TMH

BETONDA DAYANIKLILIK
Fahriye KILINKALE (*)

ZET Betonun basn dayanm, sertlemi beton zelliidir ve beton snflar da bu dayanma gre belirlenir. Dayankllk (durabilite) ise beton ve veya betonarme yapnn zaman iinde zelliklerini kaybetmemesidir. Burada, betonun dayanklln azaltan, hasar grmesine neden olan etkenler ve bu etkenlerden kimyasal etkenler sralanmtr. Kimyasal etkenlerden slfat etkisi ise en sklkla ortaya kan ve ok grlen bir etkidir. Betona etki eden d ortam karsnda betonun dayanklln artrmak ve betonun hasarn en aza indirgemek veya bunu nlemek iin uyulmas gereken kurallara da deinilmitir. GR Malzemelerden, atomlararas kuvvetli balar ieren ve seramik snfnda bulunan beton da metaller gibi korozyona urar. Bu beton korozyonunun eitli nedenleri vardr. Beton hasar, beton retiminden nce, beton retimi srasnda, beton retildikten sonra uyulmas gereken kurallara uyulmamasndan kaynaklanr. Bir betondan taze halde ilenebilme, sertlemi halde de dayanm ve dayanklln iyi olmas istenir [1,2]. Betonun ilenebilme ve basn dayanm zellii ksa srede belirlenebilirken, dayankllk zellii uzun zaman iinde belirlenir. Betonun dayankllnda en nemli faktr, boluksuz bir beton retmektir. Boluk ve atlaklarn ap ve dalm beton yzeyindeki mikro iklime baldr. Boluk orannn kontrolu, en dk deere indirilmesi, beton teknolojisinin kurallarna uymakla olanakldr. Boluk yarap 10-7 - 10-3 m. yani kapiler (klcal) boluklardr ve dayankllkta nemli rol oynar. BETONA DI ORTAMIN ETKS Betona, d ortam fiziksel ve kimyasal etkenlerle
(*) Do. Dr., stanbul niversitesi, naat Mh. Bl.

etki eder. Fiziksel etkenler, atmosfer koullarnda slanma-kuruma, donma-zlme, anma kum frtnalar ve tat aralarnn etkisi eklinde srlanabilir. Kimyasal etkenler ise i ve d etkenler olarak belirlenir. etkenler beton iine giren malzemelerin (imento, agrega, karma suyu ve katk maddeleri) kimyasal yapsndaki bileiklerin standartlardaki limit deerlerin dnda olmasndan dolay ortaya kar. D etkenler ise betonun evresindeki d ortamdr. D ortam etkisi, deniz, gl, rmak, zemin suyu gibi sv ortam, hava kirlilii sonucu CO2 ve SO2 gazlarndan, endstri ve sanayiinin kat atklarndan kaynaklanabilir. Betona etki eden kimyasal etkenler yle sralanabilir [2, 3, 4, 5] : - CO2 ve H2CO3 etkisi - SO4-2 ve H2SO4 etkisi - Cl-1 ve HCl etkisi - NO3-1 ve NO2-1 etkisi - NH4+1 etkisi - Deniz sularnn etkisi (SO4-2, Cl-1 , CO3-2 ve bunlarn Na+, Mg++, Ca++ tuzlarnn deiik miktarlarda karm.) Betona, scakln,gne enerjisi ve radyasyonun etkileimi de durabilite ile ilgili d etkenler olarak deerlendirilmektedir [6]. SLFATLARIN ETKS Betona deniz suyunun (zellikle slfat) etkisi, uzun yllardan beri incelenmektedir. Sulfat iyonlar, imento iindeki C3A (tri kalsiyum alminat) ile reaksiyona girerek Etrengit bileiini meydana getirir. Bu reaksiyonu nlemek iin imento bileimindeki tri kalsiyum alminatn dk olmas (C3A<%6) gerekmektedir. Betonda slfat reaksiyonu C3A ve slfat iyonlar arasnda nce Mono Slfo Alminat ve daha sonra da etrengit oluumu eklindedir. C3A>% 6 ise reaksiyon [2]:

32

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 427 - 2003/5

TMH
3CaO.Al2O3.CaSO4.18H2O + 2Ca(OH)2 + 2SO3 + 12H2O monoslfo alminat Monoslfo alminat bileiinde CaSO4n yerini Ca(OH)2 alr ve 3CaO.Al2O3.Ca(OH)2.18H2O oluur. Her iki alminat bileii, SO4-2 iyonlar ile etrengit (C6AS3H32) oluturur [2]. Slfat iyonlarnn etkileimi olduka karmaktr. Slfat reaksiyonlar, Na2SO4, K2SO4, CaSO4, MgSO4, (NH4)2SO4 gibi tuzlarla grlebilir, meydana gelen tuzlarn basnc, slanma-kuruma, fiziksel koullar vd. hasar srecini etkilemektedir [7]. Etrengit oluumuna benzer, ancak slfatl ortamda grlmeyen gecikmi etrengit (delayed ettringite formation) denen hasar da son yllarda grlmtr. Bu olay, ilk kez 1980 ylnda Almanyada sl ilem gren traverslerde gzlenmi ve gecikmi etrengitten kaynakland sonucuna varlmtr. [3, 7, 8]. Bu reaksiyon SO4-2 iyonlarnn sertlemi betona sonradan girmesiyle deil, imento iindeki SO4-2 iyonlarndan kaynakland saptanmtr. [8] DEF oluumu ana faktre balanabilmektedir; [8] 1- imentonun yapsnda zamanla znecek yksek oranda slfat iermesi, 2- Betonun mikro ve makro boluk iermesi, 3- Yap elemannn srekli veya aralkl olarak suyla temas etmesi veya nemli ortamda bulunmas. Slfat iyonu konsantrasyonunun korozyona neden olabilecei kesin saylar vermek olduka gtr. Slfat agresifliini, katyon trlerini, ortam scakln, slanma-kuruma ve beton geirimliliini tanmlamak gereki bir yaklam deildir. [2] 3CaO.Al2O3.3CaSO4.32H2O etrengit SONU Betonun dayankll iin betonun retiminde (retimden nce ve retim srasnda) standartlarda istenen koullara uymak gereklidir. Betonun tasarmnda min. imento dozaj, S/C ve agrega niteliklerine dikkat edilmelidir. Betonun retiminde ve retim sonrasnda (kr ve saklama koullarnda) betonun ince, hassas, nemli bir yap malzemesi olduu unulmamaldr. KAYNAKLAR
1- Akman, M.S. 1990 Yap Malzemeleri, T 1408 no.lu yayn 2- Akman, M.S. 1992 Deniz Yaplarnda Beton Teknolojisi, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, T 1481 no.lu yayn 3- Baradan, B., Yazc, H., n, H. 2002 Betonarme Yaplarda Kalclk (Durabilite), Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi Yaynlar, 298 no.lu yayn. 4- Neville, A.M., Brooks, J.J., 1987 Concrete Technology, Longman Scientific&Technical. 5- Moskvin, V., 1983 Concrete and Reinforced Cocnrete Deterioriation and Protection, English translation, MIR Publishers, Moscow. 6- Eri, M., 1994 Yap Fizii ve Malzemesi, Literatr Yaynclk 7- Skalny, J., Marchand, J., Odler, I., 2002 Sulfate Attack on Concrete, Spon Press, Taylor&Francis Group, London and NewYork 8- Akman, M.S., 2003 Gecikmi Etrenjit Oluumu (DEF), TMMOB naat Mhendisleri Odas stanbul ubesi, 5.Ulusal Beton Kongresi, STANBUL sayfa:9-16

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 427 - 2003/5

33