Krdistan Blgesi Anayasa Tasars

Krdistan Parlamentosunun, Krdistan Blgesi Anayasa Tasarsn grp kabul etmesi ve 25 Temmuzda yaplacak olan Parlamento ve Blge Bakanl seimleri ile birlikte referanduma sunulmas kararn almas, yeni tartmalar birlikte getirdi. Arap rk ovenleri bata olmak zere, birok siyasi gurup ve blge devleti Anayasaya tepki gsterdiler. Trkiyede bata devlet erkan olmak zere, birok siyasi evre Anayasaya kar olduklarn gizlemiyorlar. Birok ke yazar, Iraktan bahsederlerken, kysndan kesinden Krdistan Anayasasndan da bahsediyorlar. yle anlalyor ki Krdistan Anayasasna ilikin speklasyonlar ve tartmalar daha uzun bir sre devam edecek. Biz tartmalara bilgi dzeyinde katkda bulunmak amacyla, Anayasay Trkeye evirip blmler halinde yaynlayacaz. Hukukular ilgilendiren ve bazlarnn da cesaret etmedii bir ie soyunduumuzun farkndayz, getirecei risklerin bilincindeyiz. Ama konu bu riskleri gze alacak kadar nemli. Faydal olaca inancyla.. Dema N-Hewlr **

Krdistan Blgesi Anayasa Tasars

Ulu ve balayan Allahn adyla Giri Biz, bir birini takip eden Irak hkmetlerinin haddi hesab olmayan zulmne urayan, Tanrnn kullarna balad zgrlk, eitlik ve adalet gibi haklardan yoksun braklan Irak Krdistan halkyz. Bize kar bir ok insanlk suu ilendi; tarihte ei az bulunur etnik temizlik ve soykrma uradk. 4 bin 500den fazla kymz yerle bir edildi. Zorla g ettirme ve kimlik deitirme yoluyla, Irak Krdistannn geni bir blmnn demografik yaps deitirildi. Halepede, Balisanda, Germiyanda, Behdinan ve teki yerlerde sivil halka kar kimyasal ve uluslar aras camiada yasak olan teki silahlar kullanld. Binlerce Feyli Krt evlad, kimyasal deneme alanlarnda lme gnderildiler, toplu mezarlara gmldler, geriye kalanlarn aileleri Irak dna kmaya zorlandlar ve Irak vatandal ellerinden alnd. Bize ynelik bir ok katliam gerekletirildi. 8 bini akn Barzani tutuklanp yok edildi; Enfal ad verilen saldrlarda 182 bin insan kurban oldu. Krdistan kurtulu mcadelesi liderlerine, zgrlmz, lkemizi korumak ve kendi kaderimizi zgrce tayin etmek uruna mcadele eden pemergelere, bu uurda ehit olan kahramanlara saygmz gstermek;

Onlarn uruna canlarn verdikleri deerlere ve hedeflere ulamak, kendi dini ve etnik guruplaryla gurur duyan uygar bir Krdistani toplum iin, dini ve etnik guruplar arasnda kardelik ve fedakarlk duygularnn hakim olmas ve Krdistanllarn g ve yeteneklerini harekete geirmek; Herkesi birletiren bir lke olacak, demokratik deerler zerinde ykselecek, insan haklar nda alacak, hukukun egemen olduu bir Krdistan kurmak, zgr irademizden doan ve taleplerimizi ifade eden ve ehidlerimize vefal olan bir ynetim; Irak Krdistannn Federal Irak snrlar iinde Krdistan Federasyonu olarak yer almas iin, Irakn teki uluslar ve yurtsever kesimleri ile anlay birliine varmak; Bu hedeflere varmak ve istemleri gerekletirmek iin, bu Anayasay hazrladk. Krdistan Blgesi-Irak Anayasa Tasars Komisyonu Birinci Ksm: Temel Hkmler Madde 1: Krdistan-Irak, Federal Irak devleti iinde bir blgedir, siyasi sistemi cumhuriyet, parlamenter ve demokratiktir, siyasi ounlua, erklerin ayrl ilkesine, iktidarn gizli ve dorudan seimler yoluyla barl bir biimde el deitirmesi ilkesine baldr. Madde: 2 1- Irak Krdistan tarihi ve corafi bir blgedir, 1968 ylndan nce olduu gibi u andaki snrlaryla Dihok vilayetini, Kerkk, Sleymaniye ve Hewlr vilayetlerini, Musula bal Akr, xan, Sincar, Tilkf ve Karaku kazalar ile Zmmar, Baik, Ask ve Kelek nahiyelerini, Diyala iline bal Haneqin ve Mendeli kazalarn kapsar. 2- Krdistan Blgesi-Irakn siyasi snrlar, Federal Anayasann 140. Maddesinin hayata geirilmesine bal olarak belirlenir. 3Krdistan Blgesi snrlar iinde yeni bir blge oluturulamaz.

Madde: 3 1- Halk, iktidarn meru temelidir, bu iktidarn Anayasal kurum ve kurulular kanalyla hayata geirir. Krdistan Blgesi Anayasas ve kanunlar, Irak hkmetinin kartt yasalarn stndedir ve Irak Anayasasnn 110. Maddesi uyarnca oluturulan federatif kurum ve kurulularn zel yetkilerinin dndadr. 2- Federal Anayasann 115.maddesi ve 121. Maddenin 2. Fkras uyarnca kartlan yasalar, Krdistan Blgesi Anayasasnn ve yasalarnn egemenliini azaltmaz. () Madde: 4

Krdistan Parlamentosu, Federal Anayasann 115 Maddesi uyarnca oluturulan kurumlarn yetkisi dnda olan Federal Yasalar Blgede uygulama hakkna sahiptir. Madde 5: Krdistan Blgesi halk, Krt, Trkmen, Arap, Kldan-Suryan-Asuri, Ermeni ve teki vatandalardan oluur. Madde 6: Bu Anayasa Krdistan Blgesi halknn slami kimliini itiraf eder ve sayg gsterir; Hristiyanlarn, Yezidilerin ve tekilerin tm dini haklarn itiraf eder; dnce inan zgrln, herkese Blgede dini vecibe, rf ve adetlerin serbeste yerine getirmesini salar; slamn temel prensipleri, yasama organnn temel kaynaklarndan biridir ve: 1- slamn deimez hkmlerine aykr bir kanun kartlamaz; 2- Demokrasinin kurallarna aykr bir kanun kartlmaz. Madde 7: Krdistan-Irak halknn kendi kaderini tayin hakk vardr, kendi zgr iradesiyle, Irak, Anayasasnda belirtilen demokratik, federatif, parlamenter, plural, kiisel ve toplumsal haklar sistemine bal kald mddete, Krdistann Irakta federal bir blge olmasna karar vermitir.

Madde 8: 1- Federal Hkmetin, devletler ya da yabanclarla imzalad Krdistan Blgesinin varln ya da haklarn da ilgilendiren anlamalar ve uluslar aras szlemeler Blgede uygulanr, eer Krdistan-Irak Parlamentosu yelerinin ounluunun onayn alrsa. 2- Federal Anayasann 110. Maddesi uyarnca Federal Hkmete tannan yetkilerin dnda olan ve Krdistan-Irak Parlamentosu yelerinin ounluunun onaylamad Federal Hkmetin yabanc devletler ile imzalad ortak aklamalar ve anlamalar, eer baz sorunlara neden olurlarsa, Krdistanda uygulanmazlar. 3- Krdistan Blgesinin, yabanc devletler ya da devletlerin iinde yer alan Blgeler ile, Federal Anayasann 110. Maddesinin Federal Hkmete tand yetkiler iinde yer almayan alanlarda anlama imzala hakk vardr. 4- Krdistan Blgesinin yabanc devletler ya da devletlerin iinde yer alan Blgeler ile imzalad anlamalar, onay iin Federal hkmete sunulur. Federal Hkmetin Anayasa ve yasal gerekelerle onaylamad anlamalar uygulanmaz.

Madde 9: Krdistan Blgesi, Federal kurum ve kurulular nezdinde temel ve Anayasal haklara sahiptir. Bunlar: 1- Federal Anayasann 106 ve 112 Maddeleri uyarnca, gelirlerden, uluslar aras yardm ve borlardan nfus orannda ve Krdistan-Irakn, daha nceki hkmetler zamannda uygulanan jenosit, yakp-ykma ve halkn doal haklarndan yoksun brakma sisteminin yol at durumunu gz nne alan adil pay. 2- Federal kurum ve kurularda, yurt d burslarda, heyetlerde, uluslar aras ve blgesel konferanslarda uygun eit ve adil biimde yer almak. Ayrca Federal Anayasann 105 Maddesi uyarnca, blgede bulunun kurum ve kurulularda ynetim organlarn kendi vatandalarna teslim etme. Madde 10: Hewlr ehri Krdistan Blgesinin bakentidir. Krdistan Parlamentosu te iki oy okluu ile alaca bir kararla bir baka ili bakent yapabilir. Madde 11: 1- Krdistan-Irak Blgesinin, Federal Blge bayrann yannda aslacak kendi bayra vardr. Ayrca yasa ile belirlenen ulusal mara, ulusal bayrama (Newroz) sahiptir. 2- Krdistan Bayra ste krmz ortada beyaz, altta yeil ve beyazn ortasnda sar renkli ve 21 adet nl gneten oluur; lleri yasa ile belirlenir ve bayra oluturan unsurlarn anlam aklanr. 3- Resmi tatiller, dl ve madalyalar yasa ile belirlenir. Madde 12: Krdistan Blgesi, Federal Anayasann 121 Maddesinin 5. Fkras uyarnca, Blgeyi korumak iin muhafz ge (pemerge) sahiptir; pemergenin oluumu ve grevleri yasa ile belirlenir; yasalar dnda, silahl milis gc oluturulamaz. Madde 13: Krdistan Parlamentosunun karar olmadan Blgede hibir vergi konulmaz, af edilmez, vergi dzenlemesi yaplmaz. Madde 14: 1- Blgede resmi dil Krte ve Arapadr. Bu Anayasa, Krdistan Blgesi vatandalarnn, resmi eitim kurumlarnda, hibir arta bal olmakszn anadilleri ile eitim grme hakkn gvence altna alr, ki bu da Trkmence, Sryanice ve Ermeniceyi kapsar. 2- Trkmence ve Sryanice, Krte ve Arapann yannda iki asl dildirler; bu dilleri konuanlarn ounlukta olduu yerlerdeki dairelerde kullanlrlar ve bu

durum yasa ile dzenlenir. 3- Krdistan Blgesinde, yasalarn ngrd yerlerde, Federal Anayasann resmi dil ile ilgili 4. Maddesi uygulanr. Madde 15: Krdistan Blgesi meru rekabete dayal ekonomi ve pazar sistemine baldr; zel ve devlet sektrnde, yatrmlarn tevik edilmesi ve ekonominin yeni temeller zerinde gelitirilmesi yolu uygulanr; speklasyon kanun ddr, engellenir. Madde 16: evreyi, doann ve yaamn temel ihtiyalarnn, doa ve insan yaamnn korunmas grevi, imdi ve gelecekteki nesillere kar olan sorumluluklar gerei, Blgenin tm kurum ve kurulularnn omzundadr. Madde 17: 1- Doal zenginlik kaynaklar, yer alt sular, almam maden ocaklar, su kaynaklar ve nehirler kamu zenginliidirler; kartlmalarnn iletilmeleri ve ynetilmelerinin artlar, imdiki ve gelecek nesillerin karlar koruyacak bir yasa ile belirlenir. 2- Blgenin tarla ve genel zenginlikleri Krdistan-Irak halknndr; kullanma biimi iletilme artlar yasa ile belirlenir. kinci Ksm Temel Haklar Birinci Blm: Siyasal ve Medeni Haklar

Madde 18: Yrtme ve Zorunluluk 1- Krdistan Blgesinin yasama, yrtme ve yarg organlar, bu Anayasada balca yasalar olarak yer alan temel haklara baldrlar; Krdistan Blgesi vatandalarnn temel haklar olarak uygulamaldrlar. 2- Anayasada yer alan temel haklara ilikin zel hkm ve metinler, uygulamaya geirildiklerinde, haklarn ve dayatt grevlerin tabii yn gz nne alnr, manevi ve doal ynlerine baldrlar. 3- Bu Anayasada yer alan doal ve temel haklar, Krdistan Blgesinde eger yaplar uygunsa, manevi alanda da hayata geirilir. Madde 19: Onur, yaam ve zgrlk 1- nsan onuru koruma altndadr, sayg gsterilmesi ve korunmas Blgesel

kurum ve kurulularn grevidir. 2- Herkesin yaama ve zgr olma hakk vardr; yasa olmadan kimsenin elinden bu haklar alnamaz ya da snrlandrlamaz. 3- Hibir kimseye kar maddi ve manevi ac veren aralar kullanlmaz; insanlk d muamele yaplmaz; hakaret edilmez; kendi zgr iradesi dnda, kimse tbbi ve teki bilimsel tahlil ve aratrmalar tabi tutulmaz. Zorla, korkutma, tehdit ve ikence yolu ile alnan itiraflar geersizdir; eziyet gren, iddete maruz kalan ve hakarete urayanlar, maddi ve manevi zararlarnn tazmin edilmesini talep etme hakkna sahiptirler. 4- Yasalarla belirlenen genel hizmetler dnda, hibir kimse angaryaya zorlanmaz. 5- Mahkemenin ceza olarak verdiklerini dnda, kimseye angarya dayatlmaz. 6- Herkesin kiisel gvenlik hakk vardr. 7- Herkesin zel, aile ve ev ii yaam ve tm ilikileri saygndr. Ev, konut ve benzeri yerler saygndrlar, saygnlklar inenemez. Mahkeme karar olmadka, kimsenin bu yerlere girme, arama ve kontrol altnda tutma hakk yoktur. Ayn ekilde yasal bir gereke olmadka, kiiler ve eyalarn aranmas da yasaktr. 8- Herkesin evlenme ve aile kurma hakk vardr. Evlenme szlemesi, zorla ve taraflarn rzas olmadan yaplmaz. 9- Dini zorlama yoktur. Herkes din, vicdan ve fikir zgrlne sahiptir. Krdistan Hkmeti, bakalar engel olmasn diye, Mslman, Hristiyan, Yezidi ve tekilerin, dini vecibelerini zgrce yerine getirmelerini gvence altna alr; ayrca cami, kilise ve teki ibadet yerlerin saygnln garanti eder: bu yerlerin ve kutsal mesajlarnn korunmas iin, partilerin cami, kilise ve teki ibadet mekanlar siyasi platform olarak kullanmalar yasaktr. 10- Herkes dncesini ifade etme zgrlne sahiptir. Basn yayn ve ifade zgrlnn, ok sesliliin hayata geirilmesi zaruridir. Ama bu haklar, bakalarna hakareti, haklarna saldry, kutsal inanlarna hakareti, iddeti tevik etmeyi, Krdistan-Irak Halkn oluturan guruplar arasnda kin ve nefret yaratmay iermez. 11- Bilgi edinme hakk yasa ile dzenlenir. 12- Blge Hkmeti, iliki kurma, telefon, telgraf, mektup ve elektronik posta yoluyla haberleme zgrln gvence altna alr; gvenlik, yasal gereklilik ve mahkeme karar yoksa, haberleme gzetlenmemeli, dinlenmemeli ya da aa vurulmamaldr. 13- Krdistan Hkmeti, ocuk ve genlerin korunmasn, yeteneklerinin ve inisiyatif almalarnn gelitirilmesini, eitimleri iin gerekli olan kurumlarn oluturulmasn gvence altna alr; dnyadaki teknolojik gelimelere ayak uydurmalarnn yolunu aar, toplumdaki rollerini oynamalar, ekonomik ve sosyal alanlarda retici olmalar iin plan ve programlar hazrlar.

14- Tm vatandalarn spor yapma hakk vardr. Spora zendirmek, gerekli ve zel kurumlar oluturmak ve ihtiyalarn karlamak, Krdistan Blgesi Hkmetinin grevidir. 15- Sanat, edebiyat ve bilimsel aratrma zgrdr, bilimsel aratrmalar iin akademik zgrlk gvence altna alnmal, tevik edilmelidir; niversiteler ve bilim kurumlar desteklenmeli, ynetilmeli, yerleri korunmal, manevi ahsiyetleri gvence altna alnmal, zerk yaplar gelitirilmelidir. 16- Krdistan Hkmeti mlk edinmeyi korur, yasal retim, datm ve ticareti gvence altna alr. 17- 1) Herkesin rgtlenme, rgt ve rgtsel iliki kurma, birlik oluturma hakk vardr. Blge yneticileri sivil toplum rgtlerinin bamszlklarnn glenmesi iin aba sarf ederler; herkesin barl gsteri ve grev yapma hakk vardr. 2) Amalar ve almalar Anayasann hkmleri ve yasalarla uyumayan, ya da Krdistan-Irak halkn oluturan dini ve etnik guruplarn, bar iinde birlikte yaamas ve yaknlamasna kar tavr iine giren rgtler yasaklanr. 18- 1) Tz, rgtleri, yeleri ve almalar, insan haklar ve demokrasinin temel ilkelerine, Anayasann hkmlerine bal olmak, ulusal mar ve bayraa sayg gstermek kouluyla, parti kurma zgrl gvence altna alnmtr ve yasa ile dzenlenir. 2) partiler, yabanc partilerin bir kolu ya da onlarn karlarnn savunucular olamazlar. 3) Amalar ve eylemleri ile Krdistan Blgesinin demokratik temel sistemine zarar vermek iin aba harcayan, ya da ortadan kaldrmak isteyen, Blgenin birliini ya da dini ve etnik aznlklarn bar iinde birlikte yaamalarn tehdit eden partiler, Anayasa suu ilemi saylrlar; Anayasa Mahkemesi, Anayasa suu ileyen partilere sular orannda ceza vermekle grevlidir. 4) Faist, rk, terrist dncede olan, karsndakini kafir gren, dini ve etnik temizlik yapan, tevik eden, yol aan, ven, cesaret veren ya da gereke bulan siyasi yaplar yasaklanr, Krdistan Blgesi yneticileri her trl terre kar koymak, Krdistan topraklarnn terristlerin ss, eylem alan ve geli gidi gzergah olmasn engellemekle ykmldrler. 5) Parti, kaynaklar ile birlikte gelirlerini ve nasl harcandn, konuya ilikin yarg kurumuna aklamaldr. 19- Toplu kartma yasaktr. 20- Yasalar erevesinde herkesin mlk edinme, miras, meru yollardan elde ettii mal ve mlkne ilikin vasiyet etme hakk vardr. zel mlk korunma altndadr, genel karlar ve yasalar gerektirmedike, elinden alnamaz ya da mahrum braklamaz. Mlke mahkeme karar ile ve zararlar zamannda tazmin etmek amacyla el konulur, el konulma sresi sahibinin rzas olmadka uzatlamaz.

Madde 20: Eitlik 1- Herkes kanunlar nnde eittir. 2- Irk, kken, dil, toplumsal konum, milliyet, ailesel, din, dnce, ideoloji, ya, ekonomik, siyasal ve toplumsal durum ve bedensel eksiklik (sakat, zrl) temelli tm ayrmclklar yasaktr. Eitlik ilkesi, gemi hkmetlerin Krdistan halkna, farkl dil ve inanca sahip toplumsal kesimlere uygulad politikann ektilerini silme abalarnn nnde engel oluturmaz. 3- Kadn ve erkek yasa nnde eittirler. Krdistan Hkmeti, kadnlarn eitlii, toplumsal, medeni, siyasal, ekonomik ve kltrel haklarnn nndeki tm engelleri kaldrmak iin aba sarf etmelidir. Krdistan Hkmeti, bu Anayasada belirtilen haklarla, Irak Hkmetinin imzalad uluslar aras anlamalarda yer alan haklar gvence altna alr. Madde 21: Vatandalk Haklar 1- 18 yan dolduran herkes, Krdistan Blgesinde yaplan seimlerde, kendi yresinde yaplan referandumlarda oy verme hakkna sahiptir. 2- 18 yan doldurmu her vatanda, kamu makamlarnn bana gelebilir. 3- Yerleme ve seyahat etme zgrl, yasa erevesinde gvence altna alnmtr. 4- Her vatandan, Blge yneticilerine dileke verme, ikayet etme hakk vardr; yneticilerin kabul etmeme haklar yoktur. Ayrca vatandalar acele cevap alma hakkna sahiptirler. Dilekelerin alnmamas, ya da yasal olmayan bir biimde cevaplarnn geciktirilmesi, yasal sorumluluu gerektirir. Madde 22: Adil Yarglama Haklar 1- Soruturma kurumu, zanl ile ilgili aratrmasn 24 saat iinde ilgili mahkemeye vermelidir; bu sre sadece bir kere mahsus olmak zere uzatlabilir. 2- Mahkeme karar olmadan hibir kimse gz altna alnamaz, tutuklanamaz, hapse atlamaz. Tutuklanan kiiye, kendi dili ile ne ile suland hemen aklanmaldr. Zanlnn bir veya birka avukat tutma hakk vardr, mahkeme, avukat olmayan zanllar iin, soruturma ve mahkeme esnasnda zanly savunacak ve masraflar hkmet tarafndan karlanacak avukat tutar. 3- Zanl, suu adil bir mahkeme tarafndan sabit grlene kadar susuzdur. Serbest braklan zanl, yeni belgeler bulunmad mddete, ayn sutan tutuklanamaz. 4- Herkesin, adil, zel ve hzl ileyen bir mahkemede mahkeme edilme hakk vardr. 5- Yasal gerekesiz ne su ne de ceza vardr; hibir kimse su olmayan bir i yaptnda ya da yapmadnda, cezalandrlmaz. 6- A) Aksi bir gereke olmazsa, yasa geriye doru iletilmez. Bu durum vergi

ve rsumu kapsamaz. B) Sulunun karna olmad mddete, ceza kanunu geriye doru iletilmez. 7- Ceza ahsidir. 8- Hibir kimse, iledii suun gerektirdii cezadan fazlasna arptrlamaz. 9- Daha nce yarglanp susuz bulunanlar, ayn sutan tekrar yarglanamazlar. 10- Siviller askeri mahkemede yarglanmazlar. 11- Hibir kimse, yasalar tarafndan belirlenen, hkmetin kontrolnde, salk ve toplumsal koullara uygun olan yerler dnda, gz atnda tutulamaz, hapis edilemezler. 12- Tutuklu ve hkmllerin dini inan ve ilkelerine sayg gsterilir. kinci Blm: Sosyal ve Ekonomik Haklar Madde 23: 1- Krdistan Blgesi Hkmeti, Krdistan-Irak kurtulu hareketi ehitlerinin ailelerini, pemergeleri, Enfal ve kimyasal silah kurbanlarnn aileleri ile saldrlar sonucu srekli hastala yakalananlar korumas altna alr; ilgili yasalar uyarnca, alabilenlere i bulma ncelii tannr. 2- Krdistan Blgesi Hkmeti, Federal Hkmetin, Birinci Blmde de ad geen ve nceki Irak hkmetlerinin uygulad politikalarn kurbanlar olanlar ile siyasi tutuklulara kar anayasal, yasal ve ahlaki sorumluluklarn yerine getirmesi, zararlarn tazmin etmesi, salk sorunlaryla ilgilenmesi ve onlara insan onuruna yarar bir yaam temin etmesi iin alr. Madde 24: 1- Herkesin onurlu bir biimde yaamas iin gerekli olan yiyecek, giyecek ve mesken gibi eylere sahip olma hakk vardr. 2- Herkesin, masraflarn karlama gcn dnmeden, sal ile ilgilenme, kontrol ve tedavi olma hakk vardr. 3- Herkes, zellikle analk grevini ifa ederken, hastalk annda, isiz kaldnda, sakatlandnda, kendi iradesi dnda hayatn idame ettirme olanaklarn kaybettiinde, ihtiyar ve yardma muhta hale geldiinde sosyal gvenlik (sigorta) haklarna sahiptir. 4- Kimse iradesi dnda bir ii yapmaya, bir emri yerine getirmeye zorlanmaz. 5- iler, eit ie eit cret alma hakkna sahiptirler, ii ile iveren arasndaki ekonomik ilikiler, sosyal yap ve adalet gz nnde bulundurularak hazrlanan bir yasa ile dzenlenir.

Madde 25: Krdistan Blgesi Ynetimi, zel bakma muhta olanlar koruma altna alr, onlar,toplumla kaynamalar iin eitir ve bu durum yasa ile dzenlenir. Madde 26: Blge Hkmeti, sendika, dernek, kurum, birlik ve meslek rgt kurma ve zgrce ye olma hakkn gvence altna alr; bu durum yasa ile dzenlenir. Madde 27: Eitim ve Aile 1- Blge Hkmeti, temel orta ve niversitenin tm aamalarnda parasz eitimi, parasz teknik ve mesleki eitimi gvence altna alr, eitim, temel eitim bitene kadar zorunludur. 2- Cehaleti ortadan kaldrma grevi Blge Hkmetinindir. 3- Aile toplumun temelidir; bu nedenle anne ve ocuklarn korunmas gereklidir; ocuklarn smrlmesi yasaklanmaldr. 4- Blge Hkmeti, toplumsal nedenlerden dolay aileleri dalm kadnlar korumak amacyla zel evler kurmakla grevlidir. 5- Ailede, okulda, toplumda her trl ayrmclk, iddet ve hakszlk yasaklanr. Madde 28: Yneticilerin (memur) Hakk Krdistan Blgesi Ynetimi, yneticilerin haklarn korumal, kendi haklarn korumalarnn, kendilerine zg dernek ve birlik kurmalarnn yasal olanaklarn hazrlamaldr. nc Blm Krdistan-Irak Blgesi Topluluklarnn Dini ve Ulusal Haklar Madde 29: Blgede yaayan dini etnik topluluklara mensup kiilerin resmen kendi kimlikleri ile tannma haklar, kendi blgelerinde, Blgede kullanlacak dillere ilikin yasa hkmlerine bal olmak kouluyla, anadillerini kullanma hakk vardr. Madde 30: 1- Medeni Kanun hkmleri, bir dinin kurallarn bir baka dine dayatmaz. 2- Hristiyan, Yezidi ve Mslman olmayan teki dini topluluklara mensup olanlar, kendi dini meclislerini oluturabilirler, Medeni Kanun ile ilgili davalara bakan mahkemeler, kartlacak yeni yasalarla dzenlenene ya da iptal edilene kadar, yasalar ile dzenlenecek olan Medeni Kanunun zel hkmlerini uygularlar.

Madde 31: Ynetimin Eitlii Gvence Altna Almaya Olan Ball Blge Ynetimi, iler bir eitlik temelini gvence altna almal, Blgede yaayan dini ve etnik topluluklar iin eitliin salanmas amacyla, onlarn kimliklerini korumalarna yardmc olacak, glendirecek ortam hazrlamal, yol ve yntemleri uygulamaldr. Madde 32: Ynetimin Zorla Uzaklatrmadan Uzak Durma Zorunluluu 1- Blge Ynetimi, dini ve etnik guruplara mensup olanlar, zorla uzaklatrmaya kar korumal; kendi aralarnda zel iliki kurup ve gelitirmelerini desteklemelidir. 2- Krdistan Blgesi Hkmeti, dini ve etnik topluluklarn yaadklar yerlerdeki nfus orann bilinli olarak deitirmeyi, BAAS rejiminin Kerkk ve KrdistanIrakn teki yrelerinde uygulad Araplatrma, zorla gertme politikasnn izlerini silme srecine etki etmeyecek biimde, yok etmekle ykmldr. Madde 33: Krdistan Blge Ynetimi; Blgede yaayanlar arasnda, zelikle eitim, basn ve kltrel alanlarda, karlkl sayg temelini glendirir; dini ve etnik topluluklara mensup olanlarn yaamn tm alanlarnda aktif olmalar iin uygun artlar oluturur. Madde 34: Blgedeki her dini topluluk, kltrel ve toplumsal faaliyetlerini dzenlemek ve gelitirmek amacyla encmen oluturma hakkna sahiptir; bu durum yasa ile dzenlenir. Madde 35: Bu anayasa, Trkmen Arap, Kldan, Suryan, Asuri ve Ermenilerin, ounluu oluturanlarn otonomi hakk dahil, ulusal, kltrel ve idari haklarn gvence altna alr; bu durum yasa ile dzenlenir. Madde 36: Bu blmde bahsedilen hkmler, bu Anayasada dini ve etnik topluluklar iin belirlenen haklara ektir. Drdnc Blm Uluslararas Yasa, Anlama ve Szlemeler Madde 37: Herkesin, bu Anayasa ve uluslararas anlamalarda yer alan haklarna ek olarak, Irak Hkmetinin imzalad ya da kabul ettii anlama, szleme, beyanname ve arlarda yer alan insan haklar ile ilgili tm haklardan yararlanma hakk vardr.

Madde 38: 1- Yasa olmad mddete, bu Anayasada belirlenen siyasal, toplumsal, ekonomik ve kltrel haklarla, dini ve etnik topluluklara tannan haklar kotlandrlamaz, yasa ise, zorunluluk haline gelmeli, temel haklar hedef almamal, demokratik ve barl toplum normlarna uymal; ok seslilik, eitlik, sayg ve zgrlk temelinde olmal. Tersi olan her kotlama geersizdir. 2- Herkes, bu maddenin birinci blmnde belirlenenin aksine kan yasalara kar Anayasa Mahkemesine dorudan bavurma hakk vardr. nc Ksm Krdistan-Irak Blgesi Erkleri Madde 39: Yasama, Yrtme ve Yarg, Krdistan Blgesinin erkleridir. Birinci Blm: Krdistan-Irak Parlamentosu Madde 40: Krdistan-Irak Parlamentosu, Krdistan Blgesi halknn kaderini ilgilendiren sorunlarda karar erkidir; yeleri gizli, dorudan, zgrce yaplan genel seimler sonucu belirlenir. Madde 41: 1- Krdistan Parlamentosu yelerinin seim biimi, seimin tarihi, nasl yaplaca ve yelerinin says yasa ile belirlenir. 2- yelerinin seimi sisteminde, toplumsal guruplarn adil temsili ve yeliklerin en az yzde 30unun kadnlara ayrlmas gz nnde bulundurulur. 3- Parlamento yelerinin, siyasi, dini ve etnik ilikilerine ve seildikleri blgelere baklmaz, onlar tm toplumsal guruplaryla, Krdistan-Irak halknn temsilcileridirler. Madde 42: 1- Parlamentonun dnem sresi 4 yldr ve sre ilk genel oturumun yapld gn balar. 2- Parlamento, seim sonularnn aklamasndan 15 gn sonra, Blge Bakannn ars zerine toplanr. Eer toplant iin ar olmazsa, Parlamento, belirtilen tarihten bir gn sonra, saat 12de toplanr. Madde 43: Parlamentonun ilk toplantsna en yal ye bakanlk eder; Parlamento Bakan, Bakan Yardmcs Ve Genel Sekreter, yeler arasndan gizli oyla

seilirler. Madde 44: Parlamento yeleri greve balamadan aadaki yemini ederler: Allah adna yemin ederim ki, Krdistan Blgesi halknn karlarn, vatandalarn birliini, onur, hak ve zgrlklerini, genel zenginlikleri koruyacam, Anayasann hkmlerine bal kalacam, yelik grevlerimi gerekten ve samimiyetle yerine getireceim. Madde 45: Parlamento yeleri yasal yemini ettikleri andan itibaren eski grevlerinden ayrlm saylrlar. Parlamento yelii sona erdiinde eski grevine ya da edeer bir greve geri dnme hakkna sahiptirler. Parlamento yeliinde geen sre, emeklilikte, terfi ve derece ykselmede hesaba katlr. Madde 46: Krdistan-Irak Parlamentosu yelii, Federal Parlamento, yerel ve belediye meclisleri ile il encmen yelii ve genel idare kurulu yelikleri ile kartrlmamal. ye, parlamenterlik sresi boyunca sadece Parlamento ileriyle grevlidir, bu srede baka bir meslei icra etmesi yasaktr. Madde 47: 1- Parlamentoda, ylda iki alma dnemi vardr; her dnemin sresi 4 aydr; almalarn yntemi Parlamento Tz tarafndan belirlenir. 2- Btenin grld dnem, bte kabul edilene kadar srer. Eer nemi nedeniyle baz ilerin bitirilmesi zorunlu ise, Blge Bakan, Babakan, Parlamento Bakan veya 25 parlamenterin istemi zerine dnem sresi 30 gn uzatlabilir. Madde 48: Meclis oturumlar salt ounluun bulunmas halinde balar; eer yasa baka trl dzenlenmemise, kararlar, oturuma katlanlarn ounluunun oyu ile alnr, oylarn eit olmas halinde Parlamento Bakannn oyu belirleyicidir. Madde 49: 10 Parlamento yeleri karar ve yasa tasars sunabilirler. Madde 50: 1- parlamento yeleri, hkmetin ya da herhangi bir bakanln almalar hakknda, Babakana ve yardmcsna, ya da ilgili bakana soru sorabilir; bu durum yasa ve Meclis Tz tarafndan dzenlenir. 2- 10 parlamenter, babakan ya da herhangi bir hkmet yesi hakknda soruturma almasn talep edebilir. Soruturma, soruturma nergesinin

babakanla ulamasnn zerinden 8 gn gemeden balamaz. Soruturmann neticesinde babakan veya bakanlardan birisi iin gven oyu yaplmasn gerekirse, babakann gven oyu almas iin yelerin te ikisinin, bakanlarn gven oyu almas iin ise yelerin salt ounluunun oyu gereklidir. Madde 51: Parlamento Bakan, yardmcs ve sekreteri ile yelerinin, bamszlnn ve uygun yaam artlarnn salanmas iin, baz imtiyazlara sahip olmalar gerekir; imtiyazlar yasa ile belirlenir ve uygulanr. Madde 52: Parlamento almalarnn detaylar ve yrtlmesi, olaan ve olaanst toplantlarn nasl yaplaca ve ynetilecei, parlamento yeliinin sona erdirilmesini gereken sular, boalan yeliklerin nasl doldurulaca, yasalar ve Parlamento Tz tarafndan belirlenir ve hayata geirilir. Madde 53: Parlamento yeleri Krdistan Blgesi dari yasalarnn gerektirdii grevlerin yansra aadaki grevleri de yerine getirirler: 1) te iki oy ounluu ile Krdistan-Irak halknn kaderiyle ilgili sorunlarda kararlar vermek. 2) Bu Anayasann 120. Maddesi 4. Fkrasndan belirlenen Anayasa deiikliklerini onaylamak. 3) A- Krdistan Blgesinde, Federal Anayasann 110. Maddesi uyarnca kurulan zel federal kurum ve kurulularn yetkisinden olan konular dnda kalan tm konulara ilikin yasalar karmak; ki bu durum yasalarn gzden geirilmesi ve iptal edilmesini de kapsar. B) Krdistan Blgesinde, Federal Anayasann 110. Maddesi uyarnca kurulan zel federal kurum ve kurulularn yetkisinde olan yasalarn dnda kalan federal yasalarn gzden geirilmesi ve uygulanmasna dair kararlar almak, bu durum yasa ile dzenlenir; Federal Anayasann 110. Maddesi uyarnca kurulan zel federal kurum ve kurulularn yetkisinde olan yasalar, Federal Anayasa hkmleri uyarnca Krdistan Blgesinde uygulanrlar. 4) Blge Bakan ve yardmcs, Anayasal yeminlerini bozduklarnda, Anayasay ihlal ettiklerinde veya ihanet ettiklerinde, yelerin te iki ikisinin onay ile sulanabilirler. 5) Kabine ve yelerine gven oyu vermek ya da gveni geri almak. Babakana verilen gven oyu, yelerin te iki oyu ile, bakanlara verileni ise oy okluu ile geri alnr. 6) Yrtme erkinin almalarn denetlemek, yasalar ve Meclis Tz uyarnca, babakan, yardmcsn ve bakanlar soruturmak. 7) Krdistan Blgesi genel btesini ve nihai hesaplar kabul etmek; bte

kalemlerini deitirmek, btede belirtilen harcamalar kabul etmek. 8) Kalknma planlarn kabul etmek. 9) Vergi ve rsum koymak, gzden geirmek, kaldrmak ya da affetmek. 10) Bir parlamenterin dokunulmazl ilgili karar, oturuma katlanlarn oy okluu ile alnr. Kararn alnmasnda sonraki 30 gn iinde, Blge Anayasa Mahkemesinde dava alabilir. 11) Meclis Tzn hazrlamak, parlamento btesini, memur almlarn, grev alanlarn ve maalarn belirlemek. 12) Srekli, geici ve aratrma komisyonlar oluturmak. 13) yelerinin oy ounluu ile Blge Anayasa Mahkemesi yeliine nerilecekleri belirlemek. 14) yelerinin oy ounluu ile bu Anayasann 107. maddesinde belirlenen bamsz komisyon ve kurul bakanlna nerilecekleri karar altna almak. Madde 54: Bu Anayasann 65. Maddesinin 7. Fkrasnda belirlenen durum dnda, Parlamento hibir artta yasama grevlerinden vazgeemez. Madde 55: 1) Parlamento yeleri dokunulmazlk hakkna sahiptirler, Meclis Tznde belirlenen erevede zgrce konuabilirler. 2) Parlamentonun onay olmadan bir yenin zgrl snrlandrlamaz ya da ye gzetim altna alnamaz. 3) Parlamentonun nceden verdii bir karar yoksa, sust yaplmadka, hibir ye, oturum esnasnda, hibir g tarafndan gzaltna alnamaz, sorgulanamaz, st, evi ve brosu aranamaz. Madde 56: 1) Parlamento, yelerinin te iki oyu ile kendini feshedebilir. 2) Parlamento, aada belirlenen artlarda, Blge Bakannn talimatyla feshedilir: a) yelerinin yarsndan ounun istifa etmesi halinde. b) Parlamentonun toplanmas iin yaplan arya ramen oturumlarn yaplmas iin gerekli yasal ounluk, seimleri takip eden 60 gnde salanamazsa. c) Pe pee nerilen 3 ayr kabineye gven oyu verilmemesi halinde.

Madde 57: Parlamentonun feshedilmesi ya da sresinin dolmas halinde, feshedilmesinden 15 gn sonra seimin yaplacana dair talimat yaynlanr, normal sresinin dolmasndan 90 gn nce seim tarihi belirlenir, seim, fesih ve biti tarihini takip eden 90 gn iinde yaplmaldr. Madde 58: Eer Parlamento bu Anayasann 56. Maddesinde belirtildii gibi feshedilir ya da sresi biterse ve yeni seim yaplamaz ya da zorluklar nedeniyle ertelenirse, var olan Parlamento, yenisi oluana ve ilk oturumunu gerekletirene kadar Anayasal grev ve yetkilerini srdrr, feshedilmesi talimat, yeni seim yaplana kadar askya alnr. kinci blm Yrtme Erki Madde 59: Yrtme erki blge bakanl ve bakanlar kurulundan oluur; grev ve yetkileri Anayasa ve yasalarca belirlenir. 1- Krdistan Blge Bakan Madde 60: 1) Krdistan Blge Bakan, yrtmenin ba, Blge Muhafzlarnn (pemerge) Komutandr; ulusal meselelerde Blge halkn temsil eder, Federal ynetim ile Blge ynetimi arasnda uyumu salar. 2) Parlamento yelerinin ounluunun onayn almas artyla, Krdistan Blge Bakan, grevlerini yerine getirmede kendisine yardm edecek bir yardmc seer, yardmc, Bakan olmadnda kendisine vekalete eder ve Blge Muhafzlar Komutan Yardmcsdr. Madde 61: Blge Bakan, blge halknn genel, dorudan, gizli oyu ile seilir, seimin biimi yasa ile belirlenir. Madde 62: Blge Bakan ve yardmcs Anayasa Mahkemesi tarafndan, Krdistan-Irak Parlamento yelerinin te ikisinin Anayasal yemini bozma, Anayasay ihlal etme ve byk ihanette bulunma iddiasyla atklar davada sulu bulunmalar halinde, grevden alnrlar. Madde 63: Krdistan Blge Bakan ve yardmcs greve balamadan, Parlamentoda

aadaki anayasal yemini ederler: Ulu Tanr huzurunda yemin ederim ki, Krdistan-Irak halknn hak ve kazanmlarn, birlik ve karlarn koruyacam, grev ve emirleri can gnlden yerine getireceim, Krdistan Blgesi Anayasasna bal kalacam. Madde 64: Blge Bakanl sresi 4 yldr; sre anayasal yeminin edilmesinden itibaren balar, bu Anayasann yrrl girmesinden sonra, bir kii iki kez Blge Bakanlna seilebilir. Madde 65: Blge Bakan, yasa ile tannan yetkilerin dnda u yetkileri de kullanr: 1) Krdistan Blgesi Parlamentosuna yasa ve karar tasarlar sunmak. 2) Krdistan Blgesi anayasasnn ald karar ve kartt yasalar onaylamak, Blge Bakan yasann kabul edildii tarihten sonraki 15 gn iinde, yasann tm ya da bir blmne itiraz edebilir, yeniden grmek amacyla Parlamentoya geri gnderebilir; bu durumda Parlamentonun karar sonu belirleyicidir. Blge bakan belirlenen srede yasalar ilikin karar vermez ve itiraz etmezse, yasa kabul edilmi saylr; yasann resmi gazetede yaynlatlmas Parlamento Bakannn grevidir. 3) Bu Anayasann 57. Maddesi uyarnca, Parlamentonun dalmas ya da sresinin dolmas halinde, genel seimlerin yaplmasna dair kararname karmak. 4) Parlamentonun, seimlerin resmi sonularnn aklanmasndan 15 gn sonra toplanmas iin ar yapmak, bu ar yaplmadnda, Parlamento belirtilen sreden bir tam gn sonra, bamsz olarak toplanr. 5) Bu Anayasada belirlenen artlar olutuunda, Parlamentonun datlmasna dair kararname karmak. 6) Babakann nerisi zerine, bakann grevden alnmasna dair kararname karmak. 7) Krdistan Blgesinin, onun siyasal sisteminin genel gvenlii ya da anayasal kurumlarnn varlnn ani bir tehditle yz yze geldiinde ve Krdistan Parlamentosunun toplanamad durumda, meclisin ilk oturumunda grlmesi kouluyla kanun hkmnde kararname kartmak. Bu artlarda kartlan kanun hkmndeki kararnameler, parlamentoya sunulmad ya da meclis tarafndan onaylanmadnda yasal hkmlerini kaybederler. 8) Parlamento Bakan ve Babakan ile grmeler sonucu, sava, igal, isyan, kargaa, doal afet ya da salgn hastalklar yaandnda, sresi bir ay gemeyecek biimde olaanst hal ilan etmek; olaanst durumun uzatlmas iin Parlamento yelerini oy ounluu gereklidir ve her uzatma sresi ay aamaz. Olaanst hal ile ilgili hkmler, yasa ile dzenlenir. 9) Yasalar erevesinde hazrlanan kararname ile hkmller iin zel af

kartmak. 10) dam cezasn onaylama ya da mr boyu hapis cezasna evirmek. 11) Bakanlar Kurulunu gndemi belli olan olaanst toplantya armak ve bu toplantya bakanlk yapmak. 12) Gerekli hallerde, Federal Silahl Kuvvetlerin Krdistan-Iraka geliine izin vermek; Parlamentonun da onayn alarak Blgeye gelen glerin grevlerini, kal sresini ve kalaca yerleri belirlemek. 13) Parlamentonun onayn alarak, Krdistan Muhafz Gleri (pemerge) ya da i gvenlik kuvvetlerini Blge dna gndermek. 14) A-Mecliste ounluu oluturan gurubun nerecei kiiyi, 45 gn iinde oluturmak kouluyla hkmeti kurmakla grevlendirmek. B- Atanan kii belirlenen srede kabineyi oluturamazsa, ayn fraksiyonun nerecei ikinci kiiyi hkmeti kurmakla grevlendirmek. C- kinci kiinin de kabineyi oluturamamas halinde, Blge Bakan istedii kiiyi hkmeti kurmakla grevlendirebilir. D- Hkmeti kurmakla grevlendirilen nc kii parlamento iinden de olabilir dndan da. 15) Parlamentonun gvenini aldktan sonra, kabine iin kararname kartmak. 16) Parlamentonun gvensizlik bildirdii kabine ya da bakan grevden alan kararname kartmak. 17) stifa eden kabine ya da bakanlarn istifasn kabul eden kararnameler karmak, yenileri seilene kadar onlar ilerini yapmakla grevlendirmek. 18) Parlamentonun onayn alan Anayasa Mahkemesi yelerini atayan kararname kartmak. 19) Krdistan Blgesi Adalet Komisyonunun nerdikleri arasndan hakimleri, mahkeme bakanlarn ve Genel savclk Bakan ve yelerini atamak. 20) Parlamentonun onaylad adaylardan, bu Anayasann 107. Maddesinde anlan komite ve komisyon bakanlarnn atanmas iin kararname kartmak. 21) Babakann nerisi ve Federal Hkmetin ilgili kurumlaryla uyum iinde, yabanc lkelerde, Krdistan Blgesi zel Brolarnn kurulmasna karar vermek. 22) zel makamlara, ilgili bakann nerdii ve kabinenin onaylad kiilerin atanmasna ilikin kararname kartmak. 23) dari yasalar uyarnca, Muhafz Gleri ya da i gvenlik kuvvetlerinde rtbe vermek, ya da geri almak ve emekliye sevk etmek amacyla kararname

kartmak. Madde 66: Blge bakan ve yardmcsnn maa ve harcrahlar yasa ile belirlenir. Madde 67: Oluumu, grev ve yetkileri yasa ile belirlenen Blge bakanl Divan oluturulur. Madde 68: 1) Blge bakannn istifas, lmesi ya da grevlerini yerine getiremeyecek duruma gelmesi halinde, yerine birisi, bu Anayasann 64. Maddesi uyarnca, 4 yl iin seilir. 2) Blge bakanl Makamnn, bu maddenin 1. Fkrasnda belirtildii biimde bo kalmas durumunda, yenisi 60 gn iinde seilene kadar parlamento Bakan Blge Bakannn grevlerini yerine getirir. 3) Blge Bakan yurtdna ktnda, izinli olduunda, ya da geici bir sre grevlerini yerine getiremediinde, yardmcs bakanlk grev ve yetkilerini slenir. 4) Blge Bakanl sresi dolsa bile, eer sava ve doal afetler nedeniyle yeni bakan seilemiyorsa, engeller kalkana ve yeni seim yaplana kadar eski bakan grev ve yetkilerini srdrr. nc Blm Yarg Erki 1- Temel Prensipler Madde 77: Krdistan Blgesinde yarg erki bamszdr ve Yarg Kurulu, Anayasa Mahkemesi, Temyiz Mahkemesi, Adalet Kontrol Kurulu, Genel Savclk Kurulu ve tm biim ve aamalaryla mahkemelerden oluur. Madde 78: Yarg bamszdr ve yasalar dnda hibir g yargnn stnde deildir. Madde 79: Krdistan Blgesinde, yarg tm kiileri kapsayan genel bir erktir. Madde 80: Hakimlerin karar ve hkmleri halk adna verilir ve uygulanr.

Madde 81: Tm hakimler nceden belirlenmeyen bir sre iin atanr ve yasa ile belirlenecek bir yata emekli edilirler; yasalarla belirlenen durumlar dnda grevden alnamazlar; hakimlerin almalar iin uygun koullar oluturulmaldr; grevlerine ve derecelerine uygun cret verilmelidir; bamszlklar korunmaldr, grev ve makamlarnda kaldklar srece cretleri azaltlmaz. Madde 82: Savclk yeleri ve hakimlere aadaki iler yasaklanmtr: 1) Yasama organndan birisinden yargya ilikin emir almak, yerine getirmek ve benzeri iler. 2) Siyasi bir parti ve rgte ye olmak. Madde 83: Mahkeme, gelenek ve grenekleri veya ailenin saygnln gz nnde tutarak aksine karar almadka yarglama aktr; gizli yarglamann kararlar ak yaplacak oturumda aklanr. Madde 84: Krdistan Blgesinde olaanst ya de zel mahkemeler kurmak yasaktr. Madde 85: Askeri sulara, Blge Muhafz Glerinde (pemerge) ve i gvenlik rgtlerinde yer alanlarn iledikleri sulara bakmakla grevli zel mahkemeler, yasalar uyarnca kurulur. Madde 86: Kararlarda, mahkemelerin denetimine ak olmayan metinlerin yer almas yasaktr. Madde 87: Yasalarda, kararlarn ve talimatlarn denetimden uzak tutulmas yasaktr. Madde 88: Yarg erkinin hayata geirilmesindeki tarafszlk, yasalar tarafndan gvence altna alnr. Madde 89: Herkesin, haksz bir uygulamaya maruz kaldnda ya da devlet dairelerinde memurlardan kaynaklanan zararlarnn, taraflarca tazmin edilmesini isteme

hakk vardr. Madde 90: Hakimlerin kararlar uygulanr; kararlar uygulamamak ya da savsaklamak yasalarca cezalandrlan bir su olarak grlr; eger sulu memur ya da genel hizmetlerde grevli ise, ayn zamandan grevinden de alnr; hakknda karar verilenlerin dorudan zel mahkemelere bavurma hakk vardr, zarara uramas halinde hkmet tm masraflar slenir; ki bu sulunun sorumluluunu ortadan kaldrmaz. 2- Anayasa Mahkemesi Madde 91: Krdistan-Irak Anayasa Mahkemesi yasa ile kurulur. Madde 92: 1) Anayasa Mahkemesi, bakan ile birlikte, meslek hayat 20 yldan az olmayan hakimler, hukuk eitimi grevlileri ve avukatlar arasndan seilen 7 yeden oluur. 2) Blge Bakan, Yarg kuruluna danarak Anayasa Mahkemesi yeliine adaylar gsterir. 3) Anayasa Mahkemesi yeleri, Parlamentoda te iki oy ile seildikten sonra, Blge Bakannn kararnamesi ile greve balarlar. Madde 93: Anayasa Mahkemesi, bakann yeleri arasndan seer. Madde 94: Anayasa Mahkemesi bakan ve yeleri, greve balamadan nce Blge Bakan huzurunda yasal yemin ederler. Madde 95: Anayasa Mahkemesi aadaki ilerle zel olarak grevlidir: 1) Krdistan Blgesi Anayasas Maddeleri metinlerini gzden geirmek. 2) a- Blge Bakan, Babakan ya da 10 milletvekilinin istemi zerine yasalarn Anayasaya uygunluunu kontrol etmek. b- Dorudan etkilenenlerin istemi zerine kararnamelerin, karar, tzk ve ynetmeliklerin uygunluu konusuna karar vermek. 3) Herhangi bir yasa, karar, tzk ve talimatlarn yasalara aykr olduuna dair mahkemelere yaplan bavuru metinlerini karara balamak. Bylesi durumda ilgili mahkeme Anayasa Mahkemesinin karar belli olana kadar mahkemeyi

erteler. 4) Referandum, blge bakanl ve Krdistan-Irak Parlamentosu yelikleri iin yaplan seim sonularn kabul etmek. 5) Anayasa deiiklii nerilerini, bu Anayasann 120 maddesine uygunluu konusunda karara balamak. 6) Anayasann 62 Maddesinde belirtildii biimde Parlamento tarafndan sulanan Blge Bakan ve yardmcsn yarglamak. Blge Bakan ve yardmcsnn sulu bulunmas iin en az 5 Anayasa Mahkemesi yesinin oyu gereklidir. 7) Anayasann 19 Maddesinin 3. Fkras uyarnca alan davalar karara balamak. 8) Parlamento yelerinin, yeliklerine son verilmesi ve dokunulmazln kaldrlmasna ilikin itirazlarn karara balamak. Madde 96: Anayasa Mahkemesi yeliine ilikin artlar, alma sreci, itiraz, su duyurusu ve bavurulara ilikin prosedr yasa ile belirlenir. Madde 97. Anayasa Mahkemesinin hkmleri temeldir ve herkesi balar. Eer mahkeme bir yasay Anayasaya aykr bulur, ya da bir kararname, talimat ve tz uygun grmezse, kararn gerekli deiiklikleri ve dzeltmeleri yapmak amacyla Krdistan Blgesinin ilgili kurumuna bildirir. 3- Yarg Kurulu Madde 98: 1) Yarg Kurulu Temyiz Mahkemesi Bakan ve yardmclaryla, Adalet Kontrol Kurulu Bakan, Basavc, Krdistan Blgesi Ar Ceza Mahkemeleri bakanlarndan oluur. 2) Yarg Kurulu, yasalar uyarnca yarg erkinin hayat geirilmesi ve bamszlnn korunmasn, yarg kurumlarnn kontrol grevini stlenir. Madde 99: 1) Yarg erki, Blge btesiyle ilikili ve Krdistan Blgesi Hkmetince ayrlan zel bir bteye sahiptir; yasalar uyarnca alnan vergiler ve kesilen cezalardan oluur. 2) Yarg erkinin btesini hazrlama grevi Yarg Kurulunundur; Yarg Kurulu ayrlan zel bteyi, Anayasa Mahkemesinin de grn alarak, son rakamn Blgenin yllk btesinde yer almas amacyla, Krdistan-Irak Parlamentosuna sunar.

Drdnc Ksm 1- Genel Savclk Madde 100: Genel savclk, adaletin salanmas, sistemin meruiyeti ve blgenin gvenliinin korunmas, maliye, aile, kiiler ve haklarnn korunmas alannda halkn temsilcisidir; bu durum yasa ile dzenlenir. 2- uralar Kurulu Madde: 101: Krdistan Blgesi uralar Kurulu oluturulur, oluumu, grev ve yetkileri yasa ile belirlenir. Beinci Ksm Yerinde Ynetim ve Belediye Meclisi Madde 102: Krdistan Blgesinde idarenin paylam vilayet, kaza, nahiye ve ky biimde olur. Birimlerin oluturulmas, belirlenmesi, herhangi bir merkeze balanmas, snrlarnn dzenlenmesi, birbirine balanmas ya da ayrlmas yasa ile dzenlenir. Madde 103: 1) Krdistan-Irak Blgesi idari birimlerinin (vilayet, kaza, nahiye ve ky) srekli gelimesi ve glendirilmesi iin, vatandalarn ynetime ve demokrasinin kklemesine katlmlarn salamak iin, ademi merkeziyetilik uygulanr. Yerinde ynetim meclisleri seimleri dorudan ve gizli yaplr. Seimin biimi, meclislerin grev ve yetkileri yasa ile belirlenir. 2) Her idari birimin bir Yrtme Kurulu olur, idari birimin bakan yrtmenin de badr, Yrtme Kurulunun oluumu, grev ve yetkileri, Blge bakanlklar ve Krdistan Blgesi kurum ve kurulular ile ilikileri yasa ile belirlenir. Madde 104: Nfusu 3 binden az olmayan yerleim birimlerinde (kent, kaza, nahiye, ky) Belediye Meclisinin ynettii belediye oluturulur, yasalar uyarnca halka genel hizmetleri sunar. Madde 105: 1) Yerinde ynetim ve belediye meclisleri manevi kiilie sahiptirler.

2) Her idari birim ve belediyenin kendine has ve bamsz btesi olur. Madde 106: 1) Yerinde ynetim ve belediye meclislerinin oluturulmasnda, birimde yaayan guruplarn adil bir biimde temsil edilmesi gz nnde bulundurulur, ve bu durum yasa ile dzenlenir. 2) Yerinde ynetim meclisleri seimi yasasnda, meclis yelerinin en az yzde 30nun kadn olmas hedeflenmelidir. Altnc Ksm Bamsz Komisyonlar Madde 107: 1) Yasalar uyarnca aadaki komisyonlar oluturulur: A) Krdistan-Irak Bamsz Yksek Seim ve Referandum Komisyonu. B) Mali Kontrol ve Yolsuzluklar Soruturma Komisyonu. C) Yerli ve thal Mallar Kontrol Komisyonu. 2) A) Yasa ile mali ve sosyal konularla ilgili bir danma kurulu oluturulur. B) Bu kurulun grevi Blge Bakanna, Babakan ve Parlamentoya danmanlk hizmeti vermektir. Madde 108: 1) Bu Anayasann 107. Maddesinin 1. Fkrasnda belirtilen Komisyon KrdistanIrak Parlamentosunun gzetimindedir; ilgili yasalar Parlamento ile birlikte karr. 2) Bu Anayasann 107. Maddesinin 1. Fkrasnda belirtilen komisyonlar dnda da yasalar uyarnca komisyonlar oluturulabilir. Madde 109: Blge bakanna bal bir Blge Gvenlik Kurulu oluturulur; oluumu, zellikleri, grev ve yetkileri yasa ile belirlenir. Yedinci Ksm Mali Hkmler Madde 110: Asgari dzeyde ve adil yaamn gvence altna alnmas amacyla, yeterli gelire

sahip olmayanlar vergilerden muaf tutulurlar ve bu durum yasa ile dzenlenir. Madde 111: Krdistan Blgesi gelirleri unlardan oluur: 1) Irak Federe Cumhuriyetinin petrol, vergi ve gmrk ve teki federal gelirlerden oluun btesinden, hibe ve yardmlardan alnan pay. 2) Vergiler, gmrk vergileri, kamu mallarndan edinilen kira gelirleri, kamu irketleri gelirleri. 3) Krdistan Blgesindeki federal ynetime ait vergi, gmrk, iletme ve teki gelir kaynaklarndan alnanlar. 4) Krdistan Blgesi Hkmetinin yapt yatrmlardan elde edilenler. 5) Ba ve hibeler. 6) Krdistan Blgesine zg i ve di borlanmalar. 7) Federal Hkmetin Krdistan Hkmetine sunduu mali destekler. Madde 112: Mali yl yasa ile belirlenir. Madde 113: 1) Her mali ylda gelirleri ve yaplacak masraflar gsteren bte kanunu kartlr. 2) Mali yln bitmesine 3 ay kala, yeni mali yl yasas Parlamentoya sunulur. 3) Herhangi bir nedenle Krdistan Hkmeti, btesini mali yln balamasndan sonra bile sunamamas halinde, her ay, bir nceki btede belirlenen miktarn 1/12si harcanr. Madde 114: Krdistan Blge Bakan ve yardmcsnn, Parlamento Bakan ve yardmcsnn, Parlamento yelerinin, Babakan ve yardmclarnn, bakanlar ve zel rtbelere sahip olanlarn, hakimler, savclar ve savc yardmclarnn, genel mdrler ve eit pozisyonda olanlarn, Krdistan-Iraka ait mallardan satn alamazlar, kiralayamazlar, kendilerine ait mallar Blge kurum ve kurulularna satamaz veya kiraya veremezler, tek balarna ya da bir bakasnn vastasyla ihaleye giremez, szleme yapamazlar. Sekizinci Ksm Anayasann Hayata Geirilmesi, Aratrlmas, Gzden Geirilmesi

Madde 115: Blge Anayasas, Blge kurumlarnn fonksiyonlar azaltan, Federal Anayasann 126. Maddesi uyarnca zel kurumlarn yetkisinde olanlar dndaki hibir Federal Anayasa hkmne gre deitirilemez, eer Parlamentonun onay yoksa, referandum sonucu kabul edilmemise. Madde 116: Krdistanda Anayasa mahkemesi oluturulana kadar, Krdistan Temyiz Mahkemesi, kendi yetkilerinin yansra, bu Anayasann hkmlerini yorumlamaya, kartlan yasalarn, kararname ve talimatlarn, mahkemelere sunulan tzklerin Anayasaya uygunluunu aratrmaya yetkilidir. Madde 117: Yasalar Krdistan Blgesi Resmi Gazetesinde yaynlanr, eer aksine bir blm iermiyorlarsa, kararlar yaynlandklar andan itibaren uygulanr. Madde 118: Bu Anayasa, yaplacak referandumda Krt halknn ounluunun onay aldnda kabul edilmi saylr. Madde 119: Parlamentonun oy okluu ile, Bu Anayasann bel balad ve uyumlu hale getirdii Federal Anayasa hkmlerini gzden geirme hakk vardr. Madde 120: 1) Bu Anayasa, bu maddede belirtilen yol dnda ve Krdistan-Irak Blgesinin toprana, demokratik, parlamenter ve cumhuriyeti sisteminin selametine zarar veren ve Anayasada belirlenen hak ve zgrlkleri azaltan biimde gzden geirilmez, yeniden dzenlenmez. 2) Blge Bakan ve Babakan birlikte ya da Parlamento yelerinin yars birlikte, Anayasann yeniden dzenlenmesini nerebilirler. 3) Anayasa Mahkemesi, gzden geirme nerisinin grlp karara balanmasndan sonra geen 45 gn iinde, yaplan deiikliklerin bu maddenin1. Blmndeki artlara uygun olup olmadn karara balamak zorundadr. 4) Parlamentoda Anayasa deiikliklerinin kabul, yelerinin 2/3nin onayn gerektirir. 5) Referandumu sunulan deiikliklerin kabul iin, Krdistan-Irak semenlerinin oy okluu gereklidir. Madde 121: Referandum Blge halknn hakkdr. Semenlerin drtte biri, belli bir konu

hakknda referandum yaplmasn (yasalar uyarnca yaplmas artyla), talep edebilir. Madde: 122: 1) Bu Anayasa referandumla kabul edilmesinden 30 gn sonra ilerlik kazanr. Anayasann, referandumla kabulnden sonraki 10 gn iinde, Resmi Gazetede yaynlatlmas grevi Blge Bakannndr. 2) Bu Anayasann ilerlie balad gnde yrrlkte olan yasalar, eer Anayasa ile birlikte deimemiler ya da iptal edilmemilerse, olduu gibi kalrlar.