Prof. Dr.

Mehmet ERZ
TRK DNYAS! ARA;iTIRMALARI VAKFI
i STANIlUL-1991

,
Mill i Nu. :
ISBN : 975 -498 -OW - 6
-
YRKLER
Prof. Dr. Mehmet ERZ
1930 yihnda Ske' de dogdu. Ilk ve Orta tah silini ,
Soke ve Aydm'da; yiiksek taheilini stanbul'da tamam-
ladi. Yedek subaybguu, svari olarak, Kars'ta yepn. zel
ahen ve Trkiye $eker Fabrikalan A.$. de
bit ytl sre He mufetfi s muavinli ginde bulundu. l%l'de,
i . iktisat Fakilltesine asislan olarak girdi. 1965'de "ya -
rkl erin Jktisad ue /timaf isimli lezini vererek,
doktor oldu. Bir buuk yil kadar [ngiltere' de kaldr, bil gi
ve grgsn arthrdi. 1971' de "MarxizlII-LeIlllizmve Ten-
kidi " isimli tezi ile doent ve 1977' de "Trkiye'de A/eulik
ve Bekt$ilik" ten ile pr ofesr oldu.
Evli ve fl ocuk babasr idi . 20 Haziran 1986'da e-
bedt yete intikal etti.
j
L
-
9
Prof.Dr. Mehmel ERZ
YRKLER
TRK ONYASI A R A ~ T I R M A L A R I VAKFI
iSTANBUL 1991
ISBN : 975-498414-6
MiI1 Nu : 91-34-Y-0147-84
BU E5ER
Bakanlar Kurulunun 20.7.1980
tarih ve 8/1307 sayrh karanyla kamu yaranna
hizmet verd tgi "kabul edilerek vergi
muafiyeti tarunrrus olan
TRK ONYA51 VAKFI'
run yaymldlf.
Her hakkr mahfuzdUf.
TRK ONYA51 VAKFl'nm
msaadesi olmakslzm tamamen, kismen
veya her hangi bir yaprla rak
Iktibas edilemez.
Haberlesrne Adres i : P.K.94 - 34471 Aksaray-iSTANBUL
Telefon : 511 10 06-511 18 33
Di zgl, Film, Grafik, Montaj, Kapak baskr: Trk
Vakfl gaski ve Baskrya Hazrrlama Tesleleri
te; Fonna Baskt : Ofset
-
iiNDEKILER
NSZ . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . .. .. 7
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
BiRi Nci KI51M
rRK GEBELERiNDE ili MAi MESSESELER
1- Orta Asya He Anadolu Aeiretleri Ar aeinde
Etni k Rabita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
11- Dini Bakrmdan Ort a Asya He Rabta . . . . . . . .. 25
Hl- Trk Gebelerinde Dil Muessesesi 35
IV- Turk Cebelerinde [ti mai Teskilet ve
Sosyal Snuflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 40
V- Turk Cebelerinde Aile Messesest . . . . . . . .. 51
iKiNCi KI51M
rRK GEBE EKONOMisi
I. lkt lsadi faaliyetlerin Tasnifi ve Gebe
Ekonomisi 67
11. Trklerde Yerlepik Hayat ve Gebelfk 73
111- Trk Gebelerinde Mesken , . . . . . 92
IV- Trk Gebelerinde jkttsadj Zihniyet , .. 117
V- Trk Cebelerinde Istihsal , 125
VI- lstihdam 194
VII- Trk Gebelerinde Mbadele 198
vl-Tiirk Cebelerinde lstihl k 209
IX- Turk Cebelerinde Mlkiyet 218
10.
x- Turk Gebelerinin Memleket Ekonomisine
Mnakale ve Diger Sahalardaki Hizmetleri . . . . . 224
XI- Tiirk Gebelerirun Vergi Mkellefyetleri 229
NC KI5IM
rRK GEBELERiNIN iSKNI
1- leken Hakkmda Umumi Malumat 239
11- Byk Seluklular ve Anadolu Seluklulan
Zamarunda lskan Politikast 240
111- OsmanWarda iskan Siyaseti ... . . ... .. . . 244
IV- Cumhuriyet Trkiyeeinde iskn Siyaseti 260
BIBLiYOGRAFYA 281
RESiMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
NSZ
Aramlzdan ok erken aziz dosium, ktymetli
kardesim Prof Dr.Mehmet EROZ 'n, dag dag, yayla yay-
la dolesarek hazlrladlgEbu eseri basmaktan byk ferej
duyuyoruz.
Pro/Dr. Mehmet Erz'n uzagmda Vetja yaklnlnda
bulu nanlar onun nasI! bir ciddi ilim adaml oidugunu,
nasil bir iaoizsiz lkc ineen oldugunu, kulbinin nasll
temiz ve her hcresinin nasI! TRKLK arkl ile dolu
otdugunu ok iyi bilirler.
llim ve Trklk afk"ll birlestirerek hllzlrladlgl bu kitap
bir "Doktora tezi 'dir. Teorik ve tafbiki bir
Mehmet Erz bu fez1e A nadolu Yrklerinin seogilisi
otmuetur. Halfi Sgt'te Vetja tek tk yaradlklan yayla-
larda rastiarur ve niversiteden onun adt
amltr, hli sorul ur ve ldg sylenince samimi ve gerek
bir yas ba$lar.
Bu tezin hazlrlandlgl tarihien bu yana yinnibe$ kadar
yI! geti . Bu C1jrek aslr iinde Trkige'nin iktisadi ve
sosyal bnyesinde ve jiziki ehresinde ok byk degi-
meydana geldi. Bu en jzla yrk-
lerin Yrl$ayt$mda bulmak kabildir. A rtlk yrk sadece
tarihi bir ad olarak kalmssnr: Ben yrgm diyenler,
Bescriyet , on binlcrce yrldir en iptidatsinden, en mkemmel
ve mudiline kadar, birok iktisadi , itima ve siyasi organizasyon-
lar a sahip ol mustur. Bunl an tedkik eden melliflcrin blzc vcrdigi
malmat gst enyor ki, Iktisadi havat ve lstihsal vasnalan 0 cemi-
yetin rcngini tasrmaktadrr . Avcihk, iftilik, obanhk v.s. den bi-
riyJe matset te min eden cemaatm, iti mai ve siyasi messeselc ri
de bu hayat tarzma intibak ve Istinat ediyor. Mesken, besJenme
sistemt He aile, hukuk, din, ahlk gibi iumai messeseler, iktisadi
organizasyonu n bir ncti ccsi ol uyor.
Fakat bu ifadelerimizle monokozal (teksebepli) bir izaha ta-
raftar otdugumuz anlas ilmasm. Istihsal vasualanm mut lk bi r iIIet
olarak gren ve tarihi vetireyi diyalektik bir izahla bu illete bag-
hyan, mutlakr-ser t grsc taraftar dcgiliz
'
. "Eu neviden bir torofts
zihniyetin ilmi itimaiyai iin aym dcrecedc tehlikeli otacaguu aynca
ds nmek lnmdir. Tabiar kanunionnin bile ihtimali seciyesinden
bahsetmek lzumunun duyutduu, rltivist grsn rnsbet ilim-
tesirlerinden bahseditdigi bir agda krataan ziyade kralet kesitip,
. i aimai rcotiteye .'takim nldugu iddia edilen kanunlann zaruri/igi kat-
ilerisnitcmc: ..
Byk dinier, itimai mefkreler bilkis ikt isadi sartl ar ze-
rinde messir olmustur. Orta ag Avrupa'smm zulmetini yrkan
R nesans ve Bacon'r n ve soma Descanes'm get irdigi ilml zihniycr,
manizm bugnn ileri garp tcknigini vc mode rn ikusadnu ha-
zrrtamutrr. Bu zihniyer dcgiikligi netl eesinde byk smat tnkil p
dogmustut . Bununla sunu dcmck istiyoruz: "Cemiyeue her istihsa!
ranma bir siyasi yap/ ve bir hukuki rejim karseur: TI/Jeyli ikti sada
8
hepimizin bir zaman yrk oldugunu '
nk onlar da uriik: yaylalarla ovaidr ,arasmda
gelmiyorlar, onlunn da develeri ntlan yerme
kamyonlan vardlf. Buz gibi suyu deglZ
dolaplarmdan iiyorlar... Bu sebeble bu kitap ayn bir
eger ve konu zerinde alt?acak ok
mkemmeI mukayese imknlan bah?cdiyor. Tezm arka-
stnda yer alan ogu solmu,? sarar,!ll,? baslI,masl
mmkn olmayanlan ncri. hepeini nesrettik. Bu reetmier
sadeee hatira degeri degil bana gre, yukarJdaki sebeble
ilm bir deger de ta$lyor.
ilim adamlanmlzm, mnevverlerimizin ve grendle-
rimizin bu kUabt zevkle okuyacaklarml mit ediyoruz.
Sevgi li kardeeimiz Mehmet ERZ'e de Allah'tan gani
gani rahmet ve btn sevenlerine tekrar dili-
yoruz.
Prof. Dr.TItran YAZGAN
M.ERZ I YRKLER

9
I . llY hu.u. '" bLPml .Dr.l'. F.Fondl."tlu. I'a'" Ma"" 1,1.%1. Sf.4!. IN ve
.. 0 1<, 0. Ik(t.,..... n orS"" ""j" '. l "'l.' _-lt.,
I' roLl)rJ..F. Fmdlkogl u. i l imaiY;lI: Isi.')41. s1A2.
1lI
MERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 11
karphk:fratri [eklindeki siyasi kurulusu. oban ve yan ifli isuhsaline
knrllIk k te i/t imCsine dayanan siteY(/P/SIIl t, [codal istihsale karl llk
derebeylik rejimini, M)1'/ken smistihsaline karllr k demokrank mill
rejimi gnlY0niz. Her isrihsal wnt kendi itzerindc kundan siyasi I'C
hukuki yapiyo tesir euig; gihi, bu siyasi i'f' hukuki rei iner de kado
rotaaikkm isrihsal wn t rerine tesir e erter":
Sen bir dctermmlzm ycrine, r ltivist bir izah tam , karsrhkh
sebep vc nett ee mnascbetlert iinde trl takt rlere ycr veren
bir gr s, tcrcibe sayandrr. Birok maddi ve manevi millcr ce-
ml yctlerm hamurunda mayali k etmcktedtr. Bunu kabul etmemek-
Ie, Durkhcim'tn ccrniyet'tc grd g ilh srfau, diger bT le k iIIettc,
mesel istihsal vasuatannda grms otacagiz ki, "0 zaman cemiyet
iklimden, avanzl tabiiyeden; uzviyeuen; srki seciyelerden, ruhi has-
salardan tamamiic mstakil. kendille has oirmevcudiyet l'e hak sahibi
bir realitc olarak g6zmne ahnacakur ' ",
Ru hkm Isti hsal vasnala nna da teqm edilcbilir. Durkheim-
'in siste mi ne sosyotoj i ycrine sosyotojizm denditi gihi, bu t rt
marksist izah tarzma da aym Islm ver ilebili r. Iieri k hahislcrdc
izah cdecctimiz gibi . Trkleri n gebc hayatl m ve ncv' ini
tabU, ikt isadi 7..a rureller kadar. dnya nomadik
hayala dCTl.. 't:CSindeki digcr kavimlcrc Sln olma
arzuiu, yititlik. cc ngverlik gibi manc\i fakt rlcr de t}in
Dl.Q bu man C\'i fakl rlerc Tre dcn\'tlf. .
ZiyaGkalp'c gre eski Trklcr n gU\-cbclikieri HeTreleri aras.mda
sebe p-ne tice m nasebeti vardl. " Gcbe likleri tre
lerinden ve treleri de gCbeliklcrinden feyzaltyordu
nJ
Eski Trkler ,
aym gebc kltr iinde. bnyeden imparatorluklara kadar
trl s iyasi idar t)rga nI7..asyonlard sahip Ega
mu tlk iktbadi o rganizasyon diger l:iyin c-
o lsa. d an scviycs i hir (Ccngiz Yasas l). hir
(Timur Tzktl ) mcydana gclcmi yccek, byk dcvlctl cr kurula -
mlyacaku. Yahul ta byk lesis edip, mcskn bir hayal
iindc. hch cmchal zir:mt ve Ikar et!e
Bu mlh' lI.al ann ilimai
J'rnl:.Dr.!kc n, a ,g.m;,k:.le. sU 2.
Prol.Dr . a.j\.cser . Sf.47.
TOr I; MC(lcni yeli Tarih L Sr.t5 Killlaal lml l.ClI Z .Gilkill p,
den hir ok hUMl slard a mlhcm olmaslna ragmen, t:ski Tiirk
Ct:lll1yell t;l11.un SO/;yolojizm'indt:n
.hakm. lll Tur k kurucusu saYl1ahl!ccck bir
11l11ldckl;.I Tl kur ti , krne Durkh elffi 1 lakltt cl mt:klc SUlalldlrllnlar ll, huna
lx:nH' r lm ok mlsal l' ulunllp gsleri lcbilir.
btn o larak grrnck lzr m gcldiginc inamyor. tezimizln ana ko-
nusu Trklcrin Oebc Ekonomi st otmakla bcrabcr. Itlmat m-
essesetcri n de hu iktisad hayal zertndc sM. sahibi oldugunu
ikt isad i hadl sclcri dijter messcsclerdcn teeri t cdip
incclernenin srhhaunc manrmyoruz. Bu yzdcndir ki Trk gc-
bclcrinin inmai -tktisadi hayatrru ayntmaz bir burn olarak clc
almak vc bunu zaman ve mckn Iubartl c blmeksizin tari h vc
hal ii ndc Imkn nisbetinde birlikt c g7J.1cn gei rmcgt gayc cdin-
d ik. Bu usul . tarihi mct oda uygun o ldutu gihi, in mai-i ktisadi bir
tedk iki zamun vc mek n iti bartlc kcs ilmc vc blnmc lerdcn kur-
raracakur.
Tczin ilk krsrnmda tari hi Trk Gebeligi He halihaztr Anadoiu
Trk gcpcli!1i arasmdaki mnaseberl, benzetlik ve ayn liklan,
vcya dcvam ct mcktc olan kltr it imai
mcssescler bakrmmdan ele alacak , Ikincl krsrmda tczc gvdclik
eden ckono mtk hayaanm inceleycccgiz. Son krsrm Ise vc
hali hazrr Iskn sfyasc timn tahlil vc tenkidinc tahsts olunmustu r.
Bir ma kalcde , Dct a nomadique'-
Icrin nasI! mhim ol dugu oclirtilerck. ccnchi dcvlcllcri n bu a!ii-
rellcri aras,u a istisman ndan mtia1Jer verilerek. Trk cemiyclinin
itimai tck ml i) inde okta n hayatiycllcrini tlulun-
dukl an zikrcd iliyor . Fi lhakika Trk su n gnleri ni ya-
Dnun sahip maddi \'c man c\"i klt r ya-
kmdan lammanm. huhran lar ii nde hulunan Tr k Kllr \"c
istikbali haklmmdan taildlgl ehemmiyel itlrak ederek bu
cic aldlk. Bu klslmda bugnk gebelerlc, Qrta Asya
vc T'rk hal kl arasmdaki mnasehel i g()s lcrccck, itimai
bir cntegrasyo nun varllgml ishala
fkinci klslmda, larihi seyir iinde Trk gche iktisadiY;llmm
ikti sat \"c eko nomik sosyoloj i chemmiycli
gs terceegiz. Kapah ekonomi hayatl her dL'Virdc mill i
ckonomiye cn tcgrc ola n gchclc ri, iklisaden tle lammaYI deni-
yecek ve milli ckonomiye modern usull cr!e tcmessll crini inecl i-
yeccg iz.
nc klslmda ise, gnden gne iskiln o lmakta huluna n y-
riikler in, kendi vki milli
ckonomi haklmmdan mah 7.urlanm gs terccck, mill vc ilimai bi r
polili kaya. temel dayanmlyan iska n siyaseti mizi bu
Orl H'l'lrk Nj ircl ler. Ycni islllnhul 291VItl1957.
-
12 M.ERZ I YRKLER
vcsilc He tahlil ve tenkide t bt kilarak. mustakbel iskn polltika-
rmza bir mum I ~ I ~ I tutmus otacagrz,
BiRiNCi KISIM:
Trk Gebelerinde itimai
Messeseler
M.ERZ I YROKLER
I Orta Asya lIe Anadolu Alretlerl
ArasIDda Etulk Rablta:
15
,
,
L
..
Biz bu bahistc sadecc Anad olu'daki Trk Astretlcrindcn (Y-
r k-Trkmcn) bahsedccck. Orta Asya ile kavmi bagfanm terkik
edccegiz. Krt Asireertni er ldc letkiki dsnyoru z, Faket,
Turkmen Krtlesmesl vakiasma krsaca temas ede-
cegiz,
Hicri ikinci asrrda lel havalisine' , Malazgin zaferinden soma
bt n Anadolu 'ya Tr kmen astreuen. Ietih heyccam, yeni yurtl ar
bul ma bevcsiyle akmaga ''Mogollar'm zuhurundan ev-
vel ve sonra Anadolu ya gelen birok: Tark asiretlert, iskn edildikleri
yertere kendi isimleri ile kyler teskil emus ter, ewezce yasadaan
yerJerdeki binakun k6y. dag nehir o tanm geldikJeri sahalora da
yirmi drt Oguz boyunun oymak ve asiret adrm
alrms binlcrce ky mevcunur'. Burada bir ka misal vermekle
iktiCa ececegrz (Dat. Nehir, Yayla v.s. isimleri) Akdag,
Tanndagi, Kara ag. Ul udag, Karacadag, Alidagl, Aksu, Gksu,
Karasu, Gktepe, Sanka mq, Horasan. Sorkun, Anay, Barcm. Bal-
gasun...ilh Orta Asyada da, Anadolu'da da bul unmaktadir' .
T rkmcn asireneri bt n Anadolu'yu T rklestiriyorlardi. "AM
ot-Fiaa'mn. her haldc Mogol istilstndan evvelki devre au olamk
nakleu;gi bir rivayete g re, Amatya li mlll-; garbisinde, Denit li Dag-
Iannda ve civannda yllni Menderes Havolisinde 2{)()(J()(J a tr HalJa
Turkmen yastyordu. Her holde XlI. ci OSlr sonunda Anadolu 'nun
garb sahalan re sahil memleketleri mstesna ofarak limLUi Suriye 'de;
Irak ve Etcetire'de, Iran re Axemaycon sahalannda ofdllgundan
dalia kesif biiyilk bir Trk: kitlest torafmaan v si nisbette Trklesti-
rildigi sytenebitir...ilkhan Argunzamaninda (1284-1291) Akkoyunlu
veKamkoyunt n Trkmenleri 'nin kesifbir kitle hlinde Orta A.sya 'dan
l arki A nadolu ve Au rhoycan 'o' lft nnklolunmaseyla, Anadol u' nun
Prof.Dr.Faruk Smcr, ukuroca Tarthi, Ankara 1%4 (A)n ba\ lm). Niyazi
Ramazanol!;lu'nun ya zslan.
Prc f.Fuad 'kpriilii, O\rn.anh Devlennin Kurulusu, Ankara 1959.
Prof.Fuad Kprl, Dsmanh Ikvlctinln Kurulusu, Ankara 1959. 5f.40. Bu
hususia llynca m:.H_Nihal_Ahmcl Naci Anlldolu'da Trklerc Ail yer lsimleri,
Trkipl Mccmuasa. dit : 11. 1926. Fehmi Aksu. lsparta Ui ver adtan, M.Mesud
Koraan. Kcnya Vilyeli Yeradlan, Konya.
Egc blgeslne llCrcdcregimiz rnakalede gcni rnalmat vardrr.
1962 Hollanda'd a toplanan ( Bcynel mile l Ono r na stlk Ko ngrc: sinc)
gnderditiml1. rsporcan.
F'rnLF.Kbpr l. 5f.42.43.
-
ProLDr.Z.V. Togan Umumi Trk !.arihine giri, Cild, I, iS1.946, Sf.l8S"
llk. Faruk X.YZYllda Sf.130. Do.Dr. Bahaeddin Ogel,
Islmiyetl en Onceki Trk K!tr 't'ar ihi, Ankara. 1962, sf.l 28130. ProLDr .
Sadi Irma k Trk lrklmn Biyolojisinc Arallrmalar , K, an Gruplan ve
Pa rmak izler i ikinci Tr k Tarih Kongl"l-'Sl llc sunulan Is1.943.
3 Kemal Gngr. Cenubi Anadolu Yrklerinin El no Anl ropcloji" Tedkiki.
Anka ra, 1941, Sf,27-30.
Eherhard, ( in Kayna klanna O re Orta VI: Gar b Asya Hal klarl nlll
Medeniycli. t r" iyal Mee. VIIVlII, sf.133-138, 167.
pro(.Kprulii. a.g.e sf.49.
'rrklesmesl mmk n oldu.
bni Sa'Id At-Magrtbt'nl n Mogollar zamanmda yaz<hgl btr rug-
ra fya kita bmda "A nadotu Trkmenleri hakkmda nulhint kayuffar
vardtr. Bun/ara Denizli w Menacres havzasmda 200.000 hane
Turkmen ve Kanamonu ile Anki/ra arasmda vaki 30.000 hane
Turkmen yaamlfl r; UIl/dag (Kq i) dan Tarsusa kaaar IJzanan
garb Anadolu dag nuntakalan bu cserde resmiye otunmusmr'".
Yrklenn, Trkmcnl erin antropolojik vasnlarmm Orta Asya
Oguzlannmktnc uydugunu anhyoruz'. .
Dogan ocugun kafa sekl nl bozma bakrmmdan da Yrklcr
aria Asya'ya baghdirl ar. "Etnik: bir hususiyet a/mak zere kata
seklini bozma (Df ormarion craninne)nin mevcudiyetini kaydetmek
icabeder. Yiinkler, ocuk dogdugu gnden intraren ahnlanni yas-
sutmak: maksaai ile Kas kemerleri zerinden ve knlaklann st hiza-
sindan kafa arkasmda dgmlenmek rere bagkman bir eki ile
ocugun basuu siktea ember/erler. Bu ha/ hakikxuen yurklerdc
Fronio-Occipitat yan i nden arkaya bir meyli temin etmekredir. Y
rkle rde mevcur bu hali bize Von Lusduin da haber vermekJedir.
Bundan baska Dingwall de kafa Defomuuionlan hakkmdaki csc-
rinde y rkterae mevcut bu vakut dan baltsetmektedir ,J.
Kendilerine 50rdugumuzda adel edi ndik1crini, grenek, o ldu-
gunu ocugun kafasmm yuvarla kca, daha gzel ekle girdi gini
sylcdi1cr. Kaza klarm aym yaptlklanm kendilerinden grcn-
dik. Eberhard, in kaynaklarma dayanarak, Orta Asya'mn cski
halklan nda, eski Kore1ilerdc vc bugnk imali in lilcrde bu
del in bulundugunu sylyor
4

H lsa "Tarihi menbalarda (siyah libash, klZll brl<l , tyaklan

ar/klt) o/arak laVSif editen bu geoe Trkm enler'/e Mogol hakimi
yeti devrinde Karamanog/u hun ma!yetinde Konyay/ istilil eden
Trkmenlcr, lU/ ua X/l/.cii as/rda Horasan 'da Se/llk imparatonl
Sancar 'tI isytln eden Ttrkmenler, aym .i/imai tipi temsil eder '''.
ibrah i m Tlirkmen Ad j. MillJaM w Ma hiyeli, Jea n Deny
,\rmilgalll'dan avn basl. D O-l3Z.
Ihra him Kafcsoglu . Trk mc n Ad l. M illJ aSI \'c Mahiye li, J t:an Dt:ny
Annagillll'dan aynbasl. 130 -132.
Bu girizghran sonra simdi de OgU/, T rkmen, Yr k keli-
metcrtntn manala nm arklayarak hcpsinin de aagl yukan ayru
oldugunu isbata ahsacagrz.
Ogllz ve Tl irkmen: Bu iki kclimeyi izahta mellif ve mver -
ri h1cr muht cl if faraziyclcr ilcri srcrlcrsc de, esasta btrtesirter:
OgU7. vc Turkmen ayru Trk subestrun aduhr. Yalruz Prof.Ka fc-
soglu ayn hir grs ilcri srmstr. Ona gre Kk-T rk tabiri
nasil helli bir kabilcnin adr olrnavrp siyasl hir tcrtrn Isc. Trkmcn
tabtri de, avru manada rilmak zerc. Karluklann en kudrctii za-
manla n nda' kulla ndiklan slyas bir tcrimdir. IX. asrrda Kk Trk
kclimesi ni n ifade ell igi tarih vkta ar uk maziyc mal olmus, ei-
hansmut hakimiyet sona crmis. siyas! Trkbirligi dagllml oldugu
iin bir yandan Uygurlar, bir yandan Oguzla r gihi diger Trklerle
hasun vaziyctt e olan Kar lukla r tarafmdan Kk Trk tabiri sp-
hcsiz kullamlnuyacagi cihetlc, Karluklann, o nun yer ine aagl yu-
kan benzcr bir mefhuma alcm o larak, Trkmen tabirini i kame
ctt iklcri anlasrl maktadrr'. "Son orasnrmatara gre Kar/uk/ar, u,
Tatas, Ycdisu b/gesine hkim butundukkm en kuvvetti dcvirlcrinde
(Xl.asnn ilk yarlSl) kendilenne siyas bir isim olarak. aym zamanda
Turkmen diyor/flrdt ,2diyerck ve Kasgart'nin "Kartuktar Oguzlor 'an
ayn, [akat onlnr gibi Ttrkmendirler (Di\'tll1, I, 473)" eklindcki be-
yamna dayanamk, yukandaki hkmc varmll lr.
Oguz ve Trkmen kclimelcrinin aYlll Tr k ubes ini ifade ct-
ligini syliycn mcllifleri de iki gruha aYlrabiliriz. Prof.Z.V. To-
gan Oguzlan gchc, Trkmcnlcri yan gcbe olarak kabul et-
mektedir. "$ik firi'ni Karanwnlar /lIrilJ indi' pi'k \'tIz/hularak g6sterilen
(ORIlZ ) Vi' (Tlrknli'n) f(//"kl 'mn, yani G.t,'lIz1arln bil iki ziimreye
inklSl/nll kcyjyetinin dtlJl a Se/uk/II/ar zmlla!llnda mac/.// oldut,'u,
I! Ulmana tlit kaylt!flrdtln da i.\lihnu,; edi/ellilmektedir. Mahmut Ka
s-
fi/lr re EI-Brn gibi cski miielliflerin i'.I"('r/a iflden tln/a/ldlKt- I'ehi fe,
(1irkmi'n) doha ziyade, mi'dm kavimli're kum}u o/arak oturan vc
klsmen ziratlt/e de mqfil/l ohm y{/n ycrlqik uif;ttz/ar i fe Karluk \'e
Kilt/la 'lam it/fi k o/unnw, yine ,'l-lt1hmw Kasga/" 'ye grc, Oguz/ar
kendi memlcket/i'Yindi' (harpleri' 1"C g/ere is/imk tenbel \'c
b/rakllnll
s)
z{jmrelere (eins) (ytlt/k) $imdi Kazaklarda bu
nevi kyllllere (catak) (j'tlni ytlt{/k) diyor/ar. OgllZ!flr T/rkmenlere de
17 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ iYROKLER 16
'"
M.ERZ f YRKLER
-
M.ERZ f YRKLER 19
byle bir (YlIIok) nazariyle bakmts otsatar gerektir. Herha/de (0&"12 )
s z genc nayata sadokon tamomiyte muhafma eden kabitetere
ilWk otunmnsmr '".
Digcr gr s, Og uzlarda n rnst man olanlara (Trkmcn) de-
nildigini ilcr i srer. F.Kpr! bunlardan birid ir. Memleketimizdc
isc, E Kpr!' nn gr s klsik hir deger kazanrmsur. Kprl
va ktiylc, Di vn Lgat 'c dayanarak , adr run Oguztar'dan
M sl ma n ola n grupla ra vcrikliini si \vlcmi'f H' filhakika hu g -
rs, daha sonra mcydana rkan Serefz-Zamn-t Mcrvezr'ntn tab-
yi'l-havavn'mdaki saurlarta ayncn .Icyil cdilmtstt', Mervcz'dcn
nce . Trkmcnlerdc n bah scdcn 11k Isl m mcllifl EI-Mukaddes
(X.asnn z.ya nsn onlan lslrmycti kabul ctrms ktl cler nlarak
gstermls.. Ksgarh Man mud da Trkmcn ik Oguz'u ok yerdc
bitlikte kaydetmektedl r: Trkmniyet l-Guzzyc, beyne't-Trk-
mntye tt'l-Guzztye, bi't-Trkmniycti'l-Guzzye, butn'l -Guz-
zryc tl' l-T rkmni yc'.
''Vnm bJy 'e gore. kelime Trk ik: (men 'den terekkip etmisnr vc
[Tlrklk, Trkler] demektir. Zim men trkede wp!aYlcl isimter V/-
cuda geuren hir ekril' "l.
J.Deny T rk dili gramcri adh meshu t esennde, trkcdckt
-me n-man cki nin, koeame n (enorme), karaman' tr s bru n,
obsc, coO, v.b. szlcrindc grldg zcre, kel imeyc
augmcntatif (mbalga , fazlallk, byklk, s!nl k) mana si vcr-
digini tcshit ilc, Trk vc -meh'dcn mrckkcp Trkmen tabirinin
de koyu Trk, hal is kan Trk (t ure pur sang) manasma gcldigi
ncticcsinc yaptlgl izah Gy. N mc t h,
V.M.norsky, Gy.Moravslk laraOan ndan isahetli niha-
yel son y111arda O.Pntsak tarafmdan
Pmf.Togan. a.g.e. SUS7.
11 11 Mutasawl tTar. I'Jl9, 152: a.rniiell. Tli rlliyc tarihi, 1923, 135, A.Mell Trll
HuIlu Il \'C IlIl isal Tarihi Mee. I (193 1). 227; a.mell.Heliel ell 27 saYl , 261.
" Ogul/ar 1u-klerill !>yk ll(ly/!!rmd,wdlf I' e 12 J,;. :lbledir; bir k/SJJII Ijt'hirlerdc,
bir kis/ni .... lhrM,lr,l,1 Olurur /;mft . l5Iam lkelerillC komU olduklafl lanliJn
baz/Jan Ms!mall aldu kj; bUll /ara Trkmen <lt:rler1"ahyi' ].Hayaviill
Mmon;lIy 1942 mclin 18. ing. Icrc.29.
A.T. Dalla l: TM XI (1954). 77.78
Pmf. Ka fcsoglu, sf.l2K
Pro f. IC.a fesoglu. O.g.Ma llalt: sf,I28.
Nmcth, M' Th.Houtsma'ya istlnaden' Trkmenlerin eski adlan
Oguz yerine Turkmen ismin i aldrklanrn, bir aralik Xll.astr bas-
tannda, Oguz vc Trkmen adrru mustereken kullandtklartru beyart
ermcktc' , V.Minorsky bir cscnnde: Oguzlar umumiyetlc T rkmcn
adt ile dernekte", Pntsak, bir ktsim Tr klcrin larihi
kaynaklarda Trkrncn yahut Oguz lsi mlcrtyle grnd ktenni ve
(Oguz Yabgusu) dcvletini n Oguz vc Trkmcn gibi tnc ad alnnda
bi r slyast hit-lik ettiklerini bildi rmekt cdir'.
Hammer de Ncsr'yc dayanarak, Ms lman cl an Oguztar a
Trkmcn dcnildigini sylyor: Oguzlar, Trkistan da vc Scyhun
vc Ccyhu n arasmdaki memlekcue sakin vc ekscriya lran'm b s-
rcvlcri ile ve Arap Hl cfasilc muhari bdilcr. Inihal-i Peygamber- i
Islamdan ancak yz elli senc sonradrr ki , Daghan. akabinden
Sal ur vc onunla birlikd e iki btn ae din-i Muhammedye kabu l
cylediler. Salur bu artdan itibaren ana k yahu t Karahan narru m
alarak kcndi kavminc de henz pUlperesl olan Trkl crdcn temyiz
iln Trkmen' ismi n vcrd'";
lk dcfu "Onuncli asn mitdtye air eserierde gI1:i!en bu keli menin
0.1'11 ve mcnsei bugnc kndar Iwl hal otunnumnsnr'" diycrck Bart -
hold, hu husus ta bir hkmc varrnarun zor lugunu belirtmis oluyor.
Ziya G kalp (Trkman) ve (Trkmen) tcfriki yapiyor .
menlcr, (Salur Karahan) ve (anakha n], (Sank Bugra) ve ( lIik--
han ) adl anru da bi r hakanyc dc,:1cti hkmd annm zama-
mnda Islmyeli kahul ede n ve hcnz Islmi yeli kabul
ohm ar k Trk1cri ilc mcadcl e edc n bir illcr vc kavimlcr me-
temaSI idi. Trkmcn kelimcsi, (Trkc hcnzeyen) demekti. Ara-
larmda din farkl old ugu in dogrudan dogruya (Trkz) diyemi-
yor lardL
Trkmcnlcrc gclinec bunlar, Trkmenler arasmda hcnz (iJ ha
yatl) ve hal gcbcl igi [Crk olim bir Oguz I1idir
8

Biz Boynuinccl i Yrklcrin in Trkmenlcrc, (ayan) dediklc-

M.lll. Hou!sma: W:t.KM ti 228.
Gy.N llwlh. A hent"oglalo magyarsag 1930. 70 Sf.
lI udlld al-filam, 311.
O.Pfltsall. Ocr Unlcrgang Dl'\; Re."bcs des oglls;ch<' 11 Yahgu: F.Kprl
amla ,tanl. 195::\,397
I'mr.Lrcsotlli . 8LI22 128.
Nejr Nqn diyor lIi: "Trk nwn (Tiirk) ik (im,l n) /;{u/armd: w
mrdkeplir.
,. Ha mmer D<,vlct-i O>lllaniyc' Ta rihi, d il I
l\'lr ll", ld. Orl il ASY'l Trll Tarihi da8kr. sr.6R.
s (jiillalp, a.g.e., sf.21-22.
I-l .Na Olik Or kuo, Trkk rdc " Ha. Varhk sa)'J: 178-1940,
Kyll'rimi l. 19.1l "'yam Ulya (DiYil rl>ekir. Osmalliye)
aYiln ,'orumMcci.l Mil)

"yilO MI,l 'l a.FcII\lYc)
'1\'iln ur.tu
/{ii;bll'. .. Sf.12.B.
-
rin i kcndi lerinden uyduk. Eski bir Trk pa rasmm zer inde de
hu Ismi n bul undugunu ve safus adr olabilccejlini saur-
Iur an anliyoruz: "I B8.Jde wiat ka viiyetine tftbi Sediarsk 'ra da bil'
Tirk: parast butunmustur, ki Ennita] nnaesindc sakn olan bu pa
ramn zerinac de eski Trk: ynnst lte yaulnus i are vardir. Profes r
Radlog, bu Trk poratannm uzerinde butunan trke s uen 0 /(11
yarat: nesmmisnr. B/I pa ranmbirisinin a rnnde 1'1ibre vardir: Ben
oyon, hir oka. Demek oluyor ki, paranm uzcnnde bunu basnranm
ismi re ka oka kt/ydedilr;lit tir " l. Aynca Anadolu'da (ayan)
h tane ky adt mcvcuu ur;
(ayanun sifal mi, safus adr mi, asirct isml mi olcugu husu-
sunda mut ereddit bulundugumuz iin bic neticeye. bt r hkme
varamryoruz.
Kasgar' h Mahmud, Karluklar hakkmda "Gebe Trklerdenbil'
blgrfl aduhr. aynduiar. oguz/ar gibi Trkmendirler.."
(Diva n, I. dclliginc, Os man Ga zl'nln ogullanna asla iskn
ol ma malanm ycrfcsenlerln asalcttnin kaybolacagma bcl1lil1in y.
rklk vc T rkmcn lik edenl erd e kalacagma dair
Z. V.Togan, a.g.c. Sf.lOl -l 02. baka rak, (Trkmcn) kcli
mcsinin (yilr k) kcl imesi gibi konar-gcr Trk boy.
larIOm haya l tarzlOl ifade eden bir isiffi
Bira1. so nra Trkmcn Airctlcrinden baZlSlOa Y rk, Yrklen:
Trkmen de gs tcrccegiz.
Y rk: (Yrmek) fWinde n Anadol u)'3 gclip Yurt
tulan g-chc oguz hoylanm (Trkmenlcr i) ifade ede n bir keli -
med ir. Bir o k (Yrtlk) yazllmaM byk haladlr.
K.Gngr'n (Cenubi Anadolu Yrkleri nin Elno Antrnpoloj ik
Tedkiki) bimli csc ri nc lIai r o ldugu kitah iyalla MUL.affer
Ra mazanoglu bu hususu haklt olarak bcli rtmekledir: (Yrk)
kcli mcsi mcl lifin zannclt il1i gibi, (yrmck) den bir isi m
degildir ! Bu kclimc slfaUtr; asll da (ygrk) dr. Tclffuzda yu-
(11). kclimcnin yalnl7. bir mnasmda: davarlann tckelcr i
islcmcl eri siras lllda, (mal ygrd) szndc oftaya lkar! Kelimc
slral ha linde ileri . medeni , bi lgili, eins ve hali s manalanna gel ir.
Mllw lTcr KilabiY;l! . Sa)'! 117, 19-1 2.
Alxlullllh As!an.
Kcri m Yund'diln naki l.
(Yrk at yemini arumr) dcrlcr. Halbukt pek ogu
(dm; at ycmi ni ar umr) der. Soma bir asrret baska bir asircu
rncd hedcrken (Onlar bizden yrkdr) diyc mcdhcdcr. Bunu sy-
lerken de onlarm daha meden! daha ileri olduklanm ayruzamanda
daha ck okumus ki mscleri butundugunu kasdedcr . Yoksa kosar
adrm gitt iklerini det il! Hi bi r Y rk , bu kelimcyi yr mck rnna-
srnda kul lanmaz. Egcr bu fiili artlatmak istcrse, (Yrdrn) de-
mcyi p (Y rdm) der . Zaten (Y rk) her iki kclimcyi de bilir;
Fa kat (yrk) kcl imcsini isim, (Y rk) keltmesint de sifat halinde
kultamr. Ya lmz, birbirinden tama men ayn ulan bu kelimelcrin
cski Imtlan bir oldugundan ve yabancr limlcr, bunlan bir kelime
zanncdcrck dai ma (yrk) diye okumuqlardrr. nk (Yrk)
de mek onlara kalm gcl miqur. ist anbul daha dogrusu ya-
banct uydu rma k scvdasr ile (yr mck) de n (yrk) de-
milerdir" diyerek bu kelimeni n yrmek fiilinde n mcyana gel-
mcdigi hususunda ki kanaanru syle ifadc cd iyor: "Fakat ismin
mucorea hatde yaIa1111I otmass do, bunun yramctaen gdmiI ol
madl lfl kanaatini uyanmyor. nkii J1nkler. daimi hareket nallerini
yurumekte H'J'ahll1 yurrtklc ifadc etmezler. Bil mefnun or yerinc
hel' vakit g lcelimesini kulkuurlar. (Gf kalkn] kondu), (G
(jek/ik), (Gf gidi)'or ) (Gf mrdl ), (Ge kallldl) (G6{terl i1)TJ/dl)
derIer. Hallft (Gfn d6mIl topal e )'amdl ) di)',' hir de atascJzleri
wIrdIr. Bil mi.ml/er, (yn k) keli mesinin bIl aIirt'llere has bil' isim
olmasl Iwkkmda llyanan kanaalin hakh gIJ.Haiyor, ,.1.
Bu rnta la mn ilk klsmma ilirak Dinar vc T rk-
menleri nde Si\ifke havalisinde, d gn ar i(csinde genlcr
yemek meydan )'akmada kullamlacak
od un Icmini iin gidcrlcr. Od unu iJk gcti renc hcdiyclcr verilir.
nnu gct ircnin itiban byktr. Ru ilk gctirilcn od una
od unu) denir. Y gr k keli mes inin kabiliyclli. dirayclli cc. ..ur ma-
nalanna gcld igini biz de elti k. ikind klslml!,lki Fikre
edcmiyccegi1.. Bln y rklcr, hu kclimcn in (yrmek)
fiili nde n ol dugunu sylediler. Bize gre (gi>) klsml ha
re keli, ()'rmc k) umumi. btn hayat boyunca yaplla gelen mli
gsteriyor airetinde n u hilgi: (Ecdat Hora
sandan heri bu )'olda yrye ge1mit ve Yr k yilrk yrd;
kllh deriyi sr d)'1 tekerlemcsi de gr m7. leyid eder.
Avr upah seyyahlar, aliml er de yr klcrlc lgilenmilerdir.
21 M.EROZ I YOROKLER
M.ERZ I YROKLER 20
b ' 4
22
"Bunlardan leake; )1n1klerin, Asya 'da Kart ve- Turkmenter gibi fllret
hayan yasoaskkm m, Trakya re Mokedonya 'da yeriestiksen sonTa ise
bil ytlo)'l ton/ni terkcttikterini, S.Boker, Besik: gl sahilten skinle-
rinin yarkter \'eya Turkmenter I't' Hemberg de yan
nomad ynkJerin Asya 'dan hicret ederek Tesatya'da yerkqtikierini
kayn ve ilarel etmetaediner: Ylne Rumeli run etnograftk vouyai
hakkmdn yazdlg,. eserde, G. Lejean, Trk/erin nomad l'e oan hayau
yosayan trkdaskmna. tyryen; gezen) m nosmda olim, (yrnk) OdInI
verdikterint bildirdigi gibi, Mokedonya 'nm bescri cogro/yasl tetkikine
nejTettigi bir eserinde, Cvijicde, Ofaoln Turklerinin btytlk bir ek-
seriyetini vaksiyte Anadolu 'dan hicret yrkier otdugunu tesbit
etmek suretiyte bunlardan bahsey1emittir " .
'?pk PlIjlrzadedl: haik) (cqer i j. Orn torilil Uk (G'-
knc ymlklcr) (G\'er ylikler) deniJmq O/dllgUflll gryoruz,
" Tsal..) Toglolt, gebenin )ilnkl e aym mnada otmata herover,
ikinci kclimcnin daha uyade hareket halinde veycrlerini def,'iitirtli klcri
esnada nomad kabsleiere venten bir ad kayu, Trkmen
s znn ise daha dar bir mnadaki yn k gumplan, hmn havaiisindc.
Dinar ile arasmdn, Si msrayaifl)'an)11n1k/er ;in kllllnmldlf:!m
iddiau milfi" .
Gene " Tsnkyrog/on )iln1k/erin Orta Aj)'l1'Jaki Ttrkmenl eri n ah-
[ adl bl u bakm/lnrdan irtln "daki Tl1rk/eri Azeri/eri haur /afll k
lan m i/{;Vi' i'lmitir " I,
daha i7.ah edccegimiz gibi Yrk ve
Trkmcn aym manaya gcl meklc, Anadolu'ya gelen g\-ebe Oguz
Trkk rini ifade etmcklcdir. Bln \'csikalar bu gOebelerin Orta
Asya' dan gcldiklcrini gste rmektedir. " Tari hi kaynak/annll zda do
hllten Trkmen baZl'n yln1k a/arak rast/anan, st'yohnmnmelerde bu
S1/refh' zikn'di/en bil Tl1rk }wlkmm meniei itibnriyle kat 'iyell qJlIZ-
/ardall blllllndubfzl Xv. aSlr ml'/wrrihlerinden olup dn imparmorill -
del'ri hakkmda en eski maltimau \wen/crden Oro
Bey'in bir mnasebelle, (Bil q;,IZ /{Iifesi gt;1a1nc yiinkkr idi ) iek-
/indeki ifadesiyledesabittir'.s.
r rof.M.Tayyib c:rkbilgin. Rumcli'de YnJklcr Tal:lrlar ve Evl.1d.. FAl iMn .
Sf.2-4.
rror. M. Tavyib (i okhilgin Rum.::l de Yrkler Tillarl,l r 'Ie EvlM-l Fiilihiln.
Is1.957, 5r.14. .
l' rof.M. l'nyyih Gkbilgin. RUllld d e Yrklcr Talar lH 'Ie Evliid-I Fiilihiill.
ht.957. 5r.2-4.
Gkbi lgi n. :I.g,e. 5r.5-6.
Ta}'Y1b Gokhi lgi n. a.,.c. 5r.5--6.
M.ERZ I YROKLER
Prof.Faruk Smer Kt zrhrmak'tn dogusundakl Trk gebete-
rine Trkmen, bansmdakcre Y r k denilditi kanaati ndedir.
Prof.Tnyyib Gkbi lgi n de hu fikirdcdir.
Kayseri, Nitde, Ada na. Maras havalisi nde yrklerc (Aydmlt)
denilditini g rd k. Silifkc'de bir yrk aqiretini n ismiyle arulryor:
Sankeili. Dogu'da vc Iran'da (Karakoyunlu Trkmen'i) olarak
bilinen Konar Gler, Antalya. Konya, Adana havalislnde (Kara-
koyunlu yrg) adnu ahyor . Anamur'dan baslayrp, Toroslar' r
rakiben Tersus-Namrun Yaylas r'nda son bulan Yrklcrin g
yolu olan gzcrgha Tr kmcn yol u denmcsf, Silifke
bir krsrm Yrk aqrctinin admm (Kcsfitrkrnenll, Ayastrkmenli.
Turkmen olmasr, zama na, mckna, yerferinc grc isim
aldrklan kanaanm doguruyor. aria Asya'dan Trkmcn umumi
adr ile lk1lultl halde, sc nradan (Yrk) (Aydmh) gibi isimler
ahyorlar. Yrk adtrnn (Alcvi-Snni) tefriki am oldu
diyeccgiz; Fakat Dinar Trkmenlcrlnin sr ml olmasr, A.Rml Yal-
gm'm Alcvl Honamh Yrklcrtni grms clmas. bunu nl yor .
Fakat (Yrk) Ie (Trkmen) in aym Clnik zmrcye alcm clan
iki kclimc oldutunu rahala syliycbiliri7_ Al1iv ve5ikalarmda bu
ik kelimc mtcradjf, manall ularak kull amhyor: Trkman-I
Hal eb, YrOkn-1Haleb...ilh (Ahmet Refik, A.T.A, F.Smcr, Tr-
kiyat , X,I 55) Aynca " Vmhl)' ynnlk/cr ornsmda rnsl ltman kabiIe
ad/armm orla Aj)'a{fa Ttrkmenler arasmda hl/ lundl/guntl
,1,' iisl ermekl cdir' Tayyib Gkhilgin a.g.e, 5f.8..
Orta Asya'ya haghhklan ata s7Jcri ile de sabit . (5an keili) lcr
cururlanan kimseve: "Homsnn'Ja kat!lIIm flIrl an mr?", "Amma
l/oI'IISl1nhhn.'.. ". ':Ne HOrnStlll 11 at/am.'...Bu kndar olnmnz " derIcr.
A"lanh ky nde ( Ko7..anl sar adama "Hommn okIlIl derier. Knul
ky (Silifkc) alcvilcri ' 'Alim Buhtlrt/ 'dan fIkt/mui dl! EI'/iJ'a Ho-
rnsan 'tlan "sar adam iin " Horasanakllll" diyor lar.
hu baglar daha zcngindir
1
"Hunlu {'tt in, 0 010
ett in" "Oguzluyum, Yavuzlu)'um" , "Ojl:uzlurdamrn", "Yasa pese",
(Emre Haat). "Gonea Gl!yrn, Uetdilli)'im", "EJ!rq! irnde Gk-
bre" (AV!iarlar' m hcpsi bozkurt demckti r), Ergonern ' -ar, el'2ioem
"ar" (Durak yerlerim, dclikaohlanm var.) "Otakh iitekli" (0 10-
A\-)arl nra ail bu il13Sllcri Tar KO)' ndcn ( K;;yseri) N>yundan ,
Olldcr Bcydcn Vakli ile kend IM
hirk ar; k6yndc kap en den
dil Hc.lki kaydl lhl iyalla
r' abl meM':IA (Hunlu eltln. Unlu eum) l ullamliyor.
M.EROZ f YOROKLER
M.EROZ f YORKLER 2S
raca k yeri, SZ syhyccc k msam var). " Uegdilli, dilihalh" (asil,
t th dilli insan Im). " UiII ha111 (Tath diIJi
" l hl)'CI (Yayga rucr in....nlara denir] " Ozhek <>zbek" (Pek
arzu s nhi bi), "ljOrti bl-,ldill i. boyu sohbc t
ct mck.), ..Ktmkh konukl u" (Mbaflr scvcn kmsc ii n sylcni r.
Hal ";\l h ol, kayh or' ( Bel ki Kayr
kast edi liyor. IYI giym manasma) "Soylu kayl:" (asil adam). - Aral-
dan Tural'u" (Hef ycrc yol gidcr dcmck], " 8aJ kalda su ara r''
(ol rr uyaca k kosan iin s ylcntr). " I1arzemde hazinem"
hakma)'lp sz cdc nc denir) bir aka" (de.
gersu: rm sylenir). "J 4J IUffi UZ tibete" (WT vc kt kt
insana d smc) " Hazer den hezere gider" bilmcyen
"Ilavran enigi, (Avsarlar'da cski
nlnclcr torunlan m.n salanm byc diycrek scvcrtcrmij.
Havrane kurt, cnike yavru munasr: Kurt yacrusu. bozgurdan
bozgurdun) -Kardas giIJ! yuren, Turan JaJ'Ia olmaz''
bey bunu anasmdan duymus)
., Kcmal. Ziya Ona Asya' daki Trk lkesinc (Byk
Tu rklstan ), Anadolu' ya (Kk Trkistan) diyo rlardl. Osmanh
bile rcsmcn , imparaiorlugull (Trkistan) ola rak ka-
bul cdlynrdu, Bunu. Os manh J cylcti ilc Ingiltcrc ve Fransa ara.
smda 1855 sc ncsinde akdol un.tn istikr ar muahcdesindc gryoruz:
"Biz ki,. teillil l'C 'm Iomif ok/ll g11 nicc
memoltk n' blfdallIn padtlalll, E.I,m/rmr lhnisu/w n Essliltanil gazi
Ahl!//mccir lwll... ..I,
Trkme-n kiirt lt"ime-si:
Gkalp, Hakkmda Sosyoloji Tctkiklcri) ismli
cscn ndc Tr kmc n asircllc rinin krdh_1mcsi hadiscsinc temas. c-
diyo r. '.'( Trkfm) Kihi (Bt,'(!illi) b0)1ma mensllp Ttrk o/dl/-
gl/III I "'"CII, fakm Kli rtf e kom//1Il bir T/rk aIireti... ,..:.
Bugn (Sanz) \'c Urfa hava lisi ndc aSlllannm Trkmcn
Oldugu,nu sylcycn. faka t Knc Bcydilli' lcr mC\'cul. (Ba.
ddll) dlye ' 'A.i/lllf/z Tllrkml'll: l imdi KJ. rchk" diyor lar. Kcza
Urfa havahsmdc ( Karakcili lcr ) <l YnJ halde.
" havalisi ndc Kordlq cn Alevi (Til kilcr ) ash
Turkmc ndl.r. Bunlan n di!tcr Trk hoylan ile hirlik le, ckaliyell e
kakhklan Iran' lIl bazl ltlllltikalannda g ryor u:;: :
Yenia}'. Ycni 'Ill"1l11 ist. 964, Sr.22.
Z.Gk!llp Hakkmd,l S."ynl"JI l cdk lklcn Dogu mee. SaYI:1.8, 1!J.n
"cam" [mn'da farstasan I 'l' ktrtlelt'n (Eski ur, ut. Araptorda
S,I), Kcat, Agt/{;cri Khalac lIak, Krdstan a Kantesen Bayat,
I1I Jar, & t dili (Ktrtlerl!l' Bel ldfi ) Eyvo ( Yim) llntghm Huzistanda
A qarlllr, Luri stan da hl'b'<lcl/i, Tllk vc UluK-inliler bu ciimledcndir.
Bayat. Aqtlr, KnotoegiN kohilderin. Fors vityaindeki Trkmenlcrin
dtlglorda ayn IImg/tlr halinde gfebe katardan miltiyettenni muhofara
. I I .
Cf11ll1 ('rSl't l...
.O.cnl.' Alcv (Gizgapanh
rcnntn). Varsak Iann bi r kolu, bir oymagr oldugunu anhyoruz' .
Kozan'm k ync (K rt kylcn ) diyor lar. halis
Trkmcn lcrlc Tek kclimc k rte bilmiyorlar. En cski
T rk adctlcrtn! yasauyorlar . Kcndc nni kn bilen bu insanlar
hakiki k nlcr arasmda butunsalardi kadar cktan cri r-
lcrdl. Mill klt rrnzn hazi n halini hu misal gstcrir.
Biro k ( Krt) isimli Trk ky bulundugu gibi, To roslar'da
(Ba!tJrSa k Yaytas r Tanrutagt clvarmda, Akscki-Hadim ar asI) Kn-
ler diyc amlan vc tar nla u halls Trkmen, Yrk' lcri grdk , Eski
Tr k1cr aras mda vc Macarl ann iljimlc de (Kn ) isimli kahile
bulundugullu cski Tr k kitahcle rindcn an llyoruL (Yaz ll iar 11 1,

Bu I:lahsi hurada vaklimiz, ycrimiz mOsait
Bu vakl'I)'1 ilcr idc mslakil )'3lllarla 1c.. ..biIC
11 Dlnt BakImdan Orta Asya ile Rablta:
Klt rlcr \'e mctlcniveticr daima birbirlcrinden mtccsir ui
BL1criyel, m:dc"irlcrdcn bugne kadar, en ihlida isin
dcn cn mIl::kmilinc (SemaYi dinlcr ' e) dogr u, di n mcsscscsi ne
sahip \"C i\-1imai mc..-.scsclerin diger kollannda
gihi, dini sa hada da kavimlcr arasi kJt r
Trklcr J c in. Hind. Tihel \'e Iran'ln dini "c mistik tcsirlerine
m :trUI. kaldll;lr, Zolman :!..a man hazl TOrk uIus ve buvlan Man ihcist
Bud ist, Hnisli Y;In, Muscvi nldular , Hlrisl iyan olan' Kuman "c Bul:
garlar, yer li islav vc digcr Irklarla
SU \)-207: Ayn." F.Kii l'rll hi' nli n i,h'lm Ansi killpedi si mtcki
"'Id,nc 11 k,
l'aruk S0I111' r. u kurov il larih i . ,' l1k,ml, 1964 ( ayn baski ),
26
M.ERZ I YROXLER
M.ERZ I YROKLER 27
nlar: Trklkler i ni kaybettiler. BURun ycgne isusnasi Romanya'.
dak! Gagauz' fardrr. Muscvt olan Hazarlar da er idiler'. Manihci zrn
de aym idi. lsfm kaynaklan. Maniheizmin
ve cesaretlerini krlettiginl yaz.mar . Gerckten ISC, Manihcizm.
tuecartara ve mahsus bir dindi. Koyun vc al sr fcrl ni n
peslcri nden giden; Inip. yazm yaylaklara rkan vc
tabia un her tr l zort uklan na koymaga meebut olan Uy:
gurla n n bu din vc dnya He anlasabilmclcri ok zordu'" .
Kavm babasr Bgc Hana. hayvan cu yemegi ve harbi mcneu tgi
. . . . . 1
iin, Budizm' j kabul et memesrm ravsryc ctnusu.
"Greko-Balaria devteti yerinde Kuson devlaini kuron l 'e Hindli-
lercc Tutus ka yoni Tiirk tesmiye olnnan Ona A ,\)'a [atihleri, reisten
Kan1ka 'nm idaresinde Budda dinini kabul
(Trk Tarih Fclsefcsi ) nin konusabilccegt bir sahada, krymct
hkmo vcr mekten ektncrck Samanizmvc Islmiyet zertndc dur-
mak tsriyoruz.
Sarnani zm bizc gre Trk' n mill butmasma hlzmct
eden bir dindi . T rklg n en suurlu bir dcvrini Gktrklcr
bunun dcl ilidir. .
.2-
r:..., " Vl. Ylz)'llda biiytk Trk de\'lr:ri n; yeniden /..11ran Gk-Ttrk stlil -
1e5i i amani.u boylarm stM/eiJi. Bil stllile, del'/el iJaresinde
mil/i yazl \'e milfi dil f..'lllanacak derecede inki}af ermi} bir mil/el i,
bir de\'l eli lenlSil ediyordll ,,(.
B:lZl mell ificri n iddia clliklcri gibi tcrkcdip, is-
lmivcte girmckle Trklcrin trclerini. milli kaybet-
likleri hususunu kabul Pcrakendc halde; kemmiyet
iti barilc kifayetsiz olduklaTl iin Afganh' lar, KrtIer , Arapl ar a-
rasmda eriycn Trk bu hkm kuwcllcndiremez. Degil
mi ki, Sur iye' deki Trkmcn Aljiretle ri ve Irak'da Kcrkk havali-
sindcki hir milyon Turk, mill bcnliklcrini hal muhafa13 cdi)'orlar.
Htrisliyan lkelerindc sc, Mslmanhk Trklgn muha fazaslOa
yanyan manevi bir zICh Misal: Romanya Trklcri, Kln m
Trkleri, Bulgarislan Trklcri. Yunanis lan Trkleri, Yugoslavya
Bligtin i' lanblll'da meVClI1 (Trk-MlIs,,", v bunlann
dcvaml gnekli r.
Do. Dr.Bahacddin gd, nccki Trk Kiilt r T;lrihi. i\nk<lw
1963.
Z.Gk"lp. Tr k Mcdcniycti larihi. ,
l'mf.Dr. Z. Velidi Togall, Umllmt TlIrk Tarihinc ,r.46,
Alxll kad ir Inan. Ta rihtc vc Ankara. 1')54,
..
Trklcri.
Fuad Kpr f "lst miycti teabul eden yeni Tl1rk ccmiyetinde.
.fnm/d1b'" gibi; her tiirl isimat re hukuki messesderi aynen ondan
kopye euikleri, bil mevi da do hit; bir hususiyet gostermeikten
dsncesini Trk hukuk: \'e maessesctai tarihine dairnr(l} IlmlOltlnylt'
_wkmIl: yeni bir din ve medeniyae giren her cemiyet gibi, Tnain
de islm dini vemedeniyetme intisap ettikt en sonra eski dlllm111'e
inamstardan. tailtr re ananekrden bir ok: unsurlan birfikJegelinp
munofaza enikleri r e bumm neticesi otarak da Islmiyet anltl),llifl -
ruu/a "{' yeni bir islmi cemiyet vcuda g{'limrelerinde bir hususiyet
arzeuikleri gn} ve kant/mine I'aml/}Ilr " .
Snni olsun, Alcvi olsun Turkmen Asiretleri milli kltr ve
messcsclcn muhafaza cdcgclmqlcrl. Saray evrele rlndc Arap
vc Fan; kltrnn yaygmhgrna. Tu rk kltrne hor bakmalanna
kar nhk. gcbc Trk boylan onu daima hrmctle saklamrstardrr.
Snnl usir ctlcrln Isl miyctl c, mil1 kltr bagdasurmal an aynca
tcdki kc dcgcr. Bu husustaki son hkm, milli vc dint krymerlcr!
zcdclcmckslzln yara ulaca k mustakbel TUrk Klt r'n dcn son ra
verccckur. Son olarak syliyclim ki, "bir lak/m Trk kavim/u;
\'l' biu m Anac/o/Il Tlrklcrinin, yer )'er eski I..1fnr 1I 1lSlIrlarml Ia}/yml
hir ('\'Saf an ermderi nUlzinin ihyasmda I 'l' Tlrk mhllnu bu/makw
biuyel/; ;mkim/lIr -
Biz hu bahiste Qrla Asya ait bazl unsur lan klS:tca
grccck vc halen hunl ardan Anadol u Trk gcbelcrinin
makta olduklan m inccliycccgil. Bu surelle Trk'lcrin ycni bir dini
kabul cdcrkcn. cski kJtr \'C da terkclmcdiklcrini
ishatlamlj . Trklcrtlcki di n hakkmd a klsm hir fikir
sahibi olacak, (Yrklerin-Trkmcnlerin) larih i Turk gebclcri-
nin \'ucuk lan {)lduklan m din yoluyla olacaglz.
" in kaynak/armm "erdik/eri hoh{'rlcrdl'n an/lIJ,/dlg,nagtJre, eski
Orrtl afl/ anizminin esas/an Gk-Tann, gl lle}, try, yert SlI, ma
(Cft/d; (il li), (/fe} (ocak) hIJ/cri ;di. Din; tryin \'e trenferin nlll tlyyen
bir niZllnl (S/(lf/) erre,'esi iine lI /mml oldllKlInll IlI hmin eimek de
nl/mki indi ir.
Byk dcvlet kuran amanistlcri n yin ve trcnlcrini icra iin
rcsm tzk vcuda gcti rdiklcr ini, yaktn zamandaki Manu lari -
Tunm. FliaJ K:rr! , [XVI.XVlIl.
a) Prof. Dr. O'l1Ian Turan. Fua Kprl Ar magal1l, h l.953,
2'
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ ( YROKLER 29
hinden de nmyoruz':'. Bu isim Budizrn yoluyla Hind di linden
gclmisur: Sa ma n kclimcsi de rah ip mnasmda sanskrc (rarnna)
kelimcsinin Pl otnn dan gelerek bu (Kam)
di ni nc isim olmustur' "eski Trke 'dl' ancak ( Kmll) de
nirdi. "(' (baku) teri neri , kdimdmfir.
man (Kam), $amaflisrla;n i nunkmna gOre, tannl ar rr- nddaria in-
santor arasmda (lrtlcr/lk y"pnlll kudrenc malik: ohm ' mum
ufok u:f('1.: runtora. aikyi kOTl/)'an tl/t' \ '(' iyi .rer-s'l ruhltmna Mum
kcndisi de kumontar, soar sunomhrse de, kuvvetli, nete ki//{; mllf(/ra
(/oJ,?1IlJtllI dq.,'rllya h01 \'/mmlflz"'.
"Kon/hl.: ($l mumli k) smulfI "t,""c'lImdde eteediknna: Kli m o/mak
iin bdli btllfr bir kanun neslinden olmak gen'klir. Hioir kimse kam
o/mak istemez. Fakat gemi1kam-atalarm ruhundan hiri klim (I/aCt/k
IOn/mmo musallut olur; onll klim o/lIIl1[;a zonar:".
Bil. asirccr arasmdaki tcdkiklcrimizdc, bu husustaki en en-
teresari mul mau Honamh Asl rcti ndc bulduk. Halen Yunak'm
(Konya) Honamh k yndc meskn lsmail nglu lsmai l Biliel . 40
sc nc cw ct . en ve en hi lgilbi olan kr Hacr Osman'a
(SS asuta nmn neroden gcl mc oldugunu soruyor. Bu mek-
lep l!iir mt'1llts . iki !!L kr ihliyar, }"3)I;ula, hir
a\tand a, yazgunu, grmcycn gzlcri i k uZ.aklara hakarak:
BYlk su va! sordun. Bil yaIfl gefdim, daho b/l nll mmo kimse
sornwdt. Bil n ' w:ke. dedrmden duydllgumo gOrr' Horawn dinde
daparm't' z. Baba admda biT abda/ dm'ul/a ha/fl)'
ekl iTir, (Tanrmltz doguyor ) diye gnef e daptm muf. Nameyk
/If17s/l1man o/mu lllZ, A nado/u )'a akm YlIpm' f ' z. Gtnep YlUadon
A I/alt old" *"nu biJip gemqiz.
Baba do, afire"en f aydo/andlgmdon, og/u c\'/enenin
dt1gt1mm , sl1nnel ololll n snnel dgmm yaporak, iimizden
ayrt/manl/ t "
YerSu Kiilti i:
"Yt'rm ka/tl , G6ktl l'k killlhdcrind('11 llfl laJlfdl*//UI g6rt' VUl.
AinHn. /I.g.c. vc 7S
Z,V .l1'gll n. /I.g.c.
A lnHn. a.s.c. vc 75.

Yilkllli lk. dcvilllX ..lavurulJ akl a
!\YI11 yaptl rmaM vc Allauolli , \ hu ar lar lll lll davllklllllklan
]l lrl lk l....
..
ytZ)'lltIll Tii rk imparatorluunda dcvlenn resmi khlcrinden biri 0/-
[Tonyuknk: kitahcsi. Ongin Kitatesi ]...l bn alF(lkih 'in vt'rllifti
motmasa gOre, Borshanhlardo l f /kgl 1ltt vardu: Barsnon nana
her Y' / 1Il1111S/1S bir sekikte, yani merasimle bu gMi; takdis
cderlcrdi. (A.Z Veiidi T(>gtlff, innHl Fakih 'in Turktere 1I i1 Haberteri.
Bd /m'I/,XII, 14) " 1.
. ! oroslnr'da (Bulgar Daglarmda) Yankgl vc Karagt yrkler
iudinde byk. dipsiz, korkun gtlerd r. Iinc gi nnee eker. ok
adam ld rmus. Hcpsi ilc bakarlar . Gene Torostar'da (Ak-
se kt civan nda) bir Dt pslz Gl mcvcuuur.
t rklcrinc olup, dillet i nde korku \ 'C hr-
mctl c umlu- To karm Rcsadiyc Kazasmm Kabalt kynde (es ki
adr Has.a n Pasa'nm soyundan bir kyln n. Kel kit a-
ymm ceviz agacma bagh krsragina. araztnn
gl en (Dipsiz Gl ) ikan bir aygrr Yakalamak
rm kosuyortarsa da g le kaiyor . At kulunl uyor kisr ak.
Bunu bt n 0 civar kylen bilirmi{
Kur ban, Adak ve Dat Kltu:
"Kl/rbml lemkkiy<, KOre ronnyo l'en/en bir /u:diYc'dir, 0 (1)'11I
zamonda dog11ldlln dOgmy" t.wtn \ 'c' l/jaKt inslInlar amsmda mll-
kaddeshag/ar kmar_ Bil bazen 11Innllln b(lu n insanm hazenh(I)'I'lIn,
nebOl. /umii ClInSlZcisim/crin kurban edifdigini gOnY0nlz. Bu
kurhOllln IInwmi bil' ilima kunt m ofdllgllnll gsf,'ri),(Jr'ot.
Eski Tii rklcr kurhanl :mm )'uksck dag lcpclcrindc, Gk-Tan-
r.")'a )'akm ol duguna inandlklan ycrlcrdc kcscr lcrdi. Hun 'lar i n'-
Itlcr lc Hundagl dcni len hir dagm lcpcsi nde yapar-
lardl . 48-59)
A1agl 'n sl ndc (Gvcri Tepesi'nde)
ISlmh hWn bu civarm airctleri (Tcmmuz'-
da) gl(h p, kurban keslyorlar. Dua cdc rlcr, olmlyan kadmlar
uykuya Rya Sultan Dagl'ndaki (yt"Jr kler Giyi
GCYl k Dagl da dIY0r. Akscki-Hadim Civan nda) yatlfa, bu
havahnin yrklcri Agustosta 7. iyarctc gidip kurhan kcserkr, iki
Alxl li lkJ dir i mlll . Tli rkkrdc Su Kl lll il c ilgili Oclcl1l'klcr. Kpr iil ii
ISI.9S3.
Sii kc'dc 2025 m! l i k bir Su[)vc ru 1an) korkIl
de bl r hll rmcl ll' bil kal\hk.
hi lgi Kabali Ky iimk n klil!laiYIII odacl'l Yl l,!l/(lan
nllli" I)cdc Kork ll l f(lkil Yl'kpndd ln,n aj'l lI dl r,
J'roLDr.IIJ.. Uikcil DlIli S(>I;ynl llj l : hl ' I.U, S1.4/l .
. J
30 M.ERZ I YRKLER M.ERZ I YRKLER
31
rekt nama z krlarlar. Bekr crkcklcr: "Dolandim geldim ocag,na.
bir ktz ver J.."Ilcagmla ". ocugu olrruyanlar : "Dolandun ge/dim oca -
g,na. bir cvu l 'er kucagima " diye dua cdcrlcr. KI71ar da kcza..-
Vakti1e Konya' dan hi le geIeni er ol urmus.
Ed remi t hava lisi Alevi Trkmcnlcri, s nnl Yrkle r, Kylter
(Baba vc Sanki z) yaurtan m her yaz agustos l S'c <lntru ziyaret
edip. dagm stnde kurban kcscr tcr. Alevlcr aynca gidip rut bede
algar ala r, ikiler cr, dua cdc rlcr. Silifke A1cvilcri de (Krrnl
Dedest) ne alg ar ala rak rkar. kurbanlar keser, Iki Icrfcr. Bu
adccrtn aynen eski Trklerdc de tatbik eddigim gr yoruz:
"Tu- kiuIar koyun n.j'tl at kurtvan edildigi zaman, bunlann ka{aslnl
bir de!,'negin ucnna {aar/ ar. Bil g/nlerde (yani kurban gln1erinde)
kadm erkek boyram e!bise!eriyle mezurhklarda toptarur'".
Bu kurban keytlyetini Ziya Gkal p totcmizmin hir tezahr
olarak grmektcdir. "Mabud itkboharaa (koyun) yer. Demek ki bil
mevsimde (G6k Han] ti kendi totetui okm (Kayun) kutban edilir.
Digertenn e kcndi mevsimterinde kenai totemleri kutban edilir. To-
temter. totemizm ibadennin haricinde kesuemiyeceginacn bil leurban
gnteri, Avusmrya hlann (inriji)'uml1 ) sma
Samantzm bakiyclcri, dag ve su klt Edrcmit Alcvilerindc n
IOpladlglmlz (amcl Kyndcn) malmatta ok bari7dir: vakt ilc
ninclcr karm agnyan lorunlannm karnma cllcrini kuyarak: "Dag-
lar, wi/ar, u//1 agalar, ulu dat'ar, lI/" ay/ar gelin!..t)Cllf,"'mlwl
gammm agrtsml alm da gidin" diye dcfa bu duaYI lekrarlar,
agn
Ma nas dcstamnda Yakup Han hatununun klmllgmd<t 11
cdcrck diyor ki: "BIl m(w a/all on drt yJl oldll. !ir ocllk
ko'da)'anladml, pemedim. Bil hafllTl mel t/rh yerleri ziYllre/ elnriyor,
e1mall yer/erde )llI'arlannu)'or, klU/lI "marlt" )'anmdo gecdemiyor. ".

Korkulcli 'dc. Yclt cn Ky'nn / cr,indcki bir ulu pmar ba-
ocugu olmayan vcya len Yrk n :: Kyllcr kur ban kesip,
orada geedcr, namaz kilar , dua ederier. Bu sure tle oc uk sahibi
olurlur.
Rmllorr. (TercAhlllcl Tcmi r) ist.l957, I. sr.I J2 iki !>e n.:: (iIKC
Aydm In hlr AJevi kynul: (1t I\h rcJl<..'Z) dolaYlsiyle ,.lilli
I> llluilduk. gil>i mez.arllk iim:le kur l>;lll kl'llildi:
..a/.5HlI mh: lkl 1511dl . veN iinde uinlcndl. (en yeni el\'oi-elerlc).
Z.Gkalp a.g.e. SUl,.
..
Ocak ve Atalar Kll:
duatannaa (AIllJl/IZIII )'akllgz ocak) denir: Ksrgu -Ka-
takiannm kaoi te l e1kilil/lnt Jlnlltllloyan boytannda, mesetSan-Arka
Naymon ,." Argmtan gibi boy/art/a, yedinci nj'a dokuzunca llIonm
tonmlanmn hepsi hir (a/ken ti)'= u/u el ') r g stoirter. Bu eve
(adlro ) {Kara angarak) da der/er ki yzyd/ar boyunco ocok: du-
mam)"a (/..:drdrmI1 adm dcmeknr. Bil adsrda venten sz vonin
Sfl)'l!tr. BIl admn sahibi. ge1l bir dekanh da olsa, herkes;
gnr."
sf.6S)
Y rkler oglu nu evlcndi np ayn adrr vcya cvc kanrsa Bk
kcndisi yakar. AI3mn oca k ugurlu kudml olur,
rt cr. Honamlt As irctinde "Dumanm t tmesin. horot un (JI.
mesin" en b yk bcdduadrr . rast gidcnc ioAw" ocagmt yato-
0/1//1/ senin" dcrlcr. Es kl adira (ulu adir) derter . "Burass
glidamltdlr. Bir ga>fa i. isin lI*lIrltl gider. Yitiini butursun."
'0 ocakaan bil' *'" ahp vermeya"
"0 Ocak nueyaramaz; 1If,'lIr getirmez"
Slrahlar
Hon amhlar olururkcn mahna bir z.a rar
du)'nrlarsa, yedi rxakran Irak ' diyerek, kzn ttir
laraf,"a lkrp. adl rda n atarlar.
' K aragas/ann ;nanCllla g6re flI et uhk alarsa (uzak/an bir YOIClI
gdeukti r ) A/efin gece /Slik a/mast iyi degildir. " sf.67)
AtC!] Ishk alarsa mis.afir gclccek \'eya aleyhtc konuan var
demc klir. (Bln Yrklcrdc)
"Dl'le/ i sen uga/; gayblll iun f,'Ol'al (sn) " derIcr.
bi ri hi kaldlfl lmaz (Oca k daima ttsn diye}
l 'e Kazak/ar bir yaglt pa(1vrfl)'/ t!ltl /f n/nlp haManm
C"resinde (alas, alas) d)'(! do/ajl/rtf/ar. Buna (a/aslama) der/er. Bil
kdimeAnadolu Tiirkesinde(alaz/oma) jek/indeml/ha/al acdi/mif/ir.
Arq(e femiz/eme on/amtm ifode eder" sf.(8) .
Hon amhlar aynini yapar (Alazlama, alatlama) der Icr.
Orman klt :
bilhassa ormanJarda aymln adlm sylemcklcn kor-
32
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
33
karlar. Karaoglan derier. Son zarnanlara kadar avctltkla gcincn
So r Trklc ri orman ruh lanna ok ncm vcrirlcr. Sor avcuannm
mams tanna grc bu ruhlar avcmm tcmiz vc dOgTU szl bulun-
rnasit u istcrler; avcr eva rkacagi gn cmst mnascbc uc bulunma-
mahdtr. Avcnan n cvdc kalan ail c ycte ri de tcmi zl igc riayc t C(-
mclidir. Avcrlar d nnceyc kadar obada oyun. sakalasma. cglc ncc
yasakur." sf.63)
Yrklcr ve Alevi Trkmcnlcr ay.ya ( Kocnoglan) derter . AYI-
ntn ixrnini svlerscn hcum edermts. dersen
gecr gidcr, ' niyc ucn anlarrrus. idrizli Asiret (oynaya n) diyor.
Honamh Ayi rcundc vurul an avm ctindcn aybas i otmus kadm
verse, t fcgin aVI tut ulur . T fcgi n vurur haIe gelmest iin ya ()
kadlflln nccasctin e kurs un sikilrr vcya yrlana, domuza 0 lfekle
ku rsun auhr, Yahut krz vcya ikil. ocuk dnyaya gcrrms kadi run
dorrundan geircn tfck vur ur hal c gcl ir. Aybast olmus kad tn
bu eti ycmtycccgi gibi. dogra mryacak ve bakrruyacakur.
"Trk: boykmrun mensetcri hakkmda soytcncn efsaneterde aKa
nemli ycr numauaair. Uygur efsol/esinde U.vgllr flakon/mmm (j-
galan llredikleri sylenir. Dede Korklll kilahmda (/dl ;.:een hir
kahraman (Basor) (A ram adllll sorarsan kabo aga, anam adm/
sorarsan kagan arslan) diyor. 0b'uZ deslanlormda Kl pak bOYIIIJlIll
menci hakkmdaki rivayeue de agaran ftlreme efsanesillin izi mn' -
l/Ullr. Bil rivayere gre Oguz Han bil' sefcrden dIlT}/nde, sm'a1a
len bil' askerinin eJi aga kow/tJt/llTm iinde bir ofilnn
Ogllz Han hll evlM edindi l 'C Klpak (ynni ago kovl/glI )
odlll l W'rdi"' sf.65) .
Slekli ve Slrall oc ugu olm lyall hir kadm, adl
duyul mu ulu l'Iir lll,lf agacma (aha aga) kcndini satar. Adak
keser, fak irlcrc dagltIr. Kadm bunun l.crin c oclIga kallr. Edrc-
mit ' in a mcl kyndc (Alev Ky) ksz ocllk, kendisiylc alay
eden ocuklara; Benirn anam yok ta, ben aga kovugulldan mi
o ldum? der.
An'ak (Atalarm koruJucli nJhu, crllh) :
"Kui:{tzlar (Fi ln/a kom/uyordum, ifaraz/arma hirJlY dZ)'emedim.
lnkl ormgE oma) der/er." sf.82) Ma hmud
da c-r uh' un Trklcr arasmda yayglll oldugunu, grenek oldugunu
sylyor (Divan, lIl, 225)
Honamhlar'd a iki l'I irhiriyle dgrsc "sizill cinleri niz de
dW(/yor " dcnir. "0 soytcdi de, hen deyemedim. Beni ar bom" ' 'AI
yigidinherhadldlr. " "Ar eden, kfl r ctmez " ataszlcr tni de kullamrlar.
Da dalojllu at hakki ndaki btr iiri ndc: (clin Be umar cylc, ars mma )
diyor. Avsartan n hir atas zndc (misafirim var an m var, yatacak
yerim var) eklinde geiyor. Ha ik dilrnc de (a rstz, yzsz). (utan-
ma z, arlanmaz) scklinde gi rrnistir.
llime Ragh Adetlcr (ller Klt) :
Tu- kiu'lar "Ij len hir aaanun cescdini bir adtrakoyorlor. htn n
ocuk, tomn ve diger kaam l'e erkek akrobatan at \'lya koyun
keserek hun/art makr admn nne serer l'e unun runtanno
kutban eder/er. AI uierinde yedi defa odmn etrafmda dotasukran
sonm kapmmn nttne gelerek yerint makta keser ve yksek: seste
ag/arlar; bytece kon \'e gZ}'aI/ birliktc akar' l.
' :.4$)'(1 HUil hkmdanru (ona yatan kimseIerden yiiz!ercesi, (j -
lmnde de kcndisini takib etrncktedir]: G k-Tirklcrde de dejin 1II e-
rastminde hkmdar re kavmi arasmdaki mnasebeere aair tclkki -
nin ifadcsinc rastkmu: (Btn u in5(I11I(1r sakmnt kesri/er, kulak-
tanni re yzlerini paroloaar. iyi binck atlarnu. karasomur ve KtJk
sincap Kelirdiler vc bnin bunton bl'iyii k sayida ona rakdi m
eui/er ) ".
Bumin ve istcmi Kaganlarlll vcfatlOda "1II memci ler,oglaYICl lar"
saYIStl. boy ve milletIer gelcrek "mOlem (wlI/lII/ar ag/am/I'ar "
(Yazltla r, 1,31) Bilgc Hakamn lmnde "...bunca krll'imler salo-
rtm, kulak/aT/m kesliler. " (YaZltlar, 1,70)
Bu yas tulmaYI, sal ba1 yolmaYI Yrkler araslOda da gr-
yoruz. Avar' larda husus agltl kadlll lar vardir. lnn el bisesini
(soyka) eline ahp, o nlln yigitligini, iyiligini, zenginligini, hretini
aghya ag llya tcrcnnm cderlcr. Cevdet (Tc7,kir) nde,
Ahme l Refik' in (Anadol u'da Trk nde Krt diyc zik-
rcdilen, Kozan' lO Trkmenleri de salafllll yolar, cl lcr iyle, tl rnak-
lan yla gz lerini, yl.lerini pa ralarlar. Etraftan mdaha lc cderck,
nlcrler. Yash ola na: (adm llJl.a gara bayrak mI aSlldl? diye so-
rui m (Slra hlarda).
Aydmoglu Mchmcd Bey l dgnde oglu Urnur Bey saml
(Dsturnamc-i Envcr, J5'e atfc n 197) Umm
Bey, Saruhanoglu Sleyman Bey'in yas lre ninde de kes -
a.g. c.. I.sL112..
JOISc[ Dcr. Istel' Klliir lcre.) DTCFD. XII. 1 sr. 171
M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 35
I
mtsti r. kaynak, 67)
Orta Asya' dakt Yog-Aani (Samanizm. 194-195) andtran l
Anadolu'da grlur [Bilhassa Ajevtterde 3,7,40 kurbanlan,
aqtan)
deve bozlarsa (bagmrsa) ailc reist h.'c:ktir dove
adira gelir, icri bakar, iplcre sn nrse evden bir 010 ikacakdtr.
(Honamhlar) devc scsini. biri lecek (Sa-
nkeilcr) Baykuq admn ctvann a gehp terse ugursuzluk sayrp,
kutban kcserlcr (HayI3' lar)
Yerimlz musalt olmadlgl iin dogumla i1gili adetlcrLkurt hak-
kindaki ve digcr sahalardaki inanlan jasa olarak geecegiz,
"A tbosn, tfek sesinden korkar tonuso (albas") olursa tfek: pat
lafmak adettir. Demircilerden VI! ocokli adamlardan dil korkar. Al-
bosu muhteli] sumter e gn1nmekle oeraer; aslmda bir (sanka?dlr.
Atkansc yahut a/bas" insamn cigerilli ahp gCJtI1n1r"
51.170-171).
Yr kler de aym kanaattedi rler. 40 gn lohusanm mezan a-
rkdtr. On un iin baqmda crkek bekle t ve Lohusa
basma al eki baglar. Bunu sadece erkck ocuklar
Men clrmyana "Oglum otdu diye, acap anen al eJdlldl nll Jd.
derter. Gerek Ona Asya'da gerek Anadolu'daki astreucrue dogum
adetleri hemen aymdrr. Kurt postundan bir para .kesilip,
sanm yasugrnm ltne konmast gtbi (Kozan Krt len denen Turk-
mcnlerdc vardl)t.
gn poyraz eser, 1kar. I?pla.m.r.
smgm ucuna birka an (alm am), (gllh) ,. Ikl
(biri ak, digeri al) geirilir. Bunu blr ocuk ehne ahr, dtgcr
bir ocutun elinde tuz kesesi vardlf, ncsnn arkasma yasttk
san hr, ev ev Yel yelemez, yel bura
Poyrazm ebesi tckerlemesini sylerlcr. Her cvden birer
avu tuz, un, yag vcrili r. Vermcycnin oeagma tuz atarlar.
atC!i yaklp su (kmbc= kl regi)
Kmbenin bir parastm klc gmp, yumrukl arlar. "Poyraz ebenll z
fda "dcrler.
Yagmur ok yagmca, ailenin byk oglu, bir
kuyrugundan ufak bir para kesip, sprge teli, nar kabu
Ru hu,U_la to... M.Erm , Silifkc'de biTA1e'o1 "y , \ vc D\lKe Mee .
gunu kargiya (Kanus) bagfayrp, ateqtc yakarlar.
Ben anamlll i1kiyim
Kul ordsnda lilkiyiJl
Si/pik siJpik splyin
Poyraz dedet Poyraz dede!
(Yagmllr kesilir, poyraz lkar)
Aksam zcri tuz, biber, sogan. sanmsak, aC11l et kom-
sulara vcrmez. ct verilcbilir.
Ulu aga dibindc oturmama. uzun m rt olmast iin ocuk-
lara Yasar, Durmus. Saulrruq, Sau gibi adlar verilmesi bu sahaaki
msterek klt r gsterir.
(Kurt ) Ise baqh baqma bir mcvzudur. Gagauz'larda (Kurt Bay-
ramt) bulundugunu (Atanas Manof, Gagauzlar. Var hk, say1:153,
1939, 'I'Acaroglu rcrc.) ve Edremit Alevilennin (kurd)a (Peygam-
ber kpcgi) dedikleri ni sylcmeklc yetinelim. {Silifke Alevilerf
hak kmda ki makatemzc kismen hu hususta mal mat vanhr.)
./
bakyejes Y rklcr arasmda byk mn.. ryasta yasamak-
tadrr. Fakat Istmiyet'e de sikl sikiya baghdrrtar. Yaylalarda
larla evirdiklert 1.1,5 yksckligindc duvan clan camilerdc namaz
knarlar. Karakoyunlular, Anamas Daglan'nm lepesine deve ile
tugla, kiremit gzel bir eami yaprruslar. Yrklcrin ogu
Cuma Namazr'm kanmaz. (Kylere, inerler,)
IIITrk Gebelerlnde Dil Messesesl:
Trklerin islam mcdeniyct i l<lmiaSlOa girmcleri ile, Trk dili
Arap ve Fars LisaOimn tesirine maruz kaldl. Dnya zerinde
btn lisanlarm birbirindcn mtcesir bir vakta olmakla
berabcr, hu hal baka idi. Scluklular FaTS dilinin, Dsmanhlar
Arap dilinin tesirinde saray cvrelcr i, ilim muhilleri
T rk dilini hor grr Mahmud, Ali l?i r Ncv
me1.kr cscrlerini bu IWlratll duyarak Karama-
noAlu Mehmct Bey bunun iin 700 scne nec, aduda, dcrghta
Sarayda Trkcden dil konuulmlyacagl hakklOdaki
fcrmam halka ilfi n bu ihmalden ael a CI yakm-
makt adtr:
Trk dule knseler bakmaz idi
36 M.ERZ f YRKLER
M.ERZ f YRKLER 37
kisaca ent eresen butdugumuz kcli mcle rln mukayescsinc
geelim. Hemen syliyclirn ki bu kiyas, sat hidir. Kkl, ihli sas
crbafumn karsrl as urmasma bcnzcmcz'.
Hu Divlmu rOgal-i! Turk "1,.Kil (Divan) . ...ki Tiif" yalli lan.

olam" !l:sl..
ah Hlil Ayr nin Ismilil) bir .k hu " chili ,"' , l>ulllYoruz:
crd imin dermanl \'lJrarnm ucu
OOrt gruh Dl......cutiu r Gruh ' lI N,k i
Hclindc kemeri tact
Yiizm:lc balklyor NUf lIa<: [
r .N. Borala v, U.V. !'Irallt , 3_g.e. s n !. . . ,
Blit ii n TiJrk lehekrinue bu mana..hL , 1' ar.' '' I''.' ru rkcd<.:n olmall.
Bunun iin bk. M.Full\ Kprl, yen! t:If,-"k t urk unsurlan. l'rkipl Mee.
VJ1VIIl 194042.
de Ilu kull'lIl1y" r:
l<irikillle b.ly ols<im
K-kvl!im kuwc1 vcrse <iV o[S<l11l
Baha r seh gibi su olsmn
Ne "kanm eJe, nc ,, 1;,llrInl.
(A)l k Smnmni. VI: 38).
Orta Asya'da Manasi
Ala(Divan, yaarlar, Dede KOlkut) Al a, Birka rcnk. Alaca
Alau(Di van) adm, A\aClk
Aj(" ') Yemek.
AIUq r'") Al1k. Kallk
Ayil (Yantlar] Koyunun
AYIr.aq( ") Yn etirmc aleti
Balkmmak
2
(Dcde Korkul) Ay panIIISI.
Barq(Yanl1ar, Divan, Dok KOflui) Ev, bark, m.
Barm(Divan Dede Kor kul) IpcUi Dcde
Korkut'da Mana san
deb!: "K3fadeniz'den su
a/W tere balflJl
.UlJfK11m"(Gkyay, 114)
Bay(Yantlar, Divan, Dedc Korket] Zcngin,ltnginolmak
Bayak, Baraki (Dcde Korhl) Dcmin Biraz nce
Bai [Yazular] Bey, Erendi.
T rklere her gil giNIIU akmaz idi
Trk: dal bi/mez Mi hu dil{eri
lnce yo/u ol ulu mctuilleri',
Bununla tcrarcr Turkmen Bcylcri (Aydrn. Mentese. Saruhan.
Kastamon u.Hh) cscrlcr yazdmyor, arapa. farsadan ter-
cmelcr yapu nyorlardr. Bugn de mnewer cvrclcr aym basta-
hgm baska bi r t rl snc tututmusjardrr.
Os manh !>ar.t)'IOIO, mnevver cvr cl cri n Trk dilini i bmal inc
kamhk, Trk gcbclc ri onu ya-'ial l}'Uf, mlli kl t rn temen o-
larak muhaaza cdlyorfanh . Y rkler arasmuan mpladlgl'
rmz matzcmc ilc bunu isbata Bu mukayesell Incclc-
mede Uh kit abt kaynaklara, kh malmata (Kazaklar' dan
derlemclcr ) basvuracagiz. ltuisas mcsclcsi oldugundan leh e 'IC
agl z i nccl i klcri nc tentas ctmck kudrctindc dcgiliz, Sadece buna
ait kaynakl ar a antta llulunacaglz. Kasgarh, peenckl cr 'tn dahi l
bulundugu gurebun lehenin, kelimcIcrin so nlan-
run kesilmi-'i vc kisatulmasmdan. meydana gc1mi-'i brr t rke o t-
dugunu sytcdigi nc gre'. biz bunu Aydm havalisi gcbc vc ycr-
lcqik halkmm Btn yr klcrin bususi-
yenerfneen bi ri de. binnel ifa cuigi fiilin tradesi nde. son
harfut (m) ycrinc ( n) oluj u (Gcl mcn, gftmen. ctmcn. yapman
gibi) aym i fadc raram buyuk Trk sairi Kcrkkl Fuzli'de de
gruyoruz.
0(11111111 pinhun nuardun ben
Dediler ytire kil ru.Jen
l)esel1l ol b(vefa hilmell
/ Il omr mi l1ummaz I1U
Yrklcr mcrakl anm muc ip nlan bir hususu muhal aplanna
sorarkc n, affedcrs iniz makamlnda, (sormak aYlp olmasm) derier.
Aym l tibi ri Dc<1c Korkut'ta da gryoruz. (Gkyay Sf.28)
f>.N.Oor'll;lV l'iralh. il...hll _I..lalk Ankara 1'143, Sr.40.
l Kprll! l ll,te M.l 'ua l, lurk Dlh ve Edeb iyallllill Yl'ni
Trk Mc<' , S.1Yl :4, ]'JJ J. __.
.' f ar uk Slllcr, BaY lndLr, VI: DTCFD, XI saYI 2,3,4 1953,
srJ23. bk. Ahmcl Cllrcroglu, Orta Anadolu
dl'rlcmclcr, salg..ruh ag1.1: sf.91 Karakoyunlu
lig,",: , 1.'14.
Anadolu'da
AI,
Alaik
Al
AnI;
Ai ll
Al"l'k
Balkmmak
Ba rk (el' bark]
Ba rcm (Ermenek'de
bir yayla adl)
J
Bayrmak
Bayak
1le1
Silirl;c Alevilerin
(Mengi) oyunu,
Bahkcsir'i n(Bengi)
reybcti
Biw:k
.'
Bng' ( ' )
Bisbek(Kazaklar)
Ehcdi bide
Yankta yai rkarma
aleli.
Dede Korkul'dill1 alUiaJl IllHll cm"''Yi Octa ASYiI ilc ilgili kill:>ut cdiyoruz.
Binit (Dcde korkUl) Binek hayvam K nc

Susan
Bol (Yazular, Kazaklar) Boz 'rklerde
ur);lyat, )
aynca alilcsiz, tali
02>,' Ozan(Dede Korkul )
manalanna gelir.
Bor (Divan) Om AsXa'da: sci ren ren(Divan, Dede Korkai] Anadol u'da re Dede
Anadol uda zehirli Korkuna harap,
k-n madde. Di van'da:
Bozayu(Yalltlar),Buzagu(Divan) Buzagl
Kllt iisll
Buqa (Yallllar)
Bola
Say (Tutar, Boynu- Say (Divan) Kan Kayahk yer
B, y" (") ifl bOrgiil damlzltk
inceli
erkekdeve
SObii Sbi (Divan) Oval, clips. yumurta
BIlk- (Yantlar, Divan)
At ahk., Ormanhk
biiminde.
Syknmek Syknmck. (Dede Korkul) Yaslanmak
mc (Divan) Kepe
Toncukmat.(Farsak . Tunuk (Divan) Anadolu'd3;
Ca"
Tri(Yall llar)
Deri
ve DalaYllUn
Slkilmak
Orta Asya'da; Kaygldan
Dulum (Dcdc Korkuf] Dinar Trkmenlcri; KOy' )
soluyamazolmaL
Zii1f
Orta Asyi Tre
2
Tri (Yaznlat) An'ane, nizm, kanen
loh, ure
Em (Divan) iU Tul Tl(DedeKonat, Divan) BuUa (Bubur)llJn
tohumu, tylOdeve
Binil
B<n
Bor (Honum)
Buzat l
Ilo!a
Bahur, Butur
Buk
o"l'
Deri
Dulumsar
Em(Kelincmi olsa
kendi srcr)
Elct
Edi k.
Ece
Haar
cn
Ini
Kargl{Dinar
Trkmenlcri)

Elek (Kazaklar)
Etll!;, Jk. tt (Divan, Kaz:.lklar)
lduk (y31llbr)
li (Ya711Iar)
Kam(Karaklar)
Ilen (Divan)
ini (Divan, Yaznlar)
(Divan)
E1ek
Edik, izme
A!abey
Ham
Bedd",
Anadol u'da: Kocasmm
kk crkek kardesine
kadmm hnal n. Ona
Asya: Kk Erkek

Anadolu'da: MatemYas,
Orla Asya'da: Uncl,
llcn.
KI1 gei rdim.
p
Oza nl ar Hal k IOplanldarmda, lIrasmda.
rtrkr gczn'or hJr. Sc/lJt orduw mda da bulunuyorbrdl llJnJM Dedo
KorJ,:/M hitavelcngil>i t:WOtuz par.Jlarlfll d/llercnrn1m
(KprIZlU!t:. An adol u'da 'frk Dil! ve ocbiyeumn IcU miil
Mee. SaYI:4, 1933. 5f.28I) .
Ru ketime ha kkmda mutassal mammar in 1:>1.: . x prunnsoe M.Fual O1..3n,
Azerbaycan Yurtbilgisi Mee. C.l . SaYI: 3. ve aym meumn . Trk
Dili ve Edebyall Hakkrnda Arolll rma lar. 1&1.934 Sf. 273292,
Dil. de Yrklcr aravmda kelimenin muhtehf man alar old ugunu
grd k. Yaygm rnanast (gL"X"ZC, s amatao. ok konul andlr) As/[ manastm
hik n de vardir.
Ycniosma nh kadmlan ok konusan , yaYjarll yapan "Ozana!di.
amer de rler ( Ye ni Osmanh A.dcn g.l asan Kken) _
Di nar " Ozan v/dun sen'; bir kimse Itn de:
"Ozsm oJmuf c)'l b/ilyor de rIer. Onlarda (OUOIl ok I;onu\Il n. lamalaCJ ve
iyi bikn) manalanna gelir. , .
Yeniosmanll Sll Efe ndi deyesekle 17<1 h e Ul: "ln., 1nm ad/nt
OZim'la, gczen glrr,, ,
Si1i(ke (KInd ..n) Pell cE mml .ouman):
dcyc Hor.1.<;and.1Il gden ( ahcnkl) derla. dt'/lir
diy.. i7.ah.<' Hi. .. _ . . , ,
1 Ru ni! dalr AWsollerJ vardir: El adell , t arko men l rcs l (;"vFr. Dina r
Trkmcltleri . SHil1::e AJevfleri)
Di nar Trkm<'nlcri kJZll1ca: " A deliniz. lcen iz b.'II.m"dc rle r.
.1>
M.ERZ I YROKLER M. ERZ I YROKLER
41
IV-TUr k Gebelerlnde itlmai Tek1IAt
ve Sosyal SIDlnar:
Z.r iiibll' h"I;,I;,,,,Ja Sosyoloj i Te lkikleri S;lyI;9-1(JII,
I'J_n
mI, (i mam Minwd) nin [Ahk nu Sl/lt1lliye) kitobma mndcritir. '
diycrck Z,Gkalp, cskt araplan n ensab sllscslnl. bahsi gcen
kit abn Isun ndc n '" ",11'. Amore, Bom, Font , Fasl c" biraz
ladiltla "Kavirn, kal' II;. vmarc, bann, semiyye,hUscmiyye" ve
ailcvi zmrclcr l Usbc, ch, ayal {baba, ana ocuklardan ibaret )
gstc rerck. bunlam kiyascn T rk istitahlanna gciyor:
Trk kavmi: uruklardan mrekkcp; cil, illcrdcn mrckkep; il:
kullardan mrckkcp: kul: (kabi lc) boylardan mrekkep;
boy: (amarc) bl klcrdcn mrekkcp; blk (batm) tl rclcrdcn m-
rekkepi lire: (fahz.. scmlyyc) yanm tireterden murckkcp; fasile:
.soyl ardan mrckkep: sn)': (usbc) ccaklardan mrckkcp; ocak: (e-
hil) akcvlc rden mrckkcp: Akcv: (Ayal) baba. ana ile ocuklardan
mrckkcp:
"A ra!, l"(' Tirk IStllll1/1n r lurdc birhi ri/l(' 11II1((>/IOZtr olm(/k/o
berabcr tldti/l'l cuikteri ni mreler nrasmda {lIrk/ar vardir. Iki taraftoki
ai/e\'; nimreler Ilym emlll/U lt'll o/mlllfl.rZJ ",'ibi Trklcrde kavmi
zmreter ok; mrckkcptir. Demck ki, )1lkllntltl ki i(' nri Zl1r tamamtytc
11(,*111 dl',(;iltiir" diyerck "1iretll.'r hakkmda malmau venvor:
i\.<iretkr merkc/ i Slklcli hai z zmre csas olmak uzc rc tasnif c-
di lmi) lir. Btr astreuc merkuzi sikl et (scmiwe) de isc o na (semiy-
YC\" usirct) nanu vcrili r.
Avusturya hu smua mcnsuptu r. Bunlara 10-
tcml a1ircllcr) adl da w rHir. Mc rkcl 51klel (balm) da ISC o na
("alni nam l \ (filir. Amerika Hindlilcri bu slOlfa
mcnsuhdur. Bunlara (m lckiimillOlcmli a)i rCllcr) de dcnilir. Me r
kcl !'o ikk l (ama rc) {]c isc huna (Ama rcyi adl vcrilir. A-
merika :I!\ircllcr i hu enmzccc mcnsuplUr. Bunlarda arlik Ic le
milmdcn ' cse r k:llmaml'itlr. ki cwclki slOlnarda (modc r m:scp)
csas ikcn hu cn mu"/ccdc (pcdc ri nc!\cp) h{tkimdir, Merkezi sIkJet
(ka bilc) de i!\l' !'luna dOl (ka bile\" dcnili r. Arap
de bu cnfllU/cce mc nsuptu r. Mcrkcz sIkiet (p uh) da isc buna
ua (H) na m l \"C.rilir. Trk illeri bu cnmu/cl1cndir. 11 ,
mah iycl indc dcgil. kk hir mil let tabiatl ndadl r. Binacnalcyh
TOrkrnc n iIlcrinc gcbc ol duk lanna bakllarak :l1rct denilirse de
hakikatlcri enrnu/cd ndc lI nk kan
uav;mlll ka ldIrarak kk hr hkmct )ck linc
Bu istil ah lardan halen Y rkl cr ara sllldll YlI)aya nlan na veya
Yrkler'de. . U7
lyi g!=inmek
DIvan: USI3,},1ahlr
Dedc Korkut Mnasi p
Dojru
Yal
Yayla
Uz(Divan, dcdc Korkut)
Yay(Yanrlar, Divan)
t a,la, Ya,lak
(lJ61e Korl; ul)
Yayladl m(Yalltlar)
(Di van)
Yuyla (Yantlar]
Uz
Yaym(Boynuinceli)
Yarla, YayJak
Yayladrm

Yug\adl (Suah.
Slcldi )
Yaylada yall gei rim

Anadoiu'da; Ona
Asya'da; Ccnaze
Merasimi j apmaj;
Yuka Yuyqa Yufla (Di van) Yulka
Yklct Yklcl (Dede Korht) Ykbeyram
Bu liste o k daha hacimli o!abilirdi. Fakat lzum ve imkn
yo k. Bu kadan brr Iikir verebilir, Maddi K!trc ait kctmclcrln
tarnarm. yrklcr'c Orta Asya'dan inti kal etmisnr. Manevi Kl -
t rlc ilgili kelimclerin ogu'da 3)'01 mcnsclidir. Burada, hu vcsc
tlc. mustakbel Trk umin bugunk hastahktan kunuiarak. Kas-
garf Mahmud'la r Ali Nevl' ler yctisurmcsini tcmcnni ctmck-
IC)' 7..
B ki Trk gebc1crindc sosya l orga niZ3syonun ok mrckkcp
\'1.' ture VI.' y:l sa'ya milstcnil kaidc, mcyyidc. 1ckiller le oJduka
m kcmmcJ oldugunu gryoru7_ Boylan n, oymakJan n
hukuk u, hakkt. va7.ifcsi, mevkii, kudrel bclli vc muayycn k<t idelc rc
gn: lll' r zaman 13lbik edil mesi c1zcm mcrasimlerc
"1\1II'mi zlmrt'ferill /(/,I!li(j Ill1kkmda Hz.Omer'in kabll l euW tas-
'l:ofO, lar' da Yaylasl'nda. Al;seki-Ha dim arim ) 90
l ilppa la MII'I.. ra dan hir bil I;elimcyi griivoru z'
l'iirkn1<: n r.!aYilbEI 51.' 1;!ldi . '
ne d<l kiildll
Ben .bir h iyiill1 liimem dl;(ild
Uadl r .Mc\ lilm 'en Y'lTIlga ismail'i
(11\1 Yl lbra kada r biro k Tii rkl1l en Alcv
go",tl'ny nr).
l nan, Orun VI.' QIO) Meselesi, TOrk Hukuk ve Tari hi Mee..
VladlmlrlsOV, ll lmaf Tqkilill ile ManIlId Tasmfler Arasmda
MIIII r elcbbular mee" e ill I, SaYI 3, 1331.,
I' roLZ.V,Togan, Tii rkll.'rde " Uruk" ( Irk) hilgisi, B01kurl , SaYI 5, 1940,
42
M.ERZ I YROKLER
..
M.ERZ I YROKLER
43
tr klcrde, ataszlcrinde, gnlk dildc grlenlenne kisace isarct
edelim.
i1: astreuerin bile paralandrgr bir devirdc bylc bir itima
zmrcnin, organ izasyonun kalmryacagr asikrdir. Yalr uz dilde ya-
samaktadrr. Mesel: "lmi )ioman, hey mi yaman?", Bu atasznc
muhtelf yerlcrdc bizde rastladik. Avsar Boyu'ndan Omar'm
bir agrundaki:
Bire oba'lar, bireel'ler
ok sytesem deli del/er
Gif at bashk: serpe serpe
Yart.}'tlill ge/digin giinler
Njlk (Asrk) Scydi'nin Avsar Iskn Bozlagi'ndaki
Oymak oymak ilimizin bozulastr mayalan
rmsralannda bu mefhumu akca gryoruz.
"11 kclimesinin en eski manas/ (suJh) dur. (Mahmud Kagar) 1/i
kelimesi bil manaaan gelir: (l /i) bidayettc (slIfhl) manastydc
nkelimesinin ikinci manas t da (dcvlct) oldu. Or hun kitabc-
stndc (i j) kelimest bu ikinci manada kullamlnusur . Trklerin astrer
dcvri tari hten cvvcl gerntsttr. Tarih Trkl eri (iI) halinde yani
gebc devletl er sckl inde gr rnstr. Kk iIIerde sulh mabudu
(Ogan) drr. Dgcr ycrsular asirccrlni harbe tesvtk eUiklcri hakte
Ogan, bunfan harbden vc kan davasindan men eder." Sonradan
haik manasma gcldi: -tu; kam gtn bayramdtr" yahut (ellc gelen
dgn bu haJkm oturdugu lke manasma gelmege
halalll: I 11, IJ, Rum ili gibi, Daha sonra lan (yahanCl) ma-
nasma geJmege haladl: kt ip benim, bcn klihin, il ne
Boy: 24 Oguz boyu vesilesiyle daha yakmdan aina oldugumuz
bu mefhum ha le n yaamaktadlf, "KabUe (boy ) bir hukuk
mefhumdur. BIlnun (oymak), (ans ) g/bi onlara mensup
flhts/ann hukukll da rf kanun, (zang) ve (yasa)ya gre
muayyendir. Mstakil kab11e hll kukllna malik oltm hir (arIs) Kazak
K/ rgl z/ardn bir ceddin neslinden yedinci bat/nOOn sonra toplanaf!
evllidmdan hasll oJur. MstakiJ kable eklini ald/ktan sonra bir arts
hayvanlonfll bellemek iin kendisine has (damga) ahr, kablelerin
itimalarlflda kendisine ayn yer (ort/n ) allr ve ancak biri digerinden
Yw.uf Ziya. Tahll\ n lar. Mec. '1"2. 7. Sa\' I:58 sL!:>.
)'n (ans or halinde akal yedi txum babalanyla aynkm camiaiar biri
digerinden ku: altp evlenebilirler. Bunun iin Trklerde erkegin
yedi ceddini bilmek itiml bir nizanun esaslanndan biri otmustur.
Han islfimiyeti kabul eniaen soma 00 bu usule riayet
yedi bann iinde evtenmiser, haltft bunu Islmt yeiin bir hukm gihi
lelfikki evlemisterdr" 3.
80 ksur yasmda, Sankcilt Asirct indc n AH Osman Efendi
(Resim 75) (Halen Korkuteli' nin Karadin Ky ndc ot uruyor) ,
boy tcsckkln, (boy bcgi) tbirini de kullanarak, se-
kilde anlatu ki, Oguz Hamn alu oglundan 24 Oguz boyunu n
meydana gelmest an'ane ve manerna uyuyor: "Dagh, $eytanlar,
semoglu. Odabast dort gardasnus. Pederden bunu duyardsm. Kk
bir. Herces avonesint ekmi, birer boy begi olmus.'
K07.an KrtIerinden Musa Scdcfoglu'ndan aldrgmuz misra-
larda dn bu mcfhumu gryoruz:
Bozuluk: Bahcast bagl
Ytlahk a!"llgl dagl
Dundarheli'ne boy begi
Nenni Silleyman'im nenni, ..
Bir (oymak)m zamanla 6-7 ye kugnn grdgrn z.glbl (oy:
mak)lardan bazrlannm byyp, krz kalrm.a, kavga,.. mza..
kifyctsizligi gibi sebeplcrden baska ycrJcre gl.der: k
(boy) halinc gcldiklerini anhyoruz, dai r brok misal l Y-
rklcrden di nlcdik vc msahede cnik.
Os manh imparatorlugunda "bir boya bey tyini .lfs
teekIaUlerdt, 0 hOYII tckil eden rl/plarm hamda kethllda
l'C ihti)'arlfinn bir al/Sl boy beYloIarak kablll edeceklm
kanaatlan alk/andlkwn sonm, hkmel .0 lIhsm
edildigine dair bey/ik bem/l l'erilirdi. Fakat RI.VlIfI gtbl.
lerde boy beyliginin berat ilc degil, ancak boy re,kll
kimse/erin kerl/lld, iht iyar ve sz shihlcl'i diylc sel/dIgml ve /sredl klen
bayheyi yapabilecek/erini de i/ave ctmeliyiz. Ke.rJJld 'lar ise
nU/ I'C !ari hakmzdan liihi blllllndllklal'l hay beYJ rarafindan raym
'di/mekte idiler. Fakat kethlidii 'lar Iwkkmdll aymak ahalisinin kef -
ltzlm oldllJ.,';r / gihi kanlJnen, tiiyin edi/miJ v/ an vergilerini Has
VO\'l"oda 'lm"lfla l'ermcdigi ((whhiil ermeleri tlt' JII I'fII. Bundan sonTll
2 Trk Met.kniYl'1i T;lr ihi. 8f.35-36. .
3 J' r('f.Z. V. Tng;lll. ;j .g.m>lkak lIcride (aik) .1I nla!" cag' nJlI. gihi
Yt r(i"kr'dc l'l.-lcnm, l' l,"\l 11 la m " ksmcdlr. Amca kw ollt: alull r.
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
45
dalta zijnde f)IJ 11IISIWI1l hkniet torafindan kabul l'tiillJiI"F;IlC' dair
hir bai'1I , .1.
Boy'un kcll an olup. Trklye gebelen arasmda Dy-
mak 'ie Oba mcfhumlanm da tari f cdcbi rlz:
Olm: grc (I, 86,22) aslmda kabllc, Scyh Slcyman'a
grc. ktl k ac hr, adrr halkr, ccmaat. Scmseddin Smi'yc gre,
bir ka blgc mnkascm byk \IC uzun gcbc adm. adrr
haikr, gcbc acsl, Hscyin Kzrm Kadrt'nln T rk t gunc grc,
zcr! dilinde adr r. bi r adtr haIkr, aile agataycaa (0\,:1, oba )
adir. yUTI. mesken. lkamcr gb ailc mnalanna gelmckrcdir' ,
Bu muhtclif manalan muhteli l yerlerde gn k. Sg t Kam-
keili \IC Karakccli'lcn (obaj yr (adrr) manasmda kull amyortar.
Yeniosman h'Iarda adir toplulugu manasma gcldigi gihi. komsu
manasma da gehyo r, Oba csas uIarak a ir toplufu gu adn ma-
hallc..i manavt n.r ectir. 5-111 adrrdan faztasr bir arada mcr'a ki -
Iayetst.. scbcbc bannamadrgmdan oba'lar vcut bulur. Oba.
5-10 admn en en diraycislni n ismi He umhr. Ekscrt
akraha nlanlar bir oba tcqkil eder . Bugn Yr klcr {cba} ycrtnc
(ma hac) tabi rlnl kuamr lar . Bckdik' lcc oba'n m han m. sayrhr
klmscstnc derter. Bu oymak rclsi olan (kcthda) OIn
mukahili de nlabilic. Ge ne Bckdik'lerin btr utas z (oba ) OIn
rnanasuu sacih olarak gstcrtyor. (Og tunta oba ot. krzmla korusu
ol :)
Bddik' lcrdc iki otlanlO \'OCuklan arasmda sapan ilc
yapllan teh likeli kavgamn adl da (oha baskIOl) UIT.
Oymllk: Byk olla' lar herhaldc bir oymak cdiyor. (Oba)
mek:'in ifade ederken, (oymak) bir re maal, bir itima zmrcdir,
Yrtiklcr 'dcn hai kmlO ua gn]k
gecn soy-sop. so)'lu-soplu, soyu-sopu temiz kclimcler inin metl -
d ni Z.Gk<l lp izah ede rek. (clan) manaslOa gc1uigini sylyor.
" Yokurlarm hl/Ri/Il v('rdikleri isim (si h) kdinwdi r ki (.\' 0)'-
-.I'Op) kdim('simh-ki (sop) ilemi il aadiftir. Eski Tiirkede(Soh) kdillJcsi
(511) IWIfWSl/W OIl IP, genk ()'oy) gerek (sop) kdimdt'l' /1II iki
kdimedelf m{/wkllr. 0 halde (e/all ) kelimesilln flrkelieki /llIIkllbi li
lIrk('.\inde (.sop) l 'e nrkesilllie (soy)f1// r. (50Y-'l'OP) u hiri
ikisindell mlJrekkel',ir...Hau/( Diyarhir'dc kadlflla/'l ll HI/lalww glire
halm ll('lill(lell ohm akrabaya (sop) ise a/1 a hefindm ohm
akm/J{/)'a dt'llilir. 0 Jwlde Tilrkh'rde el/ eski hi r zal/wlllia (Bl/(lull)
p f. Cengil O r h" nlil . (hlll<ll1h i mr ' U;l I" rl uglll1<,," A)irclkri
h l;l Il I' ''1. 1''' ' '\ ' "'1,14 yc Ikll nll1{' 11lll hlc1if ;I111'iar) .
proL Dr, {\h C"i\ ralY;' M. t r l;.,}'at Mee. Cllll: A l . I '/H.
(Di M V1w;) a l'e her Ulus do bir takim (sop) lam mankasem
vc soplarda meden; semiye mahiyetini haiz olup bircr (Kile) ye yani
(Madeli tot emle molik butunurmus, Bil hare bil inhill ede-
rek Yekuar 'da Utuskmn mmessill eri otarak: don
soptarm lI/ lmeHi li oh/rak do krrk sasnonlor iuhur .
Bu rzanauan ..on ra, grd grnz astreuerin bazr..mdan krsaca
bahscdcrck, kabace gsterccc iz,
lfuvta
1_ Ha, Slcymanlr Manacsi (Oba'sr),
2- H,U;'I Alilcr Mah.
3- Elckli Mah.
4- Kt ckfi Mah.
5- Sai garah Mah.
6 Kcrtmli Mah.
7- Gucckt ( Kukl) Mah,
S- Ncncf Mah .
9- Bacaklar Mah.
10 HrtCI Nasr i Mah .
11- Ha crgarah Mah.
12- Gosath Mah.
Bu a..irct Anarnas yaylar, Gelendost
( IsparIa)" ocasmda gztcr. Antatya'da Bt n hu 12ot'fa:mn
daha dogrusu Hayt a Astrerlnin. (Sanga rau> Sarkarah) SIO-
da n mcydana sylcniyor. Fakat bil. bu .ka?aatte 0
takdirdc ismi (Salgarah) olmak gereklTdt. Ge rl bu
mensuplan kendilcri ni bu isimle bu (Hayta)
ismini n tesirden kurtulabilmek vu-
rucu. klTlcl. haydut manasma gc1iyor, KaradeOIl. sahillen nde (ep-
ni) ne mana ifade cdiyorsa. bu da A:>ya
Icrini en ok muhafu a eden bu bu Isml (jok cskiden
Bulgaristan ocuklan
eve gc gcl irlerse, onlan, Sen HaYIl1! Gez Bakolml ... eya Ha) w
gihi gel bIl kalIl Il " diyerek azarlarlar. Anadolu'da da
kullaOlllyOT. Bu fazla ccsur. atak oldugundan, ..aktil e ok
gczginci (Hayta) ismi bu manalan
Honamll Aireti:
1- Mah.
2 Oigtinl,
.1- Tell i!er,
4- Ele kli,
1 7,;\';0 (;,, 1;.,, 11'. bl;.i Trl;.lc-r dc Milll Mee.
2 . Aill1.1n Or, tlll" Joh ll ll . en, bliC }'ant lgl nJtl;.1upla lI}'nl I;.al1aa"
hl 'lirtlynf.
46
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 47
5- Karaev.
6- Reccpli,
7- Hacrmahmudlu.
S. Bekmzci,
9- Garsavurdanh.
Bu tasnt Yunak'm (Konya) Honamh Kync yertcsen astret-
ten akhk. Burdur civannda aym bir perakcndesinc rast-
ladrk. Oba) smm Iki adrrhk bir parasiydr , Onlar yu-
kar.lda kl s? n onlar yerine (KICkli Obas r)
m Bir de bir Honamh kol u Kozan-Salmbcy
havalisindedir. Halen bir kismmm Kozan civannda
habcr aldik.
Fursuk A!}reti:
I- Karacah,
2- Dagh,
3- Yagbasan Oba'lan ,
Ru oba, Korkut cli ' nin stnde Yelten Ky civannda Far-
sak Yaylasi'nda yayhyan asttere atir. Esas byk kol, K07.an,
Saimbcyli, Kadirli civann dadtr . Biz 0 tarafa gidemedik. 30-40 ky
teskil cdtyorlarnus. Karacaoglan'm bu astrenen oldugu s ylenlyor.
Kita plarda (Va rsak) sckli nde geiyor. Os manhlar dcvrinde byk
rol oynarms, ok bir aqlrctur. Dilleri hayli kaba, kadmlannm
konuqmasuu anlamak olduka g oluyor [Hrzh ve kcndi arala-
konuqunca) Bu husus dlgcr Yrkler arasmda da meshurdur.
Bize Farsak'Jann, bhassa kadmlan mn konusmata nm anbyarm-
yacagmuzr muh telit yerler de sylcdiler. Diger asfrettcnn inancma
ve kendilerinin. de kabul cmgine grc aralanna vaktilc (Abdal)
lar da
Ro)'nui nceli A!}ireli:
t ,
2-
3-

5-
6-
7- Kcrimusagr,
8- Dclanusagr,
9-
400 kusur adJr, 4 bin kusur nfuslan var. Erdcmli (Mcrsin-
d varmda Bir k1sml Ycniky'e Bir klsml da
ge beligc dcva m diyor . Bu aslreti n Nevsehirli Darnat lbrahim
tarafmdan Ncvsehir'e iskn edlditini tanhi kaynlar gste-
ri yor. ei vartnda da ycrtcscnlertnin bul undugunu kendileri
sylyo r'.
Karateken
1 Kanukarah.
2 Topalli.
3 Duragocah,
-I. Sckrcli.
; . Sima zh,
6- Karakei,
7 Akkecifi.
Sclti n ky'nde (Onaklar-Aydm) se n iki . (Oha) yerinc
OU3zh. 7. Gafa rh) obatanm b1iyor lar".Bu . Ego blgcsin-
dcdi r. Bu mmukanm birok ky bu aarenn iskniylc meydana
gclmijur.
Kur uhacrh
1 Ga ldmc llar,
2 go laklt,
3 Sang bah.
4 Haclhamzah,
5 Eskiyrk,
6- j-l mmcui .
7- ngOI!O
Bu astrete Anama parakendelennc Egc'dc rasua-
dik. Bir kolu da Adana tarafl annda.
Kurukoj unlu A'jireti:
I
2- Kusular ,
3 Haciaular.
4- Knterti ,
5- Dayrlar.
6- Bahkhlar,
7-
Anamas dagtannda yaylayip, Anlalya'da o,gu yar
gebedir. Kyl cri vardi t. Bu aqircun bir koluna Bul gar dagla-
n'nda rastladik. 40-50 sene evvel birhirlerine akrabadrr-
lar. Karakoyun lula n n Dogu Anadolu vc Iran 'da by k roll er oy-
nadrgmr bi liyoruz. Anamas'a lkanlar 300 ksur adlrdlf.
KJisereli
I - Yukan Kscrcli,
2- Ksereli,
Millel P"r l isi Lidcri Osm"n !J' lo:end;
sytetliler.
48 M.ERZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 49
.'\- Sanvc1 iler,
Ycllihcl'dc (Ermcnck) yaylayrp. kcndi k ylcnnd c (mut)
yorlar.
A'} rt"t i:
1- Sarlmaz Man.
2 Haciosmanb.
3- Kirt crlikli,
4- Basrrb,
5 trakh.
Bildirli,
7- Mamngozlar.
Yeniosmanh
1- Ku rqunlu.
2 Topa lil,
3- Araplat (11),
4-
5 llbak,
6- Basmdanyoklu,
7- Kmrctcr.
Bu astret Kor kut cli'nin stndcki Snce 'y3):la.'da
( 100 aJ IT) gene aym kazanm. onata n n rsrr nm
Ierinde Bu ismi Ona Asyn'dan en sen gctui klcn IIn
alrmstar. Dah a ncc gele nlet kendilu ri ne. ti sanlan r un kanahgrndan
lrO. ( Krl) demist er. Yap urdrklan camii n adr da (Krt Camis
Sll r ul;h A!j rel :
1- Ta rak ar.
2- Sanhasanh,
3- Sanimamh,
4- lhuyarh,
5 Bcyukul u,
6- enger.
7 Kkenger ,
s-
9 lsamtepe obala n.
Akscki' nl n ustundc Goktepe Yaytasr'nda yaytar. Aruatya'nm
Sa rah Kynde Tarih kayl11arda (Slra) ge-
llakarak vc Erdcmli haval isindcki g-
i'nn e gcti rc rck, bURun da (Sarall) dcgil, (Slrall) olallileccgini

TU'la r
I Sunular Ohast,
2.
3. Domha lakh.
Bu asfrct de Erdemli havallsl nc yerlesiyor. Pek aZI
gebellgc dcvam ediyor. Yertesenter sebze ve narenciye He ug.
rapyor.
Grdgmz byk asi retle r aras mda Avsarlar da var. Hibir i
gcbe dcg: devlet zoru ile iskn ol muqler. Pazar ren'in (Kaysen)
bi r ka A"13r k yne gittik. Kayseri'dc (180), (10)
kadar Avsar kynn bulu ndugunu boyundan (Besi r Onder)
syl cdi. Trkiyenin muhtelif mmukalannda da birer ikiser
ky vardrr.
Sa n kellJ
i. Oagll Obasr,
2- Obasr (Demirci Obasr)
3- Usemoglu Obasr,
4 Odabasioglu Obasi.
Karadi n (Ko rkuteli) Kynn halk i (Seytanlar, diger adtyla
Demireiier ebasi ndam hu ast retin peri sen pcrakcndclcrtnc Cum-
ra-Bozkrr arasrnda rasacrx. Bu asiret , diter Yrklcr tarafmd'an
da takdir cdiliyor. Tam gebe, seyyal. an kh, cewal insa nlar ,
Doguden bauya g edip dururl ar .
Grp te, (oba) isimlerini tcsblt cdemedt gimlz astrcucr de
Bayazidli. KC!jcfli (Kessaflr), Idri zli, G -
gebakanh. Kara kci li, Karakeef (bu so n ikisi Sg:l havalisinde
ol up, gebe ligt ytllar ewel terketmi qlcr), trkmenli, Kara-
kq li.
$u halde (soy-sop) ten bir oba meydana gel iyor. Buna aym
zama nda (oymak) ve (elan) dlyeblnz, Dernek ki (oymak) lar dan
(el anjl ardan bir (boy) yahut dig:cr adr ile (Asiret) meydana geliyor.
kjireli n nfusu muhtelif oluyo r. Bizim grdg mz en byk
aqirer (Boynuinccli) dir ki, dn bin kusur nfusludu r. Avsarlan n,
Bozdoganhla n n byk rcsekk er oldugunu anhyoruz.
boyu) da byk aslrert l. Onbirinci asn n (Rumi) sonlan na dogru
Anadolu'dan gccn bir seyyab. Begdili boyu'n un nfusunu o n iki
bin adlr olarak Bu yzbinc yakm nfus de mcklir.
ttima s,"lnar:
Eski Trk1crde hclli slmf gryoruz: 1- Akbudun
(Ari stokrasiyi tcmsil edcr), 2 Karabudun (Halkl tcms il ede r), 3-
Filruk OSlnilnli Devrinde Anil dnlu' da oguz Iloyliln, DTCFD vn,
SaYI:2.t '149. sr. 3t.o.
50
M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER 5'
Kle smin. "Katnteye bir harun enuile. yanut kabileler arannda v ki
ohm bir anlasma mucibi ihihak: etmeyip ka ak yanut esir nfauyle
gelen unsurki r ise kabilciindedaima (1..111), (tli/engt) vesaire lalcaplar
oiorak tefrik: editmisterair. Meset Turkmenter iine giren yabana
unsurtar: og,a nesebnameteri avnca kaydederlcr. Erkek toraftrun
nesli sobu olmak eski Trlc imat teskitun m esas/anndan biri ol -
,,'
mUIntr .
Ari stok rasiyt beylet tcskil eder; hakan hepsinin zerinde bu-
lunurdu. Bu se n idarc ve sel htyener t re ve yasa He rnukayyetti.
Gcbc artstorasisinln de bir ncv' j murakabesi grlrd. Bunu
gznne geti rmeycn Avrupah bunu despotizrn olarak vasran-
dmyor: "Bil sebeple gfebe hkmdannm elinde, bium Avrupou
djl1ncemin tnsOI'mr edemiyeg; tarzda bir iktidar soptonnusnr:
Dnya tarihinin m bt1)11k Olldeki aespoan herhatde byk Iran
krotton. yohuna daha senraki ROnJa 'mn ithtasuntan kaysarkm dcgil,
be/ki de Hun, T/rk ve- Mogol hk mdartan idiler. Bu g6ebl' cami-
alannda prens, kademeli insan el/mmmm stmnda bal d ndrc bir
irtifaa yakselir: bu; itirat lanmll)'an ve nuna tahantml omuyon

inlilere gOre "Ksrgulann reistenne A -j o denmekte idi. A-jo'dan
sonm ikind derecede kahi/e heyleri "e Ofuian sonm d{/ Knrabudun
yani haIk Bunlardon al0guJa bir kole s/mr mm oul:a:.
dugu Os manll imparatorlugu 7..amanmda Beyli-
mi olarak inlikal cnigi boylarda, bey ailcsinin }'3. n1S1ra bir
torun gr ubunu n mt. 'Vcud iycli grlyor. Bun lar kona r-gc,. 'er te
ida reci leri ile bc rabcr bir arislOkrasi ediyorlardl
t
,
Yakm zaman lara kada r Y rklerd c kavga, niza, ihtilanar, klz
kalfma vak'alan nl koea (ihtiyar) lar mzakerc, hal vc hkme
baglarlardl. Bey scimi ndc ihliyarlann sz u bykl r. Beylerin ve
ket hdala nn otorilcs ini n yamnda, ihliyarlar hey' eli 0-
larak yer allyord u. aga ilc 'i0bam
aym so frada ycmek ycr kcn grdk. Kaplanclk Kyne (Izmir)
Karatckclilerdc n dinledik: vaktilc kimsesiz, fakir bir o
ban ihliyar lann sohhc li nc kallhr, sopasma yaslamp sadcce di n
ler mi). Yer i geli ncc akllhca sarfcttigi [aflar ihti yarla rm di kkali ni
vc " Bil ohnn ihri)'l/r gihi hu
Pro f.z'VI' 1"og<lIl , Rilgi ' i, &aYI: 5, 1940.
J.J)d ' r , slep Klltirti . DTCFD, XII. 1954, sU1. 68.
[l.Ogel. ,r.ZO...
Or . Cenlli z Orhonlll , <l,g_c. ,r.l4 ( mhi mn,,: ddl eri ne al ll) hu hll su, l a
I/'lhal lm Sn1l'r 'in ( DTEt ' O) <Jeki
ncsle (i htiyar upgl) diyorlar. Bu hikyc VI.' bizim msahedelerlmiz
Yr kferde keskin bi r snuf Iarkbla smasmm derln bir tabakalas-
rnar un rncvcut ol madrgrm gstenyor .
V Trk Gebelerinde Aile Messesesi:
Trk gcbclcnndc ailc messescsi lam pcdcrsah degildir.
Kadm da yuvada s z sahibi ol up lti ma hayaua rol oynar. Trk-
ler e komsu otan mlcrlcrt n saha detlcri. scyya hla n n ifadcl cr i de
hunu tcyidcdc r. Hkmdann yamna hatunun oturup dcvlet
rine isnrak euigl ne dair kayn tar vardrr. Meq hur Ihni Batuta da
Tr k kadmmm vakar, ciddivt vc inmat hayattaki mevkiinden
hayranh kla bahscdcr' .
Yrklcrdc de kadiru n mevki ufak rcfck Iar klarla, fcna saYII-
rnaz, He r rnesclcdc azok sz sahibi, rey sahtb ldirlcr. Ka g
yoktur. Pcc. arsar gibi Arap klturnn, i..lmi altmd a
krhk kryafct bulunrnaz. Ne lam kapah, nc de ark. Trk'c
cski r f adcrc uygun giyinrlcr.
Kadm hakkmda Yr ktcr'c hem yksclt ici, hem de biraz
hafi fe ahcl szlcr hulunur. Bun lardan bazllanna lcmas et mek
isli yoruz.. Kad ml (cb ik clck). (SaI uwn, ak h kls.a) gihi vaslnan-
dlrmalardan
(oban gll hk bilmez, Avrat )'ukluk bilmez.)
(avratta n mikda r (muhlar) de zchmcride dava n glrk-
Davarm yayhmml odunlu ycre ,;1
dm.)
Bunlara mukabil Dcdc Korkul' laki gihi, iyi VI.' kl vasil' h VI.'
vaslfslz kadlnl ayu aYTl cic alan alaszlcri, dcycsck v.s. daba
dug rusu Trk gchderinin (Y rk) vkda nmdan
dc klS:1C;1 grclim:
"Af/a avraf yigidill haJzll1la "
Pr of. Z.V.Ttwan. ,f.'J.t.J(,R. Bu hUSUSl a aYrlcn Turc,i .
isI. 133'J. ,{Zll.Zl llvnl miidl i r in Tarilii \"1.'
I-'ro[. Z . F .F I Il <J lko gl u , rrk Aik Sosyol oj l si. IsI Hl'Il'oul. 94t.
i'llk.MennUilSIll<Jal l a"r1 b'l'''I1 ). l l ar': I",. olm"l. g'\ blllllnmaldi.
Kmlmh cglcnt ilcr tCrl l [l cdlliL kll 1111., h,l W\ hilll l'ooyl ,mla raki
illir<Jj, KlIll'': ('tkbi ni .. 0 1' 1 Mkt\' harckcll C hlllllnma/d l
IIUIIII a)'Il':1l bugun kll T itrkivc AI<'V 1 11 r kmcnl\'r1nde
52 M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 53
Erkenden ka/kan avrat
Buyunnadon dutan evl t
Ozengi furmadan yoniyen at
Dut bellinde oj!ul sarall andan
Alfustosda ekilen dandan 1
Korkann gWj/uk Ilamazl uykudun galkan gandan .
"Am /t I1f trldr. Binsi er avradu binsi ev avroi; birisi de
zattonzon .l.
"Ban m'mt var, tlrpa ununaan al e er; bazl avrat mr, kerkik
ballnl )'tll eder: bon Ol'rar mr, gan gurudan: bon t1vmt mr, {lil
urden 'J.
Dah demeden y ryen al
Buyunnadml dutan evlt
Bir de eyi ikn mi avrat
Nedeceksin dgn, nedcceksin boyramt
Gir 0y"a, sk 0y"a
Hababam "a yn mez at
Bir su vermez evtt
Bir de dirliksiz tkn m i al'ral 4
Nedecekstn lmii gir agla, sk agla .
Astl soydankt kadm kanaatindedirl cr. Bunun
iin evle nirke n zenginlik yerine asalet, soy tcmlzligi ara nmn. Yas-
hlar !imdi hu endisentn kalkml li olmasmdan, parara. iht i!iama,
gzclligc ragbcl cdildigindcn mqteker. Vakt iIe diger vasrtlar da
arzulanmakla bcrabcr . asalet baqta gcliyordu. Buna dair deyesck
(atasz) Ier de var:
':4sklll ara, neslini ara, bukmmazsa ne aro (areY
(HOflllmh)
Digcr hln de hemcn aymm sylcr:
"Asll am, .w )' tlm, hlll//nmazsa ne { ara "
Bur ada (cvlcnmc) adctJerinc, (Yrk dgnleri) ne ok klsa
Ycni O'lnmnh A, irclindcn Mu,tulu
Slrall vc A\lrcl!erindcli l lekimoglu' dan
Sll1lh ,\iC SUld,!, A)in:lkrilldcn llekimof lu' dan
l! onamll A)lrcllthl cn hmnil Sl'zer"dcn (Ho namh
KyYunill).
olarak tcmas cdeccglx'.
Eski Trk gebclert mn aksinc. Anaolu gebelertndc (en-
dogaml) hakimdir. Bu Turk kavmini yabancr anasrrdan koruma.
teeri t etme endtsesi nin mahsul olsa gerckt ir. Kat'I
ndan krz ahp verme yoktur. Bu hal muhtelf tczahr
eder: snnt aslretler vaktle yalmz kcndi arafarmdan evlenirkcn.
sonralan astreiter arasr ktz (Kyl,
mstesna) ise ingene, Abdal vc AJcvilerden baska gcbc
ve meskun halktan krz ahp venyorlar. Fakat bu de
ehemmiyetsizdir. Esas evtenmc asircun kend i arasmda otur. Trk
Alcvilcr inc gelince, bunlarda hem trkl, hem dinl unsu r rol oynar.
ki: hiblr s nnlyc krz verlp, alrnad tklan gibi. rrktan
olan Alcvlerden de krz ahp vcrmczle r. Mesel, Ege Tr k Alevllcri,
Amavut vc Gi rtli Atevrlerfe krz bulunmazlar. Yalmz
kendi aralan nda cvlcnirler.
Endogamiyc dar de hayli deyesek vardrr:
Yaball yerdcn alma dveyi
eker gider boga)'1 [Stralt, Siilekli)
"Uzaktan alma dge)'i
eker gider bogaYl" ve
"Yaglt peynir densinden tkmaz
Stt gO)'Wl srsnden l kmaz" (BOYHll inceli
"Stl gOYWl srden ikmaz"
"aga mislinden asiknur: [Bahsisler}
T rk gcbclerinin ikinci vasfl (monogam-Ick kan II ) olmala-
mllr. Taaddd- zcvcat h lamiyetlc Trkistan Kawkla
fl nln zengin olun('<1 ok kadm almalan da byle ol"a gcrek. Eski
Trkler ye hizim grdgm l. Yrklerdc (tek kanhhk) caridir .
Birka kadm alma stisna ediyor. Shl'C Yaylasl' nda (Kor-
kuteli) grdgmL83 adifhk Yeniosmanil iki adlrda
(po ligami, ok kanlilI k, taaddd - i'.cvcat ) hali mevcul1u, digcrlcri
lek kadlOla evlidiricr. Amme vC'uam d:l bun u kabul ediyor.
Iki kadmla yuvada dirlik, dzenligin kalmJyal.:agl, bcrckctin gidc-
ccgi kanaa tindedirlcr . Tck kadlOalinea kadlnJn crkcginc scvgisinin
ok ola cagml Onun iin:
llu gc ni I1wlllmm iin hk. Hmill ZOIX' yr KO' IY, Tii rkivc Tlirk
DOgnleri lil.erinc mukayeseh Mal/,cmc. Anbra, t9 44. Yusuf Zlya bcnmci.
Ana dolu'<J,-, Es ki Dugn VI' ,HkJkri, T r k
l-lahc rleri vc Tr k FolkJar ya7JIHr vc ARm.
C'c nupla Trkmen YJllaklan. "
S4
M.EROZ J yORKLER
M.EROZ I YOROKLER ss
Ik; gonnm gocasl
Seymnlann ;'OCOSl
Bir gan bir goca
Ha/va yer gece gece
. . blr dcycsckJcr i var ki, hu ruh halc tini, dnya g rsn
ryrce cdIY0T. Egcr kadmm ocugu ol maz, basta ol ur, cinsi
kudre dsk ot ur sa iki nci kadm (kuma. ortak ) iyi karsuamr.
KJ Slf kadmm i ti ban yoktur. ok ocuklu. bil hassa erkek cvldr
bol ola n kadmm mevku. iliban yksc ktir.
Daha ncek! bahistc (Din mcsscscs zlkrcdcn bi r hamn,
kansmin ul u prnart ar basmda gecctcmedlgi iin 14 scnedr evldr
evlr koklayamayrsmdan deel yanmasma dair
ol an vcsl ka ve Dlrse Hanm "Bir ngzl duahnm alklf l il( zevcesinin
Barthold'un sylcdigi gihi. Trkleri n tck kadrnla
cvlcndiklcrtm gstcnr.
T.rk cvlenme babmda digcr bir adel (Lcvira)
lc n kardesin kansi m alma gclcncgidtr. Bunda iktisadi
oynasa gerckur. ade l hemen btn ara-
smda Hunla r. eskt Macart arda da vardr. Tugrul Bev,
kardes! agn Begm l mncc onun kadmlanndan birini alml.'jtl"':l.
lemcli olsun, A1evi olsun Trk
,he r fcrt kcndl sec r. Ku.3 sevmedigi crkcklc ev-
Ilfl zorlama yap llamaz. Zo rlarlarsa scvdigi ilc kalr"tr. De-
km a lm ter kisinc ardlgl gibi daglar da k<lybolur. Yeni os_
lar d,l kaan klZl nm arkasmdan kprcn bir aoaYI grdk.
NCI!cedC uyul<lTak muayyen bir mchlgl er -
kegm demcsi Ilc (kalm) iki tarafl bantlrdllar, (Kalm) klz
babaslfla dcncn blr Eski Trklcrde, T rkislan Kazak-
lannda. yukan aynen sylenir. (Kahng) diye bah_
scdc r', Dede ( Kahnhk) diye gciyor. Bu mchi r klz gn!
n7.3SI tJe vcn hrsc nccdc n Icshi t ve tedi ye olunur. KJz kamlml.!}"3
ver ilir ve iki taraf Bu adeli On a
da da gt'lryoruz: Abakan Talarl annda "Dgiin mu asimi, ka a
olma. ka!lm 'm 6tlenmesi di($n o)'ini "e ziyn/et gihi klSlmlardan
olmak Izere hemen luw/cn aynen hall oldugll
g1b/dlT, Fakat ok de[a, oldll*,1 gihi. ge/in ka/rt/m{/ k 51/.
1-I.NMlllk Or kun. hir Trl.: n.Say,; 3, ol 'l
J.Der, ,1il makal" ' ,
.\ O" manll S>< ra....lan nda p r ' Cl -
Umumf Iolr YemkOllya. ' () Ip ml
raiytegnnl/r vedenmcsi teabedenkahm muzakeresi ancak ondan
sonm bir neticeye bag/amr " (Si birya' dan I. 386)
Dede Kor kut' ra grlen (Bcsi k kert mesl) adctt Y rklcr ar a-
smda eln mcvcurtur. Krz ve er kck babafan anlasrp, besikreki
ocuktanm niqanlarlar. Oglan babast , kiztn bt r yerlni
brakla enter. Buna (Besik kert mesi) denir, mustakbel yuvamn
remeli aulrms olur. Kam Bre'n in Bamsr Beyrek iin (Beslk
kertmesl) yaprhyor (Dede Korkut, Gkyay, sf.25).
AI besJeni rke n gzel tstenirken' tit izJik, iht imam ister diyerek,
tcmiz soydan ktz Isteni r. Bu lsteyiste hem kizm , hem erkegi n
nzasi lzrmdrr. Birbi rleri ni scviyortarsa umumiyetl e engel az olur.
Silifke Alevilcri krzr Istermye, ktz veya ogtan evinin dargin bu-
lund ugu bir kimseyi gndermeyi tercih ederter. Bu, her taraf iin
sereftir. Oglan taraf'mm kendino gvcnini ifde ede r. Gide n de
bunu din bir vazife sayarak, d!imanhgl 0 an unutar ak tarafsrz
hareket eder . Bundan se nraki safha nisan ve dgn mcrasimlert
aynen yertesik halkirt dgnleri gibidir. Dgnler hayli iht isamh,
masrai olur. Civar astreuere. kvlere oku- Okun tu [davetive} Jtider.
Dave riyc yerinc kai m olan ve oku, okumu dene n br' mendil .
evre veya bir evreye san lmq erez, kahve v.s.dir. Dgnlerin
te ferruatml anJatmaga yerimiz msa it degil. Sadece ana halla nna
dokunacaglz.
Eski Trk dgnlerinin de detxl ebeli oldugu anla!i1hyor. "Dogu
Trkistan 'da Karahanillar zamamnda Humor Hatun isminde birisi-
nin, oglunl/n dlgiin dolayu'l ilc dknrdag /zerinde yazl!l olan 7
kp doJu kii /e (balij) Ier, 15 inci asrm sonlarmda Hoten 'debulunmu
\'c (Z v' Togan, a.g.e, sP17) in kaynak/anna gre Ku-
galarm dgi1nleri ok o/lIm lU- Sazan bin koyun kadar hediye
,'erilirnzi- "(B.gcl. a.g.e. sf.209)
Bir hafta srcni olursa da ekseri ti gndr. Pazarlcsi ba!i1ar,
pel1embe biter. Dgn evine bayrak dikilir. Davul. zurnalar alar.
Yemekler koyun, kei kesilir. Davctlilcr silh ala rak' hedi-
ycJcrle gelirler. Silh scsi duyulunca dgn sahipleri davul zur
nayla silh scsinin geldigi tarafa gidip Oyunlar oynaya
oynaya gclirl cr. BaZI airel lcr de ki iilmcl , Bol yemck, ziyafette n
pehli van lar ikili dgn yapanlann masrafl faz-
la oldugu gihi. kavga. de eksik olmaz, Dgnlcrde
56
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER S7
veya denen bir delikanh idare eder. Dgn
mer asimini n reisi odur. Herseyt 0 tanzi m eder. Yamnda bir de
(bayrakdar) vardrr. Bayrak taar, en nde gider. Kafllc arkasindan
geltr.
Silifke Al cvllerlndeki dgn n entcresan bir sahncslnl anlat-
madan geemiyecegiz. arqamba gn aksam zcn, krz evinde
ktzm 'Ie oglanm ana 'IC babajan yanyana 'Ie kar!i l karsrya, dg n
halkr muvacehcslnde ayakta tutulur. Kesilen bir tavuk ve bir horoz
henz mcden bunlann zerine auhr. Herkesin kahkahalan 3-
rasmda, yzl ennin gagalandrgr bile ul ur. Sl baqlan kan linde
kal mi sur. AYJll'.3. kmr {Ol U, kl, bulaak suyu il e hamur cd ilip
yzlcnne srlr ve algrlar refa katinde oyu na mecbur tu tulurlar.
Soma gidip elbisc Gcce kina yakrhr. Buna (Kina gccesi)
de nir. D gn n son geccst, eglenceni n art ngr geccdr. Ge vakit
yere blr seccadc seri p, zerlne ktz ve erkek di z ker. Gvcyinin
elin ve gzn baglarter. Krzm cline krna yaki hr. Yere bir kap
konmustur. (Kmagabi) Iindc mum yanar. "Gaynana. gayrn. gd_
ramee, hu mn yok: mu?" diyerek herkcstn k makabma para atmasi
te min edilir. Yokmu da ha, abbabi, arkadasr yok mu?
K ma yakrhr kcn krza hit abcn trk sylenr:
anar oeak dasnu
Vurdular dgll
agmn og/all garda1II1 (veya glZ garda1II1)
GlZ aJlam kmall gW/u OSSWI
Duydugull dil/er datiI OSSUJl
GIraf ge/m4 gemill; gever
GOllur daylak call1lll dver
GIZ anam kU1a1l gUl/U OSSUIl
DuydugUll diller datll OSSWI
A llaSI bes/er; el gnell ir
Perembe gn gelin ahnmaSl , ata bindi rilmesi hep kylerd eki
gibidir. Gelinin ayagmda edik (klfmlZl izme) bulunurdu.
hu adel kalkml bu gelencgin Orla A<;ya'ya dayandlgJnI anhyoruz:
'Gelini n elbisesi klmllzl TenkiediT ve ok sl1slfidr. Kl ml lZl izmt/eri
\'e ktmllZI pl1sfaifJl1 biT boltgr m rdlT. Ge/in der nl/lcibince, yr1Zln
elegi .''Jnerek ag/oT \'e girmek isfemez. 0 zoman bobasl, yahut
agabey/Sl onu kucakltyarak ala bindiTir " l.
Oglan evinc gclince, gclin attan inmez. Kaym pederin vaad-
Do<: .Dr. N,zcrdim, Ilazl in Kaynaklan na gre Bugn in
Trl.;lslam nda Ifalklar, DTCFD, IX. 3, 1951.
ler ini dinier Kaympcdcr (indirmelik) denen bir moblag (au n,
slglr, davar. koyun v.s.) vcrccegini syler. Bunun yksek olmast
Ii n ogtan evi nden bir akraba km dclil ol ur. Pazarhk biti ncc (krzrn
attan Inmest bunu gs tcr lr), (Anhk) de nen kapara mah iyct lnde
k k bir nakit ver ilir (krza]. Kizm zenndcn susam, zm.
dayla kansik bozuk pa ra serpi r. ocuklar Ugur gcrdi-
ginc tnanan yaqhl ar da ahr.
Km adrrda ayakta tut ar. Trk ler sylcyp agfaurlar. ncc
aglarmyan. so ma gveyi kr zm bakirclitini stlhla iln
cccr.
Gerdek geccs inin ertcs i g n Barak kadmlan gvegiyi gclne
cziyc t etmis diye tanaklartar'.
Bekdik' lcrdc gcl in. gcrde k odasma girerken parrnagr ile kapiya
bal srcr. Bu surerte but n mr boyunca yuvamn tadt bal gibi
olur. Bu rcmin iin, yakm senelcrc kadar Edrem Alevilcri . gerdek
odasmm ilnc kce adrr (derin cv) kurarlardt ki. adma (Gcrdek
adm) denirdi.
Dogum AdeUeri:
ocugu olnuyan kadmlar adt duyutmus magaratarde yrkamr,
ulu pmarlar, daglar zert ndcki dipsiz gl baslannda uykuya yatar,
ya urlara gldlp dua eder, adak adar. kur ban keser lcr . Dinar T rk-
men1cri erkck cvldl olmayana Krocak h) derI er . Hayta
\'c kadlllian Anamas Daglannlll zil\-'esinde
Namazgh denen yerde yaltrl n baJOda adaklan Rl kese r. Trbcye
balanndaki yat htJ, veya yazma)'l (ba fl S) baglaYlp, dedenin
()cuk vermesi iin dua cde rler. Bazi gccelcr turl'lcden lap all hrml,
Bu inan but n var. Kal. daglan eleklerinde bir Alcvi,
bazl gcce1cr ( Baba ve S:mklz) dan top at lhllll ve urperti
iinde anl atLyordu,
oc uk dogarken oha' mn yah ,kadlllian yardlm ederi er . ($on)
bir beze topraga gmiilur. Ikinci gn hebck llik IU7.!Usuda
Ylkalllr, (i mdirili r) ocutun vcudu temi7. ve sikl olur mu'i. Bazl
yer1crde iki sa' la to prak IsHlr, bunun iizerinc kee, bel. serer,
oc ugu belcrlcr (kundaklarlar) ()cugu bezie soma, ,dl-
yorgan ve kec ill' he1cr1cr ki, adiDa (Belck) dentr. (ResIm:
46). ocugun da, hem cne alundan, hem de aliDdan gc-
m",r Gali anlo:p DoIaylanlllia Trl.: mcnlt"r vo: Ilarnldnr. Galianlo:p
1958.
58 M.ERZ , YROKLER
M.ERZ I YROKLER 59
mek zere i ki tarafb, bir bezle (eki) sikarlar. Bu suretJe kafa
tesekkl u dzgn olurmus. Bu Met bt n Orta Asya gcbclc-
ri nde old ugu glbi, eski Kore hal kmda ve bugnk i n'de
de caridi r. (Ebcrhard. in Kaynaklan , T rkiyat. VII, VIII, 133,
138, 167) ocugun adim dede, yoksa ebe (nine) kor. ncekl
ocuklar bebege (Yasar, Duren, Dursun, Durd u) gibi
Islmler verthr. Diger Isimler lslmi'dr. Yalnrz Hayta Asireti nde
Trk isimlcri grlr: iek, imen, Zmrt, Nergiz, Deylak
{Kadm Isimlcrl): Saban, Gke (Erkek istrnleri) : Yitil, Kemene,
Kee. Atas. Tosun. (Alpaslan' m yegenl otan meshu t Sur iye
valisl, Trk Kurnandanmm ismi Tutus idi) Cbbs (erkek lkap-
Jan) erkeklere islmi bir ismi verilmekle bcraber m r boyunca
kulla nllan bu lkaplardrr. lhtimal yrllar nce bu lkaplar, asrl
isimle rdi. U kap alrr uyanlar da isimleri Diger aqiret-
Icrde de byledi r. Apan. Abban (Abdurrahman) Ibik, (lbra-
him), Sl, Sll (Sfcyman) ' Mustutu (Mustafa) yahut ismin
sonuna re, ca gctirilerek: Hasanca (Hasan), Alice (Ali), Velice
[Veli] gibi by k deni zci Turgut Rei sin adr da (Turgutca) idi.
Mugla kylcrinden olan Turgutca, 0 mmtlka yrklerinden ol.
mahdlr.
Alevilerdc de kadm isimlerinde Trk adlan grlr. Vaklile
erkek ola rak (Zeybek) ismi de
Orta Asya dogum adetlerinin de buna yakm oldugunu gr.
)"oru7_ Alt ayhlarda "Bir kadm doguracagr laman btln kadm ok .
mba/ar YLlrdun ifinde top/amr, erkek/er d1larda kallr. Yllnttn hari-
nde blil/man erkek/a;n i'af es;, herha/de mrdaki fma mh/an
kOl'mak o/sa gerektir. nJ..11kadmm agrl5l bal/ar bal/amaz korJ..7.m
bir gl1nlln koparamk )l/rnm e" afinda kOlmaya bal/ar/ar. Ve nIf ek
de par/am/'Ir. BIl b'l1nlln f oc/lk dOl, 'fJmcaya kadar dt'l'am eder.
ocuga ad vermc umumi yetle derhal dogduklan soma yurta
iJk giren adl. ya palla ( Balta), mlltlk (Tfek) gibi iJk sy.
lenen bir adl veya dogumdan soma ilk gelen kimsenin
bir, ifadesi isim olarak taklhr, mcscl
nncekl ocuklar yeni dogana mmkn mertebe fena
bir ad taka rlar, mC!iel ftKdn (ft gt ). Pallk (Ballk) gibi"
(Sibirya'dan, 1,323)
Trkiye'ye gelen Trkistan Kazak' lan ndan edindigimiz maiCl .
(SUlliI. Sl ) isi mkri ni n. eski )'ilzmm
( SUl u) olarak ha\, r lat LrlZ, .
mal da aym seylert gs tcriyor, Kazaklar (se n) a (ocukun coldasr)
derIer. Dcgumu mteakip bir kazak, cline bir aga ahp yere vurur :
"Tl lI mn rstm " diye sylcnl r. Bu sureuc (sen) abuk.
Bunu bezc san p toprage gmerler. (Son)u kpek yemcsm diye
derine gmer fer. yoksa balata (ocuga) zarar gelir. Krrk gn ccuk
tuzfu su He yikar ur. ocuga ilk SOlOvermede n evvcl , ana kavurma
yer; Bebcgc de (ala az koyun kuyrugunu ocuga
cmdirirlcr. ocugun karnmda yel olmasma engel clur. Hergun
ocugu yzkoyun yaun p el ve ayagmdan tutup. cti arlsm, v-
cudunda vel olma sm, abuk yrsn. gt boylu olsun diyc ger-
dir ir. ocugun karpuz gibi olsun diye almndan
ve enc alundan (oramal = ince tlbent) Ie hafifc baglamr.
Kazaklann ocuk iin gzet bir ataszlen var: (AI biyeden
togar. alp ariada n tngar:::: al krsraktan. kahraman anadan dogar > )
Yr klerdc cavar. koyun basmda doguren kadmlar da vardrr.
ocugu etegtne koyup adrra getirir. Dogurndan soma oW gn
ocugun st nc al rt n lr. Netse ohusa) da al eki
bagla r. Klrkl lkmcaya kadar (Al basabilir) Al kans l denen bu
afete yastlgm alt mda blak demir parasl, Kur'an bulundu-
rulur, geccle ri bir erkek bck1er \'e yanar kJTkl lkmamej kadma.
aym durumda olan kadm gelirse, tehIikcyi at latmak iin
igne
Hep klz el an hir kimsenin crkek oeugu dogunca (k-
tk atma) merasimi yaplhr. Ba7.an civar e ba ve ha
berr.iz olarak silah atarak gelirl er. Bir loru = am fidam)
na al bezden bir bayrak adln n nne dikil ir. Ev
sahi bi bulunan la aglrlar 'ie bir mddel isler. Fakat ekscri haherli
olarak, hazlrhk olarak yaplhr. Davulcular IUlulur, pa...ardan te
beri. bom yerlcrde iki ah mr, davar kesili r. Yemekler yenir, 0-
yunlar ayna mr, kUf1un 3l1 hp, yapillr.
Tcb rik cdilip (HaYlTh olsun , kutlu olsun. mrl olsun diyerek)
dagJilmr .
ocuk lkardlgillda. misIr veya bugday tanesi suda kayna-
tJilp, ncuklara yedirilir. Buna G llesi) denir.
Edrc mit Alcvileri (Di Hedigi, Kedigi) deri er. 810 yamdaki
ocuklar bugday, aglzlanna alLp, lkan ocugun
flcr bir mikta r kedigi (BugdaYI) ipc diger m:ugun
haglarlar. Suna (mgll) denir. Dinar Trkmenleri aYI gibi olsun
diyc ocugu aYlya bindi rir. Sililkc Alevileri kurt gihi olsun diyc
M.EROZ f YOROKLER 61
kun poslUnun iindc gcirir.
ocuk yr mege baslaymca ayak be klcrinc inee bir ip bag-
Iamr ve tnakla kcsilir. Buna (kstek kirma) denir.
Ge rek ... nni gcrck Alcvt aqirctlerdc snncr dgn hayll deb.
debeli olur. Edrcmu, amct ky A1evilerinin snncr
grd k hayli debdebeli -. d gn gihi idl. Civar kylen ndcn silh
arara k misafi r!cr geldi. lkilcr ildi, yemekler ycndi oyunlar oy-
nandr. Bi r ara cIlcrindc Iindc mum yanan anakfarta snnct
olacak ocuklar gcldi. a naklan n iinc srrayta bt n ky hai k!
tara rmdan para attldt. Hcrycrdc bu adel ayntdi r. Hayra'larda o.
cugun gczdirildigi au. ocuk snnct zamam indikten soma bi d
binip ka mp bt n hai k 311JYI 131a unar. Adana civarmdaki Ka-
rakoyunlu' lara, Arap adert olan Kivrc (Kirvej lik mcsscscsi gir-
Kivrc, ocuga bir kal clbfsc yapurrrusnr. ocugu tutar, snnct
cut rit . Anadan babadan stnd r. S nncti mteaklp, ktvrest Ah-
da r m davulunun st ne 50-101l 1ira arar. Btn davctli1cr de buna
eder. ocuga hdiye vcrilmiyor. Dgcr airctl crdc hcdiye
ouga vcrlr.
Tam gebcl erde ocugu n nfusa kaydl en erken 2-3
olur. Hayta' larda 8-10 ocugunu nasd kaydettirecc-
gini bize soranla r oldu.
Aile haikmlO birttirlcrinc hitap de klsaca grclim:
Ana; aga, agga, aka, Batta manaslOadlr. Av'!}ar KO/..<l n Krtlcr i
ve digcr tt:m airctlcrde; cttc (nine, Aydtn Alcvileri ttabalanmn
anaslOa: ettc, analanOin anaslOa ed der Ier); dcde. cce. aka, aga
(agahcy Sgt Kar akeiJi, Karakceli' lcri agab<..'}e derier ki,
kelimesi buradan gclmc emmi (aml"a); daYI: 11. j 'Ze:
bil'l i (hala): bacl (klzkardl'!}): dcc, gclindibi, gclinbi (yenge); ini,
gaylO (kadlOlO, kocaMmn erkck hilahl): eUi
kanlarIOIO ttirhiri ne hitabl ) hahaiJk gaYlObuba (Kaympedcr): Gay-
nana (Kaynana).
Kl hk KI,)arel:
uygun olup, kadlOlarda eski grcnck dcvam
Yan gcbclcrdc kadlll klhklan da de-

Ballkcsir, Blc.clk'dc n Ant:llya'ya kadar cski yCHk cr kck klhgl
leyl'lck klhglUlr. U ctck I. lhlO hir arkaua et ek iki de yanda ctek.
60 M.EROZ f YOROKLER
Ayakda bcyaz don ve kisa zcybck donu . gt.Jlle k ilc.meli
cepken. Belde byk kusak zcri nc sahuyandan sil hhk,
hgm lmde koca brak, kul akh brak, tabanca {arak C)lYlk Itn)
ayna, ma kas, akmaktasi v.s. bulunuyor. Basta fes, oyah
Dinar Turkmcnlcrt aln na ggse kadar geleeek
kee doluyorlardr. Kce, Kavgada tuak darbcsinc mani ol uyordu'.
Diger tarafm aqiretleri de zthtn ( ctek) giycrmis, fakat zcybck
donu ycrinc jat var. tuman, (akp r} denen pamuklu vcya
ynl uzun pan talonlar giycrlcrdi. Her tara na kadm klhgl hemen
aym idi: ayakta edik veya ank, etek entari, cpkcn, kusak,
bazr aslrctl crd c salvann stunden. n taraftan geirtlcn bir bez
parasr (pe!j: kir), basta keeden bir bashk sonralan fes, onun s-
t ne ekilcn bir n (posu. yaghk, yazma v.s.) almdan geen
(el gi. eki) gen kizlann sata n 20-30 rgl (rk, belik) dr.
Al mlannda gms. altun, bakn suster. Kizla, kadirun tefriki iin
zlcrin Krzd kulak arkasma auhr, kadtnda ya-
naklara dogru brrakrlrr. Krrkrndan sonra rckrar kulak arkasma
auhr. Btn tcfcrr uat ilc anlatmagr, isimleri ni zikretmegi, konu-
muzun clvcnqli olmayrsr dolaytstylc crlyc birakiyoruz'. Bununla
be rahcr , eserin sonundaki resimler klhk klyafet hakkmda bir fikir
vcrcccktir. Erkckk r vaklilc tam lcpede bir lulam sa blfaklrlardl.
Buna Icpe kckili ( kkii!), tepe Pe rcmi denird i. Edremit Alcvilcri
(Temirt) diyor. amcl kyndc, ile
yalOll tcpesinde bir lulam sa bu Ihuyann rcsmlm aidIk
(iyi lkmadlgl iin ko)muyor uz). Salar ensesine kadar u7..<lOlyordu.
Bunun setlebi hikmeti Orla A'iya'dakinin ayO!: eline d-
mundar gvur, kellesini keserkco, eli oi yzne srmesio,
hu sala n tUIUP kessin.
Kadmlan n tepe lige (fes, vcya kahph kee) Azeriier
(Arakm) ( ), Kazak'lar (Sevkle) derIcr. Kawk' lar da kadm 'IC
erkekler etek giyer. Bilhassa kadl!,lar giyer. alasz de
bunu gslcrir: (Kos ele k. buran bel= U elek, inee bal ) vcsikalar
Orta Trklerin in de aym klhk klyafeue oldugunu gsleriyor.
Tu kiu' lann lide l1eri hakkmda in Yllhklan '!} Umalmal l \'criyor:
Tu kiu' lar salan Ol ul..atulat 'IC sol ctcklerini yukanya klvlflrlar .
(Sibirya' dan I, 130)
Do klhk ' kly3fel iin bk. Trkiye' nin Mhhi 'Je ilima i cogr3fY351. mugla
(mcntce) ""ncagl: cz 7, Anka ra. In.' (1-'39). "
Kadm klltklarl hk. bk, ARlza Yalgln. cenupla Tur kmen oymaklarl. V.d.
19 2 1
62 M.ERZ I YRKLER
...
M.ERZ I YRKLER 63
l
Bu kayutan anlasrhyor ki on lar da etek giyiyorlardi. At
binen bic kavtm iin hu en tahi i kihku. Yrkler de ctckler
bic vcya bazan iki ucun u kivmp, kusaktanna sokartar. Bu gelenek
Os manh Sarayrna kadar intikal etmlstir. Nitckim "Erivan 'm nlll-
hasorasmda Murat (W) ordunun onasmaa durmus. libasirun etegini
kuflgtna sokmus oldugu halde a/tm ve kurus keselerinin aglZ!nrlnJ
.anrtyordu "I,
Orta Asya kunkanlarmdaki kayalarda grten restmlerde dcri
veya kcc zmcler, uzun kaftanlar vardi (ROgei, a.g.e. sf.20S)
Mogol klhgl da ayrudrr. "Erkeklerin, kadmlarm I' C ocuklann. asil
olsun ovamdon otsun, e/biseleri hemen aymdo. At zerinde hare-
teatenne mni olmamak: iin yendan yutmau bir entmmm atuna
pantalon vc gmlek giyerler. Erkek/er ve evtenmemis kutar entarinin
zerinc ipek bir kusak: sarartar. Evli kaamlar enrariyi hOj
Herkes teatin deriden 'mln izme!er gfyer. " (La rson, Mogollar. Is1.93-
2, s1.22)
Orta Asya'da Tula nchri kryrsmda Hun vc Gktrk agma ait
eserler bulunmustu. "Tukt 'daki kemik eserler deAlray'daki Katanda
buluntulanna benziyordu. Bilhassa kalb jeklinde l'e bronzdan yaptl-
mIJ kusak sslai. Moeariaan 'daki iJk Macar eserlerini andmyorau. "
(B.ge1, a.g.c. sr.73) Bu mal mat daha dogrusu (Kalp scklnde,
bronzdan yapilrrus kusak sslcri), (Resi m: 81) dek i Sgt Kara -
keiIilerinin madeni kusak ssten ile karsasunhrsa, ayniyct g-
rlr. Bu malmau Kaza k'Iann kiyafeti Be tamamhyahm
Kazak'lann tam giyirn takrmma bir de kuagl ektcn ek icab
eder. Kazak' lar bunu, ata binerken sapan ve salbar zcrlnden
baglarlar. Bu kusak bazan Ipek kumastan, bazan da hol madcni
seklcrle sslenmis gems mesinden olur. Zengin Kazak' lann ku-
agmdaki madent cklcr, gms ve bazan da kiymet taslarla ss-
tenmts olur. Kusaga km tensinde blr biakla ok dcfa mesinden
bir kutu da takilrrus olur. Bu kutuda akmak. tras bleagl. ustura
ve baska lzumlu scylcr bulunur; Kazak ava giderken hu kutuya
gerckli atl malzcmcsint yertesrtr.
Kadmlann pantalon vc izmelcri. aagl yukan aynen crkekle-
rinkine benzcr ; ancak, Kazak kadmlan bugn yalmz yumusak
Tatar izmcsiylc basmak giyerler. Tabarun onasmda sivri kes t
bulunan suvari izmclcrinc, Kazak kadmlan arasmda hi rast-
M.Beti n. T rkiyc ikli""<1i hakkmda Ted kiklcr, ( M Ziya Tere.) j'1.93J.

lamadim.
Kadmlarla krzlar , sa tuvaleti Be de birbirinden aynhr, Kadm-
lar iki veya belik hali nde aynhr, umumiyetle bunfan seder,
maden parasl inci ve madeni paralarla ssleyerek ikisini omuz-
Iann zerindcn sarkiur, Halbuki kizla r birok ince rgler yapar
ve bunlan yine kadmlar gibi erit ve maden! esya ilc sslerler.
Bol mi ktarde ak ve kimuzi boya kullaruf ve parmaklanm sanya
boyarlar" (Sihirya'da n, I, 471-472)
iKiNCi KISIM
Trk'lerde Gebe Ekonomisi

M.ERZ I YROKLER
I iktlsadt Faallyetlerln Tasnlfi
ve Gebe Ekonomlsl.
67
1 iktisadi Faabyenerfn Tari hl Seyri
Insanlan lktlsadt faal iyetl erine gre, yedi enmuzece ayrrabile-
cegirnizl Z 'G kalp. garph bir lime dayanarak kaydcdiyor:
I Ot ve meyva tophyanlar,
2 Avcrlar,
3- Bahkar,
4- Gebc tftilcr,
5- Oturak tiler.
6- Yksek ifti le r,
7- Kendl srlcrlfe berebet dolasan, gebc s r salupteri'.
Ot ve meyva roplayrctlar yalruz bug n ds nen insanlardi.
Yazdan dsnme, gen iken iht iyarlJgl ds nme onlara has
endtsetcr degildi. Tabiat ta ne mevcutsa onunta iktj fa eder, ferdi
cehd ve gayret, pln, yaratma grlemezdi. Mazi ve iSlikbl met-
humlan yoktu. lnsanhgrn bu iptidal, bu ocukluk safhast ne kadar
srmst r? Kqm en meesi minde temin ede rncdigi yiye-
cegin midesinde tevlit ettigi alrk, giyecegi olmaymca hasif olan
sme rzdirabi mi onu bu halden kurtarrmsur? lhtyalar, tzdi -
rapl ar. zaruretler onda tedbir alma melekesinl mi faaliyete gctir-
yoksa fur auan rnevcut olan manev ecvherler, i1hi bir ltufla
kesfedir mi olmus, yahut el yorda nuyle zulmette n nra. ham
yiyecilikten, tedbir ahp bl rtktiricge dogru bir tek ml m vukuu
bulmustur ? Bunlar hep mehulrnz, lhtirna l kj zaruretler insan-
lara ledbi r almayr gretmistir.
Bir melli f iin hayvan ctlerinio, nebatlann, bahk vc ye-
mislenn iptidailerce konserve ve depo keyfiyctini plnli
olmaktan ziyade, insiyakl bir sureue meydana gel mis bir ola rak
grrnektcdir. Buna ekonomi dernek bile hatadrr. Bu, deta anla nn,
karmcal arm ve slncapla nn grda saklama adenenne benzetilebilir.
Mama h, hu to plama so nralan yalmz istihlk iin degil ,
daha fazla istihsal iin olmustur. "Ziraatann hutmbau
tonuni oh/rak sakiamatan bu neviden bir harekeuir. Bu safhaya
eriIi/digi zaman bil hareket in insiyaki degil rasyonet otauguna, yoni
Z.G\;>t lp. Trl; Medcl'liyeli
6"
M.ERZ I YRKLER

M.ERZ I YRKLER
6.
,
I
itinalc Vi' muhakcmcli bir jiwliYl'f otaugnnakan; o/abitiriz ,I.
Bu surctlc zira Iaaliye t hayvanctlrk kltr edinil -
mtsur. Ekonomik kltrdcki bu merhalo. insanhk tenhinde m-
him bir dnm nok tast eder.
lbn! Haldun'a grc "bedcviiik re medeni/ik hem iknsaden ik;
try,., lipi. hem de milletin sosyal izgisi tzerindc yurrken
geici ik; try,., ikt isadi merhaleyi lC$kil etmekt edir. Bu sajhalann
b!ri birine i.wil/.ale mnmdir. su iktisadi i ekillerin dige-
nfl t' geetl milletlen n bnin k//lIr meseleleri derin deWimelere g.
ramaktadir",
A.B.O. Sosyoloj i otorclcri ndc n Prof.Dr. Zimmerrnan'a grc
"k)' :iOsyo.'ojisinitl !tIrih.i1t.,ditimi. gebe hayanndan IOpraga yerlt .'I"
mek surcnrte baslar. Zirai havat tanI, sosval tekml tonhinde ilk
mernateyi ;('}kil eder" ', - -
.8ki Turktcrin hu rncmatclcrden bazt kaynaklar gs-
tcnyor . Tunyukuk, kcndi yazumda. bir zamanlar gevik 'Ie tavsan
avl:J)1p' ycdiklcrindcn hahscr mcktcdi r". aria A<;ya'da yaptla n ar-
keolojik kazrlarda hulunan zerindcki 'resimkrde {?t'yik
avlan, yabani rdckler \"C' bahklar bot otarak ver ohrlar. Bahk: avta-
mat a mahms ag reJimleri nc tie rastl am,- bu gchc
o banll kla bi r arada yapllan avclhk sal1l asldlr. .....
Bali Tilr kisla n' da, Namazg h-Tcpe' de yapllan hafriyana, (E-
neolilik kil!t ru lem<; i! eden, M.. 225Dsenesinc ait) ara smda
l'lul unan yamnda all kafmlllan, kry,lmll yemler, arpa,
bflgdtly \'(' nt/zon {m'dar, /z/m tallderi gonl/}vrdu. El' hap'tmla-
nlldan kO)'UIl, k('i, li en', kl'cklere ait kemikler nol alarak
Kalmujan/tl lI, kO)1m/tmn y/inlerindell de istifadc cdil-
}'I/maklt/llJr' ,
Bu kaYlIIa n ziraat vc hayvannllk k!trnn ok cski
Yuk aru.J:l hahsi gccn <tvcillk ya hayvanclll k vc ziraal1a
,
,
,

L' ,ko.nolnik Giri, (KJk rkes lere. ) ,iS1.94I ,

Neum,l r". dUUl1l''': l<l nl ll (AAIi 0 ,-,,"..:" lere. ) Ist.943 eilt t ,
f r.? ,r1,liIn . I C.C. ( lIn l1le r01iln Smyolojisinin Esa., IHI,
on 111 , [km ill vc ll101ill\,; 1I
1-I.N,Orkull, Tu rk" Y<l 7.ll lilll, cill I;
?<;I':i, Ogcl, Isl.1miy..:uen net: T rk Kll r IHihi, Ankara,
gd, illlce T rk KJ[r lHilli , Ankara 1'l2.
birhktc yaprlandtr vcya rnilttan 4-5 bin YII ncclcrinc aiui r. Zira
namazghtcpe' de bul una n eserler vc Ebcrha rd't n in yrlhklanna
isunadcn Orta Asya halklanr un mt ncesi vc mt scnele rindekl
kltr hakkmda vcrdigi mal mat' a zamanlarda bik, hayvancrhk
vc ziraann oldugunu gstcriyor.
Konumuz gebclik 'Ie ona ait ckonomik klt r cldugu iin.
hu hahsi tasvin clarak helirt ip gciyoruz.
2 Gebe Ekono mlsf
a) Kcnur-gerltk ve seda nter
Bilindigi gibi by k islm mtcfekkin \'C rar ibtsi lbni Ha ldun,
tarihl tek ml zinciri iindc Insan topluiukl anm lki iktisadl vc
sosyal lire aymyordu: 1- Ocbet er . 2 Mcsk n haik, Kendi tbi ri
i k hu iki sosyal hapt (Bcdavct -Bedevik}, (Hazerer-Ha-
zcrili k) dcndigi mai mdor',
. tesan d. (ne-eb asabiyc u) nin \'crdigi di -
Mphn ruh.uyla basit, fakat fazilct li, sen. yignc bir gebe hayau
yasartar. Ikincilcr sulh s kn Iindc, mancvt haslct lcrindcn bir
cgunu kaybetnus etarak. fakat mtcrakki , muremeddtn. umranh.
hir ycrlcqik hayan gittikc tek mul enirirlcr. Bunlar ( Ikt nctler)
arasmdaki tesan t. (schep asabi yctinc) mstcn 7.aYlf bir bagdrr.
Bun lar eski gehelcr, yeni (Mukaddi me. J. sf.324.
vc devaml )
"BlIglnkti /St/l ahlarmllw gore ram kflldisini ifade
eden. Alman sosyoloj isi /St/ lahlart gl/zon/ine a/md/Kr IOkdirde ll}'11/
zanwnda (Kufmr-Kl ll r-hars) mmW.HIII da /nlllli1 dai re!";ne altIbi-
leuk o/tm bil Vmran fikri, Arab IIIll 'clTi llini ondll k"zll llCIi asrm
sosyologlart nozannda orijinal goster"" bd li balt birin;
tq'kil eder. Vmmnm ne oltJugWlII, fl(' gi n; IlI rill I"e coJ. 'rafi emslam
isrilUlll errigini, beded (yani bediydi, (/iri, iplit/ai, wbim Iwlklarma
mm.mp) \." IWIel] (yani 11Infell, ktlhr Iwlklll rlll {/ mensllp)
ekiller 1'1.' alm(l,H I(lbi i I'C w mr olarak
Icahl.'ttlJ;lflI.,. bu klymet h mvcrr ihlcn grcniyoruz,
l'roL EhcT,hilnl, Or la vc G<l rhi J", Iklan 111 11 Ml'<.kniycli, Tiirkiyal Mee.
sn)'!: VII-\IJJ (Mc cdul Man' urni!lu lt:TC.).
Ru :t.imlllerman ve SoroIin'in (A Snurcc tl, x'" in Rural
Soel '!logy, Mmnc"po hsy, . 1930) kilahllla lyi olur. \>u konu
t:1rall nda ge nl b,l' blbhyo"rafya llWV,'ul olup en !bni 1Ii1ldun
lllukiludt:meSllll1l ililik lcrclllc, i l ikrc
LFahri. Ibni Ha idull vc d il: I. i'U'J3'),
70 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 71
Gebe, hedev cemaeuan. cernaar ruhu, Ibni Haldun'un t bi-
riyle asablyet (ncsep asabiye n) dipdiri tutar. Daima scferi halde-
dirter. Yasadrktan iktisa lli hayar bu scyyatiyeti tcmin ctti#i gibi,
bu cewabyer vc vasrtl ar da bu gebeltgi dogurur. "l idet \'e kuwet
bun/ar iin bir yaraddss, secaar bir karakter olmll('tur'. Mcdeni,
mukadder mrn khncmu devletleri veya saltanatlan
yrkmaya: istll ya ham tazc kuwenirter',
Gebellgin cevhcri clan bu mefhum, lstm Ansiklopcdisinin
(Asablyct maddesindc) yle izah cdlliyo r: "A raptorda Islamiyeuen
ewetki devir e, bi r kimseni n (i11aba) sini. yoni baba cihetindcn okra-
batanruYOhUf do umunuyette kabilcsini, hak" haksu, her mcscledc
mdofaaya hanr olmast re knbile efraduun, gerek kendi mal vc
miklerini korumak: I'e gerek baskatonnm mal ve mlklerini t abiet-
mek iin. bir s z zerinederhal birlesmesidir'",
Aym maddcdc , (esabiyet ltn mukatelc) nin lnctl endi gi oir
badis naklolunmaktadrr.
lbni Haldun'un kcnd i ifadcsi ile asabiyet: .....akrabalardan biri
Zlf hm ve teem'au ugrar ise, teki kardeslerin nomiyetteri kaynar,
zelil l'l' hakir dusmekten sakmarak omm hak I'e hukukunu ko-
rurlar....Asabiyet 'in, yani bir kavmin bir araya toptanorak kendisint
konmwsmdan l'C dfmana koril kO)'mosmdon mem/eket/er fethe.
dip, zof er kazonmaYl istemesinden, djmal1l kuwet I'e jiddel/e yen.
mekJen ibaret o/dugllmm... ., dclil idir. (Mukaddirnc. 1 .342.380)
Ferdinand Tnnies'te bu ikilik. gelleligi kOy vc uera
ycrlerdeki to pluluklan da iine ala n eemaat (Gemeinschafl).
hirler iin cemiyel (GessclIschaft) mcfhurnlan ile ifade cdiliyor.
"Cemaatte im an/ar herriir/ ll)""ga ragmen mahiyete (Wessem/ieh)
boglt iken, eemiycue her Irlt baglt!lga ragmen ay" ktt/maktodlr-
lar...Cemi)'etle her fen ya/mz kendi i{indir. Ve diger bloln fen/ere
karil gerginlik
Ccmaa tin htun fertler i (bil uur u) iinde yaar. "Ka'1
tltkll
iloni lI aJdun, mukadd irnt: (Zilkir I1diri Ugan lere.) .is1.954. I, SU3!.
Itmi Hald un. rnukaddirne (Zakir Kadin Ugan lere) Is1.954. I, SU42-34<} vc

) Ansiklopedisi, Asahiyet madllt:si.
4 I':l'<\f.Dr, F.Tnnies. Cernaat ve Cemiyrt nal.ariyesi (Fln<.hkoglu tere.) 1'142.43
Uni", Konfcr anslanndan ayn hasl, s[.743.
o/an m1lerek. biriestirici bir tetkki, bir cemaatin kendi iradesi olmak
stfatile {ahenk; mutabakat; konsans svemandnis, Consensus) ota-
rak an/ai1mafwlT. Bu konsansas, insan/an bir blnn uzuvlan
o/arak turan hususi bir itimai kul'\'tf ve semposiden ibareuir '",
Cemaat yaplsl bu melfe grc milin tesirt He
tedir: 1- Komsuluk, 2- Kan hlslmhgl. 3- Ortak bir tikir dnyasr'.
Bu gebe ruhu Iinde eskt Cermen kabil cleri sen , Iakat Ia-
zilctli bir hayat yasiyorlardr, "...\'c.lIlasag/am ve eins;hayatlarmda
temit kalan bil adam/ar Roma lmparatoduunu osularco tendit
emri/er ve nihayet onu tomamite YlkmlIardlT'''.
[mpararorluklar yrkan. Imparatorlukar kuran iskitl cr, Hunlar,
Pcenekler, Oguzlar gibt Gcbc T rk ulus ve boylarmui bu ma-
quuru, rf ve dctlcren Ibarcr. yazrh olmayan hukuki m-
eyyidcl cri meydana gcrirmisttr: TUrk Trcsl. Bu lre dc kudretli
bir gebc ikusadtyaum dcvam ctt irmls, cihangir fat thler, au,
gcbclen yarat rmsur.
bj Gebelik esitlerf
G ebeltg! esas itibaril c iki krsimda mtal a etmek dc gru olur:
1- Ta m gebelik,
11 Van gebeli k.
1- Tam gelleligi de ikiye aytrabiJriz:
4

A-I1odzonta l Gebeli k: Vzak mesafeler arasmda cereyan ede r

(Arap yan madasi vc Kuzey Afrika'da). Bunu da iki klslmda in
celemcmiz l:1zlm:
I llcrin ortasmda, kci koyunlan aL, daha ziyade devcei likle
geinen. hkrnet basklsmda n idari tesirlcrden uzak. vergi ile.
algl ile a lkasl olmlyan. seyyar vc SC)yal byk deveci kabileler.
Bunlar hakiki gcbcd irler. Bedcvilk r uhunu "6ltn
ortasmda yerlejmij haIk ile mesklin I'M i/er l 'C m(Jleaddit kzak
Ord.Prof.Dr. Hans Ffe)er. SOIiyolojiye giril (Dr. N.Abadan tere.)
t 957, sf.7576.
2 Ord.Prof, Dr. Ha ns Frcycr, (Dr.N.Abadan (ere.) Ankara
1957, sf,7S-76. 1963 sf.l04.
a.g.e. sf.23.
DC!iker, Gney D?tu Geb dik
J-1 lh:rolh lI n) kltabl hakklnda kllalllyal, 1 urk eografya derglsl 1s1.960,
SilYI:ZO.
72
M.ERZ I YRKLER

M.ERZ I YRKLER 73
vhatar on/ar iin daimi bir dayanak noksasueskit eder. Orafardakilcr
kendilcrini himaye eden kabileiere hara vermek zorundadsrlar. Ne-
zateeten kardcstik: vergisi, uhuvvc adt venten bil cenme; kabiIe gefip
vadiyi iigal mig; zanwn, mhirc re hurma eni r. Birinrinden ayn iki
yaanta ftlnmm karltJa/flg, I'C soosma gore, kh /lJl // IUKu, k h
arplug, bu kk; merkezlerdeki hayat ..
1
gebeltkle yerlcsik ha-
yann en beli g nmuncsdir.
2- Sehi r vc kasabalara yakm ycrlcrdc koyun yetisuren deveci
asi rc tler. Bunlar hareket kabiliyetterini kaybetmislcrdlr. Dcve art-
cak yk hayvam etarak kullamlrr . l lerdeki astrenc rin baskrsivla
dogru yaklaqular. "Bil gibilere, koyuncu antannna, dogJ.;da
/H'fl)'fl, bauda m)'Odenir. Bil hate dsen kabi lder yaka/nnm vergi
tahsi ldarlanndankunaramaz ' ol.
R Vertlkul Gebelik Yazm yksek
zcrindeki yaylalara. oa klara, kllalara g ctmck surenle
devam cdcr. Orta Asya. Iran. Anadolu Trk Gcbcligi buna
misaldlr.
IJ- Yan Gebetc Ge bclikren sedan ter hayat a gci tamn-
daki ara npt tr. KII kylerue adrr yertnc kaim clan aga.
lugla, saz v.s. gihi muhite uygun cvlcrdc gcirt p ziraat yapar far.
Daha ziyadc hayvancthkta bcrabcr yr yeben hububat ziraalidir
buo Yazm da haYVjlnlan m ahp yaylalara l karlar, adlfda OIururlar.
Orla Asya'da ki Trk mhim bir kISmi, irandaki
\'c Trkmcnlcr, Anadolu Yrklcrinin byk ekseriycti,
Fars ve Krt Kafkas ....c Atlas mcmlekctlerindcki yan
ge hele r bu lipc gircr.
Ara plarda da Y:H1 gcbc sltlrcllar vardir. Nehir boylan nda,
ba.taklJk SlglT yan scdantcr bir hayal
alrellrdlr. Bu klYllannda ok krhdlr. Bunlar doguda
ve bauda bcggara dlYc aml an slglfCi lardlT, Beggarlardan ev ya-
panlar 'ie ancak IIkbahar ilc yaz mevsiminde hayvanlan chirden
zorunda kaldlklan 7.aman adlrda yalanlar vardlr
1

Su g\'lcr, siep gcbcle ri iin, yaylalan n ollan nm

art rnasI llc yaylal,lfa, l gebeleri iin hahar yagmurlan Be ye.
cren mmllkalara, suyu hol olan yerlere mtevcccihtir.
Rolx-rl l Medeniyet i (Avni Yakahoglu Ier !.".) sU8.
Rolx:rl MOlllllgnc, N Mcdcniyeli (vni Yakalioglu lcre. ) h l.950 sU8. Aynl
aym Mhlrc.
Ro berl Momagnc, a.g.e. sf.19.
II-Trkler' de yerlelk Hayat ve Gebellk.
I Yerlesfk Hayat .
a) Or ta ASJa' da :
Orhun , Turfan, Balasagun, Anau , Pazmk. Yeniscy'dc yaprlan
arkcol ojik kazrl ar necesi ndc, cski Trklcrin gcbcfcr tnden bas-
ka. karmus. ycrlesik hayata maddi vc maneet
kltrdc ilcrlcrnis olduklanm annyor uz',
Uygur Trkleri Trkistan'da i1cr i bir ziraat kltr ya-
ramusfanhr. Sulama tesisten . bagcrhk, tarla ziraa ti hayll tnk isaf
etmisti. "Kautarda zature l'e somp kredi muamelesinc
ait bir ok vesikalor ete gemi{/ir. Maden bilhassa allin.
istinsat {'dijir. I 'Ci/enirdi. K/.. 'ifl lll k. dol..-umacthk, halm11 k oc inkifnf
. .
etmltI .
Anau'da yapilan tarih nccsi kazrtan, cskl klt rlcrin en a3gl
tabakalarm da ziraa t hayau mahsucn ve sun't sulama klt r n
mcydana rkarma kla. ycrtcsik \'C yan gcbc hayann kar ak tcri ni
aydmla rrmsnr. Bilhassa Trklere gctincc. Scmc rkand, Buhara, Ra-
mitcn. Beykond vc MeN gihi schlrlertn Trklcr tarafmdan tests
cdil mi oldugu. cski [ran riva yctlerini nakleden lsl m vc Iran
mellinerinin umum kanaaIidir...
Ya71 yaylalarda, ....c kasab,llarda gcirmck de linin
u vc ik nchi rlcri hava lannda hi U7.un aSlTlar dcvam
cdip gin igi malmdur. Ptolemcus. Pamir'de Karalcgin mmtaka-
smda, Kumidh Trkleri nin lkesinde, bir Kale) sinden bah-
selligi gibi, daha I l. ci am da bir gebc kavim ol,lfak Karalcgin
larafmda me'lcudiyetle rini muhafaza olan Kmidh (Kmi-
i)lcrc Ortaasya'nm muhtcli f taranan nda nbbct edilcn 'ie
kasabala r, bu kavmin M.. hi rok aSITdan bcri yan gcbe, yan
yerlcik bir hayat geirdigini gstermeklcdir,
Hazar 'ie Sabirlcr, Eli l ile DcrbcnJ aT<lslIIda yan medeni hir
hayat kurmular, Drt Trk ve Onok knbilclcri de sa-
haslilda byle hir dc....amh Y'nI oLUrak vc yan g.che hayat sr-
mlcrdir. Drt kabilcden gil' lcrin Talas, u ve lIe havzalannda,
ilak' lO kcnd i ismi ilc Icsmiyc olunan ilak Ahengcrn) vilil-
Ru tok. Dr.ll ahal'ddin gel, <l j:.t.'. II.N. Or kun, Trk

Akkaya, Uygur Trkleri ve Klillrk ri. Dag,
19- ,r.79.
74
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 75
yet tnde, Barsgan'm lsrk-Gl tarafmda , yayla' mevsiminden senraki
zamam scbtrten nde ve kasabatannda getrdigi, tar ihi kaynaklan-
rmzla da sabinlr,
Gardizi de, inden gelerek Barshanm yamnda ISlk GI civa-
nnda yerlesen bu Trk kabilclerini n ml ekilik. marangozluk ve
nakkaqhk gibi sanatlan bildiklerini anlaur'.
Gktr kler zamamnda hayvancntk kltr yamnda. ziraat kl-
rrnn de ilertemq old ugunu gr voruz: "Han sattesinen beri
TUT/ an btgesinde uzm yetijrirme ve l araplltk ya(',"wlrdll . 647
senesmde Gktlrk yabgusu, in 't' mmter gndcnYIi" \'(' zmler
inliler torafindan ok begeniJiyordu. Bundan sonra in'de famp
irnali. Ona A sya 'da TUT/ an b lgesindeki usultere gtJre )'ap/lmago
bOl landl. in knynaklarmda, Turfan l amplan hakkindaki bahislere
sik SIk rastlarur...Huay deoletinde seyahat eden infi seyyahlar, kar-
puilara rastlannstar I'e karpui ziraatmm Huay devletine Uygurlar-
dan geldigine isaret etmislerdir. Karpiu. uradan da in 'e gflmili ,,z.
Uyguriar, T rk gcbelen ve Mogol gcbelen ile inliler
bir ticari faal lyct gstcrmtslerdtr. zm. pamuk,
ncaren yapryorlardr. lkusadi bayat ok erlcmlsrl. Ticart
sene t ter. tcmeu , faiz, rehi n, cret, zarar-zi yan v.s. gihi Ikusadt-
ma li mefhum ve mkell efiyetler c ktan biliniyordu' .
Yuka nda naklolunan gsterdigi gibi, Trkler sc-
da nte r bir hayat binalar, sanaI esc rleri
meydana zirai khrde ve tica ri hayatta
b- Ana dolu'da:
Asya'da n gelip yeni bir vatan kurarak Anadolu'yu Trk-
gebc Trk boylan ke ndiliginden veya idari ted birlerle
oluyor, kylcr , kasabalar kuruyorlardl. "Anadolu)'a gelen
Turk/er nras.mdn,. Ona A.5ya 'da rok eski zamanlardan beri ky ha-
yattna, haua ieh1r haymma gt..'{nll, her elil haIk mel'C//11U. Bina.
b/lnfar, yeni ge!dikleri )'frferde de aym hayar an lanm demm
em'!y?,'nr, derhal kiJyler kurarak zirai islihsale bahyorlar,
elmMer e/urlere yerleiyorfardl. Selrll kilerle sJhriyerferi 01011 TOrkis-
h.llktm,larJ mensl/!, bazl prcnslerin mai)ycrlaiJl e' c, garbi
T,lrk ,stan m e/arb ve k6yl unsurlarmdlln mrckkeb klwl'ctlerle
1 Prol A.Z.Y. Tog<jn, Unmn!i Trk larihine I. tsl. 947 SUS.28.
De Ggd , a.e.g. Sf.3(,6,438.
Dr .Caferoglu Ahmet , UygurlHrda Hukuk ve Maliyc TtJrkiyal Mee.
IV. Sf.45 ve devaml.
Anadotuya geldikleri tarihi menbai ardan ankl fr/dlk! gibi, toponimi
takikan da bunu az rok glJsrerebiiiyor " (F. Kprii l, Os man h Dev-
le rlnln kurutusu, sf.50) Bu hususta aynca (E Smcr' in Belleten' .
dekt ) yazis r da istifadc lidir.
$urasl biliniyor ki, T rklcr geldlgtnde harplet. sari hastahktar
yzndcn kyler ISSIZ bombosru.
Iskn bahsinde olarak ele atacagmnzdan. bu ffi CVZUU
bu rada bi ti riycruz.
2- Gc;e belik
,
a- Orta Asya' da
Tr klc n n byk ekseriyeu schir fcrl n harteinde steplorde. boz-
ktrl arda gebe hayau sryorlard r. Han Mahmud Kasgart'ni n
ve Ahmcd ul-Tini'nin rivaycttcri "[skender (ilk Aryani, l mn Ftih-
kmnin umsati ismi) geldig; zoman, M verannehirde, Maltmud Kaf -
gari)'e gore Tal as ve n alanmda, hayaun m hemz hi inklsa]
etmemij o/dllgt!, her tarafta ahalinin adsrlarda yaadlJ(ml ,.l gstc-
riyor.
Yan gebc vc yerlesi k Tr k boylannm mcdeni ya-
nmda, gcbclcr de ipt ida. prirni tif bir yasayrsm, bir bnyenin
ok st nde bi r klt r varhgl gstermsferdir. "lnmai JW)'01 iu-
barilc y ksetc bir enmuzece mensuptular. Turk iJlerini, A rop, Krd,
Berber al irerlerine benzelmek dDgnI fleg/dir: Onlar, hemz lIfire( del' -
rini geememijierdir. Eski T/r/.:Jer.fe, ka kere siyasi haymm ludun-
luk, hakanhk en mulckrindc n gC\'erek, ilhanhk enmu-
l ccinc kada r T rklerin en dcrccsi ildir . 11
ise. bir degil, kk bir millcHir"!.
Fuat Kprl de 1I.larih kongresi ne slindugli kllv....ctli tcbli
gindc. itimai Ickml haklmlndan birbirim.k .n\;'Ok farkh gCbclik
blilundugun u ve bazl i1eri ziraatiliklen daha
yksek hir ilimai Ickml i'lirnanlarda
Avrupa'da csc r \IC makalcle re istinaden bcli rUiklen
so nra .....yl/kan Dna zamanda AI'mplI 'nm yerlelmi halkmm, I..: i -
n r hnkmllndan, Ellrasia mn g6ebt' klll;mlerinden ne gibi i/.: ribllslardll
bu fllndllgunu If1rih I'e sosyoloji lClkik ferinn gslerdigni .f6yliyerek,
Tar/.: g6('/leligi hakkmda [ 11 Jukme var/Y0/": "...baZl g6ebe T/rk
Prof. 7..V.Tnga n, a.g.e. s u s.
Z.Gkalp, a.g.e. sr. 14.
76
M.EROZ I YROKLER
M.ERZ I YOROKLER
77
z.m,:clerin!n, bil [tih \'(' isti/Cl at/I g6febdcrin, dahili l ej ki/r yani
idari l 'l' siyast mcssescter bakunmdan da iteri dcrecede olmatan
gayer tahiidir"t.
Gcbc klt r nn, Trk Tre'sinin hakim oldugu Osmanh
lmparat on ugunun ilk devrinde, Btzans gibi sana nar ve debdcbc
gstcns, Ihtlsam, Isrann san haddino vardlgl sefih
bIT ul kc.m.n ve onun klt r nc karsr Osmanhl an bi r i Sligna
Imde goruyoruz. Harr yukartdan bakrs bil c grt yor.
mcnoatan. daha Orhon Beg zamamnda Bizons'0 ziyofete \ 'C'
wlg,me ge/erek orada gl1n/erce kolan Tokterin Ba ans medeniyetine
ka'1' hibir mectbiya hissetr uedikierini " kavdedcr'
. .
Ga rph bit mell if de Trk Gcbelcrinin muhtcli f kltrler
mlo oynadrgrm. onla rm yayrlmasma byk
hizmct lcri s ylyor: "M(nmr blYlik impararorlllk_
farm kurulmasmi tokip eden devirter gihi suln znnumlarmda bil
eebetcr C('fllljl /..1/nrleri/c Jimalin orman mmnkasi ma/HII/ I 'l '
nuunu lleri orasmda canli bir mtevasstt tearei [aaliyer; gostermis-
Ier ve oralannda mesel Vo/ga Butgorton ve Hazar lar giN taukm
da t ccar birer kavim ha/ine j{e/mqlerdir " J.
__ He maglup kavimlcrin larihik rinin,
Turk medeni yellcn uzak olarak gslcrcn g:lyri ilmi
cserlen yanmda, msafll ba/..l Icdkiklcr i hu
yava vuzuh gelircceklir. Fuad Kprl' nn vukanda bah-
iki makalcsi. garphlara da yol gstercrck vaslfla. Bmi
sevlyctledlr.
Filh:lkika, bil. m mahcdelerimil de gehclerin bir kltr
oldugunu .. C?rt.H gcldiklcri gibi
hemen hemcn hlblr dcgl)lkhgc ugramaml
vc icahl lcmas kurup, digcr l.amanlanm daglarda.
adu iindcki hayall tcdkikc
ccvhc r. msam vaslflar hyuk nnalar, apa n manlarJa
B.unu mlcyazi adlr iindc, dag grmek
pck:1la mumkun. Ta\1rlardaki asalel, chrclcrdcki "t.'kr "'e ciddi -
yer, en muccrrcr vc mcvzulan anlamadaki dirayetle ri, itimai
bir verase re sahip. rariht bir kltre varis olduklan m gstenyor.
Tck basma admnda oruran gcn bir kil. 'IOCgelmln. yabancr crkek
bir mlsarl tabii ravrrlarla bu hasterlcri grmck iin bir
vcsiledir.
Mektop. medrcsc, ok zaman schir yz grmlycn dagh y-
r kler. nettee olarak syliychm ki, byk gnler salta-
natlar srms bir kavmin gcbc kltrn devam entren ocuk-
lan. hakikl Trktcrdir '.
taratfarda da bclirt ugimlz gihi, gebeti k 'IOC Iumal
kilu, iktisadi bir zarurctin, tabi santa rm muak bir ese ri dcgildir.
Gcbclik. hu hayata gn l vcrmenin . ona atfcdi len chemmiyctin
net iccsidir.
Ccngiz Han, (Kec adtrlarda yastyan kabilclcr) in basbugu
idi. Rcqidcni n (or manh) kavi mlcr hakktnda Mogollann sytedlk-
led szleri naklederek diyor ki: "ontann [ikirlerine g(jre bil hayauan
(yani flI 'Clltk ,'e orman hayaundan ) dali a iyi bir l!aytl! almasma
irnk n youu " e onlar teador mesll1 kimse bu/Ilnmazd' ...
Loon Kahun'un. gchclc r, cograli muhitin icbarilc 7.aruri 0-
larak gchcdirlcr. Bunlara ot urmak imkm hasll oldugu dakikada
derhal htraklp. otura k haline girerlcr, kann-
3tlm ZiY3 Gkalp rtyor: Fakat Leon Knh" n bilmiyor
ki. gebdl'r nazarmda g6cbdik hali onlann hlrri)'ct ,c istiklillini
lemin et>/I ilima hir I'I1ziyCllir. Bil /lIl.f1lJfa da Bi/ge Hann, kllym.
bnhastnm I' erdigi Cl' t'ap gebderin n(' dlJndiiglllI gsterir!
Bilge Han, kaymhabasma bir lesis ederek, milleli!c
raber orada bildirdi. Kaym babaSl dcdi ki:
\'c kydc bi7.im gelmcl. kadar, hr ve
muslaki! kalmam17_ gchclik saycsindcdir. GChc oldugumul
iin is.! edigimiz dakikada in'c akm \e \-aput yapanz- inlilcr
habcrdar ol up, sefcrhcrlik i1n cdinceyc kadar bil aile a-
B:lrclll Yayl<l:'>t"nda. va kli koyun g lmo:kle n dno:n Kqo:f1i Aljiretindl."n
orla Yortun ( Rcr.im: h" yr c-l le yzme ookarak: "A llah A ll.l h!
[)(:mdi. ..... m "lu"I"f,l hn(m,l / gootknJi h,1! ... 1Uil.imm, diJgJ.l ,1J,lnl
Yfrgiin "I<!lIgllnu t>i!iyor hyk gnlcr
ulll'araj('rluklnr olal1 bir kllvmlR. ocuklanl'lI ll Ml o: ml
w lul/nu glzll ydi _
Bu yl.l,;n. Burdur civ;tr1ll da ad\rll k l' ir I lona mh
ihliy" r Ibrahlln At a: /I. nll "l /ncc p"I,u/ar ( k klik y.n-ruf.m) d;l rm;lJ!!gm
oll.lr. Hll/m ,je /o,gimiz bM i nu h,lk diyerek, y,l1\k lurk
g&,-d....lIt lll ln z,:vali ni iradl;' o luyordu.
V\;od lflllrl """-. Mogolbonn Ilimai Tl:lJki IMI. Alll;.ara 1'J44 .
78 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
79
drrtan rmzta beraber inlilcrin yetiqemiyecegi uzak lkele re ckil-
bulunuruz. Bu serene inliler tsrcrters e be:!i yz binli k. naua
bir milyenluk askerle zcri mize gelsin. bize hibir yapamaz).
Bu szlcr Bilge Ham yapmaktan vazgeirdi.
Setuknamc mcIlifi, (sakm olmaya ki sehirterde oturasuuz,
yerlesesinz. Zi ra, sehirdc oturanlann iJi ve boyu mal m olmaz.
Asalet ve crcfcli kalmaz; beglik vc asalet aneak gebellkde ve
Trkmcnliktcdir) diycn atala nn naslhanm naklediyor.
G rl yor ki gebe, kcnd i halini oturaktan n haJine tercih
euigi iindir ki (muklrn) kalmamakte idi. Gebelik, bir asireun,
yahut bi r ( iJ) in daima seCcrbcrli k Iln etmcsi demekn. Bu sefer-
herlik ya taarruz, yahut mdafaa ol urdu. Bu seferberlik tedafi
olursa mcqru idi; tecavzf clursa, bug nk kanaatiml zc gre mesru
degildi , Fakat , mt cmcddin olmayan kavimler iin, bu da bir
iktisadi servel menbatydr. Eskiden beri bir ok kavimler , iller vc
asiret ter ak m vc apullarla zengin olmuqtardi. Eski T rkleri n ge-
inme yella rmdan bir i de. maateess f bu nlardr. htrslZhgl
bile iktisadi bir isuhsat messescst addediyor. Q halde akm vc
apul da. bir nevt iktisadi istihsal menbalen sayilabilir. Bunlar.
eski medeniycll erde (hormal) deg mar azidir. Maamafih, bugnk
gnde de en mt cmeddin milletlcr harp esnasmda, aktn ve apulun
yapml}u rlar ml?" I.
Bu ifadelerden anhyot uz ki gebelik tabii , cografi. iktisadi
icbarile meydana gelen bir dcgildir. Bu bir
dnya duygu. tre mcselesidir.
"Bartho/d, Oguz destanmm YazlClOg/u Ali naklinde (daima g6
edeler otllrak o/nllya/ar) cfim/esinn Cengiz'in yasasmdan altnmlj
O/dl/gllnll gstem litir. Fakat Cengiz 'e nisbet edi/en ril'ayet/erin bir
klSnll da kendisine, ecdadl \'e siil!lle efradl tamftndan genliginden
beri 6greti/en eski Tiirk destanlonridnn o/mml % bi/ir. }'ine aym
YOZlC' og/U ril'tl}'etinde jby/e deni/iyor: (Merhm Knra Osman dahi
da)'im bu ogfldt og/an/anna \'erimlil: o/masm ki Gtllrak o/asa, ki
beglik, nrkmen/ik r e ynk/ii k eden/erde ka/ur, demlil ). Buradaki
(Kam Osman), Osman/I/ann cediti o/an Osman Gazidir'.l.
Gebelerin adlf iinde oturmasma baka rak, btn maddi
kltrnn adlTdan ibaret haladlf. 0 adlTln
(kce olsun, kil olsun) en ufak par alan nm bilc
ZGk3lp, /I.g.e.
Prol. z .v: rogan, 3.g.C.
adrr iinde en ufak belli. olus u
lidir. Olam biteni bir adrr, onun iindekiler de bi r dew yukudur,
dmemeli. Bu yzde n Hazreti mer, T rkleri n lkc tertne taa r-
ruzetmemcgi Araplara tavsiye ederken : "Trtderin kuduz
g;bi satduganhklan dehetli oldllgu halde. on/ardan atmacak fammet
zahmetlere katki nmaya degnriyecek aerecede azdlr "diyordu .
Mektep, med rese grmemis gebc Trk kizlarmm ibd? .eder-
eesine meydana getirdiklcr i monerte mzeyyen hah ve .
yk te hafiflir ; ancak bir uva doldurur. Fakat en modern bir
en mutena bir satonu ziynetl endirecek vasi ta , sanat
Dlger dokumalan , motitli (yamslr) uvalla n , ssl
keeleri. ssl adrrlanyla, azicik esya iinde byk bir maddi
klt r ; cra dag basfarmda, umulmadtk yerlerde byk bir ma-
nevi klt r temsil ederter.
tn, lran, Arap, Btzans kaynaklan rarihi TUrk
kmda zengin malamat verlrken, sen bir asnn mstesnkferl ntn
seyahatnameleri de bu hususta tatml nknnr. Halen, dnyanm en
byk mstemleke tmparatortugunu kutmus olan Ruslann, esa-
retl eri alunda bulunan Trk halklanm temsil edebilmek tin,
onlann ltsan i. etnograyasr, rnilli klt r, itimai bnyeleri hak.
kmda i1mi bu hususta yiizleree cser
rettikleri duyuluyor . Bunlann dili mize evrilmesi ilc, hali ham
Orta Asya gebeli gi vc Or ta Asya Trkleri nin mill ve
lemsil'e kaflil hakkmda fikir sahibi olacagll.
Mogllann gebeligi hemen, hemen Trk ay
mdlr. Mogollan anlatan kaynaklar bizim de yanyaca k de-
mektir. BaZl Avr upali scyyahlar Trk gcbelerini de Mogol o
larak
ok inee kh r .sahibi olan inli an-un, Gobi ln ve
Mogol kabilelerini manzum olarak tasvir .....yerde
agalar bitma. biten jer ya/nu. yabani otlardlr; Tann burada daglar
ya/nrz tepecik/er yaratmqnr; burada ekin yeril'!. ze:z; m tle bes-
lenir/er; deriden dikilmij e/bist' g;yerler; }w;e adlr/arda yaarlar, buo
nunla beraber en I 't' nejt'lidirler... l't' on/ar btiin ka)'gusuz
geirir/er, kendi kendilt'rindt'n menrnun olarak ",
inlil er bilhassa eski Kaoc (Uygur)lan n hayatmdan bahse-
I Prof. Z V.To$/In. a.g,e. 5f.l Ot .102.. _ ' '" .
2 B.Y. Vl;j,JimJrt'i-O\l , Mogollann i1Lmul 1l1kllll (Prof. Abdulk adlr I nan lere.)
Ankuril 1944. Sf.60.

Xli M.ERZ I YROKLER

M.ERZ I YROKLER
81
der ken cski ge betcnn mufassat bir sureuc anlaurtar:
"Kaoe 'Ier, su \ 't' ollln bolJugEma gijn> bir vcrden diger yer e gor
eder/er. Bu g6 csnasmda Kaoe 'Ier iki tekerlekli )l1ksek orobator
kullaruriardt ki , intiterin on/ara Kao-e tyksek: araba] adtrn rak-
makm da bundan i leri inlilcrin bildirdiginc g re, Ha-
kas'lar yan gcbc hayat yanyorlardr.
"Hakos 'lar klj/ak civannda kllym kahugundlln kulbeler rop/yor
(Bugr nk Turktetin dedikleri t.')'(ll11lk lly) . rillEn do tec adalcrda
oruruyo rlardi. Eski Trklerde sabit l..l'llkJarlll nc teadar umumilesmis
oldugrmu 111 do g6sterfyor ki, bugln yerleik noyat suren zerafsan
vadisi zbek 'teri koytenne li er yerde kll /ak derJer ' ..!,
Hakas'lann yan gcbe hayat yasamalanna ragmen. lamamen
hayvancrhkla cni klerl . ancak zc ngi nlcnnin, bugnk Orta
Asya Kazak'lannda oldugu gihi, ziraatla ugraquklan anlasiliyor.
in kaynagma hakarak Radloff bu hkme vamusur:
"Onlar et ve tasrak slinl ite geinirlcr, ancale Ajo {hk mdar] ekinden
piIirilmil ycmck
Gebelikt c mcr'a . yayla ve su hayati chcmmiyeti haizdir. Bun-
lann vaziyennc gre astrcttcr toplu vcya dagnuk halde bulunur.
Kendi gzel yaylalarmda (50bce stnde)
100 ;ldlrla hir arada hann:lbilcn Yeniosmanh
kendi yeri yurdu ol madlg.mdan kira ik tutu lan ufak mcr'a larda
hayva nlanm gcindirmcge Perakendclcri) ni, (k-
k oba) lan, adu hk (Ho namh, lil , di\rt adulJk (5a-
nkei1i grdk. lkt isad . klsmen de idari. siyas, ilimai

XI \IC XII. inti am Mogollan ya ar il (oha), yahut tI< . kliriycn
(birka oymak ve)'a halindc go cdcrlcnl i. "Bil
IInlllJl/(vel/e g6e!Je hayatlJl daki ok miihim I)ir ll'ZlJd, meydww koy-
makwdlr. Stnlleri, bilhaHa at slnleri, ok Olllll ll'1lgill bil' ooan iin
kalahalt k kafi le llalinde gi>mek kiirll degildi. Ha)'t'on s/nUerini iyi
heslemek kaYj.,'lulI Olll/.ralmz keI/di ayil'i ile mlllferiI Jw/de serbeste
gomege I'C (\1 otlak aramaKll icoor t'diyordll. BlIglnJ.:i Volga 0 -
mt Kalnwklanllda da buna beffll'r mzi)"t'1 mllnlu'dt' edilmektedir.
Orm hal!i l'e yoksul Kalnmk 1ar kalahaltk. ('emiyet (1101On ) lIalindc
g6 cderler, u l/ginleri ise nl1llferir o)'il Iwlinde gi>me,;i leni/l ('der,
W.RildloH, Sihir YiI 'd'lO ( Dr.Ahmct Tcmir Tere.) ist. I'J:;(,. 11. Sf.J47,
a.g,c , [I. Sf.l 47-14.'I..
RaJ luff, a.g.c . [I. Sf.1-t7-14F\.
htJyle gon/('ge de mecbnrdurtar ' ",
Oecn asr m Ona Asya T rk gene Radloffun
kaleminden okuyah m:
"Kalnnk: "{ar bakmundan KfrgtZl ardan ok al aYf/tlr/ar;
onlar do, hu gibi hal f/ ca beslente ile geinirter: Kee
admar a ouour t 'e yerlerini mevsime grJre deb"iltirirler, yani
)'lIZI dag smkmn a gemr I'e klIm YOl'al )'OI'aI sctoar vadiye inerter.
Hayvan baianundan setvaten KJrgIZtora denkmil, yatnu ontara
nazamn dana ok at bestenir: Bunlann orosmdo eiraatta mel gul
otontar Klrglz lam nazaran dalia mdlr' o!.
. Kara-Krrgrx'tann btn astretlenylc, usuz bucaksiz SiCpIerde
bir arada yasadrklanm Radloff sylc anlauyor:
Kara-Krrgrx' Iann gebc ligi, Kazak'lardan Iarkhd rr. Kara-Krr,
gll'lar, aul'lara btncrek det il de, br n boylar bir arada olduklan
halde yasarlar, nehir hoyundan sonu gclmiyen siratar halinde
uzanan yun lar, bazan 20 \IC daha fazla VeTSt mesare kapla r. Onlar.
yazm aym dag:t yukscttr \IC hu csnada her boy
muayyen dag sahasrm Igal eder. Bu gcbclik, kismen
rncmlckclm \IC kiSmen de Halkm daha fazla
lhldlT. Kara-KlrgJz'larda grdgrnz Mylc hir yun
saldl rrnak vcya savunmak iin hirka saaI icrisinde bliln
':flcy<la na gc1mesini mmkn kllmakta<l lT. Bu
cskl<lcn her halde Kazak'lar arasmda <la cari
hu arasmda grdgmz har p hali iin
mumkn olan hlrlClk d ':lldlT. ISfH YlhncJa Sollu'da tJ ulundu gum
7..a m:1II gre, Kara- KlTglZ'l;lr, Rusya lara-
(md,an. lamarnlyle ltaat alun a altndlktan sonra yurt tckilllan m
\IC Kazak'lar gihi aul'l ar hal indc MlOnmcyc
.
Kaz<'1k' lardll Gl)ehelik:
"Htikmdar/arla, yahw iktidar met'kiinde bulunan beglerle Kefi .
nemt')'erek 61e lkan kaaklara (Kazak) derlerdi. Met(', Auilti Se/-
flik, ingiz. Timur, hfirriyetft'ri iin ilk e!TeI kendi metbllianna 'ka'1
f
Kazak olnl// l {ad,r. '.
a.", c. sf.(, 2./,1.
Radl,,[r, a.g.c. 11. ,[345. .
Rad lnff. a.g.l' . J,f.S.'\k.

Kazaklar. Krrgrzlar gibi husust bir il degi ldi. Her ilin kaak-
lanna (Kazak) dcnilcblirdi. Krrgjz-Kezakla r Ejderha n'da ki Ako r-
du Dcvletinin Kazaklandr r. So nra bunJar Kngrz-Kazak namilc
yeni bir ti v cuda gcurder' ",
Bartheld da (Kazak) kcl imcsine aagl yukan aym mnayr vc-
riyor: .....ait otdukkm nkmetten ayntsp, bununie harp halinc giren
gebekll 'olor... ..2.
Kazak'la r hayvancrhkla gci ncn. lam manasiylc gcbc. bir
Trk Boyudu r. Hemen betirtmek l zrmdrr ki, Trk Kazakjan il c
Rus Kossak'lan arasm a kavm , lisani: dinl bibir ycktur',
Bun larda n bir iki bin kiilik bir mltcci kafilcst on scnc ncc
Trkiyc'yc uca cui, Kwl in' lilcrlc yrllarca harbeden byk
Tr kistan bahadm Osman Batur'un maiyeunde een-
gvcr adirlarda, tam mnase hay-
varter. T rktgc gnulden bagIJ, asstme, temsil gattest ot mayan
bu asirctl cri OvaSI gibi mnbit. geni yerfere. iktisa dl. jeo-
politik. iumai bakrmlardan isk n ctmck varken, Salihli Kazasmm
iine, Kayseri. Nigdc. Konya kylerine ycrlcsti rildilcr. Hayvancrhk
ycrinc ziraat yapmalan bekleniyordu. Venmstz, orak arazilerdc
oldular. Konya ve Nigde k)"lcrinde yerlCenler klsmen
tutundu. Kayseri kylerinde olanlar, lskan Vekletinin msaadcsi
ile yerlerini terket ip, iSl3nbul'a ll)'ti nto urnu' na geldilcr. Oece-
kondularda, scfil bir hayal fakir
mst ehlklcr haline iskn Veklcti, yaptlTdlgl iki
arazilcrini n ....crimsil. o rak oldugunu tesbit edi p, kyleri terket-
melcrnc in Bu satlflann yazan araziJer ini grdu, ekin
yerinc, tuz istihsal olunabilecegini eni.
Haten, iki scnedir vaadedilen ar al
fskn Vckleti ne yazdlklan dilekcler ccvapsll
Ha lbuki. mC\'l'ut ,.levlel har alannda, hibir yalm m yapllmak-
SIZIll, bu bir klsml istihdam olunabilir. verem tedavi-
sinde Rus' lann toi lc Trklerc yaptm p kullandl gl KJmlz,
oluna bilirdi. Bol miktarda bulunan bu iin
kaftandL Hem dahili isti hlke mcvzu olur, he m de, ihra melaJ
olurdu. Iktisadi, Mill, slhh baklmdan faydasl
Bah scui gimi z Ka/ ak' larda n, bilhassa Ulukii la' nm AlJay k-
Z,(inkaill. ,l.g.':.
1'r<tf.W.W.Bart hold, Iky \iC Nimcl Tc re.) J.
Kal akli.n. vc Mee, Sayd " " .
H2 M.ERZ I YRKLER M.ERZ I YRKLER 83
y' ndc meskan Kazak'ta n n gc n muman Atayha n' dan cdindigimi z
malmatn Isunadcn. Kazak'I arm hayvanCl llgmuan, gebctt gi ndcn
bahscdcccg!z:
. Tr kista n Kazaklan yat mz hayvancrhkla gci nir. Sa ccc zen-
gl nlcn. crctf adamfan vasuasilc otu rduklan ycrfcr civannda
(Krstave tarla zitaan yaparlar. Fakut gene de L'SaS
mcsgalc lenm, gcl ir kaynaklanm hayvancrhk cdcr.
Krsm, Krstav'a mal sahiplcri-bin tcrce a l l
clan zengtnlcr bile- Bir ka bind : all abkoyup. kalan bt n a uanm
(cllkl). koyun, kei, ucvclennl obantan vasnase uza k otlu
ycrtcrc gndcri rlcr, ohanlar bt n hayvanlan yayarak,
yer gzcl mer'alar, o ua klar anya rak gcinrter. Kk
kce adrrlarua, cvle rdc (kiygiz uy) ot ururlar. Aral anndan birini
( Koyubasre Basoban) tytn eder ter. Koyubaqr norede ot oldu-
gunu. arazi mn vaziyeti nl ok iyi bilen, tcctbcli , bir oba ndrr.
Konup gmctcrt 0 idare edcr. c banlan, srctcn muayyen me-
safele rle daginr. Deve srlcn ise l mmukala nnda banmr'.
c bantar gel irken bir ka devcyk crzak aldrkla nndan. yi-
yccck sikmns r ckmczter.
Krstav'da kalen b y k i5C (Sahk= oyrnaklar. kalabahk
haIk, ky) eder. Bir klsml )'= slcak cv) de nen tek
kath, amdan veya attSI am. duvan kerpi len l.'Vlcrde olurup.
sn ha kullamr. Odun yakarlar. klslm isc (Kiygll. )' = kee
ev. \"' dlr) Jarda banmr. lsllg Uy' n y=
e VI, mutfak) klsml hulunur.
yaylalarda yaldan olan kazi (alm. hilhassa
djnden yapllan, sucukla pasllrma arasi o k Icn elli bir
Ylyecck) Trkjstan plvl. man I! ycmcklcri ile birbirkrnc
ziyaretJer le gciri rJer.
i1kbahard a klslav'lard a g'l hazlrhgl baJ:lr. Sr !cr
Koyunlar gozdayth (kuzular), ktsraklar gunnaydl (gunlar). ineklcr
buzadaydl (bu zagllar). En fakirl erin bik 10 dcvcli k yk vardir.
BWn sandlklara doldurul ur. YalnJl yiycI.:c k maddeleri (Un,
Bugday, Patates= kart opya, no hut "" sarburak, fasu lye = cambas
bur'lak) uvaJl ara konur. Oiyccek vc diger ctval;n sandlkJarda
ik! <; tam:' ""ugr,," (ill horgil lil J 'lIl11zlik cr kck dev.: olup.
yoruk lcr adr "(' ogll, : huhllf. \lHrdlr. 1<;\1;1111 igdi cdilir,
yaplilr) hylc bUfulmu, " ;I {' 1n dcnl r. kl)1IJ 1..5 av ok
zam"TlI,hr. YCllla, ik' .f,;vcr .
dlkcnlcnlc anlaJllJ" Yal1 lll<l ba) ka kim,.:

I'

muhafaza olunur. Snndtk \IC uvallar devclere yklcn ir. (Kcbccc)

denen ust aik samhklara yorgan senlip. ocuklar yannhr \IC
sandrk dcvcyc sanhr. Katarm en arkasmda haghdlr. Blnlercc
dcvelik kafllclcr dcbdcbc li bir yola rkarlar. Yklcnn u-
vcri nde n yruklcrdc oldugu gihi kil irnlcr sarkmaktadtr. Cc nnc l
gibi. di z boyu ctl u (caylfiv =yayla)lara dogr u yola revan olunur.
Katan ata binmi hir gclin vcya krz eker. Erkekler allara binmi
olarak kafil cnin Hersinden giderlcr. Hi yaya gidcn olmaz. Digcr
hayvan sur ulert (al. dcvc. slglr. koyun, ket) s r halinde aynca
gt rl r (hu gO az bir farkla yr k gdr. Yr k g yaya
olarak yaptlrr. At, cck bulunursa da 37.(lI r. Bilhassa katart ekcn
cl i nde ki rmam ola n kil vcya geli n mutla ka yayaolacakur. Digerlerl
de hemen hemen yardl.1lr. Yaqhlar, ouklar tn al , esck kulla-
ruhr. )
Bir kaynaktan da hal lhaar Ona Asya Trk gcbcligi hakktnda
sunlan grcnlyoruz:
Kirgrzlann Ona Asya' nm He bunJann etcklcrindeki
steplorde yapu klan an'ancvi gcbcli k aruk kaybolmak zeredir.
Gcbclik ycrl ne, muayyen yollan lkip ederek ot laklan n hulun-
duklan i1c cl ck aras llwa ml. 'VSimlik muhacereller yapl1mak-
tadlr. HaY"a nlara glda Icmini iin ona dcreccde veri mli olan
lop raklann ckil mcsi, nemli ve suJak lopraklar klsmmda sun'i a-
)'lTlan n hir\: 'Ok hayvan tleslcyiciler
makl a vc hvlccc hayal tam gebe hayat lal7J yerinc
kaim olmaktdlr. Bununla hcrahcr KlTglljstan, Taci kistan ve l-
hckislan'da bunlara (l\-ar II\ alar aT:l"md;1 lTan"humanw
(yaylaclhk) yapllmakladlT. Mevsimden mevsime belli istikametler-
de olan hu )'cr hem byk hem de kk ha)'-
vanlan alkadar ctmcklcdir. Hayvanelhk hususunda yeni mctodlar
Ona Asya mcmlekct leri nin en era kadar
Mcsel Klrl;lllar koyunlannl mer inosiaria 151 gl
harasmd a klsa hoylu ycrli atlarla Kazak ve ingilz al lan m iftlC!j -
lirerek daha iyi cinslcr cldc cdilm,,;)c all'} llmakladlT. Klrgl/j Slan' -
da islah 10 milyon hcklarhk otlaklar milyonlarca koyunu
bcslivccek durumdadlT. Kazakistan' da sun' i avlTlar ve ollak sa-
halarm dolaYlslyle SlglT, domuz ok ge-
Burasi Cl cldc ctlnek hususunda sovyctlc r birl iginin A-
vustralyasl halinc
b- Anndolu'da:
Turkmenfik vc Yrkl k yatmz Iktisadl bir meslek ncv'i degiJ,
rflcrc. rrctcrc dayannn. haural arta bcslcnrnis bir irlmai hayat
tarzr, bir Dogar dugmaz kcndin i bytc renkli bir
inmat mhtuc vc tabii vasana bulart ocuk, yazlar bahartar
gelip gccr, gler olur, banralar birblnn i kovalar da, btn ru-
huyla gcbehge nomadik hayata gnl n kapnramaz mI? lnsan-
lara yen! yasama geuren ilkbaharda koyunlann kuzulamasr,
kcilcrin oglak vermest ilc btr ftkt c %1fI1 sml sular, rcngrcnk i-
cklcr. di z boyu ouar arasmda. ratnat eennetinde yaylalara dogru
gc n dcve katarlarmm nnde kirmenl crlc yn egirerek gk len
suna boylulan sevcn gnllcrt n ilnde yanan at cs. aym zamanda
yrk lge de yrekten dcmcktir. 50 n dcrcce msk l sen.
lara ragmen bu hayanan vazgcmcyi dsnmyortar bilc.
Yalmz gcn ncsl art rk iskm arzuluyor.
Bu gcn ncsf st isna edersck. gcrck tariht cki T rk gebclen,
gerck 20-30 sene nccs t nc kadar gcbek edenlet vc halihazrr
yiirklcr konar-g(icrligi , yrOklug, Trkmenligi
Sln hayala hor E.ll ki Y-
rklcr.tehi rli ve kyJlcri. asalel ini l.avalh, ali z, k.orkak.
insa nlar ylarak (Manav klh arll gl, kih mslmam
Trk) oJamk bimlcndirirlcr_Ak'Vi olan Trkmcn bun-
lara i1vctcn (}'czidin lorunlan) slfatml ve ismini jJj"c ederIcrI.
Ma n.." kcl im(. osi Trkiyc'nin bir \'ok ycrlcrinde elnik.
zmrclc rc ol okl an ah..liyi ifadedc kullamltyor. ok cskiden
Trklcrc dcniyor. si\gI (Bilccik)n Tckirdag' ln
en cs ki ahalisi bu isimlc anth)'or. Tortlslar'da ( Ma-
navll ) ad mda hir yr k gdrdk, Bir y(lrk Icker lcmcsimlc
de, (Manav)larla alay cdiliyor, onl:lTl n bclirl iliyor: (Manav-
'10 bir biri gn dag gkk rkcn flrtlnaya tutul-
Yakasml, hagrml
"EsyiRidin,haRmwes.'... .. hiral. sonra dOl oraclkla
Birk<l yI. senc (lnr e ky kurmu.), cski yrklcre
(kOyl lcrc), halen Yrklg de"am ctl ircnlerin k.avim g-
84 M.ERZ f YROKLER
1
M.ERZ f YRKLER 85

L
Oni .PwLDr. AllI11Cl Antel. lIall BcCri vc Ekonomik
-r"l' lu Tu rk Khur . sayl:2.1 Eyl l 'l/i4. .
Hu hl"uslil VMllll llil hk. Sil ilh,'<J" I' ir /\kvi Ki\rO. I'C Dii)ncc Silifkc
tl-kc. Sa}) 2-.\7.
86 M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 87
zyle bakmas t hor gor mest. sadccc T rkmcnti gc. Yr kt gc at -
fcuikl cri ch cmmt ycuc i/ah ol unallilir
l

Yrklerde G:
Kisla, yayla. arastnda, ast rcr balktrun hayvanl anna mcr'a
terrun crmck VI..' kcndilcrini de i kl i m sart tarma uydurmak iin,
bt n hayvanla rilc birlikt c mcvstmdcn mcvsimc muntazam sckildc
yapukl an narckct c G dcntr.
Bugnk iktisadt gr n sunc mukabi l, vaktilc hu glcrm i-
tirnar . hcdi rarafl an da vardr. Bcgjc rtn (asirct reist ) vc oymak
kct hdalarmm (yrklcr khya diyor. Oymak rctsl) t yin cnigf
zamanla rda. hyk bir int izam " I..' ccmaat ruhunun. asfrt bnycnin
vcrdl gi tcsant iindc gcrfcrdi . Ya mlkivct vcya zycrlcri al-
tmdaki yaylalara vcya hl yerlerc konarlardt. Aydm' la Bafra (Sam-
sun) , Sivas , Maras arasmda ihtiyailarla konustuk (Ho -
yrkler bir cun kcud tlcrinin de kylcl'c yerkcccklcrinl'
illillllyorl" r. Kccfli (Kql;lfh) ,,irct tndcn SU lik ihtiyar ( Rc;,im:95j
Barcru Yaylasmda agarmaga giilllig (yaydlgl) dcvelerinc
bilkilnIk lvunu yk If"dc c<.hyordll: " OguIL KIY;Wlcl yak{;I"h'll />illil Ik zlna
ar/;K;lk. f);lgd; )/;lf (di!gdakilcr) ky<kkiler cila /a c (!j<-'IJir) do/ac!!k"
I\namas Daglilrl ndil. K"rall>lc!ll Aircti lllkn. Suyuy,lgd"l1 Ihral1 im Ag"ya.
Ycni"' ll1ilnlJ A'lircl indc n Kor Al nin Siitlli'dcn aldlglml/. lii rkliYli n kllY\lnca.
"gli1m"gil
{
AllilmaS' I" .rlllald>lri ilkar akar hU);IIHr' 1
Ezel hahar gcli r gi>(,' gi\l' UI"1111".
Scvdigimin gi>(,' Govah Bogilz'l dolamr
ck gullu sl'vdigi m vavtilt" ra. IIruma
g7. ler ini si ler ck agl"iil ;ISlnln 'chd'lIli izah en!. ]liitii n Yrk1crin bir bir
kyk' rc ycrlqmclcri. lS'>IZ yerlcrdc g,mp btlmaliln. zavalh hircr kvl olma lan
viir.:gini Hcp'>i gllrl'l' l1 ik Ollllll)br.. . .
llahi) A) irctindcn Ahd uilah A'>I" 11 <.lil. ky<.ll" mal Illiilkii oimilslilil nlgmcn
onl" n onakl)'il vcr <.l igini. hcr yu nHi t laka y"ylala ra lkdlglill siiylycrck,
"A/ahlf l i of il ,<;<W'<!illI h" r i yrcye ge/mi. r!ll!.1f111 inlil,1f/IW (/nk 'JllIrm
" t',I'<: ko r b rll! * if"dc,ivk. gi'>cl>cliklcrini n kudsiyclin i jfn<.l e c<.liyordu.
al kdilcn ehenlmiycl l. YC:l1 u" lll"nh A_ii rclln<kn Siill E1cndidcl1
si\l.lcrk anbmak mmklindr:
1I/,'iI1J( ;1II
-'ok "Ci'<:n ( ' n d j r i<Jir .n , " _
K,r..CC1 oyu { <I raman) S,ulkl\ '1 hk -
" ,)'''1,'111 , h/UIl<I;w. "1'1<:11 l i/ki I' e " illd ir il'idi r" diy e rd.:
(l UI'od,n I.
I" nan. kllI1 gei rildigi k ii;.' vcy" va<.li l>lbal1'. sen rlizgi1rlilm
ni' miflz vcr. : -S('ri: Ak\kni l vc I, 'c Sahilldinc o!ur .
" )' ;).1' /,,": h 'llik bdar , 1\1 11.111. dagla r ii/cr indcki hol nllu vc subk
dl il_'11<011 1' ;ll'<.;" I"n . .
(fzIC'J Sonhahann etcklcri, ky civHlan,
namh, Sankci asir cncnndcn) Nfus az, ziraat gen. arazinin
ogu ekilmiyor; mcr'alar gents ve sahpsiz: ormanlara ehemmtyer
vcr mtyordu. Onun iin her yer Yrgnd. Bu imknlar alnnda
50-100 adrrhk kafilelcr halinde gidilirdi. Simdi kt dagimkh k. ha-
srbosluk. pcrtsanhk, perakendelik yerine, disiplinli, topiu, t reye
hagh, tcskilth bi r hayat grfyordu.
Krslalarda krstayan asi rcucrdc, [lkbaharm gelmcsiylc birlikte
hummali bir faaliycr baslardi. Btr yenda n koyun lann kuzulamasi,
kccrtn ofHak vennest Be mesgul olunu rken, diger yandan, g
iin hazrrhk grl yordu. Kk bir askert birligin scfer haZJril gl
gibi, bt n tak intlar (Devenin havudu, kola nlan, yularlar v.s.),
uvallar gzden gcirir. skkter dikilir, eskiler yenilcnirdi. De-
vcnin aynah alm ve d sslc n, kann alti anlan tamir cdtltrdi.
G gnnn gccesi uvallar, hazirl anrrus, hangt deveye hang!
y kn yklcncccgi tcsbu cdilmistir. Safakla ayaga kalkthr. admn
ipleri kaztklardan zlr, di rekleri ahmr. adtr lar uvallann -
zen noen ckilip, drlr. Develer rhnnhr (kcrilir); kolanlan
sikisu nhr. Ala uvallara giytm esyasr konmustut. Sadccc bunlara
ve yatak, yorgana yk de nir. Yiyccck iccck.. Y0l. uval (tml uval)
Iardachr. uvallar kulplu' sekue olup zrindc iki uzun yn ip
mcvcuuur. Dc vcnin iki tarafma sanlan iki uval bu kuiplardan
birhiri ne vc havudun' zcrinc bagtarur. [lmck scklinde baglandlgl
iin abuk ziilr.
uvallann zerine yatak, yorgan. kcc atlhr ve haglaOIf. Bun-
la rm zcri nden kil imlcr sarkilihr. Zenginligin almcti kilimdi r.
(Alaeki ipi) kilimin iizerinden alihp, baglalllr. (Ofta Asya Trk
de kil im aYlll vazifcyi grr. ) Kk ouklar, yz
koyun yorgallln ii ne yaurtltp dlarda kalacak ck ildc), yk-
!crin Slnc ve orlasma san hr. Emin ycrdi r, dcvc ylirdke heik
gibi sallar. ougu uyutur gidcr...Devclerin cssesin e grc yk
taksim ed ilir.
Drlm adl f, veya ihtiyar deveye yklenir.
Kalarm en nnc bohur lohumunun erkegi (Bcserek), yoksa
hoz dcvcnin erkegi (Kirind) haglamr. En arkaya da maya (bohur
toh umunlln diisi). Devclerin aynah yl. ve d ssleri (dizgoru,
20 senc nl'Csinc bdar Avdln havalisinde byJe kuIplIl kil 'Ie "linden m:'mul
uv",lIar incir zeylin m,kliyatmd a kullan illyor<.l u. BUilt! gchc
zir", kiilliin kkl de>'aml cklindc >l l1 liyorul,
Dcwllin Scmc ri. .

88 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 89
dcvclcri yk 'IC kilimlcr lc uaha gzet gsterir. Dcvelcrin
kanntarmm attmdan (iki yandan) sarkan byk kan n alt i anlan.
kervan yola rcva n ol up gidc rken, bir musiki ahe ngt iindc , gmbr
gmb r rer. Yzlcrce ucvcnin \"an seslc rt, sarknar. trklcr V3 -
dilcri. dagtan injetir. Grcn gzfcrt kamasunr, duyan kulakla n
buyle r, sevc n gn llcrl mecnuna cvtr lr. Hele en ndcki dcvc ntn
yutanm bir suna boylu, bi c nazh ekmez mi ? A1h, Morl u cn yeni
el bisel crtni sala n rgu rg (bel ik belik) c muzlanm d-
ven on bir gzcl, cli ndcki kirmcni ni cvtrl r. devcl eri e-
kerken, scke sekc gider. Almndaki alt un vc pull ar pan-
daprken. kaak gzlerte civarda al s rcn. av avhyan dclikanhlan
szer. Ki r rncni ni dnd r r'.
5-6 saat yol aldtktan sonra, nccdcn bilinen (Gonalga yeri
Gonak Yeri) nc konulur. Bu ycr cwetde n bcllidtr: g pl nma
dah ildi r. Her yen , da gfan tast an kans kans hi1cn ib tiyar fnr. bunu
ncedcn hcsapl amt slardrr.
Dcvcler katar st rhunbr (kertttir) Ykler indirtlir. adrr-
lar kurul ur, En csi sahah yeniden, yaylaya mlevecC hen glccegi
hal de, uvalla r, adlrda ki her 7.amanki ycrlcri nc konur. Hi hare-
ket gibi adlfl n ii der li loplu inti7.amll olur,
Alx el>c.'/ '-rJ(/cn apr volu
DipMl GdJe Mer Ip.v GIIJ
Sene \,.1rdtm. cknm [Wu/, o"g,
flep iNiine gellr
T/lilenn a JU al.1 t>qilil
"ilhraya d6l.;!p ge/Ir
Y/l5Il aen Ofi;;;/ep<:. ay YiL""
JJep gzelJer iN1IC' etilip .. gelir .. _.. .
U .sI ,11,1 """' ptlJ m"yal.1r tuun 5. 1/u"a,V;I di'Jo./up geflr.
Oelelh/ndlT,,'\ 'Ji' Ouruc,,'dtr d,ltL1TIfI e/ctl
Yeni/>.1l1lr 1,i OtJ.:/epe gulk r .1".1/"&'
klm/>(.'/'-nin \'olliln enerdIr
I)/!/'lnJIJ gelink-r ;;17I,lr cl:. gtilleri
Olm A/I:rh emri ,W .\{'\'u',m
A.rrllJk giidiir "y hey h<'." __ .
AaM" Ikl'mnH" ( f hT{'I".-rn) fJk,lr
Oll /ran oluu harl,wlp aA' ,l r
dm/.., (,,;" .. ,r <!tlrimi:j ,',r'-'''' ' />,d' itr.
n) ( par .Giilli): o k glizcl kokulu hir it:k, TOroSH'l1a ve Tnnn
CIVHrl mlaki Dipsiz Gl 'lk bll tyor: DW' ln:, Lllgal-1l I IC <Ylpnr)
gc ty?r vc (Misk) l1lill1H\ lI1 a J;cltyor (Dtvan I. 11, 1lI.l:t1 tlcrJc) fllr
l;I ycr<1c gclyor Vt: E\ ki TUrk yal ll bm mtHda mCVCUI ( I: \f.70)
Yklcri indirmc, adtrlan kurma, csyatan yerli ycrinc koyma
bir saa ue bitcr, Kaamlar hu dcrccc melc ke kcsbct mijlcrdir .
Onda n sonra yakma k Im odun toplamaya ve-s u gc urmcgc
gidcrfer. Erkek lcr dcvc1crle Koyun vcya davur su rlen
bajka yoldan gelmisnr. Kusluk vakti krnct ilir [bi t aga, vcya kaya
glgcsine yaunhr) Koyun vc davr, kervana kaulmadan gecoeen
yola ika r rms. vaya yaya gctirmistir.
Bu 15-20 gunde yaylaya vanhr. Yaylala n kcnd i mfklcri
isc rahat rahat ycrlcsir, gzclcc yaytarlar. Yok cgcr ctvar kylcrtn
mali Isc, uzun pazarhklar, k yn muhrar vc aza fan na hir tulum
pcyni r. bir klSIT koyun. vs. hcdiyesl kap edcr. Gebclik
srkmuh hir hayat olur. Hayvan basma (bacak basma} Cpc)'l'C or-
lakiyc Maliycr Y kselir.
Tam gcbcle rin ogu bu vaziycncdi r. Bu glcr iktisadi za-
ruret ve fakirliklcrin yarall igl hir pcrisanlrk iinde yapih r. Snltanat,
dcbdcbe yerine 5-10 dcvcyc yktctmis. ki nk dkk csya Hebirka
gn gci ncbecck oakfur anyan. hayaundan yr klcr i n
ycr diyehili riz buna'. (Resim: 22,23,24)
Yayla: "genq mtnda dag ve plllto zerinde bir mahll /dif "
Sonradan silhhlar gidince grcndi m ki, hunlar ilcri dc ki k0yn
halkl Yrkler; kyn larlalan na (ekini la rla)
gelip adlrlan m derhal gecc vakti bUfCl YI Ier ket-
mc1crini Ilcrinden bir i ky hekisi idi,
Yrklcr de: "Kon'i" hokk; WIrdir, Gece nlkr; rW.nl gideJim?
SoboholllncoKideril. " diye Biz gidinl."c m
mcrakla ledkike ,tck-
rar hu hahsi amakt3n Giderken kylcn ne hizi de
gIUrmck i\"i n ok yalvardllar, ad lflarda ka\acaglml S)' ledim.
Byk hir hadise bu surelle
HiJ, iki g'c C' lIlk: S"n k.. :ili!crin ; \O. Kar<l knyunl ulnnn BirincL'>i
Ku uya'<J j] ( umra ik' I><vktr Apil \'C Ta htalt koy....ri c.... (l1<Ju.
Blr ;l k}JnJ u 'ri. S a<Jl rft\.: l>ir (loo'ya adt rm nOn<J<'
S Jtl ol uru}'or<1 u (-tS i \il<hlt ) Jri ol>an kpckkri her ;il'li,
lwvlaytp, lcrimc dogru gclirkcn. kl'ekk ri kovaJadllar . kHlktp.
I'uyur cltikr.
2. d",glilrrmtaki yayl"'larrnda yayltyan, ktJ tndn Anl alya' o;l kt\ Jtyatl
K,inlkoVlIn lu!a r; Ko r kulcJi' ni n So buce Yay la.\ 1 nd;\ yaytlYlltl
Bnrctn, Bnl"u\J n yavlalannd,lki Dayazillt, Mllralli ,
.... r....li A\i rctlcri yayla ol,t uklarmda.n, mcr'a ic,lrl,lmak
nll'rhunyclindc hulunmadlklnn nd;IIl, l>unlar lm Salliln;tlt ,!<' vam
<'.hvor

9t1
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 91
Encsi sabah. ugurtu gun acmeden topla ndrk.
adrr lan rozup dcvelerc yuklediler. ch rclerde ncs' e, srur ycnnc
bczgrnlik. yorguntuk vardr. Yolda bi r dL'\"C aCI aCI bagmp rhu
( kI). Btn rat men kaldirmak mmkn olmadr.
Ykn taksim cucr. Deveyi oraokra tcrkcu cr.
Soma unp kasaplara satacaklarrms. lyicc ihtlyarlarms.
Bu yr klere, B.M.M.nc hitaben, isknlan hususunda dileke
)'31IVCrdi m.
Ycni bi r konak yen bulundu. adi rlar kurul du. Civannda su
yoktu. Kaamlar su ve ah lrp. bulmaga giuilcr. Bir saai soma
tuluklanm bulamk su ile doldurmus ol dukl art balde dmll er.
yakrp. sefatcnn ycmcgini yapular..
lk inci dcfa iindc butundugum g Bulgar Dagjun ctcklc rtndc
Karakoyunlulann idi. Ay saai (2) de kalkip c
kader ewa toplandt. Ure yola rktldr. Alti saai dag baslnn nda
yol aldrktan sonra, bi r vadidc dcrc kcnarmda korraklandt (Dar-
hoga/.= Ta rbaz-Ulukrsla civan) ocuklan dcvcnin stnc sara-
madar. Yk ok. ycr yoktu. Drt yasmdaki crkek ocugu blr
mddct st ndc gini. Sonra yaya yrd. Elinden tuuum:
dagda sessiz hil.im1e yryordu. Dcvenin zcrindcn bir kara
koyun yam yuyarlandl; haller Yc rdi m. lekrar hagladllar.
Kadml ara hu hayal hakkmda ne sordum. Biri:
"G6zlnll1!1 blmdtl tl llk" dcdi. Dgcrlcr blkll klanm Mlylcdilcr.
Maamalh. tlkhahann caniandmcl Y'1i1 aYlrlar. ieldcr.
sular. hu hayatt an en blkanlan bilc. klsmcn tcsc lli
cdiyor' .
Prof.Ccmal Ala gz. yaylaYI Sa mi'nin Kmusu
T rki' sinde oldugu lari f cdcrck: I VazJn lkillp
ikamet olunan seri n yer, dagl::mn zcrindcki yazhk ikamclgh...2
Va7.hk mcr'a...demckledir .Bu \"Crcvesi iindc hayvan Ol'
lat rnak :l.i raa l yapmak YC geimin mcnfaal temin
ede n her trl haHa dinle nmck in \"Ikllan v(. -y(t
gidilen. kyn hayat sahasmm kalan ; ok defa kyn
mlk ol an. kyden ayn vc ok /.aman pek u/.ak olmakla
beraher sosyo.ekonomik baglar la lamamcn kye bagll bir milhal;
vcya kyn csas geim sahasma ckli ikind bir blm o[arak lari f
elmek de mmkmlr .
1 N"Cl.Jo.: 1 l undlld .;: , l ufI.;:IYc,.!c 'IC .YayJacllJl.;:.
Yavtalann hol vc l!. l.cl sula rt ola n. atk d zlk. hol ot tu ycrlcr
arz ulamr. B(iylC yaylalar gibt. sarp. bii msiz yer-
ter e de vilvla dcntr . a rcstz buralarda da malset temmine
" Tof'O\/ni fl /apyder sanon ilt' 1:0)'('1.mrp bWm/eri kri Jlnl1c'rillill
K('imini tenun (l/ehih'n'}.'i/lllcn. bu vcrter bile, en fokir .
Ylly1tIJf olmak: Kihi hir zcllit: Itll " . Boyieee her yer imkim
I"('f(b/:i mll!dCI/;e yavla olmak: ItI.rfi lll muhafazo c cr .
Yaylaya rnali k vcya zyct olan ast rc er oldugu gibi. kylcrdcn
de Icartiyanfur oldugunu yukanda Her ycrde yayta
m lkwc ti mstcrcktir.
. ,
G/c1 kokulu orten hayvanlara yarar. st. ncfls otur. Hay-
vanm cu lczzc tli ol ur.
Yayla. gzcl navasr. g/cl suyu. iyi manzarasi ylc insantara ok
yarar. ocuklar bastalar tyilcsir. Yazm sahiller steak-
tun yenarken. yaylalann scrinligindc astrcucr mr srcr. Her
sc nc yavlnda idiklc ri su, aldrklart nava ile kanlanrun lal.cliginc,
yoni den canlandtklanna inaruyortar . Sulu kanfan gidip. ktvamlt,
koyu kan gcliyormus.
Vayla. hir iSlhsal. imall vc ycridir de. Baharda yavru
n :rcn hayvan lann sl hol miklarda yayl<l da ahmr. pcynir
yaplhr. Kuzu " C oglaklar Ix."slcnip. l'>i1tlhr. Van g\"Chcler , yaylada
misir, fasulye. domat . kahak v.s. ckiynr lar. dUV"drlarla adlT
"'cya cv1crinin <'l nnde ha hc (Yalmz hu hahe yeri
fcnJi mlkiycl )
Vay!a. li ma hi r mcrkc/ dir. Cuma gnlcri t'tmilcrindc
lupl amp. nama l.dan su nra :,>ohtlct lcr etIi1ir. ICrlp cdilir.
Vaylada yap llan dgnlcr itim:li hayata canhhk kalar .
(; zle: Ekscrya kyller tarlalan nda n mahsullerin i kaldirdik
lan sonra. sonl'oaharda hura lan Viirklcrc icara verirlcr. Yt) rklcr
iin huralan (Gz ikamcl g.ihl. gzlc) dir. 1-2 Oly kahRlr .
ogu yan gchc oklugundan kyleri yardlr.
munlazam denehilccck yerlcnle. kylcrinde gcirirlcr. Klsmcn
/jraalk

92
M.ERZ f YRKLER
M.EROZ f YRKLER
93
Sonbahar gclip te, mahsullcr, hayvanlar sauldt mi, gzlcyc
dogru yola rkilir' .
Tam gcbclcr, gene ky civarlanna konar, Kyl lcrdcn tcar-
Iadiklan ycrlcrdc kislarlar. Kislak iin sce n ycr, hayvanlan mcv-
si min sert l lgindcn korumuh , yani rzgrdan korunmus or manhk
vcya derin bir vadi olmah, ayruzamanda hol su odun bul unmal r
ve otla klar mmkn mertcbe az kar tutmahdt r "
IIITrk Gebelerlnde Mesken
a- Orta Asya'da Mesken.
Vest katar. arkeolojik tctkikler gstcrlyo r ki Orta Asya gc-
bclcrinin (Trk olsun, Mogol olsun) adirlan kceden, yani ka-
yunun ynndcn yapil maydr. Bugn Anadolu'da kullamlau kagm
arabalannm hemen aym olan arabalar zcrtnc kuru lan, rtlc n
kccl cr bir adir tcskil ederdi. Bundan baska arzi zcrtne kurulan
t rbc sckli nde . kubheli adrrlar o k kullamlnus olup, Orta Asya'da
halen kullaml makta olam hudur. Buna (Yurt, Kiygiz y= kcc
Bir gracr acvcao u/ /'t .sen:k
ckip gider birim birim h<l.l.ilrak
Gi!J'ill gzcf immm boyu gl."1r;l k
Srll bir gzel gf'dm
S,- ' teni ilyr lk da, incfgi Iw m.
Y.1\'h"m dil gid{vor g?!in
l)cgcr f md! iJl/mmlll bin bqde YLn
Srn bir i1ffalilr bir gzcl gf'dlm
SIr/ in" h:ymmi siiI nml'l
Cf'millin I',-'nlel/ im ol dogiln il.Vil
19i/l(lt' n ilYfllml bir lh
rok kj cl den eft> i ff<Wil
Hi/ gnf il bl/rtfa dil , l m Imilill i.ln1<l
Go go/n d1l yclm{ror. gi1.'Ck de yad'-'
D/lIJli/wglui ldi/ }fJ ghle l l
Srll Nr iltillar bir gzcl giin / iilll_
(1S0lilll'lIl A\];mh kynde AV'l' lr Boy umlrlll "Wk Olllllf\lan
(Omer ahnmlllr)
ekmi giv;lnii on hqin
Pmnuk if inde ool'lm} :<I1il _' 1
El indeklk'r Him!isl ,w kmllSl
Kmi/II dim!e dc vcni n di/gini
Blfilkm/ Yi/ylny' gid(ror gl/gn
Bddc yolu hrm} poyrazll k:!r
Gillne voli/ rs/1J 11<17.11 !'i,r
Dizg in duwn kml/il elkrin
Sylemc? olur /rk .'iyh:l't'Jl dil/uil!
Ncdjr senil! Nwk /I1t'filkm
\ .,, \ ::ilill "lil" , ;\, k ri/km
1..\n;'[]"' 1 Kafllk" VII[]lll /.cybck ogull " n ndan
R flll 'l / :I!I /" \-I" ' l 'k[] l -
1 Rad loff, Sibirvad<ln, c.1. s,428.
cv, derrne cv) dcn ir. lskclcu aga. n s kcedir. Anadolu 'da da
yakm scnclcrc kadar dcvam ctmis, en son Bekdi k Asi rcundc
kalrrusur.
Tr k gebctcn Anadol u'ya gclincc koyunculuktan, cograf za-
rurcrlcrdcn <I nlay' davar crhga (kci bcslcnmesine) kcc
adm terkcdlp, kil adn-larda oturmaya baslarruslardrr. 8unu Arap
ve Krt asircrlcnndcn grcnmis olsalar gcrck. Fakat adir aksa-
mma Orta Asya'da kullandrklan isimle rl vcrmislcr, bazismr de-
gene tr kc adlandrrrmslardir.
Orta Asya gcbclcnnde kadim devirlerdcn beri kee adrr
gr yoruz; kil adrr hi yokt ur. iskitJcr'den iti baren kee adrrlar
kuaruldrgnu kaynakla rdan grcniyoruz: "Skitlerin hayat tam. kl-
yafet vc simokm, lid/u vc ahlklan hakkmda Hipokr atus tamjindan
veritcn malmat Hunlar ve G kmrter hakkmda yazantann aym-
dir. Akideleri, dcfln merasimleri l'e dttan Attaytannkinin aymdtr.
Bunl ar Tirk: (derme everinde; yani keeden r namul kubbeii adsr-
tarda (ogunca nuntonn tckerlcklilerinde] vosanuslar. Bil nev'i (dcrme
el') leri Trklerden e tarak nenimscmis otan ban Ona Asya trane-
rindc (Afganismn 'da Bedchsan Taakierinde ve Nel'nIZ kavminde]
bu cvterin aksanuna vc sekittenne ait zengin isttun lranca olmayip
knmiten trke olmast bu evtcnn Trk Mil/ malt otdugunu gsferdi&'i
gibi Araplar 'da b/lnla/'l ancak (Qubba furkiya), yani (Tark adm)
bilmi/erdir
l
:
Ar keoloj ik kazllar'da bu hususta cpcy mal Omat tcmin ctmek-
tedir. Su araurmalarda rastlanan "Kaya resimla inde, hirbiri arka-
smdan giden l'e arlar tarafindan ekilcn araba kmarIarml da gr-
mekteyiz. iki tekerlekli olan bl/ arabalarm azerleri kapoll idi. Kamp
j erlerinde konak/ayan araha/ar, arkas mdan I't') 'a mnden I' umlan
dayaklarla dul11yorlardL. ....adlr resimlerine bakacak ohm'ak,
Rllnlam (fif I'e inlilcrin (Ch'ilmg. l/l) dedikleri yurarlak I'e haslk
/albbcli adll' riplerinin, Kun kan 'Iarda do fm/undugl1nll
cdt'riz. Bun/arm yamnda, ok sil'ri kubbeli adtrl(//"{/ da rastlanll1k-
taylZ. (A.P. Oklandikol' , V.D. Zap oroy skay{/, Lenskic pimnilsi.
1959j: '
in vcsikalarma grc Klrglzlar, "Keelcri hirlclirerek reis/eri iin
ok htyfik bir adll; yan i OI ag Kabi!e re lcri ise onun
ProLDr. '1..V.Togall a,g.e. sf,34.
Do.Df_ Bilhilcddin Ogc1. a_ g.c. sf.204209.

,
9< M.ERZ f YRKLER M.ERZ f YRKLER
95
etrofmda daha kk adirtorda otururlarnus :",
Tr k mcnkabclcrt nc grc ilk adm yapan Trk Handrr',
Gktrktcri n de t ur krsrm kcc adrrfarda ot uruyortardr. "Gk-
trktcrin idareel zmresi gceair. in kaynaklarmm do kaydeuiklen
f::ihi onlar (ad/dart/a oturuyortaras orobotan zcnnae de kee
aairaan evtm \'ardl',l ,
Arap ka..... naklau da Trk adm hakkmda bgi vcr mcktcd i rtcr.
Hazar hakanmm Etil'deki sar aytan ve kadmlannm dcrmc cvtcri
ihn -Fadlan'da tavsi f olunmustur.
Hazarlar ll.asra kadar yazm yaylatara rkrrusfur, zengin pazar-
ten mc}vc babclc rt. etrannda ziraatieri olan Beloneer . Semender
vc El i! gihi schirlcrdc yasamrs tardrr. Hazarlar iyi krhtar, Sabirlcr
de zirhlar imal vc ihra ermlslcrdir. Hakanlanmn saray hayaumn
vc scfcrl cr tnin tavsiftndc vc mst man cmirlerilc cvle ndlrdiklcn
ktzlanna terfik ettiklcri eyiztcrl n t riftnde bunlann kltrlerini
aydmlatan ban kaynlara rastlanmaktadtr. Hakamn savasta Arap-
lann cline gce n bir arabalt adm (dcrmc cvi) hakkmda deniliyor
ki (Bu araba ya "Hazar sivesinde, cdde, yanut al cdade denir, bllmm
her tarafl ha fl!arla defi aillp, tzerinde ()ltm- ipek di bc ile ml
klIbbl' bl/nl/n slfi nde de ()Illnd()nyapllml bir armllf dikilmij
blllunuyor) Ce/in!e birlikre Amp emirine ktymetli (yiz meyanmda
gnderilen 10 tane ambalt adlr Iwkkrnda deniliyor ki (bun/arm
kapl!ar/ ol im I'e giinllj levItaIarIa I'e dklnutr ie-
rileri senlll r derilcriyle denmi l!e list (kl/bbe) leri altmlt ipek (diba)
ile rllml//r) da}/{/ diger 20 amba (b adlr) da her r/I'/ meta,
altm re gtmj zarjlar
"CUW)'II, HlIcgll 'm111 (bill okl u adm)ndan, A ksaTa)' de Gazoll
Han 'lIl nli1U} )'en adlrlarmdo ll bahsedcr "'.
Radlorr da fla A5ya gehclerinin, hilhassa Kazak'[ann vc
Klrglz'lann adlTlan (yurtlan) hakkmda zengin malma l vcriyor.
Kazak yurt lan nm husus iycti Alta)' )'un lan na nazaran daha byk
ve iyi olmasl, daha le miz tUlulmasH.hr. Duman deligi
(an glrak) lakrihen I 1/2-2 arln kutrunda ol up yuvar laktlT ve
muntalam sl ralanml delikleri ihti va ctmektcdir. Dclik kapagmlll
()o<;, lk 13"lwe<.llli n gel. n,g,e. sf.204-20'J.
Z.knllJ Tiirk\ililgn E. , aslan (Ikli."dt
Do,Dr.Ogel.
l'rof.Dr-Z ,V.Tognn, a.g.e. sf ,27. .
({",110ft Sihiry,fdan (Dr.Ahmel Temir tere. ) "L.:l.sf.4hRA6').
ienye dsmemes ! Iin, dcli gin i taratma apr az bir sektlde iki
in cgn ubuklar konmustur.
Yurdun iskeleti dtsardan, adr verilen kanusm Incc sapmdan vc
yund cn yapnrrus bir hasrrta cvr tr. Zenginter hun u trl
ynlc ss terfcr. Yurdun rt s, Altay'hla rda grd gmz gibi.
keedcn olur, ancak Kazak'Iann n s temiz vc iyi keedendir,
hatta zengjulc rin kccsi hu iin hazr rlanrrus kuvvctli vc scmc
yndcn yapllml olur. Bu glbl kimseler , dam kecstnin alt krsmma
da iste mcli bah. psk l vc bas ka s slcr takarlar.
Krrgrz yunlannm i tcni bau da, ancak al etler inin lcnginligi
ilc gze barar. Saba'Iar usul nc uygun olarak yaprl mrs, d gclcrin
(plstak) uclanna ma denden s slcr lakllml olur. Tabak ve anak-
lann sayrsr ok daha fazla ve gzel oymahdrr. uvallann ycrini
sandrklar ahr, nk bu nlarm dcvc zerl ndc tasmmasr bir zorluk
teskil crmcz. Mutfak takmumn bulundugu yerde, karms ran bir
parava na kon must ut vc ninaycr yatakta r temiz. yasn klar iyi vc
perde umumiyctl c ipektcn olur, atl e ve erefli misar lcrtn uza-
nacaklan ycrc hahlar, daha smntan olan misar lcr iin de
kee rt lcr scrltmlst tr'" ,
Trk adm mn aga iske1ctinc (kerak, kerege) deni r ki (gcr gi)
manasma gclir. Bugn Anadol u'da gchcl ik eden Sankcili'lcr
kil admn duvar ycrine kim olan klslmlanna (gergi) dcrl er . -
"Kerak, bugln7 On a Asya T,1rk il'e1crincc kerege, Tiirk admllfll
agalarl, iskefeti demektir. Mahmw Kajgari (I, 373) ye gre kemJ.. lI,
Tiirkmenlerce admn kelldisidir. adtnn bil agn!arml yontllp (tra
edelI) lIstaIara bllgiin de kiregei deni r. OguZIIame 'de Sefu k 'lIl1 ceddi
bir kiregei, sanat kr idi denmekl e bil nesli, mene itibariyle asi lzade
lerden olmaYlp nWlf/uJan birinin nesli altirok g6stermek iill sylen-
mitir
J
Bugnk T rkmen adl rlannm da (Tr kmc nist an'da)'" Ktrgl z
Kazak adtrlannm da
4
aym tipi e, mlcrek, bi.iyi.ik bir ki.iltri.in
maddi te zahrlcri halinde bulundugunu gryoruz.
a.g.e. sf.97-9R.
Prof.lkZ.Toga n, a.g.c. S[.17/,.
M.Th . lJllcns De ShoOiell. Thc Tu rkoman Steppe. The Geogrnphlcal
Magazl1l e, August 191i3. London. p. 194, 1'17. . ,
Edwa rd M,Jrray, Wilh The Nomads Of Central fhe NallOnal
(;("{lgraphlc Magazine. January 1936. Washmgton. Pg.I 0,44.50.55,

M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
97
h Anadolu'da .\Ieskt'n :
Tari hi n i lk dcvt rteri ndcn ben. byk devl etl cr , hanhklar.
imparatorl uklar kurmalanna rag men. iktisadi ve iumai bn -
yclcn icabr bir mahiycr arzcden Trk nomadl an, konar -
gcrfcn "adlr 'la r iindc bir step k n r . bi r bc zktr
mcdeni yctl mcydana gcurrnqlcrdi r. Bu tar i f \ 'C tavsl ne kat 'iy-
yen mba lga yokt ur. Zira, Orta Asya'dan YC bin kusur se nc
nccstndcn tevar s ol unrnus maddi ve mancvi k tt r n, t rt
ikt isadi, Inmai . slyasi tesir lcr alunda. sa rsrlmasma, epcycc
kaybol masma ragmen, Anadolu'nu n bausmdan dogusuria. g-
ncyindcn kuzeyinc kadar Trk aqlrc crinln bu m csscsclert
yasa tmak hususunda gs terdlkter l tit izfik bu kanaan tcyid e-
diyor. Kc za a m n c n ufak ma lzemcsinin. ufacrk ipini n, k -
ck aga tvisintn b e istmlcndirmis ol mast. admn Iin-
dc ki ah cnk. her esya nm bulundu gu ycrin tes blt edtlmis butun-
mast . bir ni zam ve ilcril ik a l mc ti di r, K atn n i1crik i
bahislerindc maddi ve manevi kh r Icza hrler inden
babsedtlecegi . ki smen de bundan nceki krsrmlarua bahsedil-
oldugu iin . bu rada sadecc "adsr medent}'C'ti "ndcn krsaca
s z aacak. so nra Anadolu'daki adtrtan bel ir tccck vc bunlarla
aria Asya adutan aras mda krsa bir mukaycsc ya pecagrz..
Mimarhk btr ok unsur tanruadirdan almuur. Bu il iharla san-
' al vc mimari larihindc admn mh im bir ycri nlmak lizlm gcl ir.
Snn za ma nlarda Trk adlrlan m tcdkik eden vc OlLtlrda haZI
mima ri csaslann kaynagml bul an arkcoltlg Stczygu'mki
kuhhelcrin, yuvarlak kmbctl erin, cfriziere esas ola n sayvanla n n
vc daha bi c ok mimari \'C sslemc unsurlanmn Orta As)'a a -
dl rlan nda n gste rere k bir adlr sana tl mcsclcsini ortaya

NiICkim St rzygowski gihi Orta A"ya Trk mima risini dc rinden
tetkik eden ha7.1ar kc()loglar, Asya mima risinin esaslarml hu adlr
sana \lna haglamakta vc Trk sanalJnm hirok unsurlanm bu
sanaltan aJdlgl kanaatinc var maktaduJar . yle Orta
vc n A"ya'dan btn dnyaya yaYll;m kubbe mimarisi adu dan
gclmcdir. Mczopo tamya'nm kubhcli evk ri, n A'iya'mn vc hatt
Anad olu'nun k mbetl ert krgirden yaprlmq bi r Turk admndan
baska degildir" l .
Yukandakl saur far da gstenyor ki , ingene' nin derme a tma
iptidai bir toplulugun , pnmitif bir cemaann basit mes -
kcni karsismda degi fiz,
Aradoludaki Trk Njirctlcri (Y1'k-Trkmen) rrtadlf kullarurlar:
1 Kara adrr (KI! adir. ul adi r da dcnt r)
2- Kec Ev (Bazr yer lcrdc alark. alteik da diyor lar)
3- Topag'cv (Topak Ev, Bekdik adm, De rim E.... de dcniyor)
I. Karu adm Kei kilmdan mamul olup, tek kat h. uzunca
bir cv bitmi ndedi r. (Rcsi m No: l,2,3,4) Simsiyah oldugu iin
(Kara adrr) denir. (K1I)dan imal itn K il adtr da dcnir.
(Krljm dokunmasryla (ul) cldc ve adrr da (ul) lardan
mcydana iin (ul adrr) da deniyor.
Anadolu'da apretter arasmda keeden ya pllml!i adtrtann az
olmasma mkabil, Manisa ve Ktahya'dan Adana ve Maras'a kadar
kil adrrlar kua mlmaktadrr. Bunun sebebini biz syle iza h ediynr uz;
Anadolu mer'al ara sa hip olmakla berabcr, Orta Asya'mn
usuz bucakS17 stcpleri kadar koyun beslenmesinc musai t degildir.
stelik aSlflar boyu meskn hle gelip , zirai kltre inti bak eden
de bu mer'alann azalmasma sebe p Z3manla
nfus la artl nca, koyunun bannamadl gl sarp ycrlerde, daghk a.-
razide kei t'leslemek mechu riycti nasil Koyunun y-
nnden yapllan kee adlr yeri ne, kei kihndan yapllan adlCl ar
da ikamet l.arureti Filhakika, bt n koyuncu
kCl;e adlrlarda oturmaktadnlar. Gcri bunun iSlisnasl da var:
Mcscl Anamas Da glannda yaylIyan, Anta lya'da Kara
ko)'unlul ar; Bulgar Daglannda yayhyan, Adana'da Ka -
rakoyuncular. Bu iki akraba 30-40 senc nce An-
lalya'dan Adana' ya besledikl cri haldc kei
CeW 15..."11 Al"5<"vt'tL ' adll' M,1J.i t'SI" (S:maJ A n.'ilklupedisi M.E R Yay.)

98
M.ERZ I YOROKLER

I
M.EROZ I YORKLER
..
:l r-
Oe
rcsftyen a.j ircllcrdcn yn mukabili kil almakta, bu kilda n imal cuiklcri
adularda oturmaktadlrlar. Bu durum, yukandaki mtat arm nek-
zcdcr gibi grnmcklc bcrabcr, mezkr rnensuplannm arajan-
RIO kcc adrrlarda oturduklanm oldukl anrn. nas blr
oldugunu merak cniklcrini sycmeleri gr %mz hakh rkaru' ,
Kar a adr r , ke! krfrmn is t ar derren dokuma tc xghm-
da dok unmas tyta yapll 1T
2
. ad m n hyk lgn e grc , ..
Ba 8 mct re uzunluk ta 70-100 cm. eni nde ulla r hazrr -
la rur . He rbi ri ne ( Ka nat) veya ( Koten) den i r. adr rm
ma hru t krsmr ( Kubbe kts nu) 7 kananan meydana gelir
ve ad ma (ad lf) de nir . Dcmck ki , [ad tr ) d iye he m
a ll krsrmn a. hem de mes ken in t ama rmna de ni yor. ( Si -
t il) den e n, uzu n iki ulda n duva r yert ne ka im ola n k ts tm
u ka na t ur , Siti l iki t aned tr . Sitil , admn uzu n duva n
demekli r. Dar o lan duva n na da ( Ka pak) de ni r , i ki adet
olup, c ksiz, yekparcdir.
ausnu kurdugumuzadm ptnzerinde teferruatile grclim.
Tom.,br'd,1 toirkil ilY Yrk/cr:or,'I_wwa . A Im;on
I;!noGril{, Ulh, Joh;Ul_W/l lULt' Y"L, lIgl mekt"pt". l urk1crm ( K;][,1 "Jll t)
011;,,1.1',,'<1;, bgn'/l</ikkrini Ru tlkr,,; lllri lk b,:r'1",r .G<IlI
!r' : ki !d,' Tllrk gr'id'deri ;JCnl'j YfJYI!!'jII/!. b il. Ikl .'oIr Ipmk,
Iklr.... ,di ,,,,"['cl'lal<: I'ukll gdllll bil" Mdl_<;t " I,,(..,k gnruyorUL.
Yrkl"r<k im;ll.11 tmh!>lmJe ( /!Jil r) n lik,
b) Pinti bagt
) Art
d) Sfyek Kol am
ej BJ1iir kolam
f) Orta Kolam
A) Slyek, Siye
p.
000010000
(l) ;;
o
G
: iJd n'1tir. (Karakoyunlular buna BaT
rop. Karabanahar buna Yanbagi, der)
: dn adcu ir.
( Karakcyunlu, Karahaci . Yen ios-
manhlar der)
Bir adcntr. (Kara koyunlu ve Ye-
nos manhlar ikisinc brden Orta -
der)
: Bi r adctt ir.{Karakoyunl u vc Yeni-
osmanhlar lkistne brrden Ortabagr
der)
iki adcttir. (adlrla silin
Mdlll'tV- baglandltt, raptedtldigi yer-
dcki 20-25 L1n. entneekalm krl
: iki adenir.
(Dircgin tepesinde ki anak'la a-
dm n tcmasa geldigi ycrdcki 20-25
cm. cnindeki kil Karak oyun-
lu, Karahacr, Yeni Os manh' da
Yankotaru)
: bir adcut r. (Or ta Kol an buna istl -
nat eucr)
: bir adcnt r. (Yagrnurun icr tye ak-
marnasma yanyan, admn kena-
nndan dogru sarkan kildan
pskttcr. Karakoyunlu ve Kara
nacihlar Saak der, Hemen hemen
de evlcr dekl saak vazifesi ni g -
r r)
M,EROZ I YOROKLER
101
Kap t (ocagm ya m nda n bt ra -
kll a n bostuk veya o cak ka pt-
mn ya nmdad rr denebil i r. Ka -
pI hi r ul veya kee i1 e rt -
lti r. )
Orta Asya'da : iy, it ismi vc -
r ile n bu ha srr ze r te ri ne bo-
yall y n ve ip e k san frmq o la n
ka rr uq sa zta n yl e npkr bir hah
lbt .. I
gi l ... .
: o k sa ygrhd rr . veya sa -
ya c a k d en e n (s a c ayagr ) s -
t ndc b t n i l e rin i g r r -
Jer. Bi r t a, ocagm da ima r t -
mes i i i n g n c e b i le
ye r i nde brr a krl rr ,
s) Kamn harnm
(tereere). loop l<a<ak ,m
Kaphk,
m) n sil i1i
) Gi)'esi yiik VCJ8
2cysl yk
r ) Ocak (ka pmm ya nrnla
n begma yakmdrr]
n) art sitili
0) Yklk, yataklag
p) AZlklag, aztk yz
k) kaldan mamuldr.
. ) Kapak : iki adel
ve ayak sitili veya bgrsltif
diyenler de var.)
: bir adel
Sankei lilcr Sit il'e Gergi diyor lar.
Bazr aqircer kanat diyor. Bu a-
dirlar biri e traf duvarlan, digert
tavan olmak zcre bashca iki kt-
slmda n ibarett ir. Elraf duvarla nna
kanat veya kerege yani gergi de-
ni r"Z.
; bir adel
: Yata k. yorgamn Istif edildigi yer,
(YOl uva t'm iin e bugu ay,
un , pat at es, bulgu r, Iasu lye,
no hu t v.s. konulup Isr if edil -
mcsi )
a masi r u va ll a r m m ye -
Ti .
M.EROZ I YOROKLER
bir adettir. adr r diregi sayrsr
kadardrr. ( Dt regi n adm del me-
mesi iin dircgin zermc otur-
tula n dtkd r tgen a
ga krsrm.
(2 ade l: b gr veya yan a nagr)
( 1 veya 2 ade l: Ort a anagr)
Ku grz adrrla n mn tcpes indeki
aga ta n yuva r la k ereveye: -
"angarak der/er ki anrak, yoni
an a anaga benziyen de-
mektr " .
: 8 adeutr. adrr 4 direkli olursat
adet olur. (adirta. bagfan
tiren aga kanca. Yeni osma nhlar,
Encef Sartkeililcr ekccek der-
lcr.)
ok sayrda (adrrla sit il i vc ka -
pakt a rt rapteden aga ivile r,
Honamhlar, G geba ka nl ilar, bu -
na ivi, Sankeili ler Sit il dl yor-
lar.)
3 direklide 8.4 di reklide 10 ader.
(adm n baglan baglauarak gerdi-
rilir. Veya kaa k kullamlmaz, ip
gerilip zer tnc hir kaya ot un ul ur,
ip buna bagtamr ki adma: Basur-
ma denir.
(admn i krsmt yerden ilibaren
6070 crn.yksekligindeki hasrrta
cvrtlip, r zgra, soguga kal11 ko-
runulmus olur. Bu bastra Yentos-
manh, Karahacth, Ka rakoyuncu:
dolak "hasm der .
admn krsnu da 60-70 cm.
yuksekl lgmde ta Ylglla rak
sogukran korunur. )
haslf yerinc kullam-
llrsa lg adml alu.)
I) Sltil p
j) Dolama hasrr
I) KaZik veya
h) Bakara
anak
100
Sanilf A nsikfopedisi: lld! r MlI dJcsi: ( Prof .A bdii /h di r n an'tn w:rdil i
m,11m,1fa alfen}
$,lnlll A nsikl opedisi" <1dll" M:uJ. ( /' r ()f .Aftdlkadir nan'.1 a/f en)
$,1ll.1 A nsiklopt.'di.i adll" Mild ( I'r of, A fldiill.:3dir inan'a a/fe n)
102
M.EROZ I YOROKLER
\
M.EROZ I YOROKLER
lOl
t ) Misanr yeri
u) (ev sa hihinin yer i)
(En Saygr h. misafi rin ot uracagr
ycrdi r. Mi nder serlir, di rsegi ni
dayamasi Im stste bi rk a yas-
11 k arka sma vc yamna yerlcst iri-
l i r .)
: ( Misafirc son derecc hrmet gs-
Icrcr ck oturur. Evin en yahsldlf.)
: (Civar adrrtann yaqhlanmn ycrt )
kapuun yanmdaki (kapak) veya
(Bgr Sit ili)nin stundc ufa k
bir deli k t urakrhr. Dumanm rk-
rnastna yara r ve Tts Gz adr
ve rilir.
Dirckl ere (ag) da denk veya
d n dirckli (bir Isrikamcue ufk
olarak / )
Eski dcn direkli si de var
deniyo r s a d a b iz grme dik ,
ka l rna mts. Sa nket filc-
rin ar t da b es d i re k li o l -
makla bcrabcr , ufki dcgdi r .
i k i t ar aft an da bakmee cr
dirck gr nr:
(Ykl k) veya (Yat aklag) In arkasmdaki dircgc ag)
dcni r ve silh asrhr. ag) a (ruzluk, asrtrr.
Yiikliik \'cya Kaprum aksi isti ka mctindck i b g r
krsmma, bgr sitilinin (kapak ) n nc iki sira di zilmi vcya
' aga zcri nc yataklan m yrgar, zerini kilimlc nerlcr (Gndz).
adm n iinc kildan rlms ul scrmlstir. Onun uzer inc byk,
(motifli. naklh) kcc sc rili r. Sul ak yenere yakmsal ar,
hasrr tczgahla nnd a hasrr dokur lar ve utun zcrinc scrcrlcr. Bun-
funn zertnc de hali vakf ycrtndcysc gene kcndi kadm vc krz-
lart nm imalt r o lan hah seret ter. Minde r, yasuk boldur. Gecclcri
yata klan kcc veya hasmn zerinc sere rlcr. Sankct glbi ta m
rnanasrylc ustrct , ok oynak. harekerf o lanlarda yatak pek kul-
larnlmaz. Kecnin zcnnc yautrr, zcn ne de bir yorgan ckilir.
Biz de birka yerdc bylc ve rahara uyuduk.
(GiJcs i) \ C) '3 (GcJ sl) Yk: Kapmm karsumdaki {art sil il)
in nnc. (yklk) On ya nma ge ne iki srra b la vcya aga zc rtne
(Glycsi-vcya (Gcysi) uvalt denen (ala uvatlar) diziIi r. Bu nla r
renkli yndcn rnamul o tup, iinc amastr konur. Orta Asya g-
cbclc ri. amastrtan m sandr k Iindc naklediyorlar. (Trkiye' deki
Trk istan' h Kaza klardan gre)
Bunlann da zerlcri, gene kcndl mamut tlan olan kil iml e
n l r.
Uzunluk Iazla, gc nishk daha az drr.
Honamltlarda da cskt de n aym i
(Dina r Trkmen ) Icri nin de
halen (5) direkli.
idrizli Airt:t inin adlrlan
On direkli:
direk bir stikamcttc, biT direk ocagm yanmda.
A RJl ,l YMgm. n "nupl'l Tr J:.mt:n OJ'I/l"k/;'rL r:i/t: V.sr.64 " Mi .Vlfir
iin": [kde bucalL
" Ell 53hi/.>inin 1'i"iI durllt'
.' r m-; KomJU atuf .l / ' di)' or . Hiz t>u 1<3 (/,,, i ncc t aMlif<'
r .lIlay,madJJ:. Jhlim3f ( zamanb M . i hm3k utr,mq U'HIuIlnuV
\ eYll (Azlk YilkO): (Ala uva an n) yaruna ist if cdilen
(yoz uvahlann yeridir. (Yoz uval) bcyaz vcyu kuruni ren ge
alar. Kil, pamuk vcya ynllcn olah ilir. Renkli yn, ya01lan
yo kl ur. Daha kalit ece dk, fakat dayaOlkhd lr. ii ne
ze hee (hugday veya un ), palales, bulgur, noh ut, fasu lye. bakla.
IUZ v.s. konur . Kil uval seyreklir anc<Jk hunlan al lT. Un
pamuklu, ynlye konur.
ve ag;l zerine, ncm len memc!cri iin kor lar .
Bu ndan kah vc laklffi t, aga. dibek , lIibek kahvc
13vaSi ze mbi l'c (agalan). hali vakli iyi o lmlyanlarda SCPCiC vcya
uvala ko nu r.
104 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER l OS
Maamafih , bugn birok adrrda kahve yeri ni, rekel ays vcya
dag ayla nna terketmisti r. Dnun iin dibek, taj yertnc imdi
aydanhk butu nuyor.
Ocak, dai ma nbagina, kapiya yakm oluyor. Duman kaptdan
ve adm n dcli klerindcn tkar gz ol masa hile) kildan
mamul adrr musamba gibi olmayrp. Ince dclikleri vardt r. Onun
iin hlkyclcrde (kirk pencercf konak) diye gccr . Yagrnur ya
gmca evvel icrlye incc ince dsyor, fakat soma ipliklcr ij incc
musamba halinc gcli r. BC} da kika soma hi yagmu r dmedigi,
ler i sizmadrgrm msahadc enik.
Sayacak, sa, hclkc, haram, kazan, kap kaak, ilegen, ibrik,
v.s. ocak Cvan nda bulunu r.
Bu adrrdan baska gene kildan mamul olup, (Silil) denen duvar
krsnu en [al la 1 metre kadar gelen vc (Kesf adm) uencn adirlar
da vardrr. Bunlau Erdcmli havalisindcki Karakesll. Kcqllt rkmentt,
Tmar, Ayasrrkmenf gibi aqi rerlcr bu lip adm kultamnar.
Tepc krsmma gene (adtr} diyorlar (Digcr ast rcucr gibi}, (Sitil)
aym ad t ahyor, fakat diger ast rctlcrueki (silil)in yksekligi 22.5
rnctre arasmda oldugu haldc, hunlardaki 8lJ..- lOO cm kadardtr.
( Kapak) yer irte (Ensc apdr ) tAhiTi kullamhr. adtr iki dir ekli
olup, di rck lcrin yuksckligi 3 met re kadardlr. tki direge mukabil
(a nak) veya (aga haHa) vardlf. (a nak) m biri , yani onadaki
iki adel ( Kol Diregi'ne istinat ede r.)
Bir kanat iin 58 kilo kil giuigrne. e n aagl 7 kenat icap
cntjt'nc grc 354{} kg. kil l zrm.
Erdcmli civan nda. Izehanrui1e riyc bJfakllglmlz (Hut) den ilen
yan kcrp, yan kamq mcskcnin. au krsmtna mesnel ola n dl regc
de (a g) den ir.
udrr Dutma- TUl ma
i
(udlr Kur ma) :
(KI m) adi r tutul urken. kurul urken bgr rarafr (Krbl cjye
getirilir. Bu surctlc adtn n kapisr (n) gncyc baktrus olur .
Gnes lcri vurur, sen rzgrtara (kuzcydcn gele n) arkasuu (j
ner (yazm) n tara. kapr rar af (pcyraz) a (kuzcy) e genri r.
adir u kur yerlcre kurulmaz (dutulmaz) Dikc. akmuh ycr 01-
mahdrr . (Selden korunmak ii n) Bgrn hiri ykscgc, digeri engin'c
dogru) gelir. Kapt , engin taraan, n bagrrun altmdan abr.
Bu ckilde tutuJan adrr, yagmur ve selde n masundur. Fakat,
adm n d n tarafma 230 cm. der intikte ank umak sanc.
admn Sklmesi (Kurn udl r ):
Evvcl Siti llc, adm rapteden ivcr (Sitil p) rkanhr.
Sitil vc Kapak'lar YCTC dscr. n. ar ka vc pir ul baglan kazrklardan
z!r. Yalm7. bgr h<l glan en son ll r. adlr hi r larafa
kcndi kcndine Ylklhr. Bu ij lcrden ncc dircklcr ahmr. uva llann
7.erindc n sl)'n larak. toplanlf. Ahnma (enliligine) ikiyc kat lanml
olur . (iplcri) indc kalmak lere tckrar ikiyc katlamr.
Sonra toplanlf. Dr lr. dcvc nin !'anll r. Bunun u7.erinc
2 sitil . 2 kapak, kazlkJar vc dircklcT sanhr. Daha SIC
de ka71tn, tirki (baklrdan hamur Icgcni ) hclkc (ha kIfdan su kah!)
v.s, yklc nir.
2 Kee Ev (Tncl, vagon eklindcdir. Bazi yerlcrdc Al.llclk
diynr lar . Sgt havali si Kar akecli vc Karakcili Aliirctleri Allclk
diynrl<lf.) (Resim: 5,6,7,8)
-"rdm h.H'Mi,'ii",k incir nlil/r.v,I/iimn ICCiIf "; J';I s<! l llmi/k (JU'fe
UI'ir/,l Jo/JumlmlllJ .1lJldi.l'c.\lu<' . ....[ nclr JUl.m:1 dt' mr kt ftu l.lr.1( md,rn
l. //nlnn. l ira.1l kOlfUfWIC t /llltlk"JIr.

Alaclk: Bu tune! admn kubbef iskcl ctln! yay

l i ndcki aga ubuklar IC!ikil cdcr. M;lclk denen ve (An.h) vcya
(a m) agacmdan yapnrms , cmbcrtn d ruc birini eden hu
ubuklar karsiya gcti rilip, basfarmdan baglamr ve Ya nm cmber
meydana gcti rcrck, kubbe hasrl cdcrler .
107 M.EROZ I YOROKLER
'Trt: gere ve)'lui m g1(./I(> kavimlerinde (I/apk kelunesi n lt.'l '-
wlmr. Bil Atou; Trk Meskenmin en ipl ida; olJl/ gll nut-
Iwkkaktlr. Bununta rerdxr, Azeri gereterae Atask: dl/ha m-
Il'kflmi/ otan pul/ra /l IfIk olnnuvor.
Azc r cr' tn Ala rk'i bt n Or ta Asya ve Baskun gcbclc rtnin
adr rlanna en yakm o lan adlrdlr " t.
3 Topag'cv (Topak Ev), Dcrim Ev vcya Bekdik adm (Krn-
oei KL,\-C adtr ulup. hugn Anadolu'da bulunaru
Kazak adrrlanmn aymsi. fakat biraz dah a Kkcsi ve bas-
csldir. Kazak ve Kr rgizfa r hu adrrtara Klyn . KlYl:1Z )' = Kee
Ev diyorlar. Anadolu' da Kee Ev diyc tunet sckli ndc ki adrrlara
dc niyor). (Res im: 9, 10,11)
Bug n hu adr rfar yalmz Bekdi k Njirctindc kat muur.
ve Konya Ercglsi Bckdikleri. Bi l Eregli Bckdik'lcrini grd k.
Emirdag Trkmcnlcrinin de kultandrklanm syl yortar; pek za n-
nctmiyor uz: scnc cvvet her ycrdc ter kcdllip, kara ad rr
isrirmn l cdilmcgc
M.ERZ I YOROKLER
'"6
Ar kJt: am. kat ren. ilcdin \'(...ya rnar agacmilitn, yahut kargr
(Kamq) la n yaprlan. alatk'la n n arasma dizilcn d z ubuktur. Her
M ime (1,'I.) iin i nr. Btmclcr, kilimlc birbirindcn aynlabilir.
Yalmz cvlcnmc, cvlcndi rme halinde vakidi r. Digcr hallorde btr oda
etarak kullaruur. Mersin. Anamur havahs indc krslayrp. Burcm Bul-
gusan Yaylala nn da (Ermenck) yaylryan UUJ uzlth,
Mu rath, Kseren, ast rctlcnmn admdi r.
(Ala lkipi): KIldan mam ul o lup. alalklan hi rbirinc

Kee: Siyah yndc n mamui, yagmu r gcirme7_ Hali
"a kti yerinde aircll crdc byk keelcr bir gI. (Mlmeyi) rtc -
bilir. 0 7aman 4 t'tl mc iin .5 kamll kec kllldi r.
admn da j. I,S metre ini famda Ylglllr. Aill an
gele n sog uk nle nir.
Btrok asircnc (Kat a adrrh) Alacrk, dcr mc nma ipt idai
mesken mnasma gelir. Birka aga ubuk, kamq, ah trprrun
zer tnc ul. kcc v.s. rt fcrck yapilan ufacrk kuture dernek ot ur.
Kcc ad rra (Al aik) diycn lcr de vardrr. Alark, yuka nda gr-
dgmuz, yay ugalara da dcnlliyordu. Kar a adrrda
da (kil) hem admn hcye tl umumiycstne ad rr, hem de lepe
krsmma ada dcniyor.
Dernek ki , kcc adma, ktl auir arasmda hu bak imdan ben-
zcr t tk var ,
lOR
MEROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
' 09

adel oluyor. Bizim grdgmz

adi rm 36 (u g)u vardr.
: Baklava dilimi kafes.
am agacrndandrr. bava-
larda (Ya neri) = (Kce) cmrentr
(kaldmltr]
Rzgr deliklerden gee r gide r.
Kirgrz-Kazak adrnnda da aynnh r.
: 2 Il .. rnetre apmda aga embcr.
Kubbe au nm iskelet i. Baklava dl-
limi (Derim) drt M-
Juk (para, krsimdari) ibaret, drt
blk bic adm ediyor. a -
dir s kl nce bu (Derim)ler por-
tatlf karyola gibi, katester arasin -
daki deligi kapamak suretile. d-
rleb iltyor.
: (dcrim) Ie u bagjryan yn ip.
: Ssl. renkli yn ip, (UiD un zc-
rine dolamr. sanhr.
: Re nkli yndcn sstcr, iekl cr ya-
prlrr. Bir yertnc al krhna
mavi boncuklar baglamt. Yayla-
dan toplanan eklcrle ok g7.e1
grnustc bir s s olur. a-
dmn kubbesine yakm, en gzel ye-
rine asthr.
(Tepeli k= (Tepe kcesf) ne Sgl
aqirctlerl Turluk diyor. Kirgtz-Ka-
zaklar (Yaneri) ye Turduk diyor.
(z n k) e ( z-
zk) diyor.
( ug ) a Krrgiz- Kazaklar
diyor .
(Topak EVlR) Dutu -
rnusr (Kurulmasl)
,
Bu adtrlan her kadm [dutamaz: kuramaz) Bunun chli clan
maharet li kadrnlar vardtr, Btn (oba) 1n (lOpar-ev)l er ini onlar
.
Kcc, kolan v.s. gibi yn vc kil mamlu malzemeyi kendilcri
hazrrtar.
Ylhllipl
lp!
Du i m
. a mbak
: Kubbe kees!
: 7080 cm.eni nde kee
: )1,5 m. eninde kee
: 80 100 cm. boyunda karmqlar.
: 510 cm. eni nde, tepeligi tutart kil
ko100
: 1520 cm. cni n c ynl renkl l ko100
: 30-40 cm. kalmhkta, rcnkll ynl
dokuma.
adm rzgrdan kor ur 20 kadar
vardi t .
Agatan, yay biimimlcdir. 36 iJ
46 adcui r. adrr byk olursa 46
Tepe llk
Ozniik
Yanert
Daba rt
evl r me
Relipi
Velli k
Susma
llO
M.EROZ I YOROKLER
M.ERZ I YORKLER 111
(evlik. ambak, Derlm) gihi aga malzcmey i Ercgli'nin
(Evcidcres t Ky) neen abyorlanmj. 40-50 senedit hu ky de
hu meslek ten vazgcmij ycnist gclmiyor, cs kile rini
kullnmyorlar. Bu ky tahtacthk yaplyor . 1.'V malzemcsi ha-
zuhyormus.
Bu ta ht a yapanJa r he p Alevi Tu r km e n aq i -
rctt cri . Bu k y de y le He psme ( ta htacr) dc ni yor.
Es ki dcn agat an adrr malz cmesi . cv mat zernest
hazrrt adrkt an iin , me s lek le rine iaafete n bu is mi
la r.
A RI7.3 Yalgm'da aym hususa temas cdiyor: "8u odm but n
(l1ir('l e Escer Oymt7gl odmdaki hir oymak haurlar. Mll hil inzde
tontoa amtan alel'i Trkmenkrin eski o)"mak oalanmn EI'cl1er
ofdll gllnll yine tcendilerinden *iJ1im..l. ,
(Topa k Ev) ve vagen ( Kee Ev}, (ka ra adrr)
gibl mcyilli ycre. gncye, yazm kuzcyc ba kmak zerc
kurulur.
Dahili tczyina t, d sernc aymdir. Kil ul scyrck bu lunur. Ek-
...criya yere kce ser l r. zertnc minder , yasuk a nlr r.
(Kct;' e Ev) de c1 bise, all k uvall an ve yata klar a)'m (k.ara adl r)
daki pln zerin e isl ir olunu r. 7.crlcrine aym kUim
rt ulr.
(Topak Ev) dc yawk, c1bise uvallan mn ycrlcrini tam vuzuhla
ham layamaulg lmlz iin, bahsctmiyoru z.
K07.a n Krl le ri den en , raka t ha li s T r kmc n o ld u k-
lanlll , tedk i li mi7. nelicesi nde iyi ce a nla d lgl mlz ( le k,
klTlnu lt ) vakt ilc (Ha tl nla r) = ( Begi n kan-
SI) ii n va kt il e ayn b ir kec adlT (De r imev) ku ru l -
sy le dilcr. Bun un da n ve a rd l yci l ve klT-
nllZI rcnkli ke e (nli klTmlZlysa ark asl yqi l ) il c kap -
Il yml .
AR. Y.1Ig1f1. ag. e. V..V. M.
admn Kudslyetl:
adi r o k (kuIlu) dur. (saygili) dIT, (duvah) drr . adrr iin
(atal ann duvast) va rdrr. Bu sar sttmaz inarup (ocak vc ata ' Iar
kl t n n dcvarm) ol arak tavsif cdcbiliriz.
adrra kn hk, bcrckctsizlt k gctmcz. Klzlldag'da ( Burdur ei-
van) bir Honamh adm' nda ycgc n ve da rnat bugd aym pa ha-
hla nrgrm s yllycrck: 'Baim ortar bil smr de amezse nez
gayri" dyc cn lgtnde (bl zc). kaympedcr vc amC3S1 byk
bi r tcvckk l vc kat'! bi r i fadcyl c: "8irl (' Y o nazt: Duvaluur "
ucmi sti.
Baba cvlr bir adrrda bannabi yor . Hali vakti yennde olan
evjcnen ogl u Iin ayn bir (adrr dutar]. Fakat bu c k klfetlidir.
Ge rck admn maliyeti . gerek iindcki tcmin ve en ziyade
g6 cs nasmca ki nakil zor tugu. bu sebebtcn baba ve Iki cvli
veya birer kadml a evll Iki ogfu ve ocuklan bir adt rda ikamet
ederlcr . Bi r odada asla bannmastna tmkn otmryan bu toptutu-
gun, hu sanrlan n yazan da dahi l bir admla kalmal ar t ilk nazarda
yadrrgtnabt r. Fakat Trkiye'nin, Ego'sinden Kayscri'st nc kadar
bl rok adtrda yatarak bunun bambaska bi rscy old ugunu anladrk.
Adc t dua h otduguna biz de inamh k. adu , ok bl1yyor, kimse
kimscyi grmyor bile. Bu iradelerimizi romanli k bulanlar, bir
denes inler.
Ze ngin adlrlannda gcmi ci rencri, lks lmbasl ya nar. Fakirlcr
ufaclk (yag kandili) kullanlr. Fakat ekseri ocak clrafmda otur u-
lup. 'lduda glgclcr hasll eden alevn ve slcakiJgmda n fay-
dalamhp, !alh sohbcllcr cdili r.
GrlOyo r ki, Trkiyc'nin dn larahnda Turk cz' i
rarklarl a, adlT habmda aym madd kltrc sahiplrler. Bu da
onla rm bir orijin/bir kltr ve bir mctJcniyeuen gcld iklcrini
gsteri r.
Oglunu evere n (evlcndircn) haUvakt i ycrinde baba ona am
kurar. Yen i adlrda Bk ala (baba) yakar: (Ocagl "e.
bcdiycn hi lsn) diyc.
11 2
M.ERZ f YROKLER
..
M.ERZ f YROKLER 113
Bir korban kcstp. dua crmedcn adira (yeniadrr} gtntmez
(Buna adtr Kut bant denir)
Yasli Yr kler, bhassa ihtiyar kadml ar. ge bclt gi rcrkcd tp,
cvlerdc orur ul maga baqlandrgmda bunu yadrrgiyor far.
Kayscri'nin Pmarbast civarmdaki Sgrtu Kyne (Avsar K-
y) ycrlescn, (Aydmh) diyc amlan (G gc hakanh Aqircti) mn
yash kadmlan: "Ydu: grmedik mi tnj evterde nas diye,
adrr hasrctini ifade ctmls oluyorlardr.
lzmir. Kusburun'daki Kaplanctk Kyn c yertesen (Karatcketi
Asi rctj nl n bazt yaqlrlan. kydc cv sahibi clduklan balde. kyn
kcnannda adrr Itndc ot urmayr terelf cdiyorlardr.
Tezimizin can daman, Yr klenn iktisad ve it imal intiba k
kabiliyct idir. Asimile cd ilmeyc mbeyya vc mstai t oluqla n.
temcss lc yatkm hall eri dir. B asen. bu ikttsad! ve It lmat en-
tegrasyonun ta hakkukuna ge rc kir. Zira, aym c rij in
ve et nik kaynaktan gelen iki cemaattcn ikincisinin , ycnes ik
hayat yetryan. daha nce bu hayata inribak olan binnel
ccmaa un k llrn bcnimsemcs inde ne zorluk va rdr r, ne de
garabct!..
ilk anda, adm terket mcmekre dire niqi, Intibakstzhk olarak
grmck yanhs ot ur. Bunu sadecc (adrr) .1 i1tlctlilen kudsiyetc ve
an'ancye. grcnegc yrklge ulan sl kl hamlelm : k da ha
sabctli olur. Su husus la teyit ediyor :
15-20 scnc nccye kadar Edremit havalisi Trkmenlcri (Tah.
lacl-A1ev Trkmcnler) bir vcya iki kat h, mkellef evle rde otur
dukl an halde. zifaf geccs i iin (gerde k iin), (gerdck odasl) RIn
iinc adlr (Topak cv) Bu sure tlc, adlr iindc d nya
evine gircn iftlere. admn uguru . ber eketi, dirligi. dzcnligi
nasip ol ur. ocaga yuvaya saadet
Toroslar 'da (Akseki. Hadim ar asI) yan gcbelcr. yan
(bi r kyde mes kndurlar. kyl!er gibi ky hayatl
yazm yaylaya lkarlar) adln tcrketmilcr . Harslz, stSICYlgllan
(duvar ) zerine , nor mal ky evlcri nde ki gibi a ll yapl'
yor lar. Ya lmz buna (i pt ida au) dernek lztmdrr. am veya diger
agacm tomrugu tam ortasindan blnerek, dz krsrm evin Iine
gelmek zerc au ediliyor. Arasr ah lrpJ, kamJ v.s. ile
beslencrek stne toprak y rgryor. Kaptrun mentese vazifesini
gene bir aga gryor.
Bazrsr aga a n ye r i ne, t a duva rm z e rine ul (ka -
ad rr) ge r mc yi tercih ediyor. 2030 se ne nce adr r r
te r ke t mljle r . Kyle re ye rl esel o k yrlfar ol muq. Daha
evve t tert ( ke e adrr} da ot uru r ol dukta rr ru du ymus-
lar.
Gerek bu dag evlenndc gerekse k ylerinde adrrda oldugu
gibi degil, bir adrr halkr iki veya alle olup. iki meskcne
inkilb ediyor.
Ge beftgt ter kee lnee ye rfeqrtkler! muhitin mal ze me-
s i ne ve do tayrstte ev tipi ne gre mes kene sahip o l uyo r -
lar ,
Mesel : Erdemll, Me rsin havalisi ndc adm brra kan Yr k.
iskn olur ol maz (Bug) yapa r. Hug: 3 duvan karmst an . bit
duvan (ocagm yar undaki duvar) tastan, au kisrm da karrus tan
bir kulbe. andaki kamurn uzert sazla rttyor. Bug n duo
ralt t, izolit, nevindc n modern seyterte rtlr. au ( ag) de .
niJen kalm bir am to mrug una ist inat ede r. Ufak bir penceresi
var,
Erdernli'nin Yenikynde (Boynuinccli KyO) (Hug)lar yanmda
tugla, briket. krgir cvler de var, Gene Erdemli' nin Tlrtar Ky
dag yamacma kurulmU T3 bol oldugu evler latan yapll ml.
Konya, Yunak. Honamh KOy (Ho namh Aircti) kerpi ev.
lerden ( Nadiren ta) eogp li ve muhit in evleri
bu neliceyi doguruyor. i Anadolu'ya bln Yrkle r
bu durumda.
Ege'ye ve Akdeniz sahillerine yc rlC'jen '{OrOkler lugla, la cv
yaplyorlar. Ze ngin olanlan modern. bir ka kath, ii revkl de
deli evlcr yaplyor lar.
I
I
I
r
114
M.ERZ I VRKLER
M.ERZ I VRKLER liS
S.R.
S.R.
K.T.
S.R.
S.R.
S.R.
S. R.
A.i.
S.R.
KT.
S.R.
KT.
A.I.
KT.
KT.
A.!.
K:r.
K.T.
eiibUg}
""
oju
oj:u
yiik.alu
uhlll
yii kalu
Karaba] ltslilk
alac,k vtyahul quma. Bu j'Onlulmtll
ozun ''P!Jlt" ubuklarik
Bunlate all lk llbllill
Amooycan'd::I: Bunlarla beraber asrl
nevi vardlrki bu cid-
den pyam diauir. kurulUi
pJtq ilibarill: Deyt'daJ biisbu-
lUn farl hdlr. Hu ziyade ditt
alh (araba teue -
si) benziyor. 1IZlIlM!ur. k tara' .
tan
GeljD .
Gelin Iln gcJin alacJiJ J'lIlIJ'OOI Iq.
Azeri : at mai
Mol ol:Saiarai
Kuai-Kllgll :allgarai
Moiol:Tavurgu
Kazat KIIflz:Tuurhli, Turdllk
:Tu h t
(Alt taraftai i i ee)
KazakKugl z'larda lamkarlthlJ:Tllndllk
Moiol:bakall) izahal O'Clmemil-
KazakKllgll: herbalde (Bakara) )'l kalledij'Or.
bahn)
Bakurt:Ba!ana)
Kazak-Kugll:Kerege, yani gergi
Karaba!
Sll!lit Kara keili, Kazak
Genee
Aliretleri
Eyme ubllk Karaba!
Ocat Kazak
Genee
Karaba!
Kazat
Geace
Karaba!
Tiltsil GOzll
Tiltsllltlk
Alalk
Valon SCklinde
Keev
-AlaCJk
Gerdek
adm
anai
TlI rlllk
SOlat Karet ccili
ve Karaieeli'
lerinde
(Tepc Keesl)
Turhk
Bakara
' Ykllk
Gergi
TORllYE'DE ORTA ASYA'DA tzARA! UYNAI.
>dl! anr K.lIiJl Kazak
I(.T.
Yun YUft KlfIlZ-Kazak (TrkiJde aifm pI
cnigi arsaya dcniJll". Om Aiya'da II'
K.T. dmn kcnclisiDc.)
Kee Ev KiYI!, KiJlIZ,
[uh 11an3 ayncll, K.T.-SA.
UI
Alalk Alaclk, Alam KazakKlrglz, Genet, Karabag K.T.S.R-
A.I.
Kee KiYI!, Kee Kalllk. Gence, Karahag K.T. S.R.
Kahp Kazak'larda Kalip)
eeece Glif)
Or18 Asya' da ki ve Trkiye'dekJ adi r tan Ara smde
Mukayese
Bu mukayese iin basvurulacak kaynaklara ait ktsaltmaiar :
Abd ulkadir lnan, AzerbayClm Mee. SaYI: 10, 1932: A.1.
Selim Refik, Azerbaycan Mee. SaYI: 11. 1932: S.R.
Abdlkadir inan, itimAi Te!jkiltl: M.LT.
Dr. Muhaddcre N. zerdim, BaZl in Kaynaklanna gre
Bugn ln Trkistam'nda lIalkJ ardan Mogollann n
ve delleri, Dil-Tarih ve Ccg, Derg. Cil t: IX. SaYI:3, 1951. s[215:
M.N..
Larsen (Tercme eden: Nusret Kemal) MogolIar, ist1932. sf. 22
23:L
C.E.ArseveR, Sanat Anslklopedlsl, adtr Maddesi,: S.A.
Kendi tetkiklerimiz (yrkler.Tfirkmenler ve Kazak'lar ara-
smde arasnrmatarunu) . K.T.
ve lnglll zce iki mecmua (Cografya)
-
M.EROZ I YOROKLER
117
116
M.EROZ I YOROKLER
IV-Trk Gebelerlnde iktlsadt Zlhnlyet

Daha nceki bahislerde Hunlar'm, Gkt rk'lerin demireilik-

Ierinden. dlgerlikler inden babsedildi gi gibi, i1eride de bahse-
dilecektir. Bu gebe kl t rn n, tktisad anlayqtaki bir merbalest
demekrlr. Bu merhale ve seviye ok zaman yerl e!jik halkin
kltrnden stn olabiliyor. Nitekim "Bulgarlar, Tuna'nm gneyi n-
deki bugnk yurtlanna gelmeden ncearau kismen grennuslerdi,
Bununla beraber gebeligi de tamamen bira kmanustar di. Es ki
gebe hayat tarzlan, onlan tesiri alunda brrakmq n. Faket itima
hnye \ 'C baktrr undan Bulgartstan'm yerli Islav halkindan
stndcr. Sehi rtere yerl escn Bulgartar da, uzun zaman eski det-
a Orta Asya'da:
Hkmleri , zaman ve mekn kadrosu llnde bt n sartfan
gznne ala rak vermezsek, daima ecueet ere ulasmz. Ma-
ziye bugnn gztg ve grq ile bakngumzda aldantrtz. Bu
bakrmd an Turk gcbele rintn lktisadl zthniyetlnl kkseme rnek
gcreki r.
iskillcr " dxmalora korft mdaf(l(lSl zahmet li nealann ba-
hen sebebi dr'yl' ma/-m/k top/amakran kauurkr ds . Dasmantann a
kLUi' meTte sm'lIan, dahiJen feragat sam inri , sode insanlar
IlIll1dl klarr Skitlerden Homeros ve dfger balt eski Yu nanktar
(kmuz er, emlksic tieaJize ederek bahsl'tmq/l'rdir (Slm-
bon, V//.3,9) .
SA.
K.T.
KT.
i,
A.I
S.A
K.T.
KT.
K.T.
Karak.Kupz:Esikkapl
Bel ipi:Bekdik
C3dmn iine Yllrtlann ii fMal<!c dtrli lOI;Il udur.
rece killJll. Ver kmlm uba lSll-
hdll' ul minder JOf) h! her FJlilIar
serili'r. I'Iindukr EJCf iisUII1 '
dt gcm.q bir llll3lI. IIII JllItlann
pek 3lYCti tlr bali vardlr.
iFii Upn bah 'Il: kimlrk M.N.
ymn dil basIrta fnidd\ir. FUirlain .
:ao1r!an id go.izliidUJ.
Santeli
Kanat
muhtelif
UiBekdik KazatKu&1z:
U
! uk
Omtik:Beidik Kazai.KlJllZ:zzU
lt. daban lll Kazak.KlIgtziy, it
nor.txz. V. Togml, e. .
118 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 119
I
j
lerini kolayllkla II tlUl anlW1 Illo':"v e ge be ananelerini uwn UlnJan
Hazar'lann kisa zamanda t icaret hayatmda ilcrledik-
lenni , rnuhtelif kll rlcr arasmda vasua bk euiklcrini bili yor uz2".
Uygur' la r da gebe kltrnden ok abuk yerlestk ha-
yat k tt r ne in ti ba k cdip. t icart-malt hayana i1 e rledilcr.
Gebelerle inlil er arasmdaki munasebe ucre vasuauk el-
tiIer. Senct, Iaiz, cret, kefalet v.s. gibi ucart- malt
rsulah ve mkclJcfiyetIe ri gelilirdiler. Zi rai kltrterl Ilerl,
sulama ile ta rta zi raati bag, babectlikle rt tekml

Bir kazak atas zndeki: (Bassrz br k botmas , Tat'srz Trk
Bolmasun
(Trk kavrninin idarest atunda muhakkak tlca ret
basit, adl Tat, yani Iranh olmah) manasmr. yerleqik
hayata geen Uygurlar eerhetmis oluyorlardr. Nitekim T rkiye'ye
gelip Zeytinburnuna yerlesen Kazak'lar bizzat aksini isbat euer.
Yapuktan naylon ve deri ejya. (Keza Salihli'de bir de ri fabnkasr
kurup. deri eket , kanyorlar. Altay kynde
ziraatla bitlikte. deri CD"! iml ediyorlar.
Tab bu yerleqik Kazak' takt iktisad zihniycttir. Gebe daima
baska dqnr. Mcscl:
"$mI taysa /(1111 saladl
Kazak baysa krom a/adt
Bunun rnanast (Uygur zengin olursa cv yapar
Ka7.ak zengin olursa kad m allr) dir.
Bu zihniycli TOrkiyc TUrk gcbclcrindc de cnik.
ikti sad 7.i hniyct le hi "misa[irperverlik " ha s
le t inin Trk gebc ler indekl te zahrn ifadcye satJr lafl-
ml Z, mcvzuumuz msai l dc gil . Sadcce bunun btn Boy' larda
Trk birb irinden stn, hayret verici derccede
Dr.R ct'l. <1.&.e: M.256.
J.D<'r. "G. DTCFD.
M$krii Akkll.y.1. A,E DTCFD. 1943.
[)rCflft'rotll! Ahmef. d.g. Trkiym ma.lV.
oldugunu be lirt erek, bu ba hsi bir Kazak atas z He biti reli m.
"Konak: Kongan a konfik utlUlar;
Kondutaan sonra ev iyesi utlUlar.
Konakte erik bo/mas:
Yok versen yer; suv l'ersen de ier.
Yani:
"Konuk: eve gelmceye kadar n kilu;
Geldikten sonra onu agtrlnma endqesi ev snhibinindir.
MisafiTin yz tutnua:
y ag versen yer; su versen bile ran o/ur."
b- AnadoJu' da (Yr k' lerde) i ktisad zihniyet:
ve ky hayaundan. yerleqik hayanan apayn bir hususiyet.
arze tmck le beraber, Yr k'lcrin iktisadi ve it imal bnyesini,
teeri t bir cernaat in, bizim bayanrmzdan fersah Iersab uzak
bir dsnmek hatadrr. ve kyler, aym
zihniyeti gebelcrln astrlarboyu ihtiyarl veya mecburi
iskm ile kurulduguna gre. bugnk gebcle rle yerteqik haik
arasmda iktisadi ve itlma zihniyett e aynhk bir ccrece farkmdan
ibaret olmak gereki r.
Gere k Ona Asya'da, gerek SeJuklular ve Osmanhla r zama-
r unde ge be asire tlerl n tam bir kapah ekonomi hayau
drklanm, ve kylerte, miJli ekonomi i1c remas batinde bu-
lundu klanm an hyoruz. Bu hususu olarak (mbade le, vergt,
mnakal e) bahisler inde elc atacagu,
Ge be zihniyetinde kl)'met ve mbadele: Objcktif unsurdan
ziyadc sbjekt if amilc, kollektif tasaw uruna, kL<;men fcrdin,
fakat daha ziyade cemiyctin psikolojisine gOre taa'n ediyor. Tam
gebele rde din tevckkl vc kanaat karhk, Or!, adet, treye dayanan
cmcrtlik, digergmhk, ufak hesaplara bakmama temayl grn-
yor. Bu, sayar, tartar, ler, bierken lehine, ahel lehine
harekei et mek, ste bir gram dahi su koymamak en ufak hilcyc
tene7.zl vc tevessl etmemek tccclli ve tCl.ahr cdiyor.
Yaz adlr hayatJ tam gebc Kesetli
mahad c ettik: Kyden, Kentt en 13D1dlk rntcri ile pazarhk
cdiJmiyor. Yag. yn. peynir alan kyl vc dostun takdir
ettigi para , yapllan tedfye tcrcdd t cdilmeksizin
120
M.ERZ I YRKLER M.ERZ I YRKLER
121
kabul ediliyor. BURa ragmen (toklu ve er ke) saus moa tccar-
Iarla, crkcklcr sikr pazarhk edi yorlar. Burada Objekti f kiymet,
istihsal maliyeti babls rnevzuu oluyor. (Otlakiye, vetertner , il,
yem v.s. para tan, len hayvan sayrsr, sehtr ve kylerdeki canh
hayvan saus flan, et flan, diger asireerin satngi mallann au
gibi hususlar isti hsal mali yeti, mukayescli maliyct ve saus fiatla n
hakkmda flklr veriyor.)
Yaylalarda ayni mbadeled e, (bost en) aduu verdikleri ufacrk
salatahkl ara, kt kavu n ve karpuzlara klliyetli miktarde yn veya
yapagr verdiklerini grdk. Bu aym mbadcle tam gebelerde,
yaylaya kanr, esek, at sirnnda muhtelif meyva, seker v.s. geur en
sauci ilc, asirct kadrnlan arasmda cereyan ediyordu. Yaylaya gelen
bezi rgnlar bire iki nisbetinde yanm kilo yne 1 kg. seker veriyor-
lardr. 3-4 liraya satan eker iki misline gclyor. Elbise,
lsnk ayakkabt gibi emtiada daha ok aldaruyorlar'.
Yan gebelerde iktisad zihniyet hayli degiiyor. "Para ilc
dsnmc ", ist ihsal, mal maliyeti gibi objekrif unsurlar gznne
alnuyor. Fakat bu halde dahi gene kendi mamulne vc atacagr
mala atfettigi bir subjekrif kiyrnet var. Kltr tcmas lan neticesi
telkkileri, tevek kl, kanaatk rhgi degimi bi r ccmaaun kol-
lektif suur ve tasavvuru sars arak, ycri ni ferd pstkolojl, subjektif
kiymeer ahyor (Fertlerin ke ndi kabiliyet leri, takdi t lcri)
.Yan gebe airet kadmlannm bi raz dah a kr gayesi iktisadi
menfaat koll ar hale geldikleri gr !yor. Bunlan da ikiye aYlrma k
lzlm: c ra bir kyde otur up (ktm), diger kyler le ve chirlc
tema slan az ola nlar ve mnasebeti ok olanlar.
Toros (Akseki -Hadim- arast) yaylalan nda yan gebe aret
kadmlannm ayn mbadelede ok alda ndlklan anlalhyor. an-
gm yerini alml olan lstik ayakkabllar ve kaba ocuk ekerleri
yn ve yagla mbadele neticesi, bir ka misli fiata geJiyor . Bunu
ky ve pazarlarla temaSI fazla olao, ehirlcrdc ki fiyatlan bil en,
mukayeseler yapan erkckl er anhyor ve kadmlara klzarak: "sal
UZll n, ak lt klSo" diye, hizim mnada gayri ikti sad bir
zihniyet tatdtklan m belirtiyorlar.
Hu dr Sir all Airel inden C?milr (Toro5Jar. qklepe .Yar'aSl)
[kzlfgn/ara: "'Y!ah Slzi n gal verSIn. Gndml bllmedlk m.sant
ald.1lmak fok kOlu Gadm gem!-'nt bllmez dlyordu
Bulga r daglarmda (Cog ratya kttaplanndaki gib "Bolkar" degil
'Butgar" drr. Isfavlasmadan evvcl gele n Hisist tyan Bulger Trk-
lerinden kalma olabecegi gibi, Varsak' lara tbi Bulgar Asire-
tinden "F.Smer, uku rova Tarihi" de kal mis olabilir. Ramaza-
noglu Niyaz Bey, "Ben Bulgaroluyum, devtet kansamaz bize"
dlyen hir Yrge krrk senc nce Nigdc civarlannda rastladtrru
bize anlaru) tam gebc ol dugu helde yukandaki kaidemizin bir
istisnasi olarak, Karakoyunlu Asiretinde iktisad zihniyctin ok
ink saf ettgint m sahede ett ik. Objektif kiymet, ist ihsal maliyeti
fikrinin btn canhlrgr ilc bclirdi gint grdk'.
Bu lam gebe asirette bi r tsusna olarak, st makinasi da
kulla ml ryor. Zamandan tasarr uf eu iklerlni ve randrmamn yksek
old ugunu sylyorlar. Diger tam gebelcr bu makinayi makbul
tutmuyor, har am ve hileli olarak gryorlar. Bu makinayla yagt
almmis peynre (i manstz peynir) diyorlar. Buntann yag ve pey-
nirl er , diger hakik gebeler e nazaran, nisheten yagsrz. Bu a'liret
aynca enjcksiyon kullar up, verennereen aldrklan illan koyunlara,
hastahga karsi zcrkcdiyorlardr.
(Ercglinin Osmsn s oseter K6yiinden) eCkle elma gelirmi bir k6yl ite. yn
dcgiCcckl er di. Elm,1 otcoz kllrlluca iJi. EI lewliSl ile larlu,1c,1kll (kefe ve
kotu armUI .1gacmdan y.1pllma) Tcrezi kolu zerinde 4 emik vsrac Her biri
250 grama lekabJ eai vor nc eaor lar/t/mak 1:<;/eniyortk1 effe WIU/an ipill ucu
o enlige geliri liyor. ( Resim: 69)
SatlCI k6ylii bizi kl/Ik klyafel imizden aym air el in bir menSllbu saydlgmdan.
bizden ekinmeksizinsonra fadlrda yal mz kaldlglm/zda ilerimizin na.su
gil/igini, loklu (l ya}/t erkek koyun)l an kaa Ml/Iglml7./ soruyordu-gzd bir
oluyordu.
Paz<1rll( a gre 15kilo eimaya bir kilo yOn w:reccklerdi. Fak,11 kadmlar elmay'
( ('or lu) . .
-- 1) Zd6kalp. (or) lID eski Tiir klerde ruhf hasla.!lk da (ruh ha!;/aSl)
m.1/llu mda kulfam/dlgml (TOr k 1 6resl) Yorukler meyvanm,
scbzenin sakal ma ( orlu) diyor lar.
begenmiyor, yOn vc-rmek islem(vorl.1rdL Sm.lc.l /8, kilo f
kilo.'iUnu bagl!jl.1dlgml syledl: Gene WZI olnMdllar. "Yulmkl cYI yun dly or far dL
K.1rakoyunlu I lasan Aga'ntn bmi ik Ogclini pazar{lk
l-/ms.1I } /fe ll:nlerine: " Verin camm; ,1dam gllrbcll.el1jJ.e/nJlIj. .Blr kilo Hunul
gellfm dlyor du. Elma h.1kl kalen fok f.,urykl,u Idl. KadmJar a/mail
fOrlu"derkei!. paZiIr.mda iyi l'C YUDll/I fJatmdan demo
Sail cl da ylJnl erm epelll (f.er, op/u) oldu$untL cJm:1l,1rUl kurl/uwnun az
buhmdu"unu wrlyordu. elm ve mer,1k11 blr paz.1rlJkun sonra kadmlarm
dL'diti ';,lmultL 18 kilo.<;JlJl.1 750 gram yn, Aym .1}irelin
baka obasmda, aym e1m.1YJ 1115 nifibel i ile, yam 15 ki lo e1ma mukabili 1
kiJ'n Mmak ."un ' ll l c .<;'1/mllj. birk.1fl .da Ieyid
:':111C1 bize: "onl.1nn y{receni ben bllmn ya. ldcme.dlm. FaSllye, .sogan,
pi/lillestir. Elnm eyi olsa 1 'Iir adan iIpg emme, eJma eyi
degel .. llmnen. kadm[,1rlll b.1kll oldugunu soyluyordlL
122 M.ERZ I YRKLER M.ERZ I YRKLER t23
Ya n gcbelcr bu maktnayr ku llanmiya Yan
gebel e rt n a dm nda aya kh diki s maki nast vc lerzil cr i
vardt . ulha, ulfa lt k denen dokuma t e ag hmda hazir -
la na n por UT, as rr (a ks rr j m ye rfnf, ma kin ada dikilen se-
hirl i pantal on u a h yor bu se rcu e. Bu rd ur civannda, KI -
z11dag ctcktcrtndc adi r h k bic Hanamh Ob a'srnda,
t am g ebe gf n t evekk l ve iktisad zihniye ti g r l yor-
ct u' ,
Honamh Asircti haik! bugdayr tarlada gryor, bir'e bes on
vermesine aktl erdiremiyorlarth. [skndan soma ayru mahsul ,
byk bic iktisadi: zihniyet degiikligi He, kendileri istihsal eder
oldular.
Ha yta'lar vita yagl kul lamyorlar. Sordugumuzda, te-
re ya grru salip, onu a tmanm daha k rlL oldugunu s yl e- .
dil e r.
Yag, pcynir, kes (Orbuk) veya ( Obr uk) denen magara-
la r da muhafaza olunur. Tavarunda n sul a r damhyan r ut ubct li
ma gara k selcrl bu mamullcr iin yaz srcagmda bu zhane
Gen ai le rei5 derin bil' gog geirerek: " Bugde ( bugdal') tiyetteri de
ar/ml} Bizim adlrl,1 bu scne de mcs sc, gayri he ctken; kaym
pcdcri (aym zamand" amC,151) byk bil' l evekkl ve "He bi C oi mez
Bu sdirta dovalidll' (dllil bdll'T diye cevap vcriyordu: 70-80 kef; ve oi /agl
4-5 dever,i '(,lrd, Sait/an keisi 40-50 Y,/lJk biitn ge/in 2500 JiraYI
gcmczdi. U OL'UgU kan'il ve kendi.'; bq n tusu:
1948scneslnde. KaratekeJi Goca Yrii k nemile mar uf Siileym,ln
G/diken, Aydm'm Or/ak/ar flilh{l'esinden bil' b,lhc S<1tm a/arak, daYlSInm
isJd n t.1\',\iyesine uYllyor.
.U dnum incir IMhfc,jj 44 Slg/[', 350 lir a Aydm'dan upuyu
ce bme koyup tedlyey, yaplp, Irenle Orlakl.1ra donlly ordu Dokunsal,1r
,?t/lyacaku C1nIJ 5lgll'lan ve:rmi} can.'iIl agalan almllL Ne aklil hzmel
IJ<I ne o/urdu.
A n<1su:.a bah<'ye yer/qmcsini 5y/edi ginde, ana51nd,1n " bahan balmyesin
{HIlum cevabml a/wor.
ziint, fIkmk, k.1rarslZltk. iinde kom!jlll.'lJ"ID yardlJTJ ve ikk (a)
lIek ;/$acl 'lenen erkek agiJt.1 yeliir. Bundan (iJekten) tk.an sinekle:r lIUl.Ip,
dii agalaki ( esas {neir alaclj 3J1ar/ar_Eu allanan/ar incir ofur,
a/dm;i fneir l op/imml, kuruw/nlu. Ey/iiI 50nUJldii Ilccar-gf:Jip-
para/ar keenin iize:rne <7til mca, "Ha! Bunda da ekmek varmlij
Yorukcuflikten z/lhmatslZ. Cadll'1bll'akma" diye dljnmii. A l las/ da: "Og/um,
.'iCndcy mi"dive takdir elmiij _ _
,1)(J/ekYi Jilde di'JI' /oplan -mj/ay;m. .,im:{;fcr bu!ulI;m !ilIU incr aia,:' mey vasl.
hizmc ti gr r. Burada kimse kimsenin mahna dokunmadrgr gibi
yan bakmaz.
Ist ihsa l hakknda i kt is ad zthntyc t: bereket. Alla lun
yard uru, ktst nin tqin in ra st git mes i, t ali h te l kkil e ri ( It ht,
din , misti k) rneyarnnd a , ko nus mal a r da, at aszl ertnde be -
ve i ktis adi uns urla r m da gznne al mdigr gr t -
yo r". ' ,
Fa ka r yc rles t kt en so nra der hal z i ra i k l tre in t i-
ba k e di yor, ip ck b cekc fgi, pa muk , ay teg jnuen
hu bu bat ziraa t i ne kad a r bi r o k mah s ul Istthsaliyl e
.
Yertesme i1e bi t likt e senc r vc fi z, bankaya para yaurma
grcnilir.
Mi safirc h r me t g e b eli k t e o k y kse k o ld u -
gu h al de , mc sk n o l ma bu ha sl et i t e d r i c e n aza l -
t r .
oban kor una "ddetnm" demi} Koyun da obana: " Diidenin degJ1 giidem-
demi.
Koyun &711ibinc: " Bm edersen. /lcJ!i edetin, YUL edersen. .1/cmimc yii7.imu
aifar dll'mMdemi}
"Y aY/'1 gii mu. a/tlln
M
(Zir aat /ehine sz)
"A l tunu cepsc tutm,1k iin, giim bi/ek /,1zlJTJ "( B;/h'ji Kp!kJiiogJu
Ha!;iW Aga'dan)
"Bazufl m/il degirmcnilJli de: ilwnnlildlm, a8mk imi laba!!a gomi/dlm"
( Yenio51Jliwfl Airclinden Kor Ali'nin SJhTden)
" Mal ttnae goyun. insan iinde gay m-
"Y,1 bq on .dmm bagm oJ.llm, ya bir uJu dagm of5Jln" (Honamll
Ismail lJllici)
"Ernek oJmazS<1, yemek olnm1. '
" De:veciye dost obm, ;apt5Jm byk y;lptlrsm"
"YilZ elirdim, guz eglrdlm, bil' l unwnlJk bez
(As/anil Ky-Kozan) "Yaz egirdim, giiz eiirdim.
Bil' gynek/ik bez cgirdim"
"Emek o/miJZSiI. wmek o/maz"
"Eken bier, r eVeil ier" .
"Ag,<;;lk keiden: cab ( lle Cim!1ke i) meyd,ma ge/mez"
"5,11' gab,1r/, .<;.1hbi gUll lJrL (I "er bmiir/cnir)
Gara glllU getiri habar(Boynuince/iJer)
E>ki Yriiklcr /lirka ( er ke: crkck h<11/ml kei)e a/lJmbilecek araziye U/lar
etmezkr " Vil /amn herver hizi m" derkrdl. Hayat fe/set"e1eri, iktisad!
zihnivcller/ -
SU l1'lI5r ,1/ar d,1 ok gijzel belr i vor:
On gOY!1Jl bir go -
Gndc gon, gnde g
124
M.ERZ f YRKLER
-
M.ERZ f YROKI..ER
125
On gci bi leke
o d,1 tscar bi pinarll depe
(Honam!l'lar)
Bkmc bag. bagfanJrsm
l:'kme ekin egfenirsi n.
ct: aeveyi, gUl kOYWlU
Bir gR sen de begen/ron (beg1enir $in ohcak)
(A. R/za, HayvancJlIJ:, r iirk Bnografya Dergi.sl; IIl, sf,99)
, Bir atasz de hu zihniyeti gzelce belirtiyor.
" Tr kmene en allr mlSln
Parnmf, 1 nideyim, demi(
Osmanh lmparatorlugunda bu mtsar perverligin ok istismar
cdildigini tarih vesikalar gsteriyor (Dr.CengfzOrhonlu, Asiretlerl
iskn Tesebbs, st.%3, sf.8, M'agatay Uluay, Saruhn'da
Eskiyahk, "955", 71-73, Kmil Su, Bahkesir'de Yrkler Trk
menIer)
V Trk Gebelerlnde Istlhsal:
Trk gebelerinde ishsal denince akla (hayvancthk) gelir.
Gerei yan gebelenn zira istihsalleri olursa da, bu talt dere-
ccdedir. Aslt mesgulyct hayvancihk ve onda n elde edilen mah-
sullerin imalidir. Onun iin biz bu bahiste gebelcrin hayvan-
crhgmdan bahsedecek, Or ta Asya gebeleri ilc ilgili olan kismr
ok kisa olarak geeccgiz,
f-Orte Asya'da Hayva ncrhkr
Or ta Asya Trk gebelerinin hayvancihgrm at , koyun ve deve
karakteri ze eder. SJga da beslenir. Kei ok azdrr. Gebelik
bahslnde de bu hayvancrhga temas ettiglmiz Iin burada muhtasar
olarak anla tacagiz.
Orta Asya'da bayvancrhk klt r ok cskidir. Ban Trki sten'.
da Namazgb-Tepe' de Eneolitik kltr temsil eden buluntular
arasmda "koyu n, kei; sLgl r, deve; k pe klere ai! kemiJder bol olarak
butunuyordu, Kaanut ardan, koyunlann ynlerinden de istifade e-
dildigi anlal/maktadlr';J.. .
Ordos'ta bulunan Hun eserleri arasrnda at , deve, koyun kei,
siga resimleri vardr..Altay ve Noyun-Ula kurganlan nda "koyun
kemikleri Kopat'da koyunlar llerlc birlikte g-
mtmslerdi. .
in kaynaklanna gre Krrgizlann ':4ttan ok bilyak ve kuvvetli
Ulli. Gergeaana benzer bir hayvan, sart dag koyunlart,...... ,3 bul u-
nurmus.
Ort a Asya Trk konar-gerlerinin bir yerden digcr yere ko-
nup g mes ini temi n eden kz ve deve idi. Fakat esas
ve hareketliligi hazuhyan .nak vasitasi at idi. Arab all, Ingiliz
au gihi olmamakla beraber, gene de mtenasip, Iakat
onlardan ok mukavimdir
4
.
'I Do.Dr. gel; a.g.e. sf.20,
DOf.DrBahaeddin get a.g.e. 55,75,214.
DOf. Dr. Bah.1cddin get. a.g.e. s208.
Eberh.1rdin cl/ka MecmlJ.w'lJdaki (/940 Tosrimcv vcl . 5[,161-172) RIJd/of f,
Sibiryadan. u. sf.278

126 M.ERZ I YROKLER

M.ERZ I YROKLER
1>7
Nakil vasuahgmcan. lkeler fcthine yardtntdan baqka et! 'Ie
st ile at bvk Iktisadl ehemmiycti haizdi. Kisrak st nden
kumz yapiyortardr, Kirmz, arcr, besleytci, haflfce sarhosluk
veren bic Iki Idi. Halen Ruslann Trklere yapurdiklan knmzta,
sana toryumla rda voremin ilk devrestni tedavi euikleri syten iyor.
Krmrz hakkmda. istihlk bahstnde, ilve mal mat verecegiz.
Bugn Anadol u' da verem tedavisi kisrak Sl (ktrmz) yeri nc
esck SOl OHe yaprhyor. Hangi tesirlcdir bilincmez, kmuz unutul-
mus. Dini tcslr diyemiyeceglz; zira ylc olsa gebe Alcvi'lcr de
bulunmasr gerekirdi. Adnu bile bilmiyor lar. At srlerlnl besle-
yecek geni s mcr'alann olmamasi ile izah etmek de zayif bir izah
tam. Kk apta olsun izleri bul unurdu.
At eti koyun eti kadar krymetu octki de ondan nce gel iyordu.
Kan (al crinden sucuk), yemcklcrde kullamlan i yagt, dogrudan
dcgruya cri yemek yapma gibi at eti by k bir
Isrlhl kc konu oluyordu.
Hlsa gebe eko nomisini n devamr iin at elzemdi. ':4 I 0/'
modan isteniJdigi tarzda snuli yer mer'akum onceaen
semesi ve aynt t amonaa van vahji hayvankmnm gerekli m da-
f lUISl ve br arada lil lil tmosi, nlsa btn biiyl1k tdeki obanlikla
sinem o/arak MgII hu/unan hU.ws/arm lasavvurn imkilnslUur.
A I olmasaydl Ellrazianm islep adanll, yerleik kayulIIerinkinioktan
l1lan,YI/dm m abuk hJguna ve de/ip geme hassastna ma/ik bu/unan
muharebe tarzlm as/a lekiJ edemeI. Hun/arm, A WUkul'l , G<Jk-
trklerin dey cl1sseli imparatorhJklnrr me)'dnna ge/emezJi. Eski biT
in larihcisinin dedigi gibi, (Hun Km'mi muh arebe ve nu cadelede
imparator/ugll11l1 al Sfnlndan lesis iJe yaz/eree jimallikm"u urinde
1emin etmqlr. ) A t, btl km'vulerin dfncesinde adeM
;prak eden bir kinISe olnluI ve bt1ylece J-A sya
Tlrk/erinin M.S.v1J1. asmlM kalnw kitilbelerinden de ligrendigimiz
gib4 sadeer kohramanlzklarrm deg, aym lamanda her defasmdn
rengin4 einsini tal!1i tJgrendigimiz bir unsur ha/ini a/mllIT. Hatlil
bazl kavim/er iin bir kl slm at cin#eri 0 kadar karek lerirliklir k4
ad/nrml bile sevdikleri atltumdan alnlllkt adlr/ar. Peenek Term her
bir kabilesinin birer al rengine ilafe ediJen adkul bU/l/ndl/gu gib4
SM Trtc tcavimlerinde de kabileler, Ata-Yumtu (AllICa atb ) ve
Toraygir (DorayglT ) tamnda isim
Ona Asya Kazak'lannm hayvancigrm krsaca Radloff-
'un kal eminden takib edellm.
Koyunculuk:
"Kazak bozk mnm her rarafrndfl, kuyruktu emsten otan tovis
stearopyga mrcomaniensis) oncak: bir nevt koyu n bes/en;'. Kazak lar
kendileri buna; herha/de on/area da biiinen (Kazak koyu nu] der/er.
Y ksekligi umumtyetle J amm ve uzunlugu da IlI2 arlltIl
bulan bu eins Rus koyunlanndan ok dana bayakt iJr. Kazak koyu -
nllnll n bnyesi ok: kuvvetli ve et/idir. Fakas yna ok sen otau-
gundM, Kazak koyunu derkinden yapan krkier makbl degiJdir.
Bu koyunkr umumtyeue kanve rengi ve san renkte olup, ak
koyuntorda ok bulunur. Fakm kara koyunlar pek enderdr ...
Kazak koyunlaruun karaktertsttk zelllgl, yath kuyruga malik
olmatandrr.....
Z

"Kazak 7ar koyuna koy, tcoa koskar; Ma koyuna t koy (do-

guran koyun! kek koyuna erka koy denir. Yeni oogmu kuzuya
kon der/er; bun/ar umunyette inlUI aylndn dogar. Koyununyav-
rulamasma koy kozdayds denir, erken (U MI) IIeya ge (mayu veya
haziranda)dogllrursa koy aramsa kozdadl (Koyun haraJl oogu rdll )
der/er. Galden bahara yani b;,inci y/m ikinci yarlSlndn l'e bazan
ikind YI/m iJk aykumda da kuzu toktu tesnye edilir; ikind senede
sek koy, a kunan koy, Mrt yalndil diinn koy, bel Yllmda
bestit koy o/ur. Kou n igdi ediJmesine koydu IlUttp cibariJdi der/er.
Koun koyuna binmesine kOJklU koydu (ko koyunu
kamyor) denir..J.
Bizim bu hus usta Trkiye'ye gelen Kazaklardan topladlglmlz
malmatl buna ekliyelim.
Koyun ktr klffit aynen Yrklerdcki gibidir. Koyunu er kekler
kirkar. Bu iin kullamlan demir makasm adma (kirt ik) denir.
J.Ddr, K1liiriJ (Tt:rc.Dr.$.Ralav)DTCFD, 1954, XII , $..1yrl2 .'Il.161-/62
2 Rad/ofr, lJ.g. e. l.sf.431;433 v(' (gcflI ma/l1mal jin) dCVamt
3 Rad/of( /Lg.c. l.sf.432.4J3 v(' (Grnil ma/mal ijn) drvamt

12.
M.EROZ f YOROKLER
M.EROZ f YORKLER
129
YOrkle r [k trkltk} derl er. Kirki m binnee koyun kesili r, ziyafet
vertlir.
Byk sr sahiblcri koyunlanm gurup halinde oatmaya
gndc rlrtcr:
1 Savlukkoy (sagrlan koyun srs)
2 GOZI (kuzu sr s}
3- Boylakkoy (krsrr, bu rulmus koyun SI"S)
koyuna (kunansavl uk), dn koyuna
[Dnnsavluk) denir.
Kazak'lann koyunculugu ile Yrkler in koyunculugu arasmda
hemen hemen fark yokt ur.
Ket Beslenmesi:
'Telkik edebild;gnI nisbelle d&ebiliTim ki, Kazak bozkmmn hu
larafuuJon oncak br JP keWe eins
olarak ePcIJerler; [akat dip kei irin de ll)' fll stil ku/lamlJr. Erkek ,
teka; alti aya kadar tcei yavru sun a lak aenr. Bundan tk?'ayl._
ke inin yavrulamasina tok- toyds ve yav.ru layacak keiye..de
.ek i der/er. I ki y,qllk igdq edi/mi:; erkek keere serkiiI, l aka.t diji-
/erine pbl. l r ap nda okm/tultla kuntm tekb ve ku nan diJn
ytqlndakilere dlin.tJ tekiJ le diJnn epei, bel ytJllnda olanlara bestiJ
besliJ denirJ.

"Kazak 7arda aneak bir eins slglr besJenmekledir..Km ak sigm
crt(' biiykhlk tedir. Kazak 7ar slg" einsine s" der ve nek iin de
aym stil t k ullamrfar. Bogaya buka, 6k.ze &gaz der/er. Y eni dogan
bllzagl)'a bU Zffll ve bil ylzden buzagliama iine debuzaulaydl denir.
Sl1l l'eren, }'an; buzaglSl olon ,inek, buzau1agan Bir yapna
kadar buzallya torpak, iken bogalar layn:fll-
ha/ilJt' ge/inee igdi:; em/ir, by/ece r ytlIlnda olan SIKtr iin kunon
tahiri klillamhr \'e amk kunan buka, kuntm tJgz vt' kunan s"
birhirinden aymediJir.. A ym ekilde! ertesi sene d6nm buka ...ve he:
inci sene de bes((l hl/ ka., ,.2
R,1dloff. 5/..1-15.4-17.
R1dfoff. 5/.-145,-1-17.
Allhk:
':,4I , Kozak iin gl1zdfigin t imsali \'C ha}'1'I1n/arm incisidir, 0 , (In
sevgisinacn dalia ok SC' IC" . Kaz ak: all , sr lw/inde serbest olarak:
(ii rlil mal) sr halinde mlanl )'Ilkl \'c')'(/ )'I lkl mol dcnir.
MlfI[ crit oar babirinden ayn otarak oar. stun n MI/ olan (1)'1(1',
onkmn komsu alletertc ktlrqnlllJln a engel oh". IyiYCfIm4- hir .l n
(oife=iir ) 50 IIt' en aundo da IS basmn ibarer olur. BiT al ai/es;'
1I111/1nJ)'elle srt mi n mu/uifu ve snhiN dan hir aygsrdon, dokflz
(lna kisrakten (b;" l dokul Mei yen; dogmlll kutandan (kulun,
kliln buntora yahoga dc'rler), sekiz adel ik; toylardan
5-8 lil/ei / ya}'ltk toytordan (kunan ), 5- 6 adel dOrt )'lI!lk wylanJan
(d6n6n) ve birka rane de igdi beygrdcn (at; bes vasmda ise best
at, aln lsc amda m) ibarct otur, Ktsrak, yavrutaymcayo
koaar boydak haYlal I' l'}'a tasace bryra/ ismini ahr. Drt VI' hq
yapndoki lasrak kuluniara kunayin I' e dmjl1n bayla/ der/er, r.l?ki?
kUTtIk ancatc bel yapnda ku/unlar (ix'stlisindil kllhtndllydl) 1)'1 hiT
tasrak dokiu, [ena kl srak ise aln kuluna kadar dogurur... AyglT,
sarn n bekris; I'e mllllOJwdlr. Si1ry, \'OhI; nayvankmn satdu-
milS/na karI' 0 mdafaa eder. Bccerekli bir ayglT, kuntara hir bir
kuhr n k apnrmaz: etrof maa hibir rokihe taharnml yoktur ve
kcndi ki sraklann a her aygm , tora eaer. Gen aygsrtor drt
yt1ma geknee. ooooSI ontan si/rayli terk eninnceye koar Ismr. Bil
ltll'tllh/ar, sahiN tarofmdan OOIka biT sl1nyekatlhneaya kadiu, kendi
sl1rt1lerinden m(lnasip biT mesafede ll)'" a/arak Oflar/ar. AyglT, 00-
nun gihi kC'ndi kil hln/llT/ iJc riftlepllez. Gen klsrak marok btlbas/na
sokl/ /nzak islerS(', OObas/ oml ISl rmakfa srl1dcn kovtlr...
J

Devecilik
"Kaw k 1ar del'eye bir eins o/arak 1116 der/er, Erkek del'() '(' hl/ ra
cliIisine ingi /II , igdq edilmiiJ/(' flI an der/er. [)e V(' yal 'T/islI yaItna gix-e
ti1r!J1 kim a!lr: biT ytqmdil iken bOltI, iki yt1lllda toy /ak, l yaIlIIdll
kllnanIfl, dt )'flIlnda diin6nf, bq )'apnda hf:sl flo onlr. Dii
t/e\'e ym'T/lsuna Ir )'t1tnda iken kutl apn, dijn )'tlI'"da d6ntip1n
denir...
eins hemen hemen aneak i ki hrgl hcein de-
vclc ridir. (<Iyn t). Tck hrglcr (nar) az hul unur.

130 M.ERZ I YROKLER

M.ERZ I YROKLER
131
Dcvc umu mlyctlc o k usludu r, kolay yakala rur ve sa hihinin
scsi nc istcklc bcyun cgcr. ok! ok! (k ! kt) deni nce kcr
vc hu zcr tnc yk vur uturv' .
EI zenuattan ve Hayvunl mahsuller lmul t u
Kaza k, KIrgil ve Kalmuk' lar da (kolan tczgaln. ig) aym y-
rk lerdcki gihidir
2
.
Kasgat'Icrin ha ll rczghtan vc ec do kumayr
ale tlc ri ( kf rkt t } y r klenn ( Istar) tezgafu ndan ycrdc dnkun -
olmastylc aynh r. ( Ista r) dikincdi r. Diger t efer r ua t ay-
md lr
3
.
Yag, ayran, kmuz (saba) denen sigu eertsi nden mamul byOk
tulumlarda cldc edilir. Yr klerin kei densinden yaprlmq kk
(yayrk, yanmk)lanna ka"t1 lktJr. Yruktenn dcdigi
yogurdu dgrneye yarayan aga ale te Kazak'tar, Kirg u'ler (bi sbek,
pisbek) derier.
Krrmz hu (saba) la rda 24 saa i Iin de. he r defasmda 5 10
daki ka dgtmek zerc. 10-12 sefcr muamcle grc rc k. kisr ak
st ndc n c1dc edilir. Bu rndd ct i tn de tahamrnr ede r. Ma -
va ola rak cski kumz kutl a ruu r . Deve s t iJe ve edildi "i
. , .
olu r .
(Sa ba) lardan rkanlan yag: teknelerde ayra nmdan aynhp, tuz-
lamp, koyun midesine (kan n) doldurul up, Ozerinden bir kee He

Kc i d e r is inden ( ca rga k) i ml e der ; ke-
i kl l ind an muhl cJif i mfi l i s l ifa d c c d i
lu/)
R,dlo({. ...,f.45ZAJJ,463.
Edw,1rd Mur r ay. W;lh Nonwnds of A.vit . Tll c N.1/;on;tI
GLocr;lplll c J;mu,lry . N.M. WiI'lhinglOn. pg.JO. 4147.
Bd ll'ilfd Mur r ,'y. Wi/h Thc of A Slil . The Na/i onal
Mllg,1lm.:. Jamwry. 193. pg.l 0. 4147.
j ,,;m an,1Fr.lnc Shor. DWc/1 in K3wgai Tlle Nari ol1ill Gcogr ;lphll.
M.',:m7lnc. .lunt' IY5.l. pg.821>.27.
Nmflo{f.1_g,t' . .o,{.4J7..W,oIh Vc Euwilfd Murmy. ,1,g. ma/mie pgA3-
" Ic(; ,dl,,(f . "'C.L. .o,{AJ7,39.46 I' C Bdll ,1rJ Murr".". a,g_nwk"le pgA3.
2 Anadolu'du Yrk' lerde lfuyvuncr hk.
Yaz gcbelikle hayatlanm idame ede n aqirctlcrln bt n
gcl lr kaynaklarmr ve mesgalclcrini bayvancthk edcr. En
o k besslenen koyun, kci . dcvcdir. Bu mcyand a al ve escktc
butundurulur. At eski chemmiyctini masraf yuznden kay-
betmqrlr. Esek glerde, bir yerde n diger ycrc gumede ( pazarlara,
dcgirmene) tcmin ettigi kol ayllk vc masrafsiz yznden
muhafaza ed mls tir. Manda mn vaktlylc bazr bulun-
d ugu a ntasthyor. lamamiylc mcsk n haIk elndcd ir; Y-
r klcr'de hi yoktur. Ta hta, ker cst c btmck orman c ug-
rasmakt a olan Alevl T rkmcn Aljircllcri ka ur kull amr; bunlarda
hayvancthk ikinci derecedcdir.
Yr klcr iin hayvancrhk cen tnee koyun ve kci akta gcfir.
Koyunculu k yapan ketciliklc iki. ..ini bir a rada yrtcn
enderdir. Slglf bizim grdg mux aqiretlcr a rasmda yalruz Hay-
ta'Ia rda. Karatcke1ilcr dc Yeniosma nhla rda al mikt ard a vardt. Is-
p<t rla civan ndakt Akslglrh SIr! slglrclhkla gci ndlginl
duyd uk.
Dcv c. Yrklcrin harckctliliglnl. scyyaliycti ni tcmin eden da -
yamk h bi r bayvandr r. lyi btr nakil vasuasunr . Uzun )'ola . allga
susuzluga mtehammi ldir. Arazi iskn yan g.
ehclcrin nar cnciye, 7_cyt in. incirli kle dcvcyi lerk Cl
Zira deve hu cn sll cki dallarm ucunu bile
kopararak, h)'k i' ..ayiat ycrd iri)'nr. Yo llarm yapllmasl, naki! va-
slIalan nm art rnasI da dcvcyi Il.umsuz hale Muayyen
hir mcsafeyc kadar kamyon la q ya o radan yaylaya al ve
gt rlr. Mufta kcndi kylcrinde (Kihcrc' lilcr,
)'aylalan nm iindcn gcc n yolunda n ist ifadc c-
dip,glerini kamyonla yaplyorla r. Su naki! kcyfiycti, kcndi yay-
lasl vc olan, ikisi g/cl yola sahib, yan gebcJcr
iin mmkn. Yoksa, her an yer du rumunda ulan,
yal gelen, yeri yunJu olmayan tam giichc Yrkl cr iin devc
val. gclmesi imkns lz vcfall oir hayv:mdH.
132
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 133
Yrkter gems btr hayvancrhk Igatine sahiptirfer'.
a) Koyunculuk: (Resim 12,13, 14)
Koyun iktisad faydasmm chcmmlycri sebebyle dnyanm her
tarafmda gcrck gebclcr, gcrck seda nter haik arasmda yetisti-
rilmekt edit. ' j4 navalam A sya kit llS/ olan koyu n ok eski taritere
Ona Asya(ta ehll1qtirilmq ve danyanm diger blge/erine burodan
Beu dinlerin mukaades saydlgl bu hayvan da eti SI
ve derisi ilc insentara eskiden beri bayk [aydalar sagkmlllkladlr.
ok ve steak talgeter mstesna btn iklim santanno uya-
bi/en, bilhossa yan kl/rak M1gelcrde goetc haym saren kabi/e ve
asiretlerin geinmelerinc imktn verdigi piyasa ekonomisinin cart
otaugu yalerde de mahalli yn, deri ve el uiyokmnt karllamak
iin yelqtirilmq ve talep vaziyetine giye en elverisli einsten tercin
edilmislir" 2.
Byk faydasma mukabi l lhumam istcycn. nazik bir hayvandtr.
Fazla rashk, kayahk araziyc gelmcz.......Kcndi kcndin i kurt tan
koruyamaz. Kci gihi kurt u grr grmez kosarak sarp kayalann
stnc rkamaz. At gibi tcpcmcz, dii ile rstramaz. lncklcr gibi
hoynu zu He sscmez. Bu sebep ten ok korkak ve rkektir.
Eh emmyetsfz bir glgede n vc sesten kuskulanarak rker, zlr
ve zavular. Sonra s r -instvakr bunl arda deli cesine kuvvctlidi r.
o<"l'e eins/crim'n bilgU'llJ;f.\Im yk ;{ade ederler:
(Ik er: kirinei) 1111;lr: t>e'i<:lek gugllrur: deve bozular) ve:
al ki}/ICr: leke kkler: ko pepilcr e}t'k amnr, iJ (kpek) rr:
MOOIe/i{ h.wvrmlarUl geile/ik h..II,:
BoII;IC/ (D,,'n:nin geneN)
Huzulucl ( in" gin gebe!;/)
GuLl,1CI (koyun, keimn gt.'be.';)
Gunl"", ( il/. fpcgin g,'bc)
MOOldif h,1ymnl;mn dogllrlllil-..,..
l)"Vt' boll:w
lnek bllz;flar (bu;mglar)
KOYlIn. kei (kUlul,1r)
AI. qek gun"lr (kulllnIM)
Mull/di{ h,1yv,1nl:rn oll.1lm,,:
KOYlIn glmck. gilymak l'uIn",k:
Slglr glmek. J'illl r il/ mak;
[Javar . ..-.cvirc bakm:tk:
[Jt. 'I'C giilmck.. d,1l'iln <llm.1k;
Ogl",k glmck. gan .vU/mak.
Dr.Abdullall Trkoglll.kI;sad Cogr.1(wl Der,'i/eri. .'!i.as.
...
Bir iki koyun rkcrek kayadan vcya yarda rt attasa brlen de
takib cder ve hcpst lr
l
.
Bu rnahzurlar yzndcn koyuncutugu ancak yayla sahibi, hali
vakji yerinde olan yapar. Sarp ycr tcrdc yaytal an olanlar, icr la
mcr'a tutanlar, taktree olanlar daha z.iyadc kci bes terter.
Aqretlerin koyuncul uk sahasmda ua gcnis bir madd klt re
ve teknlge sahib olduklanm gryorux. Her koyuna yaslarma
grc verilen isim ayn ayn an adlan, koyun hastauklan ile m-
cade lc vc tcdavi, bcslcme, yerisr me basma bir husus iyet
arz edcr.
Yrklcr koyunu ok kutlu ve obanhgrm da ugurtu sayarlar .
Koyunlara muhtelif 'ie cinsiyetlcrinc grc verilen isimlcr:
GUZUSll, ASI GlI ZU: KI onasmda dogan kuzul ar
Orpe Guzu, Grpe: Mart , ntsanda dogan kuzular
Emli k: Koa gelcmiyen (zayrf otdugunuan) ge olarak ko tara-
rindan koyunun mayrs' a dogru dogen kuzusu
Kuzu: Alti aylrga kadar koyunun yavrusunu n adt
Tokl u: Aln ayla blr iki arasr er kck koyun
n: iki yanndan souraki crkck koyun
alt i avln iki aeasi koyun
Marya: iki ya110da n so nraki koyun
Kn: (ivc (J-4
Ko Kahml (SIrat) (Koun koyunlara
Koyun be) ayda kuzular. Egcr ko koyuna er ken
kuzulama kl ortas lOda olur . KI1 iddctli olan ycrlcrde, ycm
gclgndcn lr, kI1 ortaslOda kuzulama hi aflU edilmez. Bu
daha ziyadc i Anadolu' da kyler i olan yan gcbe airetl er iin
bah is knnusudur. On un iin, hu Agustos 15-20 de
kolar koyun srsnden aynln. 40-S0 gnlk bir besiye tabi
tutulur. Ya koyu nlafl o aksine sabah 'ie zerler i yaYlp,
gce arpa ve yulafl a hes ler ier veya imknlara gre ayn bir ko
sr s yaplp, koyu n srsnden ayfI bir yerde yayarlar. Snn
zamanlarda kctc n ksbesi panar ksbesi gihi, kI kuzusunu
liyecck yiyccckler bulundugundan Dinar Trkmenlcr i kou aylr -

134 M,ERZ I YROKLER

M,ERZ I YROKLER 135
ma islnc pek ehcmmlyct vcrm yortar. Sahillcrde kulayan aslrener
im kism ot sikinusi fazta olmadrgtndan onlar iindc koyunlann
krsm kuzulamasmda fazla mahzur yoktur.
Ko srdc n aynlmca iylcc bcslcnir. Yulaf, arpa yediri r. Tul'.
ok az vcrilir. Fazl a tuzun danuzhk kudrctinl aza lugma. hat t
dl bozduguna inamlryor-,
Dinar Trkmcnlcrl vaktiylc ko katmum zamanda yapr-
yor tardr:
ijk gzlktc (23 Eyll). uhat sonunda (ilk ccmrede) koyu n
kuzular .
2- Orta gzlkte (Ekimin Ilk hatasi) (ilk gzlktcn 15 gn
soma), orta ccmrcdc (Ikmci cemre) kuzu lar. (tohur verir ).
1
3- Son gzlktc (Ekim sonlan) asan koun tohuru son cem-
rede (marl ortast veya so nu) ol ur.
(Son gzlk)ten 15 gn soma (ko kan) denllcn kar yagar
ve koun btn alm kudr etini yok cdcr.
ilk gzlgn tohuru, bakmu zor olmakla, maliyeti yksck
olma kla bcraber, saglam, dayamkh, iyt olur. Buna (Asi Guzu)
deni r. Bu yzden: ' :45/ gltzuya gun erismcz" sz vard it .
Son gzlgn tohuru kl grmcz. Bahar geldiginden mer' alar
ycscrmis. ot bollasrmsnr . Bu sebcplc bu kuzunun maliyeti ucuz
olur.
Tablau ilc ko kaunu iln son gzlk (Ekim sonu) lercih
cdilecektir.
A!jlm (SIf'at) : Ko[ann Sln l, kuyrugu kk boyasl, hoyasl
veya kina ile, rengrenk boyal1l r. (ggsnn) yn klr-
bilT (kesili r) Su maha l iyice boyamr. Koun alm yaplp yap ma-
dlglUi bundan anhyorlar. Bazl yerlerde de ko balm uzatma 0
vaziyett e durursa yaptlglUl anllyorlar.
Kou srye katmadan ewcl zerine bir klz oc ugu bindir ilir.
Su su rel!c dii ku7.U elde Cili!ccegi umuillr. Koyun sr snn
yaUl na gclin ince ocllk kolln Slrttndan indi ri!ir.
Ta/lIIr: Semcrt'. I1wh"'J/. Yiwru_
Renginden lamYl p, sst ko un etra tuu, gecc o tsa bile ko-
yunlar evir ir; koun zenne oogru saldmrlar. Ko, kudrctinc
gre gnde 5 te n 15 c kadar koyuna asabltir. Koyunun ko
i stcmestne (mal ygrd. mal kosadi ), asmun olup d l ahnma-
stna (mal ygrld) dentr.
Ko kaunu cuma har k, her gn ol ur. Ekscri gccelcri yapihr.
Ko iki scne asun yapar; ncu senc yapunlmaz, nk (biri nci
scnc kuzu, ikinc i senc toklu, nc se ne iek olan) evldi
nne geli r. Ona astnamast Itn aynr srde bulundurumaz. Ya
sau hr. ya da kestlir.
Konya Ereglist'nde kllayan Tekelilcr, kolan aym sekilde
aymp, 50 gn hes iye tabi tutarlar. Herkcs kounu bir obana
teslim eder. lk bir sr halinde gdlr. Ekimin 15-20
sinde asun yaprhr. Koa al vurulur (Kmmzi, sart rcnkli toprak
boyasi) Ko kautmndan soma 15 20 gun koyunlara, dl boza r
diyc, tuz vcr mez.
. Guz lama (Kuzulama): Subana koyun lar kuzulaymca, hali vak-
ti ycri nde clanlar. bunlar iin admn karsisma bir yer yapar lar.
Bu yere guzluk (kuzuluk) denir. Bir metre yksckliglnde tas
YIglhr. taraf b yle duva rta rl r. Bu duvann st ne hit ka
aga para st ile au kurul ur , zer lne kcc r tlp, srkrca kapaulrr.
Kuzulann soguk toprak stndc yatmamasi iin altIanna am
agairun kuru yap raklan, (isampr), yoksa kur u Ol serilir. Buna
(Dkk) dentr . Birka gndc hir degitirilir. Fakir c lanla r admn
bir kcsin e lg' la (kaml, itli k gibi dikinc SlTa[alllr) guzluk
olarak aym r. (Resim: 18)
Kuzular gndc iki defa anal anm e mer!cr (emi yapar lar) 15
.4lin[k olu nca bu emme ii gnde bir defaya indirilir. (g lcden
soral an)
15 gndcn soma kuzul ar ayn hir sr hali ndc (Kigirim)e
aYlTa yayllma lkarlar. Kursaklanml, dileri otu kesecck hal e

Kuzu lar Temmuz iinde stten (Ya n hr)
Kuzulann st kesildiktcn soma, analan iki ay kadar daha
st ve rir (Agustos son u, eyll

1.\6
M.ERZ ( YRKLER
M.ERZ ( YRKLER
137
Kuzularm Yn nn Kr r krlmasu Bir ay kena nnda suyu tncc
bir koll a aynhp, bir ycrdc 51g bir bavuzcuk mcydana gcti rilir ki .
adma (Bvet) denir. Kuzulan mayr sta bu bvcr' te iyicc yrkarlar .
Ertesi gnc kadar ynlcrt kurur. ayuhk hir ycrdc. ayrrhk yoksa
tcmiz bir 'uvahn stnc yaunla n kuzulann yn krrklrk de nen
makasla ktrkrhr (kcsilir ) yunlcr uvallara do ldurulur. Boya He
veya katra nla, halka nokte v.s. scklinde. kendi damgalart (En)
ne isc, ona gre bir vurulup sryc sokulur.
.
KOJun Kn-kmu: Koyun. nisan ve agust osta otmak zere iki
defa krrkrhr {yn kcsil i r) Nisanda krrktlana (yapag), Agustosra
krrkrlana (Yn) denili r. Bu sonuncusuna (GUl. yn) de den ir.
Nisanda ayirhk bir yerdc. sabat un erken saatlcnnde bastamak
zcrc, koyunlan gl yerck (ayaklanru haglayara k). oba hal kt yar -
dimlasarak h tn koyuntarm ynlcrini kescrler. Yntcr uvallara
dol durulur. (kirkrmu n btniginc otma k zcre hi r sil h anhr.
Koyunlar sayrhp da mgalamr. Hususl damgalan clanlar bulu ndugu
gibi kulagm ucunu kesenler de vardrr. Bu ikinci usule (En) denir ;
en ok latbik edileni budur.
Bir koyun kcsilir, ycmeklcr yenir.
Bu elde cdi len ynnn adl (yap..'lgl) dIr. epclli. pis ol dugu
in satlhT.
Gl. yn Agustosla clde cdilir. Kuzularda oldugu gibi. bir
su kenannda deri nce bir hvcl (havul.cuk) hamlamr. obanm
iyisi, ki'ltiis or ada helli oluyor. Bir haglrma ile koyunlanm suya
sre bilc n o ban mutehercJi r. iyicc Ylkanan koyunlarm ynn eflesi
gn, yapagl klTklmmda oldugu gibi kcsili r.
Bu gz ynl tcmi z olur. SalllmaYlp. fcrd ihliyadar iin kul
la mh r. Yapagmdan kcc yapllmaz. Makasla kesilmesi zorcJ uT. Bir
klsmlm sal ar. kalamm da YlkaYIP, kirmenie egeri rlcr. iki
gcn knyunlan n g? yn, kuzu yOnu He paal
cdi lip, kcc ve kepenek yapmakta kullamhr.
Knyun Yrklcr koyunun pr' Jj hayvan olcJ uguna
inamrlar. Pr'i de Hz.Musa'cJ lr. Bu scheple koyun ooanhgl ok
iyi gi'lri.l lor. Esasen yriiklcrde crct li obanhk pek aldl r. Ze n-
. ginler, oglu aske re gidenler veya nglu olmayanlar koyun oham
lular. Digcr hall erde herkes kencJ i sr snn ohamdlr.
oba mn hir o k vastfl an olmast lazr rmhr. Eski obanlann
kavalla a koyunu ektnden. SUSU? koyunu su basmdan dnd rccck
kudr cuc olduguna Inanr uyor . Koyuna tuz yedi np. suya sahp,
i mcdcn gen d ndrecck kadar g7.e1 kaval atartamus. Buna vc
scvgilis i ilc kaval altp . dagdan daga anlasa n. rneramim antata
hilen obanlara alt bir ok hik yclcn Yrklerden dinlcmek
kafuldir.
obamn zet kabili yctinin olmast gereku r: a) Koyunlan sev-
mek, koyunlan kendino asurmak. oban koyuna sopa ile
vurmaz rktmez. 0 koyuntan srmcz. bilkls koyunlar onun
izlnl takib cderlcr. Koyunu vcya dcgncklc vuran obana ih-
riyarlar . Rus obam glbi yapryor sun. der lcr. Zi ra Rus obanl an
sr y kami, degnektc srerfer vc ttle kovala nrtar. Koyunun
eenn onen ikugma inaml dlgl ltn unu d.mek gnah sayihr .
(Koyunu Allah yaratn, kei yolua kauldi) rabiri de vardrr . b)
Hafif adam koyunun deliliklcri ne de dayanamaz. Sabtr
vc tnhamml olmayan dayamksrz ki msc sabahran aksama kauar
yax vc yagmur ve kar alunda sr sn gdemez. Bilhass3
gccc lcyin koyunlann han ndlgl yeri koruma k degmc insa mn kal
dlTaml yacagl bir yktr. c) yi \'oban srsnn iinde olan her
koyunu lamr. Soyunu, sopunu hilir . Gcrektig 7.a man klrda oIsun,
girip lkarken, agllda olsun onlan sayar ve yoklar. Bunl an he
ccrc miycn koyuncuya lezyif makammda (Slgn obam) derlcr
1
.
oban gccclcyin kcpcginc san mp hiraz uyur. m.-eden ken
disine oldugu clcik koyunun hogazJna dgum yapml.
yacak (bagcak) denen bir ip baglar; hu ipin diger ucunu
kendi hilcgine geirir. Koyun oha m da sr ycrek
uyancJlfIf. Eregli Tekelilerinde obantn yardimcisma (el lek), iki
sry birliklc gode n ohanlara denir.
Koyunu adlr halktndan erkeklcr gder (daha liyade dclikan-
hlar) ZOO-3(X) 10k koyun hir sr eder. Bunu iki oban
idare cdehilir. Fakat ok yr giin koyunu clli il yz arasmdadH.
200-300 koyunu olan zcngin saYlllr.
ohanm en sadlk llekisi, koruyucusu kpcklir . tri
yaplh. hllyk kafah Mylc kpcklcrc (ooa n kpegi) denir. Boy.
nuna (IOnl) dcn ilen ivili oir la!'ma laklhr. (Kurt bogmasm diye)
J/.7-. RK.lr,l. Kar,l"ay -Majl.: ;.r. Titrl.:1crinde hayvanctlJk J ..1!

138 M.ERZ I YOROKLER

M.EROZ I YOROKLER 139
bu k pekl cr kurtla bc icabmda bogusup, koyun sr s n ko-
rurlar. oba mn baqma bir geldiginde sry nne ka np adrra
kada r geu ren oban kpekl crt grlmstr. Yabancuara
amansiz, yrru vc tchl i kclidirlcr.
Hastalrk lara ka'1 l> koyuntan durgu n sul ardan. dcrcl erdcn dcgil
bircr bircr ba ktr kaplardan sularlar. Bunun in egendekt (bakif
kap) suyun iine un ve tuz auhr. Buna (o ra k) de nir
(orak) koyunlann su Imcsini temln eder .
Koyunu kadmlar sagar (sabah. aksam) koyunun arkasmda
mcl lr. Bacakl annm arasma hctkestnt kor (hcl ke: derfnee bakrr
kap) baqim koyunun kuyruguna dayryarak sagar. Her koyun u
ismi He tamdrgmdan hangisini sagdlglRl hesaplayrp, bircr bircr
agmp. tutup sagar.
Sagma. cmme sulamadan sonra adir m gen crkekleri aksam
zeri sry ahr rumc (yayhm) gt r rter. Koyunu sabaha kadar
yayartar. Smlannda kepenck (ynden yaprlrms. yagmur, kar, so-
t uk geirmiycn kols uz. bashkh kee pall a ) vardr r. Yat ak vazifesi
dc gr r. iki cba n varsa. nbctlesc uyurlar. Kustuk vakti obaya
dnerfcr. Koyunlanm sulayip sagdiktan sonra bir kayanm veya
byk hir agacm gjgcstnc krnedirlcr (yatmrlar) obanla r yemek
yiyip ) -4 saai daha uyumak Ozere yalarlar. .
get:e a ncak 3 saat yaYlhr. ig adlrl ara d ner.
Muhi t 'ie iklim grc koyunun al!11
(Dinar T rkmcnler i. Ggebakanhlar 'iC diter .lu-dak
(Kscrcl i, gibi isimler verilir_Soguk yerterde
adlfln daire bir yer hallr-
larl ar. Topragl 30-40 cm. kazlp. kcna rlarma kargldan
bir duvar rlr, diplcri toprakla rtlr. st taraftan
iptc slklca baglamr. Kapisi gndoguya bakar. Kaplsmm nnc
br gctiklcn sonra lmO bir kpcgin kafa tasl, bir kazlga
geiritip aSl lIr. Gz degmcsine kartdlr.
Koyunlar (veya kcilcr) sabaha kadar hu agtl'da kahp ,
kaagt erdikten sonra tekrar r me lkar, gn batmadan dncr.
Ksercliler, ardak diyor .
Koyuncu Yrklcrin btiln ihtiyaclan m koyun Icmin cde r.
(ct. sOl, peynir, kc. kclc k, yag, yiln 'iC ondan yapllml kcc,
kcpcnck. hah, kili m. orap. cldivcn, ckcr. pamolon. kazak.
pstck! vs.). Yn steak tutar, hele kcpenektc kann lindc btlc yanur.
'Beide brisi lmaIo donmus " dcmi sler koyun: ' Vor tn 0 odama
bakm, bcnim llglmdcn llg yoaur si rnnda" dcmts.
Ct nsler n Yr kfcr tn eli nee karaman. daghe, krvircrk melez.i
varsa da, daha ziyadc (karagl) koyunu grdk. Prof.Scl haum
Baru. "Karag11 koyunu, Afganissan do zbekisum Cumhuriyetinde
l 'C eski Buham emirligb!in sitep btJIgC'krinde butu nu r. lXJ3 de iJk
def o Atmanyoy do getriJmij" . Ve bu gln biJhassa Halle Univer-
sitesi Zooeekni Enstksnde dcdlglnc grc acaba Yo-
r klcr in clindcki bu koyunlar ycni geti r ilen darmzhkl ann nesli
mi" hi za nnct miyoruz. Zi ra, on senc iinde bu rctil cn ncv'in
Toros'lara ulasrp bol miktarda yetisti rilmeslne imkn yoktur.
Aydmh Nj irellerindc (Uzun yayla' da yaytayan} beslenen iki
trl koyun varrr:
Krcilc mee, bacagm iinc krenk kuyruklu.
Mundak: tckcrlek kuyruklu. Daha daha yagh, etlidi r.
Yrklerin koyun her Madd ve mancvt rabnalan ok
byktr. Koyun. tamamlyla hayatla nna Hem ya-
yar. hem sagar. hem sular . hem o nunla Keder
ve sevinlerini adct dert koyuna aarlar?
Prof Dr.S.ft,'u. TUrt;,"" KOl"un JrtbrJ "(" Koyun Yl:f41rrm: 8ilj: si. Vclcrncr
F;I1i. . l' ;,y.8 A u, b T,l. 195t J.58
(j"r ../:>;,} goyun mer mcr d;qma duzl3r r-tc)"m
Guzub nu yog.<;, glJZUI.l r yakaylfll
I Jer ut' d... nliu p r e.vne biJkaY'm.
Vu " IIgimoc gel goyUJ1
I Y,' l li O.m; mh A )irt'liude n Kor A /f nm S/liJdr:n)
flir o!tan d.l 1cu toywJU iin lrtl1 y atar:
At gO.l"un. gi/fil goyumm . .'
At gown, g<Jra goyumm yiirecigmm y agld'r .
Y.1Y/.!,oiJ Ru/gifr D,1gldlr
Gteit'r i sorkun 7dr
Go yun/;,r ,hi,!,-'n mord,1 go\'unum
( A iwm,1$ D<>glan S<>rIIJ/uk Y 'lyl.1S1nd'1 K.1r ,l kl)y unlu / / ,1CmWJanot/u S/l'ym;m
C1/1 'dnn)
G,lr.l gnyun ell'd""d... bOlj;/n1r
11,,'J''''w di! hir O\"!IY' J dcuir
A/>u/;J.'i1 ....,tm;)!;!!""
mol' o l" p'llJJfU . _ . .-'
( Kiicrt' lI } ifY/il.\1 { ,rm<ll<k ,,, ,m)
1I) " f3n It:": Koyunun Yill/lift (Yll yI:JJa) yn Tirt('YC kaza/,lrIndau birinin adl
dil ( Clllt' ) dir.
[ 40 M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 14[
Koyun enlar u
Di na r Trkmenl crindc:
1- Dl!me atlaks En byk kOYUR am. Koyunlann en kuv-
vetl i ol dugu zamanda. iJk baharea vc ktsir) a takthr . SI-
rahlar buna (byk taka) denir .
Koa an takrlmaz. Bu yzde n mnasebetsl z bic ha reket Iin
'tcoo {on daknui .J:"IbiUhiri kullamhr.
2) Ka bayedek: (kISITve e son baharda takrlan orta boyd.
an. Diger (topak taka) derter.
3) Curuyedekr el koyununa takthr. Dtger asiretlerdeki adr:
(yasuta ka) dtr,
4) Kuzuyedeks Kuzulara takrlr r.
5) ZiI: ufaknr. li nde ivi gibi tncc bir demir parasi ses verlr.
b) Davarci bk (ket bes lemen (Resim: 15,16, 17)
Daghk, kayallk yc rlcrde bile banmp, yiyecegini tas tan rka-
ran, dayamkh, or man iin mum, olduka abuk reyen bic hay-
vandir. "Masmf l aidir, tcoyun geinemi)'f'n yerterde geinir. Kuru
Ol istemet, Kl p n da agam ince upuan iJe yaza lkar. Dll1. yoni
ym'rIlslf abf/k ayakfamr. St1ll1, mek \'e koy un st gib; olmaso da;
iyidir.
Koyun srs nde de keilerin ndcrligindcn faydalamhr. Kei
koyumlan daha zeki oldutundan srlen yere gider. Byk koyun
srle rintlcn bir ka erke vcya kci muhakkak bulund urulu r.
Onlar koyunla ra rchbcrli k ederier, fakal bir koyun srsnde
fazla kei ol ursa, sry rahalslz eder. Zira keiler abuk yril.
mek iS lcrlcr"' .
Yr klcrin ogu kci bcsler. Keiye (davar), bu meslcge de
(Davarclilk. Davarlhk) Aynca, vaktiyle iskn ka
yahk, orak ycrlcrdc kOy eski kyller)
vanli r ki, gcimlcrinin byk bir ktsmml kcinin st , st mah-
sullcri VC clinden lemin ederier.
Kcini n or man iin muZlf bir mahl k oklugu mal m olmakl,\
berabcr binlercc ve kilyn saglamasl, dahil cl
HZKof'Y, RK;"p, ;,.g,e. sf..l9.
istihl k, canh hayvan vc kil Ihracau c tcmin edilc n dviz de
gzden uza k tututrnamahurr. Davarci Yrkler: (Koyunun Ime
kun gtrsc hcpsini tdr r, scsicri bilc rkmaz. Kciye gclsc. -
l urken bilc bagmr. Kcl yaraya bereyc dayar ur. Koyun ykseltir
amma. bizim gihi fakir1cr iin kci iyidir) diyorJar .
Fukaramn clan keintn dosrundan ok dusmam vardrr.
Aleyhteki yanlar pek okt ur. Bu yazrlarm btrls! hu bususta fikir
vercbili r.
Coo k, Hawai adatan na 1778 de bir erkck, iki kci getirir.
rcyc rcyc bln tercclik sr. Sen kunarmak i tn hep-
sini l drmck l zi m geltr.
Akde niz evrelertnl rplak kuan da kei. Provence onun y-
zndcn agasrz. Yunanist an't , Sicilya'yr Gu ncy ltatya'yr Iaki rles-
uren O. ispanya'YI kemik lerine kader yolan o. Bcrber fstan'r harab
eden o. Lbnan'r, Suriye'yi, Fis tin'i craga cvircn o. Bt n
Asya. in'e kadar onun al nnda Madagas kar gneyi
ormanlarla kaplr idi. 1935 de tift ik keisi retilmlsnr. 1950 de
250.lXX} kci. Fakat aruk hemen hemen hi o rman rOkl .
Nevler l, ve Cin se Gre siml erl :
siyah ki f keiJerini, atoca; kursunt, sari gibi (1(jlk
renkte otantara tercin ederter \ 't' bllnfarm sDguk \ .t' h(lStaflkfara
daha ff lllkm'in l ofdllkfan m kaMf ederfer.lkyaz H'j'a (1(jlk gri renk-
Ier i5t' hi makbiif dcgildir ';!.
Grpe: Yeni keiyavrusu
Oglak: her iki dnsin 6 aya kadar olan!.
ehic: alti ayla hir arasl vc e rkek kL'i.
bir sonra ki kei.
Kei: iki sonraki dii kci.
Seyis: bir sonraki hadl m ke.
Teke: hir sonraki ke, i.
Af,1Y, Kei DnY,1 .!5ll2/l'JO (lJir f b nN.l Dcrgi.'>i(ldcn

/'((>f. DrS/J;l/u. 1"iirkin' Kei lrt./;m H ' Kci Yt'li}l ir m<' Uilgi!d Vl 'wr im: r
E,J;. YilY. Ankllr.1. 1951
..
M.EROZ I YOROKLER
. M.EROZ I YOROKLER 143
Er ke yash hadrm kei.
Kart: drt -bcs hadrm kci.
Teke Kaurm: sifat zamam gelmis. aptma ar zusu gs tercn ke-
e rc (tckcscmq veya savnk) denir.
Ko' ta oldugu gibi teke de kcl srsndcn aynlr p. ayn bir
besiyc tab! tutulur. Kcsif ycmle bcslcn r.
Tekc, s r nn arasma gclirilirken zcrinc bir ktz bin-
dirilir. Tckc' nin ct rafuu kc ilcr samr sonu)
Subaua guzlar (dogurur) . Oglaklar azsa kuzularta bir araya
konur. Fa kat bir o k asiretle r mnhasiran kei bcslcdiklcri iin,
Oglaklar iin husust guzluklar (ayncn kuzulara yaplldlgl gibi)
yaprhr. fakir olanlar adi r lan nm bir ksesini guzluk nlarak aYI-
nr lar.
Oglaklar (kei yavrusu) 15 gun sedc SI cmcrlcr. Gu nde lki
defa cmlstlrir. (Anas tm cmmest ne msade edil ir) 16.gn harnup
[kei boynuzu), zcynn. mun (Mers in, tlek agamm ualla -
nndan kcsi len da lcika r) guzluk'lara {kuzu ve hususl
ban nagr), yensebecegi yere asrhr. Oglak bunla n (raze,
dallan) ycmcge baslar. Bu mddet esnasmda gunde bl r defa
emdirili r.
Oglaklar bir ayhk olunca, ayn bir sur halinde yaylrma, rmc
rkanhr. Buna dc deni r. Ayn birycrdc gtidtil tir. Og lak,
davarm (ana kci s tirtis) geld igini gll rtirsc zapt ed ilcmez; heps i
birden ana lanm bulup, ne varsa emcr lcr. Onun iin dava r obam,
ogla k oba mna ses lenir: 'V owu geliyor! Dglagl lQ1dn siJr. " 0 da
an""I ", grmiycccgi sapa bir yere srer. oban da davan o baya.
admnm yanma geliri r. pbamn karm doyurulur, uykuya yatar.
gledcn soma kadmlar dava r saglmma lkar lar. Bir erkck oc ugu
iki kei yi boyn uzlanndan tu tar , iki kadm, koyunda oldu gu gibi,
kcini n kuyruguna dayamp saga rlar.
Aguslos balannda da var klTk lllr. Davann (keinin) killm kcs-
meye mahsus makasa (glTkhk) de nir. D.T rkistan kM.aklan buna
(Glru k) diyorlar.
Killa r (kil tamgmda) laramr. ah, lIlrpi. pisliklcn ('le pel)
temi zlcnir. Kadmlar laranan klll bur ma (yumak) yaparlar. Bu
yuma klar komsula ra dagurhr. adrrhk (adrr Ipi) cglrurlcr. Oba
halkr ckscrt yakm ak rabada n mtcsekkildi r.
Egir ilcn bu ad rr ipi. ark'ta (resim:41,43) bun fan bkerler.
Bkm iki katlt olur .
"KIl tce ide tallar kata daz r e' utunaur. DagIIk amuae yetisen
k keerinde kil/arm 0 1'0 nunnkalannda yetijenlerinkine' nazaron
dona kalln oldJ/*/I kaMI ediJ;'. Bil kahn, duz, iltn'tlSlz I'e uzun
kstlordan ht1ika mee, yumusak: ve kun dip kil/art do bllhlnur ,J.
cbi , anasr i1e bit likte ktrkthr . Ya nm kilo ctvannda krl vcrir.
Kel en taru
Fh-lk: KOOk an
Orta bykl kte an
Tuklnl ank: Ona byukl ukre an
Top an. Byk an (bazr aqiretler Yedek an) diyor
Binbln: Byk an [Bazr aqire tle r dunda r anr)
Kel Zararl an ve iktisadi fa)da lan :
Aga, o rma n iin malm zaran, vasnah olarak erozyona sebe p
ol usu yamnda, ketni n Iaydasr da bykt r. Bir ok astret ve
kyn geimi ni kei temi n cder. Kudretli bir lsk n politikasr,
esash bir sanayi kalkmmasr ya pmadan, kcile re arlacak
onlan itla f, bindi gimiz dah kesmek demek olacak ur.
Kayahk bir yerde kyn oldu gu.
muz bu kil keisi lemin ede r. Yeri yurd u ulmayan
msai l ol maya n kua yer lcrde bBc kei besleyebili)'orlar.
Bll1n fakir hal km ve mlfillkalann et ve SI, SI mahsulle ri
ihti yaclfil kei Icmin ediyo r.
Koyuncu )'OrOkler bile adlr, ul, kolan, hcybe, lorba, luluk,
ihti yalanm kei bcslc ycn yrOklerden gidcriyorlar.
Ordudan suva ri ....e smlfl kalkmudan nce (3-4
senc cw cline kadar), askcri birli klerin ul, gehre, kol an, torba
ihl iyalanm mul aflar lemin cderdi. MuIaflik Gazi anlcp, Maraf -
Pr of. Dr.tJ. . /U. 1'rki r e. Ke; [rkl,lf/ re Kei mIgi,;! Veler ina
Fak. Yay, Ankil1"a, 1951 .'iU l

,....
M.ERZ I YROKLER
..
M.ERZ I YROKLER
145
dan Aydm'a kadar uzayan. kci ilc kalm, ycrli cnd sm kk
zanaa ua n rmzdan hi rid ir. Aydm'm Bozdogan ka7.3S103 bagh, 150-
2(X) scnc ncc iskn ol mus yr k ky (Bircsc. Duragaci.
Koyuncut ar ) sadcce mutaflrkla geinlr. Biresc' de kurulan pazaTa
bt n civann tcca n gcl ir. Trkiycnin her rar arma bu mumult
(hyk kil harar lar. uvalla r, heybel cr , torbalar, kol anlar, gcb-
reler, yula rtar . ulla r il h...) Naz rlli'dcn scvk ed ilir. ( Rcs im: 45)
Tr kiyenin en cra ycrtcri ne yoll ar yaprhp, kamyen. orobs
isleyinceyc kada r nakil vasttast at vc bhass a csck ol makra dcvam
edcccktt r. Binlc rcc kydcki at vc qcgin ut u, hcybcsl. to rbasr ,
yulan, kolani v.s. hu ruutafl ar turafmdan (Antcp-Aydm arasi)
temin edilir. Yzlcrce kk zanaatknn malsen vc yzbinlercc
kyl nn thuyaci kci beslcnmcslnc Buna bir de yrk-
lcrin ve kci He gctnen kyllcrin maseti inzimam ede r.
Gr-uyor kl bu meselc kestirilip anlaca k, hemen hallcdilecek
ncvdcn degdir. ok ccphc li oIa rak dsnlmesi gcrckur'.
c Devectlc (Resim: 19,20)
Yr klertn yayla. kt'i1a, gzle arasmdaki glcrtni. scyyatyerini
temin ede n, vaktiylc Trkiyenin mnakale ekc nomislnde rol oy-
nayrp. asi rcrlcre munza m gel ir olan dcve-konargerle re
' byk hizmctlcr ifa eder.
Kcinin 1IOm.U7. (,1ide.' Y,1nmd,1. orm,lll,1 .1/{edik n t'hemmi ve/C' /:>!r /rm .11.:11
erdi r emiy en v iik.ler. f,unu keiyC' dO/,1)'N ifc kendilefl'Ik.' g;rr ;f7k.1r llk "ibi
gorJ'or f,1r. hunu K ar akoy unlu ( A nam.u f).l!.f.lrl/>d<l ) Ff"C1
Jbi?JluJ/:mndiln A ll Dc mir ifllde elti:
" H;mr g.1Z;mtlm/ m.ll1/ d d ctmd: ou nni' Bu m31 y.1lml Pil/m .. /.>iXiin
mcmlt: kcfJnJlZln Da l'3f1d.l, ormam d.1 AH.l h -,""rilimIt HCII.'\Ini t>itfoui nc Sl,..t>cp
h.l/kelmll <k mcyd,1",1 gCl/rm;} &r guratftk 0/.<.1, l>unl.v bu m.:mlcketi d.-1efi
gurl;orr.
GCQe. Kar ilt. o,vun/u"lar t.ci ilc Ofmilnl i;n J.l"ft: d(vnrlard,
(If/enn<k t.e' b.:.'Jeyen aL t oyurrcu ot oIdvgu h.1Jde) Bilim gt:'ikrden
t-""Ie yatLI oAtyo.
Orm.lnLlfJllUZdan akm,l
(a) Akm.1: .lm .l/;ICIIII" "lide1<inin -,,(I'rip. alN/;," /;J/Il .'oU)
K.lr.ll oYllnlu ' \ Jlr C:-l indcn ';.11; ( A n.l m.u Dagf.ml/ da) Hu />;,t><.b irtk,llt:n
lJfI sm'k:d,:
lJi r ,lmlm' m.lr, yiz on dokuz 'yillJlnJiI
YC:-UI fllClJgum ulilr. kil gesi hUV\ ' ;m;JIUI pqimJe
l/chlfJ..Yt' ,Ikllm er mc" " orni.l n I}in".'
HerIJ,I/ .' NII/;r d,/ ndWl't'/ verdikr
o/,.,.m y.' ni II/1;IY,1.<;.1: ,1/;/ /; m m l l .
Ona Asya astrctfcri ift h rguctu dcvc kuamrtar. Anadolu-
uakcr le k h rgct sn vc kutlamrtar.
"Tek "(' ifl negct dcvcter, Glim')' A mericasmda yasoyan
L amatarta hirliku.' (Ru minanI in} gC\'j gClirH:iJf'Tin Tylopoda n asi T
tabanklar dnakmundanrtar. Tek lu'irgl1chl devetere (CametusDro-
mcdarius aogrodan ogruya Dmmoaer: fif l jU"k"K/1chl dovetere dl"
(Camctus &lkleri)'allll5} Bunara devcsi ismi re-
rilir,J.
Devenln
Dcvcde makbul sayr hr vc profilln de mmkn
mcn cbc dUI olmasr ist cnir. Gzlcr parlak vc byk ol mal d
gibi OS! dudnk yankur vc ck dcfa
nun IIn dlh necek uzunlukta ol mahdrr. Krsa olursa (gdk)
ismini ahr. Al t dudak da sarkik ol mamahdrr. Kulaklar ve gzlertn
Iazla kil bulunmasr makhul Asaleun azgma
dehl saytlr r. Alt cncdc ncdbeler yam izleri bulunmasr da hay-
vamn tcnbeigtne dcl il sayr hr.
Boyun uzun vc hafl f mukawes olmahdrr. Kastarm kuru \ 'C
Mkl clmas r Izrmdrr.
Cidago ve sacr um ykscklikle ri aym ot mahdrr. aym olursa
havut iyi du rur
2.
Del'enin Vllslt1an l'e KulhlOdmMsl:
Ocvc beIIi ikli m, lo prak vc yc.m hir hayvan
o lmakl a bcraher en soguk sile plerde oIdugu kada r en slcak l.
lcrdc tic hir hayvandl r. ln 50 derceyi gee n
la hamml ell igi gihi site pin ve yaylamn slfln n all ma incn so-
guklaTl na da dayamr. Ya lnlL rUlube tc ka'11 o k hasastlr. Leh
mann' a g rc onalama ayllk hava rutuhct i 11-12 milimetrcli k
levcttr dcreccsini gC\-en mlnll kalarda dcve flaTlnmaz. En iyi
yerle r, kur u, az llcr, silcplcr ku ru ve kum lu
topraklardlr, Bununla beraber mese l Baklcr iyan devesi dag hk,
Pr o{ .Dr .S,[J,1/1I. zcl Z OOl t'kJli. IJ<: \ .... Donlll / . 1",1I'IIk ycti}fir mt'si 1/C
lJiomelr ik. Ank,1m. 1951 .1I.: 7,1l
l 'r u( .[)r .5.fJ;t/II. zel Z ool ekni. {)t'w. Domu z, T,lvuk y eli!flirmt'si n'
lJiomd ri/.:. Anl.:;rra. 1951 .V s.7,Ll./(J.
146
M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER 147
anzau rrnnukal arda da crdckt gibi kolayhkla yryebilmck
katuliyctinc maliktir. Bu itiharla kantdan hi kalmaz.
Dcve ok saki n, dayaruklr. itaat li, kanaatk r ve hir
hayvandrr. Az bir yemlc uzun gnl cr tahammul edcr.
Nercye kcnse kalrr vc kk bi r ocuk, bi r
scvk cde bili r. Bi raz rkekur. Zc k sr yksck dCgl1dlT. Urkekligi
ve lvi ve anlayt&h kullamsla zararsrzlasunlabilir. Ken-
disi nc fcna muamctc cdi h..l igi takdirde bunu unutmaz ve bi r gn
yapandan c aur.
Acrya. tzdrraba ok dayamklldl r. kalan
icabmda dcvcnin hdrgcn koerek l i ndeki yagl \ C
haw anm bu hi scs lkar madan tahammul. cmgl
Bilhassa ahAa ve da.ranmast
arura n en nemli vasi ardrr. oldc kt sen taslar linde. atla nn
a hktan yertcrde. deve yasar 'IC i grrv' .
Anadotu evetert (AyOl kaynak)
Anad nlu'da grdgmz hu dcve ti pleri. :e Afrika de-
vclcrini n mclczlcn mclerindc n mcydana gelmtle rdlT. Bu mclez
lemc1cr. llcttayin yapllmaml vc bilkis bir maksal gOz nil ndc
tUlui arak. muh lclif artla ra uyacak cvsafl haiz tipicr e1de
gaycsi Hc yapllml vc bunun 'Ie Afrika dcvelen mn
kanlan muhlclif mikla rlarda hlftmlc n tic kant1n lml. Soguk.
iklimi sen olan mlRllkalarda all!i3cak develcr iin daha ziyadc
Baklc riyan kam. slak mmllkal arda ahacaklar iin isc daha
fazla Dromader kam kullamlmllIT. Bu sureUe muhteli f kan de
rceierindc mleaddil ' )'l/ytnl kl/n ft cldc cdilmilir. Hu yan m kan
lar ihsan Abidin'c nazaran unlardlr:
I.Tiiyl de\-'c: Hu mclez deve tipi, Anadol u' da Suriye lle .
rinden gden Ick hrgl Aneze dcvclerinin diisi ile (ki
Cciep ismi verili T) iki h/1rl! cl olan ve h:.llk ara"lOda R,u,hur
., Bakt eriyan devcsinin melczlemesmden c1dc cdl hr. Tuylu
ven en ., . B , A
dc"c nin erkegine Besrek. Maya adl vcn u.n ar na
doJu'nun soguk mlOt lkaJan nda kullamhr. Yksckll kJcn 2, 152,30
Pr o( . Or ,S.HMU. ul Z ootdmi, rkw? Domuz, Tavuk ve
/1iom.' tr i k. A llk;)(tJ, fJ5L
mctre kadardrr. Tek hrgcldr ler (tck horgcun Dominan cl -
anfasilmaktadm vc hrgc, Anczc devcstnin hrgcnc
bcnzer. Yatmz biraz daha gens vc drt kcdi r. Aneze devestndc
tse kscdi r. Tyl cn uzundur. Aneze dcvcleri nc naza ran daha
fazla yasar 'IC daha uzun mddet hizmette kullar uhr . 25 yasi na
kadar gel irlcr. Tyl deve, Asya ve Afrika dcvclertnt n hiri nci
kusak mclczl er tnden Ibaretnr".
Bizim de yrklcr arasmda ropladr grrmz malmar bun u lul -
maktadrr. Yal nrz (Tyl deve) yeri nc (Tl) diyorla r. Orta As-
ya'da (Bugra} yrkler arasmda ( Bugur, Buhur) oenen ifl hr -
gcl darmzhk erkck devc He Aneze dcvcl erinin (ai-
reucrin ogu buna Gayalak, baZISI Cclep vcya boz dev c der)
btrtcqmesinden meydana gelir. Bu mahsute crkek olsun. oJsun
t t denIr. Dislstne (Tl Maya) veya sadece (Maya) crkegine
iki yasmdan alti yasma kadar (Daylak) vcya (Tl Daylak) alt i
yasmdan soma (Beserck) vcya (tl Bcscrek) denIr. Kivr rcrk
tyl . beyaza yakm. nohut renklist makbuldr.
Buhur vakuyte Kr rscfur' In (imdi baraj sahasmda kalanj Bugra
ve civan nda Bugurcular tarafmdan re.
Imparalorluk Trkiyesinde bu lemayl
airetler me"cuddu. Bunla rdan (Arablar tzrnir ve Scluk
civan nda bu ile ncdcnse bu men ol unmulardlf:
"Vt' A)'l15log l'e Jzmr tel'abiJerinde okm bflgllrcllUabalar zamall -I
samkda bl.lhur hizmetin nerler imq sonra hugur hameri re!, ofI -
nl.lb... ..1.
gre. buhur nazI! olur,
uzerine ala bezIer, kilimler rtlp. "aln'('r ot'um... ,wma
ala {ehi{ alacam, rokhl alawm " diye zorla alm
defa alm yapt lTl hyor. Buhurcula ra ebi vc)'a IOklu alm hcdeli
uiarak \'erili yor. Tohum ahndlysa (kayml) ve)'a (kaygm) dcniyor.
Prnf.Dr. m.r Li"Jla Rark;m, i.l.Ed.Filk, Y.1Y. 251>, K;mulI/.lr, f.e ( X V H'
.1Mria,rd.l , OSlll.1lllt Impar<lror lu/Jwld,1 /.lr ,11 l;'kollominm Ifukukf \' t: M<lH
1.I/im/llll, 1945. .sf .a I' e Dr.Hmmll'{ A Am, A y dmoGu!f<ln T;mhl:
l.fJ1N6, sf./90
Pry f .JJ.lrki!", ( A r" p/nr) ( A m/m/iw) OkUnTlw'iI"r. !Ju />ir vrOk 1111
l.' iJnufdl tJJr f ok; ki :viill ,1Ut. D,,'liliy c ( Ar;lfl j /ik"/," iI/iiJi /.;mnr:l!l/ij'
degl}/lrlhw}/Ir. IIt'ndl' ,I",l7.aC;IGIlW?' (Fgr: lliilJ!l'51 Yt 'r ;/dl..,n) i \lm li l/),1k,1/<,d<,
gemI (t:ma.' t:dtct:/Jiz.

1."
M.ERZ I YROKLER
adr da verilir. Aydm ilc Adana arasmda ok grtur. izmir' dc
de okt ur. Tyler i ktsadrr.
. ( Yrklcr erkek tyl yerlne Ik'le, Afrika devcsinin
blrleqmesinden kirtnet meydana geleeegint sylcrler. Yani baba
gene lk, ana celep (gayaJak) nr. 6 7 yas mdan soma (kirine i)
(Ik) admi altr.)
. '
Lk ada mcrl olursa (insana saldmrsa. rsmrsa, kt huylu
ol ursa ) ener ur (burulur, edilir) Buna Uk Hadrm denir.
Yr klcr (tl)y seytanli sayiycrlar. (Lk) devesl koyun gibi
ugurtu, haYl rll sayrhyor.
. 4- Kerte les: 3/4- Afrika kamm tekc Buhur oevcst
11c yaprlan gcriye mcl ezlemest mahsuldr. Yani iki defa Afrika
kam He mclezlcnmlq \TC Afri ka kam galip bir melezin bu defa
tarnamen aksi istikamette, yani buhur devest He melezlen mesinden
c1de edilir. Yayla mmnka jannda, daghk araakte kullamhr.
(Yr kfcrde bunu biz bulamadrk.)
5- Bir Afrika Asya birinci kusak mclczl clan tyl
dove Af rika dcvest ile gcrt ye meteztenmest mahsu ludur.
Yani 3/4 Afr ika kanh melezd r. Kam itibariylc teke devesinl n
aymd lf. Dndan farkl tesalpte Iyl devenin kuIlant i.
masmdan ibarelt ir. Teke de erke k melc zlc Afrika de....esi
)
deve makbul degildir ve bu melczleme pek cndcr aJarak
Y-lplltr.
Yrklerde tam tersine biliniyo r: anas i (gayala k, celep), babas. 1
kan! ldlr, gcri kahr. Fakat ykcl olur. KatJr gibidir
Nes h yo klur. Bu 7ina goz He baklhr. Bcserege di ger
dcvcler meylelmez. e (Nam) da diyo rlar.
Bescrek aglr tJ ir yk la: "Yegen 'fm; agmn
Bu ifadeyc grc kitabi mal mat da ha dogr u ol uyor . Zira
(Ycgcn-Nalr), beseregin klz kardC!ji nin (Ma)"' d) cvladl oluyor
yani ycgcni.
'
6 Kkrdi de"e: Afrika \'c Asya dcvcJeri lesal bnn ikinci
mc lezlcrindcn ibarett ir. Yani er ke k ve ( tyl
dcvel er) IR araJan nda ..indcn elde edil ir. Bu mahsul bir
Bes deylak edilince (burulunca, eneninee) (T-
l hadrm) adt ahr.
2 Tavsi: Bu, huhur kanmin Afr i ka dromadcri kanma galip
bul undugu bir yanrn kand ar. Tyl li eve (Mayamn) yant
Afrika Asya dcvelcri birt nci melczlerini n tekrar buhur
dovesine vcrmesi. yani geriye melczlenmesi ile cldc edi fir. c-
rnatik vc ilmc uymamakla berabcr bunu 3/4 buhur kanh bit mcl cz
etarak ifade edehili r jz.
Tavst, ok kuwet bir hayvandrr. Buhur karur n fazta ikti va
en iginden do layr buhur dovesine daha fazla benzer. Hrgc
tl r vc Asya devcsi nin hrgcnc yaklapr, onun gibi atal sekil
gster ir. Bu 3/4 buhur kamm mclezler (wvsi) tc krar
buhur dov esine ver ildigi takdir dc elde cdilcn melezlcr buhur
dovesinden afti k aym edcmez.
Tavscr aralannda bl rlcstirmezlcr ve bunlar yal mz isde kut -
lamtmak tin cl de mclezlcrdir. Damrzhkta kutlamlma zlar.
HaIk her halde husutc geleeek insi kaklan ntemek maksadryla
bundan eki nmcktedlr. Tavstler, Af rika dovesine de ekitmezler.
Bu takdirde lse Asya ka nma Iazla mali k olan bi r mclezin tekrar
Afrika kamna (ger lye) dogru mclezlc nmcsi mevzubahi s olaca kur
ki bu surctle irs h viycu karmakansi k mclezl er meydana tkacak
ve hunl ann gcrck irst bnyc ve gerckse vcrtm it ibariyle yksek
ol ma lan na imkn bulunmlyaca kur. Bu scbeplen
riciler bu mclczlcmcd.e n ekinmekte ve tavsinin erkegi Af
rika dcvcsini n diisini "kIrdt karl " labirlerini kullanmak
tadtrlar.
(Aym bir ka di nIcdik. onlar bun a ayn ca isim
vermiyor lar .)
3 Teke: Bu mclez, lylOdeve dedigimiz AsyaAfrika bir inci
melezinin ile Af rika de\"esi: (Ha ler . Anezc) araslnda
yapllan geriyc mcl c7lcmcnin mahs uld r. Tavsi, aym birinci ku
mclezinin buhurla yapllan gcriyc melczlemesi mahsul idi.
Teke isc Afrika dcvesi ile yapllan geriye mclezlemenin mahsul dr.
Lk, Tck c Cclchi) ismi veril ir. 3/4- Afrika
ka nJnJ bir yan m kandan itJarcuir. Sicak mcmlcketlcr iin
uvcundur. Slcaga dayanJr . de kktr. Ce nup mmuka
I,;rlndaki yrklenJe hulunur , Dnun iin buna (kiirel devesi)
M.ERZ I YROKLER 1. 9
150 M.EROZ I YOROKLER M.ERZ / YOROKLER 151
Yet b: ti r me; nuklm VIt
Dcvcl crdc klzglOhk gerck crk vc gerckse grlr.
Erkc kler iJ k defa 4-5 5-6 klzar lar,
ta!cp olan rasl lanmakladlr.
Beserek KOyil : Yoqal
LOk Koyii : YUll'u'e1i (Am in)
TUlll KOyll : ( Enina n)
Tllill KOI : Saimbyli IAdana)
Tller KOyil : Bayra mi (anakkale)
Y r ktcr dcvcntn bagrrmasuu ctnstcrtnc grc i sl mlendirmis-
Icrdir. (Dove) ht n eins ve ncv' i1crin umumt lsmidt r.
lJC"eciJij!in. kJtriinii n aha s zleri halinde deva mu
insa n iin:
ltik giN ot urdu, gin ;'"
Bir ycrdc hir hakimin hi r ida recinin bulunmast l zi m geldigini
ifadc eden:
"Gaterdc ltik hir acr :
iri ya n lnsan iin:
"Beserek: gihi odam " (Beserck: erkck tl deve)
G zel ki l im:
"Maya giM kil " (Maya: tl deve)
Dcvcnin dcgurmasma Botlama dcnir (Horzuml ular Por tl ema,
hnduklamn dcrl er)
Dinar Trkmenleri: patavatsrz lf eden lin:
"Deve hotlar gihi botladi .. dlyorlar.
Dcvc simlcri kylerimizin bulundugunu da gr yoruz:
( Kylcn miz, 1933, Dahiliyc Vcklct
birinci kU1ak. mciezi olan t yl develerden eitje ve
ikinci kusakte Me ndel Kanunlan mucibi ncc I:mh ur deves me vc
Afrika devestnc dogru Inqikaklar mcydana gel mest tabt i old ugun- .
da n haik hu bl rlcsmcdc n ekinir ve bu t urlcsmcl cr i mes-
' urn addcdcr. (Tyl Dcve) denil cn melczf er ayru ana ve babarun
(Buhur ve Afrika dcvcsi ndcn) cl c cdilmis kardester addedildi-
ginden bunlarm brlesmcsi iyi sayrlmaz.
Kkrdi devc. bir kullanma rcsafb mahsulnden ibaretti r.
hayvam olarak kullamhr, dan nzlrkta kuJlamlmazlar.
lktncl Kusak mahslleri olduklan in vastflan sabit ol maz.
Buhur veya Afrika devestne benziycn numunelerl vardrr.
Kkrt , yr kle rde (kansik. mclez, andrr.) manasma geti r.
Bazt aqirerlcr bunuo (Maya) He ( Bescrck) brtcsmesl ycri ne (Ga-
yalak ile Beserek) birfesmesi olarak gr yortar.
(Bcynuinceler), gayalakla bescrc kt en olana yur dunaar,
Yur da J:ua n diyorlar ki (Yegen, Nacnun diger bi r ismi olsa
gerekti r.
Horzumlular (Maya)YI ekmiyorlar. G nah sayryorlar. Dogu-
rursa. yklgc kalmadan kesiyc rtar.
Yu kanda ki tasni fe sokamadrgm uz iki dcvc Ismi da ha rnev-
cun ur.
baba sr tk. anasr maya'drr. Makbuldr: ykc, ok
kuw cidi r. (Boynuinccli Asi reti nde)
Ha a n: babasr 16k, a nasr mayaoi r. Buna ayru zamanda (grrma:
krrma. kansik. andr r) da denir. (Dinar Trkmcnleri )
Ci ns ve nev'e bakrnaksrzm develcri n yaslan na gore verilen
Isimter:
Roduk, (l'otuk): alu kadar deve yavrusu.
Doru m:iki kadar deve yavrusu.
Daylak: iki soma deve
a) Lk daylagl
b) Tl daylagl Hor zumlu' larda
c) Nam daylagl
Deve
Lok
Kirinci
8eserel:
: OuzuJar
: Otee
: Tarlar
: ii:u{:urur

152 M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER ISJ

Erkck dccede kli'!!lnlik ok atk tcza hncrtc gzc arpar.
hit tcnmh. bayvanm kuyrugunu kamr gi bi saktatarak
tenas l uzvuna vurmalan. husyc\cr in hu alamctlcrin
trcalartdrr. Anadolu'daki Tyl aduu devclcr krzgmtrk
csnas mda dislcnni gstcr trlcr vc agli'Jan mlan bcyaz ve koyu bir
kpk rkanrtar. Vc umurnlycuc crkc k dcvclc rdc YC bilhassa
arap develcnndc yukanJa sylcdigi mlz (krzgmh k) kcscst gr t r.
iki h rgct Asya ucvclcri de Tyl dcvedc kizgmhk dcvrindc
nuchad a ter vcva ,e.uddcleri rcvkat c bir Iaaliyct gsterd i-
ginden burasr daima hir rslakhk gsrcrir. Tck hracl lcrdc hu
rczahur nadirdir. Damrzhkta kullamlmayacak erkek ocvet er kas-
trc edil ir .
crkck devoter. krzgmltk csnasmda ok tchl i kelidi rfcr
\IC bu csnaua bunlara yaktasmamak luztmdtr. Bunlan di ger hay-
vanlardan uzak tutman vc da imi bi r nCZ<\fC( alunda bulundurul -
mahdrr. Krzmca dcvclcruc da azahr vc bun lara bu dcvi rdc
kesif ycm-dcvctcrdc kcsif ycm ckscnyctlc harnut sckli nde vcri -
Iir-verilmemclidir. Bira z arra hiraz da su kfldir. Erkck deve alti
damlZhkta kullamlmaY-
dcvc\erdc klZglOhk gzc arpacak olmaz, Yalmz
bunlar klzdlklan l.ama n sakin \'e lemhcl olurla r. Yrmek istc-
mez ve kerva nlann a rkaslOda kahrlar. Kli'gmhk dog umu mtc -
akib nc gOndc grlOrsc de ckscriyetle ve bir
sene kahrlar.
Faka l dogumu ml eaki b da kahi!dir. Sifat csna-
smda UL'VC vaziyellc du rur.
Bir erkek dc\"e iin dcvc hcsap cdi lir \ICgnde slfatla n
fazla yapmamalan lzlmdlr. BirinC slfa lla n so nra dC\"cyi 15
gn geinl"C tckrar cr kek deveyc gstcrcrek gebc kahp kalmadl-
gml anla mak lzlmdlr. Gef"lc kalan deve, rcd cder, kuy-
kaldlflf vc 's"kmcz.
Gei'lclik bir YI I sre r. Ortalama 365 gndr. B:lZI hayvanlarda
13 vc nadir cn 14 ay srdgO o[ur
l
.
dcvcnin I.:ns arzusunun artmasma (Dcvc girdi) . bahard,l
isteksil. ulmasma (Dcyc yozuldu ) dcn ir.
J'rnf" Dr_S. JJ..1fU, .l-g"c. "U 7.
..
(Tl Bescrck) baba st buhur, (bugra) gibi kizgmbk
devrine gtrc r, tehlikcl i bir hal ahr. Agrzmdan kpklcr saar.
kuyrugu He tcnast uvzuna vurur. Bu meesim dcvenin lam
mcvs imidlr. Balt kcstr ile An talya ar asmda yrkl er Tlti
(Dcvc terti p ede rlor. Kasaba vc davul ve zur-
nah bytik cglcncclc rc scbep olur.
iki (Tl Bcscrcgin) vcya iki (Lkn] arasma gcurtlcn (TOIO
Maya: dcvc) krskanlrk vestlest otur. Erkck devel er bi rbi ri ne
saldmr. Agl7.l :lfI baglldlf. Trl ustaca oyunlarla hirhirini yen-
rncge alr jr rfur. Scyrctmcsl hayh beyecart vertr. Erraannda sav-
ranlar ( usra, yash ocvcel yrklcrdcn mtcsekki l hakcmlcr) cl-
Ierin de urga nlarla lzumu bali nde yahut bir deve digerini dcvtnp
zcri nc yklc ndigindc mani olarak, aymrlar. Egcr bir dove ka-
arsa (tabian He diger dove de kovalar) se n s ratle gilligi hakt e;
mbOn v.s. clmudrgmdan scyircilc rdcn kaanuyan yaqlann, o-
cuklann zcr tndcn basrnadan anayrp gccrlcr.
Lk, a ncak vasat bir tl ile grsebir. Her trl ilc gre-
cmez.
Ege de adl Ylllarca sylenen tller gclip
Bu dcvc Drla Asya'da n olsa gerek. kay.
nak hu hkmc yarma mlZ3 sehep oluyor:
'Ordos hmnz/nl"lnda ht1yOk hir yer Ill/an m g/rqi um'ir/crinin
cU/flint {//!C(lk in kaynaklannda bn lahiHY0rll z. KlrglZ/or her sene
yetijlirdik/eri mln" gl rq"ro-ir/amj. Ve hll J.:lrqle birinci gelen {/((/
1" (' yerq"(o-icikrinc mil k(f IIl /or AYIII (// 1 (Ine)'i bronz/ar /-
zerinde hl/kkediJmq oItrak. da f{fJyonJz. (CTrel'er, Erc. in NOnhern.
MOllgolia, s.m &l1Ia benur diRer hO- "(a//II(j' e dl" L oo kolleksi yo-
flIllldaki biT bronz li zerindr rml!lyorllz. [Jn"r VC' kapklll/arltl tl uca-
delesi de Sihir)'a I"C' Ordo$ bronz!anndo bylik bo- yer lUIar. (&I r -
lingfOn Magmme. f)2f), April) .J .
Ueslenmesl: dcve, ah lan. dikcnleri o k seve r. kadar
dikc n yiyerck kcndi kendine yaYlhr. Ekscr i hir yr Ok
vcya oc uklar bulunur.
deve hapl vcrilir: Scslcnince (San MayaL..Gara"
liik...v.s.) anla)"lp gclir. Dc\-c hapl, (Deve Tee) i denen inkodan
Ur_lJ.07(L Of__t 1l.56-.(7.
d
M.EROZ I YOROKLER M.EROZ I YOROKLER ISS
dcrincc bi r kap iindc hazrrlarur. 3 kg. kader arpa unu veya
burak yarmasr su He yogrul up haztrlarur. Kaulasnnhp. sb
(yumuna. clips) genr tr. Bir yk devesine 24 saauc bir
vcnli r.
Dcvc YU In iki defa (sabah. tlcdcn sonra) sulamr. Dcvecr
kovasr dcncn, dar, alu tahta yanlan sa kulplu bir kova ilc
su gctirilir. Bunun linc konen su Icabrnda uzak mesarelere kader
Daha ziyadc yol da rastlanan kuyudan su ekrncyc )'arar.
Deveni n suyu imcsl iin suyun iine arpa unu (o rak)
atmr. Di nar Trkrnenlcri buna diyor. Deveye yorgun i ken
su vermcz: voksa hastalarur. (chot.. oho! ..) denerek sulamr.
{Hol) di ycrck kaldmlrr ve surl ur. agmrken (ho bidi bidi! ..),
kt r r kcn (th! veya kL.) denir.
Deve ve dcvecilik hakkinda [Honamlt. Sartkeili , Karakoyulu,
Ycni Osman b. Dinar Trkmenlc ri, ilh..) gibi asiretlcrden epcycc
bilg i topladrgumz halde, Horzum asiretindcn (ha len Dinar civa-
nnda Gkck kyndc oturan) 75 yastan nda Hacr akuoglu
Osma n avustan malmat hayh dot gundur. Ona gre
dcvenin (d) dagmrkur (bir ka yerde):
I Boynun st krsmmda krsrmda}
2 Sat vc sol kaburgalanmn ucunda.
3 Kuyruk stndc (Sanda l
(d ) ti topiu olsa. br yerde bulunsa muvaze neslnl rcmin cd i.p.
yk ka ldrramazmq .
Devent n rechtzate
Ha m I: dcvcnin sc me ridir. krsrmlarda n mrckkcpur:
lI urzm: dl1 kce ilc kaph olup. onun alli n! kil ul ilc kap.
larmslardrr. Bu ul un line Havut oru de ne n saz doldurulmuqrur.
Harzinm stn kaphyan kee (Tl Bcscrek) Ie ktrmm. ssl ,
gzeldir.
lIalap Aj,':al: drt adet iki ade l bir yanda ik! adet bir
yanda. YOk sanhrken ipler hu agalara gelrlllr.
ikence: iki adet aga. Harap agalarma merbunur. [ha tapt
zaptcdcr)
Dura k (Tarak): i k; adel aga
Hatap ha'jl:
Kola n: adel
I Ggbed Kolani (bogaz alti)
2 T. Kol am [ karm alt i. n kerm}
3 Kasrk Kolam (kan n alti arka krsrm)
Kuskunt havut kaymasm diyc. kuyr uk alunan gci r ir. (yn
vcya kilden)
lik \"e)"'a i kence ipi: drt adel
Hel ipi: havutun ha tabma baglan an ip (bir adet)
Yrklge bagh zanaaardan biri de [Havutculu k] tut. Etc
ve Akdeniz b lgcsinin bazr kasaba vc bu ile iligal
ede n bir esnf zmrcsi el-an mevcud olup, ydrklgn nihayele
crmcsi ile ta rihc
iirik: havutun aluna konan , attaki ter keesl gihi kce.
Yulilr : yndcn maml, renkli dok uma, dcwn in gcirili r.
Akrllp: yanagm altl na (iki la rafa da) wkllan, (4 ivili) ufak
demr parasl. ivili tarafl ie dog rud ur. EIC dcgincc. kalp devcyi
(Naclf'l) hat arak yanaglnl (du l uk) aCllarak, ca nlandmr.
Zenci r: Bir metrc !<adar uzu nlukw, (lbir) Ic (yul,tr)l birbi ri ne
rapt cdcn halkah zindr.
j
M.EROZ I YOROKLER
157
Uhir: Yn veya kend irden tp. (sari Keili . Honamhlar bun a
der )
Telli k: (ilbir) Ic (zi ncir) i baglayan inee lp. (Horzum) dan
aqirctler buna {Telipi} derlcr.
Devcnin birhirinc bagta nmas ma (Ti r kc mc ) deni r. Zaytf
bir i plc (Te ll ik, Teli p ] bagtamr: devcye zarar vcr mcstn
dl ye. Dcvcnin bas tnda kl yula ra merbut (z ind e) Ie , ndc k!
dcvcnin kastk kota nmm ucuna l'lagll ola n ( Dtzg t n, il bir)i
baglJya n Incc i pc (Tcflik. te li pi) dcntr. Bu devc ni n s tgor ta
telidi t , hava um ko rur. Kt bir a raztde, nde ki dc ve nln
e kmcst ile, a rkadak i dcvc ni n mu vazcnesinin bozul up,
d s rnc mcsi iin ( Tel ipt, te llik) hemen ko pa r 'IC deveyi
kun anr.
fki ocveet gfdlyor mus. Bui atlayrp sevinle ycrden
bi e alml. Agabcyisi mcrakla 0 "Ne buldunY" "A l nn buldum"
"Hl/di alen sen tie!. .. Ben dl' bi Idip; butdun u /mum ", Horzumlular
(bi lelli k hu ldum zandrm)
Tel ipi alt mdan ki ymct , l ira hu ufacrk ip, dcvenin bayaum
kunanyor.
uvaldrz da devecintn can (uvah, havut'u dikmek
itn) (c ngel) de uvah sir uamak lin.
Mnlamar: tellik olmaksmn . ilhirlc, zinciri sikr Sikl bagjamaya
divotlar (Horzumlular)
dcventn agziru bagtayan ip.
KI1..kr, dove rsnmamasr iin hatapla
csnck' i rapleden ip veya kol an.
keenin uzcrine aynalarla, lrl vc deve
honcugu ile (midyc gibi olup, tarlalarda n lop lamr, kemigimsi.
ufaclk ss, bonc uk) dcvc zneti mcydana getirilir. deve -
[crin 'Ie havudun n klsmmdan (all tarafmdan) n ayak
lann.. (dizlerine dogru sarkan SS: (Gr hend: SlCa, a kal v.s,
Gligillm tli k, C1gltak: Ho namll , SaClkcili) Esk i glcrde de kul

(Gi\)ICen bnden klZl n, gclinin gitmcld, kmi haksmlar, t1cveye
na/.ar diyedir.
156 M.ERZ I YOROKLER Cunlar:
l-Hatap a m: havodun nnc asua n, byk a n. ( Hona mh.
Sankcili: Du ndar am). (Sirah \IC aka l Bolat em
di yor)
2 Duluk a m veya Zi li: (Yanak: duluk) la 7-8 adel ufacik
zill cr
Honamhlar buna: yz am dyorlar (Sua) h. akal ) v.s. (Ge-
vezel. (Gulak am) diyorl ar.
3 Yanl ame un u ka nn a lti na a srfa n {G fe rde}
byk scs rkaran, g c haqmct ve r en byk an. Sa-
nkc t, Sua , a ka l v.s, (zc k a n} ( G bd k) di -
yorla r.
Honamltlar: (Gare an) diyor lar.
Keveke: deve amnm byk k151m. (Dinar T rk-
meni eri)
Dove iki yerde n kesilir :
1 Ewel bogaz alundan
2 Sonra ggbedden (hoyunla gvdcni n yer)
Dcvccilcnn piri veyset Kar an t, ocvest bir inin bagmdan ot
yiyince. haram yemesin diyc bylc kcsrnis. Team ul hali ne gel-

Devenf n tu ya baharda ( t udt r cll cz! c. gnd n m ara-
smda ) yol unu r. T yu yo tunmuq dc riye, katran. gaz, sa de
yagl (vcya zc ynn ya gl) karqmu s r l r. ayda tUYA
Ienlr.
uval. hcyhc, ul , yatak yn. haba (aba) \ '.5. yapmakra kul -
lamhr.
Ceh: alundan. gttledc kadar gele n, sarkan uzun lye
de nir. 3-4 Kgr. yun lkabil r.
T y: 3-4 Kgr. yun lka bili r. Cem'an iyi de
'leden 8 10 Kgr (Tlu, Na clr ), ctm'an ( Gaya la k, l k) len
56 Kg r.

158 M.ERZ I YRKLER

M.ERZ I YRKLER
[59
Deve Hastahklan:
I-Ktev: stmcdcn mtevvellid hastahk, tedavisi: kurmzr veya
kara biber1c burnu ogulur.
2 Ha lka: bogazmm alnnda sisk inlik peyda olmas t (bademcik
gibi) Hap yycmcz olur. (Halka olmus) denir.
Tcdavisi: ktzgm demirlc daglamt. Gl gibi bir iz kahr.
3 Ham alguu, Bama almrs: algm, gar me kkin
(zaynlanus) olur.
Tedavis i: Koruk, taze kaysr su ik kaynanhp, sog utulur. De ve-
nin agzmdan ac karma dklr. Olmassa si rke d klr. 24 saat
su vcrmez.
Sabaha karsi deve krrk gcvis geti rirse (abuk gcvis geti rirse)
sihhau iyidir. gcririrse (aglrdan ahrsa) keyifsiz dcmcktir.
Deve Kuturr ve Savran ba!jl: art artda dizilip baglanrms develer
bir kata. teskil ederter. u rekerfeme cn gzcl, normal katar m
yed doveden meydana gel igini gstertr.
"Yeai teator. bq-alt! yerer, sekiz artar"
Ka rare a stra:
nde: Bcserck (n deves i) (Ho namlr, Sanke ili. Hata'lar buna
(Pesenk Devcsi) diyor lar. Iktnctsi, ncs, d rd ncs. besin-
eist, alncrsi garar. Yedmcisi Dulda r Mayasr (Acar: gen, gl
deve) Honamh Sankeili, Hayta: (Duldar Deves f)
Deve ter Ihnrtlmcu:
(n Devesi) nin (PC1cnk Dcve..<;i) nin sagtna Iharlar. Sar keililcr:
"Biz develeri I'e!ienk devesinin sagma Diger soluna
thtlm" dcdilcr. Honamh vc Hayta'da aYIll oldugu gibi, hemen hemen
digcr U!jlrctlcrdc ayru durumu mUhade c!tik. Aynhk grcmcdik
Deve kcrvallllll n mutl k hakimi, idarccisi, aki I
hocastdir. Bu meslekte sa bir d<::ccidi r. Konak yerlerini,
yayltm ycrleri ni bilir. Devc1ere yk bulur, paraSInI, nakliyat cre-
tini tahsil ed ip, devecilere haklan nisbet inde taksim eder.
Asker ikmall erdc, eephane, mh immat naklinde, Ko hisar
Gl' ndc n tuz naklindc, 30-40 sene evveline kadar Trkiyc'nin
hilumum naki! vc ticaretinde (ka myon, yol yoklugunda ) yegnc
rol oymyan dove katarlannm basmda (Sav ranbasr) na ok
dscrdl.
Gnd z uyur, gece uyamk kahrla rdi . lker yrldrzmda n.
devclerin -gevi almasmdan (gcvts getir mesinden ) sa ba ha
ka saat o ldugunu bil en insa ndr r. Oek va kti ne (G,
ha re ket zamamna) ayartayip. btn devcci le ri uyarrrdr.
Hava durumu nu bi lir, aksanida n Icatnnda od un to pla ur.
Kendtst gndzn Icbmda yolda merkeblnln stnde uyuk-
lar gider.
B bassa impara torluk Turktyesi nde dcve kcrva nlan, hazer
ve seferde byk hi zmctlcr grmstr. Erzak ve eephane
nakli, kale ke rvansa ray yapi m vc tamtri Iin malzemc nakli,
limanlarda n i vilayet iere vilye uen vilyete. ls t lhsat merkez-
Ierinden ls ta nbul, lzmir gibi byk Ist ihsal merkezlerinc tuz,
bugday, bakliyat, kuru yerrus, ti cart emtea na kli devel e rte
yapihr di. Anadolu' nu n ka n daman. na kliyat scbckcst deve
kervanla n idi. Eski Trk ordula n nda vc umurntyee nakil
vasttast ol a ra k dcvc byk bir ye r al nus oldugu iin b rn
kervansaray ve mc nzilhanelerde byk bir zev k ve bgi Be
yapil mrs dcve afur tan bulunur du
l.
- Atcl hk ve SlglrcllJk:
Ana do lu yrkleri arasmda sr ler ha linde, Kazak' lardaki (Cd-
ki) misl i, at bcslcndiglni bilmiyoruz. Buna ragmen yakm senetere
kader gebe ols un, yerlesik olsun hemen her cv at bes temeye
gayret ctmisti r. At, Trkn sevglsidr. Bunun Orta Asya'da nas rl
bir yaygm scvgi oldugunu yukarda klsaca grdk. Anadolu' da ise
ataszleri, tr klcr, Dadaloglu, Kroglunun (Koaklama, boz lak,
aglt) lan nda bu scvginin hamas bir havaya brndgn gr r z.
Ccnklcr anunla yapthr, dma n lkelcr ine onunla saldlTlll r, dgn
Pr of.s. Rl/U, <I.g.e. M9.
1611 MERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
16'
bavram o nunla ol ur. hatta an:!SI haha sl vcrmcyi nce krz onunla
kamhr, cir lt onunla oynamrdr'.
Atcrhk hususunda bir maddi kltr hal en rnevcutt ur.
Sait Ugur'u n Oel Folkloru) ve ondan fayllal anan Ali Rrza Yal-
gm'm (Ccnupra Turkmen Oymaklan. V.sf.68-71) bu hususda ver-
lIikleri mal mal zenginccdir. Yerimiz musalt olsa biz de muhtcl if
asirccrdcn. Avsarlardan al hakk mda topladrgnmz bilgiyi,
t rk. ataszlertnl ve cdcb ilirdik.
Slglrclllk. (ycr li Kara) oenen kk. vcnmsiz ctnstn
Iiginllen ibarcuir. BaZI ajire erde grdk.
d) [krlsudl Bnyemt zde Yeri:
lknsadt bunyemtzln zirai bir karakter arz ctt igi, milli gcli ri mi -
zin tak riben % -i'mm ziraatten gelmekte oldugu. bun un itndc
de hayvancigrn byk bir hisseye sahip bulundugu malmdur.
Bu arada canh hayvan vc Cl hayvant mahsuller ehemmiyctli Ihra
kalcmlcridir. Bu ihraca t b yk bir d vtz kaynagr tC!}kil ede r ve
ted iye muvazcneml zde byuk rol oynar .
Hayva ncrhk l iSlihl k bak umndan da ayn bir ehemmi yet ta-
Pro tcimn bes lcnmedeki chcmmiyertne mtehassrstar
cdiycrlar. Bizde. mcmlekctlerin aksine. prot ein
da ha 7.\'adc hullubal vc seblcden cl de ediliyo r. Pek az mik lan et
ve ma hsullc rdcn ahmyor. Senede 8-10 yavru veren, abuk
rcye n domuzla prolein ihtiyalan m bo l bol gideren Hlrisliyan
lkcl erinc mukabil . bizim de kk vc byk hayvanclhgl mizi
tC!}vik et memiz Iflzlm.
Baadc Ra po runda da , Anadolu'lIa haikIn ekroek. rek gibi
hamur saycsi ndc gnde 3.000 civannlla kalori
bunun '*80 ni hubuhall an elde cdi lirken ancak %2 sinin schze
ve ha)Vani %7 sinin sl \fe SI maml yiyecck ve
yumurtadan ve s;lllccc ";', 1 inin cHen temin belirtilmekl cdir
2
.
.nh'lJi All Efendi'l lin. ( KaraJinty -Kor t Uie/i )
;ml;IIII'!m;1 grrt'. eml oyunl,1(/lI1 dl/e gellren yatUll cl (Olan
Illl /l,l (TM;lr) dalt'rnu} H,ldisdi gt' cn bir cir il oYUnl/llUTalijr
{;Iwir l'Ji""r:
lJ<:gm:k ( Ikll (kdit U".';,ll1/ll di!
1'lrlmglu'llun glip
ok ,v;ykmln. J IIl ll lllYO.
Orl" bun;l (Ogll: yigll oYlllw) <Iemr.
F.AD. Tur ki.rc Z-Bil nka.'iI 100. p ldlmii Y'lY., 1963 M.6'J.
Bu raporlarda. tet kikterdc, pl nua mqterck. hayvanctlr gumxm
ibt ida blr scvtyede oldugu. hau eski halindcn , vcri m tnbarlytc
de gcriye gill igi bususudur. Bu gertlcyi ste mer'atann ckilcbl r
ara zi Ichinc byk rol oynanusur.
de 12,9 milyon hekur oen siinliip ekild H/m araz;l;l /)56 (in
12, 4 neknra yakselmesi, step merakvm [ eda edilmes'u1t:n m-
Bil nuidda zarfmdn sitep mera4". 32 milyon helaardan
2.\1mi-'oo hektamdfl!j1l1l1'r. TafWI1l ik siep mer alarm en kuuntan
snlnl(1iir. Gei kam tanm kayakv ve ok seyrek: maJik
olm dO/Il . ok tik meyilferden meur. [Ju auuan mercI
(izern deki artnfljtlr. [)KJ dan 0 56 ya k,ltitr koyu n "e
kei S0'ISl .IfJ,l miyondan 49,5 SlgEr ve manddam KJ,6
dan 12. 5 mi/yona yk.sdmipr. OtlnnabiC'Cek ssep " ""'a!tvm h' I),\,(/1I
basna oInn onakma dinm mlaan hemen hemen %50 azabmp/r.
Mn 'clt l :N hetaa: mera al sona titerinden bcsJmmek stenen
l urY\'l/1l mk Urt m ulJnUl ktan llW/wr .J..
Bu otlatmar un ne vahim hal aldlgl yrlhk plnm u
sa urtan ndan daha iyi anlaahyor: "1962 ymda mercut mer 'akm-
nlllin "')11k bal noyvan birimi oiorak otku mak kapasuesi J5 mityon
hllj all/rak hesaplanmqnr. Her tIl rdeki htJ)'1'anlann M)'iik baj htJ)...all
hirilm olarak miktan 24,1 milyon bal o/duguna g6rt' 9.1 mi /r on Pdj
htJ)"(1n norma/ O1/amur esasma g6re alkt a kafmakta alm
otlatma il e mer 'al ar tahri b edilmekte. htJ)" onlar da iyi bir l ekilde
beslenememektedir.2.
imparat o rluk Trkiyes inde de o tlalmaya. mer ' al ann azal
masma ma ni o lmak iin tcdbir kanun vaz'
Dcmck zamanla lat hikat nazariyauan stn Bu kanuniarm
birindc bu hususla den iyor: " Ve kll dim /z ZC'mandall 1ell ir.
fll ill " e eh/-i kur/i Jun dal'{lr/an nsi (01ldmas/, yay'/masl) ilfl
vaz'olunan yerin ekilmesi ve konmmasf wrar1 ti mdtr Ol cihetdCIl
medf ll I'e memnu'dlr " (Barkan, KanunIar. sf.7)
Tedbirler, areler:
Plnlama mcr 'alar zerindeki baskJnm hyk h3 hayvan S3)'1S111 1
sahil l ululmasl. kei sa)'lsmm vc ycm hitki lcri ziraalmm
F.A.o. Tiirkiyc RilpOrll. M.lS.
I1iri nci IJqyillik k;l/ kll ll1/,l p/,1m. Ank,l OJ. 1963, sI.l5C),
,
gesnrmesi ile kismen nleneceglnl ds nyor. Uzun vdede
bazt marjinal toprakiarm cski haline (mcr'a) evintmest gaye e-
hBeI ytlbk yarmm toptanumn %6,1 n i karpkryan S4
mih'OtI Iragelien hayi'(IItClbgm arlonyem irt'OClnl tasmen korpInmak
mer'akrm eroz)'Otlo engel olnlaga veyeni kunt locIIk
bag, nJt)'\'UvezeYIUl lider gen kfj vetesisJerne, lSltlk \'(" barakbk
lIkul1ann lam nulmasma harcMtlClu.:lIr .
Oakes Rapor una. Orta Anadolu' daki hayvan ntsbcrinin te
bire indirilmes i nc srlmq, tavsiyc cdil mistir. Baadc Raporu'n-
da bu hemen hemen imknsi z grl mektcdi r. are: ...Orman 001-
gcsi nde kalacak olan hayvan sahfblen lin talmin edici baska
getm vasnalan bulmakur. Bu mkntar saglanmadikca ormanda
oaurru nl cmek imknsrzdtr ve her hangi hir zortama tcqcbbs
sphcsiz ki Orman Umum Mdrl g He orman halki arasmda
daha byk ihtilaflara yol aacaknr. Bu geim yollan
orman hizmetlerinin gcniqlctilmesiylc (yol insaan. orma n a-
galandlrma, kiymetlend irmc) orman kylcrinde yamala rdaki ta r-
lalan teraslamak, vdilcrdcki sulanan bag ve bahcicri
byk lde iyi vasln , tohum ve sun' i gbr e kullana rak ziraatl
kuvvetlendirmckl e lemin cdilcbilir.
Mahall ct ve st mamul1cri iSlihlki, ha)Van trndeki
lirmc (gerek gereksc yksck randl mana bagh kei1erdc) ve
daha ziyade serrest mcr' a ollatlmma ZI t ahmla besieme vc orman
ii veya hududundaki tabii mer' alann daha iyi bir ame
najma myla
Gelirinin ogunu (kei) den temi n eden dag kylsnn clin-
den keiyi almak, onlan elmck olur. Bu kcyfiyet J.E..
Chnsttansen' in Rapor un' da da gz nne "Eger, bu
lw/km yt:rit limlekte O/dllgll " aym n saYlS1 t/w/lIlt/cak o/llrsa, batka
gelir kaynaklan da bulunma"dlr. Mesd e son derece kan1,k olmakla
berober, bali gliney Am/pa \'e Aktieniz memleketlerinde, Her/emeler
kaydedilmil \'e edilml'kredir. Mumffat o/mul memlekerlerin nJrkiye
mrafmdan ledkik e itmesi ve uygl/n oian tedbirlenn ndoptasyonuna
gidi/mesi ve vokit kaybermeden tatbik eaitmesi icap eder ,l:
Keiyi azalrmada ilk adrm, yerlesme arzosunda olan yrklerdcn
beslamak olabilir. Ellerindeki keilerin h kmere saun alimp. uzun
vadcli, atzslz veya ok diliik faizli hir kredi Ilvcsiylc kendilerine
bir mcblg sagtay rp, bic toprak tahsi.. etmek. Ellerinc gcen para
mesken ve istihsal vasala nna tabsis lunur. Bu suree bajka sa-
halarda msml r olmalan temin edebt r. Mesel. fabrtkatan
crcannda tskn et mek, entaresif hayvancthk iin maddi ve manev
yardrm saglamak. ''Extensif ha)'wmahgln upks (!J: rensif lraat gii,
i1dim lt/anrun S11a tem dnnda kdmas, "0'I'tutlnn bii)'lk reh6k.eIt:re
ugmtabifF. Iapardan ve kurok: yazltudan ekinler nas zarar
ga-f/yor/arsa, nayvankr da aym schepJer yuinden alIga llgrarkD'. Bau
)'llkO' b(jylik nayvan k mmtan Onun iin bu yerleqrne ile, aradan
dededen hayvancr olan, bu nsiyetleri bulunan asi rctlcn bilgi,
rnaddl imkn ve yardunlarla tcchiz edip, entansif hayvanctlrk yap.
malanna nayak olmahdir.
Keileri ellcri nden atmmq aqireucrt saznk mmukatarda iskn
edip, IUrizm ve yerli istihl k iin lrlti haSIC dokumalan, haSIC
sepetlcr, v.s, iml elmek, hah, kilim, orap3 v.s. dokumak
zecc kurslara tabi tUImak, krcdi ilc lakviyc etmek, imknl an
hazul amak, kurmalanna yardlm etmek, memlekel
iktisadiyau baklmmdan mhim oldugu gibi, itimai baklmdan,
iskn polilikasl baklmmdan da ehemmiyet
Kei besleyen yrkleri a rman dcnemiyccck ahhk ycrlcre zi
raai iin iskan etmek, kcilerini sallR almak Ikkl. Nilckim bu
husus mezkr raporda, Orman Umum Mdrlgnn ctdne
istinaden "Omlf1n Unl/lm Mdrll1gunce yapl/m'l
o/an etl1d/er, takri ben 500,OOO heklarllk maki omlOnImn ve 1.500.000
hekwr/lk diger o17Jwn amzisinin zaror51z bir l cJ..-i/de zirai sah a, bog
1' (' paheye evrilmesinin mlmlan old/lgtlnu g6srermiltir kj bil araz;
200.000ai/eninyerleltirilmesine dn'rillidir , ,4.
162
M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 163

llirind bt:.nJllk blkmma pl jm A nkara. 1963, 5l'.iSQ.

Birinci Bq Yl1l1k Kalkmnl.1 AnkMIl, }!J63, .if. J62
F A O. R.1poru.
F.A.o. R.1poru. st:139,20L
Ord.1'rof.Dr . Hesim Darkot. (ogr,1{ya.<;l, iS!. 1963, M:LJ6.
[JU S<.'nL' 1;im aymd,1 Yapl Kredi Rmk , (orap s<'rgi.o;J) nin
g ti4'diig mgbet gdz niine almsm.
F.A.o. Raporu. sf.BB.
j
164 t.lERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
165
Edremit YC Erdemhclvannda grdgmz maki topl ul uklan
buna misldir. Edrcm it' dc, hu ah trpt yerinc civardaki gibi.
binlcrcc lirahk d viz genren zcytin agacr. Erdemli'de narcnctye
kaim olabilir. Bu serene Trkiyc'ntn gcli r ve tedi ye muvazcncstndc
lente bir fark olacagr gibi, konar gerkten yr klcr in
skm temin cdilmts vc bic mikla r kci azalnlmq olu r.
Memlekerin ihtiyact yarunda, trayvan saytsmda bir azalt-
maya mukabil, koyuncu yruklcrin hayvancmguu destcklcmclldr.
Ta m gcbclikten yan gcmele ri iin kcnd ilerinc "!!jla
temin et mcli. kredi. kurs vs. kulayhklar la Iq ,,'jk vc takviye ctmeiidir.
Aynca "Hoyvan mahsllllerinill marnulbir hulde inro imk nlan
kozamld/gl gIl Trki yenin ekonomie duru numda hyk bir de-
gii me beklenebJ1ir "l .
3 Yrklerde imall :
Bu bahisrc sadecc yrklcrdcn bahscdecegtz. Ort a Asya ge-
bclcrlnln hayvancrhgnu anlaurkcn krsaca imalt ve el zaanatlanna
krsaca isarct etmisttk. Onun lm bu baht ste yeri gcldike Ona
Asya gcbclertne ana bulunacak, aynca ele almiyacagrz.
a- Sl mamulleri (Atlart l, Allarnn, Ank)
Karakoyunl u'lar (Ank), Dinar Trkmenlcri digcr
dcmek surcylc butUn SI mamullcrini (m!tUrt. J>C>nir.
kclcL.ilh._) ifade l... olurlar. bu mamu11cri sml"l ik grclim.
AtllZ., Agm; Vepinti, Klmlz:
Koyun, kei, Slglf, deve dogu rduktan soma, yavru emmcden
ahna n ko)'u, kl\'amh slCDinar Trkmcnleri ve Bekdikier (AgIO),
di gcr airetler (Aglz) diyor. Bu veya Agm) digcr normal
Slle kantm hp, piirilirse klml7. adml ahyor ( Dinar Trkmcnleri ,
Horzumlu'lar Bekdikier).
G n dn mnde (Agustos su nu) s ller yaglanmca koyunun
stn piirer ck gene klvamh yogurt aras i bi r yiyecek elde
ederIer ki buna sl dndermcsi (Dinar Trkmenleri) adl vcrilir.
Oiger yr kler buna (Ycpinti ) der. 11k yiyen veya ien iin bay-
gmhk verici, aglfdlf . Fakal lczzcll i ve kuwcllidi r.
N. 1'undilck, i A l1,l dol UIIlIn I :l onnmisi Ha kkmda. iSl ,nil',Cogr.l fy.l
/';11 <'/ /((1.",,- lJcrgi,SI, S,1Yl'/2, /'J! ,<o/ :.ll
Kci vcya koyun SIO sonra kansunlrp,
paal cdilir (i kisini birden bcsliyen aslretlcrde) kazanm Itne szck
de nen bczlc szlr. Kazan ocaga. (sacayagi) sayacakm veya
tasm zerine konup, ates yakthr, kaynauhr. lyice kaynauldrktan
so ma indirilip, rhklaqmcaya kallar t urakrhr. Helke ve ngillerc
laksim cdilip. Iine yogun mayasr auhp. zerleri rttur. maya-
lanmaya terk cdilr.
Maya vazlfesini cski yogurtra grebir. Tuzlamp kurutulup
saktanen cs ki yogun iyi maya olu r. Buna [Danuzhk) la dcni r.
Diger hir maya Huhrellczdc (6 Mayrs) sabah erken, gundogmadan
ve icklcr zen nden roplanen dir . Bu, da iyi
bir mayadrr. Aztei k konutunca stu mayalasunr, yogurt yapar.
Yrklerln ycgurdu leziz ve yaghdlr.
SI makinasmda ultndt ktan sonra ya pilan yagsiz yogur da
Bekdik Asireti yogun) diyo r. Lczzcti az, kuwetstz o luyor.
Tere Yagl: hall vak ti ycrfndc nlanlar her gn. Iaki rler 3.4
gndc bir toplad tklan yogurdu yag rkarmak iin (dgmc tul uguna.
yanruk'a) yayik'a bosalurlar. (Rcsim:25,2, 27,28,29) Bu luluk kel
derisi nin btn olarak yzl p, eylcnmcstndcn meydan a getirtl -
misur. Yapl h1 ilerde eylcmc tlahsi ndc itnl:lIllacakur.
(a tma) de nilen ayak h schpaya hu luluk aSlhr. Keinin ba
larafl demek ola n dar klslm iple Icpe gctirilmitir.
Kuyru k ve iki arka ayaglllm dcrisinden kJ! iplcrle (atma) ya
( 1.50 meue hoyu nda schpa) baglamr.
Tulukk i huna bazi boy ve a)i rCllcr Sankeili. Honam-
hla r, Ka ratckcliler, Ho rzumlula r )'anmk) digerlcri Ja)'Ik der-ya-
rasm3 kadar yogurtla doldurulur.
Y rk kadlll i yufkasml (yufka ekmcgi) yapllklan, ycmct i pi-
irdi kten so ma (\'C)'a evin klzlan. kad mlan o ksa ycmegi ekmcgi
bakasi yapar) al manm bama gcip, cli ne agalan mamul bir
metre boyunda aiIT. Buna hal.! yerlerde piek,
de de nir. Ucu da ire eklindc, dcli klidir. Yogurdun iinde
kolayca oynaYlp, yagml yze lkilrah ilr.
Kadm kolunu dirsekleri ne kadar slvaYlp, sahunla elini kolunu
iyicc Yl kar (Bizim grd klerimiz. duyduklan mlz byle, isti snasi
olabilir) de Ylka r. Kitl amn iinde ki yogurdu tuluga
Yogun s\caka ise himz soguk su, soguksa lIJk su ilve cdili r.
166 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ f YROKLER 167
hafi( hafi f yogurdu dgmeyc baqlar. Bu muamelcyc )'u)'lk
ya)'ma, yanmk dfme, Ayran deni r. Bir yayla sabahmda
ocuk sesten arasmda. adi rlan n nndc yayktan tath sestc r rkar,
musik ahengi cogar...
Kadm ar3S1r3 rkanr zcrtne, soguk su serpcr (yag
tutmasm diye) Nihayet dipte ayran. sue yag olmak zcrc ayn hr.
oynamaz, glkle hale gcli nce, omayr (byk
aga kep e) zcrtne su serprikten sonra tuluga daldmr, yzndcn
yagl ahr ve kazamn ine kor. Gcri kalana tekrar vurur.
Yag tekrar to plarur, tckrar omayla alrr. Yag bi ttnccye kada r bu
amel iye devam eder. Bu yaga (lul uk yagt) den ir. Gertde ayran
kalle (t uluk ayram. yayik ayram, yenruk ayram) ycmcgin yanmda
iildigi gibi kelekte yaprhr.
Bt n kazanda toplad rkt an so nra, cski bezler top halinc
geti rilip kazanm alnn a konur. Kazan bu lopun srndc alkatamr.
alkalamrkcn ayram akar, iyice kr vamlamp terayagl haline gelir.
Kazandan a hmp Tirki'nin iin? konur. Tirki: derin olmayan
bakrr kapur, lege ndir. Buna ( liege n. ilegene) de derIcr. Tirkide
Ydg, ayram kalmaymcaya kadar soguk su e yrkamr. Tu zlamp,
kann ty vc ters kci veya koyun dcrisin in
ii ne konur. Orada suyunu iyice cker , klvarnh haIc gelir. Kuru-
yunca, blh ii tazc dcrini n iinc yurnrukla basar,
eke ekc baglarlar . Obr uk, orbIIk denen serin, sulan darnlayan
maga ralara bu lul uklan (lUIurn) iSlif eder ier, zeri ni ulla rt p,
hi.l ykce ha:-tlflp gidcrlcr . Magara buzhane vazifcs i gOri.lr.
Kimse kimsenin mahna dokunrna7., yan bakmaz.
Yrklcr deridcn mamul ya)'lk yerine, agata n Yd-
kulla mynr lar. Bir ist isna uiarak Ggebakanh kjireti nde
(Bozdoga n dvan nda ) aga yaYlk grdii k. (Resim: 26) Bali gc-
beier kullanmak. 'ilzm tulukla yag lkanrlar. Bu
o lur: Tuluga yogur! ko nduktan sonra, aglll iyice, .sikl sikl baglamr.
tki kaf!idlkh at urup iJe vururlar. Bu legen
iinde yurnruklamp, cUe ogalamp, su allhp yag ahmr. haval isi
Kara kC's"eli ve Karakeili. Dinar Turkmenleri a!iirelleri)
Sl (Krema) makinasmda usu l: stit zer inden d killr, kol
cvrilir. Bir tacaflan yagl sl, digcr taraftan yagla kanlk,
ok az silt aka r. Bu yagh klslmda yuka nda anlatlldlgl gibi yogur l
yaplhp yaYlk vasllasiylc (biekli veya tereyagl elde c-
dilir. Diger taraan akrms olan yagm st n yogurduna (igdi
yogun), peyntri yaprlrmssa (imanstz peynir) de ni r. (Resim: 30)
Bir diger usul st kaynauhp kapt ar a taksim edilir. st il kaymak
tutar. Bu kaymaklar toptamp. kazanda kaynauhr, yogun alrmr
(yogun yaprlrr, ltne yogurt mayast autr r)
Buyatsll., azo k hileli pek hasu ncsirolmanus.
rfn edeuni kaybctmemis astrertcrcc makbu l sayrtmaz,
Peynt n St kaynanhr, bakir kaptara taksim edilir, ihklasmca
Itne maya aulrr. Maya vazifes int kuzunun kursagi grr. Temiz
len kuzunu n (l medcn nce. kesllmls olan) stten lbar er kursa-
gmm iine, yeni kuzulaya n kcyunun aglz st (aglz) ko nur, ku-
rutulur. Bu iyi bir peyntr mayasidrr. Temiz len koyunun sarkanagr
da ayru ii grr. Bu mayaya biraz kUTU incir, kuru zm, noh ut ,
seg hamup (keiboyn uzu) ve cd ilir, (abuk ve lezzetli
olmast itn) . Maya aul dikta n so nra mayafanmaya terk cdi lir. Buna
(Pendir alma) denir. Kei. buza gr, tavsan v.s. gibl hayvanlann
kgnn kursagmdan da peynir mayasi ol ur.
Ert esi g n tazc peynir kilk bez kcselere para para laks im
cdi lir. Al ilanna stlerinc konu r. iyice suyunu eker, sonra temiz
bir tulugun iine do ldurul ur. Bu tuluklar serince bir yerde rnuhafaza
cdilir. Al llna akll ta1 scrilir, slne aglr konur, 15-20 giln
hu vl7jycll e IUlUlur. Bu mddel iindc yinc tuluk hai'.u lamr. Temiz
bir koyunun (ihtiya dolaYlsl ile vcya muhakkak diyerck
son anda kesilen) dcrisini luzlarlar. Sanmsakll yogurt hamlamp
der inin iine dkerler. Bir ka giln bu Vlziyelle kalmca deri
peynir tulugu, lulumu haline olur.
Diger tulukla 15-20 giln beklctil mio lan pt.')'nir, bir bez zcrine
dklr, ufak ufak dogramr. Tuzlamr \'e kar.:lol am (rek otu)
ilvc edilir, temiz bir yeni tul uga basa basa dold urulur.
Tulutun a gz lRa bir avu IUZ konup , s lk lca batlanlf . Te -
reyatl, tu luklanna ya pt l kla n gib i bi r ( ma ga raya) orbut a
is t if ederier. (Son baharda) g zil r:, gilz giln yayladan git .
meden bh gil n evve l kllaya ya kl n yerle re nakied er, k y.
le rd e sa tar lar. Ba zan da yayla ya ge len, ci va rda
mana r kura n (mand ua) t ccara laz e pcynir o la rak, biri nci
tul ukl a ki (t uzla nmada n, rekot u alilmad an nce ki) ha -
liylc sa1lllr .

M.ERZ I YRKLER 16.

St makinasmaan yagl almmus olarak rknus sucn yaptlan
peynir lezzetsi zdir (Imansiz pcndir] . Birogu sehtrfcrdcn pcynir
mayasr ahyor.
Nor (Lor): Pcynir yaprldrkta n sonra kala n su tcl cf olunmaz
(israf cdilmcz), bi r kaba kon up, kaynauhr. Suyunu ckcr. so-
gu \ul ur, kcle k haline gcli r. Brck , rek gibi scytcr dc kulla -
rulrr.
lIort: Nor ahndiktan sonra kalan su tckr ar kaynauhr. Rc cl
gibi tathrnsr olur. Buna (Ho rt) deni r. Gcridc hi su kalmaz.
Pcynir suyu bu sure lle fire vermeden dcgertcndirilmis olur.
Hortla iyi yumur ta ptstrir. adma (kaygana) denir.
2 krsun hor t, I. krstm yag (yan nisbette) kansunup. tuluga konur
(ktlh tuluk) yamsak durur. Lczzctlt, yiyi mi gzcldir. Kendilcr i istihlk
cdcr.
kele k (Ke!j): Yogurt yayi kra muamelc grnce ya g
vc ayra na aynuyordu. ahndrkt an soma kal an ay r a n
kaynaul u , krvarntas rr , ke le k o lur. .Ka zanm yzndcn y-
zndc n aluup bir kescyc konur. Al u na st ne basu-
nhr . Bir rnddct sonra kurur. Gavlak, yotu nmus bi r tu taga
tuzlar up basiur . Pcyn ir lc kansur rlarak muhafa za cd il d igi
gihi , ycndi gi de ol ur .
kclck (kcs) in sanmurak suyuna diyorlar. Liman,
va1.ifcsini gr r. Mayah ekmek iin maya va1.ifesini grr.
Ekmegi zlcndirir, bL'Yaz
At Gat ik: Yagll yogurdu bez torbalara koyup, bir ycrc asarlar.
Suvu akar , klvamh ha Ic gelir. i g st n yznn kaymaglfll hu
vog urda il:vc cdcrlcr. Aynca bi raz da lc rcyagl Bu
(Akgatt k) de nir. Sabah kahvalt lslnda bazlama ilc iyi
\'cni r.
Bunlann hcpsinc bi rdcn agan k, aank veya agaran denir. Y-
rklc rin bir ok ihtiyaclfll Kapah biT ckonomi bilc bu
saycdc mmkn olabilir
l
.
lJin.1r Tr kmcnlcri onun iin:
"EI ir;inc Ogl"W !i!Z.
Y,1Z gnne agar iJllSlZ
gnne vorgil/l.<;IZ
Gnyma.'iIfl gilt"b;m uMI;Jum Allah"d(vorl,v.
b KJ!. Yn, Der i Mamulleri:
ADertcilt k:
Yrklcrin tcrkctmcdigi. bil kis en mbrcm ihtivala nm kar -
silamak iin dcvam cnirmek mccbunyeundc bulunduklan bir za-
naatur. Atadan dodeden kalma metodla rla yaprur. Kci, koyun
derilerini muhtclif islcrc yanyacak hale koymak iin ter bye ctmek
lzrmdir. Bu ameliyc iki sckde olur:
1- Tabaklama (Tahaka halinde. d z dcrilere tatb lk edilir)
2- Eylcmc (Tuluk halinde ikanlan derilere tatbik cdilir)
I) Tubaklumar
Tabaklanacak dermin t yten ycre ve Ii drsan gelme k zerc aga
kazrklarla toprage gerilir. zcrt ne bolca tuz serpil ir. Eger hu der inin
yumusak olmast matlu psa dcri g n tuzda pist ikten soma blr
miktar sap tozu derinin zcrtne serpilir ve tmnun stnc de rlrk st
e kl r, brak gibi yentulmus hir aga parasiylc yas dcrini n ii
kazimr V'c rcmi zlcnir, ikinci defa tuztanarak gn daha gncstc
kaldiktau soma IUZll iyice silinir ve zennc yag konarak deri nin .ii
ogusturulur. tabak amcliycst stmdt tamamlanrms olur, bu suret le
tabakjanan dent er gayct ycmusak oldugu iin astrette buna {Itndrk
kabuguna slgan tabak) dcrlcr'. Posreki . sora (sofra rts) namazlag
(seccade) gibi Ihtiyalanru kamlarlar.
yaplml:
Mundar len davarlann (kcilcrin) dcrilerini yzp ortasl di-
bek gibi ukur bir kayamn iinc doldururlar. AglZlna kadar su
ilvc cdip, iinc kir c atarlar. kpekl cr ycmes in diyc stn byk
kapatlTlar . 15 gn hu vaziycUe kaiJr. Fcna kokulu bir hal
almltl r. iyice Ylkarlar. Blakla kJllar kola yl1kla slYJfJlJVerir, (Ga-
Ima) Tckrar tcmi? su ile YJkarl ar .
Sumak dah. maZi "c CVI (palamUI meyvasl)
dibcklC bir arada dgiilr, dcrinin sfne bolca scrpilir. Diirii p.
dTntnn arasma ycniden scrpilir. Bir hafta kahr. (Yaraml)
hale gelmi tir. iyice yaradlrlar. Buna (Yorak) vcya
(Mcin) denir.
A RI/.;! Y:I /gm. c '>[llIpla rTknwn v.u.SO-SL

170
i.lERz I YRKLER
..
M.ERZ I YRKLER
171
Sehirden gD (Ksele) ve nub (ivi) ahp, bu mcqinte (edik) '
yapartardr, Kad mlarm edigi krrmm boya ile boyamrdr . Bir ki l
geli n olurke n mutlaka edik giycrdi. yerini ayakkatn, da ha
ziyade lasti k ayakkabr alnus nr (a ngm da yerini aldlg_gibi)
Her vaktiylc bir de cdi ki bulunurmus. Biz (Isrkh)
As trennde demirei grd k, cdl kt kalmarr us. bazisi kasaba-
lardaki edikilcrden ah diyor. Dlgcr rmnuka asiretleri edigi
oktan leek Hadim, Ermcnek'te Yr klerc bath olarak
cdikilikle itigal eden zanaat krlar halen zanaatlan m dcva m et -
t iriyorla r.
2- Eyleme:
Tuluk sckli nde dcrilerin sulu, ya hali nin gide rilmcsi, kalm-
lasunlmasi, scn lesrlrtlmesi, rcrbiye cdilmesi ameliycsine (Eyleme)
denir. Eylemc daha ziyade ket dcrislne, bazan da dana dcri sinc
rat bik edilir.
Mu ndar (mdahal c edilmcde n kendi hal inde l en) hayvarun
de rjsi cv csyasmda kuamlmaz, mcstn yaprhr. Temiz len (misrml,
l med en cvvel kostten) keinin dc risinin eylcnmesi :
Davar (kci) bt n tulum kacak dclinmemcsine Ittna
gstercrck yzlr. [yice ytkamr. Palamut mcsesinin di-
bekte d glr, elekle c1cnir. Buna (evt IOZU) deni r. Uzennc tU7..
!'>eg plnar kk rozu, am kabugu IOW (dibekte
ilve edilip. bir kapl a su ile kal1!i:llfihr. Bu kJrml1J suya (Eylenli)
denir. Eylcnti tuluga bo}aluhp, aga Slkl sda baglamp, glgc
bir yerdc zerine aglr bir konur (Ba.<;tJnna).
Bir hafla bu vaziyette tUlulup, sonra Dcrinin ii
klpkl rmlzl, gzel kokulu, suyu eki Icn ettcdir. Deri (cylenti nin
gidermck iin iyicc Ylkamr , tekrar luZckiIir. GU
suyunu ckcr. zerinc su serpilip ilk ncc lcri
iine konan su hafif !'an mll rakt lr. Sonralan normal hale dner.
Eylcme so nunda lul uk vC)'3 daga rclk elde edili r. trl t uluk
vardir:
1- Su lulugu
2- Yag Tulugu
TFJ.: Lr:helr:rindr: ( KllZllJ.:, KVll. Ul' gur. TaiiJr ) y.,km kuJ/iJmlly<>r:
EdJ.:. dlik llik (DivJl n. Endt:h d .21.2O-I.
3 Dgme tulugu (yayrk, yanmk)
T rkista n'da koyun derisinin terbiyesl isim it ibariyle Yrk-
lcrdeki (eylemeyc), Itibariylc de tabaklamaya benzer.
"Koyun kuzu deri leri 6nce kurutulur ve SOMa da bir aga
kovoa ayran, un ve peynir suyunaan meyaana geririfmi ( I ) ads
vcrilen hir mayi ierisinae 6 7 gn teadar tutulur. Ksl km kotayca
kopantabiniyorso; den olmustur. t Terai bo/upm) diyerek: kovadan
lkanJlr re temizlenerek kurutulur: Sonra yumUl)'mcll)'a kadar
(ukalaydl) denden bir aletie (temir irak) ugulur ..
1
,
R DokumaClhk:
Kcinin kl!l 'Ie koyunun yn, Yrklere hemen hemen
nya muhta olmadan, kapah bir ekonomi itnde, kendi yagl He
kavrulabilcn bir hayat yasatacak iki csasf ham maddedir.
Kil veya yn, kendi mamul1er i clan ale t vc tczghtardan
gei rip, rrl ameliyel erc tabi tuttukren sonra, mcskenlerini cv
csyatanm, mobilyasrm, nakl iyaua kullaml an uvall an m, hayvan-
larIOIO bazr mal zemestnt, repeden umaga kendi giycccklerlnl elde
olurlar.
. Bu bas u za naat lar Yr klerln ky ve kasabalara yertcqmes t
ile da ha tckamt etmisu r. Kei kth itc yaprlan Imalt sahasmda
bu tekmt (Ma zmanh k vc mutafl lgl) rneydana gctlrmtsnr. Yun
imalu ise kylcrtmzde, hahcrhk 'Ie kili md li k
sa nayiini mcydana gctirmlsnr. Modern a llyeler, hasit dokuma
lezghlanmn biraz dah a mt ekmil i oldugu gibi, bu at lyele rc
ve a nlar hesablOa ahan kOy ve kasaba cv lczgj hlan
Y r k Iczghklfl nlO bir dcvamldlr. Bu sa llf lan mlzla gcbe
kUlt r nn kylerimi7.de deva m ettigini , bu
mcsk Ct n hai k," daha nce ki gebclcr old ugunu, k l-
tUr mcn baml ifade etme k isliyoru z. Nit ckim dil imizde ki "Klrk
l arakta bezi l'ar
8
lbir i (deyesegi) bunu gs lcr iyor \'c sa llrlar
da bu fikrimizi tcyid ediyor: "B k; Tii rk hah/armEn doklmma.
smda kuffallllan tf'Zgh Jspart a ripi tf'Zgtihlardl r. Dokuma /ilerferi
I' C dokl lnllI teknigi bllgnkl1nfin aymdlr 2..
Uird/olf, Cf.s!.4-U
1 M llcide G6nu/. Turk fJ.1l1 ve Ki /imk r i ni n Teknik Hllwsiyellui, Turk
FJnogril(WJ D..-rgi.<i. SaYL 1/, 19.n.

M.ERZ f YROKLER 173

Hahcrhk ve kimcgin. trt dokuma isler inin Trkiye'dc
Yrklertn vc Trkmcnleri n Iskniyle tesekkl ctms k y ve ka-
sabal armda hu zenaann yaygm olusu, ira n Tr kmen hahlanrun
dnyaca tanmnus otmasr, bu zenaanar m yrklcr tarafmdan ky
ve kasabalara getirild igi, daha dogrusu ontann kasahalar kunnasi
He hu zenaaun daglardan sehir lere geugine bizi tnanumyor .
Mtekmil bir Trk kltr bujundugunu kabul ctmek istcmi yen
bir takrm mstesrikler Trklerin hahcl\tgl ve gzel motifler yapmasn u
iranlllardan grenmis olabttecegini i1eri sryorlar. Anau srmda
bulunan ziynetleri n Turkmen haltlarr ve di gcr Trk kabil clerini n el
ii ziynctler iyle brlestircrck bunlann Altay'h bir kavrnin ola-
cagnu ileri srenler de, Trkmenlerln bu hahlan descnlcnnJ.ancak
lra n'hlardan grenmis olduklanm anlatmak biz, bu-
gn T rk elisi vc Turkmen hah zinetlcrin in Pro totipleri ni. 1924 de
Mogoltstan'da Nouin-Ula'da Rus alimi P.K. Koziov tarafmda n kCf
ve mild senelert ne ait oldugu tesbit editen zinet li iki keedc vc
aym senede Sark Altay'da Pazmk Yaylasmda ehedl buzlar arasmda
bulunan Uygur sn ve drvar resimler inde gr len hah vc kcc
tplcrinde vc kisme n g rmekteyiz.
No ui n-Ula vc Pazmk esyala nnda bulunan zinetlcrin Turkmen
vc ontann komsula rt ola n Aday Kazak kad m el islcri zlynct lcn
aras mda dikkati ekecek tam benzerlik vardl r
l
.
Ya km senelere kadar ky ve kasab a iktisad ya tmda, miJJ
ckonomimi zde hall vc kilim dokumacl hgl byk yer tutuyord u.
"Bergama ve kylerinde XIX. aslr sonlanna kadar lezgJ/SIz n'
yok gibiydi Hemen her evde pamuk bezi veya hah rezglll bll-
lllnllyordu.
Yapagl taramr, egrili r, hah, kilim dokunurdu. Pamuk, evde ki
lknklarda mahil yaptllr, lknkta egrilir, beyaz veya alaca bel
dokunurdu.
1880 tarihindc Bcrgama' da allan lrlr fabrikasmdan 10 Yll
kadar soma ikinci bir fabrikamn da kur uimasi S1fasmda (evdeki
lezghlar bo kalaca k diye) bir isyan 1kml& ( kanlJ fabrika) adlnJ
ala n bu fabrika hai k tarafmda n Ylkll ml ve yaktl mltl.
172
M.ERZ/YRKLER
Btn bu harekctlcrc karsr, Avrupa'nm UCUz mallan karstsmda
yerl dokumalar rekabet yapamaml ve gitti kc hunlann SaY1SI
azalnusur.
Bug n tsc Ber gama'r un ancak b lgesini n bazi ky-
le r i ndc dokumacrhk kalrr usti r . (Kozak, Yunddag, Yagcr-
bedi r ) 1.
Kei krhy la imal tt a bulu nanlar yak m senereree ycr les mis
yrk kylcr idir. Schir ve kasabalarda bu zenaaa it iga l
eden ze naa tkrta r ise bu kyle rde n gelen vcya hen z yerles-
mi s yr k lerd ir . Bil hassa Ayd m, Gazlantep, Ada na ve Ma-
ras ' da bu zenaar kol u ilerte misur. Aydm't n Bozdogan kaza-
si mn yrk ky (Bi r ese, Dutagaci, Koyun cul a r) strf mu-
taflt kla ve ma zmanhkla ugra1j lf . Mazma n kei klimda n tp
re nlerc, mutaf isc bu ipl e ri hus ust tezghl an nda dokuyan -
la ra denir. Mazma nlar b km isme bir ta kun letler ve
ede rek hu sanau hi zlasurnus olduklan iin ok zaman as trot
bilc gnlcrcc ig ve kirmcn il e ip b keceglne, lzumu olan
ipini yaylaya gmcdcn Maras pazannda n tedarik vcya m-
bad e lc et me ktcdtr fer . Mazma nlar b kt kl cn kili pler i asire te ,
sat makla bcrabcr mutafl ara da yc tecek kada r hazrr ip bulun-
du rmak mecbur iyetindedirler.
Mutalar mazmanlarda n aldiklan ktlipleri tezghlan nda doku-
yarak halkin ihliyalanna ccvap vcr mcktedi rler. Mutallar bu ipleri
direzinlcyip (tczg ha katmak dcmek ti r) igma (tekmil, tanzim et-
me) etti kten soma: ullar, hayvan yem torbalan, gebrcler
(hayvanlan Ilmar etmeye mahsus kesclcr), kIl kolanlar, bellemeier,
yularlar, kil halatlar gibi enok kyller imize yanyacak lzuml u
hayvan baklmtna mahsus C!lyalan meydana getirirlcr.
Hemen az ok Trkiye'nin her chrinde bu sanata ait 11ji
bulunur ise dc bunun en faal sahaslm cenubl vilyetlcrimizde
grebi liriz: ve Antep mazma nlan ile muta flanllln sanatla-
G.'itl.l;m R:ly<1lh Bergamada Dokwn,1ctlrk, Trk Ernogr ,l fy a Dergisi IJ 1957
}1u l/Usus/a f-aynaklar lavsiye .otu;JU!:, .. ' . .
Dr. "}'...vfik erk Trkiye'de Kdylu [j} San al1;wmm M.1hlyel/ l ' e Ehcml1l1yell,
Ankar,1, 19 . .
Dr.1-/alak Cillo\', IJcnizli El DokumaClligl Sanay, [sL1949
RJu Ak.1U DenizliiJc DokWlJacl1lk. [nan, &yr67, 1942
prof. Togan, a.g."', sf.25-26.
,

M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 17S
n na daha sadrk olmast ztkre degcr; hatt bu sanaun ora-
lar da pr de (imam-I Gazall) olarak tanmrmsnr' .
Svari simf. ve kosulu topu suulan tgvcd meden cwct Of-
durr un iht iyacr ola n at malzemcsin i (yem torbast. gebre, bcllcme,
kolan, yula r. ul v.s.) bu sahada alrsa nlar temin ediyordu. Halen
yukanda bahscu jgi miz Aydm'm kyndeki mamult. Birese'dc
kurulan pazardi tccarlar tarafmdan almarak Nazill i'dc n Tr ki-
ye' nin her tara na sevk olunur. Binlcr ce kyn ihriya hisscuigi
hayvan malzemcsini bu kylcr ve zenaatkrlar terrun
ediyor. Kei ncslinin kurutulmasryla birka bin ailc matset slz ka-
lacagr gibi , binlerce ky de bu malzemeyi tedarik imkmm bula-
rmyaca kur. Bu mtenak rz hal , muzrr kcinin. bir ok Iaydasmd an
bir tanes idir....
Kr Bkmc, Yn egirmeden, bun ten do kumaya kada r lzum-
lu Alt Ed evat
3
.
J. Yn Mutat mcvsimlerd e koyun, kei ve develerin
ynler i krrkrldrktan soma bu ynler in bir kisrm adularda dokuma
islerine ayn hr. Dok uma iin aynlan yapagrlar ewet yn taraginda
gzclce taranar ak epelleri temtalenir. (epel: koyun pisligi ve ot
dikenleri nin yne olanlanna derier) Yn taragmda ra-
ranrms ve rcml zlenrnis olan yapagrlar yn halinc konulduktan
soma top, top ederek uvallara dold urulur.
Trkmen kadmlan yapaglYI tar ar larken iki ayaklanm taragm
dogru aarak otura k tahtasma otur urlar ve iki ellc ya-
paglYI taragm geire rek tararlar.
Asiretinden Halil Bakst, yn taraklanrun altrms sene
nceye kadar denilen tarak kismmm agacrnda n ya-
ve bunun demir tara ktan iyi oldugunu, yn elyafuu r-
setemedi gint s ylemisur. Biz aqiret aras mda bu eski sisrem taragl
her ne kadar aradik isek de bulama dtk. Bugn tarak tar iptida
a) Taban b) .Tend;e c) Dcmir Dijlen
) l p gcume k Iln detik. Bu iple bsr yere asenr.
e
ot makla bc raber jcsrmlan ta rnamen demir olarak kullamt-
maktadt r.
Taranmq ynlerin to p IOp otmatanna (Tornak) denir.
2- Kil Kci krhm ralasmdan, pisliginden. epelindcn
ayrklamaya yarayan basu bir atcutr,
Tomak (Yumak) halindcki kil pisliginden rcmi zlendl krcn sen-
ra, genc topak (s mck) halinc geti nllp (kirmen veya de eg-
riJmek zcrc sol bilego gelrilir. Buna (smek) dcnir.
a) Yay (atatanl. .hl Kiril (llltlr!>]l;lan) - c) cne (Agatan)
oS) Aiacak (/1..1, ,") (atal.an) c) rbtk (aplan)
Yay [ene dallil) kavak vera am aAaclUdan yaplhr.
Kiri1: Koyunun inee baglfsaj11Ylkamr, tuzlaDlr, lemizlenir, kir.
mende klvnhr. Alalga vey3 kil adm n lepesine vcya dir ekleri ne
(V) aSlhp, a1lma aj1lr bir baglamr. Bu halde bir ka
gn kurumaya tcrk cdilir. Soma ahmp, yaya taklhr.
kRua Ya/gl1l. Mal man/ar Md af /ar . HaIk BJ/gisi H,'J&r lcri, 5.Jycll6, 1941
[Ju pazaf a ( du,lI, ['<u ar) Sab.1h pazarl gezcrkf:n bir df:n
1!tCI I'e S.1tlC' l/,1r m el!erini diJiI eder giN kaldlrd,klar ull gdrdiJJ.:. iJlT
haca yiJk.<;<: k .<;<:.<k <lui! cd(l'or, hep birden (lmi n. /) deniyofdu Sonr a
baladI ( Duadan mee I//jf o/muyof )
8u lel/ er dr:u ( Yn /Jgldl r , ark)l bizim i{ade
edebilecegmJizJcn d,1hl/ kUVl'r:tli Hul.ll1lt' lin merhum Al<o-zJ Y.1/gm'd,1n
Trkmcn Oymaklan c.V. .'tI.83-87) naklr:diyoroz.
..
I
176 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER 177
..
Yrkanrms. 1<lranml): yunlcr kadmm atacagr cline
ah p. vurmasryla gcvscr, elyaf Bunlar ubukla mUD
razam hale gcti rilir. Okta' mn ctrafmda ktvrtlarak. [smc k) dcnen
kclcplcr yaprr. iplik ya prlacak hale gcl mi):tir. aflik. ( Rcsim: 39.
40)
bi raz cker, sndr r ve tekrar kirmcni dndrr ve bosluga
brraki r.
4 Ilgrdm "ltguur aym zamanda bir iplik ots dar: Buna top
halindeki ipler dolannrak dolamacak kumastn sarfiyat miktaruu da
toyin e(mil olm. Taban aduu a/on tahtamn zerine gergi ismiyle
konuton ik; degnegin arasma sonkm ip/ik/er yurak: kadmlannm do-
l....uyacakkm eD'a iin ok: gazel bir ldr. Burada birlesen iplik/er
lkmca meydana gelen itenin adma asiret gr/ep der. Bu gtep boy
itibariyle doku nacak mmsucatm vnhidi kiyasesidir.."
Yr kter pamuk fpligine (iplik), yn ipligine (yn, yn ipl),
kil Ipligine (la l ip) derler.
yn ve kil arkta bklp, aval bale (yumagm
uzuncasr) gelince buna (Melik) derier. Top haline (yumak) ile,
haJine (gelep) diyortar. Stlifke kyterinde (kelere) deniyor .
5- Tee: "ltgidtrdan tkan iplilc teeye gelikten sonra ke/ep
adim ahr. Jlmgm islemesine yegne medar olan lee iplik ketebini
zmeye mobsus o/an bu a/el ka/Inca bir odun kaideye emuden
yertestirilmis bir mihverin zerinde ko/ayca doner ve lkT/ga: bagtl
o/an ipliginin ucu tezgh/ara lfI'recek mekik makara/annl hazldar.
Anraya havalisinde teenin tuhna (giJ/eeen ve kelepcen) denir. "
(

0
-
a) Ok 1: Edep a)
Ok b) nat
(
>
Simd(ve kall .." ilik ri ya/mz b dmJ,1r YUP/I;!I armcetc r n
l 'Cy,1 kil cr kckkr de Y<lP;/f. Del'C, koyun, dill'<lr gilderke /1
ioJir<lh<1l I'e C'ill:J=da kirmcn eglrir. ( Yn veya kIl cgirir) or ...p
cXcrkr.
Kil vcya yn (smck} Icrini gcrck crkck, gcrck kadm sol cli ne
dol ar
1
. Sol cliylc kanaa n dndrr, soma sag elirun vc
sanader parmagr He tuuugu kirmcni (okun baandan u na r), par-
maklanm gcvsctcrck ycrc brraktr. Kcnd aglrhyla, 70-80 cm. u-
zunl ukta yn ipligin ucunda dncn kirmen (veya it), sol cldcki
yn (vcya kil) yumaguu z p, ip haline get tnr. Kad m
(veya crkck) iplik Ul.aYIP, kirmen ycrc degrncyc baslaymca. ipligin
70-80 cm.uzunluk kalmcaya kadar, ipligi kanatjar zertne dolar,
sag c1in ve qahadct parrnagr ile, sol tulegindekt yurnagm yn
.\- Kirmen ve
Y rkl cr ikisini de kullanmakla beraber. daha ziyade kirment
istimal edcrlcr. (Muhtclif asirct vc kylcrde ig' c tckcr. cgin
mc. cgirgc de denie,).
""
M.EROZ I YORKLER M.EROZ I YOROKLER 17.
6. rkrrk veya ark: (Rcsim 41,43) .
"Kimum n ya ig ile b{/J.'lmI l '/.' tec i/e tlgul,!"dan keiep
otmus tpteri nU/SI/ rtl yapnurya mobsus otan bu lete bl/tt/n
lu 'Ja /knk denir. BaZJ Yr akler nu tete (ark) odlnl ..
Bil lct aga kancd; koak, mil \ '1.'yasukum
sag/anl bi, oduna yerlelfirilmil ipdai bi,
naurtannns bir demir mili evircn ipe gemesl)'le vauje g6mr. .M.II
yani masun/ saraenk kan/ II d nduke seeaen d nerek zten iptik:
bil tcannsa sanhr ve masuralar /amamen biuitacn sonrtl akuma
iline holama zOn/am ge/miltir. ..
Bizim kendi tetkiklcr imizdc tcsbit euigi mtz para isimleri:
Kllrakoyunlu'larda, Ere*1i Tekelileri ve San keililerde
1- n ve arka direkleri
2-
3- tg dircgi (2 adel) (Bir ka vc Uzu ncabur ky
"Si/ijke:' Boynuinceliler buna atmacik di yor.)
3a) Direk (2 adel)
4- Kolu
5- Elcek
6- Kanal (2 tane) (kelebek. tekcr] (12-20 arast)
7- Kc (Kanadlar arasmdaki ipler)
8- Ig
9- Bekcre (Bali aliiret lerde Bakara)
...
10- Urgan (ip)
11 Gbck (Sankei1i1er "G vae "uiyor)
12- Ana
13- Kulak (direktcki deliklcr "Sankeili )'
Boynu inceliler dc aynca:
Ok, Gulrnbc (cIecckie, fatmacrgm alt mdaki tahan)
Ara Gzcme.
tknkta masura yaprhr, iplk bir ka kath b kl r, parnuk.
kahnca cgr erck (ru II k) adt venlen parnuk ipligi elde editir. Bu
ol ur: pamuk (mahh) dz bir tahtaya scrilir. Or-
tasma bir ubuk konup, bunun ctrafmda pamu k yuvarl anara k,
silindirik halo geti rtli r. Buna (Fit il) denir. Bu (fitiI) rknga tutu-
larak cgrtlir.
,. lrlr: Gczdtgimiz Yr klcr arasmda bu leti gremedl k.
Vakti ylc kullamrl ar nus. (mahh) ahyor lar. ogu
da pamuklu doku mayr saun almayr tercih cdlyor.
Bir dz taht a tabana dik iki aga akihr. Bu iki dik aga
arasui a. taban tahtasma paralel olmak zere hiri ince dcmirdcn.
digeri kalmca aga silindirik ik j ubuk hatde ycrtesnrlr.
Pamugu bu tki silindir ubuk arasma verlrler. ekirdegl aynlarak,
ben de kahr . Mahh iki ubuk arasmda ekilcrek ahmr. Basit ,
Iakat Ihtiyaclanru karsrlayan bir fetmis.
lplik halinc gelmis clan yrt vcya pamuk sun't veya tabtt bo-
yalarla boyana rak, trl dokumalara olur. Su royama
(Kk boyasl) mqhurdu.
Kk BoyaSl:
Yakm 7.amanlara kadar Yrklcr, haIE vc kilimlerindcki lrl
renkleri , muhtelif motiOcri mcydana gClirmck iin ynlcrini la
bi-ncbat i boyalarla boyarlardl.
OUann kkn kaZlp, bu kklcr kazana kOYup kaynallflar.
Bu boyah suyun iine yUn bat lClClar . Buna kk boya diyorlar.
Bu tab ii boyalar Ylliarca solmuyor. Sun" boyalardan ok Sln
oluyor.
StJegcn kk ilc karamuk kkndcn saf! boya eldc cdilyor.
Buna Ttrtar Airctinde boya) deniyor.
1
llW M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
181
Schlrden ahnan ivie s tlcgen otu asrlemasr ok iyi ol uyor.
Ycni Osmanh' lar bunu kullamyor.
Teh ncl (OefDe) Mersin dah yapragi, Aragen (bir ot), nar
kabugu, yukandaki bitkilcrd en mcydana gelen adma (Si-
yah e3Clgl) dentr. Kaynan p, hasrl olan siyah suyun iinc yn
auhr. Bir mddet sonra yn siyaha boyan rms ol ur.
Sa r i: IIgm "era bag yapragr (asma yapratl da olabiJir) tabaka
tabaka kazana konur . stne <lP dkJr. Su ve edi l ip. i me
yn 31111r. Kaynatthnca sanya boyamr.
Alk kahverengu Nar kabugu ile kaynanlan yn veya iplik
kll suya baunlirsa kahverengi meydana gelir.
KlZIl renk: KOk bor3denil en ot kk kazana konup, su ve
edilir. iine yn anhr .
Barem yaylasma gelep (yumak) hal indeki ynn okkasuu 2
2.50 Iiraya boyayan boyactlar geliyor. Halen Bayazsdh'lar
kk boyayr birakrp, bunl ara boyauyortar. Hayta'lar <la pazardan
boya ahp kendilerf boyuyor. Tam gebelertn ogunda gene kk
boyast kullamhyor . .
lmpara tort uk Trkiye'sinde tabii boyacrlrk, k k
basma ekonomik bir mevzu idi. Seturlerde bununla geinen
bir boyaCl esnaf gibi, Avrupa'ya ihrac edile n boya e!iilleri
miktar ve dviz olarak byk bir yekn tut uyordu.
Neba li Boyal ar XIX.aslr so nlan na kadar, ge
ykse lmes nde byk amil Heme n btn
re nklerin bil kileri olmakla ber aber nemli olanla n san rengi
ve re n cehri ve safran, siya hl veren mazi ve nihayet IZ:
re ngi vere n kk boyadlf. Anadolu, Rumeli ve digcr ye : .Ic'
bu nebatlardan cn e hemrniyetlis i ve iktiSl \l"I) ge-
kk boyadl r....
Izmir hahlannda, Anadolu ve Suriyc' nin ipekli dokumalan nda
Tesalya ve Makedonya purnuklulannda parhyan Edirne veya Trk
klfmlzlsl, Avrupa'da pek byk bir sahipti. Trk kurn,-
kl iS31 Fakllcsi Talebeier illrJe" MahmUI Tdin, Giindaz ztUrt'iil! IfCI
Havil /isi haJ: l:ma hilZlr/adlklan IIJJcbc vlIZf ckrindcn IIJlfImltlT.
zrsmm .esaSI kk boya o lup. Anadolu ve Ru ml'd e bir kk
boya Zl raatim da pestneen srklyordu....
1&50 ymda, Osma nh Dcvlcunm lngtere'ye tbracaunda kk
boya, %54,7 tutan hububatt an sonra %7,8 ile ikincidir
l
.
1794 tari hli bir mahkeme sleilinden "sari aga boyast. bakkam
agacl, ayt boyast. sim or, k k: boyast gibi boyatann l 'e mordan otarak
da t atlabns, lapm kuJ/antldlg,na air bilgi edinmetaeyiz ,.2.
."KiJk (Ruma tinctoeum]: meneketimizde nebati boyaatao
eskidcn ben kl)'metli bir yer iigal eden bil nebat boyakk: OIU, kxmuu
kiJk, boya prcu, )11mUna boyasl, boyaili dil kannran kirmui boya.
boya kak, boya snmwi1lJ!, ubuk boya, ekse k k, kusl kk., kuil
boya gibi muhtetif isiner iie de arulmakmdtr.....
1870 tar ihine kadar lzmfr'den ihra edilcn mikt arm memlckc-
ti mize get irdigi gehrtn 500.000alnndan fazJa oldugu zkredmek-
ledir,,3.
_ Ona da kk boya kuliaRildlgml anhyoruz: "Kee l't'}'a
)1ltl boyamak 'fin tasmen nebatiardan hazulannl'l yerli boyalar
lasmen de Ruslardan SlIiltl alman boyalar kullamllr ' .4.
Ookuma Tezghlan:
I) Istar: (Rcsi m: 36,38)
.. ve paralanm mtcakip sahifede vcrdigimiz (Is tar) Y-
r uklen n ok kullamstr bir tezgfudrr. lhtiyalan nm ogunu hu-
nunla hallcdcrler. Hall, kilim, yn uval, yazgl ulu
S
, adlr , silil
vs. olmak zcrc hem ynden, hem kildan imal<\ t bu lczgahda
yaplhr.
Kilim ve hah zcrine (moti!) yapmakla Yrk kadmtan
ok hnerlidi r. Amatr sanatm harikalanm biz bizzat scyrcUik.
Tunccr B.1ybra. KOkbova. 14i.Univ.Co.<rJtf ya Efll/.Dcr"iR Sa w U 14i.1964-
sI.U L224. - b "J'
1 Macide Gool. TurJ: Halt rc Ki/imlcrini n Tckni k JlU5USivcllcri. TUrk
Elnogr af ya Dergi si. lL 1957. .
... G6nf. TrJ: H.1/1 vc Kiliml cri ni n TckniJ: 1/uSlJsiyelcri Tr l;
Dcrgi5i. 11. 1957. .
4 WR1dloff . fI,g.c. sf.44Z-4H
Egc'dc (yaygl) ( Vflzg/) Fkfinc ( K/l imi yaz ( yayg/YI y az) giN.
nceden kk boyalen il e boyadrklan ynlert yams (monf)
yapmada byk ustahkla kullamtlar. Nesden ncsi lc intikal eden
ve her kadmm kcnd i kabiliyet ve kudreti nc gre il vclc r yapugi
adet ibd cuigi yam cslcr tnden bazilan run ismi: 1-

Tirkc, 3-Koboynuzu, a-Alabaglr,

hayragl -Piurak, 7-Nacak, 8-Alaboncuk, c-Krr kbudak. lO-Gkl-
yams (Bulgar Dagl Karakoyunlu'lanmJa hah ve bilhassa cicim
alakili m motlfferi )
Eregf Zcamct Tekeli' ler in de Farda Kilimc (Develerin st nc
g esnasmda aulan kilim) ai t yamslar.
1- Koboynuzu. 2- Buturak
ARlza Yalgm'm vcrdigi yamslar (Ccnupta Trkmen Oymak -
lan) SlglT slgidi, engcl, yar yara kst , scvli (selvi), it izi, Kur -
taglZl, yrlan, alun ter lik, agbrck, chbgr nde, alyanak bnrak, bir
el bir saray, kurt kpesi, zincirIi, blbl bk, brkih, kogudu,
sarman. sandrkh, aynak. boynuz, krrk kr vnm, hrriyet, turun,
boncuk....
"Kitim, uval ve eieim/erde sik sik (ko bajl) niotifleri gorlmek-
tedir. Bun/ar yigillik, dognl szltk, gventik: iJade eden isaretlerdir.
Kustor. sevln ve haberci isareeridir. Bilhassa kilim lerde ara moui,
uvattoraa ise bereker isareti otarak kullandmataadi r...
Hahlarda kafcst e veya sadece kus rnotiflen saadet ve
mubabbcr tsarett olar ak almrrusnr'".
Ha hyi do ku mak iin istarda dikin e ipl e r hazulamr. Buna
(lp iyma ) deni r. Bu zgy hazrr tama faa liyctidi r. Bunda n
som a dokuma ii baslar. Evvel vargel (va ran ge len, gel en
va ran) yukan ka ldmhr. n stra ipliklcrine sol cl He kuvvet -
lice bas ila rak ar kast m a ipli kleri ne getirili p di ger el He
dc aglzl lk iin sagda n sola dogru kalm bir ip a u h r ve uclan
tezghm yan tahla lanna baglaOip iplik ki r kit le dglerek
ot urt ulur. Bunda n so nra vargcl s t gc hi zasma kadar in-
dirilir. n vc arka zglc r a rasmdan sagdan kal m ikinci bic
iplik da ha geirilir. Kir kit le dg lr vc her za man iin do-
kunan klsmm s tnd c bnaktllr. Buna (dze lt me) veya (bas -
urma ipligi) dcnili r. Her at kl veya dgm strasl nda n sonra
183
-
"
.
.. ,

,
e
M.ERZ I YROKLER
a) lstar kanadt (2 adel, bazr airctlc r yan agact da dtyor)
1 Istar Topu (2 adel , list IOp, aJt IOp ban asuerfer Ust A6"acl, Alt A-
diyorfar) c) Kc AgaCI: (Ustne kc "ip" dolamr. fir adertir)
) Geten-v aran: (I adel, ipi "4 bi kiic- a1ilrmaga yarar - Bazr yerde a-
ga, Vacan-Gelen de denir) d) Crmbar : Dokunan krsrm bzdrme-
mek, gorme k iin aga) e) Ah ,KaZlgl: (All Topu lUtmaga yarar . Topra-
ga rapt cdcr.) I] EQri Kazrk: ( US! Tcpu lUlmaga yar ar] g) lp: (ef ri ka-
zikla . kanadr rapteder.) in Gez (Kanar zerinde ginutili. kettik krsrm.
Egri kazikla kanadm iple baglanmaslm le min eder.} h) .ubuk: (2 acct-
tir . All ve st toplardaki ince yata kta gizli ince ubuk. lpi gergin tutma-
ga yarar) 4 Kat Kc ( lp) Kirkil veya Tarak (elle ipligl vuru p- kU1ll31
dok umaya vanyen aglr aga tarak)
Taragm arkasmda 4 kat kc ( pamuk ipligi) uzamr.
Kcnn altmda 2 Balarnak agaCl. Kcnn sl nde 2 clrmil kan. Kpl agaCI
veya ke agacl. Top Kazlklan. EI ipi, IOpU VOS.
bu iplik ekilip zerine kirkille vurulur. Vazifcsi dgm ve
atkl S1Tal arlOl stktltrlp dzcllmckli r. Her kirkitlemc ameHycsin-
den soma hu iplik yukan ekilir. Bunu mtcakip aS11 dokuma
iinc balaOir. Ewcl varangclen yukan i1ilir. fpljklcre sol el i k
ar kaya dogru kuwetlicc haslhr. Ar kadakile r ne gelir ve zg
M.ERZ I YRKLER 182
YII.W( DUr/A:. TiirkmellYiinik. A \/<lr /-lil fl " e .K llilJl MOIiflerl zcrinde
Millum<l. Turk Emogr il l ya Dagi.\i. Il. 1957, sf.65-6.

MERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER 185

L
einsinden bcyaz parnuk veya rcnkli yn iplik iki 7.g arasmdan
bi r raraan br rarafa mescl saguan sola dogru boydan boya
. 1 i th 1
gc lTl lT. 1 . . .
"Kc: ha/IJl rmek ;n kullamlan iptir. Eu wmm gelen zerin -
dedir. Klc/ iteatta mmak ve a/mak iin agulik (km ar ipi) ahr:
Kalm ipttkler kc arasmdan geerek atkr otur. Buna otumulSl iin
kirkitte vurutur, sonra fazla gelen ipter makasla
Nefis kilim 'IC haltla rdan elbisele rini , eyizlerini, glyim
eqyasrm koyduklan uvaltan da yanqlarta (motif) ssterler. Bu
uvalla ra da (ala uval) denir.
Kazak'lardaki tezg b Yrklcrin (ulfalrkuna benzese gerektir.
(Afkan: atkr, arka). (Ks agas) , (Kc agaCI) letlerinin, iple-
rinin ismi aymdtr.
" Kazak larda dokt /ma ,ezgllhl {ok iprida o/up, yere akumu
kanklar!a bnnlann crasma iplerdcn {uzun Gip ) iboreuir. Atkt
(Arka/l), yukardan dotar \'e tnmun her hareketinden sonra
zerine bir degnekie (kus
2- ulfahk (ulha)
Bizim tesbi t edebdlgimiz, bir araya getirebdlgtmlz bunl ar.
Ha un rmzda kalrruyanlarta hirlikte (ulha, ulfahk) 32 paradan
iba retti r.
Hem pamuklu, hem ynl dokunur.
Pamuklu [dz bez, ala "renkl;"bcz., dokurcun "kare!i 1
YUnlU (BaUaniye, inee kumas v.s.)
Ta rok: Kumaa dve r. srkrtasun r. sernesn r.
Cimban Dokunan bezi geren demirden di!jli ler. ku-
tuta r.
Kcii : lph kler i tanzim ede n, birka kath Ipten mamul tarak.
Tere: Taragm muhafaza sma yarar. Onunla bitlikt e rstann (ki r-
kit )! vazifcsini grerek srkrlasunr.
Selmin: Dokunan kumasm kisim.
M.1Cilfc Gfll. a.g. M ,lkalc, nuk El nogr .1f ya Dcrgi.<;J: rr. 19:57, .'iI.7.!.
Hi/';mel Turtmn; lf>{Jarla'da Ha/IC/lik. Ha/k !lifg;i Haber/eri. Sayr28, J'}.U
Rll/forr. e.g.c. /. 465.
Resim 35-37

J
!H6 M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER lR7
5) lp (Sari, kmmzr , siyah ip 50 ade l kadar)
4 ar pena: Kolan tezghmm daha mtekmilidir. Motil.
rcnkl i rnamuller in kull amhr. Rcnkl i, mot ifli kolana (Gal lpf)
deni r.
Dcvenin (Ogbet kol am), havudun ust ndcki (e kt ipi:ekip)
hu tczghta dokunur.
Sckiz vcya 12 tane kare vakera (den) vcya kselc
ycrc dik ola rak otun ulur. Birtnrl crtne paralcldi rler. Ortalan nda
d n dclik vardt r, lki kazrga drt adel yn iplik huralardan
gccr Mckik islcr, agatan kihla arasira dokunan ktstm
ycnidcn baqlamr.
3 Kon Tezghl, Kolan (Rcst m: 31)
" "
..
: '... .
" $7%
...
f7""7I
l.!..-...!J

Kci krlmdan at vc clicgi n kolan. kuskun. yul ar, gebre
v.s.yi (hunlar kk eba n a ki l ma mul m..IIr. ut , adr r vs.
gihi by k olanlan rst ar'da dokunur) dokumak iin ku amlan
basir hir tczghu r. Buna tezgh dernek bi1e tazta. Iki kazik
arasma gcrt len Ipl cnn. kk tahra let le r yardi mr ile do-
kunmasmr te mi n eden bastt bir alet . Ynl malzeme dc do-
kunu r.
Puralaru
I) 2 adel kazrk
2) Bi r kl h
.') Bi r
4) Bir kc (k k bir aga ubu k. Kilrem gemesl, arkacm
iin)
s- IItJSlr Tezaahu Sulak ycrl crdc Y rklcrde bul unur.
Agaran dclikl i ta raklarla ham dokunur.
Keeclllkr
Yrklerin kullandtkl an rnhim malzemelcrden biri de kee -
dir . adrrlarm ternel unsuru (fopak adir \'C vagen
alaik] keedir . ohanlann kepenegt. admn c semestnt
eden. ropragm soguklugunu gctrmyen kecdir. Aba, at
bellemest v.s.yi gene keedcn yaparlar.
Keentn Yaprtmasu (Resim:33)
Gcn koyunlann yn gzun (AguslOS sonu) ktrkrhr.
Bu ynlcr kuzu ynne kansunlr r. Bu gzel kee ve
kcpcnck otur.
Koyunun yn nce gzclce yr kar ur. tcmizlenir. Hala (yay) la
1
aulrr. Elyaf ayntmq, meelmis yn byke bir kil ul zerinc
kal m bir tahaka halinde scrtr.
Husust bir s prge ilc bir tabaka haline getirilir. Obada iyi
yams yapmastm bilen bir erkek agmhr.
Yams islcrt ckscri ya crkcklcr tarafmdan yapilrr. Yamset erkek
cvvclcc hazrrtannus hoyall yn tutamlanm ince ince dograr ve
he r boyah ktsnu ayn ayn kmeclkl cr halinde yanmda haztr bu-
lunduru r , so l avuc u ime renkli dogrannus ynlcrden bir krsim
alarak sag elnln ba vc sa hadet parmaklanyla bu boyalt yn
inceli crck scr mi s tabaka ha linde o lan kcc lcvhamn zeri ne
istcdigi tezynau Ist cr. Bu tezyinat, kimuzi ve mavi o lma k sar-
uyla bir iki renkJe lend igi gibi ckscriya kee yap mak zere
sermls tabaka bcyaz isc siyah yn, siyah isc beyaz yn He
naturel olarakta Islenlr. Bu naturel lslemcl i kee lere (sungur
kcc) boyal t ynlerle islenen keelere ise (cici m kee) adr ve-
rili r
t
.
Bu yams (nakrs, motil) iini Yrg n tabiri lle ifade ede lim:
. "Keenin zerine atasi da (renk/i ) serilir"
Kadmla r ihk su ile kecnin kabank ktsrmlannr duzettt rter.
Silindirik, byk bit oklava biiminde bir agaca, bu ot urmus y n
tabakast srki sik! sanhr, drlr. Sa taraflan iyice ivilcnir (disa
gelen ktsirn]
Obanm veya adtr horantasmm (adir halkmm, oluk ocugun)
vaztyetlne gre, kadm erkek, yahut yalmz kadmlar ileri ger i git mek
surctiylc, ayaklan ile tekmeler, yn tabakasmm keelemesini,
ser tlemesini tcmin ederIer. Bu yuvar lama amcliycsine (yuglama)
deni r. .
Sk lp, kabank yer kalmlsa dzcltili r. ekitirilir. Tekrar
yuglamr. Soma admn bir kcsinc konur. Bir ka gn soma
bolca IlIk su dklr, emdirilir. Sert bir toprakta. ta zerinde
veya ceviz byklgnde la dk lm bir sallhta kadmh erkekli
510 kii aagl yuka n tekmcl er , dvcrlcr. ileri geri bklr. sanhr
alhr. Uzunluguna drde bklr. Bir ucundan bir kii, diger
ucunda n bir kii tutarak. havaya kaldmp ycre VUTUr. SUemmiyecek
bir hale geldiginde (kcelestiginde) hazulayrsma gre (deyiine
gre) kee veya kepcnck' olmustur.
Yapagi (yaz yn) kce olmaz. Makasla krrkmasr (kesmesi)
zor olur. Kee, yere dikine konuldugunda bkl p, kerse iyi
keelesmemis old ugu anlasrhr. lyi kee dikin e brraktlmca tahta
gibi durmahdrr.
Orta Asya Trk gebcler i nde de keenin hemen hemen
aym sekde yaprldignu Radloff un kaleminden grenyo ruz: B-
tn sr krrki ldrktan soma, komsudaki kadrn, krz ve delfkan-
hlar, ynden kee yapmak iin toplamrtar. Yn, iplak inek
veya at derileri (t ulak) zerine kalm bir tabaka hali nde serr.
Adamlar , ellerine uzun dcgnekler alarak (saban) derileri n et
rafrm evirir ve neqe li bir sarkmm temposuna uydur ula rak bir
sag ve bir sol ellerindeki degnekle vur urlar. Y n bylece d -
vldkten soma ekilir. Yn kfl derecede inceltildikten soma,
birbirine eklenmis d rt il yedi arsm uzunl ugunda iki tane
saman yatagm zerine iki kat hali nde serilir; kahve rengi yn
(kongordau c n) atta, ak yn (akmdau cn) ste konur. imdi
bu hatlar kuvvee sulamr ve saman yatakla birlik tc kivnhr.
To ma r drsardan da at kilmdan yaprlrms bir iple sanhr, soma
tomarm sagmda on adam ve solunda da on adam birer srra
halin de dizilirler. Sageaki on aam sag ayaklan i1e ayru za-
manda tomara vurarak bunu karldaki tarafa yuvarlar lar. Onlar
da sag ayaklanm kaldlrml halde bekier ve tomar gelince vu -
rarak geri gnderirler . Bu tepme ii takriben -..s aat kadar
devam eder, Soma ip z! r ve kee alllr. Kadmlar el -
biselerini lkanr, yenlerini dirs eklerinin yukan sma kadar slvar
ve keeni n zerine diz km vaziyette oturarak muntazam
tempo ile keenin all ma ve stneelleri ile vururlar. Bu i
saai kadar srer. Sonra kee alma,rak kenarlan kaba bir ekilde
di kBir. Bunun l.erine bir daire halinde kee r t nn etrafmda
oturur ve bunu yava yava dndrrl er yle ki, herkes kendi
klsmlm komusuna dogru her (Klz kll k aynaladl) kee serl-
1""
M.EROZ f YOROKLER
M.EROZ J YOROKLER 189
b
A RJza Yalgm. Yrklcrue ve $ehirlcrde Keelik. Haik Bilgi,<;j' Haber/eri
Say1."lLJ, 1941
obanm pallosu, yagmurlugu, ya/agl ve y orgamdlT. Yagmur ve
soguk ge irmez. Ba!fJiklt kolsuz kee pallo diyeb lJiriz ( Resim:14)
J,
190 M.ERZ I YROKLER

M.ERZ I YROKLER lOl

kcnanndaki Ipli kler rkanh r vc ser erek kur umaya DI-
rakrhr.
Bu adi kec r ttcr bazula nmaktadrr ki, bunl ar saglam
olrnak bakrmmdan Kal nuk \ 'C Mogol keelerinden ok st ncr.
Kazak'l ar bunu yurt n mek iin. ancak ok faki r kimseler de yer
halls. yerinde kullar urtar. Bundan baska, keeden eyer bcllcmesi.
yatak ve bic ok yaprhr; ok miktarda kee Orta
Asya vc Rusya'ya da ihra edilir. Kazak'l ar. Ince keeden eins
hahlar islcrtcr:
1- Yukan kisrm muhtelif renktc ynlerle sustenmts
adi kec rtlcr. Bu suster. kee yan hazir durumda
bul undugu zaman eklenir,
2 Seilmis ince ve lek renkli yndcn yapilmrs zarif ak keeler.
J. Boyanrms zari f kee rt lcr.
4 Baska baka rcnk tcn muhtelif ssler eklenmis renkil kee
rtlcr. Bu gibi keeler her zaman ift olarak yapilir, bu suretlc
bit inden kcsilcn ssler ikincisinin zcminine di kilebilir. Sslere
inee scn tle r takrhr ve keenln kenartart boyanmq kei yn ile
evrthr.
5 Te k renkli ve igne He dikilmi!j rller.
6 Muhlelif renkte yn ipli klcrlc nler
1

KaraKu glz' larda da kepenek yaplldlgl anl alltyor : "Bl1ln diger

el illeri Kazak 'larda oldllgu gbidir. Aneak Kadmlar ;rtee ke; )'f1nl1n
den (kO)Tlfl olamk) kere ayakkabllarla, yine keeden, uzw. kollu
\'e adt verilen mama dikerfer. Kazak 'lar bu sana" bilmez-
Ier' .
H u n' la n n da keeci lik t c i1c r i o ld ukl ar l nl a nl lyo r uz :
"Elim ize geen 'keeler zerinde umu m iye t le re nk li yan
ip Uk /eri ile y aptlml l ap lik e u l y;rwta rastltyoru l , B/I l ek -
n ik, Hun san'al tn ln en (inem !i h u su siy el lerinden hiri -
dir ,J,
W,Ru f!orf, :J.g.c. 1.51'. .Jol2..fJ
W.R1dfo(f , ,l.g.l:. J. sf. 5J') .
IJ. gd, ftg. e. sf .60.
Gcbc klt r nn devarr um lstanbut Chrinde ve hau Os-
manlt Saraymda da gr yoruz: "Bursa'ya boyanmak zere lsum-
bul'dan 36pnTfa cyaz taegl/derilm;l \ 'C' mnesi 450akadan olmak
u re /6 200 ake cret a/mmll \'e lstonburo iade otunnnum ,.1.
5 924 tarihli (16.asnn bal) Bursa Ma hkemc Si-
cillcrindc (Padisab Ota gl) Iln lzumlu kecni n boyanmasi hak-
kmda u kaydt gryoruz: "HlIdi'n'endigllr t be bekahti tuuratennin
otaklanna a)'fl1 ono: pnre kee boyaflnwga emr-i lerif varid oldugr.
eel tden sabhagtardan ehli-hibre ohm tahmin idb herbir see)111 on
bel akj C)'e kavl alunub cem 'an otutyedi bin dokui yiil elli ake
oluh... ,
Yruklcr, keeden kolu yrrtmah, yclekle ceket arasi bir giyim
esyasi da yaparlardr ki, adma (alla) derlerdi. (Abacrhk) sehirlerdc
de yaygm bir zenaam. Nercdc okudugumuzu bilemedl gimiz bi r
yazida, (Aydm abasi ) ksa oldugu iin. (Aydm abasr krsa kes)
tbir inin (Aydm havasr krsa kcs) yazihydr.)
Fuad Kprl, TUrk Hai k Edcbiya u Ansiklopedisi' nin (Aba
maddcslndc) senten kaydcd iyor: Lehce-i Osmani'dc gayct krsa bit
nevt sahaya Aydm abasr, onun biraz daha uzununa Bahkcsir abasi
yazrdtr. Evliya elebi tstanbul'da 300 abaci dkkm ve
700 abaCI hulundugunu kaydedcr (Scyahatnme I, 616)
C- Demircilik \lt Al1a
Ya3d1t1 hayal iktizaSl, Yrk, ev klfl lmayan, dayamkh
olan ve kolay tama n malzemcden yapmak mccburiyctindcdir. Bu
schepten kap kacak ya baklr, ya ata, veya der idendir. Bunl ann
mrO U7.un, kolaydlf.
Ihtiyar Yrkle rin sylcdigine grc, vakliyle her bir
de mirdsi vardl . Bu demirciler blak, klh. balla, baklc kap lar,
kazan helke, ingH v.S. yapar, kaplan kalaylarla rdl. baklr
N4zlm Yiiccll. J7.A strd,1 ve Kum;'}f.I.1r, Uludag, 17, 1938
( Mahkt'me Sicillt'n)
[ JlIr ....l :jerl M.lhkeme Sicilleri, Uludll. "k,yl"26. J94().
L
....
incelenmesigereldi clIler esan bir cemaat Hu/Ju!nga bk. F.K6prlii,
Abdal Milddesi, Trl; Hal lo. ve
CIl(erojlu. .A nll dol u Abdllll,lrlllJn G/zb D,llen nde n Ornekler, Kprulu
f!.1.953
ZG(i/;;;I lp, TOrk M cdeniyel i Til rihi, si.S.
Dr.R.g eL R_g.e, .V.208,1l9.
4 Prol,Tog'ln, 8.g.c., s!.29,3L
kapfan kasabalardan aliyor, yaylalara keylere gelen Abdarta ra'
kataylauyorlar (yn veya para mukabili).
Btn kaynaklar tarih noyunca uemlrctllgin Trklcr raratmdan
kutlu sayrldrguu gsteriyor. Bbassa gebe Trk
saygrn bir zcnaatur. " Gktrklerle Ogl/z/ann atatan
Demirciye Mogol/ar {Darnan} derlerdi. Dokuz Atosi demirei
adam laman clurdu. M)'klerine (Tarhan) adl verilirdi.
Bundan (m/al ,hr ki demircilik: eski Trklerce sanatlann en muhte-
tdi J
ren" Ir .
tnlilere gre, "her yagmurdnn sonra Kugalor maden aramaga
umrfamlq. Bi/hassa silhlann sivri ," f lan. iin sen mo
den/eri, Gktrk tere Kugtz 'lar gl'JndmrlOTlI11.... Yemsey mmnkasmda
KJrgIzJar cevner istihsal et1l1ekle kalmannstar; bu cevnerten islemekse
de ok manoret kazannuslardi:... Jrgtz demirciliginin en mek: e-
solen muhakkak ki KJrgu laillan idi ,3.
Iran ve Arap kaynakla rt da Trkleri demirei bi r millet
olara k gstertyo r: "A rapkm n hakiki Trk, [al-turk al haqq )
dedikleri Hakanh Turkter. ke ndilerini menIe itibariyle bir dem irei
m illet olarak: mmnuslor, h k markm demireiligi tes 'id elmqler
l'e demirei/ik sayesinde esrelten ve zu/meuen
manmlflar, onlara inli/er dah Cucen (A var ) larm
demqlerdir.....1ran duwm, Trkleri en eski
bir (e/ige bI1rnnlllt ) miJlet olarak w vsif edlj'or kl blZ, wr/hl
devirlerde Tark k(l\' imlerinin yaptl klarJ bunlarm ra-
rihren 6nceki zamanlarda dahi inkiiif ett irdikleri bir san,!llarJ
olarak kahul edebiliriz,4 . Erge nekon Destant'nda da demirci
nin rolO malilmdur.
H.N. OrkWl, Y;ml1:fr J.. si.i
dl'mireisi Ali lJ.1t,1 i Ji. {)cdc.\illin bi//lil l.mln d,l dL' mirci o!<lugunu
(/(lymulj. soxca dcmirei imiler. Ti/h$II gcXme (fll-fi /1.11&" gt:l cn
huna/l' l ilkk. 1,1/'anCil y.1plyor. Kmuru dagd" .rapl om (ljfun k(l(/1(tr (hi/lliI,
pul/uk dcmir i ".S iin) demiri :,ehinlen (M/ik.1bili .1ym llitk(/f Gelir)
/J r. B.6gd. .1.g.c., .r;f.4.JJ.I.
Gktr kler, "Kin-sen dag/armdl1 dennr isleri meJ;l-tI
otup, yay l'e ok yapmakta temoyz etmisierdi " I.
Demlrciligi hu kadar saygr tutan Trklcrin en cski kl rr n
deva m cu ltmekte olan Yr klerde hun un izlcri bulunmak gerc-
kirdi . Biz hunu hanralar halindc bulduk. Yalmz Ermenck Civa-
n nda Yellibel mevkiindc Asiretin' dc aqiretin dcmircisinc
raslladlk
2
. Bu gn Karadeniz blgesi kylcri nde yaprlan tfckleri
lhtimal yerlesik (cp ni) Icr yapmaktadrr. Konya'da , Bzkrr ky-
le tinde (a t \'C civan) yapilan braklar Bcyscblr' in (Sugla) k-
yndc yapila n t feker bu eski Trk gcbc zenaaunm dcvanu
olsa gerck ttr. Bu mevzuda Sugla Kynde bir de lstihsal ve
koopcrati kurul mustur.
T rk gebe ten aga Isleri de yapryortardr, "Hunlarda aga
/Oma il lerinin de olduka ileri oldugtJ anlal,llyor. Aga it iligine air
ikinci reknik ise dlger marangoz isleti idi. Ikinci Paunk; Kur-
gamnm duvaran biilmi rahtalar ve tomruklaria kaplanmltI. BIJ
tomruk \'(' tahtalarda ba/fa agtzlanm da alk olarak Wrmekfeyiz. ..
Bue gore, ilk Karahanll monf l en; Anadolu 'daki Seluk devri aga
esaierindeki ( Tabla ir/eri) saymanm andmyodarda. (Bemstam. Mia
sf165) Bil motiflerle, dq,'u l'e tmn Trkistan 'daki aca eserlenn
sasleri il leme rekni kieri byk bir yakmlJk g<Jsferiyorlardl. Esasen
OlTa A.J)'a'da l1Ka iiligi g6ebe Turklere ail hir sanatflr. Bil agl1
leknigi kendisini hem mimaride "e hem de keramik lezyinarmda
gsrermilli ..1.
Anadolu'da A1evi Trkmenler de ile
dul ar. kesme, tomruk v.s. den yakm scnelere kadar
lopak ev, derim cv dcnilcn adlrlan n iskclclini lC!ikil eden aga
kafcslcri yaplyorlan.l l.
Yrklcr agatan scnit (ekmek lahlalit), hamur teknesi, lesli
(t'lardak), kk tesli (hodu) , su las\ Orla A"ya'da am-
ak), oma, keklik kafcsi, v.s. gnlk malzcmcyi kend1cri yapar.
193 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER .
192
I
194 M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER 19S
VI- i stlhdam
lstihdam. her ccmiyct te, ne kadar ibti da olur sa ojsun, u veya
bu dcrcccde mcvcut bir sosyal fonksiyon, bir zarurettir. Bu zar u-
ret e arkta isteksizlik hakimdi r.
' Dnyarun ganllnl yiyecegine bllgrln elindekini yemegt! blIk, ya-
nnm rtzkt da yonnta beraber ge/ir" di yen arkh ruhunda hudud suz
kaza ve kader imam. yani her C)'i ferdi n irade vc arzusuna hacet
brrakmadan en mkcmmel surett e tanzfrn eden kaadir ve mut lak
bir kuurere baglamq, sy ve Iaaliyen da hi bir kiymct olarak en
dsk sevtycstne kada r alalmak tan gert kalmanuqur Luzmun-
dan Iazla aceleyt ktl cmck noktasmda orta ag ahl kr (Prcapi-
tal ist} insanm her gnkya3}'IIRa. g rdgu isleri n cinsine
iin bhassa ti pik olan iki misl: hahcihk vc ipekik) aglr ve
klfetli harcketl cn ne, hatt dinlenme ve egjenmelerini n uzun sr-
mesine (XX.asnn ayak st zcvkterinden ne kaar farkh), bir
kcli me ile ruh ve bede n yaplSIna upaup uygundur' .
Gebclcri bu ruh yapismda n bambaska bir hviyette grebi-
liriz. Kylenn mcskener. tembellik havasr onlarda grlmez, Daha
ahkan ve gayretlidirler. Bilhassa tahtaClhkla itigal eden Alcvi
Trkmenler. kadlm er kegi ile ahlp kazanma)'l.
bol bol harcamayl sever1er. On lar iin ah1ma bir klfet degil.
tath bir mCgale. iyi hir gcim vasltasldu.
Yorklcr de (zcnginlcr mstesna olmak zcre) adam lutup
istihdam elmekt en ziyade, kendi i11erini kendilcri grrler. Ancak
zcnginlcr vcya ocug.u olmlyan veya askere gide n yah yrkler
ohan tutarlar. Hali vakli yerinde olanlar. ocuklan ve tu tt uklan
(istihda m ettiklcri) ohanlar vas llaslyla i11erini grrler. Kendilcri
ok zaman islirahal eder ier; ailenin hakimidirler. KJt kanaat ge
inenlcrin adlfl nda yediden yetrnic herkes yaz, ahIf. o-
euklar ve deve gude r, 10-15 ya arasmdaki oeuklar oglak
gder. Davar (kei) veya koyuna genler bakar, kadmlar erkek-
lerden fazla Faka l bu hal, kylerimizdeki kada r [arkIl
degildir. Er kek de kendine yapar. Hayvanlan gutmek,
(otlatmak), koyun, kci klrkmak (yOn veya klhm kcsmek), koyun.
Do. Dt. Sa/:lr i ikrisadf inhilil/ Tarihimizin Ahl.1k vc
1.'>l./951, sf.6162.N
dava r gdcr ken. yn egtrmek, orap. bajhk, cldlvcn rmck, dcgir.
menc, gitmek erkekle re mahsus iljlcrdcndi r. vakuyc nakl
vasualan az ikn deve ile nakliyat (tU7.. bugday, yag, incir naklivau)
yaparak hi bUlj dur mazlardi.
Kdmlar sabah gun dogmadan kalkar kalkmaz alC yakmak iin
ah npi toplamaya giderlcr. Sonra pmar (muar. punar, pungar)
uzaksa. suyu snna geti rirlcr. Su tuluguna su doldururl ar. Tuluk
c1biscyi rslarmasm diye, tutugun atuna hir ul konur Id. adma (ar.
kahk) denk. Tul uk kolanfa srrta sanhr. Su geurdikten sonra hamur
yugurup. yufka sabah kabvalnsmr (gayaln) haznlar. Bundan
soma kadmlann, kizlann bazisryag rkanr [buna yay rk dgmc, ya nmk
d gme, ayran d gme V.5.) denir . kadmlanlan bazsr istan n
veya kolan tczgfumn baqma geer.
Hl sa hi durmazIar. ogle vc aksam yemcklcrinin hazrrlanmasr
O? lan bekier. Dokumalan dokumak, giyecekleri , baznt amak
dikmek. butaak y rkamak...ilh...
Herkesin br i varoir. (Gizli kylcrdeki kada r bahis-
kon usu degdir. Maafih , gcn erkcklcr yol amelelginde. duvar-
ohkta, zeyt in, parnuk toplamada (kadmlan ile bcraber) alqrrlr.
Bu suretlc munzam gelir tcmin edip. geinmcye, maicl teminine
. .Bir. sry iki oban idare edcr, bi ri haka ic scvk
edduse. tek bama idare edcmcL Ya kurt kapar. ya srnn
hama fcl.fiket gelir. Bu dcmckt ir ki. Yruklerdc ho laman azdlr.
Yan goebeler (kOylcrdc) li raa l da yaparlar.
ve narcnciye, 7.eytin ve incir ligc kadar...Ailcler
ya lklYC hlnr (bir klSffi l yaylaya lkar, digcr klsml mahsul
kaldmr) veya ara zilerini orlaklya veri rlcr
l
.
Aym hayat l Kazak'larda da gryoru7': Ev iine kadmlar. s-
rnn muhafazasma crke klcr hakar ; hunun la oerahcr burada Al -
layh'lara na7.aran mhim Herieme gzc arpar, hur ada hayat daha
mumal..a m bir ekle girmil ir. Erkek ve kadm arasmdaki i taksimi
[96 M.ERZ I YRKLER
[97
ok mtenaslptir, nk mcscl ziraat, yaku toplama, kova, tulurn
v.h. gihi bt n kaplarm yapnmasi crkcklere dser....
Kazak'Iar hayvan bestemekt en baska ziraatla da ugra1T ve
bunu. Alt ay ahallsine nazaran ok daha geni mikyasta ta tbik
ederter. Byccc, bozkrrm az ok zinlate elvcrisli her yerinde,
Kazak'lar tarafmdan ilcnen tarlalara rastjamak mmkndr. Tar-
lalarm islcnmcsi muayyen saluslara veya zengin adamlar tarafmdan
tu tulan ziraa tr ailclcrc brrakihr. Bu ckn ctler, yazm aul civannda
kahr ve kendilerine, g eden ailclcr tarandan yctecek dcrcccdc
hayvan vcrilir, bundan bas ka her hafta yiyecek de gnder ir (Si-
birya'dan, I, 473)
Orta A"ya Gebclerinde kisrak sagmu hayli tchlikeli old u-
gundan bu ii erkekl er yapar.
Y r klenn istihdam hususundaki dcycseklerinc (A la sz) ba -
karak, bu sahadaki psikolojilerni anlayabiliriz. Krsaca grelim.
Gendin evmc, cvsin
(evmek= luzlama, I tertcme) Njireti)
Yatan gus u avct avlar.
(Honamh Asircu)
Gayret ima mn yansidir
(Ho namh Asiretf)
Bag budamaga gzn olsun
zm yemege yzn olsun
Bag budamada izin ol sun
z m yemede de yz n olsun
Para para gazamr
Go ygit ne gazamr?
(Honamlt Airc ti)
Par a pa ra gazamr
Oo y[git bag hell er
(San keili kj ircti.)
Brnck eden , ycmcg ini ahr.
(Ho namh Asirc ri)
..
Emek ol mazsa. ycmek olmaz. (Kozan Kr tleri)
Emek olmazsa, smck olmaz.t rmsir koam)
(Boynuincel Asireti )
Emek o lmazsa , yemek otmaz.
Eken bler, ycyen ier (Boynuincclf) .
Tarlada Izi olamn
Harmanda yz olur.t .Avsar lar)
Yazm klge ho olur ,
GIm uval ol ur . (Avsarlar)
Yaz egirdim, g z eglrlrn,
Bir gyncklik bez egirdim.(Boynuinceli)
Yaz egerdim, gz egerdm
Bir tuman hk (salva r) bezegerdlm. (Kozan Krtlcri)
Agsak keiden, can tc kcsi (nde gden, canh) meydana gel-
mcz. (Boynunceli.)
At beslenrken, gzet istenikcn (Boynuinceli)
Lfrn azr uzu, obana verme glZl, ya goyun gtt r , ya guzu.
(Boynuinceli)
Aksi giderse ygidin ii
Gaymak ycrkc rkar dii. (Sankeili)
Rast gitmczsc yigidin ii
Peli ze yerke gmhr d ii. (Karatekeli)
int nin plri Hz.Adem, kayun obanmm ptrt Hz.Musa, deve-
ciligin pr Vcyscl Garant kabl edilir . Boynuincc1il ere gre sabam
Hz.Adem lead et rms, Dnyar nn kurulusu Ul obazar [Pazar gn)
ne denk geldiginden, ifti 0 gn balatmaya absu tar. Bu ader
yav3 yavat kalkrms : "Tarta tavtnda, glzel agtnda " denerek , top-
ragm tavmda oldugu zamanda sr tyor. Besmeteden so ma "Ya
Allah, Ya Adem!" deyip, ift srmeyc baslarl ar . Tonurn serpil me-
den evvel iki rekt namaz knarlar.
Kadmlar hemen her asircn c st sagrrr nndan ewct gle namaz-
larrru krlarlar, soma besmel e ekip st sagnnma baslarlar.
198
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
199
lstihdam hadi sestnl zihniyet, d nya grs YC felsefesl tayin
cdcr. Ancak bu zihniyet (giz vc iradi te batus
mevzuudur, (Gayri irad scbeple rt baska sahala rca ara-
mak gcrcki r. Asul ardrr bir kalcmde Anadolunun, TUrk milletmin
tembel figtne hkmedilmi!itir. Halbukt halihazrr kyllcr, d nn
ahkan Alcvi veya s r mt astreucri ldiler. Tohumsuz, kred isiz,
rch bcrsiz, plyasasiz, dcst cksiz ahsa n blr haik, steli k tahsdar,
zapuyc, esklya baskrsma da maruz o\ur, 6 ay iklim sararmm
tcs lri ile evme kapanmaga meebut kahrsa, clbette yatala k olacak-
nr. Fakat imknlar dogup, yollar yapilip, piyasa ckonomsl ile
tcmasa gel ipt maddi vc manevl ckildc dcst ektenlnce var kuvvet i
ile a hltgl grlycr.
Mesel; parnuk. ttn, pancar. narenct ye, Incir, zeytin, Irsuk,
sebzc v.s. sahalan ndakt zirai kl tr ausmalan ...Mer sin haval isine
ycrlesen Yr klcr cr metrekar clik. kayalar aras mdaki
toprak paral anm kazmalarta rsjah edi p domatcs yet lstl nyo r. Tu r-
fanda ikanyor, senede iki mahsul auyor, Mersin plya sasma sevk
ediyorlar. Bu serene ezcli den: (Gayri iradi veya gizli
isizlik) imkn vc' vasat dogar dogmal (Irad vc cYkli isti hdam)
a inkllp ediyor.
VII . Trk Gliebelerlnde Mbadele
iki ekonomi nin, iki hayat tar7.tnm kar lhkh mUnaseheti m-
badcI c hadisesini dogur ur. zarur istihlk maddclcrini c1de etme
arl USU, ihtiyalan fazla olan ist ihsal mallanm satma med:lUriycti.
gc bc li kle hayvancl hkla ziraatll1gm birbirlerine
muhtac bir ifadcsidir ki, gebe cko nomisini kapaiJ
bir ekonomi olmaktan kurtanr. Kal)lhkh ihtyalann lemini ayni
ve nakd mbadele yolu ile olur. Fakal ayn mhadcle her 7.aman
ve her yerde daha agu basml ol sa gcrcktir. Nitekim hu hali ibni
Ha ldun da bclirtmitir. G(,;-cbclerin "ha)'wm n' ha)'l'Onlardan is-
rillml euikleri \'e l ehir ahafisinin mllJua olduklar! sar, YIn, Yl/pa*,-
deri, \'.s. dinar ve dirhemIer satuklanm vc
o nlardan zaruri ist ihlk ihti yalannl temin etti kleri ni syliyerek,
ge bclcr lc chir lilcr, meskOn hai k arasmda ccreyan edcn nakd
mbadelcye ct miler
1.
itmi Ha/dun. .i.g.c. I. sfA12.
..
Bu ekonomik hadisenin, ibtidal cemiyetlerdeki gr ns da-
ha ziyade dini, sihr, folkl ortkt ir. Mbadele, bu safhada eko-
norruk bir tazahr han ekonomik bir kategor ! olarak n pl nda
yer alan bir ola)"det ildir. Bu kademede. meset s yi nler. danslar,
sihirli form ll er, grenek ve gelenekter ve pek tabi malla r da
mbadcle edilmektedir. Anca k hu mal tar, iJk nceter t gnl k
Iht iyalan karsryacagi. mcscl maddeler nevinden
olup . ha zen sihirbazhkla il gil i bulunmaktadirlar . M badele se-
kill er i, mbadelcnin kimIe r arasrnda nerede ve ne za man ya-
prtacagma datr olan kuralla r dt her za man stkr surcuc tes bit
edtlmts bul unuyordu. Exogami de bu mbadclc mnaseberlert
arasmda ycr al makta dlr
l
.
''iblw i akvmaa mbadele mnoken iktisadi bir mah&eti hak
degildir, ekseriya karpllkb hibe tarzmda ve dini, ahlliki. siyasi
diiUneeferin tesri iJe vuka gelir. m esseseteri buna
misidir, Sessa ticara mbadeleeilerin yekd;gerine yoanci ve
manrem olmasi esosmo istinnd eder !.
':.Semyeler \ 't' asretter arasmaakt mbodeleler ise doha ziyade
dini ve si)' asi br Wlrf t haiz.dir. Meselit iki semiye efrcdmm kendi
semi y elerinden evtenmeyip mtekaml u\'eelerini yekdigerinden te-
darik eylemderi bil kabildendir. Yine bil ctmleden ok/rak .mn
zamanlarda irimaiyar/lartn nazar-/ dikkal Porla denilen birml-
essese lzerine eelb edilmq bulllnmaktadlr. Bilhassa A merikl/ kir
mlll derililerinde tedkik edilmi!; olan mi meSSeSl.'flin (Kitab-/ Dedl.'
Korkut ) do mezkOr ($/en Yl/gma) mllabehetini GIJ-
kalp Ziya &y kayd eylemijdir. Potla bir Gayet tJglr
hediyeler \'erilmesini \e binaenaJeyh azim masraft isliizam eden
bir liyafettir: Fakal bu nutkellef yafer bir nl/K.ellefiyel ihdas
eder: nlll kabeJe etimenlik ve ikramda /stln olmag, mee -
bur kl iar. Mu knbele yapanuyan taraf irimai lan \ 'C lnvamm
gayb eder. Demek ki bir baklid'm Potla birmobade/e-i
bug/nkii \adeli salIlardti tlecarttl mahm pejin \erip bedelini
l
., L , .3
lt'}'a all ay sonra /Stemes me rKnur .
Ord,Pro f.J/;m.5 Frc\"cr. Sosy % j(ve Giri (IreDr. Ncrmin Abudan) ikinc,
bmJa Ank.196J .if.232
Mchmcd iu c', Yeni iClima(V/l1 Da.<Jcri. j,<J,1nbu/, 1928 ,51: 65.69.
J Mc hmed izUI. Yeni ic/im.1iy M LJt:rsJeri. .<lanbu/. 1928 sf.65. 69.
200 MERZ I YRKLER M.ERZ I YRKLER 201
a- Orta Asya' da M badele:
Trk ge belertnin en eski devirleri nde n beri civar memlckct-
lerle mbadelede bulunduklarrm, kapal t bic ekonomi hayan ya-
samadiklanru anhyoruz. "Cenupto simatin orman nunnkasi ma/mil
ve mamulleri arasinda canh bil' matevassu ticara faa!iyeti gsrcr-
mtster ve aralarmda meset Va/ga Bulgarlan ve Hazarlar gibi banton
da ti/ccar birer kl/vim haline gelmiJlerdir ,I,
Krrgrz'lar in kaynaklanna gre, Sibirya'mn gneyinde yasa r,
"js!m memlekettenne de kark ihra ederlerdi (Hudd 01- 'Alam, 5.96
v..)...iran I'C Arab 'larIa ok stki bil' kurk: ticareti ternasi kurduklan
anlallmakladtr
J
, Uygur' lar, Trk gebeleri ve Mogol gebeleri
ile, inliler ar asmda kesif bic ticart faaliyet gstermilerdir
3
. Pe-
enek'Ierte Rus lar arasmdaki mbadcleyi Bizans lmparatorunun
cserinden (De. Ad m. lmp. 2.Bah) greniyoruz: "Rustarreeneklerte
tyi geinmege gayret eerier: Onlar Peeneklerden kz ar ve koyun
sann ahrlar ve bunlar sayesinde daha rahat bil' hayat geiririer, nk
bu syledigimiz hayvanlardan hi birisi Rusya'da blllllnmamaktadlr '.4.
Hunlar da sar kla garh arasmda byk ticar mbadelelere ta-
vassur etmislerdr. "Mogolistan 'da ve Altaylar'daki Hun agJ me-
zarlarmda, hayret edilecek derecede in ve Iran mallarmin bulun-
masl bu temastarm bir delilidir. Zaman zaman Orta A.5)'a 'dan geen
ipek yohmli ellerinde tutan Hun prens ve hfikmdarlarl, Uzak Dogu
ve Batllicaretinde bizzar rol oynamIIlardJr,j .
Gebe Trk boylan Be Uygur, Horezm ve Arap tccar lan
arastndaki mbadele ok yaygtndlr. "BozkJr ticareti, bilyk [aslla-
larla hazan nuhim nJlthaftz kl/wet terftk edi/erek gnderilen btyfik
kervanlarla yapillyordli. Araplar, Doif/I 'daki Uygur
lerinden, islm tilccarlarmm da Yenisey Klrgtzfan I1lkesine
ve daha ve 5 ay zarfinda giden ticaret kervanla-
rmdan bahsederIer. ibn Padlan, 921 senesinde Horezm'den Oguzfann
Bulgarlarm memlekeline giden kerwma 5.000 kilinin eUil,fini
JOLSef Der. <l.g. M,/ka/c.
R;,hueddin gd. a,g.e. s[.208-209.
Dr.C.1ferog/u. Ahmed. Uygurlarda I [ukuk vc Malire I51l1!l/aq Trkiym
Mecmum'J. IV. 1934. sfAS V.d. ve ,1.g.e. sf.366.
.Akdcs Nimel. Pccncklcre Dair Arilllfm<tl<tr. Trkiyal Mee. sf.W.
,1.g.l:. s(A3.
..
kaydetmistir. Bu kervan, ilk baharde hareket euiginaen son baharda
Harezen e dnp gdmek plmm tutmustut. Yiman ve Arap m-
eUif/cri, botlar simat kavimlerinin ticari muametetode ohm sonsuz
aurustt gn kaydetmislerdir. ibn Fadlan, Horezm' mslman fiic-
carlan ile gayd mshm Oguztar arannaaki ticari mnasebetlerden
bahsederken. bil tccariann Ogllz illerinde iken mallanni oradaki
Oguz (aosannm yamnda tam bir emniyet iinae tnraknklanru,
tekiler de Horezm 'c geldiklerinde bil mslman tccar (dostlan)nda
misaftr kalarak aralannda tam oir lfet ht1sJ! oldu&'f,mu ve fJrjlltklJ
taahhtlerdc butunaukkmnc ve bu (dostlar)m kefaleti otmadan Trk
illerinegirilemedigini anlanr"} .
Gcc n asirda, Rus istsmdan evvel, Kazak koyunlan, kasapl rk
olarak Rusya'ya scvk edilird i. Rus tccarlan ahrd? Trkiyc'ye
gelen Kaza klan n anlatugma grc, ynlcnnl yaylaya gelen tccar,
tcklularuu (tokl ueblr yah erkek koyun ) ihracatr tccartar ve
mahall kasaplar ahrdi.
Bart hold, bcynclmil el nca ret evresi He mnasebette bulun-
malan na ragmen. Mogo l gebelerinin parayr bilmed iklerini, ayn
mbadel e ile iht iyalanm gidcrdiklerini zikreder
1
Radloffda Rus
tccarlanyla, Mogol gebelert ar asmdaki aynt mbadeleden bah-
seder: "....Umumtyate tccarlann msterilere ok iyi muamete eui-
gini sylemek lztmdtr. Biraz zengin olanlarma ay gevrek
de ikram ederlel'. Fak01 bu ikram, daha ziyade bil' hiledir; nk bit
slIrelle nccar, m1eriyi malmm yamnda daha [az/a aftkoymak ve
sa/ln almak iin omm aTZusunli uyandJrmak ister. Mogollar once
kll derileri meydana /knrt/" ve iyilerini sonray(/ sakladar. Zengin
ti/ceariar kt derileri lii almaz ve bIJ ytzden ilk gan ancak ehem-
m(velsiz alll bulunurlar ,A.
Barthold ve Radloff un ayni ekonomiden bahsetmesine muka-
biJ, H.Gonson' un Kha lka Mogollan hayat ma aH topladlgl mal-
mata dayanara k, Prof.A Dopsch, gebelerdc ayn ve nakdi eko-
nomini n bir arada ve muvazi olarak yaadlgml isbat zlmnmda
unlan sylcr: Mogollar ayni mbadelc ve ay komprimeleri gibi
Z. Togall. ,i_g.e. st:1l9.120,
RIJ/ort: ,i.g.e. /.,
B Y. VladimirtsQv. 1I:g.l':. :it. 71 ( HarlflOld. Tllr kesMn, 424-.'29 a/II).
RMloft: ,1.g.C". If.st:J70.
202
M.ERZ I YOROKLER
..
M.EROZ I YROKLER 203
tab" para (Na turgeld) He berabcr kte hali nde gmq He. yani
kryrnetl l maden ile de te'dl yaua bulunuyorlar. Ufak paralan ol-
madigmdan. bunun yeri ne Khadak (kadak) denilen ipek kumaq
paralan kullamrlar. Bozkrrda madcni paramn. az
ve muayyen rnalik olan klelenn tediye
vasttast ol madrgmdan, bunl an n bir nev bankalart butunmaktadrr.
Bu da, kagu par a He rcdiya ua temin Mamafih,
ay komprimeleri en ok kullamlan tedtye vasuasrdrr
Tur k gebeleri arasmda alnn ve gms istimalinin ve tediyc
vasuasr olarak kullamlrsmm yaygm oldugunu anhyoruz.
. "MIIG'en bi, at,IrlJkJa gl1ml taesini tediym vaslfasi ofarak
kullannuik; bozkutardapek eskiden bir an 'ane hl/linde l't bu lkelerde
muiener t sistemleri ile sarmalk bir haldc mn 'curru. Mogolfar
zamanmda iki ki lo 274 gram ag,rll&TJnda bullman ve kendilenne
tarke yastuk, [arsa do bunun harjiyen tercmesi otmok
denilcn allin ve gtm kleler uttamuyordu. Bunlar. eski G ktrk;
Tokiuogu; lfygllr ve Karahanhiar zarnarunda hakint olan bir para
sistemini gosreren bakiyelerdir,,2.
Mogol kabilcleri arasmda adma kadak (Yani ivi) denil en ve
para olarak kullamlan ipek paralarllldan bahse-
dilir. "Bil, 409,5 gram11k, yani Semerkand miska/inin yz misli olan
bir 6'l1m n ismidir ki , KJpak bozk" lannda Edil Bulgarlannda da
kullamlmII". Hu l)'e Kadak denilmesi (bezman) denHen kantar

lerazinin a,unde il'i i!e iarellenen nokllllanndan almm'l'lT .
TccarJar la gebeler arasmda oldugu gibi. Uygur.
lar arasmda da hu para istimal
Aym paralar Uygurl ar'da Kamdu lcsmiye nlun
Mahmud gre 4 lira' , yani iki melre
ve bi r eninde olan lm paralan her yedl yJlda blr
defa hkQmet tarafmdan toplalllp Ylkanarak tekrar
ve pa1.3ra Bu nevt ipek olan Ha
rez m'dc ve bunu 19171920 sene mklliiblllda kl enOiis
yondn eski hiit lralara grc ihya edip bir mddet kullandllar. Bun-
Z. VcJidi Togan, a,g.e. sf.116. 1/9. UL
1 Z. Vr;>/idf Togan. a.g.e. sl:116. W. UL
Zo '.' d iJt Togan. a.g.e. sf.IJ6, IN. UL

dan baqka derl een marnut alatak denilen paralar da kgn para
yer inde kuttannrmqur. Mogenar za mar unda Kubay Kaan' tn
Mogol lkesindc tatbikine kag,n para stsreml yastuk
hesabma dayamyordu. ince (ao) denil cn bu paralarm
i n olmakla bereber. 500 miskal ( = 2, 274 kilo) ya
dayanan sistmi. eskiden Orta Asya Turklgnde, Har czm ve Se-
merkand lleri ve klelcri csasmda kullamlan par ala -
nmn dah a mtkyasta tatbikattndan ibarettir.
Seluklular zama nmdaki Kirtas denilen kgn paralar da, in
tesiri mahsul ol mayrp. Ona Asya'daki kumas paralarm tcsiri He
mcydana gelen bir tcdiyat vasuasr ol sa gerektir' .
Trk getelertntn iht tyala nn t aynt mbade1e He temi n ct-
meleri ne mukabil-ki biz bunu mutlak olarak kabl etmiyor. yan
ayn , yan nakdi olarak anhyor ve tefslr edi yoruz . Tr k
boylan nakd ekonomiye gemislcrdir. Bir ikus atmm: ...Para c-
konomisini, nerede olursa ols un, bclirten vasiftardan bin nakdin
bilfill tcdav l isc, dlgen de onun kryme t ls olarak di1c ve
d junccyc yerleqmis otmasidir (Spcngfcr, daha kisa olarak "para
ilcds nmek " "Denken in Geld " demisu ; Untergang des Abend-
landes, cil t 11. sf.604, 922) Bu ikmci unsur sark ortaagmda bi-
ayeucn beri zayif demesini hakh bulmakla berabcr,
T rk d nyasmda bu zihniyctin daha 0 zaman dog maga
bclirtilerini gryoruz (Orta Asya
Uygurlan n ticar haya ua i1erlediklerini, ticari vcsikalar, sencl ler
kultandlklannt, iklisadimali ISlllahlan faiz
rehin (t ut uq) , temeu (aslg), zararziyan (Qar), tazrnin, lediye
(tl), cret (t r) in gnlk ticari hayat tahir ler i ar asma, t icari
teammller mcyanma rirdigi ni tatbik olundugunu muh telif kay-
nakl ardan greniyorul" .
Ma hmud hazinedra (Agiel) dcd iginc; (agl) ashnda
ipck manaslIlda, sonralart klymel li hazine manasma
gcldigine gre H. Namlk Orkun (a, c' nin cda!1 olarak
Or hun kitahele rinde kullanlldlglnl "OI, a, buraa kel imderi " i1eri
Zo Vl?lidf Togan. a.g.e. sf.1l9.J2L
Dr .5.igem:r. a.g.e. st:118.
/Jr.C.1f eroglu. Ahmed, a.g.Mi/kaie. M I?C. I V, 1934.

..
211-' M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
205
srerek) Tr klcrdc maden! paradan ewel ipekli kumasm para yerine ,
kulfamkhgi m gz nne genrerek aka agia olmustur diyor
l
,
Banknorun Avrupa'l ardan ok ewcl Turkter tarafmd an kulla -
ml drgi ru yuka nda grdk. Bu kglt paraya (a u) veya [Yasruk
au) denirdi. Mahmud bezden yapilan pa ray. (Ka mdu)
s ylc Izah cdcr: "Dn aqfm IIzlmll1C!mda, bir karts emnde bir ha
parasuur: zeri Uygllr hamrun mhni ite mhrlenir. Uygurlarm
saustart bunu nlodir. Eskiyip ytpranocak olursa, yedi senede bir tcere
yamamr, sonra yikantr, zerine tekrar mhr basthr '" !,
Arkeolojik kanla rda da madenl paralara rastlanmisur. "Trgef
Knganlanna ait paralann fekJi in. yaukuklan alfabe Sogd ve dili
ise Tl1rkre idl. B/Iparakmn tWl da Batasogun 'daki Buda rnabedinde
b/llunmuffll ,,3 "J884 de Wiarka "ilyeline tab; Sediarst ta da bir Trk:
parasl butunmustur, ki Em ';faj mcesinde sakh olan bu Pararun
zerinde de eski Trk yaun He yaztlmq: Ben ayan, bir aka, i aresi
vardi ...
Orta ag Trk dunya smda iktisad . mali, tica rt hayann hayli
ileri oldugunu yaba nct met er de kabl etmekte ve bunu be-
lirtmektedirler, Bu kcyfi)'eti Barthold'un kaleminden grelim: Sa-
mani'ler zamamnda mahalli T rk hkmdarlanna tabTmslman
mstamer eleri vcuda geliyordu. Yek dige ri ile mnasebette bu-
lunan tkaret mevcud idi; 0 zaman asnmlzdaki
(Banka usul ) mevcud olmamakla beraber
bir lkede verHen bir senet ile diger bir hkmet taht- I idaresinde
buluna n diger bir par a almak kabil oluyordu, XI. astr
mverr ihi (Ebu :?ca')m yakmda ve ol unan eserinde
hkmeller lar afmdan verilen havale kgulan He par a almakdan
ise tcca rlar lara fmdan verUen havale kaglt lan ile para almak
daha kolay oldugu syleniyor. Tccariar arasmda bilhassa tran i' lcr
ok oldugundan Farsi (c k) kelimesi taammm etti. Hatt bu
keli mc Arapla n n istimal elt igi (Sak) suretinde degil, belki farsce
(ek) suretintle taammm ede rek, sonrada n garbi Avrupaya ge-
mek lc bul n licarel alcminde mslamel oidu.
ll.N,1mlk Orkull , P,1(illar Yell! Trk, ,.1yr 5L1931.
HN;lTl/lk OrkUIl . Eski 1urk lcr dc P,1ra. Var/ Ik,
J Bgt:l. ;.I,gc.
4 HN,1mlk Orkull, Eski Tiirk.lcrdc Para. Var/Ik. saYL' 118,1940.
Ona Asya' daki ticar er lslcrlne herh aldc Trkler de
cucr. Mteakip dcvirlcrde Mogoar'da tccar manasmda (Or-
tak) keli mest isti mal ol unuyordu, ki azasr (Ara ba
manasmdadr r. Bu keli me 0 zamamn tlca ret
mhi m rol oynadrktanrugsterme ktedi r. Mahmud Kasgarr'de bu
(On ak) kclimcsi mevcud ise de onun za manmda daha (t ccar)
manasmda dcgil, yalruz manasmda Isnmal olunmustu r.
Buna nazaran Trklcr arasmda uca rer Xl.a-
sirdan sonra olsa gerckur' .
Orta Asya Trk iktlsadt hayar bu kada r ilcri 0-
lunca. gebelerln bundan mtecsir olmamasma tmk n yo ktur.
DegiJ mi ki ihtiyalan m birhi r lerinden karphyo rtar ..
Yaylalara, gelen lccarlara maannr, mamull erini saup,
onlardan schi r emteasr ve diger iht iya maddeJerini remtn eder-
lerdi . Bu venster yan aym yan nakd olurdu. Tam manast ilc
bir tra mpa dsnlemez, Nitekim zomonmda kaitupara.
Cengit'm vefanndan 9 sene sonra (1236 da) Dglu re ha/eli
Oge ay Knamn emri ile lkan lmqlL 0 zaman botkuian da lduran
tccartar iin bu kgular/alediyatta bulilnabilmek, b)l1k bir kol)'llk
"e gEizel bir ftrSOf refkil elmiI' ir, iran 'da Aeem-KtJrfezinde l'e in e
irg6rcn flkenrlar l'e (Orrak) denilen liearef f irketleri arasmdaki mu-
ameleler, bu eklerle l 'C kgu paralarla iCTa edilmiIf;r'.l, Dcmek ki,
T rk g6ebeligi kapah bir ekonomi tCljkiJ Bilkis,
e konomisi He memlekel ekonomisine, dcvrin
nishc tinde. entegre yan nakdi, yan ayni hir mbadele ile
bunu idame eden bir iktisadiyautr.
6- Yrklerde Mbadele:
vesika l:m , Y rklerin Osmanh fmparatorlugu eko nomi-
sinde bi r varhga sahip butu nduklanm, ehemmiyetli bir rol oyna-
dlk lanm gstc riyor , bot mikt ardaki koyun. kei,
slglr, al ve devc'yi muhl eli f mmtl kalara, buyk isti hlk merkel.-
lcrine scvkctlcrlerdi. Hic r 975 tarihli bir fer manda n, Bozulus
sall igl (Kafkasya'ya) h3)'vanlan n htiyk raka mlara balig
I 'r of./Jarlhofd, a rw 1ur k T:mlJ; /I.1KKmda Dlnler. i.oJ.. l'J27. ,0;(,116.117,
Z. \ ' cfid Tog :m, .1,g , t'. $f.!!,
206 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
207
otdugunu anhyoruz.: "....Aralonnda olan eyu al ve kanr ve aeveyi
yukaruye tiyade behye satub..."I.
Hieri 986 tart hli bir fermanda n, lsta nburun et Ihtiyacrmn Bo-
zulus k.iireti nden gctirtilen koyunlar la kaq llandl glnl anhyoruz:
"Yen; it kaauma hkm ki Mahnlsel lswnbul'da et bainnda nw
zayeka olmagm ulus taifesinin blaga yarar kek nayvanton ISI(1n-
bulo gesndmesin emir idb buyurdum ki HWT Vancok
te'hiT etmeyub emrim mucibince UJus taifesnin blaga YOTar ko-
yuntann sanibten veyo vetallen iie Mahrnsei mezbureye gonderesin
ki nerhicari I1zfe sanub sahibterine ticaret hasil olub [smnbul'da et
babmda nuuayeka otnnya ,,z.
Bu Iermand an neticeyi de tka rabilirlz. Dcvlet zoru ile
kOYUR scvkinin, liberai ekonominin btn piyasayr grnmez btr
sihirli el in ranztm edecegtne dair ina n ve iddlasrru cerh euigine
ij k anda hukmermek gerektyor. Fakat, bu ne Y rklert n kr ve
menfaatlcr ini bilmemelerinden, ne de serbest piyasanm zaafm-
da ndIT. 0 devrin yarattlg:1 haber ata majna, piyasayr
bilmeme, iktisad habersizltk diyebilecegtmiz bir halin neti cesidir.
halihzrr mbadeleyc gelehm.
hayvan, hayvani mahsul ve mamuller inin byk kls-
mlm yaylalarda, biraZim dOl ve kasabalarda kurulan pazar
ve panaYlrlarda satarlar. Yaylalara gelen tccar lara (bag:, bag tc-
earl, ayakl, deyneki, bacakl, kasOlp) isimleri verilir. Bu mutav-
vasnlarm bi r klsml kendi hesabma, bir klsml dOl hesabma
mbayaada bulunurlar. Mescl a Mersin veya Adana'mn Arap lc-
carlan, Ara p memlekel1erindeki firmalar adma mbayada bulunur,
Mersin Iimamndan ihra edcrlcr. Bunlarm iinde kend i hesabla-
rma ahp ihra edenlcr de Bunlann mbayaa sahasi
iskendc run, Adana'dan Anlalya vc Ermenek civanndaki Barem.
Balgusa n yaylalanna kadar u7.a nlC. Ege ve Konya ha\o'3lisinde de
mahallin lccarlan allT. Koyunun erkeg:ini (toklu), keinin erke-
gini (er ke) sall p damllhk olarak saklarlar. Erkeklerden
bir iki lane lohumluluk (ko ve lekc) ahkorlar .
A hmc d [kfik. A no/do/OOi! Tilr k Airclh'ri.' is!. 1930, 51'.1011, 32-.13 ve5iJw:
rM L
A hme,1 Rdik. An,1do/u'da Trk Aircllai. 1930.. VC5iJ",:
19. 61
Bunlan ala n mutavassu tccar bektetmede n, best yapmada n
zmir, lstanbul gibi byk iSlihlk merkezlerine scvkeder. Yalmz
Arap t ccarta r ihra ederter . Bali mtesebblsfer astre tlen n bol
ol dugu yaylalann mer kel! yerl er inde (mandi ra) kurarlar. Y rkl er
bunlara (manar) der. Yrklerden st saun alarak peynir imal
ederter. bir kisim tcca r da yaylaya peynir, yapagr, kil
sann almak iin geurter. Fakat Yrkler bunlann saus mda naz-
lamtlar. Bu mahsul ve mamu lleri , yayla d ns kasaba pazarla-
nnda sarmak zere saklarlar. lstanbul'da 10 Iiraya saula n tulurn
peyni rini, fl rasr v.s. hesab cdil mek zcrc, astretlerden tccar 4
lira clvannda ahr. Barcm yaylasmda Bayazid' b vc Yclli-
bel' de (Balgusan Yaylasr civan) Ksereliler 190 kurusa tazesinin
kilosunu satrmslar. 2 kilo rezcden bir kilo tulurn peyniri rkngma
grc. 380 kurusa. fira, IUZv.s. He 4 liraya geliyor. "Mutavassulann
i[a mik/cri nizmettere gtJre [az/a tanandskkm WIk! ise de, onlann
hizrnetlerinin ksymasiz otdugunu ifade amez "I.
birlik olmalan, kooperatif kurmalan mmkn (J-
mddcre yukanda ki hkm dogrudur .
Hayvan sansmdan cvvcl plyasa yoklamr. KOy ve kasaba pa7,ar-
lannda ki sanqtar, el fiyana n. falan asirete gelen t ccarlan n tcklif
euigi fiat v.s. kulaktan kulaga. an k telgra ft tle- hu tbir Anamas
Dag: l Karakoyunlu'lanmndlr, ank malm, telgraf malm, Bir
daga gelen an khnm grcndigi bir haberi, onlara
keyfiyeli bu cspirili ve zengi n ifade olunuyor-
duyulur. Malcmm (hayVan mslahsilinin, obanln) kend i gayrel leri
neticcsi kendi malma alfcu igi, sbjekt if ve ohje ktif klymet , fial
iin mhim unsurl ard lT. Fakat, mstahsilin bekieme
takall . iktisad kudrel i, malsaYlS1(hayvan sa)'ISI), pazarhk kabili ycli
de mhim rol oynar, "i kj kil; arasmdaki pazariIkta fiat genil hu-
dudlar dahilindc her noktada tall) ln Fiatm
sn'iycde tatl)1in edeug; ,kt taraftn pazarllk kahll1yelme baglldlr .
Hatl uygun gnniycn. ikti'iad kudreti mS3.it olan mii"tahsiller, koyun
veya davan (toklu veya erke) satmaz, gele('(:k senc,",c kadar besi yapar,
Kt:nt"'1 Elloulding. ikli!!.1df Ti/ hUI ( Osnliln Okp/f ifC.) 1957. s. 17.
! KoE 1J<1lJ!</ing, ik/i.'ildf TahW(Ommn Okpr. Irc) i5U)57, .<;/.32
20H M.ERZ I YRKLER M.ERZ I YROKLER
209
te sanhr. (Marya) denen koyunlar ucuza gider .
Ekseri koyun olarak (toklu ve ktsu koyun) kci einsinden (erke
\IC krst r kci) sanhr.
Altcrnati f mahycne mhirn inhiraflar vuk bulmussa, ist ihsal
ncvilerinin grlyor. Yag ucuzlarmssa. pcynir yapihyor.
Manartara (mam..Ir ra) kilosu bir lira civannda sul sarmak daha
cazip geldiginden yaA YC peynir imalindcn vaz gciliyor.
Bu vensler para esasr ze rinden otmakla herabcr, derhal
dcmc yapmaz. Sonet dah i almmaz, Bir sz kfidir. Tuecara byk
cmmyer vardtr. Tccar bi r miklar (pey akcs i) dedtkten sonra.
bakiyeyi mallan sannca tcdiyc cdcr. Arap tccarlar pesm dyorJar.
Vcrcslyc aldtklanda kismenoluyor. Senct yayglO olmamakla berabcr,
zihnyct kltr ugrayan mstahs. senet talcp
cunckredlr. Saucmm. mstahsilin hu zhruyet yamsira.
t ccarda da eski drsuk kalmarmsur.
A)'R1 Mbadele: Yaylaya gelen kyl . kasabah saucr ile basma.
clbse, lstik ayakkabi. naylo n kap kacak, sebze. bosten [Kavun,
karpuz, salatalrk), mukabili yapagr , Yn. kil, peynir
Bu aynl mbadelc da ima yrklcnn aleyhine teccll cdiyor.
hirdeki fiatIRtn asgari iki misline geliyor. ky ve
kasaha paza rlan ilc de slkl temaslan var dir. Bazan yayladan bir
pazara inip 1 kmak (alla. vcya ok zaman yayak. piyade=
yaya) iki gn srer. Eksc riya pazarl ar cuma gn kurulur. Pa7..ar.
btn kyl vc C1var halklRl bir araya getiren. Ulisadi.
it ima. di ni fonksiyonu haiz bir Inplanll. bir dern eklir.
(Cuma namaZl)m kllan yrk, sabahlan rag. peynir. ynn sat -
rnl. 7..ehrcsini (bugday) degirmcne vcrmitir. (Bazan da yol-
larda su su degirmcnlcrine pazar dn vcrilir vcya
yayladan glrlr.) Cumadan soma, basma. elbiselik. oglunu v<.."ya
kllJm cyeriyorsa zi)'nct ejYasl. kundura , Iuz (bilhassa yarma tuz,
eldcgirmcni ndc kendilcri yarar, kuyunlara ok su imcsi iin vcriljr).
patatcs. dom:nes, sngan. biber , fasul)'c. ay. kah\'e, ka/)a ocuk
simit.-.ilh...ahrlar. Yukandan bcr b' rlyor ki. Yrklcrin
mbadclc cknnomisini (nakdi) olanlk tavsif cl mek kahildir.
Kahvcl crc oturur, seyyar berhcrlcrdc tt t:l nlur. karh
ier. dondur malar yer, e dostl:1snhbct cderlcr. Bu so hhelin sIklei
mcrkezini 0 scnc ki fiatlar. I(,."Can n falan gcli p tcklif ell igi
[],3I, O fiattan olup olmadlgJ. talep olup ot rnadrgr, abcmi n
maann 0 seneki est (kosu. randrmam), hayvan hasrankj an v.s.
tejkil eder. Ci nayer, krz karrma, siyaset de konusmalara cpeyice
konu olur. Gelent geem, kalahaltgl. (daglardaki yalmzhgm tcsiri i1e
otacak) hayran hayran szp, gleden soera. (ikindiyc dogru) (der-
lesip, dcmcsip) birlikt e yaylaya d nerter. Hastata r da kasaha sehlr
dokr or tanna c vak' a degiL<;e pazar gnlcn getirilir.
Ara smda Ayni Mbadele: -
Bu mbadele dava rcrlarla (kci bcsliycn Yr kler) koyuncular
(koyun besleyen Yrkler) arastnda olur.
Koyun besteyp Ie krl adularda orur an, yn veya yapagl mu-
kabill, davarcr asire tlerden kil ahrlar; hunlarla adrr dokurlar.
. Anamas Dagla rmdaki Karahacrh Aqireu nden Suyuyagdan
Ibrahim Aga (kei besliyor). Adana astrenerlnden(koyun mstehst)
10 adel dckunmuq adu aldlgJOl bize sylemqti. Her adrr
1lXX) lira zennden, hesebirun bir krsrmynle, bakiyesl nakden tediye
olunacakn.
Koyuncu davarcrlardan aynca, yn mukabili tuluk
(su tulugu, yag tulugu, dgme lulugu) ahrlar. Bulgardagi Kara-
koyunlulan bir tuluga. bir kilogram yn verdiklcrtni, sylediler.
DavarcJlar da orap. ceket, pantalon, eldivcn, kee. kilim. hah.
v.s. dOkumak, imal elmek iin lzumlu yn ve yapag lYI kil rnu-
kabil koyuncu u ampa ederl er.
Bu ayni mbadcl ede iki tar af da vecibeyi aynt an da ye ri ne
gClireme z. Bir nevi kredi hali grlr. Tuluk ihl iyacl olan
koyuncu yrkler, bunu dava reila rdan (emin ed ip, mukabili ni
kir klmill da yn olara k ve r irler. Arada n aylar geebi lir.
Itimat esas tIT. Hilc. sz ycr ine geli r me me grlmez , Bir
nev (ayni kredi) (ayni mbadele kredisi) de-
mekt ir,
VIII Tllrk Gliebelerinde istlblAk:
Bu ba hi st e gerc k Ort a As ya , ge re k Anadolu ge -
bel erin in tasarruf vc ist ihl k tcmay lnc Ic mas ede -
eek . faka t csa s ' o la r a k be s lenme s is te mle r i n i e le a la .
cagl z.

210 M.EROZ I YOROKLER M.EROZ I YOROKLER

211
) Orta Asyu'da:
Eski Trklcrin debdcbcli ziyafelleri, dgn rnast af-
lau . onlarda tasarr ur tcmayl nn yksek olmadigrm. bilkis is-
tihl k tcmayll crinin kuwetli otdugunu gstcrir.
Eski TUrk gebcteri. Trkiyc gebeterlndcn ziyadc
.ct yiyor prorein Ihtlyalanm faztasiyle gldenyorlardr. Toylar vc
sl cntcrdc bol mlktarua hayvan kcsiliyordu. Kazanlarla krmrz hu-
l undur ul uyordu. Dcdc Kor kut hikyclcrinde bi r hakanm attan
aygir, doveden bugra, koyundan ko kirdmp, gll er gibi kmuz
sagdmp, rnillct inc ziyafcl antaulmaktadir. Slcn "eski O,
gl/z/arm hem dini, hem siyas. hem dl' bedil bil' itimakmydi " (Z. G-
kal p, Asir et Tcdkiklcri, Dogu Mcc.) Ehli hayvanlardan baska, av
hayvanl an da el ihuyacuu karljlhyordu. To nyukuk Yazumda "Ge-
yik yiyerek: ta1'ian yiyerek onuur idik. Millelin beJgazl tok idi " deniyor
(Yazutar, I, 102) Eski Trklcrin CiC olan dsknl gn sanr-
lardan da anlryoruz, Btlgc Ha n kaymbabast c lan bir ta rhana, (Bu-
da} din inc girmck iSlcdig,ini syledi . Kaytn babasr dooi ki: "Bil
tasan'unmul iki sebepten dO/l1}'1 Wil degildir: 1) Buda dini nayvanan
yemeg! men edcr. Biz is,' doima toykm mnda ve s lenlerimizde, av
ziyaf ctterimiuie nayvan eli yem. 1) Buda dini harbi kahul ermez.
Kan dkmenin lidder/e a/'J'lJindedir, Bilim ise Q\'ctltkla I1l11hariplik
iki iklis adi iSfihsal men hamllzdtr. Biz ya/ml mill mefkrd cr iin
degif, bir al da gllZd yaJamak VI.' karmmlZJ doyurmak iin harb
ederiz"(Z.Gkalp, Trk Mcd, Tar ihi sf.1 l) Tr k iti ma
hayatmdaki chcmmiyet ini satlTlar daha grel bcli rt iyor: "Sultan
MdiJqalt lamamnda her m ma .fobahl Saraydn tenip edilir,
yemege gelen lilimler arasll1dll mt1bllha.feler l'e mnal oralar olurdu
(!.Halll UlIIna'1l!l, Osmllnlt !X1'leti Te/ kiliirma Medhal, 5.34) H-
J"" lmdann her bulundugu yerde halka yemek yedim tesi TlJrk an 'anesi
iellbt idi. Meliklah Semerknnd st'[erinde bu tiya[et; iin.
igi/lerle Mm'crliiinnehir1iler kt'ndilerine hakaret saydlklan bu mzi-
yellen dolfl}l likliycll,'rde hlllunmui lardl. (SiyllSe1l1amC, [asl! XXXV)
'lere geIenierin oturtlcoklan )",r/er ,'e yiyecekleri yemeklcr mu-
a)yendi (Abdlkadir, Onm l'C III Mesefesi, Tark HI/ku k l'e ' krisat
TarihiMec./, J1J-133) ..I.
Oo. Dr. ibrllhjm K'l k .<;ojlu. Sul/iJl! M<'1ik1ilh Z,lmanmdil /Jliyk Scl uklu
lmp;,r,llOrlul1u. l.Q,95.l .w.1.f7tl..'?..
Kazaklar ve Tatarl ar koyun eri neen ziyade, at cum scviyor vc
ok yiyorlar. Radloff eserinin birka yerinde buna etIiyor.
Bil de Anadol u'daki Tata rlar'da bunu msahade gihi ,
10 sene ncc Dogu Trklstan'dan ka1P gelen Kazaklar'da da
grdk. Bt n Iakl rligine ragmen her gcbc az ok pro temt
hayvant mahsullerden elde ede r. Bu nisbet Orta Asya'da bv k
sayrda hayvan besliyen Turk gebelcnnde ok yksckur.
bazr yabancr musahltler. bu estrcuertn itikleri fazla miktardaki
ikiden ruhcn vc bedenen dcj cnerc olmamala nm yedikleri fazla
ere hamlediyortar. "EI yiyerek: atk havada yalyanlarm nc kader
kuvvetii bir b nyeye sahip otduunu ezcmle JU duruni da ishar
eder: in smtrl boylarmda yasayan I'e ok a[yon kutkm an byak
)'I1.1 'lan amsmda, bu iprilli en u[ak bir lanlr bik yopmanunr:
mll a[yonkeler acmacak bir harabeye benzediJ,,"i holde, Kazak 'lor
(Sibtrya'dan, r, 424) Gazia ntep' tc ok
miktarda incn rakirun tahribaum. ig kfte ile kebaplar ntese
gere ktir.
KJmlZ da ok iilen, her sofrada bul und urula n faydah hi r
Kisrak s t ndc n, saba'tar ( kz dcrisinde n byk t uluk)
Iindc hanrtamr . "Sabakmn dibinde tamu kolmodlgJ takdrde
yeni si/t yine sabalara konulur. Birm Illk yere yerletirilir.
Stlllfla bIT su retiyle alk almlar. Bu ameliye birka gn
del' om euikten sonra kmll l e!de cdilir. Ta!lamm/Tl Juzlandlrnwk
iin bir orba kal!:1 ekji yogI/Ti ya!lur suyu k oydu klort do mki-
dir ',!.
"KmIlZ sunl/lurken, ona MyfJk bir sfl)1.'l gsu:rilir. Onu af/cak
erkekler SIII1(1r bu ii ya e l' sahibi kendisi w''O e1';n en ),{III
a/..TabasJ }'Opaf. El'de mel'ClI1 en iyi kap her "rla loldlln temillell'
dikten soma, el' homml bl/nu klmtZlo doldurarnk el'in e[endisine
slJnar. 0 zaman cl'in ierisindt' b)12k bir sessizJik hakm st1rer."
(Radloff, 1.461) Misafir T rkista n Kazak' lan ndan !:Ii-
rinin cvinde klmlz ikram edilirkcn, yukandak i sallTlann
gunu ell ik. Hakikaten sayglll tUlUlan milli bir ikidir.
Tiirkiyc Alcvilcrindc bunun ycrini raki fakat erkn. usul
aym, Orta (kimil bayraml)nda ziyafeticr,
rJlar , dril oyunlan olurdu , "Moywa yapl/an kmul bayrnnlInda,
I

I
2[2 M.ERZ ( YRKLER M.ERZ ( YRKLER 213
Trk boylan ndan genler mustakbel esterint seerterai. " (Nimet U-
lu,gtug, Kmuz Bayranu, Kopuz, saYl:4, 1939)
1333 de lbn Batuta Al tmordu Sultam Uzbeg (Sultan Muham-
med Uzbcg-zbeg) Hamn sarayrm ziyaretinde, hamn Kur'an 0-
kuyan zevceleri Tayduta ve Kebek Arap misafire (Kr rmz} ikram
cniler\.
Y r klcr' tn de hildigi yemcklcrd en Tutma Kasgarh Mah-
mud 'un mesuur eserindc (Divan, J. 452), mayasiz kmeklcri
(yuka, yufka) yuyka scklinde (Tonyukuk yazrtmda) amlmakta-
dir. Hun'Iann, Y rklerln kuandrgr di bek ve el degtrment
(bugday' dvme vc yarmaya, kirmaya yanyan kullan-
drklan m arkeolojik kazrlardan a nhyoruz. (B.Oge l a.g.e
5f.89, 146)
Bu saurlanmrzla, biraz soma d l a taw glffilz Yr klerin is-
tlhlk, besl enme sisteminin ayru olusunu artlatmak istiyoruz.
b- Yr kler' de i stihlk:
Misafirlere karsi ok cmert olan Yrkler, aym zamanda
tutumln insanlardi r. Tasarruf meyilleri yksektlr . Yrllarca bir ik-
tirdikleri, tasarruf ettikleri paralarla hkmetlerin hi yardrmun
grmeksizin son yrllarda araziler edinip k ylere, kasabalara yer -
lestiler. Bazt1an da tfthk sann atarak yeni kyler vcuda getir-
diler. Tasarruf vasitasi altun idi. Bugn de aymdtr. Fakat halen
msait tarla. bahe bulur bulmaz tasarruf ettiklerini bu mlke
baglarlar. Yan gebeler bankalara alqmakta, paralanru pl se
etmektedirler. Eski Yrklerin tasarrufu iddihar seklinde idi. rkt
(rkm, boha) edilen altunlar eskiya eli ne geer, toprage g m-
lenler sahibinin lmesiyle heder olur giderdi. ve kylerdeki
dos tiara bor olarak veya emaneten verilen paralarm bir klsrnl
da, senetsizlik yznden, inkfir yoluyla veya borlllnun lmcsi,
varislerinin de boreu tammamasl He zayi Bankalardaki
paralarm tahakkuk eden faizini almlyor, veya K.1ZIlaya yahut fa
kirlere veriyorlar. Tasarruf meyli yksek olmakla beraber, geUr
mahdut, istihlke masruftur. Ufak tasarrutlar bugn dgn vcya
vukuatlar iin harcamr. Kyllerle arazi, mer'a yayla ihtilflan,
hayvan zaran v.s. meseIcsinden cinayetler eksik olmaz. Hapishane,
Dr,Bom ischboldm, Essays on Tatar HislOry, New Delhi "863, P.52
..
hastahane, dokter, avukat v.s. paralen eldeki avutakini siler s
p rr. Eger geriye birsey katrrussa, 0 da sasaah debdebeli dgn-
Iere sarfolunur.
Yrkler'de isti hlk mcyli normaldir . Gelirlerine gre ayakla-
nm uzatirlar (Bilhassa kendi ishsal ve imaluan nct icesi elde
ettikleri mahsul ve mamulleri istihlk eylediklerinde n bu rnmkn
olur.) Ikttsatfann (gstens tesiri ile Isuhlk), (gstermelik is-
tihlk) ded ikler i scy, d gnler istisna ed ili rse, ky ve setnrtere
nazaran, tam gebelerde yok denecek kadar azdir. Yerlesme
bunu cgalnyor.
Hayvan, zira mansul ve ma muIl c r i ve avci hk semere-
ler i He geincn ast-ener he men hemen, kend i yagtan He
kavrulabccek ha ld edi r le r . Istthsallertr un bir kis rru piyasa
iin oldugu halde, c hemmiyetli bir ki s rm da zar ist ih lke
sarfolunur. Ya lruz Yrkler zav iyes i nden bakmoa bile
(Trkiye Mil li Gelir Hesaplanrun) s rh hatinden sphe et-
mek Izrmdrr. "Lktisodi refahin milli gelire inik st (istihlk
6Ifisile): bir devre zarfinaa istihsal editmis olu p mstehlikc
reel tstifade sagtay an mal ve hhmetlerin bir tasnu pazara
lkmadlgl ve oroaan tedarik: edilmedigi iin, yekna girmez
veya girse bile hesaplanabilen mikdan hakik cesametinin
altinda kaler, Evde pistrilmis ekmek veve pasta bu durum-
dader. [kt isadt refancn milli getire in iksi bu baklmdan da
eksik otacakur ,,1.
Do.Dr. Glten Kazgan'm, Anadolu kylerindeki beslenme
__ hakkindaki nesred memts bi r etdn inccleven, Prof. Dr.
CCZimmerman, ba zl tenkidle rde bul unur2. T rkiye iQn yegpe
et nevi olan o tlak hayvanlanmn, Birl Ci k Amerika'da bBe pahalt
oldugu, Arjantin' de de pahahlamaya dogru giuigi profes r tara-
fmda n beli rtilerek, Amerika'da hayvan prote inin daha
ziyade bahk ve k mes hayvanlanndan te min olundugu, istihlkin
te iki sini nebati yagdan lkan lan margarin'in ettigi anla
tlhyor ve Trk kyls iin bugdaydan temin edilen proteinden
otJatma do laYlsile -erozyona sebeb olan koyun ve kei
CC Zimmerman, Yen; (Dr.Kurtkan Terc.) ist. 964,
356-61370--44.
2 Prof Dr. S.F. lgener, Milli ge/ir, istih.dam ve iktisadf BYIIle, i'it. 961, sf.63.
" j
214 M.ERZ I YRKLER
p
M.ERZ I YRKLER
215
yerine. krnes hayvanlan besbyerek protein temin edi tmest tavsiye
ediliyor.
Yrjderde Bestenmei
Gunde gn yemek yenir:
Gayfaln (kahvaln): dagayi. infusar ayr veya ada ayr (Adaayr
vc dag aYI hd lnbit tlr, daglarda bol bul unur, ok
yahut orba (bugday vcya tarhana} itr. St pek Imez, misafir
gelmee verili r. Peynlr, kelek. yeplnu, bazan da ragl hepsinl n
yar unda yufka ekmegi esasur. gle ve aksam da mali kudrete
gore Yrk yemcklerl bazrrlamr. Yan gebelcr, adirtanmn -
nnde fasulye, domates. panen. patheen. kabak v.s. yetisti rdikle-
rinde n ycmck listesine bunlar da dahildir.
Yemck bic kaptau hep bir likte yenir. Kaak kullamlma z, o rba ,
SOl, ayrambile Ierfer . Yufka ekmegint birka kat h bkp,
klh getirip (sokum) yemcge daldmrlar. Ksereter buna
(Kr k) dlyor. Her her lokma iin ayn bir adet .
Bunu daha remi z, daha slhh buluyorlar . tcmiz ol madrgnu ,
her sefcr agrza sokulup yemcgc daldmldigrru, o nun iin kendile-
rinin bir ycd ikleri bir daha kullanmadklanm syl yorlar.
Ye me k, sofra r tsnn st ndc yeni r. Etra fma
kurup. diz k!p ot ur ul ur. Sofra rtsne (sora) diyo rlar.
Ya lmz Sanke ililer (Meld ir) der. Deve yn veya koyun y-
nn den ol up. ekse ri kahveren giye a lar. Her sa ba h yapllan
lazc yul'kala r. bu (sora) ya konup . gzelce rt l r. (Sar a)
ka re ckli nde ol up . keleri nden bklerek o n aya dogru kat -
la mr. Ye mek zamam ii nde ki yufkalar ke na ra dizilir.
yeme kler o r taya konur cretle lutul an obanlar dahi. aga ile
birlikte , aym sofrada. aym ka pta n. ayOl ycmeg i yer le r
1
l-
' n
2
izle rini bul ma k g tr. .
Ar dmizmlr h.1Vali$/ Ineir bahelerindeki kan/areuar (gol' cr cl1i amele)
da .wn z"man/llra kadar al anm sofrasmda rer di.
Zivafcl/erde mcvki, kesilen h,l y \'imdml par al ma hl.:.. kalde, /re, Bu husu.<ta
Mi . Abdl kadlr, Drun ve UI M esel csi, Sc1u.knaf!lc (Haursuma /.1 bl).
.Y.]O-l205, Sclukno1JlIe (Yazlelzade) slA ve Se/uk devfl
Ycmeklcri, TI'k Emograf.va DergiSi adc/in balfiYl!lerml ufak apla d,1
0/."''1 gCirJYOflU: Klnu ( Silifkc) yemek 'plwmcc tlce kom!jU1lun
h.l kJ.:sm aVlflP1.nderlrlcr kl buna (U/u) demr. Dadal oJlu da K ozan
Kilnlcr inJcn al IglfIIlZ blr I'l"indc buo,mdhumdan bahseder.
"/J07:gurdl,lrJl pay o/duya var".
..
Yan gebe adrrlan nda, hali vakti iyi olanlarda, sofra
sunn stne ember sckli nde kasnek ve onun ustne gems
hak rr sini konur, yemek bunda yentr. Bazrla nnda ba ktr sini (senit)
in stne konur.
Yrk Yemekler i:
Hayvan kesimi ancak misafir gelmee. bayramlarda, d gnl erdc,
yan rtan ziyare ue ve bir de hayvamn saka tlanmasr halinde olur.
Etin btr kerm kavurma olarak tuluklara doldurulu r (Et kavrulur,
t uetamp tulu ga konur )
Prorei n aynca bulgur a1 (bulgu r pilvr ) vc o nunla birlikte
iilen ayranda n temi n edilir. Yogun. tcrcyagr. peynlr, (ke-
lek) de bunu temln eder. orbasr, bugdaydan yaprlmrs
ycmek esitlen {keskek, tutma, rck. gatmet . yufka,
merim v.s.) de bu vazifeyi grr.
Vufka: Bugdey unundan sa zerlndc yap an . kglt gibi ince
ekmcknr. Un de elenir. Elenrniq un ilene (llcgen) denen
bakrr kaplarda su He kanstmhp. iinc biraz da IUZ anlrp
yugrulu r. line maya autrnaz, Kadm kollanm dirsektenne kadar
swayrp, elleri ni iyice ytkadiktan sonra . yumruklan yla hamuru yo-
gurur. Bir para hamur ahp okla (ok lava) ilc serrit da.ire
aar ve ocagm stne, (sayacagm e sacayagmm uzennc
Iers etarak oturtul mus bulunan sam stne) brrakrr. Bir lara fJ
evrege (ban yerlerde cvirgc. .. d:.
nilen yz! par aslyla altsl cthhr. 0 yuz de
olur, yufka slsle gelmek u/.cre so ra' nm (so fra n s)
iine san hr. aanlar kadar pil iricnin de mahi! o/nulSl,
ok/lll'aya san/m/l yufka/an el i/(' sa fls/ilne
sonra, e\tire el'ire \'e bir dikkmle yakmadan p'll
ri/mesilarlur " . (Resi m: 47.48,49,54)
Y rk kadmlannm her sabahki hiri, ha mur yugurup.
yufka yapmakllf. Bayau iyi ol maz. Taze lazc ycnirse ok .Iezzcl lidir.
adlr ha lkl davar, koyun, dcve gtmege vcya bu
yul'kanm iine pcynir, kelek vcya yag kor. slhndlr glhl du rcr,
denen genic hi r yazmaya r.ls) sarar. klslm
bclinin arka tarafma gelrnek zer e, bch nc haglar. Ozcl bIT aZlk
M.ZcJ.:I a.g. mi/kale, Tr k ElflOgfi,fY,1 DcrgM. I .M. 7-1.75.
d
216 M.ERZ f YROKLER
M.ERZ f YROKLER
217
ol ur. Bu na [sikma, sr kma . o ma ) denir. Yruklerln ek-
meg! yufk adtr. Kasrk gib de kul tamrtar. Eski Trkl er in
de yufka ycdigmi biliyoruz
l
. Se luklular da yuf kay r bil iyor
'Ie yiyortardi : "Setukname de gem {A rigir de]: on bugday
u nu ndan y ap 1lmll yu/ ka demektir. Demek O/UYDT ki, Setuk
dev rinde yufka ekmegi varair. Huk maonn ziyn/et SOfra51
iin hatsrlan an yu f camn do en temiz bugday unundan ya-
p stman Yll klflr '.2.
AkJtma: Deve s t , un, tuz bir kap iinde oklava ile karqnnir,
krvamh hal e geltnce , yuka rdan kapkla sam zerine brra -
kthf. Ha mu r krzgm sa zer tnde b z l r. Dtger ta rafa
d nd rlr, t e rs yz edi lir, lezze t li bi r ha mu r yemegfdlr.
Deve patladl!:1 zaman, yavr u cmmeden ( iJk-
gn) agm st ile yaprhr. Koyun, ket stuyle da yapan
astreiter vardrr.
Rugday or basn el dcgirmeninde yan lrr us bugdaym yag vc
tuzla pisirmesinden yaprhr. "Mesnevi-i $erifre beyti vardsr. Trtc-
esi: Eegin kams saman, or; insanm migdesi bugdlly orbast ister
. demeknr. halde Se!fuk devnnde yenilmesi itiyat halinc gelmi
bugday orau vardsr' . ( Resim:51)
Rulgur AI: Bulgur un tereyagr ile pismesinden olur. Kuvvet li
yemektir. Ayran veya yogunla yenir. Etlisi kuvveu ve lezzetlidir.
(Etli P v)
,Rulama: Un, ya!, soganla piirilen bir yemek. Un vc stle
yapllam da vardJr.
Bkme: Daglardan top lana n otlarla piirilen brek. (Hon:um-
lu'larda)
rek: ilegene ii nde hamur yogrulur. Maya aulmaz. Ha-
murun zerine knc (susam) ekilir, tereyagl nve edili r. Le-
genin zeri sala kap auhr. Sam Slne kz (a lc) konur, le -
genin a lll,:;, da kJzgm kl vardir. Bir iki saatt e hamur piip rek
halinc geBr.
H.Namik Orkun, E.ski Tiirk Ya;lItl.1fL
MZcti OraL V.s. makale, Trl; Etnografya Def. 1.$[. 74-75.
M.Zeki OraL V.s. makale. Trk Elnografya Def.l.sf. 74-75.
..
Boynuinceli' lerde mlsaruge giden rek gt rr. Gini!i yer-
den de ona rek hediye verlrter. "Falan nerde" derunce, " rek:
degifme)'egilt ;" deni r. Bu, mlsafirligc gttu demekur.
Ekmek AI: Yufkanm zenne su serpi r, yumusauh r. Diger
bir kapte tereyagr ile kirrmzr bibcr eritilir. Kansunlrp, pisirilir.
Karakoyunlular buna (Dolaz] diyor.
Hsmerhn: yag, undan yaplldlgl gibi, peyn irle seker.
undan yaprlam da vardrr. Yrk le rin meqhur tathsrdrr . Teklr-
dag'da lokantalarda, ta thcua rda bu isimle rnevcuttur. Rize'nin
lzca konuqutan yer lerinde bile (Hsmcrti) diye bi r lat I! bu -
lundugunu duyduk. Bu da epni' lerden kalrna olabilir. 'UCJf -
merins bile olsa yemem " sz. bu tamm krymeun gstenr.
(Resim: 52)
.. Katmen Yufka arhr, sata piirili r. Steakken iki rararyaglamr .
Ust stc Ylglhr. Nestir.
Kayma k tathsu St kaymak baglar. Bu kaymagm iinc bal
konup yenir.
Keskekr En gzel bugdey (solgu)larla dibeklcrde dglr. Ka-
bugu ikanhr. Buna (Dvme) denir, ctlc plsirilir. 50nra geni
kaplar iinde oma'larla (kepelerle) lzuciyet kazamncaya. lstik
gibi ol uneuya kadar dgtr. zerine krrmm biberde eritilmi
rereyagr dkt r. ok nefis, besleyict yernektir. Dg nlerin
ycmegidir. Hon:urnlular'da: "On/mda tbiri, dg n
oldu, ii bi ui manasma gelir. (Resim:50)
Lokma: $aCln iinde, yagda, kUre Cklindeki ufak hamurlann
piirilrncsi ile ol ur. veya balla yenir . Muharrem Ayl' nda
Aure ile veya yalm1., kornulara dagltl hr. Yeniosmanhlar (Lokur),
Horzumlu 'lar (Sunak) diyor . Helise, Pelize: Buna herise de di
yorlar
t
.
veleme: Yag ve unla yaplhr. Midevdir, . .
Tarhana orbaSl: Un, domalfS, lrl otlarla haZJrlanu.
- Yagla piirilir, zerlne ktrnuzt biberle erililmi dklr.
Sndrme: Tuzsuz {aze pcynirl e, piirili-r. '50 -
gutulduktan sonra zerine loz ckcr dklr. (HOfzumlular).
Bk.M.Zeki Oral, Herise, Tl4ma ve B.1Zlama Hl;: Ant Dergisi, 16.18 Konya.
21S M.EROZ I YOROKLER M.EROZ I YOROKLER 21.
Tutma: Un, Yumurta, IU7.., su legende hamur halinc
. geurtlip. yogrufur. Inee ince ktythr. Bit kaba konup, su, tuz, Ie-
reyagi, vesc Sogumava btrakrl tr. Iliymca zertne sa-
nmsak h yogun dkl r. Lezzet li, besleyicidir. Karakoyunlu'lar
da aym yapiyor.
8ekdik'lerdc zaytf ocuklara anatan "oto hinip.
arm sagnsm satkm dsmn" diye tutma yedinr. Hanr yamadsgumz
bir kaynakt a. byk Trk hkmdan Tugrul Beg'In, asi rerter a-
rasmda yedigi tutma yemegini ok begendigini okumustu k.
"Til lma adt Mesnevi-i $eri[ de geer: yoni: senin
iin Myte gzel tutmn piirdim. Sen kihirleniyor. yemi yorsun.
Ve: Tu rmacm hamurunu istemezsen, suyunu re, kendine gida
et ..I .
(Do mares)c (Banadura, glUI, egr im) diyorlar. (Patatcs): gumbil.
gumpir. ocuklan mn ycmcsl iin tuzlu suda baslanmq bugdayla,
nohuda Bcynuinccliler (Bnme), dit crl eri (Klleme) der.
Bu gzel ycmcklcr ve tathla r tarihe kansrrusur, Bugn her
gn sefale rin yemegini yemektedir ogu...
IX Trk Getelert nde Mlki)et:
Mlkiyet , tarih i otdugu kadar, aktel bir problemd ir. Assrtar
boyu Insanhgm bcdbahtlrguu bu messesede, saadetini bunun kal -
dmlmasmda anyan topisuer gelip gemisur. E tun gibi, gcn-
litinde idar cc slmOa, muharipl er iin ferdi mlkiyeli kaldlOp,
ihliyarhgmda halasml anhyarak bu fikrinden rcu edenier oldugu
gibi, mlkiycli hlfSl zhk telkki eden Prou dhon'lar ml kiyelin if-
rat la n m devlel mtldahalcsi, it imai siyascl Icdbir1crile gidermcye
Sisrnandi'ier zuhur Bir Marks tarihin tabii
iinde, diyaleklik Ccdcl bir vetire sonunda fcrdi mlkiyctin,
kollekt if mOl kiycl halinc inkllp edecegini ilmi olarak ishala a-
fakal kcha nelinin tahakkukunu beklcycmiyen bir sahlrslz-
hkla, Entcrnasyonal'l er amele ihlill fu kalan kur-
Fakat, Marksizm Ru sya ve Yugoslavyadaki tatbikat mda
M Z r:ki Orili. Itg.lll Il. .
Bk.Prof. Z. F.FmdlkoJIu, i sl.960 I'C Marks. isl.196!

yeni , nev'i sabsma mnhasrr bir mlklyet rej imi mcydana rk-
muur: Komnist partisi yelerinden ibaret bi r mre lligentsla ,
ye ni bir mnewcr-ida rcci sn uf ve ona alt villa lar, apartmanla r.
otomobillcr
l
.
Jan Jack Roussea u'nun tasawur ettigi bir cski dnya ccnneti
var rmydr? Senin beni m gal lesinden uzak, mlkiyersiz hir insanhk
haklkatcn rnevcut olmus mudur? "Bir ksnm yazartaragtJre iptidai
cemiyetlerde miilJ..i)'e1 msterelair. Patat bil fikir emograpann a-
rasumuarite doima teyi edilmemeaedir. Malinows/"y Matenayau-
larda 0\' aletleri piroglar VI.' bal ka leknik vasualann [erdi mlk:
,
oldugunu isaret ediyor, " .
lnsanoglu fitra ten egoist oluyor. En iptideisinden en medeni-
sine kadar aym maya, aymhamur. Arada cerece Iarkr var. (Benim.
bana an) kelimc1erinin sicakhtl her seviycdekl i nsam cezbediyor.
Bo baktrndan Insa nbgm iJk devirlerinde bile mutlak
tasavvur etmck gt r. Bugnkii. Rusya'nm dnyamn en ve
mmbit topraklannda cn modern vasnatarla isuhsalde butundugu
halde, bugdey iin Amerika' ya rnuhta olmast. Insanogfu' nun r u-
hundaki ferdi mlkiyete atfcdcn kudsiyetin manalt, byk, taze
dc1i1idir.
Bununla heraber bu bususta kes tn bir s yle ne mez. ..
Yazrh vest kala r ol madrgr ii n her za ma n mnak asal ar a
konu olacak de mc kt ir. Yalruz hkm ve rrncde, a rkeoloj ik
ve etnotrafik huJuna ca k mad di e ma re le r
ya mnda, haJklann koUcklir vicda nlRda vc hafl zal annda
dillerindc fade olunan man evi mi ra sl a r byiik rol
oYRl yacaktlT.
a-Orta Asya Gt)ehelerinde MiiJkiyet:
Homeros'a gre [skilier nizalann, sebebi diye
mal mlk toplamaktan sakmlrlan!l3. Aym kaynakt a bu kavrnin
klmlz iip at eti yedikleri de gOre. hi degilse at s
rlerine mali k idi ler.
Pr of. Dr,C.C. Zimmcrnmn. A vdm I;/m(m ofl,'Yl/ {Do.Dr.N Af/kl/n
Terc.) 1.'il.1964. n" Djila.\ ycn; Slmf. (Tac.) Isl.'J6.
Prof.Dr. HZiya lkell, Siy.ui radiler I'e Sosy..,/ilnl i .'il.1962 s1.15L
A.1z" Klh" 1'(' is/.:l/erHaJ.:kmd" Herodoi'un Ver dig; Bilgil r:r, 1$1.935.
220 M.EROZ I YOROKLER
p
M.EROZ I YOROKLER
ZZI
Acaba eski Trkler'dc mlkiyet ferd mi idi, yoksa inmal
zmrclere mi atn t? Bu hususu vestkatarm meetemego
ahsahm. Ziya Gkalp'c gre ' Trkler hrri yet ve istiklli scv-
dikl eri Iin olamazlar. Fakat msavarpcrver olduklanndan
dola yr Iertri de kalamazlar. Trk harsma en uygun olan sistem
solidarizm. yani tcsantlkt r. Ferdi rnlkiyet, Iumat tesan de
hdim bulunmak mesrudur. Sosyalistlerin ve komnistle-
rin ferd mlkiyeti ilgaya tesebbs etmelen dogru degdlr. Yafmz
Itimal tesande hdim ol rmyan ferdi mlkiyetler varsa bunlar
mesru sayrlamazlar...Turklenn itima i mefk: resi, fcrdi ml kiyeti
kaldi rmaksizm itimai servet tert fertlere gaspetirmcmek, umumun
menfaanne sar fet mck zere muhafaza vc tcnmiyesme al rsmak nr."
(Trkl gn Esa sten. iktisadi Tu r k fk bahsi] Filhakika ves t-
kalar ZGkalp'in Iikirlertni tcyid etmektedir. Eski Trkle rde ferdi
mlki yetin yaygm oldugunu gryoruz. Allanm, srlerim ken-
dilerine mahsus damgalaria damgalarta rdr. Tonyukuk kitaesinde
bu damgalarm adr (Ign) seklinde gcmekted ir' . Trkiye Alevi-
Icri de damgaya (D kn). Yrkle r (Dvme, d gme) diyorlar.
Dgcr bir damga ckli hayvanlann kulagmm bir tarafun kesmedir.
Buna Trkistan'da ve iran Azerbaycam' da (En, in) denir
2
. Y-
rklerdc (en) der bu, kuiakiara enti k yapmak usu)nn Macar-
lar'da da oldugunu gr yoru;.
F.W.Mller'in Dogu Trk islan'da Tufan'da bulup lkardlgl uY
gurca met inler aras mda mlkiyel mefbumunu ve a na al fedilen
ehemm iyet i grebiliyoruz: ''Azun/arqa ad lavarqa tlrkka Trkka
az/anmaq fUnlr= hayaua ma/ 'Ie mll/ke, iktidar ve kIIdrete karl l
hissi lezallllreder. ", ''AS', barml ad, tavar, ark llrkngzler
bolSlln: define, mal, s'!rvet erya kudret ve kUV\' etiniz ogalmll O/Slln '
Bir Karaay Atasznde de mlkiyct ifadesini buluyoruz: "KOf
H.Namll:. Or-tun. Em TIrli.krde Arma. Varllk. tilIycoz. 194Q.
2 Prof.Dr. inan. K8Zflk, KlTglZlar'da Yetenlit. Hakt, ve Konut .al'
Turk HuJ,:ut Tanhl Dug. I, 194141 ve aYnJ meOif in Birin<:i /lmi
Seyahate Dair Rapor. 1930, sf.n .
H Namlk Or hun, a.g. Makale,
A kdes M mel Kllfa/, Gk Trk D TCFD, X. 12, 9525[, 5.
har, kuy de malllaga faydalc ko koyun hayvanalara mulk-
mr '! .
Orta Asya'da hayvanlar ve kistaklar ferdi mlkiyet, mer 'a
yaylalar ve ml saf lr adm msterek ml kiye t konusudur. "Ka-
zak-Kugu-lar da nJisofir a m asiretin msterek: manair. Ye
mek t e msterek: { lkar 'J. . Radloff da krslaklann ferdi mlk
ol dugunu yle bcliniyor. "Ki slak sanalar komsularaan u mu -
miyette t abii nmrtarta ayntacak leki/de btnmstar. dernek
bun/ar ere, gJ. tepe, yama v.b. gibf nesneler tc huaustamr:
Tabii suurtar butunmadi gt takdirde direk: ve ' til gibi sun i isa-
reiter diki/ir. BiT schonen SJn'" but n akraba ve komsularea
bilinir, doku nuInutz Vl! bu n/ar soytann himayesinde bU/II nuT...-
Kl l /ak Jar bir sanst n mtk saylldlK' halde, yayla/ar soyu n mus-
terek: niandir, " (Sibirya'dan, J, 428-29)
Eski T rk yazulan'nda da ferdi mlkiyeti sarih gstere n
ibarelc re rasthyoruz: "Kal tegin alumni f?lmjml hazine \'e mal-
"".w (Yazltlar ,J,54) lnnm (iannmj gwn p'ln eyoum ipegin
oianmi atm, aygmn, kara kakuntann. #l'k '
(IYlslm) Trk/erime, kavmime kazan od on. " (Yaznlar,
J, 58) Orhun kitabelerinde yoksut milleti doyurdu-
fakir kavmt zengin et tlgtm syluyordu. (Yaznla r. 1.27, 42)
Tf/nn ('Ie la/m o/dugu iin rumetim oldugu if in
o/an. nul/eri diri/tip dogru/ftum, lp/ak kavmi fakir
kawm ungm klldml, az /wvmi ok /a/du1L .. (yaZltlar, J, 43) Suci
Yalltmda da: "u ngin idim, alt/mI on, at nlriJm saytsrzidi. " deniyo r.
(YalltJar, J, 1956)
Ferd i mlkiyetin saglamhgml Trk ve Mogol miras hukukun.
.da anhyoruz.. Cengizhan Yasasl bu hususta fikir veriyor.
Yasa illn sadece Orfve deti te'yit euig; gOriJ-
nyor. AI!e relsmm /mnden sonra, babamn mame/eb ocllk/arl
ilfl1tlnda- 3 taksim ediJr, en biJyktiter otuoNdnn dahajazla hisse
a/mb. " 4. Radloffun da Kazaklar' lfl miras messesesi hakkJndaki
kanaa ll bu merkezdedir : "Zengin Kazak, hayatl esnasmda bIlyk
ogrillanm mslaki/ yapmak isler \ .t' bu malaat/a hayvan/ann bIlyk
DrSaadel Bgiltay. Kara ayca Birka melin. DTCFD, X. J. 951
2 Pror.Dr. Ainan. A. g. Makalc. rurk Hukuk Tar ihi Derg. I. Sf.36.
.l Prof. Dr.Gcorge VcrnadsJ.:y , Ccngizhan YJI'i!j.j, Trt Hutu}; larihi [kr, _1
fU/..J2, Sf. L'9. .
4 Frof.Dr.GciKlc Vernadsky, Cengiz Hall Y.-u.v; Trt. Hukut Tarihi vu, t.
19414}, sl.t29.
-------------------..,..,-------
222 M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
223
bir tasnum bilytk ogtuna verr ve kendi kI l/ag' dar geliyorsa,
onun iin yeni bir arazi sann ahr, eger k,k,gl yetecetc derecede
MYlk ise, nayvon mevcudunaan ogutkmna isobet eden m iras
hisselerini aytrdiktan sonra onfara, hu susi kt *'ak far da rahsis eder.
Pcderden kalan mahn I'C ktllagm verist kk OgI/IdUT. " (Si bi r -
ya'dan. I. 428)
Ferdi ml kiyett n bu muhk emiyetine mukabil, onu cemiyct,
a mme mcnfaannc de yara r ha Ie geure n, ( po ua} vr! mes-
se se ler mevc unu. Haka nlan n, banlann bcylcrin vc rd iklc ri
ziyafet terde n sonra sofra taktmmm \IC bazr csyanm
yag ma tau tmas ... Ziya Gka lp 'ie ona istinaden Prof.Mehmc r
ZZCI tarandan sermayc vc m lk tcrek mn nleyici ferdi
mlk lyer in lfra rla n m gide r ici, itimai tesande hi zmct cdici
bi r davrams, bir messesey t! Dcde Korkut hikyelerinde de
b yle grtyor. "Hie emiri Seyf d Devle
Sutton Mclik1n1J 1ere/ine bOyOk bir ziyafet vermis ve yemek
sonu ndo, Trk: deti geregmce, servis te kultamton otun, g m01
tokrmlarm misofirler torofmdan yagma eddmesine msaade e-
dilmql; :Z.
b- yrkh. r'de Mlk.iyet Messesesi:
Hayva nla n m ( Dvrnc, Damga ) dcdiklcri, kcndilcrinc mah5u5
damgalar. Kpklotlu Hasan A.
tanln damgasi cs ki yall (vav) harfi idi. Ukin damga ilc mal
lanm tc fri k ok azdlr. He mcn hemen hlun
hayva nlan n kulaklaTiRI c nl mck surcIlc sahi p !:lul mduklan
mallan olurlar ki bu bu (c n) labir
cdil ir.
Bt n yrklcrin yaylalan, hkm namma la
puludur vcya zilycdligi alt mdadlr. Dcmek ki, islcr lapulu
olsun islcr fiilen tasarruOannda bulu nsun yayla
mOlkOdr. Yayla hudutlan iinde ferdlcrin hayv' dnlan scrbcs lc
yaYlhr. Bunun bir iSlisnasl (Sbcc Yaylasl) dir. Korkulc1i'n in
Slndc, tarihi Orta Asya aYlflJklanm amh ran bu
yayla, airct tll crinc lapulu olmakla bcrabcr, farazi hud ut lar la
Pmf . Dr. MC'hmC't iu ct. Ycni ilimai)'.1l Den leri. i.\I.I928 S1: 95.
f)o. Dr.ibr.1him Kil ( r:sotlu. Sul lil n Md i kf. lh Z" 1/l. 1nmd" byk Scf ukl u
Imp.1f"lOrlutu. bJ. 195.1.. SU 38 ( Ay m Vl . 67 b) y,. ;/11(.
ancter arasmda taksim cdilmiq. Van bet e gelen ayrrtan her-
kes biti kte n soma, herkes!n nayvarnmn br n yaylada. ser -
beste oamasr ka bil. Diger bt n yaylala rda hu ta bdit ve
kayul ar yok. Sadec e her ai le adm nm veya la .et rafma
bir babe aymp. evres tni bir rnet re yksekligtnde t a
yrgarak hudu tl andmyor. Bu ba heni n linde patares, doma -
tes, mrstr, ayi egi, kabak , fasulye, v.s. yc t lqtir tyorla r.
te rek rnl k olan yayla itnde, bu evlcr, adrr yeti, bahe
ferdle rin ml k sayrhyor. Toroslar'd a Akseki -Had lm a ras mda
Alaybcyli Yaylasma Ma navgat - Alanya yrklerl zilveddirlcr.
Yrlt ardr r mlkle ri hal inde. Yayla evlen Iln 80 kuru s bin a
ve rgisi d yorlar, adm 25-30 se ne evvcl terk e t mtqler . Van
gebedirler. (Tam gebele rt n adrr vazge mez bir
nidir.) Bu bina ve rgtsfni, yayla mn mali ki o ldukla n m is ba t
it n, ileride bi r Iht nn zuhur e ones t ka t11 d -
yorlar. Kse reti 'l er de Yel!ibcl 'de
duklan yaytada, taqla cvirdl kler! ba hele r tm ve rgt d uyor -
lar. Yayla aqiret in mqter ek mal idtr.
Yan g ebe ol an bu aqtret . Mut kazasma bagh ky-
ler inde fis11k da hil t rt man sul el de ediycr. Nadas yapu ktan
sc ne, ekmeyen arazi olarak kull amhyor. Bu, takdirde
ziraat ii n ferdi ml klyet konusu ola n a olunca
ko llck lif mlk iye te , ba Ms oluyor. Oemek kt a rut , zlra a tta
ferdi mlkiyelc, me r'a da mterek mlki yelc ail oluyo r. Gr-
dtmz diter de aynl hali etl i k. Yayla,
kOydcki mer' a ai reti n mlk (Tapulu veya Zilycd) kal an
gayrimenkul vc menkul e mlk ferd lerin, ail ele ri n ma -
hdu. Eter mal ik ve zilyed yayla sa hibi bu lunmuyor
la rsa, k)' lerden mer' a ica r laYl p. hayvanl aTlnl mterck ol la
t1yorlar. (Bacak bama ) gOre cre t dOyorla r. Yan i icar be -
del ini 0 arazi zerine yaYllaca k kk ve bOyk ba ha yvan
saYlsma (ayn emsal zer inden) blyo rlar. Hayvan
(Bacak ot lakiye cr etini bul up, sahip bulundu#u hay-
van saYlsl He a rparak herkes kendi borcunu oba' R1 n veya
sz gecn, Wlen rei si vaziycti nde olanma Mer. 0
da (ky sandlgl) na teslim ede r.
224 M.ERZ I YRKLER
M.ER"Z I YRKLER
%25
X-Trk GlIebelerlnln Memleket
Ekonomlslne mnakale ve DIAer
Sahalardakl Hlzmetleri:
Birinci kisirnda tar th itnde ve halen TUrk gebelennn mill
bnyeye temcssl ettikJcri , daha dogrusu onun bi c parasr olduk-
lan hususunda malmat vermege alrquk. kinci krsimda. Trk
gebe llgl ile i1gili bahisle ve mbadele bahsinde, TUrk gebe-
lerinin kapah bic ekonomi hayan yasamadrklanm, bilkis mill
ekonomiyle ne!jir ol duklan m gst erdik. Milli ekonomiye
tam manasile entegre keyflye tini, ikinci mmm sen iki bah-
siyle daha iyi izaha ahsacagiz,
a- Orta Asya Gebetertmn Milli Ekonomi ile Temastare
Mbadelc bahsinde temas etttgimlz Orta Asya t lcaret kervan-
Jan, Ona Asya gebclcrinn develerinden istifade cdilmek sure-
tilc tesk olunuyordu. Gerek lran, gerek Arap tccarlan. Uygur
ticaret crbabt gebelerden rnnakale ve muhaftzhk hizmeti hu-
susunda istifade ediyorlardr, Gebeler kendi iktisadl hayauanm
yasamakla beraber, ve meskn hayata btgne deglerdi. .
''Yava,l yavof yerlesik: bayata ginnege handanan gfebelerin, [ehir-
lilerie SI/a temaston vardi: " (B.gel, a.g.e.sf.327) Trk gebeligini
in vcsi kalanndan tel kik olan Prof. Eberhard da bu m-
nasebetle ediyor: "Geoeter iftilerle kolayca oerober yasa-
yabilirler. Ve bylece ideal birbirlik te/kil ederter. Goebeler ifrilerden
tasm kullandsklan zira mahsulleri ohrlor ve bunlann yerine t iract-
ara hayvanlardan elde enikierini, bilhossa den, yn ve bazan sr
ile stten yapllml maddtler venrler"l. Trk gebeleri ile otaktan
Trk ahalisi arasmdaki mnasebet gebelenn iktisadi baklmdan
ikl isadiyatmm bir tamamla}'lClsl olarak grlmesidir. Bun
lann hayvan ve eY3lanmn meskn insanlarm refahml arttlrmak
baktmdan faydah oldugu al ka ifade Bu son kaynakta
aynca, gebelerin Maver1nehr'de ve Hrezm'de muayyen za-
manlarda toplana rak halkla ticarel yapuklan merkezler
haKKmda l y'akut, Mu'cem lbldn, Avrupa tablIlI 366 ve IV
W.Ebr:r h,1rd Eski in KWlar v t" Tiirkler. D1'CFD, MYt"4, fl oU, sl.25.
M.A/lar Kymr:n, Biiyiik Se/ukluJar impMil!orlutunda o jla i syan4 DTCFD,
eik. v Sd}' f 2. 1947. s1.162,16J.
...
714) de mal mat bulundcgu zikrcdiIiyor. Ihtiyacmr her
zaman gebelerden temin editen hayvantart a kamhyortardr,
"Zengin rastoinin idaresinde Bozok ve ok. diye iki boya Ojnlml
o/arak Belh civannda; Hutteln orlakkmnda gOfebe halde )'fl/tyan
Dguz 'lann isyan am een (ince, Sultanm murbahma ylida 24000
koyun vermekle makel/et olduklaruu biliyoruz. " (M.A1tay Kymen,
a.g.makale) ,-
b-Yrklerin Milli Ekonomi ile Temaslan:
Vesikal ar gsteriyor ki, YrkJerin lmparatortuk Trkyesl e-
konomisine ifa ett ikleri hizmet ok bykt r. Bu hizmeti vesikalar
. muvacehesi nde incelerken, evvet (mnakale ekonomisinden) b3.!j -
hyacagiz, .
Trkmen astretler, imperat ortuk Tr kiyesinin mnakale
bekcsini eIlerinde tutuyorlardr. Deve kervantanyla Iimanlardan
iskelelerden i piyasa ve pazarlara ithal mallanm sevkeder, istihsal
Sah!l sehterine ihra emteasrm bosalu rfardr. Ke-
za snhsal blgclerini n mahsullerini geni istihlk merkezlertne
byk Yrkler naklederlerdi. Kale tamiri, kpr , ker-
vansaray, camr v.s. yapim ve tarniri iin gerekli malzeme, maden
ocaklan na lzumlu erzak ve malzeme develerle naklolunur, ma.
denleri byk merkezlere gene onlar gt rrlerdi. Sivil ekono-
minin mnakal e baska, harp ekonomisinin lzumlu

M.EROZ I YOROKLBR
p
M.BROZ I YOROKLBR 117
klldlgl mhimmat ve cephanenin bir menzilden digerine tasmmasr,
ordunun tbtiyacr olan erzakmutesnnfmasr, Yrlderin hi zmet1er i
cti'mlesindendi. bu mafman vestkatara dayandmp, bir ne-
ficye baghyabm.
"Fatili .Sullan Mehmet ,ve lJ.Bayezit devirlenne alt hkmlenn
arayd getiri/mesi sureliyle meydana gelen bir kanun dergisinde.
Karesi iJiJtdeld KJZI /ca Tuzla 'nm tuslarvu " redenberi develeri IOftnlak
vazifeteri o/an Karaaurun. Edremit, Ayazmem ve Kuuca Dag a
raplanhdan bahsediJmekledi'''1.
"Kumstan Payas'a ve oeoaan tasinacak Jo. ooo mUl
bugday ve 5()()() mul un iinde (15000 mul = 300.00 kile) 30.000
deveye, ihriya vardi. Eu zahireyi tapmak zere Zlkadrlye, Adana
ve Sls'ten deve ..2. Keza "Akakoyunlu Pa-
yas' tan Birecege. Pirin ve peksirnet tastmak vazifesi verildi,,3.
As lreerden herhangi bir sebeple deve temln edttememest haJinde
byk ylyeeek srkrnnlan, darhk bubranlan oluyo rdu. "Kirahk nay-
vanlann byl1k bir lasm, asiretknn elindeydi. Asiretter ise yay/ak ile
kqlak orastnda daim; harekme olduklanndan istenilen zaman ve
mekilnda bulunonuyorve hayvanlardan islifade etmek: imkmnas
otmuyordu. J577 senesinde Anodolu eyalettnin muhrelif saneak/a-
nndan Istan out 'o hububat nakJedilmek istenmis, fakat Hamir san-
kiradevelerinin eksensi sahiilereinmi butundugundan (EyJl
ayt ) kirahk: hayvan utunamanumr. Mezkr sancak beyine yantan
bir hki1mle her klJyden inra olunan hububat m kytan n kendi
hayvan/anyle tastmnlmasi lt umu bi/dirilmijrir.
..1595 senes inde kilar-I .mire iin Burse'dan [stanbul'a geleeek
has unu deveter (sefer-I hmayun'a tyin) olduklan nda n
tasuunlamamqnr. Bur sa kadrsrna yazilan bir hkmle onun her
ne vasnayla mmkn olursa gnderllmes! emredilms ve rntem-
mim bir hkmle has un tasiyan devel ere (bundan byle dahl e-
dil memesi) Maden ocaklan Os manh ekonomi ve
rnaliyesi In mhim kaynakn (Gmshanc maden ocagrnm van-
danrun 0 zamanki devler btesinin yukan yzde besinden
fazlasrm tekil enig dqnlsn) "Yrakler madende ili o/arak
alunklan madene dn 'e/erle odun, kmr, tevnm geliriyor,
madenden cevher naklediyorlardl' .2.
Ordu erzakmm nakli in Ruml 1248 senestnde Bahkesir ha-
valisinde ki Kan Asiret mden yz deve Isteniyordu: ':., tevkii refit
vastl olscak: malm ola kj Anadolu orauyu bumayunum
mal)Yellnde olan asakiri nizamiyye ve sunllfu sairenin ahmal ve
pe!csimel nakli ve hizmerisairede kullamlmak iJzere laUliyel/i
del'emn eeddn Izum ve ikrizasl derkr ve Baltkesir sancagmda kiiin
Kan airerinde kali ve vfir de\'e mevcUl oldugu bedihi \'e bedidar
olmakran nai orduyu humayunuma vusulleri gilnden istihdam ol -
duklan mddere beher danesine orduyu humayunum hazinesinden
bet ku1Ut erel ita OIunmak l'e iktiza eden yemleri
dahl combi miriden verilmek lere Kan eemaari atirerinden>11Z mehar

J
1 trane.. .
"i mpamr" rlugun hudllllannda bir rehlike belirdigi zaman /lkenin
bn1n kaynaklanndan n 'wl. hayvanOlI sef erbtr ediliyordu. Zira 0
,
,
Prof.Dr.6mcr Lu/a &rtan, OsmJlll/ljmplfillorfujundJl Bi r /st Sn ve
. KoioniZ1U)M Me.odu oI1Ir ak SiiTgiinkr. lkti$M FilkiiJIcli M.Cik;XIl (Pam
nalionak, nJrke Ylumafar kill1lJogu, No;l9, 5p.46) Prol.Barbn,
burl/daki (arapfar)U1 arap goebesi oJilbilceeAmi ihl imaf dallllmde l.rmdk
bcrabcr, isimlerinin halis Trk ismi Olmasml dil g6z nOOt: a/ara ', "De ve
yeti,irmden" ve 11llimal bir mddel Suriyc "deki Ar ap iJJir cl lcr iy/e
yalitmq oJma/an AI /w5u!t! kcndikrine Ar"p denilmc51ne Sl:bep
WrOT. HAlbuh, (Arap) ism! JUlml)'an dijer bilII Yl; lIprctlcrl.. Dna
A sy,,'dan bef; yet il'ir,!ikkri gn Arap/arla hi temaSl oJmryan
Ier Ilrasmda ( Arap/IJ veya Dfmag, IDellcd buJunmaktadff.
( H.NamJJ; Ofkun, y ery (Jziinde TrkJcrJ. Boynuincdi1er ar ll.JJJdlJ ( cr kcz)
lkapll bir ycXJ,; ltirdJ; ( Nar 1lJ.:uyu-Si /tt ke) Bahi'/crdc de armJAlap var&.
A I'pr1ar61reisi Mehmel Bey idi Su phNarm crkezJik1e aMk(lSl
oImadJg, giN, iJlt/mAl 00 I5imddi aFr ellere w:J veren ( A r ap. Araph. AraPl
A r aplann). lJbp olrnaJ.:ian ( A r aplJkJa hibir mnas.:!x:t 1'(' tarabeli
yokwr, Bixim gadt#iimiJz Yeniosman1J Awc/inin bir oy maJlnm adl (ArapIJ)
idi Egc'dc bugn oirok Arapf4 Araplil r ) adll/ dil koy mel'ctd
o1duguna I'e bel i.imdeki iskAniyle merdilna gddigine gOre, bu aire/
hayli t>yiik oJmaWl r. Su konu}'tl. biT maLVede de alacaJlfnlz iin burada
kCSl>orm.
Do.Dr.Latfu GUfcr, XVIXVII, A Mrlard,1 Osm., nll . i mp:1r a/orluJundIJ
Hu /:oubilt " C' Hububalliln A lmIJn Vcrgllcr. ISl.964, sf .30 1531
( Mhimmt' ddlalcTine muh/eM ilM/iJr)
[)('Jf .Dr.Liiifii Gfer . X\' I -XV//, ASIIIIJrda Osmilnll . im{):JrIJ/orfugund<l
f/u!>Ub.ll MeM:/t'si , .. HubllPillldn A lman 1/er : i /er, /.<.1.'164. .v.30 15-31
( M{ihimnlC .kfterkrine nluhlt: lif <l lJ/h r )
,
,
KDo,Dr.Uilf Ger. X VI-XVlJ. A.!Ir l.lrdil Osm:mll i mparmorlugundil
M eseiesi I-'e Huf:>ubal/.ln al/Jl.l n Ver gil"', I M.96 4, 15-31
( Muhlmm.. dr:ftcr":rinc muhidif ifl tll"r)
aJau:r. Osm:m1l imp,lTillOr/lltllnd.1. M.l den it/",mr: lJukuk u
DTCFD. ClII IJ. 1943 a.I,[l<'a /:ok. S..f,1!,.1//1fI r:lmlurk O'it1li1nll
Im/Mr,lIor!utUtlcl1 YinIt sm, lil/kut ' ,\I,l/Wal D ICPD. If. .\iI}'I:. L 19./3
1 (. 111,112 I'e Ahmel Re fik , A n ", d o / u d .1 Tr k .. ri
151i1t1I>I.II. ..( l' e,'t1i.ii:27,2S.33. 4L46.48.21",)

KAmil Su. B.111kesi r \ 'C Y..-1l ' c' lrl;m..nk' r, iV,1nhuJ 19.18..Sf.J#

I
-------------------9----- - -
228 M.EROZ I YOROKLER
zamanki ordulann ; etterden hudutl ara dogtu )'ramesi ve zinde
. bir eJdlde istmi/en yenere ulasmast ancale at ve develerle mumknau.
Sefer vakti geldi mi beylerbeyiJer, sancak beyleri, zaimler ve tipaniter
emirierinde sefere istirak eden/erfe beraberaltpgittikten hayv nlardan
bafka, hukmae se/ere iftunk eden yenierilerin ag,r/lkJahm uljt
mak. IOp arabakmru ekmek; gemileiiin kereste tapmak ve bilhassa
ordulann tase ve ikmal 1erini raglamak iin kJJi):elJi naarda hay-
van se/erber ediliyordu" . Bu hayvanlann byk ekseriyetlnin Y-
rklerden terrun eddiginl veslkalar gsteriyor. Iran seferleri itn,
Yr klerden at, deve, kaur talep cdilmis, mhimmat ve erzak
nak1i bunlarla kabil olmustu
2
. I
Bize anlatnklanna gre Dinar T rkmenlert 40 sene ncesine
kdar, Ay(hn'iilKaracasu kzasindaki maden caklanndan maden
cevherini ykler, demiryclu istasyonunun bulundugu Kuyucak'a
getirip bosa krrlardi. Fethlye kromlanm da, diger madenlest de
ctvar asiret ler naklederlcrdi. Egenin tncir, zm, zeytin, hububa -
nn m istihsal merkezlerinden kazalara, hatt Izmir Limanma nakli
,
yr klerln develeri ile mmk n ol urd u. Honamhlar da Kcnya
havaJisinin hububanrn.. mahsuln nakiederier, Ketkrh, tuz ta-

Tuz gl nden develerle tuz getirip satan aqiretler -lardI
3
. Go-
rlyor ki maden nakl l, zirai mabsuln nakli, ordunun mhimman
develeril e oluyordu. Yukandaki vesikalara da
ekliyerek mnaka le ekonomisine hizmet bahsine son verrne k is-
tiyoruz. sef erinde ordunun pirin ve peksimet maizemesi
naklint Y eni-i/ _t bk edikn baJann
l okof re UryliroekiT Kalhiinelmne iJkledJlmesine Pelilfva ilt oymag1
memuTedilmili" (Dr.C.Orhonlu, a.g.e. sf.25, mhimme defterle-
rine atl flar) Bazan nakliye creli ihtilf1an olurdu. "1748senesintie
de Zagradan Burgaz iskelesine taman hububatm beheT kiles ine ve
rilmelde ohm 10 para nakJiyt Ocreti nakJiyeciler taraftndan reddedilmij
X-TQrk Gllebelerlnln Vergl
MQkeIIefiyetierl:
T rk Gebele ri iptidai klnlardan ibaret degil di. Milli dev-
leUer, cihan gir imparalorluklar kurmllij veya halkm kur
dugu i1hanhklara medeni cemaatlerdi. Bu iti bar la
Dr. C Orhon /u. a.g.c. 3/.20 A nadolu'da Tiirt. 5(32,33,41 ve
j Slant>uJ !r.935, sf.798f}-95 VI: Bu
{ermllnlardan bi ri U/us /ayifesindcn kasap/Jk. koyun ge/lf llmcsme dairdlf.
(An,1do/u'da TiJrk A$ SUl)
1 s. t:timurt.. a.g.makalc, Ahmcl Refit. ag.c. vcsika:Z1,Z2.6,7,17.24 COrhonlu,
a g.e. sl.45.
3 A,RC'fik. a.g.e. vcsit k 8.3L:J9.4Q. 4J ve .s:clmtii-t. . ag.mah1c.

%%9 M.EROZ I YOROKLER

ve (20 ser 30 ar para cret-i nakliyt) talep edilmitir. ' (Ltf Ger,
a.g.c. sf.32)
Aynca lstanbul gibi byk istihl ak merkezlerini n et lbuyaci m
Yr kler karsrhyordu. Bazan aqiretlenn Koyunlanm baqka yer-
lerde sat mq ol maJan yznden ekilen srkmu zeri ne merkezl
hkmetten bu husus tle gili yasak emir leri
Gebe ekonomisi tle ziraat ekonomisinin kar.jlhgl pazarlarda
mal ve hizmet mbadel esi cereyan ederdi. "ukurova 'da Ceyhan
nehrinin sol tarofmda bulunan lsneyn pazan bu sekitde bir ticaret
o!dutu iin alnni!..
almnuU'J uygu n gtHi1iltL Bi- zaman sonra iIt1i pazar YD7ln Kun
ku Jagl adJl yere nakiedimesnde bil bakundan f aide mQlilhaza e-
dildi. "(C.Or hon!u, a.g.e. sf.22. maliye nefL"ne anf. )
Yrkler eqkiyaya kal11bulunduklan blgeleri korumak, gett
ve dcrbendlerl muhafaza et mek, su yollan yap masr, kpr insast,
kale tamtri ve muhafazasr, menziJIere zahlr e toplanmasr ve bun-
lan n korunmasl
2
sahil mmnkalarmdaki aqiretler ise gemi mal ze-
mesi temi nt ve gemi yaprmmda istihdamla mkelleful er''.
Aynca seferl zamanda sefere de eserlerdi. " nd ai n seferdeki
vazifeleri top ekmek; Bosna 'daki KameniJlrad, Benalaka ve Rudnik
madenlerinde top yuvarlagr dkmek, knie duvarlan yapmak, knie
muhafizilgmda bulunmak. donanmada allmak. keresre talmak,
cami w:saireiJI'bi miri binalann injaasmda amele hizmelini g6mrekri. "
(AReti k, a.g.e. mukaddime)
DOf. Dr.Llfi Gurer. a.,_e. sr.J! ay u ca bt..A .Rdik. a.g.e. ( Vcsib
j,2fJ,.n,49,54,95..u. 9L96) VII' .s:etitllirt ag.maluJlc.
Dr.Ccngi z Orhonlu. Osmanhi mparator fugunda Bi r isk4n jSlanbnl.
1963, sr.la
Prof.Dr. W./WbC/l, Anadolu'nun Yer/ cll/e larihi ile i/gili g6t14/er. DTCFD,
V, SIlYc4. 1947.
.'
,
230 M.ERZ I YROKLER M.ERZ I YROKLER
vergist olarak almen resmin ad! (krlan, kalan] Idi. Turastan
vesikanmn ijadesine g6re (Ktlan) ekilen araziden VI.' umumen koyt
ahaJiden ahnan vetgi"dir
1
. Ilbaner Istm memleketlerinde sertar
yerine yasa, verger yerine gaynmsllm Moget-eski Trk
vergiler ini tatb ik edyorlardt. Cengiz Han Yasasr'nda geoelertn
aynt vergtsl ok sarib olarak grnyor: "Baran Mogol milleti Han-
kmna her sene srlerinden ve nayvonlanndan; hazinelerinden, at-
lanndan koyunlan ile satanden ve hau hal/a aietlerinden bile (he-
diyelerJe)yardon edecektir';Z,
b-Anadolu Gebeleri nin Vergi M kellefiyetleri:
Seluklu ve Osma nh Devletlerinin vergt nizarmm ve gebe-
lerle i1gili krsnum josaca incelemeden nce, umuml vergt poli-
kalan na, vergi prensi pleri baktmmdan (umumiyet kaldesl, adalet
prensibi) kisa bir gz at mak istiyoruz,
Os manh vergi sisteminde, bug nk rntekmil mal!
prensibleri aramak hata olu r. Devrine gre Osma nh Kanunna-
meleri 'nln hayli ert ve dolgun ofdugunu erbabi sylyor. Boy1(e
ol makla beraber, bu zaviyede n renki d etmekte rayda vardrr.
Gebelenn tbi otcugu vergt nlzamuun, muaiyer ve Isttsna-
larla paralandrgr grlyordu. Mesel Boynuinceli Njireti, tahsil
ler biye grm%leri nin ok olmasl, iskm kabul elmesi
civannda), devletin kanunlanna nayet elmeleri sebebile hertrl
lckliften affolunmlLlardl. (Ahmet Refik, a.g.e. sf...vesika:...) Ka-
rakei liler "hizm etlerine makilfaten askerden l'l' agnam resminden
nlls tesna idiler; yalmz harameyn vergisi nami/e kak bir vergt ver-
mege mecbur idiler. Ancak bu \'ergi kendilerinden nakden almm4Z
bllna mukabil dev/etl' yn ve egirilmi ip verirlerdi. Bundilfl ba.flJa
dev/ele senede, nfus bama birer ikier klyye (beden ipi) nanllTe
egiri/mi ip verirlerdi. Bu verginin tahsili ve diger ilere bakmak iin
A/pzadelerden oba bama birer bey ttryin edi/irdi ' .3,
,
onlan usuz bucaksiz steplerde, dnya He atkasr olmi yan
gayrimede ni asiretler olarak dsnmek hatadrr. Daima mcnsup
oldukl an kavmin bic unsuru halind e yasamq, sahip bulundukl an
byk klt r devam ent rmiqlerdl. lktisadt ve Inmat bakun dan
byk kueye tbi olmuslardrr. kada rki bahislcrde bu
hususlan vesikalar gste rmege gayret euik. Bu bahlste
de Ona Asya'dan itibaren bugne kadar Tr k gebelertnfn, men-
sup olduklan devlete vergi Odeyegeldiklerini gste recek, kapah
bic ekonomi i1e kamya clmadrgumzr, memleket ekonomisinc
entegre bic gebe Iknsadlyatmm her zaman mevcut bulundugunu,
bu bahisle daha iyi olacagiz.
8 - Orta Asya Ge beter tntn vergl mkelletyet terf
in kaynaklanna gre Kirgular "reislerine [are; samur ve
[are krkierini vergi o/arak verirtermq. .. (B.gel, a.g.e. sf.209) Son
yrara kader Yrklerfn vermekte mkellef olduktan (Resm-i
agn m) ok eski devirtere. Orta Asya'ya kadar dayamr. "Selutd-
ter'de; Harzonla'de, Memlk/er'de, Anado/u Se/ukleri 'nde, Itnon-
t ar 'da muhtelif isimler a/tmda ve taM, miktarlan det4mek uzere,
bu vegiye daima tesadaf ediyonu: Tebaastrun ok mhlm bir tasnu
hayvan srleri megu/ gebeterden ml1rekkep olan
batl1n bu devlet/erde, ekseriyetle aynen alman bu verginin ehemmij't'ti
pek sarihtir. JsJlmiym en eweJld Trk dev/etlerinde de mel'cudiyeti
gayet taM olan bu vergi, islbmi Tark del'/etlerinde er1 ahkm iJl'
de te 'IifediJmitir: unkiJ bil vergi (zekt -l sewl 'im) nanll altmda Ier 7
tekii /if arasmda esasen me\cUltur"l.
Mogol hakimiyeti devrinde bu vcrginin adma (Kopeur) den rdi
ki gebelerden yOz koyundan bir koyun ola rak alman vergiydi
2
.
Diger bir larire gOre /'ayla/ar l'e yay/alarda bes/enen davar/ardan
a/man % I l'ergi" dir . "Raiyyeden top/anan nfu s vergisine de
(Kopcllr)deniJirdi ,4. Kyl ve yan gCbelerden arazi ve emlk
Kpr iUlZllde M.Fuad, Bil:ansm o.vnanll Messesek'rine Te' siri, Tikk Hukuk
ve [kli sat Tarihi Mee. 1.l93L sf,ZIs'
2 Z V. Togan, a.g.e, sf.193.
Pr of .W. &rthold iJhanllMr De vr indc Mali Vaziyel , Trk Hukuk VI: h lisal
Tarihi Mee. I..
Prof ,W. & rthold. iJhanld,1r [}c vrindt' Ma" Vaziyel, Trk ve ikl is.1l
Tarihi Mee. I. sf.lS2,

,
,
&ir/hoM sl.J52 Z V.Togan, a.g.e. sl.293.
Prof .George VernadSky, Cengiz Han Y.. TiJrk Hukuk l arlhi Detg.
1.J94142, sf.125.
Kara Keili Tah;r b/OJ:' mafbaaS4 Sf,69JKAmil Su, lla llket;ir civsrlll'fia
Yriik ve Tiirkmenler , Ilt.938, 5f.40 dan nakl l)

232
M.EROZ I YOROKLER M.EROZ I YOROKLER 233
Geit ve derbend hlzmetiyle rnkellef tutulanlara, bu hizmet-
leri kamhgmda "Iekli/if-i ';TY;: te/dUif; l akke, ve Ql'anz-I divani-
yeden muafiyet tanmmqor " . Vergilerin bir ktsrm ikta sahiplerln
veri ltrken, bazt yerlerin vergist merkez aitti. Bu husus kanon
memi nde yJe ifade olunuyor: karaca koyunlu dimekJe
mqhur paaisatumua mte'allik y(JrakJer varda. Mezkr yfJraJderin
rrsmi ganemleri bassa-i hmayun iin tobt olunur"Z.
. Vergi ada tenne gelince emirlere, Iermantara ragmen
reeya, mtegallibe elinde eziliyordu. mahkemeleri sicilJe-
rini nesredent er buna 3rel ediyor. Ktip elebi 1653 te kaleme
aldlgl Dsturul amelli islahilalel isimli ufak risales inde "i Ana
do/u do eski kiJy ve kasabalann narop oldugunu, bunun sebebinin
devlerhiimetlerininewe16etuineventmemisotman (5f. 128), vergt/erin
treaya ftkarasl) laraj'uuian aenmesine im/din olmadlKt, vergiler
indiril ir, efkiyalar bastmlu; fl\'el ve suisumotter nlenirse, kylerin
_tasa bir zamanda tekrar kalkmaca'm (sf.138)' 3 syliyerek, vergt
_taibikatmdaki aksakhk, zul m, baksrzlrklardan baska, blzatrt-ver-
gi mevzuaunm kendisini de tenkid oluyordu. 1187 scnesne
ait bir fermanda, Bahkesir havalisindeki Kuba'j gmaatmdan Gk
ket hudanm reayasma, Karacaoba reayasma. sagJr Hasan Ket huda
obasma, Cambaho!ht obasma, obasma vergi baha-
nesiyle reva grOlen zulm anlatliarak, mscbbibleri nin ezalan-
dJrJlmasl, bakkm yerine getirilmesi iin emirier verilmektedir
4

Vergi Maletsizli! ve halka zu!m babmda, 1086 scnesi Rebi-

uleweli ne ait (Mayts ,1675), Kastamonu mahkemesinden sadu
ola n bir hkm klsalt arak ahyoruz: "...Iahl-I kazamzda vlild Kekli
Saruhanll Ovaclk ve Korucuk vesair karyeleri icmalla serbesl
liamel olup ahardan dahlolunmak im p eylemez iken haliya mirimiran
voyvOOafan miriliva suballan ve demferi ve mtesellimleri ve
Denizli \'O)'I.'OOa ve subal1arl !ldemleri vakitii vakitsiz ziyade atlu
ile zerlenne varup ve ehl-i iyallenle sakin olduklan evlerine konup
, . Dr.Ccngiz Orhonlu. 8.g.C. sI.45 (Muhreli{ eserlere Mular)
2 Kanuniar, ;''il.J943 $(.12.
N. Tundilek, l A nadolu Ekonomi$i, Cografya Enst.Derg. $3Y/ 12,1961 $/". 8.
KAmil su. a.g.e. sI.ru

meccanen yem "e yemegi ve arpa koyun ve kuzu ve bal ve yag

ve sair bunun emsall mekult ve hilf'l Ier 'i leri[ cerime namile
kalli akeleri ve bil emr-i leri! beher karyeden onbel \'e yirmqer
yk odun ve onar onoeser yk beher ay soman ve beher karyeden
eminiye namite bei er ve SUbOUl k akesi nonllna onar ve batma
devri (?) name omzar ve kukar kunulan aldtklannda... ..1. Haik
mtegallibe elinde ezilir; Trl namlar alnnda mkcrrer vergilere
tbl _ye mkeilef tutulurken. deylet ..de vergt tahstlinde msama-
hasizdr "imparatorluk iJlresi Beaulus b;i::O seneden
ben aunmanus olan vfrgi borlan m bii trl ajJedf!miyor' ve bu
batcimdan Ulus'u ukunrmokm aevom eaiyordu, Bu sebeple
1084=1673 y mda giriitfgi bir tescboas, Borulus'un Aksehir, Afyon,
Kiirahya haumda bulunan en mnim kunun i yeniden inhille ve
dagtlmaya mecbur ermistir, Eu razyik netiersinde Bozulus tesekkx-
/erinin Karest. Sarutum; Aydm ve Mentt't' mmnkatonna ge/mesi ve
ht1/1 denizi geerek: Rodos, Ismnky ve sair adatara iltica amderi
(KilmHsu. a.g.e. 5[.186) 0 sirada al irerlerin devtet memur/an
sma 1Jas!fJuf{ln hir du'!:n.I4!! bulunduklanm i/ ode eden en elibi
brilr_:_
z
. .
Vergi tahsilindeki metodlannm mkellef psikolojisinde
yarat acagl akslmeli hadiseden sonra gerek. "...1039
)'Ilmda Bagdad 'm geri almmasma memur edilen Sadra zam Hsrev
POl a, Heleb'den harekeI elmeden " nee mhimee bir gOnde-
rerek Begdil;kabilesini redibettim,il \'emiri )'eolan borlanna nlUkabil
on bin k0)11n yz kadar del'e/erini zaptetlim lilir "3.
Yrkle rin de mekle mkell ef olduklan ....ergileri Slra
slyla grclim.
Resm-i ognfim: Koyun resmi: "Resmi agnm bbmda kllZllIl
koyuna iki koyuna bir akedi r. Koyumn famam d(jliin d6kiJb ayJn-
sonra nwh-I abrilde a/mur. Kanun 1 mukarrerdir. " (Aydm
Ivasl kanunu, Barkan, Kanuniar, sf.12) iel livasi kanununda ma
Yls aymda ahnacagl ve yz kayun bir sr itibar olunmak zere
TaMI Mm/az Yaman, Mlesc/lim/ik D.'lir. Tlirk Hl/kuk /.1rihi
Derg. I. S(.84.
Faruk Dcmirla. hakk/llda. DTCFD. VU. 5<lyrl 1949. ,0;/.43-
Dr. N etel (agiJIay, Osman" jmp,1Ta/ar /lIl!lIwJ:l R<',1.ya,bn A lman Vergi ve
J:S1mlr:r. DI"CFD. V, SaYt-5, 1947, S(.510:

..
-------------------y----------
234 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
235
l
ake de (agt! resmi) almacagr yazrhdi r. (kanunlar. sr.5O) Has'.
lan n halkindan hu reslm koyun bapna ahnrrd: "Hal'aSSI hmayun
ve vazera haslanndan koyun bapna bir aktie zema veeroob-i llmar
karyelerinden iki kayuna bir ake" (Tevkt Abdurrahman Pasa Ka-
nunnamesi, Millt Tetebbular Mecmuasr, sayd, st.1331, 5f.542)
Bu vergi nin yalmz koyundan degil keiden de almdrguu an hyoruz.
(Kanuniar, 5r.207)
Restn- I Aydm kanununda ake (kanuniar, sf.12) lel
kanununda ake (kanunlar, 50) resmi agll ahna cagr kaynhdrr.
Mens up olduklan sipah ini n a razis inden, baska bir si-
pa hinin ar az tslnde koyu nl anm o rlatan ve ge lren bi r
..J agtl resmi) olarak yz koyun he-
bi c kO. kovun-
la rrm ku zu tat mtssa bir kuzu ve rme k mecbuciyetindedic.
( Ka nunIa r, sf. 316)
Resm- t Bir tmara baska bir yerden gelen Yrgn
srsnden alman resimdic. y z koyun daima bic sr sayilrr.
AU. s rden bir koyun, ort a vasma bir srden bic dsk
vasifh bir sr den bir tuylu (toklu otacak) ahnmak kanundur.
(Kanunlar sf.67,82, 134,142,175,190; N.agatay, Osmanh lmp. da
Reayadan Alman Vergi ve Resi mler 5f.509,51O; C.Orhonlu, a.g.e.
,1.23) ..
Kislama zamam (zemheri) itibar edilerek (nevruz) da vergt
aynt olarak tahsil olunurdu.
Resm-i Ya)"l ak: "Kflnunnamelerde '(1)'lak 1"eSmi) (Resmi meri)
(Otlak resmi) l'e (Yarak resmi) olarok geer. Sfirlenni barka [,"lOr
sahibinin Ilmannda otlman lt')'a miT yaylakJarda yaylaran slnl sa-
hiplen l'e gtJ{eb(' kabilelerden )'n1kJerden y/lda bir defa olmak
fzere, bali yerlerde SlT balma balt yerlerde de kO)un balma alman
resimdir" .
Yaylak resmi bazi yerlerde 300 koyun bir sr hcsap cdilip,
bir srden bir koyun (Erzurum, Diyarbekir, Ohri,
ukurabad kanunnmelerine bk. kanunnmesinde bir
koyunun degeri 30 aka olarak tcsbit BalllaCl nda; s-
rUIer, al mtavasslt edna olmak zere aynhp, ona gOre hesap
Dr.Net/el 8J!lIla y. Osmanll imparalor lugunda Reaya<bn Alm,m "erg; "'e
resim/cr, DTt'F. V. $/ly6 1947. sfSJO. .
ed mek te meset Kt abya havalisinde alsmdan 20 aka ona-
sindan 15 aka ednasmda n onar ake ahnmaktadrr: Dtyarbe-
kir' de de bir sur den bir koyun almdrktan sonra, her heneden
bir (200 dirhem); Ergani 'de sr den bir koyun alm-
dt kt an sonra. drt yat (800 dirhem) drt kil, d rt
kC ahmrrms.
vyetlerinde yaylak rcsmi olarak Yrkterden umu -
miyetl e srdcn otuz e r aka (yeni i1 kanunnmesi) Aydm'da
17 %ec aka (Aydm Livast Kanunn mesi): Ma rdin ve Erzi ncan'.
da sr adcdine bakrnaaan ot lak rcsmi alacak her sr sahibi
haneden bir ngi ahn rmsnr. (Mardin ve Erzincan kanu n-
nmelert "Y aylak resmi" maddes i) Yaylak resminin almma za-
mam, iJk bahar mevstmlndc, nevruzdadir, ( Diyarbaktr ve Ergani
Kanunnameleri) a.g. makale sf.51O) ve (Kanunlar
sf.67,134,l90.295)
vergt mkerr erliklerine, suistimallerc meydan vermemek ltn
Mur ad suyunu geip yaylayagiderken, koyunlar, davarlan sayrla rak
bu vergmin asireerden hemen orada tahslf emredil mistir. (Ka-
nunl ar sf. 67,134 ve Nagaray, sf.510)
lkusadi durumlan bozulan, hayvanlan le n gebeterln iti -
razlanna karljl sayrm yaprhyordu. (1661 yrlmda Aydm Hinde
ktslayan Turkmen oymaklan. 1659 da zerl eri ne yklenmis olan
959 riyal kuruqa turaz ederek 600 kuruqunun afvim isted cr.
"Maliye Deft erteri; ts.nu 7574, s.8, 76)" (C. Ochonlu, a.g.e. sf.23)
lhtimal bunun gibi bir ve talep yznde n
Nj iret inin) de hayvanlan sa)'lma tbi .....Cemanfl
mel bllre ahalilerinin mafik oJduklan "e koyun ve binak l'e
mce"etleri mceddede n tahru l'e bir f erdi hari kalmanIOk zere
mfredau ile deltCT olunduktan sonra kab eden rlsumu mui/eri
tahsi/ "e tahru l 'e defter; Ue mann usal ve lilkin mezbllTUn
cerhi iin sair behane ile reaya fu karasrndan bir ake ve habbe
mlalebe olu nmayub lekaddmden bagayet nll1caneber fizere... '.
1135 (Kamil su, a.g.e. sf.95)
Hayvanlan kaar, bir tutulursa Yve (Kakun) akesi
verirlcrdi. (Kanunlar 5f.l 3,123 C.Orhonlu sf.23), F.Smer, XVI
AslCda Anadolu, 5uriye ve Irak'da yaayan Trk u-
mumi bir bakl. sf.58)

M.EROZ I YOROKLER
Evlenen ktz veya duldan Arus (Geruek) resmi adr a lnnda bir
vergi ahn trdi. K1zdan 60 ake, bazr yerlerde 100 ake, dul dan 30
yahut 40 ake alrmrdt. (Ka nuniar, 68,129; N.agatay, 506-7; C.Or
honl u. 23)
Vergiler yen aynl, yan nakdi oluycrdu. Fakat daha ziyade ayn
idi, Karaman'da meskiln (Ateken asl reti) besledikleri cins atlarta
vergilerini dyorlardr ve bu ismi o rada n alnulardl
l
.
Bu bahsl fazla uzatmaga imknuruz yok. Genij malmat iin
Kprt ' nn yuka nda bahsedilen makalesi, islamAnstkloped l-
sindekt fkl maddesi ve auna bulundugumuz kaynaklar kiymet-
ldir.
Son olarak. Yrklerin hafizalannda kalan vergt meselelerini
krsaca antatatun. (Boynuinceli Osmanh devrinde aynt ver-
gi dyordu. Vergiterlni, kei krhndan rlms, 2,.3 cm. Kalmhk
ve 5-6 metre uzunlugunda, 1 okka (rme) adr vertlen
(kil urgan)la d yorlardi . Curnhuriyet devrinde nakden demege
baqladrlar: kel, koyun bajma agnam vergist 80 kurus, Deve iin
bir lira, slgtr iin-6ir lira, at ve ese k 60 kurus. Zeamet Tckelilerini n
(Eregll) ifadcslne gre 50 sene nce (Deve Temeuan) 20 para
idi. kurusa kadar i krp, 80 de iptal ol unuycr. (epi) in
Iiyan 1934 de 20 kuruq KJl keis i It n agnam bu tanhte 40
kur uq Yani vergt hayvanm bedeli nden yksek. Hi kirnse
tabtatile zerlertne yazdtmuyor. Keilen -daglara srveriyorlar.
Bir kismmi canavar yemis, bi r krsmi da lms vergi m-
kelleti camndan bezmls. v ergt politikamtz bakrmmdan ok ibret
verlef bir misaldir, buo
Va n gebc hazalannda yasiyan ( sr facialan) yrekler a-
crsidir.
Gr l yor ki , Osmanh ve Seluklu devrindc ve daha eskiden
T rk gebeten vergt dcye gelmisler. mal bakr rndan da mill
ikti sada dahil olmuqlardir. Osmanhlar devrinde umar, zeamet,
has'Iara M enen vergtter bugn katkmqnr. Yrklcr, yayla, krqla,
gzle icar bedellerini ky sandrklann a derler. Dcvlcr hibir mali
tekliftc bulu nmaz; hibir- yardimda bulunmadrgi gibi. Ne hak, ne
vazifc; nc bor, ne alacak...
F.5mcr. YIV8 Dguz Hoyuna Dil;r. Trkiyat. I X. 194651 5f .164.
nc Klslm
Trk Gebelerinin iskm:

238 M.ERZ I YROKLER
?
M.I!RZ I YROKLER
Tlirk GlIebelerlnln i skanJ
1 iskAn HakkJnda Umnmt Mallimat:
239
..
Gebe vc yan gebelerin toprage baglanmasr, tehcir veya
ihtiyar muhacerct hallerinde rnuhacirlerin mnasip manauerever-
Iestirtlmesi hususu tedenberi sfyas, ltimat, iktisadi, mill, dint
bakrmlarden devletleri ilgilendi rmis' onlann vazifeleri meyanma
glrmistir. Devletlerin bu husustaki prensip, dsnce ve kanaatla-
fini (Iskn Polittkalan) nda grmek kabildi-r. 5iyast felsefeleri ve
iktisadl dm.:eleri liberal cl an "devtaloin teskil nnda nfusun
memleka iindeki yayrJl1 tonmln ikrisadi venmtik: balamtndon en
msau bir durumda olup o/madzgmt tahkik: edip icabmda nafusun
en rnakul bir eki/de yaymasuu temin edeeek tedbirleri tb)in ve
tatbik edeeek rnakamlar mevcu t degi/dir. " ve bu dcvl etl er "kendi
haline tnrakdmca nafusun memleket iine kendiliginden en rasyone/
bjr .:ilde hakkmda qk nikbin bjr
trinint.! sahip!v!er" . Rusya otojtterve.kamnist Unblk
edildigi bir memlekene. merkez bir iskn faali-
yet ini idare euip malmdur. Bu politikada, prod ktiv e hesap-
lannm gznnde tutuldugu ktisad saikler kadar, siyasi, askert
emik, jeopolitik amill er de rol oynamaktadrr. Mesel Trki st n' a
kesif Rus ktleleri sevkedip, buralara Rus halkim yerleqtirme,
Trklert dagurne qekl i nde rezah r eden, gayri iktisadi faket slyast,
askert, kavml ve jeepolitik Rus Iskn slyaseti bu cmledendir.
Kapitalist ve sosyalis t ekonomertn ifrat ve tefr itler ini kaldrrmaga
ahsarak, lktisad ve Itimat sahada sentcze giden devletler plnla-
ma teskiltlan vasuasc n fusun msmir sahalara sevki meseleleri
He basladrl ar.
lt imal ve siyasi bnyede .byk sars mn lar vcuda getirebilen
ve Ort a Doguyu karaktenze eden Arap gebellgi, bedevili#i de-
mtryollannm. karayollan nm yap masr, kanat mm arlmas i.,
petrol tesislerini n taauye re gemest gibi l"Ografi ve iktisad amil-
1crin testrt vc devletl cri n lskn gayrctlenylc tarihe kansmak zc-
redir. Suud Arabistan'da ''geenytyttda girii!en (hiera) hareketiyle,
/'mf.lJr.6.1.fil{f Bark,1n. O.W/.mil imparalOrlugund,! Bir isk.1n ve Kctonizssyon
o/,1r,1k Srgiin1<:r, Ik/fMI Fil t. Mee. O/l:X /ll. No:]4
.
240
M.BROZ I YOROKLBR
M.BROZ I YOROKLBR 241
II- BIiyllkSeluklular ve
Seluklulan Zamaumda IskAn Polltlkasl
bir ok kahifeler yerlemi hayata getiJer (mesell1 Tarnint
kabilesi gibi) 0 derecede ki; Neem bugiin arnk bir gebe lkesi
olmakran lkmqtlr"l .
Bu krsa izahattan soma, Selukilerde n itibaren gnmze ka- .
dar, Trk gebel eri ni Iskn el me gayrenertni ele ahp, inceliyecek
ve tenkid edecegiz,
Her an konup gmege byk seyyaliyeli ola n Ona
Asya Trk gebelert ve bilhassa Oguzlar, Seluklu lmparatorlu-
gunun kurulmas r tle, iktisadi zarurettenn teslrt alnnda, yeni yun-
lar, yaylalar, bulmak arzu ve hevestyte bauya akmaga
baqladrlar..2. Geri "Trkmen Dguz unsuru, ewetce Cenubl Iran
\'e Hemeden taraflannda yertesiyordu. &gdat halifeleri himietinde
olan ask.r tetin daha SeJuki 'lerden )'uz elli sene evvel; kuk kadar
Trk emiri tiyasetinde Fars taraflannda ikta a/arak yer/eltikltri ",
kasabatar k-urduk lan
3
kaydediliyorsa da, byk Turk ktleleri Sel-
uki'lerden sonra Banya akmaga
oguz Ojirel/erint istinaden Horasan'do sallanOl/anm Jeu-
J an Se/rEki hilkmdar/a,\ ra/mz onlan deft/, muhte/if. sef?!plerJe
- Oiiii =ASjil 60zkirlanndan maremod[ suretle aJaji gelen sair TarT(
kabikJerini de tsklJn onioro maqel vOSI laJarml lem;,
iii"ii6iijeiiiide- rJl1ii: Ne' Horasan, ne TJ- irim 'In sir-siJizian, b-
kadar kesif kiJtle/erin lamomen mOsoil olnltuhf:uuian,
Se/uki hilkmdarlan garba dogru yeni islil horekel/en y ' pmak
,
5ami 6 n16r, 06ebe Ha,yatln Bvgnt Sart/art ve Goebe N(Wlun
ScdanlMizasyonu. Siyasa/ Bilg.FakDerg. XIX, No:l, 1964, $/.147.
Hu hU$UJ18 Bk.Prof.Dr.F.K6prl Osman/! Devl etinin 5(.40-41
Prof.Dr.Miikrimin Ha/iJ Yinan, Turkiye tarihi (St!/utluJar devri) [!Io9#,
J/.176 ve I ktA m8dde5i, I slAm AnsikJopediS/:
Prof.A.Z.Validt , Azerbaycan Trk EJnografwne Dair, Yun
bi/gisi SaydB. 19:1J ve /lyr ICa Bk.F,Smer ukur-Ova Ankara 1964.
..
zamretindc kaldIlar. [nm t/aJ1i/int/l' rl' O,nt/ hf
Turkterm ogalmast ve bilnassa A nodolu hun fet hi l' e Trklesmesi
dogrudan dOf.,'rlIya Myte bir iktisadi zantrelin ncticesidir
l
.
Anado lu'nun Mstman olmamasi da bu akmm Anadolu top -
rakianna tevcihini ve -A nadotu'nun ge/en
kesif Turk: kittelei tarofm an iskm. hilhassa 'm clsunu
nutteakip sistematik bir ckilde balamtiur.
Rum Sclu kile ri' nin mcsssisi sayrlan Sleyman, onun emri ile,
Ona Anadolu lsteptcrine Trk kabilc1crini Bu .iskn
faaliycti bir tarana n gebelcrln kend i arzu vc ihnya rlan ilc 0-
lurken, taranan devlctin gcbc fcoda lcsini yrkmak.
ttndc devlet olmalan m nlcmck maksadilc, jskn bafunda byk
gayrcl gstcrdigi gr fyordu. Gcbcl en bagfamak. ka-
nlcmek, iuma , iktisadi nizanu tcmm ctmck
dilc askcrr l kt'lar tesis cttilcr. Mcrkc...i kuvvctler mstcsna. kcndi
imk nlanyla yctinen askert ikt'Iardaki askert birtik lcr. u'larda.
akmlarda bvk hizmet gryortardi. Buna ragmen hyk oguz
ktlcl er i Scluklulardan mcmnun degillcrdi. "Setut: nakumdartan
cebri vasuakula vota getiremediklen' ban reistenne resmi n
ron/ar vererek; a'ifc efro m an banlanru haki kat-s ha/de bir rehine
g;bi saray hametterinde kullmwmk bu isyantam {are butmak: iste-
mi/erse dl.', ekseriycfle mtwaf/ak
Bir laraClan baskl ilc isyanlan nlcyip,
diger taraftan TOrk
T rk gcoclc rini mcmnun gayrel Del lel
kiltilmdn,Kornlwnltlnr' Ccngizlilcr lh. .... rindc k:tdar dCgllsc
bilc, ka bile rcislcr inin bil iSl!}3 ri mec1isc
Bunu, MavcnJi 'ni n )'<ll l:- mda n anhyoru.... Buna grc, Scluklulall n
diva n!: askc ri, adl, dahili 'IC mali olmak zcrc dn iharcl
H kmda r ite Vezirlcrin toplanusmdan ibalcl olan (di-
van-I hs) tan bir de kahile reislcri l!in kuru lan
(divan-i m) Fak<l l bunda, egel Mllverdi dog ru syl.
KiipnJIii;wde M.n ,md Ril am.m OWliInll Mik.'>'>('.,,-'l crin< .f 226,
i kl,1 Ma,fdc.<;J. i \Mm
f'rot:Dr, F.Kpr/ OVllimll sf.40.
Prof. Dr. F.Kprii/ f)ev/t' tinin KlIrofui/1L .<i,.J/),

,
po
f'r o(Dr. Z. v .Toem,. Umumr l urk wrihinl' Giri }
pror.f)r. .z. v . TOgi ln. lJmumf Tr k T<1ri/line Giri!j. .'if.210,
!) o.Dr .ll,n,him K;lh'.('tlu. 8ulwn M t:li kp h. Devrindt: Sc/ uk/ u
(mp.1rmor/utu. -J .151(S(I',1.,,:,/nJmt:. f;J'i11 XX/Ve allf)
ik/;f mil<I,k.'iI. 1.'<!,1m An.'ilk/ope<li.o;i
yorsa. Arap kabllc reistenne c k ycr vcrilmisur..l . Bu tczauarm
esas sebenl dcvlctin yabancr unsurl ann clinc gcmcsi vc Scluk-
lularm da idi. "Sd llkl/llorm en kudretli olrsiyellcrinden
otan Melikoh, IIpkl Hindi.uondoki remtntitain en bii)l1f{11 olon Ek-
beTah gihi. Ti/rk del'lel ananeknnin en miihim cihcttenne veda
re bummla ohfodmm votxmo bir millet arasmda temessal eenest
hususunu nnibrem bir "wle getimti hiT zom ';],.
Filvaki Mctiksah iranh vczirinin resi rindc kalar ak Trkmcnlcrc
yz c vtrmq ti . Nlzm UI Ml k or dunun yalmz Trklcrdcn rcsckk l
etmcs tni arzutarmyor. Gazncl i ordusunu misal ....ererek. t rl un-
surlardan mrekkcp ot masuu stiyordu
3
.
Askeri YC idari kadro kozmopotit ol mustu. Baslangira Trk-
men hcylerine bahqedilcn byk Ikt' Iar, sonralan klelikten ye-
dcvct c sadrk, nktan gelen kumandanlara, emirlere
vcrmcgc Bu sebcptcn Kuanus' m cgullan Rcy'de
(frkmcncilik) tlayragl alunda t yordu. "Bu gibi hareketten )'11.
zanden Trkmenlcr (&),lk Iran Selukllllan )m hi hegenmemi/er
\'e on/ara nozar/anm, q,'lllnamenin Ebl1lgazi rimytlinde ($eceTf:i
Terakime'dl'), (Se//fWer Tlrknu:n Kmlk olup kanndn1Z dedilerse
dl'. iI lw/kma fayda/an dokll nmadl) feklindt' teban:l euim:i;!adir.
Jrall Sd/lkill/an ft/hakika Tllrkmcn/erin sc\-gisini kaybctmil/erdi. Ni
hare' Mdiklalr i n ag/u St'nCl'T O!,'uz/ann cline esir dlcrek bllnlln
ffu'mlekt',kri ham. .. (Z Vclidi, a.g.e sf.l86)
Dc\"1cl i Kurup, Olkclcr fcthcdcn unsurun 7.amanla ihmaiL'
han a l ar ar grmesi hcr ve mcknda
1lI1)1l 1. Tu r" lar ihindc ouna cn ku\'\'clh olarak
\/e (fimanhlar; Arap lar ihinde Emcvilcr ....c Ahoaslcr gslen lehl-
lir. BOyk tarih fcylcsofu ioni HalcJun hi bir dcvirdc klymctin i
kayhctmiycec k hir lar ih yaparak ou keyfiyeli ibret
vcrici sallrlarla 7.ah ctlivor. Kcndi kavminc dayamp dev'lcl kuran.
yok eden 'sallanallnJ kuwcllendiren . her
kuw eti kcndi lopladlklan soma hunlann kuwcltnl kl-
z.V. Tog;lrJ ;J,g.e. . 187; F. Kpr /. O.<Jllimll /Jt: vklinin Kurulull sr.5!
F:Sma. D TCD dd:.i ym'dan
rara k cvlct idarcsindcn iin kendi neslinden ol -
rruyan yardrmcnar arama ga mecbu r olu r. Bu yabancr kuvvetl erle
onlara galcbe alar , bu yabancan mcmuriyetl erc tyin edcr . Bu
surctlc bunlar. di gcr bt n akrabalanndan ve ziyade
hkmdann ve ihsanlanna, rtbe ve dcrecel erc nail ol urlar.
nk bunl ar hkmdan korumak ve onun mensuboldugu kavmt
devlet idaresinden ve nimetlerinden nususunda can-
lanm vermek lster ler. Hkmd ann kcndi kavminemensup olantar
Isc, okl uklan dcvlet idaresinden bu yolda
sonra hkmdar bu yabancnan kcndisi seer, saygr ve ululuklan
onlara aymr, onlan tercih eder. Kavminin bir oguna mahsus
ola n hissclcri e ntara da vertr. kendi kavminc mahsus olan vezir lik,
komu tanltk ve vergileri toplama gibi devletin ncml i byk ve
mali iqleri itn onlan seer. Hkmd ann kcndisine mahsus olam
ancak kendi sahsma air olur. Hkmdann en yakm yardi mcan
onlar iin devletin biiyk l kap ve derccetert hkmdann
kendi kavmtne vermeden. bunlara tabsis olunur. Bu hal devletin
tabiaunm bozuktugunu ve tedavisi kabil ol mayan hastaga tutul-
dugunu bildirir. .
nk galcbe vc kuwel vc kudr etiylc clde etmi!i
olan as.abiyyet hakir devlel ada mlan nm
k.altllcri de kalb1cr sultana kcsil
Artlk tlunlar hkOmdara kar.jl kin besierier, onun
fch1kel gelmesini bcklcrler. Bunlann hcpsindcn dolaYI devlct zarar
ve liyanlara kallamr. devletin bu ha!>tahktan artlk mi t
ed ilmez nk zamanlan n gemesi ilc gelcck ne."iIIerde bu
manhk daha kuwcllenir, nihaycl dcvlclin iz ve cscr leri on adan
kaybol ur." (Mukaddimc, I, 487,89)
Scluklu devletinin bu kozmopolil hviyeline ragmen Trk
gche lcrinin Anadolu'ya isklllnda hyk rollcri oldugunu inkr
ct memck gerekir. Gclip Trk1crin klsml oguz idi.
Ku7.cy laraOanna (Bozok), gney tarafianna da (Uok) boylannm
bi1iyoruz ' .
Gcbcl crden Batl Trki stan'da l.iraatle kyl
ve kasahall haik da Anadolu'ya eski Orta Asya ziraat kltrn

243
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YROKLER
242
M.EROZ I YROKLER
M.EROZ I YOROKLER
tekror ifti!. ik/e iltigole bOf/ar/ar "e mllfat vergitorden ( TekiUifi divan -
tye yanut Orfiye. Sadenin, /, 40,41) mua] mmlur/ardl"t .
Daha sonralan. lbn Haldun'un teshislne uygun olarak bu askeri
snuf lagvedlterek, ycrinc Hristiyan ocuklanndan ibaret bir ordu
kuru ldu C:'cnicri ordusu). Ycnieri ordusunun tcsktlindcn sonra,
Tr k ahah arasi ndan ahnmak suretile bi r de svan muavin m-
rezcst (Mscllcm) tesis
. Osmanh Devcu. hir yandan Anadolu Trkmcn beyliklerini
Ilhaka ahsrrkcn, digcr yendan Rumeli Ft uhanna ehemmiyct
verlyordu. Ycni topraklar kazanurnasmda, Anadol u fcthi nde cl-
dutu glbl, Abdal, ahl, gazl gibl unvanlar alnnda msyoncr ve
kolonizatr Trk dcrvqlcr tnin rol bykt. "Kylere ve bOf top-
rak/ort/ dognl yayan ve kabanp tallIn bir cemiyet karsmnaa idik.
Hayatiyetini yaksek: bir cemiyetin kendi l'or!lgtn(l inane uun bir ifadesi
o/arak daim; itcri attlan, iSfilY(l ka fkan l'e bu istil/arla oerober.
istillann kuvvetini yapan ,.(' ifadesini teskil eden bu
[aal ajanton almll f olan bu dervister. Orm zaman Turk: cemiyetini
hm'k(,tlioirmaya gibi ,,J. Turkmen asi rctler tnln Anadolu
vc Rumcli'ye. aklnlan, kcndi arzulariyle yaylak
olmalan dcvJct te tesirli bit iskn poli-
Ilk?SI laklhme OsmanlJ Imparatorlugunun devir.
len nde Anadoludan Rumcli'ye vki muhaccrctlcrin devlet cliyle
yapllanla.n lalt if makammda idi. Hcnz dcvlet iin bir gaile de-
t illcrdi. Idarcci Slfilf la gene Trkmenlerdendi. Su sebcplc veni
lkelcri Trk valam halinc geti rmck iin, Yrklcrdcn istifade
edliyordu. Daha sonraki g harckell cr i srgn mahiyel indcydi.
Trkmcn din scbcplerdcn, dcvlctc kal-
dlTmasl muht cmcl byk siyas scheplerden Rumcli'yc
srmc!1c .
getirerek, Orta Asya'daki ky ve kasaba adla nm verdikleri yeni
ky ve kasabalar kurdul ar. (F. Kprl1l. a.g.e. sf.47)
llkhan Ar gn zamanmda (1284- 1291) Ak koyunlu ve Karako-
yunlu Trkmcnlcn kesif bit kill e halinde Orta Asyadan
Anadclu ve Azerbaycan'a naklol unuyor (E Kprl, a. g.e. sr.43) ,
XIV nc asnn baslarmda [ran'da TUrk ve gebelcri.
Ga7..3 n Han taraftndan ikt usu lu ile isk.n cdi1iyorlanh [Z, Velidi .
a.g. Makale, Azcrbaycan Yurt bilgist. saYI:1&, i933)
Anadolu seluklulan da. Trkmcnlcri tkt usut ilc yerlcqur-
mege gayrei ederken. tara ftan astretleri paratamaga ahq-
"Anadalu 'da Dgl/I toytanna au ver adlanmn menik-krtin
her tarafmda bil kadar bir manzara anetmesi kevfiveti de
kabiIe birliklennin nasil paraJand/gtm, vunan meydana koymak-
tadtr. " (ikl maddcsi, lstm AnsikJopedisi) Gebeleri yerl csti r-
mek iin byk faydasr dokunan ve askcrt ikt tann Anad clu ' da
arzcuigi hususlyet . N a al-Din Kaykubad'm henz feedal gebe
an'anelcrini muh faza eden Havarizm emirlerini: asiret ve asker-
leri i1e birlikte, clde e rmek Iin onlara verditi byk Ikt lar tsusna
edil irse, araziyi fazla paralayan kk iktlan n mevcudiyelinden
ibr ct olmaSI idi. Su scbep1e, byk Sc1uklularda grdgmz
gibi, vilyetler dcn loplanan asker1crin bamda byk ikt sahip-
Icrini her vilyct merkezinde OIuran ve 0 vi1yettcki ikl
sahiplerinin sadecc askeri miri olan lan gO-
ryoruz.. "(ikt maddcsi)
III-Osmanhlar'da i skAn Slyasetl:
Seluklular' m iU'!, Osmanhlarda Tim<l r sislcmi halinc j!.chli.
Timar sahiplerinin bulundurmaga mecbur oldugu cy:1let askerlcrin-
den (Tr kmen halkmdan) merkel kuvvclJcr i bu-
lunurdu. Sult an Orhan dcvrinde. "Sadrozam BHecik kadlsl He bir-
It!l erek. bu ie (piyade askeri) en ell'erilli Trk genlerinin askere
almmasma re bil surer/e cemedilen efrattan onbal', ve bin
bal' naml w?rilen bal'ann kUn/andasl altIndo alay feki/ine Iwrar
verdi. (Sadeuin, /, s[49) Yaya l'eya Piyode nanll veri/en bu mHis
askerfcri harp zomamnda bir (dirhemi drtf e birine nwadil
ohm hir ake osman ) vazifeyevnye (llm(lkra ti kadar ki sulh
u/!Iwnmdo ocak/arma avdet eden bil .1Skerler hi bir acret (llmayorak
,
M-Iktin. i/",:'o.'Jdi l;lrihi haUw ., T':l li.ili.k r (M L n' a Ter e.) i!'L93L
.. ./.9 798. .
Trk(vc ik{ ,.';fidi T.lrihi Tel li. itJer ( M.? i)!a Tcre,) i 'ol.93l
l 'rof .Dr. ,../J;,rli. ;tn Trk T;lfihi lJ,rg.l . sf.l tl Vo' hu
l'mf. F.KoprUliL OSlIwnli nevldimn. KlIrulujU.
I'rof.Dr.LR,rli..1n. .';miJn!l /Jir t..-.kAn ve Kotoniz.u von
Ak /flOu olm,1,; Srgiinkr. Ikli.o;;ll Fak.Mec.XIII. .

po
Orhan Gazi zamantnda Rumeti'yc. Babkcslr havatisi Yrk-
terinden Astrcu, lskn ve oratan Tr klcqtirmck zcrc scv-
kcdildi. Tari hindc (Ads I? ncsrt. iSL949. sf. 124) bu
hadl so anl at ihr : .....(hu tarafa fel h olunan hisarlara, vityct-
[ere, mllmur olmaga ehli islmdan ok dem gerekt AnI/tl iin kim
bil [eth otunan nisartara KOnlag iun hem yamr gali yoldlll!ardtlt!
g(jndenni/z. ) Oman Gazi dani bu 50Z{/ kah ul iui: Karest l'ilflyel i ne
gtJer Arap evteri ge/mil idi. Ankm srdler. Rumeli'ne grdilt:, "l .
Hayrullah efendi Ta rthinde (111. sf.91) bu aslrctin Rumeli top-
raklannda gzcl iftlikler cdinip. ziraatla a-
rastra akmlar da yapnklan Anadolu'da duyulunca devle ttn mda-
halest olrna kstzm. Y r k ve kyl olmak zcrc btrok halkm
Rumcli'yc akttklrt anlauhycr: "Rumeli lkrsinin hylC' suhletk:
[('(IJ n ' tcshir "e Karest "e Al'dm lttennde bulunan
aIJfllinin malml an o/duk t;"[ev [ev Rumt il uuafma ubur etmege
hal/a.rlPmddcti katite larftnda on binden ziyade ehl-i isliim nak/-,
1'{/wn eykdikkrinden Getiootu hisannm dah i teshir otunmasi laume-i
halden oJ"' I/idi " (.LBarkan, a.g.makale)
Birinci Mura t vc ot1u Yllr.hnm Bayczid'in Saruhan
dan "goert"" /tT'tlen srlmesi iin "ml endt emrkr l'erdik1erni hu
si1rgiJnJerin eVI't /a Sern tarafJflTlna l't Vardflr OWlSlna yapl Jnul
oldu gunu ve Filibe , ivan",n (amamen g{er el'Jer/e
doldl, nt ifugunu Oru Beyve NCri tarihleri kaydcdi-
yor, (. L&lr kan, a.g.makale) adl gccn makalcdcn naklen, !j lk-
hu tchcir harekctine da ir kaydlnJ ayncn ahyoruL:
"Bil Mh ani bl')'an eder kim Sant /wn Begl kim Filibl' y6rC'sin-
ded/r, ani ne l'('M/e sfln/ ih'r, ani bi/d/nr.
.. Saru.ha.n elinin ger halkl var kIL Mcncmen ovasmda
Idl. Ol Ikhmuc dUl yasagl var idL Anlar ol yasagl kabul ct mezler
kiL Bayezid Hana bild rdler. Han dahi oglu Er Dunrula haber
kim: 0 gebc cvlcrinc kadar kim vardur, gct (onal )
Yara r kullanna ismarl ayasm, Filibc yresinc gOndc-
resm deui . Er Dunrul dahi alasmm sni kahul etlL kim
ne idi uahi l iyadc clti, ol gc r cvlcri gndrdi. Geldi,
Filihc y(lrcsinc kondurdl lar. dcmdc Saruhan Bcgl kim
!Ju hll.u", ;r Pr o{..L.B" rl.:.1nw ik,j..", r.lk. M,cmu;,/;IfInuiI . V,lla {/ ;"
. Jk,1l1maki/ldcri /t.1i( . I Cnk (I!.i/!IfI.wl
Fil k.Mcc. Ctlt:L'i) A ync.1 Prol . 1;'YY'P ( H;};, /,,/gm. IlJlm<'lIt/. ' YtrI1k}u.
J.-l /;,,/i/r I'C EII,ivr Pillihiln.
A IlU,l Y"/gm....l.g.e. I, ..r.J.5: F.siimcr nO/ O};/II/.-,r . f)'I'CFfJ. XI. SilvcL 953
.\1: Kt Omt'r OZ/>iI} .. ,',I:..
K ijprii/iin!</c M.hml Ttirk Dili vc Fdt'!>iy.. ,n .{.278
Topk.-rpi S;""Y' Aqili. 5862 I/o:h, n ..,lk;t ( Mlllllln ' m /tI/fJ;l /:ll/vglu Nlv;lzi
Ikytlt'l/ ,,!<11k.)
der ter Rumcli'nde, anla rdur. Pasa Yegit Beg IJ kavmin utusuyr.
Ol za manda onlarun il bilc idi." Tatihi.
AtSIZ ncsrt, sf.l 41)
Anadnlu'da itimal mcvki sahibi. asirc uc r 7.erindc nfuzlu
ucvlct Rumcli'ye sruyordu. bir krsrru
l ran' a hicret ederk en. dige r taranan dcvlet cliyle Rumcliyc tehcir
nlunuynrdu' . Dcvlcrin Turkmen aqirctlcrinc yabancl kalmast. Do-
vyccr indcn... b y k mikta rda Trkmcn
lran'a kalflyordu". Bugn Dogu Anauotc'da bi r TUrk varugmm
bir kisim Trkmcn Krcjmcsl hu lskn
vc din siyascti vc hicret hdisc. 'Si He ilgilidi r. Onun Iin mteakip
bahblcri biz bu zaviycdcn cic alacak, iskn hakkmdaki vestkalen
bu gzlc tnccliycccgiz,
kinci Murad'a kadar Osmanh Dcvlctl, Ttk an'anctertndcn
ayntnuj u. lkinci Murad'm saraymda ozan lar vc kopu zcula r hen z
ragtlctt cydi. "XV ;nd asnn sofi airlerinden Kanui Vmm; bir g(/-
i etinde (0 l'o "/ z Ozan 'tonnm bag,ro (/1."ra tiMer insad mik/erini) sy-
/yor ki hll ifadl', is/fim; an 'al/d erden ziymfe ktn'rll an 'and ere bag"
o/mllJlllII 'Iann
Fatih dt.'Hinde Trk1crin talihi di'md. anda rh Kara Halil
yeri nc, Rum Mehmct Za ganos kaim oldu. Bu
idared slmfm Trk haikma. Trkmcn
Fatih' in ht)C3SI Fat ih' c yazdlgl bir
mcktup, Trkmcn1crin kadcrini hs!ltn
kI.disi Gynk' l. babasl da T rkmcnlcrindcn olmasma rat -
men , Trkmcnlcr hakkmda Falih Sultan Mchmcd'c nasihall
ycri yord u:
.....amIH(/ T/rkmandan gafi/ Anm da ipi/l so!Iwmli-
)'esiz, o!as/z ''''.
I
247
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
246
2 MERCZ I YCROKLER M. ERCZ I YCROKLER 2
Bu tarthtcn ibarcn Y rklcr iki nci ptna eengaver
bir unsur olmakten ziyadc, kanunnamelcr i n,"Yurakter kanun ntl-
um nda askerdir: " (ARcfik a.g.e, mukaddtmc) dcmcsinc ragmen
gen hizmctlcrdc kale tami rlcri ndc, yap. LOp ckmcktc.
tliger angaryalarda kuanmaga (A.Rcfi k.
Nihayct 1102 scnesl ndc "Rumcli'deki paria.k bir tm-
vim veriidi: El-Md, Fati han. Hntt bun/ar kendilenn e bi r cemile otmak
Izrc: (Fsebifil/h gazfl re ci hnd ni)'t'tife kabail l 't' atirellerile Ana
do/u'dan Rum lli vakasma gel1h dmi mbin ugntnda hidmetdc
buhman El'hid, FmiJum) diye, tasvir clundu " (A g efik, a.g.c. sf VII,
116.133) Anadulu Yrklcrinc dcvl ctm alkast 11. Viyana_
nundan sonra oldu. " / 8 inci asnn baI/annda Osmanh Hllkll m,'Ii,
Yrkleri biras: okIamak tzumunu hisseni. nk iki nci Viyona
muhascmsvu nlfireakih ordunun Ilgradlg, nwg/llh)'t't Osmanti sa-
raymt 11I/)11k hir t.'ndiI " '(' dIlmUfIl/ir, 0 kendilenne
/1('k dlemmi)'t'l "cmledigi Anadolu Yr klcrindcn Is! ifade .el mck
cihcti dl1i fl m /mege haI/ndl, Bil tt iin Konvaya gndenlen All Pasa.
Trkmenleri 0TXl1n;ze ermegt.' hni/adl. Toros boylannda Harayda
MI/in (('n/fM Anadoll/daki Ttirkmen (1iiretl en'nin /I/us/an bey/en
K01rraJa Afi /IItZltnllln dm'et edildiler, Harhe itirak ede-
dai r lkan iraJt.' KonYlI maJrkemesinde kendilerine
BI/ntlll Izeriff(' padiia/r wrafmdan gllderi/en defler de kendl/en.ne
H!ri/di , Btil/i n he)'/al! kadmm /wZ/lnmJa harhe ii1irak et!eCl'kit' nne
dair remin elfirilt/i. Mahkl'lllede Ill/u/nn hccelin hir mshas/ da
I stanbu / a gonderildi " I . Bu di t cr bir kaynakta
IIVor: 11 Viyana muhasar asmda n so nr:t Avustulya yc muIlcrikien
yapmak ta madclc rdc aglr kaYIP.iara. ugnyan
bu kaYlp1;mnl lclMi hususunda Anadolu'dakl de IS-
tiradc ctmcgc karar vc haHa hu scfc rlcrc kamr-
ha kkmda bir de dc flcr lan /.im ( )
Biraz iteridc tcdkik ('(kx:cgimiz al1iv vcsikalanndll gihi
skn hususundaki muva1Takiyclsi/lik. yubmlaki a1<kaSlZhkla itgitillir.
Kenlli h<lli nc tahS l Icrhiyrucn uz':l k, dcvlclin trl mali-
di-mancvi haskltanna marul. iskJn clmck clhcl g oiaGlkll.
Egc r dcvlel in llasklsl olmasa tchlikcsi
hi bir yardJnl<1 izum otmakslZI n yava yava munasl p
/l .F"lk lir kmrn. Mul,,_....,;;!1 I f;Jwy. .<J.937. cill:3 .\f.5Hl
yene re bcgendiklcrt toprakiara ycrtcqccckterdl. Nit ekim ".som
Turkmenten aslmda dogmaan Jq,'fnl)'a kendisinden ayrt/mll hir kol
o/an Dutkadirh u/usu ile birtikt e Tinwr 'un Trkistan 'a donerken
Anadolu "dan g(J(/rdlg, Kara-Tatanardan bu grnkli Yozgm
hiJ/gl'sini isk n euiffi gihi. UZI/n- Y(/Y/I1 'da \'e Sivasin ar!'''"lnl!)' dq,;,/-
sunda da aytl/ sekilde isktin [aatiyetinde hll"mmllilllr " .
XVll.Yzytlda Cclli isyantan olu p, hayau alt usr
edinccye kadar, gcbelcrtn ogu oktan kend iliklcrindcn Iskn
olmularc.1t. 'XVl-,\1"1zyr/ baslan nda gcJehe hayat, hai ltca JIlISIISi)'l!I -
terint knybedl'rek sona ermi s "") 'a ermek teredir. O,;-Ok/ar, bu
b tgedeki fehir ve kasabalarda )V!r/eirik/ai gihi, k(i)'It'r lal rarak l ' ('
ekinlik/erde if ri/ikyaparak IOpra,*.a Osmanhiar ge/-
dig; laman l/bIT-Om Tii rk/erini u durumda (yoni iksisdi hlT),tIf-.
lanmn bashca sirat [aaliyetc dflyandlg,m) f:nml i lerdir. Maamaftll
hu mnascbee 111 hususa isoret etmcden gcmi)'t'lim ki, mt!ZJ..1 r
asirda Trkiye'de gehe noyanm dcvam euiren ancale ik; Turkmen
kiimesi me"cm olup; bunlar Ja Ha/eh Tlrkmenleri l 'C Diyartekir
h6/gesindeki BoZ-WIISidi. 8al li ca Mart/i . Kars (KadirIi ) l'CElhislan
)'rt:lerinde yaill)'fln DII/kadfrll uhlSllIllI n mlihim hir las:1II da Os-
mall!l fl'lhi elw:Jmda zirai h(1)"OIa gemii bul/ln/l)"ordu.....
" X v], )llz)'I1 bai/anndo gehe hayoli, haIltca /r1l5/1.I')'t'tft'rilli kay-
hede,,'k sona l'l)'a crmek Izeredir. r;.Ok/nr, hu h6/:;;edeki
f ehir l'C kasaha/ar da }'t'rlell ik/eri giM. kyft'r kl lmmk " e ekinliklerde
(ifl(ilik yapamk toprago hoj!/anmfilardfr, OSn/an!llar :;;ddiKi zaman
llkl/r-OI'lJ Tlrk 'ft'rini hu '/lIntmda ( Ytl/ti ikf isadi hllYlll/a"'I III bil i -
ll ca zirtl i f""IiYt.'l e dnyandlKtm) M(/anltlflh hll m lm/-
w heue 11/ hllSIISfl iin"'1 elmedell :;;em)'CIim ki, mezklr a.nrt/a T,/r-
ki)"l' "dt.' gehe IIlIYlIIlnf dC'I'am ell iml t1ncak iki Ttrkme/l klmes;
1lI(' I'C/f/ 0/111', hl/II/ar da Halc'p TII'kmell!t.'I"; l'e Diyar/)t.'kir /)/gesin-
,kk; BOl -Vlm idi. Balllcn Kar.l (Kadi"'i ) 1'(' Elhisflln yn k/e-
rinde DIi/kad/rll u/I/mmm miihim MI" h um da Omllln/t
Feilli esnasmda zimi !l ayalO IJII /ml/lyo/"dl/ ,<1.
05lJlimli ,.tn;I(/Q/u, /:' ogull/or',Jn DTCf"D.
f).J') _if.3.n
, .: o.VlwnhIJnrlmk ;l.n;"Io/u",I:l 0tU7 {J(J.I"I" n DTCFD, VIl..Vlyr : .
1')./9 M:.l2J.
" m !".IJr. F:,ruk Slm,'r. )lkur- O.-." 1:1rlhi, 1t' f);'il" D'I'CF I;,r ih
{Jap. CIII I. .....'.1" [ den ".I"rr!>.' ..... 1')(13 ._r ! J. 30.
250 M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER 251
Halcb Turkrnenfcnndcn Emir ccmaau iskm arzul uyordu. M -
reeaar enilcr: 1102 rart tnndc lsknlan karar tasunkn. Buna dai r
vcsikyt ayncn ayoruz: Hafcb vc Ycni iI Trkmanma tbi Emir
cemaau Trkmanmda n Elba c Ali vc Sclim vc Hamze ve El ha
Tahir vc Elhae brahim vc Mchmet vc Alxlullah vc Abdlltif vc
Mehmct tevabii He elli cv mikdan ktmesncler arzu hal idb
mezkrlar Turkmam Halep vc Ycni n aklmma tbi konar vc
g cr tal festndcn oluh bir mahatdc mansus ve saki n
clacak yerlcri ot mayrb Krr schr i sancagma kllayut'i lkin agala-
nnm teaddcrlnden vc sair tekli f vc ncvai bin kcsrcu tcvardn-
den pcrakcndc vc pcnsan olduklan n Ham ctrnclcr tle Kirqehn
sancagmda vaki Tukad mukataau akl mmdan Nusratl u nam ka-
riyyc hli vc harabc olmagla fimahaad mahalli mczburda iskn
vc kcnd malla rile kar tyyci mczburcyi m'mur vc bdan eyleyp
mabcyin lcri ndc teayyn kesb cylcmis i htiyar cylediklcr i mu tcmcd
dcmlcr cemaatlcrtnc basu bug t yin olunuh Ilc rt n c fcsad vc
sckavct iden otur isc kendaler ahz vc hki mc tcsli m cylcmek zrc
ihliyarlan vc crleri marifelilc birl:l irlcrinc kclil virb aneak
ziraa t \'c hirasel cylctl iklcri ara7j dc hasll cylcdiklcri mahsu l!erinin
humslcrin vc Ilag\'e t'iagc vc bos lanla n ndan iktiza
idcn hukuku arazilcrin canibi miriye cda idb... (ARefik. a.g.c.
sf.95. vcsi kl :146) Bu vcsikalanlan da anllyoruz ki (Hael Hoea)
7mrcsi, Yll ni niraz tahsil terbiye gr enl cr 3irctl er in gcbcli gi
Icrkt,'<.I ip kylcr kur masma mB oluyo rdu. Bu hususu baka vcsi-
b lar da teyid cdiyor. II.Sclim devrindc Adana defterinc gt"lre:
"DotJIIry::O l /lbesinin, & 1 Al,k n' DlH'Il/cenuiat!onntl mensllp bOll
l1!lIslarltl, 1I k mdwi l't' siiJehMon olmalan A winl-l
Dl"(ino)'e l'e Teklifi Ur[l)"eden k{/(limden nI/ui! oldllklan l eklinde
bir kllylt mcICllullr.... Aym blgedeki digc'r boy \'e
orasmdo do tesadilf edik n bl! ilim \'e din adomlomlln, hu Dodurgo
YC'rlqik hoyot ll gemc'sinde rol o)'nam1i hlllwlnwlan pek
whiidir
1
:
1141 NC\'1Chi r civ3T1 nda i:- kn ol una n Boynuinccli
kcndu hallcr inde ehli Irt vc kar kish He \'C
ekscri o kur vc yazar ve h3cel harcmeyn vc ehli hlTf vc zikudrcl
kimselcr olmal3T1 dolaYlsiyle tckliften muaf tutu lmalan, civar da
I-:Dcmin'-'f ( >gllZ lJoy llJrL DTeN). n l . '''1YC:! ,.,-19.<J34l

ziraat iin g7.c1 arazt vent mest Mc1chdcz, Dndarfu ve kapulu

yaylalannda arzu cuiklcrt yerlcr in kcndilerinc vent mest tur Ier-
manla bildirili yordu. (ARefik a.g.c.sf. 173 vcsika:214)
C rlyor ki, okur yuzan ok olan kcndili klcrindcn
ycrlcslyorla n h, Faket hu Imkndan mah rum olan vc eskiya rasal -
lutunda n brkan. vcrgi tazyiki ilc bunel an psikoloj ismi
anlarmyan dcvlcr iskn clbet te muvaffak otamaz. sen tcd-
bi ne re mracaar cdcrdi. Halbukt asrr fardrr bir hayau ter-
kedip yepyeni bir iktisudi vc iumat hayata baqlamanm zortugun-
dan rken vc korkan asirctlcnn ruh halotinden anhyan bir dcvlet
vc isk:1n polit iknsr gerekti. Bu tercddl vc korkula ra stellk cqklya
korkusu da cklcntyord u. Os manh Devleti isk n bahsindc rcna-
kuzlar Iinde idi. Bir taraft an iskm za run gryor, tarana n
bunu bir cziyct. hir mcsakkat tclkki cdiyor mcml ckcr ckonomts!
ve ru mat bnycsi iin gcrekli buldugu !'lir tasarruru. sonradan
nakzeden bir karara vanyordu. Mcscla u vcstka bunu ok sanh
gst cnyor: Musccah T rkmenlcrine tbl vc Sandrkh kaza smda
sa kin ulan Ca bcr ccmaa li nin. mcskn halkm lehlcrindeki
dnl aYlslyle vc "Horemeyn rea)'(/smdan olmok Iwsehi!e ml/kuddemti
sad" olon emri ieri! nl/ld hince iskfmdan ur vc i sU n tekli li He
renclde" olunmamalan fcrman crJiyordu. (A.Rcfik, a.g.c. sf.190-91
vcs.225)
Baka bir iskn huiscsinde hu kararslzhgl, tcr eddd pren-
sipsizligi daha iyi grmck mm kndr. 1102 sencsi nuc Raka ha-
valisindc mcskn halkm. vergi Oklugu vc mcmurlann :llmndcn,
Arap "1 kiyaslfllfl tasallulunda n ycr lcrini lerkctmclcri zerinc, 0
mlfltl kaYI mamur cylcmck. hal kt mslahsil hale geti rmck,
IOpr.lk lan maksadil c, buralara Begdili vc Boz Vlus
mandcsi Trkmcnlerinin isk:fll hususunda bir fcrman sadl r 01-
iki scne sonra (Evahiri ca 1104) ycni bir fcrma nla, bu
bazl yerleri blraktIklan. her larafl iskn elmedikleri
bcli rt i1iyo r "'e kalan klslmlann. Mamulu Trkmcnl cri lar afm
dan dolduru lmasl cmrcdiliyor vc ilcri srlyordu: ....
..Iw.nl cy!c'dikleri ma/ul/luon orazilerinin Imrmslerin "'e hag 1'e bos-
wn/al'lluIon bih(/sheHl'r ikriwden Imkllku orozi!erin canihi mir)'c edti
id(i/Jol /wm/i/a i Urban I('.\"(/yir qkiyn nwwmlliarmdan nll/ kaddemii
Sl1kin ol(7n Tfl rkmen a ll/aa/l cri Ue 11100/1 gacgi gibi 1I/ /llwf aw I 'e

252 M.EROZ f YOROKLER

..
M.ERZ I YOROKLER 253
ahaltsi nt l'f! dmai u bil; enfin ve mutmein eylemek:samle zertai nde
mukayyed olan ik; bin ik; )1l doksen ik; guml malt maktu lan
hillalhyt! ref, H' sayir rusumu raiyyetden mua] l' t' maseltem otuo
km bir nesne de milia/ebt! olunmayub mevasitenn mutodkm tare
yaytatanna kmdter g6(iirnl(j'p ehli ayatterite kendl eri sa)' fi lilada
rnevnzn mak rede olllh ancatc onankm ite gnderip... " (A.Refi k
sf lOS-ilO, vcs. 161) Mamalu hu sar an vc Iskr n kabul
crmcdi. Onun zcri nc "Raka ya iskntan af I'e Borok:
A kdag karar vcr i ldi . Faket senc
sentakt bir fcrmanla (Fi cvaili ca 1107) tckrur Raka'ya bka nlan
cmredil misttr. (A. Refik. s f.1I I- 112. vc. Aynt scnc Rak a'va
ycncq mek rstcrmycn Mamalt tc'di bi Iin ferman sadu
otmusrur. lskn olunan aqirctlcrtn. ycrlcrini rerkedlp. gcbclgc
mant olmak iin. dcrfcndlerln kapautmasr hakkmda
cmirlcr yazrlmqur. (A.Rcfik. sf.IOS. vcs.I)
Halbuki 1691 dekt Rakka skr um ranztmlc vazifcf bir de
iskn hcycn vardr, Bu hcy'cr rnrckkepti ; l -vali
yahut s:mcak hcyi ilc hukuk haklmdan kadI. yahut nih, 2- Isk:n
klibi. 3- iskn 4- ruhi yallfil bilcn zal)
5-lskn hcylcri \'c kClhudalan , 6-Mimar (su ve ara ll lln)"
IskiJm muvaffaki yellc yrtmcs,i gerekli hyk hir kadro bulundu-
guna gre . acaha niin netcc her menn oluyordu? Bizim kana-
:lt lmlz mcrkczdcdir: mstcmleke idarclcri bilc idarc ctli kleri
halkm psikolojisini. il imai bnycsini, rf adcl ini. inanlannt iyice
tcdkik cUikten sonra hir Osmanh iskn faaliycl lc-
rimlc hylc hir yahancl idarcnin diraycli bilc gslcrilcmiyordu.
ruhiyallnt bilmesi l:izlm gelen ( iskn su ve arazi nin
halini iyi bilen (mirnar) a hakkilc tantmlyor " C
iskn mahalleri iyi lC!jhis cdilmiyordu. Yaylalarda Y'dZI gcirmcgc
gchclcri. klzgm Raka \'llcrine iskn elmek, son Yllla n n
Tti rkiyesinde bile rkck liklcrini. bir
istikbalc korkuyla l:Iir hakmalarml bizzat
hadc ell igimiz hasklyla. tcdible meskn halc gelirmek
imanl ve akll1lca bir siyasel dcgildi, Basklyla, ccbirlc hhir
yapllamaz. in<lndlklan. rahat a gidcbilccckicri insanlann
makul leldillcri kahil talbik olahi lirJi. He m nn lartn kcndilcr inc
yabancr bir ckonomfyegcmclcri nin Icrcdd dnden, srcak ycrlcrde
oturmaga mccbur cdilmelerinin azabrndan baska, vcrgi tahsdar-
lannm baskrsmdan, soygunla nndan mt evellit birok gal-
Ielcri vardr. BunJar az ve bir asireti acvlet tasa rr ufuna
gclmcyi hakh kilan sehchlcrdi. Slmdi vergt \'C cskya bels mm
nc kadar mhim oldugunu vesikala rdan rakip cdclim.
"Raka eyaknine voki nehri Bati kenannda l 'e Aynizir ve Raka'ya
vannea ol nevahide sakin otan klim ahahleri bundan akdem tekiilif
ve nevayibin kesreti tevarudnaen ve zlnn teaaai vrudnun vef:
renaen"vc Ara p eskiyasmda n haik mlkntcrk cdip, gebelgc
dagllmlll (ARcfik, sf.1 09. vcs.J61) Vcrgi tahsili ndcki
hakstzhk vc iddcl usullcrtn!n. devlctc itimad r sarsacagi gibi. ona
dusman edcccgi, her tavsiycsini fclkcr zanncnirecegt tablldl r.
Osmanh idareainde vergi tahstl! astreue rtn vanm yogunu ahrca-
sma, haciz havasr iinde cereyan etmlsr"...10:\9 ythnda Bagdad'm
geri al mmasma memur cdilcn sadrazam Hsrev Pasa, Haleb'den
hareket en n eden ncc mhlmcc bir kuvvet gndcrerck bu kabilcyi
(Begdili) tedi b cnt rmq ve mtrt'ye olan borlanna mukabil on bin
ko)"un vc yUz katar dc\clcrini zahlcuirmilir. (Ta rih, bsm. 1280,
111, 7-8) (F.Smcr. a.g.makale. DTCFO, VII. 2. 1949. sf.360)
"Malt hu.msatla hi nllstlmahael olnllyan imparmorluk idares;,
Bozuills rqckJ..11l1erinin birka senedenheri almmamll olan ver&>i bor-
larlm bir nlrh affcdcmiyor I'l' bil bakmldan U/us '1/
demm cdiyordll. Bu sebeple 1084=1 673 Ylltnda gin}r,*, bir rejebbts.
Bozullls 'lIn Aklehir, AfYon. Klwhya harrmda bulunan en mhim
klSmtnl yeniden inhiMle l'e mecbur etmiItir. Bu razyik
nelicesinde BoWlt lS reekJt.11ferinin Karesi, SanlflOn, Aydm l'e Men-
tele mmf/kalanna gelmesi "e halril denizi geerek RoJos, iswnky
vesoi, adalam illico etmelen' (Kiln/i! SIl, Ballkesir Cil'l1nndo Ynk
l'e TI1'kmt!nft!r, sir, 938, 5[186), Q suada airerlerin devlet menwrlan
kal1t.nnda nasll yflgm bir dllnlmda bulundukfanm ifade eden, en
clibi dikkm misallerden biridi, " (F.Dcmirta. Bozulus Hakkl nda,
DTCFO. VII. sayt:l, 949, sfA.3)
Lady Mary (Mo mag) kocasiylc kuzcy Anado lu'ya gidcrkcn
Yenicri muha flzlanmn kyllcrc cu ikleri muamcleyi m-

254 M.ERZ f YROKLER

M.ERZ I YROKLER
2SS
.
Biki1'a kyllcrtn "koyunkm n vc kzlcrin \'{' Of vc kaurtonn
altI' cvterinden esbap garal idip ambarlann kl) 'lp " bugday ve arpa-
lanm vosair zahl rcl cnni ahyor lardl
l
.
"Sis, Kars \'e Bat doan kmakmndaki kyilerin bir tasmt malton
I'e hOl'on navfmaan ('l kiya yanma I'(Inp... esktya ordusunu arn-
nycrlanh. Bir krsrm Hnisuyan da Rumeli'yc kamak mccburiye-
tinde kalmqn : "Tramon I'CRit e'de kll)'lt/l 15 bin huistiyan ((-'tl)'tlSlnltt
lasnu k llisi Rllmd i )'t: 1' (' Kef t' torafkm na ftmr (-'(mil ve yazlll
otduklan yerterde yalmz 1500 reaya yz ndcn
dcr bcndillk hizmctlcri de tcrkedilmi sti. Ky kutmus cl anlar g-

Bu vaziycr karstsmda devlet bazr tcdbirl er aldls.
1- Ycrlcrini olanlan n 10 1' 11 inde bulundukla n
takdi rde yer fcrtnc tadcsi ,
2- Yerlcrinc dncnlere mstahstl haIe getebilmeleri iin,
sene vcrgi muaycu ramnmasr,
3- Gidcr kcn saulan cml ki n "ikrahmuamd esi " oldugunu kabul
vc hukuki muamclcyi fcsh vc ipral
4- Yerlerinc dncn kyttcnn torlannm J Scne tecili,
Yukanda zi kredcn akJi tcdbirler 1'anmda, ok sama, iplidai
ledbirl cr de ah myordu, Mcscl 1118 scncs indc iskm tcmin ba-
bIOtla, cpni Nii relindcn iki Tacirl'den iki ki!ji Amasya'
Kalcsinc ve Cirid'1erdcn 6 ve yine ep ni' lerde n alti kiti orum
Kalcsine vc 1'inc Cirid'lcrde n iki Kangm Kalcsine vc Kek-
Ii'lerden Ci ridlerde n Kal'a clk Kalcsinc ve yine
Cirid' lcrdc n Vcli Kayseriye Kalcsine rehin olarak hap-
solunmulardl (ARefik, sf, 135, vcs, 186) Bln zora bavurmal ar
aksi nct ice veriyor, Anadolunun muhteli f mlOllkalanna
daglhyordu, Mcscl Raka havalisine
retlerden Be Recepli Kapaglh doku7.U vc Mu-
saca lu ccmaa ller i Adana, Sis vc ifraz hasslOa; Recepli
DrLlfi Giit.'r, ,1,g.L'. 5/'. 2024 VL' d('viJml miihimme def/crkrine Mlf).
f.)r.LU"i (hicr, iJ. g.t' , \'.' dev;" m mii!J;mme dcft crl erim: all f).
Dr.Lt(i Gdcr, a.g,c. I' C dc\'mm mlf1imme dd tcrferi ne atlr).
Dr.C.Or holJ tu, ilg,e., .. ,r.7, ]iJAL
Dr.Liitfi (ift'r, a,g.c. VI: deValTl1 miilrimmc defrcr1t:rine alu).

Kayscn'ye; Cirid vc Babnun ccmaacrt alle havallsl nc: Baymdt r

ve Simrc, Kapagu dokuzu. ve Musacalu ccmaatlc rt :?am havali-
sine; Kudcklu vc Kibirf cernaatlcr i Kan; vc tldrr havalisme:
Kapagrlu dokuzu. cernaan Amakya ve Uzcyr taraf'ma; Musacal u
ccmaati iil, Aydin ve Sarucan raraanna) ltn 0
tar aflara da aynca hkmlcr gndcrilmiqnr. (Ficvahin z-lllO)
(ARcfik, sf. 1I7, vcsika, 169)
iskn cdileccklcri ycrc gmcyip, Iermam hmayuna
""whaleJet itmelaile metburlart oM ej)i natin me 'nlll r otauktan
tnahalic gndenhiskimeyJemekiJzre,..(FI e\'Os/ll n 1101) " Diyarbekir
valis i Vczit Ali Pasa tyin ol unmus. bu jskm tamamlamak hu-
susunda kcndisinc tam selhiyct vc kat'! emir (A Rcfik,
sf.97 vcs. 149) bu tam sel fuyctin hududunu, vczinn insa ft. di rayeri,
kabiliycti tytn cdccckti. Ricali devlet , gene bu baval iye iskn
olunan (Boz Ulus mandest Trkrnamndan) muhtclif ccmaatlcrin
Raka Beylcr beyinin ihmal, tedbirslzhk, kabiliyctsizli-
hamlcdiyordu. (A.Rcfi k, 5(.100102, vcs. tSa)
1103 scncsinde Dnlsmcndlt T rkmamndan muht c1i f cernaar-
Ier (S ke) ile Torbah arasmua ve Su (Su-
surtuk) cfvan nda, hayvanlanm yaylaya obanla rc gndermek
tile ve her lrl vcrgiden muaf tulularak iskn Bun-
larda n fl rtlara riayel ctmiyerek. tekrar
iskn mahallcrine iade e lmek imt ina ve ilaa lsizlik gs lcrdikleri
lakdirdc "muhkem bend l 'f' hahs " olunmalan ve isiml crinin bildi -
rilmesi ferman (A.Re fik, sf. 103-106, ...cs. l S7)
Isknt kahul ctmiyen, zaman zaman mcskQn halkl mutazarnr
ede n yrkJcrin cmlcsinin Klbns'a srlmelerine kar ar veriJdi.
HaHa muharehL')'e tesaddi cllikJeri halde (cmri veliyyl cmr ile
taifei mezbure He mukatele idb dcf in katJctmek caiz)
(ves ika: 194) dair :?eyhlislm AtKl ullah Efendi' den hir
de fetva ahndl ( 1124)
Yrkler Antalya'dan gcmilerc hindirildi. Yolda, hir klsml
se finc rcislerini ldrp kaul ar, bir klsrnl da adaya gcldiktcn
so ma Aydtn, Saruhan vc Kta hya tar aOanna kaar ak
oralara daglidilar. Nihayet rntevali tazyiklcrdcn ve tchditlerden
so ma, kcndi hallerinde oturmalan ve ziraat ve hirasetlc
olmala n ilc af olundular (1126) Bir klsml iskOl kabul ettiler,

256 M.ERZ I YRKLER

M.ERZ I YRKLER 257
bir krsrm koyun ycustlrmeyi ve daglarda odun kesi p ticaret etmeyi
san'at luihaz edind iler. (A. Re fik, sf.lX)
Xvl fl.asmta dcvletin iskn daha kar ar h o tdugu gr-
lyor. Xvl t.asirda tmpa rato nugun dahil i hunyesinde zuhur eden
byk kargasahklardan yinc en Iazta bu iki bl geni n mtccssir
bulunmasr, orta vc garb i Anadolu' nun harblsine ve nfusunun
azalmasma sebep olmustur. Istc tam bu srralarda, Anadolu'nun
dog u taraflan nda buluna n uluslann Inhl ve garba muhaceret
har eketlcri hadlscsi vukubulmust ur.
Vesikalardan deta bir akm hal inde okl ugu anlasilan bu mu-
haccra t, Xvtll.asn n sonlanna kadar devam etmisu r. XYIII.aslr
daki devl ct idar ecilcri banya gele n bu taze Turk unsurlarmm
bulunduklan yer leri kcndi tbirlcriyle sentcndtrmerert bususunda
daha azimli, fakat daha dilne bir sekildc faallyct c gemistir . Bu
surctlc astretlere bir tar aftan ycr fcsmcyc msatr ycrlcr gst erir kcn
diger taraan da ban tekl l crdcn affedilcrck o nlann ona ve
bilhassa bau Anadolu'daki iskn faaliyetlcrini kolaylasurmaga a-
hsnns nr. (F.Dcmirt a, a.g. makalc, DTCFD, YII, saYI :,949, sf.4S
46)
Xvl l.asnn sonlanna dogru Di nar-a rdak Keiborlua rasma
iskn edilmesi kararlatlfl lan Dnimcndli ulusun un yerlctirilme.
si iinc ehemmiyet veren Osmanh idaresi, bu iin muvaffakiyctl e
yrfitmmcsi iin by k bir idare adaml m memur eui. Bu zat
Anadolu valisi vc mfcui gcn Mehmet Paa idi. iskn 1105 te
1
tamamlamlJ (COrhon lu, a.g.c, sf.70-74) .
Gebele rin by k apla iskm XIX.aslrda olmulUr. 1838 de
Mustafa RCit Paanm hariciye namhgl zamamnda (Ziraal ve
Sanayi Mcclisi) Fakat hu mcclisin ahmalan cksik
kalml, ziraat vc sanayi meclisi 1843 Ie (Zi raat Meclisi) hali ni
almlllf. (Tr k Ziraa t tarihine bir Bakl, sf.76-89) Bu meclis in
Anadolu'nun ikl isadi vc iLima bnyes i hakklflda bir de anke l
yaplirdlgl anla lhyor. Neticede: "i Anadoilldll mevclIl nfl/sun
bilyk bir k lsmmm goebe OINak yapiIgl lesbit ve iskn-
Din"r Trli.mt'n/<'ri .1r mmda imdi iki li.om'J k;IV",1 cdince biri digcrinc: "1105
Icn I,cr; isk.1mmw mI .'iiikurccen?" der ki. halizY."da h.11Ir,1/ar. 'ii{,11Jf
nllkil/<,r, Iilrihi 1i..1yn/i"a uyuyor dcmt:li.lir.
Ian na karar vcr mtsu. "Yrk ve Trkmenler devletin vardimt.
tcsviki ik sedan/er re /1).lISI/"(!t, l Anadolu (fa
gibi Marmarc. Ege, Akdcniz fuJlRdaillde de /u:k Yllk
re Turkmen Viy/eri nscydana
Karakccf Ast rctinin "1259 .l' tllllda hir kisnu Mnnisa W' Huda-
vcndigr ,'i/lire/lerile di;;er SI/kil! olduklan ycrterae perukende olamk
i.l"klill rr- ton tekhfat ile bitlikte asker, almnusur. DiRer kuunkm
do i 283 vtltnda Ahmet Vefik: Pasanin stmsinda Bahtee-
sir'aen j'e outunauktan touatoru ilhak edikrek bey/ik un-
\'011/01'1 katdsnlnns. natte gil ); nuianwleye lhi nnulmustardtr. "
(Krnil Su, a.g.c.s f 69, Knrakcit i Ta hir bey mat baast . \.1
de n na kil) Ahmet Vcfik Pasanm Marmara vc Egc bolgcsi nde
iskn faali ycndc butundugu antasmyor .
Burada n u ncuccyl de rkar mak kabildi r: sumullu. uzun
vadert . csus u vc prcn stpl crc msi cnit iskan pot lu kasr
ycri nc, valilc rin takdi r vc dir aycrl crtn c navatc edi tmis
hir ixk n styas cn "OSIIIIIIl Boyummn Bcrgamadu YI/k m Ta-
rituen Otavtar (U/ll rserinde 1Zl'l'l' t ak rincn 100 YII
dl/Cl' A nodotu 0 1' ((1 1\<1 /1/ ..I lI lII l' ( F lf ik HI/I'dl/ I
I' e ortaaan kuldirmasr itn siddetti emir/a vcrmis.
(1\ 1J1l1lp sovgunculuk: otuvor. bir dzcn kurutann -
.r Ol') di)" l' I"ek gdp'bc tI} irl'f lerin yerlqliri /mt'si Izer illde llil'enerl'k
tll/rml/}/lir.
Bu buyruk 0 l all1a lla kadar gC/.gindligc ohm g\cbc
halkl /mli.1. (adlr evndcn tkanldlk, dclikli d<-lml ar a sokulduk)
schCI} nl musw"
Z

> 'j . >

G ncy YC Dogu hii lgcsndcki lcdip vc isk n CI -
mck nw ksadiylc (Fl rka-i i1> l<1hi yyc ) Iqkil ol undu (l2X2) Bu
rir kanm hcyct i ve vaz.ifesi, ukurova airct lcrini , Kozanngul -
1<1 1111 1. uavurmt!!1 \l: Kur ld.u!l itaal a llJna aldl kl a n
, . ,. >. ..
ir a n hududunadc k K rl a) ire l1crini islah c lmekt i', Bu
TllIJf<lild.. i.-m,l<I"MnulI f :/i.rJll"mi.,i Ilk.CoJ}ral)';, /:n,'o/.f)crg.ci/I (,
,....'wd2 /'JIJI..,1.11.
f)"i'.f)r.il>rahim 1' " ...,. Simlcl ;'; (i.!!i. A/lbr;,. .,C!:!
('ndd /'''':1-1. I"cz<ikir. A"bril ( Y,'yml,'y.-III IJnJ./'[oI'.Cul"il n'Y.'lIIJ)
.'0/ ',10."-
25K
M.ERZ I YRKLER
p
M.ERZ I YRKLER 25.
tasaveurun i1k krsrm tahnkk uk dogu'ya u/ numak kabi l ol-
mu rms n.
Aym scnclcr dc Osmanh siyascuntn en hata h yuprl r-
yordu. Rus b lilsl zcrtnc mcmfckcucrint tcr kcdcrck, tmpanuor-
luk Tr kiyc'st nc ihica ede n Kafkas muhacirlcnnc ycr anyan dcvlct .
hul a bula yunlanr u. yaylafanm bulmust u. Basirctli
bi r iskn sipscli hu erkcs muhacir tcri ntn t"tt't'j, hal l yenere isk n
ol unmas rm gcr cktirirdi . Ha lhuk i insanhk, mlkiyet
hak jun igncncrck. ipudai hir usutlc. )'llI:trtllf hu topraklan n sa hifu
ofun ycrlcnndcn srlyor. Yurnun ga..pol unup mttc-
diere vcrtliyordu. AV'jarlar halk r etarak rcaksivon gsrcrdc r. cr-
kcs 'Icrfc ontnn Si.. srdul cr. Uzun kavgatar ukl u;
Osmanh ordu..u Av):t rlan tcdip cut'. Ccvdct Pa13 t1'1 hu
hadi-cyc tema" cdiyo r: '"A/1'1r )'ll:m UZIIIIYlly/a'da 1'C' Kf}/11
ukurova da hll/wwp bu eSIIJ,la ise Uumvayta 'da /Ji'o/.: erkes
nmhucirleri i.I'l.lll olwlIIllIkw idi. Biz dahi tm /uII"I fid" /': i a: ( iri 1-'!''i{C-
belikten mmile isurkr iS(' kl:1(/fannda H ' isurkrseyay/a/(mm/(I id -im
cunck: 11urf,' wllyir idik: A/ jnr Ylfylada iskilll (Inlislmtia
{//ilpYll)'fafan S'crkc-\' /1I1l/wrfainc oMII1-"'-mdml (/n(/ bct/f'i
kt'mii /m'l/(' i( in bir yayftl ;"'flslcrifml'k hizml Mi. Sariz flfJ zisi i.H'
tllI/tm" Uwny"yftllfaki yoyftlklan!1tI l 'ti ro/mll k b/l (Irtl zillil/
k('lldi /(-ri lll' whsi.fi " di/ h'l 1'(' idi. Bi ni/l'/I -lI lt'yll
lAl i"J,;.1n fl..,J".....'.; \'(. . 1lI11h:1f.",,-..k ,; h"kn
h.1/1I,,1.-"lrklil y;' }lm',I.f:lJIf. Jlwlll .t nh/, m "' >/I:tl:.h,. 1:.'1: "wlkri
lI.b/.If/"'!.1 y ;mll; Y'-lmt"''I)k:n(I '/If. 0 gillkri <1lk gd in 'n n ' ' :lf k"yum/" n
Ik}lr Omk, 'J" n .' '''/t I/1II1 .-\ I pr h t.-.n l>oll,lgW'.
..,."t'I,
A e' .KI I'I' 1. / ,.oJ' '<rum.I..",
/;o,( i . o,(l l ...ni o l 'n,II/, n 'rinukn
l iu l'fll' ",I. i- (tM/i
r1.-",/ i.J,1n ;:'<1"11 i \ I'to'" IIlc'lIl<1u
I/l,ifllfl I,.t .';n oMu A \ } lfl l p,vJl..".
l 'i"cl.1cn mi I,"IA.-I,. "Cl d, /1/.,
"'k / .."I;, di1l:./i1</,i ""1'1111 ",UII ;,I/.'If
1'url ...rmcmil i,.tJnd;m pif: 'ol<Ju
O.: r .\ I'to ,r ah'm,k y.I'''.\WI y.-JoJ/
A/cmi ;:.'llluJl ,I<' /lu/ollm,v IInoJ,
.-" w ,,,.'f/ ", llm.1t ,,"'m;,I, fc,oJi
A \ 'to,r 'l/1 ;:'-;; .-11..,1 uh'" Jd"
1/':11<" ,,'111"..., /"" ,/t' gilliA "".run",
f{"' l ;: d m" lIIi} h, it; lim.. ,' mIHl y,m...
!J' " 1,'1/.'1 ' M. -r il / ';"1'., /l ". I'IIII;'
<. '''' 'IIAI.->/III \'Ir/"u;IP/; at/"'"!J
Hu ........,"'1<. N'. 1-"r!.11 Ki Y'n'iJii.A " }If M .."J./ <,,,,. l!J,1I1J , \ u" Af,,/', ,I",
" :m,A ""ni"'. "\ \ l;,r!:I', hUIl .'\ r ll/;Jt ;I/>!: M",I""," f'l'k \ 1} II I"1
A I II; .".-J . "'11.1,
hu bbda /(:.I'IJ i/rir-i lirziml' kendiermin tliff/(hloTl I'e( hik
i.I/.:{n /l/n iin ttmm Ke!l'IIll'fl' emirter .WW/l ll. B/I hribt/tl nll/ ' venet-i
fl ziml' im.l"I l l(/hi Kun imwif PlIl (/Ydil 'rirl'/l i ftli " (Tczkl r, sf.157- 158)
9.\ harju nden sonm gelen muhacirl crin isknmdakl isnbcrsixlik
" C do layrsivlc 0 ucvnn isk n Xv.I ncl Yrt Kirabt'ndn sylc
tenkid cdiyordu: Muhnccrct yakmdan ' ll:kadar nlun'masl
T rkiyc de Kmm ha rhini mrcuktp vc 12:9.\ harbinden
binj en ukrp gelen milyontann Rumel i hal kmm
Osma nh Hkmcunl uncuk hurckctc
o zaman vnpilabcn payum otan ISI.mhull a vnvct vc
kazalanl a eden Muhcinn Kombvonfun
tiylc muhactrfcr c yalr nztoprak yarumu yapmakum i'harel kul mrsur.
Bu dccrede gelen vc Sled kkri ycrdc knn uklaYlp kcndi kendilenne
gmcnlc rc Osmanh hkmct i hi Nr Isukamct vcrmc-
I!ihi buutar m rnikt ar lanm. vc d illcnni, ycrk)lklcri ycncrt
tC.\ tlil ct mcgc. \-clh:ISII nc m<llikri vc nc til.' hal islikha llcri\'ic
tllmaga lu/urn tule grmcmljtir. Kc ndi lcri ni n vc havvan-
lanmn gti/ii nlinc :l/ r' lk "'Ihal nnl kendi
kcndi.k rine inti hap ede n \"c :ltlcl lcri yz hin lcri a)'ln tlu gmenlcr
h.lla kh k s:lhaliu a \ c hu }'ii/tlen :izaml
sllma alllnda mah\'ulaJilk .....
t
.
Ba)ka tlir hu muh:ld rlcr in mU\'lfraki,'ehi/.liklc
nctl'eknml'Si schcJllcrc hamlctll\'(lr: .,/ - i , kti ll 1'1/if( :lI fl'l"ill ' 'l'f-
. "
llik"'ri .\w 1c'rh' .wrf q tikfa i yt'rill iklim /:t1zi imflfllt ' 111111/-
II /(/l/ItI ,\1 1- }'t'r/l '}C'1I !ltI/km i }'riKIlI tl lII11l1/1armm /Ilium il i btl n' fl/lII '
IIU/II//I\I, 3- i l l.'/ /l1I/ b//lll YOlli, II/l '.\{,;I'1I 1"1' !l tlytlf
r /l l i ll //III/(/m/mlll wma,U. 4- Gdl'lI m,-; If n 'i ln i \"('lI i " U H la rt / liI
bl/:J,fl/y(/("(/k fikri fc/kif/It'rill yafl lhl/(III I/I.I"I. .' AyOl l<err.k 'Flrka-i ,, -
I:ihiyc'ni n /.o ruyla iskn olunup yaylal.tra gnlk rilmcyen Trkmen
y"nucn hep klJlltllkl,tJl \ (' An' ldolu ' nun muh-
lcl if blgclcrine muhal'irl er ill l riyip gilli k1cri kaydc-
dilcrck " J8()] Ifc' C('ylulI/ 'ti )'f'r1q li ri /('J/ ,H ()()(} fIIt/gll)' ilrlll }'imtli {/Ilcok
/()O ill.\"IIIl ktl dar ktl !/lII }'lJr. /872 dm / 8 7()"1/ km/ar Ad(/}/(/Mf'rsill S ll
,rol/on Yl'rll'piri/m KOJkt/.\' mll!/(Id r/ai /1 JOui lt' il l i. $i l1u/i jI}{)
ailc kalmiJlI ,.... illl "ueni}'m
1.
(nuu/ wll)' i tl) X\ ' '"' r il kil " hL .oJ ,./'/.l
J)/ .M.. I\",.AII I. {-'d"'''' H' ('-"III/;. /'150 Aub r" SI.. lo..I.J.
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER 26 '
Trkiyc'dc bkn ikinci MqruIyelten sonra daha csasu
)ckilde ctc almrmj . Niza rnna r nc vc talimut namclcrfc yrl.lmc gc
ha... lannustIr. "111.' (kJit 30 Ni ,WIII U 2lJtanhindc kl/ hull'llikll (b 'kt/H
1111:lwciriJ; lIiwmlllllll(".I"! ik ctc ahnan hu 1.'0111/ 9 Man 1332-IIJl 5
mrihinde :.:irl'll kallllllla (Al tlil' \'C mil /weid" Miil// riyct -i
UmllnJiW!s;) nanualunda t('l Mf omnan tnr nutkama tevdi ('diln/ii l ir ..I.
. .
Curnhurfvctm i lnma kadar gccn nu dcvrcdc de iyi hir iskn
siy:I"Cli laki p olunamarmjnr. ''Tt'k BillklDI Iwrhi "t' KUl'k UmlfnJi
turp Ki\- ('(Jm/("r(' fit.' ya}mz 101'''... tk
.win/m, yal'lllrllk M/III IIIl1J/lIIk'r.,B, ...,/t lJi memld,'('1 .to-
"inltk'ki Klikiir hllkmlll/n "(' hlll,ltr", t'.'j{/.';!trl \ .t" nI/1'(1(/1I.";
"flZ\'l'i(' .'"okll lJl/olt,., f111p,mllll'"'II- "l' temini d,el"c Kidimemi}/r.
Bil .v:/lt.'ple lll wY/l rd(1 ;:('/('11 K"\ 'nlt'lIk'r IIIt"'llt:kel di/fli/'ule hl1ytk ,';lfO-
lt.'thTle veni .n'lI ; Iticnd'r -"'lil/ti/PtT ,.t' J:fiul )'tl)"l'mltrdu. ipi'
hli surettc g('rt'k ,\'II{IIh, td.-(,,,J.r ,.(' g(n'k memlekn dahij,dl'
01011 ,l:i-\Ir:.,. g('It" tevm til/Uil/mil hO)'OIlIlO mt/I 0/-
C'IJI(II.1t ltiik,jmf '. 'Cl' (.;1.'(11' rtllniJ nAlllttlll'lrtlll1lwk
I/Imll/ r fliT milafll'lft, tJA'/J gi-\'I1l('J,krl l .'il ...k "C
itl.'fChi " t ' mlN tllt.VJ girmd("'; I'tra 'ilEftl w hit'
izllm - (XV mi YII Kitatl l. ..(. )
(}.;m.tnh i...k;i n J e tli\ k'l'e gii rm'l n lduk sn n o lar;lk
sy.liydi m ki. o.m;lOh idarl":i Trkml.'n yaha nl'l
tlir millet l!IVit ik hifi !!.. O nlan n
ha\';IlI;lnnJ daha vaktnd;tn t:mnn;lk. i, lcrindcn i..lil.lal h ijocuklan
Ru,...a. Knnp. Si\ :!... ....cri gihi khr mcrkc / lcri ndc
tlkUl ma kla , o k da h' l iyi nl'ti cl' ahnu t.l l. Tah sil Il'rtliy\'
in... an l;lnn ok nl l.lut u na"'ll k.... isk Ol arw
1; ldl kl:trI 01. yuk;u lda Bl n gayrl'l \"l' iyi niY\." llcr e ra g.
ml'n . llilha...'-'l XVI \'e XV II.;I"' lr Os rn;mh isk:"m raa liYl' llc rine, ..is
lem, il tl iy.... hiliri/ .
IV- Cumburlyet Tllr klyeslnde iskn
Slyasetl :
\ umhur\'.... 1 hiik(ll1ll:In in iskdn iyicL' ci c almas l ge re
ki\ ordu . Uir' laWn ,tll , k'-llll. diger lar<lflall Trklgl1
N I/ " _V; I \ l' l "''IIi r, 'l'r"IIi., i,<,J.-.,itt !>iikiiml.,; , 'l' uy,!!ul:lI/w KI,"'!!/ !!
,I ob r,l. N5.' </ .1.
son kalesi ne sigman Trklcrtn mnaslp ycrtcrc ycrtcsurmcsl.
hu vnzi fcrun mstak bir ...ck lcr uhdcsmc vcrmcsim gcrckl!
krhh. 'Br ramf rall isl ill'llw )' /11I111I \'( ' .\'Ikllol!
vuntan senlendirilmcklc tnrabcr /wlk/llll vardun nn/c'''';;' tliK'" taro]:
/(/If dil Lozan mnahedesivic kahlll 01111111I1 IIIliblilfde i }ill mllmJJa-
t'II mhim i 'mifi' tuien CI/m/lllrf)',,' lul.:/-
ntetimiz dahu kflnt fll }'IIIu/1/ i lk \"( ' I/('\'i/lf fc (l 1):!.?) /1IIh(/lld c', imar rr-
i.\Um \"('kii/elill i ieskit /'tll'rd.. fI vuktc kndar bir Umumi Mldlrltk
torafindan idare edilml7;e htl}/III IIIII}lI r. -. (XV nci Ytl kil""t.
X. Tes tinsani HW tarih \"C .' tl."'; mubndclc. [mar vc lskan
Kanununun ik i muddccini ' l hynr u/. M'II.h.h: I) M badclc, [ mar vc
[skn vckfct l.... iskn vc tcrfihlcnnc vc isk:'n mmuka funmn
tuyintnc vc memlekcrin harap ulan muhall crinin Iman vcsailin i
ihzar vc tcmtnc mcmurdur. Madd\.' 2) de l zumlu hu vck lcun
mtkt \ 'C askcr t vccait \'C It.. 'ljkil;ill ;m ztkrcuil mcktc-
dir. (Naci Kkdcmtr. a.!!.c ) 192h ( I Tcmmux) turih vc XX5 sayih
i vkn kanunu'nda (Ma t.l de, kanunta muaddcl iCk1i)
g cbclcrtn munasip 'iC m,ait ycrlcrc bk:inmm lera Vckillcri
Hcycli ka ran ik Dahiliyc Vck ,ilclin\."c kn el.lilcl. "Cg.i Y;lIIhdlf.
( Mal.l t.l e 6 ) l.Ia N) rlanma Kanu nu mucihin\'\', I'ICl.Icllcri t k!l,:nmck
u/ ..' rc ara/i. cv, ift hap 'am p/lhdlr, (Nad Ki'ikdcmir,
a.!!.c)
11 Arahk 1.'\40 wrih \'C sayt h k:munla Mh;lt.lde. im1ir vc
i... k.i n Vcklcti va/ili,:si Dahiliyc Vck<lcl in\. l.ICHU
2/ 11/ 19.\ 5 ta rih w kanunl a hu \';Ilik , Da-
hiliyc Vcklclntlc n ahOi p Slhh;11 \'C ilim:1 Muawn\.'1 Vck:i lct inl.'
hal!h tlir umum Mdrll1c \ \.'filmi..lir
l
. la rih vc 25 10
. .,
... aYlh isk.i n kanu nu " Tii "k JO)''' "f' fli/i/f(' 1II('m/lp
/ '.' .'-' ( ;i'/.;" I" l"_''/ I. ' iil;< hi,!!li/lL:. /(N:I ", .u , I" fot, \ ' di,1i
,,/dU!!'III.-,. "./;':;/1 ,.," nwll 1'(, , d .-.-"","' /'I.l_{ IL' ILn lm.""".' P .L' . :,,,,,1,,/." r,,/lll.-,
'" ,:".,11 "11.-" 11I" :' ..Im:ml'-' ,'.m" ' :'J!IIlL'.'l 1<1/:,. N"r Wl h Jd n IllN Nlml:d.-.i
Nr "L' ,. ibl' I'l/;"Jl'.-, km 111 ,'rIl,I. / . / ,i .J,";II{'m ,I.I/u",," ..\I, Nil/ I' L'/
" ",kwl'llluh /lu 1/.,,/1 ...1;',"'-: ...../1.1:' Ik '.". O(r'-"''':,/;.,,'I.., itil:
hl<. 'U/i. m l'('mU,AI /I<'-'I"",Ii\" '-'/11 (I /"m,m I-IJ/ .-, Nu, I... mll/''-''' ,,,''',i 1.-,,<1,
/".'-' Ikrin 1',,1/,/,,:,/lil' meJ.I"I' 11/"";11" !,:,r/i. \ ' il.- ;.l"t'/I.'/i " d" /i. i '-" ' ;I" '/I<',-in ,./i.im
....'/t'_";/li. j/i' Nu, /"/lim.,:di \,' Ilmi "" n'.\I/l(/I l/,''''
/;1'" ( f<' oI.-..-III"/ctJ hlr /nlMk ,',""',-i i <Jnli 1; , >/.. .- ,11", 1.-, l),y .-u-I""kll' I" h,.,..,lfi,..su,!<'n
j,....: /',I',J,n.-w.-,k. :11''-'.'11><1:"' /'IllwJ:,n .1L' 1UI'k/II/i.I<-rm, mulr.-,r,'I/'-' ('d" lIkrlc
Ili",,;; ;"'h"f'lt-r .'I i /lmi<'n IlIfli.lL' rin,hl/ail1l. I", ih/t'rmi. Irk ' I '
;/d<,//c/,;/li '-'/:II'" k "UHI.- m 11II1i.".' ':IlImL' .k hU'l N m.I,-, 1"' /1 I'lu",!!r.-.l l /i.
1<" ll.il.l<'r'" 1,.-I ,'I!: ml1J:N IIld, ,,1/'-1/ /111 .' 11/ ,,-'yl ;,!l1i. bIT ddl.'''' .""/11' UI/:'
Nur;, ( Oot " M c('mu:" , " .\ f." ...... )
tuleeek l uzurn vc zarurct zcn nc h;IZI ormanlardu [era Vckilleri
Hcyc u ka ranytc, muvaIrk er tcn vcrle rlle n, Di H kum ct c
sa u n ulmaca k vcya h t imlk ljfl lik1cr VI,' ro prukla r-
dan.
Maddc 2W (501JX !'>aYI\t kanunun 6.CI maddcsiy tc
ri len Ocbc ' "I,' gezgini tngcnctcrtn gc bcltgc vc
nmct cnnc msaac c cdcmc z. Bunla rdan hu
makvatla i skn ycrlcr tnt rcr k edenter ycrc
undrl r l cr.
Mnddc .'\Y (..f1l62 ....c 50()S !'>aYlh kanunia ria
I Bu kanun hk mtcnnc urc vcva hu kunundan cvvcl hk-
mC1L'e i skn VI.' edilc: ek muhactrt crtc mltcccrc.
gcbclc rc gczgi ncl tngcnclcre vc Icrdc hlr ycrden digcr bit
yc rc clanlam ven tmi s vcya vcri fceek olan
ibar c, d ncr sermavo. san at vc ziraa t at n VI.' edevan \ '1.' hav-
va nlar kosum ,.1,' a ;..ha takr mlun v1.' tn hurnluklar ilc tcdavi vc
hil mum ivkn ya rdrmla r t v1.' i... k:in h;.lIl1i lIahili ndek i Y' lpl VI.'
ropruk lar \"1.' hag vc mcyvcli k ycr tcn parasrzdi r" (N. KfJkdcmi r.
a.g.c. j
,'\0/5/950 larihindc Toprak " I.' Ol' nel Mdrlk1cri
Zira:lI Vck: lctinc (51l1.l saYlh kanun
1;1)
15/S,rY51 larih ,.1.' SX-UI k:lIlunla. hu urnurn rnd rlkler
Ziraal Vck: !clinllcn ahlllp. haglandl . (N.Ki'l kdcmir.
;l .g.)
Grlyo r ki cum huriyct n il nlll lla n l iha re n 5 lIcfa
Bu. ktrl as iyedl ikl e forma -
Iil cd likl c her yr uyc cc gini za nnc Je n l.i hniyc l in esc-
ri dir. Bu VI,' "" ra rla r:t ragme n. ka nunlm sa tl r la r da
Hi h i r hle nulku nda hk:1 nl. milli.
i l imai polili ka u l:. ra k ci c :tlt lllp
Bu kanun larda l ufcyli. g:tyr i ... i l i ngcne lc r
Ic. T r k " ... Imd.. n u la n. msl a h... i l gtie hcl e r (Yil r kl c r )
hir lik lc mI:t I:'i:t T:llh ibll ak rnuh -
le lil' ail llIunograllcrl c a lt -

M.EROZ I YROKLER
1I/('mld.:l'IkTlh" 1'(' A navoumda Yllrtl(/ jIlTl /-
malan J.: t:\JYl'Ij" ni clc ahyurt.l u ( XV.YII Kitahl . ..r..19-l ) Bu
kunu nun hi rin d madcst ( 50l.JX saYl 1l kanun un I i nci rnau -
dc siylc muhacir vc mlt ccifc r tc
gcbclcr tn Vl.' gczgtnct tngcnclc rfn yur t iindc )'cr lql i r i l .
mel en: T r k kl t r unc h;Il!Jd lk \'1..' nti ru' oturu.. \'C V<lVIJ1Mm n
dvclulmc.. a mucrylu Kurut unca prt ;gra -
ma uygun o larnk "l' Sagll k vc Sosya! Yu nh m Bakun-
h kta nnca Icrt iplcn ir.
Adl gCljcn kanunun fumaddc- iylc ajirct hkmi
phsiycl ini n kanun n.cunnda bclintliyor \"I:
rci sl igi. agaltgr. hcyli gi, k;tldln ll .lIgr ifadc ot unuyordu.
(N.Kkdcm ir. a,g,c)
tanh "C 1-(,l.)l.)2 !'>aYlh ( Bukanlar Kurutuj nuu Ic:-.hil
(i :-. k n Progrurmj nm .'\.madlk !'> inlk hu... u... helinilim r:
(1 A) Hi bi r ycruc de...-a m oturmayan. tcdcnbcr!
ihl iY;lt bul unan Tu rk ...oyundun VI.' ana 1I i1i T r kc otan
gcbclcr \'C ,.1,' Sosva l Yanh m Baka nhklarmca
tc!'> hi l cdi lccck ycr tcrdc topl u \'l,.'y<l bi r bkn
cdt r tcr. (1 C) O cbctcrl n i slcmlcrt kcndikrinin tcdc nhcri
iklim vc gCljim 1!(I/(inndc t utul mak
ik y:tpilir.
Bu prug.ranun (, Cl m:u.h,k, ndc lllt'lllld;I..'1 b k:i n hakllllind:m
O Ni lgc)'e a)'fl hynrllu: 1- Nulu.. k......:L lc. i Ill.:' k ulan , .... :lym
l.:Imam.!" l"tlgrafi "e har. i Illld:1ll Tiirk khr VI : nfu!'>un un
lck!'> ifine ihliyalj hulun.. n i'tr" \'l' i11cri. \"(.' Trakp , 2-
Akden !/ , Egl..' \ '1,' Mar m:,ra. 1 Merkel AllaJ olu vc BalI An:uJolu.
(N,Kiih lcmir. a.g.c,) ,
:!51O !'>a)lll b nunun 4:;7.'\ !'>:I)'1 h kanunla k:i h. hfl lan :!l. madJc!'> i
( i!'>": n l'di !Cn muhadr. mlll't:i. gii\ chc \'l" n:lklolun;lll t;if1 k rc
\"(.' ....a n:lIk{trlar.. a'l'lt lda yall h IUpf:lkl;mJ;m) yer if;u.fc

vc nC' -' i ne ul ur.:1 ulun hUl n milli lupwkl ar da.
k""':lhalafl ll, In n ... lIl11' l;lTI inJ c l1 ulunan mer' a,
ha1tahk VI,' l"unllal lk I!ihi on a mall lllup h(ikmclc ihli yaljt:m 1:\1. 1<1
grkn hlpraklardan, K" ...ahalar lll, kiivkrin
":tl:1Il "I.' orman olm:tY:1Il yc rkrllcn. . Dc\!cI\.... g .
..
M.ERZ I YOROKLER 263
M.EROZ I YOROKLER
!
M.EROZ I YOROKLER 26S
l
Kur utekell i"kl1ru:
Egc '<lc h i rok k y Kar atc kc lilc r i n i sk nrylu mcy-
d an a Bi l. b u nt aru an bi r ka ma t c mas e de -

Knplancrk Kyiiniin Te'}ekkiilii:
Kujuburun'dan (izmir) 7 Km. bauda. tlag cl c#imk kurulan
bugunk Knptancrk Kync i..mini veren Karlam.. ift ligini
Cumhunycti n ilk scnclc rt nuc. Kannekeli \"l(llrhk
bit oba..\ haik. satm ahyor. ifllik !S(IOd nm olup. (YlXXI) Iirayu
ahmyor. Digl'r obalar da gcti p hun')'1 mcr'a ola rak kulla-
myortar. Maliklcri pckaz hT ke. num ck iyor. Fakat son sc nclcnc
yollann vc vcsainn nrtmast. mcr' ulann azalmasr, dagm. rartu
hal inc gctirilmcsf. Orman knnununun hkmlcri ni n
ri l mc..i. gCj chel igi ckilmcz hak geurtligin den. mcsakkauc n luk-
uk lannua n ycrfcsmcyc kara r vcriyorta r. ocuktanm okmma vc
sctm znmanlarmda her Turk gihi re)' vcrmc ar/usu dn
hu b kn karnnna tcxtr cdiyor . Bu hususlar b t n T rktyc gc-
belc ri iin hahis mC\'I UU olup. biraz gstcrcccgi miz vee-
hik. bugn cant yrcktcn arzulanuyan Y r k hemen
hemen
1':159 sc nlos i ni n () cyll nue ktly muhwr sl' imi
ya pill ym. Bu Iar ihle ky 27 han e u lup. 2 1 h;mes i aul rda idi,
ti ha nenin lek kalh e\ 'i va rdl . Bil 1%1 oe giuigimizde ;.dnh
7 h;lnc hl' p ll'k tip. Ma rsilya kremilli .
oU\';lrh ev Bu 7 (jolr "e hane \.' V hlkl y;mn
Arynn Daglannda yaylamaya gidiynrl;lr. 1% 1 de le k gzl Ili r
kdy odala n ill' Ilyce k hir ca mi1cri vard l. Mdlep, Il;l kka l,
kah\'e Ilinala n ynklu . Hcukla n ukuma k ii n c\'ar kylc re !!i+
di ynrl:lrol,
H;lyv; mcllt kla Ili rli kh." l i raal 1:1 yaplyor lar. Hullullal P;l -
mu k, ayicg i iSli hsa l ed iyn r lar. Ay iegi nin y;tgml (Tc pe ki"ly)
yagha ncler i nde l karllym, hem sal l)'o r, hem kenui lc ri is li hl,'l k
cd iyo r. e h,;tr kylc r k lnl' r'a ara / i yiiz ndc n llla hk l'mclik i-
uile r.
I el..t' 1i nn
Tcpcky'lc [zrmr urasmoa hu k yd r. vakrc
kovun kuruldu gu arazfdc k:.n Ja kl) hyurl an.h. Ocbchk zorla) mr.:a
25 bm unmt k bir Rum'dan (Adama pli i..imli Rum'un
kan Islfinil'\lcn) 2_'12 hin liraya 19.1.'\ sc m.. s i ndc sat m ahp, ycr-
k1yurlar. Kyn aurm Sukr Sar;u.;uglu koyuyor . Dcvlcun isk:in
huvucundaki yardmu ancak b tm kuymada oluyor .
J)uJrnnl . Kynn Kuru l n) u:
dcmq'c Doyranh Kynn sakt ntcri olan Karatekef
I.'t ll) sc nclcn ndc (mccburt bkn) a tbi olup. Ku)adaS I
ilc Scluk a ra..mda . Alman Bogal l clvannda Kyjn u
kuruyor.. adrr kadar olan nrusuna kuydc-
diliyur. Lkin, kyn hnvasr , suyu. sivrisinegi yaytaya nlan
bu tnsantaru. () ay i i ndc 75 kaYlp vcnlirtyor. her adrrdan bir i ki
lklYor. Bu Iclakcucr ky tcrkcdip. rckrar yil-
rtiklgc
ItJ2S senestode tckr ar , Iakut hu dcfu ke ndi arzul.uiylc
ivkn iin tcscnb sc gctyortar. nk ' D (lK(I itayortar or-
11/(11/ k(l/I/I I/ I(. (H'(lyll iJli)'orl(/r kort/ma kmI /Wil I "tlr.. "
ktiy n dva rt ndaki 511011 dckarll k ara liyi s.lI l n a lmak iin m
111ydeye kail ltymla r. Niyclleri h u a razinin ta m:l mlnl S<llln
ahp .JIMI ad l r o larak ycr k ) mck . I /mi r Enl\"al-i Mc tr kl' M-
yapl l<tn arl ll rrnada, hu a raz in in l'n gOlcl, mnhil
uva kl\ml dekar ) hir o)"unl;l Ti re Bcylcrinin (GOlc lcr)
clinl' I!eiyor. Gai kaJan kl 'ml ( 2lKMI de ka r) i in de pcy
Saraoglu: "A la p " '(lI/(/r/ll klf l' ''' " 1Ia 1'ok ,,11/11
" onllr. '\ ''';zlI)' et1t' y r: del'mll t'tUIl " diyor .IS Ilinde GIl;Lilc r'dl'
ka llyor. i /mi r Em\"al-i Metru ke Mdr ' oC,f :!5 lIrt llnntll ll Z
.n'l/ itft"ll h(/!jl(/r " di yo r . 60 hinden ha :jlaYl p, 72 ..'\011
Iirada sa llO al ahiliynr la r.
Hakimlcr, ida rl'dlcr daima alcyhlcr inc Ti rc oc'}'lcrcni l U-
lu)"orlar , Yukan da lars iliilh nl;ll<lk kaydctli gimil isk:i n kan unla n.
isk:'n cl mek iin IOpwk all cucval v,s, yar u lml
y;l pllacagtna dair isk n hki i mk ri {k me k ki ",l"iIfll ,./ordtull'Ril, .\'1/.
Bir la rart a 100 au lrhk hir kcnd i parasiyle
alma k istiyor, digcr laraft a hu ;ml/iyi veya u/.un
J
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
267
vadcf krcd iylc vcrmest gereken -kanun hkmlcri muci t oncc -i
dareerlor nc zorluk yapmak lzrmsa yapryortar . isk n
slyascumi zin ibrctli bir sahi fesi...
[zmi r Valisi Kzrm Dirik k yc gctcrck: " Kyii ll (/((1111 {Kernal-
diyor. A'jir el hal kt: "Biec I aydl/.\t dokumnayan 1/-
danun aaim ncye koyatim " dlycrc k kahul ct rnlyo rtar. 30 adrr
olarak ycrfcsiyortar. 3.' scnc sonra ( 1'J61 oe), ailc tcrln bl nmcsi
vc nfuv scbcbiylc 120 hancyc rkryorlar . Si mdi ok ocuk
yapmamak karurmt atnusla r. "Yakmda Kellc 400 JUII1l' otuntz. Am-
ma wim /1(' ol acak lil/ka/tm? .l'Je ecdaduno: gi/Ji bir atkatansak "
diycrck. Anadolu vc Rumeli ftuhat uun ikt isadl rarafma isarcr
oluyonardr.
Ayru bir ko lu uk urova'ya isktn ot uyo r. Bu nu i mr c n
Ky muhta rhgma dnhil, a nhkilisc-Faiklyc koy- mcvktindc
IXR2 de iskn editmis olan Karat ekeu Asi rcumtcn iht iya r Ah -
mei Ali Gcvi k anluuyor: "Dedetcrinu: Avdin t arujkmnda, BOl-
doiI yay/o/tI!1naa oturu rtarnus, 0/111 1/ te "ize A yt!l ll " derter. Evveli
lIm, uhiri a/ll, dedikleri II vorair, t!cl!cmQ de Aydni iiinden
k(/lkmt}, ukurovayo lll1W hl/ra/ort/a da IH/nnl/mlmll}
fl in k1Y' /lll'lnda lfikin ol'lltla h1Wik
hll' se! (J/n/I/}, ka/I/II}/a/', fl'k/'{ll' hll f amf /ara, llkIl I'Ol'II'\'a
nmt!a kalall akmha/onnllz da Vll/'tfl l', Biz Kar(l{ekc/i
KarJllkal'(/!I fI1a/w/ksimll' <') t,,'(/(III'/Z. JlJ45 de yillc bizim
(J}lh'{{('}/ 25 I/(I/Ic hll ra)'a [{elipycr/(,}lI1i}/c/'. A bil m/l/flJI ,l'lIhihi
ohm ('ski /Jcv(crde/l \'(' fll kIIII('l!mAfi!1i ('lI1ltikICf/-'\'(l/11l uitlik. 0 -
111 f1I .rom 2, 'i ..I ,
!fnnllmh Kijyiiniin Ku rulmasl: Konya'm n VUil ak Kaz11sllla
nag[1 Honamh Kiiy, Hon amh isk:ni ylc 1949 se nes inde
Bi zi m gczip g rtliigli mz Yr k kylcr i iindc.
hkmc1 cl iytc isk n ed ikn yeg nc hudur. Bu yarillma da
lkayili. aWkasl zJlk
Kentlilcrinin an lall tgtlla grc Birind Ciha n Harhinilen e\'VeI
Aydlll' da Son ra Atla na't1 a Uz.unyayla' da yay-
lamaga Fr.tIlsll.lara e te kurup,
N;, "wu. nirkmctl. Yiinik N' -rU/U.K L hl/kir>/" A r i' !IIJr m;/llI rL S,'YI:.f. /'I.J'J,
dele cdiyor, byk gii ryorlar. HkrneL mkfut otarak (,Cll '
vcsikasr) vcrmis \IC as kcrl iktc n muar rutmus. 1920 Jen 19.1:f t'
kada r hu ha l dcvam Sdcrocrlikl cn (I.Ciha n Ha rbi) cvvc l
Aydut. Antulya nne, kt klc nnc ka\'J1IJ ikcn sonra Isfuh tvcvc
b<lg latllyorlar. 1941\ de Ko nya n rus k[lliipnt: nak yapllflyo"rl,;r.
. AYaylaua ge/ erken koyt fcr 'Kil. Ky sahihi olmayr .
Isk'UII arzufur hare gchyorl ar. Urfu'y r methedenter oluvor lhnvar,
lar, "eski vatandir" divcrck Aydm raram iSliyor. Fa"kal
pa ra kahil oluug undan, aslrct haik. <l a bir hi-
rt ndcn ayrnmak rstcmcdtgt ndcn, toplu haldc vcrc
mek kap cdtyor. .
Mrucauthm zcr tnc. uzun dkrtnmc. atrs r na. rsvctlcrdcn vc
Ky crkczfcrinin] de hu ycrlcrc ' sahip rkma
soma, Konya lxkn Mdrlgl1ce (Giik-
pill ar " lfl llgl) ke ndil enne vcrilivor. N tus basma 30 dc ka r das-
yor. To prak komisvonu 5 bir hanc saY:lr:l k -F/()() da h,;'ne
basma Ltx'cr dckar t1aha vcr tyor. 1<)62 de hiz &illigimizde 2000
uckar kadar bir krsrm mcr'alanndan aymp. I mctrc vksckli lndc
kcrpt cvirip. hag yen yaprruslar. zum
3-17 ha neyc :'I )cr dckar UH hancni n lopragt hol o ltlu-
gundan onlara huratl an ycr 1462 dl' 450 ha m: itli lcr.
Topni k kOlllisyonu 1%0 daki ilvc lopwk (Cvziall i, in d nm
14 lira alryor.
2("i 4 hanl' o lara k isk < n of uyorlar. Ev ya rdl tlll o la r'l k ha lle
ha.)IIJa lir a vl'riliyor. isk,n hususund:l vol giis ll'rcn, hil!! i
ve ren o lmadlgl iljin hu snQuk mlll itkava 194X sonhaha n nd: l
gd i p. cv ya pa madan lj,ldt rla; iljilldc o[uruyorl:lr. haq trtyo r;
hayv:ln la n km[ IYor. SOf) koyu nu o[anlll 50 koyun u
kaf lY0r. Hk (imctin to humluk o larak vl'rtlig.i illjll hugdayt yc-
t1i klcr ind cn, gndc 5-(, eenaze lk tyor. Konya' dan hir slh hive
ck ih i gcl ip adlT kuruyor. lmleri n n a lt IllY0 r. Bu m dd-el
iljind e, 10pragl kallp, zcrine ag. tlj dizi p ve toprak rt p, hir
nevi mezar ii;indc geiriyorl ar. 19-1.4 se nesini n yazlllda, d va r
kiiY,l erden ust ,alar Kl' r pi t1 (1kmesini de hunl ardan (jg_
relllp lemln edl' rck ogu kerpi, hir klsml o lmak zcre
hir i ki giiz l e\' y:qllyor [a r.
26K M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
26.
Aru zcrtnt c1\<U kyllcrc vcnyortur. Daha ncc top-
ragm bir c , hirc toc.. '1 vcrmcstnc uktl crdtrcmczkcn. flt11 maf... l
ahnmca. la rlalarm vcri mini nc scnc o nukrhktan
vazgccrck kendilcri ckmcgc 1%2 de kytll,. tu uukt r
va rdl . ki)i Ilir lqi p tlrtakla) a bircr t rakr r ;ll mt) . Z irai
k uurc Iyicc intibak (G kpmnr un kav -
nukr un sotun m tcmi n cutyonur . Ki rclt . ..g lr oir su. 0 ti ..
iy i olxa a)i re l li klen iyi h u huyat. A ksurn yaup. sabah
kat krvotlur . re g. heri i ycn yok. Mlk kenui l ort -
nt n. cv kcndilcrinin. Eskidcn k yl l cr " IIIIIII //l iile ,f.,".
neri gik; " dtyc haj! trJ r rn I ) . Ycrlcst k ha yatt an ... on ucrccc
mcmnu nlar.
Bu a)i reti n bir kol u hu sanrlunn unda. Koznn civa-
nnda kl)l amakl:ltllr. Muhtclif ycrl cnl c perakendelen de vanhr.
Klll ida f da ( Burdur civ:lrJ) adrrhk hir obalanm gonr k.
i..km:
( Re... im:fl l ) (h 7) Bu :l) i rc l in l sk nrm rcfcrruut l tc. 1(}17
de kada r iki dcvrc Bo yn utncc t tlcrc mu fuur ot an
( H:lt:I Ali Kahy:togu ll:trlnd:tn ) Ali Ah":t an lak'dan nakletli -
ytHUI. .
Giilj'chelikten hlkan hu <l )ir etin hir kalj ljatltrhk hir oha!'>l. Tn-
ro... l.. n n clcgindc kut ulu Karam,tn'ln Ycnikiiync. IlJ,l .x iJe ata/ i
"a ll n altp ycrlc) iyorlar. 0 !'>c nc ) idiJl,.lIi oluynr. Ali
\.;L'lj'i..imk n fllfl IlIYt1r. yil t klcr dl,.' h[iyiik k"Ylplat'l mOl tUI
kah yor. '(rr/ li!ii J.- U'1I /lillh'1l f.. d llll( diyt:rd . ;lld tklan ara/iyi
ynrla r. lla1hyntlar. Ah AkGl<lnla k ..,\.;Lrc ,!!idin-
l'\-yl,. b d.. r S kei yi 111 kc,'i yapnwk. rikr indc illi.
,orlu'da .a..kcrlik pparken n. in...tnl an. Galal:1 k pr..hn , Ik-
,!!czip " hi i)l \ l'f.." llii)lhd..- ,' WOI..c\,;mi.:: Ol ltl ll<' tll antk:'
C C1/(' ,:..".,,(' .wn,t, '1z, aYII*lII lI!da g l 'j/(' p mk.. " Jiyl,. d) und
\"C ,unra Mallartnl hit kyn \.;L'n:mna
\"cy;t I) dl h:mulIa\ o lm"YI iJ1nd ii. H" mll1:lIJ
Kl' ndbindcn (bW n !'t yordu. ('cmaal rl lhuniJan krdi-
ycli hit havaya A.. hil irinL' C lkiril' rini lalhik
ilj' in B:lIlla n : .. dwl ii.l" c ol li r
' IC' mulnar. Scni mul nar ktl! tlllI lZI kltrlJtlhmw " dtyor, hir
krsrm su... uyor. gr nyordu. NihaYCI fik ri galip geldi .
Ycrl csmcgc karur vcrip. Sililke \"C Mersin re-mi makamlanno
dilckelcr Demokrat p<trt i zamamnda. Sililkc
civunndaki Atat rk iftl ig:inin hit kiemmm hu aqirctc vcr mcsl.
i!'>k:'i n cdmclcrl kararfasunhyor. Halk Pan isini tuuuklarmdan. 0
zuma nki zir u.u Vc kili nin hal l par ufcrcc ik:lIlyla, ka rar de-
gi-'i iyo r. IJ hi n u n ml k vc ri mli \jift lik civa r k ylc r halkmu
(200-.'\00 donurn atazi\ i olanlar dahil] vc 16 gmcn allesi ne
taksi m ol unmus \' 1,' (vahst vcrm ck rcnsc bu yolun
Sifkc kaymakamllglll a )i kyc l leri u-
zcrtnc yukarrdaki husus kendi lurine hu!'>u si a lkla nml)
\ 'C Alata ift liginden yc r vcrilcccgi vaa l Bu lin
kaymnkam, eneurnen i17a1an vc hi r mcbus [Sami K knar)
ad rr tara gelmtst er. Ko kcstp. t" kl ziya fc li vc riyo rla r.
nizde Halle J'rlrtiJi bulu nu rsa Jer vermeyiz" di yorfar. Bu nun
zcr fnc M2 scmcni n v aten Ccphcst' nc gazcrcytc
iJ:n vc Halk Partisinc au dcncrtcn. cvrukr gt rp rcsltm
cdiyorla r. Netlee gene hilj' . 7 70 d ilcklj'e \'e cH ..k i!'> k, n
hc kliyn r.
Nihaye l. h kmc l-nc Haik Pari bi . ne Dcmokr:1I Pani hk-
metlcri nin -\'l,.' devIe I clinin him.tye \'1,' yardl11l lnl gilt mcksi/ in
ICaret lc Klhm'h Kuyumeu Yus urun
I7UUdn mWk ifl ligi ni. 10 hini pqin kalam !'>cncl\i nlmak zerl:,
60 hin lir ay:! 1'o:1I 11l ah)1lfl:lr. iftlik taria hort:u yzndc n
ipu tekli imi) . Bu Y/dc n (Hol/inc \'C Orm:1n idarc"'i ) In praklart ntn
hin dilnmn cIlc rinden ahyor . Bir HIprak iin dc
AI..ta Tckn ik Ziraal Okulu He mahkcmcliklcr. Eltcrinde .l SOd-
nm kalmI) h:llcn. Bu dl,.\lclin h k:l n )lcrindl,.' hilj'
ruW tlVna mOlSlllll1 chcmmivelni Kanun maddc_
. . .
Icr inde Y' IZlt l \ "adlcr. iddial:tr ycrinc. !'>:-ldel:c ycrh'.'1mck iSlcycn
gchclcr c Ytll alda nml malan na. aldail lmamal:lrtna
gl,.nc dl.' hir .... k:n \ arhgt
Eyl l a)'lllda ( llJ54- ) 1;c1 ..rllldan Mchmct' in, kam-
yn na yklcyip gelrdi. i ftlik, or ma nhk, ag:llj' ltk \'c 1...... 1/.1.1 1. Tcrcd-
iJt lt.'r ilj' nde diirt YCt . ... tmuncusuna adJrllll ku rdu. Er-
271
M.ERZ I YROKLER
akrahalan m ua lIagda n gctirtp. hissc adcdi-ri ( 5.'\) C 1,'1_
kardrlar vc aruzlyr, metro vcn nc urgan kullamp. dcncn paruya
grc nish usullc vc kur'ayla laksim cutter (ifllji muvakknt
d nu m takslmi ]. Hcrkcs hissl. 'ini fundank \'C rcmlzhyo r.
Eneri nde. yaylada yapnklan hugday. ' lVdar l raali itn kulla rutan
kz vc kur a sabanlan oldugund n -yayladan sonbaharua c ncr -
ken arpa \ 'C t'l ugd<ty avdar kansmn (g/lk) ckiynrl ardr. Yal mz
bugday sog uga lIayanmadl gmllan. avdarla ckiyor -hcmcn
Mcrsin'dcn tuhum ( fusufyc, bak la) ahp. ckiyor vc muvaff ak ul u-
yorla r. Encsl scnc kylcr haikmdan sorarak. daba ncc
Mcrsln'dc ."Chll.'lilik amc lc ulamk I'l ilgisinc
dayanarak, domare... 11 . 1 net 'Iylarll' l
. .
camm al li na ckcn domare... tohumunu, .ilr.: ri u..uttcr tc.
lrl kt mycvt gbrc \"C ihl kulfanarak (isi mfcrtm. vaslol).m m hi-
k rek) aymda turfanda domatcs cklc cdip. Mer-
sl n'c s;.'\' kclliyorlar. Kccrtnl. schl.e \C narcnciycyc zarar vcnsm-
den vc paru tbtivacmdan dcvcyi de y"yI:IY':.1kamyonl a gnmc imkm
o tdugunda n sa llyorla r.
Bu ybd inlihak ve kal'liliycli Ali hctirtli: "&ma
111')'0 gihi gdirJi. Acnha (Ti nou l yaptlt' lIz? 511.1" mlS/l .ftl l o((l z. 1W.\'t/
ekeecz? FlI kar YlImmml aki zirll tlf t1/eklehintJen 15 !.'ln (' !TI:!
,,,rfllnda .n'hu pkt/nt oidll k.- iJrK('fulik ",
9 scnc hald ki arazi lab imi hcrkl. 'Sin mlk
kal'i )ckiJlIe hell i oJmadlgmdan (idan lIikcmcdilcr. Ha l.incylc o l'lIl
ihlilf 1% 2 de nclicl'lcnince hakiki taksim yaplp, hcrkc.\ kcndi
ar'llisinc n' lfeneiyc (idam dikmcgc Ycni I'l ir I. irai kll rc
h.lZJ r!;lfllyor l.lf: Narcndycd lik ) imdidcn SIlO ilrt .'\(J()OaraslIllIa he-
del dcyip. art czycn kuyusu kazlllflyor iar.
Bu hir ko lu. !tJSS sc ncsi nlle Balkan gmenlcrinin
mcskn hulundugu EnJcml i'ye I'l<lgh Akkalc Kilyun un kenan na.
.'\() m h.me ol<1ra k hug, lahta v.s.lIen gccckondu yaplp yerJqiyo rlar.
Faka t muha drlcri cvlcrini, huglarml vcrmL) lcr ; janllarma da
gill,' menlcri o luk. Ol: uklan gu (Bu erkek-
Ier yokke n
l) 01'1<1. -1-00 ksur ,ldlrdan ih;lfct hu aYrlc l/<6 hancsi
K,u; mwn' lll Barutkavuran Kiivlinc, 70 ha nesi imcnkuyu Kyline.
M.ERZ I YROKLER
""c ---'=="-'....:..:===
te-r guntcrdc a) lrct hal kr hrrcr gd ip, admanm kurdular.
Menme t In. 17 gun sonra 11k yaplml 1
1
Digcrtc rt li l: 1, 1,5
..ene :Il..h nJa ot ur up, yav<I) )':Iv,,) hul! yapurduar. Erdcmli 'yc hagh
( Ycni ky) !(,;:o;dk] ent
Civar kylcr halkmdan rnl k \ 'l hihi haZl ki m..clcr LI l' ycrlcs-
metenn e mant olmak b tcdilcr. Tupu ncc 111 zcri nc yaprt -
' !ulm', """pd", /oir diJ' ,u'lI" j :m ,."",tl1l
/'I/hlflt b.IJ:U .A" ", ) <' I '. (:IIN d. A.. ..m. F ,I,.!'. , UI<',\lIC:1 I.v i" '; %. h -n f'''''
i1t.-,nnti.-m />u,uiA ."lIntllrlll; t F'!1 .k m.!"",-. '-"kn <1.-1 ........L,
t .l p1.1ntl" lUW," ", 1.:",,'10 .....v .HT;m' Jol il. Ju(",llil cm"n.1c.'n ,,: hir
a".,..,.;; imU nl"II,l {f;", m:m." wjh I..} /",' t.i ",.,"""rm,:
,'\' .1"1'11r1)or, !h.,f J. ), mh , ,/. 51155 hl,! . I.t; h ',,;h,. I.q \ """'11
t"\. l'.r dt 11<:I(ln . \ f ..-r", : lii k,"/' ;./,. II<IfIUfI "'nv "","'-'11<1" I"nj ...., \ "
olul'. KUrI"" Ak IJm. , Kun 1.."", ,,,.1;,,, 195'/ ' J.,
" 'ill"I(Mmt'/llf,
( 1I't;) b/'N;1111. '.10' ""br: ,n. II, .r. I,;.kim , '"",-'oU tik;lIk I>ir1'." .....\1
,;" .11(. I.l hl" /tir 1; ,1P.,H, ",.IiJ}",. (ki/tin I'IJJufldu:!u .H'oA' '/111 '-" " orJI(.
: :' 5 m.1" \ ul. ,,,U ,I; . mt"l,, en , h-7 m<"f,, 1'<}run",,,I,,. Cl./II
1V'lfliIJtUIl<1.-''';' i;''' ,oJiI . >11'1" i"Pt' .w l;im 3INlli"'.I';1 flJil l ;l/u. I. I#' . Ilir L",,"I-
/>. j 100Il./.'IJII 1>."/' ,'n h itu 0""; ;5 b rU)o '.1""
...w ' <:I " h.,'.,1( ow)"1I' /11';' K' ''' '.>I' ,\I-' /I l.;"r,,1; I." .\I) ""'!-II'.
( ;..,d IIlI}!, ;, r.-J; lutL. ., .I.l/,., t..rt f""IrJ.1 .>hIu;!" p b. 1;'1r1>." I., .v /II' .
1"klJ.. 0',,1. 1>.,,:, '''.,1/,,: 1..- 01>. 111"''' I;lflf t.l1/.. \I'-n"" 1. '1"."' ) ... .-",.hl.r
1(', '1",..-1111 ..ni/hI.m) r....." ... ,,",. 1."1"" 1fl IV, ,,,,, J.' K" I!m" ' 1 ....'"
Ik.",.,, .1',;,1. (J' :"k1,t., I "c.tm U>liNklt: l;i ""-' , .' (1'.-11.,1. J"I .-""-
<':"II,,j. . ,,' hut.b il., "r " ;!"f /<"rm<: y"uH" ;",{ ...hl i, h ;,.m, ioJ , .., i/i' ,)
/I/<"UI<: 1>.,I.,r 1;:'1>1.'" w .,I:"'Ir. K.-.;... 1,'r L... I/lml} I}, ',,:<-''''C: "l,l':I,'" ..1.-II i,1; ,.. l/tII
"/,,,m.-, h,...... 0 . ' 1.."", tf.-.l.u./uUIf' .-01" \lIl .1<,::-.:",... fub.L h.,I, " .' />:III.-mi."
til m,, ' "'n/.., ) " ut.1.-o ....:.I,r ( 1;,1II" I "'j "' 1'<'.1'"
.,,-'<ld.. L,tlli, lItll.l" or 111;1.- , .'''('III<.L l.:;tfJ'Ub. m.... ...,,"". ,I.I. l....
J..' ;,11111.1""" ( ;/lnllu-,"," /IJ ".oIJ" 'p ",I.: p .llnli m, muh.:n.II\I" 1""1<.<I.l'''
, .... I;n ./' UM"rt m;,,,,.,'''' ; . ...."'iItkr . 1 ., 1" I.It
1 .nklt:rm .!'t"fIt' I/I . hil.!''' I,. /Ir.ll l.ultur.'. ,.' }.:hlr IJ; ,.1 ' '''
...lIk ...L tkr.......k /:.ot ',.I'I "'1.-I ,',' 1..1\.', .., ;"' ''',,1. ./,-:,<." ",
t..lMtlir , Hu I.li/fr I d .f miil l .. hl.l .....
:,tfl(,j. , d N:-.c.Ie:r in (.1l'r . t ii,..J<on },:hl'" tluJ!'u'.
ktlll. "'>f. .1fJ(( ,1' Ycr :;cc1I(. ,... b >flug,l Y" " '"
Icr/:.etlitor, Tu/u/:. h:ritkn) (,l ht.-l /;;lp ohJyor, 'i<o"r" .n",d tk>/,11>I. I><u tk>/.1f>I.
loft' ":... IJ"'ri .i k' l ler. (.l h/,l ... . . I.lh...il ofunu.l"or. r "' r ,.. olr" .\1 tinCf' bir
/x' Z na ,<.rJnrll u/" rinl' h .v l.lk 0'<' !ini, "",ntI"'\'iI. p' )(,'l.:k n loC: r ...i.
1,1/>:,k/:rn hlr kc.<in ilY" bh. M,ldelf kii l/liTu i 1><.1 Jt-gilrJdt"fi. m;m. ...f t/tn},:
de: br>iL Tckni klcn. mldc:ni.I..' lin . (ti'
(,lt al t>u Nlhil N,.l m.-m,\"f tlt llflJCt>;q dnntfiirucu lolf !>U, !lilt: gJcr !il,: .
Trt tWlrunn i." l tfm/m,kn lUph.' l l md . it'lp ..tfeccklir .
Ynl.krin nwhi l t' inti/'.I k. c, :fc,ini muhif f "rtl.-,rUlil ",. c:1' l ipJc:rinc
Y,lplll.1/;/fI hIN'-' ol. lmJ.l Yim/a, l oJi{ ;/(Jl :litfir: r.urh,?1I, KiJ/lrdl ',
Il',,,,,n O'l' Muk.lnm"ll:tk ". bJ../Jll . P.fJko/f}p
iJ l}n1.1/;m. Oir I. 1.\1.956; N cee/ct Jun(/Ilc k, 'r KI,
l:1.", /qmt,'>IlJi" l ;kmwmik ( i /"e ..N .lJm:Cotr,l ("'''
(;ml.fJl' ':.. 0 /1 J. Y. I'hl\ .-IY'" mlldMm, h';;J!jt'/lIr IJfiglw ntfe M('.o;J;(n
Tlf.l/mnt' ropJu 11tr H.-Ik'f ei/lol. .;,11'1 7. J '/5 fJ \l l.' A s,s Yu.wf
D<'inm"l. ;Ifi' ,'>I' 1l."','>IIIe/il IJl' ) .-r/qml.",'>I. ('og.l :n.'i/,.JJq .. 011 7. ,"".1'1
U. 1%4. l'mUk /ln.-ltf,,!u"mm Ye"qlllt' T; /fihi 11(' I1gill (;(__-'j l.-r.
/J TCI-"/). V. Si'.1J 4. /')4 7.
272 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
273
20 hanc vi Mcrsm'in nvusfu Kync. 70 hancs! de yukanda adl
gccn Ycmk y'c (Erdcml t) kcndi gayn,'l vc i mkntanytn
huldclcr. Hkrnct cl i hurulara uzanmarmj . 196.1 de hil.
gilligi mi/llc 2110 ' llIlfl ycrsi/ , yur tsuzdu. Nurhkuvu'da
mul. Mchmcr KamYIIan: "Bi zimki 1/(/)'1II (/ef.,Jif: fhiml'ilmz/ bektivo-
rIU" di ycrck. byk Il.dl rap vc yalllll.Jlgll1 ! anla tmu ol u-
yoruu. 0 ci vann kaymakamlanndan hiri, Narhkuyu hudutlannda
bu B oynutneen Yrklcrirrin \IC udcp lcnnc
kl/ a rak: "KI/Jli misiniz, ingene misinir?" diyc ok l.! -
mahzun otmusfur. Boyunlanm hkup, "Bicintshibimit yok.
Bil Trkn oll)k " diye itcnni Ili:tc aular.
Trrtar I... km: 170 adrrdan Iharet asi rcun SO ha nes!
ycr lcsip Erdcmh'yc hagh Trrtar Ky n kuruyor. ogu adtr \IC
oturuyor. bir krcrru kaba taslardan yaprl rms cvlcrdi.
L ma..' hla ra { komsuky) auulan hu ycrc. cmri vaki
linde otutuyortar. Hk mct ne soruyor, nc de iskn cdiyor. Lmas-
h'lann bir kamr gchp huglanm YlklY0 r. Kavgala r. yaratanantar
oluyor. Mahkcmcyc dsyortar. kpek, [t ir/lil Her-
g/ l' ahynr lar. ( Kavga, haH isyan hik' kar<l rhlar)
U mas' hlar vah<l ffielini anl<l)1(1. ark"s ll1 l tllmJoyor l.t r.
BuraY;1 c\'vcl At;ll rk iflliginc b k.in edilccclderi
vaad cdil iyo r. Politik eOl rikalar huna imkn hlrakmaYlnca, Boy-
nuincdi'k' rlc hirll..''jip, adlrlan ykk'yip, ha... km Y;lpmaYI
k<tmrl:l) lInynr lar . SY<iOt gl.c ahynrlar. A\'ukatlar g hcl; i'lnn
ah yorl:u .
kayalar .arasmda, ufak IOprak para lanna apa hug-
day. arp.. ekiyor. ot o L:mas' hlann ...eh /c amcle nl,lrak
ah)lyor. Biral. ha rnup (kcihoynuzu) \'e \'Crim... il Iq'li n at aljlan
var. ( Kayalar iindc) Kci hnynul.unun kilosu 21
Bir agala n 506() kilo l\."YOr.
Bir ...c fak' lin, kay:thkhm.la tel'd l ede n ha/ in tlir tahltl<o ut.lur
hu....
A, ireli nin i... klin Te"j ehhib leri:
K1 at.l lrllk hir ( 10- 15 adlTt.l a. 2-.1 :lile hirlikl e Olur uyo r).
Y..yl..lan lIa, kl"jla n da yok, hat" Ayram:1 N<l hiycsinin.
yayla Icarhyo rtar. 25 hancsi (Ycnlky, L mas.
Erdemf vc Alata'da) amelc vcya ona kr etarak Bunlar
davarlan.flI Mahalli ilrf vc aucte grc on akhk yapiyorlar.
10 dnmc kadar hir ailc yapa biycr. fakat o nu da
vcrrmyor. Domatestc. patr onun kesligi (;;:,12
hissesl. s u parasr (d nm basma mevsimlk 124
111<1. vcri rsc 24 lira), fcnnl gbre parasr rkuktan sonra.
rrat (onakr his.<;csi) 2lkX)-25tX) liraya kah r, ya kalmaz,
58 adrr E,rdemli, Mersi n kylcn ne birer iki1Cr adn
daglltrla,r. Oakiyc, rm bacnk bastna (kcl haslOa) 5 lirayr
gccn bIT OCTet vcrirlcr. Bze den ckcnlcrdcn Yu:uf KJlhaf m
_:0 kcistnm 959 Yllt masraf 680 Iirayr ( Kei basma 22,5
lira. Senede bir kci ulasa 50 liradan Iaala brrakmaz.) Bu
yzdcn S.ll lp, o rtaklhga Bu 5R adlrlt, k ytfcnn
rartalanm da eercue srcner. 1958 de Akkalc Kync bir krsrm
verlesmek istcrkcn. Boynuncctr'tcnn basma eclcnlcn duvup vaz-
.. .'
getyorfar.
lsk n tcscbb slcrt 1948 de 1948 den 1959 a kadar
Ankara'ya defa. dn hey'c Ue gidiyor lar. Mebus-
lan nl grp. Isk n Umum Mdrlgnc Dcr hal
\'c r ilccegi vaadcd ilerck, gc ri Kcndi labi r -
Icnylc '}aA'ar!1 o!dll/dartndan, krill 'lII IJ ofmaJldarJlI dall boftllI
:.m /l ffl J'orfar. "
1954 Ie G7.cJo luk Jand.lrma Karaknl u vas ll asiylc Mc rsn
ValiJigi larafmJ .tn, Al al a Zimal Okulunun ick lik vc dinlcnmc
yeri ola n sa hanlll kcnt.li lcrinc ver ilcecgi hus usunda, Ich liga t ya-
plliyor. Vali, falan gn aile rei slcri Sorku n' da hulunsu n dive
habe r gnJcril1(:e, larih lc 72 aile reisi Snrkun' da
hall r hu lunuynr . Bir heyet gcli p yeri lp, apl hcl irl ivor.
Hane ai le nfusu ,g:tn ne a hna rak, 14 ild 22
vcr iliyor. Hcr kc<; c 75 cm, uwnlu!tunda d rder kaZlk ha7. lr lama-
la rml sy lynrlar . Buoun 50 em.si lopraga akllma k surctile
arazi hududunu hcrkes kendisi lxi ii Bun lan hiaat
vali siiylyor. Fakal birka gn iindc maha lli polil ik entr ika-
larla oldugunJ a n, hu dda aym mck lcbin dagdak i
274
M.EROZ I YOROKLER
>
M.ERZ I YROKLER
275
l C}' t inli k yerini n : rmCJ!i Burnsr kayatrk. 1<I )1Ik
toprukvrz hir saha idi [ Rcvim: ( 2)
Kaymakama il irM. cuiklcrtndc. kaymakam kuyu kazump. sar-
Ol \" yapll n p, sufunm tcmin edeeegi nt s ylyor. "Tastan kmm"ll1u,
kamyonta <.I iY'IJT. Mulnar Mus ta fa Bakrr: ' 'ToJ'I'fIf, 't
neteden alahm '!Kim tarlasmdan toprak; venr hize?" divc itiraz cdincc
vc de onu <.I r-stcktrytncc. kavmakarn : "Bir gdrahi k l (l!oIllIlZ)
hi r kaY{/(/( 1II k endini /l/ tlr.\lI. artcosmdan sur de kt'ndini mar "
dtycre k nutaker cdi yot . Hu yc ri kabul c trniyorlar. 1955 te
net l ee 0 turihtcn bugunc kudur b u tasnr ru fu tpt nl
cuirr nck Ii n -nk umzi zcrtcriuuc grnuyo r- vyctc
d ckc vcrivor . o k rna- rur cdiyor tar . istcnu-
rOTl/ Z, toprak istt vont z" d iy;: yaztyort ar. Onl a r da rcs mi
rupo r tannda An karu'va A sccr ini i.\k (m ct ut: " di -
vc
1% 5 Tu rk jycvindc tahmtnimvc gore. ar-
zu tadr ktan haldc unkn bulamavan. J-.J bi n du
vardrr ki hu (;7 hin atle dcmckur. Kabataclak 50 hi n kisint n ivkn
<.Ia \'sl. G;l/ia nll.' p. l lalay"da Giikslln. TlJJnaTl:l.
Sanl i.istlcrin<.le. L!1. 11 nyylada yayllY,1l1 (Ggchakanll.
Gcl cl'leli.li. Sall l:lT. Tdcl i. Tmnhalh. S' lTI ,!!l..' ili.
li nde n 150 \.Id lr kad,. n Ol n hir kan,: ItJpragl ynk. A<.Iana
Bulg;1T Daglan nda pyhyan (K;lTaknyunlu. Hona mh ) \'e
di gcr 2011-:\( 10 llaLl IT Binhnga. G:ivur dagl
\'c Cvannda va/.iyct nc<.l ir hilm iyoru / " Mersin havalisi n<.lc (Demir-
eiJi mamh. Bllynui l1 l:c1i. TIrl ar. G'lTai'ill.'lii. Ka-
basa k:ll1 l, Kar ;lul'dcl i Ti.irkllll' nll)a gl. ycr-
1<011, yun Sl:7. ol;mlar bin \' ld. r:l yakllll!IT. AllIa lya<.Ia Ana-
Daglann<.l a yayhpn ( 1IaYla. Hnnmll. Ka rahaclh)
rinden zoo \'"adlT kadan yurbu/<.I ur. 5(lkcdv:trI nd;1
( HaYla. :lkal) Bll/l.hlg.. n ('\'a n nda (Gi'lgcha-
Ir.l lk m(/..,n !"'bi ' .1.1I:.1n nJ.- 1Il ",. ,kl umul'. l<' c'/' 11II.."",k
1'11 ....,l u l' 1','.l.Icrdifc,. f/..,k ibl n l i,v,.-in " 1":t.,,' IJIJ';7 Il<,..,111Il." \liL j;V;lt'I,Cf bi,
' '''fl) <'Iic (l,l ....,Iud.. , nt Kc'(IC' lik, u<' 7' .I'lmllk'. liC Je " ...rIll IPfu1uk
( 1\ csl"'ymILu j "'ih.... "fli) r "' I " lt r . . 1.<lmd.. , o lmll'illl /0l' , ,,k. <'u' / wIIJf " (rif
(i" I<,k. pl';mil 1..-.1Y'-"' ''; .\11.1ui. ,tmJ/.. ,!>/ '.1'01.:. .
k'lnh)lar HilI unr kadan hr, K17IlcJ,.g'da tur ok topr akstz 3)irCI
yay1<tr ml'i. Bunlar Imdc hil ...adcc c bir Honamh ot asrm grd k.
(Barcm ve Balsagun Ynylalannda da Kcsci vc <li gcr <I 'iirCl lcrdcn
t' pcyt.:l' loprakSJI Y ruk V'H.) Mugla. Fct tnyc clvann da da cpcycc
yurtsuz 3)irCI varrms. Mara'i. Nigdc, Aoana. Ga ztan tcp do-
laylanndnki ropra kstz aji rc ucnn adrr say l"l nl kat'i olarak brm-
. Fakat yukarrda vcrdigimil rukam inuvai. aS1!:ui bir ra-
kamdrr. ..
[hulldcn iki ay ncc toiT D.P. Ii yc toprak tcmtn ctmcsl i in
(.'\000) l i ra ru)\'cl vcnyo rtar 1
Aks c ki ctva nnuu yayh ya n (ldrizli) 1I.' r, Yc r Yu r t "' <1 -
hih i o l m;tYl) la r llll 'iu n kt e vc ... ucmt c hc lirtivo rlur dr:
"Hatap )'0.1"0.11//(10 OlllfIl YUrII Z. " Ha tn p. dc vcni n havud u-
nu ( Scmv r f ni ) t utan h i r i lt aga: dcvcyc santan yk
buruya hagl mr. dcvc yc hir in sun binse ha tap a gncm a
tut un u r , Bu 1<o l "dcvcnin its t nac oturuvaruz, duimi K,-
C' h"y iz " ucmckur ,
Kc ndi liklcri nd e n yc rlcscn fa kir yr ktcr pc ri su n o tu-
vor . Elin dc ki mahd u t kciyi sa np. kena Tlnda hiT a rS:l
a lJp. k k h iT cv yapllra hil iyor ve amcl cl ik ya p mag :t veya
hk!\;tlllk. amclcl ik. ii p\' l k \' .S. !!- ih i l a h ir e n
hakik:tllc nu :trt1lTa n hir m q ehlik
nluyor.
,...ri } m "'I'H'/m,l>ir h >l u ( 7 r;,JffJ I,nkmf(n' 1>4/f (iij l <"rt kql,ml.1k
,pll.gl<flr" " 0' /( ,_ /,3 } ' flfl ."'"lhl"'Y'" ,ml"'''/' jl 1,'1' I...,/dlm f'q i n "bmI.:
\"'".""r/",. h."." all/hu" ki ;.!' ...... im , i<' il bIJl I"" 1.. ,ll'p c"(", 'r . Il/I I.. ,k"
.l'crlqmc'/, 'n MlI!, a 0 1111" '" I'i" ," an (' /m; JlI" l'lJI .w rlll l' orl.. n . ,\llIiH.,1'. a;1c
r",\ lc'il ll .f.-md,',r m.. '"'. ' il.: ,.,;(I.. fcei M,' lhk 1\/1:' W.-WI<'1I<' "m.... n
lakt ,/i". ( i Ld olu N.,lri\ c \l /l in ( i l1l)'".\ /i [ n.ni "cI'.lIlH.l ;.'(\"( ;.I' " r l." /'Ij, ;
'/I- slw/mJ;1 I!'//'flllll?<k. m,'Lklir .Hnk, 1.-.. " ipnJc. :J>!lr h.H':I/ ,.-IIl/.m "llmd.-,
y .",:- ' <!di/;l' nll , .,:, cn<!,k /11, h,,.Ii.... li ;ml.-'/.II1 "':,rt'l h.-,ILm,/.m ""t "C,"n"",, 11.,j;
"fr .1'''''/>!f' . ' ril'" ;.'1Im, ,,, n.-.:'f'<-.kf ... . k<.... ' ..';!m'- J,yonlu..
/:Jd.k:rd,"n ,.-,/,,/<, bJ." fv..m.m " , m.1Il / .\f,Ik/. .,..../i/di } ""/I.-,I.,,t niln'I',IH' Ik'
J"I1.. ,' 1I,1' ..,I.,r" :I."rdkr I.,J..-in "Aln. ,"'/". ./tlflf' l.-IN, ,1(WNJfI'liIk ,.\ /.1/:1"/" ":11
Ok uluml... film/,k. ...kH H' ...,h., . >I;,,;,k h"'_I' Ii : " .. ,/i ' ''''. Hlr kNil! n ''''
Jo.... I>u /l.''' I/CI.'. mmll"'w" !>ut,I.y dlllm.} J ,k.imll/ ./Ilrilm" fuil.llsJ.
"'L}::ihl 1<.""lI<kn " .. ,.oJ.. .. .. 1'<' m<'Ud'lll II>lIhlll" 1111,' 1.\1 I,.vri n ,l.:. 1\ \'/'A c'
mlll llll" ,.Im.. ,k im kUnllmlt':- h'Xlu ""h .. , m"Jh.,ui .'1111'''''' Ok ul
mC'7U111.. srllJlI! I""Gu "''''':1 f ,,'yJ,dl "Im. ,k yeIin,': ' lI"l ..",l.:uI"l gi,;'". Ic'knor
01.-11)'01' 1'-1'. 1\OlI.-.nlal"l " " h.IH,,1 " olu.""r. /'11>.1 dc /11'.'. 11 V<"k,li 01.-111.., gd mi,}
W',l.l'CIC f"I' 30l} kil"''' I;d,",l<,nm n l/ll, 1Il<l"""'!' I ml/yon li, :, i",i } l ', I.-if.-
"/1111111 ,1i::'1iJ1II<' k l;iLUIt .. ,I'<1 mm/ fk:mm ....'I..IIU.-I i,\Il)i Il .. ,//r./,'rim.
/I! mir,1'I1n /lr.1 milli gdir ;: <'I " jr - dem'} ,
Ana mas Da g tar t'nd u yayhya n Hu yta'I a r yc r .
tcqmcyl ar zul uyo rlu r , Bu se raten en t ukukt anm syI YOT -
l ardi l .
Kara ma n' a yc rtc scn 50-60 hane Sa nkci tt ' Ic r
bu ha ldedir. Ms ta hs fl hal de n. m stc hlik tigc gemtqtcr -
di r. . . .
Ycr feqmc tc tin st srcmtl. devl c t cl tylc otma musr rtrmar
i nt ih a hlzllklar da uo gu ru yc r. (Ggctla kanll) lur da n ;ol. .
10 a dr r , 19-19 J a Kaysc r i paza r r en' m ( Sot t1) k yun-
den arazt alnuqla rdr . Yaztn yaytuya rkryo rtar ur. St
11ti
Ky, Avsar Ky i di. Avsa r far Yr kl crc kil. vcr mc-
d ikle r inde n, Y r gn 3 1. ot mus mda n. k yun hayva nl an -
r un o l u p ta rlutara gir mcs i yz n c n. (Zama nll
Suyu) nun dih in dcki (60) ar dckarhk vc ri mli t ar tal anm
suu p. Ickra r g chcli gc a rz us unda lanh ( 196 2
de ) 19..\9 da d r c r hin c alrrnstar : yi r mlsc r binc vc rc -
ccklc r di . A ydml r dcnc n Y r klc rc bu n un ti yk ha ta
otdugunu s ylc mi qu k. Sonr adan sat mak tan vaagc ukte-
rin i habcr ald k. Stmd i dah a iyi i ntibuk ct me.ge bast a-
. , , _ ,
Son nan ist c Trk is la nll la r m Isk nma ternes e l -
me k, VI.' ls k n styasc ri mi z ha kkmua bi rku Sl da ha s y-
Ier nek zcrc. rop rakstz Y r uklcr m hali ni, Kun acau' tara
Ro ma bi rliklc ri nc kuma nda cde n ....
s....Ic ri\' le ca nland lfah m. Ti llcrius, Iw yl u he-
sallma ' nasd bir cksiklik Iq kil cmlc1c rlc an-
" V all}i htlYItln ltlrlll hi/f.' .u': mdl k/t1rt hir ill
,.-,,1..'{// i rolr a l" kom nwk \' in (11/1 rt'ft'akiai lt'l/('ff lis t' llIk-
lai I'ari l kiflrl yoklllr. On/ar, hatiar/1l1 so-
kact/I.." hir { (// /(/(Ill II1dllrtl /l lfJlIrlt1r \' (' aiJda ik hat/ha hir
\'t'rt/t'n hl/\ kl/ hir )' ('U ,w rt ll ll1ckh' (l i r l er , Bil I.."(/Jdr Romll/l
. ,
tl r a.wll tl a o/llrl/c(/k hi r .ril 1' 11.1' 0 1'(' hir II/(' zar{/ still iJ'
fhd' ctli /,;/crim' ",n ' /!in /Ir" nJ\ H'/ ,'ercn :",h,/"
G ..'lgm }" rI., V1HJ ..<lU " ,-\ Il l,':W" " ,..:,. f.,f lrJ ...... mp
1 ..;.. " ..;'111. (j!i;.... iVliil 1<" ;;,'f'l'.'m,/ \'/Lw,m " l!i L <lC" ".\'1 w n . ' /li l
qJ.c/ mi.l'lk:' <ky." 'C'"'' IllIi.l','f /" f f 1..,.1' /" /.;:, .dll1l ,:1f !,<,{cr,
(iibiinf<'r. m, lill'd;lIIlJ/ UJi H 1i ' 1lJ! .... ' /<fl
\',"I1I\(JI<lI( ""ITI pkIY'J(. Ik ITn!!!1
'0..,/ :" fldi j:cllyi'f. Oluflm.. ,.\,Kaj}l/ </t'y"lar. 1\(ll llr c,."y"rlilf.
( ;" 10;:11 uiay,,!"" ...;/1.... /.1" 1. I' ,..... ,.,.-! L'f!c' IIcr l mll, lIl . III"II!
" l<IlIl l" f lll ' \' (;1"Il; I.- r ; i.,.J,;.-i1l ,'lm,'111II .\,"'IH/ Ikl l."''''' ,kt!!. ,' .I' IlI/'IIlI, lIl'U 'l /lJl,1!
d.l cll cmm(l' d 'Ilk!: WJl.j o/uY"ffan fl
otan ko kifi ttcabilir. Onlara hu memteken Efcndisi ol-
dutdarr m soyt yoruz ve mnra kcndilermden bir kartl
..' .
Tr kistan Kazaklan'mn i!'i kAm:
Dogu T rkistan'da Kwl in'lilcrlc yiarca vatanlan iin m-
cadelc \'C muharebc cdi p, sil hMl, cephanestz kalmca. mod ern
shrar nnde dayanamayr p Himalaya Dagjan zcrlnden kaarak
Pakistan 'a iltica eden Dogu Trkistan'li mltec e r. Pakist an, Hip-
distan, Suudi Arabi sten ve Amenkan hkmcncrtnl n vatandashk
tckliflni reddedip. Trkiyc'yi rcrcth cnilcr. 195] scnesi ndc bun-
lardan iki hin kadan Trkiye' yc kabul olundu. D'Turkistan Ka-
za k'la n lam bit Trk gcbcsi idilcr. AI, Koyun, deve bcsliyor,
kcc adrrtarda yasiyorlardr. At stndc eengave r uirct-
lcrdi. ltimat teskilt vc bnyc Irirartlc de sars marms. asirct
t rcstnc vc asrret reis ine sadrk gcbclc rdi. Basircil i bir TUrk
iskn politikast. buntann der hal Dogu hud utlanrmza. gcnls
ovasma iskmm gcrekt tnrdi. Bu tasarruf ktisadl vc irimal ba -
kimdan ehemmtycul nldugu gibi. [co politi k bakrmdan da ok fay-
da hyd r. Fakat uzun mddct Sirkeel mtsarhanelenndc seratere
rcrkedder. So ma aslrcti paratayrp. Mantsa. Ko nya. Nigdc ve
Ka)'SCri'yc isk n cnilcr. Man isa' dakiler Salihli Ka7.asmm iinc ycr-
lC!j ti. YC drsl olan hu insa nlar halen orada bir dcri
eeket, !i3pka imallhancs i vcuda gClirdiler, Konya' mn bir kync
Nigdc' nin Ulukl)la'smda Ky' n kuran-
13 110 vaziycli de iyidir. All ay Koync gill ik. U trak\(ir
Ky halkmdan U de yardimcl tayin cd ip (ma-
tarlalan m surd rp. ckl iriyor. Ge ri ka1an hln kadm VI.'
erkeklcr c\-'de huyk ayakll makinasI ile dcri t.-cket,
dikip, Ada na' da sauyorlar. T rk tresi nc yc di ninc tam
manasile baghlar. Kyde nama.... kllmayan yok, lki ky hudul la
n ndan icri gircmc... kahyc yok. BlUn krd e sadecc 6
sigara iiyor, Byk bir tcsant hakim, Mot or ahp, gilzei
bi r dcgirmcn Kayscr"inin Musahacl h " I.'
Karacavilan (Dcvcli) kylcrinc halJeri kl idL
Hanc ] 0-..\0 deka r owk, IUzlu arazi Bil hun u
J'roU)r.Fcridun h e m. hli.... II. 1')(,2. ...r.3:!.
276
M.ERZ I YRKLER
M.ERZ I YRKLER
277
278 M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER
279
bizzar masuhadc ctuk. $ik:iyellcri uzcr inc. iki yap u nnp.
arazi ntn orak vc vcrimsiz n ldugu untasrlarak. Her toe baska ycrdcn
toprak vcr mek cnadtl c. h kn mdurfg ky tcrkct mclc nnc izin
vcrtyor. Halen Zcyunbumu' nun gccckondutan nda scfl l bit hayat
Dckclcrt ccvapslz kal ryor: rcryauan ma kes bulmuyor
(1%5 Trkiyc'vi ndc)
Turk ckonomisinc onbi nlcrcc koyun. al 'ie slglr
Dogu huduanmmn temman olacak-Suudt Arabistan vc Pakis-
ran'da bul unup. Trkiyc'nin kabul et mcrncsi yzndcn gclcml ycn-
ler lc bitlikt e astre rlcr birer mstchli k halinc vcy a deri
cckct imal ll'l yaprtrmsur . lsk n sjyasctimizin tanhcstnuc, hu
ivkn hadiscvi ihretl i hir sahifc tcskil cdccckur.
Plan lama Tcqkiltmm Plntannua g7 nne gcurmcycn.
lskn Umum Md rtgunn hi kale almadl gl Yrkl crin iskam
rncsctcsl. rara kaldmhrsa, Turk Ekonomist Im byk tehlikc
vardrr. Binkree yr k hayvanla n m sa rarak. btrer mstchlik ol aca k.
blr k y \ 'Y;1 kasatla ktytsmn i1tica cdcceklcrdir. Artart nfusumu-
zun Cl ihuyacr bc malmdur . Bu hir istika mct vcrme k iin.
saurlarda kalmwan bit pln hazrrlanmah. bilgi. krcdt, al t edevat.
h;(:hii'atl ;l lahiye l'lllerek. Yrklcr iskn edilip. knni bir ko-
yunculuk 'ie Mgl rclhk yar mala nna Ha ll 'ie kilim
haslr h lcri ile dc dahili ist ihl:1 k ve l uri'm iin de
faydalt o lab ilir. milli gelirc il,\"Cl cr s:lglar. d'i/ ka7.andl rahili rler.
Yete r ki. arzu cd ilsin. cic ahns m...
Bu ..cbc p1cr 'iCy/ hinc yer..iz YUrts ul Yrgn sd a lCI
iimk rncsdcn in chcmmiyetlc cIc a
hnl1l ;l"lRm gcl digini, hatt gctigin i gs tcrmcklcdir. Bu
s:l1 trla n n Y<l i'lllllgl 1% 5 :-cnc..i Oeak <l Ylmn ..on!ar mda iS la nllul'a
gelen Hon amll (Adana bir Y rkl c Y<lp ll'
gllluz nelicc..i, yukarul, l vcrdig imi/ ycrsi/ yurts uz lahmin
au lr Sa)Nll l 7-H lline, aile "aylsl m 15-20 hine vc nufus o lar ak
tla 100 hinc ljlkanyor uz. Aym grendigimi/e gii re, \'Iu
sc ne kl)la mak ."c hant! mda lwlc ol mazsa / ere, (Sa-
n keili. Ho namh, Kar acvli, Tekc li, Tazg lrll -Sankcilinin llir Dy
magl o IUJl . h:llinc 370 adn
Halay'da, Klfl kha n civannda (Amlk Ovas l) na, (cngclir, alaylk)
dcncn uldan ucrrnc atmu adrr. gccckondu kuruyor tar. Hayar-
t.m ndan hIkmi) usunrmstar. Konduklan ..aha hazincyc ail ultlugu
Ii n btr jandnrma mutrczcst. kt) krynmcuc derhal ycrlcnni terket-
metcr i hu..usunu Ichlge vc nubikc Jandarma zorn
vur unca. Y r kfcr tarnfmdan l..lglyor. Oah.. kalabahk geren
kinci mfrczcntn de haf hu t unen. ncuc bi r jand.uma alayt
(WbUT otaca k) gndcrthyor. Ru hirlik (a laylk) I;ln yr ktp. cri ge
Icn lcrini tcvkif ed ip, Yrkh-n buroda n kovuyortar . Had:-e iki ay
nce ccrcyan ctmi qtl . (1964 scncst Kastmmm sen gn1cr inde )
Turklyc'n tn. durnam stndc stm-rcak. taptazc hir mcscl csi..
..Ne gart p O..manu imparatml ugu Yrukjcn bkt! n cdcr .
ontar da flrsal bul urbul mav yerkrini tcrkcdcr fcrdi: Y r ktcr
iskn ol mayr af/U cd iyor. re..mi runkamlar lOT kulkmarak i-kna
mimi ol uyortar.
Netice:
T rk gcbcfcnnt n iku..adl 'ie itimn l hayat lanm, Sctuklu.
Osmanh \ 'e Cumhunver ldur ctcrl nln i, ldn poliukakmm lczimizde
gstcrmcgc ahsuk.
lnrnui Sc'myc ucn. sosya l realucden ICl,:ri t oir ikli :-adi
miies.' (. ,:-e Icllkikinin Slhh<lt inl..' il imai rc..lileyi bir
o k un"url.. n. scocp 'ie ncl il'e miJ/I:I'l;:Ix' lIer ini n hr man zu-
mesi ..lIglm' z iin. Trk goc hl..' ckonumi:- ini csas almala be ra
llcr. itimai de klSoaca in<. 'Clemcdcn kcnd imizi 3lama
dIk. Bu klslmda. ka\<1TI. Iisa ni. dini ai le", kahilcv tlag-
!aria halihallf Anadolu Trk Orta A\y<l Trk gcOc.
Iiginc slklya mcrhu l llul unduj!una da ir dc lilk r ....;
ono rna..tik. clRogralik hu'u, lar la kuwcl lcndi rdik, Bu
"urcllc, ilmai .. haklrllllHlan, la rih 'ie h..li hall r Trk
gc heligi ik mesh n halktn bir td k(illlir kaynagm;l mens up
hulundugu s:trah;l1lc ll' ru ltl(it lcr.
bulu tunu n :tltmd;t mahk m hulund u.
Iknci klsl mua giiche cknnn lin hlNI'i Yl' llcri llr hir incl' -
Bu cko nominin pr ilf " ,o r dOJlOlni olmau lgl. ycr ycr
iplidai /i ra kll rdc n ybck I ,i Yl' g"lcri hJiginc o lu-
Il:lrak, ikl i..atl zi hniYCI, mc..kc ih..al, i' lih tlam, rnhadclc. is
"lil
M.ERZ f YROKLER
M.ERZ I YROKLER 281
rihl k. mlktycr mcsscsclcrt MWo tcrcrruau, en inee noktal aril c
cic ahnmrsur. Bu bahistc, gcrck Orta Asyada, gcrck Trkiyc'dc
gebc ckoncmi sl ni n tee ri t kapah bi r ekonorrn olmayrp,
plyasa ckonomtslylc, milli ckonomiylc manasebeu clan bit husu-
siyet arlcll igi. tanhi vcsi kalar \IC msahadclcre dayarularak
atkl anrmsur. Mcrnl ckct ckonorni sinc di gcr hizmctlcn yanmda.
rnnakale ckonomi... i ii n unut ulmaz faydalan. her zaman mensup
hulundukl an idarelere aynl vcya nakdi (ok zaman ayni) vergt
dcmclcri, hayvan \IC hayvan mahsull cri iJc by k isti hl k mcr -
kczfcr ln l n i htiyalanm gidcr crck. kendilcri ztrat mahsullcr ve di gcr
emteala n sau n almalari lc, her zarnan \IC mcknda ruilil ekonomiyc
tcmcssl cnl klerini. entcgrc bulunduklanm mdcllcl ol arak is-
battedik.
nc krstmda Seluklu 'Ie Os man dcvlcllerini n gebetcn
iskn hu..u..undaki gayrenerl n. prcnstplertnl krnnoloj i k etarak
i ncctcyp tcnki dlcrdc bul unduk. Cumhuriyc t dcvrindc de, mcvzu-
alla tatb lkatm kanuniar m "sadsrda dq.TiI. sanrda kalt-
r'll/ " va klalara dayanarak gtVler nnc serdik. 1% 5 Trkiyc'sindcn
haetcr. dramalik tablolar rosmetti k. Gcbetcr Itn mullak za-
r urcu clan iskdnm. kcndl vuku buldugunda mstchlik
kllclc r yarall lgmi. dcvlc t cli ilc ot ursa. sedante r bir hayat iintle
Icnnt bir hayvancrhgm kabil olacagma isaret ctt ik. Dsnd k kl,
fikirlcr ak..iyona i nkrl b cdcbili r.
BIBLty o lRAFYA
A. F'lik Trkmc n: Mu fassal Hatay.
Atxlull ah Trkoglu: lktisadl Cogratya Dersten. hl.
Abdlkadi r Inan.Azcrbaycan Dcyc'lcrtnc Dair, Azcrbaveen
YUf! Met:.SayJ:1 0. 1932 .
Atxllkadir lnan: Tarihtc 'IC Bugn Samanlzm, An kara. IY5.t
Trkler c Su Kll He ilgili Gelcncklcr, Kprt Armaam.
b t.953. Orun 'ie Mcsclcs i. TUrk Hukuk 'IC lktlsat T; rihi
Mcc.Cin: 1, 1931. Kazak-Kr rgrztarda Ycgcnl l k Hakkr 'IC Konuk
Mcsct ctcrt, Trk Huku k lari hi Derg. I, 19-1 1-12. Birin ci llmt
Scyahatc Dai r Rapor, ist.930
Akdcs Nimct Kurat: G k Trk Kaganhgl. DTCFD. X. 1. 2,
952
Ahmct 'J efi l,; Anndolu'da TUrk Ist. 1930
f\ . 11 1 h:il l<j' Iskttlcr ,. tv kitfcr Hnkkmda Hcrodot'un Ver-
digi BilglLI 1\ 1. 935
M.ERZ I YROKLER
M.ERZ I YROKLER

Ali Tanoglu: [vkn Tr kiyat Mee. Cilt: XI. 1954
Ahrncr A' ;ltoiycl Mat.ldcsi. I-lam Ansildopctlisi.
Ahme t Ardd: B.1I 1Turkrsrun'm \'1: Ekunomik Hayauna
to pl u Tur k Klt r. s;I)1:B. ] 9(l-I .
Akdcs Nimcu Pccncktcrc Da ir Anqurmatar. T rkiyut Mee.
Al i R:IZI Yal gm: Ccnupta Turkmen Oymak tan. V. cilt. : Maz-
ma nl a r VC Muraar. Ha i k Uilgisi Habcrfc n, s;.tYI:116.194 1. : Y-
ruklcrdc vc Kcccr k.Halk Bilgisi Habcrh-n. ..ay.: 11.:\
.}941
Bahacddm gcl: lsfmiycucn nccki Tr k Klt r Tanhi, An-
kara. 1962.
Banheld . W.W: Or ta A..ya Turk Tar ihi Hakkmda Ders ter .
sI.927 : [lhanhlar Dcvri ndc Mali vazlyct. Tu rk Hukuk vc lkusar
Ta r ihi Mcc.l. : &"Y vc Zamam (Akdcs Nimc l tc rc.) j"t.tHO
Bcdrtyc Denker: Gncy Dogu Toroslarda Gcbcllk. T rk
Der g. SaYI:20
Bcsim Ala lay: Divanu Lgal- It Tr k. Ankara. I lJB (Di/in)
Bcsim Darkou Trkiyc ikliS<ldi Cografyasr,
Binnel Bq Yrlhk Kal kmme Ptm. Ankara. 196.Jo
Bons lschboldm. E"S<.IY" on Tate r Hlstory. Ncw Del hi.
BUN:! Mahkcmc Skilkri. Uludag. SaYI:26. 19-10
Cnrcrogfu Ahmct: Onu Anadotu Dcrl cmclcr.
i SI.9-1X : Uygur fur'da Hukuk vc Mal iyc Isulahlan.Tlir ki)'ii1 Mee-
.IV. 19.Jo-l :Anadolu Abdallannm Gill i Dille rinden rncklcr. Kp -
nil Annagam. 195.1
Cd H Esat Arseven. adrr Maddcsi, Sanat Anstktopcdtsl .
Ccnglz Orhont u: Osmanh lmpanuorlugunda lskn
islanhul.
Cevdel TCi'kir (Y:l y,OnLProf. C:lvil Baysun) Ankara,
1% .1.
Dc iJe Knrkul Kilahl: Orhan Gkyay, is\. :
Mu harrcm Ergin, Ank:lra. 1%-1
Enerhard W.in Kaynak tanna G rc Orta vc Gnrbl Asya Halk -
lanmn Mcdcr uyct t ( Mccd ut Mansurogtu Tcrc.) Tr ktyct Mec.V I-
I-VIII : E,<; ki in Klt r vc Turkter. DTCFD.
Edwar d Mu rray: With Thc Nomas of Central Asla. Thc Na-
uonal Gcographic Magazine. wasfungton, l Y.'\6
Faruk Smer: ukur- Ova Tannine Di r Arasur malur, DTCFD
Tar ih De rg. C l SaYI:I den ayn t nr basrm. Ank. IWw :
Baymdrr. Pccnck ve Yrcgtrfer, DTCFO. XI. SaYI: 2.
195.Jo Osman DL'w inde Anadotu'da ogu/ Boylau .
DTCFD. VII. sayJ:2. 1949.
Faruk Smcr (Demtnas) : Bozulus Hakkmda. DTCFD. VIJ.
S:I)1:1. 19.t9. :YI\'a Ogul Boyuna Dir. Trkiyat Mcc.l x. J9.Ul. :
Bozeklular. DTCFD. XI. sayr: I, 195.1.
F.A. O. Turkiyc Rapcru. Ztraut Bankact 1(Kl.Yrktnurn yaYlfl l.
Ank ar a. 1%.Jo
Frcycr, Hans. So:-yoloji yc GiriJi. (Ncrmin Ahadan terc.) An-
karn. 1957. \"1. '" 1%.Jo
Fmd ikogtu. Z.Fahri: ilimaiy:lI. ' Ortajark \'C
Yen! Istanbut 2YNII/957 :Trk Ac Sosyolojisi. bI.94tl. ( Hu kuk
Fak.Mcc.dcn ayn hasl) .Sosyaltzm, !SI.IY60. :MaTX. ISI 1%1 .I bni
Ha ldun vc Fclsefcsi. d it: I.
George v cmadsky.Ccn giz Han Va":" I. Trk Hukuk Tarihi
Dergist.
Hami t Znbcyr.Rnmazan Kara. Kar aay-Malkar Trkl crindc
Hayvuncrhk lst.
Ha rnmcr.Dcvlct-i Osmaniyc tunh i. CBI I.
Hikmet Tur han. Isparta'du Hahcrhk. Hulk Bilgisi Habcr tcrt ,
saYl :2':-:1. 19.1.1
Hilmi Ziya lken: klisad Sosyoloji . So.'yo loji Dergisi. 5aYl:J,
IY-I5,-16 :Dini Sosyo loji . is\.9.B :Siyasi P;lrl ilcr vc SosY:lli/ m. ist.%2
, .
Hi mmel Aykm: Ayd m Og ulla rJ Ta rihi Hakkmda oi r
b 1.Y-I6
Hscyin Nihal: Anadolu 'da Trklcrc Ai! Vcr isimleri, Trkiyat
Mee.iH : 1I.1926
Hscyin Narruk Or kun: Eski Trktcrdc Para, Vur hk. saYl:17R,
; Eski Turk Yazulan. Ankara, 19:\6. H ; Eski Bir Trk
Efsancsi. n. Soay.:.' :
Bki T rktcrdc Arma. Var hk. saYI:I7219-10
Hscym Na rr uk Orkun: Paralar Bilgist . Ycnurk. sayJ:5 I. 1937
.Es ki Trklcrdc Para, Varlik. sayJ:17R,19.f9
l bnl Haldun: Muka tltlimc, (Zaki r Kadiri Ugan Tere. ( ist.l,l54)
d it 3
lbrahim Yasa: Si ndel Ky . Ankara. 1<JfJl: 1
Jean and Franc Shnr: Wc Dweil in Kashgai Tcnts. Thc Na-
rionul Gcograptuc Magazine. June 1952
JOI,...cr Deer: Istep Kt nr DTCFD. XII,
s:lYI: 195-1
Kafcsoglu, hrahtrn: Trkmcn Adr. Manast vc Mahlycti, Jean
Dcny Armagam'ndun ayn bast: Sultan Mcliksah Zamamnda Bil-
yk Scluklu lmparatortugu. isLl 953
Kemat Ongr. Ccnuh Anadol u Yr klc rinin Et no-Amropo-
jik Tcdkiki. Ankara, 19-11
Kpr tzadc. M.Fuad: Osmanh Dcvlc ti ni n Kurulusu. Ankara.
1959 : Avsar Maddesl, lslm Anslkjopcdlsl. .Anadol u'da Trk Dil
vc Edc biyanmn Tckml. Ycn rk Mee. Saye-i, 1933. :Ycni
Fariside Trk Unsurtan. Trkiyat Mee. Vil , vrn, 1940-42 :Bi-
za n..m Osmanf M csscsclcnnc Tc'slrt . Turk Hukuk vc iktisa l
Tari hi Mee. I. 19.\ 1. : Onazaman T rk Hukukl Mcsscsclc n. 11.
Trk Tarih Kongrcst. Tcbliglcr Kitabr , iS1.9.B. : Aha Maddoi.
Trk Ha ik Edcbiyan Anstkjopcdt..i. j"1.935 :Ahdal Maddcs i T rk
Halk Edcbiyat t An..lklopcdisi. isl.935 .Turk Dil i vc Edebiyan
hakklnda iSI.934: Kylcr imiz Ankara. 19':'3 (Dahiliye
Vek:llcli NCj.):Larson . Mogollar, (Tefl.: .Nusrcl Kemal) ist.932
Ltfi Gcr: XVI-XVII. ASiflarda Osmanh imparal orlugunda
Huhuhal Mcsclcsi vc Huhuhanan Altn:m Vcrgilcr , ist.964
Maeide Onuf: Trk Hall vc Kilimlcrini n Tcknik Hususjyct-
ten. Turk Etnugrafya Dcrgisi. sayi: 11. 1957
Mobmet iuet: Ye n! ltimaiyat Dcrslcri. iSI.928
M.Allay Kymcn: Byk Scluklular lmpararortugunda Oguz
Isyam. DTCFD, dlt :V, sayi: 2. 1947
M.Bclin. Trkiyc Ikrlsadt Tarihi Hakkmda Tcdkiklcr, (M.Ziya
Tere.) iR 9.'1
_ Korku t. lsuma ve cltik, Ankara, 1950
Akkaya: Uygur Trklcr i ve Klt rlcri, DTCFD, Sa-
YI :.' . 1943.
M.Th.Ullcns De Shoot cn: The Turkoman Steppe. Thc Ocog-
raph tcal Magazine. Londen I%?-
M.Ze k Oral: Seluk DCHi Ycmcklcri. Tr k Emografya Der-
glsl. 1.11
Muhaddcrc N.zc rdim: Ban tn Kaynakl anna G rc Bugn
in Trkistam'nda Yasryan Hal klur, DTCFD. IX. sayt:3. 1951
Muzaffcr Ramazanogtu: Kabiyat , lgH Mee. SayJ:1 l7.
Mkrimin Halil Yi nan: Trkiyc Tarihi (Scluklular Devri )

Mmtaz Tu rha n: Kn rdc vc Mekavcmet
Eden Unsurtar. lst . nt v. Tcc r bi Pslkoloji atrsmalan, ct -I.
isl.956
Naci Kkdc mir: Es ki vc Yeni Topruk. lsk n Hkmlcri ve
Uygulama Klavuzu, Ankara. 1952
Naci Kur n: Turkmen. Yrk vc Tah tucr, Folkl or Arasnrmafun,
S'IYI:5. 1949
N;n m Yrc lt : vc Kumusa r. Uludagl. SJ-
YI: I7. 193. '\
Needel Tunrck: i Anadolu Ekonomi... i. Cograrya Enst,
Derg. SaYI: 12. 1% 1 : Trki)'c' dc Ya)'I;lClhk \ c Yaylalar.
<t g;lIay: Osm.mll imparallHlugunda Made n Hu-
kuku. DTCFD. H. saYI:I . asmanlJ imparatlHlugunda Rea -
y,td;m allnan \'crg ve RC't imlcr. DTCFD. V....ayl: 5.
,...
M.EROZ I YOROKLER
M.EROZ I YOROKLER
'85
286 M.ERZ I YRKLER
..
M.ERZ I YROKLER 287
Neumark. ikli..adl D sncc tnrthi ( A. AIi sckcn tere.
Nimct Krrmx Bayr amr . Kopuz.
M.Or"..: Ekonomtk Sosyolojiyc Giri) (N.Bcrkc.. Tcrc.)
O..man Bayath: Bcrgarna'da Dokumucrhk, Turk Et nograrya
Dcrgtsl, 11 . 1957
Osman Turan: ikl Maddcsi . isl;m Ansiklo pcdivi
mcr Lul Barkan. Osmanlr lmparatortugunda Bir lskn \'C
Koloncnsyon Mc rodu olarak Srgunlcr. ikti..al Fak.Mcc. G it :
XII I :XV \'C XV lOCI Asrrlarda Ocmanh lmpanuortugunda Zirul
Ekouominin Hukuki vc Mali Esa..fun. (Bi nnci d il Kanunlur]
l stanbul . : Bihliyogr.tfya, Turk Hukuk Tarihi Derg. I. Ikli\a l
Fak.f\k c. XV.
mc r /ha): Gazlanrcp Dolayl annda Turkmenter. Ga/Iantcp.
1951'
P. N. Bor<llav.H.veual Fuat h: lzahh Hulk Siiri An tolojisi. An-
kara.
Radloff w.Surya'd.m (tcrc.Ahmct Tcrnir j, -l dit , i'1.95()
Rober t Monragnc: l Mctlcniycli. (Avm Yakahogtu tere.
i"l.(50)
Rubcn w.Anadotu'nun Ycrte.mc Tarihi ilc ilgili O r lcr.
DTCFD.V.
Saadl' t agat ay. Karuayca Birk:l Mct!n. OTCTD. X '\ ()5 l
Sa hri F. ll!cner: lkt isudi l nhuar Tarih i nuztn Ahlk vc 1 ihnivct
is;.95 J -
S;IJhaddin Bat u: Trki yc Kci lrk lan "I.' Kci Yc nnrmc Bil-
gi..i. Ankara. \951 :
Ocw. OomuI. Ta \uk \c Biomelrik. Ankara 1951
sclahalldin elinliJrk: :Os manh ImparalllTlugu nll;l Yrk SI-
mh \"C Hukuk Sta lij lcri , OTCFO. 11 . IlJH
Sami ngiir: Gi\, chl.: Hayalm Bugnk \"C Gchc
Nfusun Siyasa l Uiig. Fak. Dcr g, XIX, No : \,
1964
Schm Rct ik: Azcrbavcan adrrtan. Azcrt aycan Yurt Bil,gisi
Mee. saYI: I 1 IlJ.l:!
Tal:i l Mumtaz Yamun : Mtcs cllimlik Dair, Turk
Hukuk larihi Dcrg.l.
Tavyip G kb gtn: Rumch'dc Yrklc r. Tatarlar vc Evtu- r
Fu hn. Isl.IJ57
Tonmes . F.Ccmaal vc Ccrntyct Naza riycst ( FIIlUl kog lu tcr c.)
1"-)42-4J niv.Koufcranvl.mndnn avn ha... r.
Tunccr Uaykara: Kkbova. Enst .Dcrg.Sa -
I"- /(,.J
Trktycnin Srhh! vc lumat Mugla San-
l:agl Ci':? Ankara. 19.!.' ( 1. '-' 9)
Vladimirt..ov B.Y. Mogolla n ll ilima Tcs ku ( tcrc.At xf t ku-
dir [nan j Ankara. I ()-l -l
Yusuf Durul: Turkmen. Yrk. AVll.lr Hall vc Kilint Mocn
zcrtndc Turk Emograrya Derg. 11.1957
Yu..uf Zi y:t: Tamacuar. Haya t Mee. 19.!7. S"Yl:5X
Zcki Vd id Togan: Umumt Turk Ta rih inc Bi rinci cilt.
1..1.946 : Tmklcrdc " Vmk" (lrk) Bilgi,i . Ik v kun. S" YI :S.
:A/crh'IYGlll Turk Emogrurlstnc Di r. A/l'Thaycan Yun Bilgisi
Mee-. 1"-1.'3 :Mogll llar Dcvnndc Anudolu'nun lkt isad va-
ziycu. Turk Hukuk vc i kl b al Ta rih i Mee. 1.14.11
Ztmmcnu.m: C.C.SllSyoloji Dcrxlcri (Dr.Kurtkun tcrr.j iSI.964
Ztya Gokalp. Tur k Mcdcntycri Tanh i :A) i rcl lcr Hakkmda Sos-
ynloji Tcdktk tcn. Dogu Mee . S<t YI :7-X.9.1O. II.I9H. :
E..ki Turk1crtlc Jl imai Tl,:,: ki lal ik Manukl T;!'nill er
Tl'n:i i'ur . ,\ lilli Te ld' hul<l r Mcc. Ci lt Sayl:3. l.l'\ l E-
b lo :Tr k Tiire... i. 1s1. 1. \.W
Zip /kayna k: KIllIlt Kil ahl Hk. Kilahiyal . Kopu/.. SayJ:5,
2AA
M.ERZ I YRKLER
..
Resira 1
RC$i lD 2

-~ ".
Resim 3
'.
r
..
J
I
..
R e ~ r n 9
j
,
t
J
J

Rcsru ,13
Resin 16
Resiro 17
Resim 18
Resira 19
-,
Ru im 21
Ruill 22
-.
. .
~ .
,. e-', ';
-,",--
..
_ . &

,'-
1';:
r .l -
Resil'll H
ReJil'll 2S
ReJi J1 27
Resin 26

_ _J
-

Resim 32
Resim 29
Relil'l 28
*
,
' p
,
.-
-----:
Ruim14

Ru ifl 31
,.
-.. ~
% .
t
,
I1
II
RCJiro 40
'/
1
t
Ruim U
Relilll 41

J
1- -
1- -
RClira U
-

I
Relim45
R ~ l i l l l 41
Ruill ~ 8
-
RelilU 49

./
"-
;
/
gesim 51
~ ' f

Ruif( 52
Rel illl 51
L
Reaim 55

- - - - - - - - - - - ~ - - - j
-
Resim 58
Resim q
...
Resirn 59

J
Ru i l'll st

Rm l! 62
Resim 63

-
Rts ;m 67
Rcsirn 68
ResiJ1l 69

J
Rcsi l'll 79
Rtlil'll 77
J
Ruim 97
"
Resirn 95
_ _ _J
e c"
. ~
~ - 6 . - :...
:-- . :::.:;, ....
Ruim 72
Relifll 7J
Resir 80

Rtlilll 8\