Professional Documents
Culture Documents
Nee Dzel: 24 Nisan yaklayor. Ermeni meselesi dnyada yeniden gndeme gelecek mi?
Fazlasyla gelecek. 2015e doru, herkes kl biliyor. Amerika bu yl ne yapacak sizce Ermeni meselesinde?
Herhalde ok deiik bir tavr taknmaz. Trkiyeye eskiden yklendii kadar yklenir. nk 2012nin sonunda ABDde seim var. Obama seilmeden nce bir tavr deiikliine gitmez. Ama 2015te, Obamann soykrm diyeceini tahmin ediyorum ben.
ok ey deiir. Amerika, ngiltere ve srail, Trkiyenin uluslararas dzeyde imdi byle fazla dans etmesine ve dolamasna msaade ediyorlar. Bu l soykrm kabul ettii takdirde, Trkiye artk uluslararas planda dans edemez. Trkiye inkrc tutumuyla dnyada izole bir rejim haline gelir. Bir zamanlarn rk Gney Afrikasna dner. Bugnk Kuzey Kore olur. Bakn... Trkiyenin soykrm demesi art deil. Ama 1915in byk bir insanlk suu olduunu kabul etmek ve zr dilemek zorunda Trkiye.
Bu topraklarda, servet hep byk katliamlarla el deitirdi. zr dileme halinde, Ermeni mallarnn iadesi ve tazminat meselesi ne olacak?
Atatrk, Samsuna ktnda Krt aalarna yazd mektupta, Ermeniler gelip mallarn sizden alr dedi. Ermenilerin gelip mallarn alaca korkusu, Trk Kurtulu Savanda da nemli bir
1/7
motivasyon grevi grd. Ama imdi byle bir problem yok, olmaz. Mallarn geri verilmesi mmkn deil. Bununla kimse Trk insann kandrmasn. Bu konuyu insanlar korkutmak iin milliyetiler kullanyor. Peki, tazminat meselesi nasl zlr?
Tazminat meselesi iki hkmet arasnda zamana yaylarak konuulur. Bu konuda kural udur. Her iki toplumun da vicdanen ben tatmin oldum demeleri gerekir. Bunu da iki hkmetin kuraca ortak komisyonlarla toplum nnde tartarak yaparsnz. nk tazminat moral bir kategoridir ve sadece parayla llmez! Tazminattan ne anlamalyz?
zr dilemek, Anadoludaki Ermeni izlerini aa karmak, vatandalk hakk vermek, Ermenistana sosyal yardm yapmak, Trabzon Limann ihracata amak gibi pek ok ey yaplabilir. Hrantn nerdii gibi, sorun, Ermenistanla Trkiyenin ABye ortak girmesi srecinde de ele alnabilir. Trkiye niye Ermeni meselesini zemiyor? Bunun topluma grnr bir maliyeti yok. zememesinin nedeni Azerbaycanla ilikiler mi ?
O da bir paras ama birka neden daha var. Eer bir konuda 90 yl yalan sylersen, 91. yl kp doruyu sylemezsin. Trkiyenin byle bir psikolojik handikab var. Devlet, bize 90 yl yalan syledi. Beyinler, youn bir milliyeti eitimle ykand. nsanlara imdi kp ben yalan syledim dersen, bu insanlar niye beni 90 yl adam yerine koymadn? Niye beni kandrdn? diye sana fke duyarlar. Ben hatrlyorum... 1960larda ortaokuldayken, bize Krtleri, dada gezen Trkler diye anlatrlard. Karda yrrken kart, kurt diye ses karyorlar, onun iin onlara Krt denir diye bize brorler datrlard. Senin, vatandana yalan sylemek zerine oturan byle bir devletin var ite. Ayrca... Evet ayrca...
Ayrca, Trkiye Cumhuriyetinin kurucularnn nemli bir kesimi de maalesef 1915e ya katldlar ya da o srete zenginletiler. Bu lkede, dnn ve bugnn pek ok byk zenginin servetinin kaynann Ermeni mallar olduunu biliyoruz. Milli mcadeleyi yapanlar arasnda Ermeni mallaryla zenginleenler nemli bir yer tutuyor mu?
2/7
Evet. Esas olarak ttihat-Terakki kadrolar bunlar. Biliyorsunuz... Rumeli ve Anadolu Mdafaa-i Hukuk cemiyetleri adyla Anadoluda oluturulan direni rgtleri byk lde ttihat-Terakki tarafndan kuruldu ve rgtlendi. Falih Rfknnankaya kitabndaki deyiiyle, Ermeni katliamn yapan kadrolar o srada iki kla kar karya kaldlar. Ya stanbulda kalacak ve igal gc tarafndan 1915 nedeniyle yarglanacaklard. Ya da Anadoluya geip, milli kurtulu kahraman olacaklard. Ne yaptlar?
kinci kk tercih ettiler. Ama burada ayrm yapmak lazm. nk bu sylediklerim, milli mcadelenin nnde yer alan insanlarn tmn sulamak ve karalamak olarak anlalmamal. Her ulus sonuta ulusal kahramanlara sahiptir ve kendisine gre bir ulusal kurtulu mcadelesi vermitir. Trkiyeninki de bu anlamda tekilerinkine gre ne aadadr ne de yukardadr. Fakat bu hareketin iinde, 1915e ya dorudan katlm ya da 1915ten zenginlemi, nemalanm nemli bir kesim var. Zaten u anda 1915le yzlemekte yaanan zorluk da budur. Hl m?
Evet. Fakat artk Trkiyede herkes biliyor ki, M. Kemal bizim bu noktada byk bir ansmzdr. M. Kemal ne 1915e katld, ne de bunu tasvip etti. O, yarglanmalarn istedi. Hatta M. Kemal, ttihat nderleri katiller diye tanmlar. Onlarla arasna ciddi bir mesafe koyar. 1915 katliamclar, Osmanl Meclisinde yarglandlar. Cumhuriyet dneminde ise bu konuda hi yarglama olmad. M. Kemal, 1915e katlanlarn yarglanmalarn istemekten niye vazgeti?
Vazgeti, nk Batl gler, Trk milliyetilerinin teklifini kabul etmediler. Ankaradaki milliyeti hareket, ttihatlarn, Ermeni soykrm katillerinin ve sulularnn yarglanmasn, Misak- Milli iin denmesi gereken bir fiyat olarak grd ve yarglamay destekledi. Ama 1920 nisannda Sevr Antlamas ortaya kt. Yani Misak- Milli kabul edilmedi, Sevr, Anadoluyu paralara bld. Sonuta bugnk snrlarmz ancak savaarak elde edildi. te Sevrle birlikte, Ankara, 1915in yarglanmasndan vazgeti. Bu fiyatn denmesinin gereksiz olduunu dnd. Aslnda Anadoluda, 1918den 1923e dek beyhude kan dkld. Ne yaplabilirdi?
3/7
Dediim gibi... Eer Misak- Milli ngiltere tarafndan 1918-19da batan kabul edilseydi... Ve kabul etmenin art olarak da, bizden ttihatlarn yarglanmasn isteseydi... Zaten Anadoludaki milliyeti hareket, ttihatlarn yarglanmasndan yanayd. te o zaman biz bugn genlerimize baka bir tarih anlatyor olacaktk. Biz de bugn tarihimizi Almanlar gibi konuuyor olacaktk. Ama bu konunun tkanmasnda Batl glerin de byk sorumluluu var. Bakn... Atatrk 1920 austosunda stanbula bir mektup yazyor. Atatrk, 1915in yarglanmasyla ilgili ne diyor?
O srada Sevr belli olmu ve stanbulda yarglamalar sryor, Ermeni soykrmndan tr insanlar aslyor. Atatrk, Artk diyor, beyhude hale gelmi bu vatan evlatlarn asmaktan vazgein. Bu lzumsuz idamlar durdurun! Sevrden nce ise ayn Atatrk, gene stanbula bir mektup yazyor. Yarglanmalar kt stnde kalmamal. Dosta ve dmana adaletin nasl gerekletiini gsterecek tarzda olmal diyor. Aktan cezalandrlmalarn savunuyor. Atatrk, Misak- Milli kabul edilseydi, ttihatlarn milli mcadeleye katlm olanlarn da 1915ten tr yarglayacak myd?
Ankara, stanbulda yakalanm olanlarla snrl bir yarglamay yeterli gryordu. Zaten o dnemde iki temel soru vard. Osmanl egemenlii tannacak m, tannmayacak m? Tannmayacaksa, Osmanl topraklar zerinde ka tane devlet kurulacak? Ve bu devletlerin snr nereden geecek? Bu konuda iki farkl gr vard. Trk milliyetileri, Osmanl egemenlii tannsn, devletler kurulmasn, Misak- Milli snr olsun diyorlard. Batllar ise Sevrde aa kan devletlerin kurulmasn istiyorlard. Yani Ermenistan, Krdistan olsun. zmir ve civar Yunanllara verilsin. talyan ve Fransz nfuz blgeleri olusun. Boazlar uluslararas blge olsun. kinci temel soru neydi peki?
kinci temel soru da uydu. Sava srasndaki cinayetler konusunda ne yaplacak? ngilizler de, Trkler de 1915 katliamn yapanlarn, Yunanllara ve Araplara kar cinayet ileyenlerin yarglanmalarn istiyorlard. Aralarndaki fark yarglamann boyutuyla ilgiliydi. Ankara, yarglamalarn snrl bir ttihat evreyi iermesini istiyordu. Yarglamalar, btn bir ttihat-Terakki hareketine yaygnlatrlmasn diyordu. stanbuldaki ngiliz gal Kuvvetleri Komutanl ise yarglamann mmkn olduu kadar geni tutulmasna taraftard. Peki, gerek nedir? Btn ttihatlar Ermeni katliamna katld m?
4/7
Bu katliama karmam insanlar vardr ama bu sonuta bir siyasi partinin sorumluluunda olmu bir itir bu. Ama tabii ki bu konuda bir ayrm yapmak gerekir. Mesela Mehmet Emin diye Trabzon milletvekili bir Trk milliyetisi vardr. Onun, Meclis-i Mebusanda yapt konuma mkemmeldir. Bir Trk milliyetisi olarak Ermeni katliamn knar. Bu Cumhuriyeti ttihatlar kurmad m?
Kurdu. Mesela Atatrk ttihat-Terakki iinde muhalefeti temsil ediyordu. Ksacas, ttihat-Terakkide bu katliama karmam insanlar vard. Aslnda, Cumhuriyetin kurucu kadrolarnn, M. Kemalin kiiliinde sembolize edilecek bir biimde Ermeni konusunda alm yapabilecek anslar vard. Tam olarak nasl bir ans bu?
Aslnda biz u anda da Atatrkn izinden gidebiliriz. Atatrk, 24 Nisan 1920deki Meclis konumasnda, bu olay gemiteki bir fazahat (ayp olay, shameful act) yani utanlacak bir olay, bir eylem diye tanmlad. Dolaysyla bugn Trk hkmeti de bu olaya utanlacak bir eylem derse, bu bir balang olur.
Toplum yzleiyor. Devlet yzleemiyor. Ermenilerin yzde 80-90nnn beklentisi, Kusura bakmayn, byk bir ayp ilendi cmlesidir. nemli olan, Trk insanyla Ermeni insannn acy ortak paylaabilmeleridir. Trk milliyetiliinde, Ermeni meselesinin yeri nedir ?
Trk milliyetiliinin tekisi byk lde gayrmslimlerdir. Ermeniler gayrmslimlerin iinde nemli bir yer tutarlar. Hrantn, 1915in mimarlarndan Talat Paa gibi arkadan bir kurunla sokakta
5/7
ttihat-Terakki ile Ergenekon arasnda ciddi bir sreklilik var. Anti Ermeni kampanyann Talat Paa ekseninde yrtlm olmas ve Talat Paa Komitesinin Rauf Denkta ekseninde kurulmas tesadf deildir. Nitekim bu komitenin yelerinin ou Ergenekon san bugn. Ben, Ergenekon balants nedeniyle Rauf Denktan, Hrant Dinkin manevi katillerinden biri olduuna inanyorum. Ama ok ilgintir, Hranta sahip kanlar bunu fark etmiyorlar. Neyi fark etmiyorlar?
1915 ile Hrantn ldrlmesi arasndaki ba fark etmiyorlar. Hrant savunmak isteyenler, 1915le aradaki ba keserek bunu yapamazlar. 1915in gndeme getirilmesine kzarak Hrant anamazlar. Trkiyenin hibir meselesini kalc biimde zememesini nasl aklyorsunuz siz ?
Kltrle ilgili bir problem bu. yle bir devlet gelenei var ki, ancak zihniyet devrimi yaplarak meseleler zlebilir. Dnn... Trkiyede herkes eittir, vatandatr demek bir zihniyet devrimini gerektiriyor bu lkede. nk hl Hristiyan, tekidir burada. Bu yzden de, Lozan Antlamasndaki aznlk haklaryla ilgili maddeleri ve samal artk kaldrmak lazmdr. Biz, yz yl nceki sorunlar aynen yaamaya devam ediyoruz. Toplumsal bir sorun mu var ortada? Yoksa yeterli, gl, cesur siyasetiler mi kartamyoruz biz ?
Biri, tekini tetikliyor. Bu lkede cesur bir siyaset karln bulur ama bunu yeteri kadar seslendiren evre ve insan yok Trkiyede.
6/7
Dnyada orta byklkteki lkeler, sorunlarn esas olarak d koullarn kendilerine yapt olumlu dayatmalarla aabiliyorlar ancak. Trkiye iin bu dinamik AB srecidir. O sre durduu iin Trkiye tekliyor imdi. Yeni bir anayasa, bu lkede sorunlar zmeye ne kadar yardmc olur ?
ok byk bir yardm olur. Herkes vatandatr ve eittir zihniyeti, bu lkeye yeni anayasayla getirilebilir ve yerletirilebilir. Niye Trkiye, demokratiklemesini salayacak gl i dinamiklerden yoksun diye bana sorarsanz... Trkiye i dinamikten yoksun, nk Trkiye kendi modernizmini yaratacak devrimci dinamiklerini, reformistlerini hep imha etti. Bunlar, Hristiyanlard! Bunlarn yerini doldurmak yzyl ald. Hristiyanlarn yerini kim dolduruyor sizce imdi?
AKP yava yava Hristiyanlarn yerini almaya alyor. Zaten bu yzden Mslman kesimin hesaplamas ok nemli ve tarih bir olay! Mslman kesim bu hesaplama sayesinde demokratikleecek ve zgrleecek. Mslman kesimin oluturduu bu gl i dinamik de sonuta Trkiyeyi zgrletirecek. Nitekim Mslman kesimin Ergenekonla hesaplamada ve yzlemede nemli bir pay oldu. Eer bugn biz, Trkiyenin demokratiklemesinde, AKP'nin giriimlerini birinci byk dalga olarak tanmlarsak... Demokratiklemede ikinci byk dalga da, eer tarihle yzleme cesaretini gsterirse, gene slami kesim iinden kacak!..
7/7