Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | E k i m 2 0 1 2

seta .

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN ORTADOU POLITIKASI

EROL A.CEBEC, KADR STN, KILI KANAT

S E TA A N A L I Z

Analiz
S ay: 5 4 | E k i m 2 0 1 2

seta .

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN ORTADOU POLITIKASI

EROL A. CEBEC, KADR STN, KILI KANAT

NDEKLER
GR | 4 ABDNN ARAP DEVRMLERNE YAKLAIMI | 6 ABDNN IRAK POLTKASI | 9 ABDNN RAN POLTKASI | 12 ABDNN SRAL POLTKASI | 14 SONU | 18

2 0 1 2 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

ZET
Elinizdeki analiz Kasm 2012 bakanlk seimlerinin ABDnin Ortadou politikasna muhtemel etkilerini tartmaktadr. Bakan Barack Obamann getiimiz on yldaki icraatn, bakan aday Mitt Romneynin ise seim vaatlerini baz alan deerlendirmede ABDnin ulusal kar olarak tanmlad meselelerde her iki aday tarafndan nasl politikalar izlenebileceine ilikin ngrlerde bulunmaya altk. Arap devrimlerine yaklam, Irak, ran ve srail politikalar olarak drt balk altnda tarttmz ABDnin Ortadou politikasn btn ynleriyle tarttmz iddiasnda deiliz. Daha geni bir analiz Suudi Arabistan, Yemen, Libya, Tunus ve Afganistan politikalarn da tartmak durumunda olurdu. Bu politikann zellikle Trkiyeyi dorudan etkileyebileceini dndmz ve ABDnin nmzdeki drt yl ierisinde belli admlar atmas gereken konulara odaklandk. ABDnin Msr, srail, Suriye, Irak ve ran politikalarnn ksa dnemde nasl deiebileceini tarttk. Amerikan bakanlk seim sonular zellikle 20. Yzylda dnya siyasetinin kaderinde belirleyici rol oynamtr. Bir yandan ABDnin sabit, hayati, ulusal karlar belirleyici olurken, bakann kiilii ve ulusal karlara yaklam tarz hayati nem arz etmitir. Gemite Roosevelt, Kennedy, Reagan, Clinton, Bush gibi bakanlarn tarzlar ve izledikleri blgesel ve kresel politikalar, Ortadou siyasetinin ekillenmesinde ve savala bar arasndaki izginin belirlenmesinde etkili olmutur. Obama ve Romney arasndaki yar sona yaklarken, d politikada tecrbe birikimi ve yaklam tarz olarak birbirinden olduka farkl iki adayla kar karyayz. Amerikann son on ylda blgeye bak, Irak tecrbesi ve el-Kaideyle mcadelenin etkisi altnda kalmtr. ABD nmzdeki dnemde Asya-Pasifik stratejisiyle blgede dedii maliyetleri azaltmak istemektedir. ki aday arasndaki farklarn Ortadou politikasnda kkl deiikliklere yol ap amayacan nihai olarak ancak zaman gsterecek. Bu almada ABDnin karlarndaki devamllklarla yeni ynetimin yarataca farkllklar bir arada analiz etmeye altk.

S E TA A N A L I Z

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN ORTADOU POLITIKASI

GR
Barack Obama ve Mitt Romneyin blgesel ve kresel siyasi sorunlara yaklamlarnn farkl olmasndan dolay ABDdeki bakanlk seim kampanyas yakndan takip ediliyor. Kresel bir aktr olarak ABDnin d politika tercihlerinin seim sonrasnda deiip deimeyecei, yeni politikalarn neler olabilecei sorular tartlyor ve bu sorulara cevap oluturacak ngrlerde bulunuluyor. ABD bakanlk seim sonularnn Ortadou blgesi iin bir deiiklik yaratp yaratmaya sorusu da d politika uzmanlar ve siyasi karar mercilerinin merak ettii sorular arasnda yer alyor. Bu Analiz Obama ve Romneyin Ortadou politikalarn ele almakta, seim sonucu senaryolarnn neler olabileceini tartmaktadr. Amerikan ynetimi son onylda Irak igalinin merkeze oturduu Ortadou politikasnn siyasi ve maddi maliyetinin ok yksek olduu kansndadr. 5,000in zerinde Amerikan askerinin hayatn kaybetmesi, 1 trilyon dolar zerindeki sava faturas ve ABDnin prestij kayb, Obamann Ortadou politikalarnda zihinlerde srekli ders alnmas gereken bir tecrbe olarak yer almaktadr. Obama ynetimi gerek Ortadou gerek Rusya ve in ile ilikilerde Bush dneminin tek bana hareket eden tavrndan uzaklamaya alarak mttefikleriyle daha fazla ibirlii iinde hareket eden bir politikay benimsemitir. Bu sebeple Amerikann kresel liderlik iddiasndan vazgetii eletirisine maruz kalan Obama, ABDnin Irakta yapt gibi demokrasi ihrac ve ulus inas gayretlerinden uzak durdu. D politikada daha uzlamac bir tavr taknrken,
4

insan haklarn pek gndeme getirmeyen Obama, Cumhuriyetiler tarafndan ABDnin kresel liderlik iddiasndan vazgetii eklinde eletirilse de Amerikan halkndan bu konuda genel bir destek grmeye devam etti.

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

Obama ilk bakanlk kampanyas dneminde Irak igalini eletirerek, Bush ynetiminin asl dman el-Kaidenin peine yeterince dmediini savunmutu. Irak politikasnda zellikle ikinci Bush ynetiminden ciddi oranda farkllamayan Obama ynetimi, lkenin etnik ve mezhepi ayrlklar zerine ina edilen krlgan dzeninin nasl istikrarl bir yapya kazandrlaca noktasnda ciddi bir aba sarfettiini sylemek zordur. Ynetimin 2010 Irak seimleri sonras Iraktan ekilmek en nemli gndem maddesi haline gelmi ve bu balamda nmzdeki bakanlk seimlerine kadar sorun karmayacak Maliki desteklenmitir. rann zerindeki nfuzu gittike artan Maliki ynetiminin Snnilere dnk politikalar ve genel istikrarszlk ABD ynetiminin gndeminden neredeyse tamamen kmtr. Obama iin bakanl dneminde Iraktan ekilme ve el-Kaideyle etkili bir biimde mcadele etme konularnda szn tutmu olmak en nemli kayg haline gelmitir. Obama ynetimi ayn zamanda Bush dneminde bozulan ilikileri makul bir seviyeye getirmek adna slam dnyasyla yeni bir diyaloa girmeye alt. Kasm 2008de bakan seilmesinden Ocak 2009 aynda grevi devir-teslimi aras dnemde srailin Dkme Kurun operasyonu karsnda sessiz kalan Obama, slam dnyasyla diyalog karnesinde ilk zayf notunu ald. Bu diyalog giriiminin snrl kalmas ve ABDnin Ortadou politikasnda kkl bir deiime dnmemesinde Amerikan i siyasi dengelerinin, srailin ABDnin Ortadou politikasndaki orantsz etkisinin ve Arap Baharyla balayan beklenmedik devrimler srecinin etkilerini analiz etmek gerekir. Obama ynetimi slam dnyasyla diyalou srail ve Filistin arasnda bir anlama salayarak da desteklemeye alt ancak bu giriimi srailin uzlamaz tavr yznden baarsz oldu. Romney Irak ve el-Kaide konularnda Obamay ciddi bir biimde sktramazken, bakan sraili ran karsnda yeterince desteklemedii gerekesiyle eletirmeye devam ediyor. Romney bakan seildii takdirde ABDnin Ortadou politikalarn ok daha fazla srail merkezli belirlemesini beklemek yanl olmayacaktr. Her ne kadar Amerikan savunma ve gvenlik planlayclar ve uzmanlar rana mdahale konusuna souk baksalar da muhtemel bir Romney ynetiminin bu konuda daha sert bir tutum taknmas beklenmelidir. Bakanlk kampanyalar sresince Obamay d politika konusunda pek eletirmeyen Romneynin Libyada Amerikan bykelisinin ldrlmesi ve sonrasnda srecin Obama ynetimi tarafndan iyi ynetilmemesi, Romneynin d politika konularnda daha fazla eletiri getirmesine imkan salamtr. D politikann bakanlk yarnn sonuna doru daha fazla arlk kazanmas Obamann iine gelse de Romneynin ran ve Suriye gibi konularda pozisyonunu daha netletirmesi iin zaman tanmtr. Seim sonras Romneynin nasl bir d politika izleyecei konusunda tartmalar devam etmektedir. Obamay Ortadou politikas konusunda getirdii eletiriler, Romneynin Ortadou politikasna ilikin ipular vermektedir. Obamann geen drt ylda izledii politikalar, nmzdeki drt yl iin ok daha net analizler yapmamza olanak vermesine karlk muhtemel Romney ynetiminin politikalarnn nasl olaca byk oranda Romneynin sylediklerine ve muhtemel neo-con/realist kadrolarn ideoloji5

Amerikann kresel liderlik iddiasndan vazgetii eletirisine maruz kalan Obama, ABDnin Irakta yapt gibi demokrasi ihrac ve ulus inas gayretlerinden uzak durdu.

S E TA A N A L I Z

leri ve gemite yaptklarna dayanmaktadr. ki bakan da Amerikann hayati karlarnn tanmlanmas ve korunmas noktasnda byk farkllklar gstermeyecektir. Bakann kiilii ve seecei kadrolar ciddi farkllklara yol aacaktr ancak Amerikann blge politikalarnda kkl deiikliklere gitmesini gerektirecek en azndan u aamada bir siyasi ortam bulunmamaktadr. Ortadouda devrimlerin ortaya kard yeni siyasi dengelerin ne ynde evrilecei, ABDnin de blgedeki varlnn nicelik ve niteliini etkileyecektir. Yalnzca uluslararas enerji piyasalarnn istikrarn salama ihtiyac dnldnde bile, ABDnin blge siyasetinin belirlenmesinde etkisini de-

Tunus, Msr, Libya ve Yemende ynetim deiiklilerinin gereklemesi ve Suriyede bu srecin hala devam ediyor olmas ABDnin blgeye dnk politikalarnn aynen devamn elbette imkansz klyor.

vam ettirmeye alaca aikardr.

ABDNN ARAP DEVRMLERNE YAKLAIMI

Arap devrimleriyle birlikte ABDnin uzun zamandr blgede yatrm yapt ve iktidarda kalmalarn salad Arap dnyasnn otokratik liderleri bir bir devrilmeye balad. Blgeye dnk politikalarn baskc liderler zerinden srdren ABD ynetimleri iin enerji gvenlii, terrle mcadele ve srailin gvenlii hayati karlar listesinin banda geliyordu. Amerikann ulusal kar olarak tanmlayageldii srailin gvenlii meselesi Arap devrimleriyle birlikte zaafa urama tehlikesiyle kar karya kald. Tunus, Msr, Libya ve Yemende ynetim deiiklilerinin gereklemesi ve Suriyede bu srecin hala devam ediyor olmas ABDnin blgeye dnk politikalarnn aynen devamn elbette imkansz klyor. Ancak ABD ulusal karlarnn tanmlamasnda ciddi bir deiiklie gitmi deil. ABD ulusal karlarn yeni Ortadou ynetimleriyle alarak ve siyasi zgrlklerin ok daha nem kazand bir ortamda korumak zorunda. Ortadoudaki istikrarszln ve belirsizliin nmzdeki dnemde de devam edecek olmas, bu karlarn nasl korunacana ilikin soru iaretleri douruyor. Dolaysyla yeni ABD bakannn kim olaca blgeye dnk politikalarn belirlenmesinde nemli farkllklar douracaktr. Her iki bakan adaynn da deitiremeyecei ABD ulusal karlar (enerji gvenlii, srailin gvenlii, el-Kaideyle mcadele) olsa da, blgede Msr, Trkiye, ran ve Suudi Arabistann izleyecekleri politikalar karsnda dikte etmeye alan bir Romney ile daha fazla dinleyen Obama ABD politikalarnn uygulanmasnda ciddi farklar oluacaktr. Arap Bahar srecinde bir yandan Amerikan ulusal karlarn korumak dier yandan da Arap halklarnn mcadelelerini desteklemek zorunda kalan Obama ynetimi, gelimeleri ynlendirme kabiliyetinin snrl olmasndan dolay deiimlere ayak uydurmaya alan bir tavr sergiledi. Arap dnyasndaki otoriter rejimlere bakaldr srecinin Amerikan kartlna dnmesinden de endielenen ynetim, Amerikan karlar dorudan tehdit edilmedii mddete devrimleri destekledi. Msr rneinde Mbarek ynetiminden vazgemek zorunda kalmas, ABD ynetiminin Suudi ynetimiyle arasn at. Suudi Arabistan asndan yllardr Amerikaya dosta politikalar izlemi Mbarekten vazgeilmesi ileride gerekirse Suudi ynetiminden de vazgeilebileceini gsteren bir iaretti. ABDnin Bahreyn konusunda Suudi ynetimini eletirmeme-

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

sinin sebeplerinden biri de buydu. Obamann karlarla (Suudi Arabistanla ilikiler) idealler (insan haklar ve zgrlkler) attnda karlar nceleyen tavr, ABDnin Arap Baharna yaklamnda ana izgi haline dnt. D politika danmanlarnn realist ve neo-con arlkl olmas sebebiyle benzer bir durumda, Romney ynetiminin daha ideolojik bir izgiye kaymasn beklemek yanl olmayacaktr. Obama ynetimi Libya mdahalesindeki tavrn geriden liderlik olarak tanmlayarak yeni dnemde Amerikan politikalarn dikte eden bir grntden uzak durmaya alt. Uluslararas koalisyonlarla birlikte alarak mdahalenin siyasi ve maddi maliyetlerinin blge lkeleri ve Amerikan mttefikleri tarafndan paylalmasn tercih eden bir politika izledi. Pasif kalmakla sulanan Obama ynetimi, Ortadouda yeni bir igalden kanmaya zen gsterdi. zellikle neo-con d politika uzmanlar geriden liderlik kavramn olduka rahatsz edici buluyor. Amerikann sper g olarak liderlikten vazgeme gibi bir alternatifi bulunmadn savunan Cumhuriyeti muhalefet, ABDnin Suriye politikasn bu balamda eletirmeye devam ediyor. Cumhuriyeti Parti iinde daha realist bir izgiyi temsil eden McCain gibi bir senatr, Suriye meselesinde Amerikann liderlik yaparak Trkiye ve Suudi Arabistanla birlikte Esad ynetiminin devrilmesi iin almas ve muhalefeti silahlandrmas gerektiini savunuyor. Romney seildii takdirde Suriye muhalefetine daha aktan destek verilmesini bekleyebiliriz. Ancak Obama ynetimi mttefikleriyle istiareyi nemsedii iin Trkiyeyle koordineli almay tercih edecektir. Romney ynetimi asndan Trkiyenin ncelikleri yeterince nem arzetmeyebilir. Her iki bakan aday iin de Suriyede Amerikann ulusal karlarnn korunmas ncelik arz edecektir. Suriyede ABDyi en fazla endielendiren konular el-Kaidenin Suriyede kendine yer bulmas ve Esad ynetiminin elindeki toplu imha silahlarnn gvenliidir. Bu iki konuda ok dramatik bir gelime olmadka ne Obama ynetimi ne Romney ynetiminden dorudan bir mdahele beklemek doru olacaktr. Romneynin bakan seildiinde Suriyede kimyasal silahlarn terristlerin ellerine gemesini engellemek iin Suriyeye mdahale edilebileceini sylemesi aslnda bu konuda Obamann pozisyonundan ok farkl deildir. Obama da kimyasal silahlarn gvenliinin tehlikeye girmesini veya rejim tarafndan sivil halka kar kullanlmasn bir krmz izgi olarak ilan etmitir. ABDnin Suriye sorununda Rusyay raz edebilecek seviyede bir pazarla girmesini beklemek de doru olmaz. Zira byle bir byk pazarl gemite rana kar yapan ABD, Suriyede bu tr bir pazarl ve Rusyaya stratejik dn vermeyi merulatracak ulusal hayati kar grmemektedir. Ayrca Rusyann Suriyede diplomatik anlamda Suriye muhalefetini destekleyen Trkiye gibi lkeler tarafndan eletirilmesi ve zorlanmas da ABD asndan bir artdr. Yani biz elimizden geleni yapyoruz ama Rusya bloke ediyor argmann yapabiliyor olmak, ABDnin iine gelmektedir. Rusyann Esad ynetiminden diplomatik desteini ekmesi ancak Amerikann verebilecei stratejik bir dnle mmkn olabilir. ABD ise Suriyede byle bir pazarla girimeyi merulatracak kadar ulusal karnn tehlikede olduunu dnmyor. Seim sonrasnda
7

Suriyede ABDyi en fazla endielendiren konular elKaidenin Suriyede kendine yer bulmas ve Esad ynetiminin elindeki toplu imha silahlarnn gvenliidir.

S E TA A N A L I Z

Obama ynetimi devam ederse Trkiyenin taleplerine daha fazla ak olacaktr ancak Ortadouda yeni bir maceraya girmekten kanmaya devam edecektir. Romney ynetiminde de bu genel tavr deimeyecektir. Romneynin d politika yapclar ne kadar macerac bir tavr taknsalar da Ortadouya yeni bir mdahale konusunda ok dikkatli olmaya devam edecekleri aktr. Arap Baharyla birlikte blgede hvan ve daha slamc ynetimlerin ibana geliyor olmas Amerikan d politika uzmanlar asndan tercih edilen bir sonu deil. Ancak Obama ynetimi bu sreci durdurmaya kalkmann hem imkansz olduunu hem de

Mbarek ynetiminin aksine d politikada Msr halknn taleplerini dikkate almak zorunda olan hvan ynetimi, ABDnin srail eksenli blge politikalarna dorudan meydan okuyan politikalar izleyecektir.

Amerikann zararna olacan kabul ediyor. Bir yandan bu yeni kadrolarla almann yollarn arayan Amerikan ynetimi, Arap devrimleri srecinde Amerikan karlarnn dorudan hedef alnmamasndan ve el-Kaideyle birlikte rann da prestij kaybetmesinden memnun. slam kart bir filmin neden olduu gsterileri bu yargya bir erh olarak debiliriz. Zira Mslman dnyada Amerikan politikalarna kar genel honutsuzluk devam ediyor ve bu tepkileri yumuatacak otoriter liderler de iktidarda deil. Dolaysyla Arap devrimleri sonrasnda ABDnin halklarn tepkisini ynlendirme veya ynetme kabiliyeti ok daha snrl. Arap dnyasnda halklarn tepkilerine kulak vermek zorunda olan ynetimlerin ibana gelmi olmas ABDnin iini zorlatryor. Bu zorluk ancak ABDnin blgesel politikalarn srail gvenliini merkeze alan ve Filistinin igali zerine kurulu statkoyu koruyan politikalardan vazgemesiyle alabilir ki byle bir kkl deiimin Obamann ikinci dneminde de gereklemesi ok zor. Romney ynetiminde srailin merkezilii korunmakla kalmayacak, srailin uzlamaz tavr daha aktan desteklenecektir. Msr devlet bakan Mursinin ABDyle karlkl saygya dayanan bir iliki talep etmesinin alt izilmelidir. Camp David anlamasnn sadece sraille bar deil Filistin igalinin sona ermesini de ierdiini vurgulayan Mursi, Msr d politikasnn eskisi gibi Amerikan karlar dorultusunda hareket etmeyeceinin sinyallerini verdi. Mbarek ynetiminin aksine d politikada Msr halknn taleplerini dikkate almak zorunda olan hvan ynetimi, ABDnin srail eksenli blge politikalarna dorudan meydan okuyan politikalar izleyecektir. Muhtemel bir Romney ynetiminde, bu konuda ABD ile Msr arasnda ciddi gr ayrlklarnn ortaya kmas beklenebilir. Romney ynetimi Msra yaplan Amerikan yardmn sraille ilikilere endeksleyip Msrn tepkisini ekebilir. Obama ynetimi ise bu konuda daha uzlamac bir tavr taknp, Msra yaplan yardmn askeri alandan sivil alana kaydrlp geniletilmesi iin alabilir. Hem Obama hem Romney ynetiminde Amerikayla Msrn ilikilerinin yeniden yaplandrlmas kanlmaz olacaktr. Msrn blge siyasetine yeniden dn Amerikann blge politikalarnn da ekillenmesinde nemli bir etken olacaktr. ABDnin Msrdan istediklerini alabilmesi iin Mbarek dneminde dedii 1.3 milyar dolarlk askeri yardm yeterli olmayacak, Msrla daha eitliki ve sivil bir iliki gelitirmek zorunda kalacaktr. Ayrca Msr d politikasnda blgenin ncelikleri ABDnin istediklerinin nne geecektir. Dolaysyla ABD Msrla bu gerekleri gzeten yeni bir iliki gelitirmek durumundadr.

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

Msr Trkiyeyle iyi ilikilerini artrmaya devam eder ve bu iliki stratejik ortakla dnrse, ABDnin blgedeki en nemli mttefii srail asndan yeni bir blge vcuda gelmi olacaktr. srailin igalci ve saldrgan politikalarn tolere etmeyecek bu yeni ortaklk, ABDnin elini de zorlayacaktr. ABD, Trkiye-Msr ekseninin srailin gvenliine zarar vermesini istemeyecektir. te yandan srailin blgede ABDye dettii siyasi ve diplomatik maliyetlerden de rahatsz olan Obama ynetimi, Msr-Trkiye ortakln sraili dorudan hedef almad srece kabullenmek zorundadr. Ancak Romney ynetimi, daha srail-merkezci bir siyaset izlerse ve Trkiye-Msr ortakln negatif grrse, ABDnin Trkiyeyle sorunlar yaayacan ngrebiliriz. Obama ynetiminin ABDnin blgedeki gelimeleri belirlemeye gcnn yetmeyeceini kabul etmesi ve bu sebeple geriden liderlik siyaseti izlemesi ABD asndan blgedeki etkisinin ciddi oranda azalmasna yol amtr. Suudi Arabistan gibi glerin blge politikalarn ABDyle giderek daha az koordine ettiini grmekteyiz. Obamann minimalist tavr ABDnin daha az risk almas ve dolaysyla daha az maliyet demesi anlamna da gelmitir. Blge asndan bu politikann maliyeti Suriyedeki i savan derinlemesi ve Rusya ve ran gibi glerin etkisinin artmas anlamna gelmitir. Irak maceras sonras blgede fazla maliyet dedii tespiti yapan Obama ynetimi, mecbur olmadka blgeye girmek istemeyen bir tavr izlemeye devam etmektedir. Libya operasyonunda geriden liderlik etmesini, Suriyede yeni bir askeri operasyona gidecek senaryolardan uzak durmasn, Irakta Malikiye Snnileri bertaraf etmemesi konusunda bask yapmamasn bu perspektifle aklamak mmkndr. Trkiye gibi blgedeki en nemli mttefiklerinden birini Suriye konusunda yeterince memnun edememesi de bu politikaya balanabilir. Obamaya yakn kaynaklar ikinci dneminde Suriye konusunda daha ciddi admlar atacaklarn syleseler de, Romneynin d politika yapclar ABDnin liderlik etmeme lks olmadn savunmaktadrlar. Dolaysyla gelimeleri ABD adna belirlemeye alacak ve blge gerekleriyle ok uyumayan kararlar alma ihtimali glenecektir. Romneyyle birlikte Suriye konusunda daha aktif bir ABD politikas beklenebilir ancak blgede slamc aktrlerle yaamann kanlmaz olduunu syleyen Obama ynetiminin aksine, Romney ABDnin karlarna dorudan hizmet edecek aktrlerle almay tercih edecektir. Blgenin yeni gereklerine uymayan bu tarz bir yaklamn gemite blge asndan rnein Hamasn 2005 seim zaferinin ABD tarafndan tannmamas maliyeti yksek olmutur. Yeni bakan yeni blgesel aktrlerle konuabildii oranda ayaklar yere basan politikalar gelitirecektir; bunu yapamad oranda da blgedeki Amerikan etkisi azalacaktr.

ABDnin blgedeki gelimeleri belirlemeye gcnn yetmeyeceini kabul etmesi ve bu sebeple geriden liderlik siyaseti izlemesi ABD asndan blgedeki etkisinin ciddi oranda azalmasna yol amtr.

ABDNN IRAK POLTKASI

ABDnin Irak igaliyle Saddam Hseyini ortadan kaldrarak rann Irak zerinde belki de tarihte grlmemi dzeyde etkisinin artmasn salamas bir paradoks olarak karmzda durmaktadr. Irakn milli damarnn yeterince gl olduu ve rann yrnge9

S E TA A N A L I Z

sine tamamen girmesinin mmkn olmad savunulabilir. Ancak rann Irakta halihazrdaki etkisi ok st dzeydedir ve bu etkinin dengelenmesi Amerikann Irak politikas asndan nemlidir. Ancak Irakta ran dengelemek adna ok fazla aba sarfetmeyen ABD ynetimi, bu konuda belli oranda bir duyarszlk gelitirmitir. Iraktaki krlgan siyasi koalisyonun kmemesi ve mezhep merkezli bir i savaa srklenmemesi ABD iin ksa dnemli hedefler olarak ne kmaktadr ancak bunu salamak iin ok ciddi bir aba sarfettiini sylemek zordur. Uzun vadede ise Irakn ulusal btnln koruyabilmesi, el-Kaide ve benzeri rgtlerle mcadeleye devam etmesi, ve Bat ve

Iraktaki krlgan siyasi koalisyonun kmemesi ve mezhep merkezli bir i savaa srklenmemesi ABD iin ksa dnemli hedefler olarak ne kmaktadr

ABDye kar dostane politikalar gtmesi Amerikann ncelikleri listesinin banda yer alyor. Irak, Krfez ve ran arasnda giderek iddeti artan ii-Snni ekimesinin de ortasnda yer alyor. Blgenin bu ekimeden doabilecek atmalara srklenmesi ABD asndan da istenilen bir durum saylmaz. Zira Krfezin iine ekilecei muhtemel bir atmann kresel enerji piyasalarna etkisi can alc olacaktr. Yeni bakan dneminde Irakn kendi bana bir nem arzetmekten ok ABDnin blge dengelerini ekillendirilmesi asndan nem arzedecei vurgunlanmaldr. Irakn i istikrar konusunda aba sarfetme noktasnda ABDnin olduka itahsz olduunu vurgulamak gerekir. Amerika bir yandan Iraktan ekilmi olmaktan memnunken dier yandan Irak blgenin kendi dinamikleri ierisinde tamamen yalnz brakacan dnmek de doru olmaz. Amerika nmzdeki dnemde Irakla stratejik ve askeri anlamalar zerinden uzun vadeli bir iliki oluturmaya alacaktr. Amerikan ynetiminin Iraka satt ve 2014 banda teslimi planlanan F-16lar bu balamda deerlendirmek gerekir. Ancak Irakn Rusyayla 4,3 milyar dolarlk silah alm anlamas imzalamas ABDnin etkisinin nmzdeki dnemde snrl kalacan da gstermektedir. ABDnin bu anlamaya Irakn ran uaklarnn Suriyeye uularna izin vermemesi karlnda gz yumduu yorumlarna da rastlamak mmkndr. Ancak ABDnin Rusya, ran ve Irak arasnda Suriye zerinden yeniden oluan ittifaka kar etkin tavr almamasnn alt izilmelidir. Irak devlet btesinin yzde doksanlar aan oranda petrole baml olmas, Irakn ihtiyalarn byk oranda ithalat yoluyla halletmesini gerektirecek. zellikle askeri ve gvenlik alanndaki almlarn da byk oranda ABDden karlamaya devam edecektir. Dolaysyla ABDnin Irakla ilikilerinin glenerek devam edeceini ngrmek yanl olmayacaktr. Ancak bu ilikilerin ABDnin Iraka blgesel dengeler asndan verdii nemle dorudan orantl olduunu vurgulamakta yarar var. Zira Amerikan savunma ve gvenlik uzmanlar Irakta siyasi sreleri etkileme konusunda ABDnin gcnn ne kadar snrl olduunun farkndalar. Irakn blgeye ilikin politikalarnda ranla ABD ve mttefikleri arasnda kalmaya devam edeceine ilikin rneklerden biri Irakn Suriye politikasdr. Suriye devrimi srecinde rejime askeri ve lojistik destek veren ran uaklarnn ve trlarn Irak zerinden Suriyeye ulamasna gz yuman Badat ynetimi, ABDnin basks sonras ran uaklarnn bazlarn durdurup aramaya balamtr. Irak ynetimi Suriyedeki rejime destek verirken bunun ABDyle ilikilerini ciddi oranda zedelemesinden kanmaktadr. Obama veya muhtemel Romney ynetimi Badattan gerektiinde blgesel gelimelerde

10

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

ABD yanls politikalar izlemesini bekleyecektir ancak Irak ynetimi giderek blgesel dengeleri nceleyecektir. Irak ayn zamanda ABDyle ilikilerini rana veya dier blgesel glere kar kullanmaya alacaktr. Yeni ABD ynetimi rana kar sertletii ve savaa giden bir yola girdii takdirde Irak ynetiminin nasl tavr alaca merak konusudur ancak Badat ynetiminin gerginliin dnda kalmaya alacan ngrebiliriz. Byle bir durumda ABD Iraktan kendi yannda yer almasn bekleyecek ve bu ynde etkisini kullanmaya alacaktr. Romneynin rana kar daha sertlik yanls olduu hesaba katlrsa, Romney bakanlnda Iraktan daha talepkar bir Amerikan ynetimi ngrebiliriz. Irak ynetimi Trkiyeye ynelik souk tavrn devam ettirir ve rana kar destek karlnda ABDden Trkiyeye snr tesi operasyonlar, hava sahas ihlalleri ve Krdistan Blgesel Ynetimiyle ilikiler konusunda bask yapmasn isteme yoluna girerse, ABDyle Trkiye arasnda anlamazlk noktalar ortaya kabilir. Hem Obama hem Romney byle bir denklemde NATO ittifak ve ilikilerin ok boyutlu olmas dolaysyla Trkiyenin nceliklerini gzetmek zorundadrlar. Trkiyenin rana muhtemel bir askeri operasyona kar kaca gznne alndnda, Irakn ABD-Trkiye ilikilerinde sorun karma potansiyeline sahip olduunu belirtmek gerekir. ran blgede Irak, Suriye ve Lbnan zerinde etkisini artrmaya ve ABDnin etkisini snrlamaya almaya devam ettike, Amerikann bu lkeler zerindeki ran etkisini azaltma abas da devam edecektir. Bu erevede rana kar srail merkezli bir politika izlemeyi vadeden Romneynin Iraka dnk politikasnda da rann etki alann snrlama gayreti ne kacaktr. Obama ynetimi ikinci dneminde bu yksek bir olaslk olmasa da ranla nkleer krizi zmeyi baarabilirse, Irak da muhtemel ABD-ran gerginliinden daha az etkilenecektir. Obama ynetimi ABD mttefiklerinin hem risk hem maliyet paylamasn tercih eden politikalar izlemeye devam edecektir. Trkiyenin Kurdistan Blgesel Ynetimiyle gelitirdii ilikiler istikrara katk salad oranda Amerika tarafndan sorun tekil etmemektedir. Aksine, Obama ynetimi Kuzey Irakla ilikilerinde Trkiyenin nceliklerini nemsemekte ve Barzani ynetiminin Trkiyeyi aradan karp dorudan ABDyle muhatap bir Amerikan uydusu olmasna yeil k yakmamaktadr. Trkiyenin dland bir politika ne Kuzey Irak ynetimi ne de Badat ynetimi asndan srdrlebilir deildir. ABD de bu gerei kabul etmi, Trkiyeyle birlikte almay tercih etmitir. Trkiyenin Irakn siyasi sorunlarn amas ve Kuzey Irak ynetiminin normallemesi noktasnda att admlar, Irakn istikrara kavumas asndan kritik neme sahiptir. Trkiyenin NATO mttefiki bir lke olarak Irakta sorun karan deil zm reten bir konumda olmas ABD asndan tercih edilen bir durumdur. Ankarann Iraktaki en nemli nceliklerinin banda PKK meselesi bulunmaktadr. ABD ynetimi, Ankaraya PKKya kar elinden gelen destei verdiini sylemektedir ancak Ankara daha fazla koordinasyon ve destek iin bask yapmaktadr. Ankarann son zamanlarda Badatla yaad diplomatik sorunlar orta ve uzun vadede ciddi bir kopua dnmezse, Irakn btnlnn korunmas daha kolay salanabilecektir. Amerikan ynetimi yeni bakan dneminde Trkiyeye gvenlik alannda daha faz11

Obama veya muhtemel Romney ynetimi Badattan gerektiinde blgesel gelimelerde ABD yanls politikalar izlemesini bekleyecektir ancak Irak ynetimi giderek blgesel dengeleri nceleyecektir.

S E TA A N A L I Z

la destek vermeye ak olacaktr. Ancak Ankara Badatla sorunlarn zemezse ABD ynetimi kendini Irak ynetimiyle Trkiye arasndaki gerginliklerin ortasnda bulabilir. ABD, ran dengeleme konusunda hem Trkiyenin hem Irakn yardmna ihtiyac vardr dolaysyla Ankarayla Badatn sorunlarnn zlmesi iin belli bir oranda aba sarfetmek isteyebilir. Suriye krizinin bu denklemi zorlatrd gznnde tutulduunda, yeni bakann tek bana hareket etme eiliminde olup olmayaca daha da nem kazanmaktadr. Romney ynetimi rana kar dozu gittike artan bir sertlik politikas izler ve Irak yannda yer almaya zorlarsa, Trkiyenin Iraktaki nceliklerini

Trkiye ve Brezilyann arabulucuuyla rann nkleer programn snrlandracak ilk imzay atmasn da diplomasi adna bir ansa dntremeyen Obama ynetimi, Trkiyeyle ilikilerin zarar grmesine yol amtr.

dikkate almama eilimi gsterebilir.

ABDNN RAN POLTKASI

ran meselesi bakanlk seimlerinde ulusal gvenlik alannda en ne kan maddeler arasnda yer alyor. imdiye kadar bakan Obamann rana ynelik takip ettii ok ynl stratejiyi yeterli grmeyen Cumhuriyeti aday Romney, ran konusunda daha somut admlarn atlmasn ve askeri caydrclk unsurunun daha etkili bir ekilde kullanlmasn talep ediyor. Obamann takip ettii politikalarn ok fazla kuatma temelli olduu grnde olan Romney, ABDnin rann nkleer silah elde etme yetisine sahip olmasn beklemeden harekete gemesini uygun gryor. Romney d politika takm zellikle rann sraile kar tehdit unsuru olduu grnden yola karak, rana kar politikalarda srail ile daha fazla egdm iinde hareket edilmesi gerektiini grn her frsatta tekrarlyor. Obama ynetimi drt senelik iktidar boyunca ran ile ilikiler konusunda farkl stratejiler izledi. Bakan olarak yapt ilk konuma srasnda Obama rana seslenerek skl yumruklarn almas arsnda bulunmutu. Gizli mektubunun Hamaney tarafndan szdrlmas gibi sembolik bir sebeple ran politikasn daha sert ve yalnzca yaptrmlar uygulayan bir izgiye eken Obamann Demokrat Parti nseimleri srasnda ran ile mzakare yapabileceini sylemesi ve ilk konumasnda rana ynelik verdii mesaj biroklarna Amerika-ran ilikilerinin yeni bir boyut kazanacan dndrmt. Obamann verdii Nevruz mesaj ile daha da yeeren umutlar daha sonra ikili ilikilerde meydana gelen krizlerle bir anda eski ekline dnd. nce randaki seimlerden sonra meydana gelen halk hareketinin ran rejimi tarafndan sert bir ekilde bastrlmas Obamann ran ile kurabilecei ilikiler asndan manevra alann olduka daraltt. Fakat yine de ilikileri tamamen tehlikeye atacak biimde bir tepki vermekten zenle kanld. Bu durum o gnlerde zellikle Kongredeki Cumhuriyetiler tarafndan sert bir ekilde eletirilmiti. Sonrasnda istihbarat kurumlarnn rann nkleer program ile ilgili yaynlad belgeler olas bir alm daha da zorlatrd. Trkiye ve Brezilyann arabulucuuyla rann nkleer programn snrlandracak ilk imzay atmasn da diplomasi adna bir ansa dntremeyen Obama ynetimi, Trkiyeyle ilikilerin zarar grmesine yol amtr. Trkiye ran yaptrmlarna hayr oyu kullanarak ABDnin tutarszlna (zira Trkiyeden bu konuda nce arabuluculuk yar-

12

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

dm talep eden Obama ynetimiydi) kredibilitesini korumak kaygsyla tavr koymutur. Sonrasnda ahinlerin ve srail yanls evrelerin basksna dayanamayan Obama, ABDnin ran politikasn yaptrmlar uygulayarak rejimi nkleer programdan taviz vermeye zorlamaya alan bir izgiye sktrmtr. Gelinen noktada ran ekonomisine byk zarar verilmitir ancak gizli siber saldrlar ve nkleer bilim adamlarna suikastlere ramen nkleer program genileyerek devam etmektedir. rann nkleer tesislerine saldr iin bastran sraili de kontrol etmeye alan Obama, ran konusunda sz verdii alm yapmay baaramamtr. Daha sonraki zaman diliminde arlkl olarak ok nkleer faaliyetler zerine odaklanan Amerika-ran ilikilerinde Obama ynetimi kendi krmz izgisini ran rejiminin nkleer silah retme kapasitesine erimi olmasndan ziyade silah retme kararn alm olmas olarak belirledi. rana kar bu krmz izgiyi koruma stratejisi dorultusunda bir yandan rana kar btn opsiyonlarn masada olduuna dair sert bir sylem ortaya koyarken te yandan da uluslararas organizasyonlar nezdinde rana kar ok ynl yaptrm paketlerini kabul ettirdi. Ancak son alt aydr ortaya kmaya balayan ulusal gvenlik szntlar bu zaman zarfnda Amerikann rana kar ok geni bir siber operasyon gerekletirdiini ortaya kard. Bu operasyon rann nkleer tesislerine ynelik bir sabotaj faaliyeti sayesinde santrifjlerde patlama meydana getirilmesini ve bu sayede nkleer faaliyetin yavalatlmas ve baz tesislerde tamamen durdurulmasn ngryordu. Bu operasyonlarn ksmen baarya ulam olmas ve sonrasnda ranl nkleer bilimadamlarna suikast operasyonlar ilikilerdeki gerginlii daha da artrd. Amerikan kamuoyunun basndan rendii bu operasyonun basna nasl szdrld konusunda Senato stihbarat Komisyonu nclnde byk bir soruturma balatlm durumda. Obamann seimi kazanmas durumunda randaki nkleer faaliyetlerle ilgili mevcut politika byk lde devam edecek. imdiye kadar izlenen uluslararas yaptrm ve gizli operasyon stratejileri byk ihtimalle bu ekilde srecek. Amerikann Birlemi Milletlerdeki Daimi Temsilcisi Susan Ricen Netanyahuya cevaben syledii henz rann nkleer silah retececek seviyede olmad ve yaptrmlara biraz daha zaman verilmesi ars Obamann ikinci dneminde izleyecei politika konusunda en nemli ipucu olarak grlebilir. Bunun yannda Obamann ran politikas P5+1 lkelerinin ran ile srdrd mzakereler ve Suriyedeki krizin nmzdeki dnemde alaca duruma bal olarak da deiebilir. zellikle Suriyeye olas bir mdahele karar sonras ran-Amerika ilikileri daha da gerginleebilir. Seimlere bir ay kala Romney d politika takm Amerikann ran politikasn eletirirken zellikle ran meselesine srailin gvenlii perspektifinden yaklamay tercih ediyor grnyor. Romney yapt konumalarda srekli olarak bakan olmas durumunda rann nkleer silah elde edemeyeceinin altn iziyor. Her ne kadar imdiye kadar bu konuda Obamadan farkl olarak nasl bir siyaset izleyeceini sylememi olsa da seimleri kazanmas durumunda rana kar farkl admlar atmas kesin grnyor. Bakan olmas durumunda Romney rana kar sylemi daha da sertletirerek tm
13

Bakan olmas durumunda Romney rana kar sylemi daha da sertletirerek tm opsiyonlarn masada olduu sylemini baz somut askeri operasyon planlaryla desteklemeye alacak.

S E TA A N A L I Z

opsiyonlarn masada olduu sylemini baz somut askeri operasyon planlaryla desteklemeye alacak. Askeri operasyon ve uzun ve pahalya malolan kara savalarna olduka souk bakan Amerikan kamuoyunun olas tepkisi hesaba katldnda direk bir askeri mdahale yerine askeri caydrcln ve tehdidin st perdeden kullanlaca bir kriz trmandrma stratejisi daha olas gzkyor. Bu stratejiyle randaki rejimin etkili bir ekilde nkleer faaliyetlerden uzaklatrlmas hedefleniyor. Baz uzmanlarn ortaya att cerrahi mdahale tedbirleri dahi ilk dnemindeki bir bakan iin olduka riskli olaca iin engelleyici bir mdahale pek ihtimal dahilinde grnmyor. srailin

Cumhuriyeti adaylarn Bakan Obamay sraili blgede korumasz ve uluslararas arenada yalnz brakmas ile sulamas sklkla gndemi oluturdu.

gvenlii konusunu srekli gndemde tutan Romney byle bir durumda srailin sylemi ile kendi kamuoyu arasnda ciddi bir denge oyunu oynamak zorunda kalabilir. Seimi kazanmas durumunda Romney sylemde Obamadan daha ahin olmaya alacak ancak bir dahaki seim takvimini ve kamuoyu tepkisiyle beraber olas gvenlik risklerini de hesaba katarak askeri bir operasyon fikrinden uzak duracaktr. Obamann Bush ynetiminin balatt siber operasyonlar devam ettirdii dnlrse Romney de bu alandaki almalar ve gizli operasyonlar desteklemeye devam edecektir. Romneynin ran konusunda ataca belki de en somut farkl adm randaki 2013 bakanlk seimleri sonras ortaya kabilecek yeni bir halk hareketine aktan destek vermek olacak. Romney imdiye kadar yaynlad tek d politika dokmannda randa alternatif demokratik bir muhalefeti destekleyeceini dile getirmiti. Bu durumda her ne kadar operasyonel anlamda ok fazla fark grlmeyecek olsa da retorik ve askeri caydrcl kullanma konusunda daha ok tek tarafl krizi trmandrc admlar atlabilir.

ABDNN SRAL POLTKASI

Seimlerin d politika ayanda bu sene en ne kan meselelerden birisi phesiz Amerika-srail ilikileri olmutur. Bata ilikilerin ran aya olmak zere, Arap Baharna yaklamda yaanan gr ayrlklar, Bakan Obamann henz sraili ziyaret etmemi olmas, zellikle Bat eriadaki yerleimler meselesinde yaanan anlamazlk ve Obama ile Babakan Netanyahu arasndaki gerginlikler, Amerika ile srail arasndaki srad ilikinin son drt sene boyunca sklkla krizlere yol amasna sebep oldu. kili ilikiler Amerikan seimlerinin yaklamas ve zellikle Cumhuriyeti Parti nseimlerinde adaylarn d politika konusunu gndeme getirmeye balamasyla, daha fazla i politikann unsuru olmaya balad. Cumhuriyeti adaylarn Bakan Obamay sraili blgede korumasz ve uluslararas arenada yalnz brakmas ile sulamas sklkla gndemi oluturdu. Cumhuriyeti nseimleri Mitt Romneynin kazanmas ile srail-Amerika ilikileri Romney d politika takmnn ncelikli hedefleri arasna girdi. Cumhuriyeti bakan adaylar arasnda yaplan tartmalarda Romneynin Ortadou ile ilgili meselelerde zellikle de Bar S14

reci ile ilgili konularda karar vermeden nce Netanyahuyu arayarak fikrini soracan sylemiti. Romneynin adayl kesinletikten sonra medyada Netanyahu ile Romney arasndaki iliki sk sk gndeme geldi. Romney bu srete Cumhuriyeti Parti Kong-

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

resi ncesi yapt d politika seyahatinin en nemli aya olarak da sraili seti. Her ne kadar gezi birok Amerikan bakan adaynn mttefik lkelere yapt geleneksel seyahatlerden biri olsa da, Obamann bakan olmasndan bu yana sraili ziyaret etmemi olmas, Romney d politika takm tarafndan sklkla gndemde tutuldu. Mevzu televizyonlarda yaynlanan reklamlara dahi konu olurken, Obama en son bakanlk tartmasnda bu konuda kendini savunmak zorunda kalrken ok rahat grnmedi. Romney, srail seyahati srasnda her ne kadar geleneklere uyarak yurtdnda Amerikan d politikasn eletirmemesine ramen yapt aklamalar ile geleneksel d politikaya aykr bir duru segiledi. nce Kudste yapt konuma srasnda Kudsn srailin bakenti olduunu syleyerek Amerikann 1967 ylndan beri izledii izgiye ters derken, ayn zamanda ran konusunda yapt aklamalar ile srailin gvenlii meselesini yeniden Amerikan seiminin gndemine tad. Beyaz Saray ve Obama kampanyas bu konudaki sulama ve eletirilere devaml olarak Amerikann srailin gvenlii konusunda ne kadar hassas olduunu aklayarak ve Obama ynetimi srasnda sraile yaplan savunma yardmlarn aklayarak cevap vermeye alt. Romney halen sraildeyken Amerikan televizyonlarna rportajlar veren srail Savunma Bakan Ehud Barak ise adeta Romneynin Obama ynetimine olan eletiri ve gndermelerine cevap verircesine kendi siyasi ve askeri kariyeri srasnda Obamadan daha fazla srailin gvenliine hassasiyet gsteren bir bakan tanmadn syledi. Bu aklama Amerikada olduka yank bulurken Romney takmndan yaplan aklama sraile olan destein sadece askeri anlamda deil, siyasi alanda da uluslararas platformlarda yaplmas gerektiini ifade ediyordu. Daha sonra yaplan aklamalar ve basna szan raporlarda Amerika ve srail arasndaki istihbarat ibirlii ve zellikle de rana kar verilen siber savan ayrntlar yer alyordu. Bu ayrntlar Obamann sraile destek konusunda kusur etmediini ispata ynelik abalard. srail ile ABD arasndaki ilikiler seime bir ay kala sadece d politika balnn deil, seim kampanyalarnn da genel olarak gndemini oluturdu. nce Netanyahunun Obama ynetimini ran konusunda eletirmesi, daha sonra da Knessetin Bakan Vekilinin Amerikan televizyonlarnda Obamay rana kar yeterince sert olmamakla sulamas ilikileri gererken Birlemi Milletler Genel Kurulu toplants iin New Yorka gelen Netanyahunun Obama ile grme talebinin reddedilmesinin basna szdrlmas meselenin daha da ciddilemesine sebep oldu. Beyaz Sarayn bu haberleri reddetmesine ramen ksa bir sre iinde sorun kampanya meselesi haline geldi. Romney ve Obamann srail konusunda gsterdii hassasiyet ve verdii mcadelenin arkasnda Amerikann d politikasnda geleneksel mttefiklerine verdii destein doasnn tartlmas yannda, ayn zamanda Amerikadaki Musevi semenle olan ilikilerde nemli bir rol oynuyordu. zellikle Amerikada seimin kaderini belirleyen kararsz eyaletlerde bulunan Musevi asll semenin oy ve ba olarak desteini almak, kampanyalarn nemli bir nceliini tekil ediyor. Bunun yannda srail konusunda zellikle Amerikadaki Evanjelik Hristiyan gruplarn hassasiyeti de Amerikann sraile kar politikasn ekillendirirken aklnda tutmas gereken bir etken olarak ne
15

Amerikada seimin kaderini belirleyen kararsz eyaletlerde bulunan Musevi asll semenin oy ve ba olarak desteini almak, kampanyalarn nemli bir nceliini tekil ediyor.

S E TA A N A L I Z

kyor. Romney ve kampanyasnn Obamaya srail konusundaki eletirilerine ramen Amerikadaki Yahudi semenin yaklak yzde 70i hala Demokrat Parti ve Obamaya oy vereceini ifade ediyor. 6 Kasmda yaplacak seimler sonrasnda ABD-srail ilikileri genel prensipler konusunda olmasa da liderlerin ilikileri baznda deiiklik gsterebilir. Ortadouda son birka ylda yaanan gelimeler ve Amerikann dikkatini Asya Pasifik blgesine kaydrmaya balamas iki lkenin ulusal karlar ve blgeyle ilgili politikalarnda bir makas almasna sebep olmutu. Bu makas Bakan Obamann seimleri kazanmas duru-

Bakan Obamann seimleri kazanmas durumunda Amerikann srailin gvenlii konusunda yapt giriimlerin birou ayn ekilde devam edecektir.

munda biraz daha alma eilimi gsterebilir. Savunma doktrini ve blgesel stratejilerini yeniden ekillendirmeye balayan Obamann srailin daha nceki dneme ait kodlarla hareket etmesi halinde ulusal karlar baznda ortak payda bulma konusunda da sorun yaayabilirler. Buna ramen Bakan Obamann seimleri kazanmas durumunda Amerikann srailin gvenlii konusunda yapt giriimlerin birou ayn ekilde devam edecektir. Obama ynetiminin son yllarda zellikle srailin uygulamaya alt demir kubbe projesine yapt destek artarak devam edebilir. ABD ynetimi ayn zamanda sraile yapt askeri yardmda son yllarda meydana gelen art da srdrecektir. Obama aada daha uzun bir ekilde deinelecei zere ran konusunda da Netanyahu ynetiminin beklentileri ynnde nleyici bir saldr giriiminden uzak duracaktr. Bu da ilikilerde ran meselesi zerinden gerginlikler yaanabileceini gsteriyor. Bar Sreci konusunda Obama ynetimi ile srail hkmeti arasnda sre gelen problemler muhtemelen Obamann seimi kazanmas sonrasnda da devam edecektir. Bakan Obama 2009 ylnda bu konuda nemli bir isim olan George Mitchelli zel temsilci olarak atayarak iddial bir balang yapm ancak sonrasnda Bidenn srail gezisi srasnda meydana gelen yerleimlerle ilgili kriz konusunda zm zorlatrmt. Daha sonrasnda Netanyahunun ikinci Washington ziyareti srasnda yaanan 1967 snrlar tartmas ve Filistinin BMye tam yelik bavurusu sorunun tamamen rafa kaldrlmasna yol amt. Obama ynetiminden Savunma Bakan Leon Panetta gibi isimler Bar Sreci konusunda taraflar masaya oturmamakla sulamt. Obama, seimleri kazanmas durumunda seim kampanyalar sresince zerinde pek durulmayan bar srecine tekrar bir ans verebilir. Ancak bu srete taraflar uzlama konusunda nasl ikna edecei ve taraflara ne ekilde baskda bulunaca merak edilen unsurlar arasnda. zellikle Arap Bahar sonrasnda kamuoyu d politika ilikisinin yeniden ekillenmeye balad Ortadouda yeni bir bar srecinin daha ncekilere benzemeyecei ve daha ok ynl bir diplomatik aba gerektirecei iin sre daha farkl bir hal alacaktr. Bu noktada Arap Bahar sonras zellikle Msr ile ilikilerde srail faktrnn ne kadar etkili olacan da nmzdeki gnlerde greceiz. Mitt Romney ekibinin hvana olan pheci yaklam ve sraile destek konusundaki tavr blgedeki deiimi de etkileyebilir. zellikle Msra yaplacak d yardm ve Msr hkmeti ile ilikilerde daha souk rzgarlar esebilir. Obamann seimleri kazanmas durumunda ise Obamann

16

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

Msr ve srail ile ilikileri muhtemelen ayr birer dosya eklinde ele almaya alrken blgedeki rejim deiiklii yaayan lkelerle de yeni bir ekilde iliki kurmaya alacak. Libyada meydana gelen ve Amerikan bykelisinin lmyle sona eren olaylar her iki adayn da bu lkelere baknda daha fazla gvenlik merkezli bir yapnn olumasna sebebiyet verebilir. Obamann Netanyahu ile ilikileri ABD-srail ilikilerinin gelecei iin nemli bir unsuru tekil ediyor. Obamann seimleri kazanmas sonrasnda yerleimler meselesinde yaanan anlamazlk sonrasnda Netanyahunun Washington seyahati srasnda yaanan diplomatik kriz daha sonra da srmt. srailde 2013 Ocaknda yaplacak erken seimi Netanyahunun kazanmas iki lider arasndaki bu durumun devam etmesine yol aabilir. Cumhuriyeti aday Romneynin seimi kazanmas durumunda srail ile ilikilerde muhtemel baz deiiklikler meydana gelecek. Romney, Obama ynetiminin sraile salad askeri yardmlara ayn ekilde devam ederken uluslararas platformlarda ve zellikle de BMde sraile verdii destei srdrecektir. Ancak Romney ran ile ilgili srailin kayglar konusunda sraili daha fazla tatmin edecek bir izgide yer alacaktr. Her ne kadar bu pozisyon Amerikann rana saldrsn iermese de, askeri ynden caydrclk ve rana kar sylem ynnden daha ahin bir izgi izlenecektir. Bar Sreci konusunda da Romneynin srail ynetimine daha yakn bir pozisyon izleyecei adaylarn u anki sylemleri asndan daha olas grnyor. Her ne kadar Romneynin bakan seilmesi durumunda Kudsn bakent olarak kabul edilmesi uzak bir ihtimal olsa da, zellikle yeni yerleimler konusunda Romney ynetimi srail hkmetine kar ok fazla eletirel olmayacaktr. Blgede srailin izolasyonunu engellemek iin ayn zamanda blge devletlerine kar politikalarn yeniden gzden geirilmesi de muhtemel d politika gelimelerinden biri olarak ortaya kacaktr. Kiisel diplomasi asndan ise Romney-Netanyahu ilikisi muhtemelen Obama-Netanyahu ilikisinden daha farkl bir dinamik yaratacak, ABD politikasnn bir yere kadar Netanyahu izgisine yaknlamasna sebep olabilecektir. Gerek Bostondan sregelen tanklklar, gerekse siyasi kariyerlerine balamalarndan bu yana sregeldii sylenen arkadalklar ABD-srail ilikilerine de yansyabilir. Netice itibariyle seimleri Romneynin kazanmas durumunda d politika konusunda belki de en fazla farkllk Amerika srail ilikilerinde olacak. Romney, srail konusunda her vaadi tutamayacak olsa da ikili ilikilerdeki kriz biraz daha kontrol altna alnabilecek. Uluslararas platformlarda sraile olan Amerikan destei grece bir art gsterecek ve Romney ilk yurtd seyahatlerinden birini sraile yaparak nemli sembolik bir mesaj vermi olacak. Obama ilk denizar ziyaretini Trkiyeye yaparak slam dnyasyla ilikiler konusunda mesaj vermeye almtr. Romneynin mesaj daha farkl olacaktr. Romney d politikas blgede slamc ve dier devrimci aktrlerle alma noktasnda srail ncelii yznden olduka zorlanacaktr. Blgenin eskiden olduu gibi srailin karlar dorultusunda ekillenmesini kabul etmeyecek blgesel aktrlerle srailin blgedeki etkinliini korumak ve artrmakta srarc bir Romney ynetimi arasnda souk rzgarlar esecektir.
17

Romney ran ile ilgili srailin kayglar konusunda sraili daha fazla tatmin edecek bir izgide yer alacaktr.

S E TA A N A L I Z

Bu noktadan bakldnda ABDyle Trkiye arasnda da ciddi sorunlar yaanabilir. Trkiyenin blgede srailin ayrcalkl ve uluslararas hukuk stnde bir muamele grmesine tahamml kalmamtr. Romney ynetimiyle rana kar silahl bir mdahale ihtimali artacandan, ABDyle Trkiye arasnda gerginlik yaanabilir. ABD srailin blgede gerginlik ve istikrarszla yol aacak politikalarna destek verdii oranda Trkiyeyle sorun yaayacaktr. Romney srailin gvenliki politikalarn destekler, rana kar daha da sertleirse ve Filistin meselesine de olumlu katk salamazsa, Trkiyeyle gr ayrlklar yaayacaktr. te yandan, Romney blgede rann etkisini krma

Arap devrimleri sresince ABDnin profili grece dk tutan Obama ynetimi, Amerikan hayati karlar tehdit edilmedii srece ok ne kmamaya zen gstermitir.

amal politikalar izleyeceinden mesela Irak konusunda Trkiyenin istedii sonularn domasna da sebep olabilir.

SONU
Bakanlk seimleri sonrasnda bakan kim seilirse seilsin, ABDnin Ortadou politikasnda temel karlarn koruma gdsyle hareket edeceini dolaysyla kkl bir deiime gitmeyeceini beklemek gerekir. Blge bugnk haliyle iinde birok frsatlar da barndran bir istikrarszlk iindedir. Yeni aktrler ve akmlarn demokratik siyasette daha nce grlmemi dzeyde etkili olmalar ve yeni blgesel dengelerin halklarna hesap veren ynetimlerle evriliyor olmas blgenin gelecei asndan umut vermektedir. te yandan etnik ve mezhep atmalarnn artmas da kayg vericidir. Bu eilimlerin yarataca siyasi sonular ABDnin Ortadou politikasn etkileyecek ve yeni bakan bu deiime ayak uydurmak zorunda kalacaktr. Bu noktada Obama daha minimalist bir izgi izlemeye devam edecektir. Romney ise gelimeleri srail ve ABD karlar dorultusunda ynlendirmeye alacaktr. ki yaklamn blge asndan sonular da farkl olacaktr. Arap devrimleri sresince ABDnin profilini grece dk tutan Obama ynetimi, Amerikan hayati karlar tehdit edilmedii srece ok ne kmamaya zen gstermitir. Iraktan ekilme takvimini baaryla tamamlamay ve yeni bir savaa girmekten kanmay nceleyen Obama, Arap devrimlerine retorik dzeyde destek olurken pratikte Amerikan karlarnn zarar grmemesini ncelemitir. Romney karlarn korunmas noktasnda benzer bir tavr sergileyecektir ancak Obamadan daha dikte eden bir grnt sergilemesi muhtemeldir. Aslnda Obamann politikalarn byk oranda devam ettirecek olan Romneyi, Netanyahu liderliindeki srail ve kendi neo-con kadrolar daha sert bir izgiye getirecektir. Suriye konusunda her iki bakandan da daha aktif bir Amerikan politikas beklemek makul olacaktr. Hem Trkiyenin talepleri hem de krizin giderek rana yaryor olmas, ABDyi Suriye meselesini daha ciddi ele almasn salayacaktr. Suriye meselesinde temel karlarn srailin gvenlii, kimyasal silahlarn gvenlii, Amerikan mttefiki komu lkeler zerindeki mlteci basksnn snrlandrlmas, ve iddetin komulara sramasn nlemek olarak tanmlayan ABD ynetimi, Trkiyeyle birlikte alma measisini artracaktr. Ancak Obamayla Romney arasnda ciddi nanslar doacaktr ve bu

18

BAKANLIK SEIMLERI SONRASINDA ABDNIN O R TA D O U P O L I T I K A S I

farklar Trkiyenin Suriye politikasn dorudan etkileyecek nitelikte olabilir. rnein Romney srailin tercihleri dorultusunda hvan snrlamaya kalkarsa bu konuda Trkiyeyle gr ayrlklar yaanabilir. Amerikann Irak politikasnda ciddi bir deiiklik olmayacaktr ancak ABDnin ran politikasnn dizaynnda Irakla ilikiler nem kazanacaktr. Obama yeni bir risk alp ranla yeni bir alm yapmay dener mi tahmin etmek olduka zor ancak ranla diplomasinin sonu vermesi iin Romneyden ok daha fazla aba gstereceini syleyebiliriz. Romney ynetiminde gerginliin trmanmas ve muhtemel snrl bir askeri operasyona gidilmesi daha abuk gerekleebilir. Bu durumda yine Trkiyeyle ilikiler de gerginleebilir. Trkiye Ortadou devrimleri srecinde Kuzey Afrika ve Ortadouda etkinliini artrm ve baskc rejimlere kar halklarn yannda yer almasnn karln zellikle Msr, Tunus ve Libya ile iyi ilikilerle almaya balamtr. Suriye meselesindeki zmszlk Trkiyenin opsiyonlarn azaltp gvenlik sorunlar yaamasna ve ran gibi glerle anlamazlk yaamasna neden olmutur. Trkiyenin Ortadou politikas Amerikann 2003 Irak igali sonrasnda Cumhuriyet tarihinin en aktif dnemini yaamtr. ABDnin Ortadou politikalar blgedeki btn gleri etkiledii gibi Trkiyeyi de etkilemitir. nmzdeki dnemde ABDnin Ortadou politikasnn Suriye, Irak, ran ve srail ekseninde nasl belirlenecei ve uygulanaca Trkiyenin blge politikas asndan da stratejik neme sahiptir. ABDnin ekonomik krizi hala atlatamam olmas, Irak ve Afganistan tecrbelerinin psikolojik miras, kresel enerji piyasalarnn istikrar, srailin gvenlii, rann nkleer program ve Suriye krizi Amerikann Ortadou politikasn belirleyecek nemli unsurlar olmaya devam edecektir. Yeni bakann kim olaca, Asya-Pasifik stratejisiyle blgede dedii maliyetleri azaltma peinde olan ABD politikasnn blgede yaanan tarihi dnme ayak uydurup uyduramayaca asndan hayati nemi bulunmaktadr. Blgenin kresel dengeler asndan nemi hatrlandnda, ABDnin Ortadou politikasnn dnya ekonomik ve siyasi dengeleri asndan da belirleyici rolnn altn izmek gerekir. Kasm 2012 seimlerini Bakan Obamann kazanmas durumunda, ikinci Obama ynetimi son drt ylda izledii d politika izgisini devam ettirerek yeni Asya-Pasifik stratejisinin gereklerini yapmaya devam edecektir. Romney bakan seilirse de bu yeni stratejinin byk oranda deitirilmesi veya geri dndrlmesi szkonusu olmayacaktr. Asya-Pasifik stratejisinin ABDnin Ortadoudan ekilmesi anlamna gelmeyecei vurgulanmaldr. Ortadou ve zellikle Krfez, nmzdeki onyl ve tesinde dnya enerji piyasalarnn can damarnn att blge olmaya devam edecektir. Bu blge kresel ekonominin istikrar ve gvenlii asndan hayati nemi haizdir. Enerji piyasalarndaki dalgalanmalar gemite de rnekleri yaand gibi hem Amerikan ekonomisini hem de kresel ekonomiyi sarsma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle Asya-Pasifik stratejisi ABDnin Ortadoudaki varlnn yeniden yaplandrlmasn gerektirse de bunu blgeden ekilmesi olarak okumak hata olacaktr.
19

Kasm 2012 seimlerini Bakan Obamann kazanmas durumunda, ikinci Obama ynetimi son drt ylda izledii d politika izgisini devam ettirerek yeni AsyaPasifik stratejisinin gereklerini yapmaya devam edecektir.

Elinizdeki analiz Kasm 2012 bakanlk seimlerinin ABDnin Ortadou politikasna muhtemel etkilerini tartmaktadr. Bakan Barack Obamann getiimiz on yldaki icraatn, bakan aday Mitt Romneynin ise seim vaatlerini baz alan deerlendirmede ABDnin ulusal kar olarak tanmlad meselelerde her iki aday tarafndan nasl politikalar izlenebileceine ilikin ngrlerde bulunmaya altk. Arap devrimlerine yaklam, Irak, ran ve srail politikalar olarak drt balk altnda tarttmz ABDnin Ortadou politikasn btn ynleriyle tarttmz iddiasnda deiliz. Daha geni bir analiz Suudi Arabistan, Yemen, Libya, Tunus ve Afganistan politikalarn da tartmak durumunda olurdu. Bu politikann zellikle Trkiyeyi dorudan etkileyebileceini dndmz ve ABDnin nmzdeki drt yl ierisinde belli admlar atmas gereken konulara odaklandk. ABDnin Msr, srail, Suriye, Irak ve ran politikalarnn ksa dnemde nasl deiebileceini tarttk. Amerikan bakanlk seim sonular zellikle 20. Yzylda dnya siyasetinin kaderinde belirleyici rol oynamtr. Bir yandan ABDnin sabit, hayati, ulusal karlar belirleyici olurken, bakann kiilii ve ulusal karlara yaklam tarz hayati nem arz etmitir. Gemite Roosevelt, Kennedy, Reagan, Clinton, Bush gibi bakanlarn tarzlar ve izledikleri blgesel ve kresel politikalar, Ortadou siyasetinin ekillenmesinde ve savala bar arasndaki izginin belirlenmesinde etkili olmutur. Obama ve Romney arasndaki yar sona yaklarken, d politikada tecrbe birikimi ve yaklam tarz olarak birbirinden olduka farkl iki adayla kar karyayz. Amerikann son on ylda blgeye bak, Irak tecrbesi ve el-Kaideyle mcadelenin etkisi altnda kalmtr. ABD nmzdeki dnemde Asya-Pasifik stratejisiyle blgede dedii maliyetleri azaltmak istemektedir. ki aday arasndaki farklarn Ortadou politikasnda kkl deiikliklere yol ap amayacan nihai olarak ancak zaman gsterecek. Bu almada ABDnin karlarndaki devamllklarla yeni ynetimin yarataca farkllklar bir arada analiz etmeye altk.

Erol A. CEBEC Lisans eitimini stanbul niversitesinde tamamladktan sonra Penn State niversitesinde letme dalnda master eitimi ald. Ardndan, nce letme Ekonomisi sonra da Ekoloji Ekonomisi dalnda Rensselaer Teknoloji Ensitsnde doktora eitimine balad. Uluslararas Ticaret ve Danmanlk irketleri kurdu ve ynetti. ki dnem Trkiye Byk Millet Meclisinde Milletvekillii yapt. Bu dnemde Nato Parlamenterler Asamblesinde ye ve Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde nce ye daha sonra da Trk delegasyonunun bakan olarak bulundu. Aktif siyasette bulunduu srede insan haklar, gvenlik ve d politika meselelerinde alt. Kadir STN Columbia niversitesi Ortadou, Gney Asya ve Afrika almalar blmnde doktora almalarn srdrmektedir. Lisans renimini stanbul niversitesi Tarih blmnde, yksek lisansn da Bilkent niversitesi Tarih blmnde tamamlayan stn, Ortadou tarihi, slam tarihi ve Bat Medeniyeti tarihi alanlarnda dersler vermitir. Halen George Mason niversitesinde globalleme zerine ders veren stn, Insight Turkey dergisinin asistan editrln yapmaktadr. Kl KANAT Penn State niversitesi Erie Kampsnde retim yesi. Ortadou Teknik niversitesi Uluslararas likiler blmnden mezun oldu. Yksek lisanslarn Uluslararas likiler zerine Marquette niversitesinde, Siyaset Bilimi zerine Syracuse niversitesinde tamamlad. Doktorasn Syracuse niversitesi Siyaset Bilimi blmnde D Politika Teorisi ve Liderlik dalnda ald. Ortadou almalar ve Uyumazlk zm dallarnda da sertifikalar bulunan Kl Bura Kanat, Moynihan Ensitsnde Moynihan Fellow olarak yer alyor.

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org