden Lyagaviy dediini sordu ve bir grev yerine getirir gibi, ona bu adamn gerekten, bir Lyagaviy olduunu, ama ona bunu sylememek gerektiini, onun bundan fena halde alndn, bu yzden kendisine muhakkak Gortskin demek gerektiini syledi. Sonra: Bunu yapmazsanz, onunla hi anlaamazsnz, zaten sizi dinlemez bile! diyerek szn bitirdi. Mitya, byle eyler zerinde duramyacak kadar acele ettiim belirtecek ekilde, fazla hayret gstermedi ve papaza Samsanov'un o adamdan sz ederken bu ad kullandn syledi. Papaz bunu renince, hemen konuyu deitirdi. Oysa eer, o srada aklna gelen ihtimali Dimitriy Fiyodorovi'e am olsayd, iyi olurdu. Papaz Samsanov'un Mitya'y kylnn yanma gnderirken ondan Lvagaviy diye sz etmesine baklrsa, belki de, onunla alay etmi olduunu ima edebilir ve acaba iin iinde bir dalavere yok mu? diye sorabilirdi. Ama Mitya'nn byle nemsiz eyler zerinde durmaa vakti yoktu. Acele ediyor, koca koca admlar atarak yryordu. Ancak Kuru Ky'e geldikleri vakit bir verst deil, bir buuk verst deil, belki verst yrdkleri-i anlad. Fena halde can skld, ama kendisini tuttu.308 KARAMAZOV KARDELER Ky evine girdiler. Pederin tand olan korucu, evin bir blmnde oturuyordu, br blme, sofann br tarafndaki temiz olan blmne ise Gorstkin yerlemiti. zbenin bu temiz olan blmne girip yah bir mum yaktlar. erisi fazla snmamt. Mee tahtas bir masann zerinde, snm bir semaver, semaverin hemen yannda zerinde fincanlarla bir tepsi, sonuna kadar iilmi bir ie rom, bitirilmemi bir tof votka ve buday ekmei artklar vard. Gelen yabanc ise bankn zerine uzanm, st giysilerini karp bann altna yastk yapm olarak yatyor, horul horul uyuyordu. Mitya, ne yapacan bilemeyerek durdu: Tabi, uyandrmalyz, dedi. Benim iim ok nemli. Buraya gelirken o kadar acele ettim ki, gene bugn, hem de hemen geri dnmem gerekiyor! diye endieyle sylendi. Ama korucu ile papaz konumadan duruyor, dncelerini aklamyorlard. Mitya, yaklat, adam uyandrmaa alt. B-,yk bir aba gstererek onu ayltmaa alyordu. Ama adam bir trl gzn amyordu. Mitya: Sarho, dedi. imdi ne yapmal? Allahm ne yapmal? Birden mthi bir sabrszlkla uyuyan kollarndan, bacaklarndan tutup ekitirmee, ban saa sola evirmee, vcudunu kaldrp bankn zerine oturtmaa alt. Ama btn bu abalar, adamn sonunda garip garip homurdanmasndan ve dilini iyice dndrememekle birlikte, iddetli kfrler savurmasndan baka bir sonu vermedi. Sonunda peder: Hayr, iyisi mi biraz bekleyin, dedi. Belli ki ko nuacak halde deil... Korucu: Btn gn iti, diye sze kart. Mitya: Aman Allahm! diye bard. u anda ona ne KARAMAZOV KARDELER 309 kadar ihtiyacm olduunu, nasl bir umutsuzluk iinde bulunduumu bir bilseniz! Peder: Ama sabaha dek beklemeniz daha doru olur, diye tekrarlad. Mitya: Sabaha dek mi? Rica ederim... Bu imknsz bir ey! dedi ve byk bir znt iinde sarhou uyandrmak iin gene ileri atlacak oldu, ama abalarnn tm. yararszln hemen kavrayarak vazgeti. Peder susuyor, uykulu grnen korucu ise somurtuyordu. Mitya bsbtn umutsuzlua kaplarak: Gerekilik insan ne felketlerle karlatryor! dedi. Yznden sel gibi ter akyordu. Peder msait bir anda, ok yerinde olarak, uyuyan adam uyandrmay baarsalar bile, sarho olduu iin, gene de hibir konuma yapabilecek durumda olmayacan syledi. Sizin ise nemli bir iiniz var, onun iin en dorusu, siz bunu yarn sabaha brakn! dedi. Mitya kollarm iki tarafa at, sonra raz oldu. Ben burada kalacam, mum da burada kalacak, burada kalp msait an yakalamaa alacam. Uyand vakit bala... Korucuya doru dnd: Sana mumun parasn da, burada konaklama cretini de vereceim. Sonradan Dimitriy Karamazov'u hatrlarsn. Yalnz imdi sizinle ne yapacaz bilmiyorum, sayn peder. Siz nereye yatacaksnz? Peder: Yok canm! Ben evime gideceim, efendim... Onun ksrana biner giderim...

Bunu sylerken korucuyu iaret ediyordu. Eh artk izninizle, size basarlar... Bylece karar verdiler. Papaz, sonunda ondan kurtulduu iin memnunluk duyarak, ksraa binip gitti.310 KARAMAZOV KARDELER Ama giderken gene de dnceli dnceli ban sallyor, iinden: Acaba bu merakl olay velinimetim Fi-yodor Paviovi'e haber vermeli mi? diye kendi kendine soruyor, belki de bir bakarsn, yle bir saatine gelir, ii renir, fkeye kaplr, yardmlarn kesiverir diye syleniyordu. Korucu kand, sonra hi konumadan kendi odasna gitti. Mitya ise banka oturdu ve dedii gibi msait an yakalamaa hazrland. Ruhuna ar bir sis gibi, mthi bir sknt kmt. Derin, korkun bir sknt! Oturuyor, dnyor, ama dnce bile bir sonuca yaramyordu. Mum yandka eriyordu, snan odada bir crlak bcei trdamaa balamt. erisi da-yanlmyacak derecede snmt. Mitya'nn gznn nnde, birden bahe canland. Bahenin arkasndaki yolu grr gibi oldu, babasnn evinde, gizlice bir kap alyor, Gruenka bu kapdan ieri koarak giriyordu... Birdenbire banktan frlad... Dilerini gcrdatarak: Feci bir ey! diye sylendi, uyuyan adama bir robot gibi yaklat, yzne bakmaa balad. Bu kupkuru, ok yal olmayan, olduka uzun yzl, kvrck sal, kzla alan incecik sakall bir adamd. Srtnda basma bir gmlekle, cebinden gm bir saat kstei grnen siyah bir yelek vard. Mitya bu surata, byk bir nefretle bakyordu. Adamn salarnn kvr kvr olmas nedense iinde zel bir kin uyandryordu. O srada, kendisinin, o ertelenmesi imknsz sorunu ile, bu adam karsnda bitkin bir halde durmas, bu i iin bunca fedakrlk etmi, bunca eyi brakm olmas, ok arna gidiyordu. Bakalarnn srtndan geinen bu adam iin: Oysa imdi bu adam, kaderimi elinde tutan bu adam. sanki hibir ey olmam gibi horul horul uyuyor, sanki baka bir gezegenden gelmi gibi... diye dnd. Sonra birden yksek sesKARAMAZOV KARDELER 331 le: Ah! kader bana ne oyun oynad! diye sylendi ve birden bsbtn kendini kaybederek, gene szm olan kyly uyandrmak iin onun zerine atld. Adam garip bir fke ile uyandrmaa alyor, stn ban yrtyor, sarsyor, hatta dvyordu. Ama be dakika kadar uratktan sonra, gene hibir baar elde edemeyince, gcn yitirmi olarak, umutsuzluk iinde, tekrar gidip banka oturdu. Sama, sama! diye yksek sesle syleniyordu... Sonra nedense: Hem... tm bunlar ne onur krc! diye ekledi. Basnda iddetli bir ar balamt. Aklndan: -Yoksa ekip gitmeli mi? Vazgeip gitmeli mi? diye bir dnce geti. Hayr. Madem yle, artk sabaha dek kalacam! Mahsus kalacam ite, mahsus kalacam! Ne diye geldim sanki buraya, yleyse? Zaten nasl gidebilirim, buradan neyle gidilebilir artk? Hay Allah! Ne samalk! diye syleniyordu. Baars gittike iddetleniyordu. Hareketsiz oturuyordu. Nasl olup da, byle bir anda, byle oturduu yerde uykuya daldn bilemedi. ki saat ya da biraz daha uzun bir sre uyumutu herhalde. Dayanlmaz, bartacak kadar iddetli bir ba arsyla uyand. akaklar zonkluyor, bann st taraf acyordu. Uyannca, uzun bir sre tam anlamyla kendine gelemedi ve bana gelenleri bir trl kavrayamad. Sonunda fazla snm olan odada mthi bir kmr kokusunun yaylm olduunu hissetti. Eer uyanmasayd belki de lecekti. htiyar kyl ise, hl yatyor, horluyordu. Mum iyice erimiti, neredeyse snmek zereydi. Mitya bararak, sallana sallana atld, sofadan geip korucunun odasna gitti. Korucu hemen uyand, br odada kmrn havay zehirlediini renince, yaplacak eyleri emretmek iin dar kt, ama olmay, alacak kadar kaytsz bir tavrla karlamt. Bu da Mitya'y hem 312 KARAMAZOV KARDELER gcendirmi, hem de artmt. Karssnda durmu kendini kaybetmi gibi: Ya lrse, ya lrse, o zaman ne olacak... O zaman ne olacak?, diye yksek sesle sylenip duruyordu. . Kapy, pencereyi atlar, borunun anahtarn evirdiler, Mitya, sefadan suyla dolu bir kova getirip nce kendi ban slatt, sonra bir bez bulup onu suya daldrd ve Lyagaviy'in basna yaptrd. Korucu ise, tm olaylara hl olup biten her eyi nemsiz gryormu gibi bir tavrla bakyordu. Pencereyi atktan sonra can sklarak: Bu kadar da yeter! diyerek demir feneri Mitya'-nn yannda brakp, gene uyumaa gitti. Mitya, sarhola yarm saat kadar urat, hep ban slatyordu ve artk ciddi olarak tm geceyi uyumadan geirmeye karar vermiti. Ama yorgunluktan bitkin bir hale gelince, bir dakikack soluk alabilmek iin oturdu, bir an gzlerini kapad, sonra farknda bile olamadan, banka uzand ve l gibi derin bir uykuya dald. Uyand vakit, artk ok geti. Saat sabahn hemen hemen dokuzuna gelmiti. Isl l bir gne kk evin iki penceresinden ieri giriyordu. Dnk kvrck sal kyl, bankn zerinde oturuyordu, artk srtna uzun ceketini giymiti. nnde yeni yaklm bir semaver ile baka bir tof duruyordu. Eskisi, dnk artk bitmiti. Yenisinin de yarsndan fazlas iilmiti. Mitya yerinden frlad, ama hemen o uursuz kylnn gene sarho hem de kendini bilemeyecek, aylamaya-cak kadar sarho olduunu anlad. Gzleri yuvalarndan uram gibi bir an ona bakt. Kyl ise hi konumadan sinsi sinsi, insan gcendiren garip bir sakinlikle kurnaz kurnaz, hatt, karsndakini kk grdn belirten bir tavrla, bakyordu. Ya da Mit-ya'ya yle gelmiti. Sarhoa doru atld: KARAMAZOV KARDELER 313 Bir dakika, gryorsunuz... Ben... Siz, her halde br odada oturan burann korucusundan iitmisiniz-dir... Ben temen Dimitriy Karamazov'um. Kendisiyle koru iin pazarlk ettiiniz ihtiyar Karamazov'un olu.. Kyl sakin ve kesin bir tavrla: Atyorsun be! dedi, Nasl atyorum? Fiyodor Pavlovi'i tanyorsunuz yal Kyl dilini aznn iinde glkle dndryordu:

 Hi de senin o Fiyodor Pavlovi'ini tanmyorum, diye sylendi. Canm koruyu, koruyu almak iin onunla pazarlk; etmisiniz. Uyansarza... Aklnz banza toplayn... Beni buraya Pavel lyinskiy getirdi... Siz Sam-sanovr'a yazmsnz, o da beni size gnderdi... Mitya, bunu soluk solua sylemiti. Lyagayiv gene sert bir sesle: Atyorsun! dedi. Mitya ayaklarnn souduunu hissetti. - Rica ederim! Bu aka deil ki! Belki de u anda akr keyifsiniz, ama ne de olsa konuabiliyor, anl-yabilijyorsunuz... Ben bu iten hi bir ey anlamyorum! Sen boyacsn! Rica ederim! Ben Karamazov'um. Dimitriy Ka-ramazzov'um... Size bir teklifim var... Krl bir teklifim..., Gerekten kazanl bir i... Hem de koru ile ilgili. Kyl ciddi ciddi sakaln okuyordu: Hayr, sen mteahhitlik ediyordun, icarcydn, sonra da alan biri ktn. Alan birisin sen!... Mitya umutsuzluk iinde parmaklarn bkp du-ruyorcdu: . - inann bana yanlyorsunuz! dedi. IKyl hep sakaln svazlyordu. Birden kurnazca bir tavrla gzlerini kst:314 KARAMAZOV KARDELER Hayr, sen bana unu syle! Bana yle bir kanun gster ki, ktlk etmek serbest olsun! itiyor musun? Alan birisin sen. Anlyor musun bunu? Mitya, can sklarak geri ekildi. Birden Alnna bir darbe indirilmi gibi oldu. Sonradan kendisi de yle diyecekti. Bir anda zihni garip bir ekilde aydnland. Kendisi 'bir kvlcm akt, o zaman her eyi birden kavradm-, diyecekti. aknlk iindeydi, dona kalmt. Nasl oluyor da kendisi gibi, ne de olsa zeki bir adam, byle bir samala kanmst? Nasl oluyor da byle bir maceraya burnunu sokmu, hemen hemen tm bir gn, tm bir gece bu Lyagaviy ile urap didinmi, ban slatmaa almt... Ne yapmal yani, adam sarho, kp gibi sarho, belki de daha bir hafta durmadan kafay ekecektir... Bu durumda daha-ne bekliye-ym? Ya Samsanov beni buraya mahsus gnderdiyse? O zaman ne olacak? Ya Gruenka... Aman Allahm, ben ne yaptm!... Kyl oturuyor, alayl alayl glerek ona bakyordu. Baka bir zaman olsayd Mitya belki de fkesinden bu aptal ldrrd, ama imdi btn vcudu gcn yitirmiti, bir ocuk gibi olmutu. Yavaa banka doru gitti, paltosunu ald, srtna giydi, izbeden kt. br odada korucuyu bulamad. Ortalarda kimse yoktu. Cebinden bozuk olarak elli kpek kard, onu orada bir gece geirdii iin ve yakt mumla verdii zahmet karl olarak, masann zerine brakt. zbeden knca etrafn ormanla evrili olduunu grd. Baka hibir ey grnmyordu, izbeden knca saa m, yoksa sola m gitmek gerektiini bile ha' trlayarnadan rastgele yrmee balad; o akam Pa" pazla acele acele oraya gelirken yolun nereden geti' ini fark etmemiti bile. Yreinde kimseye kar kin yoktu, Samsanov'a kar bile. Ormann iinden geen darack patikadan, hibir ey dnmeden, kendini KARAMAZOV KARDELER 315 betrni, tm dncelerini yitirmi gibi hatta nereye gittiini bile hi dnmeden yryordu. Birden ruh bakmndan da vcuta da o kadar zayif, gsz oluver-jniti ki! O srada karsna bir ocuk ksayd, onu yenebilirdi. yleyken g bel ormandan kt. Birden karssna gzn grebilecei yere dek uzanan ekinleri biilmi usuz bucaksz tarlalar kt. Hi durmadan ileri, hep ileri giderek Her yer ne byk bir umutsuzluk iinde! Her yerde nasl bir lm kokusu var!" diye tekrarlyordu. Onu yoldan geenler kurtard. Arabacnn biri ihtiyar bir taciri ky yolundan gtryordu. Araba hizasna gelince, Mitya onlara yol sordu, o zaman onlarn da Volvo'ya gittikleri anlald. Konumaa baladlar, sonunda Mitya'y yanlarna yol arkada olarak aldlar. saat kadar sonra istasyona vardlar. Volovo istasyonunda, Mitya hemen kente gitmek iin bir araba kiralad ve birden dayanamyacak derecede a olduunu hissetti. Atlar arabaya koarlarken Dimitriy'e sahanda yumurta yapverdiler. Dimitriy yumurtay bir rpda bitirdi. Koca bir para ekmei, hafife kokmaa balam salam da yedi ve kadeh votka iti. Bylece biraz canland, gene cesaret buldu ve iinde tekrar bir umut yand. Yolda rzgr gibi gidiyor, hep daha hzl gitmesi iin arabacy durmadan kkrtyordu. Birden bu uursuz paray hemen o gn bulmak iin artk "vazgeilmez yeni bir pln tasarlad. Nefretle: Akl alacak ey deil! Akl alacak ey deil... Bu Allann bels, adi bin ruble yznden bir insann hayat mahvoluyor!... diye bard. Ne olursa olsun, kahrm bugn vereceim! Eer hi durmadan Grusenka'y dsnmeseydi, ba-na bir ey gelmesin diye endie etmeseydi, belki gene tam anlamyla neeli olacakt. Ama bu dnce, her an yreine sivri bir haner gibi saplanyordu. Sonun-da kente vardlar. Mitya da hemen Gruenka'ya kotu.316 KARAMAZOV KARDELER III ALTIN MADENLER Bu Gruenka'nn o kadar korku ile Rakitin'e anlatt ziyaretti. Bu srada, Gruenka, o syledii -pusulay bekliyordu ve Mitya'nn bir gn nce de, o gn de, gelmemi olduuna seviniyor, Allah vere de ben kentten ayrlncaya kadar gelmese diye umutlanyordu. Oysa Dimitriy, birden ka gelmiti. Ondan sonra olup bitenleri biliyorsunuz: Gruenka onu bandan savmak iin, gya para hesab yapmas gerektiini syleyerek kendisini Kuzma Samsanov'un evine kadar geirmesi iin kandrm. Mitya da ona kanarak, gen kadn hemen oraya gtrmt. Gruenka kapda veda ederken saat on ikide gelip kendisini almas iin ondan sz almt. Mitya onun bu ricasna memnun olmutu. Hemen kendi kendine su sonuca varmt: Kuzma'nn evinde oturacaksa, Fiyodor Pavlovi'e gitmeyecek demektir... Meer ki, yalan sylesin! Ama ona yle geliyordu ki, Gruenka yalan sylemiyordu. Dimitriy, sevilen kadndan ayr olduu vakit, Allah bilir ne feci eyler hayalinden geiren, bana bin trl bel beldiini, ona nasl ihanet ettiini dnen, ama bir kou yanna geldii vakit gene de frsattan yararlanarak kendisine ihanet ettiini dnd halde yzne bakar bakmaz, o glen, o neeli, o efkatli yze bir gz atar atmaz,

hemen Ye niden cesaret bulan, btn phelerini bir anda silen. daha nceki kskanl iin de utan duyarak sevinle kendi kendini sulayan kskanlardand. Gruenka'y Samsancv'a gtrdkten sonra. he men evine dnmt. Ah, o gn daha ne ok yaplacak i vard!... Ama ne olursa olsun, yrei hafiflemiti Aklndan bir de, Smerdyakov'dan o akam hi bir ey KARAMAZOV KARDELER 317 olmadn, bir an nce renmeliyim. Allah gstermesin, Fiyodor Pavlovi'e bir gittiyse! Felket! diye bir dnce geti. Daha evine varmadan, bir trl rahat edemeyen yreinde gene kskanlk alevlenmiti. Kskanlk! Pukin: Otello kskan deildir, inanan, saf bir insandr! demiti. Onun bu sz bile byk airimizin olaanst derin zeksna iarettir. Geri Otello'nun i dnyas yklm, yrei param para, dnya grs alt st olmutur!... ideali mahvolmutur. Ama Otello gibi bir insan saklanmaz, gzetlemez, casusluk etmez. O karsndakine inanan insandr. Aksine ihaneti aklna getirmesi iin ona yol gstermek, onu srklemek, olaanst bir aba gstererek kskanln alevlendirmek gerekiyordu. Gerek bir kskan byle olmaz! Kskan insann hibir pimanlk duymadan, ne kadar utan verici bir duruma debileceini, ahlk bakmndan ne kadar alalabileceini, kendi kendini ne kadar kk drebileceini, insan hayalinden bile geiremez. Oysa, hepsi adi ve kirli ruhlu insanlar deildirler. Aksine insan yksek ruhlu da olsa, tertemiz bir sevgi de duysa, kendisinden fedakrlklar da etse, masalarn altna saklanabilir, en adi insanlara rvet verebilir, en adi gzetleme ve casusluk ilerinin kirli, irkin yollarna ba vurabilir. Otelle, ne olursa olsun, ihaneti olduu gibi kabullenemezdi. Belki balamamazlk edemezdi, ama ruhu bir st ocuunun ruhu kadar tertemiz, gnahsz, kinsiz olduu halde, ihaneti bir trl hazmedemezdi. Gerekten kskan olan bir insan ise. yle olamaz. Baz kskanlarn nelere boyun eebildiim, nelere gz yumabileceim, neleri balayabilecein! insan bilemez! Kskan insanlar herkesten daha abuk, herkesten daha ok ey balarlar... Bunu da btn kadnlar bilirler. Kskan bir insan ok ksa bir sre iinde (tabi balangtaki korkun atmadan sonra) balayabilir. 318 KARAMAZOV KARDELER Bunu yapabilecek bir yaratltadr. rnein artk is. patlanm bir ihaneti, hatt kendi gzyle grd bir kucaklamay ya da pmeyi bile balayabilir. Yeter ki, bunun son kez- olduuna, rakibinin o andan itibaren artk ortadan kalkacana, dnyann ta ucuna gideceine, ya da kendisinin sevgilisini bir yere karabileceine inansn! Tabi barma ancak bir saatliktir. nk rakibi gerekten yok olsa bile, kskan, hemen ertesi gn kendisine yeni. baka bir rakip uydurur ve bu sefer o yeni rakibine kar kskanlk duymaa balar. Denilebilir ki, daima byle gzetlenmesi gereken br sevgi nasl bir sevgidir? Ve byle byk bir aba ile her an bekilik etmeyi gerektiren bir sevginin deeri var mdr? Ama ite gerekten kskan olan insan, bunu hi bir zaman anlyamaz. Oysa kskanlar arasnda, birok yksek ruhlu insanlar da vardr. Gariptir ki, o yksek ruhlu insanlar bile bir kede birini gzetlemekten ekinmezler. Birini gzetlerken de o yksek duygular ile seve seve girdikleri durumun utan verici olduunu ak olarak anlarlar, ama ite o ksede durduklar srece, ne olursa olsun, hibir zaman bir pimanlk duymazlar. Mitya, Grusenka'y grr grmez iindeki kskanlk yok oluyor, gen adam hemen ona inanan, kibar bir insan oluyor, hatta kt duygular iin kendi kendine kzyordu. Ama bu, yalnz o kadna kar duyduu bu sevgide sandndan ok daha yksek bir ey bulunduunu, bu duyguda yalnz Alyoa'ya anlatt gibi "bir vcut kvrmnn uyandrd tutkunun bulunmadn gsteriyordu. nk Grusenka uzaklar uzaklamaz. Mitya gene ondan phe etmee balyor, onun tm alaklklar isleyebileceini, tm ihanetleri yapabilecei ni dnyordu. Bunlar dnrken de iinde pimanlk duymuyordu. iindeki, kskanlk yeniden alevlenmiti. Ne sa olsun acele etmesi gerekiyordu. Hereyden nce olmazsa Gruenka'nn yolunu kesmek iin biraz KARAMAZOV KARDELER 310 para bulmas gerekiyordu. Bir gn nceki dokuz rublenin hemen hemen hepsi yola gitmiti. Parasz ise, muhakkak ki, bir adm bile atmaya imkn yoktu. Ama Di-mitriy yeni pln ile birlikte bu zaman geitirmek iin. gereken paray nereden bulacan daha nceden arabada dnm, tasarlamt. Mermileri ile birlikte iyi cins iki dello tabancas vard. Bunlar imdiye kadar rehine koymamasnn nedeni onlar sahip - olduu her eyden fazla sevmesiydi. "Bakent meyhanesinde oktandr bir gen memurla tanmt. Bir gn gene meyhanede onunla konuurken, gen adamn bekr olduunu ve olduka varlkl olan bu memurun da tutku derecesinde silh sevdiini, tabancalar, revolverler, kllar satn aldn, bunlar evinde duvarlara astn, ahbaplarna gstererek onlarla gururlandn, bir tabancann nasl yapldn, nasl islediini, nasl doldurulmak gerektiini hatta hedefe isabet etmek iin nasl ate edilebileceini anlatmakta usta olduunu renmiti. Mitya, uzun sre dnmeden hemen ona kotu ve tabancalar on rubleye rehin olarak kabul etmesini teklif etti. Memur sevinle ona tabancalar kendisine satmas iin yalvarmaa balad. Ama Mitya raz olmad. O zaman adam Mitya'ya on ruble verdi, bu para iin de kesin olarak hi faiz almyacam syledi. Dostta ayrldlar. Mitya acele ediyordu. Bir an nce Smerd-yakov'u artmak iin Fiyodor Pavlovi'in bahesinin arka tarafna gitti. Ama bylece daha sonra ok sz edeceimiz nemli bir olay meydana geldi, daha iki saat kadar nce Mitya'nn elinde hibir para bulunma-dg, on ruble bulmak iin ok sevdii eyleri bile rehi-ne brakt halde aradan saat getikten sonra ise birden binlerce rubleye kavutuu anlalacakt. Ama olaylar gene nceden anlatm oluyorum. Mariya Kondratyevna'nn evinde (bu kadn Fiyodor Pavlovi'in komusuydu) Dimitriy'i ok artan, akln320 KARAMAZOV KARDELER bandan alan bir haber bekliyordu, bu da Smerdyakov un hastal haberi idi. Smerdyakov'un bodruma nasl dtn, sara krizine nasl tutulduunu, doktorun nasl geldiini, Fiyodor Pavlovi'in onunla ne kadar n, gilendiini ayrntl olarak

rendi. Hayretle aabeyi van Fiyodorovi'in de biraz nce sabahleyin Moskova' ya gitmi olduunu renmiti. Herhalde Volovo'dan benden nce gemitir. diye dnd. Ama Smerdyakov'un durumuna ok zlyordu. imdi kim bekilik edecek, durumu bana kim bildirecek? diye dnyordu. Byk bir merakla kadnlara bir aksam nce herhangi bir eyi farkedip etmediklerini sormaa balad. Onlar da Dimitriy'in bunlar neden sorduunu anlayarak endielerini tam anlamyla giderdiler. Kimse uramamt, yalnz van Fiyodorovi gebeyi orada geirmiti. Ve Herey yolunda gidiyordu. Mitya, dnceye dald. Muhakkak ki, o gn de etraf gzetlemesi gerekiyordu. Ama bunu nereden yapmalyd? Buradan m, yoksa Samsanov'un kapsnda m? Sonunda kararn verdi: Hem burada bekliyecekti hem orada. Duruma gre bekledii yer de deiecekti, imdilik ise, imdilik ise... in nemli taraf, imdi zihninde daha arabada iken tasarlad yeni ve artk yanl elmas imknsz bir pln" vard. Bu pln ertelemee imkn yoktu. Mitya bunun iin bir saat feda etmeye karar vermiti: Bir saat iinde hereyi kararlatrr, hereyi renirim. O zaman da nce Samsanov'un evine gider, Gruenka'nn orada olup olmadna bakarm, sonra da hemen gerisin geriye, bir kou buraya ge lir ve saat on bire kadar burada beklerim, sonra da ge ne Gruenka'y alp, tekrar evine gtrmek iin Samsa nov'a giderim! te verdii karar buydu. Koa koa eve gitti, ykand, salarn tarad, elbi selerini temizledi, giyindi, sonra bayan Hohlakova'n evine gitti. Pln onunla ilgiliydi. O hanmdan bin ruble bor almaa karar vermiti. Hem de nedense, iin KARAMAZOV KARDELER 321 de onun bu isteini reddetmiyeceine dair alacak bir inan domutu. Belki de: Madem iinde byle bir inan vard, neden nce buraya, daha dorusu kendi evresinden olan birine gitmeyip de, bambaka bir insan olan Samsanov'a, kendisi ile nasl konuacan bile bilmedii bir adama ba vurduuna hayret edilebilir. Ama unu sylemek gerekir ki, son bir ay iinde Dimit-riy, Bayan Hohlakova ile ahbapln nerede ise tamamen kesmiti. Zaten eskiden de onunla az tanyordu. Bundan baka, o kadnn kendisinden nefret ettiini ok iyi biliyordu. Bu kadn, daha balangta, yalnzca Katerina Ivanovna'nn nianlsdr diye ondan nefret etmee balamt. Oysa. kendisi nedense birden Katerina Ivanovna'nn onu brakp sevimli, valye ruhlu. tahsilli ve her bakmdan ok kibar davranan van Fiyodorovi ile evlenmesini istiyordu. Mitya'nn davranlarna ise, fena halde fkeleniyordu. Mitya, onunla alay bile etmiyordu, hatta bir gn o kadnn Ne kadar hareketli ve laubali ise, o kadar terbiyesiz olduunu sylemiti. te o sabah, arabada gelirken, birden aklna parlak bir dnce gelmiti. Madem, kendisi Katerina vanovna ile evlenmemi istemiyor ve madem bu onda o kadar fke uyandryor, (biliyordu ki, kadn bu ihtimali dndke nerede ise isteri krizi geirecek gibi oluyordu) o halde, neden imdi bana bu bin rubleyi vermeyi reddetsin? Madem ki, bu parayla Katya'y b-rakp buraya bir daha dnmemek zere gidebilirim. ksek sosyetedeki bu mark hanmefendiler bir eyi akllarna takacak kadar istediler mi, artk ille dedik-leri olsun diye hibir eyden kanmazlar. Sonra bu ka-zengin de Mitya byle dnyordu. Tasarlad plan gelince, bu gene aynyd. Yani gene erma-zerindeki haklarn ona teklif etmek istiyordu. Karamazov Kardeler II F : 21322 KARAMAZOV KARDELER Ama artk bunu bir akam nce Samsanova'ya yapt gibi ticar bir dnceyle, bin ruble yerine alt, ya da yedi bin ruble kazanmak ihtimalini ileri srerek yapmyacakt. Sadece bunu borcuna karlk drst bir adama yakr ekilde teminat olarak gsterecekti. Mitya, zihninde bu yeni dnceyi evirip evirirken de derin bir heyecana kaplyordu. Zaten yeni bir ie giritii vakit, ya da bir anda btn kararlarnda byle oluyordu. Her yeni dnceye tutku derecesine varan bir heyecanla kendisini kaptryordu. Bununla birlikte, bayan Hohlakova'nn evinin kapsna geldii anda, birden korkudan srtnda bir rperme hissetti. Ancak o anda, artk matematik bir kesinlikle gerekten son umudunun burada olduunu, bundan sonra artk onun iin dnyada hibir ey kalmadn, eer bu umut burada krlacak olursa, <bu bin rubleyi bulmak iin birini baklayp soymaktan baka hibir are kalmadn anlad... Kapdaki ngra ald srada, saat sekiz buuktu. nce her ey yolunda gider gibi oldu. Dimitriy daha geldiini bildirmelerini rica eder etmez, olaanst bir tella hemen kabul edildi. Aklndan Sanki beni bekliyordu diye bir dnce geti. Onu misafir odasna aldklar vakit ev sahibi de neredeyse koarak hemen yanma geldi ve baka bir sze balamadan nce onu beklediini syledi: Bekliyordum ya, bekliyordum ya!... dedi. Sizin barla geleceinizi nereden bilebilirdim, deil mi? yleyken sizi bekliyordum ite. Bu sezgime hayret edeceksiniz Dimitriy Fiyodorovi! Sabahtan beri bu gn geleceinize kesin olarak inanyordum. Mitya, biraz hantalca oturdu : Gerekten alacak bir ey, hanmefendi! diye sylendi. Ama ben buraya ok nemli bir i iin gel dim... ok, ok nemli bir ey iin... Yani benim iin KARAMAZOV KARDELER 323 hanmefendi, yalnz benim iin. Hem de ok acelem var... ok nemli bir i iin geldiinizi biliyorum Dimitriy Fiyodorovi... Sanmayn ki, bunu bir eit sezile, ya da mucize bekleyen bir insann geri kafall ile sezdim. (Zosima dedeyi iittiniz deil mi?) Burada, bu iin iinde matematik bir kesinlik rol oynuyor: Ka-terina vanovna ile olan eylerden sonra, buraya gel-memezlik edemezdiniz... Gelmeden duramazdnz... Bu matematik bir gereklilik!... Gerek, yaamn gerekiliidir bu hanmefendil Beni buraya getiren gerekiliktir. Yalnz izin verin dncelerimi anlataym... Evet, realizm, tam anlamyla realizm sizi buraya getirdi, Dimitriy Fiyodorovi. Ben de imdi tm varlmla realizmi savunuyorum. Artk mucize konusunda yeteri kadar ders aldm. Zosima dedenin lm olduunu iittiniz deil mi? Mitya biraz ard:

 Hayr hanmefendi, bunu ilk kez sizden iitiyorum. Zihninde Alyoa'nn hayali canland. Bu gece ld ite... Mitya szn kesti: Hanmefendi ben su anda ancak umutsuzluun snrna gelmi olduumu dnebiliyorum. Eer siz bana yardm etmezseniz herey mahvolacaktr. Hepsin-en nce de ben mahvolacam. Bu beylik szler iin zr dilerim, ama sayklyor gibiyim, sanki bir hum-maya tutuldum... Biliyorum, biliyorum... Hummaya tutulmu gi-bi olduunuzu biliyorum, zaten baka bir durumda ola.. mazsnz ve ne sylerseniz syleyin, ben hepsini daha nceden biliyorum. Ben oktandr kaderinizi inceliyoDimitriy Fiyodorovi... Onu izliyor ve inceliyorum.324 KARAMAZOV KARDELER Ah... inann ki ben tecrbeli bir ruh doktoruyum, Di. mitriy Fiyodorovi. Mitya kendini zorlayarak iltifat etti: Hanmefendi, madem siz tecrbeli bir ruh doktorusunuz, ben de tecrbeli bir hastaym ve yle hissediyorum ki, madem kaderimi byle inceliyorsunuz, o halde hayatmn mahvolmamas iin yardmda bulunacaksnz. Yalnz bunun iin, izin verin, size buraya gelmeyi gze almama yol aan ve yeni tasarladm pln... Sizden neler beklediimi aklyaym... Ben buraya unun iin geldim, hanmefendi!... Aklamayn! Zaten bunun ikinci derecede bir nemi var. Yardma gelince, yardm elimi uzattm ilk insan siz olmayacaksnz Dimitriy Fiyodorovi... Herhalde kuzenim Belmesova'y iittiniz. Onun kocas da demin ok yerinde sylediiniz gibi mahvoluyordu. fls etmiti. Dimitriy Fiyodorovi sonra ne oldu biliyor musunuz?. Ona at yetitirmesini tledim. bylece imdi ok para kazanan bir adam oldu. Siz at yetitirmekten anlar msnz Dimitriy Fiyodorovi? Mitya sinirli bir sabrszlk iinde : Hayr efendim ben o iten hibir ey anlamam!, diye bard. Nerdeyse yerinden frlayacak gibi oldu. 'Yalnz size yalvaryorum, beni dinleyin hanmefendi. Rahata konuabilmem iin beni yalnz iki dakikack dinleyin; bylece nce size hereyi, buraya gelmemin nedeni olan pln olduu gibi anlataym, inann zaman benim iin ok deerli... ok acele etmem gerekiyor... Mitya, kadirim gene konumaya baladn hissederek son szleri krize tutulmu gibi avaz kt kadar bararak sylemiti. Sonra onun sesini bastrmak midiyle barmaa devam etti: Buraya byk bir mutluluk iinde geldim. Umutsuzluun son basaman inmi bulunuyorum. Sizden bin ruble bor istemee geldim. Geri bortur KARAMAZOV KARDELER 325 ama, bu borca karlk size salam, garantili bir karlk gstereceim, hanmefendi. Bu sizin iin salam bir gelir kayna olacak! Yalnz izin verirseniz anlataym... Bayan Hohlakova elini ona doru sallayarak: Btn bunlar bana sonra sylersiniz!... Sonra... dedi. Zaten imdi bana ne deseniz hepsini biliyorum ben. Bunu size daha nce de syledim. Siz benden para istiyorsunuz. bin rubleye ihtiyacnz var. Ama ben sizi bundan ok daha fazla, bununla kyaslanmys-cak kadar ok paraya kavuturacam. Sizi kurtaracam. Sizi kurtaracam Dimitriy Fiyodorovi.,. Ama daha nce szm dinlemelisiniz! Mitya gene yerinden frlyacak oldu. Olaanst bir heyecanla: Gerekten bu kadar iyi kalplisiniz demek hanmefendi! diye bard. Allahm!... Beni kurtardnz. Su anda bir insan intihardan, tabancayla ldrlmekten kurtardnz... Size sonsuz teekkrlerimi sunarm... Bayan Hohlakova Mitya'nn bu heyecanna sevinli bir glmseyile bakarak: Ben sizi binden ok daha fazla, sayamyacak kadar ok paraya kavuturacam!., diye bard. Sayamyacam kadar bir paraya m? Ama benim bu kadara ihtiyacm yok. Benim iin u anda yalnz o uursuz bin rubleyi bulmak nemli. Bunu bana verirseniz, ben de size, vereceiniz bu paraya karlk bir garanti gstererek sonsuz teekkrlerimi sunarm. Size bu pln teklif ediyorum... Bu pln... Bayan Hohlakova iyilik yapan bir kadnn, temiz yrekli bir insann, ktl yenmi tavryla : Yeter Dimitriy Fiyodorovi!.. Sylenen ey yaplacaktr., diye szn kesti. Madem sizi kurtarmaa sz verdim, kurtaracam. Tpk Belmesov'u nasl kur-tardvsam, sizi de yle kurtaracam. Altn madenlerine ne dersiniz, Dimitriy Fiyodorovi?326 KARAMAZOV KARDELER Altn madenlerine mi hanmefendi? Onlar hi dnmedim bile... Siz dnmediniz, ama ben dndm ite! Hem de inceden inceye dndm!.. Bu amala tam bir aydr sizi izleyip duruyorum. Yanmdan getiiniz zamanlar belki yz defa size bakm ve kendi kendime ite tam altn madenlerine gnderilecek enerjik bir insan demiimdir. Yrynz bile inceledim ve kendi kendime yle karar verdim: -Bu adam birok altn madenleri bulacaktr." Mitya glmseyerek: Bunu yrymden mi anladnz? diye sordu. Yrynzden ya! Bundan ne kar? Yani siz bir insann karakterini yrynden anlamann mmkn olduunu red mi ediyorsunuz Dimitriy Fiyodorovi? Doal bilimler ayn eyi sylyorlar. Ah!.. Ben imdi realist oldum, Dimitriy Fiyodorovi... Bu gnden, beni o kadar zm olan o manastrdaki olaydan sonra.artk tam anlamyla realist oldum ve artk pratik bir faydas olan ilere atlmaa karar verdim. Artk eski hastalmdan kurtuldum. Turgenyev'in dedii gibi: Yeter artk!' Ama hanmefendi, bu kadar yksek kalplilikle bana balamay vaat ettiiniz o bin... O bin ruble... Bayan Hohlakova hemen szn kesti: Merak etmeyin, onlara kavuacaksnz, Dimitriy Fiyodorovi... O bin rubleyi daha imdiden cebiniz de bilin. Hem de bin deil, milyon... stelik en ksa zamanda sizin olacak bunlar! Nasl bir ideale ba" lanmak gerektiini

syliyeyim. Siz altn madenlerini bulacak, milyonlar kazanacak, memlekete dnecek faal bir adam olup, bizleri iyilie doru ynelteceksin Her eyi yahudilere mi kaptralm yani? Siz byk bin lar yaptracak, eitli is yerleri aacaksnz. Fakir yardm edeceksiniz, onlar da sizi kutsayacaklardrKARAMAZOV KARDELER 327 demir yolu adr, Dimitriy Fiyodorovi.!. Me-jur olacaksnz!... imdi bu kadar skk durumda olan maliye bakanlnn altra ihtiyac olacak. Bizim kt paralarn dmesi yznden gzme uyku girmiyor, Dimitriy Fiyodorovi. Benim bu ynm kimse bilmiyor... Dimitriy Fiyodorovi, gene huzursuz bir sezgiyle kadnn szn kesti: Hanmefendi, hanmefendi... Gerekten, gerekten dnz yerine getireceim belki. Akllca dnz yerine getireceim... Belki de gerekten oraya... O altn madenlerine gideceim... Sonra da bu konuda sizinle tekrar konunaa geleceim... Hem de bir ok defalar konuacam.. Ama imdi bana yksek vicdannzdan gelen b;r duygu ile vaat ettiiniz o bin... Ah, onlar bana verseniz, beni balarmdan kurtarm olacaksnz Eer mmknse bugn... Yani anlyor musunuz, u anda bir saat, bir saat olsun vaktim yok... Bayan Hohlakova srarla szn kesti: Yeter Dimitriy Fiyodorovi, yeter... Asl mesele urada: Siz bu altn madenlerine gidiyor musunuz, git-wiyor musunuz? Tam anlamyla karar verdiniz mi? Bana matematik bir kesinlikle karlk verir misiniz? Gideceim hanmefendi, ama daha sonra... Ben nereye isterseniz oraya giderim hanmefendi ama imdi... Bayan Hohlakova: O halde durun, diye bararak yerinden frlad, saysz ekmeceleri olan k yaz masasna doru atld. ekneceleri bir biri arkasna ekmee balad, harl ha-rl bireyler aryordu. Mitya neredeyse baygnlk geirerek: - bin ruble diye dnyordu. Hem de bunlar hemen verecek senet sepet istemeden, hibir formalite olmadan. te bu gerekten centilmence bir hareket! Ne mkemmel kadnm... Yalnz bu kadar ok konumasa..."328 KARAMAZOV KARDELER Bayan Hohlakova sevinle: te, ite aradm buldum!., diye bard. Bu, iinden ip geirilmi, kck gm bir tasvirdi. Bazlarnn boyunlarna istavrozla birlikte taktklar kk tasvirlerden. Bayan Hohlakova din bir heyecan iinde: Bu bana Kiev'den geldi, Dimitriy Fiyodorovi, diye devam etti. kence grm azize Varvara'nn kutsal kalntlarnn bulunduu kiliseden, .zin verirseniz, bunu kendi elimle boynunuza takaym ve bylece sizi yeni bir hayata baslarken ve yeni aamalara giriirken bununla kutsayaym. Sonra gerekten tasviri boynuna geirdi ve onu dzeltmeye koyuldu. Mitya, byk bir utan iinde ona doru eilmiti. Bayan Hohlakova'ya yardm ederek, g bel tasviri kravatnn ve gmleinin yakas altna sokarak ssne doru sarktt. Bayan Hohlakova, zafer kazanm bir tavrla gene yerine oturdu: Eh artk gidebilirsiniz! dedi. Hanmefendi o kadar duygulandm ki... Size nasl teekkr edeceimi bilmiyorum... Bana kar byle duygular beslediiniz iin... Eer, u anda benim iin zamann ne kadar deerli olduunu bilseniz!... imdi di sizden, sizin o yksek cmertliinizden bu ka dar heyecanla beklediim o para var ya... Ah, ha nmefendi, madem bana kar bu kadar iyi kalplisiniz madem halime acyarak bu kadar vicdanl davranyor sunuz. (Mitya bunlar birden ilham gelmi gibi bara rak sylemiti.) o halde izin verirseniz, size birey ak bulalyaym... Geri bunu oktandr biliyorsunuz... Bu bir sevdiim var... Katya'ya, yani Katerina vanovya hanet ettim... Ah... Biliyorum ona kar insanca ranmadm, erefini lekelemi oldum, ama ne yapaym ki. burada bir bakasna k oldum, bir baka KARAMAZOV KARDELER 329sevdim, hanmefendi. Belki de o kadndan nefret ediyorsunuz. Ama herhalde artk hereyi renmisinizdir. Ne yapaym ki, o sevdiim kadn artk brakamam, onun. iin de bu bin rubleyi... Bayan Hohlakova kesin bir tavrla: Brakn btn bunlar, Dimitriy Fiyodorovi! dedi. Brakn bunlar!.. zellikle kadnlardan artk sz etmeyin. Sizin amacnz altn madenlerine gitmek olacak! Oraya kadnlar gtrmeniz gerekli deil. Sonradan, buraya servet ve n kazanm olarak dndnzde gnlnze gre, hem de en yksek sosyeteden bir hayat arkada bulursunuz. Bulacanz o gen kz modern, bilgili ve pein yarglar olmayan bir gen kz olacak. O zamana kadar bugn ortaya atlm olan kadn sorunu oktan bir btn olarak zlm olacak ve yeni tip kadn meydana kacak... Dimitriy Fiyodorovi, ellerini birletirerek neredeyse, yalvaryor gibi: Hanmefendi benim sylemek istediim, o deil, dedi. Odur, Dimitriy Fiyodorovi, sizin asl ihtiyacnz olan ey, kendiniz de bunu bilmeden btn varlgnz-k susadnz ey budur. Geri ben bugn kadn sorusunun tartlmasna hi de kar deilim, Dimitriy Fiyodorovi benim idealim, kadnn gelimesi, hatt ok. yakn bir zamanda politik bir rol oynamasdr! Benim bir kzm var, Dimitriy Fiyodorovi... Herkes karak-terimin bu ynn pek az biliyor. Bu konuda yazar ed-rine yazdm. Kadnn oynayabilecei rol konusunda, ya-zlaryla bana o kadar ok bilgi vermiti ki, geen yl kendisine iki satrlk, imzasz bir mektup gnderdim: sizi ada kadn namna kucaklyarak perim, yaz-niza devam ediniz... diye yazdm. Sonra da Bir anne diye imzaladm nce ada bir anne diye yazmak istiyordum.. Ama ekindim. Sonunda da sade-ce Anne sz zerinde karar kldm. Bu szde daha330

KARAMAZOV KARDELER byk bir moral gzellik var, Dimitriy Fiyodorovi. Zaten ada sz onlara ada dergisini hatrlatrd. Bu ise, onun iin, imdiki sansr gz nnde bulundurulursa ac bir andr... Aman yarabbi... Ne oldunuz yle? Mitya sonunda ayaa frlamt. Tutunacak kimsesi olmayan bir insan gibi, dua edermiesine iki elini kavuturarak: Hanmefendi, beni alatacaksnz. Eer bu kadar cmerte vaadettiiniz eyi ertelerseniz alarm... Dimitriy Fiyodorovi, ziyan yok alayn!.. Bunlar ok gzel duygulardr.. Sizin nnzde yle bir yol var ki, gz yalarnz sizi hafifletir. Sonradan dnecek ve sevin duyacaksnz. Sibirya'dan yalnz beni grmek iin drt nala gelecek, sevincinizi benimle paylaacaksnz. Mitya birden avaz kt kadar: Bir dakika, benim de bir ey sylememe izin verir misiniz? diye bard. Son kez olarak yalvaryorum, syleyin... Bana o vaad ettiiniz paray bugn alabilecek miyim? Bugn mmkn deilse paray almak iin ne zaman geleyim? Hangi paray Dimitriy Fiyodorovi? Bana sz verdiiniz... Bu kadar cmerte vermeyi vaat ettiiniz o bini!... bini mi? bin ruble mi? Ah!... Bende bin ruble yok ki!... Bayan Hohlakova bunu sakin bir hayretle sylemiti. Mitya ard kald. Nasl olur?... Demin... Dediniz ki... Hatt zel baz szler de kullandnz, o paralar cebimde saymak gerektiini belirttiniz... A... Hayr, beni yanl anladnz, Dimitriy Fiyodorovi. Eer yle dnyorsanz, ne demek istediimi anlamadnz demektir. Ben altn madenlerinden sz ediyordum. Geri size ok daha fazla, binle kyasKARAMAZOV KARDELER 331 lanmayacak kadar ok para vaat ettim amma... imdi hereyi hatrlyorum... Ama bunlar sylerken yalnz altn madenlerini kastediyordum... Dimitriy aptallam gibi: Ya paralar? Ya bin ruble?... diye bard. A... Eer paray kastettinizse hemen syliyeyim bende o yok... Zaten imdi be param kalmad, Dimitriy Fiyodorovi... Bizim iftliin khyas ile urap didiniyorum, hatt Miusov'dan be yz ruble bor aldm geenlerde. Hayr, hayr param yok... Hem unu da bilin ki, param olsayd bile onu size vermezdim Dimitriy Fiyodorovi. nk bor para vermek detim deildir. Bor vermek dargnla yol amak demektir. Hele size hi vermezdim onlar; nk sizi severim, sizi kurtarmak iin vermezdim o paray size... imdi yalnz bir tek eye ihtiyacnz var: Altn madenlerine!.. Altn madenlerine ve gene de altn madenlerine... Mitya birden kkrer gibi: Hay Allah belnz versin! diye bard ve var gc ile yumruunu masaya indirdi. Bayan Hohlakova korku ile : Ay... diye bir lk atarak misafir odasnn t br ucuna kat. Mitya yere tkrerek hzl admlarla odadan, evden dar, sokaa, karanla kt. Akln kaybetmi gibi yryor, iki gn nce akam vakti Al-yoa ile son kez olarak yol st, karanlkta, karlat vakit yapt gibi gsn yumruklayp duruyordu. Gsnn orasn yumruklamas ne anlama geliyordu ve bunu yaparak neye iaret etmek istiyordu? Bu. henz srd. Daha hi kimsenin bilmedii, hatt o akam Alyoa'ya bile aklamad bir sr! Ama bu srda kendisi iin utantan ok daha fazla birey, bir mahvolu, bir intihara srkleni vard. yle karar vermiti; eer Katerina vanovna'ya borcunu deyemez, bylece yreinden gsnn urasndan o arl kaldramaz, Katerina. vanovna'ya332 KARAMAZOV KARDELER kar duyduu utantan vicdann byle ezen bu ykten kurtulmazsa btn bunlar yle olacakt, buna karar vermiti artk. Sonradan okuyucuya aklanacaktr Ama imdi son umut da yok olduktan sonra, fizik olarak bu kadar gl olan gen adamn Hohlakova'nn evinden daha bir ka adm uzaklar uzaklamaz birden gzlerinden sel gibi gz yalar fkrd, kck bir ocuk gibi alamaa balad. Kendinden gemi olarak yryor, yumruu ile gz yalarn siliyordu. Bylece meydana vard ve yrrken birden tm vcuduyla bir eye arptn hissetti. htiyar bir kadnn tiz szlanmas duyuldu. Dimitriy az kalsn onu devirecekti. Kadn: Hay Allah, az kalsn ldryordun!... Ne diye nne bakmadan yrrsn, haydut!... diye bard. Mitya karanlkta ihtiyar kadna dikkatle bakt: A... Siz misiniz, nasl olur? Bu Kuzma Samsanov'a hizmet eden ihtiyar hizmetiydi; Mitya daha o aksam kadna dikkat etmiti. htiyar kadn hemen sesinin tonunu deitirerek : Ya siz kimsiniz beyefendi? diye sordu. Karanlkta bir trl tanyamadm. Siz Kuzma Kuzmi'in evinde oturuyorsunuz, ona hizmet ediyorsunuz deil mi? Evet efendim, biraz nce <Prohori'e kadar bir kou gidip geldim... Ama sizi hl tanyamadm, siz kimsiniz? Mitya heyecanl bir bekleyi iinde : Teyzeciim, syler misiniz, Agrafena Aleksand-rovna imdi sizde mi? Bir sre nce, onu size gtrmtm. Bizdeydi beyefendi, bizdeydi... Biraz oturdu-sonra gitti. Mitya : Nasl? Gitti mi?... diye bard. Nereye gitti? KARAMAZOV KARDELER 333 Daha o zaman gitti. Bizde ancak bir dakikack . Kuzma Kuzmi'e bir hikye anlatt, onu gldrd, sonra da koa koa gitti. Mitya avaz kt kadar : Yalan sylyorsun cad!... diye bard. htiyar kadn:

 Ay!... diye bir lk att ama Mitya'nn yerinde artk yeller esiyordu. Var gcyle Morozova'nn evine doru komaa balamt. O srada Gruenka Mokroye'ye gitmek iin yola koyulmutu. kal bir eyrek saat kadar olmutu. Fenya, ninesi ah Matriyona ile birlikte mutfakta oturuyordu. Birden ieriye Yzba koarak girdi. Fenya, onu grnce lklar atmaa balad. Mitya : Baryorsun ha!... diye bard. Syle nerede o?... Sonra korkudan dona kalm olan Fenya'nn karlk vermesine frsat vermeden birden ayaklarna kapand : Fenya!... Allah rzas iin syle bana, nerededir o?... Beyefendi... ben hibir ey bilmiyorum.. Sevgili Dimitriy Fiyodorovi!... Vallahi bir ey bilmiyorum ben... Biraz nce siz onunla birlikte gitmitiniz ya!... Fenya yemin zerine yemin ediyordu : Ama sonra buraya dnm?... Gelmedi beyefendiciim, vallahi, billahi gelmedi... Mitya: Yalan sylyorsun!... diye bard. Korkundan anlyorum yalan sylediini. Syle nerede o?... Kendini dar att. Korku iindeki Fenya, ucuz kurtulduuna sevinmiti. Ama ok iyi anlalyordu ki, Dimitriy'in o srada vakti yoktu. Yoksa ondan byle kurtulamazd. Ama Dimitriy koarak dar karken334 KARAMAZOV KARDELER gene de Fenya ile ihtiyar Matriyona'y beklenmedik bir hareketle artt: Masann zerinde bakr bir havan, iinde de tokma vard. Pek byk bir tokmak deildi uzunluu ancak on yedi bucuk santim kadard. Mitya koarak dar kaca srada bir eliyle kapy aarken br eliyle havann iinden tokman kapt gibi yan cebine sokmu, oradan yldrm gibi uzaklamt. Penya: Aman yarabbi:!... Birini ldrmek istiyor!... diye kollarn iki yanna vurdu. IV KARANLIKTA Byle koarak nereye gitmiti? Belli bireydi, Fiyo-dor Pavlovi'in evinden baka nereye gidebilirdi? Gru-senka her halde Samsanov'un yanndan ayrlr ayrlmaz soluu orada almt, bu artk belli bir eydi. Tm entrikalar, Dirnitriy'i aldatmak iin syledii tm yalanlar gn gibi apak ortaya kmt... Btn bu dnceler Mitya'nn zihninden yldrm gibi geiyordu. Komaa devam ederek Mariya Kondratyevna'-nn avlusuna girmeyi gerekli bulmad. Oraya gitmem gerekli deil, hi gerekli deil... Kimseyi tela vermemeli. Yoksa durumu ona hemen bildirirler, hemen sylerler... Mariya Kondretyevna da her halde onlarla birlik... Smerdyakov da yle! O da yle... Hepsi satn alnm... imdi baka bir niyeti vard: Yan sokaa sapt. Fi-yodor Pavlovi'in evinin arka tarafndan dolat, bir kou Dimitriyevskaya sokan geti, kk bir kpry koa koa geip doru arka tarafta bulunan ssz, bo ve hi bir evin bulunmad bir sokaa kt. Sokan bir yannda komu bostann iti, br yannda FiKARAMAZOV KARDELER 335 vodor Pavlovi'in bahesinin etrafn eviren yksek du-var vard. Dimitriy bu duvarda mnasip bir yer buldu, Buras kulana alndna gre vaktiyle pis kokulu Lizaveta'nn baheye girdii yerdi. Zihninden Madem o buradan trmanarak br tarafa geebildi, ben neden ayn yerden trmanamyaym? diye dnd. Gerekten de olduu yerde zplyarak eliyle duvarn st tarafna tutunduu gibi bir hareketle kendini yukar ekip, duvarn zerine ata biner gibi oturdu. Kk hamam yaknda bir yerde idi. -Ama evin aydnlk pencereleri de oradan grnyordu. Dimitriy Tam dndm gibi, ihtiyarn yatak odasnda k yanyor, Gruenka orada! diye dnd, sonra duvardan aa, baheye atlad. Geri Grigoriy'in hasta olduunu biliyordu, hatt belki de Smerdyakov da gerekten hastalanmt. Bu bakmdan geldiini kimsenin iitmesine imkn yoktu. Ama gene de bir i gdyle olduu yerde sinerek, hareketsiz kald, etrafa kulak kabartt. Her yerde derin bir sessizlik vard, herey sanki inadna imi gibi bir lm sessizliine gmlmt. En kk bir rzgr bile yoktu. Mitya'nn aklna bir airin Ve yalnz sessizliin fslts vard... msra geldi. Yalnz duvardan atladm kimse duymasn, galiba da duymad... diye d-nd. Bir an durduktan sonra yavaa baheden, imenlerin zerinden, aalarn ve iek kmelerinin etrafndan dolaarak yrmee balad. Her admn kimsenin iitmemesine dikkat ede ede, evreye kulak vererek uzun bir sre yrd. Aydnlk pencerenin bulunduu yere be dakikada ulat. Hatrlyordu ki, pencerelerin tam altnda birka byk ve gr brtlenle kalinalar (*) vard. Evin sol yan tarafnda baheye alan k kaps kilitliydi. Dimitriy evin nnden geerken onu mahsus dikkatle denemiti. Sonunda fundalara geldi, aralarna sindi. So(*) Rusya'da yetien ve beyaz iek aan bir eit bitki..336 KARAMAZOV KARDELER luk bile almyordu. imdi biraz beklemeli, diye dnyordu. Eer admlarmn sesini iitmilerse ve imdi de kulak kabartyorlarsa, phelenmesinler... Allah vere de ksrmesem, aksrmasam... ki dakika kadar bekledi. Ama kalbi mthi arpyor ve arada bir nefesi tkanr gibi oluyordu. 'Hayr, arpntm gemiyeeek diye dnd. Daha fazla bek-liyemiyeceim... O srada glgede bir funda kmesinin arkasnda duruyordu: Funda kmesinin yars pencereden gelen klarla aydnlanyordu. Dimitriy durup du-lurken nedenini bilmeden : Kalmaym! Meyvalar da ne krmz! diye fsldad... Sessiz ve kesin admlarla yavaa pencereye yaklat. Parmaklarnn ucuna basarak uzand. imdi Fi-yodor Pavlovi'in tm yatak odas, karsnda bir tepsi stndeymicesine olduu gibi iyice grnyordu. Bu pek byk olmayan, enine krmz perdelerle ayrlm kk bir odayd. Mitya Fiyodor Pavlovi bunlara in perdeleri diyor diye dnd. Gruenka her halde bunlarn arkasnda. Fiyodor Pavlovi'e dikkatle bakmaa balad. htiyar adamn srtnda yeni, izgili robd-ambn vard. Mitya bunu giydiini daha hi grmemiti. Sabahln yine ipekten, ular pskll bir kua vard. Yakasndan tertemiz, sk i giysileri grnyordu; kol dmeleri altn, tiril tiril Hollanda gmlei. Fiyodor Pavlovi'in

banda ise Alyosa'nn grd o krmz sarg vard. Mitya: sklasm. diye dnd. Fiyodor Pavlovi pencerenin yaknnda duruyordu. Herhalde dncelere dalmt. Birden basn kaldrd, etrafa kulak kabartmaya balad. Ama hibir ey iitmeyince masaya yaklat, srahiden kk bir kadehe yansna kadar konyak doldurup iti. sonra tm gsn iirerek derin bir soluk ald. Gene durdu. Dalgn dalgn duvardaki aynaya yaklat, sa eliyle alnndaki krmz sargy hafife kaldrd. Daha gememi olan bere-lerire, aryan yerlerine bakt. Mitya: tek" basma herKARAMAZOV KARDELER 337 halde? diye dnd. Hereyden anlalyor ki, su anda yapayalnz Pavlovi aynadan uzaklat, birden pencereye doru dnd, gzlerini Dimitriy'e doru evirdi. Dimitriy hemen glgeye doru ekildi. Birden yreine haner gibi birsey sapland: Belki de Gruenka onun odasnda, perdelerin arkasnda artk ml ml uyuyordur u anda?... diye dnd. Fiyodor Pavlovi pencereden uzaklat. Mitya: Her halde pencereden onu gzlyordu. Demek Gruenka ierde deil, yoksa ne diye karanla baksn? Demek ki sabrszlktan kendi kendini yiyor... diye dnd. Sonra tekrar atld ve gene pencereden ierisini seyretmeye balad. htiyar artk masann nne oturmutu. Herhalde znt iindeydi. Sonunda dirseini masaya dayad, avucunu da yanana yaptrd. Mitya bir tek hareketini olsun karmamak iin ona byk bir dikkatle bakyordu. Gene kendi kendine tek bana diye tekrarlyordu. Eer Gruenka burada olsayd yznde baka bir anlam olurdu. Ne gariptir, birden gen kadn burada olmad iin sama, anlamsz, garip bir can sknts duyuyordu. Bunun nedenini kendi kendine hemen yle aklad: Onun burada olmayna deil, bir trl gerekten burada olup olmadn kesin olarak rene-neyiime sklyorum. Sonradan Mitya, o anda zihninin gayet iyi ilediini her eyi en ince noktasna kadar kavradn, her eyi tm ayrntlaryla dndn hatrlyacakt ama, o sknt bir eyi bilmemekten ve kararszlktan doan sknt yreinde mthi bir hzla artyordu. Birden fkeyle: Canm, burada m, yoksa deil mi? diye fkeyle sylendi. Birden karann verdi, lini uzatt, yavaa pencerenin erevesine vurdu. htiyarn Smerdyakov'la anlat gibi vurmutu: ki defa hafife, sonra hzla arka arkaya defa: tk tk tk, Karamazov Kardeler II F: 22338 KARAMAZOV KARDELER diye. Bu, Gruenka geldi anlamna gelen bir iaretti.. htiyar irkildi, ban kaldrd, hzla ayaa frlad, pencereye doru atld. Mitya glgeye, geriye ekildi. Fiyo-dor Pavlovi pencereyi at, ban darya kard. Garip, hafif bir fsltyla : Gruenka sen misin? Sen misin? diye sordu. Neredesin yavrucuum, meleim neredesin? Mthi bir heyecan iindeydi, nerdeyse soluu kesiliyordu. Demek tek bana! diye karar verdi. htiyar gene : Canm neredesin? diye bard ve ban daha da ileri doru uzatt, omuzuna kadar pencereden dar sarkmt. Bir sola, bir saa baknarak etraf gzden geiriyordu: Gel buraya, gel bak sana hediye hazrladm, gel gstereyim. Mitya: Herhalde o bin rublelik paketi sylyor! diye dnd. Canm neredesin? Yoksa kapda msn? imdi aacam... htiyarn sada, baheye alan kapnn bulunduu yeri ve karanlkta olup bitenleri grmek iin az kalsn bsbtn pencereden dar frlayaca o kadar belliydi ki, bir saniye daha geseydi, Gruenka'nn karln beklemeden koup ona kapy aacakt. Mitya yan yan bakyor, hi kmldamyordu. Odadaki lmbadan dar szlen parlak k, gen adamn o nefret ettii profili, o aaya doru sarkm gerdan, o kvrk burnu o tatl bir bekleyile glmsiyen dudaklar aydnlat yordu. Mitya'nn iinde birden, kar konulmaz kor kun bir fke uyand, ite rakibi, ona ikence eden, ona yaamay zehir eden adam karsndayd. Bu, drt nce, Alyoa ile ardakta konutuu srada sanki . den byle bir ey duyacan seziyormu gibi, . ve Alyoa'nn babam ldreceini nasl syliyebiliyor sun?... sorusuna karlk verirken belirttii KARAMAZOV KARDELER 339 dalga gibi, birden btn varln saran intikamc, dayanlmaz fkeydi. O zaman ama bilmiyorum, bilmiyorum ki... demiti. Belki de ldrrm. Belki de ldrmem. Korkuyorum ki, o anda tam o srada yz bende mthi bir nefret uyandracak. O sarkm gerdanndan, burnundan, gzlerinden, utanmak bilmeyen glmseyiinden nefret ediyorum. Ondan insan olarak da tiksiniyorum! te asl korktuum bu. Bir de bakarsn kendimi tutamam... Bu kiisel tiksinti dayanlmaz bir ekilde gittike artyordu. Mitya artk ne yaptn bilmiyordu, birden cebinden o maden tokma kard... Sonradan Mitya bunlar anlatrken o srada davranlarma tann bekilik ediyordu diyecekti. Tam o srada hasta Grigoriy Vasilyivi yatanda uyand. Kendisi Smerdyakov'un van Fiyodorovi'e anlatt tedaviyi o gnn akam uygulamt. Yani einin yardmyla tm vcudunu votka ve gizli tutulan ok etkili bir karmla vmt. Gerisini ise einin baucunda fsldad belirli bir dua dan sonra imi ve ikiye al-k, einin yannda szmt. Ama ite Grigoriy hi beklenmedik bir anda gecenin karanlnda birdenbire uyanm, akln bana toplamaa alm, sonra belinde, gene iddetli bir a-r duyduu halde, yatanda dorulmutu. Birden aklna bir ey gelmi, o zaman ayaa kalkm, aceleyle giyinmiti. Belki de byle tehlikeli bir zamanda ev bek-isiz kald bir srada uyuduu iin pimanlk duy-mutu. Saras tutmu olan Smerdyakov br odada hi Adamadan yatyordu. Marfa Ignatyevna'da da hi hareket yoktu. Grigoriy Vasilyivi, ona bakarak: g-cn yitirdi kadn. diye dnd ve ofluya pufluya eiine kt. Sadece eikten yle bir bakmak340 KARAMAZOV KARDELER istiyordu. Adm atacak hali yoktu. Belinde ve sa ayanda dayanlmaz bir ar vard. Tam o srada birden bahe kapsn akamdan kilitlememi olduunu hatrlad. Grigoriy Vasilyivi ok dzenli ve hereyde titiz olan bir insand; evin iinde artk yerlemi dzene, yllardr edindii alkanlklara ok balyd. Topallya topallya, ardan iki bklm olmu bir durumda kapnn nndeki basamaktan inip baheye doru yrd. Gerekten de bahe kaps ardna kadar akt. Hemen baheye girdi. Belki de gzlerinin nnde birey canlanmt,

belki de kulana bir ses gelmiti; ban sola evirdi, beyin odasnn penceresinin ak olduunu grd. Ama artk pencerede kimse yoktu. Kimse oradan darya bakmyordu... Grigoriy; pencere neden alm? imdi yaz deil ki diye dnd. te o srada birden tam nnde, bahede, beklenmedik bir hareket oldu. Krk adm kadar ileride, karanlkta, sanki biri koarak kayordu. Bir glge hzla kayp gidiyordu. Grigoriy: Aman yarabbi! diyerek akl bandan gitmi gibi, belindeki ary da unutarak koan adamn yolunu kesmek iin, ileri doru atld. Kestirmeden kouyordu. Belliydi ki, baheyi koandan daha iyi tanyordu. br hamama doru gidiyordu, hamam da geti ve duvara doru atld... Gri-goriy gzlerini ondan ayrmyordu ve koan adam duvar aaca srada ona yetiti. Grigoriy avaz avaz barmaya balad, ileri atld, iki eliyle ayam yakalad-Yanlmamt, n sezisi onu aldatmamt. Kaan hemen tanmt. Bu o canavar baba katiliydi! htiyar etraf nlatan bir sesle: Baba katili seni! diye bard. Ama yalnz bunu syleyebildi ve birden yldrmla vurulmu yere dt.Mitya gene baheye atlad, dm olan ihtya zerine doru eildi. Mitya'nn elinde maden tok vard. Gen adam onu robot gibi duygusuz bir KARAMAZOV KARDELER 341 Ketle otlara doru frlatt. Tokmak Grigoriy'e iki adm mesafeye, ama otlarn zerine deil de patikaya, en grnen yere dt. Gen adam birka saniye nnde yatan gzden geirdi. htiyar adamn ba kan iindeydi; Mitya elini uzatarak ban yoklad. Sonradan ok iyi hatrlayacakt ki, tek istedii ey, o anda ihtiyar adamn bana indirdii o tokmakla kafa tasn deldiini mi, yoksa sadece onu baylttn m! renmekti. Ama kan arl arl akyor, akyordu. Scak bir dalga olarak Mitya'nn titriyen parmaklarn bir anda slat-mt. Hatrlyordu ki, Hohlakova'ya giderken yanma ald yeni, beyaz mendilini cebinden kararak ihtiyarn bana bastrm, anlamsz bir hareketle alnndaki, yzndeki kan silmeye almt. Mendil de hemen bir anda kandan srsklam oluvermiti. Mitya Aman yarabbi! ne diye yaptm sanki bunu? diye akln basna toplar gibi oldu. Kafasn krdysam imdi nasl renebilirim?... Zaten krm olsam da artk hepsi bir!. diye sylendi. Sonra birden umutsuz bir tavrla, yksek sesle: Eh, ldrdysem ldrdm... Madem .yakalandn ihtiyar, imdi yat bakalm! diye sylendi. Duvarn br tarafna yan sokaa atlad, sonra var kuvvetiyle komaa balad. Kandan srsklam olmu mendilini buruturmu, yumruk yapt sa elinde tutuyordu. Koarken onu ceketinin arka cebine soktu. Var gc ile teli gibi, kouyordu... Karanlkta, kentin sokaklarnda rastlad tek tuk insanlar sonradan o gece, yldrm gibi koan bir adamla karlatklarn hatrlyacaklar-d!..Gene koa koa Morozova'nn evine gidiyordu. Fen-ya da biraz nce Dimitriy gittikten hemen sonra, bek-ipa Nazar vanovi'in yanma komu, ona: Allah rzas iin artk yzbay ne o gn, ne de ertesi gn ieriye salmamas iin yalvarmt. Nazar vanovi Fenya'nin szlerini dinledikten sonra, buna raz olmu342 KARAMAZOV KARDELER tu. Ama kt bir rastlant olacak, o srada, kendisini ardklar iin yukarki kata, hanmefendinin yanna gitmiti. Geri oraya giderken, ksa bir sre nce kyden gelmi olan yirmi yandaki delikanl yeenine, avluda durmasn tenbih etmiti, ama yzbay ieri almamas iin emir vermeyi unutmutu. Mitya koa koa gelip kapy ald. Delikanl onu nemen tanmt. Ka kez ondan bahi almt. Delikanl kapy at, Mitya'y ieriye ald ve neeli neeli glmsiyerek, ona hemen: Ama biliyor musunuz Agra-fena Aleksandrovna artk evde yok! diye haber verdi. Mitya birden duraklad: .Peki nereye gitti Prohol? diye sordu. Demin arabayla gitti. ki saat kadar oluyor. Ti-mofeyle birlikte Mokroye'ye gittiler. Mitya : Niin? diye bam. Vallahi onu bilemiyorum, efendim. Bir subaya gidecekmi, biri artm. Zaten arabay da oradan gndermiler!... Mitya akl bandan gitmi gibi delikanly brakp Fenya'nn yanna kotu... BiRDEN VERLEN KARAR Fenya, ninesiyle mutfakta oturuyordu. kisi de yatmaya hazrlanyorlard. Nazar vanovi'e gvendik leri iin gene kapy ierden kilitlememilerdi koarak ieri girdi, Fenya'nn zerine atld, bo skarak kendinden gemi bir halde : Syle syle, nerededir o? imdi Mokroye'de y nnda kim var? KARAMAZOV KARDELER 343 ki kadn da lk la barmaya baladlar. d patlam olan Fenya, acele acele : Ah syliyeceim! Ah sevgili Dimitriy Fiyodoro-vi... Vallahi syliyeceim, diye bararak yal varyordu. imdi hereyi syliyeceim size. Mokroye'ye subayn yanma gitti. Mitya deli gibi: Hangi subayn yanma? diye bard. Fenya, gene hzl hzl konuarak : O eski subaynn yanna! Hani eskiden tand subay, o be yl nceki subay vard ya, hani onu brakp gitmiti, ite osun yanna! dedi. Dimitriy Fiyodorovi, gen kadnn boazn skarken birden ellerini geri ekti. Fenya'nn karsnda l gibi sapsar olmu bir halde duruyordu. Sesini kaybetmiti. Ama gzlerinden belliydi ki, daha ilk szden, en ince noktasna kadar hereyi anlam, hereyi tahmin etmiti. Yalnz zavall Fenya'nn artk o anda, Dimit-y'in bunlar anlayp anlamadn inceleyecek durumu yoktu. Kadn, Mitya ieriye koarak girdii anda olduu gibi, hl sandn zerinde tiril tiril titreyerek oturuyordu. Kollarn da kendisini korumak istiyormu gibi ileri doru uzatmt. Sanki yle donup kalmt. Gz bebekleri iri iri olmutu. Korkulu gzleriyle dik dik ona bakyordu. Mitya'nn ise o srada her iki eli de kan iindeydi. Yolda koarken herhalde terini silmek iin, Herini alnna, yzne srmt. nk aln ile sa yananda etrafa bulam kan lekeleri vard. Fenya neredeyse isteri krizi geirmek zereydi. htiyar ah kadn da yerinden frlamt, Dimitriy'e deli gibi

bakyor-du- Sanki akl durmutu. Dimitriy Fiyodorovi byle bir an durdu, sonra ne yaptn farketmeden Fenya'-nn yanma, bir iskemlenin zerine kt. Oturduu yerde, olup bitenleri kavramadan sadece korkuya kaplm gibiydi. Sanki yldrmla vurulmu-tu- Ama herey gn gibi apakt.344 KARAMAZOV KARDELER O subay... Onu biliyordu, pek l hereyi biliyordu... Gruenka'nn kendisinden renmiti... Biliyordu ki, subay bir ay nce, mektup gndermiti. Demek ki, bu i ondan ok gizli olarak subayn geliine dek idare edilmiti. Kendisi ise onu aklna bile getirmemiti. Ama nasl olmu da bunu hi dnmemiti?.. Neden o subayla ilgili her eyi rendikten hemen sonra onu bsbtn hatrndan karmt? te bu soru Dimitriy' in karsnda korkun, acayip bir varlk gibi duruyordu. Bu korkun varl gerekten dehetle, iinde seyrediyordu. Korkudan vcudu buz gibi olmutu sanki... Sonra birden, tpk uslu, yumuak bal bir ocuk gibi alak sesle ve uysal bir tavrla Fenya ile konumaa balad. Biraz nce onu korkuttuunu, gcendirdiini, ona ikence ettiini unutmu gibiydi. Birden olaanst, hatt o- durumda alacak bir titizlikle Fen-ya'ya bir sr sorular sormaa balad. Fenya, geri hal onun kanl ellerine rkek rkek bakyordu ama gene de alacak bir yumuaklkla, her sorusuna, sanki ona: Btn gerei olduu gibi aklamak iin acele ediyormu gibi aceleyle karlk vermee balad. Yava yava, iinde garip bir memnunluk duyuyor-mu gibi, olup bitenleri tm ayrntlar ile aklyordu. Hem de bunu hi de ona znt vermek iin yapmyordu. Aksine, yrekten gelen bir istekle ona hizmet etmekten baka birey dnmyor gibiydi. O gn sabahtan akama kadar olanlar tm ayrntlaryla anlatt-Rakitin ile Alyosa'nn nasl geldiklerini, hanm arabaya binip giderken kapda nasl bekilik ettiini ve hanmnn pencereden Alyosa'ya seslenerek nasl ' ne, Mitenka'ya selm sylesin diye bardn, yalnz bir saatik sevdiimi mrnn sonuna kadar unutmasn! dediini, bir bir syledi. Mitya, Gruen ka'nn kendisine selm sylediini iitince birden ha fifce gld. Solgun yanaklar kzard, Fenya ise artk KARAMAZOV KARDELER 345duyduu merak aa vurduu iin hi de korkmayarak, o anda : Ellerinize ne olmu Dimitriy Fiyodorovi? Kan iinde kalm elleriniz!... dedi. Mitya bir robot gibi: Evet! diye karlk vererek dalgn bir tavrla ellerine bakt, ama hemen o anda onlarn kan iinde olduunu da, Fenya'nn sorusunu da unutuverdi. Gene susmutu, hi konumuyordu. Oraya koarak gireli artk yirmi dakika olmutu. Biraz nceki korkusu gemiti, ama belliydi ki, kendi kendine verdii yeni ve kar konulmaz bir karar, her eye stn gelmiti. Birden yerinden kalkarak dalgn dalgn glmsedi. Fenya gene ellerini iaret etti: Beyefendi ne oldu mu byle? diye sordu. Bunu sanki derdine ortak olabilecek en yaknym. gibi bir acma duygusuyla sylemiti. Mitya gene ellerine bakt. Sonra garip bir anlamla Fenya'ya bakarak : Ellerimde grdn kan Fenya!.. diye sylendi, insan kan... Aman Allahm neden, neden dkld?... Ama... Fenya... urada bir bahe duvar var... (Fenya'ya bir bilmece soruyormu gibi bakyordu) Yksek korkun bir duvar. Ama... Yarn sabaha kar, Gne ufukta ykselince Mitenka o duvarn br tarafna atlyacak... Tabi hangi duvardan sz ettiimi anlamyorsun Fenya!... Ama ziyan yok... Zaten yarn hereyi iitecek ve anlyacaksn!... imdilik elveda!... Sevgilim, engel olmam sana... Aradan ekilirim... ekilmesini bileceim... Sen sa ol sevgilim... Madem bir saatik be-ni sevmisin... yleyse sen de mrnn sonuna kadar Mitenka Karamazov'u unutmayacaksn... Bana hep Mitenka derdi, Fenya hatrlar msn?.,. Mitya bu szlerle birden mutfaktan dar kt. Fenya ise onun bu ksndan, daha nce ieriye koarak girip de zerine atld zamankinden daha da ok korkmutu.346 KARAMAZOV KARDELER Tam on dakika sonra, Dimitriy Piyodorovi, tabancalarn rehin brakt gen memur Piyotr lyi Per-hotin'in evine girdi. Saat artk sekiz buuktu, Piyotr lyi evinde ay itikten sonra bilardo oynamak iin Bakent meyhanesine gitmee hazrlanyordu, ceketini giymiti. Tam kaca srada Mitya gelmiti. Gen adam Mitya'nn kan iindeki yzn grnce: Aman Yarabbi... Ne oldu size byle? diye batrd. Mitya acele acele : ey... Tabancalar almaa geldim. Size de para getirdim. Teekkrlerimle... ok acelem var Piyotr lyi, ltfen mmkn olduu kadar abuk davranr msnz? Piyotr lyi gittike daha ok hayret ediyordu. Dikkat edince, birden Mitya'nn elinde bir yn para bulunduunu farketmiti. in asl nemli taraf, Mitya bu ynla paray elinde yle garip bir ekilde tutuyordu ve onlarla ieriye yle bir girmiti ki, baka hi kimse paray yle tutamaz, bir yere byle giremezdi. Btn paralar, sanki onlar herkese gstermek istiyormu gibi sa elindeydi. Elini de nne doru uzatmt. Memurun ayak ileri iin kulland ocuk, sonradan Mitya'ya sofada rastlam olduunu, gen adamn sofaya da paralar ayn ekilde tutarak girdiine gre, herhalde sokakta da hep onlar byle sa elinde tutarak, kolunu da ileri doru uzatm olarak yrm olduunu syleyecekti. Paralarn hepsi yzer rublelikti, renk renk paralard. Mitya onlar kanl parmaklaryla tutuyordu. Sonradan Piyotr lyi, konu ile ilgili kiilerin Ne kadar para vard? sorusuna, o srada kesin olarak bir tahminde bulunmann, paray saymann imknsz olduunu, ama elinde belki de iki bin, ya da bin ruble bulunduunu ve destenin kaln, daha dorusu dolgun grndn syleyecekti. Gene sonradan tanklk eder ken syledii gibi, Dimitriy Fiyodorovi O srada hi KARAMAZOV KARDELER 347

kendini bilmiyordu. Geri sarho deildi ama garip bir heyecan iinde ve ok dalgnd. Ayn zamanda sanki btn dikkati bir noktaya toplanmt. Birey dnyor, ille onu elde etmek istiyormu ama bir trl karar veremiyormu gibiydi. Hem de ok acele ediyor, sert bir tavrla ok garip cevaplar veriyor, bazen derin bir znt iinde, bazen de neeli grnyordu. Piyotr lyi misafirini garip garip tepeden trnaa szerek gene : Canm ne oldu size? Ne oldu size imdi byle? diye bard. stnz banz kan iinde, dtnz m nedir? uraya baksanza!... Mitya'y dirseinden tutup onu aynaya doru evirdi. Mitya kan iindeki yzn grnce irkildi, fkeyle kalarn att. Can sklarak : E... Allah kahretsin, bir bu eksikti! diye sylendi. Sonra sa elindeki kt paralan sol eline geirdi, sinirli sinirli cebinden mendilini kard. Ama mendil de kan iindeydi. (Mitya onunla Grigoriy'in bayla yzn silmiti) zerinde artk en kk bir beyaz yer bile kalmamt. Geri daha kurumaa balamamt ama buruturulduu gibi kalm, katlamt. Bir trl almyordu. Mitya fke ile mendili yere frlatt: E... Allah kahretsin!... Sizde bir bez yok mu?.. Bir silinsem... Piyotr lyi : Demek sadece kirlendiniz, yaral deilsiniz yle mi? O halde bari ykann. Musluk varm? ok iyi... Yalnz bunlar nereye koyaym? Dimitriy bunu sylerken garip bir aknlk iinde Piyotr lyi'e yzer rublelik desteyi iaret ederek, yzne sanki gen adam ona kendi parasn nereye koyacan sylemek zorundaym gibi sorarak bakyordu: Cebinize koyun, ya da isterseniz uraya masann zerine... Marak etmeyin kaybolmazlar.348 KARAMAZOV KARDELER Cebime mi? Ha evet cebime... Gzel... Birden dalgnlndan syrlarak: Hayr, biliyor musunuz, bunlarn hepsi sama! diye bard. Bakn nce iimizi bitirelim. Tabancalarm geri verin... ite buyurun paralarnz... nk ok ihtiyacm var, ok... Hem de hi zamanm yok, hi mi hi. Vaktim yok... Sonra destenin st tarafndaki yz rublelii alp onu memura uzatt. Gen adam: Canm zerini veremem ki, bozukluum yok, dedi. Sizde bozuk para yok mu? Mitya gene para destesine bakt: Hayr, dedi ve sanki kendi szne gvenemiyor-mu gibi destenin stndeki iki banknotu yoklad. Hayr, hepsi ayn. Sonra tekrar soru sorar gibi Piyotr lyi'e bakt. Piyotr lyi: Peki birdenbire byle, nasl zengin oldunuz? diye sordu. Durun, bizim ocuu Plotnikov'lara gndereyim. Onlar ge kaparlar, paray bozarlar m, diye bir sorduraym. Sofaya doru seslendi: Hey, Mia!.. Mitya. birden aklna bir ey gelmi gibi: Tabi Plotnikov'lara gitmeli ya, ok gzel olur! diye bard. eri giren ocua doru dnd: Mia. ko Plotnikov'lara git, Dimitriy Fiyodoro-vi selm syledi, biraz sonra da kendisi gelecek de, canm dinlesene! O gelinceye kadar ampanya hazrlayn. dzine kadar olsun! dersin. Hem de Mokro-ye'ye gittiim vakitki gibi hazrlasnlar onlar... O zaman drt dzine ampanya almtm. Bunu sylerken birden Piyotr lyi'e doru dnmt) Merak etme onlar bilirler ne yapacaklarn... KARAMAZOV KARDELER 349 Tekrar ocua dnd: Hem, bak, dinle: peynir, Strazburg brekleri, fme balk, jambon, havyar, yani senin anlyacan onlarda ne varsa hepsinden hazrlasnlar. Yz ya da yz yirmi rublelik kadar olsun, eskiden olduu gibi... Hem bak, tatllar da unutmasnlar, eker, armut, hatta iki. karpuz koysunlar... Yoksa karpuz drt m olsun? Yok, hayr bir karpuz yeter... Sonra ikolata, akide ekeri, monpansiye, elma ekeri... Szn ksas Mok-roye'ye gittiim vakit, yanma neler aldysam, hepsinden koysunlar. O zaman yalnz yz rublelik ampanya almtm... Btn bunlar bir bir syle. Hem unutma Mia, adn nasl Mia ise... Mia'yd deil mi senin adn? Bunu sylerken gene Piyotr lyi'e doru dnmt: Piyotr lyi, huzursuz bir tavrla onu dinliyor, tepeden trnaa szyordu; szn keserek: Durun canm, iyisi mi siz kendiniz gider o zaman istediklerinizi kendiniz sylersiniz. Ona kalrsa, yalan yanl eyler syler... Syler ya! Yalan yanl syler. Ben de gryorum bunu! Ah Mia, ben de bu iimi yapacaksn diye, seni kucaklamak istiyordum... Eer yalan yanl bir eyler sylemezsen, sana on ruble var! Frla, haydi!... ampanya'y, zellikle ampanya'y unutma, asl onu hazrlasnlar... Sonra konyak da karsnlar, krmzsndan da, beyazndan da... Sonra istediklerimin hepsini getirsinler... O zamanki gibi... Piyotr lyi. artk sabr tkenerek: Canm dinlesenize siz!... diye szn kesti. Bakn ben diyorum ki: ocuk gidip yalnz paray bozdursun ve dkkn kapamamalarn sylesin... Sonra siz gider istediinizi kendiniz sylersiniz... Verin u paranz! Haydi mar, Mia!.. Bir ayan orada, bir ayan bulada olsun350 KARAMAZOV KARDELER Piyotr lyi, galiba mahsus Mia'y bir an nce git-mesi iin gndermiti. nk ocuk misafirin karsnda, gzleri dar uram gibi duruyor, kanl yzne, paralar tutan titrek kanl parmaklarna hayretten ve korkudan az bir kar ak olarak yle bir bakyordu ki, herhalde Mitya'nn kendisine tenbih ettiklerinden ok azn anlamt.

Piyotr lyi souk bir tavrla: Eh, imdi gidip ykanalm, dedi. Paralan masann zerine koyun, ya da cebinize sokun... te byle! Ceketinizi de karn... Ceketini karmas iin ona yardm etti. Birden gene: Bakn ceketiniz de kan iinde kalm! dedi. Mitya hemen garip bir saflkla: Hayr ceketim deil, ceketim deil!.. Yalnz birazck uras kanlanm, kol az... Bir de uras, mendilin bulunduu yer... cebimden dar szm... Fenya' dayken oturmutum, o zaman dar bulam olacak, diye aklad. Piyotr lyi bu szleri iitince kalarn att: stnz banz berbat olmu, biriyle doutunuz herhalde... Ykanma balad. Piyotr lyi srahiyi tutuyor, gerektike su dkyordu. Mitya aceleden ellerini rast gele sabunlamt. (Piyotr lyi sonradan ellerinin titrediini hatrlayacakt) Piyotr lyi hemen daha ok sabun srmesini ve ellerini iyice ovmasn syledi. O anda Mitya'ya szn geirecek kadar bir stnlk taknmt ve gittike de daha otoriter bir tavr alyordu. unu da bu arada syliyeyim ki, gen adam zaten yle ekingenlerden deildi. Bakn, trnaklarnzn altn ykamamsnz.. Haydi, imdi yznz ovun bakaym, ite urasn, akaklarnz, kulaklarnzn yann da... Oraya srtKARAMAZOV KARDELER 351 nzda bu gmlekle mi gideceksiniz? Nereye gidiyorsunuz byle? Bakn tm kol kapaklarnz kan iinde. Mitya gmleinin kol kapan gzden geirdi: Ha... Evet kan indeymi, dedi. Bari amarnz deitirin... Mitya gene ayn saf tavrla ve artk havluyla yzn ve ellerini sildikten sonra ceketini giyerek : Vaktim yok, dedi. Bakn ne yapacam imdi... iste, kolun urasn kvrp ylece ieri sokarm, kol da ceketin altndan grnmez... Grdnz m? imdi syleyin bakalm, nedir sizi bu hale getiren? Biriyle mi doutunuz, nedir? Hani o vakit meyhanede yaptn gibi kavga m ettin, gene o yzba ile mi tututunuz yoksa? Hani onu dvp de oradan oraya srklediiniz gn olduu gibi... Piyotr ilyi, bunlan hatrlayarak Mitya'y sular gibi konuuyordu: Birini daha m dvdnz? Yoksa ldrdnz, m? Mitya: Sama! diye mrldand. Nasl sama? Mitya: yle eyler sylemeyin! Sonra birden hafife gld. Canm ihtiyar bir kadncaz, biraz nce tek. bana meydanda dolaan bir ihtiyar kadn ezdim... Ezdiniz mi? htiyar kadn m ezdiniz? Mitya, Piyotr lyi'in yzne glerek, sanki karsndaki sarm gibi kulana bard: htiyar bir adam ezdim... B... Allah kahretsin, nce ihtiyar bir kadn diyorsunuz, sonra ihtiyar adama eviriyorsunuz... Birini mi ldrdnz yoksa? Bartk canm! Tututuk, sonra bartk. Bir yerde dmtk. dosta ayrldk sonra. Budalann352 KARAMAZOV KARDELER biriymi... Beni balad ama... Hele imdi muhakkak balamtr... Mit ya bunu sylerken gzn krpmt: Dirilse, tabi balard! dedi. Yalnz size birey syliyeyim... Brakalm onu imdi, can cehenneme... Piyotr ilyi iittiniz mi? Can cehenneme, imdi bunla-r konumayalm!. . Kesin bir tavr taknmt: u anda bundan sz etmek istemiyorum. Ben size unu sylemek istiyordum. Ne diye durup dururken nnze gelenle banz belya sokarsnz?... Hani o yzba ile olduu gibi doutunuz ya... Artk imdi de kendinizi nereye atacanz bilemiyorsunuz, sizin btn karakteriniz byle iste. dzine ampanyayms. Bu kadarn nereye gtreceksiniz?.. Bravo size... imdi tabancalarm verir misiniz? Vallahi vaktim yok. Seninle de konumak isterdim canm, ama vaktim yok. Zaten artk konumak iin ortada bir gereksinim kalmad. s isten geti artk. Mitya birden: A... Paralar nerede? Nereye goymutum onlar?, diye bard. Sonra ellerini ceplerine soktu, aratrmaa balad. Masann zerine koymutunuz... Kendiniz koydunuz ya! te orada duruyor, unuttunuz mu yoksa? Vallahi sizin gznzde para p gibi, su gibi bir ey. Aln tabancalarnz, ne garip ey, saat altda onlar on rubleye rehin braktnz, imdi ise elinizde belki bine yakn para var, belki de surda iki bin ruble vardr, deil mi? Mitya, paralar pantolonunun yan cebine koyarak gld: Her halde bin vardr... Onlar byle tutarsanz kaybedersiniz. Altn madeni mi buldunuz nedir? Mitya avaz kt kadar: Maden mi? Evet altn madenleri!., diye baraKARAMAZOV KARDELER 353 rak kahkahalarla glmee balad. Siz de altn madeni bulmak ister misiniz Perhotin? yle bir isteiniz varsa, burada bir hanm size hemencecik bin ruble verir! Yeter ki siz, gitmeye raz olun. Bana veri verdi ite. Altn madenlerini bu kadar seviyor... Hohlakova'y tanyor musunuz?

 Hayr tanmyoruz, ama adn iittim, ahsen de tanrm onu. imdi o gerekten size bin ruble mi verdi? Durup dururken verdi ha? Piyotr lyi, buna bir trl inanamyarak Mitya'-jn yzne hayretle bakyordu: nanmyorsanz yarn, gne ufukta ykselir ykselmez, sonsuzlua dek gen kalacak olan Febs Tanr'nn adn verek ann etrafa yayarak gklerde ykseldi mi, hemen Hohlakova'ya gidin ve kendisine sorun bakalm, o bin rubleyi elime sktran o mu, deil mi? Dorusunu renmi olursunuz... Aranzdaki ilikilerin ne olduunu bilmiyorum, ama madem byle kesin konuuyorsunuz, dernek vermi... Siz de paracklan avularnza aldnz m, Sibirya'ya gideceiniz yerde bini de har vurup, harman savuran. Hem gerekten, imdi nereye gidiyorsunuz Allah akna? Mokroye'ye... Mokroye'ye mi? Gecenin karanlnda yollara deceksiniz ha? Mitya birden : Her eyim vard, imdi bir eyciim yok!... diye sylendi. Nasl bir eyiniz yok? Bu binlikler varken bir eyiniz yok mu?... Ben binliklerden sz etmiyorum. Allah belsn Dersin binliklerin! Kadnlardan sz ediyorum, kadnlardan... Karamazov Kardeler II F: 23354 KARAMAZOV KARDELER Hercaidir kadnn huyu. Heran deiir, her an kusurlu... Bu konuda Ulis'le ayn ekilde dnyorum, dedii doru... Sizi anlamyorum!... Sasho muyum yoksa?... Sarho deilsiniz ama, daha kt durumdasnz. Benim ruhum sarho Piyotr tlyi! Ruhum sarho... Hem yeter artk, yeter... Nedir o? Tabancanz m dolduruyorsunuz? Bldryorum ya!... Mitya gerekten tabancalarn bulunduu kutuyu ve iinde barut bulunan keseyi am, barutu dikkatle namluya dolduruyordu. Sonra bir mermi ald ve onu arjre sokmadan nce iki parmann arasnda tutup, nndeki mumun alevine tuttu. Piyotr lyi, davranlarn merakla izliyerek, endieyle : Neden mermiye bakyorsunuz yle? diye sordu. Hi, hayalimden baz eyler geiriyorum. Bak eer bu mermiyi beynine skmay aklna koysaydn, tabancay doldururken, bu mermiye bakar miydin, bakmaz miydin?... Ne diye bakaym? Beynimin iine gireceine gre ilgin de onun iin; ne henem birey olduuna bir bakaym... Ho bunlarn hepsi sama ya! Aklmdan yle gelip geen, sama bir ey!... Mitya mermiyi arjre sokup balmumlu tapay skt: te bitti, dedi. Sevgili Piyotr lyi, bunlar sama... Hep sama... Ne kadar sama olduunu bir bil-sen sen... Bana imdi bir parack kt versene! te kt burada... Hayr ylesini deil, dz, temiz bir kt olsun-zerine yaz yazlan kttan. Hah byle... KARAMAZOV KARDELER 355 Mitya bunu syledikten sonra, masann zerinden mrekkep kalemini ald, acele ile kdn zerine iki satr yazd. Onu drde katlad, sonra da yeleinin cebine soktu. Tabancalar da kutuya koydu, kk bir anahtarla kilitledi, ve eline ald. Sonra Piyotr lyi'e uzun uzun bakarak dalgn bir tavrla glmsedi: Haydi imdi gidelim, dedi. Piyotr lyi endie ile : Nereye gidelim? Hayr durun... Belki de gerekten beyninize skmak istiyorsunuz o kurunu... Mermi neymi, sama! Ben yaamak istiyorum, ben yaam seviyorum! Bunu bil! Ben altn sal Fe-bs' de, onun scak klarn da seviyorum... Sevgili Piyotr lyi, syle, sen aradan ekilebilir misin? Nasl aradan ekilmek? Yani birine yol vermek. ok sevdiin bir varlkla, nefret ettiin bir varla yol vermek. yle ki, nefret ettiin, sevdiin bir varlk haline gelsin... te bylesine yol vermek! Sonra da onlara "Tanr yardmcnz olsun, siz gidin, yanmdan geip gidin, ben ise... Siz ise? Artk yeter! gidelim. Piyotr ilyi ona bakp duruyordu : Vallahi birine syleyeceim, sizi oraya brakmasnlar diye. imdi niin Mokroye'ye gidiyorsunuz sanK? Orada bir kadn var, bir kadn... Senin iin bu kadar yeter, Piyotr lyi... Kes artk! Beni dinleyin, geri siz vah bir adamsnz ama, ne gariptir sizden her zaman hoslanmmdr... Onun iin, ite imdi sizin adnza korkuyorum... Teekkr ederim kardeim. Benim iin vah diyorsun ha? Vahiler, vahiler!... Ben de hep ayn eyi syler dururum: Vahiler!... Ha, bak Mia geldi ite! Ben ise onu unutmutum bile...356 KARAMAZOV KARDELER eriye soluk solua elinde bozdurduu bir deste para ile Mia girdi ve raporunu vererek Pilotnikov'-larda Herkesin harekete getiim ieleri de karp getirdiklerini, bal da, ay da hazrladklarn... yani her eyin hemen yerine

getirileceini syledi. Mitya, bir on rublelik kararak onu Piyotr lyi'e, sonra bir baka on rublelik daha alp, onu da Mia'ya frlatt. Piyotr lyi : Sakn ha!... diye bard. Benim evimde yle ey olmaz!... Hem zaten bu kt birey, markla yol aar. Saklayn paralarnz... tte uraya koyun; ne diye onlar avu avu serpiyorsunuz yle? Yarn ihtiyacnz olacak bunlara, gene de bana gelip on ruble isteyeceksiniz sonra. Neden hepsini yan cebinize koyuyorsunuz? Hay Allah, kaybedeceksiniz hepsini... Beni dinle sevgili kardeim, gel Mokroye'ye birlikte gidelim, olmaz m? Benim orada ne iim var? Dinle ister misin bir ie aaym, yaamann erefine ielim! Ben imek istiyorum, hem de en ok istediim ey seninle imektir. Seninle hi iki imedik deil mi? Peki ielim. Meyhanede iebiliriz. Oraya gidelim, zaten ben de oraya gidiyorum. Meyhanede imee vakit yok. Ama Pilotnikov'-larn dkknnda arka odada iebiliriz. Sana bir bilmece soraym ister misin?... Sor. Mitya, yeleinden bir kt kard, onu ap adama gsterdi. Ktta belirli ve iri harflerle yle yazlyd: Kendimi mrm boyunca ilediklerim iin cezalandryorum, tm mrmde yaptklarmn hepsini dyorum. Piyotr lyi kd okuduktan sonra : Vallahi gidip birine syliyeceim, imdi gidip syliyeceim! diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 357 Vakit bulamazsn kardeim, haydi gel gidip ielim. Mar mar Pilotnikov'larn dkkn hemen hemen Piyotr lyi'in evinden bir ev ileride, sokan kesindeydi. Bir tccar yeri olan, kentimizdeki en nemli bakkaliye maazas buydu. Hem de olduka gzel bir dkknd. inde bakentteki bir maazada bulunabilecek her eit bakkaliye vard. Yeliseyev kardelerin araphane sinden kma araplar, meyveler, purolar, ay, eker, kahve ve daha baka maddeler. Tezghn arkasnda her zaman satc vard, iki de ayak ilerine bakan ocuk oraya buraya kouyorilard. Geri bizim blge fakirlemiti, mal mlk sahipleri hep baka yerlere getmilerdi, ticaret yavalamt ama bakkal dkkn eskisi gibi iyi iliyordu. Hatt her yl gittike daha ok geliiyordu. Bu mallarn alcs hi tkenmiyordu. Mitya'y dkknda sabrszlkla bekliyorlard. ok iyi hatrlyorlard ki, drt hafta nce, Mitya imdi olduu gibi, bir seferde, temiz para olarak birka yz rublelik eit eit mal, eit eit arap almt. (Veresiye olarak tabi ona gvenmedikleri iin hibir ey vermezlerdi!.) Yine hatrlyorlard ki, o zaman da imdi olduu gibi ellerinde koca bir deste renk renk para vard. Mitya onlar har vurup harman sa-vurmu, pazarlk etmemi, btn bu yiyecekleri, araplar, tm o aldklarn :ne yapacan dnmemi, hatt dnmek bile istememiti. Sonradan kent'te sylendiine gre Dimitriy o vakit Graenka ile birlikte Mtokroye'ye gittikten sonra, bir gece ile, ondan sonraki gn iinde bin rubleyi'bir rpda harcam, yapt bu alemden geriye be parasz, elinde avucunda birey kalmadan dnmt. O zaman tm bir ingene kabilesini ayaa kaldrmt. Bu kabile o gnlerde bizim buralarda konaklamd. Bunlar iki gn iinde sarho Dimitriy'in cebinden saysz para ekmi?, pek ok da pahal arap imilerdi. Mitya ile358 KARAMAZOV KARDELER alay ederek anlattklarna gre, kendisi Mokroye'de eli nasrl kyllere ampanya iirerek sarho etmi, kyl kzlaryla kadnlarn da ekere, Strazburg reklerine bomutu. Bizde de zellikle meyhanede, Mitya'nn o zaman herkes iinde yapt aklama ile alay etmilerdi. (Yzne kar tabi alay edemezlerdi, byle birey yapmak biraz tehlikeli olurdu) Ama gene sylendiine gre Mitya btn bu alem den sonra Gruenka'dan hibir ey koparamam, gen kadn ancak kck ayan ptrm, baka hi bir eye izin vermemiti. Mitya ile Piyotr lyi dkkna yaklatklar vakit, kapda ii halyla rtl, ziller ngraklar taklm, atlan koulu, heran yola kmaa hazr bir troyka ve Mit-ya'y bekleyen arabac Andrey'i grdler. Dkknda, Mitya gelinceye kadar bir sand mallarla doldurup dzenlemilerdi bile. Sand kapayp ivilemek, sonra da arabaya yerletirmek iin onun gelmesini bekliyorlard. Piyotr lyi arp kald. Mitya'ya: Troyka'y da nereden buldun? diye sordu. Sana gelirken Andrey'e rastlam, doru buraya, dkkna gelmesini sylemitim. Ne diye vakit kaybedeyim!... Geen sefer Timofey'le gitmitim. Ama Timofey bu sefer dut... dut... benden nce davranm, gnlmn perisini tek bana alp gtrm. Andrey! ok gecikmeyiz ya!... Andrey, hemen : Bizden ancak bir saat nce varrlar. O kadar bile deil!... Bir saat nce yola koyulmu olurlar! diye karlk verdi. Timofey'i ben yolcu etmitim. Nasl gideceklerini biliyorum. Onlarn gidii ile bizim gidiimiz ayn deil. Onlar bizim kadar hzl gidemezler. Bir saat bile nce varamazlar. Daha yalanmam kzl sal, kupkuru bir adam olan ve srtnda uzun bir gmlekle sol elinde krba bulunan arabac Andrey, heyecanla konumutu: KARAMAZOV KARDELER 359 Bir saat nce bile varamazlar!... diye tekrarlad. Eer yalnz bir saat geri kalrsak elli ruble bahi var sana... Bir saat sz m? Bana gvenebilirsiniz Dimit-riy Fiyodorovi. Eh... Yarm saat kadar nce varabilirler, ama bir saat nerede?

Mitya tella emirler veriyordu ama, konumas bir garipti, tuhaf tuhaf kekeliye kekeliye, srasz bir sr emirler veriyordu. Bir sze balyor, sonunu hemen unutuyordu. Piyotr lyi ie karp ona yardm etmek zorunluluunu duydu. Mitya: Drt yz rublelik olsun! Daha az olmaz! Drt yz rublelik olsun, tpk o zamanki gibi, diye emrediyordu. Drt dzine ampanya, bir ie daha az olmaz... Piyotr lyi: Bu kadar ounu ne yapacaksn? Dur!... diye bard. Bu sandk da ne? Ne var iinde bunun? Drt yz rublelik mal buna m doldurdunuz? Urap didinen bakkal raklar ar bir nezaketle ona birinci sandkta ancak yarm dzine ampanya ile daha nce gerekli olacak eylerin, mezelerin, ekerlerin, monpansiye ile buna benzer eylerin bulunduunu, ama asl nemli maddelerin o zaman olduu gibi zel bir ekilde yerletirilip, zel bir arabayla, gene bir troykayla tam zamannda yetitirileceini anlattlar. Belki de Dimitriy Fiyodorovi'ten ancak bir saat sonra oraya varacaktr. dediler. Mitya heyecanla : Bir saatten fazla olmasn! Bir saatten fazla olmasn! Mmkn olduu kadar ok monpansiye ile fondan koyun. Oradaki kzlar bunlar ok severler! diye | srar ediyordu. Piyotr lyi: Peki, varsn fondan da koysunlar. Ama drt d-360 KARAMAZOV KARDELER zine ampanyay ne yapacaksn? Bir dzine yeter, dedi. Neredeyse fkelenecekti!... Bakkalla pazarlk etmee balad, hesab istedi. Bir trl sakinleemiyordu. Bununla birlikte ancak hesaptan yz ruble kadar indirebildi. Sonunda tm olarak yz rublelik mal gnderilmesi iin anlatlar. Ondan, daha fazla olmayacakt. Piyotr lyi, birden akl bana gelerek: Hay Allah kahretsin!... diye bard. Bana ne oluyor yani? Madem paralar bedavadan elde ettin, savur yleyse!... Mitya onu dkknn arka tarafndaki odaya srkledi: Gel bakalm, tutumlu adam! Gel bakalm buraya! Kzma canm, dedi. te, imdi bize buraya bir ie getirecekler, biz de biraz pleniriz. Eh... Piyotr lyi,. gel oraya seninle birlikte gidelim. Seninle giderim nk sen iyi bir insansn. Senin gibileri severim. Mitya ok kirli bir peeteyle rtl kk masann nndeki hasr iskemlenin zerine oturmutu. Piyotr lyi karsna iliti. Bir an sonra ampanya geldi. Beyler istiridye isterler mi? diye teklif edildi. "Eh. iyi cins istridye, en son gelen partideki istridyelerden.. denildi. Piyotr lyi hemen hernen fkeyle: stridye istemez! dedi. Zaten ben istridye yemem, hem baka birey istemez, diye homurdand. Mitya: stridye yemee vakit kalmad. Zaten itahmz da yok, dedi. Birden heyecanland: Biliyor musun dostum! Ben hibir zaman bu dzensizliklerden holanmammdr. Canm dzensizlikten kim holanr? dzine ampanya! Dn bir kez! Mujiklere dzine am panya, kim olsa bundan sarho olur. KARAMAZOV KARDELER 361 Ben onu demek istemiyorum. Ben stn bir dzenden sz ediyorum. imde dzen yok benim, madem yle, Allah belm versin! diyorum. Tm mrm dzensizlik iinde gemitir. Artk ona bir dzen vermeli. Sz oyunu yapyorum, deil mi ha? Sayklyorsun, sz oyunu yapmyorsun... an olsun dnyann en ykseine, an olsun iimdeki Tanr'ya!... Bu iir bir vakitler iimden gelmiti, aslnda iir deil, bir gz ya dam-iasdr. Bunu kendim uydurdum... Ama bunu o yzbay sakalndan tutup da srklediim srada uydurmu deilim... Durup dururken ne diye ondan sz ediyorsun? Durup dururken neden ondan m sz ediyorum? Sama! Herey gnn birinde bitiyor, herey eit oluyor! Bir izgi iziliyor, sonunda da toplam yaplyor. Vallahi senin o tabancalarn hep gzmn nnde grr gibi oluyorum. Tabancalar da, sama! Haydi i de, gzlerine hayaller grnmesin! Ben yaam seviyorum. Ar denecek bir akla sevmiimdir onu. O kadar ar bir sevgi duymuumdur ki hayata kar... neredeyse adice bir sevgi... Ama yeter artk! Yaamn erefine yavrucuum!... Seninle yaamn erefine ielim... Yaamn erefine kadeh kaldrmay teklif ediyorum! Neden kendimden memnunum? Belki adiyim ama kendimden Memnunum ite... Ad olduum iin ok znt duyuyorum, ama gene de kendimden memnunum. Tanrnn yaratt hereyi kutsuyorum... u anda Tanr'yi kutsamaya hazrm. Onun yarattklarn da... Ama... Pis kokulu bir bcei yok etmek gerekir. Oraya buraya srne srne gidip te bakalarnn yaantsn zehir etlesin diye. Yaamann erefine ielim, sevgili karde-im!... Yaamaktan daha deerli ne olabilir? Hibir ey!... Yaamn ve kralieler kraliesi olan bir kadnn erefine ielim...362 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 363 yle olsun bakalm! Yaamn erefine, hatt se-jin kralienin erefine ielim... Birer bardak itiler. Mitya geri heyecan iindeydi ve hereyi oraya buraya savuruyordu, ama gene de garip bir hzn duyuyordu. Yalnz zerine, kar konulmaz, ar bir sknt kmt. Mia!... eriye giren senin Mia'yd deil mi? Mia yavrucuum gel buraya!... u bardaktakini i bakalm, altn sal Febs'n, yarn ki Febs'n erefine!.

Piyotr lyi asab bir tavrla: Canm ne diye ona da veriyorsun!... dedi. Ne olursun izin ver, ne olursun!... Ben yle istiyorum... Ay sen yokmusun?... Mia bardaktakini iti, eilerek selm verdi. Sonra koa koa gitti. Mitya : Sonradan beni daha ok hatrlar! dedi. Ben bir kadm seviyorum, bir kadn!... Kadn nedir? Dnya'-nm kraliesidir... Ama iimde bir hzn var, bir hzn Piyotr lyi... Hamlet'i hatrlar msn? iimde yle bir hzn, yle bir hzn var ki Horasiyo... Ah zavall torik!... Belki de o torik benim ite. Evet gerekten u anda ben orik'im, sonra da bir kafatas olacam... Piyotr lyi dinliyor, susuyordu. Mitya da bir sre sustu. Sonra kk kara gzl gzel bir fino kpeini farkederek birden dalgn dalgn bakkal rana : Kpeiniz ne cinstir? diye sordu. Bakkal ra: Varvara Alekseyevna"nn, bizim ev sahibinin kpeidir. Demin kendileri getirdiler. Sonra da burada unuttular onu. Geri gtrmeli... Mitya dnceli bir tavrla : yle bir kpek grmtm alayda... Yalnz onun arka aya krkt. Piyotr lyi sz gelmiken sana ey sormak istiyorum; sen hi hayatnda hrszlk mi, etmedin mi? Bu ne biim soru? Lf olsun diye sordum ite. Bak ne diyorum; birinin cebinden bakasna ait olan bir eyi aldn m? Devlet hazinesini soydun mu? demiyorum. Devleti herkes soyuyor, sen de soymusundur tabi... Sus be, Allah kahretsin! Ben yabancya ait bir eyden bahsediyorum. Yani birinin cebimden, para czdanndan filn bir ey aldn m ha? Bir gn annemden yirmi kpek almtm. O zaman dokuz yandaydm. Masann zerinden almtm paray. Yavaa alm avucumun iinde saklamtm. Peki sonra ne oldu? Hi! Hi bir ey olmad. Paray gn sakladm, sonra utandm, gidip itiraf ettim, paray da geri verdim. Peki sonra ne oldu? Tabi daya bastlar. Hem sen ne diye bunlar soruyorsun? Yoksa sen de bir ey mi aldn?... Mitya kurnaz bir tavrla gz krpt: aldm ya... Piyotr lyi, merakla: Ne aldn? Annemden yirmi kpek aldm. Dokuz yandaydm. gn sonra geri verdim... Mitya bunu syledikten sonra yerinden kalkt. Birden dkknn kapsndan ieri arabac Andrey bakt: Dimitriy Fiyodorovi acele etsek nasl olur? diye seslendi. Mitya birden harekete geti: Herey hazr m? Gidelim! Son olarak birey daha syliyeceim, hem... Andrey'e yola koyulurken bir bardak votka verin! Votkadan baka bir kadeh de konyak verin!... u kutuyu'(Tabanca kutusunu sylyor-du benim oturacam yerin altna sokun. Elveda Piyotr lyi. Beni ktlkle anma!... 364 KARAMAZOV KARDELER Canm nasl olsa yarn dneceksin deil mi? Evet... Ne olursa olsun dneceim!... Bakkal ra ayaa frlad: Hesab, ltfen, imdi der misiniz? dedi. Ha, evet, hesap var ya! Tabi deyeceim... Mitya gene cebinden para destesini kard, iinden renk renk kt para kard, tezghn zerine att ve aceleyle dkkndan kt. Herkes peinden gitti, onu yerlere kadar eilerek selmlarla, temennilerle uurladlar. Andrey, Jbiraz nce itii konyaktan hafife geirdi, arabann n tarafna atlayp oturdu. Ama Mitya tam oturaca srada, birden hi beklemedii bir ey oldu; karsnda Fenya'y grd. Kadn soluk solua, koa koa geldi. Bararak ellerini nnde kavuturdu ve Pat diye Mitya'nn ayaklarna kapand: Beyefendiciim, Dimitriy Fiyodorovi, evldm, sakn hanmefendiye bir ktlk etmeyin!... Ben de size hereyi anlattm!... O adama da yazk etmeyin. Zaten o hanmefendinin eski beyidir, yabancs deildir! imdi Agrafena Aleksandrovna ile evlenecekmi. Onun iin Sibirya'dan dnm... Dimitriy Fiyodorovi!... Beyefendiciim... Bir baka insann hayatna yazk etmeyin!... Piyotr lyi kendi kendine: Vay, vay vay!... Bak hele! Eh imdi kim bilir orada neler yapacaksnz? diye mrldand. imdi her-ey anlalyor. Nasl anlalmasn... Mitya'ya yksek sesle : Dimitriy Fiyodorovi, sen imdi bana tabancalar versene erkeke ver bana onlar... iitiyor musun Dimitriy? diye bard. Mitya : Tabancalar m? Dur yavrum!... Ben onlar yolda frlatp atacam, diye karlk verdi. Fenya ayaa kalk! nmde yatma yle. Merak etme, artk bundan KARAMAZOV KARDELER 365 byle Mitya kimseye zarar vermez!... O budala artk hi kimseye ktlk etmiyecektir... Arabaya yerletikten sonra :

 Hem bak, sana ne diyeceim Fenya! diye bard. Biraz nce seni krdm, onun iin beni bala. Benim gibi ad bir adam bala... Ho balamazsan da ziyan yok! nk artk benim iin hepsi bir... ek bakalm Andrey! abuk ol! ek!... Andrey dizginlere dokundu; arabann ngra etraf nlatmaa balad: Elveda Piyotr lyi!... Son gz yam senin olsun!... Piyotr lyi arkasndan: "Sarho deil, yleyken neler samalyor! diye dnd. Bir an Mitya'y aldatacaklarn, ona kazk atacaklarn hissederek arabaya yklenecek eyalar nasl ha-zrlyacaklarm kontrol etmek iin orada kalmay dnd. Sonra birden kendi kendine kzd, tkrd, bilardo oynamak iin kendi meyhanesine gitti. Yolda giderken : ok iyi ocuk ama, budala... diye mrldanyordu. O subay Gruenka'nn eski gz ars n iitmi-tim. Eh, madem buraya gelmi, o halde... Ah... o tabancalar yok mu?... Aman canm dads deilim ya, ne oluyor bana? Varsn yannda kalsn tabancalar! Hem zaten bir ey olmayacak. Bir az kavgas yaparlar, olur biter! erler, drler, dtkten sonra da barrlar. Bunlar birey yapacak adam m? Neydi o aradan ekilirim, Kendimi cezalandrrm lflar? Hibir eycik olmayacak! Meyhanede sarho gibi hep bu laflar bararak bin defa syledi. Ama imdi sarho deil. "Ruhu sarhomu! yle laflan basit adamlar sever. Ben lalas mym, neyim yani? Muhakkak biriyle dmtr. Surat kan iindeydi, acaba kiminle d-tt? Meyhanede renirim. Mendili de kan iindey-366 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 367 di... Hay Allah, hem de mendil bizim evde, yerde kald... Aman vz gelir bana!... Meyhaneye mthi bir can sknts iinde gitti ve hemen bir parti oyuna balad. Oyun onu neelendirdi. Bir baka parti daha oynad. Sonra oyun arkadalarndan biriyle konumaa balad, ona Dimitriy Karama-zov'un gene bir yerden para bulduunu syledi. Mitya'-nn elinde bin ruble kadar parann bulunduunu kendi gzyle grdn ve onun gene Gruenka ile Mokroye'ye lem yapmaa gittiini anlatt. Bu szler onu dinleyenlerde beklenmedik bir hayret uyandrd. Hepsi birden ve hi glmeden garip bir ciddilikle konumaa balamlard. Hatt oyunu bile yarda braktlar. bin mi? Allah, Allah... Nereden olacak bin rublesi? Daha baka sorular sormaa baladlar. Piyotr l-yi, Mitya'ya paray Hohlakova'nn hediye ettiini bildirince de onun bu szlerini phe ile karladlar: Sakn ihtiyar soymu olmasn? yle olamaz m?... bin bu!... in iinde muhakkak bir bit yenii vardr. Babasn ldreceini syleyerek atp tutmutu ya! Hepimiz burada isitmitik... Hemde tam binden sz etmiti. Piyotr lyi konuulanlar dinliyordu. Birden sorulan tm sorulara souk bir tavrla ve iki szle karlk vermee balad. Oraya gelirken, Mitya'nn yzyle ellerinin kan iinde olduunu anlatmak istedii halde, bundan bir tek kelime olsun sz etmedi.. nc partiye baladlar. Mitya'yla ilgili konumalar yava yava sona erdi. Ama Piyotr lyi nc partiyi bitirdikten sonra, daha fazla oynamak istemedi. Istakay brakt ve akam yemeini yemee hazrland halde, bundan vazgeerek meyhaneden kp gitl ti. Meydana vard vakit, aknlkla duraklad. Kendisine hayret ediyordu, nk o anda, iinde Fiyodor Pavlovi'in evine gitmek ve olup bitenleri renmek isteini duymutu. Sama... Sama sapan olan bir ey yznden gidip yabanc bir adamn evinde herkesi uyandrarak rezalet koparmaa ne hakkm var? Allah kahretsin!... Lalas mym ben neyim? Fena halde can sklarak kendi evine doru yrd. Birden Fenya'y hatrlad, zlerek: Hay Allah!... Demin ona sorsaydm, hereyi renirdim..."' diye dnd. lle onunla konumak iin sabrsz bir istek duydu. Bu istek iinde yle alevlenmiti ki, yar yolda sert bir dn yaparak hemen Gruenka'nn kira ile oturduu Morozova'nn evine gitti. Yaklat, d kapy ald. Gecenin sessizliinde duyulan bu vurular, birden akln bana getirmi gibi oldu. inde fke uyandrd. stelik kimse karlk vermiyordu. Evde herkes-uykudayd. Bu sefer gerekten byk bir znt ile Hay Allah, rezalet kacak! diye dnd, ama ekilip gidecek yerde gene var gc ile vurmaa devam etti. Grlt tm sokaa yayld, etraf n n nlatyordu. Piyotr llyi, vurularn sesi etraf nlattka, her seferinde kendi kendine deli gibi: Ne olursa olsun duyuracam, ne olursa olsun duyuracam!... diye mrldanyor, d kapya indirdii vurular gittike iddetlendiriyordu... VI KENDM GELYORUM Dimitriy Fiyodorovi'e gelince, gen adam rzgr gibi gidiyordu. Mokroye'ye kadar yirmi verst'den biraz daha fazla mesafe vard, ama Andrey'in troykas drt nala yle gidiyordu ki, oraya bir saat, bir eyrekte va-368 KARAMAZOV KARDELER rabilirdi. Arabann hzl gidii birden Mitya'y zinde-letirmi gibiydi. Hava taze, biraz da souktu. Temiz gklerde iri yldzlar parlyordu. Bu, Alyoa'nn topran zerine kapanarak cokun bir heyecanla onu sonsuzlua dek seveceine yemin ettii geceydi. Hatt belki de ayn saatti! Geri Mitya'nin ruhunda bir karklk, byk bir karklk vard ve o anda, birok eyler ona mthi znt veriyordu... Ama tm varl kar konulmaz bir ekilde, kavumak iin rzgr gibi gittii, son bir kez daha yzne bakmak iin acele ettii kraliesine doru ynelmiti. Yalnz bir tek ey sylemek isterim: O anlarda iinde en kk bir isyan uyanmyordu. Belki de bu kskan adamn karsna yeni kan o erkee kar, yerden biter gibi ortaya kan o yeni rakibine, o Subaya kar iinde en kk bir kskanlk bile duymadn sylersem, bana inanmazlar... Belki karsna her hangi biri ksayd, hemen kskanlk duyard, hatt belki de o korkun ellerini gene kana bulard. Ama o adama, Gruenka'nn O ilk gz arsna kar imdi troykasmda uup giderken fkeli bir kskanlk duymak yle dursun, en kk bir dmanlk bile beslemiyordu. Geri onu daha grmemiti bile ama imdi kesin olarak artk

Gru-enka ile o adamn hakk sz konusu olur. Onun ilk ak, be yldr unutmad ak sz konusu. Madem onu unutmad, demek ki, bu be yl iinde hep onu sevdi. Hem ben durup dururken ne diye ortaya atldm sanki? Bu iin iinde benim yerim var m? ekil Mitya!... Yol ver! Zaten artk ben neyim ki? imdi subay da olmasa, artk herey bitmitir. Hatt o adam hi ortaya kmam olsayd, gene de herey artk sona ermi olacakt. te eer o srada dnebilseydi, izlenimlerini "bu szlerle aklayabilirdi. Ama artk o srada dne-miyordu bile. Kararn, hi dnmeden, iinden gelen bir duyguyla, bir anda ve tm sonularn kabul edeKARAMAZOV KARDELER 369 rek daha Fenyada iken, daha kadnn ilk szlerini iitir iitmez vermiti. Bununla birlikte verdii bu karara ramen, ruhunda bir bulanklk, ona mthi znt veren bir karklk vard. Verdii karar bile onu sakinletirmemiti. Geride pek ok ey kalmt, bunlar onu ok zyordu. Bazen bir hayret duyuyor gibiydi. Geri mrekkep kalemiyle kda: Kendime ceza vereceim, suumun kefaletini diyeceim diye yazmt ve o kt, imdi yannda, cebinde hazr duruyordu. Geri tabancas doluydu. Ertesi gn altn sal Febs'n ilk scak klarn nasl karlayacana karar vermiti, yleyken gene de geride kalan, daha nce olup biten ve ona mthi bir ac veren eylerle hesabn kesmesine, yaptn demesine imkn yoktu! Bunu derin bir zntyle hissediyordu. Bu mitsiz dnce, ruhuna bir slk gibi yapp kalmt. Yolda, bir ara birden Andrey'i durdurmak, arabadan atlamak, doldurulmu tabancay karmak ve gn domasn beklemeden hereyi orada bitirivermek isteini duydu. Ama bu an bir kvlcm kadar ksa sreli oldu. Zaten troyka da mesafeyi yutarcasna uup gidiyordu. Dimitriy, hedefine yaklatka yalnz Gruen-ka'y, yalnz onu dnmee balyor, bu dnce, gittike daha byk bir gle tm varln saryor, geri kalan btn o korkun hayalleri zihninden geriye itiyordu. Ah... Gruenka'y ne kadar grmek istiyordu! Hi deilse gz ucuyla, hi deilse uzaktan grebilseydi onu! imdi Gruenka o adamla beraber. Eh ne yapalm? Gidip bakarm, onunla birlikte, o eski sevgilisiyle birlikteyken ne halde? Onu bir greyim, baka hi birev istemiyorum... diye dnyordu. Kaderin karsna kard ve yaantsn bylesine deitiren o kadna kar iinde yle bir sevgi, Karamazov Kardeler II F: 24370 KARAMAZOV KARDELER yepyeni ve o zamana kadar daha hi duymad yle-bir duygu, kendisi iin de beklenmedik, ylesine duaya benziyen tatl bir efkat duygusu uyanmt ki, neredeyse onun karsnda yok olmak isteini duyuyordu. Birden garip bir cokunluk iinde: Hem de yok edeceim kendimi ite!... diye sylendi. Hemen hemen bir saattir drt nala gidiyorlard. Mitya susuyordu. Andrey ise, geri konukan bir mujikti, ama o da sanki konumaktan korkuyormu gibi bir tek sz etmemiti. Habire: 'srsn, clz ama evik, doru troykasn hzlandryordu. Mitya birden byk bir endie iinde : Andrey!... diye seslendi. Ya uyuyorlarsa? O zaman ne olacak?... Bu, bir anda aklna gelmiti. O zamana kadar yle bir eyi hatrndan bile geirmemiti. Her halde yatmlardr, Dimitriy Piyodorovi,. yle olmal... Mitya bir yeri aryormu gibi kalarn att: Gerekten de... kendisi byle rzgr gibi, iinde o duygularla gelecek... Onlar ise uyumu olacaklar!... Belki Gruenka da uyuyordu. Yannda da... Birden iinde fkeli bir duygu uyand. ldrm gibi: Drt nala sr Andrey!... Sr... abuk ol! diye* bard. Andrey biraz sustuktan sonra dnceli bir tavr-la: Belki de yatmamlardr, diye sylendi. Timo-fey, bana, daha nce, orada biroklarnn toplandn sylemiti... stasyonda m?... Hayr istasyonda deil, Plastunov'larda, yolcu' hannda. Sizin anlyacanz isteyen, orada gelir kalr-Yol geen han gibidir. KARAMAZOV KARDELER 371 Mitya bu beklenmedik haber karsnda birden byk bir endieye kapld: Biliyorum. Demek orada biroklar daha olacak yle diyorsun ha? Onlar kalabalk saylmaz ki! ok dediin kimler? diye sordu.. Ben ne bileyim? Timofey yle diyordu. Hepsi beyefendiden insanlar. Kent'ten iki kii gelmi, ama kim olduklarn bilmiyorum. Yalnz Timofey syledi; buradan iki bey, baka yerden iki bey daha gelmi, ayrca daha birka kii gelecekmi. Etraflca sormadm, sylediklerine gre, kt oynamaa balamlar... Kt m? Evet, onun iin, eer kda oturdularsa, belki uyumuyorlardr. yle olmal... imdi saat ancak on ikiye geliyor. ok ge deil... Mitya, gene sinirli sinirli: Sr Andrey sr!... diye bard. Andrey bir sre sustuktan sonra gene : Size birey sormak istiyorum beyefendi, diye sze balad. Ama darltacam diye korkuyorum. Danl-mazsnz ya beyefendi? Ne istiyorsun? Demin Fedosya Markovna ayaklarnza kapand. Hanmna, bir de baka birine yazk etmeyin, diye yalvard... te beyefendi ben sizi oraya gtryorum... Balayn beni beyefendi! Yani vicdanm elvermiyor... Belki syleyeceim budalaca birey ama... Mitya. birden onu arkadan omuzlarndan kavrad. Deli gibi : Sen arabac deil misin? Arabac deil misin sen? diye bard. Arabacym... yleyse yol vermesini bilirsin. Ne yani? Araba-cysan artk hi kimseye yol vermiyecek misin? Ezip geerim... Ben ekliyorum. mu diyeceksin? Hayr arabac, kimseyi ezme! nsanlar ezilmemeli. insanlarn ha-372

KARAMAZOV KARDELER yatna zarar vermemeli... Eer birinin yaantsna zarar verdiysen... Kendini cezalandracaksn... Ama herhangi bir zarar verdiysen... Ama eer birini yok ettiy-sen... O zaman kefaretini de... git... Btn bunlar Mitya'nn azndan tam anlamyla kriz geiren bir adamn azndan dklr gibi bir rpda dklvermiti. Andrey geri beyin, bu sylediklerine amt ama, szlerini destekledi: Doru sylyorsunuz beyefendi, Dimitriy Fiyo-dorovi... Bu konuda haklsnz, insanlar ezmemeli diyorsunuz ya, her hangi bir canlya eziyet etmek de yledir. nk her canl Tanr'nn yaratdr. Bakn, diyelim ki bir at, bakarsnz arabacnn biri hayvan bouna tketir, bizim arabac milleti yledir... Bir trl kendisini alamaz bundan, boyuna srer at, ne der.san de... Boyuna zorlar hayvan... Mitya birden o hi beklenmeyen ksa ksa kahkahalar ile gld : Cehenneme mi? diye szn kesti. Sonra Andrey'i iddetle omuzlarndan yakalad: Andrey!... Temiz yrekli halk adam! Syle bakalm, Dimitriy Fiyoclorovic Karamazov sence cehenneme mi gidecek, yoksa gitmeyecek mi? Bilmiyorum efendim... Hersey size baldr, nk siz bizde... Bakn beyefendi, Tanr'nn olu armha gerilip de can verdikten sonra dirilmis. armhtan iner inmez cehenneme gitmi, orada ile dolduran tm gnah ilemi insanlar serbest brakm. O zaman cehennem szlanmaa balam. nk artk gnah ilemi hibir insann oraya gelmiyeceini dnyormu. Tanr da cehenneme yle demi: Szlanma cehennem!... nk bundan byle sana birok bykler, devlet adamlar, byk hakimler ve zenginler gelecektir. imdi olduu gibi azna kadar dopdolu olacaksn.. Tekrar geleceim gne dek, byle kalacaksn! Doru sylyorum, gerekten yle sylemi... KARAMAZOV KARDELER 373 Halk efsanesi olacak! ok gzel!... Soldaki at kamlasana Andrey!... Andrey, soldaki at kamlad : te beyefendi, cehennem o insanlar iindir. Siz ise tpk kk bir ocuk gibisiniz. Biz sizi yle sayarz... Geri abuk fkeye kaplrsnz ama, yreiniz teiniz olduu iin Tanr sizi balar... Peki ya sen? Sen beni balar msn Andrey? Ben sizi ne diye balayacak mm? Siz bana birey yapmadnz ki!... Hayr, herkesin yerine, herkesin yerine sen, tek bana, ite imdi urada, u yol stnde beni herkesin yerine balar msn? Syle bana temiz yrekli halk adam, syle?... Ah beyefendi! yle garip bir konumanz var ki, sizi oraya gtrmek bile bana korku veriyor... Ama Mitya, Andrey'in ne sylediini iyice iitmedi. Kendinden gemi gibi dua ediyor, deli gibi iinden: Tanrm kanun d yaptm tm davranlarla beni olduum gibi kabul et, ama beni yarglama. Beni yarglamadan, brak... Yarglama, nk ben kendimi yarglam bulunuyorum. Beni yarglama! nk seni seviyorum Tanrm! Biliyorum alan biriyim, ama seni seviyorum. Beni cehenneme de gndersen, orada da seveceim seni! Oradan da hep yz yllar boyunca, sonsuzlua dek seni sevdiimi haykracam... Ama izin ver, sevgime doyaym... imdi, urada sevgime doyaym, senin o scak nlarna yalnz be saat kald... nk ruhumun kraliesini seviyorum ben. Seviyorum cnu! Sevmemezlik edemiyorum, elimden gelmiyor. Beni olduum gibi gryorsun ite. Drt nala ona gidip, karsnda yerlere kapanacam: Yanmdan geip gittiin iin haklsn... Bala beni! Kurbann unut ve hibir zaman znt ekme, diyeceim. Andrey, krbacyla ilerisini iaret etti. Gecenin karanlnda birden geni bir yere dal-374 KARAMAZOV KARDELER m kme kme yaplarn koyu karalts grnd. Mok-roye ky iki bin nfusluydu. Ama o saatte artk herkes uyuyordu ve karanlkta ancak yer yer seyrek klar krpyordu. Mitya, sayklar gibi: Sr, Andrey sr! diye bard. Gelen benim! Andrey, kyn hemen giriinde ve sokaa bakan alt penceresi de kl olan Plastunov'larn yolcu hann krbacyla iaret ederek: Daha yatmamlar! dedi. Mitya neeyle : Uyumuyor! diye bard. nlasn ngraklar Andrey! Drt nala sr, nlat etraf! Her yan nlata, nlata yakla oraya. Herkes bilsin kimin geldiini! Gelen benim! Ben, ben geliyorum! Mitya kendinden gemi gibi baryordu. Andrey yorgunluktan bitmi olan atn drt nala kaldrd ve gerekten patr ktr kapnn nndeki yksek basamaklarn nne geldi, soluk solua kalm, buusu tten atlarn yavalatt. Mitya tam hanc artk yatmaya hazrlanrken kimin geldiini merak ederek kapya kp bakt srada, arabadan atlad... Trifon Borisovi, sen misin? Hann sahibi eildi, dikkatle bakt, sonra hzla kapnn nndeki merdivenden paldr kldr inerek, dalkavuka bir sevinle konua doru atld. Bu, Trifon Borisovi yz biraz imanca, etine dolgun, orta boylu, salam ve sert grnl bir kylyd; zellikle Mokroye'deki kyllere kar sert bir tavr taknrd ama, herhangi bir yerde karn hissettii vakit, yzne abucak tavrn deitirip dalkavuka bir anlam vermesini bilirdi. Srtnda Rus giyimiyle, yakas yandan bir gmlek, zerinde de uzun bir ceketle dolard. Epeyce paras vard ama, hep hayalinden daha nemli bir rol oynamay geirirdi. Kyllerin yars avucunun iindeydi, evresinde herkes ona borluydu. iftlik sahiplerinden toprak kiraKARAMAZOV KARDELER 375 lyor, ya da satn alyordu. Bu ald topraklar kyller ona bir trl kurtulamadklar borlara karlk ola-.rak bedava iliyorlard. Kendisi duldu ve yetikin drt kz vard. Hatt biri kocasn kaybetmiti ve Trifon .Borisovi'e torun olan iki kk ocuu ile birlikte onun yannda oturuyor, bir gndeliki gibi ona alyordu. Kylnn br kz yllarca alarak, .kendine iyice bir durum yaratm bir memurla, bir ktiple evliydi ve yolcu hannn odalarndan birinin duvarnda, aile

fotoraflarnn arasnda, minicik bir minyatr gibi bir fotoraf aslyd. Bu onun devlet memuru olarak, niforma ile ve omuzunda memur olduunu belli eden apoletlerle ekilmi bir fotorafyd. ki kk kz, byk yortularda zerlerine modaya uygun -olarak dikilmi, arkadan bele smsk oturmu, kuyruklar bir arn uzunluunda mavi ya da yeil elbiseler giyer, misafirlie giderlerdi. Ama ertesi gn her gn olduu gibi, daha gne doarken yataklarndan kalkp ilerinde kavaktan yaplm sprgelerle ortal sprr, bulak suyunu dker, mterilerden arda kalan -pleri temizlerdi. Trifon Borisovi kazand binliklere ramen, lem yapan bir mterisinden para szdrmaa baylrd. Daha bir ay bile olmamt, bir gece Dimitriy Fiyo-dorovi, Gruenka ile iki itii srada ondan iki yz, hatt belki de yz ruble koparmt. Bunu hatrlayarak daha Mitya'nn hann kapsna arabayla geldii anda onun gene kendisine yem olacan sezer sezmez ileri atlm, gen adam sevinle karlamt: Sevgili Dimitriy Ryodorovi, sonunda size kavutuk yle mi?... Mitya: Dur, Trifon Borisovi! diye sze balad. Herey-den nce bana en nemli eyi syle, nerede? Nerede o? Hanc hemen kimden sz ettiini anlayarak keskin bir bakla Mitya'nn yzne dikkatle bakt:376 KARAMAZOV KARDELER Agraf ena Aleksandrovna m? diye sordu? Evet burada, o da burada kalyor... Kiminle? Kiminle?... BaKa yerden gelen baz konuklarla efendim... Biri memur, konumasna baklrsa Polonyal olacak... Hanm aldrmak iin buradan araba gndermiti. br de onun arkada, ya da yol st tant biri, km-bilir kimdir? Sivil giyinmiler... Peki lem mi yapyorlar? Zengin mi bu adamlar?... Ne lemi? Bunlar yle byk adam deil, Di-mitriy Fiyodorovi... Byk deil ha? Peki ya tekiler? tekiler kent'ten geldiler, efendiden iki kii... ornaya'dan dnerken uradlar bize, sonra da burada, kaldlar. Biri ok gen. Herhalde bay Miusov'un akrabas olacak. Yalnz adn unuttum... brn ise siz de tanyorsunuz. iftlik sahibi Maksimov. Dua etmek iin sizin manastra gitmimi. Bay Miusov'un o gen akrabas ile yolculuk ediyormu... Hepsi bu kadar m? Bu kadar... Dur! Trifon Borisovi, konuma! imdi bana yalnz asl nemli olan syle: -Gruenka ne yapyor?' Nasldr? te. demin buraya geldi, imdi de onlarla oturuyor... Neeli mi? Glyor mu? Hayr. Grne baklrsa pek glmyor... Hatt iyice somurtmu. Demin gen adamn salarn tarad... O Polonyal subayn salarn m? Yok canm? Ne genci? Hem o adam subay filn deil. Hayr beyefendi! Onun salarn deil. Miusov'un yeeninin, o delikanlnn salarn taryordu... Hay Al" lah! Ad neydi? Unuttum ite... KARAMAZOV KARDELER 377 Kalganov mu? Tamam... tamam! Kalganov... yi yleyse, ne yapacama kendim karar veririm. skambil oynuyorlar m? Demin oynadlar, ama imdi braktlar oynamay. ay itiler. Polonyal memur likr istedi. Dur, Trifon Borisovi. dur canm, imdi kararm vereceim. Yalnz sen bana en nemlisini syle, ierde ingene yok mu? imdi ingeneler pek ortalkta dolamyorlar Dimitriy Fiyodorovi.. Hkmet kovdurdu hepsini. Ama Rojdestvenskaya'da yahudiler var, senbal ve keman alyorlar. stiyorsanz imdi onlar artabilirim. Hemen gelirler. Mitya : art ya! Muhakkak art! diye bard. Kzlar da uyandrabilirsin. Hani geen sefer olduu gibi. zellikle Maria'y, Stafanida'y da, Arina'y da uyandr... Koro iin sana iki yz ruble var! Canm siz bu paray verdikten sonra, ben koca. ky ayaa kaldrrm! Hatt u anda hepsi yatm, zbarm olsalar bile. Sanki bizim kyller'sizin bu gsterdiiniz ilgiye lyk mdrlar sevgili Dimitriy Fiyodorovi? Kzlar bile bunlara deer mi? yle di, kaba varlklara bu kadar para verilir mi? Puro imek kim, bizim kyl kim? Oysa sen onlara purolar verdin. Ama bizim kyl pis kokar... keratalar.. Kyl kzlarmzn <da hepsi bitli. Hem canm sen emret, ben senin iin kendi kzlarm da bedavadan ayaa kaldrrm! Deil yle bir paraya! Biraz nce yattlar. Arkalarna bir tekme! Onlar kaldrr, senin iin ark syletirim. Oysa sz o zaman mujiklere bile ampanya icirdiniz! ahh!... Trifon Borisovi mahsus Mitya'ya ayormu gibi davranyordu. Kendisi daha o zaman gizlice yarm d-ampanya saklam, masann altndan da yere d-378 KARAMAZOV KARDELER en bir yz rublelii kaldrp avucuna sktrmt. Sonradan para yle avucunda kalmt. Trifon Borisovi, o vakit burada bir binlik deil, ka binlik ezdim! Hatrlyor musun? Hatrlyorum, hatrlyorum canm! Sizi nasl hatrlamam. Galiba bin ruble kadar brakmtnz bizde?... imdi de ayn dnce ile geldim, bak, gryor musun? Cebinden bir deste kt para karp onu hancnn t burnuna doru tuttu : imdi akln bana topla ve beni dinle: Bir saat sonra buraya arap, meze, brek ve karamela gelecek. Hepsini hemen oraya, yukarya gnderirsin. And-rey'in arabasnda duran bu sandk var ya, onu da hemen yukar! Sand ap ampanya ikram et... Ha, en nemlisi kzlar, kzlar unutma. Hem de Maria muhakkak gelsin... Arabaya doru dnd, oturduu yerin altndan ierde tabancalar bulunan kutuyu ekip ald. Al hesabn Andrey! te, troyka iin sana on be ruble, bu da votka ve bana hemen hizmete hazr olduun iin. Ayrca bana kar sevgi gsterdiin iin de elli ruble... Dimitriy Karamazov'un bir beyefendi olduunu unutmayacaksn!...

Andrey kararszlk iinde : Korkuyorum beyefendi... dedi. Bahi olarak be ruble alrm, ama daha fazlasn kabul etmem. Trifon Borisovi bana tank olsun. Artk benim bu budalaca szlerim iin kusura bakmayn... Mitya, onu tepeden trnaa szd : Neden korkuyorsun? Eh madem yle, peki, Pe~ ki yle olsun! diye bararak be rubleyi ona doru iv~ latt. imdi beni yavaa oraya kadar gtr Trifon Borisovi. nce hepsini yle bir kendi gzmle KARAMAZOV KARDELER 379 ama yle ki, onlar beni grmesinler. Neredeler imdi? Mavi odada m oturuyorlar?. Trifon Borisovi rkek bir tavrla Mitya'ya bakt. Ama gene de hemen uysal bir tavrla isteini yerine getirdi. Onu sessizce sofaya gtrd. Sonra onu orada brakp kendisi byk birinci odaya, konuklarn oturduklar odann yanndaki odaya girdi. Oradaki amdan dar kard. Sonra Mitya'y yavaa o odaya soktu, onu keye doru gtrd, orada brakt. Mitya, karanlkta, burada kendisi grnmeden komu odada olup bitenleri rahata grebilirdi. Ama Mitya ierisini uzun bir sre seyretmedi, daha dorusu seyredemedi: Onu grmt, grr grmez de kalbi hzl hzl arpmaya, gzleri bulanmaya balamt. Gruenka masann nnde bir koltukta yan olarak oturuyordu. Yannda, divann zerinde, ok yakkl ve daha ok gen olan Kalganov oturuyordu. Gruenka, onun elini tutmu, glyor gibiydi. O da Gruenka'ya bakarak, zlyormu gibi, yksek sesle masann br tarafnda Gruenka'nn karsnda oturan Maksimov'a bir eyler syleyip duruyordu. Maksimov da bireye kahkahalarla glyordu. O adam divanda oturuyordu. Divann yannda, duvarn dibinde iskemlede oturan bir baka yabanc vard. Divandaki yaylm, pipo tellendiriyordu. Mitya'-Sm zihninden iman, geni yzl bir adam, herhalde boyu da pek uzun deil, bir eye kzm gibi grnyor iye bir dnce geti. Adamn arkada olan yabanc ise aksine Mitya'ya nedense ok uzun boylu grnyordu. Ama bundan baka hibir ey gremedi. Artk soluk bile alamyor gibiydi. Bir dakika olsun duramad. Sand komidinin zerine koydu. Vcudu buz gibi ol-bir halde, ii titriyerek dosdoru mavi odaya, orabulunanlara doru yrd. nce Gruenka onu grd, korkuyla : Ayyy! diye bard...380 KARAMAZOV KARDELER VII ESKS VE ASIL HAK SAHB Mitya hzl ve uzun admlaryla masann ta yaknna gitti. Hemen hemen barr gibi, ama her szde kekeliyerek: Beyler... diye balad. Ben... ben birey yapmam! Korkmayn! Ben bir ey yapmam, bir ey yapmam... Hzl bir hareketle oturduu koltukta birden Kal-ganov'a doru dnen ve onun koluna smsk yapm olan Gruenka'ya : Ben... ben de yolcuyum. Ben sabaha dek... beyler yoldan geen bir yolcunun sabaha dek. sizinle birlikte burada kalmasna izin verir misiniz? dedi. Son olarak, bu odada yalnz sabaha kadar kalabilir miyim? Szn, divanda, aznda pipoyla oturan, iman ksa boylu adama doru dnerek bitirmiti, br cidd bir tavrla pipoyu azndan kard, sert sert: Baym, biz burada zel olarak toplanmz. Bu handa baka daireler de vardr... Birden Kalganov sze kart : A... siz miydiniz Dimitriy Fiycdorovi? Canm neden ekmiyorsunuz? Buyurun yanma oturun, merhaba !... Mitya, sevinle birdenbire : Merhaba sevgili ve... ok deerli arkadam? Ben daima size kar byk bir sayg duymuumdur, dedi ve hemen masann zerinden ona elini uzatt. Kalganov gld: Ay, amma da kuvvetli sktnz elimi! Az kalsn parmaklarm kryordunuz! Gruenka ekingen bir tavrla glmsiyerek, neeyle : KARAMAZOV KARDELER 381 Zaten o her zaman byle el skar, her zaman yle yapar! dedi. Herhalde birden Mitya'nn rezalet karmyacam anlamt. Ama gene de byk bir merak ve endieyle, dikkatle yzne bakyordu. Mitya'da onu ok artan bir ey vard. Zaten onun byle bir anda ieriye gireceini, byle szler syliyeceini aklndan bile geir-memiti... Sol taraftan iftlik sahibi Maksimov'un nazik bir tavrla sze, kart duyuldu : Merhaba efendim, diye sze kart. Merhaba! Siz de mi buradasnz? Burada olduunuza ne kadar sevindim! Baylar, baylar ben... Gene pipolu Polonyal'ya doru dnmt. Belliydi ki, burada onu, en nemli kii sayyordu. Rzgr gibi geliyordum... Son gnm, son saatimi bu odada, evet tam bu odada... kralieme... bakm olduum bu odada geirmek istiyordum! zr dilerim Pane! Kendinden gemi gibi barmt bunu : Rzgr gibi geliyordum. Kendi kendime yemin etmitim... Ah, korkmayn, bu benim son gecem! e-lm Pane! Bu dnyann erefine! imdi arap getirecekler... Bakn neler getirdim... Birden nedense o para destesini kard: zin ver Pane! Ben mzik, patrt, grlt, geen sefer ne olmusa, onlar istiyorum... Ama kurt, kimseye gerekli olmayan kurt topran zerinden srne srne geip gidecektir ve artk ordan yok olacaktr! Mutlu olduum tek gn, son gecemde, burada kutlayacam! Neredeyse bouluyordu, daha birok, birok eyler sylemek istiyordu ama azndan seslerden, garip barlardan baka bir ey kmyordu. Polonyal bay hi kmldamadan Mitya'ya, Mitya'nn para destesine, Gru-enka'ya bakyordu. Belliydi ki, aknlk iindeydi.382

KARAMAZOV KARDELER Eer kraliem emir buyurursa... diye sze ba-lyacak oldu... Gruenka birden szn kesti: Canm, neden kraliem diyorsunuz, yani kraliem mi demek istiyorsunuz nedir? dedi. Nasl konutuumuzu iittike glesim geliyor. Otur Mitya, hem ne sylyorsun sen? Beni korkutma rica ederim! Kor-kutmyacaksm deil mi? Korkutmyacaksn deil mi? Korkutmazsan, geldiine sevineceim... Mitya, birden ellerini yukar kaldrd: Ben mi, ben mi korkutacam seni? diye bard. Ah, buyurun gein yanmdan, geip gidebilirsiniz, size engel olmam! Sonra herkes iin, hem de tabi kendisi iin hi beklenmiyen bir ey yapt, birden kendini iskemlenin zerine att, ban br duvara doru evirdi, iki eliyle iskemlenin arkaln, ona sarlyor gibi smsk kavrad, sel gibi gzyalar dkerek alamaya balad... Gruenka darlr gibi: Bak ite! Bak iste!... Ne adamsn sen! diye bard. te bana da geldii vakit hep byle olurdu. Birden konumaya baslard, ama anlattklarndan hi, hi bir ey anlamazdm. Bir gn, tpk imdi olduu gibi alamaya balad. Gene ayn eyi yapyor... Ne ayp! Neden alyorsun canm?... Sonra birden anlaml anlaml ve her szn zerinde sinirli sinirli durarak : Bari alanacak bir ey olsayd! dedi. Mitya, birden oturduu iskemlede ona doru dn-d: Ben... alamyorum... Bak! Merhaba! diye glmee balad. Ama her zaman yapt gibi, duygusuz, kesik kesik kahkahalar atarak deil, bir tuhaf uzun uzun, sinirli sinirli ve btn vcudunu sarsan kahkahalarla glyordu. Gruenka gene sakinletirmee alt: KARAMAZOV KARDELER 383 Bak ite gene... canm neelensene, neelense-e! diye yalvaryordu. Geldiine ok sevindim, ok sevindim, Mitya. itiyor musun? ok ok sevindim. Sonra aslnda bunu divanda oturana syledii halde, herkese bildiriyornu gibi emreden bir tavrla : Onun bizimle birlikte oturmasn istiyorum, dedi. stiyorum! stiyorum! Eer o buradan giderse ben de giderim, ite bu kadar!... Bunu birden gzleri kvlcmlanarak sylemiti. Polonyal nazik bir tavrla Gruenka'nn elini pt: Kraliemin istei benim iin kanundur! Sonra nazik bir tavrla Mitya'ya doru dnd : Beyefendinin bizim gruba katlmasn rica ederim... Mitya gene sylev verecei belli olan bir tavrla ayaa frlad. Ama uzun bir sylev verecek yerde, dudaklarndan bambaka bir sz dkld. Birden konumasn yanda brakt: Yani barmann erefine ielim Pane! diye kestirip att... Herkes gld. Gruenka sinirli sinirli: Hay Allah! Ben de gene uzun uzun konumak istiyor sanmtm, dedi. Israrla : Bak iitiyor musun Mitya, sakn bir daha frlama yle! diye ekledi. ampanya getirmene gelince, bunu ok iyi ettin. ampanyay ben ieceim. Likrden nefret ediyorum. Geldiine de ok iyi ettin. ok sklyordum... Gene elenmiye geldin deil mi? Yalnz paralarn cebine soksana! Bu kadar paray nereden buldun?... Ellerinin arasnda herkesin ve zellikle Polonyal adamlarn farkettikleri kt paralan hl buruturmu olarak tutan Mitya onlar aceleyle ve utanga bir tavrla tekrar cebine soktu. Kpkrmz olmutu. Tam o srada hanc zerinde alm bir ie ampanyayla384 KARAMAZOV KARDELER kadehleri bulunan bir tepsiyle ieri girdi. Mitya hemen ieyi Kapt, ama o kadar armt ki, onu ne yapaca-gn bilemedi Sonunda ieyi elinden Kalganov ald ve Mitya'nn yerine kadehleri doldurdu. Mitya byle resm bir tavrla barma erefine iki irneye davet ettii Polonyal ile kadeh tokuturmay unutarak, hancya : Canm, bir sise daha. bir ie daha getir! diye. bard ve birden kimseyi teklemeden kadehini tek bana sonuna kadar iti... Btn yz birden deimiti. Yznde ieriye girdii andaki, o cidd, o dramatik anlamn yerine ocuksu bir anlam belirmiti. Sanki tm varlyla uysalla-m. hereye boyun emiti. Herkese rkek rkek ve sevinli bir tavrla bakyor, sk sk, sinirli sinirli, ksa ksa kahkahalar atyor ve kabahat islemi ama sene de okanan, gene sokaktan ieriye alman zavall bir kpek gibi minnet dolu baklarla bakyordu. Sanki hereyi unutmutu. Herkesi dudaklarnda ocuksu bir glmseyile hayran hayran seyrediyordu. Gruenka'ya bakarken durmadan glyordu. skemlesini de koltuunun ta yaknna getirmiti. Belli etmeden her iki Polonyaly da incelemiti. Geri daha ne biim insanlar olduklarn az anlyordu ama... Divann zerinde oturan Polonyal onu, duruu, Polonya syleyii ve en nemlisi piposu ile artmt. Eh!... Bunda ne var yani? Pekl ediyor iste, pipo iiyorsa iyi ediyor! diye dnyordu. Biraz yalanm ve artk hemen hemen krk yalarnda olduunu belli eden yz, o kck burnu ve burnunun altnda grnen incecik... kstah bir anlam tayan byklar, Mitya'nn -zihninde henz hibir soru uyandrmyordu. Hatt Po-lonya'lnn Sibirya'da yaplm ve budalaca bir ekilde akaklarnn zerinde, ne doru taranp yaptrlm salaryla o kt perukas bile onu pek artmamt. KARAMAZOV KARDELER 385 Memnun memnun bakmaa devam ederek: Eh madem perukas var, demek yle gerekiyor!" diye dnyordu...

Duvarn dibinde konuulanlar kmserce, hi ses karmadan dinleyerek oturan ve btn gruba kstah bir tavrla, sanki meydan okuyormu gibi bakan Polonyal ise. divandakine, gze arpacak kadar aykr -olan uzun boyu ile artmt. Zihninden: "Ayaa kalkarsa herhalde on bir ver-ok kadar olur, diye bir dnce geti. Ayn anda o uzun boylu Polonyalnn herhalde divanda oturann dostu, can yolda, ayn zamanda bir eit muhafz-olduunu ve pipolu kk Polonyal'nn tabi, o uzun boyluya kumanda ettiini dnd. Ama btn bunlar Mitya'ya ok gzel ve ho karlanmyacak yn olmayan eyler olarak grnyordu. Zavall kpein iinde tm rekabet duygular snmt. Gruenka'nn halinden ve syledii birka szdeki O bilmeceli anlamdan hibir ey anlamamt. Yalnz ii titreyerek onun kendisine kar efkatli davrandn, onu "baladn ve yanna oturttuunu dnyordu. Gen kadnn kadehten arap imesine hayran hayran, kendinden gemi gibi bakyordu. Gruptaki sessizlik birden onu artt, herkese bireyler bekleyen gzlerle bakmaa balad. Glen bak sanki: Peki simdi ne diye oturuyoruz? Neden bireyler yapmaa balamyorsunuz beyler?" diyor gibiydi. Kalganov onun bu dncesini anlam gibi, Mak-simov'u iaret ederek birden: Bu var ya, hep yalan syler, dedi. Demin hepimiz burada ona glyorduk, diye sze balad... Mitya Kalganov'a bakt, sonra gzlerini hemen Maksimov'a doru evirdi. Sanki bir eye ok sevinmi gibi kesik kesik kahkahalarla glerek : Karamazov Kardeler II F: 25386 KARAMAZOV KARDELER Yalan m sylyor? diye sordu. Ha!... Ha!.... Ha!... Evet, bakn ne diyor, iddia ediyor ki! Bizim tm svarimiz 1820 yllarnda hep Polonya'l kadnlarla evlenmiler. Ama bu ok sama bir ey, yle deil mi?... Mitya : Polonyal kadnlarla m? diye tekrarlad. Artk kesin olarak hayranlk duyuyordu. Kalganov Mitya ile Gruenka arasndaki ilikileri ok iyi biliyordu. Polonyalnn durumunu da seziyordu, ama btn bunlar onu o kadar ilgilendirmiyordu, hatt belki de hi ilgilendirmiyordu. Onun en ok ilgi duyduu Mak-simov'du. Buraya Maksimov'la bir rastlant olarak uramt. Polonyallarla da yolcu hannda mrnde ilk kez karlamt. Gruenka'y ise daha nceden de tanyordu. Hatt bir kez biriyle evine bile gitmiti. O vakit gen kadn Kalganov'dan holanmamt. Ama burada ona ok, ok tatl bir tavrla bakyordu. Hatt Mitya gelmeden nce onu okamt. Ama o garip bir ekilde bu okamalara duygusuz kalmt. Kalganov genti, yirmi yalarndan fazla deildi, ok k giyinmiti, sevimli kk beyaz bir yz ve gr kumral salar vard. Ama o beyaz kk yzde, bazen yana gre olmayan derin anlaml, zeki bakl, ak mavi ve ok gzel olan gzleri dikkati ekiyordu; oysa bazen gerekten ocuk gibi bakyor, ocuk gibi konuuyordu. Bunu kendisi de farkeder, ama bundan hi te utan duymazd. Zaten her bakmdan zellii olan bir genti. Hatt markt. Bununla birlikte bakalarna kar her zaman yumuak bir tavr taknrd. Yalnz arada bir yznde donuk, inat bir anlam beliriyordu. insana dik dik bakyor, sylenenleri dinliyor, ama bu arada kendi kendine iinden srarla bir eyler kuruyorKARAMAZOV KARDELER 387 du. Bazen gevek ve tembel duruyor, bazen hi olmya-cak basit bir olaydan tr heyecana kaplyordu. Szlerini tembel tembel uzatarak, ama hi te zppece olmayan, aksine ok tabi bir tavrla : Dnn bir kez, bu adam drt gndr nereye gidersem oraya gtryorum, diye devam etti. Hatrlyor musunuz, aabeyiniz onu arabadan itmi, o da yere dmt. te o gnden beri hep yanmda! daha o vakit, o zamanki davranyla beni ilgilendirmiti. Bunun zerine onu alp kye gtrmtm. Gelgelelim, imdi yalan sylyor. O kadar ki, insan mahcup ediyor. Bu yzden imdi onu geri gtryorum... Pipolu Polonyal Maksimov'a : Beyefendi Polonyal bir kadn mrnde grmemitir, yle bir ey olamaz! dedi. Pipolu Polonyal, Rusa'y olduka iyi konuuyordu. Hi olmazsa grndnden ok daha iyi biliyordu Rusa'y. Ama konuurken rusa szleri mahsus bozup onlar Polonya diline uyduruyordu. Maksimov kesik kesik glerek : Canm ben bile Polonyal bir hanmla evliydim, diye karlk verdi. Kalganov sze kart: Ama siz svari misiniz? Demin o sz. subaylar iin sylemitiniz... Siz, svari misiniz sanki? Mitya konumalar dikkatle dinliyor, soran baklarn konuanlarn zerinde gezdiriyor, sanki Allah bilir neler iitecekmi gibi srayla her birine bakyordu. Maksimov ona doru dnd : Hayr, bakn anlataym efendim, dedi. Ben unu sylemek istedim, o Polonyal kk hanmlar... ok cici eyler efendim... Bizim svarilerden biriyle bir mazurka oynadlar m... Polonyal bir kz bir svari subaylarndan biri ile mazurka yapt m. hemencecik kck bir kedi yavrusu gibi dizlerine atlar. Bembeyaz, bir kedi yavrusu gibi... Baba Polonyal ile ana Po-388. KARAMAZOV KARDELER lonyal da bunu grrler ve ses karmazlar... Evet, ses karmazlar efendim... Svari subay ise, ertesi gn gidip evlenme teklif eder... te iler byle olur efendim. Gidip evlenme teklif eder, ha... ha... ha... Maksimov szlerini ksa ksa glerek bitirmiti. skemlenin zerinde oturan uzun boylu Polonyal birden : Pan laydak! diye homurdand ve kavuturduu bacaklarn deitirdi. Mitya, ancak o zaman o kaln kirli tabanl, kocaman pis izmeyi farketti. Zaten her iki Polonyalnn zerindeki elbiseler olduka kirliydi. Grusenka birden fkelendi: Bak ite. Laydak'm! Ne kfrediyor yani? Pipolu Polonyal Gruenka'ya : Parl Agripinna, pan Lehistan'da sokak kadnlar grm, soylu Panni'ler grmemi, dedi. skemlenin zerinde oturan uzun boylu Polonyal:

 Buna emin olabilirsin! diye hakaret eder gibi kestirip att. ' Grusenka fkeyle : una da bak hele! Canm brakn konusun.. Biri konuurken engel olunur mu? Bunlarn yannda insann neesi kaar vallahi! Perukal Polonyal, Gruenka'ya uzun uzun, anlaml anlaml bakarak : Ben kimseye engel olmuyorum Fani, dedi. Sonra cidd bir tavrla sustu ve gene piposunu tttrmee balad. Kalganov gene, sanki sz konusu olan ey, ok nemliymi gibi : Canm, doru deil, doru deil... Pan gerekten sylediinde hakl! dedi. Kendisi Polonya'da bulunmam ki. . Polonva hakknda nasl konuur? Siz Polonya'da evlenmediniz deil mi? KARAMAZOV KARDELER 389 Hayr, Smolensk eyaletinde evlendim, efendim. Yalnz daha nce eimi, yani sonradan benim aldm kadn, Polonya'dan, anas olan Pani ile, hatta bir kadn akrabasyla birlikte baka bir svari subay tante-siyle getirmi. stelik yetikin bir olu da vard. Yani o svari subay onu Polonya'dan, kendi lkesinden alm... Sonra da bana brakt. O gen bizim temenlerden biriydi. ok iyi ocuktu... nceden kendisi onun evlenmek istiyormu, ama evlenememi. Cnk di nin topal olduu meydana km... Kalganov yksek sesle : Yok canm, siz topal bir kadnla m evlendiniz diye sordu. Topal bir kadnla ya! Sizin anlyacanz o vakit beni azck aldatmlar, durumu gizlemiler benden. Ben sanyordum ki, kadn yrrken mahsus sekiyor... Gerekten seke seke yryordu. Ben de neesinden yle yapyor sanyordum. Kalganov, neredeyse ocuk sesini andran tiz bir sesle : Sizinle evleniyor diye sevinten zplyor sandnz ha?... Evet, sevinten yaptn sanyordum. Ama bunun sonradan bambaka bir nedenden ileri geldii anlald. Evlendiimiz vakit, daha nikh gnnn akam bana hereyi aklad, hem de ackl bir tavrla, onu balamam iin yalvard. Sylediine gre, genlik yllarnda gnn birinde bir su birikintisinin zerinden atlayaym demi. te o zaman ayacn sakatlam. Hi... hi... h... Kalganov ocuk gibi katlrcasna kahkahalarla glmee balad. Az kalsn divann zerine dyordu. Grusenka da glmee balad. Mitya ise mutluluun son basamana ulamt artk. Kalganov Mitya'ya : Biliyor musunuz? Biliyor musunuz, buras doru. Bu syledii yalan deil artk! diye baryordu.390 KARAMAZOV KARDELEB Hem biliyor musunuz, kendisi iki kez evlenmitir... BU anlatt ilk kars, ikinci kars ise kam. Hl da yayor, bundan haberiniz var myd? Maksimov tevazu ile : Evet efendim, dedi. Kat, efendim. Bamza byle can skc bir i de geldi. Bir Msy ile kat. in en nemli yn, kamadan nce tm kym kendi zerine kaydettirdi. Bana Sen kltrl adamsn, ekmek paran karrsn! dedi. Bylece beni kandrd. Bir gn sayg deer bir piskopos bana: "Birinci karn topald, ikinci ise pek oynak demiti. Hi!... Hi!... Hi!. Kalganov'un ii iine smyordu : Dinleyin, dinleyin, yalan syledii vakit... oysa sk sk yalan syler... bunu tabi olarak, iinden geldii gibi yapar. Tek herkesi memnun edeyim diye. Ama bu dice bir davran deil. Adice bir ey deil deil mi? Biliyor musunuz? Ben ona kar bazen sevgi duyarm. ok di bir adamdr, ama iten geldii gibi tabi bir adilii vardr, yle deil mi? Ne dersiniz buna siz? Bir bakas herhangi bir amala, bir kar elde etmek iin adilik eder. O ise, iinden geldii iin, yledir. rnein, ileri srdne gre (bu konuda yol boyunca hep inat etti durdu) Gogol l Canlar nda ondan sz etmi. Hatrlyor musunuz? Orada mal sahibi bir Maksimov vardr. Nozdrev'in falakaya ektii sonra da Maksimov adndaki mal sahibine sopa ekip, hakarette bulunduu iin mahkemeye verilmiti. Canm hatrlyorsunuz ya? imdi ne diyor, biliyor musunuz? Gya o Maksimov kendisiymi ve sopa ile ona dayak atmlar. Hi yle ey olur mu? iikov oraya en ge bin sekiz yz yirmi yllarnda, hem de o yln banda gitmitir. Demek ki, tarih uymuyor. Ona o zaman dayak atmalarna imkn yoktu. mkn yoktu deil mi? imknsz bir eydi bu deil mi? Kalganov'un neden bu kadar fke ile konutuunu KARAMAZOV KARDELER 391 anlamak zordu, itenlikle fkelenmiti. Mitya da sanki Kalganov'un ilgilendii konu kendisi iin de, en nemli eymi gibi kahkahalarla glerek : Canm, madem dayak atmlar! diye bard. Maksimov birden sze kart: Geri dayak saylmaz ama... yle oldu ite, efendim. Nasl yani? Dayak attlar m, atmadlar m? Pipolu pan cannn skldn belli eden bir tavrla iskemlenin zerinde oturan uzun boylu pan'a : Ktura godzina pane? diye sordu. (Saat ka?) br omuzlarn silkti. kisinin de saatleri yoktu. Gruenka gene atlarak : Neden konuturmuyorsunuz onlar? Brakn bakalar da konusunlar. Sizin cannz sklyorsa, bakalar da konumasnlar m? dedi. Belliydi ki, onlar kzdrmak iin bahane aryordu. Mitya'nn aklndan ilk kez olarak ve bir an iin, belirsiz bir dnce gemiti. Bu sefer Pan artk belirli bir sinirlilikle karlk verdi: Pani, yanitz nee muven protiv, neitz en povedz-yalem. (Ben kar gelmiyorum, ben bir ey demedim.) Gruenka : Peki yleyse, dedi. Sonra Maksimov'a : Neden herkes sustu yle? diye bard. Anlatsanza !... Maksimov, belli bir memnunlukla ve birazda nazlanarak :

 Canm zaten burada anlatlacak pek bir ey yok ki!... Btn bunlar hep sama sapan eyler! dedi. Zaten Gogol'de de tm bunlardan yalnz allegorik olarak sz ediliyor. Ele ald tiplerin soy adlar bile allegorik-tir. Nozdrev aslnda Nozdrev deil Nosov'dur. Kuvsin-nikkov'a gelince, onun ad asl kahramann adna hi Benzemiyor bile... nk onun ad kornev'di. Penardi392 KARAMAZOV KARDELER ise gerekten Fenardi idi. Yalnz italyan deil, Rustu, Ad Petrov'du. Sonra matmazel Fenardi de vard. Gzel bir kz, bacaklarnda gerekten ynl triko vard... ve gzeldi bacaklar. Eteklii ksack, pullu pullu, ite byle kvrp duruyordu, yalnz, drt saat deil! Olsa olsa drt dakika kadar... Herkesi de .batan karver-miti... Kalganov : Peki ama neden dayak attlar sana? Niin dvdler seni? Maksimov: Piron'un yznden! diye karlk verdi. Mitya: Hangi Piron'un yznden? diye sordu. Tannm Fransz yazar Piron'un yznden. Biz o zaman kalabalk bir toplantda, meyhanede, ayn panayrda arap iiyorduk. Onlar beni davet etmilerdi, ben de ilk i olarak hicivli iirler sylemeye balamtm: Sen misin Bualo, ne gln giyimin var! diyordum. Bualo da gya bana kostml bir baloya, daha dorusu hamama gitmeye hazrlandn sylyordu. Onlar bundan alndlar. Kendileri iin sylediimi sandlar. O zaman hemen, bir baka iiri, tm kltrl insanlarn bildikleri bir iiri (ok ineleyici bir iirdi) okudum. Safo'sun sen ben de Faon Bir itirazm yok buna Denizin yolunu bilmemendir Tek zldm nokta. O zaman daha ok gcendiler, bana pis kfrler savurmaa baladlar. Ben de durumu dzelteyim derken bama bel atm, onlara Piron hakknda ok yerinde bir hikye anlattm. Onu nasl Fransz akademisine kabul etmediklerini, onun da intikam almak iin, nasl kendi mezar tana u szleri yazdn anlattm. KARAMAZOV KARDELER 393 Cit-git Piron qui ne fut rien, Pas meme academicien. O zaman beni yakladklar gibi dvmeye baladlar... iyi ama neden, niin? Maksimov bir ey retir gibi yumuak bir tavrla : Okumu bir adam olduum iin! dedi. Hem birini dvmek iin az m bahane bulunur? Gruenka birden szn kesti: E yeter! Btn bunlar berbat eyler. Dinlemek. istemiyorum bunlar1 Ben zannediyordum ki. neeli ey kacak sonunda... Mitya, hemen birseyler yapmak istedi ve glmeyi brakt. Uzun boylu Pan yerinden kalkt, kendi evresinde bulunmad iin fena halde can sklan bir insann gururlu tavr ile ellerini arkasnda kenetliyerek odada bir aa bir yukar dolamya balad. Gruenka : una bakn! Amma da yryor! diye hakaret eder gibi sylendi.. Mitya endielendi. Divann stndeki Pan'n kendisine sinirli sinirli baktn farketmiti. Pan! diye bard. elim Pane! br Pn'la da ielim. elim Panove!... Bir anda kadehi yan yana getirmi, ilerine ampanya doldurmutu. Polonya'nn erefine Panove! Polonya'nn erefine iiyorum. Lehistan'n erefine! Divandaki Pan ok cidd, ama olup bitenleri ho gryormu gibi bir tavrla : Bardzo mi to mil pane ielim. (Bu houma gitti ite, Pane, ielim.) diyerek kadehini ald. Mitya ikram etmeye alarak : teki Pan da. neydi ad? Hey! ok sayg deer Pan! al kadehini!394 KARAMAZOV KARDELER Divandaki Pan : Ad Pan Vurublevskiy, diye brnn soyadn syledi. Pan Vurublevskiy sallana sallana masaya yaklat, ayakta durarak uzatlan kadehi ald. Mitya kadeh kaldrd: Polonya'nn erefine, Panove! Urra! diye bard. de itiler. Mitya ieyi kapt ve aceleyle kadehlerden n de tekrar doldurdu : imdi Rusya'nn erefine ielim Panove! Haydi karde olalm! Gruenka : Bize de doldur! Rusya'nn erefine ben de imek isterim! dedi. Kalganov: Ben de, dedi. Maksimov: Hi, hi, hi... diye ksa ksa glerek: Eh, ben de imek isterim efendim... Rusyac-mz, ihtiyar ninecizimizin erefine! dedi. Mitya : Herkes, herkes isin! diye baryordu. Hanc!. Bir ka ie ampanya daha getir. Mitya'nn getirdii ielerden son kalan n de getirdiler. Mitya kadehleri doldurdu ve gene : Rusya'nn erefine urra! diye bard. Pan'lardan baka herkes iti. Gruenka tm kadehini bir dikite imiti. Panove'ler ise, kendi kadehlerini dudaklarna bile dokundurmamlard. Mitya:

 yle olur mu Panove? diye bard. Demek siz yle davranyorsunuz, oldu mu bu imdi? Pan Vurublevskiy kadehini ald, onu kaldrarak gr bir sesle : Bin yedi yz yetmi iki ylna kadar olan Rusya'nn erefine iiyorum! dedi. br Pan : KARAMAZOV KARDELER 395 Oto bardzo penke! (ste bu gzel) diye bard, kisi de kadehlerini boalttlar. Mitya.: Siz de amma budalasnz, Panove! diye azndan kard. Pan'larn ikisi de birden horoz gibi tehdit edercesine Mitya'ya doru dndler ve bir azdan : Pane! diye bardlar. zellikle Pan Vurublevskiy ok kzmt: Ale ne mojno ne metz slavo se te zei do svoyego krayu? diye bard. (nsan kendi lkesini sevmemez-lik edebilir mi?) Gruenka emreder gibi: Susun! Kavga etmeyin! Kavga istemiyorum! diye bard ve kk ayan yere vurdu. Yz al al olmutu, gzleri kvlcmlanmt. Biraz nce itii kadeh, etkisini imdi gsteriyordu. Mitya, byk bir korkuya kapld. zr dilerim Panove! Kabahat bende! Bir daha yapmam. Vurublevskiy! Pan Vurublevskiy, bir daha yapmam!... Gruenka can sklarak ve fkeyle onu azarlad: Canm, hi deilse sen sus! Otur uraya. Ah ne aptal ocuksun! Herkes oturdu, herkes sustu ve birbirine bakt. Gruenka'nn bu barmasndan hibir ey anlamam Olan Mitya gene : Beyler, btn bunlar benim yzmden oluyor! diye sze balad. Ne diye oturuyoruz imdi byle? Bir eyler yapalm ama ne?... Elenceli bir ey olsun! Gene neelenelim olmaz m? Kalganov tembel tembel: Gerekten hi elenemiyoruz! diye hafife mrldand. Maksimov, gene ksa ksa glerek birden:396 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 397 Demin oynadmz gibi banko oynasak... Mitya : Banko mu? ok gzel! diye hemen kabul etti. Eer yalnz Pano ve... Divandaki Pan isteksiz bir tavrla: Gi Pane! dedi. Pan Vurublevskiy de onu destekledi. Doru sylyor. Gruenka : Gi mi? Gi ne demek? Divandaki Pan: Yani Ge oldu demek, Pani! Ge oldu. Saat ge! diye aklad... Gruenka, can sklarak, barr gibi tiz bir sesle: Hep de herey iin vakti ge buluyorlar, hi bir ey yapamyorlar! diye bard. Kendileri can sknts iinde oturuyorlar. Bakalarnn da canlan sklsn istiyorlar. Sen gelmeden de hep yle susuyorlard. Hep karmda bbrlenip durdular... Divandaki Pan : lahem benim! diye bard. Tso movi to sen stane. Vidzen nelasken i estem smuthih. (Bana kar gler yz grmyorum da ondan zntlym.) Sonra Mitya'ya doru dnd : Esten gotv. (Ben hazrm pane.) diye szn bitirdi. Mitya cebinden kt paralarn karp ilerinden iki tane yz rublelii masann zerine koydu : Bala Pane, dedi. Sana ok para kazandrmak istiyorum, Pan! Al, bakalm iskambilleri! Tut bankoyu. Ksa boylu Pan, cidd ve srarl bir tavrla : skambiller hancdan olsun, Pane, dedi. Pan Vurublevskiy onu destekledi. Mitya: Hancdan m olsun? diye sordu. Peki, anlyorum, varsn hanc getirsin, iyi sylediniz, Panove! Sonra hancya seslendi : skambil getir! Hanc almam bir deste iskambil getirdi ve Mitya'ya kzlarn artk hazrlandn, yahudilerin de herhalde, biraz sonra semballeri ile geleceklerini, yiyecek getiren troykann ise henz daha gelmediini haber verdi. Mitya masann nnden kalkt, hemen emirler vermek iin koarak yandaki odaya gitti. Ama kzlardan ancak gelmiti. Maria ise daha ortalkta yoktu. Zaten Mitya'nn kendisi de ne emir vereceini, ne diye oraya koup geldiini bilemiyordu. Yalnz sandktan hediyeler, karamelalar, fondanlar karmalarn ve bunlar kzlara datmalarm emretti. Sonra aceleyle : Andrey'e de votka verin. Votka verin Andrey'e! Andrey'i gcendirdim ben! Bu srada peinden koarak gelmi olan Maksimov, ' omuzuna dokundu. Mitya'ya : Bana be ruble verir misin? Ben de bankoda talihimi denemek istiyorum, diye fsldad. Hi, hi, hi!.. ok gzel, ok iyi. on ruble vereyim! Aln ite! Mitya, btn kt paralan gene cebinden kard ve iinden on ruble bulup kard. Kaybedersen gene gel, gene gel...

Mitya da hemen geri dnd ve onlar beklettii iin zr diledi. Pan'lar artk oturmu ve iskambil destesini amlard bile. imdi ok daha nazik ve hemen hemen yumuak bir tavrla bakyorlard. Divandaki Pan. yeni bir pipo yakm, iskambilleri datmaya hazrlanmt. Hatt yznde bir trende bulunuyormu gibi resm bir anlam vard. Pan Vurublevskiy: Na meistza, Panove! diye bard. Kalganov: Hayr, ben artk oynamyacam! Zaten demin nlara elli ruble kaptrdm. Divandaki Pan; ona doru dnerek: 398 KARAMAZOV KARDELER Pan'n talihi yokmu, belki imdi gene talihli olabilir. Mitya heyecanla : Bankoda ka para var? Ne kadar varsa, o kadar m verilecek? Anlamaya gre, Pane! Yz olabilir, iki yz. olabilir, ne kadar koyarsan o kadar... Mitya kahkahalarla glmeye balad: Bir milyon olsun yleyse! Pan yzba. Fan Podvsotskiy' iittiler belki... Hangi Podvsotskiy? Varova'da banko oynanyormu. Kim ortaya para koyduysa karln alyormu. Podvsotskiy gelmi, masann zerinde bin altn grm. Bunun zerine bankoya kar oynam. Bankoyu tutan ona: Pane Podvsotskiy, ortaya altn koyacak msn? Yoksa eref szne gvenerek mi oynyalm? diye sormu. Podvsotskiy: eref szne gvenerek oynyalm. Bylesi daha iyi Pane! Bankoyu tutan zarlar atm. Podvsotskiy, bin altn alm. Bankoyu tutan: Al Pane! diyerek ekmeceyi ekmi ve iinden bir milyon karp vermi. Al Pane, oto ves tvoy rahunek (Senin payn bu kadar!) Meer banko milyonlukmu. Podvsotskiy: Bunu bilmiyordum demi. Bankoyu tutan da: Pane Podvsotskiy sen ortaya erefini koyarak sz zerine oynadn, biz de erefimizi ortaya koyarak karln verdik, demi. Podvsotskiy milyonu bylece alm. Kalganov: Yalan! dedi. Pane Kalganov, ve seyahetnoi kumpanyi tak muvitz ne projistoi. (Namuslu bir toplulukta byle konuulmaz!) Mitya : Sanki Polonyal bir oyuncu sana bir milyonu bylece kaptrm gibi! diye bard, ama hemen akl KARAMAZOV KARDELER 39 bana geldi: Bala beni Pane, suluyum, gene suluyum! Verir, verir, eref sz zerine, bir Polonya'linin erefi zerine sz verdii iin bir milyon da verir. Na polskuz est! Gryorsun ya nasl lehe konuuyorum. Ha, ha, ha!... Bak ite on ruble koyuyorum. Ortada vale var. Maksimov elindeki kd, kz ortaya koyarak kesik kesik hi hi hi! diye gld: Ben de1 kk hanmn zerine bir rublecik koyuyorum, kupa kzna, cici kza, kk Panekaya, hi! hi! h... dedi ve herkesten elindeki iskambili saklamak istiyormu gibi, masaya iyice yaklat ve aceleyle eilerek ha kard. Mitya kazand. Rubleyi de ald. Mitya : Ke! diye bard... Maksimov, bir rublecik kazand iin mthi sevinerek byk bir memnunluk iinde : Ben de gene bir rublecik oynyacam. Tek bir rublecik! Sembil olsun, kck, kmencik bir sem-bil olsun. Mitya : Aldm onu! diye bard. Yedilinin zerine ift olsun. ift olarak yediliyi de aldlar! Kalganov birden: Yeter! dedi. Mitya, hep ortaya koyduunu iki misline kararak : Duble, duble! diye iki katna karyor ve iki katna kard her iskambil kar taraftan almyordu. Bir rublecik oynad vakit ise kazanyordu. Mitya fke iinde : Duble olsun! diye kkredi. Divandaki Pan : ki yz kaybettin, Pane! Gene ikiyz m koyuyorsun? diye renmek istedi.400 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 401 Nasl olur? imdiden ikiyz m kaybettim? Peki iki yz daha olsun. Tm ikiyz de Pe olsun. Mitya bunu syledikten sonra cebinden paralar kard gibi iskambillerden kzn zerine iki yz ruble ataca srada Kalganov birden iskambili eliyle kapad. Gr sesiyle : Yeter! diye bard. Mitya ona dikkatle bakt: Ne oldu? dedi. Yeter artk! Artk oynamayn, istemiyorum. baha fazla oynamyacaksnz. Neden? yle iste! Bos verin, kesin oyunu ve ekip gidin. te bunun iin! Artk daha fazla oynamanza izin vermem! Mitya, ona derin bir aknlk iinde bakyordu. Gruenka sesinde garip bir ifadeyle : Brak Mitya! Belki de doru sylyor. Zaten ok kaybettin.

Her iki Pan da birden ok gcenmi gibi davranarak yerlerinden kalktlar. Ksa boylu Pan, sert bir tavrla Kalganov'u tepeden trnaa szd. Pan Vurublevskiy Kalgonav'a : Yak, sen Povajes to robiteze, Pane, buna nasl cret ediyorsun' diye homurdand. Gruenka : Ne hakla, ne hakla baryorsunuz, barmayn! diye haykrd. Sizi hint horozlar sizi! Mitya hepsine sra ile bakyordu. Ama Gruenica'-nm yzndeki belirsiz deiiklik onu birden artmt-Ayn anda o zamana kadar hi aklna gelmeyen yeni bir dnce zihninden geti. Yepyeni garip bir dnceydi bu. Ksa boylu Pan : Pani Agripinna, diye sze balyacak oldu. Meydan okuyan bir tavrla kpkrmz olmutu. Birden Mitya yanna yaklat, omuzuna vurarak : ok sayn bay, iki ift lkrdm var size. evo htze Pane (Ne var?) br odaya, o odaya gidelim, sana iki szck, iki gzel szck syliyeceim. En gzel szlerden... ok memnun kalacaksn! Ksa boylu Pan arp kald ve rkek bir tavrla Mitya'ya bakt. Ama gene de raz oldu. Yalnz bir art kotu. Pan Vurublevskiy de onlarla birlikte gelecekti. Mitya : Muhafz m gelsin istiyorsun? Varsn gelsin o da, o da gelmeli! Hatta onun muhakkak gelmesi gerekir! diye bard. Mar Pan ve! Gruenka endieyle: Nereye gidiyorsunuz? diye sordu. Mitya : Bir anda dneceiz, diye karlk verdi. Yznde garip bir cesaret, beklenmedik garip bir canllk parldamt. Bir saat nce o odaya girdii vakit yznde hi te yle bir ifade yoktu. Fanlar kz korosunun topland ve sofrann hazrland byk odaya deil de, sandklarn, yklerin ve herbirinin zerinde ynla basma klfl yastklar bulunan iki byk karyolann durduu yatakhaneye, sadaki odaya gtrd. Bu odada ta kede kk tahta bir masann zerinde bir mum yanyordu. Pan ile Mitya masann -nne karlkl olarak oturdular. O kocaman Pan Vurublevskiy ise onlarn yan tarafna ellerini arkasnda kavuturarak oturdu. Panlar cidd bir tavrla ve belli "bir merakla bakyorlard. Ksa boylu Pan : Pan'a ne gibi bir yardmmz dokunabilir? diye sordu. Karamazov Kardeler F.: 26 402 KARAMAZOV KARDELER Mitya : yle bir yardmda bulunabilirsiniz Pane, ben fazla konuacak deilim, bak al sana para. Kt paralarm karmt: bin istermisin? Al, sonra nereye gidersen git. Par keskin bir bakla, byk bir dikkatle bak-yordu. Gzlerini Mitya'nn yzne dikmiti. Trji tsentz Pane? diye sordu. Vurublevskiy ile baktlar. Trji Panove'ya Trji! dinle Pane gryorum ki, akll adamsn. Al bu bini ve buradan defol. Giderken Vurublevskiy'i de gtr, iitiyor musun bunu? Ama hemen u anda ve bir daha geri dnmemek zere gideceksin, anlyor musun Pane? te u kapdan bir daha mrnn sonuna kadar dnmemek zere kp gideceksin. Senin orada neyin var, palton mu, krkn m? Ben sana getiririm. Sana hemencecik bir troyka hazrlarlar, sonra... dovidzenya, Pane! Olur mu? Mitya kesin bir tavrla karlk bekliyordu, iinde hi bir phe yoktu. Pan'n yznde ok kesin bir anlam belirdi. Peki paralan nasl vereceksin Pane? Rubleleri yle vereceim Pane: imdi u anda pein olarak ve arabac iin sana be yz ruble vereceim. ki bin be yz rubleyi de yarn ehirde veririm. erefimin zerine yemin ederim. Yarn alacaksn onlar. Patlarm atlarm, ama bulurum, diye bard. Polonyallar gene baktlar. Pan'n yznde ktye doru bir deiiklik olmutu. Mitya iin ktye gittiini hissederek paray arttrd: Yedi yz, yedi yz vereceim! Be yz deil' Hemen u anda, eline sayacam, dedi. Ne oluyorsun Pan? nanmyor musun yoksa? Canm, sana binin hepsini de simdi veremem ya! Verirsem, sen de hemen yarn Gruenka'nn yanna dnersen, ne olacak sonra? KARAMAZOV KARDELER 403 Zaten imdi o bin ruble yanmda yok. Paralar kentte, evimde. Mitya, bunlar aceleyle ve her syledii szde cesareti biraz daha krlarak korkuyla sylyordu. Vallahi billahi, orada duruyorlar, sakladm onlar... Birden ksa boylu Pan'n yznde kendine ar derecede deer verdiini belli eden bir duygu, belirdi. Alayl alayl: i ne pote bu ve yeo ego? diye sordu. Pfe! Af Pfe! (Ayp, ayp.) Sonra yere tkrd. Pan Vurublevskiy de tkrd. Mitya artk hereyin bittiini anlayarak umudunu yitirmi bir halde: Bunun iin mi yere tkryorsun, Pane? diye sylendi. Gruenka'dan daha fazla koparacan sanyorsun, deil mi? Amma da ktsnz ikiniz de! kt!... Kk Pan, birden stakoz gibi kzararak : Yeste do jibogo dotkentem (bu benim 'iin en byk hakarettir). Sonra byk bir fke iinde sanki artk hibir ey dinlemek istemiyormu gibi odadan dar kt. Vurublevskiy sallana sallana arkasndan gitti, en sonda da artk utan iinde ne yapacan arm olan Mitya geliyordu. Gruenka'dan korkuyor ve Pan'n ieri girer girmez barp

aracan hissediyordu. Gerekten de yle oldu. Pan salona girdi ve tiyatroda rol yapyormu gibi bir poz taknarak Gruen-ka'nin nnde durdu : Pani Agrippina, yestem do jivego dotkentm, diye baracak oldu. Ama Gruenka'nn birden sabr tkendi, szlayan bir yarasna dokunmulard sanki. Adama : Rusa konu, Rusa! diye bard. Bir tek keli-404 KARAMAZOV KARDELER me lehe istemiyorum! Eskiden rusa konuuyordun ya... be yldr unuttun mu? fkesinden kpkrmz olmutu. Pani Agrippina... Benim adm Agrafena... Gruenka'ym ben!... Rusa konu! Yoksa dinlemem seni! Pan fena halde bozulmutu, homurdand, sonra rusa szleri bozuk bozuk syleyerek aceleyle kibirli bir tavrla : Pani Agrippina, ben buraya eskiden olup bitenleri balamaa, bugne dek olup bitenleri unutmaa geldim... dedi. Gruenka szn kesti. Yerinden frlyarak : Ne diyorsun sen? Benim iin mi? diye bard. Yani sen buraya beni balamak iin mi geldin? Tak yest, pani (evet, yle pani) ben ad bir insan deilim, ben vicdanl bir insanm. Ama burada sevgililerini grnce zdizven (hayret ettim). Pan Mitya bana br odada bin ruble veriyordu, tek buradan gideyim diye. Ben de suratna tukurdum. Gruenka kriz geiriyormu gibi tiz bir sesle : Neler sylyorsun? Sana beni brakman iin para m veriyordu? diye bard. Bu doru mu Mitya? Bu cesareti nerden buldun? Ben satlk mym? Mitya, avaz kt kadar: Pane, pane! diye bard. Ona hibir leke gelmedi, tertemizdir o! Ben hibir zaman onun sevgilisi olmammdr. Bunu sen uydurdun! Gruenka : Beni onun karsnda ne cesaretle savunuyorsun? Ben temiz kalmsam namuslu olduum, ya da Kuzma'dan korktuum iin yle kalm deilim. Tek onun karsnda gururum yaralanmasn, onunla karlatm vakit, o alaa ne kadar temiz kaldm gsKARAMAZOV KARDELER 405 terebileyim diye yle kaldm. Paray gerekten, almad m? Mitya: Alacakt canm, alacakt... diye bard. Ama bini birden vermemi istedi, ben ise pein olarak yalnz yedi yz veriyordum. Anlald: demek bende para olduunu iitmi, onun iin benimle evlenmek zere kageldi! Pan: Pani Agrippina, diye bard. Ben valyeyim, ben Polonyalym, di adam deilim!... Ben seni kendime e olarak almaa geldim, oysa karmda yepyeni bir Pani gryorum. Bana buyruk, utanma bilmeyen bir kadn gryorum... Gruenka kendinden gemi gibi: Ee!... Defol git, geldiin yere! Seni kovsunlar diye bir emir verirsem, imdi buradan atarlar seni! Be yl kendi kendime ac ektirdiim iin, aptalmm, aptal! Hem ben kendime bunun iin eziyet etmedim, iimde fke olduu iin ac ektim. Zaten bu adam o deil ki! O yle miydi? Bu onun babas gibi bir ey!.. Perukan nerede yaptrdn sylesene? br kartald, bu karga!- br gler, bana arklar sylerdi... Oysa ben, ben be yl gzya dktm durdum! Allah kahretsin benim gibi bir aptal... Ah ne adiymiim ben! Ne utanmazmm! * Kendini koltuun zerine att, elleri ile yzn kapad. O anda, birden yandaki odadan, artk bir araya toplanm olan Mokroye'li kzlarn korosu ve insan coturan bir oyun arks duyuldu. Pan Vurublevs-kiy birden : Buna rezalet derler!... diye kkredi. Hanc! Kov bu utanmazlar buradan! oktandr ieride barmalar iiterek mterilerinin kavga ettiini hisseden ve merakla kapnn ara-KARAMAZOV KARDELER aralgnda bakan hanc hemen ieri gireli. Vurublevskiy'e dnerek : Ne baryorsun? Ne yrtnp duruyorsun? diye anlalmaz, nazik bir tavrla sordu. Pan Vurublevskiy avaz kt kadar: Hayvan! diye bard. Hayvan m? Peki, sen demin hangi iskambillerle oynuyordun? Ben sana bir deste vermitim, o desteyi sakladn! Sahte iskambillerle oynadn! Sahte iskambil kullandn iin Sibirya'ya srdrebilirim, biliyor musun sen bunu? Sahte iskambil, tpk sahte vesika gibidir... Divana doru yrd, parmaklarm arkalk ile oturma yerinin yast arasna soktu, ordan daha almam, bir deste iskambil kard. Onu yukar kaldrp herkese gstererek : te benim destem burada! Almam bile! Ben odadan, getirdiim iskambil destesini arala nasl soktuunu, yerine kendi destesini nasl koyduunu grdm! Sen Pan deil, sahtekrn birisin! Kalganov : Ben br Pan'n iki kez el deitirdiini grmtm! diye bard. Gruenka kollarn iki yanna iddetle indirerek : Ah! Ne ayp, ne ayp!... diye bard ve gerekten de utancndan kzard. Aman Allahm! Ne biim adam olmu! Mitya : Ben de yle dnyordum! diye bard. Mitya bunu syler sylemez, Pan Vurublevskiy, fena halde bozulmu olarak ve byk bir fke ile Gruen-ka'ya doru dnd, yumruunu ona doru sallyarak gen kadn tehdit eder gibi:

 Seni sokak rfnts! diye bard. Ama o daha barr barmaz, Mitya zerine atlKARAMAZOV KARDELER 407 salondan karp biraz nce, her ikisini de gtrd sadaki odaya tad. Hemen ardndan dner dnmez, heyecanla, soluk solua : Onu o odada yere yatrdm! diye haber verdi. Dvyor kerata! Ama artk oradan kamaz! Kapnn bir kanadn kapad, br kanadn ardna kadar aarak uzun boylu Pan'a : ok sayg deer beyefendi, siz de oraya buyurmaz msnz pepraam?... Trifon Borisovi : Beyefendi, Mitriy Fiyodorovi, diye bard. Ne olursun, u paralarn geri al onlardan! Demin oyunda ikaybettiin paralan, onlar bu paralar senden alm saylrlar. Kalganov birden: Ben elli rublemi geri almam... Mitya : Ben de iki yz rublemi almyacam! diye bard. Ne olursa olsun geri almam artk! Varsn teselli olarak ona kalsn! Gruenka : Aferin sana Mitya! Aslan Mitya! diye bard. Sesi fke ile nlamst. Ksa boylu Pan kzgnlndan kpkrmz olmu bir yzle, ama gene de gururlu gururlu kapya doru yrmeye balamt. Birden duraklad, Gruenka'ya doru dnerek : Pani, yejeli htze istz za mnovu idzm. yesli ne bvay zdrova! (Pani eer arkamdan gelmek istersen gidelim, istemezsen elveda!) Sonra fkesinden, hrsndan homurdanarak kapdan br tarafa geti. Kendine ok gveni olan bir insand : Olup biten hereyden sonra hl Pani'nin arkasndan geleceinden mit kesmiyordu. Kendine o kadar deer veriyordu! Mitya arkasndan kapy arparak kapad.408 KARAMAZOV KARDELER Kalganov : Kapy kilitleyin, dedi. Ama kilit br taraftan "ak! diye kapand. Adamlar kapy kendileri ierden kilitlemilerdi. Gru-senka fkeyle, acmasz bir tavrla : Aferin!... diye bard. Aferin! Onlarn lyk olduklar da bu zaten... VIII SAYIKLAMA Sonra tam anlamyla bir sefahat lemi, mthi bir ziyafet balad. Gruenka herkesten nce davranarak yksek sesle arab istedi : mek istiyorum! Zil zurna sarho olmak istiyorum! Eskisi gibi olsun. Hatrlyor musun Mitya, hatrlyor musun ha? Burada nasl kendimizden gemitik! Mitha ise sayklyor gibiydi, Mutlu olacan-hissediyordu. Bununla birlikte Gruenka onu durmadan yanndan kovuyor: Git elen, onlara syle oynasnlar. herkes neelensin... Frl frl dnsn evimiz, frl frl dnsn ocamz... oynasnlar, tpk o zaman olduu gibi Tpk o zaman olduu gibi! diye barmaya devam ediyordu. Byk bir heyecan iindeydi. Bunun zerine, Mitya koup emirler vermee balad. Koro yandaki odada toplanmt. Zaten o oturduklar oda hem dard, hem de basma bir perde ile ikiye ayrlmt. Bu basma perdenin arkasnda kus ty yata ile kocaman bir karyola, karyolann stnde de basma klflar iinde-bir yn yastk vard. Evin br temiz drt odasn--da da karyolalar vard. KARAMAZOV KARDELER Gruenka tam kap aznda oturuyordu. Mitya onun. koltuunu buraya getirmiti. Gen kadn o gn de, orada ilk defa lem yaptklar vakit de ayn ekilde oturmu, koroya ve oynayanlara oradan bakmt. Kzlar gene o kzlard. Keman ve sembal alan yahudiler de toplanmlard. Sonunda troyka ile o beklenen araplar, yn yn yiyecek de geldi. Mitya kouup duruyordu. Odaya olup bitenleri seyretmek iin yabanclar da, erkek, kadn birok kyl de gelmiti. Uykuya dalmak zere olduklar bir srada, tpk bir ay nce olduu gibi, ziyafete konacaklarn hissederek yataklarndan kalkmlard. Mitya herkesle selmlayor, tandklarn kucaklyor; bazlarnn yzlerini hatrlamaa alyor, ieleri ayor, rast-gele herkese iki ikram ediyordu. ampanyann zerine yalnz kzlar yordu. Rom, konyak ve zellikle scak pun daha ok mujiklerin houna gidiyordu. Mitya, btn kzlar iin okala kaynatlmasn ve btn gece ay bitmesin diye semaverin birden yaklmasn emretmiti. Her gelene ay ile pun yetmeliydi. Herkes her istediinden iebilmeliydi. Szn ksas dzensiz, akl almaz bir karklk olmutu. Mitya da tam havasn bulmutu, ne kadar patrt grlt olursa o kadar ok canlanyordu. O srada rastgele bir kyl ondan para istiyecek olsa, hemencecik desteyi karp paralarn saa sola hi saymadan databilirdi. Hanc Trifon Borisovi bu yzden ve herhalde Mitya'yi yanl iler yapmaktan korumak iin, hemen hemen yanndan hi ayrlmyor, etrafnda dolap duruyordu. Galiba o gece artk yatp uyumaktan bsbtn vazgemiti. Bununla birlikte, az iiyordu. Topu topu bir kadehik pun imiti, o kadar! Kendi asndan Mitya'nn karlarn korumak iin keskin bir bakla hereyi dikkatle izliyordu. Baz anlarda, gerekirse yumuak ve dalkavuka bir tavrla, Mitya'y durduruyor,410 KARAMAZOV KARDELER onu yaptklarnn yanl olduuna inandrmaa alyordu, geen sefer olduu gibi mujikleri purolara, ren araplarna boarak hereyini paylamasna engel oluyor, hele Allah korusun, para datmasna hi imkn vermiyor, kzlarn likr imelerine, eker yemelerine fena halde fkeleniyordu. Bunlarn hepsi bitli, Mitriy Fiyodovori diyordu. Bunlarn kna bir tekme vuracaksn! stelik bunu eref saymalarn emredeceksin! Onlar buna lyktr! Mitya bir kez daha Andrey'i hatrlayarak ona da pun gndermelerini emretti. Zayf, duygulu bir sesle : Kalbini krdm onun! diye tekrarlayp duruyordu. Kalganov, nce imek istemedi; kzlarn korosu da nce hi houna gitmemiti.

Ama iki kadeh ampanya itikten sonra, mthi neelendi. Odalarda dolayor, glyor, hereyi ve herkesi, arklar da, mzii de ve ve gklere karyordu. Maksimov mutluluun son basamana ulamt, iyice sarho olmu, Kalganov'un yanndan bir adm olsun ayrlmyordu. Artk akr keyf olan Gruenka da Mitya'ya Kalganov'u gstererek: Ne eker, ne cici ocuk! diyordu. O zaman Mitya, sevin iinde koup Kalganov ve Maksimov'la pyordu... Dorusunu sylemek gerekirse, Mitya birok eyleri seziyordu. Geri Gruenka daha ona hibir ey sylememiti ve belliydi ki syliyeceini mahsus erteliyordu. Ama arada bir ona ateli bir bakla tatl tatl bakyordu. Sonunda birden Mitya'nn elini smsk yakalad, var gc ile onu kendine doru ekti. O srada kapnn yannda, koltukta oturuyordu. Demin buraya nasl girmitin? Ha? Nasl girmitin ieri? yle korkmutum ki! Peki nasl oldu da, beni ona brakmaa raz oldun, ha? Gerekten istiyor muydun bunu? Mitya derin bir mutluluk iinde : KARAMAZOV KARDELER 411 Ben senin mutluluunu yok etmek istemiyordum! diye syleniyordu. Ama Gruenka zaten Mitya'nn bir karlk vermesini beklemiyordu, buna ihtiyac yoktu. Mitya'yi gene kendisinden uzaklatryor : Haydi, git... Elen, diyordu. Ama zlme, gene yanma aracam seni! Mitya uzaklayor, Gruenka da gene arklar dinlemee, oyunu seyretmee koyuluyordu. Ama Mitya nerede olursa olsun gen kadn onu gzleriyle izliyor, aradan on be dakika kadar getikten sonra, onu tekrar aryor, Mitya da koarak gene yanna geliyordu. Gel, otur yanma. Anlat bakalm! Dn benim buraya geldiimi nasl iittin? Anlat, nce kimden iittin bunu?. Mitya da balantsz cmlelerle, karmakark olarak iten gelen bir heyecanla hereyi anlatmaya koyuluyordu. Yalnz anlatnda bir gariplik vard, sk sk kalarn atyor, szn kesiyordu. Gruenka : Canm neden kalarn atyorsun oyle? diye soruyordu... Hi... hi... Orada bir hasta braktm da! Ah! O hasta bir iyilese! Bir iyiletiini duysam! Bunu iitmek iin u anda mrmden hemen urada on yl seve seve verirdim. Eh hasta ise Tanr ifasn versin! Demek gerekten yarn kendini ldrmeyi dnyordun, ha? Ah, ne budala ocuksun! Hem ne diye ldreceksin kendini? te ben byle akl banda deilmi gibi davranan erkekleri severim... Gruenka artk dilini dndrmekte glk ekiyordu : Demek benim iin hereyi gze alrsn? yle mi? Demek gerekten yarn kendini ldrmeyi dnyordun yle mi? Budala ocuk! Hayr! Azck sabret, bel-412 KARAMAZOV KARDELER ki yarn sana kck bir sz syliyeceim... Bugn, sylemem! Yarn sylerim... Sen o sz bugn sylememi isterdin, yle deil mi? Ama ben bugn sylemek istemiyorum... Haydi git, elen imdi. Bununla birlikte, bir ara akn ve endieli bir tavrla Mitya'y gene yanma ard: Neden zgn duruyorsun? Gryorum, zgn duruyorsun... Hayr benden saklayamazsn! Gryorum... diye sylenerek keskin bir bakla gzlerinin iine bakt: Geri kyllerle orada pyor, barp aryorsun, ama ben bir eyler gryorum... Olmaz, neeli olmalsn! Madem ben neeliyim, sen de neeli olmal, elenmelisin... Hem ben burada olan birini seviyorum. Bil bakalm kimi? A! Bak: ocuk uyumu, szm zavallck!... Kalganov'u gsteriyordu. Gen adam gerekten ikiyi fazla karm, bir an iin oturduu yerde, divanda uyuyuvermiti. Ama szm deildi. Nedense ok sklmt, skntsndan uyku bastryor demi ve uyuyakalmt. Kzlarn ikinin etkisi arttka artk iyice -rndan kan ak sak bir ekil alan arklar da onu fena halde zmt. Oyunlar da yleydi: ki kz giyimlerini deitirerek ay olmulard. ri yar bir kz olan Stepanida da elinde sopayla ayc roln oynuyor, aylarn mterilere grtermeye lalsyordu. Daha neeli ol Maria! diye baryordu. Yoksa sopay yersin. Sonunda aylar, ayb bir tarafa brakp ierisini tklm tklm dolduran kyl kadiri ve erkeklerin etraf nlatan kahkahalar arasnda iyice alp salarak yerlere yuvarlandlar. Gruenka mutlu bir yzle hereyi ho gryor gibi: Varsn elensinler! Varsn elensinler! diyordu. KARAMAZOV KARDELER 413 Elenmek iin vakitleri mi vard sanki? Madem frsat -kt, elemesinler mi?... Kalganov, olup bitenlere tiksinti ile bakyordu: Geriye ekilerek: Hayvanlktan baka bir ey deil, tm bu halk -elenceleri! diye sylendi. Bunlar bahar oyunlarym. Yaz gecelerinde gnei sakladklar" zamanki oyun-lardanm. Hele yeni moda olan bir arkdan hi holanmamt. Bu arknn ok canl bir oyun havas ile sylenen ara namesi vard. arkda yoldan arabayla geen ve rastlad gen kzlara soru soran bir beyden sz ediliyordu. "Kzlara soru soruyordu bey Seviyor mu kzlar onu, sevmiyor mu? Ama kzlara yle geliyordu ki, beyefendiyi sevmeleri imknsz bir eydi. Beyefendi dayak atar, actr canm Sevmez gnlm, sevmez o beyi. Sonra yoldan bir ingene geiyordu. (arkda in-.gene sz zellikle i harfinin zerine baslarak syleniyordu.) O da ayn eyi yapyordu. ingene soruyordu kzlara Seviyorlar m onu, sevmiyorlar m? Ama ingene de sevilecek insan deildi onlara gingene eder hrszlk

Ac ektirir bana, ac ektirir bana... Bylece yoldan birok kimseler geiyor, hepsi de kzlara soru soruyordu. Bir ara yoldan bir er geiyordu: Er soru soruyordu kzlara Seviyorlar m kzlar onu, sevmiyorlar m?414 KARAMAZOV KARDELER Ama kzlar eri de kmseyerek reddediyorlard. Er srtnda tar antasn... Ben de tarm... arknn bu blmnde akla gelebilecek en ak sak szler geiyordu. Kzlar bu szleri hi ekinmeden apak sylemilerdi. Bu da arky dinleyen kalabal iyice coturmutu. Sonunda i tccarn zerinde kalyordu : Tccar kzlara soruyordu, Seviyorlarm onu, sevmiyorlar m? Kzlarn tccar ok sevdikleri anlalyordu. Tccarck sat yapar, Bana kralieler gibi bakar. Hatt Kalganov fkeye kapld, Yksek sesle : Bu artk bsbtn modas gemi bir ark! dedi. Hem kim uyduruyor bunlar? Artk o yoldan, gemedik bir demir yolu iisi ve bir de yahudi kald. Bir onlar kzlara soru sormadlar. Hatt belki onlar ge-selerdi, daha ncekilerin hepsini yenerlerdi. Bunu syledikten sonra hemen hemen krgn bir tavrla ok skldn syledi, divana oturdu, oturur oturmaz da uykuya dald. O gzel kk yz hafife solmu, ba biraz arkaya doru kaym, divann yastna yaslanmt. Gruenka Mitya'y ona doru gtrerek : Bak ne kadar gzel ocuk! diyordu. Demin salarn taradm. pek gibi salar var! Hem de yle gr ki... Sonra heyecanla Kalganov'a doru eildi, onu alnndan pt. Kalganov hemen gz-lerini at, Gruenka' ya bakt, yerinden kalkt, ok dnceli bir tavrla : Maksimov nerede? diye sordu. Gruenka glerek : KARAMAZOV KARDELER 415 ! Bak kimi aryor! dedi. Canm bir dakika yanmda otursana! Mitya! Ko Maksimov'u getir! Maksimov'un artk kzlarn yanndan bir adm bile uzaklamad, ancak arada bir kadehine likr doldurmak iin ayrld, sonra gene koup yanlarna geldii, iki fincan da okola itii anlald. Kk yz kpkrmz olmu, burnu morarmt. Gzleri nemli nemliydi; tatl tatl bakyordu. Bir kou geldi, imdi bir havaya ayak uydurup sabotiere dansn oynamak istediini syledi. Sizin anlyacanz, bana, daha kk yata sosyetenin en kibar insanlarna retilen tm danslar retmilerdi. Peki, sen onunla git, Mitya! Ben d_e buradan seyrederim, bakalm, nasl yapacak bu dans. Kalganov Gruenka'nn yannda oturmak teklifini saf saf reddederek : Hayr ben de, ben de gidip seyredeceim! diye bard. Bunun zerine, herkes dans seyretmeye gitti. Maksimov, gerekten o syledii dans yapt. Ama bu oyun Mitya'dan baka hi kimsede pek yle byk bir hayranlk uyandrmad. Btn dans zplamalardan, ayaklar tabanlarn yukar doru evirerek yanlara doru kvrmaktan baka Bir ey deildi. Maksimov her zplayta, avucuyla tabanlarna vuruyordu. Kalganov, bu dans hi beenmemiti. Mitya ise dans edeni kucaklayp pt : Eh, ok ok teekkr ederim. Belki yoruldun. Ne bakyorsun buraya? eker ister misin? Ha? Yoksa sigara m istersin? Sigara rica ederim, efendim. Bir ey ier misin? Ben zaten kendime bir likrck koymutum,, efendim... Fondan var m? Masann zerinde, bir yn londan var. Hangi-.sini istersen al, canm kardeim! Ama ben eylisini, vanilyalsm istiyorum... ihtiyarlar iin olanlar var ya, onlardan... Hi! Hi! Hi... Hayr yle zel olanlardan yok, kardeim, ihtiyar adam, birden Mitya'nn t kulana eildi. Beni dinleyin, dedi. u kz var ya! Hani Mar-Ijuka diyorlar ya! Hi! Hi! Hi! Acaba, onunla tanabilir miyim? Bu iyilii bana yapar msnz?... Bak hele! Gz kimdeymi? Hayr kardeim, olmaz yle ey! Maksimov zntyle : Ama benim kimseye ktlm yok ki, efen-dim! diye fsldad. Peki, olur, olur. Ama burada yalnz ark sylenir, dans edilir, o kadar. Bununla birlikte... Hay Allah kahretsin! Bekle bakalm... imdilik karnn doyur, i, elen. Paraya ihtiyacn var m? Maksimov glmsedi: Belki sonradan olur! Peki peki... Mitya'nn ba ate gibi yanyordu... Sofaya, oradan da avluya girip, binann bir ksmn ierden epe evre saran ahap sundurmaya kt. Taze hava ona zindelik verdi. Karanlkta bir kede durdu. Birden iki eliyle ban tuttu. Biraz nce zihninde karmakark olan dnceler birden bir araya toplanm, tm izlenimler bir btn olmu, zihninde herey aydnlanmt. Bu korkun, mthi bir aydnlkt! Zihninden: Kendimi ldreceksem, bundan daha uygun bir an bulabilir miyim? diye bir dnce geti. Gidip tabancam alaym, onu buraya getirip, ite urada, bu pis, karanlk kede iimi bitirivereyim! Bir dakika kadar kararszlklar iinde durdu. Biraz nce, buraya rzgr gibi gelirken, arkasnda utan KARAMAZOV KARDELER 417 verici eyler brakmt. Yapt o hrszlk, kendi eliyle yapt o hrszlk yok muydu? Sonra o kan, o kan!.. Ama o srada gene de daha rahatt. Evet daha rahatt! nk o zaman artk herey sona ermiti. Gruenka'y yitirmi, onu bakasna

brakmt. Gen kadn onun iin artk yok olmu, ortadan kalkm bir varlkt. Ah! o vakit kendini mahkm etmek ona ok daha rahat grnyordu. Hi deilse, bunu kanlmaz, zorunlu bir ey olarak gryordu o zaman. Dnyada onun iin artk baka ne kalmt ki? imdi ise yle miydi? Durum o zamanki gibi miydi? Bir kez, simdi hi olmazsa o hayaletle, o korkun varlkla artk bir alp veremedii kalmamt. Grusen-ka'nn o eski gz ars gen kadnn zerinde asl sz sahibi olan ve kaderini deitiren adam iz brakmadan ortadan ekilivermiti. O korkun hayalet, birden o kadar kk, o kadar gln bir ey haline gelmiti ki! Yatak odasna kucakta gtrlm, kap da zerine kilitlenmiti. O korkun hayalet artk hibir zaman geri dnmiyecekti. Grusenka, utan duyuyordu ve Mitya onun gzlerinden, bakndan apak olarak kimi sevdiini artk anlyordu. Evet, ite simdi, ancak imdi yaamann tadna varabilirdi, yleyken, yaamak artk imknsz bir eydi. Artk yayamazd! Ah! bu ne feci eydi!... Tanrm! duvarn dibinde yatan canlandr! korkun eylerle dolu kse geip gitsin yanmdan! Mucizeler yarattn Tanrm, o mucizeleri benim gibi gnah ilemi insanlar iin yaratmadn m? Ah, ne olur ihtiyar sa olsa! Ah, o zaman geri kalan, o utan veri-ci eylerin hepsini silerim ortadan? alnm paralan geri veririm! Geri veririm onlar! Gerekirse topran altndan karp veririm onlar... Bylece o rezaletten mrmn sonuna dek yreimden baka hibir yerde Karamazov Kardeler F.: 27418 KARAMAZOV KARDELER iz kalmyacak! Ama hayr! Hayr! Bunlar gereklemesi imknsz, korkaka hayallerden baka bir ey deil! Allah kahretsin! diye dnyordu. yleyken, karanlkta hereye ramen aydnlk bir mit yanm gibiydi. Birden yerinden frlad, ieriye, ona, gene ona, mrnn sonuna kadar yreinin sultan kalacak olan kadna doru kotu. Canm Gru-enka'mn bir saatlik, bir dakikalk ak, tm o geri kalan yaantya, hatt bana ac ektiren o rezilce olaylara demez mi? Bu acayip soru birden tm varln sarmt. Ona gitmeliyim, yalnz ona gitmeli, onu grmeli, onu dinlemeli, hibir ey dnmemeli ve hereyi unutmalym! Hi deilse bu gece iin! Hi deilse bir saat, bir an iin! Sofaya tam girite, daha sundurmadayken hanc Trifon Borisovi'le karlat. Hanc ona somurtkan ve endieli grnd. Mitya'y aramaa km gibiydi. Ne var Borisovi? Beni mi aryordun yoksa? Hanc birden arm gibi: Hayr efendim, sizi deil, dedi. Neden sizi ariyaym? Siz... neredeydiniz ki? Neden yle somurtuyorsun? Yoksa kzyor musun? Biraz bekle, biraz sabret, biraz sonra yatmaya gidersin... Saat ka? olacak. Hatt belki de drde geliyordur. Ve hemen ekledi: Rica ederim, ziyan yok efendim. Hatt daha istediiniz kadar kalabilirsiniz efendim... Mitya'nn zihninden yanp snen bir kvlcm gibi: Nesi var acaba? diye bir dnce geti ve koarak kzlarn oyun oynadklar odaya girdi. Ama Gruenka orada yoktu. Mavi odada da deildi; orada tek bana Kalganov divanda uyuyordu. Mitya perdenin arkasna bakt. Gruenka oradayd. Bir keye, sandn zerine oturmu, yandaki karyolaya doru eilmi, ban ve kollarm nden zerine brakm, ac ac alyor, sesini KARAMAZOV KARDELER 419 iitmesinler diye var gcyle kendini tutmaya alyordu. Mitya'yi grnce onu iaretle yanna ard. Gen adam koarak yanna gelince elini de smsk tuttu. Fsldyarak : Mitya! Mitya! Onu sevmitim ben! diye szlanmaa balad. Be yl boyunca, btn bu sre iinde, onu o kadar sevdim ki! Ama onu mu sevdim, yoksa o iimdeki fkeyi mi? Hayr! Sevdiim oydu benim! Ah, onu ne kadar seviyordum. Onu deil de, yalnz iimdeki fkeyi sevdiimi ileri srdm vakit, yalan sylemitim. Mitya ben o zaman daha on yed: yanda bir ocuktum. Ama o bana kars o kadar yumuak davran-nyordu, o kadar neelliydi ki, hep bana a-klar sylerdi... Yoksa bana m yle grnd. O zaman aptal bir kk kz olduum iin mi bana yle gidi?.. imdi ise, aman Tanrm, bu adam o deil ki! Bu adamn onunla hi ilgisi yok! Zaten yz de onur yzne hi benzemiyor! Daha yzne baktm vakit, onu tanyamamtm, zaten. Oysa Timofey'le birlikte hraya gelirken, yol boyunca hep onunla nasl karlaacam? Ona neler syliyeceim, birbirimize nasl bakacaz? diye dnp duruyordum.' Heyecandan neredeyse lecektim! ama buraya geldiim vakit, sanki o> benim stme bir leen dolusu bulak suyu boaltm gibi oldum! Beninle tpk bir retmen gibi konuuyordu: Hep yle bilgi, yle cidd szler sylyordu. Beni yle resm, yle cidd karlad ki, birden bir kmaza, girdiimi hissettim Syliyacek sz bulamyordum, nce sanyordum ki, o uzun boylu Polonyalsndan utanyordu! Hep oturuyor onlara bakyor: Peki imdi neden onunla bir trl konuamyorum diye dnyordum. Biliyor musun? Onu kan-sj bu hale getirmitir. :Hani beni braktkta! sonra evlendii kadn var ya, ite o... O kadn onu orada bambaka bir adam haline getirmi! Ah bu ne utan verici420 KARAMAZOV KARDELER birey Mitya! Ah, o kadar utanyorum, yle utanyorum ki. Ah! Tm yaantm iin utanyorum imdi! Lanet olsun, lanet olsun bu be ylma! Lanet olsun! Sonra gene sel gibi gzyalar dkmee balad. Ama gene de Mitya'nn elini brakmyor, onu smsk tutuyordu. Birden : Mitya. yavrucuum! Dur gitme. Sana bir kck sz sylemek istiyorum, diye fsldyarak yzn ona doru kaldrd. Dinle, syle bana, kimi seviyorum ben? Ben burada birini seviyorum. Ama kim o sevdiim adam? Syle bakaym bana? Gzyalarndan imi olan yznde bir glmseyi titredi. Yar karanlkta gzleri l l olmutu. Demin Kartal gibi ieri daldn vakit yreime bir ate dt. imden bir ses hemen: Aptal kz! ite sevdiin adam bu! diye fsldad. Sen ieri girer girmez hereyi aydnlattn. Ne diye korkuyor sanki? diye dnyordum. Gerekten korkmutun, korkudan dilini yutmutun, ne syliyeceini bile bilemiyordun. Onlardan korkmuyor ya? diye dndm. Ama sen kimseden korkar msn hi? Benden korkuyor, yalnz benden! diye dndm. Ama budala ocuk! Fenya, giderken Alyoa'ya pencereden Mitenka'y bir saat-ik sevdim, imdi de bir bakasn sevmee gidiyorum diye bardm sana anlatmad m? Ah Mitya, Mitya! Ben ne apt almm! Nasl olup da senden sonra, bir bakasn

sevebileceimi dnebildim? Balar msn beni Mitya? Syle balyor musun? Yoksa balamyor musun? Seviyor musun beni? Ha, seviyor musun? Birden frlad, iki eliyle onu omuzlarndan yakalad. Mitya heyecandan sanki dili tutulmu gibi gen kadnn gzlerine, yzne, glmseyiine bakyordu. Birden ona var gc ile sarld, gen kadn pmee balad... KARAMAZOV KARDELER 421 Syle, sana eziyet ektirdiim iin beni balya-cak msn? imdi dorusunu syliyeceim, hepinize hrsmdan eziyet ediyordum. htiyarc da mahsus hrsmdan batan kardm, dorusu bu... Hatrlyor musun? Bir gn evimde nasl iki imi, nasl kadeh krmtn? O davrann ylece aklmda kald. Bugn ben de kadehimi krdm. O di yreimin erefine itim. Mitya! ahinim benim! Neden pmyorsun beni? Beni bir kez pt, kendini benden kopard, imdi de bakp duruyor, dinleyip duruyor... Beni dinliyecek ne var? p beni! Daha kuvvetli p! te byle! nsan sevince tam sevmeli! imdi artk klen olacam, mrmn sonuna kadar klen olacam senin! Klen olmak ne tatl ey! p! Dv beni, ac ektir bana! Bana istediini yapabilirsin!... Ah, imdi gerekten bana ac ektirmeli. Dur! Bekle, sonra, yle istemiyorum... Mitya'y birden iterek kendinden uzaklatrd: ekil buradan Mitya! imdi gidip arap ieceim! Sarho olmak istiyorum. imdi, sarho olup oynamaya balyacam. Oynamak istiyorum! Oynamak istiyorum !... Gruenka, Mitya'nn kollarndan syrlarak perdenin arkasndan kt. Mitya da kendini kaybetmi gibi peinden kotu. Zihninden: Artk ne olursa olsun! Artk ne olursa olsun! u anda tm dnya bir anma feda olsun! diye bir dnce geti. Gruenka gerekten bir kadeh ampanyay hemen bir solukta iti ve hemen sarho oldu. Dudaklarnda an derecede mutlu bir glmseyile eski yerine, koltua oturdu. Yanaklar al al olmutu. Dudaklar ate gibiydi. Prl prl parlayan gzleri nemlenmiti. Bak sanki insan aryordu. Kal-ganov bile, yreine bir ey batm gibi oldu ve ona yaklat. Gruenka ona : Demin uyurken seni ptm hissettin mi? diye mrldand. Sana bir ey syliyeyim mi? Ben sar-422 KARAMAZOV KARDELER ho oldum... Sen sarho deil misin? Mitya neden imiyor? Neden imiyorsun Mitya? Ben itim, ama sen imiyorsun... Ben sarhoum zaten! Zaten sarhoum... Beni sen sarho ediyorsun, Ama imdi bir de araptan sarho olmak istiyorum! Mitya bunu syledikten sonra bir kadeh iti. Ama yalnz itii bu son kadehten birdenbire sarho oldu. Oysa o zamana kadar aykt. Bunu iyice hatrlyordu. Byle birden sarho olmas kendisine de garip grnd. O andan sonra evresinde bulunan herey frl frl dnmeye balad. Ate iinde sayklyor gibiydi. Yryor, glyor, herkesle konuuyordu, ama tm bunlar sanki kendinde deilmi gibi yapyordu. Yalnz iinde bir tek ey, hi kmldamyan bir arlk olarak duruyordu. Bir tek duygu her an iini ate gibi yakyordu. Sonradan bunu tpk ruhumda yanan bir kor varm gibi diye hatrlayacakt. Guruenka'ya yaklayor, yannda oturuyor, ona bakyor, onu dinliyordu... Gruenka ise, alacak kadar konukan olmutu. Herkesi yanma aryor, birden korodaki kzlardan birine iaret ediyor, kz yaklayor, Gruenka da onu ya pp tekrar brakyor, ya da eliyle ha iareti yaparak onu kutsuyordu. Bazen alyacak gibiydi. Ama ihtiyarck onu hemen neelendiriyordu, kendisi Maksimov'a yle diyordu. Maksimov, her an koarak gelip Gruenka'nn ellerini teker teker her bir parmacn pyordu. Sonunda da gene kendisinin syledii, eski bir arkya uyarak oynamaa balad, zellikle ara namede coarak oynuyordu : Domuzcuk hr hr hr Danack mu mu mu rdekik vak vak vak Kazck gak gak gak... KARAMAZOV KARDELER 423 Tavukuk sofada geziniyordu git git git diyordu. Ay ay ay, diyordu. Gruenka : Ona bir ey versene Mitya! diyordu. Ona bir -bata bulun. Fakirdir o. Ah, fakirler zavall insanlardr! Biliyor musun Mitya? Ben manastra gireceim! Hayr, gerekten sylyorum! Bir gn gideceim. Bugn bana Alyoa mrmn sonuna kadar unutamayacam szler syledi... Evet... Bugn artk yle olsun, elenelim. Yarn manastra! Ama bugn dans edelim. Ben, yaramazlk etmek istiyorum, dostlarm Ne kar bundan sanki? Tanr balar beni! Ben Tanr olsaydm, tm insanlar balardm: Zavall gnah ilemi sevgili insancklarm, bugnden sonra hepinizi balyorum! derdim. Bana gelince, ben de gidip herkese beni balamalar iin yalvaracam: Balayn beni sevgili insanlar! Benim gibi budala bir kadn balayn! diyeceim, te bu kadar. Ben canavarn biriyim. Dua etmek istiyorum. Ama birine soan sap uzattm ya! Benim gibi kt bir kadn, ite imdi dua etmek istiyor! Mitya brak oynasnlar, sen engel olma! Dnyadaki tm insanlar, ama tm insanlar, hepsi iyidirler! Dnyada yaamak gzel ey! Geri bizler kt insanz ama, dnyada yaamak gzel ey. Biz hem ktyz, hem iyi. Hem kt, hem iyi!... Hayr syleyin, size sormak istiyorum, hepiniz yaklan bana! Size unu sormak istiyorum, bana unu syleyin: Ben neden bu kadar iyiyim? Gerekten iyiyim! ok iyiyim... Syleyin bakalm imdi neden byle iyiyim ben?... Gruenka sarholuu gittike artarak, ite byle konuuyordu. Sonunda da herkese ortaya kp hemen oynamak istediini bildirdi. Koltuundan kalkt, ama olduu yerde salland...424 KARAMAZOV KARDELER Mitya! Bana artk arap verme, istesem de ver-rne! arap insan skinletirmiyor! Herey dnyor, soba da, her ey de frl frl dnyor! Ben oynamak istiyorum. Herkes grsn nasl oynadm... Ne kadar gzel, nasl herkesten gzel oynadm grsn... Niyeti ciddiydi: Cebinden beyaz, patiska kk bir mendil kard, oyunda sallamak iin sa eliyle ucundan tuttu. Mitya ellerini rpmaya balad, kzlar oyun arksn, koro halinde sylemee hazrlanarak susmulard. Gruenka'nn ilk hareketini bekliyorlard. Mak-simov, Grusenka'nn oynamak istediini renince, sevincinden tiz bir lk att. Neredeyse gen kadnn nnden zplaya zpla ya ve ark syleye syleye geecekti.

incecik ayaklar, yuvarlak kalalar... Kuyruu da kvrk m kvrk... Ama Gruenka mendille onu uzaklatrmak istiyormu gibi bir iaret yaparak Maksimov'u kovdu : t! Mitya! Neden gelmiyorlar? Herkes gelsin bakmaya... Onlar da ar! eride kilitli olanlar da... Neden kilitledin onlar? Onlara da oynadm syle. Gelip onlar da baksnlar, nasl oynadm grsnler... Mitya sarho olduu iin, hzla ileri doru atld, kilitli kapya yaklat. eride bulunan Pan'lara seslenerek kapy yumruklad: Hey baksanza... Podvsotskiy'ler!... kn bakalm! Gruenka oynamak istiyor, sizi de aryor... Pan'lardan biri ieriden : Laydak!... diye bard. Sen de Laydak'tan daha disin! dinin disisin sen! Bu kadar sylyorum sana! Kalganov cidd bir tavrla : Polonya ile alay etmekten vaz geseniz, iyi olur-dedi. KARAMAZOV KARDELER 425 O da artk dayanamyacak kadar sarho olmutu. Sus delikanl! Eer ben ona di dediysem, bu btn Polonya'ya di dedim demek deildir. Bir tek laydak tm Polonya demek deildir. Sen sus, cici ocuk! Git eker ye!... Gruenka : Ah, ne biim insanlar! Sanki bizim, gibi insanlar deillermi gibi... Neden barmak istemiyorlar sanki? dedikten sonra oynamak iin ortaya kt. Koro: Ah vi seni, moi seni arksn sylemee balad. Gen kadn ban dimdik tutarak, dudaklarn aralad, glmsedi, mendilini sallyacak oldu, ama hemen sonra olduu yerde iddetle sallanarak odann ortasnda aknlk iinde durdu. Tuhaf, acnacak bir sesle : Gcm kalmam... dedi. zr dilerim, gcm yok, oynayamyacam... Kabahat bende.. Koro'ya doru eilerek selm verdi, sonra srayla drt bir yne doru yerlere kadar eilerek selm vermee balad. Kabahatliyim, balayn... kiyi fazla kard hanmck, ikiyi fazla kard gzel hanmck... diye sesler duyuluyordu. Maksimov, gen kzlara: Hi! Hi! Hi... diye kesik kesik glerek : Hanmefendi fazla itiler efendim, diye aklyordu. Gruenka : Mitya, beni gtr... Al beni Mitya... diye sylendi. Mitya ona doru atld, Gruenka'y kucana ald ve o byk hazinesiyle birlikte perdenin arkasna doru gitti. Kalganov: Eh. imdi artk giderim! diye dnerek mavi odadan kt, arkasndan kapnn her iki kanadn kapad. Ama salonda ziyafet, patrt, grl-426 KARAMAZOV KARDELER t devam etti. Hatt grlt daha da artmt. Mitya Gruenka'y karyolann zerine yatrmt, dudaklarn dudaklarna bastrarak onu pmee balamt. Gruen-ka yalvaran bir sesle : Bana dokunma... dedi. Bana dokunma! Daha senin deilim... Senin olduumu syledim, ama sen, daha dokunma... Bana ac... Onlar buradayken, onlarn yannda olmaz! O burada... Burada dice birey olur... Mitya: Emrin ba stne! Sen emredersen aklmdan bile geirmem... Sana tapyorum!... diye mrldand. Evet, burada dice birey olur... Ah, alaka bir ey olur... Sonra onu kollarndan brakmadan karyolann yanna, yere diz kt. Gruenka glkle konuuyordu: Biliyorum, geri canavarn birisin ama, soylusun... diye syleniyordu. Bu... namusluca olmal.'.. Bundan byle herey drste olacak... Biz de drst olmalyz, biz de iyi kalpli olmalyz, canavar olmayacaz... Beni buradan gtr, uzaklara gtr, iitiyor musun? Burada kalmak istemiyorum. Uzaklara, uzaklara... Mitya onu kollarnn arasnda skarak : Ah!... Evet, evet ne olursa olsun gideceiz!, diyordu. Seni buradan gtreceim, uup gideriz buradan... Ah imdi bir yl iin tm mrm feda etmek isterdim, yeter ki, o kan aklmdan karabileyim!... Gruenka aknlkla : Hangi kan? diye sordu. Mitya dilerinin arasndan : Hi!... dedi. Grua! Sen hereyin drst olmasn istiyorsun, halbuki, ben hrszn biriyim. Ben Kat-ya'dan para aldm... Rezalet, rezalet!... Katya'dan m? Yani kk hanmdan m? Yok canm, sen almamsndr. Geri ver ona, benden al... KARAMAZOV KARDELER 427 Ne baryorsun? Bundan byle benim olan herey senindir! Para da neymi? Biz seninle zaten o paralan har vurup harman savururuz... Bizim gibi insanlar olsun da paray har vurup harman savurmasnlar... yi si mi, biz seninle gidip topra srelim. Topra ite bu ellerimle srmek istiyorum. aba harcamak gerekiyor, iitiyor musun? Alyoa yle emretti! Ben sevgilin ol-myacam! Sana sadk olacam! Klen olacam, senin iin alacam. kimiz kk hanma gider, ikimiz de yerlere kadar eilip balamasn isteriz, sonra da buradan gideriz. Balamazsa gene de gideriz. Ama sen paralar ona gtr, hem beni sev... onu sevme. Artk onu sevme. Onu seversen boarm seni... ne ile gzlerini oyarm onun!... Ben yalnz seni seviyorum, yalnz seni... Sibir-; ya'da da seni seveceim! Neden Sibirya olsun? Eh ne yapalm, eer istiyorsan Sibirya'da da olur, benim iin hepsi bir... ki miz alacaz... Sibirya'da kar var... Ben karda arabayla gezmee baylrm... Arabann bir de ngra olsun... Bak, iitiyor musun bir ngrak nlyor... Nereden geliyor bu ngrak sesi? Birileri geliyor... Hah ite ngran sesi kesildi...

Gruenka gc tkenerek gzlerini yumdu ve bir an iin uyur gibi oldu. Gerekten uzaklardan bir ngrak sesi duyulmu, sonra birden kesilmiti. Mitya ban Gruenka'nn gsne doru emiti. ngran nasl birden sustuunu farketmedi bile. Birden arklarn da kesildiini ve ark ile sarholarn grlts yerine, btn eve birden beklenmedik bir lm sessizliinin yayldn da farketmedi. Gruenka gzlerini at : Ne oldu? Uyudum mu ben?... Ha, evet... ngrak... uyumuum, uykumda rya grdm: Karlarn zerinde arabayla gidiyormuum. ngrak nlyor,KAKAMAZOV KARDELER 429 428 KARAMAZOV KARDELER ben de uyuyormuum. Sanki yanmda da sevdiim biri, sen varmsn... Hem de uzaklara, uzaklara gidiyormu-um... Sana sarlyor, seni pyor, sana sokuluyormu-um. yormuum gibi... Etrafta da karlar prl prl parlyordu ...Biliyor musun? Gece karlar parlad, gklerde de ay yere doru bakt vakit olduu gibi... Sanki dnyada deilmiim de baka bir yerdeymiim... Uyannca bir de baktm sevgilim yanmdaym, ne gzel!... Mitya elbisesini, gsn, ellerini perek : Yannda ya! diye mrldanyordu. Birden ok garip birey oldu, Gruenka, sanki nne bakyormu, ama ona deil de, onun yzne deil de, bann zerinde bir yere dikkatle, garip denecek kadar hareketsiz bir bakla bakyormu gibi geldi ona. Gen kadnn yznde birden bir hayret ve hemen hemen korkuya benzeyen bir duygu belirdi. Birden : Mitya, ordan bize bakan kimdir yle? diye fsldad... Mitya arkasna bakt ve gerekten birinin perdeyi ekip onlar seyrettiini grd. Hem de o bakan kii tek bana deildi. Mitya birden frlad, ieriye bakana doru atld. Biri: Ltfen yanmza, buraya gelir misiniz? dedi. Bunu pek yksek sesle deil, ama kesin ve srarl bir tavrla sylemiti. Mitya perdenin arkasndan kt ve olduu yerde hareketsiz kald. Btn oda insanlarla doluydu, ama bunlar biraz nceki insanlar deildi, yabanc insanlard. Mitya'nn srtnda bir rperme gezindi; birden irkil-di. Bir anda tm bu insanlar birden tanmt, iste su uzun boylu, salar aarm, srtnda palto, banda da kokartl bir kasket bulunan adam zabta memuru Mi-hayl Makaric'ti. u "veremli. u iki dirhem bir ekirdek ve "Her zaman byle tertemiz izmeler ile dolasan l .adam, savcnn arkadayd. Mitya 'Onun drt yz rublelik bir kronometresi var, gstermiti, diye dnd. u gen, ksa boylu, gzlkl olana gelince... Mitya soyadn unutmutu, ama onu tanyordu. Daha nce grmt: O da keif memuruydu, mahkemenin keif iin gnderdii adamd, ksa bir sre nce Adalet bakanlndan! gnderilmiti. u iri yar olan Mav-rikiy Mavriki'e gelince Mitya onu gayet iyi tanyordu. Bu adam da ona hi yabanc deildi. Peki, ya o palas-kal adamlarn burada ne isi vard? Sonra iki kii daha vard, bunlar kylyd... Daha ileride ise, kapda Kalganov ile Trifon Borisovi duruyorlard... Mitya : Baylar! Ne istiyorsunuz, baylar?... diyecek oldu, ama birden akl basndan gitmi delirmi gibi, ava-z kt kadar : Anlyorum... diye bard. Gzlkl gen adam, birden ne doru ilerledi, Mitya'ya yaklat. Geri cidd bir tavrla ama biraz acele ederek sze balad: Sizinle grlecek... Yani sizden rica ediyorum, buraya, divana buyrun... Sizlerle muhakkak grmemiz gerekiyor! Mitya deli gibi : ihtiyar! diye bard, ihtiyar... htiyarn kan!. Anlyorum!... Sonra sanki yldrmla vurulmu gibi, yannda duran iskemlenin zerine yld. htiyar keif memuru birden Mitya'nn yanna yaklat: Anlyor musun? Anladn demek!... Baba katili seni! Canavar seni!... htiyar babann kam imdi intikam alyor senden! diye kkredi. Kendini kaybetmiti, kpkrmz olmu, tepeden trnaa titriyordu. Ksa boylu gen : Ama bu olmaz! diye bard. Mihayl Makari, Mihayl Makari bu byle olmaz, byle olmaz! Rica ede-430 KARAMAZOV KARDELER rim brakn, yalnz ben konuaym... Byle birey yapacanz aklma gelmezdi. Keif memuru : Ama bu korkun bir ey, beyler! Korkun bir ey! diye baryordu. una bakn: gece vakti sarho bir halde, yannda bir sokak kz, oysa ellerinin zerinde daha babasnn kan kurumam... Korkun birey! Korkun bir ey! Savc yardmcs aceleyle ihtiyara : Sizden ok rica ediyorum, aabey Mihayl Ma-kari, bu seferlik duygularnz aa vurmayn, diye fsldad. Aksi halde tedbir almak zorunda... Ama ksa boylu savc szn bitirmesine imkn vermedi. Mitya'-ya doru dnd, yksek sesle ve cidd, kesin bir tavrla : Mstafi Temen bay Karamazov! size sunu bildirmek zorundaym ki. bu gece ldrlm bulunan babanz Fiyodor Pavlovi Karamazov'u ldrmekle sulandrlyorsunuz. .. Bir ey daha syledi, savc yardmcs da araya bir sz sktrr gibi oldu ama Mitya onlar dinledii halde, artk ne sylediklerini anlamyordu. Herkese lgn gzlerle bakp duruyordu... ikinci Cildin SonuDNYA KLASKLER : 13 DOSTOYEVSKI Karamazov Kardeler Rusadan eviren : Leyla Soykut KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSKI

eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask: Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL (0212) 243 05 50 - 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 cem Yaynevi BEYAZT DEVLET KTPHANES Tasnif No.. Demirba No 891.733 361527 2988-98-891.7Besinci Kitap SAVUNMA VE KARI GELME TERTiP Alyoa'y gene nce Bayan Hohlakova karlad Kadn acele ediyordu; nemli bir ey olmutu: Kateri-na vanovna'nm isteri krizi baylma ile sonulanm, sonra da gen kadna 'korkun bir bitkinlik gelmiti, yataa dm, gzlerini kaydrm, sayklamaa ba-iamst imdi de atei ykselmiti Hemen Hertzens-:ube'ye ve teyzelerine haber vermilerdi; teyzeleri gelmiti bile. Hertzenstube ise hl gelmemiti. Hepsi Ka-terina vanovna'nn odasnda oturuyor, bekliyorlard Bir eyler olacakt. Katerina vanovna hl kendinde deildi. Ya bir de nbet balarsa? Bayan Hohlakova bunlar bararak sylerken yznde cidd, korkulu bir anlam vard. Daha nce olanlar cidd deilmi gibi, her szn arkasndan "Bu artk cidd, bu cidd! deyip duruyordu. Alyoa bu anlattklarn znt ile dinledi; sonra ona kendi bandan geenleri anlatmaya koyuldu. Ama bayan Hohlakova daha Alyoa konumaya balar balamaz szn kesti; Vakti yoktu. Ondan Lise'in odasnda oturmasn ve kendisini orada beklemesini rica ediyordu. 6 KARAMAZOV KARDELER Aleksey'in hemen hemen kulana fsldyarak: Ah sevgili Aleksey Fiyodorovi, o Lise yok mu? dedi. Demin tuhafma giden bir sz syledi, beni artt, ayni zamanda duygulandrd da. Bu yzden ne yapsa, onu yrekten balyorum. Dnn bir kez; siz gider gitmez, birden dn de, bugn de sizinle alay et-mimi gibi iten gelen bir pimanlk duymaa balad. Ama o sizinle alay etmemiti, yalnz aka etmiti. Hem o kadar cidd bir pimanlk duyuyordu ki, neredeyse alyacakt; o kadar zld ki, atm kaldm! Oysa imdiye kadar benimle alay ettii vakit, hi yle cidd bir pimanlk duymamtr. Ho, bunu hep aka--dan yapard ya. Biliyor musunuz, Lise benimle her an aka eder. Ama imdi ne yapsa cidd. Her davran cidd oluyor imdi. Sizin dncenize de ok nem veriyor, Aleksey Fiyodorovi. Onun iin eer imkn varsa, ona darlmayn, onu sulamayn. Ben bile ne yapsa, onu ho gryorum, hep yle yapyorum. nk ylesine zeki bir ocuktur ki o! nanr msnz? Demin sizden sz ederken ocukluk arkada olduunuzu syledi: Dnn, bir kez! En cidd arkada sizmisiniz. Peki, ya ben ne oluyorum? Onun bu konuda ar denecek kadar derin duygular, hatt anlar var. Asl nemli olan da syledii o cmleler, o szlerdir, yle beklenmedik szler ki. nsann hi beklemedii bir anda, birden bir ey syleyiveriyor. rnein, geenlerde bir amdan sz etti: Bahemizde, Lise daha kckken bir am vard. Belki de hl orada duruyordun Onun iin imdi gemi zaman kullanmak doru olmaz belki. amlar insanlar gibi deildir; onlar uzun bir sre deimez, Aleksey Fiyodorovi. Lise bana : Anne, o am ryadaki gibi hatrlyorum, dedi. Daha dorusu am ryadaymm gibi hatrlyorum, dedi. Bunu biraz baka trl syKARAMAZOV KARDELER 7 lemisti. nk bu iin iinde bir karklk var. Zaten Cam aslnda anlamsz bir sz. Ama bana bu konuda j o kadar orijinal bir eyler syledi ki, imdi kesin olarak sylediklerini imkn yok anlatamam. Zaten hepsini unuttum. Her neyse! Gle gle, ok sarsldm ben. Galiba aklm karyorum. Ah, Aleksey Fiyodorovi, I mrmde iki kez aklm kardm; beni tedavi ettiler. Siz Lise'in yanma gidin. Ona cesaret verin. Ona her j zaman nasl gzel gzel cesaret verirdiniz? Kapya yaklat: Lise! diye bard, te o kadar gcendirdiin f Aleksey Fiyodorovi'i getirdim. Hem de sana artk hi j kzmyor. nan bana! imdi tersine, senin yle eyleri 'nasl olup da dndne hayret ediyor. Merci, maman! Giriniz Aleksey Fiyodorovi! Alyoa girdi. Lise bir garip utanla ona bakyordu; birden kpkrmz oldu. Nedense utanyordu. Byle durumlarda her zaman olduu gibi, asl konuyla hi ilgisi olmayan bir eyden sz ederek hzl hzl konumaya balad. Sanki o anda kendisini yalnz o konu ilgilendiriyordu. Annem demin durup dururken, bana o iki bin rubleyi ve onlarla ilgili olarak size verilen grevi anlatt Aleksey Fiyodorovi... O zavall subaya giderek yerine getireceiniz grevi... Ayn zamanda bana o subaya yaplan hakaretin feci hikyesini anlatt ve biliyor musunuz? Geri annem bir eyi her zaman doru drst anlatamaz... hep bir konudan bir baka konuya atlar... Ama ben onu dinlerken aladm. Peki ne oldu, nasl oldu? Paralar verdiniz tabi. imdi o zavall adam ne yapyor? Alyoa sanki gerekten zihnini asl uratran ey paray vermemesiymi gibi : S'n kts paray hl veremedim. Bunun uzun bir hikyesi var, diye karlk verdi. Ama Lise bu arada Alyoa'nn gzlerini br tara-Karamazov Kardeler 2. CiltDNYA KLASKLER : 13 DOSTOYEVSKI Karamazov Kardeler Rusadan eviren : Leyla Soykut

KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSKI eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask: Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL (0212) 243 05 50 - 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 cem Yaynevi BEYAZT DEVLET KTPHANES Ta KARAMAZOV KARDELER Cilt m - IV m DNYA KLASKLER DZS KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSK . eviri: Leyla Soykut Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask : Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL Tel: (0212) 243 05 50.- 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 DOSTOYEVSK KARAMAZOV KARDELER Rusadan eviren: Leyla Soykut BEYAZIT OEVLET KTPHANES Tasnif No: Demirba No. 891.733 - -,'\ . J O^.l 361528 cem yaynevi nc CiltDOKUZUNCU KiTAP N SORUTURMA l MEMUR PERHOTN'N KARYERNDE BALANGI Mal sahibi tccar Morozova'nn evinin kilitli olan salam d kapsn var gc ile yumruklarken braktmz Piyotr lyi Perhotin, tabi en sonunda vurularn duyurabildi. D kapya bylesine iddetle vurulduunu iiten, iki saatten beri hl heyecan iinde bulunan ve aklndan silemedii dnceler yznden uyumaktan korkan Fenya, imdi tekrar ner-deyse kriz geirecek kadar bir korku duymutu. Kapy alann gene Dimitriy Fiyodorovi olduunu sanyordu. (Oysa onun gittiini kendi gz ile grmt.) nk kapy byle kstaha ondan baka hi kimse alamazd. Fenya, uyanm olan ve vurular iiterek kapy amaya giden kapcya kotu, amamas iin yalvarmaa balad. Ama kapc kim o? diye sorduktan ve kapy alann kim olduunu, ayn zamanda ok nemli bir i iin Fedosya Markovna'y grmek istediini rendikten sonra, kapy amaa karar verdi. Piyotr lyi, Fedosya Markovna'nn yanna, daha dorusu ayn mutfaa girdikten sonra (ki Fenya i daha iyi anlalsn diye ondan kapcnn da ieri girmesine izin vermesini rica etmiti) ona birok sorular sormaa balad ve hemen en nemli konuya deindi. Yani Dimitriy Fiyodorovi'ina KARAMAZOV KARDELER Gruenka'y aramak iin oradan koarak giderken, havann iinden havanelini kaptn, dnte ise ellerinin bo, ama kan iinde olduunu rendi. Fenya anlatrken: Hem de kan hl damlyordu. te byle damlyordu ellerinden. te byle!... diye yksek sesle anlatyordu. Herhalde bu korkun olay, dengesi bozulmu zihninin uydurduu bir eydi. Ama o kanl elleri Piyotr lyi de grmt. Geri zerlerinden kan damlamyordu ama, Piyotr lyi o ellerin ykanmasna yardm etmiti. Hem zaten asl sorun, ellerin abuk kuruyup kurumadklarnda deil, Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki havan-, eli ile nereye kotuuydu. Daha dorusu, Fiyodor Pavlovi'in evine gidip gitmediini renmeliydi. Oraya gittii kesin olarak acaba nereden renilebilirdi? Piyotr lyi bu noktada srarla, ayrntl olarak duruyordu ve geri sonunda kesin olarak hi bir ey renemedi, ama gene de Dimitriy Fiyodorovi'in babasnn evinden baka hi bir yere gidemeyecei ve oraya gittiine gre, muhakkak orada bir eylerin olup bittii kansna vard. Fenya heyecanla: Dnd vakit ise, ona her eyi akladm, sonra ona sorular sormaa baladm: 'Sevgili Dimitriy Fiyodorovi, her iki eliniz de neden kan iinde?" diye sordum. O da bana ellerindeki kann, insan kan olduunu ve biraz nce bir insan ldrdn syledi, diye devam etti. ylece aklad hepsini. urackta bana suunu bildirdi, sonra deli gibi koarak evden dar kt. Ben de oturup dnmee baladm, 'acaba o imdi byle deli gibi nereye kotu?' diye; 'Mokroye'ye gidip, hanmefendiyi ldrecek' dedim kendi kendime. te o zaman hanmefendiyi ldrmesin diye yalvarmak iin evine gitmek zere bir kou dar ktm. Bir de baktm ki, kendisi Plotnikov'larn dkkn nnde gitmee hazrlanyor. Elleri de artk kan iinde deil.

Fenya bunu daha o zaman farketmi ve aklnda tutmutu. htiyar byk annesi de torununun szlerini elinden geldii kadar destekledi. Piyotr lyi, daha birka soru sorduktan sonra, evden girdii andakinden daha da byk bir heyecan ve endie iinde kt. yle dnlr ki, en dorusu ve en akla uygun olan imdi Fiyodor Pavlovi'in evine gidip, orada bir eyler olup KARAMAZOV KARDELER 9 olmadn renmek; ancak o zaman artk kesin bir kanya varp, Piyotr lyi'in kafasna koyduu gibi komiserlie gitmekti. Ama gece karanlk, Fiyodor Pavlovi'in evinin kaps ise ok salamd. Onu gene yumruklamak gerekecekti. Sonra Piyotr lyi, Fiyodor Pavlovi ile uzaktan tanyordu. Ya sesini duyurduktan sonra, kap alnca ierde hi bir ey olmad anlalr o alayc Fiyodor Pavlovi de, ertesi gn btn kente, tanmad bir adamn, memur Perhotin'in acaba biri onu ldrd m diye gece yars evine geldiini alay ede ede yayarsa ne olacakt? Dpedz skandal! Piyotr lyi ise dnyada en ok skandaldan korkard. yleyken kendini kaptrd duygu, o kadar iddetliydi ki, ayan yere vurup gene kendi kendine kfrederek hemen yeniden yola koyuldu, ama bu sefer Fiyodor Pavlovi'e deil, bayan Hohlakova'ya gidiyordu. Eer o kadn: Daha nce falanca saatte Dimitriy Fiyodorovi'e bin ruble verdiniz mi? sorusuna olumsuz bir karlk verirse, o zaman hemen Fiyodor Pavlovi'e uramadan doru karakola giderim, diye dnyordu. Ama bunun tersi olursa, o zaman hereyi ertesi gne brakacak ve evine dnecekti. imdi unu belirtmek gerekir ki, gen adamn gece vakti, hemen hemen saat on birde, sosyeteye mensup olan ve hi tanmad bir hanmefendinin evine gidip, kendisine her bakmdan acaip sorular sormak iin onu yatandan kaldrmas, belki de Fiyodor Pavlovi'in evine gitmekten ok daha byk bir skandala yol aabilirdi. Ama bazen, zellikle buna benzer olaylarda, en titiz ve en serinkanl insanlarn bile verdikleri kararlar byle olur. Piyotr lyi ise o anda artk hi serinkanl deildi! Sonradan mr boyunca yava yava tm varln saran karko-nulmaz bir huzursuzluun, nasl sonunda ona ac veren byk znt halini aldn, hatta onu iradesi dnda oraya srklediini hatrlayacakt. Tabi, gene de yol boyunca o hanmn evine gittii iin kendi kendini azarlyordu. Ama belki onuncu kez, dilerini gcrdata gcrdata: Ne olursa olsun, ne olursa olsun ii sonuna dek gtreceim! diye tekrarlyordu ve gerekten de niyetini yerine getirdi, ii sonuna dek gtrd. Bayan Hohlakova'nn evine geldii srada saat tam on bir-10 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 11 di. Avluya olduka abuk alnd ama, kapc hanmefendi uyudular m, yoksa daha yatmadlar m? sorusuna verdii karlkta genel olarak o saatte yattklarn belirtmekten baka kesin bir ey syleyemedi. Kendileri yukardalar; geldiinizi bildirirsiniz isterlerse sizi kabul ederler, istemezlerse etmezler,> dedi. Piyotr lyi yukar kt, ama orada i biraz zorlat. Uak Piyotr llyi'in geldiini bildirmek istemiyordu; sonunda hizmeti kz artt. Piyotr lyi, kza nezaketle, ama srar ederek hanmefendiye bural memurlardan Perhotin adnda birinin nemli bir i iin gelmi olduunu, o nemli i olmasayd, hi bir zaman oraya gelmek cesaretinde bulunamayacan sylemesini rica etti: Bu szleri aynen tekrarlarsnz, dedi Kz gitti. Piyotr lyi sofada kalarak bekledi. Bayan Hohlakova'ya gelince, geri henz uyumuyordu ama, artk yatak odasndayd. Mitya'nn o gnk ziyaretinden beri sinirleri bozulmutu ve bir nsezi ile -bu gibi olaylardan sonra her zaman olduu gibi- gece migrenden artk kurtulamayacan hissediyordu. Bayan Hohlakova kzn szlerini hayretle dinledi, bununla birlikte sinirli bir tavrla ve byle bir saatte tanmad bural bir memurun ziyareti sonucu, bir hanm olarak iinde byk bir merak duymasna ramen, kabul edilmemesini emretti. Ama Piyotr lyi, bu sefer katr gibi inatlk etti. Kabul edilmeyeceini belirten szleri dinledikten sonra, olaanst bir srarla ona tekrar kendisini grmek istediini sylemelerini, hatta muhakkak ayn szleri tekrarlayarak ok ok nemli bir i iin gelmi olduunu ve eer imdi onunla grmeyi kabul etmezlerse, sonradan belki de piman olacaklarn belirtmesini rica etti. Sonradan bunlar anlatrken: O anda sanki kendimi bir tepeden aa koyuvermi gibiydim, diyecekti. Hizmeti kz hayretle onu tepeden trnaa szdkten sonra bir kez daha durumu bildirmee gitti. Bayan Hohlakova derin bir aknlk iinde kald. Biraz dnd, gelenin nasl bir adam olduunu sordu ve ok temiz giyinmiler efendim, gen, hem de yle nazik ki, karln ald. Bu arada, parantez ap unu da belirtelim ki, Piyotr lyi olduka yakkl bir genti, byle olduunu da biliyordu. Bayan Hohlakova, odasndan kp onunla grmee karar verdi. Srtnda artk evde giydii ince bir entari, ayanda da terlik vard; ama omuzlarna siyah bir al ald. Memurun misafir odasna, daha nce Mitya'nn kabul edildii ayn odaya gemesini rica ettiler. Ev sahibi hanm, misafirin yanna yznde sert ve soran bir ifadeyle kt. Onu oturtmadan4 hemen ne istediini sorarak sze balad. Perhotin: Sizi ikimizin de tand Dimitriy Fiyodorovi Karama-zov iin rahatsz ettim, diye sze balayacak oldu, ama daha bu ad syler sylemez ev sahibi hanmn yznde mthi bir sinirlilik belirdi. Bayan Hohlakova az kalsn lk atacakt ve birden fkeyle szn kesti. Delirmi gibi: Daha ne kadar zaman bu korkun adamn yznden bana ac ektirecekler? diye bard. Sayn bay, ne cesaretle tanmadnz bir hanm evinde bu saatte rahatsz ediyor... ve ona, ayn misafir odasnda daha saat nce beni ldrmee gelmi olan bir adamdan, burada ayan yere vura vura,, namuslu bir evden hi kimsenin kamayaca bir tavrla km olan bir adamdan sz etmeye geliyorsunuz? unu bilin ki, sayn bay sizi ikyet edeceim! Bu yaptnza gz yummayacam! Ltfen beni derhal rahat braknz... Ben bir anneyim, ben imdi... ben... ben... ben... ldrmek mi? Demek sizi de ldrmek istedi, yle mi? Bayan Hohlakova hemen: Yoksa baka birini mi ldrd? diye sordu. Perhotin azimli bir tavrla: Ltfen beni yarm dakika kadar dinler misiniz? dedi. Size iki szle hereyi anlatacam. Bugn leden sonra saat bete, bay Karamazov benden dosta on ruble bor ald ve ok iyi biliyorum ki o urada elinde paras yoktu! Gene bugn, saat dokuzda ise elinde yz rublelik bir deste para ile odama girdi, hemen hemen iki, hatta bin ruble kadar

paras vard. Elleri ile yz hep kan iindeydi. Kendisi de delirmi gibi grnyordu. Bu kadar paray nereden bulduunu sorduum vakit, bana kesin olarak bu paray biraz nce sizden alm olduunu ve gya sizin kendisine altn aramaya gitmesi iin bin ruble kadar bir para vermi olduunuzu syledi... Bayan Hohlakova'nn yznde birden olaanst ve anor-12 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 13 mal bir heyecan belirdi. Kollarn iddetle iki yana indirerek: Aman Allahm! Demek ihtiyar babasn ldrd! diye bard. Ben ona hi para vermedim, hi vermedim! Eyvah! Koun! Koun! Artk hi bir ey sylemeyin! htiyar kurtarn! Babasna koun! Koun!.. Bir dakika, hanmefendi, demek ona para vermediniz, yle mi? Ona hi para vermediinizi kesin olarak hatrlyorsunuz, deil mi? Vermedim, vermedim!.. steini reddettim. nk deer vermek nedir bilmiyordu. Buradan deli gibi kt... Ayaklarn yere vurmaa balamt. stme atlacak oldu, ben kendimi bir yana attm... Hem artk kendisinden hi bir ey saklamak niyetinde olmadm bir insan olduunuz iin, unu da syliyeyim ki, yzme bile tkrd... byle bir eyi dnebilir misiniz? Ama ne diye yle duruyoruz sanki? Hay Allah! Oturun... zr dilerim, ben... Ya da iyisi mi, koun, koun, siz koup zavall ihtiyar korkun bir lmden kurtarmalsnz! yi ama, ya onu daha nce ldrdyse? Aman Yarabbi! yle ya! Peki, ne yapacaz imdi? Ne dersiniz, imdi ne yapmal? Bu arada Piyotr lyi'i oturtmu, kendisi de karsna yerlemiti. Piyotr lyi ksaca, ama olduka ak bir ekilde iin btn hikyesini, hi deilse hikyenin o gn tank olduu ksmn anlatt ve biraz nce Fenya'nn anlattklar ile havaneli meselesini de haber verdi. Btn bu ayrntlar, durup durup lk atan ve elleri ile gzlerini kapatan heyecanl hanmefendiyi dayanlmaz derecede sarsmt... Dnn, btn bunlarn olacan sezmitim ben! Benim byle bir zelliim var ite! Aklma ne gelirse, o mutlaka olur. Ka kez o korkun adama bakarak hep: te bu adam eninde sonunda beni ldrecek! diye dnmmdr. Sonunda da yle oldu ite... Geri imdi beni ldrmedi, babasn ldrd ama, herhalde bu ite Tanr'nn beni koruyan parma rol oynad iin byle oldu. Hem zaten beni ldrmekten utanrd, nk ben burada, kendi elimle boynuna ile eken byk azize Barbara'nn tasvirini takmtm. O anda lme ne kadar yaklamm! T yaknma kadar gitmiim, o da bana boynunu uzatmt! Biliyor musunuz Piyotr lyi... (zr dilerim, galiba bana adnzn Piyotr lyi olduunu sylemitiniz?) biliyor musunuz? Ben mucizeye inanmam, ama bu tasvircik ve u anda karlatm mucize beni sarst, bu yzden gene her eye, akla gelebilecek her eye inanmaa balyorum. htiyar Zosima'y duydunuz mu? Ah! Her neyse, ne syliyeceimi bilemiyorum... Dnn bir kez, boynunda o tasvir varken yzme tkrd... Geri ldrmedi, sadece tkrd ama, sonra da... Koa koa nereye gittiini imdi anlyorum! Ama imdi biz kime, nereye bavuracaz? Piyotr lyi ayaa kalkt ve imdi polis komiserine gidip ona her eyi anlatacan syledi. Komiser de artk ne gerekirse onu yapacakt. Ah o harikulade, harikulade bir insandr. Ben Mihayl Makarovi'le tanyorum. Muhakkak ona gitmeli! Asl ona gitmeli. Ne kadar yerinde bulularnz var, Piyotr lyi! Bunu da ne gzel dndnz! Biliyor musunuz? Ben sizin yerinizde olsaydm, bunu dnyada dnemezdim. Hl ayakta duran ve veda edip yola kmasna bir trl frsat vermeyen geveze kadndan kurtulmak istiyen Piyotr lyi: Kald ki, polis komiserini ben de iyi tanrm, dedi. Kadn: Hem biliyor musunuz? diye sylenmeye devam ediyordu. Orada greceiniz, reneceiniz eyleri... Meydana kacak olanlar... Neye karar vereceklerini, onu nasl bir cezaya arptracaklarn gelip bana anlatrsnz... Syleyin, bizde lm cezas yok, deil mi? Ama muhakkak gelin! Saat te de olsa, drtte de olsa, hatta drt buuk bile olsa muhakkak gelin... Beni uyandrmalarn, eer uyanmyorsam, beni sarsarak uyandrmalarn sylersiniz... Aman Allahm! Hem zaten imdi gzme uyku bile girmez. Bir ey syliye mi? Sizinle birlikte ben de gelsem nasl olur? Hayr, olmaz efendim, ama eer her ihtimale kar Dimitriy Piyodorovi'e hi bir zaman herhangi bir para vermediinizi bildiren satrck bir yaz yazarsanz, yerinde bir ey olur... Her ihtimale kar... Bayan Hohlakova yaz masasna doru heyecanla zplarcasna gitti: Tabi yazarm, dedi. Hem biliyor musunuz bulularnzla ve bu ilerdeki becerikliliinizle beni artyorsunuz.14 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 15 Baya heyecan duyuyorum... Burada grevli misiniz? Bizim kentte hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Konuurken mektup kdna iri bir yaz ile acele acele u cmleyi yazd: Hayatmda hi bir zaman zavall Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'a bor olarak (zavall diyorum, nk imdi artk kendisi zavall olmutur) bin ruble'yi vermemiimdir! Ne bugn ne de herhangi bir zaman, hi bir vakit baka bir para da vermedim! Bu konuda dnyamzda kutsal olan ne varsa hepsinin zerine yemin ederim! Hohlakova. evik bir hareketle Piyotr lyi'e doru dnd: te kd yazdm, dedi. Gidiniz, kurtarnz! Bu sizin yapacanz byk bir aama olacaktr. Sonra onu kez hala kutsad. Hatta onu uurlamak iin koarak sofaya kadar gitti:

 Size ne kadar teekkr etsem azdr! nce bana geldiiniz iin size ne kadar minnettar kaldm bilemezsiniz. Nasl oldu da imdiye kadar hi karlamadk? Sizi evime kabul etmek, benim iin bir gurur vesilesi olur; bundan byle de daima evime gelebilirsiniz... Hem burada hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Hem de grevinizde bu kadar titizlik gsterdiinizi, byle yerinde bulularnz olduunu bilerek... Ama deerinizi bilmeleri gerekir! Artk sizin nasl bir insan olduunuzu anlamaldrlar! nann, sizin iin elimden ne gelirse hepsini... Ah, genleri o kadar severim ki!.. Genlie m ben. Bugn ac iinde kvranan Rusya'nn btn dayana genlerdir, btn umutlan onlara baldr... Ah, haydi gle gle! Piyotr lyi, artk koarak dar kmt, yle yapmam olsayd, Hohlakova onu o kadar abuk brakmyacakt. Bununla birlikte bayan Hohlakova onun zerinde olduka ho bir izlenim yaratm, hatta byle berbat bir ie burnunu sok- mas yznden iinde uyanm olan endieyi biraz hafifletmiti. nsanlarn zevki deiiktir, bu bilinen bir eydir. Piyotr lyi iinde ho bir his duyarak: Hem hi de o kadar yal deil, tersine ben onu kz sanabilirdim! diye dnyordu. Bayan Hohlakova'ya gelince, gen adam onu dpedz bylemiti: Ne kadar becerikli, ne kadar titiz! amzn genlerinden biri byle olsun, bu kadar grgl, stelik derli toplu bir grn olsun, hayret!.. Bir de ada genlerin hi bir eyi beceremediklerini sylerler. te tam tersini dorulayan bir rnek! gibi eyler dnyordu. kadar ki o korkun olay aklndan bsbtn karmt ve ancak yatana yatarken, lme ne kadar yaklam olduunu hatrlyarak: Ah, bu feci bir ey! Feci bir ey! diye mrldand... Ama hemen sonra derin ve tatl bir uykuya dald. Bu arada unu syliyeyim ki, eer imdi anlatm olduum o gen memurla henz hi de o kadar yal olmayan dul arasndaki eksantrik karlama, sonradan bu titiz ve grevini tam olarak yerine getiren dikkatli gen adamn meslek hayatnda, kentimizde imdiye dek herkesin hayretle hatrlad bir kariyer yapmasna yol amam olsayd, bu nemsiz kk olaylar byle ayrntlaryla birlikte anlatmazdm! Zaten Karmazov kardelerin bu uzun hikyesini sona erdirdiimiz vakit, belki de bu konuda ayrca bir szmz olacaktr... II TEHLiKE iARETi Bizim komiser Mihayl Makarovi Makarov, emekli bir yarbayd. Emekli olduktan sonra saray maviri olmutu. Karsn kaybetmi, iyi bir adamd. Kentimize ancak yl nce gelmi, ama bu sre iinde herkese toplumu dzene sokabilen bir insan olarak tannmt. Evinden misafir eksik olmazd ve grne baklrsa, kendisi de misafir olmadan rahat edemezdi. Evinde muhakkak, her gn yemekli misafir vard. sterse bir kii olsun, ama mutlaka biri olurdu. Misafir olmadan sofraya oturulmazd. Ayrca eit eit hatta bazan hi akla gelmiyecek bahanelerle ziyafetler verilirdi. Sofraya, geri pek o kadar nadide olmamakla birlikte bol yiyecek gelirdi, nefis kulebyaka, {*) lar (*) Kulebyaka: Bir eit etli brek.16 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 17 piirilirdi. araplara gelince eit olarak belki o kadar iyi deildiler ama bol bol ikram edilileri bunu unutturuyordu. Kapdan ieri girince olduka gzel denmi bir bilardo salonu vard. Hatta .duvarlarnda siyah ereveler iinde ngiliz yar atlarnn resimleri aslyd. Bilindii gibi her bekr adamn bilardo salonunda bu yar at resimlerinin asl olmas zorunlu bir eydi. Her akam, hi deilse bir masann evresinde toplanlr, iskambil oynanrd. Ama Mihayl Makarovi'in evinde en ok kentimizin yksek sosyetesinde en tannm insanlar ve anneleriyle gen kzlar dans etmek iin toplanrlard. Mihayl Makarovi, geri eini kaybetmiti, ama mazbut bir aile hayat srdryor ve oktandr dul dalm olan kzyla birlikte oturuyordu. Kznn da iki kz, yani Mihayl Makarovi'in iki tane de torunu vard. Gen kzlar artk yetikindi, irkin saylmazlard; neeli kzlard ve herkes evlendikleri vakit, onlar iin bir drahoma verilmiyeceini bildii halde, dedelerinin evine bizim yksek sosyetenin btn genlerini ekerlerdi. Mihayl Makarovi, iten pek anlamazd, ama grevini bir ok baka insanlardan aa kalmyacak ekilde yapyordu. Doru sylemek gerekirse, tahsili olduka az olan bir insand. Hatta yetkilerinin snr konusunda olduka ak ve kaytsz bir havas vard. O zamanki arn yapt reformlar tam olarak anlyamyordu demlemez, ama bunlar bazan olduka gze batacak ekilde yanl anlyordu. Bu da kiisel yeteneksizliinden deil, karakter bakmndan kaytsz olmasndan, her hangi bir eyi incelemek iin vakit bulamamasndan ileri geliyordu. Kendisi iin efendim ben yaradl olarak sivil olmaktan ok askerim derdi. Hatta yaplan ky reformlarn hl tam ve kesin olarak anlayamyor ve bu reformlar hakknda bakalarndan her yl bir eyler daha reniyor, bylece bilgisini daha ok pratik olarak arttryordu. Oysa kendisi de iftlik sahibiydi. Piyotr lyi, kesin olarak o akam Mihayl Makarovi'in evinde misafirlerinden biri ile karlaacan biliyordu, ama bu misafir kim olacakt, bunu tahmin edemiyordu. Oysa o akam Mihayl Makarovi'in evinde savc ve blge hkmet tabibi Varvinskiy oturmu yerala (*) oynuyorlard. Bu Var-vinskiy, Petersburg tp fakltesini pekiyi ile bitirmi ve kentimize Petersburg'dan yeni gelmi gen bir doktordu. Savc ise, daha dorusu savc muavini olan ama bizde herkesin savc dedii ppolit Kirillovi zellii olan bir adamd, ihtiyar deildi. Ancak otuz yalarnda vard. Ama vereme tutulmaya ok yatkn bir bnyesi vard. yleyken olduka iman ve ocuksu bir hanmla evliydi. zzetinefsine dkn ve sinirli bir adamd. Bununla birlikte zekiydi. Hatta iyi bir yrei vard. Galiba btn felket kendisini sahip olduu zelliklerinden daha stn bir varlk sanmasndan ileri geliyordu. ste bunun iin hep huzursuz grnyordu. Bundan baka baz yksek eilimler, hatta sanatlara zg iddialara sahipti: rnein, insanlarn psikolojik durumunu, insan ruhunun zn kavrama, hatta sulunun kiiliini ve iledii suu inceleme bakmndan zel bir yetenee sahip olmak gibi. Bu bakmdan kendini hakk inenmi ve meslek hayatnda lyk olduu grevlere ulaamam bir insan olarak dnr, daima st makamlarn kendisini deerlendiremedikleri ve ona dman olduklar kansn beslerdi. Can skld zamanlar meslekten ayrlp ad mme sular ile uraan bir avukat olacan sy-liyerek tehditler bile savurduu olurdu. Baba Karamazov'un ocuklar tarafndan ldrlmesi, onu bsbtn ayaa kaldrm gibiydi: Bu yle bir i ki, btn Rusya'ya duyurulabilir> diye dnyordu. Yalnz ben burada gene biraz ileri atlam oluyorum.

Yandaki odada, bize Petersburg'dan ancak iki ay kadar nce gelmi gen sorgu hkimi Nikolay Parfenovi Neldov, gen kzlarla birlikte oturuyordu. Sonradan, cinayet akam btn bu insanlarn sanki mahsusmus gibi icra kuvvetini temsil eden bir adamn evinde toplandndan sz edilmi, hatta herkes buna hayret etmitir! Oysa i ok daha basit ve son derece normal olmutu. ppolit Kirillovi'in einin iki gndr dileri aryordu ve adamcazn kadnn iniltilerini duymamak iin herhangi bir yere gitmesi gerekiyordu. Doktor ise zaten alt iin akamlar iskambil oynamadan duramazd. Nikolay Parfenovi Neldov (*) Yerala: Bir eit iskambil oyunu.18 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 19 ise daha gn nce, Mihayl Makarovi'in byk kz Olga Mihaliyovna'ya, srrn bildiini, gya lf arasnda sylyormu gibi birden aklamak, bylece cann skmak dncesi ile o akam evlerine gitmeyi tasarlamt; gen kza o gn doum gn olduunu bildiini, ama gen kzn mahsus, tek btn kent halkn dansl bir toplantya davet etmemek iin bizim sosyeteden bunu saklam olduunu syliyecekti. Gen kzn ya konusunda imalarda bulunarak ok gleceini tahmin ediyordu. Ona: Yanz aklamaktan korkuyorsunuz, imdi artk srrnz biliyorum, yarndan tezi yok, bunu herkese anlatacam, falan... filn... diyecekti. Sevimli gen, taklmay ok severdi. Hanmlar bu yzden ona yaramaz diyorlard, bu da onun galiba houna gidiyordu. Bununla birlikte, olduka iyi bir aileden, iyi terbiye grm, iyi duygular besliyen ve taklmay sevdii halde, bunu kt bir niyet beslemeden yapan ve daima terbiyeli davranan bir genti. Grnte ksa boylu, zayf ve narindi. nce solgun parmaklarnda daima prl prl parlayan birka yzk gze arpard. Grevini yerine getirdii vakit ise ar derecede cidd olur, sanki grevinin nemini ve sorumluluklarn kutsal sayyor-mu gibi bir tavr taknrd. zellikle sorgu srasnda basit halk arasndaki katilleri ve baka canileri mkl duruma sokmay beceriyor ve gerekten onlarn iinde, kendisine fcar sayg olmasa bile, bir eit hayret uyandryordu. Piyotr lyi, komiserin evine girince arp kald: Birden herkesin hereyi bildiini anlad. Gerekten de, herkes iskambili brakm ayakta tartyordu. Hatta Nikolay Parfenovi bile gen kzlarn yanndan ayrlp koarak oraya gelmiti; savaa hazr, atlgan bir hali vard. Bylece Piyotr lyi artc bir haberle karlat: htiyar Fiyodor Pavlovi gerekten o gece, kendi evinde ldrlm ve soyulmutu. Bu da, biraz nce, u ekilde renilmiti: Bahe duvarnn dibinde ylp kalm olan Grigoriy'in kars Marfa gnatyevna, yatanda derin bir uykuda olduu TC bylece sabaha kadar uyuyabilecei halde, birden uyanmt. Uyanmasnn nedeni yandaki odada kendinden gemi olarak yatan Smerdyakov'un sarallar gibi korkun bir lk at-masyd. Sara krizine tutulduu vakit daima byle lklar atard ve bu lklar mr boyunca Marfa gnatyevna'y korkutur, onu hasta ederdi. Bu barlara hi bir zaman alamamt. Uykulu uykulu yerinden frlam ve deli gibi Smerdyakov'un^ kk odasna komutu. Ama oras karanlkt, yalnz hastann korkun bir ekilde hrltlar karmaya balad ve rpnd duyuluyordu. O zaman Marfa gnatyevna'nn kendisi de bir lk atm ve kocasn armak istemiti, ama birden yatandan kalkt srada Grigoriy'in yannda bulunmadn hatrlar gibi olmutu. Tekrar karyolaya komu, zerini el yordam ile aramt. Ama karyola gerekten botu. Demek ki, Grigoriy gitmiti. Ama nereye? Marfa gnatyevna kapya komu ekingen bir tavrla ona oradan seslenmiti. Tabi bir karlk alamamt. Ama gecenin sessizliinde bahenin uzak bir yerinden bir takm iniltiler duyar gibi olmutu. Kulak kabartmt: niltiler tekrar duyulmutu, o zaman bunlarn gerekten baheden geldiini kesin olarak anlamt. Dengesi bozulmu zihninden: Aman Yarabbi tpk o zamanlar pis kokulu Lizaveta'nn bard gibi diye bir dnce gemiti. rkek bir tavrla basamaklardan aa inmi ve dikkatle baknca, bahe kapsnn ak olduunu grmt. Herhalde zavallck orada diye dnm, bahe kapsna yaklam ve birden Grigoriy'in zayf, iniltili, insana korku veren bir sesle: Marfa! Marfa! diye onu ardn iyice iitmiti. Marfa gnatyevna Tanrm bizi felketten koru diye fsldayarak, kendisini aran sesin geldii yne doru atlm ve ite byle Grigoriy'i bulmutu. Ama onu bulduu vakit, Grigoriy duvarn dibinde ilk olarak ylp kald yerde yatmyordu, artk duvardan yirmi adm kadar ilerde idi. Sonradan kendine gelince, yerde srne srne oraya kadar gittii anlald. Herhalde uzun bir sre ve bir ka kez kendini kaybederek, tekrar tekrar baylarak srne srne ilerlemiti. Marfa gnatyevna Grigoriy'in st ba kan iinde olduunu farketmi ve hemen lk la barmaya balamt. Grigoriy ise, alak sesle ve aralarnda balants olmayan szler syleyerek: ldrd... Babasn ldrd... Ne baryorsun aptal... Ko, ar, diye mrldanmt. Ama Marfa gnatyevna bir trl susmam, hep barmt. Sonra birden beyin odasnda pencerenin ak olduunu ierde de k yandn farketmi, bunun zerine ona komu ve Fiyodor Pav20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 lovi'e seslenmee balamt. Ama pencereden ieri bir gz atnca korkun bir manzara grmt: Bey, srtst yerde yatyor hi kmldamyordu. Srtndaki beyaz robdambrn ve beyaz gmleinin gs ksm kan iindeydi. Masann zerinde duran mum parlak bir kla kan da, Fiyodor Pavlo-vi'in hareketsiz, l yzn de aydnlatyordu. ste o zaman, Marfa gnatyevna mthi bir dehet iinde pencereden geri ekilerek koa koa baheden km, avludaki byk kapnn srgsn ekmi, var gc ile komu Mariya Kondratyevna'-nn arka bahesine doru gitmiti. Komular olan ana kz artk uykudaydlar. Ama Marfa gnatyevna'nn pancurlar iddetle ve durmadan yumruklayarak barmas zerine onlar da uyanm, pencereye doru atlmlard. Marfa gnatyevna balantsz szlerle, tiz lklar ata ata, bara bara konumaya balam, bununla birlikte en nemli olan eyleri onlara bildirmi, yardm istemiti. Yeri yurdu olmayan Foma da tam o gece evlerinde yatya kalmt. Kadnlar hemen onu uyandrm ve birden cinayet yerine komulard. Yolda giderlerken Mariya Kondratyevna daha nce, saat dokuza doru onlarn bahesinden tm blgeyi nlatan korkun ve tiz bir lk duyduunu hatrlamt. Bu, tabi Grigoriy'in artk duvarn zerine km olan Di-

mitriy Fiyodorovi'in ayan yakalyarak: Baba katili! diye bard anda att lkt. Mariya Kondratyevna, sesin geldii yn iaret ederek: biri bir lk att, sonra birden sustu! diyordu. Grigoriy'in yatt yere gelince, iki kadn Foma'nn yardm ile onu yerden kaldrp uaklarn dairesine gtrmlerdi. I yakm ve Smerdyakov'un hl sakinlemediini, kendi kck odasnda rpndn, gzlerinin yana kaydn, dudaklarndan da kpkler aktn grmlerdi. Grigoriy'in ban sirkeli su ile ykamlard. O da suyun etkisi ile artk bsbtn kendine gelmi ve hemen beyefendi ldrld m, yoksa sa m? diye sormutu. O zaman her iki kadn, beyin yanna gitmi ve baheden ieri girdikleri zaman bu sefer artk yalnz pencerenin deil, evin baheye alan kapsnn da ardna kadar ak olduunu grmlerdi. Oysa bey, son bir hafta, her gece kapy ierden iyice kilitliyor, hatta Grigoriy'in bile hangi nedenle olursa 'olsun, kapy almasna izin vermiyordu. ki kadn da, Foma da, kapnn ak olduunu grnce bey'in odasna sonradan bamza bir i gelmesin diyerek girmekten korkmulard. Grigoriy ise, onlar yanna dnnce, hemen komisere komalarn sylemiti. te o zaman Mariya Kondratyevna oraya komu ve komiserin evinde bulunan herkesi heyecana vermiti. Bylece, Piyotr lyi'-ten ancak be dakika nce gelmi oluyordu ve Piyotr lyi geldii vakit, artk sadece kendi tahminleri ve olup bitenlerden kendi kendine kard sonularla gelen biri olarak deil, bir grg tan gibi karlanmt. Hele anlatt eyler, herkesin katilin kim olduu konusunda yrtt tahminleri daha da kuvvetlendirmiti. (Bununla birlikte kendisi iinden son dakikaya kadar hl bunun byle olduuna bir trl inanmak istemiyordu.) Hemen harekete gemeye karar verdiler. Komiser yardmcsna hemen drt tank bulmak grevini verdiler. Sonra da burada anlattm gibi, kurallara uygun olarak Fiyodor Pav-lovi'in evine girip yerinde aratrma yaptlar. Henz yeni gelmi ve heyecanl bir adam olan hkmet tabibi kendiliinden komiser, savc ve zabt memuru ile birlikte gitmek isteinde bulundu. Bu arada yalnz ksaca sunu syliyeyim: Fiyodor Pavlovi'in kafas krlarak ldrlm olduu anlalmt, ama bu neyle yaplmt? Herhalde sonradan Grigo-riy'i de yere sermi olan ayn letle... O srada letin ne olduunu rendiler ve elden gelen tbb yardmn yapld Gri-goriy'den zayf bir sesle kesik kesik olarak nasl yere serildiinin hikyesini dinlediler. Elde fenerle duvarn dibini aratrdlar ve bahedeki patikann zerine en grnen yere atlm olan bakr havanelini buldular. Fiyodor Pavlovi'in yatt odada pek yle gze batan bir karklk grmediler, ama karyolasnn nndeki perdeyi ekince, yerde kaln bir kttan yaplm, arivlerde kullanlan eitten zerinde, eer gelmek isteinde bulunursa Meleim Gruenka'ya verilecek olan bin rublelik hediye diye yazl olan bir zarf buldular. Yaznn altnda da her halde sonradan Fiyodor Pavlovi'in kendi eli ile ilve ettii ve civcivime sz yazl idi. Zarfn zerinde krmz bal mumundan byk mhr vard. Ama zarf yrtlmt, iinde de bir ey yok-22 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 23 tu: Paralar alnmt. Yerde zarf balamak iin kullanlm olan ince pembe kurdeleyi buldult... Piyotr lyic'in ifade verirken de syledii baka szler a-rasnda zellikle bir ey savc ile sorgu yargcnn zerinde olaanst bir etki yapt. O da uydu: Dimitriy Fiyodorovi muhakkak gn doarken tabanca ile intihar etmiti. nk kendisi yle karar vermiti. Piyotr lyi'e de bunu kendisi sylemiti. Hatta tabancay onun yannda doldurmu, bir de kt yazarak onu cebine koymutu... Demek ki, bir an nce olay yerine, Mokroye'ye gitmek, belki de gerekten kendini vurmay aklna koymu olan katili bunu yapmadan nce yakalamak gerekiyordu. Savc mthi bir heyecan iinde: Bu apak, bir ey! diye tekrar edip duruyordu. Byle serseriler daima yle yaparlar, yarn kendimi ldrrm, lmeden nce iyi bir keyfedeyim bari, derler.> Dimitriy'in dkkndan arap ve yiyecek ald anlatldnda ise, savc daha da ok heyecanland. Hatrlar msnz beyler, tccar Olsufyev'i ldrp bin be yz rublesini alan delikanl da cinayetten hemen sonra gidip salarm kvrtm, ardndan da nemli bir paray bir kenara bile koymadan tpk bunun gibi paralar elinde tutarak fahielere gitmiti, dedi. Bununla birlikte soruturma, Fiyodor Pavlovi'in evini arama, kanun formaliteler ve buna benzer eyler ii geciktiriyordu. Btn bunlar iin zamana ihtiya vard. Bu yzden Mokroye'ye kendileri gitmeden iki saat nce, tam o akam kent'e maan almak iin gelmi olan blge zabta memuru Mavrikiy Mavrikevi mertzov'u gnderdiler. Mavrikiy Mav-rikevi'e u grev verilmiti: Mokroye'ye gidince hi kimseyi velveleye vermeden grevli st makama mensup kiiler gelinceye kadar, katili gz hapsine almak, muhafzlar ve oradaki zabta memurlarn duruma hazrlamak. Bunlar ve buna benzer emirler verilmiti. Mavrikiy Mavrikevi de, kendisine sylendii gibi davrand ve yalnz eski bir ahbab olan Trifon Borisovi'e ne iin geldiini gizli olarak ksmen anlatt. te Mitya'nn karanlkta taraada kendisini arayan hancya rastlay ve Trifon Borisovi'in yznde de, szlerinde de birden bir deiiklik meydana gelmi olduunu farkedii de bu sraya rastlar. Bylece Mitya da, orada bulunan bakalar da gz hapsinde olduklarn hi farketmediler. Tabancalarn bulunduu kutuyu ise Trifon Borisovi oktan alm gizli bir yere koymutu. Hkmet memurlarnn hepsi ise ancak sabahleyin, saat bete, nerdeyse ortalk aard srada geldiler. Komiser, savc ve sorgu yargc iki fayton, iki de troyka ile gelmilerdi. Doktor'a gelince, o sabahleyin otopsi yapmak niyeti ile Fiyodor Pavlovi'in evinde kalmt. Ama onu asl ilgilendiren ey, hasta uak Smerdyakov'un durumu idi. Yola koyulan arkadalanna: Bu kadar iddetli ve byle uzun, hi durmadan iki gn iki gece sren sara krizlerine nadir rastlanr, byle bir olay bilimin ilgilendii bir olay saylr, diyordu. Onlar da glerek bu buluu iin kendisini tebrik ettiler. Bu arada savc ile sorgu yargc ok iyi hatrlyorlard ki, doktor ok kesin bir tavrla, Smerdyakov'un ertesi sabaha kadar yasamyacan szlerine eklemiti. imdi bu uzun ve bana yle geliyor ki, zorunlu olan bu aklamadan sonra, hikyemize, daha nceki kitapta yarda kesmi olduumuz na dnelim. III BR RUHUN LELERDEN GE BRNC LE

te Mitya oturuyor, vahi bir bakla orada bulunanlara kendisine sylenenleri hi anlamadan bakyordu. Birden ayaa kalkt, ellerini yukar doru uzatarak yksek sesle: Sulu deilim! Bu kandan ben sulu deilim! Babamn kann dkmekten sulu deilim... ldrmek istedim ama sulu deilim! Bunu ben yapmadm. Ama barr barmaz, perdenin br tarafndan Gruen-ka frlad ve komiserin ayaklarna kapand. Yrek paral-yan bir sesle gz yalar iinde, kollarn herkese uzatarak: Sulu olan benim, benim! Alan biri olan ben suluyum! diye bard. Benim yzmden ldrmtr onu! Ac ektirerek onu bu hale ben getirdim! O, zavall len ihtiyar24 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 25 da ac ektirerek mahvettim, iimdeki ktlk yznden onu da bu hale getirdim! Asl sulu, birinci sulu, en nemli sulu benim!.. Komiser ona el kaldracak oldu: Evet sulu sensin; diye bard. Asl sulu sensin! Sen yo!a gelmez, ahlksz bir kadnsn, asl su sende! diye haykrmaya balad. Ama onu hemen orada teskin ettiler. Hatta savc ona iki eli ile sarld: Byle yaparsanz dzensizlik olur Mihayl Makarovi! diye bard. Dpedz soruturmaya engel oluyorsunuz... i bozuyorsunuz... Bunu; sylerken nerdeyse nefesi tkanyordu. Nikolay Parfenovi. mthi bir fkeyle: Tedbir almak gerekir, tedbir almak, tedbir almak! diye baryordu. Baka trl imkn yok olamaz! Hl yere diz km olan Gruenka, lgnca: kimizi birden muhakeme edin! diye barmaya devam ediyordu. kimizi birden cezalandrn! imdi gerekirse lm cezasn da onunla birlikte ekmeye razym! Mitya ona doru atlp yere diz kerek gen kadn smsk kucaklad: Grua! Hayatm benim, canm benim, kutsal sevgilim benim! dedi. Ona inanmayn, onda hi bir su yoktur, hi kimsenin kanma girmemitir o, hi bir eyden tr suu yoktur! diye baryordu. Sonradan kendisini birka kiinin zorla ondan ayrdklarn, Gruenka'y birden uzaklatrdklarn ve artk masann banda oturduu vakit aklnn bana geldiini hatrlyacak-t. Yannda ve arkasnda palaskal adamlar duruyorlard. Karsnda, masann br tarafnda, divann zerinde sorgu yargc Nikolay Parfenovi oturuyor ve hep ona masann zerinde duran bardaktan biraz su isin diye rica ediyordu: Su iince rahatlarsnz, sakinleirsiniz, korkmayn korkmayn, diye son derece nazik bir tavrla tekrarlyordu. Mitya ise birden (bunu sonradan hatrlyacakt) nedense parmaklarndaki o iri yzklere mthi bir ilgi ile bakmaya balamt; bunlardan biri bir gk yakuttu. br ise garip parlak sar renkte, saydam bir tat ve yle gzel bir parlts vard ki! Sonradan uzun bir sre hayretle hatrlyacakt ki, bu yzkler sorgunun o korkun saatleri sresince baklarn kanlmaz bir ekilde hep zerlerine ekmilerdi. O kadar ki, nedense onun durumunda bulunan birine hi uymayan bu davrantan bir trl kendini kurtaramam, gzlerini onlardan ayramam, o yzkleri zihninden bir trl silememiti. Mitya'nn solunda, o akam balangta Maksimov'un o-turduu yerde imdi savc oturuyordu, sanda ise o vakit Gruenka'nn oturduu yere, imdi srtnda avc ceketine benzeyen olduka eski bir ceket giymi, al yanakl bir gen yerlemiti. nnde de bir hokka ile kt vard. Bu gencin sorgu yargcnn gelirken birlikte getirdii zabt ktibi olduu anlald. Komiser ise imdi odann br ucunda pencerenin nnde, Kalganov'un yannda ayakta duruyordu. Kalganov da ayn pencerenin yannda bir iskemleye oturmutu. Sorgu yargc yumuak bir tavrla belki onuncu kez; Su isenize, diye tekrarlad. Mitya, gzleri dar uram, korkun, hareketsiz bir bakla sorgu hkimine bakarak: tim, beyler, itim... Ama... Her neyse, ezin beni bay-ler, cezaya arptrn, kaderimi tayin edin! diye bard. Sorgu yargc yumuak, ama srarl bir tavrla: Demek babanz Fiyodor Pavlovi'in lmnden sulu olmadnz kesin olarak ileri sryorsunuz yle mi? diye sordu. Sulu deilim! Belki baka bir ihtiyarn kanna girmekten suluyum, ama babam ldrmekten sulu deilim! Hem arkasndan gz ya dkyorum! ldrdm, ldrdm ihtiyar, ldrdm ve yok ettim... Ama o dktm kann hesabn, bir bakasnn kann dkmekle, korkun bir cinayetle, hi bir suum olmayan bir cinayetle sulandrlarak demek, bana ok ar geliyor... Beni korkun bir eyle sulandrdnz baylar, yldrmla vurulmu gibi oldum! Ama babam kim ldrd, kim ldrd? Madem ben ldrmedim, kim ldrm olabilir onu? Akl alacak ey deil! Sama! mknsz bir ey!... Sorgu yargc:26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Asl i bunda ya! Kim ldrm olabilir?... diye sze balayacak oldu... Ama savc ppolit Kirillovi (geri kendisi savc muaviniydi ama biz ona ksa olsun diye sadece savc diyeceiz) sorgu yargc ile baktktan sonra Mitya'ya doru dnerek:

 htiyar uak Grigoriy Vasilyevi iin bouna zlyorsunuz. unu bilin ki, kendisi sadr, aylmtr ve hem onun hem de sizin imdi verdiiniz ifadeye gre ona indirdiiniz ar darbelere ramen, galiba sa kalacaktr. Daha dorusu doktorun akladna gre yle olacak... Mitya birden kollarn iki yana iddetle indirerek: Sa m? Demek sa ha? diye avaz kt kadar bard... Btn yz aydnland: Tanrm benim iin yaptn, benim gibi gnahkr ve kt kalpli bir adamn duasn iiterek gsterdiin bu mucize iin sana krediyorum! Evet evet duam iitti, btn gece dua ettim! Bunu sylerken kez ha kard. Neredeyse nefesi tkanyordu. Savc: Zaten sizinle ilgili... o durum... konusunda, o nemli ifadeyi de Grigoriy vermitir... diye devam edecek oldu. Mitya birden iskemlesinden frlad: Bir dakika baylar, Allah rzas iin! Bir dakika durun, onun yanna bir gidip geleyim... Nikolay Parfenovi de hemen tiz bir sesle bard: Rica ederim! imdi, u anda, katiyyen olmaz! dedi ve o da ayaa frlad. Palaskal adamlar Mitya'y yakaladlar. Zaten kendisi gene iskemlenin zerine kmt... Ne kadar yazk! Oysa ben ona sadece bir an iinde haber vermek istiyordum ki... Btn gece, bir trl rahat vermiyen o kan artk temizlenmitir ve ben artk bir katil deilim! Ondan baka kime haber vereceim? Benim nianlm-dr o baylar! Bunu sevinle ve kutsal bir eyden sz eder gibi evresindekilere gz gezdirerek sylemiti. Ah! Size ne kadar teekkr etsem azdr, baylar! Ah beni nasl yeniden hayata kavuturdunuz, bir an iinde beni nasl dirilttiniz! O ihtiyar beni kucanda tamt, beni teknede ykamtr, daha yanda bir bebek olduum ve terk edildiim vakit, bana babalk etmitir! Sorgu yargc: Demek siz... diye sze balyacak oldu. Mitya iki dirseini de masann zerine koyup elleriyle yzn kapyarak: zin verin baylar, bir dakikack daha izin verin, diye szn kesti. Brakn bir parack aklm bama gelsin, biraz nefes alaym baylar! Btn bunlar insan mthi sarsyor, mthi! nsann yz davul deil ki, durmadan dvlsn! Nikolay Parfenovi tekrar: Azck daha su iseniz... diye mrldand. Mitya ellerini yznden ekerek gld. Baknda bir zindelik vard. Sanki bir anda deimiti. Sesi de bambaka olmutu. Artk gene btn insanlara eit, eskiden tand btn bu insanlarla ayn dzeyde olan bir varlkt. Sanki orada, hepsi dn, daha hi bir ey olmadan, herhangi bir sosyete toplantsnda bir araya gelmi gibiydiler. Yalnz bu arada unu syliyelim ki, Mitya, ilk geldii zamanlar komiserin evinde daima candan karlanyordu. Ama sonradan, zellikle son ay iinde, Mitya, ona hemen hemen hi uramam komiser de ona rastlad vakit, rnein, sokakta onunla karlanca iddetle kalarn atmaa ve sadece nezakete aykn olmasn diye selamna karlk vermee balamt. Bunu Mitya da iyice farketmiti. Savc'yla ise daha da uzak bir tankl vard. Ama sinirli ve hayale dkn bir kadn olan eini bazan ziyaret ettii oluyordu. Geri bu ziyaretlerini en iyi niyetlerle yapyordu, ama ona niin gittiini kendisi de bilmiyor, savcnn kars da her zaman onu candan karlyordu. Kadn nedense son zamanlara kadar onunla ilgilenmiti. Sorgu yargc ile henz yakndan tanmamt, bununla birlikte onunla karlam, hatta bir iki kez kadnlar konusunda konuulmutu. Birden neeli neeli glerek: Gryorum ki, siz en becerikli savclardan birisiniz, dedi. Ama imdi ben kendim size yardmda bulunacam. Ah, baylar! imdi yeniden domu gibiyim dnyaya... sakn size28 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 29 byle basit bir ekilde hitap ediyorum diye bana darlmayn. Sonra biraz da sarhoum. Bunu size aka syliyebilirim. Galiba sizinle... akrabam Miusov'un evinde karlamak erefine kavumutum, yle deil mi Nikolay Parfeni... Baylar, baylar, ben u anda kendimi sizinle eit saymak iddiasnda deilim! u anda sizin karnzda ne durumda bulunduumu, ne ekilde oturduumu biliyorum. Biliyorum ki, eer, Grigoriy benim iin ifade vermise... korkun, evet tabi korkun bir phe altndaym. Fec bir ey! Fec bir ey! Bunu anlamyor deilim! imdi ie girielim baylar. Ben hazrm, imdi bu ii bir anda bitiririz. nk dinleyin, dinleyin baylar. Madem ben kendim sulu olmadm biliyorum, o halde ii bir anda bitiririz demektir! yle deil mi? yle deil mi? Mitya hzl hzl, sinirli ve heyecanl bir tavrla ok konuuyor ve sanki kendisini dinliyenler, kesin olarak en iyi dostlarym gibi bir tavr taknyordu. Nikolay Parfenov, onu etkileyen bir tavrla: O halde imdilik ilediiniz sylenen suu kesin olarak reddettiinizi zapta geirelim, diyerek zabt memuruna doru dnd, ona alak sesle yazlmas gerekeni yazdrmaa balad. Zapta m geireceksiniz? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz? Peki yleyse yazn! Ben razym, buna hi itirazm yok baylar... Yalnz bakn... Durun, durun. yle yazn: Serkelik etmekten, zavall bir ihtiyara iddetli darbeler indirmekten suludur. Geri kendimi iten suluyorum, ama bunu yazmak gerekmez. (Birden zabt memuruna doru dnmt). Bu artk zel hayatm baylar! Bu, artk sizi ilgilendirmez. Yani benim iimde olanlar demek istiyorum... Ama ihtiyar babamn ldrlmesinden sulu deilim. Bunu dnmek vahice bir ey olur. Tam anlamyla vahice bir dnce olur bu! Size ispatlyacam, siz de hemen bunun byle olduunu greceksiniz. Siz de gleceksiniz baylar, bu phenizden tr kahkahalarla gleceksiniz. Sorgu yargc, kendinden gemi olan Dimitriy'i sakin tavryla yenmek istiyormu gibi:

 Sakin olun Dimitriy Fiyodorovi, diye hatrlatt. Sorguya devam etmeden nce size bir soru sormak isterdim. Bu soruma karlk vermeye raz olursanz, mteveffa Fiyodor Pavlovi'i galiba sevmediinizi, onunla srekli olarak dargnlk iinde yaadnz bir kez daha sizin aznzdan iitmek isterim... Burada hemen hemen on be dakika kadar nce, kendiniz de onu ldrmek istediinizi sylediniz; ldrmedim ama ldrmek istedim! diye bardnz. __Ben rai bardm yle? Ha, belki de barmmdr baylar. Evet, ne yazk ki. gerekten onu ldrmek istemiimdir. Hem de ok kez iimden gemitir bu... Ne yazk ki, yle oldu! stediniz demek. Peki babanza kar byle bir nefret duymaya sizi ynelten dnceler neydi, bunlar bize aklar msnz? Mitya omuzlarn silkerek hznle gzlerini yere indirdi. Bunda aklanacak bir ey yok ki, baylar dedi. Ben duygularm hi bir zaman saklamammdr. .Btn kent neler hissettiimi biliyordu. Meyhanede bile bundan herkesin haberi vard. Daha ksa bir sre nce manastrda, Zosima dedenin hcresinde de bildirmiimdir bunu... O gnn akam babam dvmtm, hatta az kalsn ldrecektim onu. Sonra da gene geleceimi ve tanklarn gz nnde onu ldreceimi syledim... Bin tank olsa bile yapacaktm bunu. Bir ay boyunca hep bunlar bararak sylemiimdir, herkes tank olmutur bu szlerime!.. Olaylar elle tutulur, olaylar kendini belli eder, olaylar her eyi aa vurur ama duygular baka eydir, baylar! Duygular bambaka eylerdir. Bakn baylar (Mitya bunu sylerken kalarn atmt) bana yle geliyor ki, duygularm konusunda bana herhangi bir ey sormaa hakknz yoktur. Geri grevlisiniz, bunu anlyorum ama bu i yalnz beni ilgilendirir, benim i lemimdir, bu mahrem tir eydir... Ama... Madem ki duygularm nceden saklamadm... rnein meyhanede de herkese akladm, o halde... imdi de bunu bir sr olarak saklamya cam. Bakn baylar, tabi ki bu durumda aleyhimde korkun delillerin ortaya ktn anlyorum: Herkese onu ldreceimi syledim, imdi de ite onu ldrdler, o halde onu benden baka kim ldrm olabilir? Ha, ha! ha!.. Sizi balyorum baylar, tam anlamyla balyorum. Zaten kendim de ruhumun derinliklerine kasarsldm, arp kaldm. nk madem ki, ben onu l-30 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 drmedim, o halde onu kim ldrm olabilir? yle deil mi ya? Madem ben deilim o halde kimdir, kimdir?!.. Birden: Baylar! diye bard. unu renmek istiyorum. Hatta sizden bunu srarla sylemenizi istiyorum: Babam nerede ldrmler? Neyle, nasl ldrlm? Bunu syleyin bana! Bunu sylerken bir savcya, bir sorgu yargcna bakmt. Savc: Kendisini alma odasnda, yerde ba yarlm olarak yatm bir durumda bulduk. Mitya birden irkildi, dirseklerini masaya dayayarak sa eli ile yzn kapad: Bu korkun bir ey baylar! Nikolay Parfenovi: Devam edelim, diye szn kesti. imdi unu syleyin. Bu duyduunuz nefret sizde ne uyandrd? Galiba herkesin iinde ona kar kskanlk duyduunuzu aklamtnz, yle deil mi? Evet kskanlk vard, ama yalnz kskanlk deil. Para yznden yaptnz tartmalar oldu mu? Evet, para yznden de tartmalar yaptk ya. Galiba bin ruble iin aranzda tartma km, gya miras hakknzdan size borlu olduu ve vermedii bin ruble iin. Mitya birden atld: Ne ? Daha fazla, daha fazla, dedi. Belki alt binden, on binden fazla. Ben bunu herkese sylemiimdir, herkese bara bara aklammdr. Ama artk ne yapalm. bin rubleye raz olmutum. Bu bine mthi ihtiyacm vard. O kadar ki, o yastnn altnda Gruenka iin hazrlad binlik paketi benden alnm sayyordum, baylar. Evet onu . kendi param olarak sayyordum. Sanki benim malmd... Savc, sorgu yargc ile bakt ve bir frsatn bulup belli etmeden ona gz krpt. Sorgu yargc hemen: Bu konuya sonradan tekrar dneceiz! dedi. Yalnz izin verin, zellikle u nokta zerinde duralm: Bu paralar, o zarfn iindeki paralan kendi malnz olarak Baydnz zapta geirelim. Geirin baylar, bunun bana kar bir delil olacan anlamyor deilim, ama delillerden korkmuyorum ve kendi kendimi ktlyorum. itiyor musunuz ne dediimi? Kendi kendimi ktlyorum. Bakn baylar, siz beni galiba olduumdan bambaka bir insan olarak gryorsunuz... Bunu birden zntl ve somurtkan bir tavrla sylemiti. Sizinle u anda konuan soylu bir insandr. En soylu kiilerden biridir. Ve en nemlisi (bunu asla gzden karmamanz gerekir) bir sr alaklklar yapm, ama her zaman imdi olduu gibi bir varlk olarak soylu kalm, yani iten, yrekten soylu olan bir varlk olarak kalm... Anlyor musunuz, nasl anlatacam bilemiyorum... Zaten mrm boyunca susadm ey, urunda ac ektiim ey bu soyluluktu. Bir bakma yalnz bu soyluluk uruna ac ekmi, Diyojen gibi elde fenerle her yerde onu aram, yleyken btn mrnce yalnz alaka davranlarda bulunmu, yani hepimiz gibi baylar, hepimiz gibi delilikler yapm... Daha dorusu yalnz ben yle yapmmdr baylar, herkes deil, yanl syledim. Bir ben byle yapmmdr. Bir tek ben! Bam aryor baylar... Ac ektiini belli eden bir tavrla yzn buruturdu. Bakn baylar, grn houma gitmiyordu, halinde bir erefsizlik vard, o kfrler, o kutsal olan her eyi ineyi, o alaylar, o inanszlk hepsi adi, adice eylerdi! Ama imdi o ldkten sonra baka trl dnyorum. Nasl baka trl? Baka trl deil, ama ona kar byle bir nefret duyduum iin zlyorum. Pimanlk m duyuyorsunuz?

 Hayr, pimanlk demiyeceim. Bunu zapta geirmeyin. Zaten kendim iyi deilim ki baylar, kendim o kadar yakkl deilim ki! Bu bakmdan onu nefret edilecek bir varlk saymaya hakkm yoktu. Mesele bunda! te bunu zapta geirebilirsiniz. Mitya bunu syledikten sonra birden olaanst bir h-zne kapld. Zaten sorgu yargcnn sorularna karlk vermeye baladndan bu yana gittike daha somurtkan, daha kederli grnmeye balamt. Birden, tam o anda gene beklenmedik bir olay meydana geldi. Olup biten uydu: Geri32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 Gruenka'y biraz nce uzaklatrmlard ama, imdi sorgunun yapld o mavi odadan pek uzaa deil ancak ondan sonraki nc odaya gtrmlerdi. Bu, o gece byk ziyafetin verildii, herkesin dans ettii byk odann yanndaki kck, tek pencereli odayd. Gruenka orada oturuyordu, yannda da imdilik yalnz fena halde arm, fena halde korkmu ve sanki kurtuluu ondan bekliyormu gibi hep ona yapan Maksimov vard. Kaplarnda gsnde maden plka tayan bir kyl duruyordu. Gruenka alyordu. Birden, a-cs artk dayanlmaz bir hl alnca, ayaa frlam kollarn iki yanna vurarak tiz bir sesle: Ah nedir bu bama gelenler, nedir bu bama gelenler! diye barp kendini odadan dar atarak Mitya'sna komutu. Bu, o kadar beklenmedik bir ekilde olmutu ki, hi kimse onu durdurmaya vakit bulamad. Mitya ise onun ln iitince tiril tiril titredi. Sonra birden frlad o da kendini kaybetmi gibi bararak ona doru atld. Ama bir araya gelmelerine imkn vermediler. yleyken gene de birbirlerini grmlerdi. Mitya'y skca ellerinden yakalamlard, rpnp duruyor, atlyordu. Onu tutmak iin drt kiinin yardm gerekti. Gruenka'y da yakalamlard ve Mitya onu srkleyerek gtrrlerken gen kadnn bara bara, kollarn ona doru uzattn gryordu. Bu olay sona erdikten sonra, Mitya gene eski yerinde, masann banda, sorgu yargcnn karsnda kendini toparlamt. Onlara doru dnerek: Ondan ne istiyorsunuz? Neden ona ikence ediyorsunuz? Onun suu yok! diye baryordu. Savc ile sorgu yargc onu sakinletirmeye alyorlard. Bylece on dakika-kadar bir sre gemiti. Sonunda odaya aceleyle oradan biraz nce ayrlm olan Mihayl Makarovi girdi ve heyecan dolu yksek bir sesle savcya: Kadn uzaklatrdk, imdi aada ama bu zavall a-dama bir tek sz sylemek istiyorum baylar. zin verir misiniz? Sizin yannzda syliyeceim baylar, sizin yannzda! Sorgu yargc: Buyurun buyurun Mihayl Makarovi, diye karlk verdi. Bu durumda hi bir itirazmz yoktur. Mihayl Makarovi, Mitya'ya doru dnerek: Dimitriy Fiyodorovi, beni dinle evldm, diye sze balad ve yznde scak bir baba sevgisi, karsndaki zavall insann nerdeyse derdini paylayormu gibi bir anlam belirdi. Senin Agrafena Aleksandrovna'y kendi elimle aa gtrdm ve hancnn kzma teslim ettim. imdi yannda o ih-yar Maksimov var, ondan hi ayrlmyor, onu sakinletirdim, iittin mi? Yalvardm yakardm sakinletirdim. Senin kendini savunmak ihtiyacnda olduunu, bu bakmdan sana engel olmamasn, iinde znt uyandrmamas gerektiini syledim, yoksa arabileceini ve yanl syleyerek kendini kt duruma sokabileceini belirttim, anladn m? Yani ksaca her eyi anlattm, o da anlad. O kadn akll ve iyi yreklidir evldm. Senin iin yalvarrken benim gibi bir ihtiyarn ellerini pmeye kalkt. Buraya da beni kendisi gnderdi. Onun iin zlmemeni sylememi istedi". Evet, imdi de benim gidip senin sakinletiini ve onun iin zlmediini ona sylemem gerekiyor. Onun iin sen de sakinle. Bunun byle olmas gerektiini anla. Ben ona kar suluyum, o tam bir Hristiyan yrei tayor. Evet baylar o, iyi yrekli ve hi bir eyde suu olmayan varlktr. imdi syle Dimitriy Fiyodorovi, ona gidip sakin duracan syleyebilir miyim? yi yrekli Mihayl Makarovi gereksiz olan bir ok eyler sylemiti. Ama Gruenka'nn acs, bir insan olarak onun ta yreine ilemiti. Hatta gzlerinde yalar vard. Mitya ayaa frlayarak ona doru atld. zr dilerim baylar! zin verin, ne olur izin verin! diye bard. Siz melek, melek ruhlu bir adamsnz Mihayl Makarovi, onun namna size teekkr ederim. Sakin olacam, neeli duracam, o sonsuz iyiliinizden kendisine unu bildirmenizi beklerim: Artk neeliyim, neelendiimi, hatta onun yannda sizin gibi koruyucu bir melek bulunduunu bildiim iin, imdi rahata glebileceimi syleyin ona. imi imdi bitiririm ve buradan kurtulur kurtulmaz ona koacam! Beni grecektir, syleyin beklesin! Birden savc ile sorgu yargcna doru dnerek: Baylar, imdi size yreimde ne varsa hepsini aklayacam, btn ruhumu aacam size! Bu ii hemencecik bitireceiz, nee ile bitireceiz... Sonunda nasl olsa hepimiz gleceiz, gleceiz deil mi? Yalnz baylar, bu kadn benim gnlmn sultandr! Ah, rica ederim bunu sylememe izin34 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 verin, artk bunu size aklyaym... Karmda olan sizlerin dnyann en soylu insanlar olduunuzu grmyor muyum? O benim hayatmn benim iin kutsal bir varlktr. Bir bilseniz! lklarn duydunuz ya. Seninle birlikte lm cezasna arptrlsam razym! diyordu. Oysa ben ona ne verdim? Ben fkarann biriyim, elimde avucumda bir ey yok, byle bir sevgiye deer miyim? Biimsiz, utan verici ve utanlacak yzl bir varlk olan ben, byle bir aka lyk mym? Byle bir kadnn krek cezasn ekmek iin, benimle birlikte gitmesi olacak ey mi? Demin, benim iin ayaklarnza kapand. Oysa gururlu bir kadndr ve hi suu yoktur. Nasl olur da ona tapmam, nasl olur da barp armam ve demin yaptm gibi ona komam? Ah, zr dilerim baylar, her neyse... simdi teselli buldum! Sonra iskemlenin zerine yld ve yzn iki eliyle kapayarak hkra hckra alamaya balad. Ama artk bunlar mutluluk gzyalar idi. Bir an sonra kendine geldi. Sorgu yargc, ok memnundu. Hatta galiba br hukukular da yle. Hepsi imdi sorgunun yeni bir safhaya gireceini hissediyorlard. Mitya, komiseri uurladktan sonra baya neelenmi ti.

 Eh imdi tam anlamyla emrinizdeyim, baylar. Hem,.. Btn o ayrntlara girilmese, hemen anlardk. Gene o nemsiz eylerden sz ediyorum... Baylar emrinizdeyim, ama karlkl olarak gven duymamz gerekir... Siz bana inanmalsnz, ben de size... Aksi halde hi bir zaman bir sonuca varamayz. Bunu asl sizin iin sylyorum, i bana baylar, is bana! Asl nemlisi de u: Ruhumu byle didik didik etmeyiniz, samalklarla yreime ikence yapmaynz. Bana yal nz nemli eyleri, olaylar sorunuz. O zaman ben de sizi hemen tatmin ederim. Allah kahretsin o nemsiz ufak tefek eyleri! Mitya, ite yksek sesle byle syleniyordu. Sorgu yeniden balad. IV KNC LE Nikolay Parfenovi, ok miyop, patlak, ack kl rengi iri gzleri parl parl parlayarak belli bir memnunlukla ve heyecanl bir tavrla konumaya balad. Bir dakika kadar nce, gzln de karmt: Byle hazr olmakla bize ne kadar cesaret veriyorsunuz bilemezsiniz, dedi. Hem imdi karlkl olarak gven duymamzdan sz ederek gerekten nemli bir noktaya dokundunuz. phe altnda olan kii, gerekten kendini savunmak istiyorsa, bunu umut ediyorsa ve susuz olduunu ispatlyabi-lecek durumda ise karlkl bir gven olmadan byle nemli ilerde sonu almak imknszdr. Biz elimizden gelen her eyi yapacaz. Zaten siz de imdi bu isi nasl idare ettiimizi grm olmalsnz... Bu szlerimi doru buluyorsunuz deil mi ppolit Kiriliovi? Bunu savcya doru dnerek sylemiti. Savc, Nikolay Parfenovi'in heyecanl szleri ile kyaslanrsa biraz souk bir tavrla ama gene de szlerini destekliyerek: Evet, tabi! dedi. unu ilk ve son olarak syliyelim ki, bizim kente yeni gelmi olan Nikolay Parfenovi, daha grevine balad sralarda bizim savc ppolit Kirillovic'e kar olaanst bir sayg duymu ve ona yrekten balanmt. Bizim meslekte hakszla uram ppolit Kirillovi'in olaanst psikoloji ve hatip olarak konuma yeteneklerine itiraz kabul etmeyecek ekilde inanan tek kii oydu ve gerekten hakszla uradna inanyordu. Onun nasl bir insan olduunu daha Petersburg'da iken iitmiti. Buna karlk, o gencecik Nikolay Parfenovi de bizim hakszla uram savcnn dnyada i. ten olarak sevdii tek kiiydi. Oraya gelirken daha yolda kendilerini bekliyen iten sz ederek, baz noktalarda anlam baz eyleri kararlatrmlard. imdi de masa banda Nikolay Parfenovi'in keskin zeks kendisinden daha yal olan meslek arkadann her davrann, yzndeki her anlam dahaKARAMAZOV KARDELER 37 36 KARAMAZOV KARDELER o bir sz sylemeden, bir bakndan, bir gz krpndan kendisine verilen tm iaretleri hemen anlyordu. Mitya sabrszlk iinde'. Baylar, izin verin kendim anlataym, szm nemsiz eylerle kesmeyin, ancak o zaman her eyi size bir anda anlatacam, diyordu. Mkemmel! Teekkr ederim! Yalnz sizin bize syliye-ceklerinizi dinlemeden nce izin verirseniz bizini merakmz eken bir olay zerinde daha duracan. O da u: dn aksam saat bete rehin olarak braktnz tabancalarnzn karlnda arkadanz Piyotr lyi Perhotin'den alm olduunuz o on rubleden sz etmek istiyorum. Rehine verdim baylar! Verdim. On rubleye rehin ettim! Bundan ne kar? Baka sylenecek bir ey yok. Yoldan kente gelir gelmez, gidip onlar rehine verdimi. Yaa, demek yoldan dndnz. Kentin dna m kmtnz? Gitmitim efendim, krk verstlik bir yere gittim. Siz bunu bilmiyor muydunuz? Savc ile Nikolay Parfenovi baktlar. Zaten hikyenize dn sabahtan bu yana neler yapm olduunuzu, sistemlice bandan sonuna kadar anlatarak baslasanz nasl olur? rnein izin verirseniz unu renmek istiyoruz: Kentten niin ktnz? Ne zaman yola koyuldunuz ve ne zaman dndnz... Btn bu olaylar. Mitya, yksek sesle gld: Balangta yle syleseydiniz ya! Hem bunu istiyorsanz ie dnden deil, bundan gn ncesinden balamak gerekir, o zaman nereye nasl ve niin gittiimi anlarsnz. Bundan gn nce sabahleyin burann tccarlarndan Sam-sonov'dan bin ruble istemeye gittim, karlnda salam bir teminat gstererek... O para birden ok lzm olmutu baylar, birden ok ihtiyacm olmutu ona... Savc nazik bir tavrla szn kesti. Bir dakika, sznz kesebilir miyim? dedi. Byle bir paraya yani bin rublelik bir paraya neden byle bir ihtiya duydunuz? diye sordu. Ah baylar! Ne olur, gene ayrntlara girmeyelim: Neden, nasl, ne zaman ve niin bu kadar paraya ihtiyacm oldu da, neden u kadara ihtiyacm olmad ve btn bu gevezelikler... Btn bunlar kitapta bile anlatamam, stelik bir de son sz yazmam gerekir. Mitya, bunlar, btn gerei olduu gibi anlatmak isteyen ve en iyi niyetleri besleyen bir insann candan ama sabrsz lubalilii ile sylemiti. Birden kendisini toplad: Efendim, byle ikide bir ba kaldrdm iin bana darlmayn. Tekrar rica ediyorum; tekrar una inanmanz isterim ki, size kars byk bir sayg duyuyorum ve u andaki durumu anlyorum. Sarho olduumu sanmayn. imdi artk ayldm. Keke sarho olsaydm, bu ie hi de engel olmazd. Benim sarholuum yle olur: Aylnca akllanr - budala olurum tim mi aptallar - akllanrm. Ha! ha! ha! Yalnz gryorum ki, imdilik karnzda espri yapmam yakk almyor. Yani imdilik birbirimizi anlayamayacaz. zin verirseniz kendime kar da daha saygl olaym, sayg duyulacak bir insan olduumu gstereyim. imdiki fark anlamyor muyum sanyorsunuz? Ne olursa olsun karnzda imdi bir sulu olarak oturuyorum. Yani sizin

gibi yksek n-sanlarla hi bir zaman eit olamam. Size de beni gz hapsine almak grevi verilmi: Grigoriy'e bunlar yaptm diye bana aferin! diyecek deilsiniz ya! htiyarlarn kafasn kran cezasz kalmaz ya. Ona bunu yaptm diye tabi beni mahkemeye vereceksiniz. Sonra da alt ay ya da belki bir yl hapis verirsiniz. Sizin hukukular bana ne ceza verirler bilmem. Geri meden haklardan yoksun kalacam biliyorum, meden haklar elimden alnacak deil mi, bay savc? Bundan da anlald gibi, aradaki fark anlyorum baylar... Ama unu da kabul edin ki, bu sorduunuz sorularla Tanrnn kendisini de artabilirsiniz. Nereye bastn? Nasl bastn? Ne zaman bastn? Neyin iine bastn? Byle giderse, ne karlk vereceimi aracam, siz de hemencecik kalemi elinize aldnz gibi zapta geirirsiniz, o zaman ne olacak? Hi bir ey olmayacak, nk eer yalan sylemeye baladysam, sonuna kadar yalan sylerim siz de yksek tahsil grm ve en soylu kiilerden olan sizler de beni balarsnz. Szlerimi bir rica ile bitireceim. Bu beylik sorgu eklinden vazgein. Daha dorusu38 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 39 nce her hangi bir basit eyden, nemsiz bir eyden balayn sorulara. rnein yatandan nasl kalktn, ne yedin, nasl tkrdn, nereye tkrdn, sonra da sulunun dikkatini uyuturunca birden onu beyninden vurulmua dndren soruyu sorun: Kimi ldrdn, kimi soydun? Ha! Ha! Ha! ite sizin beylik sorularnz byle. Bunlar sizde kanun olmu. te sizin btn kurnazlnz bundan ibaret! Ama siz byle kurnazlklarla kylleri uyutun, beni deil. Ben iin ne olduunu anlyorum. Kendim de grevde bulundum. Ha! Ha! Ha! Onlara alacak bir ak yreklilikle bakarak: Bana darlmyorsunuz ya baylar? Bu kstahlm balyorsunuz ya? diye bard. Bunlar Mitya Karamazov sylediine gre balamak mmkndr. nk akll bir insan bunu yaparsa balanmaz. Ama Mitya balanabilir! Ha! Ha! Ha! Nikolay Parfenovi, dinliyor ve o da glyordu. Savc ise geri glmyordu, ama gzlerini hi ayrmadan, sanki en kk bir szn, en kk bir davrann, yzndeki en kk titreyii bile gzden karmak istemiyormu gibi Mitya'ya bakyordu. Nikolay Parfenovi, glmeye devam ederek: Zaten biz de sizinle balangta yle konumaya balamtk, diye karlk verdi. Sizi sorularla artmyorduk: Sabahleyin nasl kalktnz, neler yediinizi sormadk ama artk en basit eylerden baladk. Anladm, anlyorum ve bana kar gsterdiiniz o esiz, o en soylu kiilere yakr iyi yreklilie deer verdim. imdi daha da byk bir deer veriyorum. Biz burada bir araya gelmi soylu kiiyiz. Bu bakmdan aramzda herey iyi tahsil grm, yksek sosyeteye mensup, aralarnda soyluluk ve eref balar olan insanlar gibi karlkl bir gven iinde olmal. Ne olursa olsun hayatmn u annda, erefimin ayaklar altnda inendii srada, sizleri en iyi dostlarm olarak saymama izin veriniz. Bu sizin iin gurur krc bir ey olmaz deil mi? Baylar. Nikolay Parfenovi ciddi ve destekliyen bir tavrla bunu kabul ederek: Aksine bunu o kadar gzel sylediniz ki, Dimitriy Piyodorovi. Mitya, zafer kazanm bir tavrla: nemsiz ayrntlara gelince, btn o kargack burgack ayrntlar bir tarafa! diye bard. Yoksa bu i Allah bilir neye varr, yle deil m? Savc Mitya'ya doru dnerek birden sze kart: Bu akllca tlerinize tam anlamnda uyacam, dedi. Yalnz soracam sorudan vazgeemem. Sizin byle bir paraya daha dorusu o bin rubleye neden ihtiya duyduunuzu kesin olarak renmemiz gerekiyor. Neden mi ihtiyacm vard? Syliyeyim, ey iin... onun iin... Yani bor demek iin. Kime deyecektiniz bu borcu? Buna karlk vermeyi kesin olarak reddediyorum baylar! Bakn, ite bunu syliyemiyeceim. Bunu sylemek cesaretini kendimde bulamyacamdan ya da bunu sylemekten korktuumdan, btn bunlarn bir tkrk kadar bile nemli eyler olmadndan, sama bir ey olduundan tr deil, unun iin sylemiyeceim: bu iin iinde prensip meselesi var. Bu benim zel hayatmla ilgilidir, zel hayatma ise kimsenin karmasna izin vermiyeceim. Benim prensibim bu. Bu sorunuz konu ile ilgili deil. Bu ile ilgili, olmayan her ey ise, benim zel hayatm ile ilgilidir! Birine borcumu demek istiyordum, birine eref borcum vard, ama kime? Bunu syle-.miyeceim. Savc: zin verirseniz bunu zapta geirelim, dedi. Buyurun, zapta geirin. ylece yazn: Sylemiyorum ve sylemiyeceim! Hatta zapta unu da geirin baylar: Ben bunu aklamay erefsizlik sayyorum. Yazn bakalm, yazmaktan baka vaktinizi ne ile geirirsiniz ki. Savc, garip ve olduka sert, ama etkiliyen bir tavrla: zin verirseniz size bir kez daha unu hatrlataym ve nceden syliyeyim ki, eer bunu bilmiyorsanz... size simdi sorduumuz sorulara karlk vermemekte serbestsiniz. Buna karlk, u ya da bu nedenden tr kendiliinizden bize karlk vermek istemiyorsanz, sizi, bask yaparak bir karlk vermeye zorlamaya hi hakkmz yok. Bu i tm olarak sizin.40 KARAMAZOV KARDELER kavraynza baldr. Ama gene de grevimiz byle bir durumda size u ya da bu aklamada bulunmaktan kanarak kendinize ne derece ktlk ettiinizi belirtmektir. imdi ltfen devam edelim. Mitya, kendisini etkileyen bu szlerden biraz mahcup olmu bir tavrla: Ben darlmyorum ki baylar... Ben... diye mrldand. Jte, bakn baylar. O zaman ba vurduum Samsonov var ya... Tabi okuyucuya artk bildii ve Mitya'nn o srada anlatt hikyeyi ayrntlar ile verecek deiliz. Mitya bunu anlatrken her eyi en kk noktasna kadar belirtmek ve mmkn olduu kadar abuk bitirmek iin sabrszlk gsteriyordu. Ama kendisi aklamalarda bulunduka, bu aklamalarn zapta geiriyorlard, bu yzden de ikide bir onu dur-; durmak

sorunda kalyorlard. Dimitriy Piyodorovi bunu yanl buluyor, ama boyun eiyor, fkeleniyordu. Bununla birlikte imdilik fkesi yumuakt. Geri arada bir Baylar, bu Tanry bile ileden karr ya da Baylar, biliyor musunuz ki, beni bouna fkelendiriyorsunuz? 'diye baryordu. Ama barrken bile hl o dosta heyecanl tavrn henz deitirmiyordu. Bylece gn nce Samsonov'un ona nasl kazk attn anlatt. (imdi artk tam anlamyla o zaman kendisini aldatm olduklarn anlamt). Yol paras bulmak iin, saatin alt rubleye satlmas gibi sorgu yargc ile savcnn henz" hi bilmedikleri bir olay, hemen, hemen olaanst bir olaym gibi dikkatlerini ekti. Sonra Mitya'nn artk snrsz bir fke gstermesine ramen, bu olay, bir gn nce elinde be paras olmadn ikinci kez ispatlayan bir delil olarak tm ayrntlar ile zapta geirmeyi gerekli buldular. Mitya yava yava somurtmaya balamt. Lyagaviy'e gidiini, kmr duman ile dolu izbede geirdii geceyi ve ondan sonra olup bitenleri anlattktan sonra, hikyesini kente dnne dek getirmi, oraya gelince de artk srara gereklilik kalmadan, ayrntl olarak Gruenka'y kskand iin ektii aclar anlatmaya koyulmutu. Kendisini hi konumadan dinliyorlard. zellikle byk bir dikkatle Gruenka'y gzetlemek iin Fiyodor Pavlovi'in arkasnda> Mariya KondratKARAMAZOV KARDELER 41 yevna'nn evinde, bir gzetleme yerinin bulunmas ve haberleri kendisine Smerdyakov'un getirmi olmas zerinde durdular. Buna ok nem vererek anlattklarn zapta, geirdiler. Mitya duyduu kskanl heyecanla, her eyi olduu gibi belirterek anlatyor ve geri, doru sylemek gerekirse, en gizli duygularn byle herkesin utan veren baklar altna sermekten utan duyuyordu, ama belliydi ki, dorusunu sylemek iin, duyduu bu utanc bastrmaya alnyordu. Kendisi bunlar anlatrken, sorgu yargcnn ve zellikle cavcnn, kaytsz bir ciddilikle ona doru evrilmi olan baKilar, sonunda Mitya'y ok etkilemee balad. Zihninden hznle yle bir dnce geti: Daha ocuk saylacak bir yata olan ve daha bundan birka gn nce kadnlardan sz ederek kendisine sama eyler sylediim o Nikolay Parfeno-vi ve bu hasta savc bu anlattklarm dinlemee lyk deiller diye dnd. Rezil oldum! Dncelerine iirden bir para ile son verdi: Yreim sabret, boyun e ve sus! Ama anlatmaya devam etmek iin gene de kendini toparlad. Hohlakova ile olup bitenlere getii vakit yeniden neelenmee bile balad. Hatta o hanmefendi iin yeni kan ve konu ile hi ilgisi bulunmayan ze! bir fkra anlatmaa kalkt, ama sorgu yargc szn keserek nazik bir tavrla sadede gelmesinin rica etti. Sonunda umutsuzluunu akladktan, bayan Hohlakova' nn evinden knca nasl panie kapldn anlattktan sonra bin rubleyi bulmak iin gerekirse birini baklamay bile dndn syledii srada Mitya'y yine durdurup baklamak istiyordu diye zapta geirdiler. Mitya, bunu zapta geirmelerine sesini karmad. Nihayet sra birden Gruenka'nn kendisini aldattn ve Mitya onu Samsonov'a gtrdkten sonra, gen kadnn gece yarsna kadar ihtiyarn yannda kalacan sylemesine ramen, oradan hemen kp gittiini anlatmaya geldi. Hikyenin bu noktasnda elinde olmayarak dudaklarndan u cm-dkld: Vallahi o Fenya'y o srada ldrmediysem, bunu buna vakit bulamadm iin yapmadm, baylar! dedi. Bunu da dikkatle zapta geirdiler. Mitya zntl bir tavrla bekledi. Sonra babasnn bahesine nasl kotuunu anlatmaya42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 koyuldu. Ama o srada birden sorgu yargc onu durdurup, divann zerinde yanbanda duran byk deri antay aarak iinden bakr bir havaneli kard. Onu Mitya'ya gstererek: Bunu tandnz m? diye sordu. Mitya znt ile gld: Ha evet! Tanmaz olur muyum! Verir misiniz bir bakaym... Hay Allah kahretsin. stemez! Sorgu yargc: Ondan sz etmeyi unuttunuz, diye belirtti. Hay Allah kahretsin! Onu sizden saklamyacaktm herhalde, onsuz olmayacakt bu i deil mi? Ne dersiniz? Yalnz bir an iin hatrmdan kmt. O halde ltfen esasl olarak nasl olup da onunla B-lhlanm olduunuzu anlatn. Hay hay. Onu da anlataym baylar. Mitya bunu syledikten sonra havanelini nasl aldn ve nasl koup gittiini anlatt. Ama byle bir cisimle silhlanrken nasl bir ama gdyordunuz? Nasl bir ama m? Hi bir amacm yoktu! Yakaladm gibi kotum ite. Bir amacnz yok idiyse, neden yaptnz bunu? Mitya'nn fkesi bana kyordu. Israrla delikanlya bakt ve somurtkan bir tavrla fkeyle gld. Mesele uydu: imdi byle aktan aa ve kskanlnn hikyesini bu adamlara bylesine her eyini ortaya dkerek anlatt iin, gittike daha ok utanyordu. Birden dudaklarndan: Bo verin havaneline canm! diye bir sz dkld. yi ama... te kpeklerden korunmak iin aldm. Sizin anlayacanz ortalk karanlkt... Yani her ihtimale kar aldm. Peki, daha nce geceleri darya ktnz vakit karanlktan korktuunuz iin, yannza herhangi bir silh alr mydnz? Mitya, artk dayanamyacak derecede sinirlenerek: Tuh Allah kahretsin! Sizinle konumaya imkn yok baylar! diye bard ve zabt ktibine doru dnerek fkeden kpkrmz olmu bir halde sesini lgnca bir fke ile hzl hzl konuarak ona: Hemen zapta ge... Hemen... Babam... Fiyodor Pavlovi'i bana vurarak ldrmek iin yanma bir havaneli alm olduumu yaz! dedi. Sonra sorgu yargcna ve savcya meydan okur gibi bakarak: Eh, imdi memnun oldunuz mu baylar? iniz rahat etti mi?

Savc souk bir tavrla: Byle bir ifadeyi bize imdi sinirlendiiniz ve size sorduumuz sorulara kzdnz iin verdiinizi ok iyi anlyoruz. Siz bunlar nemsiz eyler sayyorsunuz, ama bunlar aslnda ok nemli, dedi. Canm rica ederim baylar! Eh havanelini aldm diyelim. Canm bu gibi olaylarda insan neden eline herhangi bir ,eyi alr? Neden aldm bilmiyorum. Yakaladm gibi kotum ite. Hepsi bu kadar. Ayp baylar, passons('), yoksa yemin ederim ki, anlatmaktan vaz geeceim! Dirseklerini masaya, yanan da eline dayad. Onlara yann dnmt, ve bu sahneye iinde uyanan kt duyguyu bastrmaya alarak bakyordu. Gerekten de, o srada kalkp bir tek sz bile sylemiyeceini bildirmek bana idam cezas verseniz bile* demek iin. iddetli bir istek duyuyordu. Birden glkle kendisini zorlayarak: Bakn baylar, bakn! diye sylendi. Sizi dinliyorum da hayal gryor gibi oluyorum... Biliyor musunuz? Ben bazen bir rya grrm... Garip bir rya... Sk sk grrm bu ryay. Hep tekrar tekrar ayn eyi grrm. Ryamda gya biri, mthi korktuum biri, gece karanlkta peimden koar, beni arar, ben de ondan kapnn arkasna ya da dolabn iine saklanrm. Saklandm iin kldm hissederim. in en nemli yan, o beni kovalayan, nereye saklandm ok iyi bilir. Ama bende uyandrd korkudan tr zevk duymak, bana daha ok ikence etmek iin, mahsus nereye saklandm bilmiyormu gibi davranr... te siz bana imdi bunu yapyorsunuz! Yaptnz ayn ey! Savc: (*) Passons: Geelim (bunu geelim anlamna).44 KARAMAZOV KARDELER Demek byle ryalar gryorsunuz yle mi? Mitya, ac ac glmsedi: Evet byle ryalar grrm... Yoksa bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? Hayr zapta geirmek istemiyoruz, ama gene de acayip ryalar gryormusunuz. imdi grdm artk rya deil, gerek baylar! Yaamn gerekilii! Ben bir kurdum, siz de avcsnz. Tabi ki, kurdu pusuya drmeye alacaksnz. Nikolay Parfenovi, ok yumuak bir tavrla: Byle bir kyaslama yapmanz bouna... diye sze balayacak oldu. Ama Mitya, herhalde birden fke gsterisinde bulunarak ruhundaki arl hafifletmek istei ile: Bouna deil! diye tekrar bard. Ama sonradan syledii her szle gene gittike yumuayarak devam etti: Bir caniye ya da sorularnzla ikence ettiiniz bir zanlya inan-myabilirsiniz. Ama en soylu kiiye, ruhun en yksek atllarna, (bunu cesaretle bara bara sylyorum!) hayr buna, inanmamazlk edemezsiniz... Buna hakknz bile yok... Ama... Sus yreim Sabret, boyun e ve sus!... Birden can skld. Hemen: Canm devam etmeye lzum var m? diye kestirip att: Nikolay Parfenovi: Tabi, ltfen devam edin, diye karlk verdi. NC LE Mitya geri souk bir tavrla konumaya oalarnt ama belliydi ki, anlattklarn unutmamak, sylediklerinin en kk bir noktasn akldan karmamak iin aba sarfediyordu. Duvardan atlayarak babasnn bahesine nasl girdiini, pencereye kadar nasl yrdn, sonunda da pencerenin nnKARAMAZOV KARDELER 45 de olup biten her eyi anlatt. Gruenka, babasnn yannda m, deil mi? diye renmek iin can att o srada, bahede tm varln sarsm olan duygular, her sz ak ve kesin bir tavrla, sanki kalplam eyler sylyormu gibi bir bir anlatt. Ama ne gariptir ki, savc da sorgu yargc da bu kc3 onu ciddi bir tavrla dinliyor, souk bakyor ve ona ok daha az soru soruyorlard. Mitya, yzlerinden hi bir ey anlayam-yordu. Kzdlar, fkelendiler, eh ne yapaym Allah bellarn versin! diye dnd. Babasnn pencereyi amas iin, ona Gruenka gelmi gibi bir iaret verdiini anlatmaya karar verdii vakit, savc da sorgu yargc da iaret szne hi dikkat etmediler. Sanki bu szn ne nemi olduunu anlamyorlard, o kadar kaytsz kaldlar ki, bunu Mitya bile farketti. Sonunda babasnn pencereden sarkt ve iinde mthi bir nefret duyarak cebinden havanelini kard anda, birden mahsusmus gibi duraklad. Oturduu yerden duvara bakyor ve herkesin gzn ona diktiini biliyordu. Sorgu yargc: Eli, sonra? dedi. Silh ektiniz, sonra... Sonra ne oldu? Mitya, gzleri kvlcmlar saarak: Sonra m? Sonra onu ldrdm... Bir darbe indirerek kafatasn yardm... Sizce yle deil mi? inde snmeye yz tutmu olan tm fke birden ruhunda mthi bir iddetle tekrar uyanmt. Nikolay Parfenovi: Bizce yle, diye onun szn tekrarlad. Peki, ya sizce nasl oldu? Mitya gzlerini yere indirdi ve uzun sre sustu. Sonra alak sesle: Bence baylar, bence yle oldu, dedi. Neyin etkisi oldu bilmiyorum. Biri benim iin gzya m dkt, annem mi Tan"''ya yalvard, yoksa o anda gnahsz bir ruh zerime doru inip beni kucaklad m, bilmiyorum. Yalnz bildiim bir ey-varsa, o anda eytan yenildi! Pencerenin nnden frlayarak duvara doru kotum Babam korktu, beni ilk kez o zaman grmt, bir lk att ve pencerenin nnden ekildi... Bunu ok iyi hatrlyorum. Ben de baheden doru duvara46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER

47 kotum... te o zaman Grigoriy bana yetiti, o srada artk bahe duvarna trmanmtm... Tam bu noktada artk gzlerini kaldrp kendisini dinleyenlere bakt. Kendisine bsbtn kaytsz bir dikkatle bakyor gibiydiler. Mitya'nn tm varl bir fke dalgas iinde titredi. Birden szn keserek: Siz benimle u anda alay ediyorsunuz, baylar! dedi. Nikolay Parfenovi: Bunu nereden karyorsunuz? diye sordu. nk benim hi bir szme inanmyorsunuz da ondan! Sanki en nemli noktaya geldiimi bilmiyor muyum? htiyar orada kafatas yarlm olarak yatyor. Oysa ben size dramatik bir hava iinde onu nasl ldrmek istediimi ve artk havanelini cebimden karm olduumu bile anlattktan sonra birden pencerenin nnden koarak ayrldm sylyorum... Batanbaa roman! Hem de iir halinde! Sanki gen bir adamn szne inanlrm gibi! Ha! Ha! Ha! Siz birer alaycdan baka bir ey deilsiniz baylar! Sonra btn vcudu ile oturduu iskemleden yle bir dnd ki, iskemle atrdad. Savc birden sanki Mitya'nn heyecann grmemi gibi: Peki farketmediniz mi? diye sze balad. Pencereden koarak uzaklatnz srada evin br ucunda olan bahe kapsnn ak olup olmadn farketmediniz mi? Hayr ak deildi. Ak deil miydi? Hayr, aksine kilitliydi. Kilitli olduuna gre kim aabilirdi onu? Hay Allah! Kapy diyorsunuz, deil mi, durun! Bunu sanki yeni akl bana gelmi gibi sylemiti. Birden irkilir gibi oldu. Siz o kapy ak m buldunuz yoksa? Ak bulduk ya. Mitya birden arp kald: yi ama eer siz onu amadnzsa, kim am olabilir o kapy? Savc, szlerinin zerinde dura dura, ar ar, ayrntl bir ekilde: Kap ak duruyordu. Babanzn katili muhakkak o kapdan ieri girmi ve cinayetini iledikten sonra ayn kapdan kp gitmitir, dedi. Bizim iin bu apak bir ey. Cinayetin odada ilendii belli. Ama bu cinayeti pencerenin br tarafnda bulunan biri ilemedi. Bu, yerinde yaplan inceleme sonucunda cesedin duruundan ve dier her eyden kesin olarak anlalmtr. Bu noktada hi bir phe olamaz. Mitya hayretler iindeydi. Kendini tamamen kaybederek: yi ama bu imknsz baylar! diye bard. Ben... Ben girmedim ieri... Kesin olarak, gerei olduu gibi bildirerek size sylyorum ki, bahede bulunduum btn sre iinde ve baheden katm srada kap kapalyd. Ben yalnz pencerenin nnde durdum ve onu pencereden grdm. Sadece orada durdum, sadece... Son dakikaya kadar yle olduunu hatrlyorum. Hatrlamasam bile bundan bir ey kmaz, nk biliyorum ki o iaretler! bir Smerdyakov, bir len babam, bir de ben biliyorduk. O ise bu iaretleri almadan dnyada hi kimseye kapy amazd! Savc, karsndakini yutmak istiyormu gibi mthi bir merak iinde: aretler mi? Ne iaretleri? diye sordu ve o ar bal ciddi tavr bir anda yok oluverdi. Bu soruyu sanki ekine ekine, srne srne yaklasyor-mu gibi sormutu. nemli bir olaya, daha kendisinin bilmedii bir olaya parmak bastklarn hissetmiti. Hemen de belki Mitya onu tam olarak aklamaz diye bir korkuya kapld. Mitya, alayl bir tavrla ve fkeyle glmseyerek gz krpt: Ya, demek bilmiyordunuz? dedi. Ya sylemezsem ne olacak? O zaman bunu kimden reneceksiniz? Bu iaretleri lenden, Smerdyakov'dan ve benden baka kimse bilmiyordu ki! Bir de Tanr biliyordu tabi! Ama O size bunlarn ne olduunu sylemez ki! Oysa bu kck olay merakl bir ey. Ona dayanarak Allah bilir neler uy durulabilir, ha! ha! ha! Korkmayn baylar, korkmayn aklayacam. Aklnzdan geenler sama, siz karnzdakinin nasl bir insan olduunu bilmiyorsunuz! yle bir insan karsndasnz ki, kendi aleyhine deliller ileri sryor, kendi zararna ifade veriyor! Evet yle baylar, nk ben mert bir insanm, ama siz yle deilsiniz! Savc bu ac haplarn hepsini yuttu, o yalnz yeni olay48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49 renmek iin sabrszlk iinde titriyordu. Mitya onlara Fi-yodor Pavlovi'in Smerdyakov iin icadettii iaretlerle ilgili olan ne varsa hepsini olduu gibi tm ayrntlar ile anlatt, hatta o vurular masay tkrdatarak tekrarlad ve Nikolay Parfenovi, ona ihtiyarn penceresini Gruenka gedi anlamna gelecek ekilde mi tkrdattn sorunca, doru syleyerek, gerekten yle yani: Gruenka geldi anlamna gelecek ekilde tkrdatm olduunu syledi. Sonra gene hakaret dolu bir tavrla br tarafa dnerek szn: Hadi bakalm, imdi pireyi deve yapabilirsiniz, diye kesti. Nikolay Parfenovi, bir kez daha: Demek bu iaretleri yalnz mteveffa babanz, siz, bir de uanz Smerdyakov biliyordu. Baka hi kimsenin haberi yoktu yle mi? diye sordu. Evet. Uamz Smerdyakov, bir de Tanr biliyordu. Tanrnn da bildiini zapta geirin. Bunu zapta geirmek gereksiz bir ey olmayacak. nk sizin de Tanrya ihtiyacnz olacak! Sonra tabi bunlar da zapta geirmeye baladlar. Ama zapta geirirlerken, savc birden sanki aklna yepyeni bir dnce taklm gibi: Madem bu iaretleri Smerdyakov da biliyordu ve siz babanzn lmnden sulu olduunuzu kesin olarak reddediyorsunuz, o halde acaba, kararlatrlan iaretleri vererek babanz kendisine pencereyi amaya zorlayan, sonra da cinayeti ileyen... o olmasn? Mitya ok alayc, ayn zamanda mthi bir nefret tayan bir bakla savcya bakt. Gzlerini hi ayrmadan ve konumadan bakyordu. O kadar ki sonunda savcnn gzleri krpmaya balad. O zaman Mitya:

 Hah gene bir tilki yakaladnz! dedi. Keratann kuyruunu kapana kstrdnz! Ha! Ha! Ha! Ben iinizden geenleri okuyorum, bay savc! Demek hemen yerimden frlayarak bana syletmek istediiniz eye, drt elle sarlp avazm kt kadar: Ah, bunu yapan Smerdyakov'dur, ite katil odur! diye baracam sandnz. tiraf edin ki, bunu dndnz. tiraf ederseniz o zaman devam ederim. Ama savc bunu aklamad. Susuyor ve bekliyordu. Mitya: Yanldnz ite, Smerdyakov'dur diye barmyacam! Ondan hi phe etmiyorsunuz, yle mi? Ya siz phe ediyor musunuz? Ondan da phe edilmitir. Mitya gzlerini yere indirdi. Somurtkan bir tavrla: aka bir tarafa, diye sylendi. Dinleyin: Daha balangta, daha u perdenin br tarafndan kp koarak yannza geldiim srada, aklmdan bu dnce gemiti. Kendi kendime Smerdyakov'dur! dedim. Burada masa banda otururken, ellerimi kana bulamadm bara bara sylediim vakit bile iimden: Smerdyakov'dur! diye dnyordum. Smerdyakov'un dncesi beni bir trl rahat brakmyordu. Sonunda birden gene Smerdyakov'dur! diye dndm. Ama yalnz bir saniye iin. Hemen ardndan Hayr, Smerdyakov deildir! dedim kendi kendime. Bu, onun ii olamaz baylar. Nikolay Parfenovi ihtiyatl bir tavrla: O halde belki bir baka kimseden phe ediyorsunuz? diye sordu. Mitya kesin bir tavrla: Hayr. Ama kim, hangi insan bu ii yapm olabilir? Yoksa bu gkten inme bir kuvvetin ya da eytan'n ii mi, bilmiyorum, ama... Smerdyakov olamaz! diye kestirip att. Peki bu ii, onun yapmam olduunu neden bu kadar kesin ve bu kadar srarl bir ekilde, sylyorsunuz? Bu kandaym da ondan! Bende brakt izlenimlerden. nk Smerdyakov, yaratl bakmndan alan biridir, stelik korkaktr. Hatta onun iin korkak demek bile azdr. Dnyada ne kadar korkaklklar varsa bir araya getirilip o iki ayakl varln iine doldurulmutur. Tavuk yrei vardr onda. Benimle konuurken, her seferinde onu gebertirim diye tiril tiril titrerdi. Oysa elimi bile kaldrmadm ona. Ayaklarma kapanr, onu korkutmayaym diye dpedz yalvararak u grdnz izmelerimi alaya alaya perdi. Duydunuz ya korkutmamaym diye. O ne biim szd! Oysa ben ona hediyeler bile verirdim. O hastalkl, korkak, saral, aklsz tavuun biridir. Sekiz yanda bir 'ocuk bile hakkndan gelir onun! yle karakter olur mu? Hayr Smerdyakov deildir bay-50 KARAMAZOV KARDELER lar. Hem zaten o paray sevmez. Benden hi hediye almazd. Hem ihtiyar neden ldrsn? Belki de onun meru olmayan oludur, ne bileceksiniz? Bu efsaneyi biz de iittik. Ama siz de babanzn olusunuz ve yleyken kendiniz bile onu ldrmek istediinizi herkese sylediniz. Bu ta basm yard! Hem de alaka, kt niyetle atlan bir tat bu! yleyken korkmuyorum. Ah baylar, bunu benim yzme kar sylemek ok alaka bir ey oluyor! Alaka bir ey, nk bunu, ben kendim size syledim. Yalnz ldrmek istemedim, ldrebilirdim de. Hatta daha fazlasn da yaptm. Size kendiliimden onu az kalsn ldrecektim dedim. Ama ldrmedim ite onu. Koruyucu meleim bana engel cldu ya... Bunu bir trl hesaba katmak istemiyorsunuz. te onun iin alaka bir ey oluyor, alaka bir ey! nk ben ldrmedim, ldrmedim, diyorum! itiyor musunuz beni bay savc? ldrmedim, ldrmedim, diyorum! Az kalsn tkanacakt. Tm sorgu sresince bir kez olsun byle bir heyecana gelmemiti. Bir sre sustuktan sonra birden: Peki, Smerdyakov size ne dedi baylar? Bunu sizden sorabilir miyim? diye sordu. Savc souk ve sert bir tavrla: Bize her eyi sorabilirsiniz, dedi. Olayla ilgili olan her ey konusunda bize soru sorabilirsiniz. Biz de, tekrar ediyorum, her sorunuza karlk vermek zorundayz. Sorduunuz uak Smerdyakov'u, belki arka arkaya onuncu kezdir tekrarlanan bir sara krizine tutulmu olarak, kendinden gemi bir halde yatanda bulduk. Hatta yanmzda bulunan doktor, hastay muayene ettikten sonra bize belki yarna kadar hayatta kalmyacam syledi. Mitya'nn dudaklarndan elinde olmayarak u szler dkld: O halde babam eytan ldrd! Sanki o ana kadar hep durmadan kendisine Smerdyakov mu yoksa deil mi? diye sormutu. Nikolay Parfenovi, Bu konuya yeniden dneceiz, diye karar verdi. imdi isterseniz ifade vermeye devam edin. KARAMAZOV KARDELER 51 Mitya, dinlenmesine izin vermelerini rica etti. Ona nezaketle izin verdiler. Dinlendikten sonra devam etti. Ama belliydi ki, bu ona ar geliyordu. Bitkin bir haldeydi. Kendisini hakarete uram hissediyordu ve moral bakmndan ok sarslmt. Bundan baka, savc imdi artk sanki mahsusmu gibi her an onu nemsiz konulara taklarak sinirlendirmeye balamt. Mitya bahe duvarnn zerine ata biner gibi oturduu srada sol bacana yapm olan Grigoriy'in bana havaneli vurduunu, sonra da yere ylan adamn yanna atladn anlatr anlatmaz, savc onu durdurdu ve duvarn zerine nasl oturduunu daha ayrntl bir ekilde anlatmasn istedi. Mitya ard: te byle oturuyordum, ata biner gibi. Bir bacam bir yanda, br bacam bir yanda... Havaneli ne oldu? Havaneli elimdeydi. Cebinizde deil miydi? Bunu anlattnz gibi iyice hatrlyor musunuz? Kolunuzu iddetle mi savur dunuz? Herhalde iddetle savurmuumdur. Neden bunun zerinde duruyorsunuz?

 skemlenin zerine tpk duvarn zerine ktnz zaman olduu gibi otursanz ve bize durumu daha belirli olarak gstermek iin ayn hareketleri yapsanz, kolunuzu nereye, nasl savurduunuzu bir gsterseniz, olmaz m? dedi. Mitya, kendisine soru soran adama yksekten bakarak: Yoksa siz benimle alay m ediyorsunuz? diye sordu. Ama berikinin yznden kl bile kprdamad. Mitya titreyerek dnd, iskemlenin zerine ata biner gibi bindi ve kolunu savurdu. te byle vurdum! te byle ldrdm! Daha ne istiyorsunuz? Teekkr ederim. imdi neden aaya atladnz, bu-nu ne amala yaptnz, niyetinizin ne olduunu syler misiniz? Hay Allah kahretsin!... Yaralanann yanna atladm... Neden olduunu bilmiyorum! yle bir heyecan iindeyken mi? O srada oradan ka-mayaa altnz halde mi?52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 Evet, heyecan iinde olduum ve oradan kamaya altm halde. Ona yardm etmek mi istiyordunuz? Ne yardm? Evet belki de yardm etmek iin. Hatrlamyorum. Kendinizi mi kaybetmitiniz? Yani ne yaptnz bilemeyecek durumda mydnz? Yok canm, hi de kendimi kaybetmi deildim, her eyi hatrlamyorum, en ince noktasna kadar hereyi. Ona bakaym diye yanna atladm ve mendille yzn sildim. Mendilinizi grdk. Yaraladnz adam tekrar hayata kavuturmak umudunda mydnz? Bunu umut edip etmediimi bilmiyorum. Sadece sa m, deil mi, onu anlamak istedim. Ya, bunu anlamak istediniz demek? Peki sonra ne oldu? Ben doktor deilim. Karar veremedim. ldrdm zannederek katm. Meer kendine gelmi. Savc: Mkemmel! dedi. Size teekkr ederim. Bana gereken yalnz bu idi. Ltfen bir zahmet devam ediniz. Ne yazk ki, iinde bir acma duygusu ile yere atlam olduunu sylemek Mitya'nn aklna bile gelmedi, oysa bunu hatrlyordu, hatta Grigoriy'i ldrdn sanarak birka ackl sz bile sylemi: Madem yakalandn ihtiyar, yaplacak bir ey yok, imdi yat bakalm demiti. Savc ise bundan yalnz bir tek sonu karmt: yle bir anda ve byle bir heyecan> iinde bulunan bir adam duvardan sadece kesin olarak cinayetin tek grg tan sa m yoksa deil mi, diye renmek iin yere atlamt! Byle bir anda bile bunu yaptna gre ne gl, ne kararl, ne serinkanl, hem de ne kadar hesab bir insand... Bu ve buna benzer eyler aklna gelmiti. Savc memnundu. Sinirli bir adam nemsiz eyler zerinde dura dura ileden karm, o da kendini ele vermiti. Mitya, znt iinde devam etti. Ama Nikolay Parfenovi gene szn kesti: Nasl oluyor da byle elleriniz kanl iken, hatta sonradan renildiine gre yznz de kan iindeyken hizmeti Fedosya Markovna'nn evine kotunuz? Mitya: Canm zaten ben o zaman kan iinde olduumu hi farketmedim ki! diye karlk verdi! Savc, Nikolay Parfenovi ile bakt. Doru sylyorlar, yle olur! Mitya, birden savcnn szn beendiini belirten buta vr la: Gerekten farketmedim, bunu ok gzel sylediniz bay savc, dedi. Ama sonradan Mitya'nn birden aradan ekilme ve mutlu olanlarn yanndan geip gitmesine imkn verme hikyesine sra geldi. Tabi bu sefer deminki gibi iinden geenleri ortaya dkerek, onlara gnlnn sultann anlatamazd. Yzne deriye yapan tahta kurular gibi bakan o souk insanlarn karsnda bundan sz etmek ona ho grnmyordu. Bu yzden tekrar tekrar sorulan sorulara ksaca ve kesin bir tavrla: Eh, ne yapalm kendimi ldrmeye karar verdim ite. Yaamaya devam etmem iin bir neden var myd? Bu soru . zihnimde kendiliinden ortaya kmt. Onun eski, itiraz edi-lemiyecek ve gururunu krm olan erkei aradan be yl getikten sonra ii meru bir nikhla sonulandrmak iin ka gelmiti. O gelince de ben artk benim iin her eyin mahvolduunu anladm. Geride olanlara baknca, ite bu rezaletler, bu kan, Grigoriy'in kan aklma geliyordu... Ne diye yaiyacaktm sanki? Bunu dnnce tabi rehindeki tabancalar almaya gittim. Onlar -doldurup gn doarken kafama bir kurun skacaktm... Ama geceyi ziyafette geirdiniz, deil mi? Gece de ziyafetteydim ya! Eee, Allah kahretsin! Bu ii abuk bitirin baylar. Tabanca ile kesin olarak intihar etetmeye kararlydm. Surda kyn arkasnda sabahn beinde iimi bitirecektim. Bir kt hazrlam, Perhotin'de yazm-n onu, tabancal doldururken, te kt burada, okuyun. Birden kmseyen bir tavrla: Bunlar sizin iin anlatmyorum! dedi. Yelek cebinden bir kt karp masann zerine frlatt, i Soruturma memurlar kd merakla okudular ve gerektii Bibi onu evrakn arasna kattlar.54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 Peki. bay Perhotin'in evine girdiiniz vakit, hl ella. tinizi ykamay dnmyor muydunuz? Demek phelerden korkmuyordunuz ? Ne phesi? ster phe etsinler ister etmesinler... Nasl olsa drt nala buraya gelecek, saat bete de kendimi tabanca ile vuracaktm ve bana bir ey yapmaya vakit bula-myacaklard. Eer babamla olan o iler

olmasayd, bir ey renemeyecek buraya da gelemeyecektiniz! Ah! Bu ii eytan yapmtr. Babam eytan ldrmtr! Siz de olup bitenleri ou kadar abuk eytandan rendiniz herhalde. Nasl oluya da, buraya bu kadar abuk geldiniz? alacak ey! yle bir ey insann hayalinden gemez! Bay Perhotin bize onun evine girdiiniz vakit ellerinizde... Kanl ellerinizde... Paralarnz... Byk bir paray... Yzer rubleliklerden koca bir desteyi tuttuunuzu, bunu da orada hizmet eden bir ocuun grm olduunu syledi. yle oldu baylar, hatrlyorum, yle oldu. Nikolay Parfenovi ok yumuaK bir tavrla: imdi kk bir sorumuz daha var. Birden bu kadar ok paray nereden bulduunuzu bize syler misiniz? nki olaylardan anlalyor ki, ayn zamanda hesaba vurulursa meydana kyor ki evinize uramamsnz... Savc, sorunun byle aktan aa sorulmasndan tr hafife yzn buruturdu ama Nikolay Parfenovi'in szn kesmedi. Mitya, grnte ok sakin bir tavrla ama gzlerini yere indirmi olarak: Evet, eve uramadm, diye karlk verdi. Nikolay Parfenovi sinsi bir tavrla sanki sokuluyormu gibi: O halde izin verin size sorumuzu tekrar edelim, dedi. Bu kadar ok paray byle birden nasl olup da buldunuz? Oysa kendi itirafnza gre daha o gn saat bete... Mitya, sert bir tavrla szn kesti. On rubleye ihtiyacm vard ve onlar bulmak iin Per-hotin'e tabancam rehin braktm. Sonra da bin ruble istemek iin HohlaKova'ya gittim. O da bana bunlar vermedi. falan, filan... Evet baylar ite byle. Paraszken birden ortaya binlikler kt, yle deil mi? Biliyor musunuz? Baylar u anda ikiniz de korku iindesiniz- Ya onlar nereden aldn sy-lemezse? diyorsunuz. Birden byk bir kararllkla szlerinin zerinde dura dura: Gerekten de yle olacak: Sylemiyeceim ite, baylar. Doru tahmin ettiniz, bunu renemiyeceksiniz. Soruturma memurlar bir sre sustular. Nikolay Parfe-sovi, alak sesle ve uysal bir tavrla: unu anlamanz istiyorum k: bunu muhakkak renmemiz gerekiyor, bay Karamazov! dedi. Anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Sze savc kart ve sorguya ekilenin eer bunu kendi karna daha uygun bulursa, sorulara karlk vermemekte serbest olduunu, tekrar hatrlatt. Ama gene de zanlnn susarak kendisine byk bir zarar verebileceine gre ve zellikle bu kadar byk bir nem tayan sorular sorulunca, bu nemi... Mitya, gene szn kesti: Falan, filn, femekn! Yeter baylar! Bu beylik laflan daha nceden de iittim! Kendim de iin ne kadar nemli olduunu ve en esasl noktann bu olduunu anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Nikolay Parfenovi sinirli bir tavrla: Canm bize ne? Bu i bizim iimiz deil. Sizi ilgilendiren bir i, sylemezseniz kendi kendinize zarar vermi olursunuz. Mitya gzlerim kaldrp kararl bir tavrla ikisine bakt. Bakn baylar! aka bir yana, ben daha balangta 6u noktada atacamz seziyordum. Ama balangta size /fade vermeye baladm srada btn bunlar sanki uzaklarda sislerin arasndayd, her ey belirsiz bir ekilde dalgalanyordu. Ben ise o kadar ak yreklilikle davranyordum ki, s-zme aramzda karlkl gven olsun, diye baladm. imdi kendim de gryorum ki, byle bir gven olamazd. nk hasl olsa bu Allahn bels duvara gelip arpacaktk imdi de geldik iste! Buradan teye geilmez. Bu kadar Bununla birlikte sizi sulu bulmuyorum, szme inanmanza imkn yok. Bunu anlyorum' can sklarak sustu.56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 57 Peki, en nemli konuda susmak hususunda verdiiniz bu karar hi bozmadan, sizi ifade verirken bylesine tehlikeli bir anda susmaya zorlayacaK kadar Kuvvetli olan nedenlerin ne olduunu bize ima ile aklayamaz msnz? Mitya, garip, dnceli bir tavrla ac ac gld. Ben sizin zannettiinizden daha yufka yrekliyim baylar! Size bunu neden yaptm aklyacam. Buna lyk olmadnz halde bir imada bulunacam. Bu konuda susuyorum; nk bu benim iin ok ayplanacak bir eydir. Bu paralar nereden bulduum sorusuna vereceim karlkta benim iin o kadar utanlacak bir ey vardr ki, onunla cinayet... hatta babamn soyulmas bile kyaslanamaz. Babam ldrm ve soymu olsaydm bile bu kadar ayp olmayacakt, te onun iin syleyemiyorum. Utancmdan yapamyorum bunu. Ne yapyorsunuz baylar? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz yoksa? Nikolay Parfenovi: Evet, zapta geireceiz, diye mrldand. Bunu zapta geirmeseydiniz daha iyi olurdu. Yani o ayp olan eyi. Ben bunu size sadece iyi yrekli olduum iin akladm. Oysa sylemeyebilirdim. Ben size bunu sylerken bir hediye vermi gibiydim. Siz ise hemen yznz tekrar ktlara yaptrdnz. Szn hakaret dolu ve tiksintili bir tavrla: Eh yazn, ne isterseniz yazn! diye bitirdi. Sizden korkmuyorum ve... Karnzda gurur duyuyorum. Nikolay Parfenovi: Peki, bize ne eit bir utan duyduunuzu syleyebilir misiniz? diye soracak oldu. Savc yzn mthi buruturdu. Mitya:

 Ni... n Sylemem. Hi kendinizi yormayn... Hem kendimi lekelemeye demez. Zaten size bulaa bulasa kendimi lekeledim. Siz buna lyk deilsiniz, kimse lyk deil... Yeter baylar! Kesiyorum! Bu sz an bir kararllkla sylenmiti. Nikolay Parfenovi srar etmekten vazgeti, ama ppolit Kirilloviln baklarndan onun henz umudunu yitirmemi olduunu hemen farkedebildi. Peki hi olmazsa bay Perhotin'in evine girdiiniz s rada elinizde ne miktarda para bulunduunu, daha dorusu ka ruble olduunu bize syleyebilir misiniz? __ Bunu da syleyemem. __ Bay Perhotin'e galiba, gya bayan Hohlakova'dan aldnz bin ruble'den sz etmisiniz, yle deil mi? Belki de sz etmiimdir. Yeter baylar! Ne kadar olduunu sylemiyeceim. O halde ltfen buraya nasl geldiinizi ve buraya geldikten sonra tm yaptklarnz ayrntl olarak anlatr ms-mz? Mitya olup bitenleri anlatt. Ama hikyesini artk burada vermiyeceiz. Souk bir tavrla, acele ile anlatyordu. Aknn iinde uyandrd heyecanlardan hi sz etmedi. Bununla birlikte tabanca ile intihar etmek kararndan yeni olaylar ortaya kt iin vaz getiini anlatt. Bir neden gstermeden, ayrntlar ortaya koymadan anlatyordu. Zaten soruturma memurlar da bu kez onu pek rahatsz etmediler: Belliydi ki, onlar iin de imdi asl nemli olan nokta bu deildi. Nikolay Parfenovi, soruturmay: Btn bunlar kontrol ederiz, hepsine yeniden tanklar sorguya ektiimiz vakit tekrar deiniriz. Bu sorgu da tabi sizin yannzda olacaktr, diye bitirdi. imdi ise sizden ricamz yannzda bulunan ne varsa hepsini masann zerine koymanzdr. zellikle u anda ne kadar paranz varsa hepsini. Paray m baylar? Hay hay! yle gerektiim anlyorum. Hatta nasl oluyor da daha nce merak etmediniz diye hayret ediyorum. Geri hi bir yere gidecek deilim, gznzn nndeyim ama... Her neyse ite buyrun, paralarm bunlar. Buyrun sayn, hepsi bu kadar galiba. Ceplerinde ne varsa hepsini, hatta ufak paray, yeleinin yan cebinde bulunan iki dvugrivennik'i (*) kard. Paray saydlar. Sekiz yz otuz ruble krk kpek vard. Sorgu hkimi: Hepsi bu kadar m? diye sordu. Biraz nce ifade verirken Plotnikov'larn dkknnda (*) Ovugrivennik: 20 kpeklik bir maden! para., 58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 otuz ruble brakm olduunuzu sylediniz, Perhotin'e on ruble, arabacya yirmi ruble verdiniz, burada da iki yz ruble kaybettiniz. Nikolay Parfenovi hepsini yeniden sayd, ne kadar para harcanmsa hepsini hatrladlar, her bir kuruu hesaba kattlar. Nikolay Parfenovi, toplamn yapt. Demek ki, bu sekiz yzle birlikte balangta yalnzca toplam olarak bin be yz ruble kadar para vard. Mitya: yle olacak, diye kestirip att. Peki nasl oluyor da herkes ok daha fazla olduunu ileri sryor? Varsn ileri srsnler. Siz kendiniz de byle olduunu ileri sryordunuz. Evet, kendim de ileri sryordum. Btn bunlar daha sorguya ekmediimiz insanlara tanklklar ile de kontrol edeceiz. Paranz iin endie etmeyin. Onlar gereken yerde saklanacaktr ve herey... balam olan herey sona erdikten sonra... Bu paralar zerinde kesin bir hakknz olduu anlalrsa, size geri verilecektir. Eh, imdi... Nikolay Parfenovi, birden ayaa kalkt, kesin bir tavrla Mitya'ya giysinizi de, baka hereyinizi de diyerek soyunmasn syledi. Hereyini daha ayrntl bir ekilde gzden geirmek zorunda olduunu, bu yzden bunu muhakkak yapmas gerektiini ileri sryordu. Hay hay! Buyrun beyler, isterseniz btn ceplerimi de ters eviririm. Gerekten de neredeyse ceplerini ters evirmeye kalkt. Giysinizi de muhakkak karmanz gerekecek. Nasl olur? Soyunmam m gerekiyor? Hay Allah kahretsin! Canm beni byle olduum gibi arasanza! yle olmaz m? Hayr, olmaz Dimitriy Fiyodorovi. Giysinizi karmann gerekiyor. Mitya, can sklarak: Nasl isterseniz diye raz oldu. Yalnz ltfen bu i burada deil, perdelerin arkasnda olsun. Aramay kim yapacak? Nikolay Parfenovi, buna raz olduunu belirten bir ba iaretiyle: Tabi perdelerin arkasnda, dedi. Kk yznde ok nemli bir i yaptm belirten zel bir ciddilik belirmiti. VI SAVCI MTYA'YI YAKALIYOR Mitya iin beklenmedik ve alacak bir ey balamt. Daha nce, hatta bir an nce bile kendisine, Mitya Karama-zov'a byle bir muamele yapacaklar aklndan bile gemezdi! in asl nemli yan; ie, onu alaltan, ama onlara kendisini kk grme ve hakaretle bakma imknn veren bir eyin katlm olmasyd. Eer yalnz ceketini karm olsayd, bir ey olmayacakt, ama soyunmaya devam etmesini istediler. Hatta rica etmediler, aslnda emrettiler, bunu ok iyi anlamt. Gururundan ve bu durumdan tiksindiinden tr hi bir ey sylemeden syleneni kusursuz yerine getirdi. Perdenin br tarafna Nikolay Parfenovi'den baka savc da gelmiti,

ayrca birka kyl de vard. Mitya herhalde kuvvete ba vurmak gerekir diye geldiler, ama belki de baka bir ey iindir, kimbilir? diye dnd. Sonra sert bir.tavrla: Ne yani? Gmleimi de karmal mym? diye sordu. Ama Nikolay Parfenovi, ona karlk vermedi. Savc ile birlikte ceketi, pantolonu, yelei ve kasketi inceliyordu. Belliydi ki, bu inceleme her ikisinde byk bir ilgi uyandryordu. Mitya'nn aklndan hi de ekinmiyorlar, hatta en basit nezaket kurallarna bile dikkat etmiyorlar diye bir dnce Seti. Daha sert ve daha sinirli bir tavrla: Size ikinci kezdir soruyorum: Gmleimi karmam gerekiyor mu? diye sylendi. Nikolay Parfenovi: zlmeyin, gerekirse size syleriz, dedi. Bunu sylerken sanki bir amirmi gibi konumutu. Da-60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 ha dorusu Mitya'ya yle geldi. Sorgu yargc ile savc arasnda alak sesle harl harl bir konuma oluyordu. Konuma konusu u idi: Ceketin zerinde zellikle sol eteinde, arkada artk kurumu, katlam ve daha pek o kadar yumuamam kocaman kan lekeleri bulunmutu. Pantolon da yleydi. Bundan baka Nikolay Parfenovi, orada bulunanlarn gz nnde her eyi yokluyor, parmaklarn yakann, kol kapaklarnn, ceketin ve pantolonun btn diki yerleri zerinde bir ey aradn belli ederek gezdiriyordu. Tabi para aryordu. Asl nemlisi paralar giysisinin iine dikebileceinden phe ettiklerini Mitya'dan saklamadlar. Mitya, kendi kendine: imdi artk bana bir subay gibi deil de, dorudan doruya sanki hrszmm gibi muamele ediyorlar diye sylendi. Aratrmay yapanlar akllarndan geen dnceleri birbirlerine alacak kadar ak sylyorlard. rnein, perdenin br tarafna tekilerle birlikte gelmi olan ve durmadan kmldayan, stlerine hizmet ediyormu gibi davranan zabt ktibi, Nikolay Parfenovic'in dikkatini, teki eyalar gibi el yordam ile iyice aratrlm olan kasketin zerine ekti. Ktip Gridenka'y hatrlyor musunuz? dedi. Yazn, btn dairedekilerin maalarn almaya gitmiti, dnnce de sarho bir halde iken onlar yitirdiini sylemiti. Sonra nerede .bulduk onlar? te bu eritlerin ve kasketin iinde, yzlkler ince ince sarlm eritlerin iine dikilmiti. Gridenka olayn sorgu yargc da, savc da hatrlyorlard, bu yzden de Mitenka'nn kasketini bir yana braktlar ve bunu, hatta btn giysiyi daha ciddi bir ekilde gzden geirmeye karar verdiler. Nikolay Parfenovi birden Mitya'nn gmleinin kan iinde kalan sa kol kapan farkederek: Bir dakika, bir dakika, bu nasl oluyor byle? Kan deil mi bu? Mitya: Kan, diye kestirip att. Yani, ne kan? Hem bu kol kapa neden ieriye doru kvrlm yle? Mitya, kol kapan daha Grigoriy ile urarken kirletmi olduunu ve bu kol kapan daha Perhotin'de iken, ellerini orada ykad srada ieriye doru kvrdn anlatt. Gmleinizi de almak zorunda kalacaz... Bu ok nemli bir ey... Olay ispatlayan deliller olarak. Mitya, kzararak mthi fkelendi: Ne olacak yani, ben plak m kalacam? diye bard. zlmeyin... Bir aresini bulur bu ii hallederiz, imdi ltfen oraplarnz da karn. Mitya gzleri kvlcmlar saarak: aka etmiyorsunuz ya? Bu gerekten bu kadar nemli mi? dedi. Nikolay Parfenovi, sert bir tavrla kar koyar gibi: aka etmeye vaktimiz yok! diye karlk verdi. Mitya: Eh ne yapalm, madem gerekiyor... Ben... diye mrldand ve karyolann zerine oturarak oraplarn karmaya balad. Bu ona dayanlamayacak derecede ayp bir ey olarak grnyordu. Herkes giyimliydi. Kendisi ise soyunmutu ve ne gariptir ki soyunmu olduu iin onlarn karsnda kendisini sulu hissediyordu. Asl nemlisi birden, gerekten hepsinden daha aa bir duruma dtn ve onlarn kendisini kk grmekte hakl olduklarm kabul ediyordu. Tekrar tekrar: Eer herkes soyunmu olsayd, o zaman ayp olmazd, ama insan tek bana soyunmu olursa, herkes de ona bakarsa ayp oluyor! diye dnyordu. Sanki ryadaymm gibi, oysa ryada bile hibir zaman bu kadar utanlacak eyler grmemiimdir. Hele oraplarn karmak ona mthi bir znt bile veriyordu: oraplar pek temiz deildi. amar da yle... Ve imdi bunu herkes grmt. Asl nemlisi kendisi de ayaklarndan holanmazd, nedense hayat boyunca hep her iki ayann bas parmam ok irkin grmt. zellikle sa ayanda garip bir ekilde aa doru kvrlm dz ve kaba trnaklarndan birini ok irkin buluyordu. te imdi hepsi bunu grecekti. Dayanlmaz bir utan duyduu in, birden daha kaba bir tavr taknd. Bunu artk mahsus yapyordu. zerindeki gmlei kendiliinden yrtarcasna kard.62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 Eer utanmyorsanz, daha baka yerlerimi de arayn, ister misiniz? dedi. Hayr, imdilik istemez. Mitya, fkeli bir tavrla: Peki, ben byle plak m kalacam? diye devam etti.

 Evet, imdilik yle gerekiyor... Ltfen uraya oturun. sterseniz, karyolann zerinden battaniyeyi alp ona sarlabilirsiniz, ben ise... Ben bunlarn hepsini derler toplarm. Btn eyalar teker teker orada bulunanlara gsterdiler. ncelemelerden kardklar sonucu zapta geirdiler, en sonra da Nikolay Parfenovi dar kt. Giysileri de onun ardndan alp gtrdler. ppolit Kirillovi de kt. Mitya'nn yannda yalnz kyller kalmt. Hi konumadan duruyor, gzlerini ondan ayrmyorlard. Mitya, battaniyeye sarnd, mt. plak ayaklan dar kyordu, .bir trl battaniyeyi aa doru ekerek onlar rtemiyordu. Nikolay Parfenovi nedense uzun bir sre geri gelmedi. Mitya, dilerini gcrdatarak: kence edercesine uzun bir sre kald, bana kpek muamelesi yapyor., O alak savc da kp gitti, herhalde benden tiksindii iin: plak bir adama bakmak herhalde ona irkin grnmtr diye dnyordu. Giysilerini oralarda bir yerde inceledikten sonra ne olursa olsun geri getireceklerini sanyordu. Bu yzden Nikolay Parfenovi, birden arkasndan gelen bir kylnn tad bambaka bir giysi ile dnnce yle bir fkelendi ki! Nikolay Parfenovi, dar knn baarl bir davran olduunu ve bundan byk bir memnunluk duyduunu belirten kaytsz bir tavrla: te size bir giysi getirdik, dedi. Bunu, merakl bulduu bu olayda size yardmc olmak iin bay Kalganov balyor. Bir de temiz gmlek verdi. Allahtan bunlar bavulunda varm. amarnz ve oraplarnz giyebilirsiniz... Mitya mthi fkelenmiti. Tehdit edici bir tavrla: Bakasnn giysilerini istemiyorum! diye bard. Bana kendi giysilerimi verin. mknsz. Benim giysimi verin. Allah belsn versin o Kalga-nov'un. Giysisinin de kendisinin de Allah belsn versin! Onu uzun bir sre kandrmaya altlar. Sonunda g bel sakinletirdiler. Giysisi kan iinde olduundan tr, olay ispatlayan deliller arasna katlmas gerektiine, iin nasl sonulanaca bilinmediine gre, bu giysiyi imdi onun yannda brakmaya haklar olmadna inandrdlar. Mitya, sonunda g bel bunu anlad. Can sklarak sustu ve acele ile giyinmeye balad. Yalnz giysiyi srtna geirirken, onun kendi eski giysisinden daha gsterili olduunu ve bundan yararlanmak istemediini syledi. Bundan baka: Bu giysi bana ayp denecek kadar dar geliyor. Bu giyimle soytarlk n yapmam istiyorsunuz... elenesiniz diye?... dedi. Kendisine bu konuyu da gznde byttn, bay Kal-ganov'un geri kendisinden biraz daha boylu olduunu, ama aradaki boy farknn pek byk olmadn, yalnz pantolonunun belki biraz uzun geleceini sylediler. Ama ceketin omuz ksm gerekten dar geldi. Mitya gene: Allah kahretsin! Dmelemek de zor, diye homurdand. Ltfen benim tarafmdan bay Kalganov'a bu giysiyi kendisinden isteyenin ben olmadm, beni isteimin dnda olarak, bir soytar gibi giydirdiklerini syleyiniz. Nikolay Parfenovi: O da bunu ok iyi anlyor ve buna zlyordur... Yani elbisesine deil de, tm bu olaya... diye mrldanacak oldu. Vz gelir bana onun zlmesi! Eh imdi nereye gidiyoruz? Yoksa burada m oturacaz? Kendisinden tekrar o odaya girmesini rica ettiler. Mitya, fkesinden kalar atk olarak ve hi kimseye bakmamaya alarak perdenin arkasndan kt. Bakasnn giysisi iinde kendisini bsbtn rezil olmu hissediyordu. Hatta o kyllerden ve kapda bir an iin belirip kaybolan yzn farket-tii Trifon Borisovi'den utanyordu. Trifon Borisovi iin her halde acayipliimi grmeye gelmitir diye dnd. Biraz nce oturduu iskemleye yerleti. Zihninden kbus gibi, sama eyler geiyor, aklm kardn sanyordu. Dilerini gcrdatarak savcya doru dnd: Eh imdi ne yapacaksnz, bana? Yoksa falakaya m ekeceksiniz. Artk baka bir ey de kalmad! Nikolay Parfenovi'e doru artk dnmek istemiyordu, onunla konumaya tenezzl etmiyordu. oraplarma dikkatli bakyordu. stelik mahsus i amarlarm ne64 KARAMAZOV KARDELER kadar kirli diye oraplarm ters evirmemi bile istedi! diye dnd. Nikolay Parfenovi, Dimitriy Fiyodorovl'in szne kar-lk verir gibi: imdi tanklarn sorgusuna gemek zorunda kalacaz, dedi. Savc iinden bir eyler geirerek, dncen' bir tavrla: Evet efendim, dedi. Biz, sizin iyiliiniz iin elimizden ne gelirse onu yaptk, diye devam etti. Ama yannzda bulunan parann ne kadar olduunu sorduumuz vakit, sizden kesin olarak olumsuz bir karlk alnca, imdi u anda... Mitya, dald garip dncelerden syrlr gibi Nikolay Parfenovi'in kk sa elini ssleyen byk yzklerden birini iaret ederek: O parmanzdaki yzn ta nedir? diye szn kesti. Nikolay Parfenovi, aknlkla: Yzk m? diye soru ile karlk verdi. Mitya, tpk inat bir ocuk gibi garip bir sinirlilikle: Evet, ite u... Orta parmanzdaki damarl ta, ne tadr? Nikolay Parfenovi, glmsedi. Ha bu mu? Kl rengi bir gk yakuttur. Grmek isterseniz karaym. Mitya, birden akl bana gelerek ve kendi kendine kzarak kzgn bir sesle: Hayr, hayr, karmayn! diye bard. karmayn istemez. Allah kahretsin. Baylar, ruhumu kirlettiniz benim! Siz, babam gerekten ldrm olsaydm, kaamak karlklar vereceimi, yalan syliyeceimi, saklanacam m sanyorsunuz? Hayr, Dimitriy Karamazov, yle bir insan deildir. yle bir eye dayanamazd ve eer sulu olsaydm, yemin ederim ki nceden kararlatrdm gibi sizin buraya gelmenizi, gnein domasn, beklemezdim. Kendimi daha nceden, gn douunu beklemeden ldrrdm! Bunu imdi iinde bulunduum ruh halinden anlyorum. Bu uursuz gece boyunca o kadar ok ey rendim ki, bu kadarn tm mrmce renemezdim! Hem, eer gerekten bir baba katili olsaydm, bu uursuz gecede, u anda sizinle otururken yle mi konuurdum,

KARAMAZOV KARDELER 65 yle mi davranrdm, size ve dnyaya bu gzle mi bakardm? Kald ki, elimde olmayarak Origoriy'i ldrdm dnmekten bile btn gece znt iinde kvrandm. Ama, korkudan, yalnz sizin vereceiniz cezadan korktuum iin deil! Ayp size! stelik bir de sizin gibi alayclara, burnunun ucunu bile gremeyen hi bir eye inanmayan kr kstebeklere, yeni bir alaklm daha, yeni bir rezaletimi daha aklamam, onu anlatmam istiyorsunuz! Bu beni sulandrmaktan kurtarsa bile deer mi? Krek cezas bile bundan daha iyidir! Babamn kapsn kim ap o kapdan ieri girdiyse, onu o ldrm, o soymutur. Kimdir bu adam? Bilemiyorum ve bu dnce bana ikence oluyor. Ama bu Dimitriy Karamazov deildir. Bunu biliniz. Size syleyeceim de bu kadar. Yeter, yeter artk srar etmeyin... Srgn edin, idam edin, ama, beni artk sinirlendirmeyin. Susuyorum artk. arn bakalm tanklarnz... Mitya, beklenmiyen bu monologunu daha nceden artk bir daha konumamaya bsbtn karar vermi gibi sylemiti. Savc, btn bu sre iinde onu dinlemiti. Mitya susar susmaz en serinkanl, en sakin tavryla, birden, sanki ok olaan bir ey sylyormu gibi unu syledi: ite, sras gelmiken demin sz ettiiniz o alan kap konusunda, imdi size hem bizim, hem de sizin iin ok nemli olan bir eyi, yaralam olduunuz ihtiyar Grigoriy Vasilye-vi'in ifadesini aklayabiliriz. Grigoriy Vasilyevi, ayldktan sonra, kendisine sormu olduumuz sorulara karlk olarak, daha o zaman, bahede bir grlt iiterek kapya kp da ak olan bahe kapsndan ieri girmeye karar verdii ve baheye getii srada, daha nce sizin bize sylemi olduunuz gibi, babanz grdnz ak pencerenin nnden karanlkta katnz grmeden nce, sola doru baktn, o Pencerenin gerekten ak olduunu, ama ayn zamanda bulunduu yere ok daha yakn olan kapnn da azna kadar alm olduunu farkettiini syledi. Oysa siz, bahede bulunduunuz sre iinde, o kapnn kapal olduunu ileri srdnz. Sizden unu da saklamyacam ki, Grigoriy Vasilye-tanklk ederken, o kapdan koarak ktnz kendi gzile grmedii halde, baheye girdii urada, artk kendisl-bulunduu yerden biraz ilerde, bahenin ortasnda, du66 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 vara doru kotuunuzu grm olmasna ramen, muhakkak o kapdan koarak km olduunuzu syledi... Mitya, savc daha sznn yansna geldii srada, birden kendini kaybederek avaz kt kadar: Sama! diye bard. Alaka bir yalan bu! Kapnn ak olduunu grmesine imkn yoktu! nk kap kilitliydi... Yalan sylyor! Grevim size unu da tekrarlamam emrediyor ki: verdii ifade ok kesindir. Sylediklerinde srar etmektedir. Kendisini birka kez sorguya ektik. Nikolay Parfenovi, heyecanla: Ben kendim ona birka kez sordum bunu, diye savcy destekledi. Mitya: Yalan, yalan! diye barmaya devam ediyordu. Bu ya iftiradr, ya da deli samas! Dpedz sayklam. Kan iindeyken, yara aldndan tr gzne hayal grnm, ayl-d vakit... te o zaman sayklamaya balam. Evet ama kapnn ak olduunu ayld vakit deil de, daha nce, kendi dairesinden kp baheye girdii zaman farketmi. Yok canm, yalan, yle ey olamaz! Bana kzd iin iftira ediyor... Byle bir eyi gremezdi... Ben koarak kapdan: km deilim. Mitya'nn nefesi tkanyordu. Savc, Nikolay Parfenovi e doru dnd ve etkili bir tavrla: Delili gsteriniz! Nikolay Parfenovi, masann zerine arivlerde kullanlan zarflarn byklnde, kaln kttan yaplm ve zerinde hl bozulmam mhr bulunan byk bir zarf koyarak: Bunu tandnz m? diye sordu. Zarf botu ve bir yan yrtkt. Mitya, ona gzleri dar uram gibi bakt. Bu... Bu galiba babamn zarf, diye mrldand. O binin bulunduu zarf olacak... zerinde bir yaz olacak, msaade buyurun: Civcivime... Evet bin ruble! bin! Gryor musunuz? Mitya, bunu sylerken baryordu. Gryorsunuz, ama iinde para bulamadk. Bu zarf bo olarak perdenin arkasnda, karyolann altnda yere frlatlmt. Mitya, birka saniye yldrmla vurulmu gibi durdu. Birden olanca gcyle: Baylar, bu Smerdyakov'dur! diye bard. ldren odur, soyan odur! htiyarn zarf nereye sakladn bir o biliyordu... imdi artk her ey apak! Ama yle bir zarf olduunu ve yastn altnda bulunduunu siz de biliyordunuz. Benim hi bir zaman bundan haberim olmamt. Bunu hi bir zaman grmedim. imdi ilk kez olarak gryorum. Daha nce yalnz Smerdyakov'dan iittim... Bir o biliyordu ihtiyarn odasnda bu zarfn nerede olduunu, benim haberim bile yoktu... Mitya artk bsbtn tkanyordu: yi ama, siz kendiniz biraz nce bu zarfn babanzn yast altnda bulunduunu sylediniz. Bunu aynen belirttiniz. Yastn altnda dediniz. Demek ki, nerede olduunu biliyordunuz. Nikolay Parfenovi: Biz de yle zapta geirdik! diye savcy destekledi. Sama, akl alacak ey deil! Ben hi de yastn altnda, olduunu bilmiyordum. Belki hi de yastn altnda deildi... Ben sadece tahminen yastn altnda olduunu syledim... Smerdyakov ne diyor? Siz kendisine bu zarfn nerede olduunu sordunuz mu? Smerdyakov ne diyor? Asl nemli olan bu... Ben ise mahsus kendime iftira

ettim... Yastn altnda bulunduunu syliyerek hi dnmeden yalan syledim. Siz ise imdi... Canm biliyorsunuz ya, insan bazen azndan birey karr, sonra da yalann geri almaz. Oysa zarf yalnz Smerdyakov biliyordu, yalnz Smerdyakov, baka kimse bilmiyordu! Zarfn nerede olduunu da bana kendisi aklad. Ama bunu yapan odur, odur! Babam muhakkak o ldrmtr! imdi artk bunu gn gibi apak gryorum! Mitya, gittike daha ok kendini kaybederek, szlerini balantsz olarak tekrar ede ede, fkelene fkelene, heyecanla Deiriyordu. Bunun byle olduunu anlayn ve abuk onu tevkif edin! abuk! Babam muhakkak ben katktan sonra ve Grikendini kaybetmi olarak yatt srada ldrmtr.68 KARAMAZOV KARDELER Bu apak bir ey... aretleri vermitir, babam da ona kapy amtr... nk verilecek iaretleri yalnz o biliyordu, nk babam o iaretleri almadan hi kimseye kapy amazd. Savc, ayn arballkla ana artk zafer kazanm birinin tavryla: Yalnz unuttuunuz bir nokta var, dedi. Kap zaten siz daha orada, bahede bulunduunuz urada ak olduuna gre, iaret vermeye gereklilik yoktu. Mitya: Ha... Kap... Kap... diye mrldand. Sonra hi konumadan gzlerini savcya, dikti ve tekrar tm gcn yitirerek iskemlenin zerine kt. Herkes susmutu. Mitya artk hi bir ey dnmeden gzlerini yere indirmi olarak: Evet kap! Bir hayal! Tanrnn kendisi bile bana kar! Savc ok ciddi bir tavrla: te gryorsunuz ya! dedi. Hem kendiniz bir yargda bulunun Dimitriy Fiyodorovi: Bir taraftan bu kapnn ak olduunu ve sizin o kapdan koarak ktnz belirten bir ifade, sizi de bizi de arl altnda ezen bir ifade var. br yanda da kendi ifadenize gre, daha saat kadar nce sadece on ruble bulabilmek iin tabancalarnz rehin vermiken birden elinize geen paralarn nereden geldiini aklamamak hususunda anlalmaz, fkeli inadnz! Btn bunlar gz nnde bulundurulursa, siz karar verin: Neye inanalm? Neyin zerinde duralm? Souk, her eyde ktlk gren alayc insanlar olduumuzu syleyerek bizi sulamayn, vicdannz, soylu duygularnz anlamak yeteneinden yoksun insanlar olduumuzu sylemeyin. Aksine durumumuzu anlayn... Mitya, anlatlamyacak bir heyecan iindeydi. Sapsar oldu. Birden: Peki yleyse! diye bard. Size srrm aklayacam. Paralan nereden bulduumu syliyeceim. Bu rezaleti ortaya dkeceim, tek sonradan sizi de kendimi de sulamayaym, diye. Nikolay Parfenovi garip, sevinli ve duygulu bir sesle: Hem bana inann Dimitriy Fiyodorovi, inann ki, $u anda imdi gerekten itenlikle ve tam olarak yapacanz her aklama sonradan durumunuzu hafifletmek bakmndan snrsz bir etki yapacaktr, hatta bundan baka... KARAMAZOV KARDELER 69 Ama savc masann altndan onu hafife aya ile drtt. Bunun zerine Nikolay Parfenovi tam zamannda sustu. Zaten dorusunu sylemek gerekirse Mitya onu dinlemiyordu. VII MTYA'NIN BYK SIRRI ISLIKLAMA Mitya, ayn heyecan iinde: Baylar, diye sze balad. Bu paralar... imdi tam olarak aklamak istiyorum... Bu paralar benimdi! Savc ile sorgu yargcnn yzleri uzam gibi oldu. Hi de bunu beklemiyorlard. Nikolay Parfenovi: Nasl oluyor da sizin oluyor, diye kekeledi. Kendi ifadenize gre daha saat bete bile... Eeee, Allah kahretsin o gn de, o saat bei de, aklamalarm da! bunda deil ki! Bu paralar benimdir! Benim! Daha dorusu alm olduum bir parayd... Bu bakmdan benim deildi. aldm, kendi elimle aldm bir parayd... topu topu bin be yz ruble kadard. Onlan hep yanmda bulundururdum, btn o sre boyunca yanmda tadm... Peki ama nerden aldnz onlar? Birisinin boynundan aldm, baylar! te u boyundan, kendi boynumdan... Bu paralar bir beze dikilmi olarak boynumda tayordum. oktandr, bir aydr onlar utan duyarak, bunun rezilce bir ey olduunu bilerek boynumda tayordum. Peki onlar kimden... alp da kendinize mal ettiniz? Yani aldnz demek istiyorsunuz. Sznz ak syleyiniz. Evet, kendimi onlar alm sayyorum! Oysa dorusunu isterseniz onlar gerekten, sadece kendime mal etmitim, yani el koymutum... Ama bence gene de alm saylrm onlar. Hele dn akam, dn akam artk bu paralar bsbtn alnm oldu... Dn akam m? Ama siz demin onlar bir ay nce... ettiinizi sylediniz!70 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 71 Evet, ama babamdan almadm. Babamdan deil! Merak etmeyin, babamdan almadm onlar. Ben bu paralar Ondan aldm. zin verin de anlataym. Ama szm kesmeyin. Bunlar anlatmak ar geliyor. Bakn... Bir ay kadar nce eski nianlm Katerina vanovna Verhovtzeva beni yanna ard... Onu tanyorsunuz deil mi? Tabi, tanmaz myz? Biliyorum tandnz. ok yksek ruhlu, en yksek ruhlu insanlardan biridir o. Ama benden oktandr nefret ediyordu. Evet, oktan, oktan... Hem de hak etmitim, hak etmitim onun bu nefretini! Sorgu yargc: Katerina vanovna'dan m sz ediyorsunuz? diye hayretle sordu. Savc da mthi bir hayretle gzlerini Mitya'ya dikmiti.

 Ah, ne olur onun adn bu ie kartrmayn! Bu iste onun adndan sz ettiim iin alan biriyim. Evet, onun benden nefret ettiini gryordum... oktandr farketmitim bunu. Daha ilk gnnden, orada, benim kira ile oturduum evde olup bilen eyler srasnda... Ama bu kadar yeter, yeter. Bunu renmeye bile lyk deilsiniz. Bunu anlatmaya hi lzum yok. Yalnz unu anlatmalym... Katerina vanovna beni bir ay nce yanna ard, bana bin ruble vererek, bunlar kz kardeine ve Moskova'da bulunan bir akrabasna gndermemi istedi. (Sanki kendisi bunu yapamazrru gibi!) Ben ise... Bu gerekten hayatmn uursuz bir annda olmutu. Benim... Yani ksaca syliyeyim, benim bir bakasn, onu, imdiki sevgilimi, u anda sizin elinizde bulunan, aada oturan Gruenka'y sevmeye baladm srada oldu... O zaman Gruenka'y aldm gibi buraya Mokroye'ye getirdim ve burada o uursuz bin rublenin yarsn yani bin be yz rubleyi har vurup harman savurdum. br yars ise yanmda duruyordu. te o harcamadm bin be yz boynumda, tasvir yerine boynumda tayordum, dn ise kdn atm ve onlar da harcadm. Hesaptan geriye kalan sekiz yz ruble imdi sizin elinizdedir Nikolay Parfenovi. Dnk bin be yz rubleden geriye kalan budur. Bir dakika! Bu nasl olur? Bundan bir ay nce burada bin be yz deil, bin ruble harcadnz, bunu herkes biliyor deil mi? __ Kim biliyormu bunu? Kim hesaplam? Birine saydrdm m bunlar? __ Rica ederim! Siz kendiniz herkese o zaman tam bin ruble harcadnz sylemisiniz. Doru, syledim ya! Btn kente syledim. Kentte de herkes ayn eyi sylyordu. Herkes yle sanyordu. Burada, Mokroye'de bile bin harcadm sylyorlard. Ama gene de ben o zaman bin deil, bin be yz rubleyi savurdum. br bin be yz rubleyi bir kda sarp diktim. te i byle oldu baylar, dn elimde olan paralar bunlard... Nikolay Parfenovi: Bu hemen hemen harikulade bir ey... diye sylendi. Sonunda savc: zin verirseniz, unu sormak istiyorum, dedi. Bu durumu yani o bin be yz rubleyi daha o zaman bir ay nce yannzda brakm olduunuzu hi kimseye akladnz m? Hayr, hi kimseye sylemedim. Garip ey, gerekten hi kimseye sylemediniz mi? Hi kimseye, hi ama hi kimseye. Peki, o halde, bu susuunuz neden ileri geliyor? Bunu byle bir sr olarak herkesten saklamaa sizi ynelten nedir? daha ak konuaym: sonunda srrnz bize akladnz, sizin deyiminizle o kadar ayp olan eyi bize sylediniz... Geri aslna baklrsa ve tabi baka sularla kyaslanrsa, bu davran, yani bakasna ait olan bin rubleye el koyu (ki bu muhakkak geici bir eydi) bence, ne olursa olsun, sadece dncesizce bir harekettir. Hi de o kadar utan verici bir ey deildir, hele karakteriniz gznnde bulundurulunsa... Haydi, diyelim ki, kstaha bir davrant, kabul... ama kstaha bir davran baka, ayp bir davran bakadr. Yani demek istiyorum ki bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuz o bini bu ay iinde harcadnz, zaten siz bu konuda bir aklamada bulunmadan nce de, herkes tahmin diyordu. Ben bile bu uydurmay iittim... Hatta Mihayl Makarovi de iitti bunu. Bu bakmdan bu artk bir uydurma ol-ttiaktan kt, btn kentin aznda olan bir dedikodu haline Seldi. Bundan baka, yanlmyorsam, siz kendiniz de bunu iti-raf etmisiniz... yani paralar bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuzu... Bu yzden sizin imdiye dek, daha dorusu u kadar, sylediinize gre o paradan o bin be yz ruble-72 KARAMAZOV KARDELER yi ayrm olduunuzu olaanst nemi olan bir sr olarak saklamanza ve bu srra ayrca mthi bir korku duygusu eklemenize, atm kaldm... Byle bir srrn aklanmasnn size bu kadar znt ektirmesi inanlacak ey deil... Daha bun-dan biraz nce burada o srr aklamaktansa krek mahkmu olmaa raz olduunuzu bararak sylyordunuz... Savc sustu. Kendisini fazla heyecana kaptrmt. Cannn skldm, neredeyse fkelenmek zere olduunu saklayamam ve iinde biriken duygulan, szlerin dzgnlne nem vermeden, balantsz, hemen hemen karmakark bir ekilde ortaya dkmt... Mitya, kesin bir tavrla: Ayp olan, o bin be yz rubleyi almam deil, onlar o bin rubleden ayrm olmamdr, dedi. Savc, sinirli sinirli gld: Canm bunun ayb nerede? dedi. Kstaha el koyduunuz bin rubleden kendi ihtiyalarnza gre yarsn ayrmanzda utanlacak ne var? Asl nemli olan bin rubleye el koymanzdr, onlar u ya da bu ekilde kullanm olmanz deil. Sras gelmiken soraym, neden bu karar verdiniz, yani bu parann yansn neden ayrdnz? Bunu hangi amala yaptnz bize aklayabilir misiniz? Mitya: Ah haklsnz baylar! Evet, iin asl z de ite bu amata! diye bard. Ben bu paray, alan biri olduum iin ayrdm. Yani baz hesaplar yaptm. Bu ite hesap yapmak ise, alaklktan baka bir ey deil... stelik bu alaka i tam bir ay srd! Bundan bir ey anlalmyor. Size hayret ediyorum. Ama, belki de gerekten daha pek anlalabilecek ekilde konuamyorum. Bakn, szlerimi dikkatle izleyin: diyelim ki namusuma gvenilerek bana verilmi olan bin rublenin hepsini burada elenerek har vurup harman savurdum, ertesi gn de ona gidip: Katya ben bir su iledim, senin bin rubleni elencede har vurup harman savurdum diyorum. Bu nasl bir davran olurdu? yi bir ey mi? Hayr, iyi olmazd... erefsizce, alaka bir ey olurdu. Ben de hayvann biri, bir hayvan gibi kendisini tutmasn bilemeyen bir insan olurdum yle deil mi? Ama ne de olsa, hrsz saylmazdm deil mi? Bu durumda bana, dogKARAMAZOV KARDELER 73 rudan doruya bir hrsz diyemezdiniz. Kabul edin ki byle olurdu. Elenmi, paray har vurup harman savurmu ama almam olurdum! imdi daha ok krl olan bir baka rnek vereyim. Szlerimi dikkatle izleyin, yoksa gene ne

syleyeceimi arrm... Nedense bam dnyor... her neyse, gelelim ikinci olaya: diyelim ki, burada o binden yalnz bin be yzn, yani yarsn savuruyorum. Ertesi gn de parann sarf etmediim yansn gidip ona gtryorum: Katya, unlar benden al, ben adi herifin, dncesiz alan biriyim, parann bu yansn al, nk br yansn elencede harcadm, demek ki bunu da harcayacam, iyisi mi kazaya uramasn! diyorum. Byle bir ey yapm olsaydm, ne olacakt? O zaman bana istediinizi syleyebilirdiniz, hayvann biri, adi herifin biri olduumu sylerdiniz, ama bana hrsz diyemezdiniz, kesin olarak hrsz diyemezdiniz bana! nk muhakkak ki, hrsz olan bir adam parann yarsn geri gtrmezdi. Onu kendisine saklard. Katya parann yarsn bu kadar abuk getirdiimi grnce: Madem bunu getirdi, demek ki br paray da, geri kalan da, elencede harcadklarn da geri getirecek. Btn mrnce aryacak, alp aba-lyacak ama sonunda bu paray bir araya getirip bana geri verecek diye dnecekti. Bylece ben belki de adi herifin biri olacaktm ama hrsz saylmayacaktm. Ne derseniz deyin, yle olsayd bana hrsz diyemezdiniz. Savc, souk bir tavrla glerek: Diyelim ki, arada bir fark var, dedi. Yalnz gene de bunda kaderinizi deitirecek kadar nemli bir fark grd-hayret etmemek elden gelmiyor. Evet, ite byle uursuz bir fark gryorum; Her insan aIaka davranabilir, hatta herkeste alaka bir yn vardr. a ancak alaklkta en alt basamaa dm biri hrsz olabilir. Her neyse, ben bu incelikleri belirtmesini bilemiyorum... Yalnz hrsz, alaklk eden bir adamdan daha adidir; ben bu kandaym. Dnn bir kere: paray tam bir ay zerimde tayorum, her gnn sabahnda onu geri verebilirim, verdim mi de artk adi bir insan saylmam. Ama ite bir trl karar veremiyorum, dva burada! Her gn, bunu yap-yapmaya zorlayarak: Karar versene, karar versene, adi herif! diye durmadan tekrarladm halde, tam bir ay boyunca bu74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75 karar bir trl veremedim. te asl problem bu! Ne dersiniz, sizce doru bu mu? Doru mu, ha? Savc, ar bal bir tavrla: Diyelim ki, pek o kadar doru bir ey deil. Bunu pekl anlyorum ve bu konuda sizinle tartmyorum, diye karlk verdi. Hem genel olarak byle ince konular ve ayrntlar bir tarafa braksak da, ltfen gene asl konuya dnsek daha iyi olmaz m? Asl mesele unda: Bu konuda size soru sorduumuz halde, siz hl bize balangta o bin rubleyi neden byle ikiye ayrdnz, yani yarsn harcayp, yarsn neden sakladnz sylemediniz? Bu paray neden sakladnz, bu ayrm olduunuz bin be yz rubleyi nerede harcamak istiyordunuz? Bu soruda srar ediyorum, Dimitriy Fiyodorovi. Mitya, elini alnna vurarak: Ha, evet, gerekten yle! diye bard. zr dilerim. Sizi zyorum ve en nemli olan aklamyorum. Aklasay-dm her eyi bir anda hatrlardnz. nk asl utanlacak ey, ite o amatadr, o amata! Bakn, bu ite len ihtiyar babam suluydu. Kendisi hep Agrafena Aleksandrovna'y batan karyordu, ben de onu kskanyordum. Sanyordum ki, Agrafena Aleksandrovna onunla benim aramda kararszlk iinde bocalyor. te byle bir durumda kendi kendime: Peki, birden kararn verirse, beni zmekten vaz geerek birden bana: Onu deil seni seviyorum, beni dnyann ta br ucuna gtr! derse, ne yaparm? diye soruyordum. Oysa elimde sadece iki tane, iki grivennikten baka para yoktu. Bu durumda onu hangi parayla gtrebilirsin? Ne yaparsn? Byle bir ey oldu mu, mahvoldum, demektir, diyordum. Tabii, o zamanlar onun nasl bir kadn olduunu bilmiyordum, anla-myordum. Sanyordum ki, ona para lzm ve fakirliimden tr beni hi bir zaman balamayacaktr. te bu yzden, sinsi sinsi o binin yarsn bir yana ayrdm. Hem de serinkanllkla, iimden hesap ederek, daha imeye balamadan nce, ine iplikle bu paralar bir bezin iine diktim. Diktikten sonra da geri kalan paray elence iin sarfetmek zere yola koyuluyorum! Hayr ne derseniz Jeyin, bu alaka bir davrantr! imdi anlyor musunuz? Savc yksek sesle gld. Soru hkimi de kahkahalarla glmeye balad. Nikolay Parfenovi Hi... Hi... Hi... diye glerek: __Bence btn paray harcamaktan kendinizi alkoyarak hem ahlkl hem de akllca davranm oldunuz! dedi. Byle yapmanzdan ne kar? Paray alm olduum ortaya kar. Anlatmak istediim de bu! Hay Allah! Bunu anlamamanz beni dehet iinde brakyor! Gsmde bezin iine sarlp dikilmi olan o bin be yz rubleyi tadka, sabah akam kendi kendime Sen hrszsn, sen hrszsn! diyordum. Btn bu ay iinde onun iin edepsizlik ettim zaten, onun iin meyhanede dvtm, onun iin babama dayak attm, hep bunlar kendimi hrsz olarak hissettiim iin yaptm! Kardeim Alyoa'ya bile bu bin be yz rubleyi sakladm aklayamadm! O derece kendimi alalm, adilemi hissediyordum! Ama unu da bilin, ki, o paralar tadm srece gene her gn, her saat kendi kendime: Hayr Dimitriy Fiyodorovi! Dur bakalm, belki daha hrsz deilsin! diyordum. Neden mi? nk her gn, Ertesi gn o bin be yz rubleyi gidip Katya'ya geri verebilirsin diyordum kendi kendime. te, boynumdaki o beze dikili paray ancak dn, koparmaya karar verdim. O ana kadar buna cesaret edemiyordum. Bunu yapar yapmaz da, hemen o anda artk tam anlamyla ve itiraz kabul etmez bir ekilde hrsz oldum. Hem hrsz, hem de mrmn sonuna kadar erefsiz olarak yaayacak bir insan oldum! Neden m? nk o boynumdan kopardm bezle birlikte Katya'ya gidip Ben adi bir adam deilim, hrsz deilim! demek iin beslediim umudu da iimden skm oldum! imdi anlyor duunuz? Anlyor musunuz ne demek istediimi? Nikolay Parfenovi: Peki, neden bu karar tam da dn akam verdiniz? szn kesti. Neden mi? Sormanz bile gln: nk kendimi l-mahkm etmitim! Sabahn beinde, burada, gn doarken lecektim: Ha alak bir insan olarak lmm, ha soylu insan olarak benim iin hepsi bir! diye dnyordum. ite yle anlalyor ki, hi de hepsi bir deil! nanr baylar? Bu gece bana en ok znt veren ey, ihtiyar ua ldrm olmam ve Sibirya'ya srlme tehlikesi ile kar karya

gelmem, deildi; stelik bu srgn tehlikesi ne zaman karma kmt? Sonunda akma kavutuum ve cennet kaplarnn bana yeniden ald anda! Ah, geri bu bir76 KARAMAZOV KARDELER da beni zyordu ama, o kadar deil. Bu i boynumdakl paralar eninde sonunda koparp harcadm dnmek ve bylece artk tam anlamyla bir hrsz olduumu kavramak kadar zmemitir beni! Ah baylar, size yreim kan alayarak tekrar ediyorum: Bu gece pek ok ey rendim! rendim ki be- i-nim iin yalnz alak bir insan olarak yaamak deil, alak j olarak lmek de imknsz bir ey... Hayr baylar, insan erefli '' bir varlk olarak lmeli! Mitya sararmt. Yznde bitkin ve km bir hal vard. Buna ramen son derece heyecan iindeydi. Savc yumuak bir tavrla, hatta zntsn paylar gibi: Sizi anlamaya balyorum Dimitriy Piyodorovi, diye szlerini uzata uzata karlk verdi. Ama siz ne derseniz deyin, bence btn bunlar sinirlerinizin bozuk olmasndan ileri geliyor... Sizin sinirleriniz hasta! bunda! Ayrca, hemen hemen tm bir ay boyunca ou kadar znt ekecek yerde, neden gidip de o bin be yz rubleyi, onlar size vermi olan hanma gtrmediniz ve artk ona her eyi akladktan sonra neden bize bu kadar feci olduunu sylediiniz o zamanki durumunuzu gznnde bulundurarak normal olarak akla ilk gelen eyi denemediniz? Yani niin elinizi vicdannza koyarak, ilediiniz hatalar akladktan sonra masraflarnz karlamak iin gereken paray gene ondan istemediniz? Muhakkak ki, o hanm ok vicdanl olduu iin, duyduunuz derin znty grerek size olumsuz bir karlk vermezdi, hele karlnda bir vesika ya da tccar Sam-sonov ile bayan Hohlakova'ya teklif etmi olduunuz salam garantiler gibi bir garanti vermi olsaydnz. Bu garantiyi imdiye dek, deeri olan bir ey sayyordunuz deil mi? Mitya birden kzard. Kulaklarna inanamyormu gibi bir tavrla savcnn gzlerinin iine bakarak fke ile: Canm, beni bu derece alak m sanyorsunuz? diye sordu. imdi arma sras savcya gelmiti: inann ki, cidd sylyorum... Neden cidd olmadm sanyorsunuz? Olur mu yle ey! Bunu yapsaydm dnyann en byk adilii olurdu! Beni ne kadar zdnz biliyor musunuz baylar? Ama madem istiyorsunuz ne yapaym? Artk siz iimde dmlenen en kt duygulan bile aklyorum. YalKARAMAZOV KARDELER 77 niz bunu, gene sizi utandrmak iin yapyorum. Siz de insan duygularnn ne kadar alaka bir tertip iine girebildiine hayret edeceksiniz. unu bilin ki, ben de daha nce byle bir tertip yapmay, evet evet, demin sz ettiiniz o tertibi yapmay dndm bay savc! Evet, baylar, bu uursuz ay iinde benim de aklma ayn dnce geldi. O kadar ki, az kalsn Katya'ya gitmeye karar verecektim. O derece alal-mtm! Ama ona gidip kendisine ihanet etmi olduumu aklamak iin ihanetimi gerekletirmek, yani onu yerine getirmek iin yapacam masraflar karlayacak paray gene ondan, Katya'dan yalvararak istemek (yalvarmak diyorum, iitiyorsunuz, yalvarmak!) sonra da bir baka kadnla, ona rakip olan, en ok nefret ettii ve gururunu yaralam olan bir kadnla kamak... Rica ederim, siz ldrmsnz, bay savc! ldrmasna ldrmadm, yalnz herhalde, heyecandan pek dnemedim... o dediiniz kadnca kskanlk konusunu... Eer gerekten ileri srdnz gibi iin iinde bir kskanlk olmas mmkn olsayd... ho belki de iin iinde buna benzer bir ey olmutur... Savc, bunu hafife glerek sylemiti. Mitya, mthi bir fkeyle yumruunu masann zerine indirdi. Ama bu artk ylesine bir alaklk olurdu ki! diye bard. ylesine pis, ylesine tiksindirici bir i olurdu ki, artk ne diyeceimi bilemiyorum! Hem biliyor musunuz ki, bunu yapsaydm, o bana bu paray verirdi! Tek benden intikam alsn diye! intikamn tadn duysun diye. Benden nefret ettii iin verirdi bu paray! nk onun da ruhunda yanan bir cehennem vardr ve fkesi mthi olan bir kadndr! Bana gelin- ben verecei paray alrdm. Ah! Alrdm, alrdm... Ondan sonra da artk btn mrmce... Aman yarabbi! zr dilerim baylar, ok baryorum, nk bu dnce daha ok ksa bir sre nce, gn nce, tam Lyagaviy ile uratm gece, sonra da dn akam, evet dn, btn gn sresince zihnimden hi silinmedi. Bunu hatrlyorum. Ta o olay mey-dana gelinceye kadar... Silinmedi zihnimden. Nikolay Parfenovi merakla: ~- Hangi olay? diye sze karacak oldu. Ama Mitya, ne dediini duymad. Somurtkan bir tavrla: Size korkun bir aklamada bulundum, diye szne etti. Bu bakmdan, ona gereken deeri verin sayn78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 baylar. Hem bu aklamaya gereken deeri vermek yeterli deil, onu yalnz deerlendirmekle kalmayn! Ona apayr yksek bir deer verin! Eer bunu yapmazsanz, eer bu da yrei-nizi sarsmadan kulaklarnzn dibinden geip giderse, o zaman aktan aa beni hie sayyorsunuz demektir baylar. Size bu kadar sylerim ite! yle bir ey olursa, sizin gibi adamlara bunu aklamadm diye utancmdan lrm! Evet kendimi tabanca ile vururum! Ne yazk ki daha imdiden gryorum ki bana inanmyorsunuz! Sonra artk korku ile:. Ne oluyor? Bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? diye sordu. Nikolay Parfenovi hayretle ona bakyordu: Evet, demin sylediinizi, yani son dakikaya dek, hl bayan Verhovtzeva'ya gidip bu paray ondan istemeyi dndnz... nann, bu bizim iin ok nemli bir aklama, Dimitriy Fiyodorovi, yani btn bu olayla ilgili olarak... Hem daha ok sizin iin, daha ok sizin iin nemli bir ey bu. Mitya, kollarn iki yana iddetle vurarak:

 Rica ederim baylar, hi deilse bunu yazmayn, utann! Dorusunu sylemek gerekirse, karnzda yreimi paralayarak ikiye ayrdm, siz ise frsattan istifade ederek parmaklarnz, o yrtlm olan iki parann iinde dolatryorsunuz... Aman yarabbi! Umutsuzluk iinde, elleri ile yzn kapad. Savc: Canm bu kadar endie etmeyin Dimitriy Fiyodorovi! dedi. imdi zapta geirilen her eyi size okuyacaz. Bunlar dinledikten sonra kabul etmediiniz bir ey varsa, syleyeceiniz szlere gre deitiririz. imdi ise size nc kez olarak, kk bir sorguyu tekrarlayacam: Bir kez bez parasna sarp diktiiniz bu paralardan gerekten hi kimseye, ama hi kimseye sz etmediniz mi? Size unu syleyeyim ki, bunu dnmek hemen hemen imknsz bir ey olarak g-rnyor. Hi kimseye, hi kimseye! dedim ya. Aksini sylerseniz, demek ki szlerimden hi bir ey anlamadnz! Beni ra~ hat brakn! Rica ederim, bu konuyu aa kavuturmamz gerekiyor, hem de bunu ok daha nce yapmak gerekirdi. imdi kendiniz bir dnn: Belki on kiinin alm olduumuz ifadelerine gre, siz kendiniz o bin rubleden herkese sz etmi, hatta bunlar harcadnz orada burada yksek sesle sylemisiniz: binden sz etmisiniz, bin be yzden deil! Bundan baka dnk paralan ortaya kardnz vakit de gene birok kiiye, tekrar bin ruble ile gelmi olduunuzu sylemisiniz. Mitya: On kiinin deil, yzlerce kiinin, iki yz kiinin ifadesini alsanz ne kar? Belki iki yz kii, belki de bin kii is.it-mitir bunu! Grdnz m ya? Hepsi, hepsi tanklk ediyorlar. Bu hepsi sz bir ey ifade etmiyor mu size? Hi bir ey ifade etmiyor. O zaman yalan sylemitim. Onlar da, hepsi, szlerimi tekrarlayarak yalan sylediler. Canm, neden byle yalan sylemek ihtiyacn duydunuz? Yalan olduunu sylyorsunuz ya. Ben ne bileyim Allah akna? Belki de bbrlenmek iin... Laf olsun diye... Bak ne kadar ok para yedi desinler diye... Hatta belki de o beze diktiim paralan unutmak iin... Evet, asl bu yzden... Hay Allah kahretsin... Ka kezdir bana hep bu soruyu soruyorsunuz! Yalan syledim diyorum ya! Bitti ite. Bir kez yalan syledikten sonra, artk dzeltmek istemedim, insan bazan durup dururken neden yalan syler? Savc, etkileyen bir sesle: Bir insann durup dururken neden yalan sylediini kestirmek ok zor bir ey, dedi. Yalnz o muska gibi dediiniz ey, boynunuzda tadnz o bez paras byk myd? Hayr, byk deildi. rnein bykl ne kadard? Bir yz rublelii ikiye katlayn, bykl ite o ka-darfl. olmaz Geriye kalm kk paralarn gsterseniz daha iyi m? Herhalde zerinizde bir yerde paralar vardr. Eee... Allah kahretsin! Ne biim samalklar bunlar? bileyim, nerededir paralar? Rica ederim bize unu syler misiniz: O bez parasn80 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 81 ne zaman, nerede boynunuzdan kardnz? Kendi ifadenize gre, eve uramadnz deil mi? Fenya'dan kp Perhotin'e gidiyordum ya, ite yolda boynumdan kopardm o bezi. inden de paralar kardm. Karanlkta m yaptnz bu ii? Bunu yapmak iin mum gerekli miydi? Bir anda, parmamla koparverdim ite! Elinizde makas olmadan, sokak ortasnda ha? Galiba meydann orada. Makasa ne gereklilik vard? Zaten rk bir bezdi! Hemencecik yrtld. Sonra o bezi ne yaptnz? Orackta atverdim. Nereye attnz? Meydana canm. Zaten her ey meydanda oldu! Ne bileyim ben meydann neresinde? Hem bunu ne diye soruyorsunuz? Bu ok nemli bir ey Dimitriy Fiyodorovi: Eya olarak bulabileceimiz tm deliller sizin lehinizedir. Nasl oluyor da anlamak istemiyorsunuz? Bir ay nce, bu paray o bezin iine dikmenize kim yardm etti? Hi kimse yardm etmedi, kendim diktim. Siz diki bilir misiniz? Askerlik yapm adam diki bilir. Hem bu i ustalk falan da istemez. Kuma nereden buldunuz? Yani o bezi, paralan iine diktiiniz bezi nereden buldunuz? Benimle alay etmiyorsunuz deil mi? Ne mnasebet! imdi akann sras m, Dimitriy Fiyodorovi! Hatrlamyorum bezi nereden aldm. Bir yerden al-mmdr. insan bunu hatrlamaz olur mu? Vallahi hatrlamyorum! Belki de amarmdan bir para yrtmmdr. ok enteresan! Belki de yarn evinizde iinden o paray yrttnz ey, her neyse, diyelim ki, o gmlek bulunur. O bez nedendi? Pamuklu muydu, keten miydi? Ne bileyim ben nedendi? Durun... Galiba onu hi bir yerden yrtmadm. Basmadand... Evet... Galiba paralan ev sahibi kadnn balnn (*) iine diktim. Ev sahibinizin bal ime mi?

 Evet, ondan yrtmtm onu. Nasl yrtmtnz? Bakn. Gerekten yle oldu. imdi iyice hatrlyorum. Bir gn bez lzm olmutu, ben de bir balk yrttm. Belki de mrekkep kalemimi smek iin. Gizlice alverdim. nk zaten ie yaramayan bir bezdi. Paralan odamda yerlerde srnyordu. te o bin be yz rubleyi onun iine diktim... Galiba yle oldu, evet. Paray o bez baln iine diktim. Zaten basmadan yaplm berbat bir eydi, belki bin kez ykanmt. Bunu da artk kesin olarak hatrlyorsunuz, yle mi? Kesin olarak m, deil mi bilemem. Bana yle geliyor, galiba baln iine diktim. Hem yle de olmasa, vz gelir bana! Eer yle ise, hi deilse ev sahibeniz kendisine ait olan o eyi ortadan yok olduunu hatrlayabilirdi deil mi? Hayr, hi de hatrlamad, onu aramad bile! Eski bir bezdi diyorum size, eski psk bir bez, be paralk deeri yoktu. Peki, ineyi iplii nereden aldnz? Mitya, sonunda kzd: Burada kesiyorum, artk bir ey sylemek istemiyorum. Yeter! Gene de o... Dikili bez parasn meydann neresine attnz byle bsbtn aklnzdan karmanz da garip. Mitya, alayl alayl gld: Canm, emredin yarn meydan sprsnler, belki bulursunuz. Sonra bitkin bir sesle: Yeter baylar! Yeter! dedi. Aka gryorum ki, bana inanmadnz! Hi bir szme, be paralk nem vermediniz. Ama su sizde deil, ben de, bunlar ileriye srmemeliy-dim! Ne diye, ne diye srrm aklayarak kendimi kk drdm sanki! Sizin iin bunlar bir alay konusu, gzlerinizden anlyorum bunu. Beni buna siz srklediniz bay savc! C) Balk: O zamanlar hanmlarn kulland balklardan.82 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 83 imdi kendinize zafer arklar syleyin eer bunu yapabilir, seniz... Allah belnz versin! Celltlar!... Ban nne edi, elleriyle yzn kapad. Savc ile sor-gu yargc susuyorlard. Bir dakika sonra Dimitriy bam kaldrarak bo baklarla onlara bakt. Yznde artk son kerteye gelmi, giderilmesi imknsz bir umutsuzluk vard, Garip bir tavrla susuyor, kendini yitirmi gibi oturuyordu, Bu arada, ii sona erdirmek gerekiyordu: Hi ertelemeden tanklarn sorgusuna geilmeliydi. Artk sabahn sekizi olmutu. Mumlar da oktan sndrlmt. Sorgu sresince odaya girip km Mihayl Makarovi ile Kalganov, bu sefer gene birlikte kmlard. Savc ile sorgu yargcnn da ar derecede yorgun bir hali vard. Balayan sabah ktyd, Tm gk bulutlarla rtlyd ve bardaktan boanrcasna yamur yayordu. Mitya, hi bir ey dnmeden pencerelere bakyordu. Birden Nikolay Parfenovi'e: Pencereden dar bakabilir miyim? diye sordu. br: Hay hay, istediiniz kadar bakabilirsiniz! diye karlk verdi. Mitya, kalkp pencereye yaklat. Yamur pencerenin kk, yeile alan camlarn dvp duruyordu. Pencerenin tam altnda pis bir yol, daha ilerde yamurun loluunda dizi dizi, kara fakir ve irkin izbeler grnyordu; yamurda daha da kararm, daha da fakir bir halleri vard. Mitya Altn sal, Febs' ve onun ilk klar altnda nasl tabanca ile intihar etmeyi dndn hatrlad. Alayl alayl glmseyerek: Byle bir sabah o i iin daha iyi olurdu! diye dnd ve birden elini aa doru sallayarak, celltlara doru dnd: Baylar! diye bard. Artk mahvolduumu gryorum, ama o ne olacak? Bana syleyin o ne olacak? Yalvarrm size syleyin, yoksa o da benim gibi mahv m olacak? Ama o susuzdur, dn her eyden ben suluyum diye bard vakit ne sylediini kendi de bilmiyordu. Onun hi eyde eyde suu yoktur! Sizinle burada otururken btn gece iim iimi yedi... Acaba imdi onu ne yapacanz bana syleyemez misiniz? Savc, belli bir acele ile hemen: Bu konuda iiniz rahat etsin, Dimitriy Fiyodorovi. il ellendiiniz hanm herhangi bir ekilde rahatsz etmek iin henz elimizde hi bir nemli neden yok. yle tahmin edi-' yorum ki, iin bundan sonraki gelimesi srasnda da ayn ey olacak... Bu bakmdan elimizden ne gelirse, onun iin yapacaz: iniz rahat etsin. Teekkr ederim baylar! Zaten her eye ramen drst ve hak gzetir insanlar olduunuzu biliyordum. Beni bir ykten kurtardnz... Eh, imdi ne yapacaz? Ben hazrm. Evet, biraz acele etmemiz gerekiyor. i ertelemeden tanklarn sorguya ekilmesine gemeliyiz. Btn bunlar da, muhakkak sizin yannzda olmal, bu yzden de... Nikolay Parfenovi savcnn szn keserek: nce bir ay isek olmaz m? Bana yle geliyor ki, artk bunu hak ettik. Aada hazr ay varsa (ki Mihayl Makarovi de her halde keyif ay imek iin gitmiti) birer fincan ay iilmesine, sonra da ie devam ederek sonuna dek gtrmeye karar verildi. Asl kahvalt ise yannda mezesi ile birlikte daha serbest bir saate braklacakt. Aada gerekten hazr ay bulundu ve hemen yukanya gnderildi. Mitya, Nikolay Parfenovi'in nezaketle kendisine ikram ettii bir bardak ay nce reddetti, ama sonradan kendisi istedi ve kana kana iti. Genel olarak alacak derecede bitkin grnyordu. Oysa aslan gibi kuvvetli olduuna gre, bir geceyi sabaha kadar elenerek geirmesi, hatta en iddetli sarsntlardan gemesi ona ne yapabilir? diye dnlebilirdi. Ama kendisi de otur-' maya bile gc olmadn, zaman zaman evresindeki tm eyalarn kaymaya, gzlerinin nnde dnp durmaya baladn hissediyordu. Biraz daha srerse, herhalde sayklamaya balayacam diye dnd. VIII TANIKLARIN FADELER BEBE

Tanklarn sorgusu balad. Ama artk hikyemizi, imdiye kadar yaptmz gibi tm ayrntlar vererek devam et-z. Bu yzden, Nikolay Parfenovi'in artlan her84 KARAMAZOV KARDELER tana, vicdanna dayanarak ve geree uygun bir ekilde ifade vermesi gerektiini, sonradan da verdii bu ifadeyi yemin ederek tekrarlamak zorunda kalacan nasl ima etmi olduunu anlatmadan geeceiz. Her taraftan nasl ifadesinin zaptn imzalamasn istendiini ve buna benzer eyler zerinde de durmayacaz. Yalnz bir tek eyi belirtelim: Sorguya ekilenlerin dikkatini en nemli noktann zerinde topluyor-lard. Bu da hep o bin ruble sorunuydu. Daha dorusu Dimitriy Fiyodorovi buraya, Mokroye'ye bir ay nce, ilk geliinde yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi olduu ve ikinci lemi yapt vakit, gene yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi bulunduu soruluyordu. Ne yazk ki, verilen tm ifadeler, hepsi Mitya'nn karna aykr idi. Bir tanesi olsun, onu savunmuyordu. Hatta baz ifadeler Mitya'nn vermi olduu ifadeye tamamen kart ve hemen hemen artc yeni faktrler ortaya atmt. lk olarak Trifon Borisovi sorguya ekildi. Kendisini sorguya ekenlerin karsna iinde en ufak bir korku duymadan, aksine sulandrlana kar sert, somurtkan ve fkeli bir tavrla kt. Bylece karsndakilere son derece doru syleyen, haysiyetine dkn bir adam olarak grnd. Arbal bir tavr takmyor, az konuuyor, kendisine soru sorulmasn bekliyor, dnerek ve kesin bir ekilde karlk veriyordu. Hi kararszlk gstermeden kesin bir tavrla bir ay nce, bin rubleden daha az bir para harcanm olamayacan, burada bulunan tm kyllerin Mitriy (*) Fiyodoroviin kendisinden elinde bin ruble olduunu iittiklerine dair ifade vereceklerini syledi. Yalnz ingenelere bile dnyann parasn verdiler. Yalnz onlara bile herhalde bir rubleden fazla dmtr. dedi. Mitya, somurtkan bir tavrla: Belki be yz bile vermemiimdir, dedi. Yalnz o zaman saymadm, sarhotum, keke saysaydm... imdi srt perdelere dnk olarak yan oturuyor, sylenenleri somurtkan bir tavrla dinliyordu. zgn, yorgun bir hali vard. Sanki: Eeeh, istediiniz gibi ifade verin, artk hi bir eyin nemi yok! der gibiydi. Trifon Borisovi, kesin bir tavrla szn yalanlad. KARAMAZOV KARDELER 85 (*) Mitriy: Mitya isminin deiik ekil. Onlara bin rubleden fazla harcamsnzdr Mitriy Fiyodorovi! dedi. Bouna savurdunuz paralar! Onlar ise o savurduklarnz kaldrp alyorlard. Zaten bunlar insann gznden srmeyi alan hrsz, dolandrc adamlardr. Kovduk onlar buradan! Yoksa kendileri gelip ifade vererek sizden ka para kopardklarn sylerlerdi. O zaman elinizde bir sr para bulunduunu kendi gzmle grdm. Saymasna saymadm, bana saydrmadnz, bu konuda haklydnz. Ama gz karar ile syleyebilirim, hatrlyorum ki, bin be yz rubleden ok daha fazlayd... Bin be yz ruble de neymi! Biz de mrmzde para nedir grdk, bu konuda sz sahibiyiz... Bir gn nceki parann miktarna gelince. Trifon Borisovi, artk dorudan doruya Dimitriy Fiyodorovi'in arabadan iner inmez bin ruble getirdiini sylemi olduunu belirtti. Mitya: Artk yeter Trifon Borisovi! diye itiraz etti. Demek sence aka ve kesin olarak bin ruble getirdiimi syledim yle mi? Sylediniz ya Mitriy Fiyodorovi! Andrey'in yannda sylediniz! ite Andrey'in kendisi de burada. Daha gitmedi! Onu artn. Orada, salonda korodakilere ikramlarda bulunduunuz srada ise aktan aa artk altnc binlii de burada braktnz bara bara sylediniz; geen sefer sarf ettikleriniz de hesaba katlrsa, demek yle oluyordu. Stepan ile Semyon da duydular bunu. Sonra Piyotr Fomi Kalganov da o srada yannzda duruyordu, belki onlar da bunu hatrlamlardr... Altn bin ruble harcandna dair verilen ifade sorguya ekenlerin zerinde olaanst bir etki yaratmt. Yeni anlatl hoa gitmiti: , daha alt ediyordu. Demek ki, o zaman bin, imdi de bin daha harcanmt. Hepsi bir araya toplannca alt ediyordu, bu apak bir eydi. Trifon Borisovi'in iaret ettii kyllerden Stepan ile Semyon'u, arabac Andrey'i ve Piyotr Fomi Kalganov'u sorguya ektiler. Kyllerle arabac hi kararszlk gstermeden, Trifon Borisovi'in ifadesini desteklediler. Biradan baka zelde, Andrey'in yolda Mitya ile yapt konuma konusundaki szlerini zapta geirdiler. Sylediine gre, Mitya Ben Dimit-riy Fiyodorovi ldkten sonra nereye gideceim acaba, cen-nete mi yoksa cehenneme mi? Acaba br dnyada balar85 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 87 lar m balamazlar m? demiti. Psikolog ppolit Kirillo-vi tm bunlar dudaklarnda ince bir glmseyile dinledi, sonunda da Dimitriy Fiyodorovic'in ldkten sonra nereye gideceini sorduunu belirten ifadenin de dva ile ilgili deliller arasna katlmasn tledi. artlan Kalganov, isteksiz bir tavrla, kalarn atm olarak, hrnlkla ieri girdi ve savc ile olsun, Nikolay Parfenovi ile olsun, sanki onlar mrnde ilk kez olarak gryormu gibi konumaya balad. Oysa onlarla eskidenberi tanyor ve her gn gryordu. Sze: Bir ey bilmediini, bilmek de istemediini syleyerek balad. Ama alt bin rubleden sz alnca, kendisinin de bunu iitmi olduu anlald. O srada Mitya'nn yannda atakta durduunu aklamt. Ona baklrsa, Mitya'nn elinde ok para vard. Ama bu paralarn miktar iin: Bilmiyorum ne kadard? dedi. Sonra Polonyallarn iskambil'de hile yaptklarn kesin olarak belirtti. Ayrca, tekrar tekrar sorulan sorulara karlk, Polonyallar kovulduktan sonra Mitya ile Agrafena Aleksandrovna'nn arasnn gerekten dzeldiini, hatt gen kadnn kendiliinden Mitya'yi sevdiini sylemi olduunu anlatt. Agrafena Aleksandrovna'dan sanki gen kadn en yksek sosyeteden bir hanmefendiymi gibi ciddi ve saygl bir tavrla sz ediyordu. Bir kez olsun ondan Gruenka diye sz etmeyi kendine yaktrmad. Gen adamn ifade vermekten tiksindii her halinden belli olduu halde. ppolit Kirillovi ona uzun uzun sorular sordu ve Mitya'nn o gece yaad ak hikyesini tm ' ayrntlar ile yalnz ondan rendi. Sonunda delikanly braktlar, o da gizlemedii bir fke ile oradan uzaklat.

Polonyallar da sorguya ektiler. Geri onlar bulunduklar kk odada yatmlard, ama tm gece uyuyamam, devlet memurlarnn gelii zerine de, kendiliklerinden, muhakkak onlar da artacaklarn anlayarak abucak giyinmi kuanmlard. eriye biraz korku duymakla birlikte ok cidd bir tavrla girmilerdi. nemlisi, yani ksa boylusunun on ikinci dereceden emekliye ayrlm ve Sibirya'da baytarlk eden bir memur olduu anlald. Soyad Pan Mussyalovi'tiPan Vrublevskiy'in ise serbest olarak alan bir dantist, Kusas bir dii olduu meydana kt. kisi de, odaya girer girmez hemen kendilerini Nikolay Parfenovi'in soru sormasna ramen sorularn karln bir yana ekilmi duran Mihayl Makarovi'e dnerek vermeye balamlard. Belliydi ki, bilmedikleri iin, onu burada en nemli rtbeye sahip ve ef durumunda, bir adam sanmlard. Bu yzden konuurken ikide bir Pane Pulkovniku(*) diyorlard. Ancak birka kez ikaz edildikten sonra ve Mihayl Makarovi'in kendisi onlara bir iki sz syleyince, sorulara karlk verirken yalnz Nikolay Parfenovi ile konumalar gerektiini anladlar. yi, hem de ok iyi Rusa konumasn bildikleri anlald. Yalnz baz szleri yanl sylyorlard. Pan Mussyalovi Grunenka'ya kar olan eskiden duyduu ve imdiki duygularn heyecanla, gururla aklamaya koyulacak oldu. Ama Mitya hemen ileden kt ve karsnda o alan' byle konumasna izin vermeyeceini belirterek barp armaya balad. Pan Mussyalovi hemen dikkati alak kelimesi zerine ekti ve bunu zapta geirmelerini rica etti. Mitya, fkeden deli gibi oldu: Alaksn ya! Alak! Bunu da zapta geirin! Ayrca unu da yazn: -bunun zapta geirileceini bile bile- gene de ite alan biri olduunu bararak sylyorum! diye bard. Nikolay Parfenovi, geri bunu da zapta geirdi, ama bu tatsz olay srasnda takdir edilecek bir igzarlk ve ii idarede beceriklilik gsterdi: Mitya'ya sert bir tavrla ikazda bulunduktan sonra iin romantik yn ile ilgili tm sorular hemen kesti ve abucak esasa geti. Esasta ise panlarn verdikleri ifadede soruturma memurlarnn ar derecede merakn uyandran bir ey vard. O da Mitya'nn Pan Mussyalovi'in bulunduu o kk odada kendisine aradan ekilsin diye bin ruble vermeyi teklif ediiydi; bu parann yedi yz rublesini nakit olarak hemen vermeyi teklif etmiti, geriye kalan iki bin yz rubleyi ise ya-rn sabahleyin kentte- veririm> demiti. stelik erefinin ze-rine yemin ederek o srada Mokroye'de zerinde bu kadar Para bulunmadn sylemi, paralarn kentte olduunu befke ile paray muhakkak ertesi gn vereceini sylememi olduunu ileri srecek oldu. Ama Pan Vrublevskiy ifadesinde srar etti. Zaten Mitya'nn kendisi de bir an dndkten sonra, kalarn atarak herhalde her eyin pan-dedii gibi olduunu, kendisinin o srada heyecan iin(") Polonya dilinde Sayn Albay..88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 de bulunduunu, bu yzden de gerekten yle sylemi masnn ok mmkn olabileceini kabul etti. Savc, bu ifadeye drt elle sarld: Sorgu makam aka anlalyor ki (sonradan belirtildii gibi) Mitya'nn eline geen bin rublenin bir ksm ya da yars, gerektea kentte ya da belki burada Mokroye'de herhangi bir yerde sak-lyd. Bylece Mitya'nn elinde yalnz sekiz yz rublenin bu-lunmu olmas gibi, sorgu makam iin nazik bir sorun da akla kavuturulmu oldu. Oysa bu o zamana kadar geri tek olarak ileri srlebilen ve olduka nemsiz olan, ama ge-ne de bir bakma Mitya'nn lehine olan bir delildi. imdi ise onun lehine olan bu tek delil de elinden alnm oluyordu. Savc, kendisine, Madem yannzda ancak bin be yz ruble bulunduunda kendiniz srar ediyorsunuz, o halde ertesi gn pana vermek iin geriye kalan iki bin yz rubleyi nereden verecektiniz? eref sz vererek vaadettiiniz bu paray nereden bulacaktnz? diye sorunca Mitya, kesin bir tavrla, o Polonyal herife ertesi gn para deil, ermanaya iftlii zerindeki hissesini ona devrettiini belirten resm bir vesika vermeyi dndn syledi. Samsonov ile Hohlakova'ya ayn hisseyi teklif etmiti. Savc, bu safa areye alayl alayl gld. Demek onun nakit olarak iki bin yz ruble yerine o, hissenizi almaya raz olacan sanyordunuz yle mi? Mitya, heyecanla: Tabi raz olacakt ya! diye kestirip att. Rica ederim, burada sz konusu olan yalnz iki bin ruble deil ki, bu iten drt, hatta alt bin koparabilirdi; Hemen ordan burdan Polonyal olsun, yahudi olsun bir sr avukatklar seferber eder ve bin ruble almak yle dursun ihtiyarn elinden tm ermanaya'y alrlard. Tabi, Pan Mussyalovi'in ifadesini tm ayrntlar ile zapta geirdiler. Sonra da panlar serbest braktlar. skambil oynarken yaplan hileden ise sz bile etmediler. Nikolay Par fenovi, onlara kar zaten byk bir minnet duyuyor ve sama sapan eylerle onlar zmek istemiyordu. Kald ki, tm bunlar sarho bir halde iken iskambil oyunu srasnda yap lan nemsiz bir kavgadan baka bir ey deildi. O gece, az m iki iilmi ve yakk almaz eyler yaplmt... Byle olunca da o paralar yani iki yz ruble olduu gibi panlarn cebinde kald. Sonradan, ihtiyar Maksimov'u ardlar. Maksimov, rkek bir tavrla, kk kk admlar atarak geldi; st ba karma karkt, kendisi de ok zgn grnyordu. Tm bu sre iinde aada Gruenka'nn yannda barnm, onunla hi konumadan oturmutu. Sonradan Mihayl Makarovi'in anlatt gibi durup durup ona bakarak alam, gzlerini kareli bir mendille silmiti. O kadar ki, Gruenka'nn kendisi onu teselli ederek susturmaya almt. htiyarck, hemen ve gzlerinde yalarla Dimitriy Fiyodorovi'ten bor ald iin sulu olduunu syledi, on ruble aldm efendim, fakir olduum iin efendim dedi, hem de ald paray geri vermeye hazr olduunu bildirdi... Nikolay Parfenovi, ona, bor ald srada Dimitriy Fiyodorovi'e en yakn yerde bulunduu iin Mitya'nn elinde ne kadar para tuttuunu herkesten iyi grebileceini belirterek, o srada elinde ka para bulunduunu sorunca, Maksimov ok kesin bir tavrla yirmi bin ruble vard efendim dedi. Nikolay Parfenovi glmseyerek: Peki, siz daha nce hi yirmi bin rubleyi bir arada grdnz m? diye sordu. Tabii efendim, grdm efendim, yalnz yirmi bin deil de yedi bindi efendim, karm, benim ky rehine verdii va-fcit grmtm. Paralar ancak uzaktan seyretmeme izin vermiti, karmda bbrlenmek iin. ok kaln bir deste idi efendim, hep renk renk paralard Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki paralarn da hepsi renk renkti...

Maksimov'u abucak braktlar. Sonunda sra Gruenka'-ya. geldi. Soruturma memurlar, herhalde Gruenka'nn geliinin Dimitriy Fiyodorovi zerinde yapaca etkiden ekmiyorlard; bu yzden Nikolay Parfenovi Mitya'ya ikaz olsun diye birka sz bile syledi. Ama Mitya hi konumadan merak etmeyin karklk olmayacak anlamnda ban edi. Gruenka'y Mihayl Makarovi, kendi eliyle getirdi. Gen kadn cidd ve hznl, ama grnte hemen hemen sakin bir yzle geldi. Sessizce Nikolay Parfenovi'in karsna ken-disine gsterilen iskemleye oturdu. ok solgundu, yor gibi grnyordu ve o harikulade gzel siyah alna iyice sarn-yordu. Gerekten atele kark hafif bir titreme balamt.90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Bu uzun bir hastaln, gen kadnn o geceden sonra ektii hastaln balangcyd. Cidd grn, ak ve arbal baklar, sakin tavrlar herkesin zerinde ok olumlu bir izlenim brakmt. Hatta Nikolay Parfenovic birazck Gnln kaptrr gibi oldu. Sonradan baz yerlerde bunlar anlatrken, ancak o anda bu kadnn ne kadar gzel olduunu farkettiini, doru sylemek gerekirse onu eskiden de birka kez grm olduunu, ama her zaman onu taral bir aifte saydn aklad. Bir gn de kadnlarn bulunduu bir toplantda byk bir hayranlkla o kadnda en yksek sosyeteye mensup bir kadnn tavrlar var diye azndan kard. Ama bu szlerini mthi bir fke ile dinlediler ve bunlar syledii iin siz ok yaramazsnz dediler. O da kendisine byle denildii iin ok memnun kald. Gruenka odaya girince belli etmeden gz ucuyla Mitya'-ya bakmt. Mitya da o ieri girer girmez gzlerini ona evirmiti. Ama o andaki hali, Mitya'y hemen sakinletirdi. Kanlmas imknsz ilk sorulardan ve tlerden sonra Nikolay Parfenovic, geri biraz kekeleyerek, ama gene de elinden geldii kadar nazik bir tavrla ona emekliye ayrlm bulunan temen Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'la ilikileriniz nedir? diye sordu. Buna Gruenka alak sesie, ama kesin olarak karlk verdi: Ahbabmd. Son ay iinde onu evime sadece bir ahbap olarak kabul ettim. Ondan sonra merakla sorulan sorulara da aka zaman zaman houna gitmekle birlikle, onu hi bir zaman sevmemi olduunu, ama mahsus batan kardn (bunu sylerken dice bir hrstan tr demiti) tpk o ihtiyarc olduu gibi gnln eldiini, Mitya'nn kendisini Fiyodor Pavovi'ten ve herkesten kskandn farkettiini, ama btn bunlarla yalnz iin iin elendiini syledi. Fiyodor Pav-lovi'e gitmeyi ise hi bir zaman aklndan geirmediini, sadece onunla alay ettiini aklad. O ay iinde ikisini de dnecek halim yoktu: ben baka bir adam bekliyordum, bana kar sulu olan birini... Yalnz yle sanyorum ki, bu konuda merak gstermeniz, benim de size karlk vermem gerekmez, nk bu benim zel iim! diye szn bitirdi. Nikolay Parfenovic de hemen dedii gibi yapt: Hikyenin romantik noktalar zerinde srar etmekten vazgetinorudan doruya cidd konuya, ayn zamanda o srada en nemli olan o bin ruble meselesine tekrar dnd. Gruent-a, bir ay nce Mokroye'de gerekten . bin ruble'nin harcanm olduunu, geri kendisinin bu paray saymadn, ama Dimitriy Fiyodovi'ten bunun bin ruble olduunu iittiini syledi. Savc hemen: Kendisi sizinle babaa iken mi bunu syledi? Yoksa bunu bakalar ile konutuu srada m iittiniz? diye sordu: Gruenka, bakalarnn yannda da, Mitya baka kimselere syledii vakit de, kendisi ile babaa olduu zamanlarda da bunu ondan iitmi olduunu bildirdi. Savc gene: Onunla babaa iken bir kez mi, yoksa birka kez mi iittiniz bunu kendisinden? diye sordu ve Gruenka"nn bunu birka kez iitmi olduunu rendi. ppolit Kirilovic, bu ifadeden ok memnun kald. Daha sonra sorulan sorulardan da Gruenka'nn, Dimitriy Fiyodo-rovi'in bu paray nereden bulduundan, yani onlar Katerina vanovna'dan alm olduundan haberi olduu meydana kt. Peki, bundan bir ay nce Dimitriy Fiyodorovi'in burada bin deil de, daha az bir para harcam olduunu ve bu parann tam yarsnn kendisine ayrm olduunu hi iitmediniz mi? Grusenka: Hayr, bunu hi iitmedim, diye ifade verdi. Sonra Mitya'nn aksine tm o ay iinde Gruenka'ya sk sk be parasz kaldndan sz etmi olduu anlald. Gruenka, szlerini .hep babasndan para almay bekliyordu di-ye bitirdi. Nikolay Parfenovic, birden: Peki, sizin yannzda... yle lf arasnda ya da sinir-bir srada hi babasnn hayatna kastetmek niyetinde sylemedi mi? Gruenka iini ekti: Ah, syledi ya! Bir kez mi, yoksa birka kez mi syledi? Birka kez syledi. Hep kzd zaman sylerdi.92 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 93 Peki, siz bu niyetini gerekletireceine inanyor dunuz? Gruenka, kesin bir tavrla: Hayr, hi bir zaman inanmadm, vicdanl bir olduuna gveniyordum. Mitya, birden: Baylar izin verin! zin verin, urada, yannzda Agra-fer.a Aleksandrovna'ya bir tek sz syleyeyim. Nikolay Parfenovi: Buyurun syleyin, diye izin verdi. Mitya, iskemleden kalkt: Agrafena Aleksandrovna, Tanr'ya inanr gibi u szme inan ki, dn ldrlen babamn katlinden ben sulu deilim !

Mitya, bunu syledikten sonra tekrar gene iskemlenin zerine oturdu. Gruenka yerinden kalkp inanla tasvire doru dnp ha kard. Heyecanl, duygulu bir sesle: krler olsun sana Tanrm! dedi. Sonra daha yerine oturmadan Nikolay Parfenovi'e doru dnd: imdi ne sylediyse, ona inann! Ben onu tanrm; gevezelik etmesine eder, ya bakalarn gldrmek iin, ya da inadndan, ama vicdanna aykr olan bir ey yapmaz, hi bir zaman yalan sylemez! Doruyu olduu gibi syler, inann buna! Mitya, titrek bir sesle: Teekkr ederim Agrafena Aleksandrovna, Bana cesaret verdin, dedi. Dnk paralar konusunda sorular sorulunca grusenka ne kadar para olduunu bilmediini ama Mitya'nn, bir akam nce birok insanlara yannda bin ruble getirmi ol-dn sylerken bunu iittiini aklad. Bu paralar nereden aldna gelince Gruenka: Dimitriy bunlarn Katerina vanovna'dan alm olduunu sylemiti dedi, kendisinin de buna karlk, o paralar almam olduunu, onlar hemen ertesi gn geri vermesi gerektiini sylemi olduunu bildirdi. Savc Dimitriy Fiyodorovi, Katerina vanovna'dan Pa' ra aldn sylerken dnk binden mi, yoksa burada bir ay nce harcanm olan paralardan m sz ediyordu? diye sorunca, Gruenka, anladna gre bir ay nceki paralardan bahsettiini syledi. Gruenka'y sonunda serbest braktlar. Bu arada lay Parfenovi, hemen ona isterse derhal kente dnebileceini, eer herhangi bir yardmda bulunabilirse, rnein at filn buldurmak gerekirse, ya da kendisini geirecek bir adama ihtiyac varsa, elinden geleni... Gruenka, nnde eilerek: __ ok teekkr ederim, dedi. Ben o ihtiyarckla birlikte, o ifti ile birlikte giderim, onu evine kadar gtrrm. Ama imdilik izin verirseniz, Dimitriy Fiyodorovi iin vereceiniz karar aada bekleyeceim. Gruenka dar kt. Mitya, sakindi, hatta bsbtn cesaret bulmu gibi bir hali vard. Ama bu yalnz bir an srd. Gittike garip, fizik bir gszlk, bir bitkinlik hissediyordu. Yorgunluktan gzleri kapanyordu. Artk tanklarn sorgusu bitmiti. Mitya, ayaa kalkt, iskemlesinden keye, perdenin bulunduu -yere geti, hancnn hal ile rtt byk sandn zerine uzand ve hemen uyudu. Bulunduu yerle de, olup bitenlerle de hi bir ilgisi olmayan garip bir rya gryordu. Gya bozkrda bir yerlerden ok eskiden grevli olduu yerlerden geiyordu; bir kyl onu iki at koulmu arabas ile yamurda amurda gtryordu. Yalnz Mitya yor gibiydi. Kasmn balangcyd ve gkten iri iri paralar halinde kar yayor, kar tanecikleri de yere der dmez eriyorlard. Kyl de onu hzl gtryor, kamsn savurup duruyordu. yle uzun kzl bir sakal vard. Kendisi de tam ihtiyar deil, belki elli yalarnda, etine dolgun bir adamd. Srtnda kl rengi bir kyl kaftan vard, ite byle giderken, birden biraz ilerde ky grnmt; kara, kapkara izbeler... zbelerin yans da yanmt. Geride yalnz yanm, isten kararm kalaslar grnyordu. Kyn giriinde, kyl kadnlar yanyana durmulard. Dizi Dizi bir sr kadn! Hepsi de zayf, kanlar ekilmi, yzleri de garip kahverengi bir renk almt. zellikle bir tanesi uzun boylu, kemikli, krk yalarnda kadar grnen, ama as-lnda belki de yalnz yirmi yanda olan bir kadn dikkati ekiniyordu Uzun zayf bir yz vard. Kollarnn arasnda da bir alyordu. Gsleri de kendisi gibi yle kurumutu. de herhalde bir damla bile st yoktu. Bebek de alyor, aglyor ve mini mini kollarn, uzatyordu. Yumruk yapt lak elleri nerdeyse souktan bsbtn kararmt. Banlarndan rzgr gibi geerken Mitya:94 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 95 Neden alyorlar? Niin gzya dkyorlar? diye soruyordu. Arabac: Bebe, bebe alyor, diye karlk veriyordu. Kylnn ocuk demeyip kyllerin yapt gibi Bebe demesi Mitya'nn tuhafna gidiyordu. Kylnn bebe deyii bir hotu; sanki bu szde byk bir acma vard. Mitya, aptal gibi srar ediyor: Canm niin alyor? Neden kollar yle plak, neden sarmyorlar onu? diye soruyordu. m bebe, giysileri donmu, stmyor tabi. Mitya, gene aptalca: Peki ama neden yle? Niin? diye sorup duruyordu. Fakirler de ondan, yangndan kmlar, bir para ekmekleri bile yok, yangn yeri iin dileniyorlar... Mitya, gya gene sylenenleri anlamyordu. Sen bana unu syle! Yangndan km olan btn anneler byle mi dururlar? nsanlar neden fakirdir? Bebe neden zavalldr? Bozkr neden plak? Neden birbirlerini kucaklamyor, birbirlerini pmyor, neden neeli arklar sylemiyorlar? Neden balarna kapkara bir felket gelmi gibi karanlk iindeler? Neden bebenin karnn doyurmuyorlar? Kendi kendine bu sorularn aklszca eyler olduunu, onlar bouna sorduunu hissediyor, ama ne olursa olsun bu sorular sormak isteini duyuyor ve muhakkak byle sormak gerektiini seziyordu. Bundan baka yreinde o zamana kadar hi duymad yumuak bir duygunun uyandn, alamak arzusunu duyduunu, herkese bir eyler yapmak istediini hissediyordu. yle ki, artk bebe alamasn, bebenin kapkara ve vcudu kurumu annesi gz ya dkmesin, o andan sonra artk hi kimsenin gz yal olmasn... Hem de bunu hemen hi ertelemeden ve hi bir eye bakmadan, tam anlamyla Karamazov'lara yakr bir atlganlkla yapmalyd! Birden, yanbanda Gruenka'nn o duygulu, o tatl szleri duyuluyordu: Ben de senin yanndaym, artk seni hi brakmam, mrmn sonuna kadar seninle yryeceim. te, o zaman yrei alevleniyor ve tm varl bir a doru yneliyor; iinde yaamak, hep yaamak isteini duyuyor. Yrmeli, yrmeli, uzun bir yola kmal, kendisini aran a doru yrmeli, yrmeliydi. Hem de abuk a-hemen yrmeliydi! Hemen imdi! Birden: Ne var? Nereye? diye bararak gzlerini at ve uzan-d sandktan dorularak sanki bir baygnlktan aylm gibi

oldu. Etrafa yz k saarak glmsyordu. Baucunda Nikolay Parfenovi duruyor ve yazlm olan zapt imzalamasn rica ediyordu. O zaman Mitya bir saat ya da daha fazla bir sre uyumu olduunu anlad. Ama Ni-tolay Parfenovi'i dinlemiyordu. Bann altnda bir yastn bulunmas onu birden artmt. Bitkin bir halde sandn zerine uzand srada bu yastn orada olmadn biliyordu. Sanki ona Allah bilir ne kadar byk bir iyilik yapmlar gibi heyecanla, yrei minnet dolu, garip alamakl bir sesle: Bamn altna yast kim koydu? diye sordu. Kimdir o iyi yrekli insan? O iyi yrekli insann kim olduu sonradan da anlalmad. Kimbilir belki de soruturma memurlarndan biriydi, belki de Nikolay Parfenovi'in ktibi ona acd iin bann altna bir yastk konulmasn emretmiti. Ama Mitya'nn tm varl sanki gzyalaryla dolmu gibi oldu. Masaya yaklat ve ne isterlerse hepsim imzalayacan syledi. Bambaka, garip bir sesle ve yz sevinle aydnlanm olarak: Demin gzel bir rya grdm, baylar! dedi. IX MTYA'YI GTRYORLAR Zabt imzalandktan sonra, Nikolay Parfenovi zafer kazanm gibi bir tavrla sana doru dnd ve ona: karar okudu. Bu kararda falanca yl, falanca gn, falanca yerde, falanca mahkemenin sorgu yargcnn falanca kiiyi (yani Mitya'y) falanca sutan sank olarak (Mitya'ya atfedilen sular dikkatle teker teker yazlmt) sorguya ektii, sann kendisine ykletilen sulan kabul etmedii, yleyken susuz-96 KARAMAZOV KARDELER luunu ispat iin hi bir delil gstermemi olduu ve tanklarn (falan, falan kimilerin) ifadelerinin de, mevcut artlarn da, (falan Man durumlarn) suu ilemi olduunu kesin olarak gsterdikleri gznnde bulundurularak Ceza Kanununun falan, falan maddelerine uygun olarak, filnca kiinin (yani Mitya'nn) tahkikatn sonularndan, mahkeme huzuruna kmaktan kanmasn nlemek dncesiyle falanca cezaevine kapatlmas ve bu hususun kendisine bildirilmesi, kararn da bir kopyasnn savcya verilmek zere savc muavinine teslim edildii yazlyd. Szn ksas, Mitya'ya o andan itibaren artk mahkm olduunu ve kendisini imdi kente gtreceklerini, orada da hi de ho olmayan bir yere kapatacaklarn bildiriyorlard. Mitya, dikkatle dinledikten sonra sadece omuzlarn silkti: Eh ne yapalm baylar! Sizi sulamyorum, ben hazrm... Sizin iin, yaplacak baka bir ey kalmadn anlyorum. Nikolay Parfenovi, yumuak bir tavrla, kendisini derhal tesadfen orada bulunan zaptiye memuru Mavrikiy Mavrikiyevi'in gtreceini anlatt: Mitya, birden bastramad bir heyecanla, odada bulunan herkese doru dnerek: Durun! diye szn kesti. Baylar! Hepimiz acmak nedir irilmeyen insanlarz. Hepimiz canavarz! Hepimiz insanlara gzya dktryoruz, analar, memedeki ocuklar alatyoruz. Ama hepimizin arasnda, (varsn artk byle karar verilmi olsun) hepimizin arasnda en ad, en alak varlk benim! Varsn yle olsun! mrm boyunca her gn gsm yumruklayarak kendi kendime dzeleceime sz veriyordum, ama her gn hep ayn ktlkleri yapyordum. imdi anlyorum ki, benim gibilerin dzelmesi iin bir darbe, kaderin bir darbe indirmesi gerekir. Kader byle bir varl alarnn ime alp dtan gelen bir gle hapsetmeli. Ben'kendi kendime hi bir zaman dorulamazdm. Ama artk gkyz darbesini indirdi. Suclandrlmann verecei acy ve herkesin gznde rezil olmay kabul ediyorum! ile ekmeye razym. ile ekerek varlm temize karacam! Belki de gerekten temizlenirim yle deil mi baylar? Yalnz son olarak unu iitmenizi istiyorum ki, babamn katlinden ben sulu deilim! Cezay onu ldrdm iin deil, onu ldrmeyi istemi olduu iin ve belki de elimde olsayd ldreceim .iin kabul ediyorum... KARAMAZOV KARDELER sizinle gene de savaacam ve bunu size bildiriyorum. Sonuna kadar sizinle savaacam, ondan sonra artk hakkmda Tanr karar versin! Elveda baylar! Soruturma srasnda size bardm iin bana darlmayn. Ah o zaman henz o kadar budalaydm ki... Bir an sonra sadece bir mahkm olacam. imdi ise Dimitriy Karamazov henz zgr olan bir insan gibi son kez olarak size elini uzatyor. Size veda ederken tm insanlara veda etmi olacam! Sesi titredi ve gerekten elini uzatr gibi oldu. Ama ona herkesten yakn duran Nikolay Parfenovi, birden hemen hemen titriyormu gibi bir hareketle kollarn arkasnda saklad. Mitya bunu hemen farketti ve irkildi. Uzatt elini de hemen indirdi. Nikolay Parfenovi, biraz utanga bir tavrla: Tahkikat daha bitmedi! diye sylendi. Daha kentte devam edeceiz ve ben, tabi size baarlar dilemeye hazrm... Susuzluunuzu ispat edersiniz inallah. Dorusunu sylemek gerekirse, size her zaman sulu olmaktan ok zavall bir insan gz ile bakmak istemiimdir, Dimitriy Piyodorovi... Biz hepimiz burada, eer burda bulunan kiilerin namna konumak cesaretini gstermek gerekirse, hepimiz sizi yaratltan soylu ama ne yazk ki, baz hrslara biraz fazlaca kendini kaptrm bir gen olarak kabul etmee hazrz. Nikolay Parfenovi'in kk vcudu, sylevi sona ererken tam anlamyla vekarl bir hal almt. Mitya'nn zihninden Bu delikanl imdi koluma girerek odann br kesine gtrecek ve orada daha geenlerde 'kzlardan' sz ederek yap- olduumuz konumay yeniden yapacak diye bir dnce Seti. Ama lm cezasna gtrlen bir sulunun zihninden bile durumu ile hi bir ilgisi bulunmayan az m dnceler Selip geer... Mitya: Baylar ok iyi yrekli ve insanclsnz. Acaba son kez olarak onu grmeme izin verir misiniz? Tabi, ama gz nnde... Yani imdi artk yannzda Bulunmamz gerekiyor, baka trl olmaz. Olsun. Siz de yanmzda bulunun! Gruenka'y getirdiler. Ama bu ksa, fazla konumadan kaplan ve Nikolay Parfenovi'i tatmin etmeyen bir veda oldu. Gruenka Mitya'nn nnde yerlere kadar eilmiti. s98 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER

99 Sana daha nce de sylediim gibi, artk seninim ve bundan byle hep senin olacam, ne kadar verirlerse versinler, mrmn sonuna dek sen nereye gidersen, ben de oraya gideceim. Allahasmarladk su ilemedii halde kendini mahveden adam!... Dudaklar titredi, gzlerinden yalar fkrd. Beni bala Grua! Sana olan akmdan tr ve bu akla seni de mahvettiim iin beni bala... Mitya, birey daha sylemek istiyordu ama birden kendisi szn kesti ve dar kt. Etrafn hemen kendisinden gzlerini ayrmayan insanlar evirdi. Aada, bir akam nce Andrey'in troykas ile yle grlt patrt ederek yanat kapnn nnde artk yola hazr iki araba duruyordu. Ksa boylu, tknaz ve yz ikin olan Mavrikiy Mavrikiyevi, nedense sinirlenmiti, birden meydana gelen bir karkla kzyor, barp aryordu. Mitya'ya da artk ok sert bir tavrla arabaya binmesini syledi. Mitya arabaya binerken eskiden meyhanede ona iki ikram ettiim vakit adamn bambaka bir yz vard diye dnd. Trifon Borisovi de kapnn nndeki basamaklardan aa indi. Kapda bir ok insanlar, kyller, kadnlar, arabaclar toplanm, hepsi de gzlerini Mitya'ya dikmilerdi... Mitya birden arabadan: Hakknz hell edin kardeler! diye bard. Sen de hakkn hell et, diye iki ses duyuldu. Sen de hakkn hell et Trifon Borisovi! Ama Trifon Borisovi arkasna bile dnmedi. Belki de ok meguld. O da bir eyler baryor, urap duruyordu. Anlaldna gre, Mavrikiy Mavrikiyevi'le yolu birlikte yapmalar gereken iki zaptiye memurunun binecei ikinci arabada hl herey hazr deildi. kinci troykay srecek olan kyl, kaftann srtna glkle giyiyor ve srann kendisinde deil Akim'de olduunu syliyerek inat ediyordu. Ama Akim ortalarda yoktu. Onu armaa kotular. Kyl ise hep srar ediyor, beklemeleri iin yalvaryordu. Trifon Borisovi: u bizim millette hi utanma yoktur, Mavrikiy Mavrikiyevi! diye syleniyordu. Yahu sana Akim gn nce yir-mi be ruble vermiti, sen de hepsini ikiye verdin, imdi barp duruyorsun! Yalnz sizin bu di halkmza kar gs terdiiniz iyilie ap kalyorum, Mavrikiy Mavrikiyevi, . yal-nz bunu bilir bunu sylerim! Mitya sze karacak oldu: Canm neden ikinci bir troyka istiyorsunuz? Bir tek p troyka ile gidelim, Mavrikiy Mavrikiyevi, merak etme isyan etmem, senden kamam! Ne diye konvoy hazrlyorsunuz sanki? Mavrikiy Mavrikiyevi birinden fkesini karmak frsatna sevinmi gibi, birden sert bir tavrla: Rica ederim sayn bay! Benimle nasl konuacanz biliniz. Eer bunu daha renmediyseniz, ben size reteyim, bana sen diyemezsiniz! Ltfen sznze dikkat edin, tlerinizi de bakasna saklayn! dedi. Mitya sustu. Kpkrmz olmutu. Bir an sonra, birden ok meye balad. Yamur dinmiti ama bulank gk bulutlarla kaplyd. Sert bir rzgr, insann tam yzne arpyordu. Mitya, omuzlarn ileri geri hareket ettirerek: Kendimi ttm m nedir? diye dnd. Sonunda arabaya Mavrikiy Mavrikiyevi de bindi. Rahata, geni vcudunu iyice yerletirerek ve sanki farknda deilmi gibi Mitya'y keye sktrarak oturmutu. Doru sylemek gerekirse, can sklyordu, kendisine verilen grevden hi holanmyordu. Mitya gene: Hakkn hell et Trifon Borisovi! diye bard ve bunu, iinden yle geldii iin deil, sadece fkesinden, elinde olmayarak yle bardn kendisi de hissetti. Ama Trifon Borisovi gururlu bir tavrla, her iki elini de arkasna atm olarak duruyor, Mitya'ya dik dik bakyordu. l Bak sert ve fkeliydi. Mitya'ya hibir karlk vermedi. Birden nereden frlad belli olmayan Kalganov'un sesi Gle gle Dimitriy Fiyodorovi, gle gle! Arabaya kotu, Mitya'ya elini uzatt. Banda kasket yok-Mitya araba hareket edinceye kadar elini tutup skmaa bulabildi. Heyecanla: Elveda gzel kardeim, bu vicdanl davrann unut-am diye bard. ngrak n n nlamaya balad... Mitya'y gtrdler. Kalganov ise sofaya kotu, bir keye oturdu, ban nne elleriyle yzn kapad ve alamaa balad. Uzun bir100 KARAMAZOV KARDELER sre yle oturduu yerde alad durdu. Artk yirmi yanda bir delikanl gibi deil de, daha kk bir ocukmu gibi alyordu. Ah, Mitya'nn sulu olduuna hemen hemen kesin olarak inanyordu. yleyken, .Bunlar ne biim insanlar? Artk bundan sonra insanlara gvenilir mi? diye ac ac, hemen hemen umudunu yitirmi olarak, balantsz szler syleyip duruyordu. O anda dnyada yaamak bile istemiyordu. Umutlar krlm delikanl: Artk yaamaya deer mi? diye tekrarlyordu... DRDNC BLM Onuncu Kitap OCUKLAR KOLYA KRASOTKN Kasm aynn balangcyd. Sfrn altnda on bir derecelik bir souk ve bu soukla birlikte don da vard. Donmu topran zerine gece boyunca pek ok kuru bir ter yamt. Kuru ve sert bir rzgr bu karlar yerden kaldryor, kk kentimizin can skc sokaklarnda ve zellikle pazar yerinde savuruyordu. Puslu bir sabaht ama kar durmutu. Meydann biraz ilerisinde, Plotnikov'larn dkkn yannda pek byk olmayan ve ii de d da tertemiz grnen kk bir ev, memur Krasotkin'in dul karsnn evi vard. Valinin ktiplerinden olan memur Krasotkin oktandr, aa yukar on drt yl kadar nce ld. Ama dul kalan otuz yalarndaki kars, hl yzne baklr bir hanmdr ve o temiz evinde kendi geliri ile yaamaktadr. Grltsz, patrtsz namuslu bir yaants vardr, karakteri de yumuak, ama ayn zamanda olduka neelidir. Kocas ld vakit, henz on sekiz yandayd. Kocas ile henz ancak bir yl kadar yaam ve ona daha yeni olan dourmutu. Kocasnn lmnden sonra, kendisini tamamen o kymetli olu Kolya'y yetitirmee vermiti ve tm bu on drt yl boyunca onu lgnca sevdii halde, ocuunun y-102

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 103 znden tabi ki sevinten ok, her gn aman hastalanmasn, aman mesin, aman yaramazlk etmesin, aman sandalyenin zerine kp da yere dmesin gibi... eyler dnerek korkudan ii titreye titreye znt ekmiti. Kolya okula gitmee balad, sonra da gimnazyaya getii zaman ise, annesi ona yardm etmek ve dersleri onunla birlikte tekrarlamak iin btn bilim dallarn renmee koyuldu. Hatt retmenlerle ve retmenlerin hanmlar ile ahbaplk etmee balad. Kolya'nn arkadalarn, rencileri bile tatl dille elde etmee alyor, Kolya'ya dokunmasnlar, onunla alay etmesinler, onu dvmesinler diye ocuklara kurnazca dil dkyordu. i o hale getirdi ki, ocuklar gerekten onunla alay etmee, onu ana kuzusu diye kzdrmaa baladlar. Ama ocuk kendi kendini savunabildi. Cesaretli ocuktu. stelik snfta abucak renildii gibi mthi bir gc vard. Ayn zamanda becerikli, inat, atlgan ve herkese meydan okumaktan holanan bir karakteri vard. ok iyi okuyordu, hatt matematikle, evrensel tarihten retmenleri Dardanelov'a bile baskn kabilecei syleniyordu. Ama ocuk herkese burnunu havaya kaldrarak biraz yksekten bakmakla birlikte iyi bir arkadat ve bbrlenmiyordu. rencilerin kendisine gsterdikleri saygy hak ettii bir ey olarak kabul ediyor, ama her zaman dosta bir tavr taknyordu. En nemlisi her eyde ly biliyordu. Gerekince kendini tutabiliyor ve okul mdrlyle olan ilikilerinde almas doru olmayan son snr, hi bir zaman amyordu. Biliyordu ki, bu snr alnca her davran artk karkla, isyana ve kanunsuzlua dnen dayanlmaz bir ey oluyordu. Bununla birlikte, her frsatta herhangi bir ocuk gibi yaramazlk etmi olmak iin deil, bir eyler uydurmak, herkesi artmak, gsteri yapmak, dikkati ekmek ve bakalarnda hayranlk uyandrmak iin... Aslnda ok gururluydu. Annesini bile sanki o kendisine tabiymi gibi bir duruma sokmutu. Ona nerdeyse diktatrlk ediyordu. Annesi de ona boyun eiyordu. Evet, oktandr boyun eiyordu ve ancak bir tek dnceyi bir trl kabul edemiyordu, o da olunun kendisini az sevmesi idi. Ona daima Kolya kendisine kar duygusuzmu gibi grnyordu. Hatta bu yzden bazen bir isteri hastas gibi gz ya dkerek, kendisine kar souk davrand iin ocua sitem etmee balyordu- ocuk bundan holanmyordu ve kendisinden ne Kadar ok sevgi gsterisi beklenirse, mahsus yapar gibi o kadar inatlk ediyordu. Ama bunu maksatl olarak yapmyordu, elinde olmayarak yle oluyordu. Karakteri yleydi zaten. Annesi yanlyordu: Kolya annesini ok seviyordu. Sevmedii ey, yalnz rencilerin kullandklar deyimle, kuzu gibi sevilmekten holanmyordu. Babasnn lmnden sonra iinde birka kitap bulunan bir dolap kalmt; Kolya kitap okumaktan holanrd ve kendi kendine bu kitaplardan bazlarn okumutu bile. Annesi bundan rahatsz olmuyordu. Yalnz, bazen nasl olup da ocuk oyun oynamaya gidecek yerde dolabn banda elinde herhangi bir kitapla saatlerce duruyor diye hayret ederdi. Bylece Kolya, onun anda bulunan bir ocuun okumamas gereken baz eyleri okumu bulunuyordu. unu da belirt-ask gerekir ki, ocuk yaramazlklarnda geri belirli bir snr amaktan holanmyordu, ama son zamanlarda annesini cidd olarak korkutan baz yaramazlklar yapmaya balamt; geri bunlar ahlkszca eyler deildi, ama mthi bir cesaretle yaplan tehlikeli eylerdi. O yaz, temmuz aynda, okullar tatilken ana oul bir hafta iin yetmi verst ilerde bulunan baka bir ilde oturan uzak bir akrabalarna misafirlie gitmilerdi; bu kadnn kocas demiryolu istasyonunda alyordu. (Bu istasyon bizim kente en yakn olan ve bir ay kadar sonra van Fiyodorovi Ka-ramazov'u Moskova'ya gitmek iin urad istasyondu). Kolya ilk i olarak demiryolunu tm ayrntlar ile inceleyerek ynetmelii iyice rendi; bylece eve dnnce, edindii bilgilerle okul arkadalarm artabileceini anlamt. Ama o srada orada birka ocuk daha vard. Kolya bunlarla arkadalk etmee balad. Bu ocuklardan bazlar istasyonda, bazlar komu evlerde oturuyorlard. Hepsi kk yalardayd. On iki il onbe yalarnda idiler. Alt yedi kii bir araya gelmilerdi; bunlardan ikisi de tesadfen bizim kentdendi. ocuklar birlikte oyun oynuyor, yaramazlk ediyorlard; ite Kolya'larn istasyonda misafir kaldklar drdnc ya da beinci gn, budala ocuklar, iki rublesine akl almaz bir bahse tututular: Hepsinin arasnda hemen hemen en k olan, bu yzden de daha byke olanlarn yksekten baktklar , bbrlenmek iin ya da gzn budaktan esirgemedi104 KARAMAZOV KARDELER ini isbat etmek istedii iin gece, on bir treni gemeden nce raylarn arasnda yzst yere yatacan ve tren zerinden yldrm gibi geinceye dek, hareketsiz yatacan ileri srd. Geri nceden bir inceleme yaplm ve bundan anlalmt iki, gerekten raylarn arasnda bu ekilde uzanlr, yere iyice yaparak yatlrsa tren altta yatana hi dokunmadan geip gidebilirdi. Ama yle yatmak kolay myd! Kolya kesin bir tavrla buna dayanacan ileri sryordu. nce onunla alay eettiler, yalanc olduunu, bbrlendiini sylediler, ama b-tttn bunlar onu daha da kkrtt. in kts o on be yandaki ocuklar Kolya'nn kar-ssnda an derecede gururlu bir tavr taknyorlard. Hatta balagta ya kk olduu iin onunla arkadalk bile etmek istememilerdi. te bu, gururunu dayanlamyacak derrecede yaralamt. Bylece tren istasyondan kalktktan sonra sartk iyice hzn alm olsun diye, bir verst kadar ileriye git-nneye karar verildi. Tm ocuklar bir araya toplandlar. Aysz bir geceydi; ortalk yalnz karanlk deil, hemen hemen kap-fekarayd. Koya, kararlatrlan saatte, raylarn arasna yatt. Bah-sse girimi olan br be ocuk da, yrekleri azlarna gelerrek, sonunda da artk korku ve pimanlk iinde demiryolu-mun yan tarafndaki tmsein altnda, fundalklarn arasnda bekliyorlard. Sonunda istasyondan kalkm olan trenin mt-l~hi uultusu duyuldu. Karanlkta iki krmz farn grrnd ve gittike yaklaan canavarn kulaklar sar eden grlts duyuldu. Fundalklarn arasnda korkudan neredeyse baylmak zere olan ocuklar: Ka, ka, frla raylarn ara-ssndan! diye bardlar. Ama i iten gemiti: Tren yldrm gibi gelmi ve bir an iinde nlerinden kayp gitmiti.

ocuklar Kolya'ya doru kotular: Kolya hareketsiz ya-tcyordu. ocuu sarsmaya, yerden kaldrmaya baladlar. O zaman birden yerden kalkt ve hi konumadan demiryolunun yan tarafndaki tmsekten aa indi. Aa inince ocuklara onlar korkutmak iin mahsus, sanki kendini kaybetmi gibi yatm olduunu syledi. Ama iin gerei bakayd; uzun bir sre sonra annesine itiraf ettii gibi, o srada gerekten ba-yvmt. Bylece yaman bir ocuk olarak mrnn sonuna dek srecek bir n kazanm oldu. Eve, istasyona dnd vakit, yz kt gibi bembeyazKARAMAZOV KARDELER 105 di. Ertesi gn kendisine sinirden hafif bir nbet geldi, ama ok neeli, sevinli ve memnundu. Olay hemen deil, ana oul artk kente dndkten sonra duyuldu. Hatta dedikodusu Pro-gimnazyaC) mdrlne kadar geldi. Ama Kolya'nn annesi hemen mdrle kotu ve olu iin yalvarp yakarmaya balad, sonunda da herkesin sayg duyduu ve sz geen bir retmen olan Dardanelov'un ocuu savunmasn, onun iin ricada bulunmasn salad. Bylece ii sanki hi olmam gibi hasr alt ettiler. Bu Dardanelov, bekrd ve yal deildi. Bundan baka yllardr garip bir ekilde bayan Krasotkina'ya kt. Hatta bir yl kadar nce ok saygl bir tavrla ve ekingenlikten, nezaketinden yrei azna gelerek ona evlenme teklif etmek cesaretinde bile bulunmutu. Ama bayan Krasotkina bunu kabul etmenin oluna ihanet saylacan dnerek, kesin bir ekilde reddetmiti. Bununla birlikte, Dardanelov, baz gizli belirtilerden o gzel, ama ar derecede temiz yrekli ve efkatli dulun kendisinden hi de nefret etmediini hissederek umuda kaplmak hakkn kendisinde bulabilirdi. Kolya'nn lgnca yaramazl galiba aradaki soukluu kaldrm ve Dardanelov'a ocuu savunduu iin, ok belirsiz bir ekilde olmakla birlikte bir umut besliyebilecei ima edilmiti. Ama Dardanelov'un kendisi de alacak bir temiz yreklilik ve kibarlk rnei idi. Bu yzden de imdilik tam anlamyla mutlu olmas iin, bu kadar ona yetiyordu. ocuu severdi. Bununla birlikte onun sevgisini kazanmaa almay kendisi iin kltc bir ey sayyor, bu yzden de snfta Kolya'ya kar sert ve titiz davranyordu. Ama Kolya da kendisi ile onun arasnda bir mesafe brakyor, sayg gsteriyor, derslerini stn baar ile yapyordu. Snfta ikinciydi. Dardanelov'a kar da souk davranyor ve tm snf zellikle evren tarihi konusunda Kolya'nn Dardanelov'u bile bastracak kadar kuvvetli olduuna inanyordu. Gerekten de Kolya, ona snfta Truva'y kim kurdu? diye sormutu. Dardanelov bu soruya karlk verirken genel olarak milletlerin uygarlndan, oradan oraya akn ve g et-melerinden, bunlarn alarn derinliklerinde kaybolmu ey-fcr olduundan, efsanelerden sz etmi ama Truva'nn kimin (*) Orta renim! salayan Gimnazya'ya hazrlayc okul.106 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 107 tarafndan, yani hangi kiiler tarafndan kurulmu olduunu syleyememi, hatta bu soruyu bo, hi bir anlam olmayan bir soru saymt. Ama ocuklar kesin olarak Dardanelov'un Tru-va'y kimlerin kurmu olduunu bilmedii kansna varm, bu kanlar da deimemiti. Kolya ise Truva'y kimlerin kurduunu, babasnn lmnden sonra kalan kitap dolu dolapta bulunan Smaragdov'un tarihinden renmiti. in sonunda herkes, hatta ocuklar bile Truva'y kim kurdu diye merak etmeye balad. Ama Krasotkin srrn amad ve bilgili bir ocuk olarak n hi sarslmad. Demiryolundaki olaydan sonra Kolya'nn annesine kar olan ilikilerinde belirsiz bir deiiklik olmutu. Anna Fiyodorovna (dul bayan Krasotkina) olunun baarsn rendii vakit az kalsn akln karacakt. Bazen birka gn sren yle korkun isteri krizleri geiriyordu ki, artk cidd olarak korkuya kaplan Kolya ona bir daha byle yaramazlklarn hi bir zaman olmayacan syliyerek erefinin zerine sz verdi. Bayan Krasotkina'nn istedii gibi tasvirin nnde diz kerek len babasnn adna yemin etmiti. Bunu yaparken de o gzn budaktan esirgemeyen Kolya da duyguland iin tpk alt yasnda bir ocuk gibi alamaa balamt. O gn sabahtan aksama kadar ana oul sk sk birbirlerini kucaklayarak ileri yana yana gzya dktler. Ertesi gn, Kolya gene eskisi gibi duygusuz bir ocuk ola -rak uyand. Bununla birlikte daha sessiz, daha arbal, daha cidd ve daha dnceli olmutu. Geri bir buuk ay kadar sonra gene yaramazlk ederken az kalsn yakalanyordu. Hatta bu yzden adn bizim sulh yargcmz bile iitti. Ama bu artk bambaka bir eit yaramazlkt. Gln ve budalaca bir eydi. Zaten sonradan renildiine gre, bu yaramazl kendisi de yapmamt. Sadece o ie karmt. Ama bundan, bir frsatn bulup daha sonra sz edeceiz. Kolya'nn annesi tiril tiril titremeye ve zlmeye devam ediyordu. Dardanelov ise gen kadn endie duyduka daha ok umutlanyordu. Bu arada unu sylemek gerekir ki, Kolya bu bakmdan Dardanelov'un durumunu anlyor ve neler duyduunu seziyordu. Tabi bu duygular yznden ondan nefret ediyordu. Hatta daha eskiden bu nefretini annesinin nnde aklayarak Dardanelov'un amacnn ne olduunu anladn ima etmek nezaketsizliini bile gsteriyordu. Ama demiryolu olayndan sonra bu bakmdan da tutumunu deitirdi. Artk ok uzaktan bile imalar yapmay doru bulmuyordu ve annesinin yannda Dardanelov'dan daha saygl bir ekilde sz etmeye balad. Duygulu bir kadn olan Anna Fiyodorovna, bunu hemen ve yreinde derin bir minnet duyarak anlamt. Ama buna karlk, herhangi bir yabanc misafir bile elinde olmayarak Dardanelov hakknda en kk bir sz syledii vakit, odada Kolya varsa, birden utancndan yanaklar gl gibi al al oluyordu. Kolya ise byle anlarda ya kalarn atarak pencereden dar bakar, ya acaba izmeleri boya ister mi, diye onlar gzden geirir, ya da var kuvveti ile kvrck tyl, olduka iri ve cins olmayan ngrak> adl kpeini arrd. Bu kpei bir ay kadar nce bir yerden bulup eve getirmiti. Nedense onu ierde gizli tutuyor, hi bir arkadana gstermiyordu. Hayvana eitli oyunlar ve marifetler reterek fena halde eziyet ederdi. Zavall kpei yle bir hale getirmiti ki, okula gitmek iin evden ayrld vakit, hayvan uluyup duruyor, dnd zaman ise sevincinden deli gibi kendini oraya buraya atyor, ard ayaklar zerinde kalkyor, kendini yere atarak l gibi yatyor ve buna benzer eyler yapyordu. Szn ksas, kendisine retilen ne varsa, hepsini birden ve artk emir zerine deil de, sadece heyecandan ve minnet dolu, seven yreinden yle geldii iin yapyordu. Bu arada unu sylemeyi

unuttum: Kolya Krasotkin; artk okuyucunun tand lyua'nn, emekli yzba Snegirev'in olu lyua'nn, rencilerin hamam lifi diyerek alay ettikleri babasn savunurken kalasndan ak ile yaraland ocuktu. MNKLER Bylece o souk, ve karl kasm sabah. Kolya Krasotkin evde oturuyordu. Gnlerden pazard ve okul yoktu. Ama saat on birdi, Kolya'nn ise ok nemli olan bir i iin muhakkak evden kmas gerekiyordu. Oysa o srada evde tek bana ve kesinlikle hereye bakabilecek tek kii olarak kalmt. nk evin bykleri birden meydana gelen acele ve ok garip bir108 KARAMAZOV KARDELER durum yznden kp gitmilerdi. Dul bayan Krasotkina'nn oturduu dairenin karsnda, sofann br tarafnda, iki kk odas olan kiralk bir tek daire vard. Bu daireyi iki kk ocuu olan bir doktorun kars kiralamt. Bu doktorun kars Anna Fiyodorovna'nn ok iyi bir arkadayd. Doktorun kendisi ise bir yl kadar nce Orenburg'a. ondan sonra da Takent'e gitmiti ve alt aydr kendisinden hi bir haber yoktu. Denilebilir ki, eer zntsn biraz olsun yumuatan bayan Krasotkina'nn arkadal olmasayd, doktorun kars muhakkak derdinden lrd. te kaderin indirdii tm darbelerin zerine ty diker gibi, o cumartesiyi pazara balyan gece, doktorun karsnn tek hizmetisi Katerina, birden hi beklenmedik ekilde hanmna sabahleyin bir bebek dnyaya getirmek niyetinde olduunu aklad. Nasl olmu da daha nceden hi kimse bunu farketmemiti. Bu herkes iin hemen hemen bilmece gibi bir eydi. aknlk iinde kalan doktorun kars, daha vakit varken Katerina'y bizim kentte ebe ninenin evinde bu gibi olaylar iin alm olan zel bir kuruma gtrmee karar verdi. Bu hizmetisine ok deer veriyordu, onun iin hemen plann yerine getirdi. Kadn oraya gtrd, stelik kendisi de onun yannda kald. Sonra sabahleyin her nedense bayan Krasotkina'nn dosta desteine ve yardmna ihtiya duyuldu; byle bir olayda birine ricalarda bulunabilir ve bazen yardmlar salyabilirdi. Bu yzden her iki kadn da evden ayrlm, bayan Krasotkina'nn kendi hizmetisi kyl kadn Agafya ise pazara gitmiti. Kolya da bir zaman iin doktorun karsnn evde yalnz kalan miniklerine yani olu ile kzna bekilik etmek ve evi beklemek zorunda kalmt. Kolya evi beklemekten korkmuyordu. Zaten yannda bankn altnda hi kmldamadan yatmas emredilen ngrak da vard. Hayvan odadan odaya dolaan Kolya'nn her hole giriinde irkilerek ban kaldryor, efendisinden iaret bekliyormus gibi kuyruu ile bir iki kez yere vuruyor, ama ne yazk ki slk sesi bir trl duyulmuyordu. Kolya, tehdit edici bir tavrla zavall kpee bir gz atyor, o da gene sz dinll-yerek dona kalm gibi hareketsiz kalyordu. Kolya'y endielendiren tek ey miniklerdi. Katerina'nn durup dururken bana gelen bu maceraya tabii derin bir tiksintiyle bakyordu. Ama babasz kalm minikler! ok sevlKARAMAZOV KARDELER 109 yordu. Onlara bir ocuk kitab gtrmt bile. Ya daha byk olan sekiz yandaki Nastya, okumasn biliyordu, kk olan yedi yandaki Kostya ise ablas ona masal okurken dinlemeye baylrd. Tabi Krasotkin, ocuklar daha ilgin eylerle, yani ikisini yanyana koyup onlarla askerlik oyunu, ya da tm evde saklamba oynamakla avutabilirdi. Bunu daha nce de birka kez yapmt ve bundan kanmyordu. O kadar ki bir gn snfta Krasotkin'in evde kiracsnn kk ocuklar ile arabaclk oynad arabaya koulu bir at gibi zplayarak ban edii dedikodusu azdan aza yaylmt. Ama Krasotkin gururlu bir tavrla bu sulamaya kar koymu, kendi yatlar ile on yandaki ocuklarla gerekten amzda arabaclk oynamann ayp saylabileceini, ama kendisinin bunu miniklerin hatr iin, onlar; sevdiinden tr yaptn, duygularnn hesabn ise kimseye vermek zorunda olmadm sylemiti. Buna karlk, her iki minik de onu taparcasna seviyorlard. Ama o srada, oyun dnecek durumda deildi. Kendisini ok nemli, hatta bir bakma esrarengiz bir i bekliyordu. Oysa, bu arada zaman akp gidiyor, ocuklar brakabilecei Agafya ise bir trl pazardan dnmyordu. Birka kez sofann br tarafna geerek doktorun karsnn daire kapsn am ve verdii emir zerine oturup kitap okuyan miniklere bakmt. Onlar da her seferinde, Kolya kapy aar amaz belki ieri girer de ok gzel ve elenceli bir ey yapar diye bekliyerek hi konumadan neeli neeli glmsyorlard. Ama Kolya'nn iinde bir huzursuzluk vard, bu yzden ieri girmiyordu. Sonunda saat on biri ald. O zaman Kolya, kesin olarak, eer o Allahn bels Agafya on dakikaya kadar dnmezse, onu beklemeden evden kmaya karar verdi. Tabi kmadan nce miniklerden korkmyacaklarna, yaramazlk etmiyeceklerine ve korkudan alamyacaklarma dair sz alacakt. Bu dnce ile srtna yakas bir eit kunduz krknden yaplm, pamuklu klk paltosunu giydi, antasn omuzuna ald ve annesinin daha nce ka kez bu soukta darya karken her zaman ayana lstiklerini geirmesini syleyip durmasna ramen sadece onlara sofadan geerken yukardan bakmakla yetindi ve darya yalnz Banda izme ile kt.110 KARAMAZOV KARDELER ngrak, Kolya'nn giyinmi olduunu grnce sinirli sinirli tm vcudunu titreterek kuyruu ile demeyi iddetle dvmee balad. Hatta kendine acndrmak iin ulur gibi bir ses kard. Ama Kolya, kpeinin bu kadar hevesli olduunu grnce, bunun disipline zarar verdiini dnd ve hi olmazsa bir dakika kadar onu bankn altnda tuttu. Artk sofann kapsn at srada birden slk ald. Kpek deli gibi frlad, ocuun nnde sevinten zplamaya balad. Kolya, sofadan geerek miniklerin oturduu dairenin kapsn at. kisi de masada oturuyor, ama kitap okumuyor, aralarnda heyecanl heyecanl bir eyler tartyorlard. Bu ocuklar sk sk hayatn eitli konularnda tartrlard. Bu arada Nastya yaa daha byk olarak daima baskn kard; Kostya ise ablasiyle anlaamad zamanlarda daima Kolya Krasotkin'e gidip onun hakemlik etmesini ister ve artk o nasl karar verirse, her iki taraf da onu tartmasz bir ey olarak kabul ederlerdi. Bu sefer miniklerin tartmas Krasotkin'i olduka ilgilendirdi. Bu yzden kapda durup onlar dinledi. ocuklar Kolya'nn kendilerini dinlediini grnce, tartmalarna daha byk bir iddetle devam ettiler. Nastya:

 Ben, ebe ninelerin ocuklar bostanda, lahana kmeslerinin arasnda bulduklarna hi bir zaman, hi bir zaman inanmam! diyordu. imdi artk k! Bostanlarda yle kmeler filn da yok. Bu yzden, ebe nine Katerina'ya bir kz ocuk getiremez. Kolya kendi kendine: ft! diye bir slk ald. Yani senin anlyacam, yle oluyor: Bebekleri bir yerden alp getiriyorlar, ama yalnz evlenenlere veriyorlar. Kostya srarla Nastya'ya bakyor, dnceli dnceli szlerini dinliyor, zihninde bir eyler tasarlyordu. Sonunda heyecanlanmadan kesin bir tavrla: Sen ne aptalsn Nastya! dedi. Katerina'nn hi ocuu olabilir mi? Madem ki evli deil. Nastya, fena halde heyecanland. Sinirli sinirli: Sen bir ey anlamyorsun, diye szn kesti. Belki de kocas vard, ama imdi cezaevindedir. O da dourdu ite. Her eyin esasn arayan Kostya, ok cidd bir tavrla: Kocas cezaevinde mi onun? diye sordu. KARAMAZOV KARDELER 111 Nastya ilk ileri srd dnceden vaz geip onu hemen unutarak: Ya da yle olabilir, diye birden, tekrar kardeinin szn kesti. Katerina'nn kocas yok, haklsn. Ama belki evlenmek istiyor ve hep bunu dnyordu. Belki hep bunu kuruyordu. te o kadar dnd ki, sonunda kocas deil de ocuu oldu. Artk bsbtn yenilgiyi kabul eden Kostya: Ya, demek yle ha? dedi. Ama sen bunu bana daha nce sylemedin ki! Ben bunu nereden bilebilirdim? Kolya, birden odalarna girerek: Eee, ocuklar. Gryorum ki, tehlikeli bir milletsiniz siz! Kostya glmseyerek: ngrak yannzda m? diye sordu ve parmaklarn krdatarak ngra armaya balad. Krasotkin, ok cidd bir tavrla: Minikler, bir mklm var, bana yardm eder misiniz? Agafya muhakkak ayan krmtr, nk hl dnmedi. Artk bu belli bir ey. Oysa benim muhakkak dar kmam gerekiyor. Gitmeme izin verip, ben brakr msnz? ocuklar dnceli bir tavrla baktlar. Glmsiyen yzlerinde bir endie belirdi. Bununla birlikte daha kendilerinden ne istendiini anlamyorlard. Ben yokken yaramazlk etmezsiniz deil mi? Dolabn zerine kmazsnz, ayaklarnz krmazsnz deil mi? Yalnz kaldnz iin korkudan alamyacaksnz deil mi? ocuklarn yzlerinde byk bir znt belirdi. Bunlar yapmazsanz size yle bir ey gsteririm ki! Kmencik maden bir top gsteririm. Sahici barutla ate eden mini mini bir top. ocuklarn yz hemen aydnland. Kostya yz k sa-arak: Ne olur, topu gsterin, dedi. Krasotkin elini antasna soktu ve iinden kk bronz bir top kararak onu masann zerine koydu. Gsteriyorum ite. Bak, tekerleri de var. Oyuncak topu masann zerinde gezdirdi: Bununla ate edilebilir. i sama ile doldurulur ve ate edilir. L112 KARAMAZOV KARDELER Peki bu top insan ldrr m? ldrr ya! Yalnz iyice nian almal. Krasotkin bunu syledikten sonra barutun nereye konulacan, samann nereye yerletirileceini ve top az olarak kullanlan kk delii gsterdi, ayrca geri tepme diye bir ey olduunu anlatt. ocuklar byk bir merakla dinliyorlard. zellikle geri tepme diye bir ey olmas hayallerini etkilemiti. Nastya: Peki, sizde barut var m? diye sordu. Var. Nastya l l bir glmseyile: Barutu da gsterin ne olur! diye szleri uzata uzata yalvard. Krasotkin elini gene antasna daldrd ve iinde gerekten biraz barut bulunan bir ie kard. Katlanm bir kdn iinde ise bir ka sama vard. Kolya, ocuklarda bir etki yapsn diye ieyi de at ve avucuna biraz barut dkt: Aman bir yerde ate olmasn, yoksa yle bir patlar ki, hepimizi paralar. ocuklar, baruta byk bir merakla bakyor, bu zevklerini daha 'da arttryordu. Ama sama Kostya'nn daha ok houna gitti. Sama da yanar m? diye sordu. Sama yanmaz. Kostya yalvaran incecik bir sesle: Ne olur bana bir parack sama hediye edin, dedi. Peki sama da hediye edeyim. Al bakalm. Ama bunu verdiimi annene syleme, ben geri gelinceye kadar. Yoksa bunun barut olduunu sanarak korkudan d patlar. Size de bir gzel dayak atar. Nastya: Annem bize hi dayak atmaz, dedi.

 Biliyorum. Ben lf olsun diye syledim. Annenizi de hi bir zaman aldatmayn. Yalnz bu seferlik ben gelinceye kadar bir ey sylemeyin. Haydi syleyin bakalm minikler, imdi gidebilir miyim? Ben yokken korkudan alamazsnz ya? Kostya, artk alamaya hazr bir halde: A... la... nz... diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 113 Nastya, korkudan szleri aceleyle syliyerek: Alarz, tabi alarz! diye onu destekledi. Ah minikler, minikler. Sizin bu yalarnz ne kadar tehlikeli. Ama yaplacak bir ey yok, yavrularm. Madem yle, sizinle kimbilir daha ne kadar zaman oturmam gerekecek! Oysa zaman, zaman yle geiyor ki! Ah!... Kostya: ngraa emretsenize, l gibi yatsn! Evet baka are yok, ngraa da ba vurmak gerekecek. ci(*), ngrak! Sonra Kolya kpee emirler vermee, o da tm bildiklerini yapmaa balad. Bu uzun tyl, alelade bir sokak kpei byklnde ve tyleri efltuna yakn garip kl renginde bir kpekti. Sa gz a idi, sol kula ise nedense kesikti. Tiz bir sesle havlyor, zplyor, arka ayaklan zerinde duruyor ve o pozda yryor, srtst yatp drt ayan dikiyor, l gibi hareketsiz yatyordu. Bu son yapt oyun srasnda kap ald ve bayan Krasotkina'nn pazardan dnen iman hizmetisi, krk yalarnda, iek bozuu bir kadn olan Agaf-ya, kolunda ald yiyeceklerle dolu bir kese kd ile eikte grnd. Durdu, kese kdn aa doru sarktarak kpein yaptklarna bakmaa balad. Kolya, Agafya'y bu kadar beklemesine ramen, gsteriyi yarda kesmedi ve ngra belirli bir sre lym gibi yatrdktan sonra, sonunda onu slkla ard: Hayvan frlad ve grevini yapt iin sevinten zplamaya balad. Agafya hayretle: Amma da kpekmi! dedi. Krasotkin tehdit edici bir tavrla: Syle bakalm eksik etek, niye geciktin? Hh, eksik etekmi! Acemi aylak sen de. Acemi aylak m? Agafya, ocan etrafnda uramaya koyularak: Acemi aylaksn ya... Neden geciktiysem geciktim! Sana ne? Gecikmisem, demek yle gerekiyordu, diye sylendi. Ama bunu hi de kzgn ve fkeli bir sesle sylememiti, aksine sanki o neeli kk beyle sohbet etmeye frsat kt diye seviniyormu gibi, memnun bir tavrla sylemiti. (*) Franszca "buraya gel' anlamna.114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELeR 115 Krasotkin divandan kalkarak: Dinle beni, bunak ihtiyar, diye sze balad. Bana bu dnyada kutsal olarak bildiin ne varsa hepsinin zerine ve daha baka eylerin stne, ben burada yokken, u minik-lerden gzn ayrmadan onlara bakacana yemin edebilir misin? Ben dar kacam. Agafya glerek: Ne diye yemin edeyim? Ben yle de bakarm onlara, dedi. Hayr, bunu yapamazsan, ruhum br dnyada selmete ermesin diye yemin etmezsen, olmaz. Yoksa gitmem burdan. Gitme! Bana ne? Zaten dars ayaz. Evde otur. Kolya ocuklara doru dnd. Minikler, bu kadn, ben ya da anneniz gelinceye kadar yannzda kalacak. Zaten annenizin artk oktan dnmesi gerekiyor. Bundan baka size kahvalt da verecek. Vereceksin deil mi Agafya? Olur veririm. Kolya: . Haydi Allahasmarladk minikler, imdi yreim rahat olarak gidiyorum, dedi. . Sonra Agafya'nn yanndan geerken alak sesle ve ciddi ciddi: Sana gelince nine, inallah onlara Katerina hakknda siz kadnlarn daima anlattnz o samalklar anlatmazsn! Daha ocuk olduklarn unutma. i, ngrak. Agafya artk fkeyle: Hay Allah cezan versin! diye karlk verdi. Ne bici konuuyorsun! Bunlar sylediin iin, sana dayak atmal! Dayak! I RENC Ama Kolya artk dinlemiyordu. Eninde sonunda gitmesi mmkn olmutu. Kapdan dar knca, etrafna baknd. omuzlarn bir ileri, bir geri hareket ettirdi ayazm! sylendikten sonra sokakta ilerledi ve saa, yan sokaa sapp oradan pazar meydanna gitti. Meydandaki evlerden birine yamadan nce kapda durdu, cebinden bir ddk kard ve szleilmi bir iaret verir gibi, var gc ile ttrd. Bir dakikadan fazla beklemesine ihtiya kalmad. Bahe kapsndan darya, birden al yanakl, on bir yalarnda ve o da scack, temiz hatta k bir palto giymi olan bir ocuk kp ona doru kotu. Bu ocuk hazrlama snfnda okuyan Smurov'du. (Oysa Kolya Krasotkin artk ondan iki snf yukardayd.) Smurov, varlkl bir memurun oluydu ve annesi ile babas lgnca yaramazlklaryla n sald iin galiba Krasotkin ile arkadalk etmesine izin vermiyorlard. Bu yzden Smurov, her halde o srada evden gizli olarak kmt. Eer okuyucu unutmadysa, Smurov adndaki bu ocuk iki ay kadar nce hendein zerinden lyua'ya ta atan ocuklardan biriydi. lyua'nn durumunu Alyoa Karamazov'a anlatan da oydu.

Smurov kararl bir tavrla: Sizi tam bir saattir bekliyorum. Krasotkin, dedi. Sonra iki ocuk meydanda yrmeye baladlar. Krasotkin: Ge kaldm! diye karlk verdi. Baz durumlar oldu da ondan. Benimle birlikte olduun iin sana dayak atmazlar m? Yok canm, ne mnasebet? Beni dvyorlar m ki? n-da yannza aldnz, yle mi? Evet, ngrak da yanmda! Onu da m oraya gtreceksiniz? Evet onu da gtreceim. Ah, Bcek olsayd! Bcei gtremem. Bcek yok oldu. Ortadan kayboldu. nerede g, e olduu bilinmiyor. Smurov birden duraklad. yle yaplamaz m... diye sylendi, lyua, Bcetpk ngrak gibi kvrck uzun tyl, kl rengine alan kirli bir renkte olduunu sylyor. Ona bunun Bcek oldugunu syliyemez miyiz? Belki de buna inanr, kimbilir? grenci! Yalandan kan! Bu bir! kincisi, iyilik et-etmek iin bile olsa yalan syleme. Sonra... iin asl nemlisi, geleceimi haber vermedin ya?KARAMAZOV KARDELER 117 116 KARAMAZOV KARDELER Allah korusun! Ben durumu anlamyor muyum sanki? Ama ngrak ona teselli olmaz... Smurov, bunu sylerken iini ekmiti: Biliyor musun, babas, o yzba, hani hamam lifi, dedikleri var ya, ite o bize, bugn ona karaburunlu hakiki bir oban kpei yavrusu getireceini syledi. Bunu yapmakla lyua'nn teselli bulacan sanyor, ama bunu baarr m bilmem ki? Peki lyua'nn kendisi nasl? Ah, kt ok kt! yle sanyorum ki, verem var onda! Akl banda, ama yle garip soluk alyor ki! ok kt bir soluk almas var. Dn ayana izmelerini giydirip kendisini gezdirsinler diye rica etti, yryecek oldu ama neredeyse dyordu. Ah babacm, sana daha nceden de bu eski izmelerimin kt olduunu sylemitim, eskiden de bunlarla hi rahat yryemiyordum dedi. izmelerin ktlnden yle durup durup dtn sanyordu. Oysa dpedz gc kalmad iin yle oluyordu. Herhalde bir haftadan fazla yaayamaz. Hertszenstube bakyor ona. imdi zengin oldular Ellerinde ok para var. Alaklar! Alaklar dediin kim? Doktorlar... Genel olarak tpla kimin ilgisi varsa onlar. Ayrca tabi, zel olarak bu doktor. Ben tp bilimini kabul etmiyorum. Gereksiz bir bilim dal. Bununla birlikte btn bunlar bir gn inceleyeceim. Hem nedir o romantikliiniz sylesene ha? Galiba btn snf birlik olup oraya gidiyor -musunuz yle mi? Hepimiz deil! Bizim snftan on kii kadar, her gn. her zaman oraya gidiyorlar. Ama bundan bir ey kmaz ki Btn bunlarda beni en ok artan ey, Aleksey Ka-ramazov'un oynad roldr: Aabeysin! yarn ya da br gn byle bir cinayetten tr mahkemeye verecekler, o ise ocuklarla romantik romantik eyler yapmak iin bunca harcyor! Bunda romantiklik falan yok canm! Kendin de lyua ile barmaya gidiyorsun ite. Barmaya m? Gln bir sz dorusu! Hem ben kimsenin davranlarm incelemesine izin vermem Ah, Uyua geliine o kadar sevinecek ki! Geleceini aklna bile getirmiyor. Neden, neden bu kadar uzun bir sre gitmek istemedin sanki? Smurov, bunu birden byk bir heyecanla sylemiti. Olum, bu beni ilgilendirir, seni deil! Ben oraya kendiliimden gidiyorum. yle istediim iin yapyorum bunu. Sizleri ise, hepinizi oraya Aleksey Karamazov gtrd, demek ki, arada bir fark var. Hem ne biliyorsun? Belki de ben hi de barmak iin gitmiyorum oraya. Sama bir lf ettin. Bizi oraya gtren Karamazov deil. Hi de deil ite. Dorudan doruya kendimiz oraya gitmeye baladk. Tabi nce Karamazov'la birlikte gidiyorduk. Hem orada hi bir ey olmad ki. Hi de dediin gibi budalalklar yaplmad. nce biri gitti, sonra bir bakas falan. Babas geliimize ok sevindi. Biliyor musun? Eer lyua lrse babas muhakkak akln karr. lyua'nn leceini anlyor. Bizim lyua ile barmamza nasl seviniyor, anlatamam. lyua seni de sordu, ama baka bir ey sylemedi. Seni sorduktan sonra hep susuyordu. lrse babas ya delirir, ya intihar eder. Zaten eskiden de deli gibi davranyordu. Biliyor musun? O adam soylu bir insan.. O zaman da yanllk olmu. Btn kabahat o baba katilin.de. O vakit adamcaza dayak atanda. Ne olursa olsun Karamazov benim iin bir bilmecedir. Onunla oktandr tanabilirdim. Ama baz durumlarda gururlu davranmaktan holanyorum. Bundan baka onun hakknda baz dncelerim var. Bunlarn doru olup olmadklarn renmem, ii akla kavuturmam gerekiyor! Kolya, nemli bir ey sylemi gibi sustu. Smurov da yle. Tabii Smurov, Kolya Krasotkin'e hayrand ve kendisinin onunla eit bir durumda olabileceini aklndan bile geirmiyordu. imdi de byk bir merak iindeydi. nk Kolya lyua'ya kendiliinden gittiini sylemiti. Byle olunca, iin iinde Muhakkak bir sr vard. Kolya'nn byle durup dururken tan a o gn lyua ya gitmesinde muhakkak bir ey vard. Pazar Sarinden geiyorlard; bu sefer pazarda birok arabalar duruyordu ve pek ok da kmes hayvan getirilmiti. Kentin adnlar zerine tente gerilmi tezghlarn

arkasnda rek, iplik ve buna benzer eyler satyorlard. Byle pazar gnleri Pan al verie bizim kentte biraz safa olarak panayr derler ve bir yl iinde byle birka panayr olur. ngrak byk bir neeyle kouyor, arada bir her hangi118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 bir eyi koklamak iin saa sola sapp duruyordu. Baka k peklerle karlanca da byk bir heyecanla, kpeklerin ara. sndaki tm kurallara uygun olarak onlarla seve seve kot. layordu. Kolya birden: Ben gerei seyretmeyi severim, Smurov, dedi. Kpek lerin karlanca nasl koklatklarn hi farkettin mi? BU onlarn arasnda genel doa kural gibi bir ey olmu. Evet, gln bir kural. Hayr gln deil, bunu yanl syledin. Doada gln olan hi bir ey yoktur. Pein yarglar olan insana nasl grnrse grnsn! Eer kpekler dnebilselerdi ve olaylar eletirebilselerdi, onlar da muhakkak insanlarn arasndaki sosyal ilikilerde ayn derecede, hatta belki daha da fazla gln ynler bulacaklard. ok daha gln bulurlard onlar. Bunu tekrar ediyorum. nk kesin olarak inanyorum ki, bizde ok daha fazla samalk vardr. Rakitin'in dncesi ok gzel bir dnce. Ben de sosyalistim, Smurov. Sosyalist ne demek? Herkes eitse herkesin ortaklaa bir tek iftlii varsa, evlilik diye bir ey yoksa, din ve tm yasalarla geriye kalan eyler herkesin keyfine gre ise, buna sosyalistlik derler. Sen daha bunu anlayacak kadar bymedin. Senin iin bunlar konumak daha erken. Hava da amma souk. Evet. Sfrn altnda on iki derece! Demin babam termometreye bakt. Hem farknda msn Smurov? Kn ortasnda, sfnn altnda on be hatta on sekiz derece olduu zaman, hava; kn banda birden ayaza ektii sralar olduu gibi, rnei s daha on iki derece kadarken, stelik daha kar yamad halde o kadar souk olmaz. Bu neden olur biliyor musun? nsanlar soua daha almamlardr da ondan. nsanlarn her eye alkanlklar vardr. Devlet ilerinde de, siyas iliki lerde de hep alkanlklar rol oynar. Alkanlk en nemli itici gtr. u kylye bak, ne garip! Kolya, bunu sylerken srtna gocuk giymi, gler iri yar bir kyly iaret etmiti; kyl arabasnn b ellerine kyl eldiveni geirmi, souktan durup durup e rpyordu. Kzla alan uzun sakal souktan kra gibi olmutu. Kolya, yanndan geerken yksek sesle ve meydan okur gibi: Kylye bak, sakal donmu! diye bard. Kyl, sakin ve ciddi bir tavrla: Birok kiilerinki dondu! dedi. Smurov: __ Taklma ona! diye sylendi. ' Ziyam yok canm, kzmaz, iyi adam o! Hoa kal. Matyev. Gle gle. Senin adn Matyev mi idi? Matyev ya! Bilmiyor muydun? Bilmiyordum; tahmin ederek syledim. una bak hele! renci misin nesin? renciyim ya! Falakaya yatryorlar m seni? Sk sk deil, ama bazen oluyor. Cann acr m? Acmaz m ya? Kyl, t yrekten gelen bir acma ile: Eeeh, hayat, ne yaparsn! diye iini ekti. Hoa kal, Matyev! Gle gle. yi ocuksun sen! yi ocuksun! ocuklar, yrmeye devam ettiler. Kolya, Smurov'a: Bu kyl iyi adam, dedi. Ben halkla konumay severim, her zaman da haklarn tanrm: Smurov: Bizim okulda falakaya yatryorlar, diye neden yalan syledin ona? diye sordu. Houna gitsin diye! Ne demek yani? Bak Smurov, bana tekrar tekrar soru sorulmasndan holanmam. Lep demeden leblebiyi anlamal. Baz eyler vardr anlatlamaz. Kylnn kafasna gre bir renci falakaya pyatrlr, yatrlmal da! Ona gre falakaya yatrlmayan -renci olur mu hi Diyelim ki, ona bizim okulda falaka cezasnn olmadn syliyeyim, adam buna dpedz zlr. Her neyse, sen bunlar anlamazsn. Halkla konumasn bil-120 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 121 Yalnz ne olur ona buna taklma! Yoksa gene bamza bir i gelir, tpk o zaman o kaz meselesinde olduu gibi Korkuyor musun yoksa?

 Alay etme Kolya! Vallahi korkuyorum. Babam mthi kzar. Zaten seninle dolamam kesin olarak yasak ettiler. Kolya: zlme canm, bu sefer bir ey olmaz! dedi. Ve tenteli bir tezghn arkasnda duran satc kadnlardan birine: Merhaba Natasa! diye bard. Hi de o kadar yal bir kadn olmayan satc kadn tiz bir sesle barr gibi: Ne Nataa's? Benim adm Mariya! diye karlk verdi. yi ki Mariyaym, hoa kal. Mariya! .Ah, seni gidi bacaksz. Boyuna bakmadan birde lf atyor! Kolya, ellerini sallyarak sanki kendisi kadna taklmyor-mu da kadn ona taklyormu gibi: Seninle uraacak vaktim yok! Gelecek pazar gn anlatrsn, dedi. Mariya: Ne anlatacakmm sana pazar gn? Ben sana taklmadm ki! Sen bana takldn! Barmaya balad. Bir gzel dayak lzm sana. te bu kadar. Herkes senin ne mal olduunu bilir. Bu kadar ite! Mariya'nn yannda kendi tezghlarnda mallarn satan br satc kadnlar arasnda glmeler duyuldu. Birden kentin kemerli dkknlarndan birinden durup dururken sinirli adamn biri kt. Tezghtar gibi bir eydi. Bizim kentteki satclardan deildi, dardan gelmeydi. Srtnda uzun lcivert bir kaftan, banda da siperlii olan bir kasket vard. Daha genti. Koyu kumral kvrck salar ve iek bozuu uzun solgun bir yz vard. Garip, budalaca bir fke iinde hernen Kolya'ya doru yumruunu sallamaya balad. Sinirli sinirli Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye baryordu. Kolya, ona dik dik bakt. Bu adamla bir atmas olduu' n hi de hatrlamyordu. Ama sokaklarda bakalar ile m atmas olmutu? Hepsini hatrlamasna imkn Alayl alayl kylye: Bilir misin? diye sordu. Satc aptal gibi: __Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye tekrarlyordu. __ yi yleyse. Eh, seninle tartmaya vaktim yok. Haydi hoa kal! Satc: __ Ne muzrlk ediyorsun? diye bard. Gene yaramazlk ediyorsun ha? Ben seni bilirim! Gene yaramazlk ediyorsun, ha? Kolya durup onu tepeden trnaa szmee devam ederek: Yaramazlk da etsem seni ilgilendirmez, arkada! dedi. Nasl ilgilendirmez? lgilendirmez ite! Kimi ilgilendirir ya? Syle bakalm kimi? imdi artk Trifon Nikiti'i ilgilendirir. Seni deil, kardeim. Delikanl gzlerini gene fke ile, ama ayn zamanda budalaca bir hayretle Kolya'ya dikti. Kolya ar bir ciddiyetle onu tepeden trnaa szdkten sonra sert ve srarl bir tavrla: Sen Vozneseniye'ye (*) gittin mi bakalm? diye sordu. Delikanl ne karlk vereceini biraz ararak: Hangi Vozneseniye'ye? Niin? Hayr gitmedim! dedi. Kolya daha srarl ve daha sert bir tavrla: Sabaneyev'i tanyor musun? diye sordu. ~- Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? Hayr tanmyorum. Kolya birdenbire: Eh madem tanmyorsun, kes bakalm lf! diye kestirip att ve sert bir dn yaparak saa dnd, sanki Sabaneyev'i bile tanmayan bir budala ile konumaya tenezzl etmiyormu gibi kendi yolunda hzl hzl yrmeye balad. Delikanlnn neden sonra ak bana geldi. Gene byk bir sinirlilik iinde: Dur! Hey! Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? diye bard. Sonra birden satc kadnlara doru dnd, aptal aptal onlara bakarak: Ne dedi Allahakna? diye sordu. Kadnlar kahkahalarla gldler. Aralarndan biri: Yaman ocukmu! dedi. (*) Bir yortu ad.122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 , Delikanl sa elini sallayarak hl kendinden gemi gibi: Hangi Sabaneyev'i, hangi Sabaneyev'i soruyordu? diye tekrarlamaya devam ediyordu. Kadnlardan biri: Hani, herhalde Kuzmiyev'lerde alm olan Sabaneyev'i aryordu, diye bir tahmin yrtt. Delikanl deli gibi gzlerini ona dikti. Biir baka kadn: Kuzmiyev'lerde mi? Onun ad Trifon deil ki! Kuz; ma'dr onun ad, Trifon deil. ocuk Trifon Nikiti'ten sz etmiti. Demek ki o, deil. : O zamana kadar ciddi bir tavrla hi konumadan sylenenleri dinlemi olan nc bir kadn lfa kart: Seni anlayacan onun ad ne Trifon, ne Sabaneyev' dir. ijov'dur! Aleksey vanovi'dir ad. Aleksey vanovi ii jov! Drdnc bir kadn srarla: yle ya, ijovdur onun soyad, diye tekrarlad. l akn delikanl bir ona, bir tekine bakyordu. Neredeyse ileden kacakm gibi.

 yi ama neden soruyordu? Neden soruyordu onu, baci lar? diye syleniyordu. Sabaneyev'i tanyor musun? dedi. Ben i ne bileyim kimmi Sabaneyev denen adam? Satc kadnlardan biri: j Ne lf anlamaz adamsn! Diyorlar ya sana Sabaneyev i deildir! ijov'dur diye. Aleksey vanovi ijov'dur arad! Hangi ijov? Syle hangisi? Biliyorsan syle. | grltc patrtc bir adam vard ya, hani yazn pazarda oturuyordu. Uzun boylu, | Bana ne o ijov'dan? Baclar? Bana ne, deil mi ya? Neden aryordu onu? | t Bir baka kadn daha: Ben ne bileyim, ijov'u neden aradn? i Onu niye aradn biz ne bilelim, diye lfa kart. Madem o kadar kafa iiriyorsun, demek seninle ilgili bir ey f bu. Hem ocuk bize deil ki, sana syledi, budala! Yoksa gerekten tanmyor musun? Kimi? ijov'u. Hay Allah kahretsin, o ijov'u da seni de! Ona bir dayak atarsam grr o! Benimle alay etti. ijov'a m dayak atarsn? Bak, dikkat et, o seni dvmesin! Aptaln birisin sen, ite bu kadar ijov'a deil. ijov'a deil, o olana dayak atacam! Sen de ne fesat, ne kt kansn! Getirin sunu, getirin o olan buraya! Benimle alay etti! Kadnlar kahkahalarla glyorlard. Kolya ise artk uzaklam, yznde sanki zafer kazanm gibi bir tavrla yryordu. Smurov, yannda yryor, ikide bir arkasna dnerek uzakta barp aran gruba bakyordu. Kolya ile birlikte bana bir i gelir diye hl korkuyordu, yleyken, o da ok neelenmiti. Nasl bir karlk vereceini bir nsezi ile hissettii halde Kolya'ya: Adama hangi Sabaneyev'i sordun? dedi. Ben ne bileyim hangisini? imdi akama kadar barp aracak. Toplumun her tabakasndaki budalalar byle arada bir drtklemekten holanrm. Bak ite, urada bir ahmak daha duruyor, surdaki kyl var ya, ite o! Bak sana bir ey syliyeyim. Budala bir Franszdan daha budala bir varlk yoktur derler ama bizim Rus'larn suratlar da hemen ne olduklarn belli eder. imdi una bak, suratndan budala olduu belli deil mi, allahakna, syle, ha? Brak onu Kolya, geip gidelim yanndan. Hayr, brakmam onu! Bir kez artk cotum. Hey! Merhaba kyl. Yanlarndan ar ar geen ve herhalde ikili olan iri yar, safa, yuvarlak yzl, sakalna kr dm kyl ban kaldrarak delikanlya bakt: Eh, eer aka etmiyorsan merhaba, diye acele etmeden karlk verdi. Kolya gld: Ya aka ediyorsam? Eh, aka da ediyorsan, yle olsun. Ziyan yok. akadan bir ey kmaz. nsan her zaman aka edebilir. Kabahat ettim, aabey, aka yaptm seninle! Eh ne yapalm, Tanr balasn seni! Peki ama, sen balyor musun? Tabii ya! Hem de candan balyorum. Haydi gle gle! Bak hele! yle grnyor ki, akll bir kylsn sen! 124 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 125 Kyl hi beklenmedik bir ekilde ve gene eskisi gibi kendine nem verdiini belli eden gvenli bir tavrla Senden akllym ya! diye karlk verdi. Kolya, biraz ard. Hi sanmam! dedi. Doru sylyorum. Ho, belki de yledir. Hah yle, bunu bilesin olum. Haydi allahasmarladk, kyl. Haydi, gle gle. Kolya bir sre sustuktan sonra Smurov'a: Kyller eit eittir, dedi. Ben nereden bileyim akll bir adama atacam? Halk arasnda akll birine rastlamadm m, bunun byle olduunu kabul etmeye daima hazrm. Uzakta, kilisenin saati on bir buuu ald. ocuklar admlarn sklatrdlar ve yzba Snegirev'in evine kadar geriye kalan olduka uzun yolu artk hi konumadan getiler. Eve gelmeden, yirmi adm kala Kolya durdu ve Smurov'a nden gidip Karamazov'u darya yanna armasn syledi. nce bir tanalm bakalm, diye sylendi. Smurov: Canm, neden aracaksn? yle de gir, seni grnce yle sevinecekler ki! Ne diye burada ayazda tanacaksn sanki? Kolya, otoriter bir tavrla: Neden burada ayazda tanacam? Orasn ben bilirim, diye kestirip att. Kklerce kar byle otoriter bir tavr taknmaktan holanrd. Bunun zerine Smurov verdii emri yerine getirmee kotu.

IV BCEK Kolya, ok cidd bir tavrla bahe duvarna yasland, Al-yoa'nn gelmesini beklemee balad. Zaten onunla karlamay oktandr istiyordu. ocuklardan onunla ilgili ey iitmiti. Ama imdiye dek kendisine Alyoa hakknda bir ey sylemedikleri vakit, onu hor gryormu gibi kaytsz bir tavr taknyor, hatta davranlarn eletiriyordu. Ama iinden onunla tanmay ok ok istiyordu: Kendisine Alyoa hakknda anlatlan tm hikyelerde cana yakn ve ekici bir ey vard. Bu bakmdan o an kendisi iin ok nemliydi. Bir kez onun yannda bir yanllk yapp da kk dmemee, kimseye boyun emeyeceini gstermeye almas gerekiyordu: Yoksa benim on yanda bir ocuk olduumu dnerek, benim de tekiler gibi olduumu sanr. Hem bu ocuklarla ii ne? Onunla karlanca soracam bunu kendisine. Hay Allah! Bu kadar ksa boylu olmam da ne kadar kt bir ey! Tuzikov benden kk, ama benden yarm ba kadar daha ksa boylu. Bununla birlikte benim yzmde zekice bir anlam var; geri yakkl deilim. Biliyorum: yzce irkin olduumu. Ama zekice bir anlam var yzmn. Bundan baka iimdekileri pek de yle ortaya dk-memeliyim. Yoksa ona hemen yle kucak amaa kalkarsam kendisi, sanr ki... Tuh! yle bir ey dnrse rezalet olur vallahi! Kolya, var gc ile kaytsz bir tavr taknmaa alarak iste byle heyecanlanyordu. Onu asl zen o di yznden ok, ksa boyluydu. Ksa boylu oluuna zlyordu. Evinde, duvarn bir kesinde; daha bir yl nce boyunu ltkten sonra, kurun kalem ile izdii bir izgi vard. O gnden bu yana, her iki ayda bir, heyecanla, tekrar tekrar boyunu lmek iin o izgiye yaklayor: Acaba ne kadar uzadm? diye boyunu lyordu. Ne yazk ki, ok az boy atyor, bu da bazan onu byk bir znt iinde brakyordu. Yzne gelince, hi de di deildi. Aksine, beyaz, solgun ve illeri olan olduka sevimli bir yzd. Pek byk olmayan, ama canl, kl rengi gzleri cesaretle bakyor ve sk sk heyecandan prl prl oluyordu. Elmack kemikleri biraz geni, az k-kt. Dudaklar ok kaln deildi ama kpkrmzyd. Burnu kk, ucu da iyice yukar kalkkt. Aynaya bakt vakit her zaman; tam anlamyla kopa burunluyum! Kopa burunlu diye buna derler ite! diye sylenir, daima fkeyle ay-adan uzaklard. Kimi zaman da: Bakalm, gerekten yzmde zekice bir anlam var m? diye bundan kuku bile duyuyordu. Bununla126 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 127 birlikte aklnn fikrinin yalnz yz ve boyu ile uratm sanmak da doru bir ey olmaz. Aksine aynann karsnda geirdii o anlar ne kadar zc olursa olsun, onlar abucak unutuyor, hatta uzun bir sre aklna bile getirmeyerek, kendi deyimi ile btn varln ideal ve gerek hayatla ilgilenmeye veriyordu. Alyoa, ksa bir sre sonra kt, acele etmeden Kolya'ya yaklat. Kolya, Alyoa kendisine yaklamadan nce, daha birka adm kala onun yznn ok sevinli olduunu grd. Memnunlukla: Yoksa geliime mi bu kadar sevindi? diye dnd. Bu arada unu belirteyim ki, Alyoa'y braktmzdan beri gen adam ok deimiti: Rahip giysilerini karmt. imdi srtnda ok gzel dikilmi bir ceket, banda da yuvarlak yumuak bir apka vard. Salar da ksa kesilmiti. Tm bunlar ona ok yakmt. Gerekten ok yakkl olmutu. Sevimli yznde her zaman bir nee vard. Ama bu garip, sakin ve sessiz bir neeydi. Kolya, Alyoa'nn yanna ierdeyken srtnda ne varsa onunla, hatta paltosunu bile almadan km olduunu farkederek hayret etti. Belliydi ki, acele etmiti. Alyoa, Kolya'ya hi kararszlk gstermeden elini uzatt: ite sonunda siz de geldiniz. Sizi o kadar bekledik ki! Gelmeyiimin baz nedenleri vard. Onlarn ne olduunu imdi reneceksiniz. Her neyse, sizinle tantma memnunum. oktandr tanmak frsatn bekliyordum ve sizinle ilgili pek ok ey iitmitim. Kolya, bunu hafife nefesi tkanarak mrldanmt. Canm, biz zaten sizinle nasl olsa tanacaktk. Ben de sizin iin birok eyler iittim. Ama buraya... Buraya biraz ge kaldnz. Syleyin, durum nasl burada? lyua ok kt durumda. Her halde lecek. Kolya fkeyle: Ne diyorsunuz! unu kabul edin ki, bu tp berbat bir ey, Bay Karamazov! dedi. Uyua sizi sk sk, sk sk hatrlyordu. Hatta biliyor musunuz, ryasnda, sayklarken bile szi sylyordu. Belli ki, size o baklama olayndan nce... ok deer veriyordu--Geri o iin bir nedeni vard ama... Kuzum bu kpek mi? __ Benim. Ad ngrak. Alyoa, zgn bir tavrla Kolya'nn gzlerinin iine bakt. __ Bcek deil mi? diye sordu. Demek Bcek durup dururken ortadan kayboldu yle mi? Kolya, saklad bir sr varm gibi esrarengiz bir tavrla glmseyerek: Biliyorum, hepiniz Bcei bulmam isterdiniz, sylenenleri hep iittim, dedi. Beni dinleyin Karamazov! Size her eyi olduu gibi anlatacam. Zaten sizi buraya ikimiz ieriye girmeden nce olup bitenleri anlatmak iin arttm. Sonra heyecanla anlatmaya koyuldu: __Bakn yle oldu, Karamazov! lkbaharda tlyua hazrlama snfna girdi. Eh, bizim hazrlama snf ne olacak? Siz de bilirsiniz: hep oluk ocuk, lyua ile hemen takmaya baladlar. Ben iki snf daha yukardaydm ve tabii her eye uzaktan, iin iine karmadan bakyordum. Bakyorum ocuk kk, elimsiz bir ey. Ama onlara boyun emiyor, hatta onlarla dvyor. Gururlu bir ocuk, gzleri prl prl yanyor. Ben byle ocuklar severim. ocuklar bu tavrn grnce onu daha da ok kzdrmaya baladlar. Asl nemlisi, o zaman srtnda eski psk bir palto vard. Pantolonunun paalar yukar doru ekiliyordu. izmeleri boyaszd. ocuklar onu bu yzden tartaklyorlard. ocuun gururunu yaralyorlard. Hayr, artk buna dayanamazdm! Byle eyleri sevmem. Hemen onu savundum. Olanlara Hanyay Konyay gsterdim. Biliyor musunuz onlar dverim, onlar gene de beni taparcasna severler Karamazov!

Kolya bunu sylerken gsteri yapar gibi vnmt. ~- Zaten ocuklara baylrm. u anda bile evde iki tane Eniim var. Hatta bugn buraya gelirken onlarn yznden Seiktim, ite bylece lyua'y dvmekten vazgetiler. Ben de onu korumaa baladm. Gryordum ki, gururuna dsuskun bir ocuktur. Bunu size gerekten sylyorum; gururlu ocuktur. yleyken sonunda bana kle gibi baland. En kk Eklerimi bile yerine getiriyor, her szm dinliyor, beni tangibi seviyor, hatta davranlarm kopya etmee alyorbirlikte tenefse ktk m, hemen bana geliyordu. Onunla birBZ dolamaya balyorduk. Pazar gnleri de yle oluyordu. bizim gimnazyada byk snfta olan bir ocuk, kendisinden128 KARAMAZOV KARDELER kk olan bir ocukla ayn dzeye indi mi, herkes alay eder. Ama bu sama bir n yarg. Madem canm yle istemi, kime ne? yle deil mi? Ona bir eyler retiyor, onu gelitirmeye alyordum. Madem houma gidiyordu, neden gelimesine yardm etmeyecektim? yle deil mi, syleyin? Bakn siz de btn bu ocuklarla ahbap oldunuz Karamazov Demek yeni kua etkilemek, bu ocuklar gelitirmek ya rarl olmak istiyorsunuz, deil mi? Hem dorusunu, syleyeyim, karakterinizde bana anlattklar asl bu yn en ok ilgj. mi ekti. Her neyse, konumuza dnelim: Baktm ocukta an bir duygululuk, bir romantiklik balyor. Oysa, ben, biliyor musunuz? yle ar duygu gsterilerinden nefret ederim. Yaratlm yle. Sonra baz atmalar da vard: Gururlu ocuktu, yleyken bana kle gibi balyd. Kle gibi bal olduu halde birden gzleri kvlcmlar sayor, dncelerimi kabul etmek istemiyor, benimle tartyor, yrtnyordu. O zamanlar baz dncelerim vard: Baktm onun kar durduu ey benim o dncelerim deil. Dpedz bana kar isyan ediyor! nk ben onun o ar duygululuuna serinkanllkla karlk veriyordum, te onu biraz olsun frenlemek iin, o ne kadar duygulu davranrsa, ben de o derece serinkanl olmaya baladm. Bunu mahsus yapyordum, bylece onu yola getirmek kansnda olduum iin. Niyetim karakterini salamlatrmak, onu piirmek, olgun bir insan haline getirmekti... Artk gerisini anlatmam gereksiz, herhalde ne demek istediimi ok iyi anlyorsunuz. Birden baktm, bir gn, iki gn, gn zntl zntl dolap duruyor. Ama artk onu zen duygululuu filan deil. Bambaka bir eye, daha byk, daha nemli bir eye zlyor. Kendi kendime ne oluyor buna? diye dndm zerine vardm, bir de ne reneyim: lyua her naslsa len babanzn ua ile (o zaman babanz sad) Smerdyakov'la tanm. O da aptal ocua budalaca bir oyun, daha dorusu vahce, dice bir oyun retmi: Bir para ekmein ii aln yor, iine toplu ine sokuluyor, sonra bu ekmek paras her hangi bir sokak kpeine, alktan lokmalar inemeden yu tan kpeklerden birine atlyor ve bunun hayvanda nasl bir etki yapacana baklyor. te llyua ile Smerdyakov byle bir lokma hazrlamlar, sonra da bunu imdi bu kadar grl' KARAMAZOV KARDELER 129 t patrd edilen kvrck Bcek'e atmlar. Bu Bcek, bir evin avlusunda duruyordu, ama yle bir evdi ki oras hayvana bir lokma bile vermiyorlard. O da sabahtan akama kadar hav-layp duruyordu. Siz byle aptalca havlamalardan holanr jusinz Karamazov? Ben nefret ederim. ite, hayvan lokmann zerine atlm, onu kapt gibi yutmu, sonra da tiz bir sesle bara bara, olduu yerde fini frl dnm, sonunda da koa koa uzaklam. Hem kouyor hem de can acsyla ciyak ciyak baryormu, bylece gzden kaybolmu. Bunu bana lyua'nn kendisi anlatmt. Bana bunu aklamt, ama kendisi yle bir alyor, yle bir alyordu ki! Hem alyor, hem de btn vcudu sarla sarsla bana sarlarak: Hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu, hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu diye tekrarlayp duruyordu. Anlalan bu sahne onu iyice etkilemi. Baktm vicdan azab ekiyor. Bu ii cidd olarak ele aldm. Ama asl daha nceki davranlarndan tr ona bir ders vermek istiyordum, itiraf edeyim ki, sinsice davrandm. Mahsus byle bir durumda benden beklenebilecek bir fkeyi hi de duymuyormuum gibi davrandm. Yalnz ona: Sen dice bir davranta bulundun. Alan birisin. Tabi bu ii herkese bildirmeyeceim! Ama imdilik seninle ilikilerimi kesiyorum. Bu iin zerinde dneceim ve sana Smurovla (demin benimle birlikte gelen ocuk var ya, ve bana daima bal kalan bir ocuktur, ad da Smurov'dur) bundan byle seninle arkadalk etmeye devam edecek miyim, yoksa alan biri olduun iin seni lnceye kadar kendi ha-line mi brakacam, haber veririm, dedim. Bu onu mthi artt. unu aklayaym ki, daha o za-be belki ona kar ar derecede sert davranm oldudndm. Ama ne yapaym, o zamanki dncem yleydi Aradan bir gn getikten sonra kendisine Smurov'u Sonderdim ve onunla artk hi konumayacam haber ver-Bizde iki arkada aralarndaki ilikilerini tm olarak kopardlar.m, yle denir. Onu byle yalnz birka gn kzgn ate zerinde tutmay,, sonra da pimanln grerek ona geel uzatmay dndm gizli tutkum. Oysa kesin olarak buydu Sonra ne oldu dersiniz? lyua, Smurov'u din-sonra birden gzleri kvlcmlar saarak: Krasotkin'e bundan byle tm kpeklere iinde toplu ine olan ek-130 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 131 mek paralar atacam! Hepsine, hepsine! diye barm. Bunun zerine: Ya yle mi? Demek iinde bir isyan uyand, bunu yok etmeli! diye dndm ve ona kar tam anlamyla nefret gstermeye baladm. Ne zaman karlarsak, bam mahsus br yne eviriyor ya da alayl alayl glms-yordum. te o srada birden babasnn bana o i geldi, hani hamam lifi olay var ya, hatrlyor musunuz? unu anlamanz istiyorum ki, lyua zaten daha nceden olup bitenler yznden mthi bir sinir gerilimi iindeydi. ocuklar, onu kendi haline braktm grnce, zerine atlmaya, onu hamam lifi, hamam lifi! diye kzdrmaya

balamlard. te o zaman aralarnda muharebeler balad. Bunlara ok zlyordum, nk galiba o zaman onu bir seferinde fena halde dvdler. te, bir gn, snftan ktmz bir srada lyua bahede tm ocuklarn zerine atld. Ben ise on adm kadar geride duruyor, ona bakyordum. Hem yemin ederim ki, o srada onunla alay ettiimi hatrlamyorum. Aksine o srada ona ok ok acdm. Bir an daha geseydi, ben de onu savunmak iin ileri atlacaktm. Ama birden benimle gz gze geldi. O srada durumum ona nasl grnd bilmiyorum. Bildiim tek bir ey varsa, o da aksn ektii gibi zerime atld ve kalamdan ite uradan sa bacamn Burasndan yaraladdr. Ben hi kmldamadm. unu syleyeyim ki, bazen gerekten korkusuz olurum, Karamazov. O bana bunu yapnca, sadece yzne: Haydi istersen, sana gsterdiim dostlua karlk gene vur beni, ite karnda hazr duruyorum, buyur der gibi nefretle baktm. Ama beni bir kez daha baklamad. Sonra dayanamad, korkuya kapld. aky elinden frlatt gibi, avaz kt kadar alaya alaya koarak kat. Tabu mzevirlik yapmadm. Hepsine bu i mdrln kulana git" mein, diye susmalarn emrettim. Anneme bile yara artk iyi olduktan sonra syledim. Zaten nemsiz bir yarayd, basit bir izik. Sonradan iittim ki, ayn gn ocuklarla ta muharebesi yapm, sizin de parmanz srm. Ama nasl bir durumda olduunu nlyorsunuz ya! Her neyse, biliyorum. Yaplacak bir ey yok, budalaca davrandm, lyua hastaland vakit onu baladm sylemeye, daha dorusu barmaya gelme dim. Bundan pimanlk duyuyorum imdi. Ama o srada ba z amalar edinmitim. te btn hikyem bu... Yalnz galiba budalaca davrandm... Alyoa heyecanla: Ah, onunla sizin aranzda byle ilikilerin bulunduunu bilmiyordum, ne yazk! Yoksa oktandr size gelir, benimle birlikte oha gitmenizi rica ederdim. nanr msnz, hastalannca, ateler iindeyken bile hep sizi sayklyordu. Size ne kadar deer verdiini hi bilmiyordum! Hem gerekten, gerekten Bcei bulamadnz deil mi? lyua'mn babas da, btn ocuklar da kpei bulmak iin kenti altst ettiler. nanr msnz? lyua hasta hasta kez benim yanmda bile gzleri yala dl olarak babasna; Ben neden hastaym biliyor musun baba? Bcei o gn ldrdm iin. imdi tanr beni onun iin cezalandryor dedi. Zihninden bu dnceyi silmeye imkn yok. Eer imdi o Bcei bir yerden bulup ona gsterseler, hayvann lmediini, sa olduunu ona ispat etseler, bana yle geliyor ki, sevincinden dirilir. Bu bakmdan hepimizin umudu sizdeydi. Kolya, byk bir merakla: Peki, neden Bcei benim bulacam dndnz? Yani bunu neden asl benden beklediniz? diye sordu. Niin bakasndan deil de benden bekliyordunuz bunu? Onu aryorsunuz, bulunca alp getireceksiniz diye bir sylenti dolayordu ortada. Smurov buna benzer bir eyler sylyordu. Tabii hepimiz Bcein sa olduuna, onu bir yerlerde grdklerine inandrmaa alyoruz lyua'y. ocuklar ona canl bir tavan bulup getirmiler. Ama lyua sadece hayvana belli belirsiz glmseyerek bakt ve krlara serbest braklmasn istedi. Biz de yle yaptk. Babas hemen sonra dnd ve ona kk bir yerden sahici bir oban kpei yav-, rusu getirdi. Onu da bir yerden almt. ocuu onunla te-teselli edeceini sanyordu. Yalnz galiba i daha kt oldu. Syleyin Bay Karamazov, babas ne biim bir adam? Ben adam tanrm. Ama sizin ona ne gzle baktnz renistiyorum: Sizce nedir o adam? Soytar m, palyao mu? Hayr, canm. Her eyi derinden duyan, ama garip bir 1de ezilmi baz insanlar vardr. Onlarn soytarl uzun bir sre kk drc, bir klelikle bal olduklar kiile-o gerei olduu gibi sylemek cesaretini bulamayarak, olduklar insanlarla bir eit fkeli alaydan 132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 baka bir ey defildir. una inann ki, byle bir soytarlk bazan ok feci olur. imdi o adam iin dnyada her ey ilyu. a zerinde toplanmtr. lyua lrse, ya ldrr, ya intihar eder. imdi ona baktka buna hemen hemen kesin olarak inanyorum. Kolya, onu anladn belirten duygulu bir tavrla: Ne demek istediinizi anlyorum Bay Karamazov. Gryorum ki, siz insanlar iyi tanyorsunuz. Yannzda bir kpekle geldiinizi grnce, hemen ayn Bcei getirdiinizi sandm. Durun bakalm Bay Karamazov. Belki de onu gerekten buluruz. Bu ise ngrak'tr. imdi onu odaya sokacam ye belki de yua'y o oban kpei yavrusu ile olduundan ok daha fazla neelendireceim. Durun bakalm Bay Karamazov, imdi baz eyler reneceksiniz. Kolya bunu syledikten sonra birdenbire akl bana gelir gibi: Hay Allah, ne diye sizi burada tutuyorum! diye bard. Bu soukta srtnzda bir ceketle duruyorsunuz. Ben ise sizi burada tutuyorum. Gryor musunuz, ne kadar egoistim! Zaten biz hepimiz egoistiz Bay Karamazov! zlmeyin, geri sahiden hava souk, ama ben mem. Her neyse gidelim. Ha sz gelmiken soraym: Adnz ne sizin? Kk, adnzn Kolya olduunu biliyorum, ama soyadnz? Adm Nikolay vanov Krasotkin ya da dairelerde sylendii gibi: Krasotkin'in oluyum ben... Kolya bunu sylerken nedense glmt. Ama birden: Tabi admdan, yani Nikolay adndan nefret ediyo-rtzm. Neden? Beylik bir ad, di bir ad da ondan. Alyoa: On yasndasnz deil mi? diye sordu. Daha dorusu on drt yandaym. ki hafta sonra on drt yanda olacam. ki hafta olduka ksa bir sre. Size nceden bir zayf noktam aklayacam Bay Karamazov. Buna ilk tanklmz erefine, karakterimi olduu gibi hemen gresiniz diye syleyeceim: bana yam sormalarndan ederim, hatta nefretten de daha iddetli bir ey bu...

benim iin dolaan bir dedikodu var. Bana geen hafta hazrlk snfndan olan ocuklarla hrsz polis oynadm diye iftira ediyorlar. Oynadm dorudur. Ama kendim eleneyim diye, bu bana zevk verdii iin oynadm iftiradan baka bir ey deil- yle sanyorum ki, bu dedikodu sizin de kulanza gelmitir. Yalnz ben kendim iin deil, ocuklarn hatr iin, ben olmadan kendi kendilerine hi bir oyun oynayamyorlar diye oynadm onlarla. te byle, aramzda durup dururken daima byle sama dedikodular ortaya kar. Bana inama yle dedikoducu bir kent ki buras. Kendi zevkiniz iin oynasanz bile, bundan ne kar? Yok canm, insan byle eyi kendisi iin yapar m... Siz arabaclk oynar msnz? Alyoa glmsedi: Ama yle dnn: rnein bykler eit eit kahramanlarn servenlerinin canlandrld, hatta bazen haydutlarn, savalarn bile canlandrld) tiyatrolara gidiyorlar, deil mi? Bu ise tabii baka bir eit, ama gene de bir oyun saylr, yle deil mi? ocuklarn teneffs zamanlarnda sava oyunu ya da hrsz polis oynamalar da onlarn ruhlarnda uyanan bir eit sanat eilimidir. Ruhlarnda kendilerini sanata vermek iin duyduklar bir ihtiyacn aa vurulmasdr. Hatta bu oyunlar bazen tiyatrodaki gsterilerden daha akla uygun uydurulur. Yalnz bir farkla: Tiyatrolara aktrleri seyretmek iin gidilir, burada ise genlerin kendileri aktrdrler. Ama bu tabi bir eydir. Kolya ona dikkatle bakarak: Siz yle mi dnyorsunuz? Demek siz bu kamdas-^ yle mi? dedi. Biliyor musunuz? Olduka merakl bir dSnce ileri srdnz. imdi eve gidince bu konuyu dnece-Em. unu aklayaym ki, zaten byle olmasn bekliyordum. Sizden baz eyleri reneceimi biliyordum. Ben sizden ders almaya geldim, Bay Karamazov. Kolya bunu duygulu ve heyecann aa vurarak syle-' miti Alyoa elini skarak: Ben de sizden, dedi. Kolya, Alyoa'dan ok memnun kalmt. Onun kendine tam anlamyla eit durumdaym gibi bir tavr taknmasna sanki onunla aralarnda en byk oymu gibi konuma-ap kalmt. Sinirli sinirli glerek:134 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 135 imdi size bir numara gstereceim, Bay Karamazoy dedi. Bu da bir tiyatro gsterisi olacak. Zaten bunun iin geldim. nce sola ev sahiplerine bir urayalm. Sizinkilerin hepsi paltolarn orada brakyorlar. nk odada yer yok, ie risi de ok scak. Zaten ben bir saniye iin gireceim, ierde srtmda palto ile otururum. ngrak burada kalacak. Sofada kalp l gibi yatacak. i! ngrak, couche (*) ve l! Gryor musunuz nasl l numaras yapyor? nce ieri girip bir duruma bakacam. Sonra gerekince bir slk alp: i ngj-rak! diye baracam, o zaman nasl sanki tutumu gibi kendini ieriye atacak. Yalnz yeter ki, Smurov o anda kapy amay unutmasn. Ben artk gereken tenbihleri yapacam. Siz de numaralar grrsnz... LYUA'NIN BA UCUNDA Ahbabmz emekli yzba Snegirev'in ailesinin oturduu o bildiimiz odada, o srada ierde toplanm olan byk kalabalk yznden boucu bir hava vard. Kmldayacak yer yok-tu. Bu sefer llyua'nn yanna birka ocuk toplanmt. Geri hepsi tpk Smurov gibi, onlan Uyua ile bartrann Alyoa olduunu inkr etmeye hazrdlar, ama aslnda gerekten yle olmutu. Btn baars da onlan lyua'ya fazla romantiklie kamadan birbiri ardndan, sanki bunu mahsus yap mam gibi, her ey kendiliinden olup bitmi gibi gtrme-siydi. Bu ziyaretler ise lyua'nn acsn ok hafifletiyordu. o" cuk eskiden kendisine dman olan btn bu ocuklarn ona gsterdikleri efkati, arkadal ve yaknl grdke ok duygulanyordu. Yalnz Krasotkin eksikti, bu da llyua'nn yreginde reinde bir ta gibi duruyordu, fiyueka'nn ac anlan snda kendisine en ok znt veren bir ey varsa, o da tek (*) Yere yat (Franszca). arkada ve savunucusu olduu halde, o vakit akyla zerine atldg Krasotkin ile kendisi arasnda olup bitenlerdi. Akll bir ocuk olan Smurov da (lyua ile barmak iin nce o gelmiti) ayn ekilde dnyordu. Ama Krasotkin, Smurov kendisine Alyoa'nn bir i grmek zere ona gelmek istediini syledii vakit, hemen szn keserek yaplmas istenen yaklamaya engel olmu ve Smurov'a hemen gidip Karamazov'a ne yapacan, nasl davranacan ok iyi bildiini, kimseden t istemediini ve eer hastann yanna gitmiyorsa bunu ne zaman gitmesi gerektiini bildii iin yapmadn, gitmemesinde zel bir hesab olduunu bildirmesini syledi. Bu, daha o pazardan iki hafta nce olmutu. te Alyo-a, Krasotkin'e daha nce niyetlendii gibi bu yzden gitmemiti. Bununla birlikte gelmesini beklerken, Krasotkin'e Smu-rov'u arka arkaya iki kez daha gndermiti. Ama her iki defasnda da Krasotkin son derece kararl ve sert bir tavrla gelmeyi reddetmi ve Alyoaya, eer kendisi onu almaya gelirse, bir daha hi bir zaman lyua'ya gitmeyeceini, artk cann skmamalarn bildirmiti. Hatta Smurov, son gne dek Kolya'nn o sabah lyua'ya gideceinden haberli olmamt. Ancak bir gn nce akam vakti, Kolya Smurov'la vedalarken ona sabahleyin kendisini evde beklemesini sylemi, onunla birlikte Snegirev'lere gitmek niyetinde olduunu aklam, ama oraya gideceini hi kimseye bildirmemesini tenbih etmi, bylece oraya habersiz gitmek istediini belirtmiti. Smurov, tenbih ettii gibi yap-yapmt. Krasotkin'in kaybolan Bcek'i bulup getireceini hayalinden geirmesine gelince, bu Krasotkin'in bir gn laf arasnda Eer sa olduu halde, hepsi bir olup da hl bula-^yorlarsa hepsi eektir demesinden ileri geliyordu. Ama Smurov bir sre bekledikten sonra, Krasotkin'e kpeinin Bcek olduunu tahmin ettiini ekingen bir tavrla ima et-tii vakit, Krasotkin birden mthi kzm: Kendi kpeim, k gram varken, ellemin kpeini tm kentte arayacak kadar eek miyim ben? Hem toplu ine yutmu bir kpe-o sa kaldi nerede grlm? Romantiklik bunlar, baka bir ey deil! diye barmt. Bu arada llyua yataa dmt: iki haftadr odann tasvirlerin altnda bulunan yatandan hemen he-136 KARAMAZOV KARDELEr

KARAMAZOV KARDELER 137 men hi kalkmyordu. Okula ise Alyoa ile karlap da parman srdndan bu yana gitmiyordu. Zaten ayn gn hastalanmt. Bununla birlikte, daha bir ay boyunca ok nadir olarak yatandan kalkp odada ve sofada g bel dolaabil-misti. Ancak sonunda gcn tm olarak yitirdi. O kadar ki, babasnn yardm olmadan adim atamyordu. Babas ise stne titriyordu. kiyi bsbtn brakmt. ocuk lr diye korkudan ldracak gibiydi. Sk sk zellikle ocuun koluna girerek onu odada dolatrdktan, tekrar yatacna yatrdktan sonra, birden koarak sofaya kyor, karanlk bir keye sokuluyor ve orada alnn duvara dayyarak btn vcudunu sarsan garip, birbirini izleyen hkrklarla alyordu. Bu hkrklar lyueka'ya duyulmasn diye de kendini yar gc ile tutmaya alyordu. Odaya dnd vakit ise, biricik sevgili olunu her hangi bir eyle elendirmeye, teselli etmeye alyor, ona masallar, gln fkralar anlatyor, rastlad eit eit gln insanlarn, hatta hayvanlarn taklidini yapyor, ne kadar komik bir ekilde bardklarn, ya da uluduklarn gsteriyordu. Ama lyua, babas takla att ve palyaoluk ettii vakit bundan hi holanmyordu. Bundan holanmadn belli etmemeye almakla birlikte, babasnn bu yzden toplumda kk dtn kavryor ve her zaman hamam lifi ile o korkun gn hatrlyor, bu anlan bir trl zihninden si-lemiyordu. lyueka'nn sessiz, yumuak karakterli ayaksz kzkar-dei Ninoka da babas takla att vakit bundan holanmazd. Varvara Nikolayevna'ya gelince o oktandr Peters-burg'a kursa gitmiti. Buna karlk yarm akll anneleri, kocas bazen gsterilerde bulunmaya, ya da gln baz hareketler yapmaya balad vakit; ok eleniyor, t yrekten kahkahalar atarak glyordu. Ancak bununla teselli buluyordu. Geri kalan zamanda ise, hi durmadan, herkes onu unuttu, art)k hi kimse ona sayg gstermiyor, herkes onu zyor diye ikyetlerde bulunarak szlanyor, alyordu. Ancak son gnlerde birden tm olarak deimi gibiydi-Sk sk keye, ilyua'ya bakmaya ve dncelere dalmaya balamt. imdi ok daha sesi duyulmaz olmutu ve ok daha az konuuyordu. Alad vakit de sesini iitmesinler diye sessizce gzya dkyordu. Yzba ondaki bu deiiklik ac bir aknlkla farketmiti. ocuklarn ziyaretleri, balangta hi houna gitmiyor ve sadece onu fkelendiriyordu. Ama sonradan ocuklarn neeli barlar ve anlattklar hikyeler onu elendirmeye balamt. Sonunda da bunlardan o kadar zevk almaya balamt ki, ocuklar ziyaretlerini kesecek olsalar, muhakkak iinde byk bir zlem duyacakt. ocuklar bir eyler anlattklar, ya da oyun oynamaya koyulduklar vakit glyor, el rpyordu. Bazlarn da yanna arp yanaklarndan pyordu. En ok sevdii de Smurov adl ocuktu. Yzbaya gelince, ilyua'y neelendirmek iin evine ocuklarn gelmesi daha balangta ruhunu byk bir sevinle doldurmutu. Hatta ilyua'nn imdi artk zlmeyecei ve belki de bu yzden daha abuk iyi olaca umuduna kaplmt. Son gnlere dek ve lyua iin duyduu tm korkuya ramen, ocuun gnn birimde birden iyileecei umudunu bir an olsun yitirmedi. Kk misafirleri derin bir heyecanla karlyor, etrafnda dnp duruyor, hizmet ediyordu. Onlar srtnda tamaya bile hazrd, hatta bunu gerekten yapmaya kalkmt, ama bu oyunlar lyua'nn houna gitmemiti. Bu yzden brakld. Yzba ocuklar iin hediyeler, priyannikler, cevizler alyor, ay piiriyor, ekmek dilimlerine tereya sryordu. unu da belirtmek gerekir ki tm bu 'sre iinde paras bitmiyordu. O zamanlar Katerina vanovna'nn iki yz rublesini tam Alyoa'nn anlatt gibi kabul etmiti. Ondan sonra Katerina vanovna, yzbann durumu ile lyua'nn hastaln ayrntl olarak rendikten sonra, kendisi evlerine gelmi, tm aile ile tanm, hatta yzbann yan deli Barsnn bile gnln kazanmt. O gnden bu yana kese-nin azn amt. Yzbann kendisi de, ocuu lr diye mthi bir korkunun etkisi altnda ezildii iin, eski gurubu unutmu, uslu uslu kendisine verilen sadakay kabul etmeye balamt. Tm bu sre iinde Katerina vanovna'nn daveti zeri-ne hastay her" gn, dzenli bir ekilde, doktor Hertzenstube iaret etmeye balamt. Ama bu ziyaretlerden pek sonu kmyordu. Yalnz doktor ocua eit eit illar veriyordu. Bununla birlikte o gn, yani o pazar sabah, yzbann138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 evinde, Moskova'dan gelmi ve orada byk ne sahip dok torlardan biri saylan, yeni bir doktor bekleniyordu. Bu dol toru zel olarak Moskova'dan Katerina Ivanovna byk bir para karlnda, ama ilyueka iin deil, daha sonra ye: gelince sz edeceimiz baka bir amala getirtmiti. Ama artk geldiine gre llyueka'y da ziyaret etmesini rica etmi, gelecei de yzbaya daha nceden haber verilmiti. Kolya Krasotkin'in geleceini ise, yzba aklndan bile geinniyordu. Bununla birlikte oktandr ilyueka'nn, bu kadar zlerek dnd o ocuun artk evlerine gelmesini bekliyordu. Krasotkin kapy ap da odaya girdii anda, yzba da, ocuklar da, hepsi hastann yata banda toplanm, biraz nce getirilmi mini mini oban kpei yavrusuna bakyorlard; yavru ancak bir gn nce domutu ama bir hafta ncesinden yzba tarafndan hl ortadan kaybolmu olan ve herhalde artk lm bulunan Bcek'i zleyen yu-eka"y teselli etmek iin smarlanmst. Ama kendisine kk bir kpek yavrusu hem de yle di bir kpek deil, hakiki bir oban kpei yavrusu (tabi kpein cinsi ok, ok nemliydi) hediye edileceini daha gn ncesinden iitmi olan ve bunu bilen lyua, ince duygulu bir ocuk olduu iin, hediyeye sevindiini gstermekle birlikte, br ocuklar da babas da hatta ocuun kendisi de enliyorlard ki, yeni gelen kk kpek belki de yreinde tad, ikence ettii o zavall Bcek'in ansn daha iddetli bir ekilde canlandrmaktan baka bir ie yaramamt. Yavru kpek yannda yatyor, kmldayp duruyor, lyua da dudaklarnda hastalkl bir glmseyile ince solgun, kupkuru kk eliyle onu okuyordu. Hatta yavru kpekten holand bile belliydi, ama... Gene de Bcek ortalarda yoktu. Ne de olsa, bu Bcek deildi Ah, eer bu yavru kpekle birlikte bir de Bcek olsayd, o zaman artk tam bir mutluluk olacakt! Birden, ocuklardan biri, herkesten nce ieriye girmi olan Kolya'yi farkederek: Krasotkin! diye bard. Ortada bir heyecan dalgas gezindi. ocuklar iki yana ekilerek karyolann iki yannda durdular. Bylece lyueka olduu gibi birden grnd. Yzba ileri doru atlarak Kol-ya'y karlad. Buyurun, buyurun... Sevgili misafirimiz! diye mrldand. lyueka! Bay Krasotkin seni ziyarete geldi...

Ama Krasotkin acele ile elini skarak grg kurallarn da ok iyi bildiini gsterdi. Hemen nce yzbann koltuunda oturan karsna doru dnd. (Kadn o anda honutsuzluk iindeydi ve ocuklar lyua'nn yatann bana toplanarak yeni kpei grmesine engel oluyorlar diye szlanp duruyordu) Sonra ok nazik bir tavrla onun karsnda topuklarm birbirine vurdu ve Ninoka'ya doru dnerek onu da, bir hanmefendi olarak ayn ekilde selmlad. Bu nazik davran, hasta kadnn zerinde olaanst denecek kadar iyi bir etki yaratmt. ki elini yana doru aarak yksek sesle: te, iyi terbiye grm bir delikanl hemen.belli olur! dedi! Oysa br misafirleriniz neredeyse birbirlerinin srtna binmi olarak geliyorlar. Yzba, efkatli bir tavrla, ama biraz da annecik samalar diye korkarak: Ne demek istiyorsun, anacm? Nasl birbirlerinin srtna, binmi olarak yani? Basbaya yle geliyorlar ite! Sofada biri dierinin omuzuna kp srtna bindi mi, haydi bakalm ieri! Namuslu bir ailenin evine ite byle dalveriyorlar. Bylesine misafir denir mi? yi ama, evimize kim bu ekilde girdi anacm? Kim girdi bu ekilde evimize? te, u ocuk bakasnn srtna binmi olarak geldi. urada var ya, ite onun srtna... Ama Kolya artk lyua'nn yata banda duruyordu. Hasta ocuk gz arpacak kadar sararmt. Yatanda doruldu ve byk bir dikkatle uzun uzun Kolya'ya bakt. Kolya, eski kk arkadan grmeyeli artk bir iki ay olmutu. Bu yzden onun karsnda derin bir aknlk iinde hareketsiz kald. Bu kadar zayflam, bu kadar sararm kk bir yz, ateten bylesine prl prl parlayan o kk yzde korkun denecek kadar irilemi gzler, bylesine zayflam kk eller greceini aklndan bile geirmemiti. Ac bir aknlk e, lyua'nn derin derin ve sk sk nefes alna, dudak-da ne kadar kuruduuna bakp duruyordu. Ona doru140 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 bir adm att* elini uzatt, sonra da ne syleyeceini bsbtn ararak: Eee, syle bakalm dostum... Naslsn? dedi. Ama sesi birden kesildi, devam edemedi. Kaytsz bir ta-vr taknmaya cesareti yetmedi, yz birden garip bir ekilde ekildi ve dudaklarnn ucu titremeye balad. lyua, hl bir tek sz syleyecek gc kendinde bulamayarak ona hasta hasta glmsemeye devam ediyordu. Kolya birden elini kaldrd ve bunu neden yaptn kendisi de bilmeden lyu-ga'nn salarn okad. Ona alak sesle: Ziyan yok! diye fsldad. Bunu lyua'ya cesaret vermek iin mi, yoksa bir baka ey iin mi sylemiti, bunu kendisi de bilmiyordu. Bir an gene sustular. Kolya birden elinden geldii kadar kaytsz bir tavrla: Ne o? Sana yeni bir kpek yavrusu mu aldlar? diye sordu. lyua, uzun uzun fsldar gibi: Eveeet! dedi. Bunu sylerken nerdeyse nefesi tkanacakm gibi oluyordu. Kolya, sanki en nemli ey kpek yavrusuymu. kara burunlu bir kpek olmasym gibi cidd ve kesin bir tavrla: Madem kara bir burnu var, demek ki yaman bir kpek! Zincir vursan bile onu tutamazsn! dedi. Ama asl nemli olan tm gc ile iinde uyanan bir duyguyu bastrmaya almasyd. Hemen orada kk bir ocuk gibi alamamak iin kendisini zor tutuyordu. Bak greceksin, byd vakit zincire vurmak zorunda kalacaksn, ben bu kpekleri bilirim! Kalabalktan bir ocuk: Kocaman bir kpek olacak! diye bard. Birden, birka ses duyuldu. Tabii ya, oban kpei bu! oban kpekleri kocaman, iste bu kadar, bir buza kadar olurlar. Yzba onlara doru atlarak: Buza kadar olurlar ya! Tam bir buza kadar. Ben mahsus en azlsn arayp buldum. Bunun anas babas da en azgn kpeklerden, telsinin de boyu yerden ite u ka dar... Otursanza efendim. uraya lyusa'nn karyolasna buy run Ya da isterseniz sedirin zerine. Ho geldiniz sevgili misafirimiz... Aleskey Fiyodorovi'le geldiniz deil mi? Krasotkin, lyua'nn ayak ucuna karyolann zerine oturdu. Geri yolda kaytsz bir tavrla nasl ve nereden balayarak konuacan tasarlamt, ama imdi iyice ipin ucunu karmt: Hayr... Ben ngrak'la geldim. imdi benim ngrak adnda bir kpeim var. Tam bir Slav ismi. Darda bekliyor... Bir slk aldm m, rzgr gibi gelir. Birden lyua'ya doru dnd. Benim de kpeim var! dedi. Sonra sanki lyua'nn bandan aaya kaynar bir su dker gibi: Bcek'i hatrlyor musun arkada? diye sordu. lyueka'nn kk yz kart. Acyla Kolya'ya bakt. Kapnn yannda duran Alyoa, Bcek'ten sz etmesin diye Kolya'ya gizlice ba ile iaret edecek oldu. Ama Kolya bunu farketmedi, ya da farketmek istemedi. lyua bitkin bir sesle: Peki Bcek... Nerde? diye sordu. Senin Bcek mi? Ohooo! Yokoldu senin Bcek! lyua bir ey sylemedi, yalnz bir kez daha Kolya'ya dik dik bakt. Alyoa, bir frsatn bulup Kolya ile gz gze gelince, var gc ile gene ban sallamaya balad. Ama Koi-ya, gene sanki bu sefer de bunu farketmemi gibi gzlerini br yne evirdi ve ona hi acmyormu gibi darbeleri indirmeye devam etti. Herhalde bir yerlere koup gitmi, ortadan kaybolmutur. Byle bir ikramdan sonra nasl ortadan kaybolmaz... yleyken, nedense konuurken tkanr gibi oluyordu. Benim ise ngram var... Tam bir Slav ad... Onu sana getirdim... lyueka birden:

 stemez! dedi. Hayr, hayr. stemez deme, muhakkak grmelisin onu. Elenirsin. Mahsus getirdim... Tpk br gibi kvrck tyl... Kolya bunu syledikten sonra artk anlalmayacak mt-bir heyecan iinde bayan Snegireva'ya doru dnd. Kpeimi buraya getirmeme izin verir misiniz? diye142 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 143 lyua, ac dolu, bitkin bir sesle: tstemez, istemez! diye bard. Gzlerinde sitemli bir k yanmt. Yzba birden duvarn dibinde iliir gibi olduu sandn zerinden frlayarak: Siz ey... Siz ey... Baka bir zaman getirseniz... diye mrldand. Ama Kolya, kar durulamayacak bir srarla acele ederek Smurov'a: Smurov, kapy a! diye seslendi. Smurov kapy aar amaz Kolya ddn ttrd. ngrak rzgr gibi odaya dald. Kolya yerinden frlayarak: Zpla! ngrak! Salta dur! Salta dur! diye avaz kt kadar bard ve kpek ard ayaklarnn zerinde kalkarak lyueka'nn karyolasnn tam nnde salta durdu. O zaman hi kimsenin beklemedii bir ey oldu: lyusa birden irkildi, var gc ile ileri doru atld, ngrak'a doru eildi. Nefesini tutarak ona bakt. Sonra birden hem acdan, hem de mutluluktan kslm bir sesle: Bu, Bcek... Bu Bcek! diye bard. Krasotkin, n n nlayan mutlu bir sesle avaz kt kadar: Sen ne sanyordun ya? diye bard ve kpee doru eilerek onu kucaklayp lyua'ya doru kaldrd. Bak, arkadam, gryor musun? Gz a, sol kula da kesik. Tpk bana anlattn vakit tanmladn gibi. Ben onu senin sylediin bu iaretlere bakarak tandm! Daha o zaman, ksa bir sre sonra bulmutum onu. Kimsenin deildi ki, kimsenin deildi ki! Kolya, bunu syleyerek acele ile bir yzbaya, bir karsna, bir Alyoa'ya, sonra da gene ilyua'ya dnerek anlatyordu: Pedotov'lardaym, arka avlularnda. Oraya snm. Ama onlar hayvan beslemiyorlard. Oysa hayvan kamt, kye kamt... Ben de onu arayp buldum ite... Yani anlyor musun, dostum, o zaman senin verdiin ekmei yutmam. Eer yutmu olsayd, muhakkak lrd. Oras muhakkak! Madem imdi sa, demek ki bir frsatn bulup, lokmay tkrerek azndan karm. Sen tkrdn grmemisin! Tkrm ama gene de tkrrken diline ine batm tabi, ite bu yzden o vakit can acs ile tiz bir sesle barm. Hem kouyor hem de tiz bir sesle baryordu herhalde, sen de artk lokmay bsbtn yuttuunu sanmsn. Herhalde ok barmtr, nk kpeklerin azlarnn iindeki deri ok hassastr... nsanda olduundan ok daha hassastr! Kolya, durmadan heyecandan sevinten, yz ate gibi yanarak barp duruyordu. lyua ise hi konumuyordu. O iri ve korkun bir ekilde dar uram gibi bakan gzlerini Kolya'ya dikmi, az ak olarak, yz kt gibi sapsar olmu bir halde bakyordu. Eer hi bir eyden haberi olmayan Krasotkin, byle bir ann hasta ocuun salk durumu zerinde ne kadar ldrc ve ac veren bir etki yaptn bilseydi bu akay hi bir zaman yapmaya cesaret edemezdi. Ama odada bulunanlardan bunu belki yalnz Alyoa anlyordu. Yzbaya gelince, o da sanki birden kck bir ocuk oluvermiti. Mthi bir heyecan iinde: Bcek ha! Demek bu Bcek ha? diye baryordu. il yueka, baksana bu Bcek'mi! Senin Bcek! Anacm bu Bcek'mi! Nerdeyse alayacakta. Smurov zntl bir tavrla: Bunu nasl dnemedim! dedi. Aferin Krasotkin! Dedim ya Bcek'i bulur diye. ite buldu! Biri daha sevinle: te buldu; diye karlk verdi. Bir nc incecik ses: Yaa Krasotkin! diye ortal nlatt. Btn ocuklar: Yaa, yaa! diye bardlar ve alklamaya baladlar! Krasotkin, hepsinin sesini bastrmaya alarak: Durun canm, durun! diye baryordu. Size bunun nasl olduunu anlataym. Asl i bunda. Baka bir eyde deil de, asl onda i! Onu arayp buldum ya. hemen evime gtrdm ve bir yere saklayarak zerine kapy kilitledim. Son Sne dek de hi kimseye gstermedim. Yalnz Smurov iki haf-k nce bir kpeim olduunu rendi. Ama ben onu kpe-tain ngrak adnda baka bir kpek olduuna inandrdm, o da bunun Bcek olduunu aklna bile getirmedi. Ben de Bcek'e bu arada birok eyler rettim. Bakn neler bi-liniyor, bakn! Tek onu sana artk terbiye edilmi, uslanm olarak getirmek iin bunlar rettim. Sana: te bak, senin144 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 145 Bcek imdi nasl olmu demek iin. Bir parack sr eti falan yok mu? imdi size yle bir numara yapacak ki, gl mekten yerlere yatacaksnz! Bir parack sr eti yeter. Yok mu hi? Yzba, rzgr gibi frlad, sofadan geerek aile yemeklerinin pitii ev sahibinin dairesine kotu. Kolya ise ok deerli olan zaman yitirmemek iin lgn gibi acele ederek ngrak'a: Haydi l! diye bard. Bunun zerine ng. rak olduu yerde birden frl frl dnmeye balad, srtst yatt ve drt ayan birden yukar dikerek hareketsiz kald. : ocuklar glyorlard. lyua, eskisi gibi hznl hznl glmseyerek bakyordu. Ama ngrak'm l en ok annenin nin houna gitti. Kpee bakarak kahkahalarla glmeye ve parmaklarn krdatarak: ngrak! ngrak! diye seslenmeye balad. " j Kolya, zafer kazanm gibi bir tavrla ve hakl olarak gururlanarak: Ne yapsanz kalkmaz! Dnyada kalkmaz! diye bard. Avaznn kt kadar barsanz bile... Ama ben bir baraym, hemen frlar: i, ngrak!

Kpek frlad ve sevincinden tiz bir sesle bararak zp- [ lamaya balad. Yzba elinde halanm bir para sr eti i ile koarak ieri girdi. Kolya, acele ile ve nemli bir i yap- j yormu gibi: Scak deil ya? diye sordu. Hayr, scak deilmi. K- ; pekler scak sevmezler de. imdi hepiniz bakn. lyueka, bak j bak. Baksana, bak, bak, arkadam, niye bakmyorsun? K- pei getirdim de bakmyor bile! Yeni numara uydu: hareketsiz duran ve burnunu uzatan hayvann burnunun ta ucuna o lezzetli sr paras kona- akt. Zavall kpek, burnunun zerinde o para ile sahibi nin syleyecei kadar bir zaman hi kmldamadan, hi hareket etmeden, gerekirse yarm saat bile duracakt. Ama n grak' bu pozda yalnz bir saniyecik tuttular. Kolya: Pile! diye bard ve et paras bir anda ngrakn burnundan aznn iine utu. Seyirciler tabii sevinli bir hayret gsterdiler. elinde olmayarak sitemle: Hay Allah! Kpei sadece ona bu numaralar K iin mi tm bu sre iinde getirmediniz! diye bard. mek Kolya, ak yreklilikle: Tabii ya! Onu en kusursuz durumda gstermek istedim! dedi. lyua birden incecik parmaklarn krdatarak kpei yanna ard: __ ngrak! ngrak! Kolya: __ Canm sen ne diye rahatsz olacaksn! O senin karyolann zerine frlasn. i, ngrak! Bunu sylerken eliyle karyolaya hafif hafif vurdu. ngrak ok gibi frlayarak lyua'nn yanna zplad. lyua ne doru atlarak iki eliyle hayvann bana sarld. ngrak ise bir anda bunu yapt iin hemen yanan yalayverdi. lyueka, ona sokuldu, yatann zerinde uzand ve yzn herkesten gizleyerek hayvann kvrck tyleri arasna saklad. Yzba: Aman Allahm! Aman Allahm! diye syleniyordu. Kolya, gene lyua'nn karyolasna oturdu. lyua, sana bir ey daha gsterebilirim. Sana kk bir top getirdim. Hatrlyor musun? Sana daha o zaman bu toptan sz etmi, sen de: Ah onu bir grsem! demitin, -te imdi onu getirdim! Kolya bunu syledikten sonra antasnn iinden bronz kk topu kard. Acele ediyordu nk kendisi de ok mutluydu. Baka bir zaman olsa ngrak'n yapt numaralarn etkisi geer diye beklerdi. Ama imdi her trl arball bir tarafa brakarak acele etti: Madem o kadar mutlusunuz, aln bakalm size bir mutluluk daha vereyim! der gibiydi. Kendisi de derin bir mutlulukla sarho gibiydi. Ben bunu oktandr memur Morozov'da gzme kes. Senin iin, dostum senin iin! Boubouna onda du, kardeinden ona kalm. Ben de ona karlk bir kitap verdim babamn dolabndan. Muhammed'in akrabas, da ifa verici aklszlklar. Belki yz yanda bir kitap. Ak sak bir ey. Moskova'da yaynlanm, daha sansr ol-fd zamanlarda. Morozov byle eylere baylr. stelik te-ekkr etti... Kolya kk topu elinin zerine koymu, herkes onu rahat rahat grsn ve zevk alsn diye uzatm, tutuyordu. lyu146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 a sa kolu ile ngrak'a sarlmaya devam ederek dorulmu ve hayran hayran oyunca seyrediyordu. Kolya kendisinde barut bulunduunu ve hemen orada eer bu hanmlar rahatsz etmezse ate bile edebileceini syledii vakit, oyun. can yapt tepki son dereceyi buldu. Anne hemen oyun-ca daha yakndan grmesine izin verilmesini rica etti. Tabii isteini derhal yerine getirdiler. Tuntan yaplm araba son derece houna gitmiti. Kadncaz onu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Topla ate edilmesine msaade edip etmeyecei sorulunca, kendisine ne sorduklarn anlamamakla birlikte hay hay buyrun diyerek buna her bakmdan raz olduunu bildirdi. Yzba, eski bir asker olarak topu kendi eliyle doldurdu. Avucuna azck barut koymutu. Samay ise baka bir sefer kullanmak iin ayrmalarn rica etti. Topu, namlusu bo bir yere gelecek ekilde yere koydular. Funya deliine barut tozu koydular ve kibrit aktlar. ok gzel bir ate oldu. Anne, ilk anda irkilmiti, ama hemen sonra sevinten glmeye balad. ocuklar, bir trendeymiler gibi hi konumadan cidd bir tavrla bakyorlard. Ama lyua'ya bakarak en ok sevmen yzbayd. Kolya topu kaldrd, onu hemen samalar ve barutu ile birlikte lyua'ya hediye etti. Tam anlamyla derin bir mutluluk iinde: Bunu senin iin, senin iin aldm! diye tekrarlad. oktandr hazrlamtm onu! Annecik sanki kk bir ocukmu gibi: Ah, bana hediye" edin onu! Hayr, topu bana hediye edin! Yznde topu ona hediye etmezler diye zntl ve endieli bir anlam belirmiti. Kolya arp kald. Yzba hu sursuzluk iindeydi. Heyecana kaplmt. Ona doru atlarak: Anacm, anacm, top zaten senin! dedi. Yalnz imdilik brak lyua'da kalsn. nk onu lyua'ya hediye ettiler. Ama yle de olsa yine senin saylr. lyueka oynyasn sn diye onu her zaman sana verir. Varsn ortaklaa ikiniz de olsun. cAnnecik: Hayr, istemiyorum! Ortaklaa olmasn. Hayr, benim olsun, lyua'nn deil, diye devam etti ve iyiden iyiye maya hazrland. ilyua birden: __ Anne! Al, senin olsun, bak ite veriyorum! Al senin olsun! diye bard. Birden sanki Krasotkin vermi olduu hediyeyi bir bakasna yerdii iin kzacak diye korkuyormu gibi yalvaran bir tavrla ona doru dnd:

__ Krasotkin. onu anneme hediye edebilir miyim? dedi. Krasotkin hemen raz oldu. _- Tabii edebilirsin! dedi ve topu lyua'nn elinden alp, onu kendi eliyle ve mmkn olduu kadar nazik bir ekilde yerlere kadar eilerek Annecie verdi. Kadn, o kadar duygulanmt ki, alamaa bile balad. Duygulu bir tavrla: lyueka, yavrum! te, kim seviyormu annesini imdi anladm! diye bararak .hemen topu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Kocas ona doru atld ve: Annecik, ver elini peyim, dedi, hemen sonra da bu niyetini yerine getirdi. Ei memnunlukla Krasotkin'i iaret ederek: En sevimli delikanl kimdir biliyor musun? te bu iyi yrekli ocuktur! Kolya: Ben sana imdi artk istediin kadar barut getiririm! diyordu. Biz imdi barutu kendimiz yapyoruz. Borovikov iinde olan maddeleri renmi: Yirmi drt ksm kherile, on ksm kkrt ve alt ksm akaa kmr alnyor, bunlarn hepsi bir arada dvlyor, iine su konuyor, hepsi yumuak bir madde meydana gelinceye dek kartrlyor ve elde edilen Karm davullar iin kullanlan derinin iinden geirilerek Glyor, ite sana barut! Uyua: Smurov, bana daha nce barutu nasl hazrladnz syledi. Ama babamn sylediine gre bu sahici barut degilmi diye karlk verdi. kolya kzard: her Nasl sahici deilmi? Biz ateledik mi, pekl yanyor! her neyse, bilmiyorum... Yzba birden sulu bir tavrla Krasotkin'e doru atld: ~- Hayr, ben bir ey sylemedim! dedi. Geri, sahici ba-148 KARAMAZOV KARDELER rutun byle yaplamayacan syledim, ama ziyan yok, t le de olur efendim. ' Bilmiyorum. Tabi siz daha iyi bilirsiniz. Tatan, yapl m bo bir pomat kutusunun iinde yaktk, mkemmel yar di. Hepsi, olduu gibi yand. Geride yalnz pek az is kale Ama bu yalnz o yumuak karmd, bu karm bir deparasndan geirilirse... Her neyse, siz daha iyi bilirsiniz. Ben bilemem... Krasotkin birden lyua'ya doru dnd. Bulkin'in babas onu barut yznden dvm duydur, mu? diye sordu. lyua: Duydum, diye karlk verdi. Byk bir ilgi ve zevkle Kolya'y dinliyordu. Tam bir ie barut hazrlamtk, Bulkin bunu karyolasnn altnda bulunduruyordu. Babas grm. Burasn uurabilir demi. Hemen orada da bir gzel dayak atm. ste lik gimnazyaya gelip beni ikyet edecekmi. Zaten sime hi kimseyi benimle oynatmyorlar. Smurov'u da brakmyor larm. Tannm adam oldum yani. Yamanmm yle diyor-lar, benim iin. Kolya, bunu sylerken honutsuz bir tavrla hafife gl d. Btn bunlar o demiryolu hikyesinden sonra balad Yzba: Ha! Biz de sizin o hikyenizi iittik! diye bard. Orada nasl yattnz Allahakna? Gerekten trenin altnda yatarken hi korkmadnz m? Yzba, Kolya'ya ok dalkavukluk ediyordu. Kolya kaytsz bir tavrla: Pek o kadar deil! diye karlk verdi. Tekrar lyua'ya doru dnerek: Burada byle bir n kazanmama en ok o Allahn belas las kaz yol at. Geri Krasotkin, bunlar anlatrken mahsus, gsteri ol sun diye kaytsz bir tavrla konumuyordu ama hl bir tr l kendini toparlayamyordu. Sesi de ikide bir kslyormu gibi oluyordu. lyua, yz k saarak gld. Ha, o kaz iini de iittim! Bana anlatmlard, ama KARAMAZOV KARDELER 149 iyice anlayamadm. Seni gerekten hakimlerin huzuruna m kardlar? Kolya, laubali bir tavrla: _ Senin anlayacan, sama bir eydi. Hi nemi olmayan bir eydi Pireyi deve yaptlar, bizde sk sk yaptklar gibi, diye anlatmaya koyuldu. Bir gn meydandan geiyordum. Tam o gn pazara sr ile kazlar getirmilerdi. Durdum, kazlara baktm. Birden bizim delikanllardan biri, Viniyakov adnda biri (imdi kendisi Plotnikov'larda rak olarak alyor) bana bakarak ne diye kazlara bakyorsun? dedi. Yzne baktm: Yusyuvarlak, aptal bir surat. Delikanl yirmi yanda kadar vard. Ben halkla konumaktan hi bir zaman kanmam. Halkla konumak houma gider... Bizler halktan kopmu insanlarz... Bu bir gerek... Galiba bu szme glyorsunuz, yle mi Karamazov? Alyoa, mmkn olduu kadar candan bir tavrla: Hayr! Allah korusun, ne mnasebet! Sizi can kula ile dinliyorum, dedi. O alngan Kolya, hemen cesaret buldu. Karamazov bu karl verir vermez hemen acele ile ve sevinle: Benim basit ve apak bir teorim var, diye sze devam etti. Ben halka inanrm ve daima hakkn vermeye haz-nm, ama bunu ona martmadan yapmak isterim, bu sine qua.(*) Ha, evet kaz anlatyordum. te o aptala doru dnerek ona, ite acaba kaz ne dnyor, diye dnyorum dedim. Yzme saf, saf bakt: Peki, ne dnr kaz? diye sordu. Bak gryor musun? zeri yulafla dolu bir araba duruyor. uvaldan, yulaf dklyor, kaz da boynunu tam tekerin dibinden ileri doru uzatm yulaf gagalyor, gryor olusun? dedim.

 Evet, hem de ok iyi gryorum diye karlk verdi. imdi, araba azck ileriye doru itilirse, tekerlek ka-kazn boynunu koparr m, koparmaz m? Tabi koparr, dedi. Bunu sylerken az kulaklarna varyordu, zevkinden eriyordu sanki. yleyse haydi gel gidip itelim, delikanl, dedim. Haydi, dedi. Bu bir prensiptir, anlamnda (Ltince).150 KARAMAZOV KARDELER i becermek iin uzun bir sre aba gstermemize gerek lilik kalmad. Delikanl hi belli etmeden atn dizginini tuta' bilecek ekilde yanna gitti, ben de kaz o yne gndermek iin yannda durdum. Kyl ise o srada biri ile konuur yle bir dalmt ki, kaz oraya srmeme bile ihtiya kal mad: Kaz kendiliinden boynunu yulaf tanelerini almak iin yle bir uzatmt ki, boynu tam arabann altna, teker-lein alt tarafna geliyordu. . Delikanlya gz krptm, o da dizgini ekti ve birden... Gr! Gf! Kazn boynu tekerlein altnda kalarak ezildi! Tam o srada aksilik olmasn m? Tura kyller bizi grp, her bir azdan: Bunu mahsus yaptn! diye barmaya baladlar. Hayr mahsus yapmadm, hayr mahsus yapmadm! dediyse de, hepsi: Mahkemeye gtrelim! diye baryorlar-di. Beni de yakalayp madem sen de hurdaydn, demek bu ite yardmc oldun, btn pazardakiler ne mal olduunu biliyor! dediler. Kolya bunu anlatrken kendinden memnun bir tavrla: Beni ise, gerekten tm pazardakiler tanyordu, diye devam etti. Hepimiz sr sepet hkimin huzuruna ktk. Kaz bile gtryorlard. Baktm bizim delikanl korkmu, alamaya balam... Vallahi kadn gibi alyordu. Toptanc: Byle bir metotla dnya kadar kaz ezilebilir! diye baryordu. Tabi tanklar da vard. Sulh yargc bir dakikada ii bitirdi: Kaza karlk toptancya bir ruble verilecekti, kaz ise delikanl alacakt. Bundan byle de, byle akalar yapmayacakt. Delikanl ise hep kadn gibi alyor: Beni o kkrtt, beni o kkrtt! diyerek beni iaret ediyordu. Ben tam bir serinkanllkla ona bunu hi de retmediimi, yalnz ana fikri verdiimi ve sadece teorik olarak Konutuumu syledim. Sulh yargc Nefedov, hafife gld v byle gld iin de kendi kendine kzd. Bana: Bundan byle bu eit plnlar yapmaktansa, kitaplarn basma oturup ders alasnz diye, bu ii hemen raporla oklunuzun mdrlne bildireceim, dedi. Geri mdrle rapor falan vermedi, bunu aka sy lemisti, ama i gerekten dalland, budakland ve idarede lerin kulana kadar geldi: Onlarn kulaklar da delik mi, ilktir! En ok da klsik edebiyat retmeni Kolbasnikov KARAMAZOV KARDELER 151 grlt etti. Ama Dardanelov beni gene savundu. imdi ise Kolbasnikov, hepimize azgn bir eek gibi kprp duruyor. gen Kolbasnikov'un evlendiini iitmi miydin? Mihailov'lar-dan bin ruble drahoma ald, gelini grsen, suratszn, irkinin biri. nc snftakiler hemen ona bir talama yazmlar: nc snf at bu habere Pasakl Kolbasnikov evlendi diye. Gerisi ok komiktir, sonra bunu sana yazl olarak getiririm. Bak Dardanelov iin hi bir ey sylemiyorum: O gerekten bilgili adamdr. Kesin olarak syleyebilirim bunu, bilgili adamdr. Ben byle insanlara kar sayg duyarm, ayrca hi de beni savunduu iin deil... Smurov, o anda kesin olarak Krasotkin'le arkadalk ettii iin gurur duyarak: . yle ama Truva'y kim kurdu? diye sorarak onu fena halde sktrmtn! diye sze kart. Krasotkin'in anlatt kaz hikyesi ok houna gitmiti. Yzba, Krasotkin'in gururunu okamak istediini belli eden bir tavrla: Gerekten sktrdnz ha? diye sordu. Demek Truva'y kim kurdu diye sorarak onu arttnz, yle mi? Bunu daha nce de iitmitik, fena halde bozmusunuz onu. lyueka bunu bana daha o zaman anlatmt. lyueka sze kart: A, o her eyi bilir. Bizim arkadalar arasnda her eyi eyi o bilir! Mahsus yle bilmiyormu gibi davranyor. Bi-Bizim snfta btn derslerden birinci... ilyua snrsz bir mutluluk iinde Kolya'ya bakyordu. Canm, o Truva hikyesi sama, bo bir ey. Ben bile bu konuyu nemsiz sanyorum. Kolya, bunu gururlu bir tevazu iinde sylemiti. Artk kendini toplamt. Bununla birlikte, iinde hl bir huzur-suzluk da vard: Hissediyordu ki, byk bir heyecan iindeyve rnein o kaz hikyesini anlatrken her eyi an bir ak yreklilikle aa vurmutu. Alyoa'nn ise btn bu hl-**yeyi dinlerken sustuunu ve ok cidd bir tavrla dinlediini etmiti.. Gururuna dkn bir ocuk olduu iin, iinde n karan bir dnce uyanmt: Yoksa bu iten t-kendimi bakalarna beendirmek istediimi sand iin152 KARAMAZOV KARDELER mi susuyor? Eer byle bir ey dnmek cesaretini gsteri. yorsa o halde ben... Birden tekrar gururlu bir tavrla: Ben bu konuyu kesin olarak nemsiz buluyorum! diye kestirip att. Birden, o ana kadar hi konumayan, on bir yalarnda, ok gzel ve ekingen olduu her halinden belli, soyad da Kartaov olan ve zaten konumasn pek sevmeyen bir ocuk, beklenmedik bir ekilde: Ama ben Truva'y kimin kurduunu biliyorum, dedi. T kapnn yannda oturuyordu. Kolya aknlkla ve cidd bir tavrla ona bakt. nk: Truva'y kim kurdu? sorusu btn snflarda bir sr gibi gizli bir ey saylyordu. Bu srr zmek iin de Smaragdov'un kitabn okumak gerekiyordu. Ama Kolya'dan baka hi kimsede Smaragdov'un kitab yoktu. te Kartaov adndaki ocuk, bir gn Kolya'da iken, onun arkasn dnd bir srada, frsattan yararlanarak, hemencecik kitaplarn arasnda bulunan Smaragdov'un kitabna gizlice bir gz atm, tam da Truva'y kurmu olanlardan sz edilen blm grm, onu bir rpda okumutu. Bunun

zerinden epey bir sre gemiti. Ama ocuk hl garip bir utan duyuyor ve Truva'y kimlerin kurmu olduunu herkesin iinde aklamaktan korkuyordu; byle bir ey yaparsa, basma bir ey gelir ya da Kolya, bu yzden onu utandrr diye ekiniyordu. Oysa, imdi birden nedense kendini tutamam ve bildiini sylemiti. Zaten bunu oktandr istiyordu. Kolya, ocuun yzne bakar bakmaz onun bunu gerekten bildiini anlayarak ve tabi hemen bundan kabilecek sonulara kendini hazrlayarak yksekten bakan, kmseyen bir tavrla: Syle .bakalm kim kurmu? diye sordu. Ortada huzur bozan bir hava meydana gelmiti. ocuk: Truva, Teucer, Dardanus, llius ve Frocius tarafndan kurulmutur, diye bir rpda hepsini ortaya dkt ve bir anda kpkrmz oldu. O kadar kzarmt ki, insan ona baknca-iinden bir acma duyuyordu. Ama, ocuklarn hepsi ona dik dik bakyorlard. Bir dakika kadar byle baktktan sonra birden btn bu dik bakan ocuklar, bir anda Kolya'ya doru dndler. hl kmseyen serinkanl bir ifadeyle byle bir cret KARAMAZOV KARDELER 153 i olan ocuu tepeden trnaa szyordu. Sonunda tenezzl gstererek: __ Nasl kurmular yani? diye sordu. Hem bir kenti ya da bir devleti kurmak ne demektir? Ne yani? Gelip teker te-Ker bir tulay teki tulann zerine koyarak m kurdular? Glmeler duyuldu. Sulu ocuun yanaklar pembe iken koyu krmz oldu. Susuyordu, nerdeyse alyacakt. Kolya, onu bu durumda bir dakika daha bekletti, sonra t olsun diye sert bir tavrla szleri kesin bir ekilde syleyerek: Bir milletin kuruluu gibi tarih olaylardan sz edebilmek iin, nce bunun ne demek olduunu bilmek gerekir, dedi. Zaten ben btn bu kadnlara yakr masallara nem vermiyorum, evren tarihi konusuna da hi saygm yok. Bunu birden kaytsz bir tavrla ve artk genel olarak herkese hitap ederek sylemiti. Yzba, birden garip bir endie ile: Yani evren tarihini nemsiz mi sayyorsunuz? diye sordu. Kolya: Evet, evren tarihini. Zaten bu tarih insanln yapt bir dizi budalalklar renmekten baka bir ey delildir ki! Ben yalnz matematie ve doa ile ilgili bilim dallarna sayg duyarm! diye gsteri yapar gibi konutu ve yan gzle Alyoa'ya bakt; orada bulunanlar arasnda yalnz onun dncesinden ekiniyordu. Ama Alyoa hep susuyor ve cidd bir tavrla bakyordu. Eer, o srada bir ey sylemi olsayd, i bununla kapanr Merdi. Ama Alyoa hep susuyordu, bu susuu da bir k-utnseme anlam tayabilirdi. Bu ise Kolya'nn bsbtn si-nirini bozuyordu. Bizde retilen eski klsik diller de yle: samalktan baka bir ey deil... Siz galiba gene benimle ayn dncede deilsiniz, yle mi Karamazov? Alyoa, ar bal bir tavrla glmsedi: Ayn dncede deilim, dedi. Kolya, konuurken yava yava gene nefesi tkanr gibi a balamt. a ~~ Klsik diller konusundaki dncemi sorarsanz, benb unlar sadece polis basks gibi bir ey olsun diye programlara alnm, diye devam etti. Bunlar insann cann skyor itenekleri krletiyor diye programlara almlar. Zaten 154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 programlar skcyd, daha skc olmalarn salamak iin baka ne yaplabilirdi? Zaten programlar samayd, daha sa. ma olmalarn salamak iin yaplacak baka bir ey vat myd? te bunu dnerek sonunda klsik dilleri ortaya at-tlar. Benim bu diller konusunda asl dncem budur ve yle sanyorum ki, bu dncemi hi bir zaman deitirmeyeceim. Kolya, szn sert bir tavrla bitirmiti. Her iki yananda iki leke halinde krmzlk belirmiti. ocuun szlerini dikkatle dinleyen Smurov, kesin ve gr bir sesle: Doru sylyor! dedi. Kalabaln arasndan birden bir ocuk: Oysa, Ltinceden kendisi birinci oldu! diye bard, llyua: Evet baba, kendisi yle sylyor ama, bizim snfta l-tinceden birincidir. Kolya, onu vmelerinden holand halde, kendini savunmak ihtiyacm duyarak: Bundan ne kar? dedi. Ltinceyi, yle gerekiyor da onun iin ezberliyorum, anneme ltince kursunu bitireceime sz verdim diye, bundan baka, bence insan eline bir ey ald m, artk onu iyi yapmal. Ama bunu yaptm halde iimden btn bu klsik edebiyattan ve tm bu adiliklerden nefret ediyorum... Benimle ayn dncede deil misiniz, Ka-ramazov? Alyoa, gene hafife glerek: Canm, neden adilikler diyorsunuz? diye sordu. Ama rica ederim, tm klsikler artk btn dillere ev rilmitir. Demek ki ltinceyi okullarda retmek gereklilik" ni klsiklerin anlalmas iin duymamlardr. Bunu sadece bir polis basks gibi kullanmak ve yetenekleri krletmek in programlara koydular. Tm bunlardan sonra artk buna adi lik denmez de ne denir? Alyoa, sonunda hayretle: Btn bunlar size kim retti Allahakma? diye yk sek sesle sordu. Bir kez, ben bunu kendim de anlayabilirim, bunu bana retmesi gerekli deil, ikincisi demin size sikler btn dillere evrildi dedim ya, bunu retmen basnikov, nc snfa aka kendisi sylemitir... Btn bu sre iinde susmu olan Ninoka: Doktor geldi, diye bard.

Gerekten evin kaps nnde bayan Hohlakova'nn arabas durmutu. Tm o sabah doktoru beklemi olan yzba, yldrm gibi onu karlamaya kotu. Annecik oturduu yerde toparland ve ok cidd bir tavr taknd. Alyoa, lyua'nn yanna gitti ve yastn dzeltmeye balad. Ninoka, oturduu koltuktan huzursuzluk iinde Alyoa'nn yata nasl dzelttiine bakyordu. ocuklar acele ile veda etmee baladlar. Bazlar o akam geleceklerini sylyorlard Kolya, ngrak'a seslendi, o da karyolann zerinden aa atlad. Kolya, acele ile llyua'ya: Ben gitmeyeceim! Ben gitmeyeceim! diyordu. Sofada bekleyeceim, doktor gidince, gene gelirim. ngrakla birlikte gelirim! Ama srtnda ay postundan yaplm krk, koyu renk favorileri ile nemli bir kii olduu hemen belli olan, sinek kayd tra olmu doktor ieriye girmiti bile. Admn eikten ieriye atar atmaz birden arm gibi duraklad. Herhalde yanl yere geldiini sanmt. Krkn ve siperlii de krkl olan kasketini karmadan: Nedir bu? Nereye girdim ben? diye mrldand. ierdeki kalabalk, odann fakir demesi, kede ipe dizilmi olan amar onu artmt. Yzba, doktorun karda yerlere kadar eildi. El etek per gibi bir tavrla: Buras efendim, buras efendim! diye mrldand. Bura-s benim evim efendim. Bize geldiniz, zaten bize gelecektiniz, endim. Doktor, nemli bir kii olduunu belirten bir tavrla ve yksek sesle: Snegirev? diye sordu. Bay Snegirev siz misiniz? ~~ Benim efendim. Ya! doktor bir kez daha kmseyen bir tavrla odaya gz gez-daki sonra krkn srtndan att. O zaman herkes boynundaki prl Prl nian grd. Yzba doktorun frlatt kr-havada yakalamt. Doktor kasketini de kard. Yksek e cidd bir tavrla: Hasta nerde? diye sordu.156 KARAMAZOV KARDELER VI VAKTSZ GELME Kolya, acele ile konuarak: Acaba doktor ona ne diyecek? diye sordu. Amma da berbat bir surat var, yle deil mi? Ben tptan nefret ederim! Alyoa hznle: lyua lecek. Bana yle geliyor ki, bu artk kesin bir ey. Alaklar! Bu tp, adilikten baka bir ey deil! Bununla birlikte sizi tandma memnunum, Karamazov. Sizinle oktandr tanmak istiyordum. Yalnz yazk ki, byle hznl bir gnde tantk... Kolya, daha iten, daha gsterili bir ey sylemek istiyordu, ama nedense iini rperten bir ey vard. Alyoa, bunu farketti ve glmseyerek elini skt. Kolya: Size, nadir rastlanan bir varlk olarak sayg duymay rendim, diye mrldand. Gene syleyecei sz aryor, kekeliyordu: Sizin bir mistik olduunuzu ve manastrda bulunduunuzu iittim. Mistik olduunuzu biliyorum, ama... bu beni sizle tanmaktan alkoymad. Gereklerle yzyze gelme sizin bu mistik yannz tedavi edecektir... Sizin gibi yaratlm olan insanlarda baka trl olmaz. Alyoa, biraz arm olarak: Sizin mistik dediiniz ey nedir? Neyimi tedavi edecektir gerekler? te canm Tanr, falan, filn. Ne diyorsunuz? Siz tanrya inanmyor musunuz? Yok canm, benim Tanr'ya kar hi bir kt dncem yok. Tabii Tanr sadece bir hipotezdir... Ama... Kabul ederim ki, dzeni korumak iin... Evet, evrendeki dzeni korumak iin gereklidir, falan, filn. Eer Tanr olmasayd, O nu icat etmek gerekirdi. Kolya, bu son sz sylerken kzarmaya balamt. Bir den Alyoa'nn imdi onun hakknda bilgilerini ortaya dk mek ve ne kadar byk olduunu gstermek istiyor diye dndn sand. fkeyle: Oysa ben hi de bilgilerimi c KARAMAZOV KARDELER 157 taya dkerek gsteri yapmak istemiyorum diye dnd. Birden iinde mthi bir can sknts duydu. unu aklamak isterim ki, tm bu tartmalara girimekten nefret ederim 'diye, kestirip att. nsan Tanr'ya inanmadan da insanl sevebilir, deil mi? Siz ne dersiniz? Vol-taire de Tanr'ya inanmyordu, yleyken insanl seviyordu, yle deil mi? Bunu sylerken bilgilik taslyorum gene diye dnd. Alyoa, sanki kendisi le yat, hatta kendisinden daha yal olan bir insanla konuur gibi ar bal bir tavrla ve alak sesle, ok tabi bir ey syler gibi: - Voltaire, Tanr'ya inanyordu, ama galiba inanc azd. Ve bana yle geliyor ki insanl da, az seviyordu. Kolya, Alyoa'nn Voltaire hakkndaki dncesinde fark edilen kararszla ve onun bu sorunun zmlenmesini yaa kendisinden kk olan kendisine brakmasna hayret etti. Alyoa: Siz Voltaire'i okudunuz demek, yle mi? dedi, Hayr, buna okudum denmez... Bununla birlikte Can-dide'di okudum, tabi Rusa evirisini... Eski berbat, gln bir eviri idi... Kendi kendine gene, gene ayn eyi yapyorum! diye dnd. Peki, okuduunuzu anladnz m?

 Aaa, tabi hepsini anladm... Benim bunu anlayamayacam neden dnyorsunuz? Tabi bu kitapta birok ak sak berbat eyler var... Ama tabi bunun felsefesi olan bir roman olduunu ve bir ideyi ortaya atmak iin yazldn anlyorum... Kolya, artk iyiden iyiye ne syleyeceini armt. Bir-den hi ilgisi yokken: Ben bir sosyalistim, Bay Karamazov, tedavi kabul et-mez bir sosyalist. Alyoa gld: ~- Sosyalist misiniz? Canm sosyalist olmaya ne zaman akit buldunuz? Galiba sadece on yandasnz, yle dekolya, iine bir ine batm gibi oldu. Kpkrmz kesildi. Bir kez on deil, on drt yandaym. ki hafta son-r 158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159 ra on'drt yanda olacam, dedi. kincisi bu ile yamn ne ilgisi var? Burada nemli olan ka yanda olduum deil beslediim kanlardr, yle deil mi? Alyoa uysal ve sakin bir tavrla: Biraz daha bydnz vakit, yan insann kanlan zerinde nasl bir etki yaptn anlarsnz. Ayrca bana yle geliyor ki, bu sylediiniz szler kendi szleriniz deil, dedi. Ama Kolya heyecanla szn kesti: Rica ederim, sizin istediiniz ey, insanlarn boyun emesi ve mistisizmdir. unu kabul edin ki, rnein Hristiyan dini sadece alt snflarn zenginlere ve nl kiilere kle olmasna hizmet etmitir, yle deil mi? Alyoa: Bunu nerde okuduunuzu biliyorum, size bunu muhakkak biri retmitir! Rica ederim, neden bunu muhakkak bir yerde okuduumu sanyorsunuz? Hem bana kimse bunu retmedi. Zaten kendim de bunlar dnebilirim... in dorusunu isterseniz, sa'ya kar deilim. O gerekten insancl bir kiiydi ve eer amzda yaam olsayd, muhakkak ihtillcilere katlrd, hatta belki de nemli bir rol oynard... Hem de muhakkak yle olurdu. Alyoa: Canm, canm nereden kaptnz bu dnceleri? Hangi budala ile iliki kurdunuz? Rica ederim, gerekler saklanamaz. Tabi bir yolunu bulduum iin sk sk bay Rakitin ile konuuyorum... Ama diyorlar ki, bunu ihtiyar Belinskiy bile sylemi. Belinskiy mi sylemi? Hatrlamyorum. Belinskiy byle bir eyi hi bir eserinde yazmamtr. Yazmad ise bile anlattklarna gre bunu sylemi. Bunu birinden iittim... Hem canm, Allah kahretsin!... Siz, Belinskiy'i okudunuz mu? Bakn size size syleyeyim... Hayr... Buna okudum denmez. Yalnz... Tatyana iin yazdklarn, "Tatyana'nn neden Onyeginle(') gitmediini anlatan blm okudum. Nasl Onyegin'le gitmediini? Hay Allah! siz bunu m... anlyorsunuz? da (*} Pukln'n Yevgenly Onyegln isimli eserinin kahramanlar. Kolya, sinirli sinirli glmsedi. _ Rica ederim, siz galiba beni kk Smurov sanyorsunuz, dedi. Hem benim ltfen yle azl bir ihtillci olduumu sanmayn, Rakitinle sk sk anlamazla dyoruz. Tatya-na'ya gelince, ben hi de kadnlarn zgrle kavumasn savunuyor deilim. unu kabul ediyorum ki, kadn bakasna bal bir varlktr ve sz dinlemesi gerekir. Napolyon'un dedii gibi, varsn Le femmes tricottent (*) Kolya bunu sylerken nedense hafife glmt: Hi olmazsa bu konuda o, szmona byk adamn kansn tam olarak paylayorum. Ayn zamanda rnein vatan terk edip Amerika'ya kamann bir adilik, hatta adilikten de beter bir ey, bir budalalk olduunu dnyorum. Bizde de insanla yararl birok eyler yaplrken, ne diye Amerika'ya kamal? Hem de zellikle u srada. imdi verimli olabilecek ve yaplmas gereken o kadar ok ey var ki. Zaten ben de yle karlk veriyordum. Nasl karlk veriyordunuz? Kime? Biri sizi daha nce Amerika'ya davet mi etti? Size unu aklayaym ki, beni gerekten yle bir ey yapmam iin kandrmak istediler, ama ben reddettim. Tabi bu aramzda kalsn," Karamazov, iitiyor musunuz? Hi kimseye bir tek sz sylemeyeceksiniz bu konuda. Ben yalnz size sylyorum bunu. Hi de nc ubenin (**) eline dmek ve Zincirli Kpr'nn orada ders almak istemiyorum. Ansn silemezsin zihninden Zincirli Kpr'deki binann! ... ~~ Hatrlyor musunuz? Ne gzel sylemiler! Neden g-toyorsunuz? Yoksa siz hep sylediklerimin yalan m olduunu sanyorsunuz? Kolya'nn zihninden bir anda, ama iini rperterek bir Dnce geti. Ya babamn dolabnda an dergisinin yalnz bir tek saysnn bulunduunu ve benim baka hi bir ey okumadm renirse, o zaman ne olacak? Yok canm, glmyorum, bana yalan sylediinizi de um, in asl nemli noktas da bu. yle bir ey d(*) Franszca: Kadnlar rg rsnler (evde otursunlar) anlamnda. (*) ar polisinde siyasi ubeye verilen ad.160 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 161 sunmuyorum, nk btn bunlar ne yazk ki ok doru! di syleyin bakaym, Pukin'i okudunuz mu? Yani Onyegin'i... Bakn demin Tatyana'dan sz ettiniz.

 Hayr daha okumadm, ama okumak istiyorum. Benim hi bir n yargm yok Karamazov. Ben hem bir taraf, hem br taraf dinlemek isterim. Neden sordunuz? Hi, yle... Kolya birden: Syleyin, benden ok nefret ediyorsunuz deil mi Karamazov? dedi ve Alyoa'nn karsnda sanki hazrol durumuna girmi gibi dimdik durdu. Ltfen sz dolandrmadan syleyin! Alyoa hayretle yzne bakt. Sizden nefret mi ediyorum? Canm neden nefret edeyim? Yalnz sizin gibi daha yeni yazmaa balayan ok gzel bir varlk daha imdiden bu kaba samalklarla bozulmu diye acyorum. Kolya, kendinden memnun bir tavrla szn kesti: Siz benim varlm iin zlmeyin, dedi. Alngan olduuma gelince bu doru, gerekten yleyim. Aptalca, budalaca bir alnganlm var. Demin hafife gldnz ya, bana yle geldi ki sanki siz... A... ben bambaka bir eye gldm. Bakn syleyeyim size niye gldm. Ksa bir sre nce Rusya'da oturmu bir yabancnn, bir Alman'n imdiki okuyan genliimiz konusundaki dncelerini okudum da. Adam... Bir Rus rencisine gkyzndeki yldzlar gsteren bir harita verin, renci o zamana dek hi grmedii bu haritay ertesi gn size dzeltilmi olarak geri verecektir! diye yazm. Alman, Rus rencisinde hi bir bilgi olmadn, buna karlk snrsz bir kendi deerini gznde bytme sevdasnn bulunduunu belirtmek istemi. Kolya, birden kahkahalarla glmeye balad. Ha, evet. Ama bu gerekten ok doru bir ey! ok doru! Aferin o Alman'a! Yalnz gvur herif iyi ynleri farkedememi, yle deil mi, ne dersiniz? Kendi deerini gznde bytme gerekten vardr ama olsun! Bu genlikten ileri ge len bir ey. Eer dzeltilmesi gerekiyorsa, zamanla dzelir Ama buna karlk bizde zgr bir ruh vardr, hem de neler deyse ta ocukluktan... Buna karlk cesaretle dnceleri ni, kanlarn aklama yetenei de var... Onlardaki gibi, o salamclar gibi otoritelerin karsnda klelere yakr bir boyuneme yoktur... Her neyse Alman gzel sylemi! Aferin Almana! Geri tm Alman'lar gene de gebertmeli ama... Varsn bilim dallarnda bu kadar gl olsunlar, gene de gebertmeli onlar... Alyoa glmsedi: Neden gebertmeli canm? Eh diyelim ki, samaladm, kabul ediyorum. Bazen ok ocuka davranyorum, bir eye sevindiim zaman, bir trl kendimi tutamyor, o zaman samalayp duruyorum. Ama dinleyin, biz sizinle burada bo eylerden sz edip duruyoruz. Oysa doktor ierde epey uzun bir sre kald. Belki de Annecii bir de o ayaksz Ninoka'y muayene ediyordur. Biliyor musunuz, bu Ninoka, houma gitti, ieriye girdiim srada birden bana Daha nce neden gelmediniz? diye fsldad. Hem de yle bir sesle, yle bir sitemle sylemiti ki, bunu! Bana yle geliyor ki, ok iyi kalpli, zavall bir kzcaz o... Evet, evet! Bakn buraya sk sk gelmeye balaynca, nasl bir varlk olduunu anlarsnz. Byle varlklarla tanmak, sizin iin ok yararl olur Sonradan deer vermesini renirsiniz, hem byle varlklarla ahbaplk etmekten daha birok eyler renmeniz mmkn. Bu sizi her eyden daha abuk ve kolay deitirecektir. Kolya byk bir zntyle: Ah, daha nce gelmediime o kadar zlyorum ve bunu yapmadm iin kendime o kadar kzyorum ki!... Evet, ok yazk oldu. Zavall kk ocuun zerinde ne kadar sevinli bir etki yaptnz kendi gznzle grdnz! Sizi beklerken o kadar zlyordu ki!... Bunu bana sylemeyin! Beni ok zyorsunuz. Bunun-la birlikte bunu hakettim: Buraya gururumdan, egoiste bir gururdan ve bakalarn etkim altna almak gibi dice bir duygudan tr geliniyordum. Bundan kurtulmak iin tm mrmce uratm, kendi kendimi deitirmeye altm, ama onu bir trl baaramadm. imdi gryorum ki, birok bakmlardan alan biriyim Karamazov! Alyoa heyecanla: Hayr, siz ok iyi bir insansnz, geri biraz duygula- dnceleriniz bozulmu ama gene de iyisiniz ve o soy-162 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 163 lu, o hastalk derecesinde, her eyi abuk kapan, her eyden etkilenen ocuun zerinde bu kadar derin bir etki yapt. gnz ok iyi anlyorum! Kolya: Hem de bunu bana siz sylyorsunuz! diye bard. Oysa biliyor musunuz, buraya geldiimden bu yana birka kez hep benden nefret ettiinizi dndm. Sizin dncelerinize ne kadar deer verdiimi bir bilseniz?... A! Siz gerekten bu kadar alngan msnz? Hem de bu yata. O halde bakn size unu da syleyeyim; demin orada odada size bakarken hep onlar anlattnz srada, sizin iin her halde ok alngandr diye dndm. Gerekten dndnz m? Bakn hereyi nasl nceden gryorsunuz, grdnz m? Bunu o kaz hikyesini anlattm srada dndnze bahse girerim. Bana tam o srada yle geldi ki, kendimi mkemmel bir varlk olarak gstermek istediim iin, bana kar byk bir nefret duydunuz. yle dndm iin de birden size kar byk bir kzgnlk uyand iimde. O zaman samalamaya baladm ite. Sonradan gene (bu sylediim imdi, burada oldu) size eer Tanr yoksa onu icad etmek gerekirdi dediim vakit, bana gene tahsilimi belirtmek iin ok acele ediyormuum gibi geldi. Kald ki, o cmleyi bir kitapta okumutum. Ama yemin ede rim, bilgimi yle kendimi beendiim iin ortaya dkm deilim. yle, lf olsun diye yaptm bunu. Neden olduunu bile bilmiyorum. Belki de sevinten... Vallahi galiba sevinten. Geri bir insann sevinten artk ne yapacan armas, ok utanlacak bir eydir. Ama bunun byle olduunu iyice biliyorum. nk imdi u kanya vardm ki, beni kmsemi-yorsunuz. Btn bunlar da benim kendi kuruntummu. Ah Karamazov, ben ok mutsuz bir insanm! Bazen neler dnrm bilemezsiniz. Herkesin, btn dnyann benimle ettiini dnrm ve ite o zaman tm dzeni yok hazr bir hale gelirim. Alyoa glmsedi:

 evrenizdekilere de znt verirsiniz. Evet evremdekileri de zerim, zellikle annemi. syleyin Karamazov, u anda ok glncm deil mi? Alyoa: - Canm, siz bunu hi dnmeyin! Hi dnmeyin nu! Hem zaten gln olmak ne demek? insan mr boyunca az m gln olur, ya da grnr? Bundan baka bugn yetenekleri olan tm insanlar gln olmaktan mthi korkuyorlar, bu da onlara mutsuzluk veriyor. Beni artan tek ey, sizin bunu bu kadar erken duymaya balamanzdr. Bununla birlikte ben bunu oktandr farkettim, hem de yalnz sizde deil. Bugn daha bebek denecek ocuklar bile bundan tr znt ekiyorlar. Bu hemen hemen delilik gibi bir ey. Bu, kendi kendini beenme duygusu, eytann ta kendisidir, bugn tm yeni kuan iine eytan girmitir... Alyoa, bu sz, hi de ona dikkatle bakan ve glerek konutuunu sanan Kolya'nn dnd gibi sylememiti. Szn bitirerek: Siz de herkes gibisiniz, daha dorusu birok insanlar gibisiniz. Ama yle olmamal. Btn sorun burada zaten. Herkesin yle olmasna ramen mi, yle olmamal? Evet, herkesin yle olmasna ramen. Bir siz yle olmayn. Zaten gerekten de bakalar gibi deilsiniz siz. Bakn, imdi kt, hatta gln bir eyi bana aklamaktan kanmadnz. Oysa imdi kim yle bir eyi aklayabiliyor? Hi kimse. Zaten kendilerini yarglamak gerekliliini de duymuyorlar. Siz de bakalar gibi olmaynz, bir tek siz bakalarndan farkl olsanz bile, yine yle kaln. ok gzel! Sizin hakknzda yanlmamm. Siz insan teselli edebilirsiniz. Ah, bilseniz size nasl yaklamak istiyorum, Karamazov. Sizinle oktandr karlamak istiyordum. de beni dnmsnz yle mi? Demin sizin de beni d-ndnz sylemitiniz. yle deil mi? Evet, ben de sizin hakknzda baz eyler iittim ve ben de sizi dnyordum... Geri sizi bana bunu sormaya elten ey gururunuzdur, ama ziyan yok. kolya, zayf ve utanga bir sesle: Biliyor musunuz Karamazov, bizim buradaki konuma-iltifatna benziyor, dedi. Bu gln bir ey deil deil mi? , yz k saarak glmsedi. de gln deil. Zaten gln olsa bile, ne ziyan bu iyi bir eydir. Biliyor musunuz Karamazov... unu kabul edin ki, u 164 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 165 anda siz de benimle byle konumaktan biraz utan yorsunuz... Bunu gzlerinizden okuyorum. Bunu kurnazca bir tavrla ve garip bir mutluluk iinde g. lerek sylemiti. Bunda utanlacak ne var? Peki neden kzardnz? Alyoa gld: Canm, sizin yznzden oldu, sizin yznzden kzardm! dedi ve gerekten kpkrmz oldu. Eh, dorusunu isterseniz gerekten biraz utanyorum, ama neden olduunu Allah bilir, nedenini anlayamyorum. Bunu mrldanarak, hatta hemen hemen utanla sylemiti. Kolya, aktan aa byk bir heyecanla: Ah, u anda benimle konutuunuz iin nedense utandnzdan tr sizi o kadar seviyorum ki!... nk siz benim gibisiniz! diye bard. Yanaklar al al olmutu, gzleri prl prl parlyordu. Alyoa birden nedense: Beni dinleyin Kolya, lf aramzda size unu syleyeyim ki, siz hayatta ok mutsuz bir insan olacaksnz. Kolya hemen: Biliyorum, biliyorum. Siz bunlar nasl nceden bilebiliyorsunuz! Bununla birlikte tm olarak yaanty seveceksiniz, onu kutsal bir ey sayacaksnz. Gerekten yle! Yaasn! Siz bir peygambersiniz! Ah ok iyi anlaacaz Karamazov! Biliyor musunuz en ok una hayran oluyorum: Siz benimle sanki eitmiiz gibi konuu yorsunuz. Oysa biz eit deiliz, hayr deiliz, siz ok daha yk seksiniz! yleyken gene anlaacaz. Biliyor musunuz tm bir son ay iinde hep kendi kendime: Ya birden anlap m rumuzun sonuna dek dost olacaz, ya da ilk anda anlaama yacaz ve lnceye kadar birbirimize dman olacaz diye" yordum. Alyoa glerek: Byle sylerken bile tabi beni sevmeye dedi. . Seviyordum ya, ok seviyordum sizi, hep haya geiriyordum!... Hem btn bunlar nasl da nceden biliyor sunuz? Hah, ite doktor da geldi. Aman Allahm! Her bir ey syleyecek! Yzne baksanza?... hayalimden VII LYUA Doktor, odadan artk krkne sarlm, ba'na da kasketini geirmi olarak kyordu. Yznde fkeli ve sanki hl st ba kirlenir diye korkuyormu gibi tiksintili bir anlam vard. Sofaya bir gz gezdirdi ve sert bir tavrla Alyoa ile Kolya'ya bakt. Alyoa, kapdan arabacya bir iaret yapt ve doktoru getirmi olan araba d kapya yanap durdu. Yzba, doktorun peinden dar frlad ve onun nnde iki bklm olmu halde, ezile bzle, kendisine son bir sz sylemek iin durdurdu. Zavall adamn yznde mthi bir znt vard, baklar da korkuluydu: Ekselans, ekselans... Gerekten mi? diye sze balayacak oldu, ama devam edemedi, sanki zavall ocuun kaderi yalnz doktorun syleyecei szlerle gerekten deiebilirms gibi, iki elini umutsuzlukla aa doru indirerek son bir yalvarla ona bakt. Doktor, her zaman karsndakine etki yapan, bununla birlikte kaytsz bir sesle:

 Ne yapalm! Ben tanr deilim, dedi. Doktor... Ekselans... Peki abuk mu, abuk mu olacak bu? Doktor, her hecenin zerinde ayr ayr durarak: Ken-di-ni-zi her-e-ye ha-zr-la-yn, diyerek gzlerini yere indirdi ve eikten geip arabaya doru yrmeye hazrland. Yzba, korku ile onu bir kez daha durdurdu. Ekselans, Allah rzas iin! Ekselans... Demek artk hi ey, hi ama hi bir ey onu kurtaramaz yle mi? Doktor sabrszlkla: m . ~~ Artk bu bana bal bir ey deil, dedi. Bununla bir-likte ; Hm, hm... irden duraklamt, devam etti: Eer, rnein... Hastanz imdi... Hi vakit yitirmeden, szlerini (doktor hemen imdi, hi vakit yitirmeden szlerini sert olmak yle dursun, hemen hemen fkeli bir tavrlasylemiti, o kadar ki yzba irkildi bile) Si... ra... ku... birKARAMAZOV KARDELER 166 za... ya gnderebilirseniz... Yeni ve iyi iklim artlarnn etki si altnda... Belki de... Yzba sanki hi bir ey anlamyormu gibi: Sirakuza'ya demek! diye bard. Kolya, doktorun ne dediini aklamak iin yksek sesle Sirakuza'ya, dedi. Bu Sicilya'da bir yerdir. Doktor ona bakt. Yzba, arp kald. Sicilya'ya m? Ama babacm, ekselans... Grmediniz mi ierisini! Bizim anneciimiz, bizim aile ne olacak?... Bunu sylerken iki elini am, evin ierisini iaret ediyordu. Hayr, ailenizi Sicilya'ya deil, ailenizi Kafkasya'ya, baharn ilk gnlerinde... Kznz Kafkasya'ya, einizi de... Romatizmalarn gz nnde bulundurarak yine Kafkasya'da imelere gtrdkten sonra... Hemen Paris'e psikiatri uzman doktor Lepelletier'in kliniine gtrmelisiniz. Size, ona verilmek zere bir mektup verebilirim... O zaman belki durumda bir deiiklik... Yzba gene ellerini aarak umutsuzluk iinde keresteden yaplm plak duvarlar iaret ederek: Doktor, doktor! Durumu grmyor musunuz? dedi. Doktor hafife gld: Oras beni ilgilendirmez. Ben yalnz, siz bana son olarak hangi arelere ba vurabileceinizi sorduunuz iin, bu soruya bilimin verebilecei karl bildirdim, gerisi... Bunu ok zlerek sylyorum, ama... Kolya, doktorun eikte duran ngrak'a biraz endieli bir tavrla baktn grerek yksek sesle: Korkmayn, bay tabip, kpeim sizi srmaz, dedi. Sesinde fkeli bir titreyi vard. Doktor yerine tabip szn sonradan kendisinin de aklad gibi mahsus ona hakaret etmek dncesi ile sylemiti. Doktor, Kolya'ya gzlerini hayretle dikerek ban kaldrd: Ne dediniz? Birden sanki kendisinden hesap soruyormu gibi a'ya doru dnd: Kimdir bu? Kolya gene szlerinin zerinde dura dura: KARAMAZOV KARDELER 167 __ Bu dediiniz ngrak'n sahibidir, bay tabip! Benim olduumu merak etmenize ihtiya yok. Doktor, mgrak> szn anlayamyarak: __ngrak m diye sordu? __ ngrak ya! Ne sandnz, peki. Hoa kaln, bay tabip, Sirakuza'da grrz. Doktor, birden fena halde fkelenerek: Kimdir bu? Kim? Kim?... diye sylendi. Alyoa kalarn atarak acele acele: __ Bizim rencilerden biri, doktor! Yaramaz bir ocuk, kusuruna bakmayn, dedi. Krasotkin'e doru dnd: Kolya, susun! diye bard. Sonra, biraz daha sabrsz bir tavrla: Kusuruna bakmayn doktor! diye tekrar etti. Nedense artk ileden kan doktor neredeyse ayaklarn yere vurarak: Falakaya, falakaya yatrmal, falakaya!... Kolya, sarard, sonra gzleri kvlcmlar saarak incecik, iitrek bir sesle: Biliyor musunuz bay tabip, benim ngrak adam srr da! dedi. i ngrak. Alyoa otoriter bir tavrla: Kolya, bir sz daha sylerseniz, sizinle mrmn sonuna kadar bozuurum. Kolya, Alyoa'y iaret ederek: - Bay Tabip, dnyada Nikolay Krasotkin'e emredebilecek bir tek insan vardr, o da bu adamdr. Onun szn din-terim, Allahasmarladk! Yerinden frlad ve kapy aarak hzla odaya dald. ngrak da peinden kotu. Doktor, yldrmla vurulmu gibi bir saniye kadar Alyoa'ya bakarak hi kmldamadan durdu, sonra birden tkrd ve hzla arabaya doru yrd. Giderken yksek sesle: Bu ne biim, bu ne biim, bu ne biim ey! Bilmiyo-Ne biim ey bu! diye tekrarlyordu. Yzba onu arabaya oturtmak iin atld. Alyoa ise Kol-peinden odaya girdi. Kolya, artk lyua'nn yata ndayd. Uyua onu elinden tutmu babasn aryordu, dakika sonra yzba da yanna geldi, lyua:168

KARAMAZOV KARDELER Baba, baba, buraya gel... Biz... diye mthi bir heyecan iinde kekeledi, ama belliydi ki sze devam etmeye gc yoktu, birden iki zayf kolunu ileri doru uzatt ve var gc ile hem babasna, hem Kolya'ya sarlarak her ikisini ayn kucaklay iinde birletirdi, kendisi de ban onlara dayad. Yzba birden sessiz hkrklarla sarsld. Kolya'nn da dudaklaryla enesi titremeye balad. lyua, ac ac: Baba, baba! Sana o kadar acyorum ki, baba! diye inledi. Yzba: lyueka... Yavrucuum... Doktor dedi ki... yileeceksin... Mutlu olacaz hepimiz... Doktor... lyua: Ah babacm! Yeni doktorun sana benim iin ne sylediini biliyorum... Bunu anlamadm m sanki! diye bard ve gene var gc ile ikisini de kendisine doru ekerek barna bast. Yzn babasnn omuzuna bastrmt. Baba, alama... ldm vakit kendine iyi bir ocuk al, bir baka ocuk... Hepsinin arasnda en iyisini se, ona lyua adn ver ve benim yerime onu sev. Krasotkin birden kzm gibi: Sus kardeim! Sen iyi olacaksn! diye bard, lyua devam etti: Ama beni hi bir zaman unutma, hi bir zaman. Mezarma gel... Hem bak sana bir ey syleyeyim. Beni seninle gezmeye gittiimiz o byk kayann dibine gm ve akamlan Krasotkin'le birlikte oraya gel... Yannza ngrak' da aln... Ben sizi orada beklerim... babacm, babacm!... Sesi kesiliverdi. Her de yle kucaklam olarak duruyor ve artk konumyorlard. Ninoka, oturduu iskemlede sessiz sessiz alyordu. Anneleri de hepsinin aladn grnce hkra hkra alamaya balad. lyueka, lyueka! diye bard. ' Krasotkin, birden lyua'nn kollarndan kurtularak acele ile: Allahasmarladk dostum! Annem beni yemee bekliyor, dedi. Yazk ki ona haber vermedim! Beni ok merak eder... Ama yemekten sonra gene yanma geleceim. Btn gn, btn akam senin yannda kalacam ve sana o kadar ok ey anlatacam, o kadar ok ey anlatacam ki! nKARAMAZOV KARDELER 169 grak' da getiririm, ama imdi onu gtreceim, nk ben yokken burada ulumaya balar ve seni rahatsz eder. Haydi Allahasmarladk. Bunu syledikten sonra koarak sofaya kt. Alamak istemiyordu. Ama sofada gene de alamaya balad. Alyoa, onu ite bu halde buldu. Ona srarla: Kolya, muhakkak szn tutmal ve gelmelisiniz! Yoksa ok zlecektir, dedi. Kolya, alayarak ve artk alad iin hi utanmadan: Muhakkak geleceim! Ah daha nce gelmediim iin kendime yle kfrediyorum ki... Tam o srada yzba, odadan, birden rzgr gibi dar kt ve hemen arkasndan kapy kapad. Yznde lgn bir anlam vard, dudaklar titriyordu. ki delikanlnn karsnda durdu ve iki elini de yukar kaldrd. Dilerini skarak deli gibi: yi bir ocuk istemiyorum! Baka bir ocuk istemiyorum, diye fsldad. Eer seni unutursam, Kudsm benim, dilim kurusun... Szn tamamlayamad. Boaz dmleniyormus gibi oldu ve bitkin bir halde tahta bankn nnde yere diz kt. Ban, yumruk yapt elleriyle sktrd, garip bir ekilde, arada bir tiz sesler kara kara hkrarak alamaya balad. Bununla birlikte bu tiz seslerin ierden duyulmamas iin elinden geleni yapyordu. Kolya sokaa frlad. Al-yoa'ya sert ve fkeli bir tavrla: Allahasmarladk Karamazov! Bana sylediniz ama siz gelecek misiniz? diye bard. Akam muhakkak gelirim. Neydi o Kuds iin syledii? Ne demek istiyordu Allah akna? Bu ncil'den bir paradr. Orada yle denilir. Eer seni unutursam Kuds, (burada Kuds sahip olduum en deerli ey anlamna geliyor) eer seni bir baka eye deiirsem, dilim... Anlyorum, yeter! Siz de gelin olmaz m? i ngrak. Kolya, artk sert bir tavrla kpeine seslendi ve iri, hzl admlarla eve doru yrd.ONBlRNC KiTAP AABEY. VAN FYODOROVl GRUENKA'DA Alyoa, Sobornaya meydanna, tccar kars Morozova'nn evine Gruenka'ya gitmiti. Gruenka, daha sabahleyin erkenden ona Fenya'y gndermi srarla ona uramasn istemiti. Alyoa, Penya'ya sorular sorduktan sonra kadndan hanmnn bir gn ncesinden bu yana ok derin ve zel bir endie iinde olduunu renmiti. Mitya, tevkif edildikten sonraki bu iki ay boyunca Alyoa, Morozova'nn evine, hem kendiliinden, hem de Mitya'nn tenbihleri zerine sk sk uramt. Mitya tevkif edildikten gn kadar sonra Gruenka, iddetli bir hastala tutulmu, ve hemen hemen be hafta kadar hasta yatmt. Bu be haftann birini yatanda kendisini bilmeden yatarak geirmiti. Geri imdi iki haftadr d-ar kabiliyordu, ama ok deimi, zayflam ve sararmt. Ama Alyoa'ya gre yz daha da gzellemiti ve evine girdii vakit onunla gz gze gelmekten holanyordu. Gen kadnn bakcnda kesin ve zl bir ey gittike g bulmu gibiydi. Belliydi ki, ruhunda her eyi alt st eden bir deiiklik olmutu. imdi tavrlarnda hi deimeyen, uysal ama huzur dolu ve artk deimesi de imknsz bir kararllk varKalannn arasnda byk olmayan uzunlamasna bir 172 KARAMAZOV KARDELER izgi meydana gelmiti ve bu izgi yzne, derin bir dnce iinde olduunu gsteren anlaml, hatta ilk bakta souk bir grnm kazandrmt. rnein, eski hafifliinden artk hi bir iz kalmamt. Bununla birlikte Alyoa, korkun bir

cinayetle sulandrlan bir adamn nianls olan zavall kadnn, bana gelen felkete, (stelik bu sulama tam onunla nianlanaca srada yaplmt) ve sonradan geirdii hastalkla mahkemenin ileride verecei kararn tehdidi altnda bulunmasna ramen, gene de genliinden ileri gelen eski neesini yitirmediini gryordu. Eskiden gururla bakan gzlerinde imdi garip, sakin bir k yanyordu. Bununla birlikte, yreinde, snmek yle dursun, hatta iddetlenmi olan eski derdi yeniden uyand vakit, bu gzlerde, nadir olarak fkeli kvlcmlar beliriyor-du. Bu dert hep aynyd. Gruenka'nn daha hasta iken sk sk sayklad Katerina vanovna idi. Alyoa anlyordu ki, Gruenka Mitya'y cezaevinde ancak bir kez (bunu istedii vakit yapmakta serbest olduu halde) ziyaret etmemi olan Katerina vanovna'dan kskanyordu. Tm bunlar Alyoa iin garip bir grev haline gelmiti; nk Gruenka yreindekileri yalnz ona aklyor, hep ondan t bekliyordu. O ise bazen hi bir ey syleyecek gc bulamyordu. Eve derin bir znt ile girdi. Gruenka eve yeni dnmt. Mitya'nn yanndan yarm saat nce gelmiti ve Alyoa gen kadnn onu karlamak iin masann nndeki koltuundan nasl evik bir hareketle frladn grnce, kendisini byk bir sabrszlkla beklemi olduunu anlad. Masann zerinde iskambil ktlar vard ve ktlar papaz kat oynanacak ekilde dizilmiti. Masann br tarafnda deri kapl bir divan zerine yatak serilmiti ve srtnda bir robdambr, banda da keten bir balk bulunan Maksimov, bu yataa yar yatm bir durumda uzanmt. Belliydi ki, hem hasta hem de gcn yitirmi bir haldeydi-yleyken tatl tatl glmsyordu. Gidecek yeri olmayan ihti-yarck, daha o zaman, iki ay kadar nce Gruenka ile birlikte Mokroye'den dndkten sonra, onun evinde kalm ve o zamandan bu yana ondan hi ayrlmamt. O gn, yamurda, amurda srlsklam olmu ve korku iinde Gruenka ile birlikte eve gelince, divana oturup, ekingen, yalvaran bir glmseyile hi konumadan gzlerini ona dikmiti. Byk bir KARAMAZOV KARDELER 173 znt iinde bulunan ve artk hastal balamak zere olan Gruenka, evine dndkten sonra ilk yarm saat iinde eitli ilerle urarken, onu neredeyse tm olarak aklndan karmt, ama sonra birden garip bir ekilde uzun uzun ona bakm, ihtiyarck da zavallln belli eden akn bir tavrla gzlerinin iine bakarak hi, hi, hi! diye glmt. Gruenka, .Fenya'ya seslenmi, ihtiyara yemek vermesini emretmiti. Maksimov, o gn akama kadar yerinden hi kmldamadan oturmu, hava kararp da pancurlar kapand vakit de, Fenya hanmna: Ne yapacaz hanmefendi? Yoksa gece yatsna m kalacaklar diye sormutu. Gruenka: Evet, ona divann zerine bir yatak ser, demiti. Sonradan ihtiyarca daha ayrntl olarak birok sorular sorunca, Gruenka adamcazn gerekten o srada gidecek bir yeri bulunmadn renmiti. Maksimov: Velinimetim Bay Kalganov, aktan aa artk beni evlerine kabul etmeyeceklerini sylediler ve bana be ruble hediye ettiler, demiti. znt iinde olan Gruenka: Eh, ne yapalm, kal bari, diye karar vererek, durumunun ktln anladn belli eden bir tavrla glmsemiti. htiyar, onun bu glmseyiini grnce ok duygulanm, dudaklar titremiti. Neredeyse minnetle alamaya balayacakt. te o gnden sonra, ordan oraya giderek her bulduu yere snan ihtiyar adam, Gruenka'nn evinde kalmt. Gen kadn hastaland vakit bile oradan kp gitmemiti. Fenya ile Gruenka'nn ahs olan annesi de, onu kovmam, ihtiyar beslemeye ve her gece divann zerine onun iin yatak sermeye devam etmilerdi. Hatta Gruenka, ona almt bile. Mitya'nn yanndan dnd vakit, (ki ayaa kalkar kalkmaz, daha iyice iyilemeden Mitya'y ziyaret etmeye balamt) zntsn unutmak iin Maksimuskamn yanna oturuyor, tek derdini dnmemek iin onunla sama sapan eylerden sz ediyordu. htiyar adamcazn baz eyler anlatmasn bildii meydana kt. Bylece eninde sonunda Gru-Senka iin vazgeilmez bir arkada oldu. Gruenka, kendisine her gn deil, arada bir gelen, her zaman da pek uzun bir sre yannda kalmayan Alyoa'dan 174 KARAMAZOV KARDELER baka hemen hemen hi kimseyi kabul etmiyordu. Gen kadnn, ihtiyar tccar ise o srada ok hasta idi. Kentte onun iin bir aya ukurda diyorlard ve gerekten de Mitya mahkm olduktan bir hafta sonra ld. lmeden hafta nce, yaknda mrnn sona ereceini hissederek, sonunda, eleri ve ocuklar ile birlikte oullarn yanna artm ve artk yanndan ayrlmamalarn emretmiti. Gruenka'ya gelince, ihtiyar adam uaklarna onu yukar hi sokmamalarn emretmi, eer gelirse kendisine beyefendi uzun yllar nee iinde yaamanz diliyor, ama kendisini artk tamamen unutmanz istiyor demelerini tenbih etmiti. Bununla birlikte Gru-enka, hemen her gn birini gnderip hatrn soruyordu. Gen kadn iskambilleri elinden atarak sevinle Alyoa ile merhabalatktan sonra: Nihayet geldin! diye bard. Oysa Maksimuka artk herhalde hi gelmiyeceksin diye beni ok korkutmutu! Ah sana o kadar ihtiyacm var ki! Otur masann basma, syle ne istersin, kahve mi? Alyoa sofraya oturarak: Eh kahve de olabilir, ok karnm ackt, dedi. Gruenka: yi ya! Fenya, Fenya kahve getir! diye bard. Kahvem oktandr kaynyordu, seni bekliyordu. Fenya, pirojki de getir, ama scak olsun. Hayr, dur o pirojkilerle bugn bam belya girdi. Bunlar cezaevine gtrmtm, ama Mitya hepsini geri frlatt. Azna bile komad onlar inanr msn? Hatta birini yere att ve ayaklarnn altmda inedi. O zaman da ben ona: Bunlar gardiyana brakacam. Akama kadar yemezsen demek ki yalnz ktlk, yalnz fke ile beslenen bir adamsn! dedim ve oradan ylece ayrldm! Gene darldk birbirimize, inanr msn? Zaten ne zaman gitsem hep kavga ediyoruz. Gruenka btn bunlar bir rpda, heyecan iinde sylemiti. Maksimov hemen rkeklie kaplmt. Hep gzlerini yere indirerek glmsyordu. Alyoa: . Peki bu sefer niin kavga ettiniz? diye sordu.

 Vallahi bunun byle olacan hi beklemiyordum! Dn bir kez beni eski adammdan kskand. Ne diye ona bakyorsun. Demek imdi ona bakmaya baladn yle mi? deyip duruyordu. Hep kskanyor, hep beni kskanyor! Yiyip KARAMAZOV KARDELER 175 imiyor, oturup kskanyor beni... Hatta geen hafta Kuzma' dan bile kskand. yi ama o eskisinin olduunu biliyordu, deil mi? Sen git ona anlat. Daha bandan biliyordu onu. Ama gelgelelim bu gn birden yerinden kalkt gibi, kfretmee balad. yle eyler syledi ki, insan tekrarlamaya utanr. Aptal! Ben karken Rakitka yanna girdi. Belki de onu kkrtan Rakitkadr, ha? Ne dersin? Gruenka, bunu dalgn bir tavrla sylemiti. Seni ok seviyor, hep bundan oluyor, ok seviyor da ondan! imdi stelik sinirli de... Sinirli olmaz olur mu, yarn mahkemesi olacak. Zaten ben ona yarn iin bir eyler sylemek zere gitmitim, Alyoa. nk, yarn ne olacan dndke tylerim rperiyor! Sen sinirli olduunu sylyorsun. Ama ben ne kadar sinirliyim, onu soran yok. Mitya ise hep Polonyaldan sz edip duruyor! Ne aptal ey! Bak Maksimuka'dan kskanmyor ama! Maksimov da bir sz sylemek gerekliliini duyarak: Beni de karm ok kskanyordu, dedi. Gruenka, isteksiz bir tavrla gld: Haydi canm, seni kim kskanr? Zaten seni kimden kskanabilirdi? Hizmeti kzlardan, efendim. Eee, sus Maksimuka! imdi glecek halim yok. Dndke fkem kabaryor. Plrojki'lere gz ataym deme, vermem sana! Senin iin zararl. Balzam likr de vermem. stelik bir de bununla ura: Sanki evim bir dknler yurdu. Gruenka bunu sylerken glmt. Maksimov, gzleri dolu dolu olmu bir halde ve alamakl bir sesle: Ben sizin yardmlarnza lyk deilim efendim, ben buna demem efendim, dedi. yiliklerinizi benden daha muhta olan kiilere yapsanz daha iyi olur efendim. Eh, herkes muhtatr, Maksimuka. Hem kim, kimden daha ok muhtatr bunu nasl anlayacaz? Hi deilse o Polonya'l olmasayd bari Alyoa! O da bu gn durup dururken hastaland. Ona da gittim. imdi ite mahsus ona pirojki Gndereceim. imdiye kadar gndermiyordum. yle olduu kaide, Mitya ona bunlar gnderiyorum diye sulad beni! te imdi mahsus gndereceim, mahsus gndereceim! te Fen-176 KARAMAZOV KARDELER ya geldi, elinde de bir mektup var! Eh demedim mi ben size? Gene Polonyallardan, gene para istiyorlar! Pan Mussyalovi, gerekten olaanst uzunlukta ve bin bir dereden su getirerek yazd bir mektup gndermiti; bu mektupta Grusenka'dan kendisine ruble vermesini rica ediyordu. Mektuba bir de parann alndna ve ay iinde deneceine dair bir kt ilitirmiti. Bu ktta Pan Vrublevs-kiy'in de imzas vard. Gruenka, eski gz arsndan yine ayn eit ve gene ktlar ilitirilmi bir ok mektuplar almt. Bu i Gruenka'nn iki hafta kadar nce iyiletii gn balamt. Bununla birlikte, gen kadn biliyordu ki, her iki Pan da hastal srasnda salk durumunu renmek iin evine uramlard. Gruenka'nn ilk ald mektup byk kda yazlm, zarf da soyad tayan byk bir mhrle yaptrlmt. oK belirsiz ve kark bir ekilde yazlmt. Bu yzden Gruenka yalnz yarsn okumu ve hi bir ey anlamadan atmt. Zaten, o urada mektup dnecek durumda deildi. O ilk mektuptan sonra, ikinci gn bir mektup daha gelmiti. Bu mektupta Pan Mussyalovi, kendisine en ksa zamanda denmek zere iki bin ruble bor olarak vermesini rica ediyordu. Gruenka bu mektubu da karlksz brakt. Ondan sonra artK bir seri mektup geldi. Her gn bir tane geliyordu. Hepsi de ayn ekilde ok cidd ve dolambal bir ifadeyle yazlmt, ama mektupta bor olarak istenen para gittike azalyordu. Yz rubleye, 'yirmi be rubleye, on rubleye dmt. En sonunda da Gruenka birden her iki Pann da kendisinden sadece bir ruble istediklerini bildiren bir mektup almt. Mektuba ikisinin de imzaladklar bir kt ilitirilmiti. O zaman Gruenka birden iinde bir acma duymu ve akama doru, kendisi bir kou Pan'a gitmiti. Her iki Poonya'ly da korkun bir fakirlik, hemen hemen bir sefalet iinde bulmutu. Ne yiyecekleri, ne odunlar, ne sigaralar vard. EV sahiplerine de bor yapmlard. Mokroye'de Mitya'dan kumarda kazandklar iki yz ruble abucak eriyivermiti. Bununla birlikte Gruenka her iki Pan'n da kendisini kibirli bir tavrla ve sanki hi kimseye muhta deillermi gibi son derece nezaket kurallarna dikkat ederek, byk byk 'szler ederek karlamalarna am kalmt. Bunlara yalnz glm KARAMAZOV KARDELER 177 eski gzarsna on ruble vermiti. Yine o srada glerek bu yaptn Mitya'ya anlatm, o da hi kskanlk duymamt. Ama o gnden bu yana Pan'lar Gruenkaya drt elle sarlmlard. Her gn ona para istediklerini bildiren mektuplar yadryor, o da her seferinde onlara birazck para gnderiyordu. te o gn Mitya birden mthi bir kskanla kaplvermiti. Gruenka, gene endie ile ve acele ederek: Ben de aptal gibi, Mitya'ya giderken, ona da bir dakikack uramtm. nk benim eski Pan'm da hastayd diye tekrar sze balad. Bunu glerek Mitya'ya anlatyordum. Oraya gittiim vakit, Benim eski Polonya'n gitar alp, eski arklar okumaya kalkmasn m? Herhalde duygulanarak onunla evleneceimi sanyor dedim. Bunu der demez Mitya, bir frlad, bir kfretti... yle mi? Al sana! te ben de Pan' lara pirojkiler gndereceim! Fenya! Kimi gnderdiler? Kim var orada? Kz m gnderdiler? Al ona ruble gnder. Bir de on kadar pirojki al, kda sar, kza bunlar onlara gtrmesini syle. Sen de Mitya'ya Pan'lara pirojki gnderdiimi muhakkak anlat, e mi Alyoa? Alyoa glmsedi: Anlatr mym hi? Gruenka ac ac: Yani zlyor mu sanyorsun? Mahsus kskanm gibi davrand. Yoksa umurunda bile deilim ben!

Alyoa: Nasl mahsus? diye sordu. Sen safsn Alyoenka. Ne kadar akll olsan gene.de hi bir ey anlamyorsun, dorusu bu! Ben byle olduum iin kskand diye gcenmiyorum. Ama hi kskanmasayd gce-fcirdim. Ben yleyim ite. Kskanla hi kzmam. Benim de yreim ate doludur. Ben de kskanrm! Asl gcme giden ey u: Mitya beni hi de sevmiyor, imdi de mahsus kskan-^ gibi grnyor. Kr mym, grmyor muyum sanki? Kendisi bile bana bugn durup dururken Katya'dan sz etti: Bendim yleymi, byleymi, benim iin Moskova'dan bir doktor getirtti. Beni kurtarmak iin en iyi, en bilgili, en birinci avukat getirtti dedi. Madem benim gzlerime baka baka onu r, demek ki onu seviyor! Utanmaz, arlanmaz adam! Ken-bana kar sulu, yleyken beni sulayp da zeytinya178 KARAMAZOV KARDELER gibi BU yzne kmak, btn kabahati benim zerime yklemek iin: Sen benden nce o Polonyalyla yayordun, yle olunca ben artk Katya ile ilgilenebilirim demek istiyor. Asl istedii bu! Btn suu benim zerime yklemek istiyor. Mahsus bir bahane yaratp kavga kard benimle, diyorum sana! Yalnz ben... Gruenka ne yapacan sylemedi, yalnz gzlerini mendille rterek hkra hkra alamaya balad. Alyoa kesin bir tavrla: O Katerina tvanovna'y sevmez! dedi. Gruenka, mendili gzlerinden ayrmadan sesinde tehdit edici bir anlamla: Eh, seviyor mu, sevmiyor mu, bunu yakn zamanda kendim renirim, dedi. Yz irkinlemiti. Alyoa byk bir znt ile o yumuak ve sakin bir nee ile parlayan yzn birden somurtkan kzgn bir yz haline geldiini grd. Gruenka birden: Eh, samalk yeter! diye kestirip att. Ben seni buraya hi de bunun iin armadm. Alyoa, yavrum yarn ne olacak, yarn ne olacak?... te benim zldm bu! Yalnz buna zlyorum! Herkese bakyorum da hi kimse bunu dnmyor, bari sen bunu dnyor musun? Ayol yarn onu muhakeme edecekler; bana anlat nasl muhakeme edecekler onu? Belli ki uak, uak ldrd! Uak! Aman Allahm! Yoksa gerekten onu uan yerine mahkm mu edecekler? Hi kimse ortaya kp da onu savunmayacak m? Ua hi rahatsz etmediler deil mi? Alyoa dnceli bir tavrla: Onu iyice sorguya ektiler, dedi. Ama herkes sulunun o olmad kansnda. imdi kendisi ok hasta yatyor. Daha o gnden bu yana hasta. Eskidenberi sara hastal vard ya, ona gene tutulmu. ' Sonra szn: Gerekten hasta, diye tamamlad. Hay Allah! Hi deilse sen o avukata gidip, kendisine her eyi olduu gibi anlatsaydn. Diyorlar ki, onu bin rubleye Petersburg'dan getirtmiler. O bini mz birlikte verdik. Ben, tvan aabeyin' bir de Katerina vanovna. Doktoru ise Moskova'dan Katerin vanovna'nn kendisi getirtti. Avukat Fetyukovi daha d f KARAMAZOV KARDELER 179 fazla alrd, alrd ama, i tm Rusya'ya yayld. Tm gazete-ler, dergiler hep bu davadan sz ediyorlar. Fetyukovi de, daha ok, artk da~va dillere destan oldu diye, ona daha da byk bir n kazandracak diye o crete raz oldu. Kendisini dn akam grdm. Gruenka acele ile atld: Peki sonra ne oldu? Ona syledin mi? Beni dinledi, ama, hi bir ey sylemedi. Yalnz belirli bir dnceye varm olduunu bildirdi. Ama szlerimi de dikkate alacan ifade etti. Nasl dikkate alacakm? Ah, bu adamlar ne ktdr! Mitya'y felkete srklyorlar! Peki, teki doktoru neden getirtmi? Alyoa, hafife glmsedi: Uzman olarak. Aabeyimin deli olduunu, kendisini bilmeyecek bir durumda bulunduunu, ldrd iin babam ldrm olduunu ileri srmek istiyorlar. Ama aabeyim buna raz olmaz. Gruenka: Ah, baban ldrm olsayd, bunu sylemek mmknd! diye bard. O zaman deliydi, tam anlamyla deli. Hem de onun bu hale gelmesinden ben, alan biri olan ben sorumluyum! Ama o ldrmedi ki! O ldrmedi! stelik de herkes ona ykleniyor, hep onun ldrdn sylyorlar, tm kent yle sylyor. Fenya bile yle ifade verdi. Szlerine baklrsa, o ldrm gibi oluyor. Hele dkkndakiler, hele o memur... Sonra meyhanede daha nce syledikleriini duyanlar! Herkes ona kar! Neler, neler sylyorlar! Alyoa can sklarak: Evet, ifadelerin says korkun denecek kadar oald, dedi. Hele Grigoriy, Grigoriy Vasilyi, kendi sznde yle srar ediyor ki! Kapnn ak olduunu syleyip duruyor. Kafasna koymu bir kez onu yle grdn. Artk kimse onu Dncesinden caydramaz. Ben bir kou ona gittim, kendisi ile uzun uzun konutum. stelik kfr de ediyor. Alyoa: Evet onu ifadesi belki de aabeyimin aleyhindeki en kuvvetli ifadedir.180 KARAMAZOV KARDELER Gruenka birden ok endieli bir tavrla gizli bir ey sylyormu gibi: Mityann delirdiine gelince, imdi bile birazck yle grnyor, dedi. Biliyor musun Alyoenka? Bunu sana oktandr sylemek istiyordum. Ona her gn gidiyorum ve ap kalyorum. Syle bakaym, sen ne dersin? imdi hep syleyip durduu eyler nedir Allahakna? Bir sze balad m, konuuyor, konuuyor... Ne dediini bir trl

anlayamyorum. Kendi kendime her halde akll insanlarn anlayabilecei bir eyler sylyor, ben aptaln biriyim, bunu nereden anlarm diyorum. Yalnz, dn akam, birden bana bir bebeden, daha dorusu kim olduunu bilmediim bir ocuktan sz etmeye balad. Bebe neden fakirdir? te ben imdi o zavall ocuun durumundan tr, Sibirya'ya gidiyorum. Ben kimseyi ldrmedim ama Sibirya'ya gitmem gerekiyor diyordu. Neymi o bebe? Bir eycik anlayamadm. Ama, o konuurken alamaya baladm. nk ok gzel konuuyordu. Kendisi de alyordu. Ben de alamaya baladm. O zaman birden beni pt, ve ha kararak beni kutsad. Syle bana Alyoa, kimmi o yavru bebek? anlat bana... Alyoa glmsedi: Bunlar herhalde Rakitin'den geliyor, Rakitin nedense sk sk ona gitmeye balad. Bununla birlikte... Bu sz Raki-tin'in sz deil... Her neyse anlarz, dn akam ona gitmitim. Bu gn de gideceim. Gruenka: Hayr bu i Rakitinka'nn ii deil, bunlar kafasna aabeyin Ivan Fiyodorovi koyarak onu artyor, yanma giden odur! Senin anlayacan... diye sylendi, sonra birden sustu. Alyoa, Gruenka'ya gzlerini dikerek arm gibi: Ne demek istiyorsun? Aabeyim Mitya'y ziyaret m etti? Ama Mitya aabeyim, van'n bir kez olsun ona uramadn syledi. Gruenka ne syleyeceini arm bir halde, birden k zararak: Aman... Ne biim insanm ben! Azmdan kardm ' te! diye bard. Dur, Alyoa, konuma! Madem azmdan kardm, artk btn gerei soyliyeyim: Ivan aabeyin, ' ya'ya iki kez uram. Birinci ziyaretini gelir gelmez KARAMAZOV KARDELER 181 Biliyorsun ya, hemen Moskova'dan drt nala gelmiti. Daha ben hastala tutulmamtm bile. kinci kez olarak da, bir hafta nce gitmi. Ama Mitya'ya onu ziyaret ettiini sana sylememesini tenbih etmi. Zaten kimseye sylemesini istemiyormu. Gizli gizli gidiyormu ona. Alyoa derin bir dmce iinde oturuyor, bireyler tasarlyordu. Belliydi ki bu haber onu artmt. Ar ar konuarak : van aabeyim, Miltya'nn iini benimle konumuyor, dedi. Zaten tm bu iki ay iinde ok az konutu. Ona uradm vakit de, her zaman geldiime can sklyor. Onun iin haftadr ona gitmiyorum. Hm, hmm... Eer bir hafta nce ona uramsa... Bu hafta iinde gerekten Mitya'da garip bir deiiklik oldu. Gruenka acele ile szn destekledi: Deiti ya! Deiti ya! dedi. Aralarnda bir sr var... Gizli bir sr vard aralarnda!... Bunu Mitya'nn kendisi bana syledi. Hem biliyor muum, yle bir srm- ki, Mitya bir trl huzura kavuamyor. Oysa eskiden neeli idi. Ho imdi de neeli ya... Yalnz biliyor musun? Ban yle oraya buraya sallamaya, odada bir aa, bir yukar dolamaya, sa elinin u parma ile akandaki salar kartrmaa balad m, ben artk iinde kendisine endie veren bir eyin bulunduunu anlarm... Artk bunu iyice rendim! Oysa eskiden neeliydi. Bugn bile neeli grdm onu! Ama sen sinirli demitin. Sinirli de olsa, yine neelidir o. Zaten hep sinirlidir, ama bir anda neeleniveriyor ite. Sonra da gene sinirli oluyor. Hem biliyor musun Alyoa, ona bakp hep hayret ediyorum. Kendisini korkun bir ey bekliyor, o ise yle sama eylere glyor ki! Tpk ocuk gibi. van'n onu ziyaret ettiini bana sylememeni tenbih etti mi, gerek mi? Sana gerekten syleme mi dedi?... yle dedi ya. Syleme dedi. Zaten Mitya yalnz sen-den korkuyor. nk bu iin iinde bir sr varm. Kendisi syledi bunu. Gruenka, birden atlp yalvararak: . Kuzum Alyoa, ne olur ona git, azn ara, ne imi ara-rndaki o sr ren, sonra da gelip bana syle! Benim gibi182 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 183 zavall bir kadn zntden kurtar. Artk o uursuz kaderin-neyse bileyim. Seni bunun iin ardm. Sen o srrn seninle ilgili olduunu mu sanyorsun--Eer yle olsayd, Mitya, bunun bir sr olduunu senin yannda sylemezdi! Bilmiyorum. Belki bana sylemek istiyor, ama cesaret edemiyor. nceden haber veriyor. Bir sr var demek istiyor ama nasl bir sr olduunu sylemiyor. Peki sen bunun ne olduunu dnyorsun? Ne mi dnyorum? Artk benim iin felket gete; att, yle dnyorum. Hem de felketimi her birlik hazrladlar. nk bu iin iinde Katya var. Btn bunlar Katya'dan kyor. Mitya: yleymi, byleymi diyor, onur. iin! O kadn gibi deilim demek! Mitya bunu nceden sylyor. Bana haber veriyor. Beni brakmay aklna koymu! ste btn srr bu! bunu dnmler, ... Yani Mitya, Katya, bir de van Fiyodorovi. Alyoa, ben sana oktandr bir ey sormak istiyordum: Mitya, bir hafta nce bana birden durup dururken van'n Katya'ya k olduunu syledi. Bunu da onun sk sk evine gitmesinden karm. Bana doru mu syledi, yoksa yalan m? Elini vicdanna koy, indir haneri gsme! Syle! Sana hibir zaman yalan sylemem. van, Katerina va-novna'ya k deil. Benim dncem bu...

 te, ben de o zaman yle dnmtm! Bana yalan syledi utanmaz. burada! imdi de beni mahsus kskanm gibi davranyor, sonradan ayrlrsak kabahati bana yklemek iin. yle saf ki! Hi bir eyi gizli tutamyor, yle ak yrekli ki!... Ama ben ona gsteririm! Ona gsteririm ben dnyann ka bucak olduunu! Bana sen benim ldrdme inanyor" sun dedi. Bunu bana syledi! Beni bununla sulad! Dnse ne! Tanr suunu balasn! Dur! O Katya'ya mahkemede neler yapacam! Orada ona yle bir sz syleyeceim ki... Her eyi syleyeceim! Gruenka bunu syledikten sonra gene ac ac alamaya balad. Alyoa yerinden kalkarak: Bak, sana kesin olarak bir ey syleyebilirim, Gruenfca-dedi. Birincisi u: Mitya, seni seviyor, dnyada herkesten ok seni seviyor. Yalnz seni!... Bu szme inan. Bunu iyice biliyorum. Artk bunu benden baka kimse bilemez. kincisi onun azn aramak istemiyorum. Eer bugn bana kendiliinden o srrn sylerse, sana aklamaa sz verdiimi kendisine aka bildireceim. O zaman, bugn gene gelir, sana ne olduunu sylerim. Yalnz... Bana yle geliyor ki... 3u ile Katerina vanovna'nn hi ilgisi yok! Bu sr bambaka bir eyle ilgili. yle sanyorum. Bana yle geliyor ki, Katerina vanovna ile bu i arasnda hibir iliki yok. Eh, imdilik hoa kal! Alyoa elini skt. Gruenka hl alyordu. Alyoa, gen kadnn teselli olsun diye syledii bu szlere pek inanmadn gryordu. Ama yine de hi olmazsa derdini dkmesi iin iyi bir ey olmutu. Gen kadn bu durumda brakmak onu zyordu, ama Alyoa'nn acelesi vard. Daha birok grevler onu bekliyordu. II HASTA AYAK Grevlerinden birincisi, onu bayan Hohlakova'nn evinde bekliyordu. Alyoa, oradaki iini biran nce bitirip, Mitya'y ziyarete gecikmemek iin, acele ile oraya gitti. Bayan Hohla-fcova, haftadr rahatszlanmt: Nedense aya imiti. Geri, yatakta deildi ama, gndzleri srtnda zarif ve pek ak sak olmayan bir sabahlkla, boudoir'nda kanepenin zerinde yar uzanm bir durumda yatyordu. Alyoa bu vesile ile kt bir niyet tamayan hafif bir alayla, kendi kendine, Bayan Hohlakova'nn hastalna ramen, neredeyse kla-dnmekten kendini alamyordu. Durup dururken sadanteller, kurdeleler taklyor, zarif lizzler giyiliyordu. Alyoa, bunlarn niin yapldn anlyordu, ama bunlar sama dnceler olarak zihninden kovmaya alyordu. Son gnlerde Bayan Hohlakova'y baka misafirlerin arasnda Perhotin adnda bir gen ziyaret etmeye balamt. Alyoa, drt gn kadar bir sredir onlara uramamt ve eve girer girmez acele ile Liza'nn yanna gitmek istedi, nasl onunla ii vard. Liza daha bir gn nce, ona. ok bir durumu> grmek zere hemen gelmesi iin s-184 KARAMAZOV KARDELER f KARAMAZOV KARDELER 185 rarla ricada bulunmasn tenbihleyerek bir hizmeti kz gn. dermiti. Bu da baz nedenlerle Alyoa'da bir ilgi uyandrmt Ama hizmeti kz Alyoa'nn geldiini Liza'ya haber verinceye kadar, Bayan Hohlakova, gelmi olduunu birinden renerek hemen ona baka bir hizmetisini gndermi ve yalnz bir dakika iin yanna gelmesini rica etmiti. Alyoa, nce annenin ricasn yerine getirmenin daha doru olacan dnd. yle yapmayacak olursa. Bayan Hohlakova, muhakkak Alyoa, Liza'nn yannda iken, ikide bir ona birini gnderip rahatsz edecekti. Bayan Hohlakova bayram gnym gibi zel bir itina ile giyinmi olarak ve olaanst bir sinir gerginliiyle heyecan iinde divann zerinde yatyordu. Alyoa'y sevin lklar ile karlad. Krk yldr, krk yldr evet, tam krk yldr sizi grmedim! Koca bir hafta geti de... Bir dakika, ha... Sahi, drt gn nce, aramba gn bizdeydiniz. Siz, Liza'ya gidiyordu-nuz, deil mi? Biliyordum zaten. Herhalde ben duymayaym diye ayaklarnzn ucuna basa basa doru ona gitmek istiyordunuz. Ah, sevgili, sevgili Aleksey Fiyodorovi. Beni ne kadar endie iinde braktnz bir bilseniz! Ama bunu sonra konuuruz. Geri en nemli olan bu, ama gene de sonra konuuruz bu konuyu. Sevgili Aleksey Fiyodorovi, Liza'cm tam anlamyla artk size emanet ediyorum. Zosima dedenin lmnden sonra nur iinde yatsn (bunu sylerken ha karmt) size bir rahip olarak bakyorum. Ho yeni giysinizi kendinize ok yaktryorsunuz dorusu? Nereden buldunuz byle bir terziyi? Ama hayr, hayr. Asl nemli olan bu deil, bunlar sonra konuuruz. Size bazen Alyoa dediim iin sakn bana kzmayn olmaz m? Ben ihtiyar bir kadnm. Her eyim ho grlr (bunu sylerken nazl nazl glmsemiti), ama bunu da sonra konuuruz. Yeter ki, en nemli eyi unutmayalm! ok rica ederim, bana bunu hatrlatn, olmaz m? Konuurken konudan ayrldm m, bana asl nemli olan neydi? diye sorutulmaz m? Ah, imdi en nemli olann ne olduunu ben nereden bileyim! Liza, sizinle evlenmek konusunda vermi ol d o ocuka sz geri ald gnden bu yana, herhalde bu tn bunlarn, uzun bir sre tekerlekli iskemlede kalm, zavall hasta kk bir kzn bir hayal oyunundan baka birey ol madiini anlamsnzdr. Aleksey Fiyodorovi, ok kr, imdi artk yryor. Bunu da Katya'nn, Moskova'dan o zavall aabeyinize... yarn... ey edecekleri aabeyiniz iin getirttii yeni doktora borluyuz... Ah, yarndan niin sz ediyorum! Yarn olacaklar dndke lecek gibi oluyorum. Meraktan leceim vallahi... Szn ksas, o doktor, dn akam bize geldi ve Liza'y grd... Vizitesine elli ruble dedim. Hey Allah gene olmayacak eyler sylyorum! Gene asl syleyeceimi sylemiyorum. Gryorsunuz ya, artk bsbtn szlerimi a-gryorum. Acele ediyorum. Hem neden acele ediyorum? Bilmiyorum. imdi artk korkun denecek bir ekilde, hibir ey bilmiyorum. Benim iin herey karmakank bir yumak haline geldi. Korkarm ki, can skntsndan imdi yanmdan prr diye uacaksnz, artk sizi kim grr? Hay Allah, ne diye oturuyoruz? Bir kez kahve ielim. Yulya, Glafira! Kahve getirin. Alyoa, acele ile teekkr ederek, daha biraz nce kahve itiini syledi. Kimde itiniz? Agrafena Aleksandrovna'da! Yani... Yani o kadnla! Ah, herkesi mahveden o zaten. Ho bilmiyorum. Diyorlar ki, imdi ok namusluymu. Geri i iten geti, ama eskiden gerektii vakit yle olsayd, daha iyi olurdu. imdi yle olmas neye yarar? Susun Aleksey Fiyodorovi, susun! nk o kadar ok ey sylemek istiyorum ki. galiba hi bir ey syleyemeyeceim. Bu korkun

dava... Muhakkak gideceim. Ona hazrlanyorum. Beni mahkeme salo-luna koltukta gtrecekler. Zaten orada oturabilirim. Ya-nmda insanlar olacak. Hem biliyor musunuz? Tanklar arasn-da ben de varm. Ah neler syleyeceim! Biliyorum ben neler syleyeceimil Yemin etmek gerekecek, yle deil mi? yledir. Ama sizin oraya gidebileceinizi sanmyorum. - Ama oturabiliyorum. Ah, ne syleyeceimi artyorsunuz! o dava, o vahice davran yok mu? Sonra herkes Sibirya'ya gidiyor... Bakalar da evleniyor... Hepsi de herey hzla, abuak deiiyor. Sonunda da hi bir ey kalmyor, herkes bir aya ukurda olan birer ihtiyar haline geliyor. En, varsn yle olsun, yoruldum artk! O Katya, cette char-mante Personne yok mu? Benim btn umutlarm yok etti. aabeylerinizden birinin peinden Sibirya'ya gidecek.186 KARAMAZOV KARDELER br aabeyiniz de onu izleyecek ve komu kentlerden birin-'de oturacak. Sonra da hepsi birbirlerine ac ektirecekler!... Buna deli oluyorum, en memlisi iin byle dallanp budaklanmas: Petersburg'da ve Moskova'da tm gazeteler de bir milyon kez yazdlar bunu... Ha, evet dnn bir kez, benim iin bile bir eyler yazmlar, gya aabeyinizin ok sevdii bir arkadaymm, kt bir sz sylemek istemiyorum, ama dnn, bir dnn bunu! yle ey olamaz! INerde, nasl yazmlar bunu? imdi gsteririm!! Dn aldm ve dn okudum. te bakn, Petersburg'da yaynlanan Dedikodu> gazetesi, bu yl kmaya balad. Ben sylentilere baylrm. Bu yzden abone oldum, kendi bama i atm. Grdnz m, nsslm o dedikodular? ite bakn, u.rada yazyor, okuyun. Alyoa'ya yastnn altnda bulunan bir gazete yapran uzatt. Belki gerekten zntl deil, garip bir bitkinlik iindeydi ve belki d gerekten zihninde herey karmakark bir yumak haline gelmiti. (Gazetedeki haber olduka ta gediine koyan cinstendi ve herhalde onu ok rahatsz etmiti. Ama iyi ki kendisi o anda dikkatini bir nokta zerinde toplayabilecek durumda deildi. Bu yzden biraz sonra o gazeteyi de unutabilir ve bambaka bir konuya atlayabilirdi. O korkun davann, Rusya'nn her yerinde dillere destan olduunu Alyoa oktandr biliyordu ve o iki ay iinde baz doru haberler arasnda aabeyi iin de, genel olarak, tm Karamazov'lar iin de, hatta Ikendi hakknda bile o kadar olmayacak haberler ve rportajlar okumutu ki... Gazetelerden, birinde aabeyinin iledii cinayetten sonra korkudan rahip olduu ve manastra kapand bile yazlyd. Bir baka gazetede bu yalanlanyor ve aksine kendisinin Zo-sima dede ile birlikte manastrdaki kasay krdktan sonra Toz olduklar 3leri srlyordu. Dedikodu gazetesindeki imdiki haberin bal ise Karamazov'un davasndan nce Sko-toprigonyevskd. (Ne yazk ki kentimizin ad budur. Uzun zamandr adn gizledim ama.) Haber ksackt ve Bayan Hoh-lakova'dan aktan aa sz edilmiyordu. Zaten tm isimler gizli tutulmutu . Yalnz, imdi bu kadar grlt patrd ile muhakeme etmeye hazrlandklar sulunun, vaktiyle orduda bulunan emekliye ayrlm, kstah davranlar ile l KARAMAZOV KARDELER 187 tembel ve kyllerini azat etmemi bir temen olduu, durmadan gnl ileri ile vakit geirdii ve zellikle yalnzlktan can sklan baz hanmlarn zerinde byk etkisi olduundan sz ediliyordu. Hatta sylendiine gre, o can sklan ve hl genlik taslayan dul hanmlardan biri, kocaman bir kz olduu halde, ona o kadar tutulmutu ki, daha cinayetten iki saat nce, ona tek kendisi ile birlikte altn madenlerine kasn diye, bin ruble teklif etmiti! Ama canavar, krk yandaki can sklan hanmn gzelliklerine kaplp onunla birlikte Sibirya'ya srklenmektense bu i iin ceza grmeyeceini sanarak gene bin ruble iin babasn ldrp soymay tercih etmiti. Batanbaa sz oyunlar ile dolu olan bu yazda gerektii gibi, baba katili olmann, ahlka aykr bir-ey olduu kabul ediliyor, ama sonunda gene de, yeni ortadan kaldrlan serflie kar ate pskrlyordu. Alyoa, yazy merakla okuduktan sonra, gazete yapran katlayarak onu gene Bayan Hohlakova'ya verdi. Bayan Hohlakova: Siz syleyin, orada yazdklar ben deil miyim? Ona, hemen hemen bir saat kadar nce, altn madenlerine gitmesini teklif eden bendim, imdi durup dururken, krk yandaki hanmn gzellikleri! diyorlar. Hem sanki ben ona, bunu onun iin mi teklif etmitim? Bunu mahsus yazyor! Tanrm! krk yandaki hanmn gzellikleri! diye yazd iin onu, benim baladm gibi bala... Hem bunu yazan kimdir?... Kimdir bunu yapan biliyor musunuz? Dostunuz Rakitin! Alyoa: Belki de, dedi. Ama ben bu konuda hibir ey iitmedim, Odur! Odur! Belki demeyin! Ben onu kovdum ya... Olup bitenlerin tm hikyesini biliyorsunuz deil mi? Bundan byle sizi ziyaret etmemesini sylemisiniz, bunu biliyorum. Ama bunu niin yaptnz... hi deilse sizden iitmedim. O halde ondan iittiniz demek! Peki, imdi bana kfrediyor mu, svp sayyor mu? Evet, svyor. Ama o zaten herkese sver. Hem neden evinize gelmesini yasak ettiniz? Bunun nedenini bana sylemedi. Zaten onunla nadir olarak karlayoruz, aramzda bir arkadalk yok.188 KARAMAZOV KARDELER Eh, yleyse size hepsini aklayaym. Yaplacak baka birey yok, bari itiraf edeyim. nk, bu iin iinde belki de bir noktada suluyum. Yalnz en kk, kmencik, mini mini bir nokta... O kadar kk ki, hani hi yok deseniz olur Anlyor musunuz yavrum? (Bayan Hohlakova birden garip yaramazca bir tavr taknm, dudaklarnda da sevimli, m ayn zamanda bir ey sakladn belli eden bir glmseyi belirmiti.) Anlyorsunuz ya! yle tahmin ediyorum ki... zr dilerim Alyoa, imdi sizinle bir anne gibi konuuyorum. Ah, hayr, hayr, aksine, u anda size tpk babammsnz gibi... nk, anne demek buraya hi uymuyor... Her neyse, tpk gnah karrken Zosima Dede'ye yaptm gibi, en dorusu bu. yle demek ok uygun oluyor. Size biraz nce, rahip> demitim ya... Her neyse, ite o zavall gen, dostunuz Rakitin var ya, (aman Allahm, ona hi mi hi darlamyorum! Geri kzyorum, fkeleniyorum, ama o kadar ok deil) yani sizin anlayacanz, bu akl havada olan delikanl, birden, dnn bir kez, galiba bana k oldu. Bunu daha sonra, ok daha sonra birden farkettim. Daha balangta, yani bundan bir ay kadar nce, evime daha sk gelmeye balamt. Hemen hemen hergn geliyordu. Geri onunla daha nceden de tanyorduk ama... Ben hibir ey bilmiyordum... Sonra birden, sanki zihnim aydnlanr gibi oldu ve hayretle baz eyler farketmeye baladm. Biliyor

musunuz? Burada grevli olan arbal, cana yakn ve ok deerli bir genci, Piyotr lyi Perhotin'i de bundan iki ay nce evime kabul etmeye balamtm. Siz de ona ka kez burada rastladnz. Kendini bilen, cidd bir gentir, yle deil mi? U gnde bir gelir., Hergn gelmez. (Geri hergn de gelse, bundan ne kar?) Hem, her zaman yle gzel giyinmitir kiBen zaten yetenekleri olan, gsterii sevmeyen genleri daima verim, Alyoa! Bu gencin ise hemen hemen bir devlet adam kadar derin bir zeks var, yle gzel konuur ki! Muhakka onun iin gereken kimselere ricada bulunacam, muhakka ileride diplomat olabilir. O korkun gn, beni az kalsn lm den kurtarmt evime gelerek... Dostunuz Rakitin ise, her zaman ayanda yle gelirdi ve o izmeli ayaklarn halnn zerine uzatrd zn ksas, artk bana baz imalarda da bulunmaya balamt Hatta birgn, birden burdan giderken, elimi kuvvetle s KARAMAZOV KARDELER 189 O elimi sknca, birden ayam armaya balad. Zaten Ra-kitin daha nce de evimde Piyotr lyi'e rastlamt. Hem inanr msnz, hep onu ineliyor, kzdrp duruyor, nedense ona sylenip duruyordu. Bir araya geldiler mi, ikisine bakyor, iimden glyordum. te birgn, tek bama oturuyordum. Hayr, doru sylemek gerekirse yatmak zereydim! Evet! Birgn tek bama yatyordum, ite bu srada Mihayl vanovi geliyor ve dnn bir kez, bana kendisinin yazm olduu bir iiri getiriyor, hasta ayam iin yazlm ksack bir iir... Daha dorusu benim hasta ayam iir halinde anlatm. Durun, nasld? O ayack, o ayack Hasta olmutu birazck... yleydi galiba... Nasld?... te bakn iirleri hi aklmda tutamam! urada saklyorum onu. Herneyse, sonra size gsteririm. Yalnz unu syleyeyim ki, ok gzel, ok gzel bir eydi, hem biliyor musunuz? Yalnz kk bir ayacktan sz etmiyordu. Ayn zamanda iinde bir ders vard, ok gzel bir fikir tayordu. Szn ksas, htra defterim iin yazmt onu, Eh ben, tabi teekkr ettim. Belliydi ki, o da bundan gururlanmt. Daha ona henz teekkr etmitim ki, birden ieriye Pyotr lyi girdi. O vakit, Mihayl vanovi'in yz birden gece gibi karard. Piyotr lyi'in ona nedense bir engel olarak grndn artk anlyordum. nk, Mihayl vano-'i iirlerden hemen sonra bir eyler sylemek istiyordu. Bunu seziyordum. te Piyotr lyi, tam o srada ieri girmiti. Birden Piyotr lyi'e iirleri gsterdim. Yalnz kimin yazd-Sini sylemedim. Ama kesin olarak inanyorum ki, evet kesin olarak biliyorum ki, bunu kimin yazdn hemen anlamt. Geri kendisi imdiye kadar bunu aklamyor ve bunu o srada hi tahmin etmediini ileri sryor ama... biliyorum ki bunu mahsus yle diyor. Piyotr lyi, hemen kahkahalarla lmeye ve iiri eletirmeye balad. ~- Berbat bir iir! Bunu herhalde ilahiyat fakltesi -rencilerinden biri yazmtr, diyordu.ste Hem de yle ateli, yle ateli sylyordu ki bunlar! zaman dostunuz kahkahalarla glecek yerde, birden bsbtn ileden kt!... Aman yarabbi! Birbirlerini dve-diye dndm.190 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 191 Bunu ben yazdm, dedi. aka olsun diye yazdm, nk iir yazmay adilik sayyorum... Yalnz benim yazdm iirler gzel iirlerdir. Sizin Pukin'e kadn ayan iirde dile ge tirdi diye antlar dikmek istiyorlar! Oysa, benim iirlerimin belirli bir yn var. Siz ise serf altran bir adamsnz. Siz nerede, hmanist olmak nerede? Siz imdiki aydnlarn sahip olduklar duygulardan hibirine sahip deilsiniz! Toplumun gelimesi sizi hi etkilememi! Siz bir memursunuz, stelik rvet alyorsunuz! diyordu. te o zaman artk barmaa ve kavga etmesinler diye yalvarmaya baladm. Piyotr lyi ise, biliyor musunuz? Hi de korkak deilmi! Birden en soylu kiilere yakr bir tavr taknd. Rakitin'e alayl alayl bakyor, dinliyor ve zr diliyordu. Bilmiyordum, diyordu. Eer bilmi olsaydm bu iirleri verdim... Zaten airlerin hepsi ite byle sinirlidirler. Yani, sizin anlayacanz, en nazik tavrlar taknd halde, yle bir alay ediyordu ki!... Sonradan kendisi de bana, tm o szlerinin alay olduunu syledi. Ben ise gerekten cidd olarak sylediini sanyordum. Yalnz, tpk sizin karnzda olduum gibi, yattm yerden yle dndm: imdi, Mi-hayl vanovi'i evimde, misafirime barp ard iin kap dar edersem, acaba nezakete aykr m, yoksa yerinde bir ey mi olur? te, inanr msnz, yattm yerde gzlerimi kapam hep bunu dnyordum: Byle bir ey soylu bir kadna yakr m, yakmaz m? Bir trl de karar veremiyordum. Kendi kendimi zp duruyordum. Kalbim de arpyordu. Baraym m, barmayaym m? diye kendi kendime soruyordum. imdeki seslerden biri bar!, br hayr barma diyordu. Yalnz, ite br ses bunu mez, birden bardm ve hemen orackta baylverdim. ardndan grlt patrt koptu. Birden kalkp Mihayl vanovi'e: Bunu size bildirmek benim iin ac bir ey ama, sizi evimde kabul etmek istemiyorum, dedim. ylece kovdum ite! Ah, Aleksey Fiyodorovi! Kt bir ey yaptm kendim de biliyorum, hep yalan syledim, as lnda ona hi de kzmamtm, ama iin dorusu, birden yle bir sahne olursa, ok gzel bir ey olacak gibi geldi bana Yalnz inanr msnz? Bu sahne gerekten tabi oldu. Tabii art* maa bile balamtm. Hatta ondan sonra birka gn daha hep allayp durdum. Sonradan birgn, leden sonra, birden hepsini aklmdan kardm. te Rakitin, iki haftadr bize hi imiyor. Ben de, Yoksa hi mi gelmeyecek? diye dnyorum- Daha dn yle dnyordum. Sonra birgn akama doru bu Dedikodu gazetesi geldi. Onu okur okumaz bir lk attm. Bunu baka kim yazabilir? Muhakkak o yazmtr! O gn eve dnnce oturmu yazmtr! Yazdktan sonra gndermi, onlar da yaynlamlardr. Tm bunlar olal iki hafta oldu. Yalnz bu sylediklerim berbat eyler Alyoa. Hi de asl gerekli eyleri syleyemiyorum! Ah, ne yapaym! Szler azmdan kendiliinden dklyor. Alyoa: Benim bugn aabeyime muhakkak zamannda gitmem gerekiyor! diye mrldanacak oldu.

 Tam stne bastnz, tam stne bastnz! imdi bana hepsini hatrlattnz. Beni dinleyin, sabit fikir nedir? Alyoa hayretle: Ne sabit fikri? diye sordu. Hukuk anlamda sabit fikir. Balanmanza yol aan bir sabit fikir. yle bir sabit fikir ki, sizi hemen balarlar. Ne demek istiyorsunuz efendim, anlayamadm? Anlatmak istediim ey u: O, Katya yok mu? Ah, o ne sevimli, o ne cici varlktr! Yalnz, kime k olduunu bir trl bilemiyorum. Geenlerde bende idi, ama azndan hi-bir lf alamadm. Kald ki, imdi kendisi benimle konuurken, herseyi hafiften alyor. Yani salndan filn sz ediyor. baka hibir ey sylemiyor. stelik yle bir tavr da takn-** Ben de kendi kendime, eh varsn yle olsun, ne hali varsa rsn! dedim... Ha, o sabit fikri syleyecektim: te o doktor da geldi, siz doktorun geldiini biliyor muydunuz? Bilmez da musunuz? Hani deli doktoru var ya, o ite! Canm onu siz getirtiniz ya. Daha dorusu, siz deil, Katya getirtti! Hereyin altndan da hep Katya kyor! te bakn, yle oluyor: Adamn biri var, hi de deli de-liyorBirden aklma bir sabit fikir taklyor. Kendini bi-liyor ne yaptnn farknda. yleyken zihninde bir sabit fikir var imdi yeni kanunlar bu sabit fikir sorununu or-taya kardlar. Yeni kanunlarn bir iyilii bu. Doktor bana akam. hani o altn madenleri var ya, onu sordu. Yani:192 KARAMAZOV KARDELER Mitya'nn durumu o zaman nasld? diye soruyordu! o anda kafasnda sabit bir fikir var myd, yok muydu? Gelmi, barp armaya balamt. Para, para, bana bin verin, bin verin! diye baryordu. Sonra gitti ve durup dururken cinayet iledi. Belki de hep: ldrmek istemiyorum, ldrmek istemiyorum! diye dnyordu. Ama birden elinde olmayarak gidip ldrd. te bu yzden onu balayacaklardr. Tek kendi kendisine kar koyduu, yleyken ldrd iin. Alyoa biraz serte bir tavrla: Canm, o ldrmedi ki! diye kadnn szn kesti. Gittike daha ok huzursuzluk ve sabrszlk duymaa balamt. Biliyorum, cinayeti ileyen o ihtiyardr. Grigoriy'dir. Alyoa: Nasl Grigoriy? diye bard. Odur, odur! Grigoriy'dir. Dimitriy Fiyodorovi ona bir darbe indirmiti ya, ite o zaman adam yatt yerde bir sre kalmtr. Sonra da kalkm kapnn ak olduunu grm, ieriye girmi ve Piyodor Pavlovi'i ldrmtr... yi ama neden? Neden?... Kafasna bir sabit fikir geldii iin, Dimitriy Fiyodorovi, kafasna bir darbe indirmi. O da aylnca bu sabit fikirce kaplm, gidip adam ldrm. Kendisinin ldrmediini sylemesine bakmayn, belki de hatrlamyor bile. Yalnz bakn: Katilin Dimitriy Fiyodorovi olmas ok daha iyi olur. Hem de herhalde yledir. Siz bu ii Grigoriy'in yaptn sylediime bakmayn. Bunu herhalde Dimitriy Fiyodorovi yapmtr. Bylesi ok daha iyi! Hay Allah! Yani oulun babay ldrmesi iyidir diye sylemedim bunu. Bu ii vyor deilim! Aksine ocuklar ana babay saymaldrlar. Ama gene de katilin Dimitriy olmas daha iyi, nk o zaman alamanz gereksiz. nk o kendini bilmeyerek, daha dorusu hereyi bilerek, ama iinde olup bitenleri anlayamyarak ilemitir bu cinayeti! Evet, balasnlar onu! Onu balamalar o kadar in" sanca bir ey qlur ki! Hem bylece herkes yeni kanunlarn iyiliklerini grr. Ben ise bunun yle olduunu bilmiyorduni-Oysa diyorlar ki, bu eskiden beri byleymi. Ben bunu dn renince, o kadar ardm ki. Bu yzden sizi armalar iin KARAMAZOV KARDELER 193 birini gndermek istedim. Hem eer, onu balarlarsa, mahkemeden sonra onu doru buraya, yemek yemee getireceksiniz. Ahbaplarm arrm. Yeni kanunlarn erefine ieriz. Bunun tehlikeli birsey olacan sanmyorum. Hem zaten bir ok misafirler davet edeceim. Bu bakmdan, eer herhangi bir ey olursa, onu heran dar karabilirler. Sonradan kendisi herhangi bir kentte bir sulh yargc ya da, bir baka ey olabilir. nk, felket geirmi insanlar herkesten daha iyi yarg verebilirler. Hem zaten imdi kimin bir sabit fikri yoktur ki? Herkesin bir sabit fikri vardr. Ka rnei grlmtr: Adara oturuyor, ark sylyor, sonra birden houna gitmeyen bir ey ryor, tabancasn kapt gibi nne geleni vuruyor. Sonra da onu balyorlar. Bunu ksa bir sre nce bir yerde okumutum. Doktorlar da onaylamlar bunu. Zaten doktorlar imdi hep onaylyorlar, hep bir eyleri onaylyorlar. Hem bun-da ne var ki? Benim Liza'nn zihninde bile bir sabit fikir var. Daha dn akam onun yznden aladm. gn nce de gzya dktm, onun yznden. Ama bugn anladm, zihninde dpedz bir sabit fikir var. Ah, Liza, beni o kadar zyor ki! Bence tam anlamyla akln karm. Neden durup dururken sizi ard? O mu sizi ard, yoksa siz kendiliinizden mi ona geldiniz? Alyoa kesin bir tavrla kalkacak oldu. Evet, beni armt. Zaten imdi onun yanna gideceim, dedi. Bayan Hohlakova birden alamaya balayarak: Ah, sevgili, biricik Aleksey Fiyodorovi! Bu .ite belki de en nemli olan baka bir nokta daha var! diye bard. Tanr bilir ya, gerekten size gvenerek Liza'nn sizinle kokumasna izin veriyorum! Onun annesinden gizli olarak sizi Yrtm olmas hi nemli deil. Ama aabeyiniz, zr dile-rim van Fiyodorovi'e gvenemem! Kzmn onunla arka-dalk etmesine yle rahata gz yumamam. Geri onu hl valye ruhu tayan bir gen adam olarak kabul ediyo-rum, ama... Dnn bir kez, durup dururken Liza'ya da Aram. Oysa benim bundan hi haberim yoktu! Alyoa derin bir hayretle: Nasl? Ne dediniz? Ne zaman? diye sordu.194 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 195

Artk oturmuyor ve Bayan Hohlakova'y ayakta dinliyor du. Size anlatacam. Galiba zaten sizi bunun iin ar. dm. Ho, artk sizi niin ardm bile kesin olarak bilemiyorum ya! Bakn yle oldu: van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden bu yana iki kez beni ziyaret etti. Birincisinde sadece bir ahbap olarak grmek iin gelmiti. kinci kez ise, bundan ksa bir sre nce geldi. O gn Katya bendeydi, o da Katya'nn bizde olduunu renmi, onun iin gelmiti. Tabi onun bizi byle sk sk ziyaret etmesini beklemiyordum. nk, vous comprenez, cette affaire et la mort terrible de votre para(*), bundan tr, zaten iinin bandan akn olduunu biliyorum. Yalnz birden reniyorum ki, bize yine uram, hem de bana hi uramadan dorudan doruya Li-za"y ziyaret etmi. Bu i, be alt gn nce olmu. van Fiyodorovi gelmi, be dakika oturmu ve kp gitmi. Bunu tam gn sonra Glafira'dan rendim. Ziyaret bu yzden birden dikkatimi ekti. Hemen Liza'y ardm. Ama o bana gld: van Fiyodorovi uyuduunuzu sanyordu, bana da sizin salk durumunuzu renmek iin uramt. dedi. Gerekten de yle olmu. Yalnz Liza, aman Allahm Liza, beni ne kadar zyor! Bakn bir gece, birden (bu, siz bize son olarak gelip gittikten drt gn sonra olmutu) kriz geirdi. lklar, tiz sesler, sizin anlayacanz, tam bir isteri krizi! Bende neden hibir zaman yle isteri krizi olmuyor? Ertesi gn bir kriz daha, sonra da nc gn ve dn akam, evet dn akam kendini bir sabit fikre kaptrd. Bana birden durup dururken: Ben van Fiyodorovi'den nefret ediyorum ve bundan byle onu evimize kabul etmemenizi istiyorum! diye bard. Bu beklenmedik istek karsnda ne yapacam ardm-Byle deerli ve bu kadar bilgisi olan, ayrca byle bir fe lket geirmi (nk tm bu hikyeler ne de olsa mutsuzluktur, mutluluk saylmaz deil mi?) bir gence durup dururken evimin kapsn ne diye kapayaym? Liza, birden bu szlerime kahkahalarla glmee bala, hem de hakareti! bir tavrla! Eh ben de sevindim: Onu gldurdum ya, artk krizleri geer diye dndm. Hem za (*) Anlyor musunuz, bu i ve babanzn feci lm. ben de iznim olmadan yapt o garip ziyaretler yznden, jvan Fiyodorovi'ten bir aklama yapmasn isteyerek, bize artk gelmemesini sylemek istiyordum. Ama bugn birden iitiyorum ki, Liza uyand vakit Yul-ya'ya kzm ve dnn bir kez, kadnn yzne bir tokat atm. Bu vahice bir ey! Ben kendi hizmeti kzlarma siz diyorum. Hem Liza, bir saat kadar sonra birden Yuiya'ya sarlyor, ayaklarn pyor. Bana da birini gnderip bundan byle bana artk hi gelmiyeceini, hibir zaman benimle grmek istemediini bildiriyor. Ama ben, ayam srye srye ona gittiim vakit zerime atld, yzm gzm pmeye, alaya alaya pmeye balad. Sonra da ayn ekilde, hibir ey sylemeden beni odasndan dar kard. Bylece ben de hibir ey renemedim. imdi sevgili Aleksey Fiyodorovi, btn umutlarm sizde. Tabi, nk kaderim sizin elinizde! Sizden aka rica ediyorum, Liza'ya gidip hereyi renin. Ancak siz baarabilirsiniz bunu, sonra da gelip bir ana olarak bana hereyi anlatn. nk anlyor musunuz? Eer bu i byle srp giderse, leceim! Ya dpedz leceim, ya da evden kap gideceim. Artk dayanamam! Benim de bir sabrm var. Ama bu sabr tkenebilir. O zaman... te o zaman felketler olacak! Bayan Hohlakova, o srada ieriye giren Pivotr lyi Per-hotin'i grnce tm yz k saarak: Ah, ok kr sonunda geldiniz, Piyotr yi! diye bard. Ge kaldnz, ge kaldnz! Eh syleyin ne oldu? Oturun, syleyin bakalm, kaderi balayacak son sz syleyin! Ne 'yor o avukat? Aleksey Fiyodorovi, nereye gidiyorsunuz? Ben Liza'ya gidiyorum. Ha, evet! yleyse unutmayn! Sizden rica ettiim eyi unutmayn olmaz m? Bu bir hayat memat meselesi! Bir kader sorunu! Ama Alyoa elinden geldii kadar abuk, oradan kmaya alarak Tabi unutmam, eer elimden gelirse... Ama o kadar geiktim ki. Bayan Hohlakova peinden: hayr, sonradan muhakkak, muhakkak urayn bana! elimden gelirse demeyin, yoksa lrm! diye bard. Alyoa artk odadan kmt.196 KARAMAZOV KARDELER III KK BR EYTAN Alyoa. Liza'nn odasna girince, gen kz daha yrye-medii zamanlarda, onu gezdirdikleri tekerlekli koltuun zerinde, yan yatm bir durumda grd. Liza, onu karlamak iin yerinden bile kmldamad. Ama keskin, iini okumak isteyen bak Alyoa'ya sapland. Bu bak; biraz hasta olan bir insann bakn andryordu. Gen kzn yz de solcun ve sarmtrak bir renkteydi. Alyoa gn iinde ne kadar deimi olduuna hatla ne kadar zayfladna at kald. Gen kz elini ona uzatmamst. Alyoa kendiliinden onun elbisesi zerinde hareketsiz duran incecik, uzun parmaklarn pt. sonra hi konumadan karssna oturdu. Liza sert bir tavrla: Biliyorum, cezaevine gitmek iin acele ediyorsunuz, dedi. yleyken annem sizi iki saat yannda tuttu. Hemen de beni ve Yulya'y anlatmtr! Alyoa: Nereden bildiniz? diye sordu. Kapdan dinledim! Neden yle dik dik bakyorsunuz? Kapdan dinlemek istedim, dinledim ite. Bunda kt bir ey yok ki. Balanmam iin de yalvarmyorum. Bir eye mi skldnz? Tersine, ok sevinliyim. Yalnz simdi gene otuzuncu kezdir kendi kendime einiz olmay reddetmekle ne kadar iyi ettiimi dnyordum. Siz koca olacak adam deilsiniz! Diyelim ki sizinle evlendim, sonra birden sizden daha ok seveceim birine gtrmeniz iin elinize bir mektup verdim, yle bir ey olsa siz onu alr ve muhakkak o adama gtrrsnz, stelik onun karlm da alp bana getirirsiniz. Krk yana da bassanz, gene byle benim mektuplarm getirip gtrmeye devam edersiniz...

Birden kahkahalarla glmeye balad. Alyoa, glmseyerek: Sizin iinizde, fkeli ama, ayn zamanda iten gelen bir ey var, dedi. ten olmas sundan ileri geliyor: Sizden utanmyorum da ondan. Sizden utanmak yle dursun, utanmak isteini de KARAMAZOV KARDELER 197 duymuyorum. Asl sizin karnzda, asl sizden utanmak istemiyorum. Alyoa, size kar neden sayg duymuyorum? Sizi ok seviyorum oysa! Eer sayg duysaydm, hi utanmadan yle konumazdm deil mi? Evet. Peki, sizden utanmadma inanyor musunuz? Hayr, inanmyorum. Liza, gene sinirli sinirli gld. Acele ile hzl hzl konuuyordu : Aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovic'e, cezaevine eker gnderdim. Alyo, ne kadar yakkl olduunuzu biliyor musunuz? Sizi ok seveceim, nk, sizi abucak sevmeme izin. verdiniz! Siz beni bugn buraya neden ardnz, Liza? Size bir isteimi bildirmek arzusunu duyuyordum. Birinin benimle evlenmesini, sonra ikence etmesini, aldatmasn, beni brakp buradan baka yere gitmesini istiyorum. Mutlu olmak istemiyorum! Demek karkl sevmee baladnz yle mi? Ah, karklk istemiyorum. imde hep bir evi atee vermek isteini duyuyorum. Hayalimde canlandryorum bunu: Eve nasl yaklaacam, onu yavaa nasl yakacam dnyorum, ama muhakkak yavaack, yavaack, olmal. tfaiyeciler sndrmeye alsnlar ama ev gene de inadna atr atr yansn!... Ben ise kimin yaktn bileyim, ama susaym. Ah, samalk! Ne kadar can skc eyler bunlar! Tiksinerek elini sallad. Alyoa yavaa: Desenize, zengin yayorsunuz? Fakir olmak, daha m iyi? Daha iyi ya. Bunu size len o rahip sylemitir. Ama doru bir ey degil ki! Ben zengin olaym, varsn tekiler fakir olsun! Ben eker, kaymak yiyeceim, kimselere de bir eycik vermeyece-im Ah, sylemeyin, hibir ey sylemeyin. (Bunu kk elini sallayarak sylemiti, oysa Alyoa azn bile amamt.) Siz zaten daha nceden de tm bunlar sylediniz, artk hereyi ezbere biliyorum. Hep can skc eyler. Eer fakir olursam, birini ldrrm. Zengin olursam da gene belki birini ld-receim. Ne diye oturaym sanki? Oysa ben, biliyor musunuz, harman dvmek istiyorum! Evet, harman dvmek!193 KARAMAZOV KARDELER Sizinle evleneceim, siz de kyl olacaksnz, evet gerekten bir kyl. Bir taymz olsun. ster misiniz? Siz Kalganov'u tanyor musunuz? Tanyorum. Kalganov hep dolayor ve hayal kuruyor. Diyor ki: .Gerek hayat yaamak neye gerek? Hayal kurmak daha iyi nsan hayalinden en neeli eyleri geirebilir. Oysa yaamak can skc bir ey! Ama kendisi yaknda evlenecek. yleyken bana k olduunu syledi. Siz topa evirmesini biliyor musunuz? Biliyorum. te Kalganov tpk bir topa gibi: nsan onu dndrmek, sonra da krbala bir temiz dvmek istiyor, yle bir dvmeli ki, onu! Kalganov'ia evlenirsem, mrmn sonuna dek frl trl dndreceim onu! Benimle oturmaktan utan duyuyor musunuz? Hayr. Kutsal eylerden sz etmiyorum diye herhalde bana mthi kzyorsunuz. Ben kutsal olmak istemiyorum. br dnyada en byk gnah iin ne yaparlar insana? Siz bunu kesin olarak biliyorsunuz herhalde... Alyoa ona dik dik bakarak: Verecei cezay ancak Tanr bilir, dedi. Ben de yle olmasn istiyorum iste! Ortaya kmak isterdim, beni yarglasnlar. Sonra da ben birden herkesin gznn iine bakarak kahkahalarla gleyim. imden bir evi yakmak geliyor. Alyoa! Bizim evi yakmak istiyorum. Bana inanmyor musunuz? Neden inanmayaym? On iki yanda bile herhangi bir eyi yakmak iin byk bir istek duyan ocuklar vardr. Yakarlar da. Bu hastalk gibi bir eydir. Yalan, yalan, yalan! ocuklar da olsa, beni ilgilendirmez. Ben bunu sylemek istemiyordum. Siz, ktl iyilik olarak kabul ediyorsunuz; bu geici bir krizdir. Belki de bu eskiden geirdiiniz hastalktan ileri geliyor. Ama siz gene de benden nefret ediyorsunuz! Ben dpedz iyilik yapmak istemiyorum. Ktlk etmek istiyorum-Bu hastalk filn deil. Neden ktlk etmeli sanki? KARAMAZOV KARDELER 199 Hi bir yerde, hi bir ey kalmasn diye! Ah, dnyada hi bir ey kalmasayd ne kadar iyi olurdu1 Biliyor musunuz? Bazen iimde mthi ktlkler, pek ok ktlkler etmek isteini duyuyorum. Gizli gizli uzun bir sre ktlk edeyim sonra gnn birinde herkes bunlar reniversin! O zaman herkes etrafm saracak ve beni parma ile iaret edecek. Ben de herkese bakacam. ok ho bir ey olacak. Neden zevkli bir ey olacak, biliyor musunuz Alyoa? Ne bileyim, yle ite. Herhalde iyi bir eyi yok etmek ya da demin sylediiniz gibi bir eyi atee vermek ihtiyacn duyuyorsunuz. Bu da olaan bir eydir.

 Siz benim sylediime bakmayn, bunlar gerekten de yaparm. nanyorum. Ah, inanyorum dediiniz iin sizi o kadar seviyorum ki. Hem siz hi bir zaman, hi bir zaman yalan sylemezsiniz. Oysa belki de btn bunlar size mahsus, sizi kzdrmak iin sylediimi dnyorsunuz, yle deil mi? Hayr, yle olduunu sanmyorum... Geri belki bu ihtiyac da biraz duyuyorsunuz, ama... Gerekten duyuyorum. Size hi bir zaman yalan sylemem. Liza, bunu gzlerinde garip bir parltyla sylemiti. Al-yoa'y en ok artan ey, ciddliiydi. imdi yznde bir Parack olsun aka ya da nee sezilmiyordu. Bununla birlikte, eskiden en cidd dakikalarnda bile neeli, akacl yok olmuyordu. Alyoa dnceli bir tavrla: yle anlar olur ki, insanlar cinayetten holanrlar dedi. Evet, evet! Tam zihninden geen dnceyi sylediniz. herkes, her zaman holanr bundan. Yalnz baz dakikalarda deil. Biliyor musunuz herey, sanki herkes gnn birinde yalan sylemee szlemi de, ondan sonra bugne dek hep yalan sylemi gibi oluyor. Herkes ktlkten nefret ettiini sylyor. Oysa iin iin ktlkten holanyor. Peki, siz eskiden olduu gibi kt kitaplar okuyor musunuz? Okuyorum ya! Annem okuyor, okuduktan sonra da on-lar yastnn altna saklyor. Ben de onlar oradan al200 KARAMAZOV KARDELER Kendi kendinizi mahvetmekten utanmyor musunuz? Kendimi mahvetmek istiyorum ben! Burada bir o, cuk var, demiryolunun ortasna yatm, zerinden de vagonlar gemi. Ne mutlu ona! Dinleyin, imdi aabeyinizi muhakeme ediyorlar, babanz ldrd diye. Oysa herkes babasn ldrd diye zevk duyuyor. Alyoa yavaa: Herkesden sz ederken sylediiniz o szlerde biraz gerek pay var. Liza, sevinle: Ah, bakn zihninizden ne dnceler geiyor! diye bard. Hem de sizin gibi rahip olan birinin aklndan! Hi bir zaman yalan sylemediiniz iin, size kar ne kadarv sayg duyuyorum, bilemezsiniz. Alyoa. Ah, size bir ryam anlatacam: Bazen ryamda eytanlar grrm. Gya gece, odamda bir mum yanyor, ben yatyorum; etrafta birden eytanlar beliriyor. Ama her ksede, masann altnda bile... Hem de kapy ap kalabalk olarak kapnn arkasnda da duruyorlar. Hep de ieri girip beni yakalamak istiyorlar. Artk yanma yaklayorlar, neredeyse, o zaman hepsi birden geri ekiliyorlar. Korku iinde kalyorlar. Ama bsbtn gitmiyorlar. Hep kapda kelerde kalp bekliyorlar. Birden iimde yksek sesle Tanrrya kfretmek iin byk bir istek uyanyor. O zaman kfretmeye balyorum. Onlar da birden hep birlikte zerime geliyorlar. yle seviniyorlar ki. Artk neredeyse beni yakalayacaklar, o zaman birden ha karyorum. Bunun zerine hepsi, birden, gene geriye gidiyorlar. yle elenceli bir ey ki! Heyecandan nefesim tkanyor. Alyoa birden:, Ben de ayn ryay grmmdr, dedi. Liza aknlk iinde: Yok canm? diye bard. Beni dinleyin Alyoa! Sakn glmeyin. Bu ok, ok nemli bir ey; iki ayr insan, ayn ryay grebilir mi? Demek ki grebiliyor. Liza, bu sefer daha byk bir aknlk iinde: Alyoa, diyorum ya size, bu ok, ok nemli bir ey-diye devam etti. Yani rya deil, sizin de benim grm olduum ryay grmeniz nemli. Siz bana hi bir zaman yalan KARAMAZOV KARDELER 201 lan sylemezsiniz, imdi de sylemeyin! Bu doru, deil mi? aka etmiyorsunuz, deil mi? Doru sylyorum. Liza, nedense mthi armt. Yarm dakika kadar sustu. Sonra birden yalvaran bir sesle: Alyoa, beni ziyaret edin. Bana daha sk gelin! dedi. Alyoa kesin bir tavrla: Ben mrmn sonuna dek her zaman sizi ziyarete geleceim, diye cavaplad. Liza gene: Bakn, bunu yalnz size sylyorum, diye tekrar sze balad. Yalnz kendime, bir de size sylyorum. Tm dnyada bir size syleyebilirim bunu. Hem de iimi size kendi kendime olduundan ok daha istekle aabiliyorum. Sizden de hi utan duymuyorum. Neden sizden hi mi hi utan duymuyorum Alyoa? Syleyin Alyoa, yahudilerin paskalya yortusunda ocuklar alp kestikleri doru mu? Bilmiyorum. Bakn, bende bir kitap var, onda okudum: Bir yerde, bir mahkeme yaplm, yahudinin biri drt yanda bir erkek ocuunu alm, nce her iki elindeki tm parmaklarn kesmi, sonra ocuu duvara ivilemi. Mahkemede de ocuun ksa bir sre iinde, drt saat sonra ldn aklam. Ne abuk lm deil mi? Hep inliyor, inliyor duruyordu diyormu, kendisi de duruyor, zevkle onu seyrediyor-mu. Aman ne gzel! Gzel mi? Tabii. Bazen kendim de bir ocuu duvara akabile-ceimi dnyorum. ocuk duvarda asl kalyor, inleyip duruyor... O byle inlerken, ben karsna oturup ananas kompostosu yiyebiliyorum. Ananas kompostosunu ok severim. Siz sever misiniz? Alyoa susuyor, ona bakyordu. Gen kzn solgun, sar yz birdenbire irkinlemi, gzleri kvlcmlanmt.

 Biliyor musunuz? O yahudi hikyesini okuduktan sonra, tm gece hkra hkra aladm. ocukcazn, nasl babardn, nasl inlediini hayalimde canlandryordum. (Drt yandaki ocuklar artk her eyi anlarlar). yleyken o kom-Posto meselesi zihnimden bir trl gitmiyordu. Ertesi sabah, birine mektup gnderdim, muhakkak bana gelsin diye. O202 KARAMAZOV KARDELER mektup gnderdiim geldi, hemen ona, o ocukcaz ve komposto meselesini, yani her eyi, her eyi anlattm. stelik bunun gzel bir ey olduunu syledim. Birden glmeye balad ve bunun gerekten gzel olduunu ileri srd. Sonra ayaa kalkp gitti. Yanmda, sadece be dakika oturmutu. Benden nefret mi etti ha? Nefret mi etti? Syleyin, syleyin Alyca o anda benden nefret etti mi, etmedi mi? Divann zerinde dorulmutu. Gzleri kvlcmlar sayordu. Alyoa heyecanla: Syleyin, o adam siz kendiniz mi ardnz? Evet, ben ardm. Ona mektup mu gndermitiniz? Mektup gndermitim ya. Yalnzca bu ocuk meselesini sormak iin mi? Hayr, onun iin deil, hi de onun iin deil. Ama buraya girer girmez hemen ona bunu sordum. O da karlk verdikten sonra gld, ayaa kalkt ve kp gitti. Alyoa, alak sesle: O adam size kar drst davranm! dedi. Peki, benden nefret mi etti? Yoksa alay m etti benimle?... Hayr, belki kendisi de o ananas kompostosu meselesine inanmtr da ondan yle sylemitir. Zaten kendisi imdi ok hasta, Liza. Liza'nn gzleri l l oldu. Tabi ya, inanyor ite! diye bard. Alyoa devam etti: Onun kimseden nefret ettii yok! Yalnz -kimseye inanmyor. nanmaynca da, tabi nefret duyuyor. O halde, benden de nefret ediyor, deil mi? Benden de? Sizden de ya. Liza, garip bir tavrla dilerini skarak: Gzel! dedi. eri girip de glmeye balad vakit nefret duymann gzel bir ey olduunu hissettim. Parmaklan kesik ocuk da gzel bir ey, nefret duymak da gzel... Bunu syledikten sonra garip bir fke ile Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak sayklyormu gibi gld. Birden uzand koltuktan ayaa frlad, Alyoa'ya doru atld, onu kollar ile smsk sard: KARAMAZOV KARDELER 203 Biliyor musunuz Alyoa, biliyor musunuz? sterdim ki... Alyoa kurtarn beni! diye bard. Neredeyse inliyordu: Kurtarn beni! Size simdi sylemi olduklarm dnyada herhangi bir baka insana syler miyim? Ben doruyu, gerei syledim? Kendimi ldreceim, nk her ey bana ad grnyor! Yaamak istemiyorum, nk her ey bana irkin grnyor! Her ey adi, her ey adi!... Szlerini lgn gibi: Alyoa, beni neden hi, ama hi sevmiyorsunuz? diyerek bitirdi. Alyoa heyecanla: Hayr, seviyorum! diye .karlk verdi. Peki, benim iin alayacak msnz? Syleyin, alayacak msnz? Alayacam ya... Yani, einiz olmadm diye deil, sadece beni yitirdiiniz iin, sadece bunun iin alar msnz? Alarm. Teekkr ederim! Benim sadece sizin gzyalarnza ihtiyacm var. Bakalar varsn beni cezaya arptrsnlar! Varsn, beni ayaklar altnda inesinler, hem de hepsi! inesinler beni! Hi kimseyi ayrmak istemiyorum! nk, hi kimseyi sevmiyorum. itiyor musunuz, hi kimseyi! Aksine, herkesten nefret ediyorum ben! Birden Alyoa'nn kollarnn arasndan syrld. Haydi gidin Alyoa! Aabeyinize gitme zaman geldi... Alyoa, neredeyse korku iinde: yi ama, siz nasl kalacaksnz? diye sordu. Siz aabeyinize gidin! Cezaevi kapanacak, gidin! te apkanz! Mitya'y pn, haydi gidin, haydi gidin! Liza, neredeyse zorla Alyoa'y kapidan dar kard. O ise, zntl bir aknlk iinde Liza'ya bakakalmt. Birden sa eline bir mektup, smsk katlanm, zeri de damgalan-^ bir mektup sktrldn farketti. Gzn indirdi ve bir an iinde adresi okudu: van Fiyodorovi Karamazov'a. Bunu okuyunca hemen gzlerini kaldrp Liza'ya bakt. Liza'nn Vznde hemen hemen tehdit edici bir anlam belirmiti. Kendinden gemi gibi, tir tir titreyerek: Muhakkak verin, muhakkak verin ona! diye emretti.204 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 205 Bugn, hemen vereceksiniz! Yoksa kendimi zehirlerim! Sizi zaten bunun iin armtm! Bunu syler sylemez kapy arparak kapad. erden srgnn ekildii iitildi. Alyoa, mektubu cebine koydu ve doru merdivene gitti. Bayan Hohlakova'ya uramamt. Hatta onu unutmutu bile. Liza ise, Alyoa oradan uzaklar uzaklamaz srgy tekrar ekti, kapy biraz aralad, arasna parman koydu ve kapayarak, var gc ile parman

sktrd. Be saniye kadar sonra elini kurtararak, ar admlarla yava yava koltuuna gitti, dimdik oturdu ve kararm parma ile trnann altnda kan oturmu, imi yere bakt. Dudaklar titreyerek hzl hzl kendi kendine: Adi bir kzm ben, adi, ad, ad!... diye sylendi.. IV VG VE SIR Alyoa, cezaevinin kapsn ald vakit, artk bsbtn ge olmutu. Hava kararmaya bile balamt. Ama, Alyoa biliyordu ki, onu hi bir engel gstermeden ieri alacaklard. Bizim kk kentte bu iler her yerde olduu gibidir. Balangta, ilk soruturma bittii vakit. Mitya'nn akrabalar ile ve baz dier kiilerle grmesi, boyun eilmesi zorunlu baz formalitelere balyd. Ama sonradan bu formaliteler, geve-memekle birlikte, Mitya'y ziyarete gelen, hi deilse baz ki-er iin kendiliinden ayrmlar yapld. O kadar ki, mahkmlar ziyaret iin ayrlan odada grmeler hemen hemen babaa oluyordu. Bununla birlikte, byle ayr muamele gren kiiler ok azd: Yalnz Gruenka, Alyoa, bir de Rakitin. Ayrca. Gruenka'ya Mihayl Makarovi'in byk bir zaaf vard. htiyar adam, Mokroye'de ona bard iin pimanlk duyuyordu. Ama, sonradan iin zn renince Gruenka hakknda dncelerini tm olarak deitirmiti. Ayn zamanda gariptir ki, Mitya'nn cinayeti ilediine kesin olarak inand halde, gen adam cezaevine kapatldktan sonra, ona gittike daha yumuak bir tavrla bakmaa balamt: Belki de z iyi olan bir insand. Ama ite sarholuktan, dzensiz bir yaantdan aptal gibi mahvetti kendini! diyor gibiydi. Eskiden duyduu dehetin yerini imdi bir acma duygusu almt. Alyosa'ya gelince, onu eok severdi ve onunla oktandr tanyordu. Cezaevine kapatlan gen adam sonradan sk sk ziyaret etmeye balayan Rakitin ise. kendi deyimi ile s-Jahfvindeki hanm kzlarm en yakn dostlarndan biriydi ve hergn onlarn bulunduu slahevinde dolap duruyordu. Cezaevinin, grevine ok bal bir adam olmakla birlikte, iyi yrekli bir ihtiyar olan mdrne gelince, Rakitin onun evine gidip ocuklarna ders veriyordu. Alyoa da genel olarak onunla bilimsel konularda sz amaktan holanan mdrn zel bir nem verdii eski bir ahpabyd. van Fiyodorovi'e gelince, mdr ona sayg duymaktan baka, yarglarndan korkard bile. Oysa, kendisi de byk bir felsefe meraklsyd ve tabii bir ok eylerin zne kendi akl ile varmt. Yalnz. Alyosa'ya kar saklayamad bir sempati duyuyordu. Son yl iinde, ihtiyar adam sahte incil'leri incelemeye koyulmutu ve bu incelenmenin zerinde brakt izlenimleri her zaman gen arkadana bildiriyordu. Hatta eskiden manastra geliyor ve hem Alyoa ile, hem de orada bulunan papaz rtbesindeki baka rahiplerle tartmalar yapyordu. Bu bakmdan, Alyoa cezaevine ge vakitte gelse bile. ii halletmek iin mdre gidip grnmesi yetiyordu. Bundan baka, cezaevinde en son gardiyana kadar herkes Alyoa'ya almt. Nbeti de tabi ona zorluk karmyordu. Yeter ki, Alyoa mdrlkten izin alm olsun. Mitya, kendisini ardklar vakit, daima hcresinden aa, ziyaretler iin ayrlan yere iniyordu. Alyoa odaya girer girmez artk Mitya'nn yanndan ay-nlmak zere olan Rakitin'le burun buruna geldi. kisi de yksek sesle konuuyorlard. Mitya, onu uurlarken nedense ok glyordu. Rakitin ise homurdanyor gibiydi. Son zamanlarda Rakitin, Alyoa ile karlamaktan hi holanmyor, onunla hemen hemen hi konumuyor, hatta zoraki bir tavrla selmlayordu. imdi de Alyoann ieri girdiini grn-ce. mahsus somurtkan bir tavrla kalarn att, gzlerini de, sanki o srada scak tutan kaln, krk yakal paltosunun Dmelerini iliklemekle urayormu gibi aa indirdi. Son-ra da hemen emsiyesini aramaya koyuldu. Sadece bir ey sylemi olmak iin:206 KARAMAZOV KARDELER Bir eyimi unutmayaym da, diye mrldand. Mitya: Dikkat et, bakasnn bir eysini unutmayasn! diye aka etti ve hemen savurduu bu akaya kahkahalarla gld... Rakitin, bir anda fkeye kapld. Kzgnlktan titreyerek birden: Sen bunu kendi Karamazov'larna syle! Sizin o kleler altran soyunuzdan olanlara syle, Rakitin'e deil! diye bard. Mitya yksek sesle: Ne oluyorsun canm? aka ettim! diye karlk verdi. Sonra, ba ile oradan hemen gitmek zere olan Rakitin'i iaret ederek Alyoa'ya doru dnd: Hep byledir ite! dedi. Az ncesine kadar oturuyor, glyor, neeli grnyordu. imdi ise birden fkeye kapld! Sana ba ile bile selm vermedi, birbirinize bsbtn m da-rldmz nedir? Sen neden byle ge kaldn? Ben, beklemek ne kelime, sabahtan leye kadar yolunu gzledim durdum. Her neyse zarar yok! Acsn karrz. Alyoa, Rakitin'in kp gittii kapy ba ile iaret ederek: Neden sana byle sk sk geliyor? Onunla arkada m oldun yoksa? diye sordu. r- Mhayl'la m arkada oldum? Hayr, bunu syleyemem. Hem zaten onunla arkada olunur mu? Domuzun biridir o! Onun gznde alan biriyim ben. Sonra akadan da anlamyorlar bu tip insanlar... As] nemli ynleri bu. Hi akadan anlamazlar. Hem, kupkuru, derinlii olmayan bir yrekleri vardr. Cezaevine gelirken burann duvarlarna bakmtm, ite onun ruhu tpk bu duvarlar gibidir. Ama 2eki adam, zeki olmasna zeki! Eh Aleksey, imdi artk iyiden iyiye mahvoldum! Bankn zerine oturdu, Alyoa'y da yanna oturttu. Alyoa ekingen bir tavrla: Evet, yarn mahkeme var! Peki, hi bir umudun yok mu aabey? diye sordu. Mitya, belirsiz bir tavrla ona bakt: Ne demek istiyorsun? dedi. Ha! Sen mahkemeden sz ediyorsun! Hay Allah kahretsin! Biz imdiye dek, seninle KARAMAZOV KARDELER 207 samalklardan sz ettik. Bu mahkemeden filn. Yalnz senin yannda en nemli olandan hi sz etmedim. Evet, yarn mahkeme var. Ama ben mahvoldum derken, mahkemeden sz etmedim. Mahvolan varlm deil, bamn iinde olan ne varsa, o mahvoldu ite. Neden yznde byle bir been-mezlikle bana bakyorsun? Sen ne demek istiyorsun. Allah akna Mitya? de'lerden, ide'lerden, anlaana! Ahlktan. Ahlk .nedir? Alyoa arp kald. Ahlktan m?

 Evet, ahlk dedikleri ey bir bilim midir? Evet, evet... yle bir bilim vard... Yalnz... unu aklayaym ki, bunun nasl bir bilim olduunu anlatabilecek durumda deilim. Rakitin biliyor ama! Birok eyler biliyor Rakitin keratas! Rahip olmayacakm. Petersburg'a gidecekmi. Sylediine gre, orada edebiyat fakltesinin eletiri blmne girecekmi, ama niyeti ahlk ynnden eletiri yapmak. Belki de yararl olur ve meslekte kariyer yapar. Off bu tipler kariyer yapmakta yle ustadrlar ki! Allah belsn versin o ahlkn! Ben mahvoldum Aleksey, mahvoldum diyorum, Tanr kulu Aleksey! Seni herkesten ok severim. Seni dndm vakit, iim titriyor, vallahi! Nedir o Cari Bernard? Alyoa gene ard: Hangi Cari Bernard? Hayr, Cari deildi, dur, yanl syledim: Claude Bernard. Bu adam, neyin nesiydi Allah akna? Kimya ile mi urayordu, neydi? Alyoa: Herhalde bir bilim adamyd, diye karlk verdi. Yalnz unu aklayaym ki, onun hakknda sana pek ok ey sylemeyeceim. Sadece, bir bilim adam olduunu iittim, ama hangi bilimle ilgisi var, bilmiyorum. Mitya: - Eee, can cehenneme! diye kfretti. Ben de bilmiyorum kira olduunu. Herhalde alan biriydi. Zaten hepsi ad heheriflerdir. Ama, Rakitin kendine bir yer bulur. Gerekirse ine deliginden geer. O da Bernard gibi biri. Ah, o Bernard'lar yok mu! Her yer sr ile Bernard'larla doldu. Alyoa srarla:208 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 209 Canm neden yle diyorsun? diye sordu. Benim iin, benim davamla ilgili bir yaz yazmak is tiyormu, edebiyattaki balangc yle olacakm. Bunun iin, beni ziyarete geliyormu, kendisi syledi. Yazsna bir y, vermek istiyormu, ldrmeden yapamazd, onu evre mahvetti:* gibi eyler yazacakm. Yazsnda biraz sosyalizm koku su olacakm, yle dedi. Eh, varsn yle olsun, madem yon-olacak, varsn yle olsun, bana vz gelir! van aabeyimi sevmiyor, ondan nefret ediyor. Senden de pek holanmyor. Ama onu kovmuyorum. nk zeki adam. Yalnz ok bbrleniyor Bak demin ona: .Karamazoviar akak deildirler, filozofturlar nk gerekten Rus olan tm insanlar filozofturlar. Sen ise geri tahsil grdn, ama filozof deilsin, sen ad herifin birisin dedim. fkeyle gld. Bunun zerine ona. de misliebs non est disputardum! *) dedim. Nasl ta gediine koydun: mu? Hi olmazsa klsikleri bildiimi ortaya dktn; Mitya bunu sylerken birden kahkahalarla glmeye balamt. Alyoa, glmesini keserek: Peki neden mahvoluyormussun? Demin yle dedin ya? diye sordu. Neden mi mahvoldum? Hm, hm! in zne bakarsan... Hepsini tm olarak ele alrsak, Tanr'ya yazk oluyor Ben onun iin mahvoluyorum ite! Nasl Tanr "ya yazk oluyor yani? Dnsene bir kez: herey o sinirlerde; insann banda, yani orada beynin iinde sinirler var ya... Hay Allah kahretsin onlar. Bunlarn ite byle kck kuyruklar var... Yani senin anlayacan sinirlerin kk kuyruklar var. te o kuyruklar titredi mi... Yani senin anlayacan, ben herhangi bir eye gzlerimi evirip baktm m, o kuyruklar titremeye balyorlar... Onlar titredi mi de, zihinde, grdm eyin hayali canlanyor... Hem de hemen deil, ksa bir andan sonra... Bir saniyecik geiyor... Bylece an dediimiz ey meydana geliyor. Daha dorusu an deil... Hay Allah Allah kahretsin o an... Bir hayal, yani bir cisim, ya da bir olay her ne kann ars ise grdm o ey, ne ise hayalimde canlanyor... te grdm onun iin grebiliyorum, grdkten sonra da dnebiliyorum... Bunlar hep sinirlerin kuy(*) Ltince: Bu dnce tartlmaz. (Dnce, Rusa yazlmtr). rklar titreiyor diye oluyor, yoksa benim bir ruhum var, ben bir eyin suretiyim, birinin benzeriyim diye olmuyor. Tm bunlar samalktan baka bir ey deil. Bunlar bana daha dn Mihayl anlatt, bu szleri dinler dinlemez btn varlm tutuur gibi oldu. Bilim harika bir ey Alyoa! Bundan sonra yeni insanlar olacak, bunu anlyorum... yleyken gene de Tann'ya yazk oluyor. Alyoa: Bu da iyi! dedi. Yani Tanr'ya yazk olmas iyi, yle mi? Her eyin z kimya, kardeim kimya! Yaplacak ey yok, sayn rahibini, ltfen azck teye gidin, kimya geliyor! Tanr'ya gelince, Ra-kitin onu sevmiyor, ah, hi. sevmiyor! Hepsinin en zayf noktas bu! Ama bunu, saklyorlar. Yalan sylyorlar. Yapmack tavrlar takmyorlar. Peki, sen eletirilerinde bunlar m ileri sreceksin?* diye sordum. Gld: Aktan aa yle bir ey yapmama imkn vermezler !; dedi. Peki, nasl olur? Bundan sonra insan ne yapar? Tanr'sz ve ahiretsiz nasl yaar? Byle bir eyi ileri srmek her eye izin verileceini, her eyin yaplabileceini savunmak deil mi? dedim. Gld. Peki, sen bunu bilmiyor muydun? Zeki bir insan her ey yapabilir. Zeki adam karda yrr de izini belli etmez, sen ise ldrdn ama yakalandn, imdi de hapiste ryorsun! dedi. Hem de bunlar kime syledi? Bana. Domuzolu domuz! Eskiden bylelerini kap dar atardm, imdi ise dinliyorum. Birok doru drst eyler de sylyor. Akllca eyler de yazyor. Bundan bir hafta nce bana bir yazsn okumaya balad. Mahsus o yaznn iinden satn kopya ettim, ite bak burada. Mitya, acele ile yeleinin cebinden bir kt karp okumaya balad: Bu sorunu zmlemek iin, insann hereyden nce kendi kiiliini, gerek yaants ile atma haline getirmesi gerekir! Anladn m, anlamadn m? Alyoa: Hayr, anlamyorum, dedi.

Merakla, dikkatle Mitya'ya bakyor, szlerini dinliyordu. Ben de anlamyorum. Anlalmaz, belirsiz bir ey. Buna k, akllca sylenmi. Rakitin, imdi herkes yaz yaz-210 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KAHDELER 211 yor, nk evre yle diyor... evreden korkuyorlar. Siir de yazyor namussuz herif. Hohlakova'nn ayana vg yazm, ha, ha, ha! Alyoa: Duydum, dedi. Duydun mu? iiri dinledin mi? Hayr. Bende var, dur sana okuyaym Sen bilmiyorsun, sana anlatmadm, bu bal bana bir hikye! Namussuz herif! hafta nce beni kzdrmay aklna koydu! Bak, sen aptal gibi bin ruble yznden yakay ele verdin, ben ise yz elli bin rubleyi kvracam, dul bir kadnla evlenip Petersburg'da kr-gir bir ev alacam. diyordu. Sonra bana Hohlakova'ya kur yaptm anlatt. O kadn genken zeki deildi, krk yanda ise anlalan tmden akln karm. Rakitin: Evet, duygulu, kadn, ok duygulu kadn diyordu. te ben de onu bu ynnden yakalayp ele geireceim. Evlendikten sonra, onu Petersburg'a gtreceim, oraya gidince de bir gazete yaynlayacam. Bunlar sylerken zevkten pis pis az sulanyordu. Aznn sulanmas Hohlakova ile ilgili deildi. O yz elli bin rubleyi dndke sulanyordu az. Sonunda beni de inandrd. nandrd ya! Bana geliyor, her gn: Oltaya geliyor diyordu. Sevinten etekleri zil alyordu. Sonra birden durup dururken kovulmu: Perhotin Piyotr lyi daha baskn km. Aferin ona! Vallahi o aptal kadn sadece bunu kovdu diye, yle bir perdim ki! te Rakitin beni ziyaret ettii sralarda o iircii yazm. mrmde ilk kez, ellerimi kirletip iir yazyorum, birinin gnln elmek iin! Yani yararl bir i iin. Ama o budala kadnn elindeki paralar aldktan sonra, vatandalarmza yararl olacak bir ite kullanabilirim onlar! diyordu. Zaten hepsi her adilii savunmak iin, vatandaa yararl olacak bir bahane bulurlar! Ne dersen de, senin o bayldn Pukin'den daha gzel yazdm ite. nk aka niyetine yazdm bir iirin iine bile vatandan duyduu aclar sokabildim. diyordu-Pukin iin ne demek istediini anladm. Demek istiyordu ki eh Pukin gerekten yetenekleri olan bir adamd, ama sadece iirlerinde kadn ayaklarn dile getirdi. stelik iirleri ile yle bir bbrleniyordu ki!... Bu tiplerde yle bir kendini milik, yle bir kibir vardr ki. Gnlmn perisinin yi olsun diye! iirine bu ismi dnm. Amma da kak lerif! Ab, ne ayaktr, o ayak, Azck imi ayak! Doktorlar yazar il, Kartrrlar ileri, eziyet ederler ona. zntm ayacklar iin deil, Varsn Fuki vsn onlar, zlemini ekiyorum kk bir ban, Anlamayan dnceleri. Azck anlyordu nceleri Ama ite engel oldu ayack. Ba dnebilsin diye artk yi olsun ayack. Kpolu kpek, dorusunu sylemek gerekirse, gzel bir sz oyunu yapm! Gerekten, vatanda da sokmu iirin iine. Kovulduu zaman yle bir kzm ki! Dilerini gcrdatp duruyordu. Alyoa: ntikamn ald bile, dedi. Hohiakova iin bir yaz yazm. Alyoa bunu syledikten sonra, ksaca Dedikodu gazetesinde yaynlanm olan rportaj anlatt. Mitya kalarn atarak: Muhakkak odur, odur! diye tekrarlyordu. Muhakkak onur! BU rportajlar... Bilmez miyim ben... imdiye dek, rnegin Grusa iin? alaklklar yazlmtr! br iin de, Katya iin de yle! Hm, hinim... Dnceli bir tavrla odada bir aa, bu yukar dolat. Alyoa bir sre sustuktan sonra: p. ~~~ Aabey, yannda fazla kalamam, dedi. Yarn senin iin korkun bir gndr: Tanr, senin iin ne yar-gda bulunursa o olacak... yleyken ayorum sana, dolap , yor, asl nemli olan iten sz edecek yerde, nelerden sz Diyorsun... Mitya heyecanla szn kesti: ~~~ Hayr, ama, dedi. Neden sz edeyim istiyorsun? O212 KARAMAZOV KARDELER Pis kokulu kpekten mi sz edeyim? O katilden mi? Bu konuda seninle yeteri kadar konutuk. Artk o pis kokuludan o pis kokulu kadnn olundan*' sz etmek istemiyorum. Tanr cann alacaktr, bak greceksin. Sus konuma! Heyecanla Alyoa'ya yaklat ve birden onu pt. Gzlerinde kvlcmlar oynayordu. Garip bir cokunluk iinde: Rakitin bunu anlamaz, diye sze balad. Ama sen, sen her eyi anlarsn. Onun iin senin yolunu gzlyordum ite. Bak, oktandr burada, bu plak duvarlarn arasnda sana bir ok eyler sylemek istiyordum. Ama en nemlisini bir trl sylemiyordum. Daha zaman gelmemi gibi geliyordu bana. imdi, artk son dakika geldi. Artk sana iimi dkebilirim. Son iki ay iinde kendimi yepyeni bir insan olarak hissettim kardeim. imde yeni bir insan dodu! imdiye dek iimde hapismis. Eer bama bu felket gelmeseydi, belki de hi bir zaman ortaya kmayacakt. Korkun bir ey! Madenlerde yirmi yl boyunca ekile maden kracakmm. Korkmuyorum bundan hi! imdi baka bir ey bana korkun grnyor: O iimde uyanan yeni insann benden uzaklamas! Orada, topran altnda, madenlerde bile, insan,

yan-banda kendisi gibi krek mahkmu ve katil olan bir insanda bir yrek bulabilir ve onunla anlaabilir. nk insann orada da yaamas, sevmesi, ac ekmesi mmkndr! O krek cezasna arptrlm insann iinde donmu olan yreini yeniden diriltmek, yllarca onu tedavi etmek ve sonunda artk yksek bir ruhu, ac eken bir varlk olarak karanlklardan aydnla karmak, bir melek yaratmak, bir kahraman yaratmak mmkndr! Oysa, orada bunlarn says yzleri bulur, hepsinin durumundan da hepimiz suluyuz! Neden bana yle bir anda, ryamda o yavru grnd? Yavru neden zavall idi? yle bir anda onu grm olmam, ilerde olacaklar bildiren bir eydi. Ben yavru> iin oraya gideceim ite. Gideceim, nk herkes, herkesten sorumludur. Tm yavrular iin gideceim. nk yavrularn k de. by de vardr. Hepsi oluk ocuktur ite. Ben hepsi iin gideceim. nk birinin, herkesin yerine gitmesi gerekir-Ben babam ldrmedim, ama oraya gitmem gerekiyor. Cezam kabul ediyorum! Bu dnce iime burada, u duvarlarn arasnda dodu! Orada o kadar ok insan 'var ki, topran altnda, KARAMAZOV KARDELER 213 rinde eki vzlerce insan var. Ah, evet, zincire vurulmu olacaz, zgrlmz olmayacak, ama o zaman, o byk acmz iinde hepimiz sevin' Kavuarak yeniden domu gibi olacaz; sevinsiz ne insan yaayabilir, ne Tanr varolabilir, nk sevinci Tanr yaratr, biz ite ona kavuacaz. Bu sevinci vermek Onun bir stnldr. Onun yceliidir... nsan dua iinde erimeli! Ben orada, topran altnda Tanrsz ne yaparm? Rakitin yalan sylyor! Tanr'yi dnya yznden kovsalar da, biz orada, topran altnda, O'na snacak bir yer buluruz! Krek mahkmu olan bir insann Tanrsz yaamas imknszdr, krek mahkmu olmayan bir insandan daha da imknszdr! te o zaman bizler, toprak altnda yaayanlar, topran derinliklerinde neeyi veren Tanr'ya, yreimizden kopan bir vg arks okuyacaz! Yasasn Tanr ve Tanr'nn insanlara verdii sevin! Seviyorum onu ben! Mitya, acayip sylevini verirken neredeyse tkanacak gibi oluyordu. Yz sararmt, dudaklar titriyor, gzlerinden yalar akyordu. Evet, hayat dopdolu bir eydir ve topran almda da .bir hayat vardr, diye tekrar sze balad. imdi ne kadar yaamak istediimi, yaamak iin ne kadar mthi bir istek duyduumu bir bilsen. bu istein tam da bu plak duvarlarn arasnda olduum bir srada iimde uyanmasna aar kalrsn! Rakitin bunu anlamyor. Onun tek istedii bir ev yaptrmak ve iine kirac oturtmaktr. Ama ben seni bekliyordum. Hem ac ekmek nedir ki? Ben ac ekmekten korkmuyorum, hatta acnn sonu gelmese bile! imdi korkusuzum artk. Ama eskiden korkuyordum. Biliyor musun, belki mahkemede bile hibir karlk vermeyeceim... Hem bana yle geliyor ki, imdi iimde mthi bir g var. imde bu g varken, tm aclar yenebilirim. Yeter ki, kendi kendime her an Ben varm diyebileyim! Binlerce ac iinde kvransam da, ikence altnda inleyip rpnsam da varm! kence cenderesi iinde de olsam varm, gnei gryorum ya! Hatta Snesi grmesem bile onun varln biliyorum ya. Gnein var olduunu bilmek ise, zaten hayatn kendisidir. Alyoa, koruyucu meleim benim, btn bu felsefi dnceler beni Mahvediyor. Allah kahretsin bunlar! van aabeyim... Alyoa:214 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 215 Ne olmu van aabeyine? diye szn kesecek oldu, ama Mitya iitmedi. Biliyor musun? Eskiden iimde hi phe yoktu. Ama, herey iimde gizliydi. Belki de btn dnceler bilinaltnda bulunduu iin sarholuk ediyor, dvyordum herhalde. Onlar uslandrmak, ezmek iin. van aabeyim, Rakitin gibi deil, onun da gizli bir ide'si var. van aabeyim, Sfenks gibidir, hep susuyor, hep susuyor! Bana ise Tanr ikence ediyor. Zaten zldm tek ey de budur. Ya Tanr diye bir ey yoksa? Ya Rakitin haklysa, ya bu insanln uydurduu bir dnceyse? Eer Tanr yoksa, demek ki Dnya'nn efi, Evren'in efi insandr. ok gzel bir ey dorusu! yi ama Tanr olmazsa insan nasl iyi olabilir? Sorun bu ite! Benim hep dndm budur. nk, eer Tanr yoksa, o zaman insan kimi sevecek, kime kars minnet duyacaktr? Kime vg dolu ilhiler okuyacaktr? Rakitin alay ediyor. Rakitin Tanr da olmasa, insanl sevmenin mmkn olduunu sylyor. Ama bunu ancak o smkl olan ileri srebilir. Ben yle bir eyi kabul edemem. Rakitin iin yaamak kolay. Bugn bana, insan haklarnn geniletilmesi iin urarsan, daha iyi edersin. Hatta rnein, sr etinin pahahlamamas iin de olsa... byle bir ey iin urarsan, insanla, felsefe yrtmekten ok daha byk bir yarar saglams olursun! dedi. Buna karlk ona hemen iyi ama. Tanr'ya inancm olmazsa, o sr etinin fiyatn frsat bulursan kendin ykseltirsin, her bir kuruun zerine bir ruble koyarak! dedim. Bana kzd. yi ama iyilik nedir? Bana karlk ver. Aleksey. Benim iyilik olarak kabul ettiim ey baka, inli'nin iyilikten anlad ey bakadr. Demek ki, iyilik deien bir eydir. yle deil mi? Yoksa insana gre deien bir sev deil mi? etin bir sorun bu. Bunu dnerek iki gece uyku uyumadm sylersem, benimle alay etmezsin deil mi? Simdi orada, insanlar nasl olup da bu konuda hi bir sev dnmeden yaayabiliyorlar, diye hayret ediyorum. Bir hayhuydur gidiyor! vann Tanrs yok. Onun sadece bir ide'si var. Ama benim lme gre deil. Hem van susuyor. yle sanyorum ki van masondur. Kendisine sordum... sustu. Onun itii pnardan su imek istedim... hi bir ey sylemedi, hep sustu. Yalnz bir tek sz syledi. Alyoa hemen: Ne dedi? diye sordu. Ona madem yle, demek ne yaplrsa yaplsn, hepsi ho grlebilir, yle mi? diye sormutum. Kalarn att: Babanz Fiyodor Pavlovi domuzun biriydi, ama doru dnyordu diye karlk verdi. Bundan baka hibir ey sylemedi. Bu Rakitinn szlerinden daha da nemli. Alyoa ac ac: Evet, dedi. Ne zaman sana gelmiti? Bunu sonra sylerim, imdi konuacamz baka eyler var. imdiye dek sana van iin hemen hemen hi bir ey sylemedim. Hep sona brakyordum bunu. Buradaki iim bitip de mahkemenin karar bildirildikten sonra sana baz eyler anlatacam. Her eyi anlatacam! Burada, bu iin iinde korkun bir ey var... sen de bana bu ite hakem

olursun. imdi ise, bundan sz etmeye balama! imdi sus. Bak sen yarndan, o mahkemeden sz ediyorsun, oysa inanr msn ben bu konuda hibir ey bilmiyorum. Sen o avukatla konutun mu? Avukat da neymi? Ona hereyi syledim. Yumuak herifin, bakentin zppelerinden biri. Bemard'n teki o! Yalnz benim hi bir szme en kk bir inanc bile yok Cinayeti benim ilediimi sanyor, dnsene! Artk bunu anlyorum. Peki, madem yle, neden buraya beni savunmaya geldiniz?* diye sordum. Hepsinin suratna tkreyirn. Bir de doktor getirtmiler, beni deli olarak gstereceklermi. Buna raz olamam. Katerina vanovna, grevini sonuna dek yapmak istiyor. Mitya bunu sylerken ac ac gld. Kadn deil, kedi! Acma bilmeyen bir yrek! Oysa daha o zaman Mokroye'de onun hakknda o yce bir fke gsterebilecek bir kadndr* dediimi biliyor! Kendisine bildirmiler. Evet, ifadeler oald, denizde kum gibi! Grigoriy hep kendi bildiini okuyor. Grigoriy namuslu adamdr, ama aptaln biridir. Birok insanlar aptal olduklar iin namusludurlar. Rakitin yle dnyor. Grigoriy bana dman. Baz Asanlarla dost olmaktansa, dman olmak daha karl oluyor. Bunu sylerken Katerina vanovna'y kastetmek istiyorum. Korkuyorum! Ah yle korkuyorum ki, mahkemede be bin rubleyi aldktan sonra o yerlere kapan anlatr diye. sonuna kadar borcunu deyecektir. Ama fedakrln iste-n 216 KARAMAZOV KARDELER miyorum. Herhalde mahkemede beni utandracaklar. Buna nasl dayanrm? Ona gidip rica et, bunu mahkemede sylemesin, Alyoa! Olmaz m? Hay Allah! Ziyan yok, buna da dayanrm! Ama ona acmyorum. Kendisi istedi bunu. nsan ne ekerse onu bier. Ben de syleyeceimi sylerim, Aleksey! Gene ac ac gld: Yalnz... yalnz, Grua, Grusa ne olacak? Hay Allah! Birden gzleri yaararak: Grua ne diye imdi byle bir zntye katlanyor sanki? diye bard. Beni mahvediyor. Onu dnmek beni kahrediyor, beni ldryor! Biraz nce buradayd. Bana anlatt. Bugn onu ok zmsn. Biliyorum, Allah kahretsin o huyumu. Kskandm onu! Kendisi yanmdan ayrlrken piman oldum, ptm onu. Ama, zr dilemedim. Alyoa: Neden dilemedin? diye bard. Mitya. birden hemen hemen neeli bir tavrla glmeye balad: Allah senin gibi sevimli bir ocuu gnn birinde ilediin bir kabahat iin zr dilemekten korusun! zellikle sevdiin kadndan! zellikle ondan! Ona kars ne kadar byk bir kabahat ilemi olursan ol zr dileme. nk, kadn denilen varlk, yle Allahn bels bir ey ki! Artk onlardan anlarm ben, baka eyden anlamasam bile hi deilse kadndan anlarm! Hele bir kabahatini akla, Suluyum, beni bala, zr dilerim de, bak sulamalar nasl yayor zerine! Ta atlasa kadn dpedz ve grlt patrd etmeden balamaz! Seni yerin dibine batrr, ilemediin sular bile bir bir ortaya dker, hi bir eyi unutmaz, stelik kendinden de bir eyler katar, ancak o zaman balar. Hem de en iyisi. aralarndan en iyisi de olsa yle yapar! Ne varsa dibine kadar kazr, tm kalntlar bana kakar. Tm kadnlarn iinde, byle canavarca bir yaratk vardr. O melek dediimiz kendilerinden yoksun yaayamadmz varlklar var ya, hepsinde ayn canavarlk vardr! Bak sana bir ey syleyeyim, yavrum; bunu yrekten ve aktan aa sylyorum: Her na muslu erkek muhakkak, herhangi bir kadnn boyunduruk altndadr. Ben bu kandaym; hem bu bir kan deil, iimden gelen bir duygu. Erkek, vicdanl olmal. Hem byle KARAMAZOV KARDELER 217 duygular beslemesi, ona leke getirmez! Bir kahraman bile, hatta Sezar'n kendisi bile lekeleyemez! Ama ne olursa olsun, hi bir zaman, hi bir ey iin zr dileme! Bu kural aklnda tut: Bunu sana, kadn yznden mahvolmu olan aabeyin Mitya sylyor... Evet, Grua'dan zr dilemektense, gnln herhangi bir baka eyle alrm, daha iyi. Ona tapyorum Aleksey, ona tapyorum! Yalnz o bunu farketmiyor. Hayr, hep sevgiyi az buluyor. Beni de, sevgiyi de mahvediyor. Eskiden yle miydi ya! Eskiden beni deli eden vcudunun o ldrtan Kvrmlaryd, imdi ise ruhuna k oldum, onu kendi ruhumun iine aldm, onun sayesinde adam oldum! Bizi evlendirirler mi dersin? Eer byle bir ey olmazsa kskanlktan lrm! Her gn ryamda bir eyler gryorum... sana benim iin ne syledi? Alyoa, daha nce Gruenka'dan duyduu btn szleri tekrarlad. Mitya, hepsini ayrntl olarak dinledi, birok ey-lerii tekrar tekrar sordu ve duyduklarndan memnun kald. Demek kskandm iin kzmyor, yle mi? diye bard. Tam anlamyla kadn ite! Benim de acmak bilmeyen, zalim bir yreim var demiti ha! Ah, zalim olanlar ylle severim ki. Geri beni kskandklar vakit, buna dayanamam. Onunla mrmz dmekle geecek. Ama, onu seveceim, lnceye kadar seveceim! Bizi evlendirirler mi dersin.? Mahkmlar arasnda nikh kymazlar m? Al sana bir soru! Bunu yapmazlarsa onsuz yaayamam... Mitya, kalarm atarak odada bir aa, bir yukar dolat, ierisi hemen hemen karanlk olmutu. Mitya, birden mthi bir zntye kaplmt: Demek bir sr var diyor, bir sr varm yle mi? Demek mz ona kar bir tertip hazrlyormuuz, iin iine de o Katya varm, yle mi? Hayr, kzm Gruenka, bu i bildiin gibi deil. Sen burada azck yanldm, o budala kck kadn aklnla yanldm! Alyoa, kardeim syle. Sana srrmz aacam da ne olacak sanki! evresine baknd, hzl admlarla karsnda duran Al-yoa'ya yaklat ve gerekte hi kimse onlar iitemeyecei halde, gizli bir ey yapyormucasna ona bir eyler fslda-aa balad. Oysa onlar hi kimse iitemezdi: htiyar gardiyan, kede bankn zerinde uyukluyordu, Mitya'nn soy-218 KARAMAZOV KARDELER ledii szlerin nbeti erlerin bulunduu yere kadar duyul-masna da imkn yoktu. Mitya acele ederek:

 Sana srrmz olduu gibi aacam! diye fsldyordu. Sonradan alacaktm zaten, nk sana danmadan hi karar verebilir miyim? Sen benim her eyimsin. Geri van'n hepimizden byk olduunu sylerim ama, sen benim koruyucu meleimsin. Yalnz senin kararna gre hareket ederim. Belki de asl hepimizden stn olan sensin, van deil. Bu i, bir vicdan meselesi... Syleyeceim ok byk bir srdr, o kadar byk ki, kendim bu ile ba edemiyorum, bu yzden hereyi sen gelinceye kadar erteledim. Bununla birlikte imdi karar vermek iin henz erken. nk mahkemenin kararn beklemek gerekiyor: Mahkeme kararn verdi mi, sen de kaderimi tayin edersin. imdi karar verme: imdi sana syleyeceim, ne olduunu iiteceksin ama, daha karar verme. Dur ve sus. Sana hereyi aklayacam. Sana yalnz dncemi syleyeceim. Ayrntlara girmeyeceim, ama sen sus. Ne bir soru sor, ne bir hareket yap. Kabul ediyor musun? Hay Allah, peki gzlerini ne yapacam? Korkuyorum ki, sussan bile gzlerin dorusunu syleyecektir. Ah, yle korkuyorum ki! Alyoa dinle: van aabeyim bana kamay teklif ediyor. Ayrntlarn aklamyorum! Her ey nceden hesap edilmi, herey dzenlenecekmi. Sus, kararn verme. Grua ile Amerika'ya gidecekmiiz. Ben Grua'sz yaayamam ki! Eer orada onu benim yanma brakmazlarsa ne olacak? Mahkmlar evlendiriyorlar m? van aabeyim: Hayr, evlendirmezler diyor. yi ama ben orada, toprak altnda elimde ekile Grua'sz ne yaparm? O ekile kafam param para ederim! br trl davransam, ayp olmaz m? yle yaparsam ac ekmekten kanm olacam. Yolum gsterilmiken, gsterilen yolu reddetmi olacam. Varlm temize karacak yol varken, sola saparak, doru yoldan ayrlm olacam, ivan, Amerika'da nsann iinde iyi niyet varsa! topran altnda olduundan, daha yararl olabilirmi, yle diyor. yi ama, bizim toprak altnda Tanrya okuyacamz ilhiler ne olacak? Amerika ne ki? Amerika'da yine bir urama, bir didinme balayacak. Hem yle sanyorum ki, Amerika'da pek ok dolandrclk da var. Ben ise haa gerilmekten kam olacaKARAMAZOV KARDELER 219 m! te onun iin sana sylyorum Aleksey. Bir sen bunu anlayabilirsin, baka kimse anlayamaz. Bakalar iin bunlar samalk, deli samas gibi bir ey, o sana minnet dolu ilhiler konusunda sylediklerim. Bakalar, delirmi ya da .budala derler adama! Oysa ben delirmedim, budala da deilim. van, Tanr'y ven ilhiler dediim vakit, ne dediimi anlyor. Ah ok iyi anlyor. Ama karlk vermiyor, susuyor. Tanr'y ven ilhilere inanmyor. Bir ey syleme, bir ey syleme, bana nasl baktn grmyor muyum? Kararn verdin bile! Verine kararn! Bana ac, ne olursun, ben Grua'sz yaayamam! Mahkemeyi bekie! Mitya, szlerini bitirdi. Kendinden gemi gibiydi. Alyo-a'y iki omuzundan tutmu ve bir eylere susam o ateli gzlerini, taa aabeyinin gzlerinin iine dikmiti. nc kez olarak yalvaran bir sesle: Mahkmlar evlendirirler mi? diye sordu. Alyoa, derin bir aknlk iinde dinliyordu. Tm varl sarslmt. Bana yalnz unu syle! dedi. van ok mu srar ediyor? Hem bu ilk olarak kimin aklna geldi? Onun. onun aklna geldi. O srar ediyor! nce bana gelmiyordu. Sonra birden bundan bir hafta nce geldi ve szlerine hemen bu iten sz ederek balad. ok, ok srar ediyor. Rica bile etmiyor! Emrediyor! Kendisine, sana yapm olduum gibi, iimdekileri akladm ve Tanr'y ven ilhilerden sz ettiim halde, szn dinleyeceimden hi kukusu yok. Bana hereyi nasl dzenleyeceini anlatt. Bu konuda ne renmek gerekirse, hepsini renmi, hazrlam. Ama, bunlar sonra anlatrm. Neredeyse ldracak kadar istiyor bunu. En nemlisi de para: Kaman iin en bin ruble, Amerika'da yerlemen iin de yirmi bin veririm diyor. On binle mkemmel bir ka dzenleriz diyor. Alyoa gene: Bana da bunu hi sylememeni tembih etti yle mi? diye sordu, Hi bildirmeyecekmiim, hi kimseye, en nemlisi sana bildirmeyecekmiim. Ne olursa olsun, sana hi sylemeyecek-miim! Herhalde senin karnda sanki kendi vicdanm varm gibi konuacamdan korkuyor. Bunu sana akladm kendisine syleme. Sakn syleme!220 KARAMAZOV KARDELER Alyoa: Haklsn! dedi. Mahkeme kararn vermeden nce bu konuda karar vermek imknsz! Mahkemeden sonra kendin karar verirsin. Zaten o zaman iinde yepyeni bir insan bulacaksn, ite karar o yeni insan verecek. Mitya, ac ac glmseyerek: Yeni bir insan m bulacam, yoksa bir Bernard m? imde bir Bernard bulursam, o ancak Bernard'lara yakr bir karar verir! yle sylyorum, nk galiba adi bir Ber-nard'dan baka bir ey deilim. yi ama, iyi ama,, beraat etmekten hi umudun yok mu aabey? Mitya, sinirli sinirli omuzlarn silkerek hayr anlamnda ban sallad. Birden acele ile: Alyoa, yavrum, gitme zaman geldi! Gardiyan avluda baryor. imdi buraya gelecek. Artk ge kaldk... Ynetmelie kar gelmeyelim... abuk beni kucakla, p beni ve hacla kutsa yavrum, ne olursun, yarn beni bekleyen o korkun hatan nce beni kutsaman istiyorum... Kucaklaarak ptler. Mitya birden: van'a bak, bir taraftan kamay teklif ediyor, br taraftan cinayeti ilediime inanyor! Dudaklarnda hznl bir glmseyi belirmiti. Alyoa: Sen, kendisine buna inanp inanmadn sordun mu ki? Hayr sormadm. Sormak istiyordum ama. gcm yetmedi, soramadm. Hem ne ziyan var? Zaten gzlerinden anlyorum. Her neyse, hadi gle gle! Bir kez daha acele ile ptler. Alyoa artk kaca srada Mitya birden ona tekrar seslendi: Karmda bir dursana, evet, ite yle. Sonra Alyoa'y gene iki eliyle omuzlarndan yakalad. Yz birden bembeyaz olmutu. yle ki karanlkta bile ok belli oluyordu. Dudaklar arplmt. Alyoa'nn gzlerinin iine bakyordu. Birden kendinden gemi gibi:

 Alyoa, Tann'nn karsndaymm gibi bana gerei' btn gerei olduu gibi syle: benim ldrdme inanyor musun, inanmyor musun? Gerei syle, yalan sylemeAlyoa sanki gizli bir g kendisini yakalayp sarsm gibi KARAMAZOV KARDELER . 221 oldu ve yreine sivri bir eyin saplandn hissetti. akn akn: Yeter canm, ne oluyorsun?... diye kekeledi. Mitya: Gerei syle bana! Tm gerei, olduu gibi! Yalan syleme! diye tekrarlad. Alyoa birdenbire gsnn derinliinden geliyormu gibi titrek bir sesle: Senin katil olduuna bir an bile inanmadm! dedi ve bu szlerinin doru olduuna Tanr'y tank gsteriyormu gibi sa elini yukar doru kaldrd. Derin bir mutluluk Mitya'nn yzn birden aydnlatt. Baygnlktan sonra kendine gelirken iini ekiyormu gibi szlerini uzata uzata: Teekkr ederim sana! dedi. imdi beni yeniden hayata kavuturdun... nanr msn? imdiye dek sana bunu sormaktan korkuyordum. Evet senden, senden korkuyordum! Her neyse, git, git! Yarn iin bana g verdin, Tanr senden raz olsun. Mitya bunlar syledikten sonra son olarak iinden gelen bir istekle: Haydi gle gle, van' sev! dedi. Alyoa Mitya'nn yanndan gz yalar iinde kt. Mitya'nn byle bir alnganlk gstermesi, kendisine Alyoa'ys kar bile byle bir gvensizlik duymas, zavall kardeinin nasl kar yolu bulunmayan bir ac ve umutsuzluk uurumunun dibinde bulunduunu gzlerinin nne serivermisti. Daha nce onun bylesine bir umutsuzluk iinde bulunduunu aklna bile getirmemiti. Birden onun acsn paylamak isteinden doan sonsuz bir ar. tm benliini sard ve onu bir anda bitkin bir hale getirdi. ini yakan bir ate vard, mthi bir ac iindeydi. Birden biraz nce Mitya'nn var.' sev!-, szlerini hatrlad. Zaten kendisi de o srada van'a gidiyordu ite. Onu daha sabahleyin muhakkak grmeliydi. van'a da en az Mitya'ya olduu kadar zlyordu. Hele imdi Mitya ile grtkten sonra, znts her za-^ankinden daha da artmt.222 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 223 SEN DELSN, SEN DELSN! Alyoa van'a giderken Katerina vanovna'nn kirac olarak oturduu evin nnden, gemek zorunda k:ald. pence relerde k vard. Alyoa birden durdu, ieri girmee karar verdi. Katerina vanovna'y grmeyeli artk bir haftadan faz-la bir sre gemiti. Bundan baka belki de van'n o anda gen kadnn evinde olaca aklna gelmiti. zellikle byle bir gnn arifesinde orada bulunmas daha aklla uygundu Kapy alp bir cin feneri ile aydnlatlm olan merdivenden yukar kmaya balad srada, birinin aaya iindiini grd. Onunla kar karya gelince de bunun aabeyi olduunu farketti. Demek ki van, artk Katerina vanovna'nn yanndan ayrlyordu. van Fiyodorovi, souk bir tavrla: Ah, demek gelen sendin yle mi? dedi. Eh, Allahasmarladk. Onun yanma m gidiyorsun? Evet. Gitmesen daha iyi olur, nk, heyecan icinde, yanma gidersen, daha ok sinirlerini bozarsn. Yukardan, o anda alan kapdan bir ses iitildi: Hayr, hayr, Aleksey Fiyodorovi! Onun yanndan m geliyorsunuz? Evet, onu ziyaret etmitim. Bana bir ey sylemeniz iin mi, gnderdi sizi? Girin Alyoa, siz de geri dnn van Fiyodorovi! Muhakkak geri dnn, iitiyor musunuz beni? Katya'nn sesinde yle emredici bir anlam vard ki, van Fiyodorovi, bir an kararszlk gstermekle birlikte, gene de Alyoa ile tekrar yukar kmaya karar verdi. Kendi kendine, sinirli sinirli: Demek dinliyordu! dire fsldad, ama Alyoa ne dediini iitmemiti. van Fiyodorovi salona girerek: zin verirseniz paltoma karmayaym! dedi. Oturmayacam da. Bir dakikadan fazla kalmayacam/ Katerina vanovna: Oturun Aleksey Fiyodorovi! dedi ama kendisi ayakta sald. Bu sre iinde az deimiti. Ama koyu renk gzlerinde jfkeli bir ate yanyordu. Alyoa, sonradan gen kadnn kendisine o anda olaanst denilecek derecede gzel grnd-n hatrlayacakt. Bana sylemenizi tembih ettii ey, neydi? Alyoa, gen kadnn yzne bakarak: Sizden bir tek ey istiyor, dedi. Kendinize acmanz ve mahkemede... Bunu sylerken ne diyeceini bilemiyormu gibi bir an zararsz kald, sonra devam etti: a...aranzda... daha ilk tantnz sralarda... o kentte... olup biten eyleri aklamamanz. Gen kadn ac ac glerek: Yaa, o paralar iin onun karsnda yerlere kapandm sylemeyeyim demek! Peki kendisi iin mi, yoksa benim iin mi korkuyor? Korumam istiyor... ama kimi? Onu mu, kendimi mi? Syleyin Aleksey Fiyodorovi? Alyoa ne demek istediini anlamak iin ona dikkatle bakarak yavaa: Onu da, kendinizi de! dedi. Gene kadn, fkeyle ve sert bir tavrla: yle desenize, dedi ve birden kzard. Sonra, tehdit eder gibi:

 Siz daha -benim nasl bir insan olduumu bilmiyorsunuz Aleksey Fiyodorovi, dedi. Ho ben de daha kendimi Onmuyorum ya! Belki de yarn sorgu bittikten sonra, beni faklarnzn altnda inemek istediini duyacaksnz. Alyoa: Drst bir ifade vereceksiniz! dedi. Zaten gereken de budur. Katerina vanovna, dilerini skarak: Kadnlar, sk sk drstlkten ayrlrlar! dedi. Daha bir saat ncesine dek, o canavara elimi srmenin bile benim iin korkun bir ey olduunu dnyordum... Ylana dokun-mak gibi bir eydi... Oysa imdi gryorum ki, hayr, hi de yle deil, o benim iin hl insan! Hem bakalm, o mu ldrd? Bakalm o mu ldrd? birden hzla van Fiyodorovi'e doru dnerek is-r 224 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 225 terik bir kadn gibi tiz bir sesle sormutu. Alyoa, hemen gen kadnn ayn soruyu kendisi daha gelmeden belki bir dakika nce van Fiyodorovi'e sormu olduunu, hatta bunu ilk olarak deil, belki yznc kezdir sorduunu ve konumalarnn bir kavga ile sona erdiini anlad. Katerina vanovna, gene van Fiyodorovi'e doru dnm olarak devam etti. Smerdyakov'a gittim... Bir baba katili olduuna beni sen inandrmtn! Yalnz sana inanmtm! van Fiyodorovic, kendisini zorluyormu gibi hafife gld. Alyoa, Katerina vanovna'nn ona Sen dediini duyunca irkildi. Byle ilikileri olduunu aklndan bile geiremezdi. van: Eh. her neyse, yeter, diye kestirip att. Ben gidiyorum, yarn gelirim. Hemen sonra da arkasn dnerek odadan kt ve doru merdivene gitti. Katerina vanovna birden garip, emredici bir tavrla Alyoa'nn iki elini tuttu. Hzl hzl: Arkasndan gidin! Ona yetiin! Onu bir an yalnz brakmayn, diye fsldad. ldrm. Delirdiini bilmiyor muydunuz? Beyin hummas geiriyor, sinir bozukluundan hummaya tutulmu! Bana doktor syledi! Gidin, arkasndan koun... Alyoa frlad, van Fiyodorovi'in peinden kotu, van, daha elli adm kadar uzaklamamt. Alyoa'nn kendisine yetimeye altn grnce birden arkasna dnerek: Ne istiyorsun? diye sordu. Delirdiimi syleyerek seni arkamdan gnderdi, deil mi? Sinirli sinirli: Artk ne yapacan ezbere biliyorum; diye ilve etti. Alyoa: Tabi, yanlyor. Ama hasta olduunu sylemekte hakl. Demin evindeyken yzne baktm. Seni ok halsiz grdm. yi olmadn yznden belli, ok, ok hastasn! van, hi duraklamadan yryordu. Alyoa da peinden gidiyordu. van birden hi de sinirli olmayan ve beklenmedik, iten gelen bir merakla dolu, deiik, alak bir sesle: Bir insan nasl delirir? Sen biliyor musun Aleksev. Fiyodorovic? diye sordu. Hayr bilmiyorum; yle sanyorum ki, eit eit ok delilikler vardr. nsan nasl delirdiini kendi kendine farkedebilir mi? Alyoa hayretle: Bana yle geliyor ki, yle bir durumda insan kendi Kendini kesin olarak inceleyemez! diye karlk verdi. van, yarm dakika kadar sustu. Sonra birden: Eer benimle konumak istiyorsan, rica ederim konu-vu deitir, dedi. Alyoa, ekingen bir tavrla: Ha, bak, unutmayaym, sana bir mektup var! dedi ve cebinden Liza'nn van'a yazd mektubu karp ona uzatt. Sokak fenerine yaklatlar. van hemen yazy tand. fkeyle glerek: Ha, o kk eytandan, yle mi? dedi ve zarf ama--dan onu yrtarak birka paraya ayrd, paralar da rzgra doru frlatt. Kt paracklar havada dald. van, gene sokan ilerisine doru yrmeye balayarak hor gren bir tavrla: Daha on alt yana basmad galiba, yleyken kendini teklif ediyor! Alyoa: Nasl kendini teklif ediyor yani? Bilinen ekilde. Ahlksz kadnlar kendilerini nasl teklif ederlerse yle ite. Alyoa, znt ile ve iten gelen bir heyecanla Liza'y savundu: Sen neler sylyorsun, van, neler sylyorsun! dedi. O ocuktur. Byle syleyerek bir ocua ktlk etmi oluyorsun! O hastadr, hem de ok hasta. Belki de akln karmak zere... Sana onun mektubunu vermemezlik edemezdim. Ama aksine senden baz eyler iitmek istiyordum... onu kurtarabilmek iin. Benden iitecein bir ey yok, eer ocuksa ona dad olamam. Sus Aleksey! Devam etme! u anda onu dnmyorum bile. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra van birden gene fikeli ve sert bir tavrla: imdi, btn gece Hazreti Meryem, yarn kendisine Mahkemede nasl davranacan gstersin diye, dua edip, du-racak, dedi. Sen... sen Katerina vanovna'dan m sz ediyorsun?226 KARAMAZOV KARDELER Evet. Mahkemeye Mitenka'nn kurtarcs olarak m gitsin, yoksa onu mahvedecek bir tank olarak m;? Tann ona bir yol gstersin diye dua ediyor. Kendisi ne yapacan bilemiyor. Daha o ie hazrlanamad. Beni de yol gsterici yerine koyuyor, kendisini avutmam istiyor. Alyoa hznle: Katerina vanovna, seni seviyor, aabey,, dedi.

 Olabilir. Yalnz benim onda gzm yok. Alyoa ekingen bir tavrla: Ama o ac ekiyor. Madem gzn yok, neden ona... bazen... umut veren szler sylyorsun? diye sitem etti. Senin ona umut verdiini biliyorum. yle sylediim iiin zr dilerim. van sinirli sinirli: Bu ite gerektii gibi davranamyorum. Omunla ilikilerimi koparp, hereyi ak ak syleyemiyorum! Katile verilecek olan cezann bildirilmesini beklemek gerekiyor. Eer o kadnla imdi ilikilerimi kesecek olursam, intikam almak iin o ala mahkemede mahveder. nk omdan nefret ediyor. Nefret ettiini biliyor!... Bu ite hep yalan stne yalan ylm! imdi de onunla ilikilerimi koparmadn' srece, iinde bir umut besleyecek ve benim Dimitriy'i felketten kurtarmak istediimi bildii iin de hatrm iin, onu mahvetmeyecek. Ah o Allah'n bels mahkeme karar bir bildirilse! Katil ve canavar szleri Alyoann iimde bir sz uyandrmt. Ivan'n syledii szlerin zerinde dnerek: Peki ama o kadn, aabeyimi nasl mahvedebilir? Mahkemede Mitya'y dorudan doruya mahvedecek gibi bir sz syleyebilir? Sen daha bunu bilmiyorsun. Onun elinde Mitya'nm kendi eliyle yazd ve Fiyodor Pavlovi'i ldrm olduunu matematik olarak ispat eden bir vesika var. Alyoa: yle bir ey olamaz? Kendim okudum! Alyoa heyecanla: Byle bir vesikann olmas imknszdr! diye tekrar etti. Olamaz, nk katil o deildir. Babam o ldrmedi' katil o deil! KARAMAZOV KARDELER 227 van Fiyodorovi birden duraklad. Garip, souk bir tavrla: Peki, katil kim sizce? diye sordu, sesinde karsndakini kmsediini belirten bir anlam seziliyordu. Alyoa dokunakl, hafif bir sesle yavaa: Kim olduunu sen de pekl biliyorsun, dedi. . Kimdir? Yoksa o akln karm budalay, o saraly m kastediyorsun, Smerdyakov'dan m sz ediyorsun? Alyoa birden tepeden trnaa titrediini hissetti. Tm gcn yitirmiti. Dudaklarndan: Kim olduunu sen de biliyorsun, szleri dkld: Nefesi tkanyordu, boulur gibi idi. van, artk ileden karak: yi ama, kim, kim? diye bard. Deminki arball tm olarak birden yok oluvermiti. Alyoa gene ayn ekilde, hemen hemen fsldyarak: Benim dediim tek bir ey var, o da u: Babam ldren sen deilsin! van arp kald. Sen deilsin! ne demek? Ne demek, sen deilsin? Alyoa kesin bir tavrla: Babam sen ldrmedin, katil sen deilsin! diye tekrar etti. Yarm dakika kadar bir sessizlik oldu. van, sararmt, dudaklann bkerek gld. Canm, katil olmadm kendim de biliyorum. Sayk-musun ne? dedi. Gzlerini Alyoa'nn iini okumak istiyormu gibi ona dikti-ti. ikisi de gene sokak fenerinin altnda duruyorlard. Hayr van, sen birka kez kendi kendine, katil be-Mm demisindir. van aknlktan bsbtn kendini kaybetmi gibi: Ne zaman dedim bunu? Ben burada deildim ki. Mos... ne zaman sylemiim bunu? a, gene alak sesle ve szlerinin stnde dura dura etti. Bu korkun iki ay sresince, vicdannla hahaa kal-vakit, kendi kendine bunu kimbilir ka kez sylemi-r, dedi. bunu, artk kendinden gemi gibi, sanki iradesi-228 KARAMAZOV KARDELER r.e uyarak deil de, kar konulmaz bir baka varln em. rine boyun eiyormu gibi sylyordu. Kendi kendini sulamsndr, katilin senden bakas olamayacan kendi kendine tekrarlam, kendi kendine iti. rafta bulunmussundur. Ama, sen ldrmedin. Yanlyorsun. Katil sen deilsin! itiyor musun szm? Sen ldrme-din! Sana bunlar sylemem iin beni buraya Tanr gndermitir. kisi de sustular. Bu sessizlik, uzun srd, hemen hemen bir dakika kadar. kisi de duruyor, birbirlerinin gzlerinin iine bakyorlard. kisi de sararmt. Birden van tepeden trnaa titredi ve Alyoa'y var gc ile omuzundan tuttu. Dilerini skarak: Demek bendeydin! diye fsldad. Demek o bana geldii vakit bende idin... Akla bunu... Bana geldii vakit ierde onu grdn, grdn deil mi? Alyoa, aknlk iinde: Kimden sz ediyorsun... Mityadan m? diye sordu. van, kendinden gemi gibi: Hayr ondan sz etmiyorum, Allah belsn versin o canavarn! diye bard. .Onun bana geldiini bilmiyor musun? Hem bunu nerden rendin? Syle! Alyoa, artk korku iinde: O dediin kim? Kimden sz ettiini bilmiyorum. __Hayr biliyorsun... yle olmasayd, nasl... bilmemene imkn yok! Ama birden kendini tutuyormu gibi sustu. Durduu yerde bir eyler dnyor gibiydi. Dudaklarnda garip bir glmseyi belirmiti. Alyoa titrek bir sesle tekrar: __ Aabey, diye sze balad. Bunu, sana szlerime inan'

dn iin syledim. nandn biliyorum. mrnn sonuna dek bunu unutmyasn diye, sana ldren sen deilsin dedim. itiyor musun? mrnn sonuna dek taunu unutma ma! u andan sonra, benden artk mrn boyunca nefret_ etsen bile, bunu sana sylememi Tanr emretti! imde n sylemek isteini, O uyandrd. Ama, belliydi ki, van Fiyodorovic, artk iyice ken toplamt. Souk bir tavrla glmseyerek: Ben, Peygamberler'den ve sarallardan nefret e KARAMAZOV KARDESLEr 229 rum. Hele Tanr elilerine kar daha da byk bir nefretim vardr. Sizler, pek ok ey bilirsiniz. u andan sonra, sizinle olan balarm koparyorum ve bana yle geliyor ki, artk mrmn sonuna dek hep yle olacak. Sizden rica ediyorum, beni bu drt yol aznda brakn! Zaten evinize de bu sokaktan gitmeniz gerekiyor. Hem zellikle bugn, sakn bana ugramayn! itiyor musunuz? Dnd, kararl admlarla, arkasna bakmadan ileriye doru yrd. Alyoa, peinden: Aabey, diye bard. Eer bugn bana herhangi bir ey gelirse, hereyden nce beni dn! Ama van karlk vermedi. Alyoa. van karanlkta bsbtn gzden kayboluncaya kadar fenerin altnda durdu. Ancak o zaman dnd, ar ar yryerek evine gitmek iin yan sokaa sapt. Kendisi de, van Fiyodorovic de mahsus ayr ayr evler kiralamlard: Hi biri Fiyodor Pavlovic'in bo kalan evinde oturmak istememilerdi. Alyoa, bir kk esnaf ailesinin evinde, deli bir oda kiralamt. van Fiyodorovic ise, ondan epey uzakta oturuyordu ve bir memurun olduka varlkl dul karsna ait gzel bir evde, olduka konforlu, geni bir daire tutmutu. kendisine, o koca dairede, yalnz yal, bsbtn sar-, tepeden trnaa romatizmalar iinde ve akamlan saat altda yatp, sabahlan saat altda kalkan bir ihtiyarck. hizmet ediyordu. van Fiyodorovic, bu son iki ay iinde garip denecek titizlikten vazgemi, tek bana kalmaktan ok hos-ya balamt. Yatt oday bile kendi eliyle derleyip topluyordu. Hem de, kiralad dairenin br odalarnda otur-mak yle dursun, oraya nadiren giriyordu. Evinin kapsna vardktan, hatta elini zile gtrdkten sonra duraklad. fke iinde tiril tiril titrediini hissediyordu. Birden elini zilden ekti, tkrd, geriye dnd ve hzla admlarla kentin, br ucuna, evinden iki vers kadar ileride, bir yana erilmi mini ahap kk bir eve git Bu evde Fiyodor pavlovi'in eski komusu olan, orba almak iin onun mutfana sk sk gelen ve o zamanlar Smerd-yakov 'un arklar syleyip, gitar ald Mariya Kondratile oturuyordu. Eski kk evini satmt. imdi annesi "birlikte hemen hemen izbe denecek kadar kk bir230 KARAMAZOV KARDELER evde yayordu. Neredeyse lm deinde bulunan hasta Smerdyakov ise Fiyodor Pavlovi'in ldrld gnden sonra, onlarn evine yerlemiti. te birden iinde uyanan ve kar koyamad dncelerin etkisi ile yola koyulan van Piyodorovi, imdi ona gidiyordu. VI SMERDYAKOV'LA LK GRME van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden sonra, merd-yakov'la nc kezdir grmeye gidiyordu. Onu ilk olarak, o felketten sonra ve kendisi kente gelir gelmez, daha ilk gr. grmt. Aradan iki hafta getikten sonra da ikinci kez ziyaret etmiti. Ama ikinci grmeden sonra, yapt ziyaretleri kesmiti. Bu yzden Smerdyakov'u grmeyeli artk hemen hemen bir aydan fazla bir zaman olmutu ve bu sre iinde onun hakknda hemen hemen hi bir ey isitmemiti. van Fiyodorovi, Moskova'dan ancak babas ldrldkten sonra beinci gn dnmt. Bu bakmdan onu tabutunda bile grememiti: Cenaze treni geliinden tam bir gn nce olmutu. van Fiyodorovi'in gecikmesinin nedeni, Moskova'daki adresini tam olarak bilmedii iin, Alyoa'nn telgraf ekmek zere Katerina vanovna'ya ba vurmas, o da vanin asl adresini bilmedii iin gen adamn Moskova'ya gelir gelmez hemen kzkardeine ve teyzesine urayacan dnerek, telgraf onlara ekmi olmasyd. Ama van Fiyodorovi onlara, ancak Moskova'ya geliinin drdnc gn uram, telgraf okur okumaz da tabi yldrm gibi bizim kente dnmt. Bizim kente dner dnmez, nce Alyoa ile karlamt. Ama onunla konutuktan sonra, kardeinin Mityadan phe etmeyi aklndan bile geirmediini, aka katilin Smerdyakov olduunu ima etttiini (ki bu bizim kentte bakalarnn dncelerine bsbtn aykr bir dnceydi) farke-derek derin bir hayret iinde kalmt. Sorgu hakimi ve sav cyla grp de, sulamann ve tevkifin gerekelerini ay KARAMAZOV KARDELER 231 rntl olarak rendikten sonra ise, Alyoa'nn tutucuna daha da ok am, onun byle dnmesini, sadece son derece alevlenmi olan kardelik duygusuna ve Mityann acsn paylamak isteine vermiti. nk biliyordu ki, Alyoa Mitya'y ok severdi. Sz gelmiken ilk ve son olarak, van'n aabeyi Dimit-riy Fiyodorovi'e kar besledii duygulardan sz edelim: van aabeyini, kesin olarak sevmezdi, olsa olsa bazen ona kar bir acma duyard. Ama bu acma da byk bir kmsemeyle karkt. Mitya'nn d grn bile ona ar derecede sevimsiz grnyordu. Katerina vanovna'nn Mit-yaya kar gsterdii sevgiye mthi bir fke ile yakyordu. Bununla birlikte, sank durumundaki Mitya ile daha geliinin ilk gn grm, bu grme de onu sululuu konusunda besledii dnceleri zayflatmak yle dur.sun, hatta daha da glendirmiti. O zaman Mitya'y endieli ve hastalanacak kadar heyecanl bulmutu. Mitya, ok konuuyor-du, ama dalgn ve dank bir hali vard. ok sert szler sylyor, Smerdyakovu suluyor, syledikleri de karmakar-k oluyordu. En ok da, len babasnn kendisinden ald o bin rubleden sz edip duruyordu. Hep: Paralar benimdi. Benimdi o paralar! Eer onlar alm olsaydm, gene hakl olacaktm !> diyordu.

Kendisine kar gsterilen delillerin zerinde hemen hemen hi tartmyordu. Kendi lehine deliller gsterse bile, gene de bunu birbirini tutmayan szler syleyerek beceriksiz bir ekilde yapyor, genel olarak sanki hi kimsenin karsnda, hatta van'nn karsnda bile, kendini temize karmay hi dnmyormu gibi davranyor, tersini gururlu bir tavrla sulamalar kmsyor, kfrediyor, fkeyle sylenip duruyordu. Grigoriy'in tanklk ederken kapnn ak olduunu sylemesine fkeli fkeli glyor ve karsndakiler! buna inandrmak istiyormu gibi, kapy 'eytan amtr di-yordu. Ama, bu olay aydnlatacak doru drst, akla yatkn hi bir aklamada bulunmuyordu. Hatta van Fiyodorovi'in yapt bu ilk ziyaret srasnda, sert bir tavrla, hereyin ho grlebileceini ileri srenlerin ondan phe etmeye ve onu sorguya ekmeye haklar olmadn syleyerek, ona Akaret etmek frsatn bile bulmutu. Zaten genel olarak, o ilk grmede, tvan Fiyodorovi'e232 KARAMAZOV KARDELER kar, hi de dosta olmayan bir tavr taknmt, ite ivan Fiyodorovi, Mitya ile yapt bu grmeden sonra, Smerdyakov'a gitmiti. Zaten trende, Moskova'dan bizim kente ge. rken, hep gidiinden bir gn nce, akam vakti, Smerdyakovla sn olarak yapt konumay dnp durmutu. Birok eyler onu artyor, birok eyler ona pheli grnyordu. Ama, van Piyodorovi, sorgu yargcna .ifade verirken, Smerdyakov'la yapm olduu bu konumay aklamamt. Her eyi Smerdyakovla yapaca grmeye brakmt. Smerdyakov. o srada, kent hastanesinde bulunuyordu. Doktor Hertzenstube ile van Fiyodorovi'in hastanede rastlad doktor Varvinski, onun srarl sorularna karlk vererek, Smerdyakov'un saral olduundan phe edemeyeceini sylemi, hatta felket gnnde acaba rol yapmad m? sorusuna ap kalmlard. van'a, aklamada bulunarak, bunun olaanst bir kriz olduunu, birka gn sre ile devam ettiini ve tekrar tekrar meydana geldiini, bu bakmdan hastann kesin olarak lm tehlikesi bile geirdiini, ancak imdi, tedbir alndktan sonra, kesin olarak hastann sa kalacan sylemenin artk mmkn olduunu, bununla birlikte (doktor Hertzenstube'nin ilve ettii gibi1 zihin bakmndan sarslm bir insan olarak kalacan, bu durumun mrnn sonuna dek olmasa bile olduka uzun bir sre devam edeceini sylemilerdi. van Fiyodorovi'in sabrszlkla, desenize imdi deli oldu? diye sormas zerine, kendisine karlk vererek: im dilik tam yle olduu sylenemez, ama baz anormallikler grlmektedir diye grlerini belirtmilerdi. van Fiyodo-rovi, bunlarn ne gibi anormallikler olduunu, kendi ken dine renmek istemiti. Hastanede Smerdyakov'u hemen zi" yaret etmesine izin vermilerdi. Smerdyakov ayr bir kouta yatakta yatyordu. Hemen yannda bir baka yatak daha vard ve yatakta esnaftan, damla hastalna tutulmu. vu cudu imi, tm gcn yitirmi bir adam yatyordu. Beliydi ki, ya ertesi gn, ya da ondan bir gn sonra lecek konumaya bir engel saylamazd. Smerdyakov, van Fiyodorovi'i grnce, gzlerine ina namyrm gibi hafife glmsemi ve ilk anda rker S bi olmutu. Daha dorusu, van Fiyodorovi'in zihninden KARAMAZOV KARDELER 233 byle bir dnce gemiti. Ama bu yalnz bir an srmt. Geri kalan tm sre iinde ise, Smerdyakov aksine, sakinlii ile van Fiyodorovi'i neredeyse akna evirmiti. van Fiyodorovi, daha ona ilk bakta onun ok hasta olduu kansna varmt: Smerdyakov, ok bitkindi ar ar, sanki dilini g bel hareket ettiriyormu gibi konuuyordu. ok zayflam, sararmt. Grmenin srd yirmi dakika boyunca, hep baarsndan ve mafsallarndaki arlardan ikyet edip durmutu. Zayf, kuru yz sanki kck olmutu. akaklarndaki salar kabarmt. Tepesindeki kvrck salarn yerinde yalnz yukar doru kalkm, incecik bir tutam sa grnyordu. Ama, bir ey ima ediyormu gibi kslm olan sol gz, eski Smerdyakov'un, iinde hl lmediini gsteriyordu. van Fiyodorovi, onu grr grmez, hemen, akll bir insanla konumak ilgi ekici eydir sz aklna gelmiti. Smerdyakov'un ayak ucuna oturmutu. Smerdyakov, ar duyarak, tm vcudunu kmldatm, ama nce van Fiyodorovi'in konumasn beklemiti. Susmu hatt onunla pek o kadar ilgilenmiyormu gibi bir tavrla bakmt. van Fiyodorovi : Benimle konuabilir misin? diye sormutu. Seni fazla yormayacam. Smerdyakov zayf bir sesle: Tabii konuabilirim, diye mrldanmst. Sonra, sanki onu rahatsz ettii iin utanan ziyaretisini konuturmak istiyormu gibi hogr ile: oktan m terif ettiniz? diye sormutu. Hayr, ancak bugn gelebildim... Sizin pirincin tan ayklamaya geldim. Smerdyakov iini ekmiti. van Fiyodorovi: Ne iini ekiyorsun? olacaklar bilmiyor muydun san-ki? diye yzne kar homurdanmt. Smerdyakov, cidd bir tavrla susmutu. Sonra: Bilmez olur muydum? Her ey nceden belliydi. Bu Bundan, bu ii yapacaklarn tahmin etmemee imkn var myd? dedi. Bu ii yapacaklarn tahmin etmek ne demek? Sz budaklandrma! Daha nceden bodruma iner in-234 KARAMAZOV KARDELER mez, sara krizi geireceini syledin ya? Olacaklar nceden biliyormu gibi bodrumdan sz etmitin. Smerdyakov, sakin sakin: Bunu, sorguya ekildiinizde akladnz m? diye merakla sormutu. van Fiyodorovi, birden fkelenmiti: Hayr, daha aklamadm, ama muhakkak aklayacam. Sen imdi, bana birok eyleri anlatmak zorundasn, olum! unu da bil ki, bana numara yapmana gz yummayacam yavrum! Smerdyakov, gene ayn sakinlikle ve yalnz bir dakika iin gzlerini kapyarak: Size ne diye oyun oynayaym? Madem ki tek umudum sizde. Madem, tek umudum sizsiniz. Tpk Tanr"ya gvenir gibi size gveniyorum! demiti.

van Fiyodorovi, hemen sorulara balayarak: Bir kez, sara krizinin nceden tahmin edilemeyeceini biliyorum, demiti. Bunu soruturup rendim,, bana maval okuma. nsan, sara krizinin gnn, saatini nceden syleyemez. Peki, nasl oluyor da, sen bana o zaman gnn de, saatini de, stelik iin bodrumda olacan da bildirerek nceden syledin? Mahsus, sara krizine tutulmu gibi bir rol yapmadysan, nasl oluyor da, krize tutularak o bodruma deceini nceden bilebildin? Smerdyakov, acele etmeden, szlerini uzata uzata: Bodruma zaten inmem gerekiyordu demiti. Hatta, gnde birka kez iniyordum oraya. Zaten bir yl nce de, tpk bunun gibi tavan arasndan aa dmtm efendim. Tabii ki, sara krizinin gnn ve saatini nceden sylemeye imkn yoktur. Ama insan her zaman bir nsezi duyabilir. Yalnz sen, hem gnn, hem de saatini nceden syledin! Siz en iyisini benim hastalm konusunda, buradaki doktorlardan bilgi aln, beyefendi. O zaman bana. gerekten mi kriz geldiini, yoksa gerekte yle bir ey olmadn n renmi olursunuz. Benim ise, bu konuda size syleyecek hi bir eyim yok. Peki, ya o bodrum meselesi? Bodrumu nasl oldu da, daha nce syleyebildin? KARAMAZOV KARDELER 235 Bir bodrumdur, tutturmusunuz! Ben o bodruma indiim vakit, korku ve kuku iindeydim. Asl korkum, sizi kaybetmi olmamdan ileri geliyordu, artk dnyada hi kimsenin beni savunmayacan biliyor, kimseden bunu beklemiyordum. Bodruma inerken yle dnyordum! imdi, ister misin, bir sara krizi gelip beni arpsn, o zaman aa yuvarlanr mym, yuvarlanmaz mym! te, bu kuku birden boazmn dmlenmesine yol at... Ben de olduum gibi aaya utum. Btn bunlar, bir gn nce akam kapda sizinle yaptm konumay, o zaman size aklam olduum tm ayrntlaryla doktor Hertzenstube ile sorgu yargc Nikolay Parfenovi'e, akladm. Hepsi de bunu, ifademe yazdlar. Burann doktoru, bay Varvinski ise, herkesin nnde bu durumun zellikle dnceden ileri geldiini, daha dorusu: Acaba der miyim, dmez miyim? diye kuku iinde bulunmamdan ileri geldiini srarla ne srd. Bu kukuya kapldm anda kriz de gelip. atm. ylece yazdlar efendim. yle olmas gerektiini, yani bama bu iin kendi korkumdan ileri geldiini yazdlar efendim. Smerdyakov, bunlar syledikten sonra, yorgunluktan bitkin bir hale gelmi gibi derin derin iini ekmiti. Biraz arm olan van Fiyodorovi: Demek ifadeni verirken bunu akladn bile, yle mi? diye sormutu. Kendisi o zamanki konumalarn aklayacan syleyerek Smerdyakov'u korkutmak istemiti. Oysa imdi anlalyordu ki, Smerdyakov hepsini kendisi aklamt. Smerdyakov kesin bir tavrla: Neden korkacak mm? Varsn tm gerei olduu gibi yazsnlar, demiti. Kapda yaptmz konumay- da tm ayrntlaryla anlattn m? Hayr, her sz olduu gibi tekrarladm diyemem. O gn azndan kardn gibi, sara krizine tutulmu rol oynamasn bildiini de syledin mi? Hayr, bunu da sylemedim. imdi bana unu syle: Sen beni o zaman, erma-naya'ya neden gnderiyordun? Moskovaya gideceinizden korkuyordum. ermena-ya, ne de olsa daha yaknd efendim.236 KARAMAZOV KARDELER Yalan sylyorsun! Gitmem iin sen beni kandrmaya alyordun! Buradan gidin, banz beldan uzak olsun u diyordun. Ben bunu yalnz size kar olan dostluumdan, size candan bal olduum iin evde bir felket olacan sezerek, size acdmdan tr sylemitim. Yalnz, kendime daha ok acyordum efendim. Onun iin de: Gnahtan uzak durun diyordum. Evde iin ktye dneceini anlayasnz ve evde kalp babanz koruyasnz diye. van Fiyodorovi birden fkelenmiti. Bunu daha ak syleseydin ya, aptal! Daha ak nasl syleyebilirdim efendim? O zaman bana bu szleri syleten sadece korkuydu, efendim. Hem. siz de bana kzabilirdiniz. Dinitriy Fiyodorovi'in bir reza--let koparacandan ve o paralar alp gtreceinden korkmam tabi bir eydi. Kald ki. o paralan zaten kendisine ait sayyordu. Bununla birlikte, iin byle bir cinayetle sonulanacan kim bilebilirdi? Ben, sadece beyefendinin yatann altnda paket iinde bulunan o bin rubleyi alacaklarn sanyordum. Oysa, ite cinayet ilediler. Bunu nasl tahmin edebilirdim beyefendi? van Fiyodorovi, bu szlerin zerinde dnerek: Peki, madem kendin bunun nceden tahmin edilemeyeceini sylyorsun, ben nasl olur da bu ilerin olacan nceden dnerek burada kalabilirdim? Lf ne kartryorsun? Bunu undan tr tahmin edebilirdiniz: Ben sizi Moskova yerine ermanaya'ya gnderiyordum! te bundan anlayabilirdiniz. Canm, nasl tahmin edebilirdim! Smerdyakov, ok yorgun grnyordu ve gene bir dakika kadar susmutu. undan tahmin edebilirdiniz, efendim: madem, ben sizin yol deitirip, Moskova yerine ermanaya'ya gitmenizi t veriyorum, demek ki sizin burada yaknda bir yerde bulunmanz istiyordum. nk Moskova uzak. Dinitriy Fiyodorovi ise, sizin uzak bir yerde olmadnz bilirse, bu kadar cesaret bulamaz. Bundan baka, herhangi bir ey olursa, abucak gelip, beni bile savunabilirdiniz. Kald ki, size Grigoriy Vasilyevi'in hastalm da syledim. Ayrca ba KARAMAZOV KARDELER

237 ma bir sara krizi gelir diye korktuumu da akladm... Hele len beyefendinin yanna girmek iin nereye, nasl vurulacan ve bunlar Dinitriy Fiyodorovi'in benden renmi olduunu size akladktan sonra, artk onun muhakkak bir eyler yapacan tahmin edeceinizi ve ermanaya'ya gitmek yle dursun, bir yere kmldamadan burada kalacagni"! sanyordum. van Fiyodorovi: <:Geri szleri aznda geveliyor, ama syledikleri ok mantkl eyler. Hertzenstube'nin syledii o zihin bozukluu nerede? diye dnmt. Sonra, fkelenerek: Beni kandrmak istiyorsun, kerata! diye barmt. Smerdyakov en saf tavryla: Oysa ben o zaman sizin artk hereyi anladnz dnmtm, diye karlk vermiti. van Fiyodorovi tekrar fkelenrek: Tahmin etseydim, kalrdm! diye barmt. Oysa ben hereyi nceden anlayarak, biran nce gnahtan uzaklamak, korkudan yalnz kendinizi kurtarmak dncesiyle bir yerlere kamak iin gittiinizi sanmtm. Herkesin senin kadar korkak olduunu mu sanyorsun? zr dilerim, efendim. Sizin de benim gibi olduunuzu dnyordum. van heyecan iinde: Tabi tahmin etmeliydim, demiti. Zaten, senin alak-a bir ey yapacan nceden seziyordum... Yalnz yalan sylyorsun, gene yalan sylyorsun! Birden bir ey hatrlyarak barmt. Hatrlyor musun, arabaya yaklatm vakit bana: Akll bir insanla sohbet etmek bile ilgi ekici bir ey demitin. Demek, benim gitmeme seviniyordun, madem beni o anda vyordun, buna sevinmitin yle deil mi? Smerdyakov tekrar tekrar iini ekti. Yz biraz kzar-ft gibi olmutu. Hafife nefesi tkanr gibi: Eer sevindiysem, yalnz Moskova'ya deil, ermas-iayaya gideceinize sevinmiimdir. nk ne de olsa daha yaknd; yalnz ben o zaman bu szleri sizi "vmek iin sy-lememitim. Sitem etmek iin sylemitim efendim. Bunu Anlayamadnz.238 KARAMAZOV KARDELER Nasl sitem olsun diye? u bakmdan: Byle bir felketin olacan nceden tahmin ettiiniz halde, kendi babanz brakyor, bizi de korumak istemiyordunuz. nk, o bin ruble iin, onlar benim aldm ileri srerek pekl beni yakalayabilirlerdi. van gene: Allah beln versin! diye barmt. Dur: O iaretleri, o vurular da sorgu yargcna ve savcya syledin mi? Hereyi olduu gibi syledim, efendim. van Fiyodorovi, iinden gene hayret etmiti. Tekrar sze balyarak: O srada ancak bir tek ey dnmmdr, o da yalnz senden gelecek bir adilikti. Dimitriy cinayet ileyebilirdi, ama hrszlk edebileceine o zaman inanmyordum... Senden ise her eit adilii bekliyordum. Kendin bile bana saral gibi rol yapabileceini sylemitin. Bunu ne diye sylemitin sanki? Saflmdan! Baka neden olacak? Hem zaten mrmde hi bir zaman kastl olarak saral rol oynamam-mdr. Sadece, sizin karnzda bbrlenmek iin sylemitim bunu. Aptallmdan sylemiimdir efendim. O zaman sizi ok seviyordum ve sizin karnzda daima olduum gibi grnrdm. Aabeyim dorudan doruya seni suluyor. Katilin sen olduunu, hrszl da senin yaptn sylyor. Smerdyakov ac ac glmsemiti. Kendileri iin baka bir are kald m ki? Hem tm o delillerden sonra, kendilerine kim inanr ki? Grigoriy Va-silyevi, kapnn ak olduunu grm, efendim. Bundan sonra ne denebilir? Artk, gnahlarn Tanr balasn! Kendilerini kurtarmak iin tiril tiril titreyerek... Bir sre hi konumadan sessiz durmu, sonra birden aklna gelmi gibi szlerine unlar eklemiti: Bakn ite imdi gene ayn ey oluyor: kendileri ii bana yklemek istiyorlar. Bu iin benim elimden kt n sylyorlar efendim. Bunu daha nceden de iittim efe dim. Oysa imdi ayn noktaya parmak basacam; gene sa ral rol oynamakta usta olduum konusuna deinecei Eer babanz iin gerekten herhangi bir kt niyetim o sayd, saral rol oynamakta usta olduumu size syler miy KARAMAZOV KARDELER 239 ? Madem yle bir cinayeti aklma koymutum, hi yle bir budalalk yapmama imkn var myd? Beni ele verecek yle bir delili nceden aklar mydm. stelik ldreceim adamn oluna bunu syler miydim' Rica ederim! Byle bir ey gerekten olabilir mi? Bunun mmkn olduunu kimse syleyemez! Tersine byle bir ey hi bir zaman olamaz elendim. imdi ite bakn, o konumamz Tanr'dan baka kimse iitmedi. Ama eer imdi siz savcya ve Niko-lay Parfenovi'e gidip o konumamz kendilerine syleseniz bile, bu davrannzla beni tam anlamyla savunmu olursunuz efendim: nk, nceden bu kadar saf davranan bir insan, kt bir adam olabilir mi? Bunlarn hepsini dnebilirler. van Fiyodorovi, Smerdyakov'un kard bu sonuca hayret etmi, konumay keserek yerinden kalkp: Dinle, demiti. Ben, senden hi de phe etmiyorum, hatta seni sulamalarn gln buluyorum... Aksine, sana teekkr ediyorum. Beni zntden kurtardn. imdi gidiyorum, ama gene geleceim. imdilik hoa kal, iyi olmaya bak. Bir eye ihtiyacn var m? Her ey iin teekkr ederim efendim. Eksik, olmasn, Marta gnatyevna beni unutmuyor ve eer bir eye ihtiyacm olursa, hepsini yerine getiriyor. Eskisi gibi bana iyilik etmeye devam ediyor. Sonra hergn baka iyi insanlar da beni ziyaret ediyorlar. Haydi Allahasmarladk. unu da syleyeyim ki, se-nin saral numaras yapabildiini sylemeyeceim...

van bunu syledikten sonra, birden nedense: Senin de ifade verirken bunu aklamaman tle-rim, demiti. Anladm ok iyi anladm, efendim. Eer siz ifadenizde bunu aklamazsanz, ben de sizinle o vakit kapda yapm Buumuz konumay aklamam... ite o zaman, van Fiyodorovi, dar kp da koridor-dan on adm kadar yrdkten sonra, birden Smerdyakov'un son syledii szde gururunu yaralayan garip bir anlam buuunu hissetmiti. Hemen geri dnecekti, ama bu duygu ten bir an srmt ve van Fiyodorovi, sama! dedikgitmiti sonra elinden geldii kadar abuk hastaneden kp gitmiti. En nemlisi, gerekten artk sakinletiini ve bu sa-240 KARAMAZOV KARDELER kinlemenin sulu olann Smerdyakov deil de, aabeyi Mitya olmasndan ileri geldiini hissediyordu. Oysa, bunun tersi olmas gerekirdi. Neden yle bir his duyduunu o zaman incelemek istememiti. Hatta iindeki duygulan aratrmaktan bir tiksinti duymutu. Bir an nce bir eyleri aklndan bsbtn karmak, unutmak istemiti. Ondan sonraki gnler iinde, Mitya'y kt duruma dren btn delilleri daha esasl olarak ve iyice rendikten sonra ise, Mitya'nn sulu olduuna artk kesin olarak karar vermiti. fadeler arasnda en deersiz insanlarn aklamalar vard, ama bunlardan bazlar insan sarsar gibi oluyordu. rnein Fenya ile annesinin ifadesi yleydi. Hele Perhotin'in, meyhanede, Plotnikov'larn dkknnda olup bitenlerin, Mokroye'deki tanklarn verdii ifadelerin sz bile olamazd. En ok da nemsiz saylan ayrntlar insana mthi etki yapyordu. Gizli vurular konusunda yaplan aklama, sorgu yargc ile savcy, Grigoriy'in kapnn ak olduu konusunda verdii ifade kadar artmt. Grigoriy'in kars Mara gnat-yevna, van Fiyodorovi'in kendisine sorduu soruya karlk olarak, kesinlikle, Smerdyakov'un tm geceyi onlarn evinde, blmenin br tarafnda geirmi olduunu syleyerek: Bizim yataktan adm kadar bile mesafe yoktur demi, uykusunun derin olmasna ramen, o gece nasl inlediini duyarak, sk sk uyandm belirtmi ve hep inliyordu, hi durmadan inliyordu! diye anlatmt. van Fiyodorovi, Hertzenstube ile konuup da Smerdyakov'un kendisine hi de deli grnmediini, sadece zayf grndn syledii vakit, ihtiyar adamn dudaklarnda ince bir glmseyi belirmiti. Hertzenstube: Peki, imdi neyle uratn biliyor musunuz? diye sormutu. Franszca szleri ezberliyor. Yastnn altnda bir defter var, Franszca szler Rus harfleriyle yazlm bu deftere. He, he, he! diye karlk vermiti. Sonunda, van Fiyodorovi, tm kukular bir tarafa brakmt. Bununla birlikte, bir ey ona hl garip grnyordu, o da Alyoa'nn srarla Dimitriy'in ldrmediini ileri srmesi, cinayeti herhalde Smerdyakov'un ilemi olduu zerinde durmas idi. van, Alyoa'dan iittii szlerin kendisi iin daima byk bir nem tadm hissederdi. Bu yzden KARAMAZOV KARDELER 241 onun bu tutumuna ap kalyordu. Alyoa'nn onunla Mitya konusunda konumak iin frsat aramamas ve hi bir zaman bu konuda nce kendisinin sze balamamas, yalnz van'n sorularna karlk vermekle yetinmesi de garip bir eydi. Bu, van Fiyodorovi'in ok dikkatini ekmiti. Bununla birlikte, kendisi o srada, bunlarla hi ilgili olmayan bambaka bir konu ile urayordu: Moskova'dan dnnde, daha ilk gnlerde, kendini tm olarak ve artk geri dnlmez bir ekilde Katerina vanovna'ya kar duyduu ateli ve lgnca tutkuya kaptrmt. Sonradan van Fiyodorovi'in btn hayatnda byk bir etki brakan bu yeni tutkusundan imdi sz etmenin sras deil: Btn bunlar, artk baka bir hikyeye, baka bir romana konu olabilir. Ama bu roman bir gn yazabilecek miyim bilmiyorum. Bununla birlikte, gene de van Fiyodorovi'in, daha nce anlattm gibi, o gece Alyoa ile birlikte yrrken Katerina vanovna'dan sz ederek, Benim artk onda gzm yok dedii vakit, byk bir yalan sylemi olduunu belirtmeden geemem. van zaman zaman gen kadna kar onu ldrebilecek kadar byk bir nefret duymasna ramen, lgnca seviyordu. Bu iin iinde bir ok nedenler rol oynuyordu: Katerina vanovna, Mitya'nn bana gelenlerle o kadar sarslmt ki, tekrar kendisine dnen van Fiyodorovi'e bir kurtarcya sarlr gibi drt elle sarlmt. Gen kadnn kalbi krlm, kendisini hakarete uram ve kk dm hissediyordu. te yle olduu bir srada, onu eskiden bu kadar seven bir insan, tekrar yanna dnmt... Evet, onun kendisini ne kadar sevdiini ok iyi biliyordu... Hem de, o insann zeksn, duygularn kendinden o kadar stn tutuyordu ki! yleyken, prensiplerine sk skya bal olan gen kz, sevgilisinin Karama-zov'lara zg, dizginsiz isteklerine ve zerinde yapt tm etkiye ramen, tam olarak kendini ona kaptrmamt. nk, ayn zamanda, Mitya'ya ihanet etmi olduu iin, durmadan pimanlk duyuyor ve van'la kavga ettii, ona tehditler savurduu anlarda (ki o anlar pek oktu) bunu ona aka sylyordu. te van'n, Alyoa ile konuurken, yakn stne yalan! dedii buydu. Tabi bu iin iinde gerekten pek ok yalan vard ve gerekten van Fiyodorovi'i en kzdran da buydu... Ama btn bunlardan sonradan sz z. Szn ksas, van, bir sre iin Smerdyakov'u he-242 KARAMAZOV KARDELER men hemen unutmutu. Bununla birlikte, onu ilk ziyaretin, den iki hafta sonra, iinde yine eskisi gibi kendisini zen ga, rip dnceler uyanmt. Bunlarn ne olduunu anlatmak iin van Fiyodorovi'h babas Fiyodor Pavlovi'in evinde geirdii o son gece (git,, medar nceki gece) neden bir hrsz gibi yavaa merdivenden aa inip, babas aada ne yapyor diye kulak kabarttn, kendi kendine sorup durduunu sylemek yeterlidir. Neden bunu sonradan tiksintiyle hatrlamt? Neden ertesi gn Moskova'ya giderken birden iinde byk bir znt duymu ve kendi kendine: Ben alan biriyim demiti, ite imdi, btn bu zntl dnceler yznden, neredeyse Katerin vanovna'y bile unutacak hale geldiini hissediyordu. Bu sorular tm varln o kadar etkiliyordu ite! Tam bunu dnd srada sokakta Alyoa'ya rastlamt. Onu hemen durdurmu ve damdan der gibi:

 Hatrlyor musun, Dimitriy leden sonra eve zorla girip babam dvd gn, sana olaydan sonra avluda, istemek hakkn mahfuz tutuyorum demitim. imdi syle, o vakit babamn lmn istediimi dndn m, dnmedin mi? diye sormutu. Alyoa, alak bir sesle: Dndm, diye karlk vermiti. Doru sylemek gerekirse gerekten yleydi. Bunu anlamak iin khin olmak gerekmez. Ama, o srada, ayn zamanda varsn alaklar birbirini yesin demitim, o vakit, gerekten Dimitriy'in babam ldrmesini, belki de bunu mmkn olduu kadar abuk yapmasn istediimi... hatta, ona bu ite yardm etmekten bile kanmayacam hi dndn m? Alyoa hafife sararm ve hi konumadan aabeyini" gzlerinin iine bakmt. van: Sylesene! diye barmt. Senin o anda ne dndn renmek istiyorum. Ben gerei istiyorum! Geree ihtiyacm var benim! Glkle iini ekmi ve Alyoa'nn verecei karl nceden biliyormu gibi garip bir fkeyle ona bakmt. Alyoa: Bala beni aabey! o vakit bunu da dnmtm KARAMAZOV KARDELER 243 diye fsldam, sonra hi bir hafifletici neden ileri srme-den susmutu. O zaman van: __ Teekkr ederim, diyerek Alyoa'nn yanndan ayrlm, hzla kendi yoluna gitmiti. O gnden sonra Alyoa, van aabeyinin garip bir ekilde, kesin olarak kendisinden gittike uzaklatn, hatta artk onu sevmediini hissetmeye balamt. Bu yzden kendisi de artk evine uramyordu. Ama van Fiyodorovi, o gn Alyoa ile karlatktan hemen sonra, evine uramadan birden tekrar Smerdyakov'la gitmiti. VII SMERDYAKOV'A KNC ZYARET Smerdyakov artk hastaneden taburcu edilmiti. van Fiyodorovic, yeni kiralad evi biliyordu: Smerdyakov ite o kerestelerden yaplm, erilmi ve bir sofayla ayrlm iki izbeden ibaret kk evde oturuyordu. zbelerden birine Marya Kondratyevna i!e annesi, brne de Smerdyakov'un kendisi yerlemiti. Evlerine onlarla ne ekilde anlaarak yerlemiti? Bedava m oturuyor, yoksa kira m veriyordu? Bunu ancak Allah bilirdi. Sonradan, evlerine Mariya Kondratyevna'-nn nianls sfatyla yerlemi olduu ve yanlarnda bedava olarak oturduu ileri srlmtr. Ana kz ona byk bir sayg gsteriyor ve onu kendile-rinden daha stn bir insan sayyorlard. van Fiyodorovi, kapy alp da vurularn duyurduk-tan sonra, Mariya Kondratyevna'nn iareti zerine, dorudan doruya sola, Smerdyakov'un oturduu, beyaz izbeye geti. BU izbede topraktan yaplm, srl ve iyice yaklm bir pe duruyordu. Duvarlar mavi ktla kaplyd. Ama doru sylernek gerekirse yrtk prtkt ve atlaklarn altnda yn-la karafatma kprdayp duruyor, bu yzden odada hi din-meyen bir hrt duyuluyordu. Eyalar da deersizdi: ki du-varn dibinde banklar, masann yannda da iki iskemle var- , tahtadan yaplm basit bir eydi ama zeri pem-244 KARAMAZOV KARDELER be ilemelerle sslyd, ki kk pencerede iinde tr i_ ekleri bulunan iki saks duruyordu. Kede tasvirlerin asld bir .girinti vard. Masann zerinde yamru yumru ve pek byk olmayan maden bir semaverle, zerinde iki fincan bulunan bir tepsi grlyordu. Ama Smerdyakov artk ayn imi, semaver de snmt... Kendisi ise masann banda, bankta oturuyor, deftere bakarak elindeki mrekkep kalemiyle bir eyler yazyordu. Hokka hemen yannda idi. Bir de ksack tun bir amdan, amdann iinde de stearinli bir mum vard. van Fiyodoro-vi, daha Smerdyakov'un yzne bakar bakmaz hastalnn artk tam anlamyla gemi olduu kansna vard. Smerdyakov'un yz daha dolgundu. Alnnn zerindeki salar kabartlm, akaklarndakiler ise iyice yatrlmt. Srtnda, pamuklu bir robdambr ile oturuyordu. Ama, robdambr iyice ypranm, eskimiti. Gzl burnunun zerinde idi. Oysa van Fiyodorovi. gzlk taktn hi grmemiti. Bu -. nemsiz ey, birden, nedense van Fiyodorovi'in kzgnln iki misli arttrd: Ama ne yaratk! stelik bir de gzlk takm! diye dnd. Smerdyakov, ar ar ban kaldrd, gzlnn zerinden ieriye girene dikkatle bakt. Sonra, gzln yavaa kard, kendisi de bankn zerinden doruldu. Ama bu dorulusu artk hi de o kadar saygl deildi. Bunu garip, hatta tembelce denilecek bir ekilde, sanki sadece, artk gsterilmemesi imknsz en basit bir nezaket kuralna boyun eiyormu gibi bir tavrla yapmt. van tm bunlar bir anda farketmi, hepsini birden kavramt. En nemlisi Smerdyakov'un bakn, kesin olarak fkeli, honutsuz, hatta kmseyen bakn farketmiti. Smerdyakov'un bak; Ne gelip duruyorsun? O zaman seninle hepsini konutuk ya? Ne diye yine geldin? der gibiydi. van Fiyodorovi, kendini glkle tuttu. Daha ayakta dururken paltosunun dmelerini zerek Odan da ne scakm! dedi. Smerdyakov: Buyrun paltonuzu karn! diye izin verdi. van Fiyodorovi, .paltosunu kard, onu bankn zeri att, titreyen elleriyle bir iskemle ald, onu hzla masaya doru ekti ve zerine oturdu. Smerdyakov banka ondan nce otu mutu. van Fiyodorovi, hemen sert bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 245 nce hemen unu soraym: Burada yalnz myz? diye sordu. Bizi oradan iitmezler mi? Hi kimse, hi bir ey iitmez efendim. Kendiniz de grdnz ya; arada bir sofa var. Bana baksana olum, o vakit hastanede yanndan ayrldm zaman senin saral numaras yapmakta usta olduunu sylemezsem, sen de sorgu yargcna bizim bahe kapsnda konutuumuz hereyi aklamayacan

sylemitin, o vakit, neyi kasdetmek istiyordun? Her eyi dediin neydi? Ne demek istemitin? Beni tehdit mi ediyordun, nedir? Seninle bir anlamam m vard? Senden korkuyor muyum yoksa? yle mi sanyorsun? van Fiyodorovi bunlar bsbtn ileden km bir halde sylyordu ve belliydi ki, mahsus, btn kaamak yollarn kmsediini, lf dolandrmasna gz yummayacan, elindeki kozlar aka oynadn belirtmek istiyordu. Smerdyakov'un gzlerinde fkeli klar belirdi. Sol gz krpt. Karln hemen verdi. Geri her zamanki gibi ar ballkla ve ll olarak konumutu ama, madem aktan aa konumak 'istiyorsun, al bakalm sana, ite aktan aa konuuyorum der gibiydi. Ben o zaman, bu sz unun iin sylemitim efendim: Siz, babanzn ldrleceini nceden bile bile, onu feda ederek yalnz braktnz. Bakalar bunu rendikten sonra, duygularnz konusunda, hatta belki de baka eylerden kt sonular karmasnlar diye, bunu yarglara aklamamay detmitim. Smerdyakov bunu geri acele etmeden, kendine hakim olarak sylemiti ama, artk sesinde garip bir sertlik, srar-" bir anlam ve fke ile meydan okuyan bir hava seziliyordu. Kstah bir tavrla gzlerini van Fiyodorovi'e dikmiti. va-nn ise daha ilk anda gzleri bulanr gibi olmutu: Ne dedin? Ne? Deli misin, sen? ok kr aklm bamda, efendim. van Fiyodorovi, sonunda kendini tutamayarak: ~- Canm, ben o zaman cinayet ileneceini biliyor muyum? diye bard ve iddetle masay yumruklad. Daha baka eylerden ne demek? Syle alak herif, ne demek istiyorsun ?246 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov susuyor, ayn kstah bakla, van Fiyodoro-vi'i szmeye devam ediyordu. van Fiyodorovi avaz kt kadar: Syle, pis kokulu alak herif! Neymi o baka eyler diye bard. Baka eyler derken neyi kasdettiimi imdi anladm. Siz herhalde daha o zaman babanzn lmesini ok istiyordunuz. van Fiyodorovi ayaa frlad ve var gc ile Smerdya-kov'un omuzuna bir yumruk indirdi. O kadar iddetle vurmutu ki, Smerdyakov duvara arpt. Btn yz bir anda gzyalar ile sland. cAyp beyefendi! Gc olmayan bir insan dvmek ayp! dedikten sonra, burnunu sile sile bsbtn slatt mavi kareli mendili ile gzlerini rtt ve alak sesle alamaa balad. Bylece bir dakika kadar geti. Sonunda van Fiyodorovi emreden bir tavrla: Yeter! Kes artk! diyerek yine iskemlenin zerine oturdu. Kalan sabrm da tketme! Smerdyakov gzlerini rtt o bez parasn ekti. Burumu yznn her noktasnda, urad hakaretin izi okunuyordu. Demek sen o zaman Dimitriy ile birlikte, babam ldrmek istediimi dndn, yle mi alak? Ben, o zamanki dncelerinizi bilmiyordum efendim. Zaten sizi bahe kapsnda durdurmamn nedeni, sizi bu noktada denemekti efendim. Neyi deneyecektin? Neyi? Yani unu renmek istiyordum: Babanzn bir an nce ldrlmesini istiyor musunuz, istemiyor musunuz? van Fiyodorovi'i en ok kzdran ey Smerdyakov'un bir trl vazgemedii o srarl ve kstah tavryd. Birden: Onu sen ldrdn! diye bard. Smerdyakov, onu kmseyen bir tavrla hafife gld: Benim ldrmediimi hem de ok kesin olarak siz de biliyorsunuz Hem bana yle geliyor ki, akll bir insann bu konuda artk syleyecek sz yoktur. yi ama, o zaman benden niin yle phe ettin? Sizin de bildiiniz gibi sadece korkudan efendim. nk o zaman yle bir durumdaydm ki, korktuum iin herkesten phe ediyordum. Sizi de denemeye niyetliydim, nKARAMAZOV KARDELER 247 k kendi kendime, eer siz de aabeyinizin istedii eyi istiyorsanz, o zaman hereyin sonu geldi, beni de onunla birlikte sinek gibi yok edebilirler! diye dnyordum. Dur bakalm, iki hafta nce yle demiyordun. Hastanede sizinle konuurken de ayn eyleri dnyordum, ama fazla sze ihtiya kalmadan hereyi anladnz ve akll bir insan olarak, aktan aa konumak istemediinizi sanyordum, efendim. una bakn hele! Ama imdi syle, syle, srar ediyorum: Hangi davranmla, hangi davranmla o pis ruhunda hakkmda yle alaka bir phe uyandrdm? ldrme iine gelince... kendiniz hi bir zaman bunu yapamazdnz, efendim. Zaten byle bir eyi istemezdiniz de. Ama, bir bakas ldrsn; bunu istiyordunuz? una bakn! stelik bunu ne kadar sakin, ne kadar serinkanl bir tavrla sylyor! Cann, ben bunu neden isteyeyim? steyip de ne yapacam? Smerdyakov karsndakini yaralamak isteyen, hatta intikamc bir tavrla: Neden mi isteyecektiniz? Peki, miras meselesi yok muydu efendim? diye atld. Babanzn lmnden sonra, karde olarak her birinize, hemen hemen krk bin ruble, hatta belki de daha fazlas kalabilirdi. Oysa, Fiyodor Pavlovi, o vakit bayan Agrafena Aleksandrovna ile evlenmi olsayd, o kadn nikh kylr kylmaz, babanzn tm servetini hemen kendi zerine evirirdi. nk kendileri, yle aptal kadnlardan deildirler, efendim. O zaman da size, her kardee de babanzn lmnden sonra iki ruble bile kalmazd: O vakit nikh sanki ok mu uzakt? Bir kl pay kalmt, efendim. O hanmefendi kk parma ile babanza yle bir iaret etti mi, beyefendi hemen onun peinden dili bir kar darda kiliseye koard. van Fiyodorovi znt ile kendini tuttu. Sonunda:

 Peki, gryorsun ki, yerimden frlamadm! Seni dvmedim. ldrmedim. Devam et bakalm: Demek sence ben, aabeyim Dimitriy'i bu ii yapmakla grevli sayyordum, ona gveniyordum yle mi? Nasl gvenmezdiniz efendim? Aabeyiniz ldrrse, hemen bir soylu olarak tm haklarndan, unvanlarndan, rtbelerinden ve mallarndan yoksun kalm olacak ve krek248 KARAMAZOV KARDELER L mahkmu olarak srgn edilecekti. Demek ki yle bir ey olursa, babanzn lmnden sonra kardeiniz Aleksey Fiyodorovi ile birlikte ikinize eit miktarda bir miras kalacakt, yani her birinize artk krkar deil, altmar bin kalacakt, efendim. Bu bakmdan o zaman bu ii Dimitriy Fiyodorovi'in yapacana muhakkak gvenmisinizdir! Aman Allahm! Nelerine dayanyorum senin! Beni dinle, alak herif: Eer o vakit bu ii falanca yapar diye dnseydim, herhalde herkesten nce sana gvenirdim. Dimit-riy'e deil, hatta yemin ederim o zaman senin bir alaklk yapacan seziyordum... Daha o vakit... imde uyanan duyguyu hatrlyorum... Smerdyakov alayl bir tavrla glmsedi. Ben de o zaman biran iin bana da gvendiinizi dnmtm, dedi. Bu bakmdan, daha o zaman, kendinizi ele vermi oldunuz. nk madem benim yle bir ey yapacam hissediyordunuz, yleyken niin gidiyordunuz, demek ki byle davranarak bana: Babam sen ldrebilirsin, ama sana engel olmuyorum demek istiyordunuz. Alak! Bunu sen yle anlamsmdr! Hepsi de o ermanaya yznden oldu, efendim. Rica ederim! Moskova'ya gitmeye hazrlanyorsunuz ve babanzn ermanaya'ya gitmeniz iin yapt btn ricalar reddediyorsunuz! Sonra da benim aptalca sylediim bir sz zerine birden raz oluyorsunuz, efendim! O zaman ne diye o ermanaya'ya gitmeye raz oldunuz? Madem ortada hi bir sebep yoktu, neden tek benim szm zerine Moskova'ya deil de ermanaya'ya gittiniz? Demek benden bireyler bekliyordunuz! van, dilerini gcrdatarak: Hayr, beklemiyordum, yemin ederim ki, hayr! diye bard. Nasl olur da, hayr diyorsunuz efendim? yle olsayd size den ey, o zamanki szlerim iin babanzn olu olarak beni hereyden nce polise teslim etmek, dvdrmek-ti efendim... Hi deilse hemen orackta suratm databilirdiniz. Oysa, siz tersine hi de fkelenmeyerek hemen dosta bir tavrla, aptalca sylediim bir sz harfi harfine yerine getiriyorsunuz ve yola koyuluyorsunuz. Bu ise bsbtn sama bir eydi efendim. nk, babanzn hayatn korumak KARAMAZOV KARDELER 249 iin kalmanz gerekirdi... Byle olunca ben, bunlardan baka bir sonu karabilir miydim? van somurtmu olarak oturuyordu. Sinirden iki elini de yumruk yapm smsk dizlerine dayamt. Ac ac glerek: Evet, o srada suratn datmadma yazk oldu, dedi. Seni polise srkleyemezdim. Szlerime kim inanrd? Neyi neyle ispat edebilirdim? Ama, suratn... Hay Allah, yazk! Dnemedim bunu! Geri imdi surat datmak yasak ama, senin suratn seve seve orbaya evirirdim. Smerdyakov, ona hemen hemen zevkle bakyordu. Fiyodor Pavlovi'in sofrasna hizmet ettii zamanlar, masann arkasnda durup da, Grigoriy Vasilyevi'le din konusunda tartarak onu kzdrd zamanki gibi kendinden memnun, bilgie bir tavrla: Gnlk hayatn olaan olaylarnda, yani basit olaylarda bir adamn suratn datmak gerekten yasalarla yasaklanm bir eydir ve artk herkes dayak atmaktan vaz gemitir. Ama hayatn zel olaylarnda, bizi brakn, tm dnyada, hatta ortada tam bir Fransz Demokrasisi olsa bile, yine ayn sekilde, tpk Adem'le Havva anda olduu gibi dayak atmaya devam ediyorlar. Hem hi bir zaman da bundan vazgemeyeceklerdir. Siz ise, o vakit zel bir olay olduu halde, bu cesareti gsteremediniz efendim. van, masann zerinde duran defteri ba ile iaret etti: Ne o, Franszca szler mi reniyorsun? Neden renmeyeyim? Belki bylece tahsilimi tamamlam olacam. Sanyorum ki, bu bilgi o mutlu Avrupa lkelerine gideceim vakit, iime yarayacaktr. van'n gzleri kvlcmland, tm vcudu tepeden trnaa titredi. Dinle canavar! dedi. Senin sulamalarndan korkmuyorum! fade verirken, benim iin istediini syleyebilirsin ve eer imdi sana gebertinceye kadar bir dayak atmyorsam, bunu yalnz bu cinayeti senin ilediinden phe ettiim iin, mahkemeye vereceim iin yapmyorum! Seni ele vere-ipucu bulacam! ~ Bence sussanz daha iyi olacak, efendim. nk, tam anlamyla susuz olduuma gre, beni nasl sulayabilirsiniz? size kim inanacaktr? Eer yle bir eye bavuracak olur-250 KARAMAZOV KARDELER sanz, ben de hemen her eyi anlatrm efendim, nk kendimi savunmadan duramam deil mi? imdi senden korktuumu mu sanyorsun? Varsn mahkemede yarglar imdi size sylediim szlere inanmasnlar efendim; halk arasnda inananlar olacak ya! Onlar inannca da mahcup olacaksnz efendim. van dilerini skarak: Bak, bak yine akll bir adamla konumak yararl oluyor demek istiyorsun, yle deil mi? Tam stne bastnz efendim. Akllsnz ve tabi akll bir insan gibi davranacaksnz efendim. van Fiyodorovi, ayaa kalkt, fkeden titreyerek paltosunu giydi, sonra artk Smerdyakov'a hi bir karlk verme-.den, hatta yzne bile bakmadan hzl admlarla odadan kt. Akamn taze havas ona serinlik verdi. Gklerde ay prl prl parlyordu. Zihninde karmakark dnceler vard, ruhundaki duygular da karkt.

van Fiyodorovi kendi kendine: imdi gidip Smerdyakov'u ihbar edeyim mi? Ama neyi ihbar edeceim? Ne de olsa susuz. Aksine o beni sulayabilir diye syleniyor, durup durup: Gerekten, o vakit ne diye ermanaya'ya gittim sanki? Keden yaptm bunu? Niin gittim? diye soruyordu. Evet, tabi bir eyler bekliyordum. Smerdyakov hakl. Sonra, yine belki yznc kezdir babasnn evindeyken o son gece, merdivende durup aada olup bitenlere nasl kulak kabarttn hatrlad. Ama bu sefer yle bir acma duygusu ile hatrlamt ki bunu, birden olduu yerde sanki kalbine bir haner saplanm gibi duraklad: Evet ben, daha o zaman bu iin olmasn bekliyordum. Gerek bu! stiyordum, tam anlamyla istiyordum cinayetin ilenmesini! Ama gerekten yle miydi? stiyor muydum bu cinayeti? stiyor muydum? u Smerdyakov'u gebertmeli! Eer imdi Smerdyakov'u ldrmek cesaretini gsteremezsem, yaamaya bile demez! Bunun zerine van Fiyodorovi evine uramadan doru Katerina vanovna'ya gitti ve gelii ile onu korkuttu: lgn gibiydi. Smerdyakov'la yapm olduu konumay olduu gi bi, harfi harfine ona anlatt. Gen kadn onu ne kadar sakinletirmeye alrsa alsn, bir trl sakinleemiyor, orada bir aa bir yukar dolayor, kesik kesik garip bir 'KARAMAZOV KARDELER 251 konuuyordu. Sonunda oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban da iki elinin zerine indirdi ve garip bir sz syledi. Eer cinayeti ileyen Dimitriy olmayp, Smerdyakov olsayd, o zaman dncesini kabul edebilirdim, nk onu tevik ettim. Daha dorusu, tevik ettim mi, daha bunu da iyice bilemiyorum. Ama, eer Dimitriy deil de, Smerdyakov ldrdyse, tabi ben de katil saylrm! Katerina vanovna, bu szleri dinledikten sonra, konumadan ayaa kalkt, yaz masasna doru yrd, masann zerinde duran kutuyu at, iinden bir kt kard ve van'in nne koydu. Bu kt van Fiyodorovi'in sonradan Alyoa'-ya babalarn Dimitriy'in ldrdn matematik bir ekilde ispat eden vesikayd. Bir mektuptu. Mitya bu mektubu sarho bir halde manastra giden Alyoa ile krda karlat akam, Katerina vanovna'nn evinde Gruenka'nn gen ka-d:na hakaretler savurduu rezaletten sonra yazmt. O akam, Alyoadan ayrldktan sonra Mitya, Gruenka'-ya gitmeye niyetlenmiti. Onunla gerekten grp grmedii bilinmiyordu. Yalnz gece olunca, bakent meyhanesinde grlm ve orada iyice kafay ekmiti. Sonra, mrekkep kalemi ve kt istemi ve kendisini ele verecek nemli bir vesika meydana getirmiti. Bu ileden km bir adamn, eit eit lflarla dolu, cmleleri arasnda balantlar bulunmayan, tam anlamyla, sarho ii mektubuydu. Tpk sarho bir adamn, eve dndkten sonra, olaanst bir fkeyle karma, ya da evde bulunan kiilere, biraz nce kendisine nasl hakaret edildiini, hangi alan ona ne gibi hakaretler savurduunu, kendisinin ise aksine ne kadar mkemmel bir insan olduunu, o alaa neler yapacan uzun uzun, balantsz, karmakark bir ekilde heyecanla, stelik masay yumruklayarak ve gzlerinde de sarholuunu belli eden gzyalar ile banp ararak anlat gibi bir eydi... Kendisine meyhanede verdikleri kt, zellii olmayan basit, kt cins, kirli bir mektup kd parasyd. Arkasnda da bir hesap yazlyd. Sarholukla iten gelen szlere herhalde yer kalmamt ki, Mitya yalnz kdn kenarlarna deil, ayrca son satrlarn st ksmlarna da bireyler kara-lamt. Mektupta yle deniliyordu: Hayatm mahveden Katya! Yarn senin o bin ruble-ni geri vereceim, ondan sonra elveda... yreinde yce bir252 KARAMAZOV KARDELER kin tayan kadn! ama, ayn zamanda elveda sevgilim; Bu ii burada bitirelim! Yarn herkesten isteyeceim, bakalarndan bulanazsam, sana namusum zerine sz veriyorum, babama gideceim, kafasn krp yastnn altndaki paray alacam. Yeter ki buradan van gitsin. Krek cezasna arptrlp srlsem bile binini geri vereceim. Beni bala. Karnda yerlere kadar eiliyorum, nk sana alaklk ettim. Beni bala! Hayr, balama daha iyi olur: Hem ben daha rahat ederim, hem sen! Sevgini kabul etmektense, krek mahkmu olaym daha iyi! nk bakasn seviyorum. Sen de bugn onu iyice tandn. Artk beni nasl balayabilirsin? Benim malm alan hrsz ldreceim! Hepinizden uzaklap Dou'ya gideceim. Hi kimse bilmesin diye. Onu da brakacam. nk, bana ac ektiren yalnz sen deilsin, o da bana ac ektiriyor. Elveda!... P. S. Sana lanetler yadryorum, ama sana tapyorum! Gsmn iinde bir tel var, iitiyorum, ses veriyor. yisi mi kalbimi ikiye paralayaym! Kendimi ldreceim, ama yine de nce o kpei geberteceim. Elinden bini koparp sana frlatacam. Geri senin karnda alan biriyim ama, hrsz deilim. bini bekle. O para kpein yata altnda duruyor, pembe bir kurdele ile bal olarak. Ben hrsz deilim, ama benim malm alan ldreceim. Katya, bana nefretle bakma. Dimitriy hrsz deil, katildir! Babasn ldrd, kendisini de mahvetti, tek sana kar durabilsin, senin gururuna boyun emesin diye. stelik seni de sevmiyor! P. S. Ayaklarn perim, elveda!... P. S. Katya, Tann'ya dua et, bakalar bana paray versinler. O zaman elimi kana bulamam, vermezlerse... kana bulanacam! ldr beni! , Klen ve dmann D. Karamazov. van, vesikay okuduktan sonra, yerinden artk kanya varm olarak kalkt. Demek ki, ldren aabeyi idi. Smerdyakov deildi. Smerdyakov olmaynca da, demek kendisi de, van da katil saylmazd! Mektup birden onun gznde matematik bir anlam kazanmt. Artk onun iin Mitya'nn sulu olduu phe gtrmez bir eydi. Bununla birlikte, unu da sylemek gerekirse, Mitya'nn cinayeti Smerdyakov'la KARAMAZOV KARDELER 253 isleyebilecei van'n aklndan bile gemiyordu. Zaten byle bir ey olaylara da uymuyordu. van tam anlamyla huzura kavumutu. Ertesi sabah Smerdyakov'u ve alayl szlerini sadece nefretle hatrlyordu Birka gn sonra da, artk nasl olup da, onun aklad phelerden tr bu kadar gcendiine hayret ediyordu Ona kar nefret duymaya balad ve olup bitenleri unutmaya karar verdi. Bylece bir ay geti. Smerdyakov'u artk hi kimseye sormuyordu. Yalnz bir iki kez, ok hasta

olduunu hatta akln kardn iitti. Bir ara gen doktor Varvinski, smerdyakov'dan sz ederek sonunda cinnet getirecek demi, van da bu szn unutmamt. O ayn son haftas iinde van'n kendisi de byk bir rahatszlk hissetmeye balamt. Katerina vanovna'nn getirtmi olduu ve tam mahkeme balayaca srada Moskova'dan gelmi olan doktora gidip, onunla grmt bile. Tam o srada da Katerina vanovna ile olan ilikileri son derece bozulmutu Katerina vanovna'nn Mitya'ya, sadece bir ka dakika srmekle birlikte, ok iddetli olan dnleri, Ivan' ileden karyordu. Gariptir ki Alyoa, Mitya'nn yanndan kp Katerina vanovna'ya geldii zaman, van meydana gelen ve daha nce anlattmz o son sahneye kadar, Katerina vanovna'nn kendisini deli eden tm o dnlerine ramen, gen kadndan o ay iinde bir kez Mitya'nn sulu olduundan phe ettiini gsteren bir tek sz iitmemiti. Ay-nca una da dikkati ekmek gerekir: van, Mitya'dan hergn gittike daha fazla nefret ettiini hissederken, bu nefretin Katy'nn ona dnlerinden ileri gelmediini, babasn ldrm olmasndan doduunu anlyordu! Bunu hissediyor, kavryordu yle olduu halde, mahkeme balamadan on gn kadar nce Mitya'ya gitmi, ona bir ka plan teklif etmiti- Belliydi ki bu Plan ok daha nceden dnlmt. Kendisini yle bir adm atmaya ynelten ey, Smerdya-fcov'un'bir sznden tr iinde alan ve bir trl kapan-layan kk bir yarayd. Smerdyakov, Ivan'a aabeyinin su-kumasmn karna uygun olduunu, nk yle bir ey olursa babasndan kendisine ve Alyoa'ya kalacak olan mirasn, krkar binden altm bine ykseleceini sylemiti. van ken-di Payna den otuz bini Mitya'nn kan salamak iin feda etmeye karar vermiti.KARAMAZOV KARDELER O zaman, Mitya'nn yanndan dnte, byk bir hzn ve aknlk iindeydi: yle hissediyordu ki, Dimitriy'in kamasn yalnz bu ie otuz bin ruble feda etmek iin deil, ayn zamanda bir baka ey iin de istiyordu. Kendi kendine, Yoksa ben de onun gibi bir katil miyim? Onun iin mi istiyorum bunu? diye soracak oldu. Bir trl yakalayamad, ama yakc bir ey iini dalyordu. Asl nemlisi gururu yaraland iin tm o ay boyunca ok znt duyuyordu. Ama bunu sonra anlatrz. van Fiyodorovi, Alyoa ile konutuktan sonra, kendi evinin kapsn alaca srada, birden Smerdyakov'a gitmeye karar verdii vakit, iinde byk bir fke patlak vermiti. Ka-terina vanovna biraz nce, ona, Alyoa'nn yannda onun (yani Mitya'nn) katil olduuna beni yalnz sen inandrdn! demiti. Bu aklna gelince van, aknlktan olduu yerde duraklad: Katerina vanovna'y Mitya'nn katil olduuna inandrmak iin hi bir ey sylememiti. Aksine, Smerdyakov'un yannda:! dnd vakit, kendinden phe ettiini ona sylemiti. Aslnda, Katerina vanovna'nn kendisi o zaman ona, vesikay gstermi, bylece aabeyi Dimitriy'in sulu olduunu ispat etmiti! imdi de birden Ben Smerdyakov'a gittim !> diye baryordu. Ne zaman gitmiti oraya? van'n bu konuda hi bir bilgisi yoktu. Demek ki Katerina vanovna, Mit-ya'in sulu olduuna hi de o kadar kesinlikle inanmyordu! Hem Smerdyakov ona ne diyebilirdi? Gerekten ne demiti ona? van'n yreinde mthi bir fke alevlenmiti. Nasl olup da o zaman neden barmadna bir trl akl erdire-miyordu. Elini zilden ekip, Emerdyakov'a gitmek zere yola koyuldu. Bu kez belki onu ldrrm! diyordu. VIII SMERDYAKOV'LA NC VE SON GRME Daha yar yolda, tpk o sabahki gibi sert, kuru bir rzgr kt ve yine kuru youn bir kar ince ince yamaa balad. Yere dyor, ama topraa yapmyor, rzgr da onu frl frl dndryordu. Ksa bir sre sonra tam bir tipi baKARAMAZOV KARDELER 255 lad. Bizim kentte, Smerdyakov'un oturduu semtte, sokaklarda hemen hemen hi fener yoktu. van Fiyodorovi, tipiyi farketmeden yolunu bir nsezi ile bularak yryordu. Ba aryor, akaklar mthi bir ar ile zonkluyordu. Hissediyordu ki, bileklerinde bir kaslma vard. Mariya Kondratyevna'nn kk evine varmadan nce, birden tek bana yryen, srtna yamal bir gocuk giymi, ksa boylu bir kylyle karlat; kyl, yalpalaya yalpalaya yryor, homurdanyor, kfrediyor, sonra birden kfretmekten vaz geerek uykulu bir sesle, sarho sarho ark sylemeye balyordu. Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler miyim o dnecek diye? Daha ikinci satrda arky kesiyor, yine birine kfretmeye balyor, sonra tekrar ayn arky sylemeye koyuluyordu. van Fiyodorovi, daha ne olduunu, kim olduunu bile dnmeden, ona kar mthi bir fke duymaya balamt. Birden karsnda nasl bir insan bulunduunu kavrad. Hemen sonra da, kylnn tepesine bir yumruk indirmek iin kanlmaz bir istek duydu. Tam o srada yanyana gelmilerdi. Kyl iddetle yalpalayarak birden vargc ile van'a arpt. van kudurmu gibi onu itti. Kyl geriye frlad ve bir ktk gibi donmu topran zerine rrak! diye dt. Can acyarak yalnz bir kez: Ah! diye bakrd, hemen sonra da sustu. van ona doru yrd. Kyl hi kmldamadan, baygn bir halde srt st yatyordu. van: Donacak! diye dnd. Tekrar Smerdyakov'un evine doru yrmeye balad. Elinde bir mumla van' karlamak" iin koup gelmi olan Mariya Kondratyevna, daha sofada van Fiyodorovi'e, Pavei Fiyodorovi'in (yani Smerdyakov'un) ok hasta olduumu, geri yatakta yatmadn ama, hemen hemen akln karm gibi bir durumda bulunduunu, hatta semaveri sofradan kaldrmalarn emrettiini, ay bile imek istemediini van Fiyodorovi kaba bir tavrla: Ne yani, azgnlk m ediyor? diye sordu. Mariya Kondratyevna: Yok canm, aksine hi sesleri kmyor, yalnz siz kendileriyle pek uzun konumayn olmaz m efendim? diye rica etti.256 KARAMAZOV KARDELER van Fiyodorovi kapy ap ieri girdi, ierde, geen seferki gibi ortalk iyice stlmt. Ama odada baz deiiklikler gze arpyordu: Yanda duran banklardan biri darya gt-rlmt ve yerine maundan yaplm eski ve mein kapl bir divan getirilmiti. zerine bir yatak serilmi ve olduka temiz beyaz yastklar konmutu. Yatan zerinde Smerdyakov oturuyordu. Srtnda da yine ayn robdambr vard. Masa, divann nne gtrlmt. Bylece oda ok daralmt. Masann zerinde sar ktla kaplanm, kaln bir kitap duruyordu. Ama Smerdyakov onu okumuyordu, galiba oturuyor ve hi bir ey yapmyordu, van Fiyodorovi'i hi konumadan ona uzun uzun bakarak karlamt.

Belliydi ki geliine hi hayret etmemiti. Yz ok deimiti. Zayflam ve sararmt. Gzleri ieriye doru gmlm, altlar morarmt. van Fiyodorovi olduu yerde durarak: Hay Allah! sen gerekten hastaymsn dedi. Seni fazla yoracak deilim, paltomu bile karmayacam. Nereye oturabilirim?... Masann br tarafndan dolaarak bir iskemleyi ona doru ekti ve oturdu. Ne bakp susuyorsun? Sana bir tek ey soracam ve yemin ederim ki karln almadan buradan gitmem. Bayan Katerina vanovna evine geldi mi? Smerdyakov, uzun, uzun sustu. Hl, hi ses karmadan van'a bakp duruyordu. Sonra birden elini sallayarak ban br tarafa evirdi. van: Ne oluyorsun? diye bard. Hi! Nasl hi? , Geldi, ama bu sizi ilgilendirmez. Rahat brakn beni efendim. Hayr brakmayacam! Syle ne zaman geldi? Smerdyakov nefretle hafife glerek: Ben onun varln bile unuttum, dedi ve birden y zn van'a doru evirerek, tpk bir ay nce grtkleri kit yapt gibi, garip, lgn ve nefret dolu bir tavrla S lerini ona dikti: Siz de galiba hastasnz? Baksanza amma da sunuz, sararp solmusunuz, dedi. KARAMAZOV KARDELER 257 __ Sen benim salm brak imdi, ne soruyorsam onu syle! __ Peki, gzlerinizin aklar neden sararm? Sapsar olmu. Yoksa ok mu zlyorsunuz? Hafife gld, sonra artk aktan aa glmeye balad. van, mthi bir sinirlilik iinde: Bana bak! Sana buradan soruma karlk almadan gitmem diyorum! diye bard, Smerdyakov ac ekiyormu gibi bir tavrla: Ne diye stme varyorsunuz, efendim? Neden bana ikence ediyorsunuz? diye sylendi. Eee!... Allah belan versin! Benim seninle ilgim yok. Soruma karlk ver! O zaman hemen giderim. Smerdyakov yine gzlerini yere indirdi: Benim size vereceim bir karlk yoktur! Ama ben bu karl senden zorla alacam! Smerdyakov birden ona nefretle deil de, artk garip bir tiksintiyle gzlerini dikti. Ne diye hepiniz endie ediyorsunuz? Yarn mahkeme balyor diye mi? Canm merak etmeyin size bir ey yapmazlar, artk buna inann! Evinize gidin, yatp uyuyun. Hi bir-eyden korkunuz olmasn... van hayretle: Ne demek istediini anlamyorum... Yarn olacaklar-dan neden korkacak mm? diye sordu ve birden gerekten Karip bir korkunun buz gibi btn ruhunu sardn hissetti. Smerdyakov onu tepeden trnaa szd. Sonra van' Barlar gibi: Demek anlamyorsunuz yle mi? diye szleri uzata uza-ta karlk verdi. Akll bir insan byle bir komedi oynasn, hayret vallahi!... van ona hi konumadan bakyordu. Eski uann, imonunla konuurken taknd bu beklenmedik ve bsbtn yukardan bakyormu gibi allmam tavr bile, olmayacak bir eydi. Geen seferki grmelerinde, hi deilse byle bir tavr yoktu! size sylyorum, korkmanz iin hibir neden yok. Si-' bir kt duruma sokacak hibir ey sylemeyeceim. Elimde delil yok ki. u halinize bakn! Elleriniz titriyor. Parmak25S KARAMAZOV KARDELER larnz ne diye yle kmldyor sanki? Haydi evinize gidin, katil siz deilsiniz!... van ir kildi; o anda Alyoa'nn szleri aklna gelmiti. ldrmediimi biliyorum... diye mrldanacak oldu. Smerdyakov hemen karlk verdi: Demek biliyorsunuz? dedi. van yerinden frlayarak onu omuzundan yakalad. Syle hepsini, alak herif! Hepsini syle! Smerdyakov hi de korkmamt. Yalnz, lgnca bir nefretle gzlerini ona dikmi bakyordu. Mthi bir kzgnlk iinde: Madem yle, syleyeyim, siz ldrdnz ite! diye fsldad. tvan, zihninde bireyler dnm gibi iskemlenin zerine kt. fkeyle hafife glerek: Demek hl o zamanki szleri sylyorsun yle mi? Geen sefer ne dediysen hep onlar sylyorsun. Zaten siz de geen sefer hep karmda duruyor ve hepsini anlyordunuz. imdi de anlyorsunuz. Ben bir tek ey anlyorum, o da u: Sen delisin. Hay Allah, hi de bkmyor bunlardan! Artk burada kar karyayz, ne diye birbirimize numara yapalm, komedi oynayalm? Yoksa, hereyi yalnz benim srtma m yklemek istiyorsunuz? Hem de gzme baka baka, yle mi? Onu siz ldrdnz! Asl katil sizsiniz. Ben ise, bu ite sadece sizin yardakmzdm, sizin sadk kulunuzdum ve bu ii sizin sznz zerine yaptm... Yaptn m? Yoksa sen mi ldrdn?

van bu soruyu sorarken, btn vcudu buz gibi olmutu. Akln karyormu gibi oldu. Sanki yordu, tepeden trnaa hafif hafif titremeye balamt. O zaman, Smerdyakov da ona hayretle bakt. Herhalde sonunda, van'nn korkusu itenlii ile onu artmt. Gzlerinin iine bakarak eri bir glmseyi ile buna hi inanmyormu gibi: Yoksa, gerekten hi birey bilmiyor muydunuz? diye mrldand. van, hl ona bakyordu. Sanki dili tutulmutu. Kulaklarnda bir ses nlad: Ah, gitti Vanka Piter'e Bekler iniyim o dnecek diye? KARAMAZOV KARDELER 259 Biliyor musun, senin bir rya, karmda oturan bir hayalet olmandan korkuyorum, diye kekeledi. Burada hayalet filan yok efendim. kimizden baka kimse yok! Yalnz belki de bir nc kii daha var. Evet, muhakkak o da, o nc kii de imdi burada ikimizin arasndadr. van Fiyodorovi, etrafna baknarak ve acele ile gzlerini kelerde gezdirip birini arad, sonra korku ile: Kimmi o? Aramzda olan kim? nc dediin kim? diye sordu. nc dediim, Tanr efendim, Tann'nm kendisi. te yanmzda olan O'dur. Yalnz siz onu aramayn, bulamazsnz... van, ileden karak avaz kt kadar: Bana yalan syledin, katil olduunu syleyerek yalan syledin! diye bard. Sen ya delisin, ya da beni geen sefer-ki gibi mahsus kzdryorsun!... Smerdyakov daha nceki gibi hi korkmadan keskin baklarla van Fiyodorovi'i gzetliyordu. Hl iindeki o inanmamazlk duygusunu yenemiyordu. Hl ona van hereyi biliyormu ama, mahsus hereyi yalnz onun srtna yklemek iin gzlerinin nnde rol yapyormu gibi geliyordu. Sonunda zayf bir sesle: Bir dakika efendim, dedi. Ve birden sol ayan masann altndan ekerek, pantolonunun paalarn yukar doru kvrmaya balad. Ayanda, uzun beyaz bir orap ve terlik vard. ! Smerdyakov lstii zd ve elin! orabn iine, daldrp ta aa kadar indirdi. van Fiyodorovi ona bakyordu, birden korkudan tm vcudu kasld, titremeye balad: Sen ldrmsn! diye avaz kt kadar bard, yerinden frlad, kendini geriye doru yle bir att ki, vcudu du-vara arpt ve ylece ip gibi dimdik duvara yapt kald... lgn bir korku iinde Smerdyakov'a bakyordu. br ise, van'n korkusundan hi de ekinmeyerek hl orabnn iini kartryor, parmaklar ile bir ey yakalayp ekmek istiyormu gibi davranyordu. Sonunda, bir ey yakalad ve ekbalad. van Fiyodorovi bunun birtakm ktlar ya da deste kt olduunu farketti. Smerdyakov onu ekip kamasann zerine koydu. Alak sesle: Buyurun, efendin! dedi. van titreyerek: Nedir o? diye sordu. Smerdyakov, yine ayn ekilde alak sesle: Buyurun, bir gz atn efendim, dedi. van, masaya doru bir adm att. Kt destesini tutup a-acakm gibi bir hareket yapt, sonra birden sanki parmaklar iren, korkun bir yarata demi gibi elini ekti... Smerdyakov: Parmaklarnz hep titriyor efendim, spazmoza tutulmu gibi titriyorsunuz, dedi ve acele etmeden kendisi paketin dndaki kd at. Kadn altnda hepsi yzlk olan, renk renk deste para vard. Smerdyakov paralan ba ile iaret etti: Hepsi burada efandim, tam bin, isterseniz saymayabilirsiniz. Buyrun aln ;fendim. van iskemlenin zerine kt. Mum gibi sapsar olmutu. Garip bir tavrla glmseyerek: Beni korkuttun... orabnla! diye mrldand. Smerdyakov tekrar sordu: Gerekten, gerekten imdiyedek bilmiyor muydunuz? Hayr biliniyordun. Ben hep Dimitriy'dir diye dnyordum. Aabeyim! Abeyim! Ah!... Birden basn iki el arama almt: Dinle, cnu tek bana m ldrdn? Aabeyimin yardm olmadan m? Yoksa aabeyim ile birlikte mi? Ben bu ii yalnz sizinle yaptm efendim. Sizinle birlikte ldrdm. Dimitri Fiyodorovi'in ise bu ite hi suu yok efendim. Peki, peki... Benlen sonra sz ederiz. Ne diye hep titriyorum sanki. Bir tek sz syleyemiyorum. Smerdyakov, aknlk iinde: O zaman korkusuzdunuz efendim. Her ey ho grlebilir diyordunuz, imd ise bakn ne kadar korktunuz! diye mrldand. Limonata iemez misiniz? imdi emrederim getirirler efendim. nsana ok serinlik verir. Yalnz, unlar nce rtelim efendim. Desteleri tekrar ba ile iaret etti. Limonata yapp getir sin diye, Mariya KodraVevna'ya seslenmek iin yerinden kalkp, kapya doru yryecek oldu, ama daha nce kadn Pa KARAMAZOV KARDELER 261 ralar grmesin diye, onlar bireyle rtmek iin nce mendilini kard. Mendilin ok kirli olduunu grnce, o zaman masann zerinden van'n oraya girerken gzne arpan kaln san kitab ald, onunla paralan bastrd. Kitabn ad, Kutsal pederimiz shak Sirin'in Szleri idi. van Fiyodorovi, farknda olmadan adn okumaya frsat bulmutu. __ limonata istemem, dedi. Benimle sonra ilgilenirsin. Otur, eyle bakalm: Bu ii nasl yaptn? Her eyi syle... __gi deilse paltonuzu karsaydnz efendim, yoksa ter iinde Kalacaksnz...

van Fiyodorovi sanki ancak imdi farkna varm gibi paltosunu stnden synrcasna karp, onu iskemleden kalkmadan bankn zerine frlatt. __Syle rica ederim syle! Birden artk konuamayacakm gibi oldu. Smercyakov'un imdi hereyi anlatacana gvenerek bekliyordu. Smerdyakov iini ekti: T ani, bu i nasl oldu, onu mu renmek istiyorsunuz efendim? ok tabii bir ekilde olup bitti efendim. Sizin o zaman sylediiniz szler... van yine szn kesti: Benm sylediklerimi sonra anlatrsn! dedi. Ama eskisi gibi barmyordu, szleri artk bsbtn kendini toplam gibi kesin olarak sylyordu. gen yalnz bu ii nasl yaptn ayrntl olarak anlat, yeter... Hereyi srasyla anlatacaksn. Hibir eyi unutmayacaksn. Asl nemlisi ayrntlar ihmal etmeyeceksin, evet ayrntlar. Haydi bekliyorum. giz gitmitiniz. Ben de o zaman bodruma dmtm efendim... Gerekten sara krizi mi geirdin? Yoksa numara m yaptn? Tabi numara yaptm efendim. Her eyi mahsus yap-toi. Merdivenden yavaa, sakin sakin indim efendim. Taa aaya kadar indim. Sakin sakin yere yattm. Yata- yatmaz da avazm kt kadar barmaya baladm. rpnp durdum. Taaa beni oradan alp dar kardklar ana kadar... __ Dur! Ondan sonraki sre iinde hastanede de hep rol m yaptn?... Hayr efendim. Ertesi gn, sabahleyin, daha beni has-KARAMAZOV KARDELER taneye kaldrmamlard, ite o srada, gerekten bir kriz geirdim, hem de yle iddetli bir krizdi ki, bylesini yllardr geirmemitim. Tam iki gn, hi kendimi bilemedim. Peki, peki. Devam et!... te beni o yatan zerine koymulard. Ben zaten blmenin br tarafndaki karyolaya yatracaklarn biliyordum. nk, Marfa gnatyevna, hastalandm vakit, her seferinde geceyi geirmem iin beni kendi evlerinde, o blmenin br tarafna yatrrd, efendim. Zaten, bana kar teden beri daima byk bir efkat gstermilerdir efendim. Gece hep inledim, ama yavaa. Hep Dimitriy Fiyodorovi'i bekliyordum. Nasl bekliyordun? Sana gelsin diye mi? Bana ne diye gelsin? Eve girmesini bekliyordum. nk, tam o gece geleceklerinden hi phe etmiyordum. Benim yardmmdan yoksun kalnca ve hibir haber alamaynca, muhakkak duvarn zerinden trmanarak eve girmek zorunda kalacaklard efendim. Bunu yapabiliyorlard. eri girmelerini ve ne yapacaklarsa onu yapmalarn bekliyordum. Peki ya gelmeseydi? O zaman hi bir ey olmayacakt efendim. Dimitriy Fiyodorovi olmadan, bu ie cesaret edemezdim. Peki, peki... Daha ak syle, acele etme. En nemlisi... hi bir eyi ihmal etme! Dimitriy Fiyodorovi'in Fiyodor Pavlovi'i ldrmelerini bekliyordum efendim... Muhakkak bunu yapacaklarn dnyordum. nk, artk kendilerini bu ie hazrlamtm... Son gnlerde efendim... En nemlisi de o iaretler... onlar artk renmilerdi. Kendilerinde o evham, o son gnlerde ilerinde biriken kin varken, muhakkak bu iaretlerden yararlanarak evin iine gireceklerdi efendim. Buras muhakkakt. Ben de byle olmasn bekliyordum. van szn kesti: Dur! Eer Mitya babam ldrseydi, paralar da alp gtrecekti. yle dnmen gerekirdi, deil mi? O zaman sana ne kalrd? Pek anlayamyorum. yi ama, paralar hi bir zaman bulamayacaklard ki, efendim. Onlarn yatan altnda olduunu ben kendilerine haber vermitim. Ama bu doru deildi efendim. Paralar daha nce bir kutuda idi. Sonra ben dnyada benden baka kimseye gvenmeyen Fiyodor Pavlovi'e iinde paralar olan KARAMAZOV KARDELER 263 ti keye, tasvirlerin arkasna gtrp saklamasn syledim; nk paralarn orada olduunu hi kimse tahmin edemezdi. Hele acele ile ieri giren onlar hi bulamazd. te bu paket, beyefendinin odasnda, kede, tasvirlerin arkasnda ylece duruyordu efendim. Onlar yatan altnda bulundurmak ise, bsbtn gln bir ey olacakt. Kutuda iken hi deilse kilit altnda idiler. Burada ise herkes paralarn yatan altnda olduuna inand. Aptalca bir dnce efendim. ste, eer Dimitriy Fiyodorovi, bu cinayeti ileselerdi, bir ey bulamaynca ya btn katillerin yaptklar gibi, her hrtdan korkarak acele ile oradan kaacaklard ya da tevkif edileceklerdi efendim. O zaman ben istediim vakit, ister ertesi gn, ister hemen o gece gidip tasvirlerin arkasndan paralan alp gtrebilirdim. Nasl olsa herey Dimitriy Fiyodorovi'in srtna yklenecekti. Buna her zaman gvenim vard. Peki, ya babam ldrmeyip sadece dvecek olsayd? ldrmeyecek olursa o zaman tabi paralan almaya cesaret edemezdim. Herey de olduu gibi kalacakt. Ama, bir baka hesap daha vard iin iinde: Eer Dimitriy Fiyodorovi, babanz bayltacak kadar dverse, ben de o paray almak frsatn bulabilirsem, sonradan Fiyodor Pavlovi'e bu paralar, kendilerini dvdkten sonra Dimitriy Fiyodorovi'den bakasnn alm olamayacan bildirebilirdim... Dur!... aryorum. Demek yine de Dimitriy ldrd. Sen ise yalnz paralar aldn, yle mi? Hayr, Dimitriy Fiyodorovi ldrmediler efendim. Ne olacak yani? u anda da katilin beyefendi olduunu syleyebilirdim... Ama imdi karnzda yalan sylemek istemiyorum, nk... nk eer gerekten imdi grdm gibi u ana kadar hibir ey anlamadnzsa ve gz gre gre sulu olduunuz halde, kendi suunuzu gzmn iine baka baka, benim srtma yklemek iin karmda rol yapmadnzsa, yine de her-eyden siz sulusunuz! nk, cinayet ileneceini biliyordunuz ve ldrme iini bana braktnz efendim. Kendiniz ise, her eyi bile bile gittiniz. te bu yzden, bu akam gzlerinizin iine baka baka size ispat etmek istiyorum ki, btn bunlardan sulu olan bir kii, bir katil

varsa, o da sizsiniz!... Ba-fia gelince, geri cinayeti ben iledim, ama en nemli sulu ben deilim. Siz ise, kanun bakmndan tam anlamyla katil Saylrsnz!... 266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim. Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER 267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi266 KARAMAZOV KARDELER urada, kede. Bir dakika bekleyin, dedim. Etraf aratrmak iin keye doru gittim. Duvarn dibinde ayam, yerde kanlar iinde, kendinden gemi bir halde yatan grigoriy Vasilyevi'e takld. Hemen aklmdan: Demek ki, Dimitriy Fiyodorovi, gerekten gelmiler diye bir dnce geti. i hemen orada biran iinde bitirmeye karar verdim. nk, geri Grigoriy Vasilyevi daha sa olmakla birlikte, kendinden gemi bir durumdayken, hibir ey gremezlerdi. Yalnz bir tek tehlike vard efendim, o da Marfa gnatyevna'nn birden uyanmasyd. Bunu o anda .hissettim, ama artk bu iin heyecan, hrs tm varlm yle bir sarmt ki, nerdeyse nefesim tkanacakt. Tekrar beyefendinin penceresi altna gittim ve ona: Hanmefendi burada! Gelmi!... Agrafena Aleksandrov-na gelmi! Kendisini ieri alalm diye rica ediyor, dedim. Beyefendi, tepeden trnaa titredi. ocuk gibi olmutu. Burada diyorsun, nerede? Nerede? diye sordu. nleyip duruyor ama, hl bana inanmyordu. urada duruyorlar, an kapy! dedim.

Bana pencereden bakyordu. Hem inanyor, hem inanmyordu. Arna kapy amaktan korkuyordu. Bu sefer benden korkuyor diye dndm. yle gln bir ey oldu ki: Birden aklma geldi, pencerenin kenarna gya Gruenka gelmi gibi, o szletiimiz ekilde vurmaya karar verdim. Hem de gznn nnde yaptm bunu! Beyefendi, szlerime inanmyor gibiydi, ama ben pencerenin kenarna byle vurunca, hemen kapy amaya kotular. Atlar kapy. Girecek oldum. Beyefendi karmda dimdik duruyor, btn vcudu ile ieri girmeme engel oluyordu. Bana bakarak titreye titreye: Nerde o, nerde o? diye sordu. Kendi kendime: Eh, madem benden bu kadar korkuyorlar, o halde i kt! diye dndm. te o zaman korkudan kendi ayaklarmda kesiklik hissettim. Beni ieriye brakmaz, barmaya balar, Marfa gnatyevna koup gelir ya da bama herhangi baka bir i alr diye, artk neler dndm hatrlamyorum. O vakit korkuya kapldm. Herhalde kendim de karlarnda sapsar olmu bir halde duruyordum. Kendilerine: Orada canm, pencerenin altnda duruyorlar, nasl gr' mediniz? diye fsldadm. KARAMAZOV KARDELER 267 Sen git, onu getir buraya! Git onu buraya getir! Canm, korkuyor! lktan korktu. Fundaln iine sakland, gidip alma odasnn penceresinden kendiniz seslenin, dedim. Koa koa gitti, pencereye yaklat, mumu kenara koyarak: Gruenka, Gruenka burada msn? diye bard. Kendisi baryor, ama korkudan pencereden aaya eilmek, benden uzaklamak istemiyordu. nk artk benden mthi korkmutu. Yanmdan uzaklamaya bile cesareti yoktu. te orada, dedim. Pencereye yaklatm ve iyice aa sarkarak: te bakn! Fundann iinde, size glyor, gryor musunuz? dedim. Birden bana inand. Tiril tiril titremeye balad. O kadna mthi tutulmulard efendim. Bunu iitince olduu gibi pencereden aaya sarkt. te o zaman dkme demir presse-pa-pier'si aldm, hani hatrlyor musunuz masalarnn zerinde yle bir presse-papier'si vard. Herhalde arl funt kadard. Kolumu kaldrdm gibi onu arkadan tam kafasnn st tarafna indirdim. Bir lk bile atmad. Sadece aaya doru kayd. Ben ise, bir kez daha sonra nc bir kez daha vurdum. Ancak darbeyi nc indiriimde kemiin krldn hissettim. Birden srtst devriliverdi. Yz yukar bakyordu, kan iinde kalmt. stme bama baktm, benim zerimde kan yoktu. Hi fkrmamt stme. Presse-papier'yi sildim, yerine koydum, gidip tasvirlerin arkasndan paketi aldm, iinden paralar kardm, paketin kdn da yere frlattm, o pembe kurdeleyi de yanma attm. Baheye indim. Tepeden trnaa titriyordum. Doru o gvdesi oyuk elma aacna gittim. Siz de o kovuu biliyorsunuz. Onu oktandr gzme kestirmitim. Kovukta, bir bez, bir 4e kt vard. Bunlar oktandr hazrlamtm. Tm paray nce kda, sonra da beze sardm ve kovuun taaa dibine soktum. te bu paralar, o kovuun iinde iki haftadan fazla bir sre kald. Onlar ancak hastaneden knca oradan aldm. Yatama dnp yattm. Korku iinde Eer, Grigoriy Va ldrldyse, ok kt bir durum meydana gelebilir, eer ldrlmediyse ve kendine gelirse, o zaman ok iyi olacak. nk, o zaman Dimitriy Fiyodorovi'in oraya gelmi268 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 269 olduuna, geldiine gre de, cinayeti onun ilediine, paralan da onun aldna tanklk edebilir diye dndm. O zaman hem endieden, hem de sabrszlktan, Marya gnatyevna'y bir an nce uyandraym diye inlemeye bala-dm. Sonunda uyand, kalkt, bana doru koacak oldu, ama birden Grigoriy Vasilyevi'in yatanda olmadn farketti Kotuunu ve bahede avaz kt kadar barmaya baladn iittim. Ondan sonra btn gece olanlar oldu. Ama artk ben her bakmdan rahata kavumutum. Olup bitenleri anlattktan sonra sustu. van Fiyodorovi btn bu sre iinde onu bir l gibi hi konumadan, hi kmldamadan ve gzlerini ondan hi ayrmadan dinlemiti. Smerdyakov ise, bunlar anlatrken, yalnz arada bir ona bakm, daha ok gzlerini hep yana doru kaydrarak konumutu. Hikyesini bitirdii vakit, herhalde kendisi de heyecanlanmt. Glkle nefes alyordu. Yz. ter iinde kalmt. Bununla birlikte, pimanlk m duyuyordu, yoksa bir baka duygu iinde miydi, bunu anlamaya imkn yoktu. van, sylediklerini dnerek: Dur, dedi. Peki kap ne oluyor? Eer kapy yalnz sana atysa, o halde nasl oluyor da Grigoriy sen gelmeden nce kapnn ak olduunu gryor? Grigoriy kapy senden nce ak grd ya! alacak bir eydi. van bunu ok sakin, bambaka, hi de fkeli olmayan yumuak bir sesle sormutu. O kadar ki, o srada biri gelip oturduklar odann kapsn asa ve eikten onlara baksayd, muhakkak sakin sakin oturduklarn, ilgi ekici olmakla birlikte, olaan bir eyden sz ettiklerini sanrd. Smerdyakov dudaklarn erilterek glmsedi. O kap meselesine ve Grigoriy Vasilyevi'in onu gya ak olarak grd meselesine gelince; kendisi yle grmt, dedi. Bir kez size unu syleyeyim ki, o insan deil, inat katrn biridir. Bunu gzyle grmedi sadece, ona yle Gel gelelim dncesinden caydramazsnz. Byle bir eyi fasna koymas, artk sizinle benim iin bir ans oldu; nk, o byle dedikten sonra, artk Dimitriy Fiyodorovi'i mahkm ederler. van Fiyodorovi yine ne syleyeceini armt. Dncelerini toparlayp bir eyler anlamaya alarak: Dinle, dedi. Dinle... Sana daha bir ok eyler sormak istiyordum, ama unuttum... Hep de unutuyor, hereyi kartryorum... Haa, evet! Bana. hi deilse unu syle: Paketi neden ap kdn hemen orada yere braktn? Dpedz paketle neden gtrmedin? Demin bunlar anlatrken, bana yle geldi ki, bu paket konusuna deinerek, yle davranmak gerektiini syledin... Ama, neden yle gerekiyordu, bunu anlayamyorum.

 Bunu zel bir maksatla yapmtm efendim. nk diyelim ki. benim gibi burann yabancs olmayan, hereyi bilen, bu paralar daha nce gren, hatta belki de onlar kendi eliyle saran ve paketin nasl kapatldn, zerine nasl bir yaz yazldn grm olan bir insan, katil olsa da, ne diye cinayetten sonra paketi amaya kalksn? Hem de paketin iinde o paralarn muhakkak bulunduunu bile bile, o acele iinde ne diye bunu yapsn? Aksine, benini gibi biri olsayd, paketi hi amadan dorudan doruya cebine koyar, onunla birlikte kap giderdi efendim. Dimitriy Fiyodorovi'in durumu ise bambaka: Kendileri, paketin varln sadece kulaktan dolma iitmilerdi. Bu bakmdan onu, diyelim ki yatan altndan ald ve alr almaz da tabi acaba iinde gerekten para var m? diye abucak hemen orackta aard, yle deil mi? Paketin kdn da oraya atarlard. Bu kdn arkalarnda bir delil olarak kalacan akllarna bile getirmezlerdi. nk, kendileri hrszlk etmeye almamlardr efendim. Daha nce de hi bir zaman, hibir ey almamlardr. nk, doutan soylu bir insandrlar efendim. imdi hrsz-lk etmeye karar verdilerse, bunu hrszlk olsun diye deil, sadece kendilerine ait olan bir eyi geri almak iin yapmaya karar vermilerdir. Zaten daha nce de btn kente yle yaPacaklarm haber vermi, hatta yksek sesle, herkesin iinde, gidip Fiyodor Pavlovi'den kendi mallarn geri alacaklarn syleyerek bbrlenmislerdi. Aklma gelen bu dnceyi, sor-esnasnda aktan aa deil de, aksine ima ederek, sankendim de bunu anlayamyormuum gibi bir tavrla ak-. Bylece sanki bunu yarglarn kendileri bulmular, ben bunu onlara fsldamamm gibi oldu efendim. Be-|nim bu ima ediim zerine, savcnn az bile suland... van Fiyodorovi, derin bir aknlk iinde: - Gerekten tm bunlar daha o zaman olay yerinde mi sarladm? diye bard.270 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov'a yine korku iinde bakyordu. Rica ederim, insan yle acele ederken hi btn bunlar tasarlayabilir mi? Her ey daha nceden dnlm, tasarlanmt. van Fiyodorovi: Desene sana eytann kendisi bile yardm etmi! diye yine bard. Evet, aptal deilsin, sandmdan ok daha zekiymissin! Odada dolamak niyeti ile ayaa kalkmt. inde mthi bir znt vard. Ama masa yolu kapyordu. Onunla duvar arasndan geebilmek iin srnerek ilerlemek gerekiyordu. Bundan tr sadece olduu yerde dnd ve tekrar oturdu. Belki o srada odada dolaamamas onu sinirlendirdi. O kadar ki, daha nceden olduu gibi, birden lgn gibi bararak konumaya balad. Beni dinle, namussuz! Alak! imdiyedek seni ldr-mediysem, bunu ancak yarn mahkemede hesap vermen iin yapmadm anlamyor musun? Allah bilir... van bunu sylerken elini yukar doru kaldrmt. ... Belki ben de suluydum. Belki gerekten benim de iimde gizli bir istek vard, belki de babamn lmesini istemiimdir, ama yemin ederim sana ki sandn kadar sulu deilim ben! Hatta belki seni bu ie kkrtmadm. Hayr, hayr kkrtmadm! Ama ziyam yok, yarn kendi kendimi ele vereceim! Yarndan'tezi yok, bunu yapacam. Mahkemede syleyeceim, artk karar verdim! Her eyi aklayacam, her eyi. Seninle birlikte kacaz mahkemeye! Hem mahkemede benim hakkmda ne sylersen, nelere tanklk edersen et! Hepsini kabul ediyorum ve senden korkmuyorum. Kendim, hepsini destekleyeceim!... Ama sen, mahkemede suunu aklamalsn! Bunu yapmalsn, yapmalsn. kimiz birlikte gideceiz! yle olacak ite! van, bunu zafer kazanm bir tavrla, iddetle sylemiti ve kvlcmlar saan gzlerinden belliydi ki, gerekten yle olacakt. Smerdyakov hi alay etmeden, sanki durumuna zlyor-mu gibi bir tavrla: Gryorum ki, hastasnz efendim, tam anlamyla hastasnz. Gzlerinizin ak sapsar olmu, dedi. van: KARAMAZOV KARDELER 271 kimiz birlikte gideceiz! Sen gitmezsen, ziyan yok. gen tek bama gider aklarm hereyi. Smerdyakov bu szleri dnp tartyormu gibi sustu. Sonunda, itiraz kabul etmez bir tavrla: Bunlarn hi biri olmayacak! Siz de gitmeyeceksiniz, diye karar verdi. van sitemle: Sen beni anlamyorsun! dedi. Eer, hereyi olduu gibi aklarsanz ok utanacaksnz efendim. Hem yle bir ey yapsanz bile, hi bir eye de yaramayacak. nk ben, dpedz size hibir vakit bir ey, sylemediimi, sizin de o srada ya hasta olduunuzu, (ki bu halinizden de belli efendim) ya da kardeinize kendinizi feda edecek kadar acdnz, bana da iftira ettiinizi, zaten mrnz boyunca beni insan saymadnz, bana bir kedi kadar? bile nem vermediinizi syleyeceim. O zaman size kim ina- ' nr? Syleyin! Hem, elinizde bir tek delil var m? Bana bak! Sen imdi bu paralar bana, tabi beni kandrmak iin gsterdin. Smerdyakov, para destelerinin zerinden zaak Sirin'in kitabn kaldrp bir yana brakt. ini ekerek: Bu paralar alp gtrn, dedi. van ona daha byk bir hayretle bakt. Tabii gtreceim ya! Ama madem bu paralar iin iledin cinayeti, onlar neden bana veriyorsun? Smerdyakov, elini sallayarak titrek bir sesle: Bunlara hi ihtiyacm yok, efendim, dedi. Eskiden yle bir parayla Moskova'da, ya da en iyisi Avrupa'da yeni bir hayata balarm diye bir dncem vard. Aslnda bunu her-ey ho grlebilir diye dndm iin aklma koymutum. Bunu da gerekten siz bana rettiniz efendim. nk bana o zaman yle demitiniz: Eer, lmsz bir Tanr yoksa, dnyada iyilik diye de bir ey yoktur. Hem Tanr yoksa yle bir eye gereklilik de kalmaz. Siz bunu gerekten sylediniz. Ben de yle dndm. van, dudaklarn erilterek hafife gld: Demek bunu kendi aklnla buldun yle mi?

 Sizin sayenizde. Bunu siz rettiniz. Demek simdi, paray geri verdiine gre Tann'ya inanyorsun yle mi?272 KARAMAZOV KARDELER Smerdyakov: Hayr, efendim, O'nun varlna iman getirmi deilim, diye fsldad. O halde neden veriyorsun? Smerdyakov yine elini sallad. Yeter... Veriyorum ite! Bakn, siz kendiniz o zaman herey ho grlr diyordunuz. imdi ise neden yle kuku iindesiniz? Hatta neredeyse kendinizi ele vermek bile istiyorsunuz... Ho yle bir ey olmayacak ya! Gidip kendinizi ele vermezsiniz siz. van: Greceksin! dedi. yle ey olamaz! Siz ok akllsnz, efendim. Paray seviyorsunuz; nk ok gururlusunuz. Sonra, kadn gzelliine ar bir tutkunuz vardr. En ok da kimseye muhta olmadan rahat rahat bolluk iinde yaamaktan holanrsnz. En ok holandnz ey, budur efendim. Mahkemede sizin iin bu kadar utanlacak bir eyi kabul ederek yaantnz mrnzn sonunadek altst etmek istemezsiniz. Siz tpk Fiyodor Pavlovi gibisiniz. ocuklar arasnda en ok sz ora ektiniz. Onunla ayn ruhtansnz efendim. van, derin bir aknlk iinde kalm gibi: Hi aptal degilmisin, dedi. Kpkrmz olmutu. Smerdyakov'a birden bambaka bir tavrla bakmaya balamt. Eskiden aptal olduunu sanyordum. Ama imdi mantkl konuuyorsun. Siz kibrinizden tr beni aptal sanyordunuz. Paralan alsanza! van, para destesini ald ve onlar hibir eye sarmadan cebine soktu. Yarn onlar mahkemede gsteririm, dedi. Size hi kimse inanmaz, efendim. Kald ki, imdi yeter derecede paranz var. Kutudan alp getirdiinizi syleyeceklerdir efendim. van yerinden kalkt. Tekrar ediyorum, eer seni ldrmediysem, bunu yal nzca yarn sana ihtiyacm olaca iin yapmadm. Bunu dai ma aklnda tut ve unutma! Smerdyakov birden garip bir tavrla: KARAMAZOV KARDELER 273 ldrn efendim, ne kar? imdi ldrn beni! dedi. van'a garip garip bakyordu. Sonra ac ac glmseyerek: Bunu yapmak cesaretini gsteremezsiniz, dedi. Hibir eye cesaret edemezsiniz! Siz ki, eskiden korkusuz bir adamdnz! diye ekledi. van: Yarn grrz! diye bard ve gitmeye hazrland. Durun... Bana onlar bir kez daha gsterin. van, kt paralar karp ona gsterdi. Smerdyakov, paralara on saniye kadar bakt. Sonra, elini sallayarak: Eh, imdi gidin artk! dedi. Sonra, van'n peinden birden tekrar: van Fiyodorovi! diye seslendi. van giderken dnp arkasna bakt. Ne istiyorsun? Hakknz hell edin efendim! van tekrar: Yarn grrz! diye bard ve odadan dar kt. Tipi hl devam ediyordu. van Fiyodorovi, nce zinde admlarla gidiyordu. Sonra birden sallanr gibi yrmee balad. Hafife glerek: Bu fizik bir ey diye dnd. imdi nedense iinde sevin gibi garip bir duygu uyanmt. Kendisinde sonsuz bir g hissediyor gibiydi: Son zamanlarda, ona o kadar znt veren bocalamalar sona ermiti! Karar verilmiti artk. Mutlu bir duygu iinde; Bundan byle kararm da deimeyecek! diye dnd. O srada birden aya bir eye takld, az kalsn dyordu. Duraklaynca, ayaklarnn dibinde, yere ykm olduu kyly farketti; kyl hl ayn yerde, kendinden gemi olarak hareketsiz yatyordu. Tipi artk hemen hemen tm y-zn rtmt. van, birden onu kaldrd gibi srtna ald. sada, kk bir evde k grnce yaklat, pancurlara vur-du ve ierden karlk veren evsahibinden kyly merkeze tamak iin yardm etmesini rica ederek, ona bu i iin ruble vermeyi vaad etti. Kk evin sahibi toparlanarak didar kt. van Fiyodorovi'in amacna nasl ulaabildiini, hemen doktor muayenesinden geirilmesi artyla, kyly merkeze yerletirdiini ve bu arada yine cmerte, mas-274 KARAMAZOV KARDELER raflan karlamak iin nasl para verdiini ayrntlaryla anlatmayacam. Yalnz, bu iin hemen hemen bir saat kadar bir sre aldn belirteceim. Ama, van Fiyodorovi, ok memnun kalmt. Dnceleri dankt ve zihninden hzl hzl geiyor lard Birden zevkle: Eer, yarn yapacam eye bu kadar kesin karar vermemi olsaydm yolda durup kyly yerletirme? . iin tam bir saat uramazdm. Yanndan geip gider, donsa, da umursamazdm... yleyken hl kendi davranlarma sa hip olabiliyorum! diye dnd ve ayn anda zihninden ona, daha ok zevk veren bir dnce geti: Oysa, onlar orada aklm .kardma karar vermilerdi! Evine varnca, birden duraklad, kafasnda bir soru dmlenmiti. Yoksa hemen imdi gidip savcya hereyi sylemeli miyim? Bu soruya, Yarn hereyi birlikte yaparm b diye kendi kendine fsldayarak karlk verdi, sonra tekrar evine doru dnd; ama ne gariptir, bir anda yokoluvermi ti. Odasna girer girmez de, birden sanki kalbine buzdan bir el dokunmu gibi oldu. Sanki iinde bir an uyanmt. Daha dorusu odasnda ona ok znt veren, iinde

tiksinti uyan dran bir eyin bulunduunu, hatta yalnz imdi deil dah nceden de orada olduunu hatrlam gibiydi. Yorgun bir tavrla divann zerine kt. htiyar kadn ona semaveri getirdi, tvan Fiyodorovi demlie su koydu, ama suya dudaklarn bile dokundurmad. Kadna da ertesi sabaha kadar izin verdi. Divann zerine oturmutu, ba dnyordu. Hasta olduunu, gcn yitirdiini hissediyordu. Az kalsn uyuyacakt. Sonra birden huzursuzlukla ayaa kalkt ve uykusunu datmak iin odada bir aa, bir yukar dolamaya balad. Baz anlarda, sayklyor gibiydi. Ama onu en ok dndren ey, hastal deildi: Tekrar oturunca arada bir gzlerini sanki birey aryormu gibi etrafta dolatrmaa balad. Bunu birka kez yapt. Sonunda gz bir noktaya dikildi. van, hafife gld, ama yz kpkrmz oldu. Uzun bir sre olduu yerde ayn noktaya, kar duvarn dibinde duran divana bakmaktan kendini alamayarak oturdu. Belliydi ki, orada bulunan bir ey, bir varlk kendisini mthi rahatsz ediyor, ona byk bir znt veriyordu. KARAMAZOV KARDELER 275 IX EYTAN... VAN FYODOROV'N KBUSU Ben doktor deilim, bununla birlikte hissediyorum ki, artk van Fiyodorovi'in hastal konusunda, hi deilse bir iki ey aklamak zorunda olduum an gelmitir. Olaylar atlayarak yalnz unu syleyebilirim: van Fiyodorovi'in, o akam, daha dorusu o srada, oktandr sarslm bulunan, ama yine de inatla hastala kar koyan vcudu artk beyin hummasna yenilmek zereydi, hastalk ertesi gn patlak verecekti. Tpta bir bilgim olmadn bile bile, u tahmini ileri srmeyi gze alyorum: Belki de, van gerekten iradesini kullanarak, bir sre iin hastal ertelemeyi baarmt. Hatta, belki de onu bsbtn yenmeyi hayalinden geiriyordu. Hasta olduunu biliyordu. Ama ileride kaderini tayin edecek o anlarda, herkese kar cesaretle ve kesin olarak szn syleyecei srada, yani kendini kendisine kar temize karaca bir zamanda yataa dmek, ona iren bir ey olarak grnyordu. Bununla birlikte, bir ara Katerina vanov-na'nn, (daha nceden anlattmz gibi sadece hevese kaplarak) Moskova'dan getirtmi olduu yeni doktora uramt. Doktor, van' muayene ettikten ve ikyetlerini dinledikten sonra, onda bir eit zihin bozukluu gibi bir ey bulunduu sonucuna varm, hatta onun tiksintiyle kendisine yapt baz aklamalara hi amamt. Kararn aklarken de: Hayal grmek, sizin durumunuzda olan biri iin ok normal bir eydir, yalnz yle bir ey olup olmadn kontrol etmeli... Zaten bir dakika bile yitirmeden genel ve cidd bir tedaviye balamal, yoksa i fena olur! demiti. Ama van Fiyodorovi doktorun yanndan ktktan sonra, onun akllca verdii d yerine getirmemi, tedavisini ihmal etmiti. Durumunu umursamayarak, Yryebiliyorum ya! demek ki daha gcm var, yataa dersem o baka, o zaman kim isterse tedavi etsin beni! diye karar vermiti. Bylece, o srada saykladn hemen hemen kendisi de anlayarak, daha nce sylediim gibi gzlerini inatla kar duvarn dibindeki divann zerinde bulunan bir cisme dikmi "Akyordu. Birden orada oturan biri belirdi. Tanr bilir ieri276 KARAMAZOV KARDELER ye nasl girmiti. nk, van Fiyodorovi, Smerdyakov'un yanndan dnp de odaya girdii vakit, odada byle biri yoktu. Bu, bir beyefendi idi. Daha dorusu bilinen tipte bir Rus centilmeniydi. Artk pek gen deildi. Franszlarn dedii gibi Qui frisait la cinquantaine(*) bir adamd. Olduka uzun ve hl gr olan koyu renk salar pek aarmamt. Sivri kesilmi bir sakal vard. Srtnda basit, kahverengi bir ceket vard. Belliydi ki, en iyi terzinin elinden kmt ama, epey giyilmiti ve herhalde yl kadar nce dikilmi, imdi de modas bsbtn gemiti; o kadar ki, artk iki yldr varlkl insanlardan hi biri bu tip ceketler giymiyorlard. Gmlei, earp eklindeki uzun kravat, hereyi, k giyinen tm centilmenlerde olduu gibiydi. Ama eer dikkatle baklrsa i amar olduka kirli, geni atks da ok ypranmt. Misafirin kareli pantolonu ayanda ok iyi duruyordu, ama yine de ar derecede ak renk ve garip bir ekilde, ar denecek kadar dard. imdi bylelerini hi kimse giymiyordu. Misafirin mevsime hi uymayan ve birlikte getirdii beyaz, yumuak ftr apkas da yleydi. Szn ksas, olduka dar imknlarna ramen, derli toplu bir grnts vard. Daha kleliin kaldrlmad zamanlarda, rahat bir hayat sren ve hibir ey ve hibir meslei ol-.mayan mal sahiplerinden biriymi hissini veriyordu. Herhalde iyi bir hayat grm geirmi, doru drst bir evrede yaam, bir vakitler nemli kiilerle ilikiler kurmu, hatta belki de o gnedek bu ilikileri korumutu, ama genlikteki lgn yaantsndan sonra yava yava fakirleerek, zellikle klelik ortadan kaldrldktan sonra, kendisini yumuak ball sayesinde, ayn zamanda drst bir insan olduu iin evlerine kabul eden eski ahbaplarnn yannda kibar bir yanama haline gelmiti. yle bir yanama ki, sofraya davet edilmi olan kim olursa olsun, insan onu mtevazi bir yere oturtmakla birlikte, sofrasna davet etmekten utan duymazd. Byle yumuak huylu, konumasn, anlatmasn bilen, bir iskambil oyununda oyuncu saysn tamamlayan ve kendilerine angarya olarak bir i verilirse bunlardan hi holanma?' yan bu tip dalkavuklar genel olarak yalnzdrlar. Ya bekrdrlar ya da elerini kaybetmi insanlardr. Hatta ocuklar (*) Elliye basmak zere, anlamnda. KARAMAZOV KARDELER 277 bile olabilir. Ama, ocuklar uzaklarda bir yerde, teyzelerinin, halalarnn evlerinde yetitirilirler. Byle bir centilmen, doru drst bir sosyetede, sanki yle evltlar olduu iin biraz utan duyuyormu gibi, ocuklarndan hemen hemen hibir zaman sz etmez. Zaten onlardan yava yava, gittike bsbtn uzaklar. ocuklarndan yalnz isim gnnde ve Noel'de tebrik mektuplar alr, hatta bazen onlara karlk bile verir. Beklenmedik misafirin yznde candan bir anlam deil, yine de evrede olup bitenlere gre her eit nazik anlama evrilebilecek, duruma uygun, hereye hazr bir anlam vard. Cebinde kstekli saat yoktu ama, siyah kurdeleli ve erevesi kaplumbaa kabuundan yaplm monokl vard. Sa elinin orta parmanda, pahal olmayan bir akikle ssl, som altndan yaplm bir yzk gze arpyordu. van Fiyodorovi, fkeyle susuyor, konumak istemiyordu. Misafir de bekliyor ve tpk yukarda kendisine ayrlm olan odadan biraz nce ev sahibine arkadalk etmek zere, onunla birlikte ay imeye inmi, ama ev sahibi somurtarak bir

eyler dnd iin, uslu uslu susan, bununla birlikte o sze balar balamaz nazik bir tavrla her konuda sohbet etmee hazr bir dalkavuk gibi oturuyordu. Birden yznde bir znt belirdi. van Fiyodorovi'e: Dinle, diye sze balad. zr dilerim, sadece sana unu hatrlatmak istiyordum: Sen Smerdyakov'a, Katerina vanovna meselesini renmek iin gitmitin, oysa onun hakknda hibir ey renmeden ayrldn. Herhalde unutmusundur... van'n dudaklarndan: Haa, evet! Szleri dkld ve yz zntyle karard. Evet unuttum... Sonra, kendi kendine: Ziyam yok, nasl olsa her ey yarna kald, diye mrldand. Sonra sinirli bir tavrla misafire doru dnd. Sana ne? dedi. Bunu kendim hatrlamalydm. nk, asl buna mthi zlyordum! Sen ne diye ortaya kyorsun? Sanki bunu ben kendim hatrlamadm da, sen bana hatrlatmsn diye inanacak mym? Centilmen, efkatli bir tavrla:278 KARAMAZOV KARDELER stersen inanma! dedi. Zorla inancn deeri ne ki? Bundan baka, iin iinde inan varsa, hibir delilin, zellikle maddi delilin yardm olamaz. Thomas (*), sa'nn dirilmi olduunu grd iin deil, daha nceden inanmak arzusunu duyduu iin inanmtr. Bak, bir ey syleyeyim: rnein ruh aranlar ele alalm... Ben onlar ok severim... Dn bir kez, eytanlar onlara br dnyadan boynuzlarn gsterdiler diye kendilerinin iman iin yararl kiiler olduklarn sanyorlar. Artk bu, br dnyann varln ispat eden madd bir delildir! diyorlar. br dnya... ve madd deliller... Aman, aman! Hem sonunda eytann varl istoat edilmi olsa bile, Tanr'nn varl ispat edilmi olur mu? Ben, idealistlerin kurduu bir dernee ye olmak istiyorum, onlarn arasnda muhalefet yapacam: Ben realistim, materyalist deil! diyeceim. Ha! Ha! Ha! van Fiyodorovi, birden masann nnden kalkarak: Dinle, dedi! Ben imdi sayklyor gibiyim... hem gerekten sayklyorum... Bana ne? Yalan sylersen syle! Vz gelir bana! Geen seferki gibi beni ileden karamazsn. Yalnz, nedense utanyorum... Odada dolamak istiyorum... Ba-en seni grmyorum, sesini bile iitmiyorum, tpk geen sefer olduu gibi. Ama neler mrldandn her zaman seziyorum, nk konuan, syleyen benim, sen deil! Yalnz bilmiyorum, geen sefer seni ryamda m grmtm? Yoksa uyankken mi? Bak, imdi bir havluyu souk suya batnp bama yaptracam, belki o zaman ortadan kaybolursun. van Fiyodorovi, keye doru yrd, bir havlu ald, de-figi. gibi yapt, sonra banda o slak havluyla odada bir aa bir' yukar dolamaya balad. Misafir: Seninle birbirimize dorudan doruya, sen dememiz houma gidiyor, diye sze balad. van gld: Aptal, ne yani sana siz mi demeye balayacaktm? Bak, imdi neeliyim, yalnz akam aryor... bir de bamn st ksm... Yalnz rica ederim, geen seferki gibi felsefe yrtme. Eer buradan defolup gidemiyorsan, hi deilse neeli (*) St. Thomas: Hz. isa'nn diritdiine, ancak ona elini dedirdii zama" inanacan syleyen havari. (f KARAMAZOV KARDELER 279 bir eyler uydur. Dedikodu et, yanama deil misin? Dedikodu et bari! Hay Allah! Byle bir kbus gelir ya adam! Ama senden korkmuyorum. Seni yeneceim. Beni akl hastanesine gtremeyecekler. C'est charmantC), yanama olmak! Doru, ben bir eit yanamaym. Dnya yznde yanama deil de, ne olabilirim ben? Bu arada unu da belirteyim, seni dinlerken azck hayret ediyorum: Vallahi sen beni galiba yava yava artk gerekten geen sefer srarla sylediin gibi, yalnz hayalinin yaratt bir ey olarak deil de, gerekten var olan bir ey olarak kabul etmeye balyor gibisin... van garip bir tavrla ve byk bir fkeyle: Seni bir an iin bile olsun gerekten var olan birey olarak kabul etmiyorum! diye bard. Sen bir yalansn, hastalmn yaratt bir eysin! Bir hayaletsin! Yalnz seni ne ile yok edeceimi bilemiyorum ve gryorum ki daha bir sre ac ekmem gerekiyor. Sen benim vehmimsin/ Sen, kendi varlmn bir kopyassn, yalnz bir ynmn kopyassn... Dncelerimin, duygularmn bir kopyas! Ama en ad, en aptalca dncelerimin ve duygularmn kopyas. Seninle uramaya vaktim olsayd; benim iin ilgin bile olabilirdin... zr dilerim, zr dilerim, seni sust yakalayacam imdi: Demin, sokak fenerinin altnda Alyoa'nn zerine yryp ona, sen bunu ondan rendin! Onun beni ziyaret ettiini nereden biliyorsun?' diye bardn vakit, benden sz etmitin. Demek ki, kck bir an iin de olsa, benim gerekten var olduuma inanyordun. Gerekten inanyordun! Centilmen bunu sylerken yumuak bir tavrla glmt. van: Evet, bu karakterimin zayf bir yn... Ama sana inanamazdm. Geen sefer uyuyor muydum, yoksa yryor muydum, bunu bilmiyorum. Belki seni sadece ryamda grdm, hi de uyankken grmedim... dedi. Peki, o halde neden Alyoa'ya o kadar souk davran-4n? O sevimli bir ocuktur, Zosima dedeye yaptklarm yznden ona kar suluyum. __Alyoa'dan sz etme! Buna nasl cret edersin, uak (*) Franszca 'ok ho' anlamnda. 280 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 281

van bunu sylerken yine glmt. Centilmen: Kfrediyorsun ama, kendin glyorsun. Bu iyiye ia~ ret. Hem bugn, bana kar geen seferkinden ok daha nazik davranyorsun, neden olduunu da anlyorum: Byk bir karar verdin de ondan! dedi. van deli gibi: Sus, karardan sz etme! diye bard. Anlyorum, anlyorum, c'est noble, c'est charmant!(*). Yarn aabeyini savunmaya gidecek ve kendini feda edeceksin... C'est chevaleresque(**). Sus, imdi sana dayak atacam. Buna memnun olurum. nk o zaman amacma ulam olacam. Madem dayak atacaksn, yleyse benim gerek bir varlk olduuma inanyorsun. nk, hayaletlere dayak atlmaz. aka bir tarafa: stersen kfret, benim iin hepsi bir. Ama hi deilse biraz daha nazik olsan daha iyi olur. Hi olmazsa benimle olduun zaman. Yok aptalm, yok uak-m, ne biim szler bunlar? van yine gld: Sana kfrediyorum... Yani kendime kfrediyorum! Sen, benimsin. Benim zvarlmsn, yalnz suratn baka. Sylediin eyler, benim daha nceden dndm eylerdir... Bana hibir yeni ey syleyecek durumda da deilsin! Centilmen nazik ve kendine gvendiini belli eden bir tavrla : Eer, seninle dncelerde birleiyorsak, bu benim iin sadece bir ereftir, dedi. Sen yalnz benim en kt dncelerimi ve asl nemlisi en aptalca olanlarn alyorsun. Sen aptal ve adisin. Mthi aptalsn. Hayr, sana dayanamayacam! Ah, ne yapmal? Ne. yapmal? van bunu dilerini gcrdatarak sylemiti. Misafir tam dalkavuklara zg ve artk hereyi peinen kabul ettiini belli eden candan bir hava yaratmaya alarak: Dostum, ne olursa olsun centilmen olarak kalmak ve kendimi yle kabul ettirmek istiyorum, dedi. Ben fakirini' ama... ok namuslu olduumu syleyemem. yleyken... Genel (*) Soylu bir davran, ok ho, anlamnda. (") valyelere yakrcasna, anlamnda. olarak toplumda, beni prensip bakmndan dm bir melek olarak kabul ederler. Vallahi bir gn, nasl olup da melek olduuma bir trl akl erdiremiyorum. Eer gerekten melek olmusam, bu o kadar eskiden olmutur ki, artk bunu unutsam da, gnah saylmaz. imdi, yalnz drst bir adam olarak tannmaya deer veriyorum ve ho grlmeye alarak yaantm srdryorum. Ben insanlar iten severim. Oysa ah, bana yle ok iftiralar savurdular ki! Burada, zaman zaman aranza yerletiim vakit, hayatm gerek bir hayatm gibi srp gidiyor. En ok houma giden de budur. nk ben de, senin gibi ar hayallerden, fantastik eylerden ac ekiyorum, onun iin dnyada yaayan 'sizlerin gerekiliinden holanyorum... Burada sizde herey snrldr. Filn eyler formllere balanmtr, falan eyler geometri kurallarna gredir, bizde ise hep belirsiz birtakm dzenlemeler var! Ben burada dolarken hayal kuruyorum. Hayal kurmaktan ok holanrm. Sonra burada dnyada iken batl inanlara da kaplyorum. Glme, rica ederim! Asl batl inanlara kaplmam houma gidiyor. Burada iken sizin btn alkanlklarnz benimsiyorum: Tccarlarn gittii hamama gitmekten holanmaya baladm. Dnebiliyor musun? Tccarlar ve papazlarla vcudumu buhara tutmak houma gidiyor. Benim en byk hayalim, bir baka varlk olarak, ama artk bir daha asl benliime dnmeden, son olarak, bir baka varlk eklinde dnyaya gelmek! rnein yedi pudluk, iman bir tccar kars olaym ve onun inand hereye inanaym yeter. Benim idealim, bir kiliseye girip temiz yreklilikle bir mum yakmaktr. Vallahi yle! O zaman ite aclarm sona ermi olacak. Sonra sizin aranzda tedavi edilmekten de holanmaya baladm: lkbaharda iek salgn kmt, gittim fakirler iin alm bir dernekte kendime iek as yaptrdm. O gn ne kadar memnundum, bir bilsen: slav kardelerimiz iin on ruble bata bile bulundum! Ama sen dinlemiyorsun. Biliyor musun? Bugn ok rahatsz grnyorsun... Centilmen bunu syledikten sonra ksa bir sre sustu. Biliyorum. Dn o doktora gittin... Syle bakalm salk durumun nasl? Doktor sana ne dedi? van:28? KARAMAZOV KARDELER Aptal diye kestirip att. Sen de amma akllsn! Yine ne kfrediyorsun? Sana bunu acdmdan sylemedim ki! Lf olsun diye sordum! Madem yle, karlk verme. Bak imdi yine ortalkta romatizma balad... van yine: Aptal! diye tekrarlad. Hep ayn eyi sylyorsun. Ben ise geen yl yle bir romatizmaya yakalandm ki, bugnedek hatrlyorum. eytanda romatizma olur mu? Madem bazen insan klna giriyorum, neden olmasn? nsan klna girince tabii tm sonularn da kabul etmi oluyorum. blis sum et nihil humanum a me alienum puto(*). Ne dedin, ne dedin? blis sum et nihil humanum mu? Bu eytan iin hi de aptalca bir lf deil! Eninde sonunda bir sz beendirdiime memnun oldum. van birden arm gibi: yi ama, bu sz sen benden aldn! dedi. Daha nceden hi aklma gelmemiti, garip ey... C'est du nouveau, n'est-ce pas?(*). Bu sefer drst davranacam ve sana aklayacam. Dinle: Bazen insan ryasnda zellikle kbuslarnda, mide bozukluundan m, yoksa herhangi bir baka eyden mi ylesine sanatkrca, yle kark ve insana o kadar gerek grnen sahneler, yle olaylar, hatta tm bir olay zinciri grr ki! Bunlar da yle kark balarla birbirine balanm ylesine beklenmedik ayrntlar iin de canlanr ki sizlerin en belirli grntler dediiniz eylerden bile daha belirlidirler. rnein, giysinin stndeki son dmeyedek hepsi grlr. Byle sahneleri Lev Tolstoy bile uyduramaz. Oysa bu tip ryalar bazen yazarlkla hi de ilgisi olmayan basit insanlar, memurlar, gazeteciler, papazlar go rrler... Bu balbana bir sorun tekil ediyor: Hatta bakan, lardan biri bana, en gzel

dncelerin uyurken aklna ger diini aklad. te imdi de yle oluyor. Geri u anda, senin zihninde doan bir vehimden baka bir ey deilin, y leyken kbusta grlen varlklar gibi, imdiyedek aklna (*) insana ait hi bir ey bana yabanc deildir. (") Yeni bir ey deil mi? KARAMAZOV KARDELER 283 gelmeyen orijinal eyler sylyorum. Byle olunca, artk senin dncelerini tekrarlyor saylmam. Oysa sadece senin kbusunum, baka hi bir ey deilim! _ Yalan sylyorsun! Senin asl amacn, beni, gerekten bir kbus olmadna, kendiliinden var olduuna inandrmaktr. yleyken imdi ite kendin de bir ryadan baka bir ey olmadn sylyorsun. _ Dostum, bugn sana kar zel bir metod kullanyorum. Sana sonra bunu anlatrm. Dur, nerde kalmtm? Haa, ite o zaman souk almtm, ama sizde deil, daha orada iken... van hemen hemen umutsuzluk iinde rpnr gibi: Orada dediin neresi? Syle, daha yanmda ok mu kalacaksn? Kalkp gidemez misin? Odada dolamaktan vazgeti, divana oturdu, dirseklerini masaya dayad, ban iki eliyle skt. Islak havluyu znt ile zerinden frlatp atmt: Belliydi ki, havlu bir ie yaramamt. Centilmen kaytsz, ar derecede serbest, bununla birlikte tam anlamyla dosta bir tavrla: Senin sinirlerin bozulmu! dedi. Bana souk aldm iin bile kzyorsun, yleyken bu ok basit bir ekilde olmutu. srada bakanlarda gz olan yksek sosyeteden Peters-"burg'lu bir hanmefendinin diplomatlar iin verdii bir sua-raya gitmek iin acele ediyordum. Eh, tabi srtmda frak, boynumda kravat, elimde beyaz eldiven vard. yleyken hl da-ha taa nerelerde idim! Dnyanza gelebilmem iin daha koskoca bir boluu uarak gemem gerekiyordu... Tabi, bu sa-dece bir an srecekti, ama gne bile tam sekiz dakika-da geliyor oradan. Benim ise srtmda bir frak ve gs ks-m ak bir yelek vard. Geri ruhlar donmaz, ama madem ben an ekline girmitim, o halde... Szn ksas sama bir ey yaptm, kendimi kapp koyuverdim. Oysa o boluklarda, esir denilen bolukta, yeryznn stndeki o deryada... yle bir ayaz var ki... Ayaz da neymi? Buna ayaz bile denilmez. D-bilinen,bir kez sfrdan aa yz elli derece! Kyl kzlarnn en bir elencesi vardr: Otuz derecelik bir soukta, acebirine baltann demirini yalamasn teklif ederler, o dil bir an iinde donar ve o budala olan dilinin ze-deriyi kanata kanata syrmaya alr. Ama bu eksi284 KARAMAZOV KARDELER otuz derecelik bir soukta olur. Yz elli derecelik bir soukta ise, yle sanyorum ki insan parman baltann demirine da-yasa o parmak yok oluverir. Tabi oralarda... bir balta bulunursa... van Piyodorovi dalgn dalgn ve tiksinir gibi: Oralarda balta filn olur mu? diye sordu. Kendi zihninin yaratt evhama inanmamak ve artk bsbtn kendini cinnete kaptrmamak iin vargc ile direniyordu. Konuu hayretle: Balta m? diye sordu. van Fiyodorovi birden ileden km gibi inat ve srarla: Tabi ya, orada balta ne olur? Bolukta balta ne mi olur? Quelle idee!(*) Eer olduka uzaa frlatlrsa, yle sanyorum ki, kendisi de nedenini bilmeden bir uydu gibi, dnyann evresinde dnmee balar. O zaman Astronomlar baltann douunu ve batn hesaplamaa balarlar. Gatzuk da bunu takvime yazar. O kadar ite! van inatla: Sen aptalsn! Mthi aptalsn! Daha akllca uydur! Yoksa seni dinlemem. Beni gerekilikle yenmek istiyorsun, beni var olduuna inandrmak istiyorsun, ama ben senin var olduuna inanmak istemiyorum! nanmayacam. Canm ben yalan sylemiyorum ki! Sylediklerimin hepsi doru. Ne yazk ki gerek hemen hemen her zaman sama grnr. Gryorum ki, benden yce, hatta belki de harikulade gzel bir ey bekliyorsun. ok yazk! nk ben elimden ne geliyorsa ancak onu verebilirim... Felsefe yrtme, eek! Tm sa tarafm tutulmuken, inleyip ah vah ettiim bir srada, ne felsefesi yrtebilirim? Tm tp bilimini denedim: Her eyi mkemmel bir ekilde meydana karabiliyorlar. Tm hastaln sanki avularnn iindeymi gibi sana etrafl olarak anlatrlar. Gel gelelim tedavi etmesini bilmezler. Burada heyecanl bir niversite rencisine rastladm, bana: Merak etmeyin, lseniz bile. hi deilse hangi hastalktan lm olduunuzu bileceksiniz! KARAMAZOV KARDELER 285 dedi. Hep de adam uzmanlara gndermee almlar, Biz ancak olan meydana karrz, siz ise falanca uzmana gidin, artk o sizi tedavi eder derler. Sana diyeceim, eskiden tm -hastalklar tedavi eden doktor tipi, artk yok oldu. imdi yalnz uzmanlar var, hepsi de gazetelerde kendilerini reklm edip duruyorlar. Burnun ard m, seni Paris'e gnderirler. Orada burun tedavi eden Avrupa apnda bir uzman var, derler. Paris'e gidersin, adam burnunu muayene eder, ben ancak burnunuzun sa deliini tedavi edebilirim, nk sol delikleri tedavi etmek benim bilgimin dndadr. yisi mi siz Viyana'ya gidin, orada zel bir uzman sol deliinizi tedavi eder der. Bu durumda ne yaparsn? Ben halkn kulland arelere bavurdum. Bir Alman doktor, bana hamama gidip tahtalarn zerine uzanarak, vcudumu bal ve tuzla omay tledi. Ben bir kez daha hamama gideyim diye yaptm dediini: stm bam kirlettim, hi bir yarar olmad! Umutsuzluk iinde Milano'ya, Kont Mattei'ye yazdm. Bana bir kitap, bir de damla gnderdi. Allah iyiliini versin! Ama dn bir kez, bana Hoff'un malt tozu iyi ge.ldi! Tesadfen satn almtm onu. Bir buuk fincan itim, neredeyse dans edebilecektim. Hepsi geti. Sanki by yapmm gibi.

Gazetelerde Hoff'a muhakkak bir teekkr iln yaynlatmaya karar vermitim. imde bir minnet duygusu uyanmt. O zaman da bambaka bir i geldi bama: Hangi gazetenin yaz ilerine gitsem, hi biri teekkrm kabul etmiyor. Gerici bir havas olur, kimse inanmaz, le diable R'esiste point!>(") dediler. mzanz atmadan, anonim bir teekkr yazn diye t verdiler. Hi adm bildirmeden, teekkr yazmak olur mu? Gazetedeki iln memurlarna gldm: Sizin anzda Tanrya inanmak gericilik olur. ben Tanr deilim ki! Ben eytanm, bana inanlabilir, im. Tabii, anlyoruz, eytana kim inanmaz? Ama gene de bunu yaynlayanlayz, gazetemizin ynne aykr olur. Ama isterseniz fkra olarak yaynlayalm, olur mu? dediler. Eh, ben de dndm ki, fkra olarak yaynlamak hi de zekice bir ey olmaz. Senin anlayacan yaynlamadlar. nanr m-sn bu i hl yreimde derttir. En iyi duygular, rnein (*) Ne biim dnce (aklna neler de geliyor), anlamnda. (*) eytan diye bir ey yoktur, anlamnda.286 KARAMAZOV KARDELER minnet bile, sadece sosyal durumum bakmndan bana yasaktr. van nefretle dilerini gcrdatt. Gene mi felsefe yapyorsun? Allah korusun! Ama bazen ikyet etmeden olmuyor, Ben iftiraya uram bir insanm. Bak sen her an bana aptal olduumu syleyip duruyorsun. Bu sznden bile gen bir adam olduun belli. Dostum, i yalnz aklda deil ki! Ben doutan iyi yrekli ve neeliyim. Ben de her eit vodviller yazmmdr. Sen galiba beni salar aarm bir Hles-takov sanyorsun. Oysa benim ok daha cidd bir durumum var. Daha zamandan nce var olan, ama benim bir trl kavrayamadm bir kurala gre, hereyi inkr etmem kararlatrlm. Oysa, ben itenlikle iyi yrekliyim ve inkr etmek benim yeteneklerim dnda olan bir eydir. Hayr, ille inkr edeceksin! inkr diye bir ey olmasa, eletiri de olmaz. Oysa, eletiri blm olmayan bir gazete olur mu? Eletirici olmazsa hersey, sadece bir hosannah(*) olur. Ama yaam iin sadece, hosannah yeterli deil. Hosannah'n bir yn kukunun stnden geerek gelmesi gerekir, senin anlayacan, bunun gibi birok eyler daha sylenebilir. Bununla birlikte, tm bunlara girmiyorum, eletiriyi ben yaratmadm ya! Ben yaratmaynca bundan sorumlu da tutulamam. te, kendilerine hrslarn alacaklar bir varlk bulmular,- ona zorla, eletiri blmne yaz yazdrmaya balamlar. Bylece hayat meydana gelmi. Biz bu komediyi ok iyi anlyoruz: rnein ben dorudan doruya ve apak olarak yok edilmemi istiyorum! Hayr, sen yaa, nk sen olmasan hi bir ey olmaz! diyorlar. Dnyada her ey akla uygun olsayd, hi bir olay olmayacakt! Sen olmazsan, hi bir ey olmayacaktr, oysa olaylarn meydana gelmesi gerekiyor. te ben de yreim szlaya szlaya, olaylar meydana gelsin diye, urayor ve bana verilen emre uyarak, akla ay kr eyler yapyorum. nsanlar tm bu komediyi, o tartma kabul etmez aklllklarna ramen, cidd bir ey olarak kabul ediyorlar. Btn trajedileri de bundan ileri geliyor. Tabi ac ekiyorlar ama... Ne de olsa yayorlar. Gerekten yayorlar, fantastik (*) Tanr'y vmek iin kullanlan bir sz. KARAMAZOV KARDELER 287 birer varlk olarak deil, gerekten yayorlar, nk zaten ac ekmek yaamak demektir. Eer ac ekmek olmasayd, hayatn ne zevki kalrd? Hersey sonsuz bir din tren-halini alrd: Din tren ise, kutsaldr ama, azck can skcdr. Peki, benim durumum ne oluyor? Ben ac ekiyorum, ama benimkisi yaama olmuyor. Ben zlmez bir denklemde bir X'im. Tm sonular, tm balanglar yitirmi bir hayaletim, hatta sonunda kendi kendime nasl bir ad vereceimi bile unuttum. Glyorsun... Hayr, glmyorsun, gene fkeleniyorsun. Hep de fkelenirsin, hep de her yerde zek belirtisi ararsn. Oysa sana gene tekrar ediyorum, yldzlarn tesindeki tm o hayat, tm rtbeleri ve unvanlar tek yedi pudluk(*) bir tccar kars haline gelip, Tanr'ya mum yakaym diye feda ederdin, van nefretle: Yoksa sen de mi Tanr'ya inanyorsun? Yani nasl syliyeyim?? Eer gerekten cidd olarak soruyorsan... van fkeli bir srarla, gene: Tanr var m, yok mu? diye bard. Yaa, demek cidd olarak soruyorsun, yle mi? Vallahi bilmiyorum yavrum. te, sana son szm syledim! Bilmiyor musun? Tanr'y gznle grdn halde bilmiyorsun, demek yle mi? Hayr, sen ayr bir varlk deilsin. Sen, bensin. Benden baka bir ey deilsin sen! Sen di bir varlksn, hayalimin yaratt bir varlksn! Daha dorusu, seninle ayn felsefe ekolndenim diyelim, daha doru olur Je pense, done je suis(*"), bunu kesin olarak biliyorum. Geriye kalanlar ise, evremde bulunan hersey, tm o dnyalar, Tanr, hatta iblisin kendisi bile, hepsi benim iin ispat edilmemi eylerdir. Kendiliklerinden mi vardrlar? Yoksa sadece benim varlmdan km, ge-ici olarak ve tek tek meydana gelmi eyler midir?... Her neyse bunlar burada kesiyorum. nk galiba imdi kalkp beni dveceksin. van, mthi bir sknt iinde: Bir fkra anlatsan daha iyi olur! dedi. C) Rus arlk ls. (") Dnyorum, yleyse varm, anlamnda.288 KARAMAZOV KARDELER Bir fkra biliyorum, hem de bizim ele aldmz bu konu hakknda. Daha dorusu bu bir fkra deil de, yle bir efsane ite! Bak, sen beni inanszlkla suluyorsun: Gznle gryor ama, hl inanmyorsun diyorsun. Ama dostum bir ben yle deilim ki, bizim orada herkesin akl kart, sizin bu bilimlerinizden. Sadece atomlar, be duyumuz, bir de evrenin drt unsuru varken, herey az ok birbirine uyuyordu. Zaten atomlar, eski alarda da vard. Ama sizin, molekln kimyasal yapsn, stelik protoplaz-ma>y ve daha bilmem neyi bulduunuzu renince, bizim orada herkes kuyruunu kst. Dpedz kart ortalk. Asl nemlisi batl inanlar, dedikodular balad. Bizde de, sizde olduu kadar dedikodu vardr. Hatta belki de biraz daha fazladr. Sonra bizde de ihbarlar yaplr. Bizim de bilmen baz bilgileri toplayan bir dairemiz var. te bu efsane acayip bir eydir. Daha bizim ortaada ortaya atlm... ama sizin ortaada deil, bizdeki ortaada... Kimse de ona inanmyor. Bizde bile yedi pudluk tccar karlarndan baka, hi kimse bu efsaneye

inanmyor. Ama yedi pudluk tccar kars derken, gene bizdeki tccar karlarm kastediyorum, sizinkileri deil. Zaten, sizde ne varsa, bizde de vardr. Bylece artk seninle dost olduum iin, geri yasaktr ama, srlarmzdan birini aklam oluyorum. Bu efsane cennet konusudur. Bir vakitler dnyanzda byk bir dnr, bir filozof varm. Hereyi; yasalar, vicdan, dini, hereyi inkr edermi. Asl nemlisi, br dnyay kabul etmezmi. lnce karanla gmleceini, yok olacan sanrm. Bir de bakm ki, br dnyada bir hayat var. Derin bir aknlk ve fke iinde kalm: Bu benim kanlarma tm olarak aykr bir ey! demi. te bu yzden kendisini cezaya arptrmlar... Bak sana syliye-yim. beni bala: nk gryorsun ki, sadece daha nceden iittiklerimi anlatyorum, bu sadece bir efsane... kendisine verdikleri ceza u: Karanlklarda bir katrilyon kilometre geecek... (imdi bizim orada da kilometre kullanlyor) an ak bu katrilyon kilometreyi getikten sonra, cennetin kapl larn aacaklarm ona, o zaman hereyini balayacaklar m... van garip bir heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 289 Sizin br dnyada o katrilyondan baka ne gibi ileler var? diye sordu. Ne gibi ileler mi var? Ah hi sorma: Eskiden, yle byle idi, imdi ise daha ok moral cezalar balad, vicdan azab gibi samalklar. Bu da bize sizden bulat, sizdeki ahlk kurallarnn yumuamasndan. Peki bu iten kim kazanl kt dersin? Sadece vicdanszlar. nk bir adamn vicdan yoksa, o zaman nerden vicdan azab ekecek? Buna karlk hl vicdanlar ve namuslar olan drst insanlar zarar grdler... te, hazr olmayan bir temel zerine reformlar, stelik yabanc kurumlardan alnm yenilikler oturtmak, zarardan baka bir ey getirmez! Babadan kalma atete yakma cezas daha iyiydi. te o cezaya arptrlan adam, katrilyonluk yola km, durmu, evresine baknm, sonra yolun zerine enlemesine yatm. Gitmeyeceim ite, prensip bakmndan gitmeyeceim! demi. Aydn bir Rus ateistinin ruhunu al, onu gn gece bir balinann karnnda kalm olan Hazreti Yunus'un ruhu ile kartr... te sana o yolun zerine uzanm olan bilim adamnn karakteri! Peki, orada neyin zerine uzanm? Ne bileyim ben? Herhalde orada da uzanacak bir ey vard. Alay etmiyorsun deil mi? van gene ayn garip heyecan iinde: ' Aferin adama ! diye bard. imdi artk beklenmedik bir merakla dinliyordu. Peki ne oldu sonra9 Hl orada m yatyor? Asl sorun da bu ite! Yatmyor. O ekilde hemen bin yl kadar yatm, sonra kalkm yrm. van hl bireyler kavramak iin kendi kendini zorlugibi, sinirli sinirli glerek: Amma da eekmi! diye bard. Sonsuzlua dek orayatmakla, katrilyon verst yrmek ayn ey deil mi? da , bu Mesafeyi yrmek bir milyar yl alr, yle deil mi? d ~~ Hatta daha da fazla srer. Surda kalem kt olsay- bunu hesaplayabilirdik. Zaten adam oktandr yerine varm fkra da aslnda burada balyor. Nasl varm? Bir milyar yl nereden buldu ki? ~ Canm sen hep imdiki dnyamza gre konuuyorsun. sizin imdiki dnyanz bile belki bir milyon kez tekrar mey-290 KARAMAZOV KARDELER dana gelmitir: yani zerindeki hayat bitmi, donmu, atlam, toz haline gelmi, kendisini meydana getiren temel unsurlarna ayrlm, gkyzn gene sular kaplam. Sonra gene bir kuyruklu yldz olmu, gene gne meydana gelmi, gneten de gene dnya olmu... Bu bir oluumdur. Sonsuzlua dek tpatp, noktas noktasna ayn ekilde tekrarlanabilir. Senin anlayacan ok yakksz, can skc bir ey ite... Peki, peki, adam yerine vard vakit ne oldu? Kendisine cennetin kaplarn atklar anda, ieriye girer girmez, aradan daha iyi saniye gemeden... hem de bunu saat tutarak, saate gre sylemek gerektir, (geri bence, adamn saatinin, daha kendisi yolda giderken cebinde oktan temel unsurlarna ayrlm olmas gerekirdi), her neyse, daha aradan iki saniye gemeden, Bu iki saniye iin yalnz katrilyon kilometre deil, katrilyon kere katrilyon kilometre yrnebilir, stelik bu katrilyon kere katrilyon kilometre, katrilyonuncu bir say ile arplabilir! demi. Yani, senin anlayacan bir hosannah- ekmi, stelik ii o kadar abartm ki, orada bulunan ve daha soylu dnceleri olan kiiler, balangta elini bile skmak istememiler: Pek de abuk tutuculua dnd demiler. Rus karakteri, ne yaparsn! Tekrar ediyorum. Bu bir efsane. Kaa aldy-sam, sana gene o fiyata satyorum. te bizim orada tm bu konularda byle dnceler dolayor. van sanki sonunda bir eyi hatrlam gibi, hemen hemen ocuksu bir sevinle: Yakaladm seni! diye bard. O katrilyon yl iin anlattn hikye var ya... Onu ben uydurmutum! O zaman daha on yedi yandaydm, gimnazyada okuyordum.-Bu hikyeyi o zaman bir arkadama anlatmtm. Soyad Korovkin'dir. Bu anlattm Moskova'da olmutu... Hikyenin yle bir zellii vard ki, onu hi bir yerden alm olamazdm. Neredeyse aklmdan kmt... Ama imdi elimde olmayarak hatrladm... Kendiliimden hatrladm! Sen anlatm deilsin! nsan bazen bilinsiz olarak binlerce eyi hatrlar, hatta idama gtrlrken bile... Bu hikyeyi ryamda hatrladm. te sen o ryasn! Sen bir ryadan ba ka bir ey deilsin, var olan bir ey deilsin! Centilmen gld: KARAMAZOV KARDELER 291 Senin beni bu kadar ateli bir ekilde inkr etmenden bile u kanya varyorum ki, hereye ramen bana inanyorsun. Hi de inanmyorum! Yzde bir bile inanmyorum.

 Ama binde bir inancn var. unu unutma ki, home-opatikO illarn dozlar, belki de en iddetli etkiyi yapan dozlardr. Ne olursun, inandn syle, akla. Diyelim ki, on binde bir inanyorsun... van fkeyle: Bir dakika olsun inanmadm! diye bard. Sonra birden garip bir tavrla: Bununla birlikte unu syleyeyim ki, senin var olduuna inanmak isterdim. Bak hele! Her neyse, bu da aklama saylr! Ama ben iyi yrekliyim, sana burada da yardm edebilirim. Dinle, sen beni deil, ben seni yakaladm! Ben sana gene, senin uydurduun ve artk unuttuun bir hikyeyi, mahsus bana inanasn diye anlattm. Yalan sylyorsun! Sen beni var olduuna inandrmak iin karma ktn. Tabii ya, ama kararszlk, huzursuzluk. inanmakla inanmamak arasnda bocalama ve sava, bu bazen diyelim senin gibi vicdanl bir insan iin yle bir ikencedir ki, as-intihar etmek bile bundan iyidir. Ben asl bana birazck inandn bildiim iin, sana bu hikyeyi anlatarak, senin iinde, artk kesin olarak biraz inanszlk uyandrdm. Ben seni inanmakla inanmamak arasnda dolatrp duruyorum. Bunda da kendime gre bir ama gdyorum. Bu yeni bir metodtur: nk, artk bana olan inancn tm olarak yitirdiin anda, hemen gzmn iine baka baka be-jo bir rya olmadm, gerekten var olduumu ileri sr-balayacaksn. Artk seni tanyorum; ite bunu ileri anda amacma ulam olacam! Oysa, benim yksek bir amacm var. ine mini mini bir inan to-humu attm m, bu tohumdan koca bir mee aac kar. hem de yle bir mee aac ki, zerine tneyip, lde ile dolduran dedelerden, ya da gnahsz kadnlardan biri ol-isteini duyarsn. nk, sen bunu gizli gizli ok, hem (*)' Bitkilerden yaplan Halar. daha292 KARAMAZOV KARDELER de pek ok istiyorsun. ekirge yiyecek, ruhunun selmeti iin llerde srkleneceksin! Demek sen benim ruhumun kurtuluu iin urayorsun, yle mi alak? Hi olmazsa bir gn iyilik etmek gereklidir, deil mi ya? Gene fkeleniyorsun, gryorum ki fkeleniyorsun! Seni soyrat seni! Syle, o ekirge yiyenleri ve plak llerde dolaarak vcutlar yosun tutanlar hi batan karmaya altn m? Yavrum, zaten mrm boyunca baka bir ey yapmadm ki! Byle birine yaptn m, tm dnyay, tm yldzlan unutursun. nk yle bir ruh, artk ok kymetli bir elmastr. Byle bir ruh bazen tm yldzlara deer! Bizim kendimize gre bir hesabmz vardr. Byle bir ruhu yenmek ok deerli bir eydir! Ama bunlardan bazlar, gelime bakmndan, belki buna inanmazsn ama. senden hi aa kalmazlar. Onlarn ruhuna da baktm vakit, bazen ayn anda, yle bir inan ve yle bir inanszlk uurumu grrm ki, bana o insan bir kl pay kadar daha ileri gidecek olsa, aktr Gorbunov'un dedii gibi, tepetaklak> aa de-cekmi gibi gelir. Peki, sonra ne oluyordu, burnun krlm olarak uzaklamak zorunda kalyordun, deil mi? Misafir, bilgi bir tavrla: Dostum, daha geenlerde hasta bir marki'ye (herhalde onu da bir uzman tedavi ediyordur) gnah karrken din hocas olan bir cizvit papaznn syledii gibi, bazen bsbtn burunsuz kalmaktansa, biraz burnu krlm olarak ekilip gitmek daha iyidir! Papaz o marki'ye bunu sylerken, ben de yannda idim; ok tatl bir ey olmutu. Hep gsn yumruklayp duruyordu. Peder ise, bin dereden su getirerek, olum, herey Yaradann bizim bilemeyeceimiz iradesine gre olur ve bazen grnen bir felket, peinden grnmemekle birlikte, byk bir iyilik getirir. Eer acmak bilmeyen kader, sizi burunsuz braktysa, bunda karnz u dur ki, artk mrnzn sonuna kadar hi kimse sizin in burnu krld diyemez. diye karlk veriyordu. Adamcaz umutsuzluk iinde, kutsal pederim, bu bir teselli de ki! diye bard. mrmn sonuna dek her gn burnum krlsayd, raz olurdum, yeter ki burnum yerinde kalsn !> KARAMAZOV KARDELER 293 peder iini ekerek ona u karl verdi: Olum, insan tm iyilikleri birden istememeli, bu byle durumlarda bile, bizi unutmayan Tanrrya kar bir isyandr. nk, imdi mrnzn sonuna dek, burnunuzun krlmasna memnun olacanz sylediinize gre, istediiniz hemen o anda yerine getirilmi oluyor: nk, burnunuz yok olunca, ayn zamanda burnunuz krlm gibi oluyor. van: Tuh, amma aptalca bir ey! Dostum, ben sadece seni gldrmek istiyordum. Bu cisvit-lere zg bir mantk zinciridir ve yemin ederim ki. btn bunlar harfi harfine sana sylediim gibi olmutur. Bu olay meydana geleli ok olmad, ama beni ok uratrd. Zavall gen ayn gece eve dnnce, tabanca ile intihar etti; son dakikaya kadar yanndan ayrlmadm... Hele cizvitlerin o gnah karma kulbeleri yok mu. onlar gerekten hayatmn hznl anlarnda benim en sevimli elencelerimdir. Bak. sana bir olay daha anlataym, daha geenlerde oldu. htiyar bir pedere Normandiya'l, yirmi yalarnda sarn bir kzcaz geliyor. Gzel mi gzel, eti budu yerinde, bir iim su! Eilmi, kulbedeki delie doru pedere gnahn fsldya-rak sylyormu. Peder: Ne diyorsunuz kzm? Gene yeniden mi gnaha girdiniz? diye yksek sesle sormutu. Oh, Santa Maria. Neler iitiyorum. Demek ayn adamla deil, iyi ama, bu daha ne kadar devan edecek?... Siz hi utanmyor musunuz?... Gnah ilemi olan kz derin bir vicdan azab iinde alya-rak: Ah Mon pere! a lui f ait tant de paisir et a moi si Peu de peine!(*) Dn bir kez, yle bir karlk vermi! Artk o zaman ben bile aradan ekildim: nk, onda konuan Doa'nn kendi sesiydi. Artk yle demek gerekiyor. Bu ise, gnahsz olmaktan daha iyi bir ey! O zaman ona gnah iletmekten hemen orada vazgetim, neredeyse ekilip gidecektim. Ama hemen sonra geri dnmek zorunda kaldm. itiyorum ki, pe-der deliin br tarafndan kza o aksan iin randevu ve-riyor. Oysa ihtiyar, kaya gibi sapasalam adamd! O bile C) Ah, sayn pederim, bu ona yle byk bir zevk, bana da o kadar zahmet veriyor ki! anlamnda.294

KARAMAZOV KARDELER bir anda dt ite! Doa, Doa'nn gerei ona baskn ti! Gene ne burun kvryorsun? Gene mi kzyorsun? houna gideyim diye, ne yapacam bilemiyorum! van, kendi hayalinin yaratt bu varlk karsnda da yanamyacan hissederek ac ile: Brak beni. bir trl kurtulamadm bir kbus gibi akaklarm zonklatyorsun! dedi. Canm skyorsun! Bar. ac ektiriyorsun. Seni buradan kovmak iin neler vermez. dim. Centilmen etkili bir sesle: Tekrar ediyorum, isteklerinde ll ol! Benden yce ve mkemmel bir ey bekleme. Greceksin ki. seninle dosta anlaacaz, dorusunu sylemek gerekirse, sen, karsna krmz bir k iinde, etraf nlata nlat a, sl l bir halde, kanatlarnn ular ateten hafife kavrulmu olaanst bir varlk olarak deil de, basit bir grnt iinde ktm diye bana kzyorsun. Bir kez estetik duygularn zedelendi. kinci olarak da gururun yaraland, kendi kendine: Nasl oluyor da benim gibi yksek bir insana, yle adi bir eytan grnyor?- diye soruyorsun. Evet, ne olursa olsun, sende Belinskiy'in bu kadar alaya ald romantik bir yn var. Eh ne yapalm delikanl? Bak. demin sana gelirken, aka olsun diye, karna, fraknn zerine: Aslan ve Gne niann: taknm bir emekli devlet maviri olarak kmak istiyordum. Ama dorusu korktum, nk yle birey yapm olsaydm, sen bu sefer gsme kutup yldzn, ya da Sirius'u deil de, Aslan ve Gne;,- niann takt.m diye k zacaktn. Bu yzden vazgetim. Hep de benini aptal olduumumu sylersin. Ama vallahi, kendimi seninle kyaslamak iddi asnda deilim. Faust'un karsna kan Mefistofeles, kot luk etmek istediini belirterek kendini tantmtr, yleyken yalnz iyilik etmitir. Ama bu yalnz onu ilgilendirir. Ben bambaka bir ekilde davranrm. Belki de tm doada gerei seven ve itenlikle iyilik et mek isteyen tek insan benim! Ha zerinde can veren, lam kucanda haa gerilerek idam edilmi olan haydudun ruhunu tayarak, gkyzne utuu vakit, ben daydm. Meleklerin sevinli lklarn iittim. lhiler yan ve Hosannah! diye baran melekleri duydum, onlar KARAMAZOV KARDELER 295 butun gkyzn ve tm Evreni sarsan cokun barmalar kulama kadar geldi. Kutsal olan ne varsa, hereyin zerine yemin ederim ki, ben de onlarn korosuna katlmak ve hepsi ile birlikte, Hosannah! diye barmak istiyordum! BU ses neredeyse gsmden kopmak, dudaklarmdan dklmek zereydi... Biliyorsun ki, ok duygulu ve gzel eyler karsnda abuk etkilenen bir varlm. Ama mantm (yaratlmn en mutsuz yn de zaten odur) beni o srada gereken ller iinde tuttu. Bylece o an kardm! nk, ayn anda, Hosannah! diye baracak olursam sonra ne olacak? diye dndm. O zaman dnyada herey snecek ve artk hi bir olay olmayacakt. ste ancak bu grev duygusu ve iinde bulunduum sosyal durum yznden, o gzel ana katlmak isteini iimde bastrarak, gene pislikler arasnda olmak zorunda kaldm. yilik etmek erefini biri tm olarak kendine alyor. Bana ise yalnz ktlk etmek imkn kalyor. Ama ben, bakasnn srtndan anlara ve onurlara kavumay kskanmam! Hi kskan deilim! Ama tm evren iinde, btn drst insanlar arasnda neden bir ben lanetlere uramaa, hatta bazlarnn beni tekmelemelerine mahkm oldum? nk, insan eklinde dnyaya indiim vakit, bazen yle davranlarla da karlayorum. Biliyorum, bu ite bir sr var. Ama bu srr bana bir trl aiklamak istemiyorlar. nk ben o zaman neyin ne olduunu anlayrca Hosannah! diye avazm kt kadar baracam, o vakit dnyada var olmas zorunlu olan olum-suzluk yok olacak ve tm dnyada herseye akl selim stn geleceiz: o zaman da. tabii her ey, hatta gazetelerle dergiler bile oradan kalkacaklar! nk artk hi kimse oniara abo-ne olmayarak. Sanki, eninde sonunda bars kabul edece--'Ru. o hikyedeki adam gibi kendi katrilyonumu getikten sonra. o srr reneceimi bilmiyor muyum? Ama imdilik, bu oluncaya kadar sknt ekeceim ve o gne dek istemeye istemeye grevimi yerine getireceim: Bir tek kisi kurtul-^ diye binlerce insan mahvedeceim! Eyp gibi drst olan bir tek insan elde etmek iin. ka ruhu mahvetmek, Ka kiinin nn lekelemek gerekiyor bir bilsen! Kald ki Hazreti Eyb' bahane ederek, bir vakitler benimle ne kadar kt bir ekilde alay etmilerdir!296 KARAMAZOV KARDELER Hayr, daha sr aklanmadna gre, benim iin iki eit gerek vardr: Biri, oradaki, onlarn ve henz tm olarak bilinmeyen gerek. br de benim, kendi gereim Bunlardan hangisi daha iyidir, imdilik bilinmiyor... Ne o? Uyudun mu yoksa? van fkeyle: Uyumak ne demek? dedi. imdiye dek, yaratlmda ne kadar sama, oktandr yayarak denediim ve zihnimde ttkten sonra p diye bir kenara attm ey varsa, hepsini bana yeni bireymi gibi sunuyorsun. Demek gene beendiremedik kendimizi! Oysa ben, senin hi deilse edebi bir ifade ekliyle olsun, gnln ce-leceimi sanyordum. O gkyzndeki Hosannah- anlattm vakit, hi de fena olmad deil mi? Sonra da hemen, a la Hcine(") alayc bir tavr taknmam da gzel oldu, deil mi? Hay Allah! Ben hi bir vakit kimseye yle uak olmadm! Nasl oldu da kendi hayalim senin gibi uak ruhlu birini yaratt? Dostum ben ok sevimli, ok cana yakn bir Rus beyzadesini tanyorum: Kendisi gen bir dnrdr, ayn zamanda edebiyat ve zarif eyleri ok seven bir adamdr. lerde n salacak Byk Engizitr isimli iiri yazd. Bunlar sylerken, hep onu dnyordum. van birden utancndan kpkrmz kesilerek: Byk Engizitrden sz etmeni yasak ediyorum! diye bard. Peki, ya Corafyada Bir htilbe ne dersin? Hatrlyor musun? Ah, ite o gerekten bir iirdir. Sus yoksa seni ldrrm!

 Beni mi ldrrsn? Hayr, zr dilerim, artk syleyeceim! Zaten buraya sana bu zevki sunmak iin geldim. Ah, yaamak iin ii titreyen, heyecanl ve gen dostlarmn hayal kurmalarndan o kadar holanrm ki! Daha geen bahar, buraya gelirken: Orada yepyeni insanlar vardr, bu insanlar hereyi ykmay ve ie yeniden yamyamlktan balamay dnyorlar diye karar vermitim. Aptallar, bana sormadlar! Bence hi bir eyi ykmaman, sadece insanln (*) Alman airi Helne'nin dedii gibi... KARAMAZOV KARDELER 297 iinde yayan Tanr dncesini yok etmeli. te ie oradan balamal diyordum gen dostum! Evet oradan, oradan ie balamal... O insanlar, hi bir eyi gremeyen birer krden baka bir ey deildirler. Bir kez insanlk Tanr'y reddettikten sonra, (ki inanyorum byle bir a, corafyadaki alara paralel olarak muhakkak meydana gelecektir) o zaman yamyamla ihtiya kalmadan, tm eski dnya grleri ve en nemlisi eski ahlk anlaylar kendiliinden yklacak ve yerine yenileri gelecektir. nsanlar, yalnz bu dnyada kendilerine sevin ve mutluluk verecek olan ne varsa, yani yaamak, bu dnyada kendilerine neleri verebilecekse, yalnz onlar elde etmek iin birleeceklerdir. nsan, ruh bakmndan bir Tanr, bir Titan gururuna ulaacak, o zaman dnyaya bir Tanr-insan gelecektir. te bu insan artk doay snrsz bir ekilde, kendi iradesi ve bilimi ile yenerek, her an yle yksek bir zevk duyacak ki, duyaca bu zevk yannda eskiden cennette duyacan hayal ettii tm zevkler sfra inecektir. Her insan, lml olduunu, lmszlk diye bir ey olmadn bilecek ve lm gururla, sakin bir ruh hali iinde, bir Tanr gibi heyecanlanmadan kabul edecektir. Gururlu olduu iin anlayacaktr ki, yaamn bir an kadar ksa srmesine isyan etmenin bir yaran yoktur. Bu yzden de insan, kardelerine kar artk iinde hi bir intikam arzusu duymadan sevgi duyacaktr. Sevgi, hayatn yalnz bir annda, yalnz o an iin insan tatmin edecektir, ama onun bir anlk olduunu kavramak bile, insana, eskiden, br dnyadaki lmsz sevgiyi dnerek, geni bir nehir gibi akan yaantsndan ok daha byk bir heyecan verecek, tm varln alevlendirecektir... diyor ve buna benzer, bunun gibi daha birok eyler sylyordu. ok ho dorusu! van iki eliyle kulaklarn kapam, gzlerini yere dikmi, kmldamadan oturuyordu, ama tepeden trnaa tiril tiril titremeye balamt. Misafir devam etti: Gen dnrm, yle dnyordu: Asl sorun u-ur: Gnn birinde byle bir a gelebilir, deil mi? Eer yle bir a gelirse, herey artk zmlenmi ve insanlk sonunda salam bir temele oturmu olacaktr. Ama insandn derinlere kk salm budalal gz nnde bulundurulursa, herhalde bu salam temele oturma ii daha bin yl Gecikecektir; byle olunca daha imdiden gerei sezen bir 298 KARAMAZOV KARDELER insanin tam anlamiyla keyfinin istedigi gibi, yeni llere gre yasamaya baslamasna izin verilmeli. O halde byle bir insanin neyi isterse yapmasi uygundur. Bu kdan da ye-terli degil: O cag hic bir zaman gelmese bile, Tanri ve lumsiizluk diye birey bulunmadina gre, yeni insanin tm evren icinde tek olarak da olsa bir Tanri - insan olmasina izin verilebilir. Bylecc kendisi tabii artik yeni bir rtbeye kavusmus olarak, gerekirse. hic yregi sizlamadan, eski kle insani snrlandrlan tum ahlk snrlarn aacaktir. Tanri icin yasa diye bir ey yoktur! Tanri nereye ayak atarsa, orasi artik Tanrya ait bir yer olur! imdi ben nereye ayak basar-sam, orasi ilk olarak ayak basilmis. bir yer olacaktir... Her-ey hos grlebilir. O kadar iste! Tm bunlar cok sevimli seyler; yalniz, madem sahtekarlk yapmak istedin, o halde neden gercegi bir ceza olarak kabul etmeli, degil mi ya? Ama ne yaparsn Bizim modern Rus'lar yledir: Ceza ol-madan sahtekarlk yapmaya cesaret edemez. Gercege o kadar aktir... Misafir, kendi szlerinin giizelligine kapildigini belli ede-rek gittikce daha yksek sesle ve arada bir ev sahibine alayl bir gzle bakarak konuuyordu; ama szun bitiremedi: Ivan, birden masann zerinden bir bardak yakaladi, kolunu kaldirarak bardagi var guc ile konusmacnn zerine firlatti. burii divandan firlayarak cay damlaciklarn zerinden temizlemeye calisti. Ah, mais c'est bete enfinl(*) diye bagirdi. una bakin! lutherin hokkasn hatirladi galiba! Hem beni kendi ruyas olarak kabul ediyor, hem de bardaklan ruyasinn iizerine firlatiyor! Tam kadinca bir i! Zaten ben, sadece kulaklanm kapiyormussun gibi davrandigini, aslnda szleriv mi dinledigini seziyordum... Birden disardan pencerenin camna vuruldu. Ivan Fiyo dorovi divanin zerinden firladi. Misafir: isitiyor musun? Gidip asan daha iyi olur! diye di. Bu geln kardein Alyoa'dir, sana beklenmedik, ilgi kici bir haberi var. Bunu sana ben syluyorum! Ivan ilgn gibi: (*) Iyi ama. bu aptalca bir ey! KARAMAZOV KARDELER 299 Sus, yalanci! diye bagirdi. Ben gelenin Alyoa oldu-gunu senden nce biliyordum. Onun geldigini sezmitim. Geldigine gre, tabii bana verilecek bir haberi vardir! Asana kapiyi ona! Acsana! Disarida tipi var. Di-sardaki kardesin Mr. sait-il le temps qu'il fait? C'est a ne pas metre un chien dehors...{**) Vuruslar devam ediyordu. Ivan pencereye dogru koa-cak oldu. ama birden ayaklarmda ve kollarnda bir kesiklik hissetti. sanki kiskivrak baglanmisti. Var gc ile baglarim koparmak istiyormus gibi geriliyordu ama, baglarim bir tiir-lii koparamiyordu. Penceredeki vuruslar gittikce iddetleni-yordu. Sonunda baglar birden koptu ve Ivan Fiyodorovic divanin zerinde irkilerek sicradi. Vahsi bakislarla cevresine bakindi. Her iki mum da ne-redeyse snmek iizereydi. Biraz nce misafirinin zerine firlattigi bardak karsisnda, masann uzerinde duruyordu. Karsi duvarda ise hic kimse yoktu. Biri cama israrla vur-rnaya devam ediyordu ama, artik bu vuruslar hi de biraz nce ryada duydugu gibi siddetli degildi. Aksine cok lcl vuruslardi. Ivan Fiyodorovi:

Rya degildi! Hayir yemin ederim ki rya degildi! Demin olup bitenler gercekten oldu, diye bagirdi. Pencereye dogru atilip cami acti. Avazi ciktigi kadar kardeine: Alyosa, sana gelme dedim ya! diye seslendi. Bir-iki kelimeyle syle, ne istiyorsun? Yalniz iki kelime syleyeceksin. isitiyor musun? Alyoa, avludan karilik verdi: Bir saat nce Smerdyakov kendini asmi! Ivan: Kapiya gel, imdi aciyorum kapiyi sana, dedi ve kapy Alyosa'ya agmaya gitti. (*) Beyefendi diarda havann nasil oldugunu blliyorlar mi? Bu havada bile dian atilmaz. 300 KARAMAZOV KARDELER BUNU O SYLED! Alyoa ieri girince van Fiyodorovi'e bir saat kadar nce evine Mariya Kondratyevna'nn geldiini ve kendisine Smerdyakov'un intihar ettiini haber verdiini syledi. Kadn, odasna semaveri alp gtrmek iin girmitim. Bir de baktm duvarda kendini iviye asm, yle asl duruyor demiti. Alyoa'nn: Gerekenlere haber verdiniz mi? sorusuna kadn, hi kimseye haber vermediini sylemi, nce doru size kotum, yolda koa koa geldim demiti. Alyoa'-mn anlattna gre, kadn delirmi gibiydi. Tepeden trnaa yaprak gibi titriyordu. Alyoa onunla birlikte, koa koa evlerine gittii vakit, Smerdyakov'u hl olduu yerde asl grmt. Masann zerinde Kimseyi sulamamak iin hayatma kendi elimle ve isteyerek son veriyorum diye yazl bir kt vard. Alyoa kd olduu gibi masann zerinde brakm, oradan doru zabta memurluuna giderek hereyi haber vermiti. Szlerini bitirdikten sonra van'n yzne dik dik bakt: Oradan da doru sana geldim! diye szn bitirdi. Hem zaten olup bitenleri anlatt srece, sanki van'n yzndeki anlamda ok at bir ey varm gibi, ondan hi gzlerini ayramamt. Birden: Aabey, herhalde ok hastasn! diye bard. Bana sanki sylediimi anlamyormussun gibi bakyorsun. van dnceli bir tavrla ve Alyoa'nn bu barn iitmemi gibi: yi ki geldin! dedi. Hem ben onun kendisini astn biliyordum. Kimden renmitin? Kimden rendiimi bilmiyorum. Ama biliyordum i" te. Sahi nereden biliyordum? Ha, evet. O sylemiti. Demin syledi... van odann ortasnda duruyor, hl ayn dnceli tavrla yere bakyordu. Alyoa elinde olmayarak evresine ba~ knd: O dediin kim? KARAMAZOV KARDELER 301 van ban kaldrd ve sessizce glmsedi: Tym! Senden korktu, senin gibi zararsz bir insandan. Sen tertemiz bir meleksin, Dimitriy sana melek diyor. Melek... Yedi kanatl meleklerin cokun sevin lklarnn uultusu... yedi kanatl melek nedir? Belki de tm bir yldz yndr. Belki de o yldz grubu da, sadece kendine gre kimyasal yaps olan bir moleklden baka bir ey deildir... Aslan ve Gne yldz grubu vardr, biliyor musun? Alyoa korku iinde: Aabey, otur! diye sylendi. Divana otur Allah akna. Sayklyorsun, yastn zerine uzan, hah yle! Bana slak bir havlu koyaym m? Belki kendini daha iyi hissedersin, ha? urada iskemlenin zerindeki havluyu ver, demin oraya atmtm. Alyoa: Burada yle birey yok. Merak etme, havlularn nerede olduunu biliyorum. te burada, dedi ve odann br ucunda, van'n tuvalet masasnn bulunduu yerde daha kullanlmam bir havlu buldu. van, garip bir tavrla havluya bakt; bir anda hereyi hatrlamt. Divanda dorularak: Dur! dedi. Ben bir saat nce, ayn havluyu gene oradan alp suyla slattm. Onu bama koydum, sonra da uraya frlattm... Peki, nasl oluyor da imdi kuru oluyor? Ortada baka bir havlu yoktu ki? Alyoa: Sen bu havluyu bana m koydun? diye sordu. Evet, bir saat kadar nce bama koyup, odada dolatm... Mumlar neden yle snmeye yz tutmu? Saat ka? On ikiye geliyor. van birden: Hayr, hayr, hayr... diye bard. Bu rya deildi. Buradayd o! urada oturuyordu, surdaki divann zerinde. Sen pencereye vurduun srada, zerine barda atmtm... Bak, ite u barda... Dur, daha nceden de uyumutum. bu rya, rya deildi. Daha nce de yle olmutu. im-ryalar gryorum Alyoa. Ama bunlar jya deil, uyagryorum onlan, yryorum, konuuyorum, duyu-302 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 303 yorum... yleyken uykudaym. Ama kendisi burada oturuyordu. Burada idi, ite u divann zerinde... yle aptal ey ki Alyoa! van bunu sylerken birden gld, sonra da odada dolamaya balad. Alyoa zntyle: Aptal olan kim? Sen kimden sz ediyorsun Allah ana aabey? eytan'dan! Bana musallat oldu. Gelip duruyor, iki kez geldi, hatta kez saylr. Sanki kendisi kanatlarnn ular kavrulmu, grlt patrt ederek, l l karma kan bir iblis olarak deil de, bir eytan olarak kt iin

kendisine kzyormuum gibi benimle alay ediyordu. Ama zaten, iblis deil ki, yalan sylyor! Bakasnn adn kullanyor! Kendisi ad, ufak bir eytandan baka birey deil. Hamama bile gidermi, dnsene! Kendisini soysan, herhalde altnda Danimarka cinsi bir kpeinki gibi, dmdz, neredeyse bir arn uzunlukta kzl bir kuyruk grrsn... Alyoa buz gibi olmusun, ay ister misin? Ne dedin? Souk mu? ster misin syleyeyim yeniden stsnlar? C'est ne pas mettre un chien dehors...(*) Alyoa, bir kou muslua kadar gitti, havluyu slatt, van' gene yalvararak oturttu ve slak havluyu bana sard. Kendisi de yanna oturdu. van tekrar: -r- Bana demin Liza iin ne demitin? diye sze balad. Konumaktan holanmaya balamt: Liza houma gidiyor. Onun hakknda sana kt birey syledim. Ama yaland, ondan holanyorum... Yarn Kat-ya iin korkuyorum. En ok ondan korkuyorum. lerisi iin-Yarn beni terk edip, ayaklarnn altnda ineyecek. Sanyor ki, ona olan kskanlmdan tr Mitya'y felakete srklyorum! Evet yle dnyor! Oysa hi yle deil! Yarn ha var, daraac deil. Hayr, kendimi asmyacam. Biliyor musun Alyoa? Bama ne gelirse gelsin, intihar edemem! Adilikten midir nedir? Ama korkak deilim, yaamaya susam olduum iin yapamam bunu! Smerdyakov'un kendisini asacan nereden biliyordum? Ha evet, bunu bana O sylemiti. (*) Bu havada kpek bile dar atlmaz. Alyoa: Demek birinin burada oturmu olduuna kesin olarak inanyorsun yle mi? uradaki divanda, kede oturuyordu. Onu kovsaydn iyi olurdu. Ha! Zaten onu kovan da sensin ya! Sen girdiin anda, ortadan kayboldu. Senin yzn houma gidiyor Alyoa. Yznden holandm biliyor musun? o dediim var ya! te O benim, Alyoa! Benim z varlm odur ite. Bende adi, alaka ve nefret edilecek ne varsa, odur ite! Evet, ben romantik bir insanm O da bunu farketti... geri bana romantik diyenler iftira etmi oluyorlar. Kendisi ok aptal, ama bu aptall ile kazanyor ite. Hem ok kurnazdr da. Tilki gibi kurnazdr. Beni ne ile, nasl ileden karacan ok iyi biliyordu. Hep beni kendisine inandm syleyerek kzdryordu. Bu szleri ile de, kendisini dinlemeye zorlad. Beni bir ocuk gibi kandrd. Bununla birlikte bana kendi hakkmda gerek olan birok eyler de syledi. Ben bunlar kendi kendime hibir zaman syleyemezdim. van sr syler gibi ok cidd bir tavrla: Biliyor musun Alyoa? Biliyor musun? onun gerekten varolmasn, benden ayr bir varlk olmasn ok isterdim! Alyoa, aabeyinin zntsn paylatn belli eden bir tavrla: Seni zntden mahvetmi! dedi. Beni kzdryordu! Hem biliyor musun, yle becerikli, yle becerikli bir ekilde yapyordu ki bunu: Vicdanm! Nedfr ki vicdan? Ben onu kendim yaratyorum. O halde ne diye ac ekiyorum? Alkanlktan. Yedi bin yldr tm In-sanln vazgeemedii alkanlktan. O halde, bu alkan-l brakp, birer Tanr olalm. te yle diyordu, yle sy-yordu! Alyoa, dikkatle aabeyinin yzne bakyordu, elinde ol Bunlar sen sylemedin, sen sylemedin yle mi? Ma-em yle, ne sylerse sylesin, brak onu, unut onu! Varsn uanda nelere lanet ediyorsan, hepsini, kendisi ile birlikte gtrsn! Bir daha da gelmesin! van gcendiini belli eden bir tavrla titreyerek: Evet ama, o kt bir varlktr. Benimle alay etti, ba-a kar kstahlk etti Alyoa. Ama bana iftira ediyordu, bir-304 KARAMAZOV KARDELER ok bakmlardan iftira etti bana. Gzlerimin iine baka bana yalan syledi. Ah, sen yok musun, sen iyilik ederek kahraman olmaya hazrlanyorsun, gidip baban ldrdn, uan, senin dn zerine baban ldrdn syleyeceksin diyordu... Alyoa, van'n szn kesti: Aabey, kendine gel: Sen kimseyi ldrmedin. Katil olduunu syleyen yalan sylemi olur. O yle sylyordu. yle diyordu. Ama yalan olduunu biliyor. Sen iyilikte bir aama yapmaya gidiyorsun. Oysa iyilie inanmyorsun. te seni kzdran, sana znt veren budur. Bu kadar hrsl olman bundan ileri geliyor! Bunlar beni kastederek syledi. Ama o ne dediini bilir... Alyoa, znt iinde: Bunlar sen sylyorsun, o sylemiyor! Hem de hasta, sayklarken, kendi kendine ac ektirerek sylyorsun bunlar! Hayr, o ne dediini bilir. Sen, gururundan bunu yapmaya gidiyorsun. Karlarnda durup: Katil benim! Ne diye dehet iinde bzlyorsun? Yalandr bu yaptnz! Dncelerinizden nefret ediyorum. Duyduunuz bu dehetten tiksiniyorum, diyeceksin diyordu. Bunlar benim iin sylyordu. Sonra birden: Biliyor musun, seni vmelerini istiyorsun. Geri kendisi katildir ama, ne kadar yksek duygular var, aabeyini kurtarmak istedi ve gelip suunu aklad! demelerini istiyorsun dedi. te buras yalan Alyoa! van bunu birden, gzleri kvlcmlar saarak barmt: Pis heriflerin beni vmesini hi de istemiyorum! Yalan sylyordu Alyoa. Sana yemin ederim ki yalandr! stne barda attm. Bardak suratna arpnca parampara oldu. Alyoa: Aabey, sakinle, ne olursun, yeter! diye yalvaryordu. van onu dinlemeden: Hayr, o insana nasl ikence edeceini biliyor. O acma nedir bilmez! diye devam ediyordu. Ben her zaman onun niin bana geldiini nceden sezmiimdir. Diyelim ki sen gururundan bunu yapmaya hazrlanyordun, ama gene de szlerinde bir ip ucu bulup Smerdyakov'u sularlar ve k rek cezasna arptrrlar, Mitya'y beraat ettirirler, seni s

KARAMAZOV KARDELER 305 sadece moral bakmndan sularlar hatta bazlar seni verler diye bir umut var diyordu sylerken, iitiyor musun beni, glp duruyordu. Ama ite Smerdyakov kendini ast. imdi mahkemede tek bana bunlar sylediin vakit sana iim inanr? Ama gene de oraya gideceksin! Gidiyorsun! Ne olursa olsun gideceksin! Bir kez karar vermisin gitmeye. Smerdyakov intihar ettikten sonra ne diye gidiyorsun sanki ?> Bu korkun bir ey Alyoa, ben byle sorulara dayanamyorum. Bana byle sorular sormaya kimin hakk vardr? Alyoa, korkudan ii rpererek, ama gene de bir yolunu bulup van'n akln bana getireceini dnerek: Aabey, diye szn kesti. Ben gelmeden nce sana Smerdyakov'un lmnden nasl sz edebilirdi? Madem ki, daha hi kimse onu bilmiyordu. Zaten kimsenin renmesine henz frsat kmamt ki. van, hi bir itiraz kabul etmez, kesin bir tavrla: Syledi, dedi. Hem dorusunu istersen yalnz bundan sz etti. yilie inansam gene iyi diyordu. Ama sen, varsn bana inanmasnlar, ben yalnzca prensibime uymak iin gidiyorum! diyorsun. in dorusu, sen de Fiyodor Pavlo-vi gibi domuzun birisin! Hem iyilik senin iin nedir ki? Eer yaptn fedakrlk hi bir ie yaramazsa, ne diye oraya srkleneceksin? Kald ki, kendin de oraya ne diye gideceini bilmiyorsun! Ah bunu neden yapmak istediini bil-jek iin neleri feda etmezdim! Hem sanki karar verdin mi? Henz kararm vermi deilsin sen! Tm gece oturup; gideyim mi, gitmeyeyim mi, diye dneceksin. Ama gene de Edeceksin ve gideceini biliyorsun. Kendin de biliyorsun ki, kararn ne kadar kesin olarak verirsen ver, bu karar artk sana bal deildir. Gideceksin, nk gitmemek cesareti- bulamazsn kendinde. Bu cesareti neden bulamayacaksn, artk bunu kendin bul. te sana bir bilmece! Bunu sy-ledi, kalkp gitti. Sen geldin, o da gitti. Bana korkak demiti Alyoa! korkam, le mot de l'enigmei(*) Kanat ap dnyann dolaacak kartal yle olmaz! Szlerine bunu da ek-bunu da syledi! Smerdyakov da yle demiti. Onu l- Katya, benden nefret ediyor. Bunu bir aydr se-. Hem Liza da nefret etmeye balayacak! Bana ora(*) Bilmeceyi zen gerek bu.306 KARAMAZOV KARDELER ya Seni vsnler diye, gidiyorsun! diyecekler. Bu korkun bir yalan! Sen de beni adi gryorsun Alyoa! imdi senden gene nefret edeceim! O Mitya denen canavardan da nefret ediyorum! Nefret ediyorum ondan! Canavar kurtarmak istemiyorum, varsn Sibirya'da rsn! Tanr'ya ilahiler, vgler okuyormu! Ah, yarn bir olsun! Gidip karlarnda duracam ve hepsinin suratlarna tkreceim! Kendinden geerek ayaa kalkt, bandan havluyu ekip frlatt, odada dolamaya balad. Alyoa, biraz nce syledii szleri hatrlad: Sanki uyankken rya gryormu gibi... Yryorum, konuuyorum, duyuyorum, yleyken uykudaym. demiti. imdi ite yle oluyordu. Alyoa yanndan ayrlmyordu. Aklndan, bir kou gidip doktor getirsem! diye bir dnce geti ama, aabeyini yalnz brakmaktan korkuyordu: Onu brakacak bir kimse yoktu. Sonunda van, yava yava bsbtn kendinden gemeye balad. Hl konuuyor, hi durmadan birseyler sylyordu ama, artk sylediklerinde hi bir anlam yoktu. Szleri bile iyice syleyemiyordu. Sonra da birden olduu yerde iddetle salland. Ama Alyoa, tam zamannda onu yakalad. van, Alyoa'nn kendini yataa kadar gtrmesine kar koymad. Alyoa g bel aabeyini soyup yataa yatrd. Kendisi de yannda daha iki saat kadar kald. Hasta derin bir uykudayd. Hi hareket etmeden yatyor, dzenli ,bir ekilde yava yava nefes alarak uyuyordu. Alyoa bir yastk alp, soyunmadan divann zerine yatt. Uykuya dalarken hem Mitya, hem de van iin dua etti. van'n hastaln anlamaya balyordu. Bu gururlu bir adamn verdii kesin karardan doan bir acdan baka bir ey deil. ok vicdanl bir insanm! diye dnd. nanmad Tanr ve gerek, artk hl direnen, hl boyun emek istemeyen varlna hkim olmutu! Alyoa, ban yasta koyduktan sonra zihninden evet, madem SmerdyaKo ld, artk van'n ifadesine hi kimse inanmaz. yleyken. gene gidip aklamada bulunacak! diye bir dnce geti_ Hafife glmsedi: Tanr onu yenecek!? diye dnd. * zaman van, ya gerein klar altnda yeni bir hayata, vuacak, ya da... nefret iinde kendisinden de, inan masna yol aanlardan da intikam ala ala mahvolacak! son dnce ona byk bir znt vermiti. Sonra gene iin dua etmeye balad. DRDNC CLTOn ikinci Kitap ADL HATA KADERN ORTAYA KONDUU GN Anlattm olaylardan sonra, ertesi gn saat onda. bizim blgenin mahkemesinde. Dimitriy Karamazov davasnn ilk oturumu ald. nceden srarla unu belirtmeliyim ki. kendimi, mahkemede olup biten hereyi tam bir ekilde olmak yle dursun, gerektii gibi, srayla anlatabilecek durumda bir kimse saymyorum. Bana yle geliyor ki, hereyi hatrlamak, hereyi gerektii gibi yanstmak iin tm bir kitap, hatta byk bir kitap yazmak gerekir. Bu yzden, ancak beni artan ve zellikle aklmda kalan eyleri bildirmekle yetinirsem beni sulamasnlar. kinci derecede olan eyleri .en nemli eyler sayabilir, hatta en keskin, en vazgeilmez olaylar gzden karm olabilirim... Bununla birlikte, gryorum ki, zr dilememek daha iyi olacak. Elimden nasl gelirse yle yapacam. Okuyucular da ancak elimden geldii kadarn yansttotm kendiliklerinden anlasnlar. Hereyden nce mahkeme salonuna girmeden, beni o gn zellikle artan bir eye deineyim. Doru sylemek gerekirse, bu yalnz beni deil, sonradan renildiine gre herkesi artmt. Olan uydu: Herkes, dava ile saysz kilerin ilgilendiini, herkesin acaba mahkeme ne zaman ba-310 KARAMAZOV KARDELER layacak diye sabrszlktan kvrandn, bizim kentin sosyetesinde bu konuda birok eylerin konuulduunu, birok tahminlerin yrtldn, ah, vah edildiini ve herkesin iki aydr birok eyleri hayalinden geirdiini biliyordu. Yine herkes biliyordu ki, bu dava tm Rusya'da duyulmutu. Bununla birlikte, hi kimse, bu davann hepimizi, herbiri-mizi, herkesi o gn mahkemede grld gibi derinden sarsacan ve herkesin ruhunda bylesine derin, yakc bir iz brakacan tahmin etmemiti.

O gn, yalnz bizim eyalet bakentinden deil, Rusya'nn baz baka kentlerinden, sonunda da Moskova ile Petesburg'dan da misafirler gelmiti. Her yerden hukukular akn etmi, hatta birka nl kii de gelmiti. Bu arada baz bayanlar da grlyordu. Tm davetiyeler kaplmt. Erkekler arasnda zellikle sayg deer ve nl olan ziyaretiler iin yarglar heyetinin oturduu krsnn arkasnda, hi allmad halde bir dizi koltuk sralanm, bunlar da, eitli tannm kiilere ayrlmt. Oysa, daha nce byle eylere bizde hi bir zaman izin verilmezdi. Dinleyiciler arasnda, bizden olsun., dardan olsun, zellikle pek ok bayan olduu gze arpyordu; hatta bana yle geliyor ki. dinleyicilerin yars onlardand. Yalnz hukukulardan bile gelenler o kadar oktu ki, davetiyeler artk bin bir rica ve yalvar zerine oktandr datld iin, tm bu kiilerin nereye, nasl yerletirileceine kimse akl erdiremiyordu. Kendi gzmle, salonun arkasnda dinleyicilere ayrlan yerin gerisinde, geici olarak abucak zel bir blme yapldn ve gelmi olan tm hukukular oraya aldklarn, grdm. Bu blmenin arka tarafnda ayakta durmay bile kendileri iin bir ans sayyorlard. nk, blmenin arkasndaki iskemleler, yerden kazanlsn diye oradan tm olarak kaldrlmt. Bu yzden toplanm olan tm kalabalk: davay, youn bir ekilde bir araya toplanm olarak bandan sonuna kadar, omuz omuza ayakta izledi. Bayanlardan bazlar, zellikle dardan gelmi olanlar, salonun dinleyicilere ayrlan blmne, son derece sslenmi olarak gelmilerdi; ama ou sslenmeyi akllarna bile getirmemilerdi. yleyken yzlerinde isteriklere zg, bir eyler renmeye susam, nedereyse hastalkl bir merak vard-O gn, mahkeme salonundaki toplulukta, gze arpan ve KARAMAZOV KARDELER 311 belirtmeden geemeyeceimiz, sonradan da birok izlenimlerle doru olduu anlalan, zelliklerden biri de uydu; hemen hemen tm hanmlar, hi deilse byk bir ounluu, Mitya'nn tarafn tutuyor, beraatini istiyorlard. Bu, belki de Mitya'y kadnlarn gnln fetheden bir erkek saymalarndan ileri geliyordu. Mahkemeye birbirlerine rakip olan iki kadnn kacan biliyorlard. Bunlardan biri, yani Ka-terina vanovna zellikle herkesi ilgilendiriyordu; onun hakknda pek ok allmam eyler anlatyorlard. ledii cinayete ramen, Mitya'ya kar olan tutkusunu belirten alacak hikyelerdi bunlar. zellikle gururlu bir kadn olmas zerinde duruluyor, (kendisi bizim kentte hemen hemen hi kimseyi ziyarete gitmemiti) Aristokrasi evreleri ile olan ilikilerinden sz ediliyordu. Kendisinin hkmet makamlarndan, katilin krek mahkmu olarak srlecei yere onunla birlikte gitmesine ve topran altnda bir madende nikhlanmalarna izin verilmesi iin ricada bulunmaa niyetli olduunu sylyorlard. Gruenka'nn da mahkemeye Katerina vanovna'ya rakip olarak kmasn, ondan aa kalmayan bir heyecanla bekliyorlard. Aristokrasiye mensup gururlu bir gen kzla, felein emberinden gemi bir kadm meraktan kvranarak bekliyorlard; sz gelmiken belirteyim: Bizim bayanlar Gru-enka'y Katerina vanovna'y olduundan daha iyi tanyorlard nk, Piyodor Pavlovi ile zavall olunu felakete srkleyen kadn, daha nce de grmlerdi ve hemen hemen hepsi, nasl olup da baba ile oulun byle, hi bir zellii bulunmayan, hatta hi de gzel olmayan orta halli bir Rus kadmna bu derece k olmalarna ap kalyorlard. Szn ksas pekok sylentiler vard. Kesin olarak unu da rendim ki, zellikle bizim kentte, Mitya yznden birka cidd aile kavgas da olmutu. Birok bayanlar, bu korkun dava ile ilgili hereyde, ayr dnceler ileri srdkleri iin eleri ile mthi kavga etmilerdi. Tabi byle olunca tm bu bayanlarn kocalar, mahkeme salonuna artk sank durucunda olana kar dosta duygular beslemek yle dursun, ilerinde byk bir fke ile gelmilerdi. Genel olarak, kesin bir ekilde denilebilir ki, kadn dinleyicilerin takndklar tavrlarn tam tersine, tm erkek dinleyiciler, sana kt Duygular besliyorlard. Dinleyiciler arasnda sert, somurtkan,312 KARAMAZOV KARDELER hatta aktan aa fkeli yzler gze arpyordu. Hem de bunlar ounluktayd. Dorusu, Mitya bunlardan birouna bizim kentte geirdii sre iinde ahsen hakaret etmekten kanmamt. Tabii, ziyaretiler arasnda hemen hemen neeli bir tavr takman ve Mitya'nn bana geleceklerle hemen hemen hi ilgilenmeyen kiiler de vard. Ama, onlar da davaya kar tm olarak kaytsz deildiler! Herkes davann nasl biteceini merak ediyor ve erkeklerin ou sulunun muhakkak cezalandrlmasn istiyorlard. Yalnz, iin ahlk yn ile deil de. sadece ada hukuk yn ile ilgilenen hukukular bunlarn dnda kalyorlard. nl Fetyukovi'in gelii herkesi heyecanlandrmt. Pet-yukovi'in ustal, her yerde biliniyordu Ve bu onun tarada ok grlt koparan bir amme davasnda san savunmak iin ilk gelii deildi. Onun savunma sylevinden sonra, bu gibi davalar, her zaman tm Rusya'da n kazanyor uzun bir sre unutulmuyorlard. Bizim savc ile yarglar heyeti bakan hakknda da birka hikye azdan aza dolayordu. Sylendiine gre, bizim savc, Petyukvi'le karlamay heyecandan ii titreyerek bekliyordu. kisi daha Petesburg dan meslek hayatlarnn balangcndan bu yana iki eski dmandlar. Bu gururlu ve daha Petesburg'da iken yeteneklerini gerektii gibi deerlendirmedii iin, daima kendisini bakalar tarafndan hakk yenmi sayan ppolit Kirilovi. Karamazov'larn davas eline geince, neredeyse yeniden dnyaya gelmi gibi olmu, bu dava ile artk snmeye yz tutar. nn yeniden canlandrmak hayaline kaplmt; yalnz Fet-yukovi'den korkuyordu. ppolit Kirilovi'in Fetyukovi karsnda tiril tiril titredii konusunda anlatlanlar pek yerinde deildi. Bizim savc, tehlike karsnda morali bozulan tiplerden deildi. Tersine asl tehlike bydke gururu artan, cesaretlenen tiplerdendi. Genel olarak ise, onun hakknda yle denilebilir: Bizim savc ar derecede heyecanl ve hastalk derecesinde etki altnda kalan bir insand. Baz davalara tm varl ile sarlr, onu, sanki kendi kaderi, hatta tm varl verilecek karara balym gibi yrtrd. Hukukular arasnda onun bu tutumuyla olduka alay edilirdi. nk bizim savc bu zellii ile belki her yerde deil ama hi deilde, bizim kentte KARAMAZOV KARDELER 313 mahkemedeki mtevaz mevkiden beklenmeyecek derecede geni bir n kazanmt. zellikle psikolojiye olan tutkusu ile alay ediyorlard. Bence herkes yanlyordu: Bizim savc, Karakter bakmndan biroklarnn dndnden de ok cidd bir insand. Ama bu hastalkl adam, daha meslek hayatnn balangcnda, kendisini gerektii gibi kabul ettirememi, sonra da mr boyunca yle kalmt.

Bizim mahkeme heyeti bakanna gelince, onun hakknda yalnz bir tek ey sylenebilirdi. O da, kltrl, insancl, iin pratik uygulamasn ok iyi bilen, ve modern dnceleri benimsemi bir insan olduuydu. Olduka gururluydu ama, kariyer yapmak iin pek o kadar uramyordu. Onun iin yaamda en nemli ey, nde gelen bir insan olmakt. Bundan baka, nemli ilikileri vard ve varlkl adamd. Karamazov'larn davasna heyecanla sarlmt ama sonradan renildiine gre onu yalnz genel anlamda, belirli bir kategoriye giren bir ey, bizim toplumun sosyal temellerinin bir meyvesi, Rus halknn karakteristik unsurlarn ve buna benzer eyleri yanstan bir olay olarak ele alyordu. Davann zel karakteri ve iindeki trajedi ile olduu kadar, bu dava ile ilgili olan sanktan balyarak, dier kiilere varncaya dek, herkese kar olduka kaytsz ve tarafsz bir tavr taknmt. Belki de aslnda yle olmas gerekiyordu. Daha yarglar gelmeden salon ine atlmayacak kadar dolmutu. Bizim mahkeme salonu kentin en byk salonudur; geni, tavan yksek ve sesi ok iyi yanstan bir salondur. Biraz kntl olan bir yerde oturan mahkeme heyetinin sanda bir masa, onun arkasnda da jri yeleri iin iki dizi koltuk vard. Sank ile avukatnn yeri soldayd. Salonun ortasnda, mahkeme heyetinin oturduu yerin yaknnda, zerinde su delillerinin bulunduu masa duruyordu. Masann zerinde Fiyodor Pavlovi'in kan iindeki ipek beyaz robdambr, cinayet leti olduu tahmin edilen uursuz bakr havaneli; Mitya'nn, kolu kan iinde olan gmlei, o anda kandan srlsklam olmu mendilini soktuu arka cebi ile srt ksm yer yer kanlanm ceketi, imdi artk bsbtn sar bir renk alm ve kandan katlam mendili. perhotin'in yannda iken intihar etmek iin doldurduu sonradan da Mokroye'de Tifon Borisovi'in gizlice ondan alp saklad tabanca, Gruenka iin hazrlanm paralarn bulunduu, st yazl zarf, paketin baland incecik, pembe314 KARAMAZOV KARDELER kurdele ve hatrlamayacam daha birok eya vard. Masann biraz ilerisinde, salonun dip tarafnda, halka ayrlan yerler balyordu. Ama daha parmakln hemen br tarafna, ifadeleri alndktan sonra mahkeme salonunda kalmalar istenecek olan tanklar iin birka koltuk duruyordu. Saat onda, bir bakandan, bir yeden ve fahri bir sulh yargcndan olan yarglar heyeti geldi. Tabi, savc da hemen grnd. Bakan, salam yapl, etine dolgun, boyu ortadan biraz daha aa, elli yalarnda, krmz yzl bir adamd. Yer yer aarm koyu renkli salar ksa kesilmiti ve zerinde ' artk hangisi olduunu hatrlayamadm bir nian vard. Savc ise bana, hatta yalnz bana deil, herkese, ok solgun, yz neredeyse yeil bir renk alm olarak hatta birden zayflam grnd; belki de bir gece iinde bu duruma gelmiti. nk onu daha gn nce hi de yle deil, normal bir halde grmtm. Bakan mbaire: Jri yelerinin hepsi geldi mi? diye sorarak ie balad. Ama gryorum ki, byle devam edemeyeceim. nk, pek ok eyi iyice iitemedim, biroklarn anlayamadm, biroklarn da aklda tutamadm. Asl nemli nokta u: Yukarda belirttiim gibi, orada sylenen ve olup biten hereyi harfi harfine anlatmaya kalkrsam, buna ne zaman, ne de yer yetecektir. Yalnz unu syleyebilirim ki, her iki taraf da, yani hem savunma avukat, hem savc, jri yesi olarak gsterilenler arasnda pek ouna itiraz etmemilerdi. On iki jri yesinin kimler olduunu hatrlyorum: Bizim kentten iki memur, iki tccar, alt kyl ve gene bizim kent esnafndan iki kii. Hatrlyorum, bizim sosyetede daha mahkeme balamadan ok nce zellikle bayanlar: Byle ince, kark ve psikolojik bir davada karar verme ii, nasl oluyor da birtak memurlara, stelik kyllere braklyor? diye hayretle sormu, hem bu iten bir memur, hele bir kyl ne anlar?* demilerdi. Gerekten de jri yesi olarak heyete sokulmu olan drt memurun, drd de memuriyetleri nemsiz, ak sa' h (aralarndan yalnz biri biraz daha genti) bizim sosye tede pek tannmam, kk maalarla geinen, herhalde hi bir yere gtremeyecekleri yal karlar ile belki de ya KARAMAZOV KARDELER 315 lnayak dolaan sr sepet ocuklar olan, bo zamanlarnda da bir yerde olsa olsa azck iskambil oynamay byk bir elence sayan adamlard; tabi mrlerinde bir tek kitap okumam kiilerdi. ki tccara gelince: Bunlar geri oturakl grnyorlard ama, garip denecek kadar sessiz hareketsiz insanlard. Biri sakalszd ve Alman biimi giyinmiti. brnn aarm kk bir sakal vard ve boynuna krmz bir kurdele ile, hangisi olduu bilinmeyen bir madalya takmt. Esnaftan olan adamlara ve kyllere gelince, bunlar iin sylenecek bir ey bile yok. Bizim Skotoprigonyevsk'li esnaf, hemen hemen kyl gibidir. ift bile srerler. Arala-larndan ikisi, gene Alman biimi elbise giymilerdi ve belki de bu yzden br drdnden daha kirli, daha sevimsiz grnyorlard. Bu bakmdan, onlar iyice gzden geirdikten sonra, bu adamlar byle bir davadan ne anlarlar? dncesi gerekten akla gelebilirdi. Ben de onlar iyice gzden geirdikten sonra ayn eyi dndm. Bununla birlikte, yz-lerindeki anlam, garip, hemen hemen tehdit edici bir etki yapyordu. Sert ve somurtkan yzleri vard. Sonunda bakan, emekliye ayrlm mavir unvanna sahip olan Fiyodor Pavlovi Karamazov'un cinayet davasnda celsenin aldm bildirdi. O srada syledii szleri tam olarak iyice hatrlamyorum. Mbaire san getirmesi iin emir verildi; iste o zaman Mitya grnd. Salonda herey derin bir sessizlie gmlmt. Sinek usa duyulurdu. Bakalar zerinde nasl bir etki braktn bilmiyorum ama, benim zerime Mitya'nn grn hi de ho olmayan bir etki yapt. En nemlisi mahkemeye ok sk giyinmi olarak, yepyeni bir elbise ile gelmiti. Sonradan iittiime gre, kendisi mahsus o gne yetitirilmek zere lsn bilen Moskova'daki terzisine bir giysi smarlam-t Ellerinde siyah, yepyeni bir eldiven, srtnda da sk bir gmlek vard. Hemen hemen uzun admlarla, gzlerini yere Dikmi olarak, dmdz yrd ve kl bile titremeden kendisine ayrlan yere oturdu. Hemen sonra savunma avukat olan unlu Petyukovi de grnd ve salonda hafif bir uultu dola-r gibi oldu. Fetkuyovi uzun boylu, kupkuru bir adamd, uzun ince bacaklar, son derece uzun, ince ve solgun par-maklar, tral bir yz, fazla gze arpmayacak ekilde olduka ksa salar ve bazen alayl alayl, ya da316 KARAMAZOV KARDELER

glmseyerek erilen ince dudaklar vard. Grne baklrsa, krk yalarnda kadar vard. Eer pek byk olmayan, baklar anlamsz, ancak uzun, ince burnunun ayrd ve alacak kadar birbirlerine yakn olan gzleri byle olmasa, belki de yz insana ho grnebilirdi. Szn ksas, yznde bir sertlik ve, onu kua benzeten bir ey vard. Bu da insan artyordu. Srtnda Irak, boynunda da beyaz bir kravat vard. Bakann Mitya'ya ilk sorduu sorular, daha dorusu adn, unvann ve buna benzer eyleri soruunu hatrlyorum. Mitya sert bir tavrla ama garip, beklenmedik kadar yksek sesle karlk verdi; o kadar ki bakan bile ban sallayarak ona hayretle bakt. Sonra, dava ile ilgili olarak getirtilen kiilerin, yani tanklarla eksperlerin listesi okundu. Liste uzundu; tanklarn drd, o srada Paris'te bulunan, ama ifadesi daha nceki soruturmada alnm olan Mlusov, hastalk nedeniyle bayan Hohlakova, iftlik sahibi Maksi-mov, bir de ani lm nedeniyle Smerdyakov, gelmemilerdi. Smerdyakov'un lm ile ilgili olarak mahkemeye polisten gelmi bir vesika sunulmutu. Smerdyakov'un lm haberi salonda birden iddetli bir harekete ve fsltlara yol at. Tabi, halk arasnda biroklar, bu ani intihar fasln hi bilmiyorlard. Ama herkesi en ok Mitya'nn beklenmedik k artt: Smerdyakov'un intihan bildirilir bildirilmez, birden oturduu yerden btn salona duyuracak ekilde: Kpein biriydi, kpek gibi de geberdi! diye bard. Avukatn ona doru nasl atldn, bakann nasl ona doru dnerek eer bir daha yle bir kta bulunursa, sert tedbir almak tehdidini savurduunu hatrlyorum. Mitya kesik kesik bam sallyarak, ama hi de piman olmam gibi birka kez alak sesle avukatna: Bir daha yapmam, yapmam! Azmdan kat! Bir daha yapmam! diye tekrarlad. Tabi bu ksack k, jrinin ve dinleyicilerin zerinde hi de onun lehinde bir etki yapmad. Onlara gre karakterini aklam, kendi kendini belli etmiti. te mahkeme ktibi iddianameyi bu izlenimin yaratt hava iinde okudu. iddianame ksa ama, esaslyd. Falancann neden KARAN.MAZOV KARDELER 317 mevkiinde bulunduunu, l kendisini neden mahkemeye vermek gerektiini belirten en nnemli nedenler ileri srlmt. Bununla birlikte iddianame, benim zerimde iddetli bir etki yapt. Mahkeme ktibi, gr bir sesle szlerinin zerinde ayr ayr, belirli bir ekilde durarak okuyordu. Btn trajedi, sanki yeniden herkesin gzleri nnde bir kabartma olarak zetlenmi ve kanlmaz bir kaderin i klar altnda aydnlanm olarak yenideni oynanyordu. Hatrlyorum ki, iddianame okunduktan hemen sonra bakan, gr ve etkili bir sesle Mitya'ya: Sank, sulu olduunuzu kabul ediyor musunuz? diye sordu. Mitya birden yerindeen kalkt ve gene beklenmedik bir ekilde hemen hemen avvaz kt kadar: Sarholuk, ahlkszlk. tembellik ve serserilik ettiim iin kendimi su.lu olarak kabul ediyorum, dedi. Kaderin bana oyun oynad anda, mrmn sonuna dek artk namuslu bir insan olmak i istiyorum! Ama ihtiyarn, dmanmn yani babamn ldrlmesinden sulu deilim! Onun soyulmasnda da sulu deilim. Hayr, hayr, sulu deilim! Zaten bu suu ileyemezdim: Dimitriy Karamazov adi bir adam olabilir ama, hrsz deildir! Bunlar bararak syledikten sonra yerine oturdu. Belliydi ki, tiril tiril titriyordu. Bakan gene ona doru dnd ve ksaca yalnz sorulara karlk vermesini, dava i!e ilgili olmayan davranlarda bulunmamasn, lgnca barlarndan vazgemesini ihtar etti. Sonra tekrar davaya baklmasn emretti. Yemin iin tm tanklar getirdiler. O zaman hepsini birden grdm. unu da belirteyim ki, sann karde-terinin yemin etmeden tanklk etmelerine izin verildi. Pa-Pazla bakan tlerde tbulundular ve tanklar dar kan-kp mmkn olduu kadar ayr yerlere oturtuldular. Ondan sonra herbirini ayr ayr armaya baladlar-318 KARAMAZOV KARDELER TEHLKEL TANIKLAR Savcnn gsterdii tanklarla, savunmay yapan avukatn gsterdii tanklarn herhangi bir ekilde gruplara ayrlp ayrlmadklarn ve nasl bir dzen iinde ieri arldklarn bilmiyorum. Herhalde btn bunlar yaplmt. Bildiim tek ey varsa, o da nce savcnn gsterdii tanklarn artlddr. Tekrar ediyorum, tm soruturmalar noktas noktasna anlatmak niyetinde deilim. Bundan baka, zaten bunu anlatmam bir bakma gereksiz bir ey olacaktr. nk, hukuk asndan tartmaya girien savc ile san savunan avukatn sylevlerinde, alnm olan ifadelerin btn gelimesi, anlam ve zellikleri parlak bir k altnda bir noktaya toplanm gibiydi. Bu harikulade gze! iki .sylevi ise, hi deilse yer yer, tam olarak yazdm; zaman gelin line onlar aklayacam. Ayn zamanda daha hukuki atmalar balamadan nce, hi beklenmedik bir anda meydana gelen ve davann felketli, uursuz bir sonuca srklenmesinde muhakkak etkisi olan beklenmedik bir olay da anlatacam. Yalnz sunu belirteyim ki, daha ilk anlarda davann zel bir karakter tad, gz kamatrc bir ekilde ortaya kt. Herkes bunu farketti. Bu zellik de savunmann elinde bulunan imknlarla kyaslannca, sulamann olaanst bir iddetle yaplmasyd. Bunu herkes, daha balangla, o insana korku veren mahkeme salonunda, btn olaylar bir araya toplanp zetlendii ve ilenen cinayet btn o dehet uyandrc plakl ile ortaya dklp de yava yava gzler nne serilince anlad. Belki herkes daha ilk szlerden, bu davann hi de tartlacak bir dava olmadn, phe gtrr bir yn bulunmadn, hatta doru sylemek gerekir se hukuk prosedrnn sadece det yerini bulsun diye ya pldn. sann da sulu hem de apak su gtrmez bir ekilde sulu olduunu kavrad. Hatta bana yle geliyor ki, ilgi ekici sann beraat etmesini bu kadar sabrszlkla bekleyen o bayanlarn h (hi biri bunun dnda deildi) beraatini isterken, ayn KARAMAZOV KARDELER 319 manda kesin olarak sulu olduuna inanyorlard. Yalnz bu kadar da deil. Eer sann sululuu bu kadar apak bir ekilde belirtilmemi olsayd, znt bile duyarlard! nk o zaman sank beraat edince davann zlmesi bu kadar gsterili olamazd. Sann beraatine gelince, ne gariptir kadnlarn hepsi kesin olarak, hemen hemen son dakikaya kadar buna inandlar: Suludur ama, yarglar onu hmanist bir dncenin etkisi altnda ve yeni akmlara uyarak, imdi moda olan yeni duygulara kaplarak beraat ettireceklerdir! falan, filn diyorlard. te, oraya bu kadar sabrszlkla koup gelmelerinin asl nedeni buydu.

Erkekler ise daha ok savc ile sempatik Fetyukovi'in arasnda meydana gelecek olan atma ile ilgileniyorlard. Hepsi de hayretle kendi kendilerine: Fetyukovi gibi yetenei olan bir avukat bile, byle rk, byle daha banda yitirilmi bir davadan ne karabilir? diye soruyor, bu yzden szlerini adm adm izliyorlard. Ama Fetyukovi, sonuna dek, taa savunmasn aklayncaya kadar herkes iin bir bilmece olarak kald. Tecrbeli insanlar, onun kendine gre bir sistemi olduunu, daha balangta bir plan hazrladn seziyorlard. Bir amac vard ama, o amacn ne olduunu anlamak hemen hemen imknszd. Bununla birlikte. kendine olan gveni, kararll hemen gze arpyordu. Bundan baka, herkes, memnunlukla, onun bizde geirdii o ksa sre iinde, (ki geleli belki ancak gn kadar olmutu) davay alacak bir ekilde iyice renmi ve en ince noktalarna kadar incelemi olduunu farketmiti. rnein, sonradan savcnn gsterdii tm tanklar, tam zamannda, nasl tkezlettiini, frsat knca onlar nasl arttn ve en nemlisi ahlk ynnden rk taraflarn nasl belirttiini, bylece verdikleri ifadelerin kendiliinden nemini yitirmesine yol atn zevkle anlatyorlard. Bunu olsa olsa, bir sz dellosu yaplm olsun, davaya hukuk bakmndan renk katlsn da avukatlarn allm taktiklerinden hi biri unutulmasn, diye yaptn sanyorlard: nk herkes onun btn bu re karma abalar ile sonuca et-*' yapacak herhangi bir byk yarar elde edemeyecei, bu-nu da herkesten ok kendisinin bildii kansndayd. Onlara Fetyukovi'in daha aklamad kendine gre bir d-, henz ortaya karmad, zaman gelince birden ortaya ataca gizli bir savunma silh vard. Buna ra-320 KARAMAZOV KARDELER men, kendi gcn idrak ederek sanki oyun yapyor, kendi kendine eleniyordu. Bu yzden, rnein baheye bakan kapnn ak olduu konusunda davann en nemli ifadesini vermi olan ve Fiyodor Pavlovi'in eski ua Grigoriy Vasilyevi'i sorguya ektikleri vakit, savunma avukat soru sormak sras kendisine gelince, onu sanki kska iine ald. unu belirteyim ki, Grigoriy Vasilyevi mahkemenin karsna, yarglarn hametinden de kendisini dinleyen halkn kalabahkl-ndan da hi armam olarak, sakin, hatta nerdeyse ok gururlu bir tavrla kmt. fadesini sanki, Marfa gnet-yevna ile babaa sohbet ediyormu gibi gvenli bir tavrla veriyordu; yalnz belki biraz daha saygl bir tavr vard. Onu artmaya imkn yoktu. Savc, nce Karamazov'larn ailesi konusunda uzun sorular sordu. Bylece aile panoramas aka ortaya kt. Tann ak yrekli ve tarafsz olduu, szlerinden anlalyordu. rnein eski efendisini anarken ona kar besledii derin saygya ramen, gene de onun Mitya'ya kar hakszlk ettiini, ocuklarn gerektii gibi bytmediini aklad. Mitya'nn ocukluk yllarn anlatrken de, Eer ben olmasaydm, onu, o mini mini ocuu bitler yerdi. diye devam ederek: Hem zaten, bir babaya olunun, stelik annesine ait ve oluna, annesinin soyundan kalan bir iftlikle, byle hakkn yemesi yakr ey deildi, dedi Savc, Grigoriy'e Fiyodor Vasilyevi'in hesaplarda olunun hakkn yediini sylerken neye dayandn sorunca, Grigoriy Vasilyevi herkesi hayrette brakarak, hi bir esasl delil ileri sremedi. Ama yine de onun olu ile hesaplarken: Doru davranmadn syledi ve Oluna daha birka bin vermesi gerekirdi, dedi. Bu arada unu syleyeyim ki Fiyodor Pavlovi'in gerekten mi Mitya'ya hakk olan paray tam olarak demedii sorusunda savc, sonradan zellikle srar ederek, Alyoa ile van Fiyodorovi de dahil olmak zere, hangi tanklara sorabilecekse hepsine sormu, ama tanklarn hi birinden bu konuda kesin bir bilgi edinememi" ti. Herkes olayn doru olduunu kabul ediyor, ama hi kimse herhangi kesin bir delil gsteremiyordu. Grigoriy, sofrada olup bitenleri, Dimitriy Fiyodorovi zorla eve girip de, babasn dvdn ve tekrar geriye dnerek onu ldrecei tehdidini savurduu vakit olanlar anlaKARAMAZOV KARDELER 321 ynca mahkeme salonunda kt bir hava dalgaland. kald ki ii, ihtiyar uak bunlar fazla dallandrp budaklandrma dan kendine zg bir dille anlatyordu, yleyken anlatklar; mthi bir etki yaratyordu. Kendisisi tokatlayan ve yere dren Mitya'ya, ona kar yapm olduu bu hakarette; tr, hi kzmadn, onu oktandr baladn syledi len Smerdyakov'dan sz ederken, ha kard ve onun icin: Yetenekleri olan bir delikanlyd, ama aptald ve bask al: tnda olduu iin hastalk derecesine varan bir boyun egiklii; vard, stelik Tanr'ya da inanmyordu. Tanr'ya ise Bunamay isc ona Fiyodor Pavlovi ile en byk olu retmilerdi. dedi. Ama Smerdyakov'un drstl sz konusu olan, da Grjporiy neredeyse heyecanla namuslu bir adam olduu-nu syleyerek bir gn efendisinin yere drd paray: bulduunu, uasl kendisine saklamayp, efendisine teslim ettiini, onun da bu davran iin kendisine bir altn hediye ettiini ondan sonra da artk her bakmdan ona gvenmeye baladn anlatt. Baheye alan kapya gelince; bu konuda szlerini byk bir srarla tekrarlayp duruyordu. Ama Grgoriy'e o kadar ok ey sordular ki, hepsini hatrlamama imkan, yok. Sonunda, soru sorma sras savunma avukatna geldi-:. o .da hereyden nce, Fiyodor Pavlovi'in gya kimlii bilinen bir bayana verilmek zere hazrlad bin rublelik paket kolsunda sorulara balad. Siz ki, efendinize bunca yldr hizmet etmi bir yakcsnz, bu paketi kendi gznzle grdnz m? Grigoriy karlk vererek, paketi grmediini, hatta by-le bir parann bulunduunu hi kimseden iitmediini sy imdiye dek, yani herkes bundan sz etmeye bala-yincaya dek, bunu hi kimseden iitmedim dedi. Savc, iftliin paylalmas konusunda nasl herkese s-srarla soru sormusa, Fetyukovi de bu paket konusunda tanklardan hangisine soru sorabilecekse, hepsine bunu sordu ve.herkesten hep ayn karl ald- Biroklar bu paketin varln iittikleri halde, hi kimse onu kendi gz ile grmemiti- Herkes savunma avukatnn bu soru zerinde srar ediini daha balangta farketmiti. petyukovi, birden hi beklenmedik bir ekilde:322 KARAMAZOV KARDELER imdi izin verirseniz, size bir soru sormak istiyorum dedi. Bundan nceki soruturmada belirtiiniz gibi, o gece uykuya yatmadan nce, aryan belinize iyi geleceini umut ederek srdnz merhem ya da karm neydi, syleyebilir misiniz?.

Grigoriy, donuk bir tavrla kendisine soru sorana bakt ksa bir sre sustu, sonra: Adaay srdler, diye mrldand. Yalnz adaay m? Hatrlayn bakalm, baka bir ey yok muydu? Devedikeni de vard. Petyukovi, merakla: Belki biber de vard, dedi. Biber de vard ya. Baka eyler de. Bunlarn hepsi de votkaya yatrlmt, yle deil mi? spirtoya. Salonda hafif glmeler dalgaland. Demek yle, ispirtoya bile yatrmsnz onlar Srtnz bu karmla ovdurduktan sonra, iedeki kalan da, yalnz einizin bildii nemli bir dua ile imisiniz, yle mi? tim ya. Ne kadar itiinizi syleyebilir misiniz? Tahminen ne kadar? Bir kadeh, iki kadeh? Bir bardak kadar. Yaa, bir bardak kadar itiniz demek. Ama belki de itiiniz bir buuk bardak ederdi, ne dersiniz? Grigoriy sustu. Bir eyler anlam gibiydi. Bir buuk bardak saf ispirto imek hi de fena ey deil, ne dersiniz? Bu kadarn itikten sonra artk baheye alan kapy deil, insan cennetin kaplarn bile ak grebilir. yle deil mi? Grigoriy hep susuyordu. Salonda gene glmeler duyul" du. Bakan kmldad. Fetyukovi gittike daha ok skt' rarak: Baheye bakan kapnn ak olduunu grdnz srada, uykuda olup olmadnz kesin olarak syleyebilir mi siniz? O srada ayaktaydm. Ama bu uykuda olmadnz ispat etmez ki. KARAMAZOV KARDELER 323 Salonda tekrar tekrar glmeler balad. __O anda, diyelim ki, biri size herhangi bir eyi, rnein hangi ylda olduunuzu sorsayd, karlk verebilir miydiniz? _ Bilmiyorum. Peki, imdi mildi hangi yldayz. Bunu biliyor musunuz? Grigoriy akn bir tavrla kendisine ikence eden adama dik dik bakyordu. Ne gariptir, gerekten hangi ylda olduklarn bilmiyordu. Ama herhalde elinizde ka parmak var, onu biliyorsunuz deil mi? Grigoriy, birden yksek sesle ve szlerinin zerinde dura dura: Ben... bizler boyun emeye alm insanlarz, eer byklerim benimle alay etmek istiyorlarsa, buna da bir diyeceim yoktur, dedi. Petyukovi biraz bozulur gibi oldu. Bunun zerine ie bakan da kart ve savunma avukatna t verir bir tavrla daha uygun sorular sormas gerektiini hatrlatt. Fetyukovi bakann szlerini dinledikten sonra, arbal bir tavrla eilerek sorularn bitirdiini syledi. Tabi, halkta da, jri yelerinde de belirtilen o tedavi eklinden sonra, Cen-net'in kaplarn bile ak> grebilecek hale gelen, bundan baka, o srada hangi mildi ylda olduklarn bile bilmeyen bir insann verdii ifadenin doruluu konusunda kck de olsa bir phe krnts uyanabilirdi. Bu bakmdan savun-ma avukat gene de amacna ulam oldu. Ama Grigoriy kmadan nce bir olay daha meydana geldi. Bakan sana dnerek, biraz nce verilmi olan ifade konusunda sy-sz olup olmadn sordu. Mitya yksek sesle: Kap konusu bir tarafa, hepsini doru syledi, diye karlk verdi. Bitlerimi ayklad iin kendisine teekkr ederim Attm daya balad iin de teekkr ederim. ihtiyar adam., mr boyunca drst yaam ve babama k-prk gibi sadk kalmtr. Bakan sert bir tavrla: Sank, ltfen kullandnz szlere dikkat edin! dedi.324 KARAMAZOV KARDELER Grigoriy: Ben kpek deilim, diye homurdand. Mitya: Eh. madem yle o halde kpek benim! diye bard Madem alnd, bunu zerime alyor ve ondan zr diliyorum. Ona kar hayvanca davrandm. Ona hi acmadm! Ezop'a bile acmadm. Bakan gene sert bir tavrla: Hangi Ezop'a? diye sordu. Canm, Piyero'ya ite!... Yani babama, Fiyodor Pav-lovi'e. Bakan, etkili bir tavrla, ve ok sert bir sesle Mitya'ya kullanaca szleri daha iyi semesini tekrar tekrar syledi. Byle konuarak yarglarnzn hakknzdaki dncelerini etkiliyor, kendinize zarar veriyorsunuz! dedi. Savunma avukat tank Rakitin'in sorgusu esnasnda da, ayn ekilde ii ustaca idare etti. unu da belirteyim ki, Rakitin en nemli tanklardan biriydi. Belliydi ki, savc ona ok deer veriyordu. Rakitin'in hereyi bildii, hayret edilecek kadar ok eyler rendii, herkese urad, hereyi grd, herkesle konutuu ve Fiyodor Pavlovi ile tm Karamazov'larn yaantsn ayrntlarna varncaya dek bildii anlald. Geri iinde bin ruble bulunan paketi o da sadece Mitya'dan renmiti. Ama buna karlk, Mitya'nn Bakent meyhanesindeki marifetlerini tm ayrntlar ile an'att, onu kt duruma drecek tm szlerini davranla-/m bir bir aklad, sonra yzba Snegirev ile ilgili olan hamam lifi hikyesini de anlatt. Fiyodor Pavlovi'in ift lik zerinde hesaplarken Mitya'ya bir miktar borlu kalp kalmad gibi zel bir konuda ise, Rakitin bile hi bir Sey syleyebilecek durumda deildi. Ancak genel anlamda Mitya yi kk drc baz szlerle yetindi.

 Karamazov'larn sama tutumlar iinde kimin hakl kimin sulu olduunu, kimin kime borlu olduunu . maya imkn var m? eytan olsa bu arap sana karkln iinden kamaz! dedi. Dava konusu olan cinayetin meydana getirdii tm tra jediyi, klelik devrinden kalma miyad dolmu ahlk ama ylar ile ihtiyalarna karlk verecek kurumlardan yo olduu iin ac eken ve karklk iine gmlm bir KARAMAZOV KARDELER 325 va'nn eseri olarak tanmlad. Szn ksas, bir eyler syle-mesine frsat verdiler. Bay Rakitin kendini ilk olarak bu davada herkese tantt ve dikkati ekti. Savc, tann dava konusu olan cinayetle ilgili olarak bir dergiye yaz hasrladn biliyordu. Sonradan da iddianamesinde,' (daha aada greceimiz gibi) bu yazdan alnm birka sz kullanacakt, demek ki, yazy biliyordu. Tann izdii tablo kaderin karanlk ve korkun ynlerini yanstan bir hava iindeydi ve savclk makam iin byk bir destek oldu. Rakitin durumu zetleyen szleri, tarafsz dnceleri, olaanst denecek derecede kibar ve yksek ifadesiyle, halkn gnln satn almt. zellikle kyllerin kle olarak kullanldndan ve ac eken talihsiz Rusya'dan sz ettii yerlerde birden iki kiinin, ellerinde olmayarak alkladklar bile iitildi. Ama Rakitin, ne de olsa gen bir adam olarak kk bir hata iledi. Savunma avukat da hemen bu hatadan gzelce yararland. Rakitin Gruenka ile ilgili olan baz bilmen sorulara karlk verirken, artk herkese beenildiini hissettii szlerinin heyecanna kaplarak, trmand o ykseklerden Ag-rafena Aleksandrovna'dan, onu kmsediini belli eder bir ekilde tccar Samsonov'un kapatmas olarak sz etmek cretini gstermiti. Sonradan bu szn almak iin neler vermezdi! nk Fetyukovi onu ite bu sz zerine kstrd. Bu da, Rakitin'in avukatn bu kadar ksa bir sre iinde davay bylesine mahrem ayrntlarna varncaya dek in-celeyebileceini hi tahmin etmemesinden oldu. Savunma avukat, soru sormak sras kendisine gelince nazik, hatta saygl bir tavrla: zin verirseniz unu renmek istiyorum! Piskoposluk makamnn yaynlad, Tanr'nn Rahmetine Kavuan zosma Dedenin Hayat isimli, derin dncelerle dolu, ayn zamanda piskopos hazretlerine harikulade gzel bir ekilde sayg ile ithaf edilmi bulunan, geenlerde byk bir zevkle okuduum bror hazrlayan Bay Rakitin, sizsiniz deil mi? Rakitin birden nedense aknla uramt, neredeyse Ben onu yaynlamak iin yazmadm... Sonradan yalar onu, dedi. Yaa, ok gzel olmu yleyse! Sizin gibi bir dnr,326 KARAMAZOV KARDELER toplumda meydana gelen her olayla geni bir ekilde ilgilenebilir, hatta ilgilenmelidir. ok saygdeer piskoposun himayeleri ile, o ok yararl olan brornz, her yere yaylm ve belirli bir oranda etkili olmutur... Ama ben asl sizden unu renmek istiyordum: Demin, Bayan Svetlova ile olduka yakndan tantnz bildirdiniz. (Not: Gruenka'nn soyadnn Svetlova olduu o srada meydana kmt. Bunu ilk kez olarak, bu dava grlrken, o gn rendim.) Rakitin, kpkrmz oldu: Ben, btn ilikilerim konusunda hesap veremem... Ben, gen bir adamm... Hem, hayatna karm olan herkes iin kim hesap verebilir? Fetyukovi sanki mahcup olmu ve hemen zr dilemek iin acele ediyormu gibi: Anlyorum, ok iyi anlyorum! diye bard. Siz de herhangi bir baka gen gibi, evinde kentin en kibar genlerini seve seve kabul eden, gen ve gzel bir kadnla tanmay ilgin bulabilirsiniz. Ama... bir ey renmek istiyordum: rendiimize gre Svetlova, iki ay nce Karamazov'-larn en k ile, Aleksey Piyodorovi ile tanmay ok istemi ve onu zellikle o zamanki manastr giyimi iinde evine getirirseniz, size yirmi be ruble vereceini vaad etmi: siz onu getirir getirmez, bu paray verecekmi. rendiimize gre, dava konusu olan feci olay ite o gnn gecesinde meydana gelmi. Siz gerekten Aleksey Karamazov'u Bayan Svetlova'ya getirdiniz mi? Onu getirdiiniz vakit de Svetlova'dan dl olarak yirmi be ruble aldnz m? Ama bu akayd... Bununla neden ilgileniyorsunuz, anlayamadm, karay aka olsun diye aldm... sonradan geri vermek iin... Demek aldnz. Ama u ana kadar geri vermediniz. yoksa verdiniz mi? Raki tin: Sama, diye mrldand. Byle sorulara karlk veremem... tabi geri vereceim bu paray. Bakan araya girdi, ama savunma avukat Bay Rakitin'e soraca sorular bitirmi olduunu bildirdi. Bay "Rakitin, tanklk mevkiinden hafife lekelenmi olarak ayrld. Ne de olsa o yksekten atp tutarak syledii szlerin yaratt ha KARAMAZOV KARDElER 327 va bozulmutu ve Fetyukovi onu gzleri ile izlerken halka: Bizi sulayan o soylu hasmlarmz, byle insanlar ite! diyor gibiydi. Hatrlyorum, bu soruturma da gene Mitya'-nn yol at bir olaydan yoksun kalmad Mitva, Rakitin'in. Gruenka'dan sz ederken taknd tavrdan tr ileden karak, birden oturduu yerden: Dalkavuk! diye bard. Sonra da bakan Bakitin'in sorgusu bitip de sana sylemek istedii bir eyi olup olmadn surunca, etraf nlatan bir sesle: Bu adam benden sank durumuna dtm vakit de bor olarak para szdrp duruyordu! Namussuz, kariyer dkn dalkavuun biridir o! stelik Tanr'ya da inanmyor. Piskoposu da kandrd ite! Mitya'y tabi gene olmayacak szler kulland iin ikaz ettiler. Ama Bay Rakitin'in ii bitmiti. Yzba Snegirev'in tankl da ie yaramad; ama bu artk bambaka bir nedenden oldu. Snegirev mahkemeye yrtk prtk ve pis bir giysi, ayanda da kirli izmelerle gelmiti. Alnan btn tedbirlere ve yaplan incelemeye ramen birden zilzurna sarho

olduu anlald. Mitya'nn ona yapm olduu hakaret konusunda kendisine soru sorduklar vakit ise birden karlk vermeyi reddetti: Tanr grsn halini, dedi. lyueka bu konuda konumamam emretti. Tanr br dnyada bana karln verecektir, efendim. Konumamanz kim emretti? Siz kimden sz ediyorsunuz? Olum ilyueka, Babacm, babacm, seni ne kadar kk drd! demiti. Tan bulunduu yerde sylemiti bunu. imdi ise kendisi lm deinde efendim. Yzba birden hkra hkra alamaya balad, sonra kendini yere atarak bakann ayaklarna kapand. Ken~ i halkn glmeleri arasnda, hemen dar kardlar. Savcnn hazrlam olduu hava, hi de istedii gibi bir sonu vermemiti. Savunma avukat ise, her frsattan yararlanmaya de-vam ediyor ve davay en kk ayrntlarna kadar incele-mi olduunu gsteren bilgisi ile herkesi gittike daha ok artyordu, rnein, Trifon Borisovi'In ifadesi olduka b328 KARAMAZOV KARDELER yk bir etki yapmt ve tabii Mitya'nn ok aleyhinde idi nk Trifon Borisovi, srarla, neredeyse parmak hesab yaparak, Mitya'nn Mokroye'ye ilk geliinde yani o felaket meydana gelmeden bir ay nce, bin rubleden daha az pa. ra sarfetmi olmasna imkn olmadn sylemiti. Belki birazck daha azd. Ama yalnz ingene kzlarna bile ne kadar para verdi? Kimbilir hele bizimkilere, bizim o bitli kyllere sokaklarda birer buuk ruble yadrmak yle dursun, en az kt para olarak yirmi beer ruble vermilerdi. Daha az olamaz! Hele o vakit, ceplerinden kimbilir ne kadar para alnd efendim! alan adam, aldnn zerinde elini brakmaz ki! Kendileri bouna paralar avu avu savururken, hrsz nasl yakalarsn! Bizim insanlarmz hayduttur, hi bir eyden ekinmez! Hele, ky kzlarna, bizim ky kzlarna neler vermedi! O gnden sonra hepsi, zenginlediler. Benim bildiim bu. Oysa eskiden fakirdiler! diyordu. Szn ksas yaplan her masraf hatrlad, hereyi sanki hesap veriyormu gibi ortaya dkt... Bylece yalnz bin be yz rublenin harcand, geriye kalan bin be yz rublenin ise, bir beze sarlp ayr bir yere konduu dncesi akl alacak bir ey gibi grnmyordu. Trifon Borisovi; Byklerinin gzne girmek iin, elinden geleni yapmak istei ile: O bini, kuruu kuruuna kendi gzmle beyefendinin elinde grdm. Artk biz hesap bilmezsek, kim bilecek? diye yksek sesle syleniyordu. Ama soru sorma sras kendisine gelince, savunma avukat, verilen ifadeyi hi rtmeye almadan, birden arabac Timofey ile Akim isminde bir baka kylnn, Mckroye'-de yaplan o elence srasnda, daha tevkiften bir ay nce, Mitya'nn sarho bir halde yere drd bir yz rublelii, sofada, yerde bulduklarn, bu paray alp Trifon Bo-risovi'e gtrdklerini, onun da buna karlk, onlara birer ruble verdiini syleyerek: Peki, o zaman bu yz rubleyi, Bay Karamazov'a' geri verdiniz mi, vermediniz mi? diye sordu. Trifon Borisovi, ne kadar lf dolandrmaya altysa da kyller sorguya ekildikten sonra, yz rubleliin bulun duunu kabul etmek zorunda kald, yalnz bu paray daha KARAMAZOV KARDELER 329 zaman, kuruuna bile dokunmadan Dimitriy Fiyodorovi'e gtrp teslim ettiini ileri srd. Namuslu bir adamm da onun iin yaptm bunu! Yalnz kendileri o srada iyice sarhotular. Bu bakmdan bunu herhalde hatrlamyorlardr, dedi. Ama tank olarak kyller sorguya ekilinceye dek, o yz rubleliin bulunmu olduunu inkr ettii iin, sonradan paray sarho olan Mitya'ya geri verdiine dair syledii szler de tabi byk bir pheyle karland. Bylece, savcnn ortaya kard tanklar arasnda en tehlikeli olanlardan biri, gene phe altnda ve ad olduka lekelenmi olarak ekilip gitti. Polonyallarla da ayn ey oldu: kisi de mahkemeye hibir etki altnda bulunmadklarn belirten gururlu bir tavrla gelmilerdi. Yksek sesle, nce ar'a hizmet ettiklerini, sonra da Pan Mityann, kendilerine, namuslarn satn almak iin, bin ruble teklif ettiini sylediler; stelik kendi gzleri ile Mitya'nn elinde byk bir para grdklerine tanklk ettiler. Pan Mussyalovi, cmlelerine pek ok Lehe szler katyordu. Byle yapmakla bakan ile savcnn gznde ykseldiini farkederek gittike daha adal konumaya balad. Artk tam anlamyla Lehe konuuyordu. Ama Fetyukovi, onlar da alarnn iine drd. Tekrar arlan Trifon Borisovi, aznda ne kadar gevelediyse, Pan Vrublevski'nin oynanan iskambil destesinin yerine, gizlice kendi destesini koyduunu, Pan Mussyalovi'in de bankoyu tutarken, hileli bir kt kullandn aklamak zorunda kald. Bunu ifade verme sras gelince, Kalganov da belirtti. Bylece her iki Pan, olduka utan iinde, hatta dinleyicilerin glmeleri arasnda ekilip gittiler. Ondan sonraki en tehlikeli tanklarn tmnn bana da ayn ey eldi. Fetyukovi her birini, ahlk ynnden ustaca lekelemeyi ve biraz bozulmu olarak uzaklatrmay baarmt. Merakllar ve hukukular yalnz olup bitenleri zevkle seyrediyor, ama gene de tm bunlarn sonunda ne gibi bir byk amaca yanyacam bir trl anlyamyorlard. nk, tekrar ediyorum, herkes gittike daha trajik bir ekilde tehlikesi artan sulamann sonularndan kanmann imknsz olduunu hissediyordu. Ama gene ele stat Sihirbazsn ken-330 KARAMAZOV KARDELER dine olan gvenine bakarak onun ok sakin olduunu gryor, sonucu bekliyorlard. Petersburg'dan byle bir adam bouna gelmemiti ya! Hem zaten o adam eli bo olarak geriye dnecek kiilerden deildi. III DOKTORLARIN NCELEMELER VE YARM KiLO FNDK Doktorlarn incelemeleri de sania pek vardma olmad. Zaten, galiba Fetyukovi'in kendisi de bu incelemeden pek birey beklemiyordu. Sonradan gerekte- yle olduu anlald. Aslnda bu inceleme, sadece Muskovadan mahsus bir doktor getirtmi olan Katerina vanovna'nn srar zerine yapld. Tabi savunma makam bu nlemeden bir ey yitirmi olmyacakt, hatta ans yardm ederse, belki bundan kazanl bile kabilirdi. Bundan baka, i doktorlar arasnda bir anlamazlk kt iin, olduka komik bir havaya da brnd.

Uzman olarak mahkemeye, Moskova'dan gelmi olan o nl doktor, bizim doktor Hertzenstube, bir de gen doktor Varvinski ktlar. Son iki doktor ayrca savc tarafndan basit birer tank olarak da ifade verdiler. nce eksper olarak doktor Hertzenstube sorguya ekildi. Kendisi yetmi yanda, salarnn bir ksm dklm, brleri de aarm, orta boylu, salam yapl bir ihtiyard. Bizim kentte herkes ona ok deer verir ve sayg beslerdi. ok drst, ok iyi ve namuslu bir insand. Ya Hernguter'lerdendi, ya da Moravya'l Kardelerden. Artk kesin olarak bilmiyorum. oktandr bizim kentte oturuyor ve daima ciddi davranyordu. yi kalpliydi, insancld. Fakirlerle kylleri bedavaya tedavi eder, kulbelerine, izbelerine gider, stelik il iin para da brakrd. Ama btn bu zelliklerinin yannda bir de katr gibi inatyd. Eer aklna birey koymusa, onu bundan vazgeirmek imknszd. Bu arada, unu da belirteyim ki kente yeni gelen o nl doktorun, bizde kald iki gnlk sre iinde, doktor Hertzenstube'nin doktor olarak yetenekleri KARAMAZOV KARDELER 331 Konusunda son derece gurur krc baz szler syledii artk hemen hemen herkese duyulmutu. Mesele uydu; Moskova'dan gelen doktor, viziteleri iin yirmi be rubleden daha az para almad halde, gene de bizim kentte baz kiiler geliine sevinmi, paralarn saknmyarak, ona bavurmulard. Oysa btn bu hastalar, o doktor gelinceye dek, tabii doktor Hertzenstube tedavi etmiti. te nl doktor, bunlar kendisine bavurunca, ok sert ekilde her yerde doktor Hertzenstube'nin uygulad tedavileri eletirmiti. Hatta sonunda bir hastaya geldii vakit, dorudan doruya aka: Eh syleyin bakalm, sizi illarla bu hale koyan kim, Hertzenstube mi? He, he, be!... diye sormutu. Tabi Doktor Hertzenstube, btn bunlar iitmiti. Her doktor da, arka arkaya sorguya ekilmilerdi. Doktor Hertzenstube, dorudan doruya sann akl bakmndan anormal bir durumda bulunduu kendiliinden grlmektedir, dedi. Ondan sonra, burada belirtmeyi gerekli bulmadm baz kendine zg dnceler ileri srerek, bu anormalliin sann yalnz eski davranlarndan deil, imdiki yani o andaki davranlarndan bile belli olduunu syledi. imdi, u anda derken, ne demek istedii sorulunca da, ihtiyar doktor kendisine zg bir itenlikle ve zel bir syleyile sann mahkeme salonuna girdii vakit, iinde bulunduu durumla kyaslanrsa kendisinden hi beklenmiyecek garip bir tavrla, asker gibi geni admlarla, gzlerini yere dikmi olarak yrdn, oysa sola, bayanlarn oturduu ksma doru bakmasnn daha normal bir ey olacan syledi. Szlerini bitirirden de kendisi Bayanlara dkn bir erkek olduu iin u anda bayanlarn kendisi iin ne dndklerini pek ok merak ediyordur dedi. unu da burada belirtmeli ki, kendisi ou zaman seve seve Rusa konuurdu ama, her syledii cmlede bir Almanca havas vard. Bununla birlikte byle konutuu iin hi de utan duymuyordu. stelik konutuu Rusa'nn rnek bir Rusa olduunu, hatta Ruslarn konutuu dilden bile daha iyi olduunu> ileri srmek gibi bir zayf taraf vard ve mrnn sonuna dek bundan vazgemedi. Hatta Rus ata szlerini kullanmaktan ok holanr, her seferinde de Rus ataszlerinin btn dnyadaki ataszlerinden daha iyi, daha anlaml olduunu belirtirdi. Bu arada unu da syliyeyim ki, 332 KARAMAZOV KARDELER konuurken, dalgnlktan mdr nedir, sk sk ok iyi bildii ama nedense birden aklndan kan en basit szleri unuturdu Almanca konutuu vakit de, ayn ey olurdu. Byle anlarda her zaman elini sanki yitirdii kelimeyi aryormu gibi havada dolatrrd ve artk hi kimse onu, o unuttuu kelimeyi bulmadan sze devam etmeye zorlayamazd. Sann salona girince bayanlara bakmas gerektii konusunda syledii szler, dinleyiciler arasnda neeli fsltlara yol at. Bizim kentte tm bayanlar ihtiyar adamcaz ok severlerdi. Ayn zamanda biliyorlard ki, mr boyunca bekr yaam, dindar ve hi gnaha girmemi bir adam olarak kadnlara stn, ideal varlklar gz ile bakyordu. Bu yzden szleri ok garip karlanmt. Sras gelince ifadesi alnan Moskoval doktor da kesin ve srarl bir tavrla, sann anormal bir durumda olduunu, hatta bu anormalliin en ar ekli aldn ileri srd. Uzun uzun an heyecan* ile .manyaklk tan sz etti ve toplanan btn delillere gre, sann daha tevkifinden birka gn nce phe gtrmez bir ekilde hastala varan bir heyecan iinde bulunduunu, eer cinayeti bilinli olarak ilemi olsa bile, bunu neredeyse elinde olmayarak, kendisini srkleyen, hatt tm varln saran hastalkl duygularla savamaya hi gc kalmad iin yapm olduunu ileri srd. Bu ar heyecandan baka doktor, manyakln da gz nnde tutulmas gerektiini ileri sryordu. Sylediine gre, bu manyaklk, artk sonradan meydana gelecek olan tam cinnet durumunun bir habercisi idi. (Not: Bunlar kendime gre anlatyorum, ama doktor tam anlamyla bir bilim adam gibi, zel bir dil kullanarak konuuyordu.) Sze devam ederek: Sann tm davranlar akl selime ve manta aykrdr, dedi. Artk kendi gzmle grmediim cinayetten ve tm o felketten sz etmiyorum, ama bundan gn nce bile burada benimle konuurken anlalmaz, hareketsiz bak vard. Hi gerekmedii yerde, birden beklenmedik bir ekilde glyordu. Anlalmaz, devaml bir sinirlilik iindeydi-Bernard> ve Etik gibi daha bir ok gereksiz garip szler sylyordu. Ama doktor, asl manyaklk belirtisini zellikle sann aldatlm olduunu belirterek o bin rubleden ediinde buluyordu. Sylediine gre, sank bu paradan sz KARAMAZOV KARDELeR 22? ederken, olaanst bir sinirlilik gstermeden duramyordu. Oysa urad baka baarszlklardan, hakaretlerden olduka rahat sz ediyor ve onlar kolaylkla hatrlyordu. Son olarak u da sylenebilirdi: Yaplan soruturmalardan, eskiden de bu bin rubleden sz alnca, daima neredeyse kendini kaybedecek hallere geldii anlalmt. Oysa tanklar onun, karlarna dkn ve para canls bir adam olmadn belirtiyorlard. Moskoval doktor, szlerini bitirirken, alayl bir tavrla unlar ekledi: Sayn bilim adam ve meslek arkadam sann mahkeme salonuna girince, gzlerini yere indirerek yryecek yerde, bayanlara bakmas gerektiini ileri srd. Bu dnce, ciddilikle ilgisi olmayan bir sz olmaktan baka, stelik esas bakmndan yanltr; geri sann kaderini izecek olan mahkeme salonuna girdii srada gzlerini hareketsiz bir

ekilde yere dikmesinin doru olmadn, bu davrannn o anda ruhsal bakmdan anormal bir durumda bulunduunu gsterdiini kabul ediyorum. Ama ayn zamanda unu da belirtmek isterim ki, sann sola doru yani bayanlara deil, aksine saa bakmas gerekirdi. Gzleri ile kendis-ini savunacak olan, son umudunun bal olduu kiiyi, kaderini tayin edecek savunmay yapacak kiiyi aramalyd. Doktor, kendi dncesini kesin ve t verir gibi bir tavrla aklamt. Ama, uzman olarak bavurulan iki bilim adamnn arasndaki anlamazla, asl komik havay veren ey, herkesten sonra sorguya ekilen doktor Varvinski'nin kard beklenmedik sonu oldu. Ona gre, sank imdi de, daha nce de tam anlamyla normal bir durumdayd. Belki tevkifinden nce gerekten sinirli ve olaanst denecek derecede heyecanlyd; ama bu birok belirli nedenlerden ileri Delebilirdi: Kskanlk, fke, devaml bir sarholuk ve L una er eyler gibi. Ama onun bu sinirlilik durumunda, biraz sz edildii gibi zel bir anormallik bulunduu i.eri srlemezdi. Sann mahkeme salonuna girince sola m, yoksa saa m bakmas gerektiine gelince, doktor kendi acizane Dncesine gre sann oraya girince nne bakmas ge-rektiini gerekten de yle bakm olduunu, belirtti. yle , nk kaderini izecek olan bakan ile mahkeme334 KARAMAZOV KARDELER yeleri tam karsnda oturuyorlard. Gen doktor, bu aci zane ifadesini: Bu bakmdan, yrrken nne bakarak tam anlamyla normal olduunu ispat etmi oldu, diye bitirdi. Mitya, oturduu yerden: Aferin sana tabip! diye bard. Tam sylediin gibi. dir! Tabi Mitya'y hemen susturdular. Ama gen doktorun ileri srd dncelerin hem yarglar heyeti zerinde, hem de dinleyiciler zerinde kesin bir etkisi oldu. nk sonradan hepsinin onun dncelerini kabul etmi olduklar renildi. Bu arada unu da syliyelim ki, Doktor Hertzenstube artk tank olarak sorguya ekilirken, birden hi beklenmedik bir ekilde, Mitya'nn yararna olan baz eyler syledi. Daha nce kentimizde eskiden beri oturan ve Karamazov'larn ailesini yakndan tanyan bir kii olarak savc iin olduka ilgi ekici birka aklamada bulunmutu. Sonra, birden aklna birey gelmi gibi szlerine unu ekledi: Bununla birlikte, unu sylemek gerekir ki, zavall gen kendi hayat ile kyaslanamyacak kadar iyi bir hayata hak kazanmt. nk, iyi yreklidir. ocukluunda da yleydi, sonradan da. Bunu biliyorum. Bir Rus atasz der ki: Eer birinde akl varsa, bu iyi bir eydir, ama akll bir adam daha misafir gelirse, o zaman daha iyi olur, nk o zaman elde iki akl olacak, bir tek akl deil ihtiyar adamn, bakalarn beklettiini bile bile, bundan hi ekinmeyerek ar ar, szleri uzata uzata hatta aksine Alman'lara zg, kat, ayn zamanda daima kendini beendiini ve bundan memnunluk duyduunu belli ederek konutuunu ve nkte savurma yeteneini hereyden stn tuttuunu oktandr bilen savc tkenerek: ki akl, bir akldan iyidir, diye fsldad. htiyar nkte yapmaya baylrd. natla: Evet, ya! Ben ayn eyi sylyordum. Bir akl iyidir ama iki akl ok ok daha iyi olur. Onun yanna bir ba akll gelmeyince o da kendi akln yitirdi... Nasl oldu, nere ye brakt akln? Neydi o kelime? Akln nereye gnder Hay Allah unuttum... Szlerine devam ederek ellerini gzlerinin nnde bir ey arar gibi dolatrp duruyordu: KARAMAZOV KARDELER 335 - Haaa! Buldum! Spazeren.(*) Gezmeye mi? Evet, ya, gezmeye, ben de ayn eyi sylyordum. te onun akl gezmeye kmt ve geze geze yle derin bir yere geldi ki, sonunda kendini orada yitirdi. Oysa kendisi iyilik bilir, duygulu bir delikanlyd. Ah, onu ok iyi hatrlyorum. Daha u kadarck mini mini bir ocuktu. Babas onu arka baheye brakmt. O zamanlar topran stnde yalnayak koup' duruyordu. Ayanda sadece bir dmesi olan ksack bir pantolonu vard... Drst bir adam olan ihtiyarn sesinde, duygulu ve heyecanlandn belli eden bir anlam seziliyordu. Fetyukcvi hemen sanki birey seziyormu gibi irkildi ve bu frsata drt elle sarld. Evet, ya, ben kendim o zaman daha gentim... Daha... Eh, ok ok krk be yandaydm. Buraya daha yeni gelmitim. O zaman ocua acm ve kendi kendime una yarm kilo kadar bir ey... Hay Allah yarm kilo kadar ne almak istiyordum? Rusa buna ne denir? Unuttum... Yarm kilo ka-dar, ocuklarn o ok sevdii eyden, neydi... Hay Allah neydi ad... Doktor gene ellerini sallamaya balamt: Hani aata byr, hani sonradan toplayp herkese hediye ederler... Elma m? Hayr canm! yarm kilo dedim. Yarm kilo elma ol-maz, on tane olur! Hayr, o dediklerimin hepsi kktr, konur ve dilerle tr, tr! diye krlr. - Fndk m? Doktor, sanki bu sz hi aramam gibi ok sakin bir 7- Evet, evet fndk, ben de yle diyordum ya! dedi. te' ona yarm kilo fndk getirmitim. nk ocua hibir za-man, hi kimse daha yarm kilo fndk bile getirmemiti. Ben kaldrdm ve ocua: ocuk, Gott der Vater Gld ve Gott der vater dedi. Gott der Sohn de-O gene gld, cvldar gibi: Gott der sohn. dedi. Gott Geist dedim. O zaman gene gld ve syliyebil(*) 'Gezmeye' anlamnda (Almanca).336 KARAMAZOV KARDELER digi kadar: Gott der hellige Geist dedi. Sonra ben gittim. Ertesi gn yanndan geiyordum, kendiliinden bana: Amca, Gott der vater, gott der Sohn> diye bard. Yalnz, Gott der heilige Geist>;t unutmutu. Ama ona hatrlattn ve o. cuga gene ok ok acdn. Her neyse sonradan onu gtrdler. Ben de kendisini bir- daha grmedim. te aradan yirmi yl geti, bir gn alma odamda oturuyordum. Artk salarm aarmt. Birden ieriye arlar gibi gene bir adam girdi. Kim olduunu bir trl anlayamadm. Ama o parman kaldrd ve glerek: Gott der vater, Gott der Sohn, und Gott der heilige Geist! (*) imdi size bana verdiiniz yarm kilo fndk iin teekkr etmeye geldim. nk hi kimse,

hi bir zaman bana o vakitler yarm kilo fndk almamtr. Bir tek siz bana yarm kilo fndk; aldnz, dedi. O zaman mutlu genliimi, avluda yaln ayak dolaan zavall kk ocuu hatrladm ve sen teekkr etmesini bilen bir gensin, nk btn mrn boyunca sana ocukluunda getirdiim o yarm kilo fnd unutmamsn! dedim. Sonra onu kucaklyarak kutsadm. Alamaya da balamtm. O ise hem glyor, hem alyordu... nk, Rus'lar alanacak yerde ok zaman glerler. Ama o alyordu, bunu gryordum. imdi ise, ne yazk! Mitya, birden oturduu yerden: imdi de alyorum, Alman! imdi de alyorum, Tanr senden raz olsun! diye bard. Ne olursa olsun bu hikyecik, dinleyicilerin zerinde olduka iyi bir etki yapmt. Ama Mitya'nn lehinde olan asl etkiyi, imdi anlatacam Katerina vanovna'nn ifadesi yapmtr. Hem zaten dechare tanklar, yani savunma avukatnn gsterdii tanklar sorguya ekilmeye balaynca, kader birden, hatta cidd olarak Mitya'ya glmeye balad. Hem de asl alacak olan, bunun savunma makam iin bile beklenmedik bir ey olmasyd. Ama Katerina vanovna'dan nce Alyoa sorguya ekildi. Onun da syledikleri, savcnn ileri srd en nemli noktalardan birine kar, artk olumlu etki yapan bir tanklk olmutu. C) Teslis denilen Hristiyanln temel prensibi. Buna gre Tanr; baba, oul ve Ruhlkuds'tr. (Burada Almanca olarak syleniyor). KARAMAZOV KARDELER 337 IV TAlih MTYA'YA GLYOR Bu, Alyoa iin bile hi beklenmedik br eydi. Tanklk etmek iin artld vakit, kendisine yemin ettirilmedi ve hatrlyorum ki, daha sorgusunun balangcnda taraflarn hepsi ona kar ok yumuak, hatta sana yakn bir tavr takndlar. Belliydi ki, bu iyi bir gen olarak tannmasndan ileri geliyordu. Alyoa, gsterie bavurmadan alak gnll ve arbal bir tavrla ifade veriyordu ama, verdii bu ifadelerde zavall aabeyine kar duyduu scak yaknlk aka belliydi. Sorulardan birine karlk verirken, aabeyinin karakterini tanmlayarak, onu belki de zincire vurulmaz, hrslarnn tutsa, ama ayn zamanda soylu, gururlu, yksek bir vicdana sahip, hatta eer kendisinden fedakrlk istenirse, kendisini bile feda etmeye hazr bir insan olarak tantt. Bununla birlikte, son gnlerde aabeyinin hem Gruen-ka'ya olan tutkusundan hem de babas ile rakip duruma dt iin, dayanlmaz bir durumda bulunduunu da aklamaktan geri kalmad. Ama aabeyinin babasn soymak amac ile ldrm olabileceinin ileri srlmesine bile mthi bir fke ile kar kt. Buna ramen o bin rublenin aabeyinin zihninde garip bir engel haline geldiini, Mitya'nn bu paray mirastan kalan bir pay olarak kendisine ait saydn, yleyken babasnn kendisini aldatarak bu paray ondan saklam blduunu ileri srdn, hatta bu paradan sz alnca karna hi de dkn bir insan olmad halde ileden karak delirecek hallere geldiini kabul etmek zorunda kald. Savcnn iki hanmefendi dedii Gruenka ile Kat-ya'nn rakiplii konusunda ise belirsiz karlklar verdi. Hatta bir ya da iki soruya hi karlk vermek istemedi. Savc: Aabeyiniz hi olmazsa size, babasn ldrmek niyetinde olduunu sylemedi mi? diye sordu. Bu soruya gerekli Bulursanz karlk vermiyebilirsiniz. Alyoa: Aktan aa sylemedi, diye karlk verdi. Peki, ne ekilde syledi? mal olarak m?338 KARAMAZOV KARDELER Bana bir ok kez, babama, kar, iinde bir nefret duyduunu ve... dayanamyacak bir duruma geldii bir anda... nefretinin hereyi at bir srada... onu belki de ldrebileceini sylemitir. Peki, siz, kendisinden bunu iittiiniz vakit, buna inandnz m? Korkarm ki evet. Yalnz, her zaman stn bir varln onu o uursuz anda kurtaracana gveniyordum. Gerekten de kurtarmtr. nk babam ldren o deildir. Alyoa, szn kesin bir tavrla ve btn salona duyuracak kadar gr bir sesle bitirmiti. Savc, yarn baladn haber veren boru sesini duyan bir sava at gibi irkildi. una inann ki, bu kannn iten geldiine tam olarak inanyor ve onun zavall aabeyinize kar duyduunuz sevgiden ileri geldiini ya da bu sevgiye bal olduunu ileri srmyorum. Ailenizde meydana gelen felkete, kendinize gre bir adan baktnz, daha nceki soruturmadan tr artk bizce bilinmektedir. Sizden saklyacak deilim; bu grnz, apayr bir grtr ve savcln bakalarndan alm olduu ifadelere tm olarak aykrdr. Bu yzden size artk srarla unu sormak gereini duyuyorum: Dncelerinizi ynelten ve sonunda sizi, aabeyinizin susuz olduuna ayn zamanda, daha nceki soruturmada aka sululuunu ileri srdnz kiinin gerekten katil olduuna inandran hangi delillerdir? Alyoa, sakin bir tavrla ve alak sesle: Daha nceki soruturmada, yalnz sorulara karl* verdim. Dorudan doruya Smerdyakov'u sulamak niyetinde deildim. yleyken sulu olarak onu ileri srdnz, deil mi Aabeyim Dimitriy'in szlerine bakarak, ondan sz ettim. Daha soruturmadan nce bana, aabeyimin tevkifi s rasnda olup bitenleri ve kendisinin o zaman Smerdyakov u sulu olduunu sylediini anlattlar. Aabeyimin susuz duuna kesin olarak inanyorum. Madem o ldrmedi, o de... ille O halde Smerdyakov ldrd, yle mi? Peki ama. neden Smerdyakov diyorsunuz? Ve nasl oluyor da, aa , nizin susuz olduuna bu kadar kesin karar verebiliyorsa KARAMAZOV KARDELER '339 Aabeyime inanmamazlk edemezdim. Bana yalan sy-ni biliyordum. Yznden bana yalan sylemediini Alyordum.

_- Yalnz yzne bakarak m anladnz bunu? Btn delilleriniz bundan m ibaret? Bundan baka delilim yoktur. Peki Smerdyakov'un sululuunu ileri srdnz vakit bunu, gene aabeyinizin szlerinden ve yzndeki ifadeden baka bir delile dayanmadan m sylemitiniz? Evet, baka bir delilim yoktu. Savc sorularn burada kesti. Alyoa'nn verdii karlklar., dinleyicilerde neredeyse bir hayal krkl uyandrmt. Smerdyakov iin daha mahkeme balamadan nce sylentiler dolayordu. Birileri bir eyler iitmiti. Birinin bir bakasn sulad syleniyordu. Alyoa'dan sz ediliyor, onun aabeyi lehine ve uan sulu olduunu gsteren olaanst bir sr deliller toplad ileri srlyordu. Oysa sann kardei olarak duymas bu kadar normal olan ve ahlk bakmndan nemli saylabilecek bir takm kanlardan baka hibir delili yoktu. Ama o srada Fetyukovi sorulara balad. Alyoa'ya, sa-nn, babasna kar duyduu fkeden ve onu ldrebileceinden ne zaman sz ettiini sordu. Bunu felketten nceki son grmelerinde iitip iitmediini renmek istedi. O vakit Alyoa birden irkilir gibi oldu. Sanki ancak simdi aklna bir ey gelmi, ancak o anda dncelerini toparlamt: imdi birey hatrlyorum, neredeyse bsbtn unut-mutum bunu! Ama, o zaman bana yle belirsiz olarak grnyordu ki, imdi ise... Sonra Alyoa, herhalde kendisi de ilk olarak o anda akna gelen bu dnceye kendini kaptrarak, heyecanla, Mit-ya Ne son grmeyi yaptklar akam, manastra giden yol , aacn dibinde, onun gsn, gsnn st ks-' yumruklayarak birka kez namusunu temize karmak iin elinde bir vasta bulunduunu, kendisini temize ka-racak olan eyin, ite orada, gsnn zerinde olduunu sylediini hatrlad... Szne devan ederek: o zaman, onun gsn yumruklarken, yreinden Atiini sanyordum, dedi. Onu bekleyen o utan verici, iin340 KARAMAZOV KARDELER o korkun, o aklamak cesaretini bile bulamad durumdan kendisini kurtaracak gc ancak yreinde bulabileceinden sz ettiini sanyordum. tiraf edeyim, o srada babamdan sz ettiini ve ona gidip kimbilir nasl bir tecavzde bulunacan dnmekten tr utancndan tepeden trnaa titrediini dndm. Oysa aabeyim o srada, gsnde bir eyi iaret ediyordu! Hatrlyorum ki, daha o anda zihnimden bir dnce geti. Kalbin, gsn o noktasnda deil de, daha aada olduunu, onun ise daha yukarda bulunan bir yeri, boynunun hemen altnda olan noktay yumruk-ladm dndm, sanki o noktada bir eye iaret ediyormu gibiydi. O anda bu dnce bana sama grnd. Oysa belki aabeyim o anda o bin be yz rublenin sarlp dikildii bez parasn iaret ediyordu! Mitya oturduu yerden: Evet oydu! diye bard. Gerekten yleydi Alyoa! O srada ite o bez parasn yumrukluyordum! Fetyukovi sakinlemesi iin yalvararak acele ile Mitya'-ya doru atld. Ayn zamanda Alyoa'nn ifadesine sarld. Kendi ansnn heyecanna kaplm olan Alyoa, ateli ateli konuarak tahminlerini ileri sryordu; ona gre, Mitya iin asl utanlacak ey, zerinde Katerina vanovna'ya olan borcunun yars, yani geri verebilecei bin be yz ruble varken, hereye ramen, borcunun bu yarsn ona vermeyip, bir baka ie kullanmaya, daha dorusu eer kabul ederse. Gruenka'y bu parayla gtrmeye karar vermesindeydi. Alyoa birden heyecana kaplarak: Evet, yle oldu, tam sylediim gibi oldu! diye bara bara konuuyordu. Aabeyim o srada bana bararak, utancnn yarsndan, evet yarsndan (bu .yarsndan szn birka kez tekrarlamt) kurtulabileceini, ama karakter bakmndan bunu yapamayacak kadar zayf olduunu.. bunu yapacak gc kendinde bulamayacan nceden bildiini syledi! Fetyukovi sabrszlkla: Kesin olarak, gsnn gerekten o noktasn dvdn hatrlyorsunuz, yle mi? diye soruyordu. Aka ve kesin olarak hatrlyorum. nk, o madem kalp daha aada, o halde ne diye gsnn o ka dar yukarsnda olan bir yerine vuruyor? diye dndm KARAMAZOV KARDELER 341 Ama o zaman dncem bana sama grnd... Bunu hatr-jyorum evet, sama grndn hatrlyorum... Bir an iinde zihnimden gelip geti. Onun iin imdi de hatrladm ite. Hem bunu imdiye kadar nasl unutabildim, bilmiyorum! Aabeyim, o bez parasn, kendini kurtaracak bir areye sahip olduunu belirterek iaret ediyordu. Ama bu bin be yz rubleyi geri vermeyeceini de ima ediyordu! Mokro-ye'de tevkif edildii zarnan da biliyorum ki, bunu (bana sonradan sylediler!) mr boyunca yapm olduu en rezilce davrann, Katerina vanovna'ya olan borcunun yansn (gerekten yarsndan sz etmi) geri verebilecek durumdayken, onun karsnda bir hrsz durumuna dmemek elin-deyken. gene de paray geri verip parasz kalmaktansa, onun gznde bir hrsz olarak kalmay tercih etmesi olduunu bara bara sylemi! Alyoa, szlerini: Ah, bu bor yznden ne kadar znt ekmitir! Bu bor yznden kendine ne kadar eziyet etmitir! diyerek bitirdi. Tabi ie savc kart. Alyoa'ya btn bunlarn nasl olup bittiini anlatmasn rica etti, birka kez srarla: Sank gsn dverken gerekten bir eyi iaret ediyor gibi miydi? Belki de sadece gsn yumrukluyordu. Ne dersiniz? diye sordu. Alyoa: Zaten yumruklamyordu! diye yksek sesle karlk verdi. Tam anlamyla parmaklan ile iaret ediyordu. te uray, taa yukary iaret ediyordu... Nasl olup da su ana kadar aklmdan kt!...

Bakan, Mitya'ya dnerek verilen ifade konusunda bir ey syleyip, sylemeyeceini sordu. Mitya hereyin. gerekten hereyin yle olduunu, gerekten gsnde boynunun hemen alt tarafnda tad o bin be yz rubleyi iaret ettiini ve bu iin tabi ok rezilce bir ey olduunu syledi. nkr etmiyorum, rezilce bir eydi! Btn mrmce yaptm eyler arasnda, en rezilcesi buydu! diye bard. O srada bunlar geri verebilirdim, yleyken vermedim. Onun Sznde bir hrsz kalmay tercih ettim. Yalnz vermemek olsa gene iyi, asl rezalet bu paralar geri vermeyeceimi nceden bilmemde! Haklsn Alyoa! Teekkr ederim!342 KARAMAZOV KARDELER Alyoa'nn sorgusu bylece bitti. zerinde durulmas gereken ve nemli olan uydu ki, hi deilse bir tek olay, diyelim ki, ok kk de olsa bir tek delil, daha dorusu delil yerine geecek bir ima eklinde de olsa sylenen bu sz, sann daha nceki soruturmasnda, Mokroye'de bunlar be-nimdi dedii o bin be yz rublenin sakl olduu bez parasnn da, o bez parasnn iindeki parann da varln ileri srerken yalan sylemediini, bir parack olsun aa vurmu oluyordu. Alyoa sevinerek, kpkrmz olmu bir halde, iaret edilen yeri gsterdi. Ondan sonra da uzun bir sre kendi kendine: Bunu nasl unutabilirdim? Nasl unutabilirdim! Nasl da birden aklma geldi! diye sylenip durdu. Katerina vanovna'nn sorgusu balad. Kendisi daha grnr grnmez, salonda olaanst bir hava esti. Hanmlar tek sapl gzlklerine, drbnlerine sarldlar. Erkekler kmldamaya baladlar. Hatta bazlar daha iyi grebilmek iin yerlerinden kalktlar. Sonradan herkes, 'gen kadn ieri girer girmez, Mitya'nn birden mum gibi sapsar olduunu ileri srmt. Gen kadn tepeden trnaa siyahlar iinde, tevazu ile ve hemen hemen ekingen bir tavrla, kendisine gsterilen yere yaklat. Yznden heyecanl olup olmadn anlamaya imkn yoktu. Ama karanlk, somurtkan baknda aka bir kararllk seziliyordu. unu da belirtmeli ki, sonradan biroklar, o anda alacak kadar gzel grndn syleyeceklerdi. Gen kadn yavaa, ama btn salona duyuracak kadar seik bir ekilde konumaya balad. Son derece sakin konumas vard ya da belki sakin grnmeye alyordu. Bakan sorularna ihtiyatl bir ekilde, sanki yarasna dokunmaktan korkuyormus gibi ve urad felkete sayg gstererek, byk bir nezaketle balamt. Ama Katerina vanovna, ona sorulan bir soru zerine kendiliinden daha ilk szlerde, sankla nianl olduunu aklad. Sonra da alak sesle: Kendisi beni terkedinceye kadar nianl kaldk, diye ilve etti. Kendisine Mitya'ya akrabalarna gndermek zere verdii o bin rubleyi sorduklar zaman, kesin bir tavrla: Ben ona bu paray doru postahaneye gtrmesi iin KARAMAZOV KARDELER 343 vermedim dedi. O srada paraya ok ihtiyac olduunu seziyordum... Bu bin rubleyi ona, eer isterse bir ay iinde gndermesi art ile verdim. Sonradan bu bor yznden kendi kendine bouna ac ektirdi. Gen kadna sorulan tm sorular ve onun verdii tm karlklar kelimesi kelimesine vermiyorum, sadece szlerindeki anlam zetleyerek belirtmeye alyorum. Sorulara karlk vermeye devam ederek: Kesin olarak inanyorum ki, nasl olsa babasndan paray alr almaz, bu bini gndermeye frsat bulacakt. karc olmadna ve drstlne... para konularnda... gsterdii byk drstle daima inanmmdr. Babasndan bin ruble alacana kesin olarak gveniyordu ve bunu birka kez bana sylemiti. Babas ile onun arasnda bir anlamazlk olduunu biliyordum. Her zaman da, evet bu gne dek her zaman, babasnn hakkn yemi olduuna inanm simdir. Kendisinin babasn tehdit eder ekilde konutuunu hi hatrlamyorum. Hi deilse benim yanmda, hi bir zaman hi bir tehdit savurmamtr. Eer o zaman bana gelmi olsayd, ben hemen, bana borlu olduu o uursuz bin ruble yznden duyduu endieyi giderirdim. Ama artk bana uramyordu... Ben ise... yle bir duruma drlmtm ki... onu artamazdm. Birden szlerine: Hem bu bor yznden ondan herhangi bir hak isteinde bulunamazdm, diye ekledi ve sesi kararl bir ifade ile nlad: Ben de bir vakitler ondan bin rubleden ok daha byk bir para yardm grmmdr! stelik o zaman bir gn olup borcumu deyebileceim bir duruma geleceimi aklmdan bile geirmediim halde, bu yardm kabul ettim... Sesinin tonunda garip bir meydan okuyu seziliyordu. te o srada soru sorma sras Fetyukovi'e geldi. Fetyuko-vi, olumlu etki yapacak bir eyle karlaacan hemen hissederek, gen kadn rktmeden yavaa: Bu dediiniz, daha tanklnzn banda oldu, deil mi? diye sordu. unu parantez iinde syleyeyim ki, kendisi Petersburg'-dan, Katerina vanovna tarafndan artldg halde, gene de Mitya'nn daha o kentteyken gen kadna verdii be bin344 KARAMAZOV KARDELER ruble ile o yerlere kadar eili olay konusunda hi bir ey bilmiyordu. Katerina vanovna, ona bunu sylememi, olay kendisinden gizlemiti. alacak bir ey daha vard. Kesin olarak denilebilirdi ki, Katerina vanovna'nn kendisi de son dakikaya kadar bu olay mahkemede anlatp anlatmayacan bilemiyor, bu konuda kendisine ilham gelmesini bekliyordu. Hayr, o dakikalar hi bir zaman unutamam! Gen kadn anlatmaya balamt. Hereyi anlatt. Mitya'nn Alyoa'ya anlatt tm olay o yerlere eilisin nedenlerini, babasnn durumunu, kendisinin Mitya'nn evine gidiini, hereyi olduu gibi aklad. Hem de bunlar sylerken, Mitya'nn, kzkardei vastasyla paray almak iin Katerina vanovna'-y gnderin diye bir teklif yapm olduu konusunda bir tek sz bile sylemedi. Yksek bir cmertlik gstererek, bunu saklad ve hi bir etki altnda kalmadan, kendiliinden, yapm olduu bu fedakrlkla, bireyler olacan umut ederek... ondan para istemek zere, gen subayn evine kotuunu aka sylemekten utan duymad. Bu insan sarsan bir eydi. Onu dinlerken btn vcudum buz gibi olmutu. Tiril tiril titriyordum. Koca salon, her szn can kula ile dinleyerek, bir lm sessizliine gmlmt. Bu, benzeri olmayan bir eydi; Katerina vanovna gibi otoriter, herkese yukardan bakan, gururlu bir gen kzn bylesine aktan aa itiraflarda bulunarak ifade vermesi,

byle bir fedakrlkta bulunmas, kendini bylesine lekelemesi olacak ey deildi. Hem de bunu niin, kimin iin yapmt? Kendisine ihanet eden, ona en byk hakareti yapan bir adam kurtarmak, kck bir ey de olsa, onun yararna olabilecek iyi bir izlenim brakabilmek iin, hi deilse, kk bir hareketle kurtuluuna yardm edebilmek iin! Gerekten de elinde kalan son be bin rubleyi, sahip olduu tm serveti veren ve hi bir gnah olmayan bir gen kzn karsnda sayg ile eilen bir subayn hayali olduka cana yakn ve ekici grnd. Ama... nedense yreimde oir sz duydum! Sonradan bu iin iftiralara yol aacan (ki gerekten sonra byle oldu!) seziyordum. Sonradan tm kentte pis pis glerek hikyenin belki de noktas noktasna doru olmadn, zellikle subayn gya sadece sayg ile eilerek gen kzn yanndan ayrlmasna izin KARAMAZOV KARDELER 345 m belirten blmn geree aykr olduunu syleyenler oldu. Bu blmde bas eylerin atlandn ima ediyorlard. Bizim bayanlar arasnla, en sayg deer olanlar bile: Hem ona, diyelim ki atlanmad, diyelim ki, herey gerekten anlatld gibi oldu, gene de bir gen kzn babasn kurtarmak iin de olsa, byle davranmas yakk alr bir ey mi oras belli deil, diyorlard. Hem Katerina vanovna gibi zeki ve hastalk derecesinde keskin grl titiz bir kadn nasl olup da nceden byle sylentilerin kacan tahmin etmemiti? Muhakkak tahmin etmitir. yleyken, hereyi sylemeye karar vermiti. Tabi, hikyenin geree uygun olup olmad konusunda, tm o kukular ancak sonradan ortaya kt. lk anda ise herkes, ama herkes ok sarslmt. Mahkeme yelerine gelince, onlar Katerina vanovna'y nerdeyse utan dolu, kutsal bir heyecan iinde susarak dinliyorlard. Savc bu konuda, kendisine bir tek soru olsun sormay gereksiz sayd. Fetyukovi gen kadnn karsnda yerlere kadar eildi. Evet, nerdeyse zafere ulam gibi bir tavr vard. Bu ifade ile birok eyler kazanlmt. inden gelen soylu bir davranla, elinde kalan son be bin rubleyi veren bir adam, sonra ayn adamn gece vakti, bin ruble almak iin babasn ldrmesi... Bunlar birbirleri il; badamayan eylerdi. Petyuko-vi hi deilse imdi hrszlk sulamasn uzaklatrabilirdi. Dava> birden yepyeni bir k altnda grnyordu. Mitya'-nz yararna bir hava esmiti. Kendisi ise... sylendiine gre, Katerina vanovna ifaie verirken, bir iki kez yerinden frlayacak olmu, sonra tekrar oturduu bankn zerine dm, iki eliyle yzn rtmt. Ama gen kadn szn bitirince birden kollarn ona doru uzatarak hkra h-kra alamakl bir sesle: Katya, beni neden mahvettin? diye bard. Sonra, btn salonu nlatrcasna hkra hkra alamaya balad. Ama hemen sonra kendini toparlad ve gene: imdi artk kurtulanam! diye bard. Sonra, oturduu yerde donmu gibi, dilerini skm, kollarn da gsnn zerinle ha eklinde kavuturmu olarak hareketsiz kald. Katerina vanovna salonda kalm ve kendisine gsterilen iskemleye oturmutu. Yz sararmt, 346 KARAMAZOV KARDESLeR gzlerini yere indirmi olarak oturuyordu. Yaknnda bulunanlar, gen kadnn uzun bir sre stmaya tutulmu gibi titrediini anlattlar. Sorguya ekilmek zere Gruenka ieriye girdi. imdi, birden meydana gelen ve belki de gerekten Mit-ya'y mahvetmi olan felketi anlatmann sras geliyor. nk, una inanyorum ki (herkes ve tm hukukular sonradan yle olduunu sylemilerdir) eer bu olay meydana gelmeseydi, sana hi deilse hafifletici bir neden tanyacaklard. Ama bunlar sonra anlatacam. Daha nce biraz Gruenka'dan sz edelim. O da salona tepeden trnaa siyahlar iinde, zerinde o harikulade gzel siyah al ile gelmiti. Bazen tombul kadnlarn yapt gibi, hafife salnarak, kayar gibi, sessiz admlarla parmakla yaklat, Gzlerini bakana dikmiti, ne saa ne sola bakyordu. Bana kalrsa, o anda ok gzeldi ve sonradan bayanlarn ileri srd gibi solgun deildi. Yine ileri srdklerine gre, yznde dikkatini bir noktaya topladn belli eden kzgn bir anlam varm. Ama ben yle sanyorum ki, sadece sinirliydi ve bizim skandallara susam halkn, hakaret dolu, merakl baklarn zerinde ar bir yk gibi hissediyordu. Gururlu, hakarete boyun emeyecek bir karakteri vard. Byle bir karakterde olanlar, herhangi bir kiiden hakaret greceklerini hisseder etmez, hemen karln vermek iin iddetli bir istek duyarak fke ile alevlenirler. Ayrca, Gruenka'nn tabi bir ekingenlii: ayn zamanda yle bir ekingenlik duyduu iin de, iten gelen bir utanc vard. Bu bakmdan szlerinin bazen fkeli, bazen hakaret dolu ve kaba olmasna, bazen de hele kendisini sulad, kendisini sorumlu olarak grdn belirttii sralarda birden sesinde bir itenlik duyulmasna amamak gerekir. Bazen de sanki kendisini bir uuruma atyormu gibi ne olursa olsun artk hereyi syleyeceim der gibi konuuyordu... Fiyodor Pavlovi ile olan ahbapl konusunda sert bir tavrla: Hepsi bo! Bana tutulduysa kabahat bende mi? dedi-Bir an sonra da: Tm su bende! Ben hem onunla, hem de teki ile hem ihtiyarla, hem de bununla alay ettim, ikisini de bu duKARAMAZOV KARDELER 347 rurna dek srkledim. Herey benim yzmden oldu, diye eklediBir ara Samsonov'a deindiler. Gruenka hemen kstah bir meydan okuyula: Ondan kime ne? dedi. O benim velinimetimdi. Akrabalarm beni evden kap dar ettikleri vakit, yalnayak dolatn sralarda beni yanma almt. Bu arada bakan olduka nazik bir tavrla, Gruenka'-ya. gereksiz ayrntlara girimeden dorudan doruya sorulara karlk vermesi gerektiini hatrlatt. Gruenka kzard, gzleri kvlcmlar sat. Paralarn bulunduu paketi kendi gz ile grmemiti, yalnz Fiyodor Pavlovi'in elinde iinde bin ruble bulunan bir paket olduunu katilden iitmiti. Yalnz, tm bunlar samayd, ben bunlara glyordum \e ne olursa olsun dnyada oraya gitmezdim! Savc: Demin katil derken kimi kasdettiniz? diye sordu. Ua, baka kimi olacak? Efendisini ldren, dn de kendiri aan Snerdyakov'u kastettim.

Tabi, ona hemen bu kadar kesin bir sulama iin elinde ne gibi deliller bulunduunu sordular. Ama onun da hi bir delili Dmad meydana kt. Dimitriy Fiyodorovi'in kendisi bana yle demiti, onun szne inann! dedi. Guenka, bunu syledikten sonra, duyduu nefretten te-Peden trnaa titrer gibi szlerine unlar ekledi: Onu mahveden, aramzdan geen kara kedidir. Herey onun yznden oldu. Ben bunu 'bilirim, diye ekledi ve sesi fke ile nlad. Kendisine gene kimi ima ettiini sordular. Kk hanm, ite bu Katerina vanovna'y. O zamanlar beni evine ard, ikolatalar ikram etti, beni elde etmek istedi, onda bir parack olsun utanma diye bir ey yoktur, ite bu kadar... Bu srada bakan artk sert bir tavrla, kulland sz-daha ll olmasn rica ederek szn kesti. Ama kadnn yrei bir kez alev almt. Artk kendini bile atmaya hazrd... Savc: Mokroye'de tevkif srasnda herkes sizin koarak br 34a KARAMAZOV KARDELER odadan ktnz grm ve btn su bende, Sibirya'ya ikimiz birlikte gideceiz! diye bardnz iitmi. Demek daha o anda onun baba katili olduuna kesin olarak inanmtnz, diye hatrlatt. Gruenka: Ben o zamanki duygularm hatrlamyorum! diye kar lk verdi. Herkes o zaman babasn ldrd! diye barp duruyordu. Ben de sulu olduumu, onun benim yzmden katil olduunu hissettim. Ama sulu olmadn syledii vakit, ona hemen inandm, imdi de inanyorum, her zaman da inanacam. O yalan syleyecek adam deildir. Soru sorma sras Fetyukovi'e gelmiti. Bu arada hatrlyorum ki. Fetyukovi Gruenka'ya Rakitin'i ve o yirmi be ruble konusunu sorarak: Bunlar ona Aleksey Fiyodorovi Karamazov'u size getirmesi iin vermisiniz dedi. Gruenka hakaret dolu, fkeli bir glle: Paray almasnda alacak ne var? dedi. Zaten benden para szdrmak iin hep gelirdi, dedi. Bazen bir ayda otuz ruble ald olurdu. Daha ok elence iin isterdi: Ben yardm etmezsem, iki iecek para bulamazd. Fetyukovi bakann iddetle oturduu yerde kmldadn farketmesine ramen, hemen bunun zerinde durdu. Bay Rakitin'e bu kadar cmerte davranmanzn nedenini aklar msnz? dedi. Nasl cmert davranmam. O benim teyzemin ocuudur. Benim annemle onun annesi zbez kardetiler. Yalnz kendisi, bunu burada hi kimseye sylememem iin yalvarp dururdu. Benimle akraba olduu iin ok utanyormu. Bu yeni aklama, herkes iin beklenmedik bir ey oldu Tm kentte, imdiye dek bunu hi kimse bilmiyordu. Hatta manastrda bile bunu bilen yoktu. Mitya'nn da bundan haberi yoktu. Anlattklarna gre, Rakitin, utancndan oturduu iskemlede kpkrmz kesilmiti. Gruenka ise, daha mahke me salonuna girmeden nce, her naslsa onun Mitya'nn za rarna ifade verdiini iitmi, bu yzden de mthi fkelen misti. Bylece Bay Rakitin'in daha nceki btn szleriszlerindeki kibarlk, klelik ile, Rusya'daki sosyal sizlik konusunda yapt btn klar, hepsi bu sefer herkesin gznde alalm, sfra inmi oldu. Fetku memnundu: ans gene imdada yetimiti. Zaten Gruenka y KARAMAZOV KARDELER 349 pek uzun sre sorguya ekmediler, hem kendisi de tabi, yeni bir ey syleyecek durumda deildi. Dinleyiciler arasnda olduka naho bir izlenim yaratmt. Gen kadn, ifadesini verdikten sonra, mahkeme salonunda Katerina va-novna'dan epey uzakta bir yere oturduu vakit, hakaret dolu yzlerce bak ona doru evrilmiti. Onu sorguya ektikleri tm sre iinde, Mitya hep susmu, sanki talam gibi hareketsiz, gzlerini yere dikmi olarak oturmutu. Tank van Fiyodorovi ieri girdi. BRDEN GELP ATAN FELKET unu belirteyim ki, van' daha Alyoa'dan nce armlard. Ama mbair, o vakit bakana tann birden rahatszlanmasndan m, yoksa herhangi bir kriz geirmesinden mi nedir, hemen mahkemeye kamayacan, ancak durumu dzelir dzelmez, istendii anda ifade vermeye hazr olduunu bildirmiti. Ama, her naslsa, bunu hi kimse iitmemiti. Olup bitenleri sonradan rendiler. van'n gelii ilk anda hemen hemen farkedilmedi: En nemli tanklar, zellikle rakip olan iki kadn, artk sorguya ekilmilerdi; dinleyicilerin merak duygusu imdilik tatmin edilmiti. Hatta biroklarnda yorgunluk belirtileri bile hissediliyordu. Daha birka tann dinlenmesi gerekiyordu. Ama bunlar da, herhalde artk aklanm olanlardan fazla ve zel bir ey aklayamazlard. Zaman geiyordu. van Fiyodorovi yarg makamna hayret edilecek bir ekilde ar ar yryerek, hi kimseye bakmadan, hatta ba-im emi olarak ve sanki somurtarak bir eyler dnyormu gibi yaklamt. Tepeden trnaa kusursuz giyinmiti, ama yz hi deilse bende, hasta olduu izlenimi yaratt: Bu yzde, sanki topraa bulanm lm deinde olan bir insann yzn andran bir hava vard. Gzleri bulankt; on-ter kaldrd, ar ar salonda dolatrd. Alyoa birden, oturduu iskemleden frlayacak oldu ve ah! diye inledi. Bunu hatrlyorum. Ama bunu da pek az kimse farketmiti.350 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 351 Bakan, ona yeminsiz bir tank olduunu, isterse ifade vermekte ya da susmakta serbest olduunu, ama ifade verecekse tabi syleyeceklerinin doru olmas gerektiini ve buna benzer eyleri syleyerek sze balayacak oldu. van Fjyodorovi, onu dinliyor, yzne bulank gzlerle bakyordu. Ama birden yznde yava yava bir glmseyi yaylmaya balad. Ona hayretle bakan bakan szn bitirir bitirmez. van birden glmeye balad. Yksek sesle: Eh, baka? diye sordu. Salonda herey sessizlie gmld. Herkes sanki bir eyler seziyordu. Bakan endieye kapld. Gzleriyle mbairi aryarak:

 Siz... belki de daha tamamen iyi olmadnz! dedi. van Fiyodorovi birden ok sakin ve saygl bir tavrla: zlmeyin efendim, salk durumum yeteri kadar iyidir, hatta size baz merakl eyler anlatabilirim, dedi. zel bir ey mi bildirmek niyetindesiniz? Bakan bunu hep ayn gvensiz bir tavrla sylemiti. van Fiyodorovi, gzlerini yere indirdi, birka saniye sustu, sonra basn kaldrarak kekeler gibi: Hayr... yle bir niyetim yok. zel olarak bildireceim bir ey yok, dedi. Kendisini sorguya ekmeye baladlar. van Fiyodorovi bsbtn isteksiz bir tavrla, mahsus kestirip atyormu gibi. hatta gittike artan garip bir tiksinti ile karlk veriyordu. Bununla birlikte syledikleri olduka anlalabiliyordu. Birok eylere, bilmiyorum diye karlk verdi. Dimitriy Fiyodorovi ile babas arasndaki hesaplardan haberi yoktu. BU konuda, bununla hi ilgili deildim dedi. Babasn ldrecei tehdidini, sann kendisinden iitmiti. Paketteki paralar ise, Smerdyakov'dan duymutu... Birden yorgun bir tavrla szn keserek: Hep ayn eyler! dedi. Yarglar heyetine zel bir ey bildiremeyeceim iin zgnm! Bakan: Gryorum ki, rahatszsnz, ve duygularnz anlyo rum... diye sze balayacak oldu. evresine, savcya, savunma avukatna doru dnd ve eer gerekli bulurlarsa onlar soru sormaya davet etti. o o srada van Fiyodorovi, bitkin bir sesle: Gitmeme izin verir misiniz, efendim? Kendimi ok rahatsz hissediyorum, diye rica etti. Sonra, izin verilmesini beklemeden, birden kendisi arkasn dnd, salondan kmaya hazrland. Ama drt adm kadar uzaklatktan sonra birden iyice dnm ve hemen kararn d'eitirmi gibi, hafife glerek gene eski yerine dnd. Ben tpk o kyl kz gibiyim sayn bakanm, dedi. Biliyorsunuz, ne derler, kz: Gnlm varsa giderim,, gnlm yoksa... gitmem diyormu ya. Hani peinden gelinlikle mi duvakla m ne kouyorlarm, kz giydirip nikha gtrmek iin... O da: Gnlm varsa giderim... Gnlm yoksa gitmem> diyormu... Bu hikyeyi bizim kabilelerden birinde anlatrlar... Bakan: Ne demek istiyorsunuz? diye sordu. van Fiyodorovi birden bir deste para kard. te, dedi. Para burda... u pakette olan para var ya, (ba ile su delillerinin bulunduu masay iaret etti.) hani urunda babam ldrdkleri para... te burada! Nereye koyaym? Bay mbair, unlar verir misiniz? Mbair tm desteyi alp bakana verdi. Bakan hayretle: Bu paralar elinize nasl geti... eer bunlar o paralarsa? diye sordu. Smerdyakov verdi bana bunlar! Katilin kendisi verdi. On akam... kendisini asmadan nce ona uramtm. Babam Mitya aabeyim deil, o ldrd. Smerdyakov ldrd... nasl ldreceini de ben rettim... babamn lmesini istemeyen var myd ki? Bakan elinde olmayarak: Sizin aklnz banzda m, deil mi? diye sordu. - in nemli yn de bu ya, aklm bamda... Hem be-nimkisi alaka bir akl, tpk sizin aklnz gibi, btn bu... iratsz heriflerin akl gibi! Birden dinleyicilere doru dnmt. Mthi bir nefret ve fkeyle dilerini gcrdatarak: Babam ldrld diye, korkuyorlarm gibi numara Diyorlar. Birbirlerine kar rol yapyorlar. Yalanclar! Hep352 KARAMAZOV KARDELER si babamn lmesini isliyorlard. tler birbirlerini yerler... Ortada bir babann katli olmasa, hepsi darlr, fke ile dalrlard... Elence istiyorlar! Ekmek ve elence!> baka bir ey dnmezler. Ho, ben de onlardan pek iyi deilim ya! Birden elleri ile bam kavrad: Sizde su var m, Tanr akna bana iecek su verin! Mbair hemen ona yaklat. Alyoa birden ayaa frlad ve: O hastadr, ona inanmayn, u anda beyin hummas geiriyor! diye bard. Katerina vanovna oturduu iskemleden ayaa frlam, dehet iinde hi kmldamadan ivan Fiyodoro'ie bakyordu. Mitya da kalkm, dudaklarnda yzn buluturan acayip bir glmseyile bir tek szn karmadan aabeyini dinliyordu. van, tekrar: zlmeyin, deli deilim! Sadece katilin! diye sze balad. Sonra nedense birden: Katilden gzel bir konuma beklenmez ki... diye ekledi ve dudaklarn bkerek gld. Savc belli bir aknlk iinde bakana don eildi. Yarglar heyeti yeleri endie ile aralarnda fsldayorlard. Fetyukovi kulaklarn dikmi, sylenenleri dikkatle dinliyordu. Salondakiler bir lm sessizlii iinde bekliyorlard Bakan birden akl bana gelmi gibi: Tank, szleriniz anlalmyor. Burada yle konuamazsnz! Mmknse sakinlesiniz, ondan sonra anlatnz eer gerekten anlatacak eyiniz varsa. Eer sayklamyorsanz... Bu aklamann doruluunu neyle ispat edebilirsiniz? iin kts de bu ya, hi bir tank gsteremem. Smerd-yakov kpei size br dnyadan... paket iinde ifadesini gnderemez. Siz de hep paket beklersiniz. Bir tane var ya yeter! Gsterebileceim hi bir tank yok... Yahz birini gsterebilirim... Bunu dnceli bir tavrla, hafife glerek sylemiti Kimdir tannz? Benim tanm kuyrukludur, sayn baskn! Onu tan' KARAMAZOV KARDELER

353 gstermem usul bakmndan uygun dmez! Le duble n'er-te point!(*) Birden glmekten vazgeerek, su- syler gibi; Siz ona bakmayn, adi, basit bir eytandr, diye ekledi. Herhalde buralarda bir yerde, ite su unsuru delillerin bulunduu masann altndadr. Oradan baka nerede oturabilir? Bakn, beni dinleyin: Ben ona, Susmak istemiyorum* dedim, o ise bana, jeolojik dzenin alt st olmasndan sz etti... samalk! Haydi, canavar serbest brakmanza... O Tan-rya vg sylemeye balam. Kendini rahat hissediyor da ondan! Onun ilh okumas sarho bir serseminin avaz kt kadar Vanka Piter'e gidince arksn sylemesi gibi bir ey olur. Oysa ben iki saniyelik mutluluk iin katrilyon kere katrilyon kilometreyi feda ederdim. siz banim nasl adam olduumu bilmezsiniz! Ah herey sizde ne kadar sama oluyor! Haydi onun yerine beni yakalasanza! Buraya bir ey iin geldim, deil mi ya... Neden, neden herey, ne varsa herey bu kadar sama oluyor? Bunu syledikten sonra, derin dnceler iindeymi gibi, ar ar gzlerini salonda gezdirmeye balad. Artk herkes heyecana kapitalisti. Alyoa, oturduu yerden frlayarak ona doru atlacak oldu. Ama mbair daha evk davranarak van Fiyodorovi'i kolundan yakalamt. ivar, mbairin yzne dik dik bakarak: Bu da ne? diye bard ve onu birden omuzlarndan yakalayarak, mthi bir fkeyle yere ykt. Ama nbetiler yetimi, onu yakalamlard, ite o za-'man avaz kt kadar barmaya balad. Sonra onu gtrrlerken de hep lklar ata ata, anlalmaz bir eyler bard durdu. Ortalk kart. Hereyi dzenli olarak hatrtamyorum, kendim de heyecana kaplmtm ve artk olanlar izleyemiyordum. Yalnz, unu biliyorum ki, herkes artk sakinletikten ve olup bitenleri anladktan sonra, mbair gene de azarknd. Oysa kendisi, tann tm sre iinde salk bakmndan iyi olduunu, doktorun bir saat kadar nce; hafif bir Baygnlk geirdii srada, onu muayene etmi olduunu, salona girmeden nce dzgn konutuunu, bu bakmadan by(') eytan mevcut deildir, anlamnda.354 KARAMAZOV KARDELER le bir eyin olacan tahmin etmenin imknsz olduunu, ifade vermek iin ille kendisinin srar etmi olduunu ayrntlaryla anlatmt. Ortalk hi deilse biraz yatmadan ve herkes kendine gelmeden nce, bu sahnenin hemen arkasndan bir baka sahne oldu, Katerina vanovna sinir krizi geirdi. Tiz sesle batryor, hkra hkra alyor, ama gitmek istemiyor, kendini oradan oraya atyor, onu gtrmemeleri iin yalvar-yordu, sonunda da birden bakana yle bard: Bir aklamada daha bulunmalym... Hemen... Hemen! te kt, mektup... aln, okuyun, abuk abuk! Bu mektubu o canavar yazd. te bu canavar! te bu yazd! Mitya'y iaret ediyordu: Babasn o ldrd. imdi greceksiniz. Bana baba-mn nasl ldrm olduunu yazm! br ise hasta... hasta, beyin hummasna tutulmu! gndr farkettim humma geirdiini! Kendinden gemi bir durumda ite byle baryordu. Mbair bakana uzatt kd ald. Katerina vanovna ise kendini iskemlenin zerine atp, yzn elleri ile kapad ve Balondan sesini iitirler diye, korkudan en kk bir inilti duyurmamaya alarak, titreye titreye, sessiz sessiz, sarslarak htara hkra alamaya balad. Vermi olduu kt, Mitya'-mn Bakent meyhanesinde yazd ve van Fiyodorovi'ta matematik bir nemi olan belge dedii mektuptu. Ne yazk ki bu mektubu gerekten matematik bir delil olarak saydlar. Bu mektup olmasayd, belki de Mitya mahvolmayacakt ya da hi deilse mahvoluu o kadar feci olmayacakt. Tekrar ediyorum, tm ayrntlar izlemek zordu. imdi bile tm bunlar bana, yle bir karklk iinde grnyor ki... Herhalde bakan, yeni vesikay hemen orada mahkeme yelerine, savcya, savunma avukatna ve jri yelerine gstermiti. Ben yalnz, tank kadn nasl sorguya ektiklerini hatrlyorum. Bakann kendisine doru dnerek yumuak bir tavrla, sakinletiniz mi?'' sorusu zerine, Katerina vanovna birden: Hazrm, hazrm! diye bard. Sonra herhalde herhangi bir nedenden tr szlerin dinlemezler diye, hl byk bir korku iinde: Her bakmdan sorularnza karlk verebilecek daym! diye ekledi. KARAMAZOV KARDELER 355 Kendisinden durumu daha ayrntl olarak anlatmasn rica ettiler: Bu mektup neydi? Onu hangi koullar altnda sanktan almt? Katerina vanovna nefesi tkanrcasna: Mektup bana cinayetten bir gn nce geldi. Kendisi ise onu daha bir gn nce meyhaneden yazm. Demek ki, cinayetten iki gn nce oluyor. Bakn, bir hesap pusulasnn arkasna yazlm! diye bara bara anlatyordu. O va-yt, benden nefret ediyordu, nk kendisi dice bir davranta bulunmu, o yaratn peinden gitmiti... Bundan baka, o bin rubleyi benden bor almt... Evet, bu bin ruble yznden, kendi yapt adilikten tr gururu incinmiti! Bu bin ruble meselesi de yle oldu: Sizden rica ediyorum, size yalvaryorum beni dinleyin: Kendisi daha babasn ldrmeden hafta nce bir sabah bana geldi. Ben, paraya muhta olduunu, bu parayla ne yapacan... ite-bu yarat avlamak ve onu uzaklara gtrmek iin istediini biliyordum. Gene de biliyordum ki, artk bana ihanet etmiti, beni brakmak istiyordu. yleyken, o vakit bu paralar kendim ona uzattm. Kendim teklif ettim ona bu parala-n. Gya Moskova'ya kzkardeime gndermesi iin... Paralar verirken de yzne baktm ve ne zaman isterse, o zaman gnderebileceini syledim. stersen bir ay sonra olsun dedim. Bu durumda gzlerinin iine bakarak, aka, o yaratkla birlikte bana ihanet etmek iin paraya ihtiyacn var, o halde al bu paralan, bunlar sana kendim veriyorum, eer bunlar kabul edecek kadar namussuzsan al onlar! demek istediimi anlamamasna imkn var myd? Ben suunu yzne vurmak istiyordum. Peki ne oldu? Paralar ald, evet ald onlar, sonra da gidip bu yaratkla birlikte orada, bir gece iinde harcad... Ama hereyi reneceimi anlamt, Anlamt! una da inanmanz isterim ki benim bu paralar ona verirken, sadece kendisini bunlar benden alacak kadar Namussuz mu, deil mi diye snadm da anlamt.

Gzleri-nin iine bakyordum, o da benim gzlerimin iine bakyor ve hereyi anlyordu. Hereyi kavramt.' yleyken ald. Alp Gtrd paralarm! Mitya birden avaz kt kadar: Doru Katya! Gznn iine bakyor ve bunu beni iin yaptn anlyordum, yleyken aldm paran!356 KARAMAZOV KARDELER Nefret edin benim gibi bir alaktan, hepiniz nefret edin! Bunu hakettim. Bakan: Sank, eer bir sz daha sylerseniz sizi dar karmalarn emrederim, diye ihtar etti. Katya titreyerek acele ile devam etti. Bu para onu zyordu. Onlar bana geri vermek istiyordu, buras doru, ama o yaratk iin de paraya ihtiyac vard. te babasn ldrd, yleyken paralar bana gene de geri vermedi, tersine onunla o kye, kendisini yakaladklar kye gitti, ldrd babasndan ald paralar orada gene elenerek har vurup, harman savurmus. Babasn ldrmeden bir gn nce ise, bana bu mektubu sarhoken yazm. Bunu hemen anladm. Bana kzgn olduu iin. Hem de bunu kimseye, hatta cinayeti ilese bile kimseye gstermeyeceimi kesin bir ekilde bilerek yazm. Baka trl olsayd yazmazd. Ondan intikam almaya, onu mahvetmeye tenezzl etmeyeceimi biliyordu! Ama okuyun, dikkatle okuyun, ltfen daha dikkatle okuyun, o zaman mektupta hereyi anlattn, hereyi pein olarak tasarladn, babasn nasl ldreceini, paralarn da odasnn neresinde bulunduunu dnm olduunu anlarsnz. Bakn, rica ederim, unu da gzden karmayn; orada bir cmle var, ldreceim! Yeter ki van buradan gitsin diyor. Demek ki nasl ldreceini artk nceden tasarlamt... Katerina vanovna zarar vermekten zevk duyarak, sinsi sinsi yarglar heyetine byle syleyerek, onlar da ayn ekilde konumaya yneltmek istiyordu. Evet belliydi ki, o uursuz mektubu en ince noktalarna kadar iyice okumu, her harfini ayr ayr ezberlemiti: Eer sarho olmasayd, bana yazmazd. Ama bakn burada herey nceden anlatlm. Harfi harfine herey! Sonradan cinayeti nasl ileyecei falan... Tam bir program vermi. rndan km olarak ite byle baryor ve tabii artk bunun kendisi iin nasl bir sonu meydana getireceini umursamyordu. Bununla birlikte, muhakkak ki, bu sonular daha bir ay nce tahmin etmiti. nk daha o zaman belki de fkeden titreyerek: unu mahkemede okusam m?> diye hayal kurmutu. imdi ise kendisini tepeden bolua brakvermiti. Hatrlyorum, galiba mektup da he KARAMAZOV KARDELER 357 men orada yksek sesle mahkeme ktibi tarafndan okundu ve herkesin zerinde derin bir sarsnt yapt. . Mitya'ya bu mektubun kendisine ait olup olmadn sordular. Mitya: Benim, benim! diye bard. Eer sarho> olmasaydm yazmazdm! Biz birbirimizden pek ok nedenlilerden tr nefret etmiizdir Katya, ama yemin ederim, yemin ederim ki, nefret ederken bile seni seviyordum. Ama sen beni sevmiyordun ! Umutsuzluk iinde parmaklarn bkerek, ototurduu yere kt. Savc ile savunma avukat karlkl olarak sorular sormaya baladlar. Hepsinin zet olarak asl anlam uydu: Sizi byle bir belgeyi daha nce saklamaya ve bundan nce bambaka bir ekilde ifade vermeye srkleyen n ey nedir? Katya, deli gibi: Evet, evet! Demin yalan syledim. Sylecediklerim hep yaland. Vicdanma, namusuma aykr olarak ; yalan syledim. Ama demin onu kurtarmak istiyordum. Berenden bu kadar nefret ettii ve beni bylesine hor grd halde! diye bard. Evet, beni ok hor gryordu. Her zaman da hor grmtr. Hem biliyor musunuz, biliyor musunnuz... benden o vakit verdii o para iin ayaklarna kapandm zaman, o anda nefret etmeye balamtr. Bunu farketmitim... Hemen hissetmitim bunu. Ama uzun bir sre kendi dnceme inanamadm. Ka kez gzleri ile: Ne olursa olsun, o vakit sen benim ayama geldin! diyordu. Evet, i anlamamt! Hi. bir ey anlamamt. Neden o vakit koup o ona geldiimi anlamad? nk o yalnz hereyde adilikten phe edecek adamdr! Benim hakkmda kendisinden pay bieerek yargda bulunuyordu. Herkesin kendisi gibi olduunu sanyordu. Katya bunlar artk bsbtn kendini yitirmi olarak ve mthi bir fkeyle dilerini skarak sylemiti. . Ama benimle sadece mirasa konduum iicin evlenmek istemedi. Evet, onun iin onun iin! Ben daima bunun byle olduundan phe etmiimdir! Ah, o ne canavardr! Tm mrmce, onun karsnda, o gn evine gitmi olduum iin utantan tiril tiril titreyeceimi bu yzden daima beni hor Sorabileceini ve bu bakmdan benden stn durumda olacadnmtr. te bunun iin benimle evlenmek iste-yle olmutur, hepsi yle olmutur! (Onu sevgiyle358 KARAMAZOV KARDELER sonsuz bir sevgiyle yenmeye altm. Hatta ihanetine bile gz yummak istedim. Ama hi bir ey, hi bir ey anlamad. Zaten o bir ey anlayabilir mi? O bir canavardr! Bu mektubu ertesi gnn akam aldm. Bana meyhaneden getirmilerdi onu. Oysa, daha o sabah, daha o gnn sabah hereyini balamak istiyordum. Hereyini hatta ihanetini bile! Tabi bakan ve savc onu sakinletirmeye alyorlard. Kesin olarak inanyorum ki, hepsi belki de onun byle kendini yitiriinden yararlandklar ve bu eit aklamalarn dinledikleri iin utan duyuyorlard. Ona durumunuzun ne kadar ar olduunu anlyoruz. nann ki, biz de duygulu insanlarz gibi szler sylediklerini hatrlyorum. yleyken, kriz geiren ve kendini bsbtn yitirmi olan kadnn azndan bu ifadeyi almaktan geri kalmadlar. Gen kadn sinirlerinin bu kadar gergin olduu anlarda bile, zaman zaman iten gelen alacak bir ak yreklilikle van Fiyodorovi'in tm o iki ay iinde aabeyini, o canavar, o katili kurtarmak iin nasl delirecek hallere geldiini anlatt. Yksek sesle: Kendi kendine eziyet ediyordu! diye anlatt. Hep onun suunu kltmek istiyor, kendisinin de babasn sevmediini aklyor, belki kendisinin de babasnn lmn istediini ileri sryordu. Evet, onun yksek, ok yksek bir vicdan vardr! Vicdanl olduu iin kendini perian etti! Bana hereyi aklyordu, hereyi! Hergn bana geliyor, tek dostu olarak benimle konuuyordu.

Birden gzleri kvlcmlar saarak, meydan okur gibi: Onun tek dostu benim, bu eref bana aittir! dedi kendisi. Smerdyakov'a iki defa gitmitir. Bir gn bana gelip; Eer aabeyim deil de Smerdyakov ldrseydi, (nk burada herkes cinayeti Smerdyakov'un ilediini ileri srmtr) o zaman belki ben de suluyum. nk Smerdyakov babam sevmediimi biliyor ve belki de benim babamn lmesini istediimi dnyordu. dedi. O zaman bu mektubu karp ona gsterdim, o da cinayeti aabeyinin iledii kansna vard; bu kan onu bsbtn mahvetti. Kendi z kardeinin bir baba katili olmasna dayanamyordu! Daha bir hafta nce bu yzden hastalandn farkettim. Son gnlerinde, bizde otururken hep sayklyordu. Zihninin buland?1" KARAMAZOV KARDELER 359 n farketmitim. Yrrken sayklyordu. Bu halde sokaklarda dolatn bile grmler. Dardan gelen doktor, benim ricam zerine gn nce onu muayene etti ve neredeyse hummaya tutulmak zere (olduunu syledi. Hepsi de Onun, o canavarn yznden oldu! Dn de, Smerdyakov'un ldn rendi... bu onu o kadar sarst ki, akl bandan gitti... Hepsi de bu canavarm yznden, hepsi de bu canavar kurtarmak iin oldu. Evet, muhakkak ki, insan bu tr konumalar, bu tr aklamalar mrnde ancak bir kez, lecei dakikada, rnein daraacna karken yapabilir. Ama Katya tam gerek benliini aklayacak bir tfrsat ele geirmiti, mrnn en nemli ann yayordu. Br vakitler babasn kurtarmak iin, ahlksz bir gen adamn ayaklarna kapanan hereyi gze alm Katya, ayn Katya'yd. Biraz nce, Mitya'y bekleyen akbeti hi deilse biraz olsun hafifletmek iin, onun soylu bir insana yakr davrann anlatarak, tm bu dinleyicilerin karsnda bir gen kz olarak haysiyetini feda eden gururlu ve iffetli Katya da gene ayn Katya'yd. imdi de gene, ayn ekilde kendini feda ediyordu! Ama artk bunu bir bakas iin yapyordu ve belki de bu baka msann> kendisi iin ne deerli olduunu ancak imdi, tam o anda ilk kez olarak hissetmi, ilk olarak bunu o anda kavramt! Gen kz van'n cinayeti, aabeyinin deil de, kendisinin ilemi olduunu acklayarak, kendini mahvettiini birden kavraynca, bana bir felket geleceinden korkarak fedakrlk gstermiti. Omu kurtarmak, onun onurunu, namusunu korumak iin kendini feda etmiti! Yalnz bir an iin korkun bir ey akla (gelebilir: acaba Mitya ile olan eski ilikilerini anlatrken, yalan m sylyordu? te akla gelebilecek tek soru bu. Hayr, hayr, ayaklarna kapanm olduu iin Mitya'nn ondan nefret ettiini bara bara sylerken, maksatl ola-rak iftira etmiyordu! Gerekten ta iten, belki de daha ayaklarna kapand anda, henz onu taparcasna seven ak yrekli Mitya'nn, kendisi ile alay ettiine, onu hor grd-re inanyordu. Zaten Kat,;ya sadece gururundan tr Mit-ya hastala varan, ve kendisine ac ektiren bir seviyle balanmt. Bu, yaral gururundan tr olmutu. Hem o sevgi aka deil, daha ok intikama benziyordu. Evet, bel360 KARAMAZOV KARDELER ki de bu ac ile kark ak, gnn birinde gerek bir aka evrilebilirdi, hatta belki de bunun byle olmas Katya'nn dnyada enok istedii eydi! Mitya ona ihanet ederek ruhunda derin bir yara amt. Gen kzn yaral ruhu bunu hi bir zaman balamayacakt. Sonunda intikam an beklenmedik bir anda gelip atmt. Bu kadar uzun bir sre hakarete uram gen kadnn iinde ac ile kark olarak biriken ne varsa hepsi, beklenmedik bir ekilde patlak vermiti. Mitya'y ele vermiti, ama kendisini de ele vermi oluyordu! Tabi daha szlerini bitirir bitirmez, gerilen sinirleri boald, hissettii o utan duygusu gen kz mahvetti. Gene kriz geirdi. Hkra hkra alayarak, lk la yere dt. Kendisini alp gtrdler. Kstya'y gtrrlerken Gruenka bir lk att ve Mitya'ya doru yle atld ki, ona engel olmaya frsat bulamadlar. Avaz kt kadar: Mitya! diye bard! O ylan kan mahvetti seni! Yarglar heyetine doru dnerek, fkeden titreye titreye: te, o kadn ne mal olduunu size de gsterdi diye bard. Bakann bir iareti zerine Gruenka'y yakalayp, salondan karmaya altlar. Grusenka kar koyuyor, kendini oradan oraya atyor, gerisin geriye Mitya'ya doru atlyordu. Mitya da avaz kt kadar bararak Gruenka'ya doru atlmt. Onu hemen tuttular. Evet, sanyorum ki, bizim gsteri merakls bayanlar memnun kalmlard: Zengin bir gsteri olmutu. Hatrlyorum, sonradan Moskova'dan getirilmi olan doktor ieriye alnd. Galiba, bakan, daha nce de mbairi van Fiyodoro-vi'e gereken yardm yaplsn diye gndermiti. Doktor, hastann ok tehlikeli bir beyin hummas krizi geirdiini, hemen oradan gtrlmesi gerektiini bildirdi. Savc ile sa~ Tunma avukatnn sorularna karlk vererek, hastann w gn nce kendisine bavurduunu ve daha o zaman, yakn hummaya tutulacan bildirerek, onu uyarm olduunu ama hastann tedaviye bavurmak istemediini syledi. Szler bitirirken: Kendisi akl bakmndan tam anlamyla sarslm rumdayd. Bana kendiliinden, uyankken hayaller grdg KARAMAZOV KARDELER 361 n, sokakta artk lm olan kiilere rastladn ve eytann her akam kendisini ziyaret ettiini syledi, dedi. nl doktor ifade verdikten sonra, gitti. Kateria va-novna'nn ibraz ettii mektup, cinayet delilleri arasna katld. Yarglar heyeti, tartmaya ekildi, sonra gelip kararn bildirdi: Mahkemeye devam edilecek! Beklenmedik bir anda verilmi olan her iki ifade de (Katerina vanovna ile van Piyodorovi'in ifadeleri) zapta geirilecektir. Artk mahkemenin bundan sonraki akn anlatacak de-filim. Zaten geri kalan tanklarn ifadeleri, herbirinin kendilerine gre zellikler tamasna ramen, daha nceki ifadelerin bir tekrarndan ve onlar destekliyen aklamalardan baka bir ey deildi. Yalnz tekrar ediyorum ki, imdi vereceim savcnn konumasnda bunlarn hepsi bir noktada birleecektir. Herkes heyecan iinde ve son meydana gelen felketle elektriklenmi gibiydi ve mthi bir sabrszlkla bir an nce iin bir zme balanmasn, taraflarn szlerini sylemelerini, sonra da kararn verilmesini bekliyordu. Belliydi ki Petyukovi, Katerina vanovna'nn ifadesinden tr ok sarslmt. Buna karlk, savc zafer kazanm bir tavr taknmt. Mahkemedeki soruturmalar sona erince, celseye hemen hemen bir saat sren bir ara verildi. Sonunda

bakan, savc ile savunma avukatnn hukuk atmas yapacaklar celseyi at. Bizim savc ppolit Kirillovi konumasna balad za-saat tam akamn sekiziydi. VI SAVCININ KONUMASI, KARAKTER TAHLLLER ppolit Kirillovi, konumasna sinirden tepeden trnaa , alnnda ve akaklarnda ter damlacklaryla ve za-zaman btn vcudunun ate gibi yandn, zaman zaman n hissederek balad. Bunu sonradan kendisi anlat-Bu konumay kendi, chef d'oeuvre'si, tm mrnn chef oeuvre'r, lmeden nce meslek hayatnda kuunun lm arks gibi bir son sz olarak kabul ediyordu! Gerekten e dokuz ay sonra tez veremden ld. Bu bakmdan eer le-362 KARAMAZOV KARDELER ceini nceden sezmi olsayd, gerekten bu benzetmeyi yap-makta hakl olacakt. Yreinde ne kadar duygu, aklnda ne kadar yetenek varsa, hepsini bu konumaya koymu, beklenmedik bir ekilde, hem meden bir cesaret sahibi olduunu hem onun da iinde bell birtakm sorunlarn dmlendiini aa vurmu oldu; artk bizim zavall ppolit Kirillo-vi'in zihni, bunlardan ne kadarn alabilirse... Syledii szler asl iten geldikleri iin etkili oluyordu. Sann sulu olduuna emir zerine deil, iten inanyordu. Onu grevi bunu emrettii iin sulamyordu ve intikam duygularn alevlendirirken, gerekten, toplumu kurtarmak arzusu ile titriyordu. Bu yzden bizim ppolit Kirillovi'e dmanca bir tavr taknm olan bayan dinleyicilerimiz bile, sonunda son derece byk bir etki altnda kaldklarn aklamak zorunda kaldlar. ppolit Kirillovi atlak, arada bir kesilen sesle sze balamt. Ama sonradan sesi abucak glendi, tm salonda nlamaya balad, konuma sona erinceye kadar da yle devam etti. Ama ppolit Kirillovi konumasn bitirdii anda, hemen orada az kalsn baylacakt. Savc: Sayn jri yeleri, ele aldmz dva, tm Rusya'da byk bir grlt koparmtr. Ama bu dvada alacak, zellikle bu kadar dehet uyandracak ne vardr? Bu bizim iin, daha dorusu bizler iin bu kadar beklenmedik bir ey mi? Biz tm bunlara o kadar alm insanlarz ki! Asl dehet verici olan bu kadar karanlk ilerin, artk bizde dehet verici olmaktan km olmalardr! te, asl dehet duymamz gereken ey, bu gibi eylere alm olmamzdr. Yoksa filancann, ya da filan kiinin bir fert olarak yapt canavarlR deil. Peki, bu gibi ilere kar, nasl bir ada yaadm belli eden ve hi de imrenilecek bir ey olmayan insanlarmz bulunduunu nceden haber veren iaretlere kar, azck lm l bir tavr taknmamzn nedeni nedir? Hereye souk, ala? bir tavrla bakmamz m? Daha bu kadar gen olduu halde erkenden ypranm olan toplumumuzun akln, hayal gc erkenden yitirmesi mi? Ahlk temellerimizin sarslm olmas m? Yoksa sonunda belki de artk bu ahlk temellerini olarak yitirmemiz mi? Bu sorunlar zmeye almayacam. Hem bunla veren eylerdir, her yurtta bunlarn zerinde dnme KARAMAZOV KARDELER 363 bunlara zlmek zorunluluunu duymaldr. Bununla birlikte, henz emekleme anda olan rkek basnmz, bugne dek topluma bu bakmdan baz hizmetlerde bulunmutur diyebilirim. nk o olmasayd, yalnz bugnk arlk hkmetinin bize balad yeni mahkeme salonumuza gelen olaylar deil, herkese ak olan sayfalarnda durmadan aklad, zincirlerini koparm iradelerin, ahlk dknlnn yol at dehet verici olaylar tam olarak renmek yle dursun, bunlardan bir parack bile haberimiz olmazd. Hemen her gn okuduumuz nelerdir? Evet, hemen hergn yle eyler okuyoruz ki, imdi sz konusu olan dva, bunlarn yannda hi kalr, hatta neredeyse olaan grlr. En nemli ey su ki: Rusya'da millete ilgilendiimiz bu cinayet dvalar, genel olarak hepimizin ortaklaa paylaaca bir felket, ayn zamanda artk glkle kar koyabildiimiz, iimize ilemi genel bir ktle iarettir. Bakn ite, ilerisi parlak yksek sosyeteye mensup, daha meslee yeni atlm bir subay, hi bir vicdan znts duymadan, bir bakma velinimeti olan kk bir memurla hizmetisini, tek memurdan ona borlu olduunu gsteren belgeyi alabilmek iin alaka, sessizce baklyor, stelik o arada yksek sosyetedeki elencelerim ve ondan sonraki kariyerime lzm olur diyerek, memurun geri kalan paracklarn da alp gtryor. kisinin boazn kestikten sonra da, giderin her iki lnn balar altna birer yastk koyuyor! br yanda cesareti iin birok nianlar alm kahraman gen, ana yol stnde velinimetinin ve komutannn an-annesini haydutasna ldryor, hem de su ortaklarn bu ie tevik ederken onlara, kadnn kendisini z olu gibi sevdiini ve bu yzden tlerine gre davranacan, hibir tedbir almayacan sylyor, su ortaklarn buna inandryor. Diyelim ki, u anda yarglayacamz adam bir canavardr, ama u anda iinde yaadmz ada, yalnz onun, lkedeki tek canavar olduunu syleme cesaretini artk kendimde bulam-yorum. Bir bakas, belki kimseyi boazlamaz, ama tpk bunu yapan gibi dnr, tpk onun duygularn tar, bylece iin- den geirdii eylerle, tpk bu adam gibi erefsiz bir kii olur. Belki de yle bir adam kendi vicdan ile babaa kalnca, kendi kendine canm, namus da neymi? Kan dkmenin g-^ olduu dncesi bir n yarg deil midir? diye sorar. birKARAMAZOV KARDELER 365 364 KARAMAZOV KARDELER Belki bu szlerim yznden beni knarlar, benim hastalkl sinirleri bozuk bir adam olduumu, korkun iftiralar savurduumu, saykladm, ii abarttm sylerler. Varsn syle-sinler, ziyan yok. Hem yle birey yaparlarsa, vallahi buna nce ben sevinirim! Evet, bana inanmayn! Bana hasta deyin, ama gene de szlerimi unutmayn: nk szlerim onda bir orannda, yirmide bir orannda bile doruysa, bu bile mthi korkun bir eydir! Bakn baylar, bakn: bizde genler tabanca ile nasl intihar ediyorlar! Hem de bunu Hamlet'e yakr biimde br dnyada bizi ne bekliyor, acaba? diye kendi kendilerine sormadan, hatta bu sorularla yakndan uzaktan ilgisi olan en kk bir eyi akllarna getirmeden yapyorlar. Sanki ruhumuzla ve bizi br dnyada bekliyen eylerle ilgili olan sorunlar, oktandr benliklerinden silinmi, yok olmu, st tamamen klle rtlm. Sonra bizdeki ahlkszla, bizde kendilerini zevke kaptrm insanlara baknz. imdi megul olduumuz dvann zavall kurban Fiyodor Pavlovi bile

onlarn yennda neredeyse hi gnah olmayan bir yavru gibidir. Oysa hepimiz onu tanyorduk. O bizim aramzda yayan, bizlerden biriydi. Evet, belki gnn birinde, bizde de, Avrupa'dakilerden stn zekl insanlar Rusya'da ilenen cinayetlerin psikololik yn zerine eileceklerdir, nk bu zerinde durmaya deer bir konudur.. Ama bu, daha baka bir zamanda, artk huzura ka-vuulduu vakit, imdi yaadmz anlarn trajik karkl daha arka plna geince, bylece onu rnein bugnk insanlarn yaptndan daha akllca, daha tarafsz bir ekilde inceleme imkn olunca yaplacaktr. imdi ise ya dehet duyuyor, ya da dehet duyuyormu gibi rol yapyoruz; oysa tersine ya iimizde hereyi alaya alan, uyuukluu ve tembelle1 gdklayan allmam, iddetli izlenimlere baylan insanla1 gibi, olup bitenlerden bir gsteri zevki alyor ya da sonunda kk ocuklar gibi karmza dikilen korkun hayali kovma iin elimizi kolumuzu sallyor, o hayal gelip geinceye kadar bamz yastn altna sokuyor, sonra da onu oyunlarda, e lencede unutup gidiyoruz. yi ama, gnn birinde hayatmza ayk insanlara yakr ekilde, dnerek yemden balamak gerekmez mi? Bir toplum olarak kendimize bir gz atmak gerekli deil mi? Toplumumu zun iinde bulunduu durumu kavramamz, ya da hi de Kavramaya balamamz gerekmez mi? Bundan nceki ada yaam yce yazar, en byk eserinin sonunda, tm Rusya'y bilinmeyen bir amaca doru rzgr gibi drt nala giden bir troyka eklinde canlandrarak, Ah, troyka, rzgr gibi giden yoyka, kim icat etti seni! diyor ve gururlu bir cokunluk iinde o yldrm gibi giden troykann karssnda, tm milletlerin saygyla yana ekildiklerini sylyor. Evet, baylar, varsn yol versinler. Varsn ekilsinler. Ama bunu saygyla yapyorlarm ya da yle yapmyorlarm, bunun nemi yok, yalnz benim mtevaz grme gre, dev sanat ya sorumsuz bir ocuk gibi gzel szler sylemek tutkusuna kaplarak ya da o zamanki sansrden korkarak szlerini bu ekilde sonulandrmtr. nk byle bir troykaya kendisinin yaratm olduu kahramanlar Sabakeyevi'leri, Nozdrev'leri ve ikovlar koacak olsak, arabac olarak kimi oturtursak oturtalm, byle atlarla hi bir yere gidemeyiz! Oysa onlar eski atlard. Bugnk atlarla boy bile lemezler. Bizimkiler daha da mthitirler. ppolit Kirillovi'in szleri bu noktada alklarla kesildi. Rusya'dan bir troyka olarak sz edilmesi hoa gitmiti. Doru sylemek gerekirse yalnz iki kii el rpmt. Bu bakmdan, bakan artk dinleyicilere dnerek, Salonu boaltrm tehdidini savurmay gerekli bile bulmad, yalnz el rpanlara sert bir tavrla bakt. Ama ppolit Kirillovi cesaret bulmutu. O gne dek hi kimse onu alklamamt: Adam bunca yldr dinlemek istemiyorlard, ama ite sonunda birden sesini tm Rusya'ya duyurmak frsatn bulmutu. Gerekten, byle birden btn Rusya'mzda kt bir n kazanan Karamazov ailesi, nedir, kimdir? Belki szlerim ar derecede abartmal, ama bana yle geliyor ki, bu ailenin tablosunda, bizim bugnk aydn toplumumuzda bulunan baz ortak unsurlar belirip kayboluyor. Evet, geri tm unsurlardan sz edilemez. Hem grnenler de sadece mikroskopik bir grnt iinde, tpk kk bir su damlasnda gnein yans-mas gibi belirip kayboluyorlar. Ama, gene de bir ey yansttr, burada toplumdan yansyan bir ey vardr. Hayatn bu kadar zc bir ekilde sona erdiren u za- saptm ve ahlksz ihtiyara, u aile babasna baKendisi, soylu bir aileden gelmitir. Hayatna da onun rmn yannda karnn doyuran fakir bir adam olarak bala366 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 367 mt. Sonradan bir rastlant sonucu olarak ve beklenmedik bir ekilde yapt evlilikle, eline ehiz olarak olduka nemli bir sermaye geirdi. Balangta adi dzenbazn dalkavuun biriydi. Zek bakmndan yetenekleri vard, hatta bunlar olduka nemli yeteneklerdi, ama hereyden nce bir faizciydi. Gryoruz ki yllar getike, daha dorusu sermayesi arttka, cesareti de artyor. Boyun eiklii, dalkavukluu yok oluyor. Geride yalnz hereyi fkeyle kmseyen, hersevle alay eden, zevkine dkn' biri kalyor.. Tam anlamyla ahlk bozulmu bir adam. Oysa olaanst bir yasama hrs var. Sonunda tm istekleri bir noktada toplanmtr. Artk hayatta cinsel zevklerini tatmin edecek eylerden baka gz hibir eyi grmemektedir: ocuklarn da yle yetitirmektedir. Bir baba olarak herhangi bir moral sorumluluu yoktur. Bu sorumluluklarla alay etmekte, kk ocuklarn evinin arka bahesinde bytmekte, hatta onlar gelip kendisinden aldklar vakit, sevin duymaktadr. Sonra da onlar tm olarak aklndan karmaktadr. htiyarn tm ahlk prensipleri bir tek szde zetlenebilir: Apres moi le delugelC) Uygar bir insan anlayna aykr olan ne varsa ondadr! Hatta toplumdan tam anlamyla dmanca uzaklamtr: Varsn btn dnya ateler iinde yansn, yeter ki ben iyi olaym! der. Durumu da iyidir, her bakmdan memnundur. Daha bu ekilde yirmi otuz yl yaamak iin byk bir istek duymaktadr. Kendi z olunu bile dolandryor! Annesinden oluna kalm olan ve ona vermek istemedii paralarla, kendi olunun elinden metresini alyor. Hayr, sann savunmasn Petersbureg'dan gelmi olan stn yetenekli meslek arkadasma Vermek istemiyorum. Doruyu olduu gibi syliyeceim. ldrlen adamn olunun yreinde ne byk bir nefret uyandrdn anlyorum. Ama bu kadar yeter! O zavall ihtiyardan artk sz etmeyelim! nk sonunda intikam alnmtr. Yalnz sunu unutmayalm ki, bu baba ada babalardan biriydi. Ha toplumumuzda, onun gibi daha birok babalarn bulunduunu sylersem, topluma hakaret etmi olmam, deil mi? Ne yazk ki. bugnk babalardan bir ou, bu baba gibi aka herseyi hie sayan alayc bir tavrla duygularn aa vurmaz (*) Benden sonra tufan. nk daha iyi terbiye grmlerdir, daha iyi yetimilerdir, daha kltrl insanlardr. Ama iin zne baklrsa, felsefeleri tpk onun felsefesi gibidir. Belki de karamsarm. Varsn yle olsun. Artk beni balayacanz konusunda nceden anlamtk ya! imdi gene nceden anlaalm: Bana inanmayn! Evet inanmayn! Ben syliyeceim, ama siz inanmyacak-sniz. yle de olsa izin verin, syliyeceklerimi syliyeyim, bylece hi deilse szlerimden bazlarn unutmazsnz. Gelelim bu ihtiyarn, bu aile babasnn ocuklarna: Biri sank mevkiindedir. Bundan sonraki szlerim hep onunla ilgili olacaktr. brlerinden ise yalnz ksaca sz edeceim. Bunlardan biri, ortancas parlak bir tahsil grm, olduka parlak bir zekya sahip, bununla birlikte artk hi bir eye inanmayan, artk pek ok eyi tpk babas gibi red ve inkr etmi, ada genlerden biridir. Hepimiz szlerini dinlemiizdir. Sosyetemizde dosta kabul edilmitir. Zaten dncelerini

saklamyordu. Hatta tersine, onlar aklyordu. Bu da bize, imdi onun hakknda herhangi bir kii olarak deil de, sadece Karamazov ailesinin bir ferdi olarak olduka ak bir ekilde konumak cesaretini vermektedir. Dn burada kentin br ucunda, grlen dava ile byk bir ilgisi olan ve Fiyodor Pavlovi'in ua, hatta belki de meru olmayan olu, Smerdyakov adnda hasta, geri zekl bir adam intihar etmitir. Bu adam, daha nceki soruturmada, sinir krizleri iinde, gzya dkerek bana tvan Fiyodorovi'in ahlk konusunda hi bir snr tan-mamasyla kendisini dehet iinde brakm olduunu anlat-k Kendilerine baklrsa, dnyada her ey ho grlmeli ve bundan byle hi bir ey yasak edilmemeliymi. te bana tap byle eyler retiyorlard! dedi. Bana yle geliyor ki, o geri zekl adam, kendisine retilen bu prensibe akln takm, sonunda iyice karmtr. Bununla birlikte, tabi zihninin bozulmasnda sara hastalmn ve evlerinde meydana gelen tm o korkun felketin de etkisi vardr. Yalnz o geri zekl adamn szleri arasnda, kendisinden ok, ama ok daha zeki bir adama yakr, ilgi ekici bir sz vard. Bu sz onun iin belirtiyorum. Bana: Fiyodor Pavlovi'in oullan arasnda karakter bakmndan kendisine benziyen biri varsa, o da van Fiyodorovi'tir! demiti. Balam olduum karakter tahliline devam etmeyine nezaketsizce bir davran saydm iin burada kesiyorum. Evet,368 KARAMAZOV KARDELER bir bayku gibi gen bir varla yalnz felketini bildirmek ya da ilerisi ile ilgili baka sonular karmak istemiyorum. Bugn, bu salonda grdk ki, daha gen olan o yrekte, hl gl bir geree ballk vardr ve aile balar, henz gerekten bozulmu olan dncelerinden ok soydan gelen ahlk deerlerini kmseme alkanlnn ve inanszln yk altnda tam olarak ezilmi deildir. Gelelim br oluna: Bu olu, aabeyinin hereye karanlk bir adan bakan bozulmu dnya grnn tam tersine, bir eylere drt elle sarlmaa, baka deyile bizim dnrleri bol aydn evrelerimizin teoriye merakl topluluklarnda moda olan gsterili bir szle, halkn zne drt elle sarlmaa alan, dinine bal, uysal ve henz delikanl denecek yata bir gentir. rnein, bakn: manastra da tm varl ile balanmtr. O kadar ki, neredeyse rahip olmak zere salarn kestire-cekti. Bana yle geliyor ki, bu delikanlda bizim zavall toplumumuzda birok insanlarn duyduu o rkek mitsizlik, daha bu yata uyanmtr; bu tip insanlar, toplumun deerlerini alaya alma eiliminden ve ahlkszlndan korkup, yanllkla tm ktlklerin Avrupa'dan gelen kltrden doduunu sanarak, tpk hayaletlerden korkan ve anlarnn kupkuru gsnde, hi deilse biraz olsun uyumak iin iddetli bir arzu duyan ocuklar gibi, kendi deyimleriyle Anavatann barna, yurdun ana kucana atlmaktadrlar. Hatta kendilerine korku veren o mthi olaylar grmemek iin, mrlerinin sonuna dek bile uyumaya hazrdrlar. O iyi kalpli, yetenekli delikanlya en iyi dileklerde bulunuyorum. Dilerim ki, onun krpe, temiz yreklilii ve halkn dayand temellere inme eilimi, sonradan ok kez olduu gibi, moral bakmndan ktmser bir mistisizme ya da kaskat bir milliyetilie dnmesin. nk bu iki zellik, belki de aabeyine ac ektiren ye aba sarfetmeden elde edilmi bir Avrupa kltrnn yanl anlalmasndan doan vakitsiz bir bozulmadan daha tehlikelidir. Milliyetilik ve mistisizm szlerinden sonra, gene iki kiinin el rpt duyuldu. Ondan sonra da, artk ppo Kirillovi kendini iyice kaptrd. Geri tm bunlar grlen dava ile pek az ilgili eylerdi. Ayrca olduka kolay anlalmayan belirsiz eylerdi. Ama veremli ve yrei fke dolu adam. mrnde bir kez olsun iini boaltmak iin dayanlmaz bir KARAMAZOV KARDELER 369 istek duyuyordu. Sonradan bizim kentte anlatldna gre ppo-lit Kirillovi'in, van. Fiyodorovi'in karakterini tahlil ederken, nezaketsizce davranmasnn nedenini, herkesin iinde yaptklar tartmalar srasnda gen adamn onu bir iki kez bozmas, ppolit Kirillovi'in de bunu hatrlayarak, imdi intikamn almak istemesiydi. Ama byle bir sonu karmak doru mu, bilmiyorum. Her neyse imdiye kadar syledikleri sadece bir nszd. Sonraki konumasnda gittike daha ak olarak ve daha yakndan konuya deindi. ppolit Kirillovi: te, ada aile babasnn nc olu da burada, sank mevkiinde karnzda oturuyor! diye devam etti. yi davranlar, yaants ve yapt iler hep nmze serilmi: Saati alnca her ey alm, her ey meydana km. Kendisi kardelerinin Avrupallamas ve halkn mill ilkelerine sa-rlmasj-mn tam tersine, Rusya'nn z varln yanstyor gibidir. Ama tm Rusya'y, tm Rusya'y deil! Allah korusun, tm Rusya'y yanstsayd ne yapardk! yleyken burada ana vatann derinliklerinden gelen bir ey var, bunu hissediyoruz, korkusunu duyuyoruz, evet, burada da kendisini yanstan halktr, ana vatandr. Evet, hepimiz iten gelen duygularmzn esiriyiz. Hepimiz hayret edilecek bir iyilik ve ktlk karmyz. Kltre de, Schiller'e de z. Ama ayn zamanda meyhanelerde azyor, birlikte iki itiimiz sarholarn sakallarn yoluyoruz. Evet, iyi kalpli, ok iyi kalpli oluruz; ama ancak kendimizi iyi ve ok rahat hissettiimiz zaman! En yk-sekt ideallere bile kendimizi frtna gibi kaptrrz. Tam anlamyla bir frtna gibi! Ama bir artla, o idealler bize gkyznden kendiliklerinden yasnlar ve en nemlisi bize bedavaya, evet bedavaya mal olsunlar! Yeter ki, onlar iin bir ey demiyelim! demekten hi holanmyoruz. Oysa bireyler almaktan ok holanrz. Hem de her konuda yledir. Evet, versinler, bize dnyann akla gelebilecek tm nimetlerini versinler! Tam anlamyla elde edilebilecek tm nimetleri! Daha azna raz olmayz. Ayrca keyfimize hi bir ekilde karmaynz. O zaman ne kadar iyi, ne kadar mkemmel insanlar olduumuzu ispat ederiz. A gzl deiliz. Hayr deiliz ama, bize para veriniz. Daha ok, daha ok, mmkn olduu kadar ok para veriniz. O zaman nasl cmerte, ad bir madenden baka bir 370 KARAMAZOV KARDELER ey olmayan paray kmseyerek, ondan nefret ederek, lgnca elenir ve bir gece iinde nasl har vurup, harman savurduumuzu gsteririz! Ama bize para vermezlerse, o zaman; onu nasl bulabileceimizi gsteririz. Yeter ki onu almak iin, iimizde byk bir istek olsun! Her neyse tm bunlar sonradan srayla gzden geireceiz. Her eyden nce demin, ne yazk ki, yabanc asll sayg deer ve sayn bir yurttamzn dedii gibi, arka avluya yalnayak, ba kabak atlm zavall bir ocuk var! Tekrar ediyorum, san savunmay kimseye brakacak deilim! Sulayan da, savunan da ben olacam. Evet, biz de insanz. Biz de insan yrei tayoruz. Biz de baba ocanda ocuklukta edinilmi ilk izlenimlerin karakter zerinde nasl bir etki yapacan tartabiliriz. Ama ite o ocuk, artk bir

delikanl, gen bir adam, bir subay olmutur. Bu srada kendisini, ar davranlar ve birini delloya davet ettii iin, usuz bucaksz Rusya'mzn uzak snr kentlerinden birine sryorlar. Orada grevliyken kendini elenceye kaptryor, eh artk tabi byk gemiye byk deniz ister. Bizim paraya ihtiyacmz var. Her eyden nce paraya! Bylece uzun tartmalardan sonra, babas ile son olarak alt bin ruble zerinde anlamaya varyorlar, paralar da kendisine gnderiliyor. Bu arada unu belirteyim ki, kendisi bu paraya karlk bir belge de vermitir. Bu alt bin rubleyi aldktan sonra, mirasn geri kalan ksmndan artk hemen hemen vazgetiini, bu konuda babasna kar mahkemelere bavurmayacan aklayan bir mektubu vardr. te bu srada karakter bakmndan ok yksek ve iyi yetimi bir gen kzla karlayor. Evet, ayrntlara tekrar girecek deilim. Bunlar biraz nce iittiniz. Bu iin iinde bir onur meselesi, bir kendini feda etme vardr! Syliyeceim bu kadar I Cidd olmayan, ahlksz bir gen olduu halde, gerekten soylu bir davranta bulunuyor. Yksek bir ideal karsnda yerlere kadar eiliyor. Byle olunca da gzlerimizin nnde son derece sempatik bir hayal olarak canlanyor. Ama ondan hemen sonra, gene bu mahkeme salonunda hi beklenmedik bir ekilde, madalyonun ters taraf da gzler nne serildi. Neden yle olmutur? Gene tahminler yrtmek cesaretini gsteremiyeceim ve tahliller yapmaktan kendimi alkoyacam. Ama byle bir durumun meydana gelKARAMAZOV KARDELER 371 mesi iin herhalde nedenler vardr. Ayn gen kadn bize, uzun bir sredir gizli tuttuu bir fkeden ileri gelen gzyalar iinde, yapm olduu bu, belki de ihtiyatsz ve takn, ama gene de vicdanl, ayn zamanda cmerte davran yznden, bu adamn kendisini nce hor grdn aklad. O alayc glmseyi, herkesten nce nianlsnn dudaklarnda belirmiti; oysa gen kadn, asl onun ve yalnz onun byle glmsemesine dayanamazd. Kendisine ihanet edeceini bilerek (ki nianls, gen kadnn kendisinden gelecek her davran, hatta ihanetini bile ho karlayacan dnerek ona ihanet etmitir) evet, bunu bilerek, ona mahsus o bin rubleyi teklif etmitir. Bellidir ki, bu paralar gen adama, kendisine ihanet etsin diye vermektedir. Hibir ey sylemeden souk ve karsndakini snayan bak ile sanki, eh, bakalm kabul edecek misin? Etmiyecek misin? Bu paralar kabul edecek kadar dnyada hibir eye deer vermeyen biri olduunu gsterecek misin? diye soruyordu. Nianls ise ona bakyor, dncelerini olduu gibi anlyor, (zaten kendisi de burada nnzde hereyi anladn aklamtr) yleyken bu bin rubleyi kendine mal edip yeni sevgilisiyle iki gn iinde elenerek har vurup harman savuruyor! Artk neye inanacaz? Yaamak iin elinde olan son imknlar da feda eden ve tertemiz bir varlk karsnda yerlere kadar eilen adamn cmertliine mi, yoksa bu kadar tiksindirici olan madalyonun ters tarafna m? Genel olarak, hayatta yle oluyor ki, iki zt kutup arasnda ortay bulmak gerekiyor; sz ettiimiz olayda da tam anlamyla yle yapmak zorundayz. Sank herhalde ilk anlattmz olayda gerekten itenlikle soylu bir davranta bulunmutur, ama ikinci olayda ayn derecede iten gelen bir alaklk gstermitir. Neden yledir? nk biz Karamazov'lar yaratltan hibir snr tanmayan insanlarz. (Btn bu szlerim zaten bunu gstermek iindi.) yle varlklarz ki, iimizde birbirinin kart olan eit eit eyler birlemektedir. Ruhumuzda ayn anda iki sonsuzluk vardr: Biri saysz yksek ideallerle doludur, br ayaklarmzn altnda en alaka, en adice eylerle dolu olan bir uurumdur... Biraz nce tm Karamazov ailesini derinden ve yakndan incelemi olan gen aratrc bay Rakitin'in ileri srd Parlak dnceyi hatrlaynz. Kendisi: Bu zincirlerini kopar-372 KARAMAZOV KARDELER m, hi bir ey karsnda boyun emeyen varlklar iin, al aldklarn hissetmek kadar, yksek, soylu bir davranta bulunduklarn hissetmek de vazgeilmez bir ihtiyatr demiti. Gerekten de bu dorudur. Birbirine kart olan bu duygular durmadan srekli olarak hissetmek, onlar iin ihtiyatr. Ayn anda iki uurum iindedirler. Evet iki uurum iinde bulunuyoruz. yle olmazsa biz Karamazov'lar mutsuz, doyumsuz varlklar oluruz. Yaantmz dolu olmaz. Bizim varlmz genitir, tpk ana vatanmz Rusya gibi. Biz hereyi iimize sindirir, her eye ayak uydurarak yaarz. Sras gelmiken syleyeyim, sayn jri yeleri, imdi bu bin rubleye deindiimiz iin olaylar biraz atlayarak baz eyler anlatacam, ho grnz. Dnn, bu adam o zaman paralar aldktan, hem de onlar byle, bu kadar utanlacak, bu kadar rezilce bir ekilde, bu kadar alalarak kabul ettikten sonra, ayn gn gya bunlarn yarsn ayryor, bir bezin iine dikiyor ve bunlar tam bir ay boynunda tayor! Cannn ektii bunca eylere, olaanst ihtiyalarna ramen onlara el srmyor! Sarho bir halde, meyhane meyhane dolarken de, sevgilisini rakibinden, babasndan uzaklatrabilmek amacyla. muhta olduu paralan bilmem kimden bulabilmek iin, kentten bilmem nereye gitmek zorunda kald zaman bile, o bez parasndaki paralara el srmek cesaretini gstermiyor! Oysa hi deilse sevgilisini, bu kadar kskand ihtiyarn batan karan teklifleri karsnda brakmamas, yanndan bir an olsun ayrlmamas, gen kadnn sonunda; Seninim diyecei anda, onunla birlikte o uursuz hayattan mmkn olduu kadar uzak bir yere frlayp gidebilmek iin o an beklerken, sz konusu bez parasn amas gerekirdi! Hayr, bunu yapacak yerde, tlsmna el bile srmyor! Hem de nasl bir nedenle? lk akla gelen neden, daha nceden de dediimiz gibi, kendisine: Ben seninim, al beni nereye istersen gtr! denildii anda, yannda yol paras olarak bir ey bulundurmak isteiydi. Ama bu ilk akla gelen neden, sann kendi azndan aklad ikinci neden yannda snk kalyor. Kendisi unlar sylemiti: Bu paray zerimde tadm srece, alan biriydim ama, hrsz deildim. nk her an hakaret ettiim nianlma gidip, onu aldatarak kendisinden alm olduum parann yarsn nne koyabil^ KARAMAZOV KARDELER 373 Bak, paralarnn yarsn elenerek sarfettim ve bylece zayf, ahlksz (hatta istersen alak da diyebilirsin bir insan olduumu gsterdim. (Bunlar anlatrken sann kendi szlerini tekrar ediyorum.) Ama alan biri de olsam, hrsz deilim, nk hrsz olsaydm parann elimde kalan yarsn sana getirmez, br yarsna yaptm gibi ona da el koyardm diyebilirdim. alacak bir aklay! Bu kadar rezilce bir durumda bin rubleyi kabul etmekten kendini alamayan ayn lgn, ama zayf iradeli adam, birden iinde yle gl bir irade hissediyor ki, boynunda bin be yz ruble tayor da onlara el

dokundurmak cesaretini gsteremiyor! Bu anlattmz, incelemeye altmz karakterle badaabilir bir ey midir? Hayr, izin verirseniz gerek Dimitriy Karamasov'un, (diyelim ki paralarn gerekten bir bez parasna dikmeye karar vermiti) byle bir durumda, nasl davranmas gerektiini syliyeyim. Daha can herhangi bir eyi ektii ilk anda, rnein ayn parann yarsn birlikte elenerek sarfettii yeni sevgilisinin gnln herhangi bir eyle ho etmek iin, nce yz ruble kadar bir ey almak zere o bez parasn: aar, iinden o yz rubleyi ayrrd. Neden parann yarsn olduu gibi gtrmeliydi? Bin drt yz ruble de yeterdi. Nasl olsa ayn eyi syliyebilirdi: Alan biriyim ama, hrsz deilim. nk sana bin drt yz ruble getirdim! Hrsz olsaydm, hepsini alr, hi bir ey getirmezdim! diyebilirdi. Bylece aradan bir sre getikten sonra, bez parasn gene amtr, iinden ikinci yzl, ondan sonra ncsn, drdncsn ve bylece ayn sonuna dek devam ederek sondan bir evvelki yzl de almtr... Kendi kendine de hep ayn eyi sylemi: Alan biriyim ama, hi deilse hrsz deilim. Yirmi dokuz yzl har vurup, harman savurdum, ama hi olmazsa bir tanesini geri getirdim, hrsz olsaydm onu da geri getirmezdim demitir. Sonunda, en son yzle bakp, kendi kendine: Sahi bir tek yzl geri gtrmeye demez! unu da alp iyice bir eleneyim! demitir. te bizim tandmz gerek Dimitriy Karamazov yle yapard! O bez paras efsanesi gerekle ylesine badamaz bir eydir ki, bylesini insan aklndan bile geiremez. Herey akla gelebilir, yalnz bu olamaz! Ama bu konuya gene dneceiz.374 KARAMAZOV KARDELER ppolit Kirillovi, baba ile oul arasndaki aile ilikileri ile, aralarnda meydana gelen anlamazlklar konusunda mahkeme heyetine bildirilmi olan eyleri srayla, tekrar tekrar belirttikten ve mirasn paylalmas konusunda eldedeki delillere gre, kimin kime borlu kaldn, kimin kimin hak kn yediini meydana karmann imknsz olduunu bir kez daha syledikten sonra, Mitya'nn aklna sabit bir d~ nce olarak taklan o bin ruble konusunda doktorlarn uzman olarak yaptklar aklamaya deindi. VII OLAYIN TARHES Doktorlar incelemelerden sonra yaptklar aklama larla, bize sann akl banda olmayan bir insan, bir man yak olduunu ispat etmeye altlar. Ben unu iddia ediyo rum ki, aslnda akl bandadr. Ama iin asl kts de budur: Eer akl banda olmasayd, belki de ok kurnazca davranrd. Manyak olduuna gelince, bunu kabul edebiliriz ama yalnz bir konuda: Doktorlarn da belirttikleri gibi, sa nm gya babasnn kendisine borlu kald o bin ruble konusunda... Bununla birlikte, sann bu paralar sz konusu olunca, hemen ileden kmasn belki delilikten daha ok akla yakn bir ekilde aklayan bir neden bulunabilir. Bana kalrsa, ben, sann akl bakmndan tm yeteneklerini kul. lanabilecek ve normal bir durumda bulunduunu ileri s ren, yalnz sinirli ve fkeli olduunu syleyen gen doktorun grn paylarm. Bence iin asl nemli noktas bu; sa nm devaml bir ekilde lgnca bir fke iinde bulunma snn nedeni bin ruble gibi bir miktar deildi, aslinda fkesini uyandran bambaka bir neden vard. Bu da ks kanclkt! Szn burasnda ppolit Kirillovi, sann Gruenka'ya kar duyduu ve kaderini alt st eden tutkusunun ayrntl olarak tm tablosunu gzler nne serdi. Szne, sann gen bir kadna temiz bir dayak ekmek iin gidiindi balad. (ppolit Kirillovi bunlar sylerken, sann KARAMAZOV KARDELER 373 'm olduu szleri aynen kullandn belirtti). Ama gen adam kadn dvecek yerde, ayaklarnn dibinde kalmt. te ak byle balamt. Ayn srada ihtiyar da, sann babas da, gzlerini ayn gen kadna doru eviriyor. Garip ve uursuz bir rastlant oluyor. Her iki yrein iinde, ayn anda, hem de her iki erkek de, gen kadn daha nceden tandklar halde, hibir snr tanmayan, tam anlamyla Ka-ramazov'lara zg bir tutku alevleniyor. Elimizde gen kadnn kendi azndan yapt bir aklama var: Ben, her ikisiyle de alay ediyordum. diyor. Evet, aniden hem biriyle, hem de tekiyle elenmek hevesine kaplmt. Eskiden byle bir ey istemiyordu. Sonra birden iinde byle bir heves uyand. Sonunda her iki erkek de ona yenilmi olarak karsnda boyun ediler. Tanrya tapar gibi paraya tapan ihtiyar, hemen, tek gen kadn evini ziyaret etsin diye, bin ruble hazrlad. Ama ksa bir sre sonra, gen kadna kendi ismini vermeyi, hatta ona varln balamay bile mutluluk sayacak bir duruma geldi. Yeter ki, gen kadn meru ei olmaya raz olsun. Bu konuda kesin delillerimiz vardr. Sana gelince, yaad trajediyi gzlerimizin nnde apak gryoruz. Ama ne yapsn ki, gen kadnn keyfi yle bir oyun oynamak istiyordu. Kendisini batan karan kadn, zavall gen adama en kk bir umut bile vermiyordu. Umuda, gerek bir umuda, ancak son dakikada kendisine ikence eden kadnn nnde diz kt, artk rakibi olan babasnn kanna bulanm olan ellerini ona uzatt srada kavuabildi: te bu durumda tevkif edildi. Tevkif edildii srada, kadn, artk gerekten iten gelen bir pimanlk iinde: Beni de, beni de, onunla birlikte Sibirya'ya gnderin. Onu ben bu hale getirdim, herkesten nce ben suluyum! diye baryordu. Dava konusu olay anlatmak grevini zerine alan yetenekli bir gen daha nceden de deindiim bay Rakitin, ksa ama karakteristik birka cmle ile olayn kahraman olan kadn yle tantyor: Gen yata hayal krkl, gen yata aldatl, doru yoldan sapma, batan karan ve kendisini brakp giden nianlnn ihaneti, ondan sonra fakirlik, namuslu ailelerin kendisini reddedii, en sonunda da bugn bile, velinimet sayd zengin bir ihtiyarn koruyuculuu... 376 KARAMAZOV KARDELER Belki de iinde pek ok iyi eyler saklayan o gen yree kin tohumlar pek erken atlmt. Yava yava hesabi, sermaye biriktiren bir kadn tipi ortaya kt. inde alayclk ve topluma kar intikam duygulan besleyen bir tip! Karakterinin bylece ortaya konmasndan sonra, gen kadnn sadece oyun olsun diye, sadece ktlk olsun diye nasl olup da her ikisi ile elendii anlalyor. te, umutsuz bir ak, moral bozukluu, nianlya ihanet ve kendi namusuna braklm, ama bakasna ait olan bir paraya el koymakla geen o bir aylk sre iinde sank, btn bunlardan baka, durmadan iini yakan bir kskanlk yznden neredeyse kendini kaybedecek, kuduracak hallere geliyor! Hem de kime kar duyuyor bu kskanl? Kendi babasna kar! stelik kak ihtiyar tutulduu kadnn gnln elmeye, onu elde

etmee alyor. Hem de bunu neyle yapyor? Olunun iddiasna gre kendisine annesinden, kendi soyundan miras kalan ve olunun kendisini sulamasna yol aan o bin rubleyle! Evet kabul ediyorum bu dayanlacak ey deildi! Bu durumda insan manyak bile olabilir! parada deildi, mutluluun bylesine iren bir umursamazlkla, bu paralarla yok edilmesiydi! Ondan sonra ppolit Kirillovi, sann zihninde babasn ldrme dncesinin nasl yava yava doup gelitiini anlatmaya koyuldu ve szlerini olaylarla ispatlamaa alt: nce yalnz meyhanelerde dolap baryoruz. Tm o ay barp duruyoruz. Evet, -biz insanlar arasnda yaamay severiz, bu insanlara hemen en korkun, en tehlikeli dncelerimizi bile aklarz, insanlarla hereyimizi paylamaktan zevk duyarz! stelik neden olduu bilinmez, o insanlarn hemen bize kar tam bir sempati gstermelerini, tm dertlerimizi, endielerimizi anlamalarn, bize dalkavukluk etmelerini ve keyfimize kar gelmemelerini isteriz. Yoksa kzar. hatta tm meyhaneyi datrz! Szn burasnda yzba Snegirev'le ilgili gln kk hikye anlatld. Bu ay iinde san gren ve szlerini iitenler, eninde sonunda artk iin iinde yalnz barlarla, tehditlerin bulunmadm, bylesine lgnla varan bir durumda, o tehditlerin de belki gerek bir davrana evrileceini hissediyorlard. KARAMAZOV KARDELER 377 Savc bunu syledikten sonra, manastrda yaplan aile toplantsn, Alyoa ile olan konumalar, sann yemekten sonra babasnn evine zorla girdii vakit meydana gelen irkin tecavz sahnesini anlatt. Sonra devam etti: Sann daha bu olay meydana gelmeden nce artk soukkanllkla, iyice dnerek ve nceden besledii bir niyetle babas ile olan anlamazlklarna, onu ldrerek son vermee kararl olduunu srarla ileri srecek deilim. Bununla birlikte, bu dnce birka kez aklna gelmiti. Hatta bu konu zerinde dnmt. Bunu ispat etmek iin olaylar, tanklar gsterebiliriz, hatta kendi aklamasn bile sz konusu edebiliriz. Size, unu. belirtmek isterim ki, sayn jri yeleri, bugne dek olaylarn zorlad bu cinayeti ilemek iin sann tam anlamyla ve bilinli olarak nceden niyet beslediini ileri srmek konusunda kararszdm. Kesin olarak inanyordum ki, ilerde meydana gelecek olan uursuz an. iinden ok kez geirmitir. Bunu yalnz ylece aklndan geirdiini, sadece mmkn bir ey olarak dndn, ama daha ne tarihini, ne de artlarn tasarlam olduunu sanyordum. Bu konudaki kararszlm yalnz bugne dek, bayan Verhovtzeva, o uursuz belgeyi ibraz edinceye dek srd. Szlerini kendiniz de iittiniz baylar: Bu bir pln, bu bir cinayet programdr! te, talihsiz sann sarho azyla yazd mutsuz mektubunu byle nitelemitir. Gerekten de, bu mektupta tam bir program ve nceden beslenen bir niyet bulunduunu belirten tm iaretler vardr.. Mektup cinayetten iki gn nce yazlmtr: bylece simdi kesin olarak renmi oluyoruz, ki, sank korkun niyetini gerekletirmeden iki gn nce, eer ertesi gn para bulamazsa yastnn altnda bulunan paralar almak iin babasn ldreceini yeminle aklamtr. Krmz kurdeleli pakette olan paray alacam. Yeter ki, van buradan gitsin demitir. itiyorsunuz ya: Yeter ki van gitsin! Demek ki, her-ey artk dnlm, tm koullar tartlmtr. Sonra ne oluyor? Herey tam yazld gibi yerine getiriliyor! in iinde kesin olarak nceden beslenen bir niyet, bir tasarlama vardr. Cinayet hrszlk niyetiyle ilenecekti. Bu aka bildirilmi, yazlm, alt da imza edilmitir. Sank, kendi imzasn inkr etmiyor. Diyeceklerdir ki, Bunu bir sarho yazmtr.* Ama bu hi bir eyi kltmyor. Hatta ak-378 KARAMAZOV KARDELER sine ii daha da nemli bir hale sokuyor: Sank sarhoken ayk olduu srada, tasarlad eyleri yazmtr. Eer aykken bunu dnmemi olsayd, sarhoken de yazmazd. Peki, neden niyetini meyhanelerde bara bara syledi? diyeceklerdir. Byle bir ie nceden niyet besleyen insan susar, her eyi iinde saklar diyeceklerdir. Doru, ama sank daha zihninde bir pln, bir niyet yokken sadece iinden bir istek geirdii srada, daha iindeki eilim iyice gelimeden bunu bara bara sylyordu. Sonradan gryoruz ki artk, bundan bara bara sz etmesi azalyor. Bu mektubun yazld akam sank, Bakent meyhanesinde iyice itikten sonra, alldnn tersine hi konumam, bilardo oynamam, bir kenara oturmu ve hi kimseyle sohbet etmemitir. Yalnz kentteki dkknlardan birinde sat memuru olarak alan birini yerinden kovmutur. Ama bunu, hernen hemen bilinsiz olarak, sadece artk meyhaneye girerken kavga karmadan edemiyecei iin yapmtr. Geri sank, son karar verirken aklna daha nceden, kentte bu konuda artk pek ok barp ardm ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliyiz. Ama bu konuda artk pek ok barp ardn ve niyetini yerine getirdii vakit, bunun aleyhinde bir delil olarak onu sulamak iin rahata kullanlacan aklndan geirmeliydi. Ama ne yapmal ki, bir kez artk bunu aklamt. Azndan kan geri alamazd. Hem sonra, daha nce talih onu kurtarmt ya! imdi de kurtarabilirdi! nann ki, yldzmza gveniyorduk baylar! Bununla birlikte unu da aklamalym ki, sank bu uursuz dakikann gelip atmamas, kanl bir sonucun meydana gelmemesi iin, pek ok aba gstermitir. Bunu kendisine zg bir dille yazmtr: Yarn tm insanlardan bin ruble isteyeceim, insanlar paray vermezlerse kan akacaktr! diye yazmtr. Sarhoken yazlan bu szler aykken, tpk yazld ekilde yerine getirilmitir! Szn burasnda ppolit Kirillovi, Mityann cinayeti " lemekten kanmak iin gsterdii tm abalarn ayrntl olarak anlatmna geti. Samsonov'a gidiini, Lyagaviy'le g rmek iin yapt yolculuu anlatt; hepsini de belgelerle ispatlyordu. Sonunda sank, bitkin, gln bir duruma dKARAMAZOV KARDELER 379 mu, a bir halde ve yolculuu yapmak iin gereken paray salamak zere saatini satm olarak (bununla birlikte zerinde gya bin beyz rubleyle, ama gya evet, gya diyorum), sevdii kadn kentte brakt iin kskanlktan kendi kendini yiyip bitirerek orada bulunmad srada kadnn Fi-yodor Pavlovi'e gideceini dnerek, kente dnyor. ok kr! Kadn Fiyodor Pavlovi'e gitmemitir! Sank, onu kendi eliyle koruyucusu Samsonov'un evine kadar gtryor.

Ne gariptir, Samsonov'a kar kskanlk gstemiyoruz. Bu da dava konusu olan olayn psikolojik ynn yanstan olduka karakteristik bir noktadr. Ondan sonra sank hemen, arka bahede olan gzetleme yerine gidiyor. Ama orada Smerdyakov'un sara krizi geirdiini, br uan da hasta olduunu reniyor. Artk meydan aktr, iaretleri de bildiine gre, durmasna imkn var m? O ne kkrtc bir durumdur! yleyken, sank gene de hereye ramen, kendini tutuyor, hepimizin sayg duyduu ve geici bir zaman iin burada oturan bayan Hohlakova'ya gidiyor. oktandr durumu ile ilgilenen bu bayan, ona en akllca d veriyor: Btn bu iki lemlerini, bu iren gnl macerasn, bu meyhane meyhane bos bo dolamay, gen vcudunun gcn bouna harcamay brakp, Sibirya'ya, altn madenlerine gitmek! inizde frtna gibi esen gleri, maceralara susam romantik karakterinizi tatmin edecek tek yer orasdr diyor. ppolit Kirillovi, konumann nasl sonulandn, Gru-enka'nn Samsonov'a gitmediini anlaynca, sinirleri fena bozulan mutsuz adamn, sevgilisinin kendisini aldattn, o srada muhakkak Fiyodor Pavlovi'in evinde bulunduunu dnerek, nasl ileden ktn belirtti. Bylece olayn, sann kaderi zerine nasl bir rol oynadna dikkati ekerek yle devam etti: Hizmeti kadn ona, sevgilisinin eski gz ars ve asl hak sahibi olan erkeiyle birlikte Mokroye'de olduunu sylemek frsatn bulsa, hibir'ey olmayacakt! Ama kadn, korkudan ne syleyeceini arm, yeminler etmeye, ha karmaya balamt ve eer sank onu hemen orada ldr-diyse, bunu kendisine ihanet eden sevgilisini bulmak iin, rzgr gibi yola koyulduundan yapmamt. Yalnz una dikitinizi ekerim: Ne kadar kendinden gemi olursa olsun380 KARAMAZOV KARDELER gene de yanna bakr havanelini almay ihmal etmemitir! Neden ille o bakr havanelini almt? Neden baka bir silh almamtr, sorarm size? Eer biz bir aydr olup biteceklerin tablosunu zihnimizde canlandrmsak, ona hazrlanmsak, gzmze arpan ve silh olarak kullanabileceimiz herhangi bir eyi kapmamz normaldir. Zaten neyin bize silh olabileceini bir aydr tasarlam bulunuyoruz. ste bu yzden bir anda eyay grr grmez, kararszla dmeden onu silh olarak kabul ederiz. Bu bakmdan gene diyebiliriz ki, sank bu uursuz bakr havanelini, bilinsiz olarak, elinde olmayarak yakalam deildi. te kendisini babasnn bahesinde gryoruz... Alan bo, ortada hi bir tank yok, derin ve sessiz bir gece, karanlk... ve kskanlk. Sank, kadnn orada rakibi ile birlikte, rakibin kollar: arasnda bulunduunu ve belki de o anda kendisi ile alay ettiini dnerek, boulur gibi oluyordu. Hem bu yalnz phe deil ki... Artk hangi pheden sz edilebilir? Aldatl apak ve bellidir. Kadn urada, penceresinden k szan odada, onun yannda, perdenin arkasndadr! te mutsuz adam, yavaa pencereye yaklayor, sayg ile ieriye bakyor sonra. . olanlara uslu uslu boyun eiyor ve kazadan beldan uzak olmak, herhangi bir eyin, tehlikeli ve ahlkszca bir eyin meydana gelmemesi iin akllca davranarak oradan ekilip gidiyor... te bizi buna inandrmak istiyorlar. Biz ki, sann karakterini biliyor, onun moral bakmdan nasl bir durumda olduunu anlyor, olup bitenlerden tr ne halde olduunu kavryoruz. Onun bu haldeyken ve en nemlisi kapy hemen atrp ieriye girmesini salayacak iaretleri bildii halde, oradan uzaklatna inanmanz istiyor! Sz iaretlere gelince, ppolit Kirillovi sulamalarna bir tarafa brakarak, cinayeti Smerdyakov'un ilediine dair bataki blmde ileri srlen pheleri tm olarak ortadan kaldrmak ve bu dnceyi artk bir daha akla getirmiyecek ekilde silmek iin, ayrntl olarak Smerdyakov'dan sz etmeyi zorunlu sayd. Bunu olduka esasl bir ekilde yapt ve herkes ileri srlen bu tahmini olmyacak bir ey olarak k cmsedii halde, gene de olduka nemli saydn anlad. KARAMAZOV KARDELER 381 VIII SMERDYAKOV ZERNE ETD ppolit Kiriliovi: Bir kez byle bir phe nasl akla gelebilirdi? diye bir soruyla sze balad. Smerdyakov tarafndan cinayetin ilenmi olduunu, nce sann kendisi tevkifi srasnda bararak ileri srmtr. Byleyken, bararak syledii bu ilk szden u ana kadar, yapt bu sulamay destekleyebilecek bir tek olay, hatta olay brakalm, insann olay olarak kabul edebilecei en kk akla uygun bir ey gsterememitir. Ondan sonra, bu sulamay yalnz kii tekrarlamtr: Sann iki kardei ile Bayan Svetlova. Ama sann kardelerinden by phesini ancak bugn, hasta bir halde, tam anlamyla zihninin buland, beyin hummas geirdii bir srada aklad. Oysa, daha nce tm bu iki ay iinde, (ki bu bizce kesin olarak bilinmektedir) aabeyinin sulu olduu kansn paylayor, hatta bu dnceye kar gelmeyi aklndan bile geirmiyordu. Ama bu konuyu etrafl olarak daha sonra tekrar inceleriz. Sonra, sann kardelerinden k, kendiliinden, Smerdyakov'un sululuunu gsteren en kk bir delili bile bulunmadn, bu dnceye ancak sann kendi szlerine bakarak ve yzndeki ifadeden tr varm olduunu bildirdi. Evet bu muazzam delil, biraz nce iki kez kardei tarafndan ileri srlmt. Bayan Svetlova ise, belki daha da mthi bir ey sylemiti: Sank size ne sylerse ona inann, kendisi yalan syliyecek adam deildir. te, sann akbeti ile ar derecede ilgili olan bu kiinin Smerdyakov'un su-toluu konusunda ileri srebildikleri, elle tutulur tm deliller bundan ibaret. Bu arada Smerdyakov'un sululuu azdan dolat, tutundu ve belki de hl tutuluyor. Buna inami? Byle bir ey akla gelebilir mi? Szn burasnda ppolit Kirillovi, hayatna hastalk yznden krize tutulduu bir srada, zihni durumu bozulmu,, cinnete uram bir durumda son veren Smerdyakov'un ka-rakterini birka szle anlatmay gerekli buldu. Smerdyakov'u bakmndan fazla gelimemi, belirsiz bir tahsil krnts , aklnn almyaca felsefelerle zihni karm ve pra-382 KARAMAZOV KARDELER tik olarak efendisinin, hatta belki babas Fiyodor Pavlovi'ir. yaad dizginsiz, snr tanmaz hayatndan, teorik olarak da efendisinin byk olu ile yapm olduu eitli garip felsefe tartmalarndan edindii ada grev ve sorumluluk teorilerinden rkm bir insan olarak tantt; van Fiyodorovi'in de onunla seve seve sohbet ettiini, bunu herhalde can skntsndan ya da daha iyi bir elence bulamad iin, onunla alay etmek ihtiyacndan yaptn belirtti. Efendisinin evinde geirdii son gnlerdeki moral durumunu bana kendisi anlatt, diye aklad. Ama bakalar da ayn eyi tanklk ederken sylediler. Sann kendisi, karde: hatta ua Grigoriy bile, yani onu olduka yakndan tanyan herkes ayn eyi sylemitir. Bundan baka, sara hastalndan bitkin bir halde olan Smerdyakov, tavuk gibi rkekti. Sann kendisi daha henz byle bir aklamann kendi karna uygun olmadn idrak etmedii

bir srada, bize benim ayaklarma kapanm, ayaklarm pmtr ve bu saral bir tavuktan baka bir ey deil diyerek onu, kendisine zg bir dille tanmlamtr. yleyken, sank ite byle bir adam kendisine bir srda olarak semi, (ki bunu bize kendisi aklamtr) ve onu o kadar korkutmutur ki, sonunda br ona bir casus, bir haberci olarak hizmet etmeye raz olmutur. te evde gzclk eden bir kii olmas sonucudur ki, efendisine ihanet etmekte, sana iinde para bulunan bir paketin varlndan ve efendisinin evine girebilmek ii" ne gibi iaretler vermesi gerektiinden sz amtr. Hem bunu haber vermemesine imkn yoktu ki. Sonradan, kendisim korkutarak eziyet etmi olan adam, artk tevkif edildii ve onu cezalandrmak iin yanma gelebilecek durumda olmad halde, karmzda tiril tiril titriyerek, beni ldrrlerdi efendim, bunu apak gryorum, beni ldrrlerdi efendim di' yordu. Benden her an phe ediyorlard efendim, tek fke lerini yattrmak iin, kendiliimden hemen her srr ken lerine haber vermekte acele ediyordum efendim, ki bylece karlarnda sulu olmadm grebilsinler ve beni sa brak snlar. te Smerdyakov'un syledii szler bunlardr. Bunlar yere yazm ve aklmda tutmuumdur. diz Bazen bana yle bir barr ki, hemen karlarnda st yere atardm kendimi, diyordu. ' KARAMAZOV KARDELER 383 Yaratltan ok namuslu bir gen olan ve yitirdii paray Kendisine geri verdii vakit, bu davran ile ve drstl sayesinde efendisinin gvenini kazanm olan zavall Smerdyakov, yle sanyorum ki, velinimeti sayd ve sevdii efendisine ihanet ettiinden tr mthi vicdan azab ekiyordu. En byk psikologlara gre, saraya tutulup hastalklar iddetli olanlar, daima hi durmadan tabi hastalklarndan ileri gelen bir srarla; kendi kendilerini sularlar. Kendi sululuklarndan tr znt ekerler, birilerine, bir eylerden tr vicdan azab duyarak kendilerine eziyet ederler ou zaman ortada hibir ey yokken olup bitenleri abartrlar, hatta ilemedikleri sulan, cinayetleri ilediklerini uydururlar. te, byle bir adam, korkudan ya da korkutulmaktan tr kabahatli, hatta sulu olabilir. Bundan baka, gznn nnde hazrlanan ortamda, kt bir eyin meydana gelebileceini iddetle hissediyordu. Fiyodor Pavlovi'in ortanca olu van Fiyodorovi, felketten biraz nce Moskova'ya gidecei srada, Smerdyakov kalmas iin yalvarmt. yleyken korkak bir adam olduu iin tm phelerini apak ve kesin bir ekilde ona aklamak cesaretini kendinde bulamamt. Yalnz imalarla yetinmiti. Ama karsndaki imalarn anlamad. Bu arada unu belirtmeli ki, Smerdyakov van Fiyodorovi'i bir koruyucu, bir garanti olarak gryordu; sanki o evdeyken hi bir felket olmazd. Dimitriy Karamazov'un sarho az ile yazd mektupta kulland szleri hatrlaynz: htiyar ldreceim, yeter ki van gitsin demek ki, van Fi-yodorovi'in orada bulunmas herkese evde sakinliin, dzenin bir garantisi olarak grnyordu. te byle saylan bir adam. ekilip gidiyor. Smerdyakov ise gen efendisi gittikten hemen bir saat sonra sara krizine tutuluyor. Bunun artk anlalm-yacak bir yn yoktur. Burada unu hatrlatmak gerekir ki, ektii korkulardan ve bir bakma umutsuzluktan bitkin bir gelen Smerdyakov, zellikle son gnlerde sara krizinin hissediyordu; zaten daha nceden bu kriz ken-moral gerginlik ve sarsnt anlarnda geliyordu. Tabii bu krizlerin gnn, saatini, nceden sylemeye imkn yok-tur Ama her saral krize tutulabilecek bir durumda olduunu nceden hissedebilir. Tpk yle sylyor. te van Fiyodoro-5 gider gitmez, Smerdyakov bu benzetme ho grlrse, ken-sini yetim ve koruyucusuz kalm hissederek, grevi ge-384 KARAMAZOV KARDELER rektirdii iin bodruma gidiyor, merdivenden aa iniyor inerken de kriz gelir mi, gelmez mi? Ya gelirse o zaman ne yaparm? diye dnyor. te bu duygulardan, bu sorularn kendisinde yaratt kukulardan tr, birden boaznda sara krizi balamadan nce daima hissettii spazm duyuyor. Birden ve taa yukardan yuvarlana yuvarlana, kendinden gemi bir halde bodrumun dibine dyor. imdi aslnda ok tabi bir raslant olan bu olaydan tr, kurnazlk gstererek, sanki Smerdyakov mahsus hasta numaras yapm gibi bir phe ileri sryor, durumunun yle gsterdiini sylyorlar! yi ama, bunu mahsus yaptysa o zaman yle bir soru akla geliyor: Niin yapt? Hangi hesapla, hangi amala yapt? Artk tptan sz etmiyorum: Diyelim ki, bilim yanlyor, doktorlar da gerei yapmacktan ayrmasn bilemediler. yle olsun, diyelim ki yle oldu. imdi benim soruma karlk verebilir misiniz? Byle bir yapmaca bavurmasnn nedeni neydi? Cinayeti tasarladktan sonra, byle bir krize tutularak herkesin dikkatini daha nceden, mmkn olduu kadar abuk, evlerinde olup bitenlerin zerine ekmek iin olmasn? Sayn jri yeleri cinayet gecesi Fiyodor Pavlovi'in evinde eskiden olduu gibi be kii vard: Birincisi Fiyodor Pavlovi'ti. Ama Fiyodor Pavlovi kendisini ldrmedi, bu belli bir ey. kincisi ua Grigoriy'di. Onu da az kalsn ldryorlard. ncs Grigoriy'in kars Maria gnatyevna. Artk efendisinin katili olarak bu kadn gstermek ayp bir ey olur. Geriye iki kii kalyor: Sank ile Smerdyakov! Mademki, sank cinayeti kendisinin ilemediini kesin olarak sylyor, o halde katil Smerdyakov olmal. Baka biri gsterilemez. Baka bir katil arayp bulmaa imkn yoktur! te dn intihar eden zavall geri zeklya kurnazca, bylesine byk bir iftirada bulunmak dncesi, buradan douyor! Asl neden, sadece katil olarak ileriye srlecek baka birini bulmak im-knnn bulunmamasdr! Bir bakas zerinde, altnc bir kii zerinde en kk.de olsa, herhangi bir phe glgesi dm olsa, u kandaym ki, sann kendisi bile o zaman Smerdyakov'a iftira etmekten utanr, bu altnc ahs ileri srerdi. nk bu cinayetle Smerdyakov'u sulamak tam a lamyla sama bir eydir! Baylar, psikolojiyi, tbb, hatta mant bile bir yana KARAMAZOV KARDELER 385 rakalm, yalnz olaylar, sadece olaylar ele alalm. Bakalm bu olaylar bize neler sylyorlar. Diyelim ki, cinayeti Smerdyakov iledi. yi ama bu ii nasl yapt? Tek bana m, yoksa sankla i birlii yaparak m? nce birinci tahmini inceliye-lim. Yani Smerdyakov'un cinayeti tek bana islediini kabul edelim. Tabi eer ldrdyse, bunu bir nedenle, herhangi bir kar olduu iin yapmtr. Bu adamda cinayeti ilemek iin sankta olduu gibi, kskanlk, nefret ve buna benzer birok nedenler olmadna gre, tabi ki bu ii yalnz para iin, efendisinin bir pakete doldurduu o bin rubleyi almak iin ileyecekti. Ama ite cinayeti tasarladktan sonra, gelip bir baka kiiye, stelik bu isle son derece ilgili olan birine, yani sana, para konusunda bildii ne varsa hepsini ve iaretleri nceden aklyor. Paketin nerde bulunduunu, zerine ne yazldn, nasl bir kda sarlm olduunu ve en nemlisi, efendisinin evine girebilmek iin hangi

iaretlere bavurmak gerektiini sylyor. Peki bunlar dorudan doruya kendini ele vermek iin mi yapyor? Yoksa karsnda tek bana ieriye girip paketi almak isteine kaplacak bir rakip karmak iin mi? Evet, biliyorum diyecekler ki, bunu korkusundan haber verdi. Ama bu nasl olur? Byle korkusuzca vahice bir cinayeti gzn krpmadan tasarlayabildi, sonradan da onu iliyebiieeek karakterde olan bir insan, dnyada yalnz kendisinin bildii, kimseye aklamad takdirde dnyada hi kimsenin aklna bile gelmiyecek bylesine nemli eyleri bakasna aklyor, bu olamaz! Ne kadar korkak olursa olsun, madem ki byle bir ii tasarlamtr, artk ne pahasna olursa olsun bunu hi kimseye sylememesi gerekirdi. zellikle paketten ve iaretlerden hi sz amazd. nk yle bir ey yapmakla kendisini ele vermi olurdu. Eer muhakkak bir eyler bildirisi isteniyorsa, mahsus bir ey uydurur, ya da bir yalan sy-ler, ama bu konuda susard! Aksine tekrar ediyorum ki: eer bu paralardan sz etmeyip cinayeti ilemi, sonra da bu pahlar aln olsayd, hi kimse, onu hi deilse hrszlk et-mek amac ile cinayet ilemi olmakla sulayamazd. nk bu Paralan ondan baka hi kimse grmemiti! Bu paralarn evde bulunduunu hi kimse bilmiyordu! Onu cinayetle su-layacak olsalar bile, muhakkak bu cinayeti herhangi bir baka nedenden tr ilediini dnrlerdi. Ama daha nce-386 KARAMAZOV KARDELER den byle bir eyi yapacak nedenleri fark etmedikleri iin aksine herkes efendisi tarafndan sevildiini, efendisinin ona kar gven beslediini, bu bakmdan gzde olduunu bildii iin, tabi phe edilecekler arasnda en son ona sra gelirdi. Ondan nce cinayeti ilemek iin nedenleri olan, hatta byle nedenleri olduunu saklamadan, bara bara herkese ak-lyan birinden, szn ksas ldrlenin olundan. Dimitriy Fiyodorovi'ten phe ederlerdi. Smerdyakov cinayeti ilemi efendisini soymu, yleyken ldrlenin olu sulandrlm olurdu. Byle bir ey katil olan Smerdyakov'un karna bir ey olacakt, deil mi? yi ama, ite Smerdyakov cinayeti tasarladktan sonra, gidip efendisinin bu oluna Dimitriy'e, para paketini ve iaretleri bildiriyor. Ne kadar mantkl, ne kadar akla uygun bir ey deil mi? Diyelim ki, Smerdyakov'un tasarlad cinayetin gn gelip atyor, kendisi de numara yaparak, gya sara krizi geiriyormu gibi kendini baaa aaya atyor. Bunu neden yapyor? Tabi nce unun iin: Kendisini tedavi etmeyi aklna koyan Grigoriy, eve bekilik edecek bir kimse kalmadn grnce, tedavisini erteliyecek ve oturup bekilik etmeye balyacakt. kincisi, muhakkak ki efendisi artk hi kimsenin kendisine bekilik etmediini grnce ve olunun gelmesinden ok korktuu iin, (ki bu korkusunu hi bir vakit gizlememitir) daha da gvensiz, daha da ihtiyatl davranacakt. Sonunda da tabii kendisini, Smerdyakov'u geirdii Bizden bitkin bir halde, hemen mutfaktan, mtemiltn taa br ucuna, Grigoriy'in odasna, karsyla ikisinin yattklar odaya, blme ile ayrlm yerin br tarafna, kendi yataklarnn u adm berisine tayacaklard. Zaten sara krizine tutulur tutulmaz efendisinin emri ve yufka yrekli Marfa gnatyevna'nn istei zerine daima yle yaplrd. Oysa mutfakta, herkesten ayryd, odasnn ayr bir kaps vard, serbeste girip kab-liyordu. te orada, perde ile ayrlm blmede, herhalde basta numaras yapmak iin inlemeye balyacak, daha dorusu iniltisi ile tm gece onlan uyank tutacak (ki Grigoriy kars ifade verirken yle olduunu aklamlardr) ve bu bunlar, evet btn bunlar birden yatt yerden kalkarak gidip efendisini ldrmek daha rahat olsun diye yapacakt Evet, belki diyeceklerdir ki, Smerdyakov mahsus has numaras yapmtr; hasta olduunu sanarak kendisinden l KARAMAZOV KARDELER 387 he etmesinler diye. Sana ise paralar ve iaretleri, aslnda br hevese kaplsn ve kendisi gelip cinayeti ilesin diye haber vermitir. br gelip cinayeti iledikten, paralar alp gittikten ve bu arada belki de grlt, patrd ederek tanklar uyandrdktan sonra, buraya dikkat ediyor musunuz. Smerdyakov da kalkacak, gidecek... evet, gidip ne yapacakt? yoksa efendisini ikinci bir kez ldrecek ve zaten gtrlm olan paralan ikinci bir kez alp gtrecekti. Baylar, siz benimle alay m ediyorsunuz? Byle sama tahminleri yrtmekten bile utan duyuyorum. yleyken sank, ite tam bu sylediim eyleri ileri sryor: Ben evden kp Grigoriy'i yere devirmi etraf grltye vermitim. Smerdyakov ondan sonra kalkm, gidip cinayeti ilemi, paralan da bu arada alm diyor. Artk Smerdyakov'un sanki bunlar nceden gryormu gibi. yani efendisinin sinirleri bozuk, ileden km olunun sadece pencereden sayg ile bakmakla yetineceini ve iaretleri bildii halde ortadan ekilip, av olduu gibi Smerdyakov'un eline brakacan nasl tahmin edebileceinden sz amyorum! Soruyu cidd olarak soruyorum: Smerdyakov cinayeti ne zaman ilemitir? Bana zamanm gsterin! nk zamann gstermeden onu sulayamayz! Diyelim ki geirdii ey, gerekten bir sara krizidir. Hasta birden kendine gelmi bir lk iitmi, dar kmt. Peki, sonra ne oldu? Etrafna bakp kendi kendine: Dur, gidip fendimi ldreyim mi? dedi. Peki, orada olup bitenleri, meydana gelen olaylar nereden bilebilirdi? Kendisi baygn Atyordu deil mi ya? Her neyse, bunu burada keselim, hailin de bir snr vardr, baylar. Baz ince zekl kiiler, peki ya ikisi anlatlarsa, ya ci-nayeri ikisi birlikte ilemiler, paralar da aralarnda blmlerse, o zaman ne olacak? diyebilirler. Evet, bu gerekten nemli bir phedir. Bu pheyi dorulayacak ok nemli deUer de ileri srebiliriz: Biri cinayeti iliyor, tm abalar i zerine alyor, br, su orta ise gya sara krizine mu gibi yan gelip yatyor: tek daha nceden herkeste phe, efendisinde bir kuku, Grigoriy'de de bir endie diye! Marak edilecek bir eydir, iki su orta byle bir pln hangi nedenlere dayanarak akllarna koy-Belki de Smerdyakov bu ite hi de dorudan alm bir su orta deildi. Belki su ortakl bir388 KARAMAZOV KARDELER pasifti, belki ac ektii iin buna karmt diyeceklerdir Belki de zaten korkutulmu olan Smerdyakov, sadece cina yete kar koymamaya raz olmutu ve kendisini efendisinin ldrlmesine gz yumduu iin sulayacaklarn nceden sezdii halde, barmam, kar koymamt; belki daha nceden Dimitriy Karamazov'dan tm bu sre iinde, gya sara krizine tutulmu gibi yatmak iin izin koparmt. Belki; Sen istediin gibi cinayeti ile, ben bu ite yokum demiti.

yi ama, sara krizi, ne olursa olsun gene de evde grlt patrd koparacakt. Dimitriy Karamazov'un bunu tahmin ederek byle bir anlamaya girmesine imkn yoktu! Ama buna da raz olaym. Diyelim ki Dimitriy buna raz oldu. yle de olsa, o zaman katilin de, tm bu ii planlyann da Dimitriy Karamazov olduu, Smerdyakov'un ise sadece pasif bir su orta, hatta su orta bile deil, sadece korkudan, elinde olmyarak, bu ise gz yuman biri olduu anlalacakt. Mahkeme bu fark muhakkak ortaya koyacakt! Oysa ne gryoruz San tevkif ettikleri anda, kendisi hemen tm suu Smeryakov'un-yakov'un zerine yklyor. Hatta yalnz onu, bir tek onu suluyor! Kendisi ile su orta olduunu bile sylemiyor. Tek bana onu suluyor: Bu ii tek bana yapt, cinayeti o iledi ve paralar da o ald, bu i onun isi! dedi. Bunlar ne biim su orta ki, hemen birbirlerini ele veriyorlar. Byle ey hibir zaman olamaz. Hem u noktaya dikkat edin baylar! Karamazov ne kadar byk bir tehlikeyi gze alyor: Asl katil kendisidir. Cinayeti yalnz bu ie zorla gz yuman ve tm o sre boyunca blmenin br tarafnda yatm olan adam ilememitir. Katil deildir. yleyken Dimitriy, hepsini o yatm olann zerine yklemektedir. Byle olunca, yatakta olan fkelenebilir ve belki sadece kendisini korumak amacyla hemen asl gerei aklyabilirdi: kimiz de bu ii birlikte yaptk. Yalnz asl ldren ben deilim. Ben sadece korkudan cinayete gz yumdum, ilenmesine ses karmadm diyebilir di. Tabi Smerdyakov mahkemenin sululuk derecesini men ortaya koyacan, kendisine ceza verilse bile, bu ce zann herhalde tm suu onun zerine yklemek is asl katile verecekleri cezadan ok daha hafif olacan min edebilirdi. te, o zaman artk kendiliinden akla bulunurdu. onu Oysa hi de yle bir ey grmedik. Katil KARAMAZOV KARDELER 389 sulad ve tm bu sre iinde katil olarak yalnz onu gsterdii halde, Smerdyakov su ortakl konusunda en kk bir imada bile bulunmad. Yalnz bu kadar da deil; Smerdyakov iinde para bulunan paketle iaretleri sana, kendisinin bildirmi olduunu sorgu yarglna sylediine gre, bunu yapmam olsayd, sank hibir zaman bir ey renemiyecekti. Eer gerekten su orta, ya da sulu olsayd, btn bunlar yani biraz nce sylediklerimizin hepsini sana aklam olduunu bu kadar rahat acklyabilir miydi? Aksine ii saklamaa ve olaylar muhakkak olduundan baka trl gstermee, onlar kltmeye alrd. Ama Smerdyakov olaylar olduundan baka trl ya da olduklarndan daha kk gstermeye almad. Ancak kendisini bir su orta olarak sulayacaklarndan korkmayan, susuz bir insan yle davranabilir. te bu adam tutulmu olduu sara hastalnn yaratt melankoliden meydana gelen tm bu felketten tr, dn kendisini asmtr. Bunu yapmadan nce de, kendine zg bir tavrla yazd bir kt brakmtr. Bu ktta: Hayatma kendi elimle, seve seve ve hi kimseyi sulamamak iin son veriyorum diyordu. Ne olurdu bu ktta katil Karamazov deil, benim! diye ekleseydi. Ama byle bir ey eklemedi: birini yapmaya vicdan yetti de. brne yetmedi mi? Peki sonra ne oldu? Biraz nce buraya mahkemeye para getirdiler, bin ruble getirdiler! Bu paralar ite o pakette su delili olarak masann zerinde bulunan pakette olan paralard. Bunlar dn akam Smerdyakov bana verdi denildi. Zaten demin burada meydana gelen zc tabloyu kendiniz de hatrlyorsunuz, sayn jri yeleri. Bu yzden tekrar ayrntlara girmiyeceim, yalnz izin verirseniz, iki dnce leri sreceim. Aralarnda en nemsizlerini. nemsiz olduktun sylyorum, nk herkesin aklna gelmiyecek ve unutacak eylerdir. Bir kez gene unu syleyeyim: diyelim ki Smerdyakov bu paralar dn akam vicdan azab ektii iin verdi sonra da kendi kendini ast. (yle diyorum nk vicazab ekmeseydi bu paralar vermezdi). Byle olunca da, ancak dn akam ilk kez olarak, van Karamazov'un aklad gibi, cinayetini aklad. Baka trl olsayd, Karamazov imdiye dek susabilir miydi? Demek ki Smer erdyakov suunu da aklad. O halde tekrar ediyorum, l-390 KARAMAZOV KARDELER meden nce yazd ktta hi bir suu olmayan sank icin ertesi gn korkun bir mahkemenin baslyacan bile bile neden gerei olduu gibi aklamad? Yalnz para bir deli! saylmaz ki! rnein ben ve bu salonda bulunan iki kis; daha bir raslant olarak daha bir hafta nce bir ey rendik. O da udur: van Fiyodorovic Karamazov, bozdurmak iin il bakentine yz'de be faizli beer binlik iki banknot gndermi. Demek ki on bin oluyor. Bunu yalnz unun iin sylemek istiyorum: Para belirli bir tarihte herkesin elinde bulunabilir. bin ruble getirerek bunlarn falanca ekmeceden ya da falanca paketten alnm olduunu kesin olarak ispat etmee imkn yoktur. Son olarak da unu syliyebilirim: van Karamazov dn akam gerek katilden bu kadar nemli bir haber alyor da sakin sakin duruyor. Peki, bunu neden hemen bildirmemitir? Neden hereyi ertesi sabaha kadar ertelemistir? yle sanyorum ki, nedenini tahmin edebilirim. Bir haftadr salk durumu sarslmtr. Doktoruna ve yaknlarna hayaller grdn, sokaklarda artk lm olan insanlara rastladn kendi az ile aklayan gen adam, beyin hummasna tutulmadan bir gn nce, (ki hastalk kendisini ancak bugn yere vurmutur) Smerdyakov'un lmn iitince birden zihninde yle bir tasarlama yapyor: Adam ld, suu onun zerine atabilirim. Bylece aabeyimi kurtarrm. Elimde nasl olsa para var, bir deste alp bunu bana Smerdyakov'un lmeden nce vermi olduunu sylerim. Diyeceksiniz ki, l de olsa, kardeini kurtarmak iin de olsa iftira etmek drst olmayan bir davrantr, yle mi. Peki ama, kendisi bilinsiz olarak yalan sylemise, hereyn yle olduunu sanmsa, uan beklenmedik lm haberini alnca tm olarak zihni bulanmsa? Dnk sahneyi ve bu adamn nasl bir durumda bulunduunu kendiniz de grd nz. Ayakta duruyor ve konuuyordu ama, akl nerdeydi. Beyin hummasna tutulmu olan gen adamn deminki ifa desinden sonra, elimize bir belge, sann cinayetten iki gn nce Bayan Verhovtzeva'ya yazd ve iinde cinayetin ayrn tl olarak nceden tasarlanm program bulunan mektubu geti. O halde daha ne pln, daha hangi tanklar aryoruz Herey tam bu plna gre ve baka birinin eliyle degil pln hazrlyann eliyle meydana getirilmitir. Evet, s KARAMAZOV KARDELER 391 jri yeleri herey yazlm olduu gibi olmutur! Evet, babamzn penceresinden rkek rkek ve sayg ile koarak uzaklam deiliz! Kald ki kesin olarak sevgilimizin orada olduunu biliyorduk. Evet, byle bir eyi dnmek bile

sama ve geree aykr olur. Katil ieri girmi ve iini bitirmiti. Herhalde kinden, fkeden tm varl tutumu olarak, nefret ettii rakibine bakar bakmaz ilemitir cinayeti. Ama onu ldrdkten sonra (ki bunu belki de bakr havanelini tutan elini bir savuruta yapmtr) etraf iyice aratrp da kadnn orada bulunmad kansna yarnca, gene de elini yastn altndan sokup parann bulunduu zarf, burada masann zerindeki su delili olan eyalar arasnda bulunan sarf almay unutmuyor. Bunu bence ok karakteristik olan bir noktay gzden karmamanz iin sylyorum. Eer tecrbeli bir katil olmu olsayd, cinayeti sadece hrszlk iin ilemi olsayd, zarfn kdn yerde, sonradan onu cesedin yannda bulduklar yerde brakr myd? Diyelim ki, bunu yapan Smerdyakov'du ve cinayeti hrszlk amac ile yapmt. yle bir ey olsayd, tm paketi olduu gibi gtrr, onu kurbannn cesedi banda amak zahmetine katlanmazd! nk nasl olsa, paketin iinde Para bulunduunu kesin olarak biliyordu. Paralar o pakete gznn nnde konmu ve zarf gznn nnde kapatlmt. Paketi olduu gibi gtrseydi, o zaman tabii hrszln da yaplp yaplmad belli olmayacakt, yle deil mi? imdi size soruyorum sayn jri yeleri Smerdyakov bu ekilde mi davranrd? Zarf yerde mi brakrd? Hayr, ancak kendini kay-bettmi, artk zihni iyi ilemeyen bir katil, hrsz olmayan, mrnde o gne dek hi bir ey almam o anda da yatan finden paralar bir hrsz gibi kapmam, sadece kendisinden alnm olan paralar tekrar geri alyormu gibi alan bir katil, (ki Dimitriy Karamazov'un bu bin ruble konusunda Manyakla varan dnceleri yleydi) bu ekilde davranabilirdi! Zaten yle yapyor. Daha nce hi grmedii paketi kap-paktktan sonra iinde paralarn bulunup bulunmadn kendi szyle grmek iin, zarfn yrtyor, paralar cebine koyarak arkasnda yerde yrtlm bir kt eklinde, kendisine kar bir delil braktn aklna bile getirmeden oradan ko-uzaklayor. Btn bunlar, katil Smerdyakov deil de,392 KARAMAZOV KARDELER Karamazov olduu iin oluyor! Dimitriy Karamazov deli) braktn dnemezdi, aklna bile getiremezdi. Kerden atlna gelebilirdi ki: Oradan koarak kayor. Arkasndan kendisine yetien uan ln iitiyor. Uak onu yakalyor, durduruyor ve zerine inen bakr havanelinin vuruu ile yere dyor. Sank ona acyarak duvardan yanna atlyor. Dnn bir kez! Gya ona acm, ona zlm de onun iin herhangi bir ekilde yardm edebilir miyim, diye renmek amacyla aaya atlam! Bizi buna inandrmak istiyor. Ama o an, byle bir acma gsterisinde bulunabilecei bir an mdr? Hayr sank yapt ktln tek tan acaba sa m, diye renmek iin aaya atlamtr. Baka ekilde bir duyguya kaplmas, bir baka nedenle aaya atlamas normal olamazd! u noktaya da dikkat ediniz: Kendisi Grigoriy'in banda urayor, mendili ile ban siliyor ve ld kansna vararak, kendisini yitirmi gibi st ba kan iinde gene oraya, sevgilisinin evine kouyor. Peki, kan iinde olduunu ve kendisini hemen yakalyacaklarm hi dnmedi mi? Oysa sank stnn bann kan iinde olduuna hi dikkat etmediine bizi inandrmak istiyor. Ama byle bir eyi kabul etmek mmkndr. yle olabilir. Zaten bu gibi anlarda katiller her zaman byle aknlk geirirler. Bir taraftan eytanca bir plnlanma vardr, br yanda ise akl doru drst almaz. Ama unu unutmamal ki, o srada kendisi kadnn nerde olduunu dnyordu. Bir an nce nerede olduunu renmeliydi! te kadnn evine koa koa geliyor, orada beklenmedik ve kendisi iin mthi nemi olan bir haberle karlyor: Kadn: Eski sevgilisi ve asl hak sahibi ile Mokroye'ye gitmiti! KARAMAZOV KARDELER 393 IX TAM BR PSKOLOJ NCELEMES DRT NAL GDEN TROYKA (Savc'nn konumasnn sonu) ppolit Kirillovi, sinir gerginliinden ileri gelen heyecana kendini bsbtn kaptrmamak iin, mahsus kesin snrlarla evrelenmi konuma eklini ok seven titiz konumaclarn yapt gibi, olaylarn belirtilmesinde tarih bakmndan bir sra izleyerek, szn burasna geldii vakit, zellikle eski gz ars ve asl hak sahibi olan kiiden etraflca sz etti. Bu konuda da kendine gre ilgi ekici dnceler ileri srd. Sevgilisini lgn gibi herkesten kskanan Karamazov, eski gz ars ve asl hak sahibinin karsnda, birden boyun eiyor ve ortadan ekiliveriyor. Beklenmedik bir rakibin kiilii eklinde karsna kan bu yeni tehlikeye eskiden hemen hemen hi nem vermedii dnlrse byle davranmas daha da gariptir. Tabii eskiden bu tehlikenin daha ok uzak olduunu dnyordu. Oysa kendisi her za-man yalnz yaad ana nem verirdi. Herhalde rakibinin ortaya kmasn olmayacak bir ey sayyordu. Kadn belki bu yeni rakibini o ana kadar kendisinden saklamtr. Daha nce de onu aldatmtr. yleyken gen adam, o ac eken yrei ile yeni gelmi olan bu rakibin, belki de sevgilisi iin bir hayal ya da gereklemesi imknsz bir ey olmayp, hayatnn tek byk ak olduunu anlam, anlaynca da hemen boyun emitir! Sayn jri yeleri, bizce sann ruhunda byle bir duy-Surun uyanmas imknszdr! Ama onun bu zelliinden etmeden geemeyeceim. Sann iinde birden dayanl-bir gerek sevgisi, kadna kar bir sayg uyanyor. Hem de ne zaman? Kendisi onun yznden hrszlk ettii ve el-lerini babasnn kanna bulad bir srada! Geri dkt ka-nn intikam kendisinden daha o anda alnmt! nk kendi varln ve hayatn bir anda mahveden adam, elinde ol-394 KARAMAZOV KARDELER mayarak ne duruma dtn hemen hissetmitir. Kendi kendine daha o anda: imdi artk onun gznde, canndan ok sevdiim o varln gznde o eski gz ars ve asl hak sahibbne kyasla ben neyim ki? O vaktiyle mahvettii kadnn yanna pimanlk iinde dnmtr, yepyeni bir akla, drst tekliflerle ve artk mutlu yepyeni bir hayat kurma vaadiyle gelmitir. Oysa benini gibi mutsuz bir adam, imdi artk o kadna ne verebilir? Ne teklif edebilir? diye sormutur. Karamazov btn bunlar anlam, iledii cinayetin kendisi iin btn yollar tkadn, artk cezaya arptrlacak olan bir suludan baka bir ey olmadn, yeni bir hayat yayacak bir insan olmadn kavramtr! Bu dnce onu mahvetmi, onu bitirmitir. te o zaman lgnca, Karamazov'un karakterinde olan bir insann aklna, kar yol olarak bundan baka bir ey gelemezdi! Bu tek are intihard! Bunun zerine rehin brakt tabancalar geri almak iin memur Perhotin'e kouyor. Yolda koarken de biraz nce uurlarnda ellerini kana bulad tm paralar cebinden karyor. Evet, bu paralar imdi ona hereyden daha gereklidir: Karamazov lmek zeredir! Karamazov tabanca ile intihar edecektir. Bunu da herkes hatrlyacaktr. Bouna air deiliz ya! Bouna yaantmz her iki ucundan yaklm bir mum

gibi eritmedik ya! yle dnyoruz: Onun yanna, oraya gideceim. Orada yle bir ziyafet vereceim ki, daha kimse bylesini grmemitir. Sonradan bunu hatrlasnlar ve uzun sre anlatsnlar diye. lgn barlar, ingenelerin cokun arklar ve oyunlar arasnda, erefe bir kadeh kaldrp taparcasna sevdiim kadnn, yeni kavutuu mutluluu kutlayacam. Sonra da ayaklarnn dibinde bama bir kurun skp hayatma son vereceim! Belki bir gn Mitya Karamazov'u hatrlayacak, Mitya'nn onu ne kadar sevdiini anlayacak, Mitya'ya acyacaktr! Bu dncelerde lgn bir romantiklik ve Karamazov -lara zg bir cokunlukla, ar bir duygululuk seziliyor-Ama ruhunda bundan baka bir ey de vard sayn jri yeleri! Ac iinde kvranan zihnine rahat vermeyen, ona l derecesinde ikence eden bir ey. Bu vicdandr sayn juri yeleri! Kendi vicdannn yargs ve bu yargnn korkunilesidir. Ama tabanca hereye son verecekti! Tabanca KARAMAZOV KARDELER 395 kar yoldu! Ondan baka . bir are kalmamt. lmden sonra olacaklara gelince... Artk o anda Karamazov br Dnya'da olacaklar dnd m, bilmiyorum. Hem zaten bir Karamazov, bir Hamlet gibi orada ne olacan dnebilir mi? Hayr sayn jri yeleri. Onlarn Hamlet'leri var, biz ise daha sadece Karamazov'lardayz! SZn burasnda, ppolit Kirillovi Mitya'nn yola nasl hazrlandn belirten geni bir tablo izdi. Perhotin'in evinde ve dkknnda arabaclarla olan sahneyi anlatt. Tanklarn da dorulad bir sr sz, bir sr parlak cmle ve eit eit hareketlerle izdii tablo, dinleyicilerin zerinde kandrc bir etki yapt. En ok da olaylarn ayn anda rastlamas ve birbirini tamamlamas etkili oldu. lgn gibi, kendini oradan oraya atan ve artk kendini korumayan adamn sululuu apak ortaya kyordu. ppolit Kirillovi an-latmaya devam ederek: Artk kendisini korumay gerekli bulmuyordu, diyordu. ki kez, az kalsn tam bir aklamada bulunacakt. Neredeyse imalarda bulunuyordu. Yalnz szlerini tamamlamyordu. (Sznn burasnda tanklarn ifadeleri belirtildi) Yolda arabacya bile: Biliyor musun ki, u anda bir katil gtryorsun! diye barmt. Tabi hereyi syleyemezdi: nce Mokroye kyne gitmesi ve airane davranlarna orada son vermesi gerekiyordu. yi ama, bu mutsuz adam orada ne bekliyordu? Daha Mok-roye'ye vard anda, gryor ki: asl hak sahibi sand adam, belki de hi de yle bir hak sahibi deil! Sonradan yle olmadn da iyice anlyor. Yeni bir mutlulukla kutlamak istedii ve onuruna kadeh kaldrd kadn ise, bunlar kendisinden istemiyor, kabul etmiyordu. Her neyse, olay-lar zaten mahkemenin yapt soruturmadan siz de biliyorsunuz. Karamazov'un rakibine stn kt, artk inkr kabul etmez bir ekilde anlalmt. te, o zaman ruhunda artk bambaka bir durum meydana geliyor. Hem de bu belki imdiye dek bu ruhun geirdii ve belki de geirebilecei en korkun oluumdur! ppolit Kirillovi sesini ykselterek: Kesin olarak unu syleyebiliriz ki, insann ktle sapm bir varlk olduunu kavramas ve iinde sulu bir yrek tamas, dnyada tm mahkemelerin verebilecekleri396 KARAMAZOV KARDELER cezalardan ok daha iddetli bir cezadr! diye bard. Yalnz bu kadar da deil: adalet cihaznn verebilecei ceza, daha dorusu bu dnyada verilebilecek tm cezalar, insann kendi kendine, kendi vicdannn verebilecei cezann yannda hafif bile olur. Hatta adaletin ceza vermesi byle zamanlarda sulunun vicdan iin zorunlu bir eydir. Onu umutsuzluktan kurtaracak bir eydir. yle diyorum, nk kadnn kendisini sevdiini, kendisi uruna eski gz arsndan ve asl hak sahibinden vazgetiini ve onu, Mit-ya'y birlikte yeni bir hayat kurmaya ardn, ona mutluluk vaadinde bulunduunu, hem de bunu yle bir anda yaptn anlad vakit, Karamazov'un dt feci durum, ektii o mthi ac insan hayalini aan bir eydir; dnn, sevgilisi bunu ne zaman yapmtr? Artk Mitya iin here-yin bittii, artk hi bir eyin olmayaca bir srada! Sz gelmiken, sann o zamanki durumunu aklamak iin bizce nemli olan bir eye stn kr deineyim: O kadn, sann gznde ulalmaz, mthi tutku ile istenen, ama eriilmez bir varlkt. yi ama, neden daha o anda tabanca ile intihar etmedi? Neden aklna koyduu niyetten vazgeti, hatta tabancasnn nerede olduunu unuttu? te, bunu yapmaktan onu alkoyan ey, ak yaamak iin hrs derecesine varan tutkusu ve bu tutkusunu orada tatmin etmek umuduydu. Gryoruz ki elencenin insan kendinden geiren havas iinde sevgilisine, onunla birlikte elenen ve kendisine her zamandan daha gzel, daha ekici grnen sevgilisine deta .yapmt. Ondan bir an olsun ayrlmyor, onu hayran hayran seyrediyor, onun karssnda eriyor. Bu yaama hrs, bir an iin olsun tevkif edilmenin korkusunu da, hatta vicdan zntsn de bastrabilirdi! Bir an iin, evet yalnz bir an iin, sann o srada nasl bir ruh hali iinde bulunduunu dnyorum. O anda eyin etkisi altnda, tam anlamyla tutsak haline gelmiti: bunlardan biri sarholuktu! erisi duman iindeydi, patrd grlt, oynayanlarn ayaklarn vurular; ark syleyenlerin tiz sesleri, sonra da o, evet araptan yz kzarm ark syleyen, oynayan, sarho ve kendisine glen kadn! kinci olarak ona cesaret veren bir umut vard; iin meydana kmasna daha epey vakit olduunu sanyordu; hi deilse hemen yaknda bir ey olmayacakt, belki de ertesi gn, ancaK KARAMAZOV KARDELER 397 sabahleyin gelip onu alacaklard. Demek ki birka saati vard. Bu az bir zaman deildir, ok uzun bir zamandr! Birka saat iinde insan birok eyler dnebilir. Bana yle geliyor ki, o srada tpk idama, dar aacna gtrlen bir sulu gibiydi. Daha uzun ok uzun bir yoldan geirilecekti. Hem de adm adm yrnecekti, binlerce insann nnden geirilecekti, sonra keden baka bir sokaa saplacakt. O korkun meydan ite orada, o br sokan sonundayd! Bana yle geliyor ki, byle bir yolculuun banda idama mahkm olan, o utan verici arabann iinde otururken, muhakkak kendisini daha uzun, hatta sonsuz bir hayatn beklediini sanr. te; evler birer birer kayp gidiyor, mahkmu gtren araba ilerliyor... ama yine ziyan yok. daha br sokaa sapan dnemece kadar epey vakit var. Bu yzden mahkm, daha cesaretini yitirmeden, saa sola; gzlerini ona merakla dikmi olan binlerce kaytsz insana bakar. Ona yle gelir ki, kendisi de onlar gibi bir insandr. te artk br sokaa sapan dneme de geliyor. Ama ziyam yok, ziyan yok, daha geilecek uzun bir yol var. Yanlarndan ne kadar ev kayp gese, mahkm hep ayn eyi dnecek, kendi kendine daha oraya kadar epey ev var diyecektir. Sonuna kadar, ta meydana varncaya kadar yle olacaktr.

Bana yle geliyor ki, o srada Karamazov'un duygulan da byleydi ite. Daha orada bir ey yapmaya frsat bulamamlardr diye dnmtr. Daha bir eyler aranp bulunabilir. Daha savunmak iin bir plan tasarlamaya, kar koymak iin areler bulmaya vakit var. imdi ise, imdi ise, imdi ise, sevgilim o kadar gzel ki O anda Karamazov'un ruhunda bir bulanklk ve mthi bir korku var. yleyken, paralarn yarsn ayrabiliyor ve onlar bir yere saklyabili-yor! Baka trl babasnn yast altndan ald o bin rublenin yars kadar byk bir parann nereye kaybolduunu aklayabilecek durumda deilim. Kendisi Mokroye'ye ilk kez olarak gelmemitir. Orada daha nce iki gn, iki gece lem yapmt. Bu kocaman ahap evin yerini, tm bodrumlarn koridorlarm biliyordu. Bana yle geliyor ki, bu paralar daha o zaman, o evde, tevkiften biraz nce, herhangi bir arala, bir oyuk iine, bir tahtann altna ya da atnn altnda bir yere konulmutur. Neden mi? Nasl neden? Felket her an gelip atabilirdi. Tabi daha onu nasl kar-398 KARAMAZOV KARDELER layabileceimizi tasarlam deildik. Zaten buna vaktimiz yoktu. Hem bamzn her noktas zonklayp duruyordu. Sonra o kadn gnlmz eliyordu. Paraya gelince; insann hangi durumda olursa olsun paraya ihtiyac vardr. Paral insan, her yerde insandr. Belki de byle bir anda. bylesine bir hesablik size anormal grnyor, yle mi? Ama daha bir ay nce, yine en tehlikeli, en korkun bir anda bin rublenin yarsn ayrp, bir bez parasnn iine koyduunu, sonra da bezi diktiini bize kendisi syledi. Eer tabi bu sz doru deilse (ki bunun byle olduunu imdi ispat edeceiz) demek oluyor ki byle bir dnce Karamazov'a yabanc deildir. Bunu aklndan geirmitir. Yalnz bu kadar da deil, belki de bunu sonradan sorgu yargcn bin be yz rubleyi bir be parasna sarp, diktiini inandrmaya alrken (ki yle bir bez ortada yoktur ve hi bir zaman olmamtr) bir anda aklna geldii gibi sylemi, yani 'uydurmutur. nk paralarn yarsn ayrp, iki saat nce daha gn domadan Mokroye'de bir yere herhangi bir ey olursa onlara ihtiyacm olur- diye saklamt. Tek o paralar zerinde bulunmasn diye. Bunu da birden iinden gelen bir ilhamla yapmtr. Unutmayn ki sayn jri yeleri iinde iki kutup vardr. Karamazov birbirine kart iki kutbu ayn anda ruhunda birletirebilecek bir insandr. O evde paralar aradk, ama bulamadk. Belki hl oradadrlar, ya da belki ertesi gn oradan yok olmulardr ve u anda sann elinde bulunmaktadrlar. Her ne olursa olsun, san o kadnn yannda., nnde diz kt bir srada tevkif ettiler. Kadn yatann zerinde yatyordu. Kendisi de kollarn ona doru uzatmt. O kadar kendinden gemiti ki, o anda kendisini tevkif etmeye gelenlerin yaklatn bile duymamtr! Hatta nasl bir karlk vereceini bile tasarlayamamtr. Kendisi de. zeks da gafil avlanmtr. te imdi, yarglarn, kaderini tayin edecek insanlarn karsnda bulunuyor. Sayn jri yeleri, bizim meslekte olan insanlarn yaantsnda yle anlar olur ki, bir insann karsnda ve o insann akbeti iin mthi bir korku duyarz-Bu anlar sulunun artk hereyin mahvolduunu grd, ama hl rpnd, hl bizimle savamaya niyetli olduu ve o kapana kstrlm bir hayvann korkusuna benzeyen KARAMAZOV KARDELER 399 Korku iinde olduunu hissettiimiz dakikalardr. Byle anlarda, sulunun iinde kendisini korumak iin ne kadar yaratltan doan igd varsa, hepsi birden ayaa kalkmtr! Sulu kendisini kurtarmak iin rpnrken, size iinizi okumak istiyormu gibi keskin bir bakla, yalvaran, ac eken bir bakla bakar. Her hareketinizi izler, yznz, dncenizi anlamaya alr, hangi ynden kendisine bir darbe indireceinizi aratrr. Sarslan zihninde bir an iinde binlerce plan kurar, ama gene de konumaktan korkar, azndan bir ey karmaktan ekinir! nsan ruhunun bu kk drc rpnlar, bir insann ektii ilelerin zerinden yaplan bu gei, bu hayvanca kendini koruma tutkusu mthi bir eydir ve bazen suluya kar, savcda bile iten gelen bir titreme, bir acma uyandrr! te biz tm bunlara tank olduk. nce armt ve korku iinde dudaklarndan kendisini feci bir ekilde ele veren birka sz dkld: Kan! Bunu hak ettim! ama abucak kendini toparlad. Ne sylemesi gerekirdi, nasl bir karlk vermeliydi? Bunlar daha henz zihninde hazr deildi. Yalnz, pek bir ey ifade etmeyen basit bir inkr vard: Babam ldrmedim, sulu deilim! te, geici olarak meydana getirebildii tek snacak ey, tek siper buydu. Bu siperden sonra belki de bir frsatn bulup bir barikat kurabilirdi. Kendisini ele veren ve bararak syledii o ilk szleri daha bu konuda kardeine soru sormamza frsat vermeden, sadece uak Grigoriy'i ldrm olmaktan tr sulu olduunu belirterek dzeltiyor: Bu kann dklmesinden suluyum. Ama babam kim ldrd, baylar? Kim ldrd? Onu benden baka kim ldrebilirdi? itiyor musunuz? Kendisine bu soruyu sormak iin gel-mi olan bizlere bunu soruyor! Daha ortada bir ey yokken sylenen bu: Eer ben ldrmediysem! szn iitiyor musunuz, yasamaya devam edebilmek iin bavurulan bu kurazl, bu safl, bu Karamazov'lara zg sabrszl g-ryor musunuz? Demek istiyor ki: Ben ldrmedim, benim Srdm aklnza bile getirmeyin! Sonradan da hemen, acele ederek, evet, mthi bir aceleyle: ldrmek istiyordum baylar, ldrmek istedim! diye400 KARAMAZOV KARDELER aklamada bulunuyor, ama gene de sulu deilim ben ldrmedim! diyor. Ltfen ldrmek istemi olduunu kabul ediyor. Bize: Siz ne kadar itenlikle konutuumu gryorsunuz! Bunu ne kadar abuk grrseniz, katilin ben olmadma o kadar abuk inanrsnz demek istiyor: Evet, bu gibi durumlarda sulu, bazen inanlmayacak kadar dncesiz ve hereye abucak inanan biri oluveriyor. te bu srada, sorgu makam, birden, kendine sorulabilecek en basit suali soruyor: Sakn Smerdyakov ldrm olmasn? O zaman tam beklediimiz gibi oldu: kendisine nceden haber verdiimiz iin, onu hazrlksz ve daha Smerdyakov'u ne zaman ortaya karmann kendisi iin daha uygun olduunu dnemedii, o an seemedii bir srada yakaladmz iin kzd. Yaratl bakmndan inkarc olduu iin, hemen arla derek vargc ile cinayeti Smerdyakov'un ilemi olamayacan ileri srd, bizi Smerdyakov'un elinden cinayet kabilecek bir insan olmadna inandrmaya alt. Ama bu szlerine inanmayn. Bu sadece bir kurnazlktr: kendisi daha Smerdyakov'u ortaya karmaktan vazgememitir. Hi vazgememitir. Aksine, onu sonradan ortaya karmaya kararldr. nk ondan baka kimi ortaya srecektir. Ama bu

ii baka bir zamanda yapacaktr. nk imdilik ii bozulmutur. Smerdyakov'u belki ancak ertesi gn ya da birka gn sonra, mnasip ann bulunca ileri srecek ve bize: gryorsunuz, Smerdyakov'un cinayeti ileyebileceine, ben, sizden daha byk bir iddetle itiraz etmiimdir. Bunu siz kendiniz de hatrlyorsunuz. Ama imdi " kanya vardm ki, Evet cinayeti o ilemitir. Katil ondan bakas olamaz diyecekti. Ama o an gelmeden nce, bizimle konuurken somurtkan ve sinirli bir inkarcla bavuruyor. Bununla birlikte sabrszl, fkesi, onu en beceriksizce, en geree aykr bir aklamay yapmaya srklyor-babasnn pencereden ieriye baktn, sonra da oradan saygyla uzaklatn ileri sryor. in asl nemlisi, bunu ileri srerken, daha iinde bulunduu koullan, kendine gelmi olan Grigoriy'in ifade verirken ne derece aklamalarda bu lunduunu bilmiyor. Sonra etraf gzden geiriliyor ve arama yaplyor. Bu aramalar san fkelendiriyor, ama ayn za manda ona cesaret de veriyor: nk bin rublenin heps KARAMAZOV KARDELER 401 Bulamadk. Ancak yars bulunmu oldu. te, fke ile sustuu ve hereyi reddettii o srada, tabi birden aklna o bez paras hikyesini uydurmak geliyor. Muhakkak ki, uydurduu bu hikyenin inanlacak bir ey olmadn kendisi de hissetmitir. Hatta onu daha inanlabilir bir ey haline getirmek, artk geree benzeyen, tam anlamyla bir roman uydurabilmek iin, daha ne syleyebileceini mthi bir znt iinde dnp durmutur. Bu gibi olaylarda, soruturma makamnn ilk grevi, sana hazrlanmak imknn vermemektir. Onu beklenmedik bir anda gafil avlamaktr. yle ki, sulu en gizli dncelerini, onlar ele veren tam bir itenlikle, tm o geree aykrlklar ile ve birbirlerine olan kartl iinde aa vursun. Suluyu konuturmak ise nce ona sanki rastgeleym gibi, herhangi bir yeni olay, dava ile ilgili herhangi bir durumu, nemi bakmndan ok byk bir rol oynayan, ama kendisinin o ana kadar hi bir ekilde dnmedii, aklna bile getirmedii bir eyi dinletmekle olur. Byle bir olay, elimizin altnda bulunuyordu. Evet, oktandr hazrlamtk bunu: Bu kendisine gelmi olan uak Grigoriy'in kapnn ak olduuna dair verdii ifadeydi: sank ite o kapdan kp gitmiti. Ama onu bsbtn aklndan karmt. Grigoriy'in bunu grm olabilecei ise aklndan bile gememiti. Olay mthi bir etki yapt. Sank, yerinden frlad ve birden bize: Smerdyakov ldrd. Smerdyakov! diye bard. Bylece asl tasarlad gizli dnceyi, en geree aykr ekilde aklam oldu. nk Smerdyakov cinayeti ancak D-mitriy, Grigoriy'i yere yakp katktan sonra ileyebilirdi. Kendisine Grigoriy'in daha yere dmeden nce kapy ak grdn, yatak odasndan karken de blmenin arkasnda Eleyen Smerdyakov'un sesini iittiini haber verdiimiz vakit, Karamazov bu szlerin arl altnda gerekten ezildi. Meslektam saygdeer ve nkte merakls Nikolay Par-fenovi'imiz, sonradan bana, o anda sana gzleri dolacak kadar acdn syledi. te, bu sradadr ki, sank durumu-mu dzeltmek iin, acele ile o sz edilen dikili bez paraaklyor: Eh ne yapalm, bari bu masala inann der ir. Sayn jri yeleri, olaydan bir ay nce paralarn bez parasna iine sarlp dikildii konusunda sylenen-405, KARAMAZOV KARDELER lerin, neden akla gelebilecek en sama, ayn zamanda fn geree aykr ey saydm, size bu husustaki dncelerimi aklayarak bildirmitim. Bir bahse tutusak ve: Daha inanlmayacak ne bulunabilir? diye sorsak, inann bundan daha kt bir ey uydurulamaz. Bu noktada baz ayrntlar, gerek hayatta daima bol bol bulunan, ama ellerinde olmayarak, kendi uydurduklar dnceleri ileri sren bu mutsuz kiilerin, hi bir ey ifade etmeyen gereksiz kk eyler olarak kmsedikleri, hatta akllarna bile getirmedikleri ayrntlar ileri srerek, dncelerini rtmek, sfra indirmek mmkndr. Evet, o anda byle ayrntlar dnecek durumda deildirler. Akllan sadece bir btn meydana getirmeye urar. Zihinleri byle nemli eylerle urarken, kendilerine kar byle kk eyler ileri srmek cesaretini gsteriyorlar! Ama ite, byle nemsiz eylerle tuzaa drrler! Sana: Peki, o sizin szn ettiiniz bez paras iin kuma nerden aldnz? Kim dikti size o bez parasn? diye 'soruyorlar. Kendim diktim, diyor. Peki, bezini nereden aldnz? O zaman sank, gceniyor, bunu kendisi iin nerdeyse hakaret anlam tayan nemsiz bir ey sayyor. Hem de bunu sylerken gerekten itenlikle konuuyor! Evet hepsi yledir. Gmleimden yrttm, diyor. ok gzel. yleyse yarn amarnz arasnda iinden bir para koparlm gmleinizi buluruz, diyorlar. unu unutmayn ki sayn jri yeleri, gerekten bu gmlei bulmu olsaydk (gerekten bu gmlek varsa, onu muhakkak bavulunda ya da dolabnda bulacaktk.. Baka trl olmasna imkn yoktu) bu bile artk bir delil, ifadelerin doruluunu gsteren elle tutulur bir delil olacakt! Ama kendisi bunu kavrayamyordu. Hatrlamyorum, belki de gmleimden kopardm, ev sahibinin balnn iine dikmitim onu, diyor. Hangi baln iine? Eski basma, berbat bir bal vard, yerlerde sr yordu, onu aldm. KARAMAZOV KARDELER 403 Bunu kesin olarak hatrlyor musunuz? Hayr, kesin olarak hatrlamyorum. Hem de bunu sylerken kzyor, fkeleniyor. Ama dnn: Byle bir eyi hatrlamamaya imkn var m? Hayatn en korkun, anlarnda, idama gtrlrken bile insann aklnda asl bu nemsiz eyler kalr. Byle bir insan hereyi unutur da, yolda giderken gznn takld yeil bir dam ya da rnein haa konmu bir kargay unutmaz. Paralar o bez parasna dikerken evdekilerden saklanyordu, deil mi? Herhalde elinde ine ile onu dikerken odasna girip de onu su st yakalamasnlar diye, nasl gurur yaralayc bir korku iinde kaldn hatrlamas gerekirdi. Herhangi bir ses duyunca nasl yerinden frlayp, blmenin br tarafna katn (nk evinde bir blme vard) unutmu olamaz ya! ppolit Kirillovic birden sesini ykseltti:

 Btn bunlar size ne diye bildiriyorum sayn jri yeleri? Neden size btn bu kk ayrntlardan sz ediyorum? nk sank u ana kadar o sama szlerinin zerinde inatla duruyor! Tm bu iki ay iinde, ta kendisi iin uursuz olan o geceden bu yana, hi bir ey aklamam, eskiden ileri srd hayali aan szlerine hi bir ey eklememi, durumu aklayacak gerek bir olay gsterememitir. Hep bunlar kk eyler, siz namusuma inann! der gibidir. Dorusu seve seve inanmak isteriz: Buna inanmak iin hereye razyz. Sadece namusuna inanmaya hazrz! Biz, insan kanna susam akallar myz sanki? Bize sann lehine bir tek olay gsterin, buna hemen seviniriz. Ama bize gerek bir olay gsterin. z kardeinin sann yzne bakarak kard bir sonucu ya da onun gsn yumruklarken, stelik karanlkta muhakkak boynunda asl bir bezi iaret ettii-ni belirten szleri deil, bir tek olay gsterirseniz, bizi sevindirmi olursunuz! Hemen sulamamzdan vazgeeriz. Szlerimizi derhal geri alrz. imdilik ise adalet, hakkn aran-^asn istiyor, biz de szlerimizde srar ediyor ve hi bir szmzden vazgemiyoruz. ppolit Kirillovic szn burasnda konumasnn son b-'mne geti. Stmaya tutulmu gibiydi, dklen kan iin, hrszlk etmek gibi adi bir amala olu tarafndan ldr-len babann kam iin bard durdu. Kesin bir tavrla olay-404 KARAMAZOV KARDELER larn trajik ve birbirlerini tamamlayan gerekliliine iaret etti. Burada sann ustal ile n salm savunucusundan (ppolit Kirillovi ondan sz etmekten kendini alamamt) neler iitirseniz iitin, burada duygululuunuzu uyandrmak iin ne kadar gzel ve dokunakl szler sylenirse sylensin, unu unutmayn ki, u anda sizler adaletimizin n temsil ediyorsunuz. Unutmayn ki, siz, bizim olan gerei, kutsal Rusya'mz, evltlarn, ailelerini, kutsal olan nesi varsa hepsini savunan kiilersiniz! Evet, sizler u anda burada Rusya'y temsil ediyorsunuz, kararnz yalnz bu salonda deil, tm Rusya'da duyulacaktr! Tm Rusya, sizi kendi savunucular ve yarglar olarak dinleyecek, vereceiniz karardan cesaret bulacak, ya da karamsarla decektir. Rusya'ya ac ektirmeyiniz, bekleyilerini bouna karmaynz. Kadere doru giden troykamz belki de yldrm hzyla felkete doru gidiyor. Belki de oktandr tm Rusya'da, kollarn yukar doru kaldrarak, onun bu kar durulmaz, drt nala lgnca gidiini durdurmak iin yalvaran vardr ve eer baka milletler rzgr gibi drt nala giden bu troykann nnden iki yana ekiliyorsa, belki de bunu hi de airin diledii gibi sayglarndan tr deil, dorudan doruya korkudan yapyorlardr. Buna parmak basn! Korkudan, hatta belki de ona kars bir tiksinti duyduklar iin ekiliyorlar. Hem iyi ki yle yapyorlar. Yoksa bir de bakarsnz ekilmekten vazgeerler ve drt nala gelen hayalet karsnda salam bir duvar halinde dikilerek kendilerini, kltr ve uygarl kurtarmak iin, bizim bu doludizgin gidiimizi durdururlar! Avrupa'dan gelen bu endieli sesleri daha nceden de iittik. imdi artk iyiden iyiye duyulmaya baland bu sesler! Onlar kkrtmayn, zbez babasn ldren bir adam beraat ettirerek, susuz gsterecek bir karar vererek, ilerinde her gn biraz daha artan nefreti kztrmayn! Szn ksas, ppoit Kirillovi, ly ok karmasna ramen, gene de szlerini iten gelen bir seslenile sona erdirdi ve szleri gerekten olaanst bir etki yapt. Konumasn bitirdikten sonra acele ile dar kt ve tekrar ediyorum, br odada neredeyse baygn dt. Salondakiler al~ klamyorlard. Ama ciddi insanlarn hepsi memnundu. Yal" nz bayanlar pek o kadar honut olmamlard. yleyken bu KARAMAZOV KARDELER 405 konumay onlar da gzel bulmulard. Zaten bu szlerin sonucundan hi korkmuyor ve Fetyukovi'lerinin sze balamasn bekliyorlard: En sonunda o konumaya balayacak ve tabi herkesin szn sfra indirecek! diyorlard. Herkes Mitya'ya bakyordu; Mitya, savcnn tm konumas boyunca ellerini yumruk yapm, dilerini skm, .gzlerini yere indirmi olarak hi konumadan oturdu. Ancak arada bir ban kaldrp konuulanlar dinliyordu. zellikle Gruenka'dan sz alnca, yle yapyordu. Savc, Raki-tin'in Gruenka hakknda dncesini bildirdii vakit dudaklarnda fkeli bir glmseyi belirdi ve olduka gr bir sesle: Bernard'lar; diye sylendi. ppolit Kirillovi, onu Mokroye'de nasl sorguya ektiini, ona nasl eziyet ettiini anlatrken, Mitya, ban kaldrm, szlerini merakla dinlemiti. Hatta bir ara yerinden frlayarak bireyler barmak istemi, ama kendisini tutmu, ancak nefretle omuzlarn silkmekle yetinmiti. Sonralar, savcnn konumasnn son blmnde,- sulunun Mokroye'de sorguya ekilmesi srasnda kendisinin gsterdii marifetler-lerden sz ettiini sylerken sosyetede onunla alay ede ede sabredemedi, marifetleri ile vnmeden duramad diyorlard. Celseye ara verildi. Ama bu ok ksa sren bir ara idi. Ancak bir eyrek saat kadar ya da en ok yirmi dakika srd. Dinleyiciler arasnda eitli konumalar, yksek sesle barmalar duyuluyordu. Baz konumalar hatrlyorum. Gruplardan birinde bir bay kalarm atarak: Cidd bir konuma! diyordu. Bir baka ses duyuluyordu: Pek fazla psikoloji kartrd canm! Ama syledikleri hep gerek! Saklanmas imknsz gerekler. Ha bakn, bu konuda ustadr. in zetini yapt. nc bir ses araya kart: Bize de veritirdi, bize de. Konumasnn balangcnda herkesin Fiyodor Pavlovi gibi olduunu sylememi miydi? Sonunda da yle oldu. Ama burasn uydurdu. Evet, belirsiz kalan noktalar vard. J406 KARAMAZOV KARDELER Azck fazla kard. Hakszlk etti! Hakszlk etti, dorusu. Yok canm, ne de olsa ustaca lf etti. Adamcaz konuaca gn uzun bir sre bekledi. Sonunda da syledi ite. He, ne, ne!

 Bakalm savunma avukat ne diyecek? Baka bir grupta da yle konuuluyordu: Petersburglu'yu demin bouna gcendirdi. Hani duygular etkilemeye alanlar demiti ya, hatrlyor musunuz? Evet, o noktada beceriksizlik etti. Acele etti. Sinirli adam canm. Biz imdi glyoruz, ama bakalm sann durumu nasl? Oras yle. Mityenka'nn durumu nasl? nc grupta ise yle demliyordu: O tek sapl gzl olan ve kenarda oturan iman kadn kim? Bir general kardr. Kocasndan ayrld, kendisini iyi tanrm... Demek general kars olduu iin tek sapl gzlk kullanyor. Be para etmez. Yok canm, ho kadn. Yannda, iki koltuk ilerde bir sarn oturuyor, o daha gzel. O vakit, Mitya'y Mokroye'de nasl da ustaca kskvrak yakalamlar, deil mi? Ustaca olmasna belki yledir. Savc bunlar nceden de anlatmt. Burada her gittii evde neler neler anlatmad! imdi de sabredemedi. Gururunu yenemedi. Ne yaparsn, gururu krlm adamn. He, he, he! yle de alngan ki. Hem ok lf etti. Nedir o uzun uzun cmleler? Hep de korkutup duruyordu. Dikkat edin bakn, hep bizi korkutmak istiyor. Troykadan sz ettii yeri hatrlyor musunuz? Onlarda Hamlet'ler var, bizde ise henz yalnz Karamazov'lar Burasn ok gzel syledi dorusu. KARAMAZOV KARDELER 407 Bu lflar liberalizmi eletirmek iin syledi. Ondan korkuyor! Zaten avukattan da korkuyor. Oras yle, bakalm Bay Fetyukovi ne syleyecek? Ne derse desin, bizim kylleri kandramaz. yle mi sanyorsunuz? Drdnc grupta da u konumalar duyuluyordu: Troykadan sz ederken gzel konutu! Hani milletlerden sz ettii yerde. Gerekten de doru syledi, hatrlyor musun, hani milletler beklemeyecek diyordu ya, gerekten doru. Ne olmu ki? Canm, ngiliz parlamentosunda geen hafta bir milletvekili nihilistler konusunda bakanla soru yneltmi. Bu barbar milleti ele alp uygarla kavuturmann zaman gelmedi mi? demi. ppolit onu kastetti, biliyorum. Ondan sz etti. Daha geen hafta bunu sylemiti. O aylaklara buras uzak gelir. Hangi aylaklara? Hem neden uzak gelir diyorsun? nk Krontad' kapatrz ve onlara ekmek vermeyiz. O zaman ekmei nereden bulacaklar? Amerika yok mu? imdi Amerika'dan buday alyorlar. Atma! Ama bu srada ngrak ald ve herkes yerine kotu, Krsye Fetyukovi kt. SAVUNMA AVUKATININ KONUMASI ki ucu sivri denek Konumacnn ilk szleri duyulduu vakit, herkes sustu. Salonda bulunanlarn hepsi, gzlerini ona dikmilerdi. Kendisi sze dosdoru, gsterisiz ve gvenli bir tavrla, hi zppelik taslamadan balamt. Gzel lflar etmek, sesine karsmdakilerde acma uyandracak bir ton vermek, karsndakiler! duygulandran kelimeler kullanmak gibi eylere408 KARAMAZOV KARDELER bavurmuyordu. Sadece, yaknlk besledii ve sylediklerine ilgi gsterecek kiilerin arasnda konuan bir insan gibiydi Sesi ok gzeldi. Gr ve cana yaknd. Tonunda bile iten gelen, candan bir anlam vard. Ama herkes hemen unu anlad ki, konumac birden gerekten dramatik bir ykseklie trmanabilir ve oradan beklenmeyen bir iddetle yrekleri altst edecek bir darbe indirebilirdi. Belki de ppolit Kirillovi kadar dzgn konumuyordu. Ama uzun cmleler yapmyor ve daha kesin konuuyordu. Yalnz bir tek ey bayanlarn houna gitmemiti: konuur-ien, zellikle szlerinin balangcnda, hep iki bklm eilip duruyordu. Bunu selm veriyormu gibi deil, dinleyicilerine doru atlyormu, daha dorusu yaklamak istiyormu gibi yapyordu. Sanki ince uzun srtnn ortasnda yerle tam bir dik a meydana getirebilecek ekilde eilmesini salayan bir yay vard. Balangta, garip bir ekilde sanki hi bir dzeni yokmu gibi, olaylar karmakark bir ekilde ele alarak konuuyordu; ama sonunda szlerinden bir btn ortaya kt. Konumasn iki blme ayrmak mmknd: Birinci yars, bir eletiriydi, savclk makamnn iddialarn rtyordu ve bazen fkeli ve alayc szlerle doluydu. Ama konumasnn ikinci blmnde, birden tonunu, hatta kulland metodu deitirdi ve birden dramatik yksekliklere trmand. Salondakiler de bunu bekliyorlarm gibi heyecandan titremeye balamlard. Dorudan doruya dava konusu olay ele alarak sze balad ve nce aslnda Petersburg'da alt halde, sanklar savunmak iin Rusya'nn baka kentlerine gidiinin ilk olmadn, bunu daha nceden de yaptn, ama yalnz susuz olduklarna inand ya da susuzluklarm tahmin ettii kiilerin savunmasn zerine aldn belirtti.

 imdi de ayn ey oldu, diye anlatt. Daha gazetelerde kan ilk rportajlarda sann lehine olan ve beni olaanst artan bir ey arketmitim. Szn ksas beni hereyden nce, hukuk prosedrnde sk sk tekrarlanan, ama bana yle geliyor ki, hi bir zaman imdi zerinde tarttmz davada olduu kadar, dolgun ve bylesine karakteristik zelliklerle belirmemi bir nokta ilgilendirdi. Bu noktay ancak konumann sonunda, szlerimi bitirirken KARAMAZOV KARDELER 409 malydm. yleyken dncemi daha balangta aklayacam. nk benim detim, etkileyeceim hi bir eyi ertelemeden, izlenimleri azar azar kullanmaya almadan, dorudan doruya konuyu ele almaktr. Bu belki benim tarafmdan hesapl bir davran olmaz, ama buna karlk iten gelen bir eydir. Dncem, daha dorusu zihnimde tasarladm plan u: leri srlen olaylar zetlenirse, ezici bir ounluu sann aleyhindedir. yleyken, bu olaylar teker teker ele alp, birbirlerinden ayr olarak eletirirsek, byle bir eletiriye dayanabilecek bir tek delil bulamayz! Sylentileri ve gazeteleri izledike, dncem gittike daha da kuvvetleniyordu. te o zaman birden sann akrabalarndan onu savunmam iin bir davet aldm. Hemen buraya hareket ettim. Buraya gelince de artk bu konuda tam olarak bir kanya vardm. te, bu olaylar arasndaki korkun ba krmak ve san sulayan her bir delilin, hi bir ey ispat etmediini, fantastik bir ey olduunu gstermek iindir ki, bu davada savunmay zerime aldm. Szn burasnda savunma avukat, birden sesini ykseltti: Sayn jri yeleri! Ben buraya yeni gelmi bir insanm. Btn izlenimlerimde hi bir n yarg yoktur. Karakter bakmndan fkeli ve duygularnda ar olan sank, bu kentte belki yzlerce insana yapt gibi, beni daha nceden krm deildir. (Oysa biroklar, onlara kar iyi davranmad iin, nceden ona kar n yarglar beslemektedirler). Tabi unu da kabul ederim ki, burada toplumun ahlk duygular hakl olarak gerekten zedelenmitir; sank, azgn ve snr tanmayan bir kiidir! yleyken sosyetede, hatta ok yksek yetenekleri olan sayn savcnn ailesinde bile ok iyi karlanyordu. (Not: Bu szler zerine halk arasnda iki kiinin glt duyuldu. Geri bu glmeler hemen kesildi, ama herkes onlar farketmiti) Bizde herkes biliyordu ki, savc Mitya'y kendi isteine aykr olarak, sadece son derece iyiliksever ve saygdeer, ama olmayacak eyler yapan, daima kendi kafasna gre hareket eden ve baz durumlarda, zellikle nemsiz eylerde kocasna kar koymaktan holanan kars ilgi ekici bulduu iin, evine kabul ediyordu. Bununla birlikte Mitya, onlara pek sk gitmezdi. Savunma avukat: Ama cesaretimi ho grn, unu belirtmek isterim ki,410 KARAMAZOV KARDELER hasmm gibi hi de etki altnda kalmayan bir zekya ve haksever bir karaktere sahip olan bir insanda bile, mvekkilim konusunda baz yanl n yarglar uyanm olabilir, diye devam etti. Evet, bu ok tabi bir eydir: o mutsuz adam kendisine kar daima bir n yarg beslemesine hak kazanmtr. Moral bir hakaret, hatta estetik duygusunun zedelenmesi, bazen insanlar karlarndakine hi acmamaya yneltir. Demin savclk makamnn o parlak konumasnda sann karakterinin ve davranlarnn kesin bir tahlilini iittik. Dava konusu olayn sert bir ekilde eletirildiini duyduk. Asl nemlisi, iin zn bize anlatmak iin, gzmzn nne ylesine psikolojik derinlikler serildi ki, sann kiiliine kar nceden birazck olsun belirli bir niyet ile fkeli bir n yarg olmasa, bylesine derinliklere inmeye imkn yoktur. Ama bu gibi durumlarda, bir davaya nceden fkeli ve nceden niyet besleyerek bakmaktan daha kt, hatta daha kahredici eyler vardr. zellikle, diyelim ki, varlmz sanatya yakr bir oyun gsterme hevesi sararsa, iimizde bir sanat olarak bir eyler yaratmak, ortaya bir roman karmak ihtiyac uyanrsa; hele bir de psikolog olarak Tanr vergisi sahip olduumuz zengin yeteneklerimiz de varsa... Daha Petersburg'da iken daha buraya gelirken renmitim ki, (zaten bunu renmeden de biliyordum) burada hasm olarak uzun bir sredir bu zellii ile, henz yeni gelien hukuk dnyamzda, belirli bir n kazanm olan derin grl ve ince bir psikologla karlaacam. Ama psikoloji, derin olmakla birlikte, gene de iki ucu sivri olan bir denektir. (Halk arasnda glmeler oldu.) Evet, tabi ki, bu basit kyaslamamdan tr beni balarsnz; ben ok gzel konumasn bilmem. Bununla birlikte, imdi savcnn konumasndan rastgele bir rnek alaym. Sank, gece vakti, bahede koarak kaarken, duvarn zerine trmanyor ve bakr bir havaneliyle, ayana sarlan uan yere seriyor. Hemen sonra da gene baheye atlyor ve tam be dakika yere serilmi olann banda uraarak, onu ldrp ldrmediini anlamak istiyor. Sayn savc, sann ihtiyar Grigoriy'in yanna, ona acd iin atlam olduunu sylerken, doru sylemi olduuna bir trl inanmak istemiyor. Hayr, yle bir anda insan bu kadar duygululuk gsterebilir mi, anormal bir eydir. Aksine sank yapKARAMAZOV KARDELER 411 m oduu ktln tek san sa m, yoksa l m, bunu anlamak iin yere atlad. Bylece de o ktl ilemi olduunu ispatlam oldu. nk baheye herhangi bir baka nedenle, iinden gelen bir eilimle ya da bir duyguya kaplarak atlyamazd. diyor. te, psikoloji budur. Ama ayn psikolojiyi ayn olaya, bu sefer br ucundan tutarak uygulayalm, greceksiniz ki, gene tam anlamyla mantkl bir sonu kar. Katil, ihtiyatl davranmak istei ile olayn tek san sa m, yoksa l m diye anlamak iin yere atlyor. Oysa ldrm olduu babasnn alma odasnda (gene savcnn kendi az ile belirttii gibi) zerinde iinde bin ruble bulunduu, yazl, yrtk bir paketin kdn unutarak aleyhinde mthi bir delil brakm oluyordu. Eer bu paketi alp gtrseydi, dnyada hi kimse byle bir paketin bulunduunu, iinde para olduunu, bu paralarn da sank tarafndan alndn bilmeyecekti. Bu szleri savcnn kendisi sylemitir. Demek ki, bir tek eye ihtiyatl yetmemiti. Adamcaz kendini kaybetmi, korkmu ve yerde bir delil brakarak kap gitmiti. yleyken bir de bakyorsunuz, iki dakika sonra bir baka insan vuruyor, onu ldryor ve tam bu srada iinde en acmak bilmez, en soukkanl ve hesab insana yakacak bir ihtiyatllk duygusu uyanyor! Her neyse, ziyam yok, ziyan yok, diyelim ki yle oldu. Zaten psikolojinin incelii de buradadr: Baz koullarda insan, bir Kafkas kartal gibi kana susam ve keskin bakl iken, hemen ondan sonraki anda kstebek gibi rkek ve kr olur. Ama eer duvardan sadece acaba aleyhimde tanklk yapacak tek adam sa m diye renmek iin yan bana atlayacak

kadar kana susam ve acma bilmez derecede so-ukkanlysam, o halde ne diye bu yeni kurbanmn banda belki de yeni yeni tanklarn dikkatini ekmek ihtimali varken, tam be dakika kadar urap didineyim? Neden mendilimi slatp, yerde yatan adamn bandaki kan ileyim? Sonradan ayn mendil benim aleyhime delil olarak kullanlsn diye mi? Hayr! Eer hereyi hesaba katyorsak ve acma bilmeyecek derecede kat yrekliysek, yere atladktan sonra baygn yatan uan bana bir kez daha, sonra bir kez daha ayn havanla vurup iini bitirmemiz, tan ortadan kaldrmamz bylece yreimizdeki tm endieleri sil-412 KARAMAZOV KARDELER memiz daha doru olmaz myd? Hem sonra aleyhimde tanklk yapacak adam sa m, deil mi diye bakmak iin yere atlyorum, hem de ayn yerde yolun zerinde bir baka delili, iki kadnn evinden alm olduum o bakr havane-lini brakyorum. Oysa, o iki kadn her zaman iin sonradan bu havanelini tanyabilir ve onu kendi evlerinden alm olduuma tanklk edebilirlerdi. Hem de onu yolun zerinde unutmu olmam, dalgnlktan ya da kendimi bilmeyecek bir durumda bulunduumdan tr drm olmam da sz konusu olamaz. Evet, ite silhmz uzaa frlatyoruz. yle olmutur diyorum, nk o bakr havaneli Grigoriy'in yere serildii noktadan on be adm kadar ilerde bulunmutur. O halde sorarm size: Neden yle davrandk? Bu sorunun asl karl udur: o havanelini frlattk, nk yreimiz yanmtr; nk bir insan, ihtiyar bir ua ldrdk. Bu yzden umutsuzluk iinde kendi kendimize lanet ederek o havanelini bir cinayet leti olduu iin, fkeyle frlatp attk. Baka trl olmasna imkn yoktur. Onu byle var gcmzle uzaa frlatmamzn baka nasl bir nedeni olabilir? Eer iimizde bir insan ldrdmz iin pimanlk ve acma duyuyorsak, demek ki, babamz ldrm deiliz. Eer babamz ldrm olsaydk, yere serdiimiz insana acyarak duvardan aaya atlamazdk. O zaman iimizde bambaka bir duygu olurdu. Acmaya vakit bile bulamazdk. Yalnz kendimizi kurtarmay dnrdk. Bunun tersini sylemeye imkn yoktur. Tekrar ediyorum: daha nce cinayet ilemi olsaydk, uan kafatasn iyice paralardk. Banda be dakika urap durmazdk. imizde acma ve temiz bir duygu uyandy-sa, sadece daha nce vicdanmz lekelenmedii iin yle olmutur. Demek ki, bu artk baka eit bir psikoloji oluyor. Sayn jri yeleri, imdi karnzda mahsus psikolojiye bavuruyorum; amacm sadece, size, psikolojinin yardmyla her eit sonuca varmann mmkn olduunu gstermektir. Btn sorun, o psikolojinin kimin elinde bulunduundadr. Psikoloji en cidd insanlarda bile bir roman yaratmak isteini uyandrr. Hem de bu, kendiliinden olur, yani demek istiyorum ki, ar derecede psikoloji yapmann, baz bakmlardan onu ktye kullanmann zarar olur. Burada gene halk arasnda savc ile alay eden ve avKARAMAZOV KARDELER 413 kat destekleyen glmeler duyuldu. Savunma avukatnn tm konumasn ayrntlaryla ele almayacam. Yalnz iinden baz yerleri, en nemli noktalar alacam. XI ORTADA PARA DA YOKTU, HIRSIZLIK DA YAPILMAMITI Savunma avukatnn konumasnda, herkesi hayrette brakan bir nokta vard: bu da o uursuz bin rublenin varln kesin olarak inkr edii, bylece ortada hrszlk diye bir eyin bulunmayn ileri sryd. Szlerine: Sayn jri yeleri! diye balad. Ele aldmz davada nceden bir yargs olmayan ve yeni konuya deinmi her insan artacak karakteristik bir zellik var. O da bir hrszlk yapld ileri srld halde alnm olan eyin ne olduunu elle tutulur bir ekilde ispat etmenin imknszldr. alman ey nedir? Diyorlar ki, para alnm. Evet, bin ruble alnm. Ama bakalm bu paralar gerekten var myd? Bunu hi kimse bilmiyor. Siz de dnn: ortada bin ruble olduunu nasl rendiniz? Bunlar gzleriyle kim grd? Paralar gren ve zerine yaz yazlm bir pakete yerletirildiini aklayan tek kii Smerdyakov'dur. Bunu daha felket meydana gelmeden nce, sana ve kardei van Fiyodorovi'e bildiren de yine odur. Bayan Svetlova da bunu renmitir. Ama bunlarn her de, bu paralar kendi gzleri ile grmemilerdir. Paralan gene yalnz ve yalnz Smerdyakov grmtr. Ama burada karmza bir soru kyor: Eer byle bir para bulunduu ve Smeryakov'un onu grd doru ise, o zaman acaba onu son olarak ne zaman grmtr? Ya efendisi bu paralar yatann altndan alm ve Smerdyakov'a haber vermeden ekmecesine koymusa? Dikkat ediniz, Smerdyakov'un sylediine gre paralar, yatan altnda, iltenin iindeydi. Demek ki, sank onlar iltenin altndan ekip almak zorundayd. yleyken yatak hi de bozulmamt. Bu nokta titizlikte zapta geirilmitir.414 KARAMAZOV KARDELER Peki, nasl oluyor da sank, bunu yata hi bozmadan, stelik elleri hl kanl olduu halde, tam da o gn yataa serilmi olan, tertemiz, incecik araflar hi kirletmeden yapabilmitir? Ama bize: peki ya yerdeki paket ne oluyor? diye soracaklar. te, asl bu paket zerinde durmaya deer. Biraz nce, sayn stadmz bu paketten sz ederken, birden kendiliinden, iitiyor musunuz sayn baylar, kendiliinden, cinayetin Smerdyakov tarafndan ilenmi olduunu ileri srmenin sama bir ey olacan sylerken: Bu paket olmasayd, kd bir delil olarak yerde kalmasayd, hrsz onu birlikte gtrm olsayd, dnyada hi kimsenin byle bir paketten ve iinde para bulunduundan haberi olmazd, kimse bu paralarn sank tarafndan alnm olduunu da bilmeyecekti. dedi, o vakit hayretler iinde kaldm. Demek, sann hrszlkla sulanmasna yol aan ey kendi azyla bile aklam olduu o zerinde yaz bulunan bir para kttr. Baka trl olsayd, kimse hrszlk olduunu, hatta belki de ortada bir para bulunduunu bilemeyecekti. diyorlar. yi ama, o kt parasnn yerlerde srklenmesi, daha nce iinde bir para bulunduuna ve bu paralarn alndna delil olabilir mi? Bana ama paralarn pakette olduunu Smerdyakov grd diyerek karlk veriyorlar. Peki, Smerdyakov bu paralar son kez olarak ne zaman grmtr? Ne zaman? Benim sormak istediim ey bu ite. Ben Smerdyakov'la konutum. Kendisi bana bu paralar felketten iki gn nce grm olduunu syledi! yi ama rnein yle bir dnmeme engel olacak bir ey var m? Ya, ihtiyar Fiyodor Pavlovi. evinde kapy ierden kilitleyerek oturduu srada, sevdii kadn sabrszlk iinde, sinirli sinirli beklerken, yaplacak bir ey bulamayp, birden paketi

kararak amaya karar verdiyse? Ya: Belki de paketi grnce inanmaz, ama bir deste iinde otuz yzlk grrse, herhalde daha ok etkilenir, aznn suyu akar, diye dndyse? Bir an iin yle oldu diyelim. Diyelim ki, zarf paralyor, iinden paralan karyor, zarf da, tabi artk delil brakmamak korkusu olmadan, serbest davranan bir ev sahibi hareketiyle yere atyor. Syleyin, sayn jri yeleri, byle bir tahminde bulunmaktan, byle bir olayn meydana gelmi olduunu ileri srmekten daha akla yakn bir ey olabilir mi? Neden byle bir ey imknsz olsun? Eer, buna KARAMAZOV KARDELER 415 benzer herhangi bir ey olmusa, o zaman hrszlk yapld sulamas kendiliinden ortadan kalkyor. Madem ortada para yoktu, o halde hrszlk da yaplmamtr. Bu paketin iinde daha nce para bulunduunu gsteren bir delil olarak yerde kald ileri srlyorsa, neden ben tam aksini ileri srmeyeyim? Neden paketin artk iinde bir ey bulunmad iin yerde olduunu, parann daha nceden ev sahibinin kendisi tarafndan alndn ileri srmeyeyim? Diyeceklerdir ki: Peki ama, eer paray Fiyodor Pavlo-vi'in kendisi almsa, o halde bu para nerde? Evet, onu evinde arama yaplrken bulamadklarna gre, nerdedir? Bir kez, hemen syleyeyim ki, ekmecesinde parann bir ksm bulunmutur. kincisi Fiyodor Pavlovi onlar daha sabahleyin alm olabilirdi. Hatta nereye kullanacaklar konusunda daha bir gn nceden emirler vermi, onlar birine teslim etmi, birine gndermi, szn ksas dncesini, daha dorusu hareket plann temelinden deitirmi olabilir ve bu konuda nceden Smerdyakov'a bilgi vermeyi gereksiz bulabilirdi. Byle olunca yani byle bir tahmini ileri srebilirsek, o zaman bu kadar srarl ve bu kadar kesin olarak, sann cinayeti hrszlk amacyla ilemi olduu ve byle bir hrszln gerekten yapld nasl sylenebilir? Byle tahminler ileri srersek, romanlara konu olacak hikyeler uydurmu oluruz. Bir eyin alnm olduunu iddia etmek iin, her-eyden nce o eyi gstermek, ya da hi olmazsa kesin olarak, daha nce var olduunu ispatlamak gerekir. Oysa, sz konusu olan eyi hi kimse grmemitir. Geenlerde Petersburg'da gen bir adam, hemen hemen ocuk denecek, on sekiz yalarnda bir iportac, gpegndz elinde baltayla bir sarraf dkknna girdi ve allmam tipik bir cretle dkknn sahibini ldrerek, bin be yz rubleyi ald. Be saat kadar sonra, kendisini yakaladlar. zerinde yalnz on be rublesi eksik olan btn paray buldular. Bin be yz rubleden ancak on beini o arada sarfet-meye vakit bulmutu. Ayrca cinayetten sonra dkkna dnen satc polise ald parann ne eit olduunu da bildirdi. Yani aralarnda ka tane ne renk banknot olduunu, ka tane mavi, ka tane krmz kt para vard, ne kadar altnd, hepsini tek tek aklad. Tevkif edilen katilin zerinde de ayn eit paralar bulunmutu. stelik katil itenlikle cinayeti kendisinin ilediim ve bu paralar alp gtr-416 KARAMAZOV KARDELER dn aklamt. te, benim delil dediim ey,, budur sayn jri yeleri! Bu olayda paralar gryor, onlara elle dokunabiliyorum ve artk yle bir parann olmadm syleyemiyorum. Oysa, bu davada yle mi ya? Ama sz konusu olan bir insann hayat memat meselesidir. Bir insann kaderidir. Diyeceklerdir ki: yi ama, kendisi ayn gece lem yapm paralan har vurup, inarman sa-vurmutu. Bin be yz rublesi olduu meydana kmt. Bu paralar nereden ald? yi ama, ite topu topu bin be yz ruble var ortada. Parann br yarsn bulmalarma, meydana karmalarna imkn yok. Bu da gsteriyor ki, belki de sann zerindeki paralar hi bir zaman, hi bir pakete konmam paralardr. Zaman hesap edersek, (ki bu da dakikas dakikasna yapld) daha nce yaplan soruturmada, anlald ki, sank hizmetilerin yanndan koarak ktktan sonra memur Perhotin'in evine gitmiti. Kendi evime uramamt. Zaten baka bir yere de gitmemiti. Ondan sonra hep gz nnde bulunmutu. Byle olunca, bin nubleden bin be yz rubleyi ayrp da, kentte herhangi bir yere saklamasna imkn yoktu. te para bulunmad iindir ki, sayn savc, sann bunlar Mokroye kynde herhangi bir yerde sakladn ileri srd. Sakn sank bu paralar Udolph atosunun bodrumlarndan birine saklam elmasm? Ama bu biraz hayali aan, olduka romantik bir tahmini olur, deil n? una da dikkat etmenizi rica ederim: eer 'bu ileri srlen tahmin, yani paralarn Mokroye'de sakland dncesi yanl karsa, sann hrszlk ettiine dair ileri srlen sulama da bota kalm olur. nk o zaman, o bin be yz ruble nereye gitmitir? diye sorulacaktr. Madem sann hi bir yere uramad ispat edilmitir, o halde bu paralar nasl bir mucizeyle ortadan yok olmutur? ite biz byle uydurmalarla u anda bir insann hayatn mahvetmeye hazrlanyoruz! Diyeceklerdir ki: Ne olursa olsun!! Sank zerinde bulunan bin be yz rubleyi, nereden bulmu olduunu syleyemedi. Bundan baka herkes o geceye dek p>aras bulunmadn biliyordu. Peki yle olduunu kim biliyordu? Sank, zerinde bulunan paralar nereden alm olduunu aka ve kesin olarak syledi. Bana kalrsa sayn jri yeleri, bana kalrsa, sylediinden daha akla uygun bir ey olamaz. KARAMAZOV KARDELER 417 Hatta sann karakterine ve iinde bulunduu ruh haline bundan daha ok uyan bir ey bulunamaz. Savclk makam, kendi uydurduu roma.ndan ok holanmtr: ama sann szlerini kabul etmemitir: Nianls tarafndan kendisine bu kadar utan verici bir1 ekilde teklif edilmi olan paralar, kabul eden zayf iradeli bir adam, bu paralarn yarsn alamazm da, onu bir bez parasna koyup dikemezmi de, dikmi olsa bile o bez parasnn dikiini iki gnde bir skp aarm da, paralar yizer yzer alrm da bylece hepsini bir ay iinde tketirmi de... Hatrlaynz, tm bunlar, hi bir itiraz kabul etmez bir sesle sylenmiti. Peki ya herey hi de bu uydurduunuz roman gibi olmamsa, ya o uydurduunuz romanda canlandrdnz tip bambaka ise? Asl sorun burada iste! Gzlerimizin nnde bambaka bir tip canlandrdnz. Belki de szlerime itiraz ederek: Sann felketten bir ay nce bayan Verhovtze-va'dan alm olduu tm o bin rubleyi Mokroye kynde bir rpda, sanki elinde bir tek kurumu gibi sarfettiini belirten tanklar var. O halde bu paralarn yarsn ayramazd! diyeceklerdir. Peki ama kimdir bu tanklar? Bu tanklarn szlerinin ne derece doru olduu zaten mahkemede meydana kmtr. Ayrca bakasnn yuttuu lokma, insana daima byk grnr. Son olarak da unu syleyebilirim: bu tanklardan hi biri bu paralar kendisi saymam, sadece gz karar ile o kadar olduunu sanmtr. Tank Maksi-mov, sann elinde yirmi bin ruble olduunu belirterek ifade vermedi mi? Gryorsunuz ki, sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu sivri bir denektir. Bu bakmdan izin verirseniz, ben bu denein br ucumu uygulayaym, bakalm ortaya ne kacak?

Felketten bir ay nce sana postayla gnderilmesi iin Bayan Verhovtzeva tarafndan bin ruble veriliyor. Yalnz burada unu sorabiliriz:: bu paralarn burada demin akland gibi bylesine kk drc bir tavrla, bylesine rezil edici bir ekilde verildii doru mu acaba? Bayan Ver-hovtzeva'nn bu konuda vermi olduu ilk ifade, hi de yle deildi. kinci ifadesinde ise, sadece kulamza fkeli sesler, intikam lklar, oktandr gizli tutulan bir nefretin lklar geliyordu. Ama bayann birinci ifadesinde doruyu sylememi olmasa, bize ikinci ifadesinin de belki do-418 KARAMAZOV KARDELER ru olmad sonucunu karmak hakkn veriyor. Sayn savc, bu gnl macerasna deinmek istemiyor, buna cret etmiyor. (kendisi yle dedi.) Varsn yle olsun. Ben de ona deinmeyeyim. Yalnz izin verin unu belirteyim ki, eer ok sayn Bayan Verhovtzeva gibi temiz ve ahlkl bir bayan, evet, onun gibi bir bayan, diyorum; birden mahKemede dorudan doruya san mahvetmek amacyla, birinci ifadesini deitirmeyi gze alyorsa, bellidir ki verdii bu ifade tarafsiz deildir, serinkanllkla verilmi bir ifade de saylamaz. ntikam almak amacyla davranan bir kadnn, birok eyleri abartlm olarak ileri srebileceini sylemek hakkn bize tanyacaklar m? Evet, asl, teklif etmi olduu bu paralan, bylesine utan verici, rezil edici bir tavrla verdii konusunda durumu mahsus abartm olabilir. Aksine bence bu paralar kabul edilebilecek bir ekilde, zellikle sank gibi hi bir eyin zerinde cidd olarak durmayan bir erkein, daha rahat kabul edebilecei bir ekilde teklif edilmitir. Asl nemlisi de udur: Sank bunlar kabul ederken yapt hesaba gre, babasnn kendisine borlu olduu bin rubleyi yaknda alacan dnyordu. Bu belki cidd olmayan bir davrantr. Ama ite asl cidd bir insan olmad iindir ki. babasnn bu paralar kendisine vereceini, onlar muhakkak alacam, byle olunca da Bayan Verhovtzeva'nn kendisine verdii kadar bir paray posta ile gnderebileceini ve bylece borcunu deyebileceini dnyordu. Ama sayn savc hi bir ekilde, sann suclandrld gn, evet, ayn gn alm olduu paralarn yarsn ayrp bir bez parasna dikmi olduunu kabul etmek istemiyor: Bunu yapacak karakterde deildir, bu tr duygular olamaz diyorlar. Ama daha nce kendileri Karamazov'un cmert bir insan olduunu bara bara sylemi, birbirine kart iki kutuptan sz etmitir. Oysa Karamazov gerekten byle iki ynl, varlnda iki kutbu birletiren bir varlktr. O kadar ki, eer baka bir ynden herhangi bir ey onu artacak olursa, lgnca elenmek ihtiyacna zincir vura-mayacak bir halde olsa bile, birden kendini tutabilir. Oysa, o baka yn dediimiz, bir akt. Evet, tpk barut gibi birden alev alan yeni bir akt. Bu ak iin paraya ihtiyac vard, Hem de sevgilisiyle elenmek iin olduundan ok daha fazla paraya ihtiyac vard. Gen kadn ona, seninim, Fiyatlar Pavlovi'i istemiyorum! dedii anda, onu alp gtKARAMAZOV KARDELER 419 recekti. O halde bunu yapabilmek iin parac olmalyd. Bu elenmekten ok daha nemliydi: Karanazov, bunu anlamyor muydu sanki? Evet, onu hastalk derecesinde zen asl bu dnceydi. Bu bakmdan bu paralar her ihtimale kar yannda bulunsun diye ayrp saklamasnda alacak ne var? Ama ite zaman geiyor ve Fiyodor Pavlovic sana, bin rubleyi vermiyor. Tersine iitildiine gre, ayn paralar sann sevgilisini avlamak iin kullanmaya karar veriyor. Sanki: Eer Fiyodor Pavlovic paray vermezse o zaman Katerina vanovna karsnda hrsz durumuna deceim! diye dnyor. ste o zaman, bir bez parasnn iine dikili olarak boynunda tamaya devam ettii paray gidip Bayan Ver-hovtzeva'nn nne koyarak ona ben alan biriyim ama. hrsz deilim, demek aklna geliyor. Demek ki. bu bin be yz rubleyi gz bebei gibi saklamas, bezi skp iinden paray almamas, yzer yzer de olsa'onu sarfetmemesi iin, elimizde imdi iki neden var. Sann namuslu bir insan olabileceini neden kabul etmek istemiyorsunuz? Hayr, sankta namus duygusu vardr. Diyelim ki yanl, ok defa onu hataya dren bir namus anlay vardr. Ama bu duygu kendisinde vardr, hem de isnat ettii gibi tutku derecesindedir. Yalnz iste durum gittike daha kark bir hal alyor. Kskanlk yznden ektii zntler, dayanlmayacak bir dereceyi buluyor ve sann ateler iinde yanan zihninde, gittike daha ok ac veren, daha z-c bir ekilde iki soru ortaya kyor: Paray Katerina va-novna'ya vereyim mi? Verirsem o zaman Gruenka'y hangi paralarla gtreceim? Eer, tm o ay iinde, bu kadar azgnlk etmi, iip iip sarho olmu ve meyhanelerde grlt patrd karmsa, bu belki de ac ekmesinden, ektii bu acya dayanamamasndan ileri geliyordu! Bu iki sorun, en sonunda zihninde yle iddetli bir hal almtr ki, sank umutsuzlua dmtr. Kk kardeini, bu bin rubleyi son bir kez istemek zere babasna gnderiyor. Sonra da karl beklemeden zorla kendisi eve girip, tanklarn gz nnde ihtiyara dayak atyor. Bu iten sonra, artk kimseden para bekleyemezdi! Dayak yiyen baba, para vermezdi. Ayn gnn akam sank, gsn dvyor, tam gsnn st ksmn, o bez parasnn bulunduu yeri yumrukluyor ve kardeine yemin ederek, alak olmadn ispat eden bir aresi olduunu, ama bu areden yararlanamayacan, buna420 KARAMAZOV KARDELER moral gcnn, karakter salamlnn yetmeyeceini, bu vzden gene de bir alak olarak kalacam sylyor! Savclk makam, Aleksey Karamazov'un bu kadar temiz yreklilikle, bu kadar iten, hazrlksz ve mantkl bir ekilde verdii ifadeye neden inanmyor? Neden? Niin beni, paralarn, bilmem hangi tahta aralnda, Udolphe atosunun bodrumlarnn bilmem neresinde sakl olduuna inanmaya zorluyor? Sank ayn akam, kardei ile konutuktan sonra, o uursuz mektubu yazyor. te, sann hrszlk ettii konusunda ileri srlen en byk, en nemli delil budur! Mektupta Tm insanlardan isteyeceim, bakalar vermezlerse, gidip babam ldreceim ve yatann altnda, pembe bir kurdele ile bal paketteki paralar alacam. Yeter ki van gitsin! diyor. Bu da, tam bir cinayet planym. Cinayeti o istememise, kim ilemi olabilir? diye soruluyor. Savclk makam: Tpk yazld gibi oldu!> diye baryor. Ama bir kez, mektup, sarholuk halinde ve onu yazan iddetli bir znt iindeyken yazlmt. kincisi, sank paketten sz ederken gene de Smerdyakov'un szlerini tekrarlam oluyor. nk kendisi paketi grmemitir. ncs, mektup yazlm olmasna yazlmtr, ama acaba olup bitenler, yazld gibi mi olmutur? Bunu nasl ispat edeceiz? Sank, yastn altndan paketi ald m? Paralan buldu mu? Hatta ortada gerekten byle bir para var myd? Hem sank oraya koarken para almaya m gitmiti? Hatrlayn, hatrlayn! Sank rzgr gibi oraya koarken, hrszlk etmek iin gitmemiti! Sadece o kadn onu zntlere koyan kadn nerdedir, bunu renmek iin gitmiti. Demek ki, i plana gre, yazld ekle uygun olarak olmamt. Yani sank hrszlk etmeyi nceden tasarlamamt. Birden koarak gitmiti, hi bir ey dnmeden, kskanlktan lgna dnm bir halde! Diyecekler ki: Evet, ama, gene de oraya koup geldikten

ve cinayeti iledikten sonra, paralar ald! Yalnz, sonunda unu da belirtmek gerekir, cinayeti iledi mi, ilemedi mi? Hrszlk etmekle sulandrlmasna fkeyle itiraz ediyorum: alman eyin ne olduunu kesin olarak gstermeye imkn yoksa, bir insan hrszlk etmekle sulan-drlamaz! Bu bir hukuk prensibidir. imdi bakalm, hrszlk etmedii halde, cinayeti ileyen gene o mudur? Bu ispat edilmi bir ey midir? Sakn, bu da bir uydurma olmasn? KARAMAZOV KARDELER 421 XII HAYIR, CNAYET DE LENMEMTR! Sayn jri yeleri! Rica ederim, unu unutmayn ki, burada sz konusu olan bir insan hayatdr. Bu bakmdan daha ihtiyatl olmalyz. Daha nceden iittik ki, savclk makam (kendilerinin de belirttikleri gibi) son gne dek, evet bugne, mahkeme gnne dek, sann cinayeti tam anlamyla nceden beslenen bir niyetle ileyip ilemedii konusunda kararszlk iinde kalmtr. Ta o bugn mahkemeye ibraz edilen ve sarho az ile yazlm mektup ortaya kncaya kadar buna bir trl karar verememitir. Yazld gibi olmutur! deniliyor. Ama ben gene tekrar ediyorum ki: sank o kadnn yanna, onun peinden, sadece nerede olduunu renmek iin komutur! Bu olay deitirmeye imkn yoktur! Eer kadn evde olsayd, sank hibir yere komyacak, onun yannda kalacak ve mektupta syledii eyi yerine getirmiyecekti. Elinde olmyarak, birden komutu oraya! Sarho azyla yazd mektup ise, belki o srada aklndan tm olarak silinmiti. Havanelini alp gtrd diyorlar. Hatrlyorsunuz ya, bu havanelinden bile sz ederken, bir sr psikolojik tahminler ileri srlmtr. Bu havanelini neden silh olarak almsm, onu bir silh olarak kullanmak amac ile kaptktan sonra, falan... filn. imdi aklma ok basit bir dnce geliyor: peki bu havaneli, gz nnde, rafn stnde, sann onu ald rafn stnde olmayp, dolaba kaldrlm olsayd, o zaman sann gzlerine ilimiyecekti deil mi? Sank silh almadan, elleri bo olarak koup gidecekti, o zaman da hi kimseyi ldrmiyecekti. O halde bu havanelinden sz ederken, sann silhlandn ve bunun nceden bir niyet beslediini gsteren bir delil. olduunu, nasl ileri srebilirim? Evet ama, meyhanelerde babasn ldreceini bara bara sylemiti ve iki gn nce, o sarho halde mektubu yazd akam, sessizce oturmu, meyhanede yalnz bir satc ile kavga etmiti, bunu da gya bir Karama-zov kavga etmeden duramad iin yapmt. Buna karlk ben de unu syliyeceim: eer bir insan byle bir cinayeti tasarlam, stelik plnn yapm, yazd gibi ye-422 KARAMAZOV KARDELER rine getirmeye karar vermise, herhalde bir satc ile kavga etmez, hatta belki meyhaneye bile uramaz. nk by-Is bir ey tasarlam olan bir varlk, sakin bir yer, gizlenecek ,bir yer arar. Kendisini grmesinler, yapt bir eyi iitmesinler diye ortadan kaybolmak .ister: mkn varsa beni unutun, aklnzdan karn! der gibi davranr. Hem de bir takm hesaplar olduu iin deil, sadece iinden yle geldii iin yapar. Sayn jri yeleri, psikoloji iki ucu .sivri bir denektir. Biz de psikolojiden anlarz. Tm bu ay iinde meyhaneler-deki o barp armalarna gelince: ocuklar, ya da elenceden kan sarholar meyhanelerin nnde birbirleri ile kavga ederek az m seni ldrrm diye tehditler sa-vururlar? Ama gene de ldrmezler deil mi? Hem zaten o uursuz mektup sinirli sinirli tehditler savurarak meyhanelerden kar, bir adamn sarho azyla: ldrrm! Hepinizi ldrrm! diye barmas deil mi? Neden herey dediimiz gibi olmasn? Niin bunun byle olabileceini imknsz sayyoruz? Neden bu mektup kaderi altst eden bir mektup saylyor da, tersine gln bir ey olarak kabul edilmiyor? nk ldrlm bir babann cesedi bulunmutur. nk bir tank sann silhl olarak baheden koarak katn grmtr! Hatta kendisi de onun eliyle yere serilmitir. Demek ki, her ey yazld gibi olmutur. Demek bu yzden mektup gln bir ey deil, kaderi tayin edici bir ey olmutur. ok kr sonunda belirli bir noktaya vardk. Madem bahedeydi, demek ki o ldrd. u halde bu iki sz, yani Bahedeydi szyle demek ki* sz savclk makamnn ileri srd sulamay zetlemi oluyor. Madem oradayd, demek ki... deniliyor. Peki ya. orada bulunduu halde, demek ki diye ileri srlen i yapmadysa? Evet, kabul ediyorum ki bu ite olaylar birbirini tamamlyor, gerekten birok olaylar ayn ana rastlamtr ve gerekten olduka anlaml olaylardr. Ama tm bu olaylar bir de ayn zamanda meydana gelmelerinin etkisi altnda kalmadan ayr ayr inceleyin. Savclk makam, neden sann babasnn penceresi nnden koarak katn aklarken, doru sylediini kabul etmiyor? Hatrlayn! Bu konuda savclk makam saygdan hatta i brden uyanan iyi drst duygulardan sz ederek, KARAMAZOV KARDELER 23 bile etmiti. Peki ama, bu iin iinde gerekten byle bir ey olmusa, yani bir sayg diyemiyeceim, ama drst baz duygular rol oynamsa, o zaman ne olacak? Sank, soruturma srasnda Herhalde o anda annem benim iin dua etmitir! diye ifade vermitir. te, bu yzden, Svet-lova'nn babasnn evinde bulunmadn renir renmez, oradan koarak uzaklamtr. Savclk makam: Ama bunu pencereden bakarak anlayamazd diyor. Neden anlaya-masn? Pencere, sann iaret olarak kabul edilen vurular zerine almt ya! Bu arada Fiyodor Pavlovi, herhangi bir sz syleyebilir, bireyler barabilirdi, sank da bundan birden Svetlova'nn orada olmadn anlayabilirdi. Neden ille hayalimizden geirdiimi?, gibi, daha dorusu bakalarnn hayalimizde uyandrd sahnelere gre tahminlerde bulunalm? Gerekte en ince gzlemci olan bir roman yasarnn bile gznden kaan binlerce ey vardr! Ama Grigoriy kapy ak grmt, demek ki sank evdeydi, evde olduuna gre de, cinayeti o iledi. diyorlar. Gelelim bu kap konusuna, sayn jri yeleri... bakn bu kapnn ak olduuna ancak bir kii tanklk ediyor. Oysa bu tanklk eden kii, o srada yle bir halde bulunuyor ki... Her neyse, varsn kap ak olsun! Diyelim ki, sank inkr etti, kendisini korumak iin yalan syledi. Bu onun durumunda bulunan biri iin o kadar anlalr bir eydir ki! Diyelim ki, kendisi evdeydi, eve girmiti... Peki, neden eve girdiine bakarak cinayeti muhakkak onun ilemi olduunu ileri srelim? Zcrla ieri girmi olabilir. Odadan odaya komu, babasn itmi, hatta onu vurmu bile olabilir. Ama Svetlova'nn babasnn yannda olmadn grnce, koarak oradan uzaklamtr. Kadnn orada bulunmadna, elinden bir kaza kp babasn ldrmediine sevine sevine koa koa uzaklamtr. Belki de bir dakika sonra, kendinden getii bir srada yere serdii Grigoriy'in yanna, duvardan aa atlamas da temiz bir duygu duyabil-mesinden, bakasna

acyabilmesinden, o insan iin zle-bilmeainden ileri gelmitir. Babasn ldrmek istedii halde, bu ii yapmad, vicdan lekesiz kald, yani babasn ldrmedii iin sevin duymutur. Bunun iin atlamtr yere! Sayn savc bize sann Mokroye'deki durumunu iimizde dehet uyandracak ekilde, parlak szlerle, tyleri-424 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 425 mizi diken diken ederek anlatmtr: Ak yeniden tadaca srada, sevgilisi onu yeni bir hayat yaamaa ard-f srada, artk sevmek imknndan yoksun bulunduu bir anda, arkasnda babasnn kan iindeki cesedini braktndan tr ve cesedin arkasndan da mthi bir ceza gelecei iin, bu ak yaamasna imkn kalmadn anlamt.) Bununla birlikte, sayn savc, gene de sann bir sevgi duyabileceini kabul etmitir ve bunu kendine gre bir psikoloji ile aklamtr: Sarho bir durumdayd! diyor. Bir idam mahkmu idam yerine gtrlrken, daha uzun bir sre beklemek gerektiini dnr... filn... falan. demilerdir. yi ama savc acaba karmzda bambaka bir tip canlandrm olmuyorlar m? Bunu gene soruyorum. Gerekten, sank elleri babasnn kanna buland halde, o anda ak ya da yarglar atlatmay dnecek kadar kaba, ruhsuz bir varlk myd? Hayr, hayr, hayr! Kadnn onu sevdiini, onu birlikte uzaklara gitmee ardn, ona yeni bir mutluluk sunduunu anlad anda yemin ederim ki, kendisini ldrmek iin iki misli, misli daha iddetli bir istek duymutur ve eer arkasnda babasnn cesedini brakm olsayd, muhakkak kendini ldrrd! Evet, tabancasnn nerede olduunu unutmazd! San tanyorum: sayn savcnn onda bulunduunu ileri srd vah, duygusuz, acmak bilmiyen kat yreklilik, onun karakteri ile bada-amyacak bir eydir. Kendisini muhakkak ldrrd! n-tihar etmediyse, bunu annesi kendisi iin dua ettiinden tr ve ellerini babasnn kanna bulamad, bu ite susuz olduu iin yapmamtr. O gece, Mokroye'de, hep yere serdii ihtiyar Grigoriy iin ac ekmi ve ihtiyar adam kendisine gelip ayaa kalksn, vuruu ldrc olmasn, Grigoriy yznden cezaya arptrlmasn diye Tanr'ya dua etmitir. Neden olaylarn bu tr aklanmasn kabul etmiyoruz? Sann bize yalan sylediini gsteren kesin bir delilimiz var m? Bize hemen te, babasnn cesedi!?- diyeceklerdir. Sank oradan koarak kmt. Eer o ldrme-diyse, kim ldrd ihtiyar? diyeceklerdir. Tekrar ediyorum, savclk makamnn dayand tm mantk budur: O ldrmediyse, kim ldrd? Demek istiyorlar ki, onun yerine konacak bir sank yoktur. yle de~ il mi sayn jri yeleri? Gerekten, onun yerine bir bakasn koyamadklar doru mu? Hepimiz savclk makamnn o gece, o evde bulunan kiileri tek tek saydn iittik. Be kii bulunmutu orada! Kabul edelim ki, bunlardan hibir ekilde sulandrlmaz, bunlar da: ldrlen adamn kendisi, ihtiyar Grigoriy ve kardr. Geriye sank ile Smer-dyakov kalyor. te sayn savc, byk bir ciddilikle, sann, baka birini sulayamad iin Smerdyakov'u sulu olarak gsterdiini ileri sryor. Eer bir altnc kii hatta, altnc bir kiinin bulunduunu gsteren en kk bir iaret olsa, sank hemen Smerdyakov'u sulamaktan vazgeip, bu yaptndan utanarak o altnc kiiyi sulayacakm! yi ama, sayn jri yeleri, bunun tam tersi bir sonu karamaz myz? Ortada iki kii var: Sank ile Smerdya-kov. O halde, mvekkilimi sadece sulayacak baka bir insan bulamadnz iin suladnz ileri sremez miyim? Daha nce Smerdyakov'u tm phelerden uzak tutmaya karar verdiiniz iin baka bir pheli kii bulamadnz ileri sremez miyim? Geri doru sylemek gerekirse, Smerdyakov'u yalnz sank, sann iki kardei, bir de Svetlova suluyorlar. Ama ifade veren tanklar arasnda da bu ekilde konuan baz kiiler vardr: szlerinde geri belirsiz bir ey sezilmitir. Ama zaten evremizde de bir ey varm, pheli bir ey kalm gibi belirsiz sylentiler dolayor. Bir bekleyi seziliyor. Sonra, kesin olmamakla birlikte olduka dikkati eken bir olay rastlants var. nce tam felket gn gelip atan sara krizi, savcnn nedense ger-ek olduunu savunmak zorunluluunu duyduu bir kriz 'ar. Sonra Smerdyakov'un mahkemenin balyaca gn-en bir gn nce intihar geliyor. Ondan sonra da en az bu sylediklerim kadar beklenmedik bir ey ortaya kyor: bu da, bugne dek aabeyinin sulu olduuna inanan ortanca kardein ifadesidir! Evet, sayn yarglarla ve savc ile bir noktada birlei-yorum o da udur: van Karamazov hastadr, ateler iindedir, verdii ifade gerekten sayklarken tasarlad ve suu intihar edenin zerine ykleyerek aabeyini kurtarmak iin yapt umutsuz bir rpn olabilir. Ama gene de ad gemitir ve gene de, ortada sanki bi-bir ey kalmtr. Sanki son sz sylenmemitir.426 KARAMAZOV KARDELER Bitmemi bir ey vardr sayn jri yeleri! Belki de bu yarm kalan szler, daha tamamlanacaktr. Ama bu konuyu daha sonra ele alacaz, bunlar daha sonraki eyler Sayn yarglar biraz nce celseye devam etmek kararn aldlar. Ama imdi verecekleri karar beklerken, rnein len Smerdyakov'un, savc tarafndan bu kadar ince ve bu kadar yetenekli olarak yaplan karakter tahlili konusunda bir eyler syliyebilirim. Sayn meslek arkadamn ustalna hayran kalmakla birlikte, bu karakter tahlilini tam olarak kabul edemiyeceim. Ben Smerdyakov'a gittim, onu grdm ve kendisi ile konutum. Smerdyakov, benim zerimde bambaka bir etki yapt. Salk bakmndan zayf bir insand, buras doru. Ama karakter bakmndan, yrek bakmndan hayr, hi de savcnn szlerinden kard sonuta belirttii gibi, zayf bir insan deildi. zellikle onda bir ekingenlik, savcnn bu kadar karakteristik bir ekilde belirttii ekingenlikten eser grmedim, Safla gelince, onda hi de yle bir ey yoktu. Tersine, ben onu bakalarna hi gvenmeyen sinsiliini ve zeksn saflk perdesi altnda saklyan ve birok eyleri kavryabilecek bir insan olarak grdm! Evet! Savclk makam, onu zayf, geri zekl biri sayarken, ar bir saflk gstermitir. Smerdyakov benim zerimde ok kesin bir izlenim yaratmtr: yanndan kesin olarak kt yrekli, gzn hrs brm, kinci ve rahat vermiyecek derecede kskan bir varlk olduu kans ile ayrldm. Bu konuda baz bilgiler de topladm: kendisi kt aileden nefret ediyordu, ondan utanyordu ve pis kokulu bir kadnn olu olduunu dilerini gcrdatarak hatrlyordu. ocukken kendisine kar bir velinimet olarak davranm olan Grigoriy ile karsna kar saygszca davranyordu. Rusya'ya lanet ediyor ve onunla alay ediyordu. Fransa'ya gitmek hayali ile yayordu; orada bir Fransz haline gelmek iin! Daha eskiden sk sk bu ii yapacak paras olmadndan sz etmiti. Bana yle geliyor ki, kendinden baka hi kimseyi sevmiyordu. Kendisini de alacak kadar yksek bir varlk sayyordu. Onun gznde aydn olmak, gzel giysiler, temiz gmlekler giymek ve parlatlm izmelerle dolamakt. Kendisini Fiyodor Pavlovi in meru

olmayan olu sayd iin, (ki bunu gsteren deliller vardr) efendisinin meru ocuklarna kyasla, iinde bulunduu durumundan nefret edebilirdi. Onlar iin herKARAMAZOV KARDELER 427 ey var, benim iin bir ey yok, tm haklar onlarn, miras da onlara ait, ben ise sadece bir uaktan baka bir ey deilim diyebilirdi. Bana paralan pakete Fiyodor Pavlovi ile birlikte koyduunu sylyordu. Bu parann, kendisine bir i salya-bilecek olan bu parann kullanlaca ama, tabii ona, nefret edilecek bir ey olarak grnyordu. Bundan baka, bin rubleyii, prl prl, renk renk: banknotlar olarak gr-mutu. (Bu konuda kendisine mahsus soru sordum). Ah, kskan ve egoist bir insana hibir zaman byk bir paray bir arada gstermeyiniz. Smerdyakov mrnde ilk kez olarak, bu kadar ok parann bir elde toplandn grmt. O renk renk destenin izlenimi, hayalinde ac bir etki yapabilirdi. Bu etki, birinci seferinde hibir sonu yaratmam olabilir. stadm sayn savc, Srnerdyakov'u bu cinayetle sulamak ihtimalinden sz ederken, bunun leh ve aleyhinde olan tm noktalar olaanst bir incelikle belirtti ve zellikle u sorunun zerinde durdu: Smerdyakov neden mahsus sara krizine tutulmu gibi rol yapsn? Ama belki de rol yapmamtr. Kriz, ok tabii bir ekilde gelmi, hasta da sonradan kendine gelmi olabilirdi. Tabii hastalktan bir anda kurtulamazd. Ama gene de herhangi bir anda, kendine gelebilir, aylabilirdi. Sarallarda yle olur. Savclk makam Smerdyakov cinayeti hangi anda ilemi olabilir? diye soruyor. Bu an gstermek o kadar kolaydr ki! Smer-dyakev aylp, derin uykusundan (nk o srada kendisi uykudayd: sara krizinden sonra insan her zaman derin bir uykuya dalar) uyand anda ihtiyar Grigoriy koarak kaan san duvarn zerinde ayandan yakalamtr. Etraf nlatrcasna baba katili! diye barmaktadr. te sank o srada uyanmtr. Zaten onu uyandran ey de belki sessiz ve karanlk gecede duyulan bu allmam lktr. O srada uykusu belki de o kadar derin deildi. Tabii ki daha bir saat ncesinden yava yava uykusu hafiflemi olabilir. Yatandan kalknca, hemen hemen bilinsiz olarak ve hi ard niyet beslemeden, bu lk nedir, diye bakmak iin dar kmtr. Banda hastaln yaratt bir karklk vardr. Zihni daha uyumu bir haldedir. te bu durumda baheye kyor, aydnlanm pencerelere yaklayor ve ta-428 KARAMAZOV KARDELER bu onu grnce sevinen efendisinden korkun bir haber al-yor. O zaman, ii birden tutuuveriyor. Korku iinde bulunan efendisinden tm ayrntlar reniyor. te o zaman bozulmu, hasta zihninde bir dnce, korkun, ama ekici ve hi de manta aykr olmayan bir dnce douyor: Efendisini ldrp, . bin rubleyi almak, sonra da hereyi kk beyin zerine ykmak! Zaten katil olarak kk beyden baka kimi akla getirebilirlerdi? Kk beyden baka kimi suluyabilirlerdi? Btn deliller meydandayd. stelik kendisi oraya girmiti, deil mi ya? Korkun bir para hrs, mthi bir av ele geirmek istei, yapaca hareketin cezasz kalaca dncesiyle birlikte, tm varln sarm olabilirdi. Ah, byle beklenmedik, kanlmaz, iten gelen bir atlma ihtiyac ou zaman byle, bir frsat knca akla gelir. Asl nemlisi, byle bir istek bu tip katillerin iinde, daha bir dakika sonra cinayeti ilemek hevesine kaplacaklarn akllarna bile getirmedikleri bir srada uyanr! te Smerdyakov efendisinin yanna girerek plnm bylece yerine getirmi olabilir. Kem de bunu herhalde herhangi bir silh yerine, bahede elinin altna ilk gelen tala yapmtr. Peki ama bu ii niin, hangi amala yapm olabilir? O bin ruble, kendisi iin bir kariyer yapma imknyd. Evet, kendi szlerimle elikiye dyor deilim: Belki de yle bir para vard. Hatta belki de nerede bulabileceini, efendisinin odasnn neresinde bulunduunu, yalnz Smedyakov bilebilirdi. Peki, ya paralarn bulunduu zarfn kd, ya yerde srklenen yrtk paket kd? diyeceksiniz. Demin sayn savc, bu paketten sz ederken, sen derece ince bir dnce ileri srd: Ona gre, bu kd ancak hrszlk etmeye almam, Karama-zov gibi biri yerde brakm olabilirdi. Smerdyakov ise, arkasnda byle bir delili katiyen brakmazd. Demin bu szleri dinlerken, bana yabanc gelemeyen bir ey iitiyormuum gibi geldi sayn jri yeleri. Dnn, ayn dnceyi, ayn tahmini, yani Karamazov'n bu paketi nasl am olabileceini, ben daha iki gn nce Smerdyakov'un kendisinden iitmitim. Hatta Smerdyakov'un bu szlerine armtm-Bana yle geldi ki, mahsus yapmackl, saf bir tavr taknyor ve olaylar atlayarak bana bu dnceyi kabul ettirmek istiyor, benim ayn sonuca varmam bekliyor, hatta syKARAMAZOV KARdELER 429 liyeceklerimi bana dikte ediyordu. Acaba bu dnceyi ayn ekilde sorgu yargcna da Smerdyakov fsldam olmasn? Ayn eyi stadm sayn savcya zorla kabul ettirmesin? Diyeceklerdir ki: ya ihtiyar kadn, ya Grigoriy'in kars? O kadn, hastann tm gece yanbanda inlediini duymad m? Doru! Duymutur. Ama bu ileri srlen itiraz, ok zayf olur. Ben bir kadn tanrdm, ac ac tm gece avluda havlayan bir kpein kendisini uyutmadndan ikyet ederdi. Oysa, zavall kepek, sonradan renildii gibi tm gece iinde ancak iki kere havlyordu. Bu tabii bir eydir; bir insan uyurken birden bir inilti duyar, bu iniltinin kendisini uyandrdna fena halde can sklarak uyanr, ama sonradan birden gene uykuya dalar. ki saat kadar sonra, gene bir inilti olur, adam gene uyanr, sonra gene uykuya dalar. Sonunda ayn inilti, aradan iki saat getikten sonra bir kez daha duyulur. Yani uyuyan, tm olarak bu iniltiyi kez duymu olur. Ama sabahleyin uyand m, gece sabaha dek birinin inleyip durduundan, bu yzden gzn bile krpmadndan ikyet eder. Grigoriy'in karsnn basna da ayn ey gelmitir. Her biri iki saat sren uykular olmutur, ama bunu hatrlamaz. Sadece uyand anlar hatrlar. Bu yzden de ona kendisini tm gece uyandrmlar gibi gelir. Sayn savc, ama Smerdyakov intihar etmeden nce yazd ktta neden bir aklamada bulunmad? diye soruyor. Birini yapmaya vicdan elverdi de, brne elvermedi mi? diyor. Yalnz rica ederim, vicdan denildii vakit, artk pimanlktan sz edilmi olur. ntihar eden adam pimanlk duymyabilirdi. inde yalnz umutsuzluk olabilirdi. Umutsuzluk ve pimanlk... bunlar birbirinden apayr eylerdir. Umutsuzluk kinle kark ve barmay imknsz hale getiren bir duygu olabilir. ntihar eden adam, hayatna son verirken, mrnn sonuna dek kskand insanlara kars iki misli nefret duymu olabilir. Sayn jri yeleri, adl bir hata ilemekten saknn! imdi size sylediim bu szlerde ve anlattklarmda akla uygun olmayan ne vardr? Yrttm dnce zincirinde bir yanl bulun, olmas imknsz sama

bir ey bulun! Ama eer ileri srdm eylerin bir kl pay kadar da olsa, mmkn olabileceini gryorsanz, tahminlerimde bir parack olsun geree uy-430 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 431 gnlk varsa, suluyu cezalandrmaktan kann! Hem burada sz konusu olan eylerin doruluu yalnz bir kl pay kadar m? Tm kutsal eylerin zerine yemin ederim ki, size cinayet konusunda ne sylemisem, onu size anlatmsam, hepsine kesin olarak inanyorum. En nemlisi, evet en nemlisi de udur: savclk makamnn sann aleyhinde ileri srd, st ste yd o koca deliller yn arasnda, birinin olsun bir parack da olsa, itiraz edilemiyecek bir ynnn bulunmamasna ap kalyorum. Byle olmas beni deli ediyor. Zavall adan, sadece olaylarn ayn ana rastlamasndan tr felkete srkleniyor. Evet bu rastlantlar feci bir eydir: O kan, o parmaklardan akan kan, o kanl i amar, o baba katili! baryla nlayan karanlk gece, o lk atan ve kafas krlm olarak yere serilen adam, ondan sonra da o ynla sz, ifade hareket bar... Tm bunlar insana yle bir etki yapabilir, insan yle kandrabilir ki! Ama tm bunlar, sizi bir kanya yneltebilir mi? Siz buna kanar msnz sayn jri yeleri? Hatrlayn ki. size bir yetki verilmitir, eli kolu bal bir insan hakknda karar verme yetkisi! Ama bu yetki ne kadar bykse uygulamas da o derece korkuntur! imdi sylediklerimden bir szm olsun geri almyorum. Ama ziyan yok, yle olsun! Bir an iin savcln iddiasn kabul edeyim, zavall mvekkilimin ellerini babasnn kanna buladm kabul edeyim. Tabii bu, ancak szde kalan bir kabul editir. Tekrar ediyorum: bana kalrsa susuz olduundan hi phe etmiyorum. Ama gene de bir an iin, sann babasn ldrdn kabul edeyim. Bu durumda bile, byle bir dnceyi kabul ettiim halde, gene de syliye-ceim sz dinleyin. Vicdanmn zerinde ar bir yk var. Size bir ey sylemek istiyorum, nk hissediyorum ki, yreklerinizde de, zihninizde de mthi bir sava var... Yreklerinize ve aklnza seslendiim iin zr dilerim, sayn jri yeleri. Ama sonuna dek iimden geldii ve gerein emrettii gibi konumak istiyorum. Hepimiz olduumuz gibi grnelim! Bu srada savunma avukatnn konumas, olduka i detli bir alkla kesildi. Gerekten de son szlerini yle i ten gelen bir sesle sylemiti ki, herkesin iinde belki de, gerekten syliyecei bir ey vardr, belki de imdi yaca gerekten en nemlidir diye bir his uyanmt. Ama bakan, alklar duyunca, gr bir sesle: Byle bir olay bir daha tekrar edilirse mahkeme salonunu boaltmak tehdidini savurdu. Herey sessizlie gmld ve Fetyukovi bambaka, o zamana dek konutuundan apayr, duygulu bir sesle sze balad. XIII DNCEYE HANET Fetyukovi: Mvekkilim! felkete srkleyen ey, yalnz olaylarn bir araya rastlamas deildi, diye sze talad. Hayr! M vekkilimi gerekte yalnz bir tek ey felkete srklyor, o da babasnn cesedidir! Eer ortada basit bir cinayet olsayd, delilleri ayn zamana rastlayan ve birbirine bal eyler olarak deil de, ayr ayr olarak ele alm olsaydnz, bunlarn nemsizliini, hi bir eyi ispat edemediklerini, fantastik eyler olduklarn grrdnz, o zaman hi deilse iinizde (geri sann hak ettii) ama gene bir n yargdan baka bir ey olmayan dncenize dayanarak bir insann kaderini mahvetmekten ekinirdiniz! Hem burada sz konusu olan basit bir cinayet deildir, bir babann ldrlmesidir! Bu, insan etkiler, hem de o kadar etkiler ki san sulamak iin ileri srlen deliller ne kadar nemsiz ne kadar hibir eyi ispat edemiyen eyler olursa olsun, en tarafsz insana bile artk pek o kadar deersiz ve bu derece hibir ey ispat etmeyen bir ey olarak grnmez. Byle bir sank, nasl beraat eder? Ya cinayeti ilediy-se, ya cezasn grmezse? te, herkesin iinde, elinde olm-yarak duyduu his budur. Evet, bir babann, hayata kavuturan, evldn seven, ocuu iin cann ve hayatn esirge-ttyen, ocuunun geirdii hastalklar kendisi ekiyormu gibi ac duyan, mr boyunca evldnn mutluluu iin urap didinen, onun sevinleri ile, onun baarlar ile yaayan bir babann kanna girmek, korkun bir eydir! Sayn Jri yeleri, baba, gerek bir baba ne demektir? Bu szde 432 KARAMAZOV KARDELER ne yce bir anlam ne kadar derin bir dnce gizlidir! Biraz nce, bir babann ne olduunu, gerek bir babann nasl yaamas gerektiini biraz olsun anlattk. Davas grlen ve u anda hepimizi uratran ve hepimizin iinde ac uyandran olayda ise l Fiyodor Pavlovi Karamazov, hi de biraz nce, yrekten gelen bir duygu ile ortaya dktmz baba anlayna uymuyor. Byle bir babaya sahip olmak bir felkettir! Evet, gerekten baz babalar felkete benzerler. imdi bu felketi biraz daha yakndan inceliyelim. leride verilecek kararn ne kadar nemli olduu gz nnde bulundurulursa, artk dnceleri aklamaktan korkacak bir ey yok deil mi, sayn jri yeleri? zellikle u anda korkmamal ve baz dnceleri sayn stadm olan savcnn, biraz nce, ok yerinde belirttikleri gibi ocuklarn da ya da rkek kadnlarn yaptklar ekilde, elimizi, kolumuzu sallyarak kovmaya almamalyz! Ama sayn hasmm, o ateli konumasnda, (ki kendileri daha ben ilk szm sylemeden, bana kar hasm bir tavr taknmlardr) birka kez: Hayr, san kimsenin savunmasna izin vermem, onun savunmasn Petersburg'tan gelmi olan savunma avukatna brakacak deilim. Sulayan da, savunan da ben olacam! diye barmt. Bunu bir ka kez bararak sylemiti. Ama unu sylemeyi unutmutur ki, korkun bir adam olarak gsterilen sank, tam yirmi yl nce baba evindeyken, ocukluunda kendine iyilik gsteren tek insann kendisine verdii yarm kilo fnd unutmadysa, daha dorusu bunu unutamyacak bir insansa, tm o yirmi yl boyunca, insanlar seven, doktor Hertzenstube'nin deyimiyle: Babasnn evinde, arka bahede, yalnayak ve tek dme ile tutturulmu bir pantolonla koutuunu da unutamaz! Sayn jri yeleri, bu felket denilecek babay daha yakndan incelemeye ve artk herkesin bildiini tekrar etmeye ne yarar var? Mvekkilim buraya, babasna geldii vakit ne bulmutur? Hem mvekkilimi neden, niin duygusuz, egoist bir canavar olarak gstermeli?

Geri serseri yaratll, sert, kavgac bir adamdr ve imdi onu bu yzden muhakeme ediyoruz, .ama kaderinin bu yolu tutmu olmasnda, iyi eilimleri varken daha minnet duyabilecek kadar duygulu bir yree sahipken, byle sama bir terbiye grm olmasnda, kimin suu vardr? KARAMAZOV KARDELER 433 Kendisine herhangi bir kii doru yolu retmi midir? Bilim klarndan yararland m? ocukluunda herhangi bir kii ona biraz olsun sevgi gsterdi mi? Mvekkilim -dada bir ot gibi, daha dorusu yabani bir hayvan gibi bymtr! Belki de uzun bir sre devam eden ayrlktan sonra, babasn grmek iin mthi bir istek duyuyordu. Belki de buraya gelirken ocukluunda grd, tiksindirici hayalleri ryada hatrlyormu gibi bin kez zihninden kovmaya alm, babasn kucaklamak iin can atmtr! Peki sonra ne olmutur? Kendisini sadece hereyi kmseyen, alayc glcklerle, pheyle ve tartma konusu paralarla dolaplar evirerek karlyorlar. Hergn konyak:- larn iildiini gryor, o tiksindirici konumalar, o iren hayat grlerini iitiyor. Bu da yetmezmi gibi sonunda babasnn sevgilisini almaya altn farkediyor. Evet, babas, kendi olunun sevgilisini hem de onun paras ile batan karmaa alyor. Evet. sayn jri yeleri! Bu ne iren bir eydir! Ne kat yrekliliktir! stelik ihtiyar, olunun kendisine kar saygszlk ettiini, kendisine acmadn ileri sryor, onu herkesin iinde lekeliyor, ona zarar veriyor, ona iftira ediyor, sonra da olunu cezaevine attrmak iin, bor senetlerini satn alyor! Sayn jri yeleri! Mvekkilim gibi grnte kat yrekli, kavgac ve kendilerini tutamyan insanlar, ou zaman son derece yufka yreklidirler. Ama bunu belli etmezler. Szlerime sakn glmeyin! stadm, sayn savc biraz nce hi acmadan mvekkilimle alay ederek Schiller'i sevdiini, gzel olan ve iyi duygular uyandran her eyden holandn ileri srd. Onun yerinde ben olsaydm, bununla alay etmezdim! Evet, bu tip insanlar (rica ederim, ba.-kalarnn ok nadir anlayabildii, ou zaman, bu derece yanl anlalan insanlar, savunmama izin verin) bu tipler gerekten daha ok iyilie, gzele, doruya zlem ekerler. Bilinsiz olarak kendi azgnlklarna, kendi kat yrekliliklerine, tam anlamyla aykr olan bu gzel eylere susamtrlar. Evet gerekten onlara susamlardr. Grnte hrsl ve kat yreklidirler, ama aslnda, rnein bir kadn le- siye severler, hem de bu sevgileri stn, ruhsal bir sevgidir. Gene sylyorum, bu szlerime sakn glmeyin: Bu yaratlta olan insanlar ou zaman yledirler. Yalnz hrslarm434 KARAMAZOV KARDELER ve ou zaman kaba olan tutkularm bir trl gizliyemezler. te herkesin gzne arpan budur. Herkes bunu farkediyor. Ama o kabaln altnda gizlenen insan gremiyor. Oysa tm tutkular abucak tatmin olur. Ama byle grnte kaba ve kat yrekli olan bir insan soylu, mkemmel birinin yannda yepyeni bir varlk olmaya alr. Dzeltmeye, daha iyi, daha yksek, daha namuslu olmaya alr. Evet, bana ne kadar glerseniz gln: Yksek ve mkemmel olmay ister diyorum. Biraz nce mvekkilimin bayan Verhovtzeva ile olan gnl macerasna deinmiyeceimi syledim. Ama hi deilse bir iki sz syleyebilirim. Demin burada bir ifade deil, ne yapacan arm, intikam almak iin rpnan bir kadnn lklarn iittik. Oysa bakasn ihanetle sulayacak durumda deildir. nk daha nce kendisi ihanet etmitir! Dncelerini toparlamak iin bir iki dakika olsun vakit ayrabilseydi, byle bir ifade vermezdi. Evet, ona inanmayn! Mvekkilim onun dedii gibi canavar deildir! nsanlar seven varlk armha gerilirken iyi yrekli bir oban, srs uruna kendini feda eder, yeter ki koyunlarndan biri olsun mahvolmasn! demitir... Biz de bu insann ruhunu mahvetmiyelim! Biraz nce: bir baba nedir? diye sordum. Bunun yce bir ad olduunu syledim. Ama sz yerinde kullanmak, ona kar hakszlk etmemek gerekir, sayn jri yeleri. Bu yzden, izninizle, sz konusu olan eyi gereken adyla, ona yakan bir adla tanmlayacam. ldrlen ihtiyar Karamavoz gibi bir babaya, baba denemez. O byle bir ada lyk deildir. Bunu halletmiyen bir babaya kar sevgi, sama bir eydir, imknszdr. Sevgiyi yokluktan yaratamazsnz. Yokluktan ancak Tanr var edebilir. Yrei ateli bir sevgiyle dolu havarilerden biri: Babalar ocuklarnz incitmeyin diyor. Bu kutsal szleri yalnz u anda mvekkilim iin ileri sryor deilim, bunlar tm babalar iin hatrlyorum. Babalara t vermek hakkn kimden aldm? Hi kimseden. Sadece bir insan, bir yurtta olarak arda bulunuyorum. Vivos voco!(*) Bu dnyada uzun bir sre kalmyacaz. yleyken bir ok kt iler yapyor, kt szler sylyoruz. Ama ite imdi bir ara(*) insanlara sesleniyorum! (Latince). KARAMAZOV KARDELER 435 da bulunduumuz u uygun andan yararlanarak, hepimiz birlikte gzel bir sz syliyelim. Ben daima byle davranrm, urada durduum srece benim iin uygun olan bir andan yararlanmak istiyorum. Bu krs bize, Tann'nn iradesiyle bouna verilmi deildir. Bu krsden bizi tm Rusya dinliyor. Yalnz buradaki babalar deil, tm babalara: Babalar, ocuklarnz mitsizlik iinde brakmayn! diyo-rum. Gelin, nce kendimiz sa'nn dn yerine getirelim, ondan sonra ocuklarmzdan birey beklemek hakkn kendimizde bulalm. Baka trl davranrsak, baba deiliz! ocuklarmz iin birer dmanz. Onlar da bizim ocuklarmz deil, bize dman olan varlklardr. Hem de onlar kendimize dman haline yine biz getirdik! Bakalarn hangi lye vurursanz, sizlere de ayn l uygulanacaktr! Bunu artk ben sylemiyorum. Bunu ncil sylyor: bakalar iin nasl bir l kullanyorsanz, kendiniz iin de ayn ly kullanmalsnz. ocuklar bize kar kendileri iin kullandmz ly kullanrlarsa, onlar nasl sularz? Geenlerde Finlandiya'da, bir gen kz, bir hizmeti, gizlice bir ocuk dourduu phesi altnda kalm. Kendisim gzetlemeye balamlar ve evin tavan arasnda, kede, bir yn olarak duran tulalarn arkasnda kimsenin varln bile bilmedii sandn bulmular. Sand amlar, iinden yeni domu ve ldrlm bir bebein cesedi km. Ayn sandkta, gen kadnn daha nceden dourduu ve gene kendi eliyle ldrd iki bebein daha iskeleti varm. Kadn, bunlar ldrm olduunu aklam. Sayn jri yeleri! Byle bir kadn, artk ocuklarnn anas saylr m? Evet, onlar dourmutur, ama onlara ana olmu mudur? Aramzda kim ona o kutsal ana adn verebilir? Korkusuz olalm, sayn jri yeleri. Hatta atlgan olalm! u anda, yle olmaya ihtiyacmz var. Akm ya da metal szlerinden korkan Moskoval cahil kadnlar gibi, baz szlerden ve dncelerden korkmamalyz. Aksine, son yllarda meydana gelen gelimelerin bizi de etkilediini ispat edelim ve dorudan doruya

diyelim ki, ocuun dnyaya gelmesini salayan daha baba saylmaz. Baba hem hayat veren, hem de baba adna lyk olandr. Ama tabii bu sze baka bir anlam da verilebilir, baba436 KARAMAZOV KARDELER sz baka ekilde de tanmlanabilir. Byle bir tanmlamaya gre rnein, baba canavar da olsa, evltlarna ikence de etse, gene de baba saylr, nk dnyaya gelmemizi salamtr. Ama bu anlam, artk mistik bir eydir. Onu sadece aklmla kavryamam. Ancak inancm varsa kabul ederim. Daha dorusu, inancma snarak kabul ederim, tpk baka anlyamadm, ama dinimin buna inanmam emrettii eyleri kabul ettiim gibi. Yalnz byle bir durum varsa, o zaman bu inan gerek yaantnn dnda kalmal. Baz haklar veren ama, ayn zamanda yce sorumluluklar ykleyen gerek hayatta ise insan severlie yakr ekilde tam bir hristiyan olarak davranmak istiyorsak, sadece bir mantk ve deneme szgecinden gemi, zerinde bir ok tahliller yaplm dnceleri ileri srmek, szn ksas msana zarar vermemek, on ac duyurmamak, felketine yol amamak iin. ryada ya da sayklarken olduu gibi deil de mantkl ve akla uygun ekilde davranmak zorundayz. ste o zaman yaptmz gerekten hristyana yakan bir is olur... Sadece mistik bir davran olmaz. Tabii anlamyla insanlar seven kiilere yakan akll bir davran olur. Szn burasnda salonun bir ok yerlerinde iddetli a-klar koptu. Ama Fetyukovi, szn kesmemeleri ve bitirmesine imkn vermeleri iin ellerini sallad. Hersy hemen sessizlie gmld. Konumac devam etti: Sayn jri yeleri! Bu sorunlarn, ocuklarmzdan uzak kalacan, diyelim ki, bizim delikanllardan, artk dnceler yrtmeye balyan delikanllarmzdan uzak kalacan sanyor musunuz? Hayr, byle bir ey olamaz. Bu bakmdan, onlardan imknsz bir eyi, yani kendilerini bask altna almalarn beklemiyelim! Baba denilmeye lyk olmayan bir adamn davranlar gerekten baba denilmeye lyk insanlarn davranlar ile kyaslannca. zellikle yat olan ocuklar arasnda aknlk yaratr. Delikanlnn zihninde, elinde olmayarak ac sorunlarn dmlenmesine yol aar. Sorduu bu sorulara ou zaman beylik karklar verilir: Senin dnyaya gelmeni o salad, sen onun karandansn, onun iin onu sevmelisin! derler. Delikanl elinde olmayarak: Peki ama, dnyaya gelmemi salarken beni seviyor muydu? diye dnr... Gittike daha ok hayret ederek: Sanki dnyaya geliimi, beni dnd iin mi salad? O ihtiras annda beni bilmiyordu ki! Hatta kz mi, KARAMAZOV KARDELER 437 erkek mi olduumu bile bilecek durumda deildi! Belki o srada arap itii iin kafas dumanlyd ve iimde ikiye kar bir eilim kazandrmaktan baka bir ey yapmad. Yapt iyilik ite bundan ibaret... yle olunca ne diiye onu, sadece dnyaya gelmemi salad, sonra da mrmn sonuna dek bana hi sevgi gstermedii halde, sevmek zorunda olaym? Ah, belki bu sorular size kaba, kat yreklillikle sylenmi szler olarak grnr, ama daha krpe olan zihinden, imknsz olan bir arball beklemeyin. -Doa'yi kapdan kovsan, pencereden girer! derler. Cahil insanlar iin metal ya da akm gibi szlerden korkmyalm ve bu sorunu mistik anlaylarn emrettii gibi deil de, akilimizin, insan severliimizin emrettii ekilde zmliyelim. Byle bir so-runa nasl bir zm bulunabilir? Bence yle: Evlt babasna ciddi olarak: Baba, bana syle, seni niin sevmek zorundaym? Neden seni sevmek zorunda olduumu bana ispat et desin. Eer o baba buna bir karlk verebilecek ve bunu ispat edebilecek durumda ise, o zaman ortada gercek. normal bir aile var demektir. Yalnz mistik bir talkm anlaylara dayanan, temelinde sadece bir n yarg bulunamayan, akla uygun, doruluklar ispat edilmi, insancl! prensiplere sk; skya dayanan bir ailedir. Bunun aksi olunsa, yani baba, oluna bunu ispat edemezse, o zaman ailenin sonu gelmi demektir: Byle bir baba ocuuna baba olamaz. Olu da artk zgrdr. Artk babasn kendisine yabanc bir insan, hatta bir dman saymak hakkn kazanmtr. Bizim krsmz, kusursuz gerein ve akln krss (olmaldr sayn jri yeleri! Burada konumacnn szleri artk aktan aa, ner-deyse corkun alklarla kesildi. Tabii tm salon alklyor deildi. Ama hi deilse salondakilerin yans alklyordu. Alklayanlar anneler, babalard. Hanmlarn olunduu st ksmda tiz sesler, lklar duyuluyordu. Mendil sallayanlar bile vard. Bakan var gc ile ngra almaa balad. Belliydi ki dinleyicilerin davranlarna sinirlenmiti. Ama biraz nce yapt gibi salonu boaltmak tehdidini savurmaya cesaret edemedi. Konumacy alklyanlar ve ona mendil sallyanlar arasnda, yarglarn arkasnda zel koltuklarda oturan nemli kiiler, fraklarnn zerinde nianlar438 KARAMAZOV KARDELER taknm ihtiyarlar da vard. Bakan bu yzden grlt dindikten sonra, sadece daha nce yapt gibi sert bir tavrla tekrar salonu boaltrm tehdidini savurmakla yetindi. Basan kazanm? olmasnn heyecan iinde olan Fetyukovi, konumasna devam etti. Sayn jri yeleri! Bugn burada o kadar ok sz edilecek o korkun geceyi bir oulun duvara trmanarak babasnn evine girdii ve yalnz dnyaya geliini salam olan bir varlkla, ama aslnda dman olan, gururunu kran insanla yz yze geldii geceyi hatrlyorsunuz. Var gcmle unu belirtmek isterim ki, oraya para almak iin komamt. Onu hrszlkla sulamak, daha nceden de be-littiim gibi sama bir eydir! Oraya ldrmek iin de gitmemiti. Hayr, bu ii yapmak iin gitmemiti. Geri babasnn evine zorla girmiti, ama daha nceden ldrmee niyeti olsayd, hi deilse nceden bir silh bulmaya alrd. O havaneline gelince kesin olarak inanyorum ki onu bir igd ile, ne yaptn bile bilmeden eline almtr. Diyelim ki, babasn iaret vererek aldatmtr, diyelim ki, evine plz-lice girmitir. yle olsun. Daha nce de bunlarn bir masal olduunu, bunlara bir an iin olsun inanmadm belirtmitim. Ama ziyan yok, bir an iin yle olduunu kabul edelim. yle olsa bile sayn jri yeleri dnyada kutsal olan ne varsa, hepsinin zerine yemin ederim ki, eer karsndaki babas olmasayd, sadece gururunu yaralam bir yabanc olsayd ve kendisi odalar koarak dolatktan sonra, kadnn evde olmadn kesin olarak anlam olsayd, rakibine hibir zarar vermeden oradan hemen uzaklard. Belki de ona bir darbe indirirdi, onu iterdi. Ama o kadarla yetinirdi. nk o sraca herhangi bir ey yapacak durumda deildi. Vakti yoktu. Hereyden nce o kadnn nerede olduunu renmesi gerekiyordu. Ama karsndaki babas, kendi babasyd. Evet ne oldu ise, sadece karsnda babasn grd iin olmutu. ocukluundan bu yana ondan nefret ediyordu. O adam dmanyd, ona hakaret etmi olan adamd. imdi de...

korkun, di bir rakibi olmutu. O zaman tm varln birden elinde olmayarak mthi bir nefret sarmt. Bu duyguya kar koyamazd. Dnemezdi bile. inde ne kadar nefret varsa, hepsi bir anda ortaya dklmt! Bu belki lgnlnn, deliliinin bir eseridir. Ama ayn zamanda doKARAMAZOV KARDELER 439 ganin bir tepkisi olduunu da syliyebilirim. Doa lmsz yasalar inendii iin kar konulmaz bir ekilde, bilinsiz olarak intikamn almtr. Zaten doada herey kanlmaz ve bilinsizdir. yleyken sank cinayeti gene de ilememitir. Bunu iddia ediyorum, bara bara sylyorum! Hayr, cinayet ilememitir! Yalnz havanelini nefretle, fkeyle savurmutur. Ama ldrmek istememitir. ldreceini bilmeden yapmtr bunu! Eer elinde o uursuz havaneli olmasayd, belki de babasna sadece dayak atar, ama ldrmezdi. Oradan kaarken herhalde yere sermi olduu ihtiyar adamn lp lmediini bile bilmiyordu. Byle bir cinayet, cinayet saylmazd. Byle bir cinayet, bir babann katli demek deildir. Hayr, bir babann bu ekilde ldrlmesine bir baba katli denilemez. Byle bir olay ancak n yargs olan kiilerce baba katil saylabilir. Bakalm byle bir cinayet gerekten olmu mudur? Bilmiyoruz. Size varlmn derinliklerinden sesleniyorum! Sayn jri yeleri, imdi san mahkm edeceiz. Bunu yaparsak kendi kendine yle diyecektir: Bu insanlar kaderimi deitirmek iin, tahsilim iin, terbiyeli bir insan olarak yetimem iin, szn ksas insan olmam iin hibir ey yapmamlardr. Bu insanlar, bana bir lokma ekmek, bir yudum su vermemi, plak, karanlk hcremde bulunduum srada beni gelip grmemilerdir. imdi ise yine ayn insanlar beni krek cezasna mahkm ediyorlar! Onlarla detik. Arak kendilerine hi bir borcum yoktur. Zaten hi kimseye hibir borcum kalmad. Madem onlar kt yrekli, ben de kt yrekli olacam. Madeni bana acmyorlar, ben de kimseye acmyacam! Evet, sank bunlar syliyecektir sayn jri yeleri! Yemin ederim ki, sulu olduuna karar verirseniz vicdanndaki yk hafifletmi, onu rahatlatm olursunuz. O zaman dkt kana lanet edecektir. O kan dkt iin pimanlk duymyaktr. Bununla birlikte, daha drst bir insan olabilecei srada onu mahvetmi olursunuz. nk bu yzden mr boyunca, hereye kar fkeli ve kr kalacaktr. Ama ona korkun bir ceza vermek ister misiniz? Ona cezalarn en byn, en mthiini vererek ruhunu kurtarmak, onu yeni bir insan olarak yaratmak ister misiniz? O zaman onu cmertliinizin yk altnda braknz! O zaman ruhunun nasl rperdiini, nasl dehet iinde kaldn grrsnz. Bu iyilii bana m gsterdiler, bun-440 KARAMAZOV KARDELER ca sevgi benim iin mi, ben buna m lykm? te, sank byle baracaktr! Ah, o yrei, o isyan dolu, ama soylu yrei bilirim sayn jri yeleri. Bu yrek gsterdiiniz bu byklk karsnda ezilecektir. Zaten yce bir sevgi gsterisinde bulunmaya susam bir yrektir. O zaman birden alevlenecek, yepyeni, lmsz bir hayata kavumu olacaktr. Baz ruhlar dar grllkleri iinde tm dnyay sularlar! Ama ona yle yapmaynz, onu cmertliinizle eziniz! Ona sevgi gsteriniz! O zaman yapm olduu ie lanet edecektir. nk iinde o kadar iyi eilimler vardr ki! Bunu yaparsanz bu ruh, ycelecek ve Tann'nn ne kadar iyi, insanlarn da ne mkemmel, ne haksever olduunu grecektir. Duyaca pimanlk ve bundan byle hi bir zaman deyemiyece-gi bir bor duygusu, ona dehet verecektir. O zaman detim diyemiyecektir, aksine tm insanlarn karsnda suluyum, tm insanlar arasnda insan olmaya en az lyk olan benim! diyecektir. Pimanlk gzyalar dkerek, yakc bir ac iinde kvranarak: nsanlar benden daha iyidir, nk beni mahvetmek deil, beni kurtarmak istemilerdir! diye baracaktr. Bunu yapmak sizin iin o kadar kolay ki! Ona acmanz o kadar kolay ki! Ortada biraz olsun geree benzeyen deliller bulunmaynca, evet, suludur demeniz, ok ar birey olur. Bir tek susuzu cezalandrmaktansa, on suluyu serbest brakmak daha iyidir! Gzel tarihimizin gemi yzylndan duyulan bu hametli sesi iitiyor musunuz? Rus mahkemesinin yalnz ceza vermediini, ayn zamanda felkete uram bir insan kurtaran bir mahkeme olduunu size hatrlatmak benim gibi deersiz birine mi der? Varsn, baka milletlerde yasalar ekilden ve cezadan ibaret olsun! Biz yasalarn anlamna, ruhuna, felkete uram insanlarn kurtuluuna ve yeniden douuna nem veririz. Ancak byle olursa, ancak Rusya re Rus mahkemesi gerekten yle ise... memleketimiz ileri gidiyor diyebiliriz.. O zaman bizi o lgn troykalarnzla, tm milletlerin nefret duyarak nnden kat troykanzla korkutamazsnz. Amaca varacak olan lgn bir troyka deil, hametli bir Rus zafer arabasdr. Sakin sakin ilerleyen bir zafer arabas! Mvekkilimin kaderi sizin elinizdedir. nanyorum ki, gerei kurtaracak, savunacak ve onu koruyacak kiilerin bulunduu, iyi bir elde olduunu ispat edeceksiniz.! KARAMAZOV KARDELER 441 XIV KYLLER KEND DNCELERN SAVUNUYORLAR... Petyukovi szn byle bitirdi. Bu sefer dinleyicilerin cokunluu bir frtna gibi kar durulmaz bir ey oldu. Artk ona engel olmaya imkn yoktu: kadnlar da erkeklerden birou da alyordu. Hatta nemli devlet memurlarndan ikisinin gzleri yalanmt. Bakan bu frtnaya gz yummak zorunda kald, ngra almakta bile gecikti. Sonradan bizim bayanlarn dedii gibi: Bylesine bir heyecana kar durmak, kutsal bir eyi lekelemek olacakt. Konumacnn kendisi de itenlikle duygulanmt. te byle bir anda ppolit Kirillovi: Dncelerini belirtmek iin ayaa kalkt. Ayaa kalktn grenler, ona nefretle baktlar. Bayanlar: Nasl? Ne oluyor? Nasl oluyor da hl itiraz etmek cesaretini gsteriyor? diye mrldanyorlard. Ama dnyann btn kadnlar, evet balarnda savc ppolit Kirillovi, kendi kars olan dnyann btn kadnlar bir araya gelip szlansalar bile gene de bu ann gelip atmasn nlemeye imkn yoktu. ppolit Kirillovi sararmt. Heyecandan titriyordu, syledii ilk szleri, ilk cmleleri anlamaya imkn yoktu. Nefesi tkanyordu, kelimeleri doru drst syleyemiyordu. arp duruyordu. Bununla birlikte ksa bir sre iinde kendini toparlad. Ama bu ikinci konumasndan ancak birka cmle vereceim. -- Bizi roman uydurmakla suluyorlar. Oysa savunmacnn yapt nedir? O da roman stne roman uydurmuyor mu? Sylediklerinde yalnz bir iir eksikti. Fiyodor Pavlovi sevgilisini beklerken, zarf yrtp yere atyor. Hatta bu alacak olay srasnda neler syledii bile belirtiliyor. Bu bir iir deil de nedir? Hem paralan zarfn iinden aldn ispat eden

delil nerede? Neler sylediini kim iitti? Geri zekl budala Smerdyakov, karmza Byron'un kahramanlarndan biri olarak, meru olamayan bir evlt olduu iin toplumdan intikam alan biri olarak karlyor. Bu tam Byron'a yakacak iir deil de nedir? Ya babasnn evine zorla giren, onu ldren, yleyken ldrm saylmayan olu? Bu442 KARAMAZOV KARDELER artk bir roman, bir iir de deil. Bu bir masal, kendisinin bile zemeyecei bilmeceler soran bir sfenkstir savunmac. Eer ldrdy'se, cinayeti ilemi demektir. ldrd halde cinayeti ilememi saylmak ne demek? Kim anlar bunu? Ondan sonra stelik krsmzn, gerekleri, akla uygun anlaylar savunan bir krs olduu ileri srlyor. yleyken yine bu krsden yemin edilerek bir babann ldrlmesine cinayet denilmesinin sadece yanl bir n yargdan baka bir ey olmad ileri srlyor! yi ama, eer bir babay ldrmeye cinayet demek bir n yarg ise, eer her ocuk babasna: Baba neden seni sevmek zorundaym? diye sorarsa, toplumun dayand temeller ne olur? Aile denen ey kalr m? Demek oluyor ki, bir babann katli, sadece Moskoval cahil kadnlarn uursuzluundan baka bir ey deil. Rus yasalarnn amac, yarna yn verecek en deerli, en kutsal prensipler, burada bozulmu olarak ve ciddilikten uzak bir ekilde gsterilmitir! Sadece bir tek amala, beraat ettirilmesi imknsz birinin beraatini salamak iin kullanlmtr. Savunma avukat: Ah, onu cmertliinizin arl altnda e ziniz! diyor. Oysa sulunun bekledii zaten budur. Yarndan tezi yok, bu arlk altnda nasl ezildii grlecektir. Savunma avukat, sulunun sadece beraatini isterken ok alak gnll davranm olmuyor mu acaba? Bu baba katilinin yapt iin, sonraki kuaklar tarafndan sonsuzlua dek gklere karlmasn salamak iin, kendisine maa balanmasn istesek daha doru olmaz m? Burada ncil de, din de dzelmi olarak ileri srlmtr. Deniliyor ki: Btn bunlar mistisizmden baka bir ey deil! Asl Hristiyanlk bizim anlaymzdadr. Asl akln ve mantn szgecinden geen Hristiyanlk bizde. te bylece karmza sahte bir sa karyorlar! Savunma avukat: Bakalar iin hangi ly kullanrsanz, sizin iin de ayn l kullanlacaktr! diyor ve ayn anda, sanki sa, bizim iin kullanlm olan l neyse, bakalarna da o ly kullanmak gerektiini t vermi gibi bir sonu karyor. Hem de bunu gerekleri ve manta uygun anlaylar savunan bir krsde yapyor! Demek ki, ncil'i ancak konuma yapacamz gnlerin arifesinde, olduka orijinal ve belki de dinleyenlere bir etki yapmak iin kullanabileceimiz bir kitab okur gibi okuyacaz ve okuduKARAMAZOV KARDELER 443 umuzu belirterek bilgimizle gz kamatracaz. Ne kadar ihtiyacmz varsa, o kadarn okumalyz. Demek bizde hersey ihtiyalarmza gre olmal. Oysa sa hi de yle yapmamz t vermiyor. Aksine, biz balamalyz, bize tokat vurulunca, br yanamz uzatmalyz! Bizi incitmi olan kimselerin kullandklar ly kullanmamalyz. te bizini Tan-r'mz bize bunlar retmitir. ocuklara babalarn ldrmeyi yasak etmenin modas gemi bir n yarg olduunu -retmemistir. Bu bakmdan, bu krsde Tanr'mzn ncil'inde bulunan gerekleri ve akla uygun prensipleri dzeltmeye almayalm. O Tanr ki, savunma avukat burada onu, sadece: insanlar seven haca gerilmi varlk olarak tanmlamtr. Oysa tm ortodoks Rusya, ona yalvararak: Sen bizini Tann'mzsnz! demektedir. Bu srada sze bakan kart ve konumasnn heyecanna kaplm olan savcnn hereyi bytmemesini, gereken snrda kalmasn ve yarglar heyeti bakanlarnn bu gibi olaylarda sylediklerine benzer eyleri syledi. Zaten salonda bulunanlar da huzursuzdu. Halk kmldayp duruyor, hatta fke ile baranlar oluyordu. Petyukovi bunlara itiraz bile etmedi ve krsye sadece elini gsnn zerine bastrarak gcenmi bir tavrla, arballkla birka sz sylemek iin kt. Yalnz hafife ve alayl olarak gene: Roman* ve psikoloji szlerine deindi. Jpiter! fkeleniyorsun! Demek ki hakszsn! szn tam yerinde kulland. Halk arasnda szlerini destekleyen birok glmeler oldu. nk ppolit Kirillovi. hi de Jpiter'e benzemiyordu. Ondan sonra ok gvenli bir tavrla, gya gen kuaa babalarn ldrmelerine izin veriyormu diye, kendisine kar yaplan sulamaya itiraz bile etmeyeceini syledi. Sahte bir sa ortaya karm olmasna ve sa'y Tanr olarak gstermeyip de, sadece haa gerilmi insan sever varlk olarak tanmlamasnn Ortodokslua aykr olduu ve gereklerle akla uygun prensipleri savunan bir krsden, bu gibi eylerin sylenemeyecei iddiasna gelince, Fetyukovi, mal konuarak, Buraya gelirken hi deilse bir yurtta olarak ve tam anlamyla devlete sadk bir insan olarak bu krsnn kiiliim iin tehlikeli baz sulamalardan uzak olduuna inanyordum dedi. Ama bu szleri syler sylemez, bakan onu susturdu. Bunun zerine Fetyukovi eilerek selm verdi vs444 KARAMAZOV KARDELER szlerini bitirip salonda bulunanlarn destekleyici mrltlar arasnda krsden ekildi. Bizim bayanlara gre ppolit Kirillovi: Bir daha ba kaldramayacak ekilde ezilmiti. Ondan sonra sana sz verildi. Mitya ayaa kalkt, ama fazla konuamad. Hem moral bakmndan, hem de vcuta gcn yitirmiti. Bitkin bir haldeydi. Sabahleyin salona gelirken gze arpan o kaytsz ve gl tavr hemen hemen yok olmutu. Sanki o gn mrnn sonuna dek zerinde etki brakacak ve kendisine eskiden kavrayamad ok nemli eyleri reten mthi bir ac yaamt. Sesi gittike zayflyordu. Artk eskisi gibi barmyordu. Szlerinde artk kaderine boyun ediini, yenildiini, ezildiini gsteren bambaka bir ey seziliyordu. Ne syleyebilirim sayn jri yeleri! Artk hesap gnm geldi. Tanr'nn elini zerimde hissediyorum. Artk yolunu arm olan insann sonu geliyor! Ama Tann'ya aklar gibi size aklyorum: Ben babamn kanna girmedim! Kayr! Sulu deilim! Son kez olarak tekrar ediyorum: ben ldrmedim! Geri ok serserilik ettim, ama iyilik etmeyi severdim. Her an kendimi dzeltmeye alyordum. Ama vah bir hayvan gibi yayordum. Savcya teekkr ederim, bana kendi hakkmda imdiye dek benim bile bilmediim birok eyler retti. Ama babam ldrdm doru deil. Savc bu konuda yanld! Savunma avukatna da teekkr ederim. Onu dinlerken aladm. Ama babam ldrdm yalan! Bunu bir an iin olsun kabul etmemeliydi. Doktorlara ise. inanmayn. Aklm bamda. Yalnz yreimde bir arlk var. Erer bana acrsanz, beni serbest brakrsanz sizin iin dua ederim. Daha iyi bir insan olurum, sz veriyorum. Evet, Tanr'nn karsnda sz veriyorum. Yok eer mahkm ederseniz, klcm bamn zerinde kendi elimle krp, paralarn perim! Ama bana acyn, beni Tann'dan yoksun brakmayn, nasl bir insan olduumu biliyorum, isyan ederim. imde bir arlk var sayn baylar... bana acyn!

Kendini iskemlenin zerine att. Sesi birden kesilmiti. Son cmleyi glkle sylemiti. Sonra yarglar heyeti, jri heyetine sorulacak sorulan tespit etti ve taraflarn son szn sordu. Ama ayrntlara girmeyeceim. En sonunda jri yeleri, aralarnda tartmak iin kalkp gittiler. Bakan ok yorgundu. Bu yzden onlara ok zayf bir etki yapan, KARAMAZOV KARDELER t verici birka sz sylemekle yetindi: Tarafsz kaln, savunma avukatnn parlak szlerine kaplmayn, ama gene de hereyi tartn, zerinizde byk bir grev bulunduunu unutmayn falan filn... Jri yeleri dar ktlar. Oturuma ara verildi. Yerinden kalkmak gezinmek, biriken izlenimleri kararlatrmak, bfeden plenmek serbestti. Vakit artk ok geti. Gecenin hemen hemen biriydi. yleyken hi kimse evine gitmiyordu. Herkesin sinirleri o kadar gerilmiti ve herkes yle bir ruh halinde bulunuyordu ki. artk eve gidip dinlenmek kimsenin aklna bile gelmiyordu. Herkes ii rpererek bekliyordu. Bununla birlikte, herkes heyecanl deildi. Yalnz bayanlar isteriye varan bir sabrszlk iindeydiler. Ama yrekleri rahatt. Muhakkak beraat eder diyorlard. Hepsi, herkesin dayanlmaz bir heyecana kaplaca o son mthi dakikaya hazrlanyorlard. unu sylemem gerekir ki, salonda erkeklerin bulunduu blmde de, sann muhakkak beraat edecei kansnda olanlarn says pek oktu. Bazlar seviniyor, bazlar kalarn atyor, bazlar da zgn tavr taknyorlard. Bunlar beraat etmesini istemiyorlard; Fetyukovi'e gelince, o baarsna kesin olarak inanyordu. evresi kalabalkt. Kendisini kutlayanlar vard. Bazlar da gzne girmeye alyorlard. Sonradan anlatldna gre Fetyukovi konutuu gruplardan birinde: Savunma avukat ile jri yelerini balayan, grnmez balar vardr, demiti. Evet, yle balar vardr. Bunlar daha savunma avukat konuurken meydana gelirler ve kendilerini duyururlar. te ben bu balarn varln hissettim. Bu balar vardr. Hi zlmeyin, bu ii kazanacaz! atk kal, iman, yz iek bozuu bir bay, kentin kenarnda iftlii olan bir bay, konumalarn bulunduu bir gruba yaklaarak: Bakalm imdi bizim kyller ne diyecekler? diye sordu. Ama orada yalnz kyller yok ki! Drt tane de memur var. Blge kurulu yelerinden biri yaklaarak: Evet bakalm, memurlar da ne diyecekler? Siz Nazariyev'i Prohor vanovi'i tanyor musunuz?445 KARAMAZOV KARDELER Hani gsnde madalyas olan tccar jri yesi var ya, nasl adam olduunu bilir misiniz? Neden soruyorsunuz? ok kafal adamdr da. yi ama hep susuyor. Varsn sussun. Daha iyi ya. Petersburg'ludan ders renecek deil. Kendisi tm Petersburg'a akl retebilir. On iki tane ocuu var, dnsenize! Bir baka grupta gen memurlardan biri: Acaba gerekten beraat ettirirler mi ne dersiniz? diye yksek sesle soruyordu. Kesin bir sesle: Muhakkak beraat ettireceklerdir! diyordu. Memur yksek sesle: Beraat ettirmezlerse ok ayp, rezilce bir ey olur! diye baryordu. ldrm de olsa! O baba, ne babadr! Hem zaten o kadar kendinden gemitir ki. Belki de gerekten havanelini sallam, br de yere dmtr. Yalnz iin iine ua kartrmalar kt oldu. Gln bir ey. Savunma avukatnn yerinde olsaydm, dorudan doruya: ldrd, ama sulu deildir. Allah kahretsin hepinizi! Zaten yle yapt. Yalnz Allah sizi kahretsin demedi. Araya nc bir adamn incecik sesi kart: yle deme Mihayl Semyoni! Bunu sylemi kadar oldu. Rica ederim baylar! Byk perhizden nce sevgilisinin karsnn boazn kesen tiyatro sanatsn beraat ettirdiler ya! Canm tam kesmedi ki! Olsun, olsun, kesmeye balad ya! Siz ona bakn! Hele evltlardan sz ederken neler syledi? ok gzel konutu dorusu. ok gzel! Peki ya, o mistisizm iin syledikleri? Ya mistisizm iin ileri srdkleri. Biri daha: Canm brakn imdi mistisizmi! diye bard. Siz u ppolit'i bir dnn, bugnden sonra ne yapacak, onu dnn! Kars yarndan tezi yok Mityenka yznden gzlerini oyacak! KARAMAZOV KARDELER 447 Kars bur da m ki? Burada olur mu? Olsayd burada oyard gzlerini. Evde kalm, dileri aryormu! Ha, ha, ha! Ha, ha, ha! nc grupta ise yle konuuluyordu: yle grnyor ki Mityenka'y beraat ettirecekler. Bir de bakarsnz, yarn Bakent meyhanesini altst eder, on gn durmadan ier. Hay, eytan gtrsn onu! Evet. Dorusu eytansz olmamtr bu i. eytan burda olmaz da, nerede olur? Doru! Gerekten gzel konutu baylar. Ama babalarnn kafalarn kantar topuzlaryla paralamak olur mu? Bunu ho grrsek i nereye varr? Ya arada, zafer arabas konusunda sylediklerini ha-hatrlyor musunuz?

 Evet, ta arabasn zafer arabas yapt! Yarn da zafer arabasndan ta arabas yapar, ihtiya neyi gerektirirse o olmak deil mi ya, herey ihtiyaca gre! Millet ne akgz olmu! Zaten bizim Rusya'da artk gerek diye bir ey kald m baylar? Yoksa gerek diye birey yok muydu? Bu srada ngrak ald. Jri yeleri tam bir saat tartmlard. Ne daha az, ne daha fazla. Dinleyiciler yerlerine oturur oturmaz, derin bir sessizlik oldu. Jri yelerinin salona girilerini hatrlyorum. Sonunda beklenen an gelip atmt ite! Btn sorulan harfi harfine belirtecek deilim. Zaten hepsini unuttum. Yalnz bakann ilk ve en nemli sorusu yani hrszlk iin nceden niyet besleyerek mi ldrd> sorusu, (nasl sorulduu aklmda kalmad ama) zerine herey bir lm sessizliine gmld. Jri yelerinin bakan hepsinden daha gen olan memur ye, mahkeme salonunun derili sessizlii iinde gr ve kesin bir sesle: Evet, suludur! dedi. Ondan sonra ele alnan tm noktalarda hep ayn ey sylendi: Suludur, evet suludur. Hem de en kk bir hafifletici neden kabul etmediler! Bunu hi kimse beklemiyordu. Herkes hi deilse hafifletici bir neden tannaca ka-448 KARAMAZOV KARDELER nsndayd. Tm salonun iine gmld lm sessizlii bozulmuyordu. Herkes talam gibiydi. Mahkm olmasn lgnca istiyenler de, byk bir istekle beraatini bekliyenler de sanki donup kalmlard. Ama yalnz ilk anlarda yle oldu. Ondan sonra mthi bir karklk balad. Erkek dinleyiciler arasnda memnunluk duyan birok kii vard. Hatta bazlar sevinlerini gizlemeden, ellerini bile oluturuyorlard. Honut olmayanlar ise ezilmi gibiydiler. Omuzlarn kaldryor, fsldayorlard. Sanki daha akllar balarna gelmemi gibiydi. Hele bayanlar, tanrm onlar ne durumdayd! Neredeyse, ayak-lanaca-klar sandm. nce kendi kulaklarna inanamyor gibiydiler. Sonra birden tm salonu cnlatrcasna: Canm nedir bu? BU da ne byle? sesleri duyuldu. Bayanlar yerlerinden frlamlard. Herhalde btn bunlar onlara hemen tekrar deitirilebilirin.!;, dzeltilebiiirmi gibi geliyordu. Bu srada. Mitya birden ayaa kalkt ve garip, insann iini paralayan bir sesle, kollarn ileri doru uzatarak: Tanr adna ve br dnyada beni bekliyecek olan korkun yargya yemin ederim ki, babamn kanna girmedim! Seni balyorum Katya! Kardeler, dostlar, brne acyn! Szn tamamlayamad, tm salonu nlatan avaz avaz bir sesle, kendisininkine benzemiyen, bambaka, beklenmedik; t iinden kopan bir sesle, birden hckra hkra alamaya balad. Yukarda balkonun arka kesinde bir kadnn tiz ilia duyuldu: Bu Grusenka idi. Gen kadn hukukularn tartmalar balamadan nce kendisini salona almalar iin yalvarm, sonunda bunu salamt. Mitya'y alp gtrdler. Kararn savc tarafndan okunmas ertesi gne bra-kld:. Btn salon mthi bir karklk iinde ayaa kalkmt. Ama ben artk beklemedim, sylenenleri de dinlemedim. Yalnz artk eikte, darya kacam srada, birka kiinin yksek sesle konutuklarn duydum. Maden ocaklarnda en az yirmi yl var! En az! ste byle! Bizim kyller ne mal olduklarn gsterdiler! Ve Mityenka'mz mahvettiler! BT MTYA'YI KURTARMA PLNLARI... Mitya'nn yarglanmasndan be gn sonra sabahleyin, erkenden, daha saat dokuzda, Alyoa her ikisi iin nemli olan bir i iin son konumalar yapmak ve kendisine verilen bir grevi yerine getirmek iin Katerina vanovna'ya gitti. Gen kadn Alyoa'yi, bir vakitler Gruenka'y kabul ettii odaya ald. Onunla orada konutu; yandaki odada ise ateler iinde yanan van Fiyodorovi kendinden gemi bir halde yatyordu. Katerina vanovna, mahkemedeki o sahneden sonra, hasta ve baygn van Fiyodorovi'in evine getirilmesini emretmiti. Bylece ileride kacak sylentilerle, toplumun kendisini bu davranndan tr kanlmaz bir ekilde ktlemesine nem bile vermediini gstermiti. Yannda oturan kadn akrabalarndan biri o mahkemedeki sahneden hemen sonra Moskova'ya gitmi, br ise yannda kalmt. Ama ikisi de gitmi olsayd, Katerina vanovna gene de kararn deitirmiyecek, hastaya bakmaya devam edecek, gece gndz ba ucundan ayrlmayacakt. van Fiyodorovi'i, Varvinskiy ile Herztzenstube tedavi ediyorlard. Petersburg'lu doktor ise hastaln nasl hir gelime gsterecei konusundaki dncesini aklamay reddederek Moskova'ya dnmt. Kalan doktorlar ise geri Katerina vanovna ile Alyoa'yu cesaret vermeve devam ediyorlard ama, belliydi ki. kesin bir mit verecek durumda deildiler. Alyoa hasta aabeyine gnde iki kez uruyordu. Ama bu sefer zel ve zihnini ok uratran bir ii vard. Hissediyordu ki, bu konuda sze balamas bile ok zor olacakt. Oysa ok acele ediyordu. Bundan baka, ayn sabah, bir baka yerde, ertelenmesi imknsz bir ii daha vard. Onun iin bir an nce davranmalyd. Katerina vanovna ile bir eyrek saattir konuuyorlard. Gen kadn yorgundu ve sararmt. Ayn zamanda hastalk derecesine varan bir sinir gerginlii iindeydi. Ayrca Alyoa'nn kendisine ne iin geldiini hissediyordu. Kesin bir tavrla srar ederek:450 KARAMAZOV KARDELER Onun verecei karardan hi korkmayn! dedi. yle de, byle de, nasl olursa olsun ayn sonuca varacaktr: Kamaktan baka aresi yok! O zavall, o ok drst, o ok vic-rianh bir adam... br deil, Dimitriy Fiyodorovi deil, teki... Kapnn arkasnda yatan ve kendisini aabeyi iin feda edenden sz ediyorum. Katya bu sz gzleri kvlcmlanarak sylemiti. O ka plnn bana oktandr btnyle aklamt. Biliyor musunuz, birileriyle ilikiler kurmu bile... Zaten sise bu konuda bir eyler sylemitim... Sizin anlayacanz, bu i, herhalde burada Sibirya'ya srlen mahkmlar yola karlnca, nc kez konakladklarndan sonra olacakm. Ah! Daha buna epey zaman var! van Fiyodorovi yolculuun bu nc blmn zerine alm olan kafile komutan ile grt bile! Yalnz asl grup komutannn kim olduu bilinmiyor. Ama bunu zaten daha nce bilmee imkn yokmu. Yarn, belki size pln tm ayrntlaryla gstereceim. van Fiyodorovi'in mahkemeden bir gn evvel, bir ey olursa... diye bana brakm olduu pln. Bunu bana tam o akam, bizi tartrken grdnz zaman oldu, hatrlyor musunuz? Kendisi merdivenden aaya

iniyordu, ben de sizi grnce onu zorla geri evirmitim. Hatrlyor musunuz? O zaman neden kavga ettik biliyor musunuz? Alyoa: Hayr bilmiyorum! dedi. Tabi, bilmezsiniz, o vakit bu ii sizden saklyordu,: tte bu ka pln yznden tartyorduk, iin nemli ksmn bana daha gn nce aklamt... O zaman kavga ettik. nk van, bana Dimitriy'in mahkm olursa, o yaratkla birlikte d lkelere kaacan sylemiti. Bunu syledii vakit birden kzdm... Neden kzdm syliyemiyeceim. Zaten kendim de bilmiyorum... Ha! Tabii o yaratn, o kadnn yznden fkelendim. Evet, onun yznden! Onun da Dimitriy ile birlikte Avrupa'ya kaacana kzmtm! Katerina vanovna, bunu birden sesini ykselterek, fkeden dudaklar titreye titreye barmt. van Fiyodorovi benim o yaratk yznden ne kadar kzdm grnce, hemen Dimitriy'i kadndan kskanlm, kskandm iin de Dimitriy'i sevmeye devam ettiini sand. te ilk kavgamz byle oldu. O zaman ne demek isteKARAMAZOV KARDELER 451 diimi aklamak istemedim. Balanmam da diliyemedim. van gibi bir insann brn eskisi gibi sevdiimden phelenmesi bana ok ar geliyordu... Hem de ne zaman? Yzne kar Dimitriy'i sevmediimi, yalnz onu sevdiimi sylememden sonra! Ben, sadece iimde o yarata kar mthi bir kin duyduum iin kzmtm! gn sonra, ite sizin geldiiniz akam van bana kapal bir zarf getirmiti. Kendisine bir ey olursa, bu zarf aamakmm. Evet, hastalanacan nceden sezmiti! Bana ka plnnn tm ayrntlaryla birlikte o zarfn iinde bulunduunu syledi. Eer kendisi lrse ya da bana tehlikeli bir hastalk gelirse, ben Mitya'y tek bama kurtaracakmm! Ayrca o anda bana on bine yakn para da brakt. Savcnn birilerinden bozdurmaa gnderdii ve konumasnda deindii ite bu parayd! van Fiyodorovi'in beni hl kskand ve Mitya'y sevdiime hl kesin olarak inand halde, aabeyini kurtarmak dncesinden vazgememesine, kurtuluunu salamak iini bana vermesine atm kaldm! Fedakrlk buna denir ite! Siz yle bir fedakrln ne olduunu anlayamazsnz, Aleksey Fiyodorovi ! imden hayranlk iinde ayaklarna kapanmak geliyordu! Ama o anda byle bir ey yapacak olursam, bunu sadece Mitya'y kurtaracaklarna sevindiim iin yaptm sanacam dndm. (Muhakkak yle dnecekti!) Bunu sanmakla, bana kar ne kadar hakszlk etmi olacakt; bunu dnnce gene sinirlendim ve ayaklarna kapanacak yerde, onunla kavga etmee baladm. Ah, bu huyumdan tr ne kadar mutsuzum! Ama ne yapaym, karakterim yle benim! Kt, berbat bir huy ite! Greceksiniz daha neler yapacam. imdiden biliyorum, yle eyler yapacam ki, eninde sonunda beni bir bakasnn uruna, birlikte daha rahat ya-yabilecei bir bakas uruna brakacak. Tpk Dimitriy'in yapt gibi. Ama o zaman... evet, o zaman artk buna dayanamam! ldrrm kendimi! Geldiinizde size seslendiim, ona da geri dnmesini sylediim vakit, sizinle birlikte ieri girdii anda, bana yle bir nefretle, yle bir kinle bakt ki, bunu grnce fkeden deli gibi oldum! Birden bara bara katilin Dimitriy olduuna onun beni inandrdn syledim. Mahsus iftira ettim! Tek onu bir daha inelemek iin! Oysa, o hi bir zaman bana katilin aabeyi olduunu' Sylememiti. Ak-452 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 453 sine bu kany onda ben uyandrmak istemiimdir! Ah, her-ey, benim bu huysuzluumdan oluyor! Evet, mahkemedeki o uursuz sahne de benim yzmden oldu. van bana ne kadar vicdanl olduunu, onun aabeysini sevdiim halde, gene de, ona kar kin ve kskanlk duyarak, Dimitriy'i mah-vetmiyeceini gstermek istedi. te mahkemeye onun iin kt... Btn bunlarn nedeni benim, sulu olan yalnz benim! Katya o zamana dek, Alyoa'ya bu eit aklamalarda bulunmamt. Alyoa onun, imdi gururlu bir insan iin gerekten katlanmas zor bir an yaadn, kendi gururunu inediini, yerlere kapanacak hale geldiini ve mthi a ektiini hissediyordu. Ayrca o anda gen kadnn ektii bu acnn bir nedeni daha vard ve Alyoa onu da biliyordu. Katya, Mitya'nn mahkm oluundan sonra bu nedeni ne kadar saklamaya altysa da, Alyoa onu gene de sezmiti. Ama nedense hissediyordu ki, gen kadn o anda kendini yere atarak ona bu nedeni aklayacak olsa, mthi bir znt duyacakt! Katya mahkemede Dimitriy'i ele verdii iin ac ekiyordu ve Alyoa anlyordu ki, duyduu vicdan znts o kadar iddetliydi ki, o anda alaya alaya, bara bara, rpna rpna kendini sulamak isteini duyuyordu, iindeki duygu kendisini buna zorluyordu. Ama Alyoa byle bir ann gelip atmasndan korkuyor, znt iinde kendini mahveden gen kadn byle kendini perian etmekten korumak istiyordu. Bu yzden oraya gelirken zerine alm olduu grev ona daha da ar geliyordu. Bunun zerine gene Mit-ya'dan sz at. Katya inatla ve kesin bir tavrla: Ziyan yok, ziyam yok, siz onun iin korkmayn! Onda herey bir anlktr. Ben onu bilirim! Onun nasl bir yrek tadn ok iyi bilirim ben. nann, kamaya raz olacaktr. Hem zaten bu imdi olmyacak ki, daha karar vermek iin epey zaman var! O vakte kadar van Fiyodorovi iyi olacak ve ii kendisi idare edecektir. O zaman benim iin yaplacak bir ey kalmaz! zlmeyin, kamaya raz olacaktr. Zaten raz olmutur da: Hi o yarat brakabilir mi? O kadn Sibirya'ya brakmazlar. Byle olunca, kamayp da ne yapacak? Aslnda hep siz ahlk bakmndan onun kam doru bulmazsnz diye korkuyor. Evet, bundan korkuyor, ama bu konuda sizin karar vermeniz o kadar gerekli bir eyse byk J bir cmertlik gstererek onun bunu yapmasna izin vermelisiniz. Katya, bunu mahsus kinle sylemiti. Bir sre sustu, sonra alayl alayl glerek gene sze balad: Orada sylenip duruyor! lhiler okuyacakm, tayaca bir hac varm, falan filn! Artk hatrlamyorum neler dediini. van Fiyodorovi, bana o zaman birok eyler sylemiti. Ah!'Ne kadar ok ey sylemiti bir bilseniz! Katya bunu birden kar duyulmaz bir heyecanla ve yksek sesle sylemiti. Bir bilseniz! Bana bunlar syledii srada; zavally ne kadar sevdiini: ayn zamanda ondan ne kadar nefret ettiini bir bilseniz! Bana gelince, ah, ben o vakit anlattklarn da, gzyalarn da gururlu, alayl bir glle karladm! Allah beni kahretsin! Asl di yaratk benim! van benim yzmden beyin hummasna tutuldu! brne,

mahkm olana gelince, o da u anda ileride ekecei tm aclara hazr m sanki? Zaten yle bir adam ac eker mi? Onun gibi insanlar hibir zaman ac ekmezler. Katya szlerini sinirlilik iinde bitirmiti. Sylediklerinde artk bir nefret, irkin bir kmseyi seziliyordu. Oysa Dimitriy'i kendisi ele vermiti. Alyoa iinden: Kimbilir belki de imdi kendisini onun karsnda ne kadar sulu hissediyordur. Belki de zaman zaman ondan nefret ediyordur diye dnd. inden bu nefretin sadece zaman zaman olmasn diliyordu. Katya'nn son szlerinde bir meydan okuyu sezmiti. Ama bu meydan okuyua karlk vermedi. Katya daha da iddetli bir ekilde atyormu gibi: Sizi bugn buraya onu bu ie raz etmeniz iin arttm! dedi. Yoksa siz de mi kamay erefsizce, yakksz ya da... insanla uymayan bir ey sayyorsunuz? Alyoa: Hayr, ben bir ey demiyorum. Ona sylediklerinizin hepsini syliyeceim, diye mrldand. Sonra kesin bir tavrla gen kadnn gzlerinin iine bakarak birden: Aabeyim sizi oraya aryor, dedi. Katya birden irkilerek, oturduu divann zerinde geriye ekildi. Sapsar olmutu: Beni mi?... yle ey olur mu? diye mrldand.454 KARAMAZOV KARDELER Alyoa srarla ve sanki yeniden canlanm gibi: Olur ve olmal, dedi. Onun asl imdi size ok ihtiyac var. Eer bir zorunluk olmasayd, sizi vakti gelmeden zmek ve bundan sz etmek istemezdim. Aabeyim hasta. Neredeyse delirmi gibi. Hep sizi istiyor. Ama barmak iin armyor sizi. Tek gelin, sadece ona kapnn eiinden grnn, yeter Aabeyini o gnden bu yana ok eyler geirdi. Sizin karnzda ne kadar sulu olduunu ancak imdi anlyor. Ama balamanz dilemiyor. Beni balamas imknsz diyor. Aynen yle syledi. Yalnz kapda grnmeniz... Katya: Beni birden... diye mrldand. Zaten ben tm bu gnlerde bana byle bir ey sylemek iin geleceinizi hissediyordum... Beni aracam biliyordum! Ama bu imknsz bir ey! mknsz olsun! Siz gene bunu yapn! Dnn ki, size ne byk bir hakaret yapm olduunu hayatnda ilk kez olarak anlam ve aknlk iinde kalmtr. imdi hayatnda ilk kez olarak kavryor bunu. Bugne kadar hi bir zaman bunu tam olarak kavram deildi! Eer gelmeyi reddederse, o zaman mrmn sonuna dek mutsuz kalacam. diyor. itiyor musunuz? Sibirya'ya yirmi yl krek mahkmu olarak gidecek olan bir adam, hl mutlu olmaya hazrlanyor. Bu acnacak bir ey deil de nedir? Bakn, eer oraya giderseniz, hi suu yokken, mahvolan bir insan ziyaret etmi olursunuz ! Bu szler Alyoa'nn dudaklarndan bir ar gibi dklmt : Onun elleri temizdir. Kana bulanm deildir! leride ekecei o sonsuz aclar uruna aabeyimi imdi ziyaret etmelisiniz! Gelin, onu bu karanlk yolculua uurlayn... Eikte bir an durun, yeter... Bunu yapmalsnz, yapmalsnz! Alyoa szlerini bitirirken, yapmalsnz kelimesi zerinde iddetle durmutu. Katya inler gibi: Yapmalym, ama... yapamam, dedi. Onunla gz gze geleceiz... Bunu yapamam. Onunla gzgze gelmelisiniz, eer imdi buna karar vermezseniz, mrnzn sonuna dek nasl yayacaksnz? mrmn sonuna dek ac ekeyim, daha iyi. Alyoa gene itiraz kabul etmez bir sesle: Gitmelisiniz, gitmelisiniz! dedi. KARAMAZOV KARDELER 455 yi ama, neden bugn, neden hemen gitmeliyim? Hastay brakamam ki! Bir dakika iin brakabilirsiniz. Bir dakikadan bir ey olmaz. Fazla deil ki. Eer gitmezseniz, aabeyimin bu gece atei ykselir, kendisi de yataa der. Bilirsiniz ki, size yalan sylemem ne olur, acyn ona! Katya ac ac: Asl siz bana acyn, diye sitem etti ve alamaya ba lad. Alyoa aladn grnce kesin bir tavrla: Demek gideceksiniz, dedi. O halde imdi geleceinizi gidip kendisine syleyeyim. Katya korku iinde: Hayr, hayr, sakn sylemeyin! diye bard. Gideceim, ama kendisine bunu nceden sylemeyin. Belki giderim, ama ieri girmem... daha karar vermedim. Sesi kesiliverdi. Glkle soluk alyordu. Alyoa gitmek iin ayaa kalkt. Gen kadn gene sarararak yavaa: Peki ya orada biriyle karlarsam? diye sylendi. Alyoa srarla: te onun iin imdi gitmeniz gerekiyor. Hi kimseyle karlamamanz iin! Merak etmeyin, gittiiniz zaman orada kimse olmayacak! Doru sylyorum. Bekleriz! diyerek kapdan dar kt. YALAN BR AN N GEREK OLMUTU... ' Alyoa aceleyle hastaneye gitti. Mitya imdi orada yatyordu. Mahkeme kararn bildirdikten sonra, ikinci gn sinirleri bozularak atei ykselmi, bu yzden de bizim kent hastanesinin mahkmlara mahsus blmne gnderilmiti. Ama doktor Varsinskiy, Alyoa ile birok baka kiilerin ricas zerine (bu baka kiiler Hohlakova, Liza gibi kiilerdi) Mityary mahkmlarla birlikte deil de, ayr bir yere, bir vakitler Smerdyakov'un yatt kck odaya yatrmt. Bununla birlikte koridorun sonunda bir nbeti vard,KARAMAZOV KARDELER pencere de parmaklyd. Varvinskiy'in ona byle ayr bir muamele yapt iin vicdan rahat olabilirdi; geri bu davran pek yasaya uygun deildi ama, kendisi iyi yrekli ve bakalarnn acsn paylasabilen bir genti. Mitya gibi bir insan iin, birden katillerin; hrszlarn bulunduu bir toplulua girmenin ne kadar ar olduunu ve buna nce almas gerektiini anlyordu. Akrabalarla tandklarn ziyaretlerine ise hem doktor, hem cezaevi mdr, hem de emniyet amiri izin

vermilerdi; hepsi zaten oradayd. Ama o gnlerde Mitya'y yalnz Alyoa ile Gruenka ziyaret etmilerdi. Bu iki kez Rakitin de onu grmek istemiti ama; Mitya srarla Varvinskiy'den onu ieri brakmamalarn rica etmiti. Alyoa ieriye girdii vakit, Mitya'y yatann zerinde oturmu, srtna hastanenin beylik sabahlklarndan birini . geirmi, biraz atei ykselmi, basma da sirkeye batrlm bir havlu sarm olarak buldu. Mitya ieriye giren Alyoa'ya gzlerinde belirsiz bir anlamla bakt. Bu bakta korkuya benzeyen bir duygu belirip kaybolmutu. Zaten mahkemeden ba yana ok dnceli olmutu. Bazen yarm saat kadar sustuu oluyordu. O zaman sanki zihninin tm gcn toplayarak mthi bir znt iinde bir eyler dnyor, o srada yannda bulunan da unutmu grnyordu. Dncelerinden syrlp konumaya balayacak olsa bile, daima sze garip bir ekilde birdenbire balyor ve muhakkak asl sylenmesi gereken eyle hi bir ilgisi bulunmayan bir konudan sz ayordu. Bazen kardeine zntyle bakyordu. Gruen-ka'nm yannda iken Alyoa ile olduundan daha az znt duyuyor gibiydi. Bununla birlikte, onunla hemen hemen hi konumuyordu. Ama gen kadn ieriye girer girmez yz sevinle aydnlanyordu. Alyoa, hi konumadan yatan zerine, yanna oturdu. Mitya onu bu sefer endieyle beklemiti. Ama bir ey sormaya cesaret edemedi. Katya'nn gelmeye raz olacan dnmeyi bile olmayacak bir ey sayyordu. yleyken hissediyordu ki, eer Katya gelmeyecek olursa, o zaman daha da mthi eyler olacakt. Alyoa dncelerini anlyordu. Mitya nemli bir ey sylyormu gibi: Baksana, diyorlar ki; Trifon Borisi tm hann alt st etmi, diye sze balad. Demeleri kaldryor, tahtalaKARAMAZOV KARDELER 457 n skyormu. Sylediklerine gre, tm galerisini parampara etmi. Hep hazineyi aryormu, ite o paray, savcnn oraya sakladn syledii bin be yz rubleyi aryormu. Gelir gelmez hemen drt bir taraf aratrmaya balam. Oh olsun keretaya! Burann gardiyan dn anlatt, kendisi oradan geldi de. Alyoa: Bak bir ey syleyeceim, dedi. Katya gelecek. Yalnz ne zaman geleceini bilmiyorum. Belki bugn, belki nmzdeki gnlerde. Bilmiyorum. Ama gelecek, muhakkak gelecek, bu artk kesin! Mitya irkildi, bir ey syleyecek oldu, ama sylemedi. Bu haber ona mthi bir etki yapmt. Belliydi ki, Alyoa'nn Katya ile yapt konumalarn ayrntlarn renmek istiyordu. Ama o srada gene ona bir ey sormaktan korkuyordu. Katya'nn acmasz, onu kmseyen, nefretli bir karlk verdiini renmesi o anda ona bak vuruu gibi etki yapabilirdi. unu da syleyeyim ki, Katya eer kaarsan vicdan znts ekmemen iin seni teselli etmemi istedi. Eer o zamana dek van iyi olmazsa, bu ii kendisi zerine alacakm. Mitya dnceli bir tavrla: Bunu, bana zaten daha nce sylemitin, dedi. Alyoa: Sen de hemen Grua'ya haber verdin deil mi? dedi. Mitya: Evet, diye itiraf etti. Grua bu sabah gelmeyecek. Bunu sylerken ekingen bir tavrla kardeine bakt: Ancak akama gelecek. Ona bu i iin Katya'nn uratn sylediim vakit, bir ey sylemedi ama, dudaklarn bkt. Yalnz varsn urasn! dedi. in nemli olduunu anlad. Onu daha fazla zmek istemedim. Herhalde imdi artk Katya'nn beni deil de van' sevdiini anlamtr, deil mi? Alyoa elinde olmayarak: Acaba? dedi. Belki de anlamyordur, kimbilir? Mitya bunu syledikten sonra tekrar acele ile: Ama ne olursa olsun bu sabah buraya gelmeyecek, dedi. Ona bir grev verdim... Sana bir ey syleyeyim mi, van458 KARAMAZOV KARDELER aabeyim herkesi geride brakacak. Asl yaamaya o lyktr, biz deil! Hastal geecek, iyi olacak. Alyoa: Geri Katya onu niin korkudan tiril tiril titriyor ama, iyi olacandan hemen hemen hi phe etmiyor. yleyse muhakkak leceini dnyordur. yi olacana inanm grnmesi korkusundan ileri geliyor. Alyoa endieyle: Aabeyim salam yapldr! Ben de ayn eyi umut ediyorum, inallah iyi olur! Olacaktr! Greceksin, iyi olacak. Ama ne yaparsn, Katya leceine inanyor. Ne de ilesi varm kadnn... Bir sessizlik oldu, Mitya, ok nemli bir eye zlyor gibiydi. Birden neredeyse alamakl, titrek bir sesle: Alyoa, Grua'y ok seviyorum! dedi. Alyoa hemen: Gidecein yere brakmazlar onu! diye karlk verdi. Mitya garip, tiz bir sesle sze devam etti. Bak, sana bir ey daha syleyeceim! Eer yoldayken ya da orada bana dayak atmaya kalkarlarsa, kendimi dvdrmem. Dayak atmaya kalkan ldrrm. O zaman beni kuruna dizerler. Dnsene yirmi yl bu! Daha imdiden benimle burada senli benli olmaya baladlar. Gardiyanlar bile bana: Sen diyorlar. Bu gece yattm yerde hep kendimi snadm: Hayr bu ie hazr deilim! Byle bir eyi yklenmeye gcm yok! Tanrya vgler sylemek istiyordum, ama imdi gardiyanlarn benimle senli benli oluuna bile dayanamyorum! Grua uruna her eye katlanabilirim, her-eye... Dayaktan baka hereye. Ama onu oraya brakmazlar ki! Alyoa hafife glmsedi: Dinle aabey, sana ilk ve son kez olarak sylyorum: imdi bu konuda dncelerimi aklayaym sana. Biliyorsun deil mi? Sana hi yalan sylemem. Onun iin dinle: Sen bu ie daha hazr deilsin! Zaten bylesine byk bir ileye katlanmak sana gre deil. Bundan baka, senin gibi bu ie hazr olmayan birinin byk ilelere seve seve katlananlara zg bir ceza ekmesi gerekmez! Eer babam ldrm olsaydn, o zaman cezan kabul etmiyorsun diye zlrdm. Ama sen sulu deilsin ki! Byle bir ceza senin iin ar KARAMAZOV KARDELER 459

bir ey olur. Biliyorum, ile doldurarak kendi iinde bambaka bir insan yaratmak istiyordun! Ama bence, nereye kaarsan ka, sadece mrnn sonuna dek iinde yaratmak istediin o baka insan unutmaman bile yeterli. Bu byk ileyi kabul etmemi olman, sadece daha da byk bir bor hissetmene yol aacaktr... Bundan byle mrnn sonuna dek bu borcu hissederek kendini yeni bir insan olarak yaratmak iin daha ok imkn bulacaksn; belki de oraya gitmi olsaydn, bu kadarn yapamyacaktm. nk oraya gidince bana gelenlere de dayanamayacak, isyan edecek, belki de sonunda borcumu dedim artk! diyecektin. Avukat, bu konuda doru syledi. Byle ar ykler herkesin harc deil. Hatta bazlarna gre tamas imknsz eylerdir. ste merak ediyorsan bu konudaki dncem bu. Kandan tr bakalar sorumluluk altnda kalacak, subaylardan, erlerden hesap sorulacak olsayd, kamana izin vermezdim. Alyoa bunu sylerken glmsemiti: Ama diyorlar ki, hem de bunu kesin olarak sylyorlar (Hatta bunu van'a kafile bakannn kendisi sylemi) pek fazla sorgu sual etmeyeceklermi. ustalkla yaplrsa, belki de ulak tefek eylerle gecitirilebilirmis. Tabii rvet vermek, byle bir durumda bile doru olmayan bir davrantr. Ama bu konuda bir yargda bulunacak deilim. nk van'la Katya bu ite senin iin uramak grevini bana vermi olsalard biliyorum ki, ben de rvet verirdim. Bunu sana aka sylemek zorundaym. Onun iin davrann yere-mem. Yalnz unu bil ki, seni hi bir zaman sulamam! Hem zaten bu ite ben seni nasl yarglayabilirim? Garip ey! Herneyse... galiba artk bu konuda hereyi belirtmi oldum. Mitya: Asl cezay kendime ben vereceim! Ben! diye bard. Kaacam! Zaten bu i bana sorulmadan kararlatrlm. Hi Mitya Karamazov kamadan durabilir mi? Ama bunu yaparsam, kendimi sulu hissedeceim ve orada, mrmn sonuna dek gnahlarmn kefaretini demeye alacam! Cizvitler yle derler deil mi? te u anda ikimizin de yapt gibi yle deil mi? Alyoa hafife glmsedi: yle. Mitya rahatlayarak gld:460 KARAMAZOV KARDELER Beni neden severim, bilir misin? Daima gerei olduu gibi sylediin, hi bir eyi gizlemediin iin! diye bard. Demek, eninde sonunda bizim Alyoa'y Cizvitler gibi dnrken yakaladm! Bunu sylediim iin yanaklarn pmeliyim! Eh madem yle, imdi gerisini de dinle. Sana iimde gizlediim dier eyleri de aklayaym. Bak, neler dndm, nelere karar verdim: Eer kaarsam, yanmda para da, pasaport da olsa, hatta Amerika'ya da kasam; bana moral gc verecek olan tek ey udur; ben oraya sevin iinde ve mutlu bir hayat yaamak iin kamayacam. Oras gerekten benim iin bir baka srgn hayat olacak. Hatta belki oradaki hayatm brnden hi de daha rahat olmayacak. Oras, buradan aa kalmaz Aleksey! Doru sylyorum, aa kalmaz! O Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum. Grua yanmda olsa bile, ayn eyi duyacam. Bir kez baksana ona: Hi Amerikal kadna benziyor mu? Tepeden trnaa Rustur o! Vcudunun her bir parac Rus-tur! Orada ana vatana zlem ekmeye balayacaktr. Ben de bu zlemi benim yzmden ektiini, byle bir ileye benim iin katlandn her an, her saat greceim. Oysa onun bunda suu ne? Sonra ben oradaki pis heriflere dayanabilecek miyim? Hatta hepsi benden iyi olsa bile. Evet Amerika'dan daha imdiden nefret ediyorum! Amerikallarn hepsi her biri teknikte alacak kadar ileri olsalar bile... yerin dibine batsnlar. Benimle ayn kanda, ayn ruhta olan insanlar m? Ben Rusya'y seviyorum Aleksey! Benim Tanrm Ruslarn Tanrsdr! Kendim alan biri olsam bile! Orada geberir giderim be! Bunu gzleri birden akmak akmak olmu bir halde bararak sylemiti. Sesi alamaklyd. Duygularn bastrarak gene sze balad. Onun iin u karar verdim, Aleksey: Grua ile craya geldik mi, hemen topra srmeye balayacaz. Yaban aylarnn dolat yerlerde alacaz. Mmkn olduu kadar uzak bir yerde, yalnzlk iinde yayacaz. Orada da uzak' bir yer bulunur herhalde! Diyorlar ki, oralarda hl kzlderililer yayormu. T cehennemin bucanda bir yere gideriz. Oraya yerleiriz, son Mohikan'larn yaad yere. Sonra hemen dil renmeye balarz, Grua da ben de alrz. Bir taraftan i, bir taraftan gramer. yl bylece geKARAMAZOV KARDELER 461 iririz. Bu yl iinde, ngilizceyi tpk ngilizler gibi reniriz. renir renmez de elveda Amerika! Hemen buraya Amerikan vatanda olarak Rusya'ya koup geliriz. Merak etme, bu kk kente gelecek deiliz. Uzaklarda bir yerde, kuzeyde ya da gneyde saklanrz. O zamana dek tabi deiirim... Grua Amerika'da bambaka olur. Doktorun biri yzme bir ben yapar. Bouna teknikte ileri gitmediler ya. O da olmazsa, bir gzm kr ederim, bir arnlk sakal brakrm. Krlam bir sakal (Rusya'nn zlemini ekerken sakalm aaracak tabi) Bir de bakarsn, beni burada tanmazlar. Tanrlarsa da, varsn srgn etsinler. Ne yapaym? Demek ksmet deilmi! derim. Burada da ssz bir yerde topra ilerim. mrmn sonuna dek Amerikalymm gibi rol yaparm. Buna karlk, hi deilse lmmz ana vatanda olur. te benim planm bu! Artk bundan vazgemem. Nasl beendin mi? Alyoa ona itiraz etmek istemedii iin: Beendim! dedi. Mitya bir an sustu; sonra birden: Ama mahkemede ne dolap evirdiler! Nasl oyun oynadlar? Alyoa iini ekti: Byle dolap evirmemi olsalard, gene de seni mahkm ederlerdi, dedi. Mitya zntyle: Evet, burann halk artk benden bkt! Eh, Tanr grsn hallerini! Ama gene de bu i bana yle ar geliyor ki! diye inledi. Gene bir dakika kadar sustular. Sonra Mitya birden:

 Alyoa, yle; indir haneri gsme! diye bard. Syle Katya imdi gelecek mi, gelmeyecek mi? Sana ne dedi? Neler syledi? Alyoa ekingen bir tavrla aabeyine bakt: Geleceini syledi, ama bugn gelir mi, bilmiyorum. Durumu kolay deil ki! Tabi kolay deil. Kolay olur mu? Alyoa, vallahi bunu dndke deli olacam. Grua hep bana bakp duruyor. O da anlyor. Ah Tanrm, beni uysal bir hale getir. stediim ey ne? Katya'nn buraya gelmesini istiyorum! Ama bunu neden istediimi anlyor muyum? Bu da Karamazov'-462 KARAMAZOV KARDELER lara zg bir arlktan, bir arszlktan baka ne ki! Hayr, ben ile dolduracak insan deilim! Alan biriyim! ben! Benim iin bundan baka hi bir ey sylenemez! Alyoa: te geldi! diye bard. O anda eikte birden Katya grnd. Gen kadn bir an iin duraklad. Garip, akn bir bakla Mitya'y tepeden trnaa szyordu. Mitya birden ayaa frlad. Yznde korku belirmiti. Sarard, ama hemen sonra dudaklarnda yalvaran, ekingen bir glmseyi titredi ve gen adam kendini tutamayarak her iki elini de Katya'ya doru uzatt. Katya bunu grnce, hemen ona doru atld. Mitya'nn iki elini tuttu ve onu hemen zorla yataa oturttu. Sonra kendisi de yanna oturdu. Hl ellerini brakmyor, onlar sinirli sinirli skyordu. Birka kez ikisi de birbirlerine bir eyler sylemek istediler. Ama hemen sonra gene susarak sanki gzlerini birbirlerinden ayramyorlarm gibi ve dudaklarnda garip bir glmseyile baktlar. Bylece iki dakika kadar -bir sre geti. Sonunda Mitya: Beni baladn m? diye kekeledi ve ayn anda Alyo-a'ya doru dnerek, sevinten yz kr kr olmu bir halde ona: Bak ne Koruyorum, iitiyor musun? itiyor musun? diye bard. Katya birden elinde olmayarak, ta yrekten gelen bir sesle: Zaten seni cmert bir yrein olduu iin seviyordum! dedi. Sen benden deil, ben senden zr dilemeliyim! Ama balasan da, balamasan da, mrmn sonuna dek kalbimde bir yara olacak kalacaksn. Ben de senin iinde yle kalacam. Zaten hakettiimiz de bu... Soluk almak iin bir an sustu, sonra gene heyecanla ve 'acele ederek sze balad: Buraya niin geldim? Ayaklarna kapanmak, ellerini skmak iin. Cann actrcasna elini skmak istiyorum! Hatrlyor musun, Moskova'da nasl skmtm? Sana gene u.nu sylemek iin geldim! Sen benim Tanrmsn, sen benim tek sevincirnsin! Bunu sylemeye geldim sana! Buraya, seni canm gibi sevdiimi sylemeye geldim! Bunu ac ekiyormu gibi, inlercesine sylemiti. Birden mthi bir heyecanla dudaklarn Mitya'nn eline yaptrd. KARAMAZOV KARDELER 463 Gzlerinden yalar fkrmt. Alyoa, hi bir ey sylemeden utan iinde duruyordu; o anda byle bir eyi grmeyi hi beklemiyordu. Katya tekrar sze balad: Artk sevgi geti Mitya! Ama gemie gmlen bu duygu benim iin, onu andm vakit ac duyacak kadar deerlidir. Bunu mrnn sonuna dek unutma! imdi, hi olmazsa bir an iin, vaktiyle olabilecek eylerin olmasn istiyorum... Bunu hznl bir glmseyile, ama gene sevinle gzlerinin iine bakarak kekelemiti: imdi sen bir bakasn seviyorsun. Ben de bir bakasn seviyorum. yleyken gene de mrmn sonuna dek, seni seveceim! Sen de beni seveceksin. Bunun byle olacan biliyor muydun? Bak dinle: Beni sev, mrnn sonuna dek sev! Bunu sesinde neredeyse tehdit eder gibi titreyile sylemiti. Mitya her syledii kelimeden sonra soluk alarak: Seveceim... hem... biliyor musun, Katya... biliyor musun... ben seni be gn nce, o akam da seviyordum... yere dtm ve seni alp gtrdkleri vakit de sevdim... mrmn sonuna kadar da seveceim! Hep yle olacak, sonuna dek yle... te byle ikisi de birbirlerine anlamsz, heyecanl, hatta belki de gerekle hi ilgisi olmayan, ama o srada bir an iin gerekleen szler sylyor, sylediklerine de yrekten inanyorlard. Mitya birden: Katya! Cinayeti benim ilediime inanyor musun? imdi buna inanmadn biliyorum, ama o zaman... ifade verirken... inanyor muydun? Syle inanyor muydun? O zaman da inanmyordum! Hi bir zaman da inan-mammdr! Senden nefret ediyordum. Bu yzden birden kendimi yle olduuna inandrdm. Bir an iin inandm... ifade verirken... inandrdm kendimi! Gerekten inandrdm... ama ifademi verdikten hemen sonra buna inanmadm hissettim. Her eyi olduu gibi bilmelisin! Oraya asl kendimi cezalandrmak iin geldiimi unutmutum... Katya, bunu biraz nce sevgi kelimeleri fsldad srada464 KARAMAZOV KARDELER olduundan bambaka bir tavrla sylemiti. Mitya t yrekten : zerine ne kadar ar bir yk aldn! dedi. Katya: imdi izin ver gideyim, diye fsldad. Sonra gene gelirim. u anda ok ac ekiyorum! Yerinden kalkacak oldu, sonra birden lk atarak geriye ekildi. Odaya sessizce Gruenka girmiti. Hi kimse onu beklemiyordu. Katya kapya doru atld, ama Gruen-ka'nn yanma gelince birden duraklad. Yz mum gibi sapsar olmutu. Yavaa, neredeyse fsldayarak, inler gibi: Beni balayn! dedi. Gruenka ona dik dik bakt, bir an sustu, sonra kin dolu fkeli bir sesle, zehirler gibi: Sen de, ben de kt yrekliyiz kzm! kimiz de ktyz! Bundan sonra artk sen de ben de, kimden zr dileyebiliriz? Ama bak, onu kurtar, mrmn sonuna dek senin iin dua ederim!

Mitya Gruenka'ya mthi bir sitemle: Ama balamak istemiyorsun! diye bard. Katya aceleyle: in rahat etsin kurtaracam onu! Senin olacak o! diye fsldad ve koarak odadan kt. Mitya acyla: Sana bala beni demiti, gene de onu balamadn, yle mi? diye bard. Alyoa heyecanla aabeyine: Mitya, onu azarlama! Buna hakkn yok! diye bard. Gruenka garip bir tiksintiyle: O sz sadece gururlu dudaklar sylyordu. Yrekten sylemedi onu, dedi. Ama seni kurtarsn, o zaman hereyi balarm! Sonra sanki ruhunda gizlenen bir eyi glkle bastr-yrm gibi sustu. Hl kendini toparlayamyordu. Sonradan, oraya byle eyle karlaacan dnmeden geldii anlald. Hi bir eyden kukulanmam, orada o kadnla kar karya geldiini aklna bile getirmemiti. Mitya, hemen kardeine doru dnerek: Arkasndan ko Alyoa! Ona syle... bilmiyorum ne syleyeceini... Yalnz byle gitmesine frsat verme! KARAMAZOV KARDELER 46S Alyoa: Akam sana gelirim! diye bararak Katya'nn peinden kotu. Gen kadna artk hastanenin duvar dibinde yetiti. Katya hzl yryor, acele ediyordu. Ama Alyoa ona yetiir yetimez hemen: Hayr, o kadnn karsnda kendimi cezalandramam! Ona beni bala dediysem, kendi kendime sonuna dek eziyet etmek istediim iin yaptm bunu. Ama o balamad beni... Bu yzden seviyorum onu! Bu szleri fkeli bir sesle sylemiti. Gzlerinde mthi bir kin kvlcmlanmt. Alyoa: Aabeyim onu hi beklemiyordu! diye mrldand. Gelmeyeceini sanyordu. Gelmeyeceine gveniyordu. Katya szn kesti: Tabi yle olmutur. Ama imdi bunu brakalm. Size bir ey syleyeceim: imdi sizinle birlikte cenaze trenine gidemeyeceim. Tabutun zerine koymalar iin iek gnderdim. Yanlarnda daha para var galiba. Eer daha para gerekirse syleyin. Bundan byle artk onlar hi brakmayacam... imdi izin verin gideyim, ltfen brakn beni! Zaten oraya geciktiniz, bakn, akam ayini iin anlar alyor... Brakn beni, rica ederim gideyim! III LYUA'CIIN TOPRAA VERL, TAIN YANINDAK KONUMA... Alyoa gerekten gecikmiti. Kendisini bekliyorlard ve artk ieklerle ssl zarif kk tabutu onsuz gtrmeye karar vermilerdi. Bu lyua'cn o zavall ocuun tabutuydu. Uyua, Mitya mahkm olduktan iki gn sonra lmt. Alyoa'y evin d kapsnda, ocuklar, lyua'nn arkadalar barlarla karladlar. Hepsi onu sabrszlkla beklemi, sonunda geliine sevinmilerdi. On iki kii kadar toplamt Hepsi srtlarnda okul antalar, omuzlarnda torbacklaryla gelmilerdi. lyua lrken onlara; Babam alayacak, onu466 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER yalnz brakmayn* diye vasiyet etmiti, ocuklar da bunu unutmamlard. Balarnda Kolya Krasotkin vard. Alyo-a'ya elini uzatt. Geliinize o kadar sevindim ki, Karamazov! dye bard. Buras berbat. Olup bitenlere bakmak bile insana ar geliyor. Snegirev sarho deil, bunu kesin olarak biliyorum. Bugn hi bir ey imedi. yleyken sarho gibi... Ben her zaman kendimi tartarm, ama bu feci bir ey! Karamazov, rahatsz etmezsem ieriye girmeden nce size bir soru sormak istiyorum. Sorabilir miyim? Alyoa duraklad: Nedir Kolya? Aabeyiniz sulu mu, susuz mu? Babanz o mu, yoksa uak m ldrd? Siz ne derseniz, ona inanrm. Bunu dnerek drt gndr gzme uyku girmedi. Alyoa: Babam uak ldrd! Aabeyimin hi suu yok, dedi. ocuklardan Smurov birden: Ben de zaten yle diyordum! diye bard. Kolya yksek sesle: Demek susuz olduu halde gerek uruna kurban gidiyor! Ne mutlu ona! Geri mahvoluyor ama, ne mutlu ona! Neredeyse onu kskanacam. Alyoa hayretle ve yksek sesle sordu: Ne diyorsunuz! yle ey olur mu? Neden? Kolya heyecanla: Keke ben de kendimi gerek uruna feda edebilsem! dedi. yi ama herhalde byle bir davada deil, byle rezil olarak, bu kadar feci bir ekilde deil! Tabu... Ben tm insanlk uruna lmek isterdim. Rezil olmaya gelince, umurumda bite deil: Varsn admz batsn! Aabeyinize kars sayg duyuyorum! Kalabaln arasndan bir vakitler Tnva'y kimin kurmu olduunu bildiren ocuk, birden beklenmedik bir k yaparak: Benim de saygm var ona! diye bard, bardktan sonra da, tpk o zaman olduu gibi, ta kulaklarna kada gelincik gibi kzard. Alyoa odaya girdi. Beyaz, krmal bir tulle ssl mavi 467 tabutun iinde lyua elleri kavuturulmu ve gzleri kapal olarak yatyordu. Zayf yznn izgileri hemen hemen hi deimemiti ve gariptir ceset hemen hemen hi kokmuyordu. Yznde cidd ve sanki derin dnceye dalm gibi bir anlam vard. zellikle ha biiminde konmu kk elleri gzeldi. Sanki oyma mermerdendi. Parmaklarnn

arasna iek sktrmlard. Zaten tabut hem iten, hem dtan Liza Hohlakova'dan gnderilmi olan ieklerle sslyd. Sonradan Katerina vanovna'dan da iek gelmiti ve Alyoa kapy at anda, yzba titrek parmaklarnn arasnda tuttuu iekleri sevgili olunun tabutu zerine serpmeye urayordu. Alyoa'ya hemen hemen hi bakmad. Zaten hi kimseye bakmak istemiyordu. Hatta hep hasta ayaklarnn zerinde dorulmaya alarak l ocuuna bakmak isteyen deli karsna, anneciine bile. Ninoka'y ise ocuklar koltuuyla birlikte kaldrm, tabutun t yanna getirmilerdi. Gen kz ban ona dayamt. Herhalde sessiz sessin alyordu. Snegirev'in yznde heyecanl, ama ayn zamanda hemen hemen akn ve ek fkeli bir anlam vard. Hareketlerinde de, dudaklarndan dklen szlerde de delice bir ey seziliyordu. lyusa'ya bakarak ikide bir anam babam, sevgi-ji yavrum! diye yksek sesle sylenip duruyordu. Zaten daha lyua saken ona efkatle: Anam babam, yavrucuum!;' derdi. Deli, annecik hkrarak: Babacm, bana da iek versene! Onun elinden alver, ite u beyaz veriver! diyordu. lyua'nn ellerinin arasnda olan beyaz kk gl m bu kadar houna gitmiti? Yoksa hatra olarak bir iek mi almak istiyordu? Bunu anlamaya imkn yoktu. Yalnz oturduu yerde rpnmaya balad ve ellerini iei almak iin uzatt. Snegirev kat yreklilikle: Hi kimseye vermem! Hi kimseye vermem! diye bard. Bu iekler onun! Senin deil. Hepsi onun! Hibiri senin deil! Ninoka gzyalaryla slanm yzn kaldrd: Baba, verin anneme iei! dedi. Hi bir ey vermem! Hele ona hi vermem! Onu sev-468 KARAMAZOV KARDELER miyordu! Topu bile ondan almt! O ise, topu ona hediye etmiti,.. Yzba, lyua'nn o vakit oyuncak topu annesine nasl verdiini hatrlayarak hkra hkra alamaya balad. Zavall deli kadn elleriyle yzn kapayarak sessiz sessiz alyordu. ocuklar babann tabutu bir trl brakmadn, oysa artk onu gtrmek zamannn gelmi olduunu hissederek, birden tabutu her tarafndan sarp kaldrmaya baladlar. Snegirev birden var gcyle: __Kilisenin bahesine gmmek istemiyorum onu! diye bard. Tan yannda topraa vereceim onu, bizim tan yannda! lyua yle istedi. Brakmam! Daha nce de gn durmakszn lyua'y tan yannda gmeceini sylemiti. Araya Alyoa. Krasotkin, ev sahibi kadn, onun kzkardei ve btn ocuklar girdiler. htiyar ev sahibi kadn, sert bir tavrla: una bakn hele, pis bir tan dibinde topraa .verecekmi! Sanki ocuk lanetlenmi ya da intihar etmi gibi... dedi. Orada, kilisenin bahesinde topran zerinde ha vardr. Orada herkes onun iin dua eder. Kiliseden koro sesleri gelir, papaz yardmcs t yrekten, yle gzel okur ki! Her seferinde okuduklar dualar, ilhiler ocuun yatt yere kadar gelecek, sanki kk mezar banda okuyorlarm gibi olacak. Yzba sonunda: Eh, ne yapalm, nereye isterseniz gtrn der gibi elini kolunu sallad. ocuklar tabutu kaldrdlar, ama lyua'nn annesinin nnden geirirlerken bir an, kadn lyua ile veda edebilsin diye durakladlar. Ama kadn tm o gn ancak biraz uzaktan bakabildii o sevgili kk yz, ta yaknnda grnce, birden tepeden trnaa titredi, isterik bir hasta gibi salarna ak dm ban tabutun zerinde bir ileri bir geri sallamaya balad. Ninoka: Anne! Ha kar, kutsa onu, p onu! diye bard. Ama br hl robot gibi bam sallayp duruyordu, sonra birden hi bir ey sylemeden yznde mthi bir acyla gsn yumruklamaya balad. Tabutu ileriye doru gtrdler. Ninoka kardeini yanndan geirdikleri srada, onu son kez olarak dudaklarndan pt. Alyoa evden karken KARAMAZOV KARDELER 469 ev sahibine doru dnerek geride kalanlara gz kulak olmasn syleyecek oldu, ama kadn szn bitirmesine frsat vermedi. Ben yapacam bilirim! Yanlarndan ayrlmayacam. Biz de Hristiyanz! htiyar kadn bunu sylerken alyordu. Tabutun gtrlecei yer pek uzakta deildi. Kiliseye kadar ancak yz adm vard. Hava aydnlk ve sakindi. Yalnz biraz ayaz vard. Birinin ldn bildiren an sesi hl duyuluyordu. Snegirev tel iinde, akn akn ve srtnda eski psk k-saim ve daha ok yazlk saylacak bir paltoyla, ba ack olarak, elinde de geni kenarl frt bir apka ile tabutun arkasndan kouyordu. Garip, anlalmaz bir urama iindeydi. Bazen birden tabutun ba tarafn tutmak iin kolunu uzatyor, ama bu davranyla onu tayanlara yardmc olacak yerde onlara engel oluyordu. Bazen de yandan, koarak kalabaln iine giriyor, tabutun yannda kendine bir yer bulmaya alyordu. ieklerden biri karn zerine dnce, yzba hemen sanki bu iek kaybndan tr krabilir neler olacakm gibi tella onu yerden kaldrmak iin ileri doru atld. Mthi bir korkuyla bard: Ah, ekmek kabuunu, ekmek kabuunu unuttuk! ocuklar kendisine ekmek kabuunu daha nce alm olduunu, cebinde bulunduunu hatrlattlar. O zaman Snegirev onu hemen cebinden kard. Kabuu unutmayp aldn grr grmez rahatlamt. Hemen Alyoa'ya: lyueka yle tembih etti! lyueska yle istedi! diye aklad. Gece yatyordu, ben de baucunda oturuyordum. Biren bana: Babacm, mezarm rttkleri vakit, zerine bir para ekmek ufaltp serpiver, sereler gelip yesinler diye, onlarn uup geldiklerini iitince neelenirim, orada yalnz yatmadma sevinirim demiti. Alyoa: ok iyi, dedi. Oraya sk sk ekmek gtrmeli. Yzba birden yeniden canlanm gibi: Hergn, hergn! diye mrldand.

Sonunda kiliseye vardlar, tabutu da ortasna koydular. Tm ocuklar etrafn evirdiler ve cenaze treni bitinceye kadar yle durdular. Kilise ok eski ve olduka fakirdi. Bir47 KARAMAZOV KARDELER ok tasvirlerin zerinde gm kapaklar yoktu. Ama byle kiliselerde nedense insan daha rahat dua eder. Ayin srasnda Snegirev zaman zaman hereye ramen, o bilinsiz ve ne yanacan arm insanlara zg tela kapld halde biraz sakinleti: Bazen tabuta yaklap rtsn, elengini dzeltiyor, bazen de bir mum, amdandan aaya decek olsa hemen atlyor, onu tekrar yerine koymak iin usun uzun urayordu. Ondan sonra artk sakinleti, donuk, dnceli tve hemen hemen akn bir yzle tabutun baucunda durdu. Havarilerle ilgili blm okunduktan sonra, birden yannda duran Alyoa'ya dnd, bu blmn gerektii gibi okunmadn syledi. Ama bunu sylerken ne demek istediini aklamad. Melekler ilhisi okunurken koroya katlacak oldu, ama sonuna varmadan sustu, diz st kerek kilisenin ta zeminine kapand, bylece uzun bir sre kald. Sonunda artk gnahlarn balanmas ilhilerine sra geldi. Mumlar datld. Ne yapacan arm olan Snegirev gene oraya buraya atlacak oldu. ller iin okunan o dokunakl, o insan sarsan ilhiler, varln altst etmiti. Birden sanki btn vcudu szlyormus gibi oldu. Sk sk,, kesik kesik, hkra hckra alamaya balad. nce sesini bastrmaya alyordu, ama hkrklar gittike ykseldi, etraf nlatmaya balad. lyusa ile vedalamaya baladklar ve tabutu kapamaya kalktklar vakit ise, Snegirev ona sanki lyueka'y rtmelerine izin vermiyormu gibi sarld. l kk olunu, arka arkaya dudaklarndan pmeye balad. Sonunda Snegirev'i yattrdlar. Neredeyse onu merdivenden indireceklerdi. Ama yzba birden kolunu uzatt, kk tabutun zerinden birka iek ald. ieklere aklna yeni bir ey gelmi gibi bakyordu; bylece bir an iin, asl nemli olan unutmu gibi grnd. Sanki derin bir dnceye dalmt. Bu yzden artk tabutu kaldrp mezara gtrdkleri vakit engel olmad. Mezar uzakta deildi. Kilisenin t yaknnda, bahenin iindeydi. Pahal bir mezard parasn Katerina vanovna vermiti. Gereken trenden sonra mezarclar tabutu mezarn iine indirdiler. Snegirev ack mezarn zerinde, elinde ieklerle yle bir eilmiti ki, ocuklar korku iinde paltosuna yaptlar ve onu geri ekmeye baladlar. Ama Snegirev artk olup bitenleri pek anlamyor gibiydi. Mezar toprakla rtmeye baladklar vakit, birKARAMAZOV KARDELER 471 den tella ken topra iaret etmeye ve bir eyler sylemeye balad. Ama ne sylediini hi kimse anlayamyordu. Birden sustu. O zaman kendisine ekmek kabuunu ufaltmak gerektiini hatrlattlar. Bunun zerine gene heyecana kapld, tella cebinden ekmek kabuunu kard, iinden kk ekmek paralan kopararak onlar mezarn zerine serpmeye balad. Dnceli dnceli mrldanyordu: Haydi gelin kular, gelin serecikler! ocuklardan biri ona elinde iek varken ekmei rahata ufalayamadn, iekleri tutmas iin baka birine vermesini syledi. Ama Snegirev onlar vermedi. Hatta sanki, onlar zorla elinden alacaklarm gibi korktu. Sonra mezara bakt ve artk her iin yapldn, ekmek paracklarnn da gerektii gibi serpildiini grdkten sonra ii rahat etmi gibi, birden beklenmedik bir ekilde, nerede ise sakin bir tanrla arkasn dnd, ar ar evine doru yrmeye balad. Admlar gittike sklayor, hzlanyordu. Acele ediyor, neredeyse kouyordu. ocuklarla Alyoa da ondan geri kalmyorlard. Snegirev: Annecie iek gtrelim, annecie iek gtrelim! Annecii gcendirdik! diye yksek sesle sylenmeye balamt. Biri arkasndan bararak apkasn giymesini, havann artk souduunu hatrlatt. Snegirev bunu iitince, fkeye kaplm gibi apkasn karlarn zerine frlatt: stemem apkay, istemem apkay! diye tekrar etmeye balad. ocuklardan Smurov arkasndan apkay yerden kaldrp gtrd. ocuklarn hepsi alyorlard. En ok da Kolya ile Truva'nn kimin tarafndan kurulmu olduunu renen ocuk alyordu. Ama Smurov elinde yzbann apkas ile, teki ocuklar gibi alaya alaya hemen hemen koarak giderken, yolun kenarnda, karlarn arasnda, krmz krmz grnen bir para tulay kaldrd hzla yanlarndan uup giden bir sere srsne frlatmaktan kendini alamad. Tabi hi birini vuramad ve alaya alaya komaya devam etti. Yolun yarsna geldikleri vakit, Snegirev birden duraklad. Yarm dakika kadar bir eye am gibi kmldamadan durdu. Sonra arkasn dnd, gerisin geriye kiliseye, arkada kalan kk mezara doru komaya balad. Ama ocuklar bir472 KARAMAZOV KARDELER anda ona yetiip her taraftan eline koluna sarldlar. O zaman sanki birden gcn yitirmi gibi, vurulmu gibi kendini karlarn zerine att ve rpna rpna, lk ata ata, hkra hkra barmaya balad: Yavrum, lyuekam, sevgili yavrucuum! Alyoa ile Kolya onu yerden kaldrmaya, yattrmaya, sakinletirmeye altlar. Kolya: Yeter yzba! Erkek adam bunlara dayanmal! diye mrldanyordu. Alyoa: iekleri ezeceksiniz, oysa annecik onlar bekliyor. Demin ona lyueka'nn ieklerinden vermediniz diye oturup alyordu. Orada daha lyueka'nn yata bile olduu gibi duruyor... Snegirev birden hatrlam gibi: Evet evet, annecie gitmeli! diye sylendi. Yoksa yata kaldrrlar, kaldrrlar! Bunu sanki gerekten yata kaldracaklarndan korku-yormu gibi tekrarlyordu. Frlad ve gene eve doru komaya balad. Ama artk ev pek uzak deildi. Oraya hep birlikte vardlar. Snegirev kapy birden aarak, biraz nce bu kadar kat yreklilikle kavga ettii karsna: Anneciim, sevgili annecik, lyueka sana iek gnderdi, ayacklarn hasta olduu iin! diye bard, sonra biraz nce karlarn stnde rpnd srada saplan krlan, donmu iek demetlerini ona uzatt.

Ama ayn anda lyua'nn yata karsnda, kede, l-yua'nn, yan yana duran ve biraz nce ev sahibi kadnn toparlayp oraya koyduu, derisi kzla alan, burumu, yamal eski izmelerini grd. Grnce de kollarn kaldrd ve onlara doru atld, yere diz kt, izmelerinden birini yakalad, onu dudaklarna bastrarak, deli gibi pmeye ve: Yavrum, lyueka'cm, sevgili yavrum, nerede o ayacklarn imdi? diye sylenmeye balad. Deli kadn yrek paralayan bir sesle bard: Onu nereye gtrdn! Nereye gtrdn onu? O zaman Ninoka da hkra hkra alamaya balad. Kolya koarak odadan kt. Arkasndan ocuklar da kmaya baladlar. Onlarn arkasndan en son Alyoa dar kt ve Kolya'ya: KARAMAZOV KARDELER 73 Varsn alasnlar! Artk imdi teselli etmenin sras deil! Bir dakika bekleyelim, sonra tekrar ieri gireriz! Evet, imdi teselli etmenin sras deil! Biliyor musunuz bu feci bir ey, Karamazov! Birden sesini kimse iitmesin diye alaltarak: ok zlyorum. Onu diriltmek imkn olsayd, bunu yapmak iin dnyada hereyi feda ederdim. Ah! Ben de, dedi, Alyoa, Ne dersiniz Karamazov? Bu akam buraya gelelim mi? Herhalde kafay ekecek. Belki de. Ama gelsek bile yalnz siz ve ben, ikimiz gelelim. Baka kimse gelmesin. Anneleri ve Ninoka ile birlikte bir saat kadar otururuz. Hepimiz birden gelecek olursak, onlara hereyi tekrar hatrlatm oluruz. imdi ev sahibi odalarnda sofra kuruyor. lleri ar.-ma yemei verecekler galiba. Papaz gelecekmi. Tekrar oraya gidelim mi Karamazov? Ne dersiniz? Tabi gidelim! Bu kadar byk bir ac olsun da durup dururken blinl ikram etsinler, ne garip ey Karamazov! u bizim dinimizde ne anormal eyler vardr: Truva'nn nasl kurulacan bulmu olan ocuk birden yksek sesle: Som balii da vereceklermi, diye sze kart. Kolya ona doru dnerek, sinirli sinirli: Cidd olarak rica ediyorum Kartoov! Artk samalamaktan vazge! Her yere burnunu sokma. zellikle kimse seninle konumad, hatta varlnla ilgilenmek bile istemedii zaman. ocuk kpkrmz oldu ama, hi bir ey sylemeye cesaret edemedi. O srada hepsi ar ar patikadan yryorlard. Smurov birden: lyua'y altna gmmek istedikleri ta bu ite! dedi. Hepsi hi konumadan byk tan nnde durdular. Alyoa taa bakt ve Snegirev'in anlattklarn hatrlad, lyueka'nm nasl alaya alaya, babasn kucaklayarak: Babacm, babacm! Seni ne kadar kk drd! diye bard zaman, olup bitenler hayalinde tekrar canlanmt. inde bir ey krlyormu gibi oldu. Hznl, ciddi bir tavrla gzlerini rencilerin yzleri zerinde, lyua'nn ar474 KARAMAZOV KARDELER nadaslar olan bu ocuklarn aydnlk yzleri zerinde gezdirdi. Sonra birden: Arkadalar! Burada size bir iki sz sylemek isterim, dedi. ocuklar hemen etrafn sardlar, bireyler bekleyen gzlerini ona diktiler. Arkadalar! Yaknda ayrlacaz. imdilik ksa bir sre iki aabeyimin yannda kalacam. Bunlardan biri, srgne gidecek, br de lm deinde yatyor. Ama yaknda bu kentten belki de bir daha uzun bir sre geri dnmemek zere gideceim. O zaman birbirimizden ayrlacaz baylar! Onun iin buraya, lyua'nn ta nnde, nce lyuecka'y sonra birbirimizi bir daha hi bir zaman unutmayacamza sz verelim! Sonradan hayatta bamza ne gelirse gelsin, aradan yirmi yl getikten sonra karlasak bile, gene de vaktiyle ta yamuruna tuttuumuz zavall ocuu nasl topraa verdiimizi hatrlayalm. Onu kprnn orada nasl ta-lamstk. hatrlyor musunuz? Sonra da herkes onu ne kadar ok sevdi! Sevimli, iyi yrekli, cesaretli, onurlu bir ocuktu. Babas hakarete urad iin ne mthi bir ac duymu, nasl isyan etmiti. Onu mrmzn sonuna dek hatrlayacaz arkadalar ve ne kadar nemli ilerle urarsak uraalm, ne kadar byk mevkie ularsak ulaalm, ya da bamza ne kadar byk bir felket gelirse gelsin, gene de burada toplandmz srada, yreklerimizin ne kadar iyi ve temiz bir duyguyla dolduunu unutmayalm. Bu zavall ocua kar sevgi duyduumuz sre iinde, belki de gerekten daha iyi. birer insan haline geldiimizi unutmayalm. Bizi daha iyi birer insan yapan duyguyu aklmzdan karmayalm. Yavru gvercinlerim benim! zin verin size yle diyeyim, nk hepiniz onlara, o prl prl gzel kk kulara ok benziyorsunuz. imdi u anda sizin o temiz, o sevimli yzlerinize bakyorum da, sevgili ocklarm benim, dnyorum ki, belki u anda syleyeceim szleri anlamayacaksnz, nk ben ou zaman anlalmayan eyler sylerim. Ama gene de hereyi hatrlayacak ve belki de sonradan bu szlerimi kabul edeceksiniz. unu bilin ki, bu dnyada yaamak iin iyi bir andan, zellikle ocuklukta yaanm, ana baba ocayla ilgili gzel bir andan daha yce, daha gl, daha salam, daha KARAMAZOV KARDELER 475 yararl bir ey yoktur. Size terbiye konusunda birok eyler syleyeceklerdir. Oysa belki de ocukluktan bu yana iinizde sakladnz gzel, kutsal bir an, belki de terbiyenin en gze) eklidir: Bir insan bu eit birok anlar toplayarak hayata atlrsa, mrnn sonuna dek kurtulmu olur. Eer yreimizde sadece bir tek gzel an kalmsa, o bile bir gn bizim iin bir kurtulu aresi olacaktr! Belki de sonradan kt yrekli olacaz! Belki de en kt bir davranta bulunmaktan kendimizi alamayacaz! nsanlarn gzyalaryla alay edeceiz ve daha nce btn insanlar iin ac ekmek istiyorum diyen Kolya gibi konuan insanlar bize gln grnecek. Belki de kat yreklilikle onlarla alay edeceiz. yleyken ne kadar kt olursak olalm, Tanr bamza ne getirirse getirsin, lyua'y topraa nasl verdiimizi son gnlerde onu ne kadar sevdiimizi ve ite u anda bu tan nnde nasl dosta konutuumuzu anar anmaz, aramzda

en kt yreklimiz, en alayc olanmz bile (eer bu dediim insanlar gibi olursak) u anda ne kadar iyi, ne kadar temiz yrekli olduunu hatrlayarak, bu haliyle alay etmeye cesaret edemeyecektir! Yalnz bu kadar da deil. Belki de bu an onu byk bir ktlk yapmaktan alkoyacaktr. Belki akh bana gelecek ve: Evet, o zaman iyi yrekli, cesaretli ve namusluydum diyecektir. Varsn alay etsin! Ziyan yok. nsann iyi ve gzel olanla alay ettii olaan eylerdendir. Bu sadece dncesizliktir; ama bana inann arkadalar, o insan imdiki davran ile alay eder etmez, yreinden gelen bir ses hemen ona: Hayr, alay etmekle kt ettim, nk byle bir eyle alay edilmez! diyecektir. Kolya, gzleri kvlcmlar saarak: Tabi yle olacak Karamazov, sizi anlyorum Karama-zov! diye bard. ocuklar heyecana kaplmlard. Hepsi bararak bir-eyler sylemek istiyorlard. Ama kendilerini tutuyor ve duygulu bir tavrla konumacya bakyorlard. Alyoa: Bunu eer gnn birinde kt birer insan olursak dncesiyle sylyorum, diye devam etti. Ama neden kt olalm, deil mi arkadalar? Bir kez hereyden nce iyi yrekli ve drst birer insan olalm. Ondan sonra da birbirimizi hi bir zaman unutmayalm. Bunu tekrar ediyorum. Size ken-76 KARAMAZOV KARDELER diliimden sz veriyorum, bundan byle hibirinizi unutmayacam. u anda bana bakan her bir yz aradan otuz yl gese de gene hatrlayacam. Demin Kolya, Kartoov'a sanki biz onun: Dnyada var oluuyla bile ilgilenmek istemiyormuuz gibi bir sz syledi. Oysa Kartoov'un dnyada var olduunu ve imdi de tpk Truva'y kuranlarn kim olduunu bulduu vakit olduu gibi kzardn, bana o sevimli, o iyi bakl, o neeli kk gzleriyle baktn hi unutabilir miyim? Arkadalar! Sevgili dostlarm benim, hepimiz lyu-eka gibi cmert ve korkusuz, Kolya gibi akll, cesaretli ve vicdanl, (una inanyorum ki, kendisi byd vakit, daha da akll olacaktr) ve Kartoov gibi utanga, ayn zamanda akl banda ve sevimli insanlar olalm! yi ama neden yalnz onlardan sz ediyorum? Bundan byle hepiniz artk sevdiim varlklarsnz. Sizden rica ediyorum, yreinizde bana da bir yer an. Peki bu iyi duygu iinde bizi birletiren, mrmzn sonuna dek anacamz, daha dorusu anmaya karar verdiimiz o iyi yrekli, o sevimli, o sonsuzlua dek bizim iin deerli bir varlk olarak kalacak olan lyusecka deil-de kimdir? Gelin sz verelim: onu artk hi bir zaman unutmayalm. Sonsuzlua dek onu iyilikle analm. Bugnden sonra sonsuzlua dek, yreimizde iyi bir ocuk olarak yasasn. Evet, bugnden sonra, sonsuzlua dek, yle olsun! ocuklar yzlerinde duygulu bir anlamla etraf nlatan incecik sesleriyle: yle olsun, yle olsun, sonsuzlua dek! Sonsuzlua dek! diye bartlar. Onun yzn, elbisesini, eski izmelerini, kk tabutunu zavall gnahkr babasn ve lyua'nn hasl korkusuzca tm snfa kar tek bana kar koyduunu unutmayalm. ocuklar gene: Unutmayacaz unutmayacaz! diye bardlar. O cesurdu, iyi yrekliydi! Kolya: Ah, onu ne kadar severdim! dedi. Yavrularm, sevgili dostlarm! Sakn hayattan korkmayn! iyi doru bir ey yaptnz vakit, hayat o kadar gzel olur ki. ocuklar heyecanla: KARAMAZOV KARDELER 477 Evet, evet! diye tekrar ettiler. Biri (bu galiba Kartoov idi) kendini tutamayarak: Sizi ok seviyoruz Karamazov! diye bard. Evet, sizi seviyoruz, sizi seviyoruz, diye btn ocuklar tekrar ettiler. Biroklarnn gzlerinde yalar parlyordu. Kolya heyecanla : Yaasn Karamazov! diye bard. Alyoa iinden taan bir duyguyla: len yavrucan ans yreimizden mrmzn sonuna dek silinmesin! dedi. ocuklar gene: Silinmesin! diye bardlar. Kolya yksek sesle: Karamazov, dinde sylendii gibi gerekten ldkten sonra dirilecek miyiz? Yeniden birbirimizi, herkesi, hatta, lyueka'y da grecek miyiz? diye sordu. Alyoa: Tabi dirileceiz? Tabii greceiz birbirimizi ve o zaman neeyle olup bitenleri birbirimize anlatacaz, dedi. Bunu sylerken yar glyor, yar heyecan iinde konuuyordu. Kolya elinde olmayarak: Ah, o zaman ne kadar iyi olacak! dedi. Alyoa gld: Eh yleyse, imdi konumalar bitirip anma yemeine gidelim. Blihi yiyeceimiz iin zlmeyin. Bu ok eski, lmsz bir gelenektir, hem iyi yanlar da vardr. Haydi gidelim! te bakn, imdi hepimiz el ele gidiyoruz. Kolya bir kez daha heyecanla: mrmzn sonuna dek! Tm mrmzce el ele olalm! Yaasn Karamazov! diye bard. Btn ocuklar bu bara bir kez daha katldlar. SONKARAMAZOV KARDELER Cilt m - IV m DNYA KLASKLER DZS KARAMAZOV KARDELER DOSTOYEVSK . eviri: Leyla Soykut

Dizgi: Cem Yaynevi - Aralk 1997 Bask : Umut Matbaaclk (0212)6370934 CEM YAYINEV Kkparmakkap ipek Sok. No: 11 80060 Beyolu - STANBUL Tel: (0212) 243 05 50.- 243 20 23 Fak: (0212) 244 15 33 DOSTOYEVSK KARAMAZOV KARDELER Rusadan eviren: Leyla Soykut BEYAZIT OEVLET KTPHANES Tasnif No: Demirba No. 891.733 - -,'\ . J O^.l 361528 cem yaynevi nc CiltDOKUZUNCU KiTAP N SORUTURMA l MEMUR PERHOTN'N KARYERNDE BALANGI Mal sahibi tccar Morozova'nn evinin kilitli olan salam d kapsn var gc ile yumruklarken braktmz Piyotr lyi Perhotin, tabi en sonunda vurularn duyurabildi. D kapya bylesine iddetle vurulduunu iiten, iki saatten beri hl heyecan iinde bulunan ve aklndan silemedii dnceler yznden uyumaktan korkan Fenya, imdi tekrar ner-deyse kriz geirecek kadar bir korku duymutu. Kapy alann gene Dimitriy Fiyodorovi olduunu sanyordu. (Oysa onun gittiini kendi gz ile grmt.) nk kapy byle kstaha ondan baka hi kimse alamazd. Fenya, uyanm olan ve vurular iiterek kapy amaya giden kapcya kotu, amamas iin yalvarmaa balad. Ama kapc kim o? diye sorduktan ve kapy alann kim olduunu, ayn zamanda ok nemli bir i iin Fedosya Markovna'y grmek istediini rendikten sonra, kapy amaa karar verdi. Piyotr lyi, Fedosya Markovna'nn yanna, daha dorusu ayn mutfaa girdikten sonra (ki Fenya i daha iyi anlalsn diye ondan kapcnn da ieri girmesine izin vermesini rica etmiti) ona birok sorular sormaa balad ve hemen en nemli konuya deindi. Yani Dimitriy Fiyodorovi'ina KARAMAZOV KARDELER Gruenka'y aramak iin oradan koarak giderken, havann iinden havanelini kaptn, dnte ise ellerinin bo, ama kan iinde olduunu rendi. Fenya anlatrken: Hem de kan hl damlyordu. te byle damlyordu ellerinden. te byle!... diye yksek sesle anlatyordu. Herhalde bu korkun olay, dengesi bozulmu zihninin uydurduu bir eydi. Ama o kanl elleri Piyotr lyi de grmt. Geri zerlerinden kan damlamyordu ama, Piyotr lyi o ellerin ykanmasna yardm etmiti. Hem zaten asl sorun, ellerin abuk kuruyup kurumadklarnda deil, Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki havan-, eli ile nereye kotuuydu. Daha dorusu, Fiyodor Pavlovi'in evine gidip gitmediini renmeliydi. Oraya gittii kesin olarak acaba nereden renilebilirdi? Piyotr lyi bu noktada srarla, ayrntl olarak duruyordu ve geri sonunda kesin olarak hi bir ey renemedi, ama gene de Dimitriy Fiyodorovi'in babasnn evinden baka hi bir yere gidemeyecei ve oraya gittiine gre, muhakkak orada bir eylerin olup bittii kansna vard. Fenya heyecanla: Dnd vakit ise, ona her eyi akladm, sonra ona sorular sormaa baladm: 'Sevgili Dimitriy Fiyodorovi, her iki eliniz de neden kan iinde?" diye sordum. O da bana ellerindeki kann, insan kan olduunu ve biraz nce bir insan ldrdn syledi, diye devam etti. ylece aklad hepsini. urackta bana suunu bildirdi, sonra deli gibi koarak evden dar kt. Ben de oturup dnmee baladm, 'acaba o imdi byle deli gibi nereye kotu?' diye; 'Mokroye'ye gidip, hanmefendiyi ldrecek' dedim kendi kendime. te o zaman hanmefendiyi ldrmesin diye yalvarmak iin evine gitmek zere bir kou dar ktm. Bir de baktm ki, kendisi Plotnikov'larn dkkn nnde gitmee hazrlanyor. Elleri de artk kan iinde deil. Fenya bunu daha o zaman farketmi ve aklnda tutmutu. htiyar byk annesi de torununun szlerini elinden geldii kadar destekledi. Piyotr lyi, daha birka soru sorduktan sonra, evden girdii andakinden daha da byk bir heyecan ve endie iinde kt. yle dnlr ki, en dorusu ve en akla uygun olan imdi Fiyodor Pavlovi'in evine gidip, orada bir eyler olup KARAMAZOV KARDELER 9 olmadn renmek; ancak o zaman artk kesin bir kanya varp, Piyotr lyi'in kafasna koyduu gibi komiserlie gitmekti. Ama gece karanlk, Fiyodor Pavlovi'in evinin kaps ise ok salamd. Onu gene yumruklamak gerekecekti. Sonra Piyotr lyi, Fiyodor Pavlovi ile uzaktan tanyordu. Ya sesini duyurduktan sonra, kap alnca ierde hi bir ey olmad anlalr o alayc Fiyodor Pavlovi de, ertesi gn btn kente, tanmad bir adamn, memur Perhotin'in acaba biri onu ldrd m diye gece yars evine geldiini alay ede ede yayarsa ne olacakt? Dpedz skandal! Piyotr lyi ise dnyada en ok skandaldan korkard. yleyken kendini kaptrd duygu, o kadar iddetliydi ki, ayan yere vurup gene kendi kendine kfrederek hemen yeniden yola koyuldu, ama bu sefer Fiyodor Pavlovi'e deil, bayan Hohlakova'ya gidiyordu. Eer o kadn: Daha nce falanca saatte Dimitriy Fiyodorovi'e bin ruble verdiniz mi? sorusuna olumsuz bir karlk verirse, o zaman hemen Fiyodor Pavlovi'e uramadan doru karakola giderim, diye dnyordu. Ama bunun tersi olursa, o zaman hereyi ertesi gne brakacak ve evine dnecekti. imdi unu belirtmek gerekir ki, gen adamn gece vakti, hemen hemen saat on birde, sosyeteye mensup olan ve hi tanmad bir hanmefendinin evine gidip, kendisine her bakmdan acaip sorular sormak iin onu yatandan kaldrmas, belki de Fiyodor Pavlovi'in evine gitmekten ok daha byk bir skandala yol aabilirdi. Ama bazen, zellikle buna benzer olaylarda, en titiz ve en serinkanl insanlarn bile

verdikleri kararlar byle olur. Piyotr lyi ise o anda artk hi serinkanl deildi! Sonradan mr boyunca yava yava tm varln saran karko-nulmaz bir huzursuzluun, nasl sonunda ona ac veren byk znt halini aldn, hatta onu iradesi dnda oraya srklediini hatrlayacakt. Tabi, gene de yol boyunca o hanmn evine gittii iin kendi kendini azarlyordu. Ama belki onuncu kez, dilerini gcrdata gcrdata: Ne olursa olsun, ne olursa olsun ii sonuna dek gtreceim! diye tekrarlyordu ve gerekten de niyetini yerine getirdi, ii sonuna dek gtrd. Bayan Hohlakova'nn evine geldii srada saat tam on bir-10 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 11 di. Avluya olduka abuk alnd ama, kapc hanmefendi uyudular m, yoksa daha yatmadlar m? sorusuna verdii karlkta genel olarak o saatte yattklarn belirtmekten baka kesin bir ey syleyemedi. Kendileri yukardalar; geldiinizi bildirirsiniz isterlerse sizi kabul ederler, istemezlerse etmezler,> dedi. Piyotr lyi yukar kt, ama orada i biraz zorlat. Uak Piyotr llyi'in geldiini bildirmek istemiyordu; sonunda hizmeti kz artt. Piyotr lyi, kza nezaketle, ama srar ederek hanmefendiye bural memurlardan Perhotin adnda birinin nemli bir i iin gelmi olduunu, o nemli i olmasayd, hi bir zaman oraya gelmek cesaretinde bulunamayacan sylemesini rica etti: Bu szleri aynen tekrarlarsnz, dedi Kz gitti. Piyotr lyi sofada kalarak bekledi. Bayan Hohlakova'ya gelince, geri henz uyumuyordu ama, artk yatak odasndayd. Mitya'nn o gnk ziyaretinden beri sinirleri bozulmutu ve bir nsezi ile -bu gibi olaylardan sonra her zaman olduu gibi- gece migrenden artk kurtulamayacan hissediyordu. Bayan Hohlakova kzn szlerini hayretle dinledi, bununla birlikte sinirli bir tavrla ve byle bir saatte tanmad bural bir memurun ziyareti sonucu, bir hanm olarak iinde byk bir merak duymasna ramen, kabul edilmemesini emretti. Ama Piyotr lyi, bu sefer katr gibi inatlk etti. Kabul edilmeyeceini belirten szleri dinledikten sonra, olaanst bir srarla ona tekrar kendisini grmek istediini sylemelerini, hatta muhakkak ayn szleri tekrarlayarak ok ok nemli bir i iin gelmi olduunu ve eer imdi onunla grmeyi kabul etmezlerse, sonradan belki de piman olacaklarn belirtmesini rica etti. Sonradan bunlar anlatrken: O anda sanki kendimi bir tepeden aa koyuvermi gibiydim, diyecekti. Hizmeti kz hayretle onu tepeden trnaa szdkten sonra bir kez daha durumu bildirmee gitti. Bayan Hohlakova derin bir aknlk iinde kald. Biraz dnd, gelenin nasl bir adam olduunu sordu ve ok temiz giyinmiler efendim, gen, hem de yle nazik ki, karln ald. Bu arada, parantez ap unu da belirtelim ki, Piyotr lyi olduka yakkl bir genti, byle olduunu da biliyordu. Bayan Hohlakova, odasndan kp onunla grmee karar verdi. Srtnda artk evde giydii ince bir entari, ayanda da terlik vard; ama omuzlarna siyah bir al ald. Memurun misafir odasna, daha nce Mitya'nn kabul edildii ayn odaya gemesini rica ettiler. Ev sahibi hanm, misafirin yanna yznde sert ve soran bir ifadeyle kt. Onu oturtmadan4 hemen ne istediini sorarak sze balad. Perhotin: Sizi ikimizin de tand Dimitriy Fiyodorovi Karama-zov iin rahatsz ettim, diye sze balayacak oldu, ama daha bu ad syler sylemez ev sahibi hanmn yznde mthi bir sinirlilik belirdi. Bayan Hohlakova az kalsn lk atacakt ve birden fkeyle szn kesti. Delirmi gibi: Daha ne kadar zaman bu korkun adamn yznden bana ac ektirecekler? diye bard. Sayn bay, ne cesaretle tanmadnz bir hanm evinde bu saatte rahatsz ediyor... ve ona, ayn misafir odasnda daha saat nce beni ldrmee gelmi olan bir adamdan, burada ayan yere vura vura,, namuslu bir evden hi kimsenin kamayaca bir tavrla km olan bir adamdan sz etmeye geliyorsunuz? unu bilin ki, sayn bay sizi ikyet edeceim! Bu yaptnza gz yummayacam! Ltfen beni derhal rahat braknz... Ben bir anneyim, ben imdi... ben... ben... ben... ldrmek mi? Demek sizi de ldrmek istedi, yle mi? Bayan Hohlakova hemen: Yoksa baka birini mi ldrd? diye sordu. Perhotin azimli bir tavrla: Ltfen beni yarm dakika kadar dinler misiniz? dedi. Size iki szle hereyi anlatacam. Bugn leden sonra saat bete, bay Karamazov benden dosta on ruble bor ald ve ok iyi biliyorum ki o urada elinde paras yoktu! Gene bugn, saat dokuzda ise elinde yz rublelik bir deste para ile odama girdi, hemen hemen iki, hatta bin ruble kadar paras vard. Elleri ile yz hep kan iindeydi. Kendisi de delirmi gibi grnyordu. Bu kadar paray nereden bulduunu sorduum vakit, bana kesin olarak bu paray biraz nce sizden alm olduunu ve gya sizin kendisine altn aramaya gitmesi iin bin ruble kadar bir para vermi olduunuzu syledi... Bayan Hohlakova'nn yznde birden olaanst ve anor-12 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 13 mal bir heyecan belirdi. Kollarn iddetle iki yana indirerek: Aman Allahm! Demek ihtiyar babasn ldrd! diye bard. Ben ona hi para vermedim, hi vermedim! Eyvah! Koun! Koun! Artk hi bir ey sylemeyin! htiyar kurtarn! Babasna koun! Koun!.. Bir dakika, hanmefendi, demek ona para vermediniz, yle mi? Ona hi para vermediinizi kesin olarak hatrlyorsunuz, deil mi? Vermedim, vermedim!.. steini reddettim. nk deer vermek nedir bilmiyordu. Buradan deli gibi kt... Ayaklarn yere vurmaa balamt. stme atlacak oldu, ben kendimi bir yana attm... Hem artk kendisinden hi bir ey saklamak niyetinde olmadm bir insan olduunuz iin, unu da syliyeyim ki, yzme bile tkrd... byle bir eyi dnebilir misiniz? Ama ne diye yle duruyoruz sanki? Hay Allah! Oturun... zr dilerim, ben... Ya da iyisi mi, koun, koun, siz koup zavall ihtiyar korkun bir lmden kurtarmalsnz! yi ama, ya onu daha nce ldrdyse? Aman Yarabbi! yle ya! Peki, ne yapacaz imdi? Ne dersiniz, imdi ne yapmal?

Bu arada Piyotr lyi'i oturtmu, kendisi de karsna yerlemiti. Piyotr lyi ksaca, ama olduka ak bir ekilde iin btn hikyesini, hi deilse hikyenin o gn tank olduu ksmn anlatt ve biraz nce Fenya'nn anlattklar ile havaneli meselesini de haber verdi. Btn bu ayrntlar, durup durup lk atan ve elleri ile gzlerini kapatan heyecanl hanmefendiyi dayanlmaz derecede sarsmt... Dnn, btn bunlarn olacan sezmitim ben! Benim byle bir zelliim var ite! Aklma ne gelirse, o mutlaka olur. Ka kez o korkun adama bakarak hep: te bu adam eninde sonunda beni ldrecek! diye dnmmdr. Sonunda da yle oldu ite... Geri imdi beni ldrmedi, babasn ldrd ama, herhalde bu ite Tanr'nn beni koruyan parma rol oynad iin byle oldu. Hem zaten beni ldrmekten utanrd, nk ben burada, kendi elimle boynuna ile eken byk azize Barbara'nn tasvirini takmtm. O anda lme ne kadar yaklamm! T yaknma kadar gitmiim, o da bana boynunu uzatmt! Biliyor musunuz Piyotr lyi... (zr dilerim, galiba bana adnzn Piyotr lyi olduunu sylemitiniz?) biliyor musunuz? Ben mucizeye inanmam, ama bu tasvircik ve u anda karlatm mucize beni sarst, bu yzden gene her eye, akla gelebilecek her eye inanmaa balyorum. htiyar Zosima'y duydunuz mu? Ah! Her neyse, ne syliyeceimi bilemiyorum... Dnn bir kez, boynunda o tasvir varken yzme tkrd... Geri ldrmedi, sadece tkrd ama, sonra da... Koa koa nereye gittiini imdi anlyorum! Ama imdi biz kime, nereye bavuracaz? Piyotr lyi ayaa kalkt ve imdi polis komiserine gidip ona her eyi anlatacan syledi. Komiser de artk ne gerekirse onu yapacakt. Ah o harikulade, harikulade bir insandr. Ben Mihayl Makarovi'le tanyorum. Muhakkak ona gitmeli! Asl ona gitmeli. Ne kadar yerinde bulularnz var, Piyotr lyi! Bunu da ne gzel dndnz! Biliyor musunuz? Ben sizin yerinizde olsaydm, bunu dnyada dnemezdim. Hl ayakta duran ve veda edip yola kmasna bir trl frsat vermeyen geveze kadndan kurtulmak istiyen Piyotr lyi: Kald ki, polis komiserini ben de iyi tanrm, dedi. Kadn: Hem biliyor musunuz? diye sylenmeye devam ediyordu. Orada greceiniz, reneceiniz eyleri... Meydana kacak olanlar... Neye karar vereceklerini, onu nasl bir cezaya arptracaklarn gelip bana anlatrsnz... Syleyin, bizde lm cezas yok, deil mi? Ama muhakkak gelin! Saat te de olsa, drtte de olsa, hatta drt buuk bile olsa muhakkak gelin... Beni uyandrmalarn, eer uyanmyorsam, beni sarsarak uyandrmalarn sylersiniz... Aman Allahm! Hem zaten imdi gzme uyku bile girmez. Bir ey syliye mi? Sizinle birlikte ben de gelsem nasl olur? Hayr, olmaz efendim, ama eer her ihtimale kar Dimitriy Piyodorovi'e hi bir zaman herhangi bir para vermediinizi bildiren satrck bir yaz yazarsanz, yerinde bir ey olur... Her ihtimale kar... Bayan Hohlakova yaz masasna doru heyecanla zplarcasna gitti: Tabi yazarm, dedi. Hem biliyor musunuz bulularnzla ve bu ilerdeki becerikliliinizle beni artyorsunuz.14 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 15 Baya heyecan duyuyorum... Burada grevli misiniz? Bizim kentte hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Konuurken mektup kdna iri bir yaz ile acele acele u cmleyi yazd: Hayatmda hi bir zaman zavall Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'a bor olarak (zavall diyorum, nk imdi artk kendisi zavall olmutur) bin ruble'yi vermemiimdir! Ne bugn ne de herhangi bir zaman, hi bir vakit baka bir para da vermedim! Bu konuda dnyamzda kutsal olan ne varsa hepsinin zerine yemin ederim! Hohlakova. evik bir hareketle Piyotr lyi'e doru dnd: te kd yazdm, dedi. Gidiniz, kurtarnz! Bu sizin yapacanz byk bir aama olacaktr. Sonra onu kez hala kutsad. Hatta onu uurlamak iin koarak sofaya kadar gitti: Size ne kadar teekkr etsem azdr! nce bana geldiiniz iin size ne kadar minnettar kaldm bilemezsiniz. Nasl oldu da imdiye kadar hi karlamadk? Sizi evime kabul etmek, benim iin bir gurur vesilesi olur; bundan byle de daima evime gelebilirsiniz... Hem burada hizmet grdnz iitmek ne ho bir ey... Hem de grevinizde bu kadar titizlik gsterdiinizi, byle yerinde bulularnz olduunu bilerek... Ama deerinizi bilmeleri gerekir! Artk sizin nasl bir insan olduunuzu anlamaldrlar! nann, sizin iin elimden ne gelirse hepsini... Ah, genleri o kadar severim ki!.. Genlie m ben. Bugn ac iinde kvranan Rusya'nn btn dayana genlerdir, btn umutlan onlara baldr... Ah, haydi gle gle! Piyotr lyi, artk koarak dar kmt, yle yapmam olsayd, Hohlakova onu o kadar abuk brakmyacakt. Bununla birlikte bayan Hohlakova onun zerinde olduka ho bir izlenim yaratm, hatta byle berbat bir ie burnunu sok- mas yznden iinde uyanm olan endieyi biraz hafifletmiti. nsanlarn zevki deiiktir, bu bilinen bir eydir. Piyotr lyi iinde ho bir his duyarak: Hem hi de o kadar yal deil, tersine ben onu kz sanabilirdim! diye dnyordu. Bayan Hohlakova'ya gelince, gen adam onu dpedz bylemiti: Ne kadar becerikli, ne kadar titiz! amzn genlerinden biri byle olsun, bu kadar grgl, stelik derli toplu bir grn olsun, hayret!.. Bir de ada genlerin hi bir eyi beceremediklerini sylerler. te tam tersini dorulayan bir rnek! gibi eyler dnyordu. kadar ki o korkun olay aklndan bsbtn karmt ve ancak yatana yatarken, lme ne kadar yaklam olduunu hatrlyarak: Ah, bu feci bir ey! Feci bir ey! diye mrldand... Ama hemen sonra derin ve tatl bir uykuya dald. Bu arada unu syliyeyim ki, eer imdi anlatm olduum o gen memurla henz hi de o kadar yal olmayan dul arasndaki eksantrik karlama, sonradan bu titiz ve grevini tam olarak yerine getiren dikkatli gen adamn meslek hayatnda, kentimizde imdiye dek herkesin hayretle hatrlad bir

kariyer yapmasna yol amam olsayd, bu nemsiz kk olaylar byle ayrntlaryla birlikte anlatmazdm! Zaten Karmazov kardelerin bu uzun hikyesini sona erdirdiimiz vakit, belki de bu konuda ayrca bir szmz olacaktr... II TEHLiKE iARETi Bizim komiser Mihayl Makarovi Makarov, emekli bir yarbayd. Emekli olduktan sonra saray maviri olmutu. Karsn kaybetmi, iyi bir adamd. Kentimize ancak yl nce gelmi, ama bu sre iinde herkese toplumu dzene sokabilen bir insan olarak tannmt. Evinden misafir eksik olmazd ve grne baklrsa, kendisi de misafir olmadan rahat edemezdi. Evinde muhakkak, her gn yemekli misafir vard. sterse bir kii olsun, ama mutlaka biri olurdu. Misafir olmadan sofraya oturulmazd. Ayrca eit eit hatta bazan hi akla gelmiyecek bahanelerle ziyafetler verilirdi. Sofraya, geri pek o kadar nadide olmamakla birlikte bol yiyecek gelirdi, nefis kulebyaka, {*) lar (*) Kulebyaka: Bir eit etli brek.16 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 17 piirilirdi. araplara gelince eit olarak belki o kadar iyi deildiler ama bol bol ikram edilileri bunu unutturuyordu. Kapdan ieri girince olduka gzel denmi bir bilardo salonu vard. Hatta .duvarlarnda siyah ereveler iinde ngiliz yar atlarnn resimleri aslyd. Bilindii gibi her bekr adamn bilardo salonunda bu yar at resimlerinin asl olmas zorunlu bir eydi. Her akam, hi deilse bir masann evresinde toplanlr, iskambil oynanrd. Ama Mihayl Makarovi'in evinde en ok kentimizin yksek sosyetesinde en tannm insanlar ve anneleriyle gen kzlar dans etmek iin toplanrlard. Mihayl Makarovi, geri eini kaybetmiti, ama mazbut bir aile hayat srdryor ve oktandr dul dalm olan kzyla birlikte oturuyordu. Kznn da iki kz, yani Mihayl Makarovi'in iki tane de torunu vard. Gen kzlar artk yetikindi, irkin saylmazlard; neeli kzlard ve herkes evlendikleri vakit, onlar iin bir drahoma verilmiyeceini bildii halde, dedelerinin evine bizim yksek sosyetenin btn genlerini ekerlerdi. Mihayl Makarovi, iten pek anlamazd, ama grevini bir ok baka insanlardan aa kalmyacak ekilde yapyordu. Doru sylemek gerekirse, tahsili olduka az olan bir insand. Hatta yetkilerinin snr konusunda olduka ak ve kaytsz bir havas vard. O zamanki arn yapt reformlar tam olarak anlyamyordu demlemez, ama bunlar bazan olduka gze batacak ekilde yanl anlyordu. Bu da kiisel yeteneksizliinden deil, karakter bakmndan kaytsz olmasndan, her hangi bir eyi incelemek iin vakit bulamamasndan ileri geliyordu. Kendisi iin efendim ben yaradl olarak sivil olmaktan ok askerim derdi. Hatta yaplan ky reformlarn hl tam ve kesin olarak anlayamyor ve bu reformlar hakknda bakalarndan her yl bir eyler daha reniyor, bylece bilgisini daha ok pratik olarak arttryordu. Oysa kendisi de iftlik sahibiydi. Piyotr lyi, kesin olarak o akam Mihayl Makarovi'in evinde misafirlerinden biri ile karlaacan biliyordu, ama bu misafir kim olacakt, bunu tahmin edemiyordu. Oysa o akam Mihayl Makarovi'in evinde savc ve blge hkmet tabibi Varvinskiy oturmu yerala (*) oynuyorlard. Bu Var-vinskiy, Petersburg tp fakltesini pekiyi ile bitirmi ve kentimize Petersburg'dan yeni gelmi gen bir doktordu. Savc ise, daha dorusu savc muavini olan ama bizde herkesin savc dedii ppolit Kirillovi zellii olan bir adamd, ihtiyar deildi. Ancak otuz yalarnda vard. Ama vereme tutulmaya ok yatkn bir bnyesi vard. yleyken olduka iman ve ocuksu bir hanmla evliydi. zzetinefsine dkn ve sinirli bir adamd. Bununla birlikte zekiydi. Hatta iyi bir yrei vard. Galiba btn felket kendisini sahip olduu zelliklerinden daha stn bir varlk sanmasndan ileri geliyordu. ste bunun iin hep huzursuz grnyordu. Bundan baka baz yksek eilimler, hatta sanatlara zg iddialara sahipti: rnein, insanlarn psikolojik durumunu, insan ruhunun zn kavrama, hatta sulunun kiiliini ve iledii suu inceleme bakmndan zel bir yetenee sahip olmak gibi. Bu bakmdan kendini hakk inenmi ve meslek hayatnda lyk olduu grevlere ulaamam bir insan olarak dnr, daima st makamlarn kendisini deerlendiremedikleri ve ona dman olduklar kansn beslerdi. Can skld zamanlar meslekten ayrlp ad mme sular ile uraan bir avukat olacan sy-liyerek tehditler bile savurduu olurdu. Baba Karamazov'un ocuklar tarafndan ldrlmesi, onu bsbtn ayaa kaldrm gibiydi: Bu yle bir i ki, btn Rusya'ya duyurulabilir> diye dnyordu. Yalnz ben burada gene biraz ileri atlam oluyorum. Yandaki odada, bize Petersburg'dan ancak iki ay kadar nce gelmi gen sorgu hkimi Nikolay Parfenovi Neldov, gen kzlarla birlikte oturuyordu. Sonradan, cinayet akam btn bu insanlarn sanki mahsusmus gibi icra kuvvetini temsil eden bir adamn evinde toplandndan sz edilmi, hatta herkes buna hayret etmitir! Oysa i ok daha basit ve son derece normal olmutu. ppolit Kirillovi'in einin iki gndr dileri aryordu ve adamcazn kadnn iniltilerini duymamak iin herhangi bir yere gitmesi gerekiyordu. Doktor ise zaten alt iin akamlar iskambil oynamadan duramazd. Nikolay Parfenovi Neldov (*) Yerala: Bir eit iskambil oyunu.18 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 19 ise daha gn nce, Mihayl Makarovi'in byk kz Olga Mihaliyovna'ya, srrn bildiini, gya lf arasnda sylyormu gibi birden aklamak, bylece cann skmak dncesi ile o akam evlerine gitmeyi tasarlamt; gen kza o gn doum gn olduunu bildiini, ama gen kzn mahsus, tek btn kent halkn dansl bir toplantya davet etmemek iin bizim sosyeteden bunu saklam olduunu syliyecekti. Gen kzn ya konusunda imalarda bulunarak ok gleceini tahmin ediyordu. Ona: Yanz aklamaktan korkuyorsunuz, imdi artk srrnz biliyorum, yarndan tezi yok, bunu herkese anlatacam, falan... filn... diyecekti. Sevimli gen, taklmay ok severdi. Hanmlar bu yzden ona yaramaz diyorlard, bu da onun galiba houna gidiyordu. Bununla birlikte, olduka iyi bir aileden, iyi terbiye grm, iyi duygular besliyen ve taklmay sevdii halde, bunu kt bir niyet beslemeden yapan ve daima terbiyeli davranan bir genti. Grnte ksa boylu, zayf ve narindi. nce solgun parmaklarnda daima prl prl parlayan birka yzk gze arpard. Grevini yerine getirdii vakit ise ar derecede cidd olur, sanki grevinin nemini ve sorumluluklarn kutsal

sayyor-mu gibi bir tavr taknrd. zellikle sorgu srasnda basit halk arasndaki katilleri ve baka canileri mkl duruma sokmay beceriyor ve gerekten onlarn iinde, kendisine fcar sayg olmasa bile, bir eit hayret uyandryordu. Piyotr lyi, komiserin evine girince arp kald: Birden herkesin hereyi bildiini anlad. Gerekten de, herkes iskambili brakm ayakta tartyordu. Hatta Nikolay Parfenovi bile gen kzlarn yanndan ayrlp koarak oraya gelmiti; savaa hazr, atlgan bir hali vard. Bylece Piyotr lyi artc bir haberle karlat: htiyar Fiyodor Pavlovi gerekten o gece, kendi evinde ldrlm ve soyulmutu. Bu da, biraz nce, u ekilde renilmiti: Bahe duvarnn dibinde ylp kalm olan Grigoriy'in kars Marfa gnatyevna, yatanda derin bir uykuda olduu TC bylece sabaha kadar uyuyabilecei halde, birden uyanmt. Uyanmasnn nedeni yandaki odada kendinden gemi olarak yatan Smerdyakov'un sarallar gibi korkun bir lk at-masyd. Sara krizine tutulduu vakit daima byle lklar atard ve bu lklar mr boyunca Marfa gnatyevna'y korkutur, onu hasta ederdi. Bu barlara hi bir zaman alamamt. Uykulu uykulu yerinden frlam ve deli gibi Smerdyakov'un^ kk odasna komutu. Ama oras karanlkt, yalnz hastann korkun bir ekilde hrltlar karmaya balad ve rpnd duyuluyordu. O zaman Marfa gnatyevna'nn kendisi de bir lk atm ve kocasn armak istemiti, ama birden yatandan kalkt srada Grigoriy'in yannda bulunmadn hatrlar gibi olmutu. Tekrar karyolaya komu, zerini el yordam ile aramt. Ama karyola gerekten botu. Demek ki, Grigoriy gitmiti. Ama nereye? Marfa gnatyevna kapya komu ekingen bir tavrla ona oradan seslenmiti. Tabi bir karlk alamamt. Ama gecenin sessizliinde bahenin uzak bir yerinden bir takm iniltiler duyar gibi olmutu. Kulak kabartmt: niltiler tekrar duyulmutu, o zaman bunlarn gerekten baheden geldiini kesin olarak anlamt. Dengesi bozulmu zihninden: Aman Yarabbi tpk o zamanlar pis kokulu Lizaveta'nn bard gibi diye bir dnce gemiti. rkek bir tavrla basamaklardan aa inmi ve dikkatle baknca, bahe kapsnn ak olduunu grmt. Herhalde zavallck orada diye dnm, bahe kapsna yaklam ve birden Grigoriy'in zayf, iniltili, insana korku veren bir sesle: Marfa! Marfa! diye onu ardn iyice iitmiti. Marfa gnatyevna Tanrm bizi felketten koru diye fsldayarak, kendisini aran sesin geldii yne doru atlm ve ite byle Grigoriy'i bulmutu. Ama onu bulduu vakit, Grigoriy duvarn dibinde ilk olarak ylp kald yerde yatmyordu, artk duvardan yirmi adm kadar ilerde idi. Sonradan kendine gelince, yerde srne srne oraya kadar gittii anlald. Herhalde uzun bir sre ve bir ka kez kendini kaybederek, tekrar tekrar baylarak srne srne ilerlemiti. Marfa gnatyevna Grigoriy'in st ba kan iinde olduunu farketmi ve hemen lk la barmaya balamt. Grigoriy ise, alak sesle ve aralarnda balants olmayan szler syleyerek: ldrd... Babasn ldrd... Ne baryorsun aptal... Ko, ar, diye mrldanmt. Ama Marfa gnatyevna bir trl susmam, hep barmt. Sonra birden beyin odasnda pencerenin ak olduunu ierde de k yandn farketmi, bunun zerine ona komu ve Fiyodor Pav20 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 21 lovi'e seslenmee balamt. Ama pencereden ieri bir gz atnca korkun bir manzara grmt: Bey, srtst yerde yatyor hi kmldamyordu. Srtndaki beyaz robdambrn ve beyaz gmleinin gs ksm kan iindeydi. Masann zerinde duran mum parlak bir kla kan da, Fiyodor Pavlo-vi'in hareketsiz, l yzn de aydnlatyordu. ste o zaman, Marfa gnatyevna mthi bir dehet iinde pencereden geri ekilerek koa koa baheden km, avludaki byk kapnn srgsn ekmi, var gc ile komu Mariya Kondratyevna'-nn arka bahesine doru gitmiti. Komular olan ana kz artk uykudaydlar. Ama Marfa gnatyevna'nn pancurlar iddetle ve durmadan yumruklayarak barmas zerine onlar da uyanm, pencereye doru atlmlard. Marfa gnatyevna balantsz szlerle, tiz lklar ata ata, bara bara konumaya balam, bununla birlikte en nemli olan eyleri onlara bildirmi, yardm istemiti. Yeri yurdu olmayan Foma da tam o gece evlerinde yatya kalmt. Kadnlar hemen onu uyandrm ve birden cinayet yerine komulard. Yolda giderlerken Mariya Kondratyevna daha nce, saat dokuza doru onlarn bahesinden tm blgeyi nlatan korkun ve tiz bir lk duyduunu hatrlamt. Bu, tabi Grigoriy'in artk duvarn zerine km olan Dimitriy Fiyodorovi'in ayan yakalyarak: Baba katili! diye bard anda att lkt. Mariya Kondratyevna, sesin geldii yn iaret ederek: biri bir lk att, sonra birden sustu! diyordu. Grigoriy'in yatt yere gelince, iki kadn Foma'nn yardm ile onu yerden kaldrp uaklarn dairesine gtrmlerdi. I yakm ve Smerdyakov'un hl sakinlemediini, kendi kck odasnda rpndn, gzlerinin yana kaydn, dudaklarndan da kpkler aktn grmlerdi. Grigoriy'in ban sirkeli su ile ykamlard. O da suyun etkisi ile artk bsbtn kendine gelmi ve hemen beyefendi ldrld m, yoksa sa m? diye sormutu. O zaman her iki kadn, beyin yanna gitmi ve baheden ieri girdikleri zaman bu sefer artk yalnz pencerenin deil, evin baheye alan kapsnn da ardna kadar ak olduunu grmlerdi. Oysa bey, son bir hafta, her gece kapy ierden iyice kilitliyor, hatta Grigoriy'in bile hangi nedenle olursa 'olsun, kapy almasna izin vermiyordu. ki kadn da, Foma da, kapnn ak olduunu grnce bey'in odasna sonradan bamza bir i gelmesin diyerek girmekten korkmulard. Grigoriy ise, onlar yanna dnnce, hemen komisere komalarn sylemiti. te o zaman Mariya Kondratyevna oraya komu ve komiserin evinde bulunan herkesi heyecana vermiti. Bylece, Piyotr lyi'-ten ancak be dakika nce gelmi oluyordu ve Piyotr lyi geldii vakit, artk sadece kendi tahminleri ve olup bitenlerden kendi kendine kard sonularla gelen biri olarak deil, bir grg tan gibi karlanmt. Hele anlatt eyler, herkesin katilin kim olduu konusunda yrtt tahminleri daha da kuvvetlendirmiti. (Bununla birlikte kendisi iinden son dakikaya kadar hl bunun byle olduuna bir trl inanmak istemiyordu.) Hemen harekete gemeye karar verdiler. Komiser yardmcsna hemen drt tank bulmak grevini verdiler. Sonra da burada anlattm gibi, kurallara uygun olarak Fiyodor Pav-lovi'in evine girip yerinde aratrma yaptlar. Henz yeni gelmi ve heyecanl bir adam olan hkmet tabibi kendiliinden komiser, savc ve zabt memuru ile birlikte gitmek isteinde bulundu. Bu arada yalnz ksaca sunu syliyeyim: Fiyodor Pavlovi'in kafas krlarak ldrlm olduu

anlalmt, ama bu neyle yaplmt? Herhalde sonradan Grigo-riy'i de yere sermi olan ayn letle... O srada letin ne olduunu rendiler ve elden gelen tbb yardmn yapld Gri-goriy'den zayf bir sesle kesik kesik olarak nasl yere serildiinin hikyesini dinlediler. Elde fenerle duvarn dibini aratrdlar ve bahedeki patikann zerine en grnen yere atlm olan bakr havanelini buldular. Fiyodor Pavlovi'in yatt odada pek yle gze batan bir karklk grmediler, ama karyolasnn nndeki perdeyi ekince, yerde kaln bir kttan yaplm, arivlerde kullanlan eitten zerinde, eer gelmek isteinde bulunursa Meleim Gruenka'ya verilecek olan bin rublelik hediye diye yazl olan bir zarf buldular. Yaznn altnda da her halde sonradan Fiyodor Pavlovi'in kendi eli ile ilve ettii ve civcivime sz yazl idi. Zarfn zerinde krmz bal mumundan byk mhr vard. Ama zarf yrtlmt, iinde de bir ey yok-22 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 23 tu: Paralar alnmt. Yerde zarf balamak iin kullanlm olan ince pembe kurdeleyi buldult... Piyotr lyic'in ifade verirken de syledii baka szler a-rasnda zellikle bir ey savc ile sorgu yargcnn zerinde olaanst bir etki yapt. O da uydu: Dimitriy Fiyodorovi muhakkak gn doarken tabanca ile intihar etmiti. nk kendisi yle karar vermiti. Piyotr lyi'e de bunu kendisi sylemiti. Hatta tabancay onun yannda doldurmu, bir de kt yazarak onu cebine koymutu... Demek ki, bir an nce olay yerine, Mokroye'ye gitmek, belki de gerekten kendini vurmay aklna koymu olan katili bunu yapmadan nce yakalamak gerekiyordu. Savc mthi bir heyecan iinde: Bu apak, bir ey! diye tekrar edip duruyordu. Byle serseriler daima yle yaparlar, yarn kendimi ldrrm, lmeden nce iyi bir keyfedeyim bari, derler.> Dimitriy'in dkkndan arap ve yiyecek ald anlatldnda ise, savc daha da ok heyecanland. Hatrlar msnz beyler, tccar Olsufyev'i ldrp bin be yz rublesini alan delikanl da cinayetten hemen sonra gidip salarm kvrtm, ardndan da nemli bir paray bir kenara bile koymadan tpk bunun gibi paralar elinde tutarak fahielere gitmiti, dedi. Bununla birlikte soruturma, Fiyodor Pavlovi'in evini arama, kanun formaliteler ve buna benzer eyler ii geciktiriyordu. Btn bunlar iin zamana ihtiya vard. Bu yzden Mokroye'ye kendileri gitmeden iki saat nce, tam o akam kent'e maan almak iin gelmi olan blge zabta memuru Mavrikiy Mavrikevi mertzov'u gnderdiler. Mavrikiy Mav-rikevi'e u grev verilmiti: Mokroye'ye gidince hi kimseyi velveleye vermeden grevli st makama mensup kiiler gelinceye kadar, katili gz hapsine almak, muhafzlar ve oradaki zabta memurlarn duruma hazrlamak. Bunlar ve buna benzer emirler verilmiti. Mavrikiy Mavrikevi de, kendisine sylendii gibi davrand ve yalnz eski bir ahbab olan Trifon Borisovi'e ne iin geldiini gizli olarak ksmen anlatt. te Mitya'nn karanlkta taraada kendisini arayan hancya rastlay ve Trifon Borisovi'in yznde de, szlerinde de birden bir deiiklik meydana gelmi olduunu farkedii de bu sraya rastlar. Bylece Mitya da, orada bulunan bakalar da gz hapsinde olduklarn hi farketmediler. Tabancalarn bulunduu kutuyu ise Trifon Borisovi oktan alm gizli bir yere koymutu. Hkmet memurlarnn hepsi ise ancak sabahleyin, saat bete, nerdeyse ortalk aard srada geldiler. Komiser, savc ve sorgu yargc iki fayton, iki de troyka ile gelmilerdi. Doktor'a gelince, o sabahleyin otopsi yapmak niyeti ile Fiyodor Pavlovi'in evinde kalmt. Ama onu asl ilgilendiren ey, hasta uak Smerdyakov'un durumu idi. Yola koyulan arkadalanna: Bu kadar iddetli ve byle uzun, hi durmadan iki gn iki gece sren sara krizlerine nadir rastlanr, byle bir olay bilimin ilgilendii bir olay saylr, diyordu. Onlar da glerek bu buluu iin kendisini tebrik ettiler. Bu arada savc ile sorgu yargc ok iyi hatrlyorlard ki, doktor ok kesin bir tavrla, Smerdyakov'un ertesi sabaha kadar yasamyacan szlerine eklemiti. imdi bu uzun ve bana yle geliyor ki, zorunlu olan bu aklamadan sonra, hikyemize, daha nceki kitapta yarda kesmi olduumuz na dnelim. III BR RUHUN LELERDEN GE BRNC LE te Mitya oturuyor, vahi bir bakla orada bulunanlara kendisine sylenenleri hi anlamadan bakyordu. Birden ayaa kalkt, ellerini yukar doru uzatarak yksek sesle: Sulu deilim! Bu kandan ben sulu deilim! Babamn kann dkmekten sulu deilim... ldrmek istedim ama sulu deilim! Bunu ben yapmadm. Ama barr barmaz, perdenin br tarafndan Gruen-ka frlad ve komiserin ayaklarna kapand. Yrek paral-yan bir sesle gz yalar iinde, kollarn herkese uzatarak: Sulu olan benim, benim! Alan biri olan ben suluyum! diye bard. Benim yzmden ldrmtr onu! Ac ektirerek onu bu hale ben getirdim! O, zavall len ihtiyar24 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 25 da ac ektirerek mahvettim, iimdeki ktlk yznden onu da bu hale getirdim! Asl sulu, birinci sulu, en nemli sulu benim!.. Komiser ona el kaldracak oldu: Evet sulu sensin; diye bard. Asl sulu sensin! Sen yo!a gelmez, ahlksz bir kadnsn, asl su sende! diye haykrmaya balad. Ama onu hemen orada teskin ettiler. Hatta savc ona iki eli ile sarld: Byle yaparsanz dzensizlik olur Mihayl Makarovi! diye bard. Dpedz soruturmaya engel oluyorsunuz... i bozuyorsunuz...

Bunu; sylerken nerdeyse nefesi tkanyordu. Nikolay Parfenovi. mthi bir fkeyle: Tedbir almak gerekir, tedbir almak, tedbir almak! diye baryordu. Baka trl imkn yok olamaz! Hl yere diz km olan Gruenka, lgnca: kimizi birden muhakeme edin! diye barmaya devam ediyordu. kimizi birden cezalandrn! imdi gerekirse lm cezasn da onunla birlikte ekmeye razym! Mitya ona doru atlp yere diz kerek gen kadn smsk kucaklad: Grua! Hayatm benim, canm benim, kutsal sevgilim benim! dedi. Ona inanmayn, onda hi bir su yoktur, hi kimsenin kanma girmemitir o, hi bir eyden tr suu yoktur! diye baryordu. Sonradan kendisini birka kiinin zorla ondan ayrdklarn, Gruenka'y birden uzaklatrdklarn ve artk masann banda oturduu vakit aklnn bana geldiini hatrlyacak-t. Yannda ve arkasnda palaskal adamlar duruyorlard. Karsnda, masann br tarafnda, divann zerinde sorgu yargc Nikolay Parfenovi oturuyor ve hep ona masann zerinde duran bardaktan biraz su isin diye rica ediyordu: Su iince rahatlarsnz, sakinleirsiniz, korkmayn korkmayn, diye son derece nazik bir tavrla tekrarlyordu. Mitya ise birden (bunu sonradan hatrlyacakt) nedense parmaklarndaki o iri yzklere mthi bir ilgi ile bakmaya balamt; bunlardan biri bir gk yakuttu. br ise garip parlak sar renkte, saydam bir tat ve yle gzel bir parlts vard ki! Sonradan uzun bir sre hayretle hatrlyacakt ki, bu yzkler sorgunun o korkun saatleri sresince baklarn kanlmaz bir ekilde hep zerlerine ekmilerdi. O kadar ki, nedense onun durumunda bulunan birine hi uymayan bu davrantan bir trl kendini kurtaramam, gzlerini onlardan ayramam, o yzkleri zihninden bir trl silememiti. Mitya'nn solunda, o akam balangta Maksimov'un o-turduu yerde imdi savc oturuyordu, sanda ise o vakit Gruenka'nn oturduu yere, imdi srtnda avc ceketine benzeyen olduka eski bir ceket giymi, al yanakl bir gen yerlemiti. nnde de bir hokka ile kt vard. Bu gencin sorgu yargcnn gelirken birlikte getirdii zabt ktibi olduu anlald. Komiser ise imdi odann br ucunda pencerenin nnde, Kalganov'un yannda ayakta duruyordu. Kalganov da ayn pencerenin yannda bir iskemleye oturmutu. Sorgu yargc yumuak bir tavrla belki onuncu kez; Su isenize, diye tekrarlad. Mitya, gzleri dar uram, korkun, hareketsiz bir bakla sorgu hkimine bakarak: tim, beyler, itim... Ama... Her neyse, ezin beni bay-ler, cezaya arptrn, kaderimi tayin edin! diye bard. Sorgu yargc yumuak, ama srarl bir tavrla: Demek babanz Fiyodor Pavlovi'in lmnden sulu olmadnz kesin olarak ileri sryorsunuz yle mi? diye sordu. Sulu deilim! Belki baka bir ihtiyarn kanna girmekten suluyum, ama babam ldrmekten sulu deilim! Hem arkasndan gz ya dkyorum! ldrdm, ldrdm ihtiyar, ldrdm ve yok ettim... Ama o dktm kann hesabn, bir bakasnn kann dkmekle, korkun bir cinayetle, hi bir suum olmayan bir cinayetle sulandrlarak demek, bana ok ar geliyor... Beni korkun bir eyle sulandrdnz baylar, yldrmla vurulmu gibi oldum! Ama babam kim ldrd, kim ldrd? Madem ben ldrmedim, kim ldrm olabilir onu? Akl alacak ey deil! Sama! mknsz bir ey!... Sorgu yargc:26 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 27 Asl i bunda ya! Kim ldrm olabilir?... diye sze balayacak oldu... Ama savc ppolit Kirillovi (geri kendisi savc muaviniydi ama biz ona ksa olsun diye sadece savc diyeceiz) sorgu yargc ile baktktan sonra Mitya'ya doru dnerek: htiyar uak Grigoriy Vasilyevi iin bouna zlyorsunuz. unu bilin ki, kendisi sadr, aylmtr ve hem onun hem de sizin imdi verdiiniz ifadeye gre ona indirdiiniz ar darbelere ramen, galiba sa kalacaktr. Daha dorusu doktorun akladna gre yle olacak... Mitya birden kollarn iki yana iddetle indirerek: Sa m? Demek sa ha? diye avaz kt kadar bard... Btn yz aydnland: Tanrm benim iin yaptn, benim gibi gnahkr ve kt kalpli bir adamn duasn iiterek gsterdiin bu mucize iin sana krediyorum! Evet evet duam iitti, btn gece dua ettim! Bunu sylerken kez ha kard. Neredeyse nefesi tkanyordu. Savc: Zaten sizinle ilgili... o durum... konusunda, o nemli ifadeyi de Grigoriy vermitir... diye devam edecek oldu. Mitya birden iskemlesinden frlad: Bir dakika baylar, Allah rzas iin! Bir dakika durun, onun yanna bir gidip geleyim... Nikolay Parfenovi de hemen tiz bir sesle bard: Rica ederim! imdi, u anda, katiyyen olmaz! dedi ve o da ayaa frlad. Palaskal adamlar Mitya'y yakaladlar. Zaten kendisi gene iskemlenin zerine kmt... Ne kadar yazk! Oysa ben ona sadece bir an iinde haber vermek istiyordum ki... Btn gece, bir trl rahat vermiyen o kan artk temizlenmitir ve ben artk bir katil deilim! Ondan baka kime haber vereceim? Benim nianlm-dr o baylar! Bunu sevinle ve kutsal bir eyden sz eder gibi evresindekilere gz gezdirerek sylemiti. Ah! Size ne kadar teekkr etsem azdr, baylar! Ah beni nasl yeniden hayata kavuturdunuz, bir an iinde beni nasl dirilttiniz! O ihtiyar beni kucanda tamt, beni teknede ykamtr, daha yanda bir bebek olduum ve terk edildiim vakit, bana babalk etmitir! Sorgu yargc: Demek siz... diye sze balyacak oldu.

Mitya iki dirseini de masann zerine koyup elleriyle yzn kapyarak: zin verin baylar, bir dakikack daha izin verin, diye szn kesti. Brakn bir parack aklm bama gelsin, biraz nefes alaym baylar! Btn bunlar insan mthi sarsyor, mthi! nsann yz davul deil ki, durmadan dvlsn! Nikolay Parfenovi tekrar: Azck daha su iseniz... diye mrldand. Mitya ellerini yznden ekerek gld. Baknda bir zindelik vard. Sanki bir anda deimiti. Sesi de bambaka olmutu. Artk gene btn insanlara eit, eskiden tand btn bu insanlarla ayn dzeyde olan bir varlkt. Sanki orada, hepsi dn, daha hi bir ey olmadan, herhangi bir sosyete toplantsnda bir araya gelmi gibiydiler. Yalnz bu arada unu syliyelim ki, Mitya, ilk geldii zamanlar komiserin evinde daima candan karlanyordu. Ama sonradan, zellikle son ay iinde, Mitya, ona hemen hemen hi uramam komiser de ona rastlad vakit, rnein, sokakta onunla karlanca iddetle kalarn atmaa ve sadece nezakete aykn olmasn diye selamna karlk vermee balamt. Bunu Mitya da iyice farketmiti. Savc'yla ise daha da uzak bir tankl vard. Ama sinirli ve hayale dkn bir kadn olan eini bazan ziyaret ettii oluyordu. Geri bu ziyaretlerini en iyi niyetlerle yapyordu, ama ona niin gittiini kendisi de bilmiyor, savcnn kars da her zaman onu candan karlyordu. Kadn nedense son zamanlara kadar onunla ilgilenmiti. Sorgu yargc ile henz yakndan tanmamt, bununla birlikte onunla karlam, hatta bir iki kez kadnlar konusunda konuulmutu. Birden neeli neeli glerek: Gryorum ki, siz en becerikli savclardan birisiniz, dedi. Ama imdi ben kendim size yardmda bulunacam. Ah, baylar! imdi yeniden domu gibiyim dnyaya... sakn size28 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 29 byle basit bir ekilde hitap ediyorum diye bana darlmayn. Sonra biraz da sarhoum. Bunu size aka syliyebilirim. Galiba sizinle... akrabam Miusov'un evinde karlamak erefine kavumutum, yle deil mi Nikolay Parfeni... Baylar, baylar, ben u anda kendimi sizinle eit saymak iddiasnda deilim! u anda sizin karnzda ne durumda bulunduumu, ne ekilde oturduumu biliyorum. Biliyorum ki, eer, Grigoriy benim iin ifade vermise... korkun, evet tabi korkun bir phe altndaym. Fec bir ey! Fec bir ey! Bunu anlamyor deilim! imdi ie girielim baylar. Ben hazrm, imdi bu ii bir anda bitiririz. nk dinleyin, dinleyin baylar. Madem ben kendim sulu olmadm biliyorum, o halde ii bir anda bitiririz demektir! yle deil mi? yle deil mi? Mitya hzl hzl, sinirli ve heyecanl bir tavrla ok konuuyor ve sanki kendisini dinliyenler, kesin olarak en iyi dostlarym gibi bir tavr taknyordu. Nikolay Parfenov, onu etkileyen bir tavrla: O halde imdilik ilediiniz sylenen suu kesin olarak reddettiinizi zapta geirelim, diyerek zabt memuruna doru dnd, ona alak sesle yazlmas gerekeni yazdrmaa balad. Zapta m geireceksiniz? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz? Peki yleyse yazn! Ben razym, buna hi itirazm yok baylar... Yalnz bakn... Durun, durun. yle yazn: Serkelik etmekten, zavall bir ihtiyara iddetli darbeler indirmekten suludur. Geri kendimi iten suluyorum, ama bunu yazmak gerekmez. (Birden zabt memuruna doru dnmt). Bu artk zel hayatm baylar! Bu, artk sizi ilgilendirmez. Yani benim iimde olanlar demek istiyorum... Ama ihtiyar babamn ldrlmesinden sulu deilim. Bunu dnmek vahice bir ey olur. Tam anlamyla vahice bir dnce olur bu! Size ispatlyacam, siz de hemen bunun byle olduunu greceksiniz. Siz de gleceksiniz baylar, bu phenizden tr kahkahalarla gleceksiniz. Sorgu yargc, kendinden gemi olan Dimitriy'i sakin tavryla yenmek istiyormu gibi: Sakin olun Dimitriy Fiyodorovi, diye hatrlatt. Sorguya devam etmeden nce size bir soru sormak isterdim. Bu soruma karlk vermeye raz olursanz, mteveffa Fiyodor Pavlovi'i galiba sevmediinizi, onunla srekli olarak dargnlk iinde yaadnz bir kez daha sizin aznzdan iitmek isterim... Burada hemen hemen on be dakika kadar nce, kendiniz de onu ldrmek istediinizi sylediniz; ldrmedim ama ldrmek istedim! diye bardnz. __Ben rai bardm yle? Ha, belki de barmmdr baylar. Evet, ne yazk ki. gerekten onu ldrmek istemiimdir. Hem de ok kez iimden gemitir bu... Ne yazk ki, yle oldu! stediniz demek. Peki babanza kar byle bir nefret duymaya sizi ynelten dnceler neydi, bunlar bize aklar msnz? Mitya omuzlarn silkerek hznle gzlerini yere indirdi. Bunda aklanacak bir ey yok ki, baylar dedi. Ben duygularm hi bir zaman saklamammdr. .Btn kent neler hissettiimi biliyordu. Meyhanede bile bundan herkesin haberi vard. Daha ksa bir sre nce manastrda, Zosima dedenin hcresinde de bildirmiimdir bunu... O gnn akam babam dvmtm, hatta az kalsn ldrecektim onu. Sonra da gene geleceimi ve tanklarn gz nnde onu ldreceimi syledim... Bin tank olsa bile yapacaktm bunu. Bir ay boyunca hep bunlar bararak sylemiimdir, herkes tank olmutur bu szlerime!.. Olaylar elle tutulur, olaylar kendini belli eder, olaylar her eyi aa vurur ama duygular baka eydir, baylar! Duygular bambaka eylerdir. Bakn baylar (Mitya bunu sylerken kalarn atmt) bana yle geliyor ki, duygularm konusunda bana herhangi bir ey sormaa hakknz yoktur. Geri grevlisiniz, bunu anlyorum ama bu i yalnz beni ilgilendirir, benim i lemimdir, bu mahrem tir eydir... Ama... Madem ki duygularm nceden saklamadm... rnein meyhanede de herkese akladm, o halde... imdi de bunu bir sr olarak saklamya cam. Bakn baylar, tabi ki bu durumda aleyhimde korkun delillerin ortaya ktn anlyorum: Herkese onu ldreceimi syledim, imdi de ite onu ldrdler, o halde onu benden baka kim ldrm olabilir? Ha, ha! ha!.. Sizi balyorum baylar, tam anlamyla balyorum. Zaten kendim de ruhumun derinliklerine kasarsldm, arp kaldm. nk madem ki, ben onu l-30

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 31 drmedim, o halde onu kim ldrm olabilir? yle deil mi ya? Madem ben deilim o halde kimdir, kimdir?!.. Birden: Baylar! diye bard. unu renmek istiyorum. Hatta sizden bunu srarla sylemenizi istiyorum: Babam nerede ldrmler? Neyle, nasl ldrlm? Bunu syleyin bana! Bunu sylerken bir savcya, bir sorgu yargcna bakmt. Savc: Kendisini alma odasnda, yerde ba yarlm olarak yatm bir durumda bulduk. Mitya birden irkildi, dirseklerini masaya dayayarak sa eli ile yzn kapad: Bu korkun bir ey baylar! Nikolay Parfenovi: Devam edelim, diye szn kesti. imdi unu syleyin. Bu duyduunuz nefret sizde ne uyandrd? Galiba herkesin iinde ona kar kskanlk duyduunuzu aklamtnz, yle deil mi? Evet kskanlk vard, ama yalnz kskanlk deil. Para yznden yaptnz tartmalar oldu mu? Evet, para yznden de tartmalar yaptk ya. Galiba bin ruble iin aranzda tartma km, gya miras hakknzdan size borlu olduu ve vermedii bin ruble iin. Mitya birden atld: Ne ? Daha fazla, daha fazla, dedi. Belki alt binden, on binden fazla. Ben bunu herkese sylemiimdir, herkese bara bara aklammdr. Ama artk ne yapalm. bin rubleye raz olmutum. Bu bine mthi ihtiyacm vard. O kadar ki, o yastnn altnda Gruenka iin hazrlad binlik paketi benden alnm sayyordum, baylar. Evet onu . kendi param olarak sayyordum. Sanki benim malmd... Savc, sorgu yargc ile bakt ve bir frsatn bulup belli etmeden ona gz krpt. Sorgu yargc hemen: Bu konuya sonradan tekrar dneceiz! dedi. Yalnz izin verin, zellikle u nokta zerinde duralm: Bu paralar, o zarfn iindeki paralan kendi malnz olarak Baydnz zapta geirelim. Geirin baylar, bunun bana kar bir delil olacan anlamyor deilim, ama delillerden korkmuyorum ve kendi kendimi ktlyorum. itiyor musunuz ne dediimi? Kendi kendimi ktlyorum. Bakn baylar, siz beni galiba olduumdan bambaka bir insan olarak gryorsunuz... Bunu birden zntl ve somurtkan bir tavrla sylemiti. Sizinle u anda konuan soylu bir insandr. En soylu kiilerden biridir. Ve en nemlisi (bunu asla gzden karmamanz gerekir) bir sr alaklklar yapm, ama her zaman imdi olduu gibi bir varlk olarak soylu kalm, yani iten, yrekten soylu olan bir varlk olarak kalm... Anlyor musunuz, nasl anlatacam bilemiyorum... Zaten mrm boyunca susadm ey, urunda ac ektiim ey bu soyluluktu. Bir bakma yalnz bu soyluluk uruna ac ekmi, Diyojen gibi elde fenerle her yerde onu aram, yleyken btn mrnce yalnz alaka davranlarda bulunmu, yani hepimiz gibi baylar, hepimiz gibi delilikler yapm... Daha dorusu yalnz ben yle yapmmdr baylar, herkes deil, yanl syledim. Bir ben byle yapmmdr. Bir tek ben! Bam aryor baylar... Ac ektiini belli eden bir tavrla yzn buruturdu. Bakn baylar, grn houma gitmiyordu, halinde bir erefsizlik vard, o kfrler, o kutsal olan her eyi ineyi, o alaylar, o inanszlk hepsi adi, adice eylerdi! Ama imdi o ldkten sonra baka trl dnyorum. Nasl baka trl? Baka trl deil, ama ona kar byle bir nefret duyduum iin zlyorum. Pimanlk m duyuyorsunuz? Hayr, pimanlk demiyeceim. Bunu zapta geirmeyin. Zaten kendim iyi deilim ki baylar, kendim o kadar yakkl deilim ki! Bu bakmdan onu nefret edilecek bir varlk saymaya hakkm yoktu. Mesele bunda! te bunu zapta geirebilirsiniz. Mitya bunu syledikten sonra birden olaanst bir h-zne kapld. Zaten sorgu yargcnn sorularna karlk vermeye baladndan bu yana gittike daha somurtkan, daha kederli grnmeye balamt. Birden, tam o anda gene beklenmedik bir olay meydana geldi. Olup biten uydu: Geri32 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 33 Gruenka'y biraz nce uzaklatrmlard ama, imdi sorgunun yapld o mavi odadan pek uzaa deil ancak ondan sonraki nc odaya gtrmlerdi. Bu, o gece byk ziyafetin verildii, herkesin dans ettii byk odann yanndaki kck, tek pencereli odayd. Gruenka orada oturuyordu, yannda da imdilik yalnz fena halde arm, fena halde korkmu ve sanki kurtuluu ondan bekliyormu gibi hep ona yapan Maksimov vard. Kaplarnda gsnde maden plka tayan bir kyl duruyordu. Gruenka alyordu. Birden, a-cs artk dayanlmaz bir hl alnca, ayaa frlam kollarn iki yanna vurarak tiz bir sesle: Ah nedir bu bama gelenler, nedir bu bama gelenler! diye barp kendini odadan dar atarak Mitya'sna komutu. Bu, o kadar beklenmedik bir ekilde olmutu ki, hi kimse onu durdurmaya vakit bulamad. Mitya ise onun ln iitince tiril tiril titredi. Sonra birden frlad o da kendini kaybetmi gibi bararak ona doru atld. Ama bir araya gelmelerine imkn vermediler. yleyken gene de birbirlerini grmlerdi. Mitya'y skca ellerinden yakalamlard, rpnp duruyor, atlyordu. Onu tutmak iin drt kiinin yardm gerekti. Gruenka'y da yakalamlard ve Mitya onu srkleyerek gtrrlerken gen kadnn bara bara, kollarn ona doru uzattn gryordu. Bu olay sona erdikten sonra, Mitya gene eski yerinde, masann banda, sorgu yargcnn karsnda kendini toparlamt. Onlara doru dnerek: Ondan ne istiyorsunuz? Neden ona ikence ediyorsunuz? Onun suu yok! diye baryordu.

Savc ile sorgu yargc onu sakinletirmeye alyorlard. Bylece on dakika-kadar bir sre gemiti. Sonunda odaya aceleyle oradan biraz nce ayrlm olan Mihayl Makarovi girdi ve heyecan dolu yksek bir sesle savcya: Kadn uzaklatrdk, imdi aada ama bu zavall a-dama bir tek sz sylemek istiyorum baylar. zin verir misiniz? Sizin yannzda syliyeceim baylar, sizin yannzda! Sorgu yargc: Buyurun buyurun Mihayl Makarovi, diye karlk verdi. Bu durumda hi bir itirazmz yoktur. Mihayl Makarovi, Mitya'ya doru dnerek: Dimitriy Fiyodorovi, beni dinle evldm, diye sze balad ve yznde scak bir baba sevgisi, karsndaki zavall insann nerdeyse derdini paylayormu gibi bir anlam belirdi. Senin Agrafena Aleksandrovna'y kendi elimle aa gtrdm ve hancnn kzma teslim ettim. imdi yannda o ih-yar Maksimov var, ondan hi ayrlmyor, onu sakinletirdim, iittin mi? Yalvardm yakardm sakinletirdim. Senin kendini savunmak ihtiyacnda olduunu, bu bakmdan sana engel olmamasn, iinde znt uyandrmamas gerektiini syledim, yoksa arabileceini ve yanl syleyerek kendini kt duruma sokabileceini belirttim, anladn m? Yani ksaca her eyi anlattm, o da anlad. O kadn akll ve iyi yreklidir evldm. Senin iin yalvarrken benim gibi bir ihtiyarn ellerini pmeye kalkt. Buraya da beni kendisi gnderdi. Onun iin zlmemeni sylememi istedi". Evet, imdi de benim gidip senin sakinletiini ve onun iin zlmediini ona sylemem gerekiyor. Onun iin sen de sakinle. Bunun byle olmas gerektiini anla. Ben ona kar suluyum, o tam bir Hristiyan yrei tayor. Evet baylar o, iyi yrekli ve hi bir eyde suu olmayan varlktr. imdi syle Dimitriy Fiyodorovi, ona gidip sakin duracan syleyebilir miyim? yi yrekli Mihayl Makarovi gereksiz olan bir ok eyler sylemiti. Ama Gruenka'nn acs, bir insan olarak onun ta yreine ilemiti. Hatta gzlerinde yalar vard. Mitya ayaa frlayarak ona doru atld. zr dilerim baylar! zin verin, ne olur izin verin! diye bard. Siz melek, melek ruhlu bir adamsnz Mihayl Makarovi, onun namna size teekkr ederim. Sakin olacam, neeli duracam, o sonsuz iyiliinizden kendisine unu bildirmenizi beklerim: Artk neeliyim, neelendiimi, hatta onun yannda sizin gibi koruyucu bir melek bulunduunu bildiim iin, imdi rahata glebileceimi syleyin ona. imi imdi bitiririm ve buradan kurtulur kurtulmaz ona koacam! Beni grecektir, syleyin beklesin! Birden savc ile sorgu yargcna doru dnerek: Baylar, imdi size yreimde ne varsa hepsini aklayacam, btn ruhumu aacam size! Bu ii hemencecik bitireceiz, nee ile bitireceiz... Sonunda nasl olsa hepimiz gleceiz, gleceiz deil mi? Yalnz baylar, bu kadn benim gnlmn sultandr! Ah, rica ederim bunu sylememe izin34 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 35 verin, artk bunu size aklyaym... Karmda olan sizlerin dnyann en soylu insanlar olduunuzu grmyor muyum? O benim hayatmn benim iin kutsal bir varlktr. Bir bilseniz! lklarn duydunuz ya. Seninle birlikte lm cezasna arptrlsam razym! diyordu. Oysa ben ona ne verdim? Ben fkarann biriyim, elimde avucumda bir ey yok, byle bir sevgiye deer miyim? Biimsiz, utan verici ve utanlacak yzl bir varlk olan ben, byle bir aka lyk mym? Byle bir kadnn krek cezasn ekmek iin, benimle birlikte gitmesi olacak ey mi? Demin, benim iin ayaklarnza kapand. Oysa gururlu bir kadndr ve hi suu yoktur. Nasl olur da ona tapmam, nasl olur da barp armam ve demin yaptm gibi ona komam? Ah, zr dilerim baylar, her neyse... simdi teselli buldum! Sonra iskemlenin zerine yld ve yzn iki eliyle kapayarak hkra hckra alamaya balad. Ama artk bunlar mutluluk gzyalar idi. Bir an sonra kendine geldi. Sorgu yargc, ok memnundu. Hatta galiba br hukukular da yle. Hepsi imdi sorgunun yeni bir safhaya gireceini hissediyorlard. Mitya, komiseri uurladktan sonra baya neelenmi ti. Eh imdi tam anlamyla emrinizdeyim, baylar. Hem,.. Btn o ayrntlara girilmese, hemen anlardk. Gene o nemsiz eylerden sz ediyorum... Baylar emrinizdeyim, ama karlkl olarak gven duymamz gerekir... Siz bana inanmalsnz, ben de size... Aksi halde hi bir zaman bir sonuca varamayz. Bunu asl sizin iin sylyorum, i bana baylar, is bana! Asl nemlisi de u: Ruhumu byle didik didik etmeyiniz, samalklarla yreime ikence yapmaynz. Bana yal nz nemli eyleri, olaylar sorunuz. O zaman ben de sizi hemen tatmin ederim. Allah kahretsin o nemsiz ufak tefek eyleri! Mitya, ite yksek sesle byle syleniyordu. Sorgu yeniden balad. IV KNC LE Nikolay Parfenovi, ok miyop, patlak, ack kl rengi iri gzleri parl parl parlayarak belli bir memnunlukla ve heyecanl bir tavrla konumaya balad. Bir dakika kadar nce, gzln de karmt: Byle hazr olmakla bize ne kadar cesaret veriyorsunuz bilemezsiniz, dedi. Hem imdi karlkl olarak gven duymamzdan sz ederek gerekten nemli bir noktaya dokundunuz. phe altnda olan kii, gerekten kendini savunmak istiyorsa, bunu umut ediyorsa ve susuz olduunu ispatlyabi-lecek durumda ise karlkl bir gven olmadan byle nemli ilerde sonu almak imknszdr. Biz elimizden gelen her eyi yapacaz. Zaten siz de imdi bu isi nasl idare ettiimizi grm olmalsnz... Bu szlerimi doru buluyorsunuz deil mi ppolit Kiriliovi? Bunu savcya doru dnerek sylemiti. Savc, Nikolay Parfenovi'in heyecanl szleri ile kyaslanrsa biraz souk bir tavrla ama gene de szlerini destekliyerek: Evet, tabi! dedi. unu ilk ve son olarak syliyelim ki, bizim kente yeni gelmi olan Nikolay Parfenovi, daha grevine balad sralarda bizim savc ppolit Kirillovic'e kar olaanst bir sayg duymu ve ona yrekten balanmt. Bizim meslekte hakszla uram ppolit Kirillovi'in olaanst psikoloji ve hatip olarak konuma yeteneklerine itiraz kabul etmeyecek ekilde inanan tek kii oydu ve gerekten hakszla uradna inanyordu. Onun nasl bir insan olduunu daha Petersburg'da iken iitmiti. Buna karlk, o gencecik Nikolay Parfenovi de bizim hakszla uram savcnn dnyada i-

. ten olarak sevdii tek kiiydi. Oraya gelirken daha yolda kendilerini bekliyen iten sz ederek, baz noktalarda anlam baz eyleri kararlatrmlard. imdi de masa banda Nikolay Parfenovi'in keskin zeks kendisinden daha yal olan meslek arkadann her davrann, yzndeki her anlam dahaKARAMAZOV KARDELER 37 36 KARAMAZOV KARDELER o bir sz sylemeden, bir bakndan, bir gz krpndan kendisine verilen tm iaretleri hemen anlyordu. Mitya sabrszlk iinde'. Baylar, izin verin kendim anlataym, szm nemsiz eylerle kesmeyin, ancak o zaman her eyi size bir anda anlatacam, diyordu. Mkemmel! Teekkr ederim! Yalnz sizin bize syliye-ceklerinizi dinlemeden nce izin verirseniz bizini merakmz eken bir olay zerinde daha duracan. O da u: dn aksam saat bete rehin olarak braktnz tabancalarnzn karlnda arkadanz Piyotr lyi Perhotin'den alm olduunuz o on rubleden sz etmek istiyorum. Rehine verdim baylar! Verdim. On rubleye rehin ettim! Bundan ne kar? Baka sylenecek bir ey yok. Yoldan kente gelir gelmez, gidip onlar rehine verdimi. Yaa, demek yoldan dndnz. Kentin dna m kmtnz? Gitmitim efendim, krk verstlik bir yere gittim. Siz bunu bilmiyor muydunuz? Savc ile Nikolay Parfenovi baktlar. Zaten hikyenize dn sabahtan bu yana neler yapm olduunuzu, sistemlice bandan sonuna kadar anlatarak baslasanz nasl olur? rnein izin verirseniz unu renmek istiyoruz: Kentten niin ktnz? Ne zaman yola koyuldunuz ve ne zaman dndnz... Btn bu olaylar. Mitya, yksek sesle gld: Balangta yle syleseydiniz ya! Hem bunu istiyorsanz ie dnden deil, bundan gn ncesinden balamak gerekir, o zaman nereye nasl ve niin gittiimi anlarsnz. Bundan gn nce sabahleyin burann tccarlarndan Sam-sonov'dan bin ruble istemeye gittim, karlnda salam bir teminat gstererek... O para birden ok lzm olmutu baylar, birden ok ihtiyacm olmutu ona... Savc nazik bir tavrla szn kesti. Bir dakika, sznz kesebilir miyim? dedi. Byle bir paraya yani bin rublelik bir paraya neden byle bir ihtiya duydunuz? diye sordu. Ah baylar! Ne olur, gene ayrntlara girmeyelim: Neden, nasl, ne zaman ve niin bu kadar paraya ihtiyacm oldu da, neden u kadara ihtiyacm olmad ve btn bu gevezelikler... Btn bunlar kitapta bile anlatamam, stelik bir de son sz yazmam gerekir. Mitya, bunlar, btn gerei olduu gibi anlatmak isteyen ve en iyi niyetleri besleyen bir insann candan ama sabrsz lubalilii ile sylemiti. Birden kendisini toplad: Efendim, byle ikide bir ba kaldrdm iin bana darlmayn. Tekrar rica ediyorum; tekrar una inanmanz isterim ki, size kars byk bir sayg duyuyorum ve u andaki durumu anlyorum. Sarho olduumu sanmayn. imdi artk ayldm. Keke sarho olsaydm, bu ie hi de engel olmazd. Benim sarholuum yle olur: Aylnca akllanr - budala olurum tim mi aptallar - akllanrm. Ha! ha! ha! Yalnz gryorum ki, imdilik karnzda espri yapmam yakk almyor. Yani imdilik birbirimizi anlayamayacaz. zin verirseniz kendime kar da daha saygl olaym, sayg duyulacak bir insan olduumu gstereyim. imdiki fark anlamyor muyum sanyorsunuz? Ne olursa olsun karnzda imdi bir sulu olarak oturuyorum. Yani sizin gibi yksek n-sanlarla hi bir zaman eit olamam. Size de beni gz hapsine almak grevi verilmi: Grigoriy'e bunlar yaptm diye bana aferin! diyecek deilsiniz ya! htiyarlarn kafasn kran cezasz kalmaz ya. Ona bunu yaptm diye tabi beni mahkemeye vereceksiniz. Sonra da alt ay ya da belki bir yl hapis verirsiniz. Sizin hukukular bana ne ceza verirler bilmem. Geri meden haklardan yoksun kalacam biliyorum, meden haklar elimden alnacak deil mi, bay savc? Bundan da anlald gibi, aradaki fark anlyorum baylar... Ama unu da kabul edin ki, bu sorduunuz sorularla Tanrnn kendisini de artabilirsiniz. Nereye bastn? Nasl bastn? Ne zaman bastn? Neyin iine bastn? Byle giderse, ne karlk vereceimi aracam, siz de hemencecik kalemi elinize aldnz gibi zapta geirirsiniz, o zaman ne olacak? Hi bir ey olmayacak, nk eer yalan sylemeye baladysam, sonuna kadar yalan sylerim siz de yksek tahsil grm ve en soylu kiilerden olan sizler de beni balarsnz. Szlerimi bir rica ile bitireceim. Bu beylik sorgu eklinden vazgein. Daha dorusu38 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 39 nce her hangi bir basit eyden, nemsiz bir eyden balayn sorulara. rnein yatandan nasl kalktn, ne yedin, nasl tkrdn, nereye tkrdn, sonra da sulunun dikkatini uyuturunca birden onu beyninden vurulmua dndren soruyu sorun: Kimi ldrdn, kimi soydun? Ha! Ha! Ha! ite sizin beylik sorularnz byle. Bunlar sizde kanun olmu. te sizin btn kurnazlnz bundan ibaret! Ama siz byle kurnazlklarla kylleri uyutun, beni deil. Ben iin ne olduunu anlyorum. Kendim de grevde bulundum. Ha! Ha! Ha! Onlara alacak bir ak yreklilikle bakarak: Bana darlmyorsunuz ya baylar? Bu kstahlm balyorsunuz ya? diye bard. Bunlar Mitya Karamazov sylediine gre balamak mmkndr. nk akll bir insan bunu yaparsa balanmaz. Ama Mitya balanabilir! Ha! Ha! Ha!

Nikolay Parfenovi, dinliyor ve o da glyordu. Savc ise geri glmyordu, ama gzlerini hi ayrmadan, sanki en kk bir szn, en kk bir davrann, yzndeki en kk titreyii bile gzden karmak istemiyormu gibi Mitya'ya bakyordu. Nikolay Parfenovi, glmeye devam ederek: Zaten biz de sizinle balangta yle konumaya balamtk, diye karlk verdi. Sizi sorularla artmyorduk: Sabahleyin nasl kalktnz, neler yediinizi sormadk ama artk en basit eylerden baladk. Anladm, anlyorum ve bana kar gsterdiiniz o esiz, o en soylu kiilere yakr iyi yreklilie deer verdim. imdi daha da byk bir deer veriyorum. Biz burada bir araya gelmi soylu kiiyiz. Bu bakmdan aramzda herey iyi tahsil grm, yksek sosyeteye mensup, aralarnda soyluluk ve eref balar olan insanlar gibi karlkl bir gven iinde olmal. Ne olursa olsun hayatmn u annda, erefimin ayaklar altnda inendii srada, sizleri en iyi dostlarm olarak saymama izin veriniz. Bu sizin iin gurur krc bir ey olmaz deil mi? Baylar. Nikolay Parfenovi ciddi ve destekliyen bir tavrla bunu kabul ederek: Aksine bunu o kadar gzel sylediniz ki, Dimitriy Piyodorovi. Mitya, zafer kazanm bir tavrla: nemsiz ayrntlara gelince, btn o kargack burgack ayrntlar bir tarafa! diye bard. Yoksa bu i Allah bilir neye varr, yle deil m? Savc Mitya'ya doru dnerek birden sze kart: Bu akllca tlerinize tam anlamnda uyacam, dedi. Yalnz soracam sorudan vazgeemem. Sizin byle bir paraya daha dorusu o bin rubleye neden ihtiya duyduunuzu kesin olarak renmemiz gerekiyor. Neden mi ihtiyacm vard? Syliyeyim, ey iin... onun iin... Yani bor demek iin. Kime deyecektiniz bu borcu? Buna karlk vermeyi kesin olarak reddediyorum baylar! Bakn, ite bunu syliyemiyeceim. Bunu sylemek cesaretini kendimde bulamyacamdan ya da bunu sylemekten korktuumdan, btn bunlarn bir tkrk kadar bile nemli eyler olmadndan, sama bir ey olduundan tr deil, unun iin sylemiyeceim: bu iin iinde prensip meselesi var. Bu benim zel hayatmla ilgilidir, zel hayatma ise kimsenin karmasna izin vermiyeceim. Benim prensibim bu. Bu sorunuz konu ile ilgili deil. Bu ile ilgili, olmayan her ey ise, benim zel hayatm ile ilgilidir! Birine borcumu demek istiyordum, birine eref borcum vard, ama kime? Bunu syle-.miyeceim. Savc: zin verirseniz bunu zapta geirelim, dedi. Buyurun, zapta geirin. ylece yazn: Sylemiyorum ve sylemiyeceim! Hatta zapta unu da geirin baylar: Ben bunu aklamay erefsizlik sayyorum. Yazn bakalm, yazmaktan baka vaktinizi ne ile geirirsiniz ki. Savc, garip ve olduka sert, ama etkiliyen bir tavrla: zin verirseniz size bir kez daha unu hatrlataym ve nceden syliyeyim ki, eer bunu bilmiyorsanz... size simdi sorduumuz sorulara karlk vermemekte serbestsiniz. Buna karlk, u ya da bu nedenden tr kendiliinizden bize karlk vermek istemiyorsanz, sizi, bask yaparak bir karlk vermeye zorlamaya hi hakkmz yok. Bu i tm olarak sizin.40 KARAMAZOV KARDELER kavraynza baldr. Ama gene de grevimiz byle bir durumda size u ya da bu aklamada bulunmaktan kanarak kendinize ne derece ktlk ettiinizi belirtmektir. imdi ltfen devam edelim. Mitya, kendisini etkileyen bu szlerden biraz mahcup olmu bir tavrla: Ben darlmyorum ki baylar... Ben... diye mrldand. Jte, bakn baylar. O zaman ba vurduum Samsonov var ya... Tabi okuyucuya artk bildii ve Mitya'nn o srada anlatt hikyeyi ayrntlar ile verecek deiliz. Mitya bunu anlatrken her eyi en kk noktasna kadar belirtmek ve mmkn olduu kadar abuk bitirmek iin sabrszlk gsteriyordu. Ama kendisi aklamalarda bulunduka, bu aklamalarn zapta geiriyorlard, bu yzden de ikide bir onu dur-; durmak sorunda kalyorlard. Dimitriy Piyodorovi bunu yanl buluyor, ama boyun eiyor, fkeleniyordu. Bununla birlikte imdilik fkesi yumuakt. Geri arada bir Baylar, bu Tanry bile ileden karr ya da Baylar, biliyor musunuz ki, beni bouna fkelendiriyorsunuz? 'diye baryordu. Ama barrken bile hl o dosta heyecanl tavrn henz deitirmiyordu. Bylece gn nce Samsonov'un ona nasl kazk attn anlatt. (imdi artk tam anlamyla o zaman kendisini aldatm olduklarn anlamt). Yol paras bulmak iin, saatin alt rubleye satlmas gibi sorgu yargc ile savcnn henz" hi bilmedikleri bir olay, hemen, hemen olaanst bir olaym gibi dikkatlerini ekti. Sonra Mitya'nn artk snrsz bir fke gstermesine ramen, bu olay, bir gn nce elinde be paras olmadn ikinci kez ispatlayan bir delil olarak tm ayrntlar ile zapta geirmeyi gerekli buldular. Mitya yava yava somurtmaya balamt. Lyagaviy'e gidiini, kmr duman ile dolu izbede geirdii geceyi ve ondan sonra olup bitenleri anlattktan sonra, hikyesini kente dnne dek getirmi, oraya gelince de artk srara gereklilik kalmadan, ayrntl olarak Gruenka'y kskand iin ektii aclar anlatmaya koyulmutu. Kendisini hi konumadan dinliyorlard. zellikle byk bir dikkatle Gruenka'y gzetlemek iin Fiyodor Pavlovi'in arkasnda> Mariya KondratKARAMAZOV KARDELER 41 yevna'nn evinde, bir gzetleme yerinin bulunmas ve haberleri kendisine Smerdyakov'un getirmi olmas zerinde durdular. Buna ok nem vererek anlattklarn zapta, geirdiler. Mitya duyduu kskanl heyecanla, her eyi olduu gibi belirterek anlatyor ve geri, doru sylemek gerekirse, en gizli duygularn byle herkesin utan veren baklar altna sermekten utan duyuyordu, ama belliydi ki, dorusunu sylemek iin, duyduu bu utanc bastrmaya alnyordu. Kendisi bunlar anlatrken, sorgu yargcnn ve zellikle cavcnn, kaytsz bir ciddilikle ona doru evrilmi olan baKilar, sonunda Mitya'y ok etkilemee balad. Zihninden hznle yle bir dnce geti: Daha ocuk saylacak bir yata olan ve daha bundan birka gn nce kadnlardan sz ederek kendisine sama eyler sylediim o Nikolay

Parfeno-vi ve bu hasta savc bu anlattklarm dinlemee lyk deiller diye dnd. Rezil oldum! Dncelerine iirden bir para ile son verdi: Yreim sabret, boyun e ve sus! Ama anlatmaya devam etmek iin gene de kendini toparlad. Hohlakova ile olup bitenlere getii vakit yeniden neelenmee bile balad. Hatta o hanmefendi iin yeni kan ve konu ile hi ilgisi bulunmayan ze! bir fkra anlatmaa kalkt, ama sorgu yargc szn keserek nazik bir tavrla sadede gelmesinin rica etti. Sonunda umutsuzluunu akladktan, bayan Hohlakova' nn evinden knca nasl panie kapldn anlattktan sonra bin rubleyi bulmak iin gerekirse birini baklamay bile dndn syledii srada Mitya'y yine durdurup baklamak istiyordu diye zapta geirdiler. Mitya, bunu zapta geirmelerine sesini karmad. Nihayet sra birden Gruenka'nn kendisini aldattn ve Mitya onu Samsonov'a gtrdkten sonra, gen kadnn gece yarsna kadar ihtiyarn yannda kalacan sylemesine ramen, oradan hemen kp gittiini anlatmaya geldi. Hikyenin bu noktasnda elinde olmayarak dudaklarndan u cm-dkld: Vallahi o Fenya'y o srada ldrmediysem, bunu buna vakit bulamadm iin yapmadm, baylar! dedi. Bunu da dikkatle zapta geirdiler. Mitya zntl bir tavrla bekledi. Sonra babasnn bahesine nasl kotuunu anlatmaya42 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 43 koyuldu. Ama o srada birden sorgu yargc onu durdurup, divann zerinde yanbanda duran byk deri antay aarak iinden bakr bir havaneli kard. Onu Mitya'ya gstererek: Bunu tandnz m? diye sordu. Mitya znt ile gld: Ha evet! Tanmaz olur muyum! Verir misiniz bir bakaym... Hay Allah kahretsin. stemez! Sorgu yargc: Ondan sz etmeyi unuttunuz, diye belirtti. Hay Allah kahretsin! Onu sizden saklamyacaktm herhalde, onsuz olmayacakt bu i deil mi? Ne dersiniz? Yalnz bir an iin hatrmdan kmt. O halde ltfen esasl olarak nasl olup da onunla B-lhlanm olduunuzu anlatn. Hay hay. Onu da anlataym baylar. Mitya bunu syledikten sonra havanelini nasl aldn ve nasl koup gittiini anlatt. Ama byle bir cisimle silhlanrken nasl bir ama gdyordunuz? Nasl bir ama m? Hi bir amacm yoktu! Yakaladm gibi kotum ite. Bir amacnz yok idiyse, neden yaptnz bunu? Mitya'nn fkesi bana kyordu. Israrla delikanlya bakt ve somurtkan bir tavrla fkeyle gld. Mesele uydu: imdi byle aktan aa ve kskanlnn hikyesini bu adamlara bylesine her eyini ortaya dkerek anlatt iin, gittike daha ok utanyordu. Birden dudaklarndan: Bo verin havaneline canm! diye bir sz dkld. yi ama... te kpeklerden korunmak iin aldm. Sizin anlayacanz ortalk karanlkt... Yani her ihtimale kar aldm. Peki, daha nce geceleri darya ktnz vakit karanlktan korktuunuz iin, yannza herhangi bir silh alr mydnz? Mitya, artk dayanamyacak derecede sinirlenerek: Tuh Allah kahretsin! Sizinle konumaya imkn yok baylar! diye bard ve zabt ktibine doru dnerek fkeden kpkrmz olmu bir halde sesini lgnca bir fke ile hzl hzl konuarak ona: Hemen zapta ge... Hemen... Babam... Fiyodor Pavlovi'i bana vurarak ldrmek iin yanma bir havaneli alm olduumu yaz! dedi. Sonra sorgu yargcna ve savcya meydan okur gibi bakarak: Eh, imdi memnun oldunuz mu baylar? iniz rahat etti mi? Savc souk bir tavrla: Byle bir ifadeyi bize imdi sinirlendiiniz ve size sorduumuz sorulara kzdnz iin verdiinizi ok iyi anlyoruz. Siz bunlar nemsiz eyler sayyorsunuz, ama bunlar aslnda ok nemli, dedi. Canm rica ederim baylar! Eh havanelini aldm diyelim. Canm bu gibi olaylarda insan neden eline herhangi bir ,eyi alr? Neden aldm bilmiyorum. Yakaladm gibi kotum ite. Hepsi bu kadar. Ayp baylar, passons('), yoksa yemin ederim ki, anlatmaktan vaz geeceim! Dirseklerini masaya, yanan da eline dayad. Onlara yann dnmt, ve bu sahneye iinde uyanan kt duyguyu bastrmaya alarak bakyordu. Gerekten de, o srada kalkp bir tek sz bile sylemiyeceini bildirmek bana idam cezas verseniz bile* demek iin. iddetli bir istek duyuyordu. Birden glkle kendisini zorlayarak: Bakn baylar, bakn! diye sylendi. Sizi dinliyorum da hayal gryor gibi oluyorum... Biliyor musunuz? Ben bazen bir rya grrm... Garip bir rya... Sk sk grrm bu ryay. Hep tekrar tekrar ayn eyi grrm. Ryamda gya biri, mthi korktuum biri, gece karanlkta peimden koar, beni arar, ben de ondan kapnn arkasna ya da dolabn iine saklanrm. Saklandm iin kldm hissederim. in en nemli yan, o beni kovalayan, nereye saklandm ok iyi bilir. Ama bende uyandrd korkudan tr zevk duymak, bana daha ok ikence etmek iin, mahsus nereye saklandm bilmiyormu gibi davranr... te siz bana imdi bunu yapyorsunuz! Yaptnz ayn ey! Savc: (*) Passons: Geelim (bunu geelim anlamna).44 KARAMAZOV KARDELER Demek byle ryalar gryorsunuz yle mi? Mitya, ac ac glmsedi: Evet byle ryalar grrm... Yoksa bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? Hayr zapta geirmek istemiyoruz, ama gene de acayip ryalar gryormusunuz.

 imdi grdm artk rya deil, gerek baylar! Yaamn gerekilii! Ben bir kurdum, siz de avcsnz. Tabi ki, kurdu pusuya drmeye alacaksnz. Nikolay Parfenovi, ok yumuak bir tavrla: Byle bir kyaslama yapmanz bouna... diye sze balayacak oldu. Ama Mitya, herhalde birden fke gsterisinde bulunarak ruhundaki arl hafifletmek istei ile: Bouna deil! diye tekrar bard. Ama sonradan syledii her szle gene gittike yumuayarak devam etti: Bir caniye ya da sorularnzla ikence ettiiniz bir zanlya inan-myabilirsiniz. Ama en soylu kiiye, ruhun en yksek atllarna, (bunu cesaretle bara bara sylyorum!) hayr buna, inanmamazlk edemezsiniz... Buna hakknz bile yok... Ama... Sus yreim Sabret, boyun e ve sus!... Birden can skld. Hemen: Canm devam etmeye lzum var m? diye kestirip att: Nikolay Parfenovi: Tabi, ltfen devam edin, diye karlk verdi. NC LE Mitya geri souk bir tavrla konumaya oalarnt ama belliydi ki, anlattklarn unutmamak, sylediklerinin en kk bir noktasn akldan karmamak iin aba sarfediyordu. Duvardan atlayarak babasnn bahesine nasl girdiini, pencereye kadar nasl yrdn, sonunda da pencerenin nnKARAMAZOV KARDELER 45 de olup biten her eyi anlatt. Gruenka, babasnn yannda m, deil mi? diye renmek iin can att o srada, bahede tm varln sarsm olan duygular, her sz ak ve kesin bir tavrla, sanki kalplam eyler sylyormu gibi bir bir anlatt. Ama ne gariptir ki, savc da sorgu yargc da bu kc3 onu ciddi bir tavrla dinliyor, souk bakyor ve ona ok daha az soru soruyorlard. Mitya, yzlerinden hi bir ey anlayam-yordu. Kzdlar, fkelendiler, eh ne yapaym Allah bellarn versin! diye dnd. Babasnn pencereyi amas iin, ona Gruenka gelmi gibi bir iaret verdiini anlatmaya karar verdii vakit, savc da sorgu yargc da iaret szne hi dikkat etmediler. Sanki bu szn ne nemi olduunu anlamyorlard, o kadar kaytsz kaldlar ki, bunu Mitya bile farketti. Sonunda babasnn pencereden sarkt ve iinde mthi bir nefret duyarak cebinden havanelini kard anda, birden mahsusmus gibi duraklad. Oturduu yerden duvara bakyor ve herkesin gzn ona diktiini biliyordu. Sorgu yargc: Eli, sonra? dedi. Silh ektiniz, sonra... Sonra ne oldu? Mitya, gzleri kvlcmlar saarak: Sonra m? Sonra onu ldrdm... Bir darbe indirerek kafatasn yardm... Sizce yle deil mi? inde snmeye yz tutmu olan tm fke birden ruhunda mthi bir iddetle tekrar uyanmt. Nikolay Parfenovi: Bizce yle, diye onun szn tekrarlad. Peki, ya sizce nasl oldu? Mitya gzlerini yere indirdi ve uzun sre sustu. Sonra alak sesle: Bence baylar, bence yle oldu, dedi. Neyin etkisi oldu bilmiyorum. Biri benim iin gzya m dkt, annem mi Tan"''ya yalvard, yoksa o anda gnahsz bir ruh zerime doru inip beni kucaklad m, bilmiyorum. Yalnz bildiim bir ey-varsa, o anda eytan yenildi! Pencerenin nnden frlayarak duvara doru kotum Babam korktu, beni ilk kez o zaman grmt, bir lk att ve pencerenin nnden ekildi... Bunu ok iyi hatrlyorum. Ben de baheden doru duvara46 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 47 kotum... te o zaman Grigoriy bana yetiti, o srada artk bahe duvarna trmanmtm... Tam bu noktada artk gzlerini kaldrp kendisini dinleyenlere bakt. Kendisine bsbtn kaytsz bir dikkatle bakyor gibiydiler. Mitya'nn tm varl bir fke dalgas iinde titredi. Birden szn keserek: Siz benimle u anda alay ediyorsunuz, baylar! dedi. Nikolay Parfenovi: Bunu nereden karyorsunuz? diye sordu. nk benim hi bir szme inanmyorsunuz da ondan! Sanki en nemli noktaya geldiimi bilmiyor muyum? htiyar orada kafatas yarlm olarak yatyor. Oysa ben size dramatik bir hava iinde onu nasl ldrmek istediimi ve artk havanelini cebimden karm olduumu bile anlattktan sonra birden pencerenin nnden koarak ayrldm sylyorum... Batanbaa roman! Hem de iir halinde! Sanki gen bir adamn szne inanlrm gibi! Ha! Ha! Ha! Siz birer alaycdan baka bir ey deilsiniz baylar! Sonra btn vcudu ile oturduu iskemleden yle bir dnd ki, iskemle atrdad. Savc birden sanki Mitya'nn heyecann grmemi gibi: Peki farketmediniz mi? diye sze balad. Pencereden koarak uzaklatnz srada evin br ucunda olan bahe kapsnn ak olup olmadn farketmediniz mi? Hayr ak deildi. Ak deil miydi? Hayr, aksine kilitliydi. Kilitli olduuna gre kim aabilirdi onu? Hay Allah! Kapy diyorsunuz, deil mi, durun! Bunu sanki yeni akl bana gelmi gibi sylemiti. Birden irkilir gibi oldu. Siz o kapy ak m buldunuz yoksa? Ak bulduk ya.

Mitya birden arp kald: yi ama eer siz onu amadnzsa, kim am olabilir o kapy? Savc, szlerinin zerinde dura dura, ar ar, ayrntl bir ekilde: Kap ak duruyordu. Babanzn katili muhakkak o kapdan ieri girmi ve cinayetini iledikten sonra ayn kapdan kp gitmitir, dedi. Bizim iin bu apak bir ey. Cinayetin odada ilendii belli. Ama bu cinayeti pencerenin br tarafnda bulunan biri ilemedi. Bu, yerinde yaplan inceleme sonucunda cesedin duruundan ve dier her eyden kesin olarak anlalmtr. Bu noktada hi bir phe olamaz. Mitya hayretler iindeydi. Kendini tamamen kaybederek: yi ama bu imknsz baylar! diye bard. Ben... Ben girmedim ieri... Kesin olarak, gerei olduu gibi bildirerek size sylyorum ki, bahede bulunduum btn sre iinde ve baheden katm srada kap kapalyd. Ben yalnz pencerenin nnde durdum ve onu pencereden grdm. Sadece orada durdum, sadece... Son dakikaya kadar yle olduunu hatrlyorum. Hatrlamasam bile bundan bir ey kmaz, nk biliyorum ki o iaretler! bir Smerdyakov, bir len babam, bir de ben biliyorduk. O ise bu iaretleri almadan dnyada hi kimseye kapy amazd! Savc, karsndakini yutmak istiyormu gibi mthi bir merak iinde: aretler mi? Ne iaretleri? diye sordu ve o ar bal ciddi tavr bir anda yok oluverdi. Bu soruyu sanki ekine ekine, srne srne yaklasyor-mu gibi sormutu. nemli bir olaya, daha kendisinin bilmedii bir olaya parmak bastklarn hissetmiti. Hemen de belki Mitya onu tam olarak aklamaz diye bir korkuya kapld. Mitya, alayl bir tavrla ve fkeyle glmseyerek gz krpt: Ya, demek bilmiyordunuz? dedi. Ya sylemezsem ne olacak? O zaman bunu kimden reneceksiniz? Bu iaretleri lenden, Smerdyakov'dan ve benden baka kimse bilmiyordu ki! Bir de Tanr biliyordu tabi! Ama O size bunlarn ne olduunu sylemez ki! Oysa bu kck olay merakl bir ey. Ona dayanarak Allah bilir neler uy durulabilir, ha! ha! ha! Korkmayn baylar, korkmayn aklayacam. Aklnzdan geenler sama, siz karnzdakinin nasl bir insan olduunu bilmiyorsunuz! yle bir insan karsndasnz ki, kendi aleyhine deliller ileri sryor, kendi zararna ifade veriyor! Evet yle baylar, nk ben mert bir insanm, ama siz yle deilsiniz! Savc bu ac haplarn hepsini yuttu, o yalnz yeni olay48 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 49 renmek iin sabrszlk iinde titriyordu. Mitya onlara Fi-yodor Pavlovi'in Smerdyakov iin icadettii iaretlerle ilgili olan ne varsa hepsini olduu gibi tm ayrntlar ile anlatt, hatta o vurular masay tkrdatarak tekrarlad ve Nikolay Parfenovi, ona ihtiyarn penceresini Gruenka gedi anlamna gelecek ekilde mi tkrdattn sorunca, doru syleyerek, gerekten yle yani: Gruenka geldi anlamna gelecek ekilde tkrdatm olduunu syledi. Sonra gene hakaret dolu bir tavrla br tarafa dnerek szn: Hadi bakalm, imdi pireyi deve yapabilirsiniz, diye kesti. Nikolay Parfenovi, bir kez daha: Demek bu iaretleri yalnz mteveffa babanz, siz, bir de uanz Smerdyakov biliyordu. Baka hi kimsenin haberi yoktu yle mi? diye sordu. Evet. Uamz Smerdyakov, bir de Tanr biliyordu. Tanrnn da bildiini zapta geirin. Bunu zapta geirmek gereksiz bir ey olmayacak. nk sizin de Tanrya ihtiyacnz olacak! Sonra tabi bunlar da zapta geirmeye baladlar. Ama zapta geirirlerken, savc birden sanki aklna yepyeni bir dnce taklm gibi: Madem bu iaretleri Smerdyakov da biliyordu ve siz babanzn lmnden sulu olduunuzu kesin olarak reddediyorsunuz, o halde acaba, kararlatrlan iaretleri vererek babanz kendisine pencereyi amaya zorlayan, sonra da cinayeti ileyen... o olmasn? Mitya ok alayc, ayn zamanda mthi bir nefret tayan bir bakla savcya bakt. Gzlerini hi ayrmadan ve konumadan bakyordu. O kadar ki sonunda savcnn gzleri krpmaya balad. O zaman Mitya: Hah gene bir tilki yakaladnz! dedi. Keratann kuyruunu kapana kstrdnz! Ha! Ha! Ha! Ben iinizden geenleri okuyorum, bay savc! Demek hemen yerimden frlayarak bana syletmek istediiniz eye, drt elle sarlp avazm kt kadar: Ah, bunu yapan Smerdyakov'dur, ite katil odur! diye baracam sandnz. tiraf edin ki, bunu dndnz. tiraf ederseniz o zaman devam ederim. Ama savc bunu aklamad. Susuyor ve bekliyordu. Mitya: Yanldnz ite, Smerdyakov'dur diye barmyacam! Ondan hi phe etmiyorsunuz, yle mi? Ya siz phe ediyor musunuz? Ondan da phe edilmitir. Mitya gzlerini yere indirdi. Somurtkan bir tavrla: aka bir tarafa, diye sylendi. Dinleyin: Daha balangta, daha u perdenin br tarafndan kp koarak yannza geldiim srada, aklmdan bu dnce gemiti. Kendi kendime Smerdyakov'dur! dedim. Burada masa banda otururken, ellerimi kana bulamadm bara bara sylediim vakit bile iimden: Smerdyakov'dur! diye dnyordum. Smerdyakov'un dncesi beni bir trl rahat brakmyordu. Sonunda birden gene Smerdyakov'dur! diye dndm. Ama yalnz bir saniye iin. Hemen ardndan Hayr, Smerdyakov deildir! dedim kendi kendime. Bu, onun ii olamaz baylar. Nikolay Parfenovi ihtiyatl bir tavrla: O halde belki bir baka kimseden phe ediyorsunuz? diye sordu. Mitya kesin bir tavrla:

 Hayr. Ama kim, hangi insan bu ii yapm olabilir? Yoksa bu gkten inme bir kuvvetin ya da eytan'n ii mi, bilmiyorum, ama... Smerdyakov olamaz! diye kestirip att. Peki bu ii, onun yapmam olduunu neden bu kadar kesin ve bu kadar srarl bir ekilde, sylyorsunuz? Bu kandaym da ondan! Bende brakt izlenimlerden. nk Smerdyakov, yaratl bakmndan alan biridir, stelik korkaktr. Hatta onun iin korkak demek bile azdr. Dnyada ne kadar korkaklklar varsa bir araya getirilip o iki ayakl varln iine doldurulmutur. Tavuk yrei vardr onda. Benimle konuurken, her seferinde onu gebertirim diye tiril tiril titrerdi. Oysa elimi bile kaldrmadm ona. Ayaklarma kapanr, onu korkutmayaym diye dpedz yalvararak u grdnz izmelerimi alaya alaya perdi. Duydunuz ya korkutmamaym diye. O ne biim szd! Oysa ben ona hediyeler bile verirdim. O hastalkl, korkak, saral, aklsz tavuun biridir. Sekiz yanda bir 'ocuk bile hakkndan gelir onun! yle karakter olur mu? Hayr Smerdyakov deildir bay-50 KARAMAZOV KARDELER lar. Hem zaten o paray sevmez. Benden hi hediye almazd. Hem ihtiyar neden ldrsn? Belki de onun meru olmayan oludur, ne bileceksiniz? Bu efsaneyi biz de iittik. Ama siz de babanzn olusunuz ve yleyken kendiniz bile onu ldrmek istediinizi herkese sylediniz. Bu ta basm yard! Hem de alaka, kt niyetle atlan bir tat bu! yleyken korkmuyorum. Ah baylar, bunu benim yzme kar sylemek ok alaka bir ey oluyor! Alaka bir ey, nk bunu, ben kendim size syledim. Yalnz ldrmek istemedim, ldrebilirdim de. Hatta daha fazlasn da yaptm. Size kendiliimden onu az kalsn ldrecektim dedim. Ama ldrmedim ite onu. Koruyucu meleim bana engel cldu ya... Bunu bir trl hesaba katmak istemiyorsunuz. te onun iin alaka bir ey oluyor, alaka bir ey! nk ben ldrmedim, ldrmedim, diyorum! itiyor musunuz beni bay savc? ldrmedim, ldrmedim, diyorum! Az kalsn tkanacakt. Tm sorgu sresince bir kez olsun byle bir heyecana gelmemiti. Bir sre sustuktan sonra birden: Peki, Smerdyakov size ne dedi baylar? Bunu sizden sorabilir miyim? diye sordu. Savc souk ve sert bir tavrla: Bize her eyi sorabilirsiniz, dedi. Olayla ilgili olan her ey konusunda bize soru sorabilirsiniz. Biz de, tekrar ediyorum, her sorunuza karlk vermek zorundayz. Sorduunuz uak Smerdyakov'u, belki arka arkaya onuncu kezdir tekrarlanan bir sara krizine tutulmu olarak, kendinden gemi bir halde yatanda bulduk. Hatta yanmzda bulunan doktor, hastay muayene ettikten sonra bize belki yarna kadar hayatta kalmyacam syledi. Mitya'nn dudaklarndan elinde olmayarak u szler dkld: O halde babam eytan ldrd! Sanki o ana kadar hep durmadan kendisine Smerdyakov mu yoksa deil mi? diye sormutu. Nikolay Parfenovi, Bu konuya yeniden dneceiz, diye karar verdi. imdi isterseniz ifade vermeye devam edin. KARAMAZOV KARDELER 51 Mitya, dinlenmesine izin vermelerini rica etti. Ona nezaketle izin verdiler. Dinlendikten sonra devam etti. Ama belliydi ki, bu ona ar geliyordu. Bitkin bir haldeydi. Kendisini hakarete uram hissediyordu ve moral bakmndan ok sarslmt. Bundan baka, savc imdi artk sanki mahsusmu gibi her an onu nemsiz konulara taklarak sinirlendirmeye balamt. Mitya bahe duvarnn zerine ata biner gibi oturduu srada sol bacana yapm olan Grigoriy'in bana havaneli vurduunu, sonra da yere ylan adamn yanna atladn anlatr anlatmaz, savc onu durdurdu ve duvarn zerine nasl oturduunu daha ayrntl bir ekilde anlatmasn istedi. Mitya ard: te byle oturuyordum, ata biner gibi. Bir bacam bir yanda, br bacam bir yanda... Havaneli ne oldu? Havaneli elimdeydi. Cebinizde deil miydi? Bunu anlattnz gibi iyice hatrlyor musunuz? Kolunuzu iddetle mi savur dunuz? Herhalde iddetle savurmuumdur. Neden bunun zerinde duruyorsunuz? skemlenin zerine tpk duvarn zerine ktnz zaman olduu gibi otursanz ve bize durumu daha belirli olarak gstermek iin ayn hareketleri yapsanz, kolunuzu nereye, nasl savurduunuzu bir gsterseniz, olmaz m? dedi. Mitya, kendisine soru soran adama yksekten bakarak: Yoksa siz benimle alay m ediyorsunuz? diye sordu. Ama berikinin yznden kl bile kprdamad. Mitya titreyerek dnd, iskemlenin zerine ata biner gibi bindi ve kolunu savurdu. te byle vurdum! te byle ldrdm! Daha ne istiyorsunuz? Teekkr ederim. imdi neden aaya atladnz, bu-nu ne amala yaptnz, niyetinizin ne olduunu syler misiniz? Hay Allah kahretsin!... Yaralanann yanna atladm... Neden olduunu bilmiyorum! yle bir heyecan iindeyken mi? O srada oradan ka-mayaa altnz halde mi?52 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 53 Evet, heyecan iinde olduum ve oradan kamaya altm halde. Ona yardm etmek mi istiyordunuz? Ne yardm? Evet belki de yardm etmek iin. Hatrlamyorum. Kendinizi mi kaybetmitiniz? Yani ne yaptnz bilemeyecek durumda mydnz? Yok canm, hi de kendimi kaybetmi deildim, her eyi hatrlamyorum, en ince noktasna kadar hereyi. Ona bakaym diye yanna atladm ve mendille yzn sildim. Mendilinizi grdk. Yaraladnz adam tekrar hayata kavuturmak umudunda mydnz?

 Bunu umut edip etmediimi bilmiyorum. Sadece sa m, deil mi, onu anlamak istedim. Ya, bunu anlamak istediniz demek? Peki sonra ne oldu? Ben doktor deilim. Karar veremedim. ldrdm zannederek katm. Meer kendine gelmi. Savc: Mkemmel! dedi. Size teekkr ederim. Bana gereken yalnz bu idi. Ltfen bir zahmet devam ediniz. Ne yazk ki, iinde bir acma duygusu ile yere atlam olduunu sylemek Mitya'nn aklna bile gelmedi, oysa bunu hatrlyordu, hatta Grigoriy'i ldrdn sanarak birka ackl sz bile sylemi: Madem yakalandn ihtiyar, yaplacak bir ey yok, imdi yat bakalm demiti. Savc ise bundan yalnz bir tek sonu karmt: yle bir anda ve byle bir heyecan> iinde bulunan bir adam duvardan sadece kesin olarak cinayetin tek grg tan sa m yoksa deil mi, diye renmek iin yere atlamt! Byle bir anda bile bunu yaptna gre ne gl, ne kararl, ne serinkanl, hem de ne kadar hesab bir insand... Bu ve buna benzer eyler aklna gelmiti. Savc memnundu. Sinirli bir adam nemsiz eyler zerinde dura dura ileden karm, o da kendini ele vermiti. Mitya, znt iinde devam etti. Ama Nikolay Parfenovi gene szn kesti: Nasl oluyor da byle elleriniz kanl iken, hatta sonradan renildiine gre yznz de kan iindeyken hizmeti Fedosya Markovna'nn evine kotunuz? Mitya: Canm zaten ben o zaman kan iinde olduumu hi farketmedim ki! diye karlk verdi! Savc, Nikolay Parfenovi ile bakt. Doru sylyorlar, yle olur! Mitya, birden savcnn szn beendiini belirten buta vr la: Gerekten farketmedim, bunu ok gzel sylediniz bay savc, dedi. Ama sonradan Mitya'nn birden aradan ekilme ve mutlu olanlarn yanndan geip gitmesine imkn verme hikyesine sra geldi. Tabi bu sefer deminki gibi iinden geenleri ortaya dkerek, onlara gnlnn sultann anlatamazd. Yzne deriye yapan tahta kurular gibi bakan o souk insanlarn karsnda bundan sz etmek ona ho grnmyordu. Bu yzden tekrar tekrar sorulan sorulara ksaca ve kesin bir tavrla: Eh, ne yapalm kendimi ldrmeye karar verdim ite. Yaamaya devam etmem iin bir neden var myd? Bu soru . zihnimde kendiliinden ortaya kmt. Onun eski, itiraz edi-lemiyecek ve gururunu krm olan erkei aradan be yl getikten sonra ii meru bir nikhla sonulandrmak iin ka gelmiti. O gelince de ben artk benim iin her eyin mahvolduunu anladm. Geride olanlara baknca, ite bu rezaletler, bu kan, Grigoriy'in kan aklma geliyordu... Ne diye yaiyacaktm sanki? Bunu dnnce tabi rehindeki tabancalar almaya gittim. Onlar -doldurup gn doarken kafama bir kurun skacaktm... Ama geceyi ziyafette geirdiniz, deil mi? Gece de ziyafetteydim ya! Eee, Allah kahretsin! Bu ii abuk bitirin baylar. Tabanca ile kesin olarak intihar etetmeye kararlydm. Surda kyn arkasnda sabahn beinde iimi bitirecektim. Bir kt hazrlam, Perhotin'de yazm-n onu, tabancal doldururken, te kt burada, okuyun. Birden kmseyen bir tavrla: Bunlar sizin iin anlatmyorum! dedi. Yelek cebinden bir kt karp masann zerine frlatt, i Soruturma memurlar kd merakla okudular ve gerektii Bibi onu evrakn arasna kattlar.54 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 55 Peki. bay Perhotin'in evine girdiiniz vakit, hl ella. tinizi ykamay dnmyor muydunuz? Demek phelerden korkmuyordunuz ? Ne phesi? ster phe etsinler ister etmesinler... Nasl olsa drt nala buraya gelecek, saat bete de kendimi tabanca ile vuracaktm ve bana bir ey yapmaya vakit bula-myacaklard. Eer babamla olan o iler olmasayd, bir ey renemeyecek buraya da gelemeyecektiniz! Ah! Bu ii eytan yapmtr. Babam eytan ldrmtr! Siz de olup bitenleri ou kadar abuk eytandan rendiniz herhalde. Nasl oluya da, buraya bu kadar abuk geldiniz? alacak ey! yle bir ey insann hayalinden gemez! Bay Perhotin bize onun evine girdiiniz vakit ellerinizde... Kanl ellerinizde... Paralarnz... Byk bir paray... Yzer rubleliklerden koca bir desteyi tuttuunuzu, bunu da orada hizmet eden bir ocuun grm olduunu syledi. yle oldu baylar, hatrlyorum, yle oldu. Nikolay Parfenovi ok yumuaK bir tavrla: imdi kk bir sorumuz daha var. Birden bu kadar ok paray nereden bulduunuzu bize syler misiniz? nki olaylardan anlalyor ki, ayn zamanda hesaba vurulursa meydana kyor ki evinize uramamsnz... Savc, sorunun byle aktan aa sorulmasndan tr hafife yzn buruturdu ama Nikolay Parfenovi'in szn kesmedi. Mitya, grnte ok sakin bir tavrla ama gzlerini yere indirmi olarak: Evet, eve uramadm, diye karlk verdi. Nikolay Parfenovi sinsi bir tavrla sanki sokuluyormu gibi: O halde izin verin size sorumuzu tekrar edelim, dedi. Bu kadar ok paray byle birden nasl olup da buldunuz? Oysa kendi itirafnza gre daha o gn saat bete... Mitya, sert bir tavrla szn kesti. On rubleye ihtiyacm vard ve onlar bulmak iin Per-hotin'e tabancam rehin braktm. Sonra da bin ruble istemek iin HohlaKova'ya gittim. O da bana bunlar vermedi. falan, filan... Evet baylar ite byle. Paraszken birden ortaya binlikler kt, yle deil mi? Biliyor musunuz? Baylar u anda ikiniz de korku iindesiniz- Ya onlar nereden aldn sy-lemezse? diyorsunuz.

Birden byk bir kararllkla szlerinin zerinde dura dura: Gerekten de yle olacak: Sylemiyeceim ite, baylar. Doru tahmin ettiniz, bunu renemiyeceksiniz. Soruturma memurlar bir sre sustular. Nikolay Parfe-sovi, alak sesle ve uysal bir tavrla: unu anlamanz istiyorum k: bunu muhakkak renmemiz gerekiyor, bay Karamazov! dedi. Anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Sze savc kart ve sorguya ekilenin eer bunu kendi karna daha uygun bulursa, sorulara karlk vermemekte serbest olduunu, tekrar hatrlatt. Ama gene de zanlnn susarak kendisine byk bir zarar verebileceine gre ve zellikle bu kadar byk bir nem tayan sorular sorulunca, bu nemi... Mitya, gene szn kesti: Falan, filn, femekn! Yeter baylar! Bu beylik laflan daha nceden de iittim! Kendim de iin ne kadar nemli olduunu ve en esasl noktann bu olduunu anlyorum, ama gene de sylemiyeceim. Nikolay Parfenovi sinirli bir tavrla: Canm bize ne? Bu i bizim iimiz deil. Sizi ilgilendiren bir i, sylemezseniz kendi kendinize zarar vermi olursunuz. Mitya gzlerim kaldrp kararl bir tavrla ikisine bakt. Bakn baylar! aka bir yana, ben daha balangta 6u noktada atacamz seziyordum. Ama balangta size /fade vermeye baladm srada btn bunlar sanki uzaklarda sislerin arasndayd, her ey belirsiz bir ekilde dalgalanyordu. Ben ise o kadar ak yreklilikle davranyordum ki, s-zme aramzda karlkl gven olsun, diye baladm. imdi kendim de gryorum ki, byle bir gven olamazd. nk hasl olsa bu Allahn bels duvara gelip arpacaktk imdi de geldik iste! Buradan teye geilmez. Bu kadar Bununla birlikte sizi sulu bulmuyorum, szme inanmanza imkn yok. Bunu anlyorum' can sklarak sustu.56 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 57 Peki, en nemli konuda susmak hususunda verdiiniz bu karar hi bozmadan, sizi ifade verirken bylesine tehlikeli bir anda susmaya zorlayacaK kadar Kuvvetli olan nedenlerin ne olduunu bize ima ile aklayamaz msnz? Mitya, garip, dnceli bir tavrla ac ac gld. Ben sizin zannettiinizden daha yufka yrekliyim baylar! Size bunu neden yaptm aklyacam. Buna lyk olmadnz halde bir imada bulunacam. Bu konuda susuyorum; nk bu benim iin ok ayplanacak bir eydir. Bu paralar nereden bulduum sorusuna vereceim karlkta benim iin o kadar utanlacak bir ey vardr ki, onunla cinayet... hatta babamn soyulmas bile kyaslanamaz. Babam ldrm ve soymu olsaydm bile bu kadar ayp olmayacakt, te onun iin syleyemiyorum. Utancmdan yapamyorum bunu. Ne yapyorsunuz baylar? Bunu zapta m geirmek istiyorsunuz yoksa? Nikolay Parfenovi: Evet, zapta geireceiz, diye mrldand. Bunu zapta geirmeseydiniz daha iyi olurdu. Yani o ayp olan eyi. Ben bunu size sadece iyi yrekli olduum iin akladm. Oysa sylemeyebilirdim. Ben size bunu sylerken bir hediye vermi gibiydim. Siz ise hemen yznz tekrar ktlara yaptrdnz. Szn hakaret dolu ve tiksintili bir tavrla: Eh yazn, ne isterseniz yazn! diye bitirdi. Sizden korkmuyorum ve... Karnzda gurur duyuyorum. Nikolay Parfenovi: Peki, bize ne eit bir utan duyduunuzu syleyebilir misiniz? diye soracak oldu. Savc yzn mthi buruturdu. Mitya: Ni... n Sylemem. Hi kendinizi yormayn... Hem kendimi lekelemeye demez. Zaten size bulaa bulasa kendimi lekeledim. Siz buna lyk deilsiniz, kimse lyk deil... Yeter baylar! Kesiyorum! Bu sz an bir kararllkla sylenmiti. Nikolay Parfenovi srar etmekten vazgeti, ama ppolit Kirilloviln baklarndan onun henz umudunu yitirmemi olduunu hemen farkedebildi. Peki hi olmazsa bay Perhotin'in evine girdiiniz s rada elinizde ne miktarda para bulunduunu, daha dorusu ka ruble olduunu bize syleyebilir misiniz? __ Bunu da syleyemem. __ Bay Perhotin'e galiba, gya bayan Hohlakova'dan aldnz bin ruble'den sz etmisiniz, yle deil mi? Belki de sz etmiimdir. Yeter baylar! Ne kadar olduunu sylemiyeceim. O halde ltfen buraya nasl geldiinizi ve buraya geldikten sonra tm yaptklarnz ayrntl olarak anlatr ms-mz? Mitya olup bitenleri anlatt. Ama hikyesini artk burada vermiyeceiz. Souk bir tavrla, acele ile anlatyordu. Aknn iinde uyandrd heyecanlardan hi sz etmedi. Bununla birlikte tabanca ile intihar etmek kararndan yeni olaylar ortaya kt iin vaz getiini anlatt. Bir neden gstermeden, ayrntlar ortaya koymadan anlatyordu. Zaten soruturma memurlar da bu kez onu pek rahatsz etmediler: Belliydi ki, onlar iin de imdi asl nemli olan nokta bu deildi. Nikolay Parfenovi, soruturmay: Btn bunlar kontrol ederiz, hepsine yeniden tanklar sorguya ektiimiz vakit tekrar deiniriz. Bu sorgu da tabi sizin yannzda olacaktr, diye bitirdi. imdi ise sizden ricamz yannzda bulunan ne varsa hepsini masann zerine koymanzdr. zellikle u anda ne kadar paranz varsa hepsini. Paray m baylar? Hay hay! yle gerektiim anlyorum. Hatta nasl oluyor da daha nce merak etmediniz diye hayret ediyorum. Geri hi bir yere gidecek deilim, gznzn nndeyim ama... Her neyse ite buyrun, paralarm bunlar. Buyrun sayn, hepsi bu kadar galiba.

Ceplerinde ne varsa hepsini, hatta ufak paray, yeleinin yan cebinde bulunan iki dvugrivennik'i (*) kard. Paray saydlar. Sekiz yz otuz ruble krk kpek vard. Sorgu hkimi: Hepsi bu kadar m? diye sordu. Biraz nce ifade verirken Plotnikov'larn dkknnda (*) Ovugrivennik: 20 kpeklik bir maden! para., 58 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 59 otuz ruble brakm olduunuzu sylediniz, Perhotin'e on ruble, arabacya yirmi ruble verdiniz, burada da iki yz ruble kaybettiniz. Nikolay Parfenovi hepsini yeniden sayd, ne kadar para harcanmsa hepsini hatrladlar, her bir kuruu hesaba kattlar. Nikolay Parfenovi, toplamn yapt. Demek ki, bu sekiz yzle birlikte balangta yalnzca toplam olarak bin be yz ruble kadar para vard. Mitya: yle olacak, diye kestirip att. Peki nasl oluyor da herkes ok daha fazla olduunu ileri sryor? Varsn ileri srsnler. Siz kendiniz de byle olduunu ileri sryordunuz. Evet, kendim de ileri sryordum. Btn bunlar daha sorguya ekmediimiz insanlara tanklklar ile de kontrol edeceiz. Paranz iin endie etmeyin. Onlar gereken yerde saklanacaktr ve herey... balam olan herey sona erdikten sonra... Bu paralar zerinde kesin bir hakknz olduu anlalrsa, size geri verilecektir. Eh, imdi... Nikolay Parfenovi, birden ayaa kalkt, kesin bir tavrla Mitya'ya giysinizi de, baka hereyinizi de diyerek soyunmasn syledi. Hereyini daha ayrntl bir ekilde gzden geirmek zorunda olduunu, bu yzden bunu muhakkak yapmas gerektiini ileri sryordu. Hay hay! Buyrun beyler, isterseniz btn ceplerimi de ters eviririm. Gerekten de neredeyse ceplerini ters evirmeye kalkt. Giysinizi de muhakkak karmanz gerekecek. Nasl olur? Soyunmam m gerekiyor? Hay Allah kahretsin! Canm beni byle olduum gibi arasanza! yle olmaz m? Hayr, olmaz Dimitriy Fiyodorovi. Giysinizi karmann gerekiyor. Mitya, can sklarak: Nasl isterseniz diye raz oldu. Yalnz ltfen bu i burada deil, perdelerin arkasnda olsun. Aramay kim yapacak? Nikolay Parfenovi, buna raz olduunu belirten bir ba iaretiyle: Tabi perdelerin arkasnda, dedi. Kk yznde ok nemli bir i yaptm belirten zel bir ciddilik belirmiti. VI SAVCI MTYA'YI YAKALIYOR Mitya iin beklenmedik ve alacak bir ey balamt. Daha nce, hatta bir an nce bile kendisine, Mitya Karama-zov'a byle bir muamele yapacaklar aklndan bile gemezdi! in asl nemli yan; ie, onu alaltan, ama onlara kendisini kk grme ve hakaretle bakma imknn veren bir eyin katlm olmasyd. Eer yalnz ceketini karm olsayd, bir ey olmayacakt, ama soyunmaya devam etmesini istediler. Hatta rica etmediler, aslnda emrettiler, bunu ok iyi anlamt. Gururundan ve bu durumdan tiksindiinden tr hi bir ey sylemeden syleneni kusursuz yerine getirdi. Perdenin br tarafna Nikolay Parfenovi'den baka savc da gelmiti, ayrca birka kyl de vard. Mitya herhalde kuvvete ba vurmak gerekir diye geldiler, ama belki de baka bir ey iindir, kimbilir? diye dnd. Sonra sert bir.tavrla: Ne yani? Gmleimi de karmal mym? diye sordu. Ama Nikolay Parfenovi, ona karlk vermedi. Savc ile birlikte ceketi, pantolonu, yelei ve kasketi inceliyordu. Belliydi ki, bu inceleme her ikisinde byk bir ilgi uyandryordu. Mitya'nn aklndan hi de ekinmiyorlar, hatta en basit nezaket kurallarna bile dikkat etmiyorlar diye bir dnce Seti. Daha sert ve daha sinirli bir tavrla: Size ikinci kezdir soruyorum: Gmleimi karmam gerekiyor mu? diye sylendi. Nikolay Parfenovi: zlmeyin, gerekirse size syleriz, dedi. Bunu sylerken sanki bir amirmi gibi konumutu. Da-60 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 61 ha dorusu Mitya'ya yle geldi. Sorgu yargc ile savc arasnda alak sesle harl harl bir konuma oluyordu. Konuma konusu u idi: Ceketin zerinde zellikle sol eteinde, arkada artk kurumu, katlam ve daha pek o kadar yumuamam kocaman kan lekeleri bulunmutu. Pantolon da yleydi. Bundan baka Nikolay Parfenovi, orada bulunanlarn gz nnde her eyi yokluyor, parmaklarn yakann, kol kapaklarnn, ceketin ve pantolonun btn diki yerleri zerinde bir ey aradn belli ederek gezdiriyordu. Tabi para aryordu. Asl nemlisi paralar giysisinin iine dikebileceinden phe ettiklerini Mitya'dan saklamadlar. Mitya, kendi kendine: imdi artk bana bir subay gibi deil de, dorudan doruya sanki hrszmm gibi muamele ediyorlar diye sylendi. Aratrmay yapanlar akllarndan geen dnceleri birbirlerine alacak kadar ak sylyorlard. rnein, perdenin br tarafna tekilerle birlikte gelmi olan ve durmadan kmldayan, stlerine hizmet

ediyormu gibi davranan zabt ktibi, Nikolay Parfenovic'in dikkatini, teki eyalar gibi el yordam ile iyice aratrlm olan kasketin zerine ekti. Ktip Gridenka'y hatrlyor musunuz? dedi. Yazn, btn dairedekilerin maalarn almaya gitmiti, dnnce de sarho bir halde iken onlar yitirdiini sylemiti. Sonra nerede .bulduk onlar? te bu eritlerin ve kasketin iinde, yzlkler ince ince sarlm eritlerin iine dikilmiti. Gridenka olayn sorgu yargc da, savc da hatrlyorlard, bu yzden de Mitenka'nn kasketini bir yana braktlar ve bunu, hatta btn giysiyi daha ciddi bir ekilde gzden geirmeye karar verdiler. Nikolay Parfenovi birden Mitya'nn gmleinin kan iinde kalan sa kol kapan farkederek: Bir dakika, bir dakika, bu nasl oluyor byle? Kan deil mi bu? Mitya: Kan, diye kestirip att. Yani, ne kan? Hem bu kol kapa neden ieriye doru kvrlm yle? Mitya, kol kapan daha Grigoriy ile urarken kirletmi olduunu ve bu kol kapan daha Perhotin'de iken, ellerini orada ykad srada ieriye doru kvrdn anlatt. Gmleinizi de almak zorunda kalacaz... Bu ok nemli bir ey... Olay ispatlayan deliller olarak. Mitya, kzararak mthi fkelendi: Ne olacak yani, ben plak m kalacam? diye bard. zlmeyin... Bir aresini bulur bu ii hallederiz, imdi ltfen oraplarnz da karn. Mitya gzleri kvlcmlar saarak: aka etmiyorsunuz ya? Bu gerekten bu kadar nemli mi? dedi. Nikolay Parfenovi, sert bir tavrla kar koyar gibi: aka etmeye vaktimiz yok! diye karlk verdi. Mitya: Eh ne yapalm, madem gerekiyor... Ben... diye mrldand ve karyolann zerine oturarak oraplarn karmaya balad. Bu ona dayanlamayacak derecede ayp bir ey olarak grnyordu. Herkes giyimliydi. Kendisi ise soyunmutu ve ne gariptir ki soyunmu olduu iin onlarn karsnda kendisini sulu hissediyordu. Asl nemlisi birden, gerekten hepsinden daha aa bir duruma dtn ve onlarn kendisini kk grmekte hakl olduklarm kabul ediyordu. Tekrar tekrar: Eer herkes soyunmu olsayd, o zaman ayp olmazd, ama insan tek bana soyunmu olursa, herkes de ona bakarsa ayp oluyor! diye dnyordu. Sanki ryadaymm gibi, oysa ryada bile hibir zaman bu kadar utanlacak eyler grmemiimdir. Hele oraplarn karmak ona mthi bir znt bile veriyordu: oraplar pek temiz deildi. amar da yle... Ve imdi bunu herkes grmt. Asl nemlisi kendisi de ayaklarndan holanmazd, nedense hayat boyunca hep her iki ayann bas parmam ok irkin grmt. zellikle sa ayanda garip bir ekilde aa doru kvrlm dz ve kaba trnaklarndan birini ok irkin buluyordu. te imdi hepsi bunu grecekti. Dayanlmaz bir utan duyduu in, birden daha kaba bir tavr taknd. Bunu artk mahsus yapyordu. zerindeki gmlei kendiliinden yrtarcasna kard.62 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 63 Eer utanmyorsanz, daha baka yerlerimi de arayn, ister misiniz? dedi. Hayr, imdilik istemez. Mitya, fkeli bir tavrla: Peki, ben byle plak m kalacam? diye devam etti. Evet, imdilik yle gerekiyor... Ltfen uraya oturun. sterseniz, karyolann zerinden battaniyeyi alp ona sarlabilirsiniz, ben ise... Ben bunlarn hepsini derler toplarm. Btn eyalar teker teker orada bulunanlara gsterdiler. ncelemelerden kardklar sonucu zapta geirdiler, en sonra da Nikolay Parfenovi dar kt. Giysileri de onun ardndan alp gtrdler. ppolit Kirillovi de kt. Mitya'nn yannda yalnz kyller kalmt. Hi konumadan duruyor, gzlerini ondan ayrmyorlard. Mitya, battaniyeye sarnd, mt. plak ayaklan dar kyordu, .bir trl battaniyeyi aa doru ekerek onlar rtemiyordu. Nikolay Parfenovi nedense uzun bir sre geri gelmedi. Mitya, dilerini gcrdatarak: kence edercesine uzun bir sre kald, bana kpek muamelesi yapyor., O alak savc da kp gitti, herhalde benden tiksindii iin: plak bir adama bakmak herhalde ona irkin grnmtr diye dnyordu. Giysilerini oralarda bir yerde inceledikten sonra ne olursa olsun geri getireceklerini sanyordu. Bu yzden Nikolay Parfenovi, birden arkasndan gelen bir kylnn tad bambaka bir giysi ile dnnce yle bir fkelendi ki! Nikolay Parfenovi, dar knn baarl bir davran olduunu ve bundan byk bir memnunluk duyduunu belirten kaytsz bir tavrla: te size bir giysi getirdik, dedi. Bunu, merakl bulduu bu olayda size yardmc olmak iin bay Kalganov balyor. Bir de temiz gmlek verdi. Allahtan bunlar bavulunda varm. amarnz ve oraplarnz giyebilirsiniz... Mitya mthi fkelenmiti. Tehdit edici bir tavrla: Bakasnn giysilerini istemiyorum! diye bard. Bana kendi giysilerimi verin. mknsz. Benim giysimi verin. Allah belsn versin o Kalga-nov'un. Giysisinin de kendisinin de Allah belsn versin! Onu uzun bir sre kandrmaya altlar. Sonunda g bel sakinletirdiler. Giysisi kan iinde olduundan tr, olay ispatlayan deliller arasna katlmas gerektiine, iin nasl sonulanaca bilinmediine gre, bu giysiyi imdi onun yannda brakmaya haklar olmadna inandrdlar. Mitya, sonunda g bel bunu anlad. Can sklarak sustu ve acele ile giyinmeye balad. Yalnz giysiyi srtna geirirken, onun kendi eski giysisinden daha gsterili olduunu ve

bundan yararlanmak istemediini syledi. Bundan baka: Bu giysi bana ayp denecek kadar dar geliyor. Bu giyimle soytarlk n yapmam istiyorsunuz... elenesiniz diye?... dedi. Kendisine bu konuyu da gznde byttn, bay Kal-ganov'un geri kendisinden biraz daha boylu olduunu, ama aradaki boy farknn pek byk olmadn, yalnz pantolonunun belki biraz uzun geleceini sylediler. Ama ceketin omuz ksm gerekten dar geldi. Mitya gene: Allah kahretsin! Dmelemek de zor, diye homurdand. Ltfen benim tarafmdan bay Kalganov'a bu giysiyi kendisinden isteyenin ben olmadm, beni isteimin dnda olarak, bir soytar gibi giydirdiklerini syleyiniz. Nikolay Parfenovi: O da bunu ok iyi anlyor ve buna zlyordur... Yani elbisesine deil de, tm bu olaya... diye mrldanacak oldu. Vz gelir bana onun zlmesi! Eh imdi nereye gidiyoruz? Yoksa burada m oturacaz? Kendisinden tekrar o odaya girmesini rica ettiler. Mitya, fkesinden kalar atk olarak ve hi kimseye bakmamaya alarak perdenin arkasndan kt. Bakasnn giysisi iinde kendisini bsbtn rezil olmu hissediyordu. Hatta o kyllerden ve kapda bir an iin belirip kaybolan yzn farket-tii Trifon Borisovi'den utanyordu. Trifon Borisovi iin her halde acayipliimi grmeye gelmitir diye dnd. Biraz nce oturduu iskemleye yerleti. Zihninden kbus gibi, sama eyler geiyor, aklm kardn sanyordu. Dilerini gcrdatarak savcya doru dnd: Eh imdi ne yapacaksnz, bana? Yoksa falakaya m ekeceksiniz. Artk baka bir ey de kalmad! Nikolay Parfenovi'e doru artk dnmek istemiyordu, onunla konumaya tenezzl etmiyordu. oraplarma dikkatli bakyordu. stelik mahsus i amarlarm ne64 KARAMAZOV KARDELER kadar kirli diye oraplarm ters evirmemi bile istedi! diye dnd. Nikolay Parfenovi, Dimitriy Fiyodorovl'in szne kar-lk verir gibi: imdi tanklarn sorgusuna gemek zorunda kalacaz, dedi. Savc iinden bir eyler geirerek, dncen' bir tavrla: Evet efendim, dedi. Biz, sizin iyiliiniz iin elimizden ne gelirse onu yaptk, diye devam etti. Ama yannzda bulunan parann ne kadar olduunu sorduumuz vakit, sizden kesin olarak olumsuz bir karlk alnca, imdi u anda... Mitya, dald garip dncelerden syrlr gibi Nikolay Parfenovi'in kk sa elini ssleyen byk yzklerden birini iaret ederek: O parmanzdaki yzn ta nedir? diye szn kesti. Nikolay Parfenovi, aknlkla: Yzk m? diye soru ile karlk verdi. Mitya, tpk inat bir ocuk gibi garip bir sinirlilikle: Evet, ite u... Orta parmanzdaki damarl ta, ne tadr? Nikolay Parfenovi, glmsedi. Ha bu mu? Kl rengi bir gk yakuttur. Grmek isterseniz karaym. Mitya, birden akl bana gelerek ve kendi kendine kzarak kzgn bir sesle: Hayr, hayr, karmayn! diye bard. karmayn istemez. Allah kahretsin. Baylar, ruhumu kirlettiniz benim! Siz, babam gerekten ldrm olsaydm, kaamak karlklar vereceimi, yalan syliyeceimi, saklanacam m sanyorsunuz? Hayr, Dimitriy Karamazov, yle bir insan deildir. yle bir eye dayanamazd ve eer sulu olsaydm, yemin ederim ki nceden kararlatrdm gibi sizin buraya gelmenizi, gnein domasn, beklemezdim. Kendimi daha nceden, gn douunu beklemeden ldrrdm! Bunu imdi iinde bulunduum ruh halinden anlyorum. Bu uursuz gece boyunca o kadar ok ey rendim ki, bu kadarn tm mrmce renemezdim! Hem, eer gerekten bir baba katili olsaydm, bu uursuz gecede, u anda sizinle otururken yle mi konuurdum, KARAMAZOV KARDELER 65 yle mi davranrdm, size ve dnyaya bu gzle mi bakardm? Kald ki, elimde olmayarak Origoriy'i ldrdm dnmekten bile btn gece znt iinde kvrandm. Ama, korkudan, yalnz sizin vereceiniz cezadan korktuum iin deil! Ayp size! stelik bir de sizin gibi alayclara, burnunun ucunu bile gremeyen hi bir eye inanmayan kr kstebeklere, yeni bir alaklm daha, yeni bir rezaletimi daha aklamam, onu anlatmam istiyorsunuz! Bu beni sulandrmaktan kurtarsa bile deer mi? Krek cezas bile bundan daha iyidir! Babamn kapsn kim ap o kapdan ieri girdiyse, onu o ldrm, o soymutur. Kimdir bu adam? Bilemiyorum ve bu dnce bana ikence oluyor. Ama bu Dimitriy Karamazov deildir. Bunu biliniz. Size syleyeceim de bu kadar. Yeter, yeter artk srar etmeyin... Srgn edin, idam edin, ama, beni artk sinirlendirmeyin. Susuyorum artk. arn bakalm tanklarnz... Mitya, beklenmiyen bu monologunu daha nceden artk bir daha konumamaya bsbtn karar vermi gibi sylemiti. Savc, btn bu sre iinde onu dinlemiti. Mitya susar susmaz en serinkanl, en sakin tavryla, birden, sanki ok olaan bir ey sylyormu gibi unu syledi: ite, sras gelmiken demin sz ettiiniz o alan kap konusunda, imdi size hem bizim, hem de sizin iin ok nemli olan bir eyi, yaralam olduunuz ihtiyar Grigoriy Vasilye-vi'in ifadesini aklayabiliriz. Grigoriy Vasilyevi, ayldktan sonra, kendisine sormu olduumuz sorulara karlk olarak, daha o zaman, bahede bir grlt iiterek kapya kp da ak olan bahe kapsndan ieri girmeye karar verdii ve baheye getii srada, daha nce sizin bize sylemi olduunuz gibi, babanz grdnz ak pencerenin nnden karanlkta katnz grmeden nce, sola doru baktn, o Pencerenin gerekten ak olduunu, ama ayn zamanda bulunduu yere ok daha yakn olan kapnn da azna kadar alm olduunu farkettiini syledi. Oysa siz, bahede bulunduunuz sre iinde, o kapnn kapal olduunu ileri srdnz. Sizden unu da saklamyacam ki, Grigoriy Vasilye-tanklk ederken, o kapdan koarak ktnz kendi gzile grmedii halde, baheye girdii urada, artk kendisl-bulunduu yerden biraz ilerde, bahenin ortasnda, du66

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 67 vara doru kotuunuzu grm olmasna ramen, muhakkak o kapdan koarak km olduunuzu syledi... Mitya, savc daha sznn yansna geldii srada, birden kendini kaybederek avaz kt kadar: Sama! diye bard. Alaka bir yalan bu! Kapnn ak olduunu grmesine imkn yoktu! nk kap kilitliydi... Yalan sylyor! Grevim size unu da tekrarlamam emrediyor ki: verdii ifade ok kesindir. Sylediklerinde srar etmektedir. Kendisini birka kez sorguya ektik. Nikolay Parfenovi, heyecanla: Ben kendim ona birka kez sordum bunu, diye savcy destekledi. Mitya: Yalan, yalan! diye barmaya devam ediyordu. Bu ya iftiradr, ya da deli samas! Dpedz sayklam. Kan iindeyken, yara aldndan tr gzne hayal grnm, ayl-d vakit... te o zaman sayklamaya balam. Evet ama kapnn ak olduunu ayld vakit deil de, daha nce, kendi dairesinden kp baheye girdii zaman farketmi. Yok canm, yalan, yle ey olamaz! Bana kzd iin iftira ediyor... Byle bir eyi gremezdi... Ben koarak kapdan: km deilim. Mitya'nn nefesi tkanyordu. Savc, Nikolay Parfenovi e doru dnd ve etkili bir tavrla: Delili gsteriniz! Nikolay Parfenovi, masann zerine arivlerde kullanlan zarflarn byklnde, kaln kttan yaplm ve zerinde hl bozulmam mhr bulunan byk bir zarf koyarak: Bunu tandnz m? diye sordu. Zarf botu ve bir yan yrtkt. Mitya, ona gzleri dar uram gibi bakt. Bu... Bu galiba babamn zarf, diye mrldand. O binin bulunduu zarf olacak... zerinde bir yaz olacak, msaade buyurun: Civcivime... Evet bin ruble! bin! Gryor musunuz? Mitya, bunu sylerken baryordu. Gryorsunuz, ama iinde para bulamadk. Bu zarf bo olarak perdenin arkasnda, karyolann altnda yere frlatlmt. Mitya, birka saniye yldrmla vurulmu gibi durdu. Birden olanca gcyle: Baylar, bu Smerdyakov'dur! diye bard. ldren odur, soyan odur! htiyarn zarf nereye sakladn bir o biliyordu... imdi artk her ey apak! Ama yle bir zarf olduunu ve yastn altnda bulunduunu siz de biliyordunuz. Benim hi bir zaman bundan haberim olmamt. Bunu hi bir zaman grmedim. imdi ilk kez olarak gryorum. Daha nce yalnz Smerdyakov'dan iittim... Bir o biliyordu ihtiyarn odasnda bu zarfn nerede olduunu, benim haberim bile yoktu... Mitya artk bsbtn tkanyordu: yi ama, siz kendiniz biraz nce bu zarfn babanzn yast altnda bulunduunu sylediniz. Bunu aynen belirttiniz. Yastn altnda dediniz. Demek ki, nerede olduunu biliyordunuz. Nikolay Parfenovi: Biz de yle zapta geirdik! diye savcy destekledi. Sama, akl alacak ey deil! Ben hi de yastn altnda, olduunu bilmiyordum. Belki hi de yastn altnda deildi... Ben sadece tahminen yastn altnda olduunu syledim... Smerdyakov ne diyor? Siz kendisine bu zarfn nerede olduunu sordunuz mu? Smerdyakov ne diyor? Asl nemli olan bu... Ben ise mahsus kendime iftira ettim... Yastn altnda bulunduunu syliyerek hi dnmeden yalan syledim. Siz ise imdi... Canm biliyorsunuz ya, insan bazen azndan birey karr, sonra da yalann geri almaz. Oysa zarf yalnz Smerdyakov biliyordu, yalnz Smerdyakov, baka kimse bilmiyordu! Zarfn nerede olduunu da bana kendisi aklad. Ama bunu yapan odur, odur! Babam muhakkak o ldrmtr! imdi artk bunu gn gibi apak gryorum! Mitya, gittike daha ok kendini kaybederek, szlerini balantsz olarak tekrar ede ede, fkelene fkelene, heyecanla Deiriyordu. Bunun byle olduunu anlayn ve abuk onu tevkif edin! abuk! Babam muhakkak ben katktan sonra ve Grikendini kaybetmi olarak yatt srada ldrmtr.68 KARAMAZOV KARDELER Bu apak bir ey... aretleri vermitir, babam da ona kapy amtr... nk verilecek iaretleri yalnz o biliyordu, nk babam o iaretleri almadan hi kimseye kapy amazd. Savc, ayn arballkla ana artk zafer kazanm birinin tavryla: Yalnz unuttuunuz bir nokta var, dedi. Kap zaten siz daha orada, bahede bulunduunuz urada ak olduuna gre, iaret vermeye gereklilik yoktu. Mitya: Ha... Kap... Kap... diye mrldand. Sonra hi konumadan gzlerini savcya, dikti ve tekrar tm gcn yitirerek iskemlenin zerine kt. Herkes susmutu. Mitya artk hi bir ey dnmeden gzlerini yere indirmi olarak: Evet kap! Bir hayal! Tanrnn kendisi bile bana kar! Savc ok ciddi bir tavrla: te gryorsunuz ya! dedi. Hem kendiniz bir yargda bulunun Dimitriy Fiyodorovi: Bir taraftan bu kapnn ak olduunu ve sizin o kapdan koarak ktnz belirten bir ifade, sizi de bizi de arl altnda ezen bir ifade var. br yanda da kendi ifadenize gre, daha saat kadar nce sadece on ruble bulabilmek iin tabancalarnz rehin vermiken birden elinize geen paralarn nereden geldiini aklamamak hususunda anlalmaz, fkeli inadnz! Btn bunlar gz

nnde bulundurulursa, siz karar verin: Neye inanalm? Neyin zerinde duralm? Souk, her eyde ktlk gren alayc insanlar olduumuzu syleyerek bizi sulamayn, vicdannz, soylu duygularnz anlamak yeteneinden yoksun insanlar olduumuzu sylemeyin. Aksine durumumuzu anlayn... Mitya, anlatlamyacak bir heyecan iindeydi. Sapsar oldu. Birden: Peki yleyse! diye bard. Size srrm aklayacam. Paralan nereden bulduumu syliyeceim. Bu rezaleti ortaya dkeceim, tek sonradan sizi de kendimi de sulamayaym, diye. Nikolay Parfenovi garip, sevinli ve duygulu bir sesle: Hem bana inann Dimitriy Fiyodorovi, inann ki, $u anda imdi gerekten itenlikle ve tam olarak yapacanz her aklama sonradan durumunuzu hafifletmek bakmndan snrsz bir etki yapacaktr, hatta bundan baka... KARAMAZOV KARDELER 69 Ama savc masann altndan onu hafife aya ile drtt. Bunun zerine Nikolay Parfenovi tam zamannda sustu. Zaten dorusunu sylemek gerekirse Mitya onu dinlemiyordu. VII MTYA'NIN BYK SIRRI ISLIKLAMA Mitya, ayn heyecan iinde: Baylar, diye sze balad. Bu paralar... imdi tam olarak aklamak istiyorum... Bu paralar benimdi! Savc ile sorgu yargcnn yzleri uzam gibi oldu. Hi de bunu beklemiyorlard. Nikolay Parfenovi: Nasl oluyor da sizin oluyor, diye kekeledi. Kendi ifadenize gre daha saat bete bile... Eeee, Allah kahretsin o gn de, o saat bei de, aklamalarm da! bunda deil ki! Bu paralar benimdir! Benim! Daha dorusu alm olduum bir parayd... Bu bakmdan benim deildi. aldm, kendi elimle aldm bir parayd... topu topu bin be yz ruble kadard. Onlan hep yanmda bulundururdum, btn o sre boyunca yanmda tadm... Peki ama nerden aldnz onlar? Birisinin boynundan aldm, baylar! te u boyundan, kendi boynumdan... Bu paralar bir beze dikilmi olarak boynumda tayordum. oktandr, bir aydr onlar utan duyarak, bunun rezilce bir ey olduunu bilerek boynumda tayordum. Peki onlar kimden... alp da kendinize mal ettiniz? Yani aldnz demek istiyorsunuz. Sznz ak syleyiniz. Evet, kendimi onlar alm sayyorum! Oysa dorusunu isterseniz onlar gerekten, sadece kendime mal etmitim, yani el koymutum... Ama bence gene de alm saylrm onlar. Hele dn akam, dn akam artk bu paralar bsbtn alnm oldu... Dn akam m? Ama siz demin onlar bir ay nce... ettiinizi sylediniz!70 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 71 Evet, ama babamdan almadm. Babamdan deil! Merak etmeyin, babamdan almadm onlar. Ben bu paralar Ondan aldm. zin verin de anlataym. Ama szm kesmeyin. Bunlar anlatmak ar geliyor. Bakn... Bir ay kadar nce eski nianlm Katerina vanovna Verhovtzeva beni yanna ard... Onu tanyorsunuz deil mi? Tabi, tanmaz myz? Biliyorum tandnz. ok yksek ruhlu, en yksek ruhlu insanlardan biridir o. Ama benden oktandr nefret ediyordu. Evet, oktan, oktan... Hem de hak etmitim, hak etmitim onun bu nefretini! Sorgu yargc: Katerina vanovna'dan m sz ediyorsunuz? diye hayretle sordu. Savc da mthi bir hayretle gzlerini Mitya'ya dikmiti. Ah, ne olur onun adn bu ie kartrmayn! Bu iste onun adndan sz ettiim iin alan biriyim. Evet, onun benden nefret ettiini gryordum... oktandr farketmitim bunu. Daha ilk gnnden, orada, benim kira ile oturduum evde olup bilen eyler srasnda... Ama bu kadar yeter, yeter. Bunu renmeye bile lyk deilsiniz. Bunu anlatmaya hi lzum yok. Yalnz unu anlatmalym... Katerina vanovna beni bir ay nce yanna ard, bana bin ruble vererek, bunlar kz kardeine ve Moskova'da bulunan bir akrabasna gndermemi istedi. (Sanki kendisi bunu yapamazrru gibi!) Ben ise... Bu gerekten hayatmn uursuz bir annda olmutu. Benim... Yani ksaca syliyeyim, benim bir bakasn, onu, imdiki sevgilimi, u anda sizin elinizde bulunan, aada oturan Gruenka'y sevmeye baladm srada oldu... O zaman Gruenka'y aldm gibi buraya Mokroye'ye getirdim ve burada o uursuz bin rublenin yarsn yani bin be yz rubleyi har vurup harman savurdum. br yars ise yanmda duruyordu. te o harcamadm bin be yz boynumda, tasvir yerine boynumda tayordum, dn ise kdn atm ve onlar da harcadm. Hesaptan geriye kalan sekiz yz ruble imdi sizin elinizdedir Nikolay Parfenovi. Dnk bin be yz rubleden geriye kalan budur. Bir dakika! Bu nasl olur? Bundan bir ay nce burada bin be yz deil, bin ruble harcadnz, bunu herkes biliyor deil mi? __ Kim biliyormu bunu? Kim hesaplam? Birine saydrdm m bunlar? __ Rica ederim! Siz kendiniz herkese o zaman tam bin ruble harcadnz sylemisiniz. Doru, syledim ya! Btn kente syledim. Kentte de herkes ayn eyi sylyordu. Herkes yle sanyordu. Burada, Mokroye'de bile bin harcadm sylyorlard. Ama gene de ben o zaman bin deil, bin be yz rubleyi savurdum. br bin be yz rubleyi bir kda sarp diktim. te i byle oldu baylar, dn elimde olan paralar bunlard... Nikolay Parfenovi: Bu hemen hemen harikulade bir ey... diye sylendi. Sonunda savc: zin verirseniz, unu sormak istiyorum, dedi. Bu durumu yani o bin be yz rubleyi daha o zaman bir ay nce yannzda brakm olduunuzu hi kimseye akladnz m?

 Hayr, hi kimseye sylemedim. Garip ey, gerekten hi kimseye sylemediniz mi? Hi kimseye, hi ama hi kimseye. Peki, o halde, bu susuunuz neden ileri geliyor? Bunu byle bir sr olarak herkesten saklamaa sizi ynelten nedir? daha ak konuaym: sonunda srrnz bize akladnz, sizin deyiminizle o kadar ayp olan eyi bize sylediniz... Geri aslna baklrsa ve tabi baka sularla kyaslanrsa, bu davran, yani bakasna ait olan bin rubleye el koyu (ki bu muhakkak geici bir eydi) bence, ne olursa olsun, sadece dncesizce bir harekettir. Hi de o kadar utan verici bir ey deildir, hele karakteriniz gznnde bulundurulunsa... Haydi, diyelim ki, kstaha bir davrant, kabul... ama kstaha bir davran baka, ayp bir davran bakadr. Yani demek istiyorum ki bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuz o bini bu ay iinde harcadnz, zaten siz bu konuda bir aklamada bulunmadan nce de, herkes tahmin diyordu. Ben bile bu uydurmay iittim... Hatta Mihayl Makarovi de iitti bunu. Bu bakmdan bu artk bir uydurma ol-ttiaktan kt, btn kentin aznda olan bir dedikodu haline Seldi. Bundan baka, yanlmyorsam, siz kendiniz de bunu iti-raf etmisiniz... yani paralar bayan Verhovtzeva'dan alm olduunuzu... Bu yzden sizin imdiye dek, daha dorusu u kadar, sylediinize gre o paradan o bin be yz ruble-72 KARAMAZOV KARDELER yi ayrm olduunuzu olaanst nemi olan bir sr olarak saklamanza ve bu srra ayrca mthi bir korku duygusu eklemenize, atm kaldm... Byle bir srrn aklanmasnn size bu kadar znt ektirmesi inanlacak ey deil... Daha bun-dan biraz nce burada o srr aklamaktansa krek mahkmu olmaa raz olduunuzu bararak sylyordunuz... Savc sustu. Kendisini fazla heyecana kaptrmt. Cannn skldm, neredeyse fkelenmek zere olduunu saklayamam ve iinde biriken duygulan, szlerin dzgnlne nem vermeden, balantsz, hemen hemen karmakark bir ekilde ortaya dkmt... Mitya, kesin bir tavrla: Ayp olan, o bin be yz rubleyi almam deil, onlar o bin rubleden ayrm olmamdr, dedi. Savc, sinirli sinirli gld: Canm bunun ayb nerede? dedi. Kstaha el koyduunuz bin rubleden kendi ihtiyalarnza gre yarsn ayrmanzda utanlacak ne var? Asl nemli olan bin rubleye el koymanzdr, onlar u ya da bu ekilde kullanm olmanz deil. Sras gelmiken soraym, neden bu karar verdiniz, yani bu parann yansn neden ayrdnz? Bunu hangi amala yaptnz bize aklayabilir misiniz? Mitya: Ah haklsnz baylar! Evet, iin asl z de ite bu amata! diye bard. Ben bu paray, alan biri olduum iin ayrdm. Yani baz hesaplar yaptm. Bu ite hesap yapmak ise, alaklktan baka bir ey deil... stelik bu alaka i tam bir ay srd! Bundan bir ey anlalmyor. Size hayret ediyorum. Ama, belki de gerekten daha pek anlalabilecek ekilde konuamyorum. Bakn, szlerimi dikkatle izleyin: diyelim ki namusuma gvenilerek bana verilmi olan bin rublenin hepsini burada elenerek har vurup harman savurdum, ertesi gn de ona gidip: Katya ben bir su iledim, senin bin rubleni elencede har vurup harman savurdum diyorum. Bu nasl bir davran olurdu? yi bir ey mi? Hayr, iyi olmazd... erefsizce, alaka bir ey olurdu. Ben de hayvann biri, bir hayvan gibi kendisini tutmasn bilemeyen bir insan olurdum yle deil mi? Ama ne de olsa, hrsz saylmazdm deil mi? Bu durumda bana, dogKARAMAZOV KARDELER 73 rudan doruya bir hrsz diyemezdiniz. Kabul edin ki byle olurdu. Elenmi, paray har vurup harman savurmu ama almam olurdum! imdi daha ok krl olan bir baka rnek vereyim. Szlerimi dikkatle izleyin, yoksa gene ne syleyeceimi arrm... Nedense bam dnyor... her neyse, gelelim ikinci olaya: diyelim ki, burada o binden yalnz bin be yzn, yani yarsn savuruyorum. Ertesi gn de parann sarf etmediim yansn gidip ona gtryorum: Katya, unlar benden al, ben adi herifin, dncesiz alan biriyim, parann bu yansn al, nk br yansn elencede harcadm, demek ki bunu da harcayacam, iyisi mi kazaya uramasn! diyorum. Byle bir ey yapm olsaydm, ne olacakt? O zaman bana istediinizi syleyebilirdiniz, hayvann biri, adi herifin biri olduumu sylerdiniz, ama bana hrsz diyemezdiniz, kesin olarak hrsz diyemezdiniz bana! nk muhakkak ki, hrsz olan bir adam parann yarsn geri gtrmezdi. Onu kendisine saklard. Katya parann yarsn bu kadar abuk getirdiimi grnce: Madem bunu getirdi, demek ki br paray da, geri kalan da, elencede harcadklarn da geri getirecek. Btn mrnce aryacak, alp aba-lyacak ama sonunda bu paray bir araya getirip bana geri verecek diye dnecekti. Bylece ben belki de adi herifin biri olacaktm ama hrsz saylmayacaktm. Ne derseniz deyin, yle olsayd bana hrsz diyemezdiniz. Savc, souk bir tavrla glerek: Diyelim ki, arada bir fark var, dedi. Yalnz gene de bunda kaderinizi deitirecek kadar nemli bir fark grd-hayret etmemek elden gelmiyor. Evet, ite byle uursuz bir fark gryorum; Her insan aIaka davranabilir, hatta herkeste alaka bir yn vardr. a ancak alaklkta en alt basamaa dm biri hrsz olabilir. Her neyse, ben bu incelikleri belirtmesini bilemiyorum... Yalnz hrsz, alaklk eden bir adamdan daha adidir; ben bu kandaym. Dnn bir kere: paray tam bir ay zerimde tayorum, her gnn sabahnda onu geri verebilirim, verdim mi de artk adi bir insan saylmam. Ama ite bir trl karar veremiyorum, dva burada! Her gn, bunu yap-yapmaya zorlayarak: Karar versene, karar versene, adi herif! diye durmadan tekrarladm halde, tam bir ay boyunca bu74 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 75

karar bir trl veremedim. te asl problem bu! Ne dersiniz, sizce doru bu mu? Doru mu, ha? Savc, ar bal bir tavrla: Diyelim ki, pek o kadar doru bir ey deil. Bunu pekl anlyorum ve bu konuda sizinle tartmyorum, diye karlk verdi. Hem genel olarak byle ince konular ve ayrntlar bir tarafa braksak da, ltfen gene asl konuya dnsek daha iyi olmaz m? Asl mesele unda: Bu konuda size soru sorduumuz halde, siz hl bize balangta o bin rubleyi neden byle ikiye ayrdnz, yani yarsn harcayp, yarsn neden sakladnz sylemediniz? Bu paray neden sakladnz, bu ayrm olduunuz bin be yz rubleyi nerede harcamak istiyordunuz? Bu soruda srar ediyorum, Dimitriy Fiyodorovi. Mitya, elini alnna vurarak: Ha, evet, gerekten yle! diye bard. zr dilerim. Sizi zyorum ve en nemli olan aklamyorum. Aklasay-dm her eyi bir anda hatrlardnz. nk asl utanlacak ey, ite o amatadr, o amata! Bakn, bu ite len ihtiyar babam suluydu. Kendisi hep Agrafena Aleksandrovna'y batan karyordu, ben de onu kskanyordum. Sanyordum ki, Agrafena Aleksandrovna onunla benim aramda kararszlk iinde bocalyor. te byle bir durumda kendi kendime: Peki, birden kararn verirse, beni zmekten vaz geerek birden bana: Onu deil seni seviyorum, beni dnyann ta br ucuna gtr! derse, ne yaparm? diye soruyordum. Oysa elimde sadece iki tane, iki grivennikten baka para yoktu. Bu durumda onu hangi parayla gtrebilirsin? Ne yaparsn? Byle bir ey oldu mu, mahvoldum, demektir, diyordum. Tabii, o zamanlar onun nasl bir kadn olduunu bilmiyordum, anla-myordum. Sanyordum ki, ona para lzm ve fakirliimden tr beni hi bir zaman balamayacaktr. te bu yzden, sinsi sinsi o binin yarsn bir yana ayrdm. Hem de serinkanllkla, iimden hesap ederek, daha imeye balamadan nce, ine iplikle bu paralar bir bezin iine diktim. Diktikten sonra da geri kalan paray elence iin sarfetmek zere yola koyuluyorum! Hayr ne derseniz Jeyin, bu alaka bir davrantr! imdi anlyor musunuz? Savc yksek sesle gld. Soru hkimi de kahkahalarla glmeye balad. Nikolay Parfenovi Hi... Hi... Hi... diye glerek: __Bence btn paray harcamaktan kendinizi alkoyarak hem ahlkl hem de akllca davranm oldunuz! dedi. Byle yapmanzdan ne kar? Paray alm olduum ortaya kar. Anlatmak istediim de bu! Hay Allah! Bunu anlamamanz beni dehet iinde brakyor! Gsmde bezin iine sarlp dikilmi olan o bin be yz rubleyi tadka, sabah akam kendi kendime Sen hrszsn, sen hrszsn! diyordum. Btn bu ay iinde onun iin edepsizlik ettim zaten, onun iin meyhanede dvtm, onun iin babama dayak attm, hep bunlar kendimi hrsz olarak hissettiim iin yaptm! Kardeim Alyoa'ya bile bu bin be yz rubleyi sakladm aklayamadm! O derece kendimi alalm, adilemi hissediyordum! Ama unu da bilin, ki, o paralar tadm srece gene her gn, her saat kendi kendime: Hayr Dimitriy Fiyodorovi! Dur bakalm, belki daha hrsz deilsin! diyordum. Neden mi? nk her gn, Ertesi gn o bin be yz rubleyi gidip Katya'ya geri verebilirsin diyordum kendi kendime. te, boynumdaki o beze dikili paray ancak dn, koparmaya karar verdim. O ana kadar buna cesaret edemiyordum. Bunu yapar yapmaz da, hemen o anda artk tam anlamyla ve itiraz kabul etmez bir ekilde hrsz oldum. Hem hrsz, hem de mrmn sonuna kadar erefsiz olarak yaayacak bir insan oldum! Neden m? nk o boynumdan kopardm bezle birlikte Katya'ya gidip Ben adi bir adam deilim, hrsz deilim! demek iin beslediim umudu da iimden skm oldum! imdi anlyor duunuz? Anlyor musunuz ne demek istediimi? Nikolay Parfenovi: Peki, neden bu karar tam da dn akam verdiniz? szn kesti. Neden mi? Sormanz bile gln: nk kendimi l-mahkm etmitim! Sabahn beinde, burada, gn doarken lecektim: Ha alak bir insan olarak lmm, ha soylu insan olarak benim iin hepsi bir! diye dnyordum. ite yle anlalyor ki, hi de hepsi bir deil! nanr baylar? Bu gece bana en ok znt veren ey, ihtiyar ua ldrm olmam ve Sibirya'ya srlme tehlikesi ile kar karya gelmem, deildi; stelik bu srgn tehlikesi ne zaman karma kmt? Sonunda akma kavutuum ve cennet kaplarnn bana yeniden ald anda! Ah, geri bu bir76 KARAMAZOV KARDELER da beni zyordu ama, o kadar deil. Bu i boynumdakl paralar eninde sonunda koparp harcadm dnmek ve bylece artk tam anlamyla bir hrsz olduumu kavramak kadar zmemitir beni! Ah baylar, size yreim kan alayarak tekrar ediyorum: Bu gece pek ok ey rendim! rendim ki be- i-nim iin yalnz alak bir insan olarak yaamak deil, alak j olarak lmek de imknsz bir ey... Hayr baylar, insan erefli '' bir varlk olarak lmeli! Mitya sararmt. Yznde bitkin ve km bir hal vard. Buna ramen son derece heyecan iindeydi. Savc yumuak bir tavrla, hatta zntsn paylar gibi: Sizi anlamaya balyorum Dimitriy Piyodorovi, diye szlerini uzata uzata karlk verdi. Ama siz ne derseniz deyin, bence btn bunlar sinirlerinizin bozuk olmasndan ileri geliyor... Sizin sinirleriniz hasta! bunda! Ayrca, hemen hemen tm bir ay boyunca ou kadar znt ekecek yerde, neden gidip de o bin be yz rubleyi, onlar size vermi olan hanma gtrmediniz ve artk ona her eyi akladktan sonra neden bize bu kadar feci olduunu sylediiniz o zamanki durumunuzu gznnde bulundurarak normal olarak akla ilk gelen eyi denemediniz? Yani niin elinizi vicdannza koyarak, ilediiniz hatalar akladktan sonra masraflarnz karlamak iin gereken paray gene ondan istemediniz? Muhakkak ki, o hanm ok vicdanl olduu iin, duyduunuz derin znty grerek size olumsuz bir karlk vermezdi, hele karlnda bir vesika ya da tccar Sam-sonov ile bayan Hohlakova'ya teklif etmi olduunuz salam garantiler gibi bir garanti vermi olsaydnz. Bu garantiyi imdiye dek, deeri olan bir ey sayyordunuz deil mi? Mitya birden kzard. Kulaklarna inanamyormu gibi bir tavrla savcnn gzlerinin iine bakarak fke ile: Canm, beni bu derece alak m sanyorsunuz? diye sordu. imdi arma sras savcya gelmiti: inann ki, cidd sylyorum... Neden cidd olmadm sanyorsunuz?

 Olur mu yle ey! Bunu yapsaydm dnyann en byk adilii olurdu! Beni ne kadar zdnz biliyor musunuz baylar? Ama madem istiyorsunuz ne yapaym? Artk siz iimde dmlenen en kt duygulan bile aklyorum. YalKARAMAZOV KARDELER 77 niz bunu, gene sizi utandrmak iin yapyorum. Siz de insan duygularnn ne kadar alaka bir tertip iine girebildiine hayret edeceksiniz. unu bilin ki, ben de daha nce byle bir tertip yapmay, evet evet, demin sz ettiiniz o tertibi yapmay dndm bay savc! Evet, baylar, bu uursuz ay iinde benim de aklma ayn dnce geldi. O kadar ki, az kalsn Katya'ya gitmeye karar verecektim. O derece alal-mtm! Ama ona gidip kendisine ihanet etmi olduumu aklamak iin ihanetimi gerekletirmek, yani onu yerine getirmek iin yapacam masraflar karlayacak paray gene ondan, Katya'dan yalvararak istemek (yalvarmak diyorum, iitiyorsunuz, yalvarmak!) sonra da bir baka kadnla, ona rakip olan, en ok nefret ettii ve gururunu yaralam olan bir kadnla kamak... Rica ederim, siz ldrmsnz, bay savc! ldrmasna ldrmadm, yalnz herhalde, heyecandan pek dnemedim... o dediiniz kadnca kskanlk konusunu... Eer gerekten ileri srdnz gibi iin iinde bir kskanlk olmas mmkn olsayd... ho belki de iin iinde buna benzer bir ey olmutur... Savc, bunu hafife glerek sylemiti. Mitya, mthi bir fkeyle yumruunu masann zerine indirdi. Ama bu artk ylesine bir alaklk olurdu ki! diye bard. ylesine pis, ylesine tiksindirici bir i olurdu ki, artk ne diyeceimi bilemiyorum! Hem biliyor musunuz ki, bunu yapsaydm, o bana bu paray verirdi! Tek benden intikam alsn diye! intikamn tadn duysun diye. Benden nefret ettii iin verirdi bu paray! nk onun da ruhunda yanan bir cehennem vardr ve fkesi mthi olan bir kadndr! Bana gelin- ben verecei paray alrdm. Ah! Alrdm, alrdm... Ondan sonra da artk btn mrmce... Aman yarabbi! zr dilerim baylar, ok baryorum, nk bu dnce daha ok ksa bir sre nce, gn nce, tam Lyagaviy ile uratm gece, sonra da dn akam, evet dn, btn gn sresince zihnimden hi silinmedi. Bunu hatrlyorum. Ta o olay mey-dana gelinceye kadar... Silinmedi zihnimden. Nikolay Parfenovi merakla: ~- Hangi olay? diye sze karacak oldu. Ama Mitya, ne dediini duymad. Somurtkan bir tavrla: Size korkun bir aklamada bulundum, diye szne etti. Bu bakmdan, ona gereken deeri verin sayn78 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 79 baylar. Hem bu aklamaya gereken deeri vermek yeterli deil, onu yalnz deerlendirmekle kalmayn! Ona apayr yksek bir deer verin! Eer bunu yapmazsanz, eer bu da yrei-nizi sarsmadan kulaklarnzn dibinden geip giderse, o zaman aktan aa beni hie sayyorsunuz demektir baylar. Size bu kadar sylerim ite! yle bir ey olursa, sizin gibi adamlara bunu aklamadm diye utancmdan lrm! Evet kendimi tabanca ile vururum! Ne yazk ki daha imdiden gryorum ki bana inanmyorsunuz! Sonra artk korku ile:. Ne oluyor? Bunu da m zapta geirmek istiyorsunuz? diye sordu. Nikolay Parfenovi hayretle ona bakyordu: Evet, demin sylediinizi, yani son dakikaya dek, hl bayan Verhovtzeva'ya gidip bu paray ondan istemeyi dndnz... nann, bu bizim iin ok nemli bir aklama, Dimitriy Fiyodorovi, yani btn bu olayla ilgili olarak... Hem daha ok sizin iin, daha ok sizin iin nemli bir ey bu. Mitya, kollarn iki yana iddetle vurarak: Rica ederim baylar, hi deilse bunu yazmayn, utann! Dorusunu sylemek gerekirse, karnzda yreimi paralayarak ikiye ayrdm, siz ise frsattan istifade ederek parmaklarnz, o yrtlm olan iki parann iinde dolatryorsunuz... Aman yarabbi! Umutsuzluk iinde, elleri ile yzn kapad. Savc: Canm bu kadar endie etmeyin Dimitriy Fiyodorovi! dedi. imdi zapta geirilen her eyi size okuyacaz. Bunlar dinledikten sonra kabul etmediiniz bir ey varsa, syleyeceiniz szlere gre deitiririz. imdi ise size nc kez olarak, kk bir sorguyu tekrarlayacam: Bir kez bez parasna sarp diktiiniz bu paralardan gerekten hi kimseye, ama hi kimseye sz etmediniz mi? Size unu syleyeyim ki, bunu dnmek hemen hemen imknsz bir ey olarak g-rnyor. Hi kimseye, hi kimseye! dedim ya. Aksini sylerseniz, demek ki szlerimden hi bir ey anlamadnz! Beni ra~ hat brakn! Rica ederim, bu konuyu aa kavuturmamz gerekiyor, hem de bunu ok daha nce yapmak gerekirdi. imdi kendiniz bir dnn: Belki on kiinin alm olduumuz ifadelerine gre, siz kendiniz o bin rubleden herkese sz etmi, hatta bunlar harcadnz orada burada yksek sesle sylemisiniz: binden sz etmisiniz, bin be yzden deil! Bundan baka dnk paralan ortaya kardnz vakit de gene birok kiiye, tekrar bin ruble ile gelmi olduunuzu sylemisiniz. Mitya: On kiinin deil, yzlerce kiinin, iki yz kiinin ifadesini alsanz ne kar? Belki iki yz kii, belki de bin kii is.it-mitir bunu! Grdnz m ya? Hepsi, hepsi tanklk ediyorlar. Bu hepsi sz bir ey ifade etmiyor mu size? Hi bir ey ifade etmiyor. O zaman yalan sylemitim. Onlar da, hepsi, szlerimi tekrarlayarak yalan sylediler. Canm, neden byle yalan sylemek ihtiyacn duydunuz? Yalan olduunu sylyorsunuz ya. Ben ne bileyim Allah akna? Belki de bbrlenmek iin... Laf olsun diye... Bak ne kadar ok para yedi desinler diye... Hatta belki de o beze diktiim paralan unutmak iin... Evet, asl bu yzden... Hay Allah kahretsin... Ka kezdir

bana hep bu soruyu soruyorsunuz! Yalan syledim diyorum ya! Bitti ite. Bir kez yalan syledikten sonra, artk dzeltmek istemedim, insan bazan durup dururken neden yalan syler? Savc, etkileyen bir sesle: Bir insann durup dururken neden yalan sylediini kestirmek ok zor bir ey, dedi. Yalnz o muska gibi dediiniz ey, boynunuzda tadnz o bez paras byk myd? Hayr, byk deildi. rnein bykl ne kadard? Bir yz rublelii ikiye katlayn, bykl ite o ka-darfl. olmaz Geriye kalm kk paralarn gsterseniz daha iyi m? Herhalde zerinizde bir yerde paralar vardr. Eee... Allah kahretsin! Ne biim samalklar bunlar? bileyim, nerededir paralar? Rica ederim bize unu syler misiniz: O bez parasn80 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 81 ne zaman, nerede boynunuzdan kardnz? Kendi ifadenize gre, eve uramadnz deil mi? Fenya'dan kp Perhotin'e gidiyordum ya, ite yolda boynumdan kopardm o bezi. inden de paralar kardm. Karanlkta m yaptnz bu ii? Bunu yapmak iin mum gerekli miydi? Bir anda, parmamla koparverdim ite! Elinizde makas olmadan, sokak ortasnda ha? Galiba meydann orada. Makasa ne gereklilik vard? Zaten rk bir bezdi! Hemencecik yrtld. Sonra o bezi ne yaptnz? Orackta atverdim. Nereye attnz? Meydana canm. Zaten her ey meydanda oldu! Ne bileyim ben meydann neresinde? Hem bunu ne diye soruyorsunuz? Bu ok nemli bir ey Dimitriy Fiyodorovi: Eya olarak bulabileceimiz tm deliller sizin lehinizedir. Nasl oluyor da anlamak istemiyorsunuz? Bir ay nce, bu paray o bezin iine dikmenize kim yardm etti? Hi kimse yardm etmedi, kendim diktim. Siz diki bilir misiniz? Askerlik yapm adam diki bilir. Hem bu i ustalk falan da istemez. Kuma nereden buldunuz? Yani o bezi, paralan iine diktiiniz bezi nereden buldunuz? Benimle alay etmiyorsunuz deil mi? Ne mnasebet! imdi akann sras m, Dimitriy Fiyodorovi! Hatrlamyorum bezi nereden aldm. Bir yerden al-mmdr. insan bunu hatrlamaz olur mu? Vallahi hatrlamyorum! Belki de amarmdan bir para yrtmmdr. ok enteresan! Belki de yarn evinizde iinden o paray yrttnz ey, her neyse, diyelim ki, o gmlek bulunur. O bez nedendi? Pamuklu muydu, keten miydi? Ne bileyim ben nedendi? Durun... Galiba onu hi bir yerden yrtmadm. Basmadand... Evet... Galiba paralan ev sahibi kadnn balnn (*) iine diktim. Ev sahibinizin bal ime mi? Evet, ondan yrtmtm onu. Nasl yrtmtnz? Bakn. Gerekten yle oldu. imdi iyice hatrlyorum. Bir gn bez lzm olmutu, ben de bir balk yrttm. Belki de mrekkep kalemimi smek iin. Gizlice alverdim. nk zaten ie yaramayan bir bezdi. Paralan odamda yerlerde srnyordu. te o bin be yz rubleyi onun iine diktim... Galiba yle oldu, evet. Paray o bez baln iine diktim. Zaten basmadan yaplm berbat bir eydi, belki bin kez ykanmt. Bunu da artk kesin olarak hatrlyorsunuz, yle mi? Kesin olarak m, deil mi bilemem. Bana yle geliyor, galiba baln iine diktim. Hem yle de olmasa, vz gelir bana! Eer yle ise, hi deilse ev sahibeniz kendisine ait olan o eyi ortadan yok olduunu hatrlayabilirdi deil mi? Hayr, hi de hatrlamad, onu aramad bile! Eski bir bezdi diyorum size, eski psk bir bez, be paralk deeri yoktu. Peki, ineyi iplii nereden aldnz? Mitya, sonunda kzd: Burada kesiyorum, artk bir ey sylemek istemiyorum. Yeter! Gene de o... Dikili bez parasn meydann neresine attnz byle bsbtn aklnzdan karmanz da garip. Mitya, alayl alayl gld: Canm, emredin yarn meydan sprsnler, belki bulursunuz. Sonra bitkin bir sesle: Yeter baylar! Yeter! dedi. Aka gryorum ki, bana inanmadnz! Hi bir szme, be paralk nem vermediniz. Ama su sizde deil, ben de, bunlar ileriye srmemeliy-dim! Ne diye, ne diye srrm aklayarak kendimi kk drdm sanki! Sizin iin bunlar bir alay konusu, gzlerinizden anlyorum bunu. Beni buna siz srklediniz bay savc! C) Balk: O zamanlar hanmlarn kulland balklardan.82 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 83 imdi kendinize zafer arklar syleyin eer bunu yapabilir, seniz... Allah belnz versin! Celltlar!... Ban nne edi, elleriyle yzn kapad. Savc ile sor-gu yargc susuyorlard. Bir dakika sonra Dimitriy bam kaldrarak bo baklarla onlara bakt. Yznde artk son kerteye gelmi, giderilmesi imknsz bir umutsuzluk vard, Garip bir tavrla susuyor, kendini yitirmi gibi oturuyordu, Bu arada, ii sona erdirmek gerekiyordu: Hi ertelemeden tanklarn sorgusuna geilmeliydi. Artk sabahn sekizi olmutu. Mumlar da oktan sndrlmt. Sorgu sresince odaya girip km Mihayl Makarovi ile Kalganov, bu sefer gene birlikte kmlard. Savc ile sorgu yargcnn da ar derecede yorgun bir hali vard. Balayan sabah ktyd, Tm gk bulutlarla rtlyd ve bardaktan boanrcasna yamur yayordu. Mitya, hi bir ey dnmeden pencerelere bakyordu. Birden Nikolay Parfenovi'e: Pencereden dar bakabilir miyim? diye sordu. br: Hay hay, istediiniz kadar bakabilirsiniz! diye karlk verdi. Mitya, kalkp pencereye yaklat. Yamur pencerenin kk, yeile alan camlarn dvp duruyordu. Pencerenin tam altnda pis bir yol, daha ilerde yamurun loluunda dizi dizi, kara fakir ve irkin izbeler grnyordu; yamurda daha da kararm, daha da fakir bir halleri vard. Mitya Altn sal, Febs' ve onun ilk klar altnda nasl tabanca ile intihar etmeyi dndn hatrlad. Alayl alayl glmseyerek: Byle bir sabah o i iin daha iyi olurdu! diye dnd ve birden elini aa doru sallayarak, celltlara doru dnd: Baylar! diye bard. Artk mahvolduumu gryorum, ama o ne olacak? Bana syleyin o ne olacak? Yalvarrm size syleyin, yoksa o da benim gibi mahv m olacak? Ama o susuzdur, dn her eyden ben suluyum diye bard vakit ne sylediini kendi de bilmiyordu. Onun hi eyde eyde suu yoktur! Sizinle burada otururken btn gece iim iimi yedi... Acaba imdi onu ne yapacanz bana syleyemez misiniz? Savc, belli bir acele ile hemen: Bu konuda iiniz rahat etsin, Dimitriy Fiyodorovi. il ellendiiniz hanm herhangi bir ekilde rahatsz etmek iin henz elimizde hi bir nemli neden yok. yle tahmin edi-' yorum ki, iin bundan sonraki gelimesi srasnda da ayn ey olacak... Bu bakmdan elimizden ne gelirse, onun iin yapacaz: iniz rahat etsin. Teekkr ederim baylar! Zaten her eye ramen drst ve hak gzetir insanlar olduunuzu biliyordum. Beni bir ykten kurtardnz... Eh, imdi ne yapacaz? Ben hazrm. Evet, biraz acele etmemiz gerekiyor. i ertelemeden tanklarn sorguya ekilmesine gemeliyiz. Btn bunlar da, muhakkak sizin yannzda olmal, bu yzden de... Nikolay Parfenovi savcnn szn keserek: nce bir ay isek olmaz m? Bana yle geliyor ki, artk bunu hak ettik. Aada hazr ay varsa (ki Mihayl Makarovi de her halde keyif ay imek iin gitmiti) birer fincan ay iilmesine, sonra da ie devam ederek sonuna dek gtrmeye karar verildi. Asl kahvalt ise yannda mezesi ile birlikte daha serbest bir saate braklacakt. Aada gerekten hazr ay bulundu ve hemen yukanya gnderildi. Mitya, Nikolay Parfenovi'in nezaketle kendisine ikram ettii bir bardak ay nce reddetti, ama sonradan kendisi istedi ve kana kana iti. Genel olarak alacak derecede bitkin grnyordu. Oysa aslan gibi kuvvetli olduuna gre, bir geceyi sabaha kadar elenerek geirmesi, hatta en iddetli sarsntlardan gemesi ona ne yapabilir? diye dnlebilirdi. Ama kendisi de otur-' maya bile gc olmadn, zaman zaman evresindeki tm eyalarn kaymaya, gzlerinin nnde dnp durmaya baladn hissediyordu. Biraz daha srerse, herhalde sayklamaya balayacam diye dnd. VIII TANIKLARIN FADELER BEBE Tanklarn sorgusu balad. Ama artk hikyemizi, imdiye kadar yaptmz gibi tm ayrntlar vererek devam et-z. Bu yzden, Nikolay Parfenovi'in artlan her84 KARAMAZOV KARDELER tana, vicdanna dayanarak ve geree uygun bir ekilde ifade vermesi gerektiini, sonradan da verdii bu ifadeyi yemin ederek tekrarlamak zorunda kalacan nasl ima etmi olduunu anlatmadan geeceiz. Her taraftan nasl ifadesinin zaptn imzalamasn istendiini ve buna benzer eyler zerinde de durmayacaz. Yalnz bir tek eyi belirtelim: Sorguya ekilenlerin dikkatini en nemli noktann zerinde topluyor-lard. Bu da hep o bin ruble sorunuydu. Daha dorusu Dimitriy Fiyodorovi buraya, Mokroye'ye bir ay nce, ilk geliinde yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi olduu ve ikinci lemi yapt vakit, gene yannda bin mi yoksa bin be yz ruble mi bulunduu soruluyordu. Ne yazk ki, verilen tm ifadeler, hepsi Mitya'nn karna aykr idi. Bir tanesi olsun, onu savunmuyordu. Hatta baz ifadeler Mitya'nn vermi olduu ifadeye tamamen kart ve hemen hemen artc yeni faktrler ortaya atmt. lk olarak Trifon Borisovi sorguya ekildi. Kendisini sorguya ekenlerin karsna iinde en ufak bir korku duymadan, aksine sulandrlana kar sert, somurtkan ve fkeli bir tavrla kt. Bylece karsndakilere son derece doru syleyen, haysiyetine dkn bir adam olarak grnd. Arbal bir tavr takmyor, az konuuyor, kendisine soru sorulmasn bekliyor, dnerek ve kesin bir ekilde karlk veriyordu. Hi kararszlk gstermeden kesin bir tavrla bir ay nce, bin rubleden daha az bir para harcanm olamayacan, burada bulunan tm kyllerin Mitriy (*) Fiyodoroviin kendisinden elinde bin ruble olduunu iittiklerine dair ifade vereceklerini syledi. Yalnz ingenelere bile dnyann parasn verdiler. Yalnz onlara bile herhalde bir rubleden fazla dmtr. dedi. Mitya, somurtkan bir tavrla: Belki be yz bile vermemiimdir, dedi. Yalnz o zaman saymadm, sarhotum, keke saysaydm... imdi srt perdelere dnk olarak yan oturuyor, sylenenleri somurtkan bir tavrla dinliyordu. zgn, yorgun bir hali vard. Sanki: Eeeh, istediiniz gibi ifade verin, artk hi bir eyin nemi yok! der gibiydi. Trifon Borisovi, kesin bir tavrla szn yalanlad. KARAMAZOV KARDELER

85 (*) Mitriy: Mitya isminin deiik ekil. Onlara bin rubleden fazla harcamsnzdr Mitriy Fiyodorovi! dedi. Bouna savurdunuz paralar! Onlar ise o savurduklarnz kaldrp alyorlard. Zaten bunlar insann gznden srmeyi alan hrsz, dolandrc adamlardr. Kovduk onlar buradan! Yoksa kendileri gelip ifade vererek sizden ka para kopardklarn sylerlerdi. O zaman elinizde bir sr para bulunduunu kendi gzmle grdm. Saymasna saymadm, bana saydrmadnz, bu konuda haklydnz. Ama gz karar ile syleyebilirim, hatrlyorum ki, bin be yz rubleden ok daha fazlayd... Bin be yz ruble de neymi! Biz de mrmzde para nedir grdk, bu konuda sz sahibiyiz... Bir gn nceki parann miktarna gelince. Trifon Borisovi, artk dorudan doruya Dimitriy Fiyodorovi'in arabadan iner inmez bin ruble getirdiini sylemi olduunu belirtti. Mitya: Artk yeter Trifon Borisovi! diye itiraz etti. Demek sence aka ve kesin olarak bin ruble getirdiimi syledim yle mi? Sylediniz ya Mitriy Fiyodorovi! Andrey'in yannda sylediniz! ite Andrey'in kendisi de burada. Daha gitmedi! Onu artn. Orada, salonda korodakilere ikramlarda bulunduunuz srada ise aktan aa artk altnc binlii de burada braktnz bara bara sylediniz; geen sefer sarf ettikleriniz de hesaba katlrsa, demek yle oluyordu. Stepan ile Semyon da duydular bunu. Sonra Piyotr Fomi Kalganov da o srada yannzda duruyordu, belki onlar da bunu hatrlamlardr... Altn bin ruble harcandna dair verilen ifade sorguya ekenlerin zerinde olaanst bir etki yaratmt. Yeni anlatl hoa gitmiti: , daha alt ediyordu. Demek ki, o zaman bin, imdi de bin daha harcanmt. Hepsi bir araya toplannca alt ediyordu, bu apak bir eydi. Trifon Borisovi'in iaret ettii kyllerden Stepan ile Semyon'u, arabac Andrey'i ve Piyotr Fomi Kalganov'u sorguya ektiler. Kyllerle arabac hi kararszlk gstermeden, Trifon Borisovi'in ifadesini desteklediler. Biradan baka zelde, Andrey'in yolda Mitya ile yapt konuma konusundaki szlerini zapta geirdiler. Sylediine gre, Mitya Ben Dimit-riy Fiyodorovi ldkten sonra nereye gideceim acaba, cen-nete mi yoksa cehenneme mi? Acaba br dnyada balar85 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 87 lar m balamazlar m? demiti. Psikolog ppolit Kirillo-vi tm bunlar dudaklarnda ince bir glmseyile dinledi, sonunda da Dimitriy Fiyodorovic'in ldkten sonra nereye gideceini sorduunu belirten ifadenin de dva ile ilgili deliller arasna katlmasn tledi. artlan Kalganov, isteksiz bir tavrla, kalarn atm olarak, hrnlkla ieri girdi ve savc ile olsun, Nikolay Parfenovi ile olsun, sanki onlar mrnde ilk kez olarak gryormu gibi konumaya balad. Oysa onlarla eskidenberi tanyor ve her gn gryordu. Sze: Bir ey bilmediini, bilmek de istemediini syleyerek balad. Ama alt bin rubleden sz alnca, kendisinin de bunu iitmi olduu anlald. O srada Mitya'nn yannda atakta durduunu aklamt. Ona baklrsa, Mitya'nn elinde ok para vard. Ama bu paralarn miktar iin: Bilmiyorum ne kadard? dedi. Sonra Polonyallarn iskambil'de hile yaptklarn kesin olarak belirtti. Ayrca, tekrar tekrar sorulan sorulara karlk, Polonyallar kovulduktan sonra Mitya ile Agrafena Aleksandrovna'nn arasnn gerekten dzeldiini, hatt gen kadnn kendiliinden Mitya'yi sevdiini sylemi olduunu anlatt. Agrafena Aleksandrovna'dan sanki gen kadn en yksek sosyeteden bir hanmefendiymi gibi ciddi ve saygl bir tavrla sz ediyordu. Bir kez olsun ondan Gruenka diye sz etmeyi kendine yaktrmad. Gen adamn ifade vermekten tiksindii her halinden belli olduu halde. ppolit Kirillovi ona uzun uzun sorular sordu ve Mitya'nn o gece yaad ak hikyesini tm ' ayrntlar ile yalnz ondan rendi. Sonunda delikanly braktlar, o da gizlemedii bir fke ile oradan uzaklat. Polonyallar da sorguya ektiler. Geri onlar bulunduklar kk odada yatmlard, ama tm gece uyuyamam, devlet memurlarnn gelii zerine de, kendiliklerinden, muhakkak onlar da artacaklarn anlayarak abucak giyinmi kuanmlard. eriye biraz korku duymakla birlikte ok cidd bir tavrla girmilerdi. nemlisi, yani ksa boylusunun on ikinci dereceden emekliye ayrlm ve Sibirya'da baytarlk eden bir memur olduu anlald. Soyad Pan Mussyalovi'tiPan Vrublevskiy'in ise serbest olarak alan bir dantist, Kusas bir dii olduu meydana kt. kisi de, odaya girer girmez hemen kendilerini Nikolay Parfenovi'in soru sormasna ramen sorularn karln bir yana ekilmi duran Mihayl Makarovi'e dnerek vermeye balamlard. Belliydi ki, bilmedikleri iin, onu burada en nemli rtbeye sahip ve ef durumunda, bir adam sanmlard. Bu yzden konuurken ikide bir Pane Pulkovniku(*) diyorlard. Ancak birka kez ikaz edildikten sonra ve Mihayl Makarovi'in kendisi onlara bir iki sz syleyince, sorulara karlk verirken yalnz Nikolay Parfenovi ile konumalar gerektiini anladlar. yi, hem de ok iyi Rusa konumasn bildikleri anlald. Yalnz baz szleri yanl sylyorlard. Pan Mussyalovi Grunenka'ya kar olan eskiden duyduu ve imdiki duygularn heyecanla, gururla aklamaya koyulacak oldu. Ama Mitya hemen ileden kt ve karsnda o alan' byle konumasna izin vermeyeceini belirterek barp armaya balad. Pan Mussyalovi hemen dikkati alak kelimesi zerine ekti ve bunu zapta geirmelerini rica etti. Mitya, fkeden deli gibi oldu: Alaksn ya! Alak! Bunu da zapta geirin! Ayrca unu da yazn: -bunun zapta geirileceini bile bile- gene de ite alan biri olduunu bararak sylyorum! diye bard. Nikolay Parfenovi, geri bunu da zapta geirdi, ama bu tatsz olay srasnda takdir edilecek bir igzarlk ve ii idarede beceriklilik gsterdi: Mitya'ya sert bir tavrla ikazda bulunduktan sonra iin romantik yn ile ilgili tm sorular hemen kesti ve abucak esasa geti. Esasta ise panlarn verdikleri ifadede soruturma memurlarnn ar derecede merakn uyandran bir ey vard. O da Mitya'nn Pan Mussyalovi'in bulunduu o kk odada kendisine aradan ekilsin diye bin ruble vermeyi teklif ediiydi; bu parann yedi yz rublesini nakit olarak hemen vermeyi teklif etmiti, geriye kalan iki bin yz rubleyi ise ya-rn sabahleyin kentte- veririm> demiti. stelik erefinin ze-rine yemin ederek o srada Mokroye'de zerinde bu kadar Para bulunmadn sylemi, paralarn kentte olduunu be-

fke ile paray muhakkak ertesi gn vereceini sylememi olduunu ileri srecek oldu. Ama Pan Vrublevskiy ifadesinde srar etti. Zaten Mitya'nn kendisi de bir an dndkten sonra, kalarn atarak herhalde her eyin pan-dedii gibi olduunu, kendisinin o srada heyecan iin(") Polonya dilinde Sayn Albay..88 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 89 de bulunduunu, bu yzden de gerekten yle sylemi masnn ok mmkn olabileceini kabul etti. Savc, bu ifadeye drt elle sarld: Sorgu makam aka anlalyor ki (sonradan belirtildii gibi) Mitya'nn eline geen bin rublenin bir ksm ya da yars, gerektea kentte ya da belki burada Mokroye'de herhangi bir yerde sak-lyd. Bylece Mitya'nn elinde yalnz sekiz yz rublenin bu-lunmu olmas gibi, sorgu makam iin nazik bir sorun da akla kavuturulmu oldu. Oysa bu o zamana kadar geri tek olarak ileri srlebilen ve olduka nemsiz olan, ama ge-ne de bir bakma Mitya'nn lehine olan bir delildi. imdi ise onun lehine olan bu tek delil de elinden alnm oluyordu. Savc, kendisine, Madem yannzda ancak bin be yz ruble bulunduunda kendiniz srar ediyorsunuz, o halde ertesi gn pana vermek iin geriye kalan iki bin yz rubleyi nereden verecektiniz? eref sz vererek vaadettiiniz bu paray nereden bulacaktnz? diye sorunca Mitya, kesin bir tavrla, o Polonyal herife ertesi gn para deil, ermanaya iftlii zerindeki hissesini ona devrettiini belirten resm bir vesika vermeyi dndn syledi. Samsonov ile Hohlakova'ya ayn hisseyi teklif etmiti. Savc, bu safa areye alayl alayl gld. Demek onun nakit olarak iki bin yz ruble yerine o, hissenizi almaya raz olacan sanyordunuz yle mi? Mitya, heyecanla: Tabi raz olacakt ya! diye kestirip att. Rica ederim, burada sz konusu olan yalnz iki bin ruble deil ki, bu iten drt, hatta alt bin koparabilirdi; Hemen ordan burdan Polonyal olsun, yahudi olsun bir sr avukatklar seferber eder ve bin ruble almak yle dursun ihtiyarn elinden tm ermanaya'y alrlard. Tabi, Pan Mussyalovi'in ifadesini tm ayrntlar ile zapta geirdiler. Sonra da panlar serbest braktlar. skambil oynarken yaplan hileden ise sz bile etmediler. Nikolay Par fenovi, onlara kar zaten byk bir minnet duyuyor ve sama sapan eylerle onlar zmek istemiyordu. Kald ki, tm bunlar sarho bir halde iken iskambil oyunu srasnda yap lan nemsiz bir kavgadan baka bir ey deildi. O gece, az m iki iilmi ve yakk almaz eyler yaplmt... Byle olunca da o paralar yani iki yz ruble olduu gibi panlarn cebinde kald. Sonradan, ihtiyar Maksimov'u ardlar. Maksimov, rkek bir tavrla, kk kk admlar atarak geldi; st ba karma karkt, kendisi de ok zgn grnyordu. Tm bu sre iinde aada Gruenka'nn yannda barnm, onunla hi konumadan oturmutu. Sonradan Mihayl Makarovi'in anlatt gibi durup durup ona bakarak alam, gzlerini kareli bir mendille silmiti. O kadar ki, Gruenka'nn kendisi onu teselli ederek susturmaya almt. htiyarck, hemen ve gzlerinde yalarla Dimitriy Fiyodorovi'ten bor ald iin sulu olduunu syledi, on ruble aldm efendim, fakir olduum iin efendim dedi, hem de ald paray geri vermeye hazr olduunu bildirdi... Nikolay Parfenovi, ona, bor ald srada Dimitriy Fiyodorovi'e en yakn yerde bulunduu iin Mitya'nn elinde ne kadar para tuttuunu herkesten iyi grebileceini belirterek, o srada elinde ka para bulunduunu sorunca, Maksimov ok kesin bir tavrla yirmi bin ruble vard efendim dedi. Nikolay Parfenovi glmseyerek: Peki, siz daha nce hi yirmi bin rubleyi bir arada grdnz m? diye sordu. Tabii efendim, grdm efendim, yalnz yirmi bin deil de yedi bindi efendim, karm, benim ky rehine verdii va-fcit grmtm. Paralar ancak uzaktan seyretmeme izin vermiti, karmda bbrlenmek iin. ok kaln bir deste idi efendim, hep renk renk paralard Dimitriy Fiyodorovi'in elindeki paralarn da hepsi renk renkti... Maksimov'u abucak braktlar. Sonunda sra Gruenka'-ya. geldi. Soruturma memurlar, herhalde Gruenka'nn geliinin Dimitriy Fiyodorovi zerinde yapaca etkiden ekmiyorlard; bu yzden Nikolay Parfenovi Mitya'ya ikaz olsun diye birka sz bile syledi. Ama Mitya hi konumadan merak etmeyin karklk olmayacak anlamnda ban edi. Gruenka'y Mihayl Makarovi, kendi eliyle getirdi. Gen kadn cidd ve hznl, ama grnte hemen hemen sakin bir yzle geldi. Sessizce Nikolay Parfenovi'in karsna ken-disine gsterilen iskemleye oturdu. ok solgundu, yor gibi grnyordu ve o harikulade gzel siyah alna iyice sarn-yordu. Gerekten atele kark hafif bir titreme balamt.90 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 91 Bu uzun bir hastaln, gen kadnn o geceden sonra ektii hastaln balangcyd. Cidd grn, ak ve arbal baklar, sakin tavrlar herkesin zerinde ok olumlu bir izlenim brakmt. Hatta Nikolay Parfenovic birazck Gnln kaptrr gibi oldu. Sonradan baz yerlerde bunlar anlatrken, ancak o anda bu kadnn ne kadar gzel olduunu farkettiini, doru sylemek gerekirse onu eskiden de birka kez grm olduunu, ama her zaman onu taral bir aifte saydn aklad. Bir gn de kadnlarn bulunduu bir toplantda byk bir hayranlkla o kadnda en yksek sosyeteye mensup bir kadnn tavrlar var diye azndan kard. Ama bu szlerini mthi bir fke ile dinlediler ve bunlar syledii iin siz ok yaramazsnz dediler. O da kendisine byle denildii iin ok memnun kald. Gruenka odaya girince belli etmeden gz ucuyla Mitya'-ya bakmt. Mitya da o ieri girer girmez gzlerini ona evirmiti. Ama o andaki hali, Mitya'y hemen sakinletirdi. Kanlmas imknsz ilk sorulardan ve tlerden sonra Nikolay Parfenovic, geri biraz kekeleyerek, ama gene de elinden geldii kadar nazik bir tavrla ona emekliye ayrlm bulunan temen Dimitriy Fiyodorovi Karamazov'la ilikileriniz nedir? diye sordu. Buna Gruenka alak sesie, ama kesin olarak karlk verdi: Ahbabmd. Son ay iinde onu evime sadece bir ahbap olarak kabul ettim. Ondan sonra merakla sorulan sorulara da aka zaman zaman houna gitmekle birlikle, onu hi bir zaman sevmemi olduunu, ama mahsus batan kardn (bunu sylerken dice bir hrstan tr demiti) tpk o ihtiyarc olduu gibi gnln eldiini, Mitya'nn kendisini Fiyodor Pavovi'ten ve herkesten kskandn farkettiini, ama btn bunlarla

yalnz iin iin elendiini syledi. Fiyodor Pav-lovi'e gitmeyi ise hi bir zaman aklndan geirmediini, sadece onunla alay ettiini aklad. O ay iinde ikisini de dnecek halim yoktu: ben baka bir adam bekliyordum, bana kar sulu olan birini... Yalnz yle sanyorum ki, bu konuda merak gstermeniz, benim de size karlk vermem gerekmez, nk bu benim zel iim! diye szn bitirdi. Nikolay Parfenovic de hemen dedii gibi yapt: Hikyenin romantik noktalar zerinde srar etmekten vazgetinorudan doruya cidd konuya, ayn zamanda o srada en nemli olan o bin ruble meselesine tekrar dnd. Gruent-a, bir ay nce Mokroye'de gerekten . bin ruble'nin harcanm olduunu, geri kendisinin bu paray saymadn, ama Dimitriy Fiyodovi'ten bunun bin ruble olduunu iittiini syledi. Savc hemen: Kendisi sizinle babaa iken mi bunu syledi? Yoksa bunu bakalar ile konutuu srada m iittiniz? diye sordu: Gruenka, bakalarnn yannda da, Mitya baka kimselere syledii vakit de, kendisi ile babaa olduu zamanlarda da bunu ondan iitmi olduunu bildirdi. Savc gene: Onunla babaa iken bir kez mi, yoksa birka kez mi iittiniz bunu kendisinden? diye sordu ve Gruenka"nn bunu birka kez iitmi olduunu rendi. ppolit Kirilovic, bu ifadeden ok memnun kald. Daha sonra sorulan sorulardan da Gruenka'nn, Dimitriy Fiyodo-rovi'in bu paray nereden bulduundan, yani onlar Katerina vanovna'dan alm olduundan haberi olduu meydana kt. Peki, bundan bir ay nce Dimitriy Fiyodorovi'in burada bin deil de, daha az bir para harcam olduunu ve bu parann tam yarsnn kendisine ayrm olduunu hi iitmediniz mi? Grusenka: Hayr, bunu hi iitmedim, diye ifade verdi. Sonra Mitya'nn aksine tm o ay iinde Gruenka'ya sk sk be parasz kaldndan sz etmi olduu anlald. Gruenka, szlerini .hep babasndan para almay bekliyordu di-ye bitirdi. Nikolay Parfenovic, birden: Peki, sizin yannzda... yle lf arasnda ya da sinir-bir srada hi babasnn hayatna kastetmek niyetinde sylemedi mi? Gruenka iini ekti: Ah, syledi ya! Bir kez mi, yoksa birka kez mi syledi? Birka kez syledi. Hep kzd zaman sylerdi.92 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 93 Peki, siz bu niyetini gerekletireceine inanyor dunuz? Gruenka, kesin bir tavrla: Hayr, hi bir zaman inanmadm, vicdanl bir olduuna gveniyordum. Mitya, birden: Baylar izin verin! zin verin, urada, yannzda Agra-fer.a Aleksandrovna'ya bir tek sz syleyeyim. Nikolay Parfenovi: Buyurun syleyin, diye izin verdi. Mitya, iskemleden kalkt: Agrafena Aleksandrovna, Tanr'ya inanr gibi u szme inan ki, dn ldrlen babamn katlinden ben sulu deilim ! Mitya, bunu syledikten sonra tekrar gene iskemlenin zerine oturdu. Gruenka yerinden kalkp inanla tasvire doru dnp ha kard. Heyecanl, duygulu bir sesle: krler olsun sana Tanrm! dedi. Sonra daha yerine oturmadan Nikolay Parfenovi'e doru dnd: imdi ne sylediyse, ona inann! Ben onu tanrm; gevezelik etmesine eder, ya bakalarn gldrmek iin, ya da inadndan, ama vicdanna aykr olan bir ey yapmaz, hi bir zaman yalan sylemez! Doruyu olduu gibi syler, inann buna! Mitya, titrek bir sesle: Teekkr ederim Agrafena Aleksandrovna, Bana cesaret verdin, dedi. Dnk paralar konusunda sorular sorulunca grusenka ne kadar para olduunu bilmediini ama Mitya'nn, bir akam nce birok insanlara yannda bin ruble getirmi ol-dn sylerken bunu iittiini aklad. Bu paralar nereden aldna gelince Gruenka: Dimitriy bunlarn Katerina vanovna'dan alm olduunu sylemiti dedi, kendisinin de buna karlk, o paralar almam olduunu, onlar hemen ertesi gn geri vermesi gerektiini sylemi olduunu bildirdi. Savc Dimitriy Fiyodorovi, Katerina vanovna'dan Pa' ra aldn sylerken dnk binden mi, yoksa burada bir ay nce harcanm olan paralardan m sz ediyordu? diye sorunca, Gruenka, anladna gre bir ay nceki paralardan bahsettiini syledi. Gruenka'y sonunda serbest braktlar. Bu arada lay Parfenovi, hemen ona isterse derhal kente dnebileceini, eer herhangi bir yardmda bulunabilirse, rnein at filn buldurmak gerekirse, ya da kendisini geirecek bir adama ihtiyac varsa, elinden geleni... Gruenka, nnde eilerek: __ ok teekkr ederim, dedi. Ben o ihtiyarckla birlikte, o ifti ile birlikte giderim, onu evine kadar gtrrm. Ama imdilik izin verirseniz, Dimitriy Fiyodorovi iin vereceiniz karar aada bekleyeceim. Gruenka dar kt. Mitya, sakindi, hatta bsbtn cesaret bulmu gibi bir hali vard. Ama bu yalnz bir an srd. Gittike garip, fizik bir gszlk, bir bitkinlik hissediyordu. Yorgunluktan gzleri kapanyordu. Artk tanklarn sorgusu bitmiti. Mitya, ayaa kalkt, iskemlesinden keye, perdenin bulunduu -yere geti, hancnn hal ile rtt byk sandn zerine uzand ve hemen uyudu. Bulunduu yerle de, olup bitenlerle de hi bir ilgisi olmayan garip bir rya gryordu. Gya bozkrda bir yerlerden ok eskiden grevli olduu yerlerden geiyordu; bir kyl

onu iki at koulmu arabas ile yamurda amurda gtryordu. Yalnz Mitya yor gibiydi. Kasmn balangcyd ve gkten iri iri paralar halinde kar yayor, kar tanecikleri de yere der dmez eriyorlard. Kyl de onu hzl gtryor, kamsn savurup duruyordu. yle uzun kzl bir sakal vard. Kendisi de tam ihtiyar deil, belki elli yalarnda, etine dolgun bir adamd. Srtnda kl rengi bir kyl kaftan vard, ite byle giderken, birden biraz ilerde ky grnmt; kara, kapkara izbeler... zbelerin yans da yanmt. Geride yalnz yanm, isten kararm kalaslar grnyordu. Kyn giriinde, kyl kadnlar yanyana durmulard. Dizi Dizi bir sr kadn! Hepsi de zayf, kanlar ekilmi, yzleri de garip kahverengi bir renk almt. zellikle bir tanesi uzun boylu, kemikli, krk yalarnda kadar grnen, ama as-lnda belki de yalnz yirmi yanda olan bir kadn dikkati ekiniyordu Uzun zayf bir yz vard. Kollarnn arasnda da bir alyordu. Gsleri de kendisi gibi yle kurumutu. de herhalde bir damla bile st yoktu. Bebek de alyor, aglyor ve mini mini kollarn, uzatyordu. Yumruk yapt lak elleri nerdeyse souktan bsbtn kararmt. Banlarndan rzgr gibi geerken Mitya:94 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 95 Neden alyorlar? Niin gzya dkyorlar? diye soruyordu. Arabac: Bebe, bebe alyor, diye karlk veriyordu. Kylnn ocuk demeyip kyllerin yapt gibi Bebe demesi Mitya'nn tuhafna gidiyordu. Kylnn bebe deyii bir hotu; sanki bu szde byk bir acma vard. Mitya, aptal gibi srar ediyor: Canm niin alyor? Neden kollar yle plak, neden sarmyorlar onu? diye soruyordu. m bebe, giysileri donmu, stmyor tabi. Mitya, gene aptalca: Peki ama neden yle? Niin? diye sorup duruyordu. Fakirler de ondan, yangndan kmlar, bir para ekmekleri bile yok, yangn yeri iin dileniyorlar... Mitya, gya gene sylenenleri anlamyordu. Sen bana unu syle! Yangndan km olan btn anneler byle mi dururlar? nsanlar neden fakirdir? Bebe neden zavalldr? Bozkr neden plak? Neden birbirlerini kucaklamyor, birbirlerini pmyor, neden neeli arklar sylemiyorlar? Neden balarna kapkara bir felket gelmi gibi karanlk iindeler? Neden bebenin karnn doyurmuyorlar? Kendi kendine bu sorularn aklszca eyler olduunu, onlar bouna sorduunu hissediyor, ama ne olursa olsun bu sorular sormak isteini duyuyor ve muhakkak byle sormak gerektiini seziyordu. Bundan baka yreinde o zamana kadar hi duymad yumuak bir duygunun uyandn, alamak arzusunu duyduunu, herkese bir eyler yapmak istediini hissediyordu. yle ki, artk bebe alamasn, bebenin kapkara ve vcudu kurumu annesi gz ya dkmesin, o andan sonra artk hi kimsenin gz yal olmasn... Hem de bunu hemen hi ertelemeden ve hi bir eye bakmadan, tam anlamyla Karamazov'lara yakr bir atlganlkla yapmalyd! Birden, yanbanda Gruenka'nn o duygulu, o tatl szleri duyuluyordu: Ben de senin yanndaym, artk seni hi brakmam, mrmn sonuna kadar seninle yryeceim. te, o zaman yrei alevleniyor ve tm varl bir a doru yneliyor; iinde yaamak, hep yaamak isteini duyuyor. Yrmeli, yrmeli, uzun bir yola kmal, kendisini aran a doru yrmeli, yrmeliydi. Hem de abuk a-hemen yrmeliydi! Hemen imdi! Birden: Ne var? Nereye? diye bararak gzlerini at ve uzan-d sandktan dorularak sanki bir baygnlktan aylm gibi oldu. Etrafa yz k saarak glmsyordu. Baucunda Nikolay Parfenovi duruyor ve yazlm olan zapt imzalamasn rica ediyordu. O zaman Mitya bir saat ya da daha fazla bir sre uyumu olduunu anlad. Ama Ni-tolay Parfenovi'i dinlemiyordu. Bann altnda bir yastn bulunmas onu birden artmt. Bitkin bir halde sandn zerine uzand srada bu yastn orada olmadn biliyordu. Sanki ona Allah bilir ne kadar byk bir iyilik yapmlar gibi heyecanla, yrei minnet dolu, garip alamakl bir sesle: Bamn altna yast kim koydu? diye sordu. Kimdir o iyi yrekli insan? O iyi yrekli insann kim olduu sonradan da anlalmad. Kimbilir belki de soruturma memurlarndan biriydi, belki de Nikolay Parfenovi'in ktibi ona acd iin bann altna bir yastk konulmasn emretmiti. Ama Mitya'nn tm varl sanki gzyalaryla dolmu gibi oldu. Masaya yaklat ve ne isterlerse hepsim imzalayacan syledi. Bambaka, garip bir sesle ve yz sevinle aydnlanm olarak: Demin gzel bir rya grdm, baylar! dedi. IX MTYA'YI GTRYORLAR Zabt imzalandktan sonra, Nikolay Parfenovi zafer kazanm gibi bir tavrla sana doru dnd ve ona: karar okudu. Bu kararda falanca yl, falanca gn, falanca yerde, falanca mahkemenin sorgu yargcnn falanca kiiyi (yani Mitya'y) falanca sutan sank olarak (Mitya'ya atfedilen sular dikkatle teker teker yazlmt) sorguya ektii, sann kendisine ykletilen sulan kabul etmedii, yleyken susuz-96 KARAMAZOV KARDELER luunu ispat iin hi bir delil gstermemi olduu ve tanklarn (falan, falan kimilerin) ifadelerinin de, mevcut artlarn da, (falan Man durumlarn) suu ilemi olduunu kesin olarak gsterdikleri gznnde bulundurularak Ceza Kanununun falan, falan maddelerine uygun olarak, filnca kiinin (yani Mitya'nn) tahkikatn sonularndan, mahkeme huzuruna kmaktan kanmasn nlemek dncesiyle falanca cezaevine kapatlmas ve bu hususun kendisine bildirilmesi, kararn da bir kopyasnn savcya verilmek zere savc muavinine teslim edildii yazlyd. Szn ksas, Mitya'ya o andan itibaren artk mahkm olduunu ve kendisini imdi kente gtreceklerini, orada da hi de ho olmayan bir yere kapatacaklarn bildiriyorlard. Mitya, dikkatle dinledikten sonra sadece omuzlarn silkti:

 Eh ne yapalm baylar! Sizi sulamyorum, ben hazrm... Sizin iin, yaplacak baka bir ey kalmadn anlyorum. Nikolay Parfenovi, yumuak bir tavrla, kendisini derhal tesadfen orada bulunan zaptiye memuru Mavrikiy Mavrikiyevi'in gtreceini anlatt: Mitya, birden bastramad bir heyecanla, odada bulunan herkese doru dnerek: Durun! diye szn kesti. Baylar! Hepimiz acmak nedir irilmeyen insanlarz. Hepimiz canavarz! Hepimiz insanlara gzya dktryoruz, analar, memedeki ocuklar alatyoruz. Ama hepimizin arasnda, (varsn artk byle karar verilmi olsun) hepimizin arasnda en ad, en alak varlk benim! Varsn yle olsun! mrm boyunca her gn gsm yumruklayarak kendi kendime dzeleceime sz veriyordum, ama her gn hep ayn ktlkleri yapyordum. imdi anlyorum ki, benim gibilerin dzelmesi iin bir darbe, kaderin bir darbe indirmesi gerekir. Kader byle bir varl alarnn ime alp dtan gelen bir gle hapsetmeli. Ben'kendi kendime hi bir zaman dorulamazdm. Ama artk gkyz darbesini indirdi. Suclandrlmann verecei acy ve herkesin gznde rezil olmay kabul ediyorum! ile ekmeye razym. ile ekerek varlm temize karacam! Belki de gerekten temizlenirim yle deil mi baylar? Yalnz son olarak unu iitmenizi istiyorum ki, babamn katlinden ben sulu deilim! Cezay onu ldrdm iin deil, onu ldrmeyi istemi olduu iin ve belki de elimde olsayd ldreceim .iin kabul ediyorum... KARAMAZOV KARDELER sizinle gene de savaacam ve bunu size bildiriyorum. Sonuna kadar sizinle savaacam, ondan sonra artk hakkmda Tanr karar versin! Elveda baylar! Soruturma srasnda size bardm iin bana darlmayn. Ah o zaman henz o kadar budalaydm ki... Bir an sonra sadece bir mahkm olacam. imdi ise Dimitriy Karamazov henz zgr olan bir insan gibi son kez olarak size elini uzatyor. Size veda ederken tm insanlara veda etmi olacam! Sesi titredi ve gerekten elini uzatr gibi oldu. Ama ona herkesten yakn duran Nikolay Parfenovi, birden hemen hemen titriyormu gibi bir hareketle kollarn arkasnda saklad. Mitya bunu hemen farketti ve irkildi. Uzatt elini de hemen indirdi. Nikolay Parfenovi, biraz utanga bir tavrla: Tahkikat daha bitmedi! diye sylendi. Daha kentte devam edeceiz ve ben, tabi size baarlar dilemeye hazrm... Susuzluunuzu ispat edersiniz inallah. Dorusunu sylemek gerekirse, size her zaman sulu olmaktan ok zavall bir insan gz ile bakmak istemiimdir, Dimitriy Piyodorovi... Biz hepimiz burada, eer burda bulunan kiilerin namna konumak cesaretini gstermek gerekirse, hepimiz sizi yaratltan soylu ama ne yazk ki, baz hrslara biraz fazlaca kendini kaptrm bir gen olarak kabul etmee hazrz. Nikolay Parfenovi'in kk vcudu, sylevi sona ererken tam anlamyla vekarl bir hal almt. Mitya'nn zihninden Bu delikanl imdi koluma girerek odann br kesine gtrecek ve orada daha geenlerde 'kzlardan' sz ederek yap- olduumuz konumay yeniden yapacak diye bir dnce Seti. Ama lm cezasna gtrlen bir sulunun zihninden bile durumu ile hi bir ilgisi bulunmayan az m dnceler Selip geer... Mitya: Baylar ok iyi yrekli ve insanclsnz. Acaba son kez olarak onu grmeme izin verir misiniz? Tabi, ama gz nnde... Yani imdi artk yannzda Bulunmamz gerekiyor, baka trl olmaz. Olsun. Siz de yanmzda bulunun! Gruenka'y getirdiler. Ama bu ksa, fazla konumadan kaplan ve Nikolay Parfenovi'i tatmin etmeyen bir veda oldu. Gruenka Mitya'nn nnde yerlere kadar eilmiti. s98 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 99 Sana daha nce de sylediim gibi, artk seninim ve bundan byle hep senin olacam, ne kadar verirlerse versinler, mrmn sonuna dek sen nereye gidersen, ben de oraya gideceim. Allahasmarladk su ilemedii halde kendini mahveden adam!... Dudaklar titredi, gzlerinden yalar fkrd. Beni bala Grua! Sana olan akmdan tr ve bu akla seni de mahvettiim iin beni bala... Mitya, birey daha sylemek istiyordu ama birden kendisi szn kesti ve dar kt. Etrafn hemen kendisinden gzlerini ayrmayan insanlar evirdi. Aada, bir akam nce Andrey'in troykas ile yle grlt patrt ederek yanat kapnn nnde artk yola hazr iki araba duruyordu. Ksa boylu, tknaz ve yz ikin olan Mavrikiy Mavrikiyevi, nedense sinirlenmiti, birden meydana gelen bir karkla kzyor, barp aryordu. Mitya'ya da artk ok sert bir tavrla arabaya binmesini syledi. Mitya arabaya binerken eskiden meyhanede ona iki ikram ettiim vakit adamn bambaka bir yz vard diye dnd. Trifon Borisovi de kapnn nndeki basamaklardan aa indi. Kapda bir ok insanlar, kyller, kadnlar, arabaclar toplanm, hepsi de gzlerini Mitya'ya dikmilerdi... Mitya birden arabadan: Hakknz hell edin kardeler! diye bard. Sen de hakkn hell et, diye iki ses duyuldu. Sen de hakkn hell et Trifon Borisovi! Ama Trifon Borisovi arkasna bile dnmedi. Belki de ok meguld. O da bir eyler baryor, urap duruyordu. Anlaldna gre, Mavrikiy Mavrikiyevi'le yolu birlikte yapmalar gereken iki zaptiye memurunun binecei ikinci arabada hl herey hazr deildi. kinci troykay srecek olan kyl, kaftann srtna glkle giyiyor ve srann kendisinde deil Akim'de olduunu syliyerek inat ediyordu. Ama Akim ortalarda yoktu. Onu armaa kotular. Kyl ise hep srar ediyor, beklemeleri iin yalvaryordu. Trifon Borisovi: u bizim millette hi utanma yoktur, Mavrikiy Mavrikiyevi! diye syleniyordu. Yahu sana Akim gn nce yir-mi be ruble vermiti, sen de hepsini ikiye verdin, imdi barp duruyorsun! Yalnz sizin bu di halkmza kar gs terdiiniz iyilie ap kalyorum, Mavrikiy Mavrikiyevi, . yal-nz bunu bilir bunu sylerim! Mitya sze karacak oldu:

 Canm neden ikinci bir troyka istiyorsunuz? Bir tek p troyka ile gidelim, Mavrikiy Mavrikiyevi, merak etme isyan etmem, senden kamam! Ne diye konvoy hazrlyorsunuz sanki? Mavrikiy Mavrikiyevi birinden fkesini karmak frsatna sevinmi gibi, birden sert bir tavrla: Rica ederim sayn bay! Benimle nasl konuacanz biliniz. Eer bunu daha renmediyseniz, ben size reteyim, bana sen diyemezsiniz! Ltfen sznze dikkat edin, tlerinizi de bakasna saklayn! dedi. Mitya sustu. Kpkrmz olmutu. Bir an sonra, birden ok meye balad. Yamur dinmiti ama bulank gk bulutlarla kaplyd. Sert bir rzgr, insann tam yzne arpyordu. Mitya, omuzlarn ileri geri hareket ettirerek: Kendimi ttm m nedir? diye dnd. Sonunda arabaya Mavrikiy Mavrikiyevi de bindi. Rahata, geni vcudunu iyice yerletirerek ve sanki farknda deilmi gibi Mitya'y keye sktrarak oturmutu. Doru sylemek gerekirse, can sklyordu, kendisine verilen grevden hi holanmyordu. Mitya gene: Hakkn hell et Trifon Borisovi! diye bard ve bunu, iinden yle geldii iin deil, sadece fkesinden, elinde olmayarak yle bardn kendisi de hissetti. Ama Trifon Borisovi gururlu bir tavrla, her iki elini de arkasna atm olarak duruyor, Mitya'ya dik dik bakyordu. l Bak sert ve fkeliydi. Mitya'ya hibir karlk vermedi. Birden nereden frlad belli olmayan Kalganov'un sesi Gle gle Dimitriy Fiyodorovi, gle gle! Arabaya kotu, Mitya'ya elini uzatt. Banda kasket yok-Mitya araba hareket edinceye kadar elini tutup skmaa bulabildi. Heyecanla: Elveda gzel kardeim, bu vicdanl davrann unut-am diye bard. ngrak n n nlamaya balad... Mitya'y gtrdler. Kalganov ise sofaya kotu, bir keye oturdu, ban nne elleriyle yzn kapad ve alamaa balad. Uzun bir100 KARAMAZOV KARDELER sre yle oturduu yerde alad durdu. Artk yirmi yanda bir delikanl gibi deil de, daha kk bir ocukmu gibi alyordu. Ah, Mitya'nn sulu olduuna hemen hemen kesin olarak inanyordu. yleyken, .Bunlar ne biim insanlar? Artk bundan sonra insanlara gvenilir mi? diye ac ac, hemen hemen umudunu yitirmi olarak, balantsz szler syleyip duruyordu. O anda dnyada yaamak bile istemiyordu. Umutlar krlm delikanl: Artk yaamaya deer mi? diye tekrarlyordu... DRDNC BLM Onuncu Kitap OCUKLAR KOLYA KRASOTKN Kasm aynn balangcyd. Sfrn altnda on bir derecelik bir souk ve bu soukla birlikte don da vard. Donmu topran zerine gece boyunca pek ok kuru bir ter yamt. Kuru ve sert bir rzgr bu karlar yerden kaldryor, kk kentimizin can skc sokaklarnda ve zellikle pazar yerinde savuruyordu. Puslu bir sabaht ama kar durmutu. Meydann biraz ilerisinde, Plotnikov'larn dkkn yannda pek byk olmayan ve ii de d da tertemiz grnen kk bir ev, memur Krasotkin'in dul karsnn evi vard. Valinin ktiplerinden olan memur Krasotkin oktandr, aa yukar on drt yl kadar nce ld. Ama dul kalan otuz yalarndaki kars, hl yzne baklr bir hanmdr ve o temiz evinde kendi geliri ile yaamaktadr. Grltsz, patrtsz namuslu bir yaants vardr, karakteri de yumuak, ama ayn zamanda olduka neelidir. Kocas ld vakit, henz on sekiz yandayd. Kocas ile henz ancak bir yl kadar yaam ve ona daha yeni olan dourmutu. Kocasnn lmnden sonra, kendisini tamamen o kymetli olu Kolya'y yetitirmee vermiti ve tm bu on drt yl boyunca onu lgnca sevdii halde, ocuunun y-102 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 103 znden tabi ki sevinten ok, her gn aman hastalanmasn, aman mesin, aman yaramazlk etmesin, aman sandalyenin zerine kp da yere dmesin gibi... eyler dnerek korkudan ii titreye titreye znt ekmiti. Kolya okula gitmee balad, sonra da gimnazyaya getii zaman ise, annesi ona yardm etmek ve dersleri onunla birlikte tekrarlamak iin btn bilim dallarn renmee koyuldu. Hatt retmenlerle ve retmenlerin hanmlar ile ahbaplk etmee balad. Kolya'nn arkadalarn, rencileri bile tatl dille elde etmee alyor, Kolya'ya dokunmasnlar, onunla alay etmesinler, onu dvmesinler diye ocuklara kurnazca dil dkyordu. i o hale getirdi ki, ocuklar gerekten onunla alay etmee, onu ana kuzusu diye kzdrmaa baladlar. Ama ocuk kendi kendini savunabildi. Cesaretli ocuktu. stelik snfta abucak renildii gibi mthi bir gc vard. Ayn zamanda becerikli, inat, atlgan ve herkese meydan okumaktan holanan bir karakteri vard. ok iyi okuyordu, hatt matematikle, evrensel tarihten retmenleri Dardanelov'a bile baskn kabilecei syleniyordu. Ama ocuk herkese burnunu havaya kaldrarak biraz yksekten bakmakla birlikte iyi bir arkadat ve bbrlenmiyordu. rencilerin kendisine gsterdikleri saygy hak ettii bir ey olarak kabul ediyor, ama her zaman dosta bir tavr taknyordu. En nemlisi her eyde ly biliyordu. Gerekince kendini tutabiliyor ve okul mdrlyle olan ilikilerinde almas doru olmayan son snr, hi bir zaman amyordu. Biliyordu ki, bu snr alnca her davran artk karkla, isyana ve kanunsuzlua dnen dayanlmaz bir ey oluyordu. Bununla birlikte, her frsatta herhangi bir ocuk gibi yaramazlk etmi olmak iin deil, bir eyler uydurmak, herkesi artmak, gsteri yapmak, dikkati ekmek ve bakalarnda hayranlk uyandrmak iin... Aslnda ok gururluydu. Annesini bile sanki o kendisine tabiymi gibi bir duruma sokmutu. Ona nerdeyse diktatrlk ediyordu. Annesi de ona boyun eiyordu. Evet, oktandr boyun eiyordu ve ancak bir tek dnceyi bir trl kabul edemiyordu, o da olunun kendisini az sevmesi idi. Ona daima Kolya kendisine kar duygusuzmu gibi grnyordu. Hatta bu yzden bazen bir isteri hastas gibi gz ya dkerek, kendisine kar souk davrand iin ocua sitem etmee

balyordu- ocuk bundan holanmyordu ve kendisinden ne Kadar ok sevgi gsterisi beklenirse, mahsus yapar gibi o kadar inatlk ediyordu. Ama bunu maksatl olarak yapmyordu, elinde olmayarak yle oluyordu. Karakteri yleydi zaten. Annesi yanlyordu: Kolya annesini ok seviyordu. Sevmedii ey, yalnz rencilerin kullandklar deyimle, kuzu gibi sevilmekten holanmyordu. Babasnn lmnden sonra iinde birka kitap bulunan bir dolap kalmt; Kolya kitap okumaktan holanrd ve kendi kendine bu kitaplardan bazlarn okumutu bile. Annesi bundan rahatsz olmuyordu. Yalnz, bazen nasl olup da ocuk oyun oynamaya gidecek yerde dolabn banda elinde herhangi bir kitapla saatlerce duruyor diye hayret ederdi. Bylece Kolya, onun anda bulunan bir ocuun okumamas gereken baz eyleri okumu bulunuyordu. unu da belirt-ask gerekir ki, ocuk yaramazlklarnda geri belirli bir snr amaktan holanmyordu, ama son zamanlarda annesini cidd olarak korkutan baz yaramazlklar yapmaya balamt; geri bunlar ahlkszca eyler deildi, ama mthi bir cesaretle yaplan tehlikeli eylerdi. O yaz, temmuz aynda, okullar tatilken ana oul bir hafta iin yetmi verst ilerde bulunan baka bir ilde oturan uzak bir akrabalarna misafirlie gitmilerdi; bu kadnn kocas demiryolu istasyonunda alyordu. (Bu istasyon bizim kente en yakn olan ve bir ay kadar sonra van Fiyodorovi Ka-ramazov'u Moskova'ya gitmek iin urad istasyondu). Kolya ilk i olarak demiryolunu tm ayrntlar ile inceleyerek ynetmelii iyice rendi; bylece eve dnnce, edindii bilgilerle okul arkadalarm artabileceini anlamt. Ama o srada orada birka ocuk daha vard. Kolya bunlarla arkadalk etmee balad. Bu ocuklardan bazlar istasyonda, bazlar komu evlerde oturuyorlard. Hepsi kk yalardayd. On iki il onbe yalarnda idiler. Alt yedi kii bir araya gelmilerdi; bunlardan ikisi de tesadfen bizim kentdendi. ocuklar birlikte oyun oynuyor, yaramazlk ediyorlard; ite Kolya'larn istasyonda misafir kaldklar drdnc ya da beinci gn, budala ocuklar, iki rublesine akl almaz bir bahse tututular: Hepsinin arasnda hemen hemen en k olan, bu yzden de daha byke olanlarn yksekten baktklar , bbrlenmek iin ya da gzn budaktan esirgemedi104 KARAMAZOV KARDELER ini isbat etmek istedii iin gece, on bir treni gemeden nce raylarn arasnda yzst yere yatacan ve tren zerinden yldrm gibi geinceye dek, hareketsiz yatacan ileri srd. Geri nceden bir inceleme yaplm ve bundan anlalmt iki, gerekten raylarn arasnda bu ekilde uzanlr, yere iyice yaparak yatlrsa tren altta yatana hi dokunmadan geip gidebilirdi. Ama yle yatmak kolay myd! Kolya kesin bir tavrla buna dayanacan ileri sryordu. nce onunla alay eettiler, yalanc olduunu, bbrlendiini sylediler, ama b-tttn bunlar onu daha da kkrtt. in kts o on be yandaki ocuklar Kolya'nn kar-ssnda an derecede gururlu bir tavr taknyorlard. Hatta balagta ya kk olduu iin onunla arkadalk bile etmek istememilerdi. te bu, gururunu dayanlamyacak derrecede yaralamt. Bylece tren istasyondan kalktktan sonra sartk iyice hzn alm olsun diye, bir verst kadar ileriye git-nneye karar verildi. Tm ocuklar bir araya toplandlar. Aysz bir geceydi; ortalk yalnz karanlk deil, hemen hemen kap-fekarayd. Koya, kararlatrlan saatte, raylarn arasna yatt. Bah-sse girimi olan br be ocuk da, yrekleri azlarna gelerrek, sonunda da artk korku ve pimanlk iinde demiryolu-mun yan tarafndaki tmsein altnda, fundalklarn arasnda bekliyorlard. Sonunda istasyondan kalkm olan trenin mt-l~hi uultusu duyuldu. Karanlkta iki krmz farn grrnd ve gittike yaklaan canavarn kulaklar sar eden grlts duyuldu. Fundalklarn arasnda korkudan neredeyse baylmak zere olan ocuklar: Ka, ka, frla raylarn ara-ssndan! diye bardlar. Ama i iten gemiti: Tren yldrm gibi gelmi ve bir an iinde nlerinden kayp gitmiti. ocuklar Kolya'ya doru kotular: Kolya hareketsiz ya-tcyordu. ocuu sarsmaya, yerden kaldrmaya baladlar. O zaman birden yerden kalkt ve hi konumadan demiryolunun yan tarafndaki tmsekten aa indi. Aa inince ocuklara onlar korkutmak iin mahsus, sanki kendini kaybetmi gibi yatm olduunu syledi. Ama iin gerei bakayd; uzun bir sre sonra annesine itiraf ettii gibi, o srada gerekten ba-yvmt. Bylece yaman bir ocuk olarak mrnn sonuna dek srecek bir n kazanm oldu. Eve, istasyona dnd vakit, yz kt gibi bembeyazKARAMAZOV KARDELER 105 di. Ertesi gn kendisine sinirden hafif bir nbet geldi, ama ok neeli, sevinli ve memnundu. Olay hemen deil, ana oul artk kente dndkten sonra duyuldu. Hatta dedikodusu Pro-gimnazyaC) mdrlne kadar geldi. Ama Kolya'nn annesi hemen mdrle kotu ve olu iin yalvarp yakarmaya balad, sonunda da herkesin sayg duyduu ve sz geen bir retmen olan Dardanelov'un ocuu savunmasn, onun iin ricada bulunmasn salad. Bylece ii sanki hi olmam gibi hasr alt ettiler. Bu Dardanelov, bekrd ve yal deildi. Bundan baka yllardr garip bir ekilde bayan Krasotkina'ya kt. Hatta bir yl kadar nce ok saygl bir tavrla ve ekingenlikten, nezaketinden yrei azna gelerek ona evlenme teklif etmek cesaretinde bile bulunmutu. Ama bayan Krasotkina bunu kabul etmenin oluna ihanet saylacan dnerek, kesin bir ekilde reddetmiti. Bununla birlikte, Dardanelov, baz gizli belirtilerden o gzel, ama ar derecede temiz yrekli ve efkatli dulun kendisinden hi de nefret etmediini hissederek umuda kaplmak hakkn kendisinde bulabilirdi. Kolya'nn lgnca yaramazl galiba aradaki soukluu kaldrm ve Dardanelov'a ocuu savunduu iin, ok belirsiz bir ekilde olmakla birlikte bir umut besliyebilecei ima edilmiti. Ama Dardanelov'un kendisi de alacak bir temiz yreklilik ve kibarlk rnei idi. Bu yzden de imdilik tam anlamyla mutlu olmas iin, bu kadar ona yetiyordu. ocuu severdi. Bununla birlikte onun sevgisini kazanmaa almay kendisi iin kltc bir ey sayyor, bu yzden de snfta Kolya'ya kar sert ve titiz davranyordu. Ama Kolya da kendisi ile onun arasnda bir mesafe brakyor, sayg gsteriyor, derslerini stn baar ile yapyordu. Snfta ikinciydi. Dardanelov'a kar da souk davranyor ve tm snf zellikle evren tarihi konusunda Kolya'nn Dardanelov'u bile bastracak kadar kuvvetli olduuna inanyordu.

Gerekten de Kolya, ona snfta Truva'y kim kurdu? diye sormutu. Dardanelov bu soruya karlk verirken genel olarak milletlerin uygarlndan, oradan oraya akn ve g et-melerinden, bunlarn alarn derinliklerinde kaybolmu ey-fcr olduundan, efsanelerden sz etmi ama Truva'nn kimin (*) Orta renim! salayan Gimnazya'ya hazrlayc okul.106 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 107 tarafndan, yani hangi kiiler tarafndan kurulmu olduunu syleyememi, hatta bu soruyu bo, hi bir anlam olmayan bir soru saymt. Ama ocuklar kesin olarak Dardanelov'un Tru-va'y kimlerin kurmu olduunu bilmedii kansna varm, bu kanlar da deimemiti. Kolya ise Truva'y kimlerin kurduunu, babasnn lmnden sonra kalan kitap dolu dolapta bulunan Smaragdov'un tarihinden renmiti. in sonunda herkes, hatta ocuklar bile Truva'y kim kurdu diye merak etmeye balad. Ama Krasotkin srrn amad ve bilgili bir ocuk olarak n hi sarslmad. Demiryolundaki olaydan sonra Kolya'nn annesine kar olan ilikilerinde belirsiz bir deiiklik olmutu. Anna Fiyodorovna (dul bayan Krasotkina) olunun baarsn rendii vakit az kalsn akln karacakt. Bazen birka gn sren yle korkun isteri krizleri geiriyordu ki, artk cidd olarak korkuya kaplan Kolya ona bir daha byle yaramazlklarn hi bir zaman olmayacan syliyerek erefinin zerine sz verdi. Bayan Krasotkina'nn istedii gibi tasvirin nnde diz kerek len babasnn adna yemin etmiti. Bunu yaparken de o gzn budaktan esirgemeyen Kolya da duyguland iin tpk alt yasnda bir ocuk gibi alamaa balamt. O gn sabahtan aksama kadar ana oul sk sk birbirlerini kucaklayarak ileri yana yana gzya dktler. Ertesi gn, Kolya gene eskisi gibi duygusuz bir ocuk ola -rak uyand. Bununla birlikte daha sessiz, daha arbal, daha cidd ve daha dnceli olmutu. Geri bir buuk ay kadar sonra gene yaramazlk ederken az kalsn yakalanyordu. Hatta bu yzden adn bizim sulh yargcmz bile iitti. Ama bu artk bambaka bir eit yaramazlkt. Gln ve budalaca bir eydi. Zaten sonradan renildiine gre, bu yaramazl kendisi de yapmamt. Sadece o ie karmt. Ama bundan, bir frsatn bulup daha sonra sz edeceiz. Kolya'nn annesi tiril tiril titremeye ve zlmeye devam ediyordu. Dardanelov ise gen kadn endie duyduka daha ok umutlanyordu. Bu arada unu sylemek gerekir ki, Kolya bu bakmdan Dardanelov'un durumunu anlyor ve neler duyduunu seziyordu. Tabi bu duygular yznden ondan nefret ediyordu. Hatta daha eskiden bu nefretini annesinin nnde aklayarak Dardanelov'un amacnn ne olduunu anladn ima etmek nezaketsizliini bile gsteriyordu. Ama demiryolu olayndan sonra bu bakmdan da tutumunu deitirdi. Artk ok uzaktan bile imalar yapmay doru bulmuyordu ve annesinin yannda Dardanelov'dan daha saygl bir ekilde sz etmeye balad. Duygulu bir kadn olan Anna Fiyodorovna, bunu hemen ve yreinde derin bir minnet duyarak anlamt. Ama buna karlk, herhangi bir yabanc misafir bile elinde olmayarak Dardanelov hakknda en kk bir sz syledii vakit, odada Kolya varsa, birden utancndan yanaklar gl gibi al al oluyordu. Kolya ise byle anlarda ya kalarn atarak pencereden dar bakar, ya acaba izmeleri boya ister mi, diye onlar gzden geirir, ya da var kuvveti ile kvrck tyl, olduka iri ve cins olmayan ngrak> adl kpeini arrd. Bu kpei bir ay kadar nce bir yerden bulup eve getirmiti. Nedense onu ierde gizli tutuyor, hi bir arkadana gstermiyordu. Hayvana eitli oyunlar ve marifetler reterek fena halde eziyet ederdi. Zavall kpei yle bir hale getirmiti ki, okula gitmek iin evden ayrld vakit, hayvan uluyup duruyor, dnd zaman ise sevincinden deli gibi kendini oraya buraya atyor, ard ayaklar zerinde kalkyor, kendini yere atarak l gibi yatyor ve buna benzer eyler yapyordu. Szn ksas, kendisine retilen ne varsa, hepsini birden ve artk emir zerine deil de, sadece heyecandan ve minnet dolu, seven yreinden yle geldii iin yapyordu. Bu arada unu sylemeyi unuttum: Kolya Krasotkin; artk okuyucunun tand lyua'nn, emekli yzba Snegirev'in olu lyua'nn, rencilerin hamam lifi diyerek alay ettikleri babasn savunurken kalasndan ak ile yaraland ocuktu. MNKLER Bylece o souk, ve karl kasm sabah. Kolya Krasotkin evde oturuyordu. Gnlerden pazard ve okul yoktu. Ama saat on birdi, Kolya'nn ise ok nemli olan bir i iin muhakkak evden kmas gerekiyordu. Oysa o srada evde tek bana ve kesinlikle hereye bakabilecek tek kii olarak kalmt. nk evin bykleri birden meydana gelen acele ve ok garip bir108 KARAMAZOV KARDELER durum yznden kp gitmilerdi. Dul bayan Krasotkina'nn oturduu dairenin karsnda, sofann br tarafnda, iki kk odas olan kiralk bir tek daire vard. Bu daireyi iki kk ocuu olan bir doktorun kars kiralamt. Bu doktorun kars Anna Fiyodorovna'nn ok iyi bir arkadayd. Doktorun kendisi ise bir yl kadar nce Orenburg'a. ondan sonra da Takent'e gitmiti ve alt aydr kendisinden hi bir haber yoktu. Denilebilir ki, eer zntsn biraz olsun yumuatan bayan Krasotkina'nn arkadal olmasayd, doktorun kars muhakkak derdinden lrd. te kaderin indirdii tm darbelerin zerine ty diker gibi, o cumartesiyi pazara balyan gece, doktorun karsnn tek hizmetisi Katerina, birden hi beklenmedik ekilde hanmna sabahleyin bir bebek dnyaya getirmek niyetinde olduunu aklad. Nasl olmu da daha nceden hi kimse bunu farketmemiti. Bu herkes iin hemen hemen bilmece gibi bir eydi. aknlk iinde kalan doktorun kars, daha vakit varken Katerina'y bizim kentte ebe ninenin evinde bu gibi olaylar iin alm olan zel bir kuruma gtrmee karar verdi. Bu hizmetisine ok deer veriyordu, onun iin hemen plann yerine getirdi. Kadn oraya gtrd, stelik kendisi de onun yannda kald. Sonra sabahleyin her nedense bayan Krasotkina'nn dosta desteine ve yardmna ihtiya duyuldu; byle bir olayda birine ricalarda bulunabilir ve bazen yardmlar salyabilirdi. Bu yzden her iki kadn da evden ayrlm, bayan Krasotkina'nn kendi hizmetisi kyl kadn Agafya ise pazara gitmiti. Kolya da bir zaman iin doktorun karsnn evde yalnz kalan miniklerine yani olu ile kzna bekilik etmek ve evi beklemek zorunda kalmt. Kolya evi beklemekten korkmuyordu. Zaten yannda bankn altnda hi kmldamadan yatmas emredilen ngrak da vard. Hayvan odadan odaya dolaan Kolya'nn her hole giriinde irkilerek ban kaldryor, efendisinden iaret bek-

liyormus gibi kuyruu ile bir iki kez yere vuruyor, ama ne yazk ki slk sesi bir trl duyulmuyordu. Kolya, tehdit edici bir tavrla zavall kpee bir gz atyor, o da gene sz dinll-yerek dona kalm gibi hareketsiz kalyordu. Kolya'y endielendiren tek ey miniklerdi. Katerina'nn durup dururken bana gelen bu maceraya tabii derin bir tiksintiyle bakyordu. Ama babasz kalm minikler! ok sevlKARAMAZOV KARDELER 109 yordu. Onlara bir ocuk kitab gtrmt bile. Ya daha byk olan sekiz yandaki Nastya, okumasn biliyordu, kk olan yedi yandaki Kostya ise ablas ona masal okurken dinlemeye baylrd. Tabi Krasotkin, ocuklar daha ilgin eylerle, yani ikisini yanyana koyup onlarla askerlik oyunu, ya da tm evde saklamba oynamakla avutabilirdi. Bunu daha nce de birka kez yapmt ve bundan kanmyordu. O kadar ki bir gn snfta Krasotkin'in evde kiracsnn kk ocuklar ile arabaclk oynad arabaya koulu bir at gibi zplayarak ban edii dedikodusu azdan aza yaylmt. Ama Krasotkin gururlu bir tavrla bu sulamaya kar koymu, kendi yatlar ile on yandaki ocuklarla gerekten amzda arabaclk oynamann ayp saylabileceini, ama kendisinin bunu miniklerin hatr iin, onlar; sevdiinden tr yaptn, duygularnn hesabn ise kimseye vermek zorunda olmadm sylemiti. Buna karlk, her iki minik de onu taparcasna seviyorlard. Ama o srada, oyun dnecek durumda deildi. Kendisini ok nemli, hatta bir bakma esrarengiz bir i bekliyordu. Oysa, bu arada zaman akp gidiyor, ocuklar brakabilecei Agafya ise bir trl pazardan dnmyordu. Birka kez sofann br tarafna geerek doktorun karsnn daire kapsn am ve verdii emir zerine oturup kitap okuyan miniklere bakmt. Onlar da her seferinde, Kolya kapy aar amaz belki ieri girer de ok gzel ve elenceli bir ey yapar diye bekliyerek hi konumadan neeli neeli glmsyorlard. Ama Kolya'nn iinde bir huzursuzluk vard, bu yzden ieri girmiyordu. Sonunda saat on biri ald. O zaman Kolya, kesin olarak, eer o Allahn bels Agafya on dakikaya kadar dnmezse, onu beklemeden evden kmaya karar verdi. Tabi kmadan nce miniklerden korkmyacaklarna, yaramazlk etmiyeceklerine ve korkudan alamyacaklarma dair sz alacakt. Bu dnce ile srtna yakas bir eit kunduz krknden yaplm, pamuklu klk paltosunu giydi, antasn omuzuna ald ve annesinin daha nce ka kez bu soukta darya karken her zaman ayana lstiklerini geirmesini syleyip durmasna ramen sadece onlara sofadan geerken yukardan bakmakla yetindi ve darya yalnz Banda izme ile kt.110 KARAMAZOV KARDELER ngrak, Kolya'nn giyinmi olduunu grnce sinirli sinirli tm vcudunu titreterek kuyruu ile demeyi iddetle dvmee balad. Hatta kendine acndrmak iin ulur gibi bir ses kard. Ama Kolya, kpeinin bu kadar hevesli olduunu grnce, bunun disipline zarar verdiini dnd ve hi olmazsa bir dakika kadar onu bankn altnda tuttu. Artk sofann kapsn at srada birden slk ald. Kpek deli gibi frlad, ocuun nnde sevinten zplamaya balad. Kolya, sofadan geerek miniklerin oturduu dairenin kapsn at. kisi de masada oturuyor, ama kitap okumuyor, aralarnda heyecanl heyecanl bir eyler tartyorlard. Bu ocuklar sk sk hayatn eitli konularnda tartrlard. Bu arada Nastya yaa daha byk olarak daima baskn kard; Kostya ise ablasiyle anlaamad zamanlarda daima Kolya Krasotkin'e gidip onun hakemlik etmesini ister ve artk o nasl karar verirse, her iki taraf da onu tartmasz bir ey olarak kabul ederlerdi. Bu sefer miniklerin tartmas Krasotkin'i olduka ilgilendirdi. Bu yzden kapda durup onlar dinledi. ocuklar Kolya'nn kendilerini dinlediini grnce, tartmalarna daha byk bir iddetle devam ettiler. Nastya: Ben, ebe ninelerin ocuklar bostanda, lahana kmeslerinin arasnda bulduklarna hi bir zaman, hi bir zaman inanmam! diyordu. imdi artk k! Bostanlarda yle kmeler filn da yok. Bu yzden, ebe nine Katerina'ya bir kz ocuk getiremez. Kolya kendi kendine: ft! diye bir slk ald. Yani senin anlyacam, yle oluyor: Bebekleri bir yerden alp getiriyorlar, ama yalnz evlenenlere veriyorlar. Kostya srarla Nastya'ya bakyor, dnceli dnceli szlerini dinliyor, zihninde bir eyler tasarlyordu. Sonunda heyecanlanmadan kesin bir tavrla: Sen ne aptalsn Nastya! dedi. Katerina'nn hi ocuu olabilir mi? Madem ki evli deil. Nastya, fena halde heyecanland. Sinirli sinirli: Sen bir ey anlamyorsun, diye szn kesti. Belki de kocas vard, ama imdi cezaevindedir. O da dourdu ite. Her eyin esasn arayan Kostya, ok cidd bir tavrla: Kocas cezaevinde mi onun? diye sordu. KARAMAZOV KARDELER 111 Nastya ilk ileri srd dnceden vaz geip onu hemen unutarak: Ya da yle olabilir, diye birden, tekrar kardeinin szn kesti. Katerina'nn kocas yok, haklsn. Ama belki evlenmek istiyor ve hep bunu dnyordu. Belki hep bunu kuruyordu. te o kadar dnd ki, sonunda kocas deil de ocuu oldu. Artk bsbtn yenilgiyi kabul eden Kostya: Ya, demek yle ha? dedi. Ama sen bunu bana daha nce sylemedin ki! Ben bunu nereden bilebilirdim? Kolya, birden odalarna girerek: Eee, ocuklar. Gryorum ki, tehlikeli bir milletsiniz siz! Kostya glmseyerek: ngrak yannzda m? diye sordu ve parmaklarn krdatarak ngra armaya balad. Krasotkin, ok cidd bir tavrla:

 Minikler, bir mklm var, bana yardm eder misiniz? Agafya muhakkak ayan krmtr, nk hl dnmedi. Artk bu belli bir ey. Oysa benim muhakkak dar kmam gerekiyor. Gitmeme izin verip, ben brakr msnz? ocuklar dnceli bir tavrla baktlar. Glmsiyen yzlerinde bir endie belirdi. Bununla birlikte daha kendilerinden ne istendiini anlamyorlard. Ben yokken yaramazlk etmezsiniz deil mi? Dolabn zerine kmazsnz, ayaklarnz krmazsnz deil mi? Yalnz kaldnz iin korkudan alamyacaksnz deil mi? ocuklarn yzlerinde byk bir znt belirdi. Bunlar yapmazsanz size yle bir ey gsteririm ki! Kmencik maden bir top gsteririm. Sahici barutla ate eden mini mini bir top. ocuklarn yz hemen aydnland. Kostya yz k sa-arak: Ne olur, topu gsterin, dedi. Krasotkin elini antasna soktu ve iinden kk bronz bir top kararak onu masann zerine koydu. Gsteriyorum ite. Bak, tekerleri de var. Oyuncak topu masann zerinde gezdirdi: Bununla ate edilebilir. i sama ile doldurulur ve ate edilir. L112 KARAMAZOV KARDELER Peki bu top insan ldrr m? ldrr ya! Yalnz iyice nian almal. Krasotkin bunu syledikten sonra barutun nereye konulacan, samann nereye yerletirileceini ve top az olarak kullanlan kk delii gsterdi, ayrca geri tepme diye bir ey olduunu anlatt. ocuklar byk bir merakla dinliyorlard. zellikle geri tepme diye bir ey olmas hayallerini etkilemiti. Nastya: Peki, sizde barut var m? diye sordu. Var. Nastya l l bir glmseyile: Barutu da gsterin ne olur! diye szleri uzata uzata yalvard. Krasotkin elini gene antasna daldrd ve iinde gerekten biraz barut bulunan bir ie kard. Katlanm bir kdn iinde ise bir ka sama vard. Kolya, ocuklarda bir etki yapsn diye ieyi de at ve avucuna biraz barut dkt: Aman bir yerde ate olmasn, yoksa yle bir patlar ki, hepimizi paralar. ocuklar, baruta byk bir merakla bakyor, bu zevklerini daha 'da arttryordu. Ama sama Kostya'nn daha ok houna gitti. Sama da yanar m? diye sordu. Sama yanmaz. Kostya yalvaran incecik bir sesle: Ne olur bana bir parack sama hediye edin, dedi. Peki sama da hediye edeyim. Al bakalm. Ama bunu verdiimi annene syleme, ben geri gelinceye kadar. Yoksa bunun barut olduunu sanarak korkudan d patlar. Size de bir gzel dayak atar. Nastya: Annem bize hi dayak atmaz, dedi. Biliyorum. Ben lf olsun diye syledim. Annenizi de hi bir zaman aldatmayn. Yalnz bu seferlik ben gelinceye kadar bir ey sylemeyin. Haydi syleyin bakalm minikler, imdi gidebilir miyim? Ben yokken korkudan alamazsnz ya? Kostya, artk alamaya hazr bir halde: A... la... nz... diye sylendi. KARAMAZOV KARDELER 113 Nastya, korkudan szleri aceleyle syliyerek: Alarz, tabi alarz! diye onu destekledi. Ah minikler, minikler. Sizin bu yalarnz ne kadar tehlikeli. Ama yaplacak bir ey yok, yavrularm. Madem yle, sizinle kimbilir daha ne kadar zaman oturmam gerekecek! Oysa zaman, zaman yle geiyor ki! Ah!... Kostya: ngraa emretsenize, l gibi yatsn! Evet baka are yok, ngraa da ba vurmak gerekecek. ci(*), ngrak! Sonra Kolya kpee emirler vermee, o da tm bildiklerini yapmaa balad. Bu uzun tyl, alelade bir sokak kpei byklnde ve tyleri efltuna yakn garip kl renginde bir kpekti. Sa gz a idi, sol kula ise nedense kesikti. Tiz bir sesle havlyor, zplyor, arka ayaklan zerinde duruyor ve o pozda yryor, srtst yatp drt ayan dikiyor, l gibi hareketsiz yatyordu. Bu son yapt oyun srasnda kap ald ve bayan Krasotkina'nn pazardan dnen iman hizmetisi, krk yalarnda, iek bozuu bir kadn olan Agaf-ya, kolunda ald yiyeceklerle dolu bir kese kd ile eikte grnd. Durdu, kese kdn aa doru sarktarak kpein yaptklarna bakmaa balad. Kolya, Agafya'y bu kadar beklemesine ramen, gsteriyi yarda kesmedi ve ngra belirli bir sre lym gibi yatrdktan sonra, sonunda onu slkla ard: Hayvan frlad ve grevini yapt iin sevinten zplamaya balad. Agafya hayretle: Amma da kpekmi! dedi. Krasotkin tehdit edici bir tavrla: Syle bakalm eksik etek, niye geciktin? Hh, eksik etekmi! Acemi aylak sen de. Acemi aylak m? Agafya, ocan etrafnda uramaya koyularak:

 Acemi aylaksn ya... Neden geciktiysem geciktim! Sana ne? Gecikmisem, demek yle gerekiyordu, diye sylendi. Ama bunu hi de kzgn ve fkeli bir sesle sylememiti, aksine sanki o neeli kk beyle sohbet etmeye frsat kt diye seviniyormu gibi, memnun bir tavrla sylemiti. (*) Franszca "buraya gel' anlamna.114 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELeR 115 Krasotkin divandan kalkarak: Dinle beni, bunak ihtiyar, diye sze balad. Bana bu dnyada kutsal olarak bildiin ne varsa hepsinin zerine ve daha baka eylerin stne, ben burada yokken, u minik-lerden gzn ayrmadan onlara bakacana yemin edebilir misin? Ben dar kacam. Agafya glerek: Ne diye yemin edeyim? Ben yle de bakarm onlara, dedi. Hayr, bunu yapamazsan, ruhum br dnyada selmete ermesin diye yemin etmezsen, olmaz. Yoksa gitmem burdan. Gitme! Bana ne? Zaten dars ayaz. Evde otur. Kolya ocuklara doru dnd. Minikler, bu kadn, ben ya da anneniz gelinceye kadar yannzda kalacak. Zaten annenizin artk oktan dnmesi gerekiyor. Bundan baka size kahvalt da verecek. Vereceksin deil mi Agafya? Olur veririm. Kolya: . Haydi Allahasmarladk minikler, imdi yreim rahat olarak gidiyorum, dedi. . Sonra Agafya'nn yanndan geerken alak sesle ve ciddi ciddi: Sana gelince nine, inallah onlara Katerina hakknda siz kadnlarn daima anlattnz o samalklar anlatmazsn! Daha ocuk olduklarn unutma. i, ngrak. Agafya artk fkeyle: Hay Allah cezan versin! diye karlk verdi. Ne bici konuuyorsun! Bunlar sylediin iin, sana dayak atmal! Dayak! I RENC Ama Kolya artk dinlemiyordu. Eninde sonunda gitmesi mmkn olmutu. Kapdan dar knca, etrafna baknd. omuzlarn bir ileri, bir geri hareket ettirdi ayazm! sylendikten sonra sokakta ilerledi ve saa, yan sokaa sapp oradan pazar meydanna gitti. Meydandaki evlerden birine yamadan nce kapda durdu, cebinden bir ddk kard ve szleilmi bir iaret verir gibi, var gc ile ttrd. Bir dakikadan fazla beklemesine ihtiya kalmad. Bahe kapsndan darya, birden al yanakl, on bir yalarnda ve o da scack, temiz hatta k bir palto giymi olan bir ocuk kp ona doru kotu. Bu ocuk hazrlama snfnda okuyan Smurov'du. (Oysa Kolya Krasotkin artk ondan iki snf yukardayd.) Smurov, varlkl bir memurun oluydu ve annesi ile babas lgnca yaramazlklaryla n sald iin galiba Krasotkin ile arkadalk etmesine izin vermiyorlard. Bu yzden Smurov, her halde o srada evden gizli olarak kmt. Eer okuyucu unutmadysa, Smurov adndaki bu ocuk iki ay kadar nce hendein zerinden lyua'ya ta atan ocuklardan biriydi. lyua'nn durumunu Alyoa Karamazov'a anlatan da oydu. Smurov kararl bir tavrla: Sizi tam bir saattir bekliyorum. Krasotkin, dedi. Sonra iki ocuk meydanda yrmeye baladlar. Krasotkin: Ge kaldm! diye karlk verdi. Baz durumlar oldu da ondan. Benimle birlikte olduun iin sana dayak atmazlar m? Yok canm, ne mnasebet? Beni dvyorlar m ki? n-da yannza aldnz, yle mi? Evet, ngrak da yanmda! Onu da m oraya gtreceksiniz? Evet onu da gtreceim. Ah, Bcek olsayd! Bcei gtremem. Bcek yok oldu. Ortadan kayboldu. nerede g, e olduu bilinmiyor. Smurov birden duraklad. yle yaplamaz m... diye sylendi, lyua, Bcetpk ngrak gibi kvrck uzun tyl, kl rengine alan kirli bir renkte olduunu sylyor. Ona bunun Bcek oldugunu syliyemez miyiz? Belki de buna inanr, kimbilir? grenci! Yalandan kan! Bu bir! kincisi, iyilik et-etmek iin bile olsa yalan syleme. Sonra... iin asl nemlisi, geleceimi haber vermedin ya?KARAMAZOV KARDELER 117 116 KARAMAZOV KARDELER Allah korusun! Ben durumu anlamyor muyum sanki? Ama ngrak ona teselli olmaz... Smurov, bunu sylerken iini ekmiti: Biliyor musun, babas, o yzba, hani hamam lifi, dedikleri var ya, ite o bize, bugn ona karaburunlu hakiki bir oban kpei yavrusu getireceini syledi. Bunu yapmakla lyua'nn teselli bulacan sanyor, ama bunu baarr m bilmem ki? Peki lyua'nn kendisi nasl?

 Ah, kt ok kt! yle sanyorum ki, verem var onda! Akl banda, ama yle garip soluk alyor ki! ok kt bir soluk almas var. Dn ayana izmelerini giydirip kendisini gezdirsinler diye rica etti, yryecek oldu ama neredeyse dyordu. Ah babacm, sana daha nceden de bu eski izmelerimin kt olduunu sylemitim, eskiden de bunlarla hi rahat yryemiyordum dedi. izmelerin ktlnden yle durup durup dtn sanyordu. Oysa dpedz gc kalmad iin yle oluyordu. Herhalde bir haftadan fazla yaayamaz. Hertszenstube bakyor ona. imdi zengin oldular Ellerinde ok para var. Alaklar! Alaklar dediin kim? Doktorlar... Genel olarak tpla kimin ilgisi varsa onlar. Ayrca tabi, zel olarak bu doktor. Ben tp bilimini kabul etmiyorum. Gereksiz bir bilim dal. Bununla birlikte btn bunlar bir gn inceleyeceim. Hem nedir o romantikliiniz sylesene ha? Galiba btn snf birlik olup oraya gidiyor -musunuz yle mi? Hepimiz deil! Bizim snftan on kii kadar, her gn. her zaman oraya gidiyorlar. Ama bundan bir ey kmaz ki Btn bunlarda beni en ok artan ey, Aleksey Ka-ramazov'un oynad roldr: Aabeysin! yarn ya da br gn byle bir cinayetten tr mahkemeye verecekler, o ise ocuklarla romantik romantik eyler yapmak iin bunca harcyor! Bunda romantiklik falan yok canm! Kendin de lyua ile barmaya gidiyorsun ite. Barmaya m? Gln bir sz dorusu! Hem ben kimsenin davranlarm incelemesine izin vermem Ah, Uyua geliine o kadar sevinecek ki! Geleceini aklna bile getirmiyor. Neden, neden bu kadar uzun bir sre gitmek istemedin sanki? Smurov, bunu birden byk bir heyecanla sylemiti. Olum, bu beni ilgilendirir, seni deil! Ben oraya kendiliimden gidiyorum. yle istediim iin yapyorum bunu. Sizleri ise, hepinizi oraya Aleksey Karamazov gtrd, demek ki, arada bir fark var. Hem ne biliyorsun? Belki de ben hi de barmak iin gitmiyorum oraya. Sama bir lf ettin. Bizi oraya gtren Karamazov deil. Hi de deil ite. Dorudan doruya kendimiz oraya gitmeye baladk. Tabi nce Karamazov'la birlikte gidiyorduk. Hem orada hi bir ey olmad ki. Hi de dediin gibi budalalklar yaplmad. nce biri gitti, sonra bir bakas falan. Babas geliimize ok sevindi. Biliyor musun? Eer lyua lrse babas muhakkak akln karr. lyua'nn leceini anlyor. Bizim lyua ile barmamza nasl seviniyor, anlatamam. lyua seni de sordu, ama baka bir ey sylemedi. Seni sorduktan sonra hep susuyordu. lrse babas ya delirir, ya intihar eder. Zaten eskiden de deli gibi davranyordu. Biliyor musun? O adam soylu bir insan.. O zaman da yanllk olmu. Btn kabahat o baba katilin.de. O vakit adamcaza dayak atanda. Ne olursa olsun Karamazov benim iin bir bilmecedir. Onunla oktandr tanabilirdim. Ama baz durumlarda gururlu davranmaktan holanyorum. Bundan baka onun hakknda baz dncelerim var. Bunlarn doru olup olmadklarn renmem, ii akla kavuturmam gerekiyor! Kolya, nemli bir ey sylemi gibi sustu. Smurov da yle. Tabii Smurov, Kolya Krasotkin'e hayrand ve kendisinin onunla eit bir durumda olabileceini aklndan bile geirmiyordu. imdi de byk bir merak iindeydi. nk Kolya lyua'ya kendiliinden gittiini sylemiti. Byle olunca, iin iinde Muhakkak bir sr vard. Kolya'nn byle durup dururken tan a o gn lyua ya gitmesinde muhakkak bir ey vard. Pazar Sarinden geiyorlard; bu sefer pazarda birok arabalar duruyordu ve pek ok da kmes hayvan getirilmiti. Kentin adnlar zerine tente gerilmi tezghlarn arkasnda rek, iplik ve buna benzer eyler satyorlard. Byle pazar gnleri Pan al verie bizim kentte biraz safa olarak panayr derler ve bir yl iinde byle birka panayr olur. ngrak byk bir neeyle kouyor, arada bir her hangi118 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 119 bir eyi koklamak iin saa sola sapp duruyordu. Baka k peklerle karlanca da byk bir heyecanla, kpeklerin ara. sndaki tm kurallara uygun olarak onlarla seve seve kot. layordu. Kolya birden: Ben gerei seyretmeyi severim, Smurov, dedi. Kpek lerin karlanca nasl koklatklarn hi farkettin mi? BU onlarn arasnda genel doa kural gibi bir ey olmu. Evet, gln bir kural. Hayr gln deil, bunu yanl syledin. Doada gln olan hi bir ey yoktur. Pein yarglar olan insana nasl grnrse grnsn! Eer kpekler dnebilselerdi ve olaylar eletirebilselerdi, onlar da muhakkak insanlarn arasndaki sosyal ilikilerde ayn derecede, hatta belki daha da fazla gln ynler bulacaklard. ok daha gln bulurlard onlar. Bunu tekrar ediyorum. nk kesin olarak inanyorum ki, bizde ok daha fazla samalk vardr. Rakitin'in dncesi ok gzel bir dnce. Ben de sosyalistim, Smurov. Sosyalist ne demek? Herkes eitse herkesin ortaklaa bir tek iftlii varsa, evlilik diye bir ey yoksa, din ve tm yasalarla geriye kalan eyler herkesin keyfine gre ise, buna sosyalistlik derler. Sen daha bunu anlayacak kadar bymedin. Senin iin bunlar konumak daha erken. Hava da amma souk. Evet. Sfrn altnda on iki derece! Demin babam termometreye bakt. Hem farknda msn Smurov? Kn ortasnda, sfnn altnda on be hatta on sekiz derece olduu zaman, hava; kn banda birden ayaza ektii sralar olduu gibi, rnei s daha on iki derece kadarken, stelik daha kar yamad halde o kadar souk olmaz. Bu neden olur biliyor musun? nsanlar soua daha almamlardr da ondan. nsanlarn her eye alkanlklar vardr. Devlet ilerinde de, siyas iliki lerde de hep alkanlklar rol oynar. Alkanlk en nemli itici gtr. u kylye bak, ne garip! Kolya, bunu sylerken srtna gocuk giymi, gler iri yar bir kyly iaret etmiti; kyl arabasnn b ellerine kyl eldiveni geirmi, souktan durup durup e rpyordu. Kzla alan uzun sakal souktan kra gibi olmutu.

Kolya, yanndan geerken yksek sesle ve meydan okur gibi: Kylye bak, sakal donmu! diye bard. Kyl, sakin ve ciddi bir tavrla: Birok kiilerinki dondu! dedi. Smurov: __ Taklma ona! diye sylendi. ' Ziyam yok canm, kzmaz, iyi adam o! Hoa kal. Matyev. Gle gle. Senin adn Matyev mi idi? Matyev ya! Bilmiyor muydun? Bilmiyordum; tahmin ederek syledim. una bak hele! renci misin nesin? renciyim ya! Falakaya yatryorlar m seni? Sk sk deil, ama bazen oluyor. Cann acr m? Acmaz m ya? Kyl, t yrekten gelen bir acma ile: Eeeh, hayat, ne yaparsn! diye iini ekti. Hoa kal, Matyev! Gle gle. yi ocuksun sen! yi ocuksun! ocuklar, yrmeye devam ettiler. Kolya, Smurov'a: Bu kyl iyi adam, dedi. Ben halkla konumay severim, her zaman da haklarn tanrm: Smurov: Bizim okulda falakaya yatryorlar, diye neden yalan syledin ona? diye sordu. Houna gitsin diye! Ne demek yani? Bak Smurov, bana tekrar tekrar soru sorulmasndan holanmam. Lep demeden leblebiyi anlamal. Baz eyler vardr anlatlamaz. Kylnn kafasna gre bir renci falakaya pyatrlr, yatrlmal da! Ona gre falakaya yatrlmayan -renci olur mu hi Diyelim ki, ona bizim okulda falaka cezasnn olmadn syliyeyim, adam buna dpedz zlr. Her neyse, sen bunlar anlamazsn. Halkla konumasn bil-120 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 121 Yalnz ne olur ona buna taklma! Yoksa gene bamza bir i gelir, tpk o zaman o kaz meselesinde olduu gibi Korkuyor musun yoksa? Alay etme Kolya! Vallahi korkuyorum. Babam mthi kzar. Zaten seninle dolamam kesin olarak yasak ettiler. Kolya: zlme canm, bu sefer bir ey olmaz! dedi. Ve tenteli bir tezghn arkasnda duran satc kadnlardan birine: Merhaba Natasa! diye bard. Hi de o kadar yal bir kadn olmayan satc kadn tiz bir sesle barr gibi: Ne Nataa's? Benim adm Mariya! diye karlk verdi. yi ki Mariyaym, hoa kal. Mariya! .Ah, seni gidi bacaksz. Boyuna bakmadan birde lf atyor! Kolya, ellerini sallyarak sanki kendisi kadna taklmyor-mu da kadn ona taklyormu gibi: Seninle uraacak vaktim yok! Gelecek pazar gn anlatrsn, dedi. Mariya: Ne anlatacakmm sana pazar gn? Ben sana taklmadm ki! Sen bana takldn! Barmaya balad. Bir gzel dayak lzm sana. te bu kadar. Herkes senin ne mal olduunu bilir. Bu kadar ite! Mariya'nn yannda kendi tezghlarnda mallarn satan br satc kadnlar arasnda glmeler duyuldu. Birden kentin kemerli dkknlarndan birinden durup dururken sinirli adamn biri kt. Tezghtar gibi bir eydi. Bizim kentteki satclardan deildi, dardan gelmeydi. Srtnda uzun lcivert bir kaftan, banda da siperlii olan bir kasket vard. Daha genti. Koyu kumral kvrck salar ve iek bozuu uzun solgun bir yz vard. Garip, budalaca bir fke iinde hernen Kolya'ya doru yumruunu sallamaya balad. Sinirli sinirli Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye baryordu. Kolya, ona dik dik bakt. Bu adamla bir atmas olduu' n hi de hatrlamyordu. Ama sokaklarda bakalar ile m atmas olmutu? Hepsini hatrlamasna imkn Alayl alayl kylye: Bilir misin? diye sordu. Satc aptal gibi: __Ben seni bilirim! Ben seni bilirim! diye tekrarlyordu. __ yi yleyse. Eh, seninle tartmaya vaktim yok. Haydi hoa kal! Satc: __ Ne muzrlk ediyorsun? diye bard. Gene yaramazlk ediyorsun ha? Ben seni bilirim! Gene yaramazlk ediyorsun, ha?

Kolya durup onu tepeden trnaa szmee devam ederek: Yaramazlk da etsem seni ilgilendirmez, arkada! dedi. Nasl ilgilendirmez? lgilendirmez ite! Kimi ilgilendirir ya? Syle bakalm kimi? imdi artk Trifon Nikiti'i ilgilendirir. Seni deil, kardeim. Delikanl gzlerini gene fke ile, ama ayn zamanda budalaca bir hayretle Kolya'ya dikti. Kolya ar bir ciddiyetle onu tepeden trnaa szdkten sonra sert ve srarl bir tavrla: Sen Vozneseniye'ye (*) gittin mi bakalm? diye sordu. Delikanl ne karlk vereceini biraz ararak: Hangi Vozneseniye'ye? Niin? Hayr gitmedim! dedi. Kolya daha srarl ve daha sert bir tavrla: Sabaneyev'i tanyor musun? diye sordu. ~- Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? Hayr tanmyorum. Kolya birdenbire: Eh madem tanmyorsun, kes bakalm lf! diye kestirip att ve sert bir dn yaparak saa dnd, sanki Sabaneyev'i bile tanmayan bir budala ile konumaya tenezzl etmiyormu gibi kendi yolunda hzl hzl yrmeye balad. Delikanlnn neden sonra ak bana geldi. Gene byk bir sinirlilik iinde: Dur! Hey! Hangi Sabaneyev'i soruyorsun? diye bard. Sonra birden satc kadnlara doru dnd, aptal aptal onlara bakarak: Ne dedi Allahakna? diye sordu. Kadnlar kahkahalarla gldler. Aralarndan biri: Yaman ocukmu! dedi. (*) Bir yortu ad.122 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 123 , Delikanl sa elini sallayarak hl kendinden gemi gibi: Hangi Sabaneyev'i, hangi Sabaneyev'i soruyordu? diye tekrarlamaya devam ediyordu. Kadnlardan biri: Hani, herhalde Kuzmiyev'lerde alm olan Sabaneyev'i aryordu, diye bir tahmin yrtt. Delikanl deli gibi gzlerini ona dikti. Biir baka kadn: Kuzmiyev'lerde mi? Onun ad Trifon deil ki! Kuz; ma'dr onun ad, Trifon deil. ocuk Trifon Nikiti'ten sz etmiti. Demek ki o, deil. : O zamana kadar ciddi bir tavrla hi konumadan sylenenleri dinlemi olan nc bir kadn lfa kart: Seni anlayacan onun ad ne Trifon, ne Sabaneyev' dir. ijov'dur! Aleksey vanovi'dir ad. Aleksey vanovi ii jov! Drdnc bir kadn srarla: yle ya, ijovdur onun soyad, diye tekrarlad. l akn delikanl bir ona, bir tekine bakyordu. Neredeyse ileden kacakm gibi. yi ama neden soruyordu? Neden soruyordu onu, baci lar? diye syleniyordu. Sabaneyev'i tanyor musun? dedi. Ben i ne bileyim kimmi Sabaneyev denen adam? Satc kadnlardan biri: j Ne lf anlamaz adamsn! Diyorlar ya sana Sabaneyev i deildir! ijov'dur diye. Aleksey vanovi ijov'dur arad! Hangi ijov? Syle hangisi? Biliyorsan syle. | Uzun boylu, grltc patrtc bir adam vard ya, hani yazn pazarda oturuyordu. | Bana ne o ijov'dan? Baclar? Bana ne, deil mi ya? Neden aryordu onu? | t Bir baka kadn daha: Ben ne bileyim, ijov'u neden aradn? i Onu niye aradn biz ne bilelim, diye lfa kart. Madem o kadar kafa iiriyorsun, demek seninle ilgili bir ey f bu. Hem ocuk bize deil ki, sana syledi, budala! Yoksa gerekten tanmyor musun? Kimi? ijov'u. Hay Allah kahretsin, o ijov'u da seni de! Ona bir dayak atarsam grr o! Benimle alay etti. ijov'a m dayak atarsn? Bak, dikkat et, o seni dvmesin! Aptaln birisin sen, ite bu kadar ijov'a deil. ijov'a deil, o olana dayak atacam! Sen de ne fesat, ne kt kansn! Getirin sunu, getirin o olan buraya! Benimle alay etti! Kadnlar kahkahalarla glyorlard. Kolya ise artk uzaklam, yznde sanki zafer kazanm gibi bir tavrla yryordu. Smurov, yannda yryor, ikide bir arkasna dnerek uzakta barp aran gruba bakyordu. Kolya ile birlikte bana bir i gelir diye hl korkuyordu, yleyken, o da ok neelenmiti. Nasl bir karlk vereceini bir nsezi ile hissettii halde Kolya'ya: Adama hangi Sabaneyev'i sordun? dedi. Ben ne bileyim hangisini? imdi akama kadar barp aracak. Toplumun her tabakasndaki budalalar byle arada bir drtklemekten holanrm. Bak ite, urada bir ahmak daha duruyor, surdaki kyl var ya, ite o! Bak sana bir ey syliyeyim. Budala bir Franszdan daha budala bir varlk yoktur derler ama bizim Rus'larn suratlar da hemen ne olduklarn belli eder. imdi una bak, suratndan budala olduu belli deil mi, allahakna, syle, ha? Brak onu Kolya, geip gidelim yanndan.

 Hayr, brakmam onu! Bir kez artk cotum. Hey! Merhaba kyl. Yanlarndan ar ar geen ve herhalde ikili olan iri yar, safa, yuvarlak yzl, sakalna kr dm kyl ban kaldrarak delikanlya bakt: Eh, eer aka etmiyorsan merhaba, diye acele etmeden karlk verdi. Kolya gld: Ya aka ediyorsam? Eh, aka da ediyorsan, yle olsun. Ziyan yok. akadan bir ey kmaz. nsan her zaman aka edebilir. Kabahat ettim, aabey, aka yaptm seninle! Eh ne yapalm, Tanr balasn seni! Peki ama, sen balyor musun? Tabii ya! Hem de candan balyorum. Haydi gle gle! Bak hele! yle grnyor ki, akll bir kylsn sen! 124 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 125 Kyl hi beklenmedik bir ekilde ve gene eskisi gibi kendine nem verdiini belli eden gvenli bir tavrla Senden akllym ya! diye karlk verdi. Kolya, biraz ard. Hi sanmam! dedi. Doru sylyorum. Ho, belki de yledir. Hah yle, bunu bilesin olum. Haydi allahasmarladk, kyl. Haydi, gle gle. Kolya bir sre sustuktan sonra Smurov'a: Kyller eit eittir, dedi. Ben nereden bileyim akll bir adama atacam? Halk arasnda akll birine rastlamadm m, bunun byle olduunu kabul etmeye daima hazrm. Uzakta, kilisenin saati on bir buuu ald. ocuklar admlarn sklatrdlar ve yzba Snegirev'in evine kadar geriye kalan olduka uzun yolu artk hi konumadan getiler. Eve gelmeden, yirmi adm kala Kolya durdu ve Smurov'a nden gidip Karamazov'u darya yanna armasn syledi. nce bir tanalm bakalm, diye sylendi. Smurov: Canm, neden aracaksn? yle de gir, seni grnce yle sevinecekler ki! Ne diye burada ayazda tanacaksn sanki? Kolya, otoriter bir tavrla: Neden burada ayazda tanacam? Orasn ben bilirim, diye kestirip att. Kklerce kar byle otoriter bir tavr taknmaktan holanrd. Bunun zerine Smurov verdii emri yerine getirmee kotu. IV BCEK Kolya, ok cidd bir tavrla bahe duvarna yasland, Al-yoa'nn gelmesini beklemee balad. Zaten onunla karlamay oktandr istiyordu. ocuklardan onunla ilgili ey iitmiti. Ama imdiye dek kendisine Alyoa hakknda bir ey sylemedikleri vakit, onu hor gryormu gibi kaytsz bir tavr taknyor, hatta davranlarn eletiriyordu. Ama iinden onunla tanmay ok ok istiyordu: Kendisine Alyoa hakknda anlatlan tm hikyelerde cana yakn ve ekici bir ey vard. Bu bakmdan o an kendisi iin ok nemliydi. Bir kez onun yannda bir yanllk yapp da kk dmemee, kimseye boyun emeyeceini gstermeye almas gerekiyordu: Yoksa benim on yanda bir ocuk olduumu dnerek, benim de tekiler gibi olduumu sanr. Hem bu ocuklarla ii ne? Onunla karlanca soracam bunu kendisine. Hay Allah! Bu kadar ksa boylu olmam da ne kadar kt bir ey! Tuzikov benden kk, ama benden yarm ba kadar daha ksa boylu. Bununla birlikte benim yzmde zekice bir anlam var; geri yakkl deilim. Biliyorum: yzce irkin olduumu. Ama zekice bir anlam var yzmn. Bundan baka iimdekileri pek de yle ortaya dk-memeliyim. Yoksa ona hemen yle kucak amaa kalkarsam kendisi, sanr ki... Tuh! yle bir ey dnrse rezalet olur vallahi! Kolya, var gc ile kaytsz bir tavr taknmaa alarak iste byle heyecanlanyordu. Onu asl zen o di yznden ok, ksa boyluydu. Ksa boylu oluuna zlyordu. Evinde, duvarn bir kesinde; daha bir yl nce boyunu ltkten sonra, kurun kalem ile izdii bir izgi vard. O gnden bu yana, her iki ayda bir, heyecanla, tekrar tekrar boyunu lmek iin o izgiye yaklayor: Acaba ne kadar uzadm? diye boyunu lyordu. Ne yazk ki, ok az boy atyor, bu da bazan onu byk bir znt iinde brakyordu. Yzne gelince, hi de di deildi. Aksine, beyaz, solgun ve illeri olan olduka sevimli bir yzd. Pek byk olmayan, ama canl, kl rengi gzleri cesaretle bakyor ve sk sk heyecandan prl prl oluyordu. Elmack kemikleri biraz geni, az k-kt. Dudaklar ok kaln deildi ama kpkrmzyd. Burnu kk, ucu da iyice yukar kalkkt. Aynaya bakt vakit her zaman; tam anlamyla kopa burunluyum! Kopa burunlu diye buna derler ite! diye sylenir, daima fkeyle ay-adan uzaklard. Kimi zaman da: Bakalm, gerekten yzmde zekice bir anlam var m? diye bundan kuku bile duyuyordu. Bununla126 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 127

birlikte aklnn fikrinin yalnz yz ve boyu ile uratm sanmak da doru bir ey olmaz. Aksine aynann karsnda geirdii o anlar ne kadar zc olursa olsun, onlar abucak unutuyor, hatta uzun bir sre aklna bile getirmeyerek, kendi deyimi ile btn varln ideal ve gerek hayatla ilgilenmeye veriyordu. Alyoa, ksa bir sre sonra kt, acele etmeden Kolya'ya yaklat. Kolya, Alyoa kendisine yaklamadan nce, daha birka adm kala onun yznn ok sevinli olduunu grd. Memnunlukla: Yoksa geliime mi bu kadar sevindi? diye dnd. Bu arada unu belirteyim ki, Alyoa'y braktmzdan beri gen adam ok deimiti: Rahip giysilerini karmt. imdi srtnda ok gzel dikilmi bir ceket, banda da yuvarlak yumuak bir apka vard. Salar da ksa kesilmiti. Tm bunlar ona ok yakmt. Gerekten ok yakkl olmutu. Sevimli yznde her zaman bir nee vard. Ama bu garip, sakin ve sessiz bir neeydi. Kolya, Alyoa'nn yanna ierdeyken srtnda ne varsa onunla, hatta paltosunu bile almadan km olduunu farkederek hayret etti. Belliydi ki, acele etmiti. Alyoa, Kolya'ya hi kararszlk gstermeden elini uzatt: ite sonunda siz de geldiniz. Sizi o kadar bekledik ki! Gelmeyiimin baz nedenleri vard. Onlarn ne olduunu imdi reneceksiniz. Her neyse, sizinle tantma memnunum. oktandr tanmak frsatn bekliyordum ve sizinle ilgili pek ok ey iitmitim. Kolya, bunu hafife nefesi tkanarak mrldanmt. Canm, biz zaten sizinle nasl olsa tanacaktk. Ben de sizin iin birok eyler iittim. Ama buraya... Buraya biraz ge kaldnz. Syleyin, durum nasl burada? lyua ok kt durumda. Her halde lecek. Kolya fkeyle: Ne diyorsunuz! unu kabul edin ki, bu tp berbat bir ey, Bay Karamazov! dedi. Uyua sizi sk sk, sk sk hatrlyordu. Hatta biliyor musunuz, ryasnda, sayklarken bile szi sylyordu. Belli ki, size o baklama olayndan nce... ok deer veriyordu--Geri o iin bir nedeni vard ama... Kuzum bu kpek mi? __ Benim. Ad ngrak. Alyoa, zgn bir tavrla Kolya'nn gzlerinin iine bakt. __ Bcek deil mi? diye sordu. Demek Bcek durup dururken ortadan kayboldu yle mi? Kolya, saklad bir sr varm gibi esrarengiz bir tavrla glmseyerek: Biliyorum, hepiniz Bcei bulmam isterdiniz, sylenenleri hep iittim, dedi. Beni dinleyin Karamazov! Size her eyi olduu gibi anlatacam. Zaten sizi buraya ikimiz ieriye girmeden nce olup bitenleri anlatmak iin arttm. Sonra heyecanla anlatmaya koyuldu: __Bakn yle oldu, Karamazov! lkbaharda tlyua hazrlama snfna girdi. Eh, bizim hazrlama snf ne olacak? Siz de bilirsiniz: hep oluk ocuk, lyua ile hemen takmaya baladlar. Ben iki snf daha yukardaydm ve tabii her eye uzaktan, iin iine karmadan bakyordum. Bakyorum ocuk kk, elimsiz bir ey. Ama onlara boyun emiyor, hatta onlarla dvyor. Gururlu bir ocuk, gzleri prl prl yanyor. Ben byle ocuklar severim. ocuklar bu tavrn grnce onu daha da ok kzdrmaya baladlar. Asl nemlisi, o zaman srtnda eski psk bir palto vard. Pantolonunun paalar yukar doru ekiliyordu. izmeleri boyaszd. ocuklar onu bu yzden tartaklyorlard. ocuun gururunu yaralyorlard. Hayr, artk buna dayanamazdm! Byle eyleri sevmem. Hemen onu savundum. Olanlara Hanyay Konyay gsterdim. Biliyor musunuz onlar dverim, onlar gene de beni taparcasna severler Karamazov! Kolya bunu sylerken gsteri yapar gibi vnmt. ~- Zaten ocuklara baylrm. u anda bile evde iki tane Eniim var. Hatta bugn buraya gelirken onlarn yznden Seiktim, ite bylece lyua'y dvmekten vazgetiler. Ben de onu korumaa baladm. Gryordum ki, gururuna dsuskun bir ocuktur. Bunu size gerekten sylyorum; gururlu ocuktur. yleyken sonunda bana kle gibi baland. En kk Eklerimi bile yerine getiriyor, her szm dinliyor, beni tangibi seviyor, hatta davranlarm kopya etmee alyorbirlikte tenefse ktk m, hemen bana geliyordu. Onunla birBZ dolamaya balyorduk. Pazar gnleri de yle oluyordu. bizim gimnazyada byk snfta olan bir ocuk, kendisinden128 KARAMAZOV KARDELER kk olan bir ocukla ayn dzeye indi mi, herkes alay eder. Ama bu sama bir n yarg. Madem canm yle istemi, kime ne? yle deil mi? Ona bir eyler retiyor, onu gelitirmeye alyordum. Madem houma gidiyordu, neden gelimesine yardm etmeyecektim? yle deil mi, syleyin? Bakn siz de btn bu ocuklarla ahbap oldunuz Karamazov Demek yeni kua etkilemek, bu ocuklar gelitirmek ya rarl olmak istiyorsunuz, deil mi? Hem dorusunu, syleyeyim, karakterinizde bana anlattklar asl bu yn en ok ilgj. mi ekti. Her neyse, konumuza dnelim: Baktm ocukta an bir duygululuk, bir romantiklik balyor. Oysa, ben, biliyor musunuz? yle ar duygu gsterilerinden nefret ederim. Yaratlm yle. Sonra baz atmalar da vard: Gururlu ocuktu, yleyken bana kle gibi balyd. Kle gibi bal olduu halde birden gzleri kvlcmlar sayor, dncelerimi kabul etmek istemiyor, benimle tartyor, yrtnyordu. O zamanlar baz dncelerim vard: Baktm onun kar durduu ey benim o dncelerim deil. Dpedz bana kar isyan ediyor! nk ben onun o ar duygululuuna serinkanllkla karlk veriyordum, te onu biraz olsun frenlemek iin, o ne kadar duygulu davranrsa, ben de o derece serinkanl olmaya baladm. Bunu mahsus yapyordum, bylece onu yola getirmek kansnda olduum iin. Niyetim karakterini salamlatrmak, onu piirmek, olgun bir insan haline getirmekti... Artk gerisini anlatmam gereksiz, herhalde ne demek istediimi ok iyi anlyorsunuz.

Birden baktm, bir gn, iki gn, gn zntl zntl dolap duruyor. Ama artk onu zen duygululuu filan deil. Bambaka bir eye, daha byk, daha nemli bir eye zlyor. Kendi kendime ne oluyor buna? diye dndm zerine vardm, bir de ne reneyim: lyua her naslsa len babanzn ua ile (o zaman babanz sad) Smerdyakov'la tanm. O da aptal ocua budalaca bir oyun, daha dorusu vahce, dice bir oyun retmi: Bir para ekmein ii aln yor, iine toplu ine sokuluyor, sonra bu ekmek paras her hangi bir sokak kpeine, alktan lokmalar inemeden yu tan kpeklerden birine atlyor ve bunun hayvanda nasl bir etki yapacana baklyor. te llyua ile Smerdyakov byle bir lokma hazrlamlar, sonra da bunu imdi bu kadar grl' KARAMAZOV KARDELER 129 t patrd edilen kvrck Bcek'e atmlar. Bu Bcek, bir evin avlusunda duruyordu, ama yle bir evdi ki oras hayvana bir lokma bile vermiyorlard. O da sabahtan akama kadar hav-layp duruyordu. Siz byle aptalca havlamalardan holanr jusinz Karamazov? Ben nefret ederim. ite, hayvan lokmann zerine atlm, onu kapt gibi yutmu, sonra da tiz bir sesle bara bara, olduu yerde fini frl dnm, sonunda da koa koa uzaklam. Hem kouyor hem de can acsyla ciyak ciyak baryormu, bylece gzden kaybolmu. Bunu bana lyua'nn kendisi anlatmt. Bana bunu aklamt, ama kendisi yle bir alyor, yle bir alyordu ki! Hem alyor, hem de btn vcudu sarla sarsla bana sarlarak: Hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu, hem kouyor, hem ciyak ciyak baryordu diye tekrarlayp duruyordu. Anlalan bu sahne onu iyice etkilemi. Baktm vicdan azab ekiyor. Bu ii cidd olarak ele aldm. Ama asl daha nceki davranlarndan tr ona bir ders vermek istiyordum, itiraf edeyim ki, sinsice davrandm. Mahsus byle bir durumda benden beklenebilecek bir fkeyi hi de duymuyormuum gibi davrandm. Yalnz ona: Sen dice bir davranta bulundun. Alan birisin. Tabi bu ii herkese bildirmeyeceim! Ama imdilik seninle ilikilerimi kesiyorum. Bu iin zerinde dneceim ve sana Smurovla (demin benimle birlikte gelen ocuk var ya, ve bana daima bal kalan bir ocuktur, ad da Smurov'dur) bundan byle seninle arkadalk etmeye devam edecek miyim, yoksa alan biri olduun iin seni lnceye kadar kendi ha-line mi brakacam, haber veririm, dedim. Bu onu mthi artt. unu aklayaym ki, daha o za-be belki ona kar ar derecede sert davranm oldudndm. Ama ne yapaym, o zamanki dncem yleydi Aradan bir gn getikten sonra kendisine Smurov'u Sonderdim ve onunla artk hi konumayacam haber ver-Bizde iki arkada aralarndaki ilikilerini tm olarak kopardlar.m, yle denir. Onu byle yalnz birka gn kzgn ate zerinde tutmay,, sonra da pimanln grerek ona geel uzatmay dndm gizli tutkum. Oysa kesin olarak buydu Sonra ne oldu dersiniz? lyua, Smurov'u din-sonra birden gzleri kvlcmlar saarak: Krasotkin'e bundan byle tm kpeklere iinde toplu ine olan ek-130 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 131 mek paralar atacam! Hepsine, hepsine! diye barm. Bunun zerine: Ya yle mi? Demek iinde bir isyan uyand, bunu yok etmeli! diye dndm ve ona kar tam anlamyla nefret gstermeye baladm. Ne zaman karlarsak, bam mahsus br yne eviriyor ya da alayl alayl glms-yordum. te o srada birden babasnn bana o i geldi, hani hamam lifi olay var ya, hatrlyor musunuz? unu anlamanz istiyorum ki, lyua zaten daha nceden olup bitenler yznden mthi bir sinir gerilimi iindeydi. ocuklar, onu kendi haline braktm grnce, zerine atlmaya, onu hamam lifi, hamam lifi! diye kzdrmaya balamlard. te o zaman aralarnda muharebeler balad. Bunlara ok zlyordum, nk galiba o zaman onu bir seferinde fena halde dvdler. te, bir gn, snftan ktmz bir srada lyua bahede tm ocuklarn zerine atld. Ben ise on adm kadar geride duruyor, ona bakyordum. Hem yemin ederim ki, o srada onunla alay ettiimi hatrlamyorum. Aksine o srada ona ok ok acdm. Bir an daha geseydi, ben de onu savunmak iin ileri atlacaktm. Ama birden benimle gz gze geldi. O srada durumum ona nasl grnd bilmiyorum. Bildiim tek bir ey varsa, o da aksn ektii gibi zerime atld ve kalamdan ite uradan sa bacamn Burasndan yaraladdr. Ben hi kmldamadm. unu syleyeyim ki, bazen gerekten korkusuz olurum, Karamazov. O bana bunu yapnca, sadece yzne: Haydi istersen, sana gsterdiim dostlua karlk gene vur beni, ite karnda hazr duruyorum, buyur der gibi nefretle baktm. Ama beni bir kez daha baklamad. Sonra dayanamad, korkuya kapld. aky elinden frlatt gibi, avaz kt kadar alaya alaya koarak kat. Tabu mzevirlik yapmadm. Hepsine bu i mdrln kulana git" mein, diye susmalarn emrettim. Anneme bile yara artk iyi olduktan sonra syledim. Zaten nemsiz bir yarayd, basit bir izik. Sonradan iittim ki, ayn gn ocuklarla ta muharebesi yapm, sizin de parmanz srm. Ama nasl bir durumda olduunu nlyorsunuz ya! Her neyse, biliyorum. Yaplacak bir ey yok, budalaca davrandm, lyua hastaland vakit onu baladm sylemeye, daha dorusu barmaya gelme dim. Bundan pimanlk duyuyorum imdi. Ama o srada ba z amalar edinmitim. te btn hikyem bu... Yalnz galiba budalaca davrandm... Alyoa heyecanla: Ah, onunla sizin aranzda byle ilikilerin bulunduunu bilmiyordum, ne yazk! Yoksa oktandr size gelir, benimle birlikte oha gitmenizi rica ederdim. nanr msnz, hastalannca, ateler iindeyken bile hep sizi sayklyordu. Size ne kadar deer verdiini hi bilmiyordum! Hem gerekten, gerekten Bcei bulamadnz deil mi? lyua'mn babas da, btn ocuklar da kpei bulmak iin kenti altst ettiler. nanr msnz? lyua hasta hasta kez benim yanmda bile gzleri yala dl olarak babasna; Ben neden hastaym biliyor musun baba? Bcei o gn ldrdm iin. imdi tanr beni onun iin cezalandryor dedi. Zihninden bu dnceyi silmeye imkn yok. Eer imdi o Bcei bir yerden bulup ona gsterseler, hayvann lmediini, sa olduunu ona ispat etseler, bana yle geliyor ki, sevincinden dirilir. Bu bakmdan hepimizin umudu sizdeydi. Kolya, byk bir merakla: Peki, neden Bcei benim bulacam dndnz? Yani bunu neden asl benden beklediniz? diye sordu. Niin bakasndan deil de benden bekliyordunuz bunu?

 Onu aryorsunuz, bulunca alp getireceksiniz diye bir sylenti dolayordu ortada. Smurov buna benzer bir eyler sylyordu. Tabii hepimiz Bcein sa olduuna, onu bir yerlerde grdklerine inandrmaa alyoruz lyua'y. ocuklar ona canl bir tavan bulup getirmiler. Ama lyua sadece hayvana belli belirsiz glmseyerek bakt ve krlara serbest braklmasn istedi. Biz de yle yaptk. Babas hemen sonra dnd ve ona kk bir yerden sahici bir oban kpei yav-, rusu getirdi. Onu da bir yerden almt. ocuu onunla te-teselli edeceini sanyordu. Yalnz galiba i daha kt oldu. Syleyin Bay Karamazov, babas ne biim bir adam? Ben adam tanrm. Ama sizin ona ne gzle baktnz renistiyorum: Sizce nedir o adam? Soytar m, palyao mu? Hayr, canm. Her eyi derinden duyan, ama garip bir 1de ezilmi baz insanlar vardr. Onlarn soytarl uzun bir sre kk drc, bir klelikle bal olduklar kiile-o gerei olduu gibi sylemek cesaretini bulamayarak, olduklar insanlarla bir eit fkeli alaydan 132 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 133 baka bir ey defildir. una inann ki, byle bir soytarlk bazan ok feci olur. imdi o adam iin dnyada her ey ilyu. a zerinde toplanmtr. lyua lrse, ya ldrr, ya intihar eder. imdi ona baktka buna hemen hemen kesin olarak inanyorum. Kolya, onu anladn belirten duygulu bir tavrla: Ne demek istediinizi anlyorum Bay Karamazov. Gryorum ki, siz insanlar iyi tanyorsunuz. Yannzda bir kpekle geldiinizi grnce, hemen ayn Bcei getirdiinizi sandm. Durun bakalm Bay Karamazov. Belki de onu gerekten buluruz. Bu ise ngrak'tr. imdi onu odaya sokacam ye belki de yua'y o oban kpei yavrusu ile olduundan ok daha fazla neelendireceim. Durun bakalm Bay Karamazov, imdi baz eyler reneceksiniz. Kolya bunu syledikten sonra birdenbire akl bana gelir gibi: Hay Allah, ne diye sizi burada tutuyorum! diye bard. Bu soukta srtnzda bir ceketle duruyorsunuz. Ben ise sizi burada tutuyorum. Gryor musunuz, ne kadar egoistim! Zaten biz hepimiz egoistiz Bay Karamazov! zlmeyin, geri sahiden hava souk, ama ben mem. Her neyse gidelim. Ha sz gelmiken soraym: Adnz ne sizin? Kk, adnzn Kolya olduunu biliyorum, ama soyadnz? Adm Nikolay vanov Krasotkin ya da dairelerde sylendii gibi: Krasotkin'in oluyum ben... Kolya bunu sylerken nedense glmt. Ama birden: Tabi admdan, yani Nikolay adndan nefret ediyo-rtzm. Neden? Beylik bir ad, di bir ad da ondan. Alyoa: On yasndasnz deil mi? diye sordu. Daha dorusu on drt yandaym. ki hafta sonra on drt yanda olacam. ki hafta olduka ksa bir sre. Size nceden bir zayf noktam aklayacam Bay Karamazov. Buna ilk tanklmz erefine, karakterimi olduu gibi hemen gresiniz diye syleyeceim: bana yam sormalarndan ederim, hatta nefretten de daha iddetli bir ey bu... benim iin dolaan bir dedikodu var. Bana geen hafta hazrlk snfndan olan ocuklarla hrsz polis oynadm diye iftira ediyorlar. Oynadm dorudur. Ama kendim eleneyim diye, bu bana zevk verdii iin oynadm iftiradan baka bir ey deil- yle sanyorum ki, bu dedikodu sizin de kulanza gelmitir. Yalnz ben kendim iin deil, ocuklarn hatr iin, ben olmadan kendi kendilerine hi bir oyun oynayamyorlar diye oynadm onlarla. te byle, aramzda durup dururken daima byle sama dedikodular ortaya kar. Bana inama yle dedikoducu bir kent ki buras. Kendi zevkiniz iin oynasanz bile, bundan ne kar? Yok canm, insan byle eyi kendisi iin yapar m... Siz arabaclk oynar msnz? Alyoa glmsedi: Ama yle dnn: rnein bykler eit eit kahramanlarn servenlerinin canlandrld, hatta bazen haydutlarn, savalarn bile canlandrld) tiyatrolara gidiyorlar, deil mi? Bu ise tabii baka bir eit, ama gene de bir oyun saylr, yle deil mi? ocuklarn teneffs zamanlarnda sava oyunu ya da hrsz polis oynamalar da onlarn ruhlarnda uyanan bir eit sanat eilimidir. Ruhlarnda kendilerini sanata vermek iin duyduklar bir ihtiyacn aa vurulmasdr. Hatta bu oyunlar bazen tiyatrodaki gsterilerden daha akla uygun uydurulur. Yalnz bir farkla: Tiyatrolara aktrleri seyretmek iin gidilir, burada ise genlerin kendileri aktrdrler. Ama bu tabi bir eydir. Kolya ona dikkatle bakarak: Siz yle mi dnyorsunuz? Demek siz bu kamdas-^ yle mi? dedi. Biliyor musunuz? Olduka merakl bir dSnce ileri srdnz. imdi eve gidince bu konuyu dnece-Em. unu aklayaym ki, zaten byle olmasn bekliyordum. Sizden baz eyleri reneceimi biliyordum. Ben sizden ders almaya geldim, Bay Karamazov. Kolya bunu duygulu ve heyecann aa vurarak syle-' miti Alyoa elini skarak: Ben de sizden, dedi. Kolya, Alyoa'dan ok memnun kalmt. Onun kendine tam anlamyla eit durumdaym gibi bir tavr taknmasna sanki onunla aralarnda en byk oymu gibi konuma-ap kalmt. Sinirli sinirli glerek:134 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 135 imdi size bir numara gstereceim, Bay Karamazoy dedi. Bu da bir tiyatro gsterisi olacak. Zaten bunun iin geldim.

 nce sola ev sahiplerine bir urayalm. Sizinkilerin hepsi paltolarn orada brakyorlar. nk odada yer yok, ie risi de ok scak. Zaten ben bir saniye iin gireceim, ierde srtmda palto ile otururum. ngrak burada kalacak. Sofada kalp l gibi yatacak. i! ngrak, couche (*) ve l! Gryor musunuz nasl l numaras yapyor? nce ieri girip bir duruma bakacam. Sonra gerekince bir slk alp: i ngj-rak! diye baracam, o zaman nasl sanki tutumu gibi kendini ieriye atacak. Yalnz yeter ki, Smurov o anda kapy amay unutmasn. Ben artk gereken tenbihleri yapacam. Siz de numaralar grrsnz... LYUA'NIN BA UCUNDA Ahbabmz emekli yzba Snegirev'in ailesinin oturduu o bildiimiz odada, o srada ierde toplanm olan byk kalabalk yznden boucu bir hava vard. Kmldayacak yer yok-tu. Bu sefer llyua'nn yanna birka ocuk toplanmt. Geri hepsi tpk Smurov gibi, onlan Uyua ile bartrann Alyoa olduunu inkr etmeye hazrdlar, ama aslnda gerekten yle olmutu. Btn baars da onlan lyua'ya fazla romantiklie kamadan birbiri ardndan, sanki bunu mahsus yap mam gibi, her ey kendiliinden olup bitmi gibi gtrme-siydi. Bu ziyaretler ise lyua'nn acsn ok hafifletiyordu. o" cuk eskiden kendisine dman olan btn bu ocuklarn ona gsterdikleri efkati, arkadal ve yaknl grdke ok duygulanyordu. Yalnz Krasotkin eksikti, bu da llyua'nn yreginde reinde bir ta gibi duruyordu, fiyueka'nn ac anlan snda kendisine en ok znt veren bir ey varsa, o da tek (*) Yere yat (Franszca). arkada ve savunucusu olduu halde, o vakit akyla zerine atldg Krasotkin ile kendisi arasnda olup bitenlerdi. Akll bir ocuk olan Smurov da (lyua ile barmak iin nce o gelmiti) ayn ekilde dnyordu. Ama Krasotkin, Smurov kendisine Alyoa'nn bir i grmek zere ona gelmek istediini syledii vakit, hemen szn keserek yaplmas istenen yaklamaya engel olmu ve Smurov'a hemen gidip Karamazov'a ne yapacan, nasl davranacan ok iyi bildiini, kimseden t istemediini ve eer hastann yanna gitmiyorsa bunu ne zaman gitmesi gerektiini bildii iin yapmadn, gitmemesinde zel bir hesab olduunu bildirmesini syledi. Bu, daha o pazardan iki hafta nce olmutu. te Alyo-a, Krasotkin'e daha nce niyetlendii gibi bu yzden gitmemiti. Bununla birlikte gelmesini beklerken, Krasotkin'e Smu-rov'u arka arkaya iki kez daha gndermiti. Ama her iki defasnda da Krasotkin son derece kararl ve sert bir tavrla gelmeyi reddetmi ve Alyoaya, eer kendisi onu almaya gelirse, bir daha hi bir zaman lyua'ya gitmeyeceini, artk cann skmamalarn bildirmiti. Hatta Smurov, son gne dek Kolya'nn o sabah lyua'ya gideceinden haberli olmamt. Ancak bir gn nce akam vakti, Kolya Smurov'la vedalarken ona sabahleyin kendisini evde beklemesini sylemi, onunla birlikte Snegirev'lere gitmek niyetinde olduunu aklam, ama oraya gideceini hi kimseye bildirmemesini tenbih etmi, bylece oraya habersiz gitmek istediini belirtmiti. Smurov, tenbih ettii gibi yap-yapmt. Krasotkin'in kaybolan Bcek'i bulup getireceini hayalinden geirmesine gelince, bu Krasotkin'in bir gn laf arasnda Eer sa olduu halde, hepsi bir olup da hl bula-^yorlarsa hepsi eektir demesinden ileri geliyordu. Ama Smurov bir sre bekledikten sonra, Krasotkin'e kpeinin Bcek olduunu tahmin ettiini ekingen bir tavrla ima et-tii vakit, Krasotkin birden mthi kzm: Kendi kpeim, k gram varken, ellemin kpeini tm kentte arayacak kadar eek miyim ben? Hem toplu ine yutmu bir kpe-o sa kaldi nerede grlm? Romantiklik bunlar, baka bir ey deil! diye barmt. Bu arada llyua yataa dmt: iki haftadr odann tasvirlerin altnda bulunan yatandan hemen he-136 KARAMAZOV KARDELEr KARAMAZOV KARDELER 137 men hi kalkmyordu. Okula ise Alyoa ile karlap da parman srdndan bu yana gitmiyordu. Zaten ayn gn hastalanmt. Bununla birlikte, daha bir ay boyunca ok nadir olarak yatandan kalkp odada ve sofada g bel dolaabil-misti. Ancak sonunda gcn tm olarak yitirdi. O kadar ki, babasnn yardm olmadan adim atamyordu. Babas ise stne titriyordu. kiyi bsbtn brakmt. ocuk lr diye korkudan ldracak gibiydi. Sk sk zellikle ocuun koluna girerek onu odada dolatrdktan, tekrar yatacna yatrdktan sonra, birden koarak sofaya kyor, karanlk bir keye sokuluyor ve orada alnn duvara dayyarak btn vcudunu sarsan garip, birbirini izleyen hkrklarla alyordu. Bu hkrklar lyueka'ya duyulmasn diye de kendini yar gc ile tutmaya alyordu. Odaya dnd vakit ise, biricik sevgili olunu her hangi bir eyle elendirmeye, teselli etmeye alyor, ona masallar, gln fkralar anlatyor, rastlad eit eit gln insanlarn, hatta hayvanlarn taklidini yapyor, ne kadar komik bir ekilde bardklarn, ya da uluduklarn gsteriyordu. Ama lyua, babas takla att ve palyaoluk ettii vakit bundan hi holanmyordu. Bundan holanmadn belli etmemeye almakla birlikte, babasnn bu yzden toplumda kk dtn kavryor ve her zaman hamam lifi ile o korkun gn hatrlyor, bu anlan bir trl zihninden si-lemiyordu. lyueka'nn sessiz, yumuak karakterli ayaksz kzkar-dei Ninoka da babas takla att vakit bundan holanmazd. Varvara Nikolayevna'ya gelince o oktandr Peters-burg'a kursa gitmiti. Buna karlk yarm akll anneleri, kocas bazen gsterilerde bulunmaya, ya da gln baz hareketler yapmaya balad vakit; ok eleniyor, t yrekten kahkahalar atarak glyordu. Ancak bununla teselli buluyordu. Geri kalan zamanda ise, hi durmadan, herkes onu unuttu, art)k hi kimse ona sayg gstermiyor, herkes onu zyor diye ikyetlerde bulunarak szlanyor, alyordu. Ancak son gnlerde birden tm olarak deimi gibiydi-Sk sk keye, ilyua'ya bakmaya ve dncelere dalmaya balamt. imdi ok daha sesi duyulmaz olmutu ve ok daha az konuuyordu. Alad vakit de sesini iitmesinler diye sessizce gzya dkyordu. Yzba ondaki bu deiiklik ac bir aknlkla farketmiti. ocuklarn ziyaretleri, balangta hi houna gitmiyor ve sadece onu fkelendiriyordu. Ama sonradan ocuklarn neeli barlar ve anlattklar hikyeler onu elendirmeye balamt. Sonunda da bunlardan o kadar zevk almaya balamt ki, ocuklar ziyaretlerini kesecek olsalar, muhakkak iinde byk bir zlem duyacakt. ocuklar bir eyler anlattklar, ya da oyun oynamaya koyulduklar vakit glyor, el rpyordu. Bazlarn da yanna arp yanaklarndan pyordu. En ok sevdii de Smurov adl ocuktu.

Yzbaya gelince, ilyua'y neelendirmek iin evine ocuklarn gelmesi daha balangta ruhunu byk bir sevinle doldurmutu. Hatta ilyua'nn imdi artk zlmeyecei ve belki de bu yzden daha abuk iyi olaca umuduna kaplmt. Son gnlere dek ve lyua iin duyduu tm korkuya ramen, ocuun gnn birimde birden iyileecei umudunu bir an olsun yitirmedi. Kk misafirleri derin bir heyecanla karlyor, etrafnda dnp duruyor, hizmet ediyordu. Onlar srtnda tamaya bile hazrd, hatta bunu gerekten yapmaya kalkmt, ama bu oyunlar lyua'nn houna gitmemiti. Bu yzden brakld. Yzba ocuklar iin hediyeler, priyannikler, cevizler alyor, ay piiriyor, ekmek dilimlerine tereya sryordu. unu da belirtmek gerekir ki tm bu 'sre iinde paras bitmiyordu. O zamanlar Katerina vanovna'nn iki yz rublesini tam Alyoa'nn anlatt gibi kabul etmiti. Ondan sonra Katerina vanovna, yzbann durumu ile lyua'nn hastaln ayrntl olarak rendikten sonra, kendisi evlerine gelmi, tm aile ile tanm, hatta yzbann yan deli Barsnn bile gnln kazanmt. O gnden bu yana kese-nin azn amt. Yzbann kendisi de, ocuu lr diye mthi bir korkunun etkisi altnda ezildii iin, eski gurubu unutmu, uslu uslu kendisine verilen sadakay kabul etmeye balamt. Tm bu sre iinde Katerina vanovna'nn daveti zeri-ne hastay her" gn, dzenli bir ekilde, doktor Hertzenstube iaret etmeye balamt. Ama bu ziyaretlerden pek sonu kmyordu. Yalnz doktor ocua eit eit illar veriyordu. Bununla birlikte o gn, yani o pazar sabah, yzbann138 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 139 evinde, Moskova'dan gelmi ve orada byk ne sahip dok torlardan biri saylan, yeni bir doktor bekleniyordu. Bu dol toru zel olarak Moskova'dan Katerina Ivanovna byk bir para karlnda, ama ilyueka iin deil, daha sonra ye: gelince sz edeceimiz baka bir amala getirtmiti. Ama artk geldiine gre llyueka'y da ziyaret etmesini rica etmi, gelecei de yzbaya daha nceden haber verilmiti. Kolya Krasotkin'in geleceini ise, yzba aklndan bile geinniyordu. Bununla birlikte oktandr ilyueka'nn, bu kadar zlerek dnd o ocuun artk evlerine gelmesini bekliyordu. Krasotkin kapy ap da odaya girdii anda, yzba da, ocuklar da, hepsi hastann yata banda toplanm, biraz nce getirilmi mini mini oban kpei yavrusuna bakyorlard; yavru ancak bir gn nce domutu ama bir hafta ncesinden yzba tarafndan hl ortadan kaybolmu olan ve herhalde artk lm bulunan Bcek'i zleyen yu-eka"y teselli etmek iin smarlanmst. Ama kendisine kk bir kpek yavrusu hem de yle di bir kpek deil, hakiki bir oban kpei yavrusu (tabi kpein cinsi ok, ok nemliydi) hediye edileceini daha gn ncesinden iitmi olan ve bunu bilen lyua, ince duygulu bir ocuk olduu iin, hediyeye sevindiini gstermekle birlikte, br ocuklar da babas da hatta ocuun kendisi de enliyorlard ki, yeni gelen kk kpek belki de yreinde tad, ikence ettii o zavall Bcek'in ansn daha iddetli bir ekilde canlandrmaktan baka bir ie yaramamt. Yavru kpek yannda yatyor, kmldayp duruyor, lyua da dudaklarnda hastalkl bir glmseyile ince solgun, kupkuru kk eliyle onu okuyordu. Hatta yavru kpekten holand bile belliydi, ama... Gene de Bcek ortalarda yoktu. Ne de olsa, bu Bcek deildi Ah, eer bu yavru kpekle birlikte bir de Bcek olsayd, o zaman artk tam bir mutluluk olacakt! Birden, ocuklardan biri, herkesten nce ieriye girmi olan Kolya'yi farkederek: Krasotkin! diye bard. Ortada bir heyecan dalgas gezindi. ocuklar iki yana ekilerek karyolann iki yannda durdular. Bylece lyueka olduu gibi birden grnd. Yzba ileri doru atlarak Kol-ya'y karlad. Buyurun, buyurun... Sevgili misafirimiz! diye mrldand. lyueka! Bay Krasotkin seni ziyarete geldi... Ama Krasotkin acele ile elini skarak grg kurallarn da ok iyi bildiini gsterdi. Hemen nce yzbann koltuunda oturan karsna doru dnd. (Kadn o anda honutsuzluk iindeydi ve ocuklar lyua'nn yatann bana toplanarak yeni kpei grmesine engel oluyorlar diye szlanp duruyordu) Sonra ok nazik bir tavrla onun karsnda topuklarm birbirine vurdu ve Ninoka'ya doru dnerek onu da, bir hanmefendi olarak ayn ekilde selmlad. Bu nazik davran, hasta kadnn zerinde olaanst denecek kadar iyi bir etki yaratmt. ki elini yana doru aarak yksek sesle: te, iyi terbiye grm bir delikanl hemen.belli olur! dedi! Oysa br misafirleriniz neredeyse birbirlerinin srtna binmi olarak geliyorlar. Yzba, efkatli bir tavrla, ama biraz da annecik samalar diye korkarak: Ne demek istiyorsun, anacm? Nasl birbirlerinin srtna, binmi olarak yani? Basbaya yle geliyorlar ite! Sofada biri dierinin omuzuna kp srtna bindi mi, haydi bakalm ieri! Namuslu bir ailenin evine ite byle dalveriyorlar. Bylesine misafir denir mi? yi ama, evimize kim bu ekilde girdi anacm? Kim girdi bu ekilde evimize? te, u ocuk bakasnn srtna binmi olarak geldi. urada var ya, ite onun srtna... Ama Kolya artk lyua'nn yata banda duruyordu. Hasta ocuk gz arpacak kadar sararmt. Yatanda doruldu ve byk bir dikkatle uzun uzun Kolya'ya bakt. Kolya, eski kk arkadan grmeyeli artk bir iki ay olmutu. Bu yzden onun karsnda derin bir aknlk iinde hareketsiz kald. Bu kadar zayflam, bu kadar sararm kk bir yz, ateten bylesine prl prl parlayan o kk yzde korkun denecek kadar irilemi gzler, bylesine zayflam kk eller greceini aklndan bile geirmemiti. Ac bir aknlk e, lyua'nn derin derin ve sk sk nefes alna, dudak-da ne kadar kuruduuna bakp duruyordu. Ona doru140 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 141 bir adm att* elini uzatt, sonra da ne syleyeceini bsbtn ararak: Eee, syle bakalm dostum... Naslsn? dedi. Ama sesi birden kesildi, devam edemedi. Kaytsz bir ta-vr taknmaya cesareti yetmedi, yz birden garip bir ekilde ekildi ve dudaklarnn ucu titremeye balad. lyua, hl bir tek sz syleyecek gc kendinde bulamayarak ona hasta

hasta glmsemeye devam ediyordu. Kolya birden elini kaldrd ve bunu neden yaptn kendisi de bilmeden lyu-ga'nn salarn okad. Ona alak sesle: Ziyan yok! diye fsldad. Bunu lyua'ya cesaret vermek iin mi, yoksa bir baka ey iin mi sylemiti, bunu kendisi de bilmiyordu. Bir an gene sustular. Kolya birden elinden geldii kadar kaytsz bir tavrla: Ne o? Sana yeni bir kpek yavrusu mu aldlar? diye sordu. lyua, uzun uzun fsldar gibi: Eveeet! dedi. Bunu sylerken nerdeyse nefesi tkanacakm gibi oluyordu. Kolya, sanki en nemli ey kpek yavrusuymu. kara burunlu bir kpek olmasym gibi cidd ve kesin bir tavrla: Madem kara bir burnu var, demek ki yaman bir kpek! Zincir vursan bile onu tutamazsn! dedi. Ama asl nemli olan tm gc ile iinde uyanan bir duyguyu bastrmaya almasyd. Hemen orada kk bir ocuk gibi alamamak iin kendisini zor tutuyordu. Bak greceksin, byd vakit zincire vurmak zorunda kalacaksn, ben bu kpekleri bilirim! Kalabalktan bir ocuk: Kocaman bir kpek olacak! diye bard. Birden, birka ses duyuldu. Tabii ya, oban kpei bu! oban kpekleri kocaman, iste bu kadar, bir buza kadar olurlar. Yzba onlara doru atlarak: Buza kadar olurlar ya! Tam bir buza kadar. Ben mahsus en azlsn arayp buldum. Bunun anas babas da en azgn kpeklerden, telsinin de boyu yerden ite u ka dar... Otursanza efendim. uraya lyusa'nn karyolasna buy run Ya da isterseniz sedirin zerine. Ho geldiniz sevgili misafirimiz... Aleskey Fiyodorovi'le geldiniz deil mi? Krasotkin, lyua'nn ayak ucuna karyolann zerine oturdu. Geri yolda kaytsz bir tavrla nasl ve nereden balayarak konuacan tasarlamt, ama imdi iyice ipin ucunu karmt: Hayr... Ben ngrak'la geldim. imdi benim ngrak adnda bir kpeim var. Tam bir Slav ismi. Darda bekliyor... Bir slk aldm m, rzgr gibi gelir. Birden lyua'ya doru dnd. Benim de kpeim var! dedi. Sonra sanki lyua'nn bandan aaya kaynar bir su dker gibi: Bcek'i hatrlyor musun arkada? diye sordu. lyueka'nn kk yz kart. Acyla Kolya'ya bakt. Kapnn yannda duran Alyoa, Bcek'ten sz etmesin diye Kolya'ya gizlice ba ile iaret edecek oldu. Ama Kolya bunu farketmedi, ya da farketmek istemedi. lyua bitkin bir sesle: Peki Bcek... Nerde? diye sordu. Senin Bcek mi? Ohooo! Yokoldu senin Bcek! lyua bir ey sylemedi, yalnz bir kez daha Kolya'ya dik dik bakt. Alyoa, bir frsatn bulup Kolya ile gz gze gelince, var gc ile gene ban sallamaya balad. Ama Koi-ya, gene sanki bu sefer de bunu farketmemi gibi gzlerini br yne evirdi ve ona hi acmyormu gibi darbeleri indirmeye devam etti. Herhalde bir yerlere koup gitmi, ortadan kaybolmutur. Byle bir ikramdan sonra nasl ortadan kaybolmaz... yleyken, nedense konuurken tkanr gibi oluyordu. Benim ise ngram var... Tam bir Slav ad... Onu sana getirdim... lyueka birden: stemez! dedi. Hayr, hayr. stemez deme, muhakkak grmelisin onu. Elenirsin. Mahsus getirdim... Tpk br gibi kvrck tyl... Kolya bunu syledikten sonra artk anlalmayacak mt-bir heyecan iinde bayan Snegireva'ya doru dnd. Kpeimi buraya getirmeme izin verir misiniz? diye142 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 143 lyua, ac dolu, bitkin bir sesle: tstemez, istemez! diye bard. Gzlerinde sitemli bir k yanmt. Yzba birden duvarn dibinde iliir gibi olduu sandn zerinden frlayarak: Siz ey... Siz ey... Baka bir zaman getirseniz... diye mrldand. Ama Kolya, kar durulamayacak bir srarla acele ederek Smurov'a: Smurov, kapy a! diye seslendi. Smurov kapy aar amaz Kolya ddn ttrd. ngrak rzgr gibi odaya dald. Kolya yerinden frlayarak: Zpla! ngrak! Salta dur! Salta dur! diye avaz kt kadar bard ve kpek ard ayaklarnn zerinde kalkarak lyueka'nn karyolasnn tam nnde salta durdu. O zaman hi kimsenin beklemedii bir ey oldu: lyusa birden irkildi, var gc ile ileri doru atld, ngrak'a doru eildi. Nefesini tutarak ona bakt. Sonra birden hem acdan, hem de mutluluktan kslm bir sesle: Bu, Bcek... Bu Bcek! diye bard. Krasotkin, n n nlayan mutlu bir sesle avaz kt kadar: Sen ne sanyordun ya? diye bard ve kpee doru eilerek onu kucaklayp lyua'ya doru kaldrd. Bak, arkadam, gryor musun? Gz a, sol kula da kesik. Tpk bana anlattn vakit tanmladn gibi. Ben onu senin sylediin bu iaretlere bakarak tandm! Daha o zaman, ksa bir sre sonra bulmutum onu. Kimsenin deildi ki, kimsenin deildi ki! Kolya, bunu syleyerek acele ile bir yzbaya, bir karsna, bir Alyoa'ya, sonra da gene ilyua'ya dnerek anlatyordu:

 Pedotov'lardaym, arka avlularnda. Oraya snm. Ama onlar hayvan beslemiyorlard. Oysa hayvan kamt, kye kamt... Ben de onu arayp buldum ite... Yani anlyor musun, dostum, o zaman senin verdiin ekmei yutmam. Eer yutmu olsayd, muhakkak lrd. Oras muhakkak! Madem imdi sa, demek ki bir frsatn bulup, lokmay tkrerek azndan karm. Sen tkrdn grmemisin! Tkrm ama gene de tkrrken diline ine batm tabi, ite bu yzden o vakit can acs ile tiz bir sesle barm. Hem kouyor hem de tiz bir sesle baryordu herhalde, sen de artk lokmay bsbtn yuttuunu sanmsn. Herhalde ok barmtr, nk kpeklerin azlarnn iindeki deri ok hassastr... nsanda olduundan ok daha hassastr! Kolya, durmadan heyecandan sevinten, yz ate gibi yanarak barp duruyordu. lyua ise hi konumuyordu. O iri ve korkun bir ekilde dar uram gibi bakan gzlerini Kolya'ya dikmi, az ak olarak, yz kt gibi sapsar olmu bir halde bakyordu. Eer hi bir eyden haberi olmayan Krasotkin, byle bir ann hasta ocuun salk durumu zerinde ne kadar ldrc ve ac veren bir etki yaptn bilseydi bu akay hi bir zaman yapmaya cesaret edemezdi. Ama odada bulunanlardan bunu belki yalnz Alyoa anlyordu. Yzbaya gelince, o da sanki birden kck bir ocuk oluvermiti. Mthi bir heyecan iinde: Bcek ha! Demek bu Bcek ha? diye baryordu. il yueka, baksana bu Bcek'mi! Senin Bcek! Anacm bu Bcek'mi! Nerdeyse alayacakta. Smurov zntl bir tavrla: Bunu nasl dnemedim! dedi. Aferin Krasotkin! Dedim ya Bcek'i bulur diye. ite buldu! Biri daha sevinle: te buldu; diye karlk verdi. Bir nc incecik ses: Yaa Krasotkin! diye ortal nlatt. Btn ocuklar: Yaa, yaa! diye bardlar ve alklamaya baladlar! Krasotkin, hepsinin sesini bastrmaya alarak: Durun canm, durun! diye baryordu. Size bunun nasl olduunu anlataym. Asl i bunda. Baka bir eyde deil de, asl onda i! Onu arayp buldum ya. hemen evime gtrdm ve bir yere saklayarak zerine kapy kilitledim. Son Sne dek de hi kimseye gstermedim. Yalnz Smurov iki haf-k nce bir kpeim olduunu rendi. Ama ben onu kpe-tain ngrak adnda baka bir kpek olduuna inandrdm, o da bunun Bcek olduunu aklna bile getirmedi. Ben de Bcek'e bu arada birok eyler rettim. Bakn neler bi-liniyor, bakn! Tek onu sana artk terbiye edilmi, uslanm olarak getirmek iin bunlar rettim. Sana: te bak, senin144 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 145 Bcek imdi nasl olmu demek iin. Bir parack sr eti falan yok mu? imdi size yle bir numara yapacak ki, gl mekten yerlere yatacaksnz! Bir parack sr eti yeter. Yok mu hi? Yzba, rzgr gibi frlad, sofadan geerek aile yemeklerinin pitii ev sahibinin dairesine kotu. Kolya ise ok deerli olan zaman yitirmemek iin lgn gibi acele ederek ngrak'a: Haydi l! diye bard. Bunun zerine ng. rak olduu yerde birden frl frl dnmeye balad, srtst yatt ve drt ayan birden yukar dikerek hareketsiz kald. : ocuklar glyorlard. lyua, eskisi gibi hznl hznl glmseyerek bakyordu. Ama ngrak'm l en ok annenin nin houna gitti. Kpee bakarak kahkahalarla glmeye ve parmaklarn krdatarak: ngrak! ngrak! diye seslenmeye balad. " j Kolya, zafer kazanm gibi bir tavrla ve hakl olarak gururlanarak: Ne yapsanz kalkmaz! Dnyada kalkmaz! diye bard. Avaznn kt kadar barsanz bile... Ama ben bir baraym, hemen frlar: i, ngrak! Kpek frlad ve sevincinden tiz bir sesle bararak zp- [ lamaya balad. Yzba elinde halanm bir para sr eti i ile koarak ieri girdi. Kolya, acele ile ve nemli bir i yap- j yormu gibi: Scak deil ya? diye sordu. Hayr, scak deilmi. K- ; pekler scak sevmezler de. imdi hepiniz bakn. lyueka, bak j bak. Baksana, bak, bak, arkadam, niye bakmyorsun? K- pei getirdim de bakmyor bile! Yeni numara uydu: hareketsiz duran ve burnunu uzatan hayvann burnunun ta ucuna o lezzetli sr paras kona- akt. Zavall kpek, burnunun zerinde o para ile sahibi nin syleyecei kadar bir zaman hi kmldamadan, hi hareket etmeden, gerekirse yarm saat bile duracakt. Ama n grak' bu pozda yalnz bir saniyecik tuttular. Kolya: Pile! diye bard ve et paras bir anda ngrakn burnundan aznn iine utu. Seyirciler tabii sevinli bir hayret gsterdiler. elinde olmayarak sitemle: Hay Allah! Kpei sadece ona bu numaralar K iin mi tm bu sre iinde getirmediniz! diye bard. mek Kolya, ak yreklilikle: Tabii ya! Onu en kusursuz durumda gstermek istedim! dedi. lyua birden incecik parmaklarn krdatarak kpei yanna ard: __ ngrak! ngrak! Kolya: __ Canm sen ne diye rahatsz olacaksn! O senin karyolann zerine frlasn. i, ngrak! Bunu sylerken eliyle karyolaya hafif hafif vurdu. ngrak ok gibi frlayarak lyua'nn yanna zplad. lyua ne doru atlarak iki eliyle hayvann bana sarld. ngrak ise bir anda bunu yapt iin hemen yanan yalayverdi. lyueka, ona sokuldu, yatann zerinde uzand ve yzn herkesten gizleyerek hayvann kvrck tyleri arasna saklad. Yzba: Aman Allahm! Aman Allahm! diye syleniyordu. Kolya, gene lyua'nn karyolasna oturdu.

 lyua, sana bir ey daha gsterebilirim. Sana kk bir top getirdim. Hatrlyor musun? Sana daha o zaman bu toptan sz etmi, sen de: Ah onu bir grsem! demitin, -te imdi onu getirdim! Kolya bunu syledikten sonra antasnn iinden bronz kk topu kard. Acele ediyordu nk kendisi de ok mutluydu. Baka bir zaman olsa ngrak'n yapt numaralarn etkisi geer diye beklerdi. Ama imdi her trl arball bir tarafa brakarak acele etti: Madem o kadar mutlusunuz, aln bakalm size bir mutluluk daha vereyim! der gibiydi. Kendisi de derin bir mutlulukla sarho gibiydi. Ben bunu oktandr memur Morozov'da gzme kes. Senin iin, dostum senin iin! Boubouna onda du, kardeinden ona kalm. Ben de ona karlk bir kitap verdim babamn dolabndan. Muhammed'in akrabas, da ifa verici aklszlklar. Belki yz yanda bir kitap. Ak sak bir ey. Moskova'da yaynlanm, daha sansr ol-fd zamanlarda. Morozov byle eylere baylr. stelik te-ekkr etti... Kolya kk topu elinin zerine koymu, herkes onu rahat rahat grsn ve zevk alsn diye uzatm, tutuyordu. lyu146 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 147 a sa kolu ile ngrak'a sarlmaya devam ederek dorulmu ve hayran hayran oyunca seyrediyordu. Kolya kendisinde barut bulunduunu ve hemen orada eer bu hanmlar rahatsz etmezse ate bile edebileceini syledii vakit, oyun. can yapt tepki son dereceyi buldu. Anne hemen oyun-ca daha yakndan grmesine izin verilmesini rica etti. Tabii isteini derhal yerine getirdiler. Tuntan yaplm araba son derece houna gitmiti. Kadncaz onu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Topla ate edilmesine msaade edip etmeyecei sorulunca, kendisine ne sorduklarn anlamamakla birlikte hay hay buyrun diyerek buna her bakmdan raz olduunu bildirdi. Yzba, eski bir asker olarak topu kendi eliyle doldurdu. Avucuna azck barut koymutu. Samay ise baka bir sefer kullanmak iin ayrmalarn rica etti. Topu, namlusu bo bir yere gelecek ekilde yere koydular. Funya deliine barut tozu koydular ve kibrit aktlar. ok gzel bir ate oldu. Anne, ilk anda irkilmiti, ama hemen sonra sevinten glmeye balad. ocuklar, bir trendeymiler gibi hi konumadan cidd bir tavrla bakyorlard. Ama lyua'ya bakarak en ok sevmen yzbayd. Kolya topu kaldrd, onu hemen samalar ve barutu ile birlikte lyua'ya hediye etti. Tam anlamyla derin bir mutluluk iinde: Bunu senin iin, senin iin aldm! diye tekrarlad. oktandr hazrlamtm onu! Annecik sanki kk bir ocukmu gibi: Ah, bana hediye" edin onu! Hayr, topu bana hediye edin! Yznde topu ona hediye etmezler diye zntl ve endieli bir anlam belirmiti. Kolya arp kald. Yzba hu sursuzluk iindeydi. Heyecana kaplmt. Ona doru atlarak: Anacm, anacm, top zaten senin! dedi. Yalnz imdilik brak lyua'da kalsn. nk onu lyua'ya hediye ettiler. Ama yle de olsa yine senin saylr. lyueka oynyasn sn diye onu her zaman sana verir. Varsn ortaklaa ikiniz de olsun. cAnnecik: Hayr, istemiyorum! Ortaklaa olmasn. Hayr, benim olsun, lyua'nn deil, diye devam etti ve iyiden iyiye maya hazrland. ilyua birden: __ Anne! Al, senin olsun, bak ite veriyorum! Al senin olsun! diye bard. Birden sanki Krasotkin vermi olduu hediyeyi bir bakasna yerdii iin kzacak diye korkuyormu gibi yalvaran bir tavrla ona doru dnd: __ Krasotkin. onu anneme hediye edebilir miyim? dedi. Krasotkin hemen raz oldu. _- Tabii edebilirsin! dedi ve topu lyua'nn elinden alp, onu kendi eliyle ve mmkn olduu kadar nazik bir ekilde yerlere kadar eilerek Annecie verdi. Kadn, o kadar duygulanmt ki, alamaa bile balad. Duygulu bir tavrla: lyueka, yavrum! te, kim seviyormu annesini imdi anladm! diye bararak .hemen topu dizlerinin zerinde gezdirmeye balad. Kocas ona doru atld ve: Annecik, ver elini peyim, dedi, hemen sonra da bu niyetini yerine getirdi. Ei memnunlukla Krasotkin'i iaret ederek: En sevimli delikanl kimdir biliyor musun? te bu iyi yrekli ocuktur! Kolya: Ben sana imdi artk istediin kadar barut getiririm! diyordu. Biz imdi barutu kendimiz yapyoruz. Borovikov iinde olan maddeleri renmi: Yirmi drt ksm kherile, on ksm kkrt ve alt ksm akaa kmr alnyor, bunlarn hepsi bir arada dvlyor, iine su konuyor, hepsi yumuak bir madde meydana gelinceye dek kartrlyor ve elde edilen Karm davullar iin kullanlan derinin iinden geirilerek Glyor, ite sana barut! Uyua: Smurov, bana daha nce barutu nasl hazrladnz syledi. Ama babamn sylediine gre bu sahici barut degilmi diye karlk verdi. kolya kzard: her Nasl sahici deilmi? Biz ateledik mi, pekl yanyor! her neyse, bilmiyorum... Yzba birden sulu bir tavrla Krasotkin'e doru atld: ~- Hayr, ben bir ey sylemedim! dedi. Geri, sahici ba-148 KARAMAZOV KARDELER rutun byle yaplamayacan syledim, ama ziyan yok, t le de olur efendim. '

 Bilmiyorum. Tabi siz daha iyi bilirsiniz. Tatan, yapl m bo bir pomat kutusunun iinde yaktk, mkemmel yar di. Hepsi, olduu gibi yand. Geride yalnz pek az is kale Ama bu yalnz o yumuak karmd, bu karm bir deparasndan geirilirse... Her neyse, siz daha iyi bilirsiniz. Ben bilemem... Krasotkin birden lyua'ya doru dnd. Bulkin'in babas onu barut yznden dvm duydur, mu? diye sordu. lyua: Duydum, diye karlk verdi. Byk bir ilgi ve zevkle Kolya'y dinliyordu. Tam bir ie barut hazrlamtk, Bulkin bunu karyolasnn altnda bulunduruyordu. Babas grm. Burasn uurabilir demi. Hemen orada da bir gzel dayak atm. ste lik gimnazyaya gelip beni ikyet edecekmi. Zaten sime hi kimseyi benimle oynatmyorlar. Smurov'u da brakmyor larm. Tannm adam oldum yani. Yamanmm yle diyor-lar, benim iin. Kolya, bunu sylerken honutsuz bir tavrla hafife gl d. Btn bunlar o demiryolu hikyesinden sonra balad Yzba: Ha! Biz de sizin o hikyenizi iittik! diye bard. Orada nasl yattnz Allahakna? Gerekten trenin altnda yatarken hi korkmadnz m? Yzba, Kolya'ya ok dalkavukluk ediyordu. Kolya kaytsz bir tavrla: Pek o kadar deil! diye karlk verdi. Tekrar lyua'ya doru dnerek: Burada byle bir n kazanmama en ok o Allahn belas las kaz yol at. Geri Krasotkin, bunlar anlatrken mahsus, gsteri ol sun diye kaytsz bir tavrla konumuyordu ama hl bir tr l kendini toparlayamyordu. Sesi de ikide bir kslyormu gibi oluyordu. lyua, yz k saarak gld. Ha, o kaz iini de iittim! Bana anlatmlard, ama KARAMAZOV KARDELER 149 iyice anlayamadm. Seni gerekten hakimlerin huzuruna m kardlar? Kolya, laubali bir tavrla: _ Senin anlayacan, sama bir eydi. Hi nemi olmayan bir eydi Pireyi deve yaptlar, bizde sk sk yaptklar gibi, diye anlatmaya koyuldu. Bir gn meydandan geiyordum. Tam o gn pazara sr ile kazlar getirmilerdi. Durdum, kazlara baktm. Birden bizim delikanllardan biri, Viniyakov adnda biri (imdi kendisi Plotnikov'larda rak olarak alyor) bana bakarak ne diye kazlara bakyorsun? dedi. Yzne baktm: Yusyuvarlak, aptal bir surat. Delikanl yirmi yanda kadar vard. Ben halkla konumaktan hi bir zaman kanmam. Halkla konumak houma gider... Bizler halktan kopmu insanlarz... Bu bir gerek... Galiba bu szme glyorsunuz, yle mi Karamazov? Alyoa, mmkn olduu kadar candan bir tavrla: Hayr! Allah korusun, ne mnasebet! Sizi can kula ile dinliyorum, dedi. O alngan Kolya, hemen cesaret buldu. Karamazov bu karl verir vermez hemen acele ile ve sevinle: Benim basit ve apak bir teorim var, diye sze devam etti. Ben halka inanrm ve daima hakkn vermeye haz-nm, ama bunu ona martmadan yapmak isterim, bu sine qua.(*) Ha, evet kaz anlatyordum. te o aptala doru dnerek ona, ite acaba kaz ne dnyor, diye dnyorum dedim. Yzme saf, saf bakt: Peki, ne dnr kaz? diye sordu. Bak gryor musun? zeri yulafla dolu bir araba duruyor. uvaldan, yulaf dklyor, kaz da boynunu tam tekerin dibinden ileri doru uzatm yulaf gagalyor, gryor olusun? dedim. Evet, hem de ok iyi gryorum diye karlk verdi. imdi, araba azck ileriye doru itilirse, tekerlek ka-kazn boynunu koparr m, koparmaz m? Tabi koparr, dedi. Bunu sylerken az kulaklarna varyordu, zevkinden eriyordu sanki. yleyse haydi gel gidip itelim, delikanl, dedim. Haydi, dedi. Bu bir prensiptir, anlamnda (Ltince).150 KARAMAZOV KARDELER i becermek iin uzun bir sre aba gstermemize gerek lilik kalmad. Delikanl hi belli etmeden atn dizginini tuta' bilecek ekilde yanna gitti, ben de kaz o yne gndermek iin yannda durdum. Kyl ise o srada biri ile konuur yle bir dalmt ki, kaz oraya srmeme bile ihtiya kal mad: Kaz kendiliinden boynunu yulaf tanelerini almak iin yle bir uzatmt ki, boynu tam arabann altna, teker-lein alt tarafna geliyordu. . Delikanlya gz krptm, o da dizgini ekti ve birden... Gr! Gf! Kazn boynu tekerlein altnda kalarak ezildi! Tam o srada aksilik olmasn m? Tura kyller bizi grp, her bir azdan: Bunu mahsus yaptn! diye barmaya baladlar. Hayr mahsus yapmadm, hayr mahsus yapmadm! dediyse de, hepsi: Mahkemeye gtrelim! diye baryorlar-di. Beni de yakalayp madem sen de hurdaydn, demek bu ite yardmc oldun, btn pazardakiler ne mal olduunu biliyor! dediler. Kolya bunu anlatrken kendinden memnun bir tavrla: Beni ise, gerekten tm pazardakiler tanyordu, diye devam etti. Hepimiz sr sepet hkimin huzuruna ktk. Kaz bile gtryorlard. Baktm bizim delikanl korkmu, alamaya balam... Vallahi kadn gibi alyordu. Toptanc: Byle bir metotla dnya kadar kaz ezilebilir! diye baryordu. Tabi tanklar da vard. Sulh yargc bir dakikada ii bitirdi: Kaza karlk toptancya bir ruble verilecekti, kaz ise delikanl alacakt. Bundan byle de, byle akalar yapmayacakt. Delikanl ise hep kadn gibi alyor: Beni o kkrtt, beni o kkrtt! diyerek beni iaret ediyordu.

Ben tam bir serinkanllkla ona bunu hi de retmediimi, yalnz ana fikri verdiimi ve sadece teorik olarak Konutuumu syledim. Sulh yargc Nefedov, hafife gld v byle gld iin de kendi kendine kzd. Bana: Bundan byle bu eit plnlar yapmaktansa, kitaplarn basma oturup ders alasnz diye, bu ii hemen raporla oklunuzun mdrlne bildireceim, dedi. Geri mdrle rapor falan vermedi, bunu aka sy lemisti, ama i gerekten dalland, budakland ve idarede lerin kulana kadar geldi: Onlarn kulaklar da delik mi, ilktir! En ok da klsik edebiyat retmeni Kolbasnikov KARAMAZOV KARDELER 151 grlt etti. Ama Dardanelov beni gene savundu. imdi ise Kolbasnikov, hepimize azgn bir eek gibi kprp duruyor. gen Kolbasnikov'un evlendiini iitmi miydin? Mihailov'lar-dan bin ruble drahoma ald, gelini grsen, suratszn, irkinin biri. nc snftakiler hemen ona bir talama yazmlar: nc snf at bu habere Pasakl Kolbasnikov evlendi diye. Gerisi ok komiktir, sonra bunu sana yazl olarak getiririm. Bak Dardanelov iin hi bir ey sylemiyorum: O gerekten bilgili adamdr. Kesin olarak syleyebilirim bunu, bilgili adamdr. Ben byle insanlara kar sayg duyarm, ayrca hi de beni savunduu iin deil... Smurov, o anda kesin olarak Krasotkin'le arkadalk ettii iin gurur duyarak: . yle ama Truva'y kim kurdu? diye sorarak onu fena halde sktrmtn! diye sze kart. Krasotkin'in anlatt kaz hikyesi ok houna gitmiti. Yzba, Krasotkin'in gururunu okamak istediini belli eden bir tavrla: Gerekten sktrdnz ha? diye sordu. Demek Truva'y kim kurdu diye sorarak onu arttnz, yle mi? Bunu daha nce de iitmitik, fena halde bozmusunuz onu. lyueka bunu bana daha o zaman anlatmt. lyueka sze kart: A, o her eyi bilir. Bizim arkadalar arasnda her eyi eyi o bilir! Mahsus yle bilmiyormu gibi davranyor. Bi-Bizim snfta btn derslerden birinci... ilyua snrsz bir mutluluk iinde Kolya'ya bakyordu. Canm, o Truva hikyesi sama, bo bir ey. Ben bile bu konuyu nemsiz sanyorum. Kolya, bunu gururlu bir tevazu iinde sylemiti. Artk kendini toplamt. Bununla birlikte, iinde hl bir huzur-suzluk da vard: Hissediyordu ki, byk bir heyecan iindeyve rnein o kaz hikyesini anlatrken her eyi an bir ak yreklilikle aa vurmutu. Alyoa'nn ise btn bu hl-**yeyi dinlerken sustuunu ve ok cidd bir tavrla dinlediini etmiti.. Gururuna dkn bir ocuk olduu iin, iinde n karan bir dnce uyanmt: Yoksa bu iten t-kendimi bakalarna beendirmek istediimi sand iin152 KARAMAZOV KARDELER mi susuyor? Eer byle bir ey dnmek cesaretini gsteri. yorsa o halde ben... Birden tekrar gururlu bir tavrla: Ben bu konuyu kesin olarak nemsiz buluyorum! diye kestirip att. Birden, o ana kadar hi konumayan, on bir yalarnda, ok gzel ve ekingen olduu her halinden belli, soyad da Kartaov olan ve zaten konumasn pek sevmeyen bir ocuk, beklenmedik bir ekilde: Ama ben Truva'y kimin kurduunu biliyorum, dedi. T kapnn yannda oturuyordu. Kolya aknlkla ve cidd bir tavrla ona bakt. nk: Truva'y kim kurdu? sorusu btn snflarda bir sr gibi gizli bir ey saylyordu. Bu srr zmek iin de Smaragdov'un kitabn okumak gerekiyordu. Ama Kolya'dan baka hi kimsede Smaragdov'un kitab yoktu. te Kartaov adndaki ocuk, bir gn Kolya'da iken, onun arkasn dnd bir srada, frsattan yararlanarak, hemencecik kitaplarn arasnda bulunan Smaragdov'un kitabna gizlice bir gz atm, tam da Truva'y kurmu olanlardan sz edilen blm grm, onu bir rpda okumutu. Bunun zerinden epey bir sre gemiti. Ama ocuk hl garip bir utan duyuyor ve Truva'y kimlerin kurmu olduunu herkesin iinde aklamaktan korkuyordu; byle bir ey yaparsa, basma bir ey gelir ya da Kolya, bu yzden onu utandrr diye ekiniyordu. Oysa, imdi birden nedense kendini tutamam ve bildiini sylemiti. Zaten bunu oktandr istiyordu. Kolya, ocuun yzne bakar bakmaz onun bunu gerekten bildiini anlayarak ve tabi hemen bundan kabilecek sonulara kendini hazrlayarak yksekten bakan, kmseyen bir tavrla: Syle .bakalm kim kurmu? diye sordu. Ortada huzur bozan bir hava meydana gelmiti. ocuk: Truva, Teucer, Dardanus, llius ve Frocius tarafndan kurulmutur, diye bir rpda hepsini ortaya dkt ve bir anda kpkrmz oldu. O kadar kzarmt ki, insan ona baknca-iinden bir acma duyuyordu. Ama, ocuklarn hepsi ona dik dik bakyorlard. Bir dakika kadar byle baktktan sonra birden btn bu dik bakan ocuklar, bir anda Kolya'ya doru dndler. hl kmseyen serinkanl bir ifadeyle byle bir cret KARAMAZOV KARDELER 153 i olan ocuu tepeden trnaa szyordu. Sonunda tenezzl gstererek: __ Nasl kurmular yani? diye sordu. Hem bir kenti ya da bir devleti kurmak ne demektir? Ne yani? Gelip teker te-Ker bir tulay teki tulann zerine koyarak m kurdular? Glmeler duyuldu. Sulu ocuun yanaklar pembe iken koyu krmz oldu. Susuyordu, nerdeyse alyacakt. Kolya, onu bu durumda bir dakika daha bekletti, sonra t olsun diye sert bir tavrla szleri kesin bir ekilde syleyerek: Bir milletin kuruluu gibi tarih olaylardan sz edebilmek iin, nce bunun ne demek olduunu bilmek gerekir, dedi. Zaten ben btn bu kadnlara yakr masallara nem vermiyorum, evren tarihi konusuna da hi saygm yok. Bunu birden kaytsz bir tavrla ve artk genel olarak herkese hitap ederek sylemiti. Yzba, birden garip bir endie ile: Yani evren tarihini nemsiz mi sayyorsunuz? diye sordu.

Kolya: Evet, evren tarihini. Zaten bu tarih insanln yapt bir dizi budalalklar renmekten baka bir ey delildir ki! Ben yalnz matematie ve doa ile ilgili bilim dallarna sayg duyarm! diye gsteri yapar gibi konutu ve yan gzle Alyoa'ya bakt; orada bulunanlar arasnda yalnz onun dncesinden ekiniyordu. Ama Alyoa hep susuyor ve cidd bir tavrla bakyordu. Eer, o srada bir ey sylemi olsayd, i bununla kapanr Merdi. Ama Alyoa hep susuyordu, bu susuu da bir k-utnseme anlam tayabilirdi. Bu ise Kolya'nn bsbtn si-nirini bozuyordu. Bizde retilen eski klsik diller de yle: samalktan baka bir ey deil... Siz galiba gene benimle ayn dncede deilsiniz, yle mi Karamazov? Alyoa, ar bal bir tavrla glmsedi: Ayn dncede deilim, dedi. Kolya, konuurken yava yava gene nefesi tkanr gibi a balamt. a ~~ Klsik diller konusundaki dncemi sorarsanz, benb unlar sadece polis basks gibi bir ey olsun diye programlara alnm, diye devam etti. Bunlar insann cann skyor itenekleri krletiyor diye programlara almlar. Zaten 154 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 155 programlar skcyd, daha skc olmalarn salamak iin baka ne yaplabilirdi? Zaten programlar samayd, daha sa. ma olmalarn salamak iin yaplacak baka bir ey vat myd? te bunu dnerek sonunda klsik dilleri ortaya at-tlar. Benim bu diller konusunda asl dncem budur ve yle sanyorum ki, bu dncemi hi bir zaman deitirmeyeceim. Kolya, szn sert bir tavrla bitirmiti. Her iki yananda iki leke halinde krmzlk belirmiti. ocuun szlerini dikkatle dinleyen Smurov, kesin ve gr bir sesle: Doru sylyor! dedi. Kalabaln arasndan birden bir ocuk: Oysa, Ltinceden kendisi birinci oldu! diye bard, llyua: Evet baba, kendisi yle sylyor ama, bizim snfta l-tinceden birincidir. Kolya, onu vmelerinden holand halde, kendini savunmak ihtiyacm duyarak: Bundan ne kar? dedi. Ltinceyi, yle gerekiyor da onun iin ezberliyorum, anneme ltince kursunu bitireceime sz verdim diye, bundan baka, bence insan eline bir ey ald m, artk onu iyi yapmal. Ama bunu yaptm halde iimden btn bu klsik edebiyattan ve tm bu adiliklerden nefret ediyorum... Benimle ayn dncede deil misiniz, Ka-ramazov? Alyoa, gene hafife glerek: Canm, neden adilikler diyorsunuz? diye sordu. Ama rica ederim, tm klsikler artk btn dillere ev rilmitir. Demek ki ltinceyi okullarda retmek gereklilik" ni klsiklerin anlalmas iin duymamlardr. Bunu sadece bir polis basks gibi kullanmak ve yetenekleri krletmek in programlara koydular. Tm bunlardan sonra artk buna adi lik denmez de ne denir? Alyoa, sonunda hayretle: Btn bunlar size kim retti Allahakma? diye yk sek sesle sordu. Bir kez, ben bunu kendim de anlayabilirim, bunu bana retmesi gerekli deil, ikincisi demin size sikler btn dillere evrildi dedim ya, bunu retmen basnikov, nc snfa aka kendisi sylemitir... Btn bu sre iinde susmu olan Ninoka: Doktor geldi, diye bard. Gerekten evin kaps nnde bayan Hohlakova'nn arabas durmutu. Tm o sabah doktoru beklemi olan yzba, yldrm gibi onu karlamaya kotu. Annecik oturduu yerde toparland ve ok cidd bir tavr taknd. Alyoa, lyua'nn yanna gitti ve yastn dzeltmeye balad. Ninoka, oturduu koltuktan huzursuzluk iinde Alyoa'nn yata nasl dzelttiine bakyordu. ocuklar acele ile veda etmee baladlar. Bazlar o akam geleceklerini sylyorlard Kolya, ngrak'a seslendi, o da karyolann zerinden aa atlad. Kolya, acele ile llyua'ya: Ben gitmeyeceim! Ben gitmeyeceim! diyordu. Sofada bekleyeceim, doktor gidince, gene gelirim. ngrakla birlikte gelirim! Ama srtnda ay postundan yaplm krk, koyu renk favorileri ile nemli bir kii olduu hemen belli olan, sinek kayd tra olmu doktor ieriye girmiti bile. Admn eikten ieriye atar atmaz birden arm gibi duraklad. Herhalde yanl yere geldiini sanmt. Krkn ve siperlii de krkl olan kasketini karmadan: Nedir bu? Nereye girdim ben? diye mrldand. ierdeki kalabalk, odann fakir demesi, kede ipe dizilmi olan amar onu artmt. Yzba, doktorun karda yerlere kadar eildi. El etek per gibi bir tavrla: Buras efendim, buras efendim! diye mrldand. Bura-s benim evim efendim. Bize geldiniz, zaten bize gelecektiniz, endim. Doktor, nemli bir kii olduunu belirten bir tavrla ve yksek sesle: Snegirev? diye sordu. Bay Snegirev siz misiniz? ~~ Benim efendim. Ya! doktor bir kez daha kmseyen bir tavrla odaya gz gez-daki sonra krkn srtndan att. O zaman herkes boynundaki prl Prl nian grd. Yzba doktorun frlatt kr-havada yakalamt. Doktor kasketini de kard. Yksek e cidd bir tavrla: Hasta nerde? diye sordu.156 KARAMAZOV KARDELER

VI VAKTSZ GELME Kolya, acele ile konuarak: Acaba doktor ona ne diyecek? diye sordu. Amma da berbat bir surat var, yle deil mi? Ben tptan nefret ederim! Alyoa hznle: lyua lecek. Bana yle geliyor ki, bu artk kesin bir ey. Alaklar! Bu tp, adilikten baka bir ey deil! Bununla birlikte sizi tandma memnunum, Karamazov. Sizinle oktandr tanmak istiyordum. Yalnz yazk ki, byle hznl bir gnde tantk... Kolya, daha iten, daha gsterili bir ey sylemek istiyordu, ama nedense iini rperten bir ey vard. Alyoa, bunu farketti ve glmseyerek elini skt. Kolya: Size, nadir rastlanan bir varlk olarak sayg duymay rendim, diye mrldand. Gene syleyecei sz aryor, kekeliyordu: Sizin bir mistik olduunuzu ve manastrda bulunduunuzu iittim. Mistik olduunuzu biliyorum, ama... bu beni sizle tanmaktan alkoymad. Gereklerle yzyze gelme sizin bu mistik yannz tedavi edecektir... Sizin gibi yaratlm olan insanlarda baka trl olmaz. Alyoa, biraz arm olarak: Sizin mistik dediiniz ey nedir? Neyimi tedavi edecektir gerekler? te canm Tanr, falan, filn. Ne diyorsunuz? Siz tanrya inanmyor musunuz? Yok canm, benim Tanr'ya kar hi bir kt dncem yok. Tabii Tanr sadece bir hipotezdir... Ama... Kabul ederim ki, dzeni korumak iin... Evet, evrendeki dzeni korumak iin gereklidir, falan, filn. Eer Tanr olmasayd, O nu icat etmek gerekirdi. Kolya, bu son sz sylerken kzarmaya balamt. Bir den Alyoa'nn imdi onun hakknda bilgilerini ortaya dk mek ve ne kadar byk olduunu gstermek istiyor diye dndn sand. fkeyle: Oysa ben hi de bilgilerimi c KARAMAZOV KARDELER 157 taya dkerek gsteri yapmak istemiyorum diye dnd. Birden iinde mthi bir can sknts duydu. unu aklamak isterim ki, tm bu tartmalara girimekten nefret ederim 'diye, kestirip att. nsan Tanr'ya inanmadan da insanl sevebilir, deil mi? Siz ne dersiniz? Vol-taire de Tanr'ya inanmyordu, yleyken insanl seviyordu, yle deil mi? Bunu sylerken bilgilik taslyorum gene diye dnd. Alyoa, sanki kendisi le yat, hatta kendisinden daha yal olan bir insanla konuur gibi ar bal bir tavrla ve alak sesle, ok tabi bir ey syler gibi: - Voltaire, Tanr'ya inanyordu, ama galiba inanc azd. Ve bana yle geliyor ki insanl da, az seviyordu. Kolya, Alyoa'nn Voltaire hakkndaki dncesinde fark edilen kararszla ve onun bu sorunun zmlenmesini yaa kendisinden kk olan kendisine brakmasna hayret etti. Alyoa: Siz Voltaire'i okudunuz demek, yle mi? dedi, Hayr, buna okudum denmez... Bununla birlikte Can-dide'di okudum, tabi Rusa evirisini... Eski berbat, gln bir eviri idi... Kendi kendine gene, gene ayn eyi yapyorum! diye dnd. Peki, okuduunuzu anladnz m? Aaa, tabi hepsini anladm... Benim bunu anlayamayacam neden dnyorsunuz? Tabi bu kitapta birok ak sak berbat eyler var... Ama tabi bunun felsefesi olan bir roman olduunu ve bir ideyi ortaya atmak iin yazldn anlyorum... Kolya, artk iyiden iyiye ne syleyeceini armt. Bir-den hi ilgisi yokken: Ben bir sosyalistim, Bay Karamazov, tedavi kabul et-mez bir sosyalist. Alyoa gld: ~- Sosyalist misiniz? Canm sosyalist olmaya ne zaman akit buldunuz? Galiba sadece on yandasnz, yle dekolya, iine bir ine batm gibi oldu. Kpkrmz kesildi. Bir kez on deil, on drt yandaym. ki hafta son-r 158 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 159 ra on'drt yanda olacam, dedi. kincisi bu ile yamn ne ilgisi var? Burada nemli olan ka yanda olduum deil beslediim kanlardr, yle deil mi? Alyoa uysal ve sakin bir tavrla: Biraz daha bydnz vakit, yan insann kanlan zerinde nasl bir etki yaptn anlarsnz. Ayrca bana yle geliyor ki, bu sylediiniz szler kendi szleriniz deil, dedi. Ama Kolya heyecanla szn kesti: Rica ederim, sizin istediiniz ey, insanlarn boyun emesi ve mistisizmdir. unu kabul edin ki, rnein Hristiyan dini sadece alt snflarn zenginlere ve nl kiilere kle olmasna hizmet etmitir, yle deil mi? Alyoa: Bunu nerde okuduunuzu biliyorum, size bunu muhakkak biri retmitir! Rica ederim, neden bunu muhakkak bir yerde okuduumu sanyorsunuz? Hem bana kimse bunu retmedi. Zaten kendim de bunlar dnebilirim... in dorusunu isterseniz, sa'ya kar deilim. O gerekten insancl bir kiiydi ve eer amzda yaam olsayd, muhakkak ihtillcilere katlrd, hatta belki de nemli bir rol oynard... Hem de muhakkak yle olurdu. Alyoa:

 Canm, canm nereden kaptnz bu dnceleri? Hangi budala ile iliki kurdunuz? Rica ederim, gerekler saklanamaz. Tabi bir yolunu bulduum iin sk sk bay Rakitin ile konuuyorum... Ama diyorlar ki, bunu ihtiyar Belinskiy bile sylemi. Belinskiy mi sylemi? Hatrlamyorum. Belinskiy byle bir eyi hi bir eserinde yazmamtr. Yazmad ise bile anlattklarna gre bunu sylemi. Bunu birinden iittim... Hem canm, Allah kahretsin!... Siz, Belinskiy'i okudunuz mu? Bakn size size syleyeyim... Hayr... Buna okudum denmez. Yalnz... Tatyana iin yazdklarn, "Tatyana'nn neden Onyeginle(') gitmediini anlatan blm okudum. Nasl Onyegin'le gitmediini? Hay Allah! siz bunu m... anlyorsunuz? da (*} Pukln'n Yevgenly Onyegln isimli eserinin kahramanlar. Kolya, sinirli sinirli glmsedi. _ Rica ederim, siz galiba beni kk Smurov sanyorsunuz, dedi. Hem benim ltfen yle azl bir ihtillci olduumu sanmayn, Rakitinle sk sk anlamazla dyoruz. Tatya-na'ya gelince, ben hi de kadnlarn zgrle kavumasn savunuyor deilim. unu kabul ediyorum ki, kadn bakasna bal bir varlktr ve sz dinlemesi gerekir. Napolyon'un dedii gibi, varsn Le femmes tricottent (*) Kolya bunu sylerken nedense hafife glmt: Hi olmazsa bu konuda o, szmona byk adamn kansn tam olarak paylayorum. Ayn zamanda rnein vatan terk edip Amerika'ya kamann bir adilik, hatta adilikten de beter bir ey, bir budalalk olduunu dnyorum. Bizde de insanla yararl birok eyler yaplrken, ne diye Amerika'ya kamal? Hem de zellikle u srada. imdi verimli olabilecek ve yaplmas gereken o kadar ok ey var ki. Zaten ben de yle karlk veriyordum. Nasl karlk veriyordunuz? Kime? Biri sizi daha nce Amerika'ya davet mi etti? Size unu aklayaym ki, beni gerekten yle bir ey yapmam iin kandrmak istediler, ama ben reddettim. Tabi bu aramzda kalsn," Karamazov, iitiyor musunuz? Hi kimseye bir tek sz sylemeyeceksiniz bu konuda. Ben yalnz size sylyorum bunu. Hi de nc ubenin (**) eline dmek ve Zincirli Kpr'nn orada ders almak istemiyorum. Ansn silemezsin zihninden Zincirli Kpr'deki binann! ... ~~ Hatrlyor musunuz? Ne gzel sylemiler! Neden g-toyorsunuz? Yoksa siz hep sylediklerimin yalan m olduunu sanyorsunuz? Kolya'nn zihninden bir anda, ama iini rperterek bir Dnce geti. Ya babamn dolabnda an dergisinin yalnz bir tek saysnn bulunduunu ve benim baka hi bir ey okumadm renirse, o zaman ne olacak? Yok canm, glmyorum, bana yalan sylediinizi de um, in asl nemli noktas da bu. yle bir ey d(*) Franszca: Kadnlar rg rsnler (evde otursunlar) anlamnda. (*) ar polisinde siyasi ubeye verilen ad.160 KARAMAZOV KARDELER 1 KARAMAZOV KARDELER 161 sunmuyorum, nk btn bunlar ne yazk ki ok doru! di syleyin bakaym, Pukin'i okudunuz mu? Yani Onyegin'i... Bakn demin Tatyana'dan sz ettiniz. Hayr daha okumadm, ama okumak istiyorum. Benim hi bir n yargm yok Karamazov. Ben hem bir taraf, hem br taraf dinlemek isterim. Neden sordunuz? Hi, yle... Kolya birden: Syleyin, benden ok nefret ediyorsunuz deil mi Karamazov? dedi ve Alyoa'nn karsnda sanki hazrol durumuna girmi gibi dimdik durdu. Ltfen sz dolandrmadan syleyin! Alyoa hayretle yzne bakt. Sizden nefret mi ediyorum? Canm neden nefret edeyim? Yalnz sizin gibi daha yeni yazmaa balayan ok gzel bir varlk daha imdiden bu kaba samalklarla bozulmu diye acyorum. Kolya, kendinden memnun bir tavrla szn kesti: Siz benim varlm iin zlmeyin, dedi. Alngan olduuma gelince bu doru, gerekten yleyim. Aptalca, budalaca bir alnganlm var. Demin hafife gldnz ya, bana yle geldi ki sanki siz... A... ben bambaka bir eye gldm. Bakn syleyeyim size niye gldm. Ksa bir sre nce Rusya'da oturmu bir yabancnn, bir Alman'n imdiki okuyan genliimiz konusundaki dncelerini okudum da. Adam... Bir Rus rencisine gkyzndeki yldzlar gsteren bir harita verin, renci o zamana dek hi grmedii bu haritay ertesi gn size dzeltilmi olarak geri verecektir! diye yazm. Alman, Rus rencisinde hi bir bilgi olmadn, buna karlk snrsz bir kendi deerini gznde bytme sevdasnn bulunduunu belirtmek istemi. Kolya, birden kahkahalarla glmeye balad. Ha, evet. Ama bu gerekten ok doru bir ey! ok doru! Aferin o Alman'a! Yalnz gvur herif iyi ynleri farkedememi, yle deil mi, ne dersiniz? Kendi deerini gznde bytme gerekten vardr ama olsun! Bu genlikten ileri ge len bir ey. Eer dzeltilmesi gerekiyorsa, zamanla dzelir Ama buna karlk bizde zgr bir ruh vardr, hem de neler deyse ta ocukluktan... Buna karlk cesaretle dnceleri ni, kanlarn aklama yetenei de var... Onlardaki gibi, o salamclar gibi otoritelerin karsnda klelere yakr bir boyuneme yoktur... Her neyse Alman gzel sylemi! Aferin Almana! Geri tm Alman'lar gene de gebertmeli ama... Varsn bilim dallarnda bu kadar gl olsunlar, gene de gebertmeli onlar... Alyoa glmsedi: Neden gebertmeli canm?

 Eh diyelim ki, samaladm, kabul ediyorum. Bazen ok ocuka davranyorum, bir eye sevindiim zaman, bir trl kendimi tutamyor, o zaman samalayp duruyorum. Ama dinleyin, biz sizinle burada bo eylerden sz edip duruyoruz. Oysa doktor ierde epey uzun bir sre kald. Belki de Annecii bir de o ayaksz Ninoka'y muayene ediyordur. Biliyor musunuz, bu Ninoka, houma gitti, ieriye girdiim srada birden bana Daha nce neden gelmediniz? diye fsldad. Hem de yle bir sesle, yle bir sitemle sylemiti ki, bunu! Bana yle geliyor ki, ok iyi kalpli, zavall bir kzcaz o... Evet, evet! Bakn buraya sk sk gelmeye balaynca, nasl bir varlk olduunu anlarsnz. Byle varlklarla tanmak, sizin iin ok yararl olur Sonradan deer vermesini renirsiniz, hem byle varlklarla ahbaplk etmekten daha birok eyler renmeniz mmkn. Bu sizi her eyden daha abuk ve kolay deitirecektir. Kolya byk bir zntyle: Ah, daha nce gelmediime o kadar zlyorum ve bunu yapmadm iin kendime o kadar kzyorum ki!... Evet, ok yazk oldu. Zavall kk ocuun zerinde ne kadar sevinli bir etki yaptnz kendi gznzle grdnz! Sizi beklerken o kadar zlyordu ki!... Bunu bana sylemeyin! Beni ok zyorsunuz. Bunun-la birlikte bunu hakettim: Buraya gururumdan, egoiste bir gururdan ve bakalarn etkim altna almak gibi dice bir duygudan tr geliniyordum. Bundan kurtulmak iin tm mrmce uratm, kendi kendimi deitirmeye altm, ama onu bir trl baaramadm. imdi gryorum ki, birok bakmlardan alan biriyim Karamazov! Alyoa heyecanla: Hayr, siz ok iyi bir insansnz, geri biraz duygula- dnceleriniz bozulmu ama gene de iyisiniz ve o soy-162 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 163 lu, o hastalk derecesinde, her eyi abuk kapan, her eyden etkilenen ocuun zerinde bu kadar derin bir etki yapt. gnz ok iyi anlyorum! Kolya: Hem de bunu bana siz sylyorsunuz! diye bard. Oysa biliyor musunuz, buraya geldiimden bu yana birka kez hep benden nefret ettiinizi dndm. Sizin dncelerinize ne kadar deer verdiimi bir bilseniz?... A! Siz gerekten bu kadar alngan msnz? Hem de bu yata. O halde bakn size unu da syleyeyim; demin orada odada size bakarken hep onlar anlattnz srada, sizin iin her halde ok alngandr diye dndm. Gerekten dndnz m? Bakn hereyi nasl nceden gryorsunuz, grdnz m? Bunu o kaz hikyesini anlattm srada dndnze bahse girerim. Bana tam o srada yle geldi ki, kendimi mkemmel bir varlk olarak gstermek istediim iin, bana kar byk bir nefret duydunuz. yle dndm iin de birden size kar byk bir kzgnlk uyand iimde. O zaman samalamaya baladm ite. Sonradan gene (bu sylediim imdi, burada oldu) size eer Tanr yoksa onu icad etmek gerekirdi dediim vakit, bana gene tahsilimi belirtmek iin ok acele ediyormuum gibi geldi. Kald ki, o cmleyi bir kitapta okumutum. Ama yemin ede rim, bilgimi yle kendimi beendiim iin ortaya dkm deilim. yle, lf olsun diye yaptm bunu. Neden olduunu bile bilmiyorum. Belki de sevinten... Vallahi galiba sevinten. Geri bir insann sevinten artk ne yapacan armas, ok utanlacak bir eydir. Ama bunun byle olduunu iyice biliyorum. nk imdi u kanya vardm ki, beni kmsemi-yorsunuz. Btn bunlar da benim kendi kuruntummu. Ah Karamazov, ben ok mutsuz bir insanm! Bazen neler dnrm bilemezsiniz. Herkesin, btn dnyann benimle ettiini dnrm ve ite o zaman tm dzeni yok hazr bir hale gelirim. Alyoa glmsedi: evrenizdekilere de znt verirsiniz. Evet evremdekileri de zerim, zellikle annemi. syleyin Karamazov, u anda ok glncm deil mi? Alyoa: - Canm, siz bunu hi dnmeyin! Hi dnmeyin nu! Hem zaten gln olmak ne demek? insan mr boyunca az m gln olur, ya da grnr? Bundan baka bugn yetenekleri olan tm insanlar gln olmaktan mthi korkuyorlar, bu da onlara mutsuzluk veriyor. Beni artan tek ey, sizin bunu bu kadar erken duymaya balamanzdr. Bununla birlikte ben bunu oktandr farkettim, hem de yalnz sizde deil. Bugn daha bebek denecek ocuklar bile bundan tr znt ekiyorlar. Bu hemen hemen delilik gibi bir ey. Bu, kendi kendini beenme duygusu, eytann ta kendisidir, bugn tm yeni kuan iine eytan girmitir... Alyoa, bu sz, hi de ona dikkatle bakan ve glerek konutuunu sanan Kolya'nn dnd gibi sylememiti. Szn bitirerek: Siz de herkes gibisiniz, daha dorusu birok insanlar gibisiniz. Ama yle olmamal. Btn sorun burada zaten. Herkesin yle olmasna ramen mi, yle olmamal? Evet, herkesin yle olmasna ramen. Bir siz yle olmayn. Zaten gerekten de bakalar gibi deilsiniz siz. Bakn, imdi kt, hatta gln bir eyi bana aklamaktan kanmadnz. Oysa imdi kim yle bir eyi aklayabiliyor? Hi kimse. Zaten kendilerini yarglamak gerekliliini de duymuyorlar. Siz de bakalar gibi olmaynz, bir tek siz bakalarndan farkl olsanz bile, yine yle kaln. ok gzel! Sizin hakknzda yanlmamm. Siz insan teselli edebilirsiniz. Ah, bilseniz size nasl yaklamak istiyorum, Karamazov. Sizinle oktandr karlamak istiyordum. de beni dnmsnz yle mi? Demin sizin de beni d-ndnz sylemitiniz. yle deil mi? Evet, ben de sizin hakknzda baz eyler iittim ve ben de sizi dnyordum... Geri sizi bana bunu sormaya elten ey gururunuzdur, ama ziyan yok. kolya, zayf ve utanga bir sesle: Biliyor musunuz Karamazov, bizim buradaki konuma-iltifatna benziyor, dedi. Bu gln bir ey deil deil mi? , yz k saarak glmsedi. de gln deil. Zaten gln olsa bile, ne ziyan bu iyi bir eydir. Biliyor musunuz Karamazov... unu kabul edin ki, u 164

KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 165 anda siz de benimle byle konumaktan biraz utan yorsunuz... Bunu gzlerinizden okuyorum. Bunu kurnazca bir tavrla ve garip bir mutluluk iinde g. lerek sylemiti. Bunda utanlacak ne var? Peki neden kzardnz? Alyoa gld: Canm, sizin yznzden oldu, sizin yznzden kzardm! dedi ve gerekten kpkrmz oldu. Eh, dorusunu isterseniz gerekten biraz utanyorum, ama neden olduunu Allah bilir, nedenini anlayamyorum. Bunu mrldanarak, hatta hemen hemen utanla sylemiti. Kolya, aktan aa byk bir heyecanla: Ah, u anda benimle konutuunuz iin nedense utandnzdan tr sizi o kadar seviyorum ki!... nk siz benim gibisiniz! diye bard. Yanaklar al al olmutu, gzleri prl prl parlyordu. Alyoa birden nedense: Beni dinleyin Kolya, lf aramzda size unu syleyeyim ki, siz hayatta ok mutsuz bir insan olacaksnz. Kolya hemen: Biliyorum, biliyorum. Siz bunlar nasl nceden bilebiliyorsunuz! Bununla birlikte tm olarak yaanty seveceksiniz, onu kutsal bir ey sayacaksnz. Gerekten yle! Yaasn! Siz bir peygambersiniz! Ah ok iyi anlaacaz Karamazov! Biliyor musunuz en ok una hayran oluyorum: Siz benimle sanki eitmiiz gibi konuu yorsunuz. Oysa biz eit deiliz, hayr deiliz, siz ok daha yk seksiniz! yleyken gene anlaacaz. Biliyor musunuz tm bir son ay iinde hep kendi kendime: Ya birden anlap m rumuzun sonuna dek dost olacaz, ya da ilk anda anlaama yacaz ve lnceye kadar birbirimize dman olacaz diye" yordum. Alyoa glerek: Byle sylerken bile tabi beni sevmeye dedi. . Seviyordum ya, ok seviyordum sizi, hep haya geiriyordum!... Hem btn bunlar nasl da nceden biliyor sunuz? Hah, ite doktor da geldi. Aman Allahm! Her bir ey syleyecek! Yzne baksanza?... hayalimden VII LYUA Doktor, odadan artk krkne sarlm, ba'na da kasketini geirmi olarak kyordu. Yznde fkeli ve sanki hl st ba kirlenir diye korkuyormu gibi tiksintili bir anlam vard. Sofaya bir gz gezdirdi ve sert bir tavrla Alyoa ile Kolya'ya bakt. Alyoa, kapdan arabacya bir iaret yapt ve doktoru getirmi olan araba d kapya yanap durdu. Yzba, doktorun peinden dar frlad ve onun nnde iki bklm olmu halde, ezile bzle, kendisine son bir sz sylemek iin durdurdu. Zavall adamn yznde mthi bir znt vard, baklar da korkuluydu: Ekselans, ekselans... Gerekten mi? diye sze balayacak oldu, ama devam edemedi, sanki zavall ocuun kaderi yalnz doktorun syleyecei szlerle gerekten deiebilirms gibi, iki elini umutsuzlukla aa doru indirerek son bir yalvarla ona bakt. Doktor, her zaman karsndakine etki yapan, bununla birlikte kaytsz bir sesle: Ne yapalm! Ben tanr deilim, dedi. Doktor... Ekselans... Peki abuk mu, abuk mu olacak bu? Doktor, her hecenin zerinde ayr ayr durarak: Ken-di-ni-zi her-e-ye ha-zr-la-yn, diyerek gzlerini yere indirdi ve eikten geip arabaya doru yrmeye hazrland. Yzba, korku ile onu bir kez daha durdurdu. Ekselans, Allah rzas iin! Ekselans... Demek artk hi ey, hi ama hi bir ey onu kurtaramaz yle mi? Doktor sabrszlkla: m . ~~ Artk bu bana bal bir ey deil, dedi. Bununla bir-likte ; Hm, hm... irden duraklamt, devam etti: Eer, rnein... Hastanz imdi... Hi vakit yitirmeden, szlerini (doktor hemen imdi, hi vakit yitirmeden szlerini sert olmak yle dursun, hemen hemen fkeli bir tavrlasylemiti, o kadar ki yzba irkildi bile) Si... ra... ku... birKARAMAZOV KARDELER 166 za... ya gnderebilirseniz... Yeni ve iyi iklim artlarnn etki si altnda... Belki de... Yzba sanki hi bir ey anlamyormu gibi: Sirakuza'ya demek! diye bard. Kolya, doktorun ne dediini aklamak iin yksek sesle Sirakuza'ya, dedi. Bu Sicilya'da bir yerdir. Doktor ona bakt. Yzba, arp kald. Sicilya'ya m? Ama babacm, ekselans... Grmediniz mi ierisini! Bizim anneciimiz, bizim aile ne olacak?... Bunu sylerken iki elini am, evin ierisini iaret ediyordu. Hayr, ailenizi Sicilya'ya deil, ailenizi Kafkasya'ya, baharn ilk gnlerinde... Kznz Kafkasya'ya, einizi de... Romatizmalarn gz nnde bulundurarak yine Kafkasya'da imelere gtrdkten sonra... Hemen Paris'e psikiatri

uzman doktor Lepelletier'in kliniine gtrmelisiniz. Size, ona verilmek zere bir mektup verebilirim... O zaman belki durumda bir deiiklik... Yzba gene ellerini aarak umutsuzluk iinde keresteden yaplm plak duvarlar iaret ederek: Doktor, doktor! Durumu grmyor musunuz? dedi. Doktor hafife gld: Oras beni ilgilendirmez. Ben yalnz, siz bana son olarak hangi arelere ba vurabileceinizi sorduunuz iin, bu soruya bilimin verebilecei karl bildirdim, gerisi... Bunu ok zlerek sylyorum, ama... Kolya, doktorun eikte duran ngrak'a biraz endieli bir tavrla baktn grerek yksek sesle: Korkmayn, bay tabip, kpeim sizi srmaz, dedi. Sesinde fkeli bir titreyi vard. Doktor yerine tabip szn sonradan kendisinin de aklad gibi mahsus ona hakaret etmek dncesi ile sylemiti. Doktor, Kolya'ya gzlerini hayretle dikerek ban kaldrd: Ne dediniz? Birden sanki kendisinden hesap soruyormu gibi a'ya doru dnd: Kimdir bu? Kolya gene szlerinin zerinde dura dura: KARAMAZOV KARDELER 167 __ Bu dediiniz ngrak'n sahibidir, bay tabip! Benim olduumu merak etmenize ihtiya yok. Doktor, mgrak> szn anlayamyarak: __ngrak m diye sordu? __ ngrak ya! Ne sandnz, peki. Hoa kaln, bay tabip, Sirakuza'da grrz. Doktor, birden fena halde fkelenerek: Kimdir bu? Kim? Kim?... diye sylendi. Alyoa kalarn atarak acele acele: __ Bizim rencilerden biri, doktor! Yaramaz bir ocuk, kusuruna bakmayn, dedi. Krasotkin'e doru dnd: Kolya, susun! diye bard. Sonra, biraz daha sabrsz bir tavrla: Kusuruna bakmayn doktor! diye tekrar etti. Nedense artk ileden kan doktor neredeyse ayaklarn yere vurarak: Falakaya, falakaya yatrmal, falakaya!... Kolya, sarard, sonra gzleri kvlcmlar saarak incecik, iitrek bir sesle: Biliyor musunuz bay tabip, benim ngrak adam srr da! dedi. i ngrak. Alyoa otoriter bir tavrla: Kolya, bir sz daha sylerseniz, sizinle mrmn sonuna kadar bozuurum. Kolya, Alyoa'y iaret ederek: - Bay Tabip, dnyada Nikolay Krasotkin'e emredebilecek bir tek insan vardr, o da bu adamdr. Onun szn din-terim, Allahasmarladk! Yerinden frlad ve kapy aarak hzla odaya dald. ngrak da peinden kotu. Doktor, yldrmla vurulmu gibi bir saniye kadar Alyoa'ya bakarak hi kmldamadan durdu, sonra birden tkrd ve hzla arabaya doru yrd. Giderken yksek sesle: Bu ne biim, bu ne biim, bu ne biim ey! Bilmiyo-Ne biim ey bu! diye tekrarlyordu. Yzba onu arabaya oturtmak iin atld. Alyoa ise Kol-peinden odaya girdi. Kolya, artk lyua'nn yata ndayd. Uyua onu elinden tutmu babasn aryordu, dakika sonra yzba da yanna geldi, lyua:168 KARAMAZOV KARDELER Baba, baba, buraya gel... Biz... diye mthi bir heyecan iinde kekeledi, ama belliydi ki sze devam etmeye gc yoktu, birden iki zayf kolunu ileri doru uzatt ve var gc ile hem babasna, hem Kolya'ya sarlarak her ikisini ayn kucaklay iinde birletirdi, kendisi de ban onlara dayad. Yzba birden sessiz hkrklarla sarsld. Kolya'nn da dudaklaryla enesi titremeye balad. lyua, ac ac: Baba, baba! Sana o kadar acyorum ki, baba! diye inledi. Yzba: lyueka... Yavrucuum... Doktor dedi ki... yileeceksin... Mutlu olacaz hepimiz... Doktor... lyua: Ah babacm! Yeni doktorun sana benim iin ne sylediini biliyorum... Bunu anlamadm m sanki! diye bard ve gene var gc ile ikisini de kendisine doru ekerek barna bast. Yzn babasnn omuzuna bastrmt. Baba, alama... ldm vakit kendine iyi bir ocuk al, bir baka ocuk... Hepsinin arasnda en iyisini se, ona lyua adn ver ve benim yerime onu sev. Krasotkin birden kzm gibi: Sus kardeim! Sen iyi olacaksn! diye bard, lyua devam etti: Ama beni hi bir zaman unutma, hi bir zaman. Mezarma gel... Hem bak sana bir ey syleyeyim. Beni seninle gezmeye gittiimiz o byk kayann dibine gm ve akamlan Krasotkin'le birlikte oraya gel... Yannza ngrak' da aln... Ben sizi orada beklerim... babacm, babacm!... Sesi kesiliverdi. Her de yle kucaklam olarak duruyor ve artk konumyorlard. Ninoka, oturduu iskemlede sessiz sessiz alyordu. Anneleri de hepsinin aladn grnce hkra hkra alamaya balad. lyueka, lyueka! diye bard. ' Krasotkin, birden lyua'nn kollarndan kurtularak acele ile: Allahasmarladk dostum! Annem beni yemee bekliyor, dedi. Yazk ki ona haber vermedim! Beni ok merak eder... Ama yemekten sonra gene yanma geleceim. Btn gn, btn akam senin yannda kalacam ve sana o kadar ok ey anlatacam, o kadar ok ey anlatacam ki! nKARAMAZOV KARDELER

169 grak' da getiririm, ama imdi onu gtreceim, nk ben yokken burada ulumaya balar ve seni rahatsz eder. Haydi Allahasmarladk. Bunu syledikten sonra koarak sofaya kt. Alamak istemiyordu. Ama sofada gene de alamaya balad. Alyoa, onu ite bu halde buldu. Ona srarla: Kolya, muhakkak szn tutmal ve gelmelisiniz! Yoksa ok zlecektir, dedi. Kolya, alayarak ve artk alad iin hi utanmadan: Muhakkak geleceim! Ah daha nce gelmediim iin kendime yle kfrediyorum ki... Tam o srada yzba, odadan, birden rzgr gibi dar kt ve hemen arkasndan kapy kapad. Yznde lgn bir anlam vard, dudaklar titriyordu. ki delikanlnn karsnda durdu ve iki elini de yukar kaldrd. Dilerini skarak deli gibi: yi bir ocuk istemiyorum! Baka bir ocuk istemiyorum, diye fsldad. Eer seni unutursam, Kudsm benim, dilim kurusun... Szn tamamlayamad. Boaz dmleniyormus gibi oldu ve bitkin bir halde tahta bankn nnde yere diz kt. Ban, yumruk yapt elleriyle sktrd, garip bir ekilde, arada bir tiz sesler kara kara hkrarak alamaya balad. Bununla birlikte bu tiz seslerin ierden duyulmamas iin elinden geleni yapyordu. Kolya sokaa frlad. Al-yoa'ya sert ve fkeli bir tavrla: Allahasmarladk Karamazov! Bana sylediniz ama siz gelecek misiniz? diye bard. Akam muhakkak gelirim. Neydi o Kuds iin syledii? Ne demek istiyordu Allah akna? Bu ncil'den bir paradr. Orada yle denilir. Eer seni unutursam Kuds, (burada Kuds sahip olduum en deerli ey anlamna geliyor) eer seni bir baka eye deiirsem, dilim... Anlyorum, yeter! Siz de gelin olmaz m? i ngrak. Kolya, artk sert bir tavrla kpeine seslendi ve iri, hzl admlarla eve doru yrd.ONBlRNC KiTAP AABEY. VAN FYODOROVl GRUENKA'DA Alyoa, Sobornaya meydanna, tccar kars Morozova'nn evine Gruenka'ya gitmiti. Gruenka, daha sabahleyin erkenden ona Fenya'y gndermi srarla ona uramasn istemiti. Alyoa, Penya'ya sorular sorduktan sonra kadndan hanmnn bir gn ncesinden bu yana ok derin ve zel bir endie iinde olduunu renmiti. Mitya, tevkif edildikten sonraki bu iki ay boyunca Alyoa, Morozova'nn evine, hem kendiliinden, hem de Mitya'nn tenbihleri zerine sk sk uramt. Mitya tevkif edildikten gn kadar sonra Gruenka, iddetli bir hastala tutulmu, ve hemen hemen be hafta kadar hasta yatmt. Bu be haftann birini yatanda kendisini bilmeden yatarak geirmiti. Geri imdi iki haftadr d-ar kabiliyordu, ama ok deimi, zayflam ve sararmt. Ama Alyoa'ya gre yz daha da gzellemiti ve evine girdii vakit onunla gz gze gelmekten holanyordu. Gen kadnn bakcnda kesin ve zl bir ey gittike g bulmu gibiydi. Belliydi ki, ruhunda her eyi alt st eden bir deiiklik olmutu. imdi tavrlarnda hi deimeyen, uysal ama huzur dolu ve artk deimesi de imknsz bir kararllk varKalannn arasnda byk olmayan uzunlamasna bir 172 KARAMAZOV KARDELER izgi meydana gelmiti ve bu izgi yzne, derin bir dnce iinde olduunu gsteren anlaml, hatta ilk bakta souk bir grnm kazandrmt. rnein, eski hafifliinden artk hi bir iz kalmamt. Bununla birlikte Alyoa, korkun bir cinayetle sulandrlan bir adamn nianls olan zavall kadnn, bana gelen felkete, (stelik bu sulama tam onunla nianlanaca srada yaplmt) ve sonradan geirdii hastalkla mahkemenin ileride verecei kararn tehdidi altnda bulunmasna ramen, gene de genliinden ileri gelen eski neesini yitirmediini gryordu. Eskiden gururla bakan gzlerinde imdi garip, sakin bir k yanyordu. Bununla birlikte, yreinde, snmek yle dursun, hatta iddetlenmi olan eski derdi yeniden uyand vakit, bu gzlerde, nadir olarak fkeli kvlcmlar beliriyor-du. Bu dert hep aynyd. Gruenka'nn daha hasta iken sk sk sayklad Katerina vanovna idi. Alyoa anlyordu ki, Gruenka Mitya'y cezaevinde ancak bir kez (bunu istedii vakit yapmakta serbest olduu halde) ziyaret etmemi olan Katerina vanovna'dan kskanyordu. Tm bunlar Alyoa iin garip bir grev haline gelmiti; nk Gruenka yreindekileri yalnz ona aklyor, hep ondan t bekliyordu. O ise bazen hi bir ey syleyecek gc bulamyordu. Eve derin bir znt ile girdi. Gruenka eve yeni dnmt. Mitya'nn yanndan yarm saat nce gelmiti ve Alyoa gen kadnn onu karlamak iin masann nndeki koltuundan nasl evik bir hareketle frladn grnce, kendisini byk bir sabrszlkla beklemi olduunu anlad. Masann zerinde iskambil ktlar vard ve ktlar papaz kat oynanacak ekilde dizilmiti. Masann br tarafnda deri kapl bir divan zerine yatak serilmiti ve srtnda bir robdambr, banda da keten bir balk bulunan Maksimov, bu yataa yar yatm bir durumda uzanmt. Belliydi ki, hem hasta hem de gcn yitirmi bir haldeydi-yleyken tatl tatl glmsyordu. Gidecek yeri olmayan ihti-yarck, daha o zaman, iki ay kadar nce Gruenka ile birlikte Mokroye'den dndkten sonra, onun evinde kalm ve o zamandan bu yana ondan hi ayrlmamt. O gn, yamurda, amurda srlsklam olmu ve korku iinde Gruenka ile birlikte eve gelince, divana oturup, ekingen, yalvaran bir glmseyile hi konumadan gzlerini ona dikmiti. Byk bir KARAMAZOV KARDELER 173 znt iinde bulunan ve artk hastal balamak zere olan Gruenka, evine dndkten sonra ilk yarm saat iinde eitli ilerle urarken, onu neredeyse tm olarak aklndan karmt, ama sonra birden garip bir ekilde uzun uzun ona bakm, ihtiyarck da zavallln belli eden akn bir tavrla gzlerinin iine bakarak hi, hi, hi! diye glmt. Gruenka, .Fenya'ya seslenmi, ihtiyara yemek vermesini emretmiti. Maksimov, o gn akama kadar yerinden hi kmldamadan oturmu, hava kararp da pancurlar kapand vakit de, Fenya hanmna:

 Ne yapacaz hanmefendi? Yoksa gece yatsna m kalacaklar diye sormutu. Gruenka: Evet, ona divann zerine bir yatak ser, demiti. Sonradan ihtiyarca daha ayrntl olarak birok sorular sorunca, Gruenka adamcazn gerekten o srada gidecek bir yeri bulunmadn renmiti. Maksimov: Velinimetim Bay Kalganov, aktan aa artk beni evlerine kabul etmeyeceklerini sylediler ve bana be ruble hediye ettiler, demiti. znt iinde olan Gruenka: Eh, ne yapalm, kal bari, diye karar vererek, durumunun ktln anladn belli eden bir tavrla glmsemiti. htiyar, onun bu glmseyiini grnce ok duygulanm, dudaklar titremiti. Neredeyse minnetle alamaya balayacakt. te o gnden sonra, ordan oraya giderek her bulduu yere snan ihtiyar adam, Gruenka'nn evinde kalmt. Gen kadn hastaland vakit bile oradan kp gitmemiti. Fenya ile Gruenka'nn ahs olan annesi de, onu kovmam, ihtiyar beslemeye ve her gece divann zerine onun iin yatak sermeye devam etmilerdi. Hatta Gruenka, ona almt bile. Mitya'nn yanndan dnd vakit, (ki ayaa kalkar kalkmaz, daha iyice iyilemeden Mitya'y ziyaret etmeye balamt) zntsn unutmak iin Maksimuskamn yanna oturuyor, tek derdini dnmemek iin onunla sama sapan eylerden sz ediyordu. htiyar adamcazn baz eyler anlatmasn bildii meydana kt. Bylece eninde sonunda Gru-Senka iin vazgeilmez bir arkada oldu. Gruenka, kendisine her gn deil, arada bir gelen, her zaman da pek uzun bir sre yannda kalmayan Alyoa'dan 174 KARAMAZOV KARDELER baka hemen hemen hi kimseyi kabul etmiyordu. Gen kadnn, ihtiyar tccar ise o srada ok hasta idi. Kentte onun iin bir aya ukurda diyorlard ve gerekten de Mitya mahkm olduktan bir hafta sonra ld. lmeden hafta nce, yaknda mrnn sona ereceini hissederek, sonunda, eleri ve ocuklar ile birlikte oullarn yanna artm ve artk yanndan ayrlmamalarn emretmiti. Gruenka'ya gelince, ihtiyar adam uaklarna onu yukar hi sokmamalarn emretmi, eer gelirse kendisine beyefendi uzun yllar nee iinde yaamanz diliyor, ama kendisini artk tamamen unutmanz istiyor demelerini tenbih etmiti. Bununla birlikte Gru-enka, hemen her gn birini gnderip hatrn soruyordu. Gen kadn iskambilleri elinden atarak sevinle Alyoa ile merhabalatktan sonra: Nihayet geldin! diye bard. Oysa Maksimuka artk herhalde hi gelmiyeceksin diye beni ok korkutmutu! Ah sana o kadar ihtiyacm var ki! Otur masann basma, syle ne istersin, kahve mi? Alyoa sofraya oturarak: Eh kahve de olabilir, ok karnm ackt, dedi. Gruenka: yi ya! Fenya, Fenya kahve getir! diye bard. Kahvem oktandr kaynyordu, seni bekliyordu. Fenya, pirojki de getir, ama scak olsun. Hayr, dur o pirojkilerle bugn bam belya girdi. Bunlar cezaevine gtrmtm, ama Mitya hepsini geri frlatt. Azna bile komad onlar inanr msn? Hatta birini yere att ve ayaklarnn altmda inedi. O zaman da ben ona: Bunlar gardiyana brakacam. Akama kadar yemezsen demek ki yalnz ktlk, yalnz fke ile beslenen bir adamsn! dedim ve oradan ylece ayrldm! Gene darldk birbirimize, inanr msn? Zaten ne zaman gitsem hep kavga ediyoruz. Gruenka btn bunlar bir rpda, heyecan iinde sylemiti. Maksimov hemen rkeklie kaplmt. Hep gzlerini yere indirerek glmsyordu. Alyoa: . Peki bu sefer niin kavga ettiniz? diye sordu. Vallahi bunun byle olacan hi beklemiyordum! Dn bir kez beni eski adammdan kskand. Ne diye ona bakyorsun. Demek imdi ona bakmaya baladn yle mi? deyip duruyordu. Hep kskanyor, hep beni kskanyor! Yiyip KARAMAZOV KARDELER 175 imiyor, oturup kskanyor beni... Hatta geen hafta Kuzma' dan bile kskand. yi ama o eskisinin olduunu biliyordu, deil mi? Sen git ona anlat. Daha bandan biliyordu onu. Ama gelgelelim bu gn birden yerinden kalkt gibi, kfretmee balad. yle eyler syledi ki, insan tekrarlamaya utanr. Aptal! Ben karken Rakitka yanna girdi. Belki de onu kkrtan Rakitkadr, ha? Ne dersin? Gruenka, bunu dalgn bir tavrla sylemiti. Seni ok seviyor, hep bundan oluyor, ok seviyor da ondan! imdi stelik sinirli de... Sinirli olmaz olur mu, yarn mahkemesi olacak. Zaten ben ona yarn iin bir eyler sylemek zere gitmitim, Alyoa. nk, yarn ne olacan dndke tylerim rperiyor! Sen sinirli olduunu sylyorsun. Ama ben ne kadar sinirliyim, onu soran yok. Mitya ise hep Polonyaldan sz edip duruyor! Ne aptal ey! Bak Maksimuka'dan kskanmyor ama! Maksimov da bir sz sylemek gerekliliini duyarak: Beni de karm ok kskanyordu, dedi. Gruenka, isteksiz bir tavrla gld: Haydi canm, seni kim kskanr? Zaten seni kimden kskanabilirdi? Hizmeti kzlardan, efendim. Eee, sus Maksimuka! imdi glecek halim yok. Dndke fkem kabaryor. Plrojki'lere gz ataym deme, vermem sana! Senin iin zararl. Balzam likr de vermem. stelik bir de bununla ura: Sanki evim bir dknler yurdu. Gruenka bunu sylerken glmt. Maksimov, gzleri dolu dolu olmu bir halde ve alamakl bir sesle: Ben sizin yardmlarnza lyk deilim efendim, ben buna demem efendim, dedi. yiliklerinizi benden daha muhta olan kiilere yapsanz daha iyi olur efendim. Eh, herkes muhtatr, Maksimuka. Hem kim, kimden daha ok muhtatr bunu nasl anlayacaz? Hi deilse o Polonya'l olmasayd bari Alyoa! O da bu gn durup dururken hastaland. Ona da gittim. imdi ite mahsus ona pirojki

Gndereceim. imdiye kadar gndermiyordum. yle olduu kaide, Mitya ona bunlar gnderiyorum diye sulad beni! te imdi mahsus gndereceim, mahsus gndereceim! te Fen-176 KARAMAZOV KARDELER ya geldi, elinde de bir mektup var! Eh demedim mi ben size? Gene Polonyallardan, gene para istiyorlar! Pan Mussyalovi, gerekten olaanst uzunlukta ve bin bir dereden su getirerek yazd bir mektup gndermiti; bu mektupta Grusenka'dan kendisine ruble vermesini rica ediyordu. Mektuba bir de parann alndna ve ay iinde deneceine dair bir kt ilitirmiti. Bu ktta Pan Vrublevs-kiy'in de imzas vard. Gruenka, eski gz arsndan yine ayn eit ve gene ktlar ilitirilmi bir ok mektuplar almt. Bu i Gruenka'nn iki hafta kadar nce iyiletii gn balamt. Bununla birlikte, gen kadn biliyordu ki, her iki Pan da hastal srasnda salk durumunu renmek iin evine uramlard. Gruenka'nn ilk ald mektup byk kda yazlm, zarf da soyad tayan byk bir mhrle yaptrlmt. oK belirsiz ve kark bir ekilde yazlmt. Bu yzden Gruenka yalnz yarsn okumu ve hi bir ey anlamadan atmt. Zaten, o urada mektup dnecek durumda deildi. O ilk mektuptan sonra, ikinci gn bir mektup daha gelmiti. Bu mektupta Pan Mussyalovi, kendisine en ksa zamanda denmek zere iki bin ruble bor olarak vermesini rica ediyordu. Gruenka bu mektubu da karlksz brakt. Ondan sonra artK bir seri mektup geldi. Her gn bir tane geliyordu. Hepsi de ayn ekilde ok cidd ve dolambal bir ifadeyle yazlmt, ama mektupta bor olarak istenen para gittike azalyordu. Yz rubleye, 'yirmi be rubleye, on rubleye dmt. En sonunda da Gruenka birden her iki Pann da kendisinden sadece bir ruble istediklerini bildiren bir mektup almt. Mektuba ikisinin de imzaladklar bir kt ilitirilmiti. O zaman Gruenka birden iinde bir acma duymu ve akama doru, kendisi bir kou Pan'a gitmiti. Her iki Poonya'ly da korkun bir fakirlik, hemen hemen bir sefalet iinde bulmutu. Ne yiyecekleri, ne odunlar, ne sigaralar vard. EV sahiplerine de bor yapmlard. Mokroye'de Mitya'dan kumarda kazandklar iki yz ruble abucak eriyivermiti. Bununla birlikte Gruenka her iki Pan'n da kendisini kibirli bir tavrla ve sanki hi kimseye muhta deillermi gibi son derece nezaket kurallarna dikkat ederek, byk byk 'szler ederek karlamalarna am kalmt. Bunlara yalnz glm KARAMAZOV KARDELER 177 eski gzarsna on ruble vermiti. Yine o srada glerek bu yaptn Mitya'ya anlatm, o da hi kskanlk duymamt. Ama o gnden bu yana Pan'lar Gruenkaya drt elle sarlmlard. Her gn ona para istediklerini bildiren mektuplar yadryor, o da her seferinde onlara birazck para gnderiyordu. te o gn Mitya birden mthi bir kskanla kaplvermiti. Gruenka, gene endie ile ve acele ederek: Ben de aptal gibi, Mitya'ya giderken, ona da bir dakikack uramtm. nk benim eski Pan'm da hastayd diye tekrar sze balad. Bunu glerek Mitya'ya anlatyordum. Oraya gittiim vakit, Benim eski Polonya'n gitar alp, eski arklar okumaya kalkmasn m? Herhalde duygulanarak onunla evleneceimi sanyor dedim. Bunu der demez Mitya, bir frlad, bir kfretti... yle mi? Al sana! te ben de Pan' lara pirojkiler gndereceim! Fenya! Kimi gnderdiler? Kim var orada? Kz m gnderdiler? Al ona ruble gnder. Bir de on kadar pirojki al, kda sar, kza bunlar onlara gtrmesini syle. Sen de Mitya'ya Pan'lara pirojki gnderdiimi muhakkak anlat, e mi Alyoa? Alyoa glmsedi: Anlatr mym hi? Gruenka ac ac: Yani zlyor mu sanyorsun? Mahsus kskanm gibi davrand. Yoksa umurunda bile deilim ben! Alyoa: Nasl mahsus? diye sordu. Sen safsn Alyoenka. Ne kadar akll olsan gene.de hi bir ey anlamyorsun, dorusu bu! Ben byle olduum iin kskand diye gcenmiyorum. Ama hi kskanmasayd gce-fcirdim. Ben yleyim ite. Kskanla hi kzmam. Benim de yreim ate doludur. Ben de kskanrm! Asl gcme giden ey u: Mitya beni hi de sevmiyor, imdi de mahsus kskan-^ gibi grnyor. Kr mym, grmyor muyum sanki? Kendisi bile bana bugn durup dururken Katya'dan sz etti: Bendim yleymi, byleymi, benim iin Moskova'dan bir doktor getirtti. Beni kurtarmak iin en iyi, en bilgili, en birinci avukat getirtti dedi. Madem benim gzlerime baka baka onu r, demek ki onu seviyor! Utanmaz, arlanmaz adam! Ken-bana kar sulu, yleyken beni sulayp da zeytinya178 KARAMAZOV KARDELER gibi BU yzne kmak, btn kabahati benim zerime yklemek iin: Sen benden nce o Polonyalyla yayordun, yle olunca ben artk Katya ile ilgilenebilirim demek istiyor. Asl istedii bu! Btn suu benim zerime yklemek istiyor. Mahsus bir bahane yaratp kavga kard benimle, diyorum sana! Yalnz ben... Gruenka ne yapacan sylemedi, yalnz gzlerini mendille rterek hkra hkra alamaya balad. Alyoa kesin bir tavrla: O Katerina tvanovna'y sevmez! dedi. Gruenka, mendili gzlerinden ayrmadan sesinde tehdit edici bir anlamla: Eh, seviyor mu, sevmiyor mu, bunu yakn zamanda kendim renirim, dedi. Yz irkinlemiti. Alyoa byk bir znt ile o yumuak ve sakin bir nee ile parlayan yzn birden somurtkan kzgn bir yz haline geldiini grd. Gruenka birden: Eh, samalk yeter! diye kestirip att. Ben seni buraya hi de bunun iin armadm. Alyoa, yavrum yarn ne olacak, yarn ne olacak?... te benim zldm bu! Yalnz buna zlyorum! Herkese bakyorum da hi kimse bunu dnmyor, bari sen bunu dnyor musun? Ayol yarn onu muhakeme edecekler; bana anlat nasl muhakeme edecekler onu? Belli ki uak, uak ldrd! Uak! Aman Allahm! Yoksa gerekten onu uan yerine mahkm mu edecekler? Hi kimse ortaya kp da onu savunmayacak m? Ua hi rahatsz etmediler deil mi? Alyoa dnceli bir tavrla:

 Onu iyice sorguya ektiler, dedi. Ama herkes sulunun o olmad kansnda. imdi kendisi ok hasta yatyor. Daha o gnden bu yana hasta. Eskidenberi sara hastal vard ya, ona gene tutulmu. ' Sonra szn: Gerekten hasta, diye tamamlad. Hay Allah! Hi deilse sen o avukata gidip, kendisine her eyi olduu gibi anlatsaydn. Diyorlar ki, onu bin rubleye Petersburg'dan getirtmiler. O bini mz birlikte verdik. Ben, tvan aabeyin' bir de Katerina vanovna. Doktoru ise Moskova'dan Katerin vanovna'nn kendisi getirtti. Avukat Fetyukovi daha d f KARAMAZOV KARDELER 179 fazla alrd, alrd ama, i tm Rusya'ya yayld. Tm gazete-ler, dergiler hep bu davadan sz ediyorlar. Fetyukovi de, daha ok, artk da~va dillere destan oldu diye, ona daha da byk bir n kazandracak diye o crete raz oldu. Kendisini dn akam grdm. Gruenka acele ile atld: Peki sonra ne oldu? Ona syledin mi? Beni dinledi, ama, hi bir ey sylemedi. Yalnz belirli bir dnceye varm olduunu bildirdi. Ama szlerimi de dikkate alacan ifade etti. Nasl dikkate alacakm? Ah, bu adamlar ne ktdr! Mitya'y felkete srklyorlar! Peki, teki doktoru neden getirtmi? Alyoa, hafife glmsedi: Uzman olarak. Aabeyimin deli olduunu, kendisini bilmeyecek bir durumda bulunduunu, ldrd iin babam ldrm olduunu ileri srmek istiyorlar. Ama aabeyim buna raz olmaz. Gruenka: Ah, baban ldrm olsayd, bunu sylemek mmknd! diye bard. O zaman deliydi, tam anlamyla deli. Hem de onun bu hale gelmesinden ben, alan biri olan ben sorumluyum! Ama o ldrmedi ki! O ldrmedi! stelik de herkes ona ykleniyor, hep onun ldrdn sylyorlar, tm kent yle sylyor. Fenya bile yle ifade verdi. Szlerine baklrsa, o ldrm gibi oluyor. Hele dkkndakiler, hele o memur... Sonra meyhanede daha nce syledikleriini duyanlar! Herkes ona kar! Neler, neler sylyorlar! Alyoa can sklarak: Evet, ifadelerin says korkun denecek kadar oald, dedi. Hele Grigoriy, Grigoriy Vasilyi, kendi sznde yle srar ediyor ki! Kapnn ak olduunu syleyip duruyor. Kafasna koymu bir kez onu yle grdn. Artk kimse onu Dncesinden caydramaz. Ben bir kou ona gittim, kendisi ile uzun uzun konutum. stelik kfr de ediyor. Alyoa: Evet onu ifadesi belki de aabeyimin aleyhindeki en kuvvetli ifadedir.180 KARAMAZOV KARDELER Gruenka birden ok endieli bir tavrla gizli bir ey sylyormu gibi: Mityann delirdiine gelince, imdi bile birazck yle grnyor, dedi. Biliyor musun Alyoenka? Bunu sana oktandr sylemek istiyordum. Ona her gn gidiyorum ve ap kalyorum. Syle bakaym, sen ne dersin? imdi hep syleyip durduu eyler nedir Allahakna? Bir sze balad m, konuuyor, konuuyor... Ne dediini bir trl anlayamyorum. Kendi kendime her halde akll insanlarn anlayabilecei bir eyler sylyor, ben aptaln biriyim, bunu nereden anlarm diyorum. Yalnz, dn akam, birden bana bir bebeden, daha dorusu kim olduunu bilmediim bir ocuktan sz etmeye balad. Bebe neden fakirdir? te ben imdi o zavall ocuun durumundan tr, Sibirya'ya gidiyorum. Ben kimseyi ldrmedim ama Sibirya'ya gitmem gerekiyor diyordu. Neymi o bebe? Bir eycik anlayamadm. Ama, o konuurken alamaya baladm. nk ok gzel konuuyordu. Kendisi de alyordu. Ben de alamaya baladm. O zaman birden beni pt, ve ha kararak beni kutsad. Syle bana Alyoa, kimmi o yavru bebek? anlat bana... Alyoa glmsedi: Bunlar herhalde Rakitin'den geliyor, Rakitin nedense sk sk ona gitmeye balad. Bununla birlikte... Bu sz Raki-tin'in sz deil... Her neyse anlarz, dn akam ona gitmitim. Bu gn de gideceim. Gruenka: Hayr bu i Rakitinka'nn ii deil, bunlar kafasna aabeyin Ivan Fiyodorovi koyarak onu artyor, yanma giden odur! Senin anlayacan... diye sylendi, sonra birden sustu. Alyoa, Gruenka'ya gzlerini dikerek arm gibi: Ne demek istiyorsun? Aabeyim Mitya'y ziyaret m etti? Ama Mitya aabeyim, van'n bir kez olsun ona uramadn syledi. Gruenka ne syleyeceini arm bir halde, birden k zararak: Aman... Ne biim insanm ben! Azmdan kardm ' te! diye bard. Dur, Alyoa, konuma! Madem azmdan kardm, artk btn gerei soyliyeyim: Ivan aabeyin, ' ya'ya iki kez uram. Birinci ziyaretini gelir gelmez KARAMAZOV KARDELER 181

Biliyorsun ya, hemen Moskova'dan drt nala gelmiti. Daha ben hastala tutulmamtm bile. kinci kez olarak da, bir hafta nce gitmi. Ama Mitya'ya onu ziyaret ettiini sana sylememesini tenbih etmi. Zaten kimseye sylemesini istemiyormu. Gizli gizli gidiyormu ona. Alyoa derin bir dmce iinde oturuyor, bireyler tasarlyordu. Belliydi ki bu haber onu artmt. Ar ar konuarak : van aabeyim, Miltya'nn iini benimle konumuyor, dedi. Zaten tm bu iki ay iinde ok az konutu. Ona uradm vakit de, her zaman geldiime can sklyor. Onun iin haftadr ona gitmiyorum. Hm, hmm... Eer bir hafta nce ona uramsa... Bu hafta iinde gerekten Mitya'da garip bir deiiklik oldu. Gruenka acele ile szn destekledi: Deiti ya! Deiti ya! dedi. Aralarnda bir sr var... Gizli bir sr vard aralarnda!... Bunu Mitya'nn kendisi bana syledi. Hem biliyor muum, yle bir srm- ki, Mitya bir trl huzura kavuamyor. Oysa eskiden neeli idi. Ho imdi de neeli ya... Yalnz biliyor musun? Ban yle oraya buraya sallamaya, odada bir aa, bir yukar dolamaya, sa elinin u parma ile akandaki salar kartrmaa balad m, ben artk iinde kendisine endie veren bir eyin bulunduunu anlarm... Artk bunu iyice rendim! Oysa eskiden neeliydi. Bugn bile neeli grdm onu! Ama sen sinirli demitin. Sinirli de olsa, yine neelidir o. Zaten hep sinirlidir, ama bir anda neeleniveriyor ite. Sonra da gene sinirli oluyor. Hem biliyor musun Alyoa, ona bakp hep hayret ediyorum. Kendisini korkun bir ey bekliyor, o ise yle sama eylere glyor ki! Tpk ocuk gibi. van'n onu ziyaret ettiini bana sylememeni tenbih etti mi, gerek mi? Sana gerekten syleme mi dedi?... yle dedi ya. Syleme dedi. Zaten Mitya yalnz sen-den korkuyor. nk bu iin iinde bir sr varm. Kendisi syledi bunu. Gruenka, birden atlp yalvararak: . Kuzum Alyoa, ne olur ona git, azn ara, ne imi ara-rndaki o sr ren, sonra da gelip bana syle! Benim gibi182 KARAMAZOV KARDELER r KARAMAZOV KARDELER 183 zavall bir kadn zntden kurtar. Artk o uursuz kaderin-neyse bileyim. Seni bunun iin ardm. Sen o srrn seninle ilgili olduunu mu sanyorsun--Eer yle olsayd, Mitya, bunun bir sr olduunu senin yannda sylemezdi! Bilmiyorum. Belki bana sylemek istiyor, ama cesaret edemiyor. nceden haber veriyor. Bir sr var demek istiyor ama nasl bir sr olduunu sylemiyor. Peki sen bunun ne olduunu dnyorsun? Ne mi dnyorum? Artk benim iin felket gete; att, yle dnyorum. Hem de felketimi her birlik hazrladlar. nk bu iin iinde Katya var. Btn bunlar Katya'dan kyor. Mitya: yleymi, byleymi diyor, onur. iin! O kadn gibi deilim demek! Mitya bunu nceden sylyor. Bana haber veriyor. Beni brakmay aklna koymu! ste btn srr bu! bunu dnmler, ... Yani Mitya, Katya, bir de van Fiyodorovi. Alyoa, ben sana oktandr bir ey sormak istiyordum: Mitya, bir hafta nce bana birden durup dururken van'n Katya'ya k olduunu syledi. Bunu da onun sk sk evine gitmesinden karm. Bana doru mu syledi, yoksa yalan m? Elini vicdanna koy, indir haneri gsme! Syle! Sana hibir zaman yalan sylemem. van, Katerina va-novna'ya k deil. Benim dncem bu... te, ben de o zaman yle dnmtm! Bana yalan syledi utanmaz. burada! imdi de beni mahsus kskanm gibi davranyor, sonradan ayrlrsak kabahati bana yklemek iin. yle saf ki! Hi bir eyi gizli tutamyor, yle ak yrekli ki!... Ama ben ona gsteririm! Ona gsteririm ben dnyann ka bucak olduunu! Bana sen benim ldrdme inanyor" sun dedi. Bunu bana syledi! Beni bununla sulad! Dnse ne! Tanr suunu balasn! Dur! O Katya'ya mahkemede neler yapacam! Orada ona yle bir sz syleyeceim ki... Her eyi syleyeceim! Gruenka bunu syledikten sonra gene ac ac alamaya balad. Alyoa yerinden kalkarak: Bak, sana kesin olarak bir ey syleyebilirim, Gruenfca-dedi. Birincisi u: Mitya, seni seviyor, dnyada herkesten ok seni seviyor. Yalnz seni!... Bu szme inan. Bunu iyice biliyorum. Artk bunu benden baka kimse bilemez. kincisi onun azn aramak istemiyorum. Eer bugn bana kendiliinden o srrn sylerse, sana aklamaa sz verdiimi kendisine aka bildireceim. O zaman, bugn gene gelir, sana ne olduunu sylerim. Yalnz... Bana yle geliyor ki... 3u ile Katerina vanovna'nn hi ilgisi yok! Bu sr bambaka bir eyle ilgili. yle sanyorum. Bana yle geliyor ki, Katerina vanovna ile bu i arasnda hibir iliki yok. Eh, imdilik hoa kal! Alyoa elini skt. Gruenka hl alyordu. Alyoa, gen kadnn teselli olsun diye syledii bu szlere pek inanmadn gryordu. Ama yine de hi olmazsa derdini dkmesi iin iyi bir ey olmutu. Gen kadn bu durumda brakmak onu zyordu, ama Alyoa'nn acelesi vard. Daha birok grevler onu bekliyordu. II HASTA AYAK Grevlerinden birincisi, onu bayan Hohlakova'nn evinde bekliyordu. Alyoa, oradaki iini biran nce bitirip, Mitya'y ziyarete gecikmemek iin, acele ile oraya gitti. Bayan Hohla-fcova, haftadr rahatszlanmt: Nedense aya imiti. Geri, yatakta deildi ama, gndzleri srtnda zarif ve pek ak sak olmayan bir sabahlkla, boudoir'nda kanepenin zerinde yar uzanm bir durumda yatyordu. Alyoa bu vesile ile kt bir niyet tamayan hafif bir alayla, kendi kendine, Bayan Hohlakova'nn hastalna ramen, neredeyse kla-dnmekten kendini alamyordu. Durup dururken sadanteller, kurdeleler taklyor, zarif lizzler giyiliyordu. Alyoa, bunlarn niin yapldn anlyordu, ama bunlar sama dnceler olarak zihninden kovmaya alyordu.

Son gnlerde Bayan Hohlakova'y baka misafirlerin arasnda Perhotin adnda bir gen ziyaret etmeye balamt. Alyoa, drt gn kadar bir sredir onlara uramamt ve eve girer girmez acele ile Liza'nn yanna gitmek istedi, nasl onunla ii vard. Liza daha bir gn nce, ona. ok bir durumu> grmek zere hemen gelmesi iin s-184 KARAMAZOV KARDELER f KARAMAZOV KARDELER 185 rarla ricada bulunmasn tenbihleyerek bir hizmeti kz gn. dermiti. Bu da baz nedenlerle Alyoa'da bir ilgi uyandrmt Ama hizmeti kz Alyoa'nn geldiini Liza'ya haber verinceye kadar, Bayan Hohlakova, gelmi olduunu birinden renerek hemen ona baka bir hizmetisini gndermi ve yalnz bir dakika iin yanna gelmesini rica etmiti. Alyoa, nce annenin ricasn yerine getirmenin daha doru olacan dnd. yle yapmayacak olursa. Bayan Hohlakova, muhakkak Alyoa, Liza'nn yannda iken, ikide bir ona birini gnderip rahatsz edecekti. Bayan Hohlakova bayram gnym gibi zel bir itina ile giyinmi olarak ve olaanst bir sinir gerginliiyle heyecan iinde divann zerinde yatyordu. Alyoa'y sevin lklar ile karlad. Krk yldr, krk yldr evet, tam krk yldr sizi grmedim! Koca bir hafta geti de... Bir dakika, ha... Sahi, drt gn nce, aramba gn bizdeydiniz. Siz, Liza'ya gidiyordu-nuz, deil mi? Biliyordum zaten. Herhalde ben duymayaym diye ayaklarnzn ucuna basa basa doru ona gitmek istiyordunuz. Ah, sevgili, sevgili Aleksey Fiyodorovi. Beni ne kadar endie iinde braktnz bir bilseniz! Ama bunu sonra konuuruz. Geri en nemli olan bu, ama gene de sonra konuuruz bu konuyu. Sevgili Aleksey Fiyodorovi, Liza'cm tam anlamyla artk size emanet ediyorum. Zosima dedenin lmnden sonra nur iinde yatsn (bunu sylerken ha karmt) size bir rahip olarak bakyorum. Ho yeni giysinizi kendinize ok yaktryorsunuz dorusu? Nereden buldunuz byle bir terziyi? Ama hayr, hayr. Asl nemli olan bu deil, bunlar sonra konuuruz. Size bazen Alyoa dediim iin sakn bana kzmayn olmaz m? Ben ihtiyar bir kadnm. Her eyim ho grlr (bunu sylerken nazl nazl glmsemiti), ama bunu da sonra konuuruz. Yeter ki, en nemli eyi unutmayalm! ok rica ederim, bana bunu hatrlatn, olmaz m? Konuurken konudan ayrldm m, bana asl nemli olan neydi? diye sorutulmaz m? Ah, imdi en nemli olann ne olduunu ben nereden bileyim! Liza, sizinle evlenmek konusunda vermi ol d o ocuka sz geri ald gnden bu yana, herhalde bu tn bunlarn, uzun bir sre tekerlekli iskemlede kalm, zavall hasta kk bir kzn bir hayal oyunundan baka birey ol madiini anlamsnzdr. Aleksey Fiyodorovi, ok kr, imdi artk yryor. Bunu da Katya'nn, Moskova'dan o zavall aabeyinize... yarn... ey edecekleri aabeyiniz iin getirttii yeni doktora borluyuz... Ah, yarndan niin sz ediyorum! Yarn olacaklar dndke lecek gibi oluyorum. Meraktan leceim vallahi... Szn ksas, o doktor, dn akam bize geldi ve Liza'y grd... Vizitesine elli ruble dedim. Hey Allah gene olmayacak eyler sylyorum! Gene asl syleyeceimi sylemiyorum. Gryorsunuz ya, artk bsbtn szlerimi a-gryorum. Acele ediyorum. Hem neden acele ediyorum? Bilmiyorum. imdi artk korkun denecek bir ekilde, hibir ey bilmiyorum. Benim iin herey karmakank bir yumak haline geldi. Korkarm ki, can skntsndan imdi yanmdan prr diye uacaksnz, artk sizi kim grr? Hay Allah, ne diye oturuyoruz? Bir kez kahve ielim. Yulya, Glafira! Kahve getirin. Alyoa, acele ile teekkr ederek, daha biraz nce kahve itiini syledi. Kimde itiniz? Agrafena Aleksandrovna'da! Yani... Yani o kadnla! Ah, herkesi mahveden o zaten. Ho bilmiyorum. Diyorlar ki, imdi ok namusluymu. Geri i iten geti, ama eskiden gerektii vakit yle olsayd, daha iyi olurdu. imdi yle olmas neye yarar? Susun Aleksey Fiyodorovi, susun! nk o kadar ok ey sylemek istiyorum ki. galiba hi bir ey syleyemeyeceim. Bu korkun dava... Muhakkak gideceim. Ona hazrlanyorum. Beni mahkeme salo-luna koltukta gtrecekler. Zaten orada oturabilirim. Ya-nmda insanlar olacak. Hem biliyor musunuz? Tanklar arasn-da ben de varm. Ah neler syleyeceim! Biliyorum ben neler syleyeceimil Yemin etmek gerekecek, yle deil mi? yledir. Ama sizin oraya gidebileceinizi sanmyorum. - Ama oturabiliyorum. Ah, ne syleyeceimi artyorsunuz! o dava, o vahice davran yok mu? Sonra herkes Sibirya'ya gidiyor... Bakalar da evleniyor... Hepsi de herey hzla, abuak deiiyor. Sonunda da hi bir ey kalmyor, herkes bir aya ukurda olan birer ihtiyar haline geliyor. En, varsn yle olsun, yoruldum artk! O Katya, cette char-mante Personne yok mu? Benim btn umutlarm yok etti. aabeylerinizden birinin peinden Sibirya'ya gidecek.186 KARAMAZOV KARDELER br aabeyiniz de onu izleyecek ve komu kentlerden birin-'de oturacak. Sonra da hepsi birbirlerine ac ektirecekler!... Buna deli oluyorum, en memlisi iin byle dallanp budaklanmas: Petersburg'da ve Moskova'da tm gazeteler de bir milyon kez yazdlar bunu... Ha, evet dnn bir kez, benim iin bile bir eyler yazmlar, gya aabeyinizin ok sevdii bir arkadaymm, kt bir sz sylemek istemiyorum, ama dnn, bir dnn bunu! yle ey olamaz! INerde, nasl yazmlar bunu? imdi gsteririm!! Dn aldm ve dn okudum. te bakn, Petersburg'da yaynlanan Dedikodu> gazetesi, bu yl kmaya balad. Ben sylentilere baylrm. Bu yzden abone oldum, kendi bama i atm. Grdnz m, nsslm o dedikodular? ite bakn, u.rada yazyor, okuyun. Alyoa'ya yastnn altnda bulunan bir gazete yapran uzatt. Belki gerekten zntl deil, garip bir bitkinlik iindeydi ve belki d gerekten zihninde herey karmakark bir yumak haline gelmiti. (Gazetedeki haber olduka ta gediine koyan cinstendi ve herhalde onu ok rahatsz etmiti. Ama iyi ki kendisi o anda dikkatini bir nokta zerinde toplayabilecek durumda deildi. Bu yzden biraz sonra o gazeteyi de unutabilir ve bambaka bir konuya atlayabilirdi. O korkun davann, Rusya'nn her yerinde dillere destan olduunu Alyoa oktandr biliyordu ve o iki ay iinde baz doru haberler arasnda aabeyi iin de, genel olarak, tm Karamazov'lar iin de, hatta Ikendi hakknda bile o kadar olmayacak haberler ve rportajlar okumutu ki...

Gazetelerden, birinde aabeyinin iledii cinayetten sonra korkudan rahip olduu ve manastra kapand bile yazlyd. Bir baka gazetede bu yalanlanyor ve aksine kendisinin Zo-sima dede ile birlikte manastrdaki kasay krdktan sonra Toz olduklar 3leri srlyordu. Dedikodu gazetesindeki imdiki haberin bal ise Karamazov'un davasndan nce Sko-toprigonyevskd. (Ne yazk ki kentimizin ad budur. Uzun zamandr adn gizledim ama.) Haber ksackt ve Bayan Hoh-lakova'dan aktan aa sz edilmiyordu. Zaten tm isimler gizli tutulmutu . Yalnz, imdi bu kadar grlt patrd ile muhakeme etmeye hazrlandklar sulunun, vaktiyle orduda bulunan emekliye ayrlm, kstah davranlar ile l KARAMAZOV KARDELER 187 tembel ve kyllerini azat etmemi bir temen olduu, durmadan gnl ileri ile vakit geirdii ve zellikle yalnzlktan can sklan baz hanmlarn zerinde byk etkisi olduundan sz ediliyordu. Hatta sylendiine gre, o can sklan ve hl genlik taslayan dul hanmlardan biri, kocaman bir kz olduu halde, ona o kadar tutulmutu ki, daha cinayetten iki saat nce, ona tek kendisi ile birlikte altn madenlerine kasn diye, bin ruble teklif etmiti! Ama canavar, krk yandaki can sklan hanmn gzelliklerine kaplp onunla birlikte Sibirya'ya srklenmektense bu i iin ceza grmeyeceini sanarak gene bin ruble iin babasn ldrp soymay tercih etmiti. Batanbaa sz oyunlar ile dolu olan bu yazda gerektii gibi, baba katili olmann, ahlka aykr bir-ey olduu kabul ediliyor, ama sonunda gene de, yeni ortadan kaldrlan serflie kar ate pskrlyordu. Alyoa, yazy merakla okuduktan sonra, gazete yapran katlayarak onu gene Bayan Hohlakova'ya verdi. Bayan Hohlakova: Siz syleyin, orada yazdklar ben deil miyim? Ona, hemen hemen bir saat kadar nce, altn madenlerine gitmesini teklif eden bendim, imdi durup dururken, krk yandaki hanmn gzellikleri! diyorlar. Hem sanki ben ona, bunu onun iin mi teklif etmitim? Bunu mahsus yazyor! Tanrm! krk yandaki hanmn gzellikleri! diye yazd iin onu, benim baladm gibi bala... Hem bunu yazan kimdir?... Kimdir bunu yapan biliyor musunuz? Dostunuz Rakitin! Alyoa: Belki de, dedi. Ama ben bu konuda hibir ey iitmedim, Odur! Odur! Belki demeyin! Ben onu kovdum ya... Olup bitenlerin tm hikyesini biliyorsunuz deil mi? Bundan byle sizi ziyaret etmemesini sylemisiniz, bunu biliyorum. Ama bunu niin yaptnz... hi deilse sizden iitmedim. O halde ondan iittiniz demek! Peki, imdi bana kfrediyor mu, svp sayyor mu? Evet, svyor. Ama o zaten herkese sver. Hem neden evinize gelmesini yasak ettiniz? Bunun nedenini bana sylemedi. Zaten onunla nadir olarak karlayoruz, aramzda bir arkadalk yok.188 KARAMAZOV KARDELER Eh, yleyse size hepsini aklayaym. Yaplacak baka birey yok, bari itiraf edeyim. nk, bu iin iinde belki de bir noktada suluyum. Yalnz en kk, kmencik, mini mini bir nokta... O kadar kk ki, hani hi yok deseniz olur Anlyor musunuz yavrum? (Bayan Hohlakova birden garip yaramazca bir tavr taknm, dudaklarnda da sevimli, m ayn zamanda bir ey sakladn belli eden bir glmseyi belirmiti.) Anlyorsunuz ya! yle tahmin ediyorum ki... zr dilerim Alyoa, imdi sizinle bir anne gibi konuuyorum. Ah, hayr, hayr, aksine, u anda size tpk babammsnz gibi... nk, anne demek buraya hi uymuyor... Her neyse, tpk gnah karrken Zosima Dede'ye yaptm gibi, en dorusu bu. yle demek ok uygun oluyor. Size biraz nce, rahip> demitim ya... Her neyse, ite o zavall gen, dostunuz Rakitin var ya, (aman Allahm, ona hi mi hi darlamyorum! Geri kzyorum, fkeleniyorum, ama o kadar ok deil) yani sizin anlayacanz, bu akl havada olan delikanl, birden, dnn bir kez, galiba bana k oldu. Bunu daha sonra, ok daha sonra birden farkettim. Daha balangta, yani bundan bir ay kadar nce, evime daha sk gelmeye balamt. Hemen hemen hergn geliyordu. Geri onunla daha nceden de tanyorduk ama... Ben hibir ey bilmiyordum... Sonra birden, sanki zihnim aydnlanr gibi oldu ve hayretle baz eyler farketmeye baladm. Biliyor musunuz? Burada grevli olan arbal, cana yakn ve ok deerli bir genci, Piyotr lyi Perhotin'i de bundan iki ay nce evime kabul etmeye balamtm. Siz de ona ka kez burada rastladnz. Kendini bilen, cidd bir gentir, yle deil mi? U gnde bir gelir., Hergn gelmez. (Geri hergn de gelse, bundan ne kar?) Hem, her zaman yle gzel giyinmitir kiBen zaten yetenekleri olan, gsterii sevmeyen genleri daima verim, Alyoa! Bu gencin ise hemen hemen bir devlet adam kadar derin bir zeks var, yle gzel konuur ki! Muhakka onun iin gereken kimselere ricada bulunacam, muhakka ileride diplomat olabilir. O korkun gn, beni az kalsn lm den kurtarmt evime gelerek... Dostunuz Rakitin ise, her zaman ayanda yle gelirdi ve o izmeli ayaklarn halnn zerine uzatrd zn ksas, artk bana baz imalarda da bulunmaya balamt Hatta birgn, birden burdan giderken, elimi kuvvetle s KARAMAZOV KARDELER 189 O elimi sknca, birden ayam armaya balad. Zaten Ra-kitin daha nce de evimde Piyotr lyi'e rastlamt. Hem inanr msnz, hep onu ineliyor, kzdrp duruyor, nedense ona sylenip duruyordu. Bir araya geldiler mi, ikisine bakyor, iimden glyordum. te birgn, tek bama oturuyordum. Hayr, doru sylemek gerekirse yatmak zereydim! Evet! Birgn tek bama yatyordum, ite bu srada Mihayl vanovi geliyor ve dnn bir kez, bana kendisinin yazm olduu bir iiri getiriyor, hasta ayam iin yazlm ksack bir iir... Daha dorusu benim hasta ayam iir halinde anlatm. Durun, nasld? O ayack, o ayack Hasta olmutu birazck... yleydi galiba... Nasld?... te bakn iirleri hi aklmda tutamam! urada saklyorum onu. Herneyse, sonra size gsteririm. Yalnz unu syleyeyim ki, ok gzel, ok gzel bir eydi, hem biliyor musunuz? Yalnz kk bir ayacktan sz etmiyordu. Ayn zamanda iinde bir ders vard, ok gzel bir fikir tayordu. Szn ksas, htra defterim iin yazmt onu, Eh ben, tabi teekkr ettim. Belliydi ki, o da bundan gururlanmt. Daha ona henz teekkr etmitim ki, birden ieriye Pyotr lyi girdi. O vakit, Mihayl vanovi'in yz birden gece gibi karard. Piyotr lyi'in ona nedense bir

engel olarak grndn artk anlyordum. nk, Mihayl vano-'i iirlerden hemen sonra bir eyler sylemek istiyordu. Bunu seziyordum. te Piyotr lyi, tam o srada ieri girmiti. Birden Piyotr lyi'e iirleri gsterdim. Yalnz kimin yazd-Sini sylemedim. Ama kesin olarak inanyorum ki, evet kesin olarak biliyorum ki, bunu kimin yazdn hemen anlamt. Geri kendisi imdiye kadar bunu aklamyor ve bunu o srada hi tahmin etmediini ileri sryor ama... biliyorum ki bunu mahsus yle diyor. Piyotr lyi, hemen kahkahalarla lmeye ve iiri eletirmeye balad. ~- Berbat bir iir! Bunu herhalde ilahiyat fakltesi -rencilerinden biri yazmtr, diyordu.ste Hem de yle ateli, yle ateli sylyordu ki bunlar! zaman dostunuz kahkahalarla glecek yerde, birden bsbtn ileden kt!... Aman yarabbi! Birbirlerini dve-diye dndm.190 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 191 Bunu ben yazdm, dedi. aka olsun diye yazdm, nk iir yazmay adilik sayyorum... Yalnz benim yazdm iirler gzel iirlerdir. Sizin Pukin'e kadn ayan iirde dile ge tirdi diye antlar dikmek istiyorlar! Oysa, benim iirlerimin belirli bir yn var. Siz ise serf altran bir adamsnz. Siz nerede, hmanist olmak nerede? Siz imdiki aydnlarn sahip olduklar duygulardan hibirine sahip deilsiniz! Toplumun gelimesi sizi hi etkilememi! Siz bir memursunuz, stelik rvet alyorsunuz! diyordu. te o zaman artk barmaa ve kavga etmesinler diye yalvarmaya baladm. Piyotr lyi ise, biliyor musunuz? Hi de korkak deilmi! Birden en soylu kiilere yakr bir tavr taknd. Rakitin'e alayl alayl bakyor, dinliyor ve zr diliyordu. Bilmiyordum, diyordu. Eer bilmi olsaydm bu iirleri verdim... Zaten airlerin hepsi ite byle sinirlidirler. Yani, sizin anlayacanz, en nazik tavrlar taknd halde, yle bir alay ediyordu ki!... Sonradan kendisi de bana, tm o szlerinin alay olduunu syledi. Ben ise gerekten cidd olarak sylediini sanyordum. Yalnz, tpk sizin karnzda olduum gibi, yattm yerden yle dndm: imdi, Mi-hayl vanovi'i evimde, misafirime barp ard iin kap dar edersem, acaba nezakete aykr m, yoksa yerinde bir ey mi olur? te, inanr msnz, yattm yerde gzlerimi kapam hep bunu dnyordum: Byle bir ey soylu bir kadna yakr m, yakmaz m? Bir trl de karar veremiyordum. Kendi kendimi zp duruyordum. Kalbim de arpyordu. Baraym m, barmayaym m? diye kendi kendime soruyordum. imdeki seslerden biri bar!, br hayr barma diyordu. Yalnz, ite br ses bunu mez, birden bardm ve hemen orackta baylverdim. ardndan grlt patrt koptu. Birden kalkp Mihayl vanovi'e: Bunu size bildirmek benim iin ac bir ey ama, sizi evimde kabul etmek istemiyorum, dedim. ylece kovdum ite! Ah, Aleksey Fiyodorovi! Kt bir ey yaptm kendim de biliyorum, hep yalan syledim, as lnda ona hi de kzmamtm, ama iin dorusu, birden yle bir sahne olursa, ok gzel bir ey olacak gibi geldi bana Yalnz inanr msnz? Bu sahne gerekten tabi oldu. Tabii art* maa bile balamtm. Hatta ondan sonra birka gn daha hep allayp durdum. Sonradan birgn, leden sonra, birden hepsini aklmdan kardm. te Rakitin, iki haftadr bize hi imiyor. Ben de, Yoksa hi mi gelmeyecek? diye dnyorum- Daha dn yle dnyordum. Sonra birgn akama doru bu Dedikodu gazetesi geldi. Onu okur okumaz bir lk attm. Bunu baka kim yazabilir? Muhakkak o yazmtr! O gn eve dnnce oturmu yazmtr! Yazdktan sonra gndermi, onlar da yaynlamlardr. Tm bunlar olal iki hafta oldu. Yalnz bu sylediklerim berbat eyler Alyoa. Hi de asl gerekli eyleri syleyemiyorum! Ah, ne yapaym! Szler azmdan kendiliinden dklyor. Alyoa: Benim bugn aabeyime muhakkak zamannda gitmem gerekiyor! diye mrldanacak oldu. Tam stne bastnz, tam stne bastnz! imdi bana hepsini hatrlattnz. Beni dinleyin, sabit fikir nedir? Alyoa hayretle: Ne sabit fikri? diye sordu. Hukuk anlamda sabit fikir. Balanmanza yol aan bir sabit fikir. yle bir sabit fikir ki, sizi hemen balarlar. Ne demek istiyorsunuz efendim, anlayamadm? Anlatmak istediim ey u: O, Katya yok mu? Ah, o ne sevimli, o ne cici varlktr! Yalnz, kime k olduunu bir trl bilemiyorum. Geenlerde bende idi, ama azndan hi-bir lf alamadm. Kald ki, imdi kendisi benimle konuurken, herseyi hafiften alyor. Yani salndan filn sz ediyor. baka hibir ey sylemiyor. stelik yle bir tavr da takn-** Ben de kendi kendime, eh varsn yle olsun, ne hali varsa rsn! dedim... Ha, o sabit fikri syleyecektim: te o doktor da geldi, siz doktorun geldiini biliyor muydunuz? Bilmez da musunuz? Hani deli doktoru var ya, o ite! Canm onu siz getirtiniz ya. Daha dorusu, siz deil, Katya getirtti! Hereyin altndan da hep Katya kyor! te bakn, yle oluyor: Adamn biri var, hi de deli de-liyorBirden aklma bir sabit fikir taklyor. Kendini bi-liyor ne yaptnn farknda. yleyken zihninde bir sabit fikir var imdi yeni kanunlar bu sabit fikir sorununu or-taya kardlar. Yeni kanunlarn bir iyilii bu. Doktor bana akam. hani o altn madenleri var ya, onu sordu. Yani:192 KARAMAZOV KARDELER Mitya'nn durumu o zaman nasld? diye soruyordu! o anda kafasnda sabit bir fikir var myd, yok muydu? Gelmi, barp armaya balamt. Para, para, bana bin verin, bin verin! diye baryordu. Sonra gitti ve durup dururken cinayet iledi. Belki de hep: ldrmek istemiyorum, ldrmek istemiyorum! diye dnyordu. Ama birden elinde olmayarak gidip ldrd. te bu yzden onu balayacaklardr. Tek kendi kendisine kar koyduu, yleyken ldrd iin. Alyoa biraz serte bir tavrla:

 Canm, o ldrmedi ki! diye kadnn szn kesti. Gittike daha ok huzursuzluk ve sabrszlk duymaa balamt. Biliyorum, cinayeti ileyen o ihtiyardr. Grigoriy'dir. Alyoa: Nasl Grigoriy? diye bard. Odur, odur! Grigoriy'dir. Dimitriy Fiyodorovi ona bir darbe indirmiti ya, ite o zaman adam yatt yerde bir sre kalmtr. Sonra da kalkm kapnn ak olduunu grm, ieriye girmi ve Piyodor Pavlovi'i ldrmtr... yi ama neden? Neden?... Kafasna bir sabit fikir geldii iin, Dimitriy Fiyodorovi, kafasna bir darbe indirmi. O da aylnca bu sabit fikirce kaplm, gidip adam ldrm. Kendisinin ldrmediini sylemesine bakmayn, belki de hatrlamyor bile. Yalnz bakn: Katilin Dimitriy Fiyodorovi olmas ok daha iyi olur. Hem de herhalde yledir. Siz bu ii Grigoriy'in yaptn sylediime bakmayn. Bunu herhalde Dimitriy Fiyodorovi yapmtr. Bylesi ok daha iyi! Hay Allah! Yani oulun babay ldrmesi iyidir diye sylemedim bunu. Bu ii vyor deilim! Aksine ocuklar ana babay saymaldrlar. Ama gene de katilin Dimitriy olmas daha iyi, nk o zaman alamanz gereksiz. nk o kendini bilmeyerek, daha dorusu hereyi bilerek, ama iinde olup bitenleri anlayamyarak ilemitir bu cinayeti! Evet, balasnlar onu! Onu balamalar o kadar in" sanca bir ey qlur ki! Hem bylece herkes yeni kanunlarn iyiliklerini grr. Ben ise bunun yle olduunu bilmiyorduni-Oysa diyorlar ki, bu eskiden beri byleymi. Ben bunu dn renince, o kadar ardm ki. Bu yzden sizi armalar iin KARAMAZOV KARDELER 193 birini gndermek istedim. Hem eer, onu balarlarsa, mahkemeden sonra onu doru buraya, yemek yemee getireceksiniz. Ahbaplarm arrm. Yeni kanunlarn erefine ieriz. Bunun tehlikeli birsey olacan sanmyorum. Hem zaten bir ok misafirler davet edeceim. Bu bakmdan, eer herhangi bir ey olursa, onu heran dar karabilirler. Sonradan kendisi herhangi bir kentte bir sulh yargc ya da, bir baka ey olabilir. nk, felket geirmi insanlar herkesten daha iyi yarg verebilirler. Hem zaten imdi kimin bir sabit fikri yoktur ki? Herkesin bir sabit fikri vardr. Ka rnei grlmtr: Adara oturuyor, ark sylyor, sonra birden houna gitmeyen bir ey ryor, tabancasn kapt gibi nne geleni vuruyor. Sonra da onu balyorlar. Bunu ksa bir sre nce bir yerde okumutum. Doktorlar da onaylamlar bunu. Zaten doktorlar imdi hep onaylyorlar, hep bir eyleri onaylyorlar. Hem bun-da ne var ki? Benim Liza'nn zihninde bile bir sabit fikir var. Daha dn akam onun yznden aladm. gn nce de gzya dktm, onun yznden. Ama bugn anladm, zihninde dpedz bir sabit fikir var. Ah, Liza, beni o kadar zyor ki! Bence tam anlamyla akln karm. Neden durup dururken sizi ard? O mu sizi ard, yoksa siz kendiliinizden mi ona geldiniz? Alyoa kesin bir tavrla kalkacak oldu. Evet, beni armt. Zaten imdi onun yanna gideceim, dedi. Bayan Hohlakova birden alamaya balayarak: Ah, sevgili, biricik Aleksey Fiyodorovi! Bu .ite belki de en nemli olan baka bir nokta daha var! diye bard. Tanr bilir ya, gerekten size gvenerek Liza'nn sizinle kokumasna izin veriyorum! Onun annesinden gizli olarak sizi Yrtm olmas hi nemli deil. Ama aabeyiniz, zr dile-rim van Fiyodorovi'e gvenemem! Kzmn onunla arka-dalk etmesine yle rahata gz yumamam. Geri onu hl valye ruhu tayan bir gen adam olarak kabul ediyo-rum, ama... Dnn bir kez, durup dururken Liza'ya da Aram. Oysa benim bundan hi haberim yoktu! Alyoa derin bir hayretle: Nasl? Ne dediniz? Ne zaman? diye sordu.194 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 195 Artk oturmuyor ve Bayan Hohlakova'y ayakta dinliyor du. Size anlatacam. Galiba zaten sizi bunun iin ar. dm. Ho, artk sizi niin ardm bile kesin olarak bilemiyorum ya! Bakn yle oldu: van Fiyodorovi, Moskova'dan dnnden bu yana iki kez beni ziyaret etti. Birincisinde sadece bir ahbap olarak grmek iin gelmiti. kinci kez ise, bundan ksa bir sre nce geldi. O gn Katya bendeydi, o da Katya'nn bizde olduunu renmi, onun iin gelmiti. Tabi onun bizi byle sk sk ziyaret etmesini beklemiyordum. nk, vous comprenez, cette affaire et la mort terrible de votre para(*), bundan tr, zaten iinin bandan akn olduunu biliyorum. Yalnz birden reniyorum ki, bize yine uram, hem de bana hi uramadan dorudan doruya Li-za"y ziyaret etmi. Bu i, be alt gn nce olmu. van Fiyodorovi gelmi, be dakika oturmu ve kp gitmi. Bunu tam gn sonra Glafira'dan rendim. Ziyaret bu yzden birden dikkatimi ekti. Hemen Liza'y ardm. Ama o bana gld: van Fiyodorovi uyuduunuzu sanyordu, bana da sizin salk durumunuzu renmek iin uramt. dedi. Gerekten de yle olmu. Yalnz Liza, aman Allahm Liza, beni ne kadar zyor! Bakn bir gece, birden (bu, siz bize son olarak gelip gittikten drt gn sonra olmutu) kriz geirdi. lklar, tiz sesler, sizin anlayacanz, tam bir isteri krizi! Bende neden hibir zaman yle isteri krizi olmuyor? Ertesi gn bir kriz daha, sonra da nc gn ve dn akam, evet dn akam kendini bir sabit fikre kaptrd. Bana birden durup dururken: Ben van Fiyodorovi'den nefret ediyorum ve bundan byle onu evimize kabul etmemenizi istiyorum! diye bard. Bu beklenmedik istek karsnda ne yapacam ardm-Byle deerli ve bu kadar bilgisi olan, ayrca byle bir fe lket geirmi (nk tm bu hikyeler ne de olsa mutsuzluktur, mutluluk saylmaz deil mi?) bir gence durup dururken evimin kapsn ne diye kapayaym? Liza, birden bu szlerime kahkahalarla glmee bala, hem de hakareti! bir tavrla! Eh ben de sevindim: Onu gldurdum ya, artk krizleri geer diye dndm. Hem za (*) Anlyor musunuz, bu i ve babanzn feci lm.

ben de iznim olmadan yapt o garip ziyaretler yznden, jvan Fiyodorovi'ten bir aklama yapmasn isteyerek, bize artk gelmemesini sylemek istiyordum. Ama bugn birden iitiyorum ki, Liza uyand vakit Yul-ya'ya kzm ve dnn bir kez, kadnn yzne bir tokat atm. Bu vahice bir ey! Ben kendi hizmeti kzlarma siz diyorum. Hem Liza, bir saat kadar sonra birden Yuiya'ya sarlyor, ayaklarn pyor. Bana da birini gnderip bundan byle bana artk hi gelmiyeceini, hibir zaman benimle grmek istemediini bildiriyor. Ama ben, ayam srye srye ona gittiim vakit zerime atld, yzm gzm pmeye, alaya alaya pmeye balad. Sonra da ayn ekilde, hibir ey sylemeden beni odasndan dar kard. Bylece ben de hibir ey renemedim. imdi sevgili Aleksey Fiyodorovi, btn umutlarm sizde. Tabi, nk kaderim sizin elinizde! Sizden aka rica ediyorum, Liza'ya gidip hereyi renin. Ancak siz baarabilirsiniz bunu, sonra da gelip bir ana olarak bana hereyi anlatn. nk anlyor musunuz? Eer bu i byle srp giderse, leceim! Ya dpedz leceim, ya da evden kap gideceim. Artk dayanamam! Benim de bir sabrm var. Ama bu sabr tkenebilir. O zaman... te o zaman felketler olacak! Bayan Hohlakova, o srada ieriye giren Pivotr lyi Per-hotin'i grnce tm yz k saarak: Ah, ok kr sonunda geldiniz, Piyotr yi! diye bard. Ge kaldnz, ge kaldnz! Eh syleyin ne oldu? Oturun, syleyin bakalm, kaderi balayacak son sz syleyin! Ne 'yor o avukat? Aleksey Fiyodorovi, nereye gidiyorsunuz? Ben Liza'ya gidiyorum. Ha, evet! yleyse unutmayn! Sizden rica ettiim eyi unutmayn olmaz m? Bu bir hayat memat meselesi! Bir kader sorunu! Ama Alyoa elinden geldii kadar abuk, oradan kmaya alarak Tabi unutmam, eer elimden gelirse... Ama o kadar geiktim ki. Bayan Hohlakova peinden: hayr, sonradan muhakkak, muhakkak urayn bana! elimden gelirse demeyin, yoksa lrm! diye bard. Alyoa artk odadan kmt.196 KARAMAZOV KARDELER III KK BR EYTAN Alyoa. Liza'nn odasna girince, gen kz daha yrye-medii zamanlarda, onu gezdirdikleri tekerlekli koltuun zerinde, yan yatm bir durumda grd. Liza, onu karlamak iin yerinden bile kmldamad. Ama keskin, iini okumak isteyen bak Alyoa'ya sapland. Bu bak; biraz hasta olan bir insann bakn andryordu. Gen kzn yz de solcun ve sarmtrak bir renkteydi. Alyoa gn iinde ne kadar deimi olduuna hatla ne kadar zayfladna at kald. Gen kz elini ona uzatmamst. Alyoa kendiliinden onun elbisesi zerinde hareketsiz duran incecik, uzun parmaklarn pt. sonra hi konumadan karssna oturdu. Liza sert bir tavrla: Biliyorum, cezaevine gitmek iin acele ediyorsunuz, dedi. yleyken annem sizi iki saat yannda tuttu. Hemen de beni ve Yulya'y anlatmtr! Alyoa: Nereden bildiniz? diye sordu. Kapdan dinledim! Neden yle dik dik bakyorsunuz? Kapdan dinlemek istedim, dinledim ite. Bunda kt bir ey yok ki. Balanmam iin de yalvarmyorum. Bir eye mi skldnz? Tersine, ok sevinliyim. Yalnz simdi gene otuzuncu kezdir kendi kendime einiz olmay reddetmekle ne kadar iyi ettiimi dnyordum. Siz koca olacak adam deilsiniz! Diyelim ki sizinle evlendim, sonra birden sizden daha ok seveceim birine gtrmeniz iin elinize bir mektup verdim, yle bir ey olsa siz onu alr ve muhakkak o adama gtrrsnz, stelik onun karlm da alp bana getirirsiniz. Krk yana da bassanz, gene byle benim mektuplarm getirip gtrmeye devam edersiniz... Birden kahkahalarla glmeye balad. Alyoa, glmseyerek: Sizin iinizde, fkeli ama, ayn zamanda iten gelen bir ey var, dedi. ten olmas sundan ileri geliyor: Sizden utanmyorum da ondan. Sizden utanmak yle dursun, utanmak isteini de KARAMAZOV KARDELER 197 duymuyorum. Asl sizin karnzda, asl sizden utanmak istemiyorum. Alyoa, size kar neden sayg duymuyorum? Sizi ok seviyorum oysa! Eer sayg duysaydm, hi utanmadan yle konumazdm deil mi? Evet. Peki, sizden utanmadma inanyor musunuz? Hayr, inanmyorum. Liza, gene sinirli sinirli gld. Acele ile hzl hzl konuuyordu : Aabeyiniz Dimitriy Fiyodorovic'e, cezaevine eker gnderdim. Alyo, ne kadar yakkl olduunuzu biliyor musunuz? Sizi ok seveceim, nk, sizi abucak sevmeme izin. verdiniz! Siz beni bugn buraya neden ardnz, Liza? Size bir isteimi bildirmek arzusunu duyuyordum. Birinin benimle evlenmesini, sonra ikence etmesini, aldatmasn, beni brakp buradan baka yere gitmesini istiyorum. Mutlu olmak istemiyorum! Demek karkl sevmee baladnz yle mi? Ah, karklk istemiyorum. imde hep bir evi atee vermek isteini duyuyorum. Hayalimde canlandryorum bunu: Eve nasl yaklaacam, onu yavaa nasl yakacam dnyorum, ama muhakkak yavaack, yavaack, olmal. tfaiyeciler sndrmeye alsnlar ama ev gene de inadna atr atr yansn!... Ben ise kimin yaktn bileyim, ama susaym. Ah, samalk! Ne kadar can skc eyler bunlar! Tiksinerek elini sallad. Alyoa yavaa:

 Desenize, zengin yayorsunuz? Fakir olmak, daha m iyi? Daha iyi ya. Bunu size len o rahip sylemitir. Ama doru bir ey degil ki! Ben zengin olaym, varsn tekiler fakir olsun! Ben eker, kaymak yiyeceim, kimselere de bir eycik vermeyece-im Ah, sylemeyin, hibir ey sylemeyin. (Bunu kk elini sallayarak sylemiti, oysa Alyoa azn bile amamt.) Siz zaten daha nceden de tm bunlar sylediniz, artk hereyi ezbere biliyorum. Hep can skc eyler. Eer fakir olursam, birini ldrrm. Zengin olursam da gene belki birini ld-receim. Ne diye oturaym sanki? Oysa ben, biliyor musunuz, harman dvmek istiyorum! Evet, harman dvmek!193 KARAMAZOV KARDELER Sizinle evleneceim, siz de kyl olacaksnz, evet gerekten bir kyl. Bir taymz olsun. ster misiniz? Siz Kalganov'u tanyor musunuz? Tanyorum. Kalganov hep dolayor ve hayal kuruyor. Diyor ki: .Gerek hayat yaamak neye gerek? Hayal kurmak daha iyi nsan hayalinden en neeli eyleri geirebilir. Oysa yaamak can skc bir ey! Ama kendisi yaknda evlenecek. yleyken bana k olduunu syledi. Siz topa evirmesini biliyor musunuz? Biliyorum. te Kalganov tpk bir topa gibi: nsan onu dndrmek, sonra da krbala bir temiz dvmek istiyor, yle bir dvmeli ki, onu! Kalganov'ia evlenirsem, mrmn sonuna dek frl trl dndreceim onu! Benimle oturmaktan utan duyuyor musunuz? Hayr. Kutsal eylerden sz etmiyorum diye herhalde bana mthi kzyorsunuz. Ben kutsal olmak istemiyorum. br dnyada en byk gnah iin ne yaparlar insana? Siz bunu kesin olarak biliyorsunuz herhalde... Alyoa ona dik dik bakarak: Verecei cezay ancak Tanr bilir, dedi. Ben de yle olmasn istiyorum iste! Ortaya kmak isterdim, beni yarglasnlar. Sonra da ben birden herkesin gznn iine bakarak kahkahalarla gleyim. imden bir evi yakmak geliyor. Alyoa! Bizim evi yakmak istiyorum. Bana inanmyor musunuz? Neden inanmayaym? On iki yanda bile herhangi bir eyi yakmak iin byk bir istek duyan ocuklar vardr. Yakarlar da. Bu hastalk gibi bir eydir. Yalan, yalan, yalan! ocuklar da olsa, beni ilgilendirmez. Ben bunu sylemek istemiyordum. Siz, ktl iyilik olarak kabul ediyorsunuz; bu geici bir krizdir. Belki de bu eskiden geirdiiniz hastalktan ileri geliyor. Ama siz gene de benden nefret ediyorsunuz! Ben dpedz iyilik yapmak istemiyorum. Ktlk etmek istiyorum-Bu hastalk filn deil. Neden ktlk etmeli sanki? KARAMAZOV KARDELER 199 Hi bir yerde, hi bir ey kalmasn diye! Ah, dnyada hi bir ey kalmasayd ne kadar iyi olurdu1 Biliyor musunuz? Bazen iimde mthi ktlkler, pek ok ktlkler etmek isteini duyuyorum. Gizli gizli uzun bir sre ktlk edeyim sonra gnn birinde herkes bunlar reniversin! O zaman herkes etrafm saracak ve beni parma ile iaret edecek. Ben de herkese bakacam. ok ho bir ey olacak. Neden zevkli bir ey olacak, biliyor musunuz Alyoa? Ne bileyim, yle ite. Herhalde iyi bir eyi yok etmek ya da demin sylediiniz gibi bir eyi atee vermek ihtiyacn duyuyorsunuz. Bu da olaan bir eydir. Siz benim sylediime bakmayn, bunlar gerekten de yaparm. nanyorum. Ah, inanyorum dediiniz iin sizi o kadar seviyorum ki. Hem siz hi bir zaman, hi bir zaman yalan sylemezsiniz. Oysa belki de btn bunlar size mahsus, sizi kzdrmak iin sylediimi dnyorsunuz, yle deil mi? Hayr, yle olduunu sanmyorum... Geri belki bu ihtiyac da biraz duyuyorsunuz, ama... Gerekten duyuyorum. Size hi bir zaman yalan sylemem. Liza, bunu gzlerinde garip bir parltyla sylemiti. Al-yoa'y en ok artan ey, ciddliiydi. imdi yznde bir Parack olsun aka ya da nee sezilmiyordu. Bununla birlikte, eskiden en cidd dakikalarnda bile neeli, akacl yok olmuyordu. Alyoa dnceli bir tavrla: yle anlar olur ki, insanlar cinayetten holanrlar dedi. Evet, evet! Tam zihninden geen dnceyi sylediniz. herkes, her zaman holanr bundan. Yalnz baz dakikalarda deil. Biliyor musunuz herey, sanki herkes gnn birinde yalan sylemee szlemi de, ondan sonra bugne dek hep yalan sylemi gibi oluyor. Herkes ktlkten nefret ettiini sylyor. Oysa iin iin ktlkten holanyor. Peki, siz eskiden olduu gibi kt kitaplar okuyor musunuz? Okuyorum ya! Annem okuyor, okuduktan sonra da on-lar yastnn altna saklyor. Ben de onlar oradan al200 KARAMAZOV KARDELER Kendi kendinizi mahvetmekten utanmyor musunuz?

 Kendimi mahvetmek istiyorum ben! Burada bir o, cuk var, demiryolunun ortasna yatm, zerinden de vagonlar gemi. Ne mutlu ona! Dinleyin, imdi aabeyinizi muhakeme ediyorlar, babanz ldrd diye. Oysa herkes babasn ldrd diye zevk duyuyor. Alyoa yavaa: Herkesden sz ederken sylediiniz o szlerde biraz gerek pay var. Liza, sevinle: Ah, bakn zihninizden ne dnceler geiyor! diye bard. Hem de sizin gibi rahip olan birinin aklndan! Hi bir zaman yalan sylemediiniz iin, size kar ne kadarv sayg duyuyorum, bilemezsiniz. Alyoa. Ah, size bir ryam anlatacam: Bazen ryamda eytanlar grrm. Gya gece, odamda bir mum yanyor, ben yatyorum; etrafta birden eytanlar beliriyor. Ama her ksede, masann altnda bile... Hem de kapy ap kalabalk olarak kapnn arkasnda da duruyorlar. Hep de ieri girip beni yakalamak istiyorlar. Artk yanma yaklayorlar, neredeyse, o zaman hepsi birden geri ekiliyorlar. Korku iinde kalyorlar. Ama bsbtn gitmiyorlar. Hep kapda kelerde kalp bekliyorlar. Birden iimde yksek sesle Tanrrya kfretmek iin byk bir istek uyanyor. O zaman kfretmeye balyorum. Onlar da birden hep birlikte zerime geliyorlar. yle seviniyorlar ki. Artk neredeyse beni yakalayacaklar, o zaman birden ha karyorum. Bunun zerine hepsi, birden, gene geriye gidiyorlar. yle elenceli bir ey ki! Heyecandan nefesim tkanyor. Alyoa birden:, Ben de ayn ryay grmmdr, dedi. Liza aknlk iinde: Yok canm? diye bard. Beni dinleyin Alyoa! Sakn glmeyin. Bu ok, ok nemli bir ey; iki ayr insan, ayn ryay grebilir mi? Demek ki grebiliyor. Liza, bu sefer daha byk bir aknlk iinde: Alyoa, diyorum ya size, bu ok, ok nemli bir ey-diye devam etti. Yani rya deil, sizin de benim grm olduum ryay grmeniz nemli. Siz bana hi bir zaman yalan KARAMAZOV KARDELER 201 lan sylemezsiniz, imdi de sylemeyin! Bu doru, deil mi? aka etmiyorsunuz, deil mi? Doru sylyorum. Liza, nedense mthi armt. Yarm dakika kadar sustu. Sonra birden yalvaran bir sesle: Alyoa, beni ziyaret edin. Bana daha sk gelin! dedi. Alyoa kesin bir tavrla: Ben mrmn sonuna dek her zaman sizi ziyarete geleceim, diye cavaplad. Liza gene: Bakn, bunu yalnz size sylyorum, diye tekrar sze balad. Yalnz kendime, bir de size sylyorum. Tm dnyada bir size syleyebilirim bunu. Hem de iimi size kendi kendime olduundan ok daha istekle aabiliyorum. Sizden de hi utan duymuyorum. Neden sizden hi mi hi utan duymuyorum Alyoa? Syleyin Alyoa, yahudilerin paskalya yortusunda ocuklar alp kestikleri doru mu? Bilmiyorum. Bakn, bende bir kitap var, onda okudum: Bir yerde, bir mahkeme yaplm, yahudinin biri drt yanda bir erkek ocuunu alm, nce her iki elindeki tm parmaklarn kesmi, sonra ocuu duvara ivilemi. Mahkemede de ocuun ksa bir sre iinde, drt saat sonra ldn aklam. Ne abuk lm deil mi? Hep inliyor, inliyor duruyordu diyormu, kendisi de duruyor, zevkle onu seyrediyor-mu. Aman ne gzel! Gzel mi? Tabii. Bazen kendim de bir ocuu duvara akabile-ceimi dnyorum. ocuk duvarda asl kalyor, inleyip duruyor... O byle inlerken, ben karsna oturup ananas kompostosu yiyebiliyorum. Ananas kompostosunu ok severim. Siz sever misiniz? Alyoa susuyor, ona bakyordu. Gen kzn solgun, sar yz birdenbire irkinlemi, gzleri kvlcmlanmt. Biliyor musunuz? O yahudi hikyesini okuduktan sonra, tm gece hkra hkra aladm. ocukcazn, nasl babardn, nasl inlediini hayalimde canlandryordum. (Drt yandaki ocuklar artk her eyi anlarlar). yleyken o kom-Posto meselesi zihnimden bir trl gitmiyordu. Ertesi sabah, birine mektup gnderdim, muhakkak bana gelsin diye. O202 KARAMAZOV KARDELER mektup gnderdiim geldi, hemen ona, o ocukcaz ve komposto meselesini, yani her eyi, her eyi anlattm. stelik bunun gzel bir ey olduunu syledim. Birden glmeye balad ve bunun gerekten gzel olduunu ileri srd. Sonra ayaa kalkp gitti. Yanmda, sadece be dakika oturmutu. Benden nefret mi etti ha? Nefret mi etti? Syleyin, syleyin Alyca o anda benden nefret etti mi, etmedi mi? Divann zerinde dorulmutu. Gzleri kvlcmlar sayordu. Alyoa heyecanla: Syleyin, o adam siz kendiniz mi ardnz? Evet, ben ardm. Ona mektup mu gndermitiniz? Mektup gndermitim ya. Yalnzca bu ocuk meselesini sormak iin mi? Hayr, onun iin deil, hi de onun iin deil. Ama buraya girer girmez hemen ona bunu sordum. O da karlk verdikten sonra gld, ayaa kalkt ve kp gitti. Alyoa, alak sesle: O adam size kar drst davranm! dedi. Peki, benden nefret mi etti? Yoksa alay m etti benimle?...

 Hayr, belki kendisi de o ananas kompostosu meselesine inanmtr da ondan yle sylemitir. Zaten kendisi imdi ok hasta, Liza. Liza'nn gzleri l l oldu. Tabi ya, inanyor ite! diye bard. Alyoa devam etti: Onun kimseden nefret ettii yok! Yalnz -kimseye inanmyor. nanmaynca da, tabi nefret duyuyor. O halde, benden de nefret ediyor, deil mi? Benden de? Sizden de ya. Liza, garip bir tavrla dilerini skarak: Gzel! dedi. eri girip de glmeye balad vakit nefret duymann gzel bir ey olduunu hissettim. Parmaklan kesik ocuk da gzel bir ey, nefret duymak da gzel... Bunu syledikten sonra garip bir fke ile Alyoa'nn gzlerinin iine bakarak sayklyormu gibi gld. Birden uzand koltuktan ayaa frlad, Alyoa'ya doru atld, onu kollar ile smsk sard: KARAMAZOV KARDELER 203 Biliyor musunuz Alyoa, biliyor musunuz? sterdim ki... Alyoa kurtarn beni! diye bard. Neredeyse inliyordu: Kurtarn beni! Size simdi sylemi olduklarm dnyada herhangi bir baka insana syler miyim? Ben doruyu, gerei syledim? Kendimi ldreceim, nk her ey bana ad grnyor! Yaamak istemiyorum, nk her ey bana irkin grnyor! Her ey adi, her ey adi!... Szlerini lgn gibi: Alyoa, beni neden hi, ama hi sevmiyorsunuz? diyerek bitirdi. Alyoa heyecanla: Hayr, seviyorum! diye .karlk verdi. Peki, benim iin alayacak msnz? Syleyin, alayacak msnz? Alayacam ya... Yani, einiz olmadm diye deil, sadece beni yitirdiiniz iin, sadece bunun iin alar msnz? Alarm. Teekkr ederim! Benim sadece sizin gzyalarnza ihtiyacm var. Bakalar varsn beni cezaya arptrsnlar! Varsn, beni ayaklar altnda inesinler, hem de hepsi! inesinler beni! Hi kimseyi ayrmak istemiyorum! nk, hi kimseyi sevmiyorum. itiyor musunuz, hi kimseyi! Aksine, herkesten nefret ediyorum ben! Birden Alyoa'nn kollarnn arasndan syrld. Haydi gidin Alyoa! Aabeyinize gitme zaman geldi... Alyoa, neredeyse korku iinde: yi ama, siz nasl kalacaksnz? diye sordu. Siz aabeyinize gidin! Cezaevi kapanacak, gidin! te apkanz! Mitya'y pn, haydi gidin, haydi gidin! Liza, neredeyse zorla Alyoa'y kapidan dar kard. O ise, zntl bir aknlk iinde Liza'ya bakakalmt. Birden sa eline bir mektup, smsk katlanm, zeri de damgalan-^ bir mektup sktrldn farketti. Gzn indirdi ve bir an iinde adresi okudu: van Fiyodorovi Karamazov'a. Bunu okuyunca hemen gzlerini kaldrp Liza'ya bakt. Liza'nn Vznde hemen hemen tehdit edici bir anlam belirmiti. Kendinden gemi gibi, tir tir titreyerek: Muhakkak verin, muhakkak verin ona! diye emretti.204 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 205 Bugn, hemen vereceksiniz! Yoksa kendimi zehirlerim! Sizi zaten bunun iin armtm! Bunu syler sylemez kapy arparak kapad. erden srgnn ekildii iitildi. Alyoa, mektubu cebine koydu ve doru merdivene gitti. Bayan Hohlakova'ya uramamt. Hatta onu unutmutu bile. Liza ise, Alyoa oradan uzaklar uzaklamaz srgy tekrar ekti, kapy biraz aralad, arasna parman koydu ve kapayarak, var gc ile parman sktrd. Be saniye kadar sonra elini kurtararak, ar admlarla yava yava koltuuna gitti, dimdik oturdu ve kararm parma ile trnann altnda kan oturmu, imi yere bakt. Dudaklar titreyerek hzl hzl kendi kendine: Adi bir kzm ben, adi, ad, ad!... diye sylendi.. IV VG VE SIR Alyoa, cezaevinin kapsn ald vakit, artk bsbtn ge olmutu. Hava kararmaya bile balamt. Ama, Alyoa biliyordu ki, onu hi bir engel gstermeden ieri alacaklard. Bizim kk kentte bu iler her yerde olduu gibidir. Balangta, ilk soruturma bittii vakit. Mitya'nn akrabalar ile ve baz dier kiilerle grmesi, boyun eilmesi zorunlu baz formalitelere balyd. Ama sonradan bu formaliteler, geve-memekle birlikte, Mitya'y ziyarete gelen, hi deilse baz ki-er iin kendiliinden ayrmlar yapld. O kadar ki, mahkmlar ziyaret iin ayrlan odada grmeler hemen hemen babaa oluyordu. Bununla birlikte, byle ayr muamele gren kiiler ok azd: Yalnz Gruenka, Alyoa, bir de Rakitin. Ayrca. Gruenka'ya Mihayl Makarovi'in byk bir zaaf vard. htiyar adam, Mokroye'de ona bard iin pimanlk duyuyordu. Ama, sonradan iin zn renince Gruenka hakknda dncelerini tm olarak deitirmiti. Ayn zamanda gariptir ki, Mitya'nn cinayeti ilediine kesin olarak inand halde, gen adam cezaevine kapatldktan sonra, ona gittike daha yumuak bir tavrla bakmaa balamt: Belki de z iyi olan bir insand. Ama ite sarholuktan, dzensiz bir yaantdan aptal gibi mahvetti kendini! diyor gibiydi. Eskiden duyduu dehetin yerini imdi bir acma duygusu almt. Alyosa'ya gelince, onu eok severdi ve onunla oktandr tanyordu. Cezaevine kapatlan gen adam sonradan sk sk ziyaret etmeye balayan Rakitin ise. kendi deyimi ile s-Jahfvindeki hanm kzlarm en yakn dostlarndan biriydi ve hergn onlarn bulunduu slahevinde dolap duruyordu. Cezaevinin, grevine ok bal bir adam olmakla birlikte, iyi yrekli bir ihtiyar olan mdrne gelince, Rakitin onun evine gidip ocuklarna ders veriyordu. Alyoa da genel olarak onunla bilimsel konularda sz amaktan holanan mdrn zel bir nem verdii eski bir ahpabyd. van

Fiyodorovi'e gelince, mdr ona sayg duymaktan baka, yarglarndan korkard bile. Oysa, kendisi de byk bir felsefe meraklsyd ve tabii bir ok eylerin zne kendi akl ile varmt. Yalnz. Alyosa'ya kar saklayamad bir sempati duyuyordu. Son yl iinde, ihtiyar adam sahte incil'leri incelemeye koyulmutu ve bu incelenmenin zerinde brakt izlenimleri her zaman gen arkadana bildiriyordu. Hatta eskiden manastra geliyor ve hem Alyoa ile, hem de orada bulunan papaz rtbesindeki baka rahiplerle tartmalar yapyordu. Bu bakmdan, Alyoa cezaevine ge vakitte gelse bile. ii halletmek iin mdre gidip grnmesi yetiyordu. Bundan baka, cezaevinde en son gardiyana kadar herkes Alyoa'ya almt. Nbeti de tabi ona zorluk karmyordu. Yeter ki, Alyoa mdrlkten izin alm olsun. Mitya, kendisini ardklar vakit, daima hcresinden aa, ziyaretler iin ayrlan yere iniyordu. Alyoa odaya girer girmez artk Mitya'nn yanndan ay-nlmak zere olan Rakitin'le burun buruna geldi. kisi de yksek sesle konuuyorlard. Mitya, onu uurlarken nedense ok glyordu. Rakitin ise homurdanyor gibiydi. Son zamanlarda Rakitin, Alyoa ile karlamaktan hi holanmyor, onunla hemen hemen hi konumuyor, hatta zoraki bir tavrla selmlayordu. imdi de Alyoann ieri girdiini grn-ce. mahsus somurtkan bir tavrla kalarn att, gzlerini de, sanki o srada scak tutan kaln, krk yakal paltosunun Dmelerini iliklemekle urayormu gibi aa indirdi. Son-ra da hemen emsiyesini aramaya koyuldu. Sadece bir ey sylemi olmak iin:206 KARAMAZOV KARDELER Bir eyimi unutmayaym da, diye mrldand. Mitya: Dikkat et, bakasnn bir eysini unutmayasn! diye aka etti ve hemen savurduu bu akaya kahkahalarla gld... Rakitin, bir anda fkeye kapld. Kzgnlktan titreyerek birden: Sen bunu kendi Karamazov'larna syle! Sizin o kleler altran soyunuzdan olanlara syle, Rakitin'e deil! diye bard. Mitya yksek sesle: Ne oluyorsun canm? aka ettim! diye karlk verdi. Sonra, ba ile oradan hemen gitmek zere olan Rakitin'i iaret ederek Alyoa'ya doru dnd: Hep byledir ite! dedi. Az ncesine kadar oturuyor, glyor, neeli grnyordu. imdi ise birden fkeye kapld! Sana ba ile bile selm vermedi, birbirinize bsbtn m da-rldmz nedir? Sen neden byle ge kaldn? Ben, beklemek ne kelime, sabahtan leye kadar yolunu gzledim durdum. Her neyse zarar yok! Acsn karrz. Alyoa, Rakitin'in kp gittii kapy ba ile iaret ederek: Neden sana byle sk sk geliyor? Onunla arkada m oldun yoksa? diye sordu. r- Mhayl'la m arkada oldum? Hayr, bunu syleyemem. Hem zaten onunla arkada olunur mu? Domuzun biridir o! Onun gznde alan biriyim ben. Sonra akadan da anlamyorlar bu tip insanlar... As] nemli ynleri bu. Hi akadan anlamazlar. Hem, kupkuru, derinlii olmayan bir yrekleri vardr. Cezaevine gelirken burann duvarlarna bakmtm, ite onun ruhu tpk bu duvarlar gibidir. Ama 2eki adam, zeki olmasna zeki! Eh Aleksey, imdi artk iyiden iyiye mahvoldum! Bankn zerine oturdu, Alyoa'y da yanna oturttu. Alyoa ekingen bir tavrla: Evet, yarn mahkeme var! Peki, hi bir umudun yok mu aabey? diye sordu. Mitya, belirsiz bir tavrla ona bakt: Ne demek istiyorsun? dedi. Ha! Sen mahkemeden sz ediyorsun! Hay Allah kahretsin! Biz imdiye dek, seninle KARAMAZOV KARDELER 207 samalklardan sz ettik. Bu mahkemeden filn. Yalnz senin yannda en nemli olandan hi sz etmedim. Evet, yarn mahkeme var. Ama ben mahvoldum derken, mahkemeden sz etmedim. Mahvolan varlm deil, bamn iinde olan ne varsa, o mahvoldu ite. Neden yznde byle bir been-mezlikle bana bakyorsun? Sen ne demek istiyorsun. Allah akna Mitya? de'lerden, ide'lerden, anlaana! Ahlktan. Ahlk .nedir? Alyoa arp kald. Ahlktan m? Evet, ahlk dedikleri ey bir bilim midir? Evet, evet... yle bir bilim vard... Yalnz... unu aklayaym ki, bunun nasl bir bilim olduunu anlatabilecek durumda deilim. Rakitin biliyor ama! Birok eyler biliyor Rakitin keratas! Rahip olmayacakm. Petersburg'a gidecekmi. Sylediine gre, orada edebiyat fakltesinin eletiri blmne girecekmi, ama niyeti ahlk ynnden eletiri yapmak. Belki de yararl olur ve meslekte kariyer yapar. Off bu tipler kariyer yapmakta yle ustadrlar ki! Allah belsn versin o ahlkn! Ben mahvoldum Aleksey, mahvoldum diyorum, Tanr kulu Aleksey! Seni herkesten ok severim. Seni dndm vakit, iim titriyor, vallahi! Nedir o Cari Bernard? Alyoa gene ard: Hangi Cari Bernard? Hayr, Cari deildi, dur, yanl syledim: Claude Bernard. Bu adam, neyin nesiydi Allah akna? Kimya ile mi urayordu, neydi? Alyoa: Herhalde bir bilim adamyd, diye karlk verdi. Yalnz unu aklayaym ki, onun hakknda sana pek ok ey sylemeyeceim. Sadece, bir bilim adam olduunu iittim, ama hangi bilimle ilgisi var, bilmiyorum. Mitya: - Eee, can cehenneme! diye kfretti. Ben de bilmiyorum kira olduunu. Herhalde alan biriydi. Zaten hepsi ad heheriflerdir. Ama, Rakitin kendine bir yer bulur. Gerekirse ine deliginden geer. O da Bernard gibi biri. Ah, o Bernard'lar yok mu! Her yer sr ile Bernard'larla doldu. Alyoa srarla:208 KARAMAZOV KARDELER

KARAMAZOV KARDELER 209 Canm neden yle diyorsun? diye sordu. Benim iin, benim davamla ilgili bir yaz yazmak is tiyormu, edebiyattaki balangc yle olacakm. Bunun iin, beni ziyarete geliyormu, kendisi syledi. Yazsna bir y, vermek istiyormu, ldrmeden yapamazd, onu evre mahvetti:* gibi eyler yazacakm. Yazsnda biraz sosyalizm koku su olacakm, yle dedi. Eh, varsn yle olsun, madem yon-olacak, varsn yle olsun, bana vz gelir! van aabeyimi sevmiyor, ondan nefret ediyor. Senden de pek holanmyor. Ama onu kovmuyorum. nk zeki adam. Yalnz ok bbrleniyor Bak demin ona: .Karamazoviar akak deildirler, filozofturlar nk gerekten Rus olan tm insanlar filozofturlar. Sen ise geri tahsil grdn, ama filozof deilsin, sen ad herifin birisin dedim. fkeyle gld. Bunun zerine ona. de misliebs non est disputardum! *) dedim. Nasl ta gediine koydun: mu? Hi olmazsa klsikleri bildiimi ortaya dktn; Mitya bunu sylerken birden kahkahalarla glmeye balamt. Alyoa, glmesini keserek: Peki neden mahvoluyormussun? Demin yle dedin ya? diye sordu. Neden mi mahvoldum? Hm, hm! in zne bakarsan... Hepsini tm olarak ele alrsak, Tanr'ya yazk oluyor Ben onun iin mahvoluyorum ite! Nasl Tanr "ya yazk oluyor yani? Dnsene bir kez: herey o sinirlerde; insann banda, yani orada beynin iinde sinirler var ya... Hay Allah kahretsin onlar. Bunlarn ite byle kck kuyruklar var... Yani senin anlayacan sinirlerin kk kuyruklar var. te o kuyruklar titredi mi... Yani senin anlayacan, ben herhangi bir eye gzlerimi evirip baktm m, o kuyruklar titremeye balyorlar... Onlar titredi mi de, zihinde, grdm eyin hayali canlanyor... Hem de hemen deil, ksa bir andan sonra... Bir saniyecik geiyor... Bylece an dediimiz ey meydana geliyor. Daha dorusu an deil... Hay Allah Allah kahretsin o an... Bir hayal, yani bir cisim, ya da bir olay her ne kann ars ise grdm o ey, ne ise hayalimde canlanyor... te grdm onun iin grebiliyorum, grdkten sonra da dnebiliyorum... Bunlar hep sinirlerin kuy(*) Ltince: Bu dnce tartlmaz. (Dnce, Rusa yazlmtr). rklar titreiyor diye oluyor, yoksa benim bir ruhum var, ben bir eyin suretiyim, birinin benzeriyim diye olmuyor. Tm bunlar samalktan baka bir ey deil. Bunlar bana daha dn Mihayl anlatt, bu szleri dinler dinlemez btn varlm tutuur gibi oldu. Bilim harika bir ey Alyoa! Bundan sonra yeni insanlar olacak, bunu anlyorum... yleyken gene de Tann'ya yazk oluyor. Alyoa: Bu da iyi! dedi. Yani Tanr'ya yazk olmas iyi, yle mi? Her eyin z kimya, kardeim kimya! Yaplacak ey yok, sayn rahibini, ltfen azck teye gidin, kimya geliyor! Tanr'ya gelince, Ra-kitin onu sevmiyor, ah, hi. sevmiyor! Hepsinin en zayf noktas bu! Ama bunu, saklyorlar. Yalan sylyorlar. Yapmack tavrlar takmyorlar. Peki, sen eletirilerinde bunlar m ileri sreceksin?* diye sordum. Gld: Aktan aa yle bir ey yapmama imkn vermezler !; dedi. Peki, nasl olur? Bundan sonra insan ne yapar? Tanr'sz ve ahiretsiz nasl yaar? Byle bir eyi ileri srmek her eye izin verileceini, her eyin yaplabileceini savunmak deil mi? dedim. Gld. Peki, sen bunu bilmiyor muydun? Zeki bir insan her ey yapabilir. Zeki adam karda yrr de izini belli etmez, sen ise ldrdn ama yakalandn, imdi de hapiste ryorsun! dedi. Hem de bunlar kime syledi? Bana. Domuzolu domuz! Eskiden bylelerini kap dar atardm, imdi ise dinliyorum. Birok doru drst eyler de sylyor. Akllca eyler de yazyor. Bundan bir hafta nce bana bir yazsn okumaya balad. Mahsus o yaznn iinden satn kopya ettim, ite bak burada. Mitya, acele ile yeleinin cebinden bir kt karp okumaya balad: Bu sorunu zmlemek iin, insann hereyden nce kendi kiiliini, gerek yaants ile atma haline getirmesi gerekir! Anladn m, anlamadn m? Alyoa: Hayr, anlamyorum, dedi. Merakla, dikkatle Mitya'ya bakyor, szlerini dinliyordu. Ben de anlamyorum. Anlalmaz, belirsiz bir ey. Buna k, akllca sylenmi. Rakitin, imdi herkes yaz yaz-210 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KAHDELER 211 yor, nk evre yle diyor... evreden korkuyorlar. Siir de yazyor namussuz herif. Hohlakova'nn ayana vg yazm, ha, ha, ha! Alyoa: Duydum, dedi. Duydun mu? iiri dinledin mi? Hayr. Bende var, dur sana okuyaym Sen bilmiyorsun, sana anlatmadm, bu bal bana bir hikye! Namussuz herif! hafta nce beni kzdrmay aklna koydu! Bak, sen aptal gibi bin ruble yznden yakay ele verdin, ben ise yz elli bin rubleyi kvracam, dul bir kadnla evlenip Petersburg'da kr-gir bir ev alacam. diyordu. Sonra bana Hohlakova'ya kur yaptm anlatt. O kadn genken zeki deildi, krk yanda ise anlalan tmden akln karm. Rakitin: Evet, duygulu, kadn, ok duygulu kadn diyordu. te ben de onu bu ynnden yakalayp ele geireceim. Evlendikten sonra, onu Petersburg'a gtreceim, oraya gidince de bir gazete yaynlayacam. Bunlar sylerken zevkten pis pis az sulanyordu. Aznn sulanmas Hohlakova ile ilgili deildi. O yz elli bin rubleyi dndke sulanyordu az. Sonunda beni de inandrd. nandrd ya! Bana geliyor, her gn: Oltaya geliyor diyordu. Sevinten etekleri zil alyordu. Sonra birden durup dururken kovulmu: Perhotin Piyotr lyi daha baskn km. Aferin ona! Vallahi o aptal kadn

sadece bunu kovdu diye, yle bir perdim ki! te Rakitin beni ziyaret ettii sralarda o iircii yazm. mrmde ilk kez, ellerimi kirletip iir yazyorum, birinin gnln elmek iin! Yani yararl bir i iin. Ama o budala kadnn elindeki paralar aldktan sonra, vatandalarmza yararl olacak bir ite kullanabilirim onlar! diyordu. Zaten hepsi her adilii savunmak iin, vatandaa yararl olacak bir bahane bulurlar! Ne dersen de, senin o bayldn Pukin'den daha gzel yazdm ite. nk aka niyetine yazdm bir iirin iine bile vatandan duyduu aclar sokabildim. diyordu-Pukin iin ne demek istediini anladm. Demek istiyordu ki eh Pukin gerekten yetenekleri olan bir adamd, ama sadece iirlerinde kadn ayaklarn dile getirdi. stelik iirleri ile yle bir bbrleniyordu ki!... Bu tiplerde yle bir kendini milik, yle bir kibir vardr ki. Gnlmn perisinin yi olsun diye! iirine bu ismi dnm. Amma da kak lerif! Ab, ne ayaktr, o ayak, Azck imi ayak! Doktorlar yazar il, Kartrrlar ileri, eziyet ederler ona. zntm ayacklar iin deil, Varsn Fuki vsn onlar, zlemini ekiyorum kk bir ban, Anlamayan dnceleri. Azck anlyordu nceleri Ama ite engel oldu ayack. Ba dnebilsin diye artk yi olsun ayack. Kpolu kpek, dorusunu sylemek gerekirse, gzel bir sz oyunu yapm! Gerekten, vatanda da sokmu iirin iine. Kovulduu zaman yle bir kzm ki! Dilerini gcrdatp duruyordu. Alyoa: ntikamn ald bile, dedi. Hohiakova iin bir yaz yazm. Alyoa bunu syledikten sonra, ksaca Dedikodu gazetesinde yaynlanm olan rportaj anlatt. Mitya kalarn atarak: Muhakkak odur, odur! diye tekrarlyordu. Muhakkak onur! BU rportajlar... Bilmez miyim ben... imdiye dek, rnegin Grusa iin? alaklklar yazlmtr! br iin de, Katya iin de yle! Hm, hinim... Dnceli bir tavrla odada bir aa, bu yukar dolat. Alyoa bir sre sustuktan sonra: p. ~~~ Aabey, yannda fazla kalamam, dedi. Yarn senin iin korkun bir gndr: Tanr, senin iin ne yar-gda bulunursa o olacak... yleyken ayorum sana, dolap , yor, asl nemli olan iten sz edecek yerde, nelerden sz Diyorsun... Mitya heyecanla szn kesti: ~~~ Hayr, ama, dedi. Neden sz edeyim istiyorsun? O212 KARAMAZOV KARDELER Pis kokulu kpekten mi sz edeyim? O katilden mi? Bu konuda seninle yeteri kadar konutuk. Artk o pis kokuludan o pis kokulu kadnn olundan*' sz etmek istemiyorum. Tanr cann alacaktr, bak greceksin. Sus konuma! Heyecanla Alyoa'ya yaklat ve birden onu pt. Gzlerinde kvlcmlar oynayordu. Garip bir cokunluk iinde: Rakitin bunu anlamaz, diye sze balad. Ama sen, sen her eyi anlarsn. Onun iin senin yolunu gzlyordum ite. Bak, oktandr burada, bu plak duvarlarn arasnda sana bir ok eyler sylemek istiyordum. Ama en nemlisini bir trl sylemiyordum. Daha zaman gelmemi gibi geliyordu bana. imdi, artk son dakika geldi. Artk sana iimi dkebilirim. Son iki ay iinde kendimi yepyeni bir insan olarak hissettim kardeim. imde yeni bir insan dodu! imdiye dek iimde hapismis. Eer bama bu felket gelmeseydi, belki de hi bir zaman ortaya kmayacakt. Korkun bir ey! Madenlerde yirmi yl boyunca ekile maden kracakmm. Korkmuyorum bundan hi! imdi baka bir ey bana korkun grnyor: O iimde uyanan yeni insann benden uzaklamas! Orada, topran altnda, madenlerde bile, insan, yan-banda kendisi gibi krek mahkmu ve katil olan bir insanda bir yrek bulabilir ve onunla anlaabilir. nk insann orada da yaamas, sevmesi, ac ekmesi mmkndr! O krek cezasna arptrlm insann iinde donmu olan yreini yeniden diriltmek, yllarca onu tedavi etmek ve sonunda artk yksek bir ruhu, ac eken bir varlk olarak karanlklardan aydnla karmak, bir melek yaratmak, bir kahraman yaratmak mmkndr! Oysa, orada bunlarn says yzleri bulur, hepsinin durumundan da hepimiz suluyuz! Neden bana yle bir anda, ryamda o yavru grnd? Yavru neden zavall idi? yle bir anda onu grm olmam, ilerde olacaklar bildiren bir eydi. Ben yavru> iin oraya gideceim ite. Gideceim, nk herkes, herkesten sorumludur. Tm yavrular iin gideceim. nk yavrularn k de. by de vardr. Hepsi oluk ocuktur ite. Ben hepsi iin gideceim. nk birinin, herkesin yerine gitmesi gerekir-Ben babam ldrmedim, ama oraya gitmem gerekiyor. Cezam kabul ediyorum! Bu dnce iime burada, u duvarlarn arasnda dodu! Orada o kadar ok insan 'var ki, topran altnda, KARAMAZOV KARDELER 213 rinde eki vzlerce insan var. Ah, evet, zincire vurulmu olacaz, zgrlmz olmayacak, ama o zaman, o byk acmz iinde hepimiz sevin' Kavuarak yeniden domu gibi olacaz; sevinsiz ne insan yaayabilir, ne Tanr varolabilir, nk sevinci Tanr yaratr, biz ite ona kavuacaz. Bu sevinci vermek Onun bir stnldr. Onun yceliidir... nsan dua iinde erimeli! Ben orada, topran altnda Tanrsz ne yaparm? Rakitin yalan sylyor! Tanr'yi dnya yznden kovsalar da, biz orada, topran altnda, O'na snacak bir yer buluruz! Krek mahkmu olan bir insann Tanrsz yaamas imknszdr, krek mahkmu olmayan bir insandan daha da imknszdr! te o zaman bizler, toprak altnda yaayanlar, topran derinliklerinde neeyi veren Tanr'ya, yreimizden kopan bir vg arks okuyacaz! Yasasn Tanr ve Tanr'nn insanlara verdii sevin! Seviyorum onu ben!

Mitya, acayip sylevini verirken neredeyse tkanacak gibi oluyordu. Yz sararmt, dudaklar titriyor, gzlerinden yalar akyordu. Evet, hayat dopdolu bir eydir ve topran almda da .bir hayat vardr, diye tekrar sze balad. imdi ne kadar yaamak istediimi, yaamak iin ne kadar mthi bir istek duyduumu bir bilsen. bu istein tam da bu plak duvarlarn arasnda olduum bir srada iimde uyanmasna aar kalrsn! Rakitin bunu anlamyor. Onun tek istedii bir ev yaptrmak ve iine kirac oturtmaktr. Ama ben seni bekliyordum. Hem ac ekmek nedir ki? Ben ac ekmekten korkmuyorum, hatta acnn sonu gelmese bile! imdi korkusuzum artk. Ama eskiden korkuyordum. Biliyor musun, belki mahkemede bile hibir karlk vermeyeceim... Hem bana yle geliyor ki, imdi iimde mthi bir g var. imde bu g varken, tm aclar yenebilirim. Yeter ki, kendi kendime her an Ben varm diyebileyim! Binlerce ac iinde kvransam da, ikence altnda inleyip rpnsam da varm! kence cenderesi iinde de olsam varm, gnei gryorum ya! Hatta Snesi grmesem bile onun varln biliyorum ya. Gnein var olduunu bilmek ise, zaten hayatn kendisidir. Alyoa, koruyucu meleim benim, btn bu felsefi dnceler beni Mahvediyor. Allah kahretsin bunlar! van aabeyim... Alyoa:214 KARAMAZOV KARDELER KARAMAZOV KARDELER 215 Ne olmu van aabeyine? diye szn kesecek oldu, ama Mitya iitmedi. Biliyor musun? Eskiden iimde hi phe yoktu. Ama, herey iimde gizliydi. Belki de btn dnceler bilinaltnda bulunduu iin sarholuk ediyor, dvyordum herhalde. Onlar uslandrmak, ezmek iin. van aabeyim, Rakitin gibi deil, onun da gizli bir ide'si var. van aabeyim, Sfenks gibidir, hep susuyor, hep susuyor! Bana ise Tanr ikence ediyor. Zaten zldm tek ey de budur. Ya Tanr diye bir ey yoksa? Ya Rakitin haklysa, ya bu insanln uydurduu bir dnceyse? Eer Tanr yoksa, demek ki Dnya'nn efi, Evren'in efi insandr. ok gzel bir ey dorusu! yi ama Tanr olmazsa insan nasl iyi olabilir? Sorun bu ite! Benim hep dndm budur. nk, eer Tanr yoksa, o zaman insan kimi sevecek, kime kars minnet duyacaktr? Kime vg dolu ilhiler okuyacaktr? Rakitin alay ediyor. Rakitin Tanr da olmasa, insanl sevmenin mmkn olduunu sylyor. Ama bunu ancak o smkl olan ileri srebilir. Ben yle bir eyi kabul edemem. Rakitin iin yaamak kolay. Bugn bana, insan haklarnn geniletilmesi iin urarsan, daha iyi edersin. Hatta rnein, sr etinin pahahlamamas iin de olsa... byle bir ey iin urarsan, insanla, felsefe yrtmekten ok daha byk bir yarar saglams olursun! dedi. Buna karlk ona hemen iyi ama. Tanr'ya inancm olmazsa, o sr etinin fiyatn frsat bulursan kendin ykseltirsin, her bir kuruun zerine bir ruble koyarak! dedim. Bana kzd. yi ama iyilik nedir? Bana karlk ver. Aleksey. Benim iyilik olarak kabul ettiim ey baka, inli'nin iyilikten anlad ey bakadr. Demek ki, iyilik deien bir eydir. yle deil mi? Yoksa insana gre deien bir sev deil mi? etin bir sorun bu. Bunu dnerek iki gece uyku uyumadm sylersem, benimle alay etmezsin deil mi? Simdi orada, insanlar nasl olup da bu konuda hi bir sev dnmeden yaayabiliyorlar, diye hayret ediyorum. Bir hayhuydur gidiyor! vann Tanrs yok. Onun sadece bir ide'si var. Ama benim lme gre deil. Hem van susuyor. yle sanyorum ki van masondur. Kendisine sordum... sustu. Onun itii pnardan su imek istedim... hi bir ey sylemedi, hep sustu. Yalnz bir tek sz syledi. Alyoa hemen: Ne dedi? diye sordu. Ona madem yle, demek ne yaplrsa yaplsn, hepsi ho grlebilir, yle mi? diye sormutum. Kalarn att: Babanz Fiyodor Pavlovi domuzun biriydi, ama doru dnyordu diye karlk verdi. Bundan baka hibir ey sylemedi. Bu Rakitinn szlerinden daha da nemli. Alyoa ac ac: Evet, dedi. Ne zaman sana gelmiti? Bunu sonra sylerim, imdi konuacamz baka eyler var. imdiye dek sana van iin hemen hemen hi bir ey sylemedim. Hep sona brakyordum bunu. Buradaki iim bitip de mahkemenin karar bildirildikten sonra sana baz eyler anlatacam. Her eyi anlatacam! Burada, bu iin iinde korkun bir ey var... sen de bana bu ite hakem olursun. imdi ise, bundan sz etmeye balama! imdi sus. Bak sen yarndan, o mahkemeden sz ediyorsun, oysa inanr msn ben bu konuda hibir ey bilmiyorum. Sen o avukatla konutun mu? Avukat da neymi? Ona hereyi syledim. Yumuak herifin, bakentin zppelerinden biri. Bemard'n teki o! Yalnz benim hi bir szme en kk bir inanc bile yok Cinayeti benim ilediimi sanyor, dnsene! Artk bunu anlyorum. Peki, madem yle, neden buraya beni savunmaya geldiniz?* diye sordum. Hepsinin suratna tkreyirn. Bir de doktor getirtmiler, beni deli olarak gstereceklermi. Buna raz olamam. Katerina vanovna, grevini sonuna dek yapmak istiyor. Mitya bunu sylerken ac ac gld. Kadn deil, kedi! Acma bilmeyen bir yrek! Oysa daha o zaman Mokroye'de onun hakknda o yce bir fke gsterebilecek bir kadndr* dediimi biliyor! Kendisine bildirmiler. Evet, ifadeler oald, denizde kum gibi! Grigoriy hep kendi bildiini okuyor. Grigoriy namuslu adamdr, ama aptaln biridir. Birok insanlar aptal olduklar iin namusludurlar. Rakitin yle dnyor. Grigoriy bana dman. Baz Asanlarla dost olmaktansa, dman olmak daha karl oluyor. Bunu sylerken Katerina vanovna'y kastetmek istiyorum. Korkuyorum! Ah yle korkuyorum ki, mahkemede be bin rubleyi aldktan sonra o yerlere kapan anlatr diye. sonuna kadar borcunu deyecektir. Ama fedakrln iste-n 216 KARAMAZOV KARDELER miyorum. Herhalde mahkemede beni utandracaklar. Buna nasl dayanrm? Ona gidip rica et, bunu mahkemede sylemesin, Alyoa! Olmaz m? Hay Allah! Ziyan yok, buna da dayanrm! Ama ona acmyorum. Kendisi istedi bunu. nsan ne ekerse onu bier. Ben de syleyeceimi sylerim, Aleksey! Gene ac ac gld:

 Yalnz... yalnz, Grua, Grusa ne olacak? Hay Allah! Birden gzleri yaararak: Grua ne diye imdi byle bir zntye katlanyor sanki? diye bard. Beni mahvediyor. Onu dnmek beni kahrediyor, beni ldryor! Biraz nce buradayd. Bana anlatt. Bugn onu ok zmsn. Biliyorum, Allah kahretsin o huyumu. Kskandm onu! Kendisi yanmdan ayrlrken piman oldum, ptm onu. Ama, zr dilemedim. Alyoa: Neden dilemedin? diye bard. Mitya. birden hemen hemen neeli bir tavrla glmeye balad: Allah senin gibi sevimli bir ocuu gnn birinde ilediin bir kabahat iin zr dilemekten korusun! zellikle sevdiin kadndan! zellikle ondan! Ona kars ne kadar byk bir kabahat ilemi olursan ol zr dileme. nk, kadn denilen varlk, yle Allahn bels bir ey ki! Artk onlardan anlarm ben, baka eyden anlamasam bile hi deilse kadndan anlarm! Hele bir kabahatini akla, Suluyum, beni bala, zr dilerim de, bak sulamalar nasl yayor zerine! Ta atlasa kadn dpedz ve grlt patrd etmeden balamaz! Seni yerin dibine batrr, ilemediin sular bile bir bir ortaya dker, hi bir eyi unutmaz, stelik kendinden de bir eyler katar, ancak o zaman balar. Hem de en iyisi. aralarndan en iyisi de olsa yle yapar! Ne varsa dibine kadar kazr, tm kalntlar bana kakar. Tm kadnlarn iinde, byle canavarca bir yaratk vardr. O melek dediimiz kendilerinden yoksun yaayamadmz varlklar var ya, hepsinde ayn canavarlk vardr! Bak sana bir ey syleyeyim, yavrum; bunu yrekten ve aktan aa sylyorum: Her na muslu erkek muhakkak, herhangi bir kadnn boyunduruk altndadr. Ben bu kandaym; hem bu bir kan deil, iimden gelen bir duygu. Erkek, vicdanl olmal. Hem byle KARAMAZOV KARDELER 217 duygular beslemesi, ona leke getirmez! Bir kahraman bile, hatta Sezar'n kendisi bile lekeleyemez! Ama ne olursa olsun, hi bir zaman, hi bir ey iin zr dileme! Bu kural aklnda tut: Bunu sana, kadn yznden mahvolmu olan aabeyin Mitya sylyor... Evet, Grua'dan zr dilemektense, gnln herhangi bir baka eyle alrm, daha iyi. Ona tapyorum Aleksey, ona tapyorum! Yalnz o bunu farketmiyor. Hayr, hep sevgiyi az buluyor. Beni de, sevgiyi de mahvediyor. Eskiden yle miydi ya! Eskiden beni deli eden vcudunun o ldrtan Kvrmlaryd, imdi ise ruhuna k oldum, onu kendi ruhumun iine aldm, onun sayesinde adam oldum! Bizi evlendirirler mi dersin? Eer byle bir ey olmazsa kskanlktan lrm! Her gn ryamda bir eyler gryorum... sana benim iin ne syledi? Alyoa, daha nce Gruenka'dan duyduu btn szleri tekrarlad. Mitya, hepsini ayrntl olarak dinledi, birok ey-lerii tekrar tekrar sordu ve duyduklarndan memnun kald. Demek kskandm iin kzmyor, yle mi? diye bard. Tam anlamyla kadn ite! Benim de acmak bilmeyen, zalim bir yreim var demiti ha! Ah, zalim olanlar ylle severim ki. Geri beni kskandklar vakit, buna dayanamam. Onunla mrmz dmekle geecek. Ama, onu seveceim, lnceye kadar seveceim! Bizi evlendirirler mi dersin.? Mahkmlar arasnda nikh kymazlar m? Al sana bir soru! Bunu yapmazlarsa onsuz yaayamam... Mitya, kalarm atarak odada bir aa, bir yukar dolat, ierisi hemen hemen karanlk olmutu. Mitya, birden mthi bir zntye kaplmt: Demek bir sr var diyor, bir sr varm yle mi? Demek mz ona kar bir tertip hazrlyormuuz, iin iine de o Katya varm, yle mi? Hayr, kzm Gruenka, bu i bildiin gibi deil. Sen burada azck yanldm, o budala kck kadn aklnla yanldm! Alyoa, kardeim syle. Sana srrmz aacam da ne olacak sanki! evresine baknd, hzl admlarla karsnda duran Al-yoa'ya yaklat ve gerekte hi kimse onlar iitemeyecei halde, gizli bir ey yapyormucasna ona bir eyler fslda-aa balad. Oysa onlar hi kimse iitemezdi: htiyar gardiyan, kede bankn zerinde uyukluyordu, Mitya'nn soy-218 KARAMAZOV KARDELER ledii szlerin nbeti erlerin bulunduu yere kadar duyul-masna da imkn yoktu. Mitya acele ederek: Sana srrmz olduu gibi aacam! diye fsldyordu. Sonradan alacaktm zaten, nk sana danmadan hi karar verebilir miyim? Sen benim her eyimsin. Geri van'n hepimizden byk olduunu sylerim ama, sen benim koruyucu meleimsin. Yalnz senin kararna gre hareket ederim. Belki de asl hepimizden stn olan sensin, van deil. Bu i, bir vicdan meselesi... Syleyeceim ok byk bir srdr, o kadar byk ki, kendim bu ile ba edemiyorum, bu yzden hereyi sen gelinceye kadar erteledim. Bununla birlikte imdi karar vermek iin henz erken. nk mahkemenin kararn beklemek gerekiyor: Mahkeme kararn verdi mi, sen de kaderimi tayin edersin. imdi karar verme: imdi sana syleyeceim, ne olduunu iiteceksin ama, daha karar verme. Dur ve sus. Sana hereyi aklayacam. Sana yalnz dncemi syleyeceim. Ayrntlara girmeyeceim, ama sen sus. Ne bir soru sor, ne bir hareket yap. Kabul ediyor musun? Hay Allah, peki gzlerini ne yapacam? Korkuyorum ki, sussan bile gzlerin dorusunu syleyecektir. Ah, yle korkuyorum ki! Alyoa dinle: van aabeyim bana kamay teklif ediyor. Ayrntlarn aklamyorum! Her ey nceden hesap edilmi, herey dzenlenecekmi. Sus, kararn verme. Grua ile Amerika'ya gidecekmiiz. Ben Grua'sz yaayamam ki! Eer orada onu benim yanma brakmazlarsa ne olacak? Mahkmlar evlendiriyorlar m? van aabeyim: Hayr, evlendirmezler diyor. yi ama ben orada, toprak altnda elimde ekile Grua'sz ne yaparm? O ekile kafam param para ederim! br trl davransam, ayp olmaz m? yle yaparsam ac ekmekten kanm olacam. Yolum gsterilmiken, gsterilen yolu reddetmi olacam. Varlm temize karacak yol varken, sola saparak, doru yoldan ayrlm olacam, ivan, Amerika'da nsann iinde iyi niyet varsa! topran altnda olduundan, daha yararl olabilirmi, yle diyor. yi ama, bizim toprak altnda Tanrya okuyacamz ilhiler ne olacak? Amerika ne ki? Amerika'da yine bir urama, bir didinme balayacak. Hem yle sanyorum ki, Amerika'da pek ok dolandrclk da var. Ben ise haa gerilmekten kam olacaKARAMAZOV KARDELER 219

m! te onun iin sana sylyorum Aleksey. Bir sen bunu anlayabilirsin, baka kimse anlayamaz. Bakalar iin bunlar samalk, deli samas gibi bir ey, o sana minnet dolu ilhiler konusunda sylediklerim. Bakalar, delirmi ya da .budala derler adama! Oysa ben delirmedim, budala da deilim. van, Tanr'y ven ilhiler dediim vakit, ne dediimi anlyor. Ah ok iyi anlyor. Ama karlk vermiyor, susuyor. Tanr'y ven ilhilere inanmyor. Bir ey syleme, bir ey syleme, bana nasl baktn grmyor muyum? Kararn verdin bile! Verine kararn! Bana ac, ne olursun, ben Grua'sz yaayamam! Mahkemeyi bekie! Mitya, szlerini bitirdi. Kendinden gemi gibiydi. Alyo-a'y iki omuzundan tutmu ve bir eylere susam o ateli gzlerini, taa aabeyinin gzlerinin iine dikmiti. nc kez olarak yalvaran bir sesle: Mahkmlar evlendirirler mi? diye sordu. Alyoa, derin bir aknlk iinde dinliyordu. Tm varl sarslmt. Bana yalnz unu syle! dedi. van ok mu srar ediyor? Hem bu ilk olarak kimin aklna geldi? Onun. onun aklna geldi. O srar ediyor! nce bana gelmiyordu. Sonra birden bundan bir hafta nce geldi ve szlerine hemen bu iten sz ederek balad. ok, ok srar ediyor. Rica bile etmiyor! Emrediyor! Kendisine, sana yapm olduum gibi, iimdekileri akladm ve Tanr'y ven ilhilerden sz ettiim halde, szn dinleyeceimden hi kukusu yok. Bana hereyi nasl dzenleyeceini anlatt. Bu konuda ne renmek gerekirse, hepsini renmi, hazrlam. Ama, bunlar sonra anlatrm. Neredeyse ldracak kadar istiyor bunu. En nemlisi de para: Kaman iin en bin ruble, Amerika'da yerlemen iin de yirmi bin veririm diyor. On binle mkemmel bir ka dzenleriz diyor. Alyoa gene: