mit Kurt: 'Trkiye'de yalan hakikate, hakikat de bir rejime dntrld'

Yllardr Ermeni sorunu zerine alan Taner Akam, kitabnzla ilgili yaptm syleide edindii yeni bilgiler iin "kitab yazarken rendiklerim benim iin de ok edici eyler" ifadesini kulland. Akam'n rencisi gen bir aratrmac olarak, eritikleriniz arasnda sizi de sarsan belge ve bilgiler oldu mu? - Taner Hocann hakk var. Karlatmz baz belgeler ve bilgilerin prensip olarak hukuk normlar zerine oturmas beklenen bir devletin tabir-i caizse nasl ayan beyan yavuz bir hrsz olabileceine dair bize sunduklar noktalar vay be dedirtecek cinstendi. Lozanda Emval-i Metrukeler konusunda Trkiyenin bir taraftan zellikle Mallar, Haklar ve karlar ile ilgili yaplan dzenlemeler ve Uyrukluk konusunda zerinde anlalan ilkeler nedeniyle, mallarn sahiplerine iade edilecei ilkesini kabul etmek zorunda kalmas; ama br taraftan Trkiye dnda kalm Ermenilerin gelmeleri ve mallarn almalarna, elindeki tm imknlar kullanarak engel olmaya almas daha nce Lozan Antamasnn uzman olduklarn iddia eden aratrmaclar ve tarihiler tarafndan bile gn yzne karlmam son derece nemli noktalar. Lozan'n Cumhuriyetin kurucu elitleri tarafndan neden bu kadar kutsand ve Trkiye Cumhuriyetinin resmi temelleri atan bir anlama olarak ulusal bellekte merkezi bir yer tekil etmesi gerek Ermenilere ait Emval-i Metrukelerin geri verilmemesi adna i hukuka dnk btn yasal enstrmanlarn seferber edilerek insan st gsterilen aba ve yine soykrmdan kurtulan Ermenilerin toplu halde memleketlerine dnmelerinin ayn ekilde engellenmesi balamnda dnldnde anlam kazanyor. Bu erevede Lozan Bar Grmeleri esnasnda smet nn bakanlndaki Trk heyetinin bahsi geen konularda takndklar tavr, iine dtkleri zor durum ve verdikleri taahtleri yerine getirmemek adna gsterdikleri yaklam nemli. Tabi beni olduka artan ve bu anlamda sarsan dikkat ekici belge ve bilgiler kitapta ziyadesiyle mevcut. Hemen burada aklmda olduka yer eden bir belgeyi ifade etmem gerekirse o da 1918 ubatnda bakanlklar aras bir komisyon tarafndan hazrlanan bir rapor. imdi Emval- Metruke kanun ve kararnamaleri hibir surette Ermenilerin mallar zerindeki haklarn esasta reddetmemekte. Bu nedenle bu kanun ve kararnameler,

Ermenilerin mallar zerindeki tm haklar kaybettikleri ve bu mallar asla geri alamayacaklar tezinin gerekesi olarak kullanlamaz. Hatta bizim kitapta iddiamz o ki, mevcut kanun ve kararnameler, Ermenilerin hala mallarn asl sahipleri olduklar ve kendilerine geri verilmesinin zorunlu olduu tezi iin temel dayanak olarak da kullanlabilir. nk, tm bu kanunlarn ana rgs, Ermenilerin bu mallarn ilk sahipleri olduklar ve karlklarnn kendilerine verilecei ilkesi ekseninde kurgulanmtr. Bu noktadan hareketle 1918 tarihli rapor da ttihat ve Terakki hkmetinin o dnemde bu durumun byle olduunun farknda olduuna iaret ediyor. yle ki tarihi neme sahip bu raporda, ...Ermeni emvl-i metrukesine bir vaziyet-i kanuniye tayin olunmu ise de hazine-i evkf [vakflar hazinesi] ve maliyeye mdevvere [dntrlm] emvlin bedellerinin ber-mucib-i kanun [kanun gereince] sahiplerine its muktez [verilmesi gerekli] iken imdiye kadar bunlarn verilememesi denerek, bu tarihe kadar Ermenilerin mallarnn karlklarnn verilmemi olduu ak olarak kabul edilir. Ve kanun- mezkr ahkmna tevfikan [sz geen kanuna uygun olarak] emvli tasfiyeye tbi tutulanlarn hukuk- tasarrufiyelerinin izalesi dahi ber-mucib-i kanun [kanun gerei] bedellerinin tesviyesiyle merut [denmesi artyla] bulunduundan ve emvl-i mezkreye vz- yedd [el konurken] olunurken sahiplerinin bunlara taalluk eden haklarn ve bu hakkn istifas yolundaki mracaat nazar- dikkate almamak muvfk olamayacandan kanunun ire eyledii [gsterdii] safaht- muameltn [muamele safhalarnn] bir an evvel ifa ve ikmli elzem bulunmakta olduunun alt izilir. Grdmz zere raporun dili son derece sarih ve net. 1918 ubat ay itibaryla, Ermenilerin mallarnn karlklar henz daha kendilerine verilmemi. Rapor, kanunun gereinin bir an evvel yerine getirilmesini ve mal sahiplerinin var olan haklarnn dikkate alnarak, mallarn karlklarnn kendilerine verilmesini istiyor. Ve bu durumun byle olduunu kabul eden de ttihat ve Terakki hkmetinin bizatihi kendisidir. Yine aratrmalarmz srasnda beni olduka sarsan bir dier belge ise 2 Temmuz 1924de kartlan 663 sayl Seyr Sefer Talimatnamesi ve Pasaport Kanunlar olmutu. Gerek Seyr Sefer Talimatnamesi ve daha sonra bu talimatnamede yaplan muhtelif deiikliklerin gerekse Pasaport Kanunlarnn en nemli amac Ermenilerin Trkiyeye girmelerine ve lke iinde zgrce seyahatlerine engel olmakt. Siyasi irade, Ermenilerin mallarna el koymak ve Anadolu topraklarnda bir daha Ermeni varlnn yeermesine msaade etmemek politikas izlemekteydi. Kanun ve kararnameler de buna uygun olarak kartlmaktayd. te bizim 'Kanunlarn Ruhu' dediimiz eyden kastmz tam da budur.

 Siz, -kendi ifadenize gre- Gaziantep'te Ermenilerin tehcir ve soykrm esnasnda mallarnn nasl el deitirdii ve burada zenginliin kayna zerine doktora almas yapyorsunuz. Bu almalarnz srasnda bu kitaba girmeyen, ya da daha sonraki yaynlar iin beklettiiniz bizimle (zet olarak)paylaabileceiniz ilgin bilgiler var m? - Evet genel hatlaryla doktora almam byle zetleyebiliriz. Esasnda k noktam soykrm gibi sosyal, politik, ekonomik, ve kltrel boyutlar olan kitlesel katliamlarn ve etnik temizlik olaylarnn toplumsal destek, meruiyet ve rza mekanizmalar olmadan gerekleemeyecei fikri idi. Gerek Yahudi Soykrm, gerekse Ermeni Soykrm ekseninde baktmzda bu toplumsal rntnn her daim dinamik olan varln gryoruz. Antep zelinde de bunun bu ekilde vuku bulduu argman zerinde hareket ettim. Ve u ana kadar eritiim ve gelecek 1.5-2 yl ierisinde daha da detaylandracam ve olgunlatracam belgeler nda ilk elden unu syleyebilirim: Antep Ermenilerinin tehciri ve katliam Antepdeki yerel elitlerin ciddi destei sayesinde gerekleti. Bu yerel elitler ttihatlarn merkezden ald kararlar uygulama iini Ermenilerin tanr ve tanmaz mallarnn kendilerine verilecei vaadi ve motivasyonuyla titizlikle yerine getirdiler. Antep Ermenileri zelinde de bu byle olmutur. in ilgin taraf kimlikleri, adlar sanlar belli olan Antepdeki dnemin bu yerel elitleri 50li 60l yllarda Trkiyedeki tara burjuvazisinin de temelini oluturmutur. Bugn Antepte Ermenilere ait birok mal, mlk, ev, arsa vs. gibi tanmaz mallarn zerinde bu elitler oturmakta. Ermenilere ait evlerin bir ksm kafe olarak iletilmekte, Ermenilere ait bir Ortadoks kilisesi cami olarak kullanlmakta ve yine Ermenilere ait birok han, ba, bahe, tarla vs. gibi mallar bu yerel elitlerin zengiliinin kaynan oluturmakta. Durumu daha iyi izah etmesi asndan somut bir rnek vereyim; aratrmam srasnda elde ettiim bulgulardan biri bu. Temmuz 1915 sonuna doru Antep Ermenilerinin Der-Zora srgn gerekletirilir. 15 bine yakn Ermeni, Antepdeki ttihat dernek yelerinin ve ehrin muteber saylan yerel elitlerinin dorudan katksyla Der-Zora tehcir ettirilir. Srgn gerekletiren bu gruplar srgn edilen Ermenilerin mallarna el koymak amacndadr. Bu nedenle ii garantiye almak iin bir yrtme komitesi olutururlar. Bu komiteyi temsilen ehrin ileri gelenlerinden Dabba Kimzde, Nuribeyolu Kadir ve Hacihalilzde Zeki, Der-Zora giderler ve mallarna konmak istedikleri Antep Ermenilerinin gerekten iinde bulunduklar koullarn onlarn Antepe geri dnmesini ve hayatta kalmalarn imknsz klacan kendi gzleriyle

grp emin olmak isterler. Kitaptan ve edinilen belgelerden anlald kadaryla Trkiye'de devlet resmen 'hrszlk' gibi yz kzartc bir su ilemi. Bu kadar uzun yl, bu yz kzartc suu nasl gizleyebilmi devlet? Bu kadar byk yalanlar zerine kurulmu bir tarihi bu toplum daha uzun yllar srtnda tayabilir mi? - Buna gizlemek denir mi bilemiyorum. Sonu itibariyle biz bu hrszlk devletin kendi kard hukuki metinlerden ortaya karmaya altk. Aslnda devlet aktan 'hrszm' diyemedii iin hukukun ona sunduu nimetlerden kl krk yararak faydalanmaya alyor ancak burada nemli gerilimler ve elikiler yayor. Zira el koyduu, ilettii ve gelirini kulland Ermenilere ait mallarn sahiplerinin Ermeniler olduunu hibir yasal metinde inkr etmiyor, edemiyor. Ancak bu yasal metinler onun bu crmn hasr alt etmek iin her durum ve koulda devreye sokuluyor. Hrszl aikr hale getirecek ve Ermenilere mallarnn ya da en azndan bunlarn karlklarnn verilmesinin zorunlu olduu her yeni durumda baka bir hukusal mekanizma gelitiriliyor ve bunun n kapatlyor. Ancak devletin yaad gerilim ve eliki yine de bitmiyor. nk kendi varlmz, dierinin yokluu zerine kurduumuz iin, bu varlk zerine her konuma bize rknt ve korku veriyor. lkemizde Ermeni sorunu zerine konumann ana zorluu bu varlkyokluk ikileminde yatyor diye dnyoruz. Taner Hocann ve benim dnceme gre Ermeni mallarnn gasp ve yama edilmesi braknz hukuku, yz kzartc ahlaki bir sutur ve Trkiye bu suun ilendiini bildii iin saldrgandr. HristiyanErmeni varln yok etmeyi kurumsallatrmak ise bir ok baka eyin yannda, esas olarak Emvali Metruke Kanunlar ile gerekletirilmitir. Bu kanunlar soykrmn yapsal unsurudurlar ve Cumhuriyet dnemi hukuk sisteminin esasa ilikin unsurlarndan birisidir. Bu nedenle Cumhuriyetin, soykrm kendi yapsal temeli haline getirmi bir rejim olduundan sz ediyoruz. Daha nce bir yazmda sormutum: 1915te Ne Oldu? diye. Cevabm da : Yand, Bitti, Kl Oldu... idi. Hi ekinmeden adn koyalm: Evet, Trkiye 1915 ile ilgili 97 yldr bir yalan ve inkr politikasnn peinden srklenip gidiyor. Hem de byk bir istekle, azametle, kararllkla, yeni tekniklerle ve aralarla bu yalan politikas devam ediyor. Ve artk bu yalan politikas o kadar iselletirilmi ki yalan hakikate, hakikat de bir rejime dnr hale gelmi. Bir "yalan politikasnn hakikat rejimi" altnda yayoruz. Bu rejim kendini belli bir dneme kadar muhafaza edebildi, kendine korunakl kaleler ina etti, kendince payandalar salam bir

ideolojik sylem ve altyap ve nemli bir doktrinleme sreci yaratt. Bu uurda, bu yalan politikasn uygulayan "hakikat rejiminin" brokratlar, aydnlar ve 32 ksm tekmili birden dier btn ideolojik ve brokratik aygtlar seferber edildi. Btn bir lke, kamuoyuyla, medyasyla, Tarih Kurumu ve Yksek renim Kurumu'yla, merkez Osmanl Arivleriyle, niversiteleriyle, Genelkurmay', Harp Tarihi Dairesi ve MEB'siyle, Talim Terbiye'siyle, dolaysyla tarih mfredat ve retmenleriyle, dolaysyla o retmenleri yetitiren Eitim Faklteleriyle, 97 yl nceki bir tarihsel olaya kilitlendi. Resmi devlet syleminin ve onun Trk eitim sisteminin vazgeilmez paras olarak sunduu resmi tarih yazmnn Trk ulusal kimliine eletirel bir yaklamla bakmaktan ziyade onu kutsallatrd ve dogmatikletirdii aikr. imdiye kadar anlatlanlar, tarihin ulusal devleti ve ulus kimliini tabulatrdn ve her eyin belirleyicisi haline getirdiini gsterdi. Bu nedenle Trk ulusal tarihine ve onun resmi tarih yazmna ynelik eletirel bir bak as gelitirmemiz elzem ve artk bu kanlmaz. ttihatlarn da kayda deer yardmlaryla meydana getirdii homojen Trk ulus devleti toplumsal mhendisliine dayal modernleme projesi Kemalizm, 1930'larda toplumsal bir rza ve meruiyet mekanizmasna sahip olmasa da, bir biimde bir toplumsal szleme meydana getirmiti. Bu srete Trk ulusal kimliinin oluturulmasnn ne kadar sorunlu ve ykc bir potansiyele sahip olduunu ve bunun gnmzdeki birok sorunun kaynan tekil ettii grmezden gelinmiti. Her ne kadar ulus devlet modernite asndan ilerici bir yap idiyse de; ulus devleti kuran ulusal kimliin kendi kiiliini devletin kendisine dhil olmayanlarn tasfiyesi zerine oturtmu olduu unutuldu. Kemalizm'in oluturduu bu 'toplumsal szleme' 1960'larda ve 70'lerde zellikle solun Kemalist olmayan varyantlar tarafndan sarslr gibi oldu. Ancak asl art oku yaatan 1980 dneminden sonra yakc bir sorun olan Krt sorununun kendini artk iyiden iyiye dayatmasyd. Bugn Trkiye'de Krt meselesi ile yzlemek noktasnda ciddi pozitif admlar atld, atlyor da. Ayn srecin Ermeni meselesinin tartlmas ekseninde de yava yava palazlanmaya baladn gryoruz. Artk Trkiye'de Taner Akam'n ban ektii tarihi, tarihsel olaylar ve sreleri 'belge fetiizmine' kaymadan yorumlayan ciddi bir 'eletirel tarih ve tarihilik anlay' var ve bu anlay sesini ykseltmeye, Trk ulusal kimliine eletirel bakmann Ermeni katliam konusunda gecikmi bir tartmay balatacan dnmeye, byle bir tartmann ve bu balamda Trkiye'nin gemiiyle ve kendi tarihiyle hesaplamasnn "Ermeni sorunu" ile yzlemekten getiine yerinde bir biimde vurgu yapmaya devam etmekte. Aka ifade etmek gerekirse bugn Kemalizm

ve onun yukardan aaya yaratt "hakikat rejimi" ile hesaplamak, "1915 olaylar"n tartmaktan ve bu olaylar sonucu belleklerden silinen, tarihsizletirilen, yerinden yurdundan edilip kkszletirilen bu halka reva grlen bu eylemle yzlemekten geiyor... Son olarak, Taner Akam'la almak, onun rencisi olmak nasl bir ey? - Vallahi, ncelikle kendimi ansl addettiimi sylemeliyim. Kendi alannn deyim yerindeyse bir numaras olan bir tarihiyle alma frsatna sahibim. Sadece bir tarihi olarak deil ayn zamanda vicdan, etik ve cesaret sahibi bir insan olmas itibariyle de Taner Hoca bana her anlamda byk destek veriyor. Paylamc, derin ve incelikli dnen, tarihi ve gemii nemseyen ve en nemlisi size her gn yeni bir eyler reten ve patikalar aan biri Taner Akam. Gen bir aratrmac ve emeklemeye alan bir tarihi olarak grlerimi asla ve kat'a asimetrik ve hiyerarik bir iliki kurmadan olduka nemseyen bir tarihi. Tabi byle, put krc almalar olan ve nde gelen bir tarihiyle almann zorluklar da var. En az kendisi kadar titiz, dikkatli ve alkan olmanz gerekiyor. altnz sorunsal btn boyutlaryla analiz ederek elde ettiiniz belge ve dkmanlar kullanmasn iyi bilmeniz gerekiyor. Hasl ben halimden memnunum.

Yaln Ergndoan, mit Kurt'la sylei. 19 Kasm 2012, Sesonline.net

Kanunlarn Ruhu, Emval-i Metruke Kanunlarnda Soykrmn zini Srmek, Taner Akam - mit Kurt, letiim Yaynlar, 272 sayfa, Kasm 2012, 18 TL.