Is Etudu

0
SA
SAKARYA NVERSTES
ve ZAMAN ETD
r.Gr. TEOMAN BEKAR (http://www.tbekar.sakarya.edu.tr/)
1

Etd Ders Notlar indekiler

NDEKLER

1. VERMLLK KAVRAMI VE LETMEDE VERMLLK................................................................ 1

1.1. VERMLLK NEDR? ............................................................................................................................. 1
1.2. BR LETMEDE VERMLLK ................................................................................................................. 1
1.3. YNETMN GREV ............................................................................................................................. 2

2. BR N TOPLAM SRES VE BU SRENN AZALTILMASI ........................................................ 3

2.1. BR N TOPLAM SRES ...................................................................................................................... 3
2.2. TOPLAM SRESNN AZALTILMASI ................................................................................................... 5

3. ETD .................................................................................................................................................... 7

3.1. ETDNN BAZI ZELLKLER ......................................................................................................... 7
3.2. ETD TEKNKLER VE BRBRLERYLE LKLER........................................................................... 9
3.3. ETDNN TEMEL AAMALARI ....................................................................................................... 10

4. ETDNN UYGULANMASINDA NSAN FAKTR ............................................................... 11

4.1. ETD VE YNETM ....................................................................................................................... 11
4.2. ETD VE USTABAI ...................................................................................................................... 11
4.3. ETD VE ................................................................................................................................ 12
4.4. ETD UZMANI .............................................................................................................................. 13

5. METOT ETD ....................................................................................................................................... 14

5.1. METOT ETDNN TANIMI, AMALARI, ADIMLARI........................................................................... 14
5.2. ETD YAPILACAK N SEM ......................................................................................................... 14
5.3. ELETREREK NCELEME VE DZELTLM YNTEM ............................................................................ 15
5.4. METOT ETD N KULLANILAN EMA VE DYAGRAMLAR .............................................................. 16
5.4.1 Sre emalar simgeleri ............................................................................................................... 16
5.4.2 Temel Sre emas....................................................................................................................... 17
5.4.3 akm emas ve akm diyagram................................................................................................ 17
5.4.4 Akm Diyagram ............................................................................................................................ 18
5.4.5 p Diyagram ................................................................................................................................. 19
5.4.6 akm emas ii tipi (ii i akm emas) ............................................................................ 19
5.4.7 oklu etkinlik emas..................................................................................................................... 20
5.4.8 Gezi emas ................................................................................................................................... 20
5.4.9 ki el sre emas ......................................................................................................................... 20
5.5. TANIMLAMAK, YERLETRMEK VE SRDRMEK ................................................................................ 21
5.5.1 Gelitirilmi yntemin onaylanmas .............................................................................................. 21
5.5.2 Gelitirilmi yntemin tanmlanmas............................................................................................. 21
5.5.3 Gelitirilmi yntemin yerletirilmesi ........................................................................................... 21
5.5.4 ilerin renme durumu ............................................................................................................. 22

6. LM ............................................................................................................................. ................. 23

6.1. LMNN AMACI ...................................................................................................................... 23
6.2. LMNN YARARLARI ....................................................................................................... ....... 23
6.3. LM N TEMEL AAMALAR ................................................................................................... 23
6.4. LM TEKNKLER ..................................................................................................................... 24
6.4.1 rneklemesi............................................................................................................................... 24
6.4.1.1 Neden i rneklemesine ihtiya duyulur? ......................................................................................... . 24
6.4.1.2 rnek byklnn saptanmas ...................................................................................................... 25
6.4.1.3 Rasgele gzlemlerin yaplmas ......................................................................................................... ..27
6.4.1.4 Gzlemlerin kapsam.................................................................................................................... ..... 28
6.4.1.5 Gzlemlerin yaplmas ...................................................................................................................... 28
6.4.2 Zaman Etd ................................................................................................................................. 29
6.4.2.1 Gerekli bilgilerin toplanmas ............................................................................................................ . 29
6.4.2.2 Yntemin denetlenmesi ......................................................................................................... ............ 30
6.4.2.3 in elerine ayrlmas .................................................................................................................... . 30
6.4.2.4 rnek Bykl .............................................................................................................................. 31
6.4.2.5 elerin zamanlarnn llmesi (kronometre yntemi) ................................................................... 32

i
2


6.4.2.6 Derecelendirme ve temel zamann hesaplanmas ................................................................................ 32
6.4.2.7 Paylar ................................................................................................................................................. . 33
6.4.2.8 Standart zaman ................................................................................................................. ................... 34
6.4.2.9 Makine ve iinin beraber alt durumlar....................................................................................... 34
6.4.2.10 Bir Zaman Etd rnei ..................................................................................................................... 35
6.4.3 nceden saptanm zaman standartlar (PTS) ................................................................................. 35

EK1 SRE EMASI RNE ......................................................................................................................... 36

EK2 AKIMI EMASI VE AKIM DYAGRAMI RNE ........................................................................... 39

EK3 RNEK: AKIM DYAGRAMI LE AKIMI EMASININ BRLKTE KULLANIMI ........................ 46

EK4 P DYAGRAMI RNE ............................................................................................................. ............ 52

EK5 AKIM EMASI RNE ............................................................................................................. 57

EK6 OKLU ETKNLK EMASI RNEKLER............................................................................................ 60

EK7 GEZ EMASI RNE .................................................................................................................. ......... 68

EK8 K EL SRE EMASI RNE ........................................................................................................... 72

EK9 STANDART UYGULAMA FORMU ........................................................................................................ 75

EK10 GZLEM SAYILARINI BULMAK N NOMOGRAM ...................................................................... 77

EK11 RASGELE SAYILAR ZELGES ......................................................................................................... 79

EK12 ZAMAN ETDNDE KULLANILAN FORMLAR .............................................................................. 81

EK13 BR ZAMAN ETD RNE..................................................................................................... ......... 87

ii
3


EKL LSTES

ekil 1.1 Ynetimin iletmenin kaynaklarn dzenlemede oynad rol .................. 2

ekil 2.1 retim sresini meydana getiren blmler................................................ 3

ekil 3.1 Etd Teknikleri .................................................................................... 9

ekil 4.1 Etdnde nsan Faktr ...................................................................... 11

ekil 5.1 eitli Duraklar Aras Ak rnekleri .................................................. 19

ekil 5.2 Tipik bir renme erisi........................................................................... 22

ekil 6.1 lm Teknikleri ............................................................................... 24

ekil 6.2 Normal dalm erisi .............................................................................. 25

ekil 6.3 rneklemesi iin ett kapsam rnei .................................................. 28

ekil 6.4 Derecelendirmenin sreye etkisi ............................................................. 33

ekil 6.5 El ile yaplan basit bir i iin standart zamann saptanmas .................... 34

ekil 6.6 Makine ve iinin birlikte alt bir durum ............................................ 35

TABLO LSTES

Tablo 3.1 Verimlilii artrmann dolaysz yollar ..................................................... 8

Tablo 5.1 Eletirerek inceleme adm iin sorulacak sorular .................................. 16

Tablo 5.2 Metot Etdnde Kullanlan ekil ve Diyagramlar ................................... 16

Tablo 5.3 Sre emas Simgeleri ........................................................................ 17

Tablo 5.4 ki el sre emas iin kullanlan semboller ve anlamlar...................... 20

Tablo 6.1 Rasgele gzlemler iin zaman srasnn saptanmas ............................. 27

Tablo 6.2 Makineden yararl. ve bo zam. da. incel. i rneklemesi kayt formu .. 28

iii
4

Etd Ders Notlar Blm 1

DERS NOTLARI

1. VERMLLK KAVRAMI ve LETMEDE VERMLLK

Bu blmde verimlilik kavram alanacak ve bir iletmede verimliliin ne anlama
geldii zerinde durulacaktr.

1.1. Verimlilik Nedir?

Verimlilik, en ksa ekilde tanmlanacak olursa: kt ile girdi arasndaki orantdr.
Bu tanm herhangi bir sistem iin geerlidir. Her zaman iin matematiksel olarak
lmesi kolay olmasa da bir sistemin ktlarnn girdilerine oran o sistemin
verimliliini yanstr.

1.2. Bir letmede Verimlilik

Verimlilii bir iletme sistemi asndan dnecek olursak sistemin girdileri bir dier
deyile kaynaklar u ana balklar altnda toplanr:

- Arazi,

- Malzeme,

- Fabrika, Makine ve Aralar,

- Emek (igc).

Verimlilii artrmann yollar girdi miktar sabit kalrken kt miktarnn artrlmas, kt
miktar sabitken girdi miktarnn azaltlmas ya da hem girdi miktarnn azaltlp hem
de kt miktarnn artrlmas olabilir. Yukarda sralanan kavramlarn her birinin
verimlilii zerinde durulabilir.

Arazinin Verimlilii: rnein tarm asndan dnlrse, daha iyi bir ekim teknii
ve daha uygun bir gbre kullanlrsa alnan rn miktarnda art yaanabilir ki
bu durumda arazinin verimliliinin artm olmasndan bahsedilebilir. Bir endstri
tesisi asndan dnlrse mevcut olandan daha iyi bir tesis yerletirmesi
yaplarak bir makine daha konmas salanabilirse arazinin veriminin arttndan sz
edilebilir.

Malzeme Verimlilii: Bir imalat fabrikasnda daha iyi bir tasarm aracl ile
kullanlan malzemedeki fire oran azaltlabilmise bu durumda malzeme
verimlilii artm anlamna gelir.

Makine Verimlilii: Eer bir makine bir alma gnnde 100 para retiyorsa ve
yaplan bir iyiletirme ile bu say 120ye kartlmsa bu makinenin verimlilii %20
artm anlamna gelecektir.

Emek Verimlilii: El emei ile yaplan bir rn dnelim. Bu rnden bir ii gnde
30 adet retiyor olsun. Yaplan bir yntem dzeltmesi ile bu gnde 33 adete
kartlabiliyorsa %10 verimlilik art salanm demek olur.

Bir iletmenin verimliini etkileyen etmenler pek oktur ve hibir etmen dierlerinden
bamsz deildir. Arazi, malzeme, makine ve igc kaynaklarna ne oranda nem
verilecei kuruluun kendisine, bulunduu sektre hatta bulunduu lkeye baldr.
i masraflarnn malzeme masraflarna veya makine ve arazi maliyetlerine gre az
olduu endstrilerde ya da lkelerde, i alannn ve malzemenin kullanmna ilikin
verimliliin artrlmas zerinde daha ok durulmas daha mantkl olabilir. gcnn

1 / 98
5


yani emein nispeten daha pahal olduu durumlarda ise verimlilii artrmann en iyi
yolu igc verimlilii zerinde durmaktr. Ortalama olarak pek ok sanayi dalnda
son rn maliyetinin yaklak %60n malzeme maliyetleri oluturmaktadr. Geriye
kalan %40 ise iilik ve duraan maliyetler arasnda blnr. rn tasarmnn uygun
yapld durumlarda malzeme maliyetlerinde fazla azaltma gidilemeyecei iin iilik
maliyetlerinin azaltlmas zerinde durulmas nem kazanmaktadr.

Bu dersin konusu olarak daha ok emek verimliliinin artrlmas teknikleri zerinde
durulacaktr.

1.3. Ynetimin Grevi

Btn bu saylan kaynaklarn en iyi ekilde kullanlmasn salamak iletmedeki
Ynetim organnn grevidir.

Birden ok insann alt ilerde bir kaynan kullanlmasn dierine gre dengeli
klma ve ite en iyi sonucu elde etmek iin kurulutaki herkesin abasn en iyi
sonucu salayacak ekilde dzenleme, ynetimin grevidir. Aadaki ekilde
kaynaklarn kullanmnda ynetimin grevi gsterilmitir.

Arazi ve Bina Malzeme Tesisat, Makine gc

Ynetim retmek iin
verileri toplar kaynaklar
planlar, ynlendirir,
dzenler, denetler ve
zendirir.

Mal ve Hizmetler

ekil 1.1 Ynetimin iletmenin kaynaklarn dzenlemede oynad rol

etd, verimliliin artrlmas iin igcnn ve makinelerin gerektii gibi
kullanlmasn salamak amacn gden teknikleri ierir.

2 / 98
6

Mevcut Koullar
Altnda toplam
i sresi

Toplam
Kapsam

A

B

Toplam Etkin
Olmayan Sre

C

D


2. BR N TOPLAM SRES VE BU SRENN AZALTILMASI

2.1. Bir in Toplam Sresi

Bir iin toplam sresi adam-saat ya da makine-saat cinsinden hesaplanabilir. Bir
makine ya da bir kii tarafndan bir ilemin yaplmas ya da bir rnn retilmesi iin
harcanan sre ekil 2.1de incelenmitir.

rnn veya ilemin temel
i kapsam

rn belirlemeleri (dizayn)
veya modelindeki
hatalardan doan ek i
kapsam

retim veya ilemde etkin
olmayan yntemlerin
kullanlmasndan doan ek
i kapsam

Ynetimin yetersizlii
nedeniyle oluan etkin
olmayan sre

inin denetimi altnda
bulunan etkin olmayan
sre

ekil 2.1 retim sresini meydana getiren blmler

Temel i kapsam, daha fazla azaltlmas olanaksz en dk alma sresidir.
in
toplam sresi ise ekil 2.1de gsterildii ekilde artar. imdi A, B, C ve D harfleri ile
sembolize edilen bu etmenlerin i sresini nasl artrdn daha detayl inceleyelim.

A. rnn modelindeki ya da belirlemelerindeki eksikliklerden dolay artan i kapsam

A.1. Kt hazrlanm modeller en ekonomik srelerin kullanlmasn nler.
A.2. Standartlarn yokluu stn retim srelerinin kullanlmasn nler.

3 / 98
7


A.3. Yanl kalite standartlar gereksiz ilere yol aar

A.4. Malzeme fazlalklarnn temizlenmesini gerektiren modeller gereksiz i kapsam
oluturur.

B. Sre ya da yntem yznden artan i kapsam

B.1. Yanl makine kullanlmas

B.2. Srecin doru ilememesi veya kt koullar altnda ilemesi

B.3. Yanl takmlarn (el aralar) kullanlmas

B.4. Gereksiz harekete neden olan kt yerletirme zellikleri

B.5. inin kt alma yntemleri

C. Ynetime bal olan etkin olmayan sre

C.1. Ar rn eitlilii, ksa sreli almalar nedeniyle bo zaman yaratr.

C.2. Standardizasyon yokluu, ksa sreli almalar nedeniyle bo zaman yaratr.

C.3. Model tasarmlarnn (dizayn) gerektii gibi yaplmamasndan kaynaklanan
retim esnasndaki deiiklikler beklemelere ve zaman kayplarna yol aar. (Mteri
isteklerinin doru karlanamamasndan doan deiiklikler gibi)

C.4. ve siparilerin kt planlanmas, iilerin ve makinelerin bo zamanlarn
artrr.

C.5. Kt planlamadan doan hammadde yokluu, iilerin ve makinelerin bo
zamann artrr.

C.6. Tesisat bozukluklar, iilerin ve makinelerin bo zamannn artmasna neden
olur. (Makine ve tesisat bakmlarnn iyi yaplmamas bozulmalara elektrik arzalarna
neden olabilir.)

C.7. Kt ve bakmsz tesisat ve makinelerden dolay oluan bozuk retimlerin
yeniden ilenmesinden veya retilmesinden kaynaklanan zamanlar etken olmayan
sre kapsamndadr.

C.8. Kt alma koullar, iileri dinlenme zorladndan etkin olmayan sre
meydana getirir.

C.9. Ynetimin ii gvenlii iin gerekli nlemleri almamasndan kaynaklanan
kazalar, etken olmayan sreler meydana getirir.

D. inin denetimi altnda bulunan etkin olmayan sre

D.1. e gelmeme, ge kalma ve bo zaman geirme, etkin olmayan sre meydana
getirir.

D.2. Dikkatsiz iilik, bozuk i ve yeniden ileme nedeniyle etken olmayan sre
meydana getirir.

D.3. ilerin gvenlik talimatlarna uymamalarndan ve dikkatsiz davranmalarndan
dolay oluan kazalar etkin olmayan sre ortaya karr.

Yukarda drt ana balk altnda sralanan etmenlerin hepsi yok edilebilirse ideal
olarak arzu edilen durum budur fakat gereklemesi teoride mmkn olsa da pratik

4 / 98
8


de imkansz gibidir belli bir ktnn retimi iin en dk zaman harcanm ve
bylece de en yksek verimlilik elde edilmi olur.

2.2. Toplam Sresinin Azaltlmas

Bir nceki blmde A, B, C ve D harfleri ile temsil edilen ar i kapsamnn ve etkin
olmayan srelerin azaltlmas iin uygulanabilecek belli bal yntemler aada
sralanmtr.

A. rne bal ar i kapsamnn azaltlmas

A.1. rn gelitirme ve deer analizi tekniklerinin uygulanmas, modeldeki
yanllklardan meydana gelen ar i kapsamn azaltr.

A.2. Uzmanlama ve standardizasyon, daha hzl ve stn retim srelerinin
kullanlmasn mmkn klar.

A.3. Pazar, tketici ve rn aratrmas uygun kalite standartlarnn kullanlmasn ve
bu sayede yeniden ileme ve gereinden fazla kaliteli retimden kaynaklanan
sreleri azaltr.

A.4. rn gelitirme ve deer analizi tekniklerinin uygulanmas gereksiz ar
malzeme kullanmn azaltarak i kapsamn azaltabilir.

B. Sre ve ynteme bal ar i kapsamnn azaltlmas

B.1. Sre planlamas uygun makine seimi yaplmasn salar ve yanl makine
kullanmn nleyerek ar i kapsamn azaltr.

B.2. Sre planlamas ve aratrmas, srelerin gerektii ekilde doru yaplmasn
salar ve ar i kapsamn azaltr.

B.3. Sre planlamas ve Metot Etd, kullanlacak aralarn doru seilmesini
salayarak ar i kapsamnn azaltlmasna katkda bulunur.

B.4. Metot Etd, kt yerleim sonucu artan i kapsamn azaltr.

B.5. Metot Etd ve i Eitimi, kt alma yntemleri sonucu artan i kapsamn
azaltr.

C. Ynetime bal etken olmayan srenin azaltlmas

C.1. Etkin pazarlama stratejileri ve uzmanlama, rn eitlilii nedeniyle ortaya
kan bo zaman azaltr.

C.2. Standardizasyon eitli rnler iin ortak retilen alt paralarn retimini
kolaylatraca ve hzlandraca iin etkin olmayan sreyi azaltr.

C.3. rn gelitirme, model deiikliklerinden kaynaklanan etkin olmayan sreyi
azaltr.

C.4. retim kontrol ve planlamas ile kt planlamadan kaynaklanan bo zamanlar
azaltlr.

C.5. Malzeme kontrol ve planlamas, hammadde ve yar mamul yokluundan
kaynaklanan bo zaman azaltr.

C.6. Dzenli ve planl bakm faaliyetleri; tesis, makine ve tezgah arzalarndan
kaynaklanan etkin olmayan sreyi azaltr.

5 / 98
9


C.7. Dzenli ve planl bakm, kt alma artlarndan kaynaklanan yeniden
ilemelere bal etkin olmayan zaman ortadan kaldrr.

C.8. alma koullarnn iyiletirilmesi, dinlenmeye olan ihtiyac azaltarak etkin
olmayan srenin azaltlmasna katkda bulunur.

C.9. Gvenlik nlemleri, kazalardan kaynaklanan kayp zamanlar azaltr.
D. inin denetimindeki etken olmayan srenin azaltlmas
D.1 Salam bir personel politikas ve zendirme; devamszlk ve ge gelmelerden
kaynaklanan bo zamanlar azaltr.

D.2. Salam personel politikas ve ii eitimi, dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar
azaltarak etkin olmayan sre miktarnn azaltlmasn salar.

D.3. gvenlii eitimi ile kazalar nedeniyle meydana gelen etkin olmayan zamanlar
azaltlabilir.

6 / 98
10


3. ETD

etd, gelime olana yaratabilmek amacyla, belirli bir olay ya da etkinlii
ekonomiklik ve etkinlik ynnden inceleyen , tm kaynaklar ve etmenleri sistematik
olarak aratrmaya ynelik ve insan almasn geni kapsamda inceleyen bir teknik
olup zellikle metot etd ve i lm tekniklerini kapsayan bir terimdir.

etd verimlilikle dorudan ilikilidir. Bu nedenle mevcut kaynaklardan salanacak
retimi, ok az ya da hi yatrm gerektirmeksizin, artrmak amacyla ok yaygn
olarak kullanlmaktadr.

3.1. Etdnn Baz zellikleri

(1) i yeniden dzenleyerek bir fabrikann ya da ileyen bir birimin verimliliini
artrma yoludur. Bu yntem genelde, makine, tehizat ve yap asndan ok
az bir yatrm gerektirir ya da hi gerektirmez.

(2) Sistematiktir. Bu zellii sayesinde ister ilk uygulamann zmlenmesinde,
ister yeni uygulamalarn gelitirilmesinde olsun, bir ilemin etkinliini etkileyen
etmenlerden hibirinin savsaklanmamasn ve ilemle ilgili btn olaylarn gz
nnde bulundurulmasn salar.

(3) Etkin bir retim planlamas ve denetimi iin temel saylan performans
standartlarnn saptanmasnda imdiye dek gelitirilmi en doru yoldur.

(4) Baarl i etd uygulamalar sonucunda kazanmlar hemen kendini gsterir
ve baarl uygulama devam ettii srece kazanmlar da devam eder.

(5) Her yerde uygulanabilen bir aratr. El ilerinin yapld ya da makinelerin
kullanld yerlerde baaryla uygulanabilir. Sadece imalat atlyelerinde deil,
ofislerde, dkkanlarda, laboratuarlarda, hizmet sektryle alakal ilerde de
rahatlkla ve baaryla kullanlabilir.

(6) Ynetim iin etkin bir inceleme aracdr. Bir sorunu incelerken onu etkileyen
tm ilemlerin zayflklarn ortaya karaca iin herhangi bir rgtn
etkinliini belirlemede gl bir yntemdir.

etd sistem yaklamn kulland iin bir dier deyile sistematik olduu iin ve
belli bir ilemin etkinliini etkileyen btn elerin dorudan gzlemiyle yaplan
incelemeleri kapsad iin, bu ilemi etkileyen btn elerin yanl ve kusurlu
taraflarn hemen ortaya karr.

Aadaki tabloda verimlilii artrmann dolaysz yollar incelenmi ve bu yollar
ierisinde i etdne ilikin tekniklerin yerleri gsterilmitir.

7 / 98
11


Yaklam

Yol

Aralar

Maliyet
Sonu Ne
Zaman
Gelime
derecesi

etdnn rol

Sermaye
Yatrm
1. Yeni bir temel srecin
ilavesi ya da mevcut
srelerin byk lde
dzeltilmesi
Temel aratrma, Uygulamal
aratrma, rnek kurulu
Yksek Yllar
Sonra
Belirli bir snr
yok.
Model hazrlama, ilem ve
bakm kolaylklar salamak
iin metot etd.
2. Daha modern ve daha
yksek kapasiteli bir
fabrika kurma ya da
mevcut fabrikay
modernletirme
Satn alma sre aratrmas Yksek Fabrikay
kurduktan
hemen
sonra
Belirli bir snr
yok.
leri iyiletirme dzeninde
ve modernizasyon srasnda
ilem kolaylklar salamak
iin metot etd.

Daha iyi
ynetim
3. rnn i kapsamn
azaltma
rn aratrmas
rn gelitirmesi
Kalite denetimi
Metot Etd
1 ve 2ye
gre dk
Genelde
aylar sonra
Snrldr, fakat
4 ve 5e gre
daha hzldr.
retimi kolaylatrmak amac
ile model gelitirmek iin
metot etd (ve deer
analizi)
4. Srecin i kapsamn
azaltma
Sre aratrmas
Sre planlamas
Metot Etd
i Eitimi
Deer Analizi
Dk Hemen Snrldr, 3e
gre daha fazla
kazanm salar
lemlerin yaplmasnda ar
hareketleri yok ederek srecin
ileyiindeki kayp zaman ve
abay azaltmak iin metot
etd.
5. Etkin olmayan sreleri
azaltma (ynetim ya da
iiden kaynaklanan)
lm
Pazarlama Politikas
Standardizasyon
rn Gelitirme
retim Planlamas ve denetimi
Malzeme Denetimi
Planl Bakm
Personel Politikas
Gelitirilmi alma koullar
i Eitimi
zendirici cret sistemi
Dk Yava
balayabilir
fakat hzla
etkisini
gsterir
Snrldr, 3e
gre daha fazla
kazanm salar
Planlama ve denetim, Fabrika
kullanm, i maliyet
denetimi, zendirici cret
sistemleri iin mevcut
uygulamay ve etkin olmayan
sreyi incelemek, performans
standartlarn saptamak iin i
lm.
Tablo 3.1 Verimlilii artrmann dolaysz yollar

8 / 98
12


3.2. Etd Teknikleri ve Birbirleriyle likileri

etd temel olarak iki ana yntemden oluur, bunlar; (1) Metot Etd ve (2)
lmdr. Bu iki teknik u ekilde tanmlanabilir:

Metot Etd; daha kolay ve daha etkin yntemlerin gelitirilmesi , uygulanmas ve
maliyetlerin drlmesi amac ile, bir iin yaplndaki mevcut ve nerilen yollarn
sistematik olarak kaydedilmesi ve eletirilerek incelenmesidir.

lm; nitelikli bir iinin, belli bir ii, belli bir alma hzyla (performansyla)
yapmas iin gereken zaman saptamak amacyla gelitirilmi tekniklerin
uygulamasdr.

Metot etd ve i lm birbirlerine ok bamldrlar. Metot etd, ilemin i
kapsamnn azaltlmasyla ilgilenir, i lm ise, metot etd ile belirlenen i
kapsamna dayanarak etkin olmayan srenin incelenmesi ve azaltlmas ve ilem iin
standart zamanlarn konmas ile ilgilenir. Bu iliki ematik olarak ekil 3.2de
gsterilmitir.

Metot Etd

i kolaylatrmak ve
yapl iin daha
ekonomik yntemler
gelitirmek

Etd

lm

i kolaylatrmak ve
yapl iin daha
ekonomik yntemler
gelitirmek

Yksek
Verimlilik

ekil 3.1 Etd Teknikleri

Metot etd ve i lm farkl tekniklerden oluurlar. Metot etd, zaman
standartlarnn saptanaca durumlarda i lmnden nce yaplmas gereken bir
teknik olmakla birlikte, ynetim metot etd uygulamasna gemeden nce etkin
olmayan srenin ortadan kaldrlmas salamak zere gereken nlemleri alabilmek
iin, bu srenin nerede meydana geldiini ve kapsamn saptamak zere i
rneklemesi gibi i lm teknikleri uygulayabilir.

9 / 98
13


3.3. etdnn temel aamalar

Tam bir i etd yaplmasnda 8 ana basamak vardr:

1. Etd yaplacak iin ya da srecin seimi,

2. En uygun kayt tekniini kullanarak dorudan gzlemle, oluan her olayn
kaydedilmesi. Bylelikle eldeki veriler incelemeye en uygun ekli alrlar.

3. Kaydedilen olaylarn eletirilerek incelenmesi ve yaplan her eyin sras ile
iin amac, yapld yer, yaplma sras, yapan kii, yapld yol bakmndan
gzden geirilmesi.

4. Btn koullar hesaba katarak en ekonomik yntemin gelitirilmesi.

5. Seilen yntemin kapsad i miktarnn llmesi ve bu iin yaplmas iin
gerekli standart zamann hesaplanmas.

6. yeni yntemin ve buna bal zamann tanmlanmas, bylece yeni yntemin
her zaman iin belirlenmesinin salanmas.

7. Yeni yntemin ayrlan sre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak
yerletirilmesi.

8. Yeni standardn iyi bir denetimle srdrlmesi.

lk basamak metot etdnn ve i lmnn ortak basamaklardr. Geri kalanlar
iinde 5 ve 6. basamaklar i lmnn dierleri de metot etdnn basamaklardr.

u sra aklda tutulmaldr:

(1) Seim,

(2) Kayt,

(3) nceleme,

(4) Gelitirme,

(5) lme,

(6) Saptama (Tanmlama),

(7) Yerletirme ve

(8) Srdrme.

10 / 98
14


4. ETDNN UYGULANMASINDA NSAN FAKTR

etdnn doru ekilde uygulanabilmesi iin i etd sreci ierisinde yer alacak
tm kiiler arasnda doru ilikilerin kurulmas byk nem arz eder. Bu srete yer
alacak taraflarn durumlarn sz edilen doru ilikiler asndan inceleyelim. Ayrca
bu srete yer alan taraflar gsteren bir ekil aada verilmitir (ekil 4.1).

ETD
Ynetim

i Temsilcisi
Ustaba
iler
Etd Uzman

ekil 4.1 Etdnde nsan Faktr

4.1. Etd ve Ynetim

Eer i etdnn bir iletmeye uygulanmasnda baar elde edilmek isteniyorsa, en
yukardan balayarak, her dzeydeki yneticilerin anlay gstermesi ve yaplan
desteklemesi gerekir. Eer genel mdr, retim mdr gibi st basamaktaki
yneticiler, i etd uzmannn ne yapmaya altn anlamaz ve onu tamamen
desteklemezse daha aa basamaktaki yneticilerin onu benimsemesi ve
desteklemesi dnlemez. Byle bir durumda da yanl anlamalar neticesinde
yneticilerle yaanacak atmalardan tr i etd uygulamasnn baarl olmas
beklenemez.

O halde, i etdnn ama ve teknikleri hakknda kendilerine bilgi verilmesi gereken
ilk grup, ynetim grubu, mdrler ve yardmclar, ok byk kurumlarda blm
bakanlar ve yardmclardr. Bu nedenle genelde i etd uygulamalarna
balamadan nce st dzey yneticiler iin ksa sreli tantma kurslar verilir.

4.2. Etd ve Ustaba

etd uygulamalarnda insani ilikiler asndan belki de en nemli sorun ustaba
konumundaki kiilerin tutumlardr. almalardan olumlu sonu elde edebilmek iin
mutlaka ustaba konumundaki kiilerin direnci yenilmelidir, zira onlarn olumsuz
davranlar etkili i yaplmasn nler. yeri dzeninde, ustaba iilere kar
ivereni temsil eder ve nasl blm mdrlerinin ustabalarnn davranlar zerinde
bir etkisi varsa ustabalarnn da iiler zerinde benzer bir etkisi vardr.

etd uzman, almaya balamadan nce, ustabalarna neyin niin
yaplacan, i etdnn amalarn ve yaplmas gerekli ileri tam olarak onun
anlayaca ekilde anlatmazsa, kastl olmasa bile u zorluklarla karlaabilir:

(1) Ustaba i etdnden en ok etkilenecek insandr ve i etd onun uzun
zamandan beri sorumlusu olduu ileri hedef almaktadr. Eer i etd
uygulamas baarl bir ekilde uygulanr ve ileyite dzelmeler yaanmaya
balanrsa, ustaba stlerinin ve iilerin gznde neminin azalmaya
baladn dnr.

(2) Birok firmada, i programlarnn planlanmas, i yntemlerinin gelitirilmesi,
zaman izelgelerinin oluturulmas, para ba cretlerin saptanmas, ii
alma ve ii atma gibi pek ok i ustabann sorumluluk alanndadr. Bu

11 / 98
15


sorumluluklarn bir blmnn elinden alnacak olmas onu rahatsz eder. Hi
kimse bulunduu yerden ikinci plana dmek istemez

(3) Anlamazlk kt ya da iinin moralinin bozuk olduu durumlarda ilk
bavurulacak kii ustabadr ve ustaba ne yapldn anlayacak kadar
bilgiye sahip deilse i etdne yardmc olamaz ve sorunlar halletmek
zorlar.

Ustabalar genelde bulunduklar iyerinde senelerce alm ve konumlarnda
sivrilerek u an bulunduklar konuma gelmi kiilerdir. Bu nedenle ounluu orta
yatadr, belli alkanlklar vardr ve bir bakasndan yaptklar ile ilgili yeni bir ey
renmenin mmkn olmadna inanrlar.

Dolaysyla, ustaba eer i etdne ilikin bir hazrlama eitiminden geirilmemise
kendi blmne bir i etd uzmannn atanmasna kar koyacaktr. Ustabana
verilecek eitim yneticilere verilecek olandan ok daha geni kapsaml ve uzun
sreli olmaldr, nk onlar iin dorudan ierisindedirler. etd uzman kesinlikle
ustaban kmsememelidir.

Eer i etd uzman batan beri ustabann yerini almaya almadn gsterirse,
onun dostluunu ve saygsn kazanacaktr. Bunun iin de u kurallara riayet
edilmelidir:

(1) etd uzman hibir zaman iilere dorudan doruya emir vermemelidir.
Btn ynergeler ustaba aracl ile verilmelidir.

(2) etdnn teknik konular dndaki kararlar hakknda sorular soran iiler
her zaman kendi ustabalarna gnderilmelidirler.

(3) etd uzman hibir zaman herhangi bir iiye sonradan ustabann
eletirisi olarak yorumlanabilecek grler aklamamaldr. Eer bu tip
grler atlye iinde yaylrsa ve ustabann kulana giderse tamiri zor
durumlarla karlalabilir.

(4) etd uzman etd yaplacak ilerin seiminde ve srele ilgili btn teknik
konularda ustabann grn almaldr. Kendisi konuyu ok iyi biliyor sreci
ok iyi tanyor da olsa bunu yapmaldr. Sonuta kendisinin ii bittikten sonra
uygulamay her gn yapacak olan ustabann kendisidir.

(5) Her aratrmann balangcnda, i etd uzman, ustaba tarafndan ilgili
iilere tantlmaldr. Uzman hibir zaman kendi bana ie balamamaldr.

4.3. Etd ve i

etd uzmann iiyle olan ilikisi de olduka nemlidir. u konulara dikkat
edilmelidir:

(1) Uzman iini yaparken verimlilii artrma sorununa salt igc verimini artrma
problemi olarak yaklamamal iilerin durumu o ekilde anlamasna mani
olmaldr. Verimliliin artrlmas iin yaplan i etd almasnn hedefi
sadece igc verimlilii deil, arazi, makinelerin verimlilii ve srecin
verimlilii olduu unutulmamaldr.

(2) etd uzman ok drst ve ak olmaldr. Yapt iin amacn saklamak
gizli bir eyler yapyormu hissi uyandrmak iilerde kuku ve phe

12 / 98
16


uyandrr. Ayrca i etd almalar kesinlikle gizli yaplmamaldr. inin
bilgisi dahilinde yaplmaldr.

(3) i temsilcileri yaplanlar ve yaplanlarn amalar hakknda bilgilendirilmeli
gerekiyorsa eitimden geirilmelidir.

(4) ilere neri ve grlerini sunma frsat tannmal bylece onlarn da iin
nemli bir paras olduklar gsterilmelidir.

(5) Ayrca amacn sadece verimliliin artrlmas deil bunun yannda iinin i
doyumu ve yorgunluunun azaltlmas gibi iiyi ilgilendiren nemli baka
amalar olduu da unutulmamal bu konular da alma sonularna
yanstlmaldr.

4.4. Etd Uzman

Baarl bir i etd almas iin etd uzmannn aadaki zelliklere sahip
olmas beklenir:

- ten ve drst olmas

- stekli olmas

- nsanlarla iyi ilikiler ve yaknlk kurabilmesi

- nce ve kibar olmas

- yi bir grne sahip olmas (temiz ve zenli)

- Kendine gvenli olmas

13 / 98
17


5. METOT ETD

5.1. Metot Etdnn Tanm, Amalar, Admlar

Bir nceki blmde metot etdnn tanm verilmi olmakla beraber aada bu
tanm hatrlatma amacyla tekrar verilmitir:

Metot Etd; daha kolay ve daha etkin yntemlerin gelitirilmesi , uygulanmas ve
maliyetlerin drlmesi amac ile, bir iin yaplndaki mevcut ve nerilen yollarn
sistematik olarak kaydedilmesi ve eletirilerek incelenmesidir.

Metot etdnn ilgilendii konular, bir dier deyile amalar ise unlardr:

Srelerin ve yntemlerin dzeltilmesi

Fabrikann, atlyenin, iyeri dzeninin, tesisat ve donatm tasarmlarnn
dzeltilmesi

nsan gcnde artrm salanmas ve ar yorgunluun azaltlmas

Malzeme, makine ve insan gcnn kullanlmasnn dzeltilmesi

Daha iyi alma koullarnn gelitirilmesi

Metot etd aada verilen ve i etd aamalarnn iinde yer alan 7 temel
admdan olumutur.

1. Seme: Etd yaplacak iin seimi.

2. Kaydetme: Dolaysz gzlem yoluyla, mevcut yntem hakkndaki btn ilgili
olaylarn kaydedilmesi.

3. nceleme: Amaca en uygun teknii kullanarak bu olaylarn eletirilerek dzenli
bir sra iinde incelenmesi.

4. Gelitirme: Btn koullar gz nne alarak, en kolay, ekonomik ve etkin
yntemin gelitirilmesi.

5. Tanmlama: Yeni yntemin her zaman kullanlabilmesi iin tanmlanmas.

6. Yerletirme: Yeni yntemin standart bir uygulama olacak ekilde
yerletirilmesi.

7. Srdrme: Bu standart uygulamann dzenli denetimlerle srdrlmesi.
Bu admlarn hi birisi atlanamaz.

5.2. Etd Yaplacak in Seimi

Metot etd yapmak zere yaplacak bir sre ya da i seerken aada sralanan
noktalar gz nnde bulundurmak uygun olacaktr:

1. rn ve ilem

2. Aratrmay neren kimse

3. nerinin nedeni

4. Aratrmann snrlar

5. in zellikleri

14 / 98
18


a) Haftada ne kadar retilir ya da ilenir?

b) Bu, tm retimin kabaca yzde kadr?

c) ne kadar srecektir?

d) lerde daha ok mu, daha az m ilenecektir?

e) te ka kii almaktadr?

i) Dolayl

ii) Dolaysz

f) Her dzeyde ve her cret basamanda ka kii vardr?

g) Gnlk, ii ya da grup bana kt nedir?

h) Bu ie ait deme nasl yaplyor? (para ba, primli, zaman vs)

i) in beenilmeyen, skc taraflar var mdr?

6. Donatm

a) Kullanlan tesisat ve donatmn maliyeti yaklak ne kadardr?

b) Eldeki makinelerin etkinlii nedir?

7. yeri yerletirme dzeni

a) Yer i iin yeterli midir?

b) Daha fazla yer salama olana var mdr?

c) Halen kullanlmakta olan yerin azaltlmas gerekiyor mu?

8. rn

a) rn modelinin sk sk deimesi gibi bir durum var m?

b) rnn daha kolay retilmesine ynelik dizayn deiiklii mmkn m?

c) Nasl bir kalite dzeyi isteniyor?

d) rn nasl ve ne zaman denetleniyor?

9. Metot etd sonucunda verimlilikte ne kadar bir art beklenebilir?

a) rnn ya da srecin i kapsamnn azaltlmas yolu ile,
b) Makinelerin daha etkin almas ile
c) Emein daha iyi kullanlmas ile

5.3. Eletirerek inceleme ve dzeltilmi yntem

Etd yaplacak i seilip aada bir sonraki maddede anlatlan yntemlerle i
gzlemlenip kada dkldkten sonra eletirerek inceleme adm ve onun ardndan
da dzeltilmi yntem gelitirme adm gerekletirilir.

Tablo 5.1de gsterildii gibi birincil ve ikincil sorular sorularak dzeltilmi ynteme
ulalmaya allr. kincil sorular birincil sorulara gre daha derine imkan tanrlar.
Sorularn cevaplanmas neticesinde yeni dzeltilmi yntem kendiliinden ortaya
kmaya balayacaktr.

15 / 98
19


Konu Birincil Sorular kincil Sorular Beklenen Sonu
Ne yaplyor?

AMA

Ne i yaplyor?
in yaplmas niin nemlidir?
Niin yaplyor?
Baka ne yaplabilir?
Ne yaplmaldr?
in gereksiz
blmlerini ortadan
kaldr

YER

Nerede yaplyor?
Niin orada yaplyor
Nerede yaplyor?
Niin orada yaplyor?
Baka nerde yaplabilir?
Nerede yaplmaldr?

SIRA

Ne zaman yaplyor?
Niin o zamanda yaplyor?
Ne zaman yaplyor?
Niin o zaman yaplyor?
Ne zaman yaplabilir?
Ne zaman yaplmaldr?

Kim yapyor?
Niin o kii yapyor?

Olanak olduu yerde
birletir ya da daha
etkin sonular elde
etmek iin ilemlerin
srasn yeniden
dzenle
K
Kim yapyor?

Niin o kii yapyor?

Baka kim yapabilir?
Kim yapmaldr?

YOL

Nasl yaplyor?
Niin o ekilde yaplyor?
Nasl yaplyor?
Niin o biimde yaplyor?
Baka nasl yaplabilir?
Nasl yaplmaldr?

lemi basitletir

Tablo 5.1 Eletirerek inceleme adm iin sorulacak sorular

5.4. Metot Etd iin Kullanlan ema ve Diyagramlar

Metot etd iin kullanlan baz ekil ve diyagramlar Tablo 5.2de verilmitir.

Sre Srasn Gsteren emalar Zaman lekli emalar Hareketleri Gsteren Diyagramlar
Temel Sre emas
Akm emas ii tipi
Akm emas malzeme tipi
Akm emas Donatm tipi
ki el sre emas
oklu etkinlik emas
P.M.T.S. emas
Akm Diyagram
p Diyagram
Cyclegraph
Chronocyclegraph
Gezi emalar

Tablo 5.2 Metot Etdnde Kullanlan ekil ve Diyagramlar

5.4.1 Sre emalar simgeleri

Sre emalar, iin herhangi bir iin ya da ilemin kaydedilmesi iin be adet
standart simgenin (Amerikan Makine Mhendisleri Dernei tarafndan gelitirilmitir)
kullanlmas ile olduka kolaylamtr. Kullanlan baka simge standartlar olsa da en
yaygn bunlardr. Aadaki tabloda (5.3) kullanlan simgeler ve aklamalar
verilmitir:

16 / 98
20


ekil Ad Anlam

LEM

Sre, yntem ya da ilemdeki asal basamaklar
gsterir. lem srasnda, herhangi bir para, malzeme
ya da rn deiiklie urar, dzeltilir.

YOKLAMA

Nitelik ve nicelikle ilgili olarak yaplan yoklamalar
gsterir.

TAIMA

ilerin, malzemenin ya da aralarn bir yerden bir yere
hareketlerini ya da tanmalarn gsterir.

GECKME

Olaylarn ak srasnda oluan gecikmeleri gsterir;
rnein birbirini izleyen ilemler arasnda iin beklemesi,
bir nesnenin yeniden gerekene kadar kaydedilmeden geici
olarak yere braklmas.

DEPOLAMA

Bir kayt ya da yetkiye bal olarak malzemenin depoya
girii ya da kndaki denetimli bir depolama; ya da
rnek olarak tutma amac ile bir nesnenin saklanmasn
gsterir.

BRLEK
ETKNLK

Ayn iyerinde ayn ii tarafndan ayn zamanda yaplan
etkinlikler gsterilmek istendiinde bu etkinliklerle ilgili
simgeler birletirilir. rnein kare iindeki daire ilem ve
yoklamay gsterir.

Tablo 5.3 Sre emas Simgeleri

5.4.2 Temel Sre emas

Etde balamadan nce, iin ya da ilemin genel grnne ku bak bakmakta
fayda vardr. Temel sre emas bu ilemi gerekletirir.

Temel Sre emas, yalnz temel ilem ve yoklamalarn batan sona sralanarak
kaydedildii ve srece ilikin genel bir grn veren bir sre emasdr.
Bir Sre emas rnei:
Ek1 Sre emas rnei / Etd Kitab ( Sayfa 95-99...)

5.4.3 akm emas ve akm diyagram

Bir sre ana hatlar ile ortaya konduunda, daha fazla ayrntya girmek olana
vardr. Bunun iin ilk olarak i akm emas hazrlanr.

akm emas, bir rn ya da ynetimle ilgili tm olaylarn akn, uygun sre
emas simgelerini kullanarak srasyla belirleyen bir sre emasdr. tipi vardr:

i Tipi: inin ne yaptn kaydeder

17 / 98
21


Malzeme Tipi: Malzemenin nasl tandn ya da nasl ilendiini kaydeder

Donatm Tipi: Aracn nasl kullanldn kaydeden i akm emas

Sre emalar hazrlanrken aadaki noktalara zen gstermek gerekir:

(1) emada grlen ayrntlar dolaysz gzlem sonucu elde edilmelidir.
emalar aklda tutulan bilgilere gre deil, mutlaka iin gzlendii
srada hazrlanmaldr.

(2) emalar hazrlanrken ok titiz davranlmal, emalar ok dzgn
hazrlanmaldr. Dzensiz bir ema, i etdnn deerine inandrlacak
kii zerinde kt bir etki uyandrr.

(3) lerde de deerini koruyabilmesi ve olabildiince tam bilgi verebilmesi
iin, btn emalar aadaki bilgileri iermelidir:

(a) rn ya da malzemenin isimleri, teknik resim ve kod numaralar.

(b) Yaplan ilemin ya da srecin balama ve biti noktalar, yntemin
mevcut yntem mi yoksa nerilen yntem mi olduunu belirten
kayt.

(c) lemin yapld yer (blm, fabrika vb).

(d) emann referans numaras, sayfa numaras ve toplam sayfalarn
says.

(e) Gzlemi yapann ve varsa onaylayann isimleri.

(f) Etdn tarihi.

(g) Kullanlan simgelerin listesi.

(h) Uzaklk, sre ve gerekiyorsa iilik ve malzeme masraflar (mevcut
ve nerilen yntemleri kyaslamak iin).

(4) ema tamamlandktan sonra u bilgiler kontrol edilmelidir:

(a) Olay doru olarak kaydedilmi midir?

(b) Gereinden fazla basitletirme yaplm mdr?

(c) Srece katkda bulunan tm etmenler kaydedilmi midir?

akm emas ve akm diyagram rnei:

Ek2 Akm emas ve Akm Diyagram rnei / Etd Kitab (Sayfa 101, 103,
107-111). Bo bir i akm emas rnei Ek2nin sonunda verilmitir.

5.4.4 Akm Diyagram

Bir rn ya da srece ilikin olarak ak gelitirmekte kullanlan en genel yol, daha
nceki blmde anlatlan i akm emalar ile birlikte akm diyagramlarnn
kullanlmasdr. Akm diyagramlar bir tesisteki makinelerin konumlarn ve alma
yerlerini doru olarak gsteren lekli bir plandr. Bu plan zerinde herhangi bir ie
ait i ak, akm emas ekilleri de kullanlarak gsterilebilir. Baz rnek akm
diyagramlar ekil 5.1de gsterilmitir.

18 / 98
22

5

1 2 3 4 5 6

1 6 1 4 5

2 5 2 3 6

3 4

2 3

1 4

1 2 3
5 8 9

6 7 10

6
4
5
6
7
8

ekil 5.1 eitli Duraklar Aras Ak rnekleri

Akm diyagram ve i akm emasnn birlikte kullanm rnei:

Ek3 Akm diyagramnn i akm emas ile birlikte kullanlmasna ilikin rnek
(apraz ema dahil) / Etd Kitab (Sayfa 118-126)

5.4.5 p Diyagram

p diyagram, iilerin, malzemenin ya da donatmn, belirli olaylar dizisi boyunca
hareket yollarn izlemek ve lmek iin iplik dolatrlarak yaplan lekli bir plan
yada modeldir.

p diyagram rnei:

Ek4 p Diyagram rnei / Etd Kitab (Sayfa 134-140)

5.4.6 akm emas ii tipi (ii i akm emas)

i i akm emas, bir i akm emas olup iinin yapt ii kaydeder.

19 / 98
23

i i akm emas rnei:

Ek5 i Akm emas rnei / Etd Kitab (Sayfa 141-144)

5.4.7 oklu etkinlik emas(SIMO)

Bu ema, bir sre esnasnda bir nesnenin, bir bakas ile olan ilikilerinin, birlikte tek
ema zerinde gsterilmesi gerektiinde kullanlr.

oklu Etkinlik emas, birden ok nesnenin (ii, makine ya da donatmn)
etkinliklerinin ortak bir zaman lei zerinde birbirleri ile ilikili olarak kaydedildii bir
emadr.

oklu etkinlik emas rnekleri:

Ek6 oklu etkinlik emas rnekleri / Etd Kitab (Sayfa 145-156)

5.4.8 Gezi emas

Gezi emas, iilerin, malzemenin ve donatmn belli bir zaman sresince eitli
iyerleri arasndaki hareketlerini saysal olarak izelge zerinde gsteren bir kayt
tekniidir.

Gezi emas rnei:

Ek7 Gezi emas rnei / Etd Kitab (Sayfa 158-162)

5.4.9 ki el sre emas

ki el sre emas, iinin ellerinin (ya da kollarnn) etkinliklerinin birbirleri ile ilikili
olarak kaydedildii bir sre emasdr.

ki el sre emasnda kullanlan sembollerin anlamlar normal sre emasnda
kullanlanlarnkine nazaran kk farklar ierir. ki el sre emasnda kullanlan
semboller aada sunulmutur.

ekil Ad Anlam

LEM

Bu simge, aralar, malzeme ve paralar; kavrama,
koyma, kullanma, brakma etkinlikleri iin kullanlr.

TAIMA

Bu simge elin ve kolun, ie/iten, araca/aratan,
malzemeye/malzemeden hareketlerini gstermek iin
kullanlr..

GECKME

Bu simge, elin ya da kolun (baka organlarn
almasndan bamsz), bo anlarn kaydetmek iin
kullanlr.

TUTMA
(Depolama)

ki el sre emasnda depolama terimi kullanlmaz.
Onun yerine tutma terimi kullanlr. Eldeki iin, ara ve
malzemenin tutulma durumunu gsterir.
Tablo 5.4 ki el sre emas iin kullanlan semboller ve anlamlar

20 / 98
24

ki el sre emas rnei:

Ek8 ki El Sre emas rnei / Etd Kitab (Sayfa 174 177)

5.5. Tanmlamak, Yerletirmek ve Srdrmek

5.5.1 Gelitirilmi yntemin onaylanmas

in tam bir etd yapldktan ve benimsenen yeni yntem gelitirildikten sonra
genelde bu uygulamay yerletirmeden nce ilgili yneticilerin onayn almak gerekir.
etd uzman mevcut ve nerilen yntemlerin ayrntl bir raporunu hazrlamal ve
rapor aadaki noktalar iermelidir:

(1) Her iki yntemin birbirine oranla malzeme, iilik ve genel masraf tutarlar ve
beklenen art.

(2) Gerektiinde satn alnacak yeni donatmn ve atlye ya da alma yerlerinin
yeniden dzenlenme masraflar ile birlikte yeni yntemi yerletirme masraf.

(3) Yeni yntemin tamamlanmas iin yaplacak yrtme etkinlikleri.

5.5.2 Gelitirilmi yntemin tanmlanmas

Yeni yntemin tanmlanmas iin bir standart uygulama formu dier adyla i
Ynerge Formu hazrlanmaldr. Bu formlar:

(1) ilerde ba vurulabilmesi iin dzeltilmi yntemi gerektii kadar ayrntl olarak
kaydeder,

(2) Yeni yntemi yneticilere, ustabana ve iilere aklamakta kullanlabilir.

(3) ilerin eitimine ve yeniden eitimine yardmc olur ve onlarn yeni yntemi
iyice reninceye kadar ba vuracaklar bir ara olur,

(4) in elerine ayrlmas ileminde kullanlarak zaman etd formlarna temel
oluturabilir.

Bu formlarn oluumunda 3 eit bilgiye gereksinim duyulur:

(1) Kullanlacak aralar, donatm ve genel alma koullar,

(2) Yntemin tanm,

(3) yeri yerletirme dzeninin bir diyagram ve zel aralarn dzeninin bir
taslaklar.

Standart uygulama formu rnei:

Ek9 Standart Uygulama Formu / Etd Kitab (Sayfa 191)

5.5.3 Gelitirilmi yntemin yerletirilmesi

Gelitirilmi yntemin yerletirilmesi be aamada yaplr:

(1) Ustabann deiiklii benimsemesini salamak,

(2) Blm mdr ve genel mdrln deiiklii onaylamasn salamak,

(3) ilerin ve temsilcilerinin deiiklii benimsemesini salamak,

(4) Yeni ynteme gre alabilmeleri iin iileri yeniden eitmek,

21 / 98
25


(5) in istenen yola girdiinden emin oluncaya kadar, iin gidii ile ilgilenmek.

5.5.4 ilerin renme durumu

Yeni yntemin yerletirilmesi iin yaplan eitimlerin ardndan ie balandktan sonra
genelde aadakine benzer bir renme erisi ortaya kar.

lem sresi

Uygulama Says

ekil 5.2 Tipik bir renme erisi

22 / 98
26


6. LM

Daha nceki blmlerde verilmi olan lm kavramnn tanmn tekrar
hatrlatalm:

lm, nitelikli bir iinin, belli bir ii, belli bir alma hzyla (performansyla)
yapmas iin gereken zaman saptamak amacyla gelitirilmi tekniklerin
uygulamasdr.

6.1. lmnn Amac

lm, bir ilemin ya da ilemler dizisinin yaplmasnda harcanan zaman, etkin
olmayan sreyi ortaya karacak ve bu zaman etkin olmayan sreden ayracak
ekilde lerek, ynetime bu lleri salamaktr. Bu yolla, daha nce toplam sre
iinde gizlenmi olan etkin olmayan srenin varl, nitelik ve derecesi ortaya kar.

lmnn bir dier rol, iin yaplmas iin gerekli standart zamann
saptanmasnda kullanlmasdr.

6.2. lmnn Yararlar

lm u konularda faydal olabilir:

(1) eitli yntemlerin etkinliini karlatrmada; dier koullar ayn kalmak
artyla en az zaman alan yntem en iyi yntem olacaktr.

(2) oklu etkinlik emalar ile birlikte takm halinde alan iilerin ilerini
dengelemekte kullanlabilir; bylece her iiye eit srede yaplacak i
decektir.

(3) i-makine emalar yardmyla bir iinin altrlabilecei makine saysn
saptamada kullanlabilir.

(4) programnn gerekletirilmesi ve mevcut kapasitenin kullanlabilmesi iin
fabrika ve iilik gereksinmeleri de dahil, retimin planlanmas ve
programlanmasnda kullanlacak bilgiyi salamak iin kullanlabilir.

(5) Verilecek nerilerin sat fiyatlarnn ve teslim tarihlerinin tahmininde
kullanlabilecek bilgiyi salamada kullanlabilir.

(6) zendirici cret planlarna temel olarak kullanlabilecek makine kullanm ve
ii performans standartlarn koymak iin kullanlabilir.

(7) ilik maliyetinin denetiminde ve standart maliyetleri saptamada ve bunlar
srdrmede kullanlabilecek bilgiyi salamada kullanlabilir.

6.3. lm iin Temel Aamalar

lm aada sralanan 6 admn srasyla uygulanmasyla yaplr:

1. Seme: Ett edilecek iin seilmesi.

2. Kaydetme: iin yapld koullarla ilgili btn verilerin, yntemlerin ve bunlardaki
hareket elerinin kaydedilmesi.

3. nceleme: En etkin yntem ve hareketlerin kullanldna ve verimli olmayan
yabanc elerin, verimli elerden ayrldna emin olmak iin, kaydedilen verilerin
ve en kk elerin eletirilerek incelenmesi.

23 / 98
27


4. lme: Her eye ait yaplan iin miktarnn, en uygun i lm teknii
kullanlarak zaman cinsinden llmesi.

5. Hesaplama: Zaman etdnn kullanld durumlar iin ayrca dinlenme, kiisel
gereksinme ve rastlantsal durumlar kapsayacak paylar da ekleyerek, ilem iin
standart zamann hesaplanmas.

6. Tanmlama: belirlenen etkinlik ve yntemlere ait zaman standartlarn saptayarak,
bunlarla ilgili etkinlik dizilerinin ve ilem yntemlerinin ak ve seik olarak
tanmlanmas.

6.4. lm Teknikleri

Kullanlan en temel drt lm teknii unlardr:

- rneklemesi

- Zaman etd

- nceden saptanm hareket-zaman sistemleri (PMTS)

- Standart veri

Bu yntemlerin ilikilerini gsteren bir ema aada verilmitir.

i se, kaydet, incele ve aadaki
tekniklerden birini kullanarak
yaplan i miktarn l.

rneklemesi
Zaman Etd
(Kronometre Yntemi)
nceden saptanm
zaman standartlar (PTS)

Paylarla Birlikte Standart
Zamanlar Bulmak iin
Standart zamanlar
bulmak iin

Standart Veri Bankas
Kurmak iin

ekil 6.1 lm Teknikleri

6.4.1 rneklemesi

rneklemesi, belli bir etkinliin olu yzdesini istatistiksel rnekleme ve rasgele
gzlemler yolu ile saptama yntemidir.

6.4.1.1 Neden i rneklemesine ihtiya duyulur?

Belli bir retim blgesinde makinelerin bo ve alr durumda olduklar srelerin tam
ve doru grnmn salamak iin bu blgedeki makinelerin srekli olarak
gzlenmesi ve bunlarn neden bo durduklarnn kaydedilmesi gerekir. Tm
zamanlarn bu ie ayracak iiler istihdam etmedike byle bir bilgiye ulamak
olanakszdr ve byle bir bilgiye ulamak iin ii istihdam etmek de ekonomik

24 / 98
28


deildir. Bu nedenle bu tip bilgileri elde edebilmek iin istatistiksel yntemlerden
faydalanarak, istediimiz bilgiye belirli bir gvenlik dzeyinde erimek mantkl
olacaktr. Bu yntem ksaca izah edilirse; fabrikada rasgele aralklarla turlar yapmak
ve bu turlarda, hangi makinelerin altn, hangilerinin durduunu nedenleriyle
birlikte kaydetmektir. Bu yaklam i rneklemesi ynteminin temelidir.

6.4.1.2 rnek byklnn saptanmas

rneklemesi uygulanrken yaplmas gereken ilk i rnek byklnn
saptanmasdr. Bunun iin, gzlem verilerimizin normal dalma uyduu
varsaymyla hareket edilir ve normal dalm prensiplerine uyarnca, setiimiz
gvenlik dzeyi ve hata payna gre ka adet gzlem yapmamz gerektii
belirlenebilir. Gzlem saysnn belirlenmesi iin iki yntem bulunmaktadr:

statistiksel Yntem

Normal dalmn genel grnm ekil 6.2de gsterilmitir.

%69.27

-3

-2

-1
%95.45

%99.73
X 1 2 3

ekil 6.2 Normal dalm erisi

Buna gre bir makinenin belli bir gzlem says sonucunda yzde ka bekleme
konumunda olduuna p dersek geri kalan yzde olan q ise makinenin alyor olma
yzdesini gsterecektir. Bu olasln normal dald durumda bu p deerinin
ortalamasn (beklenen deerini) X kabul ettiimiz durumda ve dalmn standart
sapmasna
p
dersek, ekil 6.2 deki olaslklar geerli olacaktr. Bunun anlam udur,
rnein;
%95.45 gvenlik dzeyinde p deeri, %95.45 olaslkla X 2
p
aralnda olacaktr.
Gvenlik dzeyimizi %99.73 seersek p deerimiz %99.73 olaslkla X
p

aralnda olacaktr.

Bu grafikten yola karsak sklkla kullanlan gvenlik dzeyleri ve onlara karlk
gelen deerleri aada verilmitir:

%95 = 1.96
p

%99 = 2.58
p
%99.9 = 3.3
p

statistiksel analizlerde sklkla kullanlan gvenlik dzeyi %95dir.

25 / 98
29

p

Bu bilgilerden yola karak bir i rneklemesi uygulamas iin ne kadar byklkte bir
rnee, yani ka adet gzleme ihtiya olduu u formlle hesaplanr:

Bu formlde;

p
: rnein standart hatas

p: bo zaman yzdesi

q: allan zaman yzdesi
pq

p
=
n

n: rnek bykldr (gzlem says)

Bu forml kullanabilmek iin ncelikle p ve q deerleri hakknda bilgi sahibi olmamz
gerekir. Bunun iin rasgele gzlemler ile bir n gzlem yaparak bu parametreler iin
yaklak deerler bulunmaldr. rnein rasgele 100 gzlem yaparak bir p deerini 25
(%25) olarak bulmu olalm. Bu durumda q deeri 75 (%75) olacaktr. Bunlar n
gzlem deeri olarak kullanp gerekte ne kadar gzlem yapmamz gerektiini tespit
edebiliriz.

rnein, gzlem saysn %95 gvenlik dzeyinde ve %10 hata pay ile bulmak
istersek:

1.96
p
=10 olur ki bu durumda,

p
= 5 deerine ularz (yaklak deer). Bu deerleri formlmzde yerine koyarsak.

pq

=
n

olduuna gre, 5 =

25 75

olur. Bu denklemin sonucunda
n

n = 75 gzlem sonucuna ulalr.

Yani %95 gvenlik dzeyinde %10 hata pay ile bir sonuca ulamak istiyorsak ve n
gzlem sonularmz p deerini 25 olarak verdiyse, yapmamz gereken gzlem says
en az 75dir.

Ayn ilemi gene %95 gvenlik dzeyi ve %5 hata pay ile yaparsak;

1.96
p
= 5

p
= 2.5 (yaklak deer).

5 =
25 75

n

n = 300 gzlem

Bu durumda 300 adet gzleme ihtiya vardr.
Grafik Yntemi
rnek bykln bulmann daha kolay bir yolu Ek10da verilen grafiin
kullanlmasdr. Bu grafik yardmyla %95 ve %99.8 gvenlik dzeyleri iin yaplmas
gereken gzlem saylar kolayca hesaplanabilir. Bir nceki rnei ele alrsak, olu
yzdesinin gsterildii p ordinatndan (rneimizde 25-75) hata ordinat zerindeki
nokta (rneimizde %5) ile kesitirerek bir izgi ekip bu izgiyi n (gzlem says)

26 / 98
30


ordinatna kadar uzatrsak yapmamz gereken gzlem saysna ularz. Gzlem
says ordinatnn bir taraf %95, dier taraf %99,8 gvenlik dzeyi iin gerekli
gzlem saylarn gstermektedir.

rnek says bulma emas:

Ek10 Gzlem Saylarn Bulmak in Nomogram / Etd Kitab (Sayfa 214)

6.4.1.3 Rasgele gzlemlerin yaplmas

Yukarda gereken saysn bulmu olduumuz gzlemler mutlaka rasgele
yaplmaldr. Gzlemlerin rasgele yapldndan emin olmak iin bir Ek11de verilen
izelge benzeri bir izelge ya da bir bilgisayar program kullanlabilir.

rnein gzlemler gn ierisinde saat 07:00 ile 15:00 arasndaki 8 saat ierisinde
yaplacaksa yle bir yntem uygulanabilir:

Toplam sremiz 480 dakikadr ve biz bu sreyi 10 ar dakikalk 48 devreye blebiliriz.
Hangi 10 dakikalarda gzlem yapacamz bulmak iin Ek11de verilen rasgele
saylar izelgesi kullanlabilir. Bunun iin bu izelgeden gzmz kapatp rasgele bir
say seip sonra da 1-10 aras rasgele seeceimiz bir say kadar atlayarak listeden
saylar seebiliriz. rnein listede yuvarlak ile izilmi 11 saysndan balayarak
ikier ikier gidersek u saylar elde ederiz:

11 38 45 87 68 20 11 26 49 05

Bu saylardan tekrar eden 11 says ile 48den byk olanlar kartp onlarn yerine 4
adet yeni say sememiz gerekir. Bunlar; 14, 15, 47, 22dir.

Bu seilen saylara gre yaplmas gereken gzlem zamanlar aadaki tabloda
verilmitir (Tablo 6.1).

Seilen Saylar Sralanm Saylar Gzlem Zaman*
11 05 07:50
38 11 08:50
45 14 09:20
20 15 09:30
26 20 10:20
05 22 10:40
14 26 11:20
15 38 13:20
47 45 14:30
22 47 14:50

* Sralanm saylar 10 ile arplp saat 07:00dan balayarak eklenir.

Tablo 6.1 Rasgele gzlemler iin zaman srasnn saptanmas

Rasgele saylar izelgesi:

Ek11 Rasgele Saylar izelgesi / Etd Kitab (Sayfa 213)

27 / 98
31

6.4.1.4 Gzlemlerin kapsam

Gzlemler sadece p ve q deerlerini, yani bo bekleme ve alma durumlarn tespit
etmek iin kullanlabilecei gibi daha detayl analizler iin de kullanlabilir. Bu
detaylarn neler olabilecei ekil 6.3de gsterilmitir.

Gzlemler

Makine
alyor
Makine Bo

Kesme Delme Eeleme Onarm iin
bekliyor
Malzeme iin
bekliyor
iyi bekliyor

ekil 6.3 rneklemesi iin ett kapsam rnei

6.4.1.5 Gzlemlerin yaplmas

rneklemesi iin yaplmas gerekenleri zetleyecek olursak, srayla u admlar
uygulanmaldr:

1. Ett edilecek iin seilmesi ve amacn saptanmas.

2. p ve q deerlerini yaklak olarak bulmak iin n gzlem yaplmas.

3. seilen gvenlik dzeyi ve hata payna gre gerekli gzlem saysnn belirlenmesi.

4. Rasgele saylar izelgesi ya da bilgisayar kullanlarak gzlem zamanlarnn
belirlenmesi

5. Etdn amacna uygun kayt formunun tasarlanmas.

Ettte incelenecek detaylar kapsayacak ekilde hazrlanm bir kayt formu ve
gzlemleri ieren bir rnek Tablo 6.2de sunulmutur.

Tarih: Gzlemci: Ett No:
Gzlem Says: 75 Say Yzde Top. Yzde
Makine alyor 62 82.7 82.7

Makine
almyor
Onarm 2 2.7

17.3
Malzeme 6 8.0
Kiisel 1 1.3
Bo 4 5.3

Tablo 6.2 Makineden yararlanma ve bo zaman dalm inceleyen bir i
rneklemesi kayt formu

28 / 98
32


6.4.2 Zaman Etd

Zaman Etd, belirli koullar altnda yaplan belli bir iin elerinin zamann ve
derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri zmleyerek, o iin tanmlanan
bir alma hznda (performansta) yaplabilmesi iin gereken zaman saptamakta
kullanlan bir i lme tekniidir.
Zaman etd aralar
Zaman etd yapmak iin gerekli olan aralar unlardr:

Kronometre (ondalk dakika kronometresi daha uygun olacaktr.)

Ett tablas (form ve kronometreyi tutturup yazabilmek iin)

Zaman etd formlar

Bunlarn dnda bir hesap makinesi ve saniyeli gvenilir bir saat de gerekli olabilir.
Zaman Etdnde Kullanlan Formlar:
Ek12 Zaman Etdnde Kullanlan Formlar / Etd Kitab (Sayfa 224-228, 230-
231)

Zaman etdnn temel aamalar

llecek i seildikten sonra genellikle zaman etdn yapmak aadaki 8
basamaktan oluur:

1. le, iiyle ve iin yaplmasn etkileyen evre koullaryla ilgili tm mevcut
bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi.

2. Yntemin tam bir tanmnn kaydedilmesi ve iin elerine ayrlmas.

3. En etkin yntem ve hareketlerin kullanlmasn salamak iin elerin
dikkatlice incelenmesi.

4. Bir zamanlama aracyla lmenin yaplmas ve ilemin her esi iin iinin
harcad zamann kaydedilmesi.

5. Bir nceki admn yaplmas esnasnda, i etd uzmannn iinin almasn
derecelendirmesi (uzmann tecrbelerine gre).

6. Gzlenen zamanlarn temel zamanlara dntrlmesi.

7. lemin temel sresine gerekli dier paylarn eklenmesi.

8. lemin standart zamannn hesaplanmas.

6.4.2.1 Gerekli bilgilerin toplanmas

Etde balanmadan nce ve ett esnasnda toplanarak kaydedilmesi gereken bilgiler
unlardr:

Etdn gerektiinde kolayca bulunabilmesi ve dierlerinden ayrt
edilebilmesini salayacak bilgiler (ett numaras, tarihi, sayfa says, yapan kii
vb).

lenen rn ya da parann kesin olarak dierlerinden ayrt edilebilmesini
salayacak bilgiler (parann ad, resim kodu, kullanlan malzeme vb).

29 / 98
33


Srecin, yntemin, tesisatn ya da makinenin dierlerinden ayrt edilmesini
salayan bilgiler (iin yapld yer, etkinliin tanm, metot ett formlar,
kullanlan aralar, yerleim dzeni tasla vb).

inin dierlerinden ayrt edilmesini salayacak bilgiler (iinin ad, numaras
vb).

Etdn sresi (balama ve biti zamanlar).

alma koullar (s, nem, klandrma vb).

6.4.2.2 Yntemin denetlenmesi

Zaman etd yapmadan nce kullanlan yntemin uygun yntem olup olmad
denetlenmelidir. Sonradan ortaya kacak bir yntem dzeltmesi zaman etd
almasnda elde edilen sonular geersiz klaca iin bu aamada kullanlan
yntemin doruluundan emin olunmaldr.

Bu nedenle, zaman etd uygulamas, eer mmknse mutlaka metot etdnn
ardndan yaplmaldr. Bylece yntemin doruluundan emin olmak mmkn
olacaktr.

6.4.2.3 in elerine ayrlmas

Zaman etdnn yaplabilmesi iin gerekli nemli admlardan biri de iin elerine
ayrlmasdr.

Bir e, bir iin gzlemini, lmn, zmlemesini kolaylatrmak iin seilmi o
ie ait bamsz bir paradr.

Bir i devresi, bir iin yaplabilmesi ya da bir birim retimin elde edilebilmesi iin
gerekli eler dizisidir. Bu dizi iinde ara sra ortaya kan eler de yer alabilir.

in elere ayrlmas u sebeplerden tr gereklidir:

1) Verimli iin (etkin srenin) verimli olmayan (etkin olmayan) sreden ayrlmas.

2) Tam bir alma devresi temel alnarak saptanan alma hznn daha doru
ekilde hesaplanmas. nk, ii btn i devresi boyunca ayn hzda
alamayabilir.

3) Deiik tipteki elerin belirlenmesi ve her tipe gre ayr uygulama
yapabilmek.

4) Fazla yorgunlua neden olan elerin ayrlmas ve yorgunluk paylarnn daha
doru hesaplanmas.

5) Yntemin denetlenmesini kolaylatrmak, sonradan eklenen ya da karlan
elerin kolayca belirlenmesini salamak.

6) Sk sk yinelenen elerin zaman deerlerini hesaplayarak bir veri tabannda
toplamak ve bylece ileriki uygulamalarda kullanlmasn salamak.

E TPLER

- Yinelenen (Tekrarlanan) e: iin her alma devresinde oluan bir edir.

30 / 98
34

|
2

- Ara Sra Oluan e: Her alma devresinde olumayan, dzenli ya da
dzensiz aralklarla oluan edir. Bunlar iin bir parasdr ve standart
zamana dahidir. Maden talarn temizleme gibi.

- Duraan (Deimez) e: Ne zaman yaplrsa yaplsn temel zaman
deimeyen edir.

- Deiken e: Temel zaman rnn, donatmn ya da srecin zelliine
gre (boyut, arlk, kalite vb) deien bir edir. El testeresi ile ktk kesme
gibi (buradaki zaman ktn apna ve sertliine gre deiir).

- El le Yaplan e: i tarafndan yaplan edir.

- Makine le Yaplan e: Bir makine tarafndan otomatik olarak yaplan itir.

- Yneten e: Ayn anda kendisi ile birlikte yaplan dier elerden daha
uzun zaman alan bir edir. Tornalama esnasnda ara sra ap lmek,
aydanlkta su kaynarken ay kaplarn dzenlemek gibi.

- Yabanc e: Ett esnasnda gzlenen fakat zmlemeden sonra, iin
gerekli bir paras olmad anlalan edir.

Bir e ayn anda yukarda sralanan tiplerden birden fazlasna uygun olabilir. Hem
duraan hem de tekrarlanan e olabilmesi gibi.

Bir ilem elerine blnrken, uygun olabilecek en ksa zaman 0,04 dakika (2,4 sn)
olarak varsaylmaktadr. Bu sre tecrbeli ettler iin hesap edilmitir. Tecrbesiz
olanlar iin daha uzun sreler seilebilir. Ayrca el ile yaplan ve uzun sren eler de
derecelendirme yapmak amacyla her 0,33 dakikada (20 sn) bir blnmelidir.

NEML NOT: Kronometre ile zamanlama yaplabilmesi iin her bir enin balang
an net bir ekilde belirlenmelidir. Bir enin balangc bir nceki enin bitii
anlamna gelecek ve zamanlama ona gre yaplacaktr.

6.4.2.4 rnek Bykl

Bir ett iin ka gzlem yapmamz gerektiini veren rnek byklnn
hesaplanmasnda kullanlan istatistiksel forml aada verilmitir:

40
n =

n'

x
2
(

x)
2
|

|

Burada;
n = Bulmak istediimiz rnek bykl

x

| n = n ett iin yaplan gzlem says

.
x = Gzlem deerleri
%95.45 gvenlik dzeyi, %5 hata pay
Bir rnek verecek olursak:

x x
2

7 49
6 36
7 49
7 49
6 36
xler, belli bir e iin
gzlem deerleridir
(1/100 dk).
x= 33 x
2
= 219 n = 5 okuma

31 / 98
35

|
2

Bu deerleri formlde yerine koyarsak:

|

40 5(219) (33)
2

n =

33
|
.
= 8.81, yaklak 9 okuma.

Bu sonutan hareketle, 4 gzlem daha yapsak yeterli olur eklinde bir dnce
yanltr. Burada yaplmas gereken batan balayarak tek seferde 9 gzlem
yapmaktr.

Bu hesaplama her bir e iin yapldktan sonra, en byk rnek byklne sahip
enin rnek bykl kadar gzlem yapmak gerekir.

6.4.2.5 elerin zamanlarnn llmesi (kronometre yntemi)

elerin zaman llrken kronometre kullanmann iki yntemi vardr: [1] Srekli
(birikimli) zamanlama, [2] Geriye dnl zamanlama. kinci yntem, her e
bitiminde kronometrenin sfrlanarak lm yapmasn gerektirir. Her bir e banda
kronometre sfrlanr ve e sonunda sre kaydedilerek sonraki e iin kronometre
yeniden sfrlanr. Bu yntem, hem kronometrenin sfrlanmas srasnda geen sre
ve kaytlarn daha dikkatli bir ekilde tutulmasn gerektirdii iin sk tercih
edilmemektedir.

Bu derste ilenecek olan asl yntem olan srekli lm ynteminde ise kronometre
srekli alr ve her e sonunda kronometrede yazan deer kaydedilir. Ett
sonunda birikimli olarak alnan zamanlardan karma ilemi yaplarak e sreleri
tespit edilir.

Birikimli zaman lme ynteminde, lmn doruluunu yoklamak amacyla
gvenilir bir duvar saati ara olarak kullanlr. Bu maksatla etde balamadan nde
duvar saati bir tam dakikaya geldii anda kronometre altrlr ve duvar saatinde
okunan zaman, balang zaman olarak kaydedilir. Daha sonra kronometre ile
lmler yaplr ve kaydedilir. Gzlem bittiinde gene duvardaki saatin tam bir
dakikaya gelmesi beklenir ve geldiinde kronometre durdurulur. Duvar saatinde
grlen zaman biti zaman olarak kaydedilir. Daha sonra karma ilemleri ile
toplam gzlem sresi hesaplandnda, balang ve biti zamanlar da kullanlarak
yoklama ilemi yaplarak yaplan gzlemin doruluu aratrlr.

6.4.2.6 Derecelendirme ve temel zamann hesaplanmas

Derecelendirme, gzlemcinin standart hz kavramna gre, iinin alma hznn
derecelendirilmesidir.

Standart performans, belli bir yntemi bilmeleri ve uygulamalar, ilerine kendilerini
verebilmeleri iin zendirilmi olmalar kouluyla nitelikli iilerin ar bir aba
gstermeksizin bir i gn ya da vardiya sresince, doal olarak eriebilecekleri
retim dzeyidir.

Bu standart performans, dereceleme ve performans cetvellerinde 100 olarak
gsterilir. Etd yapan gzlemci, her bir e iin yapt gzlemin hemen sonrasnda
tecrbesine dayanarak o e iin iinin performansn kendi tecrbelerine gre
deerlendirerek standart performans deeri olarak 100 puan baz alarak bir
derecelendirme yapar. 115 puanlk bir derecelendirme, o enin o ilem devresinde

32 / 98
36

27 26 29 27 26 28
26 25 28 26 25

27 26 28 28 26

26 26 27 27 49
27 25 26 27 26

27 27 27 25


ettnn tecrbeleri nazarnda standart performansa gre %15 daha hzl yapld
anlamndadr. Bir saysal rnek verecek olursak:

Devre Gzlenen

Derecelendirme

Temel

Zaman (dak)

zaman
1 0.20 x 100 = 0.20
2 0.16 x 120 = 0.20
3 0.25 x 80 = 0.20
Gzlenen deerin aadaki forml aracl ile derecelendirmeden arndrlm haline
Temel Zaman denir. Temel zaman derecelendirmenin durumuna gre gzlenen
zamandan ksa ya da uzun olabilir.

GZ (D 100)
TZ:

Temel Zaman
TZ =
100
GZ: Gzlenen Zaman
D: Derecelendirme Puan

a) Performans standardn zerinde

Gzlenen Zaman
GZ (D 100 )
100

TEMEL ZAMAN

b) Performans standardn altnda

TEMEL ZAMAN
GZ (D 100 )
100

Gzlenen Zaman

ekil 6.4 Derecelendirmenin sreye etkisi

Tm gzlemler ve derecelendirmeler tamamlandktan sonra herhangi bir e iin
temel zamann nasl hesaplandn bir rnek ile grelim. Aada 31 kere gzlenen
bir enin (kitab al, yokla, arkasn paraf et) hesaplanan temel zamanlar verilmitir.

Kusurlu kitaba rastlanan sre dndaki 30 gzlemin ortalamas 0.266
(yaklak 0.27) dakika olarak bulunmutur. Bu ortalama sre 0.49dan
dlerek 0.22 dakikalk fark, arzi (beklenmeyen) durumlara ait sre
olarak kaydedilecektir. Bu tip anormal srelerin sebebi aratrlmal ve
26
Kusurlu
Kitap
gerekiyorsa hesaplama d braklmaldr. Bulunan Temel zamanlarn
ortalamalarn alarak yaplan hesaplama en ok kullanlan yntemdir.

6.4.2.7 Paylar

Standart zaman hesaplanrken son olarak temel zaman zerine iin tabiatna uygun
baz paylar eklenir. Eklenebilecek paylar unlardr:

33 / 98
37


Dinlenme Pay: Belirli koullar altnda yaplan belirli bir iin oluturaca fizyolojik ve
psikolojik etkilerden iiyi arndrmak ve iinin kiisel gereksinmelerini
karlayabilmek iin temel zamana eklenen bir paydr. Payn miktar iin zelliine
gre belirlenir.

Arzi Pay: Seyrek ya da dzensiz olular nedeniyle kesin lmleri ekonomik
olmayan geerli ve beklenebilen ileri ya da gecikmeleri karlamak zere standart
zamana eklenen kk bir paydr.

Politika Pay: Olaanst durumlarda, belirlenen bir performans dzeyinde alan
bir iiye yeterli bir kazan salamak iin, standart zamana (ya da i kapsamna)
eklenen ayr bir paydr. Burada ama, herhangi bir nedenle iilere ek kazan
salamak, motivasyon artrmak olabilir.

6.4.2.8 Standart zaman

Standart zaman, bir iin standart performansta tamamlanmas iin gereken toplam
zamandr.

Tm anlatlanlar nda, gzlenen zamandan standart zamana gidiin grafiksel
gsterimi aada verilmitir.

Gzlenen Zaman
Derece-
lendirme
Dinlenme
Pay
Arzi Pay

G

Temel Zaman

Kapsam

STANDART ZAMAN

G: nlenemeyen Gecikmeler

ekil 6.5 El ile yaplan basit bir i iin standart zamann saptanmas

6.4.2.9 Makine ve iinin beraber alt durumlar

Makine ve iinin beraber alt durumlarda zaman etd esnasnda kullanlan
baz tanmlar aada verilmitir.

Kstlanm : inin ktsnn kendi denetimi dndaki nedenlere bal olduu itir.
rnek olarak, i devresinin bir blmnde iine devam edebilmek iin makinenin iini
bitirmesini beklemek durumunda olan ii verilebilir.

34 / 98
38


Makine Denetimli Sre: Bir alma devresi iinde, mekineye (ya da srece) ait teknik
etmenlere baml olan bir blmnn tamamlanmas iin gereken sredir.

D : i tarafndan kesinlikle makine denetimli sre dnda yaplmas gereken
elerdir.

: inin makine denetimli sre ya da makine alma sresi iinde yapabilecei
elerdir.

Ek 6da verilen rneklerde sayfa 149 ve 150de verilen frezeleme rneine ait bir
ekil zerinde i i, d i ve makine denetimli sre gsterilmitir (ekil 6.6).

Devre Zaman = 1.36 dk

Mak. Denetimli Sre = .80 dk

D i = .56 dk i = .56 dk
Uralmayan

Sre = .24 dk

Makine alyor

i alyor

i almyor

ekil 6.6 Makine ve iinin birlikte alt bir durum

6.4.2.10 Bir Zaman Etd rnei

Bir Zaman Etd rnei:

Ek13 Bir Zaman Etd rnei / Etd Kitab (Sayfa 311-331)

6.4.3 nceden saptanm zaman standartlar (PTS)

rneklemesi ve Zaman Etd dnda kullanlan bir dier i lm teknii
nceden saptanm zaman standartlardr (PTS). ngilizce Predetermined Time
Standards (PTS) olarak adlandrlr. Bu konu detayl oluundan tr bu ders
kapsamna alnmam olmakla birlikte aada bir tanm verilmitir.

nceden saptanm zaman standard, temel beden hareketleri iin hesaplanm
zamanlardan yararlanarak belli bir performans dzeyinde yaplan bir iin zamannn
saptanmasnda kullanlan bir i lme tekniidir.

Bu teknie ait kullanlan standart zaman tablolar bu dersin kaynak kitab olan
Etd kitabnn 355-360nc sayfalarnda incelenebilir.

35 / 98
39

Etd Ders Notlar EKLER

Ek1 Sre emas rnei

Etd Kitab ( Sayfa 95-99...)

36 / 98
40


37 / 98
41


38 / 98
42


Ek2 Akm emas ve Akm Diyagram rnei

Etd Kitab (Sayfa 101, 103, 107-111)

39 / 98
43


40 / 98
44


41 / 98
45


42 / 98
46


43 / 98
47


44 / 98
48


45 / 98
49


Ek3 rnek: Akm Diyagram ile Akm emasnn Birlikte Kullanm

Etd Kitab (Sayfa 118-126)

46 / 98
50


47 / 98
51


48 / 98
52


49 / 98
53


50 / 98
54


51 / 98
55


Ek4 p Diyagram rnei


52 / 98
56


53 / 98
57


54 / 98
58


55 / 98
59


56 / 98
60


Ek5 i Akm emas rnei


57 / 98
61


58 / 98
62


59 / 98
63


Ek6 oklu Etkinlik emas rnekleri


60 / 98
64


61 / 98
65


62 / 98
66


63 / 98
67


64 / 98
68


65 / 98
69


66 / 98
70


67 / 98
71


Ek7 Gezi emas rnei


68 / 98
72


69 / 98
73


70 / 98
74


71 / 98
75


Ek8 ki El Sre emas rnei

Etd Kitab (Sayfa 174 177)

72 / 98
76


73 / 98
77


74 / 98
78


Ek9 Standart Uygulama Formu

Etd Kitab (Sayfa 191)

75 / 98
79


76 / 98
80


Ek10 Gzlem Saylarn Bulmak in Nomogram


77 / 98
81


78 / 98
82


Ek11 Rasgele Saylar izelgesi


79 / 98
83


80 / 98
84


Ek12 Zaman Etdnde Kullanlan Formlar

Etd Kitab (Sayfa 224-228, 230- 231)

81 / 98
85


82 / 98
86


83 / 98
87


84 / 98
88


85 / 98
89


86 / 98
90


Ek13 Bir Zaman Etd rnei


87 / 98
91


88 / 98
92


89 / 98
93


90 / 98
94


91 / 98
95


92 / 98
96


93 / 98
97


94 / 98
98


95 / 98
99


96 / 98
100


97 / 98
101


98 / 98

Is Etudu

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Is Etudu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

0

Etd Ders Notlar Blm 2

You might also like