TANRININ KAPISINI ALAN BLM (Carl SAGAN)

Derleyen: Halit YILDIRIM Editrn Takdimi

Carl Sagan bir bilim adamyd, fakat yle niteliklere sahipti ki ona sanki Tevrat sayfalar arasndan kp da gelmi gzyle bakyorum. Nasl olur da, diye aknlk duyuyordu: nasl olur da ncilin her eyi bilen, ebedi, alimimutlak dedii Yaratan, Yaratl hakknda bunca yanl temel kavram sunabilir tereddtszce? Kutsal kitaplarn Tanrs, neden doa hakknda bizden daha az bilgili olabiliyor? Biz ki bu dnyaya yeni gelmiiz ve evreni inceleyip renmeye henz yeni balamz? Carl iin, yaamn mthi engin zaman dilimlerinde doal ayklama yoluyla evrinden getiine dair Darwinin derin gr sdece Genesis (Yaratl, Tekvin)den daha iyi bilim olmakla kalmayp insan ruhuna daha derin, daha tatmin edici bir duygu salyordu. Yeni edindiimiz azck bilginin verdii vizyon Dnyay yaratan Tanry ister istemez blgesel klm, dar zaman hesaplar iine alm, yanl alglamalara ve eskimi kavramlara drme benziyor. Onun sorunu Tanr ile deildi, kutsal olan anlama srecinin tamamlanm bulunduuna inananlardand. Bilimsel metodu, sorunlarn en derin noktasna dek uygulamak gerektii grne ikide bir Bilimcilik damgas vuruluyor. Bu damgay vuranlar, dinsel inanlarn, bilim taramas snrlar dnda tutulmasn ve inanlarn (kanttan yoksun kanaatler) yeterli bilgilenme yolu olduunu savunanlardr. Bu duyguyu Carl anlyordu fakat Bertrand Russell ile birlikte srar uydu ki: nemli olan inanma istei deildir fakat aratrlp bulma isteidir ve biri dierinin tersidir. Ve, her eyde, htt kendini bekleyen acmasz kaderiyle karlatnda bile- kez ilik nakli ameliyat geirdikten sonra 20 Aralk 1996da zatrreden hayata gzlerini yumdu-Carl inanma taraftar hi deildi: o hep bilmek istiyordu. Yaklak 500 yl ncesine kadar bilim ve din arasnda bir ayrc duvar yoktu. O tarihlere kadar ikisi, birbirinden ayrlmayan, yek vcuttular. Ne zaman ki bir grup dindar insan Tanrnn zihnini okumak istediler, bilimin, bunu yapmaya, bunun iin gerekli eyi yapmaya en muktedir ara olduunu anladlar. Bu insanlar-aralarnda Galileo, Kepler, Newton ve ok sonralar Darwin-bilimsel metodu kurmaya ve iselletirmeye baladlar. Bilim yldzlara doru hareket etti ve Bilimin vahiylerini inkar etme yolunu seen kurumsallam din, kendini evreleyen koruyucu bir duvar rmekten daha fazlasn yapamad. Voyager 2 uzay aracnn Neptn gezegenine vardnda geriye bakp oradan bizim Yerkrenin fotorafn ekmesi talimatyla donatlmas iin NASAda epey ura verdi. Ta Neptnden ekilmi fotorafmza bakp onun zerinde dnmemizi ve Dnyamzn oradan nasl grndn, evrenin enginliinde yzen ak mavi renk bir minik nokta olarak alglamamz istiyordu. Gifford konferanslarndan her birinin balangcnda niversite camiasnn sekin bir yesi Carl dinleyicilere takdim eder ve salondan taan dinleyiciler iin doan ilave salon ihtiyac karsnda aar kalrd.

18 Aralk 2007

www.altinicizdiklerim.com

Okuyucudan unu her an gz nnde tutmasn isterim ki, bu kitaptaki herhangi bir eksiklik benim sorumluluuma dahildir, Carla deil. Carln dzeltilmeden nceki konferans metinleri, irticalen yapt konumalarda, hemen hemen tamamen dzgn kurulmu cmlelerle kendini ifde eden bir kiiyi ortaya koyuyorsa da, konferans metinleri kitap yazmakla ayn ey deildir. Bu o kadar dorudur ki Pulitzer dl kazanan Carl, ne olur ne olmaz hata kar ya da dzenlemede tatsz bir bozukluk olabilir diye, her metni yirmi ya da yirmi be defa okuduktan sonra basmevine gnderirdi. Bu konferanslar srasnda kahkahalar atld olurdu ama dinleyicilerle konumacnn hep beraber tutulduklar fikrin cazibesinden kurtulamadklarndan yere ine dse grlt olacak gibi sessizliin egemenlii de hissedilirdi.

Ben her konferansnda hazr bulundum ve yirmi yl sonra bende ondan kalan u izlenim oldu: ilkeli, kristal berraklndaki anlatm ve grlerini paylamayanlara kar gsterdii sayg ve besledii onu krarsam endiesi. (ANN DRUYAN/Ithaca, New York/21 Mart 2006)

Yazarn nsz
Verdiim bu konferanslarda, Gifford Trust Vakfnn kulland ifadenin izinden giderek, doal teoloji zerine grlerimi aklamak istiyorum ve anladm kadaryla doal teoloji ad altnda ifde bulan ey, dnya hakkndaki vahiy destekli olmayan her eydir. unu belirtmek isterim ki syleyeceklerim bilim ve din arasndaki snr alanna ait kiisel grlerimdir. Her iki konuyu da derinlemesine ve genilemesine anlamadaki kiisel snrlarmn bilincindeyim; bu nedenle anlay talep ediyorum. Bu konular kesin ve nihai yarglara balamak mmkn olduu halde konferanslarda bu yolu semedim. Benim hedefim ok daha mtevaz. Konuyla ilgili kendi dncemin ve anlaymn izgisini, bakalarn belki daha ileri gitmeye tevik eder umuduyla, sunmak istedim, ve benim yanllarmdan-ok hata yapmam olmay isterdim, ama yapmamak kanlmazd-yeni derin grlerin domasn istedim. (CARL SAGAN/Glasgow, skoya/14 Ekim 1985)

DOA KARISINDA HAYRANLIK: TanrNIN KONUTUNA BR KEF YOLCULUU

Ne demektir tanrszlk? Tanrszlk uurumuna dmekten kanmak zten tartacamz asl konunun kendisini iermiyor mu? te yandan, kr krne inancn tam olarak anlam nedir? Sakn, bazlarnn dedii gibi bakalarnn din olarak kabul ettii eyleri kr krne inan diye nitelemeyelim? Ya da kr krne inancn ne olduunu belirleyebileceimiz bz standartlar var m? Bana kalrsa, ben derim ki, kr krne inancn zellii, birtakm bilgilere ship olunduu iddiasnda yatmyor fakat geree ulamak iin bavurduu metodda yatyor. Ve batl itikat dediimiz kr krne inanc aklamann karmak olmadn sylemek isterim: Batl itikat, kantsz inanmaktan ibarettir. Din Latince religion szcnden geliyor olup bir arada bal tutmak anlamn tayor: ayr paralar halinde olan eyleri bir arada bal tutmak. ok ilgin bir kavram. Thomas Carlyle, tapmann temelinde hayranlk yatar diyor. Einstein, Kozmik alann yaratt dinsel duygularn bilimsel aratrma iin en gl ve en soylu motivasyon oluturduu kansndaym, diyor.
www.altinicizdiklerim.com

Bylece eer hem Carlyle ve hem Einstein bir ey zerinde anlayorlarsa bunun doru olduu bile sylenebilir mtevaz bir ihtiml erevesinde. Karanlkla aydnlk arasnda tereddtsz ktan yanaym. Fakat unutmamalyz ki evren hemen hemen tamamen ve delinemez bir karanlktr ve serpitirilmi k kaynaklar olan yldz yaratmak ya da denetimimize almak bugnk becerilerimizin ok tesindedir. Karanlk, yldzlarn var olmay demek deildir; sdece arkadaki yldzlar grmenize engel olan karanlk malzemenin var olduu bir blge demektir. Yldzlararas mevcut bu karanlk malzemenin youn olduu blgelerdedir ki yeni yldzlarn doum sreci balamaktadr ve biz de yeni gezegen sistemlerinin douunu bylece grebilmekteyiz. 5, 6 ya da 7 milyar yl sonra Gne kzl renk bir dev yldz olacak ve Merkr gezegeninin, Vens gezegeninin ve muhtemelen Yerkremizin yrngesini istila edecektir. Byle bir durumda Yerkre Gnein iine dhil olacak ve bu zel gnde karlatmz sorunlardan bazlar o duruma kyasla hi mesabesindedirler. Byk skender dnya haritasn incelerken Aristoya Makedon kentinin yerini sorduunda, filozofun Byk skendere, arad yerin haritada yer almayacak kadar kk olduunu ve haritada yer almamasnn haksz bir nedene dayanmadn syledii anlatlr.

Wright bunlar syledikten sonra devamnda unu ekliyor: Gne sistemi gzle grlebilen yaratln kck bir blmyle evrenin bilinen blmnn ylesine kk bir parasn oluturuyor ki uzay enginliini snrl bir ereve iine alnca Yerkrenin yerinin pek az nem tad hkmne vardm. Bu perspektif, bizim nerede bulunduumuza bir mukayese cetveli oluturur. Fazla cesaret krc olmas gerektiini sanmyorum. inde yaadmz evrenin gerei bu. Dinlerin birou, tanrlarnn heykellerini ok kocaman yapmaya teebbs etmilerdir ve bu teebbsn ardndaki fikir, sanrm, biz insanlara, kendimizi kk hissettirmektir. Eer hedefleri buysa deersiz ikonolar onlarn olsun. Kendimizi kk hissetmek iin bamz kaldrp gkyzne bakmaktan baka bir eye gerek yok. Edward Young on sekizinci yzylda, nansz bir astronom delidir, demi. Bu szden hareketle deli saylmak riskine kar ibadet etmeliyiz. Ama neye ibadet? air Tennysondan u dizeler geliyor insann aklna: Onu yldzlarn parlaynda buldum, Onun tarlalarnn iek asnda iaretlerini grdm. Buraya kadar her ey iyi. Fakat, diye devam ediyor Tennyson, insanlara gelince onu bulamyorum...Neden etrafmzda, sanki dk karatta bir tanrnn yaratt / ve istedii gibi ekil verme gcne ship olmad bir dnyadayz?... Ann Druyann dedii gibi, tanmlamak gerekirse, lmsz bir Yaratan zalim bir tanrdr nk, o, lm korkusu bilmeden, lmle karlaan saysz yaratklar yaratyor. Bunu neden yapyor? Eer her eyi bilen alimimutlak ise zulmetmez ve lm tehlikesinden uzak lmszler yaratr. Bir evren yaratmaya giriiyor ki en azndan birok ksm ve belki de topyekn olarak lyor. Ve birok efsanelerde tanrlarn en ok heyecan duyduklar ey insanlarn, lmszln bz srlarn kefedecekleri ya da htt Babil Kulesi efsanesinde olduu gibi, rnein, gkyzne trman teebbsnde bulunacaklarn bile olaca.
www.altinicizdiklerim.com

Bat dininde ak-seik olarak emredilen, insanlarn kk ve lml yaratklar olarak kalacaklardr. Neden? Bu birazck una benziyor: zenginin fakir kiiye fakirlii kabul ettirip sonra da bundan tr sevilmeyi beklemesi gibi. Sizlere sunduum trdeki evrene rasgele bir bak bile, bildiimiz dinlere tehditler oluturur. Batnn tanrbilimi bana gre yle bir genel sorunla kar karyadr: Bat ilahiyatnn sunduu Tanr portresi ok kktr: minicik bir dnyann tanrsdr, bir galaksi tanrs deildir, hele evrenin tanrs hi deil. imdi denebilir ki, yi ama ilk kutsal kitaplar, Musevi, Hristiyan ya da slam kutsal kitaplar yazlrken o tarihlerde uygun szckler henz szlkte yoktu. Aka sylemek gerekirse sorun bundan domuyor; bu kitaplardaki gzel mecazlarla galaksi gibi bir eyi ya da evreni tasvir etmek muhakkak mmkndr. Ama, sz konusu olan kck bir dnyann tanrsdr: bu sorunu ilahiyatlar, sanrm, yeterince dile getirmemilerdir. Eer Yaratan bir Tanr varsa, erkek olsun, kadn olsun ya da hangi zamirle anlyor olursa olsun, hibir ey bilmeden ve anlamadan tapan kaln kafal birini tercih eder mi? Yoksa, taraftarlarnn gerek evrene btn giriftliiyle hayranlk duyann m tercih eder? Bence bilim, hi olmazsa ksmen, bilgiye dayal tapmadr. Benim derin inancm u ki geleneksel anlamda bir Tanr varsa, o takdirde bizdeki merak ve zek bu Tanr tarafndan bahedilmitir. Evreni ve kendimizi kefetme tutkusunu bastrrsak bahedilen bu armaanlar takdir etmekten aciz duruma deriz. te yandan, eer geleneksel trde bir Tanr mevcut deilse, o takdirde, merakmz ve zekamz son derece tehlikeli olan bir dnemde hayatta kalmamz salayan ara-gereler olacaktr. Her iki durumda da renme mteebbislii bilimle uyum iindedir; dinle de uyum iinde olmaldr ve bu insan trnn geliip iyilemesi iin arttr.

KOPERNKTEN GERYE DN: ADA BR SNRLLK

Animizm gr, her aata ve en kk akarsuda hareket salayan bir eit ruh bulunduu fikrini kabul eder. Bu gr, ilk bilim adam olan Thalesin kendisinden salam olarak intikal eden ender belgelerden birinde, Her eyde tanrlar mevcuttur, szndeki fikre uyar. Doal bir fikirdir. Fakat yalnzca animistlere, bugn dnyada says milyonlar bulan animistlere zg bir fikir deildir. rnein fizikiler buna hep bavururlar: doa zorlamadka bavurmazlar. Hibir maddi cismin daha fazlasn yapamayaca hz olarak k hz, kozmik hz snr olarak, kantlanm olmasna ramen aklmzn kolay alt bir kavram deildir. Einstein ok yaln ve temel bir analizle, uzay, zaman, ezamanllk gibi elerle kolayca kantlamtr k hz snrn. Aristo hemen ve annda reddedilebilecek olmayan gl iddialar sald ortaya. Yerkremizin deil de, gkyznn hareket ettiine dair; Yerkre hareketsizdir ve Gne, Ay, gezegenler, yldzlar her gn Yerkre etrafnda bir defa dnerek douyor ve batyorlar dedi. Orada, gkyznde mkemmel, deimez zel bir gksel madde vard Aristoya gre; o madde ki yeryzndeki drt element dnda bir madde olup bizim bugn beinci madde anlamndaki quintessential sfatna yer vermitir. On altnc yzyla geldiimizde Kopernik deiik bir gr nerisinde bulunuyor. Yerkrenin dnd grn sunuyor ve aslnda duruyor olan yldzlardr diyor. Aristonun grleri, ortaa kilisesi tarafndan tamamen kabul grmt-bunda Aquinal Thomasn byk rol olmutu-bylece Kopernik dneminde yer-merkezli bir evren grne ciddi bir itiraz dinsel bir sutu. imdi anlyorsunuz, sanrm, eer Kopernik haklysa, Yerkrenin tenzil-i rtbeye urayacan ve dnya ya da Yerkre, artk biricik, tek ifde eden the harf-i tarifinden
www.altinicizdiklerim.com

yoksun kalacak ve birok dnya arasnda bir dnya (a world) bir yerkre (an earth) durumuna gelecekti. Birdenbire Yerkre, yalnzca bu gne sisteminin merkezi olmaktan yoksun kalmamt, hibir gne sisteminin de merkezi deildi artk. Neyse, bir ara Samanyolu Galaksisinin merkezinde olduumuz umudunu beslediimiz bir dnem yaadk. Bizim gne sisteminin merkezinde deilsek de, hi olmazsa bizim gne sistemi Samanyolu Galaksisinin merkezindedir denildi. Bu dncenin de kesin yanllnn 1920lerde belirlendiini, Kopernik fikirlerinin galaktik astronomiye uzanmas iin ne kadar uzun bir sre getiini vurgulamak iin sylyorum. Daha sonra u umut vard: hi olmazsa bizim galaksi, tm dier galaksilerin, tm dier milyarlarca galaksinin merkezindedir. Fakat ada grler, evrenin merkezi diye bir yer olmadn belirtiyor; en azndan bildiimiz boyutlu uzam itibariyle yok, diye ekliyorlar. Byle bir iin peinde deiliz muhakkak ki. Bylece bizim iin kozmik bir merkezi ama arayanlar ya da dnyamz iin arayanlar ya da hi olmazsa gne sistemimiz iin arayanlar ya da hi olmazsa galaksimiz iin arayanlar hayal krklna, srekli hayal krklna uradlar. Newtonun olaanst birok baarlarndan biri, yaln ve hi de rastlantsal olmayan bir-iki doa kanunu sayesinde gne sistemindeki gezegenlerin hareketini mthi dzenli dakiklikte belirleyebildiini ortaya koymakt. Gryorum ki ounlukla henz kefedilmemi bir Fizik alanndan, bize, Koperniki tartmann tm Tarihine damgasn vuran insan umutlar ve korkularna benzer umutlar ve korkular boca ediliyor bir projeksiyon olarak. Son bir iki sz daha sylemek istiyorum. Bunlardan biri u: ayet antropik (insan-merkezle) ilkenin ok kuvvetli kk doruysa, yni Tanr-adn aka syleyebiliriz de-nasl olsa sonradan insanlar dolduracak diye evreni yaratmsa, o takdirde u soruyu sorabiliriz ki, eer insanlar kendilerini imha edecek bir felket yaratrlarsa durum ne olacaktr? Bu soru, tarttmz eyi, ne bileyim, gereksiz klacaktr. Bylece kuvvetli kka inanabilirsek yle bir sonuca ulamak durumundayz: Ya (a) her yerde hazr ve nazr ve her eyden gl Tanr evreni yaratmamtr, yni kozmosu yaratmakta uzman bir mhendis deilmi, Ya da (b) insanolu kendi mahvn hazrlayacak bir ie girimeyecektir. Bu alternatiflerden her biri ilgin olup bilmeye deer klardr. ki ulu ataln u ikinci ucunda tehlikeli bir kadercilik gzkyor gibi zerinde bulunduumuz bu yolda.

ORGANK EVREN
Newtonun genelekim sistemine ait mthi yap, meleklerin yerine GMm/r2 formln koydu ki bu forml biraz daha soyuttur meleklere kyasla. Bu deiim yerleirken tanrlar ve melekler eski zamanlarn derinliine itildiler ve sebep-sonu yumaklarnn kopuk yerlerinde kayboldular. Son be yz ylda Bilim Tarihi hep byle yapt: dnya ilerine tanrsal minik mdahalelerden uzaklat. Yeryznde aan her iein dorudan tanrsal mdahalenin ii olduu kanaati geerliydi. imdi artk hormonlar ve bitkilerin bymesinde n oynad rol hakknda azck bilgi sahibiyiz ve hemen hemen hi kimse ieklerin amasna Tanrnn dorudan teker teker emir verdii fikrinde deildir.
www.altinicizdiklerim.com

Bylece bilim ilerledike Tanrya den i azalyor gibi. Evrimin belirginliini ortaya koyan balca unsur fosil buluntulardr. Jeolojik katmanlar arasnda radyoaktif yntemler ve dier metodlarla saptanabilen bulgu mutabakatlarna ulam bulunuyoruz. Buna, oktandr lm ve artk mevcut olmayan organizmalarn fosilleri, kalntlar ve sert ksmlar sayesinde ulald. Karmak olmayan kaz katmanlarn incelediimizde insan kalntlarna en yukar ksmlarda rastlarsnz. Kazda derine indike zamann da derinliklerine inmi olursunuz. Jurasik ya da ambriyan jeolojik alarna ait buluntularda hibir insan kalntsna rastlanmamtr. Son birka milyon yl kapsayan zaman ncesinde, insan kalntsna rastlanmamtr. Yzyldr, htt yz yl biraz da aan bir sredir fosil kaytlar gz nnde tutularak byk bir sabrla meydana getirilmi bir Evrim Aac sahibiyiz. imdi artk biyokimyasal inceleme sayesinde hayatta olan organizmalarn kimyasal fosillerini inceleyebiliyoruz. Biyokimyasal inceleme, hayatta olmayan organizmalar hakknda da bilgi verebiliyor, nk l olmalarna ramen organik maddenin bir ksm arta kalyor. Bu noktada anatomi uzmanlaryla molekler biyoloji uzmanlarnn syledikleri arasnda, stnde durulacak bir ilikilendirme durumu sz konusu. yle ki empanzelerle insan kemiinin yaps arasnda artc denecek gibi benzerlikler sunuyor. Sonra hemoglobin molekllerine bakyorsunuz, artc biimde benzerlikler sunuyorlar. Sdece bir aminoasit arasnda fark var yzlercesi arasnda empanze ve insan hemoglobinlerinde. Peki, nasl oluyor da bu birka zgn molekl, varolu imkanlar mthi geni sayda olan bunca molekl arasnda, yeryzndeki tm yaam belirliyor? ki ana olaslk var ve arada da orta derecede birka olaslk. Bir ihtiml bu molekllerin Yerkremizin ilk zamanlar tarihinde tercihen ve her naslsa bol miktarda yaplm olmas; ve bylece hayat, elinin altnda bulunan hemen kullanvermitir. Dier ihtiml, bu molekller bz zel niteliklere sahiptirler ki bu nitelikler onlar yaam iin sdece gerekli klmamtr, vazgeilmez klmtr. Bylece yaam sistemlerince tedricen gelitirilmilerdir ya da tercihen sv durumundan younlam eriyik durumuna gemilerdir. Ve, syledii gibi, epey ara imkn durumlar da sz konusudur.

Bugn, doal ayklamann gelitirdii ok rafine bir hayata gemi olduk ki ok eski zamanlarn ok sade yaamndan evrimleip geldii fikrine dayanyor. ok sade ifadesinden, yaamn inorganik temele dayand anlalmaldr, diye neriliyor ya da organik olmu olabilir. Hangisinin olduundan emin olmann yolu yok. Hayatn balangc iin, bir ey, phesiz ki ilgi ekici-bazlar ilgi ekicinin tesinde kabul ediyor ve hayati szc ile ifde ediyor-ve tm canllarda mevcut olan moleklsel yap talarnn nereden kaynaklandn merakla renmek istiyorlar. imdi, organik molekller sorununa geliyoruz. Elbet yeryznde bulunuyor organik molekller ama yeryz, yaamn kiri-pasyla altst durumda olduundan temiz deney imkan olmuyor. Yeryznde grdmz organik molekllerin hangisinin burada yaam nedeniyle bulunduklarn ve hangisinin yeryznde yaam olmasa da bulunmu olacaklarn bilmiyoruz; ya da en azndan hemencecik belli olmuyor. Ve gnlk yaantmzda grdmz hemen hemen tm organik molekller biyolojik menelidir. Eer baka yerlerde organik molekl belirtisi yoksa ya da pek ender belirtiye rastlanyorsa, bu sizi baka yerlerde nadiren hayat olduu sonucuna sevk edebilir. Oysa evrenin organik maddeyle
www.altinicizdiklerim.com

dolup tat bulgusuna ularsanz, o takdirde, Yerkremiz-d hayat olduuna dair aranan en azndan n-artn karl bulunmu olur.

Metan, karbon ieren balca molekldr evrende; bunun bize anlatt ey, gne bulutsusunun (nebula) ilk oluum aamalarnda metan younlamasnn, tercihen, Gne sisteminin d ksmlarnda yer alddr: fakat i ksmlarnda yer almaddr. Ve eer bu sylediklerimiz genelde doruysa, d ksmlarda daha ok organik madde beklentimiz olmal, kozmik ormann ensemize yakn blmlerinde ok daha az beklentimiz olmal. Evet, Ayda ya da Merkrde byk miktarda metan olmad muhakkak. Fakat Satrnn yrngesine uzundmzda metan varl kantyla karlamakla kalmyoruz-Jpiter, Satrn, Urans ve Neptn gezegenlerinin spektrumlarnda epey metan gzkyor-fakat yle veri dizilerine rastlyoruz ki bunlar d gne sisteminde karmak organik molekllerin varlna iyice iaret ediyorlar. Sonu olarak diyebiliriz ki, karmak organik malzeme her yerde vardr. Yerkremiz Tarihinin ilk birka yz milyonluk dneminde retilmi olabilecek organik madde miktar, gnmz okyanusunda yzde-birka miktarnda organik madde eriyii retmeye yeterli olmutur. Laboratuarda su, amonyak ve metan molekllerini alalm ve bunlar, mor-tesi k tutarak, ayrtralm. Bunlarn paracklar, nc molekller dizisi oluturur, hidrojen siyanik dhil olmak zere. Bunlar bir araya gelip suda amino-asitleri olutururlar. Bu deneylerde yalnzca proteinlerin yaptalar deil nkleik asitlerin yaptalar da srekli retilmi olur. Bu deneylerin ardndan yaplabilen bir dizi deneylerle kk molekl yaptalar birleerek byk ve karmak molekller meydana getirirler. Fosil kalntlar incelediimizde mikrofosillere ait bir dizi kanta rastlyoruz ki tarihleri Kambrian a balangc gibi eskiye dayanmakla kalmyor; 3.500 milyon yl ncesine iaret ediyor. Verdiim saylar bir dnn. Yerkrenin kendisi 4.600 milyon yl nce oluuyor. Oluum malzemesi deviriminin son aamalarndan tr, biliyoruz ki, Yerkre ortam koullar o sralarda hayatn balangc iin uygun deildi. Aydaki kraterlere ilikin son incelemelerimizden anlaldna gre-Yerkre ve ay bugn olduu gibi o zaman da herhalde gne sisteminin ayn blgesindeydilerYerkre belki de 4.000 milyon yl ncesine kadar hayatn balamasna uygun bir durumda deildi henz. Bu durumda, eer Yerkre 4.000 yl nce hayatn balangc iin uygun deilse ve ilk fosiller 3.500 yl ncesine iaret ediyorlarsa, o takdirde, hayatn balamas iin arada yalnzca 500 milyon yllk bir zaman olmutur. Ne var ki, o ilk fosiller kesinlikle ok sade organizmalar deillerdi. Nitekim onlar yosunumsu stromatolitlerdir ve onlardan nce epey evrim gereklemi olmal. te, bu da, hayatn balamas 500 milyon yldan az bir nemli zaman iinde oldu demek oluyor. Ne kadar daha az bir zaman, bilmiyoruz. Halk arasndaki varsaym, bir zamanlar, alt gnd. Bu veriler, alt gn varsaymn ihtiml dna atmyor ama hi de 500 milyon yl gibi uzun bir zaman olamaz. Hayatn balangcna dair bu tr gre klsik bir itiraz vardr. Bildiim kadaryla bu itiraz ilk olarak ne sren Pierre Locompte du Noydir. 1947 tarihli kitab nsanln Kaderi ile. Burada da u anlalyor ki doa dnyasna bakmak suretiyle tanrsal mdahalelere dair, yaplyor grnen, karsamalarda nemli bir nokta gzden kayor. Buna ilikin gl ve dramatik bir aklama astronom Fred Hoyle ve N.C. Wickramasinge tarafndan yaplm bulunuyor. Onlarn aklamas, bizim bu konumamzn ruhu erevesinde deerlendirilerek, aa-yukar yle:
www.altinicizdiklerim.com

Hayatn balangcnn moleklleraras etkileim yoluyla anszn, spontane olarak, ilkel okyanusta belirmi olmasndan sz etmek, bir ak hava hurda deposu zerinden esen kasrgann bir Boeing-747yi, anszn, spontane olarak, montajla bir araya getirdii, monte ettii szlerinden daha zayf bir ihtimaldir. Bu epey canl bir imge. Ayn zamanda ok yararl bir imge, nk, elbette ki, Boeing 747, havaclk dnyasna, p diye byle serpilmi cssesiyle katlmad; uzun bir evrim srecinin rnler dizisinin sonucunda ortaya kmtr ve bildiiniz gibi bu evrim dizisi DC-3lerin eski tarihine kadar iner: Wright kardelerin iki pervaneli uan karnzda bulursunuz.

YERKRE-DII ZEK ARAYII

Yerkremiz dnda, akla dayal hayat var m sorununa dnelim. Bu konuda eitli yaklamlar sz konusu. Bir yaklama gre, dorusu ya evren engindir deniyor. Bizden ok daha zeki varlklar olmal, bizimkileri epey aan yetenekleri olmal diyenler var. Bundan tr, buraya, bize gelebilirler. Eer bizim gezegen sistemimizde komu dnyalar kolaan ediyorsak o takdirde Lowellin dnd gibi bizim gne sistemimizde ya da dier gezegensel sistemlerdi-ki imdi biliyoruz, bunlardan epey sayda bulunduunu-neden akl sahibi varlklar olmasn ve bizi ziyarete gelmesinler? Akas, ayet Yerkre-d akl sahibi varlklara rastlarsak bu hem bilim hem felsefe ve iddia ediyorum hem de dinbilim asndan byk nem tayan bir keif karsnda oluruz. Bir baar beklentisi sz konusu olmaldr ve, Bizi ziyaret edenler olduuna dair kant yok; bu nedenle bouna vakit kaybetmeyelim, diyecek olan kuku sahibi kiilerin sylemlerini karlayacak gerekeler bulunmaldr. Belirli bir gezegende yaam ba gstermitir ve evre artlarnn istikrar kazand binlerce milyon yl gemitir. Akla dayal yaamn ve teknik uygarlklarn domas ne denli olasdr? Bir yandan insann evrimlemesi iin olmas muhtemel grlmeyen olgular dizisinin yer almas gerektii dncesini ne srebiliriz. rnein, dinozorlarn yok olmalar gerekiyordu, nk gezegenimizdeki egemen organizmalard ve dinozorlar dneminde cedlerimiz birer fare boyutundalard, krk giymi durumda kouturup toprakta alm ukurlarda yaayan. Ve sdece dinozorlarn yok olmalar nedeniyledir ki cedlerimiz hayatta kalabildiler. Dinozorlarn yeryznden yok olmalarna, bir asteroidin ya da kuyrukluyldz ekirdeinin 65 milyon yl kadar nce Kretas dnemi sonlarnda Yerkremizle feci bir arpmann sebep olduu sanlyor. Bu, istatistiksel bir olgudur ve eer bu olgu patlak vermemi olsayd belki ben 3,5 metre boyunda yeil renk pullu-kabuklu biri olacaktm ve sivri dili bir dilek olacaktm ve siz de ayn ekilde uzun boylu ve yeil renkli ve sivri dili bir dilek olacaktnz. Her ikimiz de, muhtemelen, birbirimizi ok ekici bulacaktk. nsan beyni, vcut ktlemizin epey nemli ksmn oluturur, gezegenimizdeki dier hayvanlarnkine kyasla. Bu da beyinlerimizin, dnyadaki olgular alglama bakmndan tedrici bir gelime halinde olduuna iarettir. Ne kadar ok veriyi ileyebilirse beyniniz hayatta kalma ansnz da o derece artar. Bunun insanlara zg bir durum olduunu dnmek iin bir neden yoktur ve dier gezegenler iin de bu gerek ayn olmal. Peki, bu durumda u soruya gelmi oluyoruz: akla dayal hayat mevcutsa, teknik uygarlk gelitirme garantisi var mdr? Kesinlikle hayr. Yunus balklar ve balinalar akll yaratklar; hem bu konudaki deiik anekdotlara neden olmalar hem de beyin ktlesi ile beden ktlesi arasndaki oran asndan. Buna ramen hibir ey ina etmemilerdir nk elleri yok ve bizimkinden deiik bir evrede yayorlar.
www.altinicizdiklerim.com

airlerle dolu fakat radyo-teleskop icat etmemi airlerin oluturduu bir dnyay gzmzn nne getirmek kolaydr. ok zeki insanlardr ama onlardan hibir haber ulamyor bize. Bylece, diyebiliriz ki akl sahibi her hayat ekli teknolojiye ship deildir ya da iletiim kurma durumunda deildir. Bir teknik uygarln varolu sresi ne kadardr? Sdece son birka on yldr radyoteleskoplara kavutuk. Gnlk gazeteleri okuyarak uygarlmzn byk tehlike iinde olduu fikr ne srlebilir; elbet baka konularda da gazeteleri okuyarak fikirler ne sryoruz. Bylece diyebiliriz ki en azndan Yerkremiz iin teknik bir uygarln varolu sresi bu adan on yl srelidir ya da birka on yl. imdi u radyoyla iletiim konusunda birka sz daha syleyelim. Bizim aklmza getirdiimiz, baka bir yldza ait gezegendeki varlklarn, domakta olan uygarlklarn radyo iaretlerine rasgeleceklerini bildikleridir. Elektromagnetik spektrumun (tayfn) bir parasdr; galaksiyi boydan boya aan temiz bir kanaldr. Bu teknoloji, dierlerine kyasla, sade ve masrafszdr. Radyo dalgalar k hzyla yol alrlar ki, bugn bildiimiz kadaryla, k hzndan daha hzl giden hibir ey yoktur. Belirli bir istasyonda bir sre dinlemeye koyuluyorsunuz ve acaba bir eyler oluyor mu, diye pr dikkat bekliyorsunuz. Sizin frekansnza komu birok frekanslar da dinleniyor ve Planetary Society (Gezegenler dernei)nin teknik sistemi son zamanlarda o denli mkemmelletirildi ki, ayn anda 8 milyon drt yz bin ayr kanal dinlenebiliyor.

unu vurgulamama izin verin ki bu, bizim galakside uygarlmzn muhtemelen tek ve biricik oluumuzun sdece bir yzdr. Azck, pek az daha cahil olan biri hibir iletiim kuramaz. Bu deimi, izin verin de, daha iyi anlataym. Sdece birka on yl bizden geri olan bir uygarlk radyo-astronomiye ship olmayacaktr ve bu nedenle de bu tekniin getirileriyle rastlamayacaktr. Ya da belki rastlaabilirler fakat karlk veremezler. Bundan tr de kendilerinden bir ey duyacamz herhangi birilerinin bizden ileri olmalar ihtimali vardr nk bizden azck, pek az bile geri olsalar hi iletiim kuramazlar. Bu nedenden tr en olas durum bizden ok daha ileri gitmi varlklardan haber almamzdr. Bylece bu da onlarn dediini anlayabilecek miyiz sorusunu akla getirmektedir. Burada hatrmzda tutmamz gereken udur: eer bu onlardan bize, bile bile gnderilmi bir mesajsa, o takdirde ii kolaylatrm olurlar. Uygarlklara kolaylk yapmaya giriirler. Ve eer bu yolu semezlerse o takdirde mesajlarn anlamayz.

YERKRE-DII FOLKLORU: DNN EVRM N ERD SORUNLAR

Yerkre dndan bizi ziyarete geleceklere pek de kar deilim. Eer biz gne sistemimizi kolaan ediyorsak, eer uzay aralarmz yalnzca gne sistemimizdeki gezegenlere deil, gne sistemimizin tesine, yldzlara gnderebiliyorsak-ki gnderebiliyoruz-o takdirde baka uygarlklar da-eer mevcutsalar-bizden binlerce ya da milyonlarca yl daha gelimiler olarak yldzlar-aras uzay uularn daha kolay ve daha hzl yapyor olmallar. Ve, bunu kuvvetli bir olaslk olarak reddetmiyorum. unu vurgulamak isterim ki aba ekonomisi, uzay aralaryla yldzlar-aras direkt temas yerine daha fazla radyo iletiimine yneliktir. Radyo iletiimiyle milyonlarca ya da binlerce milyon dnyaya ayn zamanda yayn yapabilirsiniz; bu teknoloji yle hzl ve masrafsz ki en ilerlemi bir uygarlk iin bile yldzlar-aras uzay aral iletiim ok zor ve pahal olur.
www.altinicizdiklerim.com

Bugn iki modern varsaym tartmak istiyorum: bu varsaymlara folklor adn vermek uygun olur. Bunlardan biri eski astronot varsaym; dieri de UFO (unidentiefied flying object) hviyeti bilinmeyen uan cisim varsaymdr. Eski astronot varsaymnn ok etkili olarak halk ynlarna sunulmas, Erich von Daniken adl svireli bir otelci tarafndan yapld. Ve kitaplar, ki ilki Tanrlarn Arabalar? Baln tayordu mthi satt. 1960 ve 1970lerde on milyonlarca satt btn dnyada ve baaryla en ok satan kitaplar listesinde yer ald. svireli von Danikenin varsaymndaki temel iddia, yeryzndeki birok uygarlklarn arkeolojisinde ve folklorunda ve efsanesinde Yerkre-d varlklarn Yerkre ile temasta bulunduklarna dair bz belirtilerin olduu. Bu, yzeysel bir iddia olarak, sama bir varsaym deildir, fakat varsaymn ne derece kabul edilebilir olduu kantn salamlna baldr. Ve, ne yazk ki, kantlarn standard ok zayf, htt birok noktada kant diye bir ey yoktu. Size bir rnek vermek zere (ve size sz veriyorum konuyu anlatrken alay etmeye yanamayacam) Von Danikenin Msr piramitlerine ilikin yaklamna deineceim. Msr piramitleri, diyor, Von Daniken, her biri yirmi ton arlnda olan tek tek yerletirilmi paralelkenar bloklardan ina edilmitir. Yirmi ton byk bir arlk olduundan bir kii bir blok kaldramaz, hele birka bloku birden hi kaldramaz dedikten sonra unu ekliyor: bundan tr modern i makineleri gerekli ve M 2000-3000 yllarnda bu malzeme muhakkak Yerkre-d yapm olmalyd. Demek ki Yerkre-d varlklar mevcuttu. imdi unu kabul etmeliyiz ki bu iddia bz olgular ihmal ediyor. Eer Msr arkeolojisi hakknda hibir bilgimiz olmasa bile yine de insan kalabalnn yardmyla kocaman antlar ina edebilmenin yollarn tahmin edebiliriz. (ncil, dev inaat projelerinden sz eder, rnein devasa Babil Kulesi gibi.) Von Daniken, Peruda, Nazca ovalarnda, lde, ancak ok byk yksekliklerden grlebilmesi mmkn olan kocaman izimler olduunu sylyor. Buna dayanarak bu izimleri ok yksekten gren varlklar olduu sonucunu kardktan sonra baka izimlere bu ykseklikten, azck daha sol yapn gibi talimatlar verdikleri sonucuna da varyor.

Fakat eski astronotlar, ancak bir yan ovdur; yirminci yzyln ayn minval zerine yrtt balca doktrinin minnack bir ifresidir: balca doktrin uan dairelerdir yni ne id belirsiz (unidentified) uan cisimler; ve, burada sz konusu olan sdece yarm dzine insann yazlar ve kitaplar deil, fakat tm dnyada milyonlarca insann ilgilendii bir konu. Ve 1947de uan daire deyimini ilk kez ortaya attklarndan bu yana 1 milyon kadar grdm ifadesiyle kar karyayz. UFO (nitelii belirlenmemi uan cisimler) olaylarna imdi deilse de epey zaman harcadm, nk Yerkre-d hayat var m yok mu sorunuyla ilgilendiim iin UFO sorunuyla ilgilenmem sorumluluk alanma giriyordu. ABD Hava Kuvvetleri tarafndan kurulan bir komitede altm bu sorunlara eilmek iin ve en ok nsalan olaylarn kahramanlarndan bazlaryla konuup sorguladk. imdi, size bu konudaki genel izlenimlerimi aklayaym. UFO olaylar, bunlarn gerekte ne ifde ettiini anlama bakmndan belirlenmi, karara balanm deillerdir kesinlikle. Bunlardan bazlar blk-prk, krk-kopuk haberler eklindedir ve pek az da yeterince esrarengizdir; esrarengiz olunca da zmeye altnz eyi bulamyorsunuz. Bu arada aratrlmas yaplm ve kayda geirilmi birka rutin UFO olayna ait bilgiler aktaraym.

www.altinicizdiklerim.com

10

Ay, Aya Yerkre dndan gelmi bir uzay arac gzyle bakacak bir insan olacan dnemezsiniz. Fakat yle olaylar var ki bununla yetinilmemi ve Ayn gzlemciyi takip ettii, htt taciz ettii bildirilmitir. Kutup Iklar (aurora borealis); parltl yldzlar; parltl gezegenler, zellikle meteoroloji koullarnn iyi olduu ender zamanlarda; uarken k salan bcekler; alak bulutlar; bir tepeye trmanan otomobil, otomobil farlarnn alak bulutlar arasnda hzl seyri; meteoroloji balonlar. Ayrca geni apta aldatmaca ihbarlar var. Bir UFO grdnze ilikin gazetelerde isminiz knca, bir yn insan ortaya atlp daha nce grmedii kadar UFO grm oluyor. Bu sahte ihbarlarn bir ksm elenceli olurken bazlar da olmuyordu. Bu tr UFO aldatmacalaryla ortaada bu gerek bir hatan paralardr, diye yaplan antika eya sat arasnda temelde bir farkllk olduunu sanmyorum. Motivasyon hemen hemen ayn. yle olaylar da var: insanlar UFOlarn fotoraflarn ekmek ya da UFOlar grmekle yetinmiyorlar ve UFO mrettebat tarafndan takdir edilerek araca alnm oluyorlar. Adamski de bunlardan biriydi. Bu olaylardan bazlarn geriye dnerek incelemekte yarar var. rnein Adamski Vens gezegenine gtrlmt ve oradaki artlar Cennettekilere benziyordu. Yerkre-d varlklar uysal ve yumuak sesle konuuyorlard, akarsular ve iekler arasnda dolayorlard, uzun beyaz entariler giyiyorlard ve ferahlatc dinsel vaazlar veriliyordu. imdi biliyoruz ki ve o tarihlerde bilmiyorduk ki Vens gezegeninin yzeyinde s dokuz yz Fahrenheit derecedir. Yzeydeki basn, bizim burada, u odada olandan doksan misli fazladr. Atmosferinde hidroklorik asit ve slfrik asit var. Bu durumda, en azndan uzun beyaz entariler lime lime olurdu. Zaman iinde geriye doru baktmzda anlatlan hikayelerde yanllar vard demektir. Belki de yanl gezegene gitmiti. Adamskinin anlatt hikye paavra bir elbiseymi gibi geliyor bana. Her naslsa tm bu olaylara ait bir tek somut fiziksel kant yok. Ve kaanatimi koruyarak diyorum ki, btn bunlar bir eit psikopatoloji ve vicdan aldatmacas ve doal olgular yanl anlama durumlaryla kar karya olduumuzu ve UFOlar grenler tarafndan ne srlen durumlarla karlamadmz anlatyor.

TANRI VARSAYIMI
Eer Tanr fikrini tartacak ve akl erevesi iinde kalacaksak, o takdirde, Tanr dediimiz zaman Tanrdan ne kastettiimizi anlamaya almak muhtemelen yararl olur. Bunun kolay olmadn gryorsunuz. Romallar Hristiyanlara Allahsz diyorlard. Niin? Hristiyanlar bir eit Tanrya sahiptiler ama gerek bir Tanr deildi. Hristiyanlar Tanr katna yceltilmi imparatorlarn tanrsallna ve Olimpos tanrlarna inanmyorlard. Hristiyanlar deiik, tuhaf bir Tanr trne sahipti. Musevilik-Hristiyanlk-slam arasndaki temel farkllklar devede kulak kabilindendir, azdr, aralarndaki benzerliklere kyasla.

Varsayn ki evrenin kurucusu olan fakat duaya aldrmayan bir varln mevcudiyeti u ya da bu ekilde kantlanmtr. Ya da, daha kts, insanlarn varl karsnda duyarsz bir Tanrnn var olduunu dnn. Bu hemen hemen Aristonun tanrsnn benzeridir. O Tanr olur muydu olmaz myd? Herkesten daha gl olan fakat her yerde hazr ve nazr olmayan ya da bunun tersi olan bir varlk dnn. Diyelim ki bu Tanr, eylemlerinin tm sonularn anlyor, fakat yapmaya muktedir
www.altinicizdiklerim.com

11

olmad birok eyler var ve bylece arzulad sonular yerine getiremedii bir evrene mahkumdur. Tanr bal altnda ciddi bir ekilde yer verilen varsaymlar yelpazesi byktr. Batllara ait nahif bir gr uyarnca Tanr, byk beden diyebileceimiz, ak renk tenli, uzun beyaz sakall bir erkektir; gkyznde kocaman bir koltua oturmu halde her bir serenin dn bile sayar. Bunu, Tanry tamamen deiik alglayan Spinoza ve Einstein tarafndan ne srlen ekliyle mukayese ediniz. Ve Tanrnn bu ikinci eklini dorudan doruya ve ak bir ekilde Tanr olarak nitelemilerdir. Einstein, dnyay, srekli olarak Tanr ne yapard ya da ne yapmazd deerlendirmeleriyle yorumlard. Ne var ki Tanrdan kastettikleri evren egemen Fizik kanunlarnn toplamndan baka bir ey deildi; yni genel ekim gc, art, kuantum mekanii, art, birleik alan teorileri, art, birka baka ey daha Tanrya eitti. Ve tm bunlarla kastettikleri, evrenin bakaca izahna imkn olmayan epey eyi izah ediyor gzken mthi gl Fizik kanunlardr. Doa kanunlarnn varln inkar etmek tamamen lgnlktr. Ve, eer konutuumuz bunlarsa Tanr dediimiz zaman, o takdirde hi kimse ateist olamaz ya da en azndan ateizm iddias tayanlar, Doa kanunlarnn neden uygulanamaz olduklarn derli toplu biimde aklamak zorundadr. Sanrm byle bir izaha giriecek olan kii epey terleyecektir. Bylece Tanr hakkndaki son tanmlamaya dayanarak hepimiz Tanrya inanyoruz. uras muhakkak ki birok farkl din, kendi aralarnda karlkl olarak birbirleriyle tutarszlk gsterirler. Hepsi de birbirinin tpatp ikizi deil demek istemiyorum, dediim birbirleriyle epey elitiidir. Eski Ahitdeki olaylar dizisini izleyerek Dnyamzn on bin yl yandan epey daha az yal olduu sonucuna varabiliriz. On yedinci yzylda Armagh Bapiskoposu James Ussher cesur fakat temelden yanl bir aba harcayarak yllar tam olarak sayd. Tanrnn Dnyay yaratt kesin tarihi buldu. M 4004 ylnn 25 Ekim Pazar gnyd. imdi yeniden dnn tm olaslklar: tanrsz dnyalar, dnyasz tanrlar; daha nce var olan tanrlardan yaratlan tanrlar; her zaman aramzda olan tanrlar; hibir zaman lmeyen tanrlar; lml tanrlar; bir defadan fazla birok kez len tanrlar; insan ilikilerine eitli derecelerde tanrsal mdahaleler; sfr ya da bir ya da birok defa dirili, sfr, bir ya da birok Tanr. Aka sylemek gerekirse dinden ok, alternatif kombinasyonlar var ve unutmayalm ki gezegenimizde bugn birka binden fazla din var. Dnya Tarihinde avc ve ot toplaycs ecdadmzn tipik topluluklarnn yaklak yz kiiden ibaret olduunu dnrsek din says birok din, birok on bin, belki de yzlerce kez bin saysn buluyordu. O zamanlar avc-ot toplayc topluluk says kadar din vard, her ne kadar aralarndaki fark o denli byk deildiyse de. Nasl oluyor da Meryem Ana Bat dnyasnda ortaya kyor da kuvvetli Hristiyan geleneinin olmad Dou lkelerinde pek gzkmyor? Neden dinsel inanlarn ayrntlar kltr bariyerlerini amyor? Baka trl anlatmamz gerekirse insanda dinsel inanca olan herhangi bir eilim yerel kltrn mthi etkisi altndadr, nerede yetiiyor olursanz olun. Ve zellikle de eer kk ocuklar zel bir doktrine ve mzie ve sanata ve trensel bulumalara erken yatan itibaren maruz braklrlarsa, ite o zaman nefes almak gibi doal bir hal alr. Bundan trdr ki dinlere genleri ok kk yalardan itibaren ekmek iin bylesi byk aba harcamaktadrlar.

www.altinicizdiklerim.com

12

Tanrnn varlna dair kant konusuna dnmek istiyorum ve genel olarak Batllarn kantlar zerinde duracam. Fakat ekonomik bir sergileme yapmam iin izin verirseniz, Hindularn kantlarndan balayacam; bunlar birok adan daha ince ilenmi olmalar bir yana Batllarn ne srd iddialardan daha eskidirler.

Udayana, on birinci yzyl mantk stad sfatyla, Tanrnn varlna dair yedi kant dizisi sahibiydi, hepsini aktarmayacam. Udayanann hakknda konutuu Tanr tr, tahmin edeceiniz gibi, Musevi-Hristiyanslam tanrsnn tamamen ayns deil. Udayanann tanrs her eyi bilen, yok olmayan bir tanrdr ama ille de gcn her yerde hissettiren ve ayn zamanda mfik olan bir Tanr deildi. Udayanann hareket noktas, her eyin bir nedeni olduudur. Dnya birok eyle doludur. Tm bu eyleri bir eyin yapm olmas gerekir. Bu az sonra deineceim Batllarn bir muhakemesiyle ok benzemektedir. Udayanann ikinci muhakemesi Batda duyulmam olan atomlar kombinasyonu muhakemesidir. Epey rafine bir dnce. Buna gre Yaratln balangcnda atomlar birbirine balanm durumda olmallard ki daha byk eyler meydana gelsin. Ve atomlarn balanmas her zaman bilinli bir eylemcinin eylemine ihtiya gsterir. Evet, imdi biliyoruz ki bu yanltr. Ya da en azndan atomlarn birbirine balanmasn belirleyen atomlar-aras karlkl hareket kanunlar vardr. Kimya adn verdiimiz bir konuya girer bu. Udayanann grlerinden ncs dnyann asl durmas sorunudur. Dnyamz, sdece bakarak grdmz zere dmyor. Grne baklrsa engin mekanlar iinden geip bir yere gitmemektedir. Bundan tr de dnyay asl tutan bir ey var ve o bir ey tanrdr. Drdnc fikir, insanlarn ship olduu yetenekleri hareket noktas yapyor. Ve bu Von Danikenin fikrine ok yakn. Von Danikenin fikrince eer biri bize retmezse bir eyin nasl yaplacan, nasl yapacamz bilemeyiz. Sanrm bu fikre kar ileri srlebilecek bir yn fikir var. imdi de Batnn ne srd bz fikirleri ele alacam ki, bunlar herkesin aina olduu fikirler olabilir; tekrarndan tr zr dilerim. Her eyden nce kozmolojik fikir var ki tam imdi duyduunuz fikirden ok farkl deil. Batdaki kozmolojik fikir, temelde, nedensellikle ilikili. Her tarafta, etrafmzd, her yerde bir eyler var; bu eylerin var olmasna bir baka ey neden olmutur. Ve, bylece, bir sre sonra eski zamanlarda ve nedenlerde buluyorsunuz kendinizi. Sonsuza dek sremiz geriye doru neden aray. Aristonun ve Thomas dAquinanun syledikleri gibi ve bundan tr de nedensiz bir ilk nedene ulamak zorundasnz. Kendisi varlk nedeninden yoksun olduu halde her eyin ayakta durmasn balatyor; baka bir deyile, o bandan beri var olmutu, vard. Ve de bu Tanr olarak tanmlanyor. Tam burada birbiriyle elien iki varsaym, iki alternatif varsaym sz konusu. Biri, evrenin hep var olduu, dieri de Tanrnn hep var olduuydu. Bu iki ktan birinin dierinden daha olas olduu nereden bellidir? Ya da baka bir deyile dersek ki Tanr evreni yaratmtr, o takdirde, u soruyu sormak makuldr. Peki, Tanry kim yaratt? Hemen hemen her ocuk sorar bu soruyu ve genellikle anne-baba tarandan susturulur byle pervaszca sorular sormamas iin. yi de, evreni Tanrnn yarattn syleyip de Tanrnn nereden geldiini sormamak nasl olur? Evren ezelden beri hep vard demekten nasl daha tatmin edici olabilir?
www.altinicizdiklerim.com

13

ada astrofizik biliminde iki iddia var ne srlen. Birincisi, zihnimin hi phe duymamas gibi hemen hemen tm astrofizikilerin de phe etmedii evrenin genilemesinin, galaksilerin karlkl ekilmesinin ve geri planda kara cisimden kaynaklanan derecelik radyasyon diye nitelenen olgunun 13-15 milyar yl nce evrendeki tm maddenin mthi kk bir hacme sktna iaret etmesidir; ve o sralarda adna patlama diyebileceimiz bir eyin olduuna, ardndan evrenin genilemesi ve maddenin younlamasnn galaksileri, yldzlar, gezegenleri, canllar ve evrende etrafmzda grdmz ayrntl her eyi yarattna iaret ediyor. Peki, o andan nce ne olmutur? ki gr var. Biri, O soruyu sormayn kkn sunuyor ki, bu onu Tanr yaratt demeye ok yakn. Dieri de sonsuz sayda genileme ve bzmenin yer ald salnml bir evrende yaadmzdr. 1 Son genilemeden bu yana 15.000 milyon yl gemi olduu anlalyor. Ve 80.000 milyon yl sonra genileme duracak; ardndan bzme olacak ve tm madde ok kk bir hacme inmek zere hep bir arada uuacak ve sonra yeniden genilerken genileme srecinin snr ular arasndan hibir bilgi damlas szmayacak. Grlerden bu sonuncusu deil de bir nceki gr, tesadfen, Musevi-Hristiyan-slam grne yakndr ve grlerden sonuncusu Hindununkilere yakn. Bu arada, imdi, hangisi daha yal Tanr m, Evren mi sorusuna e olmak zere, bir fikir kalb mevcut: 1. Tanr her zaman var olmu olabilir fakat gelecek tm zamanlarda var olmayacaktr. Yeni Tanrnn varlnn balangc olmayabilir fakat bir sonu olabilir. 2. Tanrnn varlnn bir balangc olabilir fakat sonlanmayabilir. 3. Tanrnn varlnn balangc da sonu da olmayabilir. Evren iin de ayn ey sz konusudur. Evren sonsuz sre sahipliinde yaldr, fakat sonlanacaktr. Evren belirli bir sre nce var olmu olabilir fakat sonsuz varln srdrecektir ya da hep vard ve sonu gelmeyecektir. Bunlar mantksal olaslklardr. Termodinamiin kinci Kanunu evrenin, tm evrenin, varlndan bir kayba uradn syler; yni evrende mevcut dzendeki net miktarda bir azalma olmaldr, der. Zaman ilerledike kaos artmaldr, diyor tm evrende. kinci Termodinamik Kanununun Evrenin tmne uygulanabilirlilii hi de kesin deildir, nk bu kanun deneysel bir kanundur ve Evrenin tmne ait bir deneyimimiz yoktur. Fakat benim tuhafma giden ve merak ettiim ey kinci Kanunu teolojik kanunlara uygulamak isteyenlerin Tanrnn kinci Kanuna tabi olup olmad sorusunu sormam olmalardr. nk ayet Tanr Termodinamiin ikinci Kanununa tabi ise o takdirde Tanr snrl bir varlk sresi sahibidir. Tekrarlamalyz ki teoloji Termodinamikle kar karya gelince Fizik kanunlarnn asimetrik uygulan ortaya kmaktadr. Evren muhakkak ki epey dzen iindedir ama epey kaos da vardr. Galaksilerin merkezlerinde patlamalar oluyor ve eer aralarda barnlan dnyalar ve uygarlklar mevcutsa galaksi ekirdeinin ya da bir kuasarn patlamasyla milyonlarcas yok olup gidiyordur. Bu bize, ne yaptn pek de bilen bir Tanr gibi gelmiyor. Daha ziyade raklk geiren bir renici Tanr gibi. Belki de
1

1998de birbirinden bamsz aratrma yapan iki astronom grubu, evrenin genileme srecinin hzlandna dair nceden tahmin edilmeyen kant olduunu bildirdiler. Bu bulgular, evrenin salnmadn ve fakat genilemeye hep devam edeceine iaret ediyor.
www.altinicizdiklerim.com

14

onlar galaksilerin merkezlerinde yetitiriyorlar ve daha sonra, biraz tecrbe sahibi olduklarnda daha nemli grevlere atamalar yapyorlar. te yandan Tanrnn var olduuna dair genellikle Immanuel Kanta ait olduu sylenen bir ahlk gr var. Bizim ahlk varlklar oluumuzdan tr Tanrnn varlna hkmediyor. yle ki ahlk varlklar olmasak Tanrnn varln nasl anlayabiliriz? Peki ama her eyden nce Kantn dayanann, phe gtrr bir dayanak olduunu dnebiliriz. Polis kuvveti olmasa insanlarn ne derece ahlk varlklar olduklar en azndan tartmaya ak bir grtr. Hadi, bunu bir kenara brakalm bir an iin. Birok hayvan tr, davran kurallarna sahiptir. Bencil olmayan, akrabasyla cinsel iliki kurmayan, yavrularna efkat gsteren bir sr hayvan bulabiliriz. Nil Nehri timsahlar, doacak yavrular korumak iin yumurtalar azlarnda tayorlar uzun mesafeler boyunca. Bu yumurtalar krp omlet yapabilirler ama yapmyorlar, yapmamay tercih ediyorlar. Neden? nk yavrularnn yumurtalarn yemekten zevk alan timsahlar yavru sahibi olamazlar. Ve bir sre sonra da karnzda yavrularn bakmyla megul timsahlar gryorsunuz. Byle bir durumla sk sk karlaabilirsiniz. Ama yine de bunun her naslsa etik bir davran olduu dncesine kaplmyoruz. Bir de yalnzca Batllara zg ontolojik gr ad verilen garip gr var. 1109 ylnda len (Aziz) Anselme ait olduu sylenen ontolojik gr ksaca u: Tanr kusursuzdur, mkemmeldir. Varolu mkemmelliin temel ifadesidir. Bundan tr de Tanr vardr. Kavradnz m? Tekrar ediyorum. Tanr kusursuz ve mkemmeldir. Varolu mkemmelliin bir temel niteliidir. Eer var olmazsanz mkemmel olamazsnz diyor Anselm. Bundan tr Tanr vardr. Her ne kadar bu gr birka dakikalna ok nemli dnrleri celbetmise de (Bertrand Russell Anselmin hakl olabileceinin kendisini on be dakikalna etkilediini anlatr) pek de baarl bir gr deil. Yirminci yzyl mantklarndan Ernst Nagel onu, Gramerle mant birbirine kartryor, diye nitelemitir. Budizm hakknda bazen tekrarlanan u sz var. Nezaketle sylenen bu sze gre, onlarn tanrs o denli byk bir tanrdr ki var olmak gereini bile duymamaktadr. Ve bu sz ontolojik gre mkemmel bir kart gr getirmektedir. Her ne olursa olsun ontolojik grn insan kendine balamaya zorlayc bir yan yok. Bylece toparlayarak bu grleri sralayacak olursam-kozmolojik gr, dizayn gr, ahlk gr, ontolojik gr, bilin gr. Ayrca Tanrnn varlyla ilgili bz klsik sorunlar var. zninizle bunlardan birkana deineceim. Bu nermelerin neler olduuna bir daha bakalm. eytan vardr, Tanr iyilikseverdir, Tanr her eyi bilir, Tanr kudretlidir. Her eyden nce, Tamam, eytan yoktur dnyada. Byk fotoraf gremiyoruz, kk bir ktlk havuzunu kocaman iyilik denizinin dalgalar basarak byk fotoraf mmkn klyor, diyebilirsiniz. Ya da ortaa ilahiyatlarnn syledikleri gibi, Tanr, eytan, kendi amalar iin kullanmaktadr, diyebilirsiniz. Akas -maymun hikayesi oluyor bu. Dier alternatifler Tanrnn iyiliksever ya da efkatli olmaddr. Epikr Tanr iin bir dediim yok ama insanlar onun en az endiesine mazhar olanlard, diyordu. Epey sayda Dou dinleri var ki ayn telden alyor. Ya da Tanr her yerde hazr ve nazr olarak her eyi bilen deil miydi, o her eyi bilmiyor. Bakaca ileri olduundan insanlarn bann dertte olduunu bilmiyor. Bu konuda dnmenin bir yolu u ki her galakside birka defa 1011 sayda dnyalar mevcut ve birka defa 1011 sayda galaksi de var ve Tanr meguldr.
www.altinicizdiklerim.com

15

Dier olaslk Tanrnn kadir-i mutlak olmaddr yni her yerde muktedir olmaddr. O her eyi yapamamaktadr. Yerkrenin yapmn belki balatm olabilir ya da hayat yaratm olabilir ya da zaman zaman Tarihin seyrine karabilir ama burada, yeryznde, ileri dzenlemeye gnlk mdahalelerde bulunmaya yanamaz. Bu drt olaslktan hangisinin doru olduunu biliyorum iddiasnda bulunamam fakat uras muhakkak ki Batnn teolojik grnn merkezinde eytan sorununun dourduu temel bir eliki vardr. Tanrnn ya da tanrlarn aa inip de insanlara, Hayr, bunu yapma, unu yap, bunu unutma, bu ekilde dua etme, baka hi kimseye tapma, ocuklarnz bu ekilde bozuyorsunuz, demesinin ne gerei var? nsanlarn yapmalar gerektiine dair Tanrnn tembihte bulunduu hususlarn neden bu kadar uzun listesi var? Tanr btn bunlar balangta dzene sokmalyd. Evreni kurmaya balyorsunuz, her eyi istediiniz gibi yapabilirsiniz. Balangtaki eyleminizin ilerki sonularn grebilirsiniz. stediiniz bir sona gre ie balyorsunuz, neden balangta dzenlemesini yapmyorsunuz? uras muhakkak ki Tanrnn grlerinden hepsi en maharetli insannkinden daha maharetlidir. Fakat her yerde hazr ve nazr bir maharet sz konusu deil. Snrl oluundan sz ettiriyor. Bundan tr ben sylediklerimi nihai olarak balamak suretiyle diyorum ki doal teolojik grler iddias ile ortaya atlan grler ki konumakta olduumuz doal teolojidir, Tanrnn mevcudiyeti konusunda iddia edilen grler fazla ikna edici deildir. Konuyu toparlayp balamak zere M beinci yzylda Protagorasn Tanrlar Hakknda Deneme yazsnn ilk satrlarn aktaryorum: Tanrlarn mevcut olduunu ya da olmadn bilmemin aresini bulamyorum ya da onlara bakacak olsam nasl bir eyle karlarm bilemiyorum. Birok ey benim bilmemi engelliyor. Bu birok ey arasnda onlarn hi grnr olmamalar da var.

DNSEL DENEYM
nsan olmayan primatlara bakacak olursanz, aralarndan bazlar stn asta hkmetmesine benzeyen tahakkm hiyerarisine uyma eilimine sahiptir, bazlar da ship deildir. Ve ok muhtemeldir ki insanlarn yapsna kazl her iki davran biimi de sz konusudur; yni beynimizdeki kurulu devre, aba harcamadan-ya da ok az aba harcayarak-bir tahakkm hiyerarisine sokuluvermemize msaade ediyor. Netice itibariyle, tm devletlerin askeri tekilat ibanda ve tekilatn alyor olmasnn nedeni, ksmen, bir tahakkm hiyerarisine sokulma eilimine ship oluumuzdan olmaldr. Ve, ayn zamanda, anti-tez iin de eilimimiz olmaldr ki buna ksaca demokrasi diyeceim. Bunlar her demokraside, askeri ya da kast sistemi ya da snf sistemi olan her demokraside bir eit huzursuz birliktelik yaamaktadrlar. Demokritusun M beinci yzylda aaya aktaracam szleri syledii ifde ediliyor: Eskiden insanlar, gkyznde olup bitenleri grdke, rnein, imek, gkgrlts ve yldrmlar ve yldzlarn bir araya geliini ve Gne tutulmasn ve Ay tutulmasn bunlardan korkarlard, nedeninin tanrlar olduuna inanarak. Her eyde doann akll glerinin bulunduu fikrine animism ad veriliyor. Yunanllar her aata ve akarsuda kk bir Tanr var sanyorlard. ayet yldrm tanrs olduuna inanyorsak ve bizi bir yldrmn arpmasn istemiyorsak yapmamz gereken ey, yldrm tanrsnn sevgisini kazanmaktr; onu sakinletirecek bir ey yapmaktr, yldrm arpmas asndan dikkatini ekmesine mstahak baka hedefler olabilecekken
www.altinicizdiklerim.com

16

bizim onlardan biri olmadmz aklamaktr. Ona kar gelmediimizi, onun nnde boynumuzun bkk olduunu ve ona saygda kusur etmediimizi gstermek zorundayz. Ve birok kltrlerde Tanr sevgisini kazanmak iin ylesine sayg kurumsallamalar oluyor ki, bazen kurban olarak insan bile gzden karlabiliyor; yni, ne kadar saygl olduumu gstermek iin benim iin en deerli olan varlm ldreceim, nk bunu yaparsam sdece rol yaptm sanmazsn. Tanrnn Abrahama olu Isaacn ldrlmesi buyruu insan kurban etmekten hayvan kurban etmeye geie bir rnektir. Gerekten, dinin evriminde insan ve hayvan kurban etme uygulamasndaki genel azalma, zerinde azck durmaya deer. Musevi ve dolaysyla Hristiyan-slam dinlerinin balangc, insan ve hayvan kurban etmenin dorua kt zamana rastlar. Bilir misiniz, askeri hayatn avantajl olduuna dair gsterilen birok nedenden biri olarak ve bu arada gl hiyerarik dzenli topluluklarda da, insann, kendisi iin fazla dnmesinin art olmaydr. Bunda insan teskin eden bir ey var. Ve, bylece, Freuda gre evrene, kendi eilimlerimizin heyecanlarn boca ediyoruz. Bunun, din hakknda bir hayli aklama getirdiini dnebilir ya da dnmeyebilirsiniz fakat ben gz nnde bulundurulmasna deer olduuna inanyorum. Fyodor Dostoyevski Karamazov Kardeler kitabnda unlar yazyor: nsan zgr kalnca, hibir ey uruna, ylesine Dur-duraksz ve ylesine kahredici biimde abalyor ki, abas, tapacak birini bulmaya varyor. imdi ilikili bir konuya deinmek istiyorum ve bu konu molekllerin heyecanlar ve alglamalara etkisine deindir. Molekllerden kastettiim kimsayallardr-evredeki doal kimyasallar ya da laboratuarlarda retilen sentetik kimyasallar. Bizler, hepimiz biliyoruz ki davranmz molekller tarafndan deitiriliyor. Dnyann her yerinde insanlarn etanol gibi maddelerle deneyimleri olmutur ve bu gibi maddelerin davranta ve tutumda ve dnyay alglamada deiime yol atn grmlerdir. Ayn eyi yapan sakinletiricilerin olduunu biliyoruz. Fakat ok spesifik bir olgu stnde duralm ve bu manik-depresif sendromudur. Bu, korkun bir hastalktr. Manik-depresif (manic-depressive) hastas iki ar u nokta arasnda seyreder ve bu iki utan hangisi daha korkutucu bilemiyorum: biri keder ve mitsizliin en dip noktas, dieri de sevin frtnasnda uu ki bu ruh halinde hasta iin her ey mmkn gzkyor, o kadar ki bu hastaln penesine denlerden ou sarkacn en st noktasna vardklarnda kendilerinin Tanr olduuna inanyorlar. Her kltrn insannda rastlanan bir hastalk ve son 20-30 yl ncesine kadar iyiletirici etki yapan bir tedavi yntemi yoktu. Peki, imdi bir madde buldular ve bu madde birok hastann manikdepresif sendromunu iyice dzeltiyor; yeter ki bu maddenin dozu ok dikkatli olarak kullanlsn. Peki, nedir bu malzeme? Lityum, bir tuz. Lityum kimyasal elementlerden biridir. Hidrojen ve helyum elementlerinden sonra nc elementtir. Byle sade bir malzemenin, halkn bir blmnde rastlanan bu hastalk zerinde byle derin bir etki yapabilmesi ve davran deiiklii salamas hayret verici; sdece davran deitirmesi deil.

www.altinicizdiklerim.com

17

imdi, bunu aklmzdan karmayarak, kim diyebilir ki insanlarn heyecanlar, hi olmazsa gnn birinde, moleklsel biyoloji ve nron yaps lisannda temel biimde anlalmayacaktr? Daha az soyut olmak istiyorum ve geirmi olduum zel bir deneyimimden sz aaym. Diiye gidiyorum ve bana bir ine yapyor; adrenalin inesi. Bu bir molekldr. Vcudunuzun rettii bir molekl fakat darda da retiliyor. Fakat bu inenin yapld her seferinde, birbiriyle elikili iki heyecana kaplyorum, bunlardan biri diiye saldrmak dieri de diinin muayenehanesini terk etmektir ki her iki hareket de srf rasyonel gerekelere dayanarak anlalabilir hareketlerdir artlar gz nnde tululunca. Fakat adrenalinin, epinefrin hormonunun yapt etki budur en iyi koullar altnda. Saldr ya da ka sendromu deniyor buna. Bu molekl sizi ya saldrgan yapyor ya da kamak istiyorsunuz, korkaka: ya yle yapyor ya da byle. Dier bir molekl de testosterondur. Erkeklerde ergenlik anda retilen bu molekl, hepimizin bildii her eit haarlklara sebebiyet verir. Bylesi molekllerden daha ok var. Diiler estrojene sahipler ve dier hormonlara. Seks hormonu says birden fazla her iki cinsiyet iin. Her yatan ergenin, en ok dledii konular hakkndaki istatistikler, ounun, en ok seks dlediini gsteriyor; dier konularsa dk dzeyde. Akas insanlar, seks konusuyla ne denli ok ilgiliyseler, genelde daha ok oluk ocuk brakma eiliminde oluyorlar: tabii ki doum kontrol haplar ve ara-gerelerinin icadndan nce byleydi. Bylece her tr iin kendi i makinesini altrarak doal ayklama avantajn kullanma imkan var. ou dinler, bir dizi reete sunuyor-insanlarn yapmalar gereken eyler-ve bu buyruklarn bir Tanr ya da tanrlar tarafndan verildiini iddia ediyorlar. rnein Hammurabi Kanunu, M ikinci millenyumda Babilde dzenlenen ilk kanun olan Hammurabi Kanunu, kendi ifadesine gre ona Tanr Marduk tarafndan sunulmutu. Gnmzde pek az sayda Marduku kalm olacana gre Mardukun sylediini palavra olarak nitelersem ya da din akas dersem alnan hi kimse bulamayz karmzda. ayet Hammurabi deseydi ki, Herkesin yapmas gerekenin bunlar olduunu dnyorum Babil Kral olmasna ramen, Tanr unlar yapmanz sylyor mesajyla saladndan daha az baar salard. Eski zamanlarda, koullar bu kadar rafine deilken bz davran biimleri kabul ettirmek isteyenlerin bunlarn bir Tanr ya da tanrlar tarafndan sunulduunu ne srmeleri muhtemel deil mi. Bundan kan fikir, dinlerin bir ilevi olmad ya da iyi ilevi olmad deildir kesinlikle. ok anlaml biimde ve herhangi bir mistik tuzaa dmeden yetikinler iin etik standartlar, ocuklar iin ykler, ergenlik yandakilere sosyal organizasyonlar, ya dnemi atlama kutlamalar, tarih, edebiyat, mzik, umutsuzluk anlarnda i huzur, gemile devamllk ve gelecee umut verir. Fakat vermedii birok ey de vardr.

YARATILI ALEYHNE LENEN SULAR

Son yirmi ylda zamanmn byk bir blmn gne sisteminin kefi iin kullandm. Bizim temsilcilerimiz olan robotlar, Yerkremizden hareket ederek, eskilerin yalnzca uzaktan malumu olan her gezegeni ziyaret ettiler, Merkrden tutun da Satrne kadar ve bu gezegenlerin uydular olan yaklak krk kk dnyay gzlemlediler. O dnyalarn yaknndan utular, nn yrngesine girerek ini yaptk: Aya, Vense ve Marsa. Kitaplklarmzda yakndan ekilmi bir milyon kadar fotoraflar var o dnyalarn. Mthi bir deneyim. Daha nce insanolu tarafndan hi bilinmeyen bir dnya, ite, karmzda ve ilk kez kefediliyor. Bu, insanlk tarihinde ilerleme gc alayan serven ruhunun devam.

www.altinicizdiklerim.com

18

Mars gezegenine gnderdiimiz Viking aralar nedeniyle birka yl sreyle gezegenin yzeyinde, en azndan iki blgede, kalm olduk ve her gn evremizi incelemeye tabi tuttuk. Ben ahsen Viking grevi dolaysyla bir yl sreyle, neredeyse, Marsta yaadm. Marsn o gzelim manzarasnda bir ayak izi yok, insan eli ilemeli bir eya yok, yere atlm bira kutusu bile yok, bir ot yok, bir kanguru yavrusu yok ve imdilik syleyebileceim kadaryla, bir mikrop bile yok. Mars ve Ay ve Vens-bizim ara kondurduumuz biricik gezegenler olarak-hayat denen eyden tamamen yoksunlar. Bu dnyalarda bizim aratrma iin bakamadmz yerlerde belki hayat vardr. Belki hayat vard da imdi yok olmu. Belki, gnn birinde, orada hayat olacak. Fakat imdilik syleyebileceim orada hayatn olmaddr. Hayat ve zekann, evren rn olarak, her mekannda var olabilecei kukusunu besliyorum. Fakat her mekn derken her dnyada var olabileceini syleyecek kadar da deil. Ve, nitekim bizim gne sisteminde yalnzca bu bizim dnyada hayat olduunu kefediyoruz. Kretas Zaman denizlerine arpnn izlenimini yanstyor. Denize arpan cismin bykl yaklak on kilometre. Denizin kalnlndan byk olduundan cisim karaya arpm gibi etki yapmtr. Bu etkinin sonucunda okyanus yatanda mthi byk bir krater amtr: bunun etkisiyle kk paralar ykeklere frlam, okyanus dibi ve arpan cismin tozlam hali geni buluta sebep olmutur. Yerkre atmosferinin yksekliklerindeki bu bulutun olumas birka yl alr. Bulutlarn atmosferi kaplad dnemde gne engellenmi oluyor yeryzne gelmesi bakmndan ve bunun kesin sonucu, dnyann her yannda karartl ve souk bir dnya yzeyi. Bu, memelilerle srngenlerin farkl fizyolojiye ship olmalar nedeniyle dinozorlarn ve baka birok hayat trnn yok olmasna yol at. Dinozorlarn bana gelen ite budur. Bunu nceden tahmin gcne ship deillerdi ve elbet nlemeye de. imdi tasvir etmek istediim, bz bakmlardan tamamen benzeen ve bizim kendi trmzn geleceini tehlikeye sokan bir faciadr. Bu facia sdece bir yanyla dierinden deiiktir: Dinozorlardan farkl olarak, biz kendimiz, byk hazine harcayarak yarattk bu tehlikeyi. Bu tehlikenin varlndan yalnzca biz kendimiz sorumluyuz ve bunu nleme arelerine sahibiz eer yeterince cesaret gsterir ve allagelmi aklllk kavramn yeniden gzden geirmeye yeterli derecede istei ortaya koyarsak. Bu sorun nkleer savatr. Hiroima ve Nagasakiyi imha eden bombalar eyrek milyon kii ldrd hi fark gzetmeden ya, cinsiyet, snf, meslek ya da bakaca bir ey. Gezegenimiz olan Yerkrede bugn elli be bin nkleer silh var. Bunlarn hemen hepsi Hiroima ve Nagasakiyi imha eden bombalardan daha gldr ve bunlardan bazlar, her biri bin defa daha gldr. Eer yz binden fazla nfusu olan bir yerleim merkezini kent olarak nitelersek yeryznde yirmi bin kent var. Bu durumda ABD ve Sovyetler Birlii eer isteseler yeryzndeki her ehri imha edebilirler ve ellerinde daha da on sekiz bin stratejik silh kalm olur baka bir i grmek iin. Nkleer bir savan o anda yapaca etkisi, akl banda insanlarca pek iyi biliniyor. ABDnin Atmosfer Aratrmas Ulusal Merkezinde (National Center for Atmospheric Research) be bin megatonluk bir savan temmuz aynda olmas durumunda neler olabilecei hesapland. Sava bittikten yirmi gn sonra duman yaylnn genilii dolaysyla s derecesi on be, yirmi be santigrad derece normalin altna decektir. Toptan sonu, tahmin edeceiniz gibi, kt. Etkisi kresel aptadr. Bu etki aylarca sryor, belki yllar bulur. Dnya Salk Tekilat (WHO) epey kt bir nkleer savata gezegenimizdeki nfusun yarsnn lebileceini hesaplad. Ayn zamanda nkleer k sorununu dneceksiniz ve karanlk kii; yle olgular dneceksiniz ki o artlar yalnzca insanlar ve tanmsal bitkileri ve ev
www.altinicizdiklerim.com

19

hayvanlarn ldrmekle kalmyor fakat doann eko-sistemini bozuyor. Savata hayatta kalm olanlar doal eko-sistemi arayacaklar yaamak iin fakat bulamamann stresini yaayacaklar. Dorusu ya trn yok olmas durumu bana ciddi gibi gzkyor. Bundan daha ciddi bir ey akla getirmek kolay deil, dikkatimiz bundan daha ok ekici, nlem alnmas iin bundan daha ok haykrmaya deer bir ey dnemiyorum. Trn yok olmas her zaman olasdr. Yok olmak emekleri boa karr. Trn silinip gitmesi atalarmzn o yz binlerce ya da milyonlarca yl sren abalarn boa karr. nk uras kesin eer ura verdikleri bir ey olmusa o da trmzn devam iin olmutur. Yine de paleontoloji kaytlar gayet aktr. Birok tr yok olup gitmitir. Bize olmaz, diye hibir garantisi yok. Olaylarn normal seyrinde bizim bamza gelebilir. Yeter ki uzun zaman gesin. Bir milyon yllk sre bir tr iin genlik zaman saylr. Fakat biz tuhaf bir trz. Kendi kendimizi yok etmenin ara-gerelerini icat ettik. Ve denebilir ki onlar kullanma mahcubiyeti gsteriyoruz.

Gelecek iin ne gibi kiisel umutlar beslersek besleyelim, ocuklarmz iin ve torunlarmz iin ne gibi tutkularmz olursa olsun, gelecek nesiller iin ne gibi genel beklentiler dlersek dleyelim, bunlarn tm, temelde, nkleer sava tehdidi altndadr. ok iyi bilinen bir ey olmasna karn size hatrlatmak isterim ki bizim cierlerimize ektiimiz soluk, aldmz nefes bitkilerin atk rndr; bitkilerin ald soluk da biz insanlarn atk rndr. Eer dnecek olursanz epey samimi bir iliki. Ve bu iliki aldmz her soluk iin arttr, vazgeilmezdir. Biz, gerekte, bitkilere, onlarn bize olduundan ok daha fazla muhtacz. Bylece, bu Dnya titizlikle baklmaya deer bir dnyadr fikr, insanln geleceine anlaml katkda bulunmak arzusunda olan dinlerin can damarn oluturmal. Bir de ahlk cesaret sorunu sz konusu. Dinler, kurumsal olduklar ve mensuplar ok olduklarndan rol modelleri salayabiliyorlar, vicdan eylemlerinin saygdeer olduklarn gstermeyi baaryorlar. Akla hayale gelmeyecek imkanlar yaratabiliyorlar. Dinler, bize, popler olmayan gerekleri hatrlatabilirler. Dinler iktidara gerei syleyebilirler. ok nemli bir ilev olup toplumun tm dier kesimlerince ou zaman yerine getirilmiyor. Dinler, dnyann sonu geldi diye dolanp gezen kendi tarikatlarna da hitap edebilirler, zellikle insanlarn hayatta kalmas durumuna zt davrananlara. rnein, dnyann sonunun gelmesiyle ilgili olarak Vahiy kitabnda amaz ifde bulunduunu ABDde syleyen Hristiyan kkten dinciler var. Bunlar Vahiy kitabndaki ifadenin nkleer sava durumuna benzediini ve bir Hristiyann grevinin nkleer sava nlemek deil nlememek olduunu beyan ediyorlar. nlemeye kalkan bir Hristiyann Tanrnn planna mdahale etmi olur. Dinler, kadercilikle mcadele edebilirler. Umut yaratabilirler. Gezegenimizin her yanndaki insanlarla balarmz netletirebilirler. Hepimizin bu ayn gezegende olduumuzu hatrlatabilirler. Bu son faciay nlemek iin abada yardmc olabilir. Son facia derken bizim iin son derken vurgulamalym ki yeryznde tm yaamn silinip yok olmasn kastetmiyorum. phesiz hamambcekleri, ot ve kkrt metabolize eden, okyanus diplerindeki ukurlarda yaayan solucanlar nkleer savatan sa kacaklar. Hristiyanlk, dmann sevmelisin diyor. Fakat ondan daha te gidiyor. Dmannza sadk kalacaksn, demiyor, tahamml edeceksin demiyor, onu sev diyor. Altn Kural sadan nce Haham Hillel tarafndan sylenmi ve Haham Hillelden yzyllar nce de Buda tarafndan. Birok deiik dinde buna deinilmitir.
www.altinicizdiklerim.com

20

Bakalarnn sana yapmasn istediin ekilde, sen de onlara, davranmalsn szne balantl bir sz: bakalar, sana, senin onlara davrandn gibi davranr. Ve bu szn iinde, baka eyler bir yana, nkleer silh yarnn tarihi yatyor. Eer bu yaplamazsa, o takdirde, bu dinlerin fiilen uygulayc olan politikaclar itiraf etmek ve kabul etmek zorundadrlar kusurlu Hristiyan olduklarn ya da kusurlu Hristiyanlk talipleri olduklarn ve tam Hristiyan olmadklarn. Baka bir dnyadan bir ziyareti kp gelse-Yerkre-d akl-sahibi masal kahraman-ve Yerkrede bizlerin neler yaptn sorgu-sual etse ve insan yaratclnn inanlmaz eserlerini grse ve zenginliimizin inanlmas zor byk bir blmn sava ara-gerelerine deil kitle imha silahlarna ayrdmz da grse-bu ziyareti geleceimizin pek iyi olmad kanaatine vararak belki baka bir dnyaya, daha umut vaat eden bir dnyaya giderdi. Yerkreye uzaydan baktnzda hayret uyandryor. Ulusal snrlar yok. Bunlar insanlar tarafndan izilmi tpk Ekvator izgisi, yenge dnencesi, olak dnencesi gibi. Bu kk dnyadaki tm varlklar, birbirlerine, karlkl olarak bamldrlar. Cankurtaran teknesinde olmak gibi. Soluduumuz hava Ruslarn, Zambiyallarn, Tasmaniallarn ve gezegenin tmndeki insanlarn soluduu ayn hava. Bizi ayran nedenler ne olursa olsun, daha nce sylediim gibi, Yerkrenin kendisine hibir ey olmayaca muhakkak ve bin yl, bir milyon yl sonra da aynen kalacak. Sorun, ana sorun, balca sorun-bir bakma tek sorun-biz burada olacak myz?

ARAYI
Tr olarak baarmz muhakkak ki zekamza borluyuz, heyecanlarmza deil ncelikle; nitekim birok, birok deiik tr hayvanda heyecan sz konusudur. Fakat bizim zekamzdr-ilerin nasl bir seyir izleyeceini zihnimizde ilemek, ilere yn verme yeteneimiz, buna el becerilerimiz, mhendislik yetilerimiz eklenince-baarmzn yaratcs. Elbet tm dier trlerden daha ok hzl komuyoruz, onlardan daha iyi kamufle olmuyoruz ya da onlardan daha iyi yzmyoruz, umuyoruz toprak kazmyoruz, diplerde yaamyoruz. Biz sdece, daha zekiyiz. nsanlar gezegenin her yerinde Antarktika dhil, ileri karakollar kurmakla kalmad okyanus derinliklerinde ve Yerkreye yakn yrngelerde de ileri karakollar kurdu. Ve uras ak ki eer kendi kendimizi yok etmezsek bu ilerleyi srecek ve bu da doru almlar, komu gezegenlerde yerleim blgeleri kurmaya kadar varacak. Uluslararas rgtlerin btn kusurlarna ramen zamanmzda, bu yzylda ve gemi yzyllarda, fakat zellikle bu yzylda gsterdikleri aba kayda deer. Daha nce grlmemi apta deiim geiren bir toplumda karmaklam bir evrende gerei nasl bulabiliriz ki eer her eyi sorgulamazsak ve her ey iin drst bir ekilde kulak vermek istemezsek? Bir zihin daralmas sz konusu dnya apndaki trleri tehlikeye sokuyor. Bu tehlikeyi hibir zaman uzaklatramamtk ama riskleri bu denli byk deildi nk eskiden kitle imha silahlar mevcut deildi. Batda On Emir dsturu var. Neden, renmek hedefine ynelik tevik edici bir emir yok? Dnyay renmeye alacaksn. Dnyann gidiat hakknda kafa yoracaksn, emri. Buna benzer bir emir yok. Ve pek az sayda din, bizim Doa Dnyasn anlamamz artrmaya tevik eder. Kanaatimce son bir iki yzylda ortaya kan hayran edici gereklere dinlerin, ne denli stnkr uyak uydurduklarn grmek zc. ada kltrde zellikle arpc gibi gelen bir ey var; o da yakn gelecek iin ne kadar da iyimser vizyonlarn ikram edildiidir. rnein, bir zamanlar, krallarn tanrsal haklar doktrini vard.
www.altinicizdiklerim.com

21

Buna gre, Tanr krallara ve kralielere halk ynetme hakk tevdi ediyordu. Ve o zamanlar byle bir ey tam ynetmek demekti nk ynetmenin daniskas vard. Ynetmek demek halk kendi z mal gibi grmekti. Ve, ileri gelen sz sahibi rahipler, din adamlar byle bir eyin aka ncilde yazl olduu grn ne sryorlard. Bu, Tanrnn isteiydi. Tannm dnr, din snfndan olmayan, ilahiyat Thomas Hobbes, rnein ayn dnceyi paylayordu ileri gelen sekler teologlarla birlikte. Ve, buna ramen, dnya apnda ihtilaller dizisine tank oldu Dnya: Amerikan htilali, Fransz ihtilali, Rus htilali ve birka ihtilal daha. Bunlar, imdi artk krallarn tanrsal haklara ship olduu fikrine hi kimsenin inanmad bir gezegen yarattlar. imdi artk krallk can skc bir kurum. Atalarmzn inand bir eydi ama bugn aydnlk ada inanan yok. Ya da menkul eya gibi satlan, devredilen kleleri dnn. Aristo, bunu doal dzene uygun buluyordu, tanrlarn byle istedii fikrini savunuyordu ve kleleri serbest brakma giriimi tanrsal istee aykrdr diyordu. Ve kle sahipleri, kle bulundurmann haklln savunmak iin Tarih boyunca ncilden cmleler aktarmlardr. Ya da kadnlarn stats durumuna bakalm. Bu konuda, zamanmzda gezegenimiz nihayet akln bana toplam insanlar grmektedir. Ya da iek hastal ve insan yznn eklini bozan dier hastalklar dnn ve lmcl hastalklara bakn, ocuk hastalklarna bakn: bunlar bir zamanlar, nne geilemez, Tanrnn verdii hastalklar olarak kabul edilirdi. Rahipler o hastalklarn Tanr tarafndan insanlara ders olsun, diye gnderildii fikrini savunurlard ve halen savunanlar da var. imdi gezegenimizde iek hastal olaylar yok. Krallarn kutsal haklarndan byk karlar olanlar vard. Klelikten byk karlar olan vard. Krallarn kendilerinin de tanrsal haklardan karlar vard. Kle sahipleri klelik kurumunun devamnda kar sahibiydiler. Peki, nkleer bir sava ihtimalinden kimin kar var? Bu, ok deiik bir durum. Bugn herkes topun aznda. Eer kim olduumuzu ve nereden geldiimizi tam olarak anlayacak noktaya artk geldik dersek, kanaatimce kusur ileriz. Sanrm bu aray, bizi kendimizden memnuniyet duyacamz, cevab bulduumuz noktaya gtrmyor, cevabn hemen nmzde durduu ve bir deneme daha yapverdik mi onu bulduk gitti, oldu bitti duygusunun kstahlna gtrmemeli. Arayta evreni gerekte olduu gibi karlama cesareti ve niyeti olmal, bizim duyusal nyarglarmz onun stn rtmemeli; fakat keiflerimizin bize sylediklerini cesurca kabullenmeliyiz.

SORU-CEVAPLARDAN SELM OLANLAR

Soru sahibi: Newton ve Kepler gibi bilim adamlarnn baarlarn gz nnde tutarak bilimin, gnn birinde, Tanrnn varln gsterim aamasna ulamas olas mdr? Carl Sagan: Cevap, Tanrdan neyi kastettiimize iyiden iyiye baldr. Tanr szc, kendine zel geni yelpazeli fikirleri kapsayacak ekilde kullanlmaktadr, kiiler arasnda karlkl olarak. Aralarndaki farklar, kanaatimce, insanlarn kendi tanrlarndan sz ediyor olmaktan tr kar tarafn rencide olmamas iin, kasten bulanklatrlyor. Fakat, size Tanr tanmlamasnn iki kutbu hakknda bir fikir vereyim. Bu grlerden biri, diyelim Spinoza ya da Einsteinnki; bunlar iin Tanr, fizik kanunlarnn tmnn toplamdr. yle bir durum var ki fizik kanunlarnn varln inkar etmek saflk olur. ayet Tanrdan kastettiimiz buysa, o takdirde, muhakkak Tanr vardr. Btn yapacamz, elmalarn yere dmelerini izlemektir. Gelin, imdi kar kutbun fikrini ele alalm: kocaman yapl, uzun beyaz sakall, gkyznde bir tahtta oturan ve her bir serenin dn hesaplayan bir Tanr kavram. imdi, bu eit Tanr iin kant olmad fikrindeyim.
www.altinicizdiklerim.com

22

Carl Sagan: Soruyu ynelten acaba teleskopun yanl ucundan bakm olmayaym diye soruyor; yle ki dinin asl blgesi insan kalbi ve zihni ve etik sorunlar deil mi? Evren deildir, diyor. Dorusu ya, seninle mutabk olmamn bundan fazlas mmkn deil ama birok din astronomiyi kendi alanlar saymlar ve astronomi konusunda kendilerinden emin nice beyanlarda bulunmulardr. Kantn red ve inkarn mmkn klmayan dinler dizayn edebilirsiniz. Yapacaklar ey, tashih edilemeyecek ya da tahrif edilemeyecek beyanlarda bulunmaktr. Ve, bu adan, kendilerine ok net tavr semi olan bz dinler var. Bunun anlam, dnyann ya hakknda herhangi bir beyanda bulunamayacanzdr; evrim hakknda herhangi bir beyanda bulunamayacanzdr; Yerkrenin ekli hakknda herhangi bir beyanda (ncil Yerkrenin dmdz olduunu aka sylyor, rnein) bulunamayacandr, vb. Carl Sagan: Soru ynelten kii yle diyor: Dinlerin temel bir hedefi kiisel bir Tanr fikr deil midir, bireyler iin bir ama fikr ve toptan insan tr iin bir ama fikr deil midir ve birok dinlerin baarsnn nedenlerinden biri duygular harekete geirmek (soru sahibinin birka cmlesini zetliyorum) deil midir. Soru sahibi, devamla, evren astronomisinde, kendisinin, bir ama iin fazla belirti bulmadn sylyor. Seninle ok mutabk olma eilimim var ama derim ki ama, insana, dardan dayatlamaz, empoze edilemez; iten gelen bir eydir ama. Amacmz biz yaratrz. Ve ama dtan empoze edilmelidir ya da binlerce yl nce yazlm bir kitapta aranmaldr dediimiz zaman biz insanlar bir eit grev harabesi altnda kalm oluruz. Binlerce yl nce yaadmzdan ok deiik bir dnyada yayoruz. Amacmz garanti altna almak iin birok ykmllklerimiz vardr ve bunlardan biri hayatta kalmaktr. Ve bunu salamak iin kendi bamza abalamalyz. Soru sahibi: Gerei nasl fark edersiniz, stmzde doland srada? Carl Sagan: Yaln bir soru: Gerei neresinden tanrz? Dorusu ya, zordur. Fakat yaln birka kural var. Gerek, mantk yolundan amaz olmal. Kendisiyle elikiye dmemeli; yni bz mantksal kriterler var. Bildiimiz baka ne varsa onlara ters dmemeli. Bu, mucizelerin zor ayakta durduu bir tek yoldur. Epey ok eyler biliyoruz-evet, dorusu ya, evrenin kck bir parasdr bildiimiz, acnacak kadar kk bir paras. Ama, buna ramen, bz eyleri tamamen gvenilir olarak biliyoruz. Bylece, nerede gerei bilmek istiyorsak emin olmalyz ki bildiimiz baka ne varsa gerek onunla badamaz olmasn. Ayn zamanda ileri srdmz belirli bir fikre inanmaya ne derece muhta olduumuzu da gz nnde bulundurmalyz. Ona inanmaya ihtiyacmz ne kadar bykse o kadar kukucu davranmalyz. nsann kendi kendini cesurca disipline etmesini gerektiriyor. Soru sahibi: Dinciler hayalet ve mucizeler sunuyorlar. Fizikiler denklemler sunuyorlar. Bunlar arasndaki temel fark nedir? Carl Sagan: Neyin ne olduunu nasl syleyebiliriz? Yapabileceimiz bir ey, onun tekrarlanabilir, tahkik edilebilir olmas zerinden aklama yapmaktr. rnein, yle ki, Newtondan sonraki fizikiler, dmeye braklan bir cismin t sresinde katettii mesfe, hep istikrarl olarak t sresinin karesine eittir derlerse ve sen byle olduundan phe edersen deneyi yapabilirsin ve greceksin ki dmesi iin geen sre iki misliyse, cisim, drt misli mesfe kat eder vb. hzn sreye orantl olarak arttn da ifde ederler. Bunu da kontrol edebilirsin. Bir kprden bir ta serbest de brakabilirsin ve bu alandaki iddialar kontrol edebilirsin. Ve, bir sre sonra, hi olmazsa, bu sorunla ilgili olarak, fizikilerin ne dediklerinin farknda olduklar kanaatine varrsn. in tuhaf Budist fizikiler de ayn dzen istikraryla karlarlar. Ve Hindu fizikiler, Tanrya inanmayan ateist fizikiler ve Hristiyan fizikiler hep
www.altinicizdiklerim.com

23

ayn dzenli istikrarla kar karya kalrlar. Hepsi de doann kanununun hep ayn olduunu grrler. Bu demek deildir ki her fizikinin her ne srd fikir byle bir dzen istikrar derecesine sahiptir. Fizikiler de herkes gibi yanllar yapar. Fakat fizikilerin ship olduu avantaj aralarnda bir kuku geleneinin yerlemi olmasdr ve bu gelenek ne srdkleri fikirleri birbirlerinin kontrol etmesinde de sz konusudur. Oysa dinde profesyonel snftan birinin dediine, kar kma durumundan holanmama uygulamas var. Fizik alannda bu byle deildir. Bir fiziki baka bir fizikinin ne srd fikrin doru olmadn ne srmekten, yeni bir fizik ilkesi kantlar gibi, memnuniyet duyar. Ve Newtonun nl szn biliyorsunuz, Eer ok ilerisini grebildimse, bu devlerin omuzlar stnden bakabilmem sayesinde olmutur, diyor. Bundan kastettii, bilimde srekli ilerleme olduunu sylemektir. Soru sahibi: Gerekte O orada. Tanr sevgidir. Carl Sagan: peki, eer Tanr tanm gerekten baka bir ey deildir ya da sevgiden baka bir ey deildir dersek gerein mevcudiyeti ya da sevginin mevcudiyetiyle bir kavgam yok. Nitekim, her ikisinin de taraftarym. Bununla beraber, Tanrnn o ekilde tanmlanmasnn, dnyann yaratlyla ya da insanlk tarihindeki herhangi bir olayla balants olduu anlalmamaldr. Tanrnn bu ekilde tanmlannn, mutlak g ya da mutlak bilgi ya da benzeri biimde Tanrnn anlalmasyla bir ilgisi yok. Eer Tanr sevgidir derseniz, sevgi muhakkak ki vardr dnyada. Fakat dnyada var olan yalnz sevgi deil, tek ey deil sevgi. Sevginin dier her eye egemen olduu fikrinin doru olmasn derinden umut ediyorum, fakat amzn politika ilikilerine ait gazetelere sdece yle bir gz gezdirmek bile sevginin trmanta olduu grne kar durumlarn mevcudiyeti pekala sunulabilir. Ve Tanr sevgidir demenin, beni affedin, ama bir yarar olduunu grmyorum, nk Tanrnn tm dier tanmlamalar var ki bunlar tamamen farkl anlamlara geliyor. Tanrya ait tm tanmlamalar kartrrsak o zaman da ne hakknda konutuumuzdan karmakark eyler kar. O takdirde de hata yapmak iin byk frsat km olur. Bu durum karsnda benim teklifim gerek diyelim gerek olana ve sevgi diyelim sevgi olana ve bu ikisinden hibirine Tanr demeyelim; Tanr, mthi sayda baka anlamlara ship olduu halde tam olarak o iki anlama gelmiyor.

KAYNAKA Tanrnn Kapsn alan Bilim / The Varieties Of Scientific Experience Carl SAGAN,
Tercme Eden: Reit Aolu 1. Basm: Kasm 2007-Altn Kitaplar Yaynevi

www.altinicizdiklerim.com

24