ANATOM

NDEKLER
SKELET.............................................................................................. 3 EKLEM SSTEM (SYSTEMA ARTICULARE) ........................................ 21 KAS SSTEM (SYSTEMA MUSCULARE).............................................. 30 SOLUNUM SSTEM (SYSTEMA RESPIRATORIUM) ............................................................. 61 KARDYOVASKLER SSTEM .............................................................. 70 SNDRM SSTEM ............................................................................. 95 ROGENTAL SSTEM ........................................................................ 114 GENTAL SSTEM................................................................................ 120 SNR SSTEM (SYSTEMA NERVOSUM) VE DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM) .......................................... 128

ANATOM

ANATOM

SKELET
Yetikin bir insan iskeleti 206 kemikten oluur. Yeni doann kemik says 300e yakndr. skelet, iki ana blmde incelenir.

AKSYEL SKELET (SKELETON AXIALE)

Ba= 28 kemik Hiyoid= 1 Toraks: 25 Columna Vertebralis= 26

APPENDKLER SKELET (SKELETON APPENDICULARE)

Toplam 126 kemikten oluur. st ekstremite kemikleri (ossa membri superioris): 32 x 2 = 64 Pektoral kemer (cingulum pectorale): scapula; 2 + clavicula; 2 = 4 st ekstremitenin serbest paras (pars libera membri superioris): 30 x 2 = 60 Alt ekstremite kemikleri (ossa membri inferioris): 31 x 2 = 62 Pelvis kemeri (cingulum pelvicum): os coxa = 2 Alt ekstremitenin serbest paras (pars libera membri inferioris): 30 x 2 = 60

CLAVICULA
Fetusta ilk olarak kemiklemeye balayan kemiktir (intrauterin 5 nci hafta).

SKELET 3

ANATOM

SCAPULA
2-7 nci kaburgalar (veya 2-7 nci torakal vertebralarn processus spinosuslar) arasnda lokalize yass bir kemiktir. Alt ucu (angulus inferior), 7 nci interkostal aralk iin anatomik bir iarettir. st kenarndaki incisura scapulae denilen entik, canlda ligamentum transversum scapulae superius ile delik haline getirilir. Delikten n. suprascapularis, ligamentin zerinden ise a.v. suprascapularis geer. N. suprascapularis, kola abdksiyon hareketini balatan kasn (m. supraspinatus) siniridir. Processus coracoideus denilen kntsna; m. pectoralis minor, m. coracobrachialis ve m. biceps brachiinin caput brevesi tutunur. Bu knt, plexus brachialisin anestezisinde anatomik bir iaret olarak kullanlr. Acromion, spina scapulaenin geni olan lateral ucudur. st ekstremite uzunluunun llmesinde kullanlan proksimal noktadr. M. deltoideus (kolun esas abdktr kas) ile m. trapezius (omuz kmesini nleyen kas) tutunur.

HUMERUS
Tuberculum majusa yukardan aa doru; m. supraspinatus-m. infraspinatus-m. teres minor tutunur. Tuberculum majus, omuz blgesinde en lateraldeki kemik kntdr. Tuberculum minusa; m. subscapularis tutunur.

HUMERUS (SOL) (a) NDEN GRN (b) ARKADAN GRN 4

ANATOM Sulcus intertubercularis; tberklmler arasndaki oluktur. Oluktan, m. biceps brachiinin caput longumunun tendonu geer. Bu tendon ayn zamanda omuz ekleminin iinden geen tek tendondur. Oluun tabanna m. latissimus dorsi (gvdeyi yukar eken esas kas) insersiyo yapar. Sulcus nervi radialis; gvdenin arka yzndeki bu olukta, n. radialis ile a. profunda brachii (a. brachialisin dal) seyreder. Sulcus nervi ulnaris; epicondylus medialisin arkasndaki bu oluktan, canlda n. ulnaris geer.

EL KEMKLER (OSSA MANUS)

El iskeletinde toplam 27 kemik vardr. grup yapar.

I - EL BLE KEMKLER (OSSA CARPI)

Bir elde 8 tanedir. Drderli iki sra oluturur. Proksimal sra, lateralden-mediale: Os scaphoideum-Os lunatum-Os triquetrum-Os pisiforme (Sirkteki Leopar Tribne Pisledi) Distal sra, lateralden-mediale: Os trapezium-Os trapezoideum-Os capitatum-Os hamatum (Trapez Trapezcinin Cann Hafifletti) Os scaphoideum; proksimal sra karpal kemiklerin en byk olandr. Os pisiforme; karpal kemiklerin en kk olan ve kemiklemeye en son balayandr. Hi bir ekleme katlmaz. Os triquetrumun zerindedir. M. flexor carpi ulnarisin tendonu iinde yer aldndan, ayn zamanda sesamoid bir kemiktir. Os trapezium; birinci metakarpal kemik ile os scaphoideum arasndadr. El baparma eklemine (art. carpometacarpalis pollicis) katlan karpal kemiktir. Dorsal yz zerinden a. radialis geer.

EL SKELETNN PALMAR TARAFINDAN (NDEN) GRN (SOL EL) 5

ANATOM Os capitatum; karpal kemiklerin en by ve ilk kemikleenidir. En fazla metakarpal kemikle eklem yapan karpal kemiktir.

OS COXA (innominat kemik)

Crista iliaca denilen st kenarnn en yksek noktas, L3-L4 aras discus intervertebralis (veya L4 vertebra) seviyesindedir. Bu nokta, lumbal ponksiyon (LP) yaplrken kullanlan anatomik bir iarettir. Spina iliaca anterior superior (SIAS); crista iliacann n ucudur. ki yap tutunur. M. sartorius (uylua ve bacaa fleksiyon yaptran kas) Ligamentum inguinale; m. obliquus externus abdominisin aponrozunun kalnlamas ile oluur. Foramen ischiadicum majus; incisura ischiadica major, spina ischiadica, lig. sacrotuberale ve lig. sacrospinale ile snrlanan bu delik, pelvisten gluteal blgeye bir aklktr. Foramen ischiadicum majustan geen en byk oluum m. piriformistir (plexus sacralis bu kasn zerinde oturur). Kas, bu delikten geerken yukarsnda ve aasnda birer kk aklk kalr.

(a) FORAMEN SCHADCUM MAJUS VE MNUSUN ARKADAN GRN (SA TARAF) (b)FORAMEN SCHADCUM MAJUS VE MNUSTAN GEEN YAPILAR 6

ANATOM Foramen suprapiriformeden geen oluumlar; A.v. glutea superior ve n. gluteus superior. Foramen infrapiriformeden geen oluumlar; A. v. glutea inferior, n. gluteus inferior, n. ischiadicus, n. cutaneus femoris posterior, n. pudendus, a.v. pudenda interna ve uyluk d rotator kaslarna giden sinirler. Foramen infrapiriformeden geen oluumlarn en lateralde olan n. ischiadicus, en medialde olan ise n. pudendustur. Foramen ischiadicum minus; incisura ischiadica minor, spina ischiadica, tuber ischiadicum ve nceki deliin oluumuna katlan ayn ligamentlerle snrlanr. Gluteal blgeden perineuma bir aklktr. Foramen ischiadicum minustan geen anatomik yaplar; n. pudendus, a.v. pudenda interna, m. obturatorius internusun tendonu ve siniri.

PELVS
Yanlarda ve nde iki os coxa, arkada sacrum ve os coccygisin birlemesi ile meydana gelir. Linea terminalis; arkada S1 vertebradaki promontoriumdan balayp, yanlarda iliumlardaki linea arcuatadan ve pubislerdeki pecten ossis pubis (linea pectinea) ile crista pubicalardan geip, nde symphysis pubica zerinde birleen hayali bir izgidir. Linea terminalisin stnde kalan pelvis blmne pelvis major, altnda kalana ise pelvis minor denir. Linea terminalis ayn zamanda, pelvis minorun st giriinin de (apertura pelvis superior) snrn yapar. Pelvis minor (gerek pelvis); arkada sacrum ve os coccygis, nde ve yanlarda da ischium ve pubisle snrlanr. Mesane, rektum, reterlerin son blmleri ve i genital organlar ierir.

PELVS APLARI
Apertura pelvis superior (pelvis girii) ile ilgili mesafeler
Conjugata anatomica (diameter anteroposterius); promontorium ile symphysis pubicann st kenar arasndaki mesafedir (12 cm). Conjugata vera; promontorium ile symphysis pubicann arka yznn orta noktas arasndaki mesafedir. Apertura pelvis superior ile ilgili en dar mesafedir (11 cm). Doumda nemli olan bu mesafe conjugata obstetrica yada gerek ap (true conjugate) olarak da isimlendirilir. Conjugata diagonalis; promontorium ile symphysis pubicann alt kenar arasndaki mesafedir. Vaginal tue ile llebilen tek mesafedir (12.5 cm).

ANATOM

PELVS APLARI

FEMUR (OS FEMORIS)

skelette, claviculadan sonra ikinci olarak kemiklemeye balayan uzun kemiktir. Trochanter minor; medialdeki bu kntya m. iliopsoas (uyluun en kuvvetli fleksr kas) insersiyo yapar.

TIBIA
En byk foramen nutriciumu olan kemiktir. Bu delikten geen nutrisiyen arter, a. tibialis posteriorun daldr.

FIBULA
Fibulann proksimal krklarnda n.fibularis communis yaralanr.

AYAK KEMKLER (OSSA PEDIS)

Ayak iskeletinde 26 tane kemik vardr. grup yapar.

ANATOM

AYAK SKELET (SA) (a) TEN GRN (b) DITAN GRN

I - AYAK BLE KEMKLER (OSSA TARSI)

7 tanedir. Proksimal sray calcaneus ve talus yapar. Distal sray ise, medialden-laterale; os cuneiforme mediale-os cuneiforme intermedium-os cuneiforme laterale-os cuboideum oluturur. Os naviculare, talus ba ile kuneiform kemikler arasndadr.

Talus

En yksekteki tarsal kemik olup, ayak arkusunun anahtar kemiidir (key bone). Vcut arl tibia araclyla talusa iletilir. Vcut arln destekler ve datr. Calcaneus, os naviculare, tibia ve fibula ile eklem yapar. Talusa kas tutunmaz, sadece ligamentler tutunur. Yerle temas eden tek tarsal kemiktir. Sadece talus ve os cuboideum ile eklem yapar. Sustentaculum tali denilen knts, talus ban destekler. Bu kntnn altndaki oluktan (sulcus tendinis musculi flexoris hallucis longi), ayn isimli kasn tendonu geer.

Calcaneus

ANATOM

COLUMNA VERTEBRALIS
Columna vertebralis 26 kemiktir (24 vertebra, 1 sakrum, 1 koksiks). Sakrum 5 tane sakral vertebrann, koksiks de 4 tane koksigeal vertebrann birlemesinden meydana geldii iin, columna vertebralis toplam 33 vertebradan oluur. Ancak vertebra says 32-35 arasnda deiiklik gsterebilir. 7 servikal 12 torakal 5 lumbal 5 sakral 4 koksigeal lk 24 vertebra hareketli, sonraki 9 vertebra hareketsizdir. En byk hareketli vertebra L5tir.

VERTEBRALAR (VERTEBRAE)
Tipik bir vertebrann arcus vertebraesi zerinde 7 tane knt vardr. Lamina arcus vertebrae; processus spinosus ile processus transversus arasnda kalan arcus vertebrae blmdr. Pediculus arcus vertebrae; processus transversus ile corpus vertebrae arasnda kalan arcus vertebrae blmdr.

SERVKAL VERTEBRALAR (VERTEBRAE CERVICALES)

Servikal vertebralarn en karakteristik zellii, processus transversuslarndaki foramen transversarium vertebrae cervicales denilen deliktir. C7 vertebra hari, dier servikal vertebralardaki bu deliklerden a.v. vertebralis geer. C7ninkilerden sadece v. vertebralis geer. Tuberculum caroticum (Chassaignacn karotid tberkl), C6 vertebrann processus transversuslarnn ucundadr. A. carotis communis, bu kntya kar komprese edilir. 1,2 ve 7 nci servikal vertebralar atipiktir.

TPK BR VERTEBRANIN BLMLER 10

ANATOM

C1 (atlas)

Corpus vertebraesi ve processus spinosusu yoktur. En geni servikal vertebradr. Arcus posteriorunda bulunan sulcus arteriae vertebralisten (bazen canalis arteriae vertebralis), a. vertebralis ile n. suboccipitalis (C1 spinal sinirin arka dal) geer. Servikal vertebralarn en kuvvetlisidir. Processus spinosusu ve processus transversuslar en uzun servikal vertebradr. Canlda elle muayenede, spinal knts hissedilebilen tek servikal vertebradr. Bu nedenle vertebralarn saylmasnda kullanlr. Processus spinosusu atalsz tek servikal vertebradr. En kk foramen transversariumu olan servikal vertebradr. Foramen transversariumlarndan sadece vertebral ven geer, a. vertebralis gemez.

C2 (axis)

C7 (vertebra prominens)

TORAKAL VERTEBRALAR (VERTEBRAE THORACICAE)

En karakteristik zellikleri, gvdelerinde ve processus transversuslarnda kaburgalar iin bulunan eklem yzleridir. Gvdesinde kaburgalar iin en fazla eklem yz bulunan torakal vertebra T1dir. Gvdesinin her iki tarafnda 1.5 eklem yz (bir tam, bir yarm) vardr.

OS SACRUM (VERTEBRAE SACRALES)

S1 vertebra gvdesinin st kenarnn ne doru yapt kntya promontorium denir. Sakrumun arka yznde uzunlamasna seyreden ikisi ift, birisi tek be tane kabarnt vardr.

OS SACRUM (a) NDEN GRN (b) ARKADAN GRN 11

ANATOM Crista sacralis mediana; tam ortada olan bu tek kabarnt, ilk drt sakral vertebrann processus spinosuslarnn (5 nci sakral vertebrann processus spinosusu yoktur) birlemesi ile oluur. Crista sacralis medialis (intermedia); crista sacralis medianann her iki tarafnda bulunan bu kabarnt, processus articularislerin birlemesinden meydana gelir. Crista sacralis lateralis; her iki tarafta crista sacralis medialisin lateralinde bulunan bu kabarnt, processus transversuslarn birlemesi ile oluur.

CANALIS SACRALIS Canalis sacraliste bulunan anatomik yaplar;

Dura mater spinalis, arachnoidea mater spinalis, spatium subarachnoideum, spatium epidurale ve spatium subdurale; bu yaplar, kanaln orta paras yaknnda biter (S2 vertebra seviyesi). Filum terminale (pars pialis) Ganglion spinaleler Cauda equina (L1 vertebra altnda kalan spinal sinir kklerinin oluturduu at kuyruuna benzer yap)

STERNUM
Sternumla ilk 7 ift kaburga eklem yapar. Corpus sterniyle 2-7 nci kaburgalar eklem yapar. Yedinci kaburga, ksifosternal ekleme tutunur.

KABURGALAR (COSTAE)
7-10 ncu kaburgalarn kkrdak paralar birleerek, arcus costalis denilen kavsi yapar. Arkusun en alt blm onuncu kaburga tarafndan oluturulur ve L3 vertebra seviyesindedir.

OS SACRUM (a) NDEN GRN (b) ARKADAN GRN

12

ANATOM

TPK KABURGA Birinci kaburga (costa prima); en ksa, en gl, en yass, en geni, en horizontal (en az oblik) ve en kavisli kaburgadr. Crista capitis costaesi ve sulcus costaesi yoktur. Sternal ucu dier kaburgalara gre daha byktr. st yznde a. subclavia ile v. subclaviann getii oluklar (sulcus arteriae subclaviae ve sulcus venae subclaviae) bulunur. M. scalenus anterior, bu iki damar arasndaki tuberculum musculi scaleni anterioris (Lisfranc tberkl)e insersiyo yapar. 1,10,11 ve 12nin crista capitis costaesi yoktur. 11 ve 12nin tuberculum costaesi de yoktur. Birinci ve onikinci kaburgann sulcus costaesi yoktur. Bazen onbirinci kaburgada da bulunmaz.

KRANYUM KEMKLER (OSSA CRANII)

Cranium, toplam 22 kemikten oluur. Kranyum iskeletine 3 ift kulak kemikii eklenirse 28 olur ve bu ba iskeletindeki toplam kemik saysdr. 28 kemiin; 11 tanesi ift, 6 tanesi tektir. Kranyum iki blmde incelenir. Neurocranium; toplam 8 kemikten oluur. - Os frontale (1) - Os ethmoidale (1) - Os occipitale (1) - Os temporale (2) - Os sphenoidale (1) - Os parietale (2) Viscerocranium; toplam 14 kemiktir. - Mandibula (1) - Os lacrimale (2) - Vomer (1) - Os palatinum (2) - Maxilla (2) - Os zygomaticum (2) - Os nasale (2) - Concha nasalis inferior (2)

13

ANATOM

NEUROCRANIUM
OS FRONTALE
Glabella; arcus superciliarisler arasnda kalan dz alandr. Fossa glandulae lacrimalise, canlda glandula lacrimalisin orbital paras oturur.

OS PARIETALE
Sulcus arteriae meningeae mediae; i yzde grlen bu oluklar, a. meningea mediann dallarna aittir. Bu dallarn almas, epidural hemorajilere neden olur. Neonat kranyumundaki tm fontanellerin yapsna katlan tek kemiktir.

OS ETHMOIDALE
Lamina perpendicularis; septum nasinin st parasnn byk blmn oluturur. Lamina cribrosa; cavitas nasinin atsnn byk blmn yapar. zerinde bulunan deliklerden (foramina cribrosa), olfaktor sinir uzantlar kafa iine geer. Crista galli isimli kntsna, falx cerebri tutunur. Crista galli ile frontal kemikteki crista frontalis arasndaki kr delie foramen caecum denir. Bazen bu delikten, nazal venlerle sinus sagittalis superioru balayan kk bir emissaryan ven geer. Bulbus olfactorius, crista gallinin her iki tarafnda, lamina cribrosa zerinde oturur.

KRANYUMUN TEN GRN 14

ANATOM Labyrinthus ethmoidalis; iki laminal olan bu parann, d laminas orbita i duvarnn, i laminas da burun boluunun d duvarnn yapsna katlr. ki lamina arasnda etmoidal sinsler bulunur. Burnun d duvarndaki concha nasalis superior, concha nasalis media ve concha nasalis suprema (bazen bulunur) ile meatus nasi mediustaki processus uncinatus, labyrinthus ethmoidalisin uzantlardr.

OS OCCIPITALE
Foramen magnum; kafa iskeletindeki en byk deliktir. Canalis vertebralis ile fossa cranii posterioru balar. Medulla oblongata (bulbus) ile medulla spinalis aras snrdr. Bu delikten; medulla spinalis ile onu saran zarlar, a. vertebralisler ve dallar (a. spinalis anterior ile a. spinalis posteriorlar), C1-3 spinal sinirlerin meningeal dallar ve n. accessoriusun (XI nci kranyal sinir) spinal paras geer. Clivus (Blumenbach yamac); kk bir blmn sfenoid kemik gvdesinin oluturduu bu dz alana, canlda medulla oblongata (bulbus) ile pons oturur. Plexus venosus basilaris, clivus zerindedir. Canalis nervi hypoglossiden, dilin motor siniri olan n. hypoglossus ile a. pharyngea ascendensin meningeal bir dal geer.

OS SPHENOIDALE
Sulcus prechiasmaticusta, canlda chiasma opticum oturur. Sella turcica; sulcus prechiasmaticusun arkasnda tuberculum sellae denilen bir tmsek bulunur. Bu tmsein arkasnda da iinde hipofiz bezinin oturduu derin bir ukur vardr. Fossa hypophysialis denilen bu ukur, arkadan dorsum sellae isimli bir tmsek ile snrlanr. Bu yap birlikte sella turcica ad ile bilinir. Dorsum sellae, fossa cranii media ile fossa cranii posterior aras snr yapar. Sulcus caroticus; sella turcicann her iki yannda bulunan bu oluktan, canlda a. carotis interna geer. Canalis opticus; kk kanatlarn iki kk arasndadr. N. opticus ile a. ophthalmica geer.

OS TEMPORALE
Fissura petrotympanica (Glaserian yar); chorda tympani, orta kulak boluunu bu yarktan geerek terk eder. Canalis caroticus; foramen jugularenin hemen n tarafndadr. inden a. carotis interna geer. Impressio trigeminalis (Meckel oluu); petroz apeksin n yznde bulunan bu iz, ganglion trigeminale (Gasserian ganglionu, ganglion semilunare)ye aittir. N. trigeminusun (V. kranyal sinir) duyu ganglionudur. Meatus acusticus internus; i kula fossa cranii mediaya balayan, yaklak 1 cm uzunluunda kemik bir kanaldr. Balangcna porus acusticus internus denir. Meatus acusticus internustan; n. facialis, n. intermedius (n. facialisin duyu kk), n. vestibulocochlearis ve a.v. labyrinthi geer. Ganglion vestibulare (Scarpa ganglionu), meatusun dibinde lokalizedir. Canalis nervi facialis (Fallopian kanal); iinde n. facialis ve ganglionu (ganglion geniculi) bulunur. N. facialis, kemik ii en uzun seyir gsteren kranyal sinirdir. Kanal iinde tane dal (n. stapedius, chorda tympani ve ganglion geniculiden kan n. petrosus major) verir. 15

ANATOM Foramen jugulare (TO = Temporal+Oksipital); temporal ile oksipital kemik arasnda kalan bu aklktan, nden-arkaya doru; sinus petrosus inferior, a. pharyngea ascendensin meningeal dal, n. glossopharyngeus, n. vagus, n. accessorius, a. occipitalisin meningeal dal ve sinus sigmoideus (v. jugularis interna) geer. Sinus sagittalis superior, sa sinus transversusa ald iin, sa taraf foramen jugulare genellikle daha byktr. Foramen lacerum (TOS = Temporal+Oksipital+Sfenoid); Hi bir byk anatomik oluum bu delikten gemez. Canalis caroticusun az, deliin arkad tarafndadr. Kanaldan kan a. carotis interna, delii st-iten aprazlar ve sulcus caroticusa girer. N. petrosus major ve n. petrosus profundus deliin atsnda birleerek n. canalis pterygoideiyi (Vidian siniri) oluturur.

VISCEROCRANIUM
CONCHA NASALIS INFERIOR
Maksilla ve lakrimal kemikle birlikte canalis nasolacrimalisi oluturur.

OS LACRIMALE
En kk ve en krlgan kranyum kemiidir.

OS NASALE OS ZYGOMATICUM MANDIBULA

Kranyumun tek hareketli kemii, visserokranyumun da en byk ve en kuvvetli kemii olan mandibula, sadece temporal kemikle eklem yapar. skelette claviculadan sonra kemiklemeye balayan ilk kemiktir. Foramen mentale; genellikle alt ikinci premolar di seviyesinde bulunan bu delikten, v.a.n. alveolaris inferiorun terminal dallar (v.a.n. mentalis) geer. Spina mentalis; gvdenin n-i yznde grlen drt tane kntdr. stte olan ikisine (spina mentalis superior) m. genioglossus, alttakilerine de (spina mentalis inferior) m. geniohyoideus tutunur.

VOMER
Septum nasinin arka-alt blmnn byk parasn oluturur. Mandibula ile birlikte tek olan visserokranyum kemiidir.

MAXILLA
Mandibula hari, tm visserokranyum kemikleri ile eklem yapar.
Mandibuladan sonra en byk visserokranyum kemiidir. Az boluu, burun boluu, orbitann duvarlarna katlr. Os nasalelerle birlikte apertura piriformisin snrlarn yapar.

16

ANATOM Os palatinumlarla birlikte palatum durum (sert damak)u oluturur. Sert daman 3/4 n blmn iki taraf maksillann processus palatinuslar, 1/ 4 arka blmn ise palatin kemiklerin lamina horizontalisleri yapar. Sulcus infraorbitalis ve canalis infraorbitalis; iinden v.a.n infraorbitalis geer. Kanal, maksillann n yzne foramen infraorbitale isimli delik ile alr.

KRANYUMDAK STRLER
Sutura coronalis; pariyetal kemiklerin n kenarlar ile frontal kemiin arka kenar arasndaki transvers str. Sutura sagittalis; iki pariyetal kemik arasndaki sagittal str. Sutura lambdoidea; pariyetal kemiklerin arka kenarlar ile oksipital kemik arasndaki str. Sutura squamosa; her iki yanda, pariyetal kemik ile temporal kemik arasndaki str. Sutura metopica (sutura frontalis persistens); fetal kranyumda, iki taraf frontal kemii birletiren strdr. Bu str, genellikle altnc yatan sonra grlmez. Ancak bazen kalc olabilir ve radyolojik incelemelerde krk hatt sanlabilir. Sutura coronalis ile sutura sagittalisin kesime noktasna bregma, sutura sagittalis ile sutura lambdoideann kesime noktasna da lambda ad verilir. Bregma, yeni doandaki fonticulus anteriorun (n bngldak), lambda ise fonticulus posteriorun (arka bngldak) yerine uyar.

KRANYUMDAK NEML DELKLERN KAFA NDEN GRN VE KRANYAL FOSSALOR 17

ANATOM

ORBTA BOLUUNUN (CAVITAS ORBITALIS) DUVARLARI

st duvar (paries superior); balca frontal kemiin pars orbitalisi yapar. Apekse yakn kk bir blmn sfenoid kemiin ala minoru oluturur. D duvar (paries lateralis); sfenoid kemiin ala majoru ile zigomatik kemiin processus frontalisi yapar. Orbitann en kaln duvardr. duvar (paries medialis); nden-arkaya doru; maksillann processus frontalisi, os lacrimale, etmoid kemiin lamina orbitalisi ve corpus sphenoidale yapar. Duvarn en byk blmn etmoid kemiin lamina orbitalisi oluturur (SELaM olarak kodlanabilir). Alt duvar (paries inferior); maksillann facies orbitalisi, zigomatik kemiin facies orbitalisi ve palatin kemiin processus orbitalisi yapar. Duvarn en byk blmn, orbita boluunu sinus maxillaristen ayran maksillann facies orbitalisi yapar. Fissura orbitalis superior; orbitann d ve st duvarlar arasndadr. Orbitay fossa cranii mediaya balar. Bu yarktan n. oculomotorius, n. trochlearis ve n. abducens (gz kaslar ile ilgili kranyal sinirlerdir), n. trigeminusun oftalmik dalnn dallar (n. frontalis, n. lacrimalis ve n. nasociliaris), v. ophthalmica superior ve bazen v. ophthalmica inferior geer. N. abducens, n. oculomotorius, n. nasociliaris, n. opticus ve a. ophthalmica, anulus tendineus communis (Zinn halkas)ten geen anatomik yaplardr. Fissura orbitalis inferior; Orbitann alt ve d duvarlarn ayrr. Orbitay, fossa pterygopalatinaya balar. inden; n. maxillaris ve onun zigomatik dal, a.v. infraorbitalis ve v. ophthalmica inferiorun plexus pterygoideusla olan kk balant dallar geer.

N. frontalis N. lacrimalis N. trochlearis M. rectus lateralis N. oculomotorius N. abducens A.v. infraorbitalis N. zygomaticus N. maxillaris

FOS

FOI

N. nasociliaris

M. levator palpebrae superioris M. rectus superior M. obliquus superior N. opticus A. centralis retinae A. ophthalmica M. rectus medialis Anulus tendineus communis (Zinn halkas) M. obliquus inferior M. rectus inferior

01sO16

Fissura orbitalis superior (FOS), Fissura orbitalis inferior (FOI) ve Zinn halkasndan geen anatomik yaplar FSSURA ORBTALS SUPEROR (FOS),

FSSURA ORBTALS NFEROR (FOI) VE ZNN HALKASINDAN GEEN ANATOMK YAPILAR

18

ANATOM

BURUN BOLUUNUN (CAVTAS NASI) DUVARLARI

st duvar; arkadan-ne doru sfenoid, etmoid, frontal ve nazal kemik (NEFeS olarak kodlanabilir). Alt duvar (sert damak); maksilla ve palatin kemiin lamina horizontalisi. duvar (septum nasi); balca etmoid kemiin lamina perpendicularisi, vomer ve cartilago septi nasi yapar. Yapsna baz kemiklerin de ok az katlm vardr. n-st blmne; nazal kemikler ve frontal kemiin spina nasalisi, arka-st blmne; sfenoid kemiin rostrum sphenoidale ve crista sphenoidalisi, alt blmne de; maksillann crista nasalisi ile palatin kemiin crista nasalisi. D duvar; etmoid kemiin uzantlar olan concha nasalis superior ve media, bir visserokranyum kemii olan concha nasalis inferior, maksillann processus frontalisi, nazal kemik, lakrimal kemik, palatin kemiin lamina perpendicularisi ve sfenoid kemiin processus pterygoideusunun lamina medialisi yapar. Pterion (Sylvian noktas); sfenoidin byk kanad ile temporal, frontal ve pariyetal kemiklerin bir araya gelerek, H harfi eklinde bir grnm oluturduklar noktadr. Klinik olarak ok nemli olan bu noktann altnda, a. meningea mediann n dal ile, beynin frontal ve temporal loblar arasndaki sulcus lateralis bulunur. Pterion, arcus zygomaticusun orta noktasnn yaklak 4 cm yukarsndadr. Neurocraniumun yan duvarnn en ince blm, pterion noktasnda pariyetal kemiin n-alt kesinin sfenoid kemiin ala majoru ile birletii yerdir. Buraya gelen travmalarda arter yaralanabilir ve epidural hemorajilere neden olabilir.

FOSSA INFRATEMPORALIS
inde bulunan anatomik yaplar
Parotis bezinin derin paras M. temporalisin insersiyosu; bu kas hem fossa temporaliste, hem de fossa infratemporalistedir. M. pterygoideus medialis ve m. pterygoideus lateralis Ganglion oticum; n. glossopharyngeusla ilgili parasempatik gangliondur. Hedef organ glandula parotideadr. N. mandibularis ve dallar (n. lingualis, n. alveolaris inferior ve n. auriculotemporalis). N. auriculotemporalis hem fossa temporaliste, hem de fossa infratemporalistedir. Chorda tympani; n. facialisin daldr. Dilin 2/3 n blmnden tat duyusunu tar. Ayrca glandula submandibularis ve glandula sublingualisle ilgili parasempatik lifleri ierir. Plexus pterygoideus; ineme kaslarnn venlerinin oluturduu pleksustur. A. maxillaris ve dallar; bu fossada verdii dallarn en nemlisi a. meningea mediadr.

19

ANATOM

FOSSA PTERYGOPALATINA
Orbita apeksinin altnda kk, piramidal bir boluktur. Sfenoid kemiin processus pterygoideusu ile maksilla arasndadr.

inde bulunan anatomik yaplar

N. maxillaris Ganglion pterygopalatinum; n. facialisle ilgili parasempatik gangliondur. Hedef organ glandula lacrimalistir. Parasempatik ganglionlarn en bydr. A. maxillarisin terminal paras; bu arter hem fossa infratemporaliste, hem de fossa pterygopalatinadadr. N. canalis pterygoidei (Vidian siniri)

Fossa pterygopalatinann balantlar Fissura orbitalis inferior ile orbitaya, Foramen rotundum ile fossa cranii mediaya Foramen sphenopalatinum ile cavitas nasiye Fissura pterygomaxillaris ile fossa infratemporalise Foramen palatinum majus ve foramina palatina minoralar ile az boluuna.

20

ANATOM

EKLEM SSTEM (SYSTEMA ARTICULARE)

Gomphosis: Di kkleri ile ene kemikleri arasndaki eklem (articulatio dentoalveolaris). Vcuttaki tek rnektir. Symphysis (sekonder kartilaginz eklem): Bu grup eklemlerde eklem yzlerini rten hiyalin kkrdaa ek olarak her zaman eklem yzleri arasnda kuvveti absorbe eden fibrz kkrdak yapsnda bir diskus bulunur (ancak her diskus bulunan eklem, symphysis deildir!). Bu eklemlerde snrl olarak hareket yaplabilir. Pubis kemikleri arasndaki eklem (symphysis pubica) ve vertebra gvdeleri arasndaki eklem (symphysis intervertebralis).

Eklem kapsl (capsula articularis)

Hareketli eklemleri dier eklemlerden ayran en nemli zelliktir. Eklem yzlerini bir arada tutar.

Discus articularisi olan sinovyal eklemler;

Articulatio sternoclavicularis Articulatio acromioclavicularis Articulatio radioulnaris distalis Articulatio radiocarpalis Articulatio temporomandibularis.

Meniscusu olan sinovyal eklem

Art. genus

Labrum articulare
Fibrz kkrdak yapsnda halka eklinde bir oluumdur. Artikler kenarlara tutunur. Konkav eklem yzn derinletirir ve temas alann artrr. Vcutta sadece iki eklemde vardr. Articulatio humeri (labrum glenoidale) ve articulatio coxae (labrum acetabuli).

SNOVYAL EKLEM TPLER

Sinovyal eklemler, eklem yzlerinin ekline gre yedi tipe ayrlr. I - Ginglymus (art. trochlearis); menteeye benzeyen bu eklem tipinin sadece transvers ekseni vardr (uniaksiyel) ve bu nedenle sadece fleksiyon-ekstensiyon hareketi yaplr. Artt. interphalangeae manus Artt. interphalangeae pedis Art. humeroulnaris Art. talocruralis II - Articulatio bicondylaris; konveks eklem yz iki kondlden oluur. Sadece transvers ekseni vardr ve fleksiyon-ekstensiyon hareketi yaplr. Ancak ok az rotasyona da izin verir. Art. genus Art. temporomandibularis III - Articulatio trochoidea; konveks eklem yz silindir eklindedir. Vertikal ekseni vardr (uniaksiyel) ve sadece rotasyon hareketi yaplr. 21

ANATOM Art. radioulnaris proximalis Art. radioulnaris distalis Art. atlantoaxialis mediana IV - Articulatio sellaris; eklem yzleri eyere benzer. Sagittal ve transvers olarak iki ekseni vardr. Fleksiyon-ekstensiyon ve abdksiyon-addksiyon hareketleri yaplr. Bu hareketlerin kombinasyonu ile sirkumdksiyon (dairesel hareket; srasyla yaplan fleksiyon, abdksiyon, ekstensiyon ve addksiyondur.) da yaplabilir. Eklem yzlerinin ekli ok az rotasyona da izin verir. Art. sternoclavicularis Art. carpometacarpalis pollicis Art. incudomallearis V - Articulatio ellipsoidea (art. condylaris); konveks eklem yz uzunlamasna kesilmi yarm yumurta eklindedir. Sagittal ve transvers olarak iki ekseni vardr. Fleksiyon-ekstensiyon ve abdksiyon-addksiyon hareketleri yaplr. Bu hareketlerin kombinasyonu ile sirkumdksiyon da (dairesel hareket) yaplabilir. Ancak rotasyon olanakszdr. Art. radiocarpalis Art. atlantooccipitalis Artt. metacarpophalangeae Artt. metatarsophalangeae VI - Articulatio spheroidea (art. cotylica); konveks eklem yz kre eklindedir. Sagittal, transvers ve vertikal eksenlere ek olarak bir ok ikincil eksene sahiptir. Bu tip eklemlerde tm haraketler (fleksiyon-ekstensiyon, abdksiyon-addksiyon, rotasyon ve sirkumdksiyon) yaplabilir. Art. humeri Art. coxae Art. humeroradialis Art. incudostapedialis VII - Articulatio plana; eklem yzleri hemen hemen dzdr. Belli bir ekseni yoktur. Bu tip eklemlerde sadece kayma hareketleri yaplr. Vcuttaki sinovyal eklemlerin ou bu tiptir.

EKLEM YZLERNN AYRILMASINI NLEYEN FAKTRLER

Eklem boluundaki negatif basn; en nemlisidir. Eklem kapsl ve eklem balar Eklemi saran kas ve tendonlar Eklem yzlerinin ekli

ST EKSTREMTE EKLEMLER
ARTICULATIO STERNOCLAVICULARIS
Claviculann sternal ucu ile manubrium sterni arasnda kurulu sellar tip eklemdir. 22

ANATOM

ARTICULATIO HUMERI (ARTICULATIO GLENOHUMERALIS)

Caput humeri ile cavitas glenoidalis arasnda kurulu sferoid tip eklemdir. Cavitas glenoidalisin derinliini artran labrum articulare (labrum glenoidale)si vardr. Bursa subtendinea musculi subscapularis eklem boluu ile balantldr. M. biceps brachiinin uzun bann tendonu, omuz ekleminin iinden geer (intrakapslerdir).

ARTICULATIO RADIOULNARIS DISTALIS ve PROXIMALIS

Ulna ve radius arasnda kurulu iki eklemdir. kisi de trokoid tiptir supinasyon pronasyon hareketleri bu eklemde yaplr.

ARTICULATIO RADIOCARPALIS
Radiusun distal ucu ile os scaphoideum ve os lunatum arasnda, bir discus articularis araclyla ulna distal ucu ile os triquetrum arasnda kurulu elipsoit tip eklemdir. Os pisiforme ekleme katlmaz. Art. carpometacarpalis pollicis; birinci metakarpal kemik ile os trapezium arasnda kurulu sellar tip eklemdir. Baparmak, hareketlerinin byk blmn bu eklemde yapar.

ARTICULATIONES METACARPOPHALANGEAE
Metakarpal kemiklerle falankslar ile abduksiyon-adduksiyonu arasnda kurulu elipsoit tip eklemlerdir. Parmaklarn fleksiyon hareketi balca bu eklemlerde yaplr.

ARTICULATIONES INTERPHALANGEAE MANUS

Falankslar arasnda kurulu ginglimus tip eklemlerdir.

ALT EKSTREMTE EKLEMLER

ARTICULATIO COXAE (ARTICULATIO COXOFEMORALIS)
Femur ba ile acetabulumdaki facies lunata arasnda kurulu sferoid tip eklemdir. Acetabulumu derinletirmek amacyla labrum acetabuli denilen bir labrum articularesi vardr.

Ligamentleri

Lig. iliofemorale (Bigelow ligamenti, Bertin ligamenti); eklemin en gl ligamentidir. Ters Y harfi eklinde olan bu ligament, uyluun ar ekstensiyonunu nleyen esas ligamenttir. Ek olarak ar addksiyonu da snrlar. Eklemin stabilizesinden sorumlu en nemli ligamenttir. Lig. pubofemorale; Uyluun ar abdksiyonunu nler. Lig. ischiofemorale; Uyluun ar i rotasyonunu nler. Zona orbicularis; eklem kapslnn derin liflerinin bir blm, femur boynunu sararak bu ligamenti oluturur. Negatif hava basncndan sonra, femur ban acetabulumda tutan en nemli yapdr. 23

ANATOM

ARTCULATO COXAE (ART. COXOFEMORALS Lig. capitis femoris (lig. teres femoris); Uyluk fleksiyondayken yaplan addksiyon ve d rotasyonu snrlar. Lig. transversum acetabuli; labrum acetabulinin bir parasdr.

ARTICULATIO GENUS
Femur ile tibia arasnda bikondler tip eklemdir. Ekleme, vcudun en byk susams (sesamoid) kemii olan patellada katlr ve femurun kondlleri ile eklem yapar. Vcudun en byk eklemidir. En byk membrana synovialisi ve eklem boluu olan eklemdir. Ek olarak en fazla sinovyal svnn bulunduu (0.5 ml) eklemdir. Plicae alares bu eklemde grlr. 24

ANATOM

D ligamentleri (ekstrakapsler ligamentler)

Lig. patellae; m. quadriceps femorisin tendonunun kalnlam orta parasdr. Lig collaterale fibulare Lig. collaterale tibiale; eklem kapslne ve meniscus medialise tutunmas vardr. Meniscus medialise tutunmas olan tek ligamettir. Eklemin stabilizesinden sorumlu en nemli ligamenttir. Lig. popliteum obliquum (Bourgery ligamenti, Winslow ligamenti); m. semimembranosusun tendonunun bir parasdr. Lig. popliteum arcuatum; M. popliteusun origo liflerinin younlamasndan meydana gelir. Lig. cruciatum anterius; Bacan ar ekstensiyonunu nler. Lig. cruciatum posterius; zellikle fleksiyondaki dize arlk bindiinde (rn. merdiven karken, yoku karken), femuru stabilize eden esas yapdr. Bacan ar fleksiyonunu nler. Lig transversum genus; meniskslerin n ularn birletiren bu ligament, meniskslerin birlikte hareket etmesini salar. Lig. meniscofemorale anterius (Humphry ligamenti) ve lig. meniscofemorale posterius (Wrisberg ligamenti); meniscus lateralisin uzantlardr. Meniscus lateralisin arka boynuzunun hareketlerini kontrol ederler. Ayak yerde ve bacak tam ekstensiyondayken, femurun tibia zerinde ie rotasyonu ile meydana gelen eklem kilitlenmesini m. popliteus zer. Bu kasn kontraksiyonu ile femur da rotasyon yapar. Bursa suprapatellaris; femur ile m. quadriceps femorisin tendonu arasndadr. Membrana synovialisin bir genilemesidir. Eklem boluu ile balantldr. Bursa subcutanea prepatellaris; deri ile patella arasndadr. Patella zerindeki derinin serbest olarak hareketine izin verir. Bursa subcutanea infrapatellaris; deri ile tuberositas tibiae arasndadr. Bursa infrapatellaris profunda; tibia ile lig. patellae arasndadr.

ligamentleri (intraartikler ligamentler)

Eklemin n tarafnda bulunan bursalar

ARTICULATIONES PEDIS (AYAK EKLEMLER)

ARTICULATIO TALOCRURALIS
Tibia, fibula ve talus arasnda kurulu ginglimus tip eklemdir.

ARTICULATIO SUBTALARIS (ART. TALOCALCANEA)

Talus ve calcaneus arasnda kurulu plana tip eklemdir. Eversiyon (i rotasyon yada pronasyon + abdksiyon) ve inversiyon (d rotasyon yada supinasyon + addksiyon) hareketlerinin byk blm bu eklemde yaplr. Kk bir blm art. tarsi transversada yaplr. 25

ANATOM

ARTCULATO GENUSUN LGAMENTLER

ARTICULATIO TARSI TRANSVERSA (MDTARSAL EKLEM, CHOPART EKLEM)

Ayak amputasyonunda (Chopart amputasyonu) kullanlan bu eklem, iki eklemden oluur. Art. talocalcaneonavicularis; talus, calcaneus ve os naviculare arasnda kurulu sferoid tip eklemdir. Art. calcaneocuboidea; sellar tip eklemdir. Lig. calcaneonaviculare plantare (spring ligament); calcaneustaki 26

ANATOM sustentaculum tali ile os naviculare arasnda uzanr. Eklemin en nemli ligamentidir. Ayan uzun arkusunun devamllnda rol olan bu ligament, talus ban destekler ve talusu pozisyonunda tutar. Ayak kubbesine verdii elastikiyet nedeniyle, kopmas durumunda dz tabanlk (pes planus) olur. M. tibialis posteriorun tendonu, ligamentin hemen altndan geer.

ARTICULATIONES TARSOMETATARSALES (LISFRANC EKLEM)

Distal sra tarsal kemiklerle, metatarsal kemikler arasnda kurulu plana tip eklemlerdir. Ayak amputasyonunda (Lisfranc amputasyonu) kullanlr.

ARTICULATIONES METATARSOPHALANGEAE
Metatarsal kemiklerin balar ile proksimal falankslarn bazisleri arasnda elipsoit tip eklemlerdir.

ARTICULATIONES INTERPHALANGEAE PEDIS

Falankslar arasnda kurulu ginglimus tip eklemlerdir.

KRANYUM EKLEMLER (ARTICULATIONES CRAN)

ARTICULATIO TEMPOROMANDIBULARIS
Eklem dtan n. facialis, iten n. auriculotemporalis ile komudur. Lig. sphenomandibulare; birinci faringeal arkus kkrdann (Meckel kkrda) perikondriyumundan derive olur. Spina ossis sphenoidalisten lingula mandibulaeye uzanr. Mandibulann arln ineme kaslarnn tonusu tamasna ramen, bu ligament mandibulann primer pasif desteidir. V .a.n. mylohyoideus ligamenti deler. st ucuna yakn chorda tympani tarafndan aprazlanr. Ligament ile collum mandibulae arasndan n. auriculotemporalis ve a.v. maxillaris, ligament ile ramus mandibulae arasndan ise v.a.n. alveolaris inferior geer.

COLUMNA VERTEBRALIS EKLEMLER

ARTICULATIO ATLANTOAXIALIS
eklemden oluur. Art. atlantoaxialis lateralis; plana tip eklemdir. Art. atlantoaxialis mediana; Trokoid tip eklemdir. Ban rotasyon hareketlerinin yapld eklemdir.

Ligamentleri

Ligg. alaria (Mauchart ligamentleri); ban rotasyon hareketlerini kontrol eden esas ligamentlerdir. ki tanedir. Ligamentum apicis dentis; Ligg. alarialar arasndadr. Bu ligament, 27

ANATOM notokord denilen embriyonik yapnn kranyal ucunun kalntsdr. Membrana tectoria; yukarda bahsedilen ligamentlerin hepsini arkadan rter. Vertebra gvdelerinin arka yzlerini rten ligamentum longitudinale posteriusun, axisten sonra yukar doru devamdr.

SYMPHYSIS INTERVERTEBRALIS
Vertebra gvdeleri arasndaki simfizis tip eklemlerdir. Gvdeler arasnda, discus intervertebralis denilen fibrz kkrdak yapsnda oluumlar bulunur. Discus intervertebralis; columna vertebralis uzunluunun 1/4n yapar. Toplam 23 tane olup, aksisden sakruma kadar btn omur gvdeleri arasnda vardr. Sadece, atlas ile axis arasnda yoktur. En ince olanlar st torakal blgede, en kalnlar ise lumbal blgededir. L5 ile S1 arasndaki diskus, en byk olandr ve ayn zamanda vcuttaki en byk avaskler yapdr. Discus intervertebralisin orta blmne nucleus pulposus, bunu evreleyen daha sert yapdaki periferik blmne de anulus fibrosus ad verilir. Nucleus pulposus, notokordun kalntsdr.

ARTICULATIONES ZYGAPOPHYSIALES (FASET EKLEMLER)

Komu vertebralarn processus articularis superiorlar ile inferiorlar arasnda kurulu plana tip eklemlerdir. Foramen intervertebralelere yakn olduklarndan, hastalklar yada yaralanmalarndan spinal sinirler etkilenir.

Ligamentleri

Ligg. flava; atlastan, S1 vertebraya kadar komu lamina arcus vertebraeleri balayan sar renkli elastik ligamentlerdir. Omurgann dik durmasnda ve omurgann normal kavislerinin korunmasnda fonksiyonlar vardr. Ligg. supraspinalia; Processus spinosuslarn ularn balar. Omurgann ar fleksiyonunu ve rotasyonunu nler. C7 seviyesinden sonra yukar doru bu ligamentlerin yerini ligamentum nuchae alr. Ligg. interspinalia; komu processus spinosuslarn aralarn doldurur. Ligamentum nuchae; C7 vertebrann processus spinosusu ile protuberentia occipitalis externa arasnda uzanr. Bu seviyede supraspinal ligamentlerin karl olarak bulunur. Ban dik tutulmasna yardm eder ve ar fleksiyonunu nler.

ARTICULATIO CAPITIS COSTAE

Kaburga balar ile torakal vertebra gvdeleri arasnda kurulu plana tip eklemlerdir. Ligamentum capitis costae intraarticulare; caput costaedeki crista capitis costae ile discus intervertebralis arasnda uzanr. 1, 10, 11 ve 12 nci kaburgalarn crista capitis costaesi olmadndan, bu kaburgalarn eklemlerinde yoktur.

28

ANATOM

ARTICULATIO COSTOTRANSVERSARIA
Tuberculum costaelerdeki eklem yz ile processus transversuslardaki eklem yzleri arasnda kurulu plana tip eklemlerdir. Bu eklem, 11 ve 12 nci kaburgalarda yoktur. Birinci kaburga ifti sternumla sinkondrozis tip eklem yapar. Sonra gelen alt ift kaburga ise plana tip eklem yapar.

STERNAL EKLEMLER
SYMPHYSIS MANUBRIOSTERNALIS
Manubrium sterni ile corpus sterni arasndadr. Simfizis tip (sekonder kartilaginz) eklemdir.

SYMPHYSIS XIPHOSTERNALIS
Corpus sterni ile processus xiphoideus arasndadr.

29

ANATOM

KAS SSTEM (SYSTEMA MUSCULARE)

BA BLGES (REGIONES CAPITIS)
Kafa kemikleri, be tabakal bir yap ile rtldr. Bu yapya, her katn ba harflerinin temsil ettii SCALP ad verilir. S (Skin, deri) C (Connective doku, fascia superficialis) A (Aponeurosis epicranialis, galea aponeurotica, fascia profunda) L (Loose areolar doku, gevek areolar tabaka); kafa d venleri, dural sinslere balayan emissaryan venler bu tabakadadr. Bu nedenle scalpn en tehlikeli tabakasdr. P (Pericranium); kafa kemiklerinin d yzn rten periosteumdur. SCALPn ilk tabakas (SCA), birbirleri ile ok sk balantldr ve ayrlmaz. Bu nedenle tek bir tabaka gibidir ve scalp proper denir. Scalp, bu tabaka nedeniyle hareketlidir.

YZ KASLARI (MUSCULI FACIEI)

Yzeyel fasyann iki yapra arasnda yer alan yz kaslar, ikinci faringeal (brankiyal) arkustan geliirler ve bu arkn siniri olan n. facialis tarafndan uyarlrlar.

M. ORBICULARIS OCULI
Gz kapaklarnn sfinkteridir. Kornea refleksinde gzleri kapatan kastr. M. orbicularis oculi, gz kapan aan m. levator palpebrae superiorisin (bu kas n. oculomotorius tarafndan uyarlr) antagonistidir.

M. CORRUGATOR SUPERCILII (Koyter kas)

Ka atlmas hareketini yaptran kastr.

M. NASALIS
Burnun esas kasdr. Burun deliklerini hem daraltan, hem de genileten kastr.

M. ZYGOMATICUS MAJOR
Az kesini yukar-da eker. Glme hareketini yaptran kastr.

M. RISORIUS (Santorini kas)

Tebessm hareketini yaptran kastr.

M. BUCCINATOR
Yz ifadesi kaslarnn en derin yerleimli olandr. Yardmc bir ineme kasdr. ineme hareketi srasnda molar dilere kar yanaklar bastrarak, inemeye yardm eder. Dil ile birlikte yiyecein yanak ve diler arasnda tutulmasn salar. Emme ve fleme hareketlerini yaptrr. flemeli mzik aletlerinin alnmasnda nemli fonksiyonu vardr. Bu nedenle fleme kas olarak bilinir. 30

ANATOM

YZ KASLARI

M. PLATYSMA
Azn almasna yardm eder. Boyun derisini gerer. Erkekler bu fonksiyonundan, boyun blgesini tra ederken ve gmlek yakasn balarken yararlanr. M. platysma, derin inspiryumda alr.

NEME KASLARI (MUSCULI MASTICATORII)

Her bir tarafta drt tanedir. N. mandibularisin dallar tarafndan uyarlrlar. M. masseder, m. temporalis, m. pterrygoideus medialis ve lateralis.

M. MASSETER
Kasn stnden; ductus parotideus geer.

M. PTERYGOIDEUS LATERALIS
Az aan tek ineme kasdr. 31

ANATOM

TRGONOM SUBOCCPTALE

BOYUN BLGES (REGIONES CERVICALES)

Vagina carotica; derin boyun fasyasnn kalnlamas ile oluan bu klf iinde; medialde a. carotis communis ve a. carotis interna, lateralde v. jugularis interna, arkada n. vagus, nde ansa cervicalis bulunur.

M. SCALENUS ANTERIOR
Boyunda nemli bir anatomik iarettir. Kasn n yz; v. subclavia, n. phrenicus ve v. jugularis interna ile komudur. Arkasnda ise; cupula pleuray rten membrana suprapleuralis (Sibson fasyas), a. subclavia ve plexus brachialis bulunur. Medial kenar a.v. vertebralis ve soldaki ek olarak ductus thoracicus ile komudur. A. subclavia ve plexus brachialis, m. scalenus anterior ile m. scalenus medius arasndadr.

TRIGONUM SUBOCCIPITALE
Kafann arkasnda, oksipital kemiin aasnda ve m. semispinalis capitisin altndadr A. vertebralis, bu gen iindedir.

HYOD ST KASLAR (MUSCULI SUPRAHYOIDEI)

Fonksiyonlar srasnda, hiyoid kemii yukarya ekerler.

M. DIGASTRICUS
ki karnldr. Venter anterior, n. mandibularis (n. trigeminusun dal), venter posterior ise n. facialis tarafndan uyarlr.

M. STYLOHYOIDEUS
N. facialis tarafndan uyarlan tek hiyoid kastr. 32

ANATOM

SUBRAHYOD ve NFRAHYOD KASLAR

M. MYLOHYOIDEUS
Az boluunun tabann yapan kastr.

M. GENIOHYOIDEUS
M. mylohyoideusun zerindedir. Spina mentalisten balar. zerinde m. genioglossus vardr.

HYOD ALTI KASLAR (MUSCULI INFRAHYOIDEI)

Yutma ve konuma srasnda, yukar kan hiyoid kemii aaya ekerler. Bu kaslardan m. thyrohyoideus C1 spinal sinir ile, dierleri ansa cervicalis tarafndan uyarlr.

M. OMOHYOIDEUS
Scapulaya tutunmas olan hiyoid kastr.

M. STERNOTHYROIDEUS
Hiyoid kemie tutunmas olmayan tek hiyoid kastr.

M. THYROHYOIDEUS
Ansa cervicalis tarafndan uyarlmayan tek hiyoid alt kastr. 33

ANATOM

M. STERNOCLEIDO- MASTOIDEUS
V jugularis externa kasn zerinde seyreder. Vagina carotica, plexus cervicalis, . ansa cervicalis ve a. subclavia kasn altndadr. N. accessoriusun spinal paras tarafndan uyarlr. Tek tarafl altnda, ba alt tarafa eer ve rotasyon yaptrr. Bylece yz kar tarafa baktrr. ki tarafl altnda, baa fleksiyon yaptrr. Supin pozisyonundayken m. longus colli ile birlikte, ban kaldrlmasnda kullanlr (ba yastktan kaldrrken). Bu iki kas yemek yerken sk olarak kullanlr.

BOYUN GENLER
Boyun, m. sternocleidomastoideus ile n ve arka (veya yan) olarak iki gen alana ayrlr.

A - BOYUN N GENLER
Boyun n geni, m. digastricusun karnlar ve m. omohyoideusun st karn ile drt gene (birisi tek, ift) ayrlr.

TRIGONUM MUSCULARE (TRIGONUM OMOTRACHEALE)

inde bulunan anatomik yaplar
Tiroid bezi, paratiroid bezler, larinks, trakea ve hiyoid alt kaslar

TRIGONUM CAROTICUM
inde bulunan anatomik yaplar
A. carotis communis ve u dallar; a. carotis externa ve a. carotis interna

BOYUN N ve YAN (ARKA) GENLER 34

ANATOM A. carotis externann yan dallar; a. facialis, a. lingualis, a. thyroidea superior, a. occipitalis, a. pharyngea ascendens. A. carotis externa; a. auricularis posterior denilen yan daln ve u dallarn (a. maxillaris ve a. temporalis superficialis) bu gende vermez. V. jugularis interna N. hypoglossus, n. vagus, ansa cervicalisin radix superioru, n. laryngeus superiorun ramus internusu ve ramus externusu Derin servikal lenf dmleri

TRIGONUM SUBMENTALE (SUPRAHYOD GEN)

Tek olan boyun genidir. ki taraf m. digastricusun venter anteriorlar ile, hiyoid kemiin gvdesi arasndadr. genin demesini m. mylohyoideus yapar.

TRIGONUM SUBMANDIBULARE (DGASTRK GEN)

M. digastricusun n ve arka karn arasndadr.

B - BOYUN ARKA (YAN) GENLER

Boyun arka (yan) geni, m. omohyoideusun venter inferioru ile iki gene ayrlr. st gen daha byktr.

TRIGONUM OCCIPITALE
N. accessorius, bu genlerdedir.

TRIGONUM SUPRACLAVICULARE (TRIGONUM OMOCLAVICULARE)

inde bulunan anatomik yaplar
A. subclaviann nc paras ve bazen v. subclavia Plexus brachialisin trunkuslar Supraklavikler lenf dmleri (Virchow dm)

BOYUN N ve YAN (ARKA) GEN

35

ANATOM

SIRT KASLARI
M. TRAPEZIUS
Omzumuzda bir yk tarken omzun kmesini nleyen esas kastr. Bu fonksiyonu srasnda m. levator scapulae yardm eder. Kolun 900 den sonraki abdksiyonunda (hiperabdksiyon), m. serratus anteriora yardm eder. Omuz sabitken, tek tarafl altnda ba ve boynu alt tarafa eer ve yz kar tarafa baktrr. ki tarafl altnda, ba ve boynu arkaya eker (ekstensiyon). Oskltasyon genini snrlayan kaslardan birisidir. N. accessoriusun spinal paras tarafndan uyarlr.

M. LATISSIMUS DORSI
Vcudun en geni kasdr. Humerustaki sulcus intertubercularisin tabanna insersiyo yapar. Pelvise tutunup, st ekstremiteye hareket yaptran tek kastr. Kola addksiyon, i rotasyon ve ekstensiyon yaptrr. Fonksiyon bakmndan m. pectoralis majorla benzerdir. Kolun en gl addktr kasdr. Hem derin inspiryumda, hem de kuvvetli ekspiryumda alr. Temel trmanma kasdr. Bir yere trmanrken (rn. barfiks ekerken); m. pectoralis majorun sternokostal paras, m. teres major ve m. deltoideusun arka lifleri ile birlikte, gvdeyi yukar ve ne doru eker. Gvdeyi yukar eken esas kastr.

TRIGONUM AUSCULTATIONIS (OSKLTASYON GEN)

Snrlar
Dta; scapulann medial kenar (m. rhombuideus major) te; m. trapeziusun d kenar Altta; m. latissimus dorsinin st kenar Demesinde altnc ve yedinci kaburgalar ile, bu kaburgalar arasnda kalan altnc interkostal boluk bulunur. Oskltasyon geninde, akcierlerin alt loblarnn st segmentlerinin oskltasyonu yaplr.

TRIGONUM LUMBALE SUPERIUS (GRYNFELT GEN)

Snrlar
Yukarda (genin taban); onikinci kaburga te; m. erector spinaenin d kenar Altta; m. obliquus internus abdominisin st kenar

36

ANATOM

YZEYEL SIRT KASLARI

TRIGONUM LUMBALE INFERIUS (PETIT GEN)

Snrlar
Altta (genin taban); crista iliaca te (veya arkada); m. latissimus dorsinin n kenar Dta (veya nde); m. obliquus externus abdominisin arka kenar

M. RHOMBOIDEUS MAJOR M. RHOMBOIDEUS MINOR M. LEVATOR SCAPULAE

M. trapeziusun altnda yer alrlar. N. dorsalis scapulae tarafndan uyarlrlar. Skapulann medial kenarn ie ve yukar ekerler. Bylece m. pectoralis minorla birlikte, cavitas glenoidalisi aaya baktrrlar. Romboid kaslar, kaldrlm st ekstremiteyi kuvvetle indirirken kullanlr. Ek olarak skapulay toraks duvarndan ekerler (retraksiyon). Bu fonksiyonlar ile, skapulay toraks duvarna yaptran (protraksiyon) m. serratus anteriorun antagonistidirler. M. levator scapulae; omuz zerinde bir yk tarken, omzun kmesini nlemede m. trapeziusa yardm eder. N. accessorius, oksipital gende bu kasn zerinde seyreder. 37

ANATOM

TORAKS KASLARI
M. PECTORALIS MAJOR
Humerustaki crista tuberculi majorise insersiyo yapar. M. latissimus dorsi ile fonksiyon ynnden benzer kastr. Kola addksiyon ve i rotasyon yaptrr. Klavikler paras kolun fleksiyonuna yardm eder.

M. PECTORALIS MINOR
M. pectoralis minor, aksilladaki oluumlar (zellikle a. axillaris ve plexus brachialisin fasiklsleri) iin nemli bir anatomik ve cerrahi iarettir. Bu yaplar, m. pectoralis minorun arkasndan geer.

M. SUBCLAVIUS
st ekstremitenin hareketleri srasnda claviculay tespit eder. Halat ve a ekme gibi hareketler srasnda, claviculann sternal bann sternoklavikler eklemden kmasn nler. M. subclavius, clavicula krklarnda altndan geen plexus brachialise ve a.v. subclaviaya yastklk yapar.

M. SERRATUS ANTERIOR
Yumruk atma hareketi srasnda aktif olduu iin boksr kas olarak bilinir. Kola hiperabdksiyon yaptran kastr. Bu hareket srasnda, m. trapezius ona yardm eder (sinerjist). M. pectoralis minorla birlikte scapulay ne ekerek toraks duvarna yaptrr (protraksiyon). Bu fonksiyonu ile skapulaya retraksiyon yaptran romboid kaslarn antagonistidir. Fossa axillarisin medial duvarn yapar. Angulus inferioru da ekerek cavitas glenoidalisi yukarya baktrr. Bylece kolun, ban zerine kaldrlmasn (hiperabdksiyon) salar. N. thoracicus longus (Bell siniri) tarafndan uyarlr.

NTERKOSTAL KASLAR
MM. INTERCOSTALES EXTERNI; diaphragma ile birlikte inspiryumun temel kaslardr. MM. INTERCOSTALES INTERNI; ekspiryuma yardm ederler. MM. INTERCOSTALES INTIMI; sadece toraksn yan duvarlarnda bulunurlar. Ekspiryuma yardm ederler. MM. SUBCOSTALES; toraks duvarnn arka parasnn i yznde bulunurlar. Ekspiryuma yardm ederler. MM. LEVATORES COSTARUM; kaburgalar kaldrarak inspiryuma yardm ederler. 38

ANATOM M. TRANSVERSUS THORACIS (M. STERNOCOSTALIS); toraks n duvarnn i yznde bulunurlar. Ekspiryuma yardm ederler. A.v. thoracica internalar, bu kas ile mm. intercostales interniler arasnda seyreder.

DIAPHRAGMA
Apertura thoracis inferioru kapatr. nspiryumun esas kasdr. Toraksn vertikal apn artrr.

DIAPHRAGMA ZERNDE BULUNAN AIKLIKLAR

Foramen venae cavae; T8-T9 vertebralar aras discus intervertebralis seviyesinde, centrum tendineumun zerindedir. Bu aklktan v. cava inferior ve sa n. phrenicusun terminal dallar geer. Bazen sa hepatik ven bu delikten geip, v. cava inferiora alr. Hiatus oesophageus; T10 vertebra seviyesinde, orta hattn solunda ve sol yedinci kkrdak kaburgann arkasndadr. Aklktan; oesophagus, her iki n. vagus, a.v. gastrica sinistralarn zofageal dallar ve zofagusun 1/3 alt blmnden gelen lenf damarlar geer. Hiatus aorticus; kruslar arasnda, ligamentum arcuatum medianumun hemen arkasnda, T12 vertebra gvdesinin nndedir. Bu aklktan; aort, ductus thoracicus ve bazen v. azygos ile v. hemi azygos geer. Diaphragmann motor siniri, n. phrenicustur (plexus cervicalisin dal).

DYAFRAGMADAK AIKLIKLAR ve NDEN GEEN ANOTOMK YAPILAR 39

ANATOM

SOLUNUM KASLARI
I- Normal solunumda fonksiyon gren kaslar
nspirasyon kaslar; diaphragma ve mm. intercostales externi. nspiryumun %75-80ini diyafragma ile, geriye kalan mm. intercostales externilerle yaplr. Ekspirasyon; pasif olarak yaplr. nspirasyon kaslar; diaphragma, mm. intercostales externi, m. pectoralis major ve minor, mm. scaleni, m. latissimus dorsi, mm. levatores costarum, m. serratus posterior superior, m. quadratus lumborum, m. sternocleidomastoideus ve m. platysma. Ekspirasyon kaslar; mm. intercostales interni, mm. intercostales intimi, mm. transversus thoracis, m. latissimus dorsi, m. obliquus internus abdominis, m. obliquus externus abdominis, m. transversus abdominis, mm. subcostales ve m. serratus posterior inferior.

II - Derin ve kuvvetli solunumda fonksiyon gren kaslar

ST EKSTREMTE KASLARI
M. DELTOIDEUS
Omzun karakteristik kabarntsn oluturan bu kas, kolun esas abdktr kasdr. Addksiyon hari, kolun btn hareketlerinde fonksiyon gren tek skapular kastr. Yry srasnda st ekstremitelerin ne-arkaya sallanmasn salayan kastr. N. axillaris tarafndan uyarlr.

M. TERES MAJOR
Humerustaki crista tuberculi minorise insersiyo yapar. Kola addksiyon ve i rotasyon yaptrr. Ekstensiyonda yaptrr. N. subscapularis tarafndan uyarlr.

ROTATOR CUFF KASLARI (SItS)

Articulatio humerinin stabilizesini salayan en nemli yapdr. Rotator cuff kaslar drt tanedir. M. supraspinatus (S) M. infraspinatus (I) M. teres minor (t) M. subscapularis (S)

40

ANATOM

M. SUPRASPINATUS
Kolun abdksiyon hareketini balatan kastr. Kola, ilk 150 lik abdksiyonu yaptrr. Rotator cuff kas olmasna ramen, kolun rotasyon hareketlerinde fonksiyonu yoktur. M. deltoideusun fonksiyon kaybnda, bu kas ile kola ksmen abdksiyon yaptrlabilir. Siniri, n. suprascapularistir (skapuladaki incisura scapulaeden geen sinir). M. supraspinatus, tendon yrt en ok grlen rotator cuff kasdr. M. INFRASPINATUS Kola d rotasyon yaptrr. Siniri, n. suprascapularistir.

M. TERES MINOR
Kola d rotasyon yaptrr. N. axillaris tarafndan uyarlr.

M. SUBSCAPULARIS
Humerustaki tuberculum minusa insersiyo yapan tek kastr (dier rotator cuff kaslar tuberculum majusa insersiyo yapar). Kola i rotasyon yaptran esas kastr. Addksiyon da yaptrr. Bu kasn tendonu ile ilgili bursa (bursa subtendinea musculi subscapularis), omuz ekleminin eklem boluu ile balantldr. Siniri, n. subscapularistir.

ROTATOR MANET (CUFF)KASLARI (SItS) SPATUM AXLLARE LATERALE ve SPATUM AXLLARE MEDALE

41

ANATOM

SPATIUM AXILLARE LATERALE (HUMEROTRSPTAL veya KUVADRANGLER ARALIK)

Snrlar
Dta; humerus (collum chirurgicum) te; m. triceps brachiinin caput longumu Yukarda; m. teres minor ve m. subscapularis Aada; m. teres major

inden geen anatomik yaplar

N. axillaris A.v. circumflexa humeri posterior

SPATIUM AXILLARE MEDIALE (SKAPULOTRSPTAL veya TRANGLER ARALIK)

Snrlar
Dta; m. triceps brachiinin caput longumu Yukarda; m. teres minor Aada; m. teres major A.v. circumflexa scapulae

inden geen anatomik yaplar

KOL KASLARI
Kolun n tarafnda tane kas bulunur. nn de siniri n. musculocutaneustur.

M. CORACOBRACHIALIS
Scapuladaki processus coracoideustan balar, humerus gvdesine insersiyo yapar. Kola fleksiyon ve addksiyon yaptrr. N. musculocutaneus, seyri srasnda bu kas deler.

M. BRACHIALIS (Casserio kas)

Ulnadaki tuberositas ulnaeye insersiyo yapar. n kolun esas fleksr kasdr. n kolun fleksiyonu srasnda her zaman aktiftir ve primer olarak fleksiyonun devamndan sorumludur.

M. BICEPS BRACHII
n kola hzl ve kuvvetli supinasyon yaptran kastr. Ek olarak fleksiyon da yaptrr. ki baldr. Ksa ba (caput breve) processus coracoideustan, uzun ba tuberculum supraglenoidaleden balar. 42

ANATOM

SA FOSSA CUBT ve NDEK ANOTOMK YAPILAR Uzun bann tendonu, sulcus inter tuberculariste seyreder ve omuz ekleminin iinden geer. Kasn esas tendonu, radiustaki tuberositas radiiye insersiyo yapar. Aponroz yapsndaki dier tendonu (aponeurosis bicipitalis, lacertus fibrosus) ise, fascia antebrachiiye karr. Aponeurosis bicipitalisin stnden v. mediana cubiti, altndan ise a. brachialis ile n. medianus geer.

M. TRICEPS BRACHII
n kolun esas ekstensr kasdr. N. radialis tarafndan uyarlr. bal bir kastr. Caput longumu, tuberculum infraglenoidaleden balar. ban ortak sonu tendonu, ulnadaki olecranona insersiyo yapar.

N KOL KASLARI
M. PALMARIS LONGUS
Sonu tendonu, el bileindeki fleksr retinakulumun yzeyelinden (nnden) geer. Tendonu, aponeurosis palmarise insersiyo yapan tek n kol kasdr. El bileinde, n. medianus bu kasn tendonunun altndadr. Bu nedenle sinir iin yararl bir klavuzdur. 43

ANATOM

M. FLEXOR CARPI ULNARIS

n kolda n. ulnaris tarafndan uyarlan tek kastr. Humerus ve ulnadan iki bala balar. ki ba tendinz bir arkusla birletirilir. Arkus altnda kalan geite kbital tnel denir ve buradan (veya balar arasndan) n. ulnaris ile a. recurrens ulnarisin arka dal geer. N. ulnaris ile a. ulnaris, el bileinde bu kasn tendonunun lateralindedir.

M. PRONATOR TERES
N. medianus seyri srasnda bu kasn iki ba arasndan geer. n kolun pronasyon hareketine hz ve g katar. Ek olarak n kola fleksiyonda yaptrr.

FOSSA CUBITALIS
Snrlar
Lateralde; m. brachioradialis Medialde; m. pronator teres Taban; humerusun epikondllerini birletiren hayali transvers izgi

inde bulunan anatomik yaplar

N. medianus A. brachialis ve u dallar olan a. ulnaris ile a. radialis N. radialis ve derin dal (n. interosseus posterior) M. biceps brachiinin esas tendonu Nodi cubitales (nodi supratrochleares) N. ulnaris ve n. musculocutaneusun fossa ile ilgisi yoktur.

M. FLEXOR DIGITORUM PROFUNDUS

Lumbrikal kaslar, bu kasn tendonlarndan balar. n kolda n. ulnaris ile n. medianus tarafndan uyarlan tek kastr (4. ve 5 nci parmakla ilgili olan ulnar yars n. ulnaris, 2. ve 3 nc parmakla ilgili olan radial yars n. medianus tarafndan uyarlr). Elin kavrama hareketinde nemli bir kastr.

M. PRONATOR QUADRATUS
n kolun n yznde en derinde yer alan kastr. Bir ucu ile sadece ulnaya, dier ucu ile de sadece radiusa tutunan tek kastr. Ulna ve radiusun distal ularn bir arada tutan en nemli kastr. n kolun esas pronator kasdr. Bu hareket srasnda daima aktiftir ve ilk alan kastr. Hzl ve kuvvetli pronasyonda, harekete m. pronator teres de katlr.

44

ANATOM

N KOLUN EKSTENSR KASLARI

Bu kaslardan sadece m. brachioradialis, m. extensor carpi radialis longus ve m. anconeus direk olarak n. radialisten, dierleri bu sinirin derin dal (r. profundus) tarafndan uyarlr. Ramus profundusun terminaline, n. interosseus antebrachii posterior denir. N. radialis tarafndan uyarlan kaslar BEST olarak kodlayabiliriz. Brachioradialis Ekstensrler (el ve parmaklarn tm ekstensr kaslar) Supinator Triceps brachii

M. BRACHIORADIALIS
n kolun radial tarafnda en yzeyel kastr. N. radialis ile a. radialisi rter. N. radialis, kolun distalinde m. brachioradialis ile m. brachialis arasndadr. A. radialis ise, n kolun distalinde bu kasn tendonunun medialindedir. N. radialis tarafndan uyarlmasna ramen, n kola fleksiyon yaptrr. zellikle hzl fleksiyon hareketinde alr. Fleksiyona hz ve g katar. n kol semipronasyondayken, ok kuvvetli fonksiyon yapar. Tam pronasyondaki n kolu midpronasyona getirir.

M. EXTENSOR DIGITORUM
Elin dorsal yznde drt tendon, connexus intertendineus denilen fibrz yapda transvers ara balantlarla birbirine balanr.

FOVEA RADIALIS

(ANATOMK ENFYE UKURU, ANATOMICAL SNUFFBOX)

Snrlar Arkada (veya medialde); m. extensor pollicis longusun tendonu nde (veya lateralde); m. abductor pollicis longus ve m. extensor pollicis brevisin tendonlar

SOL ANATOMK ENFYE UKURU (FOVEA RADALS)

45

ANATOM El bileinin lateralinde yer alan bu ukurun atsndan v. cephalica, iinden a. radialis geer. Arter, m. abductor pollicis longus ile m. extensor pollicis brevisin tendonlarnn altndan geip ukura girer. Tabannda proksimalden-distale; radiusun processus styloideusu, os scaphoideum, os trapezium ve birinci metakarpal kemiin bazisi bulunur.

M. SUPINATOR
Yava supinasyon hareketinde tek bana alr. Kuvvetli ve hzl supinasyon da harekete m. biceps brachii de katlr.

EL BLENDEK RETNAKULUMLAR
Retinaculum musculorum flexorum (RMF); lateralde os scaphoideum ve os trapeziuma, medialde ise os pisiforme ve os hamatuma tutunur. RMF un yzeyelinden (nnden) geen oluumlar; radial taraftan-ulnar tarafa doru srasyla; N. medianusun palmar deri dal M. palmaris longusun tendonu N. ulnarisin palmar deri dal A. ulnaris N. ulnaris M. flexor carpi ulnarisin tendonu (ksmen) Retinaculum musculorum extensorum (RME); lateralde radiusun n kenarna, medialde os triquetrum ve os pisiformeye tutunur. RMEun altndan (nnden) geen oluumlar; RMEun altnda, alt tane kanal vardr ve bu kanallardan ekstensr kaslarn tendonlar geer. Radial taraftan-ulnar tarafa doru srasyla; I. kanaldan; m. abductor pollicis longus ile m. extensor pollicis brevisin tendonlar II. kanaldan; m. extensor carpi radialis longus ile m. extensor carpi radialis brevisin tendonlar III. kanaldan; m. extensor pollicis longusun tendonu IV. kanaldan; m. extensor digitorum ile m. extensor indicisin tendonlar V. kanaldan m. extensor digiti miniminin tendonu VI. kanaldan m. extensor carpi ulnarisin tendonu geer.

RETNACULUM MUSCULORUM EXTENSORUMUN ALTINDAK KANALLARDAN GEEN KAS TENDONLARI (SOL EL BLENDEN GEEN KEST) 46

ANATOM

EL KASLARI
I - BAPARMAA HAREKET YAPTIRAN KASLAR (TENAR KASLAR ve M. ADDUCTOR POLLICIS)
Tenar kaslar, baparmaa isimleri ile ayn hareketleri yaptran tane kastr. Tenar kabarnty olutururlar. N. medianus tarafndan uyarlrlar.

M. Abductor Pollicis Brevis M. Flexor Pollicis Brevis M. Opponens Pollicis M. Adductor Pollicis
Baparmaa addksiyon yaptrr. Tenar kas deildir. Baparmakla ilgili kaslarn en derinde olandr. Arcus palmaris profundus denilen arteryel kemer, oblik bann altndadr. Pollicis szc ierip, n. ulnaris tarafndan uyarlan tek kastr.

II - KK PARMAA HAREKET YAPTIRAN KASLAR (HPOTENAR KASLAR)

tanedir ve n. ulnaris tarafndan uyarlrlar. Kk parmaa isimleri ile ayn hareketleri yaptrrlar.

EL KASLARI (SOL ELN PALMAR TARAFTAN GRN) 47

ANATOM

M. Abductor Digiti Minimi M. Flexor Digiti Minimi Brevis M. Opponens Digiti Minimi M. Palmaris Brevis
Hipotenar blgenin yzeyel fasyas iinde ince, drtgen bir kastr. Hipotenar kas deildir. Palmar aponrozdan balar, deriye tutunur. Altndan a. ulnaris ile n. ulnarisin r. superficialisi geer. Hipotenar kabarntnn derisini buruturur, avu iini derinletirir. Bylece avu iinde bir objenin tutulmasna yardm eder. N. ulnarisin r. superficialisi tarafndan uyarlan tek kastr.

III - PARMAKLARA HAREKET YAPTIRAN KASLAR Mm. Lumbricales

M. flexor digitorum profundusun tendonlarndan balayan drt tane kastr. 1. ve 2 nci lumbrikal kas n. medianus ile, 3. ve 4 nc lumbrikal kas n. ulnaris ile uyarlr. Sk olarak nc lumbrikal kas, her iki sinir tarafndan uyarlr. Lumbrikal kaslar, 2-5 nci parmaklarn proksimal falankslarna fleksiyon, dier falankslarna ekstensiyon yaptrr (Z hareketi). Yaz yazarken fonksiyon gren kaslardr.

Mm. Interossei Palmares

tanedir. Orta parmaa ait palmar interosseus kas yoktur. Bu kaslar, nc parman uzun eksenine gre 2, 4 ve 5 nci parmaklara addksiyon yaptrr (PAD; Palmar ADdksiyon).

NTEROSSEUS KASLAR (SO EL) 48

ANATOM

Mm. Interossei Dorsales

Drt tanedir. kinci ve nc kas, orta parmaa tutunarak bu parma sabitler. Kaslar iki orijinle baladklar iin, aralarnda bir aklk bulunur. Birinci kasn bu aklndan a. radialis geer. Bu kaslar, nc parman uzun eksenine gre dier parmaklara abdksiyon yaptrr (DAB; Dorsal ABdksiyon). nterosseus kaslarn hepsini n. ulnaris uyarr.

ALT EKSTREMTE KASLARI

UYLUUN N VE LATERAL BLGESNN KASLARI M. Iliopsoas
M. iliacus ile m. psoas major, ligamentum inguinalenin altnda birleerek m. iliopsoas yapar.

M. iliopsoas;

N. femoralisle birlikte lacuna musculorumdan geen kastr. Femurdaki trochanter minora insersiyo yapan tek kastr. Uyluun esas fleksr kasdr. M. gluteus maximusun antagonistidir. Uylua d rotasyon da yaptrr. nemli bir postural kastr. Otururken gvdenin dengesini salar. Supin pozisyonundan oturma pozisyonuna geerken gvdeyi kaldrr. Plexus lumbalis, m. psoas majorun arka parasnda gmldr.

M. SARTORIUS
Vcudun en uzun kasdr. Terzi (sartor) kas olarak bilinir. N. femoralis tarafndan uyarlr. Spina iliaca anterior superiordan balar. Sonu tendonu diz ekleminin medialindeki pes anserinus (kaz aya)a katlr. Trigonum femoralenin lateral snrn yapar. A. femoralisi rter. Canalis adductorius bu kasn altndadr. Uylua ve bacaa fleksiyon yaptran kastr.

M. QUADRICEPS FEMORIS
Vcudun en byk kasdr. Bacan esas ekstensr kasdr. M. vastus lateralis, m. vastus medialis, m. vastus intermedius ve m. rectus femoris denilen drt paras vardr. M. vastus lateralis, kasn en byk parasdr. Kasn sonu tendonu (ligamentum patellae), tuberositas tibiaeye insersiyo yapar. Patella, bu tendon iindedir. N. femoralis ile uyarlr. Sinirin felcinde kastaki fonksiyon kayb nedeniyle, bacak ekstensiyon yapamaz. Ek olarak diz ekleminin de stabilizesi bozulur.

M. TENSOR FASCIAE LATAE

Esas fonksiyonu uylua fleksiyondur. 49

ANATOM

Pes anserinusu oluturan kaslar; nden-arkaya doru;

M. sartoriusun tendonu M. gracilisin tendonu M. semitendinosusun tendonu GSSt (GalataSaraySpertakm) olarak kodlanabilir!

PES ANSERNUS (SOL DZN TEN GRN)

UYLUUN MEDIAL BLGE KASLARI (ADDKTR KASLAR)

Genellikle pubisten balayp, femur gvdesine insersiyo yaparlar. Uylua addksiyon ve fleksiyon yaptran bu kaslarn hepsi, n. obturatorius tarafndan uyarlr.

M. Gracilis
Addktr kaslarn en yzeyel olandr. Sonu tendonu pes anserinusa katlr. Uylua addksiyon, bacaa fleksiyon ve i rotasyon yaptrr.

M. Pectineus
Trigonum femoralenin demesini yapar. n yz; a.v. femoralis ve v. saphena magna ile komudur. Genellikle n. femoralis (bazen n. obturatorius accessorius) tarafndan uyarlr.

M. Adductor Longus
Addktr kaslarn en nde olandr. Kasn n yz; funiculus spermaticus, v. saphena magna ve a.v. femoralis ile komudur.

50

ANATOM

M. Adductor Magnus
Addktr grup kaslarn en by ve en kuvvetlisidir. Uyluun hem i, hem de arka blgesinde yer tutan tek kastr. Uyluk arkasnda bulunan paras n. tibialis tarafndan uyarlr ve uylua ekstensiyon yaptrr. N. femoralis tarafndan uyarlan kaslar M. sartorius M. iliacus M. quadriceps femoris M. pectineus (genellikle) M. articularis genus u N. obturatorius tarafndan uyarlan kaslar Uyluun addktr kaslar M. obturatorius externus
u

M. adductor magnus, n. obturatorius ile n. tibialis tarafndan uyarlan tek kastr. N. ischiadicus, kasn arka yz zerinde seyreder. Canalis adductoriusun uyluk arkasndaki akl olan hiatus adductorius, bu kasn aponrozundadr.

GLUTEAL BLGE KASLARI

M. GLUTEUS MAXIMUS
nsan vcudunun en kaln kasdr. M. iliopsoasn antagonistidir. N. gluteus inferior tarafndan uyarlan tek kastr. Uyluun esas ekstensr kasdr. Yry srasnda az kullanlr. Ancak koma ve merdiven veya yoku kma srasnda ok aktiftir. En ok oturur pozisyondan dorulurken kullanlr (kaldr gluteus maximusunu gidelim artk!).

M. GLUTEUS MEDIUS
Uyluun en kuvvetli abdktr kasdr. Yry ve koma srasnda, pelvisi yere basan ayak tarafna eker.
u M.

gluteus mediusun fonksiyon kaybnda, kii etkilenen taraf ekstremitesi zerinde ayakta dururken, pelvis kar (desteklenmeyen) taraf zerine der (Trendelenburg belirtisi +). Bu durum kala k, femur boynu krklar ve coxa varada grlr.

51

ANATOM

GLUTEAL BLGE ve UYLUK ARKASI KASLARI (SOL)

UYLUUN DI ROTATOR KASLARI

Bu kaslardan sadece m. obturatorius externus n. obturatorius ile, dierleri plexus sacralisten gelen isimsiz dallar tarafndan uyarlr.

M. Piriformis
Foramen ischiadicum majustan geen en byk anatomik oluumdur. Plexus sacralis, bu kasn n yz zerinde oturur.

M. Obturatorius Internus
Foramen ischiadicum minustan geer. Fossa ischioanalisin (fossa ischiorectalis) d duvarn yapan kastr. N. pudendus ve a.v. pudenda interna, kasn i yz ile komudur.

M. Obturatorius Externus
Fossa trochantericaya insersiyo yapan tek kastr. N. obturatorius tarafndan uyarlan tek uyluk d rotator kasdr.

M. Gemellus Superior M. Gemellus Inferior M. Quadratus Femoris

Uyluk d rotator kaslarnn en kuvvetlisidir.

52

ANATOM

SOL FOSSA POPLTEA

UYLUUN ARKA BLGESNN KASLARI

Hamstring kaslar yada iskiyokrural kaslar olarak bilinirler. Tuber ischiadicumdan balayp, tibiaya ve fibulaya insersiyo yaparlar. Hem kala eklemini hem de diz eklemini aprazladklarndan; uylua ekstensiyon, bacaa fleksiyon yaptrrlar. Bu fonksiyonlar zellikle yrme srasnda nemlidir.

M. Biceps Femoris
Caput longumu n. tibialis, caput brevesi ise n. fibularis (peroneus) communis tarafndan uyarlr. Bu sinirler, n. ischiadicusun u dallardr. Bu nedenle m. biceps femoris, n. ischiadicus tarafndan uyarlan tek kastr.

M. Semitendinosus
Sonu tendonu pes anserinusa katlr. Siniri n. tibialis.

M. Semimembranosus
Sonu tendonunun bir paras, diz ekleminin d ligamentlerinden birisi olan lig. popliteum obliquum ((Bourgery ligamenti)u oluturur. Siniri n. tibialis.

Fossa Poplitea
Snrlar
Yukarda - ite; m. semimembranosus ve m. semitendinosus Yukarda - dta; m. biceps femoris Aada - ite; m. gastrocnemiusun caput medialesi Aada - dta; m. gastrocnemiusun caput lateralesi ve m. plantaris n duvar (demesi); femurun popliteal yz, ligamentum popliteum obliquum ve m. popliteus Arka duvar (ats); deri ve popliteal fasya A.v. poplitea N. fibularis (peroneus) communis N. tibialis

inde bulunan anatomik yaplar

53

ANATOM N. suralisi oluturan dallar (n. cutaneus surae medialis ve n. cutaneus surae lateralis) V. saphena parvann terminali N. obturatoriustan gelen bir artikler dal Popliteal lenf dmleri; 6-7 tanedir. N. cutaneus femoris posterior (atsnda) Fossa popliteadaki yaplar yzeyelden derine doru; n. tibialis, v. poplitea ve a. poplitea olarak sralanr.

BACAK KASLARI
BACAIN N BLGESNN KASLARI
Ayaa ve parmaklara dorsal fleksiyon (ekstensiyon) yaptrrlar. N. fibularis (peroneus) profundus tarafndan uyarlrlar.

M. Tibialis Anterior
Ayaa ekstensiyon ve inversiyon yaptrr. Ayan en kuvvetli ekstensr ve invertrdr.

M. Extensor Hallucis Longus

A. dorsalis pedisin pulsasyonu, bu kasn tendonunun lateralinde alnr.

M. Extensor Digitorum Longus M. Fibularis (Peroneus) Tertius

M. extensor digitorum longusun bir parasdr. Ayaa ekstensiyon ve eversiyon yaptrr.

BACAIN LATERAL BLGESNN KASLARI

Ayan esas evertr (pronasyon+ abdksiyon) kaslardr. N. fibularis (peroneus) superficialis tarafndan uyarlrlar. N. tibialis felcinde, ayaa fleksiyon bu kaslarla yaptrlr.

M. Fibularis (Peroneus) Longus

Origosundaki aklktan n. fibularis (peroneus) communis geer. Kasn sonu tendonu, ayan transvers arkusunun devamllnda en nemli yapdr.

M. Fibularis (Peroneus) Brevis

BACAIN ARKA BLGESNN KASLARI

N. tibialis tarafndan uyarlrlar. M. gastrocnemius+M. soleus=M. triceps surae ad ile bilinir. Bacak arkasndaki baldr denilen kabarnty yapar. Sonu tendonu, tendo calcaneus (Achilles tendonu) ad ile bilinir. Ayaa plantar fleksiyon (fleksiyon) yaptran esas kaslardr. Yrme, dans etme ve parmaklar zerinde dururken, vcut arlna kar topuu kaldrrlar. Yrme tek bana m. soleusla yaplabilirken, uzun atlama balca m. gastrocnemiusla yaplr. Bu kaslar, yrme ve koma srasnda ayan yerden kaldrlmasn salar. 54

ANATOM

M. Popliteus
Fossa popliteann demesini yapar. Tendonu, eklem kapsln deler ve eklemin iinden geer (tendon, diz eklemi iindedir yani intrakapslerdir). Diz ekleminde eklem kilitlenmesini zen kastr. A. poplitea, m. popliteusun alt kenarnda a. tibialis anterior ve a. tibialis posterior denilen u dallarna ayrlr.

M. Tibialis Posterior
Bacak arkasndaki kaslarn en derinde olandr. M. tibialis anteriorla birlikte ayan esas invertr kasdr. A.v. tibialis posterior, bu kasn origolar arasndan geer ve daha sonra n. tibialisle birlikte arka yz zerinde aaya doru seyreder. Sonu tendonu en fazla yere tutunma gsteren bacak kasdr. Sadece talus ve calcaneusa tutunmas yoktur.

AYAK KASLARI
AYAK TABANI KASLARI (PLANTAR KASLAR)
N. tibialisin u dallar (n. plantaris lateralis ve n. plantaris medialis) tarafndan uyarlrlar.

N. plantaris medialis tarafndan uyarlan plantar kaslar

M. abductor hallucis M. flexor digitorum brevis M. lumbricalis I M. flexor hallucis brevis Bu kaslarn dnda kalan plantar kaslar, n. plantaris lateralis tarafndan uyarlr.

KARIN KASLARI (MUSCULI ABDOMINIS)

KARIN DUVARI TABAKALARI VE DERVASYONLARI
DER FASCIA SUPERFICIALIS; karn duvarn rten yzeyel fasya, iki yaprakldr. CAMPER FASYASI; st (d) yapraktr. Ya dokusundan zengindir. Scrotumda ya dokusunu kaybeder ve dz kas liflerinden zenginleerek, scrotuma buruuk grnmn veren M. DARTOS (TUNICA DARTOS)u oluturur. SCARPA FASYASI; alt (i) yapraktr. Penis (clitoris)i karn duvarna balayan LIG. FUNDIFORME PENIS (CLITORIDIS) (RETZIUS LGAMENT)i yapar. FASCIA PROFUNDA (GALLAUDET FASYASI); karn duvarn rten derin fasyadr. Erkeklerde LIG. SUSPENSORIUM PENISi, kadnlarda da LIG. SUSPENSORIUM CLITORIDISi yapar. M. OBLIQUUS EXTERNUS ABDOMINISN APONROZunun oluturduu yaplar; FASCIA SPERMATICA EXTERNA; funiculus spermaticusun en d tabakas LIG. INGUINALE (POUPART BAI); aponrozun SIAS (spina iliaca anterior 55

ANATOM superior) ile tuberculum pubicum arasnda kalnlamasndan meydana gelir. Bu ligamentin medial ucundan iki tane ligament doar. LIG. LACUNARE (GIMBERNAT BAI); bu ligament LIG. PECTINEUMu (COOPER BAI) dourur.

LIG. REFLEXUM ( COLLES BAI) ANULUS INGUINALIS SUPERFICIALIS; inguinal kanaln d azdr. Aponroz

zerindedir. M. OBLIQUUS INTERNUS ABDOMINISN ve APONROZunun oluturduu yaplar; FASCIA CREMASTERICA (COOPER FASYASI); funiculus spermaticusun orta tabakas Falx inguinalisin (tendo conjunctivus, Henle ligamenti) ksmen oluumuna katlr M. CREMASTER (RIOLAN KASI); m. obliquus internus abdominisin alt parasnn lifleri tarafndan oluturulur. M. TRANSVERSUS ABDOMINISN APONROZunun oluturduu yap; FALX INGUINALIS (TENDO CONJUNCTIVUS) i balca bu kasn aponrozu oluturur. FASCIA TRANSVERSALISin oluturduu yaplar; FASCIA SPERMATICA INTERNA; funiculus spermaticusun en i tabakas
LIG. INTERFOVEOLARE (HESSELBACH BAI) ANULUS INGUINALIS PROFUNDUS; inguinal kanaln i azdr. Fascia transversalis

zerindedir. EKSTRAPERTONEAL DOKU PERITONEUM PARIETALE CAVITAS PERITONEALIS ve OMENTUM MAJUS PERITONEUM VISCERALE VISCER (ORGAN) Karn duvarndaki nrovaskler yaplar, m. obliquus internus abdominis ile m. transversus abdominis arasndadr.

CANALIS INGUINALIS
Yaklak 4 cm uzunluunda oblik bir pasajdr. Kadnlarda daha kktr. Testisler 28 nci haftada kanaldan gemeye balar ve iki yada gnde kanal geer. Yaklak drt hafta sonra (32. hafta), scrotuma iner ve kanal kontrakte olur.

SOL NGUNAL KANALDAN GEEN TRANSVERS KEST (a) NDREK NGUNAL HERN YER (b) DREK NGUNAL HERN YER 56

ANATOM

nguinal kanaln duvarlar

n duvar; tm uzunluunca d oblik karn kasnn aponrozu yapar. 1/3 d blm, i oblik karn kasnn lifleri ile kuvvetlendirilir. n duvar, anulus inguinalis profundusun karsndadr. Arka duvar; kanaln en zayf duvardr. Fascia transversalis yapar. Ligamentum reflexum ve tendo conjunctivus (falx inguinalis), tarafndan kuvvetlendirilir. Arka duvar, anulus inguinalis superficialisin karsndadr. Alt duvar (taban); lig. inguinale yapar. Medialden lig. lacunare ile kuvvetlendirilir. st duvar (at); i oblik karn kas ile transvers karn kasnn alt kenar tarafndan yaplr. Erkeklerde; funiculus spermaticus ve iindekiler (ductus deferens, a. ductus deferentis, a. testicularis, plexus pampiniformis (v. testicularis), n. cremastericus, lenf damarlar ve testikler sempatik pleksus), a. cremasterica, processus vaginalis kalntlar, m. cremaster, fascia cremasterica ve fascia spermatica interna. Kadnlarda; lig. teres uteri, uterustan gelen lenf damarlar ve processus vaginalis kalntlar. Her iki cinste de n. ilioinguinalis ile n. genitofemoralisin genital dal bulunur.

nguinal kanalda bulunan yaplar

HESSELBACH GEN (TRIGONUM INGUINALE)

Direk inguinal hernilerin gelitii blgedir.

Snrlar

Altta; lig. inguinale Dta; a. epigastrica inferior te; m. rectus abdominisin d kenar

M. RECTUS ABDOMINIS
Linea albann her iki tarafnda, rektus klf iindedir. Symphysis pubica ile processus xiphoideus arasnda uzanr. zerinde intersectio tendinea denilen transvers fibrz bandlar bulunur.

VAGINA MUSCULI RECTI ABDOMINIS (VMRA, REKTUS KILIFI)

Linea arcuata (Douglasn semisirkler izgisi); symphysis pubica ile umbilicus aras orta noktada, klfn arka yapran yapan oluumlarn, fascia transversalis hari rektus kasnn n tarafna gemesi ile oluur. Bu nedenle klfn arka yapran linea arcuatann altnda, sadece fascia transversalis yapar. A.v. epigastrica inferiorlar, linea arcuatada klf iine girerler.

Rektus klf iinde bulunan yaplar

M. rectus abdominis M. pyramidalis A.v. epigastrica superior ve inferior

57

ANATOM T7-T12 sinirlerin ventral dallarnn terminal blmleri (T12nin ventral dal n. subcostalistir) ve bunlara elik eden posterior interkostal damarlar Lenf damarlar

CANALIS FEMORALIS
Femoral klf iindedir. Yaklak 1.25 cm uzunluunda olan bu potansiyel kanal, hiatus saphenusa kadar uzanr. inde lenf damarlar ve anulus femoralise yakn bir tane derin inguinal lenf dm (Rosenmller yada Cloquet lenf dm) vardr. Kanaln karn boluuna bakan proksimal ucuna anulus femoralis denir.

Anulus femoralisin snrlar

nde; ligamentum inguinale Arkada; m. pectineus ve fasyas ile ligamentum pectineum (Cooper ligamenti) te; ligamentum lacunare Dta; v. femoralis Funiculus spermaticus (kadnlarda lig. teres uteri), anulusun n snrnn hemen stndedir. A.v. epigastrica inferior, anulus femoralisin n-d kenarnn yaknndan geer.

DIAPHRAGMA PELVIS
Apertura pelvis inferioru kapatr. Urethra, canalis analis ve kadnlarda ek olarak vagina tarafndan delinir. ki taraf m. levator ani ve m. ischiococcygeus (m. coccygeus) ile bu kaslar saran fasyalar (fascia pelvis) tarafndan yaplr. Diaphragma pelvis, pelvik organlar fossa ischioanalis (ischiorectalis)ten ayrr.

M. LEVATOR ANI
M. levator ani, pelvik organlar destekler ve pozisyonunda tutar. paras vardr. M. pubococcygeus; kasn esas parasdr. Her iki taraf m. pubococcygeusun komu kenarlar arasnda kalan aklktan retra, ans ve kadnlarda ek olarak vagina geer. Baz lifleri erkeklerde prostata (m. levator prostatae yada m. puboprostaticus), kadnlarda ise vaginann duvarlarna tutunur (m. pubovaginalis, m. sphincter vaginae). Rectuma tutunan baz liflerine m. puboanalis denir.

VAGNA MUSCUL RECT ABDOMNS (REKTUS KILIFI) 58

ANATOM M. puborectalis; m. pubococcygeusun i tarafta kalan lifleridir. ki tarafn kas, anorektal birlemenin arka tarafnda U eklinde bir halka oluturarak birleir. M. iliococcygeus
u

M. pubococcygeus; rectum, retra ve vaginay evreledii iin obstetrikte nemlidir. Doum srasnda yaralanma riski en fazla olan paradr. Yaralanmas halinde sistosel, sistoretrosel yada rektosel geliebilir. Diaphragma pelvisin zayflamas sonucu stress inkontinens oluabilir. Bu riskleri nlemek iin zellikle ilk doumda epizyotomi yaplr. Anorektal fleksrn devamlln salayan m. puborectalis, feesin istem d geiini (fekal inkontinens) nleyen major yapdr. Bu kasn yaralanmas, fekal inkontinense neden olur

PERNEUM
SPATUM PERNE SUPERFCALEDE BULUNAN WANATOMK YAPILAR
Erkek
Radix penis (bulbus penis+crus penisler) Spongioz retrann proksimal blm Radix clitoridis (bulbus vestibuli+crus clitoridisler) Glandula vestibularis majorlar (Bartholin bezleri)

Kadn

ORTAK YAPILAR

M. bulbospongiosus, m. ischiocavernosus ve m. transversus perinei superficialis

ERKEK PERNEUMU 59

ANATOM A.v. pudenda internann perineal dallar Corpus perineale (centrum perinei) N. pudendusun perineal dallar

M. BULBOSPONGIOSUS (M. BULBOCAVERNOSUS)

Corpus perinealeden balayan iki kastr. Erkeklerde; bulbus penis ve corpus spongiosum penisi, kadnlarda ise; glandula vestibularis major (Bartholin bezi)lar ve bulbus vestibulileri rter.

M. ISCHIOCAVERNOSUS
Corpus perinealeye tutunmayan tek kastr. Erkeklerde crus penise, kadnlarda da crus clitoridise bas yaparak, venz dn nler ve penis yada clitorisin ereksiyonunu devam ettirir.

SPATIUM SPATIUM PERINEI PROFUNDUMDA BULUNAN ANATOMK YAPILAR

Erkek
Membranz retra Glandula bulbourethralisler (Cowper bezleri) A.n. dorsalis penis retra ve vagina (ksmen) A.n. dorsalis clitoridis M. transversus perinei profundus ve m. sphincter urethrae externus A.v. pudenda interna ve dallar N. pudendus ve dallar

Kadn

ORTAK YAPILAR

KADIN PERNEUM U 60

ANATOM

SOLUNUM SSTEM (SYSTEMA RESPIRATORIUM) TORAKS DUVARI VE TORAKS BOLUU (CAVITAS THORACIS)
Manubrium sterni, T3-T4 vertebralar karsndadr. Arkasnda nemli vaskler yaplar bulunur. V. brachiocephalica sinistra; manubrium sterninin arkasnda yer alan damarlarn en nde olandr. zellikle ocuklara yaplan trakeostomi yada trakeotomide yaralanma riski vardr. Arcus aortae Truncus brachiocephalicus A. carotis communis sinistra V. cava superior ile v. brachiocephalica dextrann sol kenarlar

PARANAZAL SNSLER
Fonksiyonlar, sesin rezonansn salamak ve kafa arln azaltmaktr. Yeni doanda yoktur yada rudimenterdir. Sadece maksiller sins ile n ve arka grup etmoidal sinslerden bir ka tanesi yeni doanda bulunabilir. En iyi sinus maxillaris ayrt edilir. Sinus frontalis ve sinus sphenoidalis, yeni doanda bulunmaz. Paranazal sinsler, puberte sonras belirginleirler.

SNUS FRONTALIS
Frontal kemikte, arcus superciliarislerin arkasnda bir ift boluktur. Her bir sins, ductus frontonasalis denilen bir kanalla meatus nasi mediustaki recessus frontonasalise alr.

CELLULAE ETHMOIDALES (SINUS ETHMOIDALES)

Etmoid kemiin labyrinthus ethmoidalis inde bulunan kk boluklardr. Burun boluunun st ksm ile orbita arasnda lokalizedirler. Her bir tarafta saylar 3 ile 18 arasnda deiir. grup olutururlar. Cellulae ethmoidales anteriores; en fazla sayda olan gruptur. Meatus nasi mediustaki infundibulum ethmoidaleye alrlar. Cellulae ethmoidales mediae; meatus nasi mediustaki bulla ethmoidalisin zerine alrlar. Cellulae ethmoidales posteriores; genellikle tek bir azla meatus nasi superiora alrlar. Canalis opticusa ve n. opticusa en yakn gruptur. 61

ANATOM

Etmoidal sinsler, orbita ve optik kanalla olan yakn komuluu nedeniyle, enfeksiyonlar orbitaya en kolay yaylan paranazal sinslerdir. zellikle arka grup etmoidal sinslerin infeksiyonlar, optik nrite neden olabilir.

SNUS SPHENODALS
Sfenoid kemik gvdesi iinde bulunan bir ift sinstr. stten n. opticus, chiasma opticum ve hypophysis cerebri, yanlardan ise sinus cavernosus ve a. carotis interna ile komuluk yapar. Arkasnda pons, aasnda nazofarinksin tavan bulunur. Her bir tarafn sins, kendi tarafndaki recessus sphenoethmoidalise alr.

SNUS MAXLLARS (Highmore boluu)

Paranazal sinslerin en bydr. Maksillalarn gvdesi iinde piramit eklinde boluktur. Taban, burun boluunun d duvarndadr. Tepesi, maksillann zigomatik knts iine uzanr. Tavann, orbitann taban yapar.

Sinus maxillarisin drenaj, ostiumlarnn yksek lokalizasyonu nedeniyle fakirdir. Bu yzden, infeksiyonlar en ok grlen paranazal sinstr.

Alt duvarn, maksillann processus alveolarisi yapar. Bu nedenle, zellikle ilk iki molar diin kk sins iine uzanabilir. Sinus maxillaris, bulla ethmoidalisin altndaki hiatus semilunarise alr.

PARANAZAL SNSLER ve AILDIKLARI YERLER

62

ANATOM

LARYNX
Ses ve solunum organdr. C3-C6 vertebralar aras seviyededir.

LARNKSN KIKIRDAKLARI (CARTILAGINES LARYNGIS)

Larinksin ift, tek toplam 9 kkrda vardr. Cartilago epiglottica hari, hepsi 4 ve 6 nc faringeal arkuslardan geliir. Cartilago epiglottica, hipobrankiyal kabarntdan geliir.

TEK KIKIRDAKLARI
Cartilago thyroidea Cartilago epiglottica (epiglottis) Cartilago cricoidea (krikoidea)

FT KIKIRDAKLARI
Cartilago arytenoidea Cartilago corniculata Cartilago cuneiformis Cartilago thyroidea; en byk larinks kkrdadr. zellikle erkeklerde belirgin olan prominentia laryngea (Adams apple, adem elmas) isimli knt bu kkrdaktadr. Laminalarn st kenar ile hiyoid kemik arasnda uzanan membrana thyrohyoideann her iki yan tarafnda bulunan delikten, a.v. laryngea superior ile n. laryngeus superiorun r. internusu geer. Membrann serbest arka kenarlar iinde, cartilago triticea denilen birer tane aksesuar kkrdak bulunur. Cartilago cricoidea; larinks iskeletinin temeli olan kkrdaktr. En gl ve en kaln larinks kkrdadr. C6 vertebra seviyesindedir.Yzk eklinde olup, havayolu evresinde tam bir halka oluturan tek larinks kkrdadr. Larinksin arka duvarnn byk blmn yapar.

LARNKSN KIKIRDAKLARI (ARKADAN GRN) 63

ANATOM Cartilago arytenoidealar, cartilago cricoideann zerinde oturur. Cartilago arytenoidea; sesin oluumundan sorumlu larinks kkrdaklardr. Cartilago cricoidea zerinde otururlar. Ligamentum vestibulareler ile ligamentum vocaleler arkada aritenoid kkrdaklara, nde tiroid kkrdaa tutunur.

LARNKS BOLUU (CAVITAS LARYNGIS)

Plica vestibularisler arasnda kalan yark eklindeki arala rima vestibuli, plica vocalisler arasndakine de rima glottidis (glottis, mizmar aral) ad verilir. Ventriculus laryngis (Morgagni boluu); larinks boluunun, rima vestibuli ile rima glottidis arasnda kalan orta paras, en kk blmdr. Her iki tarafta, plica vestibularis ile plica vocalis arasnda kalan akla ventriculus laryngis (sinus laryngis) ad verilir.

LARNKS KASLARI (MUSCULI LARYNGIS)

M. cricothyroideus (anticus); larinksin n tarafnda yer alan tek kastr. Ligamentum vocaleleri gerer ve boyunu uzatr. N. laryngeus recurrens tarafndan uyarlmayan (yada n. laryngeus superior tarafndan uyarlan) tek larinks kasdr. M. cricoarytenoideus posterior (posticus); ligamentum vocalelere abdksiyon yaptrarak, rima glottidisi aan tek kastr. M. cricoarytenoideus lateralis; ligamentum vocalelere addksiyon yaptran esas kastr. M. arytenoideus transversus; tek olan larinks kasdr. Aritenoid kkrdaklar arasnda uzanr. M. arytenoideus obliquus; yukar doru seyreden baz lifleri pars aryepiglottica ad ile bilinir. Larinks giriini daraltan kastr. Bu nedenle larinks giriinin sfinkteri olarak kabul edilir. M. thyroarytenoideus; ligamentum vocaleleri gevetir ve boyunu ksaltr. Bylece sesin perdesini deitirir. Kasn alt parasnn derindeki lifleri, processus vocalise tutunur ve m. vocalis ad ile bilinir. Bu kaslardan sadece m. cricothyroideus, n. laryngeus superiorun ramus externusu ile, dierleri n. laryngeus recurrens tarafndan uyarlr.

LARNKS N KASLARI 64

ANATOM

TRACHEA
Mediastinum superiustadr. Larinksin devam olarak cartilago cricoideann alt kenar (C6 vertebra alt kenar) seviyesinde balar. zofagusun nnde aaya doru seyreder. T4 vertebra gvdesinin alt kenar (yada angulus sterni) seviyesinde iki ana bronkusa ayrlr. Ayrlma noktasna bifurcatio trachea ad verilir ve derin inspiryumda T6 vertebra seviyesine iner.

BRONCHUS PRINCIPALIS DEXTER

Bronchus lobaris superior dexter; yaklak 1 cm uzunluundadr. Ana bronkustan hilum pulmonis dnda ayrlan tek lobar bronkustur. A. pulmonalis dextrann zerinde yer ald iin, epiarteryel bronkus ad ile de bilinir. Sa akcierin st lobunda dalan tane segmental (tersiyer) bronkusa ayrlr. Bronchus lobaris medius; 1.2-2.2 cm uzunluundadr. Sa akcierin orta lobunda dalan iki tane segmental (tersiyer) bronkusa ayrlr. Bronchus lobaris inferior dexter; bronchus principalis dexterin devamdr. Sa akcierin alt lobunda dalan be tane segmental (tersiyer) bronkusa ayrlr. Bunlardan birisi olan bronchus segmentalis basalis medialise, bronchus cardiacusta denir.

BRONCHUS PRINCIPALIS SINISTER

Bronchus lobaris superior sinister; 1-1.5 cm uzunluundadr. Sol akcierin st lobunda dalan be tane segmental (tersiyer) bronkusa ayrlr. Bronchus lingularis superior ve inferior, bu lobar bronkustan ayrlan segmental bronkuslardr. Bronchus lingularis inferior; sa akcierin bronchus lobaris mediusunun karldr. Bronchus lobaris inferior sinister; 1-2 cm uzunluundadr. Sol akcierin alt lobunda dalan be tane segmental (tersiyer) bronkusa ayrlr. Bunlardan birisi olan bronchus segmentalis basalis medialise, bronchus cardiacus da denir.

SEGMENTA BRONCHOPULMONALIA
Akcierlerin anatomik ve cerrahi nitidir. Kendisine ait damarlar ve bronkusu vardr. Her bir akcier, 10 tane bronkopulmonal segmentten oluur. Bronchioluslar, aplar 5 mm veya daha az olan hava yollardr. Duvarlarnda kkrdak ve bez yoktur. Bunlar srasyla; Bronchiolus, lobularis, terminalis ve respiratoriustur.

AKCERLER (PULMONES)
V. cava superior, v. brachiocephalica dextra, v. azygos, zofagus ve v. cava inferiorun sa akcierde izleri vardr. Hilum pulmonisin hemen yukarsnda grlen oluk v. azygosa, hilumun arkasndan aaya doru uzanan oluk ise zofagusa aittir. Arcus aortae, aorta thoracica, v. brachiocephalica sinistra ve a. subclavia sinistrann da sol akcierde izleri vardr. Hilum pulmonisin hemen yukarsnda grlen oluk arcus aortaeye, hilumun arkasndan aaya doru uzanan oluk ise aorta thoracicaya aittir. 65

ANATOM

AKCERLERN MEDYASTNAL YZ KOMULUKLARI zofagus, tam orta hatta seyrettii iin her iki akcierde de izi vardr. Sol akcierin lobus superiorunun alt ucunda, lingula pulmonis sinistri denilen dil eklinde bir uzants vardr. Bu uzant, sa akcierin lobus mediusuna karlk gelir. st lobun n kenarnda, drdnc kkrdak kaburga seviyesinin altnda, kalp nedeniyle olumu derin bir entik (incisura cardiaca pulmonis sinistri) bulunur.

AKCERLERN VE PLEVRANIN KENARLARI

Akcierlerin solunum srasnda recessus costodiaphragmaticusa giren alt kenarlar, kostal ve mediyastinal yzleri diyafragmatik yzden ayrr.

HILUM PULMONIS
Akcierlerin mediyastinal yzndedir. Organa giren-kan anatomik yaplarn bulunduu yerdir. Mediyastinal plevra ile sarl bu yaplar, radix pulmonis denilen bir kk oluturur.

RADIX PULMONISTEK YAPILARIN SIRALANII

nden-arkaya dizilim, her iki radikste ayndr (VABAV). V. pulmonalis superior - A. pulmonalis - Bronchus principalis - A.V. bronchialis Yukardan-aaya dizilim de bir yap dnda ayndr (ABV). Sa radix pulmoniste ek olarak, en stte bronchus lobaris superior bulunur. A. pulmonalis - Bronchus principalis - V. pulmonalis inferior STRAHAT SOLUNUMUNDA
LINEA MIDCLAVICULARIS LINEA MIDAXILLARIS LINEA SCAPULARIS

AKCERLERN ALT KENARI 6. kaburga 8. kaburga 10. kaburga

PLEURA PARIETALISN ALT KENARI (REFLEKSYON HATTI) 8. kaburga 10. kaburga 12. kaburga

66

ANATOM

HLUM (RADX) PULMONSLERDEK ANOTOMK YAPILARIN SIRASI

AKCERLERN DAMARLARI VE SNRLER

Akcierlerin, birisi fonksiyonel (a. pulmonalis ve vv. pulmonales), dieri besleyici olan (aa. bronchiales ve vv. bronchiales) iki grup damar vardr. Bir akciere ait; 1 tane a. pulmonalis, 2 tane v. pulmonalis vardr. Sa akcieri besleyen 1 tane a. bronchialis, sol akcieri besleyen ise 2 tane a. bronchialis vardr. Sa akcieri besleyen broniyal arter, aorta thoracicann dal olan a. intercostalis posterior IIIten gelir. Sol akcieri besleyen broniyal arterler ise aorta thoracicadan direk gelir. Her akciere ait genellikle 2 tane v. bronchialis vardr. Sa akcierin broniyal venleri v. azygosa, sol akcierin broniyal venleri v. intercostalis superior sinistraya yada v. hemiazygos accessoriaya alr.

PLEVRA
Radix pulmonisteki yaplar saran mediyastinal plevra, hilum pulmonisin altnda, iki yaprak halinde mediyastinal yz zerinde aaya doru ligamentum pulmonale ad ile uzanarak sonlanr. Mediyastinal plevra, hilum pulmoniste visseral (pulmonal) plevra olur.

PLEVRANIN DAMARLARI VE SNRLER

Pleura parietalis
Aa. intercostales anteriores ve posteriores, a. thoracica interna ve a. musculophrenicann dallar tarafndan beslenir. Venleri, ayn isimli venlere alr. Pleura costalis, pleura cervicalis ve pleura diaphragmaticann periferik blmnn duyusunu interkostal sinirler, pleura mediastinalis ile pleura diaphragmaticann santral blmnn duyusunu ise n. phrenicus tar.

Pleura visceralis
Beslenmesi, venz drenaj ve siniri (otonomdur) akcierlerle ayndr. Lenfi, bronkopulmonal lenf dmlerine gider. 67

ANATOM

MEDIASTINUM (NTERPLEVRAL BOLUK)

Mediyastinum, akcierlerin birbirlerine bakan yzlerini rten mediyastinal plevralar arasndaki blgedir. Apertura thoracis superior ile diaphragma arasndadr. nde sternum, arkada tm torakal vertebralar ve yanlarda mediyastinal plevra ile snrlanr. Mediyastinum, angulus sterniden, T4-T5 vertebralar arasndaki discus intervertebralise uzanan hayali transvers bir dzlem ile, mediastinum superius ve mediastinum inferius olarak ikiye ayrlr. Mediastinum inferius, fibrz perikardiyum araclyla; mediastinum anterius, mediastinum medium ve mediastinum posterius olarak blme ayrlr.

MEDIASTINUM SUPERIUS
nde; manubrium sterni, arkada; ilk 4 torakal vertebra, altta; hayali dzlem, yukarda; apertura thoracis superior ve yanlarda; mediyastinal plevra ile snrlanr.

Mediastinum superiusta bulunan nemli anatomik yaplar

Thymus V. brachiocephalicalar V. cava superiorun st yars Arcus aortae ve dallar (truncus brachiocephalicus, a. carotis communis sinistra ve a. subclavia sinistra) N. vaguslar N. phrenicuslar N. laryngeus recurrens sinistra Trachea Oesophagus Ductus thoracicus A.v. thoracica internalar V. intercostalis superior sinistra

MEDASTNUMLAR 68

ANATOM

MEDIASTINUM ANTERIUS
Pericardium fibrosum ile corpus sterni arasndadr. Mediyastinumlarn en kk olandr.

Mediastinum anteriusta bulunan anatomik yaplar

Ligg. sternopericardiaca Thymus

MEDIASTINUM MEDIUM
Mediyastinumlarn en by ve mediastinum inferiusun en geni parasdr. Fibrz perikardiyum ile mediastinum anteriustan, bifurcatio trachea, pulmonal damarlar ve fibrz perikardiyum ile mediastinum posteriustan ayrlr.

Mediastinum mediumda bulunan anatomik yaplar

Pericardium ve kalp Aorta ascendens V cava superiorun alt yars . V azygosun terminal paras . Bifurcatio trachea Bronchus principalisler Truncus pulmonalis ve u dallar (a. pulmonalis dextra ve sinistra) Vv. pulmonales N. phrenicuslar

MEDIASTINUM POSTERIUS
nde; fibrz perikardiyum, bifurcatio trachea, pulmonal damarlar, arkada; T5-T12 vertebralar ile snrlanr.

Mediastinum posteriusta bulunan anatomik yaplar

Aorta thoracica V azygos . V. hemiazygos V. hemiazygos accessoria N. vaguslar Oesophagus Ductus thoracicus

HEM MEDIASTINUM SUPERIUS HEM DE MEDIASTINUM ANTERIUSTA BULUNAN ANATOMK YAPI Thymus HEM MEDIASTINUM SUPERIUS HEM DE MEDIASTINUM MEDIUMDA BULUNAN ANATOMK YAPILAR N. phrenicuslar - V cava superior . HEM MEDIASTINUM SUPERIUS HEM DE MEDIASTINUM POSTERIUSTA BULUNAN ANATOMK YAPILAR Oesophagus - Ductus thoracicus - N. vaguslar HEM MEDIASTINUM MEDIUM HEM DE MEDIASTINUM POSTERIUSTA BULUNAN ANATOMK YAPI V azygos .

69

ANATOM

KARDYOVASKLER SSTEM (SYSTEMA CARDIOVASCULARE)

KALP

VENTRICULUS DEXTER
Sternumun tam arkasndadr. yzndeki kas kabarntlarna trabeculae carneae denir. Pektinat kaslarn kalnlamas ile oluur. yznde grlen crista supraventricularis, trikspid kapak ile pulmoner kapa ayran kaln bir kas kabarntsdr. Ventrikln sol ve arka duvarn, septum interventriculare yapar. Septumun byk blm musklerdir. Yaklak 1 cm lik st paras membranzdr ve septum interatrialenin alt parasyla komudur. Membranz para trikspid kapan septal kspisinin tutunmas ile atriyoventrikler ve interventrikler olarak iki paraya ayrlr. Sol ventrikl, sa ventriklden, sa atriyum da sol atriyumdan daha byk olduu iin, membranz parann bir blm sol ventrikl ile sa atriyum arasnda yer alr ve atriyoventrikler para olarak bilinir. Membranz parann geriye kalan blm ventrikller arasndadr (interventrikler para). Ventrikln, ostium trunci pulmonalisin altnda kalan blm dzdr. Conus arteriosus (infundibulum) denilen bu blm, pulmonal kapan kspislerini destekler. Septum interventriculare ile m. papillaris anterior arasnda uzanan kas kabarntsna trabecula septomarginalis (moderatr bant, Leonardo da Vinci kordu) ad verilir. Ventrikln septal yzn ve m. papillaris anterioru destekleyen bu oluumun iinde, kalbin ileti sistemi ile ilgili lifler bulunur. Sa ventriklde, m. papillaris anterior, m. papillaris posterior ve m. papillaris septalis (medialis) denilen tane papiller kas bulunur. Papiller kaslar, trabeculae carneae kalnlamalardr. M. papillaris anterior, en byk olandr.

OSTIUM AORTAE
Ostium atrioventriculare sinistrumun n-sa tarafnda, ostium trunci pulmonalisin de sanda ve aasndadr. Valva aortae denilen bir kapak ile kapatlr. Pulmonal kapakla benzer zelliklere sahip olan bu kapan; valvula semilunaris dextra, valvula semilunaris sinistra ve valvula semilunaris posterior denilen tane yarmay eklinde valvulas vardr. Her bir valvulann hemen yukarsnda, aorta ascendensin duvar da doru knt yaparak, valvulalarla ayn isimli sinus aortaeleri (Valsalva sinsleri) oluturur. Valvula semilunaris dextrann karsnda a. coronaria dextrann az yer ald iin, bu valvulaya valvula coronaria dextra denir. Benzer ekilde, valvula semilunaris sinistrann karsnda da a. coronaria sinistrann az yer aldndan, bu valvulaya da valvula coronaria sinistra denir. Valvula semilunaris posterior, bir koroner arter ostiumu ile ilgili olmadndan valvula non coronaria ad ile bilinir. 70

ANATOM

SA VENTRIKLN TEN GRN

KALBN SKELET
Kalbin iskeletini yapan oluumlar; septum membranaceum, trigona fibrosa ve anuli fibrosidir. Fibrz iskeletin fonksiyonlar; Nodus atrioventricularis hari, atriyumlar ile ventrikler miyokardiyumu ayrmak ve kas lifleri iin origo ve insersiyo yeri olarak hizmet etmektir. Kapaklar iin tutunma yeri oluturmak ve kann pompalanmas srasnda ostiumlarn ar genilemesini nlemektir. His bandnn balang paras iin bir pasaj salayp, atriyumlar ile ventrikllere iletilen impulslar ayrmak ve bir inslatr olarak grev yapmaktr. Trigonum fibrosum dextrum; ostium atrioventriculare dextrum, ostium atrioventriculare sinistrum ve ostium aortae arasndadr. Trigonum fibrosum sinistrum; ostium aortae ile ostium atrioventriculare sinistrum arasndadr. Trigonum fibrosum dextrum, membranz septumla birlikte corpus fibrosum centralisi oluturur. Bu yap, His band tarafndan delinir. Anulus fibrosus sinister; ostium atrioventriculare sinistrumu kuatr. Anulus fibrosus dexter; ostium atrioventriculare dextrumu kuatr. Anuluslar, mitral ve trikspid kapaklar iin tutunma yeri olarak hizmet eder.

71

ANATOM

SA VENTRKL N TEN GRN

KALBN LET SSTEM

zellemi kalp kas hcreleridir.

Nodus sinuatrialis (Keith-Flack dm)

Epikardiyumun hemen altnda, v. cava superiorun sa atriyuma girdii yere yakn, crista (veya sulcus) terminalisin st ucunda lokalizedir.

Nodus atrioventricularis (Aschoff-Tawara dm)

Ostium sinus coronariusun solunda, trikspid kapan septal kspisinin tutunduu yerin yukarsnda, septum interatrialede lokalizedir. Kalpte iletinin en yava olduu yerdir. (En hzl olduu yer purkinje lifleridir.

Fasciculus atrioventricularis (His band)

KALBN VENLER (VENAE CORDIS)

grupta toplanr.

Sinus coronarius
Yaklak 2-3 cm uzunluunda olup, sulcus coronariusun arka blmnde, soldan saa doru seyreder. Kalbin venz kannn byk blmn (yaklak % 75) tar. Sa ventrikln n blgesinin kk bir blm, her iki atriyumun kk blmleri ve sol ventrikln kk bir blm hari, tm kalpten venz kan sa atriyuma getirir. Ostium sinus coronarii denilen az, sa atriyumun arka duvarnda, ostium venae cavae inferioris ile ostium atrioventriculare dextrum arasndadr. Ostiumda, valvula sinus coronarii (Thebesian kapa) denilen bir semilunar kapakk bulunur. 72

ANATOM

Sinus coronariusa alan venler

v. cardiaca magna (v. cordis magna, v. interventricularis anterior); en byk kalp venidir. Apex cordiste balar. Sol koroner arterin dal olan r. interventricularis anteriorla birlikte, sulcus interventricularis anteriorda yukarya doru seyreder. Sulcus coronariusta ramus circumflexusa elik eder. Sinus coronariusa sol ucundan alr. Sinus coronariusa alan en byk vendir. v. cardiaca parva (v. cordis parva); sa atriyum ile sa ventrikl arasnda, sulcus coronariusun arka blmnde, a. coronaria dextra ile birlikte seyreder. Sinus coronariusa sa ucundan alr. v. cardiaca media (v. cordis media, v. interventricularis posterior); apex cordiste balar. Sa koroner arterin dal olan ramus interventricularis posteriorla birlikte, sulcus interventricularis posteriorda yukarya doru seyreder. Sinus coronariusa sa ucundan alr. v(v). ventriculi sinistri posterior(es); sol ventrikln diyafragmatik yznn venz kann tar. v. obliqua atrii sinistri (Marshall veni); sol atriyumun arka yznde aaya doru seyreder. Venin yukarya doru devam olan fibrz yapdaki ligament, v. cardinalis communis sinistrann (Cuvierin sol kanal) kalntsdr. Ligament, serz perikardiyumda plica venae cavae sinistrae denilen bir plika oluturur.

Vv. cardiacae minimae (vv. cordis minimae, Thebesian venleri)

En fazla sa atriyuma olmak zere tm kalp boluklarna alrlar. Miyokardiyumdaki kapiller yataktan balarlar. Kalp boluklarndan miyokardiyuma kan tadklarndan, miyokardiyumun kollateral sirklasyonunda nemlidirler.

V (v.) ventriculi dextri anterior(es) (vv. cardiacae anteriores, vv. cordis anteriores)
Sa ventrikln n blmn drene eden bu venler, direk olarak sa atriyuma alrlar.

PERICARDIUM
Pericardium fibrosum, v. cava inferior hari, kalple ilgili btn damarlar rter.

PERICARDIUM SEROSUM
ki yaprakldr. Dtakine lamina parietalis, itekine lamina visceralis (epicardium) ad verilir. ki yaprak arasnda kalan bolua cavitas pericardiaca denir ve burada yaklak 25 cm3 kadar sv (liquor pericardii) bulunur. Sinus transversus pericardii nnde; aorta ascendens ile truncus pulmonalis, arkasnda; v. cava superior, sol atriyum ve pulmonal venler vardr. Sinus obligus pericadii, pulmonal venler arasndadr.

73

ANATOM

PERICARDIUMUN DAMARLARI VE SNRLER

Fibrz perikardiyumu ve serz perikardiyumun pariyetal yapran, balca a. thoracica internann dal olan a. pericardiacophrenica besler. Venleri, v. azygosa ve v. thoracica internaya alr. Duyusunu, n. phrenicuslar tar ve bu nedenle ars supraklavikler blgede tarif edilir. Visseral yaprak, koroner arterler tarafndan beslenir. Venz kan da kalbin venleri ile tanr. Duyusunu, kalbin parasempatik (n. vagus) ve sempatik sinirleri tar.

ARTERLER
UNCUS BRACHIOCEPHALICUS (INNOMINAT ARTER)
Arcus aortaenin en byk daldr. Sa sternoklavikler eklemin arkasnda, a. subclavia dextra ve a. carotis communis dextra denilen iki u dalna ayrlr. Yan dal yoktur. Nadiren, tiroid bezine giden a. thyroidea ima isimli bir dal verir.

A. CAROTIS COMMUNIS
A. carotis communis dextra; articulatio sternoclavicularisin arkasnda truncus brachiocephalicustan, a. carotis communis sinistra ise; manubrium sterninin arkasnda, T3-T4 aras diskus seviyesinde arcus aortaeden kar. A. carotis communisler, cartilago thyroideann st kenar (C3-C4 vertebra aras diskus) seviyesinde, a. carotis externa ve a. carotis interna denilen iki u dalna ayrlr (bifurcatio carotidis).

A. carotis externa ile a. carotis interna arasndan geen yaplar;

Processus styloideus M. styloglossus M. stylopharyngeus N. glossopharyngeus (IX. kranyal sinir) N. vagusun faringeal dal Glandula parotideann bir paras

A. CAROTIS EXTERNA
Ba ve yz besleyen esas arterdir. Seyri srasnda trigonum caroticum ve trigonum submandibulareden geer. Glandula parotidea iinde a. maxillaris ve a. temporalis superficialis denilen iki u dalna ayrlr. A. carotis externay ve dallarnn ounu, dtan n. hypoglossus aprazlar.

A. CAROTIS EXTERNANIN YAN DALLARI

A. thyroidea superior; arterin ilk yan daldr. N. laryngeus superiorun ramus externusu ile birlikte seyreder. Larinksi besleyen a. laryngea superior isimli dal, n. laryngeus superiorun ramus internusu ile birlikte membrana thyrohyoideay deler. 74

ANATOM A. pharyngea ascendens; a. carotis externann en kk daldr. A. facialis (a. maxillaris externa); Seyri srasnda m. buccinator ile m. levator anguli orisin zerinden, dier mimik kaslarn altndan geer. A. palatina ascendensi verir. A. occipitalis. A. auricularis posterior; a. carotis externa bir tek bu yan daln, trigonum caroticumda vermez. A. linguinalis

A. CAROTIS EXTERNANIN U DALLARI

A. temporalis superficialis; u dallarndan daha kk olandr. Pulsasyonu, tragusun hemen nnde alnr ve kompresyonu da buradan yaplr. A. maxillaris (a. maxillaris interna); daha byk olan u daldr. Collum mandibulae ile lig. sphenomandibulare arasndan geip, fossa infratemporalise gelir. N. buccalis ile birlikte, genellikle m. pterygoideus lateralisin iki ba arasndan geer. Daha sonra fissura pterygomaxillaristen geip, fossa pterygopalatinaya gelir. A. maxillaris, hem fossa infratemporaliste hem de fossa pterygopalatinada yer tutan tek yapdr.

A. maxillarisin nemli dallar

a. meningea media; n. auriculotemporalisin iki kk arasndan ve foramen spinosumdan geip, kafa boluuna girer. Dura materi besleyen esas arterdir. a. alveolaris inferior; ayn isimli veni ve siniriyle birlikte, mandibula ile ligamentum sphenomandibulare arasndan geip, foramen mandibulaeden canalis mandibulaeye girer. Alt dileri besler. Foramen mentaleden geen r. mentalis isimli bir dal verir.

A. CAROTS EXTERNANIN DALLARI 75

ANATOM a. palatina descendens (a. palatina major); n. palatinus majorla birlikte canalis palatinus majorda seyreder. Kanal iinde aa. palatinae minoresleri verir. Foramen palatinum majustan knca, a. palatina major adn alr. a. sphenopalatina; a. maxillarisin terminalidir. Foramen sphenopalatinum dan geip, burun boluuna gelir. Burnu besleyen en byk arterdir. aa. alveolares superiores; st dileri besler. a. infraorbitalis; fissura orbitalis inferiordan geip, orbitaya gelir. Orbita tabannda (maksiller kemik) bulunan, sulcus infraorbitalis ve canalis infraorbitalis iinde seyreder. Maksilladaki foramen infraorbitaleden dar kar.

A. CAROTIS INTERNA
Dallar
A. hypophysialis inferior A. ophthalmica; a. carotis internann, sinus cavernosusu terk ederken subaraknoidal bolukta verdii ilk daldr. N. opticusla birlikte canalis opticustan geip orbitaya girer. A. centralis retinae (Zinn arteri); ilk ve en kk daldr. End arterdir. N. opticusa girer ve sinir iinde retinaya gelir. A. lacrimalis; glandula lacrimalisi besler. A. hypophysialis superior A. communicans posterior; a. carotis internay, a. basilarisin dal olan a. cerebri posteriora birletirir. A. choroidea anterior; a. communicans posteriordan hemen sonra a. carotis internadan ayrlr. Seyri srasnda tractus opticusu iki defa aprazlar. A. CEREBRI ANTERIOR; a. carotis internann u dallarndan daha kk olandr. Hemisferin i yznde arkaya doru seyreder. Sulcus parietooccipitalisin arkasna kadar, pariyetal ve frontal loblarn i yzlerini ve st kenarn besler. A. communicans anterior; iki taraf a. cerebri anterioru birletirir. A. CEREBRI MEDIA (SYLVIAN ARTER); a. carotis internann daha byk olan u daldr. Hemisferin d yzn besler.
N. OCULOMOTORIUS, EN OK A. ETKILENIR .

A. ophthalmicann nemli dallar

! !
76

COMMUNICANS

POSTERIORUN ANEVRIZMASNDAN

A. communicans anterior, sinir sisteminde anevrizmalarn en ok (%40 orannda) grld damardr.

ANATOM

A. CAROTS NTERNANIN ALLARI

A. cerebri anteriorun tkanmalarnda, kontralateral bacak ve ayakta belirgin motor ve duyu kayb olur. Ek olarak miksiyonun istemli kontrol bozulur.

A. BASILARIS
ki taraf a. vertebralisin sulcus bulbopontinus ta birlemesi ile oluur. Ponsun n yznde, cisterna pontis iindedir. Ponsun st ucunda a. cerebri posterior denilen iki u dalna ayrlr.

Genel olarak, Willis halkasnn n parasn oluturan damarlarn lezyonlarnda; motor ve duyu kayplar, arka parasn oluturan damarlarn lezyonlarnda; vertigo, ataksi ve grme alan kayplar olur. Berry anevrizmas, Willis halkasndaki doumsal, sakkler anevrizmalardr. Epidural hemoraji; en sk pariyetal yada temporal kemik krklarnda, a. meningea mediann rptr sonucu olur. venlerin (bridge venler) rptr sonucu olur. Knt travmalarda grlr. iddetli travmatik beyin hasar olan hastalarda, en yaygn intraserebral lezyondur.

u Subdural hemoraji; yzeyel beyin venlerini, dural sinslere birletiren kpr

Subaraknoidal hemoraji; serebral arterlerin anevrizmalarnn (genellikle Berry anevrizmas) rptr sonucu olur.

77

ANATOM

A. basilarisin dallar

aa. pontis a. inferior anterior cerebelli a. labyrinthi; sk olarak a. inferior anterior cerebelliden kar. kula besler. N. facialis ve n. vestibulocochlearisle birlikte meatus acusticus internustan geer. a. superior cerebelli a. cerebri posterior

CRCULS ARTEROSUS CEREBR (WLLS HALKAS ve ANA SEREBRAL ARTERLERN BESLED ALANLAR

78

ANATOM

A. CEREBRI POSTERIOR
A. basilarisin u dallardr. A. communicans posterior araclyla a. carotis interna ile birleir. Vizel korteksin major arteridir.

CIRCULUS ARTERIOSUS CEREBRI (Willis halkas)

A. carotis interna ile vertebrobaziler sistem arasnda nemli bir anastomoz halkasdr. Cisterna interpeduncularistedir.

Circulus arteriosus cerebriyi oluturan arterler;

a. communicans anterior a. communicans posteriorlar a. cerebri anteriorlar a. cerebri posteriorlar a. carotis internalar

A. SUBCLAVIA
A. subclavia seyri srasnda, m. scalenus anterior ile m. scalenus medius arasndan ve trigonum supraclaviculareden geer. Arterin pulsasyonunun alnmas ve kompresyonu bu gende yaplr.

A. SUBCLAVANIN DALLARI 79

ANATOM

A. SUBCLAVIANIN DALLARI
A. vertebralis; nemli dal verir. A. spinalis anterior, a. spinalis posterior ve a. inferior posterior cerebelli A. thoracica interna; a. pericardiacophreni, a. musculophrenica ve a. epigastrica superioru verir. Truncus thyrocervicalis; dal verir. A. thyroidea inferior, a. suprascapularis ve a. transversa colli Truncus costocervicalis; iki dal verir. A. cervicalis profunda ve a. intercostalis suprema A. dorsalis scapulae (bazen)

A. AXILLARIS
A. subclavia, birinci kaburgann d kenarn geince a. axillaris adn alr. A. axillaris, n. medianusu oluturan iki kkn arasnda, m. pectoralis minorun arkasndadr.

A. AXILLARISiN DALLARI
A. thoracica superior A. thoracoacromialis; fascia clavipectoralisi delen arterdir. A. thoracica lateralis; kadnlarda meme bezini besleyen dallar verir. A. subscapularis; a. axillarisin en byk daldr. A. subclaviann dallar (a. suprascapularis ve a. dorsalis scapulae) ile skapular anastomozlar yapar. Ksa bir seyirden sonra iki u dalna ayrlr. A. circumflexa scapulae; daha byk olandr. Ayn isimli veni ile birlikte spatium axillare mediale (skapulotrisipital aralk, triangler aralk, gen aralk)den geer. A. thoracodorsalis; n. thoracodorsalisle (m. latissimus dorsinin siniri) birlikte seyreder.

A.AXLLARSN DALLARI 80

ANATOM A. circumflexa humeri anterior; collum chirurgicumun nnden geer ve a. circumflexa humeri posteriorla anastomoz yapar. A. circumflexa humeri posterior; n. axillarisle birlikte spatium axillare laterale (humerotrisipital aralk, kuvadrangler aralk, drtgen aralk)den geer. A. circumflexa humeri anteriorla, collum chirurgicumda anastomoz yapar.

A. BRACHIALIS
A. axillaris, m. teres majorun alt kenarn geince a. brachialis adn alr. Kolda n. medianusla birlikte seyreder. Kolun ortalarnda, n. medianusu arkasndan (altndan) aprazlar ve sinirin lateral tarafna geer. N. medianusla birlikte aponeurosis bicipitalisin (lacertus fibrosus) altndan geer. A. brachialisin terminal paras, fossa cubitalis iindedir. Collum radii seviyesinde, a. ulnaris ve a. radialis denilen u dallarna ayrlr.

A. BRACHIALISiN DALLARI
inde collateralis szc olan arterler, a. brachialisin dallardr. A. profunda brachii; arterin en byk daldr. N. radialisle birlikte, sulcus nervi radialiste seyreder.

AORTA DESCENDENS
T4 vertebra gvdesinin alt kenar seviyesinde arcus aortaenin devam olarak balar, L4 vertebra gvdesi nnde u dallarna ayrlr. Ayrlma noktasna bifurcatio aortae denir.

AORTA THORACICA (PARS THORACICA AORTAE)

Aorta descendensin T4 vertebra gvdesi alt kenar ile T12 vertebra gvdesi alt kenar (hiatus aorticus) arasnda kalan blmdr.

AORTA THORACICANIN DALLARI

Rr. bronchiales; sa akciere giden genellikle bir tane broniyal arter vardr ve nc a. intercostalis posteriordan yada sol st broniyal arterden gelir. Sol akcierin ise, genellikle iki tane broniyal arteri vardr ve aorta thoracicadan gelirler. Aa. phrenicae superiores; diyafragmann st yzn beslerler. Aa. intercostales posteriores; aorta thoracicann arka yznden karlar. Dokuz ifttir. A. subcostalis; aorta thoracicann verdii son ift daldr.

AORTA ABDOMINALIS (PARS ABDOMINALIS AORTAE)

Aorta descendensin, T12 vertebra gvdesinin alt kenar ile L4 vertebra gvdesi arasnda kalan blmdr. Yaklak 10 cm uzunluundadr.

81

ANATOM

AORTA ABDOMNALSN DALLARI

AORTA ABDOMINALISiN DALLARI

I - VENTRAL DALLARI
tanedir. Truncus coeliacus, a. mesenterica superior ve a. mesenterica inferior.

TRUNCUS COELIACUS (HALLER TRiPUSU)

Hiatus aorticusun hemen altnda (T12 vertebra alt kenar) aorta abdominalisten ayrlr. Ksa bir seyirden sonra dala ayrlr.

TRUNCUS COELIACUSUN DALLARI

A. gastrica sinistra; truncus coeliacusun en kk daldr. A. splenica; truncus coeliacusun en kaln daldr. End arterdir. V. splenica ile birlikte, pancreasn st kenar boyunca dalak hilumuna doru seyreder. Cauda pancreatis ve v. splenica ile birlikte ligamentum splenorenale (lienorenale) iindedir. Dallar; 82

ANATOM Aa. gastricae breves; terminal blmnden ayrlan 5-7 tane arterdir. Ligamentum gastrosplenicumun yapraklar arasndadr. Midenin fundus blmn beslerler. A. gastroomentalis (gastroepiploica) sinistra; a. splenicann en byk daldr. Hilum yaknnda arterden ayrlr. Omentum majusun yapraklar arasnda, midenin byk kurvaturunda seyreder. Burada a. gastroomentalis dextra ile anastomoz yapar. Mideyi ve omentum majusu besler. A. hepatica communisi iki u dalna ayrlr. A. hepatica propria; a. gastrica dextray verdikten sonra, ligamentum hepatoduodenalenin yapraklar arasnda, ductus choledochus ve v. portae hepatisle birlikte karaciere doru ykselir. Porta hepatiste, karacierin sa ve sol lobuna giden iki dalna ayrlr. Sa loba giden dal, safra kesesini besleyen a. cysticay verir. A. gastroduodenalis; duodenum ile pancreas arasnda aaya doru seyreder. U dallarna ayrlr. A. gastroomentalis (gastroepiploica) dextra; daha byk olan u daldr. Omentum majusun yapraklar arasnda, midenin byk kurvaturu boyunca seyreder. Mideyi ve omentum majusu besler. A. pancreaticoduoenalis superior.

A. MESENTERICA SUPERIORUN DALLARI

A. pancreaticoduodenalis inferior; arterin ilk daldr. Aa. jejunales ve aa. ileales; arterin sol tarafndan ayrlrlar. 12-15 tanedir. A. colica dextra A. colica media A. ileocolica

A. MESENTERICA INFERIORUN DALLARI

A. colica sinistra Aa. sigmoideae; 2-4 tanedir. Mesocolon sigmoideumun yapraklar arasndadrlar. A. rectalis superior; a. mesenterica inferiorun devamdr. TTRU

TRUNCUS COELACUS (TR. C. ) UN DALLARI 83

ANATOM

A. MESENTERCA SUPEROR (A. M. S.)UN DALLARI

II - LATERAL (YADA ANTEROLATERAL) DALLAR A. PHRENICA INFERIOR

Glandula suprarenalisi besleyen aa. suprarenales superioresleri verir.

A. SUPRARENALIS MEDIA
A. phrenica inferior ile a. renalis arasnda aorta abdominalisten ayrlrlar.

A. RENALIS
A. mesenterica superiorun tam altnda, L2 vertebra gvdesinin st kenar seviyesinde aorta abdominalisten ayrlrlar. Glandula suprarenalisi besleyen a. suprarenalis inferioru verdikten sonra, bbrek hilumunda n ve arka olarak iki dala ayrlr. Bu dallar da toplam 5 tane segmental artere ayrlr.

A. TESTICULARIS (A. OVARICA)

A. renalislerin biraz altnda, aorta abdominalisten ayrlrlar. Her iki tarafn arteri; m. psoas major, ureter, n. genitofemoralis ve a. iliaca externay nden aprazlar. Sa tarafn arteri ek olarak v. cava inferioru da nden aprazlar. A. testicularisler, anulus inguinalis profundustan geip, funiculus spermaticusa girer. A. ovaricalar ise kk pelvise geip ligamentum suspensorium ovarii iine girer. 84

ANATOM

III - DORSAL DALLARI AA. LUMBALES

Aorta abdominalisin arka yznden ayrlan drt ift arterdir.

A. SACRALIS MEDIANA
Tek olan bu arter, bifurcatio aortaenin hemen yukarsnda aorta abdominalisin arka yznden ayrlr. Embriyonal dnemdeki dorsal aortann kaudal ucunu temsil eder.

IV - TERMNAL DALLARI
Aorta abdominalis, L4 vertebra gvdesinin nnde a. iliaca communis dextra ve a. iliaca communis sinistra denilen iki u dalna ayrlr. Ayrlma yerine bifurcatio aortae denir. A. iliaca communisler, art. sacroiliacann nnde, L5-S1 aras diskus seviyesinde a. iliaca interna ve a. iliaca externa denilen iki u dalna ayrlr.

A. LCA NTERNA (A. I. I.)NIN DALLARI

85

ANATOM

A. ILIACA NTERNA (HPOGASTRK ARTER)

Pelvis duvarlarn, pelvis organlarn, gluteal blgeyi ve perineumu besler. Foramen ischiadicum majusun st kenarnda n ve arka iki trunkusa ayrlr.

TRUNCUS POSTERIORDAN IKAN DALLAR

A. glutea superior; a. iliaca internann en byk daldr. Foramen suprapiriformeden pelvisi terk eder ve gluteal blgeye gelir. A. iliolumbalis Aa. sacrales laterales A. umbilicalis; pars occlusa ve pars patens denilen iki paras vardr. Pars occlusa, intrauterin yaamda fetustan plasentaya venz kan tar. Doumu takiben oblitere olur ve karn n duvarnn arka yznde lig. umbilicale medialis olarak kalr. Pars patens fonksiyonel paradr. Aa. vesicales superiores ve a. ductus deferentis bu paradan kar. Umbilikal arterlere elik eden ven yoktur. A. obturatoria; Pubisi besleyen r. pubicusu, a. epigastrica inferiorun ayn isimli dal ile pubis gvdesi zerinde anastomoz yapar. Bu anastomoza corona mortis denir. A. vesicalis inferior; erkeklerde bulunan bu arterin kadnlardaki karl a. vaginalistir. A. uterina; erkeklerdeki a. ductus deferentisin karldr. Lig. latum uterinin iinde seyreder. Cervix uterinin yaklak 2 cm yaknnda, ureteri nden aprazlar. Bu komuluk histerektomilerde nemlidir. A. glutea inferior; n trunkusun en byk daldr. Foramen infrapiriformeden geerek pelvisi terk eder ve gluteal blgeye gelir. N. ischiadicusu besler. A. pudenda interna; perineumun esas arteridir. N. pudendus ve ayn isimli veni ile birlikte, pelviste aaya doru seyreder. A. rectalis inferior, a. pudenda internann daldr.

TRUNCUS ANTERIORDAN IKAN DALLAR

A. ILIACA EXTERNANIN DALLARI

a. circumflexa ilium profunda a. epigastrica inferior; anulus inguinalis profundusun medial kenarndan, funiculus spermaticusun arkasndan geer. Linea arcuatada fascia transversalisi delip, rektus klf iine girer. M. rectus abdominis ile klfn arka yapra arasnda yukarya ykselir. Klf iinde, a. thoracica internann u dal olan a. epigastrica superior ile anastomoz yapar. Karn n duvarnn arkasnda, periton arteri rterek bir plika (plica umbilicalis lateralis) oluturur. Direk inguinal herni a. epigastrica inferiorun medialinden, indirek inguinal herni ise lateralinden olur. a. cremasterica; Kadnlardaki a. ligamenti teretis uterinin karldr. r. pubicus; a. obturatoriann ayn isimli dalyla anastomoz yapar (corona mortis).

A. epigastrica inferiorun dallar

A. FEMORALIS
A. iliaca externa, ligamentum inguinalenin altnda ve tam orta noktasnda 86

ANATOM a. femoralis adn alr. Uylukta, m. sartoriusun altndadr. V. femoralis ve n. saphenusla birlikte canalis adductoriusa girer. Kanaln uyluk arkasnda bulunan aklndan (hiatus adductorius) knca, a. poplitea adn alr.

A. POPLITEA
A. femoralis, hiatus adductoriustan knca a. poplitea adn alr. A. poplitea, m. popliteusun alt kenarnda a. tibialis anterior ve a. tibialis posterior denilen iki u dalna ayrlr. A. POPLITEANIN DALLARI; iinde genus szc olan arterler, popliteal arterin dallardr (a. descendens genus hari bu arter a. femoralisin daldr) aa. surales; genellikle iki tanedir. M. gastrocnemius, m. soleus ve m. plantarisi beslerler. End arterlerdir.

VENLER
VV DIPLOICAE .
Yass kafa kemiklerindeki diploik kanallar iinde bulunan kapaksz venlerdir. Kafa d venlere yada dural sinslere alrlar.

! !

Diploik venler, yeni doanda yoktur. kinci ylda oluurlar.

Emissariyan venlerin kafa d venlerle olan balantlar, kafa d infeksiyonlarn kafa iine yaylmasnda nemlidir.

VV EMISSARIAE .
Ekstrakranyal venlerle dural sinsleri balarlar. Scalpn gevek areolar tabakasnda (L) yer alrlar. V MAGNA CEREBR (Galen Veni) . V. interna cerebrilerin, epifiz bezinin arkasnda birlemesinden meydana gelir. Beynin en byk venidir. Sinus rectusa alr.

COLUMNA VERTEBRALIS VENLER (VENAE COLUMNAE VERTEBRALES)

Plexus venosus vertebralis externus; Vv. basivertebrales ve vv. intervertebraleslerle balantldr. Plexus venosus vertebralis externus posterior ise, arcus vertebraelerin arkasndadr. Plexus venosus vertebralis internus posteriorla anastomoz yapar. Plexus venosus vertebralis internus; vertebralar ile dura mater arasndadr (epidural bolukta).

87

ANATOM
u

Karn ii basncnn artt durumlarda, kann tersine akmas sonucu; prostat, bbrek, meme, bronkus ve tiroid bezinin malign hcreleri, kapaksz olan balant venleri (Batson venleri) araclyla, vertebralara metastaz yapar.

BA-BOYUN VENLER
Vv. Ophthalmicae
Kapaklar yoktur. V ophthalmica superior; a. ophthalmica ile birlikte seyreder. V. facialisle . balantldr. Fissura orbitalis superiordan geip, sinus cavernosusa alr. V ophthalmica inferior; sk olarak v. ophthalmica superiorla birleir. Bazen . direk olarak sinus cavernosusa alabilir. V centralis retinae; ayn isimli arteri ile birlikte optik sinir iinde seyreder. . Siniri terk ettikten sonra uzun bir subaraknoidal seyir gsterip, sinus cavernosusa yada v. ophthalmica superiora alr. Vv. vorticosae (koroidal venler); choroideann d blmn drene ederler. Genellikle drt tanedir. Scleray delip, oftalmik venlere alrlar.

V Facialis .
Aln blgesindeki venz adan balayan v. supratrochlearis ile v. supraorbitalis, gzn i kesinde birleerek v. angularisi oluturur. Bu ven, aaya doru v. facialis olarak devam eder. V. facialis, v. retromandibularisin n dal ile birleip, v. jugularis internaya alr.
uV .

facialis kapak iermedii iin, zellikle st dudak yukarsnda kalan yz blgesinin infeksiyonlar, iki yolla sinus cavernosusa geebilir. V. labialis superiorv. angularisv. supraorbitalisv.ophthalmica superiorsinus cavernosus

V facialisplexus pterygoideussinus cavernosus .

V Retromandibularis .
V. maxillaris ile v. temporalis superficialisin parotis bezi iinde birlemesiyle meydana gelir. Ksa bir seyirden sonra n ve arka iki dala ayrlr. n dal, v. facialisle birleir. Arka dal, v. auricularis posteriorla birleerek v. jugularis externay oluturur.

V Jugularis Externa .
M. platysmann altnda, m. sternocleido mastoideusun zerinde olarak, clavicula orta blmne doru oblik olarak seyreder. V. subclaviaya alr.

88

ANATOM

BA ve BOYUN BLGESNN ANA VENLER

V Jugularis Anterior .
Submental gende balar. ki taraf ven, boynun orta hattnda aaya doru iner ve kendi tarafndaki v. jugularis externaya alr. Kapak iermez.

V Jugularis Interna .
Foramen jugularede, sinus sigmoideusun devam olarak balar. Vagina carotica iinde aaya doru seyreden ven, sternoklavikler eklemin arkasnda, v. subclavia ile birleerek v. brachiocephalicay oluturur.

AZGOS SSTEM VENLER

V Azygos .
Sa taraftaki v. lumbalis ascendens ile v. subcostalisin birlemesinden oluur. Diyafragmann crus dextrumunun iinden veya arkasndan (bazen hiatus aorticustan) geip, arka mediyastinumda ykselir. T4 seviyesinde ne doru bir arkus (arcus venae azygos) yapar ve orta mediyastinuma gelir. Sa radix pulmonisin stnden geip, v. cava superiora alr.

89

ANATOM

V Hemiazygos .

Sol taraftaki v. lumbalis ascendens ile v. subcostalisin birlemesinden oluur. Diyafragmann crus sinistrumundan (bazen hiatus aorticustan) geip, arka mediyastinumda yukar doru ykselir. T8 seviyesinde v. azygosa alr. Sol taraftaki son v. intercostalis posterior (9-11)u alr. Sol taraf 4 (5)-8. v. intercostalis posterioru ve sol vv. bronchialesleri alp, T7 seviyesinde v. azygosa alr.

V Hemiazygos Accessoria .

ST EKSTREMTE VENLER
V Cephalica .
Fovea radialis (anatomik enfiye ukuru)in atsnda balar. n kolun radial tarafnda, fascia superficialisin yapraklar arasnda yukarya doru ykselir. Kolda, m. biceps brachii ile m. brachialis arasnda seyreder. Deltopektoral (klavipektoral) gende, fascia clavipectoralisi delip, v. axillarise alr. Fascia superficialisin yapraklar arasnda yukarya doru ykselir. Kolda, m. biceps brachiinin medialindedir. Kolun ortalarnda, fascia brachiiyi deler ve a. brachialisin medialinde seyreder. M. teres majorun alt kenarnda, v. axillaris adn alr.

V Basilica .

ALT EKSTREMTE VENLER

V Saphena Magna .
Vcudun en uzun venidir. Kapaklar vardr. Ayan medial tarafndan balar. Malleolus medialisin nnden geip, bacan ve uyluun medialinde yukarya doru ykselir. Hiatus saphenusu rten fascia cribriformisten geerek, v. femoralise alr. V. saphena magna, ayakta ve bacakta n. saphenusla birlikte seyreder.

V Saphena Parva .

Ayan lateral kenarndan balar. Malleolus lateralisin arkasndan geer. Tendo calcaneusun lateralinde yukarya doru ykselir. Fossa popliteada, v. popliteaya alr. N. suralisle birlikte seyreder. Kapaklar vardr.

ABDOMEN VE PELVIS VENLER

V Iliaca Interna .
Pelvis boluundaki venler tarafndan oluturulur. A. iliaca internann dallarna karlk gelen ayn isimli venleri alr. V. iliaca internaya alan en byk ven, vv. gluteae superiorestir (gebelikte v. uterina). vv. phrenicae inferiores vv. lumbales ve v. lumbalis ascendens 90

V Cava Inferiora Ailan Venler .

ANATOM

V CAVA NFERORA AILAN VENLER .. vv. hepaticae v. renalis dextra ve sinistra v. testicularis (ovarica) dextra; sol tarafn veni, v. renalis sinistraya alr. v. suprarenalis dextra; sol tarafn veni, v. renalis sinistraya alr. Ductus venosus

V Testicularis .
Ductus deferensin nnde, plexus pampiniformis denilen bir venz pleksus olarak balar. Ureterin nnden geer. Sa tarafta v. cava inferiora, sol tarafta v. renalis sinistraya alr.

V Ovarica .
A. ovarica ile birlikte ligamentum suspensorium ovarii iindedir.

Vv. Renales (Burow Venleri)

V. renalis sinistraya; v. testicularis (v. ovarica) sinistra ve v. suprarenalis sinistra alr. 91

ANATOM

Vv. Suprarenales
Sa tarafn veni direk olarak v. cava inferiora, sol tarafn veni ise v. renalis sinistraya alr.

Vv. Hepaticae
Sublobler venlerin birlemesi ile oluurlar. Karacierin arka yznden kp, v. cava inferiora alrlar. Kapaklar yoktur.

PORTAL SSTEM
Portal dolam vcutta sadece iki organda vardr. Karacier ve hipofiz.

V PORTAE HEPATISE DREK AILAN VENLER .

v. splenica v. mesenterica superior v. gastrica sinistra v. gastrica dextra vv. cysticae vv. paraumbilicales (Sappey venleri) v. pancreaticoduodenalis superior

V PORTAE HEPATS (DREK AILAN VENLER KOYU RENKTE YAZILMITIR.) . 92

ANATOM

PORTO-CAVA ANASTOMOZ BLGELER

(VPH; v. portae hepatis, VCS; v. cava superior, VCI; v. cava inferior) zofagusun abdominal paras; v. gastrica sinistraya (VPH) alan zofageal dallar ile v. azygos (VCS) ve v. hemiazygosa (VCS) alan zofageal dallar arasndadr. Portal obstrksiyonda, anastomoz yapan bu venlerde zofagus varisi denilen genilemeler olur. Bazen yrtlarak ldrc kanamalara neden olabilir. Rectum; v. rectalis superior (VPH) ile v. rectalis media (VCI) ve v. rectalis inferior (VCI) arasndadr. Umbilicus blgesi; vv. paraumbilicaleslerle (VPH), karn n duvarn drene eden v. epigastrica superior (VCS) ve v. epigastrica inferior (VCI) arasndadr. Portal obstrksiyonda, umbilikal blgede caput medusae denilen venz genilemeler olur. Umbilikal blge ayn zamanda cava-cava anastomoz yeridir (v. epigastrica superior (VCS) ile v. epigastrica inferior (VCI) arasndaki anastomoz nedeniyle). Retroperitoneal blge; karacierdeki area nudann venleri ve kaln barsak venleri (VPH) ile retroperitoneal venler (frenik, lumbal, renal; VCI) arasndadr. Patent ductus venosus; ok nadiren ductus venosus ak kalr ve v. portae hepatisin sol daln v. cava inferiora balar.

CAVA-CAVA ANASTOMOZLAR
V. cava superior ile v. cava inferior arasnda eitli venler araclyla kurulmu anastomozlardr. V. epigastrica superior (VCS) ile v. epigastrica inferior (VCI) arasndaki anastomoz. V. thoracica lateralis (VCS) ile v. epigastrica superficialis (VCI) arasndaki anastomoz. Bu iki ven, toraks yan duvarnda seyreden v. thoracoepigastrica araclyla birletirilir. V. cava inferiora alan vv. lumbalesler ile v. cava superiora alan azigos sistem venleri arasndaki anastomozlar. Bu venler, plexus venosus vertebralis externus araclyla balanr. Kan v. cava inferiora gelen; v. iliaca communis, v. iliolumbalis ve vv. lumbalesler ile kan v. cava superiora gelen v. lumbalis ascendens arasndaki anastomozlar (v. lumbalis ascendensin st ucu v. subcostalisle birleerek v. azygosu yapar. V. azygos, v. cava superiora alr).

LENFATK SSTEM (SYSTEMA LYMPHOIDEUM)

Timus ve kemik ilii primer lenfoid organlardr. Dalak, lenf dmleri, tonsillalar, ince barsaktaki Peyer plaklar, respiratuar ve rogenital sistemdeki lenfoid doku kitleleri sekonder lenfoid organlardr. Timus, dalak ve lenf dmleri kapsll, dier lenfoid organlar kapslszdr.

93

ANATOM

LENF
Berrak ve renksiz bir svdr (lymph; berrak sv). Kana benzer, ancak kanda bulunan birok protein, tuz ve eritrosit lenfte yoktur.

LENF KAPLLERLER
Lenf kapillerleri bir ok dokuda vardr. Ancak avaskler dokular (epidermis, kl, trnak, kkrdak, cornea), kemik ilii, merkezi sinir sistemi, orbita ve bulbus oculi (konjunktiva hari), pankreas adacklar, akcierlerdeki alveoluslar ve i kulakta bulunmaz.

LENF DAMARLARI
Lenf dmne lenfi getiren damara afferent lenf damar (vasa afferens), lenf dmnden lenfi gtrene de efferent lenf damar (vasa efferens) denir. Bir lenf dmnn efferent lenf damar, sonraki lenf dmnn afferent lenf damardr. Timus, dalak, Waldeyer halkasn yapan tonsillalar ve Peyer plaklarnn afferent lenf damarlar yoktur. Sadece efferent lenf damar vardr. Bu nedenle bu organlara lenf gelmez.

DUCTUS THORACICUS
Lenf trunkuslarnn bir genilemesi olan cisterna chyli (Pecquet sisternas), T12 gvdesinin alt kenar (yada torakolumbal disk) ile L2 arasnda oturur. Yapsal olarak orta apl venlere benzeyen ductus thoracicus, cisterna chylinin st ucundan (T12 alt kenar) balar. Yetikinlerdeki uzunluu, cisterna chyli dahil 38-45 cm dir. Hiatus aorticustan geerek arka mediyastinuma gelir. Daha sonra yukarya ykselerek st mediyastinuma gelir. C7 vertebrann processus transversusu seviyesinde laterale doru bir arkus yapar (arcus ductus thoracici) ve aaya doru seyreder. A. subclaviann nnden geip, v. subclavia ile v. jugularis internann birleme noktasna yada birleme yerine yakn bu venlerden birisine alarak sonlanr.

LENF DMLER
Lenf damarlarnn seyri boyunca dizili, faslye eklindeki kapsll doku kitleleridir. Yetikin bir insanda 400-450 tane lenf dm vardr. Bir kenar zerinde bulunan hilumdan, lenf dmnn damarlar geer ve genellikle bir tane olan efferent lenf damar kar. Bir ka tane olan afferent lenf damar ise, dtan kapsl delip dme girer.

94

ANATOM

SNDRM SSTEM
AIZ BOLUU (CAVITAS ORIS)
Enamelum ve cementumun altnda dentinum (dentin) tabakas bulunur. Diin en byk tabakasn dentinum yapar. Dentinumun ortasnda yer alan bolua cavitas dentis (cavitas pulparis) denir. Bolukta, die ait damar ve sinirleri ieren gevek ba dokusu bulunur. Bu ba dokusuna pulpa dentis ad verilir.

ST DLER (DENTES DECIDUI)

Her yarm enede; 2 insisiv, 1 kanin, 2 molar olmak zere 5 tane olup, toplam 20 tanedir. Premolar st dii yoktur. Doumdan sonraki 8 nci aydan itibaren kmaya balar, 29 ncu ayda tamamlanrlar. lk kan st dii, alt enedeki birinci insisiv di, en son kan ise st enedeki ikinci molar ditir.

KALICI DLER (DENTES PERMANENTES)

Her yarm enede; 2 insisiv, 1 kanin, 2 premolar, 3 molar olmak zere 8 tane olup, toplam 32 tanedir. 6 nc yatan itibaren kmaya balarlar ve ortalama 21 nci yata tamamlanrlar. lk olarak kan kalc diler, birinci molar diler ile alt enedeki birinci insisiv di, son olarak kanlar ise son (nc) molar dilerdir.

DIIN BLMLER (VERTKAL KEST) 95

ANATOM

DL (LINGUA)
Dil;
M. hyoglossuslar ile hiyoid kemie, M. genioglossuslar ile mandibula ya, M. styloglossuslar ile temporal kemie, Plica glossoepiglottica mediana ve lateralisler ile epiglottise, Arcus palatoglossuslar ile yumuak damaa, M. constrictor pharyngis superiorlar ile de farinkse tutunur.

DL PAPLLALARI (PAPILLAE LINGUALES)

Papillae vallatae; sulcus terminalisin nnde, tek sra halinde dizilmi ufo benzeri 8-12 tane papilladr. Papillae fungiformes; dilin kenarlarnda daha youn olmak zere, dil srtnda bulunan mantar eklinde papillalardr. Papillae foliatae; yaprak eklinde drt veya be tane papilladr. Arcus palatoglossuslarn hemen n tarafnda, dilin yanlarnda bulunurlar. Papillae filiformes; dil srtnn 2/3 n blmnde bulunan ty eklindeki papillalardr. En fazla sayda olan dil papillalardr. Tat reseptr iermezler ve bu nedenle tat duyusu ile ilgili deildirler. Azdaki gdaya mekanik etki yaparlar.

DLN DI KASLARI
M. genioglossus; mandibuladaki spina mentalis superiorlardan balar. Hiyoid kemie ve dilin mukozasna tutunur. ki tarafl altnda dil srtnn orta blmn ukurlatrr. Dili azdan dar kartr (protraksiyon). Tek tarafl altnda dili kar tarafa iter. Dilin arkaya gitmesini nleyen kastr. M. hyoglossus; hiyoid kemikten balar, dilin yan tarafna insersiyo yapar. Dili bastrr (deprese eder). zellikle dilin yan kenarlarn aaya eker. M. styloglossus; processus styloideustan balar, dilin alt ve yan tarafnda sonlanr. Dili yukarya ve arkaya eker (retraksiyon). M. palatoglossus; dil kkn yukar ve arkaya ekerek, az boluu ile orofarinksin irtibatn keser. Gerekte yumuak damak kasdr. Bilateral altnda arcus palatoglossuslar birbirine yaklatrr ve bylece isthmus fauciumu daraltr.

DLN KASLARI
M. longitudinalis superior; dilin ucunu yukar doru bker ve dili ksaltp st yzn konkavlatrr. M. longitudinalis inferior; dilin ucunu aaya doru bker ve dili ksaltp st yzn konveksletirir. M. verticalis linguae; dilin st yznden alt yzne uzanr. Dili geniletir ve dzletirir. M. transversus linguae; dili daraltr ve ykseltir. M. palatoglossus hari, btn dil kaslar n. hypoglossus tarafndan uyarlr. M. palatoglossus, plexus pharyngeus ile uyarlr.

96

ANATOM

DLN GENEL ve TAT DUYUSUNU ALAN SNRLER

DLN DAMARLARI VE SNRLER

Dilin ana arteri, a. carotis externann dal olan a. lingualistir. Venz kan, v. lingualis araclyla v. jugularis internaya boalr. Dilin lenf damarlar; submental, submandibler ve derin servikal lenf dmlerine (zellikle nodus jugulodigastricus ve nodus juguloomohyoideus) gider.

DLDEN GENEL VE TAT DUYUSUNU TAIYAN SNRLER

Papillae vallataeler hari, dilin 2/3 n blmnden genel duyuyu n. lingualis (n. trigeminusun dal olan n. mandibularisin daldr), tat duyusunu chorda tympani (n. facialisin dal) tar. 1/3 arka blmnden ve papillae vallataelerden, her iki duyuyu da n. glossopharyngeus tar. Epiglottisin nnde kalan dilin en arka blm, yumuak damak ve farinks blmnden her iki duyuyu n. laryngeus superior (n. vagusun dal) tar.

PAROTS BEZ NDE BULUNAN YAPILAR

N. facialis ve terminal dallar V temporalis superficialis, v. maxillaris ve bu venlerin birlemesi ile oluan . v. retromandibularis A. carotis externa ve u dallar olan a. maxillaris ile a. temporalis superficialis A. transversa faciei; a. temporalis superficialisin bez iinde verdii daldr Parotid lenf dmleri

TONSILLA PALATINA
Orofarinksin her iki yan duvarnda, arcus palatopharyngeus ile arcus palatoglossus arasnda bulunan fossa tonsillariste (sinus tonsillaris) oturan kapsll, oval ekilli lenfoid doku kitlesidir. 97

ANATOM Tonsilla palatinann d yz, a. palatina ascendens ve a. facialis ile komudur. Yaklak 2.5 cm kadar arka-d tarafndan a. carotis interna geer. Tonsilla palatinalar, a. facialisin tonsillar dal besler. Tonsillar venler, plexus pharyngeusa veya birleip tek bir ven olarak v. facialise alr. Tonsillar venlerden byk olan bir tanesi v. palatina externa (v. paratonsillaris) ad ile bilinir.

ANULUS LYMPHOIDEUS PHARYNGIS (WALDEYER HALKASI)

Bu lenfatik halkay; Arka-stte; tonsilla pharyngea (tonsilla pharyngealis, Luschka tonsili) n-altta; tonsilla lingualis Yanlarda; stte tonsilla tubaria, altta tonsilla palatina yapar.

YUTAK (PHARYNX)
FARNKSN TUTUNMA YERLER
Lamina pterygoideus medialis (sfenoid kemik) Raphe pterygomandibularis Mandibula Dil Hiyoid kemik Larinksin tiroid ve krikoid kkrdaklar Farinksin blm vardr.

PARS NASALIS PHARYNGIS (NAZOFARNKS)

Kafa taban ile yumuak daman st yz (C1 vertebra seviyesi) arasnda kalan paradr. Burun boluklarnn arka aklklar (choanae) buraya alr. Tuba auditivann azn kuatan mukozann altndaki lenfoid doku kitlesine, tonsilla tubaria (Gerlach bademcii) denir. Nazofarinksin her iki yan duvarnda, tuba auditivalarn (yada torus tubarius) arkasnda yer alan ukura recessus pharyngeus (Rosenmller ukuru, Morgagni boluu) denir. Fascia pharyngobasilarisin kafa tabanna tutunmas sonucu oluan bu ukurun hemen arkasnda, iinde a. carotis internann bulunduu canalis caroticus (os temporale) vardr.

PARS ORALIS PHARYNGIS (OROFARNKS)

Orofarinksi, az boluundan isthmus faucium ayrr. Arcus palatoglossus (m. palatoglossus), arcus palatopharyngeus (m. palatopharyngeus), tonsilla lingualis, tonsilla palatina ve vallecula epiglottica, orofarinkste bulunan anatomik yaplardr.

98

ANATOM

PARS LARYNGEA PHARYNGIS (LARNGOFARNKS)

Plica glossoepiglottica lateralislerin altnda, larinksle pars laryngea pharyngis arasnda her iki yanda oluan kmaza recessus piriformis denir. Recessus piriformisi medialde plica aryepiglottica, lateralde cartilago thyroideann laminas ve membrana thyrohyoidea snrlar. Recessus piriformisin mukozasnda, plica nervi laryngei superioris denilen kabarnt bulunur. Bu kabarntnn altnda n. laryngeus superiorun r. internusu vardr.

FARNKSN KASLARI (MUSCULI PHARYNGIS)

I - Konstriktr kaslar
Aponeurosis palatinadan uzanan bir kas band, m. constrictor pharyngis superiorun st kenar ile birleerek palatofaringeal sfinkteri yapar. Bu kas band, yutma srasnda farinksin mukozasnda bir kabarnt oluturur. Crista palatopharyngea (Passavant kabarnts) denilen bu kabarnt, yutma srasnda m. tensor veli palatini ile birlikte, nazofarinks ile orofarinksin irtibatn keser.

II - Levator kaslar
M. stylopharyngeus M. salpingopharyngeus M. palatopharyngeu M. stylopharyngeus hari, farinks kaslarnn tm plexus pharyngeus ile uyarlr. M. stylopharyngeus, n. glossopharyngeus tarafndan uyarlr ve bu sinirin uyard tek kastr. Plexus pharyngeus; m. constrictor pharyngis mediusun zerindedir. N. vagus, n. glossopharyngeusun dallar ile ganglion cervicale superiustan gelen faringeal dallar tarafndan oluturulur. N. vagusun faringeal dallar iinde n. accessoriusun kranyal parasna ait lifler bulunur.

YEMEK BORUSU (OESOPHAGUS)

zofagus, drt yerde darlk gsterir. I - Balangcnda (faringozofageal birleme); en dar olandr. II - Arcus aortaeyi aprazlad yerde III - Bronchus principalis sinisteri aprazlad yerde IV - Diaphragmadan getii yerde

KARIN ZARI (PERITONEUM)

Mesane st yznden karn n duvarna atlayan periton, buradaki baz yaplar rterek plikalar oluturur. Plica umbilicalis mediana; umbilicusla mesane apeksi arasnda, tam orta hatta uzanan plikadr. Plikann altnda urachusun kalnts olan ligamentum umbilicale medianum bulunur. 99

ANATOM

PERTON BOLUUNUN ERKEK ve KADINDAK IKMAZLARI Plica umbilicalis medialis; plica umbilicalis medianann her iki tarafnda bulunan bu plika iinde, a. umbilicalislerin art olan chorda arteria umbilicalis (ligamentum umbilicale medialis) bulunur. Plica umbilicalis lateralis (plica epigastrica); her iki tarafta, plica umbilicalis medialislerin d tarafnda yer alan bu plikalar iinde a.v. epigastrica inferior vardr.

BURSA OMENTALIS (KK PERTON BOLUU)

Midenin arkasnda bulunan bu boluk, periton boluunun en byk kmazdr.

BURSA OMENTALISN DUVARLARI

n duvar; omentum minusun arka yapra, mide ve duodenumun ilk 2 cm lik parasnn arka yzn rten periton ve omentum majusun nden ikinci yapra yapar. Duvarn en byk blmn midenin arka yz oluturur. Arka duvar; omentum majusun arka iki yapra tarafndan yaplr. Bu yapran arkasnda; pancreas, sol gl. suprarenalis, sol bbrein st paras, aorta abdominalis, truncus coeliacus ve diaphragma vardr. Ligamentum splenorenale (lig. lienorenale); sol bbrein n yz ile dalak hilumu arasnda uzanr. Yapraklar arasnda, a.v. splenica ile cauda pancreatis bulunur. Ligamentum gastrosplenicum (lig. gastrolienale); curvatura major ile dalak hilumu arasnda uzanr. Yapraklar arasnda, a.v. gastricae breves ile a.v. gastroomentalis (gastroepiploica) sinistra vardr. Bu iki ligament ile Bursa omentalis sol taraftan kapatlr. 100

ANATOM

KARIN N DUVARININ ARKADAN GRN

FORAMEN OMENTALE (FOR. EPIPLOICUM, WINSLOW DEL)

Periton boluu ile bursa omentalisi balayan aklktr. Bursa omentalisin sa tarafndadr.

Snrlar

nde; ligamentum hepatoduodenale (ligamentin iinde; n-solda a. hepatica propria, n-sada ductus choledochus ve bu iki yapnn arkasnda, ortada v. portae hepatis vardr) Arkada; v. cava inferioru rten periton Yukarda; karacierin lobus caudatusunun processus caudatusunu rten periton Aada; duodenumun birinci parasnn st kenar.

OMENTUM MINUS = LIG. HEPATODUODENALE + LIG. HEPATOGASTRICUM

Karacierdeki porta hepatisten, midenin kk kurvaturuna ve duodenumun birinci parasnn st yzne uzanan iki ligamentten oluur. Ligamentum hepatoduodenale iinde; v. portae hepatis, a. hepatica propria, ductus choledochus, lenf damarlar ve sinirler vardr. Ligamentum hepatogastricum iinde; a.v. gastrica dextra, a.v. gastrica sinistra, n. vagusun gastrik dallar, sol gastrik lenf dmleri ve lenf damarlar bulunur. 101

ANATOM

FORAMEN OMENTALE ve BURSA OMENTALS

OMENTUM MAJUS
En byk periton plikasdr. Drt yaprakldr. n iki yapra, midenin curvatura majorundan balar, ince barsak kvrmlar zerinden aaya doru iner. Bir kurv yapp, arka iki yaprak olarak yukarya ykselerek, colon transversumdaki taenia omentalise tutunur.

MESENTERIUM
Jejunum ile ileumu saran ve karn arka duvarna asan iki yaprakl periton plikasdr. inde mezenterik damarlar, sinirler ve mezenterik lenf dmleri ile lenf damarlar bulunur.

MESOAPPENDIX
Appendix vermiformisin mezosudur. inde a. appendicularis bulunur.

MESOCOLON
Kaln barsan baz blmlerini karn arka duvarna asan iki yaprakl periton yaplardr. Mesocolon transversum; colon transversumun mezosudur. Pancreasn n yzne tutunmas vardr. Mesocolon sigmoideum; colon sigmoideumun mezosudur. Ters V eklindedir. A. iliaca communis sinistra yaknndaki apeksinin arkasndan sol ureter geer. A.v. rectalis superiorlar ile aa.vv. sigmoideaeler yapraklar arasndadr. Mesocolon ascendens ve mesocolon descendens; bazen vardr. Mesovesica biliaris; ok nadiren safra kesesinin mezosu olabilir.

NTRAPERTONEAL ORGANLAR
Dalak, colon transversum, colon sigmoideum, jejunum, ileum, appendix vermiformis, duodenumun birinci parasnn ilk yars intraperitonealdir. 102

ANATOM Caecum; genellikle intraperitonealdir. Karacier; sadece area nuda, porta hepatis, ligamentlerin bulunduu yarklar, v. cava inferiorun oturduu oluk ve vesica biliarisin oturduu ukur peritonsuzdur. Mide; sadece omentum majus ile omentum minusun kurvaturlardaki tutunma yerleri ve kardiyak orifise yakn arkada kk bir blm peritonsuzdur.

RETROPERTONEAL ORGANLAR
V. cava inferior Aorta abdominalis ve dallar Bbrek Suprarenal bez Ureter Cisterna chyli Truncus sympathicus Lenf dmleri Colon ascendens Colon descendens Duodenumun birinci parasnn ilk yars hari, geriye kalan blm Pancreas Son drt organ balangta intraperitoneal dir. Ancak gelimenin ileri dneminde, arka yzlerini rten peritonlar erir ve retroperitoneal olurlar. Bu nedenle sekonder retroperitoneal organlar olarak bilinirler.

EKSTRAPERTONEAL (PREPERTONEAL) ORGAN

Vesica urinaria

PERITONEAL IKMAZLAR
En byk peritoneal kmaz, bursa omentalistir.

DUODENAL IKMAZLAR
Recessus duodenalis superior Recessus duodenalis inferior; en ok bulunan duodenal kmazdr. Recessus paraduodenalis; yetikinlere gre, fetusta ve yeni doanda daha sk bulunur. Recessus retroduodenalis; duodenal kmazlarn en bydr. Nadiren bulunur. Aorta abdominalisin nnde, pars horizontalis (inferior) ve pars ascendens duodeninin arkasndadr. Recessus duodenojejunalis (mezokolik kmaz) Recessus mesentericoparietalis (Waldeyerin recessus mesentericoparietalisi)

EKUM (SEKUM) IKMAZLARI

Recessus ileocaecalis superior; Recessus ileocaecalis inferior; plica ileocaecalis tarafndan oluturulur. Bu plika iinde bazen kan damar bulunmasna ramen, Trevesin damarsz plikas olarak isimlendirilir. Recessus retrocaecalis; appendix vermiformis sk olarak bu kmazdadr. 103

ANATOM

RECESSUS INTERSIGMOIDEUS
Fetuslarda ve infantlarda bulunan bu kmaz, daha sonra kaybolur.

ZEL PERTONEAL BLGELER

Periton boluundaki potansiyel boluklardr. Bu boluklarda apseler oluabilir. Apselerin en yaygn yeri sa subfrenik boluktur. Recessus subhepaticus; karacierin altnda kalan boluktur. Sa ve sol olarak iki tanedir. Sol subhepatik aralk; bursa omentalistir. Sa subhepatik aralk (recessus hepatorenalis, Morison kesesi); yukardan ve nden karacierin sa lobunun alt yz ve safra kesesi ile, aadan ve arkadan da sa suprarenal bez, sa bbrein st blm, pars descendens duodeni, flexura coli dextra, mesocolon transversum ve caput pancreatis ile snrlanr. Sol tarafta, foramen omentale aracl ile bursa omentalise irtibatlanr. Aada, sa lateral parakolik olukla devamldr.

PERTONUN DAMARLARI VE SNRLER

Pariyetal periton, karn ve pelvis duvarnn damarlar ile, visseral periton ise ilgili olduu organn damarlar tarafndan beslenir. Pariyetal peritonun lenfi, karn duvarnn lenf damarlar ile, visseral peritonun lenfi ise rtt yada sard organn lenf damarlar ile tanr. Diyafragma altndaki pariyetal peritonun duyusunu n. phrenicus, karn duvarn rten pariyetal peritonun duyusunu son 6 interkostal sinir, n. subcostalis ve L1 spinal sinirin dallar, fossa iliacadaki pariyetal peritonun duyusunu n. cutaneus femoris lateralis ve pelvisteki pariyetal peritonun duyusunu da n. obturatorius tar. Visseral peritonun duyusunu, rtt yada sard organn otonom sinirleri tar.

MDE (GASTER)
MDENN DAMARLARI VE SNRLER
Arterleri
a. gastrica sinistra; truncus coeliacusun daldr. a. gastrica dextra; a. hepatica propriann daldr. a. gastroomentalis (epiploica) sinistra; a. splenicann daldr. a. gastroomentalis (epiploica) dextra; a. gastroduodenalisin daldr. aa. gastricae breves; a. splenicadan gelen 5-6 daldr. Fundusu beslerler. a. gastrica posterior; a. splenicann daldr. Midenin arka duvarn besler. Plica gastrophrenica iindedir.

104

ANATOM

MDENN ARTERLER

NCE BAIRSAK (INTESTINUM TENUE)

Ostium pyloricumdan, ostium ileale (Bauhin valvi)ye kadar olan sindirim sistemi blmdr. Yaklak 6 m uzunluundadr. Duodenum, jejunum ve ileum olarak blmde incelenir. nce barsan mukozasnda bulunan plikalarn (plicae circulares, Kerckring valvleri), en uzunlar jejunumdadr. En fazla jejunumla duodenumun birleme yerinde bulunur. Ileumun distalinde ve duodenumun proksimalinde yoktur. nce barsan histolojik olarak en karakteristik zellii villus intestinalislerdir. Villuslar, mukozann lmene doru olan vaskler uzantlardr. Duodenum ve jejunumda byk ve daha fazla saydadr. Ileumda daha kk ve az sayda olup, kaln barsakta yoktur. Panet hcreleri, en youn duodenumdadr. Kaln barsakta yoktur. Goblet hcreleri (Kadeh hcreler), tm barsak sisteminde vardr. En youn kaln barsakta ve duodenumda bulunur. Villuslar arasnda gll. intestinales (Lieberkhn kriptleri) denilen bezler bulunur. Duodenumun submukozasnda (zellikle pylorusa yakn daha youn) bulunan bezlere Brunner bezleri (gll. duodenales) denir. Bileik tubuloalveoler (tubuloasiner) tip bezlerdir. Duodenuma zgdr. Noduli lymphoidei solitarii; tm ince barsak mukozasnn lamina propriasnda bulunan lenfoid kitlelerdir. En youn ileumun distal blmndedir. Noduli lymphoidei aggregati (Peyer plaklar); barsak mukozasnn lamina propriasndaki lenfoid doku toplanmalardr. Ileumda (zellikle terminal ileum) daha byk ve ok sayda olup, duodenumda ve jejunumun st yarmnda az saydadr.

DUODENUM
nce barsan en ksa, en geni ve en hareketsiz blmdr. lk 2.5 cmlik paras intraperitoneal, geriye kalan blm sekonder retroperitonealdir. 105

ANATOM

PARS ASCENDENS
L2 vertebrann ve aorta abdominalisin solundadr. L2 vertebrann st kenar seviyesinde jejunumla birleir. Birleme yerinde gsterdii kvrma flexura duodenojejunalis denir. Diyafragmann crus dextrumundan, flexura duodenojejunalise uzanan izgili ve dz kas lifleri ile fibrz dokudan oluan m. suspensorius duodeni (lig. suspensorium duodeni, Treitz kas yada ligamenti), fleksuray pozisyonunda tutar. Bu kasn kontraksiyonu, ay genileterek barsak ieriinin hareketini kolaylatrr.

Radix mesenteriinin nden aprazlad anatomik yaplar

Duodenumun horizontal paras (inferior paras, nc paras) Aorta abdominalis V. cava inferior Sa ureter Sa m. psoas major Radix mesenterii sadece a.v. mesenterica superioru arkasndan aprazlar.

KALIN BAIRSAK (INTESTINUM CRASSUM)

Taeniae coli; kaln barsan longitudinal kas liflerinin younlamas ile oluan tane erittir. Appendix vermiformisin tabanndan balarlar, rektosigmoid birlemeye yakn colon sigmoideumda biterler. Rectum ve appendix vermiformiste yoktur. Colon sigmoideumda dier yerlerdekinden daha genitir. Taenia libera; caecum, colon ascendens, colon descendens ve colon sigmoideumun n yznde, colon transversumun alt yzndedir. Bu tenyaya hi bir yap tutunmaz. Taenia mesocolica; caecum, colon ascendens, colon descendens ve colon sigmoideumun arka-i yznde, colon transversumun arka yzndedir. Mesocolon transversum tutunur. Taenia omentalis; caecum, colon ascendens, colon descendens ve colon sigmoideumun arka-d yznde, colon transversumun n-st yzndedir. Omentum majusun arka iki yapra tutunur. Tenyalarn uzunluu, kaln barsan uzunluundan daha ksa olduundan, kaln barsa bzerek haustra coli denilen keseleri olutururlar. Appendices omentales (appendices epiploicae, appendices adiposae coli); sadece kaln barsak zerinde grlen ii ya dokusu ile dolu kk periton kesecikleridir. zellikle taenia libera boyunca dizilidirler. En youn colon transversum ve colon sigmoideumdadr. En byk olanlar colon sigmoideum zerindedir. Appendix vermiformis ve caecumda rudimenter olup, rectumda bulunmazlar.

CAECUM
Kaln barsan ilk ve en geni blmdr. Yaklak 6 cm uzunluundadr. Genellikle tamamen peritonla rtldr, ancak mezosu yoktur.

106

ANATOM

APPENDIX VERMIFORMIS
Caecumun posteromedial duvarnn bir evaginasyonudur. Uzunluu 2-20 cm (ortalama 9 cm) arasnda deiir. Appendix vermiformisin ostiumu, ostium ilealenin yaklak 2 cm altnda, caecumun posteromedial duvarndadr. ntraperitonealdir ve mesoappendix denilen gen eklinde bir mezosu vardr. Taeniae coliler, appendix vermiformisin tabanndan balar. Bu nedenle tenyalar takip edilerek appendix vermiformis bulunabilir. Appendix vermiformisin en sk rastlanan lokalizasyonu retrosekaldir. kinci sklkta pelviktir.

COLON ASCENDENS
Sekonder retroperitonealdir. Bazen mezosu (mesocolon ascendens) olabilir.

COLON TRANSVERSUM
ntraperitonealdir. Kaln barsan en hareketli ve en uzun (yaklak 50 cm) blmdr. Mesocolon transversum denilen bir mezosu vardr. Mezonun kk, tm uzunluunca pancreas gvdesinin n kenarna tutunur.

COLON DESCENDENS
Flexura coli sinistradan balar. Sekonder retroperitonealdir. Bazen mezosu (mesocolon descendens) olabilir.

COLON SIGMOIDEUM (PELVK KOLON)

Kk pelvis giriinde colon descendensin devam olarak balar. Kk pelviste lokalizedir. Erkeklerde; mesane ile rectum arasnda, kadnlarda ise; vaginann st paras ve uterus ile rectum arasndadr. Colon transversumdan sonra ikinci en uzun kaln barsak blmdr. ntraperitonealdir. Mesocolon sigmoideum denilen ters V harfi eklindeki mezosu ile pelvis duvarna asldr. Vnin apeksinde kk bir peritoneal kmaz (recessus intersigmoideus) bulunur. Bu kmazn tabannda, sol ureter ve a. iliaca communis sinistrann bifrkasyonu vardr. Teniae coliler, rektosigmoid birlemeye yakn colon sigmoideumda biter.

RECTUM
Colon sigmoideum, S 3 vertebra seviyesinde rectum olur. Yaklak 12 cm uzunluundadr. Haustra coli, plica semilunaris, appendices omentales, taeniae coli ve mesenterium rectumda yoktur. Rectumun i yzndeki yarmay eklinde ve transvers ynde uzanan plikalara, plicae transversae recti (Houston plikalar) ad verilir. Genellikle 3 tanedir ve en by ortada olandr (Kohlrausch plikas). 107

ANATOM

RECTUM ve CANALS ANALSN TEN GRN n yz erkeklerde; mesane, glandula vesiculosa, excavatio rectovesicalis ve iinde bulunan yaplar (colon sigmoideum ve ileum), ductus deferens, ureterlerin son ksmlar ve prostat ile, kadnlarda ise uterus, vagina, excavatio rectouterina ve iindeki yaplarla (ileum ve colon sigmoideum) komudur. Erkeklerde bu yaplar ile rectumun n yz arasnda, fascia rectovesicalis (Denonvilliers fasyasnn paras) denilen fasya bulunur. Benzer ekilde, kadnlarda da vagina ile rectum arasnda ayn fasya vardr (fascia rectovaginalis, Denonvilliers fasyas).

CANALIS ANALIS
Diaphragma pelvisin st yznde, flexura anorectalisten balar, anuste sonlanr. Yaklak 4 cm uzunluundadr. Anal kanaln st 1/3nn i yzn deyen mukozada, 6-10 tane vertikal kabarnt vardr. Columnae anales (Morgagni stunlar) denilen bu kabarntlarn iinde, a.v. rectalis superiorun terminalleri bulunur. Venz terminallerin genilemeleri, primer internal hemoroidleri oluturur. Kolumnalarn alt ular, valvulae anales (Ball valvleri) denilen mukoza plikalar ile birletirilir. Bylece valvlerin yukarsnda sinus analis denilen cepler meydana gelir. Anal bezler (glandulae anales), sinus analesler yaknnda yerlemilerdir. Kanallar sinus analislerdeki cryptae anales denilen kk ukurlar iine alr. Valvulae analeslerin seviyesi, linea pectinata (linea denticulatum) ad ile bilinir. Linea pectinata, anal kanaln endodermal ve ektodermal paralarnn birleme yeridir. 108

ANATOM Linea pectinatadan aaya doru uzanan anal kanal paras, zona transitionalis analis (pecten analis) olarak bilinir. Plexus venosus rectalis internusu rten bu blge, aada beyaz bir izgi (linea anocutanea, Hilton izgisi) eklinde sonlanr. Bu izginin altnda kalan 8 mm lik son anal kanal blm deridir ve ter - ya bezleri ierir.

PANCREAS
Sekonder retroperitoneal bir organdr. L1-L2 vertebralar seviyesinde, mide ve bursa omentalisin arkasndadr. Duodenumun kavsinden dalaa uzanr. Mide yatann en byk blmn yapan organdr. Pancreas, bileik tubuloalveoler (tubuloasiner) tip bezdir. Yapsal olarak glandula parotideaya benzer. nterkala duktuslar ve bu duktuslarn balanglarnda bulunan sentroasiner hcreler, sadece pancreasta vardr.

Caput pancreatis
En geni paradr. Duodenum kavsi iindedir. L2 vertebra seviyesindedir. Alt sol tarafndan, yukar ve sola doru uzanan engel benzeri bir uzants vardr. Processus uncinatus (Winslow pankreas) denilen bu uzant, a.v. mesenterica superiorlarn arkasnda, aorta abdominalisin nndedir.

Collum pancreatis
L1 zerindedir. n tarafnda pylorus vardr. V portae hepatis, bu parann . arkasnda oluur.

Corpus pancreatis
n yz, bursa omentalis ile mideden ayrlr. Arka yz; aorta abdominalis, a. mesenterica superior, glandula suprarenalis sinistra, sol bbrek ve damarlar (zellikle v. renalis sinistra) ve v. splenica ile komudur. Gvdenin n kenarna mesocolon transversum tutunur. st kenarnda grlen kabarntya tuber omentale denir. Tuber omentale, karacierin sol lobundaki ayn isimli kabarnt ile temas eder. ki kabarnty omentum minus ayrr.

Cauda pancreatis
Sol bbrein nnden dalak hilumuna uzanr. A.v. splenica ile birlikte ligamentum splenorenalenin (lienorenale) yapraklar arasndadr. Pankreas adacklar, en fazla cauda pancreatiste bulunur.

Ductus pancreaticus (Wirsung kanal)

Genellikle ductus choledochusla birleip, duodenumun ikinci parasnn duvarn arka-iten delerek papilla duodeni majorun tepesine alr. Pancreasta, ductus pancreaticus accessorius (Santorini kanal) denilen ikinci bir kanal daha vardr. Caput pancreatisin alt parasn ve processus uncinatusu drene eden bu kanal, genellikle esas kanalla birleir. Ancak bazen ayr olarak, papilla duodeni majorun 2 cm kadar yukarsnda bulunan papilla duodeni minorun tepesine alr. 109

ANATOM

SPLEN (LIEN)
Dalan visseral yz; mide, sol bbrek, cauda pancreatis, ligamentum phrenicocolicum ve flexura coli sinistra ile komuluk yapar. Hilum splenicum bu yzdedir.

KARACER
Vcudun en byk bezi ve deriden sonra en byk organdr. Sa 7-11 nci kaburgalarn arkasndadr. Karacierin alt kenar keskindir. Sa 10 ncu kkrdak kaburga ile linea medioclavicularisin sol 5 nci kkrdak kaburgay kestii nokta arasnda uzanr. Karacierin st kenar, ksifosternal eklem seviyesinde olup, linea medioclaviculariste sada 5 nci kkrdak kaburga, solda 5 nci interkostal boluu birletiren izgi zerindedir. Sa lobun visseral yznde; colon ascendens, flexura coli dextra, sa bbrek, diyafragma, sa gl. suprarenalis, duodenumun pars superior ve pars descendens paralarnn birleme yeri, v. cava inferior ve vesica biliaris (vesica fellea), sol lobun visseral yznde ise; mide (fundus blm) ve zofagusun izi vardr. Sol lobda, mide izinin sanda grlen yuvarlak kabarntya tuber omentale denir ve omentum minusla temas eder. Omentum minusla, corpus pancreatisteki ayn isimli kabarntdan ayrlr. Visseral yzn orta blmnde bulunan porta hepatisin sol tarafnda, birisi nde, dieri arkada iki yark bulunur. Lobus caudatus ile lobus hepatis sinister arasndakine fissura ligamenti venosi denir ve burada lig. venosum oturur. Lobus quadratus ile lobus hepatis sinister arasndakine de fissura ligamenti teretis hepatis denir ve burada lig. teres hepatis yer alr.

KARACERN VSSERAL YZ ve PORTA HEPATS LS;LOBUS HEPATS SNSTER, LD; LOBUS HEPATS DEXTER 110

ANATOM Porta hepatisin sa tarafnda grlen iki ukur alandan, ndekine fossa vesicae biliaris denir ve burada vesica biliaris oturur. Arkadakine sulcus venae cavae ad verilir ve burada v. cava inferior oturur. Lobus caudatus (Spiegelian lobu); sulcus venae cavae ile fissura ligamenti venosi arasnda, lobus quadratus ise; fossa vesicae biliaris ile fissura ligamenti teretis hepatis arasndadr. Porta hepatis, bu loblar arasndadr.

KARACERN PERTONSUZ ALANLARI

Area nuda Porta hepatis Sulcus venae cavae Fossa vesicae biliaris Fissura ligamenti teretis hepatis Fissura ligamenti venosi

KARACERN LGAMENTLER
Karacierin alt tane ligamenti vardr. Bunlardan be tanesi periton tarafndan oluturulurken, birisi (lig. teres hepatis) embriyonik kalntdr. Lig. falciforme hepatis; karacieri karn n duvarna balar. inde paraumbilikal venler (Sappey venleri) ve v. umbilicalisin kalnts olan ligamentum teres hepatis bulunur. Lig. coronarium hepatis; karacieri diyafragmaya balayan esas ligamenttir. Area nuda, bu ligamentin yapraklar arasnda kalan gen eklindeki peritonsuz bir alandr. Diyafragma ve sa suprarenal bez ile temas eden bu alann tabann v. cava inferior, apeksini ise ligamentum triangulare dextrum yapar. Lig. triangulare dextrum; lig. coronarium hepatisin n ve arka yapraklar tarafndan oluturulur. Lig. triangulare sinistrum; ligamentum falciformenin sol yapra tarafndan oluturulur. Omentum minus; karacieri, mide ve duodenuma balar. Ligamentum hepatoduodenale ve ligamentum hepatogastricum denilen iki ligamentten oluur. Lig. teres hepatis; doumdan sonra oblitere olan v. umbilicalisin kalntsdr. Lig. falciforme hepatisin iki yapra arasnda seyreder. Porta hepatiste, v. portae hepatisin sol dal ile birleir. Appendix fibrosa hepatis; yetikinlerde, karacier sol lobunun ucunda grlen bu fibrz uzant, ocuklarda daha byk olan sol lobun bir parasnn atrofik kalntsdr. Karacieri pozisyonunda tutan en nemli faktr, karn kaslarnn tonusu sonucu oluan karn ii basncdr. Ek olarak, v. cava inferior ve vv. hepaticaelerin de rol vardr.

VSSERAL YZDEK H Y OLUTURAN YAPILAR

Karacierin visseral yzndeki oluklara ve yarklara oturan yaplar tarafndan oluturulur. Sol kenarn; nde, fissura ligamenti teretis hepatiste oturan ligamentum teres hepatis, arkada ise fissura ligamenti venoside oturan ligamentum venosum (Arantius ligamenti), 111

ANATOM Sa kenarn; nde fossa vesicae biliariste oturan vesica biliaris, arkada ise sulcus venae cavaede oturan v. cava inferior, ki kenar birletiren orta paray da porta hepatis yapar.

PORTA HEPATISTE BULUNAN YAPILAR

nde; ductus hepaticus dexter ve sinister Arkada; v. portae hepatis ve dallar Ortada (arada); a. hepatica propria ve dallar Ayrca bu yaplar arasnda, sinir pleksusu (plexus hepaticus) ve lenf damarlar bulunur. Portal alanlarda, portal triadlar vardr. Her bir lobl 3-6 tane portal triad ierir (genellikle ). Portal triad; v. portae hepatisin bir dal olan venl, a. hepatica propriann bir dal olan arteriyol ve interlobler safra kanal ierir. En bykleri venldr. V. portae hepatis ve a. hepatica propriann dallar ile gelen kan, sinzoidlere braklr. Daha sonra lobln tam ortasnda bulunan v. centralise geip, v. hepaticalara ular.

KARACERN DAMARLARI VE SNRLER

Arteri
Karaciere gelen kann % 30unu a. hepatica propria (a. hepatica communisin dal) tar.

Veni

Karacier iindeki v. centralisler birleerek vv. hepaticaeleri oluturur. Genellikle tane olup, centrum tendineumun hemen altnda v. cava inferiora alrlar. Hepatik venler, intrahepatiktir. V. portae hepatis, karacierin fonksiyonel venidir ve karaciere gelen kann % 70ini tar.

SAFRA SSTEM
Hepatositler tarafndan retilen safra, bu hcreler arasnda bulunan safra kanalcklarna (canaliculi biliferi) salglanr. Bunlar, lobllerin periferinde birleerek intralobler kanalcklar (Hering kanallar) oluturur. Bu kanalcklar, ductus biliferi interlobulareslere girer. nterlobler safra kanallar birleerek, daha byk toplayc safra kanallarn yapar. Toplayc safra kanallarnn birlemesi ile ductus hepaticus dexter ve sinister oluur. ki duktus porta hepatiste birleerek, yaklak 3 cm uzunluundaki ductus hepaticus communisi yapar. Ductus hepaticus communis, 3-4 cm uzunluunda olan ductus cysticusla birleerek, ductus choledochus (ductus biliaris)u oluturur. Ductus choledochus (ductus biliaris); yaklak 8 cm uzunluunda, 6 mm apndadr. V. portae hepatis ve a. hepatica propria ile beraber lig. hepatoduodenale iindedir. A. gastroduodenalis ile birlikte, duodenumun birinci parasnn ve pankreas bann arkasndan geip, genellikle ductus pancreaticus (Wirsung kanal) ile birletikten sonra, duodenumun ikinci parasndaki papilla duodeni major (Vater tberkl)un tepesine alr. 112

ANATOM

SAFRA KESES (VESCA BLARS,VESCA FELLEA) ve EKSTRAHEPATK SAFRA KANALLARI

SAFRA KESES (VESICA BILIARIS, VESICA FELLEA)

Safra kesesi, safray depolar ve konsantre eder. Duodenumun birinci paras (pars superior) ile komudur. Fundus vesicae biliaris, geni olan ucudur. n yz dokuzuncu kkrdak kaburgann arkasnda karn n duvar ile, arka yz ise colon transversumun balangc ile komudur. Corpus vesicae biliaris, karacierin visseral yz zerindedir. Colon transversum ve duodenumun pars superioru ile temas eder. Collum vesicae biliaris, a. cysticay ieren gevek ba dokusu aracl ile karaciere tutunur. Boynun i yznde grlen mukoza kvrmna, plica spiralis (Heister valvi) ad verilir. Ductus cysticus, collum vesicae biliarisin devam olarak balar. Ductus hepaticus communis ile birleerek ductus choledochus (ductus biliaris)u oluturur.

113

ANATOM

ROGENTAL SSTEM BBREKLER

Retroperitoneal organlardr. Sa bbrein st ucu, T12 vertebra seviyesinde, sol bbrein st ucu ise T11 vertebra seviyesindedir. Alt ular L3 vertebra seviyesinde olup, crista iliacadan yaklak 2.5 cm yukardadr. Karacier nedeniyle sa bbrek, soldakinden yaklak 2 cm daha aadadr. Bbreklerin arka yzleri; diyafragma, m. psoas major, m. quadratus lumborum, m. transversus abdominis, v.a.n. subcostalis, n. iliohypogastricus ve n. ilioinguinalisle komudur. Recessus costodiaphragmaticusun da kk bir blm komuluk yapar. Saylar 7-13 arasnda olan calyx minorlarn 2 yada 3 tanesi birleerek calyx majorlar oluturur. Her bbrekte, 2 yada 3 tane olan calyx majorlar birleerek pelvis renalisi yapar. Hilum renaledeki yaplarn nden arkaya dizilimi; VAP(U) (v. renalis, a. renalis, pelvis renalis yada ureter) eklindedir. (VAP; Veri Angut Personel!)

Bbrekler, dtan-ie doru;

Corpus adiposum pararenale; dnda fascia transversalis vardr. Fascia renalis (Gerota fasyas, Zuckerkandl fasyas) Capsula adiposa (perirenal ya tabakas) Capsula fibrosa ile sarldr. Bbrekleri pozisyonunda tutan esas faktr, komu organlarn pozisyonudur. Fascia renalis (Gerota fasyas)in de bbreklerin pozisyonunda tutulmasnda rol vardr. Bu fasya, suprarenal bezi sardktan sonra, yukarda diyafragmann fasyas, aada ise fascia iliopsoas ile devam eder. Bbrek kesitlerinde; cortex renalis (dta), ve medulla renalis (ite) denilen iki tabaka grlr. Medulla renalisi, pyramis renalis denilen 5-11 (genellikle 8) tane koni eklindeki oluumlar yapar. Renal piramidlerin ularna papilla renalis denir. Her bir calyx minora, 1-3 tane papilla renalis alr Bir pyramis renalis ve onu kuatan korteks parasna birlikte lobus renalis (bir bbrek lobu) denir. Buna gre, bir bbrekte piramit says kadar bbrek lobu bulunur. Pyramis renalislerin arasnda, sinus renalise doru uzanan korteks parasna columna renalis (Bertin stunu) ad verilir. Pyramis renalislerin tabanlarndan kortekse doru olan nsal uzantlara radii medullares (Ferrein piramidleri) denir. Bir stria medullaris ile onun her iki yanndaki korteks parasna birlikte lobulus renalis (bir bbrek lobuu) denir. ki stria medullaris arasnda kalan korteks parasna pars convoluta ad verilir. Corpusculum renaleler ve idrar kanalcklarnn bir blm buradadr. riniferoz tubul = Nefron + Toplayc kanal Nefron (nephron), bbrein fonksiyonel ve histolojik niti olup, her bir bbrekte 1-3 milyon arasndadr. drarn olutuu yaplardr.

114

ANATOM

BBREKLERN KOMULUKLARI Nefronun blmleri; proksimalden-distale doru; corpusculum renale, proksimal tubulus, Henle lupu ve distal tubulustur. Distal tubulus, toplayc tubule birleir. Toplayc tubuller, toplayc kanala alr. Toplayc kanallarn terminasyonlarna ductus papillaris (Bellini kanallar) denir ve papilla renalislerin ucundan, calyx minorlara alr. Her bir nefronun proksimal ucunda, corpusculum renale denilen yap bulunur. Corpusculum renale (Malpighian korpskl)=glomerulus+glomerler kapsl (Bowman kapsl) Glomerler kapsl; nefronun ilk parasdr. Kortekste lokalizedir. Proksimal tubulusun genilemesi ile oluur. Visseral ve pariyetal olarak iki yaprakl bir yaps vardr. Glomerler kapsl, plazmadan filtrasyonu salar. drar, glomerler kapsl boluuna geen glomerler filtrattr.

LOBUS RENALS

LOBULUS RENALS 115

ANATOM

BBREN YAPISI Glomerulus; glomerler kapsl dolduran kapiller damar yumadr. Glomerulusa gelen damara afferent arteriyol (arteriola glomerularis afferens), glomerulustan kan damara da efferent arteriyol (arteriola glomerularis efferens) denir. Glomerulusla, glomerler kapsl arasnda bulunan ve proksimal tubulusla devam eden bolua idrar boluu denir. Kandan, eitli kk moleklleri ieren suyun, bu bolua gemesine glomerler filtrasyon denir. Juxtaglomerular apparatus; juxtaglomerular hcreler + macula densa Juxtaglomerular hcreler; corpusculum renaleye gelen afferent arteriyoln, tunica mediasnda bulunan modifiye dz kas hcreleridir. Renal kan akm azalmasna cevap olarak, renin salglayarak anjiyotensin II ve aldosteron seviyelerini ykseltir. Renin, anjiyotensinojeni anjiyotensin Ie dntrr. Anjiyotensin I, akcierlerde anjiyotensin IIye dner. Ek olarak, juxtaglomerler hcreler eritropoietin de salglar. Macula densa; distal tubulusun sodyuma duyarl parasdr. Glomerulus, proksimal tubulus ve distal tubulus kortekstedir. Henle lupu, toplayc tubulus ve toplayc kanallar medulladadr.

URETER
PARS ABDOMINALIS
Pelvis renalis ile linea terminalis arasndaki paradr. Her iki tarafn abdominal paras seyri srasnda; m. psoas majoru ve n. genitofemoralisi nden, gonadal damarlar (a.v. testicularis/a.v. ovarica) arkasndan aprazlar. Kk pelvise girerken, a.v. iliaca communisleri (bifurkasyonlarna yakn) ve a.v. iliaca externann balanglarn nden aprazlar. 116

ANATOM

PARS PELVICA
Linea terminalis ile mesane arasndaki paradr. Her iki tarafta; a. umbilicalis, a. rectalis media, n. obturatorius ve a.v. obturatoriay nden aprazlar. Erkeklerde ductus deferensi arkasndan aprazlayp, glandula vesiculosann tam stnde fundus blmnden mesaneye girer. Ductus deferens, erkeklerde ureterle peritoneum arasndan geen tek yapdr. Pelvik para, kadnlarda fossa ovaricann arka snrn yapar. Cervix uterinin yaklak 2-3 cm lateralinde, a. uterinay arkasndan aprazlar.

PARS INTRAMURALIS
Mesane duvar iindeki paradr. Mesane duvarnda yaklak 2 cm kadar oblik olarak seyreder ve ostium ureteris denilen azla mesaneye alr. reter, yerde darlk gsterir. Pelvis renalisle birleme yeri (reteropelvik birleme); reterin ikinci en dar yeridir. Apertura pelvis superioru aprazlad yer (linea terminalisi veya a. iliaca externay aprazlad yer) Mesane duvarndan getii yer (reterin en dar yeridir).

MESANE (VESICA URINARIA)

MESANENN BLMLER
Apex vesicae, symphysis pubicann st kenarna doru olan blmdr. Buradan balayan lig. umbilicale medianum (urachusun kalnts), karn n duvarnn arka yznde umbilicusa doru uzanr. Ligamentin pariyetal peritonda oluturduu plikaya, plica umbilicalis mediana denir. Fundus vesicae (bazis), mesanenin arka yzdr. Erkeklerde rectum, kadnlarda vaginann n duvar ve cervix uteri ile komudur. Erkeklerde, fundus vesicae ile rectum arasnda excavatio rectovesicalis denilen periton kmaz, kadnlarda ise, fundus vesicae ile vagina arasnda excavatio vesicouterina denilen periton kmaz vardr. FTrigonum vesicae (Lieutaud geni), iki taraf ostium ureteris ile ostium urethra internumu birletiren hayali izgilerle snrlanr. ki taraf ostium ureteris arasnda uzanan plikaya, plica interureterica denir. gen, fundusun alt blmnn i yzndedir. Burada tela submucosa bulunmaz ve bu nedenle mukozada plika yoktur ve her zaman dz olarak grlr. Ostium urethrae internumun hemen arkasnda grlen dil eklindeki kabarntya uvula vesicae denir. Prostat bezinin median lobu (lobus medius; Albarran bezi) tarafndan oluturulur. Cervix (collum) vesicae, mesanenin en aada ve en sabit olan blmdr. Erkeklerde prostatn st yz (bazisi) zerinde, kadnlarda ise diaphragma pelvisin zerinde oturur. Ostium urethrae internum tarafndan delinir. M. detrusor vesicae; mesanenin yapsndaki dz kasn addr. 117

ANATOM Miksiyonun medulla spinalis merkezi S2-4tr. Miksiyonu dzenleyen otonom merkez, ponsun st blmndedir (Barrington merkezi). Buradaki retikler formasyon ekirdeklerinden birisi olan nucleus tegmentalis posterior (yada nucleus tegmentalis dorsolateralis)un uyarlmas, mesane kontraksiyonu ve miksiyonla sonulanr.

ERKEK RETRASI (URETHRA MASCULINA)

retrann, prostat bezi iinde kalan parasna pars prostatica denir. Yaklak 3-4 cm uzunluunda olup, retrann en geni ve en fazla dilate olabilen parasdr. Tm uzunluunca arka duvarnda grlen crista urethralis isimli mukoza kabarntsnn, yanlarnda kalan bolua sinus prostaticus denir ve buraya prostat bezinin kanallar alr. Crista urethralisin ortasndaki kabarntya, colliculus seminalis (verumontanum) ad verilir. Bu kabarntnn tam ortasnda, utriculus prostaticus denilen bir kmaz bulunur. Utriculus prostaticus, paramezonefrik kanallarn (Mller kanallar) birlemi ularn temsil eder. Utriculus prostaticusa ductus ejaculatoriuslar alr. retrann pars intermedia (pars membranacea) denilen nc paras, diaphragma urogenitale (derin perine aral)dedir. Prostatn apeksinden balar, bulbus penise kadar uzanr. retrann en ksa (1 cm) ve en az dilate olabilen parasdr. Ostium urethrae externumdan sonra retrann en dar yeridir. M. sphincter urethrae externus tarafndan kuatlr. Gl. bulbourethralis (Cowper bezleri)ler bu parann her iki tarafnda yer alr. Pars spongiosa, retrann corpus spongiosum penis iinde yer alan drdnc parasdr. En uzun paradr (yaklak 15 cm). Lmeninin ap yaklak 5 mm dir. Ostium urethrae externumda biter. Gl. bulbourethralislerin kanallar, bu parann proksimal blmne alr. Spongioz retraya retral bezlerin kanallar da alr. Bulbus penis iindeki genilemesine fossa intrabulbaris urethrae, glans penis iindeki genilemesine de fossa navicularis urethrae ad verilir. Fossada bulunan valvulaya, valvula fossae navicularis (Guerin valvi) ad verilir.

VESCA URNARA (MESANE) ve PROSTATK URETRA 118

ANATOM

URETHRA retrann mukozasnda bulunan bezlere gll. urethrales (Littr bezleri) denir. Ek olarak, mukozada farkl boyutlarda lacunae urethrales (Morgagni lakunalar) denilen kmazlar bulunur. Bunlardan bir tanesi (lacuna magna) dierlerinden byktr ve fossa navicularisin tavanndadr. Bu lakuna nedeniyle, kateterizasyon srasnda alet, fossa navicularisin tabanna doru ynlendirilmelidir. retrann iki tane sfinkter kas vardr. retra, drt yerde darlk gsterir. Balangcnda (ostium urethrae internum) Pars membranacea (pars intermedia); ikinci en dar yeridir. Fossa navicularis urethraenin arkas Ostium urethrae externum; en dar olandr.

KADIN RETRASI (URETHRA FEMININA)

Mukozasnda, gll. urethrales denilen bezler ile lacunae urethrales denilen kmazlar bulunur. retrann dorsal yzndeki submukozada bulunan bezlere, gll. paraurethrales (Skene bezleri) denir. Pararetral bezler, erkeklerdeki prostat bezinin karldr. 119

ANATOM

GENTAL SSTEM ERKEK DI GENTAL ORGANLARI

PENIS
Radix penis; yzeyel perine aralndadr. Balca arcus pubicusa ve membrana perineiye tutunur. Bulbus penis ve crus penis denilen iki paradan oluur. Bulbus penis, corpus spongiosum penis denilen erektil yapnn geni olan arka blmdr. M. bulbospongiosus tarafndan rtlr. retra tarafndan delinir. Crus penis, iki tanedir. Corpus cavernosum penis denilen erektil yaplarn arka blmleridir. M. ischiocavernosus tarafndan rtlrler. Penisi rten deriye, penis ucunda preputium penis ad verilir. Preputiumun i yz, corona glandis ve collum peniste bulunan bezlere glandulae preputiales (Tyson bezleri) denir. Modifiye ya bezleri olan bu bezler, smegma denilen peynir benzeri bir salg yaparlar. Penis, karn duvarn rten yzeyel fasyann alt yapra (Scarpa fasyas) tarafndan oluturulan lig. fundiforme penis ve fascia profundann oluturduu lig. suspensorium penis ile karn n duvarna aslr.

Miksiyon, defekasyon ve ereksiyonun medulla spinalis merkezi, S2-4tr. Parasempatik etkiyle olur. Ejakulasyonun medulla spinalis merkezi, L1-2dir. Sempatik etkiyle olur.

SCROTUMUN TABAKALARI; dtan ie

Deri Tunica dartos (musculus dartos); Camper fasyasndan derive olur. Scrotum derisinin buruuk grnm bu kasn kontraksiyonu nedeniyledir. M. dartos, n. genitofemoralisin genital dal iindeki sempatik sinirlerle innerve edilir. Fascia spermatica externa; m. obliquus externus abdominisin aponrozundan derive olur. Fascia cremasterica ve m. cremaster; m. obliquus internus abdominisin aponrozundan ve liflerinden derive olur. Fascia spermatica interna; fascia transversalisten derive olur. Tunica vaginalis testisin pariyetal yapra (periorchium); peritoneumun pariyetal yapradr.

TESTISN TABAKALARI (TESTKLER KAPSL); dtan ie doru;

Tunica vaginalis testisin visseral yapra (epiorchium); peritoneumun visseral yapradr. Tunica albuginea Tunica vasculosa

120

ANATOM

SCROTUM ve TESTSN TABAKALARI LE DERVE OLDUU YAPILAR

FUNICULUS SPERMATICUS
FUNICULUS SPERMATICUSU SARAN YAPILAR; dtanie;
fascia spermatica externa; m. obliquus externus abdominisin aponrozu, m. cremaster ve fascia cremasterica; m. obliquus internus abdominisin lifleri ve aponrozu, fascia spermatica interna; fascia transversalis yapar.

FUNICULUS SPERMATICUS NDE BULUNAN YAPILAR

ductus deferens plexus pampiniformis (vv. testiculares) a. testicularis, a. ductus deferentis lenf damarlar plexus testicularis (sempatik sinir pleksusu) processus vaginalis kalntlar; tunica vaginalis testisle balantl, oblitere peritoneal kalntlardr. N. genitofemoralisin genital dal (m. cremasteri uyarr), a.v. cremasterica ve m. cremaster tabakalarda bulunan yaplardr.

121

ANATOM

FUNCULUS SPERMATCUSUN TABAKALARI ve NDEK ANATOMK YAPILAR

ERKEK GENTAL ORGANLARI

Testis, epididymis, ductus deferens, glandula vesiculosa, ductus ejaculatorius, prostat ve gl. bulbourethralistir.

TESTIS (ORCHIS)
Testisler, 28. haftaya kadar karn arka duvarndan anulus inguinalis profundusa gelir. Drt hafta sonra (32. hafta) scrotuma iner. Tunica vaginalis iinde, testislerin st ucuna tutunan sapl kistik oluuma appendix testis denir. Bu yap, paramezonefrik kanaln st ucunun kalntsdr. Tunica vaginalis, processus vaginalisin alt ucunun kalntsdr. Tunica vaginalis testis, iki tabakaldr. Testisin tm yzeylerini rtenine lamina visceralis (epiorchium), testis zerinden scrotumun i yzne atlayanna lamina parietalis (periorchium) ad verilir. ki tabaka arasnda bulunan bolua tunica vaginalis boluu denir. Bu bolukta sv birikmesi hidrosel olarak bilinir. Her bir lobulus testis iinde, 1-3 tane tubuli seminiferi contorti denilen kvrntl tpler bulunur. Her bir testiste toplam 400-600 tane olan bu tplerin gevek ba dokusunda, interstisyel hcreler (Leydig hcreleri) vardr. Bu hcreler, sekonder seks karakterlerinin geliiminden sorumlu testosteronu salglar. Reinke kristalleri, bu hcrelerin sitoplazmalarnda grlen karakteristik protein kristalleridir. nterstisyel hcreler (Leydig hcreleri), spermatogenik hcreler (primordiyal germ hcreleri) ve Sertoli hcreleri (sustentakular hcreler, destek hcreler) tubuli seminiferi contortilerdedir. Tubuli seminiferi contortiler, testisin arka blmnde birleerek, 20-30 tane tubuli seminiferi recti denilen ksa ve dz kanallar oluturur. Bu kanallar, mediastinum testise girer ve burada rete testis (Haller a) denilen bir kanal a yapar. Mediastinum testisin st ucunda, bu adan balayan 12-20 tane ductuli efferentes testis isimli kk kanallar, tunica albugineadan geerek, epididymis denilen kanal yuman oluturur. 122

ANATOM

SPERMLERN TAINDII KANALLAR

EPIDIDYMIS
Testislerin st blmnn arka-d yznde oturan bu yap, spermlerin fonksiyonel olarak olgunluuna eritii ve az bir blmnn depo edildii yerdir.

GLANDULA VESICULOSA (GLANDULA SEMINALIS, VESICULA SEMINALIS)

Ejakulat (semen)n en byk blmn bu bezin salgs oluturur (yaklak %60). Ductus excretorius denilen kanal, ductus deferensle birleerek ductus ejaculatorius ad altnda prostatik retraya alr. Ductus ejaculatorius, yaklak 2.5 cm uzunluundadr. Prostatik retradaki colliculus seminalise veya utriculus prostaticusa alr.

GLANDULA PROSTATICA (PROSTATA)

Mesane boynu altnda, ampulla rectinin nnde kapsll bir bezdir. Yaklak 8 gr arlndadr. Erkek reme sisteminin en byk aksesuar bezidir. Kadnlardaki pararetral bezlerin (Skene bezleri) karldr.

GLANDULA BULBOURETHRALIS (COWPER BEZLER)

Derin perine aralnda (diaphragma urogenitale), membranz retrann her iki tarafnda bezelyeye benzer, sar renkli bir ift bezdir. Bileik tubuloalveoler tiptir. Kanallar, spongioz retrann proksimal parasna alr.

EJAKULAT (SEMEN)
Epididymis, glandula vesiculosa, prostat ve glandula bulbourethralislerin salglarnn spermlerle birlikte oluturduklar svdr. Yaklak 3-4 ml olup, 300-400 milyon sperm ierir. Bir mililitrede 20 milyondan az sperm olmas infertilite riski tar. Spermler, ejakulatn yaklak %10unu yapar. Geriye kalann bezlerin salglar oluturur. En byk blmn (yaklak %60) glandula vesiculosann salgs yapar. %30unu prostat, %10unu da ductus deferens, glandula bulbourethralisler ve dier bezlerin salglar oluturur. 123

ANATOM Ejakulatn %90dan fazlas sudur. Ancak bir ok madde ierir. zellikle fruktoz, youn olarak bulunur. ki tane vitamin ierir. C vitamini ve inositol. Ejakulat iinde kalsiyum, inko, magnezyum, bakr ve slfr gibi elementlerde bulunur. Ayrca vcuttaki prostaglandinlerin en byk konsantrasyonu ejakulattadr. Ejakulatn kokusunu testislerde retilen aminler verir (ammoniann derivasyonlar).

KADIN DI GENTAL ORGANLARI

D genital organlar birlikte, vulva (pudendum femininum) ad ile bilinir.

LABIUM MAJUS PUDENDI

Bir ift deri plikasdr. Labioskrotal kabarntlardan geliir. Scrotumun karldr. Aralarndaki yara rima pudendi denir. Lig. teres uteri, labium majus pudendide sonlanr.

LABIUM MINUS PUDENDI

Labium majuslar arasnda, erektil doku ieren iki kk deri kvrmdr. Nympha ad ile de bilinir. rogenital plikalardan geliir. Penisin ventral yznn karldr.

VESTIBULUM VAGINAE
Labium minus pudendiler arasnda kalan alandr. Buraya; ostium vaginae, ostium urethrae externum, glandula vestibularis major ile glandulae vestibulares minoreslerin kanallar alr.

CLITORIS
Genital tberkl (fallus) denilen embriyonik yapdan geliir.

HYMEN
Sins tberkl denilen embriyonik yapdan geliir. Ostium vaginaeyi kapatan mkoz bir membrandr. Anler, semilner, kribriform (delikli) yada imperfora (deliksiz) gibi eitli ekillerde olabildii gibi, hi olmayabilir de. lk cinsel birlemeden sonra rptre olur ve kalntlarna carunculae hymenales denir.

GLANDULA VESTIBULARIS MAJOR (BARTHOLIN BEZ)

rogenital sinsten geliirler. Ostium vaginaenin her iki tarafnda, bulbus vestibulilerin arka ularna komu, tubuloalveoler (tubuloasiner) yapda iki tane bezdir. M. bulbospongiosus (m. bulbocavernosus) ile rtldrler. Erkeklerdeki gl. bulbourethralisin (Cowper bezi) karldr. Seksel uyarlma ile mkz salg yaparlar. Labium minus pudendi ile hymen arasnda bulunan olukta (sulcus nympholabialis) seyreden yaklak 2 cm uzunluundaki kanal, vestibulum vaginaeye alr.

124

ANATOM

KADIN DI GENTAL ORGANLARI (VULVA, PUDENDUM FEMNNUM

KADIN GENTAL ORGANLARI

OVARIUM
Ovaryumlarn karn arka duvarndan pelvise inii, gubernaculumun kontrol altndadr. Gubernaculum, yukarda ovaryumlarn alt ularndan tuba uterinalarn uterusa girdii yere yakn uterusa tutunur. Aada ise gelecekte labium majus olan blgedeki fasyaya tutunur. leri dnemde gubernaculumun kranyal paras lig. ovarii proprium, kaudal paras da lig. teres uteri olarak kalr. Ovaryumlar, kk pelvisin yan duvarlarndaki fossa ovaricada (Waldeyerin ovaryan ukuru) oturur. Bu ukur, nden ligamentum umbilicale medialis, arkadan a. iliaca interna ile ureter tarafndan snrlanr. ukurun tabanndan, a.v. obturatoria ile n. obturatorius geer. st ucu (extremitas tubaria), mediale bakar. V. iliaca externaya yakndr. inde a.v. ovaricann bulunduu lig. suspensorium ovarii (infundibulopelvik ligament), bu uca tutunur. Tuba uterinann infundibulum parasndan kan fimbria ovaricalar da bu ucun zerindedir. Alt ucu (extremitas uterina), laterale bakar. Lig. ovarii proprium (lig. uteroovaricum) denilen ligament ile uterusun cornusuna balanr. Bu ligament, gubernaculumun kalntsdr ve lig. latum uteri iindedir.

Tuba uterinann drt paras vardr. Ovaryumdan uterusa doru;

Infundibulum tubae uterina Ampulla tubae uterina; en uzun ve en geni paradr. Fertilizasyon burada olur. 125

ANATOM

KADIN GENTAL ORGANLARI Isthmus tubae uterina; uterus duvarna yakn olan paradr. Pars uterina (intramural para, interstisyel para),; uterus dokusu iindeki yaklak 1 cm lik paradr. Tuba uterinann en dar parasdr.

UTERUS
Paramezonefrik kanallarn birlemi alt blmlerinden (uterovaginal kanal olarak bilinir) derive olur.

CERVIX UTERI
Uterusun daha dar olan 1/3 alt parasdr. Yaklak 2.5 cm uzunluundadr. Mesane ile rektum arasndadr. Uterusun en sabit blmdr. inde, yukarda cavitas uteri, aada vagina ile devaml bir kanal bulunur. Canalis cervicis uteri denilen bu kanal, isthmus uteri ile ostium uteri arasndadr. Bu kanaln mukozasnda plicae palmatae denilen palmiye yapra benzeri plikalar grlr. Lateralden aa dallarna benzer bir grnts olduundan arbor vitae uteride denir.

LIGAMENTUM LATUM UTERI NDEK YAPILAR

A.v. ovarica A.v. uterina Parametrium; ba dokusudur. Vaginann etrafnda paracolpium ad ile bilinir. Tuba uterina Lig. ovarii proprium Lig. teres uteri (lig. rotundum) Pelvik reterin alt paras Sinirler (plexus uterovaginalis) ve lenf damarlar Epophoron (Rosenmller organ) ve Parophoron 126

ANATOM

VAGNA
Vagina, embriyonel hayatn nc aynda olumaya balar. Vaginann st paras uterovaginal kanaldan derive olur. Uterovaginal kanal oluurken, sins tberklnn endodermal dokusu prolifere olmaya balar ve bir ift sinovaginal bulbus oluturur. Vaginann alt paras rogenital sinsn arka duvarndaki sinovaginal bulbuslardan oluur. Uterovaginal kanaln en alt paras, orijini tam olarak belli olmayan solid bir doku ile oklze olur. Vaginal plak denilen bu dokudan vaginann epiteli, uterovaginal kanaln mezoderminden ise vaginann fibromskler dokusu oluur. Vagina ile portio vaginalis cervicis arasnda, fornix vaginae denilen halka eklinde bir kmaz vardr. Buras, vaginann peritonla rtl tek yeridir. Fornix vaginae; n, arka ve iki de yan paraya ayrlr. En derin olan fornix posteriordur ve excavatio rectouterinann n duvarn yapan peritonla rtldr.

VAGNANIN DAMARLARI VE SNRLER

Vaginann esas arteri a. iliaca internann dal olan a. vaginalistir. Vaginann st parasnn lenf damarlar, internal ve eksternal iliyak lenf dmlerine, orta parasnn lenf damarlar internal iliyak lenf dmlerine ve alt parasnn lenf damarlar da nodi iliaci communes ile yzeyel inguinal lenf dmlerine gider. Sinirler, vaginann st 3/4ne plexus uterovaginalisten gelir. Parasempatikleri S2-4 den, sempatikleri T12-L1 den gelir. Vaginann alt 1/4 somatik innervasyona sahiptir ve n. pudendus tarafndan uyarlr. Bu nedenle bu para sya ve dokunmaya duyarldr.

127

ANATOM

SNR SSTEM (SYSTEMA NERVOSUM) VE DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM)

Fetal yaamn drdnc haftasnn sonunda, tubus neuralisin pars cranialis denilen st blmnde tane ilik bulunur. Primer beyin veziklleri denilen bu ilikler, nden-arkaya; prosencephalon, mesencephalon ve rhombencephalon olarak isimlendirilir. ne birlikte encephalon denir. Tubus neuralisin pars spinalis denilen alt blmnden medulla spinalis ve spinal sinirler geliir. Prosencephalon (n beyin); diencephalon (ara beyin) + telencephalon (cerebrum) Mesencephalon (orta beyin); pons ile diencephalon arasnda kalan blmdr. Rhombencephalon (arkabeyin); myelen-cephalon (medulla oblongata= bulbus) ve metencephalon (pons ve cerebellum)dan oluur. Diencephalon (ara beyin); thalamus, hypothalamus, epithalamus ve subthalamus denilen blmlerden oluur. Epifiz bezi, diencephalonun tavannn kaudalinden bir divertikl olarak geliir. N. opticuslar ve retinalar da diencephalonun rostralindeki iki tane optik veziklden geliir Telencephalon (cerebrum)u, iki tane hemispherium cerebri (beyin yarmkresi) yapar. Bir hemispherium cerebri; cortex cerebri, substantia alba (beyaz cevher), pars basalis telencephali (bazal n beyin, olfaktor sistem) ve nuclei basales (bazal ekirdekler, bazal ganglionlar)i ierir. Beyin sap (truncus encephali) = Bulbus + Pons + Mesencephalon Beyin dokusunda lenfatik yap ve nosiseptr (ar reseptr) yoktur. nsan sinir sisteminde toplam 43 ift periferik sinir vardr.

CRISTA NEURALISTEN KKEN ALAN HCRELER

Schwann hcreleri; periferik sinirlerin aksonlarn saran miyelin klfn yapar. Satellit hcreler; Schwann hcreleri ile benzer yap ve fonksiyona sahiptir. Ganglionlarda bulunan nronlar saran kapsl yaparlar. Kromaffin hcreler; adrenal medullada bulunurlar. Paraganglion hcreleri Melanoblastlar (melanositlerin prekrsr hcreleri), meningeal hcreler (pia ve arachnoidea mater), tiroid bezinde bulunan parafollikler hcreler (C hcreleri) Btn duyu ganglionlar, otonom ganglionlar ve ganglion spinalelerdeki nronlar ile enterik sinir sistemindeki hcreler (enterokromaffin hcreler).

TUBUS NEURALIS EPTELNDEN KKEN ALAN HCRELER

Astrositler (astroglialar); en byk nroglial hcrelerdir. Nronlar destekler, tamir eder ve beslerler. Kan-beyin bariyerinde fonksiyonlar vardr. Beyaz cevherdekilerine fibrz astrosit, gri cevherdekilerine protoplazmik astrosit denir. Astrositlerin uzantlar iindeki glikoprotein ve lipoprotein granllerine corpora amylacea denir. Bu granller, nronlar iin acil glukoz kaynadr. Sinir dokusunun harabiyetlerinden sonraki iyileme dneminde, astrositlerin proliferasyonu sonucu glial skar dokusu oluur (gliozis). 128

ANATOM

TUBUS NEURALS Oligodendrositler (oligodendroglialar); merkezi sinir sisteminde miyelin klfn yapan hcrelerdir. Periferik sinir sistemindeki Schwann hcrelerinin karldr. Astrositler ve oligodendrositler makroglial hcreler olarak bilinir. Ependim hcreleri (ependimositler); beyin ventrikllerini ve canalis centralisi deyen hcrelerdir. Serbest yzeylerindeki silyalar ile BOSun ventrikllerden knda fonksiyon yaparlar. Koroidal hcreler, plexus choroideusta bulunan hcrelerdir. Mikroglial hcreler (Hortega hcreleri); sinir sisteminin fagositik hcreleridir. Vcudun dier dokularndaki makrofajlarn karldr. Dier nroglial hcrelerden farkl olarak, kemik iliinden derive olurlar.

FONKSYONLARINA GRE LF TPLER

zel somatik afferent (SA) lifler; sadece II ve VIII nci kranyal sinirde bulunur. zel visseral afferent (VA) lifler; koku ve tat duyusunu tayan kranyal sinirlerde vardr. Koku duyusu I, tat duyusu ise; VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerle tanr. Somatik efferent (SE) lifler; izgili (iskelet) kaslara gider. Btn spinal sinirlerde ve baz kranyal sinirlerde (III, IV VI, XII) bulunan motor liflerdir. , Genel visseral efferent (GVE) lifler; otonom lifleri temsil eder. Btn spinal sinirlerde ve III, VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerde bulunur. Damarlarn ve organlarn dz kaslar ile bezlerini altrr.

LEMNISCUSLAR
Yass sinir demetleridir. Drt tane lemniskus vardr. Lemniscus medialis; gvdeden uurlu proprioseptif, vibrasyon ve iki nokta ayrm duyularn tayan fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatusun, medulla oblongata (bulbus)daki nucleus gracilis ve nucleus cuneatustaki ikinci nronlarnn uzantlardr. Lemniscus trigeminalis (tractus trigeminothalamicus); nucleus spinalis nervi trigemini (ba ve yzn ar-s duyusu ile ilgili) ve nucleus principalis nervi trigeminideki (ba ve yzn dokunma-basn duyusu ile ilgili) ikinci nronlarn uzantlardr.

129

ANATOM Lemniscus spinalis; gvdeden ar-s-dokunma-basn duyularn tayan spinotalamik yollarn cornu posteriusta bulunan ikinci nronlarnn uzantlardr. Lemniscus lateralis; iitme yolu ile ilgilidir. Pacinian korpskl; vcuttaki en byk kapsll reseptrlerdir. Bu nedenle makroskopik olarak grlebilen tek reseptrdr. Hem kll hem de klsz derinin dermis katnda ve fascia superficialiste bulunurlar. Kapsll olan bu reseptrler, vibrasyon duyusu ile ilgilidir. Proprioseptr; vcut dengesinin salanmas ve devamnda rol vardr. Vcut paralarnn pozisyonu ve hareketlerini (kinestetik duyu) alglarlar. Kas, tendon, eklem kapsl ve ligamentlerde bulunurlar. Nromskler icikler (kas icii; kaslardaki gerilme reseptrleri) ve nrotendinz icikler (golgi tendon organ; tendonlardaki gerilme reseptrleri) proprioseptrdr. Kas icikleri kasn gerilme oran ile, golgi tendon organlar ise kasn kontraksiyon kuvveti ile ilgilidir.

SNR LFLERNN TPLER, APLARI VE LET HIZLARI

Miyelin klf uyarnn ileti hzn artrr. Bir aksonun ap byk ve miyelin klf kalnsa, ileti hz da o kadar sratlidir. Yukardaki tablo incelendiinde; ap ile hz arasnda yaklak 1/6 oran vardr. ap alt ile arparsak yaklak olarak ileti hzn bulabiliriz. Sadece C (IV) grubu lifler, miyelinsizdir. En ince ve miyelinsiz lifler, olfaktor sinirlerin aksonlardr. SNR LFLERNN TPLER, APLARI VE LET HIZLARI Sinir lif tipi
A (Ia)

ap (m)
12 - 20

leti hz (m/sn)
70 - 120

Fonksiyon
Ekstrafzal kas liflerine giden - motor nronlar (efferent) ve kas iciinden proprioseptif duyuyu tayan lifler (afferent) Golgi tendon organndan proprioseptif duyuyu tayan afferent lifler Diskriminatif (ayrc) dokunma duyusu, basn, vibrasyon ve kas iciklerinden tonik proprioseptif duyuyu tayan afferent lifler Kas iciklerinin intrafzal liflerine giden motor lifler Akut (keskin, hzl) ar, souk ve dokunma-derin basn duyularn tayan lifler Preganglionik sempatik lifler Kronik (yava, knt) ar, sz, scak, koku, kaba dokunma, basn, kanma ve gdklanma duyusunu tayan lifler ile postganglionik otonom lifler
ID:01t090

Ib A (II)

12 - 20 5 - 12

70 - 120 30 - 70

A (II) A (III) B C (IV)

2-6 1-6 <3 <1

15 - 30 5 - 30 3 - 15 0.5 - 2

130

ANATOM

MEDULLA SPINALIS
Foramen magnum (yada birinci servikal spinal sinirin k seviyesi yada decussatio pyramidum)dan balar, L1-L2 arasndaki discus intervertebralis seviyesinde sonlanr. T12 ile L3 aras seviyede sonlanma farkllklar gsterebilir. Alt ucu, fetusta S2 seviyesinde, yeni doanda ise L3 vertebra gvdesinin alt kenarndadr. 20 yana kadar yetikinlerdeki seviyesine gelmez. Intumescentia cervicalis, medulla spinalisin C4-T1 segmentler aras seviyede gsterdii genilemedir. Ayn saydaki vertebralar karsndadr. Plexus brachialisin kt yere uyar. En geni noktas C6 segmentindedir (C6 vertebra karsndadr). Intumescentia lumbosacralis, medulla spinalisin L1-S3 segmentler aras seviyede olan genilemesidir. T9-T12 vertebralar karsndadr. Plexus lumbosacralisin kt yere uyar. En geni noktas S3 segmentindedir (T12 vertebra alt kenarnn karsndadr). Medulla spinalisin alt ucu koni eklindedir (conus medullaris) ve L1 vertebrann, foramen vertebralesi iindedir. L1 segmentinden sonraki (lumbosakral) segmentlerden kan iki taraf kkler, conus medullarisin aasnda cauda equina denilen at kuyruuna benzer grnm olutururlar. Conus medullaristen balayan ve filum terminale denilen uzant, medulla spinalisin kaudal parasnn kalntsdr. Yaklak 20 cm uzunluunda olan bu yapnn S2 seviyesine kadar uzanan ilk 15 cm lik paras, pars pialis (filum terminale internum) olarak bilinir ve pia mater tarafndan oluturulur. Canalis centralis, 5-6 mm kadar filum terminale internum iinde devam eder ve ventriculus terminalis ad ile bilinir. Filum terminalenin son 5 cm lik parasna pars duralis (filum terminale externum, lig. coccygeum) denir ve esas olarak dura mater tarafndan oluturulur. Subaraknoidal boluun dndadr. Co1 vertebrada sonlanr.

SPNAL SNRLER
Tipik bir spinal sinir; somatik efferent (SE, motor), genel somatik afferent (GSA, duyu), genel visseral efferent (GVE, otonom) ve genel visseral afferent (GVA, organ duyusu) lifler ierir.

MEDULLA SPINALISN ZARLARI

Medulla spinalis, dtan-ie zarla sarlr. Dura mater-Arachnoidea mater-Pia mater. Dura mater (theca, pachymeninx) ve arachnoidea mater, foramen magnumdan balar, S2 seviyesinde kapanr. Arachnoidea mater ile pia mater arasndaki bolua spatium subarachnoideum ad verilir ve S2 seviyesine kadar uzanr. BOSun yaklak yars (75 ml) bu boluktadr. Ligamentum denticulatum, medulla spinalisin her iki yannda, spinal sinirlerin n ve arka kkleri arasnda, subpiyal dokudan dura matere uzanan di benzeri ligamentlerdir. Pia mater tarafndan oluturulur. Birinci servikal vertebra ile birinci lumbal vertebra arasnda kalan blgede bulunurlar. Genellikle 21 ifttir. Birincisi a. vertebralis ile n. accessoriusun spinal kk ve C1in ventral kk arasndan geer. Sonuncu ligament, T12 ve L1 spinal sinirlerin klar arasndadr. 131

ANATOM

MEDULLA SPNALSN ARTERLER

A. spinalis anterior; bir tanedir. A. vertebralislerden gelen birer daln birlemesi ile oluur. Fissura mediana anteriorda aaya doru seyreder. Bu yarkta verdii sulkal (santral) dallar, medulla spinalisin n 2/3n (yada cornu posterius ve funiculus posterior hari, dier cornular ve funiculuslar) besler. A. spinalis posterior; iki tanedir. A. vertebralislerden veya bu arterlerin dallar olan a. inferior posterior cerebellilerden ayrlr. Medulla spinalisin arka yznde, her iki tarafta sulcus posterolateraliste aaya doru seyrederler ve medulla spinalisin arka 1/3n (funiculus posterior ve cornu posteriuslar) beslerler. Spinal (segmental) arterler; eitli arterlerden gelir. A. cervicalis ascendens, a. cervicalis profunda ve a. intercostalis suprema; a. subclaviann dallardr. Aa. intercostales posteriores; aorta thoracicann dallardr Aa. lumbales; aorta abdominalisin dallardr Aa. sacrales laterales ve a. iliolumbalis; a. iliaca internann dallardr. Her bir spinal (segmental) arter, foramen intervertebraleden columna vertebralise girer ve radix anterior ile radix posteriora elik eden a. radicularis anterior ve a. radicularis posterior denilen iki dal verir. yi gelimi 4-10 arasnda anterior radikler arter, 10-20 arasnda da posterior radikler arter vardr. Anterior radikler arterlerin en by, a. radicularis magna (Adamkiewicz arteri)dr. Medulla spinalisin lumbal blgesini besleyen en nemli arterdir. Bir tarafta olup (genellikle solda), aortann alt a. intercostalis posteriorlarndan veya st a. lumbalislerinden gelir. Alt torakal yada st lumbal seviyelerde (T8-L4 segmentleri arasnda) medulla spinalise girer. Medulla spinalisin alt 2/3nn kan desteinin oundan sorumludur.

LUMBAL PONKSYON
Yetikinlerde L3-4 veya L4-5 vertebralarn processus spinosuslar arasndan yaplr. lem srasnda srasyla u yaplar geilir. Deri-fasya-lig. supraspinale-lig. interspinale-lig. flavum-epidural boluk-dura mater-arachnoidea matersubaraknoid boluk. Epidural boluk, nde; dura mater ile ligamentum longitudinale posterius arasnda, arkada; dura mater ile ligamentum flavum arasndadr.

AFFERENT (IKAN) YOLLAR

Primer somatik duyu korteksine ulaan duyuya uurlu duyu, ulamayana uuralt duyu denir. Uyarlar medulla spinalisten; beyin sap, duyu korteksi yada cerebelluma tayan yollara afferent (kan) yollar, motor korteks ve beyin sapndan perifere bilgi gtren yollara da efferent (inen) yollar denir.

132

ANATOM

AFFERENT ve EFFERENT YOLLARIN MEDULLA SPNALSTEK LOKALZASYONLARI

FASCICULUS GRACILIS (GOLL TRAKTUSU) ve FASCICULUS CUNEATUS (BURDACH TRAKTUSU)

Derideki mekanoreseptrlerden iki nokta ayrm, Pacinian korpskllerinden vibrasyon, kas icii, golgi tendon organ ve eklem reseptrlerinden proprioseptif (pozisyon ve kinestezi) duyuyu tar. T6 segmentinin altndan bu duyular fasciculus gracilis, T6 ve stnden ise fasciculus cuneatus tar. Funiculus posteriorda ipsilateral olarak ykselirler. Fasciculus gracilis; perineum, gvdenin alt paras ve alt ekstremitelerden, fasciculus cuneatus ise gvdenin st paras ve st ekstremitelerden ad geen duyular tar. Bu nedenle, fasciculus gracilis transvers kesitlerde tm medulla spinalis boyunca grlrken, fasciculus cuneatus sadece T6 ve yukarsndaki segmentlerde grlr. T6 ve yukarsndaki segmentlerden geen transvers kesitlerde ite fasciculus gracilis, dta fasciculus cuneatus yer alr. Bu duyularn 1. nronlar ganglion spinalededir. Birinci nronlarn santral uzantlar, funiculus posteriorda ipsilateral ykselerek, medulla oblongata (bulbus)daki nucleus gracilis (Goll ekirdei) ve nucleus cuneatus (Burdach ekirdei) iindeki 2. nronlarla sinaps yapar. kinci nronlarn uzantlar (fibrae arcuatae internae), orta hatta decussatio lemnisci medialis denilen apraz yaptktan sonra, kar tarafta lemniscus medialis ad altnda talamusa ykselir. Talamusta nucleus ventralis posterolateralis (VPL)te bulunan 3. nronlarla sinaps yapar. nc nronlarn uzantlar, capsula internann crus posteriusundan geerek, pariyetal lobda bulunan gyrus postcentralisteki primer somatik duyu korteksi (uur) olarak bilinen 3,1,2 numaral Brodmann alanna gelir. Bu yollarla ilgili belirtiler medulla spinalis lezyonlarnda ipsilateral, medulla oblongatadaki apraz yeri ve yukarsndaki yaplarn (pons, mesencephalon, thalamus gibi) lezyonlarnda kontralateraldir. 133

ANATOM

TRACTUS CORTCOSPNALS LATERALS (ST MOTOR NRON)

TRACTUS SPINOCEREBELLARIS ANTERIOR VE TRACTUS SPINOCEREBELLARIS POSTERIOR

Primer somatik duyu korteksine uramayan (uur alt) proprioseptif duyuyu tarlar. Her ikisi de funiculus lateraliste ykselir. Gvdenin alt blm ve alt ekstremitelerle ilgilidir. Fasciculus gracilis ve cuneatus gibi ayn reseptrlerden ald bilgileri cerebelluma tar. Bu bilgiler, cerebellum tarafndan postrn devam ve alt ekstremite hareketlerinin koordinasyonunda kullanlr.

TRACTUS CUNEOCEREBELLARIS
T1 (yada C8) yukarsnda kalan segmentlerde, tractus spinocerebellaris posteriorun devam olarak kabul edilir. st ekstremitelerden ve gvdenin st blmnden uur alt proprioseptif duyuyu tar.

TRACTUS SPINOTHALAMICUS ANTERIOR ve TRACTUS SPINOTHALAMICUS LATERALIS Tractus spinothalamicus lateralis

Yzeyel ar ve s duyusunu tar. Ganglion spinaledeki nronlarn periferik uzantlarndaki C lifleri (IV) kronik (yava, knt) ar duyusunu, A (delta) (III) lifleri ise akut (hzl, keskin) ar duyusunu tar. 134

ANATOM Ganglion spinaledeki 1. nronlarn santral uzantlar, radix posteriorla medulla spinalise girdikten sonra tractus posterolateralis (Lissauer traktusu)e katlr. Burada bir yada iki segment yukar ykselir ve cornu posteriusta 2. nronlarla sinaps yapar. kinci nronlarn uzantlar, commissura alba anteriorda apraz yapar ve kar tarafa geip, tractus spinothalamicus lateralis olarak funiculus lateraliste ykselir. Bulbusta, oliva seviyesinde tractus spinothalamicus anteriorla bir araya gelir ve lemniscus spinalis ad ile talamusa ykselir. Talamustaki nucleus ventralis posterolateralis (VPL)teki 3. nronlarla sinaps yapar. nc nron uzantlar primer somatik duyu korteksine gider.

Tractus spinothalamicus anterior

Gvdeden kaba dokunma, basn, gdklanma, kanma ve seksel duyular tar. Kaba dokunma duyusu A delta (III) ve C lifleri, basn duyusu ise A beta (II) lifleri ile tanr. Seyri, tractus spinothalamicus lateralisle ayndr. Spinotalamik yollarn birinci nronlarnn uzantlar, medulla spinalis iinde bir yada iki segment ykseldikten sonra ikinci nronlar ile sinaps yapar. kinci nronlarn uzantlar commissura alba anteriorda apraz yapp kar tarafa geer. Bu nedenle bu traktuslarn lezyonlarnda belirtiler, lezyon seviyesinin bir veya iki segment altnda ve her zaman kar tarafta ortaya kar. Ar ve s duyusu tamamen kaybolur, ancak kaba dokunma duyusu tam olarak kaybolmaz. Bu duyu, iki nokta ayrm duyusunu tayan fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus tarafndan kompanse edilir.

EFFERENT (NEN) YOLLAR

TRACTUS CORTICOSPINALIS (TRACTUS PYRAMIDALIS)
En byk efferent yoldur. stemli, beceri gerektiren hareketlerin yaplmasndan sorumludur. Bu yolun nronlar, st motor nron olarak bilinir. Bu traktusu oluturan liflerin byk blm (%80i), primer motor alan (Brodmannn 4 numaral alan) ile premotor alandan (Brodmannn 6 numaral alan) balar. Geriye kalan, primer somatik duyu alan Medulla oblongatann alt ucunda yada spinomedller birleme seviyesinde, liflerin yaklak % 90 orta hatta apraz yapar ve kar tarafa geer. Bu apraza decussatio pyramidum denir. apraz yapan lifler, bulbusun n yzndeki pyramis bulbi denilen kabarntlar yapar. Bu nedenle bu yola tractus pyramidalis de denir. apraz yapp kar tarafa geen lifler, tractus corticospinalis lateralis ad ile funiculus lateraliste S4 seviyesine kadar iner. Bu segmentlerdeki motor nronlarla sinaps yapar.

FIBRAE CORTICONUCLEARES (TRACTUS CORTICOBULBARIS)

Cortex cerebrideki yz ile ilgili motor alandan (4 BA) balayan ve tractus corticospinalis iinde seyreden bu yol, kranyal sinirlerin motor ekirdekleri iindeki nronlarn, st motor nronudur (ekirdek iindeki nronlar alt motor nrondur ve uzantlar kranyal sinirin kendisini yapar). Bu nedenle tractus corticospinalisin analoudur. Seyri srasnda capsula internann genusundan geer. Beyin sapnn kaudaline kadar uzanr. 135

ANATOM Fibrae corticonucleares, beyin sapndaki kranyal sinirlerin motor ekirdekleri zerinde, tractus corticospinalisten ayrlp, kranyal sinir ekirdei iindeki motor nronlarla sinaps yapar. VII ve XIInin motor ekirdei hari, dier kranyal sinirlerin motor ekirdeklerindeki tm nronlar, her iki hemisferden (bilateral olarak) kortikonklear lif alr. Bu nedenle supranklear lezyon, sadece VII ve XII nci kranyal sinirlerle ilgilidir.

BULBUS (MEDULLA OBLONGATA, MYELENCEPHALON)

Son drt kranyal sinir, bulbustan beyin sapn terk eder. Pyramis bulbi ile oliva arasnda bulunan sulcus anterolateralisten XII nci kranyal sinir kar. Oliva ile pedunculus cerebellaris inferior arasnda bulunan sulcus retroolivaristen ise yukardan aaya doru; IX, X ve XI nci kranyal sinirler bulbusu terk eder.

BULBUS KESTLERNDE GRLEN NEML EKRDEKLER

Bulbus kesitlerinde son be kranyal sinirin ekirdekleri grlr. VIII nci kranyal sinirin ekirdekleri, bulbopontin birlemede lokalizedir. Bu nedenle ksmen bulbusta, ksmen ponstadr. Nucleus gracilis (Goll ekirdei) ve nucleus cuneatus (Burdach ekirdei); uurlu proprioseptif, vibrasyon ve iki nokta ayrm duyularnn ikinci nronlarnn bulunduu ekirdeklerdir. Bulbusun arka yznde tuberculum gracile ve tuberculum cuneatum denilen kabarntlar yaparlar. Nucleus tractus solitarius; VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerle ilgilidir. Bu kranyal sinirlerin, organlardan duyu tayan GVA lifleri ile dilden tat duyusunu tayan VA liflerinin geldii ekirdektir. ekirdein en st blmne nucleus gustatorius denir ve tat duyusunun ikinci nronlarn ierir. Geriye kalan blmnn; kardiyovaskler, respiratuar ve GS fonksiyonlarnn refleks kontrolnde rol vardr. ekirdekten kan lifler, otonom refleksler iin beyin sap ve medulla spinalisteki otonom preganglionik nronlara ve otonom cevaplar koordine eden retikler formasyon ekirdeklerine gider. Nucleus spinalis nervi trigemini; C3 segmentinden ponsa kadar uzanr. Ba ve yzn ar-s duyularnn ikinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Bu duyularn birinci nronlar; V VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerin ganglionlarndadr. , Nucleus ambiguus; IX, X ve XI (pars cranialis) kranyal sinirlerle ilgilidir. Bu ekirdekten kan VE lifler, ad geen kranyal sinirlerin dallar iinde, arcus branchialisten kken alan izgili kaslara (larinks, farinks, yumuak damak ve zofagusun st parasnn kaslar) gider. Nucleus salivatorius inferior; n. glossopharyngeusla ilgili parasempatik ekirdektir. Bu ekirdekten kan parasempatik lifler, ganglion oticumda sinaps yaptktan sonra glandula parotideaya gider. Nucleus posterior (dorsalis) nervi vagi; n. vagusun parasempatik ekirdeidir. Bu ekirdekten kan parasempatik lifler, n. vagusun dallar iinde tm torakal organlara ve flexura coli sinistraya kadar tm abdominal organlara parasempatik uyary gtrr.

136

ANATOM

ID:01s164

KRANYAL SNRLERLE LGL NEML EKRDEKLERN BEYN SAPINDAK LOKALZASYONLARI

PONS
V nci kranyal sinir, n-yan blmnden ponsu terk eder. Bulbustan, sulcus bulbopontinus denilen bir oluk ile ayrlr. Bu oluktan, medialden-laterale doru; VI, VII ve VIII nci kranyal sinirler kar.

PONS KESTLERNDE GRLEN NEML ANATOMK YAPILAR

V VI, VII ve VIII nci kranyal sinirlerin ekirdekleri. , Nucleus principalis nervi trigemini; ba ve yzn dokunma-basn duyularnn ikinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Bu duyularn birinci nronlar; V VII, , IX ve X ncu kranyal sinirlerin ganglionlarndadr. Kornea refleksi ile ilgili ekirdektir. Nucleus salivatorius superior ve nucleus lacrimalis; n. facialisle ilgili parasempatik ekirdeklerdir. Bu ekirdeklerden kan parasempatik lifler, n. facialisin dallar iinde; glandula lacrimalis, glandula submandibularis ve glandula sublingualise gider.

137

ANATOM

BULBUS (MEDULLA OBLONGATA ve PONSUN NDEN GRN

Locus caeruleus; ponsun arka yznde (drdnc ventrikln tabannda yada fossa rhomboideada) lokalizedir. Merkezi sinir sisteminde noradrenalin reten nronlarn en byk kaynadr. Colliculus facialis; ponsun orta blmnde (drdnc ventrikln tabannda yada fossa rhomboideada) lokalizedir. Nucleus nervi abducentis ve onu kuatan fasiyal sinirin motor lifleri ile oluturulur. Pontin paramedian retikler formasyon (PPRF); horizontal (lateral) bakn merkezidir. Abdusens ekirdeine komudur.

MESENCEPHALON
Area pretectalis, pupilla k refleksi ile ilgili pretektal ekirdeklerin bulunduu alandr. Colliculus superiorlarn rostralinde, diencephalon ile mesencephalonun birleme snrndadr. Corpora quadrigemina, drt tane kk kabarntdr. Daha byk ve stte olan ikisine colliculus superior denir. Ani vizel uyarlara doan ba-boyun refleksinde ve gz hareketlerinin kontrolnde rol vardr. Altta olan ikisine ise colliculus inferior denir ve iitme yolu ile ilgilidir. Colliculus inferior, iitmeyi dzenleyen major subkortikal merkezdir.

MESENCEPHALON KESTLERNDE GRLEN NEML ANATOMK YAPILAR

Nucleus nervi oculomotorii; n. oculomotoriusun motor ekirdeidir. Colliculus superior seviyesinde, aqueductus mesencephalinin n tarafndadr. ekirdekten kan motor lifler, orbitada bulunan be tane kas (m. rectus superior, m. rectus inferior, m. rectus medialis, m. obliquus inferior ve m. levator palpebrae superioris) uyarr.

138

ANATOM

MESENCEPHALONUN ARKADAN GRN Nucleus visceralis (nucleus autonomicus, Edinger-Westphal ekirdei); n. oculomotoriusun parasempatik ekirdeidir. Bu ekirdekten kan parasempatik lifler, n. oculomotorius iinde ganglion ciliareye gelir. Buradaki sinapstan sonra m. sphincter pupillae ile m. ciliarise gider. Nucleus nervi trochlearis; n. trochlearisin motor ekirdeidir. Colliculus inferior seviyesinde, aqueductus mesencephalinin n tarafndadr. ekirdekten kan motor lifler, n. trochlearis olarak orbitada bulunan m. obliquus superioru uyarr. Nucleus mesencephalicus nervi trigemini; ineme kaslar, diler, di eti, sert damak ve ene ekleminin, basn ve proprioseptif duyusunun birinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Isrma kuvvetini kontrol eden mekanizma ile ilgilidir. Birinci nronlarn merkezi sinir sistemi iinde bulunduu tek ekirdektir. Cajaln interstisyel ekirdei; rostral mezensefalonda lokalizedir. Yava rotasyonel ve vertikal gz hareketleri ile dz pursuit gz hareketleriyle ilgili aksesuar okulomotor ekirdektir. RiMLF (fasciculus longitudinalis medialisin rostral interstisyel ekirdei); Cajaln interstisyel ekirdeinin hemen rostralinde lokalize aksesuar okulomotor ekirdektir. Vertikal bakn merkezidir. Nucleus ruber; retikler formasyonun major motor ekirdeidir. Fleksor kas tonusunun dzenlenmesi ile ilgilidir. Motor koordinasyonun nemli bir unsurudur. Substantia nigra; bazal ekirdeklerden (ganglionlardan) birisidir. Dopamin reten nronlarn primer kaynadr. Motor kontrolde rol vardr. Periakuaduktal gri cevher; aqueductus mesencephaliyi kuatan gri cevher kitlesidir. Burada bulunan enkefalinerjik nronlarn, ar duyusunun supresyonunda rol vardr.

139

ANATOM

CEREBELLUMUN BLMLER

CEREBELLUM
Cerebellum, iki tane olan hemispherium cerebelli ile bunlar orta hatta birletiren vermis cerebelliden oluur.

VERMIS CEREBELLI
nden-arkaya doru; lingula, lobulus centralis, culmen, declive, folium, tuber, pyramis, uvula ve nodulus denilen paralardan oluur. Nodulus, drdnc ventrikln atsndadr. Vermisin, lingula hari btn paralarnn serebellar hemisferlerde karl vardr. Flocculonodular lob = Archiocerebellum (vestibulocerebellum); cerebellumun filogenetik olarak en eski parasdr. Vestibler sistemle ilgilidir. Vermis blmn nodulus, hemisfer blmn ise flocculus ve pedunculus flocculi yapar.

NUCLEI CEREBELLI
Drt ift ekirdektir. Nucleus dentatus, nucleus emboliformis, nucleus fastigii ve nucleus globossustur. (DEFG). Nucleus fastigii; drdnc ventrikln atsnda lokalizedir. En iteki serebellar ekirdektir. Vestibler ekirdeklerle balantldr. Vestibler sistemle ilgili esas serebellar ekirdektir.

140

ANATOM

DIENCEPHALON
Mesencephalon ile beyin hemisferleri arasnda kalan merkezi sinir sistemi blmdr. Diencephalonun, drt blm vardr. Thalamus (dorsal talamus) Subthalamus (ventral talamus) Epithalamus Hypothalamus

THALAMUS (DORSAL TALAMUS)

Thalamus, cortex cerebriye ykselen btn duyularn dzenlendii bir merkezdir. Koku duyusu hari, tm duyular direk olarak thalamusa urar. Thalamusta ham duyularn baz ynleri bilinli olarak alglanabilir. Kii elindeki bir objenin boyutu, ekli, ss vb. zellikleri ile ilgili tam olmasa da bilgi verebilir. Bu nedenle thalamus, primitif duyu merkezi olarak kabul edilir. Nucleus ventralis posterior (nuclei ventrobasales); somatik duyu yollarnn esas dzenleyici ekirdeidir. Lateral blm nucleus ventralis posterolateralis (VPL) ad ile bilinir. Bu ekirdekte, gvdeden spinotalamik yollar ve lemniscus medialis ile gelen somatik duyularn nc nronlar bulunur. ekirdein medial blmne ise, nucleus ventralis posteromedialis (VPM) denir. Ba ve yzden gelen (lemniscus trigeminalis) somatik duyularn nc nronlar ile tat duyusunun nc nronlarn ierir. Nuclei ventrobasalesten kan nc nron uzantlar, radiatio thalami centralis denilen bir demet oluturarak, capsula internann crus posteriusundan geip, primer somatik duyu korteksine (3,1,2 BA) gelir. Tat duyusu ile ilgili nc nron uzantlar, primer tat korteksine (43 BA) gider.

METATHALAMUS
Thalamusun kaudalinde, pulvinarn hemen altnda bulunan iki tane kk kabarntdr. Bu kabarntlarn medialde olanna corpus geniculatum mediale (CGM), lateralde olanna corpus geniculatum laterale (CGL) ad verilir. Birlikte metathalamus olarak bilinen bu kabarntlarn iinde ayn isimli ekirdekler bulunur. Nucleus corporis geniculati lateralis; grme yolu ile ilgilidir. Retinadan giren vizel uyar, tractus opticus ile bu ekirdee gelir. ekirdekteki nronlarn uzantlar, radiatio optica ad ile oksipital lobdaki primer vizel kortekse (17 numaral BA) gider. Nucleus corporis geniculati medialis; iitme yolu ile ilgilidir. Lemniscus lateralis ve colliculus inferiorla tanan iitme duyusu, brachium colliculi inferioris araclyla bu ekirdee gelir. ekirdekteki nronlarn uzantlar, radiatio acustica ad ile temporal lobdaki primer oditr kortekse (41 ve 42 numaral BA) gider.

SUBTHALAMUS (VENTRAL TALAMUS)

Thalamus ile mesencephalon arasnda kalan diencephalon blmdr. Motor fonksiyonla ilgilidir. Nucleus subthalamicus (corpus Luysii, Luys ekirdei); bazal ekirdektir (bazal gangliondur). Kas aktivitesinin kontrolnde rol oynar. 141

ANATOM

EPITHALAMUS
Diencephalonun arka-st blmdr. Thalamusun arka st tarafnda olup, epifiz bezi (pineal bez) ve habenler ekirdekleri ierir.

HYPOTHALAMUS
Visseromotor ve endokrin aktivitelerin kontrol ile ilgili multifonksiyonel bir merkezdir. Otonom sinir sisteminin merkezidir. Nucleus suprachiasmaticus; chiasma opticumun hemen zerinde yer alan bu ekirdek, her iki taraf retinadan tractus retinohypothalamicus ile impuls alr. Uyar buradan epifiz bezine gider. Sirkadiyan (biyolojik) ritmle ilgilidir. zellikle uyuma/uyanma siklusunda rol vardr. Nucleus supraopticus; chiasma opticumun lateral blm zerindedir. ADH (vasopressin) balca bu ekirdekteki nronlarda retilir. ADH (vasopressin), vazokonstriktr ve antidiretiktir. Nucleus paraventricularis hypothalami; tractus opticusun dorsalinde, sulcus hypothalamicusa yakn olarak lokalizedir. Oxitosin balca bu ekirdekteki nronlarda retilir. Ayrca inen otonom lifleri oluturan nronlarn en byk konsantrasyonu da bu ekirdektedir. Nucleus ventromedialis hypothalami; tokluk merkezidir. Hipotalamusun lateral blgesi alk merkezidir. Nucleus tuberomammillaris; histaminerjik nronlar ieren bu ekirdein stimlasyonu, kan basncn ve kalp atmn artrr. Nucleus arcuatus (infundibularis, semilunaris); eminentia medianann hemen stnde, recessus infundibularise yakn olarak lokalizedir. Byme hormonu ve prolaktinin sekresyonunu kontrol eden dopaminerjik nronlar ierir. Hipofizyotropik (yada hipofizyotrofik) hormonlarn byk blm bu ekirdekte yaplr. Nuclei mammillares; corpus mammillareler iinde yer alan ekirdeklerdir. Hafza ile ilgilidirler. Tractus tuberohypophysialis (tractus tuberoinfundibularis);nucleus arcuatus, nucleus periventricularis ve nucleus paraventricularisteki nronlarn uzantlar, tractus tuberohypophysialis (tractus tuberoinfundibularis) ad ile eminentia mediana ve infundibulumun balangcnda bulunan kapiller yatakta sonlanr. Bu ekirdeklerdeki nronlarda retilen hipofizyotrofik hormonlar, bu yol aracl ile adenohipofizden hormon salnmn stimle veya inhibe eder. Tractus supraopticohypophysialis (tractus hypothalamohypophysialis; nucleus paraventricularisteki nronlarn aksonlar, nucleus supraopticusa doru tractus paraventriculohypophysialis ad ile seyreder ve nucleus supraopticustaki nronlarnaksonlarnakatlarak,tractussupraopticohypophysialis(tractushypo thalamohypophysialis)i oluturur. Bu traktus, infundibuler zde seyrederek nrohipofize gelir ve buradaki kapiller yatakta sonlanr. Oxitosin ve ADH bu yol ile (neurophysin denilen proteinlerle) nrohipofize tanr.

142

ANATOM

CORTEX CEREBRI (PALLIUM)

Hemisferleri rten gri cevher tabakasdr. Alt tabakal bir yap gsterir. Lamina pyramidalis interna (ganglionik tabaka); piramidal hcreler, stellat hcreler ve Martinotti hcreleri bu tabakada bulunur. Hcre younluu dier kortikal tabakalara gre en az olan tabakadr. Betz hcreleri (dev piramidal hcreler) ve Baillargerin i band bu tabakadadr. Cortex cerebride en bol bulunan hcreler piramidal hcrelerdir. kinci olarak en ok bulunanlar ise stellat hcrelerdir.

NEML KORTKAL ALANLAR

Brodmann tarafndan cortex cerebride, vcut fonksiyonlar ile ilgili yaklak 50 tane alan belirlenmitir. Bu alanlar, Brodmann alanlar olarak bilinir.

FRONTAL LOBUN KORTKAL ALANLARI

Primer motor alan; Brodmannn 4 numaral alandr. Sulcus centralisin hemen nnde yer alan gyrus precentralistedir. Beceri gerektiren, istemli hareketlerin balatlmasnda rol vardr. Bu alanda bulunan kortikal hcrelerin uzantlar, tractus corticospinalis ve tractus corticonuclearisi oluturur. Frontal gz alan; Brodmannn 8 numaral alandr. Gyrus frontalis mediustadr. Vizel uyarlardan bamsz olarak gzn istemli hareketlerini kontrol eder (bir ua lokalize etmek iin gk yzn tarama gibi). Motor konuma alan (Broca alan); Brodmannn 44 ve 45 numaral alanlardr. Gyrus frontalis inferiordaki gyrus triangularis (45) ve buraya komu gyrus opercularis (44) blmnde lokalizedir. Dominant (genellikle sol) hemisferdedir. Bu alan; larinks, yumuak damak, dil, az ve respiratuar kaslarn bulunduu primer motor alan blmne komudur ve bu alanlarla olan balantlar ile kelimelerin ekillenmesini salar. Motor konuma alan, fasciculus arcuatus denilen bir assosiasyon yol ile Wernicke alanyla balantldr.

BRODMANN ALANLARI

143

ANATOM

HEMSFERN YZNDEK BRODMANN ALANLARI

PARYETAL LOBUN KORTKAL ALANLARI

Primer somatik duyu alan; gyrus postcentralis ve lobulus paracentralisin arka parasnda lokalizedir. Brodmannn 3 (3a,3b),1,2 numaral alanlardr. Gyrus postcentralisin lezyonlarnda proprioseptif duyular tamamen kaybolurken zellikle ar ve s duyular kaba olarak alglanr. Bu duyularn kaybolmama nedeni talamusta ham olarak daha iyi alglanabilmesidir. Primer tat alan; gyrus postcentralisin alt ucunda, pariyetal operkulumda lokalizedir. 43 numaral Brodmann alandr. Bu alan uyaran lezyonlarda tat halsinasyonlar olur. Alann harabiyetinde ise ipsilateral dil yarmnda tat duyusu bozulur.

OKSPTAL LOBUN KORTKAL ALANLARI

Primer vizel alan; Brodmannn 17 numaral alandr. Sulcus calcarinusun her iki tarafnda, gyrus calcarinusun i yzne karlk gelir. Taze beyinlerde bu alandan yaplan kesitlerde miyelinize bir lif demeti (Gennari band, Baillargerin d band) grlr. Bu nedenle striat korteks denir. Gennari bandn, korteksin drdnc tabakasnda (lamina granularis interna) bulunan horizontal lifler yapar. Makula, vizel korteksin en arka blmnde (polus occipitalis), retinann periferik blgeleri ise en n blmnde temsil edilir. Retinann st yarmndan gelen lifler vizel korteksin st parasnda, alt yarmndan gelenler alt parasnda sonlanr. Grme alannn sa yars sol hemisferin vizel korteksinde, sol yars da sa hemisferin vizel korteksinde temsil edilir. Vizel korteksin harabiyetlerinde homonimos hemianopia olur. Vizel assosiasyon alan (peristriat korteks); Brodmannn 18 ve 19 numaral alanlardr. 144

ANATOM Grlen objenin zellikleri (rengi ve ekli gibi) ile ilgilidir. Primer grme merkezinden ald uyarlar saklayp, tekrar karlaldnda tannmasn salar. Sekonder vizel korteksin, yazl szcklerin anlalmas ile ilgili 39 numaral alanla (gyrus angularis) olan balantlarnn, vizel uyarlarn tannmasnda nemli rol vardr. Bu balantlarn lezyonu, vizel agnoziye neden olur. 39 numaral alan, pariyetal lobdaki lobulus parietalis inferiordadr.

TEMPORAL LOBUN KORTKAL ALANLARI

Primer oditr alan; gyrus temporalis superiorun st yzndeki gyri temporales transversi (Heschlin transvers giruslar)lerdeki 41 ve 42 numaral Brodmann alanlardr. Primer oditr korteks lezyonlarnda, akustik bolukta sesin geli yn ve mesafesi, yani lokalizasyonu yaplamaz.. Oditr assosiasyon alan (Wernickenin duysal konuma alan); dominant hemisferde, gyrus temporalis superiordaki 22 numaral Brodmann alandr. 22 numaral alan; iitilen yada konuulan szcklerin anlalmas ile ilgilidir. 39 numaral alan; yazlan szcklerin anlalmas ile ilgilidir. Wernicke alan, fasciculus arcuatus denilen bir lif demetiyle Broca alanyla balantldr. itilen yada konuulan dil, primer oditr kortekste alglanr ve buradan Wernicke alanna geirilip, burada anlalr olur. Primer olfaktor alan; 34 numaral Brodmann alandr. Temporal lobun ucundaki piriform kortekstir. Primer olfaktor korteksi irrite eden lezyonlar, genellikle ho olmayan koku halsinasyonlarna neden olur.

SUBSTANTIA ALBA (BEYAZ CEVHER)

Cortex cerebrinin altnda, eitli ynlerde seyreden miyelinli lifler tarafndan oluturulur. Beyaz cevheri oluturan lifler, seyir ynlerine gre grupta toplanr.

I- Fibrae associationis telencephali

Ayn hemisferdeki eitli kortikal alanlar birbirine balayan sagittal seyirli liflerdir. ki komu girusu yada uzak giruslar balarlar. Fasciculus longitudinalis superior; frontal lobu, oksipital loba balar. En uzun assosiasyon yoldur. Fasciculus arcuatus (Wernicke fasikls); temporal lobdaki iitilen szckleri anlama alan (Wernicke, 22) ile frontal lobdaki motor konuma alann (Broca, 44-45) balar.

II- Fibrae commissurales telencephali

ki hemisferin ayn veya farkl kortikal alanlarn balayan transvers seyirli liflerdir. Fibrae corporis callosi (corpus callosum); iki beyin hemisferindeki karlkl kortikal alanlar balar. En byk kommissural yoldur. Hemisferler 145

ANATOM arasnda bilgi aktarmn salar. nden-arkaya doru drt paras vardr. Commissura anterior; chiasma opticumun yukarsndadr. ki taraf tractus olfactoriusu balar. Commissura posterior (comm. epi-thalamica); aqueductus mesencephali (cerebri)nin hemen stnde olup, epifiz kkne komudur. Pupilla k refleksi ile ilgili pretektal ekirdeklerdeki nronlarn uzantlar, burada apraz yaptktan sonra kar taraf Edinger-Westphal ekirdeine gider.

III - Fibrae projectionis telencephali

Afferent (kortikopetal) ve efferent (kortikofugal) yollar tarafndan yaplan vertikal seyirli liflerdir.

CAPSULA INTERNA
Yatk V harfi eklindedir. Dirsek blmne genu, dirsein n tarafnda kalan bacaa crus anterius, arkasnda kalana da crus posterius denir. Crus anterius, nucleus caudatus ile nucleus lentiformis arasndadr. Crus posterius ise, thalamus ile nucleus lentiformis arasndadr. Crus posteriusun thalamus ile nucleus lentiformis arasnda kalan blmne pars thalamolentiformis, nucleus lentiformisin arkasnda kalan blmne pars retrolentiformis, nucleus lentiformisin altnda kalan blmne de pars sublentiformis denir. Genu capsulae internae; fibrae corticonucleares (corticobulbares) geer. Pars retrolentiformisinden; Radiatio optica, geer. Pars suble antiformisinden radiatio acustica geer. Radiatio thalami centralis, kortikospinal liflerin kaudalinde lokalizedir. VPL ve VPMdeki genel somatik duyu ile ilgili nc nron uzantlar tarafndan oluturulur. 3,1,2 numaral Brodmann alanna gider.

NUCLE BASALES (BAZAL EKRDEKLER; BAZAL GANGLONLAR 146

ANATOM

Capsula internann arterleri

A. choroidea anterior; a. carotis internadan ayrlan bu arter, pars retrolentiformis ve pars sublentiformisi besler. Aa. striatae laterales; a. cerebri mediadan ayrlan bu arterler, crus anterius ve crus posteriusu beslerler. A. striata medialis (Heubner arteri); a. cerebri anteriordan gelir. Crus anteriusu besler. A. carotis internadan direk gelen dallar genuyu besler.

NUCLEI BASALES (BAZAL EKRDEKLER, BAZAL GANGLONLAR)

Telencephalonun derininde, substantia alba iinde yerlemi be ift gri cevher kitlesidir. Motor kontrolde rol vardr. Hareketin hazrl ve kortikal olarak balatlm hareketi uygulamaya sokmaktan sorumludur. Primer olarak afferentlerini serebral korteksten alr. Efferentleri, beyin sapna ve talamus araclyla motor ve premotor kortekse gider. Subkortikal yerleim gsteren bu ekirdek grubu; nucleus caudatus, putamen, globus pallidus (pallidum), nucleus subthalamicus ve substantia nigradan oluur. Corpus striatum = Nucleus caudatus+Nucleus lentiformis. Somatik motor fonksiyonla ilgilidir. Hareketlerin dzenlenmesinde rol vardr. Nucleus lentiformis = Putamen+Globus pallidus Striatum = Nucleus caudatus+Putamen

BEYN VENTRKLLER ve BALANTILARI

147

ANATOM

BEYN VENTRKLLER VE BOS DOLAIMI

Drt tane beyin ventrikl vardr. Ventriculus lateralis (iki tanedir. Birisi birinci ventrikl, dieri ikinci ventrikl) Ventriculus tertius (nc ventrikl) Ventriculus quartus (drdnc ventrikl) Lateral ventrikller, thalamusun n ucunda yer alan foramen interventriculare (foramen Monro) aracl ile nc ventrikle irtibatlanr. nc ventrikl de mezensefalonun iinden geen 1.5-2 cm uzunluundaki bir kanal ile (aqueductus mesencephali, aqueductus cerebri, Sylvius kanal) drdnc ventrikle balanr. Drdnc ventrikl, medulla spinalisteki canalis centralis ile devam eder. Ayrca atsndaki delik (ikisi lateralde olan apertura lateralis=Luschka, birisi ortada olan apertura mediana=Magendie) araclyla, subaraknoidal bolua balanr.

VENTRICULUS QUARTUS
Bulbus, pons ve cerebellum arasndadr. Yukarda aqueductus mesencephali (cerebri), aada canalis centralisle devam eder.

Snrlar

atsn; yukarda velum medullare superius, ortada cerebellum ve aada velum medullare inferius yapar. BOS, atnn alt blmnde bulunan apertura mediana (foramen Magendie) denilen aklk ile drdnc ventriklden cisterna cerebellomedullaris (cisterna magna)e geer. Lateral snrlarn; yukarda pedunculus cerebellaris superior (brachium conjunctivum), aada pedunculus cerebellaris inferior (corpus restiforme) yapar. Tabann; pons ile bulbusun arka yzleri oluturur. Ekenar drtgen eklinde olduu iin fossa rhomboidea denir. Fossa rhomboideada bulunan nemli anatomik yaplar Trigonum nervi hypoglossi; bu kabarntnn altnda n. hypoglossusun ekirdei vardr. Trigonum nervi vagi; bu kabarntnn altnda n. vagusun parasempatik ekirdei (nucleus posterior nervi vagi yada nucleus dorsalis nervi vagi) yer alr. Colliculus facialis; bu kabarnty, VI nc kranyal sinirin ekirdei ile bu ekirdei kuatan VII nci kranyal sinirin motor lifleri oluturur. Locus caeruleus; koyu mavi renkli bir ekirdektir. Beyinde noradrenalin reten nronlarn en byk kaynadr. Area postrema; fossa rhomboideann alt ucunu rten obexin rostralinde bulunan kemoreseptr bir alandr. Burada kan-beyin bariyeri yoktur. Sirklasyondaki emetik maddelere (apomorfin ve digital glikozidler gibi) yant olarak kusma refleksini balatr.

KAN-BEYN BARYER OLMAYAN BLGELER (SRKUMVENTRKLER ORGANLAR)

148 Area postrema Glandula pinealis (epifiz bezi) Neurohypophysis Eminentia mediana (hypothalamus)

ANATOM Organum subfornicale; foramen interventriculare seviyesinde, orta hatta, nc ventrikln atsnda, columna fornicisler arasnda bulunan kk bir nron topluluudur. Organum subcommissurale; commissura posteriorun hemen altndadr. Organum vasculosum; nc ventrikln n duvarn yapan lamina terminalisteki kk bir nron topluluudur. Area postrema drdnc ventriklde, dierleri nc ventrikln evresinde dizilidir. Bu nedenle sirkumventrikler organlar olarak da bilinirler. Sadece area postrema ift, dierleri tektir. Kan-BOS bariyeri, plexus choroideus lardaki ependim hcreleri tarafndan yaplr. BOSun esas absorbsiyon yeri, dural sinsler (zellikle sinus sagittalis superior) iine uzanan villi arachnoideaelerdir. Yapsal olarak her bir araknoid villus, dura materi delen araknoidal bir divertiklmdr. Araknoid villuslar kmeleerek, granulationes arachnoideaeyi oluturur. Araknoid granlasyonlar, ya ilerledike kalsifiye olurlar. Araknoid villuslardan BOSun absorbsiyon orann, BOSun basnc kontrol eder.

DURAL SNSLER (SINUS DURAE MATRIS)

Dura materin iki tabakas, baz blgelerde ayrlarak dural sinsleri oluturur. Sinsler kapak iermezler ve duvarlarnda kas yoktur. Sinslerin balca fonksiyonu, araknoid villuslar araclyla subaraknoidal boluktan BOSu, serebral venler aracl ile de beyinden kan almaktr. Sinus sagittalis superior; falx cerebrinin st kenar boyunca uzanr. En byk dural sinstr. BOSun esas drene olduu sinstr. Arka ucu genellikle confluens sinuum denilen bir genileme yapar ve sa sinus transversus olarak devam eder. Bu nedenle, sa tarafn v. jugularis internas daha byktr. Sinus sagittalis inferior; falx cerebrinin alt kenar boyunca uzanr. Sinus rectusa alr. Sinus rectus; falx cerebri ile tentorium cerebellinin karlat yerdedir. Genellikle sol sinus transversusa alr. Bazen confluens sinuuma alr. Beynin en byk veni olan v. magna cerebri (Galen veni) ve sinus sagittalis inferior, sinus rectusa alr. (Baz kaynaklarda bu iki yapnn birleerek, sinus rectusu oluturduunu yazar). Confleuns sinuum (torcular Herophili); sinus sagittalis superiorun arka ucunun genilemesidir. Genellikle protuberentia occipitalis internann sa tarafndadr. Sinus occipitalis ve kar taraf sinus transversusla balantldr. Sinus transversus; protuberentia occipitalis interna seviyesinde balayan iki tane sinstr. Sadaki sinus sagittalis superiorun, soldaki de sinus rectusun devam olarak, yada confluens sinuum (torcular Herophili)dan balarlar. Tentorium cerebellinin arka kenarnn yapraklar arasndadr. Sa tarafnki, sinus sagittalis superiorun devam olduu iin genellikle daha byktr. Oksipitopetrozal birlemede sinus sigmoideus adn alrlar. Sinus sigmoideus; sinus transversusun devamdr ve foramen jugulareden itibaren v. jugularis interna adn alr. Sinus occipitalis; en kk dural sinstr. Falx cerebellinin crista occipitalis internaya tutunan yapraklar arasndadr. Confluens sinuuma alr. Sinus sphenoparietalis; sfenoid kemiin kk kanatlarnn altndadr. Sinus cavernosusa alr. Sinus petrosus superior; petroz kemiin st kenarnda seyreder. Sinus transversusa alr. Seyri srasnda n. trigeminusu stnden aprazlar. 149

ANATOM

DURAL SNSLER Sinus petrosus inferior; petroz kemik ile oksipital kemik arasnda seyreder. V . jugularis internaya alr. Sinus cavernosusu v. jugularis internaya balar. V. labyrinthi, bu dural sinse alr. Sinus cavernosus; sfenoid kemik gvdesinin her iki tarafndadr. inden a. carotis interna (A. C. I.) ve n. abducens geer (sinir, arterin lateralindedir). D duvarndan ise; n. oculomotorius, n. trochlearis, n. ophthalmicus ve n. maxillaris geer. Sinus cavernosusa alan yaplar; v. ophthalmica superior ve inferior, v. media superficialis cerebri, vv. cerebrales inferiores, v. centralis retinae (bazen) ve sinus sphenoparietalis. Sinus cavernosus; arkada sinus petrosus superior ile sinus transversusa, sinus petrosus inferior ile v. jugularis internaya ve venz dallar araclyla da plexus pterygoideusa balanr. Ek olarak v. ophthalmica superior araclyla v. facialisle balantldr.

SNUS CAVERNOSUSUN KOMULUKLARI

150

ANATOM

CSTERNAE SUBARACHNODEAE

Dural sinslerden; sinus sagittalis superior, sinus sagittalis inferior, sinus rectus ve sinus occipitalis tek, dierleri ifttir.

CISTERNAE SUBARACHNOIDEAE
Baz blgelerde arachnoidea mater ile pia mater ayrlarak, cisternae subarachnoideae denilen, geni subaraknoidal boluklar oluturur. Cisterna cerebellomedullaris (cisterna magna); en byk sisternadr. Cerebellum ile bulbus arasndadr. BOS, drdnc ventriklden apertura mediana (foramen Magendie) araclyla bu sisternaya gelir. Aada, medulla spinalisin subaraknoidal boluu ile devam eder. nfantlarda ve ocuklarda BOS almnda kullanlr. Cisterna interpeduncularis; dorsum sellae ile pedunculus cerebriler arasndadr. Willis halkas (circulus arteriosus cerebri) bu sisterna iindedir. Cisterna quadrigeminalis (cisterna superior); mesencephalonun arkasndadr. inde v. magna cerebri (Galen veni), epifiz bezi, ve a. cerebri posteriorlar bulunur. Cisterna pontis; iinde a. basilaris bulunur. Cisterna ambiens; mesencephalonun yan taraflarndadr.

OTONOM SNR SSTEM

Kalp-damar ve visseral fonksiyonlar dzenleyen bu sistemin sempatik ve parasempatik olarak iki blm vardr. Merkezi hipotalamustur. Hipotalamusun n blm parasempatik, arka blm ise sempatik sistemin merkezidir. Her iki sistemde de preganglionik ve postganglionik olarak iki nron vardr. Bir preganglionik nron yaklak 15-20 postganglionik nronla sinaps yapt iin, postganglionik nron says daha fazladr.

151

ANATOM Sempatik sistemde, preganglionik nron ile postganglionik nron arasndaki nrotransmitter asetilkolin, postganglionik nronla hedef organ arasndaki noradrenalindir. Bu nedenle sempatik sisteme adrenerjik sistem de denir. Sadece ekrin ter bezleri ile baz kan damarlarnda postganglionik nron tarafndan braklan nrotransmitter asetilkolindir. Parasempatik sistemde ise hem preganglionik nronla postganglionik nron arasndaki, hem de postganglionik nronla hedef organ arasndaki nrotransmitter asetilkolindir. Bu nedenle parasempatik sisteme kolinerjik sistem de denir. Preganglionik sempatik nronlar, medulla spinalisin T 1 -L 2 segmentlerinde (toplam 14 segment) dizili nucleus intermediolateralis lerdedir. Bu lokalizasyonu nedeniyle sempatik sisteme torakolumbal sistem de denir. Parasempatik preganglionik nronlar ise beyin sapndaki parasempatik ekirdeklerde ve medulla spinalisin S2-4 segmentlerindedir. Bu lokalizasyonu nedeniyle parasempatik sisteme kranyosakral sistem de denir.

SEMPATK SSTEM (PARS SYMPATHICA)

Preganglionik sempatik nronlar, T 1 -L 2 aras segmentlerde (toplam 14 segment) dizili nucleus intermediolateralisler iindedir. Bu segmentlerden geen transvers kesitlerde, medulla spinalisin gri cevherinde cornu laterale denilen yan boynuzlar grlr. Nucleus inter mediolateralislerin cornu lateralede oluturduu stna columna intermediolateralis denir. Postganglionik sempatik nronlar, ganglion trunci sympathici (paravertebral) ve ganglion visceralis (prevertebral)te lokalizedir.

TRUNCUS SYMPATHICUS (SEMPATK ZNCR)

Columna vertebralisin her iki tarafnda, kafa tabanndan koksiks ucuna kadar uzanr. Her bir taraf sempatik zincirde 22 yada 23 tane ganglion trunci sympathici (gang. paravertebrale) bulunur. Ganglionlar arasndaki balantlara ramus interganglionaris denir. Ganglion trunci sympathici (paravertebral ganglionlar), balangta her spinal segment iin bir ifttir (31 ift). Gelimenin ileri dneminde servikal ve sakral blgedeki baz ganglionlar birleir. Bu nedenle yetikinlerde sempatik zincirde; 3 tane servikal, 11 tane torakal (bazen 12), 4 yada 5 tane lumbal ve 4 yada 5 tane sakral paravertebral ganglion vardr. ki taraf sempatik zincir, koksiks ucunda ganglion impar denilen bir ara ganglionla birleir. Servikal blmde tane ganglion trunci sympathici bulunur. N. caroticus internus, ilk be torakal segmentteki preganglionik nronlarn uzantlar truncus sympathicusa getikten sonra, yukarya doru ykselerek ganglion cervicale superiusa gelir ve buradaki postganglionik nronlarla sinaps yapar. Postganglionik nronlarn uzantlar, ganglionu st ucundan n. caroticus internus ad ile terk eder. Ganglion cervicale inferius; yedinci ve sekizinci ganglion trunci sympathici (paravertebral ganglionun)nin birlemesi ile meydana gelir. Genellikle birinci torakal paravertebral ganglion, ganglion cervicale inferius ile birleir. Bu durumda birlikte ganglion cervicothoracicum (stellat ganglion) ad ile bilinir. 152

ANATOM Ganglion cervicothoracicum, C7 vertebra seviyesindedir. A. vertebralisin ve apex pulmonisin arka yz ile komudur. Ansa subclavia (Vieussens halkas); ganglion cervicale mediumdan kan dallardan birisi, a. subclaviann birinci parasnn nnden, altndan ve arkasndan geip yukar doru ykselerek ganglion cervicothoracicumla birleir. Buna ansa subclavia denir. Son yedi torakal gangliondan kan dallar, splanknik sinirleri oluturur. Torakal paradan orijin alan tane splanknik sinir vardr. N. splanchnicus major; T5-T9 (10) paravertebral ganglionlardan sinaps yapmadan geen preganglionik sempatik dallar tarafndan oluturulur. Diyafragmadaki kruslardan geip, balca ganglion coeliacumdaki postganglionik nronlarla sinaps yapar. Baz dallar adrenal medullaya gider ve buradaki kromaffin hcrelerle (modifiye sempatik postganglionik nronlar) sinaps yapar. Bu nedenle glandula suprarenalis, preganglionik sempatik liflerin direk olarak gittii tek organdr. N. splanchnicus minor; T9-T10 (bazen T10-T11) paravertebral ganglionlardan sinaps yapmadan geen preganglionik sempatik lifler tarafndan oluturulur. Diyafragmadaki kruslardan geip, ganglion coeliacuma gelir. N. splanchnicus imus (n. renalis); T12 paravertebral gangliondan sinaps yapmadan geen preganglionik sempatik liflerce oluturulur. Diyafragmadaki kruslardan geip, ganglion aorticorenaleye gelir.

PARASEMPATK SSTEM (PARS PARASYMPATHICA)

Preganglionik parasempatik nronlarn lokalizasyonlar;
Nucleus visceralis (nucleus autonomicus, Edinger-Westphal ekirdei; mesen-cephalondadr. N. oculomotoriusun parasempatik ekirdeidir. Nucleus salivatorius superior ve nucleus lacrimalis; ponstadr. N. facialisle ilgili parasempatik ekirdeklerdir. Nucleus salivatorius inferior; bulbustadr. N. glossopharyngeusun parasempatik ekirdeidir. Nucleus posterior nervi vagi (nucleus dorsalis nervi vagi); bulbustadr. N. vagusun parasempatik ekirdeidir. S 2-4; bu segmentlerden kan preganglionik parasempatik nronlarn uzantlarna nn. splanchnici pelvici denir.

Postganglionik parasempatik nronlarnn lokalizasyonlar;

Ganglion ciliare Ganglion pterygopalatinum Ganglion submandibulare Ganglion oticum (Arnold ganglionu) Ganglia murales (terminal ganglionlar)

PARASEMPATK SSTEMN SAKRAL PARASI

Preganglionik parasempatik nronlar, 2-4 sakral segmentlerde lokalizedir. Bu nronlarn uzantlar, ayn segmentlerden kan sakral spinal sinirlerin n kkleri ile medulla spinalisi terk eder. Daha sonra, spinal sinirlerden ayrlarak nn. splanchnici pelvici ad ile plexus hypogastricus inferiora gelir. Buradan, organlarn evresindeki 153

ANATOM pleksuslar iinde (terminal ganglion) veya organlarn duvarlarnda bulunan (mural ganglion) ganglionlara gelip, bu ganglionlarda bulunan postganglionik parasempatik nronlarla sinaps yapar. Nn. splanchnici pelvici, n. vagusun innervasyon alan dnda kalan organlarn parasempatik uyarsn salar. Flexura coli sinistradan (veya colon transversumun sol 1/3nden) itibaren kaln barsak blmnn ve pelvik organlarn (mesane, uterus ve vagina gibi) dz kasn uyarr. Ayrca penis ve clitorisin erektil dokularna gider.

KAFA iFTLERi (KRANYAL SiNiRLER)

N. OLFACTORIUS (I. KRANYAL SNR)
Koku yolunun birinci nronu olan bipolar nronlar, olfaktor reseptr hcrelerdir. nsanlarda oalabilme zellii olan tek nron grubudur. Ek olarak, insan sinir sistemindeki en kk apl ve miyelinsiz aksonlara sahip nronlardr. Bu nedenle en dk ileti hzna sahiptir. Concha nasalis superiorda lokalize olan pars olfactoriadaki bipolar nronlarn santral uzantlar, (yaklak 20 tanedir) n. olfactorius ad ile etmoid kemiin kribriform laminasndan, kafa iine geer. Dura ve arachnoidea materi delip, bulbus olfactoriustaki glomerulus iinde yer alan mitral, tufted ve periglomerler hcrelerle sinaps yapar. Mitral ve tufted hcreleri, koku yolunun ikinci nronlardr. Aksonlar tractus olfactoriusu oluturur.

KRANYAL SNRLER ve ARTERLERLE LKS 154

ANATOM Primer olfaktor korteks; temporal lobun ucunda (polus temporalis, uncus), i yzde lokalize piriform kortekstir. Brodmannn 34 numaral alandr. Kokularn ayrt edildii yerdir. Primer olfaktor korteksin lezyonlarnda, genellikle kt karekterde koku halsinasyonlar olur.

N. OPTICUS
Retinada bulunan fotoreseptr hcreler (koni ve basil hcreleri), grme yolunun birinci nronlar olan bipolar hcrelerle sinaps yapar. Bipolar hcreler, grme yolunun ikinci nronlar olan retinal ganglion hcreleri ile sinaps yapar. Retinal ganglion hcrelerinin uzantlar n. opticusu oluturur. Ganglion hcrelerinin uzantlar, corpus geniculatum lateralede bulunan nc nronlarla sinaps yapar. nc nron uzantlar primer vizel kortekse gider. Retinada bu hcrelere ek olarak internron olan amakrin ve horizontal hcreler ile Mller hcreleri (destek hcreler) de vardr. Optik sinir ve retina, diensefalonun uzantsdr. N. opticus, beyin zarlar ile sarldr. evresinde subaraknoidal boluk vardr. Bu nedenle BOStaki basn artlar, sinirin iinden geen v. centralis retinaeye bas yapp, venz dnte obstrksiyon sonucu discus nervi opticide deme (papildem) neden olabilir. N. opticusu oluturan liflerin miyelin klfn oligodendrositler yapar (dier btn periferik sinirlerde miyelin klfn Schwann hcreleri yapar).

GRME YOLLARININ LEZYONLARI

Chiasma opticumun nndeki lezyonlar sadece lezyon tarafndaki gzde, chiasma opticum ve arkasndaki yaplarn lezyonlar ise her iki gzde grme alan kaybna neden olur. Anopia, grme kaybdr. Tam olmayan grme alan defektlerine skotom denir. Dairesel (sirkumferensiyal) krlk; optik sinir, optik kanalda skt zaman olur. Santral skotom; lezyon optik sinirin iindedir. Optik diskin (optik nrit) yada optik sinirin (retrobulbar nrit) inflamasyonu sonucu olur. Retrobulbar nritin en sk nedeni multipl sclerosistir. Total anopia; bir taraf n. opticusun tam kesisi, o gzde total krle neden olur. Chiasma opticumun sagittal harabiyetlerinde (adenohipofiz tmrlerindeki gibi); her iki gzn retinasnn nazal taraflarndan gelen lifler tutulduundan bitemporal hemianopia olur. Chiasma opticuma her iki tarafndan bas yapan lezyonlarda ise her iki gzn retinasnn temporal taraflarndan gelen lifler tutulduundan binazal hemianopia olur. Her iki grme alan kayb da heteronimos (grme alannn farkl yarmlarn grememe)tur. Chiasma opticumun arkasnda kalan grme yollarnn (tr. opticus, CGL, tractus geniculocalcarinus ve vizel korteks) lezyonlarnda; kontralateral homonimos hemianopia yada kontralateral homonimos kuvadrantik anopia olur (homonimos; grme alannn ayn yarmn yada eyreini grememe). Bu grme yollarndan bir taraftakinin tam harabiyeti, grme alannn kar taraf yarmnn grlememesi ile sonulanr. Sol tractus opticus yada tractus geniculocalcarinusu tutan bir lezyonda sa homonimos hemianopia olur. 155

ANATOM Vizel korteksin alt dudan tutan lezyonlar, kontralateral st homonimos kuvadrantik anopiaya, st dudan tutan lezyonlar ise kontralateral alt homonimos kuvadrantik anopiaya neden olur. Vizel korteksin major arteri, a. cerebri posteriordur. Ancak makulann temsil edildii alan, ek olarak a. cerebri mediadan da beslenir. Vizel korteksin vaskler lezyonlarnda da (a. cerebri posterior tkanmas) kontralateral homonimos hemianopia olur. Ancak makler (santral) grme salam kalr Polus occipitalise oturan lezyonlar, kontralateral homonimos makler defekte neden olur. Sa polus occipitalise bas yapan bir lezyonda, sol homonimos parasantral skotom (yada sol homonimos makler defekt) olur

N. OCULOMOTORIUS
Fossa interpeduncularisten beyin sapn terk eder. Subaraknoidal boluktaki seyri srasnda nce a. superior cerebelli ile a. cerebri posterior arasndan, daha sonra da a. communicans posteriorun altndan geer. Tentorium cerebellinin i kenarlar arasndaki entikte nce araknoidi, daha sonra da durann meningeal tabakasn delip sinus cavernosusun d duvarna ular. st ve alt olarak iki dala ayrlr. Bu dallar, n. abducens, n. nasociliaris, n. opticus ve a. ophthalmica ile birlikte anulus tendineus communisten (Zinn halkas) geip, fissura orbitalis superior araclyla orbitaya girer.

Sinirin iki tane ekirdei vardr.

Nucleus nervi oculomotorii; motor ekirdektir. Colliculus superior seviyesindedir. M. rectus lateralis ve m. obliquus superior hari, ekstraokler gz kaslarn ve m. levator palpebra superiorisi uyarr. Sinirin uyard bu kaslar araclyla gz; yukar ve ie bakar. Nucleus visceralis (nucleus autonomicus, Edinger-Westphal); parasempatik ekirdektir. Motor ekirdein hemen arkasnda ve yukarsndadr. M. sphincter pupillae ve m. ciliarisin innervasyonu ile ilgilidir. N. TROCHLEARS

EKSTRAOKLER KASLARI UYARAN KRANYAL SNRLER 156

ANATOM Kranyal sinirlerin en incesidir. Beyin sapn arka yznden terkeden tek kranyal sinirdir. Beyin sapn terk etmeden hemen nce apraz yapan tek kranyal sinirdir. Bu nedenle bir taraf nucleus nervi trochlearis, kar taraf m. obliquus superioru uyarr. Seyri srasnda pedunculus cerebrinin lateralinden ve okulomotor sinir gibi a. cerebri posterior ile a. superior cerebelli arasndan geer. Sinus cavernosusun d duvarndan, anulus tendineus communisin zerinden ve fissura orbitalis superiordan geip, orbitaya girer. M. obliquus superioru uyarr. N. trochlearisin lezyonlarnda, gz aaya-da bakamaz. Vertikal diplopi vardr. Hasta diplopiyi dzeltmek iin, ban lezyonun kar tarafna ve ne eer. Bu hastalar zellikle merdiven inerken ve okurken glk ekerler.
u

N. trochlearisin ekirdeini tutan lezyonlar kar taraf m. obliquus superiorda, n. trochlearisi tutan lezyonlar ise ayn taraf m. obliquus superiorda fonksiyon kaybna neden olur.
u

N. TRIGEMINUS
En kaln kranyal sinirdir. Byk bir duyu kk ve kk bir motor kk vardr. N. trigeminusun tane duyu, bir tane motor, toplam drt tane ekirdei vardr. Nucleus principalis nervi trigemini; ba ve yzn dokunma-basn duyularnn ikinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Nucleus spinalis nervi trigemini; ba ve yzn ar-s duyularnn ikinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Bu iki ekirdekten kan ikinci nron uzantlar, apraz yaptktan sonra lemniscus trigeminalis (tractus trigeminothalamicus) ad ile thalamustaki nucleus ventralis posteromedialis (VPM)teki nc nronlarla sinaps yapar. nc nron uzantlar, primer somatik duyu korteksinde (3,1,2 numaral Brodmann alan) sonlanr. Nucleus mesencephalicus nervi trigemini; mezensefalonun alt blm ile ponsun st paras arasnda lokalizedir. Psdounipolar nronlarn periferik uzantlar, n. maxillaris ile n. mandibularis iine girip, periyodental ligamentlerden ve ineme kaslarndan kinestezi (proprioseptif) duyusunu alr. Isrmann kontrolnn devamllnda nemli olan ene hareketlerini kontrol eder. Merkezi sinir sisteminde, birinci duyu nronlar ieren tek ekirdektir. Nucleus motorius nervi trigemini; tegmentum pontiste lokalizedir. Bu ekirdekten kan motor lifler mandibler dala girip; ineme kaslar, m. tensor tympani, m. tensor veli palatini, m. mylohyoideus ve m. digastricusun venter anteriorunu innerve eder. Ganglion trigeminale (Gasserian ganglionu, semilunar ganglion); n. trigeminusun duyu ganglionudur. Temporal kemiin petroz parasnn apeksi zerinde oturur (impressio trigeminalis). Gangliondan tane dal kar. N. ophthalmicus ve n. maxillaris, sadece duyu lifleri ierir. N. mandibularis ise miks olup, motor ve duyu lifleri ierir. 157

ANATOM

N. TRGEMNUS

N. ABDUCENS
Subaraknoidal bolukta en uzun seyreden kranyal sinirdir. A. inferior anterior cerebellinin arkasndan geip, cisterna pontiste yukarya doru ykselir. Petroz kemiin apeksi ile lig. petrosphenoidale tarafndan oluturulan Dorello kanalndan geip, sinus cavernosusa girer. Sinus cavernosus iinde a. carotis internann lateralindedir. Sinsten kp, anulus tendineus communis (Zinn halkas)ten ve fissura orbitalis superiordan geip orbitaya gelir. Gzn ekstraokler kaslarndan birisi olan m. rectus lateralisi uyarr. Motor ekirdei (nucleus nervi abducentis), ponstadr. Bu ekirdek ve fasiyal sinirin onu kuatan motor lifleri birlikte, fossa rhomboidea (drdnc ventrikln taban)da grlen colliculus facialisi oluturur.

N. FACIALIS
Hem motor hem de duyu lifleri ieren miks bir sinirdir. Temporal kemikteki canalis nervi facialis (Fallopian kanal) iinde seyreder. Kemik ii en uzun seyir gsteren kranyal sinirdir. tane ekirdei vardr. Nucleus nervi facialis; motor ekirdeidir. Tegmentum pontiste lokalizedir. ekirdekten kan motor lifler; yz ifadesi kaslar, kulan d kaslar, m. stapedius, m. stylohyoideus ve m. digastricusun venter posteriorunu uyarr. Motor lifler, n. abducensin ekirdeinin evresinden dolanarak, fossa rhomboideadaki colliculus facialis denilen kabarnty oluturur. 158

ANATOM

N. FACALS

Nucleus salivatorius superior-Nucleus lacrimalis; fasiyal sinirin parasempatik ekirdekleridir. Submandibler, sublingual, lakrimal, nazal ve palatin bezlere parasempatik uyar bu ekirdeklerden kar. Nucleus tractus solitarius; tat duyusunun ikinci nronlarnn bulunduu ekirdektir. Ayrca VII, IX ve X ncu kranyal sinirlerin, organlardan ald duyular getirdii ekirdektir. Bylece visseral refleks fonksiyonlarda rol oynar. Ganglion geniculi fasiyal sinirin ganglionudur. Temporal kemikteki fasiyal kanal iindedir. Ganglion iinde genel somatik duyularn ve tat duyusunun birinci nronlar bulunur. N. facialis, fasiyal kanal iinde srasyla; n. petrosus major, n. stapedius ve chorda tympani denilen dal verir. N. petrosus major, ganglion geniculiden kar.

N. VESTIBULOCOCHLEARIS (N. STATOACUSTICUS)

Vestibler ve koklear olarak iki paras vardr.

N. VESTIBULARIS
Ban pozisyonu ve hareketleri ile ilgili bilgileri tar. Ban statik pozisyonu ile ilgili bilgiler, i kulakta bulunan utriculus ve sacculustaki ty hcreleri tarafndan, ban hareketleri ile ilgili bilgiler ise ductus semicircularislerdeki ty hcreleri tarafndan alnr. Ty hcreleri vestibler reseptrlerdir. Meatus acusticus internusun dibinde lokalize ganglion vestibulare (Scarpa ganglionu)deki bipolar nronlarn periferik uzantlar, utriculusta bulunan maculi utriculi, sacculusta bulunan macula sacculi ve ductus semicircularislerde bulunan crista ampullaristeki reseptr ty hcrelerinden uyary alr. Santral uzantlar, n. vestibularis olarak uyary vestibler ekirdeklere ve serebelluma getirir.

159

ANATOM

TME YOLLARI

N. COCHLEARIS
Cochleadaki canalis spiralis modioli iinde lokalize ganglion cochleare (ganglion spirale cochleae, Corti ganglionu)deki bipolar nronlarn santral uzantlardr. N. cochlearis, primer oditr liflerdir. Bulbopontin birlemedeki nuclei cochlearesteki nronlarla sinaps yapar. Koklear ekirdeklerdeki nronlarn uzantlar, sekonder oditr lifleri oluturur.

Lemniscus lateralis
Beyin sapndaki iitme ile ilgili esas ykselen lif demetidir. Koklear ekirdeklerden gelen lifler ile her iki taraf nucleus olivaris superior ve nuclei corporis trapezoideiden gelen lifler tarafndan oluturulur. ou apraz yapm liflerdir ve colliculus inferiorda sonlanr.

Colliculus inferior
Colliculus inferiordan kan lifler, brachium colliculi inferioristen geip corpus geniculatum medialede sonlanr.

Corpus geniculatum mediale

Oditr sistemin talamik ekirdeklerini ierir. CGMden balayan lifler, tractus geniculotemporalis (radiatio acustica) ad ile capsula internann pars sublentiformisinden geer ve primer oditr kortekste (41-42 BA) sonlanr.

160

ANATOM

Primer oditr korteks

itmenin algland alandr. Temporal lobdaki gyrus temporalis superiordaki gyri temporales transversi (Heschlin transvers giruslar)dir. itilen kelimelerin anlam ile ilgili alan, Wernicke alan olarak bilinir (22 numaral BA). Tractus olivocochlearis (efferent koklear demet, Rasmussen demeti); efferent oditr yoldur. Nucleus olivaris superiordan balar ve her iki taraf corti organndaki d ve i ty hcreleri ile sinaps yapar. Bu yol, Corti organnn alcln inhibe eder.

N. GLOSSOPHARYNGEUS
Oliva ile pedunculus cerebellaris inferior arasnda, sulcus retroolivaristen bulbusu terk eder. Foramen jugulareden geip, kafa dna kar. tane ekirdei, iki tane ganglionu vardr. Motor ekirdek; bulbusta bulunan nucleus ambiquusun st parasdr. Buradan kan lifler, n. glossopharyngeus iinde m. stylopharyngeusu uyarr. Bu kas, n. glossopharyngeus tarafndan uyarlan tek kastr. Nucleus salivatorius inferior; parasempatik ekirdeidir. Glandula parotideann parasempatik uyars ile ilgilidir. Nucleus tractus solitarius; dilin 1/3 arka blmnden tat duyusunu tayan birinci nronlarn santral uzantlar, n. glossopharyngeus iinde seyrederek bu ekirdekteki ikinci nronlarla sinaps yapar.

N. VAGUS
En uzun kranyal sinirdir. ekirdei, iki de ganglionu vardr. Motor ekirdek; bulbusta bulunan nucleus ambiquusun orta parasdr. Buradan kan VE lifler, farinksin konstriktr kaslar ile larinks kaslarn uyarr. Nucleus posterior nervi vagi (nucleus dorsalis nervi vagi); parasempatik ekirdeidir. Beyin sapndaki parasempatik ekirdeklerin en bydr. Solunum ve dolam sistemi organlar ile flexura coli sinistraya (yada colon transversumun 2/3 sa blm) kadar tm sindirim sistemi organlarna parasempatik uyary tar.

N. ACCESSORIUS (WILLIS SNR)

Motor sinirdir. Kranyal ve spinal olarak iki kk vardr. Kranyal kkn, nucleus ambiquusun alt parasndaki nronlarn aksonlar yapar. Spinal kk oluturan lifler, medulla spinalisin servikal ilk 5 segmentinde, cornu anteriusta lokalize nronlarn uzantlar ile oluturulur. Spinal kkn lifleri yukarya doru ykselip, foramen magnumdan geer ve kranyal kkn lifleri ile birleerek n. accessoriusu yapar. Sinir, foramen jugulareden kafa dna knca, kranyal kk oluturan lifler ayrlr ve n. vagusa katlr. N. vagusun dallar iinde farinks ve yumuak damak kaslar ile larinks kaslarna gider. Spinal para ise, m. levator scapulae zerinde, oksipital gende aaya doru seyreder. M. sternocleidomastoideus ve m. trapeziusu uyarr. 161

ANATOM

N. HYPOGLOSSUS
Bulbusu n yznden terk eden tek sinirdir. Oksipital kemikteki canalis nervi hypoglossiden kafay terk eder. A. carotis externa ve dallarn dtan aprazlayp, m. hyoglossusun d yz zerinden geip dile girer. Motor sinirdir. M. palatoglossus hari (bu kas plexus pharyngeus tarafndan uyarlr) dilin tm kaslarn uyarr.

KULAK (AURIS)
MEATUS ACUSTICUS EXTERNUS
Concha auriculaeden membrana tympanicaya uzanan, yaklak 2.5 cm uzunluunda S harfi eklinde bir kanaldr. D 1/3lk blm kkrdak, ite kalan 2/3lk blm kemiktir. Kanaln n ve st duvarlarnn duyusunu n. auriculotemporalis, arka ve alt duvarlarnn duyusunu da n. vagusun aurikler dal (Arnold siniri) tar.

ORTA KULAK BOLUUNUN DUVARLARI

Orta kulak boluunun alt duvar vardr. Paries tegmentalis (st duvar); tegmen tympani denilen ince bir kemik plak tarafndan yaplr. Orta kulak boluunu, fossa cranii mediay rten dura materden ayrr. Paries jugularis (alt duvar); v. jugularis interna ile cavitas tympaniyi ayrr. zerinde n. glossopharyngeusun timpanik dalnn getii kk bir delik bulunur. Paries labyrinthicus (i duvar); cavitas tympani ile i kula ayran duvardr. zerinde; fenestra vestibuli, fenestra cochleae, promontorium ve prominentia canalis facialis denilen yaplar bulunur. Promontorium; i kulakta bulunan cochleann bazal kvrmnn, cavitas tympani iine yapm olduu kntdr. Membrana tympanicaya en yakn oluumdur. zerinde, plexus tympanicus denilen sinir a bulunur. Fenestra vestibuli (f. ovale, oval pencere); Stapesin taban ile kapatlr. Fenestra cochleae (f. rotundum, yuvarlak pencere); Membrana tympanica secundaria ile kapatlr. Prominentia canalis facialis, canalis facialisin, cavitas tympani iine yapm olduu kntdr. Paries mastoideus (arka duvar); bu duvarn st blmnde, recessus epitympanicusu antrum mastoideuma irtibatlayan, aditus ad antrum mastoideum denilen byk ve dzensiz bir delik vardr.

162

ANATOM

KULAK Duvarn alt blmnde, fenestra vestibulinin hemen arkasnda grlen eminentia pyramidalis isimli kabarntnn iinde m. stapedius bulunur. Chorda tympani, bu duvardan orta kulak boluuna girer. Paries caroticus (n duvar); boluun en dar duvardr. Alt blm a. carotis interna ile komudur. st blmnde grlen iki azdan; stte olan m. tensor tympaniyi ieren semicanalis musculi tensoris tympaniye, alttaki ise tuba auditivann kemik blmnn oluturduu semicanalis tubae auditivaeye aittir. ki kanal birlikte canalis musculotubarius ortak ad ile bilinir ve septum canalis musculotubarii denilen ince bir kemik blme ile birbirinden ayrlr. Paries membranaceus (d duvar); membrana tympanica yapar. Membrana tympanica (Rivinus membran); cavitas tympaniyi, meatus acusticus externustan ayrr. Manubrium mallei, membrana tympanicann i yznden, orta noktasna kadar skca yapr. Zarn orta noktasnda yapt kntye umbo membranae tympanicae denir. Zarn d yznde, manubrium malleinin tutunma yeri bir izgi eklinde grlr. Stria mallearis denilen bu izginin st ucundaki kabarntya prominentia mallearis ad verilir ve malleusun processus lateralisi tarafndan oluturulur. Membrana tympanica, stria mallearisten geen vertikal bir izgi ve buna dik olarak umbodan geen transvers bir izgi ile; n - st, n - Alt, Arka - Alt ve Arka - st olarak drt kadrana ayrlr. Parasentez amacyla yaplan miringotomi (zarn kesilmesi) iin en tehlikesiz alan arka - alt kadrandr. Zarn st blm; kulak kemikikleri ve chorda tympani ile olan komuluu ve daha fazla vaskler olmas nedeniyle tehlikelidir.

163

ANATOM Otoskop ile muayene srasnda, n - alt kadranda koni eklinde parlak bir k reflesi grlr. Otoskop nn yansmas ile oluan bu refleye Politzer geni ad verilir. Zarn duyusunu; n. auriculotemporalis, n. vagusun aurikler dal (Arnold siniri), n. glossopharyngeusun timpanik dal (Jakobson siniri) ve muhtemelen n. facialis tar. Buna gre; V, VII, IX ve X ncu kranyal sinirler zardan duyu tar.

TUBA AUDITIVA (AUDITORIA), EUSTACHIAN TP, FARNGOTMPANK TP ODTR TP ,

Basn farkllklarnda ve yutma srasnda, tuba auditivann almasn balca m. salpingopharyngeus salar. M. tensor veli palatininin bir blm lifi de (m. dilatator tubae) yardm eder. Tuba auditivann duyusunu n. glossopharyngeusun timpanik dal tar.

OSSICULA AUDITUS (OSSICULA AUDITORIA, KULAK KEMKKLER)

Membrana tympanicadan, fenestra vestibuliye (yada zardan i kulaa) doru; malleus, incus ve stapes (MIS) olarak sralanrlar (i kulaktan zara doru SIM). Malleus; en byk olandr. Chorda tympani, collumun zerinden geer. Manubrium mallei kulak zarna tutunur. Incus; Caput mallei ile sellar tip eklem yapar (articulatio incudomallearis). Crus longum denilen uzantsnn alt ucu, ie kvrlarak processus lenticularis ad verilen yuvarlak bir knt ile sonlanr. Bu knt, caput stapedis ile sferoid bir eklem kurar (articulatio incudostapedialis). Stapes; vcudun en kk kemiidir. ekli zengiye benzer. Basis stapedis, oval ekilli olup fenestra vestibuliye oturur ve buraya ligamentum anulare stapediale denilen elastik bir bala tutunur (syndesmosis tympanostapedialis). Boynunun arka tarafna m. stapediusun tendonu insersiyo yapar.

MUSCULI OSSICULORUM AUDITUS (MUSCULI OSSICULORUM AUDITORIORUM, KULAK KEMKKLER KASLARI)

M. tensor tympani (Eustachian yada Eustachi kas); N. mandibularisin dal olan n. pterygoideus medialisten gelen bir dal tarafndan innerve edilir. M. stapedius; Vcudun en kk izgili kasdr. N. facialisin dal olan n. stapedius tarafndan innerve edilir. M. stapediusun felcinde bu fonksiyon grlemediinden, gelen ses dalgalar olduu gibi i kulaa geerek, sese kar duyarllnn artmasna (hiperakuzi) neden olur.

CAVITAS TYMPANINN DAMARLARI VE SNRLER

Orta kulak boluunu balca a. maxillarisin dallar besler. Orta kulak boluunun duyusunu, n. glossopharyngeus (plexus tympanicus) tar.

164

ANATOM

AURIS INTERNA (LABYRINTH)

Temporal kemiin petroz paras iindedir. Labyrinthus osseus denilen kemik boluklar ile bu boluklara uyan zar yapsndaki labyrinthus membranaceustan meydana gelir. Denge ve iitme ile ilgili yaplar ierir.

LABYRINTHUS OSSEUS
Vcutta, dilerden sonra en sert kemik dokusudur. Labyrinthus membranaceusu bir kabuk gibi sarar. kisi arasnda kalan bolua perilenfatik boluk denir . inde ekstraselller svya benzeyen ve sonuta BOSa karan bir sv dolar. Perilenf (perilymh) denilen bu sv, kemik labirintin i yzn rten epitelde imal edilir. Sodyumdan zengindir. Kemik labirint; vestibulum, canales semicirculares ve cochlea olarak blmden oluur.

Vestibulum
Koklea ile semisirkler kanallar arasndadr. inde utriculus ve sacculus denilen zar labirint blmleri bulunur. Vestibulumun orta kulak boluuna bakan d duvar zerinde fenestra vestibuli yer alr. Arka blmne be azla semisirkler kanallar alr.

Canales semicirculares
Vestibulumun arka-st tarafnda, tane yarm daire eklinde kanaldr. Canalis semicircularis anterior, canalis semicircularis posterior ve canalis semicircularis lateralis.

Cochlea
Cupula cochleae denilen tepesinden,basis cochleae denilen tabanna doru santral olarak uzanan konik ekilli kemik yapya modiolus cochleae denir. Ganglion cochleare (ganglion spirale cochleae, Corti ganglionu), modiolusta bulunan canalis spiralis modioli (Rosenthal kanal) iindedir. Modiolus, yukarda lamina modioli denilen ince bir kemik yaprak ile sonlanr. Vestibulumdan balayp, modiolusun etrafnda yaklak 2.75 defa dnen ve cupula cochleaede sonlanan bir spiral kanal vardr. Canalis spiralis cochleae denilen bu kanal, yaklak 35 mm uzunluundadr ve birinci kvrm, cavitas tympanideki promontorium denilen kabarnty oluturur. Kanal, modiolustan uzanan spiral ekilli bir kemik lamina ile ksmen ikiye ayrlr. Lamina spiralis ossea denilen bu lamina, kanaln d duvarna kadar uzanmaz ve serbest olarak sonlanr. Arada kalan blm, lamina basilaris (membrana spiralis, paries tympanicus) isminde bir zar tamamlar. Bu zar, lamina spiralis osseadan balar, ligamentum spirale araclyla kanaln d duvarna tutunur. Corti organ (organum spirale), bu zarn zerindedir. Kemik laminann serbest ucundan, kanaln duvarna uzanan dier zar yap paries vestibularis (membrana vestibularis, Reissner membran)tir. Canalis spiralis cochleae, bu yaplar ile bolua ayrlr. Lamina spiralis ossea ve paries vestibularis ile kanaln d duvar arasnda kalan bolua scala vestibuli denir ve iinde perilenf vardr. Scala vestibuli, fenestra vestibuliye (oval pencere) bakar. 165

ANATOM

COCHIEANIN KEST Lamina spiralis ossea ve lamina basilaris ile kanaln d duvar arasnda kalan bolua scala tympani denir ve iinde perilenf vardr. Scala tympani, fenestra cochleaeye (yuvarlak pencere) bakar. Lamina basilaris ve membrana vestibularis (paries vestibularis) ile kanaln d duvar arasnda kalan bolua ductus cochlearis (scala media, Reissner kanal) denir ve iinde endolenf vardr. Ductus cochlearis, scala vestibuliden membrana vestibularis ile, scala tympaniden ise lamina basilaris (membrana spiralis) ile ayrlr. Organum spirale (Corti organ), lamina basilarisin zerinde, scala media (ductus cochlearis)dadr. Lamina spiralis ossea da, canalis spiralis cochleae gibi modiolus etrafnda 2.75 defa dner. Cupula cochleae altnda, hamulus laminae spiralis denilen engel eklinde bir knt ile sonlanr. Scala vestibuli ile scala tympani, hamulus laminae spiralis ile lamina modiolinin snrlad helicotrema denilen dar bir aklk araclyla, cupula cochleaenin altnda irtibatlanr.

MEATUS ACUSTICUS INTERNUS

kula fossa cranii mediaya balayan yaklak 1 cm uzunluunda kemik bir kanaldr. Giriine porus acusticus internus denir ve buradan VII ve VIII nci kranyal sinirlerle birlikte a. labyrinthi geer. Kanaln dibine fundus meatus acustici interni ad verilir. Burada, canalis nervi facialis (Fallopian kanal)in balangc ile n. vestibulocochlearisi oluturan liflerin getii delikler bulunur.

LABYRINTHUS MEMBRANACEUS
inde endolenfin (endolympha) dolat, birbirleriyle balantl kapal bir kanallar sistemidir. ntraselller svya benzeyen ve perilenf ile hi bir irtibat olmayan endolenf, scala mediann d duvarnda bulunan stria vasculariste retilir. Stria vascularisi, kemik labirintin endosteumu oluturur. Endolenf, potasyumdan zengindir

166

ANATOM

Zar labirint blmleri;

Vestibulum iinde utriculus ve sacculus, Semisirkler kemik kanallar iindeki ductus semicircularesler, Cochlea iindeki ductus cochlearis (scala media)tir. Semisirkler zar kanallar, be azla (anterior ile posteriorun birer ular birletii iin) utriculusa alr. Utriculus ile sacculus, ductus utriculosaccularis denilen bir kanal aracl ile birbirleriyle irtibatlanr. Sacculus ductus reuniens denilen bir kanalla, ductus cochlearise irtibatlanr. Ductus utriculosaccularisten kan bir yan dal ductus endolymphaticusa irtibatlanr. Ductus endolymphaticus, aqueductus vestibuli denilen kanal iinde seyrederek petroz kemii rten dura materin altnda, sinus sigmoideusa komu olarak saccus endolymphaticus denilen kese eklinde bir sonlanma gsterir. Endolenf, saccus endolymphaticusun epiteli tarafndan absorbe edilir.

Ductus cochlearis
Canalis spiralis cochleaede, scala tympani ile scala vestibuli arasnda, kokleann d duvar boyunca seyreden spiral ekilli bir kanaldr. Alttan lamina basilaris (paries tympanicus, membrana spiralis), stten de membrana vestibularis (paries vestibularis, Reissner membran) ile kapatlr. Ductus reuniens denilen bir kanal ile sacculusla balantldr. Lamina basilaris; lamina spiralis ossea ile birlikte, canalis spiralis cochleaeyi scala vestibuli ve scala tympaniye ayrr. Modiolus evresinde, canalis spiralis cochleae ve lamina spiralis ossea gibi 2.75 defa dner. Lamina basilaris, zarn kesitteki addr. Zarn tamamna membrana spiralis (paries tympanicus) denir.

KEMK ve ZAR LABRNT BLMLER 167

ANATOM

EKSTRAOKLER GZ KASLARI ve HAREKETLER Corti organ, scala media (ductus cochlearis)dadr. Lamina basilaris (membrana spiralis) zerinde oturur. Corti organnda bulunan ty hcreleri, gelen ses dalgalarnn frekansn ve amplitdn tayin eden transdserlerdir. Membrana tectoria; lamina spiralis osseann serbest ucundan uzanan, kollajen proteinlerinden oluan jelatinz bir plaktr. ty hcrelerinin silialarnn bu membranla temas yoktur. D ty hcrelerinin en uzun olan stereosilialar, membrana tectoriaya gmldr.

ORBITA VE NDEKLER
Anulus tendineus communis (Zinn halkas); canalis opticusu kuatan bu fibrz halka, periosteumun kalnlamas ile oluur. Rektus kaslarnn balama yeridir. N. opticus, a. ophthalmica, n. oculomotoriusun st ve alt dal, n. abducens ve n. nasociliaris halkann iinden geer. Bazen oftalmik venler de geebilir.

ORBITADA BULUNAN KASLAR

M. levator palpebrae superioris; sfenoid kemiin kk kanadndan balar. Sonu tendonu septum orbitaleyi delip, tarsus superiora ve st gz kapann derisine insersiyo yapar. Lateralde, lakrimal bezin iki paras arasndan geip, zigomatik kemie tutunur. N. oculomotorius tarafndan uyarlr. Bu nedenle sinirin felcinde, st gz kapa der (direk yada gerek pitoz). Kasn aponrozu tarsus superiora yaparak sonland iin, sempatik sinir sistemi lezyonlarnda da (Horner sendromu gibi), sempatik sinirle uyarlan m. tarsus superiordaki tonus kayb sonucu, m. levator palpebrae superiorisin aaya ekilmesi ile pitoz olur (indirek yada yalanc pitoz). Musculi recti; drt tanedir. Anulus tendineus communis (Zinn halkas)ten balarlar, corneann arka kenarnn 5-7 mm arkasnda scleraya insersiyo yaparlar. M. rectus superior; primer olarak gze elevasyon (yukar baktrr), sekonder olarak i rotasyon yaptrr. 168

ANATOM M. rectus inferior; primer olarak gze depresyon (aaya baktrr), sekonder olarak i rotasyon yaptrr. M. rectus medialis; gze addksiyon yaptrr. M. rectus lateralis; gze abdksiyon yaptrr. lk kas n. oculomotorius, sonuncusunu ise n. abducens uyarr. Musculi obliquii; iki tanedir. M. obliquus superior; Gzn aaya bak hareketinde m. rectus inferiorla birlikte alr. N. trochlearis tarafndan uyarlr. M. obliquus inferior, Gz yukar-da baktrr. Gzn yukar bak hareketinde m. rectus superior ile birlikte alr. N. oculomotorius tarafndan uyarlr.

ORBITADA BULUNAN SNRLER

N. opticus, n. oculomotorius, n. trochlearis, n. abducens, n. ophthalmicusun dallar (n. lacrimalis, n. frontalis, n. nasociliaris), n. maxillarisin dallar (n. infraorbitalis, n. zygomaticus) ve ganglion ciliare bulunur.

ORBITANIN DAMARLARI
Orbitadaki oluumlar ve bulbus oculiyi, a. carotis internann dal olan a. ophthalmica besler. A. carotis interna, sinus cavernosusu terk ederken ilk olarak bu daln verir. A. centralis retinae, bulbus oculiye yakn n. opticusu deler ve iine girer. Discus nervi opticiden kp retinada dallanr.

BULBUS OCULI
TUNICA FIBROSA BULBI
Bu tabakann saydam 1/6 lk n blmne cornea, 5/6 lk arka blmne de sclera ad verilir. Cornea ile sclerann birleme yerine limbus corneae (sklerokorneal birleme) denir. Limbus corneaede, konjunktiva epiteli kornea epiteli ile devam eder.

BULBUS OCUL 169

ANATOM

CORNEA
Cornea, gze gelen nlarn en fazla krlmaya urad yerdir. I kran dier yaplar; corpus vitreum, lens ve humor aquosustur. Cornea, kan ve lenf damar iermez (avasklerdir). Beslenmesini difzyon yolu ile humor aquosustan salar. Duyusunu, oftalmik sinirin dallar tar.

SCLERA
Gze eklini veren fibrz bir yapdr. N. opticusu saran dura materin, kadeh eklinde bir genilemesi gibidir. Gz ii basn artlarnda, gzn eklinin devamlln salar. Intraokler basncn reglasyonunda nemli bir faktrdr. D yz, Tenon kapslnn i yz ile temas eder. yz, lamina suprachoroidea (lamina fusca sclerae) denilen fibrz bir tabaka ile choroideaya tutunur. Arkada, n. opticusun evresindeki dura materle devam eder. Limbus corneaede, sclerann i yzne yakn olarak lokalize kanala, sinus venosus sclerae (Schlemm kanal) denir. Humor aquosus, n kamaradan bu kanala geer.

TUNICA VASCULOSA BULBI (TRACTUS UVEALIS)

Damar ve pigmentten zengin olan bu tabaka, arkadan-ne doru; choroidea, corpus ciliare ve iris olarak blmdr.

CHOROIDEA
Sclera ile retina arasnda, kahverenkli ba dokusu tabakasdr. Yapsnda bulunan melanositlerle, iddetli absorbe eder. Bylece yansmay nler.

CORPUS CILIARE
Lensin askda tutulmasnda ve akomodasyon mekanizmasnda rol vardr. Arkada choroidea, nde irisle devamldr. Corona ciliariste 70-80 tane plika vardr. Processus ciliaris denilen bu plikalar, irisin tabanndan orbiculus ciliarise uzanr. Humor aquosus, processus ciliarislerin epitelinde sentezlenir.

IRIS (gkkua)
Choroideann ne doru devam olan iris, melanositler ieren vaskler bir ba dokusudur. Cornea ile lens arasndadr. Camera anterior bulbi oculi ile camera posterior bulbi oculiyi ayrr. Gze giren n miktarn dzenler.

TUNICA INTERNA BULBI (RETINA)

Discus nervi opticiden, ora serrataya kadar olan a duyarl retina blmne pars optica retinae denir. Ora serratadan sonraki pigmente, nonnronal ve a duyarsz blmne ise pars caeca retinae denir.

CAMERA ANTERIOR BULBI OCULI

Cornea ile iris ve lens arasnda kalan boluktur. 170

ANATOM

CAMERA POSTERIOR BULBI OCULI

Iris, lens ve fibrae lentis (corpus ciliare) arasndaki boluktur. Corpus vitreum denilen bu sv, lensi destekler ve retinay yerinde tutar. D basncn etkisi ile bulbus oculinin kollabe olmasn nler.

Bulbus oculinin damar ve sinirleri

Bulbus oculiyi a. ophthalmica besler. Venz kann da oftalmik venler tar. Choroideadaki venler birleerek 4-5 tane olan v. vorticosalar (Ruysch venleri) yapar. V. vorticosalar, scleray delip oftalmik venlere alr. Duyusunu, n. ophthalmicusun dal olan n. nasociliaris tar.

PLEKSUSLAR
PLEXUS CERVICALIS
lk drt servikal spinal sinirin n dallarnn birlemesi ile meydana gelir. M. sternoc leidomastoideusun altndadr.

ANSA CERVICALIS (ANSA HYPOGLOSSI)

C2,3ten kan dallarn birlemesi ile oluan radix inferior (n. descendens cervicalis) ile n. hypoglossus iinde seyreden C1 spinal sinirden gelen radix superior (n. descendens hypoglossi)un birlemesi ile oluan bir sinir ansdr. Ansa cervicalisten kan dallar, m. thyrohyoideus hari, hiyoid alt kaslar (m. sternothyroideus, m. sternohyoideus ve m. omohyoideus) uyarr. M. thyrohyoideusu C1 spinal sinirden gelen dal uyarr.

Plexus cervicalisin deri dallar

n. occipitalis minor n. auricularis magnus

ANSA CERVCALS ve HYOD ALTI KASLAR

171

ANATOM n. transversus colli (cervicalis) nn. supraclaviculares

Plexus cervicalisin muskler dallar

N. phrenicus (C3,4,5); pleksusun en uzun siniridir. Liflerinin ou C4ten kar. Diyafragmann motor siniridir. M. scalenus anteriorun ve a. subclaviann nnden geip, st mediyastinuma girer.

PLEXUS BRACHIALIS
Son drt servikal spinal sinirin n dallar ile T1 spinal sinirin n dalnn birlemesinden meydana gelir. M. sternocleidomastoideusun arka kenar ile clavicula arasndaki kede, boyun arka genindedir. A. subclavia ile birlikte, m. scalenus anterior ile m. scalenus medius arasndan geer. Daha sonra birinci kaburga ile clavicula arasndan geip, aksillaya gelir. Spinal sinirlerin n dallar (kkler) birleerek trunkuslar, trunkuslarn dallar birleerek fasiklsleri yapar. C5 ve C6nn kkleri birleerek truncus superioru, C7nin kk tek bana truncus mediusu, C8 ve T1in kkleri birleerek truncus inferioru oluturur. Her bir trunkus, claviculann arkasnda n (divisionis anterior) ve arka (divisionis posterior) olarak iki dala ayrlr. Truncus superior ile truncus mediusun n dallar birleerek fasciculus lateralisi,

PLEXUS BRACHALS
172

ANATOM Truncus inferiorun n dal fasciculus medialisi, trunkusun arka dallar birleerek fasciculus posterioru yapar. Kkler (radices), m. scalenus anterior ile m. scalenus medius arasnda, trunkuslar (trunci) boyun arka geninde, divizyonlar (divisiones) claviculann arkasnda ve fasiklsler (fasciculi) aksillada olup, m. pectoralis minorun arkasndadr. Kkler ve trunkuslar, pleksusun supraklavikler parasn, fasiklsler ise infraklavikler parasn oluturur. Pars supraclavicularis boyun arka geninde, pars infraclavicularis aksilladadr.I-

KKLERDEN IKANNEML DALLAR

N. dorsalis scapulae m. levator scapulae ile m. rhomboideus major ve minoru uyarr. Seyri srasnda m. scalenus mediusu deler. N. thoracicus longus (Bell siniri); m. serratus anterioru uyarr. Seyri srasnda nceki sinir gibi m. scalenus mediusu deler.

II- TRUNKUSLARDAN IKAN DALLAR

N. suprascapularis; truncus superiordan (C5 kar. M. supraspinatus ve m. infraspinatusu uyarr. Incisura scapulaeden geen sinirdir. N. subclavius

I - Fasciculus lateralisten kanlar

N. musculocutaneus (Casserio siniri); kolun n blgesindeki kaslar (m. biceps brachii, m. brachialis ve m. coracobrachialis) uyarr. Seyri srasnda m. coracobrachialisi deler. Dirsek eklemi seviyesinde motor lifleri biter ve n. cutaneus antebrachii lateralis ad ile, n kolun n-d yznn radius distal ucuna kadar deri duyusunu tar. Radix lateralis nervi mediani N. cutaneus brachii medialis; kolun i yznn deri duyusunu tar. Pleksusun en kk ve en medialdeki daldr. N. cutaneus antebrachii medialis; n kolun i yznn deri duyusunu tar. N. ulnaris; fasciculus medialisin en byk dal olup, onun devamdr. N. ulnaris, elin ince hareketleriyle ilgili kaslarn siniridir. Bu nedenle elin ince hareketlerinin siniri olarak bilinir. Radix medialis nervi mediani N. medianus; fasciculus medialisten gelen radix medialis nervi mediani ile fasciculus lateralisten gelen radix lateralis nervi medianinin a. axillarisin lateralinde birlemesinden meydana gelir. N. subscapularis superior; m. subscapularisi uyarr. N. thoracodorsalis; m. latissimus dorsiyi uyarr. N. subscapularis inferior; m. teres majoru ve m. subscapularisin bir blmn uyarr. N. axillaris; fasciculus posteriorun terminal dallarndan birisidir. A.v. 173

II - Fasciculus medialisten kanlar

III - Fasciculus posteriordan kanlar

ANATOM circumflexa humeri posterior ile birlikte spatium axillare laterale (humerotrisipital aralk, kuvadrangler aralk)den geer. N. radialis; fasciculus posteriorun dier terminal daldr ve ayn zamanda fasiklsn devamdr. Plexus brachialisin en byk daldr ve plexus brachialiste tm segmentlerden lif ieren tek sinirdir

PLEKSUSTAN IKAN SNRLER

- N. ilophypogastricus - N. iliinguinalis - N. cutaneus femoris lateralis N. genitofemoralis, kremaster refleksinin hem afferent hem de efferent yolunu yapan sinirdir. N. femoralis, m. iliopsoasla birlikte, lacuna musculorumdan geer. N. femoralis; m. iliacus, m. quadriceps femoris, m. sartorius ve genellikle m. pectineusu uyarr. N. saphenus, n. femoralisin en byk deri daldr. N. obturatorius (L2,3,4 ); uylua addksiyon yaptran kaslarn siniridir. Ayn isimli damarlarla birlikte a.v. iliaca communislerin ve ovaryumun altndan geip, kk pelvisin lateral duvarndaki canalis obturatoriusa girer. N. obturatorius, uyluun i yznden ovoid ekilli bir alann duyusunu tar. Ek olarak diz ekleminden duyu tayan dallar da vardr.

PLEXUS SACRALIS
lk drt sakral spinal sinirin n dallarnn birlemesi ve birinci sakral spinal sinirin n dalna truncus lumbosacralisin katlm ile meydana gelir. M. piriformisin zerinde oturur. Truncus lumbosacralis; L5 spinal sinirin n dal ile L4 spinal sinirin n dalndan gelen bir daln birlemesi ile oluur.

PLEKSUSTAN IKAN SNRLER

N. ischiadicus
Genellikle uyluun ortalarnda, u dallar olan n. tibialis ve n. fibularis (peroneus) communise ayrlr. Uyluk arkas ve bacak arkas kaslarn siniridir. Fleksr retinakulumun altnda, n. plantaris medialis ve lateralis denilen iki u dalna ayrlr. N. fibularis (peroneus) communis (L4,5-S1,2); collum fibulaenin d tarafnda, m. fibularis (peroneus) longus iinde iki u dalna ayrlr. N. fibularis (peroneus) superficialis; ayaa eversiyon yaptran kaslarn (fibular; peroneal kaslar) siniridir. denilen dallar verir. N. fibularis (peroneus) profundus; Bacaktaki ekstensr kaslar (ayaa ekstensiyon yada dorsal fleksiyon yaptran kaslar) ve m. fibularis (peroneus) tertiusu innerve eder. N. suralis; Bacan 1/3 distalinin d ve arka blgesi, malleolus lateralis ve ayan 174

ANATOM lateral kenarnn kk parmaa kadar deri duyusunu tar. N. pudendus (S2,3,4 ); perine blgesinin esas siniridir. Orijinlendii sakral segmentlerde bulunan ekirdeine nucleus nervi pudendi (Onuf ekirdei) ad verilir. Seyri srasnda, a.v. pudenda interna ile birlikte hem foramen ischiadicum majustan, hem de foramen ischiadicum minustan geer.

VCUT BLMLERNN DER DUYUSU

KASLARI DELEN SNRLER
N. dorsalis scapulae ve n. thoracicus longus; m. scalenus medius N. musculocutaneus; m. coracobrachialis N. ulnaris; m. flexor carpi ulnaris N. medianus; m. pronator teres N. radialisin derin dal; m. supinator . fibularis (peroneus) communis; m. fibularis (peroneus) longus N. genitofemoralis; m. psoas major.

ST EKSTREMTENN DUYUSU

175

ANATOM

ELN DUYUSU

ALT EKSTREMTENN DUYUSU 176

ANATOM

YZN DUYUSU

AYAK TABANININ (PLANTER YZ) DUYUSU

AYAK SIRTI DUYUSU

177

ANATOM

178