You are on page 1of 5

Bin Tanr lkesi Anadolu

Yazan Emine Gcek Yazdr Add new comment

Gnele birlikte n da ykseldii; acsn bilgelikle, yreini akn her trlsyle harmanlam vakur durulu Anann topraklarnda giydim beden elbisemi. Anadolu benim iin bazen ocukluumda dinlediim ve ruhumu uzun sre acma hissiyle esir eden, yar insan, yar ylan olan ahmerann hikyesi; bazen de lk, nemli bir ilkbahar sabahnda ayn ocuk ruhuyla nefesimi yakan, ykayan portakal ieklerinin kokusudur. O koku bana ocuk zihnimi en ok megul eden sorulardan birisini hatrlatr: Huysuz komumuzun bahesinden portakallar ardmz bahede, acaba bizden ok nce kimler yaard? Onlar da yaramazlk yapar myd? ahmerandan korkar myd onlar da? Bedenim byyp aklm erdike rendim ahmerann efsanevi bir varlk olup bana zarar vermeyeceini, ama hamurumda olan Anadolu toprann ruhuyla birlikte benimle birlikte hep yaayacan Tanrann Adlar Dnya zerinde kadnn retkenliini ve nceliini vurgulayan Ana Tanra kavram ilk defa Anadolu'da gelimitir. Buradan Yunanistana, dolays ile Avrupaya yaylmtr. Anadolunun ana tanras ise Kibeledir. Bu byk tanra blgeye ve kltre gre farkl adlarla kar karmza: Kapadokya ve Lidya blgeleri arasndaki Phrygiadaki ad Kyble, Semele, Kubeledir. Lykiada ise Kibele, Kubele, Dinda ve Leto. Hitit kaynaklarnda rastladmz ad ise Arinna, Hepat, Kubabadr. Efeste ise Artemistir. Ana tanrayla, Anadolu dndaki topraklarda da farkl adlarla karlarz. Babillilerde tar, ausga; Smerlerde Marianna, nanna; Msrda Nut, Hathor ve sis; Suriyede Lat, Atargatis, Palestene, Astarte, Diktinna; Giritte Rhea, Artemis, Ops, Ge, Mata, Urania, Urunome, da, Maia; talyada Vens, Vesta, Anna; Arabistan ve Hicazda Hubbel bu adlara verilebilecek rneklerdendir.

atalhyk ve Haclarda yrtlen kazlarda Ana tanray simgeleyen ve pimi topraktan yaplan ok sayda heykelcik bulunmutur. Hepsi de iri gbekli, iri gsl olarak karmza kar. Tanrann iri karn ve gelimi karn alt, dourganlk grevini her zaman srdrmeye hazr olduunun simgesidir. Kibele Efsaneleri Bir zamanlar yer, gk, deniz hepsi i ieymi. Derken birden esrarengiz bir ezgi duyulmu, duyulmasyla yer, gk, deniz birbirinden ayrlm. Bu ezgi aslnda Uriniomun yani Kybelenin doumunu mjdelemi. Onun sembol de ay imi. Tanra tm evrenin hkimiymi ama koca evrende yapayalnzm. Bir ara avularn birletirmi ve birden Ophion diye kocaman bir ylan kayp gitmi avularnn arasndan. Tanra bu ylanla birlemi, bu sevgi ve kavumann yuvarlan sarsntlaryla, toprak devrilip dalar olumu, sular fkrp nehirler akm, gller toplanm ve birok srngen km ortala. Bu yaptndan ok utanan tanra, ylan ldrm ve ylann ruhunu yeraltna gndermi. Kibele egosuna kar da adil davranarak Hekate adyla kendinden bir paray da yeraltna hapsetmi. O ylann dilerinden obanlar, srtmalar km ortala. Kybele ile ilgili bir baka efsane de yledir: Sakarya Nehrinin tanrs Sangariosun Nana adnda bir kz vardr. Bu kz, Kybelenin kanndan yetien bir badem aacnn beyaz ieklerinden hamile kalr ve Attisi dourur. Kybele Attise ktr; ancak Attis, Kybeleye verdii ballk szn unutur ve lml bir kzla evlenmeye kalkr. Dn srasnda Kybele konuklar arasna katlr. Tanray gren Attis akln yitirerek erkeklik organn keser. Topraa akan kandan bitkiler fkrr, bu aslnda simgesel anlamda topran yani Ana Tanrann dllenmesi demektir. Her yl Pessinusda yani bugnk adyla Eskiehir Ballhisar civarnda 21 Martta Kybele adna enlikler dzenlenirdi. O gn Attis ve Kybelenin kavutuu dnlrd. Bu trenlerde alan davullar ve nlayan zillerin oluturduu bir mzik eliinde rahipler kendilerinden gemi bir vaziyette dans ederlerdi. Bu trenlerde Kibele rahiplerinin psiik yeteneklerini sergiledikleri, kendilerini hadm ettikleri tlsml talar kullandklar sylenmektedir. Enerjik etkinlie sahip olduklarna inanlan bu tlsml talarn en nls vaktiyle Pessinusta bulunan Kybele Karata olarak bilinirmi. Anadoluda uzun zaman bulunmu tarihi senatr Gaius Cornelius Tacitus, Anadolunun birok yerinde bu konik, huni biiminde talara rastladn yazmtr. Niobenin Gzyalar ocukluumda bir Manisa gezisi srasnda, dan eteklerine yaslanm bir ta ktlesi dikkatimi ekmiti. Profilden baktmda ba ne eik, bir kadn silueti idi grdm. Ne olduunu anlamlandrmaya alrken, yanmdan geen ve o blgenin yerlilerinden olduunu tahmin ettiim yal biri alayan kadn o demiti. Neden aladn sorduum esnada oktan uzaklamt yanmdan. Gerekten de yalnn tabiriyle alayan kadna baktmda yznde acnn izlerini grmtm. Neydi acaba onu alatan, ya da kim? Neden taa dnmt? Yllar sonra rendim zavall Niobenin hznl, ac yksn Bir gn Lydia Kral Tantalosun kz Niobe, hepsi birbirinden gzel oniki ocuk annesi olduundan gururuna yenik der. Kendisini sadece iki ocuk sahibi olan Letodan stn grr. Ben talihliyim mesudum, ne olursa olsun daima mutlu olarak kalacam diyerek barr ve ardndan ekler Benim bir sr ocuum var. Ecel onlarn hepsini bir bir elimden alarak beni ocuksuz brakamaz, bu bakmdan ben kuvvetliyim, kimse benim neslimi kurutamaz. Hlbuki Leto iki ocuk annesi olmakla kendini bir ey sanyor. ki ocuk da neymi ki! der. Leto, Tanr Apollon ile Tanra Artemisin annesi olan bir tanradr ve Niobenin bu szlerini iitir ve ok kzar. ocuklarn arr ve Niobeden almalarn emreder. ntikam da gecikmez: Niobenin alt olu Kitheron dann sarp kayalklarnda avlanrlarken le vakti Gne Tanrs Apollonun oklaryla vurulurlar. Bu ac olay etrafta yaylnca alt kz karde daa doru ac ierisinde koarlar. Artk gece olmu ve sra Ay Tanras olan Artemise gelmitir.

Artemis gkyznde parlamaya balar balamaz oklaryla alt kz kardei birer birer ldrr. Dokuz gn boyunca kimse Niobenin evlenmemi alt gen kznn ve alt delikanl olunun naalarn getiremez. lm merasimi dahi yaplamaz. Talihsiz Niobe evlatlarnn cesetlerinin arasnda san ban yolar, dizlerini dver, ac lklar yer ve g inlettir. Bana gelen bu felaketten sonra o kadar ok gzya dker ki bir an gelir feryatlar duyulmaz, hkrklar iitilmez olur. Korkun bir sessizliin hkm srd bu dalarda sevgili evlatlarnn cesetleri arasnda dilsiz bir varlk, adeta zdrap heykeli halinde kaskat kesilir. Zavall yrei bu acya daha fazla dayanamaz ve Tanr Zeustan kendisini kayaya dntrmesini ister. Syplos dana gider, bu sarp dan kayalklar da onu sarmak gibi kucaklar, sarmalar. lgin bir biimde bu kayann bir yz, yazn en scak olduu gnlerde bile nemli ve slaktr. Kim bilir belki de bu slaklk Niobenin gzlerinden szlen yalardr ve hala alyordur evlatlarna talihsiz Niobe... Efesli Artemis Efes Artemis Klt, aslnda Kibelenin simgesel boyutta devam niteliindedir. Helenler bu blgeye gelmeden nce Efeste Lelegler ve Karlar oturmaktadr. Kimi aratrmaclara gre bu topluluklar Tanra Leto kltn benimsemilerdir. Baz aratrmaclar ise burada da hkim olan kltn Kibele olduunu ifade etmilerdir. Helenler, tanrlarn anas olarak grlen ve ok yaygn bir inanca sahip olan bu tanraya, birletirme-sentez politikas izleyerek Artemis adn vermilerdir. Efesli Artemisin Yunanllarn bakire Artemisinden farkl zellikleri vardr. Yunanl Artemis ilkbahar ya da hilal ay ile yeni domu bir gen kz sembolize ederken; Efesli Artemis ise Kibele ile benzer bir biimde dourganln semboldr. Efesli Artemisin rahipleri de kendi erkekliklerini kurban etmek zorundadrlar. Boa, Kibelenin olduu kadar Efes Artemisin de kutsal hayvandr. Boa, topra bir baka deyile Ana Tanrann barn saban ekerek yarar ve bu yarklarn iine de tohumlar atlarak toprak ana dllenir. Bu nedenle dourganlk ve erkeklik ile sembolize edilen bir hayvandr boa. Bugn Anadolunun birok noktasnda tapnak evlerinin duvarlar boa balar ve boynuzlaryla sslenmitir. Efes Artemisi ayn zamanda doum tanrasdr. Gslerinin okluu nedenliye ald Artemis Plymostos (ok gsl Artemis) adnn da gsterdii gibi bolluu ve bereketi simgeler. sveli bir aratrmac bu memelerin aslnda tanraya kurban edilen boalarn yumurtalar olduunu syler. Doumu da simgeleyen, doum yapan kadnlara yardm eden Tanrann tapnan, .. 356 ylnda Erostratos adl bir delinin yakt sylenir. Artemis neden tapnan koruyamad? sorusuna ise barahibin verdii yant ok ilgintir: Tapnan yakld gn tam Byk skenderin doduu gnm. Artemis de doum tanras sfatyla skenderin annesi Olympias dourtmak zere onun sarayna gitmi. O gn Efeste olmad iin tapnan koruyamam. Bugn tapnan temel kalntlarndan baka bir ey kalmamtr geriye. Artemis, etki ve saygnln Hristiyanln iyice yaylp devlet dini olmaya balad drdnc-beinci yzyla kadar srdrr. Aziz Paulus Efeste verdii vaazlarda elle yaplan heykelciklerin tanr olmadn sylediinde ve tanray ktlediinde ok byk bir direnle karlamtr. Halk Bizim Artemisimiz byktr! diye hep bir azdan iki saat barmtr. Paulus da bu tepki karsnda Efesten kamak zorunda kalr. Ancak Efesliler tarihte eine az rastlanan bir kltrel aktarm rnei gstermilerdir. Tapndklar Tanra Artemis kendilerine yasak edilip, inanlar yznden akla hayale gelmeyen ikence ve saldrlara uraynca; Efesliler Meryem Anaya Artemisin btn niteliklerini aktarmlar ve onu yceltmilerdir. Lydial Gzel Arakhne ve Athenann Gazab Birazck kazdnzda, arkasnda mitoloji ve tarihle harmanlanm byl bir yolculua karr sizi bu topraklar Mesela rmcek kz Arakhnenin hazin yksne bakalm bu seferde.

Tanra Athena, insanlarn yapt btn sanatlarn zellikle de kadn parmaklarnn yapt ince naklarn ve rmelerin de koruyucusu idi. Gzeller gzeli bir kz olan Lidyal Arakhne gergef ilemekte o kadar becerikliydi ki ara sra Nymphalar bile su kenarlarndan ayrlarak onu izlemeye gelirlerdi. Bir gn periler ona Bu kadar gzel gergef ilemeyi sana Athena m retti? diye sordular. O ise Kim benimle boy lebilir? Ben Athena falan tanmam, herkesi bu ite geride brakrm! diye karlk verdi. Athena btn bunlar iitti ve ihtiyar bir kadn eklinde Arakhnenin yanna geldi. Bitkin ve yorgun vcudunu ve aarm salarn gstererek Kzm sen sanatnda ok ileri gitmisin. Herkesi geebilirsin, ama bir tanrann kudreti her eyden stndr. Kendini o kadar byk grme der. Arakhne ise Athena gelsin ben onunla bile boy lrm der ve gurura kaplr. Athena, kendi ilahi klna girerek kz ile yarmaya balar. Athena gergefte Olympos Dan ve tanrlarn iler; kz ise Zeusun apknlklarn. Buna iyice sinirlenen Athena da kzn iledii gergefi alr ve buruturup yere atar. Sonra da zavall kz, tozlu duvarlarda gezinip sonsuza kadar a rsn de faydasn gremesin diye rmcee evirir. Nitekim Arakhne Yunanca'da rmcek anlamna gelir. rmcek kz Arakhnenin de zmirin krk kilometre gneyindeki Kolophone antik kentinde yaad rivayet edilir. Mehur Amazonlar Anadolu corafyasnda nereye giderseniz gidin, ayr bir hikaye karlar sizleri. Mesela kuzeydousuna kalm bu kadim topraklarn. Dnyaca nl kadn savalarn, Amazonlarn yaad blgeye Mitolojiye gre Amazonlar, sava tanrs Ares ile perilerin en barseveri olan uyum tanras Harmoniann birlikteliinden domulardr. Karadeniz'de Thermodon (Terme) aynn kysnda bugn ki Fatsann yaknlarnda yer alan Themiskyra ehrinde yaamlardr. Amazonlar, erkeklerle sadece oalmak amal birlikte olan ve bunun dnda erkeklerce dokunulamayan kadnlardr. Her ilkbaharda tarlalar srlp tohumlar saldktan sonra onlar, komu kabilelerin delikanllarn kabul edip topran saban izleri zerinde onlarla birlikte olurlarm. Doan kz ocuklarn alkoyar, erkek ocuklar ise komu kabilelere verirlermi. Savaarak Anadolunu birok noktasn ele geirmiler. Efsanevi Truva savalar srasnda Amazonlar, Anadolunun savunucular olarak Akhalara kar Truvann yardmna komulardr. Amazonlarn Smyrna ve Efes kentlerinin kurucular olduklar ve hatta Efes Artemis Tapnan da ina ettikleri sylenir. Bat Anadoluya yayldktan sonra Yunanistana dek uzandklar ve Atina kaplarna bile dayandklar anlatlmaktadr. Bir rivayete gre de onlar Hititli kadn sava rahiplerdir ve Kibeleye de sk skya baldrlar. **** Dnya denilen gezegenin byl ruhuna sahip olan bu topraklar, bereketli hilalin tam orta yerinde var olmu ve birok uygarla anne olmutur. nl air Ahmet Arifin de dizelerinde dile getirdii gibi, Gnein bahesini bekleyen bu Ulu Ana; Nuha beikler, hamaklar vermi; dil, din, rk ayrmakszn efkatli kollarn tm insanla amtr. Yreinizle dinlerseniz size anlataca ok ey var alarn szgecinden gemi bu yal bilge Anann Ve o Ana bizlere der ki: Ben Anadoluyum, ne olursan ol yine gel diyenlerin yurduyum, sizleri barmdaki milyonlarca ocuumla birlikte kucaklyorum Kaynaka: Hey Koca Yurt, Halikarnas Balks Klasik Yunan Mitolojisi, efik CAN Mitolojik Dinlerin Gizemi, Mehmet Korkmaz

Dinler Tarihine Giri, Mircea Eliade Dinin ve Folklorun Kkleri, James G.Frazer Anadolu Tanrlar, Halikarnas Balks Ana Tanra Gerei, Selma Szer Klemanolu Uygarlklar Kava Anadolu, Derman Baylad Anadolu Efsaneleri, Halikarnas Balks

You might also like