Ankara niversitesi Rektrlg Yaynlar: 262

HEKATOMNDLER NCESNDE KARA MMARS

Abdulkadir Baran

Ankara 2010
DOI: 10.1501/ankara-6455

http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/6455/

NSZ Bu almann gereklemesinde katk salayan kii ve kurumlarn banda bu konuyu sememi neren ve hibir zaman yardmn esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. Orhan Bingle teekkrlerimi sunarm. Ayrca Ankara niversitesi Klasik Arkeoloji Anabilim dalndaki tm deerli hocalarm ve arkadalarma yardmlar, yol gstericilikleri ve olumlu desteklerinden dolay minnet borluyum. Arazi almalar Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl tarafndan verilen renci almas izinleriyle 20022005 arasnda gerekletirilmitir. lgili mzelerin personeline almalar srasnda gstermi olduklar kolaylklardan dolay minnettarm. Ayrca arazi almalarm srasnda byk yardmlarn grdm ahin Gm, Ufuk rtk ve Esra Kocabaoluna kran borluyum. 2002 yl arazi almalar Antalyada bulunan Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits tarafndan desteklenmitir. Bu masrafl arazi almalarndan birisindeki ykm hafifletmi olmalar sebebiyle kendilerine teekkr ederim. 2002 ylndan itibaren Trkiye Bilimler Akademisi tarafndan dzenlenen Yurtii-Yurtd Btnletirilmi Doktora Burs Program erevesinde desteklenmi olmam sebebiyle kuruma byk teekkr borluyum. Bu burs yardmyla tez almasnn bir blm sve Uppsala niversitesinde Prof. Dr. Pontus Hellstrm ve Do. Dr. Lars Karlsson denetiminde srdrlmtr. Bu evrede iki ay sre ile Roma sve Arkeoloji Enstitsnde allmtr. Misafirperverlikleri ve ksmi maddi yardmlar nedeniyle Uppsala niversitesi Arkeoloji Blm ve Roma sve Arkeoloji Enstitsne teekkr ederim. Tm aileme sonsuz teekkrlerimle

II

METNDE GEEN KISALTMALAR bk. cm iz. Der. Gen. km kr. m M MS n. Nu. vd. Yk. yy. : Baknz : santimetre : izim : Derinlik : Genilik : Kilometre : Karlatrnz : metre : Milattan nce : Milattan Sonra : dipnot : Numara : ve dierleri : Ykseklik : yzyl

Env.Nu. : Envanter Numaras

Yap Elemanlar in Yaplan Ksaltmalar: A. AB. D. F. G. B. K. SB. T. TB. : Aritrav : Aiol Balk : Di Blou : Friz Blou : Geison Blou : on Bal : Kaide : Stun Boynu : Tambur : Ta Blou

AntB. : Anta Bal

III

NDEKLER GR BLM I: Hekatomnidler ncesi Mimari Elemanlar I.1: Aiol Yap Elemanlar (AB) I.2: on Yap Elemanlar I.2.1: Kaideler (Speiralar) (K) I.2.2: Tamburlar (T) I.2.3: Stun Boyunlar (SB) I.2.4: on Balklar (B) I.2.5: Anta Balklar (AntB) I.2.6: Aritrav (A) I.2.7: Frizler (F) I.2.8: Ta Bloklar (TB) I.2.9: Di Sras Bloklar (D) I.2.10: Geison (G) BLM II: Hekatomnidler ncesi Yaplar II.1: Tanmlanabilen Yaplar II.1.1: Alazeytin, 30 numaral Yap (Heroon ?) II.1.2: Alazeytin, 31 numaral Yap (Altar ?) II.1.3: Halikarnassos, Apollon Tapna II.1.4: Labraunda, Zeus Tapna in antis Evresi II.1.5: Mylasa, Zeus Karios Tapna II.2: Elemanlarla Oluturulan Hipotetik Yaplar SONU KAYNAKA VE KISALTMALAR LEVHALAR LSTES LEVHALAR 102 102 105 107 113 119 137 148 160 185 201 8 21 21 25 32 44 64 71 73 79 96 101 1

IV

GR Hekatomnidler ncesinde Karia Mimarisi adn tayan bu almada Anadolunun gneybatsndaki Karia blgesinde youn mimari faaliyetlerin grlmeye balad Hekatomnidler dnemi ncesinde yaanan mimari geliimin incelenmesi amalanmaktadr. Bu amala tespit edilebilen mimari elemanlar daha nce tarihlendirilmi paralel rnekler nda tarihlendirilecek ve olas yaplarla balantlarnn tespit edilmesine allacaktr. Karia blgesinin olduka kkl bir gemie sahip olmasna karn mimari geliimi hakknda kapsaml bir yayn bulunmamaktadr. M 4. yy.da Maussolleion gibi olduka nemli bir mimari ant ina edebilmi olan blgede bu evreden ncesine ait mimari bir kalnt kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte farkl yaynlarda bahsedilmi olan mimari elemanlar blgede daha erkene uzanan bir mimari geliimin varlna iaret etmektedir. Bu nedenle mevcut verilerin yzey aratrmalar ile desteklenerek oaltlabilecei anlalmtr. Bu alma blgedeki mimari faaliyetin boyutu ve Karia blgesinin antik dnem mimarisinin geliimindeki olas rolnn aydnlatlmasn salayacaktr. Ayrca bu almann sonular, M 4. yy.da Kariada balayan ve Hellenistik dnem sonlarna kadar takip edilebilen onik ve/veya onia Rnesans1 olarak adlandrlan mimari yeniden douun kkeni ve gerekten bir yeniden dou mu yoksa sregelen bir gelenein canlan m olduu sorularnn cevaplanmasna da katkda bulunabilecektir. YNTEM Kapsam ve Snrlamalar alma konusunun zamansal st snr M 4. yy. balarndan itibaren Kariada Pers satrap olarak grev yapm olan Hekatomnos ve ardllarndan oluan Hekatomnid idaresinde2 grlen youn mimari faaliyetin

M 4. yy.daki bu mimari faaliyet ilk olarak Noack (1910, 37 vd.) tarafndan onik Rnesans olarak tanmlanm ve daha sonraki almalarda da (Demangel 1933, 324 vd; Dinsmoor 1973, 216; Bammer 1972, 34 vd.; Bammer 1980, 275 vd.; Muss-Bammer 2001, 161) bu tanm kabul edilmitir. Bu terim on mimarisinin Arkaik dnem rnekleri temelinde yeni unsurlar ilave edilerek yeniden yaygn bir biimde kullanlmaya balam olduunu ifade etmektedir. Daha sonra ise, bu geliimin sadece mimariyi kapsamad ve kltrel anlamda da geriye dnler yaand gr temel alnarak onia Rnesans olarak tanmlanmtr (Pedersen 1994, 11 vd.). Bu evrenin en erken yaps olduu dnlen Labraunda Andron B yapsndan (Hellstrm-Thieme 1981, 58-74; Hellstrm 1994, 41) itibaren grlen mimari yenilikler ve eskiye dnlerin Hellenistik dnem ilerine dein takip edilebildii dnlmekle birlikte kesin tarihsel snrlar henz tespit edilememitir (Noack 1910, 37 vd.; Bammer 1980, 275 vd.; Pedersen 2001, 97 vd.; Baran 2002, 18 vd.; Pedersen 2004b, 409 vd.). Hekatomnidler dneminin tarihsel geliimi iin bk. Hornblower 1982; Ruzicka 1992; Baran 2002, 18 vd.

balangcdr3. Zamansal alt snr ise mimari elemanlarn tarihlenebildii en erken dnem olarak tespit edilmitir. almada incelenecek olan Karia blgesinin corafi snrlar tarih boyunca deikenlik gstermekle4 birlikte Anadolunun gneybat blmn oluturan antik Karia blgesinin genel kabul gren snrlar5 kuzeyde Byk Menderes ve gneydouda Dalaman ay tarafndan belirlenmektedir ve kydaki Kos ile dier kk adalar kapsamaktadr. Karia blgesinde kazlarak aa kartlm bu dneme tarihlenebilen yap kalnts bulunmamas sebebiyle mimari geliimin incelenebilmesi iin farkl alanlarda tespit edilebilen ve tarih verebilecek kstaslara sahip yap elemanlarndan yola klmtr. Blgede yaplm almalar sonucunda yaynlanan ya da ksmen tantlan rneklerin yan sra yaplan yzey aratrmalarnda tespit edilen yeni mimari elemanlar da kapsaml bir ekilde deerlendirilecektir. Mimari elemanlarn seiminde tarihlemede kullanlabilecek zelliklere sahip olmas temel alnmtr, ancak malzeme ve buluntu yeri benzerlikleri yardmyla dier mimari elemanlarla ilikilendirilebilen elemanlar da almaya dhil edilmitir. Mimari elemanlarn deerlendirilmesi sonucunda malzeme, tarih ve buluntu durumu asndan gruplandrlabilen elemanlarn yaplarla badatrlmas yoluna gidilecektir. Bu balamda antik kaynaklarn aktard bilgiler, epigrafik veriler ve kaz almalarnda elde edilen veriler kullanlacaktr. Yukarda deinildii gibi bu almada tarihlendirilebilir mimari elemanlar temel alnmtr. Bununla birlikte, pek ok yerleim ve kutsal alanda, incelenen dneme ait yaplardan bamsz olarak aa kartlm kk buluntular ile mimari olarak kesin bir bilgi bulunmayan yap kalntlar, tarihlendirilemeyen yap bloklar ve pimi toprak mimari elemanlar kapsam d tutulmutur. Ayn ekilde tarihlendirilmesinde kesin veriler tespit edilemeyen tahkimat sistemleri, teras dzenlemeleri ve tm mezar yaplar da kapsam d tutulmutur. Bylece olabildiince tartmalardan uzak kalnarak salam veriler nda hareket edilmesi salanmaya allacaktr. Snflandrma ki blmden oluan almann 1. blmnde incelenen mimari elemanlar Aiol ve on yap elemanlar olarak ikiye ayrlmlardr. Aiol yap elemanlar 8 adet pilaster balk ve bir adet kap konsolundan olumaktadr. Metin iindeki gndermelerde kolaylk salamas iin AB ksaltmas kullanlm ve elemanlar buluntu yerine gre alfabetik sralandrlmtr.
3 4

Pedersen 1989, 9 vd.; Pedersen 1994a, 11 vd.; Pedersen 2001, 97 vd.; Hellstrm 1994, 36 vd. Miletin bir zamanlar Karia kenti saylmas buna rnek gsterilebilir. (Greaves 2003, 103104). Ayrca Karia satrapl, Hekatomnidler dneminde Karia dnda da baz yerleimleri kapsam olmakla birlikte bu yerleimlerde henz Hekatomnidlere verilebilecek bir yap kalnts tespit edilememitir (Hornblower 1982, 2-4). 5 Strabon 12.7.2, 12.8.15; Bean 1971, 18 vd., Fig.1; zgnel 1979, 1; Flensted-Jensen 2004, 1108.

on dzenindeki mimari elemanlar yapdaki yerletirilme sralarna uygun olarak6 aadan yukarya doru takip eden bir srayla sunulacaktr. Yap elemanlar kendi ilerinde bulunduklar yerleimlerin isimleri temel alnarak alfabetik sralandrlmlardr. Mimari elemanlardan ayn tarih, l ve forma sahip olmalaryla tek bir yap elemanna ait olarak kabul edilebilecek mimari eleman paralar tek balk altnda gruplandrlarak bir arada incelenmitir. Bu ekilde hem mimari elemanlarn btnl korunmu, hem de gereksiz yinelemelerden kanlm olacaktr. Metin iindeki gndermelerde kolaylk salanmasna ynelik olarak mimari elemanlar yap eleman temel alnarak yaplan ksaltmalarla numaralandrlmtr. Bylece hem buluntu yeri hem de dier benzerlikler araclyla yap elemanlarnn bir arada ve btnlk oluturacak ekilde deerlendirilmesi mmkn olacaktr. Ayn alanda bulunmu farkl mimari elemanlar birbirlerinden ayr olarak eleman baznda deerlendirilmi ve bylece olas yanl anlalma ve etkileimlerden uzak tutularak deerlendirilebilmeleri amalanmtr. Bu alma kapsamnda deerlendirilen on yap elemanlarna ait 93 adet mimari para 40 yap eleman halinde, 10 farkl yap eleman bal altnda yerleimlere gre sralanmtr. almann ikinci blmnde, ilk blmde incelenen mimari elemanlar temelinde Hekatomnidler ncesine tarihlenen tanmlanabilen ve hipotetik olarak oluturulabilen yaplar incelenecektir. Bu blmde mimari elemanlar ile epigrafik veriler, antik kaynaklar ve mevcut kalntlar bir arada deerlendirilecektir. Bu blmn alt balklarndan ilki tanmlanabilen yaplar, ikincisi ise elemanlara dayanarak oluturulan hipotetik yaplar kapsayacaktr ve deerlendirmelerde alfabetik sra takip edilecektir. Tarihlendirme almann 1. blmnde deerlendirilen mimari elemanlarn farkl blgelerdeki geliimleri ve yresel farkllklar zerinde durulmakszn paralel rnekler nda tarihlendirilmeleri amalanmtr7. Bu yntemin seilmesi Arkaik dnemin deneysel mimari anlay iinde blge farkllklarnn ok byk bir nem tamad dncesine dayanmaktadr. Bunun gerekesi olarak da bugn birbirine ok uzak grnen yerleimlerin, deniz ticareti ve koloni faaliyetlerine bal olarak birbirleriyle irtibat iinde olmalar, yani denizin birletirici etkisi gsterilebilir8. Bu nedenle farkl blgelerde oluan
6 7

Mimari ierikli yaynlarda uygulanan sralama biimidir. bk. Hellstrm-Thieme 1982; Lehmann-Spittle 1982; Rumscheid 1994. Mimari elemanlarn tarihlendirilmesindeki en byk sorun yap kalntlarndan bamsz olarak tespit edilmeleri dolaysyla herhangi bir kaz verisine sahip olmaylardr. Yaplacak deerlendirmeler daha nceden tarihlendirilmi paralel rneklerle yaplacak karlatrmalar temel almakla birlikte mimari elemanlarn kaz verisi ya da epigrafik veriler olmakszn tarihlendirilmelerindeki zorluklar ve karlalan sorunlar daha nce pek ok defa dile getirilmitir (bk. Altekamp 1989, 49-55; Rumscheid 1994, 2-3; Vandeput 1995, 131, Vandeput 1997, 26). Bu sorunlarn stesinden gelebilmenin tek yolu ise daha ok rnein tespit edilerek incelenmesidir. Karlsson (1994, 142) tarafndan en azndan M 4. yy. itibaryla tahkimat sistemlerinde grlen yeniliklerin Akdeniz kysndaki yerleimler arasnda olduka hzl bir biimde yaylm olduu ve bunun denizin birletirici etkisi ile aklanabilecei belirtilmitir. Ayn durumun dier mimari yaplar iin de geerli olduunu kabul etmek mmkndr. Bu

mimari geliimlerin9 e zamanl bir etkileim10 iinde olduu inancyla mimari elemanlarn kyaslanmasnda tm blge rnekleri bir arada ve ayrm gzetilmeksizin dikkate alnacaktr. Mimari elemanlarn tarihlendirilmesinde daha nceki almalarda ulalan sonular ve paralel rneklerle yaplan kyaslamalar temel alnacaktr. zerinde alma yaplmam mimari yap elemanlar iin ise ncelikle tm bilinen rnekler bir araya getirilerek tarihlendirme kstaslar tespit edilmeye allmtr. Ancak konumuzdan sapmamak iin bu deerlendirmelerin sadece kullanlabilir sonular metne aktarlacaktr. Mimari elemanlarn bazlarnda grlen nik zellikler ve tam paraleli tespit edilmeyen mimari elemanlarn tarihlendirilmesinde ise detay zelliklerinin karlatrlmas yoluna gidilecektir. Mimari elemanlarn tarihlendirilmesinde profil ve oranlamalarn kyaslanmas yntemi, farkl tarihlerden rneklerde benzer profillerin ve oranlamalarn kullanlm olduklarnn tespit edilebilmesi sebebiyle, sadece tarih destekleyici unsur olarak kullanlmtr. rnein, Shoe11, Erder12 ve Theodorescu13 tarafndan kullanlan rekta ve reversa profillerinin karlatrlarak tarihsel geliimin tespit edilmesi yntemi ok iyi sonu vermemesi sebebiyle daha sonraki almalarda14 kullanlmam ve mimari bezemelerin tarihlendirilmesi iin en etkili yntemin, tarihlendirilebilen rnekler temelinde yaplan stilistik karlatrmalar olduu kabul edilmitir. Burada da ayn yntem izlenilecektir. on balklarnda oranlamalarn kyaslanmas ilk olarak Puchstein15 tarafndan ortaya atlm ve bu yntem Gruben16, Martin17 ve Theodorescu18 tarafndan kullanlmtr. Bununla birlikte Theodorescu19, Kirchhoff20 ve McGowan21 tarafndan belirtildii gibi balklarn oranlamalarnn kyaslanmas her zaman olumlu sonu vermemektedir. Bu nedenle ncelikle baln cephe dzenlemesi ve formu incelendikten sonra oranlamalarn
deerlendirmeye rnek olarak Sicilya ve Gney talyadaki yaplarn deerlendirilmesinde onia rneklerinin temel alnmas gsterilebilir (Barletta 1990, 45 vd., Barletta 1999, 203 vd.; Costabile 1997, 13 vd.) 9 rnein Sicilya ve Gney talyadaki onia Deniz Stili (Barletta 1990, 45 vd.) ve Ege adalarndaki Tiranlar Stili (Moss 1993, 77-82.) tartmalar. 10 Farkl blgelerde e zamanl yaanan geliim ve yerleimlerin birbirleriyle balantlarna verilebilecek ok sayda rnek bulunmaktadr. rnein M 5. yy.da Mylasal Herakleidesin onia ihtilali sonrasnda Massaliaya giderek, berial Artemisia iin savam olduunun ve bunun sava teknikleriyle de tespit edilebildiinin aktarlmas (Bengston 1954, 302-303), Sicilya ve Karia tahkimatlarnda benzer tekniklerin kullanlmas ve hatta Sicilyal ustalarn Kariada alm olduklar eklindeki grle (Karlsson 1994, 151) uyum gstermektedir. 11 Shoe 1936; Shoe 1952. 12 Erder 1967. 13 Theodorescu 1967. 14 rnein: Koenigs 1981a, 143 vd.; Ganzert 1983; Rumscheid 1994; Karaosmanolu 1997. 15 Puchstein 1887, 8. 16 Gruben 1963, 78 vd. 17 Martin 1959, 65 vd.; Martin 1972, 303 vd. 18 Theodorescu 1968, 261 vd.; Theodorescu 1980, 47 vd. 19 Theodorescu 1968, 266. 20 Kirchhoff 1988, 10 vd., n.47. 21 McGowan 1997, 230.

karlatrlmas gerekmektedir. Ancak para halinde ele gemi balklarn tamamlamas kesin olmad iin bu oranlama kyaslamas sadece tam rneklerde kullanlabilmektedir. Bu almalara ramen, on balklarnn tarihlendirilmesinde halen karlalan zorluklar ve zellikle ayn dnemde ok farkl uygulamalarn grlyor oluu Meritt22 tarafndan ak bir biimde dile getirilmitir: Bu yargnn M 6. ve 5. yy. rnekleri iin tamamen geerli olduu belirtilmelidir, ancak yine de balklarn genel dzenlemeleri ve detay zellikleri bizlere tarihlendirme olanan sunmaktadr. Bu deerlendirmelerin gsterdii gibi aada incelenecek olan 9 adet on balnn tarihlendirilmesinde genel dzenleme ve detay zellikleri temel alnm, oranlamalar ise destekleyici unsur olarak kullanlmtr. Mimari elemanlarla kesin olarak karlatrlamayan detaylar iin dier sanat eserleriyle yaplan kyaslamalara da bavurulmutur. Her ne kadar baz sanat eserlerinde bireye sunulan bir arz olmalar sebebiyle sanatlarn yaratclklarn daha fazla ortaya koymu olduklar grlse de mimari elemanlarla balant kurulabilmektedir. Bu nedenle zellikle bezeme detaylar iin yaplan bu kyaslamalar gerekli durumlarda tarih nerilerini destekleyici unsurlar olarak kullanlmtr. Tam olarak tarihlendirilmesi mmkn olmayan mimari elemanlar iinse tarih snrlar tespit edilerek, ikinci blmde ait olduklar veya olabilecekleri yaplar kapsamnda gerekletirilecek deerlendirmeler iin olaslklar ortaya konulmas amalanmtr. KARA BLGES ARATIRMA TARHES Karia blgesinde yrtlen ok sayda yzey aratrmas ve kaz bulunmakla birlikte alma kapsamnda deerlendirilen M 4. yy. ncesiyle ilgili tm blgeyi inceleyen kapsaml bir yayn henz yaplmamtr. Ancak, bu dneme ait mimari elemanlar ve yaplarn aa kartld almalar mevcuttur. Akarca23 tarafndan Milas ve evresinde almalar yrtlmtr. Bunlardan en nemli sonular ise Beinde yer alan kalntlarn incelendii ve planlarnn kartlm olduu yayndr. Mimari elemanlardan ise iki tanesinden bahsedilmitir. Bean ve Cook tarafndan Kariada yrtlm olan yzey aratrmalarnda incelenen dneme ait sadece iki mimari eleman tespit edilmitir. Bunlardan ilki Cook24 tarafndan Knidos yarmadasnda yrtlen almalarda tespit edilen bir Aiol balk, dieri ise Bean ve Cook tarafndan Bodrumda tespit edilen ve Plommer25 tarafndan incelenmi olan on baldr.

22

Meritt 1982, 88: It should be realized that in no architectural member of either Greek order is the individuality and independence of the designer more freely expressed than in the Ionic capital. No firm regular development characterizes these capitals around the Greek world. 23 Akarca 1952, 367 vd.; Akarca 1954; Akarca 1971, 24 vd. 24 Bean-Cook 1952, 178-179, 188, Fig.4, Pl.38.e. 25 Bean-Cook 1955, 169-171, Fig.15, Pl.12 a-b.

Laviosa26 tarafndan asosta ele gemi kabartmal bir friz blounun incelenmesi sonrasnda kentteki Arkaik mimari elemanlar ve kutsal alanlar Berti ve Masturzo27 tarafndan incelenmitir. Tm resimlerin yaynlanmad bu makalede baz tarihlendirmeler de pheli grnmektedir. asostan bu evrede mevcut bulunmas muhtemel kutsal alanlar ise Laviosa28 ve Johannowski29 tarafndan yaynlanmtr, ancak mevcut kalntlar daha sonraki dnemlere aittirler. Son yllarda ayn zellikte ikinci bir friz blou paras ise Berti tarafndan yaynlanmtr30. Pedersen tarafndan stun boyunlar zerine yaplm olan almada Halikarnassostan bir rnek yaynlanmtr31. Bu stun boynunun Bodrumda grlm bir kopyasndan ise daha sonraki eitli yaynlarnda ksaca bahsedilmitir32. Ayrca yine Pedersen33 tarafndan Bodrum Kalesindeki mimari elemanlar ve Apollon Tapna ile olas balantlar eitli yaynlarda dile getirilmi olmakla birlikte henz kapsaml bir yayn gerekletirilmemitir. Radt34 tarafndan Halikarnassos yarmadasndaki Leleg yerleimleri zerinde yaplm yzey aratrmalar blgenin erken dnem tarihinde nemli sonular ortaya koymutur. Yerleim biimleri, tahkimatlar, mezar yaplar ve mevcut kalntlarn deerlendirildii bu almada sadece Alazeytin ve Kaplanda antik yerleimlerinde tarihlendirilebilir mimari elemanlar aa kartlmtr. Alazeytindeki 31 numaral yapya ait balklar ise daha nce Paton ve Myres35 tarafndan grlerek ksaca yaynlanmtr. Radt36 tarafndan Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde tespit edilmi bu evreye ait bir konsol blou ise Halikarnassos antik kentinde de Leleg stilinde bir yapnn bulunabileceine iaret olarak kabul edilmitir. Shoe37 tarafndan Rhodos ve Kosta ele gemi mimari elemanlarn incelendii almada yaynlanm olan Kos adasnda valyeler kalesinde bulunmu iki adet mimari eleman adada ele geen en erken mimari elemanlardr. Serdarolu38 tarafndan Euromos antik kentinde tapnak civarnda tespit edilen bir Aiol balk ve pimi toprak mimari kaplamalar ksaca tantlmtr, ancak herhangi bir yap kalnts tanmlanmamtr. Son yllarda

26 27

Laviosa 1972, 397-418, Fig.1-8.; Laviosa 1978, 1093-9, Pl.348.7-8. Berti-Masturzo 2000, 217 vd. 28 Laviosa 1987, 47 vd. 29 Johannowsky 1987, 55-58, Fig.1 vd.
30
31

Berti 2008, 295 vd.

Pedersen 1983, 87-93, Abb.1-4 32 Pedersen 1994a, 29, Fig.28; Pedersen 1999, 327, Fig.7. 33 Pedersen 1994a, 30-31. 34 Radt 1970, 39-64, 107, 237 vd. 35 Paton-Myres 1896, 199-200. 36 Radt 1996, 307 vd., Abb.1-7. 37 Shoe 1950, 338 vd. 38 Serdarolu 1982, 351-352, Abb.3-5.

S. Atelier39 tarafndan Euromosta ele gemi pimi toprak eserler detayl olarak incelenmeye balamtr. Westholm40 tarafndan Labraunda Zeus Tapnann erken evresi hakknda ksaca bilgi verilmi ve yapya ait olabilecek 36 yivli stun tamburlar bulunduu aktarlmtr. Hellstrm ve Thieme41 tarafndan ise daha sonra Labraunda Zeus Tapna zerinde hazrlanan kapsaml yaynda tapnan erken evresine iaret eden teknik veriler detayl olarak incelenmitir. Ayrca bu yapyla balantl olabilecei nerilen mimari elemanlarn bir ksm yaynlanmtr. Mimari elemanlar ve tapnakla balants ise daha sonra Thieme42 tarafndan ksaca incelenmitir. Son yllarda kazsna balanlm olan Pedasa antik kenti ilk alma sezonundan itibaren Arkaik dneme ait mimari buluntular vermeye balamtr. Kaz ekibi tarafndan yayna hazrlanmakta olan bu elemanlar Karia blgesi mimari geliimi iin nemli rneklerdir.

39

Atelier, S., Euromos Arkaik Mimari Terrakottalar zerine lk Gzlemler Ege niversitesiArkeoloji Dergisi,8/2 (2006), 59-78. 40 Westholm 1963, 90-92, 106. 41 Hellstrm-Thieme 1982, 40-41. 42 Thieme 1993, 47 vd.

BLM I: HEKATOMNDLER NCES MMAR ELEMANLAR I.1: AOL YAPI ELEMANLARI Bu balk altnda incelenecek yap elemanlar 8 pilaster balk ve bu balklarla balantl olarak biimlendirilmi bir konsol bloundan olumaktadr. Her ne kadar tm rnekleri kesin bir biimde Aiol balk olarak tanmlanmak mmkn olmasa da ilevsel adan ve genel dzenlemeleri bakmndan ayn grup altnda deerlendirmek mmkndr. Bu nedenle metin iinde yaplacak gndermelerde birlik salanabilmesi amacyla ksaltma terimi olarak Aiol balk anlamnda AB kullanlmas tercih edilmitir. Bylece buluntu yerine gre alfabetik olarak sralanm elemanlar AB ksaltmasyla numaralandrlacaktr. Balklarn blmlerine verilen isimler anlam karmaasna yol amamas iin aadaki ema ile aklanmaktadr.

: AB.1 : 1.14, 2.12 : Alazeytin, 30 Numaral Yap : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, orta bahe, Env.Nu. 2251 : Cephe Gen. 1.07 m, gvde alt bitim Gen. 62.5 cm, Yk. 53 cm, Der. 25 cm (Tamlama yapldnda toplam genilik 1.35 m, tayc dzlem genilii 99 cm olarak hesaplanmaktadr.) Malzeme : Yerel koyu gri sert kire ta. Yayn : Radt 1970, 237-255, 258-259, Abb.23, Taf.39, 40.1-3; Betancourt 1977, 51-53, 137, Fig.16, Pl.29; Radt 1978, 334, Pl.91-2. Bodrum yarmadasnda Radt tarafndan yrtlm olan yzey aratrmalar srasnda antik ad bilinmeyen Alazeytin yerleiminde 30 numaral olarak tanmlanan yapnn kalntlar arasnda tespit edilmitir. Her iki volt de krlm olan baln voltlerinden sadece bir tanesi tespit edilebilmitir. Balk gvdesi byk oranda salam olmakla birlikte alt keler

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

anarak krlm, sol alt kesi ise krktr. Akta bulunmas sebebiyle balk youn anmaya uramtr. Cepheleri farkl dzenlenmi olan baln n cephesi, bezemelerin yzeyin oyulmas ile oluturulmas ile dbkey bir grnme sahip olmutur. Baln cephe ve yan alt ksmlarnda yer alan kabaca ilenmi gei blmnn zerinde cephe ortasnda balayarak diyagonal ykselen ve iki dn yaparak volt snrlayan bantlar iki yan hafife ukurlatrlm yarm daire formundadr (Levha 1.1). Gz oluturmayan voltlerin alt ksm ile balk gvdesi birleiminde damla biimli kk dolgu bezekleri yer alr (Levha 2.1-2). Ancak alt ksm krk olan bezeklerin tam formu tespit edilememektedir. Balk cephe bezei olarak ilev gren 5 yaprakl byk bir palmet, voltlerin balang birleimi zerinde balayarak voltler arasndaki gen formlu alana uygun olarak yerletirilmitir (Levha 1.1, 2.1). Damla biimli bir anaktan kan kt formlu yapraklardan ortadaki en kalndr, kenarlara doru yapraklar incelerek volt bantlarnn formuna uyum gsterir. Volt ve palmet ksmlar da dahil olmak zere ince ulu murla biimlendirilmi olan cephedeki youn anma sebebiyle alet izleri net olarak izlenememektedir. Baln arka cephesi (Levha 1.2, 2.2) n cepheden farkl bir biimlendirmeye sahiptir. Gvde ksm bezemesiz braklm olan baln sadece voltleri ve gvde birleimindeki damla biimli dolgu bezekleri belirtilmitir. n cepheden farkl bir biimlendirmeye sahip olan voltler oyularak belirtilmi43 bantlarla snrlandrlmaktadr ve kademeli bir grnme sahiptirler. Balk gvdesi ise sivri ulu murla dz bir yzey haline getirilmitir. Balk st yzeyi (Levha 1.3) sivri ulu murla tralanm dz bir forma sahiptir ve yanlarda voltlerin st bitimi ile gvde arasnda 1 cmlik ykseklik fark bulunmaktadr. Abakus benzeri bir ilevle balk st yzeyinin tayc bir dzlem haline getirilmi olduu anlalmakla birlikte st yzeyde herhangi bir balayc yuvas bulunmamaktadr. Balk polsteri (Levha 1.3-4) aaya doru daralma gsteren bir forma sahiptir ve ortada geni bir bolteus bandyla bezenmitir. stte geni ve keli bir gen formuna sahip olan bolteus band polsterin daralmasyla paralel ekilde alta doru daralarak yuvarlak bir form alr. Baln arka cephesinde gvde ksmnn bezenmemesi ve sadece voltlerin belirtilmi olmas, gvde ksmnn grlmediine ve gvde geniliince bir duvara dayanm olduuna iaret etmektedir. Bu nedenle de kap svesi st bitiminde yer alan konsol ilevi grm bir balk olduu sonucuna ulalmtr. Bu ilev ve genel dzenleme asndan en yakn paraleller olarak Yakn Doudan M 9-8. yy.lara ait rnekler44 (Levha 2.3)

43

Radt (1970, 240) arka cephe volt bezemesinin ta iiliinden ziyade ahap iiliini andrdn belirtmektedir. 44 Hazor, M 9. yy. (Wesenberg 1971, 64-5, Abb.127-8; Betancourt 1977, 27, Pl.4-6), Samaria, M 9-8. yy. (Betancourt 1977, 34, Pl.15), Megiddo, M 8. yy. (Wesenberg 1971, 63, Abb.115-120; Betancourt 1977, 28, Pl.8-10, 12), Jerusalem, M 8. yy. (Wesenberg 1971, 64; Betancourt 1977, 37, Pl.21-22), Medeibiyeh, M 8. yy. (Betancourt 1977, 43, Pl.25). Detayl karlatrmalar iin bk. Radt 1970, 243-246.

ile Kbrstan M 6. yy. iine tarihlenen rnekler45 (Levha 2.4) gsterilebilir, ancak Alazeytin balnda voltlerin 2 dn yapmas bu rneklere gre ilerilik gstermektedir. Bat Anadoludan M 6. yy.a tarihlenen Aiol balklar46 ise volt biimlendirilmesi ile kyaslanabilmekle birlikte hem yuvarlak alt bitimleri hem de stn zerinde yer almak zere ekillendirilmi olmalaryla ilev farkll gstermektedirler47. Voltler arasndaki palmet bezemesine bakldnda ise Kbrs ve Yakn Dou rneklerinden farkl olarak Anadolu balklar ile kyaslanabilecei grlmektedir. Kt ulu yaprak biimlendirilmesi ile en yakn paraleller olarak Bayrakl Athena Tapnann M 600 civarna tarihlendirilen balklar48 ve yine Bayraklda bulunmu M 570 civarna tarihlendirilen balklarda49 grlen 3 yaprakl palmetler tespit edilmektedir. anak biimlendirilmesi ise Neandria50 ve Klopedi51 balklar ile benzerlik gsterir. Dier arkeolojik verilere bakldnda da kesin bir paraleli tespit edilememekle birlikte yapraklarn dz ve kaln formu ile M 6. yy. ortasna ait rneklerle52 benzerlik kurmak mmkndr. Radt53 tarafndan hem genel dzenleme hem de volt dolgu bezei araclyla en yakn paralel olarak M 6. yy.a tarihlenen Kbrs Tamassos54 kaya mezarnda grlen balk (Levha 2.4) gsterilmitir. Hem deniz ticaret yolunda olmas hem de Kariann genelinde olduu gibi Alazeytinde de Kbrs kkenli seramiklerin bulunmu olmas Karia kylar ve Alazeytin yerleiminin Kbrs ile yakn ilikide olduunu gstermektedir55. Bununla birlikte Hazor56 rneinde (Levha 2.3) grld gibi M 9. yy.a tarihlenen Yakn Dou rnekleriyle hem ilev hem de dolgu bezei ile paralellik

45

M 6. yy. rnekleri: Tamassos (Wesenberg 1971, 68-9, Abb.130-1, Betancourt 1977, 47, Pl.65; Wright 1992, Ill.283; Karageorghis 1978, 365-7, Fig.10.), Salamis (Wesenberg 1971, 68-9, Abb.132), Paphos (Wesenberg 1971, 68-9, Abb.133), Golgoi (Wesenberg 1971, 68-9, Taf.134; Wright 1992, Ill.284.1), Trapeza (Clarke 1886, 15, Fig.7; Wesenberg 1971, 68-9, Abb.135-6; Betancourt 1977, 46, Fig.13). Detayl karlatrmalar iin bk. Radt 1970, 243246. 46 Neandria, M 575-550 (Clarke 1886, 1 vd., Fig.1-2; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.158-9; Betancourt 1977, 63 vd., Pl.41), Larisa, M 550-525 (Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19.a; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.152-4; Betancourt 1977, 73 vd., Pl.42, 46), Klopedi, M 6. yy. sonu (Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.166-7; Betancourt 1977, 82 vd., Pl.49), Mytilene, M 6. yy. sonu (Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.165; Betancourt 1977, 87, Pl.50). 47 Smyrna balklar (Akurgal 1993a, 78 vd., ek.69b) gvde alt bitiminin kareye yakn bir forma sahip olmasyla Bat Anadoludan en yakn rnekler olarak tespit edilebilmekle birlikte tamamlama izimlerinden balk gvdelerinin eliptik forma sahip olduklar grlmektedir. 48 Akurgal 1993a, 78 vd., ek.67-72. 49 Akurgal 1993b, Fig.14a-c, 36c. 50 Clarke 1886, 1 vd., Fig.1-2; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.158-9; Betancourt 1977, 63 vd., Pl.41. 51 Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.166-7; Betancourt 1977, 82 vd., Pl.49. 52 Samostan bronz obje (Buschor 1933, 22; Akurgal 1962, 378, Fig.27), Samos (Buschor 1957, 3, Bei.2) ve Atinadan antefiksler (Vlassopoulou 1990, Cat.13, 25-27). 53 Radt 1970, 251-255. 54 Wesenberg 1971, 68-9, Taf.130-1, Betancourt 1977, 47, Pl.65; Wright 1992, Ill.283; Karageorghis 1978, 365-7, Fig.10. 55 Radt 1970, 244-6, 265 vd.; Karageorghis 1978, 368. 56 Wesenberg 1971, 64-5, Abb.127-8; Betancourt 1977, 27, Pl.4-6.

10

kurulabilmesi bu etkileimin daha geni boyutlu olabileceine iaret etmektedir. Radt57 tarafndan genel geliim ve paralel rneklerin yan sra Pers kral Harpagosun Karia seferi temel alnarak baln M 545-540 sonrasna tarihlenebilecei nerilmitir. Betancourt58 tarafndan yaplan deerlendirmelerde ise M 6. yy. ikinci yars gibi geni bir tarih aral kabul edilmitir. Yukarda yaplan deerlendirmelerin gsterdii zere mimari adan bakldnda her iki nerinin de kabul edilebilir olduu anlalmaktadr. Daha kesin tarihlendirme iin Radt tarafndan yapld gibi ait olduu yap ve yerleimin tarihsel geliimine bakmak gerekmektedir. Bu noktada Kariadaki Pers tahribat ile ilgili kesin bir veri bulunmamas Radt tarafndan yaplan tarihlendirmenin tam olarak kabul edilmesini engellemektedir. Bu nedenle daha kesin veriler elde edilene dein mevcut veriler nda baln M 6. yy. ortasndan sonrasna muhtemelen de nc eyrei iine tarihlendirilmesi daha uygun gzkmektedir59. : AB.2 : 3.1-3, 4.1-2 : Alazeytin, 30 numaral yap : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, orta bahe, Env.Nu. 2252 ller : Gen. 1.06 m, Alt Gen. 62.5 cm, Yk. 53 cm, Der. 25 cm (Tamlama yapldnda cephe genilii 1.51 m, tayc st dzlem genilii ise 1.05 m olarak hesaplanabilmektedir.) Malzeme : Yerel koyu gri sert kireta Yayn : Radt 1970, 237-255, 258-259, Abb.22, Taf.40.4-5, 41.1-2; Betancourt 1977, 51-53, 137, Fig.17, Pl.30-31; Radt 1978, 332 vd., Pl.93-94. Radt tarafndan Halikarnassos yarmadasnda yrtlm olan yzey aratrmalar srasnda Alazeytinde yer alan antik ad bilinmeyen yerleimde AB.1 ile ayn alanda tespit edilmitir. Voltleri krlm olan baln gvdesinde sadece yan ksmlarda krlma grlr. Baln dierine gre daha iyi korunmu olan gvde kenarna ait voltn kk bir paras ele gemitir. Balk cepheleri olduka anm olduu iin bezemelerin orijinalinde daha keskin hatlara sahip olduu anlalmaktadr. AB.1 ile ayn ekilde n cephesi tamamen arka cephesinin ise sadece volt ksmlar bezenmi olan balk ykseklik, derinlik ve alt bitim lleriyle de AB.1 ile benzerlik gstermektedir. Bununla birlikte hesaplanabilen tamlama lleri cephe geniliinin yaklak 20 cm, st tayc dzlem geniliinin de 6 cm daha fazla olduunu gsterir. Baln cephe ve yanlarnda alt ksmda yer alan kabaca ilenilmi gei blm (Levha 3.1, 4.1) AB.1e gre daha iyi korunmutur ve dz bant
57 58

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer

Radt 1970, 258-259. Betancourt 1977, 51-53. 59 Yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.1

11

biimli formu ile gei blm muhtemelen AB.1 ile ayndr. Balk yksekliince diyagonal ykselen ve kenarlarda iki dn yaparak voltleri snrlandran bantlar iki yandan hafif ukurlatrlm yarm daire formundadr, ancak AB.1den farkl olarak volt n cephede yuvarlak formlu ve st dz bitimli bir gze sahiptir. Voltlerle gvde birleiminde yer alan damla biimli volt dolgu bezei (Levha 4.1) AB.1 ile ayn formda olmakla birlikte daha kt korunmutur. ki balk arasndaki en nemli fark ise cephedeki byk kalp biimli olarak tanmlanan bezektir (Levha 3.1, 4.1). Diyagonal volt bantlar arasnda altta gen form verecek ekilde balayan sarmallar stte ie doru dnerek kalp formu alacak ekilde birlemektedir. Sarmallarn st birleimleri altnda ise aaya doru bakan 5 yaprakl kk bir aslm palmet bulunmaktadr. Pek ok rnekte60 karlalan anthemion altndaki spiral iftinin kk bir blm olarak kabul edilebilir. Sarmallar ile st gvde bitimi arasndaki bo alan ise bu alana uygun olarak eik biimlendirilmi damla formlu bir anaktan kan 3 yaprakl palmetler ile doldurulmutur. Baln arka cephesinde (Levha 3.2, 4.2) sadece voltler ve gvde st kesinde voltn snrn belirleyen bantlar ilenilmitir. Arka cephe volt AB.1den farkl olarak n cephe volt ile ayn formda biimlendirilmitir. Voltn tam korunmam olmas sebebiyle gz bulunup bulunmad ise anlalamamaktadr. Bezenmemi olan balk gvdesi ise sivri ulu murla kabaca dz yzey haline getirilmitir. Balk polsteri (Levha 3.3) AB.1den farkl olarak ibkey bir forma sahiptir ve aaya doru daralmaz. Bolteus band da yuvarlak bir formdadr. Herhangi bir balayc yuvas bulunmayan baln st yzeyi (Levha 3.3, 4.1) yine volt seviyesinden 1 cm ykseklik gsteren tayc dzlem olarak sivri ulu murla kabaca ilenilmitir. Ayn llere ve genel dzenlemeye sahip olmasyla baln hem ilev hem de dzenlenii iin AB.1 numaral balk iin yaplan deerlendirmeler geerli olmaktadr. Balklar arasndaki en nemli fark olan kalp biimli olarak tanmlanan cephe bezeinin ise tam paraleli bulunmamakla birlikte kyaslanabilir uygulamalar mevcuttur. Aiol gelenekteki rneklerden ilki Larisadan M 550-525 arasna tarihlendirilen Aiol balktr61 (Levha 4.3). Balk cephesinin alt ksmnda yer alan kalp ya da kalkan eklinde biimlendirilmi olan bezeme tam benzerlik gstermemekle birlikte bu uygulama iin nemli bir rnektir. Kbrstan Aiol stildeki mezar stelleri ve Proto-Aiol olarak tanmlanan balklar62 (Levha 4.4) da bu kapsamda kyaslanabilecek rneklerdir. M 6. yy.a tarihlenen bu rneklerde voltlerin st blmnde birbiri iine yerletirilmi, ie doru dnerek kalp formuna yakn bir form veren sarmallar yine tam olarak kyaslanamamakla birlikte kullanmn eitlii iin verilebilecek rneklerdir. Samostan M 6. yy. son eyreine verilen mezar stellerinde63 voltlerin st birleiminde yer alan palmetlerin anak dzenlemesi de benzer kabul edilebilir. Bezemenin en yakn
60 61

Paralel rnekler iin bk. SB.1-2, 5. Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19.a; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.152-4; Betancourt 1977, 73 vd., Pl.42. 62 Betancourt 1977, 37, Fig.9; Wright 1992, Ill.285.1-4, 286, 287.1-4 63 Buschor 1933, 34-36, Nr.V.1-3, Bei.XIII-XIV.

12

rnekleri olarak Samos64 (Levha 25.1) ve Milas (SB.5) (Levha 30-31) stun boyunlarnda anthemion altnda yer alan spiral ifti st blm gsterilebilir. Radt65 tarafndan 1 numaral balkla ayn ekilde M 545-540 sonrasna tarihlenen balktaki biimsel zenginliin daha gen ve yaratc bir ta ustasnn varl ile aklanabilecei belirtilmitir. Buna destek olarak da kalp biimli bezein bezeme alanna yerletirilmesinde, bezek ve voltlerin dzenlenmesindeki asimetrik iilik gsterilmitir. Balklar karlatrldnda bu tip bir yargnn uygun olabilecei anlalmakla birlikte, kesin bir veri olmad iin sadece bir olaslk olarak kalmaktadr. Balk, Betancourt66 tarafndan da AB.1 ile ayn ekilde daha geni bir tarih aral olan M 6. yy. ikinci yarsna tarihlendirilmitir. Bununla birlikte AB.1 iin yukarda belirtildii gibi Radt tarafndan nerilen Pers istilas sonras yani M 545-540 civar iin kesin bir veri bilinmemektedir ve Betancourt tarafndan verilen tarih aral ise olduka genitir. Tm veriler bir araya getirildiinde her iki baln da ayn dneme verilebilecei, ancak bunun byk bir olaslkla M 6. yy. ortasndan sonras olabilecei anlalmaktadr. Bu nedenle AB.1 ile ayn ekilde AB.2nin de M 6. yy. ortasndan sonrasna, muhtemelen de nc eyrei iine, tarihlendirilmesi uygun gzkmektedir67. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer : AB.3 : 5.1-4, 6.1-3 : Alazeytin, 31 numaral yap : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, orta bahe, Env.Nu. 3582 ller : Cephe Gen. 98 cm, alt Gen. 50.3 cm, st Gen. 61 cm, Yk. 53 cm, Der. 20 cm Malzeme : Yerel koyu gri sert kire ta Yayn : Paton-Myres 1896, 199-200, Fig.2; Radt 1970, 255-259, 258-259, Abb.24, Taf.41.3-5, 42.1; Betancourt 1977, 5355, 137, Fig.19.b, Pl.32-34; Radt 1978, 332 vd., Pl.95-6. lk olarak Paton ve Myres tarafndan Alazeytinde grlerek kk bir resmi (Levha 5.1) yaynlanm olan pilaster balk daha sonra Radt tarafndan alt ksm eksik ve 3 paraya ayrlm halde yeniden bulunmutur (Levha 5.2). Gvde alt ksm eksik olan balk youn anmaya uram olmakla birlikte cephe geniliince korunmutur ve sadece bir voltn yan kesi krktr. Dikdrtgen formlu bir gvdeye sahip balkta cepheler oyularak oluturulmu yiv biimli bantlarla dzenlenmitir ve bu sayede dbkey bir grnme kavumutur. Baln her iki cephe yzeyi de ince ulu mur ile ilenilmitir, ancak anmaya bal olarak mur izleri byk oranda kaybolmutur. Balk st yzeyinde ve polsterde mur izleri youn olarak grlebilmektedir. Balk st yzeyinde balayc yuvas bulunmamaktadr.
64 65

Gruben 2001, 361, Abb.271. Radt 1970, 240-241, 251 vd. 66 Betancourt 1977, 51 vd. 67 Yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.1

13

Baln ilk cephesinde (Levha 5.2-3) voltler alt bitim hizasnda tek, ortada volt gzleri hizasnda ise ift bant ile birbirine balanmaktadr. Kanalis band ilevi gren bu bantlardan stte yer alan ifte bandn st ksmnda balayan voltler 2,5 dn yaparak ortada byk birer volt gz oluturmaktadr. Voltler arasnda yer alan cephe bezei ise anak ve orta yapra zorlukla incelenebilen yaprakl bir palmetten olumaktadr. lk iki balktan farkl olarak her iki cephesi de bezenmi olmakla birlikte baln dier cephesinde (Levha 5.4, 6.3) bezemeler ya korunma durumuyla ya da orijinal dzenlemeye bal olarak daha az belirtilmi bir grnme sahiptir. Kanalis band ilevi gren bantlarn belirtilmedii bu cephede stte yer alan cephe bezei de olduka belirsizdir. Bununla birlikte grlebilen ok az iz dier cephedeki palmet bezemesinin kopyas olabileceine iaret etmektedir. Radt tarafndan da bu cephedeki farkln tamamen anmaya m bal olduu yoksa orijinalinde boya ile desteklenmi daha detaysz bir iilik mi bulunduu tespit edilememitir. Paton ve Myres tarafndan yaynlanm olan resim de bu cepheye aittir ve voltler arasnda bezeme grlmemektedir (Levha 5.1). Hafif ibkey bir form verilmi olan polsterler (Levha 6.2-3) bezenmemi ve st yzeyin devam olacak ekilde sivri ulu murla kabaca ilenilmitir. Baln alt blm u an krk olmakla birlikte Paton ve Myres tarafndan yaynlan resim (Levha 5.1) dikdrtgen formlu balk alt bitiminin yukarya doru daralan bir forma sahip olduunu gstermektedir. Paton ve Myres tarafndan detayl bilgi verilmeksizin baln antalar arasnda duran iki dikme zerinde yer ald ve yan yznn cepheye bakt belirtilmitir. Radt ve Betancourtun da ayn ekilde, antalar arasnda yukarya doru incelen dikme zerinde yer alan pilaster balk olduunu belirtmesi bu dncenin kabul edilebilir olduuna iaret etmektedir. Ancak kullanm iin paralel bir rnek bilinmemektedir. Drtgen alt bitimli pilaster balk formu ile AB.1-2 ve onlarla kyasladmz Kbrs ve Yakn Dou rnekleri ile paralellik gstermekle birlikte kanalis band dzenlemesi bu rneklerden farkldr. Bu dzenlemeye verilebilecek ilk rnekler Bayrakl Athena Tapnann M 600 civarna tarihlendirilen balklardr68. Bu balklar kanalis band ilevi tam dz bantlar bulunmasyla kyaslanabilmekle birlikte voltlerin birbirinden bamsz biimlendirilmi olmalar ile farklk gstermektedir. Kanalis band ve volt dzenlemesinin en yakn paraleli ise Atina akropolisinde ele gemi M 550-525 arasna tarihlendirilen boyal bir balktr69 (Levha 7.1). Volt biimlendirilii ve kanalis band yan sra cephe bezei olarak kullanlan 3 yaprakl palmet bezeiyle de yakn paralellik gstermektedir. Aada deerlendirilecek olan Data-Krmende bulunmu Aiol balk (AB.6) (Levha 8) bir dier yakn paralel olarak tespit edilmektedir. Volt biimlendirilii ile farkl olmakla birlikte kanalis bandnn iki farkl bantla belirtilmi olmas ve cephe bezei bulunmasyla paralellik kurmak mmkndr. Sadece kanalis
68 69

Akurgal 1993a, 78 vd., ek.67a-b, 68b, 69a-b. Trowbridge 1888, 24, Fig.2; Durm 1910, Abb.284; Betancourt 1977, 103, Pl.56-59.

14

band biimlendiriliine bakldnda ise M 5. yy. balarna tarihlendirilen Samostan bir mezar steli70 ile Megalopolis71, Paros72 ve Theradan73 (Levha 7.2) akroter rnekleriyle kyaslanmas mmkndr. Bu paralel rnekler nda kanalis band dzenlemesinin M 6. yy. ikinci yarsna iaret ettii sylenebilmektedir. Bezemenin kabartma yerine oyulmu yivler kullanlarak oluturulmas ok fazla rnekte karlalmamakla birlikte Larisadan M 550-525 yllarna tarihlendirilen Aiol balklar74 ile kyaslanabilmektedir. Radt75 tarafndan 1 ve 2 numaral balklara gre biraz daha gee M 540 sonrasna tarihlenebilecei nerilmi olan balk, Betancourt76 tarafndan ise M 6. yy. ikinci yarsna ait olarak tanmlanmtr. Bununla birlikte yukarda deerlendirildii gibi baln genel dzenlemesine verilebilen paralel rnekler ve zellikle Larisa balklar nda AB.1 ve AB.2 ile ayn dnemden yani M 6. yy. ortasndan sonraya muhtemelen nc eyrek iine tarihlendirmek mmkn gzkmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer : AB.4 : 7.3-6 : Alazeytin, 31 numaral yap : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, orta bahe, Env.Nu. 3583 ller : Gen. 54 cm, Yk. 55 cm, Der. 19 cm Malzeme : Yerel koyu gri sert kire ta Yayn : Paton-Myres 1896, 199-200; Radt 1970, 255-259, Abb.24, Taf.42.2; Betancourt 1977, 53-55, 137, Fig.19.b, Pl.35; Radt 1978, 332 vd., Pl.96.18. Radt tarafndan Alazeytin 31 numaral yapda AB.3 ile birlikte bulunmu olan Aiol pilaster balk paras yaklak ayn llere sahip olup muhtemelen ayn formda bir baln sol volt ksmna aittir (Levha 7.5).

Tm kenarlar krk olan balk paras (Levha 7.3-6) AB.3 ile kyaslandnda genel dzenleme asndan ayn olmakla birlikte en d volt bandnn kenarlar ukurlatrlm yarm daire formlu oluu ve voltleri birletiren tek bant bulunuu ile farkllk gstermektedir. AB.1 ve AB.2 iin geerli olduu gibi ayn yapda bulunmu iki farkl balkta farkl biimlendirilmelerin grlyor olmas ilgi ekici bir zelliktir. Tarihlendirme iin yeterli kriter bulunmamakla birlikte AB.3 ile gstermi olduu benzerlik ve ayn yapda ele gemi olmas sonucunda ayn ekilde M 550-525 arasna tarihlendirilmesi mmkndr.

70 71

Buschor 1933, 43-46, Bei.XV.2 Buschor 1933, 45, Bei.XV.3 72 Buschor 1933, 45, Bei.XVI.1 73 Buschor 1933, 45, Bei.XVI.2 74 Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19, 22, 30, 41; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.152-4; Betancourt 1977, 73 vd., Pl.42, 46. 75 Radt 1970, 255 vd. 76 Betancourt 1977, 53-55.

15

: AB.5 : 8.1-4 : Data-Krmen :: Yk. 46.5 cm, Der. 40 cm : Kireta (?) : Bean-Cook 1952, 178-179, 188, Fig.4, Pl.38.e; Boardman 1959, 209; Radt 1970, 246, n.41; Betancourt 1977, 50, n.4. Data yarmadasnn kuzey yakasnda yer alan Krmen Liman civarnda Karaky yaknnda bir camii duvarnda devirme olarak kullanlm olan Aiol balk Bean ve Cook tarafndan tespit edilmitir. Malzemesi sadece ta olarak tanmlanm olan blok kiretandan yaplmtr. Baln sol volt kenarlar krlm ve volt balangcna kadar yzey tralanarak zerine bir snr yazt kaznmtr (Levha 8.1-2). lk tespit edildii dnemde baln sadece alt kesinde ve volt kenarlarnda anmalar mevcuttur, gnmzde volt st kesi krk ve eksiktir. Bir duvar iinde yer almas (Levha 8.1-3) sebebiyle arka cephesi incelenememekle birlikte arka cephenin bezemesiz olduu aktarlmtr. Balk n cephesinin ise her iki yannda volt bulunduu muhtemeldir (Levha 8.3). Cephenin korunmu olan kenarnda diyagonal ykselen kalp veya kalkan formu veren ift volt grlmektedir. Ular gz oluturacak ekilde dzenlenmi olan volt i ve d bantlar devaml form gstererek st ste binmi iki volt oluturmaktadr. Bu voltler ise kk bir dz bant ve ok biimli keli bir yaprak bezeiyle birlemektedir. Balk kenarnda yer alan volt iftleri ise ortada kanalis band ilevi gren iki adet bant ile birlemektedir. Bu bantlar zerinde ise cephe bezei olarak balk st bitimine dein uzanan keli hatl bir lotus kullanlmtr. Balk st bitimi (Levha 8.12) polster kenarnda 2 cm ykseklik fark yaratan tayc bir dzlem olarak ekillendirilmitir. Baln alt yzeyi de dikdrtgen formda dz bir birleim yzeyine sahiptir. Polster bezemesiz braklmtr (Levha 8.2-3). Pilaster balk olarak tanmlanmakla birlikte Bean ve Cook77 tarafndan bir stel bitimi olabilecei de belirtilmi olan balk daha sonra Boardman78 tarafndan Aiol pilaster bal olarak tanmlanmtr. Betancourt79 tarafndan ise Aiol geleneiyle balantl bezeme ieren bir mezar steli olduu belirtilerek almasna dhil edilmemitir. Bununla birlikte, 40 cm derinlie80 sahip baln zellikle st ve alt birleim yzeylerinin varl, arka yzn bezenmemi olmas ve st bitimdeki ykselti,
77 78

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn

Bean-Cook 1952, 178-179. Boardman 1959, 209. 79 Betancourt 1977, 50, n.4. 80 40 cm derinlii Samos ve Sardeis mezar stellerindeki 4-20 cm arasnda deien derinlik lleriyle (Buschor 1933, 22 vd.; Ratt 1994a, 593 vd.) kyaslandnda stel olamayacan gstermektedir. Ancak yukarda deerlendirilen 1-4 numaral balklarda da 20-25 cm civarnda derinlik llerinin grlmesi bu lnn tek bana tanmlamada kullanlamayacana iaret etmektedir.

16

baln tayc bir ilevi bulunduuna iaret eder niteliktedir. Bu nedenle her ne kadar kesin olarak sylenemese de Alazeytin balklar ile benzer formda bir pilaster balk olduu byk olaslk olarak kabul edilebilmektedir. Baln cephesinde yer alan yazt, ncelikle baln kullanmdan kalkmasndan sonra farkl bir alana tanarak zerine snr yazt kaznm olduunu gstermesiyle nem tamaktadr. Liman snr ibaresini tayan yazt Cook tarafndan yaz stiline gre M 4. yy.a tarihlendirilmitir ve balk tarihi iin bir st snr oluturmaktadr. Balkta st ste iki volt bulunmasna benzerlik gsteren tek rnek olarak Larisadan M 550-525 arasna tarihlendirilen Aiol balk81 (Levha 4.3) tespit edilmektedir. Larisa bal byk voltlerin altnda daha kk ikinci volte sahip olmasyla kyaslanabilmesinin yan sra gvde ortasnda yer alan kalp biimli bezeme tam benzerlik gstermektedir. Ayrca yine volt olarak ilev grmemekle birlikte yukarda deerlendirilen 2 numaral Alazeytin balndaki kalp biimli bezeme ve onunla karlatrdmz Kbrstan Aiol stildeki mezar stelleri ve Proto-Aiol olarak tanmlanan balklar82 da (Levha 4.4) bu kapsamda kyaslanabilecek rneklerdir. M 6. yy.a tarihlenen bu Kbrs rneklerinde st blmdeki birbiri iine yerletirilmi sarmallar ie doru dnerek kalp formu vermesiyle kyaslanabilmektedir. Son olarak ise yine yukarda deinildii gibi bu bezeme stun boyunlarnda (SB.1-2, 5) (Levha 25, 31) sklkla karlalan dikey Sspiral iftleri ile kyaslanabilmektedir. Bu S-spiral iftlerinin yars dikkate alndnda aralarndaki dolgu bezekleri ile ayn forma sahip olduunu sylemek mmkndr. ift banttan oluan kanalis band dzenlemesi yukarda deerlendirilen AB.3 ve AB.4 ile onlarla kyaslanan Bayrakl balklar83, Atina84 bal (Levha 7.1), Samostan bir mezar steli85, Megalopolis86, Paros87 ve Theradan88 (Levha 7.2) akroter rnekleriyle benzerlik gstermektedir. Bylece, tam paraleli olmamakla birlikte M 6. yy. ikinci yarsnda benzer uygulamalarn grld anlalmaktadr. Cephe bezei olarak kullanlm lotus bezei Aiol balk rneklerinde nadiren karmza kar ve genelde palmet kullanlmaktadr. Form olarak benzerlik gstermemekle birlikte kyaslanabilen tek rnek olarak Samostan M 530 civarna verilen st ste iki volt kullanlm bir mezar steli89 tespit edilmektedir. Ayrca, Yakn Dou ve Kbrs rneklerinde90 (Levha 2.3-4) voltlerin kenar uzants dikkate alnmadnda balklarn lotus formuna sahip olmalar bu kullanmn kkeni hakknda ipucu verir niteliktedir.
81

Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19.a; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.152-4; Betancourt 1977, Fig.34, Pl.42 82 Betancourt 1977, 37, Fig.9; Wright 1992, Ill.285.1-4, 286, 287.1-4. 83 Akurgal 1993a, 78 vd., ek.67a-b, 68b, 69a-b. 84 Trowbridge 1888, 24, Fig.2; Durm 1910, Abb.284; Betancourt 1977, 103, Pl.56-59. 85 Buschor 1933, 43-46, Bei.XV.2 86 Buschor 1933, 45, Bei.XV.3 87 Buschor 1933, 45, Bei.XVI.1 88 Buschor 1933, 45, Bei.XVI.2 89 Buschor 1933, 30, Abb.4, Bei.X.2. 90 lgili kaynaka iin bk. AB.2

17

Daha nce kesin olarak tarihlendirilmemi olan balk Bean ve Cook tarafndan Erken Arkaik dneme ait olarak tanmlanmtr. Boardman ise M 5. yy. rneklerinden bahsederken bu bal bir Hellen kentindeki dou rneklerine en yakn rnek olarak tanmlamtr. Radt tarafndan Erken Arkaik rnekler arasnda saylan balk Betancourt tarafndan ise sadece Arkaik dneme ait olarak tanmlanmtr. Ancak yukarda yaplan deerlendirmeler Data balnn M 6. yy. ikinci yars ve muhtemelen de son eyreine tarihlenebileceine iaret etmektedir. : AB.6 : 9.1-2 : Euromos :: Gen. 1.40 m, Yk. 80 cm, Der. 40 cm91 Malzeme : Kireta Yayn : Serdarolu 1982, 352, Abb.5. Euromosta bulunmu baln yaynlanan iki resminden (Levha 9.12) anlald kadaryla alt dz bitime sahip pilaster balk formuna sahiptir. Alt ksm krk olmakla birlikte orijinalinde dz bir bitime sahip olduu anlalan baln bir kenarnda volt korunmuken, dier kenar krktr. Mevcut voltn de alt ksm krktr. Balk st yzeyinde balayan geni dz bir bant halindeki bolteus band daralarak polster alt ksmna uzanmaktadr (Levha 9.2). Kenarlarn kaznmas ile oluturulmu olan bu bant polstere hafif ibkey bir form kazandrmtr. Yarm daire formlu bantlarla snrlanan volt, balk yzeyinden ok az ykselti yapmaktadr. Baln cephesinde ince ulu mur izleri youn olarak grlmektedir, st yzeydeki mur izleri ise cepheye gre daha kalndr. Serdarolu tarafndan baln Monodendri Poseidon altar (Levha 78.3) rneinde olduu gibi bir altara ait olabilecei belirtilmekle birlikte baln formu altarlardan bilinen formdan farkllk gstermektedir. Balk gvdesinin alt bitiminin keli formu, cephenin tam perdahlanmam olmas, zvana yuvas bulunmay ve bolteus band ile form olarak kyaslanabilecek rnekler olarak yukarda incelenen AB.1, AB.2 ve AB.5 numaral pilaster balklar (Levha 1-4, 8) gsterilebilmektedir. zellikle polsterdeki geni bant bezemesi AB.2 ve AB.7 (Levha 3.3, 10) ile paralellik gsterir. Bu benzerlikler yardmyla baln Aiol pilaster balk olarak tanmlanmas mmkn gzkmektedir. Serdarolu tarafndan Anadolunun M 5. yy. yap faaliyeti anlatlrken tantlm olan balk tarihlendirilmemitir. Yukarda deinildii gibi baln tarihlendirilmesi iin kullanlabilecek veriler snrl olmakla birlikte tespit edilebilen paralellikler, M 6. yy. ikinci yarsna iaret etmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

91

Arazide yaplan incelemelere ramen tarafmzca tespit edilememi olan balk iin resimdeki lek 50 cm. olarak kabul edilmi ve tamlama yapldnda geniliin yaklak olarak 1.60 m olabilecei hesaplanmtr.

18

Nu.

: AB.7

Levha Nu. : 10.1-7 Buluntu Yeri : Bodrum Sergilendii Yer : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi ller : Blok Gen. 18 cm, Volt Gen. 16 cm, Yk. 25 cm, Der. 60 cm, Malzeme : Kireta Yayn : Radt 1996, 307 vd., Abb.1-7. Radt tarafndan Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde tespit edilen bloun Bodrum ierisinde ele gemi olduu tahmin edilmekle birlikte kesin buluntu yeri ve durumu hakknda bilgi bulunmamaktadr. Kelerdeki anmalar ve arka kedeki kk krk haricinde olduka iyi korunmu olan blok, n cephesinde volt knts bulunan dikdrtgen bir forma sahiptir. Bloun arka cephesinde (Levha 10.6) yer alan kenar bantlar ile desteklenmi yarm daire formunda bir girintinin i yzeyi olduka iyi perdahlanmtr ve altta da blok gvdesinden 2 cm yukarda yer alr. Bloun yan cephelerden birisi detayl olarak ince ulu murla ilenilmiken (Levha 10.2) dier yan cephe (Levha 10.1) n yandaki kk bir blm haricinde kabaca biimlendirilmitir. Blok alt yzeyinde (Levha 10.3) volt ksm ince mur, arka dar cephe biraz daha kaln ve gvde orta ksm iri murla ilenilmitir. Blok st yzeyinde (Levha 10.4) ise volt ksm ince, gvde ksm iri murla ilenilmitir. Blokta herhangi bir balayc yuvas bulunmamaktadr. Blok n cephesinde yer alan volt (Levha 10.1-2) st yzeyden 10 cm aada balar ve 21 cm ykseklie sahiptir. Volt gz ekseninden itibaren 5 cmlik blm bloun alt ksmna uzanmaktadr. Volt blok cephesinin de tam ortasnda yer almaz ve kabaca ilenilmi yan cepheden 2 cm da yerletirilmitir. Polster (Levha 10.3-5) aa doru incelen gen formlu geni bir bantla bezenmitir. Volt alt ksmnda biten bu bandn kenarlar kaznarak yaplmtr ve d kenarlardan ortaya doru eim artarak, polstere ibkey bir form kazandrmaktadr. Daha ince ilenilmi yan cepheye ait voltte (Levha 10.2) kazma ile verilmi olan bant tek bir dn yaparak birbirine balanr ve ortada banttan bamsz byk bir volt gz bulunur. Dier volt yz (Levha 10.1) deinildii gibi daha detayszdr ve yine kazma ile belirtilmi olan bant ie doru bklmesiyle tam bir volt formuna sahiptir ve volt gz bulunmamaktadr. Bloun st ve altta dz birleim yzeyleri bulunmasna ramen zvana yuvas olmay, st ve altta birleim yzeylerinin kabaca ilenilmesi ve yan cephelerden birisinin tam olarak bezenmeyii tek cephesi grlebilir ekilde duvarda yer alm olduuna iaret etmektedir. Arka dar cephedeki yarm daire ekilli girinti ise Radt tarafndan doru bir biimde belirlendii gibi ahap kap direinin yuvas olmaldr (Levha 10.7). Bylece bloun kap konsolu olarak kullanlm olduu kesin olarak anlalmaktadr. Konsol blounun tam bir paraleli bilinmemekle birlikte ilev olarak yukarda deerlendirilen AB.1 ve AB.2 (Levha 1-4) ile kyaslanmas mmkndr. Arka yzlerinde gvde ksmlar ilenilmemi olan Alazeytin balklarnn kap st bitiminde yer alm olduklar ve M 9-6. yy. arasndan rneklerin tespit edilebildii yukarda deerlendirilmitir. lev

19

olarak gstermi olduu benzerliin yan sra, bolteus bant dzenlemesi ve volt yzlerinin farkl biimlendirilii AB.1 ile kyaslanabilen zelliklerdir. Radt tarafndan bloun tarihlendirilebilmesi iin kullanlabilecek kstaslar olarak Alazeytin rnekleri ile gstermi olduu benzerlikler, blok yzeylerinin ok iyi perdahlanmam olmas, zvana yuvas ve anathyrose bulunmayyla blgedeki M 4. yy. mimarisinden92 farkl oluu gsterilmitir. Alazeytin rnekleri ile kyaslandnda blok yzeylerinin daha detayl bir iilie sahip olmas konsol blounun Alazeytin rneklerine gre biraz daha gee tarihlenebileceine iaret olarak kabul edilmitir. Ancak, Alazeytin balklarnda kullanlan sert gri kire tann Bodrum rneindeki normal kiretana nazaran daha zor ilenecei ve grntnn de farkl olaca dikkate alnmaldr. Radt93 tarafndan Alazeytin balklarna gre biraz daha gee tarihlenebilecei nerilen bloun kesin tarihi iin elde veri bulunmamakla birlikte, Alazeytin balklaryla yaklak ayn dneme ve daha geni bir aralkla M 6. yy. ikinci yarsna tarihlenebilecei nermek mmkndr. Nu. : AB.8 Levha Nu. :Buluntu Yeri : Pedasa, Athena Kutsal Alan Sergilendii Yer : Pedasa Kaz Evi Deposu ller :Malzeme : Yerel kireta Yayn : Bodrum yarmadasnda Konack beldesi yaknnda yer alan Pedasa antik kenti 2009 yl kaz almalar srasnda bir tarla duvarnda devirme olarak kullanlm halde ele geen balk kaz ekibi tarafndan yayna hazrlanmaktadr. M 6. yy ilk yarsna tarihlendirilebilen baln alt bitiminde on Kymationu kullanlmas ile nik bir zellik gstermektedir ve Aiol balklarn geliimi hakknda olduka nemli bir elemandr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : AB.9 :: Bodrum, Sazky : Bodrum, Sazky :: Yerel kireta :

Mumcular Beldesi Sazky Ky giriinde yer alan mezarlkta yer alan devirme malzemeler arasnda tespit edilen Aiol balk yayna hazrlanmaktadr. AB.1 ile gsterdii yakn benzerlik ve iyi korunmu oluu nemli bir rnek olduuna iaret etmektedir.
92 93

Pedersen 1994a, 11 vd.; Pedersen 2001, 97 vd.; Pedersen 2004c, 409 vd. Radt 1996, 310-311.

20

I.2: ON YAPI ELEMANLARI I.2.1: KADELER (SPERALAR) Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : K.1 : 11.1-2, 13.1-2 : Bodrum Kalesi (?) : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, Glck Ktk Bat Salonu : Yk: 15.9 cm : Kaliteli beyaz mermer : Pedersen 1994a, 29, Fig.25; Hellner 2002, 177.

Fransz kulesi alt ksmnda Glck Ktk Bat Salonu i duvarnda devirme olarak kullanlm olan speira, yap iinde bulunmas sayesinde kelerdeki kk krlmalar haricinde olduka iyi korunmutur. Aada incelenecek olan K.2 ile tamamen ayn malzeme ve profile sahip olmakla birlikte K.2nin ykseklii 2.7 cm daha fazladr. ki speira arasndaki bir dier fark ise st yzeyin biimlendiriliinde tespit edilmektedir. K.2de 18 cm geniliinde iyi perdahlanm birleim yzeyi grlrken bu rnekte 10 cmdir ve anathyrose de sivri ulu mur yerine ince tarakla ekillendirilmitir (Levha 11.1). Duvar iinde bulunmas sebebiyle ap hesaplanamayan speira 2 numaral speira ile ayn ap lsnde tamamlanmtr94 (Levha 13.1). Her iki speira rnei deinildii gibi ayn malzemeden yaplmtr ve profilleri arasnda da fark bulunmamaktadr (Levha 13.1-2). Bu nedenle deerlendirmeler ve tarih nerisi aada K.2 ile birlikte yaplacaktr95. : K.2 : 12.1-3, 13.1-2 : Bodrum Kalesi (?) : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi. Glck Ktk Bat Salonu. ller : Alt ap: 87 cm, st ap: 83 cm, Yk. 18.6 cm st yzey zvana yuvas: 3.5 x 3.5 x 2 cm, alt yzey zvana yuvas (yaklak) 20 x 20 x 10 cm Malzeme : Kaliteli beyaz mermer Yayn : Pedersen 1994a, 29, Fig.26; Pedersen 1999, 328, Fig.10; Hellner 2002, 177. Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde korunan Samos tipi on stun kaidesine ait speirann envanter numaras olmamas sebebiyle buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamaktadr. Bununla birlikte yukarda deerlendirilen
94

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer

Speirann Pedersen tarafndan yayna hazrlanmas sebebiyle zerinde tarafmzca yeterli alma yaplamamtr ve Pedersen tarafndan hazrlanan profil izimleri ve tarafmzca alnan baz lmler kullanlmtr. 95 Speiralarn ykseklik farkna ramen ayn yapya ait olabilecekleri hakkndaki deerlendirme iin bk. Blm II.1.3

21

K.1in Fransz Kulesi alt duvarnda devirme kullanlm olmas, bu kaidelerin Bodrum kkenli ve byk olaslkla da Fransz kulesi yaknnda bir alanda bulunmu olduklarn akla getirmektedir. Speirann daha nceden ak havada sergilenmesi sebebiyle alt ve st keleri olduka anmtr, kk bir kenar blm de krktr (Levha 12.1-2). bkey bir forma sahip olan speirann (Levha 12.3, 13.1) st ap alt apa gre 4 cmlik bir azalma gstermektedir. 5 adet yiv ve bunlar ayran keli hatlara sahip 4 adet astragalden oluan speirann alt ve st kenarlar gen bir forma sahip olup yivli alanla balants hafif bask ince bir bantla salanmtr. Speira st kenar bitimi st yzeyle ayn hizada iken alt kenar bitiminin kesi hafif yukar kalkk ekilde biimlendirilmitir. Speira alt yzey orta ksmnda yer alan yaklak 20 x 20 x 10 cm lye sahip geni drtgen zvana yuvas yeterli derecede incelenememitir96. Speiradaki tahribat sebebiyle alt yzeydeki anathyrose net olarak incelenememektedir ve mur izleri de olduka siliktir. st yzey daha iyi korunmutur ve ortada bulunan 3,5 cm ll kare zvana yuvasn 20 cm geniliinde ince ulu mur ile hafife ukurlatrlm anathyrose ve 18 cm geniliinde iyi perdahlanm dz birleim alan evrelemektedir. Speira alt yzeyinde bulunan geni drtgen yuvann97 orijinal dzenlemenin bir paras olarak ahap zvana iin alm olmas byk olaslktr98. Yaplarda ahabn daha salam bir balayclk ilevi tayabilmesi iin zvana yuvalarnn byk boyutlu yaplm olduklar bilinmektedir99 ve Delostan M 6. yy.a tarihlenen farkl boyutlarda drtgen zvana yuvalarna sahip torus ve speiralar100 (Levha 14.56) bu uygulamann en yakn rnekleri olarak gsterilebilir. Ancak, bu yuvann ilevinin kesin olarak belirlenmesini salayacak bir veri tespit edilememitir. Halikarnassos speiralarnn buluntu yerleri ve ait olabilecekleri yap kesin olarak bilinmemektedir101. Bu nedenle tarihlendirme iin paralel rnekler ile yaplacak karlatrmalar en nemli unsur olmaktadr. Bu noktada ncelikle kyaslanabilir rneklerin bir araya getirilmesi gereklidir. Bilinen rnekler zerinde yaplan incelemede ise geliim aamasndaki rnekler102 hari tutulduunda ok az sayda rnein103 Samos tipi stun kaidesi olarak
96

Daha nceden stnde ar bir metal apa bulunmas sebebiyle, son sergi halinde ise alt yzey grlemedii iin incelenememitir. 97 Aada incelenecek bir on balnda (B.5) ve mzedeki daha ge dneme ait bir dier on balnda (Levha 48.1) geni drtgen yuvalar grlmektedir. Ahap kullanmyla balantl olmakla birlikte balklardaki yuvalarn st ve alt yzey arasnda uzanmas speiradan farklk gstermektedir. 98 Bu yuvann daha sonraki devirme kullanmla veya tamiratlarla balantl olabilecei akla gelmekle birlikte bu tip kullanm iin bilinen bir rnek tespit edilmediinden bu olaslklar tarafmzca deerlendirme d tutulmutur. 99 Ahap zvana kullanm hakknda bk. Martin 1965, 280 vd.; Bingl 2004, 94-95. 100 Fraisse-Llinas 1995, 129, 278-279, Fig.310-313. 101 Ait olabilecei yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.3 102 Wesenberg 1971, 117-119; Hellner 2002, 170 vd. 103 Naukratis Apollon, M 570-60 (Wesenberg 1971, 118, Abb.241; Hellner 2002, 187-189), Samos Hera 1. dipteros, M 570-530 (Wesenberg 1971, 118, Abb.237-239), Samos Hera 2. dipteros, M 530 sonras (Hellner 2002, 1 vd., Taf.124), Samostan adak stunlar, M 6. yy. ikinci yars (Wesenberg 1971, 119, Nr.8, 19, 20, Abb.254-255) Khios Phanai, M 6. yy. ikinci yars (Boardman 1959, 173-176, Fig.2; Wesenberg 1971, 119, Abb.242; Hellner 2002, 190-192, Abb.21), Syracusa, M 510 (Gentili 1967, 61 vd., Fig.7-9; Hellner 2002, 193-196,

22

tanmlanabildii ortaya kmaktadr. Samos Hera Tapna 2. dipteros stun kaideleri zerine yaplan tez almasnda104 tarihlendirme iin kullanlabilecek en kesin kstaslar olarak st apn alt apa gre daralmas ve yiv alannn derinliindeki art tespit edilmitir. Speira profillerinin karlatrma iziminde (Levha 13.2) ve Samos speiralarnn gruplandrma iziminde (Levha 14.1) bu geliim kesin olarak grlmektedir. Speiralarn yksekliindeki art ve yiv saylarndaki azalma da bir tarihsel belirte olarak grlmekle birlikte, tm rneklerde ayn biimde tespit edilmiyor olular nedeniyle kesin veri olarak kullanlmalar mmkn olmamaktadr105. Bu veriler nda Halikarnassos speirasnn tarihlendirilmesi iin speira profillerinin karlatrlmas dnda bir yntem bulunmadn sylemek mmkn olmaktadr. Bu nedenle tarihlendirilmi rneklerle Halikarnassos speirasnn profillerinin karlatrld bir izim (Levha 13.2) hazrlanmtr106. Bu izim sonucunda Halikarnassos speiras ile en yakn formun Samos Pythagoreionda ele gemi iki adet speiraya107 ait olduu tespit edilmektedir. M 4. yy. sonlarna tarihlendirilmi olan bu speiralardan her ikisi de ayn forma sahiptir ve sadece birisinin izimi (Levha 14.3) yaynlanmtr. Halikarnassos speiras ile hem st ve alt aplar arasndaki daralma hem de yiv alannn derinlii ile byk oranda benzerlik gstermekle birlikte bu speiralarn tarihlendirilmesinde kstas alnan unsurlarn bilinmeyii tarih nerisine pheyle baklmasna neden olmaktadr. Kyaslanabilir bir dier rnek ise yine M 4. yy. sonlarna tarihlendirilmi olan Knidostaki propylon yapsna ait speiradr108 (Levha 13.4). Speira iziminde bantlar belirtilmemi olmakla birlikte profil Halikarnassos rnei ile byk benzerlik gstermektedir. Bununla birlikte ayn dneme M 4. yy. sonlarna verilmi olan Samos Hera Tapna 11-13 numaral grup speiralarda her iki rnekten de farkl olarak alt ve st ap arasnda fazla bir fark olmay (Levha 14.1) karlatrma yapmay gletirmektedir. Samos Hera Tapna rneklerine
Taf.153.1) Myus, M 500 sonras (Shoe 1936, Taf.LXXI, Nr.25; Boardman 1959, 259, n.1; Wesenberg 1971, 119, Nr. 8; Hellner 2002, 184-186, Abb.20) Metapontum D, M 5. yy. ilk eyrei (Mertens 1979, 103 vd, Abb.2; Hellner 2002, 182-183, Taf.153.1), Locroi Maras, M 470 (Petersen 1890, 188, Abb.7; Gullini 1980, 59 vd. Taf.10; Costabile 1997, 26 vd., Taf.XII.b, XXIII.d; Hellner 2002, 178-181, Taf.153.1), Caulonia, M 460 civar (Costabile 1997, 77, Tavola Caulonai VII), Halikarnassos Trkkuyusu, M 4. yy. ortalar (Pedersen 1988a, 359 vd., Fig.4, 7; Pedersen 1994a, 29, Fig.23), Delos, M 4. yy. sonlar (Wesenberg 1971, 118, Abb.240; Fraisse-Llinas 1995, 279, Abb.315; Hellner 2002, 172-176, Abb.19), Knidos, M 4. yy. sonlar (Love 1972, 69-70, Ill.6; Rumscheid 1994, 301, 321, Taf.58.3; Bankel 1999, 127, Fig.6.4), Samos Pythagoreion, M 4. yy. sonu (Hellner 2002, 157, 186, Taf.153.2). 104 Hellner (2002, 30 vd.) tarafndan yaplan tez almasnda speiralarda 13 farkl grup M 530, M 500 sonras ve M 4. yy. son eyrei olarak 3 farkl yap evresine ayrlmlardr. 105 Wesenberg (1971, 125) tarafndan oluturulan tabloda ykseklik ve ap oran M 6. yy. iine tarihlendirilmi rneklerde azalma gstermekle birlikte bu tablodaki rneklerin tarihlendirilmesinde kesinlik bulunmamaktadr. Bu nedenle oranlama sistemi Halikarnassos speiralarnn tarihlendirilmesinde deerlendirme d tutulmutur. 106 izimde profillerin karlatrmas amac gdld iin tm speiralar e ykseltiye getirilmi ve orijinal rnekler gri renkte K.2 profili ise izgi halinde verilmitir. 107 Hellner 2002, 157, 186, Taf.153.2. 108 Love 1972, 69-70, Ill.6; Rumscheid 1994, 301, 321, Taf.58.3; Bankel 1999, 127, Fig.6.4. Bankel tarafndan yaynlanm izimde speira profili doru verilmekle birlikte bantlarn drtgen formu belirtilmemitir. Love tarafndan yaynlanan izim ise olduka detayszdr.

23

(Levha 14.1) bakldnda, M 500 sonrasna tarihlendirilmi olan 7-10109 ve M 4. yy. sonlarna verilmi olan 11-13 numaral grup110 speiralarn formlar arasnda sadece ok kk bir derinlik fark bulunduu grlmektedir. Bu durum ayn yapnn farkl yapm evrelerinde her ne kadar bir geliim grlse de belli bir ekoln takip edilmesi ile balantl olmaldr. Samos Pythagoreion ve Knidos rneklerinde ise formu belirleyen etken belli deildir ve muhtemelen her iki rnek de Samos Hera Tapna temel alnarak biimlendirilmitir. Bu da speira formlarnda kronolojik geliime ok fazla bal kalnmam olabilecei olasln ortaya koymaktadr. Halikarnassos rneinde 5 adet yiv bulunuu ile kyaslanabilecek tek rnek Myusta ele gemi olan speiradr111 (Levha 13.2). Genel dzenleme asndan Halikarnassos speiras ile byk benzerlik grlmekle birlikte st apn daralma orannn ve yiv alan derinliinin daha az oluu ile farkldr. Herhangi bir yapyla badatrlmam olan Myus112 rnei ilk olarak Shoe113 tarafndan M 6. yy. iine tarihlendirilmitir. Hellner tarafndan ise yiv saysndaki farkllk haricinde form asndan en yakn rnekler olarak Samos 2.dipterosa ait 7-10 numaral speira gruplar (Levha 14.1-2) tespit edilmi ve bu grup speiralarn M 5. yy. bandan sonraya tarihlenmeleri sebebiyle Myus rneinin de en erken M 500 sonrasna tarihlenebilecei nerilmitir114. Daha nce detayl olarak yaynlanmamakla birlikte Pedersen115 tarafndan speiralarn Samos etkisinde yaplm olduu ve Ge Arkaik-Erken Klasik dneme tarihlenebilecei nerilmitir. Resim zerinden inceleme yapan Hellner116 ise Pedersen tarafndan yaplan bu neriyi tekrarlamtr. Yukarda deinildii gibi form olarak Halikarnassos speirasnn paralelleri M 4. yy. sonlarna iaret etmekle birlikte yiv says bakmndan Myus ve dolaysyla Samos speiralaryla gstermi olduu benzerlik daha erkene ait olabileceine iaret eden bir unsurdur. Daha kesin bir tarih nerisi iin ait olabilecei yap bazndaki deerlendirilmeler117 gerekli olmakla birlikte Halikarnassos speiralarnn M 5. yy. balarndan sonrasna belki de yzyl ortasna tarihlenebilecei dncesindeyiz.

109 110

Hellner 2002, 16, 7281, 127130, Taf.4250, 124. Hellner 2002, 82-92, 127130, Taf.51-58, 124. 111 Shoe 1936, 180, Nr.25, Taf.LXXI; Boardman 1959, 259, n.1; Wesenberg 1971, 119, Nr. 8; Hellner 2002, 184-186, Abb.20. 112 1896 ylnda Wiegand tarafndan Myus kalesinde devirme olarak kullanlm olarak ele getii bildirilen kaide parasnn Samos rnekleriyle karm olabilecei dnlmekle birlikte Samostan paralel rnek bilinmemektedir. (Hellner 2002, 184) 113 Shoe 1936, 180. 114 Hellner 2002, 186. 115 Pedersen 1994a, 29; Pedersen 1999, 328. 116 Hellner 2002, 177. 117 bk. Blm II.1.3

24

I.2.2 TAMBURLAR Nu. Levha Nu. : T.1 (1-28)

: 15.1-2, 16.1-4, 17.1-4, 18.1-5, 19.1 Buluntu Yeri : Bodrum Kalesi (?) Sergilendii Yer : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi talyan Kulesi bat ve gney duvarlar ile orta bahe civar. : 1-14: ller118 15-18: ap 59-61 cm, zvana yuvas (yaklak) 10 x 10 x 5 cm 19: 20: 21: ap 64 cm, Yk. 70 cm, zvana yuvas 10.5 x 10.5 x 5 cm 22: ap 62 cm, Yk. 70 cm, zvana yuvas 11.5 x 11.5 x 5 cm 23: ap 62 cm, Yk. 72 cm, zvana yuvas 10 x 10 x 6 cm 24: ap 64 cm, Yk. 70 cm, 25: ap 60 cm, Yk. 52 cm, zvana yuvas 9 x 10 x 5 cm 26: ap 60 cm, Yk. 56 cm 27: ap 62 cm, Yk. 15 cm 28: ap 70 cm, Yk. 30 cm, zvana yuvas 10 x 10 cm Malzeme : Kaliteli beyaz mermer Yayn : Pedersen 1994a, 30, Fig.30; Pedersen 1999, 327, Fig.9. Bodrum Kalesinin en yksek noktas olan Fransz kulesinin alt tarafnda youn olarak grlen kaliteli beyaz mermerden yivsiz tamburlarn buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamaktadr. Toplam 28 adet tamburdan 19 adedi Fransz Kulesinin alt ksmnda yer alan talyan kulesinin bat ve gney duvarlarnda devirme yap malzemesi olarak kullanlmtr. Dier 9 adet tambur ise talyan kulesinin bat kesiminde bahede dank halde sergilenmektedir. Kalenin dier blmlerinde ve duvarlarnda bu tamburlarn tespit edilmemesi ve Bodrum iinden de paralel rneklerin bilinmemesi tamburlarn u an bulunduklar civarda bir yapya ait olduklar dncesini uyandrmaktadr119. 1-14 numaral tamburlar (Levha 15.1) talyan Kulesi bat duvarnda devirme olarak kullanlmtr. Yksekte yer aldklar iin llemeyen tamburlarn yaklak ayn lde olduklar izlenebilmektedir. Diklemesine yerletirilmi olduklar iin sadece birleim yzeyleri grlebilen 14 adet tamburdan 2 tanesi (soldan sayldnda stten 2. ve 3. tamburlar) daha derin ilenilmi orta kesim ve daha kk zvana yuvalarna sahip olmasyla farkllk gstermekle birlikte hem ap uyumu hem de yivsiz olmalaryla dier
118

Pedersen tarafndan kapsaml yayna hazrlanan mimari elemanlar zerinde detayl lm ve izim almalar gerekletirilmemitir. 119 Pedersen 1994a, 30; ait olabilecekleri yapyla ilgili deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.3

25

rneklerle paralellik tamaktadrlar. Bu iki rnekteki farklln stundaki konumlaryla balantl olabilecei muhtemeldir. Dier 12 rnek ise ortak bir dzenlemeyle, ortadaki kare zvana yuvasn evreleyen sivri ulu mur ile hafife ukurlatrlm anathyrose ve olduka iyi perdahlanm birleim yzeyine sahiptir. 15-18 numaral tamburlar (Levha 15.2, 19.1) talyan Kulesi gney duvarnda devirme kullanlm haldedir. Tamburlar hem yksekte yer almalar hem de aa arkasnda kalmalar sebebiyle llememekle birlikte daha nce llm120 olan tamburlarn aplar 59-61 cm arasnda deimektedir. Zvana yuvalar 10 cm civarnda deien kare forma sahip olup derinlikleri 5 cm civarndadr. Birleim yzeyi genilii ise 11-13 cm arasnda deimektedir. Tamburlar dier rneklere nazaran daha kuytuda yer almalar sebebiyle kk krlmalar haricinde olduka iyi korunmutur. Bu nedenle birleim yzeylerinin iilikleri daha detayl olarak incelenebilmektedir. Olduka iyi ilenilmi olan anathyrose, mevcut izlerden anlaldna gre nce ince ulu tarak ile hafife ukurlatrlm, tarak izinin balangcndan 3 cm ierde ise sivri ulu mur ile ilenilmitir. Tamburun arlk merkezinde yer alan kare zvana yuvas da sivri ulu murla yaplmtr. 19 numaral tambur (Levha 16.1) talyan Kulesi gney teras duvarnn bat cephesinde devirme kullanlmtr. Olduka yksekte yer almas sebebiyle incelenemeyen tambur merkezde yer alan kare zvana yuvas ve anathyrose ile dier rnekler ile paralellik gstermektedir. 20 numaral tambur (Levha 16.2) talyan Kulesinin hemen altnda yer alan ofislerin n ksmndaki bahede bulunmaktadr. Youn bitki rts altnda bulunan tambur yanna yaklalamad iin llememitir. Dier rneklerle ayn birleim yzeyi tekniine sahiptir. 21 numaral tambur (Levha 16.3) yine ofislerin n ksmndaki bahede sergilenmektedir. st kenarda kk bir blm krk olan tambur dier rneklerle ayn birleim yzeyi tekniine sahip olmakla birlikte darda sergilenmesine bal olarak tambur birleim yzeyi olduka anmtr. ap 64 cm olan tamburun ykseklii 70 cmdir. Tambur arlk merkezinde yer alan kare zvana yuvas 10.5 cm kenar lsne ve 5 cm derinlie sahiptir. 22 numaral tambur (Levha 16.4, 18.5) da ofislerin n ksmndaki bahede bulunmaktadr. Banklar arasnda masa ilevi gren tamburun akta bulunmasna bal olarak st birleim yzeyi olduka anmtr. Dier rneklerde grlen birleim yzeyi tekniine sahip olduu grlen tamburun gvdesinde Arapa yazya benzeyen kazmalar bulunmaktadr. Tamburun ap 62 cm, ykseklii 70 cmdir. 11.5 cm ll kare zvana yuvas 5 cm derinlie sahiptir. 23 numaral tambur (Levha 17.1) talyan kulesinin alt kesiminde yer alan orta bahede apel yanndaki merdiven kenarnda sergilenmektedir. Akta korunmas ve muhtemelen ziyaretilerin youn temaslar sebebiyle st birleim yzeyi olduka anmtr. Sivri ulu murla ilenilmi stun gvdesi
120

Pedersen 1999, 327.

26

dier rneklere kyasla daha kaba bir dzenlemeye sahiptir. Alt yan ksmnda kk bir blm krk olan tamburun gvde orta kesiminde muhtemelen sonraki kullanmlarla balantl kk bir oyuk bulunmaktadr. Tamburun ap 62 cm, ykseklii 72 cmdir. Tambur arlk merkezinde yer alan 10 cm kenar ll kare zvana yuvas 6 cm derinlie sahiptir. 24 numaral tambur (Levha 17.2) talyan Kulesinin hemen altnda yer alan ofislerin n ksmndaki bahede bulunmaktadr. st blm olduka anm olan tamburda sivri ulu mur izleri grlmekle birlikte anathyrose tam olarak incelenememektedir. Ayrca dier rneklerden farkl olarak zvana yuvas bulunmaz. En nemli farkllk ise tambur st (veya alt) kesiminde yivsiz blmden ince bir bantla geilen alanda bak az setle birbirinden ayrlan 11 cm geniliinde toplam 18 adet yivin 8 cmlik balang ksmnn bulunmasdr. Bu farkllklara karn 64 cm ap ve 70 cm ykseklik ls ve alt blmn yivsiz oluu ile dier rnekler ile benzerlik gstermesi, bu tamburun da dier rnekler ile ayn grup ierisinde deerlendirilmesini mmkn klmaktadr. Yivli blmn bulunuu tamburun yapda farkl bir blmde yer alm olabilecei, farkl tamirat evresi veya daha sonraki farkl kullanmlar ile aklanabilir. 25 numaral tambur (Levha 17.3-4) talyan kulesinin alt kesiminde yer alan orta bahede Camii yanndaki merdiven kenarnda sergilenmektedir. Tamburun ap 60 cm ve ykseklii 52 cmdir. Alt ksm krk olan tamburun st yzeyinde 9x10 cm ll zvana yuvas ve olduka anm olmakla birlikte dier rnekler ile benzerlik gsteren birleim yzeyi bulunmaktadr. Tambur st (veya alt) yan yzeyinde 3 cmlik alanda bir bant halinde yaplm hafif ukur silme 24 numaral tamburda yivlerin hemen altnda grlen silme ile benzerlik gstermektedir. Bu nedenle yiv balangc olabilecei dnlebilir. 26 numaral tambur (Levha 18.1-2) orta bahe st ksmnda talyan kulesinin hemen alt kesiminde bulunmaktadr. Salonunun n tarafnda sergilenen tamburun ap 60 cm, ykseklii 56 cmdir. D yzeyi olduka kaba olan tamburun ortasnda boylamasna uzanan 30 cm apl dz yzeyli yuvarlak bir oyuk bulunmaktadr. Kuyu bilezii ilevi tad grlmekle birlikte lleri yardmyla tamburun orijinalinde dier rnekler ile ayn dzenlemeye sahip olabilecei dnlebilmektedir. Aada incelenecek 27 numaral tambur parasnn d yzeyinin kabaca braklmasna karn zvana yuvas bulunmas bu tambur grubunda baz rneklerin yarm braklm olabileceine iaret etmektedir. 27 numaral tambur paras (Levha 18.3) orta bahe st ksmnda talyan kulesinin hemen altnda Cam Salonu n tarafnda yer almaktadr. Yarm braklm olduuna iaret eden kabaca tralanlm bir d yzeye sahip olan tamburun bir yan ve alt ksm krktr. 70 cm ap ve 30 cm ykseklie sahip tamburun olduka anm st yzey ortasnda yer alan 10 cm kenar ll kare zvana yuvas har ile dolmu haldedir. 28 numaral tambur paras (Levha 18.4) yine Cam Salonu n tarafnda yer almaktadr. Alt ve st yzeyleri ile yan ksm krk olan tambur

27

62 cm ap ls ve tambur yzeyi ile dier rnekler ile paralellik gstermektedir. Tambur ve paralar bir arada deerlendirildiinde hepsinin kaliteli beyaz mermerden olmas, yivsiz olmalar ve birleim yzeylerinde grlen teknik zellikler ortak bir gruba ait olduklarna iaret etmektedir. Tamburlardan llebilen rneklerde grlen 59-70 cm arasnda deien ap ve 70-72 cm arasnda deien ykseklik121 lleri yaklak ayn llere sahip olduklarn gstermektedir. llemeyen rneklerde ise ufak farkllklar haricinde llerin birbirine olduka yakn olduklar gzlemlenmektedir. Tamburlarda grlen en nemli ortak zellik olarak birleim yzeylerinde kullanlan teknik (Levha 18.5, 19.1) dikkat ekmektedir. Zvana yuvas bulunmayan 25 numaral rnek haricinde tm tamburlarn arlk merkezinde 9-11.5 cm arasnda deien genilikte 5-6 cm derinlie sahip kare zvana yuvalar bulunmaktadr. yi korunmu rneklerde grld zere zvana yuvalar sivri ulu mur kullanlarak ekillendirilmitir. Zvana yuvasnn evresini yaklak 10 cm geniliinde evreleyen anathyrose iyi korunmu rneklerdeki mevcut izlerden anlaldna gre ncelikle ince ulu bir tarak yardmyla belirlenmi ve daha sonra kenarda ince bir blm haricinde sivri ulu mur ile ukurlatrlmtr. Tambur d kenarnda ise 10 cm civarnda genilie sahip olduka iyi perdahlanm birleim yzeyi bulunur. Deinilen bu ortak zelikler yardmyla tespit edilebilen toplam 28 adet tambur arasnda istisnai zelliklere sahip rnekler de bulunmaktadr. 26 (Levha 18.1-2) ve 28 numaral (Levha 18.4) rneklerde tambur yzeylerinin kabaca braklm olmas farkllk gstermekle birlikte malzeme ve l benzerlii sayesinde dier rneklerle paralellik kurmak mmkn olmaktadr. zellikle 28 numaral tambur parasnda kare zvana yuvasnn bulunmas bu grmz desteklemektedir. 24 numaral rnek (Levha 17.2) ise st (veya alt) blmnde olduka kk bir alanda yiv balangc122 bulunmasyla en nemli farka sahiptir. Ancak, malzemesi ve lleri ile dier rneklerle uyum gsteren tamburun daha sonraki devirme kullanmlarda veya farkl evreden tamiratlarda deiiklie uram olabilecei byk bir olaslk olarak belirtilebilir. Dier rnekler ile tam benzerlik gsteren 25 numaral tamburdaki (Levha 17.3-4) ince bir bant eklindeki silme de bu grmz
121

Genellikle stun ykseklii iin alt apn 10 kat kabul edilse de erken dneme ait ykseklii kesin olarak tespit edilebilen tek rnek Naksos Oikosudur ve 1:13 gibi bir oran gstermektedir. (Boardman 1959, 176; Gruben 1963, 177 vd., Abb.47; Koenigs 1989, 291) Ayn oranlama Myus Dionysos Tapna iin hesaplanan stun yksekliinde de 1:13.5 olarak karmza kmaktadr (Weber 2002, 263-268, Abb.34). Her ne kadar Arkaik dnem stunlarnn ince bir forma sahip olduu anlalsa da biraz daha gee tarihlenebilecek Halikarnassos rnekleri iin kesin olmamakla birlikte Samos Hera Tapnanda kullanlan (Gruben 1996, 74, Abb.17-18; Gruben 2001, Abb.261-262.) 1:10 oran kabul edilebilir. Bu durumda stunlarn 7 m civarnda bir ykseklie sahip olduklar kabul edilebilir (bk. Blm II.1.3). 122 Yiv balangc dzenlemesine verilebilecek rnekler olarak Delos Apollon (Martin 1965, Fig.318; Fraisse-Llinas 1995, 400, Fig.7-8; Gruben 1997, 376-8, Abb.57.), Atina Parthenon (Martin 1965, Pl.28), Zeus Stratos (Martin 1965, Fig.139) ve Rhamnous Nemesis (Pedersen 1991, 183, Fig.124) tapnaklarna ait yarm kalm stun tamburlar gsterilebilir. Benzer rnekler genellikle yapnn inasnn uzun srmesi nedeniyle tamburlarn tamamlanmam olmasyla aklanmaktadr.

28

destekler niteliktedir. 24 numaral tamburda yiv altnda grlene benzemekle birlikte 25 numaral tamburda yiv bulunmamas ve st birleim yzeyindeki zvana, tamburun farkl evre kullanmna ya da tamiratna ilikin bir dzenlemeye sahip olabileceine iaret etmektedir. Tamburlarn buluntu durumu ve ait olabilecekleri yapyla123 ilgili kesin bilgi bulunmamas tarih tespit edilmesini zorlatrmaktadr. Tamburlarn birleim yzeyine bakldnda en erken paralel rnekler olarak Syracusai Apollon Tapna124 (M 510), Samos Hera Tapna 2. dipteros125 (M 5. yy. balar), Delphi Atinallar Stoas126 (M 5. yy. ilk eyrei) (Levha 19.2) ve Atina-Marathon ant127 (M 480-450) (Levha 19.3) tespit edilmektedir. Ancak, M 4. yy. yaplar olan Halikarnassos Maussolleion128 (Levha 19.4), Ephesos Artemis Tapna129 ve Belevi Mezar antna130 (Levha 19.5) ait tamburlarda da iilik asndan fark gstermeyen ayn teknik dzenlemenin grlyor olmas kesin bir tarih tespit edilmesini zorlatrmaktadr. Antik dnem mimarisinde yivsiz stun tamburu kullanmna bakldnda da farkl dnemlerden rnekler tespit edilebildii grlmektedir. Erken rnekler olarak Syracusa Apollon Tapna131 (M 510), Milet Mengerevtepe Tapna132 (M 500), M 5. yy. balarna tarihlenen Samos Hera Tapna 2. dipteros evresi d stun dizisi133, Atina-Marathondan bir adak stunu134 (M 480450) ile Khios Phanai ve Emporiodaki M 5. yy. ikinci eyreine tarihlenen yivsiz tamburlar135 saylabilmektedir. Bununla birlikte sonraki dnemlerde yivsiz stun kullanmnn136 devam etmesi tarihsel bir veri olarak kullanlmasn engellemektedir. Bu deerlendirmeler nda Halikarnassos tamburlarnn tek balarna tarihlendirilmeleri iin yeterli veri bulunmad, ancak paralellik gsteren rneklerin M 5. yy. balarndan itibaren grld sylenebilmektedir. Bu deerlendirme daha nce Pedersen137 tarafndan M 5. yy. balarna ait olabilecekleri nerisinin reddedilmesi iin bir gereke bulunmadna iaret etmekle birlikte ait olabilecei yap ve yapya ait olabilecek dier elemanlarla birlikte deerlendirilmeksizin138 daha kesin bir tarih nerilmesi mmkn deildir.

123 124

Ait olabilecekleri yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.3 Gentili 1967, 73, Fig.14 vd.; Costabile 1997, 22, Tav.IIb2. 125 Reuther 1957, 25-26, Z43-44. 126 Amandry 1953, 15 vd., Pl.XXVI.7 127 Vanderpool 1966, 99, Pl.34.c-d. 128 Jeppesen 2002, 138 vd. 129 Bammer 1972a, 20, Abb.18, Taf.6.f. 130 Bammer 1972a, Taf.12.k; Hoepfner 1993, 116, Abb.7. 131 Gentili 1967,73-74, Fig.14-16; Costabile 1997, 22, Tav.IIb2. 132 Weber 1996, 85, Abb.3. 133 Gruben 2001, 359 vd., Abb.274. 134 Vanderpool 1966, 99, Pl.34.c-d. 135 Boardman 1959, 183; Boardman 1967, 72, Fig.42. 136 Didyma Apollon (Gruben 2001, 396-412, Abb.307) ve Sardeis Artemis (Gruben 2001, 42 vd., Abb.327) tapnaklarnda grlen yivsiz stunlar rnek gsterilebilir. 137 Pedersen 1994a, 30; Pedersen 1999, 327. 138 bk. Blm II.1.3

29

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn

: T.2 : 20.1-3 : Labraunda, Zeus Tapna 1.5 m dousu : Labraunda Zeus Tapna stylobate gney kenar : Yk. 67 cm, Alt ap: 70.5 cm : Beyaz mermer : Westholm 1978, 544; Hellstrm-Thieme 1982, 41, D.53, Fig.12, Pl.50.j.

Labraunda Zeus Tapna kazlar srasnda tapnan 1.5 m dousunda euthynteria seviyesinde bulunmu olduu aktarlan stun tamburu olduka tahrip olmu durumdadr (Levha 20.1-3). Ykseklii tam korunmu olan tamburun alt ap tamamlandnda139 72.5 cm olarak hesaplanmaktadr. En alt ya da st tambur olduuna iaret eden 1 cmlik eim gsteren apophyge zerinde yiv balangcna dein olan 24.5 cmlik dz blmn 10 cmlik ksm korunmutur. Yivler 5 cm genilik ve 1.1 cm derinliinde olup 1 cm geniliinde setlerle birbirinden ayrlmlardr. Yivlerden 18 adedi korunmu olmakla birlikte tamlama yapldnda tamburun 36 yive sahip olduu tespit edilmektedir. Tamburun st ve alt yzeyinde 5 x 5 cm genilik ve 5.3 cm derinlikte kare zvana yuvalar bulunmaktadr, ancak kenarlarn krlm olmas (Levha 20.3) sebebiyle birleim yzeyleri hakknda bilgi bulunmamaktadr. Labraunda tamburunun bir yapyla balantsz olarak bulunmu olmas sebebiyle tarihlemede kullanlabilecek en nemli unsurlar tamburun 36 adet yive sahip olmas ve yivlerin bak srt setlerle ayrlm olmasdr. Stun tamburlarnn geliimine bakldnda Arkaik dneme ait bilinen tambur rnekleri140 nda erken dnem yiv saylarnn olduka deiken olduu
139

Hellstrm-Thieme 1982, 41: tambur ap karlkl yivlerin i ksmlar arasnda 66.5 cm olarak hesaplanmmakla birlikte tarafmzca yiv derinlii ve apophyge eimi de dahil edilmitir. 140 Naksos Oikos (M 580-550): 24, 28, 32 36 dz yivli (Gruben 1991, 69, Abb.12-13.); Delphi Naksoslular sphenksli stunu (M 570-550): 44 yiv (Amandry 1953, 15 vd.; Boardman 1959, 199); Naukratis Apollon (M 570-560): bak az setli 25 yiv (Petrie 1886, 12-13, Pl.III; Pryce 1928, 172, B.392, Fig.211; Dinsmoor 1973, 126); Samos Hera 1. dipteros (M 560-550): bak az setli 40 yiv (Buschor 1930, 30, Bei.XXXII.1; Amandry 1953, 15; Dinsmoor 1973, 125); Ephesos Artemis (M 560-550): bak az setli 40, 44, 48 yiv (Wilberg 1906, 234, Fig.204-5; Gruben 2001, 387 ve 400.); Myus Dionysos (M 560): bak az setli 32 yiv (Gruben 1963, 112, n.61; Akurgal 1995, 398; Weber 2002, 246-254, Abb.33); Aigina (M 6. yy. ilk yars): 36 yiv (Amandry 1953, 17); Didyma Apollon (M 550-540): dz 27 yiv, bak az setli 32, 36 yiv (Gruben 1963, 108-117; Gruben 2001, 400; Schneider 1996, 79, Abb.4); Phokaia Athena (M 530 civar): 31, 33 dz yivli (Akurgal 1956, 36-37; Serdarolu 1967, 37; ); Samos Hera 2. dipteros (M 530 sonras): bak srt setli 36, 24 yiv (Gruben 2001, 361, 426); Magnesia Artemis (M 6. yy. sonu-5. yy. ba): bak srt setli 32 yiv (Humann vd. 1904, 46-47, Abb.33; Boardman 1959, 184, n.4; Dinsmoor 1973, 136; Gruben 2001, 426); Syracusa Apollon Tapna (M 510): bak az setli 28 yiv, bak srt setli 32 yiv (Gentili 1967,73-74, Fig.14-16; Costabile 1997, 22, Tav.IIb.); Milet (M 500): bak az setli 30, 32 yiv (Koenigs 1979, 190, Abb.9, Taf.61.2; Koenigs 1986, 114); Khios (M 5. yy. ba): ifte setli 28 yiv (Boardman 1959, 181-5, Pl.26e.); Metapontum D (M 5. yy. ilk eyrei): bak srt setli 20, 24, 32 yiv (Adamesteanu-Mertens 1975, 35.; Mertens 1979, 105, 107, n.3).

30

grlmektedir. Bununla birlikte Arkaik dnem sonlarna doru yiv saylarnn azald ve bak srt set kullanmnn ge Arkaik dnem itibaryla grlmeye balad tespit edilebilmektedir. M 5. yy. balarndan itibaren ise bak srt setle ayrlm 24 adet yiv on mimarisinde yaygn olarak kullanlmaya balanlmtr141. Bu evreden sonrasna ait ok sayda yive sahip stun tamburu rnei ise bilinmemektedir. Labraunda stun tamburunda grlen 36 adet yivin paralel rnekleri olarak M 6. yy. ortalarna tarihlendirilen Didyma Apollon Tapna tamburlar142, Aiginadan bir adak stunu143 ve M 530 sonrasna tarihlendirilen Samos Hera Tapna 2. dipteros 1. yapm evresine ait poros stunlar144 tespit edilmektedir. Samos rnekleri bak srt set kullanlm olmasyla da Labraunda tamburu ile paralellik gstermektedir. Bak srt set kullanlan ikinci erken rnek ise M 6. yy. sonlarna tarihlenen Magnesia Artemis Tapna arkaik evresine ait olarak tanmlanan 32 yivli tamburlardr145. lk olarak Westholm tarafndan yaynlanm olan tamburun Labraunda Zeus Tapnann M 5. yy.a ait olabilecek in antis evresi ile balantl olabilecei belirtilmitir146. Labraunda Zeus Tapnann mimarisini yaynlayan Hellstrm ve Thieme147 ise Arkaik dnemde 36 yivli ve bak srt sete sahip stun rnei bulunmad iin tamburun in antis tapnakla balantl olmad ve muhtemelen tapnak sonrasndaki evrede dikilmi bir adak stununa ait olduunu belirtmilerdir. Ayn gr srdren Thieme Labraundann Arkaik mimari elemanlarn yaynlad makalesinde bu tambura yer vermemitir148. Ancak yukarda belirtildii gibi Labraunda stun tamburu iin M 530 sonrasna tarihlendirilen Samos ve Magnesia rneklerinin belirleyici olduu tespit edilebilmektedir. Ayrca M 5. yy. bandan itibaren daha az sayda yivin grlyor olmas bir st snr olarak belirlenmektedir. Bylece genel geliim ve paralel rnekler nda Labraunda stun tamburunun M 6. yy. sonlarna tarihlendirilebileceini nermek mmkn olmaktadr.

141

Lawrence 1957, 137; Dinsmoor 1973, 135; Lehmann-Spittle 1982, 92; Pedersen 1983, 9293; Gruben 2001, 361, 426. Bununla birlikte daha az yiv sayl istisnai rnekler de bulunmaktadr. rnein; Ksanthos Nereidler ant 20 yiv (Fedak 1990, 68), Olympia Philippeion 22 (Dinsmoor 1973, 236) yive sahiptir. 142 Gruben 2001, 400. 143 Amandry 1953, 17. 144 Reuther 1957, 47, Z.32; Gruben 2001, 361, 426. 145 Boardman 1959, 184, n.4. (M 6. yy. sonu); Dinsmoor 1973, 136. (M 5. yy. balar); Gruben 2001, 426 (M 6. yy. sonu). 146 Westholm (1978, 544) kutsal alanda 36 yivli birka stun tamburu paras olduunu belirtmekle birlikte tarafmzca arazide yaplan youn aratrmalarda baka bir tambur rnei tespit edilmemitir. 147 Hellstrm-Thieme 1982, 41, n.1. 148 Thieme 1993, 47 vd.

31

I.2.3. STUN BOYUNLARI149 Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : SB.1

: 21.1-2 : Bodrum (?) :? : Alt ap: 55 cm, st ap (resimden) 60 cm, Yk. (resimden): 48 cm Malzeme : nce damarl mavi-beyaz mermer (?) Yayn : Pedersen 1994a, 29, Fig.28; Pedersen 1999, 327, Fig.7. Aada incelenecek SB.2 numaral stun boynunun tam bir benzeri Pedersen tarafndan sadece resmi ve st ap ls verilerek yaynlanmtr. Bodrumda grlm olduu belirtilen stun boynunun masa aya olarak kullanlm olduu150 aktarlmakla birlikte Bodrumda nerede grld bilinmemektedir. Yaynlanm olan tek resim zerinden yaplan izim ve alt ap lsnn bilinmesi sayesinde stun boynunun 48 cm ykseklie sahip olduu belirlenebilmektedir. Her iki boyun arasndaki tek fark da bu yksekliktir ve SB.2 numaral boynun alt ksmnn krk olmas sebebiyle bu stun boynunun orijinal yksekliine daha yakn olduu dnlebilir. Stun boynunun yaynlanm resminden bezeme ve yivlerinin daha fazla anm olmasna ramen st bitimin daha iyi korunduu gzlenmektedir. Bylece apophyge ve bezemesiz astragalden oluan st bitim net olarak anlalabilmektedir. Yine resimden yaplan incelemede palmet dizisinden oluan bezeme emas ve yivler zerindeki konumlandrlmasnn SB.2 ile tamamen ayn olduu grlmektedir. Bylece ykseklik haricinde 2 numaral rnek ile tamamen ayn olduu anlalan stun boynunun byk bir olaslkla ayn dnemden ve ayn yapdan olduu anlalmaktadr. Bu nedenle aada yaplacak deerlendirmeler her iki boyun iin de geerlidir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : SB.2 : 22.1-2, 23.1-2 : Bodrum : Bodrum, Kzlhisarl Mustafa Paa Camii. : Alt ap: 55 cm, st ap (tamlama): 60 cm, Yk. 34 cm : nce damarl mavi-beyaz mermer : Lehmann-Spittle 1982, 108, Fig.86; Pedersen 1983, 8793, Abb.1-4; Pedersen 1994a, 29-30, Fig.27; Pedersen 1999, 327. Bodrum Kalesinin kuzeybatsnda yer alan Kzlhisarl Mustafa Paa Camiinde devirme kullanlm olan stun boynu daha nce kirele kapl

149

Mimari anlamda stun boynu terimi bitkisel bezemeye sahip olan en st tambur iin kullanlmaktadr (Peschlow 1977, 237 vd.; Pedersen 1983, 87 vd.). 150 Gnmzde Tepecik Camii civarndaki bir kafede masa destei olarak kullanlm olan bir tamburun tm kenarlar ar derecede anmtr. lleri grsel olarak benzeen bu tamburun tahrip edilmeden nce stun boynu olduu akla gelmekle birlikte kesin bir tespit mmkn deildir.

32

olduu iin ilk olarak 1980li yllarda yaynlanmtr. Stun boynunun buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamakla birlikte SB.1 numaral rnein Bodrumda baka bir alanda tespit edilmi olmas elemanlarn Bodrum kkenli olduuna iaret eder niteliktedir. Bitkisel bezemeli stun boynu (Levha 22.2-3) camii verandasnn n ksmnda kede yer alan stunun kaidesi olarak duvara bitiik kullanlm olduu iin bir blm incelenememektedir. Ters olarak yerletirilmi olan stun boynunun151 yan yzeyinde yaklak 10 cmlik dikey bir blm krktr. Boynun st bitimindeki apophyge profili ok az korunmu, stndeki astragal profili ise tamamen tahrip olmutur. Stun boynunun alt blmnde yivlerin 5 cmlik balang ksm grlmektedir. Yiv alt ksmnn tam olarak incelenememesine ramen dzensiz krlma izleri yardmyla boynun orijinalinde daha yksek olduunu sylemek mmkndr. Stun boynunun alt ksmnda yer alan 6.4 cm geniliindeki yivler 0.8 cm geniliinde bak srt setlerle ayrlmlardr. Stun boynu apnn bilinmesi sayesinde toplam 24 adet yiv bulunduu hesaplanabilmektedir. Yivlerin hemen zerinde 0.3 cm derinliinde alak kabartma olarak yaplm bitkisel bezeme yer alr. Boyun st ksmnda bezemenin zerinde 4 cm yksekliinde apophyge ile biten dz blm ve muhtemelen bezemesiz olan 2 cm yksekliindeki astragal yer almaktadr (Levha 23.2). Stun boynunun bezemesi (Levha 23.1-2) zerinde palmet dizisi152 yer alan birbirine ters yerletirilmi dikey S-spiral iftinin yinelenmesinden olumaktadr ve olduka sade bir grnme sahiptir. 1.5 yiv geniliine eit olacak ekilde oranlanan 16 adet dikey S-spiral iftinin st srt birleimlerinden ykselen palmetler 7 adet hafif da eimli kt ulu yapraa sahiptir. S-spiral iftlerinin alt ve st birleimleri arasnda palmetler iin anak ilevi gren ok biimli bezekler yer alrken palmetler arasnda kalan Sspirallerin birleimlerinde bezek bulunmamaktadr. Bezeme emasna en yakn rnekler olarak stun boyunlar tespit edilmektedir. Ancak Samos153 (Levha 25.1-2), Milas (SB.5) (Levha 30-31), Mistra154 (24.1-2) ve Halikarnassos Ares155 stun boyunlar haricinde stun boynu156 bezemelerinde genellikle
151

Pedersen (1983, 88) tarafndan stun boynunun monolit bir stuna ait olabilecei ancak bunun olduka zayf bir olaslk olduu belirtilmitir. Bu olasl destekleyecek bir veri bulunmamaktadr. 152 Bezeme Pedersen (1983, 87 vd.) tarafndan anthemion olarak tanmlanm olmakla birlikte S-spiral iftleri zerinde sadece palmetlerden oluan bir sra bulunmas nedeniyle terminolojik bir sorun yaratmaktadr. Yunanca iek anlamna gelen t nyow kelimesinden tremi olan anthemionun (t nymion) Yunanca karl ieklerle dvme yaplm anlamn tamaktadr. Bununla birlikte mimari almalarda anthemion lotus ve palmetlerin dnml olarak kullanld bezeme emas anlamna gelmektedir. bk. Dinsmoor 1973, 387; Gruben 2001, 487. Bu terminolojik problemi yaamamak iin bezeme anthemion yerine palmet dizisi olarak adlandrlacaktr. 153 Buschor 1957, 16, Bei.11.2; Reuther 1957, 51 vd., Abb.7; Gruben 2001, 361, Abb.271. 154 Peloponnessostaki Mistra Mzesinde tespit edilmitir (Pedersen 1983, 100, Abb.13-14). 155 Dinsmoor 1973, 223; Lehmann-Spittle 1982, 107, Fig.83; Pedersen 1983, 93 vd., Abb.5-8. 156 Dier stun boynu rnekleri arasnda Samothrake rnei (Lehmann 1951 15, Pl.7.c; Peschlow 1977, 237 vd., Taf.64; Lehmann-Spittle 1982, 106 vd., Fig.28 vd.; Pedersen 1983, 101, Abb.16-17.) dikey S-spirallerin kullanlmasyla benzerlik gstermekle birlikte bezemenin S-spirallerden olumas ve bezemedeki zenginlik ile farkllk gstermektedir. Locroi (Petersen 1890, 161 vd., Figs.9-10; Costabile 1997, 37 vd., Tavola Locri XVIIIa.), Caulonia (Costabile 1997, 75 vd., Tavola Caulonia IV-VI.), Erektheion (Paton-Stevens 1927,

33

yatay S-spiraller tercih edilmitir. Dier mimari elemanlara bakldnda ise M 5. yy. balarna tarihlenen Histriadan bir anta bal157, Syracusadan M 480 ncesine ait bir balk158, ile M 4. yy. ilk yarsna tarihlenen Labraunda Andron B159 ve Andron Aya160 (Levha 48.5) ait stun balklar polsterlerinde dikey S-spirallerden oluan paralel bezeme tespit edilmektedir. Ancak Halikarnassos rneinde lotus bulunmay ve bezemedeki sadelik tm bu rneklerle dorudan paralellik kurulmasn engellemektedir. Halikarnassos stun boynu bezeme emasnn en karakteristik zellii palmetlerin lotus ile birlikte kullanlmam olmalardr. Mimaride benzer rnekler incelendiinde sadece palmetten oluan bezeme srasnn ok yaygn olmad grlmektedir. En yakn paralel Mistra Mzesinden M 5. yy. ortalarna ait olabilecek stun boynu (Levha 24.1-2) olarak tanmlanm rnektir161. Palmet formunda farkllk grlmekle birlikte S-spiral iftleri zerinde yer alan palmet bezeinden oluan bezeme emas ve zellikle palmetlerin S-spirallerin srt birleimleri arasnda yer alm olmasyla Halikarnassos rnei ile kyaslanabilmektedir. Sadece palmetlerin kullanld dier rnekler ise Larisadan M 6. yy.a tarihlenen bir pimi toprak kaplama162, Atinadan M 480 civarna tarihlenen sima paralar163 (Levha 28.6) ve Ephesostan M 4.-3. yy.lara tarihlendirilmi palmet dizili bir mimari elemandr164 (Levha 24.3). Dolgun ve kt ulu yapraklar ile palmet formunun en yakn paralelleri olarak Korinthten M 540-490 arasna tarihlenen boyal simalar165, Atinadan M 500-480 arasna tarihlenen pimi toprak antefiksler166 (Levha 24.4) ve M 478 ylna tarihlenen Delphi Atinallar Hazine yapsna ait anthemion bezemeleri167 (Levha 24.5) gsterilebilir. Samos Hera Tapnana ait M 480 civarna tarihlendirilen stun boynu ve polster bezemelerindeki palmetler168 (Levha 25.1-2) form olarak benzemekle birlikte daha uzun yaplm olmalaryla farkllk gstermektedirler. Pedersen tarafndan Halikarnassos stun boynu rneinin Samos Hera Tapna rnekleri model alnarak retilmi olduu belirtilmitir169. Ancak
203 vd., Pl.16, 23, 36; Dinsmoor 1973, 187-194, Pl.XLIX; Gruben 2001, 209-222, Abb.167), Delphi ( Replat 1922, 435 vd., Fig.1-5; Lehmann 1951, 15, n.48; Peschlow 1977, 239, n.8; Lehmann-Spittle 1982, 108, n.80. Pedersen 1983,102, S14-S15, Abb.19-20.), Sidon (Stucky 1990, 28, Abb.3) gibi dier stun boynu rneklerinde karmza kan yatay S-spiraller zerinde lotus-palmet dizisinden oluan bezeme emas Halikarnassos rnei ile karlatrlamamaktadr. 157 Mrgineanu 1993, 52-55, Abb.9-14. 158 Pedersen 1983, 109, Abb.23; Lehmann-Spittle 1982, 102, Fig.76.; Costabile 1997, 22, Tavola Syracusa VIIc. 159 Hellstrm-Thieme 1981, 59 vd, Fig.10; Pedersen 1983, 109, Abb.25; Hellstrm 1994, 41, Fig.11. 160 Hellstrm-Thieme 1981, 71 vd, Fig.23. 161 Pedersen 1983, 100, Abb.13-14. 162 kerstrm 1978, Fig.22. 163 Schede 1909, 19, Taf.I.6; Vlassopoulou 1990, Nr.41-43. 164 Plommer 1962, 126-129, Fig.3, Pl.XX; Erder 1967, C6, Taf.XIII.a. 165 Winter 1993, 43 vd., Pl.14-20. 166 Vlassopoulou 1990, 39, Pl.A.39 167 Bsing 1979, 29 vd., Pl.VI.1 168 Gruben 2001, 361, Abb.271. 169 Pedersen 1983, 93.

34

Samos stun boynu rneklerinin says, bezeme eitlilii ve hangi yap evrelerine ait olduu hakknda detayl bilgi170 bulunmad da belirtilmitir171. izimi yaynlanm stun boynu (Levha 25.1) ile kyaslandnda Halikarnassos rneindeki sadelik olduka dikkat ekicidir. Samos rneinde S-spirallerin birbiriyle tam temas etmeleri ve i birleimlerinde daha kk palmetler bulunmasna karn Halikarnassos rneinde S-spirallerin aralarnda sadece ok biimli bezekler bulunmaktadr. Samos rneinde palmetler 9 adet yaprann arasnda daha ince yapraklarla zenginletirilmiken Halikarnassos rneinde 7 yaprakl palmetler arasnda dolgu bulunmaz. Ayrca Halikarnassos rneinde palmetler S-spirallerin srt birleiminde yer alrken Samos rneinde bu birleim lotuslar iin kullanlmtr. Samos Hera Tapnana ait stun boyunlarndan yaynlanan tek resim (Levha 25.2) stun boynu bezemesinin kk bir blmnn korunduu ekhinus balk parasna172 aittir. Mevcut resimden anlald kadaryla palmet yapraklarnn ibkey dzenlenii ile bezemede de farkllk bulunmaktadr. Bu detay zenginlii Samos rneinin Halikarnassos stun boynuna gre daha ileri unsurlar tam olduuna iaret etmektedir. Ayrca yukarda deinildii gibi palmetlerin bask formu da Samosa gre daha erkene verilebilecek bir zellik olarak dikkat ekmektedir. Bununla birlikte Samos Hera Tapnann hem dtaki normal balklarnda hem de iteki ekhinus balklarnda stun boynu kullanld ve anthemion bezemelerinin her stun boynunda farkl olduu belirtilmitir173. Tapnan farkl yapm evrelerine ait rneklerin yaynlanmamas174 da kesin bir tarihsel ayrm yaplmasn engellemektedir. Halikarnassos stun boynu rneinde tarihlemede kullanlabilecek nemli bir kstas bak srt setle ayrlm 24 adet yiv bulunuudur. Arkaik dnem stun yiv saylarnn olduka deiken olmasna175 karn bak srt setle ayrlm 24 yivin M 480 civarnda Samos Hera Tapna 2. dipteros ile kural haline geldii bilinmektedir176. Bu nedenle stun boynunda bak srt formlu setlerle ayrlm 24 adet yiv bulunuu daha nceden nerildii177 gibi M 5. yy. balarndan sonrasna iaret eden bir unsur olarak kabul edilebilir. Stun boynu iin yaplm iki tarih nerisi bulunmaktadr. Bunlardan ilki Samothrake temenos propylonu rnekleriyle ile ilgili almasnda Lehmann178 tarafndan yaplm ve Samos emasnn bir eitlendirmesine sahip olarak tanmlanm olan stun boynunun genel grnyle M 5. yy. sonuna ait olduu belirtilmitir. Ancak bunu destekleyecek bir veri
170

Samos Hera Tapna 2. dipteros yaps stun boynu kullanm iin en nemli rnek olmakla ve pek ok rnein tarihlendirilmesinde kullanlmakla birlikte yapdan d stun dizisine ait bir stun boynunun izimi (Gruben 2001, 361, Abb.271) ve ite yer alan ekhinus balklara ait kk bir paras korunmu bir stun boynu rneinin resmi (Buschor 1957, 16, Bei.11.2; Reuther 1957, 51 vd., Abb.7) yaynlanmtr. 171 Pedersen 1983, 90 vd. 172 Buschor 1957, 16, Bei.11.2; Reuther 1957, 51 vd., Abb.7. 173 Gruben 2001, 361, Abb.274. 174 Pedersen 1983, 90 vd. 175 Stun yiv saylar iin bk. T.2. 176 Lawrence 1957, 137; Dinsmoor 1973, 135; Lehmann-Spittle 1982, 92; Pedersen 1983, 93; Gruben 2001, 361, 426. 177 Lehmann-Spittle 1982, 92; Pedersen 1983, 92-3. 178 Lehmann-Spittle 1982, 108, Fig.86.

35

gsterilmemitir ve tarafmzca da buna iaret eden bir zellik tespit edilmemesi bu neriyi deerlendirme dna itmektedir. kinci tarih nerisi Pedersen tarafndan yaplm ve pek ok stun boynu rnei ile birlikte deerlendirilen kapsaml yaynda Samosun model alnd dncesi temelinde palmet formu ve boyunda 24 yiv bulunuu dikkate alnarak Halikarnassos stun boynunun Ge Arkaik-Erken Klasik dneme, M 480 civarna, tarihlenebilecei nerilmitir179. Yukarda incelendii gibi 24 yiv bulunuu, palmet formunun M 5. yy. balarndan paralellerinin tespit edilebilmesi ve Samos rneine gre daha erken zellik gsteren palmet dzenlenii ile Halikarnassos stun boynu iin M 5. yy. balarna yaplacak bir tarihlendirmenin kabul edilebilir olduu grlmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer : SB.3 : 26.1-2, 27.1-3 :: Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, Glck Ktk Bat Salonu. ller : Yk. 17.5 cm, Alt ap: 60.5 cm, st ap (tamlama): 63 cm, Zvana yuvas: 7.5 x 7.5 x 5 cm Malzeme : Kaliteli beyaz mermer Yayn : Pedersen 1994a, 29-30, Fig.29; Pedersen 1999, 327, Fig.8. Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde sergilenen kaliteli beyaz mermerden yaplm stun boynu parasnn nerede bulunduu hakknda bilgi bulunmamakla birlikte Bodrum Kalesi duvarlarndan sklm olmas muhtemeldir180. st ve alt keler ile bir kenarda kk bir blm krlm olan stun boynu bezemesi bir cephede daha iyi korunmu, dier cephe ise olduka tahrip olmutur. Alt yzeyinde kk bir kenar blm krktr, st yzeyde ise krlma bulunmamakla birlikte muhtemelen doa koullarna ak olmas sebebiyle youn anma grlmektedir. Stun boynu (Levha 27.3) 17.5 cm ykseklii ile olduka ince bir forma sahiptir. 11.5 cm yksekliindeki bezeme alan 4 cm yksekliinde apophyge bitimli dz blm ve 2 cm yksekliindeki 2 cm knt yapan, muhtemelen bezemesiz, astragal profiline sahiptir. Alt ap 60.5 cm olarak llebilmekle birlikte kenarlar krlm olan st yzey ap 63 cm olarak hesaplanabilmektedir. Stun boynunun st ve alt yzey (Levha 26.1-2) arlk merkezlerinde 7.5 cm ll kare zvana yuvalar bulunmaktadr. Zvana yuvas st yzeyde har ile dolmu durumdadr, alt yzeyde ise derinlii 5 cm olarak llmektedir. st yzeyde zvana yuvasn 9 cm geniliinde sivri ulu mur ile hafife ukurlatrlm anathyrose ve iyi perdahlanm 17 cm geniliinde birleim yzeyi evrelemektedir. Alt yzeyde de ayn ekilde olan birleim yzeyi 13 cm, anathyrose ise 13 cm geniliindedir.
179 180

Pedersen 1983, 87-93, Abb.1-4. Tamburda har kalntlar bulunuu ve envanter numaras olmay Bodrum Kalesi duvarlarnda veya Bodrum iinde bir yapda devirme kullanlmken sklm olduuna iaret edebilecek bir unsurdur.

36

Stun boynu evresinde yer alan 0.8 cm derinliindeki bitkisel bezeme (Levha 27.1-3) lotuslar ve d yapraklar ile evrelenmi palmetlerin dnml olarak kullanld anthemiondan olumaktadr. Toplam 16 adet lotus-palmet ifti kullanlmtr. Kenarlar alta doru kvrlan bir anaktan ykselen lotuslarn d yapraklar yarm daire formu oluturacak ekilde birlemektedir. Lotus yapraklarnn birleimleri belirtilmemitir ve palmet orta yapraklar tam orta noktada hafife lotus yapraklarnn zerine kmaktadr. Lotuslarn tek tip olmasna karn, palmetlerin dnml olarak farkl formda kullanlm olmas dikkat ekici bir zelliktir. Orta uzun yapraklar haricinde palmetlerin birisi dz ykselen sivri ulu yapraklara sahipken dieri hafif da eimli kt ulu yapraklara sahiptir. Stun boynunun alt bitiminde palmetlerin en alttaki iki kk yapraklar byk oranda tahrip olmakla birlikte korunan blmler mevcuttur. Bylece palmetlerin 7 adet yapra bulunduu tespit edilmektedir. Hem palmetlerin hem de lotuslarn alt ksm bezemenin altta devam etmekte olduunu gsterecek ekilde ani bir kesintiye uramtr. Ancak stun boynunun olduka iyi dzenlenmi alt birleim yzeyi bu bezemenin altta yer alan dier tamburda181 devam etmekte olduuna iaret etmektedir. Bu nedenle bezemenin alt ksmnn stun boynu rneklerinde younlukla grld gibi S-spirallerden olutuu dnlebilir. Yukarda deerlendirilen SB.1 ve 2 numaral stun boyunlaryla paralel ekilde dikey Sspiraller bulunmas byk olaslk olmakla birlikte kesin bir yorumda bulunmak mmkn deildir. Yukarda tanmland gibi boynun alt ve st yzeyleri olduka dzenli bir iilie sahiptir. Bu birleim yzeyi yukarda deerlendirilen Bodrum Kalesindeki yivsiz tamburlarda (T.1) grlen birleim yzeyi teknii ile tamamen ayndr. M 5. yy. bandan itibaren paralel rneklerin yaygn olarak tespit edilebildii182 bu teknik maalesef stun boynunun tarihlendirilmesinde ok yardmc olmamaktadr. Stun boynu bezemesindeki en nik zellik palmetlerin farkl forma sahip olmasdr, bylece bezeme emas farkl bitkisel bezemenin yinelenmesi ile oluturulmutur. M 6. ve 5. yy. iinde anthemion bezemelerinde palmetler veya lotuslarn farkl formda olduu rnekler mevcuttur. Samostan M 530 civarna verilen bir mermer eleman zerinde palmet yapraklar ibkey-dbkey dnml yaplmtr183. Delphi Siphnoslular hazine binas geison blounda anthemion dizisinde kedeki palmetler dierlerinden farkl forma sahiptir184. Ayrca, Erythraidan Arkaik dnem sonlarna tarihlenen bir anta balnda185 palmetlerin yapraklarnn kendi ilerinde ibkey ve dbkey olarak dnml yaplm olmas bu farkl uygulamalarn mimaride M 6. yy. itibaryla kullanlmaya balanlm olduuna iaret etmektedir. Bu rnekleri oaltmak mmkndr. Atinadan M 6. yy. ikinci yarsna ait Athena Tapnann boyal simasnda186 palmetlerin arasnda lotus yerine S-spiraller
181

Kaliteli beyaz mermerden ilenilmi olan tamburdaki bu kesinti kullanld yapdaki malzeme gereklilikleri dorultusunda olumu olmaldr. 182 Paralel rnekler ve deerlendirme iin bk. T.1 183 Buschor 1957, 8-9, Bei.7.1. 184 Gruben 2001, 84, Abb.64. 185 Langlotz 1975, Taf.7.6; Akurgal 1979, 25, Fig.38. 186 Schede 1909, 13, Taf.II.14.

37

arasndan ykselen daha kk palmetler kullanlmtr. Atinadan M 480 civarna tarihlenen sima paralarnda187 (Levha 28.6) arada lotus bulunmayan ereveli ve erevesiz olmak zere iki farkl palmet formu dnml olarak kullanlmtr. Sikyondan M 5. yy.a ait sima paralar188 (Levha 28.7) zerinde lotus ve palmet formlar birbirine olduka yakn biimlendirilmitir. Etruriadan M 5. yy.a verilen bir pimi toprak kiremitte189 dikey S-spiral iftlerinin stnde ak palmet, aralarnda ise kapal palmetler kullanlmtr. Her ne kadar dorudan bir paralellik kurulamasa da bu rnekler nda erken dnemlerden itibaren palmetlerde eitlemelere gidilmi olduu anlalmaktadr. Bylece, bu bezeme emasnn M 4. yy. ortas itibaryla rnekleri190 grlmeye balanlan ak palmet kapal palmet birleiminin erken bir versiyonu olarak yorumlanmas mmkndr. Lotusun palmeti kapatt bezeme emas mimari uygulamalarda olduka yaygn olarak grlmektedir. Stun boynu rneklerine bakldnda ise, biimsel farkllklar bulunmakla birlikte, Naukratis191, Samos192 (Levha 25.1-2), Locroi193 ve Caulonia194 rnekleri ile kyaslanabildii grlmektedir. Aada incelenecek olan Milas stun boynu (SB.5) (Levha 30-31) zellikle palmet yapraklarnn lotus ile temas etmesi asndan benzerlik gsteren bir rnektir. Ancak Khios Emporiodan M 500-450 arasna tarihlenen anthemion bezemeli kymationlar195 (Levha 28.1) lotus kapan, palmet yaprann lotus zerine k ve lotus formu ile en yakn rnekler olarak tespit edilmektedir. Dz bitimli yapraklara sahip palmetlerin formuna en yakn paraleller olarak Khios Emporio196 (Levha 28.1) ve Thasostan anthemionlu bloklar197 (Levha 28.2) tespit edilmektedir. Palmet yaprak saylar farkl olmakla birlikte yapraklarn dz formu, sivri bitimi ve hafif keli hatlara sahip olular ile kyaslanabilmektedir. Eimli yapraklara sahip palmetlerde de benzer ekilde orta yapraklarn sivri bitimli oluu nedeniyle az sayda rnekle paralellik kurulabilmektedir. Aada detayl olarak incelenecek olan Milas anta bal (AntB.3) yan cephesinde S-spiraller arasnda yer alan palmetler (Levha 60.2), tam olarak benzerlik gstermektedir. Kyaslanabilen dier rnekler olarak ise M 5. yy. ortasndan sonraya tarihlenen Atina Parthenon Tapna regulas198 (Levha 28.3) ve Hephaisteion Tapna geisonunda199
187 188

Schede 1909, 19, Taf.I.6; Vlassopoulou 1990, Nr.41-43. Krystalli-Votsi 1994, 124, Pls.36.a,e-d. 189 kerstrm 1978, 326, Fig.27. 190 Ephesos Artemis Altar korni blou (Bammer 1980, 279, Fig.8; Rumscheid 1994, Kat.39.6), Priene Athena Tapna eimli sima (Wiegand-Schrader 1904, 101 vd., Abb.78; Erder 1967, 93, Lev.8.e; Rumscheid 1994, 615, Kat.293.11), Didyma Naiskos anta bal (WiegandKnackfuss 1941, F527; Erder 1967, 61, Lev.21.a; Rumscheid 1994, Kat.33.5), Pergamon anta bal paralar (Kstner 2004, 142-145, Taf.9-11). 191 Petrie 1886, 13, Pl.III; Pryce 1928, 172, B.393, B.394a-b, Fig.211 ve 212; Dinsmoor 1973, 125 vd., Fig.47; Pedersen 1983, 116, Abb.11-12. 192 Buschor 1957, 16, Bei.11.2; Reuther 1957, 51 vd., Abb.7; Gruben 2001, 361, Abb.271. 193 Petersen 1890, 161 vd., Figs.9-10; Costabile 1997, 37 vd., Tavola Locri XVIIIa. 194 Costabile 1997, 75 vd., Tavola Caulonia IV-VI. 195 Boardman 1959, 190-193, Pl 30c, 32c; Boardman 1967, 93, Fig.50, Pl.17. 196 Boardman 1959, 190-193, Pl 30c, 32c; Boardman 1967, 93, Fig.50, Pl.17. 197 Bakalakis 1956, 29, Abb.16.5; des Courtils 1997, 524-5, Fig.13a-b. 198 Billot 1994, 21, Pl.4.c. 199 Billot 1994, 27, Pl.5.c.

38

(Levha 28.4) yer alan boya bezemeler ile Olympiadan M 430 civarna tarihlenen pimi toprak bir akroter200 (Levha 28.5) tespit edilmektedir. Halikarnassos stun boynunun birden fazla tamburdan oluturulmu olmas ve bezemede palmetlerin farkl form ile dnml kullanlmasna paralel bir rnek tespit edilemedii iin nik zellikler olarak tanmlanabilirler. Bununla birlikte lotus ve palmetlerin M 5. yy. ilk yarsna ait paralelleri ve zellikle dnml palmet dzenlemesi bir tarih nerisini mmkn klmaktadr. Daha nce kapsaml olarak yaynlanmam olan stun boynu Pedersen tarafndan ge Arkaik erken Klasik dneme yani M 480 civarna tarihlendirilmitir201. Mevcut veriler nda bu tarih nerisinin byk oranda kabul edilebilir olduu gzkmekle birlikte bu kadar kesin bir tarih nerisi ancak stun boynunun ait olabilecei yap ve yapya ait elemanlar ile bir arada deerlendirilmesi202 ile mmkn olabilecektir. Bu nedenle mimari olarak deerlendirilmesi sonucunda stun boynu iin M 5. yy. ilk yars gibi geni bir tarih aralnn verilmesi daha uygun olacaktr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : SB.4 : 29.1-3 : Labraunda, Zeus Tapna teras : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi (?) : Gen. 17 cm, Yk. 27 cm, Der. 18 cm : Beyaz mermer : Pedersen 1983, 101, 114.

Labraunda antik kentinde 1948 yl kazlarnda tapnan 5 m dousunda ele gemi olan D.80 kaz envanter numaral203 mimari eleman tanmlanmas kesin olmad iin kaz ekibince yaynlanmamtr. Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesine204 nakledilmi olduu bilinen stun boynu paras 1991 ylnda Hellstrm tarafndan grlm olmakla birlikte kaz ekibi olarak yaplan son almalarda tespit edilememitir. Stun boynu paras205 zerinde 5.5 cm genilie sahip adet yiv korunmutur. Yivler aras olduka tahrip olmakla birlikte 1 cm geniliinde bak srt setlerle ayrlm olduu anlalmaktadr. Yivlerin hemen zerindeki dz bir hat ile bezeme blmne geilmektedir. Alak kabartma olarak yaplm bezemeden kalan izler ilk bakta yumurta dizisi olduu izlenimini vermektedir ve kaz envanter defterine de bu ekilde kaydedilmitir. Resimden incelenebildii kadaryla mevcut izler yuvarlak formlu iki adet bezemenin alt ksm ve arada yer alan ok biimli bezekten olumaktadr. Deinildii gibi mevcut izler on kymationu bezemesine ait olarak tanmlanabilirler, bununla birlikte stun boynu rneklerinden bilinen anthemion dizisi altndaki yatay ya
200 201

Lehmann-Spittle 1982, 111, Fig.89. Pedersen 1994a, 29-30. 202 Yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.3 203 Labraunda Kaz Defteri 1948, IV.29. 204 Bezemenin kk oluu sebebiyle mze grevlileri tarafndan fark edilmemi olabilir. 205 Labraundadan rnei bilinmedii ve bizce de olas grlmedii iin on bal ekhinusuna ait olabilme olasl deerlendirme d tutulmutur.

39

da dikey S-spirallerin alt bitimlerine ait olma ihtimali de yksektir. Pedersen tarafndan ksaca bahsedilmi olan stun boynu zerindeki izler anthemion bezemesinin alt ksmna ait olarak tanmlanmtr. Stun boynu bezemesinin ok az korunmu olmas sebebiyle tarihlemede kullanlabilecek bir veri bulunmamakla birlikte stun boynundaki 5.5 cmlik yiv ve 1 cmlik bak srt set geniliini Labraunda kutsal alanndaki bilinen yaplarla kyaslamak mmkndr. Kutsal alandaki yaplara bakldnda Andron A ve B tamburlarnda yiv genilii 10 cm ve Zeus Tapnanda206 ise 8 cm olduu grlmektedir. Labraunda oikoi207 ve propylon yaplarnda208 ise stunlarnn byk oranda tamamlanmas sebebiyle stun boynu kullanlmad bilinmektedir. Bu yaplarn haricinde kutsal alanda adak stunu veya baka bir yapya ait olabilecek uygun yiv geniliine sahip tambur tespit edilememektedir. Bylece yiv genilikleri karlatrldnda stun boynunun kutsal alandaki herhangi bir yapyla badatrlmas mmkn olmamaktadr. Bununla birlikte Labraundada ele gemi olan 36 yivli ge Arkaik dnem stun tamburunda (T.2) (Levha 20) bak srt setlerle ayrlm yivlerin genilii 6 cmdir ve stundaki incelme dikkate alndnda stun boynundaki 5.5 cmlik yiv genilii ile balant kurulmas mmkndr. Kaz ekibi tarafndan stun boynu olabilecei dnlm olan para Pedersen tarafndan kataloga dhil edilerek M 4. yy.a ve muhtemelen andronlardan birisine ait anthemion bezemeli bir stun boynu olarak resimsiz bir ekilde yaynlanmtr. Bununla birlikte o evrede Labraunda Arkaik dnemi hakknda yeterli bilgi bulunmamas ve Pedersen tarafndan zellikle polster-stun boynu ilikisi zerinde durulmas sonucunda nerilmi olan M 4. yy. tarihini destekleyen herhangi bir veri bulunmamaktadr. zellikle stun yiv geniliklerindeki farkllk bu yaplara atfedilemeyeceini kesin olarak gstermektedir. Her ne kadar elde kesin bir veri bulunmasa da bizce stun boynu ve 36 yivli tambur arasnda balant kurmak mmkndr. Bu nedenle stun boynu parasnn Ge Arkaik dneme tarihlenebilen tambura ait olabilecei ve ayn ekilde M 6. yy. sonlarna tarihlenebilecei muhtemeldir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : SB.5 : 30.1-2, 31.1-2 : Milas, yzey buluntusu : Milas Mze bahesi, Env.Nu. 1881 : Yk. 65 cm, Alt ap: 46 cm, st ap: 49.5 cm Tamamlandnda ykseklik 80 cm, st ap 55 cm, alt ap 48 cm olarak hesaplanmaktadr. : Mavi damarl yerel Sodra mermeri : Pedersen 2001, 112, n.26; Rumscheid 2004, 160, Abb.24; Baran 2004, 26, Res.26.

Malzeme Yayn

206 207

Hellstrm-Thieme 1982, 65. Hellstrm 1984, 159, Fig.8. 208 Jeppesen 1955, Pl.XIII.

40

Milas Mzesi n bahesinde sergilenmekte olan stun boynu mze envanter kaytlarna gre, Milas Aa camii civarnda yzey buluntusu olarak ele gemitir. st ksm ezme yuvasna dntrlm209 olan boynun (Levha 30.1) st kenarlarndaki youn krlma bu amala olduka uzun bir sre kullanlm olduuna iaret etmektedir. nsanlarn beendikleri mermer elemanlar olduka uzun mesafelerden bile tam olduklarnn bilinmesi nedeniyle stun boynunun orijinalinde Milas kkenli olup olmad tespit edilememektedir. Bununla birlikte, yerel Milas mermerinin kullanlm olmas sebebiyle stun boynu byk olaslkla Milas iinden ya da ok yaknndan gelmi olmaldr. Stun boynunun st kenarlar byk lde tahrip olmutur. Ayrca, yivler de byk oranda anarak krlmtr. Boynun baz blmlerinde grlen kazma izleri boynun toprak altndan kartlm olduuna iaret edebilir. Bitkisel bezeme altnda yer alan 24 adet yiv 25 cm ykseklie sahiptir. Yivler 5.5 cm genilikte olup 1 cm geniliinde setlerle birbirlerinden ayrlmlardr. Stun boynunun mevcut alt ap 46 cm olarak llmekle birlikte setlerin krlm olmas nedeniyle orijinalinde 48 cmlik bir alt ap lsne sahip olduu tespit edilmektedir. Yivlerin hemen zerinde balayan bezeme birbirine ters yerletirilmi S-spiraller zerinde yer alan lotus-palmet dizisinden olumaktadr. Boynun st blmnn tahrip edilmi olmas 40 cm yksekliinde korunmu olan bezemenin st bitiminin nasl olduunun tespitini zorlatrmaktadr. Bununla birlikte, korunan kesimde lotus yapraklarnn birbirinden ayrlmaya balamas lotuslarn palmet stn kapatacak ekilde biimlendirilmi olduuna iaret edebilir. Bezeme st ksmnda ise dier stun boynu rneklerinde grld gibi dz bir gei alan ve apophyge ile geilen astragal profili bulunduu kabul edilebilir. Bu da st apn 49.5 cm olarak korunmasna ramen orijinalinde 55 cm civarnda olduuna iaret etmektedir. Stun boynu ykseklii ise yaklak 80 cm olarak hesaplanabilmektedir (Levha 31.2). st blm korunmam olan bezeme dikey S-spirallerin zerinde dnml yerletirilmi lotus ve palmetlerden olumaktadr. 24 yivli tambur zerinde 8 lotus ve 8 palmet tayan 16 adet S-spiral bulunmaktadr. 1.5 yiv geniliine eit olacak ekilde yerletirilmi olan S-spiraller yarm daire formlu bantlardan yaplmtr ve ular gz yaparak bitmektedir. S-spiral iftlerinin yz birleimleri zerinde yer alan 7 yaprakl palmetler spirallerin birleiminden balayan uzun gen formlu anaklara sahiptir. Palmet yapraklar olduka dolgun bir damla formuna sahip olup yer yer keli bezeme hatlarn korumaktadr. Yapraklardan ortadaki dz olarak ykselirken yandaki yapraklar da eim yapacak ekilde dzenlenmilerdir. Palmet yan yapraklar yer yer lotus zerine tamaktadr ve lotuslar da temas edilen noktalarnda hafif girintili yaplmtr. S-spiral iftlerinin srt birleimleri zerinde yer alan 3 yaprakl lotuslarn alt ksmlar keli bir forma sahiptir ve anak formunu belirginletirmesi gereken anak yapraklar bulunmamaktadr. anaklarn ibkey ekillendirilmi alt ksmlarnn orta hizasnda altta
209

Halikarnassos Ares Tapnana ait olabilecei dnlen stun boynunun da alt ksmnn benzer biimde ezme yuvasna dntrlm olmas (Pedersen 1983, 93) sslemeli mimari elemanlarn insanlarn ilgisini ekmesiyle balantl olmaldr.

41

anaklara temas etmeyen damla formlu bezekler yer almaktadr. S-spirallerin alt birleimleri arasnda palmetlerin hizasnda ok biimli kk bezekler, lotus hizasnda ise 3 yaprakl kk palmetler yer alr. Ok biimli bezekler st dz kesilmi alta doru genileyen gen bir forma sahip olup kenarlar Sspirallerin formuna uygun olarak biimlendirilmitir. 3 yaprakl kk palmetler ise boyut haricinde st kesimdeki byk palmetlerle ayn forma sahiptirler. S-spiral iftlerinin alt birleimleri arasnda yer alan palmet anaklar ve ok biimli bezekler yivlerin hemen zerinde yer almalaryla, yiv bitiminden bezeme alanna dorudan gei salamaktadr. Bezeme detaylarna bakldnda zellikle lotuslar olduka dikkat ekmektedir. Sade bir grnme sahip olan lotuslarn anak yapraklarnn olmayna tam bir paralel tespit edilememektedir. Bununla birlikte Lokristen M 490 civarna tarihlenen bir sima210 (Levha 32.1), M 5. yy. ortasndan sonraya tarihlenen Atina Parthenon Tapna regulas211 (Levha 28.3) ve Hephaisteion Tapna geisonu212 (Levha 28.4) boyal anthemion bezemeleri benzerlik kurulabilecek rneklerdir. S-spirallerin st ve alt birleimleri zerinde yer alan palmetler boyut ve yaprak saylar haricinde ayn formda yaprak ve anak dzenlemesine sahiptir. SB.1 ve SB.2 Halikarnassos rneklerine (Levha 21-23) gre daha uzun bir forma sahip olan palmetlerin en yakn paraleli AB.3tr (Levha 27). Ortadaki yapran sivri bitimli oluu haricinde genel dzenleme ve zellikle de palmet yapraklarnn akl ile byk oranda benzerlik kurulabilmektedir. Yaprak says dikkate alnmadnda Samos213 (Levha 25) ve Mistra214 (Levha 24.1-2) stun boyunlar da form asndan kyaslanabilen rneklerdir. M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen Metapontum D Apollon Tapna bitkisel frizini oluturan anthemion bezemesinde215 (Levha 32.2) palmet yapraklar ibkey dzenlenmi olmakla birlikte uzun formu ile Milas rnei ile kyaslanabilecek bir dier rnektir. Dier mimari uygulamalara bakldnda palmet formunun en yakn paralelleri olarak Atinadan M 500-480 arasna216 ve Olympiadan M 470 civarna217 (Levha 32.3) tarihlenen antefiksler ile M 5. yy. ortasna tarihlenen Sounion Poseidon Tapnana ait sima (Levha 32.4) ve antefiksler218 tespit edilmektedir. Ayrca M 5. yy. ortasndan sonraya tarihlenen Atina Parthenon Tapna regula219 (Levha 28.3) ve Atina Hephaisteion Tapna geisonunda220 (Levha 28.4) yer alan boyal palmet bezekleri de sivri bitimli orta yapraklar haricinde form olarak kyaslanabilmektedir. Palmet yapraklarnn lotus zerine tarlm olmas anthemion rneklerine bakldnda nadir bir zellik olarak dikkat ekmektedir. 3 numaral Halikarnassos stun boynunda sadece orta yapran
210 211

Winter 1990, 28, Pl.1b Billot 1994, 21, Pl.4.c. 212 Billot 1994, 27, Pl.5.c. 213 Gruben 2001, 361, Abb.271. 214 Pedersen 1983, 100, Abb.13-14. 215 Adamesteanu-Mertens 1975, 36, Pl.7.40-42; Mertens 1979, 108, Taf.19.1-2. 216 Vlassopoulou 1990, xx, Pl.A-39. 217 Heiden 1994, 135, Pl.41.d 218 Dinsmoor 1974, 211 vd., Fig.11, 12, 15, 18, 23-27. 219 Billot 1994, 21, Pl.4.c. 220 Billot 1994, 27, Pl.5.c.

42

lotus zerine kmas rneinde kyaslanlan Khios Emporiodan M 500-450 arasna tarihlenen anthemionlu kyma bloklar221 (Levha 28.1) bu kullanma rnek gsterilebilir. Ancak burada da palmet yapraklar lotus zerine Milas rneine gre daha fazla tamaktadr. Bezeme st kesimi kesin olarak bilinmemekle birlikte yukarda deinildii gibi byk olaslkla lotuslar palmetlerin zerini kapatmaktadr. Bu doru kabul edildiinde bezeme emasnn en yakn paraleli olarak Samos Hera Tapna 2. dipteros stun boynu222 (Levha 25) gsterilebilmektedir. Hem dikey S-spiraller, hem lotus ve palmetlerin yerletirilmeleri hem de S-spirallerin alt ksmndaki palmet bezekleri ve ok biimli bezekler Samos rnei ile benzerlik gstermektedir. Bununla birlikte palmet yapraklar arasnda dolgu yapraklarnn bulunmay ile lotus ve palmetlerin daha basit biimlendirilmeleri, genel dzenlemede Milas stun boynunun daha sade bir grnme sahip olmasn salamtr. Ayrca Samos stun boynu ile kyaslandnda S-spirallerin birbirleriyle temas etmemesi ve palmet yapraklarnn lotus zerine tam olmalar iilik farkll olarak dikkat ekmektedir. Daha nce yaynlanmam olan stun boynu iin yukarda paralelleri tespit edilmeye allan bezeme zellikleri yardmyla bir tarih nerisinde bulunmak mmkn olmaktadr. Stun boynu bezeme emasnn Samos rnei ile gsterdii youn benzerlik belirleyici bir unsur olmakla birlikte Milas stun boynundaki, yerel uygulamayla balantl olabilecek, yaln slup farkllk gstermektedir. Bununla birlikte bezeme detaylarna bakldnda paralel rneklerin M 5. yy. ilk yarsna iaret ettii grlmektedir. Ayrca tamburda 24 adet yiv bulunuu yukarda deinildii gibi M 5. yy. balarndan sonrasna iaret eden bir unsurdur223. Tm bu deerlendirmeler dikkate alndnda Milas stun boynunun M 5. yy. ilk yarsna, daha dar aralkta ise M 480 yllarna verilen Samos stun boynundan biraz daha gee tarihlenebilecei kuvvetli bir olaslk olarak nerilebilir.

221 222

Boardman 1959, 177 vd., Pl.XXIX-XXXII; Boardman 1967, 90 vd., Pl.17. Buschor 1957, 16, Bei.11.2; Reuther 1957, 51 vd., Abb.7; Gruben 2001, 361, Abb.271. 223 Lawrence 1957, 137; Dinsmoor 1973, 135; Lehmann-Spittle 1982, 92; Pedersen 1983, 93; Gruben 2001, 361, 426.

43

I.2.4. ON BALIKLARI Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : B.1 : 33.1-4, 34.1-3 : Bein : Bein : Cephe: Gen. 28.5 cm, Yk. 26.5 cm, Tayc st dzlem: Gen. 20 cm, Der.31 cm, Polster: Gen. 33 cm, Yk. 27 cm : Mavi damarl yerel Sodra mermeri : Baran 2004, 26, Res.24; Voigtlander 2004, 288, Taf.81.23.

Bein Ahmetgazi Paa Medresesinde kaz deposu olarak kullanlan odalardaki toplama bloklarn arasnda tarafmzca tespit edilmi olan on balk parasnn daha nceki yllarda yaplan kaz almalar srasnda tesadfen bulunmu olduu renilmekle birlikte tam olarak nerede bulunduuna dair bilgi bulunmamaktadr. Balk parasnn korunan ksmlarnn anmaya uramam olmas ya duvar iinde kullanlm olduuna ya da toprak altndan karldna iaret etmektedir. on stun balnn yaklak lk blm olan para (Levha 34.1-3) volt ve polsterin bir ksmndan olumaktadr. Aada incelenecek olan B.2 temel alnarak yaplan tamlama izimleri her ne kadar kesin olmasa da baln lleri hakknda bilgi vermektedir. Buna gre yaklak ller olarak ykseklik 32 cm, cephe genilii 85 cm, polster genilii 45 cm hesaplanabilmekle birlikte bu ller oranlamalarn karlatrlmasnda kullanlabilecek kesinlikte deildir. bkey dzenlemeye sahip cephenin (Levha 33.1) alt ve yan ksmlar eksiktir. Kenarlarda ince ykseltilerle desteklenmi yarm daire formlu bantlarla snrlanan voltn gz blm tahrip olmakla birlikte mevcut izler rozet bezemesine iaret etmektedir. Volt ve kanalis band birleiminin krlm olmas sebebiyle ke palmeti tespit edilememektedir. Cephe kesi ve polster stndeki ykseltilmi blm (Levha 33.1,3) balkta abakus ilevi gren tayc bir dzlem bulunduunu gstermektedir. Balk st yzeyi ince tarakla ilenmitir. onia tipi224 dzenlemeye sahip olan polster (Levha 33.2-3, 34.3) kenarlarda ince ykseltilerle desteklenmi yarm daire formlu ifte bantlarla yaplm bir blmlemeye sahiptir. Polster bantlar altta yumurta dizisi oluturacak ekilde birlemektedir. Polster st kenarndaki izler yan kenarlardaki bant dzenlemesinin de ayn olduuna iaret etmektedir. Ekhinus alt yzeyinde yer alan yumurta dizisinden (Levha 33.2, 34.2) iki tanesi tam olarak, iki tanesinin ise sadece keleri korunmutur. Balk paras hem detay zellikleri hem de ls ile 2 numaral balk paras ile tamamen ayndr. Bu nedenle her ikisinin de ayn baln paralar olduklar akla gelmektedir. Eer bu doru kabul edilirse 1 numaral
224

Bingl 1980, 50-51.

44

parann yn 2 numaral baln tahrip olmu cephesine ait olabileceine iaret etmektedir. Bununla birlikte ayn yapya ait farkl balklar olmas da muhtemel olduu iin bu olasln kesin olarak tespiti mmkn deildir. Bu nedenle daha kesin veriler tespit edilene dein ayr olarak deerlendirilmeleri daha uygundur. Ancak paralel rnekler ve tarihsel deerlendirmeler aada her iki balk iin birlikte yaplacaktr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : B.2 : 35.1-3, 36.1-2, 37.1-3 : Bein : Milas Mzesi n bahesi, Env.Nu. 2594 : Cephe: Gen. 40 cm, Yk. 26 cm, st tayc dzlem: Gen. 36 cm, Der. 35 cm, Polster: Gen. 39 cm, Yk. 24.8 cm Tamamlandnda alt ap 39 cm, cephe genilii 82 cm, polster genilii 45 cm, ykseklii 33 cm ve tayc st dzlem genilii 69 cm olarak hesaplanabilmektedir. : Mavi damarl yerel Sodra mermeri : Koenigs 1980, 83, n.39; Baran 2004, 26, Res.23.

Malzeme Yayn

Milas Mzesi envanter kaytlarna gre Beinde bulunmu olan baln tam olarak nerede ve nasl ele gemi olduuyla ilgili bilgi bulunmamaktadr. Ancak, olduka tahrip olan baln volt alt ksmnn krlarak drtgen bir blok olarak ekillendirilmesi ve cephelerdeki anma fark baln bir duvarda yap malzemesi olarak kullanlm olduuna iaret etmektedir. Yaklak yars korunmu olan baln bir cephesi daha fazla anmtr. Dier cephede ise kelerde krlmalar mevcuttur. Baln korunma durumu Beinde yrtlen kazlar srasnda muhtemelen devirme kullanlm bir halde tespit edildiine iaret eder niteliktedir. bkey dzenlemeye sahip olan baln (Levha 35.1) volt bantlar kenarlarnda ince ykseltilerle desteklenmi yarm daire formuna sahiptir. Volt gz olduka tahrip olmakla birlikte kenarlarnn biimlendirilii ve ortada merkezin korunmu olmas bir rozet bezei bulunduuna iaret etmektedir. Rozetin formu ve yaprak says net olarak tespit edilememektedir. Ke palmetleri (Levha 35.1-2) cephelerden birinde tek dierinde ise iki yapra ile korunmutur. Bir anaktan kan ve alta doru genileyen dz formlu palmetlerin tamlama yapldnda 5 yaprakl olduklar sylenebilmektedir (Levha 37.1). Ekhinus cephe kymationlar (Levha 35.1-2) her iki yzde de tamamen krlmakla birlikte ekhinus altnda korunmu olan yumurta dizisi (Levha 36.1) baln ekhinusunun yumurta dizisi ile evrelenmi olduunu gstermektedir. Korunmu olan 6 adet yumurtann ls ve tamamlanan ekhinus alt ap sayesinde toplam 16 adet yumurta bulunduu hesaplanabilmektedir (Levha 37.2).

45

Baln polster st ke hatt krlm olmakla birlikte (Levha 35.3) mevcut izler abakus bulunmadn, ancak st yzeyin dz bir tayc dzlem oluturacak ekilde kelerde dz ykseltilerle desteklenmi olduunu dndrmektedir (Levha 37.3). Alta doru hafif daralan onia tipi225 polster (Levha 35.3, 37.2-3) voltler ile ayn forma sahip iftli bantlar ile e blmlenmitir. stte dz balayan bu bantlar altta yumurta formu verecek ekilde birlemektedir. Kenarlarda yarm, ortada tam yumurta ile on kymationu formunu vermektedir. Balk st yzeyi (Levha 36.2) olduka anmakla birlikte sivri ulu mur izleri halen grlebilmektedir. Alt yzey (Levha 36.1) daha iyi korunmutur ve kenarlarda ince bir bant halinde dili tarak ve ortada mur izleri ksmen grlebilmektedir. Balk alt apnn tamamlanmas (Levha 37.2) sonucunda baln ekhinus merkezinin korunduu anlalmaktadr. Hem st hem de alt yzeylerinde (Levha 36.1-2) zvana yuvasna ait iz korunmamakla birlikte alt merkezin biraz yan tarafnda grlen krlma izleri zvana yuvasnn bulunabileceine iaret edebilir. Balkta zvana yuvas bulunmasnn veya yuvann arlk merkezinde yer almasnn ilevin belirlenmesinde etkili olabilecei akla gelmekle birlikte paralel rnekler incelendiinde bunun ok fazla belirleyici olmad anlalmaktadr226. on balklarnn tarihlendirilmesinde zellikle bu rnekte olduu gibi tamlama yaplarak elde edilen llerin kullanlmas salkl bir yntem olmamakla227 birlikte hesaplanabilen tamamlama llerinin kyaslanmas mmkndr. Balkta voltler aras mesafe ile cephe genilii arasndaki oran 0.414 ile M 6. yy. ikinci eyreine ait rneklerle, volt genilii ve voltler aras mesafe oran ise 1.26 ile M 6. yy. son eyreine tarihlenen balklar ile uyum gstermektedir228. Alt ap ile cephe genilii arasndaki oran ise 2.1 ile M 480 ncesine ait rnekler ile kyaslanabilmektedir229. Baln tam bir paraleli tespit edilememekle birlikte detay zellikleri ile dier rneklerle kyaslanmas mmkn olmaktadr. Baln ibkey dzenlemesi, volt bantlarnn formu ve volt gznde rozet bulunuu ile paralellik gsteren rnekler olarak M 530 yllarna tarihlendirilmi olan Miletostan bir balk paras230 (Levha 38.1), Atinadan M 525 civarna tarihlendirilen ayn yapya ait iki balk231, Thessalonike Thermedeki M 6. yy. sonlarna tarihlenen on tapnana ait balk232, Bigada bulunmu M
225 226

Bingl 1980, 50-51. rnein, M 5. yy. ortasna tarihlenen Sounion Athena Tapna bal (Orlandos 1975, Pl.35-36; Meritt 1996, Fig.25) M 500 civarna tarihlenen Bigada bulunmu adak balnda (Koenigs 1989, 291, Abb.1, Taf.32) farkl ilevleri olmasna ramen st yzeylerinde zvana yuvas bulunmaz. 227 Kirchhoff 1988, 10 vd. 228 Kirchhoff 1988, Tabelle 1 229 Theodorescu 1980, Tableau 1. 230 Boardman 1959, 210; Gruben 1963, 174, n.168; Hahland 1964, 197, Abb.57; Alzinger 1972, 183; Abb.13. Kirchhoff (1988, 73, Kat.45) bu baln ibkey dzenlemeye sahip en erken rnek olduunu ve M 575-550 aralna tarihlenebileceini belirtmitir. 231 Mbius 1927, 171-173, Bei.XIX.2,3 (M 440 civar); Meritt 1982, 82 vd, Pl.12; Meritt 1996, 136-137, Fig.28, Pl.44. 232 Vokotopoulou 1993, 89 vd., Pl.XII.1.

46

500 civarna tarihlendirilen bir adak stunu bal233, Histriada ele geen M 500 civarna tarihlendirilmi balklar234, Polonyada tespit edilmi M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen baln ibkey cephesi235, Thasostan M 500-460 arasna tarihlendirilen balk grubu236 ile Neapolis-Kavallada bulunan M 5. yy. ilk eyreine ait balklarn ibkey cepheleri237 tespit edilmektedir238. Balk polsterinde bantlarn on kymationu formuna dnmesine paralel rnekler olarak Didyma Apollon239 (M 540-30), Khios Phanai240 (M 500 civar) (Levha 38.2-3), Didyma241 (M 500-450), Milet242 (M 500), Histria243 (M 500), Neapolis-Kavalla244 (M 500), Ephesos245 (M 500-480) (Levha 38.4-5) ve Polonya-Varova246 (M 5. yy. ilk eyrei) balklar gsterilebilir. Bununla birlikte bu balklardan sadece Ephesos grubunda (Levha 38.4-5) polsterde iki bant bulunur ve Bein bal ile ayn formda ortada bir tam, kenarlarda iki yarm yumurta oluturmaktadr. Balkta grlen kaln etli anak ve yayvan profili yumurtalar ile keli hatlara sahip ok biimli bezeklerden oluan ekhinus kymationlarnn en yakn paralelleri olarak Khios Phanaida247 bulunmu M 500 civarna tarihlendirilen balk (Levha 38.2-3) ile Ephesostan248 M 500-480 civarna tarihlendirilen balk grubu (Levha 38.4-5) tespit edilmektedir.

233 234

Koenigs 1989, 291, Taf.32. Theodorescu 1968, 261 vd., Fig.1-9.; Kirchhoff 1988, 42, Kat.29. 235 Mikocki 1986, 138 vd., Pls.1-3; Gruben 1997, 369 vd., Abb.51 tarafndan Delos kkenli olabilecei belirtilen baln ge Arkaik dneme ait Propylon II yaps ile badatrlabilecei nerilmitir. 236 Martin 1972, 303 vd, Nr.4-5, Fig.4-13; Kirchhoff 1988, 49 vd., Kat.33-44. 237 Bakalakis 1936, 9 vd., Eik.10 vd. 238 Bu rnekler haricinde volt bantlarnn formu ile M 5. yy. balarna tarihlenen Larisa (Schefold 1933, Abb.5; Boehlau-Schefold 1940, 125-126, Taf.20; Kirchhoff 1988, 51, Kat.35), Khios (Boardman 1959, Pl.28; Alzinger 1972, Abb.20), Pantikapeion (Pichikyan 1974, 105 vd., Pic.1) balklar ile benzerlik gsterir. Volt gznde rozet bulunuu ile de Kyzikos (Hasluck 1901-2, 196, Taf.6.6; Alzinger 1972, 184, Abb. 14; Kirchhoff 1988, 55, Kat.38), Halikarnassos (B.4), Atina (Meritt 1996, 146, Fig.8, Pl.36), Locroi (Petersen 1890, 161 vd, Abb.13-14; Kirchhoff 1988, 103-105, Kat.70; Costabile 1997, 30 vd, Tavola Locri XIX-XXIII.), Metapontum D (Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.5; Mertens 1979, 107, Taf.16-17) ve Syracusa Spagna (Kirchhoff 1988, 102, Kat.68; Costabile 1997, 23, Tavola Syracusa VIIc) balklar ile kyaslanabilmektedir. 239 Gruben 1963, 115 vd, Abb.16. 240 Boardman 1959, 180, Fig.4, Pl.27 a-b; Alzinger 1972, 187, Abb.18; Kirchhoff 1988, 82, Kat.50, M 550-525 aralna tarihlendirmitir. 241 Alzinger (1972, 171 vd, Abb.2) M 500 civarna, Kirchhoff (1988, 100, Kat.66) ise M 475-450 aralna tarihlendirmitir. 242 Koenigs 1979, 191 vd., Bei.2, Taf.62. 243 Theodorescu 1968, 261 vd., Fig.1-9.; Kirchhoff 1988, 42, Kat.29. 244 Bakalakis 1936, 9 vd., Eik.10 vd. 245 Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61. 246 Mikocki 1986, 138 vd., Pls.1-3; Gruben 1997, 369 vd., Abb.51. 247 Boardman 1959, 180, Fig.4, Pl.27 a-b; Alzinger 1972, 187, Abb.18; Kirchhoff 1988, 82, Kat.50, M 550-525 yllar arasna tarihlendirmitir. 248 Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61.

47

Yukarda deinildii gibi Bein balnn tam paraleli tespit edilemese de detay zellikleri yardmyla bir tarih nermek mmkn olmaktadr. Ge Arkaik dneme ait kyaslanabilen tm balklar arasnda zellikle Khios ve Ephesos balklar belirleyici rol oynamaktadr. Bylece B.1 ve B.2 iin M 500-480 aras uygun bir tarih nerisi olarak tespit edilebilmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : B.3 : 39.1-4, 40.1,3-5 : Bein : Bein : Cephe 1: Gen. 19 cm, Yk. 25 cm, Cephe 2: Gen. 12.5 cm, Yk. 19.5 cm, Polster Gen. 38 cm : Mavi damarl yerel Sodra mermeri : Baran 2004, 26, Res.25.

Bein Ahmetgazi Paa Medresesinde kaz deposu olarak kullanlan odalarda toplama bloklarn arasnda tespit edilmi olan on balk parasnn daha nceki yllarda yaplan kaz almalar srasnda tesadfen bulunmu olduu renilmekle birlikte tam olarak nerede bulunduuna dair bilgi bulunmamaktadr. on stun bal polster blmne ait olan balk parasnda (Levha 40.5) voltlerin ortasna yakn bir blm, polsterin alt ksm ve ekhinus kymationlarnn bir blm korunmutur. Dbkey voltler (Levha 39.1-2) yarm daire formlu bantlarla snrlandrlmaktadr ve volt gz bulunmaz. onia tipindeki249 polster (Levha 39.3-4) ise kenarlarda ince ykseltilerle desteklenmi yarm daire formlu ifte astragalden oluan iki adet bant ile e blmlenmitir. Altta ekhinus ile dz birleen polster bantlar orta ksmda hafif daralma gsterir. Ekhinus alt yzeyinde yer alan yumurta dizisinden (Levha 39.3) sadece tanesi korunmu olduu iin kesin bir yumurta says tespit etmek mmkn olmamaktadr. Yumurtalar olduka yayvan bir profile, ok biimli bezekler ise keli hatlara sahiptir. Olduka kk bir blm korunmu olmakla birlikte tamlama izimi (Levha 40.5) sonucunda baln cephe geniliinin yaklak 80 cm, ekhinus alt apnn ise 40 cm civarnda olduu nerilebilmektedir. Baln yksekliinin tespiti iin ise yeterli veri bulunmamaktadr. Tespit edilen bu llerin kesin olmay oranlamalarn karlatrlmasn engellemektedir. Baln dbkey volt dzenlemesi M 560 civarna tarihlendirilen Myus Dionysos Tapna balklar250 (Levha 41.1-3), M 550 yllarna tarihlenen Delos Naksoslular Stoas bal251, Didyma Apollon Tapna bal M 540-30252 (Levha 41.4-5), M 500-475 arasna tarihlenen Neapolis-Kavalla balklarnn dbkey cepheleri253, M 490-80 civarna
249 250

Bingl 1980, 50-51. Alzinger 1972, 181, Abb.8.; Kirchhoff 1988, 75, Kat.47; Weber 2002, 226-246, Abb.2-17. 251 Alzinger 1972, 186, Abb.17; Kirchhoff 1988, 31-34, Kat.17-21. 252 Gruben 1963, 115 vd, Abb.16. 253 Bakalakis 1936, 9 vd., Eik.11, 16, 23.

48

tarihlenen Samos B Tapna balklar254 (Levha 41.6), M 500-480 arasna tarihlendirilen Ephesos balk grubu255 (Levha 41.7), ile Samos Hera 2. dipteros yapsna ait M 480 civarna tarihlendirilen balk256 (Levha 25.1) gsterilebilmektedir. Olduka geni bir tarih aralna ait bu rneklerle yaplan karlatrmada cephe dzenlemesi iin maalesef daha kesin bir tarih kriteri tespit edilememektedir. Bu noktada kyaslanabilecei dnlen volt gz oluum oran da kesin bir tarihsel farkllk gstermektedir. Balk polsteri ilk iki rnek gibi iki bant ile e blmlenmi olmakla birlikte polster bantlar yumurta formu vermeyerek ekhinus ile dz birlemektedir. onia tipi polster257 dzenlemesinin paralel rnekleri M 560 civarna tarihlendirilen Myus Dionysos Tapna balklar258 (Levha 41.1-3) ile M 460 yllarna tarihlendirilen Thasos 3 numaral balktr259. Ancak daha geni bir tarih aral vermektedir. Bu geni tarih aralklarna karn ekhinus alt yzeyindeki yumurta dizisi formu daha kesin bir tarih nerisi ortaya koyabilmektedir. B.1 ve B.2 ile ayn forma sahip (Levha 40.2-4) olan yumurta dizisi yine ayn ekilde M 500 civarna tarihlenen Khios Phanai bal260 (Levha 38.2-3) ve M 500-480 arasna tarihlenen Ephesos balk grubu261 (Levha 38.4-5) rnekleri ile kyaslanabilmektedir. Bu nedenle 1 ve 2 numaral balklar ile ayn ekilde M 500-480 civarna tarihlendirilebilecei nerilebilmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : B.4 : 42.1-4, 43.1-3 : Bodrum : zmir Mzesi, Env.Nu. 3553 : Cephe: Gen. 91.5 cm, Yk. 37.4 >29.1 cm, Tayc st dzlem: Gen. 74 cm, Der. 46.1 cm, Polster: Gen. 46.2 > 42.6 cm, Yk. 30 cm, Alt ap: 39.8 cm Tamlama yapldnda cephe genilii 96 cm, ykseklik 43 cm olarak hesaplanabilmektedir. : ri kristali beyaz mermer : Bean-Cook 1955, 169-171, Fig.15, Pl.12 a-b; Boardman 1959, 206, n.3; Martin 1959, 65-76, Pl.1-2; Gruben 1963, n.166; Alzinger 1972, 179-80, Abb.10; Alzinger 1978, 514; Theodorescu 1980, Nr.14; Meritt 1982, 87; Kirchhoff 1988, 53, Kat.36.

Malzeme Yayn

254

Buschor 1957, 20, Beil.21.3; Meritt 1982, 86, n.4; Kirchhoff 1988, 97, Kat.63; McGowan 1997, 211, n.9. 255 Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61. 256 Gruben 2001, 361 vd., Abb.271. 257 Bingl 1980, 50-51. 258 Alzinger 1972, 181, Abb.8.; Kirchhoff 1988, 75, Kat.47; Weber 2002, 226-246, Abb.2, 17. 259 Martin 1972, 308 vd., Fig.5. 260 Boardman 1959, 180, Fig.4, Pl.27 a-b; Alzinger 1972, 187, Abb.18; Kirchhoff 1988, 82, Kat.50. 261 Bammer 1972b, 440 vd.; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 92-94, Kat.5861.

49

Bean ve Cook tarafndan tesadfen Bodrum garajnda tespit edilen ve pek ok almada incelenen on bal gnmzde zmir Arkeoloji Mzesi arka bahesinde sergilenmektedir262. Baln tam olarak nerede bulunduu hakknda bilgi bulunmamaktadr. Tek cephesi ilenilmi olan baln (Levha 42.1-2) ekhinus cephe kymationlarnn st blm ve voltlerin alt ksm krktr. lemesiz cephede ise voltlerin alt ksm ile voltler arasnda kalan orta blm krktr. Polsterde volt kenarlar haricinde st dzlem oluturan kntlar krlmtr. Bu krk blmler haricinde, baln iri kristalli mermerindeki anma da olduka youndur ve ak havada sergilenmesiyle balantldr. Abakus bulunmayan baln st yzeyi (Levha 42.1,3) polster zerinde gen kntlarla tayc bir st dzlem oluturacak ekilde dzenlenmitir. Sivri ulu mur ile ilenilmi olan balk st yzeyinde zvana yuvas bulunmamaktadr. Balk alt yzeyinde (Levha 43.2) ise ekhinus merkezinde 7.5 cm apnda 6 cm derinlie sahip yuvarlak bir zvana yuvas bulunmaktadr. Ekhinus alt yzeyini ince bir birleim yzeyi evreler ve yumurta dizisi bulunmamaktadr. Baln Attika tipindeki263 polsteri (Levha 42.3-4, 43.3) ortada polster yzeyi ile ayn seviyede yer alan ift astragaldan oluan bir bantla blmlenmitir. Alta doru hafif daralma gsteren polster kenarlar aaya doru kalnlaan bir forma sahiptir. Baln bezemesiz arka cephesi (Levha 42.2) olduka iyi perdahlanmtr ve boya ile yaplm bir bezeme tam olma ihtimali bulunmaktadr. Daha nceki yaynlarda bahsedilmemi olmakla birlikte yaplan son incelemelerde cephede ekhinus kntsnn (Levha 43.2) kk bir blmnn korunmu olduu tespit edilmitir. Muhtemelen boya ile yaplm yumurta dizisi tayan ovolo profiline sahip olmaldr. Baln bezemeli cephesi (Levha 42.1, 43.1) dbkey bir dzenlemeye sahiptir. Voltler yarm daire formlu bantlarla snrlanmaktadr ve iri volt gzleri rozetlerle bezenmitir. Rozetlerden birisi 12 dieri 15 yapraa sahiptir. Ke palmetleri dhil olmak zere kanalis band alt ksm tahrip olmakla birlikte alt ksmdaki izler uzun bir forma sahip 3 adet yumurtadan oluan cephe kymationu bulunduunu gstermektedir. Ancak ince ok biimli bezeklerle ayrlm yuvarlak bitimli yumurtalarn kanalis band ile yapt balant bilinmemektedir. Ke palmetleri korunmamakla birlikte Plommer264 tarafndan nerilen 5 yaprakl ke palmetleri bulunduu kabul edilebilir. Tamlama yapldnda balk cephe genilii 96 cm, ykseklik ise 43 cm olarak hesaplanmaktadr. Voltler aras 20.6 cm, volt gzleri aras 51.2 cmdir. Pek ok rnein tarihlendirilmesinde kullanlm olan baln cephe
262

Maalesef atdan akan sularn temasna maruz kalan balk renk deitirmitir. Metal at kaplamasnn oksidasyonu srayan su ile birlikte bala gemitir. Bu da sergi koullarnn iyi olmadn gstermektedir. 263 Bingl 1980, 51-52. 264 Bean-Cook 1955, 169-171.

50

genilii ile voltler aras 0.214, volt genilii ile voltler aras mesafe 1.815, cephe genilii ve derinlik oran 1.927, cephe genilii ve alt ap oran ise 2.338 olarak hesaplanmaktadr265. Bu oranlamalardan zellikle cephe genilii ve voltler aras mesafe M 5. yy. ilk eyreine ait rneklerle uyum gstermektedir266. Baln tek rnek ve tesadf buluntu olmas bir yap ya da adak stununa ait olduu hakknda kesin bir ey sylenilmesini engellemektedir. Baln kk boyutlar ve tek cephesinin bezenmi olmas Plommer267 tarafndan bir model ya da yarm kalm olabilecei ile aklanmaya allm ve adak stununa ait olabilecei belirtilmitir. Balk, Theodorescu268 tarafndan da adak stunu olarak tanmlanmtr. Boardman269 ise tek cephesinin ilenilmedii rneklerin bu evrede yaygn olmas sebebiyle allmadk bir durum olmadn ve tek cephenin ilenilmeyiinin tamamen ekonomik amal olduunu belirtmitir. Ge Arkaik dnem itibaryla tek cephenin ilenildii, dier cephenin ise dz braklm olduu rnekler olarak Khios Mzesinden bir balk270 (M 5. yy. ortalar) (Levha 44.1-2) ile Thasostan bulunmu balklar271 (M 460) gsterilebilir. Ayrca tek cephede ekhinus kymationu gibi detaylarn boya ile belirtilmek zere kabaca ilenilmi olduu rnekler olarak Atina Agorasndan iki balk272 (M 525-500), Samostan B Tapnana ait olabilecek balklar273 (M 490-80), Delphiden274 bir balk (M 500-475), Korinthten275 bir balk (M 500475) ve Atina Hadrian ktphanesinde bulunmu bir balk276 (M 450) bilinmektedir. Deinilen bu rneklerin nda baln boyutu veya tek cephesindeki bezeme farkllnn baln ilevi ile ilikilendirilemeyecei anlalmaktadr. lev iin bir dier neri Martin277 tarafndan yaplmtr. Baln ilenilmemi olan cephesinde zvana bulunduu ve bu nedenle tek cephe ilenilmesinin duvar veya antaya bitiik olmas sebebiyle bir cephenin grlmemesi ile balantl olabilecei belirtilmitir. Bu gr Kirchhoff tarafndan da kabul edilmi ve balk anta dzenlemesine ait olarak tanmlamtr278. Bununla birlikte yaplan incelemede balk arka cephesinde herhangi bir yuva grlmemitir ve aksine ekhinus kntsnn bir kesinin korunmu olduu tespit edilmektedir. Bu da baln pilaster ilevi tam olma ihtimalini tamamen ortadan kaldrmaktadr.
265 266

Theodorescu 1980, Tableau 1; Kirchhoff 1988, Tabelle 1. Kirchhoff 1988, Tabelle 1. 267 Bean-Cook 1955, 171. 268 Theodorescu 1980, Nr.14. 269 Boardman 1959, 206, n.3. 270 Boardman 1959, 206, n.3, Pl.28. 271 Martin 1972, 310 vd., Fig.8-12. 272 Meritt 1982, 82 vd., Fig.1-2, Pl.12; Meritt 1996, 163 vd, Fig.28, Pl.44. 273 Buschor 1957, 20, Beil.21.3; Meritt 1982, 86, n.4; McGowan 1997, 211, n.9. 274 Meritt 1996, 137, Pl.46 275 Meritt 1996, 137, Pl.46 276 Wrede 1930, 191-200, Bei.62-63. 277 Martin 1959, 66, 68. 278 Kirchhoff 1988, 53.

51

Baln Attika tipi279 polsterindeki ift astragaldan oluan bolteus bandna paralel rnekler olarak Parostan M 550-525 arasna tarihlenen balk280, zmir Halkapnardan M 530-20 yllarna ait balk paras281 (Levha 44.3-4), Atinadan M 510-500 yllarna verilen boya bezeli N.M. 85 numaral balk282, Atina akropolisinden M 490 civarna verilen 13302 numaral balk283 (Levha 44.5), Bigada bulunmu M 500 yllarna tarihlenen balk284, Delphi Atinallar Stoasndan M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen balk285, M 500-460 arasna verilen Ankara Mikos mezar ant bal286 (Levha 44.6) ile Kbrs Yeni Paphosta bulunmu Ktima Mzesinden bir balk287 (Levha 44.7-8) gsterilebilir. Bu rnekler arasnda zmir bal (Levha 44.3-4) bolteus bantlarnn polster yzeyi ile ayn seviyede olmasyla en yakn paralel olarak dikkat ekmektedir. Ekhinus cephesinde kymation bulunan rnekler olarak Atinadan M 510-500 yllarna verilen boya bezeli NM.85 numaral balk288, M 500 civarna tarihlenen Neapolis Kavalla balklar289, M 500-470 arasna ait Thasos balklar290, Rusya Hermonessadan M 5. yy. balarna verilen on bal291, Delphiden M 500-475 arasna ait bir balk292 ile Kbrs Yeni Paphosta bulunmu Ktima Mzesindeki bir balk293 (Levha 44.7-8) saylabilir. Ekhinus cephesinde kymation bulunuu byk olaslkla baln boyutu ile balantl olmakla birlikte mevcut rnekler M 510-470 yllar arasna iaret etmektedir. on kymationun formuna bakldnda ise kt korunmu olmakla birlikte olduka kk ok biimli bezeklerle birleen yuvarlak bitimli yumurtalardan oluan on kymationu formu ge Arkaik dnem rnekleri ile benzerlik gstermektedir. En yakn paraleller ise M 520480 arasna tarihlenen Samos Hera Tapna 2. dipteros ekhinus balklar294 olarak tespit edilmektedir. Balkta tarihlemede kullanlabilecek bir dier kriter volt gzlerindeki rozet bezemesidir. Dbkey balklarda rozet bezemesi ibkey balklara295 gre daha az sayda rnekle temsil edilmektedir. Bunlar

279 280

Bingl 1980, 51-52. McGowan 1993, Cat.17, Pl.18. 281 Alzinger 1972, 183, Abb.13. 282 McGowan 1993, Cat.69, Pl.62; McGowan 1997, 215 Pl.58a-b. 283 Wiegand-Schrader 1904, Abb.172; McGowan 1993, Cat.73, Pl.68-69; McGowan 1997, 213, Pl.56c-d, 57a. 284 Koenigs 1989, 289 vd., Abb.1. 285 Meritt 1996, Pl.46. 286 Alzinger 1972, 180 vd., Abb.14 (M 460); Alzinger 1978, 514; Koenigs-Philip 1987, 157 vd., Abb.1-2, Taf.1-3 (M 500); Kirchhoff 1988, 101, Kat.67 (M 5. yy. 2. eyrei); McGowan 1993, Cat.147, Pl.119 (M 480); Akurgal 1995, Lev.84.b (M 470-60). 287 Wright 1992, 442, Ill.295.1. 288 McGowan 1997, Pl.58b. 289 Bakalakis 1936, Eik.16, 17 ve 23. 290 Martin 1972, 310 vd. 291 Treister 1993, 558, Fig.26. 292 Meritt 1996, 137, Pl.46. 293 Wright 1992, 442, Ill.295.1. 294 Buschor 1957, Bei.16.1, 21.1. 295 rnekler iin bk. B.1

52

Kyzikostan M 500 yllarna verilen balk paras296 (Levha 44.9), M 480 civarna tarihlenen Syracusa Giardino Spagna nekropolnde ele gemi balk297, M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen Metapontum D Apollon Tapna bal298 (Levha 44.10), M 470 civarna tarihlendirilen Locroi bal299 ve Polonyada tespit edilmi M 470 civarna verilen balktr300. Bu rneklerde rozetler farkllk gstermekle birlikte Kyzikos bal (Levha 44.9) 12 yaprakl rozeti ile en yakn rnek olarak dikkat ekmektedir. Balk daha nceden pek ok yayna dhil edilmi ve birbirine yakn tarihler nerilmitir. Plommer301 M 500-450, Martin302 M 5. yy. balar, Gruben303 M 5. yy. balar, Alzinger304 M 470-60 civar, Theodorescu305 M 500-480 aras ve Kirchhoff306 M 5. yy. ilk eyreini nermitir. Pek ok on balnn tarihlendirilmesinde temel alnm olan Halikarnassos balnn yukarda kyaslanan detay zellikleri daha nceki tarih nerileriyle bir arada deerlendirildiinde M 5. yy. ilk eyreinin kabul edilebilir bir tarih nerisi olduu sylenebilmektedir. : B.5 : 45.1-3, 46.1-3, 47.1-4. :: Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, Env.Nu. 6612 : Cephe 1: Gen. 64 cm, Yk. 32 cm, Cephe 2: Gen. 77 cm, Yk. 31 cm, Abakus: Gen. 74 cm, Der. 56 cm, Yk. 4 cm, Polster: Gen. 51 cm Yk. 32 > 29 cm, Alt ap: 56 cm Tamlama yapldnda cephe genilii 97 cm, ykseklik 37 cm, polster genilii 56 cm, abakus genilii 71 cm olarak hesaplanabilmektedir. Malzeme : Kaliteli beyaz mermer Yayn : Pedersen 1999, 328, Fig.11. Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi alt avlusunda sergilenen on balk parasnn buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamaktadr. Ancak aada deerlendirilecek B.6 ile gstermi olduu benzerlik ve bu baln kale duvarnda kullanlm olmas buluntu yerinin Bodrum Kalesi olabileceine iaret etmektedir. Baln mermeri ak havaya maruz kalmas sebebiyle307
296 297

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

Hasluck 1901-2, 196, Pl.VI.5; Alzinger 1972, 184, Abb. 14; Kirchhoff 1988, 55, Kat.38. Kirchhoff 1988, 102, Kat.68; Costabile 1997, 23, Tavola Syracusa VIIc. 298 Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.5; Mertens 1979, 107, Taf.16-17. 299 Petersen 1890, 161 vd, Abb.13-14; Kirchhoff 1988, 103-105, Kat.70; Costabile 1997, 30 vd, Tavola Locri XIX-XXIII. 300 Mikocki 1986, 138 vd., Pls.1-3; Gruben 1997, 369 vd., Abb.51. 301 Bean-Cook 1955, 169-171, Fig.15, Pl.12 a-b 302 Martin 1959, 65 vd., Taf.1-2 303 Gruben 1963, n.166 304 Alzinger 1972, 179-80, Abb.10 305 Theodorescu 1980, Nr.14 306 Kirchhoff 1988, 53, Kat.36 307 Mermer kalitesinden ziyade hava koullarnn mermer zerine etkisi kesin olarak tespit edilebilmektedir. rnein Labraundada kapal alanda korunan mimari elemanlar ile ak

53

olduka anm ve kenarlar erimitir (Levha 45.1). bkey voltl baln cephelerinin farkl genilikte korunmu olmas baln tamamlanmasnda olduka faydaldr. Bir cephede ke palmetlerinin biraz gerisinden dier cephede ise voltn balangcndan itibaren krktr. Cephelerden birisinde ekhinus cephe kymationlar korunmuken (Levha 45.2) dier cephede byk oranda anmtr. 5 yumurtadan oluan on kymation dizisinin bulunduu tespit edilen ekhinus cephesi (Levha 46.3) stte hafif ukur bir form gsterir ve ortada 5 cm derinlie sahiptir. Detayl olarak incelenememekle308 birlikte kymation dizisi ekhinusu altta tamamen evrelemektedir (Levha 46.2). Her iki cephede de olduka anm 4 yaprakl ke palmetleri bulunmaktadr. Voltler ksmen korunan blmlerden anlald zere, kenarlarda hafif ykseltilerle desteklenmi yarm daire formlu ince bantlarla snrlanmaktadr. 6 cm apl volt gz disk biimli bir yzeye sahiptir (Levha 46.1-2). Voltn alt ksm anmaya bal olarak krlarak tahrip olmutur. Baln bezemesiz Samos tipi309 polsteri (Levha 45.3, 47.4) st ve altta bastrlm bir forma sahiptir. Kenarlarda youn anma grlen polster, hafif bir eimle ortada 2.5 cmye ulaan dz bir alan yardmyla abakustan ayrlmaktadr. Balk abakusu (Levha 47.1-3) 4 cm ykseklie sahiptir ve cepheleri byk oranda anmakla birlikte polster st blmnde abakus cephesinde yumurta dizisine ait kk izler korunmutur. Tm abakus cephelerinin yumurta dizisi ile evrelenmi olduu byk bir olaslktr. Balk orta ksmnda tm boyunca uzanan 25 x 17 cm lsnde bir yuvaya sahiptir (Levha 47.3). Ahap zvana kullanmyla310 balantl olduunu dndmz bu yuvann benzeri mzedeki Hellenistik dneme ait bir balkta311 (Levha 48.1) daha karmza kmaktadr. Her iki rnekte de bu yuvalarn hem llerinin birbirine yakn olmas hem de olduka dzensiz i kesitlere sahip olular bu yuvann baln muhtemel devirme kullanmyla balantl olabileceine iaret etmektedir. Bununla birlikte K.1 numaral speirada yaklak ayn llerde ancak blou boydan boya kesmeyen bir zvana yuvas bulunuu bu yuvann orijinal olabileceini de akla getirmektedir. Benzer bir kullanm312 baka bir alanda tespit edilememekle birlikte Delos Naksoslular stoasna ait on balklarndan sadece bir

havada sergilenen elemanlar ayn malzemeden yaplm olmalarna ramen korunma durumlar arasnda byk fark bulunmaktadr. 308 Baln yerinden oynatlmas mmkn olmamtr ve ayrca baln bir stun zerine yerletirilmesi nedeniyle alt ksm ksmen incelenebilmektedir. 309 Bingl 1980, 49-50. 310 Ahap zvana kullanm hakknda bk. Martin 1965, 280 vd.; Bingl 2004, 94-95. 311 Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi orta bahesinde sergilenmekte olan yaynlanmam balk st yzeyinde scamilius ve boylamasna uzanan 20x24 cm geniliinde drtgen bir yuvaya sahiptir. Genel grnmyle Hellenistik dneme ait olabilecek balkta benzer zvana yuvas bulunmas ayn tekniklerin uzun sre kullanlm olmas ile aklanabilir. 312 Adak stunlarnda kullanlan bir teknikten burada bahsedilmesi gereklidir. Parosta ilk rnei grlen ve sklkla kullanlan teknikte balklarn st blmnde adak heykelleri iin alm olan yuvalar balk altndaki zvana yuvasna bir kanal yardmyla balanmaktadr ve bu kanaldan aktlan kurun yardmyla heykel, balk ve stun ayn anda birbirine balanabilmektedir. (bk. McGowan 1993, 6 vd., Cat.4) Halikarnassos rneinde grlen yuvalarn teknik adan farkl olmas bu tip bir adak stunu kullanmna uygun dmemektedir.

54

tanesinde313 (Levha 48.2) byk boyutlu drtgen ahap zvana yuvas bulunmas ve yine Delostan farkl boyutlarda drtgen zvana yuvalarna sahip torus ve speira rneklerinin314 bilinmesi bu olasl glendirmektedir. Tarafmzca her iki olaslk da kabul edilebilir gzkmekle birlikte benzer uygulamal mimari elemanlar aa kartlmadka kesin bir yargya varlmas mmkn deildir. Baln lleri tamamlama yapldktan sonra byk oranda hesaplanabilmektedir. Tespit edilen bu llere gre oranlamalar farkl tarihlerden rnekler ile kyaslanabilmekle birlikte zellikle cephe genilii ve polster genilii oran 1.73 ile M 5. yy. balarna tarihlenen rneklerle paralellik gstermektedir315. Baln ibkey cephe dzenlemesinde ilk dikkati eken dz disk formuna sahip volt gz kullanmna verilebilecek en erken rnekler olarak Atinadan M 510-500316 ve M 500 civarna verilen317 balklar, M 500460 civarna tarihlendirilen Ankara Mikos mezar ant bal318 (Levha 56.7), Kbrs Ktima Mzesinden M 500 civarna tarihlenebilecek balk319 (Levha 44.7-8), Pantikapeiondan M 5. yy. iine tarihlendirilen bir balk paras320 ve aada incelenecek olan Milas bal (B.8) tespit edilebilmektedir. Abakus cephesinde yumurta dizisi tayan on bal rnekleri arlkl olarak Anadoluda karmza kmaktadr ve mevcut rnekler321 bu kullanmn M 6. yy. ortalarndan itibaren grlebildiine iaret etmektedir. Baln ekhinus cephesinde, ekhinus alt yzeyinde ve abakus cephesinde grlen on kymationu bezemesinde (Levha 46.2-3) yumurtalarn uzun bir forma sahip olduu ve yumurta alt bitimlerinin gen bir forma yaklat grlr. Ancak ok biimli bezeklerin yumurtadan tam olarak ayrlmam olmasyla ge Arkaik dnem rnekleriyle322 paralellik
313 314

Fraisse-Llinas 1995, 336, Fig.374-379. Fraisse-Llinas 1995, 129, 278-279, Fig.310-313. 315 Theodorescu 1980, Tableau 1; Kirchhoff 1988, Tabelle 1. 316 McGowan 1997, 215, Pl.58a. 317 Alzinger 1972, Abb.26; McGowan 1997, 214, Pl.57.d. 318 Alzinger 1972, 180 vd., Abb.14 (M 460); Alzinger 1978, 514; Koenigs-Philip 1987, 157 vd., Abb.1-2, Taf.1-3 (M 500); Kirchhoff 1988, 101, Kat.67 (M 5. yy. 2. eyrei); McGowan 1993, Cat.147, Pl.119 (M 480); Akurgal 1995, Lev.84.b (M 470-60). 319 Wright 1992, 442, Ill.295.1. 320 Pichikyan 1974, 105 vd., Pic.1. 321 Balkta on kymationu bezeli abakus kullanm iin bilinen rnekler M 560-550 yllarna verilen Ephesos Artemis Tapna (Drerup 1954, 7, Abb.5, Alzinger 1972, 174, Abb.5; Kirchhoff 1988, 76-82, Kat.48-49.) ile yine Ephesostan ge Arkaik dnem balk grubudur (Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6.b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61.). Ephesos rnekleri haricinde Didymadan bir adak stununda (Alzinger 1972, 171, Abb.2; Kirchhoff 1988, 100, Kat.66.) ve Erythraidan yaynlanmam bir balk parasnda karmza kan on kymationlu abakus kullanm Anadolu dnda Gela, (Adamesteanu 1954, Abb.102; Theodorescu 1974, Pl.1-2; Kirchhoff 1988, 89, Kat.55.) Hermonessa (Treister 1993, 558, Fig.26) Syracusa Spagna (Kirchhoff 1988, 102, Kat.68; Costabile 1997, 23, Tavola Syracusa VIIc.) rneklerinde grlr. Attikada ise on kymationu bezeli abakusa sahip balklar (Meritt 1996, 121 vd.) bulunmakla birlikte Erektheion (PatonStevens 1927, Pl.36) balklar on kymationu bezeli abakusa Hellas anakarasnda verilebilecek en erken rnektir. 322 Ta bloklarnda grlen benzer formlar iin bk. TB.11-12.

55

gstermektedir. En yakn paraleller olarak M 500 civarna tarihlenen Biga bal323 (Levha 48.3) ve Samos Hera Tapna 2. Dipterosun M 480 yllarna tarihlenen bal324 (Levha 25.1) gsterilebilir. Cephe dzenlemesine bakldnda volt bantlar ve formu ile yine az sayda rnekle kyaslanabildii grlmektedir. Benzer forma sahip balklar olarak M 500 civarna tarihlenen Biga325 (Levha 48.3), Larisa326, Histria327 ve Atina328 (Levha 48.6-7) rnekleri tespit edilmektedir. Bunlar arasnda zellikle M 525-500 arasna tarihlendirilmi olan Atinadaki iki balk329 (Levha 48.6-7) cephe dzenlenii, abakus, polster formu ve polsterin abakus birleimindeki daralmasyla en yakn paraleller olarak dikkati ekmektedir. Baln Samos tipi330 polsterinde tarih verebilecek unsur olarak dikkat eken polsterin st birleim yzeyinde grlen daralmaya farkl tarihlerden rnekler gsterilebilmektedir. Anadolu rnekleri arasnda Ephesostan M 5. yy. ikinci eyreine verilen balk331 (Levha 48.4) ile Labraundadan M 350 civarna tarihlendirilen Andron A bal332 (Levha 48.5) hem form hem de stteki daralma ile benzerlik gstermektedirler. Ayn ekilde Atinadan da ok sayda rnek tespit edilmektedir, ancak M 525500333, M 510-500334, M 450335 ve M 400336 gibi farkl tarihlere sahip olmalar polster dzenlemesinin tarih belirleyici olarak kullanlmasn engellemektedir. Pedersen337 tarafndan Erken Klasik dneme ait Halikarnassos Apollon Tapnana ait olabilecei belirtilen ve henz yaynlanmayan balk iin bir tarih nerisi sunmak mmkndr. Daha kesin bir tarihlendirme iin yeterli veri bulunmamakla birlikte mevcut rnekler nda baln oranlamalar, detay zellikleri ve genel dzenlemesinin M 5. yy. balarna iaret ettii tespit edilebilmektedir.

323 324

Koenigs 1989, 289 vd., Abb.1, Taf.32.2. Gruben 2001, 361 vd., Abb.271. 325 Koenigs 1989, 289 vd., Abb.1 326 Schefold 1933, Abb.5; Boehlau-Schefold 1940, 125-126, Taf.20; Kirchhoff 1988, 51, Kat.35 327 Theodorescu 1968, 261 vd., Fig.1-9.; Kirchhoff 1988, 42, Kat.29. 328 Mbius 1927, 171-173, Bei.XIX.2,3; Meritt 1982, 82 vd, Fig.1-2, Pl.12; Meritt 1996, 136137, Fig.28, Pl.44 329 lk olarak Mbius (1927, 171-173, Bei.XIX.2,3.) tarafndan yaynlanm ve M 440-420 arasna tarihlendirilmi olan balk daha sonradan Atina agorasndaki bir baka balk ve eitli mimari elemanlar ile badatrlarak yaynlanmtr. Bu balklarn onial bir usta tarafndan yaplm olduunu belirten Meritt tarih olarak ilk yaynda (Meritt 1982, 92.) M 6. yy. nc eyreini daha sonraki yaynnda (Meritt 1996, 136-137) ise M 6. yy. son eyreini nermitir. 330 Bingl 1980, 49-50. 331 Alzinger 1972, 192, Abb.24.a-b; Bammer 1978, 520, Taf.156.6; Alzinger 1978, 507, Pl.149. 332 Hellstrm-Thieme 1981, 71 vd, Fig.23. 333 Mbius 1927, 171-173, Bei.XIX.2,3; Meritt 1982, 82 vd, Fig.1-2, Pl.12; Meritt 1996, 136137, Fig.28, Pl.44. 334 McGowan 1997, 215 Pl.58a-b. 335 Meritt 1996, 147, Fig.2,12, Pl.37. 336 Alzinger 1972, 201, Abb.37a; Alzinger 1978, 510, Pl.151. 337 Pedersen 1999, 328.

56

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer

: B.6 : 49.1-2, 50.1-2 :: Bodrum Kalesi, talyan Kulesi dou duvar ller : Cephe Gen. 1.04 m, polster Gen. 62 cm, alt ap 62.5 cm Malzeme : Kaliteli beyaz mermer Yayn : Pedersen 1999, 328. Bodrum Kalesi talyan Kulesinde devirme duvar malzemesi olarak kullanlm olan on bal alt yzeyi grnecek ekilde dikine yerletirilmi ve zerine talya armas kaznmtr. talya armasnn mevcudiyeti ile valyeler zamannda kale duvarnda kullanlm olduu anlalan baln buluntu yeri hakknda herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. Ancak kalede benzer ekilde kullanlm baka bir balk bulunmay nedeniyle baln uzak bir alandan tanm olma ihtimali olduka zayf gzkmektedir. Muhtemelen kale inas srasnda arma kaznabilecek bir yzeye sahip olduu ve yaknda bulunmas sebebiyle kale duvarnda kullanlmak zere seilmitir. Baln drt yan kaplanarak duvar iine gmlmtr. Sadece polsterler dhil olmak zere alt yzey ile st ksmda cephenin alt blmnde olduka kk bir ksm grlebilmektedir. Genel anlamda olduka iyi korunmu olmakla birlikte ak havada bulunmas sebebiyle mermerinde erimeler meydana gelmitir ve zellikle polster keleri anarak byk oranda tahrip olmutur. ncelenebilen blmden (Levha 50.1) anlald zere balk ibkey bir cephe dzenlemesine sahiptir. Bezemesiz Samos tipi338 polsterin (Levha 49.1-2) kenarlar harla kaplanm olduu iin formu yaklak olarak tespit edilebilmektedir. Baln en iyi korunan ksm ekhinusu altta evreleyen yumurta dizisidir (Levha 49.1-2, 50.2). nce ok biimli bezeklerle ayrlm gen forma yakn yumurtalardan oluan dizide tamlama yapldnda toplam 26 adet yumurta bulunduu hesaplanabilmektedir. Baln genilii 1.04 m olarak llebilmekle birlikte tamlama yapldnda (Levha 49.2) 1.10 m genilie sahip olduu tespit edilir. Polster 62 cm genilie sahip olmakla birlikte anmalar dikkate alnarak 64 cm geniliinde tamamlanmtr. Baln alt ap 62.5 cm olup ekhinus merkezinde 7.5 cm ll kare bir zvana yuvas bulunmaktadr (Levha 49.1-2). Baln genilik ve derinlik oran 1.72, cephe genilii ve alt ap oran ise 1.76 ile ge arkaik dnem rnekleriyle339 paralellik gstermektedir. Baln en iyi incelenebilen ksm olan ekhinus alt yumurta dizisinin en yakn paralelleri olarak B.5 ve onunla kyaslam olduumuz M 5. yy. balarna ait Ephesos340, Didyma341 ve Atina342 balklar tespit edilmektedir.

338 339

Bingl 1980, 49-50. Theodorescu 1980, Tableau 1; Kirchhoff 1988, Tabelle 1. 340 Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61. 341 Alzinger 1972, 171, Abb.2; Kirchhoff 1988, 100, Kat.66. 342 Meritt 1982, 82 vd, Fig.2.

57

Baln ksmen incelenmesine ramen zellikle ekhinus kymationlarnn formu, ibkey cephe dzenlemesi, bezemesiz Samos tipi polster dzenlenii ile B.5 ile benzer zellikler gsterdii tespit edilebilmektedir. Her iki baln llerindeki kk farkllk haricinde mermer cinsleri de ayndr343. Bu benzerlikler ve balk oranlarnn Ge Arkaik dneme iaret ediyor oluu her iki baln da ayn dneme ait olduuna iaret etmektedir. Daha detayl bir deerlendirme yapabilmek iin baka bir veri bulunmamakla birlikte mevcut veriler nda M 5. yy. balarna tarihlenebilmesi mmkn gzkmektedir. : B.7 : 50.3, 51.1-4, 52.1-2 : Labraunda tapnak teras : Labraunda kaz deposu : Cephe: Gen. 64.8 cm, Yk. 19.1 cm, st tayc dzlem: Der. 43.3 cm, Alt ap: 43 cm. Malzeme : ri kristalli beyaz mermer Yayn : Thieme 1993, 47, 49, Fig.1-2, Pl.IX.1-2. Labraunda Zeus Tapna terasnda bulunmu olan on balk paras u an tapnak teras altnda kaz deposu olarak ilev gren odalarda korumaya alnmtr344. Baln daha nceden ak havada sergilenmesi sebebiyle mermerinde youn korozyon grlmektedir. Muhtemelen sonraki dnemlerde devirme bir duvar blou haline getirilirken baln voltleri ve ekhinus cephe kymationlar krlm, arka cephe ise tamamen tralanmtr345. Baln ksmen korunan cephesinde (Levha 50.3) voltlerin stte kk bir blm ve kanalis incelenebilmektedir. Dbkey bir dzenlemeye sahip olan balkta voltler yarm daire formlu ince bantlarla snrlandrlr. Volt bantlarna gre kabaca ilenilmi olan kanalis band alldk formdan farkl olarak volt bantlar ile birlemez ve hafif incelerek voltlerin st ksmnda bitmektedir. Ekhinus knts byk oranda tahrip olduu iin cephe kymationlar ve ke palmetleri incelenememektedir. Balk alt yzeyinde (Levha 51.1) 11 adedi korunmu olan yumurta dizisi ekhinusu evreler ve tamlama yapldnda toplam 20 adet olduu hesaplanabilmektedir. Ekhinus alt merkezinde bulunan 4.4 cm ap ve 3 cm derinliindeki yuvarlak zvana yuvasn sivri ulu mur ile hafife ukurlatrlm yaklak 10 cm geniliindeki anathyrose evreler. Ancak anathyrose tam daire formuna sahip deildir ve kenarlarda l farkllklar gsterir. Dta yer alan 7-8 cm geniliindeki birleim yzeyi iyi ilenilmi olmakla birlikte yer yer mur izleri grlmektedir. Alt ksmda ok az bir blm korunmu olan polsterin formu ve bezeme bulunup bulunmad tespit edilememektedir. Baln st ke birleiminin korunmu olmas sayesinde balk st yzeyi (Levha 51.2, 52.1) muhtemelen abakus ilevi grecek ekilde yan bitimleri ykseltilmi
343 344

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

Yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.3 Daha nceden Kuzey Stoa n tarafnda ak havada sergilenmekteydi. 345 Abakus st yzey yan tarafnda 2 x 3 cm ll bir kenet yuvas bulunur, yapsal olarak gerekli olmayan bu kenet yuvas daha sonraki devirme kullanmla balantldr.

58

tayc bir dzlem olarak ekillendirilmitir. Sivri ulu mur ile ilenilmi olan balk st yzeyinde zvana yuvas yoktur. Baln lleri net olarak tespit edilememekle birlikte tamlama izimi yardmyla genilik ile voltler aras mesafe oran 0.355, genilikderinlik oran 1.882, alt ap-genilik oran ise 1.89 olarak hesaplanabilmektedir. Her ne kadar tamlama yaplan bir baln llerinin kyaslanmas doru olmasa da mevcut oranlarn ge Arkaik dnem balklar ile uyum gsterdii tespit edilebilmektedir346. Dbkey dzenlemeye sahip balkta voltlerin formu ve volt gz hakknda bilgi bulunmamakla birlikte tamlama iziminde Thieme tarafndan gz bulunmayan form tercih edilmitir347. Bununla birlikte yukarda incelenen Halikarnassos bal (B.4) ve onunla kyasladmz ok sayda rnek348 (Levha 42.1 ve 44.3,7-8) dbkey balklarda da volt gz bulunabileceini gstermektedir. Bu nedenle korunan cephe blmne dayanlarak kesin bir form tespit edilmesi mmkn olmamaktadr. Baln korunan cephesinde en dikkat ekici unsur kanalis bandnn volt bantlarndan bamsz olarak dzenlenmi olmasdr. Bu uygulamann en yakn rnekleri olarak M 500-475 arasna tarihlenen Neapolis-Kavalla balklarnn dbkey cepheleri349 (Levha 52.3) tespit edilebilmektedir. Ayrca aada deerlendirilecek olan Milas balnda (B.8) (Levha 53.1-2) kanalis band bulunmamakla birlikte ekhinus kntsnn volt stlerine doru incelerek voltlerden bamsz bir ekilde sonlanmas benzer bir uygulama olarak kabul edilebilir. Olduka tahrip olmakla birlikte ekhinus kymationlarnn formu baln tarihlemesinde kullanlabilecek bir dier veridir. gen forma yaklaan yumurtalar ve ok biimli bezeklerin yumurtadan ayrlma oranlar ge Arkaik dnem rnekleri ile uyum gstermektedir. Paralel rnekler olarak Ephesos350 (Levha 38.4-5) ve Didymadan351 (Levha 52.4) M 5. yy. balarna tarihlenen on balklar ile yukarda incelenen B.5 ve B.6 numaral balklarn (Levha 46.2, 49.1-2) ekhinus alt kymationlar gsterilebilir. Thieme352 baln st yzeyinde zvana yuvas bulunmamasn baln aritrav tama amacyla yaplmam olduuna balamtr. Ancak yukarda deinildii gibi M 500 civarna tarihlenen Bigada bulunmu adak bal353 ile M 5. yy. ortasna tarihlenen Sounion Athena Tapna bal354 farkl ilevler tamalarna ramen stte zvana yuvas bulunmamasyla byle bir tespitin mmkn olmadna iaret eden rneklerdir.

346 347

Theodorescu 1980, Tableau 1; Kirchhoff 1988, Tabelle 1. Thieme 1993, Fig.2. 348 rnekler iin bk. B.4 349 Bakalakis 1936, Eik.16, 17 ve 23. 350 Bammer 1972b, 440 vd., Abb.1-29; Alzinger 1972, 175 vd, Abb.6b-g; Kirchhoff 1988, 9294, Kat.58-61. 351 Alzinger 1972, 171, Abb.2; Kirchhoff 1988, 100, Kat.66. 352 Thieme 1993, 49. 353 Koenigs 1989, 291, Abb.1, Taf.32. 354 Orlandos 1975, Pl.35-36; Meritt 1996, Fig.25.

59

Yukarda karlatrlan paralel rneklerin gsterdii zere Labraunda balnn genel grnm, oranlamalar ve detay zellikleri Ge Arkaik dneme iaret etmektedir. Bu nedenle daha nce Thieme tarafndan nerilmi olan M 500 civarn uygun bir tarih nerisi olarak kabul etmek mmkndr. : B.8 : 53.1-3, 54.1-3, 55.1-3 : Milas, Haytl Mahallesi : Milas Mzesi bahesi, Env.Nu. 1409 Korunan ller : Cephe: Gen. 67.5 cm, Yk. 30.5 cm, Polster: Gen. 44 cm, Yk. 25.5 cm, Abakus: 49.5 x 49.5 x 3.7 cm, Alt ap: 45 cm Malzeme : Mavi damarl yerel Sodra mermeri Yayn :Milas Mzesi envanter kaytlarnda Haytl mahallesinde tesadf buluntu olarak ele gemi olduu belirtilen on bal mze bahesinde kendisine ait olmayan bir stun zerinde sergilenmektedir355. Baln olduka iyi korunmu olmas ve bir cephedeki voltn krk kesimi evresinde kazma izleri grlmesi baln yakn bir zamanda toprak altndan kartlm olduuna iaret etmektedir. Baln her iki cephedeki birer voltnn altta kk bir blm ile abakusun kesinde kk bir blm krktr. Bu krk blmler ile abakus ve volt kenarlarndaki kk anmalar dnda balk olduka iyi korunmutur. Balk mermerinde grlen tek bozulma abakus kenarlarnda grlmektedir. Baln dbkey dzenlemeye sahip cepheleri (Levha 53.1, 54.1) arasnda fark bulunmamaktadr. Yarm daire formlu bant ile snrlanm olan voltler dz bir yzeye sahip disk biimli volt gzlerine sahiptir. Kanalis band belirtilmemi olmakla birlikte 5.5 cm derinlie ulaan ekhinus knts voltlerin st ksmna doru incelerek uzamaktadr. Kanaliste grlen mur izleri baln genelindeki iyi iilik ile tezat oluturmaktadr. Ekhinus knts kelerinde yer alan palmetlerin anaklar ve 4 yaprann u bitimleri belirtilmi olarak dz bir yzey halinde verilmitir (Levha 53.3). Ke palmetleri zerinde ok az grlebilen glgeler yardmyla palmet detaylarnn boya kullanlarak belirtilmi olduu sylenebilmektedir. Ayn ekilde boya kullanm ekhinus cephe kymationlarnda da grlmektedir (Levha 53.2-3). Bezemesiz ovolo profiline sahip olan ekhinus knts zerinde boya ile yaplm yumurta dizisine ait izler olduka silik olarak gnmze ulamtr. Kenardaki yumurta ve ok biimli bezein d hatlarna ait izler krmz boya kullanlm olduunu gstermektedir. Baln alt yzeyi stun zerinde bulunmas sebebiyle ksmen incelenebilmekle birlikte ekhinus alt yzeyinde herhangi bir boyama ya da bezemeye ait iz bulunmamaktadr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer

355

Baln korunakl bir yerde sergilenmesi hakknda giriimde bulunulmutur.

60

Baln kare formlu abakusunun kyma reversa profiline sahip cephe kenarlarndan birisinde (Levha 54.1-2) ancak uygun kta grlebilen boya ile yaplm Lesbos kymationuna ait izler bulunmaktadr356. Kymation bezemesinin sadece alt kesimi grlebilmekle birlikte Lesbos yapraklarnn geni bir forma sahip olduklarn sylemek mmkndr. Abakusun dier cephelerinde boya izi fark edilememekle birlikte Lesbos kymationu muhtemelen drt cepheyi de evrelemektedir. Sivri ulu murla ilenilmi olan abakus st yzeyi ortasnda 7 x 1.5 cm lye sahip dikdrtgen bir zvana yuvas bulunur (Levha 55.2). Baln Attika tipindeki357 polsteri (Levha 54.3, 55.3) olduka ktlesel bir yapya sahiptir. Abakus ile dz birleen polster gvdesi ortaya doru ok az bir daralma gstermektedir. Polsterde kenarlarda ift, orta ksmda ise tek banttan oluan bir blmlenme grlr. Cephe bantlarnn aksine yarm daire formlu polster bantlar kenarlarda hafif ykseltilerle desteklenmitir. Polster yzeyinde boya ile yaplm olabilecek herhangi bir bezeme tespit edilememektedir. Balk llerine bakldnda ilk dikkat eken unsur baln kare abakusa sahip olmasdr (Levha 55.2). M 4. yy. ve sonrasnda olduka yaygn olan kare abakusun ilk rnekleri olarak M 480 yllarna tarihlenen Atina Aeropag tepesinden bir ke bal ile Atina Dionysos tiyatrosunda bulunmu M 5. yy.a tarihlenen balklar tespit edilmektedir358. Anadoludan ilk rnek ise, M 5. yy. ikinci eyreine tarihlendirilen ve Ephesostan Artemis altarnn erken evresine ait olabilecei belirtilen genel hatlaryla ilenilmi balktr359 (Levha 56.1-4). Balk oranlamalarna bakldnda cephe genilii ve derinlik orannn 1.53 ile arlkl olarak M 5. yy. ikinci eyreine tarihlenen Delos ve Attika rnekleri ile paralellik gstermekte olduu tespit edilmektedir360. Balkta en dikkat ekici detay abakus cephesinde, ekhinus kntsnda ve muhtemelen ke palmetlerinde tespit edilen boya bezemeleridir (Levha 55.1). on balklarnda boya kullanmnn M 6.-5. yy.larda Atina iin karakteristik bir zellik olduu belirtilmekle361 birlikte ksmen ya da tamamen boyal olabilecekleri muhtemel balklar Milet362, Samos363, Delos364, Delphi365, Korinth366, Ephesos367, Thasos368 ve Khiostan369

356

Bu izler boyadan daha ziyade boyal kesimin dier alanlara gre daha iyi korunmu olmas ile olumutur. Boya kalntlar mermerdeki erimeyi engellemitir. 357 Bingl 1980, 49-50. 358 Theodorescu 1980, Tableau 1: Nr.49 ve 64. 359 Alzinger 1972, 192 vd., Abb.24a-b; Alzinger 1978, 507 vd., Pl.149, III.1; Bammer 1978, 520, Pl.156.6; Muss-Bammer 2001, Kat.57, Abb.257-258. 360 Theodorescu 1980, Tableau 1; Kirchhoff 1988, Tabelle 1. 361 Meritt 1996, 121. 362 Weber 1996, 86, Abb.4-6. Milet Mengerevtepe Tapnana ait olduu belirtilen iki balk paras M 500-494 arasna tarihlendirilmitir. Balklar dz bir cepheye ve yuvarlak formlu deiik bir ke palmeti bezeine sahiptir. 363 Buschor 1957, 20, Beil.21.3; Meritt 1982, 86, n.4; Kirchhoff 1988, Kat.63; McGowan 1997, 211, n.9: Samos B Tapnana ait olabilecei belirtilen iki balk M 490-80 aralna tarihlendirilmitir. Dbkey dzenlemeli balklarn tek cephesinde detaylar ilenilmemitir.

61

bilinmektedir. Ancak boya izi korunmu rnekler sadece Atinada370 tespit edilebilmektedir. Bu nedenle Milas rneinin boya izlerinin halen grlebilir oluuyla Atina dnda karlalan nadir bir rnek olduu anlalmaktadr. Bu uygulamann en youn grld Atinaya bakldnda Milas rneinin Meritt371 tarafndan snflanan I. tipe (Levha 56.5-6) ait olduu sylenebilmektedir. M 6. yy. ikinci yars ile M 4. yy. arasna tarihlenen bu grup balklar ovolo ekhinusa sahip olmalar ve bir ksmnn polsterlerinde ortada tek bir bant bulunmas ile Milas bal ile paralellik gstermektedir. Ayrca bu grubun M 5. yy. ikinci eyrei ve ortasna tarihlenen rneklerinde boya bezemelerinin ke palmetleri, ekhinus kymationlar ve abakus cepheleri ile snrlandrlm olmas da Milas bal ile benzerlik gstermektedir. Ancak Milas bal ile form olarak tam kyaslanabilen bir balk tespit edilememektedir. Milas balnda grlen dbkey cephe dzenlemesinde dz bitimli bir disk biimine sahip volt gz bulunuu ok sk karmza kan bir uygulama deildir. M 500-460 arasna verilen Ankara Mikos mezar ant bal372 (Levha 56.7) ile Ephesostan M 5 yy. ikinci yars ile M 4. yy. sonu olmak zere farkl tarihlendirmelere sahip balk grubundan373 K1 numaral baln374 dbkey cephesi tespit edilebilmektedir375. Attika tipindeki376 balk polsterinin ortada tek astragal ile blmlenmesine paralel bir rnek tespit edilememitir. Bununla birlikte Atina
364

Kirchhoff 1988, Kat.30; Fraisse-Llinas 1995, 186, Figs.389-390: M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen balklar Delos Thesmophoriona ait olarak tanmlanmlardr. Balklarda sadece genel hatlar belirtilmitir. 365 Meritt 1996, 137, Pl.46: Delphiden M 500-475 aralna tarihlenen baln her iki cephesinde de voltlerin normal ilenilmi olmasna karn tek cephesinde on kymationu ve ke palmeti bezeinin bulunmamas ile boya ile yaplm olabileceini dndrmtr. 366 Meritt 1996, 137, Pl.46: Korinthte tespit edilmi balk M 500-475 aralna tarihlendirilmitir. Baln tek cephesinin tamamen dz braklm olmas boyal bir rnek olabileceine iaret etmekle birlikte boya izi korunmamtr. 367 Alzinger 1972, 192 vd., Abb.24a-b; Alzinger 1978, 507 vd., Pl.149, III.1. Ephesostan M 5. yy. ikinci eyreine tarihlenen balk cepheleri genel hatlar ile ilenmitir, ancak bir cephede ke palmeti ve ekhinus kymationlarndan kk bir blmn ilenilmi olduu grlmektedir. Baln ilk yaynnda siyah boya kalntlarndan bahsedilmekle birlikte sonraki yaynda boya izi bulunmad belirtilmitir. 368 Martin 1972, 315-317: Thasos balk grubundan M 470-460 civarna tarihlendirilen tek cepheleri ilenilmemi balklarn boyal olabilecekleri belirtilmitir. 369 Boardman 1959, 206, n.3, Pl.28: Khios Mzesinden M 5. yy. ortalarna tarihlenen baln tek cephesi dz braklmtr ve boyal olabilecei belirtilmitir. 370 Meritt 1982, 82 vd.; Meritt 1996, 125 vd.; McGowan 1997, 210 vd. 371 Meritt 1996, 125 vd. 372 Alzinger 1972, 180 vd., Abb.14 (M 460); Alzinger 1978, 514; Koenigs-Philip 1987, 157 vd., Abb.1-2, Taf.1-3 (M 500); Kirchhoff 1988, 101, Kat.67 (M 5. yy. 2. eyrei); McGowan 1993, Cat.147, Pl.119 (M 480); Akurgal 1995, Lev.84.b (M 470-60) 373 Gruben (1963, n.168) bu balk grubunu M 5. yy. ikinci yarsna, Alzinger (1978, 514) de M 430-420 yllarna tarihlemitir. Bammer (1968a, 1 vd.) ise bu balk grubunu M 4. yy. sonlarna tarihlemi ve arkaik zellikler tadklarn belirtmitir. Ancak nerilen tarihlerin halen tartmal olduu muhtemeldir. 374 Bammer 1968a, 1 vd., Abb.2. 375 bkey cepheli balklarda dz disk yzeyli volt gz rnekleri iin bk. B.5 ve onunla kyaslanan rnekler. 376 Bingl 1980, 51-52.

62

Asklepieion377 (M 500), Aeropag378 (M 500), Atina Agora379 (M 470460), Atina Marathon380 (M 480-450) ve Kbrs Tamassos381 balklarnda polsterlerin ortada geni dz bir bant ile blmlenmi olmas paralel rnekler olarak gsterilebilir. Ayn ekilde B.4. numaral Halikarnassos balnda karmza kan ifte astragalden oluan blmleme de bu kapsamda kyaslanabilmektedir. Baln abakus cephesindeki boya ile yaplm Lesbos kymationuna ait mevcut izler tarihlemede ok fazla yardmc olmamaktadr. M 4. yy. ve sonrasnda yaygn olarak karlalan kan Lesbos kymationlu abakusun en erken rnekleri M 510-500 yllarna verilen Paestum Athena382 ve M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen Metapontum D Apollon Tapna balklar383 (Levha 56.8) ile Atinadan M 470-460 arasna tarihlendirilen reversa profilli abakusa sahip muhtemelen Lesbos kymationu boyal balklardr384. Yukarda detayl olarak incelendii gibi Milas balnn tam bir paralelinin tespit edilmesi mmkn olmamakla birlikte baln detay zellikleri incelendiinde bir tarih nerisi yapmak mmkn olabilmektedir. Baln dbkey cephesi ve polster dzenlemesi ge Arkaik dneme iaret etmekle birlikte baln oranlamalar, detaylarda boya kullanm ve zelikle de kare abakus Klasik dnem balarna iaret eden unsurlardr. zellikle Atina balklar ile kyaslandnda Milas balnn M 5. yy. ikinci eyreine ait olabileceini nermek mmkn olmaktadr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer Korunan ller Malzeme Yayn : B.9 :: Pedasa Athena Kutsal Alan : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi :: Beyaz mermer : Diler 2009, 273

Bodrum yarmadasnda Konack beldesi yaknnda yer alan Pedasa antik kenti 2007 yl kaz almalar srasnda kaak kaz ukurlar evresinde tespit edilmi olan on ke balnn ke volt kaz ekibi tarafndan yayna hazrlanmaktadr. M 530 civarna tarihlendirilebilen baln palmet bezemeleri tarihlendirmede yardmc olmaktadr. Anadoluda Teos385 rneiyle birlikte en erken on ke balklarndan birisi olan Pedasa rnei on ke balklarnn geliimi hakknda olduka nemli bir elemandr.

377 378

Alzinger 1972, Abb.35 Alzinger 1972, 200, Abb.34. 379 Meritt 1996, Pl.42, Nu. 16b. 380 Vanderpool 1966, Fig.2. 381 Wright 1992, 442, Ill.293. 382 Sestieri 1948, 335, Fig.2; Kirchhoff 1988, 38-41, Kat.27. 383 Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.5; Mertens 1979, 107, Taf.16, 22. 384 Meritt 1996, 158, Nu. 16, Figs.23-24, Pls.42-43. 385 Koenigs 2007, 670-1, Taf. 89.2

63

I.2.5: ANTA BALIKLARI : AntB.1 : 57.1-5 : asos, Zeus Megistos Kutsal Alan : asos kaz evi deposu, Env.Nu. 3832 : Yk. 11.4 cm, Gen. 37.8 cm, Der. 24.4 cm : Beyaz mermer : Laviosa 1978, 1097, Pl.349.9; Laviosa 1987, 51; BertiMasturzo 2000, 225-7, Fig.140-3. asosta Zeus Megistosa ait olarak tanmlanan kutsal alanda aa kartlm olan beyaz mermerden yaplma balk paras bir pilaster baln st polsterinin byk bir blmne ve sa st voltne aittir. Baln sol taraf ve sol st kesi ile alt ve arka ksmlar krktr386. Yan kenarda en stte yer alan volt tam olarak, altndaki volt ise kk bir blmyle korunmutur. Dbkey bir dzenlemeye sahip olan voltler (Levha 57.2) yarm daire formlu bantlardan olumaktadr ve ortada ibkey bir volt gz bulunur. Muhtemelen boya ile yaplm rozet tam olan volt gznn ortasnda merkezi belirleyen bir knt bulunur. Ayrca volt gznde voltler iin pergel kullanlm olduunu gsterebilecek ince kazmalar bulunmaktadr. Balk polsteri st ste bindirilmi yapraklardan oluan bir bezemeye sahiptir (Levha 57.1, 4). st kenar kesinde yer alan kk boyutlu ke dolgu bezei birbirine ters yerletirilmi spiraller ve palmetten olumaktadr. asos pilaster anta bal387 dbkey volt ve bezemesiz polster dzenlemesine sahip olan Samos388 (Levha 58.1-2) ve Didyma389 (Levha 58.34) anta balklar ile kyaslanabilmektedir390. Benzerlikler yardmyla her ne
386 387

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn

Sergilenmeyen balk tarafmzca grlememitir. Pilaster balklarn anta bal olarak adlandrlmas konusunda bk. Brockmann 1968, 63. 388 Buschor 1957, 4 vd., Bei.3.2; Hahland 1964, 170 vd., Abb.27-30. 389 Shoe 1936, 20, Pl.10.1; Wiegand-Knackfuss 1941, 142 vd., F639, F640, F641a-c, Z642, Taf.83b, 206, 208; Hahland 1964, 146-162, Nr.1-4, Abb.1-18; Brockmann 1968, 63-70, Kat.D.20; Voigtlnder 1972, 96-105, Abb.1-4. 390 M 560-550 yllarna tarihlendirilmi olan Samos bal (Levha 58.1-2) A Tapnana ait anta bal olarak yaynlanmakla (Buschor 1957, 4 vd., Bei.3.2; Hahland 1964, 170 vd., Abb.27-30) birlikte Hahland (1964, 173) ve Brockmann (1968, 63, n.48) tarafndan baln tapnak yerine bir altara da ait olabilecei belirtilmitir. Didymada bulunmu zmir ve Berlinde korunan 4 adet dbkey volt ve bezemesiz cephe dzenlemeli pilaster balk (Levha 58.3-4) ise M 480 ncesine tarihlendirilmitir (Shoe 1936, 20, Pl.10.1; WiegandKnackfuss 1941, 142 vd., F639, F640, F641a-c, Z642, Taf.83b, 206, 208; Hahland 1964, 146162, Nr.1-4, Abb.1-18; Brockmann 1968, 63-70, Kat.D.20; Voigtlnder 1972, 96-105, Abb.14). Ancak balklarn ait olduklar yaplarn tam olarak bilinmeyii eitli tartmalara yol am ve balklar Knackfuss (Wiegand-Knackfuss 1941, 146) tarafndan adyton ierisindeki altar ve bir antsal eme yapsna, Hahland (1964, 162) tarafndan ise ikisi adytonda ikisi tapnak dnda yer alan 4 adet altara ait olarak tanmlanmtr. Brockmann (1968, 63-64) tarafndan da altarlara ait olarak deerlendirilmekle birlikte Voigtlnder (1972, 96-105, Abb.1-4) iki adet baln temenos ierisinde yer alan bir eme yapsna ait olduu ve kap yan kenarlarnda tymphanon blou altnda yer aldn belirtmitir. Balklarn altarlara ait olabilecei seramik betimlemeleri (Hahland 1964, n.17, Abb.19; Boardman 1998, 221, Fig.499.1) ve altar modelleri (Buschor 1957, 6, Abb.3; Hahland 1964, Abb.26) aracl ile sylenebilmekle birlikte, anta bitimine ait olabilecekleri olasdr.

64

kadar asos balnda sadece st volt korunmu olsa da orijinalinde onlarla ayn biimde st ste yerletirilmi alta doru klen volt ve en altta astragal profilinden oluan bir yan cephe dzenlemesine sahip olduunu nermek mmkndr (Levha 57.5). Samos balnn (Levha 58.1-2) voltleri bask bir forma sahip olmakla birlikte Didyma balklar (Levha 58.3-4) asos bal ile tamamen ayn volt dzenlemesine sahiptir. Bu da Berti ve Masturzoyu asos balnn Didyma rnekleriyle ayn atlyede retilmi olduu sonucuna ulatrmtr. asos balnda cephenin st ste binmi yaprak frizi ile bezeli oluu bu rneklerden tamamen farkllk gstermekle birlikte Didyma391 ve Samos392 balklarnda cephelerin boya ile yaplm bezemelere sahip olabilecei olasl bulunmas ayn atlyede retilmi olmalar ihtimalini glendiren bir unsurdur. Arkaik dnem anta balklarnda polsterde st ste yaprak bezemesi bulunan bir rnek bilinmemekle birlikte Samostan iki adet anta bal parasnda grlen kazma ile yaplm balk pulu bezemesi393 (Levha 58.5) ve Samostan M 560-550 yllarna tarihlenen 1. dipterosa ait bir akroter parasnda394 st ste binmi yaprak bezemesi (Levha 58.6) bu kullanmn bilindiine iaret etmektedir. Ayrca, Atinadan M 6. yy. sonlarna ait bir adak balnda boyal yapraklar bulunuu395 (Levha 58.7), Gney talyadan M 5. yy. ilk eyreine ait Metapontum D396 (Levha 58.8) ve M 470 civarna tarihlenen Locroi397 (Levha 58.9) balklarnda polsterin st ste binmi yapraklarla bezenmi olmas bu uygulamann yaygnlna iaret eden dier rneklerdir. Yukarda deinildii gibi asos balnn tarihlendirilmesinde Samos ve Didyma balklar belirleyici bir rol oynamaktadr.. Daha kesin tarihlendirme iin veri bulunmamakla birlikte baln genel zellikleriyle M 6. yy. sonlarna tarihlenebilecei nerilebilir. : AntB.2 : 59.1-2 : Kos : Kos valyeler Kalesi (?) : Yk. 25.5 cm, Gen. 34 cm, Alt Der. 11.5 cm : Beyaz mermer : Shoe 1950, Kat.5.9, 347, 356, Fig.5.9, Pl.109.2; Brockmann 1968, 67, Kat.D.8; Ganzert 1983, 135, Abb.29. Kos Kalesinde tespit edilen balk parasnn adada tespit edildii belirtilmekle birlikte buluntu durumu bilinmemektedir. Yaynlanan tek resimden anlaldna gre en altta yer alan astragal profili tamamen krlmtr. Lesbos kymation dizisinden 4 yaprak ve palmeti evreleyen
391 392

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn

Hahland 1964, 147. Brockmann 1968, 66, n.65. 393 Kienast 1989, 257-263, Abb.1, Taf.29. 394 Buschor 1957, 3, Bei.2.2. 395 Kawerau 1907, 197 vd., Abb.1, Taf.4. 396 Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.5; Mertens 1979, 107, Taf.16, 22. 397 Costabile 1997, 37 vd., Tav.Locri XXV.b.

65

lotustan oluan ovolo formundaki anthemion dizisinden ise 1 tanesinin ok az blm korunmutur. Paralel rnekler nda baln orijinalinde stte yumurta dizisi, ortada anthemion, altta Lesbos kymationu ve en altta incimakara dizisinden olutuu sylenebilmektedir. M 6. yy. sonlarna tarihlenen paralel anta bal rnekleri Didymadan398 (Levha 59.3) bilinmekle birlikte alt dizinin Lesbos kymationundan olutuu en erken anta bal rnei Delostan M 5.y ikinci yarsna tarihlenen bir anta baldr399 (Levha 59.4). Bununla birlikte Samostan M 540 civarna tarihlendirilen bir altar modelinde400 (Levha 59.6) alt sra stilize Lesbos kymationundan olumaktadr. Ayrca M 6. yy. ikinci yarsna tarihlendirilen Larisa pilaster balklarnda401 (Levha 59.7) bezemesiz cephenin alt ksmndaki reversa profilinin boyal Lesbos kymationuna sahip olduu muhtemeldir. En yakn rnek olarak ise M 520 civarna tarihlendirilen Paros B Tapnana ait lento dzenlemesi402 (Levha 59.5) tespit edilmektedir, ancak kymation bezemesinin ok az bir blmnn korunmu olmas form olarak kyaslanmasn engellemektedir. Bu rnekler nda Lesbos kymationu kullanmnn bu evre iin allmadk bir durum olduunu sylemenin kolay olmad anlalmaktadr. Bu nedenle mevcut rnekler nda Shoe403 tarafndan Kos balnn Lesbos kymationu bezemeli ilk anta bal rnei olduu deerlendirmesi kabul edilebilmekle birlikte ileride yaplacak almalarda daha fazla rnein tespit edilebilecei muhtemel gzkmektedir. Kos balnda Lesbos kymationun formu tarih tespitinde kullanlacak en nemli unsurdur. Yapraklarn dar formu ve ara yapraklarn gzlerinin tam belirtilmemi olmas ge Arkaik dnem rnekleriyle paralellik gstermektedir. En yakn paraleller olarak M 535 yllarna tarihlenen Delphi Marsilyallar404 (Levha 59.8) ve M 525 ylarna tarihlendirilen Siphnoslular hazine binas405 (Levha 59.9) friz tac bezemeleri ile Thasostan M 6. yy. sonlarna ait ta bloklar406 (Levha 59.10) ve M 510 yllarna tarihlendirilen Paestum Athena Tapna407 ta blou tespit edilmektedir. Shoe408 tarafndan M 6. yy. sonlarna tarihlendirilerek Lesbos kymationlu ilk anta bal olduu belirtilen balk Ganzert409 tarafndan Lesbos kymationu bezemesi zerine yaplan kapsaml almada da M 6. yy. sonlarna tarihlendirilmitir. Yukarda deerlendirilen paralel rnekler yaplan bu tarihlendirmelerin kabul edilebileceine iaret etmektedir.

398 399

Didyma anta balklar, M 6. yy. sonlar ve 5. yy. (Hahland 1964, 176 vd, Abb 32-35). Gruben 1997, Abb.56.d. 400 Buschor 1957, 6, Abb.3. 401 Boehlau-Schefold 1940, 123, Taf.23-24 402 Gruben 1982a, 174 vd., Abb.18.a-d 403 Shoe 1950, 347. 404 Shoe 1936, XXV.16-17, Pl.D.5-6. 405 Shoe 1936, XXV.9, Pl.D.8. 406 Bakalakis 1956, 29, Abb.17; des Courtils 1997, 501-513, Fig.5-10. 407 Ganzert 1983, 138, Abb.38. 408 Shoe 1950, Kat.5.9. 409 Ganzert 1983, 135.

66

Nu. : AntB.3 Levha Nu. : 60.1-4, 61.1-2 Buluntu Yeri : Milas (?) Sergilendii Yer : Milas Mzesi, arka bahe ller : Yk. 37 cm, Gen. 33 cm, Der. 31 cm Malzeme : Mavi damarl yerel Sodra mermeri Yayn :Milas Mzesi arka bahesinde depolanan ta eserler arasnda tespit edilen anta bal paras (Lev. 60.1-4) envanter numarasna sahip deildir ve buluntu yeri hakknda da herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. Ancak, blok zerinde az miktarda har kalnts grlmesi Milasta ok sk karlald zere410 muhtemelen ge dnem bir yap duvarnda devirme kullanld ve duvarn yklmasyla ortaya km olabileceine iaret etmektedir. Envanter numarasna sahip olmay ile de bir kaz buluntusu olmad anlald iin Milas dndan getirilmi olma ihtimali dktr. Kk Asya on tipinde411 bir Anta balnn sol st kesine ait olan balk parasnn (Levha 61.1) st kesi, cephe st bitimi, alt ve yan blmleri ile arka ksm krk ve eksiktir. Olduka kaliteli bir iilie sahip olan balk mavi damarl yerel Sodra mermerinden yaplm olmakla birlikte, mzedeki ayn malzemeden yaplma dier mimari rneklere nazaran daha iyi bir grnme sahiptir. yi perdahlanm olmasnn yan sra mermerin korunma durumuna bal olan bu durum mermerin gne gibi d etkenlerden uzak tutulduu zaman iyi durumda gnmze ulamas ile aklanabilmektedir412. Yukarda deerlendirilen 1 ve 2 numaral pilaster balklarla ayn gelenekte yaplm olan anta bal cephede (Levha 60.1, 61.1) iki sra on kymationu ve bir sra Lesbos kymationundan oluan ve lleri alta doru klen 3 bezeme dizisine sahiptir. Baln st sol kesi krk olmakla birlikte korunmu olan iki yaprak paras paralel rneklerden bildiimiz zere kede bir palmet bezei bulunduunu gsterir. st srann devamnda ise yumurta dizisinden sadece iki tanesi korunmutur. Orta sradaki yumurta dizisi daha kk boyutludur ve mevcut iki yumurtadan bir tanesi tam olarak bir tanesinin ise sadece st ksm korunmutur. Altta yer alan Lesbos kymationunun ise kenardaki ilk kalp biimli yaprann ok az bir blm korunabilmitir. Baln eksik olan alt bitiminde ise yine paralel rneklerden bildiimiz inci-makara dizisinin yer alm olmas muhtemeldir. Bezeme dizileri arasndaki uyuma bakldnda (Levha 60.1, 61.1), en st srada kenarda dolgu bezei olarak kullanlan ke palmetinden sonra tam bir yumurta ile bezemenin balad grlmektedir. Orta yumurta dizisindeyse stteki sra ile ayn hizann salanabilmesi iin yumurtalarn arasndaki
410

Mylasada ele geen devirme malzeme rnekleri iin Bk. Koenigs 1980: 82-84, Taf.38; Koenigs 1983: 163, Taf.44.3; Kzl-Rumscheid 2006: 207 vd. 411 Brockmann 1968: 79 vd.; Rumscheid 1994: 324 vd. 412 Labraunda yaplarnda kullanlan mermerin ilk aa kartld zamanda olduka iyi durumda olmalarna karn bugn gne ve hava koullarna ak olarak sergilenmelerine bal olarak renkleri koyulam ve mermer kristalize olarak dtan ie doru paralanmaya balamtr. Labraunda deposunda korumaya alnabilmi birka eleman ise adeta ilk aa kartldklar gnk gibi bozulmadan gnmze ulamtr.

67

yaprakklarn eksenleri sabit tutulmaya allarak kenarda yumurta kabuk ksmnn kk bir ksm ilenmitir. Alt srada ok az korunan Lesbos kymationunda da ok biimli bezeklerin sttekilerle ayn hizada balad grlmektedir. Bununla birlikte zellikle orta diziye dikkatli bakldnda birinci ve sonraki ok biimli bezeklerin eksen aralklarnda kk farkllklar olduu ve stteki bezeme dizisinde yer alan ok biimli bezeklerle eksen uyumu salanamad tespit edilebilmektedir. Yumurta dizilerinde ayn lnn yinelendii bir tamamlama yapldnda bezeme dizisinin orta ksmna doru bu farklln artarak devam ettii anlalr. Kesin bir kanya varmak iin baln dier paralarnn da incelenmesi gerekmektedir, ancak mevcut ksmdan anlald kadaryla balkta eksen uyumu bulunmad kabul edilebilir. Derin bir eime sahip olan yan yzeyde (Levha 60.2, 61.2) en stte tayc dzlem ykseltisi yer alr ve keli bir silme ile bezeme alanna geilir. Labraunda Andron B413 (Levha 62.1-2) ve Priene Athena tapna414 (Levha 62.3-4) anta balklarndan bildiimiz zengin akanthus bezeine sahip olan yan yzden adet sarmal ile onun gerisinde stte ksmen grlebilen iki yaprak ve altta an bezeine ait kk bir blm korunmutur. Akanthus gvdesinden kan ve alta doru boyutlar klen adet sarmal kenarda voltler oluturarak cephedeki bezeme kuaklarna profil verecek ekilde yaplmlardr. D bitimleri aada birbirlerine balanacak formda dzenlenmi olan sarmallar ortas ukurlatrlm keli bir profile sahiptir. En stteki byk voltn gz dz bir disk formuna sahipken alttaki voltlerin gzleri 8 ve 6 yaprakl rozetlerle bezenmitir. Voltlerin i birleimlerinde ise alta doru klen 7 yaprakl ak palmetler bulunur. Yapraklar damla formuna sahip olan palmetlerin orta yapraklar sivri bitimlidir. Palmet anaklar ise ok biiminde yaplm ve volt birleiminin d tarafna uzanacak ekilde yerletirilmitir. Bezeme paralel rneklerde grlene olduka uygundur ancak kk bir blm korunmu olduu iin Andron B415 anta balndaki gibi tek tarafl bir bezemeye mi yoksa Priene Athena tapna416 rneindeki gibi n ve arkada voltler oluturan ift tarafl bir bezemeye mi sahip olduu tespit edilememektedir (Levha 62.2, 4). Yan yzeyler kyaslandnda voltlerin alta doru klmesi ve volt bantlarnn biimlendirilii Labraunda Andron B bal (Levha 62.2) ile benzemekle birlikte, volt gznde rozet olmamas, voltler arasnda palmet bulunmay, st geride yer alan palmetin biimlendirilii ve dolgu iek bezei bulunmay ile Milas balndan farkllk gstermektedir. Priene Athena Tapna bal (Levha 62.4) ise voltler arasnda palmetlerin bulunuu ile benzerlik gstermekle birlikte volt ve palmetler farkl forma sahiptir. Bodrum bal (Levha 62.6) yine genel dzenleme asndan benzerlik gstermekle birlikte voltlerin e ykseltili oluu ve genel dzenlemesinde grlen sadelik ile Milas balndan farkldr.
413 414

Hellstrm 1988: 71; Hellstrm 1994: 41-42, Fig.12-13; Hellstrm 1997: 109, Fig.197-198. Wiegand-Schrader 1904: 95, Abb.64-5; Brockmann 1968: 83-86, Kat. F.20; Rumscheid 1994: 293.14, Taf.151-152. 415 Hellstrm 1994: 13. 416 Wiegand-Schrader 1904: Abb.64.

68

Yan yzeylerin kyaslanmasnda grld gibi genel dzenleme ve kymation bezemeleri asndan da Milas balnn en yakn paralelleri M 373-352 arasna tarihlendirilen Labraunda Andron B anta bal417 (Levha 62.1), M 340 civarna tarihlendirilen Priene Athena Tapna anta bal418 (Levha 62.3) ve Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinden Hekatomnidler dnemine ait yaynlanmam419 bir anta baldr (Levha 62.5). on ve Lesbos kymationlarnn form asndan en iyi kyaslanabildii rnein ise yine Labraunda Andron B anta bal olduu grlmektedir. Milas balnn bu rneklerden en nemli iki fark ise cephede ortada anthemion dizisi yerine ikinci bir kymation dizisinin bulunuu ve kymation eksenlerinde farkllk grlmesidir. Cephe dzenlemesinde iki sra on kymation dizisi bulunan paralel rnekler arlkl olarak M 4. yy. ncesine tarihlenmektedir. 3 sras da yumurta dizili rnekler olarak Samostan M 5. yy. ortalarna tarihlenen pimi toprak anta bal kaplamas420 ve Ksanthostan M 400 yllarna tarihlenen anta bal421 tespit edilmektedir. st ste iki sra yumurta dizisine sahip rnekler ise Samostan M 540 yllarna ait altar modeli422, Samos Byk Altara ait arkaistik slupta yaplm anta bloklar423, M 520 civarna tarihlendirilen Paros B Tapnana ait lento dzenlemesi424, Parostan M 500-490 arasna tarihlendirilen byk altara ait anta bloklar425, Ksanthostan M 5. yy. balarna tarihlendirilen ke blou426, M 5. yy. sonlarndan Atina Erektheion Karyatidli salon anta balklar427, M 400-380 arasna tarihlendirilen Ksanthos Nereidler ant anta bal ve duvar tac bloklar428, Kostan M 4. yy.a ait bir anta bal parasdr429. Didymadan M 5. yy. balarna ait anta balklar430 ise arada anthemion bezeme sras bulunmakla birlikte iki yumurta dizisine sahip oluuyla paralellik gstermektedir. Atina Erektheion Karyatidli salon anta bal431 da Mylasa balnda grlen dzenlemeyle kyaslanabilecek bir dzenlemeye sahiptir. nci-makara dizileri ile zenginletirilmi olan Attika tipindeki balk stte Lesbos kymationu ve onun altnda iki sra on kymationu grlmesiyle Milas bal ile benzerlik gsterir. Milas bal ile tamamen ayn formda iki on ve bir Lesbos kymationu srasndan oluan rnekler ise M 520 civarna tarihlendirilen
417

Brockmann 1968: 80; Hellstrm 1988: 71; Hellstrm 1994: 41-42, Fig.12-13; Hellstrm 1997: 109, Fig.197-198. 418 Wiegand-Schrader 1904: 95, Abb.64-5; Brockmann 1968: 83-86, Kat. F.20; Rumscheid 1994: 293.14, Taf.151-152 419 Bodrum Trkkuyusu civarnda bulunmu ve Hekatomnid tipte kurtaz kanca yuvas ile bu evreye ait olduu dnlen baln yayn P. Pedersen tarafndan yaplacaktr. 420 Tlle-Kastenbein 1974: 75-6, Abb.118/9, Z.66 421 Shoe 1936: X8, Pl.C7 422 Buschor 1957: Abb.3 423 Schleiff 1933: Abb.11; Rumscheid 1994, 279, Taf. 174 424 Gruben 1982: 174 ff., Abb.18.a-d ; Lento dzenlemesi bitiiinde yer alan konsol blou zerinde ok az korunmu izlerden anlalabilmektedir. 425 Gruben 1982: Abb.25-30 426 Shoe 1936: X5, Pl.C5 427 Paton-Stevens 1927: Pl.XXXVI.1,5 428 Krischen 1923: 69 ff., Taf.8 429 Shoe 1950: Fig.4.2, Pl.108.3 430 Hahland 1964: 176 ff., Nr.5-7, Abb.32-44. 431 Paton-Stevens 1927: Pl.XXXVI.1,5

69

Paros B Tapnana ait lento dzenlemesi432 ve M 400 civarna tarihlendirilen Ksanthos Nereidler antnn433 Attika tipindeki anta baldr. Labraundadaki en erken yap olan Andron B yapsnn anta balnda stteki on kymationu ile en alttaki Lesbos kymationu dizisi ayn eksende dzenlenmi olmakla birlikte ortada yer alan anthemion dizisi tamamen eksen d bir dzenlemeye sahiptir. Bu eksen farkllnn daha nceki almalarda Arkaik bir unsur olduu nerilmi ve eksen simetrisinin uyguland ilk rnek olarak Labraunda Zeus Tapna anta bal gsterilmitir434. Simetrik uygulamann daha erkene ait istisnai rnekleri435 bulunmakla birlikte asimetrik uygulamalarn grld rnekler olarak Samostan M 540 yllarna ait altar modeli436, Samos Byk Altara ait arkaistik slupta yaplm bloklar437, Parostan M 500-490 arasna tarihlendirilen byk altara ait anta bloklar438, Didymadan M 5. yy. balarna ait anta balklar439, Samostan M 5. yy. ortalarna tarihlenen pimi toprak anta bal kaplamas440, M 421-414 ve M 409-406 yllar arasna tarihlendirilen Atinada Erektheion Karyatidli salon anta balklar441, Ksanthostan M 400 civarna tarihlendirilen bir anta bal442 ve yine Ksanthostan M 400 yllarna tarihlendirilen Nereidler ant anta bal443 tespit edilebilmektedir. Milas balnda eksen farkllnn bulunduu net olarak grlmekle birlikte bezmelerin olduka az korunmu olmas nedeniyle orijinal dzenlemede bu farklln dier blmlerde ne lde devam ettiini tespit etmek mmkn olmamaktadr. Ancak, paralel rnekler incelendiinde, bu tip bir eksen farkllnn M 4. yy ncesine iaret ettii sylenebilir. Yukarda detayl olarak incelendii zere, Milas bal ile genel dzenleme asndan kyaslanabilen paralel rneklerin M 4. yy. ikinci ve nc eyreklerine ait olduu ancak Milas balnda erken dneme iaret eden unsurlar bulunduu sylenebilmektedir. Kyaslanabilen rnekler nda ift yumurta dizisi ve eksen farkl grlmesinin M 5. yy. sonlarna iaret ettii ve bylece Milas balnn M 5. yy sonu ya da 4. yy balarna tarihlenebileceini nermek mmkndr444.

432

Gruben 1982: 174 ff., Abb.18.a-d ; Lento dzenlemesi bitiiinde yer alan konsol blou ok az korunmu izlerden anlalabilmektedir. 433 Krischen 1923: 69 ff., Taf.8 434 Voigtlnder 1975: 36-43.; Rumscheid 1994: 325; Hellstrm 1997: 109; Koenigs 1999: 149. 435 M 5. yy. balarna tarihlenen Histriadan bir anta bal (Mrgineanu 1993: 52-55, Abb.914.) ve Delostan M 5. yy. ortalarna tarihlendirilen anta bal (Ohnesorg 1989: 413, Taf.41.6; Fraisse-Llinas 1995: Fig.191a, 192; Gruben 1997: n.303, Abb.56.d). 436 Buschor 1957: Abb.3 437 Schleiff 1933: Abb.11; Rumscheid 1994, 279, Taf. 174 438 Gruben 1982: Abb.25-30 439 Hahland 1964: 176 ff., Nr.5-7, Abb.32-44. 440 Tlle-Kastenbein 1974: 75-6, Abb.118/9, Z.66 441 Paton-Stevens 1927: Pl.XXXVI.1,5 442 Shoe 1936: X8, Pl.C7. 443 Krischen 1923: 69 ff., Taf.8. 444 Koenigs 1980: 83-83, Taf.38.4. Milasta 1964 ylnda grlerek resimleri ekilmi olan 3 adet iyi iilikte altar volt tarafmzdan yaplan incelemelerde Milasta tespit edilememitir. M 5. yy. sonlarna tarihlendirilen bu ke voltleri ile tarihsel benzerlik gsterii ayn

70

I.2.6: ARTRAV Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : A.1-2 : 63.1-3, 64.1-3. : Bein Kalesi : Bein Kalesi, gney cephe dou kesi : 1. blok: yaklak: Gen. 85 cm, Yk. 35 cm 2. blok: yaklak: Gen: 1.25 m, Yk. 35 cm, Der. 35 cm Malzeme : Mavi damarl yerel Sodra mermeri Yayn : Baran 2004, 26, Res.26-27; Voigtlnder 2004, 288, Taf.79-81. Bein Ortaa Kalesi duvarlarnda devirme kullanlm ok sayda antik blok arasnda kalenin gneydou kesinde yer alan faskial bloklar kale duvarnda yukarda yer aldklar iin yakndan incelenememektedir. Bloklardan ilki (Levha 63.1,3) biraz daha aada yer alr ve en alt faskia ykseklii 10 cm olarak llebilmitir. Resimden yaplan lmde ise bloun yaklak olarak 85 cm uzunluk ve 35 cm ykseklie sahip olduu hesaplanabilmektedir. Yukarya doru ykseklii artan adet faskiadan en alttaki harla kaplanmtr. Bakana gre sa yan krk olan bloun sol taraf murla kabaca ekillendirilmitir. Bu dzenleme sol tarafn orijinalinde grlmediine iaret etmektedir ve duvar iine gmlm olduunu syleyebilmek mmkndr.

Dar bitiminde aslan ba protomu bulunan ikinci blok (Levha 63.1-2) duvar kesinde ulalmayacak bir noktaya yerletirilmitir. Duvar dna knt yapacak ekilde yerletirilmi olan aslan ba kabartmasnda (Levha 63.3, 64.2-3) ene ksm krlm ve ak havada bulunmas sebebiyle kabartma olduka anmtr. Blok dar cephe geniliini kaplayacak ekilde yerletirilmi olan aslan banda yele damla formlar ile oluturulmutur. Bloun grlebilen uzun cephesinde (Levha 63.2, 64.1) bakana gre sol taraf krktr ve ilk rnektekilerle ayn lye sahip 3 adet faskia bulunur. Faskialar ve aslan ba arasnda yaklak kare formda bir alan murla ilenerek hafife ukurlatrlmtr ve kenar bantlarnn dzl bu alann bir birleim yzeyi olarak kullanlm olduuna iaret etmektedir. lk blokla kyaslandnda bu birleim alann blokla ayn ykseklik ve genilikteki bir baka blok iin uygun olduu anlalmaktadr. Bylece bloun kede yer alm olduu ve anathyrosenin dik yerletirilecek bir blok iin birleim yzeyi oluturduunu syleyebilmek mmkndr. Bylece, birbirine ait olduu anlalan blok paralarnn (Levha 64.1) bir ucunun duvar iinde yer ald, dier ucunun ise benzer bir blokla ke yaparak, aslan ba kabartmasnn dta knt yapacak ekilde yerletirilmi olduu anlalmaktadr. Antik dnem rnekleri iinde benzeri tespit edilememi olan bloun ilevi konusunda kesin bir ey sylenememekle birlikte, dip ksmnn duvar iinde yer almas ve anathyrose dzenlemesiyle bir baka blokla ke yapmas gerektii iin, bloun incelenen cephesinin i aritrav yzeyi olabilecei
kontekst iinde deerlendirilebileceini akla getirmekle birlikte daha kesin veriler tespit edilene dein bu tip bir yargya ulamak mmkn deildir

71

anlalmaktadr445. Dier cephesi hakknda bilgi bulunmamakla birlikte in antis bir yapda bakana gre sa kenarda yer alan aritrav olmas en gl olaslk olarak tespit edilmektedir. Tarihlendirilmesi kesin olmamakla birlikte bu kullanm anmsatan tek rnek olarak Gergadan mezar ya da eme yaps olarak tanmlanan kk bir yapnn n duvar st bitimlerinde aslan ba kabartmas tayan bloklarn anta bal ilevinde kullanlm olmas gsterilebilir446. Aslan protomunun aritravda yer alm olmas paraleli bilinen bir kullanm olmamakla birlikte Arkaik dnem iin aritravda figr bulunmas447 allmadk bir durum deildir ve daha nce Gruben448 tarafndan kabartmal aritravn Arkaik dnem on yaplar iin bir kural olabilecei ihtimali belirtilmitir. Aritrav bloklarnn tarihlendirilebilmesi iin kullanlabilecek tek veri aslan bann (Levha 64.2-3) biimlendiriliidir. Aslann yz olduka tahrip olmakla birlikte yele biimlendiriliiyle ge Arkaik dnem rnekleriyle449 (Levha 64.4-6) kyaslanabilmektedir. Bu nedenle daha detayl bir tarihlendirme iin yeterli veri bulunmamakla birlikte mevcut rnekler nda Bein aritrav blounun M 6. yy. sonlarna tarihlendirilmesi mmkn gzkmektedir.

445

Bloun bir kaset erevesi olabilecei de akla gelmekle birlikte bunu destekleyebilecek bir veri tespit edilememektedir. Kaset erevesi olarak kullanmnda aritrav ya da friz dzeyinde yer almas ve aslan ba kabartmasnn yapnn dna knt yapmas olas bir dzenlemedir. 446 Bean 1969, 180-181, Pl.XXIIb; Bean 1971, 205-6, Pl.60; Held 1996, 63, Abb.8. 447 Bu evreden aritravnda kabartma bulunan rnekler olarak Didyma Apollon ve Assos Athena tapnaklaryla Sparta Amyklaion ant bilinmektedir. (Felten 1984, 28) 448 Gruben 1963, 176. 449 Bodrum Kalesi ngiliz kulesinde devirme yap malzemesi olarak kullanlm aslan heykeli, M 550-500 (Vermeule 1972, 54, Pl.13; Strocka 1977, 506, Abb.33), Bodrum Sualt Arkeoloji mzesinden bir aslan heykeli, M 530-520 (Strocka 1977, 500-1, Abb.27-29), Aspendostan bir aslan heykeli, M 550 (Strocka 1977, 498-500, Abb.21-23), Milette bulunmu oturan aslan heykeli, M 6. yy. ortas veya son eyrei (Levha 64.4) (Blmel 1963. 59, Abb. 179-185; Boardman 2001, 189, Fig.207), Didyma Apollon Tapna aritrav kabartmas, M 530-520 (Levha 64.5) (Schattner 1996, 14, Abb. 10), Delphi Siphnoslular hazine binas kuzey frizinden bir aslan kabartmas, M 530-525 (Muss 1994, Abb. 111.), Lorymadan heykel kaidesi kabartmas, M 530 (Shear 1914, 285 vd., Pl.3), Megara Hybleia, aslan bal rten, M 6. yy. sonu (Levha 64.6) (van Buren 1960, 363, Fig.12).

72

I.2.7: FRZLER450 Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : F.1 (1-5) : 65.1-3, 66.1-4, 67.1-5, 68.1 : Bein Kalesi ve civar : Bein : 1: Yk. 42 cm, Gen. 1.10 m, Der. 55 cm, 2: Yk. 44 cm, Gen. 46 cm, Der. 21-17.5 cm 3: Yk. 44 cm, Gen. 97 cm 4: 5: Yk. 19.5 cm, Gen. 12 cm : Mavi damarl yerel Sodra mermeri : 2 numaral blok: Akarca 1971, 27, Lev.XIX; 1-5 numaral bloklar: Baran 2004, 25 vd., Res.18-22.

Malzeme Yayn

Bein Kalesinde dank halde tespit edilmi on kymationu bezemeli 4 blok ve 1 blok paras, llerinin uygunluunun yan sra on kymationu bezemelerinin de ayn oluu sebebiyle tek grup altnda toplanmlardr. 1 numaral blok (Levha 65.1-3) incelenmesi olduka zor bir alanda tespit edilmitir. Aada incelenecek olan antik merdiven kalntsnn451 gerisinde yer alan odalardan, douda yer alann tavannda bulunmaktadr. Oda tavanndaki byk krn da sebebi olan bu bloun evresindeki har kalntlarndan anlaldna gre muhtemelen stte yer alan kale duvarnda kullanrken aa dm ve bir daha da yerinden kaldrlmamtr. Bir kesi krk olan blok 42 cm yksekliine karn 55 cm kalnla sahip olmasyla bask bir forma sahiptir. Cephe olduka iyi perdahlanmtr ve oda iinde kalmas sebebiyle on kymationu bezemesi de iyi korunmutur. Bloun incelenebilen yan kenarnda orta ksm murla hafife ukurlatrlm ve n kenarda ince bir birleim band oluturulmutur. Bloun konumu452 itibaryla dier blmleri incelenememekle birlikte kenar krk blm de dhil olmak zere orijinalinde 8 tam 1 yarm yumurta bulunduu hesaplanabilmektedir. 2 numaral blok (Levha 66.1-4) kalenin giri ksmnda yer alan Ortaa sarn yapsnda kemer destei olarak devirme kullanlmtr. Kemerin tahrip olmas sonucunda aa km olan bloun muhtemelen yarsndan fazla bir blm halen duvar iindedir. 1 numaral bloa gre
450

st yapda yer alan ve tm yapy eviren bezemeli ya da bezemesiz yap eleman olarak tanmlanabilen (Ridgway 1966, 188, n.1) frizin on dzeninde normal yerinde kullanmna ilikin Arkaik dnemden kesin bir rnek bilinmemektedir (Bingl 2001 31 vd.). Bununla birlikte, bu evreden yine friz olarak tanmlanan kabartmal ya da dz rneklerin duvar bitiminde ya da st yapda farkl blmlerde kullanlm olduu bilinmektedir (Dinsmoor 1913,1 vd.; Gruben 1982b, 227; Gruben 1997, 300 vd.; Gruben 2001, 156). Bu nedenle bu balk altnda incelenecek yap elemanlar friz olarak tanmlanabilecek rneklerden olumaktadr. Ancak ileride yaplacak almalarda yap elemanlarnn kesin ilevlerinin tespit edilebilecei dikkate alnmaldr. 451 bk. Blm II.1.5 452 Blok inceleyen iin olduka tehlikeli bir konumda yer almaktadr, krk tavan zerinde youn dknt bulunmaktadr ve sadece 1 mlik bo alan yardmyla incelenebilmektedir. Bu nedenle imdilik daha detayl bir inceleme yaplamamtr.

73

olduka ince olan bloun devirme kullanmna bal olarak kenarlarnda kk krklar ve on kymationu bezemesinde anma grlr. zerinde 3 tam ve 1 yarm yumurta bulunan (Levha 66.1) bloun alt, st ve yan kenarlar (Levha 66.2-4) murla ilenilmi ve sadece n cepheyle yapt kenarlarda perdahlanm bileim yzeyleri oluturulmutur. Bloun arka yz (Levha 66.4) yine murla ama kabaca ilenilmitir. st yzey yan kenarnda (Levha 66.2) bulunan 15 cm uzunluunda ve 2 cm geniliindeki kenet yuvasnn, kenet kartlrken kenarlar krlarak geniletilmitir. 3 numaral blok (Levha 67.1-2) kalenin n tarafnda teras duvar yaknnda toprak iine gmlm durumda bulunmaktadr. Akta bulunan cephesi olduka tahrip olmu ve yan kenarlar krlmtr. st kenarlar krk olmakla birlikte korunan kenet yuvas izlerinden her iki kenardan kenetle yandaki bloklara balanm olduunu syleyebilmek mmkndr. Bloun toprak iinden kartlmas mmkn olmad iin kalnl tespit edilememektedir453. Olduka tahrip olan on kymationu bezemesinden orta ksmda sadece iki yumurta ve alt kesimde 7 adet inci-makara korunmutur. Yaplan tamlama izimine (Levha 68.1) gre ise orijinalinde 7 tam ve 1 yarm yumurta bulunduu hesaplanabilmektedir. 4 numaral blok (Levha 67.3) Bein Kale duvarnda devirme kullanlmtr. Kalede olduka yksekte eriilemeyecek bir konumda yer alan bloun llerini tespit etmek mmkn olmamakla birlikte resim zerinden yaplan incelemesinde dier rneklerle uyum gsterdii anlalmaktadr454. st ksm krlm olan blok zerinde 3 tam ve 1 yarm yumurtann alt ksmlar ve 7 adet inci kapsayan inci-makara dizisi korunmutur. Bloun alt ve yan kenarlarnda kk krklar bulunmakla birlikte orijinal llerini koruduu muhtemeldir. 5 numaral rnek (Levha 67.4-5) 2 yarm yumurta ieren kk bir ke parasdr. Bein kaz deposu olarak kullanlan Ahmetgazi Paa Medresesindeki odalardan birinde toplama talarn arasnda tespit edilen bu parann 1 veya 3 numaral bloklara ait olabilecei byk bir olaslktr. Ancak, bu kesin olarak sylenemedii iin ayr bir numara altnda incelenmesi uygun grlmtr. Dier bloklarla ayn lye sahip olan para kenarnda dier rneklerde olduu gibi anathyrose grlmektedir. Bloklarn dank konumlar ve bulunduklar yerlerden kartlamam olmalar sebebiyle incelenmeleri snrl kalmakla birlikte, hem on kymationu l ve formlarnn hem de blok llerinin uyumu ile bir arada kullanlm
453

Uzun sre toprak altnda kalm olan blok eer ince olsayd imdiye dek yerinden kartlm olmas daha muhtemel olurdu. Tarafmzca yaplan yoklamada da bloun kmldamay olduka kaln olduuna iaret etmektedir, muhtemelen en az 1 numaral bloun kalnlna sahiptir. 454 Bu noktada olduka uzakta yer alan bloun doru ayla resmini ekmenin mmkn olmadn belirtmek gerekmektedir. Bu nedenle resimler karlatrldnda kymation bezemelerinin farkl forma sahip olduklar izlenimi edinilmektedir. Ancak, bilgisayar yardmyla yaptmz tm karlatrmalarda kymation formunun dier rneklerle uyum gsterdii sonucuna ulalmtr. Yumurtalarn alt ksmna daha yuvarlak bir form grl byk olaslkla resim asna ve bloun tahribata en ak konumda yer almasyla aklanabilir.

74

olduklar anlalmaktadr455. Bylece yaklak 1 m geniliindeki bloklarn 44 cm yksekliinde ve 55 cm derinliinde bir dizi oluturmakta olduklar (Levha 68.1) ve bunun bir st yapda kullanlm olduu sylenebilmektedir. Bu bilgi araclyla bloklarn ilevi iin ne srlebilecek ilk olaslk faskiasz aritrav bloklar olabilecekleridir. Bu durumda bloklarn ykseklik ve derinlik lleri uygun olmakla birlikte 1 mlik geniliklerinin olduka kk olaca anlalmaktadr. Aritrav ilevi iin tek olas aklama duvar tarafndan tanm olabilecekleridir ki bu da duvar tac olarak kullanlm olabileceine iaret etmektedir. Bu kullanma rnek olarak Samos Heraiondan M 520-510 arasna tarihlenen bir tanesi bitkisel figr tayan kymationlu duvar tac bloklar456 gsterilebilir. Dier bir olaslk ise bloklarn bezemesiz bir saaklk frizine ait olabilecekleri ynndedir. Bezemesiz friz rnekleri olarak M 6. yy. balarna ait Delostaki Naksoslular oikosu457 (Levha 68.2) ve Prostoon458 (Levha 68.3), M 6. yy. ortalarna ait Delphi Knidoslular hazine binas459 (Levha 68.4) ve M 6. yy. son eyreine tarihlenen Paros Burgtempel A460 (Levha 68.5) gsterilebilir. Bu rnekler nda Bein friz bloklarnn saaklk frizi olarak kullanlm olma olasl belirmekle birlikte bunu syleyebilmek iin veri bulunmamaktadr. Ayrca, Felten461 tarafndan da belirtildii gibi Arkaik dnem yaplarnda friz dzenlemesi sadece ssleme amac tamaktadr ve bu nedenle tm dzenlerdeki yaplarda yapnn herhangi bir blmnde yer alma ihtimali bulunmaktadr. Bu deerlendirmeler nda, Bein bloklarnn boya bezeli ya da bezemesiz friz olarak kullanlm olabilecei ama mevcut verilerle bunun normal friz mi yoksa duvar frizi mi olduunun belirlenemeyecei sylenebilir. Bloklarn tarihlenebilmesi iin on kymationu bezemeleri olduka yardmc olmaktadr. Yaklak gen bir forma sahip olan yumurtalarn st keleri yuvarlaklam ve yumurtalar kabuktan ayrlarak dolgunlamtr. Yumurtalarn orta hizasnda balayan ok biimli bezekler altta yer alan makaralarn arasna girecek ekilde yerletirilmilerdir. Bylece her bir yumurta 2 inci ve 2 makara lsne sahiptir. yi korunmu olan 1 ve 4 numaral bloklarda yumurta anaklar ve ok biimli bezeklerin hafif keli hatlara sahip olduklar grlmektedir. nci-makara bezemesinde inciler badem formunda olup makaralarla yaptklar balantlar klmtr. Arasna ok
455

2 ve 3 numaral bloklarda yandaki bloklarla balanty salayan kenet yuvalarnn bulunuu ve kenarlarda birleim yzeylerinin oluturulmas, bu bloklarn yan yana yerletirilmi olduklarna iaret etmektedir. Bloklarn gstermi olduklar uyuma karn 1 numaral blok 55 cm kalnlndayken 2 numaral bloun sadece 21 cm kalnla sahip oluu bir fark yaratmakla birlikte muhtemelen antithema kullanlmasyla bu farkllk giderilmitir. Ayrca, 1 numaral bloun 42 cm ile 2 ve 3 numaral bloklardaki 44 cmlik ykseklik lsnden fark gstermesi iin yaplabilecek ilk aklama llmesi olduka zor olan blokta tarafmzca en dar blmn llm olma olasldr. Dier aklama ise, orijinal dzenlemede sadece 2 cmlik kk bir farkn muhtemelen alttaki veya stteki bloklara yedirilerek gze batmasnn engellenmi olabileceidir. 456 Buschor 1957, 21, Bei.19.1-2 457 Gruben 1997, 300 vd., Abb.54.; Gruben 2001, 156, Abb.126-127. 458 Courbin 1980, Fig.29-30 Pl.75-76; Gruben 1997, 350, Abb.44. 459 Dinsmoor 1913,1 vd. Fig.3; Gruben 2001, 82 vd., Abb.59. 460 Gruben 1982b, 227, Abb.16 461 Felten 1984, 28-29.

75

biimli bezeklerin alt ucu yerletirilmi olan makaralarn st ksmlar hafif da doru almaktadr. on kymationun tm bu zellikleri ge Arkaik dnem karakteristikleri olarak tespit edilebilmektedir. Aada incelenecek olan Labraunda ta bloklar (TB.12) (Levha 87-89) ile tamamen ayn zellikleri gsteren on kymationu bezemesine verilebilecek dier pek ok paralel rnein462 de (Levha 90) Ge Arkaik dneme tarihlenmesi Bein friz bloklarnn M 6. yy. sonlarna tarihlenebileceine iaret etmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : F.2 : 69.1-3 : asos, : asos, Balkpazar : 1: Yk. 21 cm, Gen. 25 cm, Der. 52 cm 2: Yk. 27.3 cm, Gen. 25.4 cm, Der. 62 cm 3: Yk: 27.2 cm, Gen. 31 cm, Der. 37 cm : Yerel gri sert kireta : Berti-Masturzo 2000, 224-5, Fig.136.

Balkpazar civarnda yaplan kazlar srasnda bulunmu olan 3 blok paras birbirleriyle yapt balant yzeyleri korunmam olmakla birlikte malzeme, l ve biimlendirme uygunluu ile 27 cm ykseklik ve 62 cm derinlikte tek bir bloa ait olarak tanmlanabilmektedir. st blmnde incimakara bezei tayan blok olduka iyi perdahlanm dz bir cepheye sahiptir. Bloun ilevi iin kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte duvar tac ya da bezemesiz friz blou olabilecei muhtemeldir. M 6.y balarna tarihlendirilen Delos Prostoon yapsna ait st bitimi astragal profiline sahip friz bloklar463 (Levha 69.3) ile karlatrlabilmektedir. Bununla birlikte ayn formun Daskyleiondan Erken Klasik dneme tarihlenen andron yapsnn duvar zerinde yer alan aritrav blou olarak yaynlanm st bitimi incimakara bezemeli bloklarla464 (Levha 69.4) da karlatrlabiliyor oluu kesin bir ilev tespitini engellemektedir. Blok paralar aada incelenecek olan TB.8.1 numaral ta blou paralar ile birlikte sergilenmektedir (Levha 69.2). Hem malzemenin ayn oluu hem de eksen aralnn 2 inci ve 2 makaraya eit olmas (Levha 69.3)
462

Paralel rnekler iin Labraunda ta bloklar (TB.12) iin aada yaplan deerlendirmelere baknz. 463 Courbin 1980, Fig.29-30 Pl.75-76; Gruben 1997, 350, Abb.44. 464 Atelier 2001, 149, Fig.7-11: Daskyleion andron yapsnda iki faskial ve faskiasz olmak zere iki grup aritrav tespit edilmitir. Faskial bloklarn cephede, faskiaszlarn yanda duvar zerinde kullanlm olduu nerilmekle birlikte faskiasz bloklarn friz olarak ilev grmemesi iin bir neden bulunmamaktadr. zellikle aritravlarn allmadk bir biimde 2 faskiaya sahip oluu stte yer alan friz blounun nc faskia gibi ilev grm olabileceine iaret etmektedir. Faskial aritravlarn st ksmnda inci-makara dizisi bulunuu ise di sras bloklarnda da inci-makara bezemesi bulunduu iin gei bezei olarak kullanlm olabilir. 2 faskial aritrav iin Thasostan rnek verilmekle birlikte Thasos blounun (Bakalakis 1956, Abb.18; des Courtils 1997, 529-534, Fig.14a-b) kap lentosu olarak tanmlanmas ve stteki anthemion bezemesinin nc faskia olarak ilev grmesi tam olarak karlatrlamayacaklarna iaret etmektedir.

76

sebebiyle ta bloklaryla birlikte kullanlm olduunu sylemek mmkndr. Bu nedenle stilistik olarak M 540-520 arasna tarihlenebilen ta bloklarnn tarihinin bu blok paralar iin de geerli olduu kabul edilebilmektedir. ncimakara bezemesine bakldnda ise kesin olmamakla birlikte M 530 civarna tarihlenen Delphi Siphnoslular hazine binas465 (Levha 86.2) ve M 525 civarna tarihlenen Myustan ta bloklar466 (Levha 90.3) ile karlatrlabilecei grlmektedir. Bu deerlendirmeler nda asos blok paralarnn M 540-520 arasna tarihlenmesi muhtemel grlmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : F.3 (1-2) : 70.1-3 : asos, agora : Milas Mzesi : 1. Blok: Gen. 1.57 m, Yk. 74-75 cm, Der. 21-23.5 cm 2. Blok : : 1. Blok: Gri damarl beyaz mermer 2. Blok: Mavimsi beyaz kireta : 1. Blok: Laviosa 1972, 397-418, Fig.1-8; Laviosa 1978, 1093-9, Pl.348.7-8; Felten 1984, 21, Taf.4.1; Akurgal 1987, 62, Taf.84.a; Berti-Masturzo 2000, 217, 222; Baldoni vd. 2004, 84-85. 2. Blok: Berti 2008, 298, Fig. 6

ki adet friz bloundan ilki 1971 ylnda asos agorasnda bouleuterionun dousundaki alanda bir ge dnem duvarnda yap malzemesi olarak kullanlm halde tespit edilmitir. kinci blok ise para halinde ve yine devirme olarak 2006 kazlarnda bulunmutur. Friz blou cephesinin sol st ke blm ve sa yan komple krktr, cephe st ve alt kelerinde ise kk anma krklar bulunmaktadr. 1.57 cm olarak korunan blokta, sadece araba sahnesi bulunduu kabul edildiinde orijinal geniliin 1.75 m civarnda olabilecei hesaplanmaktadr. Bloun st yzeyinde birbirinden bamsz konumlandrlm iki adet kk kenet veya zvana yuvas bulunur. 1.8 ve 1.5 cm apnda ve 6 cm derinliinde olan yuvalardan sada yer alan iinde kurun dolgu ve demir kenet paras korunmutur. Blok yan ve st yzeylerinin orta ksm murla kenarlar ise ince dili tarakla ilenerek salam bir birleim yzeyi oluturulmutur. Arka ve alt yzeyler ise kabaca ilenilmitir. Bloun ilevi ile ilgili nasl bir yapya ait olduu ve zellikle de yapdaki konumu hakknda bilgi bulunmamaktadr. Arkaik dnemde normal friz kullanm hakknda bilgiler olduka snrldr467. Ridgway468 tarafndan aritrav zerinde normal friz kullanlm olabilecei dnlmekle birlikte buna verilebilecek tek rnek Schnatter469 tarafndan
465 466

Shoe 1936, VII.3, Pl.B.10; Gruben 2001, Abb.277. Koenigs 1981a, 143-7, Taf.51. 467 Arkaik dnem mimarlnda normal friz kullanmyla ilgili deerlendirmeler iin bk. Bingl 1990, 101 vd., Wesenberg 1996, 1 vd., Bingl 2001, 32 vd. ve ilgili kaynaka. 468 Ridgway 1966, 193-5. 469 Schattner 1996 1 vd., Abb.19.a-b

77

Didyma Apollon Tapnanda normal friz kullanlm olabileceine ynelik yaplan deerlendirmedir (Levha 71.4). Felten470 tarafndan yaplan deerlendirmede ise normal friz olarak tanmlanabilen rnek bulunmad, duvar frizi olarak tanmlanabilen tek rnein ise Samostan olduu ve Myus, Iasos, Kyzikos ve Paros rneklerinin de ayn ekilde duvar frizi olarak tanmlanabilecei belirtilmitir. Bu deerlendirmeleri deitirebilecek herhangi bir veri tespit edilemedii iin asos friz blounun normal friz mi yoksa duvar frizi mi olduu konusunda kesin bir yargda bulunmak mmkn deildir. Friz kabartmas (Levha 70.1) 2 cm derinlii ile olduka alaktr ve bir av veya sava sahnesi iermektedir. Arabac tarafndan drtnala srlen 2 atl bir araba ve atlarn alt blmnde yer alan bir tavan figrnden olumaktadr. Figrler friz alanna tam olarak uydurulmutur. Bloun kenarlarndaki anathyrose dzenlemeleri ve stte yer alan 2 adet kenet ya da zvana yuvas dz olarak yerletirilmi olduuna ve kenarlarnda benzer bloklar yer alm olduuna iaret etmektedir. 21 cmlik derinlii ile bloun tayc ilevinin olmad ve ssleme amal kullanlm olduu sylenebilmektedir. Arkaik dnem iinde olduka yaygn biimde kullanlm olan bir sahneye471 (Levha 71.1-3 ) sahip olan friz blounun hem tasvir hem de iilik asndan en yakn paraleli Myusta ele gemi olan friz bloudur472 (Levha 71.1). Bu benzerlik Laviosa473 tarafndan onia etkisine balanm ve onial ustalarn asosta alm olduklar belirtilmitir. Akurgal ise friz blounda at balarnn biimlendirilmesi, araba formu ve tekerleklerinde Pers etkisi bulunduunu belirtmitir. Laviosa tarafndan M 6.yy ikinci eyreine tarihlendirilen friz, Felten tarafndan M 6. yy ortalarna, Akurgal tarafndan ise M 530 civarna tarihlendirilmitir. asos friz blounun mevcut rnekler nda M 6.yy ortalarna tarihlendirilebilecei grlmektedir. kinci friz blou kk bir resmi ile yaynlanmtr ve genel grnm ile birinci blok ile byk benzerlik gsterir, ancak arabacnn cephesi bakana gre sa tarafa ynelmitir. Kabartmann kk bir ksm korunmu olan blok genel grnm itibaryla yaklak ayn tarihlere verilebilmektedir.

470 471

Felten 1984, 28. Kyzikos, friz bloklar (Demangel 1933, Fig.34-5; Felten 1984, 21, Taf.4.3), Smyrna, tf ta friz (Akurgal 1993a, 91, Lev.134.d, ek.96), Sardeis, terrakotta kaplama (Demangel 1933, Fig.27), Palaikastro, terrakotta sima, (Demangel 1933, Fig.37), Velletri, terrakotta friz (Demangel 1933, Fig.45), Larisa, terrakotta sima (Boehlau-Schefold 1940, Taf.25; Ridgway 1966, Pl.59.a; kerstrm 1978, 324, Fig.17-18), Phokaia, terrakotta kaplama (Akurgal 1962, 379, Fig.24-5). 472 Blmel 1963, 61, Nu. 65, Fig.193-211; Weber 1965, 63 vd, Taf.29.2-4; Ridgway 1966, Pl.59.b; Felten 1984, 21, Taf.4.2 473 Laviosa 1978, 1097.

78

I.2.8: TA BLOKLARI474 Nu. : TB.1 Levha Nu. : 72.1,3 Buluntu Yeri : Alazeytin Sergilendii Yer : ller : Der. 32 cm, Gen. 55 cm, Yk. 15.5-16.5 cm Malzeme : Yerel koyu gri renkli kireta Yayn : Radt 1970, 52-3, Abb.3d, 4, Taf.16.2,4. Radt tarafndan Alazeytinde yrtlen yzey aratrmalar srasnda tespit edilmi olan ovolo profilli bloktan yap kalnts iinde sadece 1 para tespit edilebilmitir. Bloun yan taraf krk olduu iin tam genilii tespit edilememektedir. Bloun dier blmleri ise olduka iyi korunmutur. st ve yan yzeyleri kabaca ilenerek birleim yzeyi haline getirilmitir. Kenarlar hafife perdahlanm, orta ksm ise mur ile kabaca ilenerek anathyrose oluturulmutur. Bloun alt yzeyi alttaki blokla iyi bir balant salamaya ynelik olarak hafif ibkey ekillendirilmitir. n ksmda biraz kaln olan blok arkaya doru incelmektedir ve muhtemelen kaln ksm alttaki bloktan knt yapan blm oluturmaktadr. Bloun en iyi perdahlanm yzeyi cephesidir ve dier yzlerle karlatrldnda olduka ince bir iilie sahiptir. Ovolo profilli bezemesiz bir dier rnek Alazeytindeki 2 numaral yap grubunda tespit edilmi475 ancak yapyla badatrlamamtr476. Karia blgesinden bir dier rnek de Bodrum yaknndaki Pedasa antik kentindeki Athena Kutsal Alan civarnda Radt tarafndan grlerek bahsedilmi ovolo profilli bezemesiz bir bloktur477. Athena Tapnann henz tespit edilmemi Arkaik dnem evresine ait olabilecei nerilmitir. Son yllarda balayan kazlar kutsal alan evresindeki ovolo ve astragal profilli ok sayda blok parasnn aa kartlmasn salamtr. Tm elemanlarn kapsaml yayn almalar kaz ekibince devam ettirilmektedir. Bloun profili net bir tarih vermemekle birlikte Khios Phanai478 rneinde (Levha 73.5) grld gibi Arkaik dnem rnekleri479 ile kyaslanabilmektedir. Bu evrede bezemesiz profillerin kullanld rnekler
474

st yapda yer alan ve aritrav ya da friz gibi mimari elemanlar talandran on kymationu, astragal veya Lesbos kymationundan oluan devaml bezeme ta blou olarak tanmlanmaktadr. Ta bloklarnn bir dier kullanm ise altar gibi yaplarda evirme duvarlar st bitimlerinde grlmektedir. Aada incelenecek olan elamanlarn bu ekilde bir talandrma ilevi tam olduu sylenebilmekle birlikte hangi yap elemanlarn talandrm olduklar tespit edilemedii iin tm rneklerin ta blou olarak tanmlanmas tercih edilmitir. Detayl ilev olaslklar ise her yap eleman iinde ayrca deerlendirilecektir. 475 Radt 1970, 262, Taf.42.5 476 Mimari bir eleman olup olmad tam olarak bilinemedii iin almamza dahil edilmemitir. 477 Radt 1970, 53, n.73. 478 Boardman 1959, Pl.26a. 479 Delphi Knidoslular Hazine Binas (Shoe 1936, Pl.A4), Samos Rhoikos Altar (Buschor 1957, Bei.4.2) ve Didyma (Tuchelt 1991, Abb.33) ta bloklar rnek gsterilebilir.

79

olarak Sardeis Karnyarktepe tmlsnn krepis veya temel duvarndaki astragal profilli dzenleme480 (Levha 73.1), Samostan byk altara ait olarak tanmlanm astragal profilli blok481 (Levha 73.2) ve Delostan M 520 civarna tarihlendirilen bezemesiz ovolo profilli bloklar482 (Levha 73.3) gsterilebilir. Bu rneklerin yan sra Thasostan M 6. yy. sonlarna tarihlenen yars ilenmi Lesbos kymationlu bir blok483 (Levha 73.4) bu evrede ksmen bezenmi ksmense boyanm bloklarn da kullanlm olabileceini gstermektedir. Alazeytin rneinde boyama ile yaplm bezemelerin bulunabilecei olaslna verilebilecek dier rnekler olarak Samostan M 560-550 arasna tarihlendirilen484 ve Didymadan M 6. ve 5. yy.lara tarihlendirilen485 bezemesiz cephe profillerine sahip anta balklar gsterilebilir. zellikle Didymada bezemeli ve bezemesiz anta balklarnda ayn formlarn tespit ediliyor oluu bezemesiz bloklarda boya kullanlm olabileceini desteklemektedir486. Yukarda deinildii gibi tek bana tarihlendirilebilme kriterine sahip olmamakla birlikte paralel rnekler nda Radt tarafndan nerilen M 545540 civarnn kabul edilebilir olduu sylenebilmektedir. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : TB.2 : 72.2-3 : Alazeytin :: Der. 14-32 cm, Gen. 32-55 cm, Yk. 9-11.5 cm : Koyu gri renkli yerel kireta : Radt 1970, 52-3, Abb.3.d, 4, Taf.16.2,4.

Radt tarafndan Alazeytinde yrtlen yzey aratrmalar srasnda tespit edilmi olan 13 adet blok paras farkl llerde korunmutur, yksekliklerde grlen farklar da yapnn deiik cephelerinde yer almalaryla balantl olmaldr. Alt ve st yzeyleri dz bir forma sahip olan bloklarn yarm daire formlu cepheleri ince bir iilie sahiptir ve boya ile yaplm bezeme bulunabileceine iaret etmektedir. Farkl tarihten rneklerde astragal profillerinin ayn forma sahip olmas tarih tespitini zorlatrmaktadr. Bir tarih tespiti iin ait olduu yap ve yapyla balantl dier mimari elemanlarla birlikte487 deerlendirilmesi gerekmekle birlikte Sardeis Karnyarktepe tmlsnn krepis veya temel duvarndaki yarm daire profilli dzenleme488 (Levha 73.1) ile Samostan
480

Hanfmann 1965, 27-35; Hanfmann 1972, Fig.112; Ratt 1993, 3, Fig.3; Ratt 1994b, 157161.). 481 Schleif 1933, 196, Abb.21. 482 Fraisse-Llinas 1995, Fig.480. 483 Bakalakis 1956, 28-29, Abb.17. 484 Buschor 1957, 4, Bei.3.2. 485 Hahland 1964, 142 vd., Abb.1 vd. 486 Hahland 1964, 147; Brockmann 1968, 66, n.65. 487 bk. Blm II.1.1 488 Hanfmann 1972, Fig.112; Ratt 1993, 3, Fig.3.

80

byk altara ait olarak tanmlanm489 astragal profilli blok (Levha 73.2) M 6. yy. itibaryla benzer rneklerin kullanlm olduuna iaret etmektedir. Bu nedenle ait olduklar yap ile birlikte M 545-540 arasna tarihlendirilmi olan bloklar iin bu tarih nerisinin kabul edilmesi mmkn gzkmektedir. Nu. : TB.3 Levha Nu. : 74.1-3 Buluntu Yeri : Bargylia, akropol Sergilendii Yer : Milas Mzesi Deposu, Env.Nu. 1377 ller : (Yaklak genilik 1 m ) Malzeme : ri kristalli beyaz mermer Yayn :talyan survey ekibince490 Mandayla krfezinde srdrlen yzey aratrmalar srasnda Bargylia antik kentinde akropol civarnda bulunmu olan on kymationlu blok paras Milas Mzesi deposunda korunmaktadr491. Ta blou ak havada kalm olduuna iaret eden youn bozulmaya uramtr. Bir taraf krk olduu iin genilii tespit edilemeyen bloun kabaca ekilenmi st, alt ve yan yzeylerinde herhangi bir balayc yuvas bulunmamaktadr. Bununla birlikte alt yzeyde (Levha 74.2) TB.1 numaral ta blounda karmza kt ekilde olduka hafif ibkey bir dzenleme grlmektedir. Bu da yine benzer ekilde astragal olabilecek bir bloun stnde yer alm olabileceine iaret etmektedir. Ancak bloun yap veya anttaki konumu hakknda bilgi verebilecek baka bir veri bulunmamaktadr. Bu nedenle en byk olaslk olan saaklk veya bir duvara ait ta blou olarak adlandrlmas uygun grlmtr. Blokta tarih verebilecek en nemli unsur on kymationu bezemesinin formudur. Anmann youn olmasna ramen yumurtalarn gen forma yakn olmalar, yumurta anaklarnn kaln etli dzenlenmeleri ve ok biimli bezeklerin yumurtalarn orta ksmndan balamalar Arkaik dnem sonlarna tarihlenen rneklerle kyaslanabilmektedir. En yakn paraleller olarak M 540-530 civarna tarihlendirilen Milet Kuzey Agora492 (Levha 75.1), M 530 civarna tarihlendirilen Monodendri Poseidon Altar493 (Levha 75.2), M 530 civarna tarihlenen Teos494 (Levha 75.3), M 525-500 arasna tarihlendirilen

489 490

Schleif 1933, 196, Abb.21. asos kaz ekibinden Eugenia La Rocca bakanlnda yrtlen almalar son yllarda Raffaella Pierobon-Benoit tarafndan srdrlmektedir. alma sonular dzenli olarak Aratrma Sonular Sempozyumunda sunulmaktadr. 491 Mze uzmanlarna paray grmem iin izin vermeleri sebebiyle teekkr borluyum. Survey ekibi tarafndan ksa sre sonra yaynlanacak olan bu blok nem arz etmesi sebebiyle almaya dahil edilmitir. Ancak l alnmam ve izim de sadece kymation formunun daha iyi anlalabilmesi iin resim zerinden yaplmtr. 492 Koenigs 1986, 113, Taf.11.1. 493 Gerkan 1915, 450 vd., Taf.V. 494 Ta blounun bir paras mze envanterine, muhtemelen yanllkla, Nysa kaynakl olarak kaydedilmitir ve Karaosmanolu (1997, Kat.33) da bu blou Nysa kkenli olarak yaynlayarak M 540-30 yllarna tarihlendirmitir.

81

Khios Phanai495 (Levha 73.5) ve M 520 civarna tarihlenen Milet Sphenskli Altar496 (Levha 75.4) on kymationlu ta blou rnekleri gsterilebilmektedir. Bargylia blounda yumurta ve ok biimli bezeklerin daha geni bir yzeye sahip olmalar ve anmaya bal olarak orijinalinden biraz daha fazla genlemi yumurta alt bitimleri nedeniyle yukarda deinilen paraleller arasnda birebir paralellinin tespit edilmesi mmkn olmamaktadr. Ancak zellikle Teos rnei ile bezeme asndan gstermi olduu benzerlikler yardmyla M 530 civarna tarihlenebileceini nermek mmkndr. Survey ekibi tarafndan da Mze envanter defterinde bu bloun M 530 civarna ait olduu belirtilmitir. Nu. : TB.4 Levha Nu. : 76.1-3, 77.1-2, 79.4 Buluntu Yeri : Bein Sergilendii Yer : Milas Mzesi, bahe ller : Yk. 21 cm, Gen. 55 cm, Der. 61 cm Malzeme : Mavi damarl yerel Sodra mermeri Yayn : Baran 2004, 25, Res.16. Beinde yrtlen kazlar srasnda, aa kartlan blok zerinde 1997 yl almalarnda bulunmu olduu not edilmitir. Mze bahesinde Milastan bir mezar yaps zerine yerletirilmi ekilde sergilenmekte olan bloun yan ksm krktr ve alt yzey keleri de byk oranda krlarak tahrip edilmitir. Cephede yer alan yumurta dizisinden ikisi salam durumda toplam drt adet korunmutur. Baln n cephesinde (Levha 76.2, 77.2) stte abakus olarak tanmlanabilecek 6 cm yksekliinde tayc dzlem ykseltisi altnda yer alan yumurta dizisi bask bir profile sahiptir. Alt ksm yarm daire eklinde olup kabuklar da dz bir formda ykselmektedir. Birbirlerinden ayrlmam olan yumurtalarn alt birleimlerinde geni yzeyli yayvan ok biimli bezekler orta ksmlarnda oyularak yaplm ince izgilere sahip olmalaryla, damar verilmi bir yaprak grnmne sahiptirler. Baln yan cephesinde (Levha 77.1) tayc dzlem ykseltisi 10 cmdir. Alt ksmnda hafif bir izgi eklinde iz bulunmakla birlikte krlm olmas nedeniyle herhangi bir bezeme bulunup bulunmad anlalamamaktadr. Ancak tayc dzlem ykseltisinin murla kabaca ilenilmi olmas orijinalinde grlmeyen bir cephe olduuna iaret ettii iin bezeme bulunmad byk olaslktr. Bloun arka cephesinde (Levha 77.1) tayc dzlem ykseltisi yan ksmla ayn seviyede olup buradaki izgi biimli bant izi daha belirgindir. Ancak yine bandn hemen altndan itibaren krk oluu orijinal dzenleme hakknda bilgi edinilmesini engellemektedir. Blok alt yzeyi (Levha 76.3) kaln murla, kenar blm ise ince murla yatay olarak ilenilmitir. Blok st yzeyi (Levha 76.1) olduka anm olduu iin mur izleri zorlukla grlebilmektedir. Bu yzde arkadaki 15 cmlik blm ne gre ok az bir seviye fark gsterir ve korunma durumlarnda da ok az farkllk mevcuttur. zler silik olmakla
495 496

Boardman 1959, 177, Pl.26a. Koenigs 1986, 113, Taf.11.2.

82

birlikte bu farkllk araclyla n ksmda 45 cm geniliinde bir baka blok yer alm olduu sylenebilmektedir. Bloun yukarda deerlendirilen zellikleri ile bir ta blou olarak adlandrlmas mmkn olmakla birlikte ilevi hakknda eitli neriler sunulabilmektedir. Bloun tayc dzlem ykseltisine sahip olmas bir anta balna ait st para olabileceini dndrmektedir. Bu kullanm iin Histriadan Erken Klasik dneme ait bir anta bal497 (Levha 78.1-2) ve ge Klasik dnemden Priene Athena Tapna498 (Levha 62.3-4) anta balnn on kymationu bezeli st blmnn bamsz bir blok olarak yaplm olmas rnek olarak gsterilebilir. Yan cephenin zensiz iilii bu olasl zayflatmakla birlikte bloun tam formu bilinmedii iin yan olduu dnlebilen bu cephenin farkl bir cephe olaca ihtimali bulunmaktadr. Bu nedenle zayf olmakla birlikte bu olasln geerli olduu kabul edilebilir. Bir dier olaslk ise st yapya ait olabileceidir, ancak stte yer alan tayc dzlem ykseltisi ile bilinen rneklerden farkllk gsterir. Bu ilev iin tespit edilebilen tek rnek M 565-540 yllarna tarihlendirilen Delphi Knidoslular hazine binasna ait friz tac olarak tanmlanm olan on kymationlu bloktur499 (Levha 78.4-6). Bu nedenle bu olaslk da gl olmakla birlikte yeterli rnek bulunmay ile bir yargya ulalamamaktadr. nc olaslk ise bir duvar ya da adak tayc bir yapya (veya elemana) ait ta blou olabileceidir. Monodendri Poseidon500 (Levha 78.3) ve Milet Sphenksli altar501 rneklerinde grld gibi evirme duvar st bitimlerinde kullanlm olmas muhtemeldir. st yzeyin lk blmnde baka bir bloun bulunuunu ise yine bu rneklerde grld gibi altar volt veya benzeri bir elemann varl ile aklamak mmkndr. Adak tayc ilevi iinse Samos Heraiondan M 530 yllarna tarihlenen bir adak tayc kaide502 (Levha 78.7) gsterilebilir. Bylece mevcut verilerin olaslklara ak olduu anlalmaktadr. Bu nedenle daha kesin veriler elde edilene dein sadece ta blou olarak tanmlanmasnn daha uygun olaca sonucuna ulalmaktadr. Bein rneinde ok biimli bezein ortada damar verilmi formu ile tam bir yaprak grnmne sahip olmas nik bir zellik olup paraleli tespit edilememitir. Bununla birlikte aada deerlendirilecek olan Kaplanda rneinde (TB.10) (Levha 84.1) ok biimli bezein baklava formunda oluu ve M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen Metapontum D Tapna on balnn503 ekhinus kymationlarnda (Levha 78.8) ok biimli bezeklerin yaprak formunda olmas bu bezemelerde eitlemeler grlebileceine rnek olarak gsterilebilmektedir.

497 498

Theodorescu 1967, 102, Fig.14, 21; Mrgineanu 1993, 39 vd., Abb.12. Wiegand-Schrader 1904, Abb.64-65; Rumscheid 1994, Taf.151.4. 499 Friz st ksmnda yer alan inci-makara dizisi ile gstermi olduu uyum araclyla friz tac olarak tanmlanmas byk olaslkla dorudur. (Dinsmoor 1913, 68-70, Fig.11; Shoe 1936, Pl.A3) 500 Gerkan 1915, 458 vd., Abb.10, Taf.22 vd. 501 Koenigs 1986, 115, Taf.12 502 Shoe 1936, Pl.12.b; Buschor 1957, 12, Bei.10.1. 503 Mertens 1979, Taf.17.1

83

Ovolo alt bitiminin geni formlu oluu ve ok biimli bezeklerin altta yer al M 6. yy. ortalarna iaret eden zelliklerdir. Form olarak aada incelenecek olan asos 1. grup (TB.7) (Levha 81.1) ve Bodrum Kaplanda (TB.10) (Levha 84.1) rnekleriyle kyaslanabilmektedir. Bunlarn haricinde en yakn paralel rnekler olarak M 565-540 yllarna tarihlendirilen Delphi Knidoslular hazine binas friz tac504 (Levha 78.4-6), M 6. yy. ortalarndan Ephesos Artemis505 (Levha 81.2) ve Didyma Apollon506 tapnaklarna ait ta bloklar (Levha 78.9), M 540-530 arasna tarihlenen Samos Vathy507 (Levha 78.10) ve Miletostan508 (Levha 81.3) yuvarlak altarlar gsterilebilir. Bu rnekler nda Bein ta blounun M 550-530 arasna tarihlendirilmesi mmkn olmaktadr. Nu. : TB.5 Levha Nu. : 79.1-3,5 Buluntu Yeri : Bein Sergilendii Yer : Bein ller : Yk. 18 cm, Gen. 18.5 cm Malzeme : Mavi damarl yerel Sodra mermeri Yayn : Baran 2004, 25, Res.17. Bein Ahmetgazi Paa Medresesinde kaz deposu olarak kullanlan odalarda depolanan ta elemanlar arasnda tespit edilmi olan ta blou parasnn buluntu yeri hakknda bir bilgi bulunmamaktadr. Olduka kk bir paras ile korunmu olan bloun cephesinde (Levha 79.1) tayc dzlem ykseltisi altnda bir adet yumurta korunmutur. Murla ilenilmi st yzeyin (Levha 79.3) korunan ksmndan n kenarn daha ince ekillendirilmi olduu grlmektedir. Alt yzey (Levha 79.2) ince murla ilenilmitir ve yumurtalar da blok yksekliinden fazlalk gstermektedir. Korunan ksmdan anlaldna gre detaylarda farkllklar bulunmakla birlikte bloun genel dzenlemesi (Levha 79.4-5) TB.4 numaral Bein ta blou ile benzerlik gstermektedir. Bu nedenle ilev ile ilgili deerlendirmelerin bu blok iin de geerli olduu kabul edilebilir. Dier rnekle kyaslandnda detay farkllklar olarak tayc dzlem yksekliinin ayn olmasna karn blok yksekliinin daha az oluu, ok biimli bezein biimlendirii, yumurtann alt yzeyle ayn seviyede olmamas ve yzeylerin daha iyi dzenlenilmesi tespit edilmektedir. Bununla birlikte tarih tespitinde zellikle belirleyici olan ovolo formunun ayn oluu nedeniyle her iki ta blounun da ayn dnemden olabileceini sylemek mmkndr. Bu nedenle yukarda deerlendirilen paralel rnekler nda bu bloun da M 550-530 arasna tarihlendirilebilecei kabul edilebilir.
504

Friz st ksmnda yer alan inci-makara dizisi ile gstermi olduu uyum araclyla friz tac olarak tanmlanmas byk olaslkla dorudur. (Dinsmoor 1913, 68-70, Fig.11; Shoe 1936, Pl.A3) 505 Hogart 1908, 270 vd, Fig.82, Atlas, Pl.IX-X; Wilberg 1906, Fig.206. 506 Wiegand-Knackfuss 1941, 148, Taf.224-226; Hahland 1964, 168, Abb.25.; Tuchelt 1991, Abb.33-34. 507 Buschor 1957, 11, Bei.8.2. 508 Koenigs 1996, Taf.28.1-5.

84

Nu. : TB.6 Levha Nu. : 80.1-4 Buluntu Yeri : Bodrum Sergilendii Yer : Bodrum, Trkkuyusu, Bardak Sokak, Nu. 22-24. ller : Yk. 13 cm, Gen. 75 + 65 cm, Der. 32 cm Malzeme : Grimsi renkli kiretandan Yayn :Bodrum Trkkuyusunda bir evin d bahe kapsnda eik ta olarak devirme kullanlm, iki paradan oluan blok kap geniliince uzanmaktadr (Levha 80.1). ki parann birleim yerinin birbiriyle uyum gstermemesi orijinalinde yan yana durmam olabileceklerine iaret eder, ayrca dier kenarlarn da krk oluu birbirinin paras olup olmadnn anlalmasn engellemektedir. Bununla birlikte l ve kymation benzerlii sonucunda ayn yap elemanna ait olduu kesin olarak sylenebilmektedir. Blok paralarnn buluntu yeri hakknda herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte u anda kullanldklar yerden uzakta bulunmu olma ihtimalinin kk olduu muhtemeldir. Bloun yerinden kaldrlmas u an iin mmkn olmadndan ilevinin belirlenmesinde kullanlabilecek baka bir veri tespit edilememektedir. Bununla birlikte bloun lleri bir yap veya antn saakl ya da duvar zerinde kullanlm bir ta blou olduuna iaret eder niteliktedir. Blok paralar alt yzeyi ste gelecek ekilde yerletirilmitir. Sadece bu alt yzey ve cephe kymationlar incelenebilmektedir. Blok paralarnn alt yzeylerinin yrme zemininde yer almas, zellikle ift kanatl kapnn alan kanad hizasndaki blok parasnn olduka anmasna sebep olmutur. Anmaya ramen blok alt yzeyindeki mur izleri ksmen korunmutur. Bloun alt yzeyinde ve kenarlarnda herhangi bir balayc yuvas bulunmamaktadr. Ancak paralardan birisinde cephede yumurta zerinde grlen oyuun (Levha 80.2) bir kenet yuvas olabilecei dnlebilir ve bir tamiratla balantl olabilecei akla gelmektedir. Kenarlarn grlemeyii 75 ve 65 cm genilikteki blok paralarnn orijinal geniliinin tespit edilmesini engellemektedir. Paralarn alt yzleri incelenememekle birlikte mevcut grnm orijinal yksekliini korumu olduuna iaret etmektedir. Derinlii 32 cm olarak llebilen bloun beton iine gmlm olmas sebebiyle arka ksm incelenememektedir, ancak yine orijinal lsnde olmas byk bir olaslktr. Bloun cephesinde yer alan on kymationu bezemesinde (Levha 80.4) yumurtalar gen forma yaklam oval bir grnme sahiptir ve yumurta eperleri olduka incedir. st kede yer almas sebebiyle en fazla anmaya uram olan ok biimli bezekler yumurtalarn ortasndan biraz aada balamaktadr ve yumurta kabuklarna kyasla geni bir yzeye sahiptirler. on kymationu bezemesinde yumurtalarn formu ve ok biimli bezeklerin yumurtalardan tam ayrlmay Bargylia ta blouyla (TB.3) (Levha 74.1) karlatrlabilmekle birlikte yumurta anaklarnn daha ince olmas ve yumurta bitimlerinde gen formun belirgin olmay ile farkllk gstermektedir. Bununla birlikte Bargylia rnei ile kyaslanabilen ta

85

bloklarndan zellikle Milet kuzey agora509 (Levha 75.1), Monodendri Poseidon altar510 (Levha 75.2) ve Milet Sphenskli altar511 (Levha 75.4) rnekleri ile form olarak kyaslanmas mmkndr. Bu paraleller nda Bodrum ta blounun M 530 civarna tarihlenebilmesi mmkn olmaktadr. : TB.7 : 81.1 : asos, agora civar : asos kaz evi deposu (?) : 1: Kaz Env.Nu. I-6638: Yk. 13 cm, Gen. 27.5 cm, Der. 21 cm 2: Kaz Env.Nu. I-6695: Yk. 10 cm, Gen. 17 cm, Der. 15 cm Malzeme : Yerel gri kireta Yayn : Berti-Masturzo 2000, 223-224, Fig.139. asosta agora civarnda yrtlen kazlarda dolgu toprak ierisinde ele gemi iki adet on kymationlu bezemeli blok paras antik kentte ele gemi on kymationlu bloklarn ilk grubunu oluturmaktadr512. Sadece bir tanesinin resmi yaynlanm olan blok paralarnn ilevi hakknda kesin bir ey sylenememekle birlikte en gl olaslk olarak tespit edilebilen ta blou tanmlamas kapsamnda deerlendirilmilerdir. on kymationu bezemesinin (Levha 81.1) paralel rnekleri olarak M 565-540 yllar arasna tarihlenen Delphi Knidoslular hazine binas513 (Levha 78.6), M 6. yy. ortalarndan Ephesos Artemis514 (Levha 81.2) ve Didyma Apollon Tapna515 ta bloklar (Levha 78.9) ile M 540-530 arasna tarihlenen Samos Vathy516 (Levha 78.10) ve Miletostan517 (Levha 81.3) yuvarlak altar tespit edilmektedir. Bu rnekler nda asos 1.grup ta bloklarnn M 550-530 arasna tarihlendirilmesi mmkndr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : TB.8 (1-6) : 82.1-5 : asos, Balkpazar civar : asos, kaz evi deposu ve Balkpazar Mzesi : 1: Kaz Env.Nu. I-4204 a-b: Yk. 20.9 cm, Gen. 87 cm, Der. 40 cm Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

509 510

Koenigs 1986, 113, Taf.11.1. Gerkan 1915, 450 vd., Taf.V 511 Koenigs 1986, 113, Taf.11.2 512 Gruplar ve ait olabilecekleri yap olaslklar iin bk. Blm II.2.6 513 Shoe 1936, II.5, Pl.A.3-4; Dinsmoor 1973, 138. 514 Wilberg 1906, Fig.206; Hogart 1908, 270 vd, Fig.82, Atlas, Pl.IX-X. 515 Wiegand-Knackfuss 1941, 148, Taf.224-226; Hahland 1964, 168, Abb.25.; Tuchelt 1991, Abb.33-34. 516 Buschor 1957, 11, Bei.8.2. 517 Koenigs 1996, Taf.28.1-5.

86

2: Kaz Env.Nu. I-6617: Yk. 18.9 cm, Gen. 94.3 cm, Der. 41 cm 3: Kaz Env.Nu. -: Yk. 19 cm, Gen. 49 cm, Der. 27 cm 4: Kaz Env.Nu. I-6622: Yk. 19.1 cm, Gen. 48.2 cm, Der. 38 cm 5: Kaz Env.Nu. I-6623: Yk. 18.1 cm, Gen. 41 cm, Der. 33 cm 6: Kaz Env.Nu. I-6694: Yk. 8.7 cm, Gen. 16.5 cm, Der. 7.9 cm Malzeme : 1, 2, 3, 6: Ak gri kireta, 4-5: Beyaz mermer Yayn : Karaosmanolu 1997, Nu. II.27, Lev.18a (Sadece 1 ve 2 numaral bloklar); Berti-Masturzo 2000, 222-225, Fig.137, 138. (1, 2, 4, 5 ve 6 numaral bloklar); 3 numaral blok yaynlanmamtr. asos kaz almalarnda bulunmu on kymationu bezemeli blok paralarndan 6 adedi ikinci grup rnekleri oluturmaktadr. Blok paralarndan sadece 1 numaral rnek Balkpazar civarnda yaplan kazlarda dolgu toprak ierisinde bulunmutur, dierlerinin buluntu yeri bilinmemektedir. Bloklarn ilevi iin yukarda deerlendirilen friz blou paralaryla (F.2) yumurta geniliinin 2 inci 2 makara ile uyum gstermesi belirleyici olmaktadr ve bu sayede ta blou olarak tanmlanabilmektedir. 1 numaral rnek (Levha 82.1) iki paradan olumaktadr. Ayn alanda bulunmu paralardan byk olan parann yaklak yarsnn n ksm tamamen krlmtr. Derinlik ve ykseklii korunmu olan parann dier yars zerinde iki yumurta tam, bir yumurta ise kk bir blm ile korunmutur. Kk olan dier para zerinde on kymationu bezemesinin alt ksmna ait kk bir blm korunmutur. Blok paralarnn olduka iyi korunmu olmalar dikkat ekicidir, havayla temas etmemi olduuna iaret eden bu korunma durumu bloun krldktan hemen sonra toprak altnda kalm olabileceini gstermektedir. 2 numaral blok paras (Levha 82.2) geniliini en iyi korumu rnektir. zerinde 5 tanesi tam korunmu 7 adet yumurta bulunmaktadr. Yanlardan krlm olan bloun derinlii ve ykseklii tam olarak korunmutur. Blok st ve alt yzeyinde mur izleri grlmektedir. 3 numaral blok parasnn (Levha 82.3) yan ksmlar ve arka blm tamamen krlmtr. Blok cephesindeki yumurta dizisinden iki tanesi tam olan 3 adet yumurta korunmutur. Yumurta dizisi olduka anmakla birlikte formunu korumaktadr. Blok st ve alt yzeyinde mur izleri grlmektedir. 4 numaral blok parasnn (Levha 82.4) da yanlar ve arka ksm krktr. Cephesinde yer alan yumurta dizisinden bir tanesi tam olmak zere 2 adet korunmutur. Blok st ve alt yzeyinde murla izleri grlmektedir. 5 numaral blok parasnn(Levha 82.5) kenarlar ve st blm olduka tahrip olmutur. Mermerinde youn erime grlen blok zerinde 2 adet yumurta korunmutur.

87

6 numaral blok paras sergide olmad iin grlememitir. Tanm yaplmam bloun verilen lleri kk bir para olduuna iaret etmektedir. Blok llerine bakldnda korunma durumlaryla balantl olarak llerin deiiklik gsterdii grlmektedir. Blok ykseklikleri 18-21 cm arasnda deimekle birlikte 18 cm yksekliindeki 5 numaral blok en fazla anm olan, 21 cm yksekliindeki 1 numaral blok ise en iyi korunmu olandr. Blok derinliklerinin de ayn ekilde 27-41 cm arasnda deimesi korunma durumuyla balantl olmaldr, iyi korunmu 1 ve 2 numaral rnekler orijinal derinlie sahip olmaldrlar. Bu kk l farkllklar haricinde blok cephelerindeki on kymationu bezemesinin tek tip olmas ayn grup iinde deerlendirilmesini salamaktadr. Bununla birlikte 1, 2, 3 ve 6 numaral bloklarn gri kiretandan, 4 ve 5 numaral bloklarn ise beyaz mermerden yaplm olmas ya farkl yaplara ya da ayn yapnn farkl blmlerine ait olabileceklerine iaret etmektedir. Farkl korunma derecelerine sahip olmakla birlikte incelenen 5 adet blok parasnda yumurta dizisinin ayn forma sahip olduu grlmektedir (Levha 82). Alt ksmlar daralmaya balam uzun formlu yumurtalarn arasnda yer alan keli profilli kk ok biimli bezekler yumurtalarn yaklak orta blmnden balamaktadr. Bu grup kymationlarna form olarak en yakn rnekler olarak M 540 yllarna tarihlenen Samos Rhoikos altar518 ta bloklar (Levha 83.1), Didymadan M 540-520 arasna tarihlendirilen yuvarlak bir kaide519 (Levha 83.2), M 530 yllarna tarihlendirilen Monodendri Poseidon altar520 duvar tac bloklar (Levha 75.2), Samos Hera Tapna 2. dipterostan M 520 yllarna verilen ekhinus balklar521 (Levha 83.3) ile Samos Vathyden M 520 civarna tarihlendirilmi bir adak tayc kaide522 (Levha 83.4) tespit edilebilmektedir. Berti-Masturzo tarafndan 1 numaral blok Samos Rhoikos altar523 (Levha 83.1), 2 numaral rnek Monodendri524 (Levha 75.2), 4 ve 5 numaral bloklar Milet525, 6 numaral blok ise Labraunda (TB.12) (Levha 87-89) rnekleri ile kyaslanmtr. Ancak yukarda belirtildii gibi form olarak birbirinden fark gstermeyen yumurta dizisinin Samos ve Monodendri rnekleri haricinde yumurtalarn sivrilemeye balayan alt bitimleri ve anaktan ayrlarak belirginleen formlar ile daha ge dneme ait Milet ve Labraunda rnekleri ile kyaslanmas mmkn deildir. Bu nedenle, yukarda deinilen paralel rneklerin nda asos 2. grup ta bloklar iin en uygun tarih nerisi olarak M 540-520 aras ortaya kmaktadr.

518 519

Buschor 1957, 6, Bei.4, 5.1-2. Weickert 1913, 44, Taf.I.c; Wiegand-Knackfuss 1941, F649, Taf.220. 520 Gerkan 1915, 450 vd., Taf.V. 521 Reuther 1957, 49 vd., Taf.16 vd., Z41 vd.; Buschor 1957, 16 vd., Bei.11.2, 16.1. 522 Buschor 1957, 20, Bei.18. 523 Buschor 1957, 6, Bei.4, 5.1-2. 524 Gerkan 1915, 450 vd., Taf.V. 525 Hahland 1964, 216, Abb.92.

88

: TB.9 :: asos, tiyatro civar : asos (?) : 1: Kaz Env.Nu. I-1010: Yk. 8.6 cm, Gen. 23 cm, Der. 13.5 cm 2: Kaz Env.Nu. I-6605: Yk. 8.3 cm, Gen. 20.7 cm, Der. 15 cm Malzeme : Yerel gri sert kireta Yayn : Berti-Masturzo 2000, 224. asos kaz almalarnda tespit edilmi olan inci-makara bezeli iki blok parasnn resimleri yaynlanmamtr. lki tiyatronun gneyindeki alanda ele gemitir, dierinin ise buluntu yeri bilinmemektedir. Her iki blok parasnn iilik zellikleriyle ayn elemana ait olduu belirtilmektedir. ncimakara bezemesinde incilerin kareye yaklaan bir forma sahip olmas ve incilerle makaralarn ayrmnn vurgulanmam olmasyla erken karakteristikler gsterdii belirtilmitir. Form olarak da M 550 civarna tarihlenen Ephesos Artemis Tapna526 ve M 530 civarna tarihlenen Monodendri Poseidon altar527 rnekleriyle kyaslanmtr. Resmi yaynlanmam olan bloklarn daha detayl incelemesi yaplamamakla birlikte belirtilen karakteristikleri ile M 550-530 arasna tarihlenebilecekleri anlalmaktadr. Nu. : TB.10 Levha Nu. : 84.1-2 Buluntu Yeri : Kaplanda-Bodrum Sergilendii Yer : ller : Yk. 17.5 cm, Gen. 37 cm Malzeme : Gri sert kireta Yayn : Radt 1970, 259-62, Taf.42.3 ve 7. Radt tarafndan Halikarnassos yarmadasnda yrtlen yzey aratrmalar srasnda Kaplandada tespit edilmi olan on kymationlu blok parasnn arka ve her iki yan kenar krktr. Bloun ilevi hakknda kesin bir bilgi bulunmamakla528 birlikte alt ve st tarafndaki dzenlemeler ve genel grn duvar ya da st yapda kullanlm bir ta blou olabileceine iaret etmektedir. Erken evre karakteristikleri gsteren yumurtalar olduka geni ve yuvarlak bir bitime sahiptirler. Yumurta kabuklar birbirlerinden ayrlmamtr ve iki yumurtann birleiminde kabuklar tek bant olarak belirtilmitir. Yumurta birleimlerinin alt ksmnda bulunan kk ok biimli bezekler baklava formuna sahip olup yumurta kabuklar ile ayn derinlikte yaplmlardr. Yumurta yzeyleri ince murla ekillendirilmi ancak perdahlanlmam olduu iin ya stukko ile kapl olabilecei ya da
526 527

Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller

Hogart 1908, Abb.78, Atlas Taf. V. Gerkan 1915, 10 vd., Taf.5 528 Bloun ait olabilecei yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.2.7

89

perdahlanm kabuk ve ok biimli bezekler ile tezat oluturmasnn amalanm olabilecei dnlmektedir. Blok alt yzeyinde yumurta dizisinin hemen altnda dalga biimli bezeklerin yinelenmesinden oluma bir bant bulunmaktadr. nci-makara dizisinin stilize edilmi hali olabileceini dndmz bu bezemeden sonra ince iilie sahip dar bir blm ve sivri ulu murla ilenilmi alt birleim yzeyinin bulunmas bu dalga bezei bandnn bloun knt ksmnda yer alm olduuna iaret etmektedir. Bu da yukarda deinildii gibi ta blou ilevini destekler bir dzenlemedir. Blok st yzeyi de alt yzey gibi sivri ulu murla ilenerek iyi bir birleim alan oluturulmutur. Bloun korunan blmlerinde herhangi bir balayc yuvas tespit edilememektedir. on kymationu bezemesinde yumurtalarn M 6. yy. ortalarna ait asos 1. grup ta bloklar (F.5) (Levha 81.1) ve onlarla kyaslanabilen Ephesos529 (Levha 81.2), Didyma530 (Levha 78.9) ve Samos531 (Levha 78.10) rnekleriyle benzerlik gstermesine karn yumurtalarn anaklarnn tek olarak belirtilmi olmas farkl bir unsur olarak karmza kmaktadr. Olduka farkl olan bu biimlendirmenin tek rnei Didyma Apollon kutsal alannda aa kartlm ve Berlin Mzesinde korunan iki kyma parasdr (Levha 85.1-3). Detayl bir ekilde yaynlanmam olan blok paralar, Didyma Apollon Tapnana ait olabilecek kymationlu bloklarla bir arada verilmi ve Arkaik dneme ait byk bir yuvarlak kaidenin paralar olarak tanmlanmtr532. Didyma rneinin tam korunmam olmasna ramen yumurta formu, yumurta anann tek bantla belirtilmi olmas ve ok biimli bezeklerin biimlendirilii Kaplanda rneiyle benzerlik gstermektedir. Kaplanda blounun alt yzeyinde kymann hemen altnda yer alan kvrml hatlardan oluan ip biimli bezeme inci-makara bandnn stilize edilmi hali olmaldr. Benzer kullanm Zincirliden M 9. yy.a ait kaidelerde533 (Levha 85.4), Girit Arkhanesten M 7. yy. ilk yarsna ait balkta534 (Levha 85.5), Khiostan M 6. yy. son eyreine tarihlendirilen palmet sslemeli kymationlu bir blokta535 (Levha 85.6) ve yine Khiostan M 6. yy. sonuna ait bir stun kaidesinin trokhilos bantlarnda536 (Levha 85.7) tespit edilmektedir. Radt tarafndan M 540 veya daha ncesine tarihlenebilecei nerilmi537 olan blok iin daha kesin bir tarih tespit etmek mmkn olmamakla birlikte paralel rnekler nda M 6. yy. ortalar en uygun tarih olarak kabul edilebilir.

529 530

Hogart 1908, 270 vd, Fig.82, Atlas, Pl.IX-X; Wilberg 1906, Fig.206. Wiegand-Knackfuss 1941, 148, Taf.224-226; Hahland 1964, 168, Abb.25.; Tuchelt 1991, Abb.33-34. 531 Buschor 1957, 11, Bei.8.2. 532 Wiegand-Knackfuss 1941, F657, Z.658, Taf.220. 533 Wesenberg 1971, 89, Abb.184-187 534 Wesenberg 1971, 45-47, Abb.87; Dinsmoor 1973, 59. 535 Boardman 1959, 177, Pl.29a; Boardman 1967, 90, Pl.17. 536 Boardman 1959, 182, Fig.1.d, Pl.27c. 537 Radt 1970, 262.

90

Nu. : TB.11 Levha Nu. : 86.1 Buluntu Yeri : Kos Sergilendii Yer : Kos, valyeler Kalesi (?) ller : Gen. 23 cm, Yk. 15 cm, Der. 18 cm Malzeme : Beyaz mermer Yayn : Shoe 1950, 341, 346, 354, Kat.4.1, Pl.108.1. Kos kalesinde grlerek yaynlanm olan on kymationu bezeli mermer blok parasnn bir aritrav tacna ait olmas muhtemeldir. Blok parasnn Kos adasnda nerede ele getii ve hangi yapyla balantl olduu bilinmemektedir. zerinde birisi tam birisi yarm olmak zere 2 yumurta ile olduka kk bir blm korunmu olan blok parasnn arkas ve her iki yan ksm krktr. Ykseklik hakknda bilgi verilmemekle birlikte resimden anlald zere orijinal yksekliini korumaktadr. Dolgun biimlendirilmi olan yumurtalar gene yakn bir forma sahiptir. Yumurtalar sivri alt bitimli olup ok biimli bezekler de yumurtalarn orta kesiminden balamaktadr. Tarihlemede kullanlacak tek veri olan yumurta dizisi formu ge Arkaik dnem rnekleriyle paralellik gstermektedir. En yakn rnekler olarak M 530-25 yllarna tarihlenen Delphi Siphnoslular hazine binas538 (Levha 86.2), Samos Heraiondan M 520 yllarna tarihlenen bir duvar tac blou539 (Levha 86.3), M 524 sonrasna tarihlenen Naksos Hekatompedos540 (Levha 86.5) ve Paros Kale tapna kymationlar541 (Levha 86.4) saylabilir. Ayrca Labraunda ta bloklar (TB.12) (Levha 87-89) ve Bein friz bloklarndaki (F.1) (Levha 65-67) yumurta dizisi ile de paralellik gstermektedir. Tm bu rnekler dikkate alndnda Kos rneinin Shoe tarafndan nerildii gibi M 6. yy. son eyreine tarihlenmesinin mmkn olduu anlalmaktadr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : TB.12 : 87.1-4, 88.1-6, 89.1-9 : Labraunda, Zeus Tapna ve Oikoi civar : Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi ve Labraunda kaz deposu. : 1: Kaz Env.Nu. D140: Yk. 23.5 cm, Gen. 1.26 m, Der. 28.5 cm 2: Kaz Env.Nu. D138: Yk. 22.2 cm, Gen. 1.381 m, Der. 27 cm 3: Kaz Env.Nu. NA5: Yk. 23.5 cm, Gen. 42 cm 4: Kaz Env.Nu. B-1-129: Yk. 24 cm, Der. 27 cm 5: Yk. 25 cm, Gen. 26 cm 6: Yk. 8 cm, Gen. 21 cm

538 539

Dinsmoor 1913, 1 vd.; Shoe 1936, VII.3, Pl.B.10; Gruben 2001, 82 vd., Abb.277. Buschor 1957, 21, Bei.19.1. 540 Gruben-Koenigs 1968, 716, Abb.23a. 541 Gruben-Koenigs 1968, 716, Abb.23b; Gruben 1982b, 215 vd., Abb.14.

91

7: Yk. 10 cm, Gen. 18 cm 8: Malzeme : Beyaz mermer Yayn : 1-3 numaral bloklar: Hellstrm-Thieme 1982, 41-42, Fig.13-14; Thieme 1993, 47 vd, Fig.3-4, 7, Pl.IX.3-5. 4-8 numaral bloklar yaynlanmamtr. Labraunda Zeus Tapnandaki kazlarda ve oikoi542 civarnda bulunmu on kymationlu ta bloklarndan 3 adedi daha nce yaynlanmtr. Kutsal alanda ve Labraunda kaz arivlerinde yrtlen almalar sonucunda ayn gruba ait 5 adet kk para daha eklenilmitir543. 1 numaral blok (Levha 87.1-4) tapnan kuzeydou blmnde bulunmu ve u an Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesinde sergilenmektedir. En iyi korunmu olan bu bloun cephesinde 7 tam 1 yarm yumurtadan oluan on kymationu bezemesi bulunmaktadr. Orijinal llerini korumu olan bloun st yzey yan kenarlarnda krlangkuyruu kenet yuvalar, arka kenarnda ise iki adet dz kenet yuvas mevcuttur. Alt, st ve yan yzeyleri sivri ulu mur kullanlarak ilenilmi olan bloun n ksmndaki bezeme alan kenarlarda tam birleim salayacak ekilde iyi bir dzenlemeye sahiptir. Yanlarda ite kalan blok birleimleri ise murla hafife ukurlatrlmtr. Arka yz muhtemelen orijinalinde olduka dzensiz biimlendirilmitir. 2 numaral blok (Levha 88.1-4) da 1 numara ile ayn alanda euthynteria seviyesinin 30 cm stnde bulunmutur. Son yllarda Labraunda kaz deposunda korunmaya alnan bloun cephesinde 7 tam, 2 yarm yumurta yer alan on kymationu bezemesi bulunmaktadr. Blok, tm geniliini korumasna ramen ak havada bulunmas sebebiyle cephe ve alt yzeyi olduka tahrip olmutur. 1 numaral ta blou ile genel dzenleme asndan tamamen ayn olmakla birlikte llerde kk farkllklar grlr. ki blok arasndaki 10 cmlik derinlik ls fark en byk farktr ve bu durum arka kenarnda adedi korunmu 4 adet kenet yuvas bulunmas ile balantldr. Derinlii az olan blou sabitlemek iin daha fazla kenet kullanlm olduu anlalmaktadr. Bloun bir kesindeki krk, kenet yuvalarndan birisinin de muhtemelen yok olmasna neden olmutur. st yzeyin yan kenarlarnda ise yine ayn ekilde 2 adet krlangkuyruu kenet yuvas bulunmaktadr. Kenet yuvalar iinde demir ve kurun kalntlar korunmutur. Bloktaki iilik izlerinden sadece st yzeydeki tarak ve mur izleri ile yan yzeylerdeki mur izleri grlmektedir. 3 numaral blok paras (Levha 88.5-6) Oikoida bulunmutur ve u an Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi orta avlusunda sergilenmektedir. 1 ve 2 numaral bloklarla tamamen ayn forma sahip olan para muhtemelen ayn llerdeki bir boun sol kenarna aittir. Sa blm krk, eksik olan para zerinde 1 tam, 2 yarm yumurta ve 4 adet inci-makara korunmutur. Blok krk olmakla birlikte anmaya uramamtr. Dier bloklarla ayn iilik
542

Oikoida ge dnemde bir kire oca kurulmu ve kutsal alandan pek ok mermer eleman buraya tanmtr. Bu nedenle buluntu yeri olarak ok fazla bir katk salamamaktadr. 543 Bulunan yeni paralar kutsal alanda yrtlecek kaz almalarnda daha fazla Arkaik mimari elemann tespit edilebileceine iaret etmektedir.

92

dzenlemesine sahip olan blok parasnn st yzey kenarnda 1 adet krlangkuyruu kenet yuvas korunmutur. 4 numaral blok parasnn (Levha 89.1-2) 1949 yl kazlarnda tapnak terasnda ele gemi olduu bilinmekle birlikte son almalarda tespit edilememitir. ki yumurta korunmu olan blok parasnn kaz defterinden alnan lleri ve resimden incelenebilen on kymationu formu dier rneklerle ayn olduu iin bu gruba dhil edilmitir. Olduka krk olan blok muhtemelen bir ke parasdr. 5 numaral blok paras (Levha 89.3-4) arazi almalar srasnda tapnak alannda tespit edilmitir ve u an kaz deposunda korunmaktadr. Olduka tahrip olmakla birlikte iki adet yumurtaya ait izlerin korunmu olduu bloun lleri dier rneklerle uyum gstermektedir. Blok st yzeyinde iki adet kenet yuvas bulunmaktadr. 6 numaral blok paras (Levha 89.5-6) arazi almalar srasnda tapnak alannda tespit edilmitir ve u an kaz deposunda korunmaktadr. 2 adet yumurtaya ait alt blm ve 2 adet inci-makara korunmutur. Blok paras lleri, astragal biimlendirilmesi ve ksmen korunmu alt yzey dzenlemesi ile dier rneklerle uyum gstermektedir. 7 numaral blok paras (Levha 89.7-8) arazi almalar srasnda tapnak alannda tespit edilmitir ve kaz deposunda korunmaktadr. zerinde bir adet yumurtaya ait st blmn korunmu olduu blok paras bir keye aittir ve zerinde 1 adet kenet yuvas korunmutur. l ve form olarak dier rneklerle uyum gstermektedir. 8 numaral blok parasnn (Levha 89.8) 1949 yl kazlarnda Oikoida bulunmu olduu bilinmekle birlikte son almalarda tespit edilememitir. on kymationun alt blmnn korunmu olduu bloun lleri kaydedilmemi olmakla birlikte resminden anlald kadaryla on kymationu formu dier rneklerle uyum gstermektedir. Tespit edilen bu 8 bloktan 2 adedi (1, 2) tam lsnde korunmutur. 3 adet blok parasnn (3, 4, 7) ise ke paras olmalar ve ynlerinin ayn keyi iaret etmesi sebebiyle 3 farkl bloa ait olduklar anlalmaktadr. Bu veriler nda mevcut 8 adet parann en az 5 farkl bloa ait olduklar tespit edilebilmektedir. Bloklarn ilevi hakknda Thieme tarafndan yumurta eksen aralklarnn di sras bloklar ile gstermi olduklar uyum sebebiyle di sras altnda yer alan ta bloklar olduu nerilmekle birlikte aritrav m yoksa friz tac olarak m kullanlm olduklar tespit edilememektedir544. Blok cephelerinde yer alan yumurta dizisinde yumurtalar gen bir form alarak alt ksmlarnn sivriletii grlr. Yumurta st keleri oval bir forma sahiptir ve yumurtalar kabuktan ayrlarak dolgun bir form almlardr. Ok biimli bezekler yumurtalarn orta hizasna dein ykselmitir ve altta yer alan makaralarn arasnda olacak ekilde yerletirilmilerdir. Bylece her bir yumurta 2 inci ve 2 makara lsne sahiptir. yi korunmu olan bloklarda yumurta anaklar ve ok biimli bezekler hafif keli hatlara sahiptir.
544

Ait olabilecekleri yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.4

93

Yukarda Kos rneinde de (TB.11) (Levha 86.1) deinildii gibi on kymationunda grlen bu zellikler M 6. yy. sonlarna iaret eden unsurlardr ve ok sayda paralel rnek tespit edilmektedir. M 530 yllarna tarihlenen Delphi Siphnoslular hazine binas545 (Levha 86.2) ta bloklar, M 524 sonrasna tarihlenen Paros Kale Tapna546 (Levha 86.4) ve Naksos Hekatompedos Tapnana547 (Levha 86.5) ait ta bloklar, Teostan ta bloklar548 (Levha 75.3), Milet tiyatrosunda bulunmu Myus kkenli M 530525 yllarna tarihlenen ta bloklar549 (Levha 90.3), Didymadan M 6. yy. sonlarna tarihlendirilen bir ta blou paras550 (Levha 90.4), Sardeis yaknnda Ovack yaylasndaki Torrhebeia Limne civarndan bir ta blou551 (Levha 90.5), Samos Hera Tapna ekhinus balklarndan A.606 numaral balk552 (Levha 90.1), Daskyleiondan M 500-480 arasna tarihlenen andron olarak tanmlanm yapya ait lento ve ta bloklar553 (Levha 90.2) ile Milas Mzesinde sergilenen Akbk kkenli554 M 6. yy. sonlarna tarihlendirilebilen yuvarlak altar555 (Levha 91.1) ve Didymadan M 6. yy. sonlarna ait bir yuvarlak altar556 (Levha 91.2) zerinde grlen on kymationu bezemesi paralel rnekler olarak tespit edilmektedir. Ayrca yukarda deerlendirilen Bargylia (TB.3) (Levha 74.1-3) ve Kos (TB.11) (Levha 86.1) ta bloklar ile Bein friz bloklarndaki (F.1) (Levha 65-67) on kymationu bezemesi ile de paralellik grlmektedir. Bu paraleller arasnda Labraunda rneklerinde grlen keli hatl anak dzenlemesi Samostan bir ekhinus balkta557 (Levha 90.1), Myus558 (Levha 90.3), Didyma559 (Levha 90.4), Daskyleion560 (Levha 90.2) ta bloklar ve Bein friz bloklarnda (F.1) (Levha 65-67) karmza kmaktadr. Bununla birlikte dier rneklerde de benzerlik bulunabilecei ve bloklarn korunma durumuyla balantl olarak tespit edilemedii muhtemel olduu iin kesin bir karakteristik olarak tanmlanmas mmkn deildir. Labraunda rneklerinde tespit edilen bir dier zellik ise ok biimli bezeklerin altta yer alan inci-makara dizisi iine uzanarak makaralarn
545 546

Shoe 1936, VII.3, Pl.B.10; Gruben 2001, Abb.277. Gruben-Koenigs 1968, 716, Abb.23b; Gruben 1982b, 215 vd., Abb.14. 547 Gruben-Koenigs 1968, 716, Abb.23.a. 548 Karaosmanolu (1997, Kat.33) tarafndan Nysa kkenli olarak yaynlanmakla birlikte blok paralarndan birisi mze envanterine (muhtemelen yanllkla) Nysa dier yars ise Teos kkenli olarak kaydedilmitir. 549 Koenigs 1981a, 143-7, Taf.51. 550 Tuchelt 1984, Taf.54.2. 551 Bengisu 1994, 43, Fig.3. 552 Reuther (1957, 50, Z44, Taf.24.2) baln Arkaik dnemden ok sonrasna tarihlenebilecei Rumscheid (1994, 302, 347, Kat.330, Taf.174.2) tarafndan ise tapnan Hellenistik evresinde yaplm olduu belirtilmitir. Tarafmzca Arkaik dneme ait olmamas iin bir sebep tespit edilemeyen bala ilikin tarihlendirmelerin mevcut rnekler nda yeniden deerlendirilmesinin uygun olaca anlalmaktadr. 553 Atelier 1999, 59 vd.; Atelier 2001, 150 vd, Fig.13-19; Bakr 2003, 8, Res.4, 7. 554 Altarn Akbk kkeni Rumscheid tarafndan konumalarmz srasnda belirtilmitir. 555 Baran 2004, 27, Res.29 556 Tuchelt 1991, 52, Abb.84 557 Reuther 1957, 50, Z44, Taf.24.2 (Arkaik dnem); Rumscheid 1994, 302, 347, Kat.330, Taf.174.2 (Hellenistik dnem) 558 Koenigs 1981a, 143-7, Taf.51 559 Tuchelt 1984, Taf.54.2 560 Atelier 1999, 59 vd.; Atelier 2001, 150 vd, Fig.13-19; Bakr 2003, 8, Res.4, 7.

94

arasna yerletirilmi olmasdr. M 540-530 civarna tarihlendirilen Milet kuzey agorada ele gemi ta blou561 (Levha 75.1) bu dzenlemenin erken bir rneidir. Dier rnekler Teos562 (Levha 75.3), Myus563 (Levha 90.3), Didyma564 (Levha 90.4) ve Torrhebeia565 (Levha 90.5) ta bloklar, Milas566 (Levha 91.1) ve Didyma567 (Levha 91.2) altarlar ile Bein friz bloklardr (F.1) (Levha 65-67). Ayrca yumurta formu tam olarak benzerlik gstermese de Miletten M 500 civarna verilen bir yuvarlak altarda568 (Levha 91.3) ve M 500-490 civarna tarihlendirilen Paros Byk Altar569 anta bloklarnda (Levha 91.4) ok biimli bezemelerin benzer olmas bu kullanmn ge Arkaik dneme dein yaygn olduuna iaret etmektedir. Tm rnekler dikkate alndnda Labraunda ta bloklar iin M 530-480 arasna tarihlenmi paralel rnekler tespit edilebildii grlmektedir. Yumurtalarn geni formu ve alt ksmn tam sivrilememesi Paros altar kadar ge olmad, ancak yumurtalarn olduka belirginlemesi de Siphnos kadar erken olmadna iaret olarak kabul edilebilir. Bu stil-kritik inceleme haricinde tarih belirleyecek bir unsur bulunmay daha kesin bir tarih verilmesini engellemektedir. Bununla birlikte paralel rnekler nda Thieme tarafndan da nerildii gibi M 520-500 arasn kabul edilebilir bir tarih nerisi olarak deerlendirmek mmkndr. Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : TB.13 :: Pedasa Athena Tapna civar : Pedasa kaz evi deposu. : 1: 2: Malzeme : Beyaz mermer Yayn :Pedasa antik kenti 2009 yl kaz almalar srasnda Athena Kutsal Alanndaki amalarda dolgu iinde bulunmu olan iki adet on kymationu bezeli ta blou M 530 civarna tarihlendirilebilmektedir. Kaz ekibi tarafndan yayn almalar srdrlen elemanlarn yan sra ayn alanda bir tane de ok kk bir inci-makara dizili blok paras ele gemitir.

561 562

Koenigs 1986, 113, Taf.11.1. Teos rneinde yumurta anaklarnn altta inci-makara dizisi zerine tam olmas farkllk gstermekle birlikte benzeri grlmeyen bu uygulama muhtemelen istisnai bir zelliktir. 563 Koenigs 1981a, 143-7, Taf.51 564 Tuchelt 1984, Taf.54.2 565 Bengisu 1994, 43, Fig.3. 566 Baran 2004, 27, Res.29 567 Tuchelt 1991, 52, Abb.84 568 Koenigs 1996,145, Taf.28.6 569 Gruben 1982a, 184 vd, Abb.25 vd.

95

I.2.9: D SIRASI BLOKLARI Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller : D.1-8 : 92-102, 103.1 : Labraunda Zeus Tapna ve Oikoi evresi : Labraunda kaz deposu : 1.Grup: 1: Kaz Env.Nu. NA 21: Di cephe Gen. 16.5 cm, Di aral Gen. 16.5 cm, Di Der. 24-24.5 cm, Blok Yk. 21.5-22 cm, Blok Der. 44 cm 2: Kaz Env.Nu. NA 3: Di cephe Gen. 16.5-17 cm, 1.Di aral Gen. 3-4 cm, 2.Di aral Gen. 16-16.5 cm, Di Der. 24 cm, Blok Yk. 21.5-22 cm, Blok Der. 47 cm 3: Di cephe Gen. 15-15.5 cm, Di aral Gen. 15.5-16 cm, Di Der. 23.5 cm, Blok Yk. 21-21.5 cm, Blok Der. 53 cm 2.Grup: 1: Kaz Env.Nu. NA93, Z-D9: Di cephe Gen. 14.5-15 cm, Di aral Gen. 14-14.5 cm, Di Der. 17.5 cm, Blok Yk. 22 cm, Blok Der. 46 cm 2: Kaz Env.Nu. NA 68: Di cephe Gen. 14.5-15 cm, Di aral Gen. 14-14.5 cm, Di Der. 17.5 cm, Blok Yk. 22 cm, Blok Der. 46 cm 3: Kaz Env.Nu. NA 94: Di cephe Gen. 14.5-15 cm, Di aral Gen. 14.5-15 cm, Di Der. 17 cm, Blok Yk. 22 cm, Blok Der. 55 cm 4: Di cephe Gen. 14.5-15 cm, Di aral Gen. 13.5-14 cm, Di Der. 17 cm, Blok Yk. 21.5-22 cm, Blok Der. 57 cm 5: Di cephe Gen. 14 cm, Di aral Gen. 13-14 cm Di Der. 17.5 cm, Blok Yk. 21.5-22 cm, Blok Der. 57 cm : Beyaz yerel mermer : 1.1: Hellstrm-Thieme 1982, 41-42, Fig.15; 1.1-2 ve 2.13: Thieme 1993, 49-50, Fig.5-6, Pl.IX.6-7; 1.3 ve 2.4-5 yaynlanmamtr.

Malzeme Yayn

Labraunda kutsal alannda Zeus Tapna evresinde ve Oikoida tespit edilmi olan 8 adet di sras blou ayn ykseklikte olmakla birlikte farkl derinlik llerine sahiptirler. Ayrca di genilikleri ve di aralklarnda da kk l farklklar bulunur. Bu l farkllklar nedeniyle di sras bloklar 2 farkl gruba ayrlm olmakla birlikte ayn ykseklie sahip olmalar sebebiyle 2 grubun ayn yapda farkl cephelere ait olabileceklerini syleyebilmek mmkndr. Bu 2 grup arasndaki bir dier fark ise 1. grupta di aralklarnn solda yer almasna karn 2. grupta di aralklarnn sada yer almasdr. Bu yn ve l farkllklarnn yapdaki konumlaryla balantl olduu sylenebildii iin her iki grubun da tek balk altnda incelenmesi uygun bulunmutur.

96

1. gruba verilen 3 adet di sras blou (Levha 92.1-5, 93.1-5, 94.1-5, 95) 21-22 cm ykseklie, 15-17 cm di geniliine, 15.5-16.5 cm di aral geniliine, 23.5-24.5 cm di derinliine ve 44-54 cm blok derinlii llerine sahiptir. 2. gruba verilen 5 adet di sras blou (Levha 96.1-5, 97.1-5, 98.1-5, 99.1-5, 100.1-5, 101) 21.5-22 cm ykseklik lleriyle ilk grupla ayndr, ancak dier llerde farkllklar bulunur. Di genilikleri 14-15 cm, di aral genilii 13-15 cm, di derinlii 17-17.5 cm, blok derinlii 46-57 cmdir. Baz rneklerde de blok alt bitimlerinde genilikler 14.5-15 cm iken st bitimde 15-14.5 cm olmasyla ok kk verev farkllklar grlebilmektedir. Bloklar arasndaki bu kk l farkllklar korunma durumlar ile balantl olduu gibi ayn zamanda ilenmeleri srasnda kk farkllklara dikkat edilmemi olduuna da iaret etmektedir. Bloklar arasnda dzenleme bakmndan genel bir uyum (Levha 102) bulunmakla birlikte baz farkllklar da grlmektedir. 1. grup 1 numaral di sras blounda di knts gerisinde yan ksmda 5 cm derinlik ve 15 cm yksekliinde bir yuva bulunmaktadr (Levha 92.2-3, 95.1). Dier rneklerde grlmeyen bu yuvann i ksm murla kabaca ilenilmitir ve ilevinin at kirii ile balantl olduu muhtemeldir. Yanda yer alan dier blokta da ayn ekilde grlmesi muhtemel olan bu yuva yardmyla hem at kirii iin yer salanm hem de yan yana iki blok birbirine balanm olacaktr. Di sras bloklarnn birbirleriyle ve st yapyla nasl balant yapm olduu hakknda bloklarn derinlii bir fikir vermektedir. Yaklak 55 cm olmas gereken blok derinlikleri ste yerletirilen geison blou ile bloklarn sabitlenmesine yetecek bir derinlik lsdr. Bylece fazladan bir balant ekline ihtiya duyulmam olmaldr. 2. grup 1, 2 ve 4 numaral bloklarn st yzeylerinde grlen 5 x 1 x 1 cm ll yuvalarn (Levha 96.1, 97.1, 99.1, 101, 102) kenet ilevi iin yetersiz lye sahip olmalar ve bloklarn farkl blmlerinde yer almalar yardmyla itme yuvas veya benzeri farkl bir ilev tam olduklar muhtemeldir. Tm bloklarda grnmeyen yzeyler kabaca murla tralanm, grnen yzeyler olan di ve di aras cepheleri ile alt yzeylerin akta kalan blmleri ise olduka iyi perdahlanmtr. Bloklarn korunma durumlar arasnda farklar bulunmakla birlikte, korunan izlerden tm bloklarda ince dili tarak kullanlm olduu anlalmaktadr. D.2.1 numaral bloun (Levha 96) st yzeyinde di knts ve geride kk bir blmn dili tarakla ilenilmi olmas dier rneklerden farklk gstermektedir ve byk bir olaslkla yapm srasnda bloun ynnn deitirilmi olduuna iaret etmektedir. Tm bloklar 1:1 oranlamasna sahiptir ve her bir blok bir di knts ve di araln iermektedir (Levha 95, 101). Sadece 1.2 numaral blok (Levha 93, 95.2) farkllk gsterir ve di kntsnn dier yannda da di aralna ait kk bir blm korunmutur. Muhtemelen 1 ve 2. gruplar arasndaki yn farknn giderilmesine ynelik olarak ya da bloklarn yerletirilmesi srasnda kan kk uyumsuzluklarn giderilmesi iin bu blok dierlerinden farkl olarak iki di aralna sahiptir. Bloklarn arka blmlerinin kabaca braklm olmas (Levha 102) orijinalinde bu tip bir dzenlemeye mi sahip olduu yoksa tahribata bal

97

olarak m arka ksmn dzensiz olduu sorusunu cevapsz brakmaktadr. Ancak tm rneklerde arka yzn dzensiz oluu orijinalinde bu ksmn grnmeyen cephede olmas sebebiyle ilenilmeden brakld olasln glendirmektedir. Labraunda kazlar srasnda bir yapyla balants olmakszn tespit edilmi olan di sras bloklarnn tarihlendirilebilmesi iin tek veri ge Arkaik dneme tarihlenen on kymationlu ta bloklaryla (TB.12) (Levha 87-89) olan eksen uyumudur (Levha 103.1). Thieme tarafndan tespit edilmi olan bu uyum zellikle 1. grup bloklar iin tam olarak kantlanabilmektedir. on kymationlu bloklardaki 16.5-17 cm arasnda deien ok biimli bezeklerin aralklar 1. grup di bloklarndaki 15-17 cm di ve 15.5-16.5 cmlik di aral genilikleri ile ayndr. 2. grup bloklardaki 14-15 cm di genilii ve 13-15 cm, di aral genilii ise ok biimli bezeklerin eksen aralklarndan ok byk bir fark gstermedikleri iin ayn dzenlemenin paras olarak kabul edilebilirler. on kymationlu bloklarla grlen bir dier uyum ise yksekliklerin 22-23.5 cm ile di sras bloklarndaki 22 cmlik ykseklik ls ile ayn oluudur. Thieme tarafndan bu l uyumu dikkate alnarak on kymationlu bloklarn di sras altnda yer alm olduklar ynnde bir izim yaplmtr (Levha 103.1). Di sras bloklarnn on kymationlu ta bloklaryla gstermi olduu bu uyumun her iki yap elemannn ayn yapya ait olduklarna iaret etmesi yardmyla di sras bloklarnn da ta bloklar gibi ge Arkaik dneme tarihlenebilecekleri nerilebilmektedir. Bununla birlikte Arkaik dneme ait di sras kullanm hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr ve bu dneme ait antsal yaplarda st yapdan ok az eleman ele gemi olmasna bal olarak, di sras kullanm byk oranda saaklk iin yaplan oranlamalar sonucunda nerilmitir570. Arkaik dneme ait di sras kullanmna verilebilecek snrl saydaki rnekten ilki Larisada bir sarnta dolgu olarak kullanlm olan andezit bir di sras bloudur571 (Levha 103.2-3). st ksmnda reversa profil tayan ke blounda 3 adet di korunmu, blok cephesinin sa kesimi ise tralanmtr. Diler tam drtgen deildir ve kenarlar aaya doru incelen bir formda yaplmtr. Bloun tarihlendirilmesi ile ilgili tek veri sarnta sadece Arkaik ve Klasik dneme ait mimari elemanlarn bir arada dolgu malzemesi olarak kullanlm olmasdr. Kaz ekibi tarafndan da di sras blou Ge Arkaik dneme tarihlenen Gneybat Yapya ait olarak tanmlanmtr572. Di sras kullanmna verilecek dier rnek Delosta ele gemi iki adet di sras bloudur (Levha 103.4-5). Bloklardan ilki kare bir forma sahip olup zerinde adet di ve iki adet di aral korunmutur573. Dier blok (Levha 103.5) ise Labraunda rnekleriyle benzer formda tek di ve
570

Wesenberg 1996, 1 vd.; Bingl 1990, 101 vd. Di srasnn yapsal bir gereklilik tamad ve bu nedenle antsal peripteral yaplarda kullanlmam olabilecei ynndeki deerlendirmeler iin bk. Bingl 2001, 32-33. 571 Boehlau-Schefold 1940, 128, Taf.24.c, 42.1; Wesenberg 1996, 13, Abb.13. 572 Boehlau-Schefold 1940, 162. 573 Vallois 1966, 266-267; Hellmann-Fraisse 1979, 50, Fig.46; Fraisse-Llinas 1995, Fig.481; Wesenberg 1996, 13, Abb.14

98

di aralna sahip tek bloktan olumaktadr574. Di sras bloklarnn Ge Arkaik dneme tarihlenen Andronios Oikosa ait olabilecei belirtilmekle575 birlikte kesin olarak bir yapyla badatrlamamtr ve ayrca tek dili bloun di sras olarak tanmlanmas pheli bulunmutur576. Bununla birlikte Labraunda rnekleri bu tanmlamann doru olduuna iaret eden rneklerdir. Arkaik dnemdeki di sras kullanm ile ilgili verilebilecek dier rnekler; M 530 civarna tarihlenen Pasargadae Kyros mezarndaki yarm braklm di sras olarak tanmlanm olan kesimler577 (Levha 103.6) ile anakkaleGmayda bulunmu M 520-500 arasna tarihlendirilmi olan Polyxena lahdidir578 (Levha 103.7). Bu evreden son rnek ise Samostan Arkaik dneme ait kk bir yapda kullanld ancak yaynlanmam olduu aktarlan579 di sras bloklardr, fakat bu rnekler hakknda halen detayl bir bilgi bulunmamaktadr. Klasik dnemle birlikte di sras kullanm iin daha fazla rnek tespit edilebilmektedir. Daskyleion Satrap sarayndaki Andron yaps olarak tanmlanm ve M 480 civarna tarihlendirilmi olan yapya ait di sras bloklar (Levha 104.1-2) yapsyla birlikte tanmlanabilen en erken rnektir580. on kymationlu ta bloklar ile gstermi olduu eksen uyumu ve aritrav bloklar ile ayn biimde di sras st bitiminde inci-makara bezemesi tamasyla yapya ait olduu sylenebilen di sras bloklar kare forma sahip olup di cephesi ve di aralklar 1:1 oranlamasna sahiptir. Gney talya ve Sicilyada di sras kullanlan 3 yap bilinmektedir, bunlardan ilki M 5. yy. ilk eyreine tarihlenen Metapontum D Apollon Tapnadr. Yapya ait di sras bloklarndan kk paralar ve zerinde 5 adet di korunmu bir byk blok ele gemitir. Di ve di aralklar 3:2 oranlamasna sahiptir ve alt ksmnda Lesbos kymationu bezemesi bulunur581 (Levha 104.3-4). Gney talyadaki ikinci rnek M 470 civarna tarihlendirilen Locroi Epizefyri Maras Tapnadr (Levha 104.5). Yapya ait di srasndan kk bir ke paras ele gemitir582 ve st bitiminde Daskyleion rneinde olduu gibi astragal bezemesi (tahrip olmutur) yer alr. Di ve di aralklar 1:1 oranlamasna sahiptir. Sicilyadan Selinus G Tapna di sras (Levha 104.6) tespit edilen bir dier yapdr. Dor dzenindeki tapnan dou cephe i saaklnda yer ald dnlen di srasnn M 520 ylarna tarihlenen ilk yapm evresine mi yoksa M 409 ylnda inas durdurulmadan nceki ikinci yapm evresine mi ait olduu tartlmakla583 birlikte 1:1 oranlamasna sahip di cephesi ile yukarda verilen rneklerle

574 575

Vallois 1966, 266-267; Hellmann-Fraisse 1979, 50; Fraisse-Llinas 1995, Fig.482. Vallois 1966, 267. 576 Hellmann-Fraisse 1979, 50. 577 Nylander 1970, 92, 95, Fig.32. 578 Sevin 1996, 251 vd., Fig.8. 579 Gruben 1963, n.123 580 Atelier 1999, 67 vd.; Atelier 2001, 149 vd., Fig.12-13, 16, 21; Bakr 2003, 9, Res.7. 581 Mertens 1979, 108-109, 114, Abb.3-5, Taf.19.2; Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.7.36. 582 Gullini 1980, Tav.11, 13; Barletta 1999, 214; Costabile 1997, 37 vd., Tav.Locri XXVB. 583 Mertens 1993, Taf.83.1; Barletta 1999, 212-3, 215.

99

uyum gstermektedir584. Bu di sras rneklerinden Polyxena lahdi ve Metapontum Apollon Tapna haricinde dier rneklerde di cephesi ve di aralnn ayn llerde yaplmas yani 1:1 oranlamasna sahip olmalar bu evre iin karakteristik bir zellik olabileceine iaret etmektedir585. Nitekim M 5. yy. sonu ve sonraki rneklere bakldnda di aralklarnn daralma gsterdii ve M 5. yy. ortalarndan itibaren 3:2 oranlamasnn kullanlm olduu grlmektedir586. Bu tespit Labraunda di sralarnda grlen 1:1 oranlamasnn mevcut erken rneklerle paralellik gstermi olduuna iaret etmektedir. Labraunda di sras rneklerinin bir di ve bir aralktan oluan bloklarn yan yana yerletirilerek kullanm iin erken dneme ait olabilecek tek rnek yukarda deinilen Delos di bloudur587 (Levha 103.5). Bununla birlikte M 350 yllarna tarihlenen Halikarnassos Maussolleion yaps tek bloktan oluan di sras dzenlemesine sahip olduu bilinen tek rnektir. 26 adet di blou tespit edilmi olan Maussolleionda di sras iin tek bir blok kullanlmamasnn Jeppesen588 tarafndan iiliin olduka ucuz olabilecei ile aklanmas doru bir yaklam deildir. Nitekim Labraunda di bloklar bu uygulamann blgedeki allm mimari tekniklerle balantl olabileceine iaret etmektedir. Bu deerlendirmeler nda Labraunda di sras bloklarnn tarihlendirilmesinde Ge Arkaik dneme tarihlenen ta bloklarnn temel alnmasnda bir sorun olmadn syleyebilmek mmkndr. Bu nedenle ta bloklar ile ayn tarihe M 520-500 arasna tarihlendirilebilecekleri anlalmaktadr.

584

Barletta (1999, 215) tarafndan yaplan deerlendirmelerde bu rneklerde di sras kullanlmasnn oniadan esinlenilmi olduu belirtilmektedir. Her ne kadar bu tip bir yarg henz kesin olarak sylenemese de bu yaplardaki di sras kullanmnn kendi bulular olmadn syleyebilmek mmkndr. 585 Roos (1976, 103 vd.) tarafndan di sras oranlamalar zerine yaplan almada di geniliinin di ykseklii ve di aral ile karlatrlmasnn tarihsel bir nem tamad tespit edilmitir. Di ve di aral geniliinin eit olduu yani 1:1 orannda yaplm rnekler ise Larisa di sras blou, Persepolis Artaxerxes mezar ile Kariadan Pasanda ve Kaunostan 5 adet kaya mezar tespit edilmitir. 586 Gruben 1982c, n.18.: Roos 1976, 103 vd. 587 Vallois 1966, 266-267; Hellmann-Fraisse 1979, 50; Fraisse-Llinas 1995, Fig.482. 588 Jeppesen 2002, 126-131, Fig.13.10-11.

100

I.2.10: GESON Nu. Levha Nu. Buluntu Yeri Sergilendii Yer ller Malzeme Yayn : G.1 : 105.1-2 : Alazeytin :: Yk. 12.5-5-6 cm, Der. 43 cm Gen. 25 cm : Yerel gri sert kireta : Radt 1970, 53-55, Abb.3.f, 4, Taf.16.3.

Halikarnassos yarmadasnda Radt tarafndan yrtlen yzey aratrmalar srasnda Alazeytindeki antik yerleimde tespit edilmi olan geison blou erken Arkaik dnem rnekleri ile paralellik gsterecek ekilde olduka sade bir forma sahiptir ve yzeyleri kabaca ekilenerek biimlendirilmitir. 43 cm derinlie sahip olan geisonun gvdesi 24.5 cm, geison knts ise 18.5 cm derinlie sahiptir. Geison soffiti gen bir profile sahip olup dipte 5 cm, nde ise 6 cm ykseklie sahiptir. Bloun yan ksmnn krk oluu nedeniyle orijinal genilii tespit edilememektedir. M 7. yy. itibaryla589 tatan yaplan geisonlarn M 6. yy. ve sonrasna ait rneklerine bakldnda geison kntsnn ksald, bloklarn daha kaln bir forma ulat ve hem profil hem de ste yerletirilen bloklarda eitlenmeye gidildii grlmektedir590. Bu nedenle Alazeytin rneinin formu M 6. yy. ortasndan nceye tarihlenen rneklerle kyaslanabilir. ok fazla rnek bulunmamakla591 birlikte st yzeylerinin dz bitimi ve basit biimlendirilmeleri ile benzerlik gsteren iki rnek tespit edilebilmektedir. Selinusta ele gemi ve M 600-575 arasna tarihlendirilmi olan bu iki rnekten ilki (Levha 105.3) Demeter Naiskosuna, dieri (Levha 105.4) ise tanmlanamam bir yapya aittir592. Selinus rnekleri form ve dzenleme asndan Alazeytin rnei ile byk benzerlik gstermekle birlikte dier yerleimlerden paralel baka bir rnek bilinmemektedir. Radt593 tarafndan geison blou ve ait olduu yap Pers generali Harpagosun Karia seferinden sonraya M 545-540 arasna tarihlendirilmitir. Selinus rnekleri bu tarih nerisinin kabul edilebilir olduuna iaret etmekle birlikte daha kesin bir tarihlendirme iin yapda gerekletirilecek kapsaml kaz almalarnn beklenilmesi gerekmektedir594.

589

Klein 1998, 340, Fig.4; Wesenberg 1996, 12, Abb.11: Bilinen en erken geison rnei sthmiada tespit edilmi ve M 690-650 aralna tarihlendirilmitir. M 7. yy.a ait bir dier rnek ise Mykenaidan M 625 civarna tarihlendirilmi olan geison bloudur. 590 Geison bloklarnn geliimi iin bk. Hodge 1960, 76 vd., Fig.18-19; Klein 1998, 335 vd., Fig.4-16, Table 1 ve 2. 591 Anadoludan Arkaik dneme ait rnekler olduka snrldr. Didyma Apollon Tapnana ait olduu nerilen (Schneider 1996, 82, Abb.7-8) ayn llere sahip birisi kireta dieri mermer geison blou paralar ile Miletostan (Gerkan 1915, 18 vd.; Lehmann 1962, 85, Fig.72) M 6. yy. ikinci yarsna ait geison paralardr. Altta yuvarlak formlu bir girintisi bulunan bloklar Alazeytin rnei ile form olarak benzerlik gstermese de Anadoludan erken rneklerin tespit edilebileceine iaret etmektedir. 592 Hodge 1960, 76, Fig.18; Klein 1998, 346 vd., Fig.6, 7, 11.a. 593 Radt 1970, 258-259. 594 Yap bazndaki deerlendirmeler iin bk. Blm II.1.1

101

BLM II: HEKATOMNDLER NCES YAPILAR II.1: TANIMLANABLEN YAPILAR II.1.1: ALAZEYTN, 30 NUMARALI YAPI (HEROON ?) Bodrumun 10 km dousunda yer alan Alazeytindeki antik yerleimde595 orta ksmdaki agorann dou yannda yer alan596 30 numaral yap (Levha 106.1-6) birbirinden bamsz dzenlenmi iki kattan olumaktadr. Yaklak 13.5 x 6.5 m llerine sahip olan alt kata (Levha 106.2-5) doudaki terastan girilmektedir ve birbirleriyle balantl farkl llere sahip iki oda bulunur. Bindirme tonozlu597 tavan dzenlemesine sahip olan alt katta tarih verebilecek tek unsur olarak cephedeki kyklopik duvar iilii tespit edilmitir ve bu nedenle alt katn M 7. yy. ilerindeki ilk evreye ait olabilecei nerilmitir598. 30 numaral yapnn st kat (Levha 106.6) dikdrtgen bir plana sahip olup lleri 11.9 x 6.4 metredir. Girii gney dar kenarda yer alan yapnn duvarlar yaklak 70 cm kalnlnda olup ke bloklar korunmutur. Taban incelenemeyen yapnn cephesi gneydedir ve cephede 40 cm yksekliinde iki adet basamak korunmutur. stte yer alan basaman girile ayn seviyede olduu dnlmtr. st yapya ait olarak tanmlanabilen koyu gri renkli sert kireta599 mimari elemanlar (Levha 107.1) iki adet Aiol pilaster balk (AB.1-2), ovolo ve astragal profilli bezemesiz ta bloklar (TB.1-2), bir geison blou (G.1) ve
595

Antik kent Leleg olarak adlandrlan mimari karaktere sahiptir. (bk. Bean-Cook 1955, 85 vd.; Radt 1970, 119-133; Radt 1977, 127 vd.; Radt 1978, 329 vd.; Radt 1996, 307 vd.; Varinliolu 1992, 17 vd.; Baran 2001, 17 vd.) Yerleimde ele geen en erken buluntunun M 7. yy. balarna, en ge buluntunun ise M 4. yy.a ait olmas nedeniyle Maussollos tarafndan Halikarnassos synoikismosu iin boaltlan Leleg yerleimlerinden birisi olduu dnlmtr (Bean-Cook 1955, 125 vd.; Radt 1970, 17 vd.). Bununla birlikte daha sonraki yzey aratrmalarnda Hellenistik-Roma dnemlerine ait olabilecek az sayda buluntu ele gemesi (Radt 1970, 273-274) ve henz kapsaml bir kaz yaplmam oluu bu grn ok net olmadna iaret etmektedir. Ayrca yerleimin Sibde veya Uranion (Paton-Myres 1896, 200), Amynanda (Meritt vd. 1939, 447, Taf.23) ve Syangela (Bean-Cook 1955, 147; Blmel 1990, 39; Varinliolu 1992, 18) olarak tanmlanma nerileri de henz kesinlik kazanmamtr. Radt (1970, 224, n.33a) tarafndan yaplan kapsaml almalarda Syangela olarak Kaplanda zerinde tespit edilen antik yerleim nerildii iin yerleimin antik ismi halen belirsizdir. 596 Radt 1970, 17 vd., Bei.1. 597 st ste bindirilen bloklardan oluturulan bindirme tonozlu tavan dzenlemesi Alazeytinde 18 ve 19 numaral yaplarda (Radt 1970, 43), Theangelada N yapsnda (Bean-Cook 1955, 114; Bean-Cook 1957, 93; Radt 1970, 224, Pl.33.4) ve Bodrumda bir iftlik evinde (BeanCook 1955, 132-4, Fig.13; Radt 1970, 14, 183, 185-6, Abb.16.7, Pl.30.3-4) daha karmza kmaktadr. Bu tonoz dzenlemesi Hellen yerleimlerinden Euboea ve Attikadaki Dragon House olarak adlandrlm rnekler ile kyaslanmakla (Betancourt 1977, 57) birlikte, bu yaplarn Karial kleler tarafndan ge Hellenistik dnemde ina edildikleri sonucuna ulalmtr (Carpenter-Boyd 1977, 179 vd.). 598 Radt 1970, 45, Abb.1.1, Taf.13; Betancourt 1977, 51. 599 Yerleimde mermer kullanmna ait veri bulunmamaktadr, yaplarn tamamnda kullanlan yerel, koyu gri, sert kiretann ise kentin hemen kuzeybatsndaki ocaktan karlm olduu tespit edilmitir (Radt 1970, 39).

102

st yapya ait arka kenarlarnda ahap kiri yuvalar bulunan 2 adet bloktur. Yapya ait olan Aiol pilaster balklar (AB.1-2) (Levha 1-4) bezeme farkll gstermekle birlikte ller ve genel dzenleme asndan birbirleriyle uyumludur. Her iki balk da ayn ekilde bir cephesi tamamen bir cephesi de sadece volt ksmlaryla ilenilmilerdir. Balklarn ykseklik, derinlik ve alt bitim lleri ayn olmakla birlikte tamlama yapldnda iki numaral baln geniliinin yaklak 20 cm, tayc st yzey geniliinin de 6 cm daha geni olduu hesaplanmaktadr. Ayrca 1 numaral balk (Levha 1-2) dz palmet bezemesine sahipken 2 numaral balk (Levha 3-4) daha gelimi bir bezeme emasna sahiptir. Bununla birlikte hem genel dzenleme hem de lleri her iki baln da ayn yapya ait olduklarna iaret etmektedir. Bezemedeki farkllk ise Radt tarafndan farkl ustalar tarafndan ilenilmi olabilecekleri ile badatrlmtr600. Balklarn arka cephelerinde gvde ksmnn tamamen bezemesiz oluu ve sadece voltlerin belirtilmesi, gvde ksmnn grlmediine ve gvde geniliince bir duvara dayanm olduuna iaret etmektedir. Yap temelindeki incelemeler sonucunda yapda anta dzenlemesi bulunmadnn tespit edilmesi ve gvde geniliklerinin duvar geniliine uygun olmas sayesinde tek olas ilev olarak kap svesi st bitiminde yer alan konsol ilevi grm pilaster balklar olduklar nerilmitir. M 9. yy.a ait Hazor601 (Levha 2.3) ve M 6. yy.a ait Tamassos602 (Levha 2.4) rnekleri bu tanmlamann doru olduuna iaret eden paralel rneklerdir. Her iki baln da tam paralelleri bulunmamakla birlikte genel zellikleriyle M 6. yy. nc eyreine tarihlenebilecekleri yukarda (AB.1-2) deerlendirilmitir. Yap kalntsnda tespit edilen iki adet blok (Levha 107.1) arka kenarlarnda ahap kiri girintisi tamalar ve n cephelerinin duvar bloklaryla benzer ekilde kabaca bosajl olmas sayesinde st yapya ait olarak tanmlanmlardr603. Bloklarn dier yzleri kabaca ekilenmi, ancak kenarlarda anathyrose benzeri daha ince ilenmi bantlar oluturulmutur. 33 cm ykseklik ve 21-22 cm genilie sahip olan bloklarn derinlikleri 48.5 ve 59 cm olarak korunmutur. Bloklarn st yapnn balangcn oluturan duvar tac olarak ilev grdkleri ve yap kenarlar boyunca uzanm olduklar nerilmitir (Levha 107.2-3). st yapya ait olarak tanmlanan ovolo (TB.1) (Levha 72.1,3) ve astragal (TB.2) (Levha 72.2-3) profilli bezemesiz bloklarn duvar tac zerinde yer alarak yapnn tamamn evreleyen bir profil kua oluturduklar nerilmitir604. Tespit edilen 1 adet ovolo ve 13 adet astragal profilli blok parasnn genilikleri 32-55 cm, derinlikleri ise 14-32.5 cm arasnda deimektedir. Astragal profilli bloklarn alt ve st yzeyleri dz bir form
600

Radt 1970, 240: Olduka kabul edilebilir olan bu aklamaya gre 1 numaral balk geleneklere bal yal bir usta tarafndan yaplmken 2 numaral balk yeniliklere daha ak gen bir usta ya da rak tarafndan yaplmtr. 2 numaral baln bezemesindeki asimetrik uygulamalar da buna kant olarak gsterilmitir. 601 Wesenberg 1971, 64-5, Abb.127-8; Betancourt 1977, 27, Pl.4-6. 602 Wesenberg 1971, 68-9, Abb.130-1, Betancourt 1977, 47, Pl.65; Wright 1992, Ill.283; Karageorghis 1978, 365-7, Fig.10. 603 Radt 1970, 51, Abb.3.b-c, Taf.16.1. 604 Radt 1970, 52-53, Abb.3.d, Rp, 4, Taf.16.2,4.

103

gsterirken ovolo profilli bloun alt yznn hafif ibkey yaplmas salam bir birleim yzeyi amalanm olduuna iaret etmektedir. Bylece st ste yerletirilmi olduklar nerilen bloklarn cephelerinin olduka iyi perdahlanm olmas boyal olabileceklerine yorumlanmtr. Yukarda (TB.12) deerlendirildii gibi ta bloklarnn formu tam bir tarih nerisi vermemekle birlikte M 6. yy. iinden paralel olabilecek rnekler tespit edilebilmektedir. st yapya ait olduu tespit edilen son mimari eleman ise gneybat keye ait olarak tanmlanan geison bloudur605 (G.1) (Levha 105.1-2). Sade formu ve genel dzenlemesi ile M 6. yy. ilk yarsna ait rneklerle (Levha 105.2-3) kyaslanabilir olduu yukarda deerlendirilmitir. Radt tarafndan kalntlar ve mimari elemanlar temelinde 30 numaral yapnn st kat iin bir yeniden kurma nerisi (Levha 107.2-5) gelitirilmitir606. gen bir alnla sahip olduu belirtilen yapnn alnlk ve duvarlarna ait kesin bir veri bulunmamaktadr. Bununla birlikte mevcut veriler nda yaplan bu yeniden kurma nerisi olduka kabul edilir bir dzenleme olarak ortaya kmaktadr. Mimari elemanlar zerinde yukarda yaplan kapsaml deerlendirmelerde kesin tarihlendirmenin mmkn olmamasna karn tm elemanlarn M 6. yy. ortalarna veya nc eyreine verilebildikleri grlmektedir. Bu noktada Radt tarafndan daha kesin bir tarih kriteri tespit etmek zere tarihsel geliim dikkate alnarak 30 numaral yapnn st katnn Pers generali Harpagosun Karia seferindeki ykmndan hemen sonraya M 545-540 yllar arasna tarihlendirilebilecei belirtilmitir607. Ancak, Harpagosun kenti tahrip etmi olduuna dair kesin bir kant bulunmad608 iin M 550-525 gibi daha geni bir tarih aral daha uygun grlmektedir. Yapnn bir heroon olarak tanmlanmas yerleimdeki dier yaplara nazaran 30 numaral yapnn boyutu, dzenli bir dikdrtgen plana sahip olmas ve Aiol balklarn kullanlmasyla farkllk gstermi olmasna dayanmaktadr609. Ayrca alt katn daha nceki bir evreye ait olabilecei ya da bir krypta ilevi tam olabilecei belirtilmitir. Bu noktada her iki neri iin de herhangi bir kesin veri bulunmamakla birlikte bu olaslklarn kabul edilebilir olduu sylenebilmektedir610.

605 606

Radt 1970, 53-55, Abb.3.f, 4, Taf.16.3. Radt 1970, 48 vd., Abb.4-5. 607 Radt 1970, 258-9; Betancourt 1977, 55. 608 Herodotos I.174-175. 609 Radt 1970, 44-45. 610 Radt 1970, 44. Bu evrede pek ok yerleimde olduu gibi Kariada da idareci ve kurucu kltnn nemli olmas (Laumonier 1958, 448 vd.) ve zellikle Maussolleionun da bu tip bir ilev tam olmas ihtimali (Jeppesen 1994,73 vd.) Alazeytinde bir heroon bulunmu olabileceine iaret eden bir unsur olarak kabul edilebilir.

104

II.1.2: ALAZEYTN, 31 NUMARALI YAPI (ALTAR ?) Alazeytinde 30 numaral yapnn hemen kuzeyinde ona teet olarak yerletirilmi (Levha 106.1) olan 31 numaral yap yine birbirinden bamsz alt ve st katlara sahiptir611. Alt kata (Levha 108. 2-3,5) doudan girilirken, basamakl st kat (Levha 108.1,3-4) batdaki agora olarak tanmlanm akla ynlendirilmitir. Defineciler tarafndan olduka tahrip edilmi olan alt kat birbiriyle balants bulunmayan yaklak ayn llerde iki odadan olumaktadr612. Dou cephede iki kaps bulunan yapnn yan duvarlar ie doru hafif eimlidir. Ykseklikleri yaklak 3 m olarak hesaplanm olan odalar 30 numaral yap ile benzer ekilde bindirme tonozlu at rtsne sahiptir. Odalarn birbirleriyle ve st kat ile herhangi bir balantsnn olmay ilevin belirlenmesini engellemektedir. Bununla birlikte yerleimdeki konutlarla mimari adan benzer olduu belirtilerek ev olarak kullanlm olabilecekleri nerilmitir613. Dikdrtgen bir plana sahip olan st kat 9.45 x 4.25 m llerinde olup batya bakan cephesi agora olarak tanmlanan akla ynlendirilmitir614 (Levha 106.1). Yap iinde arka duvardan balayarak cepheye doru eimli olacak ekilde yerletirilmi 5 adet basamak bulunmaktadr. (Levha 108.1,3-4) llebilen 2. basamak 24 cm yksekliinde olup 50 cm geniliktedir, ortada yer alan 3. basamak ise 1 m genilii ile geni bir platform oluturacak ekilde planlanmtr. Yan duvarlar korunmam olan yapda tespit edilen 2 adet prizmatik formlu bloun (Levha 108.6) yan duvarlara ait kaplama ya da kaide ilevi tam bloklar olabilecekleri nerilmitir615. Yapya ait iki adet Aiol pilaster balktan ilkinin (AB.3) (Levha 5.1-5, 6.1-3) Paton ve Myres616 tarafndan yaynlanm olan resminden (Levha 5.1) balk alt bitiminin dikdrtgen formlu olduu ve yukarya doru daralma gsterdii tespit edilmektedir. Bylece tayc dikme ile birlikte yaplm olduu anlalmakla birlikte balk u an paraya ayrlmtr ve alt ksm tamamen eksiktir. Yapya ait ikinci baln kk bir paras (AB.4) (Levha 7.3-6) ise Radt tarafndan yaplan almalarda tespit edilmitir617. Paton ve Myres618 Aiol balkl dikmelerin geni platform zerinde durduunu ve tabandaki bir yuva ile balantl olduklarn belirtmitir. Radt tarafndan yaplan incelemelerde de ortadaki geni basamak zerinde stun kaidesinin yer alm olabileceine ilikin izler (Levha 108.4) tespit edilmitir619. Paton ve Myres tarafndan Aiol balklarn yan yzlerinin cepheye bakacak ekilde dikmeler zerinde yer alarak aritrav desteklemi olduklar ve aritrav

611 612

Radt 1970, 55-64. Radt 1970, 57-59, Abb.6.1,3-4, Taf.17.1; Betancourt 1977, 53, Fig.18. 613 Radt 1970, 59. 614 Paton-Myres 1896, 200; Radt 1970, 59-64, Abb.6.2-4, Taf.17; Betancourt 1977, 53, Fig.19a. 615 Radt 1970, 60, Ap.I-II, Abb.3, Taf.17.4. 616 Paton-Myres 1896, 199-200, Fig.2. 617 Radt 1970, 255-259, Abb.24, Taf.42.2. 618 Paton-Myres 1896, 200. 619 Radt 1970, 62, Abb.6.2.

105

zerinde de aty destekleyen ta kirilerin bulunduu belirtilmitir620. Aiol balklarn her iki yznn de ilenmi oluu cephelerin grlebilir olduuna iaret ettii iin, dar yzn cephede yer alaca bir dzenleme mmkn gzkmektedir. Ancak bu uygulamann tam bir paraleli bilinmemektedir. Ayrca, alta doru genileyen dikmelerin stte 50 cm olduu gz nne alndnda altta yaklak 60 cm olaca hesaplanmaktadr. Bylece 50 cm geniliindeki alt basaman uygun olmayaca, ancak muhtemelen bir kaide zerinde yer alm olabilecei nerilmitir621. Yapnn yan duvarlar arasnda yan yzleri cepheye bakacak ekilde yerletirilmi Aiol balkl dikmelerle desteklenmi bir at rtsne sahip olduu kabul edilmekle birlikte st yapya ait eleman bulunmay nedeniyle bir yeniden kurma nerisi yaplamamaktadr622. Dikdrtgen planl yap, iindeki basamaklaryla birlikte (Levha 108.12) Arkaik dnemin basamakl altar yaplar ile benzerlik gstermektedir623. Yapnn douya ynlendirilmi olmas ve n ksmdaki terasta teatral ilev tam olabilecek basamaklarn bulunuu, yapnn kltsel ilevine destek olarak gsterilmitir. Bununla birlikte, hemen bitiiindeki Heroon olabilecei nerilen 30 numaral yapnn arka cephesinde yer almas (Levha 106.1) nedeniyle yaplar arasnda kesin bir balant kurulamamaktadr. Bu nedenle her iki yapnn bir klt kompleksi olarak tanmlamas iin kesin bir veri bulunmamaktadr. 31 numaral yap genel dzenleme asndan 30 numaral yap ile kyaslanabilmekle birlikte tarih verebilecek tek unsur olarak Aiol balklar tespit edilmektedir. Radt tarafndan 30 numaral yapnn balklarna gre biraz daha gee M 540 sonrasna tarihlenebilecei nerilmi624 olan balklarn (AB.3-4) yukarda tarafmzca yaplan kapsaml deerlendirmesinde de bu tarihin uygun olabilecei grlmtr. Ancak, Radt tarafndan nerildii gibi, Harpagosun kenti tahrip etmi olduuna dair kesin bir kant bulunmad625 iin M 550-525 gibi daha geni bir tarih aral nerilmesinin daha uygun olaca sonucuna ulalmaktadr.

620

Paton-Myres 1896, 200. Ta kirilerin di sras grnm yaratm olabilecekleri Betancourt (1977, 53) tarafndan dile getirilmitir. 621 Radt 1970, 62. 622 Radt 1970, 63. 623 Radt 1970, 63-64, n.82. Yap plan Arkaik dnem altarlarnn planlaryla karlatrmak iin bk. Hoffman 1953, 189 vd., Pl.55 vd. 624 Radt 1970, 255-259. 625 Herodotos I.174-175.

106

II.1.3: HALKARNASSOS APOLLON TAPINAI Bugn Bodrum Kalesi olarak bilinen ve Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesine ev sahiplii yapmakta olan St. John valyeleri Kalesinin626 (Levha 109.1-2) yer ald Zephyron olarak adlandrlan yarmadada627 Hekatomnidler ncesine ait antik kaynaklarn aktard bir yap bilinmemektedir. Bununla birlikte, ilk olarak Mauiri628 Bodrum Kalesinde grd bir antik duvar kalntsnn kalede bulunmu bir yaztta629 bahsedilen Halikarnassos Apollon Tapnana ait olabileceini nermitir. Bu neri bir dier yazttan630 yola karak Pedersen631 tarafndan yaplan almalarda yeniden gndeme getirilmi ve kalede tespit ettii yapya ait olabilecek baz mimari elemanlar nda Apollon Tapnann Bodrum Kalesinin en yksek noktasnda yer alm olabileceini nermitir (Levha 114.1). Halikarnassos Apollon Tapnann varlna iaret eden yaztlardan ilki632 M 5. yy. ortalarna tarihlenen Lygdamis yaztdr. Yaztta kent kararlarnn Apollon Tapnanda saklanlm olduunun aktarlmas, tapnan kltsel ilevinin yan sra idari anlamda da rol oynam olabileceine iaret etmektedir. kinci yazt633 ise bronz bir heykele ait mermer bir kaide zerinde yer almaktadr ve u an Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, Glck Ktk Bat Salonunda 5 numara ile sergilenmektedir (Levha 110.1-2). Daha nceden Fransz kulesinde yap ta olarak kullanlm olan kaide 20. yy. balarnda yerinden sklmtr. Yaz karakteri ile M 5. yy. ortalarna tarihlendirilmi olan iir biimli adak yaztnda Kasbollis olu Panamyes634 tarafndan Apollon Tapna altarnn bulunduu ta kapl avluya dikilmi heykelden bahsedilmektedir. nc yazt635 Atinada ele gemitir ve M 430 civarna tarihlendirilmektedir. Halikarnassoslu Leonidasn onurlandrld bu yaztta bir kopyasnn Halikarnassos Apollon Kutsal Alanna konulmas gerektii yazldr. Drdnc yazt636 Bodrum Kalesinde
626

15. yy.da younlukla Maussolleiondan sklm antik bloklarla ina edilmi olan kalenin yapm tarihi ile ilgili tartmalar iin bk. Jeppesen-Luttrell 1986, 143 vd. 627 Bir zamanlar ada olduu dnlen (Bean-Cook 1955, 93; Bean 1976, 376) ancak bugn bir yarmada grnmndeki Zephyronun Hekatomnidler devrinde kent surundan bamsz bir surla evrelenmi olduu muhtemeldir (Pedersen 1994b, 219). Yarmadada Maussollosa ait bir saray yaps ile gizli bir liman bulunduu Vitruvius (II.8.13.) tarafndan aktarlmaktadr. Lokalizasyonu uzun sredir tartma yaratan saray yapsna ait olabilecek eitli kalntlar son yllarda yaplan ksmi kazlarda tespit edilebilmitir (Pedersen 2004b, 471 vd., Fig.1 vd.; Pedersen 2005, 401 vd., Fig.1 vd.) 628 Maiuri 1922, 461. 629 Wilamowitz-Moellendorff 1920, 157 vd., Pl.4.2; Maiuri 1922, 461-462, n.1; Bean-Cook 1955, 93. 630 ahin 1976, 22-23, n.5. 631 Pedersen 1994a, 30. 632 SIG1 45; Bean-Cook 1955, 97. 633 Wilamowitz-Moellendorff 1920, 157 vd., Pl.4.2; Maiuri 1922, 461-462, n.1; Bean-Cook 1955, 93. 634 SIG1 45; Bean-Cook 1955, 96: Kasbollis olu Panamyesin ilk yaztta bahsedilen tiran Lygdamisin olu ile birlikte M 5. yy. ortalarnda nfus memuru olarak grev yapm olduu bilinmektedir. 635 Hornblower 1982, 30, n.193; Meiggs 1972, 426 vd.; IG i3, 56. 636 ahin 1976, 22-23, n.5; Pedersen 2004b, 475.

107

bulunmu Apollon kutsal alanna ait bir snr tadr. Yaztn daha sonra eklenilmi olan ksmnda resmi ii olmayanlarn tepeye kmamalar gerektii yazldr (Levha 110.3) ve yaz karakteri ile Hellenistik dneme tarihlendirilmitir. Apollon Tapnana ait verilerin sergilendii Glck Ktk Bat Salonunda 4 numara ile sergilenen yazt tapnan lokalizasyonu iin nemli bir veridir ve bu sayede Apollon Tapnann tepede yer alm olduu anlalmaktadr. Mauiri637 tarafndan Apollon Tapnana ait olabilecei nerilen Bodrum Kalesindeki isodomik kaliteli duvarlar daha sonraki aratrmaclar tarafndan grlemedii iin tanmlanmas uzun sre belirsiz kalmtr. 1994 ve sonrasnda yaplan ksmi kazlarda ise Bodrum Kalesi orta teras civarnda antik yap kalntlar tespit edilmitir638. Kazlarn olduka kstl alanlarla snrl olmas nedeniyle henz kapsaml bir tanmlamalar yaplamamakla birlikte mevcut kalntlarn ge Klasik dneme ait olabilecei belirtilmitir. Her ne kadar kesin olarak tanmlanamasa da ta deli teraslar, evre duvarlar, merdiven, iki adet yap podyumu ve iki adet sarntan oluan mevcut kalntlarn byk olaslkla Vitruvius tarafndan tanm yaplan Maussollosun saray yapsna ait olabilecekleri nerilmitir. Mevcut kalntlar M 4. yy. ve sonrasna ait olabilecek teknik zellikler gstermekle birlikte tarihleme iin yeterli veri ele gememi olmas, bu nerinin tam olarak kabul grmesini engellemektedir. Pedersen bakanlnda devam eden aratrmalarn ileride bu tanmlamay netletirmesi beklenmekle birlikte, Bodrum Kalesinin Mze olarak ilev grmesi ve daha sonraki dnem yaplarnn younluu aratrmalar snrlandrmaktadr. Yukarda deinildii gibi Bodrum Kalesinde tespit edilen snr ta yaztnda tapnan tepede yer aldnn belirtilmesi sayesinde Pedersen639 tarafndan Apollon Tapnann Bodrum Kalesinin en st noktasnda yer alm olduu (Levha 114.1) nerilmekle birlikte bu alanda tanmlanabilen bir yap kalnts bilinmemektedir. Ancak, 25 m ykseklie ulaan bir kayalk alandan oluan Bodrum Kalesinin yer ald Zephyron yarmadasnn en st blmde, Fransz kulesi alt ksmnda iki alanda ana kayann teras kaplamasnn zerine kt grlmektedir (Levha 111.1-2). Kale yapsnn tm alan kaplamasna ve teraslarn da ta deli olmasna ramen ayn eksende yer alm olabilecei grlen bu ykseltilerde drtgen yap bloklarnn oturmu olduunu gsteren yuvalar yer alr. Bu yuvalar bu alanda bir yap bulunmu olabileceine iaret etmekle birlikte yap veya tarihi hakknda bilgi verebilecek herhangi bir zellii tespit edilememektedir. Bodrum Kalesinde Fransz ve talyan kulelerinin hemen alt ksmnda yer alan orta avlu civarnda ve kule duvarlarnda tespit edilebilen baz mimari paralarn kullanlan mermer cinsi, lleri ve tarihsel adan uygunluu ayn yapya ait olabilecekleri olasln gndeme getirmitir640. Birbirleriyle balantl olabilecek bu elemanlar (Levha 112) yukarda kapsaml bir ekilde
637 638

Maiuri 1922, 462. Pedersen 2001, 104; Pedersen 2004b, 476. 639 Pedersen 2001, 104. 640 Pedersen 1994a, 30; Pedersen 1999, 327; Pedersen 2001, 104; Pedersen 2004b, 475; Pedersen 2005, 404-5.

108

deerlendirilmi olan 2 adet Samos tipi stun kaidesine ait speira blou (K.12), ok sayda yivsiz stun tamburu (T.1.1-28), 1 adet stun boynu (SB.3), 2 adet on bal (B.5-6) ve 1 adet mermer at kiremidinden641 olumaktadr. Mimari elemanlar kaliteli beyaz ada mermerinden yaplmlardr ve mermerin Paros kkenli olabilecei nerilmitir642, ancak henz analiz yaplmad iin bu neri kesinlememitir. Yapya ait olabilecei nerilen speiralardan ilki (K.1) (Levha 101.1-2) Fransz kulesi alt katnda bugn Glck Ktk bat salonu olarak dzenlenmi ve Apollon Tapnana ait olabilecek dier elemanlarn da sergilenmeye balad oda duvarnda yap ta olarak kullanlmtr. Ayn odada sergilenmekte olan ikinci speira (K.2) (Levha 12.1-3) ise 87 cm alt ap ve 18.6 cm ykseklie sahiptir. Olduka kk bir blm incelenebilen ilk speira 15.9 cm ykseklii ile ikinci rnekten daha alaktr ve incelenebilen anathyrose dzenlemesinde (Levha 11.1) teknik farkllk gstermektedir. Bununla birlikte her iki speirann profil (Levha 13.1) ve malzemelerinin benzerlii nedeniyle ayn yapya ait olarak tanmlanabilmeleri mmkndr. Speirann duvar iinde yer almas sebebiyle ap hesaplanamamakla birlikte ilk rnekle ayn ap lsne sahip olabilecei muhtemeldir (Levha 113.1). Speiralarn her ikisinin de buluntu yeri bilinmemekle birlikte ilk speirann (K.1) Fransz kulesi alt katnda kullanlmasyla en azndan kale inas srasnda burada bulunmu olduuna iaret etmektedir. kinci speira ise envanter numaras olmay ile Mze kurulmadan nce Bodrum Kalesinde devirme kullanlm olma olasln gstermektedir. zellikle ilk speirann duvar malzemesi olarak uygun olmamasna karn zerine yivli bir stun tamburu yerletirilerek duvarda kullanlm olmas ve evresinde benzer kullanmda rnek bulunmay ilgintir. Bu nedenle kulenin inas srasnda aa kt ve inaatlar tarafndan ss unsuru olmas amacyla buraya yerletirilmi olabilecei kabul edilebilir bir aklama olarak gzkmektedir. Yapyla badatrlabilecek ikinci yap eleman Fransz kulesi alt ksmnda ve talyan kulesi duvarlarnda tespit edilen 28 adet stun tamburu ve parasdr (T.1.1-28) (Levha 15-19, 112). Yukarda kapsaml bir ekilde deerlendirilerek malzeme, l ve teknik zellikleriyle ayn grup iinde olduklar tespit edilen tamburlarn tamamnn yukarda deinilen alandaki buluntu durumu stte yer alan bir terastan aa doru yaylm olduklar izlenimini vermektedir. Tamburlardan llebilen rneklerde ap llerinin 59-70 cm arasnda deitii, yksekliin ise 70-72 cm arasnda olduu tespit edilmektedir. Konumu nedeniyle llemeyen rneklerin de bu llerden ok fazla farkllk gstermedikleri izlenebilmektedir. Tamburlarda grlen en nemli ortak zellikler yivsiz olmalar ve tambur birleim yzeylerindeki (Levha 15.1) teknik zelliklerdir. Tamburlarn arlk merkezinde yer alan kare zvana yuvalarnn evresini yaklak 10 cm geniliinde anathyrose ve d kenarda 10 cm civarnda genilie sahip olduka iyi perdahlanm birleim
641

Pedersen tarafndan yayna hazrland iin tarafmzca kiremit zerinde deerlendirme yaplmamtr. 642 Pedersen 1999, 328: Parosta bulunmu ge Arkaik dneme ait bir Karia definesinin bir yap program ile balantl mermer almna iaret edebilecei ve bu yapnn da Halikarnassostaki Apollon Tapna olabilecei nerilmitir.

109

yzeyi evrelemektedir. yi korunmu rneklerdeki mevcut izlerden anlaldna gre, ncelikle ince ulu bir tarak yardmyla belirlenmi olan anathyrose daha sonra kenarda ince bir blm haricinde sivri ulu mur ile ilenerek ukurlatrlmtr. 28 adet tambur arasnda istisnai zelliklere sahip rnekler de bulunmaktadr. 26, 27 ve 28 numaral tamburlarn (Levha 18.1-4) d yzeylerinin kabaca ilenilmi olmas, 24 numaral rnekte (Levha 17.2) olduka kk bir alanda yiv balangc643 bulunmas ve 25 numaral tamburda (Levha 17.3-4) yiv balangcn andran ince bir bant grlmesi dier rneklerden farkllk gsteren unsurlardr. Bununla birlikte, yukarda belirtildii gibi malzeme ve lleri ile uyum gsteren bu tamburlarn yapnn ina evreleriyle, daha sonraki devirme kullanmlarla veya farkl evreden tamiratlarla balantl olabilecei byk bir olaslk olarak kabul edilebilmektedir. Stun tamburlarnda llebilen aplara bakldnda en geni 70 cm ve en dar 59 cm olduu grlmektedir. Bu noktada stun yksekliini tespit edebilmek iin 70 cmlik tambur alt apn en alt tambura, 59 cmlik ly de en st tambura ait olarak kabul etmek mmkndr. Dier tapnaklar iin kabul edilen oranlamalar644, zellikle de Samos Hera Tapna 2. dipteros iin nerilen 10 alt ap lsn kabul edersek stun tamburlarnn yaklak 7 m civarnda olduklar hesaplanabilmektedir (Levha 112). Bylece kaide ve balk haricinde 7 m yksekliinde ve 10 adet tamburdan oluan bir stun ykseklii bulunduu nerilebilmektedir. Halikarnassos Apollon Tapnayla badatrlan bir dier eleman olduka ince bir stun boynudur645 (SB.3) (Levha 26-27). Buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamakla birlikte envanter numaras olmay Bodrum Kalesi duvarlarnda devirme kullanlm olabileceine iaret etmektedir. Stun boynunun alt ap ls, alt ve st yzey birleimlerinde grlen anathyrose dzenlemesi ve kullanlan mermer cinsi yivsiz stun tamburlaryla uyum gstermektedir. Stun boynunun alt ap 60.5 cm olarak llmektedir ve yukarda deinildii gibi stun boynunun altta yer alan baka bir tamburda devam etmi olduu byk bir olaslktr. Bu olaslk yivsiz stun tamburlarnda tespit edilen en kk ap olan 59 cm lsnn stun boynu ile uyum gsterebileceine iaret etmektedir646. Stun boynu ve yivsiz tamburlar arasndaki en nemli benzerlik olan anathyrose dzenlemesindeki uyuma karn kare zvana yuvasnn daha kk oluu muhtemelen stundaki incelmeyle balantldr. Tm bu zellikler sayesinde tamburlar ve stun boynunun birlikte kullanlm olma ihtimalinin olduka yksek olduu sylenebilmektedir (Levha 112).

643

Yiv balangc dzenlemesine verilebilecek rnekler olarak Delos Apollon Tapnana (Fraisse-Llinas 1995, 400, Fig.7-8; Gruben 1997, 376-8, Abb.57.) ve Rhamnous Nemesis Tapnana (Pedersen 1991, 183, Fig.124.) ait yarm kalm stun tamburlar gsterilebilir. Benzer rnekler genellikle yapnn inasnn uzun srmesi nedeniyle tamburlarn tamamlanmam olmasyla aklanmaktadr. 644 Gruben 1996, 74, Abb.17-18; Gruben 2001, Abb.261-262. 645 Pedersen 1994a, 29-30, Fig.29; Pedersen 1999, 327, Fig.8. 646 Antik dnemde ayn yapya ait elemanlardaki l farkllklar iin bk. Bammer 1968b, 8992.

110

Bodrum Kalesinde ayn malzemeden yaplm ama l farkll gsteren 2 adet on balndan birisi (B.6) (Levha 49.1-2, 50.1-2) Pedersen tarafndan Apollon Tapna ile badatrlmtr647. talyan kulesi kap stnde kullanlm olan baln sadece alt blm ve cephenin kk bir ksm incelenebilmektedir. Baln ekhinus alt ap 62.5 cmdir ve SB.3 ile tam bir uyum gstermektedir (Levha 112). Ayrca anathyrose ve zvana yuvas dzenlemesi de stun boynu ile tamamen ayndr. Baln kk bir blmnn incelenebilmesi tarihlendirilmesini zorlatrmakla birlikte B.5 (Levha 45-47) ile kyaslandnda ayn zelliklere sahip olduu anlalmaktadr. Her iki baln ekhinus kymationlar, ibkey cephe dzenlemesi ve polster formunun ayn oluu, llerinin birbirine yakn olmas ve zellikle de ayn mermer cinsinden yaplm olmalar, aralarnda kesin bir balant olduuna iaret eden unsurlardr. Balklarn alt aplar arasnda grlen 6.5 cmlik fark ise yukarda deinildii gibi ayn yapda farkl ller grlebildii648 iin ayn yapda kullanlm olmalarn engelleyen bir unsur deildir. Tm mimari elemanlar bir arada deerlendirildiinde ikinci speira (K.2), stun tamburlar (T.1), stun boynu (SB.3) ve B.6 numaral baln hesaplanan 7 metrelik stun yksekliine uygun olduu grlmektedir (Levha 112). ncelikle, 83 cm st ap lsne sahip olan speira stnde yer alm olmas gereken torus ve stun bitimindeki astragal profili hesaba katldnda 70 cm apndaki stunlar ile olduka uyumlu olduklar tespit edilebilmektedir. Yukarda deinildii gibi 1:10 oranlamas esas alndnda stun ykseklii 7 m olmaldr ve stun st blmnde mevcut stun boynunun alt ksmn oluturan stun boynu bezemeli tamburun yer alm olabilecei kabul edilebilir. En stte yer alan stun boynu ise 62.5 cm st ap ile B.6 numaral balk alt apyla tam bir uyum gsterir. Bylece yapya ait649, balk ve kaide ile birlikte 7.60 m ykseklie ulaan bir stunun yeniden kurma izimi (Levha 112) gerekletirilebilmektedir. Dier yaplara ait stun tamamlama nerileri ile kyaslandnda (Levha 113), stun yksekliinin Labraunda Zeus Tapna650 (6 m.), Didyma Apollon Tapna naiskosu651 (8 m.) ve Magnesia Zeus Tapna652 (6.3 m.) ile karlatrlabilir oluu, bu tamburlarn ait olduu yapnn dnemin dier antsal yaplarna kyasla olduka kk boyutlu olabileceine iaret etmektedir. Bununla birlikte mevcut veriler nda yap boyutu ile ilgili herhangi bir tanmlamada bulunmak mmkn deildir. Aslan Heykelleri: Pedersen653 tarafndan Bodrum Kalesi ngiliz Kulesi duvarnda devirme kullanlm aslan heykelinin (Levha 114.2) Apollon Tapna ile
647 648

Pedersen 1999, 328. bk. Bammer 1968b, 89-92. 649 Bu noktada mimari elemanlarn birden ok sayda olmalar ve l farklklar bulunmasna karn ayn biimlendirmeye sahip olular sebebiyle adak stunu olma ihtimalinin mmkn olmad sonucuna ulalabilmektedir. 650 Hellstrm-Thieme 1982, 27-28, Pl.48. 651 Gruben 1996, Abb.17. 652 Gruben 1996, Abb.17. 653 Pedersen 2004b, 475

111

balantl olabilecei nerilmitir. Pedersen, yap ta olarak uygun olmayan malzemelerin kale inasnda ok fazla tercih edilmedii iin bu malzemelerin uzak yerlerden tanmad ve muhtemelen kule civarnda varolan malzemelerin kullanlm olabileceini nermitir. Aslan heykeli (Levha 114.2) dz bir kaide zerinde oturur durumda betimlenmitir ve Vermeule654 tarafndan M 500 civarna, Strocka655 tarafndan ise M 550 civarna tarihlendirilmitir. Bodrum Kalesi orta avlusunda sergilenen ve M 6. yy. son eyreine tarihlenen bir dier aslan heykeli656 de (Levha 114.3) buluntu yeri bilinmemekle birlikte657 ilk rnekle gsterdii stilistik benzerlik sebebiyle yapyla badatrlmas olas bir dier rnektir. Aslan heykellerinin kutsal alanlarda sklkla grlyor oluuna karn kutsal alandaki ilevleri hakknda kesin bir ey sylemek mmkn deildir. Yukarda deerlendirilen tm veriler bir araya getirildiinde M 5. yy.dan itibaren yaztlardan varl bilinen Halikarnassos Apollon Tapnann Mauiri658 ve daha sonra Pedersen659 tarafndan nerildii gibi Bodrum Kalesinin bulunduu Zephyron yarmadasnda yer ald kabul edilebilir gzkmektedir. Yapya ait mimari elemanlarn iaret ettii zere tapnan inaat M 5. yy. ilk yarsna verilebilmektedir660. Aslan heykellerinin kutsal alanla olas balants hesaba katldnda ise kutsal alannn daha eskiye dayand muhtemel gzkmektedir. Tapnan Zephyron yarmadasnn en st noktasnda bugnk Fransz Kulesi alt ksmnda yer alm (Levha 114.1) olduu ise mimari elemanlarn dalm, snr yaztnda tepede yer aldnn belirtilmesi ve en stte ana kayada grlen blok yuvalar (Levha 111.12) nda olduka gl bir olaslk olarak kabul edilebilmektedir.

654 655

Vermeule 1972, 54, Fig.9. Strocka 1977, 506, Abb.33. 656 Strocka 1977, Kat.9-10, 504-507, Abb.30-32. 657 Buluntu yeri bilinmeyen baz eserlerin Mzeye dntrlmeden nceki evrede Bodrum Kalesinde devirme kullanlm olmalar kabul edilebilir bir olaslktr. 658 Maiuri 1922, 462. 659 Pedersen 1994a, 30; Pedersen 2004b, 475-476. 660 Pedersen (2004b, 476) tapnan klasik dnem yapsnn Hekatomnidler devrinde deitirilmediini dnmekle birlikte Hekatomnidler devrinde bu alanda bir saray yaps ina edilmi olma ihtimali tapnan da bu evrede eitli deiimler geirmi olabileceine iaret edebilir. Bu tip bir faaliyeti arkeolojik olarak kantlayacak bir veri bulunmamakla birlikte, Maussollos evresi sikkelerinde Apollon figrnn standart hale gelmi olmas (Konuk 2003, 109 vd.) Hekatomnidler evresinde bu tapnaa olduka ilgi gsterilmi olabileceine iaret eden bir unsurdur.

112

II.1.4: LABRAUNDA ZEUS TAPINAI N ANTS EVRES Karia blgesinin en nemli kutsal alanlarndan birisi olan ve zellikle Hekatomnidler devri iin kilit bir rol oynayan Labraunda661 kutsal alan (Levha 115.1-2) Milasn 13 km kuzeydousunda yer almaktadr. Kutsal alanda gerekletirilen kazlarda662 ele geen seramik buluntular663 M 7. yy. sonlarndan itibaren faaliyet bulunduuna iaret etmekle birlikte Hekatomnidler devri ncesine ait mimari faaliyet664 hakkndaki bilgiler olduka kstldr665 (Levha 115.3). Labraunda Zeus Tapnann erken dnemine ait in antis evresinin bulunduu ve bunun M 5. yy. ilerine tarihlenebilecei ilk olarak Westholm666 tarafndan nerilmitir. Tapnan Herodotos (V.119) tarafndan bahsedilen yap olmamas iin bir sebep bulunmadn belirtmi, ancak Labraundann M 6. yy.a tarihlenen ilk yapm evresinde bulunup bulunmad sorusunun cevapsz olduunu ve eldeki veriler nda tapnan M 5. yy. iinde ve 4. yy. ilk yarsnda yerinde bulunduunun sylenebileceini belirtmitir. Westholm667 daha sonraki yaynnda da ayn gr srdrm, kare sellal in antis tapnan M 5. yy.da mevcut olduunu ve kutsal alandaki birka tane668 36 yivli stunun yapyla badatrlabileceini belirtmitir. Hellstrm ve Thieme669 tarafndan yaplan kapsaml mimari incelemede ise yapnn ilk evresi iin 2 tarih nerisi yaplabilecei belirtilmitir. Bunlardan ilki olan M 6. yy. sonlarnda, kutsal alann olduka faal olduu, ancak bunun onia ihtilali ile kesintiye urad belirtilmitir. Tapnan bu evreye ait olabilecei ihtimalinin ise Herodotos (V.119) tarafndan kullanlan hieron teriminin tapnak ya da kutsal alan anlamnda olmasyla balantl olduu belirtilmitir. kinci tarih nerisi olarak ise M 4.
661

Labraunda isminin telaffuzu olduka tartmal olmakla birlikte antik kaynaklar ve yaztlarda geen ekliyle Labraunda olarak kullanlmas en doru yaklamdr. bk. Hellstrm 1992, n.1. 662 Kaz tarihesi ve bibliyografya iin bk. Hellstrm 2003, 244 vd. 663 Arkaik dnem seramikleri iin bk. Jully 1981, 9 vd., Klasik dnem ve sonras iin bk. Hellstrm 1965, 7 vd. 664 Teraslar halinde dzenlenmi olan kutsal alanda (Levha 115.1) zelikle tapnak terasnda ele geen seramik buluntular yardmyla baz yap ve duvar kalntlarnn Hekatomnid devri ncesine ait olabilecei nerilmitir (Levha 115.3). Bir konuta ait olabilecei belirtilen bir yap kesi kalnts M 6. yy.a tarihlendirilmi ancak kesin tanm yaplamamtr (Westholm 1963, 30, 87, 92, 105, Fig.15). Ayn terasta yer alan 1-4, 6a-b, 7-10 numaral duvarlar ise M 5. yy. balarna verilmi ve yine ev kalntlar olabilecekleri belirtilmitir (Westholm 1963, 30-31, 88, 92, 105-106, Fig.15). Duvarlarn teknik adan dier kalntlardan ayrt edilemiyor oluunun yan sra, bu alanda hem stteki kalntlarn kazya izin vermemesi hem de henz kazlmam blmler bulunmas, bu tanmlamalarn geerlik kazanmasn engellemektedir (Hellstrm 1991, 297). 665 Labraunda kutsal alannda Hekatomnidler devri ncesine ait bir altar yaps bulunabileceinden bahsedilmi (Hellstrm-Thieme 1979, 6) olmakla birlikte kutsal alanda bununla ilgili bir veri tespit edilmemitir. 666 Westholm 1963, 90-92, 105-106. 667 Westholm 1978, 544. 668 Alanda yrttmz almalarda sadece 1 tambur bulunduu tespit edilmitir. 669 Hellstrm-Thieme 1982, 42

113

yy. balarndaki Hekatomnos evresi belirlenmitir. Hekatomnos isminin Labraundann en erken yaztnda670 gemesi ve kutsal alandaki buluntularn M 5. yy.da Labraundann dier blgelerle ilikisinin bulunmadn gstermesi temelinde M 4. yy. balarnn erken evre tapna iin en olas tarih olduu sonucuna ulalmtr671. Thieme672 tarafndan arkaik mimari elemanlar zerine hazrlanan yaynda ise bu gr deitirilmitir. Kenet yuvalarnn Hekatomnid rneklere gre daha vurgulanm kuyruklara sahip olduu ve paralel rneklerin M 520 civarna tarihlenebilecei belirtilmitir. Bylece incelenen mimari elemanlarla balants olduu belirtilerek in antis tapnan M 520-500 arasnda ina edilmi olabilecei belirtilmitir. Labraunda Zeus Tapnann mevcut kalntlar (Levha 116.1-2) zerinde Hellstrm ve Thieme673 tarafndan yaplan kapsaml incelemelerde yapnn daha erken bir evre zerinde ina edilmi olduunu gsteren teknik veriler tespit edilmitir. Bu teknik verilerden ilki yapnn opisthodomosunda kuzeybat anta toikhobat ile sella kesinin balantsndaki farkllktr (Levha 116.2). Bu balantnn dier blmlere gre olduka gevek oluu nedeniyle kuzey sella duvarnn M 4. yy. orijinal dzenlemesine ait olmad tespit edilmitir. Toikhobat blounun sella kesine dz bir kenet yuvas iinde basit tipte kenetle balanmas da dier toikhobat bloklarndaki krlangkuyruu kenet yuvalarndan farkllk gstermektedir. Yapda kullanlm farkl tipte kenetler de yap evrelerine iaret eden teknik zelliklerdir. 1 ve 2 numaral tipte yaplm krlangkuyruu kenet yuvalar kuzeybat anta toikhobat haricinde tm toikhobat ve onun altndaki sraya ait bloklarda kullanlmtr. Bronzdan yaplm kenetler tayan krlangkuyruu kenet yuvalar ise krepisin mermer basamaklar arasnda grlebilir blmlerde kullanlmtr. Yapda kullanlan bir dier kenet formu ise basit kenettir ve dz kenet yuvalarnda kullanlm olan bu kenetler saaklktaki mermer bloklar arasnda grlmeyecek blmlerde yaygn olarak kullanlmtr. Bylece kuzeybat anta toikhobat kesindeki dz kenedin st yap ile ayn dnemden olduu ve 1 ve 2 numaral krlangkuyruu kenetlerin yapnn dier blmlerinden farkllk gsterdii tespit edilmitir. Bir dier teknik veri ise opisthodomos i ksmndaki 8 numaral duvar srasnda dey kenet boluklar bulunmasna ramen yatay kenet yuvalarnn bulunmaydr (Levha 116.2). Bu da sella arka duvarnn hemen bitiminde yer alan bu duvar srasnn daha sonraki kullanma bal olarak yontulmu olmas ile aklanabilmitir674.

670 671

Crampa 1972, 27-28, Nu.27 Hellstrm ve Thieme (1982, 42), tapnan ynlendirilmesinin terasta yer alan arkaik dnem yaplarndan farkllk gstermesini, yapnn daha ge tarihten olduu dncesine destek olarak vermilerdir. Bununla birlikte kutsal bir yapnn ynlendirmesinde dier yaplarn belirleyici olmas ok kabul edilebilir gzkmemektedir. Ayrca dier kalntlarn kesin tarihinin bilinmiyor oluu da byle bir yargy engellemektedir. 672 Thieme 1993, 50, Fig.8. 673 Hellstrm-Thieme 1982, 18, 40, Fig.4., Pls.8.3, 28-31, 38-39. 674 Hellstrm-Thieme 1982, 40, Pl.30.

114

Yapda kullanlan ta cinsleri de farkl evrelere iaret eden bir unsurdur675 (Levha 116.2). Sella, pteroma ve peristyle temelinde B ve C tipi olarak adlandrlan gnays bloklar kullanlmken A tipi gnays younlukla euthynteriann grlebilir blmleri iin kullanlmtr. Bununla birlikte daha kolay ilenebilen bu A tipi gnays sella duvar temelinde, 7 numaral temel srasnda ve toikhobatta da kullanlmtr. Bu blmler ise peripteral tapnan mermer kaplamalar ve duvar kaideleri ile gizlenen blmlerdir. ki farkl yap evresine iaret eden bu teknik veriler arasnda en dikkat ekici olan sella arka duvar temelindeki yontulmu kenet yuvalardr. Ayrca, ta seimi, opisthodomos antasnn balant biimi, kenet tipindeki ve yataylndaki farkllklar ilk evre yapsnn sadece selladan olutuuna iaret etmektedir. Opisthodomosa sahip olmayan bu tapnak yapsnn muhtemelen distyle in antis planl olduu kabul edilmitir (Levha 117.1). Yapnn evresinde gnays bloklardan yaplan euthynteriann duvardan 41 cm ilerde olacak ekilde grlebilir bir biimde dzenlendii ve euthynteria bloklarnn da birbirlerine dardan grlebilen krlangkuyruu kenetlerle balanm olduu nerilmitir. Bylece yapnn lleri euthynteria keleri arasnda 12.07 x 8.88 m, duvar keleri arasnda ise 11.26 x 8.06 m olarak hesaplanabilmitir. Yapnn i lleri ise muhtemelen M 4. yy. tapna ile ayndr676. Bu teknik zelliklerin yapnn erken evresi bulunduuna kesin olarak iaret etmesine karn tapnan kazs srasnda tarihlendirilmede kullanlabilecek herhangi bir buluntu ele gememitir. Yapda kullanlan krlangkuyruu kenet formu Thieme677 tarafndan M 6. yy. sonuna ait rneklerle kyaslanmakla birlikte farkl dnem yaplarnda ayn formlarn grlebiliyor oluu678 kesin bir tarih kriteri olarak kullanlmalarn engellemektedir. Zeus Tapna evresinde ve Oikoida tespit edilmi mermer mimari elemanlardan henz in antis yapyla kesin olarak badatrlabilen bir rnek bulunmamakla birlikte, son almalarmz nda bu elemanlarn says artrlm ve yapyla olas balantlar da glenmitir. Arkaik dneme tarihlenen mimari elemanlar (Levha 118) yukarda kapsaml bir ekilde deerlendirilen 36 yivli bir stun tamburu (T.2), stun boynu olarak tanmladmz bir mimari para (SB.4), 8 adet ta blou paras (TB.12) ve iki gruba ayrlabilen 8 adet di sras bloundan (D.1-8) olumaktadr. Yukarda deerlendirildii gibi 36 yivli mermer stn tamburu (T.2) (Levha 20.1-3, 118) paralel rnekler nda M 6. yy. son eyreine tarihlenebilmektedir ve 70 cm alt ap lsne sahip olan tamburla balant kurulabilen tek eleman SB.4 numaral stun boynu parasdr (Levha 29.1-3, 118). Yiv genilii aracl ile kurulabilen bu balant haricinde stun boynunun tarihlendirilebilmesi iin baka bir veri bulunmamaktadr. Tapnak terasnda ve oikoi civarnda ele gemi olan on kymationu bezemeli ta bloklarndan679 (TB.12) 8 adet tespit edilmitir (Levha 87-89). Bloklar 22-25
675 676

Hellstrm-Thieme 1982, 40-41, Pl.30-31. Hellstrm-Thieme 1982, 41, Pl.38 677 Thieme 1993, 50. 678 Nylander 1966, 143, Fig.6. 679 Hellstrm-Thieme 1982, 41-42, Fig.13-14; Thieme 1993, 47 vd, Fig.3-4, 7, Pl.IX.3-5.

115

cm arasnda deien bir ykseklie sahip olmakla birlikte bloklardaki anma pay dikkate alndnda aradaki farkn ok nemli olmad kabul edilebilir. Bloklarn on kymationu bezemesinin homojenlik gstermesi yan yana yerletirilmi olduklarna iaret eder ve mevcut paralar incelendiinde keler araclyla 8 parann birbirinden farkl en azndan 5 adet bloa ait olduklar grlmektedir (Levha 118). Korunan bloklardan geniliklerin 1.221.36 m arasnda deitii grlmektedir. Blok derinliklerinin 27-28.5 cm deimesiyle geniliklerine gre olduka ince olmalar ilev konusunda belirleyicidir. Her ne kadar bloklarn arka st kenarlarnda zvana yuvalar bulunsa da bloklarn tayc bir ilev tadklar sylenemez. Bu nedenle yanda birbirilerine, arkada ise destek bloklarna kenetlenmi olan bu bloklarn bezeme unsuru oluturacak ekilde kullanlm ta bloklar olduklarn syleyebilmek mmkndr. Ancak aritrav m yoksa frizi mi talandrm olduklarn tespit etmek mmkn deildir. on kymationu bezemesi ok sayda paralel rnein yardmyla M 520-500 arasna tarihlendirilebilmektedir. Tapnak terasnda ele gemi olan mimari elemanlarn sonuncusu di sras bloklardr (Levha 92-102, 118). Thieme680 tarafndan yaynlanm olan 5 adet rnee yaplan aratrmalarla 3 adet daha eklenmitir. Yukarda kapsaml bir ekilde deerlendirilen di sras bloklar ayn ykseklie sahip fakat genilii ile farkllk gsteren iki gruba ayrlabilmektedir. Ancak yksekliklerin ayn oluu farkl yapya ait olmadklarn ve byk olaslkla farkl cephelere verilebileceklerine iaret etmektedir. Az sayda paralel rnek bulunmakla birlikte her iki grupta da di genilii ve di aral orannn 1:1 olmas ile erken dnem karakteristii gsteren di sras bloklarnn tarihlendirilmesindeki en nemli veri ta bloklaryla gstermi olduu eksen uyumudur (Levha 103.1). Thieme tarafndan tespit edilen bu uyum681 di sras bloklarnn da M 520-500 arasna tarihlenmesini ve ta bloklar ile ayn yapya verilebilmesine imkn salamaktadr. Yukarda zetlenen daha nceki almalarn sonularna bakldnda yapnn tarihi zerindeki bu tartmalarn kesin bir tarihsel veri tespit edilememesi ve antik kaynaklarn aktard bilgilerdeki eksiklikten ortaya kt grlmektedir. Antik kaynaklardan sadece Herodotos (V.119) Labraundann erken evresi hakknda bilgi verir ve Kariallarn Perslere kar M 497-6 veya 496/5 ylnda yaptklar sava sonrasnda yenildiklerini ve sa kalanlarn Labraunda kutsal alannda toplandklarn aktarr. Ancak Herodotosun Labraunda ile ilgili verdii bilgide orijinal metinde682 geen ron = eron kelimesinin kutsal alan veya tapnak olarak683 evrilebilmesi sorun yaratmaktadr. Trkeye684 Sa kalanlar Labraundada, nar aalaryla kapl byk kutsal ormann ortasndaki Ordular tanrs Zeus Tapnanda toplandlar eklinde evrilmekle birlikte ngilizceye ordular

680 681

Hellstrm-Thieme 1982, 41-42, Fig.15; Thieme 1993, 49-50, Figs.5-6, Pls.IX.6-7. Thieme 1993, 50, Fig.7. 682 Herodotos V.119: nyeten d o diafugntew atn kateilyhsan w Lbraunda w Diw stratou rn, mga te ka gion lsow platanstvn 683 Liddell and Scotts Greek-English Lexicon7, Oxford 1989, 377 684 Herodotos 1991.

116

tanrs Zeusun kutsal alan olan nar aalarndan oluan koruluk 685 eklinde evrilmitir. Bu eviri sonucunda da Herodotos evresinde Labraundada tapnak yaps bulunmad ve kutsal alann sadece nar aalarndan oluan bir koruluk olduu dncesi olumaktadr686. Strabon687 tarafndan kutsal alan hakknda aktarlan bilgide688 Labraundada bulunan eski bir naos ve iindeki xoanondan bahsedilmesi Labraundann erken dnemiyle balant gsterebilecek bir unsurdur. zellikle peripteral olduu bilinen M 4. yy.a ait Zeus Tapnann eski bir naos olarak adlandrlm olmas tapnan gemiine iaret eden bir unsur olabilir. Bir dier nokta da Strabon tarafndan bahsedilen xoanonun689 Arkaik dneme iaret edebilecei ve bu ahaptan yaplma tanr heykelinin bir yap iinde korunmu olmas ihtimalidir. Bu veriler nda, her ne kadar kesin olmasa da Herodotosun metninde ortaya kan tartmann Strabonun metni ile tamamlanabilecei ve Arkaik dnemde Labraundada kk boyutlu bir tapnak yapsnn bulunabilecei mmkn gzkmektedir. Ayrca, Herodotos tarafndan aktarlan hieron teriminin tapnak yerine sadece korulua iaret etmi olmas bizce aklanmas daha zor bir yorumdur. Her ne kadar kesin olmasa da Labraunda Zeus Tapnann Strabon tarafndan Arkaik naos olarak adlandrlmasn desteleyecek bir veri tapnan oranlamalarnda tespit edilebilmektedir. M 4. yy. yapsnda oranlamalarn olduka etkili olduu yaplan almalarda net bir biimde ortaya konulmutur690. Tapnakta kullanlan ayak ls 32.25 cmdir ve 2.016 cmlik 16 adet birimden olumaktadr. Kullanlan bu birimin ise tapnan sellas temel alnarak oluturulduu tespit edilmektedir. n antis evre yapsnn M 4. yy. tapnann sellasn oluturmas dikkate alndnda Klasik dnem yapsnn mevcut erken evre tapnann geniletilmesiyle ina edilmi olduu anlalmaktadr (Levha 117.1-2). Peripteral yap ina edilirken in antis
685

of them who escaped were driven into the precinct of Zeus of Armies at Labraunda, a large and a holy grove of plane-trees Herodotus, Histories (Translated by A. D. Godley), Cambridge. Harvard University Press. 1920. The Carian survivors shut themselves up at Labraunda, in the great grove of sacred plane-trees known as the precinct of Zeus of the Army Herodotus, Histories (Translated by J. Marincola), Penguin Boks, 2003. 686 Hellstrm-Thieme 1982, 42; Hellstrm 1991, 297 687 Strabon 14.2.23: Labranda ise kentten uzakta Alabanda zerinde Mylasa'ya ulaan geidin yannda, da zerinde yerlemi bir kydr. Labranda'da eski bir apel ve Zeus Stratios'un bir heykeli vardr. Btn evre halk ve Mylasallar tarafndan kutsanr. zerinde, onlarn kutsal tren alaynn yrd ve kutsal olarak tannan ve apelden Mylasa'ya kadar altm stadia tutarnda olan ta demeli bir yol vardr. 688 Strabon 14.2.23: ntaya new stin rxaow ka janon Diw Stratou...." 689 Antik metinlerde geen xoanon ya erken dnemin ahap heykelleri ya da teknik adan erken rnekleri anmsatan daha ge heykeller iin kullanlmaktadr. (bk. Donohue 1988, 9 vd.; Mark 1993, 93-98) Bu nedenle Strabon tarafndan verilen xoanon teriminin ya Arkaik dneme ya da onun sonradan yenilenmesine iaret etmi olabilecei muhtemeldir. Bununla birlikte bu terimin Roma imparatorluk evresinde de kullanld ve zamansal farkllktan ziyade heykelin parlatlmas ile balantl olabilecei de dnlmektedir (bk. Price 1984, 176 ve ilgili kaynaka). Donohue (1988, 81, n.198) kesin olmamakla birlikte Strabonun Arkaik stilde yaplm bir heykelden bahsetmi olabileceini belirtmitir. 690 Hellstrm-Thieme 1982, 47; Thieme 1989, 81.

117

tapnan muhtemelen deprem sonucunda tahrip olmu olduu ve yapnn toikhobat seviyesine dein sklerek yenisinin ina edilmi olduu nerilmitir691. Bununla birlikte in antis yapnn Hekatomnidler dnemine dein korunmu olmas ve bu evrede kutsal alanda youn bir ina faaliyetine girilmesi sonucunda tapnan da gelitirilmi olmas akla daha yakn gelmektedir. Bylece byk boyutlu andron yaplarnn arasnda tapnan grkeminin kaybolmamas salanm olmaldr. Bu durumda yukarda deinildii gibi Strabonun Labraunda Zeus Tapna hakknda Arkaik naos tabirini kullanmas da anlalr olmaktadr. Bylece Arkaik in antis tapnan iindeki xoanon ile birlikte M 4. yy. evresinde byk lde korunmu olabileceini nermek mmkn gzkmektedir. Tm veriler bir arada deerlendirildiinde Labraunda Zeus Tapna erken evresinin tarihlendirilmesinde kesin bir veri bulunmamakla birlikte Herodotos evresine tarihlenmesi iin herhangi bir engel bulunmad kesin bir biimde grlmektedir. Yukarda deerlendirilen mimari elemanlarn ise l olarak yapyla badatrlmas mmkndr. zellikle di sras ve ta bloklarnn eksen uyumu ve boyutlar Arkaik dneme ait in antis planl Zeus Labraundeos Tapnana ait olduklar dncesini destekler niteliktedir.

691

Hellstrm-Thieme 1982, 42-43.

118

II.1.5: MYLASA ZEUS KAROS TAPINAI692 Zeus Karios Tapna hakknda ilk bilgiyi antik yazarlardan Herodotos (I.171) aktarmaktadr. Mylasada Karia Zeusuna ait ok eski bir tapnak gsterirler ki buraya, karde uluslar olarak Mysiallar ve Lydiallar da kabul edilirlerdi; zira diyorlar, Lydos ve Myros, Karn kardeleriydiler. Bu iki ulus bundan tr kabul ediliyordu; ama baka soylardan olanlar, Karia dilini konusalar bile, bu tapnaa sokulmazlard.693 Herodotostan694 renilen bir dier bilgi ise Atinal Kleistenes ve Isagorasn Zeus Kariosa kurban adam olduklardr695. Bu bilgi Zeus Karios kltnn yaygnl696 hakknda ipucu vermektedir. Tapnak hakknda bilgi edinilen dier antik yazar ise Strabondur: imdi bu tapnaklar zellikle kente aittir; fakat Karia Zeusuna ait olan bir nc tapnak vardr ki btn Kariallarn genel mlkiyetindedir ve karde olarak ayn zamanda bunda Lydiallarn ve Mysiallarn da pay vardr. Mylasann eski zamanda sadece bir ky olduu sylenir. Oras Hekatomnos hanedanndan gelen Kariallarn ana vatan ve ikametgh idi697 Klt hakkndaki bilgileri oluturan bu aktarmlar haricinde maalesef baka bir bilgi bulunmamaktadr698. Karia birliinin dini merkezi olabilecei
692

Bu blm Bein, Zeus Karios (?) Tapna ad altnda, Ankara niversitesi, Arkeoloji Blm tarafndan dzenlenen II. Arkeolojik Aratrmalar Sempozyumunda sunulmu ve yaynlanmtr. (bk. Baran 2004) 693 Anadolu topluluklar arasndaki ilk birliktelik rneklerinden biri saylabilecek bu tutum (Hall 1998, 36) kltn mistik bir havas olduuna da iaret edebilir. Ancak klt hakknda aklayc bir bilgi verilmemitir. Zeus Karios ile Lydia arasndaki balant antik kaynaklarn aktard Torrhebeiadaki Apollon Karios Tapna ile kurulabilmektedir (Bengisu 1994, 35 vd.; Bengisu 1996, 3 vd.; Pedley 1974, 96-99). Zeus Kariosun olu olduu sylenen Apollon Kariosun tapnann Lydiada Sardeis yaknlarndaki Glck civarnda Karios adl dan yaknnda bulunduu nerilmitir (Bengisu 1994, 42-43). Tapnaa ait olabilecei belirtilen Arkaik dneme ait bir ta blounun (Bengisu 1994, 42, Fig.3) ise Labraunda (TB.12) ve Beinde (F.1) bulunan rneklerle zamansal ve biimsel uygunluk gstermesi, ilerde yaplacak almalarla bu balantnn daha net bir biimde anlalabileceine iaret etmektedir. 694 Herodotos 5.66. 695 Adak adanm olan tanrnn DIIKARIOS (Zeus Karios) yerine DIIIKARIOS (Zeus Ikarios) olabilecei ile ilgili deerlendirme iin bk. Hornblower 1982, 20, n.119. Ikariostaki Zeus Karios tanm ile ilgili olarak bk. Kernyi 1976, 152-153. 696 Zeusun ayn isimle Thessalia ve Boeotiada da tapnm grm olduu Photius tarafndan aktarlmaktadr (Smith 1873, Karios maddesi). 697 Strabon XIV.II.23; tata mn on dia tw plevw,trton d' stn ern to
Karou Diw koinn pntvn Karn, o mtesti ka Ludow ka Musow w delfow. storetai d kmh prjai t palain, patrw d ka basleion tn Karn tn per tn Ekatmnv:" (Strabo, Geographica, (ed. A. Meineke) Leipzig: Teubner, 1877)

698

Roma dneminde Zeus Panamaros kltnn Zeus Karios olarak da adlandrlm olduu bilinmekle birlikte muhtemelen bu durum kentler arasndaki g kavgasyla ilgilidir (Schaefer 1912, 412-415; Rigsby 1996, 423; Bremen 2004, 211, 241-243). Stratonikeia antik kentine bal Panamaros kutsal alannda Karios epithetinin kullanlmas politik bir yaklam olarak adlandrlabilir. Elde yeterli veri olmay ve Herodotosun bahsettii Zeus Karios Tapna ile bir balants tespit edilemedii iin bu incelemede deerlendirme dnda tutulmas tercih edilmitir.

119

nerilen699 tapnan klt heykeli betimlemesine ilikin Akarca700 tarafndan yaplan neri ise henz geerlilik kazanmamtr. Zeus Karios Tapnann yeri hakknda iki neri yaplmtr. Bunlardan ilki Milasn 5 km gneyinde yer alan (Levha 119) Beindeki ksmen grlebilir durumdaki 6 adet mermer basaman (Levha 123-124) tapnaa ait olduu eklindedir. Dieri ise Milas iindeki Hisarba adl terasta bulunan podyum ve zerindeki tam ykseklii ile korunmu olan Korinth balkl stunun tapnaa ait olduu ynndedir. Zeus Karios Tapnann Beinde bulunduuna ilikin neri olduka eskiye dayanmaktadr. lk olarak 1743 ylnda Pococke701 tarafndan eski Mylasann Beinde bulunduu nerilmitir. Bu neri daha sonra 1776 ylnda Chandler702 tarafndan da desteklenmi ve ilk kez Zeus Karios Tapnann Beinde bulunabilecei fikrini ortaya atmtr. Beindeki mevcut basamaklarn ise tapnan daha sonraki bir evresine ait olabileceini belirtmitir. Her iki gr de uzun bir aradan sonra 1961 ylnda Cook tarafndan yinelenmi ve Eski Mylasann Beinde bulunabilecei ve Hekatomnidlerce bakentin nce Milasn dzlkteki bugnk yerine daha sonra da Halikarnassosa tanm olabilecei belirtilmitir703. Cookun dncesi ncelikle Strabonun metninde olabilecek eviri farkllna dayanmaktadr. Strabonun metnindeki Mylasann eski zamanda sadece bir ky olduu sylenir eklindeki eviride, zamirden oluan cmle znesinin evirmenlerce eklenilmi olduunu belirterek, orijinal metinde yaplacak bir noktalama deiiklii704 ile bu cmle znesinin Mylasa yerine tapnan bulunduu yer olarak evrilebileceini nermitir. Bylece Hekatomnidlerin anavatan olduu belirtilen bu yerin Strabonun zamanndaki Mylasadan farkl bir yer olabileceini belirtmitir705. Bu deerlendirme, Strabonun Mylasaya ait olduunu belirttii iki tapnak olan Zeus Osogos ve Zeus Labraundeos tapnaklarndan Zeus Karios Tapnan ayrt etmi olmasyla da desteklenebilmektedir706. Bylece tapnan bulunduu yerin bugnk Mylasadan farkl bir yer olduu sonucuna ulaan Cook, bu yerin ismi iin de Herodotos tarafndan tapnan Mylasada olduunun aktarlmas sebebiyle Beinin Strabon ncesi dnemde Mylasa olduu sonucuna
699

Karia Birliinin merkezi olarak Herodotos (V.118) tarafndan Beyaz Stunlar ismi anlmakla birlikte bu yerin Zeus Karios Tapnan tanmlam olabileceine ilikin gr iin bk. Hornblower 1982, 55, 61, n.25. 700 Akarca 1959, 50-1, 74 ve 81 numaral sikke betimlerinde grlen karacal ve himationlu Zeus figrlerinin Zeus Karios olabilecei belirtilmitir. 701 Pococke 1743, 62. 702 Chandler 1776, 190. 703 Cook 1960, 51; Cook 1961, 100-101. 704 delfow. (:) storetai d kmh prjai t palain. 705 Cook 1960, 51; Cook 1961, 100. 706 Bununla birlikte Strabon tarafndan Mylasann liman olarak Passala yerine Phsykos isminin verilmi olmas Hornblower (1982, 313, n.148) tarafndan da belirtildii gibi Strabonun verdii bilgilerde hatalar bulunmu olabileceine iaret etmektedir. Ayrca, Strabonun metninden kendisinin bu tapna grmedii sonucuna ulalmaktadr ve Mylasa gezisi srasnda bu tapnak eer mevcut olsayd Strabonun bu yapy grm olmasnn bekleneceini belirtmek gerekmektedir.

120

ulamaktadr. Dncesine destek olarak da Beinde M 4. yy. sonrasna ait buluntu ele gemeyiine karn Mylasada M 4. yy. ncesine ait buluntularn azln gstermitir. Bylece, bugnk Mylasann Kariada, Halikarnassos bata olmak zere, pek ok kentte grld kabul edilen dzende, M 4. yy. iinde Hekatomnidler tarafndan bugnk Milasta yeniden kurulmu olduu sonucuna ulalabilmektedir707. Bean tarafndan da kabul grm olan708 bu dnce Rumscheid709 ve ekibi tarafndan yaplan almalarla da desteklenmektedir. Bu yzey aratrmalarnda Mylasann gerisinde yer alan Sodra dann zirvesinde yapm yarm kalm olduka byk bir kale tespit edilmi ve bu yarm inaat Maussollosun kenti kurmaya balad, ancak bir sre sonra vazgeerek Halikarnassosa tand eklinde yorumlanmtr. Ancak, ncelikle tahkimat sistemleri ve duvar teknikleri ile yaplan tarihlendirmeler, uzun sre benzer tekniklerin kullanlm olmas ve zellikle de Hellenistik dnem ierisinde blgenin olduka kark bir politik duruma sahip olmas nedeniyle maalesef kesinlik tayamamaktadr710. Bir dier nokta da Mylasada M 4. yy. ncesine ait malzemelerin bulunmad belirtilmesine karn Milas iinde Miken dneminden itibaren kesintisiz yerleim olduunu gsteren buluntularn aa km olmasdr711. Yaplan kaz ve aratrmalarda da her geen gn erken dnem buluntularnn says artmaktadr712. Bu buluntular her iki merkezin farkl neme sahip olarak e zamanl yaam olmas ihtimalini ortadan kaldrmamakla birlikte mevcut buluntularla bu tip yarglara ulalmasnn doru olmadna iaret eden bir unsurdur. Zeus Karios Tapnann Milas iinde Hisarba terasnda bulunduu eklindeki dier gr ise ilk olarak Robert713 tarafndan dile getirilmi ve Hisarbandaki tapnak podyumu ve korunmu tek Korinth stunun Zeus Karios veya Zeus Stratios Tapnana ait olmas gerektii nerilmitir. Ayn ekilde Laumonier714 de Zeus Karios Tapnann Hisarbanda aranmas gerektiini belirtmi ve bu dncesine destek olarak da Hisarba eteindeki Augustus-Roma Tapnann715 eski kltlerle olan balantsn gstermitir. Ayn ekilde Akarca716 tarafndan yaplan almalarda da Hisarba terasnda yer alan podyumlu yapnn Zeus Karios Tapna olabilecei belirtilmitir. Bu gre temel olarak da bir sikke zerindeki Korinth dzeninde bir tapnak iinde betimlenmi figrn Zeus Karios olarak tanmlanabilecei gsterilmitir. Bylece Zeus Karios Tapnann Korinth dzeninde olduu

707 708

Cook 1960, 51; Cook 1961,100-101. Bean 1971, 50-53. 709 Rumscheid 1999a, 206-222. 710 bk. Karlsson 1994, 141 vd. 711 Akarca 1971, 29; Rumscheid 1999a, 220. 712 Laubscher 1963, 84-7; akc 1995, 321 vd.; Rumscheid 1997b, 395. 713 Robert 1953, 412-413. 714 Laumonier 1958, 43. 715 Laumonier 1933, 31-33 (Augustus-Roma Tapnann Hisarba terasnda bulunduunu belirtmitir); Akarca 1954, 82, ek.1; Hnlein-Schfer 1985, 177-179, Taf.35b; Rumscheid 2004, 131 vd. 716 Akarca 1954, 85-86; Akarca 1971, 28.

121

ancak Hisarba terasndaki mevcut yapnn Labienus tahribat sonrasnda eski tapnan yerine ina edilen bir yapya ait olduu belirtilmitir717. Bein : Mula ili, Milas ilesinin 5 km gneyinde 200 metre yksekliinde st dz bir kayaln dou ucu zerinde yer alan Bein718 (Levha 120) 13. yy.da Mentee beylii tarafndan ina ettirilmi olan bir kaleye (Levha 120.13) sahiptir. Kalenin yapmnda antik bloklarn bol miktarda kullanlm (Levha 120.3) olmas yannda duvarlarn harl oluu dikkate alndnda grlebilen devirme malzemelerin haricinde ok sayda antik mermer bloun da kirece dntrlm olduu anlalmaktadr. Bein dzlnde aa karlan pek ok mezarda ve yzey aratrmalarnda ele geen seramikler M 8-4. yy. arasna tarihlenmektedir719. Bununla birlikte Beinde yaplan incelemeler srasnda M 2.bine tarihlenen bir obsidyen kesicinin bulunmu olmas720 Beinin ok daha erken dnemlerden itibaren iskn edilmi olduunu gstermektedir. Bu gr son yllarda kale ierisinde bayrak direi dikmek iin alan ukurda ortaya kartlan Tun a mezar ile de desteklenmitir. Bein dzlnn aa ksmnda bugnk modern yerleim civarnda aa karlan mezarlar bu kesimde Roma ve Bizans devirlerine ait bir yerleim olduunu gstermi721 ve bu sayede Bein tepe st yerleiminin M 4. yy. itibariyle terk edildii dncesine ulalmtr722. Ancak suyu hala bol olan723 Beinin gnmze dek iskn grm olmas byle bir tarihsel kesintiye pheli bakmay gerektirmektedir. Yerleimde Hellenistik ve Roma dnemlerine verilecek malzeme tespit edilememekle birlikte Bizans devrine ait izler youndur. zellikle burada yer alan Bizans kiliseleri ve Mentee beylii dneminden pek ok dinsel yap724 Beinin devam eden dinsel karakterine iaret eder niteliktedir. Beindeki Mentee Beylii dnemine tarihlenen kalede (Levha 120.1-3) ok sayda antik bloun kullanlmasna karn antik dneme ait olarak tanmlanabilecek 3 adet yap kalnts bilinmektedir. Bunlardan ilki eme olarak tanmlanm olan yap kalnts (Levha 121.1-5), dierleri ise sur veya teras duvar (Levha 122.1-3) ile kale iindeki basamakl yapdr (Levha 123-124). Bein Kalesi giriinin n tarafndaki dzlkte, 15. yy.a tarihlenen eme yapsnn alt ksmndaki ksmen kazlm alanda antik dneme tarihlenebilecek bir yap kompleksine ait kalntlar (Levha 121.1-5) Arkaik
717 718

Akarca 1954, 85-86; Akarca 1959, 50-51, Nu.74. Bizans devrinde Petsonia, Orta a talyan kaynaklarnda Pezona, eski Trk ve slam metinlerinde Barn, daha yenilerinde ise Pein olarak anlan yerleimin bugnk ismi Beindir (Akarca 1954, 116; Rumscheid 1995, 85) 719 Akarca 1971, 25 vd.; zgnel 1979, 18 vd. 720 Bean 1971, 51. 721 Akarca 1971, 24. 722 Bean 1971, 51; Cook 1960, 51; Cook 1961a, 99-100. 723 Akarca 1971, 30; Rumscheid 1996, 89: Su Roma devrinde aquaduct ve kanallar yardmyla Mylasaya tanm ama byk oranda tarla sulamasnda kullanlmtr. 724 Bein Prof. Dr. Rahmi Hseyin nal bakanlnda kazlmaktadr. Kendisine alanda yaptm incelemelere izin vermesi sebebiyle ok teekkr ederim. Bein kazlar ile ilgili sonular dzenli olarak Kaz Sonular Bildirilerinde yaynlanmaktadr.

122

dneme ait bir eme yaps olarak tanmlanmakla725 birlikte henz bir alma gerekletirilmemitir. Dou ksmda basamakl bir koridor, batda ise kare planl bir kuyu (?) ve evirme duvarlar incelenebilen yapnn (Levha 121.1) mevcut grnm ilevi konusunda fikir vermemektedir. Bununla birlikte muhtemelen Orta a eme yapsnn altnda yer almas sebebiyle bir eme yaps olarak tanmlanmasnda uygunluk bulunabilir. Kalntlarda tarihlendirme iin kesin bir veri tespit edilmemekle birlikte koridor yan duvarlarndaki dzenli iilik ve dier kesimdeki kk talarla oluturulmu dzenli duvar rgs Klasik dnem karakteristikleri gstermektedir726. Bein Kalesinin Milasa bakan yamacnda ksmen grlebilen sur veya teras duvar (Levha 122.1-2) yerleimdeki antik kalntlardan bir dieridir. Kariann pek ok yerleiminde zellikle M 4. yy. ilk yarsnda727 tespit edilebilen teknikte (Levha 122.2) yaplm olan duvar yaklak 100 m uzunlukta izlenebilmektedir. Kuzeydou blmde yzeyde ve ana kaya zerindeki zorlukla seilen izlerden baka yaplarla balantl olabilecei anlalan duvarn (Levha 122.1) orta blmnde de basamakl bir giri yapsnn bulunmas muhtemel gzkmektedir. Ancak mevcut grnmyle detayl bir tanmlama yapmak u an iin mmkn deildir. Ortaa kalesinin kuzey ve gney duvarlarnn alt kesimlerinde de yer yer orijinal olabilecek duvar paralar728 (Levha 122.3) grlmekle birlikte, bunlarn bir arada kullanlm devirme malzemeler olup olmadklar anlalamamaktadr. Rumscheid tarafndan yaplan almada Beinde Mylasa ovasn evreleyen tahkimat sistemine ait bir kale bulunduu nerilmekle729 birlikte, mevcut kalntlarn bir kale olarak tanmlanabilmesi iin yeterli veri bulunmamaktadr. Bu nedenle Beindeki kalntlarn sur duvarndan ziyade Pedersen730 tarafndan daha nce belirtildii gibi Maussolleion rneine uygun bir teras dzenlemesine ait olmas daha muhtemel gzkmektedir. Bu gre destek olabilecek bir dier nokta da eme (?) kalntlar (Levha 121.1-5) ile aada tanmlanacak olan basamaklarn (Levha 123-124) duvar kalntsyla (Levha 122.1) ayn ynlendirmeye sahip oluudur. Bylece, M 4. yy. Hekatomnidler devri kent planlamaclnda grlen dikey planlama ve eksen dzenine uyumun731 Beinde tespit edilebilmesi mmkn olabilir. Ancak gerekli kaz almalar ncesinde bu noktaya soru iareti ile baklmas gerekmektedir. Bein ortaa kalesinin i kesiminde geide uzanan patika yolun kenarnda yer alan mavi damarl Sodra mermerinden bloklar kullanlarak
725 726

Rumscheid 1997, 399; Rumscheid 1998, 169. Kalntlar zerinde alma iznimiz bulunmamakla birlikte incelememiz iin nem arz etmesi sebebiyle ksaca bahsedilmesi tercih edilmitir. leriki dnemlerde kaz bakanlnn izniyle burada yaplacak almalar sonucunda daha net tanmlama yaplmas mmkn olabilecektir. 727 Pedersen 1991, 107; Mcnicoll 1997, 15 vd. 728 Rumscheid 1999a, 220, Abb.16-17. 729 Rumscheid 1999a, 206-222; Tahkimata sahip olmayan Mylasa antik kentinde savunmann Bein, Kuyruklu kalesi, Hdrlk, Sodra ve Beikta tepesindeki kalelerden olumu olduu nerilmitir. Daha nce de, Akarca (1971, 25) bu duvarn Mylasa savunma sisteminin paras olan bir kaleye ait olduunu belirtmitir. 730 Pedersen 1991, 97 vd., Fig.111-112 731 Pedersen 1988b, 155-159; Pedersen 1991, 93 vd.

123

yaplm 6 adet basamaktan oluan antik dneme ait bir kalnt bulunmaktadr (Levha 123-124). Tepe st dzlne uzanan bu basamaklar stte dzlk seviyesinde son bulur. Alt ksmda (Levha 123.1-2) ise youn tahribata bal olarak balang noktasnn tespiti kolay deildir. Basamaklarn douda kalan blm kule duvar altnda kald iin dzlenerek duvara dhil edilmi olmaldr. Kule duvarndaki antik bloklarn basamaklarla ayn seviyeyi korumas (Levha 123.1) ve ana kaya zerindeki orijinal dzenlemeye ait olduu anlalan blok yuvalar yardmyla kule inas srasnda basamaklarn olduklar yerde dzeltilerek salam bir temel duvar oluturulduu sylenebilmektedir. Basamaklarn bat kenar da (Levha 123.2, 124.1) olduka tahrip olmutur. Altta kalan basamaklarn baz bloklar yerlerinden sklmken en stteki basamak orijinal yerini korumaktadr ve bu basaman hizasnda bir podyum bulunduuna iaret eden yan destek duvarlar (Levha 125.1) incelenebilmektedir. Bu duvarda cepheden grmekte olduumuz en st basaman st blmnde bir basamak daha bulunduuna iaret edebilecek bir blok sras bulunmaktadr. Basamak blou ile ayn dzenlemeye sahip olan bu bloun bir basamak srasna m yoksa st yap dzenlemesine mi ait olduunu tespit etmek mmkn deildir. Bu nedenle daha nce de Akarca732 tarafndan belirtildii gibi (Levha 124.2) 6 adet basamak mevcut bulunduunu syleyebiliriz. Her iki yandaki tahrip olmu ksmlar ilave edildiinde (Levha 123.1 2) basamaklarn toplam genilii 16 m olarak hesaplanabilmektedir733. Basamak bloklarnda standart bir genilik bulunmamakla birlikte ykseklik ve derinlik llerinin 40 cm ile ayn oluu734 (Levha 124.12) dzenli bir planlama bulunduuna iaret etmektedir. Basamaklar arasnda bat alt blm, yan destek duvar ve orta ksmda daha ince bloklardan oluturulmu diziler (Levha 123.12) bulunmakla birlikte bunlarn nasl bir dzenlemenin paras olduklarn tespit etmek mmkn olmamtr. Tahrip olan ksmdan anlaldna gre basamaklar altta byk bloklarla desteklenmi ve arada kalan boluklar da kk talarla doldurulmutur (Levha 124.1, 125.1). Bu alt dolgu iin sar renkli kalker talar kullanlmtr735. Basamaklar mavi damarl Sodra mermerinden yaplm olmakla birlikte baz bloklar (Levha 123.12, 125.3) kahverengi renklidir736. Cinsi ve kkeni hakknda bilgi bulunmayan bu tatan yaplma antik bloklarn kale
732 733

Akarca 1971, 27. Akarca (1971, 27) toplam genilii 17.20 m, stylobate geniliini ise 14.80 m olarak hesaplamtr. Ancak tarafmzdan yaplan lmlerde basamak geniliinin 16 m civarnda hesaplanabilecei tespit edilmitir. 734 Bloklarn muhtemel depremlere bal olarak baz ksmlarda yerlerinden oynam olmalar dikkate alnmamtr. 735 Akarca 1971, 27; Rumscheid 1997, 395: Ayn malzeme dolgu iin Hisarba teras ve Augustus-Roma Tapnanda da kullanlmtr. Rumscheid tarafndan teras ve tapnakta ayn dolgunun kullanlm olmas Augustus devrine iaret eden bir zellik olarak gsterilmekle birlikte bu tip yargya ulamak mmkn gzkmemektedir. 736 Bu bloklarn karbonlam bir grnme sahip olmas mermerdeki bir hastalk dolaysyla dnm geirmi olduklar olasln da akla getirmektedir. Ancak detayl analizleri yaplmadan bu tip bir tanmlama mmkn deildir.

124

duvarnda farkl blmlerde ve basamaklarn hemen zerindeki sarn duvarnda devirme kullanlm olmas basamaklar haricinde de Beinde kullanm grm olduunu gstermektedir. Basamaklar zerinde yaklak orta ksmda iki sra arayla yan yana yerletirilmi toplam 8 adet kahverengi blok bulunmaktadr. Dier bloklarla tamamen ayn dzende yerletirilmesi ve bir blmnn kule duvar altnda kalmas bu bloklarn orijinal dzenlemenin bir paras olduklarna iaret etmektedir. Nasl bir dzenleme bulunmu olduuna dair bir yorum yaplamamakla birlikte Arkaik dnemden itibaren yaplarn farkl blmlerinde koyu renkli bloklarn bezeme amal kontrast oluturmak iin kullanlm olmas737 Beindeki uygulamann bu tip bir ama tam olabileceine iaret etmektedir738. Patika yol nedeniyle basamaklarn n ksmnn incelenememesi basamaklarn grlenden daha fazla olabileceine iaret olarak kabul edilmitir. Bu nedenle ana kaya zerindeki blok izlerinin (Levha 126.12) basamaklarla balantl olabilecei anlalmaktadr. Bylece mevcut basamaklarn 40 cm olan ykseklikleri aaya doru takip edildiinde ana kaya zerindeki izlerin bu ykseklikle uyum gsterdii tespit edilebilmektedir. Sadece orta kesimde tespit edilebilen bu blok izleri sayesinde en azndan orta kesimde 5 basamak daha bulunduunu syleyebilmek mmkndr (Levha 130). Kalenin tonoz aya kalntsnn hizasnda en altta grlen blok paralar da (Levha 123.2) bu basamaklardan ilkine ait olarak tanmlanabilir. Bylece, basamaklarn n blmnn kaleye uzanan yol iin tahrip edilmi olduu ve kale inas srasnda ana kaya dhil olmak zere bu blmn patika oluturacak ekilde doldurulmu olduu muhtemel gzkmektedir. Basamaklardaki en ilgin blm kenarlardan yaklak 4 metre ierde simetrik olarak yerletirilmi profilli bloklardan oluan iki dizidir (Levha 123.1-2, 127.1-2). Bat tarafta 4 (Levha 127.1) dou tarafta ise 6 adet blok (Levha 127.2) in situ olarak korunmutur. Bloklarn lleri stten alta doru 1.10 m ile 75 cm arasnda deimekle birlikte, st yzeylerin ortasnda yer alan yaklak 15 cm geniliindeki yarm daire ekilli profillerin eksenleri sabittir (Levha 127.3-4). Bu profilin her iki yannda basamak yzeyinden yaklak 8 cm ykseklik yaratan 20 cm geniliinde bantlar yer almaktadr. En stte yer alan ve muhtemelen zerinde en az gezilmi olan bloklarda bu bantlarn sslenmi olduklar grlmektedir. Kazma halinde yaplm bu ssleme (Levha 127.3-4) bir on balnn voltl cephesi eklindedir. Ayn ssleme birka blokta daha ve zellikle bu ksmdan dm olduu anlalan, kale giri ksmnda duvar kenarnda grlebilen bir profilli blokta da tespit edilmektedir. Bu nedenle, profilli bloklarn orijinal dzenlemenin bir paras olmas739 byk olaslk olarak ortaya kmaktadr. Ayn ekilde bir blmnn kule altnda kalm olmasyla da kalenin inas srasnda profilli bloklarn yerinde olduu anlalmaktadr. Profilli bloklarn ilevini tespit
737 738

Antik mimaride koyu renkli blok kullanmyla ilgili bk. Shoe 1949, 341 vd. Karia blgesinden kyaslanabilir rnekler olarak Maussolleionda mermer ve mavi kiretann birlikte cephede kullanlmas (Pedersen 2001, 112), Halikarnassos Myndos geidinde, Alabanda tiyatrosunda ve Herakleia Athena Tapnanda gnays duvarlar arasnda tekil beyaz mermer bloklarn kullanlm olmas gsterilebilir. 739 Akarca 1971, 27; Bu bloklarn baka yaplardan alnarak burada kullandklarn belirtmitir.

125

etmek ok kolay olmamakla birlikte, kenarlara eit mesafede olular ve ortadaki profilli blmn sabit bir eksen izleyii planl bir yapm olduuna iaret eder. Paralel rnei bilinmemekle birlikte, orta kesimde 5 adet basamak daha bulunduu dikkate alndnda bir yorumda bulunmak mmkn olabilmektedir. Selinus A Tapna (M 500) ile Selinus Hera E Tapna (M 465-450) planlarna bakldnda basamaklarn sella duvaryla paralel bir dzenleme ierisinde sadece orta blmde daha fazla sayda olduu grlmektedir740. Her ne kadar byle bir dzenlemenin arazi yapsyla balantl olabilecei dnlse de Beinde kale ina edilmeden nceki topografya bilinmedii iin benzer bir durumun sz konusu olabilecei muhtemeldir. Mevcut veriler nda, profilli bloklarn muhtemelen yap duvarlarna paralel uzanacak bir biimde, orta blmdeki toplam 11 basama iki yandan snrlam olduu nerilebilmektedir (Levha 130). Toprak kaymas sayesinde aa kan741 basamaklarn bat tarafnda (Levha 125.1) grlen bloklarn muhtemelen yzeyde grlebilir olan iki tanesinde blok yznn dekoratif amal bir bezemeye sahip olduu grlmektedir. Marginally Drafted Masonry olarak tanmlanan ve blok yznn kenarlarnda dz bantlar oluturularak ortada bir panel brakld bu teknik M 2.bin itibariyle hem savunma hem de dinsel yaplarda kullanlmtr742. Bein rnei ile benzerlik tayan rnekler arasnda M 6. yy. ilk yarsndan Sardeis Karnyark tepe krepis duvarlar743, Ephesos Artemis Tapna744 ile M 6. yy. ikinci yarsna ait Monodendri Poseidon altar745 ve Pasargadae Tall-i Takht teras746 gsterilebilir. Bununla birlikte bu teknik uzun bir sre kullanlmtr. M 5. yy. Atina Propylaea747 ve M 4. yy. Maussolleion748 teras duvarlar ayn teknikte ilenmi bloklarn kullanld rneklerdir. Bu nedenle Bein basamaklarnda grlen duvar teknii iin sadece geni bir tarih aral tespit edilebilmektedir. Basamaklardaki bir dier veri de orta ksmdaki baz bloklarn st cephesindeki grlr durumda kullanlm krlangkuyruu kenet yuvalardr (Levha 125.2). Kenet yuvalarnn dou kesimde (Levha 127.2) sadece alta doru uzanan bloklarda ayn hizada kullanlm oluu, bezeme amal olmayp yapsal bir ilev tam olabileceine iaret etmektedir. Bu nedenle orijinal dzenlemeden daha ok sonraki dnemdeki bir tamiratla ilikilendirilebilmesi olas gzkmektedir. Kenet tipi kesin bir tarih vermemekle749 birlikte paralel rneklere bakldnda750 krlangkuyruu kenetlerin yzeyde grnr ekilde
740 741

Mertens 1984, Bei.26.2,6, Abb.37, 192-3. Akarca 1971, 26. 742 Pedersen 1991, 175-188. 743 Hanfmann 1972, Fig. 112; Ratt 1993, 6. 744 Hogart 1908, 261-264, Fig. 71; Nylander 1970, 89, Fig.28. 745 Gerkan 1915, 465-6, Abb. 10; Nylander 1970, Fig.27; Pedersen 1991, Fig.122. 746 Nylander 1970, 86, Fig.26; Pedersen 1991, Fig.123. 747 Bundgaard 1957, 96-7, Fig.23; Pedersen 1991, Fig. 126-134. 748 Pedersen 1991, Fig. 39. 749 Ayn dnemdeki zengin form eitlilii iin bk. Nylander 1966, 143, Fig.6. 750 M 6. yy. rnekleri olarak Didyma kutsal alan yan basamaklar (Schneider 1984, 331, Abb. 4-11, Taf. 61.2.), Samothrake Adak Salonu (Lehmann 1962, 19-20, Fig.15-16) ve Samothrake Hekate altar (Lehmann 1951, 33, Lehmann 1962, 19-20) gsterilebilir.

126

zellikle basamaklarda Arkaik dnemden itibaren kullanlm olduu tespit edilebilmektedir. Ancak bu uygulamann Hekatomnidler dnemi yaplarnda youn biimde grlmesi751 olas tamiratn da bu dnemde yaplm olabileceine iaret etmektedir. Bloklarn baz yerlerde kaymalar gstermesine ramen, kenet izlerinden anlald zere yan yana gelen bloklarn srasnn bozulmamas ve zellikle de profilli bloklarn eksenlerinin sabit oluu (Levha 127.1-2) kalntlarn antik dnemden gnmze in situ olarak ulam olduunu gstermektedir. Basamaklarn orijinal olduunu gsterebilecek en nemli veriler, kale duvarnn en st basamak sras zerinde, kulenin de basamaklarn gney blm zerinde ina edilmesi (Levha 123.1) ve basamaklarn ortasna yakn bir blmnde de geit tonoz ayaklarndan birisinin yer alm olmasdr (Levha 123.2). Bu durum en azndan kalenin yapld dnemden itibaren basamaklarn yer deitirmemi olduunu gstermektedir. Basamaklarn gnmze ok fazla bozulmadan ulamasnn muhtemelen en nemli nedeni, yoku kenarnda ve giri kapsnn n tarafnda yer almasdr. Kaleye kan insanlarn oturarak dinlenmelerini salamaya ynelik bir ilev grm olabilirler. zellikle bloklarn zerindeki Bizans dneminden gnmze uzanan yaz ve kazmalar basamaklarn her zaman akta olduuna bir iaret olarak kabul edilebilir. Merdivenlerin hemen gerisinde sarn olarak tanmlanan bir ge dnem yapsnn gney duvar altnda dou ve bat kelerde iki adet dz tonozlu oda bulunmaktadr (Levha 124.2, 128.3-6, 130). Odalarn girilerinin n ksmnda sarn tabannda youn olarak grlen antik bloklar (Levha 128.1-2) bu blmde bir yap kalnts bulunduuna iaret etmekle birlikte sistemli bir kaz yaplmakszn bu kalntlarn tanmlamas mmkn deildir752. Ancak basamaklarla ayn eksende uzanan duvarlarn varl basamaklarla balantl olabileceklerine iaret etmektedir. Duvar altnda ok kk aklktan geilerek incelenebilen odalardan batda yer alanna bugn girilememekle birlikte Akarca753 tarafndan daha nce incelenmi ve ayn teknik dzenlemeye sahip olduklar aktarlmtr. Douda yer alan oda ise (Levha 128.3-6, 129.1) dierine kyasla daha iyi incelenebilir durumdadr754. Akarca755 tarafndan yaplm plan (Levha 124.2) sayesinde konumu tespit edilebilen odalar sarn duvarnn hemen altnda balar ve gerisindeki sur duvar altnda devam ederek basamaklardan hemen nce bitmektedir. Ayn eksende olmayan odalardan batdaki dierine gre 50 cm kuzeyde yer almaktadr (Levha 124.2, 130). Ayn planlamaya sahip olan odalarn lleri de yaklak ayndr. Doudaki oda 2.63 x 4.26 m, batdaki
751 752

Pedersen 2001, 114-5. Tamamen defineciler tarafndan aa kartlm olan bloklar olduka dank biimde bulunmaktadr. Defineciler tarafndan bu bloklar olduka tahrip edilmitir ve yeni kazma izlerinden anlald kadaryla da tahribat halen devam etmektedir. 753 Akarca 1971, 26. 754 Odann incelenmesi yine definecilerin yapm olduklar kazlar araclyla mmkn olmaktadr. Ksmen i ksm kazlm olan odadaki duvarlarda metal detektrleriyle yaplan tahribatn younluu, bloklar krlarak aa kartlm olan kenetlerden anlalmaktadr. 755 Akarca 1971, 26, Lev. XXXI.

127

oda ise 2.80 x 4.20 m llerine sahiptir. Oda tavanlar 44 x 46 cm ll 3 adet ta kiri tarafndan tanan 10 cm kalnlndaki ta plakalarla kaplanmtr (Levha 128.3-4, 129.1). Douda yer alan odann tavan stne atlan veya den byk friz blou nedeniyle krlm ve ii molozla dolmu durumdadr (Levha 128.3, 129.1). Odann u anki llebilen ykseklii 1 m civarndadr ve tam ykseklii tespit edilememektedir. Odann kuzey duvarnda defineciler tarafndan bir bloun krlarak kartlm olmas duvar yapsnn incelenmesine olanak salar (Levha 128.5). Bu ksmdan anlaldna gre duvar tek bloktan oluan bir rg sistemine sahiptir. Yaklak 40 cm kalnlktaki duvarn gerisinde harl moloz kalntlar grlmesi, stteki yap ina edilirken bu odann varlnn bilindiini gstermesi asndan nemlidir. Bloklarn defineciler tarafndan krlan blmlerinden (Levha 128.5-6) anlald zere bloklar birbirine kurunla sktrlm basit kenetlerle balanmlardr. Yan duvar yzeyleri olduka iyi dzenlenmilerdir ve bloklarn birleim keleri evli yaplmtr (Levha 128.6). Odalarn basamaklarn hemen gerisinde yer almalar ve kuzeyinde antik duvar kalntlar bulunmas nedeniyle ilk akla gelen bir temel dzenlemesinin paralar olabilecekleridir. Akarca da ayn ekilde bu odalarn arazideki dzensizlii kapatmak zere ina edilmi olabileceklerini belirtmitir756. Basamaklarn yamata yer ald gz nnde tutulduunda ve gerisinde byk bir yapnn bulunduu varsayldnda, bu odalarn basamaklarn stne binen yk dengelemekte olduka faydal bir ilevi olabilecei anlalmaktadr. Arazide bozukluk olduunda temel odalar yaplmas antik dnemde yaygn olarak kullanlan bir tekniktir757. Bununla birlikte bu teknik genellikle ekonomik kazan salamaya yneliktir ve ileri toprak veya ta ile doldurularak dzenli bir altyap oluturulmu olur. Tapnan grnmeyen bir blmnde bu kadar kaliteli duvarlara sahip temel odalar bulunmas imdilik kantlanamayacak bir dnce olarak ortaya kmaktadr. Ayrca, Akarca tarafndan dnld gibi odalarn yapnn temel dzenlemesine ait olduu kabul edilirse, pronaosun n tarafnda basamaklarn hemen gerisinde yer alm olmalar gerekir. Ancak, bu durumda Akarca758 tarafndan peripteral olabilecei belirtilen tapnan stunlarnn 10 cm kalnlndaki tavan kaplamalar tarafndan tanm olmas mmkn gzkmemektedir. Bu odalarn ilevi konusunda ortaya srlebilecek bir dier olaslk basamaklardan bamsz mezar yaplar olabilecekleridir. Milasta ortaokul yaknnda759 ve Sodra Da eteinde Damlackta760 (Levha 129.2,4) aa km iki oda mezar, Alabanda antik kentinden bir dier oda mezar761 (Levha 129.3) ile Bein Platosundaki Armutuk ve Dirvalanda tespit edilmi oda
756 757

Akarca 1971, 26. En erken rnekler olarak Delphi Apollon (Durm 1910, Abb.85, 113) ve Milet Athena Tapnaklar (Gerkan 1915, 54 vd.) saylabilir. 758 Akarca 1971, 28. 759 Akarca 1952, 368, Lev. 75-76, 79-80. 760 Akarca 1952, 371-2, Lev. 78, 81. 761 Akarca 1952, 372-3, Lev. 80,82

128

mezarlar762 kirili tavanlar ve genel planlamasyla Bein odalaryla byk benzerlik gstermektedir. Bein odalarnn sadece st blmlerinin grlebiliyor oluu nedeniyle, alt ksmlarnda mezar yata veya giri kaps bulunup bulunmadn anlamak mmkn deildir. Bununla birlikte iki odann ayn hizada olmay ve birbirlerine gre kk l farkllklar gstermeleri bamsz mezar yaplar olma ihtimallerini glendirmektedir. Bu mezar yaplarndan sadece Milasta ortaokul yaknnda aa km olan mezar tarihlenebilmitir. Mezarda ele geen malzemeler M 4. yy. son eyrei ile 2. yy. ortalarna dein sren bir kullanm olduunu gstermitir763. Milas Damlack, Alabanda ve Bein mezar odalar, buluntu vermemekle birlikte yapm teknii yardmyla Akarca tarafndan ayn dneme M 4. yy.a tarihlendirilmitir764. Her ne kadar mezar rnekleri ilev iin byk bir olaslk gsterseler de sadece bu benzerlik Beindeki odalarn da mezar olarak kullanlm olduklarnn sylenilmesine olanak vermemektedir765. nk kullanlan yapm tekniinin hem mezar hem de temeli desteklemek iin ina edilmi odalar iin ayn olmas mantksz deildir. Yine bir dier nokta da mezarlarn daha sonradan temel odasna dntrlmesi ya da temel odasnn daha sonradan mezar olarak kullanlm olmasdr. Bu nedenle kaz yaplmakszn ilev konusunda kesin bir yargya varlmas mmkn gzkmemektedir. Bein oda duvarlarnda tarih verebilecek tek unsur bloklarn evli kenarlara sahip oluudur. (Levha 128.4,6) Bloklarn kenarlarnn hafif eimli yaplmas antik dnemde ok yaygn olarak grlmekte ve yerletirilme srasnda bloklarn sivri kenarlarnn paralanmasn nlemeye ynelik bir ama tamaktadr766. Milastaki mezar odalarnn duvarlarnda da kullanlan767 bu tekniin en erken rnekleri Sardeis Karnyarktepe tmls krepis duvar768 ve Ephesos Artemis Tapna D evresine ait sella duvarlardr769. Bu duvar tekniklerinin Fenikeli ta ustalar araclyla ilk olarak Sardeiste kullanld ve Ephesos gibi Lydia egemenliindeki da ak kentler araclyla Hellen dnyasna yaylm olduu dnlmektedir770. Bu noktada, aa karlan seramik buluntularn gsterdii zere erken dnemlerden itibaren Hellen dnyas ile iliki iinde olan ve yine tarihsel olarak Lydia ile balants bulunan771 Mylasa ve evresinin, bu tekniklerin kullanlarak Hellen dnyasna aktarld yerleimlerden birisi olmas muhtemeldir. Bein odalarndaki duvar tekniklerinin, her ne kadar uzun sreli
762 763

Akarca 1971, 34-6, Res. 21 ve 32. Akarca 1952, 375-398 764 Akarca 1952, 367 765 Bununla birlikte tarafmzdan yaplan yeni bir ziyarette zorlukla geilebilen bir aklktan srnerek ilerlendiinde mezar kaplarnda karlalan tarzda d kenarlarda kapatma blounun dayanm olabilecei evler tespit edilmitir. Bu tespit mezar olduu konusunda olasl artrmakla birlikte kapsaml bir kaz yaplmakszn daha kesin bir yargya ulalmas mmkn gzkmemektedir. Bk.: Henry 2009, 135-137. 766 Hodge 1975, 333-347. 767 Akarca 1952, Lev. 31. 768 Hanfmann 1972, Fig. 112. 769 Hogart 1908, 256-8, Fig. 68. 770 Ratt 1993, 11. 771 Bean 1971, 31; Pedley 1974, 96-99; Bengisu 1994, 35 vd.; Bengisu 1996, 3 vd.

129

bir kullanm grm olsa da, erken dnem rnekleriyle kyaslanabilirlii ve Milastaki mezar yaplaryla gsterdii benzerlik, en azndan bu odalar iin bir tarih snr belirlenmesine olanak salamaktadr. Bylece, Bein odalarnn M 6. yy. ortalarndan balayarak M 4. yy. sonuna kadar olan bir dnem iinde ina edilmi olabilecei sylenebilmektedir. Birbirleriyle balantl olabileceine yukarda deinilen duvar (Levha 135.1-3), eme (?) (Levha 134.1-5) ve basamak kalntlarnn (Levha 136.12) kesin tarihlendirme iin yeterli veri sunmadklar grlmektedir. Bununla birlikte teknik detaylar ve genel grnm her yap iin de M 4. yy. ve ncesinin kabul edilebilir olduuna iaret etmektedir. Yaplarn tanmlamalar ve birbirleriyle olan balantlar ise detayl kaz almalar gerekletirilmeksizin cevaplanamayacak noktalardr. Yukarda deinildii gibi tapnak olarak nerilmesi olduka eskiye dayanan antik basamaklar Akarca772 tarafndan yaplan almalarda da tapnak podyumuna ait olarak tanmlanmtr. Basamaklarn bat kenarnda grlen destek duvar sterobate bloklar, arazideki dzensizlii kapatmak amacyla ina edilmi olabilecekleri belirtilen odalarn kuzey tarafndaki duvar kalntlar da temel dzenlemesi olarak tanmlanmtr. Burada bulunan mermer bloklardan birisinin ise stylobate blou olabilecei belirtilmitir. Ayrca devirme bloklardan bazlar orthastad bloklar olarak tanmlanmtr. Son yllarda Rumscheid773 tarafndan yaplan almalarda ise bu kalntlar iki i tonozu bulunan Arkaik dneme ait olabilecek basamakl bir yap olarak tanmlanmtr. Tarafmzdan yaplan deerlendirmelerde ncelikle basamaklar ve gerisindeki odalarn (Levha 130) Arkaik dnem ve sonrasna ait olabilecek in situ kalntlar olduu tespit edilmitir. Basamaklarda profilli bloklar ve renkli talarn kullanlmas nik zelliklerdir ve yap plannda da baz nik zelliklerin beklenebileceine iaret etmektedirler. Ancak kesin bir yarg mmkn deildir. Basamaklarn 16 m genilii ile in antis planl bir yap iin olduka geni olduklar grlmektedir, bununla birlikte odalarn varl Akarca tarafndan nerilen peripteral plan kstlayan bir unsurdur. Basamaklar iin yk dengelemekte nemli bir rol oynam olmas muhtemel odalarn 10 cm kalnlndaki tavan kaplamalar peripteral stun dizisinin tanmas iin uygun gzkmemektedir. Yaplan deerlendirmeler basamaklarn ilevi iin iki olaslk daha bulunabileceini gstermektedir. Bunlardan ilki basamaklarn konumu ve arazi topografyasna bakldnda ortaya kmaktadr ve kalntlarn bir yap podyumundan ziyade bir giri yapsna daha uygun olduklar grlmektedir. Geride daha dz ve ak bir alan bulunurken tepe st dzlnn kysnda gneye bakan bir tapnak yaplmas olas gzkmemektedir. Bu nedenle bu alanda bir tapnak yaps bulunduu dnlrse mevcut kalntlarn tapnak temenosuna girii salayan bir giri yapsyla badatrlmas daha olasdr. Bir dier ilev olasl ise geride yer alan odalarn mezar yaplaryla gstermi olduu benzerlikten ortaya kmaktadr. Bu da basamaklarn
772 773

Akarca 1954, 116, Lev.30-31; Akarca 1971, 26-27, Lev.16-20, 31. Rumscheid 1995, 87

130

Nereidler ant774 ya da Limyra heroonu775 tarznda antsal bir mezar yapsna ait olabilecekleri ihtimalidir. Yama kenarnda yer almas ve profilli bloklar gibi nik bezeme unsurlarnn bulunuu bu olasl glendirmektedir. Milas Hisarba Teras : Hisarba teras (Levha 131.1-2) ortasnda yer alan podyumdaki Korinth stun bal (Levha 131.2) Boysal776 tarafndan M 2. yy.a tarihlenmi olmakla birlikte, zerindeki adama yazt yardmyla Menandrosa ait heykeli tayan bir onur stunu olduu anlalm ve Augustus devrine tarihlendirilmitir777. Hisarba teras duvarlar ve ortasnda yer alan podyumun tarihlendirilmesi iin yeterli kriter bulunmamakla birlikte Pedersen778 tarafndan teras duvarlar iin Hekatomnidler devri nerilmitir. Voigtlnder779 tarafndan podyum zerinde yaplan almalarda ise tarih olarak kesin bir sonuca ulalamamakla birlikte mimari sralamada M 4. yy. Labraunda ve Halikarnassos yaplar ile Hellenistik dnem Stratonikeia ve Lagina yaplar arasnda yer ald nerilmitir. Rumscheid780 tarafndan yaplan incelemelerde ise podyum ve terasn kesin olmamakla birlikte Augustus dnemine tarihlendirilebilecei nerilmitir. Bununla birlikte podyum duvar bitimine ait olarak tanmlanan profilli bloklarn (Levha 131.6-9) M 4. yy. ve Augustus dnemlerinde ayn forma sahip olmalar kesin bir tarihlendirme yaplmasn engellemektedir781. Hisarba teras her ne kadar daha nceden tapnak podyumu olarak tanmlanm782 olsa da yaplan almalarda mevcut kalntlarn tam olarak tanmlanmasnn mmkn olmad tespit edilmitir. Podyumda adak yazt yardmyla tarihlenen Korinth balkl stundan baka stun izi bulunmay783 ve Rumscheid tarafndan da belirtildii gibi Augustus-Roma Tapnanda grlen sar renkli kalkerin dolgu olarak kullanlm olmas784 bu podyumun Augustus devrinde bir adak kompleksi olarak dzenlenmi olabileceine iaret olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte, arazide yaplan incelemelerde teras zerinde ve evresinde on mimari elemanlarna ait paralarn tespit edilebildii grlmtr. Civarda tespit edilen byk boyutlu on stun balna veya balklarna ait iki adet ibkey volt paras (Levha 131.3-4), torus ile birlikte ilenmi stun tamburlar (Levha 131.10) ve olduka tahrip olmu on kymationlu kk bir ta blou paras (Levha 131.5) terasn mevcut grnmnden farkl olabileceine iaret etmektedir. Ancak bu elemanlarn Rumscheid tarafndan
774 775

Krischen 1923, 69 vd. Abb.1 vd. Borchhardt 1999, 45 vd., Lev.16. 776 Boysal 1957, 130, Lev.XVII. 777 Blmel 1987, 152, Nu.402; Voigtlnder 1991, 251; Rumscheid 1994, 32 vd, Kat.Nu.173, Taf.109.1-2; Rumscheid 1996, 130; Rumscheid 1999b, 54-55. 778 Pedersen 1991, 105, Fig.107-108. 779 Voigtlnder 1991, 246 vd. 780 Rumscheid 1996, 130-132. 781 Rumscheid 1996, 130, Abb.3-4. 782 Robert 1953, 412-413; Akarca 1954, 85-86; Akarca 1971, 28. 783 Voigtlnder 1991, 249-251; Rumscheid 1996, 132. Bununla birlikte teras zerinde ve evresinde ok sayda Korinth stun bal bulunmaktadr. Bu balklarn kapsaml olarak deerlendirilip terasla balantsnn incelenmesi gerekmektedir. 784 Rumscheid 1996, 132; Rumscheid 2004, 131 vd.

131

yaynlanan duvar kaidesi blou785 (Levha 131.6) ile ayn biimde M 4. yy. veya Augustus devrine tarihlenebilirlii kesin bir yargy engellemektedir786. Tm bu deerlendirmeler nda Herodotosun bahsettii Arkaik dneme ait Zeus Karios Tapnana ilikin Hisarba terasnda herhangi bir veri tespit edilemedii net olarak sylenebilmektedir. Ayrca yukarda belirtildii gibi Strabonun Mylasa iinde yer alan bir tapna grmemi olmas bizce olaslk dndadr. Bu nedenlerden dolay mevcut veriler yardmyla Zeus Karios Tapnann Milas Hisarba terasnda aranabilecei nerisinin desteklenemeyecei anlalmaktadr787. Mimari Elamanlar : Beinde tespit edilen mimari elemanlardan (Levha 132) M 500-480 arasna tarihlendirilebilen on balklarndan (B.1-3) 1 ve 2 numarallar (Levha 33-37, 132) yukarda deinildii gibi birbirinin ayns olup muhtemelen ayn baln farkl cephelerine ya da ayn yapya aittirler. 3 numaral balk (Levha 39-40, 132) ise ayn yerden bulunmasna ramen dbkey formu ve polster bantlarnn dz bitii ile dierlerinden farkllk gstermektedir. Bununla birlikte ayn tarih aralna verilebilmeleri, llerinin uyum gstermesi, polster bantlarnn ifte bant olarak dzenlenii ve ekhinus kymationlarnn formu (Levha 40.2-4) her baln birbirleriyle balantl olduuna ve muhtemelen ayn yapya ait olduklarna iaret eden unsurlardr. Arkaik dnem ierisinde ibkey ve dbkey dzenlemeye sahip farkl balklarn ayn yapda kullanlm olduuna dair kesin bir rnek bulunmamakla birlikte bir tarafnda ibkey, dier tarafnda dbkey dzenlemenin bulunduu on bal rneklerinin says olduka fazladr788. Bu rnekler nda ayn yapya ait balklarn da farkl dzenlenmi olabilecei kabul edilebilir. Bu nedenle 3 numaral baln dbkey dzenlenmi olmasna ramen 1 ve 2 numaral balklar ile ayn yapdan olmas mmkn gzkmektedir. Balk boyutlarna bakldnda pek ok
785 786

Rumscheid 1996, 130, Abb.3-4. Mimari elemanlarn M 4. yy.a tarihlenmeleri durumunda Beindeki tapnan Hekatomnidler devrinde Milas Hisarba terasnda yeniden ina edilmi olabilecei olasl akla gelmektedir. Ancak antik dnemde tapnaklarn yer deitirmeden ayn yerinde veya hemen yaknnda yeni evresinin ina edilmesine pek ok rnek verilebilmekle birlikte tapnan yerinin deitirilmi olmas olduka nadir grlen bir durumdur. Yer deitirmeye verilebilecek tek rnek olarak M 440-436 yllarna tarihlenen Ares Tapna ve altarnn Augustus devrinde baka bir yerden (muhtemelen Akropolden) alnarak Agorada yeniden kurulmas tespit edilmektedir. (bk. Dinsmoor 1943, 383-384.; Travlos 1971, 104) 787 Son yllarda Rumscheid tarafndan Hisarba terasndaki yaplarn Maussollos dneminde yapmn abalanlan ancak inas yarm kalm bir mezar yaps olduu nerilmitir. Baskda olan bu yayn ktnda bu neri daha iyi anlalabilecektir. 788 Attika-Oropos Sykamion bal (M 550) (Meritt 1996, 122 vd., Pl.34-35), Pheiada bulunmu Olympia Mzesinden bir balk (M 525-500) (Kirchhoff 1988, 38, Kat.25; Gruben 1997, 370, Abb.52), Atina-Jeraka bal (M 6. yy. sonu) (Mbius 1927, 167 vd., Taf.27), Kavalla-Neapolis Athenaion balklar (M 500-480) (Bakalakis 1936, 9 vd., Eik.10 vd.), Polonya Warovada tespit edilen Delos (?) kkenli balk (M 500-470) (Mikocki 1986, 138-143, Fig.1-9; Gruben 1997, 369 vd., Abb.51), Euboia-Eretriada bulunmu balk (M 475-450) (Kallipolitis 1963, 121-7, Exed.7, P.162b; Kirchhoff 1988, Kat.39) ve Ephesostan M 5. yy. ikinci yarsna veya M 4. yy. sonlarna tarihlenen balk grubu (Gruben 1963, n.168; Alzinger 1978, 514; Bammer 1968a, 1 vd.) gsterilebilir.

132

rnekle789 kyaslanabilir olduu ve boyuta bakarak bir yapya m yoksa adak stununa790 m ait olduunun tespit edilemeyecei grlmektedir. Beinde tespit edilen bir dier nik mimari eleman yukarda kapsaml bir ekilde deerlendirilen aslan protomlu aritrav bloudur (A.1-2) (Levha 63-64, 133.1). Yukarda deinildii gibi aritrav paralarndan bir tanesi duvar iine girmi olduuna iaret edecek ekilde soket bitimine sahiptir. Dier para ise yan cephesinde baka bir blokla kesimi olduuna iaret eden anathyrose ve dar cephesinde aslan ba protomu tamaktadr. Mevcut grnmyle mimari elemanlarn birbirlerine ait olduklar ve aritrav blou olarak tanmlanabilecekleri yukarda deerlendirilmitir. Faskialarn kenarnda yer alan anathyrose dzenlemesi ve aslan kabartmasnn grnr durumda yerletirilmi olmas gerektii iin aritrav blounun yapda bulunabilecei konum olarak sadece n veya arka cephenin sa kesi tespit edilebilmektedir (Levha 133.1). Bu ekilde, faskialar ite grnrken, aslan bann aritrav dndan grlebilir olduu ve aritravn dier ucunun ise duvar iinde yer ald sylenebilmektedir. Tam benzeri bilinmeyen bu uygulamann en yakn paraleli olarak791 Gergadan mezar ya da eme yaps olarak tanmlanan iki tane kk yap792 gsterilebilmektedir. Bununla birlikte Gerga rneinde aslan balarnn anta bitimi olarak kullanlm olmas ve yapnn antsal olmay Bein rneinin nasl bir yapya ait olabileceinin tespitini engellemektedir. Beinde tespit edilen ve yan yana yerletirilebilmeleri sayesinde friz bloklar olarak tanmladmz 4 adet blok (F.1.1-4) (Levha 68.1, 132) yukarda kapsaml olarak incelenmitir. llerinin birbiriyle uyum gstermesi ve zellikle de on kymationu formlarnn ayn oluu ayn yapya ait olduklarna iaret eden unsurlardr. Bloklardaki anathyrose dzenlemeleri ve kenet yuvalar ise bunlarn dik bir ekilde yan yana dizilmi olduklarna iaret etmektedir. Dierlerine gre daha ince olan 2 numaral bloun ise arkasna yerletirilmi baka bir blokla dierleriyle ayn kalnla getirilmi olmas muhtemeldir. Yukarda ayrntl bir ekilde deerlendirildii gibi bloklarn ya duvar tac ya da bezemesiz yap frizi olabilecekleri nerilebilmektedir. Bloklarn yukarda deerlendirilen aritrav blou ile yaklak ayn ykseklikte oluu normal friz olmalar ihtimalini glendirmekle birlikte mevcut verilerle daha kesin bir tanmlama yaplabilmesi olas deildir.

789

Samos B Tapna bal (Alzinger 1972, Abb.4), Sounion Athena Tapna (Orlandos 1975, Pl.35-36; Meritt 1996, Fig.25), Delphi Atinallar Stoas (Alzinger 1972, Abb.32) ve Larisadan bir balk (Alzinger 1972, Abb.12) boyut olarak kyaslanabilir rneklerdir. Dier on balklaryla boyut karlatrmas iin bk. Theodorescu 1980, Planche 1. 790 Koenigs (1980, 83, n.39) tarafndan Milas Mzesindeki baln muhtemelen bir adak stununa ait olduu belirtilmitir. 791 Gerga yaplarn yayna hazrlayan W. Held tarafndan Bein rnei iin nerdiimiz konumun uygun olduu belirtilmi ve sadece bir tanesinin resmi yaynlanm olan Gerga yaplaryla olan bu benzerlik tarafmza iletilmitir. Kendisine teekkr borluyuz. 792 Gergada tespit edilen ayn biimde kullanma sahip olan yaplardan bir tanesi daha nce (Bean 1969, 180-181, Pl.XXIIb; Bean 1971, 205-6, Pl.60; Held 1996, 63, Abb.8.) tantlm olmakla birlikte yerleimdeki kalntlarn kapsaml incelemeleri Held tarafndan yayna hazrlanmaktadr.

133

Bu mimari elemanlarn haricinde daha nce deinildii gibi Bein Kalesi duvarlarnda ok sayda mermer yap blou kullanlmtr. lerdeki almalarda bu antik bloklarn dokmantasyonu yapldnda mimari elemanlarla badatrlabilecek ok sayda rnein tespit edilecei anlalmaktadr. Akarca793 tarafndan yaplan almalarda kale girii civarnda bulunan 4 adet tek taraf ilenilmi bloun, tapnaa ait orthastad bloklar olarak tanmlanm olmas da bu tespite rnek gsterilebilir. Beinde bir klt yaps bulunduuna dair en kesin veri794 Beinde aa kartlm olan bir altar parasdr795. Dikdrtgen biimli monolitik bir altarn sol st kesine ait olan para796 (Levha 133.2-4) 48 cm ykseklik ve 53 cm genilie sahiptir. bkey dzenlemeli ke voltlerinin birleiminde aa doru ynlendirilmi yaprakl bir palmet ve alt birleimlerinde sadece anak ksmlar damla biiminde ilenilmi ke palmetleri bulunur. Altarn daha iyi korunmu olan cephesinde volt kesinde yer alan 5 yaprakl palmetin alt ksm grlebilmektedir. Dili tarakla kabaca ilenilmi olan altar gvdesi yumurta-ok ve inci-makara dizilerinden oluan bir ta dzenlemesine sahiptir. Resimden grlebildii kadaryla uzun bir forma sahip olan yumurtalarn en yakn paralelleri olarak M 400 civarna tarihlendirilen Ksanthos Nereidler Ant797, M 4. yy. ortalarna tarihlendirilen Ephesos Artemis Tapna798, Labraunda Andron B799, Halikarnassos Maussolleion800, Labraunda Zeus Tapna801 ve Priene Athena Tapna802 yumurta dizisi bezemeleri gsterilebilir. Altar parasn Beinde tespit eden Akarca803 tarafndan bu parann Beindeki tapnan sunana ait olabilecei belirtilmi ve on kymationu formuyla da M 4. yy.a tarihlenmitir. Koenigs804 tarafndan da Beindeki olas tapnaa ait olarak tanmlanm olan monolitik altarn geniliinin 1.5 m civarnda olabilecei belirtilmitir. Bununla birlikte tarih olarak M 5. yy. ortalarndan hemen sonras nerilmitir. Ancak, karlatrma rnei olarak Milet Athena Tapnana ait olarak tanmlanan kymation rneklerinin kullanm olmas tarihlemede bir hata bulunabileceine iaret etmektedir. Resimden incelenebildii kadaryla Bein ve Milet rneklerinin form olarak kyaslanmas mmkn deildir. Kymation formunun Nereidler ant ve Hekatomnid devri yaplaryla kyaslanabilirlii tarih olarak M 5. yy. sonu ile
793 794

Akarca 1971, 27. Daha nce (Baran 2004, 27, Res.29) Bein ile balantl olabileceini belirttiimiz Milas mzesinden bir yuvarlak altarn Akbk (Teikhoussa) kkenli olabilecei Mylasa surveyini yrten Rumscheid tarafndan grmelerimizde belirtilmitir. Bu nedenle deerlendirme d tutulmutur. 795 Akarca 1971, 29, Res. 20: 796 Milas Mzesinde ve Milas evresinde yaplan incelemelerde maalesef altar paras tespit edilememitir ve u an nerede olduu bilinmemektedir. 797 Krischen 1923, 69 vd., Taf.8. 798 Bammer 1972a, 30-33, Abb.33-37. 799 Hellstrm 1994, 41-42, Fig.12-13; Hellstrm 1997, 109, Fig.197-198. 800 Rumscheid 1994, Kat.64, Taf.46-48. 801 Rumscheid 1994, Kat.115, Taf.64. 802 Koenigs 1983, 134 vd., Taf.32; Rumscheid 1994, Kat.293, Taf.150-156. 803 Akarca 1971, 29. 804 Koenigs 1980, 82-3, Taf. 38.1-3.

134

4. yy. ortas arasna iaret etmektedir. Alanda ele gemi mimari elemanlara gre tarih farkll gstermesi muhtemelen altarlarda farkl evrelere ait tamiratlarn grlmesiyle805 balantldr. Bu da olas yapnn M 4. yy. ilk yarsnda da var olduuna delil olarak gsterilebilir. Milasta daha nce grlerek yaynlanm ancak u an nerede olduklar bilinmeyen 3 adet altar ke volt806 (Levha 133.5-7) M 5. yy. sonlarna tarihlendirilmitir. Bein ile balants hakknda bilgi bulunmamakla birlikte bu olasla deinmekte fayda vardr. Bein Kalesinin gneybat n surunda devirme yap malzemesi olarak kullanlm bir aslan heykeli (Levha 134.1-2) kale duvarnda olduka yksekte yer almas sebebiyle ancak resim zerinden incelenebilmektedir. Heykelin olduka uzun bir sredir d etkenlere maruz kalmasna ramen muhtemelen sert yapdaki mavi damarl Sodra mermerinden yaplm olmas nedeniyle anma sadece yele dzenlemesinde grlr. Ba ve n ayaklar krk olan aslann boyundan gerisi duvar iinde yer almaktadr. Sadece n gvde ksm incelenebilmekle birlikte krk olan bacaklarn bkk biimde ne doru uzatlm olduu muhtemeldir ve byk olaslkla Bodrum Kalesi ngiliz Kulesi duvarndaki M 525-500 arasna tarihlenen bir aslan heykeli807 (Levha 114.2) ile ayn durua sahiptir. Aslan heykelinde tarih verebilecek tek unsur olarak yele biimlendirii kullanlabilmektedir. Basite belirtilmi dalgalardan oluan yele dzenlemesinin en yakn paralelleri olarak Didymadan M 6. yy. ikinci yarsna tarihlenen bir aslan heykeli paras808 (Levha 134.4) ile Knidostan M 500 civarna tarihlenen bir aslan heykeli809 (Levha 134.3) gsterilebilir. Bu rneklerle kyaslandnda daha keskin hatlar grl ise Bein aslannn sert bir mermer olan yerel Sodra mermerinden yaplmas ile aklanabilir. Bylece aslan heykelini M 6. yy. son eyreine tarihleyebilmek mmkndr. Aslan heykelleri genellikle mezar yaplar ile badatrlmakla810 birlikte Bein rneinin farkl bir ilev tam olabilecei muhtemeldir. Beinde nik bir biimlendirmeyle aslan bitimine sahip aritrav blounun da (A.1-2) (Levha 63-64, 132) bulunduu dikkate alndnda Arkaik dnem Mylasas iin aslan figrnn zel bir yer tam olabilecei akla gelmektedir. Bu noktada Mylasann ge Arkaik dnemden Hekatomnos idaresi sonuna dein sikkelerinde811 aslanlarn kullanlm olmasyla da bir balant kurulmas mmkndr. Her ne kadar aslan heykeli ve aslan bitimli aritrav blounun bir mezar yapsna m yoksa bir klt yapsna m ait

805 806

Bezemelerle tespit edilen farkl tamirat rnekleri iin bk. Kkdemir 2004, 63 vd. Koenigs 1980, 83-83, Taf.38.4. Milasta 1964 ylnda grlerek resimleri ekilmi olan 3 adet iyi iilikte altar volt tarafmzdan yaplan incelemelerde tespit edilememitir. 807 Strocka 1977, 504-507, Abb.30-32. 808 Tuchelt 1970, K71, Taf.70. 809 Blmel 1963, 41, Abb. 87-89. 810 Vermeule 1972, 49 vd. 811 Konuk 2003, 87-106, zellikle Nu.66 ve 89: Hekatomnosun bastrd sikkelerde Milet tipini kullanm olduu belirtilmekle birlikte Mylasann daha erken sikkelerinde de aslan figrnn kullanlmas bu balantnn eskiye uzandna iaret edebilir.

135

olduunu kesin olarak tespit etmek mmkn olmasa da bizce klt ilevi bulunmas byk olaslktr. Yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi Mylasa Zeus Karios Tapnana ilikin veriler olduka snrldr. Yap kalntlarna bakldnda tam olarak tanmlanamamakla birlikte Beinde grlebilir kalntlarn M 6. yy. ve sonrasna iaret eden zellikler tad tespit edilmitir. Ancak mevcut kalntlarn bir tapnak olarak tanmlanabilmesi iin yeterli bir veri bulunmad iin bu kalntlarn bir giri yaps ile badatrlabilecei daha gl bir olaslk olarak nerilebilmektedir. Yap kalntlarnn aksine mimari elemanlar, aslan heykelleri ve altar paras Beinde Arkaik dnem sonlarna ait bir klt yaps bulunduuna iaret etmektedirler. Beinin Bizans ve Osmanl dnemlerinde dinsel bir merkez olarak ilev grm olmas buradaki daha eski bir kltn varln devam ettirmi olmasyla balant gsterebilecek bir unsurdur. Bylece Arkaik dnem Zeus Karios Tapnann Beinde yer alm olduu ynndeki dncelerin byk oranda desteklenebildii anlalmaktadr. Sonu olarak her ne kadar yap kalntlar bir tapnak tanmlamasna izin vermese de tm veriler Beinde Arkaik dnem sonlarna ait bir tapnak bulunduuna iaret etmektedir. Tapnan ise muhtemelen Bein tepesi orta kesiminde yer alm olabilecei nerilebilmektedir.

136

II.2: ELEMANLARLA OLUTURULAN HPOTETK YAPILAR II.2.1: BARGYLA (TB.3) Gllk krfezinde yer alan Bargylia antik kenti henz kaz yaplmam antik yerleimlerden birisidir812. talyan ekip813 tarafndan gerekletirilmi olan yzey aratrmalarnda tespit edilen on kymationlu bir ta blou paras (TB.3) (Levha 74.1-3) kentin erken tarihi ile ilgili ilk fiziki veriyi oluturmaktadr. Bargylia Akropolnde yzeyde bulunmu814 olan ta blou yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi on kymationu formu ile M 530 civarna tarihlendirilebilmektedir. Bir duvar veya saakla verilebilecek ta blounun ait olabilecei yap ile ilgili bir yorumda bulunulamamakla birlikte akropoldeki antik kalntlar arasnda tespit edilmi oluu Bargyliada Ge Arkaik dneme ait bir yap bulunmu olduunu gstermektedir815. II.2.2: BEN (TB.4-5) Yukarda Mylasa Zeus Karios tapna ile balant kurduumuz mimari elemanlarla tarihsel farkllk gsteren Beinde tespit edilen iki adet ta blou parasnn (TB.4-5) (Levha 76-77, 79) ait olduu yap ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr. Yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi on kymationu formu ile M 550-530 civarna tarihlenebilen bloklar form ve genel dzenleme asndan birbirlerinin ayns olmakla birlikte, yksekliklerinde ve ok biimli bezeklerin ilenilerinde farkllklar bulunmaktadr. Bloklarn bir yap veya antta nasl bir konumda kullanlm olduklar hakknda kesin bir fikir yrtmek mmkn olmamakla birlikte duvar tac ilevi grm olmalar gl bir olaslktr. Bu nedenle Beindeki muhtemel bir altar yapsna ait olabilecei olasl uygun bir seenek olarak ortaya kmaktadr.

812

Kent hakknda bilinen en erken veri M 5. yy. Atina vergi listelerinde anlmasdr. Ancak kentin bu evrede olduka dk bir vergi dedii ve bu nedenle komusu Kindyaya nazaran nemsiz saylabilecek bir yerleim olduu dnlmtr. Kentin en erken kalntsnn ise Leleg tarz olarak tanmlanan ve M 4. yy.a ait olabilecek sur kalnts olduu ve bu nedenle de yerleimin M 4. yy.da Hekatomnidler tarafndan Kindya ile birletirilerek yeniden kurulmu olabilecei nerilmitir (Bean-Cook 1955, 145, n.237; Bean-Cook 1957, 96-97; Bean 1971, 82-3; Hornblower 1982, 100). 813 Yzey aratrmalarnn sonular iin bk. La Rocca 1992, 59 vd.; La Rocca 1999, 547 vd. Ancak ta blou henz yaynlanmamtr. 814 R. Pierobon Benoite verdii bilgi iin teekkr ederim. 815 Bargyliada Arkaik dneme ait bir yap kalntsnn bulunuu yukarda deinilen Kindya ve Bargylia arasndaki olas balantda ok byk bir deiiklik yaratmamakla birlikte her iki yerleimin e zamanl olarak var olduuna iaret etmesiyle bizce tarihsel adan olduka nem tamaktadr. Ayrca, Bargylia ve Kindya arasndaki alann gnmzde batakla dnm eski bir koy oluu bizce Bargyliann nem kazanmasndaki en byk etken olmaldr. Bylece, kentin nem kazanmasnn bizce Hekatomnid bir politikadan (Bean 1971, 82) ziyade denizin dolmas nedeniyle Kindyann denizden uzaklap nemini yitirmesiyle aklanmas daha olasdr.

137

II.2.3: DATA-KRMEN (AB.5) Data yarmadasnn kuzey yakasnda Bean ve Cook816 tarafndan tespit edilmi olan Aiol balk (AB.5) (Levha 9.1-2) yukarda kapsaml bir ekilde deerlendirildii gibi M 6. yy. sonlarna tarihlendirilebilmektedir. Pilaster formundaki baln ait olabilecei herhangi bir yap kalnts bilinmemekle birlikte M 4. yy.a tarihlenen bir liman snr yazt tayan baln ok uzaktan getirilmemi olduu ve bahsedilen limann da Burgaz yerleiminin ikinci liman olabilecek Krmen liman olduu dnlmtr. Liman evresinde baz mezarlar ve Bizans devrinden yap kalntlar haricinde antik yerleim tespit edilmedii aktarlmakla birlikte, bu baln ait olduu yapnn bu civarda yer alm olabilecei nerilmitir. Blgede henz kapsaml bir alma yaplmamtr ve Bean ve Cook tarafndan nerilen bilgileri dorulayacak veya deitirecek herhangi bir bulgu tespit edilememitir. Baln ne tarz bir yapya ait olabilecei hakknda herhangi bir neride bulunmak mmkn olmamakla birlikte blgede henz tespit edilmemi bir Arkaik dnem yapsnn bulunduu kabul edilebilir. Baln baka bir alandan muhtemelen yaknda yer alan Burgazdaki antik yerleimden tanm olabilecei ise ileride yaplacak kapsaml aratrmalara dein sadece bir olaslk olarak kabul edilmelidir. II.2.4: EUROMOS (AB.6) Euromos817 antik kentinde tapnan kuzeydou kesiminde karayolu yaknnda yer alan nekropolde Geometrik dnemden Roma dnemine dein uzanan ok sayda mezar aa kartlm olmas818 kentin erken dnemlerden itibaren iskn edilmi olduunu gstermekle birlikte kent zerinde henz yeterli aratrma yaplmamtr. Tapnak819 civarnda yaplan kazlarda tapnan kuzeybat kesinde tespit edilen bothrosta Arkaik dneme ait ok sayda pimi toprak mimari eleman ele getii820 ve M 6. yy. tapnann kalntlarnn aa kartld aktarlmakla821 birlikte yaynlanmadklar iin erken dnem hakknda bilgiler olduka snrldr. Euromosta Arkaik dneme ait yaplama hakknda bilgi verebilecek tek mimari ta eleman yaklak 1.60 m geniliinde bir balktr (AB.6) (Levha 9.1-2). Serdarolu822 tarafndan sadece resmi verilmi ve Monodendri Poseidon altarnda olduu gibi bir altara ait olabilecei belirtilmi olan baln yukarda deerlendirildii gibi bir altara ait olmasndan ziyade Alazeytin rneklerinde (AB.1-2) grld gibi
816 817

Bean-Cook 1952, 178-179, 188, Fig.4 ve Pl.38e Milasn 15 km kuzeyinde Ayakl kynde yer alan Euromos antik kentinin isminin M 5. yy. iinde Uromos olduu ve M 4. yy. iinde Maussollosun Hellenletirme srecinin bir sonucu olarak Euromosa dntrlm olduu dnlmektedir (Bean-Cook 1957, 141, n.348; Hornblower 1982, 346 vd.). 818 Serdarolu 1971, 47; Mellink 1982, 182. 819 Kentteki aratrlm tek yap MS 2. yy.a ait Korinth dzenindeki olduka iyi korunmu Zeus Lepsynos Tapnadr. (Plz 1989, 451 vd.) 820 Serdarolu 1971, 47-48; Serdarolu 1972, 84; Serdarolu 1982, 351, Abb.3-4; Mellink 1982, 182 821 Mellink 1982, 182. 822 Serdarolu 1982, 352, Abb.5.

138

bir pilaster ilevi tam olmas daha olasdr. Bylece M 6. yy. ikinci yarsna tarihlenebilen baln pilaster formuyla bir anta ya da kap giriine ait olabilecei muhtemel gzkmektedir. Ancak altar olarak tanmlanan Alazeytin 31 numaral yapya ait balklarn (AB.3-4) iaret ettii gibi baln tek bana ilevinin ve ait olabilecei yapnn belirlenmesi de mmkn deildir. Euromosta ele geen pimi toprak kaplamalar ve pilaster baln Zeus Tapna evresinde ele gemi olmas ve Arkaik bothrosun varl kutsal alann Arkaik dnem evresine ait olabilecekleri olaslna iaret etmektedir. II.2.5: HALKARNASSOS (AB.7; TB.6; SB.1-2; B.4) Halikarnassosta823 herhangi bir kalntdan bamsz olarak farkl alanlarda tespit edilen mimari elemanlardan 5 adedi herhangi bir yapyla badatrlamamakla birlikte mevcudiyetleri ile Ge Arkaik dneme ait drt farkl yapya iaret etmektedirler. Bu mimari elemanlardan ilki Radt tarafndan yaynlanm olan bir konsol bloudur824 (AB.7) (Levha 10.1-7). Yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi form ve ilev asndan Alazeytin rnekleriyle kyaslanabilirlii sayesinde M 6. yy. sonlarna tarihlenebilen bloun konsol ilevi grd kesin olarak sylenebilmekle birlikte, ne tarz bir yapya ait olabilecei hakknda bilgi yoktur. Radt tarafndan Alazeytin rnekleriyle benzerlii temel alnarak Leleg tarz olarak tanmlanmtr ve Leleg konut yaplarnn basitliine uygun dmeyecei sebebiyle muhtemelen bir sosyal yapyla badatrlabilecei nerilmitir. Her ne kadar destekleyebilecek bir veri bulunmasa da bu neri olduka kabul edilebilir gzkmektedir. Halikarnassosta tespit edilen bir dier mimari eleman Trkkuyusu civarnda bir evin bahe kapsnda eik ta olarak kullanlm olan, on kymationu bezeli bir ta bloudur (TB.6) (Levha 80.1-4). Yukarda deerlendirildii gibi ta blounun paralel rnekler nda M 530 civarna tarihlenmesi mmkn olmakla birlikte bulunduu yer civarnda bu evreye ait baka bir buluntu tespit edilememektedir. Alanda henz bir kaz yaplmam olmakla birlikte bizce bu bloun uzak bir alandan getirilmi olma ihtimali olduka kktr. Muhtemelen bloun kullanld yer buluntu yerine yakn olmaldr ve bu nedenle Trkkuyusu civarnda M 6. yy. sonlarna tarihlenebilen bir yap bulunmu olabilecei akla gelmektedir. Bununla birlikte bu civarda bilinen en erken yap Pedersen tarafndan tespit edilen M 4. yy.a ait mimari elemanlar ile temsil edilen muhtemel bir tapnak yapsdr825. Bu nedenle daha kesin veriler elde edilene kadar Arkaik dnem
823

Son almalar nda Miken devrinden itibaren yerleim grm olduu tespit edilen (Pedersen 2005, 401 vd.) Halikarnassos antik kentindeki Hekatomnidler devri ncesine ait yaplar hakknda net bir bilgi bulunmamaktadr. Bununla birlikte kentte Arkaik dnem itibaryla eitli buluntularn ele gemi oluu ve bu evreye ait yaplarn henz tespit edilmemi olduuna iaret etmektedir. (Bean-Cook 1955, 92-95; Zahle-Kjeldsen 2004, 181 vd.) 824 Radt 1996, 307-311, Abb.1-7. 825 Tespit edilen mimari elemanlar at kiremitleri, profilli bloklar, on bal, stun tamburlar, torus ve speiradan oluan kaide bloklar ve bir krepis bloundan olumaktadr. bk. Pedersen

139

ta blounun M 4. yy. tapnak yapsnn erken badatrlabileceini nermek mmkn gzkmektedir.

evresi

ile

Halikarnassosta bulunan birbirinin ayns 2 adet stun boynu826 (SB.1-2) (Levha 21-23) antik kentteki bir dier yapya iaret eden mimari elemanlardr. Ayn bezeme ve lye sahip olular ile ayn yapya ait olduu kesin olarak sylenebilen stun boyunlar paralel rnekler nda M 500480 arasna tarihlendirilebilmektedir. Ancak, antik kentte ele geen dier mimari elemanlar ile badatrlmas mmkn olmamaktadr ve ait olabilecekleri bir yap kalnts da bulunmamaktadr. Bununla birlikte SB.1in Bodrum Kalesinin hemen yanndaki camide kullanlm olmas kale civarnda bulunmu olabilecekleri ve dolaysyla ait olduu yapnn da bu civarda bulunabilecei ihtimalini ortaya kartmaktadr827. Ancak bu tip bir olasl destekleyecek veri bulunmamaktadr. Stun boyunlarnn antik dnem mimarisinde ok fazla rnekle temsil edilmedii gz nne alndnda ait olduklar yapnn Halikarnassos iin nem tam bir tapnak yaps olabilecei akla gelmektedir. Stun boyunlarnn st aplarnn 60 cm oluu kesin olmamakla birlikte yaklak 7 m civarnda stunlara ait olabileceine iaret etmektedir. Bu durum stun boyunlarnn ait olduu yapnn yukarda deerlendirilen Halikarnassos Apollon Tapna ile kyaslanabilecek lde olabileceine iaret etmektedir. Halikarnassosta bulunan ve M 5. yy. ilk eyreine tarihlendirilen bir on bal828 (B.4) (Levha 42-43) kk boyutlar nedeniyle dier mimari elemanlarla badatrlamamaktadr. Balk daha nceki yaynlarn bazlarnda bir adak stununa ait, bazlarnda ise pilaster olarak kullanlm bir yap bal olarak tanmlanmakla birlikte yukarda yaplan deerlendirmelerde her iki olaslk iin de kesin veriler bulunmad anlalmtr. Ancak, tek cephesi ilenmi serbest duran bu baln bir yapyla badatrlabilecei byk bir olaslk olarak gzkmektedir. II.2.6: ASOS (F.1, TB.7.1-2, TB.9.1-2; F.2, TB.8.1-5; AntB.1) Kariann tarihi en eskiye dayanan yerleimlerinden birisi olan asos antik kenti829 mevcut kalntlaryla bir Roma kenti grnmne sahip olmakla birlikte, yerleimin hep ayn alanda gereklemi oluu, daha erkene ait kalntlarn tanmlanmasn gletirmektedir. Ancak yine de pek ok buluntu kentin Arkaik dnemden itibaren ok sayda kutsal alan ile donatlm olduuna iaret etmektedir (Levha 135.1). Antik kentte Arkaik dneme ait kalnts tanmlanabilen kesin bir yap bulunmamakla birlikte Artemis

1988a, 361-363, Fig.3-8; Pedersen 1994a, 27, Fig.23; Hellstrm 1994, 40; Pedersen 1999, 326-327, Fig.1-6; Pedersen 2001, 104, Fig.7; Pedersen 2004a, 156 vd., Fig.19-23 826 Lehmann-Spittle 1982, 108, Fig.86; Pedersen 1983, 87-93, Abb.1-4; Pedersen 1994a, 29-30, Fig.27; Pedersen 1999, 327. 827 Bodrumlular stun boynunun kale civarnda bulunduunu sylemilerdir (Pedersen 1994a, 29). 828 Bean-Cook 1955, 169-171, Fig.15, Pl.12 a-b; Martin 1959, 65-76, Pl.1-2. 829 Baldoni vd. 2004, 32-33 ve ilgili kaynaka.

140

Astias830, Zeus Megistos831 ve Demeter-Kore832 kutsal alanlarnn bu dneme ait olabilecekleri dnlmektedir. asos evresinde ise irkincetepe833 ve anacktepede834 M 6. yy.a uzanan kutsal alanlar bulunduu tespit edilmitir. Ancak seramik buluntular araclyla tanmlanabilen bu kutsal alanlarda mimari bir veri tespit edilememitir. Yukarda aktarld gibi asostan Arkaik dneme ait olabilecei dnlen kutsal alanlarda bu evreye ait olabilecek bir yap kalnts tespit edilememitir. Bununla birlikte kent ierisinde yrtlen kazlarda bu kutsal alanlarla badatrlma olasl bulunan Arkaik dneme ait mimari elemanlar (Levha 135.2) aa kartlmtr. Ancak, bu mimari elemanlar arasnda
830

Artemis Astias kutsal alannn kent merkezinde bouleuterionun hemen arkasnda yer ald yaztlarla tespit edilmitir. Seramik buluntular ve heykel paralar araclyla kutsal alann Arkaik dnemden itibaren mevcut olduu anlalmakla birlikte mevcut kalntlar M 4. yy. ve sonrasna tarihlendirilmektedir (Laviosa 1972, 409; Laviosa 1978, 1095, Pl.347.6; BertiMasturzo 2000, 217; Pedersen 2001, 114 vd.; Baldoni vd. 2004, 90-93). M 4. yy.a ait in antis planl kk tapna evreleyen Dor stunlu portikolar Hellenistik dneme tarihlendirilmilerdir. Alanda yrtlen ksmi kazlarda Arkaik dneme ait yap katmanlar bulunmam olmas kutsal alann Arkaik dnemdeki varl hakknda phe uyandrmaktadr. Artemis Astias kutsal alannn Arkaik dnemdeki varlna ilikin tek veri ise antik kaynaklarn Artemis klt heykelinin M 6. yy.da yaam olan Boupalos ve Athenis tarafndan yaplm olduunu aktarmasdr (Plinius 36.4; Berti-Masturzo 2000, 227; Baldoni vd. 2004, 90). Ayrca, in antis tapnan Apollona adanm olabilecei nerisi iin bk. Laviosa 1987, 47; Berti-Masturzo 2000, 218. 831 Zeus Megistos kutsal alannn asosun kuzeydou blmnde yer ald Dou Kapsnn duvar bloklarnn birisindeki M 4. yy.a ait bir snr yazt araclyla tespit edilmitir. Kutsal alan ve evresinde bulunan yaztlar kutsal alann M 5-1. yy.lar arasnda kullanld ve Zeus ile birlikte Herann da tapnm grm olduunu hakknda bilgi vermektedirler. Kutsal alandaki kk bir tapnak veya hazine binas olabilecei dnlen in antis planl yapnn iinde yer ald ta demeli avluda ok sayda adak ve stel kaidesi bulunmaktadr (Laviosa 1976, 402; Laviosa 1978, 1096-1097, Pl.347.5; Laviosa 1987, 47-48, Fig.1; Landolfi 1987, 59; Berti-Masturzo 2000, 217; Baldoni vd. 2004, 97-99). Ayrca bu alanda M 520 civarna tarihlenen 2 adet Arkaik kuros bulunmu olmas kutsal alann nemine iaret eden veriler olarak kabul edilebilir (Laviosa 1978, 1097, Pl.349; Laviosa 1987, 50, Fig.3-10; Baldoni vd. 2004, 98-99). Kutsal alandaki mevcut yap kalntlar M 4. yy. ve sonrasna tarihlendirilebilmekle birlikte adak buluntular ve yaztlar kutsal alann M 6. yy.dan itibaren kullanlm olduuna iaret etmektedir. Zengin adak buluntular kutsal alann Arkaik dnem itibaryla kent iin olduka nemli olduuna ve bir tapnak yaps bulunmu olabileceine iaret etmekle birlikte kutsal alann M 4. yy. ve sonrasnda yenilenmi olmas (Laviosa 1987, 51) sebebiyle herhangi bir kalnt tespit edilememektedir. 832 Antik kentin gney ucuna yakn bir alanda tespit edilmi olan kalntlar eschara buluntular araclyla Demeter ve Koreye adanm bir kutsal alan olarak tanmlanmtr. M 6. yy. ikinci yars itibaryla kullanlmaya balad ve Roma dnemine dein varln srdrd tespit edilen kutsal alandaki yaplarn erken dnem mimarisine ilikin veri ele gememitir. Bununla birlikte hafirleri tarafndan, M 6. yy.a tarihlenen 7.80 x 11 m llerindeki tapnak yapsnn byk oranda tahrip edilmi olduu aktarlmtr. Tapnan kap giriinde bir eschara yer ald ve bu alann M 5. yy. iinde bir avlu iine alnm olduu, M 4. yy.da ise kuzey kesimde merdivenli bir giri ina edilmi olduu aktarlmtr. Kutsal alandaki kalntlarn moloz talardan ina edilmi duvarlara sahip oluu nasl bir mimari st yap bulunmu olabilecei ile ilgili bir fikir edinilmesini engellemektedir (Johannowsky 1987, 5558, Fig.1 vd.; Berti-Masturzo 2000, 218-220; Baldoni vd. 2004, 115-117). 833 Pierobon Benoit 2003, 339-340, Fig.1, 10; Pierobon Benoit 2004, 159-176. 834 Ana tanra klt ile badatrlan anacktepede gerekletirilen kazlarda mevcut tapnak ve altar kalntlarnn Hellenistik dneme tarihlenebilecei anlalmtr (La Rocca 1992, 6364; La Rocca 1999, 547 vd., Pl.1; Viscogliosi 1993, 920 vd., Tav.LXI vd.)

141

sadece anta bal (AntB.1) Zeus Megistos kutsal alannda ele gemi835, dierleri ise herhangi bir yapyla balant kurulamayacak ekilde farkl alanlarda tespit edilmitir. Bu mimari elemanlar kabartmal iki friz blou (F.3), friz ya da aritrav blou olabilecek paraya ayrlm bir blok (F.2), 2 gruba ayrlabilen 8 adet on kymationlu ta blou (TB.7-8) ve inci-makara dizili iki adet ta blou parasndan (TB.9) olumaktadr. Mimari elemanlardan en erkene tarihlenebilenleri on kymationu bezeli iki adet kk boyutlu ta blou parasdr836 (TB.7) (Levha 81.1, 135.2). Agorada yrtlen kazlar srasnda bulunmu olan gri kiretandan yaplma bloklar kymation formu yardmyla M 550-540 arasna tarihlendirilebilmektedir. Ayn tarihlerden bir dier mimari eleman ise yine gri kiretandan yaplm iki adet inci-makara bezemeli blok parasdr (TB.9). Bir tanesinin asos tiyatrosu gney ksmnda yrtlen kazlarda ele gemi olduu bilinen bloklardan, dierinin buluntu yeri bilinmemekle birlikte form ve l benzerlii ile ayn bloa ait olabilecekleri belirtilmitir837. Resimleri yaynlanmamakla birlikte yaplan tanmlamalar ve aktarlan paralel rnekler araclyla ta blou paralar M 550-530 arasna tarihlendirilebilmektedir. Bylece yaklak ayn tarihlere verilebildii grlen on kymationu (TB.7) ve inci-makara (TB.9) bezeli ta bloklarnn l ve malzeme asndan da uyum gstermesine karn farkl alanlarda bulunmu olmalar birbirleriyle kesin bir balant kurulmasn engellemektedir. asosta yrtlen kaz almalarnda aa kartlm olan 6 adet on kymationu bezemeli ta blou paras838 (TB.8) (Levha 82, 135.2) ayn form ve llere sahip olmalaryla tek grupta toplanabilmektedir. Bloklardan sadece bir tanesinin Balkpazar civarnda bulunduu aktarlmakla birlikte dierlerinin buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamaktadr. Bloklardan 4 tanesi gri sert kire tandan iki tanesi ise beyaz mermerden yaplm olmakla birlikte form ve l benzerlikleri malzeme farkllnn ok belirleyici bir rol oynamadna ve bloklarn muhtemelen ayn yap ya da ayn dneme ait olduklarna iaret etmektedir. on kymationu formu araclyla M 540-520 arasna tarihlendirilebilen bu ta bloklaryla balantl bir dier yap eleman, yine Balkpazar olarak anlan mezar yapsnn yaknnda yrtlen kazlar srasnda TB.8.1 numaral ta blou ile birlikte aa kartlmtr839. st bitiminde inci-makara bezemesi tayan gri renkli yerel sert kire tandan yaplma adet blok paras (F.2) (Levha 69.1-3, 135.2) ayn dzenleme ve llere sahip olmasyla tek bir blok olarak tanmlanabilmektedir. Ta bloklaryla gstermi olduu eksen uyumu (Levha 69.3) ve inci-makara formuyla M 540-520 arasna tarihlendirilebilmekle birlikte bloun ilevi kesin olarak tespit edilememektedir. on kymationlu ta bloklarnn altnda yer alan ve st yapda kullanlm olduu anlalan bloun (Levha 69.1-2) aritrav, friz veya duvar tac olarak kullanlm olmas muhtemeldir. Her iki yap elemannn l ve malzemelerinin benzerlii ile Balkpazar civarnda ele
835 836

Laviosa 1978, 1097, Pl.349.9; Laviosa 1987, 51; Berti-Masturzo 2000, 225-7, Fig.140-3. Berti-Masturzo 2000, 223-224, Fig.139. 837 Berti-Masturzo 2000, 224. 838 Karaosmanolu 1997, Nu. II.27, Lev.18a; Berti-Masturzo 2000, 222-225, Fig.137, 138. 839 Berti-Masturzo 2000, 224-5, Fig.136.

142

gemi olmalar ayn yapya ait olduklarna iaret etmekle birlikte bu alanda Arkaik dneme ait olabilecek herhangi bir yap hakknda bilgi bulunmamaktadr. asosta agorada bir ge dnem duvarnda devirme yap malzemesi olarak kullanlm, gri damarl beyaz mermerden kabartmal bir friz blou (F.3) (Levha 70, 135.2) ve son yllarda bulunan ikinci friz blou paras stil zellikleriyle M 530 civarna tarihlendirilmektedir840. Friz bloklarnn genel dzenlemesi ve st yzdeki kenet ya da zvana yuvalar dik bir pozisyonda kullanlm olduuna iaret etmekle birlikte normal friz olarak m yoksa baka bir ilevde mi kullanlm olduu bilinmemektedir. Frizin herhangi bir yapyla badatrlmas mmkn olmamakla birlikte yaknndaki Artemis Astias Tapnana ait olabilecei nerilmitir841, ancak kutsal alanda Arkaik dnem yapsnn bilinmiyor oluu bu nerinin henz geerlik kazanmadna iaret etmektedir. Yeterli veri bulunmamakla birlikte Balkpazar civarnda bulunmu olan ta bloklar ve friz ya da aritrav blou ile hem tarihsel adan hem de lleri ile uyum gsterdii sylenebilmektedir (Levha 135.2). asosta ele geen mimari elemanlar arasnda en gee tarihleneni ve bir kutsal alanla balant kurulabilen tek rnek Zeus Megistos kutsal alannda aa kartlm olan beyaz mermerden yaplma anta bal parasdr842 (AntB.1) (Levha 57, 135.2). Paralel rnekler nda M 6. yy. sonlarna tarihlenebilen baln hem altar hem de bir tapnak yapsna ait olabilecei muhtemeldir. Bu nedenle kesin bir ilev ve dolaysyla yap tespiti mmkn olamamaktadr. Yukarda deinildii gibi Zeus Megistos kutsal alannn Arkaik dnemden itibaren varlna ilikin veriler tespit edilebilmekle birlikte, bu evreye ait olabilecek bir yap kalnts henz tespit edilmemitir. Bununla birlikte zengin adak buluntular bu evrede bir tapnak ve muhtemelen bir altarn mevcut olduuna iaret eder niteliktedir. Bylece mevcut anta balnn tapnak veya altar olabilecek bir yap ile badatrlmas byk bir olaslk olarak kabul edilebilir. Tm veriler bir arada deerlendirildiinde antik kaynaklar ve buluntular araclyla Arkaik dnem itibaryla var olduu anlalan Zeus Megistos, Artemis Astias ve Demeter-Kore tapnaklarndan yap baznda tanmlanabilen bir rnek bulunmad anlalmaktadr. Mimari elemanlara (Levha 135.2) bakldnda ise farkl alanlarda ele gemi olmakla birlikte 3 farkl evrede gruplanabildikleri tespit edilmektedir. M 6. yy. nc eyreine verilen on kymationu (TB.7) ve astragal (TB.9) bezemeli ta bloklar tiyatro ve agora gibi birbirinden uzak alanlarda bulunmutur. M 6. yy. son eyrei balarna tarihlenen kabartmal friz bloklar (F.3), on kymationlu ta bloklar (TB.8) ve aritrav ya da friz blou paralar (F.2) ise Balkpazar ve Agora gibi farkl alanlarda ele gemitir. M 6. yy. sonlarna tarihlenebilen anta bal (AntB.1) ise Zeus Megistos kutsal alannda bulunmakla birlikte ait olabilecei bir yap kalnts tespit edilememektedir.
840

Laviosa 1972, 397-418, Fig.1-8.; Laviosa 1978, 1093-9, Pl.348.7-8; Felten 1984, 21, Taf.4.1; Akurgal 1987, 62, Taf.84.a; Berti-Masturzo 2000, 217, 222; Baldoni vd. 2004, 84-85. 841 Laviosa 1972, 409. 842 Laviosa 1978, 1097, Pl.349.9; Laviosa 1987, 51; Berti-Masturzo 2000, 225-7, Fig.140-3.

143

asos kenti iinde Arkaik dneme ait olabilecei muhtemel olan 3 yap bulunduu ve mimari elemanlarda da farkl evre grld tespit edilebilmektedir. Her ne kadar mimari elemanlar ve yaplarn birbirleriyle balantl olabilecei akla gelse de, bu olasln byk olmasna karn kesin olarak bir yargda bulunmak mmkn deildir. Antik kentte alar boyunca hep ayn alanlarda yerleilmi olmas mimari elemanlarn zaman ierisinde yer deitirmesine yol aaca gibi kent dndan da baz elemanlarn getirilmi olabilecei de akla gelen olaslklardr. Bununla birlikte daha kapsaml kaz almalar gerekletirilene ve yeni veriler tespit edilene kadar, en azndan mimari elemanlar nda asosta M 6. yy. ikinci yarsna ait 3 farkl yapnn bulunmu olabileceini sylemek mmkn gzkmektedir. II.2.7: KAPLANDA (TB.10) Bodrumun 10 km dousunda Kaplanda zirvesinde yer alan antik yerleimdeki843 (Levha 136.1) kk kalenin kuzey duvarna bitiik antsal bir yapnn (Levha 136.2-3) tapnak olabilecei nerilmitir. Bu neride en belirleyici etken ise defineciler tarafndan burada yaplan kazlarda aa kartlarak toprakla birlikte aa atlm halde bulunmu olan on kymationu bezeli bir ta bloudur844 (TB.10) (Levha 84.1-2). Ta blounun 37 cm geniliinde kk bir blm korunmutur. Yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi, alttaki stilize edilmi inci-makara ilevi grm kvrml hatlardan oluan bezeme ve ok biimli bezeklerin formu ile az sayda rnekle kyaslanabilen ta blounda kymation formu M 6. yy. ortalarna tarihlendirilebileceine iaret etmektedir. Ta blounun ilevi iinse, alt yzeylerin iyi dzenlenmi oluu ve altta yer alan bezemenin bloun knt yapacak ekilde yerletirilmesi gerektiine iaret ettii iin saaklkta yer alm olmas byk bir olaslk olarak nerilebilir. Ancak yapya ait baka bir mimari eleman ele gememi oluu, hem ilev hem de yapya aitlii konusunda kesin bir yargda bulunulmasn engellemektedir. Eldeki verilerin snrl oluuna ramen, ileride yaplacak kapsaml almalara kadar, Radt tarafndan nerildii gibi ta blounun Kaplandadaki tapnak olmas muhtemel bir yapya ait olduu ve yapnn da M 6. yy. ortalarna tarihlendirilebilecei kabul edilebilir bir olaslk olarak gzkmektedir. II.2.8: KOS (TB.11, AntB.2) Kos antik kentinde845 M 366 yl ncesine ait kalnt tespit edilememi olmakla birlikte seramik buluntular ve yaztlar yerleimin erken
843

Radt (1970, 224, n.33a) tarafndan Syangela olarak tanmlanmtr. Olduka tahrip olan yerleimde henz kapsaml bir aratrma gerekletirilmemi olmakla birlikte Radt (1970, 107, 223-225, Abb.12.2) tarafndan yaplan ksa sreli yzey aratrmasnda yerleimin bir taslak plan oluturulmutur. Leleg olarak tanmlanan mimari karakterdeki yerleim bir byk bir de kk kaleden olumaktadr ve evresinde tmlsler bulunmaktadr. 844 Radt 1970, 259-262, Taf.42.3,7, 43.1-2. 845 Lindos, Kameiros, Ialysos, Knidos ve Halikarnassos ile birlikte Dor Hexapolisinin yesi olduu bilinen (Herodotos I.144; Picozzi 1976, 465) antik kentinin Karia idaresi altnda olduuna dair ilk veri M 494 ylnda Halikarnassoslu Artemisia idaresinde savam

144

evresine iaret etmektedir846. Kosun erken dnemine ait olabilecek sadece iki mimari para tespit edilmitir. Shoe847 tarafndan yaynlanm olan bu mimari elemanlarn Kos valyeler Kalesinde grlm olmas buluntu yeri ve ait olabilecekleri yap hakknda bilgi edinilmesini engellemektedir. Herhangi bir yap kalntsyla badatrlamayan bu mimari elemanlar bir anta bal paras848 (AntB.2) (Levha 59.1-2) ile bir ta blou parasndan849 (TB.11) (Levha 86.1) olumaktadr ve her ikisi de M 6. yy. sonlarna tarihlendirilmektedir. Mimari elemanlarn tarihsel uygunluu ve lleri ayn yapya ait olarak tanmlanabileceklerini gstermektedir850. Mimari elemanlarn ait olabilecei yap hakknda kesin bir fikir yrtmek mmkn olmamakla birlikte Kosta M 5. yy. sonlarna ait Athena ve Apollon Pythios kutsal alanlarna ait snr talarnn bulunmu olmas851 eitli yap olaslklarnn bulunduuna iaret etmektedir. Mevcut veriler nda Kosta ele gemi mimari elemanlarn adada Ge Arkaik dneme ait tapnak olmas muhtemel bir yapya iaret ettii anlalmaktadr852. II.2.9: LABRAUNDA (B.7) Labraunda kutsal alannda tapnak terasnda ele gemi olan kk boyutlu bir on bal (B.7) (Levha 50.3, 51.1-4, 52.1-2) M 500 civarna tarihlendirilebilmektedir. Olduka tahrip edilmi olan baln kk boyutlar ve st yzeyde yuva bulunmay sebebiyle tayc bir ilev tamad ve bu nedenle bir adak stunu olabilecei ne srlmtr853. Bununla birlikte yukarda deinildii gibi her iki unsur da baln ilevinin belirlenmesinde belirleyici rol oynamazlar. Baln lleri kutsal alanda ele geen dier mimari elemanlarla badatrlmasn engellemektedir. Mevcut veriler nda baln ilevi ve ait olabilecei yapyla ilgili bir tespit imdilik mmkn olmamakla birlikte bir adak yapsna ya da kutsal alanda henz tespit edilememi bir baka yapya ait olmas muhtemel gzkmektedir.

olmasdr (Herodotos VII.99). Adann gneybatsndaki Astypalaiada yaayan sthmoslu Asklepiades ailesi nderliinde M 366 ylnda gerekletirilen synoikismos sonucunda kent adann kuzeydousundaki Kos kentinin bugnk yerinde yer alan Kos Meriposa tanmtr (Strabon 14.657; Bean-Cook 1957, 119-127; Picozzi 1976, 465). Bu synoikismosun Halikarnassos ve Rhodos synoikismoslar ile benzerlik gstermesine karn, Kos synoikismosunun demokratik bir sre sonunda gerekletii iin Hekatomnidler ile balantl olamayaca ancak Halikarnassos synoikismosu iin rnek tekil etmi olabilecei dnlmtr (Hornblower, 103-104). Kentin daha sonraki evrede ise Hekatomnidler idaresinde olduu bilinmektedir (Picozzi 1976, 465; Hornblower 1982, 44-46). 846 Bean-Cook 1957, 124-125. 847 Shoe 1950, 338 vd. 848 Shoe 1950, Kat.5.9, 347, 356, Fig.5.9, Pl.109.2; Brockmann 1968, 67, Kat.D.8; Ganzert 1983, 135, Abb.29. 849 Shoe 1950, 341, 346, 354, Kat.4.1, Pl.108.1. 850 Shoe 1950, 354. 851 Bean-Cook 1957, 121, 123, 125. 852 Halikarnassos gibi Dor kkenli olan Kosta da on mimarisinin bulunmu olmas yerleimlerin kullandklar mimari dzenlerin etnik kkenle badatrlamayacana iaret eden nemli rneklerden biri olarak kabul edilebilir. 853 Thieme 1993, 49.

145

II.2.10: MYLASA (SB.5; B.8; AntB.3) Hekatomnid idarecilerin ilk bakenti olan Mylasa antik kentinde henz kapsaml bir kaz almas gerekletirilmemekle birlikte ksmi kazlar ve rastlantsal buluntular854 kentin olduka eskiye uzanan bir tarihe sahip olduuna iaret etmektedir. Milastan erken dneme tarihlenebilen bir yap kalnts bilinmemekle birlikte Hekatomnidler ncesine ait yaplarla ilikilendirilebilecek mimari elemanlar tespit edilmitir855. Milas Mzesinde bulunan bir stun boynu (SB.5) (Levha 30-31) buluntu yeri bilinmemekle birlikte muhtemelen Milas iinde ele geirilmitir. Yukarda detayl olarak belirtildii gibi zerinde kazma izlerinin bulunuu ve st ksmnn havan olarak oyulmu olmas topraktan kartlarak uzun bir sre havan olarak kullanlm olduunu gstermektedir. Paralel rnekler nda M 5. yy. balarna tarihlendirilebilen stun boynu iin tarihsel benzerlik dikkate alndnda en yakn olaslk olarak yukarda deerlendirilen Zeus Karios Tapna ortaya kmaktadr. Bununla birlikte 55 cm st ap ile yapya atfedilen on balklarndan l olarak farkllk gstermesi ve buluntu yerinin bilinmiyor oluu bu mimari elemanlarla badatrlmasn engellemektedir. Milas Mzesinde tespit edilen bir dier mimari eleman olan on bal (B.8) (Levha 53-55) hem genel dzenleme hem de l olarak dier mimari elemanlarla uyum gstermemektedir. Ksmen boyal dzenlenmi olmasyla nemli bir rnek olan balk paralel rnekler nda M 5. yy. ikinci eyreine tarihlenebilmektedir. Bu tarih nerisinin bir dier nemli zellii de Milasta M 5. yy. iinde bir yaplamann bulunduuna iaret etmesidir. Ayrca detaylarn boya ile belirtilmi olmasnn Atinada ele gemi rneklerde sklkla karlalmas bu baln Atina etkisi tam olabileceine ve dolaysyla M 5. yy.daki Mylasa ve Atina ilikilerine iaret edebilecek bir rnek olabileceini gstermektedir. Milas Mzesinde sergilen bir dier eleman olduka kaliteli bir iilik gsteren anta bal parasdr (AntB.3) (Levha 60-61). Buluntu yeri hakknda bilgi bulunmamakla birlikte har kalntlar yardmyla Milas iinde bulunmu olabilecei muhtemel gzkmektedir. Tarafmzca yaplan deerlendirmeler sonucunda baln M 5. yy. sonu 4. yy. balarna tarihlenebilecei anlalmtr. Ancak baln ait olabilecei herhangi bir yap hakknda bilgi bulunmamas daha kesin bir fikir edinilmesini engellemektedir. Milasta bulunmu ve u an nerede olduklar bilinmeyen M 5. yy. sonlarna tarihlendirilen 3 adet altar ke volt856 (Levha 133.5-7) ile tarihsel benzerlik gsterii ayn kontekst iinde deerlendirilebileceini akla getirmekle birlikte
854

Milasta bulunmu bir kuros torsosu M 6. yy. son eyreine tarihlendirilmitir (Laubscher 1963, 84-87, Taf.40-41). Mylasadan M 6. yy. sonlarna tarihlenen iki pimi toprak kaplama ele gemitir. (kerstrm 1966, 115-7, Abb.35.1-3, Taf.59.1; kerstrm 1978, 321, Pl.86.2.) 855 Rumscheid tarafndan yrtlen almalarda Milasta M 4. yy. ncesine ait olabilecek birka altar paras ve bir balk paras tespit edilmitir ve ksa srede yaynlanmas planlanmaktadr. Ancak tarafmzdan grlmeyen bu paralar almamz kapsamna alnamamtr. 856 Koenigs 1980, 83-83, Taf.38.4. Milasta 1964 ylnda grlerek resimleri ekilmi olan 3 adet iyi iilikte altar volt tarafmzdan yaplan incelemelerde tespit edilememitir.

146

daha kesin veriler tespit edilene dein bu tip bir yargya ulamak mmkn deildir. Tm bu mimari elemanlar Mylasada Hekatomnidler ncesine tarihlenen ok sayda antsal yapnn bulunmu olduuna iaret etmekle birlikte bir yap tanmlamas yapabilmek mmkn deildir. Mylasann modern Milasn altnda kalmas sebebiyle kapsaml bir kaz almas gerekletirilememi olmakla birlikte ilerde yaplacak almalarda daha fazla verinin ve yap kalntlarnn ortaya kaca ak olarak gzkmektedir. II.2.11 : PEDASA (AB.8; B.9; TB.13) Bodrum yarmadasnda Konack beldesi yaknnda yer alan Pedasa antik kenti bilimsel kazlar 2007 ylndan itibaren Adnan Diler bakanlnda yrtlmektedir. alma konumuz asndan yeni malzemelerin bulunmasnn yan sra henz kazs yaplmam ok sayda yerlemede yeni elemanlarn bulunabileceini gstermesi asndan olduka nemli bir rnek tekil etmektedir. Pedasa antik kentindeki en erken mimari eleman, 2009 yl kaz almalar srasnda bir tarla duvarnda devirme olarak kullanlm halde ele geen Aiol balktr (AB.8). M 6. yy ilk yarsna tarihlendirilebilen baln alt bitiminde on Kymationu kullanlmas ile nik bir zellik gstermektedir ve Aiol balklarn geliimi hakknda olduka nemli bir elemandr. Antik kentte aa kartlan bir on ke bal volt (B.9), 2 on kymationu bezeli ta blou paras (TB.13) ve inci-makara bezeli kk bir blok paras detayl almalar tamamlanmam olmakla birlikte genel zellikleriyle M 530 civarna tarihlendirilebilmekte ve birbirleriyle muhtemelen balantl olduklar sylenebilmektedir. Athena Kutsal Alan civarnda daha nce Radt857 tarafndan grlerek bahsedilmi bezemesiz ovolo profilli bloun ve ayrca astragal profilli bezemesiz bloun ok sayda rnei de kaz almalarnda aa kartlmtr. Aa kartlan tm elemanlarn kapsaml yayn almalar kaz ekibince devam ettirilmektedir, ancak mevcut veriler nda Pedasada birbirinden bamsz en azndan iki yap bulunduu ve Aiol bala sahip yapnn M 6. yy ilk yarsna, on ke bal ve ta bloklarna sahip yapnn ise M 530 civarna ait olduklar nerilebilmektedir. Elemanlarn Athena Kutsal Alan evresinde bulunuyor oluu Herodotos (I.175) tarafndan bahsedilen Athena tapnana ait olabilecekleri ihtimalini ortaya koymaktadr. II.2.12 : BODRUM, SAZKY (AB.9) Devirme olarak ge dnem mezarlnda kullanlm olan balk AB.1 ile byk benzerlik gsterir ve ona gre daha iyi korunmutur. Bala ait detayl almalar ve ait olabilecei yap olaslklar yayna hazrlanmaktadr.

857

Radt 1970, 53, n.73.

147

SONU Hekatomnidler dnemi ncesinde Karia blgesinin mimari geliiminin incelendii bu alma kesin tarihlenebilen yap kalnts bulunmad iin blgedeki mzelerde ve antik yerleimlerde yrtlen aratrmalar sonucunda tespit edilen mimari elemanlar temel almtr. almann ilk blmnde hem tespit edilen yeni mimari elemanlar hem de daha nce ksmen tantlm veya yaynlanm mimari elemanlar bir araya getirilerek deerlendirilmitir. Bu kapsamda mimari elemanlarn tanm, eleman bazndaki ilevi ve daha nce tarihlendirilmi paralel rnekler nda tarih nerileri ortaya konulmutur. almann ikinci blm ise yerleimler ve yaplar zerine yaplan deerlendirmeleri kapsamtr. Bu kapsamda malzeme ve tarih nerileri nda gruplandrlm mimari elemanlar ile yerleimlerde yrtlen kaz ve aratrmalarn sonular, mevcut kalntlar zerindeki incelemeler ve antik kaynaklarn aktard bilgiler bir arada deerlendirilmitir. almann 1. blmnde incelediimiz 102 adet mimari eleman Aiol ve on yap elemanlar olarak iki ana gruba ayrlmtr. Aiol yap elemanlar Alazeytinden iki yapya ait 4 balk, Euromos ve Datadan iki balk, Pedasadan bir balk, Bodrum Sazkyden bir balk ve Halikarnassostan bir konsol bloundan olumaktadr. on yap elemanlar ise 10 yap eleman grubu iinde 40 farkl elemana ait olarak snflandrlm olan 93 adet mimari elemandr. 13 farkl yerleimde tespit edilmi olan mimari elemanlar dier arkeolojik verilerle birletirildiinde toplam 25 adet farkl yap veya anta ait olarak tanmlanabilmitir. Ge Arkaik dnemde younlaan bu 25 yap veya ant Karia blgesinin bu dnemdeki mimari geliimi hakknda bilgi verecek ldedir. Ancak, isimleri ve ilevleri ile byk lde tanmlanabilen yaplar sadece Alazeytin 30 ve 31 numaral yaplar, Halikarnassos Apollon, Mylasa Zeus Karios ve Labraunda Zeus tapnaklardr. Dier yap veya antlarn ise mimari elemanlar sayesinde varl nerilebilmektedir ve ilerde yaplacak almalar ile kalntlarnn tespit edilerek tanmlanabilmesi mmkn olabilecektir. ncelenen mimari elemanlarn daha nce tarihlendirilmi paralel rnekler nda yaplan tarihlendirmeleri M 6. yy. ortas ile M 5. yy. ilk eyrei arasnda younlamaktadr. Bat Anadolunun Pers idaresi altna girdii M 546 yl sonrasnda bu kadar youn bir yap faaliyetinin tespit edilmesi bu dnemdeki geliimi yanstmas asndan olduka nemlidir. Bilindii zere bu evrede Pers komutan Harpagosun Karia seferine sadece Pedasa ve Kaunos kar koymu, dier yerleimler ise savamadan Pers idaresine girmilerdir858. Bununla birlikte mimari elemanlarn Pers idaresinin balang dneminde younlayor oluunun Perslerin yapm olabilecekleri youn tahribat sonrasnda kentlerin yaplar yenilemelerine mi, yoksa Pers idaresi altnda kentlerin ekonomik adan gelimi olmasna m bal olduu eskia tarihileri tarafndan aratrlmas gereken nemli bir noktadr.

858

Herodotos I.174-175.

148

1. 2. 3.

Alazeytin Alazeytin Halikarnassos

30 numaral yap (Heroon ?) 31 numaral yap (Altar ?) Halikarnassos Apollon Tapna Labraunda Zeus Tapna Zeus Karios Tapna ? ? ? ? ? ? ? ? 1. grup (?) 2. grup (?) 3. grup (?) ? ? ? ? ? ? ? Athena Tapna ? ?

AB.1-2, TB.12, G.1 AB.3-4 K.1-2, T.1.128, SB.3, B.56 T.2, SB.4, TB.12.1-8, D.1-8 B.1-3, A.1.12, F.1.1-5 TB.3 TB.4-5 AB.5 AB.6 AB.7 TB.6 SB.1-2 B.4 F.2, TB.7.1-2, TB.9.1-2 F.3.1-2, TB.8.1-5 AntB.1 TB.10 TB.11, AntB.2 B.7 SB.5 B.8 AntB.3 AB.8 B.9; TB.13 AB.9

M 550-525 M 550-525 M 500-450

4.

Labraunda

M 525-500

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

Mylasa (Bein) Bargylia Bein Data Krmen Euromos Halikarnassos Halikarnassos Halikarnassos Halikarnassos asos asos asos Kaplanda Kos Labraunda Mylasa Mylasa Mylasa Pedasa Pedasa Bodrum, Sazky

M 525-500 M 530 M 530 M 525-500 M 550-500 M 550-500 M 530 M 500-480 M 500-475 M 550-530 M 540-520 M 6. yy. sonu M 550-530 M 6. yy. sonu M 500 M 500-480 M 480-450 M 400 M 6. yy ilk yars M 530 civar M 550-525

Tablo 1: Tanmlanabilen ya da hipotetik olarak oluturulan yaplar, mimari elemanlar ve tarihlendirme nerileri

149

Aiol yap elemanlar iinde M 6. yy. nc eyrei iine tarihlendirilebilen en erken rnekler olarak Alazeytin 30 numaral yapya ait AB.1 ve AB.2 numaral balklar tespit edilmektedir. Ayn yapya ait ta bloklar (TB.1-2) ve geison blounun (G.1) da bu tarihe uygun olduu tespit edilmektedir. Alazeytin 31 numaral yapya ait AB.3 ve AB.4 numaral balklar ise yine ayn dneme verilebilmektedir. Pedasa (AB.8) ve Bodrum Sazky (AB.3) rnekleri henz detayl allmam olmakla birlikte M 6. yy ilk yarsna ait olarak tanmlanabilmektedir. Euromos (AB.6), Data (AB.5) ve Halikarnassos (AB.7) rnekleri ise daha geni bir tarih aralyla M 6. yy. ikinci yarsna verilebilmektedir. on yap elemanlarndan M 550-530 arasna tarihlendirilebilen rnekler Kaplanda ta blou (TB.10), asostan 1. grup iinde deerlendirilen mimari elemanlar (F.1, TB.7, TB.9), Bargylia (TB.3), Halikarnassos (TB.6) ve Beinde (TB.4-5) tespit edilen ta bloklardr. asos 2. grup ta bloklar ve friz blou paralar ise paralel rnekler nda M 540-520 arasna tarihlendirilebilmektedir. Pedasadan henz yaynlanmam olan on ke bal (B.9) ve ta blou paralar da (TB.13) ilk incelemelerimize gre M 530 civarna tarihlendirilen ve birbiriyle balantl olan elemanlardr. Mylasann kutsal alanlarndan Zeus Karios ve Zeus Labraundeos tapnaklarna ait olarak tanmladmz mimari elemanlardan M 6. yy. sonlarna tarihlenebilen friz bloklar (F.1.1-5) ve ta bloklarnn (TB.12) ayn on kymationu formuna sahip olmas, e zamanl bir yapm faaliyetine iaret etmektedir. Bu yaplara ait olarak tanmlanabilen dier mimari elemanlarn da (B.1-3, A.1.1-2 ve T.2, SB.4, D.1-8) bu tarih aralna verilebilmesi her iki tapnan e zamanl ina edilmi olduklarn desteklemektedir. M 6. yy. sonlarna tarihlendirdiimiz bu yap elemanlaryla e zamanl dier rnekler ise Kosta ele gemi ta blou ve anta bal paras (TB.11, AntB.2) ile asosta ele gemi anta baldr (AntB.1). M 5. yy. ilk eyrei iine tarihlendirilebilen mimari elemanlar Halikarnassostan stun boyunlar (SB.1-2) ve on bal (B.4), Labraundadan bir on bal (B.7) ve Mylasadan bir stun boynudur (SB.5). Mimari elemanlardan M 5.yy. iine, daha doru bir tanmla onia ihtilali sonrasna, tarihlendirilebilen elemanlar olduka az saydadr. Halikarnassos Apollon Tapnana ait olarak tanmladmz mimari elemanlardan zellikle K.1-2 numaral speiralar ve SB.3 numaral stun boynu gstermi olduklar karakteristiklerle M 5. yy. ilk yarsna tarihlendirilebilmektedir. Bu da yapnn M 500-450 arasnda ina edilmi olabileceine iaret etmektedir. Bu yap haricinde Mylasada tespit edilmi mimari elemanlardan B.8 numaral on balnn M 480-450 arasna ve AntB.3 numaral anta balnn ise M 5.yy. sonlarna tarihlendirilebilecei tespit edilmitir. Bununla birlikte, Anadoludan bu evreye ait tanmlanabilen yap kalnts olduka az saydadr859. Bu nedenle mimari elemanlarn onia ihtilali
859

Bu evreye ait olarak tanmlanabilen tek yap rnei olarak M 480 sonrasna tarihlendirilen

150

sonrasna tarihlendirilebilmesi iin temel alnabilecek bir yap ya da tarihlendirilmi mimari eleman bulunmamaktadr. Bu durum mimari elemanlarn deerlendirmelerinde sknt yaratr. Ayrca rneklerin saysnn az oluu ve Arkaik dnemin deneysel mimari anlay ierisinde farkl formlarn geni tarih aralklarnda grlebilmesi sebebiyle, mimari elemanlar zerinde kesin bir stilistik geliim tespit edilmesi de imdilik mmkn olmamaktadr. Ancak, Anadolu kentlerinin M 5. yy. iinde Pers idaresi altnda zenginliklerini korumu olmalar860 ileride yaplacak almalarda daha fazla rnein tespit edilebileceine iaret etmektedir. Bu nedenle, daha sonraki almalarda saylar artrlabilecek mimari elemanlarn stilistik geliimlerinin tespit edilebilecei ve bu almada deerlendirilen mimari elemanlar da dhil olmak zere baz rneklerin M 5. yy. ilerine tarihlendirilebilecei kabul edilebilir bir olaslk olarak gzkmektedir. Bununla birlikte deerlendirilen tm mimari elemanlar iin nerilen tarihlerin mevcut veriler nda nerilebilecek en kesin tarihler olduu belirtilmelidir. ncelenen mimari elemanlar ve dier arkeolojik veriler yardmyla tanmlanabilen 5 adet yapdan Alazeytindeki 30 ve 31 numaral yaplarn yukarda kapsaml olarak deerlendirildii gibi heroon ve altar ilevi tam olabilecekleri dnlmektedir. Bu olaslklar olduka gl olmakla birlikte her ikisi de iki katl olan bu yaplarn ilevini belirleyebilecek kesin bir veri tespit edilememitir. 2 adet Aiol pilaster balk (AB.1-2), ta bloklar (TB.12), duvar tac bloklar ve bir geison blou (G.1) tespit edilen 30 numaral yapnn st yaps iin yeniden kurma nerisi oluturulabilmektedir (Levha 107.1-2). Bununla birlikte sadece iki adet Aiol pilaster balkla (AB.3-4) temsil edilen 31 numaral yapnn st yaps hakknda bilgi bulunmamaktadr (Levha 108.1-5). Yapnn basamakl altar formuna sahip olmasna karn dikme zerinde yer alm olabilecei belirtilen Aiol balklarnn nasl bir st yapy tam olduklar hakknda yorum yaplamamaktadr861. Halikarnassos Apollon Tapnana ait olarak tanmlanabilen mimari elemanlar (Levha 112) Samos tipi stun kaidelerine ait iki speira (K.1-2), ok sayda stun tamburu (T.1.1-28), bir stun boynu (SB.3) ve iki adet on balndan (B.5-6) olumaktadr. Yaztlarla varl bilinen tapnan kalntlar hakknda bilgi bulunmamakla birlikte daha nce Pedersen

Daskyleion satrap sarayndaki andron yaps gsterilebilmektedir (Atelier 2001, 147 vd.; Bakr 2003, 1 vd.). Bununla birlikte Arkaik dnemin antsal tapnaklarnn inasnn M 5. yy. ilerinde de devam etmi olduu bilinmektedir. rnein, Ephesos Artemis Tapnann inasnn 120 yl srd (Plinius, 36.14) aktarlmakla birlikte az saydaki mimari eleman temelinde kronolojik bir geliim tespit edilememektedir. Ayn ekilde Didyma Apollon kutsal alannda bir bothros ve eme yaplar haricinde M 5. yy. iine tarihlenen kalnt bilinmemektedir (Wiegand-Knackfuss 1941, 129 vd.; Voigtlnder 1972, 105-112, Abb.6-10.). Samos Hera Tapna da uzun sreli bir ina evresine sahiptir ve Hellner (2002, 127-128.) tarafndan stun kaideleri zerine hazrlanan almada 4 farkl yapm evresi bulunduu nerilmitir. 860 Balcer (1991, 57 vd.) M 5. yy. iinde pek ok Bat Anadolu kentinin maddi adan olduka iyi bir durumda olduunu belirtmitir. Kentlerde yaand dnlen kltrel gerilemenin ise politik baskyla balantl olduu ve bunun byk oranda Atina kkenli olduu deerlendirilmitir. 861 bk. Blm II.1.2

151

tarafndan nerildii gibi Bodrum Kalesinin st blmnde yer alm olabilecei kabul edilebilmektedir862 (Levha 114.1). Labraunda kutsal alannda tespit edilmi olan mimari elemanlardan (Levha 118) bir tambur (T.2), bir stun boynu paras (SB.4), ta bloklar (TB.12) ve di sras bloklar (D.1) gstermi olduklar tarihsel benzerlikler ve llerinin uyumu sayesinde byk olaslkla Zeus Labraundeos Tapnann Arkaik dnem evresine ait olarak tanmlanabilmektedir. M 4. yy. yapsnn altnda yer alan in antis planl Arkaik dnem evresinin plan (Levha 117.1) tespit edilebilmekle birlikte yapnn tarihlendirilmesinde kullanlabilecek kk buluntu aa kmamtr. Mylasa Zeus Karios Tapnann Beinde bulunmu olduuna dair daha nceden yaplan neri, tarafmzdan yaplan almalarla yeniden ortaya konabilmitir. Bununla birlikte daha nce nerildii gibi antik basamak kalntlarnn ve arkasnda yer alan yeralt odalarnn bir tapnak olarak tanmlanmas iin yeterli veri bulunmad tespit edilmitir (Levha 123-130). Bununla birlikte, mimari elemanlar (Levha 132) nda Zeus Karios Tapnann Beinde ve muhtemelen de Bein Kalesi orta ksmnda yer alm olabilecei nerilmitir. Tapnan varlna iaret eden mimari elemanlar 3 adet on bal (B.1-3), aritrav blou paralar (A.1.1-2) ve friz bloklardr (F.1.1-5). Hangi yapya ait olduklar bilinmeyen mimari elemanlarn ait olabilecekleri hipotetik yaplara bakldnda byk ounlukla tapnak olabilecek sosyal yaplarn nerilebilecei ortaya kmaktadr. Bargylia antik kentinde tespit edilmi bir ta blou (TB.3) (Levha 74) kentin erken yerleimine iaret etmekle birlikte nasl bir yapya ait olabilecei hakknda herhangi bir bilgi bulunmamaktadr863. Beinde ele geen mimari elemanlardan biraz daha erkene tarihlenebilen iki adet ta blounun (TB.4-5) kutsal alanda yer alm olabilecek altar yapsyla balantl olabilecei olasl nerilebilmektedir864. Datada tespit edilen bir Aiol balk (AB.5) (Levha 8) bu alanda bir kutsal alan bulunabilecei ihtimalini gstermekle birlikte herhangi bir veri bulunmamaktadr865. Euromos antik kentinde tapnak civarnda tespit edilmi olan Aiol pilaster balk (AB.6) (Levha 9) Arkaik dneme ait tapnak veya altara ait olmaldrlar. Ancak bilindii kadaryla yrtlen kazlarda bir yap kalnts aa karlmamtr866. Bodrum yarmadasnda Kaplandada yer alan antik kentte tespit edilmi bir ta blou (TB.10) (Levha 84), ykntlar arasnda bulunmu olduu yapnn (Levha 126) bir tapnak olabilecei ihtimalini ortaya koymaktadr. Ancak kazs yaplmam olan bu yap henz tanmlanamamaktadr867. Halikarnassosta tespit edilebilen baz mimari elemanlarn herhangi bir yapyla badatrlmalar mmkn olmamtr. Bununla birlikte, Bodrum
862 863

bk. Blm II.1.3 bk. Blm II.2.1 864 bk. Blm II.2.2 865 bk. Blm II.2.3 866 bk. Blm II.2.4 867 bk. Blm II.2.7

152

iinde bulunmu bir konsol blou (AB.7) (Levha 10), Trkkuyusu civarnda tespit edilen bir ta blou (TB.6) (Levha 80), Bodrum Kalesi civarnda bulunmu olabilecek birbirinin ayns iki adet stun boynu (SB.1-2) (Levha 21-23) ve yine Bodrum iinde bulunmu bir on bal (B.4) (Levha 42-43) bu evrede Halikarnassosta drt farkl yap daha bulunmu olduuna iaret etmektedir868. asos antik kentinde tespit edilmi mimari elemanlar (Levha 135.2) farkl tarih aralnda gruplandrlabilmektedir. Bununla birlikte antik kentteki bu dneme ait olabilecei muhtemel olan kutsal alandaki Arkaik dnem yap kalntlar henz bilinmedii iin mimari elemanlar ve yaplar birbirine badatrmak mmkn deildir. Ancak aralarnda balant kurulabilecei byk bir olaslk olarak nerilebilmektedir869. Kos antik kentinde tespit edilmi olan ayn tarihe verilebilen bir ta blou (TB.11) (Levha 86.1) ve anta bal paras (AntB.2) (Levha 59.1-2), kentin M 5. yy. yaztlarnda bahsedilen tapnaklarndan birisine ait olmaldr. Ancak henz aa kartlm bir kalnt bulunmamaktadr870. Labraunda kutsal alannda ele gemi olan bir on balnn llerinin kk olmas sebebiyle imdilik Labraundada ele gemi olan dier mimari elemanlarla badatrlmas mmkn deildir ve bir adak bal olarak tanmlanabilecei muhtemeldir871. Mylasa iinde yer alm olabilecek 3 farkl yapnn varl ise birbirileriyle badatrlamayan bir stun boynu (SB.5) (Levha 30-31), bir on bal (B.8) (Levha 53-55) ve bir anta bal paras (AntB.3) (Levha 60-61) temelinde nerilebilmektedir872. Pedasadan yaynlanmam balklar ve ta bloklar ilk incelemelerimize gre iki farkl yap bulunduuna iaret eder. Athena kutsal alan evresinde bulunmu olmalar sebebiyle de tapnak ve altarna ait olabileceklerini nermek imdilik mmkn gzkmektedir. Bodrum, Sazkydeki devirme Aiol balnn ise nereden geldii tam bilinmemekle birlikte evresinde ok sayda devirme malzeme bulunuuyla ok uzaklardan getirilmi olma ihtimalinin dk olduu sylenebilir. lerde yaplacak detayl incelemelerde evrede ayn yapya ait daha fazla eleman bulunabilecei muhtemeldir. Tm bu mimari elemanlar ve yap olaslklar bir arada deerlendirildiinde Kariann dier blgelerle kyaslanabilecek bir mimari geliimi bulunduu anlalmaktadr. Anadolunun M 6. ve 5. yy. mimarisi hakknda bilinenlerin yetersizlii873 ve zellikle yap tanmlamalarnda grlen zorluklar ve antsal yaplara ait tespit edilebilen mimari elemanlarn sayca azl bu almada deerlendirilen mimari elemanlarn nemini aka ortaya koymaktadr. Bu noktada 102 adet mimari eleman ve onlarn ait olabilecei 25 adet yap olasl bu dnem mimari geliiminde Karia blgesinin ne denli nemli bir rol oynam olduuna iaret edecek orandadr. Karia blgesindeki mimari faaliyetin saysal olarak azmsamayacak miktarda olmasnn yan sra mimari elemanlarn bir ksmnda ve kalntlarda
868 869

bk. Blm II.2.5 bk. Blm II.2.6 870 bk. Blm II.2.8 871 bk. Blm II.2.9 872 bk. Blm II.2.10 873 Serdarolu 1979, Abb.7.

153

grlen nik zellikler de Kariann gl bir yerel mimari geliimi bulunduunu ortaya koyar niteliktedir. Hem Aiol hem de on yap elemanlarnda karmza kan ve Kariadaki yerel mimari geliime iaret eden bu nik zelliklerden ilki incelenen Aiol balklarn bir yandan Dou rnekleri gibi pilaster formlara sahipken, volt dzenlemelerinde ve bezemelerinde Hellen unsurlar tamasdr. Yukarda deinildii gibi AB.1-6, 8-9 numaral balklarda (Levha 1-9) grlen dikdrtgen prizma formlu gvde erken dneme tarihlenen Yakn Dou874 (Levha 2.3) ve M 6. yy.a ait Kbrs875 balklarnda (Levha 2.4) karmza kmaktadr. Anadolu rneklerine876 bakldnda ise balk gvdelerinin stun zerinde durmak zere yuvarlak formlu ekillendirilmi olduklar grlmektedir. Form olarak kyaslanabilecek en yakn rnekler olan M 600 civarna tarihlendirilen Smyrna balklarnda877 gvdelere eliptik form verilerek stun zerinde veya mantar balklar zerinde yer alm olduu grlmektedir. Ayn durum stun gei blm zerinde yer alan drtgen gvdeli Larisa878 balklar iin de geerlidir (Levha 4.3). Bu nedenle daha nce belirtildii gibi Kariada tespit edilen Aiol balklar dikdrtgen prizmas formu ve pilaster ilevleri ile Dou rnekleri ile paralellik gstermektedir. Volt dzenlemelerine bakldnda ise 2 veya 2.5 dn yapan tam volt formuna ulam olmalaryla Yakn Dou ve Kbrs rneklerinden ziyade Anadolu rnekleri ile karlatrlabilmektedir (kr. Levha 2.1-2 ve 2.3-4). Bezemelerde de ayn durum sz konusudur. AB.1, 2, 3 ve 9 numaral balklarda cephe bezei olarak kullanlm palmetler ve yarm S-spiral ifti yine Anadolu rnekleriyle kyaslanmaktadr. AB.3, 4 ve 5 numaral balklarda grlen voltleri birletiren kanalis band benzeri dzenlemeler de yine Smyrna balklar879 ile karlatrlabilmektedir. Bu deerlendirmeler nda Karia blgesinin Dou ve Baty birletiren konumuyla Aiol mimarisinin geliiminde de nemli bir rol oynam olabilecei sylenebilmektedir. Son yllarda Pedasada bulunmu olan Aiol baln gvde alt bitiminin on kymationu ile bezeli oluu Karia blgesinin Aiol balk geliimindeki roln kantlar nitelikte nemli bir eserdir. Kapsaml yayn hazrlanmakta olan baln yan sra yine Bodrum Mumcular yaknnda Sazkyde devirme tespit edilen Aiol balk da bu balamda grmz glendiren bir rnektir. Aiol yap elemanlar bal altnda deerlendirdiimiz Halikarnassos konsol blou (AB.7) (Levha 10.1-7) tam paraleli bilinmeyen nik bir dzenlemeye sahiptir. Konsolun arka cephesindeki yarm daire formlu ahap kap direi yuvas ve n cephedeki bolteus bantl volt dzenlemesiyle konsol blounun karlatrlabilecei paralel bir rnek tespit edilememektedir. AB.1
874

Wesenberg 1971, 63 vd., Abb.115-120, 127-8; Betancourt 1977, 27 vd., Pl.4-6, 8-10, 12, 2122, 25. 875 Clarke 1886, 15, Fig.7; Wesenberg 1971, 68-9, Abb.130-136; Betancourt 1977, 46-47, Fig.13, Pl.65; Wright 1992, Ill.283 284.1; Karageorghis 1978, 365-7, Fig.10. 876 Clarke 1886, 1 vd., Fig.1-2; Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19.a; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb. 152-4, 158-9, 165-167; Betancourt 1977, 63 vd., Pl.41-42, 46, 49-50. 877 Akurgal 1993a, 78 vd., ek.67b, 69b, 71; Akurgal 1993b, Fig.33b. 878 Boehlau-Schefold 1940, 142-3, Pl.19.a; Wesenberg 1971, 74 vd., Abb.152-4; Betancourt 1977, 73 vd., Fig.34. 879 Akurgal 1993a, 78 vd., ek.69a-b.

154

ve 2 numaral balklarla ilev asndan kyaslanabilmekle birlikte genel dzenlemesine verilebilecek paralel rnek tespit edilemeyii Halikarnassos rneinin yerel bir uygulama olabileceini dndrmektedir. Halikarnassos Apollon Tapnana ait olarak tanmladmz stun boynu (SB.3) (Levha 26.1-2, 27.1-3) nik olarak tanmlanabilecek iki zellik gstermesiyle nemli bir rnektir. ncelikle, kyaslanabilir anthemion bezemelerine bakldnda lotus palmet dizisi altnda yatay ya da dikey yerletirilmi spiraller bulunmas byk bir olaslk olarak karmza kmaktadr. Ancak Halikarnassos stun boynunda bezemede lotus alt bitimleri ve palmet anaklar hizasndan itibaren bir kesinti grlmesi bezemenin altta yer almas muhtemel bir baka tamburda devam etmi olabileceini nermek mmkndr880 (Levha 112). Stun boynunda grlen bir dier nik zellik palmet yapraklarnn biimlendirilmesinde karmza kmaktadr. Sivri bitimli yaprakl palmetlerin ve yuvarlak bitimli da eik yaprakl palmetlerin dnml olarak kullanlm olduu bezemenin tam bir paraleli bulunmamaktadr. Kyaslanabilen rnekler ise pimi toprak mimari elemanlarda karmza kmaktadr. Her ne kadar kesin olarak sylenemese de stun boynunda grlen anthemion bezeinin M 4. yy. itibaryla grlmeye balanlan ak palmet kapal palmet kombinasyonun erken bir yorumu olabilecei anlalmaktadr. Beinde tespit ettiimiz B.1-3 numaral balklar (Levha 33-40) yukarda deerlendirildii gibi ekhinus yumurta dizisinin ayn formda oluu ile ayn tarih aralna verilebilmektedir. Balklarn llerinin de birbirine yakn olmas ayn yapya olduklar olasln glendirmektedir. Bu noktada B.1 ve 2 numaral balklarn ibkey volt dzenlemesine sahip olmasna karn B.3n dbkey voltl olmas paraleli bilinmeyen bir uygulama olarak karmza kmaktadr. Ge Arkaik dnem itibaryla bir cephesi ibkey dier cephesi dbkey dzenlemeli balklarn bilinmesine karn ibkey ve dbkey voltl farkl balklarn ayn yapda kullanlm olduuna ilikin bir veri tespit edilememektedir. Bu nedenle Mylasa Zeus Karios Tapnana ait olabileceini nerdiimiz balklarn birlikte kullanmyla nik bir uygulama gstermi olabilecekleri muhtemeldir881. Henz yaynlanmam olmakla birlikte Pedasada aa kan on ke bal volt, birleim yzeyinde yer alan palmet bezemesiyle Arkaik dnem iin istisnai bir rnektir. Benzer dzenlemenin M 4. yy Hekatomnid yaplarnda da karmza k yine Karia mimarisinin yerel kkenine iaret edebilecek bir uygulamadr Mylasadan dbkey volt dzenlemeli on balnda (B.8) (Levha 53.1-3, 54.1-3, 55.1-3) grlen boya bezemeler ilk kez bir dbkey balkta kullanlm olmasyla nemli bir istisna olarak dikkat ekmektedir. Anadoludaki boyal balklarn az sayda oluu, balkta boya kullanmnn Attika882 etkisi tam olabileceine iaret etmekle birlikte dbkey balkta grlmesiyle yerel bir uygulamann rn olduunu gstermektedir. Balkta
880 881

Pedersen 1994a, 29-30, Fig.29; Pedersen 1999, 327, Fig.8. bk. Blm II.1.5 882 Meritt 1996, 121.

155

bir dier istisnai zellik olarak da kare abakus bulunmas gsterilebilir. Yukarda deerlendirildii gibi Mylasa bal M 480 itibaryla grlmeye balanlan kare abakusun ilk rneklerinden birisi olarak tanmlanabilmektedir. asos anta balnda (AntB.1) (Levha 57.1) polsterin st ste binmi yapraklarla bezeli oluu bir dier nik uygulamadr. Tam paraleli bilinmemekle birlikte yukarda deerlendirildii gibi Didim883 ve Samos884 rneklerinde boya ile yaplm bezeme bulunma ihtimali kyaslanabilecek bir uygulamadr. Plastik uygulama olarak ise Samostan iki adet anta bal parasnda grlen kazma ile yaplm balk pulu bezemesi885 gsterilebilmektedir. Locroi886 ve Metapontum887 on balklar ise polsterlerinde st ste binmi yaprak bezemeleri bulunmasyla kyaslanabilen rneklerdir. Kos anta bal (AntB.2) (Levha 59.1-2) Didyma ve Samostan bilinen anta balklar ile kyaslanabilmekle birlikte ift sra on kymationu ve altta Lesbos kymationu kullanlm ilk rnek olarak tespit edilmektedir. Lesbos kymationu formu ile M 6. yy. sonlarna tarihlendirilebilen balk bu zellii ile daha sonraki rnekler (bk. AntB.3) iin nc bir uygulamaya sahip olarak kabul edilebilir. Beinde tespit edilen aritrav blou paralar (A.1-2) (Levha 63.1-3, 64.1-3) yukarda deinildii gibi nik bir forma sahiptir. Birbirine ait olduu anlalan iki bloktan ilkinde biti ksmnn kabaca ilenerek soket formu verilmi olmas duvar iinde kaldna iaret etmektedir. Dier blok ise dar kenarnda aslan ba protomu tarken, yan kenarda faskia ve ke blou olduuna iaret eden anathyrose dzenlemesine sahiptir. Biimlendirmedeki bu nikliin yan sra ilev olarak da aritrav blounun in antis bir yapnn n kesinde kullanlm olabilecei nerilebilmektedir. Tespit edilebilen tek paralel uygulama ise Gergadan kk eme yaplarnda888 karmza kan aslan protomlu anta st bitimleridir. Bein ta blounda (TB.1) ok biimli yaprak bezeinin (Levha 77.2) tam bir yaprak formuna sahip oluu bir dier nik zelliktir. Bu yaprak biimlendirilmesinin tam bir paraleli bilinmemekle birlikte, yumurta dizisinde az sayda da olsa farkl biimlendirmeler grlebildii yukarda deerlendirilmitir. Kaplandada ele gemi on kymationu bezeli ta blounda (TB.10) (Levha 84.1) alt ksmda grlen yatay kvrmlardan oluan ip biimli bezeme yukarda deinildii gibi muhtemelen inci-makara dizisi yerine kullanlmtr. Bezemenin paralellerine bakldnda erken dnemden Zincirli889 (Levha 85.4)
883

Shoe 1936, 20, Pl.10.1; Wiegand-Knackfuss 1941, 142 vd., F639, F640, F641a-c, Z642, Taf.83b, 206, 208; Hahland 1964, 146-162, Nr.1-4, Abb.1-18; Brockmann 1968, 63-70, Kat.D.20; Voigtlnder 1972, 96-105, Abb.1-4. 884 Buschor 1957, 4 vd., Bei.3.2; Hahland 1964, 170 vd., Abb.27-30. 885 Kienast 1989, 257-263, Abb.1, Taf.29. 886 Costabile 1997, 37 vd., Tav.Locri XXV.b. 887 Adamesteanu-Mertens 1975, 35, Pl.5; Mertens 1979, 107, Taf.16, 22. 888 Bean 1969, 180-181, Pl.XXIIb; Bean 1971, 205-6, Pl.60; Held 1996, 63, Abb.8. 889 Wesenberg 1971, 89, Abb.184-187.

156

ve Girit890 (Levha 85.5), daha sonraki dnemden ise Khiosta891 (Levha 85.67) karmza kt grlmektedir. Bezemenin astragal ilevinde kullanm sadece Khios rneiyle892 (Levha 85.6) karlatrlabilmekle birlikte bezemenin Kaplanda ta blounda alt yzeyde yer al nik bir uygulama olarak belirtilebilmektedir. ncelediimiz dnemle ilgili kesin tarihlendirilebilir bir yap kalnts mevcut olmamakla birlikte Beindeki antik basamak kalntsnda (Levha 123130) tespit edilen nik unsurlar, yap kalntlarnda da nik uygulamalarn grlebileceine iaret eden nemli zelikler olarak dikkat ekmektedir. Daha nce Zeus Karios Tapna olabilecei nerilen basamaklar zerinde tarafmzca yaplan deerlendirmeler sonucunda, kesin olmamakla birlikte M 6. yy. ve sonrasna ait karakteristikler gsteren kalntlarn tapnak olarak tanmlanmasnn mmkn olmad anlalmtr893. Daha ziyade bir giri yapsyla balantl olmas muhtemel olan basamaklarda grlen en nemli nik unsur kenarlara e uzaklkta yerletirilmi olan profilli blok dizileridir (Levha 127). Kullanm olarak benzerinin tespit edilemeyiinin yan sra bloklarn form olarak da kyaslanabilecei bir rnek bilinmemektedir. Ortadaki yarm daire formlu profillerin her iki kenarndaki dz yzeyli ykseltiler zerine kaznm olan on bal formunu andran bezemeleriyle tamamen nik bir uygulama olarak deerlendirilebilmektedir. Profilli bloklarn tek olas ilevi olarak ise daha fazla saydaki orta basamaklarn kenarlarnda yer alarak onlar snrlandrm olabilecekleri nerilmitir (Levha 130). Basamaklardaki bir dier nik uygulama ise kahverengi renkli talarn kullanlm olmasdr (Levha 125.3). Sodra mermerinden yaplan basamaklarn arasnda genel dzenlemeye uygun olarak yerletirilmi kahverengi renkli bloklarn, profilli bloklarn olduu iki blmde kullanlm olmas ilgin bir dzenleme olarak deerlendirilebilir. Kesin paraleli bilinmeyen bu dzenlemenin Arkaik dnem itibaryla grlen bezeme amal renkli blok kullanmyla balantl olabilecei yukarda deerlendirilmitir894. Mimari elemanlarda ve kalntlarda grlen bu nik zellikler yukarda deinildii gibi, Kariann Arkaik dnem Aiol ve on mimarisinde sadece bir takipi olmadn ve mimarinin geliiminde rol oynayan nemli merkezlerden birisi olarak tanmlanabileceine iaret etmektedir. Bu durum Hekatomnidler dneminde yaanan youn mimari faaliyetin de yerel kkenine iaret eden bir unsur olabilir. Nitekim bu evrede de kark dzen, grid planlama ve saaklkta oranlamalarn kullanm gibi zellikler iin Karia kkenli yaratc yenilikler tanmlamas yaplabilmektedir895. Bu nik unsurlara karn dier blgelerle uyum gsteren ve takipisi olunan zellikler de tespit edilebilmektedir. Bunlardan en nemlisi Halikarnassos Apollon Tapnana ait olarak tanmladmz mimari elemanlarn Samos Hera Tapna 2. dipteros ile gstermi olduu
890 891

Wesenberg 1971, 45-47, Abb.87; Dinsmoor 1973, 59. Boardman 1959, 177, 182, Fig.1.d, Pl.27c,29a; Boardman 1967, 90, Pl.17. 892 Boardman 1959, 177, Pl.29a; Boardman 1967, 90, Pl.17. 893 bk. Blm II.1.5 894 bk. Blm II.1.5 895 Hellstrm 1994, 46-50.

157

paralelliklerdir. Bu benzerliklerden ilki Samos tipi stun kaidesine ait ve form olarak da kyaslanabilen speiralarn kullanlm olmasdr. Ayrca Samos Hera Tapnanda grld gibi yivsiz stun tamburlar ve stun boynu kullanm ile on balklarndaki Samos tipi896 ancak bezemesiz polsterler gsterilebilmektedir. Bu noktada daha nce Pedersen897 tarafndan tanmland gibi mimari elemanlar nda Halikarnassos Apollon Tapnan Samos etkili bir yap olarak tanmlayabilmek olasdr. Ancak on balklarnda abakus grlmesi ve stun boynundaki bezeme farkll Samos etkisinin belirli bir dzeyde kalm olduuna iaret eden unsurlardr. Samos etkisinin bulunabilecei dier rnekler olarak Halikarnassostan SB.1-2, Labraundadan SB.4 ve Mylasadan SB.5 numaral stun boyunlar gsterilebilir. Samos rneine en yakn dzenleme Mylasa boynunda grlmekle birlikte Karia blgesinde tespit edilen stun boyunlarnn says ve birbirinden farkl biimlendirilmeleri dikkat ekicidir898. asosta ele gemi anta bal (AntB.1) (Levha 57.1-5) Samos ve Didyma etkisini gsteren bir yap eleman olarak gsterilebilmektedir. Form ve genel dzenleme asndan gstermi olduu benzerlikler temelinde anta balnn Didyma retimi olabilecei de dnlm899 olmakla birlikte yukarda deinildii gibi balk polsterindeki yaprak bezekleri nik zellik olarak tespit edilebilmektedir. Bylece hem etkileim hem de yerel retimin varlna iaret eden nemli bir rnek olarak tanmlanabilmektedir. Beinde tespit edilen B.1-3 numaral on balklarna bakldnda hem genel dzenleme hem de zellikle onia tipi900 polster dzenlemesiyle onia rnekleriyle benzerlik gsterdii grlmektedir. Karia blgesinde Attika etkisinin tespit edilebildii rnekler de bulunmaktadr. Bunlardan ilki Mylasadan boya ile yaplm detaylara sahip B.8 numaral on baldr (Levha 53-54). Yukarda detayl olarak deerlendirildii gibi baln ekhinus ve abakus cephelerinde kullanlan boya ile yaplm kymation bezemelerinin en yakn paralelleri Atinadan tespit edilebilmektedir901. Boya kullanm oran ile Meritt902 tarafndan I. tip olarak tanmlanan Attika balklaryla kyaslanabilmesinin yan sra balkta Attika

896 897

Bingl 1980, 49-50. Pedersen 1994, 30; Pedersen 2004b, 475 898 Bu noktada stun boynu kullanmnn kkeni ve etkileim merkezi hakknda kesin bir yorumda bulunmann henz mmkn olmadn belirtmek yerinde olacaktr. Antik dnemden az sayda stun boynu rneinin biliniyor oluu kesin tanmlamalar yaplmasn engellemekle birlikte Kariadan 5 farkl yapya ait 6 adet stun boynunun biliniyor oluu olduka nemli bir say olarak dikkat ekmektedir. Yukarda deerlendirilen SB.1-5 numaral stun boyunlarnn yan sra M 4. yy.a ait Halikarnassos Ares Tapna stun boynu da (Dinsmoor 1973, 223; Lehmann-Spittle 1982, 107, Fig.83: Pedersen 1983, 93 vd., Abb.5-8) bu rneklere eklenebilmektedir. Antik dnemde stn boynu kullanm ve rnekleri iin Bk.: Baran 2007, 73 vd. 899 Berti-Masturzo 2000, 225-7. 900 Bingl 1980, 50-51. 901 Meritt 1982, 82 vd.; Meritt 1996, 125 vd.; McGowan 1997, 210 vd. 902 Meritt 1996, 125 vd.

158

tipi903 polsterin kullanlm olmas da bu etkileimi desteklemektedir. Attika tipi polster kullanlm bir dier balk ise Halikarnassostan tek cephesi bezenmi B.4 numaral on baldr (Levha 42-43). Yukarda deerlendirildii gibi alma kapsamnda deerlendirilen mimari elemanlar ve yap olaslklar Karia blgesinde Hekatomnidler dnemi ncesinde youn bir mimari faaliyet bulunduuna ve bunun yeniliki zellikler tam olduuna iaret etmektedir. Bu mimari zelliklerin daha sonraki dnemler zerindeki etkileri ve zellikle Hekatomnidler dnemi mimarisinin geliiminde oynad rol904 konu dna kmakla birlikte ilerde yaplacak almalarda aratrlmas gereken nemli bir noktadr. Ayn ekilde Karia blgesinde ele gemi Hekatomnidler dnemi ncesine ait heykeltralk, seramik, sikke ve yazt gibi tm arkeolojik veriler tespit edilen yeni mimari elemanlarla birlikte yakn zamanda yeniden deerlendirilmelidir. Bu sayede dier blgelerle balantlar ve kltrel geliimin daha anlalabilir olmas salanabilecektir.

903 904

Bingl 1980, 51-52. Hekatomnidler dnemi mimarlarnn M 4. yy.da youn mimari aktiviteye baladklarnda ynlerini dier blgelere evirmek zorunda kalmadklar anlalmaktadr. Yukarda deinilen nik zelliklerin yan sra Labraunda Zeus Tapna in antis evresinde (D.1) ve Halikarnassos Maussolleionda tek bloklardan oluan di srasnn kullanlm olmas devam eden bir mimari geliime iaret olarak kabul edilebilir. Jeppesen (2002, 131) tarafndan tekil di bloklarnn kullanlm olmas iilerin olduka ucuz olabilecei ile aklanm olmakla birlikte devam eden mimari faaliyet olasl nedeniyle bu yarg yeniden gzden geirilmelidir. Bir dier rnek olarak da Pedasa on ke balnda grlen palmet bezeinin Hekatomnidler dnemi yaplarnn ke balklarnda da grlyor oluudur.

159

KAYNAKA VE KISALTMALAR (Sreli yayn ksaltmalar iin AJA 104 (2000), 10-24 temel alnmtr.) Adamesteanu 1954: D. Adamesteanu, Archaologische Grabungen und Funde im Bereich der Soprintendenzen von Sizilien von 1949-1954 AA (1954), 465-706.

Adamesteanu-Mertens 1975: D. Adamesteanu & D. Mertens & A. De Siena, Metaponto Santuario di Apollo. Tempio D (Ionico) Rapporto Preliminare BdA 60 (1975), 2649. Akarca 1952: Akarca 1954: Akarca 1959: Akarca 1971: kerstrm 1966: kerstrm 1978: A. Akarca, Mylasa Hellenistik Bir Mezar Belleten 63 (1952), 367-398. A. & T. Akarca, Milas Corafyas, Tarihi ve Arkeolojisi, stanbul, 1954. A. Akarca, Les monnaies grecques de Mylasa, Paris, 1959. A. Akarca, Bein Belleten 137 (1971), 1-37. . kerstrm, Die Architectonischen Terrakotten Kleinasiens, Lund, 1966. . kerstrm, Ionia and Anatolia Ionia and the West. The Figred Architectural Terracotta Frieze: Its Penetration and Transformation in the East and in the West in the Archaic Period The proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-zmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 319-327. E. Akurgal, Foa Kazlar ve Kyme Sondajlar Anadolu 1 (1956), 32-42. E. Akurgal, The Early Period and the Golden Age of Ionia AJA 66 (1962), 369-379. E. Akurgal, Erythrai, zmir, 1979. E. Akurgal, Griechische und rmische Kunst in der Trkei, Mnchen, 1987. E. Akurgal, Eski zmir I, Yerleme Katlar ve Athena Tapna2, Ankara, 1993. E. Akurgal, Eski ada Ege ve zmir, zmir, 1993. E. Akurgal, Anadolu Uygarlklar5, stanbul, 1995. S. Altekamp, Archaische und frhklassische Architekturornamentik: Chancen und Probleme fr einen Klassischen Archologen MDAV 20 (1989), 49-55.

Akurgal 1956: Akurgal 1962: Akurgal 1979: Akurgal 1987: Akurgal 1993a: Akurgal 1993b: Akurgal 1995: Altekamp 1989:

160

Alzinger 1972:

W. Alzinger, Von der Archaik zur Klassik Zur Entwicklung des ionischen Kapitells in Kleinasien whrend des fnften Jahrhunderts v. Chr. Jh 50 (1972-73), 169-211. W. Alzinger, Athen und Ephesos im fnften Jahrhundert vor Christus The proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-zmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 507-16. P. Amandry, Fouilles de Delphes.T. 2, Topographie et architecture. Le sanctuaire d'Apollon. [Fasc. 6], La colonne des Naxiens et le portique des Athniens, Paris, 1953. S. Atelier, Daskyleion Buluntular Inda Bat Anadolu`da Akhaemenid Dnemi Mimarisi, (Ege niversitesi, Yaynlanmam Doktora Tezi) zmir, 1999. S. Atelier, Observations on an Early Classical Building of the Satrapal Period at Daskyleion Akhameneid Anatolia, Proceedings of the First International Symposium on Anatolia in the Achaemenid Period, Bandrma 15-18 August 1997, Leiden 2001, 147-168. G. Bakalakis, Nepoliw-Xristopoliw-Kabla Apigr (1936), 1-48. G. Bakalakis, Zur thasischen ArchitekturOrnomentik Jh 43 (1956-58), 18- 34. T. Bakr, Daskyleion (Tayaiy Drayahya) Hellespontine Phrygia Blgesi Akhaemenid Satrapl Anadolu 25 (2003), 1-26. J. M. Balcer, The East Greeks Under Persian Rule: A Reassessment Akhaemenid History VI, Asia Minor and Egypt: Old Cultures in a New Empire, Proceedings of the Groningen 1988 Achaemenid History Workshop (H.Sancisi-Weerdenburg, A. Kuhrt (eds.)), Leiden, 1991, 57-65. D. Baldoni & C. Franco & P. Belli & F. Berti, Kariada bir Liman kenti asos, stanbul, 2004. A. Bammer, Beitrage zur ephesischen Architektur Jh 49 (1968-71), 1-22. A. Bammer, Zum Durchmesser jonischer Sulen Jh 49 (1968-71), 88-92.

Alzinger 1978:

Amandry 1953:

Atelier 1999:

Atelier 2001:

Bakalakis 1936: Bakalakis 1956: Bakr 2003:

Balcer 1991:

Baldoni vd. 2004: Bammer 1968a: Bammer 1968b:

161

Bammer 1972a: Bammer 1972b:

A. Bammer, Die Architektur des jngeren Artemision von Ephesos, Wiesbaden, 1972. A. Bammer, Beobachtungen zur Ephesischen Architektur, Archaische Kapitelle AA (1972), 440457. A. Bammer, Der archaische und klassische Altar der Artemis von Ephesos The proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-Izmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 517-521. A. Bammer, Architecture et socit en Asie Mineure au IVe sicle Architecture et socit de l'archasme grec la fin de la rpublique romaine. Actes du Colloque international organis par le Centre national de la recherche scientifique et l'Ecole franaise de Rome, Rome 2-4 dcembre 1980, Roma, 1983, 271-286. H. Bankel, Scamilli inpares at an Early Hellenistic Ionic Propylon at Knidos New Evidence for the Construction of a Curvature Appearance and Essence, Refinements of Classical Architecture: Curvature, Proceedings of the Second Williams Symposium on Classical Architecture held at the University of Pennsylvania, Philadelphia April 2-4, 1993, Philadelphia, 1999, 127-138. A. Baran, Lelegler dol, Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei Dergisi 11 (2001), 23-27. A. Baran, Hekatomnidler Devri (onia Rnesans?) dol, Arkeoloji ve Arkeologlar Dernei Dergisi 14 (2002), 18-23. A. Baran, Bein, Zeus Karios (?) Tapna I.-II. Ulusal Arkeolojik Aratrmalar Sempozyumu, Anadolu/Anatolia, Ek Dizi 1 (2004), 19-38. A. Baran, Column Necks in Antiquity E. ztepe M. Kadolu (derl.), Patronvs. Cokun zgnele 65. Ya Armaan / Festschrift fr Cokun zgnel zum 65. Geburtstag ( stanbul 2007), 73-85. A. Baran, The Archaic Temple Of Zeus Labraundos Labraunda Zeus Tapna Arkaik Evresi Anadolu/Anatolia 30 2006 (Ankara 2008), 1-46. A. Baran, Carian Architecture before the Hecatomnids in F. Rumscheid (Hrsg.), Die Karer und die Anderen, Internationales Kolloquium an der

Bammer 1978:

Bammer 1980:

Bankel 1999:

Baran 2001: Baran 2002:

Baran 2004:

Baran 2007:

Baran 2008:

Baran 2009:

162

Freien Universitt Berlin vom 13. bis 15. Oktober 2005, Bonn 2009, 291-313. Barletta 1990: Barletta 1999: B. A. Barletta, An Ionian Sea Style in Archaic Doric Architecture AJA 94 (1990), 45-72. B. A. Barletta, Ionic Influence in Western Grek Architecture: Towards a Definition and Explanation Die gis und das westliche Mittelmeer. Beziehungen und Wechselwirkungen 8.bis 5.Jh.v. Chr., Akten des Syposions, Wien 1999 (Wien, 2000), 203-216. G. E. Bean & J. M. Cook, The Cnidia BSA 47 (1952), 171-212. G. E. Bean & J. M. Cook, The Halicarnassus Peninsula BSA 50 (1955), 85-169. G. E. Bean & J. M. Cook, The Carian Coast III BSA 52 (1957), 58-146. G. E. Bean, Gerga in Caria AnatSt 19 (1969), 179182. G. E. Bean, Turkey Beyond the Meander, London, 1971. G. E. Bean, Halikarnassos Princeton Encyclopedia of Classical Sites, (U. R. Stillwell, W. H. MacDonald, and M. H. McAllister (eds.)), Princeton, 1976, 375-6. R. Lou Bengisu, Torrhebeia Limne Arkeoloji Dergisi II (1994), 33-43. R. L. Bengisu, Lydian Mount Karios Cybele, Attis and related cults, Essays in memory of M.J. Vermaseren, Leiden, 1996, 1-36. H. Bengston, Skylax von Karyanda und Herakleides von Mylasa Historia 3 (1954-55), 301-7. F. Berti & N. Masturzo, Aree di culto ed elementi architettonici di periodo arcaico a Iasos (Caria) Die gis und das westliche Mittelmeer. Beziehungen und Wechselwirkungen 8.bis 5.Jh.v. Chr., Akten des Symposions, Wien 1999, Wien, 2000, 217-29. F. Berti, The 2006 Campaign at Iasos 29. Kaz Sonular Toplants, 28 Mays 1 Haziran 2007 Kocaeli, Ankara 2008, 295-306. P. Betancourt, The Aeolic Style in Architecture: A Survey of its Development in Palestine, the Halikarnassos Peninsula and Greece, 1000-500 B.C., Princeton, 1977.

Bean-Cook 1952: Bean-Cook 1955: Bean-Cook 1957: Bean 1969: Bean 1971: Bean 1976:

Bengisu 1994: Bengisu 1996:

Bengston 1954: Berti-Masturzo 2000:

Berti 2008:

Betancourt 1977:

163

Billot 1994:

M. F. Billot, Terres cuites architecturales, peintures et mosaques aux Ve et IVe sicles (Hesperia, Supplement 27) Proceedings of the international conference on Greek architectural terracottas of the classical and hellenistic periods, [Athens] December 12 - 15, 1991, Princeton, 1994, 1-38. O. Bingl, Das ionische Normalkapitell in hellenistischer und rmischer Zeit in Kleinasien, (Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 20), Tbingen, 1980. O. Bingl, berlegungen zum ionischen Geblk IstMitt 40 (1990), 101-108. O. Bingl, The Frieze and Dentil on Early Ionic Column Architecture Gnnda Anadolu, Cevdet Bayburtluolu iin Yazlar, stanbul, 2001, 32-34. O. Bingl, Arkeolojik Mimaride Ta, stanbul, 2004. C. Blmel, Die Archaisch Griechischen Skulpturen der Staatlichen Museen zu Berlin, Berlin, 1963. W. Blmel, Die Inschriften von Mylasa, 1. Inschriften der Stadt, Bonn, 1987 W. Blmel, Zwei neue Inschriften aus Mylasa aus der Zeit des Maussollos EpigAnat (1990), 29-42. J. Boardman, Chian and Early Ionic Architecture AntJ 39 (1959), 170-218. J. Boardman, Excavations in Chios 1952-1955, Grek Emporio, Oxford, 1967. J. Boardman, Early Grek Vase Painting, London, 1998. J. Boardman, Yunan Heykeli, Arkaik Dnem, (ev. Y. Ersoy), stanbul, 2001.

Bingl 1980:

Bingl 1990: Bingl 2001:

Bingl 2004: Blmel 1963: Blmel 1987: Blmel 1990: Boardman 1959: Boardman 1967: Boardman 1998: Boardman 2001:

Boehlau-Schefold 1940: J. Boehlau & K. Schefold, Larisa am Hermos 1: Die Bauten, Berlin, 1940. Borchhardt 1999: Boysal 1957: J. Borchhardt, Limyra, Zemuri Talar, stanbul, 1999. Y. Boysal, Die korinthischen Kapitelle der hellenistischen Zeit Anatoliens Anadolu 2 (1957), 123-132. R. van Bremen Leon son of Chrysaor and the religious identity of Stratonikeia in Caria The GrecoRoman East: Politics, Culture, Society, Volume

Bremen 2004:

164

XXXI (Stephen Colvin, ed.), Cambridge, 2004, 207244. Brockmann 1968: A. D. Brockmann, Die griechische Ante: eine typologische Untersuchung, Diss. Marburg: Grich & Weierhuser, 1968. J. A. Bundgaard, Mnesicles, A Greek Architect at Work, Kobenhavn, 1957. E. Buschor, Heraion von Samos. Frhe Bauten AM 55 (1930), 16 vd. E. Buschor, Altsamische Grabstelen AM 58 (1933), 22-46. E. Buschor, Altsamischer Bauschmuck AM 72 (1957), 1-34. H. H. Bsing, Ein Antemion in Delphi Studies in Classical Art and Archaelogy: A Tribute to Peter Heinrich von Blanckenhagen, Locust Valley N.Y. 1979, 29-36. J. Carpenter & D. Boyd, Dragon Houses: Euboia, Attica, Karia AJA 81 (1977), 179-215. R. Chandler, Travels in Asia Minor I, London, 1776. J. T. Clarke A Proto-Ionic Capital From the Site of Neandreia AJA 2 (1886), 1-20. J. M. Cook, Greek Archaeology in Western Asia Minor AR 6 (1959-1960), 27-57. J. M. Cook, Some Sites of the Milesian Territory BSA 56 (1961), 90-101. J. M. Cook, Grek Archaeology in Western Asia Minor AR 11 (1964-1965), 32-62. F. Costabile vd., LArchitettura Samia di Occidente Dalla Cava al Tempio, Siracusa, Locres, Caulonia, Vol. hors commerce publi loccassion de lexposition dAthnes, 1997. Rubettino Editore, Soveria Manneli (Catanzaro) 1997. P. Courbin, L'oikos des Naxiens, Dlos 33(Paris, 1980). J. Crampa, Labraunda. Swedish excavations and researches, Vol.3.2. The Greek inscriptions 13-133, Stockholm, 1972. M. akc, Milas ilesi evketiye Mahallesi 199 Ada, 187 parselde Yaplan Kurtarma Kazs V. Mze

Bundgaard 1957: Buschor 1930: Buschor 1933: Buschor 1957: Bsing 1979:

Carpenter-Boyd 1977: Chandler 1776: Clarke 1886: Cook 1960: Cook 1961: Cook 1964: Costabile 1997:

Courbin 1980: Crampa 1972:

akc 1995:

165

Kurtarma Kazlar Semineri Didim 1994, Ankara 1995, 321-332. Demangel 1933: des Courtils 1997: Diler 2009: R. Demangel, La Frise Ionique, Paris, 1933. J. des Courtils, Moulures architecturales en marbre de lile de Thasos BCH 121 (1997), 489-552. A. Diler & B. zer & . akmakl & S. Trkolu, Pedasa, 2007 30. Kaz sonular Toplants, 26-30 Mays 2008 Ankara, Ankara 2009, 267-284 W. B. Dinsmoor, Studies of Treasuries BCH 37 (1913), 1 vd. the Delphian

Dinsmoor 1913: Dinsmoor 1943: Dinsmoor 1973: Dinsmoor 1974:

W. B. Dinsmoor, The Temple of Ares and The Roman Agora AJA 47 (1943), 383-384. W. B. Dinsmoor, The Architecture of Ancient Greece2, New York, 1973. W. B. Dinsmor, Jr., The Temple of Poseidon: The Missing Sima and other Matters AJA 78 (1974), 211238. A. A. Donohue, Xoana and the Origins of Greek Sculpture, Atlanta, 1988. H. Drerup, Pytheos und Satyros, Die Kapitelle des Athenatempels von Priene und des Maussoleums von Halikarnassos JdI 69 (1954), 1-31. J. Durm, Die Baukunst der Griechen, Handbuch der Architecture II, Leipzig, 1910. C. Erder, Hellenistik Devir Anadolu Mimarisinde Kyma Rekta Kyma Reversa, Ankara, 1967. J. Fedak, Monumental Tombs of the Hellenistic Age. A Study of Selected Tombs from the Pre-classical to the Early Imperial Era, Toronto, 1990. F. Felten, Griechische tektonische Friese archaischer und klassischer Zeit, Waldsassen, 1984.

Donohue 1988: Drerup 1954:

Durm 1910: Erder 1967: Fedak 1990:

Felten 1984:

Flensted-Jensen 2004: P. Flensted-Jensen, An Inventory of Archaic and Classical Poleis, An Investigation Conducted by the Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundaion, (M.H., Hansen & T.H. Nielsen, (eds.)), Oxford, 2004. Fraisse-Llinas 1995: Ganzert 1983: P. Fraisse & C. Llinas, Documents dArchitecture Hellnique et Hellnistique, Dlos 36 (Paris, 1995). J. Ganzert, Zur Entwicklung lesbischer Kymationformen JdI 98 (1983), 123-202.

166

Gentili 1967:

G. V. Gentili, Il Grande Tempio Ionico di Siracusa, I Dati Topografici e Gli Elementi Architettonici Roccolti Fino al 1960 Palladio 17 (1967), 61-84. A. von Gerkan, Der Poseidonaltar Monodendri. Milet I.4, Berlin, 1915. bei Kap

Gerkan 1915: Gerkan 1925: Greaves 2003: Gruben 1963:

A. von Gerkan, Kalabaktepe, Athenatempel und Umgebung. Milet I.8, Berlin, 1925. A. M. Greaves, Miletos Bir Tarih, stanbul, 2003. G. Gruben, Das archaische Didymaion JdI 78 (1963), 78-182.

Gruben-Koenigs 1968: G. Gruben & W. Koenigs, Der Hekatompedos von Naxos AA 1968, 693-717. Gruben 1982a: G. Gruben, Naxos und Paros, Vierter Vorlufiger Bericht ber die Forschungskampagnen 1972-1980, I. Archaische Bauten AA 1982, 159-195. G. Gruben, Der Burgtempel A von Paros, NaxosParos, Vierter Vorlufiger Bericht AA 1982, 197229. G. Gruben, Naxos und Paros, Vierter Vorlufiger Bericht ber die Forschungskampagnen 1972-1980, II. Klassiche und hellenistische Bauten AA 1982, 621-689. G. Gruben, Anfnge des Monumentalbaus auf Naxos Bautechnik der Antike, Internationales Kolloquium in Berlin vom 15-17. Februar 1990, veranstaltet vom Architektur-Referat des DAI, in Zusammenarbeit mit dem Seminar fr Klassische Archologie der Frein Universitt Berlin, (=Diskussionen zur Archologischen Bauforschung 5), Hrsg. von A. Hoffmann, E.L. Schwandner, W. Hoepfner, G. Brands, Mainz: Philipp von Zabern, 1991, 63-71. G. Gruben, Griechische Un-Ordnungen Sule und Geblk. Zu Struktur und Wandlungsproze griechisch-rmischer Architektur. Bauforschungskolloquium Berlin 1994, veranstaltet vom Architekturreferat des Deutschen Archologischen Instituts. (=Diskussionen zur archologischen Bauforschung 6). Hrsg. von E.-L. Schwandner. Mainz: Philipp von Zabern, 1996, 6177.

Gruben 1982b:

Gruben 1982c:

Gruben 1991:

Gruben 1996:

167

Gruben 1997:

G. Gruben, Naxos und Delos, Studien zur archaischen Architektur der Kykladen JdI 112 (1997), 261-416. G. Gruben, Griechische Tempel und Heiligtmer5, Mnchen, 2001. G. Gullini, La cultura architettonica di Locri Epizefirii, Documenti e interpretazioni, Taranto, 1980. W. Hahland, Didyma im 5. Jahrhundert v. Chr. JdI 79 (1964), 142-240. G. M. A. Hanfmann, The seventh campaign at Sardis, 1964 BASOR 177 (1965), 2-17. G. M. A. Hanfmann, Cambridge, 1972. Letters From Sardis,

Gruben 2001: Gullini 1980:

Hahland 1964: Hanfmann 1965: Hanfmann 1972:

Hnlein-Schfer 1985: H. Hnlein-Schfer, Veneratio Augusti, Eine Studie zu den Tempels des ersten rmischen Kaisers, Roma, 1985. Hasluck 1901-2: Heiden 1994: F. W. Hasluck, Sculptures From Cyzicus BSA 8 (1901-2), 190-196. J. Heiden, Klassische Dcher aus Olympia Proceedings of the international conference on Greek architectural terracottas of the classical and hellenistic periods, Athens, December 12 - 15, 1991, Princeton, 1994, 135-139. W. Held, Karyada Gergakome 1994 Yzey Aratrmas 13. Aratrma Sonular Toplants 1995, Ankara, 1996, 59-70. W. Held, Das Heiligtum der Athena in Milet, Milesische Forschungen, Band 2, 2000. W. Held, Zur Datierung der klassischen Athenatemples in Milet AA (2004), 123-127.

Held 1996:

Held 2000: Held 2004:

Hellmann-Fraisse 1979: M. C. Hellmann & P. Fraisse, Le monument aux hexagones et le portique des Naxiens, Dlos 32 (Paris, 1979). Hellner 2002: N. Hellner, Die Sulenbasen des zweiten Dipteros von Samos, Diss. TU Mnchen 2002. [Online: http://tumb1.biblio.tumuenchen.de/publ/diss/ar/2002/hellner.pdf ] P. Hellstrm, Labraunda. Swedish Excavations and Researches, Vol.2.1: Pottery of Classical and Later Date, Terracotta Lamps and Glass, Lund, 1965.

Hellstrm 1965:

168

Hellstrm-Thieme 1979: P. Hellstrm & T. Thieme, The Temple of Zeus at Labraunda. A Preliminary note Svenska Forskningsinstitutet i stanbul Meddelanden 4 (1979), 5-26. Hellstrm-Thieme 1981: P. Hellstrm & T. Thieme, The Androns at Labraunda. A Preliminary account of their architecture MedmusB 16 (1981), 58-74. Hellstrm-Thieme 1982: P. Hellstrm & T. Thieme, Labraunda Swedish Excavations and Researches, Vol.1.3: The Temple of Zeus, Stockholm and Lund: Astroms Forl., 1982. Hellstrm 1984: P. Hellstrm, Dessin d'architecture hcatomnide Labraunda Le dessin d'architecture dans les socits antiques. Actes du Colloque de Strasbourg 26-28 janvier 1984, (o.O. 1985), 153-165. P. Hellstrm, Labraunda. Mixed orders in Praktika tou XII Hecatomnid architecture Dieynou Sunedriou Klasikh Arxaiologia, Ayhn a 4-10 Septemuriou 1983, vol. 4, Athens 1988, 70-74. P. Hellstrm, The Architectural layout Hecatomnid Labraunda RA 1991, 297-308 of

Hellstrm 1988:

Hellstrm 1991: Hellstrm 1992:

P. Hellstrm, Labraynda 1990 XIII. Kaz Sonular Toplants, 27-31 Mays 1991 anakkale, Ankara, 1992, 155-158. P. Hellstrm, Architecture. Characteristic buildingtypes and particularities of style and techniques. Possible implications for Hellenistic Architecture Halicarnassian Studies I: Hecatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Odense, 1994, 36-57. P. Hellstrm, The Andrones at Labraynda. Dining Halls for Protohellenistic Kings Basileia, Die Palste der hellenistischen Knige. Internationales Symposion in Berlin, Mainz am Rhein, 1996, 164-9. P. Hellstrm, Sculpture from Labraynda Sculptors and Sculpture of Caria and the Dodecanese, London, 1997, 109-113. P. Hellstrm 100 Years of Swedish Excavations in Turkey and a Bibliography Acta Bibliothec Regi Stockholmiensis 69 (2003), 237-252. O. Henry, Tombes de Carie, Architecture Funraire et Culture Carienne, VI-II s. av. J.-C., Presses Universitaires de Rennes, 2009

Hellstrm 1994:

Hellstrm 1996:

Hellstrm 1997:

Hellstrm 2003:

Henry 2009:

169

Herodotos: Hodge 1960: Hodge 1975:

Herodotos, Herodot Tarihi, Gkmen), stanbul, 1991.

(ev.

Mntekim

A. T. Hodge, The Woodwork of Greek Roofs, Cambridge, 1960. A. T. Hodge, Bevelled Joints and the Direction of Laying in Greek Architecture AJA 79 (1975), 333347. W. Hoepfner, Zum Mausoleum von Belevi AA 1993, 111-123. D. G. Hogart, British Museum, Excavations at Ephesos, The Archaic Artemisia, London, 1908. S. Hornblower, Mausolus, Oxford, 1982. C. Humann & J. Kohte & C. Watzinger, Magnesia am Maeander, Bericht ber die Ergebnisse der Ausgrabungen der Jahre 1891-1893, Berlin, 1904. Inscriptiones Graecae3, Vol.1, Berolini, 1924 K. Jeppesen, The Propylaea, Labraunda Swedish Excavations and Researches, Vol.1.1, Lund, 1955.

Hoepfner 1993: Hogart 1908: Hornblower 1982: Humann vd. 1904:

IG: Jeppesen 1955:

Jeppesen-Luttrell 1986: K. Jeppesen & A. Luttrell, The Written Sources and Their Archaeological Background: 1. The ancient Greek and Latin writers. 2. The later history of the Maussolleion and its utilization in the Hospitaller Castle at Bodrum, The Maussolleion at Halikarnassos: Reports of the Danish Archaeological Expedition to Bodrum, Vol.2: Copenhagen, 1986. Jeppesen 1994: K. Jeppesen, Founder Cult and Maussolleion Halicarnassian Studies I: Hecatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Odense, 1994, 73-84. K. Jeppesen, The Superstructure, A Comparative Analysis of the Architectural, Sculptural and Literary Evidence. The Maussolleion at Halikarnassos. Reports of the Danish Archaeological Expedition to Bodrum, vol.5, Aarhus, 2002. W. Johannowsky, Appunti sul santuario di Demeter e Kore BdA, suppl. al nr. 31-32, 1987, 55-58. J. J. Jully, Archaic Pottery, Labraunda Swedish Excavations and Researches, Vol.2.3:, Stockholm, 1981. V. Karageorghis, The Relations between the Tomb Architecture of Anatolia and Cyprus in the Archaic Period The proceedings of the Xth International

Jeppesen 2002:

Johannowsky 1987: Jully 1981:

Karageorghis 1978:

170

Congress of Classical Archaeology, Ankara -Izmir 23. - 30.IX.1973, Ankara, 1978, 361-368. Karaosmanolu 1997: M. Karaosmanolu, Balangcndan Klasik Dnem Sonuna kadar Lotus-Palmetiek ve Yumurta Boncuk dizisinin Geliimi, (Yaynlanmam Doentlik Tezi), Erzurum 1997. Karlsson 1994: L. Karlsson, Thoughts about Fortifications in Caria from Maussollos to Demetrios Poliorketes RA 96 (1994), 141-153. V. Kstner, Vorhellenistische Arcitekturstcke aus Pergamon IstMitt 54 (2004), 129-145. G. Kawerau, Eine ionische Sule von der Akropolis zu Athen JdI 22 (1907), 197-207. C. Kernyi, Dionysos: Archetypal Indestructibile Life, London, 1976. Image of

Kstner 2004: Kawerau 1907: Kernyi 1976:

Kzl-Rumscheid 2006: A. Kizil, F. Rumscheid, Ein neu gefundenes Pfeilerkapitell aus dem frhhellenistischen Mylasa IstMitt 56 (2006), 207-214 Kienast 1989: Kirchhoff 1988: H. J. Kienast, Ein verkanntes Antenkapitell aus dem Heraion von Samos IstMitt 39 (1989) 257-263. W. Kirchhoff, Die Entwicklung des ionischen Volutenkapitells im 6.und 5.Jhs. und seine Entstehung, Bonn, 1988. N. L. Klein, Evidence for West Grek Influence on Mainland grek Roof Construction and the Creation of the Truss in the Archaic Period Hesperia 67 (1998), 335-374. W. Koenigs, Archaische Bauglider aus Milet: I. Ionische Kapitelle IstMitt 29 (1979), 187-198. W. Koenigs, Bauglider aus Milet II, Milet 19781979 IstMitt 30 (1980), 57-91. W. Koenigs, Bauteile aus Myus im Theater von Milet IstMitt 31 (1981), 143-147. W. Koenigs, Archaische Bauglieder aus Kyzikos AnatSt 31 (1981), 121-128. W. Koenigs, Der Athena Tempel von Priene IstMitt 33 (1983), 134-176 W. Koenigs, Reste archaischer Architektur in Milet Milet 1899-1980, Ergebnisse, Probleme und Perspektiven einer Ausgrabung Kolloquium Frankfurt

Klein 1998:

Koenigs 1979: Koenigs 1980: Koenigs 1981a: Koenigs 1981b: Koenigs 1983: Koenigs 1986:

171

am Main 1980, stanbuler Mitteilungen, Beiheft 31, Tbingen 1986, 113-119. Koenigs-Philip 1987: Koenigs 1989: Koenigs 1996: Koenigs 1999: W. Koenigs & H. Philip, Die Lwensule von Ankara Anadolu 21 (1978-1980 [1987]), 157-173. W. Koenigs, Zwei Saulen aus Biga IstMitt 39 (1989), 289-295. W. Koenigs, <Rundaltare> aus Milet IstMitt 46 (1996), 141-6. W. Koenigs, The Temple of Athena Polias at Priene: Doric Architecture in the Guise of Ionic ? Appearance and Essence Refinements of Classical Architecture: Curvature, Proceedings of the Second Williams Smposium on Classical Architecture held at the University of Pennsylvania, Philadelphia April 24, 1993, (Haselberger, L. (ed.)), Philadelphia, 1999, 139-153. W. Koenigs, Archaische Bauglieder aus Stein in Ionien (Justus Cobet - Volkmar von Graeve - WoldDietrich Niemeier - Konrad Zimmermann (Hrsg.)), Frhes Ionien. Eine Bestandsaufnhame, PanionionSymposion Gzelcamli 26. September - 1. Oktober 1999, MilForsch 5 (Mainz 2007), 669-680. K. Konuk, Karundan Kariaya, Muharrem Kayhan Koleksiyonundan Erken Anadolu Sikkeleri, stanbul, 2003. G. Kkdemir, The Augustan Typological and Stylistic Features in Anthemion Decorations on Sacrificial Tables Anadolu 27 (2004), 63-96 F. Krischen, Der Aufbau des Nereidenmonumentes von Xanthos AM 48 (1923), 69-92. C. Arxitektonikw Terraktew ap thn Arxaa Sikuna (Hesperia, Supplement 27) Proceedings of the international conference on Greek architectural terracottas of the classical and hellenistic periods, [Athens] December 12 - 15, 1991, (1994), 113-124. Krystalli-Votsi,

Koenigs 2007:

Konuk 2003:

Kkdemir 2004:

Krischen 1923: Krystalli-Votsi 1994:

Landolfi 1987:

M. Landolfi, La stipe votiva del santuario di Zeus Studi su Iasos di Caria, BdA, Suppl. nr. 31-32, Roma, 1987, 59-66. E. Langlotz, Studien zur nordostgriechischen Kunst, Mainz, 1975.

Langlotz 1975:

172

La Rocca 1992:

E. La Rocca, Archaeological Survey in the Gulf of Mandalya 1988-1989 IX. Aratrma Sonular Toplants, anakkale 27-31 Mays 1991, Ankara, 1992, 59-70. E. La Rocca, Archaeological Survey in the Territory of the Gulf of Mandalya: Results of the 1993-1997 Campaigns XVI. Aratrma Sonular Toplants, Tarsus 25-29 Mays 1998, Ankara, 1999, 547-567. H. P. Laubscher, Zwei neue Kouroi aus Kleinasien IstMitt 13-14 (1963-64), 73-87 A. Laumonier, Notes Sur Un Voyage en Carie RA (1933), 31-55. A. Laumonier, Les cultes indigens en Carie, Paris: E. de Boccard, 1958. C. Laviosa, Un rilievo arcaico di Iasos e il problema del fregio nei templi ionici ASAtene 50-51 (197273), 397-418. C. Laviosa, Iasos Princeton Encyclopedia of Classical Sites, (U. R. Stillwell, W. H. MacDonald, and M. H. McAllister (eds.)). Princeton, 1976, 401-2. C. Laviosa, Les Fouilles de Iasos The proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-Izmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 1093-9., Pl.348.7-8 C. Laviosa, Il santuario di Zeus Megistos e il suo kouros arcaico Studi su Iasos di Caria, BdA, Suppl. nr. 31-32, Roma 1987, 47-54. A. W. Lawrence, Harmondsworth, 1957. Greek Architecture,

La Rocca 1999:

Laubscher 1963: Laumonier 1933: Laumonier 1958: Laviosa 1972:

Laviosa 1976:

Laviosa 1978:

Laviosa 1987:

Lawrence 1957: Lehmann 1951: Lehmann 1962:

K. Lehmann, Samothrace: Fourth Preliminary Report Hesperia 20 (1951), 1-30. K. Lehmann, Samothrace 4.1, The Hall of Votive Gifts, New York, 1962.

Lehmann-Spittle 1982: P. W. Lehmann, & D. Spittle, Samothrace 5, The Temenos, Princeton University Press, 1982. Love 1972: Maiuri 1922: I. C. Love, A Preliminary Report of the Excavations at Knidos, 1970 AJA 76 (1972), 61-76. A. Maiuri, Viaggio di Esploranzione in Caria ASAtene IV-V (1921-22), 397-459.

173

Mrgineanu 1993:

M. Mrgineanu-Crstoiu, Archaische Architekturbruchstcke aus Histria Dacia 37 (1993), 39-58. I. S. Mark, The sanctuary of Athena Nike in Athens, Architectural stages and chronology, American School of Classical Studies at Athens, Princeton, 1993 (Hesperia, suppl. 26) R. Martin, Chapiteaux ionique d'Halicarnasse RA 61 (1959), 65-76. R. Martin, Manuel d'architecture 1.Matriaux et techniques, Paris, 1965. grecque,

Mark 1993:

Martin 1959: Martin 1965: Martin 1972: McGowan 1993:

R. Martin, Chapiteaux Ioniques de Thasos BCH 96 (1972), 303-325. E. P. McGowan, Votive Columns of the Aegean Islands and the Athenian Acropolis in the Archaic Period, New York University, 1993. E. P. McGowan, The Origins of the Athenian Ionic Capital Hesperia 66 (1997), 209-33. A. W. McNicoll, Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford, 1997. R. Meiggs, The Athenian Empire2, Oxford, 1999. M. J. Mellink, Archaeology in Asia Minor AJA 76 (1982), 165-188. L. S. Meritt & H.T. Wade-Gery & M.F. Mcgregor, Athenian Tribute Lists, Vol.1, Cambridge, 1939. L. S. Meritt, The Geographical Distribution of Greek and Roman Bases Hesperia 38 (1969), 186-204. L. S. Meritt, Some Ionic Architectural Fragments from the Athenian Agora Studies in Athenian Architecture Sculpture and Topography, Presented to Homer A. Thompson, Hesperia Supplement 20 (1982), 82-92. L. S. Meritt, Athenian Ionic Capitals from the Athenian Agora Hesperia 65 (1996), 121-174. D. Mertens, Der ionische Tempel von Metapont ein zwischenbericht RM 86 (1979), 103-137. D. Mertens, Der Tempel von Segesta und die dorische Tempelbaukunst des Griechischen Westens in Klasischer Zeit, Mainz, 1984. D. Mertens, Der alte Heratempel in Paestum und die archaische Baukunst in Unteritalien, Mainz, 1993.

McGowan 1997: McNicoll 1997: Meiggs 1999: Mellink 1982: Meritt vd. 1939: Meritt 1969: Meritt 1982:

Meritt 1996: Mertens 1979: Mertens 1984:

Mertens 1993:

174

Mikocki 1986:

T. Mikocki, Un Chapiteau Grec Ionique en Pologne BCH 110 (1986), 138-143.

Wilamowitz-Moellendorff 1920: U. Von Wilamowitz-Moellendorff & G. Karo, Aus Halikarnassos AM 45 (1920), 157-162. Moss 1993: C. Moss, Les "polykrateia erga" Samos. Un exemple d'architecture tyrannique Les grands ateliers d'architecture dans le monde gen du VIe sicle av. J.C. Actes du colloque d'Istanbul, 23 - 25 mai 1991, Paris, 1993, 77-82. H. Mbius, Attische Architekturstudien AM 52 (1927), 162-196. U. Muss, Die Bauplastik des archaischen Artemisions von Ephesos, Wien, 1994. U. Muss & A. Bammer, Der Altar des Artemisions von Ephesos Ephesos 12.2, Wien, 2001. von Ferdinand Noack, Die Baukunst des Altertums, Berlin, 1910. C. Nylander, Clamps and chronology, Achaemenian problems, 2 IrAnt (1966), 130-146. C. Nylander, The Ionians in Pasargade, Studies in Old Persian Architecture, Boreas 1, 1970 A. Ohnesorg, Ein chiotisches Kymation IstMitt 39 (1989), 407-414. A. K. Orlandos, To kionokranon tou naou thw Souniadow Ayhnaw E.M.4478 kai h Sullogh tou Kan takouzhnou Apigr 1975, 102-112.

Mbius 1927: Muss 1994: Muss-Bammer 2001: Noack 1910: Nylander 1966: Nylander 1970: Ohnesorg 1989: Orlandos 1975:

zgnel 1979: Paton-Myres 1896: Paton-Stevens 1927: Pedersen 1983: Pedersen 1988a:

C. zgnel, Karia Geometrik Seramii, Carian Geometric Pottery, Ankara, 1979. W. R. Paton & J.L. Myres, Karian Sites and Inscriptions JHS 16 (1896), 188-271. J. M. Paton & G. Ph. Stevens, The Erectheum, Cambridge, 1927. P. Pedersen, Zwei Ornamentierte Sulenhlse aus Halikarnassos JdI 98 (1983), 87-121. P. Pedersen, Two Ionic Buildings in Halicarnassus V. Aratrma Sonular Toplants 1987, Ankara, 1988, 359-363. P. Pedersen, The Maussolleion-Terrace at Halicarnassus and 4th c. B.C. Planning in SouthPraktika tou XII Western Asia Minor

Pedersen 1988b:

175

Dieynouw Sunedriou Klasikhw Arxaiologiaw,, Ayhna 4-10 Septemuriou 1983, Atina, 1988, 155-159.

Pedersen 1989:

P. Pedersen, Some General Trends in Architectural Layout of 4th c. Caria Architecture and Society in Hecatomnid Caria, Proceedings of the Uppsala Symposium 1987, Boreas 17, Uppsala, 1989, 9-14. P. Pedersen, The Maussolleion Terrace and Accessory Structures. The Maussolleion at Halikarnassos. Reports of the Danish Archaeological Expedition to Bodrum, vol.III. b.1, Aarhus, 1991. P. Pedersen, The Ionian Renaissance and Some Aspects of its Origin within the Field of Architecture and Planning Halicarnassian Studies I: Hecatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Odense, 1994, 1135. P. Pedersen, The fortifications of Halikarnassos RA 96 (1994), 215-235. P. Pedersen, Investigations in Halikarnassos 1997 XVI. Aratrma Sonular Toplants 25-29 Mays 1998 Tarsus, Ankara, 1999, 325-344. P. Pedersen, Reflections on the Ionian Renaissance in Greek Architecture and its Historical Background Hephaistos 19/20 (2001/2002), 97-130. P. Pedersen, Halikarnassos and the Ptolemies II. The Architecture of Hellenistic Halikarnassos Halicarnassian Studies IV: The Salmakis Inscription and Hellenistic Halikarnassos (ed. S.Isager), 2004, 145-164. P. Pedersen, Halikarnassos 2002 25. Uluslararas Kaz, Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, 26-31 Mays 2003, Ankara, 2004, 471-480. P. Pedersen, Pergamon and Ionian Renaissance IstMitt 54 (2004), 409-434. P. Pedersen, Halikarnassos 2003 26. Uluslararas Kaz, Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, Konya 2004, Ankara, 2005, 401-414. J. G. Pedley, Carians in Sardis JHS 94 (1974), 9699. E. Petersen, Tempel in Lokri RM 5 (1890), 161227.

Pedersen 1991:

Pedersen 1994a:

Pedersen 1994b: Pedersen 1999:

Pedersen 2001:

Pedersen 2004a:

Pedersen 2004b:

Pedersen 2004c: Pedersen 2005:

Pedley 1974: Petersen 1890:

176

Petrie 1886:

W. M. F. Petrie & E. A. Gardner & B. V. Head, Naukratis Part I, 1884-5, Third Memoir of The Egypt Exploration Fund, London, 1886. A. Peschlow-Bindokat, Ein hellenistisches Sulenhalsstck in Gelibolu Festschrift fr Frank Brommer, Mainz, 1977, 37-240. I. R. Pichikyan, An Ionian Capital from Kerch VDI (1974), 105-110. M. G. Picozzi, Kos Princeton Encyclopedia of Classical Sites, (eds. U. R. Stillwell, W. H. MacDonald, and M. H. McAllister), Princeton, 1976, 465-467.

Peschlow 1977:

Pichikyan 1974: Picozzi 1976:

Pierobon Benoit 2003: R. Pierobon Benoit, Survey of the Mandalya Gulf Report on the 2000 and 2001 campaigns 20. Aratrma Sonular Toplants, Ankara, 2003, 335.348. Pierobon Benoit 2004: R. Pierobon Benoit, Il territorio di Iasos tra VI e V secolo a.C. Alcune osservazioni Iasos tra VI e IV sec. a.C.. Miscellanea storicoarcheologica Atti dellAccademia delle Scienze di Ferrara, 181 Suppl., 2003-2004, 159-176. Plinius: Plommer 1962: Pococke 1743: Price 1984: Pryce 1928: Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock) London 1855. H. Plommer, St. Johns Church, Ephesus AnatSt XII (1962), 126-129. R. Pococke, A Description of the East and Some Other Countries II, London, 1743-45. S. R. F. Price, Rituals and Power, The Roman Imperial Cult in Asia Minor, Cambridge, 1984. F. N. Pryce, Catalogue of Sculpture in The Department of Grek and Roman Antiquities of the British Museum, Vol.1.1, London, 1928. O. Puchstein, Das ionische Kapitell, 47. BWPr (1887). S. Plz, Zur Bauornamentik des Zeustempels von Euromos IstMitt 39 (1989), 451-453. W. Radt, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos unter besonderer Bercksichtigung der archaischen Epoche, Istanbuler Mitteilungen Beiheft 3, Tbingen, 1970.

Puchstein 1887: Plz 1989: Radt 1970:

177

Radt 1977: Radt 1978:

W. Radt, Ein Lelegischer Grobau bei Iasos IstMitt 27/28 (1977/78), 127-130. W. Radt, Die Leleger auf der Halbinsel von Halikarnassos The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, vol.I, Ankara-zmir 23-30/IX/1973, Ankara, 1978, 329-347, pl.91-96. W. Radt, Eine lelegische Trkonsole aus Halikarnassos Fremde Zeiten. Festschrift fr Jrgen Borchhardt zum sechzigsten Geburtstag am 25. Februar 1996, Wien, 1996, 307-311. C. Ratt, Lydian Contributions to Archaic East Greek Architecture Les Grands Ateilers dArchitecture Dans Le Monde Egeen du VIe Siecle av. J.-C., Actes du Collogue dIstanbul 23-25 Mai 1991, Varia Anatolica III, J. Courtils et J. Moretti (eds.) Paris, 1993, 1-12. C. Ratt, Anthemion Stelae from Sardis AJA 98 (1994), 593-607. C. Ratt, Not the Tomb of Gyges JHS 114 (1994), 157-161. J. Replat, Remarques sur un Chapiteau Ionique BCH 46 (1922), 435-438. O. Reuther, Der Heratempel von Samos, Der Bau Seit der Zeit des Polykrates, Berlin, 1957. B. S. Ridgway, Notes on the Development of the Greek Frieze Hesperia 35 (1966), 188-204. K. J. Rigsby, Asylia: Territorial Inviolability in the Hellenistic World, Berkeley, 1996. L. Robert, Le sanctuaire d'Artemis Amyzon CRAI 1953, 403-15. P. Roos, Observations on the internal Proportions of the Ionic Dentil in the Aegean RA 1976, 103-110. F. Rumscheid, Untersuchungen zur kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus, Mainz: von Zabern, 1994. F. Rumscheid, Milas 1994 XIII. Sonular Toplants, (1995), 77-98. F. Rumscheid, Milas 1995 XIV. Sonular Toplants, (1996), 123-140. Aratrma Aratrma

Radt 1996:

Ratt 1993:

Ratt 1994a: Ratt 1994b: Replat 1922: Reuther 1957: Ridgway 1966: Rigsby 1996: Robert 1953: Roos 1976: Rumscheid 1994:

Rumscheid 1995: Rumscheid 1996:

178

Rumscheid 1997: Rumscheid 1998: Rumscheid 1999a:

F. Rumscheid, Milas 1996 XV. Aratrma Sonular Toplants, (1997), 393-399. F. Rumscheid, Milas 1997 XVI. Sonular Toplants, (1998), 165-186. Aratrma

F. Rumscheid, Mylasas verteidigung: Burgen Statt Stadtmauer ? Stadt und Umland, Bauforschungskolloquium in Berlin vom 7. bis 10 Mai 1997, veranstaltet vom Architektur-Referat des DAI, Diskussionen zur Archologischen Bauforschung 7, Hrsg. von E.-L. Schwandner, K. Rheidt, Mainz: Philipp von Zabern, 1999, 206-222. F. Rumscheid, Vom Wachsen Sulenwlder JdI 114 (1999), 19-63. Antiker

Rumscheid 1999b: Rumscheid 2004: Ruzicka 1992: Schaefer 1912: Schattner 1996: Schede 1909: Schefold 1933: Schleif 1933: Schneider 1984:

F. Rumscheid, Der Tempel des Augustus und der Roma in Mylasa JdI 119 (2004), 131-178. S. Ruzicka, Politics of a Persian Dynasty. The Hecatomnids in the Fourth Century, Oklohama, 1992. I. Schaefer, De Iove apud Cares culto, Halle, 1912. T. G. Schattner, Architrav und Fries des Archaischen Apollontempels von Didyma JdI 111 (1996), 1-23. M. Schede, Antikes Strassburg, 1909. Traufleisten Ornament,

K. Schefold, Arbeiten in Larissa 1932 und Frhjahr 1935 AA (1933), 141-158. H. Schleif, Der grosse Altar der Hera von Samos AM 58 (1933), 174-210. P. Schneider, Untersuchungen an der Terrassenmauer im Apollon-Bezirk von Didyma IstMitt 34 (1984), 326-343. P. Schneider, Neue Funde vom archaischen Apollontempel in Didyma Sule und Geblk. Zu Struktur und Wandlungsproze griechisch-rmischer Architektur. Bauforschungskolloquium Berlin 1994, veranstaltet vom Architekturreferat des Deutschen Archologischen Instituts, (E.-L. Schwandner (Hrsg.)), Diskussionen zur archologischen Bauforschung 6, Mainz: Philipp von Zabern, 1996, 78-83. . Serdarolu, Foa Kazlarnda Bulunan Arkaik Devir Mimarlk Eserleri VI. Trk Tarih Kongresi, Ankara, 1967, 35-40.

Schneider 1996:

Serdarolu 1967:

179

Serdarolu 1971: Serdarolu 1972: Serdarolu 1982:

. Serdarolu, Euromos, 1969 and 1970 AnatSt 21 (1971), 47-48. . Serdarolu, 1971-1972 Hacbayramlar Kazs Anadolu 16 (1972), 77-84. . Serdarolu, Bauttigkeit in Anatolien unter den persischen Herrschaft Palast und Htte, Beitrge zum Bauen und Wohnen im Altertum von Archologen, vor und frhgeschichtlern, Tagunsbeitrge eines Symposiums der Alexander von Humboldt, Stiftung Bonn-Bad Gedesberg Veranstaltet vom 25-30 November 1979 in Berlin, Mainz am Rhein, 1982, 347-56. P. C. Sestieri, Cronaca DArte, Scoperte Archeologiche in Provincia di Salerno BdA 1 (1948), 335-345. N. Sevin, A New Sarcophagus of Polyxena from the Salvage Excavations at Gmay Studia Troica 6 (1996), 251-264. T. L. Shear, A Sculptured Basis from Loryma AJA 18 (1914), 285-296. L. T. Shoe, Profiles of Greek Mouldings, Cambridge, 1936. L. T. Shoe, Dark Stone in Grek Architecture Commemorative Studies in Honor of Theodore Leslie Shear, Hesperia Suppl. 8 (1949), 341-352. L. T. Shoe, Grek Mouldings of Kos and Rhodes Hesperia 19 (1950), 338-369. L. T. Shoe, Profiles of Western Greek Mouldings, Rome, 1952. Sylloge Inscriptionum Graecarums, Vol.1, (W. Dittenberger, ed.), Leipzig, 1898. W. Smith, A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, London, 1873. Strabon, Antik Anadolu Corafyas, (Geographika: XII-XIII-XIV), ev. Adnan Pekman, stanbul, 1993. V. M. Strocka, Neue archaische Anatolien AA 1977, 481-512. Lwen in

Sestieri 1948:

Sevin 1996:

Shear 1914: Shoe 1936: Shoe 1949:

Shoe 1950: Shoe 1952: SIG1: Smith 1873: Strabon: Strocka 1977: Stucky 1990:

R. A. Stucky, Hellenistischen Syrien Akten des XIII. Internationalen Kongresses fr klassische Archaeologische, Berlin 1988, Verlag Philipp von Zabern-Mainz am Rhein 1990, 25-31.

180

ahin 1976: Theodorescu 1967:

M. . ahin, Five New Inscriptions Halicarnassus ZPE 20 (1976) 19-23.

from

D. Theodorescu, Remarques sur la composition et la chronologie du kymation ionique suscites par quelques exemplaires dcouverts Histria Dacia 11 (1967), 95-120. D. Theodorescu, Un Chapiteau Ionique de Ipoque Archaque Tardive et Quelques Problmes Concernant Le Style, Histria Dacia 12 (1968), 261-303. D. Theodorescu, Chapiteaux ioniques de la Sicilie mridionale, Paris, 1974. D. Theodorescu, Le chapiteau ionique grec, Geneve, 1980. T. Thieme, Metrology and planning in Hekatomnid Labraunda Architecture and Society in Hecatomnid Caria, Proceedings of the Uppsala Symposium 1987, Uppsala, 1989, 77-90. T. Thieme, The architectural remains of archaic Labraynda Varia Anatolica III, Les Grands Ateilers dArchitecture Dans Le Monde Egeen du VIe Siecle av. J.-C., Actes du Collogue dIstanbul 23-25 Mai 1991, (J. Courtils et J. Moretti (eds.)), Paris, 1993, 4755.

Theodorescu 1968:

Theodorescu 1974: Theodorescu 1980: Thieme 1989:

Thieme 1993:

Tlle-Kastenbein 1974: R. Tlle-Kastenbein, Das Kastro Tigani, Die Bauten und Funde griechischer, rmischer und byzantinischer Zeit, Samos, 14, Bonn, 1974. Travlos 1971: Treister 1993: J. Travlos, Pictorial Dictionary of Ancient Athens, New York-Washington, 1971. M. J. Treister. & Y. G. Vinogradov, Archaeology on the northern coast of the Black Sea AJA 93 (1993), 521-563. S.B.P. Trowbridge Archaic Ionic Capitals Found on the Acropolis AJA 4 (1888), 22-27. K. Tuchelt, Die archaischen Skulpturen von Didyma, Beitrge zur frhgriechischen Plastik in Kleinasien. (Istanbuler Forschungen, 27) Berlin, 1970. K. Tuchelt, Didyma. Bericht ber die Arbeiten der Jahre 1980- 1983 IstMitt 34 (1984), 193-344. K. Tuchelt, Branchidai-Didyma. Geschichte, Ausgrabung und Wiederentdeckung eines antiken

Trowbridge 1888: Tuchelt 1970:

Tuchelt 1984: Tuchelt 1991:

181

Heiligtums, 1765 bis Sondernummer, 1-54. Vallois 1966:

1990

AW

(1991)

R. Vallois, L'architecture hellnique et hellnistique Dlos jusqu' l'viction des Dliens 166 av. J.C., 2, 1. Grammaire historique de l'architecture dlienne, Paris, 1966 A. W. van Buren, News Letter from Rome AJA 64 (1960), 359-364. L. Vandeput, Dating by Means of Architectural Decoration Possibilities and Limits Sagalassos III, Report on the fourth excavation campaign of 1993, (eds.Ma Waelkens, J. Poblome), Acta Archaeologica Lovaniensia Monographie 7, Leuven, 1995. L. Vandeput, The Architectural Decoration in Roman Asia Minor, Leuven, 1997. E. Vanderpool, A Monument to the Battle of Marathon Hesperia 35 (1966), 93-106. E. Varinliolu, Lelegian cities on the Halicarnassian peninsula in the Athenian tribute lists Studien zum antiken Kleinasien, 2, Bonn, 1992, 17-22. C. Vermeule, Greek Funerary Animals, 450-300 AJA 76 (1972), 49-59. A. Viscogliosi, Il santuario sul Canacik Tepe. Quadro dinsieme Sinus Iasius I. Il territorio di Iasos: ricognizioni archeologiche 1988-1989 (La Rocca, E., ed.), ANSP III.23, Pisa 1993, 920-927. Vitruvius, Mimarlk zerine On Kitap, ev. Suna Gven, evki Vanl Mimarlk Vakf Yaynlar, 1993. C. Vlassopoulou & E. Touloupa, Decorated Architectural Terracottas from the Athenian Acropolis: Catalogue of Exhibition Hesperia 59 (1990), i-xxxi. W. Voigtlnder Quelhaus und Naiskos im Didymaion nach den Perserkriegen IstMitt 22 (1972), 93-112. W. Voigtlnder, Der jngste Apollontempel von Didyma, (IstMitt, Beiheft 14), Tbingen, 1975. W. Voigtlnder, Vorlaufer des Maussolleion in Halikarnassos Architecture and Society in Hecatomnid Caria, Proceedings of the Uppsala Symposium 1987, Uppsala, 1989, 51-62.

van Buren 1960: Vandeput 1995:

Vandeput 1997: Vanderpool 1966: Varinliolu 1992:

Vermeule 1972: Viscogliosi 1993:

Vitruvius: Vlassopoulou 1990:

Voigtlnder 1972:

Voigtlnder 1975: Voigtlnder 1989:

182

Voigtlnder 1991:

W. Voigtlnder, Der Zeus Karios-Bau in Milas Bautechnik der Antike, Internationales Kolloquium in Berlin vom 15-17. Februar 1990, veranstaltet vom Architektur-Referat des DAI, in Zusammenarbeit mit dem Seminar fr Klassische Archologie der Frein Universitt Berlin, (=Diskussionen zur Archologischen Bauforschung 5), Hrsg. von A. Hoffmann, E.L. Schwandner, W. Hoepfner, G. Brands, Mainz: Philipp von Zabern, 1991, 246-251. W. Voigtlnder, Teichiussa: Wirklichkeit, Rahden/Westf. 2004. Nherung und

Voigtlnder 2004: Vokotopoulou 1993:

J. P. Vokotopoulou, Nouvelles donnes sur l'architecture archaque en Macdoine centrale et en Chalcidique Les grands ateliers d'architecture dans le monde gen du VIe sicle av. J.C. Actes du colloque d'Istanbul, 23 - 25 mai 1991, Paris, 1993, 89-95. H. Weber, Myus. Grabung 1964 IstMitt 15 (1965), 43-63. H. Weber, Myus, Grabung 1966 IstMtt 17 (1967), 128-143. B. F. Weber, Zum Spatarchaischen Tempel auf dem Mengerevtepe bei Milet Sule und Geblk. Zu Struktur und Wandlungsproze griechisch-rmischer Architektur. Bauforschungskolloquium Berlin 1994, veranstaltet vom Architekturreferat des Deutschen Archologischen Instituts. (= Diskussionen zur archologischen Bauforschung 6). Hrsg. von E.-L. Schwandner. Mainz: Philipp von Zabern, 1996, 84-9. B. F. Weber, Die Bauteile des Athenatempels in Milet AA 1999, 415-438. B. F. Weber, Die Sulenordnung des archaischen Dionysostempels von Myus IstMitt 52 (2002) 221271 C. Weickert, Das lesbische Kymation, Leipzig, 1913. B. Wesenberg, Kapitelle und Basen, Beobachtungen zur Entstehung der griechischen Sulenform, Beihefte der Bonner Jahrbcher 32, Dsseldorf, 1971. B. Wesenberg, Die Entstehung der griechischen Sulen- und Geblkformen in der Literarischen berlieferung der Antike Sule und Geblk. Zu Struktur und Wandlungsproze griechisch-rmischer Architektur. Bauforschungskolloquium Berlin 1994,

Weber 1965: Weber 1967: Weber 1996:

Weber 1999: Weber 2002:

Weickert 1913: Wesenberg 1971:

Wesenberg 1996:

183

veranstaltet vom Architekturreferat des Deutschen Archologischen Instituts. (= Diskussionen zur archologischen Bauforschung 6). Hrsg. von E.-L. Schwandner. Mainz: Philipp von Zabern, 1996, 1-15. Westholm 1963: A. Westholm, Labraunda. Swedish excavations and researches, Vol.1.2: The architecture of the hieron, Lund, 1963. A. Westholm, Labraunda The proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-Izmir 23.-30.IX.1973, Ankara, 1978, 543-7.

Westholm 1978:

Wiegand-Schrader 1904: T. Wiegand & H. Schrader, Priene, Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen in den Jahren 1895 - 1898, Berlin, 1904. Wiegand-Knackfuss 1941: Th. Wiegand & H. Knackfuss, Didyma. I Die Baubeschreibung, Berlin, 1941. Wilberg 1906: Winter 1990: W. Wilberg, Der Alte Tempel Ephesos I, Wien, 1906, 221-34. N. A. Winter, Defining Regional Styles in Archaic Grek Architectural Terracottas Hesperia 59 (1990), 13-32. N. A. Winter, Greek Architectural Terracottas, Oxford, 1993. W. Wrede, Ein ionisches Kapitell in Athen AM 55 (1930), 191-200. G. R. Wright, Ancient Building in Cyprus, LeidenNew York-Kln, 1992. J. Zahle & K. Kjeldsen, The Maussolleion at Halikarnassos, Vol 6: Subterranean and PreMaussollan Structures on the Site of the Maussolleion, Aarhus University Pres, 2004.

Winter 1993: Wrede 1930: Wright 1992: Zahle-Kjeldsen 2004:

184

LEVHALAR LSTES (Aksi belirtilmedike resim ve izimler yazara aittir.) Levha 1: 1: AB.1, Alazeytin, n cephe (Radt 1978, Pl.91.1) 2: AB.1, Alazeytin, arka cephe (Radt 1970, Taf.39.3) 3: AB.1, Alazeytin, st cephe (Radt1978, Pl.92.5) 4: AB.1, Alazeytin, arka cephe volt paras (Radt 1970, Taf.40.2) Levha 2: 1: AB.1, Alazeytin, n cephe izim (Radt 1970, Abb.22) 2: AB.1, Alazeytin, arka cephe volt izim (Radt 1970, Abb.24.1) 3: Hazor, pilaster balklar (Betancourt 1977, Pl.6) 4: Kbrs-Tamassos, kaya mezar, pilaster balk, izim (Wright 1992, Ill.283) Levha 3: 1: AB.2, Alazeytin, n cephe (Radt 1970, Taf.40.4) 2: AB.2, Alazeytin, arka cephe (Radt 1970, Taf.41.1) 3: AB.2, Alazeytin, st yzey (Radt 1970, Taf.41.2) Levha 4: 1: AB.2, Alazeytin, n cephe izim (Radt 1970, Abb.23) 2: AB.2, Alazeytin, arka cephe volt izim (Radt 1970, Abb.24.2) 3: Larisa, Aiol balk, stanbul Arkeoloji Mzesi 4: Kbrs-Idalion, Proto-Aiol balk (Wright 1992, Ill.285.3) Levha 5: 1: AB.3, Alazeytin, cephe 2, ilk buluntu hali (Paton-Myres 1896, Fig.2) 2: AB.3, Alazeytin, cephe 1 (Radt 1970, Taf.41.4) 3: AB.3, Alazeytin, cephe 1 4: AB.3, Alazeytin, cephe 2 Levha 6: 1: AB.3, Alazeytin, cephe 1, izim (Radt 1970, Abb.24.4) 2: AB.3, Alazeytin, cephe 1 ve st yzey, (Radt 1978, Pl.96, Abb.17) 3: AB.3, Alazeytin, cephe 2 ve alt yzey, (Radt 1978, Pl.96, Abb.15) Levha 7: 1: Atina, on bal (Trowbridge 1888, Fig.2) 2: Thera, akroter (Buschor 1933-Bei.XVI.2) 3: AB.4, Alazeytin, (Radt 1978, Pl.96, Abb.18)

185

4: AB.4, Alazeytin, izim (Radt 1970, Abb.24.3) 5: AB.4, Alazeytin, tamamlama izimi (Radt 1970, Abb.24.3, ve 24.4 temel alnmtr.) 6: AB.4, Alazeytin, yan ksm Levha 8: 1: AB.5, Data-Krmen, buluntu hali (Bean-Cook 1952, Pl.38e) 2: AB.5, Data-Krmen, mevcut durum 3: AB.5, Data-Krmen, mevcut durum 4: AB.5, Data-Krmen, izim (Bean-Cook 1952, Fig.4) Levha 9: Levha 10: 1: AB.6, Euromos, cephe (Serdarolu 1979, Abb.5) 2: AB.6, Euromos, st cephe, (Serdarolu 1979, Abb.5) 1-7: AB.7, Halikarnassos, yan cepheler, alt ve st yzler, n ve arka yzler ve yapdaki konumuna ilikin rekonstrksiyon nerisi (Radt 1996, Abb.1-7) 1-2: K.1, Halikarnassos, st yzey ve cephe 1-3: K.2, Halikarnassos, cepheler ve profil 1: K.1-2, Halikarnassos, tamlama izimleri (Sadece profiller P. Pedersen tarafndan izilmitir.) 2: K.1 ve K.2, Halikarnassos, profillerin M 5. ve 4. yy. rnekleriyle karlatrlma izimleri. Kyaslama iin ayn ykseklie ayarlanm olan profillerden orijinal rnekler gri renkli, K.2 ise sadece d hatlaryla belirtilmitir. (Myus: Hellner 2002, Abb.20, Samos, Grup 7-10 ve 11-13: Hellner 2002, Taf.124, Samos Pythagoreion: Hellner 2002, Taf.153.2, Delos: Fraisse-Llinas 1995, Abb.315, Knidos: Bankel 1999, Fig.6.4) Levha 14: 1: Samos Hera Tapna 2. Dipteros speira geliimi (Hellner 2002, Taf.124) 2: Samos Hera Tapna, 2. dipteros, speira (Reuther 1957, Taf. 20) 3: Samos Pythagoreion, speira (Hellner 2002, Taf.153.2) 4: Knidos Propylon, Samos tipi stun kaidesi 5-6: Delos, Kutsal Deniz civarnda bulunmu torus ve speira (Fraisse-Llinas 1995, Fig. 311-312) Levha 15: 1: T.1, Halikarnassos, 1-14 numaral tamburlar, talyan Kulesi bat duvar 2: T.1, Halikarnassos, 15-18 numaral tamburlar, talyan Kulesi gney duvar

Levha 11: Levha 12: Levha 13:

186

Levha 16:

1: T.1, Halikarnassos, 19 numaral tambur, talyan Kulesi bat teras duvar 2: T.1, Halikarnassos, 20 numaral tambur, ofislerin n ksm 3: T.1, Halikarnassos, 21 numaral tambur, ofislerin n ksm 4: T.1, Halikarnassos, 22 numaral tambur, ofislerin n ksm

Levha 17:

1: T.1, Halikarnassos, 23 numaral tambur, orta bahe 2: T.1, Halikarnassos, 24 numaral tambur, ofislerin n ksm 3-4: T.1, Halikarnassos, 25 numaral tambur, orta bahe

Levha 18:

1-2: T.1, Halikarnassos, 26 numaral tambur, orta bahe st ksm 3: T.1, Halikarnassos, 27 numaral tambur paras, orta bahe st ksm 4: T.1, Halikarnassos, 28 numaral tambur paras, orta bahe st ksm 5: T.1, Halikarnassos, 22 numaral tambur, izim

Levha 19:

1: T.1, Halikarnassos, 18 numaral tambur, talyan Kulesi gney duvar 2: Delphi Atinallar Stoas, tambur (Amandry 1953, Pl.XXVI.7) 3: Atina Marathon ant, tambur (Vanderpoll 1966, Pl.34.d) 4: Halikarnassos Maussolleion, tambur 5: Belevi Mezar Ant, tambur

Levha 20:

1: T.2, Labraunda, 2: T.2, Labraunda, krk yzey 3: T.2, Labraunda, stten

Levha 21:

1: SB.1, Halikarnassos (Pedersen 1991, Fig.28) 2: SB.1, Halikarnassos, izim (Kayp olduu iin resimden izilmitir)

Levha 22: Levha 23: Levha 24:

1: SB.2, Halikarnassos 2: SB.2, Halikarnassos 1: SB.2, Halikarnassos 2: SB.2, Halikarnassos, izim, (Pedersen 1983, Abb.1) 1-2: Mistra, stun boynu (Pedersen 1983, Abb.13-14) 3: Ephesos, palmet dizili mimari eleman, (Plommer 1962, Fig.3) 4: Atina, pimi toprak antefiks (Vlassopoulou 1990, Pl.A.39) 5: Delphi Atinallar Stoas, anthemion (Bsing 1979, Pl.VI.1)

187

Levha 25:

1: Samos Hera Tapna 2. dipteros stun boynu bezemesi (Gruben 2001, Abb.274) 2: Samos Hera Tapna, 2. Dipteros, stun boynu bezemesi ksmen korunmu ekhinus balk (Buschor 1957, Bei.11.2)

Levha 26: Levha 27:

1: SB.3, Halikarnassos, st yzey 2: SB.3, Halikarnassos, alt yzey (Pedersen 1991, Fig.29) 1: SB.3, Halikarnassos, cephe 2: SB.3, Halikarnassos, cephe 3: SB.3, Halikarnassos, izim

Levha 28:

1: Khios Emporio, anthemion bezeli ta blou (Ohnesorg 1989, Taf.41.5) 2: Thasos, anthemionlu blok (Bakalakis 1956, Abb.16.5) 3: Atina Parthenon Tapna, regula bezemesi (Billot 1994, Pl.4.c) 4: Atina Hephaisteion Tapna, sima bezemesi (Billot 1994, Pl.5.c) 5: Olympia, pimi toprak akroter (Lehmann 1982, Fig.89) 6: Atina, boyal sima (Vlassopoulou 1990, Nr.42) 7: Sikyon, boyal sima paralar (Krystalli-Votsi 1994, Pls.36.a, d-e)

Levha 29:

1: SB.4, Labraunda (Labraunda arivi) 2: SB.4, Labraunda (Labraunda arivi) 3: SB.4, Labraunda, izim (Resimden izilmitir)

Levha 30: Levha 31: Levha 32:

1: SB.5, Mylasa 2: SB.5, Mylasa 1: SB.5, Mylasa 2: SB.5, Mylasa, tamlama izimi 1: Lokris Halai, eimli sima (Winter 1990, Pl.1b) 2: Metapontum Apollon Tapna, friz (Mertens 1979, Abb.3) 3: Olympia, pimi toprak antefiks (Heiden 1994, Pl.41.d) 4: Sounion Poseidon Tapna, sima (Dinsmoor 1974, Fig.18)

Levha 33:

1: B.1, Bein, cephe 2: B.1, Bein, alt yzey 3: B.1, Bein, polster 4: B.1, Bein, st yzey

188

Levha 34: Levha 35:

1-3: B.1, Bein, tamlama izimleri 1: B.2, Bein, cephe 1 2: B.2, Bein, cephe 2 3: B.2, Bein, polster

Levha 36: Levha 37: Levha 38:

1: B.2, Bein, alt yzey 2: B.2, Bein, st yzey 1-3: B.2, Bein, tamlama izimleri 1: Miletos, on bal (Hahland 1964, Abb.57) 2-3: Khios Phanai, on bal (Boardman 1959, Pl.27.a-b) 4: Ephesos, KA6 numaral on bal, Seluk Mzesi 5: Ephesos, K4 numaral on bal, izim (Bammer 1972b, Abb.29)

Levha 39:

1-2: B.3, Bein, cephe 1 ve 2 3: B.3, Bein, alt yzey 4: B.3, Bein, polster

Levha 40:

1: B.3, Bein, ekhinus yumurta dizisi detay 2-4: B.1-3, Bein, ekhinus yumurta dizisi detaylar 5: B.3, Bein, tamlama izimleri

Levha 41:

1-3: Myus Dionysos Tapna, on bal (Weber 2002, Abb.2) 4-5: Didyma Apollon Tapna, on bal (Gruben 1963, Abb.19) 6: Samos B Tapna, on bal (Buschor 1957, Bei.21.3) 7: Ephesos KA 1 numaral on bal, Seluk Mzesi

Levha 42:

1: B.4, Halikarnassos, cephe 2: B.4, Halikarnassos, ilemesiz arka cephe 3-4: B.4, Halikarnassos, polsterler

Levha 43: Levha 44:

1: B.4, Halikarnassos, tamlama izimleri 1-2: Khios, on bal, cepheler (Boardman 1959, Pl.XXVIII) 3-4: zmir Halkapnar, on bal (Alzinger 1972, Abb.13) 5: Atina Akropol, 1302 numaral balk (McGowan 1997, Pl.56.d) 6: Ankara Mikos mezar ant bal (Koenigs-Philip 1987, Taf.2.2)

189

7-8: Kbrs Ktima Mzesinden on bal, polster ve cephe (P. Hellstrm) 9: Kyzikos, on bal paras (Hasluck 1901-2, Pl.VI.5) 10: Metapontum Apollon Tapna, on bal (Mertens 1979, Taf.17.1) Levha 45: 1: B.5, Halikarnassos, cephe 1 2: B.5, Halikarnassos, cephe 2 3: B.5, Halikarnassos, polster Levha 46: 1: B.5, Halikarnassos, kanalis detay 2: B.5, Halikarnassos, ekhinus alt yumurta dizisi 3: B.5, Halikarnassos, ekhinus cephe yumurta dizisi Levha 47: Levha 48: 1: B.5, Halikarnassos, tamlama izimleri 1: Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, Hellenistik dneme ait (?) on bal, stten. 2: Delos Naksoslular Stoas, on bal (Fraisse-Llinas 1995, Fig.378) 3: Biga, on bal (Koenigs 1989, Taf.32.2) 4: Ephesos, on bal (Alzinger 1978, Abb.1) 5: Labraunda, Andron A, on bal 6-7: Atina, on bal (Meritt 1982, Pl.12.b,f) Levha 49: Levha 50: 1: B.6, Halikarnassos 2: B.6, Halikarnassos, tamlama izimi 1: B.6, Halikarnassos, stten grnm 2: B.6, Halikarnassos, ekhinus alt yumurta dizisi 3: B.7, Labraunda, cephe Levha 51: 1: B.7, Labraunda, alt yzey 2: B.7, Labraunda, st yzey 3: B.7, Labraunda, arka cephe 4: B.7, Labraunda, yan cephe Levha 52: 1: B.7, Labraunda, tamlama izimleri, (Thieme 1993, Fig. 1-2 yeniden dzenlenmitir.) 2: Neapolis-Kavalla, on bal (Bakalakis 1936, Eik.16) 3: Didyma, Adak stunu, on bal (Alzinger 1972, Abb.2) Levha 53: 1: B.8, Mylasa, cephe 1

190

2: B.8, Mylasa, cephe 1, izim 3: B.8, Mylasa, cephe ekhinus yumurta dizisi Levha 54: 1: B.8, Mylasa, cephe 2 (M. Kadolu) 2: B.8, Mylasa, abakus Lesbos kymation detay (M. Kadolu) 3: B.8, Mylasa, polster Levha 55: Levha 56: 1-3: B.8, Mylasa, tamlama izimleri 1-4: Atina, on bal (Meritt 1996, Fig.12) 5-6: Ephesos, on bal (Alzinger 1972, Abb.24.a) 7: Ankara Mikos mezar ant (Anadolu Medeniyetleri Mzesi) 8: Metapontum Apollon Tapna, on bal (Mertens 1979, Taf.16.1) Levha 57: 1: AntB.1, asos, polster (Laviosa 1978, Fig.9) 2: AntB.1, asos, volt (Berti-Masturzo 2000, Fig.141) 3-5: AntB.1, asos, izim ve volt cephesi tamlama (BertiMasturzo 2000, Fig.140, yeniden dzenlenmitir; tamlama iziminde ise Didyma 3 numaral balk (Hahland 1964, Abb.16) temel alnmtr.) Levha 58: 1-2: Didyma, anta bal (Wiegand-Knackfuss 1941, Taf.206) 3-4: Samos, anta bal (Hahland 1964, Abb.27-28) 5: Samos, anta bal paras (Kienast 1989, Abb.1) 6: Samos, Sphenksli Akroter paras (Buschor 1957, Bei.2-2) 7-9: Atina (Kawerau 1907, Abb.1), Metapontum Apollon (Mertens 1979, Taf.17.3) ve Locroi Maras (Costabile 1997, Tavola Locri-16) on balklar polster bezemeleri Levha 59: 1-2: AntB.2, Kos, cephe ve profil izimi (Shoe 1950, Pl.109.2, Fig.5.9) 3: Didyma 6 numaral anta bal (zmir Arkeoloji Mzesi) 4: Delos, Byk Altar anta bal (Gruben 1997, Abb.56d) 5: Paros, B Tapna, Kap konsolu ve lento bezemesi tamamlamas (Gruben 1982a, Abb.18.c) 6: Samos, altar modeli (Buschor 1957, Abb.3) 7: Larisa, anta bal (zmir Arkeoloji Mzesi) 8-10: Delphi Marsilyallar (Shoe 1936, Pl.D.5) ve Siphnoslular (Shoe 1936, Pl.D.8) hazine binalar ile Thasostan (Bakalakis 1956, Abb.17) Lesbos kymationu bezemeleri Levha 60: 1: AntB.3, Milas, cephe

191

2: AntB.3, Milas, yan cephe 3-4: AntB.3, Milas, ke ve alt grn Levha 61: Levha 62: 1-2: AntB.3, Milas, tamlama izimleri 1-2: Labraunda Andron B anta bal, cephe (Hellstrm 1994, Fig.12) ve yan yzey (Labraunda kaz arivi) 3-4: Priene Athena Tapna anta bal, cephe ve yan, al model (Wiegand-Schrader 1904, Abb.64-65) 5-6: Bodrum, anta bal cephe ve yan (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi) 7-8: Halikarnassos Maussolleion, on ve Lesbos kymationu bezemeleri (Lesbos kymationu, Rumscheid 1994, Taf.48.4) 9-10: Labraunda Zeus Tapna, on ve Lesbos kymationu bezemeleri (on kymationu, Rumscheid 1994, Taf.64.2) Levha 63: 1: A.1-2, Bein, kale duvarnda devirme kullanm, geride aslan heykeli 2: A.1, Bein 3: A.2, Bein Levha 64: 1: A.1-2, Bein, tamamlama izimi 2-3: A.1, Bein, aslan protomu 4-6: Milet (Boardman 2001, Fig.270), Didyma (Milet Mzesi) ve Megara Hybleiadan (van Buren 1960, Fig.12) ge Arkaik dnem aslan figrleri Levha 65: 1: F.1.1, Bein 2: F.1.1, Bein 3: F.1.1, Bein, detay Levha 66: 1: F.1.2, Bein, cephe 2: F.1.2, Bein, st yzey 3: F.1.2, Bein, alt yzey 4: F.1.2, Bein, yan ve arka yzey Levha 67: 1: F.1.3, Bein 2: F.1.3, Bein 3: F.1.4, Bein 4-5: F.1.5, Bein, cephe ve yan yzey Levha 68: 1: F.1.1-4, Bein, tamlama izimi 2: Delos, Naksoslular Oikosu, dzen (Gruben 1997, Abb.54)

192

3: Delos, Prostoon, dzen (Courbin 1980, Fig.30) 4: Delphi Knidoslular hazine binas, dzen (Dinsmoor 1913, Fig.13) 5: Paros Burgtempel A, dzen (Gruben 1982b, Abb16) Levha 69: 1: F.2, asos 2: F.2 ve TB.8.1, asos 3: F.2 ve TB.8.1, asos, bezeme eksen uyumu (Photoshop ile dzenlenmitir) 4: Delos, Prostoon, friz blou (Courbin 1980, Pl.75.8) 5: Daskyleion, faskiasz aritrav (?) blou (Atelier 2001, Fig.11) Levha 70: 1: F.3-1, asos, cephe 2: F.3-1, asos, izim (Laviosa 1972, Fig. 4) 3: F.3-2, asos, (Berti 2008, Fig.6) Levha 71: 1: Myus, friz blou (Laviosa 1972, Fig.13) 2: Smyrna, friz blou paras (Akurgal 1993a, ek.96) 3: Kyzikos, friz blou (stanbul Arkeoloji Mzesi) 4: Didyma Apollon Tapna Arkaik dnem evresi, friz ieren saaklk nerisi (Schnatter 1996, Abb.19a) Levha 72: 1: TB.1, Alazeytin, ovolo (Radt 1970, Taf.16.2) 2: TB.2, Alazeytin, astragal (Radt 1970, Taf.16.4) 3: TB.1-2, Alazeytin, ovolo ve astragal izimler (Radt 1970, Abb.3.d) Levha 73: 1: Sardeis Karnyarktepe tmls, krepis veya temel duvar (Hanfmann 1972, Fig.112) 2: Samos, Byk Altar ta blou (Schleif 1933, Abb.21.) 3: Delos, Andros Oikosu, ovolo profilli bezemesiz bloklar (Fraisse-Llinas 1995-Fig.480) 4: Thasos, Lesbos kymationlu yar ilenmi blok (Bakalakis 1956, Abb.17) 5: Khios Phanai, ta blou (Boardman 1959, Pl.26a) Levha 74: 1: TB.3, Bargylia, cephe 2: TB.3, Bargylia, alt yzey 3: TB.3, Bargylia, izim (resimden izilmitir) Levha 75: 1: Milet Kuzey Agora, ta blou, Milet Mzesi

193

2: Monodendri Poseidon altar, duvar tac, (Gerkan 1915, Taf.V) 3: Teos, ta blou, zmir Arkeoloji Mzesi 4: Milet Sphenksli altar, duvar tac, Milet Mzesi Levha 76: 1: TB.4, Bein, st yzey 2: TB.4, Bein, cephe 3: TB.4, Bein, alt yzey Levha 77: Levha 78: 1: TB.4, Bein, arka ve yan cepheler 2: TB.4, Bein, yumurta dizisi detay 1-2: Histria, anta bal, (Mrgineanu 1993, Abb.12) 3: Monodendri Poseidon Altar, ke dzenlemesi (Gerkan 1915, Taf.24) 4-6: Delphi, Knidoslular Hazine Binas, friz ta blou, (Dinsmoor 1913, Fig.11; Shoe 1936, Pl.A3) 7: Samostan adak tayc kaide (Buschor 1957, Bei.10.1) 8: Metapontum Apollon Tapna, on bal ekhinus detay (Mertens 1979, Taf.22.3) 9: Didyma, yumurta dizili ta blou (Wiegand-Knackfuss 1941, F628, Taf.224,) 10: Samos Vathy, yuvarlak altar, (Buschor 1957, Bei.8.2) Levha 79: 1: TB.5, Bein, cephe, 2: TB.5, Bein, alt yzey 3: TB.5, Bein, st yzey 4-5: TB.4-5, Bein, cephe izimleri Levha 80: 1: TB.6, Halikarnassos, kap eiindeki kullanm 2: TB.6, Halikarnassos, cephe 3: TB.6, Halikarnassos 4: TB.6, Halikarnassos, detay Levha 81: 1: TB.7.1, asos, (Berti-Masturzo 2000, Fig.139) 2: Ephesos Artemis Tapna, ta blou (Hogart 1908, Atlas, Pl.X) 3: Miletos, yuvarlak altar (Koenigs 1996, Taf.28.1) Levha 82: Levha 83: 1-5: TB.8.1-5, asos, lekli karlatrma 1: Samos Rhoikos altar, ta blou (Buschor 1957, Bei.4.1)

194

2: Didyma, Yuvarlak kaide, (Wiegand-Knackfuss 1941, Taf.220) 3: Samos Heraion, Polykrates evresi, ekhinus balk, (Buschor 1957, Bei.16.1) 4: Samos, Vathy Adak tayc, (Buschor 1957, Bei.18) Levha 84: 1: TB.10, Kaplanda-Bodrum, alt yzey (Radt 1970, Taf.42.3) 2: TB.10, Kaplanda-Bodrum, st yzey (Radt 1970, 259-62, Taf.42.7) Levha 85: 1-3: Didyma, yuvarlak kaide paras, (Wiegand-Schrader 1941, Taf.220, Z.658) 4: Zincirli, stun kaidesi, Anadolu Medeniyetleri Mzesi 5: Girit Arkhanes, balk, (Wesenberg 1971, Abb.87) 6: Khios Managros, ta blou (Boardman 1967, Pl.17) 7: Khios Phanai, stun kaidesi (Kourouniotes 1915, Eik.31) Levha 86: 1: TB.11, Kos (Shoe 1950, Pl.108.1) 2: Delphi, Siphnoslular hazine Binas, ta blou (Gruben 2001, Abb.63) 3: Samos Heraion duvar tac blou (Buschor 1957, Bei.19.1) 4: Paros, Kale Tapna, ta blou (Gruben 1982b, Abb.14) 5: Naksos Hekatompedos, ta blou Gruben 1970, Abb.9a) Levha 87: 1: TB.12.1, Labraunda, cephe 2: TB.12.1, Labraunda, yan grn 3-4: TB.12.1, Labraunda, st yzey ve cephe izimi (Thieme 1993, Fig.3) Levha 88: 1: TB.12.2, Labraunda, cephe 2: TB.12.2, Labraunda, st yzey 3-4: TB.12.2, Labraunda, st yzey ve cephe izimi (Thieme 1993, Fig.4) 5-6: TB.12.3, Labraunda, cephe ve izim Levha 89: 1-2: TB.12.4, Labraunda, cephe ve izim 3-4: TB.12.5, Labraunda 5-6: TB.12.6, Labraunda 7-8: TB.12.7, Labraunda 9: TB.12.8, Labraunda

195

Levha 90:

1: Samos Hera Tapna, ekhinus balk A606 (Reuther 1957, Taf.24.2) 2: Daskyleion, Andron, ta blou, stanbul Arkeoloji Mzesi 3: Myus, ta blou (Koenigs 1981, Taf.51.1) 4: Didyma, ta blou (Tuchelt 1984, Taf.54.2) 5: Torrhebeia Limne (Apollon Karios Tapna ?), ta blou (Bengisu 1994, Fig.3)

Levha 91:

1: Milas Mzesi, (Akbk-Teikhoussa kkenli ?), yuvarlak altar 2: Didyma, yuvarlak altar (Tuchelt 1991, Abb.84) 3: Milet, yuvarlak altar (Koenigs 1996, Taf.28.1) 4: Paros, Byk Altar, anta blou (Gruben 1982a, Abb.27)

Levha 92: Levha 93: Levha 94: Levha 95: Levha 96: Levha 97: Levha 98: Levha 99: Levha 100: Levha 101: Levha 102: Levha 103:

1-5: D.1.1, Labraunda 1.grup 1 numaral di blou 1-5: D.1.2, Labraunda 1.grup 2 numaral di blou 1-5: D.1.3, Labraunda 1.grup 3 numaral di blou 1: D.1-3, Labraunda 1. grup di bloklar, izim 1-5: D.1.4, Labraunda 2.grup 1 numaral di blou 1-5: D.1.5, Labraunda 2.grup 2 numaral di blou 1-5: D.1.6, Labraunda 2.grup 3 numaral di blou 1-5: D.1.7, Labraunda 2.grup 4 numaral di blou 1-5: D.1.8, Labraunda 2.grup 5 numaral di blou 1: D.1.4-8, Labraunda 2. grup di bloklar, izim 1: D.1.1-8, Labraunda 1. ve 2. Grup di sras bloklar, st ve alt yzeyler 1: Labraunda di sras ve yumurta dizisi eksen uyumu (Thieme 1993, Fig.7) 2-3: Larisa, di sras blou (Boehlau-Schefold 1940, Taf.24.c, 42.1) 4-5: Delos di sras blou (Fraisse-Llinas 1995, Fig.481) ve tek di blou (Fraisse-Llinas 1995, Fig.482) 6: Pasargadae, Kyros Mezar, di sras ilemesi (Nylander 1970, Fig.32) 7: Gmay Polyxena lahdi, detay (Sevin 1996, Fig.8)

Levha 104:

1-2: Daskyleion Andron, di sras bloklar (stanbul Arkeoloji Mzesi) ve di sras ile ta bloklar uyumu (Atelier 2001, Fig.16.b)

196

3-4: Metapontum Apollon Tapna, di sras blou ve dzen (Mertens 1979, Taf.19.2, Abb.3) 5: Locroi Marasa Epizefyri Tapna, di sras dzeni (Gullini 1980, Tav.13.3) 6: Selinus G Tapna, di sras (Mertens 1993, Taf.83.1) Levha 105: 1: I.2.10.Alazeytin geison blou (Radt 1970, Taf.16.3) 2: I.2.10.Alazeytin geison blou, izim (Radt 1970, Abb.3-f) 3: Selinus Demeter naiskosu, geison blou (Klein 1998, Fig.7) 4: Selinus, geison blou (Klein 1998, Fig.6b) Levha 106: Bei.1) 1: Alazeytin 30 ve 31 numaral yaplarn konumu (Radt 1970, 2-5: Alazeytin 30 numaral yap, alt kat plan ve kesitler (Radt 1970, Abb.1) 6: Alazeytin 30 numaral yap, st kat, plan (Radt 1970, Abb.2) Levha 107: 1: Alazeytin 30 numaral yapya ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn izimleri (Radt 1970, Abb.3, 22, 23 ayn lekte bir araya getirilmitir.) 2-3: Alazeytin 30 numaral yap, st yap yeniden kurma nerisi (Radt 1970, Abb.4) 4-5: Alazeytin 30 numaral yap, yeniden kurma nerisi (Radt 1970, Abb.5) Levha 108: 1: Alazeytin 31 numaral yap, mevcut kalntlar (Radt 1970, Taf.17.3) 2-5: Alazeytin 31 numaral yap, plan ve kesitler (Radt 1970, Abb.6) 6: Alazeytin 31 numaral yapya ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn izimleri (Radt 1970, Abb.3, 24.3-4 ayn lekte bir araya getirilmitir.) Levha 109: 1: Bodrum Kalesinin restorasyondan nce 1967 ylnda ekilmi bir fotoraf (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi) 2: Bodrum Kalesi, plan (Maiuri 1922, Tav.V) Levha 110: 1: Apollona adanm heykel kaidesi (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi) 2: Apollona adanm heykel kaidesinin cephesinde yer alan yazt (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi) 3: Apollon kutsal alan snr ta (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi)

197

Levha 111:

1: Bodrum Kalesi, Fransz Kulesi, Glck Ktk Bat Salonu iindeki ana kayada grlen blok yuvalar 2: Bodrum Kalesi, Fransz Kulesi, ana kayada grlen blok yuvalar

Levha 112: Levha 113:

1: Halikarnassos Apollon Tapnana ait mimari elemanlar ve stun tamamlama nerisi 1: Halikarnassos Apollon Tapnana ait stun tamamlama nerisinin dier rneklerle kyaslanma izimi (Gruben 1996, Abb.17 yeniden dzenlenmitir.) 1: Bodrum Kalesinde yer alan Apollon Tapna hipotetik izimi (P.Pedersen) 2: Bodrum Kalesi, ngiliz Kulesi duvarnda kullanlm Ge Arkaik dneme tarihlendirilmi aslan heykeli (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi) 3: Bodrum Kalesi orta avluda sergilenen Ge Arkaik dneme tarihlendirilmi aslan heykeli (Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi)

Levha 114:

Levha 115:

1: Labraunda kutsal alan modeli (Hellstrm 1991, Fig.2) 2: Labraunda kutsal alan, plan (Hellstrm 1996, Fig.1) 3: Labraunda kutsal alanndaki Hekatomnidler ncesine tarihlenen kalntlar (Westholm 1963, Fig.64)

Levha 116:

1: Labraunda Zeus Tapna, mevcut durum 2: Labraunda Zeus Tapna temel kalntsnda kullanlan farkl bloklar (Hellstrm-Thieme 1982, Pl.31)

Levha 117:

1: Labraunda Zeus Tapna, in antis evresi, plan (Thieme 1993, Fig.8) 2: Labraunda Zeus Tapna, M 4. yy. evresi, plan (Hellstrm 1994, Fig.1)

Levha 118: Levha 119: Levha 120:

1: Labraundada tespit edilen Arkaik dneme ait mimari elemanlarn izimlerinin lekli karlatrmas 1: Milas ve evresi (Rumscheid 1999a, Abb.3, yeniden dzenlenmitir) 1: Bein kayal ve Ortaa kalesinin doudan grn 2: Bein Kalesi, gneyden grn 3: Bein Kalesi, giri blm ve antik basamak kalntlar (orta ksmda)

Levha 121:

1: Bein, eme (?) yapsna ait kalntlar, taslak plan 2-3: Bein, eme (?) yapsna ait basamakl koridor

198

4-5: Bein, eme (?) yapsna ait kuyu olabilecek drtgen yap Levha 122: 1: Bein, sur veya teras duvar kalnts 2: Bein sur veya teras duvar kalnts, duvar detay 3: Bein Kalesi bat kesiminde tespit edilen antik dneme ait olabilecek duvar kalntlar (Rumscheid 1999a, Abb.17) Levha 123: Levha 124: 1: Bein, antik basamaklar (farkl resimler birletirilmitir) 2: Bein, antik basamaklarn korunan kesimi 1: Bein, antik basamaklarn yandan grnm 2: Bein basamaklarn ve odalarn plan ve konumu (Akarca 1971, Lev.XXXI) Levha 125: 1: Bein, antik basamaklarn bat bitimindeki destek duvar 2: Bein, antik basamak bloklarn birletirmek iin grlebilir durumda kullanlm krlangkuyruu kenet 3: Bein, antik basamaklarda farkl renkte blok kullanm Levha 126: 1: Bein, antik basamaklarn korunmam alt blmndeki ana kaya zerinde grlebilen blok izleri 2: Bein, antik basamaklarn korunmam alt blmndeki ana kaya zerinde grlebilen blok izleri Levha 127: 1-2: Bein, antik basamaklarda kullanlm profilli bloklar 3: Bein, profilli bloklar, detay 4: Bein profilli bloklardan bat stte yer alan bloun plan ve kesitlerinin izimi Levha 128: 1-2: Bein, basamaklar gerisindeki ge dnem sarn yaps tabannda aa kartlan kalntlar. 3-4: Bein, basamaklar gerisindeki dou odann tavan dzenlemesi 5-6: Basamaklar gerisindeki dou odann duvarlarnda krlarak aa kartlm basit kenet ve kurun dolgusu Levha 129: 1: Bein, basamak gerisindeki dou odann plan ve kesitlerinin izimi 2: Milas, Damlack mezar, tavan dzenlemesi (Akarca 1952, Lev.81) 3: Alabanda, mezar odas tavan dzenlemesi (Akarca 1952, Lev.82) 4: Milas, Damlack mezar, kesit izimi (Akarca 1952, Lev.78) Levha 130: 1: Bein, antik basamaklarn yeniden kurma nerisi ve kesit izimleri

199

Levha 131:

1: Milas Hisarba teras, plan (Rumscheid 1997, Abb.5) 2: Milas Hisarba teras, podyum ve Korinth balkl stun 3-4: Milas Hisarba teras civarnda tespit edilmi on balk paralar 5: Milas Hisarba teras civarnda tespit edilmi yumurta dizili ta blou paras 6-9: Milas Hisarba teras civarnda tespit edilmi Lesbos kymationu bezeli kaide blou paralar (Milas Mzesi ve Hisarba teras) 10: Milas Hisarba teras civarnda tespit edilmi torus ile birlikte ilenilmi stun tamburu

Levha 132:

1: Beinde tespit edilmi Mylasa Zeus Karios Tapnana ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn izimlerinin lekli karlatrmas 1: Bein aritrav blounun hipotetik yapdaki olas konumu 2-4: Beinde ele gemi altar paras (Koenigs 1980, Taf.38.13) 5-7: Milasta tespit edilmi 3 adet altar ke volt (Koenigs 1980, Taf.38.1-4)

Levha 133:

Levha 134:

1-2: Bein Kale duvarnda yap ta olarak kullanlm aslan heykeli 3: Knidosta ele gemi M 500 yllarna tarihlendirilen aslan heykeli (Blmel 1963, Abb.87) 4: Didymada ele gemi aslan heykeli paras (stanbul Arkeoloji Mzesi)

Levha 135:

1: asos, Arkaik ve Klasik dnem buluntusu tespit edilen kesimler ve kutsal alanlar (Berti-Masturzo 2000, Fig.135) 2: asosta ele gemi olan mimari elemanlarn lekli karlatrmas

Levha 136:

1: Kaplanda, antik yerleim plan, (Radt 1970, Abb.12.2, yeniden dzenlenmitir) 2-3: Kaplanda, tapnak olarak tanmlanan yap kalnts (Radt 1970, Taf.43.1-2)

Levha 137:

1-2: Karia blgesi haritas ve Hekatomnidler devri ncesine ait mimari buluntu veren merkezler

200

LEVHALAR

201

LEVHA 1

1: AB.1, Alazeytin, n cephe

2: AB.1, Alazeytin, arka cephe

3: AB.1, Alazeytin, st cephe

4: AB.1, Alazeytin, arka cephe volt paras

LEVHA 2

1: AB.1, Alazeytin, n cephe izim

2: AB.1, Alazeytin, arka cephe volt izimi

3: Hazor, pilaster balklar

4: Tamassos, kaya mezar, pilaster balk

LEVHA 3

1: AB.2, Alazeytin, n cephe

2: AB.2, Alazeytin, arka cephe

3: AB.2, Alazeytin, st yzey

LEVHA 4

1: AB.2, Alazeytin, n cephe izim

2: AB.2, Alazeytin, arka cephe volt izim

3: Larisa, Aiol balk

4: Kbrs, Idalion, Aiol balk

LEVHA 5

1: AB.3, Alazeytin, cephe 2, ilk buluntu hali

2: AB.3, Alazeytin, cephe 1

3: AB.3, Alazeytin, cephe 1

4: AB.3, Alazeytin, cephe 2

LEVHA 6

1: AB.3, Alazeytin, cephe 1, izim

2: AB.3, Alazeytin, cephe 1 ve st yzey

3: AB.3, Alazeytin, cephe 2 ve alt yzey

LEVHA 7

1: Atina on bal

2: Thera, Akroter

3: AB.4, Alazeytin, cephe

4: AB.4, Alazeytin, izim

5: AB.4, Alazeytin, tamamlama izimi

6: AB.4, Alazeytin, yan ksm

LEVHA 8

1: AB.5, Data-Krmen

2: AB.5, Data-Krmen

3: AB.5, Data-Krmen

4: AB.5, Data-Krmen, tamamlama izimi

LEVHA 9

1: AB.6, Euromos, cephe

2: AB.6, Euromos, st yzey

LEVHA 10

1-7: AB.7, Halikarnassos, yan cepheler, alt ve st yzler, n ve arka yzler ve yapdaki konumuna ilikin yeniden kurma nerisi

LEVHA 11

1-2: K1, Halikarnassos, st yzey ve cephe

LEVHA 12

1-3: K.2, Halikarnassos, cepheler ve profil

LEVHA 13

1: K.1 ve K.2, Halikarnassos, tamlama izimleri

2: K.1 ve K.2, Halikarnassos, profillerin M 5. ve 4. yy. rnekleriyle karlatrlma izimleri

LEVHA 14

1: Samos Hera Tapna 2. Dipteros, speira geliimi

2: Samos Hera Tapna, speira

3: Samos Pythagoreion, speira

4: Knidos Propylon, Samos tipi stun kaidesi

5-6: Delos, Kutsal Deniz civarnda bulunmu torus ve speira

LEVHA 15

1: T.1, Halikarnassos, 1-14 numaral tamburlar, talyan Kulesi bat duvar

2: T.1, Halikarnassos, 15-18 numaral tamburlar, talyan Kulesi gney duvar

LEVHA 16

1: T.1, Halikarnassos, 19 numaral tambur, talyan Kulesi bat teras duvar

2: T.1, Halikarnassos, 20 numaral tambur, ofislerin n ksm

3: T.1, Halikarnassos, 21 numaral tambur, ofislerin n ksm

4: T.1, Halikarnassos, 22 numaral tambur, ofislerin n ksm

LEVHA 17

1: T.1, Halikarnassos, 23 numaral tambur, orta bahe

2: T.1, Halikarnassos, 24 numaral tambur, ofislerin n ksm

3-4: T.1, Halikarnassos, 25 numaral tambur, orta bahe

LEVHA 18

1-2: T.1, Halikarnassos, 26 numaral tambur, orta bahe st ksm

3: T.1, Halikarnassos, 27 numaral tambur paras, orta bahe st ksm

4: T.1, Halikarnassos, 28 numaral tambur paras, orta bahe st ksm

5: T.1, Halikarnassos, 22 numaral tambur, izim

LEVHA 19

1: T.1, Halikarnassos, 18 numaral tambur

2: Delphi Atinallar Stoas

3: Atina Marathon Ant

4: Halikarnassos Maussolleion

5: Belevi Mezar Ant

LEVHA 20

1: T.2, Labraunda

2: T.2, Labraunda, krk cephe

3: T.2, Labraunda, stten

LEVHA 21

1: SB.1, Halikarnassos

2: SB.1, Halikarnassos, izim

LEVHA 22

1: SB.2, Halikarnassos

2: SB.2, Halikarnassos

LEVHA 23

1: SB.2, Halikarnassos

2: SB.2, Halikarnassos, izim

LEVHA 24

1-2: Mistra, stun boynu

3: Ephesos, mimari eleman

4: Atina, antefiks

5: Delphi Atinallar Stoas, anthemion

LEVHA 25

1: Samos Hera Tapna, 2. Dipteros, stun boynu, tamlama izimi

2: Samos Hera Tapna, 2. Dipteros, stun boynu bezemesi ksmen korunmu ekhinus balk

LEVHA 26

1: SB.3, Halikarnassos, st yzey

2: SB.3, Halikarnassos, alt yzey

LEVHA 27

1: SB.3, Halikarnassos, cephe

2: SB.3, Halikarnassos, cephe

3: SB.3, Halikarnassos, izim

LEVHA 28

1: Khios Emporio, anthemion bezeli ta blou

2: Thasostan anthemionlu blok

3: Atina Parthenon, regula

4: Atina Hephaisteion, geison

5: Olympia, pimi toprak akroter

6: Atina, sima

7: Sikyon, sima paralar

LEVHA 29

1: SB.4, Labraunda

2: SB.4, Labraunda

3: SB.4, Labraunda, izim

LEVHA 30

1: SB.5, Mylasa

2: SB.5, Mylasa

LEVHA 31

1: SB.5, Mylasa

2: SB.5, Mylasa, tamlama izimi

LEVHA 32

1: Lokris Halai, sima

2: Metapontum Apollon Tapna, friz

3: Olympia, pimi toprak antefiksler

4: Sounion Poseidon Tapna, sima

LEVHA 33

1: B.1, Bein, cephe

2: B.1, Bein, alt yzey

3: B.1, Bein, polster

4: B.1, Bein, st yzey

LEVHA 34

1-3: B.1, Bein, tamlama izimleri

LEVHA 35

1: B.2, Bein, cephe 1

2: B.2, Bein, cephe 2

3: B.2, Bein, polster

LEVHA 36

1: B.2, Bein, alt yzey

2: B.2, Bein, st yzey

LEVHA 37

1-3: B.2, Bein, tamlama izimleri

LEVHA 38

1: Miletos, on bal

2-3: Khios Phanai, on bal

4: Ephesos, on bal KA6

5: Ephesos on bal K4, izim

LEVHA 39

1-2: B.3, Bein, cephe 1 ve 2

3: B.3, Bein, alt yzey

4: B.3, Bein, polster

LEVHA 40

1:B.3, Bein, ekhinus yumurta dizisi detay

2-4: B.1-3, Bein, ekhinus yumurta dizisi detay

5: B.3 Bein, tamlama izimleri

LEVHA 41

1-3: Myus Dionysos Tapna, on bal

4-5: Didyma Apollon Tapna, on bal

6: Samos B Tapna, on bal

7: Ephesos, on bal KA 1

LEVHA 42

1: B.4, Halikarnassos, cephe

2: B.4, Halikarnassos, ilemesiz arka cephe

3-4: B.4, Halikarnassos, polsterler

LEVHA 43

1-3: B.4, Halikarnassos, tamlama izimleri

LEVHA 44

1-2: Khios, on bal, cepheler

3-4: zmir Halkapnar, on bal

5: Atina Akropolis, on bal 13302

6: Ankara Mikos mezar ant

7-8: Kbrs Ktima Mzesinden on bal, polster ve cephe

9: Kyzikos, on bal paras

10: Metapontum Apollon Tapna, on bal

LEVHA 45

1: B.5, Halikarnassos, cephe 1

2: B.5, Halikarnassos, cephe 2

3: B.5, Halikarnassos, polster

LEVHA 46

1: B.5, Halikarnassos, kanalis detay

2: B.5, Halikarnassos, ekhinus alt yumurta dizisi

3: B.5, Halikarnassos, ekhinus cephe yumurta dizisi

LEVHA 47

1-4: B.5, Halikarnassos, tamlama izimleri

LEVHA 48

1: Bodrum Sualt Arkeoloji Mzesi, on bal, stten

2: Delos, Naksoslular Stoas, on bal

3: Biga, on bal

4: Ephesos, on bal

5: Labraunda, Andron A, on bal

6-7: Atina on bal, cephe ve polster

LEVHA 49

1: B.6, Halikarnassos

2: B.6, Halikarnassos, tamlama izimi

LEVHA 50

1: B.6, Halikarnassos, stten grnm

2: B.6, Halikarnassos, ekhinus alt yumurta dizisi

3: B.7, Labraunda, cephe

LEVHA 51

1: B.7, Labraunda, alt yzey

2: B.7, Labraunda, st yzey

3: B.7, Labraunda, arka yzey

4: B.7, Labraunda, yan yzey

LEVHA 52

1-2: B.7, Labraunda, tamlama izimleri

3: Neapolis-Kavalla, on bal

4: Didyma, on bal

LEVHA 53

1: B.8, Mylasa, cephe 1

2: B.8, Mylasa, cephe 1, izim

3: B.8, Mylasa, cephe ekhinus yumurta dizisi

LEVHA 54

1: B.8, Mylasa, cephe 2

2: B.8, Mylasa, abakus Lesbos kymation detay

3: B.8, Mylasa, polster

LEVHA 55

1-3: B.8, Mylasa, tamlama izimleri

LEVHA 56

14: Ephesos, on bal

56: Atina, on bal

7: Ankara Mikos mezar ant bal

8: Metapontum Apollon Tapna, on bal

LEVHA 57

1: AntB.1, asos, polster

2: AntB.1, asos, volt

3-5: AntB.1, asos, izim ve volt cephesi tamamlama

LEVHA 58

1-2: Samos, anta bal

3-4: Didyma, anta bal, F641

5: Samos, anta bal paras

6: Samos, Sphenksli akroter paras

7-9: Atina, Metapontum ve Locroidan polster bezemeleri

LEVHA 59

1-2: AntB.2, Kos, cephe ve profil

3: Didyma, anta bal

4: Delos, anta bal

5: Paros, kap konsolu

6: Samos, Altar modeli

7: Larisa, anta bal

8-10: Delphi Marsilyallar ve Siphnoslular hazine binalar ile Thasostan Lesbos kymationu bezemeleri

LEVHA 60

1: AntB.3, Milas, cephe

2: AntB.3, Milas, yan cephe

3-4: AntB.3, Milas, keden ve alttan grnler

LEVHA 61

1-2: AntB.3, Milas, tamlama izimleri

LEVHA 62

1-2: Labraunda Andron B, anta bal cephe ve yan

3-4: Priene Athena Tapna anta bal (al model), cephe ve yan

5-6: Bodrum, Trkkuyusu anta bal, cephe ve yan

7-8: Halikarnassos Maussolleion, on ve Lesbos kymationu

bezemeleri

9-10: Labraunda Zeus Tapna, on ve Lesbos kymationu bezemeleri

LEVHA 63

1: A.1-2, Bein, devirme kullanm

2: A.1, Bein,

3: A.2, Bein

LEVHA 64

1: A.1-2, Bein, tamamlama izimi

2-3: A.1, Bein, aslan protomu

4-6: Milet, Didyma ve Megara Hybleiadan ge Arkaik dnem aslan figrleri

LEVHA 65

1: F.1.1, Bein

2: F.1.1, Bein

3: F.1.1, Bein, detay

LEVHA 66

1: F.1.2, Bein, cephe

2: F.1.2, Bein, st yzey

3: F.1.2, Bein, alt yzey

4: F.1.2, Bein, yan ve arka yzey

LEVHA 67

1: F.1.3, Bein

2: F.1.3, Bein

3: F.1.4, Bein

4-5: F.1.5, Bein, cephe ve yan yzey

LEVHA 68

1: F.1.1-4, Bein, tamlama izimi

2: Delos, Naksoslular Oikosu

3: Delos, Prostoon

4: Delphi Knidoslular hazine binas, dzen dzen

5: Paros Burgtempel A,

LEVHA 69

1: F.2, asos

2: F.2 ve TB.8.1, asos

3: F.2 ve TB.8.1, asos, bezeme eksen uyumu (Photoshop ile dzenlenmitir)

3: Delos, Prostoon, friz blou

4: Daskyleion, faskiasz aritrav (?) blou

LEVHA 70

1: F.3-1, asos, cephe 2:

F.3-1, asos, izim.

3: F.3-2, asos.

LEVHA 71

1: Myus, friz blou, tamamlama

2: Smyrna, friz blou paras

3: Kyzikos, friz blou

4: Didyma Apollon Tapna Arkaik dnem evresi, friz ieren saaklk nerisi

LEVHA 72

1: TB.1, Alazeytin, ovolo

2: TB.2, Alazeytin, astragal

3: TB.1-2, Alazeytin, ovolo ve astragal izimler

LEVHA 73

1: Sardeis, Karnyarktepe tmls

2: Samos Altar, ta blou

3: Delos, Andros Oikos, ovolo profilli bezemesiz ta bloklar

4: Thasos, ta blou

5: Khios, Phanai, ta blou

LEVHA 74

1: TB.3, Bargylia, cephe

2: TB.3, Bargylia, alt yzey

3: TB.3, Bargylia, izim

LEVHA 75

1: Milet Kuzey Agora, ta blou

2: Monodendri Poseidon altar, duvar ta blou

3: Teos, ta blou

4: Milet Sphenksli altar, duvar ta blou

LEVHA 76

1: TB.4, Bein, st yzey

2: TB.4, Bein, cephe

3: TB.4, Bein, alt yzey

LEVHA 77

1: TB.4, Bein, arka ve yan cephe

2: TB.4, Bein, yumurta dizisi detay

LEVHA 78

1-2: Histria, anta bal 3: Monodendri Poseidon altar, detay

4-6: Delphi, Knidoslular Hazine Binas, friz ta blou

7: Samos, adak tayc kaide

8: Metapontum ekhinus detay

9: Didyma, yumurta dizili ta blou

10: Samos Vathy, yuvarlak altar

LEVHA 79

1: TB.5, Bein, cephe

2: TB.5, Bein, alt yzey

3: TB.5, Bein, st yzey

4-5: TB.4-5, Bein, cephe izimleri

LEVHA 80

1: TB.6, Halikarnassos, kap eiindeki kullanm

2: TB.6, Halikarnassos, cephe

3: TB.6, Halikarnassos

4: TB.6, Halikarnassos, detay

LEVHA 81

1: TB.7, asos

2: Ephesos Artemis Tapna, ta blou

3: Miletos, yuvarlak altar yumurta dizisi detay

LEVHA 82

1: TB.8.1-5, asos, ta bloklarnn lekli karlatrmas

LEVHA 83

1: Samos Rhoikos Altar

2: Didyma

3: Samos Heraion, ekhinus balk A605

4: Samos, Vathy, yuvarlak kaide

LEVHA 84

1: TB.10, Kaplanda-Bodrum, alt yzey

2: TB.10, Kaplanda-Bodrum, st yzey

LEVHA 85

1-3: Didyma, yuvarlak kaide paras

4: Zincirli, kaide

5: Girit, Arkhanes, balk

6: Khios, Managros, ta blou

7: Khios, Phanai, kaide

LEVHA 86

1: TB.11, Kos

2: Delphi, Siphnoslular hazine Binas

3: Samos Heraion

4: Paros, Kale Tapna

5: Naksos Hekatompedos

LEVHA 87

1: TB.12.1, Labraunda, cephe

2: TB.12.1, Labraunda, yan grn

3-4: TB.12.1, Labraunda, st yzey ve cephe izimi

LEVHA 88

1: TB.12.2, Labraunda, cephe

2: TB.12.2, Labraunda, st yzey

3-4: TB.12.2, Labraunda, st yzey ve cephe izimi

5-6: TB.12.3 Labraunda,

LEVHA 89

1-2: TB.12.4, Labraunda

3-4: TB.12.5, Labraunda

5-6: TB.12.6, Labraunda

7-8: TB.12.7, Labraunda

9: TB.12.8, Labraunda

LEVHA 90

1: Samos Hera Tapna, ekhinus balk A606

2: Daskyleion, Andron, ta blou

3: Myus, ta blou

4: Didyma, ta blou

5: Torrhebeia Limne (Apollon Karios Tapna ?), ta blou

LEVHA 91

1: Milas Mzesi, (Akbk kkenli ?), yuvarlak altar

2: Didyma, yuvarlak altar

3: Milet, yuvarlak altar

4: Paros, Byk Altar anta

LEVHA 92

1-5: D.1.1, Labraunda 1.grup 1 numaral di blou

LEVHA 93

1-5: D.1.2, Labraunda 1.grup 2 numaral di blou

LEVHA 94

1-5: D.1.3, Labraunda 1.grup 3 numaral di blou

LEVHA 95

1: D.1.1-3, Labraunda 1. grup di bloklar, izim

LEVHA 96

1-5: D.1.4, Labraunda 2.grup 1 numaral di blou

LEVHA 97

1-5: D.1.5, Labraunda 2.grup 2 numaral di blou

LEVHA 98

1-5: D.1.6, Labraunda 2.grup 3 numaral di blou

LEVHA 99

1-5: D.1.7, Labraunda 2.grup 4 numaral di blou

LEVHA 100

1-5: D.1.8, Labraunda 2.grup 5 numaral di blou

LEVHA 101

1: D.1.4-8, Labraunda 2. grup di bloklar, izim

LEVHA 102

1: D.1.1-8, Labraunda 1. ve 2. Grup di sras bloklar, st ve alt yzeyler

LEVHA 103

1: Labraunda di sras ve yumurta dizisi eksen uyumu

2-3: Larisa, di sras blou

4-5: Delos di sras blou ve tek di blou

6: Pasargadae, Kyros Mezar, di sras ilemesi 7: Gmay Polyxena lahdi, detay

LEVHA 104

1-2: Daskyleion Andron, di sras bloklar ve di sras ile ta bloklar uyumu

3-4: Metapontum Apollon Tapna, di sras blou ve dzen

5: Locroi Marasa Epizefiri Tapna, di sras dzeni

6: Selinus G Tapna, di sras

LEVHA 105

1: G.1, Alazeytin

2: G.1, Alazeytin

3: Selinus Demeter naiskosu, geison

4: Selinus, geison

LEVHA 106

1: Alazeytin 30 ve 31 numaral yaplarn konumu

2-5: Alazeytin 30 numaral yap, alt kat plan ve kesitler

6: Alazeytin 30 numaral yap, st kat, plan

LEVHA 107

1: Alazeytin 30 numaral yapya ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn izimleri

2-3: Alazeytin 30 numaral yap, st yapnn yeniden kurma nerisi

4-5: Alazeytin 30 numaral yap, yeniden kurma nerisi

LEVHA 108

1: Alazeytin 31 numaral yap, mevcut kalntlar

2-5: Alazeytin 31 numaral yap, plan ve kesitler 6: Alazeytin 31 numaral yapya ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn

izimleri

LEVHA 109

1: Bodrum Kalesinin restorasyondan nce 1967 ylnda ekilmi fotoraf

2: Bodrum Kalesi, plan

LEVHA 110

1: Apollona adanm heykel kaidesi

2: Apollona adanm heykel kaidesi yazt

3: Apollon kutsal alan snr ta

LEVHA 111

1: Bodrum Kalesi, Glck Ktk Bat Salonu, ana kayada grlen blok yuvalar

2: Bodrum Kalesi, Fransz Kulesi, ana kayada grlen blok yuvalar

LEVHA 112

1: Halikarnassos Apollon Tapnana ait mimari elemanlar ve stun tamamlama nerisi

LEVHA 113

1-Halikarnassos Apollon Tapnana ait stun tamamlama nerisinin dier rneklerle kyaslanma izimi

LEVHA 114

1: Bodrum Kalesinde yer alan Apollon Tapna hipotetik izimi (P.Pedersen)

2: Bodrum Kalesi, ngiliz kulesi, Ge Arkaik dneme ait aslan heykeli

3: Bodrum Kalesi orta avluda sergilenen Ge Arkaik dneme ait aslan heykeli

LEVHA 115

1: Labraunda kutsal alan modeli

2: Labraunda kutsal alan, plan

3: Labraunda kutsal alanndaki Hekatomnidler ncesine tarihlenen kalntlar

LEVHA 116

1: Labraunda Zeus Tapna, mevcut durum

2: Labraunda Zeus Tapna temel kalntsnda kullanlan farkl bloklar

LEVHA 117

1: Labraunda Zeus Tapna, in antis evresi, plan

2: Labraunda Zeus Tapna, M 4. yy. evresi, plan

LEVHA 118

1: Labraundada tespit edilen Arkaik dneme ait mimari elemanlar

LEVHA 119

1: Milas ve evresi

LEVHA 120

1: Bein kayal ve Ortaa kalesi, (doudan grn)

2: Bein Kalesi, (gneyden grn)

3: Bein Kalesi, giri blm

LEVHA 121

1: Bein, eme (?) yapsna ait kalntlar

2-3: Bein, eme (?) yapsna ait basamakl koridor

4-5: Bein, eme (?) yapsna ait kuyu olabilecek drtgen yap

LEVHA 122

1: Bein, sur veya teras duvar kalnts

2: Bein sur veya teras duvar kalnts, duvar detay

3: Bein Kalesi bat kesimindeki antik dneme ait olabilecek duvar kalntlar

LEVHA 123

1: Bein Kalesi, antik basamaklar

2: Bein Kalesi, antik basamaklar

LEVHA 124

1: Bein, basamaklar yandan grnm

2: Bein, basamaklar ve odalarn konumu

LEVHA 125

1: Bein, basamaklar bat bitim destek duvar

2: Bein basamaklar zerinde grlebilir durumda krlangkuyruu kenet yuvas

3: Bein, basamaklarda farkl renkte blok kullanm

LEVHA 126

1: Bein, antik basamaklarn korunmam alt blmndeki ana kaya zerinde grlebilen blok izleri

2: Bein, antik basamaklarn korunmam alt blmndeki ana kaya zerinde grlebilen blok izleri

LEVHA 127

1-2: Bein basamaklarda kullanlm profilli bloklar

3: Bein, profilli bloklar, detay kesitler

4: Bein profilli blok, plan ve

LEVHA 128

1-2: Bein, basamaklar gerisindeki ge dnem sarn yaps iinde aa kartlan kalntlar

3-4: Bein, basamaklar gerisindeki dou odann tavan dzenlemesi

5-6: Bein, basamaklar gerisindeki dou odann duvarlarnda krlarak aa kartlm basit kenet ve kurun dolgusu

LEVHA 129

1: Bein, basamaklar gerisindeki dou odann plan ve kesitlerinin izimi

2-3: Milas, Damlack ve Alabanda mezarlar tavan dzenlemesi

4: Milas, Damlack mezar, kesit izimi

LEVHA 130

1: Bein, Basamaklarn yeniden kurma nerisi ve kesit

LEVHA 131

1: Milas Hisarba teras, plan

2: Milas Hisarba teras, podyum

3-4: Milas Hisarba teras, on balk paralar 1-2

5: Milas Hisarba Teras, ta blou paras

6-9: Milas Hisarba teras, Lesbos kymationlu blok paralar

10: Milas Hisarba Teras, stun tamburu

LEVHA 132

1: Beinde tespit edilmi Mylasa Zeus Karios Tapnana ait olarak tanmlanan mimari elemanlarn izimlerinin lekli karlatrmas

LEVHA 133

1: Bein Aritrav blounun hipotetik yapdaki olas konumu

2-4: Beinde ele gemi altar paras

5-7: Milasta tespit edilmi 3 adet altar ke volt

LEVHA 134

1-2: Bein Kale duvarnda yap ta olarak kullanlm aslan heykeli

3: Knidos, aslan heykeli

4: Didyma, aslan heykeli paras

LEVHA 135

1: asos, Arkaik ve Klasik dnem buluntusu tespit edilen alanlar

2: asosta ele gemi olan mimari elemanlar

LEVHA 136

1: Kaplanda, plan,

2-3: Bodrum Kaplanda, Tapnak (?) kalnts

LEVHA 137

1-2: Karia blgesi haritas ve Hekatomnidler devri ncesine ait mimari buluntu veren merkezler