NDEKLER

NDEKLER.......................................................................................................................1 NDEKLER.......................................................................................................................1 NSZ.....................................................................................................................................3 NSZ.....................................................................................................................................3 EKL LSTES......................................................................................................................4 EKL LSTES......................................................................................................................4 TABLO LSTES....................................................................................................................5 TABLO LSTES....................................................................................................................5 ZET........................................................................................................................................6 ZET........................................................................................................................................6 ABSTRACT.............................................................................................................................7 ABSTRACT.............................................................................................................................7 GR.......................................................................................................................................8 GR.......................................................................................................................................8 BLM 1.................................................................................................................................9 BLM 1.................................................................................................................................9 1 RETM PLANLAMA SSTEM......................................................................................9 1.1 ANA RETM PLANLAMASI......................................................................................9 1.2 RETM PLANLAMA TEKNKLER........................................................................11 1.2.1 MALZEME HTYA PLANLAMASI (MATERAL RESOURCE PLANNING-MRP) ..........................................................................................................................................12 ANA RETM PLANI......................................................................................................19 1.2.2 RETM KAYNAKLARI PLANLAMASI (MANUFACTURING RESOURCE PLANNING-MRPII).........................................................................................................21 1.2.3 TAM ZAMANINDA RETM SSTEM (JUST IN TIME)......................................33 1.2.4 ESNEK RETM SSTEMLER (FLEXIBLE MANUFACTURING SYSTEMS-FMS) ..........................................................................................................................................45 1.2.5 OPT( OPTMUM RETM TEKNKLER-OPTIMIZED PRODUCTION TECHNICS)......................................................................................................................55 BLM 2...............................................................................................................................57 BLM 2...............................................................................................................................57 2 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASI (ENTERPRICE RESOURCE PLANNING-ERP)...................................................................................................................57

2.1 LETME KAYNAKLARI KAVRAMININ ORTAYA IKII.................................58 2.2 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASI VE BLG TEKNOLOJLER...............59 2.3 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASININ DN, BUGN VE YARINI....60 2.4 ERP NN SSTEMAT:.............................................................................................60 2.5 LETME KAYNAKLARI SSTEMNN FAYDALARI...........................................64 2.6 ERP YAZILIMININ SEM.......................................................................................66 2.6.1 HTYACA UYGUNLUK FONKSYONALTE........................................................67 2.6.2 ORGANZASYONA UYGUN TASARIM..................................................................67 2.6.3 DOKMANTASYON VE DESTEK..........................................................................68 2.6.4 TEKNK KRTERLER..............................................................................................69 2.6.5 METODOLOJ VE DANIMANLIK........................................................................69 2.7 ERP PAZARININ GELM.......................................................................................70 2.8 ERPNN MODLER YAPISI.....................................................................................71 2.8.1 AIMS / ERP..............................................................................................................71 2.8.2 BAAN IV...................................................................................................................72 2.8.3 EUROLINE..............................................................................................................74 2.8.4 SCALA......................................................................................................................75 2.8.5 ERPDBO..................................................................................................................75 2.8.6 PEOPLESOFT.........................................................................................................76 2.8.7 SAP..........................................................................................................................78 BLM 3 ..............................................................................................................................93 BLM 3 ..............................................................................................................................93 3 MACPAC VE UYGULAMASI..........................................................................................93 3.1 RAKS ELEKTRONK A.............................................................................................94 3.1.1 GENEL BLG.........................................................................................................94 3.1.2 KALTE YNETM.................................................................................................95 3.2 BLG SSTEMLER ORGANZASYON YAPISI .....................................................95 3.3 AS400 UYGULAMALARI...........................................................................................95 3.3.1 GENEL BLG.........................................................................................................95 3.3.2 KULLANILAN SOFTWARELER.............................................................................96 3.4 LETME VE RETM KAYNAKLARI PLANLAMALARININ KARILATIRILMASI (ERP-MRPII).............................................................................115 3.5 MACPAC UYGULAMA............................................................................................116 SONU.................................................................................................................................127 SONU.................................................................................................................................127 KAYNAKA.......................................................................................................................129 KAYNAKA.......................................................................................................................129

NSZ
Gnmz koullarnda retim bilgisayar destei olmadan yaplamaz hale gelmitir. Bunun sonucu olarak ortaya kan retim planlama teknikleri yaygn olarak kullanlmaktadr. Byyen ekonominin getirdii youn talep, reticileri yksek hacimli seri retime yneltmi olduundan temel sorun hedeflenen retim miktarlarn gerekletirmeye yetecek hammadde ve malzemenin tedariki idi. Bu sorunu zmek amacyla iletme yneticileri paralara ilikin statik bilgileri, rn aalarn, rnlerin sat tahminlerini bilgisayara girmeye baladlar. Verileri eletiren bilgisayarlar nce gereken hammadde miktarn belirleyip sonra da mevcut stoklara ve verilmi siparilere bakarak smarlanmas gereken doru miktarlar verince sorun zlm oldu. Bu yntem Malzeme htiya Planlamas (MRP) olarak bilinmektedir. Deien ve gelien dnya pazarlarnda pazarn yaps, eitleri ve retilen mallarn nitelikleri tketiciler tarafndan belirlenmektedir. Tketiciler srekli olarak yeni ve deiik mamuller arzulamakta bu durum talepte esneklik ve dalgalanma yaratmaktadr. Bylece retimde hz ve esneklik n plana kmaktadr. letmelerin bu taleplere cevap vermeleri ancak yeni retim teknolojilerine uyum salamalaryla mmkn olabilecektir. Gnmz iletmeleri tketici ihtiyalarndaki deiime bal olarak talepteki dalgalanmalar karlayabilmek iin retimin esnek bir yapya sahip olmas konusunda nemli sistemler gelitirmitir. Son yllarda bat lkelerinde youn ilgi gren bilgisayarla endstriyel ynetim teknikleri uygulamalarnn iinde en yaygn olannn ve uygulamada ok baarl sonular elde edilen tekniin letme Kaynaklar Planlamas (ERP) kavram olduu bilinmektedir. ERP, retimde darboazlarn giderilmesine, datm kaynaklarnn daha iyi planlanmasna mteri hizmetlerinin iyiletirilmesine ve stoklarn minimum seviyede tutularak en iyi ekilde kullanlmasna imkan vermektedir. lkemizde ERP yazlmlar zellikle byk lekli iletmelerde giderek yaygnlamakta ve birok sektrde aranlr hale gelmektedir. Bu almada bu tekniin yannda dier teknikler de incelenmitir. Proje almalar srasnda yeni fikirlerini ve yardmlarn esirgemeyen sayn hocam Do. Dr. Ramazan YAMANa, projenin uygulama ksmnda yardmc olan RAKS ELEKTRONK A:: Bilgi Sistemleri Sorumlusu Sayn Cihat GRLEYENe , ngilizce metinleri evirmemde yardmc olan Yunus Kkere , projeye teknik olarak yardm eden Evren Kocaya teekkr ederim.

EKL LSTES
ekil:1 retim kararlarnn yaps ekil 2: retim Sreci-girdi-kt ilikisi ekil 3: Ana retim Planlama Sreci ekil 4. A rn rn Aac(DERVTSTOS, 1989) ekil 5 Ana retim planndan, malzeme kaynak planlamasna gei ekil 6 MRP sisteminin genel yaps ekil 7: Malzeme htiya planlama sistemi ekil 8 MRP sistemi ktlar ekil 9 retim kaynaklar planlamas ekil 10 tme Sistemi (push Systems) ekil 11 ekme Sistemi (Pull Systems) ekil 12 talep hacmi- imalat eitlilii ve imalat sistemleri ekil 13: ok Blgeli Datm-retim Tedarik Zincirleri EKL 14: ERPnin sistematii EKL 15 ERP SSTEMAT EKL 16 ERP SSTEMATNN GETRLER ekil 17: ERP yazlmlar Pazar paylam ekil 18 SAP R/3 Modlleri EKL 19 RETM PLANLAMANIN GENEL YAPISI ekil 20 MAC-PAC sisteminin btnleik zm ekil 21 MAC-PAC retim yazlm ekil 22 MAC-PAC datm yazlm ekil 23 MAC-PAC finansal sistemi ekil 24 Ana Programlama (Genel grnm) ekil 25 TAM ZAMANINDA RETM AKII

TABLO LSTES

Tablo 1:htiyaca uygunluk fonksiyonalite de dikkat edilmesi gereken konular Tablo 2: Organizasyona uygunluk-Tasarmda ilgili konular Tablo 3: Dkmantasyon ve destekte incelenecek konular Tablo 4: Teknik Kriterler ile ilgili incelenecek konular Tablo 5: Metodoloji ve Danmanlk hakknda ilgili konular Tablo 6 sap modlleri

ZET
Bu alma 3 blmden olumaktadr. lk blmde bilgisayar temeline dayal retim planlama teknikler (MRP, MRPII, JIT,KANBAN, PULL- PUSH SYSTEMS, FMS, OPT,ERP) incelenmitir. kinci blmde letme Kaynaklar Planlamas ayrntl olarak ele alnm ve ERP yazlmlarna deinilmitir. Bu yazlmlardan SAP R/3 Sistemi kapsaml olarak incelenmitir. nc blmde ise bir MRPII yazlm olan MAC PAC Sistemi incelenmitir ve devamnda bu yazlmla ilgili bir uygulama sunulmutur. Projenin son blm deerlendirmeden olumaktadr.

ABSTRACT
This study, consst of 3 sections. In the first section, computer based manufacturing planning aproachs (MRP, MRPII, JIT, KANBAN, PULL-PUSH SYSTEMS, FMS, OPT, ERP) are studied. In the second section Enterprise Resource Planning is spelled out, and ERP software adverted. One of this softwares SAP/R3 Systems is analysed comprehensive. In the third section, MACPAC system which is a MRPIIsoftware is studied, and an application about this software is presented in the continuation. Final section of the study consist of appreciation.

GR
21.yzyla yaklatmz u gnlerde iletmelerin rekabet ortamnda ayakta kalabilmeleri ve varlklarn srdrebilmeleri, ana parametreye (kalite, verimlilik ve maliyet-ki son zamanlarda hzl tepki verme de eklenmitir-) balanmtr. Btn bunlarn yaplabilmesi kt kaynaklarn etkin kullanlmasna baldr. Bu kaynaklarda hammadde, igc, makine ve tehizat ve finansmandr. kullanlmas retim planlama ve kontrol faaliyetleri ile mmkndr. letme kaynaklar Planlamasnn kayna, 1960 l yllarn ncesinde kullanlan Malzeme Listesi (Bill of Material-BOM) kavramna kadar gitmektedir. 1960 l yllarda Malzeme htiya Planlama (Material Requirements Planning-MRP), 1970 li yllarda Kapal evrimli Malzeme htiya Planlama (Closed-loop MRPI), 1980 li yllarda retim Kaynaklar Planlamas (Manufacturing Resource Planning-MRPII) ve Datm Kaynaklar Planlamas (Distribution Resource Planning), 1990 l yllarda ise letme Kaynaklar Planlamas (Enterprise Resource Planning-ERP) sistemleri gelitirilmitir. letme kaynaklar Planlamas tm ad geen sistemleri kapsayan bir yapya sahiptir. Bir iletmenin retim sistemlerini daha verimli ve etkin kullanabilmesi, bnyesinde bu teknikleri barndrmasyla doru orantldr. Klasik yntemler yerine bu yntemlerin kullanlmas iletmelere kendi pazarlarnda rekabet avantaj salar. Uzun zaman alan ve maliyet oluturan bir ok unsur bu yntemlerin kullanlmasyla ortadan kalkar. Mteri memnuniyeti, ksa srede piyasaya rn srme, kaynaklarn en ekonomik ve etkin olarak tedarii salanm olur. Tketici taleplerinin en hzl ve kaliteli olarak karlanabilmesi iin mteri odakl sistemler gelitirilmelidir. retimin amac kr elde etmek olduu kadar, kaliteli hizmet ile mteriyi memnun etmek olmaldr. letmeler iin retim zamannn azaltlmas ve tasarmdan montaja kadar tm maliyetlerin drlmesi bu tekniklerin kullanlmasna baldr. Bu kaynaklarn etkin ve gereki

BLM 1 1 RETM PLANLAMA SSTEM

retim planlama sistemi , retimin ngrlen talebi zamannda karlamak zere seri planlama kararlar iin yrtlen faaliyetlerden oluan bir sistemdir. Bu sistem iinde alnan kararlarn katmanl yaps aadaki ekilde verilmitir:

Talep tahminleri Ana retim Planlamas Ana retim izelgesi Malzeme htiya Planlamas Ayrntl izelgeleme
EKL:1 RETM KARARLARININ YAPISI

Katmanl yap iinde, kurulu ilk nce ngrlen planlama sresi iin toplak (agrege) satlarn tahmin etmek durumundadr. Bu tahminler, planlama sresi iin gerekli toplak retimi ve i gc dzeylerini belirlemek iin kullanlr ve ana retim plan hazrlanr. nc aamada, toplak retim plan, ana retim izelgesine dntrlr. Ana retim izelgesi, retim miktarlarnn, rn ve sre bakmndan izelgelenmesini gsterir. Sonraki aamada, ana retim izelgesinde yaratlan bitmi rn envanterinin spesifik retim hedeflerini karlamak zere malzeme ihtiya planlamas hazrlanr. Bu plan, nihai rn, yar mamul ve paralarn malzeme ihtiyalarn salamak iin gerekli siparileri kapsar. Son aamada, planlanm bu sipariler, iler kmesine ve bu ilerin tamamlanma srelerine dntrlr ve mevcut kaynaklarn iler kmesine tahsis edilmesi ile izelge oluturulur.

1.1 ANA RETM PLANLAMASI

Ana retim planlama, 1 aydan 24 aya kadar deiken sreler iin, dnemler baznda beklene n talebi karlamak zere, eldeki insan gc, malzeme ve dier kaynaklarn en iyi bilekesini seme srecidir. Baka bir ifadeyle, ana retim planlama, belli bir sre iin talebi karlamak amacyla, en iyi retim orann, insan gc, envanter, taeron kullanm ve fazla mesai dzeyleri ile vardiya saysn belirleme srecidir. retim planlama srecinin temel girdileri, talep, mevcut kaynaklar, sre planlama ktlar ve ortamn dier etmenleridir. retim planlamann girdileri ve ktlar aadaki ekilde verilmitir.

IKTILAR TALEP TAHMN MEVCUT FZKSEL KAPASTE MEVCUT GC DZEY RETM SREC MALYET ETMENLER

GRDLER RETM ORANI

Ana retim Planlama Sreci

NSAN GC DZEY ENVANTER DZEY TAERON KULLANIM SREC

EKL 2: RETM SREC-GRD-IKTI LKS

retim plann nemli kts, ana retim izelgesidir. Bu izelge, retim sisteminin her dnem, talep edilen rnden ne miktarlarda retilmesi gerektiini belirtir. Ana retim plannda belirlenen dnem bazndaki retim oranlar, retim izelgesinin hazrlanmasnda temel girdiyi oluturur. Ana retim planlama sreci aadaki ekilde verilmitir.

10

Talep Tahminleri

Talep Tahminleri

Talep izelgesi

Geici Ana retim izelgesi

Kaynak htiya Profilleri

Ana retim Planlama Modeli

Kapasite Geerli mi?

Kapasite Geerli mi?

Kapasiteyi Ayarla

retim Planlama Profilleri

Nihai Ana retim izelgesi

Planlanan Sipari Sevki

EKL 3: ANA RETM PLANLAMA SREC

1.2 RETM PLANLAMA TEKNKLER

retim planlama teknikleri yaplar bakmndan iki grupta toplanabilir: Bunlar; Tablosal ve Grafiksel Teknikler Deneme Yanlma Teknii Grafiksel Teknikler

11

Matematiksel Teknikler Ulatrma Modeli Dorusal Programlama Dorusal Olmayan Programlama Dinamik Programa Dorusal Karar Kural Sezgisel Teknikler Arama Kurallar1

Gnmzde iletmelerin retim planlama ve kontrol sistemlerinde detaya inildiinde farkllklar gze arpar. Fakat ana yap temelde fazla deiiklik gstermez. Bu projenin ilk blmnde, bilgisayara dayal retim planlama yaklamlar incelenmeye allmtr. Bu yaklamlar srasyla unlardr: Malzeme htiya Planlamas (MRP ) retim Kaynaklar Planlamas (MRP) Esnek malat Sistemleri(FMS) deitir unutma

Optimum retim Teknolojisi (OPT) letme Kaynaklar Planlamas (ERP) Datm Kaynaklar Planlamas (DRP) Tam Zamannda retim Sistemleri (JIT) Kanban Pull Push Sytems2

1.2.1

MALZEME HTYA PLANLAMASI (MATERAL RESOURCE PLANNINGMRP)

MRP, 1960l yllarda baml talep kavram ile birlikte ilk kez Orlicky tarafndan IBM firmasnda stok kaytlarnn tutulmas ve takibi amacyla ortaya atlmtr. Daha sonraki yllarda retim planlamas tekniinin destek alt sistemi olarak gelimi bir bilgi sistemi ve benzetim boyutuyla planlama ve kontrol teknii olarak yerini almtr. Malzeme htiya Planlamas felsefesi A.B.D.de 1960l yllarn sonuna doru imalatn hzla gelitii bir dnemde ortaya kt. Byyen ekonominin getirdii youn talep, reticileri yksek hacimli seri retime yneltmi olduundan temel sorun hedeflenen retim miktarlarn gerekletirmeye yetecek hammadde ve
1 2

Saatiolu 1992 Acar 1998

12

malzemenin tedariki idi. Bu sorunu zmek amacyla iletme yneticileri paralara ilikin statik bilgileri, rn aalarn, rnlerin sat tahminlerini bilgisayara girmeye baladlar. Verileri eletiren bilgisayarlar nce gereken hammadde miktarn belirleyip sonra da mevcut stoklara ve verilmi siparilere bakarak smarlanmas gereken doru miktarlar verince sorun zlm oldu. Bu yntem Malzeme htiya Planlamas (MP) olarak bilinmektedir. Malzeme htiya Planlamas son rn iin hazrlanm ana retim programn, burada kullanlan hammadde ve paralarn temini iin ayrntl bir programa dntrmeye ynelik ilemsel teknikler topluluudur. Kolay ve anlalr bir manta sahip olan MRP, iletmenin retim konusunu oluturan mamul bileenlerinin (hammaddeler, paralar, alt montaj gruplar) ihtiyalarnn kesin olarak ortaya konulmas ve planlanmas yaklamdr. Malzeme htiya Planlamasnn mant olduka basit olmakla birlikte yaklam nemli yapan uygulamadaki veri ve ilem hacminin bykldr. Ana retim plannda yer alan her son rnn yzlerce paradan meydana gelmesinin neden olduu ilem yknn yan sra, uygulamada kanlmaz olarak karlalan deiimlerde bir dizi ilemin ok ksa zamanda yaplmasn gerektirmektedir. lk zamanlarda bu sistemler ok byk boyutlu bilgisayar yardmyla, ancak byk irketlerce kullanlmaktayd. Zamanla bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeler sayesinde performans yksek, fiyat makul, yksek hzl bilgisayarlarn piyasaya kmas ve uygulama program ve yazlmlarnn gelitirilmesiyle bu sistemlerin kullanm yaygnlamaya balad. Ana retim program neyin ne zaman retileceini belirler.

1.2.1.1 RN AACI BLGLER ENVANTER DURUMU BLGLER

rn Yaps Verileri Eldeki Envanter Dzeyleri rn Aalar Sipariler Temin Sreleri Emniyet Stoklar

1.2.1.1.1 RN AALARI (Bills of Materials:BOM)

rn aac, ana retim plannda bir rn oluturan bileenler ve hammaddelerin tanmlanmas veya listelenmesidir. rn aac bilgisi; retim iletmelerinde geni bir ekilde kullanlan bir dokmandr. Bu bilgilerin iinde rn tanmlamas olarak ifade edilen bir rnn yapm iin gerekli olan paralar, rnn yapsnda meydana gelen mhendislik deiikliklerinin kontrol, servis paralar ve bitmi rnler iin hangi malzemelerin gerekli olacan, ana retim plann karlamak iin hangilerinin retilip hangilerinin satn alnacan belirleyen birok bilgilere sahiptir. Dier taraftan, rnn tm bileenlerinin geriye doru Bu sistemde son dkmnn sistematik atsn oluturmak amacyla bir kodlama sistemi gelitirilmitir. rnden balayarak her rn aacna bir kademe kodu verilir. ekil 4de kademeli bir rn aac verilmitir.

13

B(2)

C(4)

D(1)

E(3)

F(2)

E(2)

G(3)

G(2)
A B(2)C(4) D(1)E(3)F(2)E(2)G(3) G(2)H(6)

H(6)
Kademe 0 Kademe 1 Kademe 2 Kademe 3

G(2)

H(6)

EKL 4. A RN RN AACI(DERVTSTOS, 1989)

ekil 4de Kademe 0da yer alan A rn, 2 adet B ve 4 adet C paralarndan olumutur. Kademe 1de yer alan B parasnn her biri iin 1 adet D paras, 3 adet E paras ve 2 adet F parasna ihtiya duyulmaktadr. Ayn ekilde C paras iin 2 adet E ve 3 adet G parasna gereksinim vardr. Kademe 2de yer alan E parasnn her biri iin 2 adet G ve 6 adet H paras gereklidir. rnein ana retim plannda A mamul iin 100 adet gzkyorsa, her bir paradan gereken miktarlar; B: 2x100=200 F:2x200=400 C: 4x100=400 G:2x600=1200 D:1x200=200 H:6x600=3600 E:3x200+2x400=1400 Btn bunlarn elle yapld dnlrse iin ne kadar zor olduu grlr. zellikle onlarca rnn retildii bir iletmede durumun ok karmak olduu grlr. Ayrca rnlerin stok miktarn, temin srelerini gz nne almadndan yetersiz kalm ve Malzeme ihtiya planlamasna gei sz konusu olmutur.3

DERVITSIOTIS, 1989

14

Malzeme htiya Planlamas, yntemleri, 1960larda, bilgisayar teknolojisindeki gelimelere paralel olarak yaygnlk kazanmaya balad. retim alanndaki veriler, MRP yntemleri kullanlarak bilgisayara yklenirken rn yaps (product stroctureveya bill of materials-BOM)ile retim yapsnn (Routing) ayrlmas tercih edildi.4 Son 10 yl iinde endstriyel uygulayclar geleneksel envanter yntemlerini bir kenara brakarak Malzeme htiya Planlamas ( MRP ) envanter sistemine arlk vermilerdir. zellikle imalat firmalar, malzeme ihtiya planlama yntemini envanter yatrmlarn minimize etmek ve verimlilii artrmas asndan ok yararl bulmaktadrlar. Gnmzde bilgisayar konusundaki gelimeler ve byk hafzal bilgisayarlarn yaygn olarak kullanlmas byk boyutlu retim planlama ve kontrol sistemlerinin kullanlmasn ekonomik klmtr. Malzeme ihtiya planlamas, yatrmlar minimize etmek, retimi ve etkenlii artrmak ve alcya yaplan hizmeti gelitirmek amacyla kullanlan bir ynetim izelgeleme ve kontrol tekniidir. Ana retim planlamas sonucu, planlama srecinde retilecek rn tipleri, retim miktarlar ve retim zaman belirlenir. Malzeme ihtiya planlamas bu grevi yerine getiren bilgisayarlara dayal retim planlama sistemidir. Bir baka tanmla MRP, envanter ve sipari verileriyle ana retim program bilgilerini kullanarak malzeme gereksinimlerini hesaplayan sistemdir. nceleri yalnzca bir envanter siparii teknik olarak deerlendirilen MRP bugn esasen bir programlama/planlama teknii olup, mteri siparilerinin gnnde teslimatn mmkn klar.5 retimin gerekletirilebilmesi ancak yeterli miktarda ve uygun zamanda retim kaynaklarnn bulunmasna baldr.

Ana ihtiya planlamas

Sipari noktas/sipari miktar

Malzeme ihtiya planlamas (MRP)

Kapal evrimli MRP retim kaynaklar planlamas (MRP)

EKL 5 ANA RETM PLANINDAN, MALZEME KAYNAK PLANLAMASINA GE6

4 5

Kadayflar, 1995 Ylmaz, 1995 Yldzdoan 1989 6 Ege niversitesi ktphanesi 4123 no lu proje

15

rn Talebi

retim plan

Sipariler

ANA RETM PLANI

retim Kapasite Planlama gc-Ekipman

ENVANTER DURUMU BLGLER

Malzeme htiya Planlamas

RN AACI BLGLER

Planlanan Sipariler

Verilen Sipariler

Kapasite htiya Planlamas

Hayr

Kapasite Yeterli mi? Evet

Sipariler

Emirleri

Makine Ykleme ve izelgeleme

Ambarlama

retim

rn

MTERYE

16

EKL 6 MRP SSTEMNN GENEL YAPISI7

1.2.1.2 KAPALI DEVRE MRP

MRP sistemi etrafnda retim planlama, kapasite planlama ve retim programlama fonksiyonlarn ieren bir sistemdir. Planlamay takip eden yrtme ve kontrol fonksiyonlarn da ierir. Kapal devre kavram tm fonksiyonlarn sistem tarafndan kapsanmasnn tesinde yrtmenin sonularnn geri beslemesini de ierir. Bylece planlar geerliliini korur.8

1.2.1.3 ANA KURALLAR

Malzeme ihtiya planlamasnda ana kurallar yledir; Malzeme, para ve yar mamule olan talep son rne olan talebe baldr. denir. Son rne olan talep ise bunlardan tamamen bamszdr. retimde baml ve bamsz talep kavramlar vardr. Bamsz talep sreklidir. Rastsal olarak deiir. Baml talep bir st seviyedeki rnn talebine baldr. Yani son rne olan talep bamsz ve devaml olurken ara rnlere olan talep hesaplanabilir. N KOULLAR; MRP nin ileyebilmesi iin bir ana retim plannn bulunmas gerekir. Ana planda son rnlerin ne kadar ve ne zamanda retilebilecei belirtilir. MRP ana retim plann para numaralar cinsinden ifade etmek iin para, yar mamul ve son rnleri tek tek tanmlayan envanter birimleri numaralardr. Her envanter birimi bir kodla numaralandrlr (C 13254 gibi ) rn aac bilgileri mutlaka olmaldr Envanter kaytlar sistemin kontrol altndaki tm birimlere ait olmal Tm bu bilgilerin doru, tam ve gncel olmaldr. Son rn iin talep bir kez

belirlendiinde bu rn oluturmak iin gerekli montaj paralar ve bileen paralarna olan talebe baml talep

VARSAYIMLAR;
7 8

MRP kontrol altndaki tm envanter birimlerinin temin srelerinin bilindii varsaylr MRP kontrol altndaki tm envanter birimlerinin stoka girip ktn varsayar MRP bir montaj oluturan tm paralarn o montaj parasnn retimi iin i emri verildii anda

hazr olduunu varsayar Kesikli datm ve bileen paralarn kullanm

Acar, 1999 Yldzdoan, 1989

17

Sre bamszl

1.2.1.4 MRP NN AMALARI

MRP nin temel amalarn yle sralayabiliriz; Planlanan retimi ve sevkyat gerekletirebilmek iin malzemelerin, paralarn zamannda

gelmesini ve retimin zamannda bitirilmesini salamak. Mmkn olan en az stoku bulundurma

Kapasite planlarnn yaplmas

retim, sevkyat ve satn alma faaliyetlerini planlama

MRP nin ortak amac tm envanter birimleri baznda dnemleri itibariyle brt ve net ihtiyalarn tespit edilmesi ve bu yolla gereki bir envanter ynetimi iin bilgi retilmesidir. Envanter ynetiminde iki ana faaliyet vardr; satn alma ve retimdir. Bu faaliyetlerin olmas iin gerekli bilgiler unlardr; Envanter biriminin para numaras Sipari miktar Sipari verilme tarihi Sipariin tamamlanma tarihi

MRP nin bir dier amacda brt ihtiyalar net ihtiyalara evirmektir. Net ihtiyalar hesaplanr ve planlanan siparilerle karlamaya allr yada ekonomik sipari miktarlarna blnerek sipari elde edilir. izelgeler. Herhangi bir envanter kontrol sistemi aadaki iki sorundan bir tanesini cevaplayacak ekilde tasarlanabilir. Belirli bir kapasite kstlar altnda ne retilebilir? Belirli bir retim plann gerekletirmek iin ne retilmeli ? Ayrca MRP net ihtiyalardaki deimelere gre alm siparileri yeniden

18

MTER SPARLER

TAHMNLER

ANA RETM PLANI

Ne retilecek? Ne zaman retilecek?

RN AACI BLGLER rn yaps verileri rn aalar lem emalar

Envanter Durumu Bilgileri Eldeki envanter dzeyleri Sipariler(miktar ve zaman) Temin sreleri Emniyet stoklar

MRP PAKET rn aac bilgilerini ve ana retim plann, net malzeme ihtiyalarna evirir, temin srelerini belirler.

Dier Raporlar Hangi malzeme ne kadar sipari edilmeli? Sipari ne zaman yaplmal? Hangi Sipariler hzlandrlmal? Hangi Sipariler iptal edilmeli? Hangi sipariler ertelenmeli?

EKL 7: MALZEME HTYA PLANLAMA SSTEM

MRP NN GRDLER VE IKTILARI; Girdileri: Ana retim plan Envanter durum bilgileri Satn alma ve temin sreleri rn aac bilgileri Planlanm siparilerin miktarlar ve zamanlar

19

 ktlar:

Bamsz talep elemanlar Fire oranlar

Sipari ama Yeniden izelgeleme ptal etme Planlanan sipariler emirleri

MRP

Planlanan Sipariler

Sipariler

Emirleri

Yeniden izelgeleme Emirleri

EKL 8 MRP SSTEM IKTILARI

MRP NN FAYDALARI; Envanter yatrmlar minimum dzeyde tutulur MRP deimelere duyarldr Sistem envanter birimleri baznda gelecee dnk bir bak as oluturur Sipari miktarlar ihtiyaca gre tespit edilir htiyalarn zamanlamas ve tam olarak karlanmasna zen gsterilir.

1.2.1.5 MRP SSTEMNN KULLANIM ALANLARI

MRP sisteminin kullanm alanlar geni olmak ile birlikte aadaki zellikleri gsteren iletmelerde kullanldklar zaman, daha etkili olurlar. Mamul n retim maliyeti yksekse Paralarn ve hammaddelerin teslim sreleri uzunsa retim sresi uzunsa

20

 gerekiyorsa
9

Ekonomik sipari miktarlarnn kullanlabilmesi iin birden fazla rn gereksiniminin toplanmas

1.2.1.6 MRP UYGULAMALARINDA KARILAILAN YETERSZLKLER

MRP uygulamalar iletme ynetimince byk zenle kullanlmak durumundadr. Bu zen gsterilmeyip MRP nin temel yaklamna ilikin aadaki yanl varsaymlarn yapld sk sk gzlenmektedir: kurtulur, grecektir, MRP araclyla, stoka balanan iletme sermayesi kendiliinden azalacaktr, MRP felsefesiyle mteriye verilen hizmet kendiliinden iyileir MRP uygulamasyla kazanlan gelimeler bir kez izlenilince organizasyonda genel kabul MRP kendi iinde tamdr ve kendi kendini dzenler(Self-maintaining) Malzeme Planlamas fonksiyonunu bir programa aktararak iletme ynetimi, bir sorumluluktan

MRP uygulamas ile kapasite planlama sorumluluu ortadan kalkar.

Yukardaki kabuller, herhangi bir malzeme ynetimi yaklam iin geerli hedeflerdir.

Ancak bunlarn

gereklemesi, MRP yaklamnn kullanlmaya balanmas ile kendiliinden olumayacaktr. Veri eksiklik ve yanllklarnn srdrlmesi, izlemenin gevetilmesi ve uygulamaya iletme leinde inancn pekitirilmemesi uygulamann yetersizliklerini hemen ortaya karacaktr. MRP de teknik baz zorluklar da mevcuttur: aabilir, malat / satn almalarn ard ardna gelen periyotlara dzensiz miktarlarda yaylm olabilecei n srelerin miktara bal olmakszn sabit kabul edilmesi, uygulamada yanlla srkleyebilir,

malat kapasitelerinin kstl olduu gereinin dikkate alnmamas kapasite skntlarna yol

uygulamada zorluklar dourabilir. Bu skntlarn ksmen zmlenebilmesi iin retim Kaynaklar Planlamas (MRPII) denilen ok daha kapsaml yeni bir yaklam taraftar kazanmaktadr. 10

1.2.2

RETM KAYNAKLARI PLANLAMASI (MANUFACTURING RESOURCE PLANNING-MRPII)

10

Sezen, 1996 Ylmaz, 1995

21

Ekonomide ve tketim eilimlerinde ortaya kan sonraki gelimeler pazarn daha arlkl biimde mteri tarafndan belirlenir olmas sonucunu dourdu. Bunun sonrasnda da imalat firmalarnda stoka ynelik retimden, siparie ynelik retim biimine doru bir kayma oldu. Bu ise daha ok rn eidi anlamna geliyordu ve o yllara kadar ana sorun olan malzeme ve hammadde tedarikinin yan sra etkin kapasite kullanm gerei, kk miktarlarda da ekonomik retim yapabilir olma, etkin finansman ynetimi gibi konular byk nem kazand. Bu ekilde karmaklaan retim ynetimi disiplininde MRP yetersiz kald. Firma retim programn gerekletirecek kaynaklara sahip mi? Pazarlama sat tahminlerini gerekletirebiliyor mu? gibi sorularn MRP kapsamnda ele alnmamas yntemin snrl olduunun dier gstergeleridir. Bu nedenle MRPnin yalnzca envanter yntemini kompterize eden roln artracak, retim iin gerekli olan tm kaynaklar optimize etmeyi amalayacak, retim ile firmann dier fonksiyonlarn btnletirecek bir felsefeye gereksinim olduu ortaya kt. Bir imalat firmasnn tm kaynaklarnn etkin olarak planlanmas ynetimi olan retim Kaynaklarm Planlamas (Manufacturing Resources Planning-MRP II) yaklam bu anlayn rn olarak 1980lerde yazlm paketleri olarak piyasalarda grlmeye baland. MRP II, firma dzeyinde yrtlen tm ilevlerin ortak bir veritaban etrafnda btnlemesini salayan bir ynetim biliim sitemidir. Btn retim, planlama, pazarlama, datm, mhendislik ve finansal faaliyetleri kapsayan bir at tekil eder. MRPIIyi dier retim planlama ve kontrol sistemlerinden ayran zellikler unlardr: MRPII bir toplam ynetim sistemidir. plannda belirlenmi amalara ulaabilmek iin gerekli

tm fonksiyonlar birletirir ve koordine eder. MRPII batan aaya bir sistemdir. Planlama prosesi; bir dizi fonksiyonel, operasyonel planlara

blnen stratejik planlarn formlasyonu ile balar. Stratejik ve operasyonel alternatifler MRPII simlasyonu ile elenirler. MRPII tm firmada ayn rakamlarn kullanld ortak bir veri taban oluturulmasn salar.

Aslnda bir paket program olan MRP II sistemlerinde bulunan temel modller yle zetlenebilir: Sat Tahminlerinin Yaplmas Sat Siparilerinin Almas ve Takibi rn Veri Ynetimi (Para Tanmlamalar, rn Aalar) Endstri Mhendislii( merkezleri, Operasyon Planlar-Rotalar) Ana retim Program oluturulmas Malzeme htiya Planlama Kapasite htiya Planlama Atlye retim Program Satn alma ve Fason Takibi Envanter Ynetimi (Stok kontrol) Atlye Veri Takip Sistemi (retim ve Iskarta takibi) Verimlilik Hesaplamalar

22

Maliyetlendirme ve Maliyet Kontrol sevkyat Planlama Sat sonras Mteri hizmetleri Finansman Ynetimi

Finansman Ynetimi modlnn ilevleri aadaki gibi zetlenebilir: Alacak Hesaplar Vergi Sistemi Bor Hesaplar Nakit Ynetimi Maliyet Simlasyonu Genel Muhasebe Faaliyet Tabanl Maliyetlendirme Bordro Hazrlama

MRPII; malzeme ihtiya planlamasnn yan sra, kapasite ihtiya planlama, maliyetlendirme ve maliyet kontrol faaliyetlerini e gdml olarak gerekletirdiinden MRP sistemini iine alan ve ondan ok daha btnleik ve etkin bir sistemdir. Firmalarn MRP II den beklentisi tek kelime ile RETKENLK olarak ifade edilebilir. Stok seviyelerinde azalma, mteri hizmetlerinde iyileme, direkt iilik retkenliinde artma, satn alma maliyetlerinde azalma, fazla mesailerde azalma, malzeme elde bulundurmama maliyetlerinde azalma, bilgi iletiim ve koordinasyon dzeyinde artma gibi faydalar MRP II den beklenen faydalardr. MRP II uygulamalarnda karlalan maliyet kalemleri yle zetlenebilir: Donanm Maliyeti Yazlm Maliyeti lk veri oluturma Maliyeti Eitim ve d danmanlk Maliyetleri

MRPII ynetimdeki mevcut kaynaklarn tm ileri ynetim sistemine dahil edildii iin ynetim kaynaklar planlamas olarak ta tanmlanabilir. MRP II nin prensipleri her yerde geerlidir. Hemen hemen btn imalat organizasyonlarnda ayn gereksinimler ve ayn yaplar mevcuttur. 1970li yllarn sonlarndan beri firmalarda uygulanmaya allan MRPII sistemleri firma dzeyindeki tm kaynaklar ortak bir veri tabannda toplamakta ve firma ierisindeki tm alanlarn ayn dilden konumasn salamaktadr. Ancak youn rekabet, uluslararas pazarlara almas gereksinimini deiik corafi blgelerde merkezi olan iletmeler iin uluslararas firmalarn genelinde entegrasyonun salanmas yolunda biliim teknolojisi iin yeni bir gereksinimin domasna neden olmutur. Son yllardaki teknolojik gelimeler, firmalarn pazarda tutunabilmelerini zorlatrm, klasik yaklamlarn yetersizliinin aa kmas ile beraber yneticiler kullandklar retim teknolojilerini ve ynetimsel yaklamlarn tekrar gzden geirmek zorunda

23

kalmlardr.

te yandan gmrk duvarlarnn yklmas neticesinde kresel ekonomi ve kresel rekabet Pazardaki gl deiimlere ve teknolojik gelimelere

kavramlarnn ortaya kmas, tedarikiden balayarak, tm retim srecini ve mteriyi de iine alan tedarik zinciri ynetimi kavramn n plana karmtr. Kaynaklar Planlamas kavram kmtr.11 MRP yaklam; MRP kavramndan tremi, ancak ana retim plann bilgisayar yardmyla daha detayl haftalk ve gnlk planlara dntrmekle kalmam, bir firmann tm retim, karar verme, finans, datm, planlama ve denetim fonksiyonlarn ortak bir veri taban etrafnda birletirmitir.12 MRP sistemleri sat, pazarlama, retim, tasarm, kalite kontrol, muhasebe gibi tm iletme fonksiyonlarn bir araya getiren biliim sistemleridir. MRP sistemlerinin yalnzca ok paral montaj tipi retime uygun irketlerin organizasyonel yaplarndaki kurumsallamaya ynelimde eklenince ortaya yeni bir kavram, letme

olduunu sylemek iin MRP sistemlerinin bugn ulat aamaya biraz yabanc olmak gerekir MRP, iletmelerde her gn yaanan olaylarn ksaca fabrika gereinin benzetimidir. Doal olarak MRP

sistemlerinden salanacak yararlarn boyutlar retim ortamnn karmaklna, deiken saysna ve iletmenin karllk derecesine bal olacaktr. Hibir iletme MRP sistemlerinin tm fonksiyonlarn kullanmamaktadr. MRP sistemleri deiik sektrlere, deiik retim tiplerine ve karmak ,iletme koullarna uygun modller ve parametreler iermektedir. salayabilmektedir. Bugn endstrilemi personelin yalnzca 1/8i malzeme ile dorudan ilikili olarak almakta, kalan 7/8i bilgi ilemekte ya da deerlendirmektedir. Bilgi eitli biimlerde var olabilir. Bata mteri talebi bir bilgi biiminde belirir. Bu talep ayrntl rn tasarmna dntrlr ve yeni bir bilgi biimi eklinde ifade edilir. Tasarm bilgisi retim planlarnn girdisini oluturur ve retim plannda malzeme ve kapasite gereksinimi, maliyetler vb. bilgiler elde edilir. Denilebilir ki retim, malzemenin bilgiyle btnleerek rne dntrlmesi srecidir. Malzemeci doru malzemeyi, doru zamanda, doru yerde, doru srada, doru konum ve koulda, doru miktarda ve iyi fiyattan salamak iin doru yntemi kullanmakla ykmldr. Gnmzde tm MRP 2 sistemlerin temelinde malzeme sistemi vardr. Malzeme sistemlerinin fabrika y btnletirdiini syleyebiliriz. Malzeme fiziksel balanty olutururken, malzeme plan bilgisi (MRP) de bilgi sisteminin kalbi olmaktadr. Etkin MRP 2 sistemleri iletmelerin her alanda verimliliini arttrmakta, akllca kullanldklarnda son derece gl olabilmektedirler. Bugn ulalan nokta ile MRP sistemleri retim yaplan her ortama uyum

11 12

www.tubitak.gov.tr Kaba, 1996

24

letme stratejik plan

Sat ve retim plan sipariler Ana retim plan Sat kestirimleri

Kaba kapasite analizi

rn aalar

MRP

Operasyon planlar

CRP

Maliyetlendirme

Kapasite yeterli mi? evet

hayr

Maliyet izleme ve kontrol

retim programlar i emirleri

Satnalma siparileri fason istekleri

retim ve skarta izleme

Yar rn stoklar

rn stoklar

Verimlilik hesaplamalar

EKL 9 RETM KAYNAKLARI PLANLAMASI13

1.2.2.1 MRP II NN HEDEFLER

MRPII, daha ak anlamyla, bir retim ortamnda kullanlan tm kaynaklarn en verimli kullanmyla optimum retimi salayacak ekilde planlanmas ile bugnk irketler aras rekabet ve srekli deien ekonomik
13

Acar, 1998

25

dengelerin olduu bir ortamda daha da nem kazanmaktadr. nk MRPII nin hedefleri; Stoklarn azaltlmas, retimi aksatmayacak, dolaysyla kapasite kayplarna yol amayacak ekilde Mteri servisinin iyiletirilmesi, Genel maliyetlerin azaltlmas, retimin daha salkl kontrol edilmesi ve disiplin altna alnmas, rn kalitesinde art ve dolaysyla genel olarak verimliliin arttrlmas eklinde zetlenebilir.14

iyi kontrol edilmesi ve planlanmas,

1.2.2.2 MRP II SSTEMNN YARARLARI

MRPII sistemlerinin en nemli sonular belki soyut alanlarda kendini gstermektedir. Ayn plan

gerekletirebilmek iin tm blmlerin girdiyi, btnleik aba, gerekletirilebilir planlar yapabilme, ileriyi grebilme; i ortamnda ki yaam kalitesini arttrarak alanlara daha fazla i tatmini salamaktadr. Ama, yatrm kararlar gerek rakamlara dayandrlmaldr ve birikmi deneyim bu konuda yeterince kesin konuacak verileri salamaldr. Deiik kalitede yazlm kullanan 2000 irket zerinde yaplan aratrmalar aadaki tipik sonulara iki yl iinde ulaldn gstermektedir. Pazar paynda art Satn alma maliyetlerinde d gc verimliliinde art (%0-20) (%2-10) (%5-15)

Envanter dnm hznn 2 yada 3 katna kmas.

1.2.2.3 MRP II PROJELER N YAZILIM SEM

Bugn her boyuttaki iletmeye uygun MRPII sistemleri mevcuttur. Maliyetleri, zerinde altklar donanmn maliyetiyle doru orantldr. Uygulama ve proje maliyetleri ise yazlm maliyetini biraz amaktadr. Ancak MRPII projelerine yaplan yatrm ortalama 2 yl iinde kendini geri demektedir. MRPII projeleri kolay projeler deildir. yi bir uygulama byk olanaklar salarken, baarsz uygulamalar nemli riskler tar. Baarnn gerek art iyi yazlmdr. Ve yazlmn seiminde aadaki ltlere dikkat edilmelidir. Yazlmn esneklii ve btnleim zellii Yazlmc firmann Pazar pay, Yazlms firmann finansal kararll,

14

Ercan, 1995

26

Yazlm kullanan dier referanslar, Yerel destein yeterlilii, Yazlmc firmann aratrma ve gelitirmeye ayrd pay, Yazlmn fonksiyonlar,

Eer bir donanm yatrm da gerekiyorsa, donanm, yazlma gre seilmelidir. Eldeki donanma baml kalmak ne yazk ki iletmeyi ynetecek sistemi batan kstlamaktr. Dikkat edilecek dier bir konu, yazlm seimini, bilgi ilemci personelin deil kullanclarn yapmas gerektiidir. MRPII sistemleriyle ilgili en belli bal yanlg, bu sistemlerin sadece bilgisayar sistemleri olduudur. MRPII projeleri, kullanc projeleridir. Uygulamalar tm yneticilerin ve alanlarn katlmn/katksn gerektirir. Zira, proje sresince iin yapl biimi iletmenin ynetili tarz batan tanmlanacak, baz durumlarda belki de ilk kez modellenecektir. Denilebilir ki, deiime ak yeniliki bir ynetim olmakszn MRPII sistemlerine yaplacak yatrm boa gider.

1.2.2.4 MRP II PROJELERNDE LK ADIMLAR

MRPII projesinin ilk adm proje ekibinin seilmesidir. Proje ekibi orta dzey yneticilerden oluturulmal ve ynetici i yerindeki belli bal fonksiyonlarn temsilcilerini bir araya getirmelidir. Baarya ulamak iin tm rgtsel aktiviteleri ayn potada eritebilecek dnce birliini salamaldr. Ayrca bilgilendirme yoluyla projeyi tm alanlara mal etmek ve verilen yetkiyi, kazanlan yetkiye dntrmek gerekir. Ynetim desteini srekli klmak, veri doruluunu salamak, MRPII nin sadece bir bilgi ilem sistemi olduu yanlna dmemek, hedefleri performansla karlatrmak gibi konular srekli gndemde olmaldr. Proje ilerledike proje ekibinin almalarn daha etki bir ekilde srdrmesi iin hedef saptamaldr. Proje ekibi hedeflerini aadaki konularda saptayabilir: Ynetim hedefleri Proje hedefleri Sistem hedefleri Performans hedefleri

Projenin baars ise aadaki llerle deerlendirilebilir: Stoka yaplan yatrm miktarndaki d Mteriye hizmet dzeyinde gelime retim ve para maliyetinde d Revize edilmi planlara adapte olabilme yeteneinde gelime ynetimin kontrol yeteneinde gelime Stok seviyelerinde dme Satn alnan para maliyetinde dme

27

gc etkinliinde art Fire oranlarnda d Fazla mesaide veya vardiyada azalma

1.2.2.5 MRP II UYGULAMALARININ BAARILI OLMA KOULLARI

Baarl MRPII uygulamalar, retim yneticilerinin aktif desteiyle gerekletirilmektedir. Bu yzden

yneticiler bu konu zerinde eitilmelidirler. Baarl olabilmek iin radikal dnebilmek, cesur ancak gereki proje hedefleri saptamak ve iletmenin gelecekteki proje gereksinimlerini gz nnde tutmak gerekir. Btn bunlar yeniden yaplanmaya (Reorganization) ak olmay gerektirir. edilmesi gereken baz hususlar ise unlardr: MRPII veri doruluuna direkt olarak baldr, bu ise youn bir aba ve yeni bir disiplin Yeni sistem yeni tip insanlar ister. Annda karar verebilen, daha eitimli ve dnmesini bilen i Kltrel deiim gereklidir. irket amalaryla birey gereksinimleri birlikte ele alnmal, yeni tevik Doru kiiler, doru pozisyonlarda, doru yetkilerle donatlmaldr. Belki de byle bir projenin ilk Personel politikas asndan dikkat

gerektirecektir, grenlere gerek vardr. unsurlar dnlmelidir. yarar organizasyon iindeki fonksiyonel atmalar gidermektir.

1.2.2.6 MRP II UYGULAMALARININ BAARISIZ OLMA NEDENLER

MRP uygulamalarnn belli bal baarsz olma nedenleri aada verilmitir: Veri doruluuna gereken nemin verilmemesi, Kullanlan paket programlarnn kalitesizlii, Ar deiiklikler, Uygulama sorumluluunun iletmede yeni birine verilmesi, st ynetimin konuyu kavrayamamas yada katkda bulunmamas, Eleman deiimi, Sistemin uygulama bittikten sonra sahipsiz kalmas, Eitime gereken nemin verilmemesi, Daha batan, sistemin tm fonksiyonlarn kullanma abas

28

1.2.2.7 MRP II SSTEMLERNN KURULMASINDA VE UYGULAMAYA KONMASINDA KARILAILAN SORUNLAR 1.2.2.7.1 Uygulamaya Koymada Karlalan Sonular
Projenin uygulanmasnda gz nne alnmas gereken hususlar aadadr. irketini retim planlama asndan ne durumda olduunun saptanmas : lk olarak irket aadaki A snf : irket btnyle kapal devre sistem alr. st ynetim ileri ynetmede bu formal B snf : Formal sistem kullanlr ancak st ynetimin katlm yetersizdir. C snf : Formal ve in formal sistemler birbirine bal deildir. MRPII planlama yerine sadece D snf : Formal sistem almyor. Veri taban yetersiz.

snflardan hangisinde olduunu saptamaldr. sistemi kullanr.

sipari vermek amacyla kullanlr.

irketin bulunduu yeri saptamas (hangi snfta olduu), irketin ileyi biimi (stoka retim, sipari iin retim) ve retim sistemi (montaj, proses vb.) kurulacak MRP sisteminde hangi modllerin bulunmas gerektii konusunda karar vermeye yardmc olacaktr. Yazlm ve donanm seimi : Yazlm ve donanm seiminde unlara dikkat edilmelidir. Yazlm mevcut donanma gre mi seilecektir? Yazlm destei istenecek midir? Yazlm entegrasyonu Yazlma uyma eilimi

Fiyat farkll yznden yazlm kalitesinde verilecek dn epey sorunlara neden olabilir. Dolaysyla A snf bir paket (btn ihtiyalara cevap verecek kapsamda) semek projenin uygulamasn ok kolaylatrabilecei gibi uygulama sonunda elde edilecek yararlar da o lde daha fazla olacaktr. Bu yzden seimin, sistem kullanclar tarafndan yaplmas gereklidir. Yazlmn seiminden sonra yazlmn zerinde alabilecei donanm da ona gre seilmelidir (ana bellek, disk kapasitesi, terminal / yazc says vb.) Proje organizasyonu ve ynetimi : Bir projenin organizasyonda u temel unsurlar belirlenmeli ve salanmaldr; ynetim destei, ynlendirme kurulu, proje lideri ve proje grubu, proje plan, eitim, hedeflerin saptanmas, ilerin takibi. evre analizi : Her birimin yapt ilemlerin gzden geirilmesi, ak emalarnn dzenlenmesi ve zel alma isteyen ilerin listelenmesi aamasndan oluur. lgili blm yneticileri tarafndan yaplr. Kullanclarn daha projenin bandan katlm salanr. alanlar iin yeni sistemin uygulanmasndan doacak yararlar anlamann

29

ilk frsatdr. Ayrca yeni sistemin tasarmnn nasl olmas gerektiine karar vermek iin de mevcut sistemin nasl altnn bilinmesi gerekir. Yazlm Eitimi : Yazlm paketinin irkette verimli bir ekilde kullanlabilmesi iin standart zellikleri ve ilevleri hakknda kullanclar eitilmelidir. Yazlmn uyarlanmas : yazlmn uyarlanmas sonucu irketin paketi kullanarak nasl almas gerektiini gsteren ynergeler, politikalar ve talimatlar hazrlanr. Yazlm uyarlanrken mmkn olduunca paketin standart ilevlerini kullanarak ilemler gerekletirilmeli, yazlmn kendisine dokunulmamaldr. Yazlmn yeterli olmad durumlarda ilave programlar yaplmal ve paket ile balantlar kurulmaldr. Yazlmn uygulanmas ve gelitirme : Yazlmn tam olarak uygulanmas iin tm bilgilerin yeni sistemin formatna uygun bir biimde toplanmas ve sisteme girilmi olmas gerekir. Uygulama iin genellikle 3 yol vardr. Paralel yaklam : bir sre iin eski ve yeni sistemlerin bir arada kullanlmasdr. Souk Du : Eski sistemi aniden terk edip yeni sistemi btnyle kullanmaktr. Pilot yaklam : Yeni sistemin ncelikle bir departman yada bir grup rnde uygulanmasdr. Uygulama iin bu yol nerilir. Mevcut sistemin yaps zaman iindeki deiimlere uyum salayacak esneklikte olmaldr. uyarlanm sistemler zaman ierisinde gelitirilmelidir. Eitim : Eitimler eitli nedenlerle yaplacak fedakarlk, projenin baarszlk riskini de o oranda arttracaktr. Eitim, st ynetim, proje grubu, orta ynetim, alt ynetim ve dier kullanclar gibi 4 ynde dnlmelidir. Eitim programlar hazrlanmaldr. Eitimde ama sadece yeni sistemle ynergelerin nasl uygulandn gstermek deildir. Yeni yaklamn ne ve nasl olduunun alanlara benimsetilmesi gereklidir. Maliyet : Proje aadaki maliyet bileenlerinden oluur: Kaytlarn doruluunun salanmas, Eitim, Organizasyon deiiklii, Politika deiiklikleri, Projenin kendisi iin harcanan zaman ve dier giderler, Donanm, Yazlm, Bu yzden

30

1.2.2.7.2 MRP II nin Kurulmasnda Karlalan Sorunlar

Her yeni projenin uygulamasnda olduu gibi MRP2 projesinin uygulamasnda da bir ok sorunlarla karlalmas doaldr. Aada karlalmas olas baz sorunlarla aklamalar verilmitir; 1.2.2.7.2.1 st Ynetimin Katks

st ynetimin katks olamayan bir projenin baar ans hemen hemen hi yoktur.

1.2.2.7.2.2

Veri Btnlnn ve Doruluunun Salanmas

Sadece ok iyi formle edilmi sistemler yeterli deildir. Bu sistemleri altracak uygun uyumlu ve salkl bilgiye ihtiya vardr. Dolaysyla sistemde veri btnlnn salanmas dier irket kaynaklarnn kullanmda olduu gibi kullanclarn bu dncelerinde, alkanlklarnda ve yntemlerinde baz deiikliklerin yaplmasn gerektirebilir. gerektirebilir. ynetimdir. 1.2.2.7.2.3 Organizasyon Sorunlar Bu bilgilerin btnlnn salanmas bir ok ilave bakm ynergesinin yazlmasn Bu bilgilerin btnlnn salanmas bir ok ilave bakm ynergesinin yazlmasn, Sonu ise gnlk ilemler, veri taban ynetimi ve veri taban tarafndan

denetlenmesini zorunlu klar.

Organizasyonun yaps MRP2 sistemine uygun olmayabilir. MRP2 uygulamas genellikle merkezi bir malzeme ynetimini gerektirir. Dolaysyla organizasyonun yeni sisteme uyarlanmas gerekir. 1.2.2.7.2.4 Ynerge Yazm , Uygulanmas ve Kontrol

leyilerin saptanmas, istenilen yazm ve pilot uygulamalarda doru kiiler tarafndan denenmesi, gerektiinde deitirilmesi olduka zaman alan yorucu bir itir. Bu i genellikle proje grubu yeleri arasnda paylatrlmal ve daha sonra tek bir formam haline getirilmelidir. 1.2.2.7.2.5 Proje Ynetimi

Proje grubu genellikle orta dzey yneticilerden olutuundan byle bir grubu sorunsuz ynetmek olduka zordur. Burada proje liderinin ve st dzey ynetimin tutumu olduka nemlidir. 1.2.2.7.2.6 lave Yazlm Destei

Yazlm paketinin irketlerin ilemlerine uymad veya yetersiz olduu durumlarda ilave yazlm gerekebilir. Bu destek, yazlm firmas tarafndan karlanabilir veya darya yaptrlabilir. Aksi takdirde yazlm firmas tarafndan yaplan yazlm yenilemelerini uyarlamak olduka zor olabilir. 1.2.2.7.2.7 Tm alanlarn Katksnn Salanmas

31

Projenin iyerinde yeni bir dnemin balangc olmas iin tm alanlara projenin bir paras olduklarn hissettirmek ve onlar projenin gidiinden haberdar etmek gerekir. yararlanlabilir; 1.2.2.7.2.8 Projeye bir isim verilebilir Duyuru tahtas kullanlabilir Proje ile ilgili rozet\kartma dnlebilir Dzenli bilgi verme toplantlar yaplabilir Yaplan ileri kapsayan blten karlabilir Proje Grubunun Yarm/Tam Gn almas Bu amala aadaki nerilerden

Genellikle grup yelerinin proje sresince asli grevlerinden alnp bu ile uramalar projenin daha ksa zamanda bitirilmesini salar. Ancak kalifiye eleman sknts ekiliyorsa o zaman proje grubu yeleri yarm gn zerinden alabilirler. Fakat yinede belli bir ekirdek grubun tam gn proje iin almas gerekebilir. 1.2.2.7.2.9 Yazlm firmasnn Eitim Destei

Yazlm firmasnn eitim destei seminerler, kurslar dzenlemesi, irkete zg sorunlarn zmnde uzman destei eklinde olabilir. Eitim desteinin ls projenin baarsna olduka byk katk salar. 1.2.2.7.2.10 Baz n artlanmalar

Sistem kullanclarnn baz n artlanmalar olabilir. Bunlara rnek olarak; mevcut sistemin otomasyonu , yazlmn iletmeye uyarlanmas, yazlmn tm fonksiyonlarnn kullanlmaya balamas vb. benimsetilmesi gerekir.15 Bu tip n artlanmalarn giderilerek sistemin iletmeye yeni bir dnce yaps ve yaklam getirecei prensibinin

1.2.2.8 MRP II NN SONULARI

MRPII hedeflerine uygun olarak gerekletirilen iyiletirmelerden bazlar MRPII nin direkt sonucu olarak bazlar ise dolayl sonucu olarak oluur. rnein daha iyi kontrol edilmesi ve azaltlmas direkt sonucu, rn kalitesine etkisi ise dolayl sonucudur. Dolayl sonu olan rn kalitesine etkisi 2 yolla gerekleir; Kapsaml bir MRPII uygulamasnda yer almas gereken tedarikilerin, yani yan sanayiinin bu

proje erevesinde eitilmesi, Stoklar iyi planlama sonucu tedarikiden gelen her mal kabul etmek durumdan kurtulma sonucu

gelen bir hammadde yada yar mamul kalite dzeyi eklindedir.

15

rnek, 1989

32

Yine benzer ekilde kapasitenin iyi planlanmas sonucu azalan kapasite kayplar da rnn toplam maliyetini azaltr. rnein kapasite darboazlarndan dolay planlanan retimin gerekletirilememesi kapasitenin boa harcanmasn dourur bu da rnn birim maliyetini arttrr.16 MRPII ile ilgili son olarak unlar syleyebiliriz: MRPII projesi nemli olduu kadar ok da kolay deildir. MRPII yazlm paketinin hazrlanmas uzun zaman alr. Dolaysyla denenmi, kantlanm, hazr paket zgl gereksinimler zaman ierisinde ara kullanm hem maliyet hem de risk asndan daha uygundur. katksn gerektirir.

balantlarla pakete eklenebilir. MRPII projesi bir bilgi ilem projesi deildir ve tm alanlarn katlmn ve

1.2.3

TAM ZAMANINDA RETM SSTEM (JUST IN TIME)

Temel hedef, kayplarn yok edilmesidir. Ancak kusursuz

Just In Time bir kavramdr metot deildir.

zamanlama ve kalite anlay ile ilerin sadece bir kere, kaypsz ve tam zamannda yapldnda sistem ii boluklarn ve fazlalklarn giderilebileceini savunur. tanmlayan ABD kkenli bir deyimdir. JIT, mterinin istedii, ihtiya duyulan rn, en az miktarda malzeme, ekipman, igc ve alan kullanarak, ihtiya duyulan zamanda, ihtiya duyulan miktar kadar retmek tekniidir. JIT, ak eklinde retim yaplmasnn salanmas, takt zaman uygulamasnn yerletirilmesi, retim temposunun talep hzna eitlenmesi, eken retim sisteminin kurulmas gibi prensipler zerine kuruludur. retim sistemi iinde aksaklklar tolere etmeyen bir sistem yaratr, retimde israf en aza indirir, ak sresini azaltr. JIT retim sisteminin zellikleri: Operasyon srasna gre dizilmi makinalar Kk ve ucuz tehizat Tek para ak retimi ok ynl igc Kolay devreye alnabilen/kartlabilen operasyonlar U tipi hcresel yerleim planlar Takt zamanna gre tempolandrlm retim Tanml standard operasyonlar17 JIT, Japonya kkenli bir kavramdr ve SIFIR Zero Inventories ise ayn kavram ENVANTER (ZERO INVENTORIES) ile ayn anlama gelmektedir.

16 17

Ercan, 1995 http://www.danismend.com/

33

MRP II sonunda oluabilecek fazla stok, uzun evrim sreleri gibi problemlerin nlenebilmesi iin Tam Zamannda retim Sistemi gelitirilmitir. JIT felsefesi bu problemlerin ancak rn tasarm aamasndan balayp, yan sanayi ilikilerine ve son montaj operasyonuna kadar tm aamalarn tek tek incelenmesiyle zlebileceini, yani sisteme bir btn olarak baklmas gerektiini gstermitir. JIT felsefesinin ana temas, en yksek mteri tatminini en az maliyetle salayacak ekilde srekli geliimin tm birimlerin genel katlm ile gerekletirilmesidir. JITin birok ayr dnlebilecek modlleri vardr: Bazlar: Mevcut durum analizi, Ayar zamanlar azaltm, yknn eit dalm, Kanban uygulamas, Ara stok seviyelerinin belirlenmesi, Stok dzeylerinin saptanmas, Dzgn(dengeli) retim (Smooth Pruduction) Satc ilikileri, Kaynanda kalite, Kalite emberleri, Koruyucu bakm, Yerleim dzenlemeleri, Bir ii-birden fazla makine almas, Karma retim almas, rn standardizasyonu, Andan sistemleri almas, Poke Yoke (sfr Hata ) almas, Personel politikalarnn JITe uygunluunun salanmas.18

Tam zamannda retim sistemleri ya da JIT gnmz retim planlamasnda yerini alan nemli kavramlardan biridir. Gnmz rekabet gcne sahip imalat sistemlerinin temelinde disiplinli ve etken envanter yntemi yer almaktadr. Baka bir deyile yneticiler rekabet glerini artrabilmek iin envanter yatrmlarn giderek azaltmak durumundadrlar. Bu gr, "Stoksuz retim stratejisi" olarak tanmlanan yeni bir yaklamn temelini oluturur. lk olarak Japon otomobil reticisi Toyota tarafndan uygulamaya konan JIT sistemi, u anda General motors, Apple Computer ve IBM dahil olmak zere, dnya zerinde birok kurulu tarafndan benimsenmitir.
18

Raks Elektronik San.Tic.A. Bilgi sistemleri, 2001

34

Birok irketin uygulamaya henz getii bu sistemin varl aslnda uzun saylabilecek bir sreden beri bilinmekteydi. Toyota, JIT sistemini yirmi yldan beri kullanmaktadr ve bu kavram ilk ortaya atann Henry Ford' dan bakas olmad bilinmektedir. Bununla birlikte Japon irketleri ancak, Arap petrol ambargosu nedeniyle ham petrol fiyatlarnn be misli artmasndan sonra, (1973 ylnda) bu sistemi uygulamaya baladlar. Japonya dnyann nde gelen petrol ithalatlarndan birisi olmas nedeniyle, Japon irketleri bu enerji maliyetlerindeki artlardan fazlasyla etkilendiler. Yapacaklar tek ey, dier maliyetlerde ksntya gitmekti ve bunu gerekletirmenin tek yolu da JIT sisteminin uygulamaya koyulmasyd. Sistemin baars muhteemdi ve bugn Japon irketleri, dnyada en dk maliyet ve yksek kaliteli retim yapan, dnya piyasalarnda nemli bir rekabet avantajna sahip reticiler haline gelmilerdir. Bylece,"JIT" sistemi firma ve lke ekonomisi bakmndan verimi artran, maliyetleri dren, mamul kalitesini iyiletiren, letmenin stok ve dier problemlerini en aza indiren modern sanayi retim biimine uygun yeni bir retim anlay getirmitir. Japon irketlerinin "JIT" sistemini baaryla uygulamasndan sonra, Japonya dndaki kiiler bu sistemi bir stok kontrol sistemi olarak snflandrrlar. Aslnda bu sistem, "Stoksuz retim" ya da "Sfr stok dzeyi" gibi dier isimlerle de anlmaktadr. JIT dahilinde faaliyetlerde bulunan irketlerin dk stoklarla alt dorudur ancak bu sistem sadece stok kontrolnden ibaret deildir. JIT sistemini baaryla kullanan irketler, faaliyetlerin yrtlmesi konusunda bambaka bir felsefe oluturmaktadrlar. Bu nedenle JIT sistemi, satn alma, Mhendislik, pazarlama, personel ve kalite kontrol dahil olmak zere irketin; tm ksmlarn etkileyerek verimlilii artrmay hedefleyen, hatta irket ile tedarikileri ve mterileri arasndaki ilikileri belirleyen bir faaliyet felsefesi olarak tanmlanr. JIT'in faydalar sadece stok seviyelerinin drlmesiyle maliyet tasarrufu salamaz, irketin stratejik planlamas zerinde dahi etkide bulunur. JIT, sanayide devrim yaratan bir dnce sistemi oluturmutur. dnce tarz getirmitir. nk bu felsefe, kiilerin uzun yllar sahip olduklar stok, uzmanlama, personel edinme, alc satc ilikileri, maliyet sistemleri ve kalite ile ilgili dnce ve inanlar silmi yerine yeni bir

1.2.3.1 .STOK DZEYNN DK TUTULMASI

Stoklarn, bir irketin baka alanlara yneltebilecei byk miktarlardaki paray balayan bir sermaye yatrm olduu dikkate alnrsa, byk miktarda stok yatrm yapmayan bir irket daha iyi ekipmanlar satn alabilir, yeni rn hatlar oluturabilir. Hatta alanlarnn cretlerini artrabilir. Yani gereksiz miktarlardaki stoklar, irketin ok daha yararl alanlarda kullanlabilecei paray bir anlamda almaktadr. Malzeme gereksinimi planlamas (MRP) stoklar kesinti yapmaya imkan veren yntemlerden biri olarak ele alndnda "gerektii anda hazr bulunmas" amacyla depoda srekli olarak malzeme ve para bulundurulmasnn pek aklc olmad grlr. Bir irket MRP uygulayarak, ana programn, neyin ve ne zaman gerekeceinin belirlenmesine yardmc olacak ekilde para ve hammadde gereksinimleri haline evirebilir. Bu ekilde, gereksiz stok dzeyi olumasnn nne geebilir. Ancak MRP, stok dzeyini mmkn olan en dk seviyeye indirmez. Bu sistemi kullanan irketler, genellikle bir haftalk ya da daha uzun sreli gereksinimlerini bir defada stok ederler. Bylelikle sipariler, bir haftalk retimi kapsayacak ekilde planlanr. Bu nedenle, ksa srelide olsa bir miktar fazla stok bulunmas MRP sistemi dahilinde kanlmaz hale gelmektedir. MRP anlayn, ilerideki birka haftay gz nne almayacak ekilde deitirdiimizi dnn. Bunun yerine, u anda ne retilmekte olduuna bakalm ve bu retim miktar iin sipari verelim. JIT'in temel kavram ite budur. Para ve sipariler, belirli bir anda ihtiya duyulacak miktarlarda ve ihtiya duyulan o anda elimizde olacak ekilde sipari edilir. Bir otomobil reticisi

35

iin bunun anlam, hi bir suretle otomobil lastii stoku bulundurmamak olabilir. Bunun yerine her araba iin drt adet lastik arabaya tam montaj hatlarndan, indirilecei anda taklacak ekil de getirilebilir. Genellikle dakikada bir araba karldndan, imalat her dakika iin drt adet lastik sipari program oluturabilecektir. Sonu olarak sfr lastik stokuyla alacaktr. Olay biraz daha genilettiimizde ise, dier paralar iin de stok bulundurmak gerekmeyebilecektir. Bunun yerine paralar, arabaya taklacaklar anda ve her araba iin gerekli olduu miktarlarda tedarikilerden ya da imalat ksmndan teslim alnabilir. Tm montaj projesi boyunca gereksiz stok bulundurmann n bu ekilde alnm olur. (bir sonraki ileme faaliyetleri iin o anda gerekli proses ii stoklar hari). Bu sistemin nasl alacan dnelim: Bir ii bir karbratr parasnn imalatn tamamladnda bunu hemen, tm paralar birletirerek karbratr haline getiren iiye verir. Bu ii de paralar birletirdikten sonra, bunu montaj hattndaki arabaya takacak olan kiiye verir. Bu ilem, proses boyunca her para iin tekrarlanr ve ihtiya olduunda, gerekli miktarlarda hemen kullanlmak zere tm paralar bu ekilde hazrlanr. JIT' in amacnn, bir petrol rafinesinde olduu gibi, malzeme akn srekli bir ak prosesi iersinde tutmak olduunu syleyebiliriz. Bir rafineride proses iin alma stoklar asgaride tutulur ve malzeme bir proses aamasndan dierine przsz bir ekilde akar. irketlerin bundan farkl olarak JIT'den bekledikleri,bu przsz ve kesintisiz akn, tedarikilerden nihai tketicilere kadar byle srp gitmesidir. Paralar, malzemeleri,montaja hazr birletirilmi paralar ve nihai rnleri, su olarak dnn. Bu suyun, stok olarak toplanaca havuzcuklar ne kadar ok olursa, akta o denli inili kl ve yava olacaktr. JIT'in amac, bu havuzcuklar ortadan kaldrarak suyun, dalardan grl grl akan bir nehir eklinde akmasn salamaktr. Stok dzeyinin azaltlmasnn salayaca avantajlardan bazlar aada yer alan rnek olayda verilmitir.

1.2.3.2 JIT SSTEMNE RNEK BR OLAY ANALZ

Danny Noble Ltd. ABD'de kadn modas alannda gnmzn tannm irketlerinden biridir. Ancak ne yazk ki daha pek ok moda irketinin baars, saman alevi gibi geici ve ksa mrl olmutur ve bu vakalarn ounda da d nedeni olarak, rne ok fazla nem verilirken , retim, nakit ak ve finansman konularnn ihmal edilmesidir. Dany Noble Ltd. iin ise durum daha farkl olacaa benzer. irket, muhasebecisinin nerileri dorultusunda bir retim program gelitirmitir ve her ne olursa olsun bu programa uymaktadr. Bu programa gre, alnan her malzeme retimde kullanlmakta ve stokta bulundurulmamaktadr. Maliyetleri azaltmak iin irket, yalnzca dokuma tesislerinin stoklarnda bulunan malzemeleri kullanmakta ve sadece ald siparilere yetecek kadar malzeme satn almaktadr. Byk ekipman yatrmlarn engellemek iin ise, giysi retimini taeron imalatlara yaptrmaktadr. Tamamlanm mal stoklarnn tama maliyeti ise sadece sipari retim yaplmas suretiyle dk hesaplanmaktadr. dari personel kadrosu da az tutulmu ve tm faaliyetler, bir dzen alan tarafndan yrtlmektedir. Danny Noble Ltd. irketinin JIT sistemini rnlerin retim prosesiyle deil de, tasarmyla itigal eden bir iletmeye uygulayan bir irkettir. Bu baar ayrca, JIT sistemini sadece otomobil reticileri deil, temel kavramlar baznda, dier birok kuruluunda baaryla uygulayabildiini gstermektedir. Verilen rnekte de grld gibi JIT sisteminin temelinde stoksuz retim stratejisi yer almaktadr. Stoksuz retim uygulamas, u an Japonya ve Amerika'daki baz iletmelerle snrldr. Ancak tm dnyada konu ile ilgili youn aratrma ve tartmalar modern iletmelerin temel amac olmutur. iletmelerde elde edilen balca kazanlar aada zetlenmitir: JIT sistemi ile alan

36

Envanter finansman iin daha az yatrm, Envanter maliyetlerinin dmesi, letmede yer ihtiyalarnn azalmas, malat gei zamanlarnn azaltlmas, Emek verimliliinin artmas, rn kalitesinin iyiletirilmesi.

1.2.3.3 RETM SSTEMNN BASTLETRLMES

Stok seviyesinin azaltlmas genellikle grndnden ok daha zordur. rnein, irket bir parann

retiminden dierinin retimine her getiinde belirli makinelerin yeniden ayarlanmas be saat srd durumlarda ne yaplacaktr? Bir defada tek bir birim retiliyorsa, makinenin ayar iin gerekli sreler, her bir retim sresinden daha uzun olaca aktr. Bu sorunun cevab bir imalattan dierine kolaylkla geebilen genel amal bir makinenin satn alnmas ya da yeniden ayarlama prosesinin bir ekilde daha basit hale getirilerek sistemin basitletirilmesidir. JIT sistemini kullanan imalatlar genel amal birok makine kullanmakta ve bu makineleri bir parann imalinden dier bir parann imaline kolayca adapte edebilmek yntemleri gelitirmilerdir. Bu ekilde imalata hazrlk sreleri genellikle bir dakikann altna indirilmektedir. Baz irketler ise imalat iin her bir para imalinde ayr bir makine kullanma yoluna gitmilerdir. JIT sisteminin kullanlmas srasnda karlalan dier bir sorun da, malzemelerin hareketleriyle ilgilidir. Bir nceki blmde, bir iinin bir karbratr parasn, bu paray ekleyerek karbratrn montajn tamamlayan kiiye vermesini grmtk, ancak bu durumda, bu iki iinin birbirlerinden uzak konumlarda almas ve byk miktarlardan oluan karbratr paralarnn otomatik bir sistemle aktarlmas halinde durum ne olacaktr? Cevap yine, sistemin basit hale getirilmesi olacaktr; otomatik aktarma sisteminden vazgeilecek ve ilgili iiler birbirlerine yakn konumlarda altrlacaktr. JIT sisteminden faydalanan irketlerin ou, karmak malzeme aktarma sisteminden vazgeerek, iilerin paralar birbirlerine elle verebildikleri basit sistemlere gemilerdir. Geleneksel satn alma yntemlerini kullanan irketlerin bir ou, her ay ya da iki ayda bir tedarikilerinden byk miktarlarda malzeme alm yaparlar. Bunlarla ilgili ilemler ise her sipari satn alma emirleri, ambalaj etiketleri,konimentolar ve faturalar gibi birok krtasiye ii gerektirir. JIT sistemini kullanan bir irket , tedarikisine her gn birden fazla sipari verebileceinden, geleneksel satn alma yaklam erevesinde sz konusu krtasiye ilemleri arasnda boulacak hale gelir. Byle bir sorunu ortadan kaldrmak iin irketlerin ou, bir satcnn belirli bir sre zarfndan belirli miktarlarda malzeme tedarik etmesine imkan vererek "genel satn alma emirleri" yntemini kullanrlar. Bunlarn dnda kalan sipariler ise telefonla ya da baka yntemler kullanlmak suretiyle verilebilmektedir.

1.2.3.4 STOKLARLA LGL PROBLEMLERN ORTAYA IKARILMASI

JIT sisteminin en nemli zelliklerinden biri olan stok seviyesinin azaltlmasnn salad en deerli fayda, bir irketin faaliyetleriyle ilgili sorunlarnn ve yetersizliklerinin ortaya karlmasna zorlayc etki yapmasdr. Bunun nedenlerini anlayabilmek iin, evinizde kullandnz elektrii dnn. Fiili elektrik ak, bu elektrie ihtiyacnz olduunda, yani dmeyi evirdiiniz de oluur. Evinizle retim tesisleri arasnda herhangi bir yerde

37

elektrik stoku mevcut deildir. Yani elektrik, "Tam zamannda" retilmektedir. imdi retim tesisiyle eviniz arasnda bir sorun meydana geldiini dnelim; bu bir telin kopmas ya da bir transformatrn yanmas olabilir. Sorun ne olursa olsun, elektriiniz yanmadnda bir sorun olduunu bilirsiniz. Ayn ey birok kiinin sorunuysa, elektrik irketine telefonlar edilir ve bir grevli derhal sorunu zmek zere grevlendirilir. Bu durum, JIT erevesinde faaliyet gsteren bir irket iin de ayndr. ok az ya da sfr stok dzeyi ile alan bir irkette malzeme ak durduunda malzemesizlik nedeniyle alma da hemen durmak zorunda kalacaktr. Tm dikkatler bir anda sorun zerinde younlaacak ve bu sorunun zlmesi iin tm olanaklar seferber edilecektir. Ancak bu sorun tekrar ortaya ktnda ayn skntnn yeniden yaanaca bilindiinden, o an iin deil de, ileriye dnk nlemler alnmas yoluna gidilecektir. Malzeme aknda bir aksakla sebep olan sorunlar, JIT sistemi dahilinde kolaylkla fark edilecektir. Malzeme ak przsz hale getirilip hzlandrldnda ise, sistemde yetersiz kalan ynlerin tehisi kolaylaacaktr. Akn przsz biimde devamllnn salanmas iin, alanlar, kendi faaliyetlerini, paralar ve montaj bileenlerinin dier i istasyonlarna gereksinim duyulduunda gnderilmelerini temin edecek ekilde gelitirecek yntemler bulmaya balayacaklardr.

1.2.3.5 KALTE KONTROL KONUSUNA NEM VERLMES

JIT kavramn yakndan ilgilendiren konulardan biri de, kalitedir. Bir otomobil imalat tesisindeki karbratr montaj ile ilgili rnee tekrar dnelim. Karbratr paralar yapan iinin, bir paray hatal imal ettiini dnelim. Bir sonraki ii bu paray karbratr zerine takmak istediinde, uymadn grecektir. Bu durumda hemen bir problem ortaya kacaktr, nk bir sonraki arabaya monte edilecek bir karbratr bulunmayacaktr. Bu hatal para nedeniyle , tm sistem sekteye urayacaktr. Tm gzler, bu hatal paray imal eden iiye evrilecektir. Bu kiinin bir daha bu duruma dmemek iin nlem alaca phesizdir. Ancak bu paralarn byk miktarlarda retilmesi halinde ne olacaktr? Karbratr montajn yapan ii, hatal bir parayla karlatnda bunu da dier hatal paralardan oluan yna frlatacak ve yeni bir paraya uzanacaktr. zellikle bu paralar imal eden kii asndan bir eylerin deitirilmesi ya da iyiletirilmesine ynelik bir tevik unsuru da olmayacaktr. nk bu ii hatal para retildiini bilmeyecektir. Yksek stok dzeyleriyle alan ve byk miktarlarda retim yaplan irketlerde bu gibi durumlarla ok sk karlalacak ve yeni bir sorun olduunun farkna varlmayacaktr ve faaliyetlerin ne denli daha iyi ve daha verimli hale gelebileceini grme anslar olmayacaktr.

1.2.3.6

JIT SSTEMLERNDE TOPLAM KALTE KONTROL VE PROBLEMLERN ZM

retim prosesinde hatal imalatn sz konusu olmas halinde, yaplan tm abalar boa gidecektir. Minimum stok dzeyiyle alan bir sistemde hatal bir parann kmas, dier tm ilemleri dalga dalga etkileyen bir etki yapacaktr. Bu nedenle JIT sistemi, her bir malzemenin ve bileenin spesifikasyonlara tamamen uygun olmasn gerektirir. Bunun anlam, siparii yaplarak tedarikilerden teslim alnan ve dahili olarak imal edilen tm paralarn kusursuz olmas gerektiidir. Kalite ynndeki bu davran ekli, gemiteki yaklamlardan olduka fazladr. Gemite irketler, bir ka tane kusurlu parann hi bir zarar olmadn dnerek tedarikilerinden

38

teslim aldklar ya da kendilerinin rettikleri kusurlu paralar kabullenmilerdir. Ancak JIT sistemi iersinde, birini brakp brn alabileceimiz miktarda malzeme stoku bulunmamaktadr. JIT sisteminde kalite kontrol konusunda zellikle toplam kalite kontrol ile ilgili esaslar ve bu hedefe ulamada nemli rol oynayan problemleri zme konusuna daha fazla nem verilmektedir.

1.2.3.6.1 Toplam Kalite Kontrol

Balangta JIT kavramnn bir teknikten ziyade, srekli bir iyiletirmeye ynelik kurumsal bir felsefe olduunu ifade etmitik. Toplam Kalite kontrol ise (TKK) , kalite sorumluluunu bir misli artrarak retimi yapan birimin omuzlarna ykleyen bir kavramdr. Orijinal tasarmndan, onu imal eden makine ve kiilere kadar, bir rnle ilgili her ey, o rnn kalitesine katkda bulunmaktadr. TKK, bir rnn kalitesini etkileyen her eyin srekli olarak belirli bir seviyenin zerinde tutulmas abalarna yneliktir.

1.2.3.6.1.1

Kalite ve Gvenilirlik :

Toplam kalite kontrol, birok avantajlar da beraberinde getirir. JIT sisteminde toplam kalite kontroln (TKK) amac, kaliteyi etkileyen hatalarn tamamen giderilmesidir. Bu da daha dk maliyetler anlamna gelir. nk skarta diye bir ey sz konusu deildir. Ayn zamanda mterilerde mutludur, nk daima daha kaliteli rnlere sahip olurlar. Ayrca geri iade edilen mallar ve garanti kapsam dahilinde yaplan onarmlar da azalacaktr, bu da maliyetlerin dmesini salayan dier bir husustur. JIT felsefesinin uygulanmas ile kalite iyileir, verimlilik artar, kusurlu veya bozuk rnlerin says ve stok miktarlar azalr, sipari maliyetleri der, stokta beklemeler olmaz, malzeme ve stok iin yere duyulan ihtiya azalr, ekip almas artar, alanlarn morali ve motivasyonu ykselir, alanlarn ve makinelerin randmanlar artar. hedeflenmesiyle, sonunda mteriye daha dk fiyatla daha deerli rnler sunulacaktr. Srekli gelimenin

1.2.3.6.1.2

Sfr Hata:

Sfr Hata, zellikle ABD'de birok irket tarafndan uzun yllardan beri kullanlmakta olan bir slogandr. Bu kavramn altnda yatan fikir, kusursuz retim yapmaktr. Sfr hata ile ayn dnce TKK kavramna da uygulanabilmektedir. TKK'nn amac, sfr hata ile retim yapabilen bir sistemin gelitirilmesidir. JIT'de retilebilirlii artrmak iin varyanslar azaltmak nemlidir. Operatr sfr hatadan sorumludur. Bir hata ya da problemin ortaya kmas durumunda operatr imalat srecinin durdurulmasn ve hemen dzeltici nlemin alnmas yerine sloganlara ve komitelere gvenmektedir. Bunun bir sonucu olarak TKK kullanan irket sfr hatal bir retimi bir slogandan ok, asla ulalmayacak, ancak ulamaktan vazgeilmemesi gereken bir hedef olarak grmektedir. TKK kullanan irketler sfr hatal retim hedeflerine aada belirtilen aralarla ulamaya almaktadrlar: 1) Kolay imal edilen rnleri tasarmlayarak, Kusurlu retim riskini en aza indirmek,

39

2) Baarsz olmas imkansz olan prosesler gelitirerek, hatasz mal retimini kolaylatrmak, hatal mal retimini ise zor hale getirmek, 3) retilen her parann her i istasyonunda kontrol edilmesini salayarak, hatal birimlerin gzden kamasn engellemek, mmkn olan durumlarda bu prosesin otomasyona geirilmesi, 4) alanlara herhangi bir sorun ortaya ktnda kusurlu retimin engellenmesi amacyla makineleri stop etme yetkisinin verilmesi, 5) Kusurlu retim tespit edildiinde sorumlu kiilerce annda geri besleme yaplmas ve kusurlarn giderilmesi ynnde gerekli almalarn gerekletirilmesi, 6) ilere kusurlu retimin nedenlerini bulacaklar ve dzeltebilecekleri ekilde problem zme teknikleri konusunda eitim imkan salamak, 7) Her prosesin kapasitesinin tam olarak belirlenmesi amacyla analiz yapmak.

1.2.3.6.1.3

Proses Gelitirme:

irketler, zaman zaman sfr hatal retim gerekletirmektedirler. Ancak bu ekilde retimin srdrlmesi olduka fazla aba gsterilmesini gerektirir. Bu bir istatistik dersinden geer not almaya benzemez, bir kere gerekletir ve sonra unut! Sfr hatayla retime devam edilmesi, dnya tenis ampiyonu olmaya benzer, zirvede kalmak uzun antrenmanlar ve zorlu mcadeleler gerektirir. Sfr hata ile retimi srekli hale getirmeye ynelik en nemli yntemlerden biri de, proses sayklnn srekli biimde deitirilmesidir. Proses gelitirme abalarnn sadece mevcut sorunlar zerinde younlamas gerekmemektedir. Tersine, bu kavram, baarl bir ekilde almakta olan ilemleri ele alr ve daha iyi alr hale gelmelerini hedefler. Proses gelitirmenin blmlerini oluturan faaliyetlerden bazlar aada verilmitir: a)Prosesler aras farkllklarn asgariye indirilmesi almalar. Her ey iin standart prosedrler gelitirilmesi ve bunlara uyulmas. Her zaman ayn kaynaktan malzemelerin kullanlmas. b) Kaliteyle ilgili bilgilerin toplanarak bir araya getirilmesi ve herkesin grebilecei bir yere aslmas. Daima daha iyisi iin aba gsterilmesi. c) Bir sorun ortaya ktnda, nedenlerinin belirlenmesine ynelik verilerin toplanarak organize edilmesi. d) lerin daha iyi yaplabilmesi iin deneyleme yaplmas, proseslerle ilgili verilerin bir araya getirilmesi ve deney sonularnn analiz edilmesi.

1.2.3.6.2 Problemlerin zm:

Sfr hata ile retim yaplmas ve bunun srdrlmesine ynelik almalarn nemli aamalarndan biri, problemlerin meydana ktklar anda belirlenmesi ve zmlenmesidir. Bir proses hakknda en fazla bilgisi

40

olanlar, o proseste grev alan kiiler olduundan, alanlarn ilerini yaptklar srelerde kendilerini ilgilendiren problemler iin zmler gelitirmeleri. JIT'in felsefelerinden biridir. Bir makinenin hatal retim yapmas halinde bu problemlerin nedenlerini bulma ve zmler getirme grevi, o makine de alan kiilere decektir.

1.2.3.6.2.1

Balk Kl emas:

Sebep-Sonu diyagram ya da sikawa emas (Kalite kontrol konusunda yetkili bir Japon olan Kaoru Ishikawa'nn adyla anlmaktadr) eklinde isimlendirilen balk kl emas, bir problemi oluturan muhtemel nedenleri ve bu nedenlerin aza indirgenmesi amacyla kullanlmaktadr. Genel olarak bir balk kl emas zerinde tanmlanan muhtemel problemler drt katagoriye ayrlr; malzeme, ekipman, yntemler ve personel. Ancak zel durumlar da bu katagorilerin saysn artrmak mmkn olmaktadr. Balk kl emasnn ba, incelenmekte olan problem ya da etkiye tekabl eder. Muhtemel problemler, bu drt katagorinin her birisi dahilinde tanmlanr. Olas nedenlerden birinin, yalnzca soruturulmas gereken " olaslklar" eklinde sralandna dikkat edilmelidir. Bu muhtemel nedenler azaltldka, problemlerin gerek nedenleri tanmlanana kadar bir kenarda braklabilirler. 1.2.3.6.2.2 Kalite Gruplar:

Problem zmeye ynelik yaklamlarn bir dieri de, kalite gruplardr. Kalite kontrol grubu (KKG) olarak da adlandrlan kalite gruplar (KG), genellikle belirli bir sahada ya da bir tesis departmannda, retimle ilgili problemlerin tanmlanmas ve zmlenmesi amacyla bir araya getirilmi olan kiilerden oluur. Bu gruplarn ismi, kalite kelimesiyle beraber anlyor olmakla birlikte, sadece kaliteyle ilgili problemlerle deil, retim sistemi dahilinde problem olarak alglanan her trl konuyla ilgilidirler. Bu gibi gruplar genellikle bir deneti eliinde grev yaparlar ve makinelerin stop etmesinden ii banyolarnn temizliine kadar her trl problemi ele almaya her an hazrdrlar. Kalite gruplarnn baarl olmalar, statistiksel analiz, problem zme teknikleri ( balk kl ) emas dahil ve grup dinamii konularnda eitilmelerine baldr. Kalite gruplar en baarl biimde Japonya'da almaktadr. Amerika'da alnan sonular ise biraz kark grnmektedir. Bunun muhtemel nedeni, Japon irketlerinin, irket genelinde alanlarn ilere dahil edildii bir atmosfer yaratlmasna daha fazla zen gstermeleri, Amerikan irketlerinin ise Kalite gruplarndan olduka otoriter bir evre dahilinde faydalanmaya almalardr. Sonu olarak; JIT (Just-In-Tme Operations) kavram lkemiz iin yeni bir kavramdr. Ksaca "Stoksuz retim"olarak da adlandrlan bu sistemin kullanm Japonya ve Amerika'daki baz firmalarla snrldr. Ancak konu tm iletmeler iin ok nemli olup, dnya da bu sistemle ilgili youn aratrmalar ve tartmalar yaplmaktadr. lkemizde birka okuluslu firma hari (IBM, TOYOTA gibi) uygulanmayan bu sisteme, btn firmalar tarafndan byk bir ilgi duyulmakta, en ksa zamanda bu sistemin uygulamaya konulmasnn, firmaya her alanda tasarruf salayacana ve faydasna inanlmaktadr.

41

Stoklar, gelecekte yaplacak retimlerin alternatifidir. Yksek maliyetler ve tanmlanabilir avantajlar, stok bulundurmayla yakndan ilgilidir. Bir firmann, elinde ne kadar stok bulunduracan belirlemesi iin bu maliyet ve avantajlar ok iyi deerlendirmesi gerekir. Bir kuruluun, elinde stok bulundurma nedenleri olarak retimin tketimden ayrlmas, retim sistemi ierisinde przsz bir i ak salanmas, fiyatlardaki ksa dnem dalgalanmalarndan faydalanma ve tedarik srasnda meydana gelebilecek muhtemel kesintilerin etkilerinin bertaraf edilmesi gibi faktrler saylabilir. JIT uygulamasnda "Akll" depolama sistemleri, insansz olarak altrlabilen; bilgisayar kontroll depolama ve stoktan alma sistemleri nemlidir. Bir datm sistemi, tedariki ile mteri arasndaki fiziksel badr. Datm sistemleri, ok sayda mteri ve tedarikiyi bir retim zinciri oluturacak ekilde birbirine balar. JIT, sistemi gereksiz olan her eyin ortadan kaldrlmasna ynelik bir felsefedir. Tam zamannda retim sistemi, talep edilen paralar minimum sayda reterek ara stok dzeylerini azaltmay amalar. Bu ynyle sistem daha ok bir "talep-ekme" sistemi olarak adlandrlr. Oysa gnmz endstrilerinde " izelge-itme "sistemi kullanlmaktadr. JIT sisteminin amac stok seviyelerini dk tutarak bu stoklarn zerini rtt problemleri meydana karmaktr. Bu sistem de toplam kalite kontrol (TKK); kalite kavramnn kaynaktan ele alnd, irket genelinde gsterilen abalar btndr. Ksaca; JIT sistemi uygulamas stok seviyeleri ve maliyetlerin drlmesi, iletme ierisindeki problemlerin kolaylkla ortaya karlp zmlenmesi asndan, firmann zaman ve yer tasarrufu yapmas bakmndan, daha akc ve istenilen zamanda malzeme tedariki ve przsz bir para aknn temin edilmesiyle, retim prosesi ve imalatnn basitletirilmesi konusunda, ok byk faydalar salar. Bu sistem sayesinde iletmenin kr marj ykselmekte, rekabet etkinlii artmakta, firma ekonomisi ve lkenin refaha ulamas asndan fayda salanmaktadr. Sanayide JIT sisteminin uygulanmaya konmas kii bana reel geliri artrmakta ve lkenin kalknmasna nemli katklarda bulunmaktadr.19

1.2.3.7 PUSH-PULL SSTEMLER (tme ekme sistemleri)

retim kontrol sistemleri genel olarak itmeve ekme sistemleri olarak ikiye ayrlr. Atlye seviyesinde retim kontrol bir itme ve ekme sistemi olarak snflandrlabilir.

1.2.3.7.1 tme Sistemleri

Bilgi, hattn bandan sonuna kadar akar. Talep ilk aamada bellidir ve retim bu aamada talep iin gerekli hammadde ulatnda balar. Bir kere i bittiinde, dier aamaya ek prosesleme iin hareket edilir. Bir sonraki aamann retim aktivasyonu bylelikle bir nceki aamadan kaynaklanan kalemlerden oluur. Bu yolla, her iin retimi nceki prosesten itilir. malatlarn ou, talep tahminlerine dayanarak retim izelgelerini hazrlamaktadr. Bu retim izelgelerine gre i emirleri atlyeye verilir. ler ncelik srasna gre i merkezlerinde ilenir. Bu bir itme sistemidir. Yani paralar imal edilir ve gerekli olduu bir sonraki atlyeye veya stoa gnderilir. Bylece malzemeler izelgeye gre retim boyunca itilirler. Bu sistemde retim kontrol planlanan ve gerekleen retim miktarlarn kontrol eder, sapmalar ortaya karr. Bu sapmalar azaltmak veya ortadan kaldrmak iin urar.
19

www.basakekonomi.com.tr/arsiv/jit.html

42

Kutu: istasyonu

Kapal ok: Malzeme Ak

Ak Ok: Bilgi Ak

EKL 10 TME SSTEM (PUSH SYSTEMS)

1.2.3.7.2 ekme Sistemleri

nceki aamann retim aktivasyonu sonraki aamann talebi tarafndan oluur. Sonraki proses nceki prosesin deposundan, sadece kulland hz, miktar ve zamanda paralar talep eder ve eker, talep retim hattnn sonunda ortya kar. Talep son aamaya ulatnda, rn oluturacak bileenlerin retimi, uygunluu ynnden kontrol edilir. Eer uygunsa, retim balar, eer deilse gerekli olan paralar iin bir istek nceki aama iin yaynlanr. Bu tip bir durumda, bir nceki aamadan gelen gerekli paralar bu aamann retimini balatr. Benzer bir prosedr, balang aamasna kadar geriye doru her retim prosesi iin takip edilmitir ki gncel prosesteki her iin retimi sonraki prosesten ekilir. Bu sistemde her safhada sadece snrl miktarda stok tutulur.

Kutu: istasyonu

Kapal Ok: Malzeme Ak

Ak Ok: Bilgi Ak

EKL 11 EKME SSTEM (PULL SYSTEMS)

ekme kontroll retimleri son on ylda olduka dikkat ekmitir. Bir ekme sisteminde retim, gerek talep akna gre srdrlr. ekme sistemleri, Tam Zamannda(JIT) kavram ile yeni rnn ve gerekli miktarnn sadece gerektii zaman retilmesi gerektii esasna dayanmaktadr. Kanban ekme sisteminin temel zellii kontrol bilgisinin malzeme akyla zt ynde hareket etmesidir. Yani sonraki prosesi kontrol eden elemanlar direkt olarak nceki retim oranlarn kontrol etmektedirler. Hcre iinde bulunan malzeme eldeki stok ve hcre aralarnda bulunan malzemeler ise yar mamul adn alrlar ekme tipi kontrol politikas tam zamannda retimle anlalr ve sadece malzeme ve miktar istendiinde retimi hedefler. Bu bilgi bir kanban sistemiyle baarlabilir. Bir para, retim siparii olduu anda bir sonraki aamaya transfer edilir.

1.2.3.7.3 tme ve ekme Sistemlerinin Karlatrlmas

43

ki sistem arsndaki temel farkllk, ekme sisteminin retimi mevcut talebe gre, itme sisteminin

ise retimi gelecekteki talep tahminine gre ynlendiriyor olmasdr. Talepteki nemli deiiklikler, ekme sistemlerinde sonraki prosesten ncekine artarak

gemesine karn itme sistemlerinde her proses iin retim izelgesini yenilemek ok zor veya imkansz olacandan bu deiiklikler ar stoa veya l stoklara neden olmaktadr. ekme sistemleri, proses ii stoun istenmeyen birikimini, yani ilerin gereksiz yere

balatlmasn, problemler ve hatalar ortaya kmadan nce ok sayda hatal parann retilmesini engelleyen yntemlere sahiptir. Oysa itme sistemlerinde, retim hz ve stok dzeyini tm durumlar iin incelemek ve takip etmek zor oduundan, safhalar arasnda emniyet stoklar tutulmakta ve retim izelgesi bu stoklar da ierecek ekilde hazrlanmaktadr. Ksacas meydana kacak hatal veya eksik paralar karlamak amacyla emniyet stoklarnn tutulmasna raz olunmaktadr. tme sistemlerinde retim kontrol bir merkezden ynetilmekte ve her prosese retim planlama

ve kontrol ksmndan i emirleri datlmakta; bylece birbirinden bamsz olarak alan her prosesin retimi yine PK ksm tarafndan srekli olarak planlanan retim ile karlatrlmaktadr. Ksaca itme sistemlerinde PK ksm ile her proses arasnda ayr bir bilgi ak vardr. ekme sistemlerinde ise merkezden sadece son montaj hcresine i emri verilmekte, nceki hcreler ya da prosesler retimlerini bu son montaj hcresine gre ayarlamaktadrlar. Kanban temelli operasyonlar bir nceki aamann alt yerde bir ekme Sistemini ina eder. Bu, sadece bir talep olduunda meydana gelir. Gerekten de, kademeler aras koordinasyon bir ekme mekanizmasna dayanmaktadr. Bu operasyonel felsefe, sklkla pratikte kullanlan tme Sistemine ters der. Bu tip bir sitemde, nceki aama alr. tme sistemlerinde retim aamalar, gncel talebin dorultusunda kat edilir. Dier bir deyile, kanban operasyonlarnn ekme sisteminin amac, proses ii ve nihai rn stoklarn minimuma yaklatrmaktr. dayanmaktadr. Bu durum JIT felsefesinin temel hedeflerinden biri olan stoksuz retime

1.2.3.7.4 tme ve ekme Sisteminin En Belirgin Uygulamalar

ekme Sistemleri iin, Tam Zamannda retim Sistemi rnek olarak verilebilir. tme Sistemleri iin, Malzeme htiya Planlamas (MRP) veya daha gelimii olan retim Kaynaklar Planlamas rnek olarak verilebilir.20

1.2.3.8 KANBAN

20

T ktphanesi, 1994

44

Kart anlamna gelen KANBANn amac JITin gerekletirilmesini salamaya yardmc olmaktr. PULL (ekme) tipi retimde bir sonraki operasyon, bir nceki operasyondan gereksinim duyduu paralar, gereksinim duyduu anda ve miktarda alr. Benzer ekilde bir nceki operasyon da, bir sonraki operasyonun ektii kadar retir. KANBAN, bu sistemi yrtmeye yarayan bir mekanizmadr. Kanban, JIT in ngrd hedeflere ulaabilmek iin yaratlm olan yntemlerden sadece biridir, kavram deildir. Bu yntem aslen Yeniden Sipari Noktas sistemidir. Hem hammaddeler, hem de mamuller iin kullanlabilir. Uygulanlmas ve anlalmas kolay olan bir yntemdir. Hammadde veya rnler iin her lotun kullanlmas ( veya satlmas) halinde yeni lotun siparii otomatik olarak yaplr. Bylece her zaman kullanlabilir stok mevcuttur (lot bykl tespit edilerek ). Bu teknik, tekrar tekrar ayn paralarn kullanld (repetitive), temin srelerinin ksa olduu, parti miktarlarnn kk tutulabildii ve esnek kapasitenin olduu ortamlarda baar ile kullanlabilir; bu artlarn dnda kullanldnda ihtiya fazlas envanter yaratma ihtimali doar. Ynetimlerin firma ii uygulamalar da her zaman ayn olmayabilir. te bu nedenlerden dolay, firmalarn alma tarzlarn ortaya karacak olan ikinci bir tanmlamaya gerek vardr. Elimizdeki yntemleri daha iyi anlayabilmek amac ile firmalar ikiye ayrabiliriz; Stoa retim Yapanlar (MTS Make to Stock) Sipari zerine retim Yapanlar ( MTO Make to Order )

Elbette hibir firma % 100 bir gruba dahil deildir, ancak firmann arlnn hangi tarafta olduu nemlidir.

1.2.4

ESNEK RETM SSTEMLER (FLEXIBLE MANUFACTURING SYSTEMSFMS)

Yaln ve atlye tipi retim yapan geleneksel imalat sistemlerinde yksek dzeyde yar mamul stoku, uzun i kuyruklar, dk tezgah faydalanma oranlar gibi problemlerle karlalmaktadr. Dier bir deyile, etkinlik ve esneklik geleneksel imalat sistemlerinin zerinde nemle durduu problemler olmaktadr. Son yllarda adlar ok sk duyulan ve giderek daha geni bir uygulama alan bulan bir bilgisayar btnleik imalat (CIM) sistemi olan esnek imalat sistemleri FMS, bu problemlere zm getirmek amacyla gelitirilmilerdir. FMS kavram, 1960larda Londrada David Williamson adnda bir AR-GE mhendisinin esnek bir ileme (machining) dzenini dnmesi ile ortaya kmtr. Williamson un tasarmnda, ilenecek paralar elle paletlere balanacak, daha sonra tezgahlara datlacak ve ilenmeleri gerektiinde de otomatik olarak ykleneceklerdi. Nc tezgahlar birer takm magazini ile donatlacak ve gereken takm grubu buradan alnarak otomatik olarak balanabilecekti. Esnek ileme dzeninin iinde tezgahlardan talan toplanmas ve ilenmi paralarn temizlenmesi de dnlmt. Avrupa da ilk FMS sistemi, Williamson un kavramndan hareket edilerek kk sipari hacimli ve byk eitlilik gsteren paralar iin kullanlmaya baland. lk balarda FMS, iki ayr bilgisayar birimi ile iletiliyordu:

45

malat istasyonlarnn kontrol iin DNC birimi, Malzeme trafiini kontrol ve ynetim biliim birimi, 1970lerin sonunda ortaya kan programlanabilir mantk devreleri ve kiisel bilgisayarlar ile 1980lerde oluturulmaya allan bilgisayar alar mimarisi; artk iki ayr birimin yerine ok katmanl planlama ve kontrol imkanlarn getirmitir. Ayrca FMS de evrim ii (online) muayene takm anmalarnn kompanzasyonu, yksek devirli takm deitirme ve ok fonksiyonlu takmlar ile imalat esneklii daha da gelitirilme yolundadr. FMS nin ok sayda tanmlamalar vardr. ounlukla bu tanmlamalar donatm reticilerinin baklar yerine kullanclarnkine bamldr. Yani bir esnek imalat sistemi ancak uygulamas iinde anlam kazanr. Bnyesinde imalat esneklii var olan donatmn her trl uygulamas bir esnek imalat sistemini oluturmaz. Byle olduu iin de FMS yi yalnzca para (makine elemanlar, bask devre kartlar, hazr giyim vb.) imalatyla snrl grmemek gerekir. FMS, proses (kimya, gda vb.) ile montaj ieren (otomotiv, beyaz eya vb.) endstrilerde de yer bulabilmi durumdadr. ABD hkmetince benimsenen tanm esas alrsak: FMS, birbirlerine otomatik takm tezgah ve ortak ok katmanl bilgisayar kontrol ile nceden belirlenmi bir para ailesinden rasgele yklenilmi (Random Fabricated) imalata izin veren dzenlemelerdir. Burada, bir para ailesinden hangi karm (mamul gam) hangi hacimlerde alnrsa alnsn ayn imalat performansnn beklenebilmesinden sz edilmektedir. FMS, bir mamul karmnn doru tezgahta, doru zamanda ve doru sralama ile bulundurulmasn gzetir. Esneklii salayan ve retim planlama yaklamlar iin yeni tayan da bu zelliktir.21 Esnek retim Sistemleri, farkl para ve rnleri nemli bir deiiklik ve tezgah duruuna gerek kalmakszn, retebilme kabiliyeti olan sistemler eklinde tanmlanabilir. (Groover, 1987: 32) Esnek retim Sistemleri fiziksel olarak biraraya kmelenmi, zgn olarak aletleriyle donanm, bir birim olarak izelgelenmi makinalardan oluan kk, zel hcrelerde malzeme, l ve geometrileri bir miktar farkllk gsteren, benzer prosesleri gerektiren paralar kk ya da orta leklerde, partiler halinde imal etmek iin kullanlan bir tekniktir. (Hyde, 1981)Esnek retim Sistemleri, youn otomasyon ve teknoloji arlkl retimin yapld, retim faktrlerinin hzla retime ynlendirilebildii ve zamannda tketicilere ulatrarak nakte evrildii, insanlarn bu ortama uyum gsterdii ve deiikliklere hzla cevap verebildii retim sreci olarak da tanmlanabilir ve genel zellikleri u ekilde sralanabilir. (Tekin ve Atamak, 1997: 245). Esnek retim Sistemleri rn eidinin fazla olduu iletmelerde uygulanabilir. Esnek retim Sistemleri ayn gruptan olup farkllk gsteren paralar retmek amacyla Arkl paralar retmek iin makine-tehizatta kk apl deiiklikler yaplabilir. Mamul, yar mamul ve hammadde otomatik bantlarla, malzeme ve tayclarla hareket

kullanlmaktadr. Genel amal makine-tehizat iermektedir.

edebilmektedir.
21

Saatiolu, 1992

46

Genel amal makine-tehizat ve malzeme tama sistemini kontrol eden ana bir bilgisayar vardr. Farkl paralarn retilmesi makineler zerinde gerekleen otomatik deiikliklerle mmkn Fabrikaya hammadde giriinden mamul kna kadar kalite kontrol, tasarm, retim gibi tm

olabilmektedir. retimde personel mdahalesi asgariye indirilmitir. ilemler otomasyona dayal olarak bilgisayarla gerekletirmektedir. retim sistemlerinde balca esneklik trleri; makine esneklii, proses esneklii, rn esneklii, i ak esneklii, genileme esneklii, hacim seneklii, ilem esneklii retim yntemi esnekliidir.22

FMS nin geliimindeki en byk etken, bilgisayar teknolojisinde gerekletirilen ilerlemelerdir. FMS, genel olarak, CAD (bilgisayar destekli tasarm), CAM (bilgisayar destekli imalat), CAPP (bilgisayar destekli retim planlama) den oluan CIM (bilgisayarla btnletirilmi retim) kavramnn bir fiziksel uygulamas olarak dnlebilir. FMS de genel ama retilecek paralarn sistem iindeki hareketlerinin otomatik malzeme tama (OMT) ilemlerinin ok yetenekli NC tezgahlar tarafnda otomatik olarak gerekletirilmesidir. Bu gelimi OMT sistemi ve tezgahlar bir ana bilgisayar tarafndan merkezi olarak ayn anda kontrol edilmektedirler. FMS nin en nemli zellii, belli bir sre boyunca insan mdahalesine gerek gstermeden alabilmeleridir. FMS nin benimsenmesinde firmalarn imalat ihtiyalar nemlidir. Aadaki ekil talep hacmi ile imalat eitliliine gre ilerinde FMS nin de bulunduu deiik uygulamalarn neler olabildiini belirlemektedir. ekilden de anlald gibi imalat eitlilii arttrldnda FMS nin yerini imalat hcreleri yani mamul ailelerinin paylatrld tezgah topluluklar almakta; daha da ileri eitlilik sz konusu olunca yani, mamuller aileler halinde snflandrlamadndan, standart ve genel amal tezgahlara tek bir btn iinde yer verilmektedir. Artan Esneklik Transfer hatt zel sistem Esnek imalat sistemi malat hcresi

Artan Hacim

22

Koren, 1983

47

Standart genel amal tezgahlar Talep eitlilii

EKL 12 TALEP HACM- MALAT ETLL VE MALAT SSTEMLER

eitli aratrmalar klasik tezgahl tipik bi talal imalat iletmesinde mamullerin, her birinin ortalama olarak zamanlarnn %95ini bekleyerek yada malzeme hareketleri srasnda geirdiini gstermektedir. Geri kalan %5lik srenin de yine ortalama olarak %3,5lik ksm; tezgahlar balama,skme, lm faaliyetlerine harcand gzlenmitir. Bu durumda malzeme ilenerek katma deer yaratlan sre para bana %1,5-2 gibi ok snrl bir pay alabilmektedir. Bu olgunun balca nedenleri arasnda; takm ve paralarn balanmasnda karlalan glkler, kafile tarznda imalat, yksek fire oranlar, tasarm deiikliklerine hzla uyarlanamama, arzalanma halinde imalat partilerini alternatif tezgahlara aktarma zorluklar saylabilir. FMS yi oluturan paralar eitli biimlerde bir araya getirip, bunlar 5 grupta toplayabiliriz: Esnek retim modl (EM), bir tek tezgahtan olumaktadr. Esnek retim hcresi (EH), birka EM ve bazen bir otomatik malzeme tama sisteminin bir

araya gelmesiyle oluur. Esnek retim grubu (EG), esnek retim modl ve esnek retim hcrelerinin bir araya

gelmeleriyle oluur. Esnek retim sistemi (ES) ve esnek retim hatt (EHT) hem retim hem de montaj yeteneine

sahip esnek retim gruplarnn bir araya gelmesiyle oluur. Esnek retim hatt ve esnek retim sistemleri, genel olarak bir otomatik malzeme saklama ve ekme sistemini de iirmektedirler.23

1.2.4.1 FMS NN AMALARI

FMS ile amalananlar yle sralanabilir: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
23

Kk parti byklkleri, Hzl stok evrimleri (Inventory Turnover), Tezgah kurmalarnn ortadan kaldrlmas, Hzl malzeme aktarm, Mamul gamndaki deiimlere hzl uyum, Tezgah arzalanmalarnda hzla alternatif rotalama,

Kran, 1989

48

7. 8. 9.

Tasarm deimelerine hzla uyum Tm sistemin srekli ve btnleik olarak izlenmesi, Szl ve yazl iletiime bamllktan kurtulunmas,

10. malat hacimlerinde hzla deiiklik yaplabilmesi, 11. Planlanan imalata atlye personelince sk sk mdahale yapmann gerekmemesi, 12. Teslimat srelerindeki deikenliin az olmas, Saylan bu amalarn firmalara, bir ksm stratejik (2, 5, 7, 9, 12), bir ksm taktik (1, 8, 10), bir ksm da operasyonel (3, 4, 6, 11) avantajlar getirecei aktr. Merkezi bir bilgisayarn kontrol altnda, bir grup CNC tezgahnn bir otomatik tama sistemiyle btnletirildii esnek imalat sistemleri birbirinden farkl i paralarn ayn anda ileme yeteneine sahiptir. Esnek imalat sistemlerinin esneklii ynetim eklinin deil, sistemde bulunan bilgisayar kontroll tezgahlar, otomatik tama ve alet deitirme sistemleri gibi eitli donanm birimlerinin salad bir esnekliktir. Ancak bu esneklik gerek zamanda (Real Time) tezgah, malzeme tama arac ve alet, aparat seimi gibi yeni karar problemlerinin ortaya kardndan, bu sistemlerin izelgeleme ve kontrol geleneksel sistemlere nazaran ok daha zordur.24 Sistemin salad yararlar arasnda; mteri servisinde nemli artlar, birim maliyetlerde azalma, retim hazrlk zamanlarnda azalma, daha esnek bir yap ve rn eitlilii saylabilir.

1.2.4.2 FMS VE RETM PLANLAMA

Baka temel iletme ynetimi faaliyetlerinin (rnein malzeme tedarikileriyle ilikiler, pazarlama, personel alm ve eitimi, ARGE ynetimi) yansra retim ile ilgili ynetim faaliyetleri de bu amalara hizmet edecek biimde yrtlr. FMS de amalananlarn gereklemesi genellikle (firmalardaki spesifik FMS uygulamasna bal deiiklikler sakl kalmak zere) aadaki seviyede planlama ierisindeki zel i blm ile gerekleir.

1.2.4.2.1 Stratejik Seviye

Mamul yelpazesine karar verilerek hangi mamul aileleriyle snrl FMS nin dnleceinin Mamul yelpazesindeki rnlerin arasndaki miktar (imalat hacmi) ilikilerinin neler olabileceinin FMS arasndan yada bir esnek imalat sisteminin elemanlar (tezgah, malzeme tama, depolama, Gerek duyulan esneklik dzeyinin ortaya konulmas, Fms yatrmlarnn aamalandrlmas,

belirlenmesi, belirlenmesi, biliim, donanm ve yazlm) arasndan seim iin hangi stratejik avantajlarn ne karlacann saptanmas,
24

Tunal, 1996

49

Taktik seviye planlama iin hedeflerin ortaya konulmas,

1.2.4.2.2 Taktik Seviye

Hangi paralarn bir arada yklenebileceinin (para kmelerinin) belirlenmesi, Para kmelerinin sraya konulmalar, Tezgahlarn kullanm biimine (takl takm gruplar ile ayn tip tezgahlarn oluturaca havuzlarn Rotalama alternatiflerinin ortaya karlmas, Bir imalat evrimindeki rn karm oranlarna (Production Ratios) karar verilmesi,

olup olmayacana) karar verilmesi,

1.2.4.2.3 Operasyonel Seviye

Alternatif rotalarn kullanlma kurallarnn oluturulmas, Malzeme tayclarnn alma kurallarnn belirlenmesi, Tezgahlar arasnda takm gruplarnn aktarm kurallarnn belirlenmesi, Depolama gzlerinin (Storage Cells) kullanlma kurallarnn tasarlanmas,

Her seviyedeki genel planlama konular incelendiinde, kritik retim planlama anlaylarna gre nemli farkllklar gzlenmektedir. Bir mamul yelpazesine karar verildikten sonra; (dolaysyla yatrm) dorudan etkileyecei iin bir stratejik karar konusunu oluturmaktadr. Klasik retim planlamasnda karlalan, ayr ayr mamullerin talep tahminlerinin ve toplamda kapasite dzgnletirmesinin (Production Smoothnig) yerine, talep hacimleri arasndaki korelasyonlarn (karlkl istatistiksel bamllk ) anlalmas ve birbirini ikame eden taleplerin bulunup bulunmadnn belirlenmesi anlalr. Tek tk aratrmac FMS nin, klasik benzerlerine gre daha pahal yatrmlar olduklar ve ancak mamul yelpazesindeki rnler arasnda (-) iaretli korelasyonlar gzlendiinde kabul edilebilir bir karlln gzlenebileceini savunmaktadr. FMS de temin edilebilen esnekliinde dereceleri bulunmaktadr. Daha ok takm bir arada bulundurarak daha ok eitli imalat operasyonlarna el veren tezgahlar ve otomatik malzeme tama donatmlar; bir veya iki rne snrl tutulduklarnda (Dedicated) benzeri klasik tezgahlardan daha verimsiz olabilmektedir. Bu bakmdan , klasik retim planlamasnda karlatmz planlama deikenlerine (imalat kapasiteleri, iilik, zamanlama) ek olarak esneklik deeri de bir karar deikeni halini almaktadr.

1.2.4.3 ESNEK RETM SSTEMNE GE AAMASINDA YNETMN ROL VE DEERLENDRMES

Deien ve gelien dnya pazarlarnda pazarn yaps, eitleri ve retilen mallarn nitelikleri tketiciler tarafndan belirlenmektedir. Tketiciler srekli olarak yeni ve deiik mamuller arzulamakta bu durum talepte esneklik ve dalgalanma yaratmaktadr. Bylece retimde hz ve esneklik n plana kmaktadr. letmelerin bu taleplere cevap vermeleri ancak yeni retim teknolojilerine uyum salamalaryla mmkn olabilecektir.

50

Gnmz iletmeleri tketici ihtiyalarndaki deiime bal olarak talepteki dalgalanmalar karlayabilmek iin retimin esnek bir yapya sahip olmas konusunda nemli sistemler gelitirmitir. Bu sistemler arasnda en nemlisi "Esnek retim Sistemi"dir. Bir kurumun ileyiinde rgtsel, ilevsel, stratejik kapsamda yaplan tm deiim, dnm almalarnda ynetimin rol belirleyici niteliktedir. Esnek retim sistemleri tr bir deiimde de ynetim bu karar stratejik olarak almal, baarl bir tasarm, planlama ve yrtme iin tm yetkisini kullanmaldr. Esnek retim sisteminin uygulanmas iin ynetimin tam destei arttr. Esnek retim sistemine dnm karar, sistemin tasarm ve uygulamaya balatlmas kolay deildir, nemli bir aba gerektirir. En bata ynetim bu srete karlaabilecek glkleri iyi bilmeli ve bunlar amak iin kararllk gstermelidir. Bir esnek retim sistemi dnm programnn karlat kstlamalar yle zetlenebilir. Sistem deiimleri yapsal olarak gtr ve yrtm yksek maliyet ierir. letmeler rn yenileme iin yatrma giderken, proses yenilemede isteksiz davranmaktadr. Byk belirsizlikler, istikrarszlklar altnda karar verirken deiimden kalabilir. Deiim karar yalnzca maliyet asndan ve retimi arttrma baznda yaplmamal, iletmenin Sendikalarn i kayb korkusu ve ok fonksiyonlu ii kavramna kar kmas caydrc bir etki Baz ilevlerin deiiklie uramas ve retim sistemi iine yedirilmesi nedeniyle, esnek retim

rekabet yeteneine dayandrlmaldr. yapar. sistemi tipi deiimler alt ve orta kademe yneticiler iin bir tehdit olarak grnmektedir. Pek ok durumda alt ve orta kademe yneticileri esnek retim sistemine iilerden daha ok diren gsterirler. letmelerde genel olarak mavi yakal kesimin karar verme srecinde yer alma noksanl zayf dikey iletiime yol aar.

1.2.4.3.1 Esnek retim Sisteminin Kurulma Stratejisi ve Kulland Teknolojiler

Bir esnek retim sistemi bnyesinde fiziksel ve kontrol alt sistemi diye adlandrlan iki alt sistem oluturulur. Bu alt sistemlerde eitli teknolojiler uygulanr. Fiziksel alt sistem; tezgahlar, muayene cihazlar, ykleme/boaltma alan, istasyonlar, herhangi bir istasyondaki paletler ya da iki ilem arasnda geici olarak zerinde stoklanan depolama sistemi ve malzeme tama sisteminden oluur. Kontrol sistemi ise yazlm ve donanm olmak zere iki gruptan oluur. Yukarda verilen alt sistemlerin olumasnda u teknolojiler kullanlr: 1. 2. 3. 4. 5. Grup Teknolojisi (GT) Bilgisayarla Btnleik retim (CIM) Bilgisayar Destekli retim (CAM) Otomatik Ynlendirmeli Tayclar (AGV) Otomatik Ykleme/Boaltma niteleri

51

6. 7. 8. 9.

Ynetim Bilgi Sistemi (MIS) Otomatik Malzeme lemi Teknolojileri Akll Robotlar-Aparatlar Datlm Saysal Denetim (DNC)

1.2.4.3.2 Esnek retim Sistemlerinin Tercih Nedenleri

Esnek retim Sisteminin uygulanmasnda aadaki kazanlar sz konusudur. retim tamamlama sresinde azalma, Proses ii stoklarda azalma, stok maliyetlerinde d, Para benzerliklerinden ve uygun sralama nedeniyle tezgah ayar srelerinde azalma, Benzer paralar iin ortak kullanm nedeniyle takm ve aparat maliyetlerinde azalma, ilik maliyetlerinde dme, Kalitede iyileme, Yer ihtiyacnda azalma, Akc retim nedeniyle malzeme tamada azalma, tatmininde ykselme, gvenliinde art

Sistemin kurulmasyla birlikte krllk ve verimlilikte art grlr. Bylece iletmenin rekabet gcde artar.

1.2.4.3.3 Esnek retim Sistemine Gei Aamasnda Yneticilerin Kararlarn Etkileyen Faktrler
Esnek retim Sistemine geme karar ile kar karya kalan iletmelerin ynetim kademeleri eitli faktrlerin etkisi altnda karar vereceklerdir. Bu faktrler unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Finansal Faktrler Teknolojik Faktrler Endstriyel likiler ve sizlik Eitim Bakm-Onarm ve Yedek Para Temini Rakip letmeler Hkmet Politikas

1.2.4.3.3.1

Finansal Faktrler

52

Esnek retim sistemine gei ile ilgili olarak verilecek kararda, bu sistemin salayaca mali kazanlar ve sistemin kurulmas iin yaplacak harcamalar incelenmelidir. Esnek retim sistemine gemenin yol aaca balca harcama kalemlerini yle sralayabiliriz: Endstriyel robotlarn fiyat, Endstriyel robotlarn fabrikaya yerletirilmeleri srasnda yaplacak harcamalar, Bu robotlarn kullanm srasnda gerekli olacak zet alet ve tehizat ile ilgili harcamalar, Robotlarn fabrikaya yerletirilmeleri nedeni ile retimin durmasnn sonucu ortaya kacak maliyet, Bilgisayarlarn maliyeti, ilerin eitim programlarnn maliyeti, Sistemin yrmesi srasnda yaplacak bakm-onarm harcamalar, stihdam edilecek nitelikte igcnn maliyeti, Bilgisayar programlarnda yaplacak deiimlerin maliyeti, Sigorta prim demeleri, Yatrlan sermayenin maliyeti, Enerji maliyeti.

Esnek retim sisteminin douraca mali kazanlar ise yle sralayabiliriz: gc maliyetlerinde salanacak tasarruflar, Hammadde, yarmamul madde ve malzeme kullanmnda salanacak tasarruflar, retim artklarnn azalmas nedeni ile salanacak tasarruflar, Kusurlu mal retiminin azalmas nedeniyle yeniden ileme tabi tutma maliyetlerinin azalmas, kazalarnn azalmas sonucu, bu tr harcamalarn azalmas, Fiziksel alandan salanan tasarruflar sonucu fiziksel alanlar iin yaplan harcamalarn azalmas, Enerji tketiminde salanacak tasarruf, Kalite kontrol faaliyetleri ile ilgili harcamalardan salanacak tasarruf, Stok maliyetlerinin azalmas, retime gemeden nce yaplan hazrlk srelerinin ksalmas sonucunda elde edilecek kazanlar, retim sreci sresinin ksalmas nedeni ile elde edilecek kazanlar, retim miktarnn ve retim kalitesinin ykselmesi nedeni ile elde edilecek kazanlar, Ynetim giderlerinin azalmas, Hkmet tarafndan tannacak vergi muafiyetlerinin ve amortisman giderlerinin douraca

kazanlar. 1.2.4.3.3.2

Teknolojik Faktrler

53

Ynetimin esnek retim sistemine geerken teknolojik gelimeleri son derece ayrntl olarak incelenmesi gerekir. Bu inceleme zellikle esnek retimin asli unsurlarn oluturan endstriyel robotlar ve yapay zeka zerinde younlatrlmaldr. Ayrca sistemde kullanlacak bilgisayarlar zerinde de nemle durulmaldr. 1.2.4.3.3.3 Endstriyel likiler ve ilik

Esnek retim sisteminin ii rgtleri ve iiler tarafndan benimsenmesi byk nem tamaktadr. Aksi taktirde i barnn bozulmas ve pasif direnme gibi olgular meydana gelebilir ve sistemden beklenecek faydalar da gerekleemez. Genellikle iiler yeni teknolojilere u nedenlerle kar karlar: lerini kaybetme korkusu, Kendilerinin gr ve nerileri alnmakszn yeni retim sistemlerinin st kademe tarafndan

zorla uygulamaya konulmas, ilerin ileri ile ilgili konularnda alnacak kararlara katlmamalar.

Esnek retim sistemi iilik sorununa yol aabilir. Ancak her yeni teknolojik gelime daha fazla istihdamda yaratabilir. Ayrca yeni retim sistemini benimsemeyen bir iletme benimseyenler karsnda rekabet gcn yitirip piyasadan silinecei iin yine isizlik sorunu meydana gelecektir. 1.2.4.3.3.4 Eitim

Esnek retim sistemini benimseyen bir iletme kanlmaz olarak youn eitim programlar dzenlemek zorundadr. Esnek retim sistemlerinde iiler ok fonksiyonlu olup, tek bir prosese bal olan geleneksel iilerden farkldrlar. Bu yzde tm iiler hcredeki tm prosesleri yapacak ekilde eitilmelidir. Bu, eleman says ynnden hcreye esneklik kazandrma asndan ok nemlidir. Alt ve orta kademe yneticileri pek ok durumda esnek retim sistemlerine iilerden daha ok diren gstermektedir. Yeni anlay baz yetkilerin kurulan takmlara devrini gerektirdiinden, zellikle otoriter ve dikey yapdaki geleneksel kurulularda orta ynetim ve alt ynetim bu durumu kendi etkilerinin gevemesi olarak grebilir. etkilenecek herkesin, tm yneticilerde dahil olmak zere eitilmesi gerekir. Bu yzden deiimden Eitim programlarnn

dzenlenmesi bir takm harcamalar gerekli klar. Bunlar; eiticilere denecek cretler, eitim iin gerekli malzeme ve materyal iin yaplacak harcamalar, eitime katlacak iiler nedeni ile retimde meydana gelen duraklamann yol aaca maliyet artlar gibi maliyet kalemleridir. 1.2.4.3.3.5 Bakm Onarm ve Yedek Para Temini

Esnek retim sistemine geecek iletmelerin bakm-onarm ve programlama sorunlarn nasl zme kavuturacaklar hususunda ok dikkatli olmas gerekir. letmelerin bu sorunlarn stesinden gelebilmeleri iin seenekleri vardr. Birincisi sistemi satn aldklar iletmeden bakm onarm ve programlama hizmetlerini talep etmek, ikincisi bu ilevleri yerine getirecek uzmanlar bulup iletme bnyesinde istihdam etmek ve ncs de mevcut elemanlar eitmek yoluyla onlara gerekli nitelikleri kazandrarak bakm-onarm programlama ilerinin stesinden gelmektir.

54

Esnek retim sistemine geecek bir iletme ynetimin yedek para temin olanaklarn ok dikkatli bir ekilde incelemesi ve yedek para stoklamas gerekir. nk sistemin almas srasnda meydana gelecek arzalar ve bu paralarn sratle yenilenmemeleri halinde retimde nemli aksaklklar olacaktr. 1.2.4.3.3.6 Rakip letmeler

Ynetimin rakip iletmelerin, esnek retim sistemini kullanma gei ile ilgili eilimlerini yakndan takip etmesi gerekir. Ynetim rakip iletmelerde byle bir eilimin mevcudiyetini anlad zaman, hemen harekete geerek olayn gerisinde kalnmamas iin gerekenleri yapmaldr. Yeni retim sistemini benimsemeyen bir iletme benimseyenler karsnda rekabet gcn yitirip piyasadan silinir. 1.2.4.3.3.7 Hkmet Politikas

Ynetim, esnek retim sistemine gei hususunda hkmetin yaklamnda deerlendirilmelidir. Hkmet hzl amortisman, ucuz kredi, gmrk muafiyeti, iilik sigortas, eitim gibi konularda alaca kararlar ile bu yeni retim sistemine geii hzlandrabilir veya yavalatabilir. Bu nedenle hkmetin kararlar ve kararlarnn yn iyi analiz edilmelidir.25

1.2.5

OPT( OPTMUM RETM TEKNKLER-OPTIMIZED PRODUCTION TECHNICS)

OPT bir iletmedeki tm i merkezleri iin ncelik ve kapasite kstlar gz nne alarak optimuma yakn i izelgelerini hazrlar. Bu sistemde ama, kritik (darboaz) tezgahlarn kullanmn maksimize ederek retim miktarn arttrmak, buna karlk sre ii envanter dzeyleri ile tezgah hazrlk zamanlarn indirmektir. OPT sisteminin uygulanabilmesi iin ncelikle 1. ve 2. aama faaliyetlerinin gerekletirilmesi, retim plan ve ana retim izelgesinin hazrlanm ve malzeme ihtiyalarnn belirlenmi olmas gerekmektedir. Bu amala MRP yaklamn kullanarak malzeme ihtiyalarn planlamak ve daha sonra OPT sistemini devreye sokmak mmkndr. OPT sistemi toplam retim miktarnn darboaz tezgahlar tarafndan gr zerine gelitirilmitir. Bu gre gre darboaz tezgahlarn verimli kullanm ile ktnn arttrlmas mmkndr. Bu nedenle OPT sistemi atlyedeki tezgahlar darboaz tezgahlar ve darboaz olmayan tezgahlar olarak ikiye ayrr ve bu iki grupta ilerin izelgelenmesi iin farkl yaklamlar kullanlr. OPT yaklamnda parti byklklerinin hesaplanmas, bugne kadar kullanlan klasik yntemlerden farkldr. OPT sistemi bugne kadar retimde istenilen artn elde edilememesini de bu klasik yntemlerdeki varsaymlara balar. OPT sisteminde partiler transfer partisi (atlyeye karlan toplam miktar) olarak tanmlanr. Ayrca bu parti byklkleri deikendir. Bir operasyondan dierine farkl deerler alabilirler.
25

COKUN KASAP, 1995

55

OPT sistemi bu fakl parti miktarlarn kendi hesaplar ve darboaz tezgahlar iin zaman iinde ileriye doru izelgeleme yaklamn kullanarak retim miktarn maksimize eder. OPT sistemi genelde her iletmede bulunan retim verilerini kullanr. Baka bir deyile, sistemin kullanabilmesi iin zel veri tabanlarnn oluturulmas gerekli deildir. byklklerini de belirler. Ancak sistem, envanter dzeyleri, rn yaplar, rotalama, tezgah hazrlk zamanlar ile operasyonlarn zamanlarna ilikin olduka ayrntl verilere ihtiya duyar. Sistem zellikle darboaz olan tesislerin zerinde durur, bu tesisler iin ayrntl planlama izelgeleri hazrlar, skklk olmayan tezgah ve sreler iin ise daha genel planlama yapar. OPT etkinlik, iletme kapasitesi, sre ii envanter dzeyleri, tezgah hazrlk zamanlar, fason imalat ve gvenlik stoklar gibi faktrlere ilikin verileri de gz nne alarak bu verileri 9 boyutlu bir grafik ileyerek optimuma yakn bir kombinasyonun oluturulmasn salar. Personel says 500 civarnda olan iletmelerde, OPT sistemi birka ay iinde uygulanabilir, ufak deiiklikler iin sistemin yeniden dzenlenmesi gerekmez. (bilindii gibi, MRP sistemi her deimenin sisteme yklenip gerekli dzeltmenin yaplmasn gerektirir.) OPT olduka hzldr; 30 saniyede 1000 adet i talimatn hazrlayabilir. Sistemi hazrlayanlar, OPTnin detayl izelge hazrlama konusunda MRP sisteminden 100 kat daha hzl olduunu ileri srmektedirler. Ancak kullanclar, sistemin byk parti miktarlarnda retim yapan, rn eitliliinin az ve retim srecinin az sayda operasyondan olutuu retim sistemleri iin uygun olduunu belirtmilerdir. Bugn dnyada 100 kadar firmada OPT sistemi kullanlmaktadr. Kullanc firmalarn ounda ise ciddi Sistem ayrca her rn iin ekonomik parti

kapasite sorunlar olduu ve retim srelerinin 5-40 i merkezinden olutuu belirtilmitir. M and M / Marks ekerleme fabrikas ilk OPT kullanclar arasndadr. Firma OPT sayesinde, i merkezlerinin kt miktarlarnda %15lik, tm retim miktarlarnda ise %5lik bir art olduunu bildirmitir. General Motors firmas na ait bir iletmede ise OPT uygulamas, etkin retim izelgelerinin hazrlanmasn salamtr. Yeni sistemin uygulanmas ay iinde tamamlanm, sre ii envanter dzeyinde %30luk bir azalma kaydedilmi ve 140 gn olan envanter dzeyi 80 gne indirilitir.26

26

Acar, 1998

56

BLM 2 2 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASI (ENTERPRICE RESOURCE PLANNING-ERP)

ERP, temel gelimenin bir sonucu olarak karmza kmaktadr. Bumlar pazar, bilgi ilem teknolojisi ve organizasyonel yapdaki deimelerdir. Pazarlarda yaanan doymuluk, srekli deien talep yaps, serbest piyasa ekonomisini engelleyen ortadan kalkmas, youn rekabet, i pazarlarda kuvvetlenme ve d pazarlara alma istei pazar kaynakl zorlayc nedenlerdir. Esnek yazlmlar, mteri / hizmet veren client / server yaklam, bilgi iletiim sistemlerindeki gelimelere, alanlarn bilgisayar kullanmndaki bilgi ve deneyiminin artmas bilgi ilem teknolojisi kaynakl zorlayc nedenlerdir. Mteri odakl (pazara yakn ) ynetim, ademi merkeziyeti (ilerin mmkn olduu kadar alt kademelere delegasyonu ) ynetim anlay, stratejik ve merkezi faaliyetlere daha fazla zaman ayrma istei, ynetim kademelerinin azaltlmas (yaln ynetim-lean management ), toplam kalite ynetimi anlay ile kontrol faaliyetlerinin en aza indirgenmesi organizasyonel yap kaynakl zorlayc nedenlerdir. Sz konusu nedenlerin sonucu olarak, kresel dnme anlay, stratejik ve entegre planlama yaklam zorunlu hale gelmektedir. Ana retim planlama, pazarlama ve sat analizi uzun vadeli ve byk miktarl satn alma anlamalarnn yaplmas merkezi planlama faaliyetleri olarak, yerel satn alma, stok kontrol, retim programlama, kalite ynetimi, bakm ynetimi, sat ve yerel fiziksel datm ademi merkezi planlama

57

faaliyetleri olarak ele alnmaktadr. Zaten ok fabrikal iletmelerde uygulanan bu yaklama ERP sisteminin getirdii boyut, verileri iletmenin merkez ve fabrikalarnn eitli ynetim kademelerinde alan herkes iin yararl bilgiler haline getirmesidir. Stratejik planlama sisteminin aktarlmasnda balca kullanlan ara btelerdir. Btelerin oluturulmas

srecinde iletmenin blmleri kendi btelerini hazrlamakta ve bu hazrlk srasnda sat alnarak gider bteleri oluturulmaktadr. Yl iinde ancak nemli deimeler olmas halinde alt ay veya aylk periyotlar ile revize bteler yaplmaktadr. Daha sonra faaliyetler bu btelere gre kontrol edilmekte ve sapma analizleri yaplmaktadr. Mteri talebin srekli nitelik ve nicelik olarak deitii ve bu deiimin tahmin edilmesinin ne kadar zor olduu bilinen bir gerektir. Faaliyetlerimizi bu deiime uygun hareket edebilecek hale getirmenin yolu ERP yaklamndan gemektedir. Hem stratejik planlama almalar ile belirlenen ama ve hedeflere, hem de retim ve datm kaynaklarmzn kapasite ve zelliklerine gereken ayrntda dikkat ederek, faaliyetlerimizi deiime duyarl hale getirmek ancak ERP yaklam ile olas olabilmektedir. ERP nin dier bir zellii, iletmenin corafi olarak farkl blgelerde ( yurtii ve / veya yurtd) bulunan fabrikalarn, bunlarn tedariki firmalarn ve datm merkezlerinin ( depo ) kaynaklarn e gdml olarak planlamasdr. Bu erevede hangi mteriye ait hangi sipariin hangi datm merkezinden karlanmas veya hangi fabrikada retilmesi gerektii, tm fabrikalarn malzeme ve hizmet ihtiyalarnn nereden karlanmasnn uygun olaca, fabrikalarn elinde bulunan makine, malzeme, igc, enerji, bilgi vb. retim ve datm kaynaklarnn nasl egdml ve ortaklaa olarak kullanlabilecei belirlenmi olmaktadr. Dier bir deyi mteriye ait sipariin en ksa srede, istenen kalite ve maliyete karlanabilmesi iin tm bal iletmelerin datm, retim ve tedarik kaynaklarnn kapasite ve zellikleri ayn anda dikkate alnmaktadr. ERP fabrikalar aras entegrasyonu, fabrikalar baznda esneklik ilkesine uygun olarak gerekletiren bir sistemdir. Ama fabrika baznda ademi merkezi ynetimin avantajlarndan yararlanlrken fabrikalar aras koordinasyonu ve entegrasyonu iletmenin temel stratejileri dorultusunda salamaktadr. Sonu olarak; ERP, iletmenin stratejik ama ve hedefleri dorultusunda mteri taleplerini en uygun ekilde karlayabilmek iin farkl corafi yerlerde bulunan tedarik, retim ve datm kaynaklarnn en etkin ve verimli ekilde planlanmas, koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarn bulunduran bir yazlm sistemidir. Sz konusu planlama, koordinasyon ve kontroldeki temel ilke ve sistematik retim kaynaklar planlamas (MRP 2 ) ile ayndr.

2.1 LETME KAYNAKLARI KAVRAMININ ORTAYA IKII

Son yllarda birden ok iyerinden oluan iletmelerde tm faaliyetlerin entegrasyonu giriimi, biliim teknolojisi iin yeni bir gereksinim yaratmtr. 1990 larn iletmeleri; Corafi olarak farkl blgelerde kurulu fabrikalarda retim yapan,

58

JIT tedarik felsefesine uygun alan, Dank lojistik ve datm sistemi kullanan bir yap ierisindedir.

zellikle kresellemeye paralel olarak, hzla yaygnlaan ok uluslu firmalar entegrasyon gereksinimini ciddi olarak yaamaktadr. Entegrasyon, ancak faaliyetleri destekleyen bilginin entegre edilmesi ve ulalabilir hale getirilmesi ile mmkndr. Bu da MRP II yi aan daha st dzey bir bilgi entegrasyonu demektir ki en iyi ekilde letme Kaynaklar Planlamas kavram olarak ifade edilebilir. Aslnda letme Kaynaklar Planlamas, kresel bilgi entegrasyonunu gerekletiren btnsel bir yazlm stratejisidir. ERP kavramnn gelimesinin nedenlerini u ekilde zetleyebiliriz: Fiziki olarak dank imalat operasyonlar, Uluslararas datm zincirleri, Uluslararas pazarlara alma gereksinimi, JIT tedarik sistemi, Yksek rekabet, Deiken dnya pazar artlar, Ekonomik duvarlarn yklmas, Ynetim organizasyonlarnda sadeleme.

2.2 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASI VE BLG TEKNOLOJLER

Corafi olarak farkl blgelerde bulunan fabrika, tedariki firma ve datm merkezlerinin egdml olarak planlanmas yksek dzeyde bir bilgi entegrasyonu ve iletiimini gerektirmektedir. Hatta bu entegrasyonun yurt d balantlar nedeniyle kresel boyutlara tanmas gerekmektedir. Farkl birimler arasnda yatay elektronik bilgi deiim hznn ykseklii ERP nin temel talarndan biridir. Client / Server (Mteri /Hizmet veren) bilgi ilem teknolojisi, hiyerarik, datlm ve ilikisel veri taban, standart sorgulama dilleri, farkl lkelerdeki tesisler veya bu lkelerle olan ilikiler nedeni ile ok dilli kullanm, 4. kuak programlama dili kullanm, ak sistem mimarisi, uygulama programlarna grafiksel balant kurabilme, personel, bakm kalite vd. ok sayda uygulamay kapsamas, raporlama esneklikleri, farkl retim yaplarna (stok iin veya siparie gre retim) uyum gsterebilme yazlmlarnda bulunmas gereken dier zelliklerdir. zelikle mteri/sunucu teknolojisi, ERP endstrisinin ykselmesine yardm eden nemli bir etkendir. Bylelikle, verinin hangi noktada olduu nemli olmakszn kresel boyutta veriye ulalmas ve kullanlmas olas hale gelmektedir. Kresel boyutta tasarmlanan ERP veri taban tek bir noktadan kullanlabilmektedir. Bir fabrikada yaratlan teknolojik bilgiden dier fabrikalar annda yararlanabilmektedir. Yine bir blgedeki yeni tedariki firmann zellikleri dier blgelerdeki fabrikalarca da bilinir hale gelmektedir. Tm stoklar (zellikle yedek para ) merkezi olarak deerlendirildiinden stok optimizasyonu daha etkin olarak gerekletirilebilmektedir. Bilgi ilem teknolojisi ok hz bir geliim iindedir. letmelerde bilgisayar kullanmayan hibir eleman brakmayacak biimde gelime srmektedir. ERP de veriler, genellikle farkl yerlerdeki veri tabanlarna datlm durumdadr. Bu veri tabanlar bir ebeke sistemi ile birbirlerine bal olmak durumundadr. Kullancnn grmek istedii

59

veri/verilerin nerede olduunu bilmesi gerekmemekte, sistem istenilen veri/veriler istenilen formatta kullancnn hizmetine sunmaktadr. Bu iliki Client / Server (mteri/ hizmet veren) yaps ile ok daha etkin bir hale getirilmektedir. Bu yapda bir ift program ayn anda almaktadr. Client tarafnda hizmet iin istekte bulunulmakta, Server tarafnda ise bu isteklere cevap verebilmektedir. Dolaysyla mteri n tarafta isteklerde bulunurken arka tarafta server istenilenleri gerekletirmektedir. Client / Server yaps tasarm, mhendislik, atlye veri takibi, tezgah ykleme gibi uygulamalarda byk hz ve esneklik salamaktadr. ERP yazlmlarnda bu yap kullanm etkinlii ve verimliliini artrmaktr. ERP, datlm veri tabanlar, yani fiziksel olarak farkl yerlerde bulunan veri tabanlar arasndaki entegrasyonu ile, kullancya istedii veriyi istedii anda verebilecek ekilde kurulmakta, veri tabanlar da tek bir ilem ile gncelletirilmektedir.

2.3 LETME KAYNAKLARI PLANLAMASININ DN, BUGN VE YARINI

Son yllarda bat lkelerinde youn ilgi gren bilgisayarla endstriyel ynetim teknikleri uygulamalarnn iinde en yaygn olannn ve uygulamada ok baarl sonular elde edilen tekniin letme Kaynaklar Planlamas (KP) kavram olduu bilinmektedir. KP, retimde darboazlarn giderilmesine, datm kaynaklarnn daha iyi planlanmasna mteri hizmetlerinin iyiletirilmesine ve stoklarn minimum seviyede tutularak en iyi ekilde kullanlmasna imkan vermektedir. lkemizde ERP yazlmlar zellikle byk lekli iletmelerde giderek yaygnlamakta ve birok sektrde aranlr hale gelmektedir. Bu almada ERPin gemii, u anki durumu ve gelecei incelenerek lkemiz iletmeleri iin gerekli olduu belirtilmitir.27

2.4 ERP NN SSTEMAT:

Datm, retim ve tedarik zinciri ekil x deki gibi ematize edilebilir. ekil birden ok corafi blgede (yurtii ve yurt d )yer alan datm, retim ve tedarik merkezlerini gstermektedir. ok sayda tedarik retim datm merkezinin e gdml olarak planlanmas bir noktaya kadar merkezi planlama yaplmasn, bu noktadan sonra MRPII ve DRP (Datm Kaynaklar Planlamas) sistemleri ile merkezi planlama yapsn gerektirmektedir. Sat noktas ve datm merkezleri zinciri iinde toplanan mteri sipari ve sat tahmini bilgilerinin DRP sistemi ile toplanmas, toplanan bilgilere gre ERP sistemi ile tm datm, retim ve tedarik merkezleri baznda grntlenmitir.28

27 28

r.Gr. Birdoan Baki, 1998 Ege niversitesi Ktphanesi 6234 no lu proje

60

Sat Noktas
Datm Merkezi Depolar

Ana Depolar Fabrikalar Hammadde Depolar Tedariki Firmalar Malzeme Ak Bilgi Ak

EKL 13: OK BLGEL DAITIM-RETM TEDARK ZNCRLER

ERP nin sistematii aadaki ekildedir:

MTERLER

DRP

DRP

DRP

SPS

ERP

KDS(DSS)

DRP

DRP

DRP

61

DRP

DRP

DRP

DRP

DRP

DRP

EKL 14: ERPNN SSTEMAT

Kaba Kapasite Planlamas (Rought- Cut Capacity Planing) yaplmas ve bu aamada sz konusu merkezlerin birbirlerine verecekleri bilgi, igc, makine, malzeme, enerji vb. kaynak desteklerinin belirlenmesi ve bu merkezler baznda saptanan datm,retim ve tedarik ana planlarnn MRPII ve DRP sistemleri ile ilgili olduu merkezde yaplmas gerekmektedir. MRPII ile planlama yaplrken ngrlen ltler, Stratejik Planlama Sistemince belirlenen ltler olacaktr. Fabrikalarda ademi merkezi bir ekilde gerekletirilen MRPII almasnn imalata ynelik programlar BD sistemi vastasyla uygulanacaktr. O tomatik tanmlama teknolojisiyle elde edilen hiyerarik veri taban anlay iinde ilenerek depolanacak, oluturulan bilgiler KDSleri tarafndan ilenerek Stratejik Planlama Sistemi iin gerekli alt yap oluturulacaktr. letmenin farkl fabrikalarnda farkl retim tipinin bulunmas yazlmn tm fabrikalara uyacak ekilde esnek olmasn gerektirmektedir. retim tiplerini aadaki gibi snflandrabiliriz. Stok in retim: Mterinin annda almak istedii, standart tiplerde olan rnlerin retimidir. Bu

nedenle stok miktar yksek olan retim tipidir. Emniyet stoklar seviyesi ve sat tahmini almalar nem arzeder. Kitle retimi (Mass Production) sz konusudur. Siparie Gre Son lemler: Standart modeller zerinde mterinin istedii aksesuar, boya, ambalaj vb. son ilemlerin gerekletirildii retimdir. bylece mteri ihtiyalarna uygun olarak ve ksa srede ok sayda rn tipi retilebilmektedir. Siparie Gre Tasarm ve retim: Tama ve leme tehizat gibi zel rnlerin mterilerin Dolaysyla standart malzemelerin satn alma politikas yaplr, isteklerine gre ve/veya retimidir. Standart malzemeler dndaki malzemelerin satn alnmas sipari geldikten ve tasarm tamamlandktan sonra yaplr. dierleri sipari gerekletike planlanr. retim tiplerindeki bu farkllklar kaynak planlamas almalarn etkiler. rnein son montaj program (Final Assembly Schedule- FAS) ile ana retim program (Master Production Schedule-MPS) stok ii retim ayn iken dier retim tipleri iin farkldr. Ana retim program ikinci retim tipinde son ilemlere(montaj)kadar belirlenirken, nc retim tipindeki ancak standart malzemeler iin oluturulabilir. Son montaj program ancak sipari geldikten sonra yaplabilir.

62

letmeler farkl rtetim tiplerine ait fabrikalarnn/blmlerinin/montaj hatlarnn olmas durumunda ERPnin tm bu farkllklar ierecek ekilde olmas gerekmektedir.

MTERLER

Sat

Sipari

Pazar Analizleri

Sat Tahminleri

Datm Merkezi htiyac

Stokta Var m?

Yeni rn MHENDSLK, RETM, TEDARK, DAITIM, KAPASTE

Dier tr stoklarn kontrol

Fabrika Ana retim Programlar

Merkezi Satn Alma Program

63

Datm Program Evet Hayr Sevkiyat Ekonomi k mi? MRP

CRP Datm Kapasite Planlama Satn Alma Program malat Programlar Emirleri

Bilgisayarla Btnleik retim

Mamul Depo

Datm Programlar

Sevkyat Datm Merkezleri

EKL 15 ERP SSTEMAT

2.5 LETME KAYNAKLARI SSTEMNN FAYDALARI

letmeler bydke ok tesisli hale gelmekte, uluslararas piyasalara girmekte ve hatta farkl lkelerde fabrikalara sahip olmaktadr. Bu ekilde youn rekabet altna giren iletmeler, karlarna kan frsatlar deerlendirme, kuvvetli ynlerini koruma, zayf ynlerini gelitirme, olas tehlikeleri grme yolu ile rakiplerine rekabet stnl salama amacna yneliktirler. Stratejileri taktik ve operasyonel dzeyde uygulama aralar ise iletme kaynaklarnn kullanm planlardr. ERP sistemi, sz konusu kaynaklarn iletmenin stratejileri dorultusunda etkin ve verimli kullanmn salayan bir yazlm sistemidir. Bu sistemin amacna uygun bir ekilde kullanm ile; Stratejilere uygun bir iletme ynetimi, Stratejilerin sonularn deerlendirme olana, letme kaynaklarnn etkin ve verimli kullanm,

64

letme fabrikalar arasnda malzeme, iilik, makine-tehizat, bilgi vb. retim ve datm Mteri datm merkezi, retim ve tedariki arasnda yakn ibirlii ve bilgi iletiim ortamnn Tek bir noktadan gerekli bilgilere ulama imkan olas hale gelmektedir.

kaynaklarnn ortaklaa ve verimli kullanmnn salanmas, salanmas,

ERP sistemi temin srelerini ve maliyetleri global (iletme genelinde) bir anlayla azaltma amacna yneliktir. Her seviyede ilerin tek bir global iletme dncesiyle yrtld bir sistemdir. Proaktif bir dnce ile sorunlar nceden grlerek gereken nlemler zamannda alnabilmektedir. Herhangi bir noktada alnacak bir kararn iletmenin btnne etkileri grlebilmektedir. Bir metot deiikliinin iletmenin global performansna etkisi deerlendirilebilmektedir. Her alann istedii veriye istedii zaman eriebilme olana ynetim yapsn da yalnlatrmaktadr. Klasik sistemde stratejik ve global bilgilere ulama ve gerekli kararlar verme ancak amirler yoluyla olasdr. Hatta bu bilgiye ulaldnda, etkin kararlar iin ge kalnm olunmakta veya bilgi iletiimdeki sorunlar nedeniyle hatal olabilmektedir. ERP bu sorunlar ortadan kaldrdndan ynetim kademeleri azaltlarak daha yaln bir ynetim yaps oluturulabilmektedir. Ayrca tedariki firmalar, blge depolar, bayi/toptanc, perakendeci ile kurulan bilgi iletiim ebekesi ile stok dzeylerini, retim programlar karlkl olarak grlebilmekte, bylece lojistik faaliyetlerinde etkinlik ve verimlilik artrlmaktadr. Dier taraftan, ERP sistemlerinin her byklkteki iletmeler iin uygun olmadn belirtmitir. zellikle orta byklkteki iletmeler iin en nemli iki sorun gerekli kaynak tahsisi ve eitimli personeldir. Ancak, orta byklkteki iletmelerin bu rekabet ortamnda beklemeye tahammlleri yoktur. Bu yzden ERP yazlmlar satn almaldrlar.29

29

www.erpfuns.com

65

Zamannda Datmda yileme Envanterde Azalma

Arz Firmalarnn Ynetiminde yileme

Tama ve Lojistikte yileme Bakmda yileme

Finansal Kapan Srelerinde Azalma

Personelde Azalma Sipari Ynetimi / evrimde Azalma

Verimlilik Art

Tedarikte yileme

BT Maliyetlerinde Azalma

Nakit Ynetiminde yileme

Artan Gelir yada Kar

EKL 16 ERP SSTEMATNN GETRLER

2.6 ERP YAZILIMININ SEM

lkemizde letme Kaynaklar Planlamas uygulamalar bir gibi bymektedir. nceden sadece uluslar aras irketlerin Trkiye ofislerinde rastlanan bu trden projelere artk byk apl yerli irketlerin yan sra orta lekli irketler de rabet etmeye balad. ERP projelerinin implementasyon sreleri seilen yazlm ve de uygulanan irkete gre byk farkllk gstermektedir. ERP projelerindeki baar faktrlerini incelerken, sonuta dorudan etkili olan bileen vardr. Bu bileen ERP zm irketi, ERP uygulama Orta ve Kullanc irkettir. ERP Yazlmnn Seimi; ERP yazlmnn seim kriterini 6 adet kriterde toplayabiliriz. htiyaca uygunluk-Fonksiyonalite Organizasyona uygunluk-Tasarm Dkmantasyon ve Destek

66

 Teknik Kriterler Gvenilirlik ve Kantlanmlk Metodoloji ve Danmanlk

2.6.1

HTYACA UYGUNLUK FONKSYONALTE

irketlere seim seim srecine girmeden nce olabildiince detayl bir ihtiya analizi yapmalarn ya da yaptrmalar gerekmektedir. Dikkat edilmesi gereken baz konular aadaki tablodadr.

Tanm Sektrel zm Yaklam Fonksiyonalite Yeterlilii

Aklama Yazlmn ve arkasndaki know-hown sizin sektrnze zel bir yaklam var m? irketinizin i ihtiyalarn karlayacak fonksiyonlara sahip mi? (spesifik ihtiyalarnzn simlasyonunu talep edin) Becerikli bir satc aslnda hi olmayan bir fonksiyonaliteyi varm gibi gsterebilir. Workshoplarda ekran ve raporlardaki rakamlar takip edin. Son derece somut olarak nmzdeki ay iinde hangi versiyonu hangi yeniliklerle gelecei belirtilmelidir. Tarihi belirsiz cek-ve caklara gvenmeyin. Bu konuda ana irketin resmi duyularn talep edin. ayet gelecek fonksiyonalite seim kararnzda belirleyici ise kontratta yazl ifade edilmelidir. htiya duyduunuz veya gelecekte gerekli olabilecek standart ERP kavram iinde olamayan ek zmler (sonlu kapasite planlama, tedarik zinciri, muhtelif zellikteki rn konfigratrleri, kara destek sistemleri, hazr Barcode interfaceleri vb.) sistemle entegre alr ekilde mevcut mu? htiya duyduunuz modller arasnda tam bir entegrasyon var m? rnein process tarzyla imalat yapan fabrikalarn ounda imalatn belirli bir blmnn discrete tarzyla yrtlmesi gerekir. Yazlm process modl ile discrete retim fonksiyonalitesi arasnda tam bir entagrasyon olup olmadn test edin.

Srekli Geliim

Ek Fonksiyonalite

Kendi inde Entegre Mi?

TABLO 1:HTYACA UYGUNLUK FONKSYONALTE DE DKKAT EDLMES GEREKEN KONULAR

2.6.2

ORGANZASYONA UYGUN TASARIM

Yazlmn tasarm, irketinizin insan kaynaklar ve organizasyon yapsna uyumlu mu? Hiyerarik dzen iinde 5000 kullancnn gerektirdii i blmne gre tasarlanarak ii datma esasna gre yaplandrlm, datk aktivitelerdeki adm saysn azaltma zellii bulunmayan yazlm 50 kullancyla pratik olarak altramazsnz. Bu adan irdelenmesi gereken konular TABLO 2de gsterilmitir.

67

Tanm Mevcut insan kaynaklarnzla implemente edilebilir mi?

Aklama Baz yazlmlar implemente edebilmek iin kalabalk uzman kadrolarnzn full-time ve uzun bir zaman projede almas gerekir. Aday ERP yazlmlarn bitmi proje referanslarndaki implementasyon srelerini alan kadrolarn inceleyin.. Yazlm mevcut organizasyonel yap insan kaynaklarnzla, ileri gletirmek yerine kolaylatrarak altrma yeteneine sahip mi? Yazlm kullanlarak yrtlen gnlk ilerin ok saydaki admlarla m, yoksa btnletirilmi az saydaki admlarla m yrtleceine dikkat edin. Personelinizin ilerini yerine getirirken harcayaca zaman hesaplayn Yazlmn fonksiyonalitesi yatay olarak m tasarlanm, yoksa basitten karmaa doru bir derinlik yaratlm m?

Mevcut organizasyonel yap iinde allabilir mi?

Yazlmda fonksiyonalite derinlii var m?

TABLO 2: ORGANZASYONA UYGUNLUK-TASARIMDA LGL KONULAR

2.6.3

DOKMANTASYON VE DESTEK

Dkmantasyon ve destekte incelenecek konular Tablo 3tedir.

Tanm yi ve yeterli dkmante edilmi mi?

Aklama

Hem soft ve hem de basl olarak tm fonksiyonaliteye ait yeni dkmanlar mevcut mu? Dkmanlarda istediiniz konuyu konuyu buluyor musunuz? Dili anlalr m? Yeterince rnek var m? Eitim dkmanlar yeterli ve doru versiyon iin mi? Her versiyon iin dkmante edilmi mi? Yazlm firmalar ortalama 3-4 ayda bir yeni versiyon karyorlar. Fakat her gelen versiyon ile ayn anda yeni versiyona ait full dkmantasyon geliyor mu? Son iki versiyona ait dkmanlarn varln kontrol edin. WEB zerinde birden fazla versiyon iin full nternet zerinden her trl dokman imkan dkmantasyon var m? sunuluyor mu* WEB zerinde etkin knowledgebase, search, support Problemleri ve zmleri internetten tarayabiliyor imkanlar var m? musunuz? Belirli programlara ait problemlerin yansra irketinizde karlaabileceiniz baz ileri yazlm kullanarak nasl yapabileceiniz hakknda deneyime dayanan zm yollar da sunuluyor mu? Gerek global destek var m? ERP Salayclar Presentasyonlarnda dnyann muhtelif noktalarndaki destek merkezlerinden sz ediyorlar. Sizin yannzdan en az iki destek alnmasn test edin Etkin destek var m? Bildirilen problemler tatmin edici bir ekilde ne kadar bir srede zlyor? Sizin seeceiniz1*2 mteriden problem bildirme ve zm tarihesini talep edin.

68

TABLO 3: DKMANTASYON VE DESTEKTE NCELENECEK KONULAR

2.6.4

TEKNK KRTERLER

Teknik kriterler ile ilgili konular Tablo 4tedir.

Tanm Veritaban yaps anlalr ve ak m?

Aklama Yazlmn grlmeyen tarafndaki veri taban hayal edemeyeceiniz kadar kritiktir. Hakim olamayacanz veri taban ortamnda bilgi transferi bile yapamazsnz. Veri tabanndaki tm tablolar, ilikiler, indexler, sahalar dkmante edilmi mi? Her projede az yada ok bir takm zelletirmeler ve modifikasyonlar yapmak gerekir. Yazlmn programlama aralarnn standartl ve teknolojisi olduka nemlidir. Yeni rapora mutlaka ihtiyacnz olacak. Bunun gsterilmesini talep edin. Her proje yazlmn standart bilgi grntleme programlama dnda ek programlara ihtiya olur. Baka sistemlerden bilgi aktarrken sistemin veri kontrol yapaca ekilde mantksal btnlk iinde veri aktarm imkanlar var m? Bu kolaylkla ve her trl veri iin yaplyor mu?

Veri taban dkmante edilmi mi? Bugnn teknolojisine uygun ve standart programlama aralar m kullanlyor? Kaynak koda dokunmadan yeni rapor hazrlanyor mu? Kaynak koda dokunmadan yeni bilgi grntleme programlar yaratlabiliyor mu? Veri aktarm imkanlar yeterli mi?

TABLO 4: TEKNK KRTERLER LE LGL NCELENECEK KONULAR

2.6.5

METODOLOJ VE DANIMANLIK

Projede uygulanacak metodolojiler ok iyi irdelenmelidir. Metodoloji her admda neyin nasl yaplacan gstermelidir. Metodoloji ve Danmanlk hakknda ilgili konular Tablo 5te grlmektedir.

Tanm Katma deer yaratmayan aktivitelerden arnm m?

Aklama Metodolojide sunulan her adm teker teker incelemeli, nasl, ne kadar zamanda ve ne gibi kaynaklarla yrtleceini, sonucunun ne olacan sorgulamalsnz. Her admn projenin baarsna nasl bir katkda bulunacan kavrayabiliyor musunuz? Ne yaplacan sylemek kolaydr. Nasl yaplaca da belirtilmi mi? Metodoloji, aynen size sunduu gibi baka projelerde uygulanm, hz ve baars kantlanm m* Referanslardan bizzat detayl olarak inceleyin. Metodolojinin deiimi gerekletiren bir yaklam var m? Bu konudaki gerekleri, marketing materyallerinden ayrn. Bilfiil danmanlk verecek kiilerle tann. Endstri tecrbelerini ve rn bilgilerini test edin, altklar

Sonuca ynelik mi? Nasl yaplaca tarifli mi? Baars ve hz kantlanm m? ihtiyalar nde tutuluyor mu? Danmanlk kalitesi yeterli mi?

69

baka projelerden referans aln. Kontrat ile garanti altna aln.

TABLO 5: METODOLOJ VE DANIMANLIK HAKKINDA LGL KONULAR

Sadece uygun yazlm semek iin bile bu kadar fazla kriter olduundan kendi adamnz, karar vereceiniz bu ii en az sunucular kadar bilen birisi olmaldr. Soru retmeli ve cevaplar sunucudan yazl olarak, taahht altna sokacak ekilde ve penaltlaryla birlikte almaldr. Bu kriterler doru olarak kullanlmaldr. Aksi takdirde ynetimde bir ara olarak kullanlmas gereken ERP yazlmlar uzayan implementasyon ve artan uyarlama almalar nedeniyle bir amaca dnecektir.30

2.7 ERP PAZARININ GELM

Yazlm sektrnde ERP terminolojisi yeni saylacak bir zamanda kullanlmaya balanmtr. Ancak ERPnin ncesinde bu yazlmlarn yannda MRP ve MRPII yazlmlar bulunmakta ve bunlar da 25 yl akn bir sredir satlr durumdayd. Bu sistemleri dnya apnda on binlerce firma kullanmaktadr. Bu firmalar finansman, malzeme ynetimi, imalat ve muhasebe iin kullandklar yazlmlar entegre etme ihtiyac hissedince ERP yazlm kullanmaya balamlardr. 1970lerin ikinci yarsnda 1990larn balarna kadar tahmini olarak 80.000 imalat firmas i yazlmlar (MRP, MRPII vs.) satn alarak veya kendi gelitirerek mainframeler de kk bilgisayarlarda ve PC-LANda kullanmlardr. Halen bir ou kullanmda olan bu sistemler, APICSin tanmlad MRPII fonksiyonlarna sahiptir. ERP yazlmlar Pazar paylam aadaki ekildedir.

30

Orhan, 1999

70

JBA 4% SSA 5% Baan 5% People Soft 6%

Marcam 3%

Intentia 2%

QAD 2%

SAP AG 28%

J:D: Edw erds 7%

Oracle Applications 10%

Dier 28%

SAP AG Dier Oracle Applications J:D: Edwerds People Soft Baan SSA JBA Marcam Intentia QAD

EKL 17: ERP YAZILIMLARI PAZAR PAYLAIMI

2.8 ERPNN MODLER YAPISI

ERP modler bir yapya sahiptir. ERP nin btn fonksiyonlar modl denilen birbirine bal program paralar ile gerekletirilir. olacaktr. ERP yazlm satan firmalar ERP nin gerekletirdii fonksiyonlar modllerde gruplandrmlardr. Bu nedenle ERP nin modler yapsnn rnek ERP yazlmlar ile incelenmesi doru

2.8.1

AIMS / ERP

AIMS Software INC firmas ERP yazlm olan AIM/ERP yi ksma ayrmtr;mteri odakl modller, retim odakl modller, finansal ve sistem odakl modller. Mteri Odakl Modller; Mteri eriim ok kanall sat ve sipari girme /teklif Paketleme, datm, sevkiyat rn garantisi Geri dnen rn kontrol

71

retim Odakl Modller; Mhendislik Envanter ve depo ynetimi Fiili envanter ve envanter evrimi Kalite/uygunsuz malzeme Satn alma Sat tahmin Ana retim plan retim izelgeleme Tedariki izelgeleme Prosesteki i ve i emri ynetimi Satn alma talebi ve tedarik ynetimi Prosesteki malzeme ynetimi Srekli ve tekrarl izelgeleme merkezi bazl envanter

Finans ve Sistem Modlleri; Sistem idaresi ve bilgi teknolojisi ynetimi Faturalama Kredi ynetimi Mteri cari Genel muhasebe Satc cari Sabit varlklar Bordro hracat thalat Batak alacaklar rn maliyetlendirme maliyetlendirme

2.8.2

BAAN IV

72

Baan Business Systems Trkiyenin piyasaya sunmu olduu BAAN IV ERP entegre yazlm zm olarak adlandrdklar u paralar iermektedir: Datm ve tamaclk Finans malat Orgware

Ayrca belirli endstri kollarna ynelik elektronik, otomotiv, proje sanayileri, proses sanayileri gibi paketler de vardr. zmler u modlleri iermektedir: Datm ve Tamaclk: Datm gereksinimlerini planlama Elektronik veri al veri EDI Saat ve harcama kontrol Envanter kontrol Faturalama Parti kontrol Ambalaj kontrol Planlama ve tahmin Genel ambar Satn alma kontratlar Satn alma kontrol Sat ve pazarlama bilgileri Sat teklifleri lk mal siparii kontrol Tama filosu ynetim Tama yakt kontrol Tama siparii planlama Tama creti kontrol

malat: Kapasite ihtiya planlamas (CRP) Mhendislik Deiim Kontrol Mhendislik veri ynetimi Ana retim planlamas Malzeme ihtiya planlamas rn snflandrma

73

rn konfigrasyonu retim kontrol retim planlamas Proje btesi Proje kontrol Proje a planlamas Tekrarl retim

Finans: Genel muhasebe Alcak hesaplar Bor hesaplar Faaliyete dayal maliyetlendirme Bte sistemleri Nakit ynetimi Masraf datm Finansal raporlar ve mali tablolar Sabit varlklar ek senet ynetimi Elektronik veri deiimi

Orgware: letme modeli kurucu letme referans modeli letme performans yneticisi letme uygulayc

2.8.3

EUROLINE

Pakom Bilgi Sistemlerinin Trkiyede temsilciliini yapmakta olduu Euroline yazlm u modllerden olumaktadr: EuroLINE: Bilgi ynetimi EuroFIN: Muhasebe ve finans ynetimi EuroPRO: retim kaynaklar planlamas EuroDATA: retim takibi, retim verileri ynetimi EuroSTORE: Depo ynetimi EuroMAIN: nleyici-Dzenleyici Bakm planlamas sistemi

74

EuroTIME: Personel giri/k kontrol

2.8.4

SCALA

Trkiyede sat yaplan yazlmlardan biri olan scala u modllerden olumaktadr: Genel muhasebe Mteri cari Satc cari Sat takip Pazar veri taban Stok kontrol Satn alma takibi retim, planlama ve kontrol Proje ynetimi Servis ynetimi statistik Dorudan planlama Bteleme ve tahmin Bordro ek senet Scala deiim Scala raporlama

2.8.5

ERPDBO

InfoPower internatonal, In.n rn olan ERPDBOnun modlleri unlardr: malat

Ana retim plan(MPS) Malzeme ihtiya planlamas(MRP) Satn alma ynetimi Kapasite ihtiya planlamas Prosesteki i Faaliyet bazl maliyetlendirme Deiim mhendislii ve ihtiya kontrol

75

Tedarik zinciri planlama ve lojistik

Tedarik zinciri ynetimi Datm ihtiya planlamas Mteri sipari takibi Datm performans analizi Envanter ynetimi Satn alma Tama Depo ynetimi Alacak hesab Bor hesab Genel muhasebe ve raporlama nsan kaynaklar Duran varlklar Bordro Finans Proje ynetimi Ekipman ve tesis bakm

2.8.6

PEOPLESOFT

1987de kurulan firmann dnya genelinde 7000 alan bulunmaktadr. 1998 yl cirosu 1,3 USD dr. irketin asl amac deien i gereksinimlerini karlayacak yeni yazlmlar gelitirmektir. Firma zel ve kamu kurulular iin komple yazlm uygulamalar gelitirmekte, pazarlamakta ve bu sistemlere teknik destek vermektedir. stemci/sunucu teknolojisi ile alan Microsoft Windows, mainframe, LAN gibi ilikisel veri tabanlarnda alabilmektedir. Peoplesoft yazlmnn modler yaps yledir: 1) ynetimi zmleri Finans ynetimi Genel muhasebe

76

 Alacak hesab Bor hesab Varlk ynetimi Bteleme Faturalama Kasa Projelendirme nsan kaynaklar ynetimi nsan kaynaklar Bordro Personel yardm ynetimi ilik/saat Emeklilik Maliyet ynetimi Nakit ynetimi Risk ynetimi Datm ynetimi Proje ynetimi Projeler, faaliyet bazl olarak ele alnr ve her trl planlama, icra ilemleri , maliyet ve beklenen kar rakamlar grlerek yaplr. Performans ynetimi Faaliyet esasl maliyetlendirme, ekonomik katma deer hesaplarnn yan sra sat kanallar, rn

ve mteri baznda karllk incelenmesi yaplabilir. Aralar stemci/sunucu i uygulamalarn gelitirme ve zelletirme(customization) aralarnn entegre bir

kmesidir. Bu aralar Peoplesoft uygulamalarn gelitirme, deitirme, zelletirme ve bakmnn yaplmasn salar. Raporlama, i aklarn oluturma ve ematize etme, veri analizi vs. faaliyetleri gelitirir. 2) Ticari zmler Tedarik zinciri ynetimi Tedarik zincirinde optimizasyon salamaya alr. Talep planlama modl Karmak talep tahmin yntemlerinin kullanlmasn mmkn klar.

77

3) Hizmet sektr zmleri 4) Endstriyel sektr zmleri Finans malat Toptanclk Yksek retim kurumlar Kamu sektr Telekominikasyon Tamaclk31

2.8.7

SAP

1972 ylnda 5 sistem analistinin giriiminde Systemanalyze und Programmentwicklung (Systems Analysis and Program Development) ad ile Almanya nn Mannheim ehrinde kurulan SAP, bugn istemci/sunucu uygulama yazlmlar pazarnda tm boyutlardaki irketler ve tm sektrler iin kullanlabilecek kapsaml zmler sunan bir Pazar ve teknoloji lideridir. SAP Kurumsal pazarnda %29luk bir pay ile lider konumdadr. 120 lkede temsil edimekte, dnya zerinde 13.500 mterisi ile 30.000in zerinde enstelasyonu ve 50 lkede 23.700den fazla alan bulunmaktadr. 90n zerinde lkede, 20yi akn sektrde, 20.000nin zerinde firma SAP rnlerini kullanmaktadr. Merkezi Almanyada bulunan SAP AG, dnyann 3. byk yazlm firmas ve Internet tabanl kurumsal i zmleri pazarnn dnya ve Trkiyedeki lideri konumundadr. 1995 ylnda kurulan SAP Trkiye, 200e yakn alan says, 20 i orta ile 170i akn kullancsna yazlm sistemlerinin yan sra i analizi ve sistem teknolojisi danmanl, eitim hizmetleri, uygulama destei ve sistem optimizasyonu hizmetleri sunmaktadr. SAPn toplam 20.000den fazla alan nn %25i rn gelitirme alannda grev almaktadr. Trkiye apnda oluturduu kapsaml destek altyaps, stanbul, zmir, ve Ankara ofisleri ile SAP Trkiye, dnyadaki baarsn Trkiyede de tekrarlayarak Kurumsal zmleri pazarn gelitiren ve lider olarak srdren bir konuma ulamtr. Sektrel organizasyon yaps ile firmanzn gereksinimlerini ok daha iyi anlayan ve zmleyen danmanlar ile hizmet vermektedir SAP Trkiye R/3 yazlmn tamam ile Trkeletirerek ve yerel kanun ve mevzuata uygun deiiklikler ile yerelletirerek, Trkiye pazarna sunmaktadr. SAP kullanclar, herhangi bir problemle karlatklarnda , haftada 7 gn, gnde 24 saat Help Desk ve Online Support System aracl ile SAPdan destek alabilirler. SAP AG, kurumlar ve ticari topluluklarn kendi iindeki ve aralarndaki proseslerin (i srelerinin) entegrasyonunu salayan kurumlar aras yazlm zmleri salaycsdr.
31

1996 ylnda Web ara yzleri

Altnkeser, 1999

78

mimarisinin ortaya kmasndan itibaren SAP, Internet zerinden alma modeline geen kurumlarla almaktadr. SAPn mteri odakl, ak, kiiselletirilmi ve btnletirici .kurumlar aras zmleri my SAP.comun temelini oluturmaktadr. My SAP.com, farkl lekte ve sektrlerdeki firmalarn alanlarn, mterilerini ve i ortaklarn bir araya getirerek yeni Internet ekonomisinden yaralanmalarn salar. Bunlarn yansra mySAP.com, Dikey sektrlere ynelik zel letme Uygulamalar Her trl talebi karlamaya ynelik envanter, planlama ve stok kontroln salayan Tedarik Zinciri Ynetimi, Mterilerle baarl, etkili ilikilerin kurulmasn ve srdrlmesine imkan veren Mteri likileri Ynetimi, retime dayal olmayan mallarn ve hizmetlerin talebinde ve satn alnmasnda tasarruf salayan ETicaret Satn Alma zmleri En son multimedya teknikleri, online maazalarn yaratm ve birebir pazarlama olanaklar ile iletmeden tketiciye ve iletme ortaklarnn birbirlerine, iletmeden iletmeye etkili sata imkan veren ETicaret Sat zmleri, Mterinin giderek eitlenen ve hzla artan talepleri karsnda rn yenileme, tasarm, retimden sat ve bakmna kadarki sreleri entegre bir biimde sunan rn mr Ynetimi, irketlerin st dzey yneticilerinin iletmenin tm ortaklar ve birim yetkilileri ile istedii anda iletiim kurarak stratejileri hzl bir ekilde hayata geirmelerini ve irket deerlerini tespit ve arttrma ynndae karar verebilmelerini salayan Stratejik letme Ynetimi, Ham ve dank haldeki pek ok veriyi ksa srede incelemeye ve iletme ynetiminin karar alma srecinde anlaml ve kullanlmaya hazr bilgiye dntrmeye yarayan Business Intelligence, zm paketini oluturan modller arasnda yer alyor.

2.8.7.1 KOBLERDE SAP 2.8.7.1.1 Kur let Ynet nedir?

Dnyann en krl ve baarl 20.000 firmas SAP kullanmaktadr. Kur-let-Ynet Sistemi, yurtdndaki

konusunda lider firmalarn en iyi i tecrbelerinden yararlanlarak ve Trkiyedeki zel i gereksinimleri gznnde bulundurularak gelitirilmitir. Bu sistem sayesinde, firma tekerlei yeniden kefetmek yerine, en iyi i tecrbelerinden yararlanr.

79

Entegre Bilgi Sistemlerini en ksa srede geri dn bekleyen, fakat ilk aamada kaynaklar kstl olan firmalar iin Kur-let-Ynet Sistemi en etkin aratr. Kur-let-Ynet kapsamnda iletmenin temel destek fonksiyonlar olan, Mali Muhasebe, Maliyet Muhasebesi, Duran Varlklar Ynetimi, Malzeme ynetimi, Satn alma, Sat ve Datm sistemlerini 4 ay gibi bir srede kullanma sokmak mmkndr. Firma iinden daha az insan gc, zaman ve finans kayna kullanarak ksa srede aktif kullanm salanmas sayesinde firma iinde adaptasyon sresi ksalr ve yksek motivasyon ile yeni bir sistemin kabul edilme oran ykselir. Kur-let-Ynet gelimeye aktr. sokulabilir. SAPn sunduu Kur-let-Ynet sistemi iletmelerin sk sk karlat aadaki sorunlar zmlemek zere gelitirilmitir. Ylda 3 veya 4 defa dnen envanterler Fazla mesai yk Maliyetlerde art letme giderlerini banka kredileriyle karlama Kontrol edilemeyen kapasite Zamanndaa teslim edilemeyen sipariler ve buna bal mteri kayb Kontrol edilemeyen mali tablolar Takip edilemeyen iletme performans Uzun teslimat sreleri nedeniyle kaan i frsatlar Uzun teklif hazrlama ve cevaplama sreleri Duplike kayt ve kontrol nedeni ile ar ynetim giderleri Bilgi ak eksiklii-gecikmesi nedeni ile riskli karar alma Gelecei grememe nsanlara ar bamllk zm ierisinde sunulan SAP R/3 sisteminin dier modlleri ve

fonksiyonlar firma tarafndan gerek duyulduka, gelien ve deien koullar dorultusunda kullanma

SAP Kur-let-Ynet zmnn uygulamaya konmas ile birlikte elde edilecek getiriler ise; irketin gerek verilerine, gerek zamanl olarak ulaabilmesi ve geni raporlama imkan ile srelerinin iyiletirilmesi

senaryolar yaratarak, stratejik karalar alabilmeye katk salamas

80

Bilgi teknolojisi altyaps olanaklarnn arttrlmas ve maliyetlerinin drlmesi Maliyetlerin kontrol altna alnabilmesi Gerek rn maliyet hesab-yarar analizi yaplabilmesi Verimliliin ve krlln arttrlmas Kaynaklarn en verimli ekilde kullanlmas dr.

2.8.7.1.2 Kur-let-Ynet Sisteminin Kapsam

Kur-let-Ynet sistemi aadaki temel bileenlerden olumaktadr. Teknoloji altyaps Donanm (server) Veritaban letim Sistemi

SAP R/3 Sistemi Eitim ve Kullanm Klavuzlar almaya Hazr Model Sistem

2.8.7.2 SAP R/3 MODLLER

SAP R/3 modlleri aadaki ekilde gsterilmitir.

81

retim Planlama Malzeme Ynetimi

Kalite Ynetimi

Bakm Servis

Uygulama Aralar

Sat Datm

Finans

nsan Kaynaklar

EKL 18 SAP R/3 MODLLER

FNANS MODLLER Mali Muhasebe Defter-i Kebir Mteriler / Satclar Muhasebesi zel Defterler Duran Varlklar Muhasebesi ek / Senet Maliyet Muhasebesi ve Kontrol Genel Masraf Ynetimi rn Maliyetlendirme Krllk Analizi

Hazine ve Nakit Ynetimi Nakit Ynetimi

LOJSTK-RETM MODLLER MalzemeYnetimi rn Veri Ynetimi Satn alma Envanter Ynetimi Depo Ynetimi Fatura Kontrol ve Onay Sat Datm Sat Aktiviteleri Sat Sipari Ynetimi Sevkiyat ve Nakliyat Faturalama Datm Kaynak Planlamas Sat Bilgi Sistemi retim Planlama ve Kontrol retim Planlama

82

Hazine Ynetimi Kredi Ynetimi Pazar Risk Ynetimi Fon Ynetimi Yatrm Ynetimi Yatrm Planlama, Bteleme,Kontrol Amortisman Tahmini/Simlasyon/Hesaplama letme Kontrol Ynetim Bilgi Sistemleri Bteleme ve Planlama Kr Merkezi Muhasebesi Konsolidasyon

Malzeme htiya Planlamas retim Kontrol ve Planlamas Maliyetlendirme Sipari Bilgi Sistemi retim Ynetimi Bilgi Sistemi Proje Sistemi Masraf, Gelir, Finansal izelgeleme Kaynak Ynetimi Hakediler Hesaplamas Proje Bilgi Sistemi Kalite Ynetimi Kalite Planlamas Kalite Denetlemesi Kalite Kontrol Kalite Sertifikalar Kalite Ynetimi Bilgi Sistemi Bakm Onarm Ynetimi Kaynak Planlamas Bakm Onarm Planlamas Bakm Masraf Verileri Bakm Onarm Bilgi Sistemi Servis Ynetimi Sat Sonras Mteri Ynetimi Servis Sonras Kontrat Ynetimi Tele-servis Ynetimi Faturalama Servis Bilgi Sistemi

TABLO 6 SAP MODLLER

2.8.7.2.1 Finansal Modller

SAP R/3 Finansal Modlleri oluturan bileenlerin arkasnda yatan biliim teknolojisi doru kiilere doru zamanda doru biilginin ulatrlmas ynnde gelitirilmitir.

2.8.7.2.1.1

FI Finansman

Muhasebeyle ilgili ne kadar veri varsa toplayarak eksiksiz bir dkmantasyon ve kapsaml bir bilgilenme salar. Ayn zamanda, iletme apnda kontrol ve planlama iin annda eriilen bir temel oluturur. Mali Muhasebe Alt Bileenleri: Defter-i Kebir Mteriler/Satclar Muhasebesi zel Defterler Duran Varlklar Muhasebesi Konsolidasyon

83

2.8.7.2.1.2

CO Maliyet Muhasebesi

irket ii proseslerin ieriklerini ve prosedrlerini koordine eden tek tip bir raporlama sistemiyle, ireket apnda kontrol sistemleri iin eksiksiz bir planlama ve kontrol aralar dizisi. Mali Muhasebe ve Kontrol Alt Bileenleri: Genel Masraf Ynetimi Aktivite Bazl Maliyetlendirme rn Maliyetlendirme Krllk Analizi

2.8.7.2.1.3

TR Nakit Ynetimi ve Tahmini

irketinizin dnya genelinde ilemleri iin etkin mali ynetim salayan, mali varlklarn krlln hesaplayan ve riskleri asgariye indiren eksiksiz bir zmdr. Nakit Ynetimi ve Tahmini Alt Bileenleri: Nakit Ynetimi Hazine Ynetimi Risk Ynetimi Fon Ynetimi

2.8.7.2.1.4

EC letme Kontrol

irketinizin baarsnda rol oynayan etkenleri ve performans gstergelerini zel olarak hazrlanm ynetim bilgileri temelinde srekli olarak izler. letme Kontrol Alt Bileenleri Ynetim Bilgi Sistemleri Bteleme ve Planlama Kr Merkezi Muhasebesi Konsolidasyon

84

2.8.7.2.2 Lojistik ve retim Modlleri:

Lojistik ve Bilgi Sistemi i srelerini kontrol eder, her bir mteri sipariini depo stoklarndan sevkyata kadar izlenmesini salar. Bu bilgi tecrbeleriyle birlikte ileri ynetmek iin gerekli aralar oluturur. srelerinizi stratejik olarak gelitirmek iin eitli sorularla kar karya kalnmaktadr. Teslimat

zamanndan, teslimat yerinden ve teslimat saylarndan gelen bilgiler yeni bir depo yapmanzn gerekliliini garanti edebiliyor mu? Belli bir rnn satc saysyla rnn satn alma fiyat arasnda bir iliki var m? Bu sorularn sonucunda herhangi bir karar vermeden, gnlk operasyonlarnz sizi gerek dnyaya eker. Lojistik srelerdeki verimli bilgiler iletmeyi tam tanmlanm sorunlardan haberdar eder. Bu bilgi yaplarnn eitli i alanlarna uygulanabilmeleri iin yeterli esneklikte olmas ve kolay alglanabilmeleri iin saylarla dolu satrlarn yannda grafiksel ktlar da retilebilmesi gerekir. Bilgi Ynetimi iin baka bir ihtiya da her trl alandan ve sistemden bilgilerin birletirilebilmesidir. Operasyonel sistemden gelen bilgi hi bir maliyet olmakszn, annda bilgi sistemlerini de gncellemelidir. Lojistik Bilgi Sistemleri bu ihtiyalarn tmn karlar ve bilgilere yeni deerler katar. Lojistik Bilgi Sistemleri (LIS) Sat Datm, Malzeme Ynetimi, retim Planlama, Bakm, Kalite Kontrol gibi alanlardan bilgi toplar ve ihtiyalara cevap verir. SAP R/3 Sistemi Lojistik uygulamalar; i srelerini, mterilerinizin istedii esneklik, yenilikler, ve etkinlik dorultusunda dzenlenmesini salar. SAP R/3 Lojistik uygulamalar iletmenin verimini arttrmak iin kullanlan kavramlara gre tedarik zincirini iyiletirmek zere tasarlanmtr. Bu uygulamalar iin kullanlacak btn fonksiyonlar btn organizasyonel birimler zerinde planlanr, uygulanr ve koordine edilir. SAP R/3 Sistemi mantksal olarak birbirine ait olan btn eleri birbirleriyle ilikilendirdii iin hibir i tekrarlanmaz. Veriler bir kez girilir. SAP R/3 Sisteminde lojistik, finans ve insan uygulamalarndaki btn sreler e zamanl ve entegre alr. Tedarik Zinciri Ynetimi gnmzn en nemli kavramlarndan biridir. htiya ve talep planlama, datm ve retim optimizasyonu, e-ticaret ve lojistik ynetimi bir tedarik zinciri yazlmlarnn sunduu en nemli zellikler olarak adlandrlabilir. Ama firma bu kavramlar uygulamaya almadan nce gerek rekabet avantaj iin tedarik zincirinin temel basama olan RETM e daha fazla zen gstermek zorundadrlar.

2.8.7.2.2.1

MM Malzeme Ynetimi:

Firmadaki satn alma ve lojistik srelerinizi iyiletirmek ve kurumsal baar iin hammadde almndaki i srelerinin verimlilii ve lojistik aknn etkinlii hayati nem tamaktadr. SAP R/3 Sistemi Malzeme Ynetimi uygulamas htiya Planlamas, Satn alma, Stok Ynetimi, Depo Ynetimi ve Fatura Kontrol gibi i srelerinizin basitletirilmesini ve otomasyonunu salar. Btn fonksiyonlar kendi ilerinde ve dier SAP R/3 fonksiyonlaryla entegre alr.

85

Malzeme Ynetimi, btn i aklarn ynetir. akna dayal iletme ilevleriyle tm satn alma proseslerini optimize eder, otomatik tedariki deerlemesine olanak salar, kesin envanter ve depo ynetimiyle tedarik ve depolama maliyetlerini drr ve fatura kontroln kapsar. R/3 MM, yalnzca maln etkin tedarikini salamaz ayrca gvenilir, zamannda, etkin hizmetleri satn almay kolaylatracak aralar da salar. Dolaysyla ekili stok dnm ve dk depo maliyetleri elde edilir. Malzeme Ynetimi Alt Bileenleri: Satnalma: R/3 alcya talebin kaynan tanmasn salar. Alclar, ellerinde taleplerini gemi tedariki fiyatlar blmlerini ve uzun dnemli kontratlar ieren nemli satn alma siparilerine sahiptirler. karlatrmasnn her satn alma ileminde otomatik olarak devreye alnmas mmkndr. Fiyat Ayrca satc

deerlendirmesi, en kaliteli rn ve hizmeti sunan satcnn seilmesini salar. Bylelikle satn alma maliyeti minimuma der. Otomatik olarak gncelletirilmi satn alma siparilerin tarihi, mal ve fatura bilgisi, gnlk ilemlerin takip edilmesi konusunda kullancy bilgilendirir. Envanter Ynetimi: Envanter Ynetimi ve Sat-Datm , Depo Ynetimi ile entegre alr. LIFO ve FIFO gibi deerleme metotlarn destekler. fonksiyonlar da bulunmaktadr. Depo Ynetimi: Depo yaplarn ynetmeyi salar. Stok kalemleri, blok, raf ve sabit kutu mantyla ihtiyalar dahilinde ynetilir. Eriim mesafeleri en ksa ekilde tutulmas amalanr. Firmaya zaman kazandran ve hatay azaltan barkod teknolojisinin kullanlmasn da salar. Fatura Tasdiki: Sipari edilmi miktarlar ve tutarlar herhangi bir nakit indirim veya vergiye gre tekrar faturalandrlr. Satn alma sipariindeki deikenlik, faturadaki fiyat ve miktarlarn deimesiyle yani denebilir hesaplarn dahil edilmesiyle farkllar. Kabul edilebilir limitler miktar, fiyat veya gn gibi deikenlere gre dzenlenebilir. Eer limit alrsa sistem otomatik olarak veriler finansal muhasebeye, aktif muhasebesine ve maliyet muhasebesine gnderilir. Envanter Kontrol: Maln irsaliyesinin alndnda R/3 malzeme ve miktarnn Envanter Ynetimi, verileri otomatik olarak kontrol iin Kalite Ynetimine gnderir. Her maln irsaliyesinin gelmesiyle malzeme stok miktarlar gncelleir. E zamanl olarak irsaliyenin gnderme maliyetleri de Finansal Muhasebede gncellenir. Satn Alma Bilgi Sistemi: Satn alma bilgi sistemi ve satc deerlendirme, satcyla yaplacak olan grme iin gerekli btn ana bilgiyi sunar. Mal irsaliyesi ve faturas giri yapldnda satn alma bilgi sisteminde yanstlr. Satc deerlendirme btn geerli bilgiyi ihtiya annda kullanma sunar. Faaliyete dayal maliyetlendirme analizlerini ieren envanter kontrol

86

rn Veri Ynetimi (PDM): Firmalarn sklkla karlat iki ana durum vardr. Bir taraftan rn eitlilii artmakta dier taraftan mterileriniz rn teslimat srelerinin ve mrlerinin ksaltlmasn istemektedirler. rn Veri Ynetimi modl ile rnler ile ilgili her trl bilgiye ulaabilir. rn Veri Ynetimi Alt Bileenleri: Ana Veri Ynetimi Tasarm ve Deiim lemleri rn Yaps Gelitirme Projeleri

2.8.7.2.2.2

PP retim Planlama ve Kontrol

Geniletilmi MRPII ve elektronik Kanban, JIT teknikleri, istee bal PDC ara birimleri, proses kontrol sistemleri, CAD ve PDM iin ilevlerle birlikte, seri retim, sipari zerine ve montaj retimden; proses tipi, parti ve depoya retim ve entegre tedarik zinciri ynetimine kadar uzanan tm retim tipleri iin kapsayc prosesler salar. R/3 PP modl sadece retim planlamasn kapsamaz, mteri odakl retim ve ynetim sistemi ve Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) sisteminin btn boyutlarn da ierir. SAP R/3 Sistemi retim Planlama ve Kontrol uygulamas ile birlikte, retimdeki planlama, ynetim ve kontrol fonksiyonlarnn en etkin ekilde kullanlmasn salar. SAP R/3 Sistemi retim Planlama ve Kontrol uygulamas rn ana verisi yaratlmasndan, retim planlamaya, MRP ye, kapasite planlamaya, ve retim maliyetlendirmeye kadar btn retim srelerini kapsayacak ekilde tasarlanmtr. retim Planlama ve Kontrol Alt Bileenleri: retim Planlama: stenilen retim miktarnn istenilen zellikte ve zamanda retilmesini salamak iin yaplan ilerdir. yi bir retim kontrol sistemi temin edebilmek iin, iletmede yaplan ilerin planlanmas, eitli ilerin yaplmasnn ne kadar zaman alacann, iletmede yaplacak her trl ilere ne zaman balanp ne zaman bitirileceinin saptanmas, fabrikadaki alet ve tesislerin kapasitelerinin bilinmesi, her i iin ne miktar ham ve yar mamul bulunduunun belirlenmesi ve buna gre her trl hammadde ve malzeme iin bulundurulacak stok miktarnn saptanmas, iyi bir kalite kontrol sisteminin bulunmas ve fabrikada yaplan ilerin daima kontrol edilerek planlarla karlatrlmas gerekir. Malzeme htiya Planlamas: Planlama seviyesinde detaylandrlr. Btn retim paralar, ara rnler, satn alnm kompanentler, ve hammaddeleri, malzeme art hesaplar iin ikmal programlar da bu sayede genelletirilir. Program, retim siparileri, satn alma isteklerinin son tarihlerini zaman programlama araclyla dzenler.

87

retim Kontrol ve Kapasite Planlamas: Toplam talebi karlayabilmek iin gerekli retim faaliyetlerinin seviyesini ayarlama almalarn ierir. Maliyetlendirme: Maliyet ana verisi olarak i planlar ve masraf yerleri belirlenerek maliyetlendirme yaplr. Sipari Bilgi Sistemi: Satn alnacak maln cinsi, kalitesi, miktar konusunda karar vermek iin nce dosyalar saklanr ve devaml aratrmalar yaplr. Sonra sat kaynaklar belirlenir ve satclarla ilgili bilgiler saklanr. Piyasadaki mal fiyat ve miktarlar konusunda devaml bilgi toplamak gerekir. Bylelikle sipari bilgi sistemi oluturulur. retim Ynetimi Bilgi Sistemi: retimle ilgili gerekli btn ana bilginin depoland sistemdir.

2.8.7.2.2.3

SD Sat Datm

Gvenilir, tam entegre bir sat sistemi ile mteri servisinin iyiletirilmesi gerekir. SAP R/3 Sisteminin Sat ve Datm uygulamas gerek ve e zamanl bilgilere sat destek srecinden faturalama srecine kadar eriimi salar. Sat Planlamas ve Ynetimini iyiletirerek Sat Destek bileeni;mteri takibi, sat grmeleri, Pazar aratrmalar, teklifler, pazarlama kampanyalar, rakipler ve rnleri ile ilgili bilgileri takip etmeyi salar. Sat ve Pazarlama personeli sat aktiviteleri ve direkt mailingleri iin istedikleri zaman bu verilere eriebilirler. Sat destek fonksiyonlarn sadece mevcut mterilerin takibi ve mteri hizmetlerinizin etkinlii iin deil yeni i alanlar kefetmek ve bulmak iin de kullanlabilir. Kullanm kolay sipari girii ile zaman kazandrr ve hatalar azaltr. SAP R/3 sistemindeki sipari girii en yksek seviyede otomatikletirilmitir. Basit kullanc n yznde girilen bilgilere referansla sistem deme plan, teslimat yapan retim yeri gibi bilgileri oluturur. Daha sonra bu bilgileri sipari ekrannda nerir. SAP R/3 Sistemi malzemelerin ynetiminde byk kolaylklar getirmektedir. karlamak iin varyant konfigrasyonu ile rn oluturulabilir. Fiyatlandrma sipari ierisinde otomatik olarak yrtlr. nceden tanmlanm ilgili fiyat, ekstralar ve indirimleri belirleyebilmek iin sistem fiyat listeleri ve mteri szlemelerinden bilgi alr veya rn, rn grubu veya rn maliyetine gre bir fiyat belirler. Fiyatlandrma fonksiyonu ok esnek tasarlanmtr ve en kark fiyat yaplarn bile ynetmede yardmc olur. Fiyatlandrma bilgilerini sat anlamalar ve promosyonlarla da ynetebilirsiniz. Sistem ayrca; kredi, finansal ve sat verilerini kullanarak mteri kredi limitini elde etmek iin dinamik kredi limiti kontroln de yrtr. Sistemi, kredi limiti kontroln geemeyen bir sipari annda istisna iletisi vermesi iin veya sat personelini uyarmas iin uyarlayabilirsiniz. Sistemde ayrca ayrntl bir kullanlabilirlik kontrol yrtlr. Malzeme Ynetimi (Material Management) ve retim Planlama (Production Planing ) uygulamalar ile birlikte alarak, istenilen teslimat tarihi iin yeteli rn miktarna sahip olup olmadnz teyit eder. Eer istenilen teslimat tarihi karlanamyorsa, sistem otomatik olarak istenilen miktarn ne zaman karlanabileceini belirler. Ve bylece mteriye annda yeni termin bildirilebilir. Ayrca birden ok Malzemeler manuel olarak girilebilecei gibi deiik mteri bazl rn nerilerinden seilebilir veya mteri ihtiyalarn tam olarak

88

yerde kullanlabilirlik kontrol yapabilirsiniz. Bir rn zerinden belli miktarlarda talep eden mteriler iin Sat ve Datm uygulamasndaki sipari zerine retim (make to order production) zelliklerini kullanabilirsiniz. Sat ve Datm uygulamas genel szlemelerden spesifik kira szlemelerine kadar ok geni bir szleme trn destekler. Bu szlemelerle datm miktarlar, tarihleri ve fiyatlar belirlenir. Teslimat planlar ve JIT teslimat planlar gibi daha kark ihtiyalar da desteklenmektedir. Veya rnlerinizi, garanti ynetimi ve servis ve bakm anlamalar gibi mteri hizmet fonksiyonlarn barndran, Servis Ynetimi bileeni ile izleyebilirsiniz. Sevkyat Ynetiminin kolay kullanlabilir fonksiyonlar ile ekme, paketleme ve ykleme ilemleri yrtlr ve teslimat zamanlar izlenir. Sistem teslimat tarihine gre zaman gelen siparileri listeler veya ksmi olarak, kalem veya toplu olarak yapabilmenizi salar. Ayn zamanda, Depo Ynetimi Sistemi entegrasyonu ile mevcut miktarlar iin ekme ilemleri balatlabilir. Nakliye Modl nakliye planlamas ve ilenmesi izleme ve ynetim iin fonksiyonlar sunar. Karayolu, havayolu veya denizyolu ile rnlerinizi nereye gnderirseniz gnderin, SAP R/3 Sistemi ile nakliye zincirini eitli teslimatlar ve eitli teslimat yerleri iin tek teslimatlar veya stop-off sevkyatlarnz olarak ynetebilirsiniz. Sat ve Datm modl; ihracat ilemleri iin de kapsaml bir zm sunmaktadr. Bu sayede belli rnleri, belli lkelere veya belli mterilere belirlenen zamanlarda ihra edip edemeyeceiniz otomatik ihracat kontrol ile kontrol edilir. Sistem gerekli gmrk formlarn otomatik olarak oluturur. Sevkyatlarn devlet birimlerine bildirmek iin gerekli bildirimler ve formlar hakkndaki bilgiyi SAP R/3 Sistemi kullanr. Mterilere otomatik fatura keserek sipari ve teslimatlara gre, sistem otomatik olarak gerekli kalemler iin faturalama yrtr. Daha sonra sistem btn kalemler iin veya toplu olarak fatura, alacak dekontu veya bor dekontu oluturur. Mterilere fatura belgesi mail, fax veya EDI yoluyla gnderilebilir. Ayn anda e zamanl olarak, gelirler ve alacaklar Muhasebe ve Maliyet Muhasebesi bileenlerinde grntlenebilir. Mteri satn alma hacmine gre prim hesaplamalarn da sistemden yrtebilir. Sat Bilgi Sistemi ile SAP karar vericiler iin gerekli en iyi destek aracn da sunmaktadr. Bir Sat ve Datm belgesi sisteme girildii anda Sat Bilgi Sistemlerinde ilgili bilgiler gncellenir. Bu eritiiniz bilginin her an gncel olmas rahatln ve avantajn salar. Bilgiyi istenen biimde liste eklinde veya grafiksel olarak grntlemek mmkndr. Sat Bilgi Sistemi sayesinde, Pazar eilimlerinin ve deiimlerinin analizinde stratejik bir pozisyona sahip olursunuz. Gelikin fiyatlandrma, siparileri derhal ileme koyma ve zamannda teslimat ilevleri, ok dzeyli interaktif varyant konfigrasyonu, Krllk Analizi ve retim e dorudan balanan bir ara birim ile sat ve datm faaliyetlerini etkin bir biimde destekler. Sat Datm Alt Bileenleri:

89

Sat Aktiviteleri Sat Sipari Ynetimi Sevkiyat ve Nakliyat Faturalama Sat Bilgi Sistemi

2.8.7.2.2.4

PS Proje Sistemleri

Satn Alma ve Kontrolle dorudan i birlii iinde, bir projenin teklif aamasndan tasarm ve onaya, kaynak ynetiminden masraf yklemesine kadar uzanan tm evrelerini koordine eder ve denetler. Baarl bir proje ynetimi; proje planlamasn, ekonomik ve stratejik olarak projenin analizinin yaplmasn ve proje sresince izlenmesini ierir. Organizasyonel aralar ve teknik sistemler ne kadar yeterliyse proje ynetimi de o kadar baarl olacaktr. Kapsaml bir fonksiyonalite ve entegre proje sreleri, yksek performansl bir Proje Ynetim sisteminden en temel beklentiler olmaldr. Kullanlan proje eleri ve i alanlar, bir parasnn da proje ynetimi olduu bir ilikiler a oluturur. SAP R/3 Proje Ynetim Sistemi bu ilikiler an tam olarak karlayarak, proje ynetimi ve ticari bilgiler arasnda gerekli balantlar kurmay salar. SAP R/3 sistemi kapsaml fonksiyonalitesi ile eitli projelerde btn ihtiyalar karlayacak gvenli zmler sunmaktadr. Proje Ynetim Sistemini aada rneklenen ok eitli alanlarda kullanabilirsiniz: Yatrm ynetimi Pazarlama Yazlm ve danmanlk Ar-Ge Bakm-Onarm almalar yeri inaatlar Kark sipari zerine retim sreleri

Proje Sistemleri Alt Bileenleri: Proje Yap Plan esi Network Planlama Teknikleri ve Kontrol Noktalar Masraf, gelir, finansal izelgeleme ve kaynak ynetimi Kazanlm Deerler Hesaplamas Proje Bilgi Sistemi

90

2.8.7.2.2.5

QM Kalite Ynetimi

Tedarik zinciri boyunca,verdiiniz kalite gvencesiyle ilikili tm prosesleri izler, saptar ve ynetir, kontrol ilemlerini koordine eder, dzeltici nlemleri balatr ve laboratuar bilgi sistemlerini entegre eder. Kalite Ynetimi Alt Bileenleri: Kalite Planlamas Kalite Denetlemesi Kalite Kontrol Kalite Sertifikalar Kalite Ynetimi Bilgi Sistemi

2.8.7.2.2.6

PM Bakm-Onarm ve Servis Ynetimi

Mterilere teslim edilen retim yerleri ve ekipman da dahil olmak zere, faaliyetteki sistemlerin kullanlabilirliini salamaya ynelik programlanm bakm ve onarm, muayene, hasar ilikili bakm ve servis ynetiminin planlanmasn, kontroln ve ilenmesini salar. Bakm Onarm ve Servis Ynetimi Alt Bileenleri: Teknik Birim Bileen Bilgisi Bakm Onarm Kaynak Planlamas Bakm Onarm Planlamas Bakm Masraf Verileri Bakm Onarm Bilgi Sistemi

2.8.7.2.2.7

SM Servis Ynetimi

Bugnk sistemlerin en byk alt yap eksiklii entegrasyondur. rn: Servis kontrat ynetimi, faturalama ve enstelasyon ynetimi ve tele servis ynetimi gibi daha teknik sistemler. Bu da servis kontrat artlarna ve kaynak yeterliliine baklarak abuk kararlar alnmasn hemen hemen imknsz klar. Servis Ynetimi modl entegrasyonu salar ve tm endstriler iin uygundur. Servis Ynetimi Alt Bileenleri: Mteri Lokasyonundaki Enstelasyon Servis Kontrat Ynetimi

91

Tele Servis Ynetimi Faturalama Servis Bilgi Sistemi

2.8.7.2.3 HR nsan Kaynaklar

Bu sistem tm personel ynetim grevlerini kapsar. Proseslerin basitletirilmesine ve hzlanmasna yardmc olan entegre uygulamalar kullanarak kurumun insan kaynaklarn planlamak ve ynetmek iin zmler sunar. Kariyer planlamas nsan Kaynaklarnn en nemli zelliklerinden birisidir. e alnan kiinin nne bir kariyer plan konulmaktadr. Bylece alan kendisini nasl bir sre beklediini nceden bilmekte ve kiisel motivasyonunu salamaktadr. Ksmlar unlardr: Personel Ynetimi nsan Kaynaklar Ana Verileri Personel daresi Bilgi Sistemleri e Yerletirme D Kaynak Kullanm Seyahat Ynetimi Yan demeler Ynetimi Tazminat Ynetimi Organizasyon Ynetimi

Organizasyon Ynetimi Organizasyon Yaps Kariyer ve Baar Planlamas

Zaman Planlamas Bordro Hesaplamalar Personel Geliimi

2.8.7.2.4 Kur-let-Ynetin Avantajlar

Kur-let-Ynet, hzl almas, ucuzluu ve kolaylndan dolayl KOB lere bir ok avantaj salamaktadr.

92

SAP R/3 Sistemi, donanm zerinde kurulmu olarak temin edilir. kurulu/temel teknik danmanlk sresinden tasarruf salar.

Bu durumda yaklak 20 gn sren

Hzl bir balang iin almaya hazr sistem ile yaklak 4 hafta eitim sonunda bir iletmenin temel gereksinimlerini; mali muhasebe; masraf yerleri muhasebesi, duran varlklar ve satn alma / envanter ynetimi, sat datm(irsaliye ve fatura) sistemleri kullanma sokmak mmkndr. almaya hazr SAP R/3 Sistemi, gelimeye de aktr. zm ierisinde SAP R/3 Sisteminin tm dier fonksiyonalitesi bulunmaktadr. sokulabilir. almaya hazr model sistem, en iyi i tecrbelerinden yararlanlarak gelitirilmitir. Dolaysyla firma bu tecrbelerden yaralanarak, sadece kullanm eilimleri sayesinde ksa srede aktif kullanma geebilir. Endstriye zel olarak gelitirilmi ekranlar sayesinde renilmesi ve kullanm kolaydr. Ksa srede aktif kullanm salamas sayesinde firma iinde adaptasyon sresi ksalr ve yksek motivasyon ile yeni bir sistemin kabul edilme oran ykselir. Firma iinden daha az kaynak (insan gc ve zaman) kullanlr. almaya hazr model sistem sayesinde, firma tekerlei yeniden kefetmek yerine en iyi i tecrbelerinden yararlanr. Bylece danmanlk ve eitim gereksinimleri/maliyeti en aza indirilir. Yatrmlardan daha ksa srede geri dn elde edilir.32 Bu fonksiyonalite firma tarafndan gereksinim duyulduka kullanma

BLM 3 3 MACPAC VE UYGULAMASI

32

www.sap.com.tr

93

3.1 RAKS ELEKTRONK A..

3.1.1 GENEL BLG

RAKS ELEKTRONK A.., 20 yldan bu yana ses ( Audio) ve grnt ( Video ) kasetleri retiminde Trkiyenin ilk ve en byk zel sektr kuruluudur. Kurulduu gnden bu yana Audio ve Video teknolojisinin dnyadaki geliimini yakndan izleyen RAKS, Kompakt Disk (CD) retimini de Trkiyede gerekletiren ilk kurulutur. RAKS Audio ve Video kayt medyalarnn retiminin yansra yapm irketleri ile de kaliteli ses ve grnt eserlerini lkemiz kltr yaamna kazandrmaktadr. RAKSn faaliyetleri Trkiye ile snrl olmayp gerek ihracat , gerekse yurt dndaki yatrmlar krk akn lkedeki pazarlama rgt ile lkemizin gururu olan uluslararas firmalar arasnda yerini almtr. RAKSn modern retim tesisleri zmirden 30 km uzaklktaki Trkiyenin en modern organize sanayi blgesi olan Manisa Organize Sanayi Blgesindedir. Audio ve Video medyas retiminde dnyann en ileri teknolojilerine dayanan retim tesisleri 16.000 metrekare ak, 20.000 metrekare kapal olmak zere toplam 36.000 metrekare alana sahiptir. RAKSn bu modern retim tesislerinde zmir ve Manisa evresinde oturan 750 idari ve teknik personel grev yapmaktadr. RAKSn modern retim tesislerinde gnde vardiya yani 24 saat kesintisiz retim yaplmakta , ylda 146 milyon kaytl ve kaytsz Audio kaseti , 69 milyon deiik formatlarda Video kaseti , 3.5 milyon kompakt disk ( CD ) retilmektedir. Son on ylda Audio kaset retiminde yllk ortalama %13, Video kaset retiminde %20 ve Kompakt Diskte %42 byme salanmtr. retim tesisleri manyetik kayt medyas alannda dnyada az saydaki entegre tesislerden biridir. bnyesinde retebilmektedir. Tesislerde retilen Audio kasetlerin % 60 ,Video kasetlerin % 95i , CDlerin % 30u ihra edilmekte, 5 ktada 60dan fazla lkede RAKS ismi ile pazarlanmaktadr. Ayrca Avrupa, Amerika ve Uzakdou Asyann byk spermarket zincirleri ve kaset reticileri RAKSn modern tesislerinde retilen kasetlerin zerine kendi markalarn gven iersinde koymaktadrlar. Trkiye pazarnn % 80ini elinde bulunduran ve dier reticilere de gerek manyetik bant gerek dier kaset paralarn satan RAKS, yurt dnda pazarland lkelerde de tannan ve aranan bir marka haline gelmi ve bu pazarda isim yapm dnya markalar arasnda yerini almtr. Audio ve Video medyas retiminde son teknolojileri kullanan RAKS, bu alandaki yeni gelimeleri de yakndan takip etmektedir ve CD de olduu gibi bu yeni teknolojilerin de Trkiyede ncs olmaya kararldr. Manyetik bant, plastik paralar ve dier tm komponentleri kendi

94

3.1.2

KALTE YNETM

Raks Elektronik A.., mteri isteklerinin eksiksiz , istenilen kalitede ve zamannda karlanmasn ve bu uygunluun srekli klnmasn ama edinmitir. Bir dier ama, rne deer katmayan tama , bekleme, stok, aktarma vb.ilemlerin ve iilik, kapasite, malzeme, enerji, bina ve tesisat kayplarnn azaltlmas yoluyla genel kaynak verimliliini arttrmak ve tketiciye verimsizlik maliyetlerinden arndrlm , dnya pazarlarnda rekabet edebilir rnler sunmaktr. Toplam kalite ynetimi felsefesi bu amaca ulamada en etkili ara olarak benimsenmitir. grevlidirler. Tm retim aamalarnda uygulanan kalite spesifikasyonlar uluslararas standartlara uygun olarak dzenlenmitir. rnn kontrol edilip uygun olmayan rnn ayrlmas yerine, srekli gelitirme ile sfr hataya ulalmas benimsenmitir. Tedariki firmalarla kurulan srekli iliki sayesinde kalite sistemlerini gelitirmeleri ve RAKS n ngrd kalite seviyesinde rnler retmeleri ve ilk seferde doruyu yapma ilkesini benimsemeleri salanmtr. Tketicilerimizden geri besleme yoluyla tarafmza ulaan tm bilgiler incelenip snflandrlmakta ve gereken nleyici tedbirler alnmaktadr. Tedariki, retici ve mteriler arasnda kurulan bilgi ak ve ibirlii ile tketici ihtiyalarnn tam olarak karlanmas salanmaktadr. Bata kaliteyi

dorudan etkileyen birimler olmak zere tm blmler ve alanlar kalitenin salanmas ve korunmasnda

3.2 BLG SSTEMLER ORGANZASYON YAPISI

RAKS ELEKTRONKte Bilgi Sistemleri Organizasyonu LOJSTK GENEL MDR YARDIMCISIna bal bir efliktir. Bu departman bilgi sistemleri yapsn oluturmak iin gerekli her trl software ve hardware ihtiyalarnn tespiti , seimi , satnalnmas , sistemlerin kurulmas , kullanc eitimi ve kullanc isteine uygun rapor/ekran hazrlanmas faaliyetlerinden sorumludur.

3.3 AS400 UYGULAMALARI

3.3.1 GENEL BLG

95

21.yzyla girerken , bilginin doruluu ve bilgiye ulamadaki hz , irketler iin hedeflere ulamada en byk rekabet silah haline geldi. irket iindeki tm srelerin (prosess) ayn hedef dorultusunda almas ve bilgi aknn en iyi ekilde salanmas temel art oldu. Bu nedenle RAKS grubu 1990l yllarn bandan beri bilgisayar sistemlerine dayal uygulamalara yatrmlarn srdrd ve kurulan yap ile makina-ekipmanbilgisayar sistemi-bilgisayar yazlm entegrasyonunu salad. Bu yap planlama fonksiyonunun etkinliinin artmas, daha iyi satnalma karar destek hizmeti salanmas , stok dzeylerinin drlmesi, hzl mteri servisi, kapasitenin daha iyi kullanlmas , muhasebe sisteminde verilerin kayd ve saklanmasnn yan sra ynetim kademelerinin muhasebe bilgilerini kullanarak planlama ve kontrol yapmalarna, herkesin ihtiyac olan bilgiye doru ve zamannda ulamasna olanak salamtr.

3.3.2

KULLANILAN SOFTWARELER

Mevcut yapda fabrikalarmzda kurulu bulunan AS400 zerinde alan uygulamalarmz aada yeralmakta olup retim planlama ve takip sistemi olan MACPAC tm finansal ve ticari uygulamalara baz oluturmaktadr. Finansal sistem -B&M (BMden alnd) thalat sistemi - (RAKS gelitirdi) hracat sistemi - (RAKS gelitirdi) Krediler sistemi - (RAKS gelitirdi) Personel verim sistemi - (DESTEK Bilgisayardan alnd) Endirekt Malzeme Takip sistemi - (RAKS gelitirdi) Sabit Kymet sistemi - (RAKS gelitirdi) retim planlama ve takip sistemi - MACPAC (Arthur Andersenden alnd)

3.3.2.1 FNANSAL SSTEM - BM (Byte&Muhsinolu)

Byte & Muhsinolu firmasndan alnan bu yazlm 1999 yl banda 2000 ylna uyumlu yeni version ile update edilmitir. Genel muhasebe ilemleri bu paket zerindedir. MACPAC zerinde gerekleen sat ilemleri sonucunda oluan irsaliye, B&M muhasebe modl iine

ekilerek fatura oluturulmaktadr. MACPAC zerine girilmi mal kabul bilgisi kullanlarak B&M zerinde ithalat maliyetleri oluturulur.

Satnalma faturalar ilenir. Finansal sistemde ayrca kasa , ek-senet- banka - bilano ilemleri birbiri ile entegre olarak almaktadr.

3.3.2.1.1 Finansal Sistem le lgili Menler 96

Muhasebe-personel-sat-stok Muhasebe

Muhasebe ilemleri Kasa ilemleri Senet ilemleri ek ilemleri Maliyet muhasebesi ilemleri Tekdzen hesap plan raporlama ilemleri Dvizli muhasebe ilemleri Bte ilemleri Finansman dekont ilemleri Dab ilemleri lke grup kodlar

Personel ve bordro ilemleri (kullanmda deil) Tanmlama ilemleri Aylk tahakkuk ve bordro Tazminet ilemleri

Sat ve Stok kontrol ilemleri Parametreler D alm faturalar

Sabit Kymetler (kullanlmyor)

Finansman Raporlar Tahsilat-vade fark-yalandrma ilemleri deme ilemleri

zel sat stok ilemleri Fatura ilemleri thalat ilemleri Fatura aktarma ilemleri Kredi ilemleri

Holding ve konsolidasyonlar Senet ve ek transferleri

97

Senet ek aktarma ilemleri Gnlk ek girileri aktarm Gnlk senet girileri aktarm

3.3.2.2 THALAT SSTEM

MACPAC satnalma modlne ek olarak yazlm ve bu modln bilgilerini kullanan bu uygulama ile ; thalat raporlar oluturulur. Tevik bilgileri oluur. Finansman tarafndan takip edilen kredi ilemlerine kabul kredisi bilgileri salanr. Nakit akna dier ithalat demeleri bilgileri salanr. MACPAC malkabul fileri ve muhasebedeki masraf bilgileri yardm ile ithalat maliyetleri oluturulur.

3.3.2.2.1 thalat Sisteminin Menleri

Satnalma siparii ilemleri Tahmini Gmrk giri tarihi hesaplama Dkman durum takip ilemleri zel satnalma siparileri Satnalma sipari durumu Vesaik mukabili ilemler listesi Sipariler listesi

Maliyet ilemleri hedef maliyet ilemleri Dviz ilemleri Tahmini dviz ilemleri Hedef maliyetler listesi

Akreditif lemleri Akreditif ilemleri Alan akreditifler Akreditifi alacak sipariler Akreditifi alacak sipariler listesi Alan akreditifler listesi Alm akreditifler listesi

98

Tevik ve lisans ilemleri Tevik rezervasyon ilemleri Lisans ilemleri Kullanlan tevikler listesi

Nakliyeci lemleri Deniz yolu sefer ilemleri Deniz yolu seferleri listesi

Ykleme ve Gmrk Giri lemleri F.O.G.T ve release due date hesaplama Ykleme ilemleri Gmrk giri ilemleri Ordino ilemleri Hasarl mallar Yoldaki mallar Gmrkteki mallar Yoldaki mallar listesi Gmrkteki mallar listesi

Gmrkten ekilme lemleri Gmrkten ekilme lemleri FOGT ye gre ekilmesi gereken mallar ekilen mallar listesi Gmrk masraflar listesi

deme lemleri deme ilemleri Kredi kullanm ve demeler takip listesi thalat para birimleri Finansman demeler listesi demeler listesi Banka referans-sipari listesi thalat ilemleri listeleri

Kontrol Raporlar

99

3.3.2.3 HRACAT SSTEM

MACPAC sat modl zerine kurulmutur. hracat evra oluturulur. hracat raporlar retilir. Sat ve tahsilat bilgilerinin muhasebeye otomatik olarak ilenmesini salar. Tevik ilemlerine bilgi salar. hracat kredi tahahhtlerinin kapatlmasnda kredi uygulamas ile entegre alr.

3.3.2.3.1 hracat Sisteminin Menleri

Fatura hazrlama Fatura hazrlama ilemleri Fatura aktarma ilemleri Palet detay ilemleri Fatura tarih ve GB bilgileri Navlun bilgileri

hracat evra basm Trke fatura ngilizce fatura eki listesi Packing list Serbest ihracat beyannamesi ATR1 belgesi Mene ehadatnamesi zel mene Ykleme notas Sigorta bildirimi Ship telex Telafi edici vergi formu Gmrk beyannamesi EURO1 BELGES CONTAINER ngilizce fatura Packing list ATR1 belgesi Mene ahadetnamesi zel mene Rusya iin ing.fatura GMBH ng.faturas /TIR AYRIMLI Rusya iin ngilizce fatura GMBH ingilizce faturas Rusya iin packing list GTIP ayrml SIB Bedelsiz Trke fatura

BELGELER

Akreditif Bilgileri Akreditif bilgileri

100

Akreditif fatura bilgileri Akreditif raporu

Aylk Raporlar

Kontrol Raporlar

Altyap lemleri Mteri tanm deme ekilleri Palet tipleri Banka bilgileri

3.3.2.4 KREDLER SSTEM

hracat kredi tahahhtlerinin otomatik olarak kapatlmas ve ithalat kabul kredi bilgilerinin otomatik olarak uygulama iine ekilmesinde yukardaki sistemlere entegredir.

3.3.2.4.1 Krediler Sistemi le lgili Menler

Kurulu lemleri Banka limitleri girii Kredi master bilgileri tanmlama

Kredi Bilgi Tanmlama Nakdi kredi bilgileri tanmlama Gayri nakdi kredi bilgileri tanmlama Gayri nakdi detay bilgileri tanmlama Faiz bilgileri Kredi demeleri Teminat bilgileri Masraf bilgileri Kredi devre faiz tarihleri

Kredi Raporlar Nakdi kredi raporlar Gayri nakdi kredi raporlar Dier kredi raporlar

101

3.3.2.5 PERSONEL VERM SSTEM (PVS)

Puantaj takibi amacyla kullanlmakta olup tm personel hareketleri bu sistem zerinde tutulmaktadr. Destek Bilgisayardan alnm olan bu yazlmda 2000 yl sorunu vardr. Firmann dalmas nedeni ile satc firmadan destek alnamad iin RAKS Bilgi Sistemleri zm alternatiflerini aratrmaktadr.

3.3.2.6 ENDREKT MALZEME TAKP SSTEM

MACPAC satnalma modlne entegre olarak alan bu sistem MACPACte takibi yaplmayan endirekt malzemelerin stok takibi ve satnalma ilemlerinin yrtlmesinde kullanlmaktadr.

3.3.2.6.1 Endirekt Malzeme Takip Sistemi le lgili Menler

Dosya leme Endirekt malzeme tanmlama Endirekt malzeme hareketi Endirekt malzeme transferi Lot tanmlama Referans bilgileri

Raporlar

Satnalma ilemleri Satnalma istei Satnalma siparii Malkabul Listeler

3.3.2.7 SABT KIYMET SSTEM

Her trl sabit kymetin giri ve takibinin yapld uygulamadr. lgili demirban girileri amortisman sistemine de aktarlr.

3.3.2.8 RETM PLANLAMA VE TAKP SSTEM (MACPAC)

1992 senesinden beri RAKS ELEKTRONKte kullanmda olan bu sistem ARTHUR ANDERSENden satn alnm olup 1999 bandan bu yana 2000 ylna uyumlu yeni versiyonu kullanlmaktadr. ve d mterilerden gelen siparilere gre, rnler ve rn oluturan yar mamuller ile satn alnan tm malzemeler(yerli-ithal-fason) ncelikle sisteme tantlr. rn ve yar mamuller ile fason paralar iin rn

102

aalar (bir birimi retmek iin kullanlacak tm paralar ve ne kadar kullanlaca bilgisidir) sistem zerinde oluturulur. Ylbanda sisteme girilmi gelecek yln aylk projeksiyonlar ile talepleri sistem tarafndan oluturulur. sistemdeki mteri sipari bilgileri

kullanlarak her ay iin sat, retim, iilik vb.bteler hazrlanr. Ayn zamanda satnalma iin malzeme Bu talepler satnalma departman yetkisinde otomatik olarak PURCHASE ORDERa dntrlerek tedarikiye iletilir. Tedariki malzemeyi retip fabrikaya gnderdii zaman ilgili PURCHASE ORDER kullanlarak maln sisteme girii yaplr. Bu girile stoklar otomatik olarak artar. Mteri siparilerinin sisteme girilmesi ile otomatik olarak retim emirleri sistem tarafndan oluturulur. Bylece retim departmanlar hangi rnden ne kadar reteceini , bu rnleri retirken hangi malzemeyi ne kadar kullanaca bilgisini sistemden takip eder. retim gerekletii zaman ise ; hangi rnden ne kadar retildii bilgisi sisteme girilince otomatik olarak rn stoklar artarken kullanlan malzeme stoklar azalr. retim esnasnda oluan alternatif kullanm, fire vb. ilemlerin sisteme girilmesi ile de stoklar artar veya azalr. retilen maln mamul depoya tesliminden sonra maln sevk emri sistem tarafndan oluturulur ve bu bilgiye gre mal sevk edilince sisteme girilen bilgi sonucunda irsaliye otomatik olarak oluurken mal stoklardan azalr. retim emirlerinin olumas ile planlanan iilik ve makine kapasiteleri izlenirken , yaplan retimin girilmesi sonucunda gerekleen makine ve iilik kullanmlar izlenmektedir. Sisteme tantlm tm rn, yar mamul, hammadde ve satn alnan parann bilgileri kullanlarak her ay sonu sistemdeki paralarn rn maliyetleri otomatik olarak sistem tarafndan yaratlr. Bu maliyetleri kullanan sistem ay iindeki sistem tarafndan oluturulmu irsaliye, mal kabul girii , retim bilgisi, kullanlan malzeme bilgisi ve stoklardaki hareket bilgilerini kullanarak stok muhasebesini altrr. Bu ilem sonucunda oluan mizanda bor-alacak hesaplar yer alr.

103

GRDLER SARI RKETLER RETM BLMLER SATIN ALMA BTE MUHASEBE HEDEFLER STOK K.GVENCE Mal iade FNANSMAN YNETM MRP

retim progra m analizi

Malzeme kontrol Mal kabul stifleme

RETM PROGRAMI

Sevkyat planlama

Mamul depo

IKTILAR RETM PLANLAMA PROGRAMLARI

Palet detay

MALZEME PLANLAMA HTYA BELRLEME

retim gereklem e kontrol Sevkyat kontrol

Sevkyat

SATINALMA TALEP ALIMASI REVZYON RAPORLAMA (P1 GEREKLEEN)

rsaliye

EKL 19 RETM PLANLAMANIN GENEL YAPISI

104

3.3.2.8.1 MAC-PAC LE LGL MENLER

1. rn Mhendislii 2. Para ana dosyas Para yazlar Para maliyetleri rn aalar Fabrika/depo/lokasyon tanmlar Mhendislik deiiklikleri Revizyon seviyeleri

retim Mhendislii istasyonlar istasyonu birim maliyetler Fason i istasyonu maliyetleri Rotalar Departman yaps Makina ve aralar

3.

rn Maliyetlendirme Cari-std maliyet yaratma

4.

Malzeme Planlama Depo balanslar Depo maliyetleri retim emirleri Lotlu takip

5.

Malzeme Kontrol Stok transferleri Lokasyon stok durumu Stok hareketleri Para/stok gemii

6.

htiya Planlama htiya yaratma Simlasyon

105

7.

letme Kontrol ilik ihtiyalar i/makina zaman kaytlar

8.

Kapasite Planlama Fiili kapasite Planl igc ihtiyac yaratma

9.

Evanter Muhasebesi Muhasebe maliyeti Mizan oluturma

10. Just-In-tme retim planlar oluturma (gnlk-haftalk-para baznda) retim bildirimi retim kullanm azaltm

11. Sat Siparii lemleri Mteri bilgileri Sat siparii Sipari brakma Sevkiyat

12. Satnalma Satclar Kurlar Satnalma istei Satnalma siparii Malkabul Para-satc analizleri

106

Sat analizi Talep tahminine odakl kullanm Tasarm mhendislii Sat sipari ilemleri Uzman tasarm Satnalma Tam zamannda retim Giri hesaplamalar Genel hesap defteri denecek hesaplar

Ana programlama htiya planlama

rn maliyeti

retim mhendislii

Fatura listeleri

Atlye dzeyinde kontrol Kapasit e Kanban planlama

Stok kontrol

Stok hesaplamalar

Elektronik veri toplama Genel ve otomatik sistemler

EKL 20 MAC-PAC SSTEMNN BTNLEK ZM

Sat analizi JIT

Uzman tasarmc

Ana programlama

Sipari ilemleri

Giri hesaplamalar denebilir hesaplamalar Genel hesap defteri

Para tanm

htiya planlama

Satn alma

rn maliyeti

Stok kontrol

Stok kontrol

lem tanm

Atlye dzeyinde kontrol Kanban

Kapasite planlama

107

Elektronik veri toplama

EKL 21 MAC-PAC RETM YAZILIMI

Sat analizi JIT Ana programlama

Uzman tasarmc

Sipari ilemleri

Giri hesaplamalar denebilir hesaplamalar Genel hesap defteri

Para tanm

htiya planlama

Satn alma

rn maliyeti

Stok kontrol

Stok kontrol

lem tanm

Atlye dzeyinde kontrol Kanban

Kapasite planlama

Elektronik veri toplama

EKL 22 MAC-PAC DAITIM YAZILIMI

Sat analizi JIT

Uzman tasarmc

Ana Programlama

Sipari ilemleri

Giri hesaplamalar denebilir hesaplamalar Genel hesap defteri

Para tanm

htiya planlama

Satn alma

rn maliyeti

Stok kontrol

Stok kontrol

lem tanm

Atlye dzeyinde kontrol Kanban

Kapasite planlama

Elektronik veri toplama

108

EKL 23 MAC-PAC FNANSAL SSTEM

EKL 24 ANA PROGRAMLAMA (GENEL GRNM)

1.

Ana Programlamann elemanlar; Esnek planlama peryodlar, retim hatt dzeyinde planlama, Kaba kapasite planlama, Deneme program, Kesin program,

Program deiikliklerinin ayn anda simlasyonu,

2.

Sipari ilemleri Sipari Giri Kapsam (on-line) Hazrlk Kontrol Kredi Kontrol Stok rezervasyonu

Fiyat belirleme/drme

109

 3.

oklu ambar kayna oklu fatura metodlar retim ve finansal uygulamalar ile tam entegre Sat analizleri

Uzman tasarm Sipari giri zellikleri ve eitleri Kullanc tanml kararlar Sipari giri ekran Fiyat retim

4.

Malzeme htiya Planlamas Deitirilebilir ve Tekrarlanabilir Planlar Tedarik/Talep Analizleri Sabit ve Deiken Atl Zamanlarn Hesaplanmas Esnek Sipari Polieleri Plan Faaliyet Mesajlar Hassas filtreleme

5.

Tasarm Mhendislii Tm fonksiyonlarn annda bakm Deiim kontrol mhendislii ve dzeltme yollar rn aac paralarnn gzden geirilmesi rn aac kopyalama ok seviyeli rn aac elde etme Karmak rn aalar

6.

Stok Kontrol

Malzeme Planlamas ile ilgili zellikler; Tm siparilerin gncellenmesi Sipari retimi ve sipariin durumu

110

Sipari fazlas/eksii Kompanent hazrlk kontrol

Malzeme Kontrol ile lgili zellikler; Destekledikleri; irket Ambarlar Belirli noktalar

Stoun durumu, yenilenmesi ve gemi hareketleri Tam izlenebilir parti kontrol Malzeme tketiminin makbuzla kontrl lm birimleri ve otomatik dnmleri

Stok Analizi le lgili zellikler; ABC Analizi 7. Gemi veya gelecek faaliyet Stok Deeri Atl zaman Birim maliyet

Srekli stok Programlama Uzlama Ayarlama Performans Gstergeleri

retim Mhendislii Tm fonksiyonlar gncelleme Rota kopyalama lem metni yetenekleri Tarihe gre operasyon etkinlii oklu ynlendirme ve programlama seenekleri aktrma Alternatif ilemler

111

 8.

Sabit/deiken atl zamanlar D faaliyetler

Atlye Dzeyinde Kontrol Tm fonksiyonlara eriim Program deiikliklerinin simlasyonu yeri ncelik listesi Barkod seenekleriyle i raporlar Geriye/ileriye dnk ilem planlama Makine ve ii performans raporlar Hurda/artk raporu Faaliyete gre sipari durumu

9.

Kapasite htiya Planlamas Makine ve i gc analizi merkezine gre deien kapasite tanm Kapasite kullanm oran ve kapasitenin karlatrlmas Kapasite kullanm orannn grafiksel gsterimi

10. rn Maliyeti Bir rnn maliyeti; malzeme , ii ve enerji maliyetlerini toplanmasyla bulunur. Maliyet deiim simlasyonu Para snfna gre malzeme maliyetindeki yzde deiim Enerji ve igcndeki yzde deiim retmek mi krl, satn almak m?

Tm paralar ya da sadece deien paralar iin maliyet oluumu Maliyet hata raporlar Maliyet tipleri Geerli Standart Simle edilmi Donuk standart maliyet

112

11. Tam Zamannda retim Programa dayal blm oranlar Blmlere gre retim raporlar JITin MRP ile btnlemesi ekme sisteminin Kanbanda kullanlmas

12. Elektronik Veri Toplama Barkod girii ve baslmas gc gncelleme Malzeme hareketlerinin gncellenmesi On-line dzeltme ve onaylama

13. Satn alma Esnek bilgi alma ilemi Makbuz izleme Basitletirilmi satn alma siparii oluturma Manuel veya otomatik talep etme sistemi Satc performans izleme Fiyat Kalite Teslimat

14. Stok Hesaplamalar Finansal sistemle balant Annda stok ve ilenen rnlerin durumu lenen rnlerin kymeti Stoklara deer bime ve uzlatrma retim deiiklikleri Malzeme kullanm gc D faaliyetler Mhendislik Enerji

113

15. Genel Hesap Defteri oklu irket ilemleri ve raporlar Yn bakmlarnn hesaplanmas On-line bte hazrlama Sorumluluk merkezlerine gre raporlama ok ynl ilemler Maliyet merkezlerindeki ynetim ve enerji harcamalarnn otomatik denmesi Esnek rapor yazc Temin edilen bilginin hesaplanmas Finansal Tarihsel statistiksel Bte

Yevmiye defteri girilerinin tipleri Eskilik Ztlk Tekrarllk irketler aras

Hesaplama tarihi

16. denebilir Kalemler Nakit ihtiya raporu Satc analizi Esnek deme koullar yapma gemii Desteklenmi ok ynl banka hesaplamalar

Otomatik kontrol ve para havalesi kts 17. Alnacak kalemler hesaplamas Bireysel dokmanlar Ak para listeleri Tecrbenin kullanlmas Alan hesab

114

On-line mteri performans Grafiksel statistiksel Tarihsel

ok ynl durum evrimleri Datm uygulamalaryla btnleik33

MAC PAC sisteminin bir MRPII yazlm olmas ve SAP R/3 Sisteminin bir ERP yazlm olmas nedeniyle ERP ve MRPII nin karlatrlmasnda yarar vardr.

3.4 LETME VE RETM KAYNAKLARI PLANLAMALARININ KARILATIRILMASI (ERP-MRPII)

letme Kaynaklar Planlamasnn kkleri 1960 l yllarn ncesinde kullanlan Malzeme Listesi (Bill of Material-BOM ) kavramna dayanmaktadr. 1960 l yllarda Malzeme htiya planlama (MRP) , 1970 li yllarda Kapal evrim Malzeme htiya Planlama ( Closed- Loop MRP ), 1980 li yllarda retim Kaynaklar Planlamas (MRP 2), 1990 l yllarda ise letme Kaynaklar Planlamas (ERP) sistemleri gelitirilmitir. letme Kaynaklar Planlamas (ERP) ad geen sistemleri kapsayan bir yapya sahiptir. MRP II esas itibariyle bir itme sistemidir. Ekonomik kapasite kullanmn elde edebilmek iin mteri

siparilerinin yansra talep tahmini sonularn da dikkate almaktadr. Buna karlk DRP gerek itme ve gerekse ekme amac ile altrlabilmektedir. Temin srelerinin ksa olmas ekme (Pull System ) uzun olmas itme (Push System) esasl alma eklini getirmektedir. nk iletme hem mteri talebine ksa srede cevap verebilmek, hem de fabrikalarn ekonomik llerde altrmak zorundadr. Bilgisayar Btnleik retim (CIM) sisteminin salad azaltlm temin sreleri ile MRP II ve DRP sistemleri Tam Zamannda Ynetim felsefesine uygun olarak ekme amac ile altrlabilir. ERP bu entegrasyonu gerekletirmektedir. DRP sistemi ile alnan sipari, MRP II sistemi ile planlamakta, CIM sistemi ile retilmekte ve tekrar DRP sistemi ile planlanarak mteriye iletilmektedir. Sat noktas (Point of Ssle POS) sistemi kullanlarak DKP daha etkin alr hale getirilebilmektedir. ERP ile MRP II arasndaki temel fark MRP IInin tek bir fabrikaya, ERPnin daha ziyade birden ok fabrika ve tesisin entegrasyonuna ynelik olmasdr. Tek fabrikal iletmelerde ERP, ancak iletmenin deiim mhendislii (Reengineering) almalar sonucu birbirinden ayrlm retim srelerinin oluturulduu ve bu srelerin ynetimin ksmen bamsz olarak hareket edebildii durum iin sz konusudur. MRP II, retim
33

Raks Elektronik San. Tic. A. Bilgi sistemleri arivi

115

srecinde ve eitli ynetim kademelerinde bulunan her alan bir donanm-yazlm sistemi ile birbiriyle doru ve zamannda iletiim kurulabilir hale getirir. Herkes ortak bir veri tabannda bulunan ayn ve gncel verilere ulaabilir. Bu ekilde retim srecinde MRP II ile salanan entegrasyon, ERP, ile daha st ve merkezi faaliyetler dzeyinde gerekletirilir. ERP, hibir zaman MRP IIye ikame (yerine geen) bir sistem deildir. MRP IInin daha gelitirilmi bir halidir. ERP, birden fazla fabrikada veya tesiste alan MRP II sistemlerini entegre eden bu entegrasyondan gerekli bilgileri reten bir sistemdir. Bir baka deyile, ERP bu yar zerk olarak nitelendirebilecek, i birimlerini stratejik bir emsiye altnda toplayarak kurumsal bazda bir bilgi ve kaynak entegrasyonu salamay amalayan bir tmleik zmdr. Dolaysyla MRP IIde baarl olmu iletmelerde ERP etkin sonular verir. MRP II deki modller yap ERP iin de sz konusudur. ERP daha nce de belirtildii gibi ok tesisli bir toplu ynetim iin uygun bir Tesis yneticilerinin kendi birimlerinde etkin kararlar yaklamdr. Fakat ERP tam anlamyla merkeziyeti bir sistem deildir. Tesis yneticilerini kendi birimlerinin ynetiminde belli lde serbest brakmaktadr. verebilmesi iin tm topluluu ilgilendiren temel bilgilere ihtiyac vardr. ERP bu bilgileri salar. Bu amala tm tesislerin bir ebeke halinde birbirine balanarak bilgi alveriini etkin bir dzeye getirmesi gerekmektedir. ERP iletmelere MRP II yntem ve sistematiine bal kalarak yeni ufuklar aan yeni bir yaklamdr. Sistemde ilenen bilgiler ile elde edilen raporlar organizasyonun plan ve programlarn ynlendirir, karar verme aamas kolaylar. ERP; mali, datm ve retim yazlmlarnn btnletirilmi bir setidir, fakat ERP, MRPII deildir. ERP; MRPIInin geniletilmi ve btnletirili bir setidir34. Sonu olarak; ERP, MRPII uygulamalarn ierir ve ona baz ilaveler yapar.35

3.5 MACPAC UYGULAMA

MAC-PAC programnn JIT modlnn uygulamas aada verilmitir.

Mteri siparileri

retim bilgisi
34 35

KELLER, 1995 RICCUITI, 1992

116

htiya belirleme retim emri

Stoklarn gncellenmesi

Sevk emri

Sevkyat

EKL 25 TAM ZAMANINDA RETM AKII

Ana menden Datm Modlnde bulunan sat siparii ilemlerine giri iin 18. seenee girilir.

Print Page 1 5716SS1 V3R7M0 961108 13:05:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT2 User . . . . . . . . . . : BBUSER Select one of the following: Ortak Fonksiyonlar 1. rn Mhendislii retim 2. retim Mhendislii 3. Bill of Documents 4. Job Control 5. Job Costing 6. rn Maliyetlendirme 7. Malzeme Planlama 8. Malzeme Kontrol 9. Stok Analizi 10. Fiziksel Stok 11. retim Planlama Selection or command ===> F3=Exit F4=Prompt F19=Mnemonic Dsp

Key REL

Output 19/11/01

System Application Menu retim 12. htiya Planlama 13. letme Kontrol 14. Kapasite Planlama 15. Envanter Muhasebesi 16. Just-In-Time 17. CONBON Datm 18. Sat Siparii ilemleri 19. Pricing/Discounting 20. Synchro 21. Synchro Customer KANBAN 22. Sat Analizleri

F9=Retrieve

F15=Mnemonic List

Print Key Output 1

Page

117

5716SS1 V3R7M0 961108 16:35:21 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER Select one of the following:

REL

19/11/01

Order Processing Menu

Mteri 1. Mteri Bilgileri Bakm 2. Mteri Bilgileri inceleme 3. Fatura/Sevkyt.Mteri ilikisi 4. Corporate Customer Inquiry Mteri/Para ilikisi 5. Mteri/Para ilikisi Bakm 6. Mteri/Para ilikisi incelm. Kontrat Fiyatlar Sat Siparii 7. Mteri/Kontrat Fiyat Bakm 8. Mteriye Gre Kontr.Fiyt.inc. 9. Paraya Gre Kontr.Fiyt.incel. Selection or command ===> F3=Exit F19=Mnemonic Dsp

Kontrat Fiyatlar 10. Contract/Whs Price Report Bundle 11. Bundle Master Maintenance 12. Bundle Stock Status Inquiry Comments 13. Extended Comments Maintenance 14. Sat Siparii Bakm 15. Otomatik Sipari Brakma 16. Sat Siparii inceleme

F4=Prompt

F9=Retrieve

F15=Mnemonic List

Daha sonra mteri sat siparii mensnde bulunan 14. seenek olan Sat Siparii Bakma girilir.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 16:36:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SEiM irket/Depo Fatura.Mteri Sevkiyat Mter. Sipr.Mt Sipr.Tipi Sipr No. ileme Kodu REL MFG REL

Page 19/11/01

SPAR LEME SATI SPAR LEME

C 1 1 - Sat Sipr.Ekleme 2 - Sat Sipr.Deitirme 3 - Sat Spr.Kapama 4 - Term./Bakiye Sipr.Brakma istek Tarihi Konslid.Fatura Blanket Program Dir.Dat.Gst N

Mt.PO Kontrol Miktar Brakma Aral Brakma Says Multi-Site Order

118

F2=Komut F9=inceleme

F3=k F14=Bakm Seenekl

F7=Kota evir F20=Svk.Mt.Ekleme

F8=Sipari Kopyala F24=More Keys

Bu mende faturann kesilecei mteri ve sevkiyatn yapld mteri yer almaktadr. Eer sevkiyat mterisi diye ayr bir ilem yaplmamsa, fatura mterisi diye alnr. (Mal ayr yere, onun faturas ayr yere gidecekse sevkiyat ve fatura mteri kodu ayr ayr girilir. Ayn yere gidecekse tek bir kod girilir). Bu menye fatura kodu, sipari tipi sipari numaras girilir. Yine bu mendeki 4. seenekten 1. seenee girilerek yeni sipari girii yaplr.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 13:16:29 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT2 User . . . . . . . . . . : BBUSER REL

Page 19/11/01

SATI.SPAR.BALIK Sipr G05032 00 r/Dpo OPN Sp.Vrn Fatura NETEL NETEL ELEKT. ELOKT. HZ.LTD.Ti ALTIPARMAK MAH. TAHiR SOK. NO:6/A BURSA : Mt.Sp : Satc1 : Satc2 : Brk.Kd : Sevk Emr : Sip.Trh. : Gr.Trh REL MFG Tipi REG Sip.Drm

Store No : Sevkiyt NETEL : NETEL ELEKT. ELOKT. HZ.LTD. ALTIPARMAK MAH. TAHiR SOK. NO:6/A BURSA Sip.Snf IH iHRACAT d.k 00 Kr.Kont. N Sv.Cn 00 Ask Kd H artlr 00 Pr.Br TL BS nce Ack Doc Aklama RMA NO P N

NETEL ELEKT.ELOKT-BURSA 000 SALESPERSON M H 19/11/01 Sevk Kd Ack Rel SA No Otorite

119

: Action Code : : F4=Deerler

F10=Fonksiyon Seim

F11=zet Gsterme

F15=Tekrar Giri

Bu mende sipariin balk bilgileri istenir. Adres, sipari tipi, sipari tarihi, satc kodu (siparii alann) girilir. Not: Uygulamada incelediimiz durumda girilen kod, genel bir koddur. F11 ile sipari ilemleri detayna girmek iin Sipari lemleri mensne gidilir. Mesela, DX 60lk kasetten 10.000 tane ilenmi olsun. Grnt aadaki gibi olur.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 13:24:26 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT2 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT2 ZET REG Mteri Sevkiyt Line AC MH Str S KD No D NETEL NETEL ELEKT. ELOKT. HZ.LTD.T NETEL NETEL ELEKT. ELOKT. HZ.LTD.T Header AC ist.Sevk 19/11/01 Satr Sevk Trh 19/11/01 Para No. Sip.Mikt. Rezerv.Mkt Gr.Spr.Mkt Sip.Drm OPN Store No 0 KT REL DPO MFG REL

Page 19/11/01

SPAR LEMLER

TL

SATI SPAR LEME Sipr G05032 00 Tipi

B/Dpo

Toplam Fiyat

120

6002164 10.000 DX 60 ( ViDALI ) F5=ok-Satrl F7=Balk F22=Siparii Bitir F24=More Keys

001 O

10.000

BK MFG F10=Fonksiyon Seim

.000

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 14:04:32 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER Select one of the following: retim Plan Tanmlama 1. Gnlk retim Plan Bakm 2. Gnlk retim Plan inceleme 3. Haftalk retim Plan Bakm 4. Haftalk retim Plan inceleme 5. Para retim Plan Bakm 6. Para retim Plan inceleme 7. retim Plan Kesinletirme 8. retim Plan Raporlama istek. retim Merkezi Tanmlama 9. retim Merkezi Bakm 10. retim Merkezi inceleme Selection or command ===> F3=Exit F4=Prompt F19=Mnemonic Dsp Para/retim Mrkz. ilikisi 11. Para/ret.Mrkz.ilikisi Bakm 12. Para/ret.Mrkz ilikisi ince. retim Raporlar 13. retim Bildirimi 14. Azaltma Noktas Kullanm 15. Lot Kontrol-Stok Azaltma 16. Lot Kontrol-rn Girii 17. Kullanm Noktalar stok Dat. 18. Plansz Malzeme Kullanm 19. Fire Harcama Rapor istei REL

Page 19/11/01

Just-In-Time Menu

F9=Retrieve

F15=Mnemonic List

Tekrar ana menye dnlr ve 16. seenek olan Just In Time Mensne girilir.

Burdan retim Plan

Tanmlamadaki 1. seenek olan Gnlk retim Program Bakmna girilir ve gnlk retim program ilenir.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 14:05:33 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SELECT FAB REL REL

Page 19/11/01

JUST-IN-TIME GNLK RETM PROGRAMI NCELEME

121

retim Merkezi Seim Kriteri Balang Tarh. 191101 Biti Tarh. Talep Olan Paralar P/A Bal Paralr Mevcudiyet Hesaplama Planlanan Aktvt. Y lk Aile F2=Komut F8=Gnlk ileme F3=k F9=Haftalk ileme N

F4=Deerler F11=Zamanl.Stok Dr.

F7=Para inceleme F17=Yeni Fabrika

Menden, hangi tarihte, ne ve ne kadar rn retilecei bilgileri girilir. Uygulama rneimizde, 6002164 paras, 19.11.2001 tarihinde 10000 tane olacak ekilde girilir. oluturulmu olur. Bylece JIT aknda retim emirleri

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 14:14:06 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 AKI Para No. retim Merkezi Konteyner Says veya retim Miktar Stok Lokasyonu Lot No. KK Spes.Girii F2=Komut F10=Seim N F3=k F15=Tekrar Giri F4=Deerler F17=Yeni Fabrika F9=Stok Durumu F22=Yeni il. Tarh. 10 40AUDIO Balans Tipi Ters ilem Kd Lot FIFO Trh. H FAB REL STOK GNCELLETRME LEM REL

Page 19/11/01

JUST-IN-TIME GREN

6002164 40AMBLJ Revz. Seviyesi

retim emirleri oluturulduktan sonra bu menden retim bildirimi yaplmaldr. Bu menye para numaras, retim merkezi, retim miktar, stok lokasyonu bilgileri girilir. Bylece retim bildirimi yaplm olur.

122

Ana menden, stok kontrol modlnde bulunan stoklarn hareketine baklr. 8. seenek olan malzeme (stok) kontrole girilir. Daha sonra 22. seenek olan para ilem mensne girilir. Aadaki men grntlenir.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 16:35:43 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER CO 19/11/01 BIS_CIHAT1 DETAIL 6024364 Today To-Date Fr-Date Trans Date Location 19/11/01 17/11/01 17/11/01 17/11/01 Kull.ak .000 .000 .000 Trans Reference Time Number 09:02 11:38 11:34 11:34 G_BULUT2 R_TANKAL2 R_TANKAL2 R_TANKAL2 REL REL

Page 19/11/01

PART TRANSACTION HISTORY WHS MER DANI-ALAMA GZBEBE k.kontrol .000 .000 .000 iade .000 .000 .000 sat .000 .000 .000 BK JIT Loc/Lot Total .000 .000 .000 MFG

Func Transaction Inventory B Desc Description Change RCT SHIP TFR TFR 40AMBLJ 1611/01 G03340001711/01 IKI 1711/01 GR 1711/01 49.903 49.90349.90349.903 H H H H

Stock

40AUDIO 60ADEPO 40AUDIO 60ADEPO

F2=Command F12=Stock Status

F3=Exit F6=Fold/Truncate F13=Whse Stock Stat

F11=Trans Hist Inq

retim bildirimi yapldnda bu retimde kullanlan malzemeler, rn aacna bal ve otomatik olarak stoklardan dlr. Ve mamul stoku retilen miktar kadar artar. Bylece JIT akndaki stoklarn gncellenmesi salanm olur. rnek uygulamamzda 16.11.2001 de retilen bir mamul incelenmitir. 6014364 nolu para 49903 adet retilmi ve buna bal olan paralardan 1024364 nolu stok; stoklardan otomatik olarak yine ayn miktarda(49903 adet) eksiltilmitir. Buradaki stok; rn aacnda bal olduu para miktar kadar eksiltilir.

123

Print Page 1 5716SS1 V3R7M0 961108 13:05:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT2 User . . . . . . . . . . : BBUSER Select one of the following: Ortak Fonksiyonlar 1. rn Mhendislii retim 2. retim Mhendislii 3. Bill of Documents 4. Job Control 5. Job Costing 6. rn Maliyetlendirme 7. Malzeme Planlama 8. Malzeme Kontrol 9. Stok Analizi 10. Fiziksel Stok 11. retim Planlama Selection or command ===> F3=Exit F4=Prompt F19=Mnemonic Dsp

Key REL

Output 19/11/01

System Application Menu retim 12. htiya Planlama 13. letme Kontrol 14. Kapasite Planlama 15. Envanter Muhasebesi 16. Just-In-Time 17. CONBON Datm 18. Sat Siparii ilemleri 19. Pricing/Discounting 20. Synchro 21. Synchro Customer KANBAN 22. Sat Analizleri

F9=Retrieve

F15=Mnemonic List

Ana menden sevk emri yapabilmek iin 18. seenek olan Sat Siparii lemleri ne girilir. Buradan da 15. seenek olan Otomatik Sipari Brakma ya girilir. Hangi irkete sipari braklaca bilgileri ve sipari numaras girilir. Bu men sayesinde tm sipari bilgileri braklr. Bu men genel ilemler iin kullanlr. Biz uygulamamzda 14. seenek olan Sat Siparii leme mensn kullanacaz.

124

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 16:36:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SEiM irket/Depo Fatura.Mteri Sevkiyat Mter. Sipr.Mt Sipr.Tipi Sipr No. ileme Kodu REL MFG REL

Page 19/11/01

SPAR LEME SATI SPAR LEME

C 1 1 - Sat Sipr.Ekleme 2 - Sat Sipr.Deitirme 3 - Sat Spr.Kapama 4 - Term./Bakiye Sipr.Brakma istek Tarihi Konslid.Fatura Blanket Program Dir.Dat.Gst N F3=k F14=Bakm Seenekl F7=Kota evir F20=Svk.Mt.Ekleme F8=Sipari Kopyala F24=More Keys

Mt.PO Kontrol Miktar Brakma Aral Brakma Says Multi-Site Order F2=Komut F9=inceleme

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 16:36:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SEiM irket/Depo Fatura.Mteri Sevkiyat Mter. Sipr.Mt Sipr.Tipi Sipr No. ileme Kodu REL MFG REL

Page 19/11/01

SPAR LEME SATI SPAR LEME

C 1 1 - Sat Sipr.Ekleme 2 - Sat Sipr.Deitirme 3 - Sat Spr.Kapama 4 - Term./Bakiye Sipr.Brakma

125

Mt.PO Kontrol Miktar Brakma Aral Brakma Says Multi-Site Order F2=Komut F9=inceleme F3=k F14=Bakm Seenekl

istek Tarihi Konslid.Fatura Blanket Program Dir.Dat.Gst N F7=Kota evir F20=Svk.Mt.Ekleme F8=Sipari Kopyala F24=More Keys

Bu menden sipari mteri kodu, sipari numaras, sipari tipi vb. bilgiler girilir.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 16:36:00 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SEiM irket/Depo Fatura.Mteri Sevkiyat Mter. Sipr.Mt Sipr.Tipi Sipr No. ileme Kodu REL MFG REL

Page 19/11/01

SPAR LEME SATI SPAR LEME

C 1 1 - Sat Sipr.Ekleme 2 - Sat Sipr.Deitirme 3 - Sat Spr.Kapama 4 - Term./Bakiye Sipr.Brakma istek Tarihi Konslid.Fatura Blanket Program Dir.Dat.Gst N F3=k F14=Bakm Seenekl F7=Kota evir F20=Svk.Mt.Ekleme F8=Sipari Kopyala F24=More Keys

Mt.PO Kontrol Miktar Brakma Aral Brakma Says Multi-Site Order F2=Komut F9=inceleme

Sat Siparii leme mensnden 4. seenek olan Terminli / Bakiye Sipari Brakma ya girilir. Buradan, siparilerden ne kadarnn sevk edilecei bilgisi de girilir.

Print Key Output 1 5716SS1 V3R7M0 961108 14:41:03 Display Device . . . . . : BIS_CIHAT1 User . . . . . . . . . . : BBUSER REL

Page 19/11/01

126

BBUSER 19/11/01 BIS_CIHAT1 SELECT Order Shipment Kontrol Miktar Dkman Tipi IN Konsol.Fat

SiPAR LEMLER AIK SPAR SEVKYATI

F2=Komut

F3=k

F4=Deerler

F15=Tekrar Giri

Tm bu ilemlerden sonra ana menden, 18. Sat Siparii lemleri oradan da 26. seenek olan Sevkyat ve Faturalandrma ya girilir. Menye sevkyat emrindeki bilgiler girilir ve faturalanr.

SONU
Gnmz sanayi ve hizmet iletmelerinin tketici ihtiyalarndaki deiime bal olarak talepteki dalgalanmalar karlayabilmeleri iin retimlerinin esnek bir yapya sahip olmas gerekir. Bunun iinde eitli sistemler gelitirilmitir. Bu sistemlerden en nemlisi Esnek retim Sistemidir. Uluslararas rekabetin artt, mteri ihtiya ve isteklerinin farkllat, global pazar anlaynn gelitii ortama iletmeler uyum salamaldrlar. letmelerin rekabet gcnn artmas, ayakta kalabilmeleri, verimliliin ykseltilmesi ve retim miktarnn arttrlmas iin esnek retim sistemlerini bnyelerinde kurmalar gerekir. Ancak bu sistemlerin iletmede kurulabilmeleri iin baz nkoullar vardr. Bunlardan en nemlisi ynetimin desteidir. Bir kurumun ileyiinde rgtsel ilevsel, stratejik kapsamda yaplan tm deiim, dnm abalarnda ynetimin destei ve rol belirleyici niteliktedir. Esnek retim sistemine gei gibi bir deiimde de ynetim eitli faktrleri de gz nnde tutarak, bu karar stratejik olarak almal, baarl bir tasarm, planlama ve yrtme iin tm yetkisini kullanmaldr. amzda rekabet, yerel bazdan ulusal ve uluslar aras baza trmanmaktadr. Bu koullar altnda rekabet gcn korumak ve gelitirmek isteyen iletmelerin vizyon ve stratejilerini gzden geirmeleri gerekmektedir. Youn rekabet, iletmeleri rn/hizmet kalitelerini artrmaya, pazara tepki hzn ykseltmeye ve bunlar baarrken de maliyetlerini drmeye zorlamaktadr. Her iletme, bir tedarik zinciri iindedir. Deiimlere hzl ve ekonomik tepki verebilmek iin, iletmenin tm fonksiyon, sre ve kaynaklarnn entegre bir ekilde planlanmas ve kontrol edilmesi gerekmektedir. Bir iletmenin ok saydaki fonksiyon ve srecini standart yazlmlar ile entegre etmesi olas deildir. Belirli bir tipteki imalat standart bir MRPII yazlm ile planlamak ve kontrol etmek olasdr. Ancak, farkl sektrlerde, farkl blgelerde ve farkl retim tiplerinde gerekletirilen retimin tm destek fonksiyonlar ile birlikte entegre bir ekilde planlanmas, standart bir MRPII yazlmyla baarlamaz. Gerek birden fazla noktada, gerekse birden fazla tipte retim yapan iletmelerin tm fonksiyonlar ile birlikte

127

entegre bir ekilde planlanmas ve kontrol edilmesi letme Kaynaklar Planlamas yazlmlar ile mmkndr. lk nceleri MRP vard, daha sonra MRPII gelitirildi, imdi ise ERP var. ERP yazlmlar, iletme fonksiyonlarn planlama, altrma ve denetim asndan tek bir paydada toplayabildiinden, sz konusu sistemler iinde en kapsaml zm olarak tanmlanmaktadr. leriye ynelik olarak ERPnin internet ile birlikte alaca ve yava yava tedarik zinciri ynetimi kavramna yaklat grlmektedir. Bylece tedariki firmalar, blge depolar, bayi/toptanc, perakendeci ile kurulan bilgi iletiim ebekesi ile stok dzeyleri,retim programlar karlkl olarak grlebilmekte, bylece lojistik faaliyetlerde etkinlik ve verimlilik artmaktadr. ERP yazlmlar; dnyada elektrik-elektronik,otomobil, kimya, mobilya ve hatta uzay sanayine baaryla uygulanmaktadr. lkemizde ise, ykselen ve kronikleen enflasyon ortamnda stoklara (hammadde, yar mamul, mamul) balanan maddi kaynaklar ok pahal hale getirmi; iletmeler bu ykleri en aza indirmeyi ilk hedefleri arasna koymulardr. kt olan kaynaklar etkin ve verimli kullanlm olur. letmelerde yeni ynetim anlay ve pazarda srekli kalabilmek iin uyguladklar stratejiler; hzla deien i koullarna uyum salamaya; mteri taleplerini en ksa srede karlamaya yneliktir. Pazarda yer edinebilmenin yan sra; orda tutunabilmek; dier rakiplere oranla hzl olmay, doru ileri doru zamanda yapmay, maliyetleri de gz nne alarak mteri isteine uygun ve kaliteli rn retmeyi; ksaca retimi verimli ve etken kullanmay gerektirecektir. letme bunu salayabilmek iin; tm bunlara alt yap hazrlayan, zaman verimli kullanarak uzun vadede ileri dk maliyetle yapmaya olanak veren yukarda da deinilen bilgisayar temelli retim planlama yaklamlarna yer vermesi kanlmazdr. st dzey yneticileri; bu sistemlerin karmak yaplar ; gerektirdikleri byk mali yatrmlar ve byk veri ihtiyac gibi zellikleri de dikkate almaldrlar. Bu sistemlerin baarl olmasnn ana koulu; personelin alt alma yntemlerinin ortaya kard kstlarn gz ard edilmemesi gereidir Sonuta; bilgisayar desteine dayal her retim planlama sistemi kendi iinde dorudur ve dk maliyet, yksek kalite, zamannda retim amalarna ulalmasn salar. Gelecekte yneticiler; iletme baars iin, bu tekniklerden iletme iin en uygun olann semek durumunda kalacak , bu tekniklerin kullanmnn kanlmaz olduunun ayrmna varacaklardr. ERP yazlmlar zellikle son ekonomik durgunluun olduka fazla etkiledii tekstil, beyaz eya ve otomotiv sektrne baaryla uygulanabilir. Bylece

128

KAYNAKA
1998 1996 Emre Kaba, Endstri Mhendislii Dergisi, cilt:7 say:2-3, stanbul 1996 Prof.Dr. Sami Ercan, Endstri Mhendislii Dergisi, cilt:6 say:6, 1995 M. Arslan rnek, Endstri Mhendislii Dergisi, yl:1 say:3, Eyll 1989 http://www.danismend.com/ Raks Elektronik San.Tic.A. Bilgi sistemleri, Manisa 2001 www.basakekonomi.com.tr/arsiv/jit.html, Yrd. Do. Dr. Nedim Dikmen Dr. Ali . Kran, Endstri Mhendislii Dergisi, yl:1 say:4, Kasm 1989 Semra Tunal, Endstri Mhendislii Dergisi, say:4 cilt:7, zmir 1996 Dr. Glay COKUN KASAP, Uluda niversitesi ..B.F. letme Blm, Bursa 1995 Ege niversitesi Ktphanesi 6234 no lu proje www.erpfuns.com Sezer Kadayflar, Gkin Ylmaz, Endstri Mhendislii Dergisi Cilt:6, Say:6,1995 Ege niversitesi ktphanesi 4123 nolu proje Melsa Yldzdoan, Endstri Mhendislii Dergisi, Yl:1 Say:3, Eyll 1989 Do. Dr. H. Kemal Sezen, Uluda niversitesi ..B.F. Ekonometri Bl. retim yesi, Bursa Prof.Dr. mer Saatiolu, retim Planlama Sistemi Tasarm, Ankara 1992 Nesime Acar, Malzeme htiya Planlamas,MPM yaynlar No:323, Ankara 1999 Nesime Acar, retim Planlamas Yntem ve Uygulamalar, MPM yaynlar No:280, Ankara

129

Can Orhan, Endstri Mhendisliinde Ufuklar Dergisi, say:6, Ocak 1999 H. Altnkeser, ERP, yksek lisans tezi, stanbul 1999 www.sap.com.tr Raks Elektronik San. Tic. A. Bilgi sistemleri arivi, Manisa 2001

130