TRKYE 12.

ENERJ KONGRES SONU BLDRGES

Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi tarafndan dzenlenen Trkiye 12. Enerji Kongresi ve Enerji Sergisi 14-16 Kasm 2012 tarihleri arasnda ODT Kltr ve Kongre Merkezinde gerekletirilmitir. Kongreye 620 kii katlmtr. Ana Temas Trkiyenin Artan Enerji htiyacnda Seenekler ve Yatrmlar olan Kongre'de 56 bildiri sunulmu ,Blgemizde Meydana Gelen Ekonomik, Sosyal ve Siyasi Gelimelerin Doal Gaz ve Petrol Arz Gvenliine Etkileri ve Gelecein Enerji Liderlerinin Grleri balkl iki panel yaplmtr. EA Genel Mdr sayn Halil Al Trkiye Elektrik Sektrnn Bugn ve Gelecei konusunda bir arl konuma yapmtr. Kongre katlmclar bu etkinliklere paralel olarak dzenlenen Enerji Sergisi nde eitli enerji reticisi, imalats ve mhendislik kuruluunu tanma ve mzakere imkann bulmulardr. Kongre'nin kapan oturumunda , nce delegelereden sayn etin Gl bir balama dinletisi sunmu, daha sonra Kongre Sonu Bildirgesi okunmutur. Kongre oturumlarnda zetlenebilir: ELEKTRK SEKTR 2006 ylndan itibaren Trkiyede uygulanmakta olan DUY mekanizmalar, hedef piyasa yaps ve PMUMnin bir piyasa iletmecisi olarak gelimesi konular dorultusunda bamsz bir Elektrik Borsas kurulmas gereklilii ortaya kmtr.. Etkin enerji ticareti ortamn oluturma ve buna bal olarak elektrik retimi yatrm karar verilmesini etkilemede elektrik borsasnda referans elektrik fiyat salanmas nemli bir konudur. Elektrik enerjisinde tketilen glerin hzla artmas, kullanm g talebini bytmtr. Artan g deerlerini karlamak iin nominal gerilim seviyeleri yukarlara ekilmitir. Yllardr kullanlan elektrik yaltm malzemeleri, isteklere ve deien evre anlaylarna, insan emniyeti ihtiyalarna cevap vermemeye balamtr. Silikon Kauuk ve Kompozit Malzemelerin bir araya getirilmesi ile elde edilebilen ve son 30 yldr iletmede denenen yeni nesil "Silikon Kompozit zolatrler" (polimer izolatr), teknik, ekonomik, tedarik, salk ve evre korunmas ynnden porselene rakip olacak zelliklere sahiptir. lkemizde de polimer izolatrler zerinde ARGE almalar yrtlmektedir. sunulan bildirilerden kartlabilecek sonular yle

Trkiyede yaanan elektrik sektr reformu, rekabetin esas olduu serbestlemi bir piyasa yaps ngrmektedir. Elektrik piyasasnn maniplasyona ak olmas reformdan beklenen faydalar snrlandrabilir. Rekabeti bir yap hedefiyle reform sreci ierisinde olan Trkiye elektrik retim ve toptan sat piyasalar bakmndan ortaya kmas muhtemel pazar gc temelli maniplatif hareketler ve maniplasyona mdahale hususuna ilikin bir ngr yaplmas yararl olacaktr.Trkiye enerji piyasalar iin bu hususta Rekabet Kurumunun rol irdelenmelidir. Trkiyede uygulanan Serbest Piyasa Modelinde elektrik tarifelerinin 31.12.2012 tarihinden itibaren maliyet esasl olmas prensip olarak kabul edilmitir. Ancak retim ve datm sistemimizde halen kamu arlnn devam etmesi nedeni ile tam rekabetin salanamamas yznden sistemin maliyet esasl tarife uygulamasna hazr olmad grlmektedir. Maliyet esasl tarife uygulamasndan doacak arz gvenilirliinin salanamamas nedeniyle ve pahallaacak elektrik fiyatlarnn ekonomiye olumsuz etkisini nlemek iin ulusal tarife ile elektrik satn ngren bir gei dnemi yararl olacaktr. Son yllarda elektrik enerjisi retim, iletim ve datm yatrm ve hizmetlerinin zellemesi, enerji alm ve satmlarnn gerek zamanl olmas zorunluluunu getirmitir. Akll elektrik ebekelerinin yaratlmas, l Transformatrleri gibi akll tehizat retimini de zorunlu klmtr. l transformatrleri enerji satan ve alan iin terazi grevini yapmaktadr. En aklc cihaz tasarm ve imalat, kullanc ve imalatlarn egdml davranmalar sonunda elde edilir. Enerji sektrne yaplacak her trl yatrm, gelien teknolojilere ayak uydurabilmek, dnya piyasasnda sz sahibi olabilmek ve kesintisiz, kaliteli enerjiye en uygun fiyatla ulaabilmek iin son derece nemlidir. Enerji sektrnde datm hizmeti ile itigal eden zel sektr yatrmclar , yasa gerei elektrii srekli, kaliteli ve ucuz olarak son mteriye ulatrmak amacyla yatrm yapmakla ykmldrler. Yatrmlar gelecekte olmas muhtemel veya mevcut risklerin azaltlmas/giderilmesi amacyla da yaplmaktadr. Fayda-maliyet analizine dayanan risklerin ynetilmesi datm irketlerinin yapacaklar yatrmlarda karar destek mekanizmas ierisinde olmaldr. Snr tesi elektrik enerjisi ticareti, dolaysyla uluslararas elektrik entegrasyonlar enerji gvenlii olgusu kapsamnda dikkate alndnda, olduka farkl, karmak ve disiplinleraras niteliklerdeki sorunlarla karlalmakta, net retici, gei lkesi ve net tketici kimliiyle stlenilmesi ngrlen role bal olarak enerji gvenliinin, enerji arz gvenlii, ekonomik, teknolojik, evresel, sosyal, kltrel ve askeri olarak sralanabilecek temel boyutlarnn btnlk iinde deerlendirilmesini zorunlu klmaktadr. Trkiye elektrik piyasas, gerek arz ve talepteki art, gerekse serbestleme ve toptan sat piyasalarnn geliimi asndan en hzl byyen ve dinamik piyasalardan bir tanesidir. Gn ii piyasalar, trev piyasalar ve tezgah st piyasalar gibi yeni ticaret imkanlarnn katlmclara sunulmasnn elektrik piyasasna olan ilgiyi daha da artraca dnlmektedir. Tm bu piyasalarn salayaca avantajlarn gereklemesi iin elektrik piyasasnda etkin bir izleme mekanizmas oluturulmaldr. Gvenilir ve gelimi bir Enerji Piyasa yapsna sahip olabilmek iin piyasann liberalletirilmesi ve likiditenin artmas gerekir. Likidite artn salamak iin yaplmas gereken ilk alma, enerji deer zincirini oluturan retim, iletim ve talep bilgilerinin effaf bir ekilde paylalmasdr. Enerji piyasasnn effaflamas, tm
2

piyasa katlmclarnn ynetmelikler erevesinde veya gnll olarak piyasaya ait istatistiki bilgileri paylamas ile mmkn olmaktadr. Bu verilerin paylalmas sayesinde piyasada oluan arz-talep dengesi , fiyatlar ve dengesizlikler artk tahmin edilebilir olmakta ve bu sayede, bata yatrmclar olmak zere tm piyasa katlmclar uzun vadeli stratejiler oluturabilmektedirler. TRKYEDE ENERJ SEKTRNN SORUNLARI Enerji sektrnn serbestletirme ve zelletirme ile amalanan sonulara ulaabilmek iin, piyasalarn daha en batan rekabeti bir biimde oluturulmas ngrlmektedir. Enerji sektrnde rekabetin salanmasnn nndeki yapsal engellerin banda, sektrdeki doal tekel niteliindeki faaliyetlerin, rekabete ak faaliyetlerle bir arada yrtlmesi gelmektedir. rnein, elektrik ve doal gaz piyasalarnda, doal tekel niteliindeki iletim ve datm faaliyetlerinin, rekabete ak retim, ithalat, toptan sat ve perakende sat faaliyetlerinden ayrtrlmas gerekmektedir. Rekabeti biimde ileyen bir enerji sektrnn oluturulmasnda optimal ayrtrma ynteminin hangisi olduu ve nasl uygulanmas gerektii konusu irdelenmelidir. Enerji sektrnde risk ynetimi petrol, doal gaz, kmr ve elektrik gibi tm emtialarn ticaretinde kritik neme sahiptir. Enerji piyasas oyuncular zellikle ticaret srecinde ok farkl yntemlerle ele alnmas gereken risklere maruz kalmaktadr. Enerji ticareti yapan irketler iin risklerin ynetimi tm riskleri ele alan btnleik bir yaklamla gerekletirilmelidir. Bu riskler ynetilirken riske maruz deer, riske maruz kr, beklenen zarar, mteri kredibilitesi gibi farkl ltler kullanlarak risklerin llmesi salanmaktadr. Birbiriyle balantl bu yntem ve kontrol mekanizmalar Enerji Ticareti ve Risk Ynetimi Sistemi olarak adlandrlan bir bilgi sistemleri altyapsyla tek elden ynetilmektedir. Trkiye Enerji Sektrnde, uzun yllardan beri ortaya konan politikalar, yabanc kaynaklardan dorudan/dolayl olarak etkilenerek ortaya konulmutur. Enerji politikalar retimden tketime bir btndr. lke gerekleri de gz nne alnmak artyla, enerji sektrnn gerek stratejik nemi, gerekse kaynaklarn rasyonel kullanm ve dzenleme, planlama, egdm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu asndan Ulusal Enerji Strateji Merkezi gibi bir yapya ihtiya vardr. Yabanc lkelerde Enerji Ataelikleri tesis edilerek, bu lkelerde enerji alanndaki her trl gelime, yanl bilgilendirmelerden arndrlm bir ekilde, ETKB ve dier ilgili birimlere dorudan aktarlmaldr. Kamu enerji kurulular zerkletirilerek zel enerji kurulular ile ayn artlarda, faaliyet gstermeleri salanmaldr. Gelecekte elektrik retimi alannda arz aklarndan kaynaklanan krizlere sebebiyet vermemek amacyla; toplam kurulu g kapasitesinin, nceden belirlenmi bir yzdesine denk gelecek bir seviyede kurulu gce sahip olacak kamu irket(ler)inin faaliyetlerini srdrmeleri ve yenilerinin oluturulmas/kurulmas gerekli grlmektedir. Elektrik iletim ve datm ebekeleri, piyasalarda kontrol edilmesi zor tekeller olumamas iin kamu elinde tutulmaldr. Devlet adna petrol arama ve retimi yapan ulusal kurulu olan TPAO'nun stratejik nemi Dou Akdenizdeki sularn snmas ile bir kez daha ortaya kmtr. TPAO'nun zelletirilmesi halinde ulusal irketimizin yerini alabilecek baka bir irket maalesef yoktur. 1983 ylna kadar entegre bir petrol irketi olarak faaliyette bulunan TPAO, halen yurtiinde ve yurtdnda sadece arama, sondaj ve retim faaliyetlerini gerekletiren bir petrol irketi statsndedir. TPAO'nun zelletirilmesi durumunda yksek risk ieren arama faaliyetlerinin dier irketlerce hemen hemen hi

yaplmayacak, sadece retim sahalar iletilecektir. Trkiye gibi gelimekte olan bir lkede stratejik madde petrol ile ilgili olarak her trl bilgi birikimine ve en son teknolojiye haiz bir kurulua devlet mutlaka sahip olmaldr. lke ekonomisine her yl kar salayarak olumlu katklar en st dzeyde olan bir kuruluun zelletirilmesi anlay yerine, TPAO'nun rehabilite edilerek, yurtd faaliyetlerinin de byk boyutlara ulamas gz nnde tutularak bilhassa geni yetkilerle donatlm entegre bir yapya kavuturulmasnn daha doru olacaktr. TPAO'nun devlet adna petrol faaliyetlerini yrtmesi hususu ve mevcut baz ayrcalklar ieren konularnn mutlak suretle Yeni Petrol Kanunu Taslana konmas ve TPAO'nun bir devlet irketi olarak statsn korumas art gzkmektedir. Trkiyede zellikle snma sektrnde kullanlmak zere yurt dndan yksek sl deerli takmr ithal edilmektedir. Deiik amalar iin temsili olarak alnan kmr numunelerinin, gelecekte herhangi bir itilafa kar ahit olarak saklanmas bir yasa gereidir. Kmrn kimyasal yaps bakmndan baz d parametrelerden (scaklk, nem, bakteri etkileri vs.) etkilendii bir gerektir. Kmrn zellikle ak havada bekletilmesi oksidasyonun gereklemesini kolaylatrmaktadr. thal takmrnn saklama koullarna bal olarak zelliklerindeki deiimin incelenmesi bu kmrleri ithal eden firmalar ile evre Bakanl arasnda, ahit kmrlerinin saklanmasndan kaynaklanan baz sorunlara zm getirecektir. HES YATIRIMLARININ SORUNLARI Trkiyenin genel enerjisinin yaklak %72si, elektrik enerjisinin ise %53 ithal kaynaklara dayal olarak elde edilmitir. Son yllarda enerjide da bamlln nemli lde artmas ve bu bamlln arz gvenilirliini tehlikeye sokmas, bunun yannda cari aktaki en byk payn enerji iin darya aktarlan dvizin olmas nedeniyle yerli kaynaklarn kullanlmas daha da nemli hale gelmitir. Ayrca birincil enerji tketiminde tketimin yaklak %90 fosil yaktlardan karlanmaktadr ve emisyon azaltc zelliklerinden dolay da HES potansiyelinin tamamnn hayata geirilmesi iin almalara hz verilmesi gerekmektedir. Elektrik retiminde hidroelektrik projeler eer dier hak sahipleriyle ve toplumla mmkn olduunca fikir birlii oluturarak, enerjiyi retirken evre dengesinin de korunmas gerektiini unutmayarak gereki ve ekonomik kriterlere dayal gelitirildii mddete srdrlebilir kalknma salanabilir. Ekolojik, ekonomik ve sosyal sorunlarn gz ard edilmemesi, kltrel ve tarihi deerlerin korunmasna dikkat edilmesi, evrede yaam dengesinin korunmas nemlidir. Her projede olduu gibi HES projelerinde de sosyal, kltrel ve zellikle evresel deerler olumsuz etkilenebilmektedir. Bu nedenle HES projelerinin salad teknik ve ekonomik faydalar ile yaratt evresel sorunlarn enerji-ekonomi ve ekoloji geninde belirlenerek deerlendirilmesi uluslararas arenada kabul gren bir yaklam olmasna ramen Trkiyede HES projelerinde baz hatal uygulama ve yaklamlar toplumsal tepkilere yol aarak sz konusu projelerinin gelitirilmesi nnde engel tekil etmektedir. Suyun daha verimli kullanlabilmesi iin havza optimizasyonu mutlaka yaplmaldr. Aksi takdirde havza su potansiyeli byk oranda enerjisi alnamadan mansaba aktarlacak ve projelerde ngrlen retimler gerekletirilemeyecektir. letmede olan santralardan yaklak %80inde hibir standard ve denetimi olmayan kalitesiz elektromekanik ekipmanlar kullanlmtr. Bu nedenle sk sk arzalar

yaanmakta ve dzenli retim yaplamamaktadr. Bu konuya acilen zm getirilmelidir. Su yaplar olduka riskli yaplardr. Bu nedenle sz konusu yaplar oluturan tesis elemanlarnn (gvde, dolusavak, dipsavak vs.) her birinin hayati nemi vardr ve bir btnlk ierisinde dikkatle bilim ve mhendislik kurallarndan dn vermeden projelendirilerek byk bir zenle ina edilmeleri ve dikkatle iletilmeleri gerekmektedir, Genellikle boyutlarnn byk olmas ve olabilecek bir yklma annda verecei hasarn ok byk olmas nedeniyle su yaplar gvenlii Baraj gvenlii olarak isimlendirilmektedir. Dnyada baraj yaplarnn ok olduu lkelerde baraj gvenlii en nemli konulardan birisidir. Doal afetlerden veya insan kusurlarndan kaynaklanan kazalarda umulmadk lde tahrip gc ortaya kmaktadr. Bu nedenle gemi tecrbeler incelenerek eitli lkelerde bu konuda dzenlemeler yaplmtr. lkemizde de denetimsizlik nedeniyle birok problem yaanmaktadr. Bu sorunlarn giderilmesi amacyla su yaplar denetim firmalar (SYDF) oluturulmutur. Su yaplarnn proje onay, inaat ve dier tamamlayc tesislerin yapm ve montajnn denetim hizmetleri iin yasal olarak DS tarafndan yetkilendirilen zel kurululardr. Ancak hangi kurallara gre nasl alaca konusunda herhangi bir dzenleme bulunmamaktadr. Ayrca yatrmcnn kendini denetleyecei denetim firmasn seiyor olmas bu iin ciddiyetine glge drmekte ve sadece yasak savmak anlamna gelecek uygulamalar yaplmaktadr. Oysa her bir proje iin denetimi yapacak olan SYDF, DS Genel Mdrl tarafndan projeye uygunluuna ve yeterliliine baklarak ihale veya benzer bir yntemle belirlenmelidir. SYDF, yatrmc veya mteahhitle herhangi bir pazarla veya akeli ilikilere girmemelidir. lke kaynaklarnn daha fazla heba olmamas ve can kayplarnn nlenmesi iin su yaplar denetleme yasas ve su yaplar gvenlik ynetmelii acilen kartlarak uygulama balatlmal, ayrntl ulusal baraj emniyeti ve gvenlii program oluturulmaldr. Gvenlik kontrolleri ve ileyileri iin rehberler ve artnameler oluturulmaldr, Bu rehberdeki talimatlara ve artnamelere uyulmas taahht altna alnmaldr. Birok proje 2003 ylndan beri ya hala inceleme aamasnda bulunmakta bir trl lisans seviyesine getirilememekte, ya da EPDK tarafndan lisans verilmi fakat yapm aamasna bir trl getirilememektedir. Bunun nedeni birounda yksek katk paylar ile projelerin alnarak yatrmn yaplma olaslnn ortadan kaldrlm olmasna ramen bu projelerin bloke edilmi olmas veya evresel, sosyal ve ekonomik faktrler nedeniyle yapmlarnn mmkn olmamasdr. Bu durumdaki projelerin ciddiyetle incelenerek lisans iptallerine gidilmeli ve yaplabilir olan projelerin n bir an nce almaldr. 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu gereince elektrik piyasasnda hidroelektrik enerji santrallar ile retim faaliyeti gstermek zere lisans verilen zel hukuk tzel kiilerinin sz konusu tesisleri kurabilmeleri iin gerekli olan tanmazlarn zel mlkiyete ait olmas, Hazinenin mlkiyetinde veya Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunmas, dier kamu kurum ve kurulularna ait olmas, mera veya orman arazisi nitelii tamas durumlarna gre deien ilem aamalar ve yasal dzenlemeler sz konusu olmakta, uygulamada karlalan sorunlar sosyal, ekonomik, hukuksal ve ynetsel boyutlarda eitlenmektedir Hidroelektrik santrallarn kurulabilmesi iin byk alanlara gereksinim duyulmaktadr. na edilmeleri iin snrl srelere tabi olmalar, arazi temini maliyetlerinin toplam
5

yatrm maliyetleri ierisindeki paynn azaltlmasnn hedeflenmesi, blge halknn projeden olumsuz etkilenebilme durumu, tesislerin inaat ve iletme dnemlerinde evreye zarar verebilme olasl gibi faktrler gz nnde tutularak, sre amacna uygun olarak yrtlmelidir. Enerjinin depolanmas, Dnyada son yllarda gelien yeni liberal piyasa modelinde, elektrik deer zincirinin en kritik bileenlerinden birisidir ve enerji depolama sistemleri endstrisi yeni, nemli ve tm Dnyada hzla gelimekte olan bir endstri seeneidir. Liberal piyasalarda sistem iletmecilerinin byk lekte yenilenebilir enerji retimini sisteme entegre edebilmeleri iin enerjinin depolanmasna ihtiyalar vardr. Daha da nemlisi elektrik talebinin dk olduu saatlerde nkleer santrallarda yk atma szkonusu olamayaca iin ucuz olan bu elektriin kullanarak pompa depolamal HESlerde suyun st rezervuarda depolanarak puant ihtiyacn artt ve enerjinin pahal olduu saatlerde elektrik retimi yaparak santrallarn daha verimli altrlmas salanabilir. Trkiyede de hem kesintili enerji kaynaklarndan elektrik reten santrallarda verimlilii artrmak hem de yaplmas planlanan nkleer santrallarda daha verimli retim yaplabilmesi iin Pompa Depolamal Santrallar planlanmal. Teknik deerlendirmeler ve fizibilite almalar enerji depolamann sadece teknik bir gereklilik deil ayn zamanda maliyet avantaj saladn da gstermektedir. Trkiye de bugne kadar enerjinin depolanmas konusuna gereken nem verilmemitir. Ancak lkemizde kesintili karakterdeki enerji kaynaklarnn ve/veya nkleer santrallarn enerji planlamas ierisinde yer almas dnlyorsa verimli ve daha salkl bir planlama iin bunlarn enerji depolama sistemleri ile birlikte planlanmas gerekmektedir. Dnyada bu konuda en gelimi yntem enerjinin su formunda depoland ve ok ksa sre ierisinde hzla devreye alnabilme zelliine sahip olan Pompa Depolamal Hidroelektrik Santrallardr. lkemizde de bu anlamda ekonomik olarak birok proje gelitirilmesi mmkndr. YENLENEBLR ENERJNN DNYADA VE TRKYEDE BUGN VE YARINI Avrupa Birliinin, gvenli, rekabeti ve srdrlebilir enerji geleceinin garanti altna alnabilmesi amacyla, birincil enerji arznn eitlendirilmesine, fosil yakt dalm bamllnn azaltlmasna, enerji arz gvenliinin ykseltilmesine, enerji verimliliinin artrlmasna, sera gaz salmlarnn drlmesine dorudan ve/veya dolayl katklar bulunan yenilenebilir enerji Avrupa ortak enerji politikas ekseninde stratejik bir nem kazanmtr. Avrupa Birlii, evrenin korunmas ve srdrlebilir enerjiye katklar nedeniyle yenilenebilir enerji kaynaklarnn ncelikli olarak gelitirilmesini gerekli grmektedir. En son yaymlanan 2009/28/EC Direktifinde ,her bir ye lkenin 2020 ylnda brt nihai enerji tketimindeki yenilenebilir enerji paynnn ABnin 2020 ylndaki ortak hedefi olan 20-20-20 hedefi ile uyumlu olaca, ayrca ulam sektrndeki yenilenebilir enerji kaynaklar paynn sektrdeki nihai enerji tketiminin en az % 10u olmas gerektii belirtilmektedir. Enerjide ithalat bamllnn azaltlmas ve arz gvenliinin salanmas amacyla Yenilenebilir Enerji Kaynaklar kullanmnn artrlmas Trkiye enerji politikasnn da nemli bir unsuru haline gelmitir. Trkiyede zellikle elektrik enerjisi konusundaki mevzuat AB Direktifinin hkmleri ile uyum gstermektedir. Ancak Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn stma, soutma, ulam alannda kullanmnn tevik edilmesi konusu lkemizde henz zerinde durulmam bir konudur.

Son yllarda dnyada yenilenebilir kaynaklardan enerji retim yzdesi art gstermektedir. Bu kapsamda, AB lkelerinde uygulanan yenilebilir enerji kaynaklarn tevik yntemlerinin zendirici olduu bilinmektedir. Bu sayede AB lkeleri gne enerjisinin dnya pazarnda olduka nemli bir yer sahibi olmulardr. Trkiyede ise sahip olunan zengin yenilenebilir enerji potansiyeline ramen mevzuatlarn yeni yrrle girmesi ve altyap almalarnn henz yeterince gelitirilememesi, zellikle gne enerjisi yatrmlarn istenilen seviyeye ulatramamtr. Uzun vadeli srete, Trkiyede gne enerjisinin elektrik retimi iin kullanlmasnn yaygnlatrlmas, lke potansiyelinin azami lde deerlendirilmesinin salanmas, yatrmclara daha cazip frsat ve teviklerin sunulmas beklenmektedir. 2011 yl sonu itibariyle kresel rzgar kurulu gc 239.000 MW olurken, Trkiyede ki rzgar kurulu gc 1.729MW, toplam kurulu g ise 52.000 MW dzeyine ulamtr. Hzl iklim deisiklii sorunu ve CO2 salm azaltma politikalar,yakn gelecekte rzgar enerjisi teknolojisindeki ve enerji depolama teknolojilerindeki yenilikler ve gelimekte olan lkelerin artan enerji talepleri dorultusunda rzgar enerjisine uluslararas alanda politik destein artmas beklenmektedir. Gnmzde Rzgar Enerji Santral yatrmlarnda en ok tercih edilen rzgar trbinleri 2-3 MW aralnda yer almakla birlikte daha byk nominal gce sahip rzgar trbinlerinin retimine ynelik malzeme teknolojisinde nemli gelimeler beklenmektedir. Parabolik gne kolektrleri kullanlarak gne enerjisi ile ekonomik olarak proses buhar elde edilmekte, elektrik retilmekte ve soutma yaplabilmektedir. Bu amala endstriyel apta gelitirilen sistemlerde yaklask 180 C scaklklarda yksek verim ile alan iki kademeli absorbsiyonlu soutma makineleri kullanlarak soutma, dorudan veya endirekt buhar kazanlar kullanlarak buhar retimi ve Organik Rankin evrimi kullanlarak elektrik retimi yaplmaktadr. MW kapasiteli rzgar ve gne enerjisi santrallerinde kesintisiz elektrik enerjisi retimi iin byk lekli enerji depolama tesislerine ihtiya duyulmaktadr. Dnyada uygulanmakta olan byk lekli enerji depolama tesisleri arlkl olarak pompaj depolamal hidroelektrik santrallerden olumaktadr. Dier yntemler ise, yeraltnda jeolojik kaya tuzu yataklarnda zelti madencilii yntemiyle oluturulan yeralt boluklarna sktrlms doal gaz, hava veya hidrojen gaz depolama teknolojilerinden olumaktadr. lkemizde yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyeli ile ilikili olarak byk lekli enerji depolama ihtiyac ve olanaklar aratrlmaldr. Ormanlarn en nemli rnlerinden biri olan odundan, snma ve piirme amal kullanm dnda elektrik retimi de yaplmaktadr. lkemiz asndan yeni saylabilecek olan elektrik enerjisi retim amal odun kullanmna ilikin yasal boyutta ilk adm 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanundur. Odundan enerji retilmesi, biyoktle enerjileri ierisinde yer almaktadr. Trkiyenin odundan elektrik enerjisi retme potansiyeli ve bu potansiyelin hangi yrelerde bulunduu Orman Genel Mdrlnn verilerine dayanlarak deerlendirilmelidir. Yaplan birok tahmin gstermektedir ki; odun kkenli enerji istasyonlar Trkiyenin elektrik enerjisi talebinin yaklak %3-5ini karlayacak potansiyele sahiptir. Bu kullanmn srdrlebilirlik ve evre ile uyumlu olmas lkemizin gelecei iin bir art deer katacaktr. Ana hammaddesi ekerli ve niastal bitkiler olan Biyoetanol, genellikle benzinle %2%85 aralndaki oranlarda harmanlanarak ve son yllarda motorinle de
7

harmanlanarak kullanlabilen bir sv biyoyakttr. Biyoetanol kullanm, ilgili tarmsal rnlerin retiminden nihai rnn tketimine kadar her alanda lkede katma deer yaratan bir yenilenebilir enerji seeneidir. Bununla birlikte mutlaka gda-yem ve biyoyakt hammadde dengesinin gzetilmesine nem verilmelidir. lkemizde 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren yasal olarak uygulanmaya balanacak olan benzine %2 orannda biyoetanol harmanlanma zorunluluu lke ekonomisine katk salayacaktr. Dnyadaki ve Trkiyedeki yeri ve nemi yadsnmaz olan gne enerjisi dnyada var olan tm enerji kaynaklarnn toplamndan ok daha fazla olduundan enerji ihtiyacn tmyle karlama potansiyeline sahiptir. Ancak maliyetinin yksek olmas ve kesintili bir kaynak olmas nedeniyle hala snrl lde kullanlmaktadr. Son yllarda hem fotovoltaik hem de termal gne enerjisi teknolojilerinde kaydedilen yeniliklerle retim maliyetlerinde meydana gelen dler, ve akll ebeke uygulamalarnn gelitirilmesi sonucunda dier enerji kaynaklar ile rekabet edebilir hale gelmitir. ENERJ VERMLL Enerji arz gvenliinin salanmas, da bamllk risklerinin azaltlmas, evrenin korunmas ve iklim deiikliine kar mcadele etkinliinin arttrlmas gibi ulusal strateji hedefleri lkemiz asndan nem tamaktadr. Bu adan bakldnda Enerji Verimlilii Trkiye iin nemli frsatlar sunmaktadr. Bu ekilde ayn zamanda sanayinin rekabet gc arttrlacak ve ekonominin uzun vadeli srdrlebilir bymesi salanabilecektir. ubat 2012de YPK tarafndan onaylanarak yrrle giren Enerji Verimlilii Stratejisi, 2011-2023 yllar arasnda Trkiye'de enerji younluunun 2011 yl deerlerine kyasla 2023te en az %20 azaltlmasn ngrmektedir. Kamu Sektr iin ise, yllk enerji tketiminin 2015e kadar %10 ve 2023e kadar da %20 azaltlmasn gerektiren ak hedefler ortaya konulmu bulunmaktadr. Bu hedeflerin salanp salanmad ok sk bir ekilde izlenmeli ve gerekli nlemler alnmal ve kaynaklar tahsis edilmelidir. Enerji verimlilii, enerji, evre, ekonomi, teknoloji vb. dier alanlardaki politikalarn kurgulanmasn ve srdrlebilirliini nemli lde belirleyen bir olgu olup, tketilen enerji miktarnn azaltlmasn amalayan tm deiiklikleri kapsamakta, dolaysyla enerji verimlilii artrlarak rn veya hizmetin kalitesini ve bireysel tketicilerin konfor dzeyini etkilemeden, enerji younluunun drlmesi hedeflenmektedir. lkemizde enerji younluunun planl olarak kararl bir ekilde drlmesi ekonomik gelime salanrken enerji tketimimizin art hznn drlmesine ve hatta azalmasna katk salayabilecek en nemli unsurdur. lkelerin ekonomik, sosyal, sanayi, teknoloji vb. dier alanlarda sahip olduklar imkanlar ile nihai enerji tketim sektrlerinin yapsal zellikleri, enerjinin etkin ve verimli kullanmna ynelik abalarn basarm, sreklilii ve elde edilen kazanmlarn boyutu zerinde etkili olmaktadr. Trkiyede enerji verimliliinin arttrlmas iin yaygn eitim almalar, bir ok yasal dzenleme, kamu ve finans sektrnn enerji verimlilii projelerinin finansman salamas gibi konularda son yllarda nemli gelimeler salanm olmakla birlikte halihazrda bu imkanlarn birlikte etkin kullanm tam olarak gerekletirilememi ve politikalarn sonular henz yeterince grlr hale gelememitir. Bu nedenle enerji verimlilii politika ve almalarnn daha etkin olarak ynetilmesine ve toplumun her kesiminin bu almalara daha fazla katlmc olmasnn salanmasna ihtiya vardr. Bileik s -g retimi ya da kojenerasyon enerjinin verimli ve etkin kullanlmasnn yollarndan biridir. Bileik s-g retimi uygulamasn zendiren birinci etken yakt enerjisinden ve buna bal olarak yakt giderlerinden tasarruftur. Yaktn daha etkin
8

kullanm, atmosfere salnan bata karbon dioksit olmak zere sera etkisi yaratan gazlarn azaltlmasn salar. 1 ile 5 kW arasnda elektrik retebilen kk lekli bileik s-g retim sistemi konutlarda, brolarda ve endstri kurulularnda kullanlmaktadr. lkemizde genel yerleim dzeni apartman dzenidir. Bu nedenle mikro bileik s-g retiminin tm apartman ya da siteyi kapsayacak biimde (30-100kW) uygulanmas daha uygundur. 30 kW gcnde kk lekli bir bileik s-g retim sisteminde, ayn elektrik ve s gereksiniminin allagelmi yntemlerle elde edilmesine gre bir ylda yaklak 50 ton daha az karbondioksit salm yapld kabul edilebilir. letmede olan termik santrallar zamanla dizayn edildikleri performansn gerisine dmeye balarlar. Emre amadelikleri, gvenilirlikleri, verimleri der. Santrallarn performans dklnn nedeni, snme ,yorulma, korozyon ,anma gibi drt temel mekanizmann birisi veya birkann olumasdr. Yalanan santrallarda yrtlen rehabilitasyonlarla santraln mrn uzatmak, den performans parametrelerini ykseltmek en fizibl yatrmdr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn 2010-2014 Stratejik Planna gre mevcut 10 kamu termik santralnda yeni teknolojiler kullanlarak verimi ykseltmek ve retim kapasitesini artrmak iin yaplan bakm, rehabilitasyon ve modernizasyon almalar 2014 yl sonuna kadar tamamlanacaktr. Kangal termik santralnda yaplan rehabilitasyonlar sonucunda ,retim kapasitesi 120-125 MW iken 145-150 MWa , termik verim % 28-30 civarnda iken % 33-34e ykseltilmi, 1 kWh elektrik enerjisi retmek iin tketilen kmr miktar 2,4-2,9 kg/kWhden 2,1-2,17 kg/kWhe drlmtr. Yeniky termik santralnn rehabilitasyonu sonucunda, kazan cruflanma problemi giderilmi, yl ierisinde hibir temizlik ihtiyac kalmamtr.Kzdrclardaki boru patlaklar durmutur, kl kaymasndan dolay trip yaanmamtr.Santraln retim kapasitesi 172 MW iken 203 MWa , termik verim % 35 iken % 36ya ykseltilmitir. Dnyada ve lkemizde, sanayileme neticesinde ve teknolojik gelimelere paralel olarak enerjinin etkin olarak ynetilmesi nem kazanmtr. lkemizin savunma sanayi alannda faaliyet gsteren bir kuruluu olan ASELSANda Enerji Ynetimine gereken nem verilmektedir. Merkezi stma, soutma ve havalandrma sistemlerinin kontrolnde bina otomasyonu kullanlarak gereksiz snma ve soumalar nlenmektedir.Basnl hava retiminde kullanlan kompresrlerden kazanlan s; k aylarnda binalarda stma, yaz aylarnda scak su elde etmek iin kullanlmaktadr. zel alanlarda daha nce uygulanm olan yksek elektrik enerjisi tketen halojen lambalar; ledli armatrler ile deitirilerek yaklak %90 orannda elektrik tasarrufu salanmtr. Gne enerjisi sistemi kurulduunda ; yazn scak su iin harcanan doalgazdan %70, kn ise %30 orannda tasarruf salanaca ngrlmektedir. ENERJ HUKUKU Kamu hukuku, devlet organlarnn oluumunu, yetki ve grevlerini, kiilerin bu organlar karsndaki hak ve ykmllklerini dzenleyen kurallardan, zel hukuk ise kiiler arasndaki hak ve ykmllk ilikilerini dzenleyen kurallardan olumaktadr. Kamu hizmeti ise, devlet veya dier kamu tzel kiileri tarafndan ya da bunlarn gzetim ve denetimleri altnda, genel ve ortak gereksinimleri karlamak, kamu yarar ya da karn salamak iin yaplan ve topluma sunulmu bulunan srekli etkinlikler olarak tanmlanmaktadr.
9

lkemizdeki elektrik retim ve datmnda, zel hukuk ve kamu hukukunun ayrm noktalar irdelendiinde, baz sorunlar bulunduuna ilikin gr ve yaklamlar belirtilmekte ise de; kamu yarar gzetilerek ve denetimle, zel sektrn, sektr hizmetlerine katlmna yol verilmesinin de bir gereksinim olduu ve sektre olumlu katklarnn bulunduu bir gerektir. Enerji sektrmzle ilgili nemli enerji piyasas kanunu olan 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu, 4646 sayl Doalgaz Piyasas Kanunu ve 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu yaymlandklar gnden bu yana lkemizde rekabete dayal serbest piyasalarn oluumuna kanuni dayanak olmulardr. Zamanla doan ihtiyac karlamak zere anlan kanunlarn btn zerinde deiiklik yaplmas 2009 2012 yllar arasnda gndeme gelmitir. Enerji Hukuku alannda nemli deiikliklere sebep olacak bu yasa deiikliklerinin uygulamadaki hukuki ihtilaflar en aza indirmesi ngrlmektedir. Kanun taslaklarnn geneline bakldnda; devletin enerji piyasasndaki oyuncu rolden kp dzenleyici role brnd anlalabilir. Gelimi lkelerin enerji piyasalar ile uyumlu olan bu hukuk normlarnn rekabeti bir piyasa oluturulmasna ynelik serbestleme srecinin baarl bir ekilde hayata geirilmesini salamas beklenmektedir. FUKUMADAN SONRA NKLEER SANTRALLARIN GELECE VE ENERJ SEKTRNE ETKLER Fukuima kazas sonras Almanya, nkleer santrallarnn sekizini hemen, geriye kalan dokuzunu da 2023e kadar devreden karma karar alrken, Trkiye, Birleik Arap Emirlikleri, Fransa, Rusya, in, Hindistan ve Finlandiya gibi baz lkeler ise bu kazaya ramen nkleer santral projelerini srdryorlar ya da yapm devam edenleri biran nce bitirip iletmeye alma niyetlerinden vazgemi deiller. 1970li yllarn eskimi teknolojisiyle kurulup altrlan Fukuima reaktrlerinde Mart 2011deki kazalara yol aan nkleer ve radyasyon gvenliiyle ilgili teknik donanm ve dier eksiklikler, yeni nkleer santral yapmnda gz nne alnp giderildiinde, benzer byk kazalar nlenebilir. Ayrca yksek gvenlikli 3.nesil bir nkleer santraln Finlandiyada yapm srasnda halen karlalan baz glklerden alnacak derslerin, Akkuyudaki nkleer santral projesine aktarlmas da gvenli bir santraln kurulabilmesine byk katk salayacaktr Akkuyu Nkleer G Santralnn yapmnda nc nesil VVER-1200 modeli basnl su g reaktr ( hafif su moderatrl ve soutuculu ) kullanlacaktr. Rusya Federasyonu, Ukrayna, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Ermenistan, Hindistan, Finlandiya ve in gibi lkelerde 50'den fazla nkleer g santralnda iletilen ya da yapm sren VVER tipi reaktrler dnyann en gvenli reaktrlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yap let modeliyle kurulacak olan Akkuyu nkleer santralnn gerek proje ve gerekse yapm sresince tm malzeme, tehizat ve sistemlerinin batdaki 3.nesil bir nkleer santralnda bulunmas gereken en st dzeydeki nkleer ve radyasyon gvenlik sistemlerini referans alan uluslararas standartlara uygunluunun, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafndan grevlendirilecek deneyimli danmanlk kurumlarnca denetlemesi ve bunlarn verecei teknik raporlara gre standartlardan olas sapmalarn giderilmesi salanmaldr. Akkuyu santralnda kullanlm nkleer yakt elemanlarnn bekletilecei havuzlarn gvenli almas ve eitli radyoaktivite dzeyindeki dier kat ve sv atklarn
10

depolanacaklar gvenli yerler ve bunlarn nasl denetlenecei konular somut bir ekilde belirlenmelidir. Akkuyu anlamas yasa olarak yrrle girdiine ve taraflarca kabul edildiine gre, artk bu anlamada herhangi bir deiiklik yaplamayacaktr. Ancak , anlama hkmlerine gre Nkleer G Santral , nkleer gvenlik ve radyasyon korumas kapsamnda Trkiye Cumhuriyeti kanun ve dzenlemeleriyle uyumlu olarak lisanslanr ve denetlenir. Bunun salanmas, yetkili Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun nkleer santrallarla ilgili yasal grevlerine dayandrlabilir. Trkiyenin nkleer santral yapmnda, uluslar aras standartlar uygulayaca gz nne alnarak dzenlenecek bir TAEK ynetmelii hkmlerinin, kurucu firma tarafndan lisanslama sresince aynen yerine getirmesi istenebilir. Fukuima sonras, dnya nkleer enerji politikalarnda deiimler, baz lkelerde yeni nkleer santralleri erteleme, iptaller, moratoryum senaryolar olarak grnse de, ou lkede nkleere devam kararllyla mevcut santrallerin gvenliini glendirme ynnde geni apta almalar balatlmtr. Nkleer g endstrisinin Fukuimadan alnan dersleri hzla deerlendirme almalar, yasal mevzuatlarn gzden geirilmesi, Avrupa Birlii'nin stres testleri, Uluslararas Atom Enerjisi Ajans'nn nkleer gvenlik eylem plan uygulamalar konusunda kaydedilen gelimeler bu kapsamdadr. Nkleer g seeneinin Trkiyenin enerji-evre-ekonomi geni iindeki nemi vurgulanarak, Fukuimadan bu yana dnyadaki eilimlerin ve nkleer gvenlik konusundaki iyiletirme almalarnn Trkiyenin nkleer g programnn balangcnda olumlu yansmalar olaca deerlendirilmektedir. Fukushima kazasndan alnan dersler; tm dnyada nkleer gvenliin en st dzeyde uygulanmasnn vazgeilmez n koul olduunu, nkleer gvenlik konusunda en byk sorumluluun lkelere ve iletenlere ait olduunu hatrlatm, nkleer g endstrisine gvenlik konusunda yeni bir bak as getirmi, acil durum hazrl ve ynetimi dahil, her trl ihtimali gz nne alan nkleer gvenlik deerlendirmesi almalarnn hzlandrlmas ve sistemlerin glendirilmesi iin bir frsat yaratmtr. Fukuima, nkleer dzenleyiciler asndan pek ok dersin alnmas gereini ortaya kartm, nkleer dzenleyicilere yeniden yaplanmann ve tam bamszln mutlaka gerekli olduunun gstergesi olmutur. Nkleer dzenleyicilerin hkmetlerden ve iletenlerden tamamen bamsz olmas, ok daha sk kurallar koymas ve inisiyatifi ele almas gerei ortaya kmtr. Nkleer santral ileten operatrler ve dzenleyiciler arasnda hem ulusal hem de uluslararas kapsamda ibirlii ve iletiim glenmi, effaflk prensibi ne kmtr. Bir Nkleer G Santral ile elektrik ebekesi arasnda gvenlik sorunu yaratabilecek yk talepleri ve ebeke voltaj ile freakans deiimlerinden kaynaklanan sorunlar vardr. Nkleer G Santrallar ierisinde en yaygn tip %60'lk oranla Basnl Su Reaktrdr. Akkuyu'da kurulacak olan nkleer santral de bu tiptedir. Basnl Su Reaktrleri ebekedeki gnlk yk takibi programlarna katlabilecek esnekliktedirler. Yk takibi bakmndan, zellikle yksek zenginlikte yakt kullanan ve yksek g younluklu modern g santralleri kontrol asndan geici dalgalanmalar nleyebilecek kontrol cihazlar ile de donatlmlardr.

11

Nkleer g santrallerinin g manevralar ve iletim hatlarndaki voltaj ve frekans dalgalanmalar ile ani yk kayb, yksek standartlar takip edilse de fiyat kontrolne tabi olmayan, serbest rekabete dayal elektrik piyasalarnda ilgin bir durum yaratmtr: ebekedeki rahatszlklar azalmakta ama buna karn ,olutuunda daha uzun sreler almaktadr. Nkleer santrallar serbest rekabete dayal elektrik piyasalarnda klere sebep olabilir. Her ne kadar Trkiye, g iletim hatlarnn iyiletirilmesi ynnde mesafe alm ve Avrupa Birlii ebekesine balanabilir hale gelmi ise de, datm hatlarnda sorunlar devam etmektedir. lave olarak yenilenebilir enerji kaynaklarnn, zellikle rzgar santrallerinin de sisteme dahil olmaya balamas, frekans sapmalarn belli bir aralkta tutabilmek asndan akll ebeke uygulamalarn da gndeme tamtr. Ancak akll ebekelerin maliyetleri yakn gelecekte gereklemeyecek kadar yksek olduundan, artan rzgar santrallerinin sisteme tayabilecei freakans kararszllar, nkleer santrallerin gvenli almasna bir tehdit oluturabilecektir. Trkiyede ilk nkleer santral yapm almalarnn balamasyla uranyum cevheri aramalarna tekrardan nem verildii izlenmektedir. Trkiyede uranyum arayc ve deerlendirici tek kurulu Maden Tetkik Arama Genel Mdrldr. Bir uranyum cevher yatandan retimin salanmas iin drt etkenin; rezerve, tenr, madencilik ve teknolojik girdilerinin bir uyum iinde olmas gerekmektedir.Arama ruhsat alnm, potansiyeli bilinmeyen sahalar iin havadan radyometrik lm ve jeokimyasal alma kesinlikle yaplmaldr. YERL ENERJ KAYNAKLARININ DEERLENDRLMES lkemiz linyit kaynaklar asndan kmsenemeyecek bir potansiyele sahiptir ve bugn ulatmz 14.1 milyar tonluk grnr+muhtemel+mmkn linyit rezervi ile dnyada ilk on ierisinde yer almaktadr. Her ne kadar dk ve orta sl deere sahip kmrler olsa da, yerli kaynamz olmas asndan ok nemlidir. Yaplan almalar sonucunda Trakya (Tekirda-Merkez ve stanbul-atalca), Soma (Manisa), Karapnar (Konya), Dinar (Afyonkarahisar), Alpu (Eskiehir) ve AfinElbistan (Kahramanmara) havzalarnda yeni kmrler bulunmu, bilinen sahalarda ise rezerv artlar salanmtr. AB yesi lkelerde elektrik retiminde bizde olduundan daha fazla kmr kullanlmasna ramen lkemizde evre faktr n plana karlarak doalgaz zendirilmi ve enerjide byk bir da bamllk oluturulmutur. Elektrik enerjisi retiminde doal gazn youn kullanm nedeniyle lkemizde enerji gvenlii tehlikeye girmitir. Bu nedenle linyitlerimizin gelien yakma teknolojileri ile elektrik enerjisine dntrlmesi her zamankinden daha nemli hale gelmitir. Termik santrallarn iletme dneminde santrala verilen kmrn zelliklerinin, santral dizayn iin esas alnan kmr zelliklerinden farkl olmas; santraln dk ykte almasna, elektro filtrelerin kl yknn artmasna, baca gaz kkrt oksit konsantrasyonlarnn artmasna vb. gibi istenmeyen olumsuzluklara yol amaktadr. Kmr havzalarndaki gerek kmrleme sreleri gerekse damar kalnlklar dikkate alnarak ekonomik kmr retimine ynelik iletme planlar titizlikle hazrlanmaldr. Termik santral potansiyeli hesaplanrken retilebilir/iletilebilir rezerv belirlenmelidir.

12

Trkiyenin enerjideki artan da bamll, 2011 ylnda, birincil enerjide %72,4 olurken elektrikte %56 olmutur. retilebilir kmr rezervlerimize dayal elektrik retiminin arttrlmas durumunda, ithalat-ihracat fark ve da bamllmz azalacak, elektrik retimindeki doalgaza dayal retim paynn %30 a indirilmesi hedefine de ulalabilecektir. Kmr kaynaklarmza dayal termik santrallara yatrm yapmakla, doal gaz santrallarna gre en az on kat, ithal kmr santrallarna gre en az drt kat daha fazla istihdam yaratlacaktr. Yerli kmr yaktl santral yatrm, doalgaz santralna oranla yksek olmasna karn, yakt maliyetinin dk olmas nedeniyle elektrik fiyatlarnn ucuzlamasna nemli katk yapacaktr. Dnyada genellikle, kmr ve dier madenlerde, ekonomik retilebilir kategorisinde kantlanm deerler, rezerv deerleri olarak belirtilmektedir. Trkiyede ise, linyit ve takmr rezervleri grnr, muhtemel ve mmkn kategorisinde hesaplanmaktadr. lkemizde her sahann zelliine uygun kstaslara gre retilebilir kmr rezervleri ve bu rezervlerin santral potansiyeli ile avantajlar hesaplanmaldr. Termik santrallara retilebilir kmr kaynaklarmza dayal olarak yatrm yaplmas, dier santral yatrmlarna oranla olduka fazla istihdam yaratacak ve elektrik fiyatlarnn ucuzlamasna nemli katks olacaktr. Elbistan ve Karaman gibi byk rezervli sahalar bata olmak zere, ulusal kmrlere ynelik enerji yatrmlarnn kamu tarafndan yaplmasna ya da organize edilmesine daha fazla gecikilmeden balanmaldr. Bunun iin ulusal kaynaklara dayal elektrik retiminde kamu yatrmlarnn nnn almas iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr. Trkiyenin enerji ve evre politikalar belirlenirken artan enerji talebinin daha ok yerli kaynaklardan elde edilmesi, ayn zamanda retilen enerjinin temiz enerji olmas byk nem tamaktadr. lkemizin dk sl deerli linyit kmrlerini biyoktle ile beraber yakarak ksa ve orta vadede bu kaynaklardan temiz enerji retiminin artmasn salamak amacyla Dolaml Akkan Yatak teknolojisi zerinde aratrma ve gelitirme almalarnn yaplmas yararl olacaktr. rnein, Orhaneli linyit kmr ile atk odun paralarnn Dolaml Akkan Yatak 'ta yaklma deneyleri yaplarak , yanma verimleri ve emisyon lmleri rapor edilmitir. Elde edilen sonular, Dolaml Akkan Yatak sisteminin linyit kmrleri ve biyoktle iin uygun sistemler olduunu gstermitir. Aratrma ve gelitirme almalarndan elde edilecek deneyim ile Dolaml Akkan Yatak sisteminin Trkiyede enerji retiminde yaygnlamas, tasarm ve imalatnn lkemizde gereklemesi hedeflenmelidir. Trkiye linyitlerinin termik santrallerde elektrik retimi amacyla dorudan yaklmas evresel problemler dourmaktadr. Gazlatrma yoluyla linyitlerin g ve sya evrilmesi sayesinde yerli kaynaklarn evreye uyumlu bir ekilde deerlendirilmesi salanabilir. Ayrca, gaz trbinli kombine evrimlerin verimlilii buhar trbinlerinden stn olduundan, linyitlerin gazlatrlmas sonucunda ayn gcn retilmesi iin daha az kmr kullanlacaktr. laveten, gazlatrma srecinin ilerki yllarda zorunlu olmas beklenen karbonik gazn tutulmasn ok kolaylatrd da bilinmektedir.

13

Yurdumuzun yksek kl oran ieren linyitlerinin elektrik retimi amal olarak gazlatrlmasnn optimizasyonu zerinde aratrma ve gelitirme almalar da yaplmaktadr. Bu almalar sayesinde Trkiye linyitlerine zgn gazlatrma teknolojileri gelitirilecektir. Trkiye, bitml eyller, yer altnda gazlatrlan kmr ve gaz hidratlar gibi hidrokarbon kkenli alternatif enerji kaynaklar bakmndan zengin konumdadr. Yurdumuzda mevcut bitml seyllerin toplam rezervi linyit rezervlerinden sonra ikinci sray almaktadr. Hidrokarbon kkenli alternatif enerji kaynaklarmz, zellikleri, rezervleri, retim teknolojileri ve olas potansiyelleri bakmndan incelenmesi gerekir. lkemizdeki bitml eyl yataklar ounlukla Bat ve Orta Anadolu`da yer almakta olup, kl oranlar olduka yksek ve ortalama sl deeri 1000 kcal/kg dolayndadr. Gnmzde petrol ve doal gaz gibi enerji hammaddelerinde nmzdeki yllar ierisinde beklenen yksek fiyat artlar nedeniyle bitml eyllerden yararlanma yntemlerinin incelenmesinde yarar grlmektedir. Yer altnda kmr gazlatrma yntemi, kalorifik deeri dk veya karlamayan kmr yataklarndaki kmrn oksijen ve buhar karm ile yanc gaz haline dntrlmesidir. Elde edilen yanc gaz kombine evrim santrallarnda elektrik retiminde kullanlabildii gibi zel yntemle sv yakt eldesinde ve kimyasallar retiminde de kullanlmaktadr. Sit alan olarak korumaya alnan Trakya daki linyit yataklarnn yer alt gazlatrma teknolojisi ile retime alnabilme olasl tartlmaldr. Gaz hidrat, yksek basn ve dk scaklk altnda bir araya gelerek kafes yaps oluturan su molekllerinin, ortamda serbest halde bulunan gaz molekllerini kapanlanmas sonucu oluan kristal yapl oluumlardr. Gaz hidrat oluumlar, yaplarnn geirgen olmamas nedeniyle daha derinlerde bulunabilecek olas serbest doal gaz yataklar iin de ok uygun bir rt kaya oluturmaktadr. Dolaysyla sadece gaz hidrat deil, altnda olabilecek potansiyel serbest doal gaz rezervleri de hedef alnmaldr. lkemizde Karadeniz ve Akdeniz karasularnda ve Marmara denizinde gelecein enerji kayna olarak grlen gaz hidrat ve s gaz potansiyelleri mevcuttur. Karadeniz, Trkiye asndan aramalarda ncelikli bir alan olmaldr. Osmanldan kayda deer bir jeoloji veya petrol miras almayan Cumhuriyet dneminde, petrol aramas ile ilgilenen yerli zel sektr bir trl olumamtr. Son yllarda petrol fiyatlarndaki art ile yerli irketler de petrol arama sektrne ynelmilerdir. Trkiyenin petrol potansiyeli kara alanlarnda snrldr. Bakir olan ak deniz alanlarnn potansiyelinin yksek olduuna inanlmaktadr. Devlet adna petrol faaliyetinde bulunan TPAO vazgeilmezdir. Petrol aramaclnda tecrbe ve bilgi birikiminin nemi yadsnamaz. 1954 ylndan beri nemli faaliyetlerde bulunan yabanc irketler, yeni teknik ve yeni bak as getirmitir. Petrol faaliyetlerinin TPAO ile birlikte yerli ve yabanc zel irketler tarafndan yrtlmesi, sektrn dengeli bir ekilde olumasn ve gelimesini salayacaktr. ENERJ VE EVRE ETKLEM VE KLM DEKL Enerjinin srdrlebilirlii analizlerinde kullanlan Eko-etkinlik, ekonomik faaliyetlerin doal evre zerindeki etkilerini gsteren bir lm aracdr. Veri Zarflama Analizi
14

kullanlarak yaplan bir almada, ekonomik faaliyeti temsil etmek zere gayri safi katma deer seilmi, evresel bask ise asit yamurlarna, kresel snmaya, troposferik ozon ve partikl madde oluumuna yol aan gazlar ile atk su ve kat atklar zerinden deerlendirmeye alnmtr. Sonular, Trkiye'nin batsnda yer alan stanbul, Bursa - Eskiehir - Bilecik ve Ankara gibi yksek gayri safi katma deere sahip gelimi blgelerdeki eko-etkinlik dzeyinin, douda yer alan Kahramanmara Osmaniye; anlurfa - Diyarbakr; Gaziantep - Adyaman - Kilis gibi dk gayri safi katma deere sahip blgelere gre daha yksek olduunu gstermitir. Linyit ile alan termik santrallar, evreye yaylan partikl madde, azot oksitler , slfr dioksit gibi konvansiyonel kirleticiler ve potasyum,radyum, toryum, uranyum izotoplar gibi radyoaktif maddelerin salm nedeniyle evresel sorunlara sebep olabilmekte ve zellikle santrala yakn blgelerde yaayan insanlarn yaamn nemli lde etkilemektedir. Bu olumsuz dsal etkilerin termik santrallerde retilen elektrik enerjisinin maliyet hesabna katlmas kavram giderek nem kazanmaktadr. Bu balamda, dsal etkilerin maliyetlerini ortaya koymak iin lmlerle belirlenen evresel etkilerin parasallatrmas gerekmektedir. Mula blgesinde bulunan Yeniky ve Kemerky termik santrallarna ait konvansiyonel ve radyoaktif kirleticilerden kaynaklanan salk etkilerinin ve bu etkilerin parasal deerlerinin aratrld bir almada,bu santrallarn salk etkilerinin toplam parasal deerleri srasyla sabit fiyatlarla yllk $3,601,000 ve $1,553,000dr. Bu maliyetlerin, Yeniky termik santrali iin %63, Kemerky termik santrali iin ise %48i slfat ve azot aerosollerinden kaynaklanmakta olup, her iki santral iin de radyasyon kaynakl maliyetlerin, konvansiyonel kaynakl maliyetlerin yannda ihmal edilebilir dzeyde olduu belirlenmitir. Salk asndan olumsuz dsallklarn parasal deerlerinin enerji ve evre politikalarna dahil edilmesi, gelecekte kurulacak termik santrallarn dk nfus younluklu blgelerde ina edilmesini , mevcut g santrallarnda ise baca gaz artma gibi emisyon nleyici sistemlerinin yksek verimde almas iin gerekli nlemlerin alnmasn ve emisyon nleyici teknolojiye sahip olmayan santrallarda sz konusu sistemlerin kurulmasn tevik edecektir. klim deiiklii yaratan gazlarn salmn azaltmak ve enerji arz gvenliini glendirmek amacyla uygulanan yenilenebilir enerji tevik mekanizmalar , tarife garantisi, vergi indirimleri ve yenilenebilir enerji sertifikalarnn ticaretinden olumaktadr. Henz gelimekte olan Trkiye yenilenebilir enerji piyasasnn tevik mekanizmas olarak,farkl yenilenebilir enerji trleri iin farkl fiyat garantileri uygulanmas ngrlm, yerli retim teknolojilerini gelitirmek zere yerli katk ilavesi ad altnda sabit fiyat zerine eklenecek pirimler tasarlanmtr . Yenilenebilir Enerji Sertifikalar , yenilenebilir enerjinin fiziksel enerjiden farkl olarak tad ekonomik deerin ,evresel ve dier pozitif niteliklerinin alnp satlabilir hale dnmesini mmkn klan sertifikalardr.lkemizde yenilenebilir kaynaklara dayal retim yapan tesisler iin retim lisans sahibi tzel kiiye Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu tarafndan Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi verilmektedir. Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgesi Avrupa Birlii standartlarna uygun bir ekilde yeniden tanmlanmaldr. Bylece Yenilenebilir Enerji Sertifikalar Trkiye piyasas iin yeni bir ticaret yntemi olacak, retici irketlere rettikleri yenilenebilir enerjiyi ulusal
15

ve uluslararas pazarda sat imkan verecek ve tketicilere kullandklar enerjinin yenilenebilir kaynaklardan retildiini kantlama imkan sunacaktr. 2012 yl ve sonras Dnyada iklim deiiklii ile mcadelede evreye duyarl retim ve tketim anlay paralelinde dk karbon ekonomilerine geiin hzland, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn yan sra atklarn da enerji olarak deerlendirildii bir dnem olacaktr. statistiklere gre u an dnya zerinde var olan kirlenmenin %70i retim endstrileri kaynakldr. evreye duyarl retim kavram ,gerek kamu gerekse zel sektrn srekliliinde giderek daha fazla yer almaktadr. evreye duyarl retim kavram ve pazarlama, cret, rn, datm, promosyon, finans, retim, ynetim, demografik zellikler, politik ve yasal konular, sosyal ve kltrel konular, rekabet, evre ve teknoloji ve d evre ana balklar kapsamnda SWOT analizi ele alnmtr. Geri dntrlebilir ve yeniden kullanlabilir malzeme kullanmn arttrmak, zararl hammadde kullanmn sfr dzeyine indirmek,rnn retim ve kullanm srecinde maksimum enerji verimliliine sahip olmasn salamak,kullanm mrn mmkn olduu kadar uzatmak ve mrn tamamlayan rnlerin ise hammade olarak geri dnmn salayabilmek, evreye duyarl bir retim yapmak iin gerekli faktrlerdir. 20.yzyln ikinci yarsndan itibaren ekonomik, sosyal vb. dier alanlarda kaydedilen kkl gelimeler, insan kaynakl sera gazlarnn atmosferdeki birikimlerini hzlandrms, doal sera etkisini glendirerek, zaman iinde yerkrenin ortalama yzey scaklklarnda ykselme eilimi gzlenmesine yol amstr.Halen, kmr, petrol ve doalgazn kresel toplam birincil enerji arzndaki pay % 80 olup, enerji sektrnn kresel toplam sera gaz salmlarndaki pay % 70e yaklarken, karbondioksit salmndaki pay ise % 85 dzeyine ulamaktadr. Dier sera gazlar ile karlatrldnda karbondioksit, kresel snmada daha dk potansiyele sahip olmakla birlikte, retimden tketime kadar enerji zinciri kapsamndaki tm halkalarda, fosil yaktlarn yanmas ile ok byk miktarlarda atmosfere salm ve birikimi dierlerine gre ok daha fazla olduundan, ncelikle nem tamaktadr. Kresel nfusun %20sini barndran in Halk Cumhuriyeti, fosil yaktlarn tketiminden kaynaklanan toplam karbondioksit salmlarnn %22sine yol amakta, kresel katma deerin ise yaklask %17sini gerekletirmektedir. Amerika Birleik Devletleri ise kresel nfusun sadece %5ini barndrmasna karn, enerji ilikili kresel toplam karbondioksit salmlarndan ve kresel katma deerden benzer paylar stlenmektedir. Trkiye'nin kresel nfus oran %1.06, kresel karbondioksit salmlarna katks %0.9, kresel katma deeri ise %1.3dr. nsan kaynakl sera gaz salmlarnn belirli dzeyde tutulmasna ve zaman iinde azaltlmasna ynelik ulusal, uluslararas ve blgesel giriimler younlamakta, enerji-evre etkileimi ekseninde sera gaz salmlar ile kresel snma ve iklim deiiklii arasndaki ilikiler giderek daha fazla nem kazanmaktadr.

16

DNYADA VE TRKYEDE DEERLENDRLMES

PETROL

VE

DOAL

GAZ

PYASASININ

Petrol rezervlerinin tepe noktasna ulamas, bata in ve Hindistan olmak zere gelimekte olan lkelerden gelen yksek petrol talebi ve son yllarda Ortadouda yaanan jeopolitik gelimeler sonucunda dnyada enerji arz gvenlii riskli hale gelmitir. Kaya gaznn devreye girmesiyle kresel lekte doal gaz retiminde art meydana gelmitir. Kaya gaz gnmzde enerji sektrnde bir oyun deitirici olarak grlmektedir. Kaya gaznn devreye girmesinden nce ortalama 60-80 yl arasnda ngrlen doal gaz rezervlerinin kullanm sresinin kaya gazyla birlikte 160-200 yl aralna ykselecei ngrlmektedir. Bu sebeple orta vadede doal gaz arz ve talebinin st seviyelerde olmas beklenmektedir. ABDde kaya gaz retimi 2000 ylnda sfra yakn bir deerdeyken 2011 ylnda lkedeki doal gaz tketiminin % 30una ulamtr.Yakn gelecekte bu deerin % 50 seviyesine ulamas beklenmektedir. nmzdeki on yllarda petrol ve doal gaz tketiminde meydana gelecek artta en byk pay OECD yesi olmayan lkelere aittir. 2030 ylna kadar petrol talebinin her yl ortalama %1 byyecei ngrlmektedir. Bu varsayma gre 2030 ylna gelindiinde gnlk petrol talebinin 105 milyon varile ykselmesi beklenmektedir. Kresel lekte petrole olan talebin artmas, snrl kaynak olan petroln fiyatnn artmasna sebep olacaktr. Petrol fiyatnn nmzdeki 20 sene ierisinde 200 $/varile ulaaca tahmin edilmektedir. Petrol tketiminin sektrel dalmna bakldnda ulam sektrnn yaklak % 60 ile ba ektii grlmektedir. Teknolojinin hzla geliimi ile birlikte gnmzde konvansiyonel aralarn yannda elektrikli ya da hibrit aralarn da otomotiv piyasasna girdii grlmektedir. zellikle byk miktarda petrol tketen lkelerin getirecei yasal zorunluklar yoluyla elektrikli ve hibrid ara satlar, 2035 ylna gelindiinde toplam yeni ara satnn % 15 ila % 20ine ulaaca tahmin edilmektedir. Otomotiv sektrnde sklkla tartlan dier bir teknoloji ise hidrojen yakt hcreleridir. Bu teknolojiye sahip aralarn yollarda grlebilmesi iin byk bir teknolojik geliim ve maliyetin drlmesi gerekmektedir. Petrol fiyatlarnda yaanan ani ve ar deiimler, kresel ve blgesel ekonomik kriz vb. dier ngrlemeyen etkiler, toplam birincil enerji arz ve gayri safi yurtii hasla bata olmak zere tm makroekonomik byklkler zerinde farkl etkiler yaratmaktadr. Petrol fiyatlarnda yaanan gl deiimler gelimis veya gelimekte olan lkelerin enerji-ekonomi byklklerinde, geici, srekli veya dengesiz biimde farkl etkiler yaratrken, lkelerin ksa, orta ve/veya uzun vadeli iktisadi byme ve enerji yatrm planlar zerinde aksaklklara da yol amaktadr. ngrlemeyen etmenler nedeniyle petrol fiyatlarnda yaanan deiim, lkelerin gelimilik dzeyine gre belirgin farkllklar gstermektedir. Petrol fiyatlarndaki ani

17

ve ar deiimlere bal olarak enerji -ekonomi byklklerinin birbirleri ile ilikisi, gelimi lkelerde daha zayf iken, gelimekte olan lkelerde daha belirgindir. Petrol krizlerinin gayri safi yurtii haslada oluturduu bask Trkiyede, gelimi lkelere gre daha fazla gerekleirken, ani etkiler grlmektedir. Gayri safi yurtii hasladaki deiim, bata Almanya, Fransa, ngiltere olmak zere Avrupann gelimi lkelerinde ise yava ve ge olumaktadr. ENERJ TEKNOLOJS Su buharl plazma yntemiyle kmr gazlatrma prosesinde 1000-1100oC gibi yksek scakla ulalmas sonucunda yksek verimli ve temiz gaz elde edilebilmektedir. Gaz rnler yksek konsantrasyonda hidrojen, karbondioksit ve az miktarda karbonmonoksit dir. Gazlatrma sonucu oluan cruf miktar da azdr. lkemizde soma linyitlerinin plazma ile gazlatrlmas zerinde teknolojik almalar yaplmaktadr. lkemizde enerji sektrnn ihtiyac olan her eit trbin, buhar kazan, eitli kazanlar, su ve gaz tanklar, elik konstrksiyon elemanlar, alternatrler, jeneratrler, transformatrler, elektrik nakil hatt ve emsali tehizat, kablo, alt cihaz, elektrik motorlar, pompalar, kompresrler, kaynak makinalar, elektrik enerji retim, iletim ve datm ile ilgili tm tehizat yerli elektromekanik sanayii kurulular tarafndan imal edilmektedir. Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Stratejisi Belgesine gre lkemizin temel hedefi,yenilenebilir kaynaklarn elektrik enerjisi retimi iindeki paynn 2023 ylnda en az %30 dzeyinde olmasnn salanmas ve 2023 ylna kadar teknik ve ekonomik olarak deerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamnn elektrik enerjisi retiminde kullanlmasdr. Bu hedefe ulamakta en nemli unsurun gl bir elektromekanik sanayii olduu kukusuzdur.

18