T.C.

ANKARA NVERSTES TRK NKILAP TARH ENSTTS

TRK KARA KUVVETLERNDE SVAR BRLKLER ( 1920 1965 )

Yksek Lisans Tezi

Rdvan BAL

Ankara-2006

T.C. ANKARA NVERSTES TRK NKILAP TARH ENSTTS

TRK KARA KUVVETLERNDE SVAR BRLKLER ( 1920 1965 )

Yksek Lisans Tezi

Rdvan BAL

Tez Danman Prof.Dr. Yavuz ERCAN

Ankara-2006

T.C. ANKARA NVERSTES TRK NKILAP TARH ENSTTS

TRK KARA KUVVETLERNDE SVAR BRLKLER ( 1920 1965 )

Yksek Lisans Tezi Tez Danman : Prof.Dr. Yavuz ERCAN

Tez Jrisi yeleri Ad ve Soyad Prof. Dr. Yavuz ERCAN mzas

Prof. Dr. Temuin Faik ERTAN

Yrd. Do. Dr. Mly. Alb. Cengiz TAVUKUOLU Tez Snav Tarihi : 14 KASIM 2006 Yukardaki sonucu onaylarm.

Prof. Dr. Yavuz ERCAN Enstit Mdr

ZET M.. 209 tarihi, Trk Kara Kuvvetlerinin kurulu tarihi olarak kabul edilmitir. At ilk evcilletiren millet olarak tarihe geen Trkler, gnlk hayatn her devresinde ve sava alanlarnda kullandklar at bu tarihten itibaren dzenli ordu tekilat iinde kullanmaya balamlardr. Bu yeni oluum SVAR snfnn temelini oluturmu, harp silah ve aralarndaki teknolojik yenilemenin at muharebe alanlarndan ayrlmaya zorlad kinci Dnya Savana kadar, svariler komutanlarn en kritik gc olarak grlmtr. Trk Kara Kuvvetleri gnmze kadar her trl tekilatlanmasnda svari birliklerine yer vermitir. Hun mparatoru Mete zamannda onlu ve yzl atl birlikler halinde tekilatlanan svariler, Osmanl Devletinin kurulu yllarna kadar benzer yaplanmay uygulamtr. Osmanl Devleti Kara Kuvvetleri bnyesinde Trkmen atl airetleri olarak grlmeye balanan svariler, Kapkulu Svarileri, Tmarl Sipahiler, Aknclar, Deliler gibi deiik adlarla grev yapmlar, Asakir-i Mansure-i Muhammediye dneminden itibaren Avrupa ordularnn svari birliklerine benzer yaplanma ierisine girmilerdir. Osmanl talyan, Balkan ve Birinci Dnya Savalar boyunca deiik cephelerde grev yapan svari birlikleri, 30 Ekim 1918 Mondros Mtarekesi maddeleri gerei lavedilmeye balanm ve Mays 1919da Trk Kara Kuvvetlerinde drt svari alay kalmtr. Milli Mcadele Dnemi ( 1920 1923 ), svari birliklerinin Trk harp tarihi iinde yer aldklar son savalarn dnemi olmutur. Topraklarnn igali zerine mcadeleye balayan halkn oluturduu Kuva-y Milliye svarileri, Sakarya Savandan sonra 5inci Svari Kolordusu olarak tekilatlanmtr. Byk Taarruzda Sincanl Ovasna szarak Yunan kuvvetlerine ciddi kayplar verdirilmi, 31 Austosta zmire ilerleme emri verilmesi zerine dnya harp tarihinde yer alm olan stratejik takip harekat balamtr. 9 Eyll gn zmirin kurtuluunu salayan svariler Mudanya Mtarekesinin imzalanmasna kadar Bat Anadoluda harekata katlm ve zaferin tamamlanmasnda en nemli rol oynamlardr.

Cumhuriyetin ilanndan sonra muharip vazifesinin azalmas svarileri sportif binicilie yneltmitir. stanbul / Ayazaadaki Svari Yarmalar Grubu ve Ankaradaki Cumhurbakanl Muhafz Alaynda grev alan svariler, 1960 ylndan itibaren balatlan lav hareketleri ile snf deitirerek tank snfna gemilerdir. 1965te svari alaylarnn lav tamamlanm, stanbul / Ayazaadaki faaliyetler 1978de sona erdirilmitir. Kara Kuvvetlerinde svari birliklerinin son temsilcisi olarak kalan K.K.Atl Spor Et. Mrk. K. l halen Kara Harp Okulu bnyesinde grevine devam etmektedir.

ii

ABSTRACT B.C. 209 is accepted as the establishment of the Turkish Land Forces. Recorded in history to be one of first nations to domesticate the horse, Turks, having used it in every aspect of daily life and the battle fields since then, began to exploit it also in the organization of regular armies. This new development formed the basis of the CAVALRY branch, and until World War II, when technological innovations in weapons and equipment forced the horce to leave the battleground, cavalries had been seen as the most critical power of the commanders. Turkish Land Forces has included the cavalry in any kind of formations so far. The cavalry formed in mounted units of tens and hundreds, had maintained a similar structure until the founding years of the Ottoman Empire. Cavalries, seen as Turkmen (Turcoman) mounted tribal units in the Land Forces of the Ottoman Empire, had various missions under the names such as Kapikulu (Sultans Guards) Cavalries, Timarli Spahis (Fief-holding Spahis), Akincilar (Raiders), and Deliler (Irregulars), and after the age of Asakir-i Mansure-i Muhammediye (Victorious Soldiers of Mohamad) they followed a similar structure to that of the cavalry units of European armies. Cavalry units fighting in various fronts during the Ottoman-Italian War, Balkan Wars, and World War I were to be abolished required by the Mudros Armistice, October 30, 1918; and by May 1919 there were four cavalry regiments left in the Turkish Land Forces. The Era of the National Struggle (1920-1923) was the period of the last wars cavalry units were involved in the Turkish war history. Kuva-y Milliye (The Natioanal Forces) cavalries, formed by the people upon the invasion of their lands, were organized as 5th Cavalry Corps after the Sakarya Battle. During the Great Attack infiltrating Sincan plains they made Greek forces suffer severe casualties, and upon the decree of forward movement to Izmir on August 31, started the strategic pursue operation recorded in the warfare history of the world. Cavalries, ensuring the liberation of Izmir on September 9, participated in the operations in Western Anatolia and played the most important role in the summation of the victory until the signing of Mudanya Armistice. After the proclamation of the Republic, decline in the need of combat mission led the cavalries to sportive riding. Cavalries assingned to Cavalry Competition Group and iii

Presidential Guard Regiment, have changed to tank branch as a result of the abolishing process since 1960. Abolishing of the cavalry regiments was completed in 1965, and the activities in Ayazaga were stopped in 1978. Equestrian Training Center Command, the last represantative of the cavalry units in the Land Forces, is still carrying out its mission within the Turkish Military Academy.

iv

NDEKLER

NSZ ............................................................................................................................. v KISALTMALAR .............................................................................................................. vi GR ................................................................................................................................. 1 Birinci Blm OSMANLI SVARLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Osmanl Devletinin Kurulu Yllarnda Svariler.................................................. 7 Kapkulu Svarileri................................................................................................. 8 Tmarl Sipahiler..................................................................................................... 9 Aknclar.................................................................................................................. 9 Deliler .................................................................................................................... 10 Asakir-i Mansure-i Muhammediye Tekilatndan Sonraki Dnem ..................... 11 Voynuklar .............................................................................................................. 13 Hamidiye Svari Alaylar....................................................................................... 14 kinci Merutiyet Dneminde Svariler ................................................................ 15 a. Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu ............................................................ 16 b. Osmanl talyan Sava ........................................................................... 17 c. Balkan Sava ........................................................................................... 17 . Birinci Dnya Sava Dnemi .................................................................. 19 kinci Blm MLL MCADELE DNEM 1. Milli Mcadele Dneminde Bat Cephesi .............................................................. 27 a. Kuva-y Milliye Dnemi ............................................................................ 27 b. Dzenli Orduya Gei Dnemi .................................................................. 31 c. Sakarya Meydan Muharebesi .................................................................... 33 . Svari Kolordusunun Kurulmas ............................................................... 38 2. Byk Taarruz ....................................................................................................... 41 3. Byk Taarruzda Svari Takip Harekat .............................................................. 44 a. Svarilerin zmire Girii ve zmirin Kurtuluu ....................................... 45 b. zmirin Kurtuluundan Sonraki Dnem ................................................... 54 4. stiklal Savana Katlan Svari ve Atl Birliklerin Kadrosu ................................ 57

nc Blm CUMHURYET DNEMNDE SVAR BRLKLER 1. 1923 1965 Dnemi Svari Birlikleri ................................................................... 66 a. Svari Tmen ve Alaylar ........................................................................... 66 b. Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu, Yarmalar Grubu............................... 68 c. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svarileri ............................................. 73 2. 1965ten Gnmze Svari Birlikleri .................................................................. 76 a. Atl Yarmalar Grubu Svari Yarmalar Grubu.................................. 76 b. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svarileri ........................................... 76 SONU ............................................................................................................................. 78 KAYNAKA .................................................................................................................... 87 EKLER ............................................................................................................................. 92 FOTORAFLAR ........................................................................................................... 113

NSZ At evcilletirerek insanln hizmetine sunan Trk Ulusunun gnlk yaamnda nemli yeri olan at, Kara Kuvvetlerinin de en nemli unsuru olmu ve zaferlerle dolu Trk harp tarihinde yerini almtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak kullanm azalm olsa da insanlarmzn iindeki at sevgisi bitmemitir. Gnmzde genellikle sportif binicilikte karmza kan at, Kara Kuvvetlerinde svari snfnn son temsilcisi olan K.K.Atl Spor Et. Mrk.K.l svarilerince atalarnn bir emaneti olarak alglanmaktadr. Olduka kkl bir gemie sahip svarilik tarihimiz ile ilgili aratrma ve almalar arzu edilen miktarda deildir. Bu almann amac, Trk Kara Kuvvetlerinde svari birliklerinin tarihsel srecini incelemek ve mevcut kaynaklardan derlenmi bir dokman oluturabilmektir. K.K. Atl Spor Et.Mrk.K.l svari mzesinde kullanlabilecek muhtelif objelere ulaabilmek ve mzeyi zenginletirerek herkesin ziyaret edecei bir seviyeye ulamak en byk arzumuzdur. alma be blmde ele alnmtr. Birinci blmde Osmanl svarileri incelenmi, kurulu yllarndan balayarak Birinci Dnya Sava sonunda imzalanan Mondros Mtarekesi gerei svari birliklerinin durumunun ele alnd dokuz alt balk sunulmutur. kinci blm 1920 1923 yllarndaki svari birliklerinin incelendii Milli Mcadele dnemidir. Kuva-y Milliyeden itibaren svari tekilleri ele alnm ve 5inci Svari Kolordusunun harekat gn gn aratrlmtr. nc blmde Balkan, Birinci Dnya ve stiklal Savalar ile ayaklanmalar bastrma harekatlarna katlan birlik komutanlar hakknda bilgi verilmitir. Drdnc blmde 1923 1965 yllar arasndaki, beinci blmde de 1965ten gnmze svari birliklerinin durumu ele alnmtr. Faaliyetler genellikle sportif binicilik ve trenlere ynelik olduundan fazla ayrntya girilmemitir. Tezin hazrlanmasnda bana yardmc olan, aratrma ve inceleme konusunda cesaretlendiren A.. Trk nklap Tarihi Enstits Mdr Prof. Dr. Yavuz ERCANa ; her konuda bizleri destekleyen Enstitmz retim yeleri ve alanlarna kranlarm sunuyorum. almalarm boyunca sabrla beni destekleyen eime ve kzma sevgilerimle teekkr ediyorum. Rdvan BAL Ankara , 2006

KISALTMALAR A. a.g.e. a.g.m. Alb. ASEM ATASE Bk. Bl. Bnb. Bk. C. ev. DTCF Dz. FEI Gnkur. GSGM ht. K. Kh. Kor. Korg. Kur. Mk.Tf. M.. M.S. Mf. Mr. Niz. P. Prof. S. Sa. : Alay : Ad geen eser : Ad geen makale : Albay : Atl Spor Eitim Merkezi : Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl : Baknz : Blk : Binba : Bakan : Cilt : eviren : Dil ve Tarih Corafya Fakltesi : Dzenleme : Fdration Equestr International ( Uluslararas Binicilik Federasyonu ) : Genelkurmay : Genlik ve Spor Genel Mdrl : htiyat : Komutan : Karargah : Kolordu : Korgeneral : Kurmay : Makineli tfek : Milattan nce : Milattan Sonra : Mfreze : Mrettep : Nizamiye : Piyade : Profesr : Sayfa : Say

Sv. Tm. TJK TMK Tug. Tug. Tm. Tmg. www Yay. Yb. Yzb.

: Svari : Temen : Trkiye Jokey Kulb : Tekilat Malzeme Kadrosu : Tugay : Tugeneral : Tmen : Tmgeneral : World wide web : Yaynlar : Yarbay : Yzba

GR Srat ve hareket kabiliyeti dolaysyla stratejiye yeni bir boyut kazandran ve harp prensiplerinden olan manevra prensibine byk imkanlar salayan SVAR snf, tarihte ilk defa Asurlular tarafndan M..1000 yllarnda kullanlmtr.1 ou kaynaklara gre at ilk evcilletiren ve gnlk hayatn hemen her devresinde ilk kullanan Trk topluluklar, lk ve Orta a muharebelerinde svariyi ordusunun esas unsuru yapmak suretiyle hareket kabiliyeti ve baskn baaryla uygulayabilmilerdir. Hun Trklerinin svari birlikleri hakknda Prof. Rasonyinin grleri yledir : Hunlarn byk baarlarnn amilleri arasnda byk bozkr blgesinin dou ksmnda onlarla birlikte tarih sahnesine kan atl gebe hayat tarz bata gelir. inliler M.. 541 tarihinde atlar tarafndan ekilen sava arabalarn kullanyorlard. Ancak svarileri yok idi. Tsao Kral Vu Ling (M.. 328-298) esasl mdafaa yapabilmek iin, ordusuna Hun Kavmi giyimini kabul ediyor, svariler ve okular yetitiriyordu. Bundan Hun svarilerinin ilk nce M.. IV. yzylda inlilere gzktkleri anlalmaktadr. Ancak bozkr blgesinde daha nceden Equus Przewalski2 rk atn yaad ve yetitirildii muhakkaktr. 3 lk alardan itibaren harbin manevra unsurunu tekil eden en nemli vasta svaridir.Tarihte ilk defa M.. 216 ylnda Hannibal tarafndan mstakil olarak grevlendirilen svariler, Kan Meydan Muharebesinde byk baarlar elde etmi fakat Batllar svarinin nemini deerlendirememilerdir. Roma Ordular 378 ylnda Edirnede Got svarilerine yenilince ders almlar ve bundan sonra ok uzun bir sre svariler muharebe sahasnn tek hakimi olmulardr. Asrlarca svarileri esas kabul eden Trk ordular ise inden balayarak tm ordulara svari taktik ve tekniklerini retmi, tm muharebelerinde etkili olarak kullandklar atl birlikleriyle byk imparatorluklar kurmulardr. slamiyet ncesi Orta Asya Trk
1 2

Ouz Turan, Trklerde Stratejik ve Taktik Dnceler, Belge Yaynlar, stanbul, 1986, s.37.

Equus Przewalski : Moollarn verdii adla Taki olarak bilinen at rk, ilkel Asya vahi atlarndan olup zamanla bu blgede yaayan Trk topluluklar tarafndan evcilletirilmitir. 1960 ylndan sonra bir daha grlmeyen bu atlarn rknn ortadan kalkt dnlmektedir.
3

Laszlo Rasonyi, Tarihte Trklk, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar : 39, Ankara, 1971, s.66.

Edebiyatnn rneklerinin sergilendii en eski eserlerden saylan Kagarl Mahmutun Divan- Lgat-it- Trk adl eserinde; Trk tresi, yaay tarz, savalar ve kahramanlklar anlatlm, At Trkn Kanaddr sz ile atn Trklerin hayatndaki yeri vurgulanarak atla ilgili 115 kelime eserde yer almtr.4 Gktrk yaztlarnda da, atlar ve atlarla ilgili kelime gruplar gemektedir. Atlar, gnlk hayatn bir paras olmak yerine daha ziyade sava vastas olarak incelenmitir. Dier destanlarda belirtildii gibi ou stn zelliklere sahip olan bu atlar ya sahiplerinin adlar, ya da cinsleri, renkleri gibi zellikleriyle birlikte belirtilmitir: 5 - Kl Tegin, Bayrkunun ak aygrna binip, hcum etti.(dou cephesi 35-36) - Kl Tegin, azman atna binip hcum etmi.(dou cephesi 40) - Kl Tegin, ksz atna binip dokuz eri mzraklad.(kuzey cephesi 8-9) - Kl Tegin, nc olarak Yegin Silig Beyin zrhl doru atna binip hcum etti, o at da orada ld.(dou cephesi 33) Trk Kara Kuvvetlerinin kurulu tarihi olarak kabul edilen M.. 209 tarihi, Trk Ordularnn onlu ve yzl atl birlikler halinde tekilatlanmaya balad tarihtir.
6

Hunlarda ve dier Orta Asya Trk Devletlerinin hemen hepsinde her Trk bir sava durumunda bulunduundan tekilatlanm bir ordu olmamtr. lk defa Mete zamannda onlu tekilat tespit edilerek imparatorluk 24 komutanlk blgesine ayrlm ve her blgede 12.000 atldan oluan ordu kurulmutur. Tamam svarilerden oluan bu kuvvete toman (tmen) ad verilmi, tmenler binlere, yzlere ve onlara ayrlmtr. Trk Ordularnn temel sava stratejisi Turan Taktii olmutur. Buna gre oku svarilerden kurulu birlikler, hzl atlar sayesinde yabanc ordulara stnlk salamlar, baskn eklindeki taarruzlarla sonuca gitmilerdir. Sahte ekilme ve pusu, bozkr sava taktiinin iki nemli zellii olmutur. Balangta dmandan kaar gibi geriye ekilme ve pusu kurulan blgeye kadar
Faruk Smer, Trklerde Atlk ve Binicilik, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yayn, stanbul , 1983, s.4.; Ali Abbas nar, Divanu Lgatit Trkte At Kltr, Trk Kltrnde At ve ada Atlk, Prof. Dr. Emine Grsoy Naskali, Trkiye Jokey Kulb Yaynlar, stanbul, 1995,s.147. zbay Gven, Spor Tarihinde en, evgan, Polo, Toplumsal Tarih Dergisi, C. 6, Say 61, Ocak 1999, s.192.
6 5 4

Kara Kuvvetleri Komutanl, Trk Kara Kuvvetleri Tarihi, K.K.Basmevi, Ankara, 1996, s.1.

ekerek imha harekat icra etmek esasna dayanan bu taktik muhteem bir disiplin ve organizasyon gerektirmitir. Bu taktik, hafif svari kuvvetlerine sahip olmak ve iyi ok atmann yannda uzak muharebe yapma kabiliyetine sahip olmay gerektirmitir. Bozkr-ordu milletine baar salayan ata binmek, ok atmak gibi faaliyetler Trk topluluklar iin sradan faaliyetlerdir. Halkn devaml savaa hazr olmasn salayabilmek ve eitimli birliklere sahip olabilmek zere uzun sreli av partileri dzenlenmi ve byk apl manevra benzeri hazrlklarla ordu daima zinde tutulmutur. in kaynaklarna gre M.. 62 ylnda Hun Kaannn ynetiminde dzenlenen bir srek avna yz bin svari katlmtr.7 Orta Asya Trk Tarihi zerine aratrma yapan tm Batl bilim adamlarnn ortak gr, Trklerin svari birliklerini en iyi ekilde kullanan ordulara sahip olduu ve ok kk yalardan itibaren atla btnleerek bir kltr oluturduu ynndedir. Genel olarak atlarnn rengine (donlarna)8 gre drt blm halinde uygulanan tertiplenmede; douda baklakr, batda kr, kuzeyde doru ve gneyde kula donlu atlar yer almtr. At donlarna gre tertiplenmenin maksad, sava iin eitli blgelerden gelerek ilk defa bir araya gelen unsurlar arasnda koordinasyon salayarak karkl nlemek ve sevk ve idareyi kolaylatrmaktr. Bu maksattan farkl olarak, renk uygulamasnn Trk geleneklerinin bir paras olduunu gsteren daha ayrntl almalar mevcuttur. At donlarndaki renkler ayn zamanda eski Trk kavimlerinin destanlarnda sklkla tasvir edilen at srleriyle badamaktadr. Bahaeddin gel Trk Kltr Tarihine Giri adl eserinin 6nc cildinde renklerin Trk toplumundaki yeri ve nemini ayrntl olarak ele almtr. Trk tarihinde ve kltrnde renklerin sembolik anlamlarn ilk olarak inceleyenlerden birisi olan Macar bilim adam Prof. A. Alfldi bir makalesinde: te bundan dolaydr ki, Asya Hunlarnn mehur kral Mo-tun (Mete)un bat tarafna (esas tarafa) ancak beyaz atlarla, douya mavi (kr) atlarla, kuzeye kara (yaz) atlarla ve gneye al
Aydn Taneri, Osmanl Kara ve Deniz Kuvvetleri, Kltr Bakanl Yayn : 423, Tarsus, 1998, s.28. Rafet Arpack, At Yetitiricilii, ahin Matbaas, Ankara, 1996, s.35; Don : Atlarda bedeni rten kllarn bir btn olarak gsterdikleri renge ya da renkler karmna don denir. Kr don: Bedeni rten kllarn beyaz kllarla karm eklidir. Baklakr don: Beyaz beden kllar arasna karm olan siyah kllarn,beden, zellikle sar,boyun ve omuzlar zerinde bakla byklnde kk odacklar halinde bulunmasdr. Doru: Vcudu rten kllar krmz,yele,kuyruk ve bacaklarn bitimi siyah veya koyu renktedir. Kula: Bedeni rten kllar saman sars renginde olmakla birlikte yele,kuyruk ve bacaklarn bitimi siyahtr.
8 7

atlarla taarruz ettiini reniyoruz. diye belirtmitir.9 Bu ifadelerden anlalaca gibi Hunlarn at yetitiricilii konusunda olduka derin bir bilgisi vardr. Kalabalk bir orduyu atlarn renklerine gre dzenlemek, sava emri geldii zaman btn birlikleri kendisine tahsis edilen renkteki atlara bindirerek sava alanna gtrebilmek olduka zordur. in kaytlarndan alnan bir aklamay Bahaeddin gel u ekilde yazmtr: ... Hun atl birlikleri in Ordusunun evresinde yle dzenlenerek yer almlard: Beyaz atlarn hepsi bat ynnde yer almlard. Mavi (kr) atlar ise douda sralanmlard. Btn siyah atlar kuzeyde; doru veya al atlar ise gneyde yer almlard.10 Hunlarn strateji ve taktik fikirleri, ok az deiikliklerle Gktrklerde de grlmektedir. Bizansllar tarafndan da ithal edilen bu fikirler, svarilik ve svari tehizatnn Bizans ordularnda kullanlmasn ve bizzat imparator tarafndan askeri eserler yazlmasn salamtr. III. Leon tarafndan yazlan Tactica adl eserde Trk svarilerinin taktii ayrntl olarak ele alnm ve baar iin Trk atlarnn oklarla vurulmas, bylelikle yaya kalacak Trk askerlerinin kolaylkla yok edilebilecei belirtilmitir.11 Abbasi Ordusunda grevlendirilmi Trk kuvvetlerinin esasn svariler oluturmutur. Arap Edebiyatnn en sekin simalarndan olan El - Cahiz, Trkler ve Horasanllarn atl ve svari olduklarn, ordularnda en nemli vazifenin svarilerde olduunu belirtmi ve onlar ordunun mihveri olarak gstermitir:12 Svariler dman ordusunu tomar gibi dren ve sa datr gibi datan kimselerdir..At kineten, toz koparan, ot sren, elbiselerinde ve silahlarnda rzgarn ses kartt, nal sesleri kartan, istedikleri zaman dmana yetien, takip olunduklar zaman kap kurtulanlar onlardr. Atllar harp esnasnda, dman ldrme iinde, fetihlerde,
Reat Gen, Trk nanlar ile Milli Geleneklerinde Renkler, Atatrk Kltr Merkezi Yayn: 200, Ankara, 1999, s.5. Bahaeddin gel, Byk Hun mparatorluu Tarihi, Kltr Bakanl Yaynlar: 375, C.1, Ankara, 1981, s.58.
11 12 10 9

Turan, a.g.e., s.80.

Ebu Osman Amr bin Bahr el - Cahiz, Hilafet Ordusunun Menkbeleri ve Trklerin Faziletleri, ev. Ramazan een, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar:33, Ankara, 1967, s.70.

yamada, ganimet almada katmerli vazife grdkleri iin, Peygamber atlya iki, yayaya bir hisse vermiti. Eserinde, Trk Askerinin dier milletlere olan stnlklerinin yannda, tannm Araplarn, Trklerin faziletleri hakkndaki grlerini de aktarmtr. Gazneliler tarafndan da kabul gren Beli sistem taktii ordunun be ana blme ayrlmasn, merkez, sa kanat, sol kanat, ileri emniyet kademesi ve geri emniyet kademesi olarak tertiplenmesini salamtr. Gazneli Mahmut Horasan ele geirdii savata sa kanatta on bin kiilik svari ve otuz fil, sol kanatta on iki bin kiilik svari ve yetmi fil grevlendirmi, kendisi de yirmi bin svari ve yetmi fille beraber merkezde yer aldn yazmtr. Gazne ordusunun esas unsuru svariler olmutur. Turana gre slam aleminin en iyi atlar Gazneliler tarafndan yetitirilmi, svarilere tahsis edilen malzeme tama ve savama maksatl iki at rk , ndus Nehri batsndaki Sleyman Dalar blgesinde yetitirilmitir. 13 Seluklu mparatorluu dneminde vezir Nizam-l Mlk tarafndan oluturulan Mukata14 usulne gre Sipahi askerleri tekil edilmi, airet aknclarnn yannda ordunun ana kuvvetini Trk genlerinden oluan Tmarl Sipahiler tekil etmitir. Ordunun eitiminde ok nemli bir yeri olan drtnala giderken ok atmak ve ekilme harekatnda geriye doru ok atmak genelde Trklere has bir zellik olmutur. Personelin bu eitimlerinin yannda, Seluklularn zel bir eitim program uygulad esas konu at eitimi olmutur. Usanmadan ve byk bir zveriyle uygulanan at eitimlerinin sonunda da mkemmel sava atlar elde edilmitir. Taylktan itibaren nce eyer - bala altrma, evreye ve dier hayvanlara altrma, yava yava uzun mesafe kouya altrma, mzrakla bini eitimleri ve

13 14

Turan, a.g.e.,s.92.

Mukata: Devlete ait topran belli bir kira karlnda baz kiilere braklmas, bunun yannda sefer zamannda istenen miktar askeri kuvvetin hazrlanmas. Seluklu ve Osmanl Devletinde kullanlmtr.

evgan15 oyunlar sonunda bir at bir gnde hi durmadan yaklak 90 kilometre yol alabilecek seviyeye karlmtr. Dnyann en byk imparatorluklarndan birini kurmu olan Timur tarafndan yazld veya yazdrld bilinen Timur ve Tzkat adl eserde, genel olarak dokuz alayl, on iki bin svarinin tertiplenmesi rnek verilmitir.16 Her asker bir yedek atla muharebelere katlm, askerler zincir tipindeki zrh giymilerdir. Taarruz ederken atlarn azami sratle gidebilecei bir abuklukla taarruz etmeyi kural olarak anlatm olan Timur, srate dayanan darbe tarzndaki taarruzlarn psikolojik avantajlarndan istifade etmitir.

evgan : Asya Trkleri tarafndan dnyaya tantlm bir atl top oyunudur. Bu oyun geni ve dz bir alanda, eit sayda iki takm halinde oynanan bir oyun olup oyuncular birbirleriyle paslamak suretiyle topu kaleye sokmaya alrlar. en, an, evgan, bandal, ukanyon, tubuk ve tuy olarak da bilinen bu oyunun dnyada bugn ok yaygn olan ad polodur; Gven, a.g.e. s.4.
16

15

Turan, a.g.e.,s.124.

BRNC BLM OSMANLI SVARLER 1. Osmanl Devletinin Kurulu Yllarnda Svariler Osmanl Devleti, Osman Bey zamanndaki ilk fetihlerini atl Trkmen airet kuvvetleri tarafndan yapmtr. Airet kuvvetleri balarnda serdarlar olmak zere Osman Beyin hizmetine girmi, fetihlerin sonunda ganimetlerden pay alm ve zaptettikleri topraklara yerleme hakk elde etmilerdir.17 Topraa yerleen Trkmenler, tasarruf ettikleri yer karlnda Osman Beye tabi olmular ve tmarlarnn gerektirdii sayda atl askeri savaa gndermilerdir. Yeni fethedilen topraklara yerleen Trkmen kuvvetleri ise Tmarl Sipahinin temelini tekil etmilerdir. Orhan Bey zamannda fetihlerin artmaya balamasyla tekilatlanmada dzenlemeler yaplm, Vezir Alaeddin Paa ve andarl Kara Hayrettin Paa tarafndan halkn atlaryla beraber savalara katlaca ulufe sistemi gelitirilerek svari birlikleri oluturulmaya balanmtr. Tarada oturan Hassa Ordusu Yaya ve Msellemler olarak iki ana hizmet grubuna ayrlm, msellemler srekli olarak atl hizmetlerde bulunmulardr. Atl birliklerin says arttka iyi at yetitirmek de rekabet konusu olmu, zellikle Germiyanoullarnn bir savata tam tehizatl 40.000 svariyi sefere karabilecek duruma ulamas nedeniyle ilave tedbirler alnmasn gerektirmitir. Tekil edilen Tayc snf, ihtiya duyulan iyi cins atlarn yetitirilmesinden sorumlu tutulmutur. Taycyan- Hassa ad verilen birim genel olarak Sultann Sancanda bulunmu, muhtelif tayc kanunnamelerinde kendilerine verilen grevler gerei, ksraklarn doumu , taylarn nallanmas ve eyere altrlmas gibi temel atlk konularn yerine getirmilerdir. 18

17 18

Halime Doru, Yaya-Msellem-Tayc Tekilat, Eren Yaynlar, stanbul ,1990, s.2. Doru, a.g.e., s.146.

2. Kapkulu Svarileri I. Murat zamannda kurulan, Sipahi ve Silahtarlardan oluan Kapkulu Svarileri padiaha direkt bal zel atl kuvvetlerdir. Maa ve mevki bakmndan yenierilerden daha stn, devlet stndeki etkileri ve savataki rolleri bakmndan daha aada yer almlardr. Kapkulu svari ocana yenierilerden uzun sre hizmet eden ve savalarda baar gsterenler alnmtr. Srekli silah altnda bulundurulan bu askerlerin, gerektiinde hzla toplanmalarna olanak salamak maksadyla stanbul, Edirne ve Bursa kentleri arasnda ky ve kasabalara yerlemelerine izin verilmitir.19 Silah olarak ok, yay, mzrak, pala, gaddare (geni yzl ksa kl), balta, haner ve bozdoan (yuvarlak bal bir aa topuz) kullanmlardr. Bindikleri atlar dayankl ve hzl zelliklerde olup ukurova yresinden seilmitir. Genellikle Anadoludaki muhtelif haralarda ve Yunanistanda Epir ve Teselya blgelerinde yetien Trk atlaryla ihtiyalar karlanmtr.20 Alt blkten kurulu birliin birincisi olan Sipahi Bl, Fatih Sultan Mehmet zamannda kurulmu olup, devlet ileri gelenlerinin ve komutanlarn ocuklarndan tekil edilmitir. Bar zaman vergi toplamak, padiahn camiye gidiine elik etmek gibi grevlerde bulunurken, savata padiahn adrn korumak, ilerleme istikametlerinde tepeler oluturarak yol gstermek gibi grevleri yerine getirmilerdir. Silahtar Bl, Harem-i Hmayundan kan i olanlar ve Galata, brahim Paa21 sarayndan yetienlerden olumutur. Seferde Hnkar tularn tayan Tucular; seferlerde ve alaylarda padiahn yedek atlarn eken Yedekiler; padiahn alay ile camiye klarnda fakirlere padiahn verecei

19 20

Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat ve Kyafeti, K.K.Basmevi, Ankara, 1983, s.4. .Hakk Uzunarl, Kapkulu Ocaklar, C. 2, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1994, s. 183.

Harem-i Hmayun: Padiahn aile efradnn, kadnlarnn, ocuklarnn bulunduu yerdir. Topkap Saraynda Kubbealt ile Zlfl baltaclar kouu arasnda, Mabeyn blnden ayr ksma verilen ad ; Galata Saray: Galata Saray Hmayun Mektebi adyla da bilinen kurum, Enderuna st dzeyde eitimli grevli yetitiren bir merkezdir. II.Bayezit tarafndan babas Fatihin idealindeki okul olarak kurulan Galata Saray Oca , saray eitiminin nemli bir parasn oluturmutur.1820 ylna kadar en nemli retim kurumlarndan biri olan Galata Saray Medresesi, bu tarihten sonra deiik maksatlarla kullanlan merkez olmu, 1868de Mekteb-i Sultani, 1924 ylnda da Galatasaray Lisesi adn almtr; brahim Paa Saray: Damat brahim Paa olarak bilinen Sadrazama hediye edilen eski At Meydan Sarayna daha sonradan verilen isimdir. 16.yzyl Osmanl Mimarisinin nemli yaptlarndan olan saray gnmzde Trk ve slam Eserleri Mzesi olarak kullanlmaktadr.

21

sadakalar datan Buukular ad verilen maiyet svarileri de bu bln unsurlarndandr.22 nc ve drdnc blklere Ulufeciyan- Yesar (Sol ulufeciler) ile Ulufeciyan- Yemin (Sa ulufeciler) ad verilmitir. Devaml padiahn yannda bulunmular, savata hazinenin ve padiah sancann korumasn salamlardr. Gureba-y Yesar (Sol garipler) ile Gureba-y Yemin (Sa garipler) olarak adlandrlan beinci ve altnc blklerin asli vazifesi de padiah sancan korumak olmutur. Daimi svari kuvvetlerini oluturan Kapkulu Svarileri de yenieriler gibi zamanla disiplinsiz hale gelmi ve ayaklanmalara katlmlardr. Bu birlikler de 1826da kaldrlmtr. 3. Tmarl Sipahiler Osmanl tarm ve svari sisteminin belkemiini oluturan, Kanuni dneminde en grkemli durumuna ulaan tmarl sipahiler, kendilerinin savaa katlmasnn yannda atandklar tmar biriminin (dirlik) gelirine gre belirli sayda atl asker (cebel) yetitirme grevini yklenmilerdir. Btn tmarl sipahiler sefere katlmak zorunda olduundan geerli bir mazereti olmadan sefere katlmayanlarn tmar ellerinden alnmtr. Kanuni Sultan Sleyman zamannda 166.200 mevcuda sahip olan 74.600 Rumelide 91.600 Anadolu eyaletlerinde bulunmutur. Bu grup askerler kl, ok, kalkan ve mzrak kullanmlar, vcutlarn koruyucu olarak zrh tamlardr. 1850 ylndan sonra azalarak ortadan kalkmlardr. 23 4. Aknclar Taktik adan manevra ve hareket kabiliyeti yksek olan ve genellikle snr blgelerinde grev yapan aknclar, Osmanl Ordusunun hafif svari kuvvetini tekil etmiler, taktik akn, szma ve baskn tr harekat icra ederek dman blgesinde keif yapma para, mal ve esir ele geirme faaliyetlerini yrtmlerdir. Bar zamannda genellikle Rumelideki iftliklerinde tarmla uraan aknclar vergiden muaf tutulmu, bir sava durumunda ksa srede hazrlanarak derhal grev blgesine gitmilerdir. Greve giderken bindikleri attan baka 4 veya 5 at daha yedek olarak
22 23

Uzunarl, a.g.e., s.150.

Ylmaz ztuna, Osmanl Devleti Tarihi, C.1, Faisal Finans Kurumu Yaynlar, stanbul ,1986, s . 90.

gtren aknclar, yolda deitirme yaparak ilerleme hzlarn muhafaza etmiler, dnte de elde ettikleri ykleri tama maksatl kullanmlardr. Silah olarak kl, mzrak, pala ve bozdoan kullanan aknclar devlet kaytlarnda dzenli bir ekilde yer almlar, kte kayt olduktan sonra aknc kanunlarna tabi olmular, len, sakatlanan ya da iyice yalananlarn yerine oullar gemitir. Aknc beyleri tarafndan sevk ve idare edilen bu kuvvetler, elde ettikleri esirlerin bete birini penik vergisi olarak devlete demilerdir. Devlet adna yaplan faaliyetleri kontrol etmek amacyla Aknc Kads ad verilen bir hukuku (adli hakim) grevlendirilmitir. Tannm aknc gruplarndan; Malkooullar Silistre blgesinde, Mihaloullar Srbistan-Bosna blgesinde, Evranosoullar Arnavutluk blgesinde ve Turhanoullar Mora blgesinde grev yapmlardr.24 Aralarndaki en cesurlarnn Dalkl ve Serdengeti ad ile arld Aknclarn mevcudu tam olarak bilinememektedir. XV.yzyl ortalarnda 40.000, 1inci Kosova Savanda 20.000, Budin ve Avusturya seferlerinde Mihall Aknclarn 50.000 kii olduklar yazlmtr.25 1595 ylnda Vezir-i azam Sinan Paann Eflakta malup olmas sonucunda Aknclar neredeyse tamamen imha olarak ortadan kalkm, 1625te saylar 2000 3000e kadar dmtr. 26 5. Deliler Aknclara benzer silah ve sava taktiine sahip bir hafif svari snf olan Deliler XV. yzyl sonlarnda Rumelide oluturulmutur. Kelimenin asl rehber anlamna gelen Delil iken halk bunlara byk cesaret ve kahramanlklar yznden Deliler adn takmtr. Baz kaynaklara gre ise Delil kelimesi sonradan hkmetler tarafndan konulmutur. Asl Deli dir. 27 50-60 kadar deli svarisinden oluan Bayrak isimli takma Deliba komuta etmi, delibalarn stnde Sereme adnda komutanlar bulunmutur. Silah olarak eri pala, mzrak ve
. Hakk Uzunarl,, Osmanl Tarihi, C.2, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara ,1975, s.573.; Yusuf Halaolu, Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara ,1995,s.59.
25 26 24

Milli Eitim Bakanl, slam Ansiklopedisi, M.E.B.Basmevi, C.1, stanbul, 1993, s.240.

Halaolu, a.g.e., s.59.; Ylmaz ztuna, Trk Tarihinden Yapraklar, M.E.B. Devlet Kitaplar, stanbul,1969, s.151-154.
27

M..Paa, a.g.e., s.53.

10

kalkan kullanan deliler, serhadlik ad verilen mahmuzlu28 izmeler giymiler, balarnda benekli srtlan veya pars gibi vahi hayvan derisinden yaplm ve zerine kartal ty taklm klah tamlardr. XVIII. yzyldan itibaren balarna siyah kuzu derisinden zeri sarkl kalpak giymilerdir.29 Balangta Rumeli beylerbeyi ile baz snr beylerinin emrinde bulunan Deliler, daha sonra yaylm ve hemen her yerde tekilatlanmtr. ok faydal hizmetler gren deliler bir zaman sonra disiplinsizlemeye ve evrelerine zarar vermeye balamlardr. zellikle XVIII. yzyl sonlarnda bu gruplarn zararl faaliyetleri artm, baz isyanlara bile elebalk yapmlardr. (Ktahyada Kocaba adl deliban isyan gibi) II. Mahmut zamannda ortadan kaldrlmlardr. 6. Asakir-i Mansure-i Muhammediye Tekilatndan Sonraki Dnem Osmanl Devletinin askeri alanda gerekletirdii yenileme hareketlerinin en nemlilerinden birisi olan ve orduya kkl deiiklikler getiren Asakir-i Mansure-i Muhammediye tekilatlanmas erevesinde, svari birlikleri Avrupa ordularndaki svari tekilatna benzer bir ekilde yeniden yaplandrlmaya balamtr. Bu erevede kurulan ilk svari alay, Mekteb-i dadiye-i ahane binasna (Kuleli Askeri Lisesi) yerletirilmitir.30 Ancak 1828 Osmanl-Rus savann balamas dzenleme almalarn geciktirmi, 1829 ylnda sava sonras yeni birliklerin tekil edilmesine tekrar balanmtr. 1843 ylnda Fransa ve Prusya ordularnn tekilat gz nne alnarak yeni bir dzenlenmeye geilmitir. Buna gre be ordu kurulmutur: Hassa31 Ordusu - 1inci Ordu, Dersaadet Ordusu - 2nci Ordu, Rumeli Ordusu - 3nc Ordu, Anadolu Ordusu - 4nc Ordu ve Arabistan Ordusu-5inci Ordu. Tm ordularda birer svari alay oluturulmu ayrca; 1inci ve 3nc Ordularda beer svari alay, 2nci, 4nc ve 5inci Ordularda drder svari alay
28

Mahmuz : Arapa kkenli bir kelime olup izme ya da botun arkasna taklan, atlar drterek hzlanmalarn salayan metal veya sert plastik paraya verilen isimdir. Milli Eitim Bakanl, slam Ansiklopedisi, M.E.B.Basmevi, C.3, stanbul, 1993, s.517. M..Paa, a.g.e., s.81.

29 30

Hassa: Padiahlara ve Saraya mahsus nesneler ve ganimetler iin kullanlan terim. Hassa askerleri padiah korumakla grevli askeri snftr. Sarayn ve stanbulun korunmasyla grevli olan ve karargah stanbulda olan orduya Hassa Ordusu ad verilmitir.

31

11

kurulmutur. 3nc Orduda ayrca bir eit svari olan dragon32 alay oluturulmutur.33 Svari alaylar altar blkten tekil edilmi olup, birinci ve ikinci blkler filintal34, dierleri mzrakl olmutur. 1843 ylnda yaymlanan bir emirle birinci alaylarn Sipahi, ikinci alaylarn Dragon, nc alaylarn Hsar ve drdnc alaylarn Mzrakl olmas emredilmitir.35 Bu tekilat 1848 ylnda deitirilerek ordu says altya karlmtr. Avrupa Devletlerindeki gelimelere paralel olarak 1869 ylnda Hseyin Avni Paann seraskerlie getirilmesinden sonra ordu tekilat ; nizamiye, redif ve mstahfz36 olarak ksma ayrlm ve ordu says yediye karlmtr. 18771878 Osmanl-Rus Sava ncesi yaplan dzenlemeyle ordular ve svari alaylar u ekilde tekilatlandrlmtr37: - Birinci Ordu - kinci Ordu - nc Ordu - Drdnc Ordu - Beinci Ordu - Altnc Ordu : Merkezi stanbul, svari alay says : Merkezi umnu, svari alay says : Merkezi Erzurum, svari alay says : Merkezi am, svari alay says : Merkezi Badat, svari alay says : 7 : 4 4

: Merkezi Manastr, svari alay says :

: 4 : 4 : 3

Ksmi baarlar elde edilmi olsa da sonuta bu savatan malubiyetle ayrlnm, sava sonras ordunun dzenleme faaliyetlerine balanmtr. Bu maksatla Svari
Dragon: 1554te Fransz ordusunda kullanlm atl birliklere verilen isimdir.Zrhl birliklerin atas saylabilecek vurucu ve ok etkili svari kuvvetleridir. J. Stanford Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, ev. Mehmet Harmanc, E Yaynlar, stanbul, 1983, s. 119-120.; M..Paa, a.g.e., s.84.; Necdet klem, Trk Devrim Tarihi, Ege niversitesi Yaynlar, zmir ,1977, s.67. Filinta: -Flint- kelimesinden elde edilmi, ksa namlulu akmakl bir tfek eididir. Ateleme mekanizmasna akmakta yerletirildiinde tan mekanizmadaki elie vurmasyla kvlcm kar ve barut atelenir.
35 33 32

34

K.K.K., a.g.e., s.68.

Nizamiye : Tanzimat dneminden itibaren Osmanl Ordusunda dzenli askeri birlikler olarak grev yapan kara kuvvetleri birliklerine verilen genel isimdir; Redif : Osmanl dneminde nizamiye birliklerinin dnda ihtiyat olarak grev yapan askeri birliklerdir. Deiiklik gstermekle beraber 5 yllk muvazzaflk sresinden sonra 7 yllk rediflik sresi olmutur; Mstahfz: Arapa -istihfazkknden tremi, koruyucu anlamna gelen bir terimdir. Tanzimat sonras dnemde rediflii takip eden nce 8, daha sonra 6 yl sreli ihtiyatlk devresi askerliidir.
37

36

K.K.K., a.g.e., s.72.

12

Albay Khler bakanlnda bir Alman heyeti arlm, daha sonra bakan olan Von Der Goltz Paa tarafndan Drdnc Ordunun merkezi Erzincan olarak deitirilmitir. Altar blkten oluan svari alaylar beer ble drlm, her iki alaydan bir tugay (liva)38 ve her tugaydan bir tmen oluturulmutur. Bylece svari kuvvesi 6 tmene ( 18 tugay, 37 alay ve 182 blk) ulam, seferde bu birliklerin saysn arttrmak iin ayrca redif svari tekiline de karar verilmitir. 1inci Svari Tmeni stanbulda, 2nci Svari Tmeni Edirnede, 3nc Svari Tmeni Selanikte, 4nc Svari Tmeni Marata, 5inci Svari Tmeni amda ve 6nc Svari Tmeni Badatta konulandrlmtr.
7. Voynuklar

Osmanl Saray tekilatnda atlarn ok zel bir yeri olmutur. yle ki padiah ve yakn evresinin atlar ve dier hayvanlarnn bakm iin zel tedbirler alnmtr. Istabl- Amire, Has Ahr ad verilen ahrlarda muhafaza edilen bu hayvanlarn bakm ve ihtiya duyacaklar otlarn hazrlanmas amacyla birimler oluturulmutur. Istabl- Amire, Has Ahr konusu gndeme geldiinde incelenmesi gereken nemli bir kavram da Voynuklar dr. Slavca asker anlamna gelen ve Bulgarca telaffuzu Voynik olan bu kelime Osmanl dneminde en yaygn ekliyle Voynuk olarak kullanlmtr.39 Voynuk tekilatnn kuruluu ile ilgili deiik tarihlerden bahseden almalar mevcuttur. Olaylarn incelenmesi neticesinde 1376 (778) yl Voynuk tekilatnn kurulu tarihi olarak kuvvetle tahmin edilmektedir.40 Balangta muharip snflar iinde askerlik yapan Voynuklar, zamanla ordunun gayr-i Mslim unsurlarnn azaltlmasyla geri hizmet grevlerine alnm ve devlet hizmetinde bulunduklar srece bu hizmetlerde yer almlardr. Osmanl Ordusunun vurucu gcn oluturan aknc tekilatnda bile voynuklar grlmtr. Ancak voynuklarn grevleri arasnda muhtemelen en nemlisi ayr grevleridir. Has Ahr hizmeti olarak bilinen ayr grevi her yl dzenli olarak yaplmtr. Saraya ait at, deve,
Liva : Gnmz tekilatlanmasnda tugay seviyesine denk gelen, Cumhuriyet dnemi ordularna kadar kullanlm olan bir askeri birlik ad.
39 40

38

Taneri, a.g.e.,s. 123.

Yavuz Ercan, Osmanl mparatorluunda Bulgarlar ve Voynuklar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar : 88, TTK Basmevi, Ankara, 1989, s.5.

13

katr ve dier hayvanlarn bakm, seyis hizmetleri, ihtiya duyulan otun biilmesi, yedirilmesi ve depolanmas faaliyetleri konusunda voynuklarn grevlendirilmelerini gsteren bol miktarda emir, talimat ve belge mevcuttur. Voynuk tekilat 1878 ylnda kaldrlmtr.41 8. Hamidiye Svari Alaylar Osmanl Ordusu svari tekilatlanmas iinde farkl bir yere sahip olan Hamidiye Svari Alaylar, dou ve gneydou halkndan askerlik hizmeti bakmndan daha etkin olarak yararlanabilmek maksadyla oluturulmutur. II. Abdlhamidin kard kanunla balatlan ve onun adyla anlan alaylar, hkmdarlnn son dneminde orduya yapt byk bir katk olarak ele alnmtr.42 Karala gre ise Hamidiye Alaylar ile asayiin bozulmasna neden olan airetler denetim altna alnm, Ermenilere kar bu airetlerin kullanlmasyla, olas bir Rus-Osmanl savanda airetlerin Ruslara kar kullanlmas ve airetlerin yabanc devletler tarafndan kkrtlmasnn nlenmesi hedeflenmitir.43 Mevcut belgelere gre muhtemelen 1890 ylndan itibaren, IV. Ordu Komutan Mir Zeki Paann giriimleriyle kurulmaya balanan Hamidiye Svari Alaylar hakkndaki ilk matbu nizamname, 1891 ylnda karlmtr.44 Buna gre; kurulacak alaylar 4 blkten az 6 blkten fazla olmayacaktr. Her alay en az 512 en fazla 1152 kiiden meydana gelecektir. Nizamnamenin 19uncu maddesinde, alaylarn Trk, Krt ve Arap airetlerinden oluaca ve farkl niforma ve alametler tayacaklar belirtilmitir. Kodaman, bunu alaylarn kurulu amacnn sadece Krtleri silahlandrmak olmad eklinde deerlendirilmektedir. Alay ve blk komutanlar dzenli ordu birliklerinden, dier rtbeliler airet mensuplarndan atanmtr. Her alaydan seilen bir ocuk stanbula gnderilmi, Harp Okulunda eitim aldktan sonra temen rtbesiyle memleketine geri dnmtr.45 Alaylarn elbise, at ve eyerleri airetler
41 42 43 44

Ercan, a.g.e.,s. 28. Shaw, a.g.e., s. 300. Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C.8, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988, s.364.

Bayram Kodaman, Sultan II. Abdlhamidin Dou Anadolu Politikas, Orkun Yaynevi, stanbul, 1983, s.38. Harbiye knye kaytlar rnei iin Bk. EK-2.

45

14

tarafndan temin edilmi, tfek ve cephanelerini Devlet vermitir. 1895 yl banda alaylarn says 56, 1900 ylnda 64 alaya ulamtr. Bu alaylardan beklenen muntazam bir askeri yap kurulamamasna ramen, tekilat uzun bir sre muhafaza edilmitir. II. Merutiyet sonras alaylarn durumunu ele almak zere komisyonlar tekil edilmi, 1910 ylnda bu alaylarn ad Mahmut evket Paa tarafndan Airet Alaylar olarak deitirilmi, gerilla harekat yapabilecek ekilde yeniden ele alnm, 1912 ylnda yaplan dzenlemelerle bu alaylardan Airet Svari Frkalar meydana gelmitir. Bu frkalardaki alay ve blk kadrolar deitirilmemi, ayrca bir tmgeneral (ferik) komutasndaki yedi kiiden oluan Airet Svari Mfettilii kurulmutur.46 9. kinci Merutiyet Dneminde Svariler kinci Merutiyetin ilanndan sonra tekilata dahil edilen svari birliklerinden birisi de Erturul Svari Alay olmutur. Padiah II. Abdlhamidin saray muhafzln yapmak zere, 1inci Ordu Svari Tmenine ilave edilen be blkl Erturul Svari Alay, St blgesindeki Karakeili Aireti genlerinden kurulmutur.47 Svari birliklerinin tekilatlanma almalar 1911 ylna gelindiinde de devam etmi, yeni yaplanma gerei ordulara bal olan svari tmenleri kaldrlarak, er alaydan oluan tugaylar tekil edilmi ve bu tugaylar kolordulara balanmtr. Bu dzenlemelerden sonra orduda; her birisi er alayl 14 svari tugay (ordulara bal 13 kolordu ile bir bamsz kolordu48 emrinde), bamsz Trablusgarp Tmeni Svari Alay ve 272 blkl 64 Hamidiye Svari Alay grevlendirilmitir.49

46 47

Kodaman, a.g.e.,s. 94.

Glin t Eker, Karakeili Airetinde Eski Trk nanlarnn zleri, Trk Kltrnde Karakeililer Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, anlurfa, 3 Haziran 1999, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, s.108; smail zelik, Karakeililer, Trk Kltrnde Karakeililer Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, anlurfa, 3 Haziran 1999, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, s.54. Bamsz kolordu: Kara Kuvvetleri tekilat ierisinde genel olarak kolordular bir orduya bal olarak tekilatlanmlardr. Baz durumlarda kolordular bir orduya balanmadan, direkt K.K.K. l emrinde grevlendirilmilerdir. Bu tip kolordulara bamsz kolordu ad verilmitir.
49 48

ATASE Bk.l Arivi ; Kutu No:1- 3130, Dosya No:96A, Belge No: 1-24.

15

Bu dnemdeki gelimelerde svari birliklerinin yeri u ekilde incelenmitir: a. Svari Binicilik Ve Tatbikat Okulu : Svari birliklerinin geleceini nemli derecede etkileyen gelimelerden birisi Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu nun almas olmutur. Dnemin Harbiye Nazr Mahmut evket Paa, Fransaya yapt bir ziyaret esnasnda Saumur Ulusal Binicilik Okulunu50 grm, okulda verilen ileri derecedeki binicilik eitimini ok beenerek sunulan binicilik gsterilerini ilgiyle izlemitir. Klasik svari eitiminden farkl olarak izledii at terbiyesi, engel atlama gibi ileri binicilik tekniklerinin Trk Ordusunda uygulanmasn salamak zere, stanbulda byle bir okulun kurulmasn istemitir. Yaplan almalar sonunda 1911 ylnda Makri Kynde (Bakrky) kiralanan bir binada Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu ad altnda bir eitim merkezi almtr. Balangta yeterli eitime sahip Trk subay olmadndan okul mdrlne Almanyadan Yarbay Robert isminde bir binicilik uzman getirilmitir.51 Ekim aynda balayan eitim iin her svari alayndan yzba rtbesinde bir subay grevlendirilmi, at ve tehizat sknts olduundan subaylar kendi atlaryla beraber okula arlmtr. Genellikle nazari arlkl yrtlen eitimden beklenen hasla elde edilememi, ikinci dnemin hazrlklar esnasnda balayan Balkan Sava nedeniyle okulun almalar dondurulmutur. Balkan Savandan sonra okul mdr yardmclna Binba Mahmut atanm ve eitime Davutpaa Klasnda devam edilmitir. Daha sonra Binba Esat Bey bu greve getirilmi, nce Orhaniyede daha sonra Haydarpaada bulunan imendifer Taburunun klasnda almaya balayan okula, Almanyadan binicilik retmeni Lavfer getirilmitir. 52 Eitim retimine baaryla devam eden okulun almalar Birinci Dnya Sava nedeniyle sona erdirilmitir.

Saumur Ulusal Binicilik Okulu: Fransann Saumur blgesinde 16nc yzylda kurulmu -Ecol Nationale dEquitation- adyla tannan dnyann en nl binicilik okullarndan birisidir. Uluslararas kabul gren binici ve antrenrlk belgeleri vermektedir. Saumur Binicilik Okulu web sitesi: http://www.cadrenoir.fr, http://www.equineonline.net/france/equestrian_articles/the_cadre_noir_of_saumur.html 31 Mart 2006 zkan Temurlenk, Trk Biniciliinin Dn ve Bugn, Baslmam Kitap almas, Ankara, 2000, s.17; Kudret Emirolu, Yoldamz At, Yap Kredi Yaynlar, stanbul , 2003, s.167. Seyfettin albatur, Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu Bror, XX. Yl Hatras 19231943, Karaman, 1943, s.21.
52 51

50

16

b. Osmanl talyan Sava :

Osmanl Ordusunun yeni tekilat, 1910

Temmuz aynda yaymlanan Devlet-i Aliye-i Osmaniye Ordusunun Tekilat- Esasiye Nizamnamesine gre ele alnmtr. Daha nceki devrede olduu gibi bar ve sefer ordusu olarak iki ksm halinde tertiplenen Ordu; Nizamiye Ordusu, Redif Ordusu, Mstahfz Birlikleri ve Airet Svari Birliklerinden meydana gelmitir. Ordu komutanlklarnn ad ordu mfettiliine dntrlm, drt ordu, bir bamsz kolordu ve bamsz tmen tekil edilmitir. Buna gre; stanbulda iki svari tugay; orlu, Edirne, Selanik, Manastr, skp, am, Kerkk , Badat ve amda birer svari tugay; Marmara Erelisi, Erzurum, Erzincan ve Vanda birer svari alay konulandrlmtr.53 Osmanl talyan Savann cereyan ettii Trablusgarpta bulunan 42nci Tmenin 38inci Svari Alay be blkl olup; 150 er ve 60 attan oluan bir blk Bingazide, 270 er ve 370 attan oluan drt blk Trablusgarptadr. Kayda deer bir svari hareketinin ve baarsnn grlemedii muharebeler, 18 Ekim 1912 tarihli Ui Bar Antlamas ile sona erdirilmitir. c. Balkan Sava : Sava ncesi uygulanan tekilat yukarda bahsedilen ile ayndr. Sefer planlarna gre, svari tugaylarnn birletirilerek tmen ats altnda harekata katlmas dnlm ancak bu konuda gerekli hazrlklar yaplamamtr. Birbirlerini iyi tanyan ve ibirliine alk kuvvetlerin bir araya geldiinde baarl olaca gereine ramen bu konuda yeterli seviyeye klamadndan, Balkan Savana katlan svari tmenlerinden byk bir fayda salanamamtr.54 Yeni rgt yaps iinde planlanan atl piyade blkleri uygulamasna geilememitir. Sava ncesi byk masraflarla 14 svari tugay ( 40 svari alay ) oluturulmu, kesin sonu yerinde ancak 10 alay kadar svari toplanabilmitir. 27760 filinta ihtiyacna karlk sadece 1500 filinta hazrlanabilmi, muharebelerin balad 22 Ekim 1912de toplam 7000 filinta ve kl toplanabilmitir. Dolaysyla svariler muharebe gcnn yaklak % 50si ile savaa katlmtr. Balkan Savandan ar bir yenilgi ile klmas zerine, devletin yeni snrlarna gre ordunun yeniden

53 54

Genelkurmay Bakanl, Osmanl-talyan Harbi, Gnkur.Basmevi, Ankara ,1981, s.48. Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi, Gnkur.Basmevi, Ankara ,1970, s.126

17

tekilatlandrlmas, yeniden donatlmas ve eitimi iin Almanyadan bir uzman heyeti getirtilerek almalara balanmtr. (1) Balkan Savana Katlan Svari ve Atl Birliklerin Kadrosu : Muhtelif cephelerde icra edilen muharebelere katlan birlik komutanlarnn belirlenmesinde smet Grglnn On Yllk Harbin Kadrosu 55 isimli eserinden ounlukla faydalanlrken, genellikle piyade tmenlerinin kuruluuna dahil edilmi olan svari blkleri ile zel kurululardaki blk ve daha aa seviyedeki muhtelif svari birlikleri almada yer almamtr. (a) ark Ordusu (i) Krklareli - Slolu ve Pnarhisar Lleburgaz Muharebeleri (18 Ekim 16 Kasm 1912) : - Bamsz Svari Tm. K. Tug. Salip Paa Kur. Bk. Yb. Yusuf zzet ( Tmg. MET ) 1inci Sv. Tug. K. Alb. Ziya 2nci Sv. Tug. K. Alb. Mustafa 3nc Sv. Tug. K. Alb. Selim Sabit 1inci Sv. A. K. Alb. brahim (ii) Birinci atalca Muharebesi (17 20 Kasm 1912): - 2nci Kor. 10uncu Sv. A. K. Yb. mer - Bamsz Sv. Tug. K. Alb. brahim Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk. Yzb. Mehmet Kenan ( Korg. DALBAAR) (iii) kinci atalca Muharebesi (3 ubat 13 Nisan 1913) : - Bamsz Sv. Tug. K. Alb. brahim Ethem Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk. Yzb. Mehmet Kenan ( Korg. DALBAAR) (iv) Bolayr Muharebeleri (8 10 ubat 1913) : - 4nc Sv. Airet Tm. K. Tug. Suphi Paa (v) atalca Ve Bolayrdan Edirnenin Geri Alnmas leri Harekat (15 22 Temmuz 1913) : - 8inci Sv. A. K. Bnb. Esat - Airet Sv. Tug. K. Bnb.Fahrettin ( Org. ALTAY )
smet Grgl , On Yllk Harbin Kadrosu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar : 69, TTK Basmevi, Ankara , 1993.
55

18

Airet Sv. Tug. Kur. Bk. yzb. Mtak 22nci Sv. A. K. Bnb. Rfat 23nc Sv. A. K. Bnb. Mehmet Ali 20nci Sv. A. K. Bnb. Bahir - Bamsz Sv. Tug. K. Alb. brahim Ethem Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk.Yzb. Mehmet Kenan ( Korg. DALBAAR) (b) Garp Ordusu (i) Srp Cephesi Kuvvetleri : - Bamsz Sv. Tm. K. Tug. Sleyman Faik Paa Sv. Tm. Kur. Bk. Alb. Rait Galip 7nci Sv. Tug. K. Alb. evket 13nc Sv. A. K. Alb. Mehmet Ali 16nc Sv. A. K. Alb. Muhlis 8inci Sv. Tug. K. Alb. Mehmet Sami 6nc Sv. A. K. Yb. Osman 15inci Sv. A. K. Yb. Mustafa evki (ii) Bulgar Cephesi Kuvvetleri - 25inci Sv. A. K. ... ........

. Birinci Dnya Sava : 1913 yl sonunda yaplan tekilata gre Trk Ordusu drt ordu mfettiliinden oluturulmutur. Seferberliin ilanndan sonra ortaya kan yeni kuruluta; biri bamsz on kolordu, ikisi bamsz otuz sekiz tmen, drt ihtiyat svari tmeni (1inci htiyat Svari Tmeni Hns, 2nci htiyat Svari Tmeni Karakse, 3nc htiyat Svari Tmeni Erci, 4nc htiyat Svari Tmeni Viranehirde konulanmtr), bir svari tmeni, bir Van htiyat Svari Tugay, bir Van Jandarma Tmeni ve be mstahkem mevki oluturulmutur.56 19141918 yllar arasnda svari tekilatnda nemli bir deiiklik olmamtr. Bu dnemde anakkale Muharebelerinde genellikle savunma harekat icra edildiinden svari birlikleri snrl lde kullanlm, sorumluluk sahalarnn gzetlenmesi ve emniyete alnmas gibi keif grevlerinde bulunmulardr. tilaf Devletleri donanmasndan oluan Birleik Filonun 18 Mart Boaz yenilgisi zerine karadan taarruza
Mstahkem mevki: Dman hcumlarna kar nemli noktalarna ve evresine siperler yaplarak korumaya alnm, tahkimatl blge; Genelkurmay Bakanl, Birinci Dnya Harbi dari Faaliyetler, Gnkur. Basmevi, Ankara , 1985, s.94.
56

19

geeceinin deerlendirilmesiyle, 5inci Ordu tekil edilmi ve Tugay da bu ordu emrine verilerek Geliboluda konulanmtr.

3nc Svari Savunmadaki

grevi Saros Krfezi kuzeyinde Eneze kadar uzanan ky kesiminde gzetleme ve gvenlik olarak emredilmitir. ngilizlerin Arburnu blgesinde karma harekatna balamas zerine, savunma blgeleri gruplara blnmtr. Bu blnme gerei 4nc Svari Alay , Tayfur Blge Komutanl ad ile Tayfurda tertiplenmitir.57 21 Austos 1915de ngiliz taarruzu ile balayan kinci Anafartalar Muharebesinde, Anafartalar Grup Komutan tarafndan ileriye srlen 11inci Svari Alay, 12nci Tmen cephesinde ngilizlerin daha fazla ilerlemesini nlemitir. 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mtarekesi maddelerini ne srerek, askeri tekilatlanmada istedikleri deiiklikleri uygulatmaya balayan tilaf Devletlerinin giriimleri sonucunda ordu mfettilii kurulmutur. Buna gre Mays 1919da Trk Kara Kuvvetleri 1inci, 2nci ve 3nc Ordu Mfettilikleri ile dokuz piyade kolordusu ve drt svari alayndan olumutur.58 gallerin genilemesine paralel olarak bu tekilatlanmada deiiklikler olmu, 1919 Eyll ay balarnda Anadoludaki kolordunun emrinde birer svari alay kalmtr. Bunlar Konyada bulunan 12nci Kolordunun emrinde 7nci Svari Alay, Ankarada bulunan 20nci Kolordunun emrinde 20nci Svari Alay, Bandrmada bulunan 14nc Kolordunun emrinde de 14nc Svari Alaydr59. (1) Birinci Dnya Savana Katlan Svari ve Atl Birliklerin Kadrosu (a) anakkale Cephesi (i) kinci Anafartalar Muharebesi (21 austos 1915) : - 11inci Sv. A. K. Yb. Esat (ii) Eyll 20 Aralk 1915 Mevzi Muharebeleri :
Genelkurmay Bakanl, Birinci Dnya Harbinde anakkale Cephesi zetlenmi Tarihi, Gnkur. Basmevi, Ankara, 2002, s.179. Ordu Mfettilikleri : Kara Kuvvetlerinin deiik dnemlerdeki tekilatlanmalarnda uygulanm, ordu komutanl seviyesindeki makama verilen isimdir. Ordu komutanlnn eski ad; Genelkurmay Bakanl, T.S.K.Tarihi 4nc Cilt, 1inci Ksm, Gnkur. Basmevi, Ankara , 1984. s.84. Genelkurmay Bakanl, Trk stiklal Harbi, 2nci Cilt, 2nci Ksm, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1965, s.13; Altay, a.g.e., s.7.
59 58 57

20

- Tayfur Mfrezesi K. Yb. Hamdi 4nc Sv. A. K. Yb. Hamdi (iii) Saros Blgesindeki Birlikler : Saros Grubu (10 Haziran 1915) - Bamsz Sv. Tug. K. Yb. Hamdi Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk. Yzb. Kenan (Korg. DALBAAR) 7nci Sv. A. K. Bnb. Avni 13nc Sv. A. K. Bnb. Sami Sabit (Tmg. KARAMAN) Saros Grubu (21 Haziran 1915) - Bamsz Sv. Tug. K. Yb. Hamdi 13nc Sv. A. K. Bnb. S. Sabit (Tmg.KARAMAN) 7nci Sv. A. K. Bnb. Avni Saros Grubu (30 Temmuz 1915) - Bamsz Sv. Tug. K.Yb. Hamdi Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk.Yzb. Kenan (Korg. DALBAAR) 7nci Sv. A. K.Bnb. Avni 13nc Sv. A. K. Bnb. Sami Sabit (Tmg. KARAMAN) 11inci Sv. A. K. Yb. Esat Saros Grubu (17 Austos 1915) - Bamsz Sv. Tug. K. Yb. Hamdi Bamsz Sv. Tug. Kur. Bk.Yzb. Kenan (Korg. DALBAAR) (b) Dou - Kafkas Cephesi (i) Hudut - Kprky - Azap Muharebeleri (1 Kasm 19 Aralk 1914) : - Rus Hududu Bayazt Mntkas 12nci htiyat Sv. A. K. Bnb. Osman - Rus Hududu Karakilise Mntkas 11inci htiyat Sv. A. K. Bnb. Sabri - Rus Hududu Kprky Mntkas 5inci htiyat Sv. A. K. Bnb. Ziya - htiyat Svari Kolordu Komutan Korg. Dastanl Mehmet Fazl Paa ht. Sv. Kor. Kur. Bk. Bnb. Aziz Samih ( Alb. LTER ) 1inci ht. Sv. Tm. K. Alb. Muhlis 2nci ht. Sv. Tm. K. Yb. Abdurrahman 2nci ht. Sv.Tm. Kur. Bk. Bnb. Sleyman zzet ( Yb.YENATI ) 8inci Sv. A. K. Bnb. Arif

21

9uncu Sv. A. K. Yb. Halil 10uncu Sv. A. K. Bnb. Tevfik 11inci Sv. A. K. Bnb. Sabri 12nci Sv. A. K. Bnb. Cemil 3nc ht. Sv. Tm. K. Alb. Halil 4nc ht. Sv. Tm. K. --- Sait - 2nci Nizamiye Sv. Tm. K. Yb. Yusuf zzet ( Tug. MET ) 2nci Niz. Sv. Tm. K. Emir Sb. tm. emsettin ( Korg. TANER ) (ii) Sarkam Muharebesi (22 Aralk 1914 18 Ocak 1915) : Airet Kuvvetlerinden ibaret olan htiyat Svari Kolordusu, Sarkam ncesi cereyan eden muharebelerde ksmen dalm olduundan geri kalan kuvvetler 22 Kasm 1914te tugaylar halinde 2nci Nizamiye Svari Tmeni emrine verilmitir. - 2nci Niz. Sv. Tm. K. Alb. Yusuf zzet ( Tug. MET ) 2nci Niz. Sv. Tm. K. Emir Sb. tm. emsettin ( Korg. TANER ) 2nci Niz. Sv. Tm. Kur. Bk. yzb. Ali Rza ( KUDSL ) 9uncu Niz. Sv. Tug. K. Bnb. rfan 10uncu Niz. Sv. Tug. K. Yb. Mrsel ( Tmg. BAK ) 3nc ht. Sv. Tug. K. Yb. Abdurrahman 2nci ht. Sv. Tug. K. Bnb. Halil 1inci ht. Sv. Tug. K. Yb. Hac Hamdi Mrettep Sv. Tug. K. Bnb. Sleyman zzet ( Yb.YENATI ) - 3nc ht. Sv. Tm. K. Alb. Halil (iii) Tortum AzapErzurum Muharebeleri (Nisan 1915 16 ubat 1916) : - 2nci Niz. Sv. Tm. K. Yb. Mrsel ( Tmg. BAK ) - 3nc ht. Sv. Tm. K. Alb. Hac Hamdi (iv) Malazgirt Ve Klgedii Muharebeleri (10 Temmuz 5 Austos 1915): - 2nci Sv. Tm. K. Yb. Mrsel ( Tmg. BAK ) - 3nc ht. Sv. Tm. K. Alb. Hac Hamdi (v) oruh Kaledere Kop Mama Hatun ( Tercan ) Muharebeleri (Nisan Temmuz 1916) : - 2nci Sv. Tm. K. Yb. Esat

22

(vi) 1916 1917 K Mevzi Muharebeleri : 1917 Yl Mevzi Muharebelerinde grevlendirilen 2nci Sv. Tug., Bnb. rfan komutasnda 24 Aralk 1917 tarihinde Filistin Cephesine gnderilmitir. 1918 yaznda Kuzey Kafkasya Azerbaycan ve ran ilerine yaplan harekata Mrettep Sv. Tug., Yb. Akif ( Tmg. ERDEMGL ) komutasnda katlmtr. - 2nci Sv. Tug. K. Yb. Cemil 2nci Sv. Tug. Kur. Bk. Bnb. Halil 1inci Sv. A. K. Yb. Mustafa Ziya 9uncu Sv. A. K. Yb. smail Hakk 11inci Sv. A. K. Bnb. Nadir (vii) Mu - Kulp - Bitlis - apakur - Onut Muharebeleri (Temmuz - Eyll 1916) : - 7nci Tm. Airet Sv. A. K. Hurit Bey - 7nci Tm. Airet Sv. A. K. Halit Bey - 3nc Sv. Tm. K. Alb. Esat (viii) ran Ve Kafkasyann Boaltld 1918 Sonbahar Harekat: Mrettep Sv. Tug. K. Yb. Akif (Tmg. ERDEMGL) - 5inci Kafkas Tmeni Mrettep 2nci Sv. A. K. Bnb. Zihni - 1inci Sv. Tm. K. Fahri ( Alb. Akif ) 4nc Sv. A. K. Yb. Halim Pertev - Azerbaycan Kolordusu Sv. Mfrezesi K. Bnb. Zihni - Azerbaycan Kolordusu Karayaz Sv. A. K. Yb. Nuh - Azerbaycan Kolordusu Lezki Sv. A. K. Yb. Hsrev Mirza Kaar (c) Sina- Filistin - Suriye Cephesi (i) Birinci Kanal Seferi (14 Ocak - 5 ubat 1915) : Bu blgedeki harekatn balamasndan evvel dzenli ordu birliklerinin svarileri burada yer almam, Bnb. Mmtaz ve Yb. Eref ( Kuuba ) tarafndan birer Gnll Toplama zel Kh. tesis edilmitir. Yaplan hazrlklardan sonra oluturulan birer Gnll Atl Bedeviler Komutanl Birinci Kanal Seferine katlmtr.

23

(ii) Birinci - kinci Gazze Muharebeleri(1916 sonu - 1917 ilk yars) : - 3nc Sv. Tm. K. Alb. Esat (iii) Gazze - Birssebi Muharebeleri, Kasm Ay ekilme Muharebeleri, Kuds - Yafa Muharebeleri (30 Ekim - 9 Aralk 1917) : - 3nc Sv. Tm. K. Alb. Esat 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Mahmut Nedim ( HENDEK ) (iv)Yldrm Ordular Grubu eria Muharebeleri (Ocak-Eyll 1918): - 3nc Sv. Tm. K. Alb. Esat 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Mahmut Nedim ( HENDEK ) - 2nci Kafkas Sv. Tug. K. Yb. Mehmet Ali (v) Nablus Meydan Muharebesi ve ekilme Harekat (19 Eyll - 25 Ekim 1918) : - 2nci Kafkas Sv. Tug. K. Yb. Mehmet Ali - 8inci Kor. Sv. Grup K. Yb. Schierstdt - 3nc Sv. Tm. K. Yb. Mahmut Nedim ( HENDEK ) - 3nc Sv. Tm. K. Bnb. Vecihi (d) Irak ve ran Cephesi 29 Ekim 1914 ( Kurna Muharebesi ) - 28 Eyll 1915 ( Birinci Kut-l Ammare Muharebeleri) arasndaki dnemde, blgede grevlendirilen svari birlikleri Acemi Sadun Paa ( sivil ) komutasndaki Airet Kuvvetleri olmutur. (i) Vadi-i Kelal, Felahiye, Beytisa Ve Kut-l Ammare Muharebeleri (1 Ocak 1916 - 29 Nisan 1916): - Airet Sv. Tug. K. E. Korg. M. Fazl Paa ( DAISTANLI ) - Irak Sv. Tug. K. Yb. Akif ( Tmg. ERDEMGL ) - Frat Mfreze Komutan Yb. Sabri - Airet Kuvveti K. Acemi Sadun Paa ( sivil ) - Airet Kuvveti K. Mazhar Paa ( sivil ) (ii) ran Cephesi 13nc Kor. Kuvvetleri (9 Mays 1916 - 25 ubat 1917): - Mstakil Sv. Tug. K. Yb. S. Sabit ( Tmg. KARAMAN ) - Sleymaniye Grubu Airet Kuvvetleri K. Yb. Hac brahim Sleymaniye Grubu 33nc Sv. A. K. -------------

24

(iii) Remadiye Muharebeleri (11 Temmuz - 24 Eyll 1917) : - Mstakil Sv. Tug. K. Yb. Cemil (iv) Dicle Muharebesi (18 - 30 Ekim 1918) : - Mrettep Sv. Tug. K. Yb. Akif ( Tmg. ERDEMGL )

25

KNC BLM MLL MCADELE DNEM Mondros Mtarekesinin uygulamaya geirilmesi, 3 Kasm 1918 tarihinde Musulun igal edilmesi ile balamtr. Aralarnda imzaladklar gizli anlamalar gerei tm lkenin igaline hazrlanan tilaf Devletleri, Yunanistan aralarna alarak glerini arttrrken aznlklar da kullanmak suretiyle Osmanl Devletini yok etmeyi planlamlardr. Padiah Vahdettin ile sadrazam Damat Ferit Paann izledii korkak ve ahsi menfaatlerine ynelik ynetim tarz da bu plann ileyiini kolaylatrmtr. Ancak Mustafa Kemalin 19 Mays 1919da balatt Ulusal Kurtulu ve Bamszlk Mcadelesi, yeni bir Trk Devleti kurmak zere srdrlmtr. lkenin dou ve gney snrlarnn gvenliini salamak zere balatlan harekat ve grmeler sonucunda; 6 Aralk 1920 tarihli Gmr (Leninakan) Antlamas ile Ermeni tehdidi ortadan kaldrlm, 16 Mart 1921de imzalanan Moskova Antlamas ile Sovyetler Birliinin destei ve yardm salanm ve 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlamas ile Fransa ile sava sona erdirilmitir. gallere kar mcadelenin balamasyla birlikte tekilatlanmalarda deiiklikler olmu, kk apl milis kuvvetleri ve etelerden balayarak yeni batan bir dzenli ordu kurma hazrlklar hz kazanmtr. Yaplan deiiklik ve gelimeler sonunda yirmi piyade tmeni, drt svari tmeni, svari tugay, iki svari alay ve drt svari blnden oluan Trk Kara Kuvvetlerinin 15 Nisan 1921 tarihindeki svari birliklerinin konuu yle olmutur:60 - 1inci ve 2nci Svari Tmenleri - 3nc Svari Tmeni - 14nc Svari Tmeni - 4nc Svari Tugay - 6nc Svari Tugay - 13nc Svari Tugay
60

: alky-Yaclar-renky-eyhler blgesi : Yeniehir-negl hatt : Zara ve gneyi : ayhisar : Kars ve dolaylar : Koyulhisar

Genelkurmay Bakanl, T.S.K.Tarihi , s.262.

26

- 27nci Svari Alay

: Sivas - Kangal blgesi

- Kastamonu dolaylarnda iki svari bl - Ankarada tekil edilmekte olan Ankara Svari Alay ve bir svari bl - Adanada bir svari bl. Dou ve Gney blgelerinde icra edilen harekatlardan sonra elde edilen siyasi baarlar uzun sreli ve kayda deer bir svari mcadelesine gerek brakmam, bu cephelerde svari birliklerinin etkili ve dzenli ordu tekilleri iinde kullanlmamas nedeniyle; svari harekat bakmndan Milli Mcadelenin esas cephesi olarak deerlendirilen Bat Cephesindeki svari muharebeleri ele alnmtr. 1. Milli Mcadele Dneminde Bat Cephesi a. Kuva-y Milliye Dnemi: Kuva-y Milliye, kelime anlamyla "Milli Kuvvetler, Milli Gler" anlamna gelmektedir. Ancak bu ifade olduka dar bir anlam vermektedir. Daha geni anlamda ise, Kuva-y Milliye, bir milletin silahl insan gc yannda tm maddi ve manevi glerini ifade eder. Bu konuda alma yapan bilim adam ve yazarlarn fikirleri ylece zetlenebilmektedir: Yavuz Abadan'a gre; "Milli Mcadele'nin kinci nn Sava'na kadarki seyrine egemen olan kuvvetler, o gnlerin terimiyle Kuva-y Milliye" adn almtr. 26 Austos 1922 tarihine kadar Kuva-y Milliyenin nemli grevler yaptn belirten Abadan: "Denilebilir ki, bu kuvvetler olmasayd, Milli Mcadele olmaz, kurtarc Mustafa Kemal Paa kanatsz ve desteksiz kalrd...Bunlar kurulu zelliklerine gre; Kuva-y Milliye, Kuva-y Seyyare, eteler, Milli Mfrezeler, Mcahitler, Milis Kuvvetleri gibi eitli adlar tayorlar, ya kendilerine kumanda eden kimselerin, yahutta geldikleri blgelerin adn tayorlard."61 Yavuz Ercan ise Kurtulu Sava srasndaki Kuva-y Milliye deyimini dar ve geni olmak zere iki anlamda incelemitir:62 Dar anlamda Kuvay Milliye, dzenli ordu birlikleri dnda, bir tr gerilla sava ile mcadele veren, sevk ve idareleri merkezi bir komutanla bal olmayan silahl gruplardr. Geni anlamda Kuva-y Milliye ise Kurtulu Savann btnn ifade eder. Alev
61 62

Yavuz Abadan, Mustafa Kemal ve etecilik, stanbul, 1972. s. 101-104.

Yavuz Ercan, Kuva-y Milliye'nin Yaps ve Nitelii zerine Bir Tahlil, Askeri Tarih Semineri , 1985, s. 231.

27

Cokuna gre: Kuva-y Milliye, Kurtulu Savan yrten ulusal direni kuvvetlerinin genel addr. Kurtulu Savanda dzenli ordular kurulmadan nce dmana kar etecilik kurallar iinde mcadele veren direni kuvvetlerini simgeler. 63 Hamza Erolu na gre; Kuva-y Milliye, bugnk dilde kullanm ile Milli Kuvvetler, Yunanllarn zmiri igal etmeleri ve Anadoludaki ilerlemeleri zerine kurulan ve dmana kar savaan kurululardr. Kuva-y Milliye, ordu ile ibirlii yapan, Kurtulu Savann ilk ete ve silahl savunma kuruluudur.
64

Kuva-y Milliye; Birinci Dnya Sava sonrasnda imzalanan Mondros Atekes Antlamasn takip eden gnlerde, stanbul Hkmetinden bekledii mukavemeti gremeyen, batl devletlerin verdii szlerin yerine getirilmediini ve topraklarnn igallere baladn gren Anadolu insannn bamszlk iin bakaldrmasdr. Silaha sarlarak kurtulu mcadelesine balayan halk, bulunduklar yrelerde ksmi etelemelere gemi, ete, milis kuvvetleri gibi deiik isimlerle anlan bu kuvvetler, genel olarak Kuva-y Milliye diye isimlendirilmilerdir.65 Bat Anadoludaki kuvvetler vatansever halk, efeler ve zeybeklerin katlm ile kurulmu, bu kuvvetlerde asker kaaklar, zorla grevlendirilenler, macera arayan kimseler de yer almtr. Buna karlk Gney Anadoludaki kuvvetlerde ise vatansever halk ounluu oluturmutur. Batda komuta kademesinde yer alan subaylarn says olduka az iken erkez Etem, Demirci Efe gibi mahalli isimler arlkl olmutur. Buna karlk Gneyde grev yapan subaylarn bir ksm bizzat Mustafa Kemal tarafndan grevlendirilmilerdir. Doan Bey (Topu Bnb. Kemal), Aydnolu Tufan Bey (P.Yzb. Osman Nuri), Polat Bey (Yzb. Kamil) bunlardan bazlardr. tilaf Devletleri arasnda daha nceden yaplan gizli anlamalar (26 Nisan 1915 tarihli Londra Anlamas ile 19 Nisan 1917 tarihli Saint Jean-de Maurienne) gerei, zmir ve civarnn talyaya verilmesi kararlatrlmtr. Fakat Megalo dea hayalleri iindeki Yunanistan, ngilterenin de destei ile planlar deitirmeyi
63 64 65

Alev Cokun, Kuva-y Milliyenin Kuruluu, stanbul,1996. s.59 Hamza Erolu, Trk nklap Tarihi, Ankara, 1950, s.151. zzet ztoprak, Dzenli Ordunun Kuruluu, Askeri Tarih Semineri, 1985, s. 261.

28

baarm ve 15 Mays 1919 tarihinde zmiri igal etmitir. 1920 ylnn Haziran aynda zmire yerlemi ve ynaklanmasn66 tamamlam olan Yunanllar, Anadolu ilerine doru harekete geerek ksa zamanda Uak-Gediz hattna ulamlardr.
67

Milli Mcadele tarihinde nemli bir dnm noktasn oluturan

zmirin igalinden itibaren igalcilerle mcadeleye balayan Anadolu halk, taarruz gcn elde ettii her frsatta dzenledii aknlarla Yunan kuvvetlerine zayiat verdirmitir. Temin edilebilen at ve katrlardan oluturulan svari birliklerinin yannda efe, ete reisi, aa gibi grup liderlerinin komutasndaki mfreze ve topluluklarla mcadele srdrlmtr. Hemen her blgede icra edilen ulusal kongrelerde alnan kararlarla mcadele azmi devam ettirilirken svari birliklerinin tekiline nem verilmitir. Bir rnek olarak 22 Mart 1920 tarihindeki Beinci Balkesir Kongresinin kararlarndan bazlar yledir: Heyet-i Merkeziye karargah iin 40 svari muhafz kuvveti kadrosu kabul edilmitir.Bergama cephesinde iki aknc mfrezesi, Soma blgesinde iki hcum mfrezesi, iki aknc mfrezesi, Akhisar cephesinde iki hcum ve iki aknc mfrezesi, bir svari alay kadro tespit edilmitir. 68 Kuva-y Milliye harekatnn devam ettii gnlerde hemen hemen tm yurtta ba gsteren isyanlar tehlikeli ve lkenin geleceini karartc bir hal almtr. Bat Anadoluda Bandrma, Gnen, Susurluk, Kirmast, Karacabey, Biga evresi ile blgedeki kuvvetlerin harekat etkileyen ve grev sahasn genileten zmit, Adapazar, Dzce, Hendek, Bolu, Gerede, Nallhan, Beypazar, Konya, Yozgat, orum dolaylarnda balayan i ayaklanmalar, bata Yunan kuvvetleri olmak zere igal kuvvetlerinin planlarn kolaylatrmtr.

66

Ynaklanma: Bir sava ncesinde seferberliin ilanyla birlikte , silahl kuvvetlerin belirlenmi

yerlerde ve planlanm birliklerle tertibat almas, savaa hazrlanmas.

67 68

klem, a.g.e., s.212. TBMM, Anadolu ve Rumelide Gerekletirilen Ulusal ve Yerel Kongreler, C.3, s.32.

29

Fotoraf 1. Mustafa Kemal, Yozgat isyann bastrdktan sonra Ankaraya gelen erkez Etem ve adamlar ile Ankara istasyonunda - 12 Temmuz 1920. 69 ( M.Kemalin solundakiler : erkez Etem, Bnb. Hac kr, Bnb. Salih Omurtak. Sandakiler:Alb. Kazm zalp, Alb. Bekir Sami, Yaver Salih Bozok ) Anadoluyu igal hareketini genileten Yunan kuvvetlerinin karsna kan vatansever birliklerden oluan Kuva-y Milliye, ksmi baarlar kazansa da dzenli, eitimli ve gl Yunan ordularna tamamen kar koyamamlardr. Ancak, 1920 yl balarnda oluturulmaya allan dzenleme gerei yeni tmenler kurulmu, oluturulan yeni cepheler tmen komutanlklar sorumluluuna verilerek Kuva-y Milliyenin etkinlii biraz daha artm, dzenli ordu yolunda admlar atlmaya balanmtr. Bu almalarn yapld bir ortamda gerekleen Gediz Taarruzu dzenli ordu birliklerine olan ihtiyac en ak biimde ortaya karmtr. erkez Etemin tevik ve istei ile yaplan Gediz taarruzundan beklenen baar salanamaynca, Etem ve taraftarlar bunun sorumluluunu dzenli ordu birliklerine ykleyerek ordu birliklerinin iyi muharebe edemediini komutasndaki Kuva-y Seyyarenin dman ne srm ve aleyhte ciddi muharebeye propaganda balatmlardr. Buna karlk kta komutanlar ve subaylar da Etemin karsnda girimediini ve savan kaybedilmesinin sorumlusunun Kuva-y Seyyare olduunu
69

Mehmet zel, Trk Kurtulu Sava, C.3 , T.C.Kltr Bakanl, Ankara, 1996. s.52.

30

iddia etmilerdir. Ortaya kan durumu deerlendiren Mustafa Kemal, Bat Cephesinde dzenleme yapmaya gerek grm, Cephe Komutan Ali Fuat Paay Moskovaya gndermeyi, cepheyi ikiye ayrarak Bat Cephesine smet Paay, Gney Cephesine de Refet Paay grevlendirmeyi uygun bulmutur. Sratle dzenli ordu ve byk svari birlikleri kurma karar veren Mustafa Kemal, cephe komutanlarn ararak talimatn vermi, bylece 8 Kasm 1920de dzensiz tekilat fikir ve siyasetini ykma karar faaliyet ve uygulama alanna konmutur. 70 b. Dzenli Orduya Gei Dnemi: I. nn Muharebesi (6- 11 Ocak 1921), yeni kurulmakta olan Trk Ordusunun Bat Cephesinde Yunan Ordusuna kar icra ettii ilk muharebedir. (Yunan kaytlarnda nn Savalar Avgin Savalar- olarak belirtilmektedir.71 ) Yakn tarihinde ald yenilgilerle moral bozukluu ve eziklik yaayan Trk Milletinin mcadele azmi ve kararlln kamlayan bu ilk muharebe zaferle sonulanmtr. Bat Cephesi dzenli savalarnda ilk defa svari birlikleri bu savata kullanlm, snrl sayda, henz tam eitilememi ve tehiz edilememi birlikler, vazifelerini en iyi ekilde yerine getirmeye almlardr. Trk Milletinin moralini ykselterek kurtulu mitlerini artran I. nn Zaferi, Yunanllarn prestij kaybetmesine neden olmutur. Daha sonra II. nn Muharebesi (23 Mart 4 Nisan 1921) de zaferle sona ermi, Yunanllar ar zayiat vererek geri ekilmeye balamlardr. Geri ekilen Yunan kuvvetlerini takiple grevlendirilen Trk Svarileri, Yunanllara byk kayplar verdirmilerdir. lk defa I. nn Muharebesinde grev alarak baarl vazifeler icra eden svari birliklerinin, II. nn Muharebesinde de ayn baary gstererek dmana zayiat verdirmesi byk memnuniyet yaratmtr. Fahrettin Altay bu konuda u ifadeleri kullanmtr: Bir mddet sonra Yunanllar tekrar taarruza gemilerdi, bu defa da kinci nn muzafferiyeti muntazam ve disiplinli yeni Trk ordusunun anl sngsne nasip olmutur. Kaan dman Bursa istikametinde takibe memur edilen svari tmenleri dman gerilerine sarktklar gibi daha sonra Gediz cihetine ve Dumlupnar gerilerine, Banaz Ovasna doru aknlar da yapmlardr. Bu derin hareketler, byk
70 71

Atatrk, Nutuk, Gnkur.Yaynlar, Ankara,1981,s.372.

General N. Trikopis ve M. Papulas, Yunan Generallerinin tiraflar, Tashih Adnan enel, Berikan Yaynlar, Ankara, 2001, s.75.

31

svari birliklerimizin ileride byk iler baaracak istidada sahip olduklarn gstermiti72 Yunan kuvvetleri nn mevzileri nnde baarszla uram ve Bursaya doru geri ekilmitir. Bu esnada gneyde (Afyon Blgesi) bulunan Yunan 1inci Kolordusu yan ve gerilerine taarruz ederek bu gruba da zarar verilmesi planlanmtr. Gney Cephesi Komutan Refet Paa (Bele), komutasndaki piyade tmeni, bir svari tmeni ve bir svari tugay ile, nn mevzilerinde serbest kalan kuvvetlerin kendi blgesine katlmasn beklemeyip eldeki svari birliklerini Yunan hatlarnn ok gerilerine gndermi, etkili Yunan savunmas karsnda baarl olunamadan ok sayda zayiat vererek balang mevzilerine ekilmilerdir. Gney Cephesi Komutan Refet Paa, Aslhanlar - Dumlupnar Sava sonunda Yunan kuvvetlerinin bozguna uratldn rapor etmi, ancak durumun tam tersi olduu daha sonra anlalmtr.73 Bu gelimelerden sonra 5 Maysta Bat ve Gney Cepheleri birletirilmi, Bat Cephesi Komutanl olarak smet Paa (nn)nn emrine verilmitir. 8 Temmuzdan itibaren ileri harekata balayan Yunan kuvvetleri, rtme
74

grevinde bulunan svari birlikleri ile temasa gemi, svari tmenlerimizin top saysnn az olmas ve tesirli mesafesinin ksa olmas, Yunan nclerine bile mukavemetlerine imkan vermemitir. 12 Temmuz gn btn cephelerde Yunan taarruzu balaynca Bat Cephesi Komutanl, grlen lzum zerine yeni bir Grup tekiline karar vermitir. 14nc Svari Tmeni, 15inci Piyade Tmeni ve Meclis Muhafz Taburundan, Albay Fahrettin (Altay) komutasnda 5inci Grup tekil edilmitir. Daha sonra yaymlanan emirde, Ordunun Eskiehir-Seyitgazi hattna ekilmesi, 5inci Grup emrindeki piyadelerin 3nc Grubun emrine verilmesi ve
Fahrettin Altay, stiklal Harbimizde Svari Kolordusu, Cumhuriyet Matbaas, stanbul, 1949, s.10.
73 72

Atatrk, a.g.e., ,s.429.

rtme harekat : Savunma yapan birlikler tarafndan kullanlan bir harekat eididir. Taarruz eden tarafn tertibatn bozmak, erkenden muharebeye girmesini salamak ve savunan kuvvetlere zaman kazandrmak iin uygulanr.

74

32

oluacak Svari Kolordusunun geri ekilme harekatn rtmesi istenmitir. Bu gelime Svari Kolordusunun kurulmasn ve gelecek muharebelerde yeni bir sayfa almasn salamtr. 8 - 12 Temmuz 1921 tarihlerindeki Ktahya Muharebesi gibi 19-21 Temmuz 1921 tarihli Eskiehir Muharebesinde de Yunan taarruzlarna fazla direnemeyen Trk kuvvetleri kuzey ve dou istikametinde ekilmeye balamlardr. Her trl olumsuzlua ramen, Bat Cephesi tm muharebelerden sonra dmandan syrlarak, hibir birliini dmana kaptrmadan, geri ekilme gibi ok zor bir harekat baaryla icra etmitir. c. Sakarya Meydan Muharebesi: 14 Austos 1921de Yunan Ordusunun Sakarya Mevzileri ile temasa gemesi iin ileri harekat ile balayan Sakarya Meydan Muharebesi, 22 Eyll 1921de Yunan Kuvvetlerinin Sakarya batsna ekilii ve Trk kar taarruzu ile tamamlanmtr. Kazanlan baar milletin orduya olan gvenini arttrm, Sakarya dousu ve mteakiben Afyon Eskiehir hattna kadar topraklar kurtarlmtr. Bu dnemde svariler ok baarl muharebeler icra etmitir. leri harekatn balamasyla rtme grevindeki Trk svarilerini geri atmaya balayan Yunan kuvvetleri, Sakaryann gneyine inmek zere akmak ve Fettaholu kprlerinden geie balam, svarilerin mukavemeti karsnda gei ancak be gnde tamamlanabilmitir.

Fotoraf 2. Kral Constantine ve Sakarya Nehrini douya geen Yunan svarileri. 75

75

brahim Artu,Yeniden Dou, Kasta Yaynevi, stanbul,2001,s.387.

33

Genel tekilatlanma ve tertiplenmede 2, 3 ve 14nc Svari Tmenleri ile 4nc Svari Tugay, 5inci Grup emrine verilmitir. Ancak bu birlikler gelien durumlara gre sk sk yer deitirmi, svari tmenleri dier gruplarn emrinde de grevlendirilmitir. 25 Austosta Alb. zzettin (allar) komutasndaki 1inci Grup, Prens Andreinin 2nci Kolordusu ile giritii iddetli muharebeler esnasnda emrindeki 2 ve 3nc Svari Tmenlerini Yunan kuvvetlerini kuatacak ekilde bir taarruza sevk etmeyerek harekat olumsuz etkilemitir. Bu esnada derinlikte faaliyet gsteren Alb. Fahrettinin 5inci Grubu (14nc Svari Tmeni ile 4nc Svari Tugay) geri blgelerde aknlar yaparak bir deve ikmal konvoyunu datm, 159 deve ile 67 eek ele geirilerek motorlu aralar tahrip edilmitir.76 Yunan birliklerinin geri ekilmeleri esnasnda Trk Svarilerinin yan ve gerilere yapt basknlarndan ok zarar grd, 2nci Yunan Kolordu Komutan Prens Andrenin bir raporunda Uzunbey baskn sonrasnda Sakarya mevzilerine taarruzdan vazgeip geri dnmeyi dnd anlalmtr. Kroki 1. 5inci Grubun Uzunbey harekat

brahim Artu, Byk Dneme, Sakarya Meydan Muharebesi, Kasta Yaynlar, stanbul, 1985, s.88.

76

34

(1) Uzunbey Baskn: Yunan Ordusunun ileri harekata balamas ile ok ayrntl ve en doru bilgiler ieren keif faaliyetleri nem kazanmtr. Svari alaylarnn keifleri esnasnda Yunan ulatrma kollar vurularak 200 kadar deve, birok silah, mhimmat ve malzeme ele geirilmi, Uzunbeyde byk bir menzil noktas ve uak merkezi tesis edildii renilmitir.77 Mesafenin olduka uzak olmasna ramen, zorlu bir gece yryyle bu noktaya bir baskn yaplabilirse iyi bir baar elde edilecei deerlendirilmi ve harekete geilmitir. Mevcut haritalarn yetersiz oluu, mesafenin uzakl nedeniyle sk sk klavuz deitirilmesi ve klavuzlarn Kuvvetleri yolu armalar nedeniyle istenen baskn etkisi salanamamtr. ky savunmaya balam, uaklar havalanm, Yunan askerleri Birliklerin kye gne doduktan sonra varabilmesiyle balayan atmada Yunan yakndaki Krttaciri kyne kamak suretiyle byk bir zayiattan kurtulmutur. Svariler ky civarndaki adrlar tahrip etmiler, kye girmek zere Kolordu Komutan tarafndan takviye kuvvet grevlendirildii anda, Ordu Komutanlnn telsiz emriyle Ordu sol yanna (eltek blgesine) dnmeleri emredildiinden harekat durdurarak savunma mevzilerini igal etmek zere geriye dnlmtr. Sakarya Muharebelerinden sonra kyn sadece bir menzil noktas olmad, Yunan Kk Asya Ordusu78 Bakomutanlnn karargah olduu ve Yunan Veliaht Prensi Georgeun o gece Bakomutan Papoulas n yannda bulunduu renilmitir.79 Prens Andrei Felakete Doru adl eserinde bu konuda u ifadeleri yazmtr : Hadisat benim keif ve tahminlerimi hakl gsterdi. Zira dman ricat etmedii gibi, II. Kolorduya kar olan mukavemetini de kuvvetlendirdi ve topu ile birlikte kuvvetli bir svari mfrezesi Kolordunun sa cenahn srtp geerek Ordunun gerisine doru yrd. Sonradan rendim ki bu svariler az kalsn Uzunbeydeki Ordu Bakumandan ile Erkanharbiyesini80 esir etmek zere imiler.. 81
Altay, a.g.e., s.25.; brahim Artu, Yeniden Dou, Kasta Yaynevi, stanbul, 2001,s.313. (Altayn eserinde ve Polatl le Kaymakamlnn resmi web sitesinde kyn ad Uzunbeyli olarak grlmektedir. Bk. http://www.polatli.gov.tr ) Kk Asya Ordusu : 15 Mays 1919 tarihinden itibaren Bat Anadoluyu igale balayan Yunan Ordusuna verilen ad. Yunanca Mikra Asiatiki .
79 80 78 77

Altay, a.g.e., s.26.

Erkanharbiye: Komutann karar vermesine yardmc olmak zere kurmay subaylardan oluan karargah grubu, bu konuda eitim alm kurmay subaylar topluluu.

35

(2) Fettaholu Baskn : 12 Eyll gn Kavuncu Kprs istikametinde ileri harekata balayan 5inci Grup, Yunanllarn terk ettii 20 yaral er ile silah ve malzeme ele geirmi, Mrettep82 Tmen Fettaholu Kprsne baskn yaparak Yunan istihkamlarn geri atmtr. Bu sayede son derece nemli bir gei noktas Yunanllar tarafndan tahrip edilmeden kurtarlmtr. Kpry imha etmek zere denmi tahrip kalplar, 35inci Svari Alayndan Temen Bekir tarafndan etkisiz hale getirilmitir.83 svari alay ve bir piyade alayndan oluan Mrettep Tmen harekat sonunda bir rntgen makinesi, birka kamyon, 15 at arabas, 1500 kasaplk hayvan ele geirmitir. (3) Sivrihisar Baskn : Yb. Ahmet Zeki komutasndaki Mrettep Tmen, 400 kiilik Yunan birliinin bulunduu ve nemli bir ikmal merkezi olan Sivrihisara bir baskn dzenlemi, ou Yunan askerinin kaarak terk ettii blgede 2 doktor, 23 er ve 39 yaral ele geirilmitir.

Fotoraf 3. Sivrihisarda Yunan askerleri - 14 Austos 1921. 84

81 82

Prens Andrei, Felakete Doru, ev.Hseyin Rahmi, Askeri Matbaa, stanbul, 1932, s.110. Mrettep : Tertip edilmi, dzenlenmi. Bir grevin icras iin dzenlenmi askeri birlikler. Artu, Sakarya Meydan Muharebesi, s.243. zel, a.g.e. , s. 215.

83 84

36

Cephenin ortasnda bulunan bu merkezin ok kolay bir ekilde baskna uramas General Papoulas hayrete ve dehete drmtr. Baskn sonrasnda bol miktarda salk malzemesi ele geirilmitir. Prens Andrei Felakete Doru adl eserinde Sakaryadaki muharebeler hakknda detayl bilgiler vermi, Trk Svari birliklerinin saysn frka kadar deerlendirerek mevcut Yunan Svari Livasnn yaplan taarruzlara kar koyamadn belirtmitir. Yerli Trk atlarnn salad hareket kabiliyeti, Yunan birliklerinin devaml tacize maruz kalmasna neden olmutur. Yunan svarilerinin daha nce 1912 - 1913 Makedonya ve Epir meydan muharebelerinde faktrlerdir.85 de kullandklar yal atlar Anadoluda etkili olarak kullanlamamtr.Arpa ve kuru ot noksanl da manevra ve srati olumsuz etkileyen Btn bu olumsuzluklardan kaynaklanan nedenlerle beklenen hareketlilii gsteremeyen Yunan kuvvetleri ve zelikle ikmal birlikleri ok sk tacize maruz kalarak zayiat vermilerdir. Bu durumu ald raporlarla teyit eden Prens Andrei, 14 Eyll 1921 tarihindeki baskn yle anlatmtr : Ordu merbutu teekkllerin braklm olduu Sivrihisar mevkiine dman svarisinin girmi olduu ve bir tabur piyade ile 9uncu Frkann topusu Mulk mevkiine vasl olmazdan evvel bir felaketin zuhur eylemi bulunduunu ve dmann taciz edilmeksizin ve beraberinde bir miktar esir de alarak hareket eylemi olduu hakknda bir rapor aldm86 18 Eyll akam Trk svarileri ifteler - Hamidiye - Seyitgazi hattna ulamtr. Cephe karargahndan 100 kilometre kadar batya ilerleyen ve Yunan birliklerini tacize balayan bu birliklerin imhas iin 1inci Yunan Kolordusu grevlendirilmitir. Trk tarafnn elindeki tek evik kuvvet olan svarilerin iine dt bu tehlikeli gelime karsnda, 20 Eyllde Cephe Komutan emriyle svarilerin kesin sonulu muharebeye girmeden kendilerini korumas ve emniyetli blgelere ekilmesi emredilmitir.

85 86

Andrei, a.g.e. , s. 93. a.g.e. , s. 167.

37

Sakarya Sava bir savunma savadr. Bu nedenle svarilerin taarruz ve takip zellikleri balang safhasnda etkili olarak kullanlamamtr. Savunma harekatn rtmek ve Yunan kuvvetlerinin ilerlemesini geciktirmek grevlerini yrten svari birlikleri, her frsatta dzenledikleri taarruzi hareketlerle Yunan kuvvetlerini etkilemiler ve taarruzlardan vazgeip geri ekilmeye balayan Yunan birliklerini takip esnasnda ciddi zararlar vermitir. . Svari Kolordusunun Kurulmas: Sakarya Sava sonrasnda oluan sakin durumdan istifade edilerek svari tmenlerinin eitimlerinin ve malzeme noksanlarnn tamamlanmasna ncelik verilmitir. Gelecekte icra edilecek bir meydan muharebesinde svari birliklerinin nitelik bakmndan stn olabilmesi iin, halihazrdaki rtme vazifesinden alnarak geride toplu bir halde eitim ve malzeme eksikliklerini tamamlamas gerekmitir. Bu nedenle rtme vazifesinde 14nc Piyade ve 3nc Svari Tmenlerinin braklarak 2nci ve 14nc Tmenler ile Kolordu Karargahnn Konya Ilgna intikali emredilmi, kuzey blgesinden 1inci Svari Tmeni de Kolorduya dahil edilmitir. Elde mevcut toplar uzun menzilli Rus yapm da toplaryla deitirilmi, eksik tfek ve kllar mmkn olabildii kadar ikmal edilirken bir miktar yeni eyer takmlar yaptrlm, veteriner ve nalbant malzemeleri tamamlanmtr. Binicilik eitimlerinin pekitirilmesi ve mteakip harekatta grev alacak svarilerin eitimi iin Ilgnda, Kolordu Kurmay Bakan Binba Kurtcebe (Noyan) emrinde bir binicilik okulu alarak btn gen subaylar burada kurstan geirilmitir.87 Sk eitim ve tatbikatlarndan baka tmenlere karlkl birka defa da byk apl manevralar yaptrlmtr. 1 Nisan 1922 de svari tmeni Ilgnn Ilca meydannda toplanarak Bakomutan Mustafa Kemal (Beraberinde Sovyet elisi Semion vanovi Aralov ve Azerbaycan elisi brahim Abilov ile asker kkenli milletvekilleri de olduu halde) tarafndan tefti edilmi, bir tatbikat ve bir geit resmi yaptrlmtr.

87

albatur, a.g.e., s.21

38

Fotoraf 4. Bakomutan M.Kemal, Rusya Elisi Aralov ve Azerbaycan Elisi Abilovla Ilgn Manevralarnda. 88 Eitimlerin devam ettii bu dnemde Svari Kolordusu komuta heyeti de oluturulmutur. Kurmay Bakan olarak Binba Kurtcebe ve Binba kr (Koak), harekat ubesi mdrlne Yzba kr (Skmenser), emir subaylar stemen Fevzi (Uaner) ve stemen Muzaffer (Gksenin), adli mavir Makedonyal Mnir (Kocatak) ve dier karargah personeli almalara balam, Kolordu karargahnda bir muhafz svari blnden baka bir de atl bando tekil edilmitir. Kolordunun tmen komutanlar, kurmay bakanlar ve alaylar aadaki ekilde oluturulmutur : -1inci Svari Tmeni : Albay Mrsel ( Bak), Binba Kemal ( Balkesir), 10uncu, 11inci, 14nc ve 21inci Sv.A.lar.
88

zel, a.g.e. , s. 267.

39

-2nci Svari Tmeni: Yarbay Ahmet Zeki (Soydemir), Yzba Tevfik ve Yzba Cevdet (Bilgiin), 2nci, 4nc, 13nc ve 20nci Sv.A.lar. -14nc Svari Tmeni: Yarbay Suphi (Kula), Yzba Muzaffer (Tusavul). 3nc, 5inci, 34nc ve 54nc Sv.A.lar. Svari Kolordusunun ( Seyyar hastahane, hayvan hastahanesi ve nakliye kollar hari) o dnemdeki mevcudu u ekildedir :89 Tablo 1. 5inci Svari Kolordusu Mevcudu Hayvan Bomba Mk.Tf. Subay Tfek 5inci Sv. Kor. Kor.Kh.ve Bal Birlikleri 1 inci Svari Tmeni 2nci Svari Tmeni 14nc Svari Tmeni TOPLAM 550 9900 9480 6450 48 4800 620 16 155 2860 2620 1530 16 1200 180 4 Da 174 3240 3710 1940 16 1870 190 4 Da 171 2750 2650 1530 16 1280 100 4 Da 50 1050 500 450 450 150 4 Sahra

Kl

89

Altay, a.g.e., s.39.

40

Top

Er

Sakarya Meydan Muharebesi sonras Trk Kara Kuvvetlerinin tekilatlanmasnda 5inci Svari Kolordusu dndaki svari birliklerinin durumu u ekilde olmutur90: - Dou Cephesinde 6nc Svari Tmeni (Kars ve kuzeyinde) - Antep Blgesinde 12nci Svari Alay - Merkez Ordusu emrinde 27nci Svari Tugay (Sivasta), daha sonra tmen seviyesine karlm, 19uncu ve 55inci Svari Alaylar dahil edilmitir. Merkez Ordusu 1922 ubat aynda lavedilmitir. - Ankara Komutanl emrinde Ankara Svari Alay. Bu tekilat sabit kalmam, gelien durumlara gre deiiklikler yaplmtr. 7 Ekim 1921 tarihinde 5inci Svari Kolordusu yeni kurulan 1inci Ordu Komutanlna balanmtr. 19 Kasm 1921de yeni bir deiiklik yaplm, 1inci Ordu, 2nci Ordu, 3nc Kolordu ve Kocaeli Grubu tekil edilmitir. 21inci Svari Alay, 36nc Svari Alay ve bir aknc mfrezesinin Kocaeli Grubu emrinde grevlendirildii bu tekilata ilave yaplm ve 30 Nisan 1922de kolordularn svari blklerinden Albay Hac Arif komutasnda bir Mrettep Svari Tmeni kurulmutur. 2. Byk Taarruz Sakarya Meydan Muharebesinden sonra ortaya kan durum Trk Ordusunun kesin sonulu bir taarruza balamasn gerektirmitir. Yaplan hazrlklardan sonra 16 Haziran 1922 tarihinde Byk Taarruz karar verilmi, birliklere verilen yeni blgelerin igali ve hazrlklarn tamamlanmas iin 15 Austosa kadar sre tannmtr. Harekat plan gerei tm Ordunun gnler boyu kilometrelerce yol kat edip Afyon gneyine ve batsna yanamas, on binlerin hareket halinde olmasna ramen gizliliin salanmas istenmitir. Bylesine zor bir intikalin baarlmas iin gizlilik prensibine azami uyularak her trl tedbir alnm, subay keif kollar tarafndan yaplan keiflere gre sadece geceleri allmtr. ntikaller sonras hava aydnlanmadan nce konaklanacak yerlerin, gizlenmeyi salayacak ekilde aalkl veya ky gibi yerler olmasna dikkat edilmitir. Bir birliin terk ettii yere geriden gelen baka bir birlik yerletirilerek faaliyetlerin deimeden devam ettii izlenimi verilmi, baz adrlar sndrlmemitir. Yunan kuvvetleriyle

90

Trk Kara Kuvvetleri Tarihi, s. 260.

41

temastaki mevzilerde olaan d hareketler yaplmam, bir iki kiilik subay keifleriyle en ndeki birliklerin taarruz mevzileri, ilerleme istikametleri, topu mevzileri, hedefler iyice belirlenmitir. Taarruzun bir gn ncesine kadar tm birlikler taarruz k hattna 10-15 kilometre yaklam ve dmana yanamak iin son gece beklenmitir. Yanltma maksadyla gerek Yunan birliklerine gerekse Trk askerlerine bir Yunan taarruzu beklendii havas verilmitir. Tabii ki ok fazla gzetleme ve dinleme yapan Yunan askerleri ile mevcut uaklar birtakm ileri hareketleri sezmi ve belirlemitir. Ancak bir taarruz beklenmedii iin sadece emniyet tedbirleri artrlmtr. yle ki General Trikopis 25 / 26 Austos gecesi Afyon'da bir baloya katlmtr. 24 Austos gn Bakomutanlk Karargah da Akehirden uhuta intikal etmi, bylelikle tm birlikler 25 Austos akam taarruza hazr hale gelmilerdir. Harekat plan gerei piyade birliklerinin taarruza balamasn ve belli bir hatta kadar ilerlemesini bekleyecek olan Svari Kolordusu, Yunanllarn Ahr Dalarn sadece bir svari bl ile gzetlediini renmi, tasarlanan ilerleme zamanndan daha nce harekete gemeyi teklif etmi ve hazrlklarn tamamlayarak ilerleme istikametinde kullanaca vadi ve patikalar belirlemitir. 25 Austos akam hava karardnda nde 1inci Tmen olmak zere kilometrelere varan uzun bir yryle birerle kol dzeninde Ahr Dalarna doru intikal balam, btn gece boyunca dar patikalardan, uurum kenarlarndan ou zaman yedekte91 olarak ilerleyen Kolordu, sabahleyin Sincanl Ovas'na inmitir. Yunanllara hissettirilmeden cephenin 20 kilometre iine szlm, saat 10.00'a doru svariler her tmenle dalar am ve dzle inmilerdir. Yarbay Mrsel komutasndaki 1inci Tmen Dumlupnar dousuna kadar ilerlemi, zmir-Afyon demiryolu tahrip edilmi, atmalar balamtr. Bu srpriz ilerleme Yunanllarda ok etkisi yaratm ve geri blgelerde panie neden olmutur. Geri blgede faaliyet gsteren aknc mfrezeleri ve svariler telli hatlar keserek haberlemeyi engellemi, Yunan kuvvetlerinin geri ile olan balantlar kesilmi ve

Yedekte ilerleme, yedekilik : Arazi yaps,tanan yk durumu ve yaya muharebe gereklilii gibi at binerek ilerlemeyi olumsuz etkileyen durumlarda, binicinin attan inerek atn ekerek yrmesi; bu ii yapmakla grevli olan personel.

91

42

ciddi kayplar verdirilmitir. Kayda deer bir direnile karlamayan Kolordu, Yarbay Ahmet Zeki komutasndaki 2nci Svari Tmeni ile nde, Yarbay Mehmet Suphi komutasndaki 14nc Svari Tmeni arkada olmak zere lbulak Dalarna doru intikale devam etmilerdir. 2nci Svari Tmeni yolunu ararak yry btnln bozmu ve iki kola ayrlmtr. 28 Austos sabah birbirinden ayr hareket eden iki koldan gneydeki kol (iki alay) Belce yaknnda yry halindeki Yunanllara taarruz etmi, Yunan 1inci Kolordusunun bal birlikleri ile Yedeksubay Eitim Merkezi rencilerinden oluan bu grup dalm, 100 l ve 30 esir brakmlardr. Kuzeydeki kol ise ayn saatlerde Olucak Ky'nde rastlad Yunanllara taarruz etmi, ihtiyattaki Yunan 2nci Kolordu Komutan General Diyenis ve 9uncu Tmen Komutan Albay Gardikosun da aralarnda bulunduu bu grup, cephenin bu kadar gerisinde bu saatte Trk Svarilerinin ortaya kmasyla ciddi bir aknlk geirmitir. Ancak bu baarl taarruzlar Kolordunun dier birliklerden olduka uzaklamasna ve telsiz irtibat salayamamasna neden olmutur. Yunan Kuvvetleri ise gelien taarruzlardan ciddi derecede skntya dm, gneyden drt tmenli 4nc Kolordu ile 23nc Tmenin taarruzlar devam ederken kuzeyden balayan svari hareketi karsnda 29 / 30 Austos gecesi her taraftan ate altnda kalmlardr. Bu gelime zerine bir imha olaslna kar General Trikopis, birliklere alky'e ekilme emrini vermi ve alky evresinde toplanan birliklerin Kzlta Vadisinden geri ekilmesini planlamtr. Albay Kallidopulos komutasndaki 12nci Yunan Tmeni alky dorultusunda ilerlerken Yarbay Mehmet Suphi emrindeki 14nc Svari Tmeninin basknna uram, Dumlupnar kuzeyinde darack bir alanda skmaya balayan Trikopis kuvvetlerinde dalma balamtr. (Yunan kaytlarnda Bakumandan Meydan Muharebesi Ali Viran Sava- olarak belirtilmektedir.92)

92

Trikopis ve Papulas, a.g.e., s.113.

43

Kroki 2. Bakomutan Meydan Muharebesi

al blgesinden kaan baz Trikopis gruplarnn Kzlta Vadisi'nden batya doru ekildii haberi zerine Kolordu Komutan tmenlerini tekrar Kzlta Vadisi'ne doru ynlendirmi, ancak iddetli yamur,yanclarn direnmesi ve havann kararmas sebebiyle vadinin ele geirilmesi gereklememitir. 30 / 31 Austos gecesi Trikopis ve Diyenis grubuna bal olan 7000 kadar asker vadiden kamtr. 3. Byk Taarruzda Svari Takip Harekat 31 Austos gn Bakomutan Mustafa Kemal alkyde yapt durum deerlendirmesinde; Yunan Ordusunun geride yeni bir savunma hatt kurmasna izin verilmeden imhas iin tm kuvvetlerin durmadan zmire ilerlemesine karar verince, Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir. leri ! ifadesiyle biten tarihi emri sonucunda svarilerin dnya harp tarihinde yerini alm stratejik takip harekat balamtr. Bu blmde esas takip kuvveti olarak grevlendirilen 5inci Sv. Kor. harekatnn incelenmesinin yannda, dier kolordu ve tmenlerin emrindeki svari birliklerinin de katld takip harekatndan bahsedilmitir. Genel olarak tmenlerin emrinde keif ve yakn emniyetin icras maksadyla birer svari bl bulundurulmutur. Ayrca 6nc Tmen ve Kocaeli Grubu emrinde ellier mevcutlu ikier Aknc Bl yer

44

almtr.93 8inci Tmen Sv. Bl. Banaz Ky kuzeyini aratrrken Yunan Kuvvetleri ile temas salam ve 7 subay, 130 astsubay renci, bir ksm er esir almtr. 5inci Sv. Kor. birlikleri ele geirdii esirlerden, temasta olduklar Yunan birliklerinin 1 inci Yunan Kolordu Komutan General Trikopise bal tmenlerden arta kalanlar olduunu anlamlardr. Ancak ilk gnden itibaren muhabere yetersizlii harekat olumsuz etkilemi, ordu ve kolordu komutanlklarnn emirleri zamannda ulaamamtr. Bu duruma bir tedbir olmas amacyla tmenlere azami inisiyatif tannm, emir alnamasa bile Yunan kuvvetlerinin nn keserek imha harekatna hazr olunmas emredilmitir. a. Svarilerin zmir e Girii Ve zmirin Kurtuluu: 1inci Ordu tarafndan verilen emre gre, Sv.Kor.nun Kzlta Vadisinden ekilmeye alan dman iddetle takip etmesi, Alaehir istikametine ynelmesi ve 3nc Sv.Tm. ile irtibat salamas istenmitir.Bu emri alamadan Kolordu emri ile tmenler harekete gemi, 1 inci Tmen ncs 10uncu Alay eltiki blgesinde Yunan askerleriyle temas salam, 14nc Alay da yardma gelmitir. 11 inci ve 21inci Alaylar ihtiyat kuvveti olarak geride tertiplenmitir. kan atma sonucu Yunanllar gerilere ekilmi,1 subay ile 18 er esir edilirken, 1 subay ve 100 kadar er l brakmlardr. 2nci Sv.Tm. ciddi bir direnile karlamadan Ilcakye ulam, ncs 2nci Alay kk bir Yunan grubuna rastlayarak ortadan kaldrmtr.14nc Sv.Tm. ise Gediz istikametinde ilerlemi, Trikopis Grubunun ncleriyle temas salannca taarruz edilmi, Yunan kuvvetleri dank bir ekilde geri ekilmek zorunda kalmtr. Kolordu 1 Eyll gn sonunda, Gediz-Simav osesini kapatm ve Ilcaeltiki-Altnta-Sazky hattnda tertiplenmitir. Eskiehir - Bursa blgesinde harekata katlan svari birliklerinin hareketleri : 3nc Kolordu emrine verilen svari tmeni nn istikametinde ilerlemi, Mrettep Svari Tmeni Ktahyada tertiplenmitir. 2 Eyll 1922 gn, Kolordudan Alaehire ilerleyerek Yunan kuvvetlerinin gerisini kesmesi emredilince tmenler kendilerine verilen istikametlerde sratle
Genelkurmay Bakanl, Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, 2nci Cilt 6nc Ksm, 3nc Kitap, Ankara, 1969, s. 8.
93

45

ilerlemi, 2nci Sv. Tm. ncs olan 20nci Alay, Derbent - Selviler blgesinde kendisine ate aan 2 subay ve 41 erden oluan Yunan grubunu imha etmitir. Kolordu genel olarak gnlk hedefine ulam, 1inci Sv. Tm. olduka sarp ve yolu olmayan arazide 45 kilometre kadar ilerlemitir. Blgede takip harekatna devam eden 1inci Kolordunun Mrettep Sv.A. ve 6nc Tm. Aknclar, ardak blgesindeki Yunan artlarn imha etmitir. 2nci Kolordunun Mrettep Sv. A. ise nay stasyonu blgesindeki Yunan artlarn yok ederek 25 vagonluk bir katar ele geirmitir. Bu arada Yunan kuvvetlerinin geri ekilme hzna yetiilememesi nedeniyle, Kolordu Komutan her tmenden seme bir Takip Taburu kurulmasn emretmi ve Mrettep Sv.A. n lavederek svari blklerini tmenlerine gndermitir.94 Dier blgede harekatn srdren Porsuk Mfrezesi 2 Eyll sabah Eskiehir'e girmi, iki gndr yaklan ehirle karlamtr. Eskiehirin kurtarlmas haberinden sonra General Trikopis ile beraber ok sayda general ve subayn teslim olduu haberi renilmi, 508 subay, 4.985 er, 5.000 tfek, 12 top, 10 makineli tfek 1000 sandk topu mermisi, 700 hayvan ele geirilmitir. General Trikopis, askerlerinin savaa devam etmeyeceklerini anlam, yapt tm ikazlara ramen teslim olmaya hazr birliklerine mdahale edememitir. : Bu ackl durumda kalnca, byk bir zntyle top ve makineli tfeklerin tahrip edilmesini emrettim ve bu emrim yerine getirildi. Mevcut subaylar bana askerlerin taknd tavr hakknda imza verdiler (bu husustaki rapor bilahare General Konstantinos Aenias Mazarakisin riyasetindeki Tahkik Komisyonuna verildi) ve Trk svarilerinin hatlarmza yaklap, mukavemet gsterdiimiz takdirde askerlerin kesileceini anlaynca beyaz bayrak ekmek mecburiyetinde kaldk. 95 cmleleriyle teslimiyeti aklamtr.

Genelkurmay Bakanl, Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, 2nci Cilt 6nc Ksm, 3nc Kitap, Ankara, 1969, s. 49.
95

94

Trikopis a.g.e., s.120.

46

Fotoraf 5. Yunan Bakomutan Trikopis ve kurmaylar Ankarada . Soldan saa oturanlar: Gen.Dimaras, Bakomutan Trikopis, Alb.Adnan , Gen. Dionis.96 3 Eyll tarihinden itibaren 5inci Svari Kolordusu 1inci Ordu emrinden alnarak direkt Cephe Komutanlna balanmtr. Olduka zor arazi artlarnda ilerleyen svariler Yunan kuvvetleriyle temasa geememi, 1inci Sv. Tm. Karakayada , 2nci Sv. Tm. Gldede ve 14nc Sv. Tm. Gediz Kprs kuzeyinde toplanarak mteakip harekete hazrlanmlardr. Mrettep Sv. Tm. K. Kandilli Kyne vardnda yry halindeki Yunan alaylarn grm, ncdeki 38inci ve 37nci Sv. A. larn yanatrarak topu takviyeli ate atrmt. Bu baskndan kurtulmaya alan Yunan askerleri ovaya dalarak kamaya almtr . 4 Eyll 1922 gn 2nci Sv. Tm. ncs olarak ilerleyen 4nc Sv. A., Kula yaknnda Yunan kuvvetlerinin at atee karlk vermi ve bir saat kadar sren muharebelerden sonra Kulaya girmitir. Durumu deerlendiren Kolordu Komutan btn kuvvetlerini Salihli istikametine yneltmitir. Bu blgede temasa geilen Yunan kuvvetlerinin gl direnci krlm, 21inci Sv.A.nn ele geirdii Durasilli Kynde bir facia son anda nlenmitir. Ky halk birka eve
96

zel, a.g.e. , s. 302.

47

doldurulmu ve yaklmak zere iken svari birlikleri tarafndan son anda kurtarlmtr. Bir haftadr nerede olduuna dair hi bir haber alnamayan 3nc Sv. Tm., Alaehirin 20 kilometre gneyindeki kylerde tertiplenmi fakat ok yaknlarnda geri ekilmeye devam eden General Franco Grubuna hibir etkide bulunamamtr. Mrettep Sv. Tm. subay keif heyeti, Yunan kollarnn Pazaryeri istikametinde bir tmen kadar kuvvetle ekildiini bildirmi, temas salandnda alan makineli tfek atei basksyla ekilmeye mdahale edilemeden Yunan kuvvetleri Pazaryerine ekilebilmitir. Takip harekatnn en zorlu gnlerinden birisi olan 4 Eyll, Salihli blgesindeki iddetli arpmalara sahne olmutur. Blgede istirahat halinde olduu haberi alnan Yunan svari tmenine baskn planlayan 1inci Sv. Tm. birlikleri, kayp vermesine ramen sokak muharebeleri ile Yunan birliklerine ar zayiat verdirmitir. Ancak Plastras Mfrezesi ve bir grup svari ile erkez Etem kuvvetlerinin istasyon tarafna taarruza gemesiyle zor durumda kalan 11inci Alay geriye ekilmek zorunda kalm, tmenin dier birlikleri takviyede yetersiz kalmtr. Yunan kuvvetlerini takviye maksadyla katarla yeni birlikler getirilmi, 1inci Sv. Tm. birlikleri Yunan taarruzlarna kar koyamamtr. Elinde takviye kuvvet kalmayan tmen, 14nc Sv. Tm.den takviye istemi, bu maksatla 54nc Sv. A. gnderilmitir. lerleyen saatlerde nemli bir hareket grlmeyince 1inci Sv. Tm. Taytan blgesinde, 14nc Sv. Tm. ise Durasillide toparlanarak geceyi geirmitir. Bu arada kendisinden haber alnamayan 2nci Sv. Tm. Kemaliye blgesinde tertiplenmi, batya doru ilerlediini tespit ettii Yunan kuvvetlerine taarruza gemitir. Yeniky civarnda balayan muharebeler Dereky srtlarnda iddetlenmi, tmen karsna mevzilenen 5 - 6 kadar Yunan topu bataryas 13nc ve 4nc Sv. A. lar zerinde bask uygulamaya balamtr. Bu ate destei altnda batya doru ekilmeye balayan Yunan kuvvetlerini tespit eden Tmen Komutan, Dereky blgesine ekilerek tertiplenmi fakat verdii bilgiler Kolordu tarafndan alnamamtr.

48

Karacakaya-Rtiye-Tahtakpr blgesinde Yunanllarn bir piyade ve bir svari alaynn istirahatta olduunu kefeden Mrettep Sv. Tm., 37nci Sv. A.n bu blgeye ilerletmi, topu ateinden de istifade ile Yunan kuvvetleri geri atlm, akam saatlerinde Mezit blgesinde tertiplenilmitir. 6 Eyll sabah erken saatlerde ileri harekata geen 14nc Sv. Tm., Bintepeler blgesinde topu ateine maruz kalarak taarruza gemitir. Keif sonucu Bintepelerde bir piyade taburu, bir svari bl ve bir topu bataryas olduu anlalmtr. Yaplan muharebeler sonucunda Yunan kuvvetleri dzensiz olarak bat istikametinde ekilmeye balam, akam saatlerinde blge tamamen kontrol altna alnmtr. Yunan kuvvetleriyle temasa geemeyen 1inci Sv. Tm. Karayal- Aptal Ky civarnda, 2nci Sv. Tm. ise dier tmenlere yanaarak Aptal K. dousunda geceyi geirmek zere tertip almtr. 3nc Sv. Tm. herhangi bir muharebeye itirak etmeden Tire ve daha sonra Bayndra girmi, bu blgede geceyi geirmilerdir. ekilen Yunan kuvvetlerini takip eden Mrettep Sv. Tm. negl geri alm, takibe devam edilerek Akhisar Kynde mola verilmitir. 7 Eyll herhangi ciddi bir atma grlmemi, 14nc Sv. Tm. Hacrahmanl, Saruhanl ve Akhisara; 2nci Sv. Tm. Mtevelliye; 1inci Sv. Tm. Sinirliye ulaarak mola vermitir. 8 Eyll 1922 gn, Yunan kuvvetlerinin zmirde nasl bir savunma tertibi alacan, takviye olarak getirdii varsaylan yeni kuvvetlerini nerede kullanacan tam olarak kestiremeyen Bat Cephesi Komutanl, birinci hatta sayca fazla tutulacak kuvvetin disiplinli ve dikkatli bir ekilde zmire ilerlemesini emretmitir. 14nc Sv. Tm. Gediz ayn gemi ve Horozky blgesinde ilerlerken piyade ateiyle karlam, taarruza geerek blgedeki 50 Yunan askeriyle 50 eteci Rum ldrlmtr. Tmen Emiralem istasyonuna kadar ilerlemitir. 2nci Sv. Tm. de blgede hafif bir mukavemetle karlam, Uncubozky batsndaki yamalarda 45 Yunan askeri ele geirdikten sonra mteakip harekat iin Sabuncubeli kuzeyine yanamtr. 1inci Sv. Tm. Manisa

49

istikametinde ilerlemi, direnmeye alan bir blk kadar Yunan askeri saf d edilmitir. Daha sonra nc birlikleri Sabuncubeli dou srtlarna kadar ilerlemitir. 9 Eyll sabah Trk kuvvetlerinde bir an nce zmire girmek iin sabrszlanma grlm, sabah erken saatlerden itibaren Bornova tarafnda hareketlenme artmtr. Durmakszn keif faaliyetlerine devam eden 2nci Svari Tmeni 20nci Alayndan 4nc Blk keif kolu tepeye vardnda, blgede Yunan kuvvetlerinden iz bulunmadn grnce, birliin komutan Temen Enver yanndaki erlerle birlikte biraz daha ilerlemi ve aylardr hayalini kurduu manzaray grmtr: zmir ku uuu 10 kilometre kadar uzaklktadr.97 1inci Svari Tmeni, ncde 14nc Svari Alay olduu halde ortalk aarrken Bornova osesinde yrye gemi, 2nci Svari Tmeni de ncde 4nc Svari Alay ile ndeki grubu takip etmitir. ncdeki 1 inci Tmenin 14nc Alay Bornovann 600 m. dousundan ve osenin gneyindeki srtlardan Yunanllarn ateiyle karlanca muharebe balam, iki tmen komutan grerek 2nci Tmenin ose kuzeyinden, 1inci Tmenin gneyinden taarruz ve takip etmelerini kararlatrmlardr. 14nc Svari Alaynn taarruzu neticesinde Yunan artlar ortadan kaldrlm ve saat 09.00da Bornovaya girilmitir. Bu andan itibaren birliklerin ilerlemesindeki hareketleri u ekilde zetlenebilir: -1inci Tmen, 14nc Alay, 3nc Blk; u olarak zmire ilerlemeye balamtr. Mersinli kyne yananca atele karlaarak yaya muharebeye balamtr. -2nci Tmen, 4nc Alay ose kuzeyinden ilerlemeye balamtr. Alayn nnde giden ve Alay Komutan Muavini Yzba erafettin komutasnda bulunan iki bl de Mersinli kuzeyinden ose boyunca ilerlemitir. 2nci Tmen, 13nc Alay gneye dnerek Mersinli istikametinde ilerleyince karlat 21 subayla 1500 er mevcudundaki Yunan birlii teslim olmutur. -1inci Tmen, 14nc Alay Mersinlideki grevini tamamlam, Yzba Zeki komutasndaki 3nc Blk zmire girmeye balamtr.

97

Bilge Umar, zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1974, s. 267.

50

-Yzba erafettin komutasnda 4nc Svari Alaynn iki bl Kordonboyu ndan ilerlemi, 4nc ve 20nci Alaylar da takip etmitir. nc subaylar arasnda zmire ilk nce girme yar balamtr. Yzba erafettin yannda Tmen Emir Subay Temen Hamdi ve 4nc Svari Alayndan Temen Ali Rza ile birlikte Pasaport mevkiine yaklam, bu srada bir sivil ahsn el bombas atmas sonucunda Yzba erafettin ve birka er hafif ekilde yaralanmtr. Buna ramen yrye drt nalla devam edilerek Hkmet Konana ulalm ve saat 10.30da Yzba erafettin ve arkadalar tarafndan, Trk Bayra Konan direine ekilerek yllar sonra tekrar dalgalanmaya balamtr.

Kartpostal 1. zmirin Kurtuluunu Kadifekaleye Trk Bayra eken Mehmetikle anlatan zmirin Kurtulu Gn hatra kartpostal.98

zel, a.g.e. , s. 315.( Kartpostal zerinde stiklal Marnn bir ktas ile u ifadeler yazldr: Gzel zmir, Yunanllarn Facia-i igali: 15 mays 335,Yunan zulmnden kurtulu gn 9 Eyll 338, cumaertesi,10 dakika 30.)

98

51

ngiliz belgelerine gre Trk Ordusunun zmire girii yle kaydedilmitir: 9 Eyll gn saat 11.00de hafif Trk Svarisi zmire girdi ve Kona ele geirdi. Giri, tam disiplin iinde yapld, askerler o kadar intizam iindeydiler ki bir Ermeninin nlerine att bir bombayla bir subay ve baz askerleri yaraland zaman bile karlk vermediler99 zmire ilk giren Trk subaynn kim olduu konusunda deiik ortamlarda tartmalar olmutur. Genel kan zmir Hkmet Konana Yzba erafettin (zmir) , Sar Klaya da Yzba Zeki (Doan) tarafndan Trk bayra ekilmi olduudur. zmirde yaymlanan Ege Ekspres gazetesine yaz yazan ve kendisini Aknc Mfreze Komutan olarak tantan Abdurrahman zgen, ehre ilk girenin Yzba Zeki olduunu beyan etmitir.100 Ayn ahsn bir radyo konumasnn yazya geirilmi eklindeki ifadelerinde de benzer aklamalar yaplmtr. Gerek Aknc Mfreze Komutan gibi bir makamn harekat icra eden 5inci Svari Kolordusu kuruluunda yer almamas, gerekse ad geen subaylarn bal olduu birlik adlarnn deiik aklanmas nedeniyle, Abdurrahman zgene ait anlarn kabul edilebilir olamayaca deerlendirilmektedir. Yzba erafettin hakknda olumsuz ifadelerin yer ald dier bir alma da, 11inci Svari Alay Komutan Ali Rza (lgenalp)nn anlardr. Kitabnda u ifadeler mevcuttur:101 ... Komuta ettiim 11 inci Alayn muavini Yzba erafettin zmirdi. Fakat, her nedense bu ana kadar Alaya katlmamt. Kendisinden katlmama sebebini anlatan bir haber de alnamamt.... lgenalpe gre grevine katlmam olan Yzba erafettin, birliklerin zmire girmek zere olduu bir anda aniden ortaya kar ve kahraman olur.102 ...Yzba erafettin 3nc Blk Komutan Yzba Zekinin yanna sokularak drt be er vermesini istiyor. Yzba erafettin zmire ilk giren subay olmak sevdasndadr. Alayn yanndan geip u birliinin yanna geliyor. Artk ula at ba beraber yryecek ve bir punduna getirip zmire ilk giren subay olmak
99

Bilal N.imir, ngiliz Belgeleriyle Sakaryadan zmire, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1989, s.388. Umar, a.g.e., s.275.

100 101

Ali Rza lgenalp, Byk Taarruzda 11inci Svari Alay , Altn Kitaplar Matbaas, stanbul, 1980, s.68.
102

lgenalp , a.g.e., s.128.

52

erefini kapverecektir. Dier bir aklamasnda, zmir halknn zmire ilk giren subaya dl olarak toplad 500 lirann Yzba Zekiye verildii belirtilmitir. Gazeteci Sibel Aksu, bu olay farkl bir ekilde gndeme getirmitir: 11 Eyll 2003 tarihli Akam Gazetesi haberinde; ...Beyrutlu Misbah Efendi'nin, zmir fatihine verilmek zere teslim ettii 500 lira erafettin ve Zeki yzbalar arasnda paylatrlmtr... yazmtr.103 11inci Svari Alay Komutan Ali Rzann anlarnda olduka kt ifadeler kullanmasnn nedeni anlalamamtr. 1inci Svari Tmeninin 14nc Svari Alayndan Yzba Zeki komutasndaki u bl, ayn zamanda klaya gelerek Trk bayran ekmitir. nclerin hemen peinden ve ayn hzla her iki tmenin byk ksmlar da ehre girmitir. ehrin gvenliini salama grevi, Binba Reat komutasndaki 2nci Svari Tmeni 4nc Svari Alayna verilmi; 4nc Blk subaylarndan Temen Celal, Kadifekaleye Trk Bayran ekmitir. Mteakiben 2nci Svari Tmen Komutan Alb. Zeki Konak Meydanna gelmi, ehrin ileri gelenleriyle yapt toplantdan sonra Dyun-u Umumiye Kurumu eski mdr Abdlhalim Beyi geici olarak zmir Vali Vekili atamtr. Bu gelimelerden sonra 1inci Tmen Komutan Mrsel saat 14.00de Hkmet konandan Bat Cephesi komutanlna u telgraf ekmitir:104 Sefil Yunanllar sevgili zmirimizi kllarmza terk ederek kamaktadrlar. Direnenlerin nemli bir ksm yok ve bir ksm esir edildi. Saat 10.30da zmire girdik. Btn halk ve yabanc uyruklular ordumuzu byk bir sevin ve heyecanla karladlar. Limanda Yunan vapuru yoktur. Askerimiz kyda, Kadifekalede ve Yenikale dousundadr. imdiye kadar saylan esirler 35 subay ve 1500 erdir. 1inci Svari Tmeni Byk ksmyla, Kadifekale zerinden ve bir ksmyla Alsancaktan, 2nci Svari Tmeni Bornova zerinden yan yana muharebe ederek ehre girmilerdir. Her iki Tmen emrimde olarak, zmir Komutanln elime aldm. Mrsel. Mesajn ulamasndan sonra saat 15.00de 5inci Svari Kolordusu Komutan da zmire gelmi, zmirin alndna dair raporu bir yzba ile Kemalpaa yolundan Bat Cephesi Komutanlna gndermitir. Kemalpaada
103 104

Akam Gazetesi, 11.09.2003

Genelkurmay Bakanl ,Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, 2nci Cilt 6nc Ksm, 3nc Kitap, Ankara, 1969, s. 127.

53

bulunan Bakomutanlk ve Bat Cephesi Karargahlarna rapor saat 20.00de ulamtr. (Bu arada zmire ilk giren subaya vaat edilen kl sahibini bulmutur. Sakarya Sava bittikten sonra Buhara Cumhuriyeti'nden bir heyet TBMM Bakan ve Bakomutan Mustafa Kemal Paa'y ziyaret etmi ve Trk Ordusuna desteklerini belirtmitir. Buhara halk adna getirdikleri deerli kltan birini Mustafa Kemale, birini smet Paa'ya sunmu, nc klcn zmir'e ilk girecek kahramana verilmesini rica etmilerdir. Bu istek Bat Cephesi Komutanl tarafndan personele duyurulmu, bu klca sahip olmak birok subay ve askerin hayali olmutur. Bakomutan, emanet ald klc 15 Eyll gn Yzba erafettin'e teslim etmi, ayrca Beyrutlu Misbah Efendi'nin, zmir fatihine verilmek zere teslim ettii 500 lira da, erafettin ve Zeki yzbalar arasnda paylatrlmtr.105) b. zmirin Kurtuluundan Sonraki Dnem: Bakomutanln emri gerei, bundan sonra verilecek hedeflerin ele geirilmesine de hazr olan 5inci Svari Kolordusu, Urla yarmadasnn bir an nce Yunanllardan temizlenmesi iin grevlendirilerek 1inci Ordu emrine verilmitir. zmirde tesis ettii karakollar ve devriyeleri 8inci Tmene teslim eden 5inci Svari Kolordusu, 11 Eyll saat 09.00dan itibaren Urla istikametinde intikale balamtr. zmir ve Bursa istikametinde devam eden takip harekat 18 Eyll 1922 gn sona ermi, Bakomutanlk ileride yaplacak bir bar antlamasnda Boazlar, Dou Trakya ve stanbul zerinde sz sahibi olmak iin, ordunun byk ksmn Boazlar blgesine yanatrma karar almtr. Bat Cephesi Komutan smet Paa 17 Eyll 1922 saat 22.00de u emri vererek mteakip harekat belirlemitir: Ordularmzn devaml takibi sonucu Urla Yarmadasna sktrlan dmandan geri kalanlar da emeden kaarak topraklarmz terk etmitir. Ordular ve svari tmenlerini 26 Austos 1922den beri yaptklar ok stn baarl muharebelerden dolay teekkrle kutlarm. Edremitten itibaren btn Bat Anadoluda dman kalmamtr. 1inci Or., 2nci Kolorduyu tamamen Dikili dousunda toplayacaktr. 5inci Sv. Kor. Cephe emrine alnmtr. Kolordunun 21 Eyll gn zmire uramadan Akhisar blgesine gitmesi dnlmektedir. 2nci Sv. Tm., 2nci Or.
105

Sibel Aksu, www.aksam.com.tr., 11 Eyll 2003

54

emrine verilmitir. 2nci Sv. Tm. Edremitten anakkaleye gnderilecek, tilaf Devletleriyle en ufak bir atmaya meydan verilmeyecektir. 3nc Kolorduya bal Mrettep Sv. Tm., Gemlikten Erdek Krfezine kadar olan kyy gzetleyecek ve emniyetini salayacaktr106 6nc Kolordunun emrinde olarak anakkale istikametinde ilerlemeye balayan 2nci Sv. Tm., 27 Eyll 1922 gn Pnar Dalar tepeler hattn aarak anakkalenin gneyindeki Saralnn batsndaki srtlara ilerlemi ve keif kollarn ngiliz tel rglerine kadar yanatrmtr. Gnn sonunda Tm. Kh. Saralda, 2nci Sv. A. Erenkyde, 13nc Sv. A. Kalabalklda, 20nci Sv. A. anakkalenin hemen dousundaki hakim tepelerde ve 4nc Sv. A. Kemalde tertiplenmitir. Bu arada Mrettep Sv. Tm. nin 2 Ekim gn ile - Yarmca hattna ulamas emredilmitir. Bu blgedeki svarilerin harekat, Mudanyada balatlan konferanstaki gelimelere gre icra edilmi, ileri harekata devam edilirken ngiliz birlikleriyle scak temastan kanlmas emredilmitir. Tekrar bir savan eiine gelinmesi tm dnyada endielere neden olmutur. Ancak taraflar arasndaki gerginliin had safhada olduu bugnlerde devam eden Paris grmeleri nedeniyle, Ordunun Boazlar istikametindeki harekatnn Bakomutan Mustafa Kemal tarafndan durdurulmas tm dnyay rahatlatmtr. Mteakiben 3 Ekim 1922'de Mudanya'da bar grmeleri balatlmas kararlatrlmtr. Mtarekenin imzalanmasndan sonra 11 Ekim 1922 gn itibaryla Bat Cephesi svarilerinin konulanmas yle olmutur:107 - 5inci Sv. Kor. - 2nci Sv. Tm. : Akhisarda : Ayvackta

- Mrettep Sv. Tm : ilede. Milli Mcadelede atl birliklerin icraatlarnn bahsedildii ortamda incelenmesi gereken unsurlardan bir tanesi de icra ettikleri faaliyetler ve mcadele ile farkl bir yere sahip olan Demirci Aknclardr. Demirci Kaymakam ve daha sonra Malatya Valilii yapan brahim Etemin emir komutasnda 13 ay sreyle baarl grevler icra eden bu aknclar, erkez Etem tehlikesinin sona erdirilmesinden sonra ilk

Selami Baaran, Bat Cephesi Ordularnn Boazlara Ynelik Harekat, Byk Taarruz 70inci Yl Armaan, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1992, s.249.
107

106

Baaran, a.g.m., s. 262.

55

olarak Grdeste tekilatlanmlardr.108 Dzenli ordu birliklerinin Demirciden ayrlmasndan sonra ortaya kabilecek tehditlere kar koyabilmek zere muzaheret blkleri tekili emredilmitir. Bunun zerine Grdes Kaymakamlna da vekalet eden brahim Etem Bey, burada 200 atldan oluan bir birlik kurmutur. 25 Mart 1921de Pehlivan Aa Mfrezesi ve Halil Efenin muzaheret blklerinden takviye edilen ellier kiilik 2 aknc mfrezesi tekili balang olmutur. Bu mfrezeler Kula ile Salihli arasndaki Yunan kuvvetlerine basknlar yaparak zayiat verdirmilerdir. Aknclar mteakiben Grdese bal Kzllar Ky baskn ve Sndrg Bigadi basknlarn gerekletirmilerdir. Grdesin Yunanllar tarafndan yaklmasndan sonra gerekletirilen takip ile 2 tabur kadar Yunan kuvvetine byk zayiat verdirilmitir. Bu harekatla Grdesten ayrlarak Sndrgya ekilmeleri salanmtr. cra edilen en nemli faaliyetlerden birisi de istihbarat ann kurulmas ve ordu birliklerine devaml gvenilir bilgi gnderilmesidir. 6 Austosta Yunan kuvvetlerinin Demirciye yaklamalar zerine kar koyma ans grlmediinden kasabay terk etmek ve dalarda mcadeleye devam etmek karar alnmtr. Sakarya Muharebeleri sresince bu ekilde cereyan eden aknlar bazen atl bazen de yaya tekillerle srdrlm, gerilla harekatnn rnekleri sergilenmitir. Byk Taarruz sresince aknlarna devam eden bu grup, Ordudan ald talimatlar aynen uygulam ve 3 Eylle kadar Simav, Demirci Sndrg havzasn tekrar ele geirmitir. 5 Eyll gn Sndrgdan Bigadie ve daha sonra Balkesire ynelen Aknclar, 6 Eyll gn Balkesire girmi ve bunu Cephe Komutanlna rapor etmilerdir.109 17 Eyll 1922 tarihinde mzrakl svari birliklerine ehri devreden Aknclar, Edremit ve Balya istikametine hareket etmilerdir. Dzenli ordu birliklerinin ilerlemesine paralel olarak vazifeleri nihayetlenen Demirci Aknclar, brahim Etemin emriyle 30 Eyllden itibaren terhis edilmeye balanmtr. 13 ay sren aknlar boyunca Yunan ve Rum kuvvetlerine byk zararlar veren Aknclar, 787 l, 151 yaral insan, 137 hayvan, 191 tfek ve 190 esir ele geirmilerdir.

108 109

Baki Vandemir, stiklal Harbinde Demirci Aknclar, Gnkur. X. ., Askeri Matbaa, 1936, s.15. Vandemir, a.g.e., s.193.

56

Maddi manevi saysz ganimet elde eden unsurlar 21 ehit, 2 esir, 22 yaral ve 45 hayvan zayiat vermilerdir. 110 Tarihte kurulmu tm Trk Devletlerinde nemli vazifeleri baaryla yerine getiren svariler, Trk Harp Tarihinde yer aldklar son savalar da baaryla tamamlam, zaferin kazanlmasnda en nemli rol oynamlardr. 4. stiklal Savana Katlan Svari ve Atl Birliklerin Kadrosu a. Dou Cephesi (1) Sarkam, Kars, ahnalar, Golgat, Cacur Muharebeleri (Eyll - Kasm 1920): - 15inci Sv. A. K. Alb. Mehmet ( Bu alay Azerbaycann Nisan 1920de Kzlordu tarafndan igalinden sonra, muharebeyi kaybederek Trkiyeye kaan bir Azeri svari alaydr. ) (2) Seferberlik lanndan Sonra Kurulan Svari Birlikleri (29 Eyll 1920) : - Hns Airet Tug. K. Bnb. Nazm - Karakse Airet Tug. -------- Bulank Airet Tug. K. Bnb. Mrsel (3) Karsn Kurtarlmas in Kullanlmak zere Tekil Edilen Mrettep Tmen (21 Ekim 1920) : - 5inci Airet A. K. Yb. Sadk (4) Ahska - Ahlkelekin Geri Alnmasnda Kullanlmak zere Tekil Edilen Birlikler (Mart - Nisan 1921) : - 6nc Sv. Tm. K. Alb. Sami Sabit ( Tmg. KARAMAN) 6nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Mehmet ( Alb. AUSTOS) 6nc Sv. Tm. Hrk. . Md. Yzb. Fahri ( Korg. BELEN ) 15inci Sv. A. K. Bnb. Ahmet Necmettin 16nc Sv. A. K. Bnb. smail Hakk 17nci Sv. A. K. Yb. Celal - 2nci Tm. 15inci Sv. A. K. Alb. Mehmet

110

a.g.e., s.208.

57

(5) Batumun Geri Alnmasnda Kullanlmak zere Tekil Edilen Birlikler (Eyll 1921) : - 7nci Sv. Tm. K. Yb. Sleyman Sabri ( Tmg. ) 7nci Sv. Tm. Kur Bk. Yzb. efik ( Hv. Gn. AKMAK ) - Van Bamsz Airet Tug. K.Yb. Veysel ( Tmg. NVAR ) b. Gney Cephesi (1) Adana Cephesi (26 Haziran 1920den sonra): - 9uncu Tm. Sv. Bl. K. Tm. Abdlhalim ( Alb. NALP ) - 2nci Kor. Mrettep Sv. A. K. Bnb. brahim (2) El Cezire Cephesi (1919 - 1922): - 1inci Sv. A. K. Bnb. Hseyin Nuri - 1inci Sv. A. K. Bnb. Salih Zeki ( Yb.SERTN ) - 12nci Sv. A. K. Bnb. Yakup Cemal ( Alb. ) c. Bat Cephesi (1) Birinci nn Muharebesi (6 - 11 Ocak 1921): - Bat Cephesi Kh. Sv. Mf. K. Yzb. Kemal ( Tmg. BALIKESR) (2) kinci nn Muharebesi (23 Mart - 4 Nisan 1921): - Bat Cephesi Kh. Sv. Mf. K. Yzb. Kemal ( Tmg. BALIKESR) - Bat Cephesi 3nc Sv. Tm. K.Yb. brahim ( Alb. OLAK) 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Faik ( Yb. SZER ) 27nci Sv. A. K. Bnb. Sakp ( Yb. ) 28inci Sv. A. K. Bnb. Hsn ( Alb. AYKUT) - 5inci Sv. A. K. Yb. Hac Arif ( Alb. RG) - Gney Cephesi 1inci Sv. Tm. K. Yb. Ahmet Dervi ( Korg.) 1inci Sv. Tug. K. Yb. Suphi ( Tmg. KULA) 2nci Sv. Tug. K. Yb. Ahmet Hamdi ( Alb. ) - 2nci Sv. Tm. K. Yb. Nazmi ( Korg. SOLOK ) 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. K. Muzaffer ( Org. TUSAVUL ) 3nc Sv. Tug. K. Bnb. H. Rahmi ( Alb. APAK) 4nc Sv. Tug. K. Yb. smail Hakk ( OKDAY ) - Kocaeli Grubu 33nc Sv. A. K. Yzb. Edip ( Sar Efe )

58

(3) Aslhanlar - Dumlupnar Muharebesi (6 - 11 Nisan 1921): - 1inci Sv. Tm. K. Yb. Ahmet Dervi ( Korg.) - 2nci Sv. Tm. K. Yb. Nazmi ( Korg. SOLOK ) - 4nc Sv. Tug. K. Yb. smail Hakk ( OKDAY ) (4) Ktahya - Eskiehir Muharebeleri (8 - 21 Temmuz 1921) : - 3nc Sv. Tm. K. Yb. brahim ( Alb. OLAK) 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Faik ( Yb. SZER ) 27nci Sv. A. K. Bnb. Sakp ( Yb. ) 28inci Sv. A. K. Bnb. Hsn ( Alb. AYKUT) 29uncu Sv. A. K. Bnb. smail Hakk - 1inci Sv. Tm. K. Yb. Ahmet Dervi ( Korg.) 1inci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Ekrem 10uncu Sv. A. K. Yzb. erif ( GRALP) 11inciSv. A. K. Yb. Hac Remzi 14nc Sv. A. K. Yzb. Osman Kamil - 2nci Sv. Tm. K. Yb. Ethem Servet ( Alb. BORAL ) 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Kurtcebe ( Org. NOYAN) 2nci Sv. A. K. Bnb. Kazm 4nc Sv. A. K. Bnb. Musa Kazm ( KUZADE ) 13nc Sv. A. K. Yzb. Galip 19uncu Sv. A. K. Yzb. Ramiz - Mrettep Tmen 35inci Sv. A. K. Yzb. Haydar - Mrettep Tmen Milis Sv. A. K. Tm. Hamit - 4nc Sv. Tug. K. Yb. smail Hakk ( OKDAY ) 5inci Sv. A. K. Yzb. Esat ( Alb. AVCI ) 20nci Sv. A. K. Yzb. mer 33nc Sv. A. K. Bnb. skender - 14nc Sv. Tm. K. Yb. Suphi ( Tmg. KULA) 14nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Ziya 3nc Sv. A. K. Yb. Ahmet Ferit ( Alb. ) 54nc Sv. A. K. Bnb. Emin Hsn ( Alb. AYKUT) 55inci Sv. A. K. Bnb. brahim Fevzi ( Tmg. AKINCILAR ) - Yeniehir Mntkas 9uncu Sv. A. K. Bnb. Galip - Yeniehir Mntkas 21inci Sv. A. K. Bnb. H. Tahsin ( SANAL ) - Sv. Depo A. K. Bnb. Rza (5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Austos 13 Eyll 1921): - 5inci Sv. Grup K. Alb. Fahrettin ( Org. ALTAY ) 5inci Sv. Gr. Kur. Bk. Bnb. Baki ( Korg. VANDEMR )

59

5inci Sv. Gr. Levazm Bk. Bnb. Faik 5inci Sv. Gr. Hrk. . Md. Bnb. Tahsin ( Yb. ) 5inci Sv. Gr. K. Yaveri tm. Fevzi ( Hv. Org. UANER ) 4nc Sv. Tug. K. Yb. smail Hakk ( OKDAY ) 4nc Sv. Tug. Kur. Bk. Bnb. Rafet ( SUALP ) 5inci Sv. A. K. Yzb. Esat ( Alb. AVCI ) 20nci Sv. A. K. Bnb. Nevzat 14nc Sv. Tm. K. Yb. Suphi ( Tmg. KULA) 14nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. mer Suphi ( ATALAY ) 3nc Sv. A. K. Yb. Ahmet Ferit ( Alb. ) 54nc Sv. A. K. Bnb. Emin Hsn ( Alb.AYKUT ) 55inci Sv. A. K. Bnb. . Fevzi ( Tmg. AKINCILAR ) - Mrettep Kolordu 1inci Sv. Tm. K. Yb. Osman Zati ( Tmg. KORAL ) 1inci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Dursun 10uncu Sv. A. K. Yzb. erif ( GRALP) 11inciSv. A. K. Bnb. Mehmet Nezir 14nc Sv. A. K. Yzb. Ramiz zalp ( ZEYREK ) 33nc Sv. A. K. Bnb. Saim ( SARIYER ) - Kocaeli Sv. Tug. K. Yb. Hac M. Arif ( Alb. RG ) Kocaeli Sv. Tug. Kur. Bk. Bnb. Hasan Fehmi ( Org. ATAKAN ) 21inci Sv. A. K. Bnb. Emin Hsn ( Yb.) Sakarya Mf. K. Bnb. Recep Kocaeli Gnll Brl. K. Bnb. Reat Kocaeli Milli Mf. K. Yb. Mustafa Asm - Bat Cephesine Bal Svari Birlikleri 2nci Sv. Tm. K. Yb. Ethem Servet ( Alb. BORAL ) 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Kurtcebe ( Org. NOYAN) 2nci Sv. Tm. K. Vekili Bnb. Kurtcebe ( Org. NOYAN) 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb. Muzaffer ( Org. TUSAVUL ) 2nci Sv. A. K. Bnb. Ahmet Kemal ( Yb. ) 4nc Sv. A. K. Bnb. Musa Kazm ( KUZADE ) 4nc Sv. A. K. Yrdc. Bnb. smail Hakk ( Yb. ) 13nc Sv. A. K. Yzb. Galip ( Bnb. ) - 3nc Sv. Tm. K. Yb. brahim ( Alb. OLAK) 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Faik ( Yb. SZER ) 27nci Sv. A. K. Bnb. Mehmet Cemal ( Alb.) 28inci Sv. A. K. Bnb. Hsn ( Alb. AYKUT) - Mrettep Tmen Komutan Yb. Ahmet Zeki ( Tmg. SOYDEMR ) Mrettep Tmen Kur. Bk. Yzb. Ymn ( Korg. RESN ) 35inci Sv. A. K. Bnb. Ali Haydar 35inci Sv. A. K.V. Yzb. Ymn ( Korg. RESN )

60

Konya Sv. A. K. Bnb. Vehbi ( ULUEVL ) - 6nc Tm. Aknc Kol K. Mustafa Tefik - 17nci Aknc Kol K. - brahim - 18inci Aknc Kol K. - Hamdi - 19uncu Aknc Kol K. Bnb. ahabettin ( KIYAN ) - 20nci Aknc Kol K. Arif Reit - 34nc Sv. A. K. Bnb. Mustafa Zeki - Mstakil 29uncu Sv. A. K. Yb. smail Hakk - Mstakil 29uncu Sv. A. K. V. Bnb. Haydar (6) Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat (17 Eyll 10 Ekim 1921): - 5inci Sv. Kolordu K. Tug. Fahrettin ( Org. ALTAY ) 5inci Sv. Kor. Kur. Bk. Bnb. Baki ( Korg. VANDEMR ) 2nci Sv. Tm. K. Yb. Ahmet Zeki ( Tmg. SOYDEMR ) 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Ymn ( Korg. RESN ) 3nc Sv. Tm. K. Yb. brahim ( Alb. OLAK) 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Faik ( Yb. SZER ) 14nc Sv. Tm. K. Yb. Suphi ( Tmg. KULA) - Kocaeli Grubu Sv. Tug. K. Yb. Hac Arif ( RG ) (7) Byk Taarruz (26 30 Austos 1922): - 5inci Sv. Kor. K. Tug. Fahrettin ( Org. ALTAY ) 5inci Sv. Kor. Kur. Bk. Bnb. Mehmet kr ( Yb.KOAK ) 5inci Sv. Kor. Hrk. . Md. Yzb. kr ( Bnb. SKMENSER ) 5inci Sv. Kor. sth. . Md. Yzb. hsan ( Tmg. SONAKIN ) 5inci Sv. Kor. k. . Md. Yzb. Feridun ( DRMTEKN ) 5inci Sv. Kor. K. Emir Sb. tm. Fevzi ( Hv. Org. UANER ) 5inci Sv. Kor. K. Emir Sb. tm Muzaffer ( Hv. Org. GKSENN ) 1inci Sv. Tm. K. Alb. Mrsel ( Tmg. BAK ) 1inci Sv. Tm. Kurmay Bnb. Kemal ( Tmg. BALIKESR ) 1inci Sv. Tug. K. Alb. Cemil 10uncu Sv. A. K. Yb. smail Hakk 11inciSv. A. K. Bnb. Ali Rza ( Alb. LGENALP ) 14nc Sv. A. K. Yb. Salih Zeki ( SERTN ) 21inci Sv. A. K. Bnb. Emin Hsn ( Yb. ) 2nci Sv. Tm. K. Yb. Ahmet Zeki ( Tmg. SOYDEMR ) 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb.Tevfik ( Tmg. TOPU ) 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb.Cevdet ( BLGN ) 2nci Sv. Tug. K. Yb. Ahmet Hamdi ( Alb. ) 2nci Sv. A. K. Bnb. Ahmet Kemal ( Yb. )

61

4nc Sv. A. K. Bnb. Ali Reat ( Yb. ) 13nc Sv. A. K. Yzb. Galip ( Bnb. ) 20nci Sv. A. K. Bnb. Kazm ( Alb. ) 14nc Sv. Tm. K. Yb. M. Suphi ( Tmg. KULA) 14nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Muzaffer ( Org. TUSAVUL ) 14nc Sv. Tm. K. Yaveri tm. Enver ( Tmg. AKA ) 14nc Sv. Tug. K. Yb. Hseyin Hsn ( Tmg. NSAL ) 3nc Sv. A. K. Yb. Ahmet Ferit ( Alb. ) 5inci Sv. A. K. Yzb. Esat ( Alb. AVCI ) 34nc Sv. A. K. Bnb. brahim Muzaffer ( Yb. ) 54nc Sv. A. K. Bnb. Hamit ( Tug. DORUER ) - Mrettep Tmen Komutan Alb. Hac Arif ( RG ) Mrettep Tmen Kur. Bk. Yzb. H. Fehmi ( Org. ATAKAN ) 37nci Sv. A. K. Yb. Tahsin 38inci Sv. A. K. Yb. hsan 33nc Sv. A. K. Bnb. Edip - 1inci Or. 3nc Sv. Tm. K. Yb. brahim ( Alb. OLAK) 3nc Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. Hasan Rza (Alb. GNAY) 27nci Sv. A. K. Bnb. Mehmet Cemal ( Alb.) 27nci Sv. A. K. Yrdc. Bnb. Hseyin Avni ( Alb. RPL ) 28inci Sv. A. K. Bnb. Hsn ( Alb. AYKUT) 5. stiklal Sava Sresinde Meydana Gelen Ayaklanmalar Ve Bastrlmasnda Kullanlan Atl Mfrezeler le Svari Birlikleri a. Birinci Bozkr Ayaklanmas (27 Eyll 4 Ekim 1919) : Beyehirdeki 7nci Sv. A. kkrtlarak ayaklandrlm, Milli Mcadeleye kar ve Padiaha ball gsteren bir isyan olumutur. Seydiehirden bir svari bl ayaklanmay bastrmak zere gnderilmi, fakat yetersiz kalnca Konyadan gnderilen bir nasihat heyeti ile ikna edilmitir. b. eyh Eref Ayaklanmas Hart Olay (26 Ekim 24 Aralk 1919): Bayburtun 20 Km. kadar kuzeybatsndaki Hart blgesinde, eyh Eref kendisini peygamber ilan etmi ve silahl mritleriyle ayaklanmtr. Ayaklanmann bastrlmasnda grev alan 9uncu Kafkas Tmeni iinde 2 svari bl yer

62

almtr. Tmen Komutan Yarbay Halit Bey 1 Ocak 1920 tarihinde Mustafa Kemale ektii telgrafla Hart Olaynn sonulandrldn belirtmitir.111 c. Birinci Anzavur Ayaklanmas (1 Ekim 25 Aralk 1919): - Hamdi Bey Sv. Mf. K. Kprll Hamdi Bey - Sv. Bl. K. tm. Selim - Sv. Tk. K. Tm. Fikret . kinci Anzavur Ayaklanmas (16 ubat 19 Nisan 1920): erkez Etem komutasnda icra edilen ve yaklak 538 hayvanla icra edilen ayaklanmay bastrma harekatna , deiik yap ve tekillerdeki svari mfrezeleri katlmtr. d. Birinci Dzce Ayaklanmas (13 Nisan 31 Mays 1920) :Ayaklanmay bastrmakla grevli mfrezelerin yetersiz kalmas nedeniyle Alb. Refet ve erkez Etem komutasndaki kuvvetler arasnda deiik yap ve tekillerdeki svari mfrezeleri yer almtr. e. Kuva-y nzibatiyenin Datlmas (14 16 Haziran 1920): 20nci Kor. K. Tug. Ali Fuat ( CEBESOY ) emrinde harekata katlan muhtelif milli mfrezeler tarafndan gerekletirilmitir. f. kinci Dzce Ayaklanmas (19 Temmuz 23 Eyll 1920): 20nci Kor. K. Tug. Ali Fuat ( CEBESOY ) emrinde harekata katlan muhtelif milli mfrezeler tarafndan gerekletirilmitir. g. Birinci Yozgat Ayaklanmas (15 Mays - 27 Austos 1920) : - 3nc Kolordu Sv. Bl. --- Cafer Bey Sv. Mf. ( Erzurum ) - Yozgat - Alaca Blgesi Sv. Mf. K. Bnb. Mehmet - Muhtelif milli mfrezeler h. kinci Yozgat Ayaklanmas (5 Eyll - 30 Aralk 1920): - 21inci Atl P. A. 1inci Tb. K. Bnb. emsettin - Muhtelif milli mfrezeler
111

Atatrk, Nutuk, s.250.

63

. Zile Ayaklanmas (25 Mays - 21 Haziran 1920): - 5inci Kafkas Tm. 1inci Sv. Bl. -- 3nc Kor. Sv. Bl. - Muhtelif milli mfrezeler --

i. Konya Ayaklanmas (4 Ekim - 22 Kasm 1920) : - Ankara Sv. A. K. Alb. Refet ( Tmg. BELE ) Ankara Sv. A. Kurmay Yzb. zzet ( Org. AKSALUR ) - Milli Sv. Bl. K. -- Haydar - Milli Sv. Bl. K. -- Hadi - Karahisar Milli Sv. A. K. -- -- Ali Bey milis svarisi-- Muhtelif milli mfrezeler j. Demirci Mehmet Efe Ayaklanmas (1 - 30 Aralk 1920): - 1inci Sv. Tm. K. Yb. Nazmi ( Korg. SOLOK ) - Takip Mfrezesi K. Yzb. Nuri ( J. Alb. ) k. erkez Etem Ayaklanmas (27 Aralk 1920 - 23 Ocak 1921) : - 1inci Sv. Tug. K. Bnb. Suphi ( Tmg. KULA ) 2nci Sv. A. K. Yzb. Esat 14nc Sv. A. K. Bnb. Hac Remzi ( Yb. ) - 1inci Sv. Gr. K. Bnb. A. Dervi ( Korg. ) - 2nci Sv. Gr. K. Bnb. H. Rahmi ( Alb. APAK ) - 3nc Sv. Gr. K. Bnb. . Fevzi ( Tmg. AKINCILAR ) l. Kogiri Ayaklanmas (6 Mart - 17 Haziran 1921): - 14nc Sv. Tm. K. Yb. Mehmet Hayri 14nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. Halil 27nci Sv. Tug. K. Bnb. Ethem Servet (Alb.) 6nc Sv. A. K. Bnb. Halis 6nc Sv. A. K. Bnb. Osman Faik 53nc Sv. A. K. Bnb. smail Hakk ( Yb. ) 28inci Sv. Tug. K. Yb. Hseyin Hsn 54nc Sv. A. K. Bnb. E. Hsn ( Alb. AYKUT ) 55inci Sv. A. K. Bnb. . Fevzi ( Tmg. AKINCILAR ) 55inci Sv. A. K. Bnb. A. Suzi ( Bnb. ) 13nc Sv. Tug. K. Yb. Fahri (Alb.) 3nc Sv. A. K. Yb. Ahmet Ferit ( Alb. ) 32 nci Sv. A. K. ---

64

m. Pontus Ayaklanmas (1919 - 6 ubat 1923) : - 14nc Sv. Tm. K. Yb. Mehmet Hayri - 13nc Sv. Tug. K. Yb. Fahri ( Alb. ) - 27nci Sv. Tug. K. Bnb. Ethem Servet (Alb.) 6nc Sv. A. K. Bnb. Osman Faik 53nc Sv. A. K. Bnb. smail Hakk ( Yb. )

65

NC BLM CUMHURYET DNEMNDE SVAR BRLKLER 1. 1923 1965 Dnemi Svari Birlikleri 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Bar Antlamas ile savan sona erdirilmesini takip eden gnlerde Bakomutanlk tarafndan, zmirde bulunan Genelkurmay Bakanl ve Bat Cephesi Karargahlarnn Ankaraya intikali emredilmi ve 29 Temmuz 1923te intikal tamamlanmtr. Bundan sonra balayan bara dn hazrlklar kapsamnda, 5 Austos 1923 tarihli Hazar Kuruluu ve Konu Projesi ile Kara Kuvvetleri ordu mfettilii, dokuz kolordu, on sekiz piyade tmeni ve svari tmeninden oluturulmu ve bu almalar gerei svari birliklerinin konu durumu aadaki gibi olmutur112 : - 1inci Svari Tmeni Ar (Karaksede ), - 2nci Svari Tmeni Lleburgazda, - 14nc Svari Tmeni Urfada. Bu tarihten itibaren Trk Kara Kuvvetleri svari birlikleri, bu tmenin yannda stanbuldaki Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu, Yarmalar Grubu ve Ankaradaki Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birliinden olumutur. 1939 ylnda sava tehlikesi belirmesi zerine Trk Kara Kuvvetleri 4nc kmal Plan kapsamnda bir svari kolordusu oluturulmu, 2nci Dnya Savann balamasndan sonra Balkanlar etkilemesi zerine mevcut birlikler takviye edilerek bir svari kolordusu ve bir svari tmeninden oluan svari gc oluturulmutur. 113 a. Svari Tmen Ve Alaylar : Cumhuriyet dnemi svari alaylarnn tariheleri incelenmek suretiyle birlikler hakknda bilgi elde edilmi, yaplan aratrma sonucunda elde edilen belgelerin istenen seviyede olmad grlmtr. ATASE arivlerinde yaplan incelemelerde 1928 ylna kadar olan tm belge ve dokmanlarn Osmanlca olmas, ariv inceleme ve deerlendirme almalarnn henz
112 113

Genelkurmay Bakanl, T.S.K.Tarihi , s.351.

Burhan Turan, Trk Kara Kuvvetleri 2210 Yanda , Kara Kuvvetleri Haber Blteni, No.25, Ankara, 2000, s.10-11.

66

tamamlanamam olmas nedeniyle tarihe ve ceridelerden faydalanlamamtr. Yaplan aratrmada 6 adet tarihe grlebilmitir. Bu tarihelerden elde edilen 1922 yl sonrasna ait bilgiler aadadr: (1) 3nc Sv. Tm. : Tmen 15 Aralk 1922de lav edilmitir. Ad Mrettep Sv. Tm. ne verilerek ileye intikal etmi ve 1 Ocak 1923 tarihinde ileye yerlemitir. Buradaki konulanmas devam ederken 12 Nisan 1923te Bursaya tanm ve 2 Austos 1923 tarihinde Bursada lav edilmitir. Tmene bal olan svari alaylar 1inci Ordunun kolordular emrine gnderilmitir.114 (2) 2nci Sv. A. : Bu alaya ait belgeler arasnda stiklal Sava dnemine ait herhangi bir ceride, rapor, emir, belge vb. bulunamamtr. Miralay ( albay ) Nidai imzal 28 / 8 / 1341 tarihli bir deftere yazlm alay tarihesi vardr. Buna gre ; alay komutanlna Haziran 1922 sonlarnda Yb. Nidai atanmtr. zmirin kurtarlmasndan sonra anakkale blgesindeki harekata grevlendirilen 2nci Sv. Tm. emrindeki alay, 7 Ekim 1923 tarihinde Trakya blgesine intikal emri alm, 29 Ekim 1923 tarihinde mit vapuruyla yola karak 31 Ekimde Tekirdaa ulamtr. Tmen komutanl, alayn yerlemesi iin Babaeski blgesinde bir yer tahsis etmi ve yerleme almalar tamamlandktan sonra 31 Ocak 1924 tarihinde Tmen Komutan Albay Esat tarafndan denetlenmitir. 1969 ylna kadar deiik bir yerleme bilgisine ulalamayan alay, K. K. Hrk. Bk.lnn 15 ubat 1969 tarihli konu kitabnda, yine 2nci Sv. A. adyla ve 20nci Zh. Sv. Tug. kuruluunda olarak Urfada grlmtr.115 (3) 10uncu Sv. A. : 24 Ekim 1922 tarihine kadar Ege blgesinde bulunan alay, 24 Ekim 1922 tarihinde Trakyaya intikal emri almtr. 1inci Jandarma Svari Alay adn alan alay, Balkesir Soma yoluyla Trakyaya gnderilmitir. 116

114 115 116

ATASE Arivi, S.N.: 1036, Kutu: 6, Gmlek: 94. ATASE Arivi, S.N.: 742, Kutu: 34, Gmlek: 34. ATASE Arivi, S.N.: 2948, Kutu: 27, Gmlek: 141.

67

(4) 11inci Sv. A. : Alay 5 Ekim 1923 tarihine kadar Krkaa Bakrky blgesinde bulunmutur. Yeniden tertiplenme ve tekilatlanma almalar erevesinde 6 Ekim 1923 tarihinde Mardine intikal eden alay orada yerlemitir.117 (5) 54nc Sv. A. : stiklal Sava dneminde 14nc Sv. Tm. emrinde grev yapan 54nc Sv. A., 1 Kasm 1923 tarihli konu deiiklii ile Urfaya hareket ederek orada konulanmtr. Tarihe kaytlarna gre 12 28 Eyll 1929 tarihleri arasnda yrtlen Nasturi Harekatnda, 13 ubat 31 Mays 1925 tarihleri arasnda yrtlen eyh Sait syan Harekatnda ve 10 17 Austos 1938 tarihleri arasnda da 3. Tunceli Harekatnda aktif olarak grevlendirilmitir. 118 (6) 55inci Sv. A. : Erbaada konulu 22nci Atl Piyade Alay adn tarken 9 Aralk 1920 tarihinde Merkez Ordusu emrine girmi olan alay, 5 Mart 1921 tarihinde 55inci Sv. A. adn almtr. Daha sonra Milli Savunma Bakanlnn 29 Haziran 1921 tarih ve 14326 sayl emriyle 14nc Sv. Tm. emrine girmitir. Bu tmenin 9 Ekim 1921de Ali hsan Paa komutasndaki 1inci Ordu emrine girmesi zerine tekrar balant deiiklii yaplm ve alay Merkez Ordusu emrinde kalmtr. Byk Taarruza katlmayan alay mteakip dnemde Merkez Ordusunun lavedilmesi zerine 1922 ylnda Gnkur. emrinde olarak Krehirde konulanmtr. 2 ubat 1923te Ankaraya intikal eden alay 9 ubat 1923te ileye giderek 1inci Ordu emrine girmi ve 28 Ocak 1924te lavedilmitir.119 b. Svari Binicilik Ve Tatbikat Okulu, Yarmalar Grubu: Dnemin Harbiye Nazr Mahmut evket Paa tarafndan 1911 ylnda kurulan okul, devam eden savalar nedeniyle arzu edilen eitim seviyesine ulamak bir yana dzgn bir eitime bile balayamamtr. Bu blmdeki inceleme drt blmde ele alnmtr. Birinci blm, Milli Mcadelenin sonuna yaklalan ve savan bittii dnemlerde icra edilen svarilik ve binicilik faaliyetlerini inceleyen 1922-1929 yllarna ait blmdr.
117 118 119

ATASE Arivi, S.N.: 3089, Kutu: 59, Gmlek: 7. ATASE Arivi, S.N.: 4519, Kutu: 51, Gmlek: 52. ATASE Arivi, S.N.: 1293, Kutu: 50, Gmlek: 57.

68

kinci blm, Trk binicilerinin uluslararas alanlarda tannmalarn salayan ve modern binicilikle tanmalarna vesile olan antrenr eiticilik dnemidir. Fransz Albert Tatonun kinci Dnya Sava nedeniyle okul 10 Mays 1941de

Karamana tanm ve eitimine burada devam etmitir. Temel binicilik ve engel atlama eitimlerinin yannda, zrhl ve motorlu ara-silah eitimleri, hava savunma dersleri ve genel tatbikatlar da icra edilmitir. Sava nedeniyle binicilik eitimlerinin youn olmad 1941 - 1946 yllar aras ara dnem olarak deerlendirilmitir. nc blm ise 1946dan balayp svari snfnn kaldrld 1965 ylna kadar olan dnemdir. Drdnc blm svarilerin binicilik msabakalarna ynelik faaliyetlerinin ele alnd 1965ten sonraki dnemdir. Svari subaylarnn Trkiyedeki binicilik faaliyetlerine katklarnn nemi nedeniyle bu konu ayr bir blm olarak incelenmitir. (1) 1922 - 1929 Yllar Arasndaki Gelimeler: zmirin kurtuluundan sonra Manisa Akhisarda bir svari talimgah kurulmu, komutanlna 9 Eyll 1922de zmir Hkmet Konana Trk Bayran ilk eken subay olan Yzba erafettin getirilmitir. 1925 ylnda stanbul Orhaniyeye tanan okulun mdr olarak Albay Mehmet Ali Menk grevlendirilmitir.120 Binicilik konularnda retmenlik yapabilecek seviyede binici personel olmamas nedeniyle, 1925 ylnda Yzba Tahsin Yazc ve Yzba Avni Bana Fransa Ulusal Binicilik Okulu Saumura; Yzba Vehbi Savaer ve stemen Avni talyan Binicilik Okuluna gnderilmitir.121 1927 ylnda Pangaltya tanan okulun binicilik retmenliine Fransz Binba Fauver122 getirilmi, retmenin yetersiz grlmesi nedeniyle 1928 ylnda okuldan gnderilmitir. Binicilikte uluslararas baarya ulamay salayacak yksek seviye binicilik retmeni bulmak iin 1929 ylnda Saumur Binicilik Okulu ile temasa girilmi, ancak olumlu bir sonu elde edilememitir.

120 121

Kudret Emirolu, Yoldamz At, Yap Kredi Yaynlar., stanbul ,2003, s.235.

albatur, a.g.e., s. 21 ; Emirolu, a.g.e., s:235; Yzb. mer Vehbi, Spor Binicilii, Svari Mecmuas, Sa., stanbul, 1933, s.54-60. Ergun Hiylmaz,, Trk Spor Tarihi, Demet Yaynlar, stanbul , 1974. s.149

122

69

(2) 1930 - 1941 Yllar Arasndaki Gelimeler: retmen aray ierisinde bulunulan bu dnemde Suriyede grevli Fransz stemen Albert Taton Trkiyede almaya gnll olmu ve 1930 ylnda greve balamtr.123 11 yl sreyle Svari Okulunda alan Taton, bu sre iinde baarl biniciler yetitirmitir.1937-1939 yllar arasnda Yzba Ahmet Nuri Saumur Binicilik Okuluna, Yzba Ziya Bora Almanya Hannover Binicilik Okuluna gnderilmitir.124 Dnemin nemli alt yap yatrmlardan birisi de Ayazaada bulunan binicilik okulunun modern hale getirilmesidir. Yaplan bu almalar okul yneticileri tarafndan olduka baarl olarak deerlendirilmi ve dnemin en iyi binicilik merkezi saylan Fransz Saumur Ulusal Binicilik Okulu ile rekabet edecek hale gelindiinden bahsedilmitir. (3) 1941 - 1946 Yllar Arasndaki Gelimeler : kinci Dnya Sava

nedeniyle okul 1941de Karamana tanmtr. Bu konu ile ilgili olarak spor yazar Cem Atabeyolunun aklamalar yledir: Paris, Roma ve stanbul gibi tarihi kentler ak ehir ilan edilmitir. Trkiyenin savaa aktif olarak girmesi durumunda stanbul teslim olacakt. Bu sebepten dolay stanbul boaltlmtr. Sava sresince askeri birlik olan Svari Binicilik Okulu Karamana tanm, bar antlamasnn imzalanmasna mteakip Ayazaadaki klasna geri dnmtr. 125 (4) 1946 - 1963 Yllar Arasndaki Gelimeler: Sava sonras 1946da

Ayazaadaki tesislerine geri tanan Okul, burada binicilik yarmalaryla ilgilenmek zere Uluslararas Yarma Grubu ad altnda bir birlik oluturmu ve okulun dier unsurlar 1959 ylnda Tugeneral Cevat Kulann emir komutasnda Ankaraya nakledilmi, fakat ayn yl lavedilmitir. Ayazaada braklan birlik 1960 ylnda Atl Yarmalar Grubu adn almtr. (5) Binicilik Msabakalar: Svari birliklerinin muharip vazifelerinin tedricen azald dnemlerde, ou dnya uluslarnda olduu gibi Trk binicileri de
123 124 125

Ayn yer. Temurlenk, a.g.e., s.18.

Volkan Uur, Cumhuriyet Dneminde Trk Ordusunda Atl Sporlar, Yaynlanmam yksek lisans tezi, Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, Ankara, 2006, s.26.

70

sportif faaliyetlere arlk vermilerdir. Sivil biniciliin yaygn olmamas

ve

uluslararas seviyede yeterli sivil binici bulunmamas nedeniyle uluslararas msabakalarda lkeyi temsil ans asker binicilerde olmutur. Bir sre ncesine kadar muharebe sahalarnda arpan svariler, 1930lardan sonra manejlerde126 yarmlardr. Binicilik msabakalarnn temel bran, faaliyetlerin balad yllardan itibaren icra edilmitir. Bunlar : (a) At Terbiyesi (Dresaj) : Balangcnda valyelerin, atlara savata gerekli manevralar tam olarak retebilmek iin gelitirdikleri at terbiyesi, atlarn muharebe meydanlarndan ekilmesinden sonra binicilik yeteneklerinin sergilenmesi amacyla kullanlmtr.At terbiyesinin maksad, binicinin isteini ata iletmesi, atn hareketlerinde yumuakln salanmas ve kolayca sevk - idare edilebilmesidir. At terbiyesi msabakalar genel olarak 20 x 60 metre ebadnda, dikdrtgen eklinde ve tam anlamyla dz bir alanda yaplr. Yarmalar en az ayr hakem tarafndan deerlendirilir. Tm yarmaclar yarmadan nce yaynlanan, kendilerine verilen ve iz127 olarak adlandrlan hareket srasn takip etmek zorundadr. z zerinde yaplan her hata cezalandrlr. En az ceza alan binici en baarldr. (b) Engel Atlama (Show Jumping, Konkur Hipik): Amerika ve ngilterede yaplan geleneksel tilki avlarnn gelitirilmesiyle ortaya kan engel atlama msabakalar, belirli bir sra dahilinde dizilmi eitli tip engellerin en hzl bir ekilde ve hatasz olarak atlanmasn gerektirir. Uluslararas Binicilik Federasyonu (FEI) engellerin maksimum genilik ve yksekliklerini kurallarla belirlemitir. Yarma sonrasnda bireysel sralamada en dk ceza puanna sahip yarmac birinci olur. (c) Gnlk Yarma (Konkur Komple) : gnlk yarma svari atlarn test etmek amacyla ortaya kmtr.Binicinin atn arazide kullanma ve
Manej : Franszca kkenli bir kelime olup at ve binicinin eitim yapt, belirli llere sahip eitim yeridir. Dresaj ( At terbiyesi ) izi : erisinde 17 simetrik noktann harflerle iaretlendii, 20x60 m. ebadnda ve etraf itlerle evrilmi bir alanda, sras nceden belirlenmi hareketlerin yapld at terbiyesi eitiminin test edildii uygulamadr.
127 126

71

yry bilgisini gsteren bu yarma olduka zor bir brantr. Bir binicinin ayn atla gn st ste yart bu brann birinci gn at terbiyesi, ikinci gn arazideki doal engeller zerinde yaplacak kros ve nc gn engel atlama yarmalarndan olumaktadr. At terbiyesinde yarmaclarn hakemler tarafndan aldklar puanlar ceza puanlarna dntrlr. Msabakay en az ceza puanyla bitiren binici kazanr. Trk Milli Binicilik Takmnn ilk uluslararas temas, 1931 ylnda Bulgaristan n daveti ile Sofyada gereklemitir. Trkiyenin 1932 ylnda Uluslararas Binicilik Federasyonu ( FEI )na ye olmasndan sonra yurt d temaslar artmtr. Binicilerin katld msabakalarda hedef olimpiyatlara hazrlk olmutur. tirak edilen msabakalarda elde edilen sonular genel olarak iyidir. Baz msabakalarda dnyann en iyi binicilerinden daha iyi sonular alnrken, bazlarnda takmca elenilmitir. Ferdi baarlar daha yaygn olmutur. zellikle yurt dndan at alnd dnemlerde daha baarl sonular elde edilmitir. Trk Binicilik camiasnn uluslararas alandaki en byk baars 2 Mays 1938 tarihinde kazanlan Mussolini Kupasdr.128 Tm lkeyi sevince boan kupay kazanan biniciler ve atlar unlardr; Gl isimli at ile Yzba Cevat Kula, Yldz isimli at ile Yzba Cevat Grkan, nalisimli at ile Yzba Eyp nc ve akal isimli at ile stemen Saim Polatkan. Trk Milli Binicilik Takm, ilk olimpiyat snavn 1936 ylnda Berlinde vermi, daha sonra 1948 Londra, 1956 Stockholm ve 1960 Roma Olimpiyat Oyunlarna Olimpiyatlarna katlmtr. Roma Olimpiyatlarndan sonra dnya apnda baarlara rastlanmamaktadr. Bu dnemden itibaren gze arpan bir deiiklik, sivil binicilerin saysndaki art ve buna paralel olarak askerlerin milli takma girme anslarnn azalmasdr. Bu deiikliin nedenlerinden birisi olarak, 1961 ylndan itibaren emekliye ayrlan svari subaylarnn, faaliyete geen sivil binicilik kulplerinde binicilik retmeni olarak istihdam edilmeleri gsterilebilir. Uluslararas Binicilik Federasyonunun binicilik msabakalarna katlma artlarn arlatrmas ve ancak belli bir seviyeye ulaan binicilerin yksek kategorilerde yarabilmesinin mmkn olmas da yurt d katlm ve baarlar azaltmtr. Bu konuda en nemli faktrlerin
128

Hiylmaz, a.g.e, s.149.; Cumhuriyet Gazetesi, 06.05.1938.

72

banda yksek kaliteli at sahibi olmak gelmektedir. Cumhuriyetin ilk yllarndan beri arzu edilen at retim ve eitim politikas oluturulamadndan devaml yurt dndan at satn alnmaya mahkum kalnmtr. Balangta makul fiyatlarla yaplan yurt d almlar, at yetitiriciliinin bir sektre dnmesinden itibaren olduka yksek maliyetli bir hal almtr. Milli Savunma Bakanl savunma btesinden artrlan kaynaklarla karlanmaya allan yurt d at ve binicilik malzemesi alm, her geen gn artan maliyetler nedeniyle olumsuz bir seyir izlemitir. c. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svarileri: Cumhurbakanl Muhafz Alay, stemen smail Hakk Bey (TEKE) tarafndan 18 Temmuz 1920 tarihinde Muhafz Takm olarak kurulmutur.129

Fotoraf 6. stemen smail Hakk Bey ve Muhafz Takm

Necdet Sakaolu, Milli Mcadele Albm, Birinci Bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1998, s.48. ( Fotorafn altndaki aklama : Gazi Paa Hazretlerinin maiyyeti olan laz efrad )

129

73

Bu birliin bykl Austos 1920de blk, 16 Ekim 1920de tabur seviyesine kmtr. 16 Ocak 1921 tarihinde kuruluuna bir svari bl ilave edilmitir. 1961 ylna kadar devam eden bu blk adlandrlmtr. 10 Mays 1961de, Ankarada bulunan 43nc Svari Alay Siirte intikal edince, bu alayn kuruluundaki Svari Grubu, Cumhurbakanl Muhafz Alayna balanmtr. O tarihe kadar alayn kuruluunda bulunan Riyaset-i Cumhur Svari Bl de bu gruba dahil edilmi ve 5 svari blkl Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Grubu oluturulmutur. Riyaset-i Cumhur Svari Bl olarak

74

Tablo 2. 1930 - 1965 yllar arasnda Kara Harp Okulundan mezun olan svari subaylar ile ilgili tablo MEZUNYET YILI 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 / A 1941 / B 1942 1943 1944 1945 1946 1947 MEZUN SAYISI 6 16 11 19 31 30 49 46 41 25 22 28 16 25 14 19 22 11 23 MEZUNYET YILI 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965-2006 16 22 15 15 9 11 7 6 9 9 8 18 12 28 ( Zh. Sv.) Bu yllarda KHO mezun vermemitir. Sv. snf mezun yoktur. MEZUN SAYISI

* 34 ylda toplam 639 svari subay mezun olmutur. * Yllk ortalama mezun svari says 19 subaydr. * En fazla svarinin mezun olduu yllar 1936, 1937, 1938 ve 1941 yllardr. ( 2nci Dnya Sava yllarnda yaplan tekilatlanma ile bir Sv. Kor. ve bir Sv. Tm. tekil edilmitir. ) *1962 yl mezunlarndan itibaren svari subaylar tank olarak hazrlanmlardr. 130

130

Kara Harp Okulu Arivi, Oda No.: 2

75

2. 1965ten Gnmze Svari Birlikleri a. Atl Yarmalar Grubu - Svari Yarmalar Grubu : Svari alaylarnn lavedilmesinden sonra svari snfnn tren ve yarmalara ynelik vazifelerini icra etmek zere braklan iki birlikten birisi olan Atl Yarmalar Grubu, 1965 ylnda Svari Yarmalar Grubu adn almtr. Binicilik msabakalarnda arzu edilen baarlarn tekrar salanmas iin ilk i olarak yabanc antrenr arayna girilmi ve 1966 yl Temmuz aynda Alman Von Zeigner ile anlalarak Eyll aynda greve balamas temin edilmitir.131 Bu dzenleme ile balatlan binicilik almalar 1978 ylna kadar devam etmitir. Bu birliin son komutan olan emekli Alb. Nebi Aksal ile yaplan grmeden elde edilen bilgilere gre; birlik 13 Nisan 1978de lav edilmi ve yarmac subaylardan baarl olanlar Ankarada bulunan Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birliine tayin edilmitir. b. Cumhurbakanl Muhafz Alay Svarileri : 1965 sonras lavedilmeyen ikinci svari birlii Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Grubu dur. Bu Grup, 15 Ekim 1969 tarihinde tensik edilmi ve Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Bl ne dntrlmtr. Bu bln vazifesi; taarruz ve savunma taktik grevlerinin yannda i emniyet grevi yrtmek ve trenlerde Trk Svarisinin anl tarihini temsil etmektir.132 1969 ylna kadar kullanlan tekilatlarda, svari birliklerine verilen vazifeler iinde tren ad altnda ayr bir vazife yazl olarak yer almamtr. Silahl Kuvvetlerin genel yaps iinde trenlerin farkl bir yeri vardr. Bu nedenle tm birlikler her zaman trenlere katlabilir, ayrca Cumhurbakanl Muhafz Alaynn Ankarada olmas nedeniyle bu alayn tm birlikleri zaten trenlere katlmaktadr. Kuvvetle muhtemeldir ki o yllarda da benzer uygulamalar olmutur. Burada belirtilmek istenen udur: Svari snfnn muharip birlik olma zellii yava yava ortadan kalkmaktadr. Bundan sonra sembolik olarak temsil grevini yrtecektir. Dikkati eken bir nokta da udur: Bln kuruluunda bir konkur ekibi yer almtr. Yani blk sadece trenlere katlmakla kalmayacak, ayn zamanda binicilik msabakalarna da katlabilecektir. Bu yllarda binicilik msabakalarna katlma grevi bulunan baka bir birlik de stanbulda bulunan
131 132

Temurlenk a.g.e., s.30-36; Birliin grevi TMK ad verilen kitapklarda belirtilmitir. (Tekilat Malzeme Kadrolar)

76

Svari Yarmalar Grubudur. Bylece benzer faaliyetleri icra eden iki ayr birlik oluturulmutur. Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Bl 1975 ylna kadar faaliyetlerine devam etmitir. 16 Temmuz 1975 tarihinde yeni bir tekilatlanmaya gidilmi ve birliin ad Cumhurbakanl Muhafz Alay Atl Merasim Birlii olmutur. Birliin vazifelerinde bir art ve yenilenme grlmektedir. Kara Harp Okulu binicilik takmndaki rencileri yetitirmek, Zrhl Birlikler Okulu / Etimesgutta temel kursta bulunan tank temenlerden binici olmak zere belirlenen adaylarnn eitimi iin yeni bir takm tekil edilmitir. Ayrca o dnemde hudut birliklerinde at ve katrlarn olduka yaygn olarak kullanlmas nedeniyle, bu birliklere atanan personel iin de muhtelif kurslar icra edilmitir. Tren ve kurs faaliyetlerine ynelik vazifelerin yannda, daha nceki vazifelerden farkl olarak yeni bir vazife ortaya kmtr: Binicilik Federasyonu ve Silahl Kuvvetler ile Balkan ampiyonalarna katlmak. Bir nceki tekilatta yer alan konkur ksmnn atlaryla binicilik msabakalarna hazrland anlalan birlik, yeni yaplanma ile hedeflerini bytm ve Balkan ampiyonalarna hazrlanmaya balamtr. Nitekim Yugoslavyann Zagreb kentinde 1978 ylnda yaplan 9uncu Balkan Binicilik ampiyonasna Muhafz Alayndan drt binici katlmtr. 18 Mays 1978 tarihinde Muhafz Alaynda bir tekilat deiiklii daha yaanmtr. Birliin yeni ad Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birlii olmu ve tekilatna tren geecek unsurlarn yannda bir de binicilik ekibi eklenmitir. Bu tekilat iine iki yl sonra koulu topu takm ilave edilerek, trenlerde koulu topularn da yer almas salanmtr. 1984 ylna kadar bu ekilde devam eden birlik bir tekilat deiiklii daha yaam, 05 Ekim 1984 tarihinde Cumhurbakanl Muhafz Alayndan ayrlarak K.K. Atl Spor Eitim Merkezi Komutanl ad ile yeniden yaplanmtr.

77

SONU M.. 209 tarihi, Trk Ordularnn ilk defa onlu ve yzl atl birlikler halinde tekilatlanmaya balamas nedeniyle Trk Kara Kuvvetlerinin kurulu tarihi olarak kabul edilen bir tarihtir. Bu tarihte, Hun mparatorluu topraklar 24 blgeye ayrlm, her blgede tamam svarilerden oluan ve toman (tmen) ad verilen kuvvet oluturulmutur. Dzenli ordu yaps iinde yer ald tarihten balayarak katldklar her savata komutanlarn en nemli gc olan svariler, Milli Mcadelenin fiili olarak sona erdirildii Mudanya Mtarekesinin sonuna kadar bu zelliini srdrmtr. Svariliin en nemli zellii iki canlnn birlikte hareket etmesidir. Asker ve at gnlk yaamnn her annda bir btn olabilmeli, karlkl gven duygusu iinde eitim yapabilmelidir. Trk svarileri bu zellikleriyle de dier ordu svarilerinden farkllk arz etmi, zellikle gebe bozkr toplumunun vazgeilmez faaliyetlerinden olan obanlk ve av, Trk svarilerinin muharebelere hazrlanmasnda ok etkili olmutur. ok kk yalardan itibaren iyi bir binici olarak yetitirilen Trkler, atl oyunlar, cirit133 ve at zerinde ok kullanma yetenekleri sayesinde baarl muharebeler icra etmilerdir. Ok ve kl Trk sava aletleri arasnda en nemli olanlardr. Deiik ebat ve ekillerde imal edilen kllardan baka mzrak da hemen hemen her devirde svarilerin balca silahlar arasnda yer almtr. Trk svarisinin sahip olduu stn nitelikler yabanc kaynaklarda da ele alnmtr. Greke Anonimde yazl ifadeler yledir: Bayezid btn ordusunu toplad ve Bulgar Kral Markos zerine yrd. Muharebeye giritiler. Muharebe sonunda Bulgarlar datt. Trklerin svarisi daha evik ve sratli olduundan Bulgarlarn bir oklar kltan geirildi. 134 Trk Ordularnn temel sava stratejisi Turan Taktii olmutur. Buna

Cirit : Baz yerlerde clnt ve kadal ismi de verilen cirit oyununda oyuncularn ellerinde ok, cve ya da tahme denilen, 100120 cm. uzunluunda mee bir sopa vardr. lk nceleri hzla koturulan at zerinde hasmnn frlatt ciritleri isabetinden kurtulmak, onlar havada yakalamak ve yine rakibe frlatmak eklinde oynanan oyun daha sonralar belirli kurallara balanarak zaman ierisinde gelitirilmitir. 30 ile 50 m. aras eni, 90 ile 160 m. aras boyu olan bir sahada oynanr.
134

133

Taneri, a.g.e.,s.112.

78

gre oku svarilerden kurulu birlikler, hzl atlar sayesinde yabanc ordulara stnlk salamlar, baskn eklindeki taarruzlarla sonuca gitmilerdir. Trk atlarnn en belirgin zellii genellikle orta ve bazen kk boylu olmasdr. Gzleri canl, bacaklar uzun ve ince, trnaklar serttir. Gs ve sars135 kuvvetli olan bu atlar savalarda dayankl ve manevra kabiliyeti yksek olmas sebebiyle zellikle tercih edilmitir. Deien iklim koullarna dayankllk zelliinin yannda uzun mesafeleri koabilme yetenei dikkat ekmi, muhtelif in kaynaklarnda bu tr atlarn gnde 300 kilometre kadar koabildikleri belirtilmitir. Bahsedilen bu zelliklerin bir ou eitimle salanabilmitir. At eitiminde gnmzde de geerli olan Trkmenlerin tatbik ettikleri eitim sistemi tercih edilmitir. Trkmenler bir yana gelen tayn azna gem136 vurup alncaya kadar yedekte tamlar, bu alkanln salanmasndan sonra eyer kapatma ncesi arla altrma eitimine gemilerdir. ki yana ulaan ve kt huyu grlmeyen atlarn eitimi be yana kadar devam etmitir.Uzun mesafe koular, etrafnda kolayca dnme eitimleri, at zerinde silah kullanma ve muhtelif oyunlarla belli bir seviyeye ulatrlan atlar savaa hazr hale getirilmilerdir. At eitimi teknikleri ok az farkllklarla tm Trk topluluklarnda aynen uygulanmtr. Trk topluluklarnn askeri tekilatlanmasnda da pek byk farklar grlmemitir. Osmanl askeri tekilat Anadolu Seluklu Devleti, lhanllar ve Memluk askeri tekilatlarna benzer zellikler gstermektedir. Genel olarak merkeze bal her bey kendisine tabi kuvvetlerle savaa itirak etmitir. Airet kuvvetlerinin tamamnn atl olmas ilk fetihleri geciktirmi ve zellikle kale muhasaralarnda etkili olamayan atl birliklerin yannda yaya birlikler de tekil edilmitir. Trk genlerinden meydana getirilen bu kuvvet yapsnda atsz askerlere yaya atl askerlere msellem ad verilmitir.137 Baskn ve szma gibi harekatlara katlan en nemli svari birlikleri olan aknc mevcutlar devirlere gre farkllk gstermi, 1532 Alman seferinde
135 136

Sar : Atlarn bel ve kuyruk arasndaki etlice ve topluca blme verilen isim.

Gem : Atn azna taklan ve ata yn vermeye, durdurmaya ve ileriye harekete gemesine yarayan, genellikle demirden yaplm bir para.
137

Halaolu, a.g.e., s.35.

79

saylar elli bine ulamtr. 1595 ylnda Eflak Beyi Mihalin isyannda ,Vezir-i Azam Sinan Paann tedbirsiz hareketi sonucu imha edilircesine zayiata uram ve bir daha toparlanamamlardr. Bu nedenle aknclarn grevini Akkerman, Dobruca ve Bucak tatarlaryla Krm kuvvetleri yerine getirmeye almtr.138 Asakir-i Mansure-i Muhammediye tekilatlanmas safhasna kadar benzer ekilde devam eden svariler, yeni balayan bu dnemde Avrupa ordularndaki svari tekilatna benzer bir ekilde yeniden yaplandrlmaya gemilerdir. Ancak sregelen savalar nedeniyle arzu edilen tekilatlanma ve yeniden yaplanma almalar tamamlanamamtr. Planlamalara gre; tekil edilen ordularda birer svari alay oluturulmu, ayrca Sipahi, Dragon, Hsar Mzrakl alaylarn kurulmas emredilmitir. Osmanl Ordusunda ele alnan iki farkl svari birlii daha vardr: Bunlardan birincisi kinci Merutiyetin ilanndan sonra tekilata dahil edilen Erturul Svari Alay dr. Dieri II. Abdlhamidin dncesi dorultusunda dou ve gneydou halkndan askerlik hizmeti bakmndan daha etkin olarak yararlanabilmek maksadyla oluturulan Hamidiye Svari Alaylardr. Deiik isimler altnda oluturulan yeni svari birlikleri de Devletin hzla kn ve nihayet ykln engelleyememitir. Birinci Dnya Sava sonunda malup olan Osmanl Devleti, sava sonunda imzalanan antlamalar gerei neredeyse ordusunun tamamn terhis etmi, ordunun yeniden glenmesine ve taarruz imkan kabiliyetine sahip olmasna mani olmak isteyen tilaf Devletlerinin basklaryla svari birliklerini ortadan kaldrmtr. 30 Ekim 1918 tarihi igal kuvvetlerinin isteklerini gerekletirmeye baladklar bir tarih olmutur. lkenin savunulmasn nlemek zere dzenli ordu birlikleri ortadan kaldrlmaya balanm, silah - cephane toplanm fakat bu tarihten itibaren klasik askeri yapnn dnda deiik bir kuvvetin ortaya kmas engellenememitir. Kuva-y Milliye ad verilen bu kuvvet her trl imkanszla ramen olumu ve bu kuvvet yaps iinde en nemli para olmak azmiyle ortaya kan svariler, tm eksikliklerine ramen elde mevcut ne varsa igalcilere kar cephedeki yerlerini
138

a.g.e., s. 51-52.

80

almlardr. Ancak karlarndaki kuvvet kendilerinden kat kat gl, eitimli ve Anadoluyu igal etmek zere hazrlkl bir kuvvettir. Manevi deerlerin stnl belli bir yere kadar yetebilir, ancak kesin sonu her zaman hazrlkl, donanml ve eitimli birliklerle salanabilir. Bunun bilincinde olan Bakomutan Mustafa Kemal, Sakarya Meydan Muharebesinin sonuna kadar savunma dncesiyle hareket etmi, Yunan kuvvetlerinin ypratlarak zaman kazanlmasndan sonra taarruz kararn vermitir. Bu karar yerine getirebilecek en gl unsur da phesiz svari birlikleri olmutur. Byk Taarruzdan nce Trk ordusunun hazrlk durumunu yerinde incelemek zere Bakomutan Mustafa Kemal cephe hattna giderek gelimeleri bizzat yerinde grdn, TBMM hkmeti yeleri ve milletvekilleri ile birlikte 1922 yl Nisan ayndan itibaren 26 Austos 1922 tarihine kadar blgeyi defa tefti ettiini belirtmitir. 30 Mart 1922 tarihinde yannda Sovyet elisi Aralov ve Azerbaycan elisi Abilov ile asker kkenli milletvekillerini de alarak Ankaradan Afyon - aya giden Mustafa Kemali, Bat Cephesi Komutan smet Paa karlamtr.139 ayda 1inci Ordunun hazrlklarn tefti eden heyet, 01 Nisan 1922 Cumartesi gn Ilgna giderek blgede hazrlklarn srdren Fahrettin Paa komutasndaki 5inci Svari Kolordusunu tefti etmitir. Svari kolordusuna daha nceden verilen emir zerine bal bulunan tmenler Ilgn Kaplcalar mevkiinde toplanmlardr. 5inci Svari Kolordusu komutan Fahrettin Paa, 10 Yl Sava ve Sonras adl eserinde bu olay yle aklar: Yoklamadan sonra Bakomutann emriyle bir harp tatbikat yapld, atllarn sratle alp yaylmas bir hayli heybetli oldu. Arkasndan da yaplan geit resminde birka bin atlnn drtnala geileri btn seyredenleri ulalmas g bir heyecana bodu, gelenler memnunluklarn syleyerek Akehirdeki piyadeleri teftie gittiler.140 Mustafa Kemal Paa, Ilgnda 5inci Svari Kolordusunun manevrasn izlerken belinde Azerbaycan Trklerinin hediyesi olan gm ilemeli bir kl asldr. Bakomutan bu klc daha sonra, Byk Taarruz ve takip harekat srasndaki yldrm hzyla Trk svarilerini zmir nlerine ulatran kolordu komutan Fahrettin Paaya hediye etmitir. Fahrettin Paa kendisine hediye edilen bu klca dair

139 140

Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl, C. III, Ankara 1996, s. 355. Fahrettin Altay, 10 Yl Sava ve Sonras, nsel Yaynlar, stanbul, 1970. s. 316.

81

eserinde u aklamalarda bulunur: imdi evimde her zaman gzlerimin nnde duran o klca baktka svari birliklerinin geii srasnda Mustafa Kemal Paann gzlerinde parlayan mit klarn grr gibi oluyorum. Ilgn ve etrafnda svari kolordusunun deerlendirilmesi iin her areye bavuruldu. Eyer takmlar kark ve hayvanlar vurmakta olduundan bir miktar yeni eyer takm yaptrld. Veteriner ve nalbant takmlar tamamland, Konya menzilinden iae tanzim edildi. Konya valisi Kazm Dirikin bu almalarda faydal hareketleri olduKolordu kurmay bakan Bnb. Kurtcebe emrinde Ilgnda binicilik okulu alarak gen subaylara burada kurs verildi.141 Ilgn manevras srasnda Sovyet elisi Aralov ile Azerbaycan elisi Abilov birer konuma yapmlar, yaptklar konumalarda TBMM hkmeti ordusunun gayretini ve baarl olacan belirtmilerdir.142 01 Nisan 1922 tarihinde Ilgnda Svari Kolordusunu denetledikten sonra maiyetindekilerle birlikte Konyaya giden Bakomutan, 1 - 4 Nisan 1922 tarihleri arasnda Konyada kalm ve oradan Ankaraya dnmtr.143 Mustafa Kemal Paa Konyada iken kendisiyle mlakat yapan Babalk gazetesi muhabirine verdii demecinde ehrin durumu ve ordumuzun genel grnts hakknda unlar sylemitir:144 Ankaradan sadece iitiyorduk, kulaklarmz duyuyordu. Kulan iittii gzn grd gibi olmuyor. imdi iittiklerimizi gzlerimizle grdk ve grdklerimiz bizi hayretlere dar etmitir. Kalplerimiz iftihar hislerimizle kabard. Bu yce ordu karsnda hibir kuvvet dayanamaz. Samimi kanaat ve hissiyatmz bu yoldadr. Gerekten de elde edilen baar ok byk olmutur. Hem tilaf Devletleri ve hem de Yunanistan, 1918 ylndan itibaren silahszlandrlm ve maddi manevi skntlar iindeki bir lkenin byle bir zafere ulamasna hi olaslk tanmamlardr. Doal olarak bu zaferin en byk yansmalar Yunanistanda ortaya km, Yunan tarihinde ok nemli deiikliklere neden olduu Yunan yazarlar tarafndan deerlendirilmitir. Bunlardan birisi olan Pallis: ... bu bakmdan 1922 Anadolu hezimeti; Yunan milleti iin, 1453te stanbulun zapt ve Bizans mparatorluunun knden daha byk
141 142 143

Fahrettin Altay, 10 Yl Sava ve Sonras, nsel Yaynlar, stanbul, 1970. s.317-318. Sarhan, a.g.e.,, s. 355.

Mehmet nder, Akehirde Garp Cephesi Karargah ve Byk Taarruz Karar, Byk Zaferin 50 nci Yldnm Armaan, stanbul 1972, s. 255-256.
144

Babalk Gazetesi, Say: 859, 4 Nisan 1338 (1922).

82

felaketler getiren bir olay olmutur. 1453 Trk zaferi, Rumlar tarihin balangcndan beri oturup yerletikleri Avrupa ve Asya kesimlerinden skp atamamt... 1922 Anadolu felaketinin, komu sahillerde yzbinlerce kurban su altna alp, geride ok az salam ey brakan byk met dalgalarna benzer sonular ok byk olmutur... ifadelerini kulland kitabnda, Kk Asya hezimetine neden olan olaylar Venizelosu, Konstantinosu ve tilaf Devletleri bak asyla incelemitir.145 Bamszln elde edilmesi ve yeni bir Trk Devleti kurulmas amacyla balatlan Milli Mcadele tm hedeflerine ulam, askeri hedeflerin ele geirilmesinde svariler kendilerine verilen vazifeleri baarmlardr. Bir taarruz ncesi klasik g hesaplamalarnda, taarruz eden tarafn savunana kar 1/3 orannda gl olmas istenir. Byk Taarruz ncesi ise tm yaplanlara ramen ancak Yunanllara denk bir kuvvet salanmaya allmtr. Yunan tarafn stnl makineli tfek ve uak saysnda iken Trk Kuvvetleri svari says bakmndan stn olmutur. Bu durum tabii ki bir tesadf deildir. Taarruz, baskn ve takip harekatlarnda svarinin stnln ok iyi bilen Mustafa Kemal, harekat ncesi gl svari birliklerinin hazrlanmas emrini vermi ve taarruz iin acele davranmamtr. Bata at olmak zere eyer, balk, nal vb. malzeme ihtiyac % 100 giderilememi , kl ve mzrak ihtiyac ikamelerle karlanabilmitir. En nemli konu olan eitim eksikliinin giderilmesi iin her trl tedbir alnm, Konya Ilgn'da alan binicilik okulu marifetiyle tm kolordunun en iyi ekilde eitimi salanmtr. Hayvanlarda kayda deer bir hastalk grlmemitir, en ok eyer ve semer vurmas yaralar ortaya kmtr. Beslenme ihtiyac harekat blgelerinde temin edilen ot ve samanla karlanm, gnlk istihkaklar hibir zaman tam olarak verilememitir. 1-2 Kg. arpa ile yetinildii gnler olmutur. Eyer zerinde tanan nal ve mh146 ikmali
145

Alexander Anastsius Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras ( 1915 1922 ), ev. Orhan Azizolu, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997, s.96. Mh: Nal ivisi, nal hayvann trnana tutturmak iin aklan zel ivi.

146

83

yaplamam, baz birlikler zmir'e girdiinde nalsz hareket etmilerdir. 26 Austos18 Eyll tarihleri arasnda 269 at lm, 967 yaralanm, 245 at ise kaybolmutur. At ihtiyac genellikle Yunanllardan ele geirilenlerle karlanmtr. Tm olumsuzluklara ramen svarilerin baarlarnda atlarn ok zel bir yeri vardr. Nitekim zmirin kurtuluundan sonra yabanc kaynaklarda Svari Kolordusunun harekat hakknda yazlar yazlm, Almanyada yaymlanan WSSEN UND VEHR adl askeri dergi Trk atlaryla ilgili u ifadeleri kullanmtr : Kolordusu Ilgndan zmire kadar 900 kilometreyi hi durmakszn 20 gnde kat etmitir. Svari bineklerini harp esnasnda tedarik edilen kk Anadolu atlar tekil ediyordu. Fakat buna ramen bu hayvanlar gnde yalnz bir defa sulanmakla durmadan dinlenmeden ve yem ihtiyacna kulak asmadan gece gndz da ta demeyerek binicisini tayordu. Fakat atn vasfndan bahsederken svarisini unutmamaldr. zmir yolunda Trk Svarisi baz defalar kuvvetten den hayvann nne katarak sopa ile srmtr147 Takip harekat devam ederken, Bat Cephe Komutan smet Paann 5inci Svari Kolordusu Komutan Fahrettin Paaya gnderdii mesaj, svariler iin gurur kayna olmutur:148 Kardeim Fahrettin Paa Hazretleri, Svarilerimize borcumuzu deyeceiz, fakat daha ileride imha edilecek dman kuvvetleri bulunduunu unutmayarak azim ve celadetinizi mtemadiyen teyit etmelisiniz. Frka kumandanlarnz birer derece terfii rtbe etmilerdir. Erbab istihkak derhal inha buyurunuz. Feriklie terfi rtbelerini Bakumandan Paa Hazretleri tasvip ve inha ettilerSelam temenni muvaffakiyet. Uak. 3 Eyll 338. smet. Lozan Bar Antlamasnn imzalanmasndan sonra bar almalar balatlm, 29 Temmuz 1923te Genelkurmay Bakanl ve Bat Cephesi Karargahlar Ankaraya intikal etmitir. 5 Austos 1923te Kara Kuvvetleri bnyesinde braklan svari tmeni (Karaksede 1inci Svari Tmeni, Lleburgazda 2nci Svari Tmeni ve Urfada 14nc Svari Tmeni) muharip vazifelerini srdrrken, stanbuldaki Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu, Yarmalar Grubu ile Ankaradaki

147 148

Altay, 10 Yl Sava ve Sonras, nsel Yaynlar, stanbul, 1970, s.372. Altay, stiklal Harbimizde Svari Kolordusu, Cumhuriyet Matbaas,stanbul, 1949, s.59.

84

Cumhurbakanl Muhafz Alay Svari Birlii de tren, sportif binicilik ve eitim almalarn srdrmeye devam etmitir. Bu tertiplenme, svari birliklerinin artk gemi dnemlerde olduu gibi kesin sonu yerinde kullanlabilecek kritik bir taarruz gc olmad dncesinin bir yansmasdr. Nitekim dnyadaki askeri uzmanlarn ounda bu gr hakim olmutur. zellikle Almanlar gelecekte Avrupada ortaya kacak muhtemel bir savata svarinin kullanlmayaca fikrini ne srmler ve motorlu zrhl birliklerden oluan yeni ordularnda svariye tamamen sembolik bir yer brakmlardr. 2nci Dnya Sava balangcnda ok etkili olan Alman zrhl ve motorlu birliklerinin elde ettii byk baarlar bu grleri desteklemi, dnemin en iyi svari birliklerine sahip Polonyann iine dt aresiz durum da askeri uzmanlar hakl karmtr. Ancak ilerleyen aylarda iddetli souk zellikle dou cephesinde motorlu aralarn harekatn olumsuz etkilemeye balam, ormanlk arazi ve amurla kapl yollar Alman zrhl birliklerinin harekatn durduruken her trl hava va arazide faaliyet gsterebilen Rus svarileri Alman kuvvetlerine ar zayiatlar verdirmitir.149 2nci Dnya Sava yllarnda zrhl ve motorize birliklerin saysnn artmasna ve harekat ok etkilemesine ramen, Rus Ordusu svari birliklerini tamamen lav etmemi ve bir mddet daha elde bulundurmaya nem gstermitir. Svarilerin hassas taraflarn gidermek ve gcn artrabilmek maksadyla svari tmenlerine birer hafif tank alay ilave edilmitir. Muhtemelen bu gelimeleri iyi deerlendirmenin bir sonucu olarak; 1939 ylnda sava tehlikesi belirmesi zerine Trk Kara Kuvvetleri 4nc kmal Plan kapsamnda bir svari kolordusu oluturulmu, 2nci Dnya Savann balamasndan sonra Balkanlar etkilemesi zerine mevcut birlikler takviye edilerek bir svari kolordusu ve bir svari tmeninden oluan svari gc hazrlanmtr. Trkiyenin askeri g kullanarak 2nci Dnya Savana girmemesi ve sava sonras ortaya kan yeni oluumlarn deerlendirilmesi, tm dnya ordularnda olduu gibi Trk Kara Kuvvetlerinde de muharip svari unsurlarna gerek kalmad ynnde bir karar alnmasn gerektirmitir. Bu karar gerei; deiik blgelerdeki svari alaylarnn lav almalar balam, Kara Harp Okulundan mezun olan svari subaylarnn saylar tedricen azaltlarak 1962 ylndan sonra svari subay mezun edilmemitir.
Fuat Gzaltan, 2nci Dnya Savanda Svarinin nemi, Svari Dergisi, S.137, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1949,s. 30.
149

85

Trk Kara Kuvvetlerinde svari birliklerinin lavedilmesi 1960 ylndan itibaren hzlanm, svari alaylarnn lav 1965te tamamlanm, sportif biniciliin merkezi olarak grlen Ayazaa Grubunun faaliyetleri 1978de sona erdirilmitir. Muhafz Alay svarileri de birtakm deiiklik ve yeniden yaplanmalar geirerek lavedilmi, svari birliklerinin son temsilcisi olarak K. K. Atl Spor Eitim Merkezi Komutanl kalmtr. Halen Kara Harp Okulu Komutanlna bal olarak vazifesine devam eden K. K. Atl Spor Eitim Merkezi Komutanl, dnya svarilerine nderlik etmi Trk Kara Kuvvetleri svarilerinin gemiini yaatarak gelecek nesillere aktarmak ve Trk biniciliinin gelimesine katk salamak maksadyla vazifesini srdrmektedir.

86

KAYNAKA 1. ARVLER : ATASE Bk. l Arivi - Kutu No.: 1- 3130, Dosya No.:96 A - Kutu No.: 6 , Gmlek : 94 - Kutu No.: 34, Gmlek : 34 - Kutu No.: 27 Gmlek : 141 - Kutu No.: 59 Gmlek : 7 - Kutu No.: 51 Gmlek : 52 - Kutu No.: 50 Gmlek : 57 ASEM Arivi - Svari Ktphanesi - Svari Mzesi Kara Harp Okulu Arivi - 40 No.lu Ceza ve Ahlak Defteri - Ariv Oda No.: 2 Mehmet Reit EROL zel arivi Necmettin ZELK zel arivi 2. KTAPLAR: Altay, Fahrettin; stiklal Harbimizde Svari Kolordusu, Cumhuriyet Matbaas, stanbul, 1949. ------------------- ; 10 Yl Sava ve Sonras, nsel Yaynlar, stanbul, 1970. Altu, Ylmaz; Trk Devrim Tarihi Dersleri, ..Yaynlar, stanbul, 1980. Arpack, Rafet; At Yetitiricilii, ahin Matbaas, 2. Bask, Ankara, 1996. Artu, brahim; Byk Dneme, Sakarya Meydan Muharebesi, Kasta Yaynlar, Birinci Bask, stanbul, 1985. ----------------- ; Yeniden Dou, Kasta Yaynevi, Birinci Bask, stanbul, 2001. Atatrk, Mustafa Kemal; Nutuk, Genelkurmay Bakanl Yaynlar, Ankara, 1981. Burak, Rfk Salim; Trk-Rus-ngiliz Mnasebetleri, Ankara, 1964. Cokun, Alev; Kuva-y Milliye nin Kuruluu, stanbul, 1996.

87

albatur, Seyfettin; Svari Binicilik ve Tatbikat Okulu Bror, XX. Yl Hatras 19231943, Karaman, 1943. elik,Kemal; Milli Mcadelede Adana ve Havalisi (1918-1922), Ankara, 1999. Doru, Halime; Yaya-Msellem-Tayc Tekilat, Eren Yaynlar, stanbul ,1990. El-Cahiz,Ebu Osman Amr bin Bahr; Hilafet Ordusunun Menkbeleri ve Trklerin Faziletleri, ev.Ramazan een, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar:33, Ankara, 1967. Emirolu, Kudret; Yoldamz At, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2003. Ercan, Yavuz; Osmanl mparatorluunda Bulgarlar ve Voynuklar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar - 88, TTK Basmevi, kinci Bask, Ankara, 1989. Erolu,Hamza; Trk nklap Tarihi, Ankara, 1950. Gen, Reat; Trk nanlar ile Milli Geleneklerinde Renkler, Atatrk Kltr Merkezi Yayn: 200, nc Bask, Ankara, 1999. Genelkurmay Bakanl; Birinci Dnya Harbinde anakkale Cephesi zetlenmi Tarihi, Gnkur.Basmevi, Ankara , 2002. --------------------------------- ;Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, II nci Cilt 4nc Ksm, Gnkur.Basmevi, Ankara, 1974. --------------------------------- ;Trk stiklal Harbi Bat Cephesi, II nci Cilt 6nc Ksm, Gnkur.Basmevi, Ankara, 1969. --------------------------------- ; T.S.K.Tarihi 4nc Cilt, 1 inci Ksm, Gnkur. Basmevi, Ankara , 1984. --------------------------------- ; Balkan Harbi, Gnkur.Basmevi, Ankara ,1970. General N. Trikopis ve M. Papulas, Yunan Generallerinin tiraflar, Tashih Adnan enel, Berikan Yaynlar, Ankara, 2001. Grgl, smet; On Yllk Harbin Kadrosu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar - 69, TTK Basmevi, Ankara , 1993. Halaolu,Yusuf; Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, Trk Tarih Kurumu Yaynlar-127, TTK Basmevi, Ankara, 1995. Hiylmaz, Ergun; Trk Spor Tarihi, Demet Yaynlar, stanbul , 1974. Karal, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, Cilt 8, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988.

88

Kodaman, Bayram; Sultan II. Abdlhamidin Dou Anadolu Politikas, Orkun Yaynevi, stanbul, 1983. Rasonyi, Laszlo; Tarihte Trklk, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar: 39, Ankara, 1971. Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat ve Kyafeti, Dz. Nurettin-Semiha Trsan, K.K.K Basmevi, Ankara , 1983. Milli Eitim Bakanl; slam Ansiklopedisi, M.E.B.Basmevi, C.1, stanbul, 1993. ---------------------------; slam Ansiklopedisi, M.E.B.Basmevi, C.3, stanbul, 1993. gel, Bahaeddin; Byk Hun mparatorluu Tarihi, Kltr Bakanl Yaynlar: 375, C.1, Ankara, 1981. --------------------; Trk Kltr Tarihine Giri, Kltr Bakanl Yaynlar: 375, C.6, Ankara, 1984. klem, Necdet; Trk Devrim Tarihi, Ege niversitesi Yaynlar, zmir, 1977. zel, Mehmet; Trk Kurtulu Sava, T.C.Kltr Bakanl, nc Bask, Ankara, 1996. ztuna,Ylmaz; Osmanl Devleti Tarihi, Cilt 1, Faisal Finans Kurumu Yaynlar, stanbul, 1986. --------------------; Trk Tarihinden Yapraklar, M.E.B. Devlet Kitaplar, stanbul, 1969. Pallis, Alexander Anastsius; Yunanllarn Anadolu Maceras ( 1915 1922 ), ev. Orhan Azizolu, Yap Kredi Yaynlar, kinci Bask, stanbul, 1997. Prens Andrei, Felakete Doru, ev.Hseyin Rahmi, Askeri Matbaa, stanbul, 1932. Sarhan, Zeki; Kurtulu Sava Gnl, C. III, Ankara 1996. Shaw, J.Stanford; Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, ev. Mehmet Harmanc, E Yaynlar, stanbul ,1983. Smer, Faruk; Trklerde Atlk ve Binicilik, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yayn, stanbul ,1983. imir, Bilal N.; ngiliz Belgeleriyle Sakaryadan zmire, Bilgi Yaynevi, kinci Basm, stanbul, 1989. Taneri, Aydn; Osmanl Kara ve Deniz Kuvvetleri, Kltr Bakanl Yayn / 423, kinci Bask, Tarsus, 1998.

89

Temurlenk, zkan; Trk Biniciliinin Dn ve Bugn, Baslmam Kitap almas, Ankara , 2000. Turan,Ouz; Trklerde Stratejik ve Taktik Dnceler, Belge Yaynlar, stanbul, 1986. Umar, Bilge; zmirde Yunanllarn Son Gnleri, Bilgi Yaynevi, Birinci Basm, Ankara, 1974. Uzunarl, smail Hakk; Osmanl Tarihi, Cilt 2, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara , 1975. -------------------------------; Kapukulu Ocaklar, Cilt 2, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, VIII. Seri, No.: 12, Ankara, 1994. Vandemir, Baki; stiklal Harbinde Demirci Aknclar, Gnkur. X. ., Askeri Matbaa, 1936. 3. MAKALELER : Baaran, Selami; Bat Cephesi Ordularnn Boazlara Ynelik Harekat, Byk Taarruz 70nci Yl Armaan, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1992. aan, Nazmi; Trkler ve At-Trkler ve Svarilik, Svari Dergisi, Erkan-u Umumiye Basmevi, Ocak, 1953, Sa. 152. nar, Ali Abbas ; Divanu Lgatit Trkte At Kltr, Trk Kltrnde At ve ada Atlk, Prof. Dr. Emine Grsoy Naskali, Trkiye Jokey Kulb Yaynlar, stanbul, 1995 Diner, Ferruh - Akn Yaar; Trklerde Atlk ve Binicilik Tarihi, I. Ulusal Atlk Sempozyumu, 21-22 Ekim 1999, Seluk niversitesi Yayn, Konya, 1999. Eker, Glin t; Karakeili Airetinde eski Trk inanlarnn zleri, Trk Kltrnde Karakeiler Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, anlurfa, 1999. Ercan,Yavuz; Kuva-y Milliye'nin Yaps ve Nitelii zerine Bir Tahlil, Askeri Tarih Semineri ,1985. Gven, zbay; Spor Tarihinde en, evgan, Polo, Toplumsal Tarih Dergisi, C. 6, Sa. 61, Ocak 1999. Gzaltan, Fuat; 2nci Dnya Savanda Svarinin nemi , Svari Dergisi, Sa.137, Gnkur. Basmevi, Ankara, 1949,s. 30.

90

nder,Mehmet; Akehirde Garp Cephesi Karargah ve Byk Taarruz Karar, Byk Zaferin 50 nci Yldnm Armaan, stanbul 1972. zelik, smail; Karakeililer, Trk Kltrnde Karakeiler Uluslararas Bilgi leni Bildirileri, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, anlurfa , 1999. zkaya, Ycel; 1914-1918 Yllar Arasnda I.Dnya Sava, Milli Mcadele Tarihi, Ankara, 2002. ztoprak,zzet; Dzenli Ordunun Kuruluu, Askeri Tarih Semineri ,1985. Turan,Burhan; Trk Kara Kuvvetleri 2210 Yanda ,Kara Kuvvetleri Haber Blteni, No.25, Ankara, 2000. Yzb. mer Vehbi, Spor Binicilii, Svari Mecmuas, Sa. 87, stanbul, 1933. 4. TEZLER : Uur,Volkan; Cumhuriyet Dneminde Trk Ordusunda Atl Sporlar, Yaynlanmam yksek lisans tezi, Hacettepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, Ankara, 2006. 5. ELEKTRONK KAYNAKLAR : Polatl Kaymakaml resmi web sitesi : http://www.polatli.gov.tr Saumur Binicilik Okulu web sitesi: http://www.cadrenoir.fr, http://www.equineonline.net/france/equestrian_articles/the cadrenoir of saumur.html Eriim tarihi : 31 Mart 2006 Sibel Aksu, www.aksam.com.tr., 11 Eyll 2003, Eriim tarihi : 06 Nisan 2006. 6.GAZETELER : Akam Gazetesi, 11.09.2003. Cumhuriyet Gazetesi, 06.05.1938. Babalk Gazetesi, Say: 859, 4 Nisan 1338 (1922). 7.ANSKLOPEDLER: Meydan Larousse Ansiklopedisi, Onuncu Cilt,Meydan Yaynevi, stanbul, 1978.

91

EKLER

92

EK - 1 GENERAL RTBESNE ULAMI SVARLER VE ARATIRMADA ADI GEEN KLERN ZET BYOGRAFLER 1. KUVVET KOMUTANLII YAPMI GENERALLER a. Orgeneral Kurtcebe Noyan, kinci Kara Kuvvetleri Komutan: 1888 ylnda Sivasta domutur. 1909 ylnda piyade temen rtbesi ile Harp Okulunu, 1911 ylnda piyade snf okulunu bitirerek muhtelif birliklerde takm komutanl yapmtr. 1913 ylnda balad Harp Akademisi tahsilini bir yl sonra brakarak orduya katlm, 1918 ylna kadar eitli birliklerde grev yapmtr. 1918 ylnda tekrar balad akademi tahsilini 1920 ylnda bitirerek kurmay subay olmu ve Anadoluya firar ederek Milli Orduya iltihak etmitir. Nisan 1922de kurulan Svari Kolordusunda General Fahrettin Altayn kurmay bakanln yrtm, Ilgnda alan svari okuluna komuta etmitir. 1937 ylna kadar eitli karargah ve birliklerde grev yaptktan sonra 1937 ylnda tugeneral, 1938de tmgeneral, 1941de korgeneral ve 1946da orgeneral olmutur. Tugeneral rtbesi ile 2nci Svari Tmen Komutan Vekillii, tmgeneral rtbesi ile 2nci Svari Tmen Komutanl ve 5inci Kolordu Komutan Vekillii, korgeneral rtbesi ile 5inci Kolordu Komutanl, Genelkurmay Harekat Yarbakanl ve 3nc Ordu Komutan Vekillii grevlerinde bulunmutur. Orgeneral rtbesi ile 3nc Ordu Komutanl, Yksek Savunma Meclisi Genel Sekreterlii ve Yksek Askeri ura yelii yaptktan sonra 06 Haziran 1950 tarihinde Kara Kuvvetleri Komutanl'na atanmtr. Kara Kuvvetleri Komutan iken 07 Mays 1951 tarihinde vefat etmitir. b. Orgeneral Abdlkadir Seven, Beinci Kara Kuvvetleri Komutan: 1891 ylnda Selanikte domutur. 1911 ylnda svari temen rtbesi ile Harp Okulu'nu bitirdikten sonra eitli birliklerde takm ve blk komutanl, yaverlik yaptktan sonra 1923 ylnda girdii Harp Akademisi'ni 1926 ylnda bitirerek kurmay olmutur. 1942 ylna kadar eitli karargah ve birliklerde grev yaptktan sonra 1942 ylnda tugeneral, 1944de tmgeneral, 1948de korgeneral ve 1952de orgeneral olmutur. Tugeneral rtbesi ile 12nci Tmen Komutan Vekillii ve 1inci Svari Tmen Komutan Vekillii, tmgeneral rtbesi ile 1inci Svari Tmen Komutanl,

93

1inci Piyade Tmen Komutanl ve 2nci Svari Tmen Komutanl, korgeneral rtbesi ile 10uncu Kolordu Komutanl, 9uncu Kolordu Komutanl, 7nci Kolordu Komutanl, 5inci Kolordu Komutanl ve 3nc Kolordu Komutanl grevlerinde bulunmutur. Orgeneral rtbesinde 2nci Ordu Komutan iken 10 Temmuz 1954 - 25 Nisan 1955 tarihleri arasnda ayn zamanda Kara Kuvvetleri Komutan Vekillii grevini de yrtm, 25 Nisan 1955 tarihinde atand Yksek Askeri ura yelii grevinden 14 Temmuz 1956 tarihinde emekli olmu, 16 ubat 1971 tarihinde vefat etmitir. c. Orgeneral Zeki Doan, Birinci Hava Kuvvetleri Komutan: 9 Eyll 1922 tarihinde zmire ilk giren Trk subaylarndandr. 14nc Alayn nc blk komutan olarak zmir Klasna Trk Bayran eken subay olan Orgeneral Doan, 1895 ylnda stanbulda domutur. Kara Harp Okulu 2nci snfna getii 1914 ylnda, sava artlar nedeniyle svari astemeni olarak ktaya gnderilmi, eitli svari birliklerinde takm komutanl yapmtr. Sina Cephesinde 4nc Ordu emrinde iken ngilizler tarafndan esir alnm, 18 Eyll 1918 - 25 Mays 1919 tarihleri arasnda Msrda ngiliz esir kampnda kalmtr. Mays 1919da tahliye edilerek stanbula dnm ve Anadoluya geerek Kuva-y Milliye saflarna katlarak 15 Mays 1924 tarihine kadar muhtelif svari birliklerinde blk ve tabur komutanl yapmtr. Bu tarihten sonra hava snfna ayrlm, 1940 ylna kadar hava birlik ve karargahlarnda grev yapmtr. Diyarbakrda 3nc Tayyare Tabur Komutan iken Ar Harekatna katlmtr. 1940 ylnda tugeneral, 1942 ylnda tmgeneral olan Doan, hava kuvvetlerinin kurulmas iin byk mcadele vermi ve 1944 ylnda kurulan hava kuvvetlerinin ilk komutan ( 1944 - 1950) olmutur. 1945 ylnda korgeneral, 1948 ylnda orgenerallie terfi etmi, 1950 ylnda kuvvet komutanlndan ayrlarak yksek askeri ura yesi olmutur. 01 Ekim 1951 tarihinde emekli olan Org. Doan, 17 Mart 1961de vefat etmitir. Gm Liyakat, Harp Madalyas, Alman Harp Madalyas, ftihar Madalyas, 5inci Rtbeden Kll Mecidi Nian, 2nci Alman Demir Salip Nian, Kll mtiyaz Madalyas ve stiklal Madalyas sahibidir.

94

d. Orgeneral Muzaffer Gksenin, kinci Hava Kuvvetleri Komutan: Nisan 1922de kurulan Svari Kolordusunda, General Fahrettin Altayn emir subay olarak grev yapm olan Orgeneral Gksenin, 1899 ylnda Manastrda domutur. 1916 ylnda svari astemeni olarak orduya katlm, eitli svari birliklerinde takm komutanl yapmtr. 53nc Tmende grevli iken am civarnda ngilizler tarafndan esir alnm, 1918 - 1920 aras esaretten sonra tahliye edilerek stanbula dnm ve Anadoluya geerek Kuva-y Milliye saflarna katlmtr. 1 Aralk 1922 tarihine kadar muhtelif svari birliklerinde grev yaptktan sonra hava snfna ayrlm, 1924 - 1925 yllarnda Fransada havaclk eitimi almtr. Muhtelif hava birlik ve karargahlarnda grev yaptktan sonra 1933 ylnda Harp Akademisini bitirerek kurmay subay, 1944 ylnda tugeneral, 1945 ylnda tmgeneral, 1948 ylnda korgeneral olmutur. 1950 ylnda hava kuvvetlerinin ikinci komutan (1950 1953) olduktan sonra 1951 ylnda orgenerallie terfi etmi, 4 Mays 1953 tarihinde emekliye ayrlmtr. Org. Gksenin, 31 Ocak 1965de vefat etmitir. Harp Madalyas ve stiklal Madalyas sahibidir. e. Orgeneral Fevzi Uaner, nc Hava Kuvvetleri Komutan: Nisan 1922de kurulan Svari Kolordusunda, General Fahrettin Altayn emir subay olarak grev yapm olan Orgeneral Uaner, 1900 ylnda Erzincanda domutur. Erzincan Askeri Lisesindeki renimi srasnda sava artlar nedeniyle 30 Temmuz 1917 tarihinde astemen olarak Kafkas Cephesine atanmtr. Sarkam Harekat ve Filistin Cephesinde savatktan sonra stiklal Savana katlm, 1922 yl sonlarna doru hava snfna ayrlarak Fransada havaclk eitimi almtr. Muhtelif hava birlik ve karargahlarnda grev yaptktan sonra 1932 ylnda Harp Akademisini bitirerek kurmay subay, 1944 ylnda tugeneral, 1945 ylnda tmgeneral, 1948 ylnda korgeneral olmutur. 21 Nisan 1953 tarihinde hava kuvvetlerinin nc komutan (1953 - 1957) olmutur. 1955 ylnda orgenerallie terfi etmi, 23 Eyll 1957 tarihinde emekli olmutur. 18 Mays 1963de vefat eden Org. Uaner, Doan, Harp Madalyas, Gm Liyakat, Alman Salip, Gm mtiyaz ve stiklal Madalyas sahibidir.

95

2. GENERAL OLAN SVAR SUBAYLARI, KATILDIKLARI SAVALAR VE RTBELER ( Tmg. AKA ) Enver - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 14nc Sv. Tm. K. Yaveri tm. ( Tmg. AKINCILAR ) brahim Fevzi - stiklal Sava Bat Cephesi, Ktahya - Eskiehir Muharebeleri ( 8 - 21 Temmuz 1921 ), 55inci Sv. A. K. Bnb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 55inci Sv. A. K. Bnb. - erkez Etem Ayaklanmas ( 27 Aralk 1920 - 23 Ocak 1921 ), 3nc Sv. Gr. K. Bnb. - Kogiri Ayaklanmas ( 6 Mart - 17 Haziran 1921 ), 55inci Sv. A. K. Bnb. ( Org. AKSALUR ) zzet - Konya Ayaklanmas ( 4 Ekim - 22 Kasm 1920 ), Ankara Sv. A. Kurmay Yzb. ( Org. ALTAY ) Fahrettin - Balkan Sava ark Ordusu, atalca ve Bolayrdan Edirnenin Geri Alnmas leri Harekat ( 15 22 Temmuz 1913 ), Airet Sv.Tug.K. Bnb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ) , 5inci Sv. Grup K. Alb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat ( 17 Eyll 10 Ekim 1921 ) 5inci Sv. Kolordu K. Tug.

96

- stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 5inci Sv. Kor. K. Tug. ( Org. ATAKAN ) Hasan Fehmi - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), Kocaeli Sv. Tug. Kur. Bk. Bnb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), Mrettep Tmen Kur. Bk. Yzb. ( Tmg. BAK ) Mrsel - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, Sarkam Muharebesi ( 22 Aralk 1914 18 Ocak 1915 ), 10uncu Niz. Sv. Tug. K. Yb. - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, Tortum Azap Erzurum Muharebeleri ( Nisan 1915 16 ubat 1916 ), 2nci Niz. Sv. Tm. K. Yb. - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, Malazgirt ve Klgedii Muharebeleri ( 10 Temmuz 5 Austos 1915 ), 2nci Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ),1inci Sv. Tm. K. Alb. ( Tmg. BALIKESR) Kemal - stiklal Sava Bat Cephesi, Birinci nn Muharebesi ( 6-11 Ocak 1921 ), Bat Cephesi Kh. Sv. Mf. K. Yzb. - stiklal Sava Bat Cephesi, kinci nn Muharebesi ( 23 Mart - 4 Nisan 1921 ), Bat Cephesi Kh. Sv. Mf. K. Yzb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 1inci Sv. Tm. Kurmay Bnb.

97

( Tmg. BELE ) Refet - Konya Ayaklanmas ( 4 Ekim - 22 Kasm 1920 ), Ankara Sv. A. K. Alb. ( Korg. BELEN ) Fahri - stiklal Sava Dou Cephesi, Ahska - Ahlkelekin geri alnmasnda kullanlmak zere tekil edilen birlikler ( Mart - Nisan 1921 ), 6nc Sv. Tm. Hrk. . Md. Yzb. ( BLGN ) Cevdet - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb. ( Hv. Gn. AKMAK ) efik - stiklal Sava Dou Cephesi, Batumun geri alnmasnda kullanlmak zere tekil edilen birlikler, ( Eyll 1921 ), 7nci Sv. Tm. Kur Bk. Yzb. ( Korg. DALBAAR) Mehmet Kenan - Balkan Sava ark Ordusu, Birinci atalca Muharebesi ( 17 20 Kasm 1912 ), Bamsz Sv. Tug.Kur.Bk. Yzb. - Balkan Sava ark Ordusu, kinci atalca Muharebesi ( 3 ubat 13 Nisan 1913 ) , Bamsz Sv. Tug.Kur.Bk. Yzb. - Balkan Sava ark Ordusu, atalca ve Bolayrdan Edirnenin Geri Alnmas leri Harekat ( 15 22 Temmuz 1913 ), Bamsz Sv. Tug.Kur.Bk. Yzb. - Birinci Dnya Sava anakkale Cephesi, Saros Grubu (10 Haziran 1915), Bamsz Sv. Tug. Kur.Bk.Yzb. ( Tug. DORUER ) Hamit - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 54nc Sv. A. K. Bnb.

98

( Tmg. ERDEMGL ) Akif - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, 1918 Yaznda Kuzey Kafkasya Azerbaycan ve ran lerine Yaplan Harekat, Mrettep Sv. Tug.K. Yb. - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, ran Ve Kafkasyann Boaltld 1918 Sonbahar Harekat, Mrettep Sv. Tug. K. Yb.( Eyll 1918de Irak Cephesine gnderilmitir ) - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, Vadi-i Kelal, Felahiye, Beytisa ve Kutl Ammare Muharebeleri ( 1 Ocak 1916 - 29 Nisan 1916 ), Irak Sv. Tug. K. Yb. - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, Dicle Muharebesi (18-30 Ekim 1918 ), Mrettep Sv. Tug. K. Yb. ( Hv. Org. GKSENN ) Muzaffer - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 5inci Sv. Kor. K. Emir Sb. tm. (Tmg. KARAMAN) Sami Sabit - Birinci Dnya Sava, anakkale Cephesi, Saros blgesindeki birlikler, Saros Grubu (10 Haziran 1915), 13nc Sv.A. K. Bnb. - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, ran Cephesi 13nc Kor. Kuvvetleri ( 9 Mays 1916 - 25 ubat 1917 ), Mstakil Sv. Tug. K. - stiklal Sava Dou Cephesi, Ahska - Ahlkelekin geri alnmasnda kullanlmak zere tekil edilen birlikler ( Mart - Nisan 1921 ), 6nc Sv. Tm. K. Alb. ( Tmg. KORAL ) Osman Zati - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), Mrettep Kolordu 1inci Sv. Tm. K. Yb.

99

( Tmg. KULA) Suphi - stiklal Sava Bat Cephesi, kinci nn Muharebesi ( 23 Mart - 4 Nisan 1921 ), 1inci Sv. Tug. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Ktahya - Eskiehir Muharebeleri ( 8 - 21 Temmuz 1921 ), 14nc Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 14nc Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat ( 17 Eyll 10 Ekim 1921 ), 14nc Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 14nc Sv. Tm. K. Yb. - erkez Etem Ayaklanmas ( 27 Aralk 1920 - 23 Ocak 1921 ), 1inci Sv. Tug. K. Bnb. ( Tmg. MET ) Yusuf zzet - Balkan Sava ark Ordusu, Krklareli - Slolu ve Pnarhisar Lleburgaz Muharebeleri (18 Ekim 16 Kasm 1912 ), Bamsz Svari Tm. Kur.Bk. Yb. - Birinci Dnya Sava Dou-Kafkas Cephesi, Hudut-Kprky-Azap Muharebeleri ( 1 Kasm 19 Aralk 1914 ), 2nci Nizamiye Sv. Tm. K. Yb. - Birinci Dnya Sava Dou-Kafkas Cephesi, Sarkam Muharebesi ( 22 Aralk 1914 18 Ocak 1915 ), 2nci Nizamiye Sv. Tm. K. Alb. ( Org. NOYAN) Kurtcebe - stiklal Sava Bat Cephesi, Ktahya - Eskiehir Muharebeleri ( 8 - 21 Temmuz 1921 ), 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb.

100

- stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. ve 2nci Sv. Tm. K. Vekili Bnb. ( Korg. SOLOK ) Nazmi - stiklal Sava Bat Cephesi, kinci nn Muharebesi ( 23 Mart - 4 Nisan 1921 ), 2nci Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Aslhanlar - Dumlupnar Muharebesi ( 6 - 11 Nisan 1921 ), 2nci Sv. Tm. K. Yb. - Demirci Mehmet Efe Ayaklanmas ( 1 - 30 Aralk 1920 ), 1inci Sv. Tm. K. Yb. ( Tmg. SONAKIN ) hsan - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 5inci Sv. Kor. sth. . Md. Yzb. ( Tmg. SOYDEMR ) Ahmet Zeki - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), Mrettep Tmen Komutan Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat ( 17 Eyll 10 Ekim 1921 ), 2nci Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 2nci Sv. Tm. K. Yb. ( Korg.TANER )emsettin - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, Hudut-Kprky-Azap Muharebeleri ( 1 Kasm 19 Aralk 1914 ), 2nci Nizamiye Sv. Tm. K. Emir Sb. tm. - Birinci Dnya Sava, Sarkam Muharebesi ( 22 Aralk 1914 18 Ocak 1915 ), 2nci Nizamiye Sv. Tm. K.Emir Sb. tm.

101

( Tmg. TOPU ) Tevfik - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb. ( Org. TUSAVUL ) Muzaffer - stiklal Sava Bat Cephesi, kinci nn Muharebesi ( 23 Mart - 4 Nisan 1921 ), 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. ( Hv. Org. UANER ) Fevzi - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 5inci Sv. Gr.K. Yaveri tm. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 5inci Sv. Kor. K. Emir Sb. tm. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 2nci Sv. Tm. Kurmay Yzb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 14nc Sv. Tm. Kur. Bk. Bnb. ( Tmg. NSAL ) Hseyin Hsn -stiklal Sava Bat Cephesi, Byk Taarruz ( 26 30 Austos 1922 ), 14nc Sv. Tug. K. Yb. ( Tmg. NVAR ) Veysel - stiklal Sava Dou Cephesi, Batumun geri alnmasnda kullanlmak zere tekil edilen birlikler, ( Eyll 1921 ), Van Bamsz Airet Tug. K. Yb. ( Korg. RESN ) Ymn - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), Mrettep Tmen Kur. Bk. Yzb. Ve 35inci Sv. A. K.V. Yzb.

102

- stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat ( 17 Eyll 10 Ekim 1921 ), 2nci Sv. Tm. Kur. Bk. Yzb. ( Korg. VANDEMR ) Baki - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ( 23 Austos 13 Eyll 1921 ), 5inci Sv. Gr. Kur. Bk. Bnb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Sakarya Zaferi Sonras cra Edilen Takip Harekat ( 17 Eyll 10 Ekim 1921 ), 5inci Sv. Kor. Kur. Bk. Bnb. ( Korg.) Ahmet Dervi

stiklal Sava Bat Cephesi, kinci nn Muharebesi ( 23 Mart - 4 Nisan 1921 ),

Gney Cephesi 1inci Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Aslhanlar - Dumlupnar Muharebesi ( 6 - 11 Nisan 1921 ), 1inci Sv. Tm. K. Yb. - stiklal Sava Bat Cephesi, Ktahya - Eskiehir Muharebeleri ( 8 - 21 Temmuz 1921 ), 1inci Sv. Tm. K. Yb. - erkez Etem Ayaklanmas ( 27 Aralk 1920 - 23 Ocak 1921 ), 1inci Sv. Gr. K. Bnb. ( Korg.) Dastanl Mehmet Fazl Paa - Birinci Dnya Sava, Dou-Kafkas Cephesi, Hudut-Kprky-Azap Muharebeleri ( 1 Kasm 19 Aralk 1914 ), htiyat Svari Kolordu Komutan Korg. - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, Vadi-i Kelal, Felahiye, Beytisa ve Kutl Ammare Muharebeleri ( 1 Ocak 1916 - 29 Nisan 1916 ), Airet Sv. Tug. K. Tug.

103

Acemi Sadun Paa ( sivil ) - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, 29 Ekim 1914 ( Kurna Muharebesi ) 28 Eyll 1915 ( Birinci Kutlammare Muharebeleri) Airet Kuvveti Komutan . - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, Vadi-i Kelal, Felahiye, Beytisa ve Kutl Ammare Muharebeleri ( 1 Ocak 1916 - 29 Nisan 1916 ), Airet Kuvveti Komutan. Mazhar Paa ( sivil ) - Birinci Dnya Sava, Irak ve ran Cephesi, Vadi-i Kelal, Felahiye, Beytisa ve Kutl Ammare Muharebeleri ( 1 Ocak 1916 - 29 Nisan 1916 ), Airet Kuvveti Komutan. ( Tug.) Suphi Paa - Balkan Sava ark Ordusu, Bolayr Muharebeleri ( 8 10 ubat 1913 ), 4nc Sv. Airet Tm. K. ( Tug.) Sleyman Faik Paa - Balkan Sava ark Ordusu, Srp Cephesi Kuvvetleri, Bamsz Sv. Tm. K. ( Tmg. ) Sleyman Sabri - stiklal Sava Dou Cephesi, Batumun geri alnmasnda kullanlmak zere tekil edilen birlikler, ( Eyll 1921 ), 7nci Sv. Tm. K. Yb.

104

3. ARATIRMADA ADI GEEN DER NEML KLER

150

a. Anastasios Papulas ( 1857 1935 ) : Kurtulu Sava srasnda Anadoludaki Yunan igal gleri komutan. Yunanistanda siyasi nedenlerle 1917 1920 yllar arasnda tutuklu kaldktan sonra 1922 ylna kadar Anadoluda komutanlk yapm, daha sonra idam edilmitir. ( s. 689 ) b. erkez Etem (1885 - 1948 ) : Kurtulu Savann Kuva-y Seyyare Komutan. Kafkasyadan g edip Bandrmaya yerleen bir ailenin be ocuundan en k. Askerliini svari baavuu olarak yapm, daha sonra Svari Zabit Mektebine katlarak zabit vekili (Astsubay) olarak ktaya kmtr.Tekilat- Mahsusada grev yapm, igallerin balamasyla beraber oluturduu silahl g blgesinin en gl Kuva-y Milliye birlii olmutur. Anzavur ayaklanmalar, Hendek, Bolu, Dzce ve Yozgat isyanlarn bastrm ve byk bir hret elde etmitir. Dzenli Ordu tekilatnn kurulmas zamannda yasalara uymayarak isyan etmi, Yunanllarla anlamalar yapm, Bat Cephesi birlikleri tarafndan birlikleri datlnca Yunanllara snarak zmire, ardndan Almanyaya gitmitir. Kurtulu Sava sonras hain ilan edilerek Yz ellilikler listesine alnm, 1938de karlan affa ramen yurda dnmemitir. ( s. 261 ) c. Demirci Mehmet Efe ( 1885 - 1959 ): Aydn Cephesi Kuva-y Milliye Komutan. 1inci Dnya Sava srasnda, zmirde askerlik yaparken firar etmi, etrafna toplad 200 kiiyle Ege Blgesinde ekyala balamtr. Bat Anadoluda igallerin balamasyla beraber Kuva-y Milliyeye katlm, byk baarlar elde etmitir. Dzenli Ordu tekilatnn kurulmas dneminde erkez Etemle hareket etmi, isyan giriimi bastrldktan sonra affedilerek yaamasna izin verilmitir. ( s.281 ) . brahim Etem Aknc ( 1889 - 1950 ) : Kurtulu Sava yllarnda kaymakamlk yapt Demircide Demirci Aknclar adl milis rgtn kuran, Balkesir ve yresindeki tm milli mfrezelerin komutanln yapan ynetici.
150

kynde

zel, a.g.e.,

105

Demircide

bulunduu

srede

gnlllerden

oluturduu

kuvvetle

Yunan

kuvvetlerine pek ok zararlar verdirmi, zellikle geri blge harekatnda byk baarlar kazanmtr. 1924ten sonra Siirt, Bayazt, Samsun, Balkesir, Malatya ve Mulada valilik yapm, krmz eritli stiklal Madalyas ile dllendirilmitir. ( s. 31 ) d. Nikolas Trikopis ( 1868 1959 ) : Hacanestinin yerine Kk Asya Ordusu Bakomutanlna atanm Yunan komutandr. 2 Eyll 1922 tarihinde beraberinde ok sayda yksek rtbeli subayla esir alnm, serbest brakldktan sonra Yunanistana dnmtr. Tmgenerallikten emekli olan Trikopisin askerlik anlar General Trikopisin Anlar adyla 1968 ylnda Trkeye evrilmitir. ( s. 817 ) f. Sar Efe Edip ( ? 1926 ) : demi yresi milis kuvvetleri komutan.Harp Okulunu bitirdikten sonra jandarma subay olarak Balkanlarda savam, eitli askeri grevlerde bulunmutur. Kocaeli Blgesinde Kuva-y Milliye svarilerinden oluan alayn komutanln yapan Sar Efe Edip, zmir suikasti sonucunda yarglanm ve idam edilmitir. ( s.728 ) g. Semion vanovi Aralov ( 1880 - 1969 ) : Kurtulu Sava yllarnda Leninin isteiyle Ankara Bykelilii yapan Rus devlet adam. Kzl Orduda muhtelif grevlerden sonra 1921-1923 yllarnda Ankaraya gelmi ve Trkiye ile Sovyetler Birlii arasnda scak ilikiler kurulmasna katkda bulunmutur. 1 Nisan 1922 tarihinde, Mustafa Kemalin Ilgnda yapt denetlemelere katlmtr. ( s. 105 ) . Yorgo Hacanesti ( 1863 1922 ) : Anadoludaki Yunan igal glerinin komutan. 4 Haziran 1922de Kk Asya Ordusu Bakomutan oldu, baarsz olduu deerlendirilerek bu grevden alnd. 2 Aralk 1922de Atinada idam edildi. (s. 387 ) h. Yzba erafettin zmir ( 1889 1951 ) : Yzba eref olarak da tannan, zmirin geri alnnda Hkmet Konana Trk Bayran eken svari yzbasdr. 1909 ylnda Harp Okulunu bitirdikten sonra Balkan ve 1 inci Dnya

106

Savalarna katlmtr. 5inci Sv. Kor. ncs olarak 9 Eyll 1922de zmire ilk giren Yzb. erafettinin soyad zmir olmu ve Orta Asya Trkleri tarafndan, zmire ilk girecek Trk Subayna verilmek zere gnderilen kl, Atatrk tarafndan kendisine verilmitir.1944 ylnda albay rtbesinde emekli olmutur. ( s.899 )

107

EK - 2 KARA HARP OKULU CEZA VE AHLAK DEFTER RNE

Kaynak : Kara Harp Okulu Arivi , 40 Numaral Ceza ve Ahlak Defteri, s.2

108

2 Kemal Efendi Bkr ve ilm u haber kayd Perzin Apolet numaras ve meslei 265 Svari

Evci: Stlce jandarma mlzimlerinin Hdverdi Efendi zevcesi yengesi Hsniye Hanmn hnesinde skin. (silik yaz): sene 323de ibka mazeretle

Perzin sancanda sakin ashab- emlaktan mteveffa Cemid Beyzade beyin mahdumu orta boylu buday benizli ela gzl Kemal efendi Perzin

Hurcu: ---

Dhl: 28 terin-i sni 328

Sekiz mh mddetle beray- tebdil-i yer Perzine izm hakknda tezkeresi vrd etmekle Perzinde Hac Kasm mahallesinde Cemid Beyzde iftlik ashabnn biraderi Hseyin Bey nezdine terhis olunmutur./// 4 temmuz 323 Vuktn Tarihi Ahlaktan zayi ettii numara

Aret mekteb-i Hmyn vukt 17 Kann-i evvel 319 tarihinde refikine itle-i lisanda bulunduundan ceza edilmitir.

Harbiye-i hne vukt

109

EK - 3 SVAR MIZRAK, BAYRAK VE SANCAKLARI

Silahtar Bl Sanca

Sipahi Bl Sanca Blkat- Erbaa Sanca ( Drt Blkler Sanca )

Deli Bayra

Gnll Sanca

Svari Mzra

Toprakl Svarisine Mahsus Sancak

Kaynak : Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat Ve Kyafeti, s. 26.

110

EK - 4 SVAR KIYAFET VE TEHZATLARI

Tmarl Sipahi ( s.48 )

Deli Svarisi ( s.52 )

Sultan Abdlmecit Dnemi Svari eri (s.106)

Dragon Alay subay

Svari subay

3 ve 4nc Svari Alay eri

1ve 2nci Svari Alay eri

Sultan Abdlaziz Dnemi ( s.110 ) Kaynak : Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat Ve Kyafeti.

111

SULTAN II. ABDLHAMT DNEM SVAR KIYAFET VE TEHZATLARI

Byk niformal svari mirlivas (tmgeneral)

Svari Erturul Alayndan miralay ( albay)

Birinci Mzrakl Svari Alayndan binba

Svari yzbas

Svari feriki ( korgeneral)

Svari eri

Kaynak : Mahmut evket Paa, Osmanl Askeri Tekilat Ve Kyafeti, s.114-116.

112

FOTORAFLAR

Kaynak: ASEM Svari Mzesi Necmettin ZELK zel arivi Mehmet Reit EROL zel arivi

113

FOTORAFLAR LSTES NO. 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 AIKLAMA Mustafa Kemal Atatrk ve ok sevdii at SAKARYA Svari birliklerinin Bakomutan Mustafa Kemal tarafndan denetlenmesi. 1890 ylnda ekilmi bir svari eitim fotoraf. Selanikde ekilmi, 11 Eyll 1905 tarihli bir blk fotoraf. Selanikde ekilmi, 11 Eyll 1905 tarihli bir svari eri fotoraf. Selanikde ekilmi, 11 Eyll 1905 tarihli bir blk fotoraf. raan Saraynda svariler. 10 Temmuz 1914 tarihinde ekilmi bir tren fotoraf. 1914 ylna ait svari kartpostal 1914 ylna ait svari kartpostal anakkalede ekilmi 1915 tarihli bir fotoraf. Fahrettin Altay komutasndaki Sv. Kor. Karargah komutan ve subaylar. Bursay igalden kurtaran svari bl subaylar. Salihlide ekilmi bir tren fotoraf. 5 Mays 1923. Salihlide ekilmi bir tren fotoraf. 5 Mays 1923. Svari birliklerinin tren geii. Saumur Binicilik Okulu / Fransada binicilik eitimi alan kursiyerler, Mart 1926. 24 Austos 1926 tarihli bir hatra fotoraf. 18 Austos 1926 tarihli bir hatra fotoraf. Svari Binicilik Okulu / Ayazaa, stanbulda mezuniyet hatras. Svari Okulu binicilik retmeni Fransz Albay Taton. 1951 Ylnda Kazmanda ekilmi bir fotoraf. Ankarada ,43nc Svari Alay Tren Geii, 30 Austos 1954. 1959 ylnda Nice ve Roma uluslararas engel atlama yarmalarna katlan milli takm. 114

Fotoraf 7. Sakarya isimli at zerinde Mustafa Kemal Atatrk.

Fotoraf 8. Svari birliklerinin Bakomutan Mustafa Kemal tarafndan denetlenmesi. 1 Nisan 1922.

115

Fotoraf 9. Drdnc Ordu-yu Hmayun fotorafhanesi. Kla drununda resa-y aairin asakir-i ahane ile beraber talim etmeleri resmidir, 1890.

Fotoraf 10. Selanik Kla meydan, 11 EYLL 1905, Hatrat- Askeriyeden 14. Svari Alay 5.Ble ait.

116

Fotoraf 11. 14. Svari Alay, 5. Blkten, 11 Eyll 1905 Selanik.

Fotoraf 12. 14. Svari Alay, 5. Blkten, 11 Eyll 1905 Selanik.

117

Fotoraf 13. Mayiyyet-i Seniyye Svari Bl, Zat- ahane Askeri, raan saraynn duhul.

Fotoraf 14. 10 Temmuz 1914, Levent iftliinde Svari Ktasnn Resmi Geidi. (Huzur- Hmayunda)

118

Fotoraf 15-16. 1914 ylna ait svari kartpostallar

119

Fotoraf 17. Kaymakam hsan Bey, Ordu Kumandan Paa Hazretleri, 13. Kolordu Komutan Halil beyefendi, 1915.

Fotoraf 18. Fahrettin Altay komutasndaki, Sv. Kor. Karargah komutan ve subaylar.

120

Fotoraf 19. Bursay igalden kurtaran svari bl subaylar, 11 Eyll 1922 Bursa.

Fotoraf 20. 17. Fkra sahra taburunun resmi geit provas, 5 Mays 1923 Salihli.

121

Fotoraf 21. 17. Fkra sahra taburunun resmi geit provas, 5 Mays 1923 Salihli.

Fotoraf 22. Trkiye Sanayi ve Maadin Bankas, byk gaziye arz- tazimat eder.

122

Fotoraf 23. Saumur Binicilik Okulu / Fransada binici kursiyerler, Mart 1926. 1. Yzb. Tahsin YAZICI, 2. Yzb. Avni BAANA

Fotoraf 24. 24 Austos 1926 Krklareli, Eref Bekir Beye ! Svari mesleinin elencelerinden. Mekteb-i Harbiyeden svari Hayri.

123

Fotoraf 25. 18 Austos 1926 Krklareli Svari Frkas, Meslektam Svari Eref Bekir Beye !Hrn Kataramla ilk defa anlayordum. Mekteb-i Harbiyeden svari.

Fotoraf 26. Svari Binicilik Okulu / Ayazaada mezuniyet treni. 5 Austos 1949.

124

Fotoraf 27. Svari Okulu binicilik retmeni Fransz Albay Taton, Ayazaa 1950

Fotoraf 28. 1951 Ylnda Kazmanda grevli binicilerden bir grup :

125

1. Kudret KASAR, 2. Fethi GRCAN, 3. Nail GNENL, 4. Doan KORKMAZ

Fotoraf 29. 43nc Svari Alay Tren Geii, 30 Austos 1954

Fotoraf 30. 1959 ylnda Nice ve Roma uluslar aras engel atlama yarmalarna katlan milli takm. Soldan saa : Yzb. Salih KO, Bnb. Kemal ZELK, Yzb. Nail GNENL, tm. Orhan GNDAY

126