mer Aymal / Dnya Blteni - Tarih Servisi

Filistinliler 1960'l yllarda srail'e kar direni hareketlerini rgtlediler. Bu direni rgtlerinden ne kanlar ise El-Fetih, Filistin Kurtulu rgt, Hamas, slami Cihad, Filistin Halk Kurtulu Cephesi, Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi idi. Osmanl devletinin I.Dnya savayla beraber dalmas Filistin halk iin sancl bir srecin ilk iaretleriydi. nk 19.yzyln sonlarndan itibaren balayan Filistinde bir Yahudi devleti kurulmas faaliyetlerinin nndeki en byk engel ortadan kalkm oluyordu. Savan kazananlarndan ngiltere Filistin corafyasna tam olarak hkim olduktan sonra blgede bir mandaterlik kurarak blgeyi ynetmeye balad. ngiliz mandaterlii dneminde Filistine byk bir Yahudi g balad. 1920 ylndan itibaren hzlanan Yahudi g blgedeki nfus dengesini temelinden sarsmaya balad. yle ki 1920 ylnda Filistindeki Yahudi nfusu 83 bin civarndayken 1922 ylnda gelindiinde 467 bine kmt. Filistinde artk bir Yahudi sorunu ortaya kmaya balamt. Bu sorun yalnzca toplumsal ya da siyasi bir sorun deildi. Ayn zamanda blgede atmalar da beraberinde getiren bir gvenlik sorunuydu. Filistin direnii de ite bu ortamda balad. 1947 ylna gelindiinde blgeyi yneten ngiltere Filistin topraklar zerindeki atmalar sonlandrmak yani sorunu barl bir yntemle zmek iin Birlemi Milletlere talepte bulundu. Kurulan Filistin zel Komisyonu Filistinin Yahudiler ve Araplar arasnda ikiye blnmesini Kudsn ise hibir yere bal olmayan zel bir statye Corpus Separatum ( ayr beden ) sahip olmasn kararlatrd. Filistinin en verimli ksmlarn oluturan yzde 55 ksmn Yahudilere, verimsiz topraklardan ve llerden oluan yzde 45 ksmn ise Araplara brakan bu plan Araplar kabul etmediler. Bu anlamazlk zerine 14 Mays 1948 tarihinde Yahudiler srailin bamszln ilan ettiler. srailin bamszlk ilan ise blgede byk savalarn kapsn aralad. 1948 ylndan 1967 ylndaki 6 gn savalarna kadar srail ile Arap lkeleri arasnda bir ok sava yaand. Ancak bu savalarn tmnde galip gelen bata Amerika olmak zere Bat lkelerinin desteini alan sraildi. Bu artlarda 1960l yllar, Filistinlilerin Arap lkeleri ve uluslararas kurululara kar olan gvenlerinin iyice azald yllar oldu. Bunun bir sonucu olarak kendi sorunlarn ancak kendi gleriyle zebileceklerine inanmaya baladlar. zellikle 1967 sava ve sonrasnda Filistin direni hareketlerini rgtlediler. Bu direni rgtlerinden ne kanlar ise ElFetih,Filistin Kurtulu rgt,Hamas,slami Cihad, Filistin Halk Kurtulu Cephesi, Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi idi.

El-Fetih 1959 ylnda Yaser Arafatn ( Ebu Ammar) nderliinde kurulan rgt Filistin rgtleri arasndaki en nemli gruplarn banda gelmektedir. Filistin sorununu Arap hkmetlerinden bamszlatrmak gerektii dncesindeydi. srailin 1955te balatt Gazze harektndan sonra baarya ulamak iin silahl mcadelenin tek yol olduu fikrinde birleen El-Fetih zellikle 1960 yllardan itibaren srail hedeflerine kar silahl mcadeleye giriti.1968 ylnda srail askerleri Karamehte bulunan kamplara ynelik bir operasyon yaptlar ve beklemedikleri byk bir direnile karlatlar. El-Fetihin sraile kar bu direnii byk bir prestij elde etmesini salad ve bu prestij ile Filistin Kurtulu rgt iinde de etkin olmaya balad.1969da El-Fetih lideri Yasef Arafat, Filistin Kurtulu rgt yrtme kurulu bakanlna getirildi. Arafat ynetimi 1973 ylndan itibaren ise diplomasiye arlk vererek FKye srgn hkmeti nitelii kazandrd. 1974 ylnda rgt Arap Birlii, slam Konferans rgt (K) ve Birlemi Milletler (BM) tarafndan Filistinlilerin tek meru temsilcisi olarak tannd. 1980'li yllarn balarna kadar FK pek ok deiik grubu bnyesinde tayor olmasna ramen Filistin davasnn nde gelen rgt olma zelliini korudu. rgtn merkezi 1967 savandan sonra rdn'e, 1970'te Lbnan'a ve 1982 ylnda srail'in Lbnan' igaliyle Tunus'a tand. 15 Kasm 1988de Cezayir'de toplanan Filistin Milli Konseyi srgnde bamsz bir Filistin devletini kurarken, Arafat, srail'in var olma hakkn tandn, iddet eylemlerinden ve srail'in topyekn ortadan kaldrlmasna ynelik siyasetten vazgeildiini resmen aklad. Bu konumann ardndan Amerika Birleik Devletleri ile bir diyalog balad. Bu diyalogun bir sonucu olarak Filistin-srail grmeleri balad ve 13 Eyll 1993 tarihinde Washington'da iki taraf bir bar anlamasn imzalad. srail, 1994 ylnda yaplan Gazze-Eriha Anlamas ve Eyll 1995'te yaplan II. Oslo Anlamas'yla Gazze eridi'nin tamamna yaknnn, Bat eria'nn ise baz blgelerinin ynetimini Filistin Otoritesi'ne brakt. 1996 ylnn Ocak aynda yaplan seimlerin sonucunda 88 yeli Filistin Otoritesi Konseyi oluturuldu. Ayrca seimlerin sonunda Arafat Filistin Otoritesi'nin bakan olarak greve balad. Kurulan hkmette nemli grevler El-Fetih yelerine verildi. Yaser Arafatn 2004 ylnda lm zerine yerine FK genel sekreteri Mahmut Abbas seildi.

Filistin Kurtulu rgt Temelleri 1964 ylnda Kahirede toplanan Arap lkeleri zirvesinde atld. Arap hkmetlerinin nclnde kurulan FK Filistinlileri mcadelelerinde yetitirmek amacyla kuruldu. Tekilatn finansman iin Filistin Milli Fonu da oluturuldu. Arap lkelerinde FKnn ofisleri ald. Ayrca Gazze ve Sinada slenecek bir Filistin Kurtulu ordusu kuruldu. Filistin davasn temsilcisi olarak kurulan FK ok sayda Filistin direni rgtnn bir ats niteliindeydi.1974 ylndan itibaren Filistin halknn tek meru temsilcisi olarak tannd. Hamas Filistin slami Direni Hareketi isimli rgt (HAMAS) ilk defa 1978 ylnda el-Mucamma el-slm adl bir hayr kuruluu olarak eyh Ahmed Yasin tarafndan Gazze'de kuruldu. Daha sonra silahl harekete dnen Filistin slami Direni Hareketi , Msr merkezli Mslman Kardeler rgt'nn (hvan- Mslimin) Filistin kanad olarak da bilinmektedir. FK'nn Filistinlileri ve Mslmanlar temsil etmekten uzak olduunu, srail'e kar mcadelede pasif kald gibi gereklerle kurulmutur. Filistinin kurtuluu iin silahl mcadele ve cihat yolunu benimsemitir. Filistindeki igal artlarnda bir deiiklik olmamasna ramen FKnn 1991 ylnda srail ile bar grmelerine balamasna byk tepki gsterdi. FK'nn kendileri ile birleme arlarna da bu yzden cevap vermedi. Hamas, 1992 ylnda silahl kanad zzettin Kassam kurarak, sraile kar silahl eylemlerini younlatrd. 2004'te ylnda Hamas lideri eyh Ahmed Yasin srail tarafndan dzenlenen bir fze saldrsnda hayatn kaybetti. Yerini alan Abdlaziz El Rantisi'nin de bir ay sonra ayn ekilde bir fze saldrsyla hayatn kaybetmesi zerine Halid Meal Hamasn siyasi lideri oldu. Hem siyasi hem de silahl direnii ayn anda yrten Hamas 25 Ocak 2006 tarihinde Filistinde yaplan seimleri kazand. 132 yeli Filistin parlamentosunda Hamas 76, El Fetih ise 43 sandalye kazand. Bu seim snular FK ile Hamas kar karya getirdi. Zaman zaman atmalarn da yaanmasna bu yeni artlarda Hamas iktidara geldi. erideki bu skntlarla karlaan Hamas zellikle israilin varln tanmamas ve gerekletirdii eylemlerden tr uluslar aras arenada dland.

slami Cihad ran slam devriminin ardndan 1980 ylnda Fethi ikaki ve Abdlaziz Avde tarafndan kurulan rgt 1982 ylnda Fransz Eliliine yapt bombal saldry stlenmesiyle ismini duyurmutur. FK ve Hamastan sonra Filistindeki en gl rgttr. rgtn kurucusu Fethi ikaki 1995 ylnda srail gizli servisi Mossadn dzenledii bir saldr sonucunu hayatn kaybetmitir. Filistin Halk Kurtulu Cephesi Marksist nitelikli bir rgt lan FHKC rgt 1964 ylnda FKden ayrlarak kuruldu. Kudsl bir Ortodoks aileden gelen George Habba tarafndan kurulan FHKC sraile kar eitli saldrlar gerekletirdi. FHKC srail hedeflerine kar gerekletirdii etkili eylemlerle hem kendi adn duyurmu, hem de Filistin ulusal mcadelesinin dnya solunda en ok tartlan konulardan biri haline gelmesini salamtr. lerleyen yllarda Lbnan savana katlan FHKC, El Fetih lideri Yaser Arafat' srail'e kar uzlamac bir politika izlemekle eletirmitir. Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi FHKCden ayrlan Ortodoks Hristiyan asll sol grl Nayef Havatme tarafndan 1969 ylnda kuruldu. Siyasi olarak FHKCne yakn bir izgide bulunan rgt srail hedeflerine ynelik ok sayda saldr dzenledi. 1973 ylnda srail radikal solu ile, El-Fetih ve Filistinli komnistlerle bir dizi grmelerde bulundu. Bu grmelerin soncunda FDHKC iki devletli bir zm kabul etti. 1977 ylndan itibaren El-Fetihten uzaklamaya balayan rgt Arafat ve kartlarna eit mesafede bir politika izledi. FDHKC iki devletli bir zm kabul etmesine karn Madrid konferansna katlmad. 1999 ylnda FDHKC, Kudsn stats, mltecilerin geri dn ve bamsz bir Filistin devletinin kurulmas konularnda taviz verilmemesi gerektii ynnde Arafatla Kahirede uzlamaya vard. Bu uzlama srasnda FDHKCnin nihai stat grmelerinin FK liderliinde yaplmas ve srail ile nihai bir anlamaya varmadan nce Filistin halk arasnda referandum yaplmas eklindeki talepleri kabul edildi.
Kaynaklar : Fahir Armaolu, Filistin Meselesi ve Arap -srail Savalar Filistin, Ortadouda bitmeyen Varolu mcadelesi Dr. Serhat Serkmen,Filistinde iktidar mcadelesi,Hamas-Fetih ilikileri