TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 139-2 EN ISO 6506-2

Haziran 2001

ICS 77.040.10
1. Bask

METALK MALZEMELER- BRNELL SERTLK DENEYBLM 2: DENEY MAKNALARININ DORULANMASI VE KALBRASYONU Metallic materials- Brinell hardness test- Part 2: Verification and calibration of testing machines

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder. DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

NSZ
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN ISO 6506-2 (1999) esas alnarak TSE Metalurji Hazrlk Grubunca TS 139 (1992)un revizyonu olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 28 Haziran 2001 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardn daha nce yaymlanm bulunan basklar geersizdir.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

NDEKLER GR ......................................................................................................1 1 - KAPSAM............................................................................................1 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR VE/VEYA DOKMANLAR..............1 3 - GENEL ARTLAR .............................................................................2 4 - DOLAYSIZ DORULAMA .................................................................2 5 - DOLAYLI DORULAMA....................................................................3 6 - DORULAMALAR ARASINDA GEEN SRELER...........................4
6.1 - DOLAYSIZ DORULAMA........................................................................................................... 4

7 - DORULAMA RAPORU / KALBRASYON BELGES........................5 EK A........................................................................................................6 (BLG N) ............................................................................................6 LME CHAZININ DOLAYLI DORULANMASI N BR METOT RNE..................................................................................................6 EK ZA .....................................................................................................7 ULUSLARARASI YAYIN VE STANDARDLARA ATIFLAR ......................7

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

METALK MALZEMELER - BRNELL SERTLK DENEY BLM 2: DENEY MAKNALARININ DORULANMASI VE KALBRASYONU

GR
Bu standarddaki kuvvet deerleri kilogram-kuvvet deerlerinden hesaplanmtr. Bu deerler ssisteminin kabulnden nce kullanlmtr. Bu standardda eski birimlere dayal deerlerin muhafaza edilmesine, ancak standardn sonraki revizyonunda deney kuvvetlerinin yuvarlatlmasna rakamlar olarak alnmasna ve bunlarn sertlik skalalar zerine olas sonularn dikkate alnmasna karar verilmitir. Bu standard, sadece sert metal bilyeden basma ucunu kapsamaktadr. Brinell sertliin ksa gsterilii HBWdir ve elik bilye ucu kullanld zamanki HB veya HBS eklindeki ksa gsterilile kartrlmamaldr.

1 - KAPSAM
Bu standard, ISO 6506-1e gre Brinell sertliinin tayininde kullanlan deney makinalarnn dorulanmas ve kalibrasyonu iin bir metodu kapsar. Bu standard, makinann almasyla ilgili ana fonksiyonlar kontrol etmek iin dolaysz bir metotla, makinann tm almasn kontrol etmeye uygun dolayl bir metodu tarif etmektedir. Dolayl metot, kullanlmakta olan makinann periyodik rutin kontrol iin bamsz olarak uygulanabilir. Bir deney makinas dier sertlik deneyi metotlar iin kullanlrsa, her metot iin bamsz olarak dorulanmaldr. Bu standard, Madde 6.1 a)daki yer deitirme art dnda portatif sertlik deneyi makinalarna uygulanr.

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR VE/VEYA DOKMANLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi halinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. Ad No (ngilizce) ISO 376 Metallic materials - Calibration of force - proving instruments used for the verification of uniaxial testing machines ISO 3878 Hard metals - Vickers hardness test ISO 6506-1 Metallic materials - Brinell (EN ISO 6506-1) hardness test - Part 1: Test method ISO 6506-3: 1999 Metallic materials - Brinell (EN ISO 6506-3) hardness test - Part 3: Calibration of reference blocks TS No
1)

TS 9506 EN 10002-3 TS 207 TS 139-1 EN ISO 6506-1 TS 139-3 EN ISO 6506-3

Ad (Trke) Metalik malzemeler - ekme deneyi - Blm 3: Tek ynl ekme makinalarnda kullanlan dorulama aletlerinin kalibrasyonu Vickers sertlik deneyi - Metalik malzemeler iin Metalik malzemeler - Brinell sertlik deneyi - Blm 1: Deney metodu Metalik malzemeler - Brinell sertlik deneyi - Blm 3: Referans bloklarn kalibrasyonu

1) TSE NOTU : Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

3 - GENEL ARTLAR
Bir Brinell sertlik makinas dorulanmadan nce, aadaki hususlar kontrol edilmelidir: a) Makinann doru bir ekilde kurulup kurulmad; b) Bilyay tutan silindirin, klavuz ierisinde dzgn bir ekilde kayp kaymad; c) Bilyay tutan mekanizmann (Madde 4.3e gre dorulanm bir partiden) silindire sk skya monte edilip edilmedii; d) Deney kuvvetinin, okumay etkilemeyecek tarzda, sarsntsz ve titreimsiz uygulanp uygulanmad; e) Makinaya monte edilmi lme cihazlar iin: Deney kuvvetinin kaldrlmasndan sonra, iz lmeye kadar geen srede okumann deiip deimedii; Aydnlatmann okumay etkileyip etkilemedii; z merkezinin, gzlem alannn merkezi olup olmad

4 - DOLAYSIZ DORULAMA
4.1 - GENEL
4.1.1 - Dolaysz dorulama (23 5)C scaklkta yaplmaldr. Dorulama bu scaklk aral dnda bir scaklkta yaplrsa, bu durum dorulama raporunda belirtilmelidir. 4.1.2 - Dorulama ve kalibrasyonda kullanlan cihazlar ulusal standardlarla izlenebilir olmaldr.

4.1.3 - Dolaysz dorulama

Dolaysz dorulama; a) Deney kuvvetinin kalibrasyonunu, b) Basma ucunun dorulanmasn, c) lme cihazlarnn kalibrasyonunu, d) Deney evriminin dorulanmasn kapsar.

4.2 - DENEY KUVVETNN KALBRASYONU

4.2.1 - Her deney kuvveti llmeli ve uygunsa, bu ilem silindirin hareketi srasnda eit aralklarla en az noktada yaplmaldr. 4.2.2 - Kuvvet, aadaki iki metottan biri ile llmelidir:
ISO 376 Snf 1e uygun kuvvet - lme cihaz veya Mekanik yoldan kalibre edilmi ktleler kullanarak % 0,2 dorulukla tartan bir terazi ile.

4.2.3 - noktada yaplan lme, her kuvvet iin silindirin her konumunda yaplmaldr. lme yaplrken silindir hep ayn ynde hareket ettirilmelidir. 4.2.4 - Bir kuvvetin her lm, ISO 6506-1de tarif edildii gibi deney anma kuvvetinin % 1i snrlar iinde olmaldr.

4.3 - BASMA ULARININ DORULANMASI

4.3.1 - Basma ucu, bir bilye ile bir tutma mekanizmasndan ibarettir. 4.3.2 - Bilyelerin dorulanmas amacyla, bir partiden rastgele seilen bilyeler deneye tbi tutulmaldr. Sertlii dorulanan bilyeler atlmaldr. 4.3.3 - Bilyeler parlatlm ve kusursuz olmaldr. 4.3.4 - Kullanc, ya aadaki zellikleri karlayacak ekilde bilyeleri lmeli ya da bilyeler, aadaki artlar karladn beyan eden tedarikiden elde edilmelidir.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

4.3.4.1 - Bilyenin ap, bilye zerinde farkl konumlarda yaplm en az ayr ap lme sonucunun ortalamas alnarak belirlenmelidir. lmlerden hi biri ile anma ap arasndaki fark izelge 1de verilen toleranslardan fazla olmamaldr. ZELGE 1 - eitli bilye aplar iin toleranslar Bilye ap 10 5 2,5 1 ller mmdir. Tolerans 0,005 0,004 0,003 0,003

4.3.4.2 - Sert metal bilyelerin zellikleri aadaki gibi olmaldr:

Sertlik: ISO 3878e gre tayin edildiinde sertlik 1500 HV 10dan aa olmamaldr. 3 Younluk: = (14,8 0,2) g/cm

Not - Aadaki kimyasal bileim tavsiye edilir: Tungsten karbr (WC): kalan Dier karbrler toplam: % 2,0 Kobalt (Co) : % 5,0 - % 7,0

4.4 - LME CHAZININ KALBRASYONU

4.4.1 - lme cihaznn, iz apnn % 0,5 hata ile hesaplanmasna imkn verecek bir skalas
olmaldr.

4.4.2 - lme cihaz, bir objektif mikrometre ile her alma aralnda en az be noktada yaplan
lmelerle dorulanr. Azam hata % 0,5i gememelidir.

4.4.3 - Tasarlanan alan llrken, azam hata % 1i amamaldr. 4.4.4 - Bu dolaysz dorulamaya ilveten lme cihaznn Ek Ada tanmlanan ilemlere uygun olarak dolayl dorulanmas da yaplabilir.

4.5 - DENEY EVRMNN DORULANMASI

Deney evrimi ISO 6506-1de belirtilen deney evrimine uygun olmaldr ve deney 0,5 s hatayla tamamlanmaldr.

5 - DOLAYLI DORULAMA
5.1 - Dolayl dorulama, ISO 6506-3e gre kalibre edilmi referans bloklar kullanlarak (23 5)C scaklkta yaplmaldr. Dorulama bu scaklk aral dnda yaplrsa, dorulama raporunda belirtilmelidir.
Referans bloklarn st ve alt yzleriyle bilya yzeylerinde korozyon rnleri bulunmamaldr.

5.2 - Deney makinas, her deney kuvveti ve kullanlan her aptaki bilya iin dorulanmaldr. Her deney kuvveti iin, aadaki sertlik aralndan en az iki referans blok seilmelidir: 200 HBW 300 HBW 400 500 HBW
ki referans blok, mmknse, farkl sertlik aralklarndan seilmelidir.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

NOT - Sz konusu sertlik deneyi, yukarda sz edilen sertlik aralklarndan en yksek sertlik aralna 2 ulalmasna imkn vermiyorsa (0,102 x F/D = 5 veya 10 iin) dorulama, alt sertlik aralndan alnm bir referans blokla yaplmaldr. 5.3 - Her referans blok zerinde, eit aralklarla be iz yaplarak aplar llmelidir. Deney ISO 65061e gre yaplmaldr. 5.4 - Her referans blok iin, artan byklk srasna gre ortalama iz aplarnn ortalamalar d1, d2, d3, d4 ve d5 olsun. 5.5 - Belirli dorulanma artlarnda deney makinasnn tekrarlanabilirlii (d5 - d1) byklyle belirlenir. Toplam ortalama ap ( d ), aadaki gibi tanmlanr: d= d1 + d 2 + d 3 + d 4 + d 5 5

d1, d2, d3, d4 ve d5 Madde 5.4te tarif edilmitir. Dorulanacak olan deney makinasnn tekrarlanabilirlii izelge 2de belirtildii gibi olmaldr. izelge 2 - DENEY MAKNASININ TEKRARLANABLRL VE HATASI Referans blokun sertlii HBW Deney makinasnn kabul edilebilir tekrarlanabilirlii mm 0,030 d 0,025 d 0,020 d > 225 Deney makinasnn kabul edilebilir hatas %H 3 2,5

125

125 < HBW 225

5.6 - Belirli dorulanma artlarnda deney makinasnn hatas, ( H H ) ifadesiyle belirlenir. Burada

H, be izin sertlik deerlerinin ortalamasdr.

H = H1 + H 2 + H 3 + H 4 + H 5 5

Burada, H1, H2, H3, H4, ve H5 deerleri, d1, d2, d3, d4 ve d5 deerlerine karlk gelen sertlik deerleridir. H, referans blokun belirtilmi sertliidir. Deney makinasnn belirtilmi referans blok sertliinin yzdesi olarak ifade edilen hatas, izelge 2de verilen deerleri amamaldr.

6 - DORULAMALAR ARASINDA GEEN SRELER

6.1 - DOLAYSIZ DORULAMA
Dolaysz dorulama a) Makina monte edildiinde, sklp yeniden monte edildiinde veya yeri deitirildiinde, b) Dolayl dorulama sonular yeterli bulunmadnda, c) 12 ay aan bir sreden beri dolayl dorulama yaplmamsa yaplmaldr.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

Her dolaysz dorulamadan sonra bir dolayl dorulama yaplmaldr. 6.2 - ki dolayl dorulama arasndaki sre, bakm standardna ve makinann ka defa kullanldna baldr. Her halkrda bu sre 12 ay gememelidir.

7 - DORULAMA RAPORU / KALBRASYON BELGES

Dorulama raporu / kalibrasyon belgesinde aadaki bilgiler bulunmaldr: a) Bu standarda atf (TS 139-2 EN ISO 6506-2 eklinde) b) Dorulama metodu (dolayl veya dolaysz); c) Sertlik deney makinasn tantc bilgi, d) Dorulama arac (referans bloklar, elstik deney cihazlar vb.), e) Bilya ap ve deney kuvveti, f) Dorulama scakl, g) Elde edilen sonular, h) Dorulama tarihi ve yapan kurulu.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

EK A (BLG N) LME CHAZININ DOLAYLI DORULANMASI N BR METOT RNE

lme cihaznn dolayl dorulanmas, deney makinasnn Madde 5e gre (ISO 6506-3: 1999 Madde 8.3n notuna baknz) dolayl dorulanmasnda kullanlacak referans bloklar zerinde yaplan referans izlerin llmesiyle yaplr. lme cihaznn, referans izin yzdesi eklinde ifade edilen hatas % 1den fazla olmamaldr.

ICS 77.040.10

TRK STANDARDI

TS 139-2 EN ISO 6506-2/Haziran 2001

EK ZA ULUSLARARASI YAYIN VE STANDARDLARA ATIFLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standardlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standardn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardn en son basks kullanlr. Yaym No ISO 3878 Yl 1983 Ad EN Yl EN 23878 1993

Hardmetals - Vickers hardness test