Professional Documents
Culture Documents
KLTR BAKANLIGI
ANITLAR VE MOZELER GENEL MOOORLOGO
1677
xv.
,
TOPLANTISI
i
ANKARA -24-28 MAYIS 1993
KLTR BAKANLlGI 11677
ve Mzeler Genel 94-06- Y-00140
HandanEREN
Nurhan LGEN
Fahriye BAYRAM
Filiz KAYMAZ
Ahmet Hamdi ERGRER
ISBN; 975 - 17 - 1430 - 3
ISSN; 1017 - 7655
Not: Bildiriler, ve
gre
ANKARA ANKARA - 1994
Sayfa
Berna ALPAGUT
(Bursa)- 1992 1
YALINKAYA
1992 Karain 23
YALINKAYA
1992 kzini 43
Erksin GLE
1992 63
Ufuk
1992 Hyk Kurtarma 77
RefikOURU
Hycek - 1992 97
Mehmet ZOOGAN, ZOOGAN, Danlella Bar-YOSEF
WiHem Van ZEIST
ayn ve Anadolu Karma Projesi
30 Genel Bir
Michael ROSENBERG, Necdet
The Hallan emi Excavation, 1992 123
Gil. J. STEIN, Adnan MISIR
Excavations, 1992 131
Guillermo ALGAZE, Adnan MISIR
Excavations At Hyk, A Smail Mid-Late Third Millennium
Urban Center in Southeastern Anatolia, 1992 153
Jacob ROODENBERG
1992 171
Patricia WATTENMAKER, Adnan MISIR
Kazane Hyk - 1992 177
Marie Henriette GATES
1992 Excavations At Kinet Hyk (Drtyol/Hatay) 193
K. YENER
Gltepe/Kestell992 201
Marcella FRANGlPANE
Excavations At Arslantepe - Malatya. 1992 211
Antonio SAGONA
Byktepe Hyk, 1992 229
nder
1992 Dnemi 235
AliyeZTAN
1992 Acemhyk 245
Hseyin SEVER
Zank Hyk Kurtarma - 1992 255
Sedat ALP
Konya-Karahyk 1992 267
Sachihiro OMURA
1992 Kaman-Kalehyk 271
PeterNEVE
1992 ve .......... 293
Halet AMBEL, James E. KNUDSTAD
ve Domuztepe 1991 ve 1992 309
Manfred KORFMANN
Troia 1992 325
IV
Hayat ERKANAL, Halime HRYILMAZ
1992 Liman Tepe .361
CemalPUhAK
Uluburun i 992 .375
Veli SEviN
1992 tepe 399
OktayBELLi
ve Anzaf Urartu Kaleleri 1992 417
A. iLiNGiROGLU, G. KOZBE
Kalesi 1992 445
Machteld J. MELLINK
The E.B. II-III Transition At Village,
Center and Cemetery : 457
ERKANAL
1992 Panaztepe .461
G. Kenneth SAMS
Gordion, 1992 .467
A. Muhibbe DARGA
(1989 - 1992) .481
C.S. LIGHTFOOT
1992 Amorium (Hisarky, Afyon) 503
Klaus RHEIDT
Die Ausgrabungen in Aizanoi 1992 515
Abdullah YAYLALI, Vecihi ZKAYA
Kyzikos 1992 : 537
Von Wolfgang RADT
Pergamon Die Kampagne 1992 56i
v
KAZISI (BURSA) - 1992
BernaALPAGUT*
Kltr ve Mzeler Genel 1983
beri yrtlmekte olan Miyosen fosilleri ka-
iX. sezonu 15.07.1992-
30.09.1992 tarihleri 2 ay 10 gn
parasal destek Kl-
tr ve Mzeler Genel olmak zere Dil ve
Fakltesi bilimsel ka-
finanse eden L.S. Bleakey
Foundation (ABD), Boise Fund (U.K.); NS Foundation (ABD) ve Fin-
land Science Academy (Finland) en derin
lerimizi ekibimiz sunanm.
1992 sezonuna; gziemeisi olarak Mze-
si'nden Uzman Arkeolog Serpil Yasa Ekip yeleri;
bilimadamlan: Dr. P. Andrews (U.K.). Dr. Aileo, L; J. Kappelmann
(USA); S. Viranta (Finland); Londra Universilesi Antropoloji Blm
T. King; M. White, B. Richmond D.W. Kameron
(UK). Trk bilimadamlan: Prof. Dr. A. Ozer (ODTU), Prof. Dr. Y. Gk-
su (Germany), Gr. E. Bulur (ODTU Fizik Blm); Dr. M. Gr-
bz (Paleontolog MTA), S. Alpaslan (Paleontolog MTA); Gr. A.
Ersoy (DTCF Paleoantropoloji); konservatr ve H. elebi
ve H. Aygn, U. Karaduman. B. E. Atacan, A.
Mermer ve Yksek lisans Insaf Gentrk'den
ALAN
ilk gn, evre ile ve geen
karelerine ek olarak bu yeni kareler ilave. 1992 sezonunda
* Prof. Di. Berna ALPAGUT, Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi, Paleo-
antropoloji Anabilim ANKARA. -
(1) ve tm geen uzmanlara ve en iten
iletirim.
1
kareler; E-5; F-5-6-7; G-4-6-7; H-4-7 ve 1-7 no (Tab-
lo: 1).
Karelerdeki paralelolarak izim ve se-
vertical ve horizontal kesitleri tesbit Her taban kal-
kerli silt nitede rastlanan burga oyuklarina (Potholes) bu yine rast-
ve bugne kadar en derin ..
karelerin potholes izim ile Fosillerin iine
bu ile ilgili sedimantolojik yol
yola olan karelerinde derinlikleri 30-40 cm gemez
iken, gidildike derinliklerinde nemli grlmektedir
(Tablo: 2).
gibi; ince kum (fine sand), iri kum (coar-
se) ve (gravii) olmak zere renkli bir niteler grubudur
(Tablo: 3). Ancak 1992 bir daha
ve (congration) yumrular halinde g-
Yumrular boyutlar gstermektedir; 0-10 cm 23
adet; 11-20 cm 7 adet ve 21-30 cm 2 adet olmak zere toplam
32 adet yumru sonuna kadar kuruma-
ya bu yumrular, daha sonra mekanik olarak iinde ba-
fosiller nedenini anlamak zere
rnek ve incelenmeye
Ornekler yksekliklerden
Karelerden fosillerin kum alt nitelerine gre tablo-
su ve en ok Kuminantia fosillerinin
Karelerden gelen fosiller zerinde yrtlen taphonomik
eski verileri ile uyumlu sonular vermeye devam etmektedir.
1989 beri ODT Arkeometri ABD ye ve
yrtlen bu sedimanda ESR
da Geen olan bir uygulama,
doz llmesini zere "gama
sintilatr dedektr" ile en st topraktan taba-
kadar "gama radyasyon doz Bu
lere dayanarak, 1990 rnekleriyle sediman rnekleri-
nin yerlere dozometreler ve 1 sre ile toprakta
ngrld. 1993 Eyll kadar duracak olan bu dozometre-
ler, yine toplanacak ve
2
1989-90-91-92 olan rnekleriyle
ve
Dozometrelerin kareler; E-6; E-7; 1-6; ve T5
Alt ve st kalkerli kum nitelerinden toplanan kalsiyum nodllerinin,
doz miktan ile bir olup da
Dozometreler; 0.5; 0.6; 0.7 ve 0.8 ile
BULUNTULAR
1992 sezonunda yine ok miktarda fosil gn
1674 adet fosil ve bunlardan 78 adedinin restorasyon ve
konservasyonu
P3 fosil toplamak ol-
iin eleme yolu ile toplanan fosillerden lm Oysa,
karelerden gelen fosillerin herbiri iin x, y, h koordinatlan ve dip ve ori-
entation titizlikle ve Bunun sonunda
fosil tablosuna gre fosillerimiz, gibi ku-
ynnde gstermektedir (Tablo: 4).
Karelerden gelen fosillerin gsterir grafikler ha-
(Tablo: 5-6-7-8-9-10).
Fosillerin sadece ait olan genel toplam fauna
iindeki tablolarda Buna gre Canrivora %12.2;
Micro-mammalia %12.9; Primata %6.9; Probosidea %0.7; Rhinocerodi-
dae %0.9; Ruminantia %51.7; Suidae %9.9; ve Ungulate %4.8 olarak
(Tablo: 11-\2-13).
vcut kemikleri (post-cranial) iinde olanla-
Carnivora ve Ruminantia gruplan Top-
lam fosil faunaya gre cranial ve post-cranial buluntulann da
aynca grafikte
BULUNTJ!LARI
Dnya Primat Miyosen zaman dilimi ierisinde en zengin
fosil sahip olan fosil 1992 yeni
bir Hominoid st enesine daha 1986-87-88-89
izole ele geen st ve altene paralan ile 6 adet fosile
sahip 1992 149 adet izole ile
1983 beri genel 1157'ye
3
olanlar kataloga bu st e-
ne ve zerinde devam etmektedir. aynca
cak ve taksonomik stats belirlenecektir. En ok molar ve ile pre-
molar, incisive ve canine ele gemektedir. henz
ele (Tablo: 14).
Primat zerinde .yrtlmekte olan bir yksek lisans ve bir
doktora tez tamamlanma Bu ok
malzeme zerinde tezlerin sonulan, Miyosen mor-
folojik demografik profili bilgilenmemizi
Aynca, vcut kemiklerinde yrtlen bir doktora tezi de tamamlanma
ve primatlann lokomasyon (hareket) biimleri zerinde
nemli ipulanna zeredir. Dietleri, biimleri ve anato-
mik, morfolojik ile olan fosillerimizin, dnya
primatlan ile ve filogenetik evrim yerinin
belirlenmesine
tekil bir ve 58 adet tr iermektedir, Miyo-
sen koruluk, tropikal-subtropikal bir iklim (mevsimsel) ve yan-
geici bir orman rts ile Trler ise; Bcekiller (5 tr); Ke-
mirgenler (lO tr); (2 tr) Etiller (l8 tr); Gergedanlar (2
tr); Atgiller (1 tr); Otullar (l2 tr); ve Filler (2 tr)'dr (Tablo: 15-16).
Fauna, gnmzden 15 milyon eskiye tarihlenmekte ve
Avrupa Memeliler Kronolojisinde MN6 zonuna tekabl etmektedir.
SONULARI
1988-89 sedimandan ve evrenin kaynak sulanndan
rnekler incelenmek zere USA Arizona Universitesi Jeoloji Bilimleri
Laboratuvan ile Utah niversitesi Jeoloji ve Jeofizik Blm Laboratu-
van'na Dr. J. Quade ve Dr. T. Cerling inceleme-
ler ve ok nemli veriler elde
Toplanan karbonat rneklerindeki "karbon isotopik kompozisyonu"
gzlenerek, C3jC4 Paleodiet rekonstrksiyonun
ve oksijen .mine
birikimlerinin incelenmesi sonucu Isotopik g-
ml fosillerde grlmektedir. Bu nedenle, orijinal paleodiet iz-
lerinin tmne rastlamak mmkn mine (enamel)
kemikten daha ve kristal bir yapiya sahip iin,
bozunmaya daha Bu nedenle, fosil
rinin fosil mine ve sonular
4
C
3
zengin- C13 ok az
fosil Mine rnekleri:
Giraffokerx }
Capratragoides .
Listrodon .
Anchitherium .
Bracypotherium .
C
13
intermediate
Sivapithecus .
Gomphotherium ..
C
13
cok zengin (aik alanlar)
Hypsodontes .
Conohyos....................... }
0
18
zengin (orman)
Rhinocerodidae .
Giraffokeryx................... }
Capratragoides ..
st kalkedi silt nitede ikincil karbonat analizine gre (TS ama-
C
3
zengin; sudan rnekte analiz ise yine C
3
zengin
yer alan Telgraf vadisinde
ise karbonat iin analiz
Grldg gibi C
3
dominant bir diet grlmektedir. Bu du-
rumda C
13
ile mine ot; buna 0
18
ile zengin-
mine da yaprak etmektedir. Besinleri-
nin temelini eden.bu ot ve yaprak rts ise (canopies) ve
alan hakim bir evre tablosu izmektedir.
Fosil minesi bu analizler, merkezler-
de Afrika'da Pliocenednem rneklerinde ve Pakistan'da Mio-
Pliocene rneklerinde de ve paleoekolojik evrelerin rekons-
trksiyonlannda .
5
TELGRAF
Daha nceki Telgraf vadisi fosilli horizonu ile
zere Do. Dr. J. Kappel-
mann bir grup lm ile
lmleri istasyonlar ve topografik i-
zimle srecektir. Aynca, Dr. A. Gentry
dan, Telgraf vadisinden Caprotagoides altenesi ve ta-
fosilleriyle ortaya
geen fosil yataklan stratigrafik seviyededir; ancak paleomagnetiz-
ma rnekleri henz iin, bir yoruma varmak
iin vakit henz erken 1992 sezonunda bir trench
ve stratigrafik niteler tesbit Fosilli horizon olduka ince bir
tabaka halinde
Fosillerimiz zerinde bir biimde konservasyon uy-
ve 1992 sezonuna ait fosillerin rapor
gelecek da devam edecektir. Anadolu'nun bu
nemli fosil fosillerin sistematik bir yolla gn
ve tm kelme' bilgilerinin halinde, .paleoekolo-
jik ortam ve fosiller tek yorumlanmak yerine, ev-
ortamlarda birlikte
ve bir yorumla fosillerini dnya lite-
ratrne
REFERANSLAR
ALPAGUT, B. 1992. 1991. XIV. Sonulan 25-29
Ankara T.C. Kltr ve Mze1erGenel Md. 1-22.
6
Tablo:
"OAD
------
---
7
13P 1992
SCALE 110
PLAN OF THE
EXCAVllJEIJ AHEAS
7
-6
TS
-5
-4
E
8
Tablo: 2
fo-
U
WC/)
lf)w
-JOC
<c <c
u :::)1
- ,..,.
W
LL
>,.....
--
w
:c
N
mc
..--
n
-<
mu
_Cfl
<o
i
cl
c
o
E
12
r:;
::5
'"
<:1
C
'"
:o
o
9
131'1992
5CALE l10
OF
THE FOSSILS
x
H G F E
""
y
" "
"
:
: .,
.' -;'
.-
,...
" r ,
"
,
' .
"
, ....
-7
,
;
.-
:
"
: "
,::;:; .
:
..
..
.'
"
.. ..
.'
" -.:
,
,.
"
....
'" "
.,
,
:'
.-
"
:
.:
,
"
..."
'I".
"
.-
"
.,
:
,
,
,',
o": .....
-6 "
,
.-
"
"
:.... ': . .' :
..
:
..
"
-r-
.'
"
"
..ro
",
-.
,
..
" "
"
,"
:
':
:
,',
.-S
:
.:..
: .,
"
",
,
,',
..
:
';
"
"
,:
....
..
-4
...
-
,.."
"'"
.. ...
On:d
Tablo: 4
10
Square E-5
SP 1992 Field Season
i
--_:
40
20
10. ---
O
Carnivort.licro-Mam Rhino Ruminan! Un"uiata
30
50
60
of roseue n" ec
Square F-4
SP 1992 Field Season
140
1---
120
1-
100 --
80 -
60
-------,
CarnlvorMlcro-Msm Primat ProboBeidea Rhino Ruminanl Sulda. Ungulata
DistrIbution of F08IH, n"219
Tablo: 5
11
Square F-5
SP 1992 Field Season
160i-----------------------
i
140i
'::1
60
1.
i
::id-
oL
CarnivorMicroMam Prienal Rhino Ruminsn! Suidaa Ungulala
DistrIbutionol FOGSils 239
Square F-6
SP 1992 Field Season
,
40"
2:1
Probo_cldlR Rhino Rumin.nt Suida8 Ungul11tl
140f -----.--
i
120 i
i
100i
i
i
60 i
i
60i
ol n- 212
Tablo: 6
12
Square F-7
BP 1992 Field Season
100
BO
60
40
CarnivorMi'cro-Mam Rhino Rumjnant Suidae
Distribution ol n- 184
Square G-4
BP 1992 Field Season
100,------------------,
BO
60
20
Proboecldea Rhino Rumlnanl Buldu
of n- 131
Tablo: 7
13
120
Square G-6
BP 1992 Field Season
14
CsrnivorMicro-t.tsm Primal Rhino Ungulal.
Distribution of n" 19.4
SquareG-7
BP 1992 Field Season
120,------------------,
100
80 ----------.
60 - - ---------- -----
40
Prlmat RMoo Rumlnant Ungullt.
Distribution of Fo lla n- 117
Tablo: 8
Square H-4
SP 1992 Field Season
80,-------------------,
70 ----------------------
60 ------------------------
60---------------------------
40
30 - -- --- ----------- - --
20
10
O
CarnivorMiero-Mam Probo.cld Rhlno Rumlnanl Suldu Ungulala
ot n- 98
Square H-7
SP 1992 Field Season
160,----'--------------,
140 ----------------------
120 ---------------------------
100 ---------------------
80 -------
60
----------- - --- -- --- --- ----
Prim.1 Rhlno Suldae Ungulala
Tablo: 9
15
Souare 1-7
SP 1992 Field Season
20 i - - ' ------------
i
i
oL
Carni Micro Primat Prob Rhirio Rumi Suid Ungu
i '
i
80 ~ - - - - - : - - -
!
40 C-,------------
i
60 i--!------------
120 r ---------------------,
!
,
i
100 r----
Qistribution of Fossils n- 149
Tablo: 10
16
The Faunal Distribution (Cranial)
SP 1992 Field Season
600 i i
01 i LLL i ...ea 1[L
Tusk M P c Ora.bone H.core MaxillaMandibula
100
500
200
300
400
._ Carnivora Micro-Mam.
Rhinocerotidac=J Ruminantia
Primata
iiiii!!ii!iii Suidae
iiiii!!ii!iii Proboscidea
Ungulata
t::i Tablo: 11
18
Rhinocerotidae (Oanial]
SP 1992 Field Season
Cranial Horn-core Inci.i.... Mandibula Mol., Prtmol., Tu.k
Ruminantia (Cranial)
SP 1992 Field Season
600,-------------------,
500 .. ..
400 .... .. ..---
300
200 ..
. 100
0'--"---
Cranl,l Incl.l.... Mol.r
n- 1118
Tablo: 12
Suidae (Cranial)
BP 1992 Field Season
100r-------------------,
BO .--.
60 -----
20 --------
OL-'-_-'--_
Canini Cranial Mandibul. Yum. Yolar /Premolar Tu,k
Ungulata (Cranial)
BP 1992 Field Season
70 ----------------------,
60
80
40
30
20 - .-.----...
10
Cranlal Mandlbula Molar Premolar.
n" 103
Tablo: 13
19
80
60
40 -
20 -
n- 149
Primata (Cranial)
SP 1992 Field Season
- ~ - - - - - - - - - ~ - - - - - - - -
Canine Cranial Incisive Mandibula M a x i l a Molar Premolar
Proboscidea (Cranial)
SP 1992 Field Season
20
14,---------------------,
12
10
8
6 ---- -- - - ------- --- - ---
4 - - -------------------
2 -
Cranlal lnclalve Mandlbula Maxiila Molar Premolar Iuek
n- 16
Tablo: 14
Carnivora (Cranial)
SP 1992 Field Season
20
Canine Inci8ive Maxilla Molar
n- 264
Micro-Mammalia (Cranial)
SP 1992 Field Season
300
1
-- - --
250 i
200t
lS0 ..
i
100 ,.
cantae Oranial Inclslve Mandibula Mullls Molar Premolar
n' 278
Tablo: 15
21
Amphicyon mejor
Amphieyon alpaguti
n.sp.
Hernicvon eansenlenals
Alopecoeyon
Ureavus ct. Intermedjue
Plithoeyon sp.
Anetocue leevieeninus
Plesioqutc sp.
lechhlctie (Hoplietiel
enetcucue
Proputoriu& sp.
Troehietis of. depereti
Mionietis mermarensle
n.sp.
Trocharion elbenenee
Pereroeuta (Pererocuta)
Protietitherium
Bostane 'In. sp.
Protietitherium
IntermOOium
Protictitherium aff.
Gei1lardi
PSBudallurus
(Sehizailurus) lorteti
Tablo: 16
22
tn
LI>
:O.
t>'
C
ot.
o
:>
'"
-e
..
".
'"
CD
'" 't'
'"
'"
ol
:>
<'
o
ol
=:J
CD
52.
CD
1992 KAZILARI
YALINKAYA*
Bu Karain 22.07.1992-15.09.1992 tarihleri
ve Mzeler Genel bu kurumun yam Antal-
ya il zel Idare Trk Tarih Kurumu ve Dil ve Ta-
Fakltesi parasal
izlenen olarak olduka kap-
bir ekiple
Uzman grubumuz; grevlilerimiz Harun Metin
Kartal, Kadriye Ceylan, M. Beray Liege
Universitesi'nden Prof. Dr. Mareel Otte, Teknisyen Vincent Ancion, To-
Philippe Lacroix'dan; Teksas niversitesi'nden Prof. Dr. Paul
Goldberg'den; Academy of Minine and Metallurgy'dan Do. Dr. Maciej
Pawlikowski ve Jagiellonski Universitesi'nden Dr. Barbara Drobnie-
wicz'den
aynca 21 Trk ve 9 uyruklu de
Anadolu Medeniyetleri Mzesi Zehra ise
Kltr grevini
Prof. Dr. YALINKAYA. Dil ve Tarih Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Blm, Prehistorya Anabilim ANKARA
(i) geen kurumlann yetkili ve ilgililerine 1992 da
ieren iki makalemiz yurt bir de zere oldu-
bu raporda fazla ve 1992:
. ve 1993. .. .. ..
(2,3) yksek lisans Gngr Ozelik,..Unsal Serpil Uz,
Gkhan Bozkurtlar, Merih Cevdet Erek, Feride zen, Demet Unl, ku'ya; li-
zans Ay, Glseren Turan, A. nal, Zehra Adem Erdo-
..Sibel nder Erek, Aysun Neyir Kolonkaya, Gkhan
lu, zlem Ko, Beyhan zsoy'a; Belika Pierre Franois, Isabel Jadot, Catherine
Escutenaire'e; Amerikan Pietro Pascale, Patricia Brown Douthitt, Kenneth Rich-
ter'e; Teresa Watson, Maureen Lyl; uyruk1u Ignacio
Lopez Bayon'a ve Heidelberg Universitesi Defne Kner'e zor al-
zverili abalanve uyum iindesergiledikleri rnek tr takdir ve
sunuyorum. .
(4) her byk bir titizlikle grev olan Zehra da eki-
bi iletiyoruz:
23
1992 ve arkeometri olmak zere iki
ularnda toplayabiliriz.
KAZ/LAR
Daha nceki gibi, bu da "Kkten Salonu"
"E" gzndeki "Ana Dolgu" ve Profili"nde ger-
Ana Dolgu
Bu olarak gney yn Bu se-
im de rastgele bir nedene ki, sz
konusu profil zerinde zellikle 117 ve 118 plankarelerine isabet eden
ok derin ve byk atlaklar dolgunun
bu gme tehlikesiyle Bu tehlikeyi ortadan
ma yola ana dolguda 116, 117 ve 118 karelerinde
(izim: i ve 3). Ancak bunlar, tam metre kareler ol-
kare halindeydiler.
118 plankaresinin 14. arkeolojik seviyesinden ya-
ni -6.50 m kodundan 1992 sezonu boyunca ana dolguda
kareler, arkeolojik ve jeolojik seviyelerle ve kod-
lan Tablo: 1'de ....
118 karesinde grlen en byk atlak, arkeolojik seviyeler boyunca
devam atlak 117 karesinin bulunmaktay-
116 karesinde ise damarlar halindeydi. Karelerde atlak-
lar Nitekim 29. ve 30. arkeolojik seviyeler
da ok ince damarlar halini
her karede (116, 117, 118) de arkeolojik seviyelerin
jeolojik birimler iinde yer Bu durum dol-
gunun jeolojik olmalanndan
ileri gelmektedir.
Arkeolojik buluntulann seviyelere gre
gstermektedir. 14. ile 18. arkeolojik seviyeler buluntu ynnden
steril Ancak 18. seviyeden itibaren
endstrisinin ok tipik aletleri ele gemeye 26. arkeolojik se-
viyede ise, Tablo: 2'de gibi en yksek dzeye
(5) Bu plankarede 1990 sezonunda 13. arkeolojik seviyenin kadar Yal-
1992:34.
(6) Tabloda * olanensonarkeolojik seviyeyi gstermektedir.
24
KARAIN 1992.KAZILAN KARELER.ARKEOLOJIK VE JEOLOJIK SEVIYELER
ii
ANA DOLGU
II
KARE ARKEOLOJIK SEVIYE KODU
i
JEOLOJIK SEVIYE
i
i 18 14.15.16.17.18.19 -650
i
-710 1.6-1.8;1.6-11;11
i 17 19.20 -700 i -720 II;I.7-II
i 16 19 '-700 i -710 i. 6--1. 8
i 18 20
i
-710
i
-720
III
T fi
710 i 730 1.7 1.8
i 17 21.22 -720
i
-740 II;II.2
i
i 16
i
22.23
II
-730 / -750
iII;II.2
i
i 18 21,22
II
-720
/ -740
i II.2
i 17 23.24
II
-740 / -760
ii i. 2
i
i 16 24.25
II
-750 / -770 111.2-111.1;111.1
i 18 23.24 --750
/
-760
ii i. 2
i
i 17 25.26
--760
i
-780
i
i 18 25 II -760 i
-770 111.2-111.1-111.2
i
i 16 26.27 '-770 /
-790 1111.1-111.2:111.2
i
i 17
07 28 -790
/
-800 III. 2
i 18 26.27
-770
i
-790 III. 2
i
1 16
i
28.29 -790 i -810 III.2
ol
30.31*
i
-810 / -830 II I. 2. 1 ; i II. 2-
III.2.1
i
i 17
II
29.30*
II
-800 i -S20
i
i
i IS
i
28.29*
i
-790 i -S10 iIII.2-III.2.1
Tablo: i
25
N 1992
ANA DOLGU
i
i
c-
i
i i-
i IlrJ L - Li- in
,m Jl ,m .m u J ; [ i. ::. ::: :::
ioo
O
200
400
300
700
500
600
_ i 16 i 17 r,,;,,';""\ i 18
ENDUSTRI DASILIMI
Tablo: 2- Karain 1992 Ana Dolgu
Ne var ki, sz edilen nedeniyle bu. taba-
kalarda gzlemlenmektedir. Nitekim, ll8 'plfinkaresinin orta
Paleolitik seviyelerinden ele geen iki seramik intrzyon ile st
tabakalardan alt tabakalara olan malzemenin ka-
Ana dolgudan 14. ile 31. tabakalar ele geen en-
dstri tipte kenar (izim: 5, 6;
7;1,2,4,6,7,9); ok bir gsteren zarif ular (izim: 8)
temel alet tiplerini aletler de dikkati eken tip-
ler (izim: 7; 3, 8, 10, 11). Uretim ise, her
gibi, bu da disk biimli ve Levallois ekirdekler ele ge-
(izim: 9). Karain'deki disk biimli ekirdeklerin tm, Levallois
endstrinin ana dolgunun tm arkeolojik seviyelerin-
den, av hayvanlanna ait ok ve .iskelet
ve sedimanlardan mikrofavna ele .
Profili
gelince, burada HB, ll3 ve J13 plan-
kareleriyle Hl2 ve ll2 plankareleri (izim: 1,2,4).
profilindeki ll3 karesinin 3 arkeolojik seviyesinden
karelerde Tablo: 3'de gibi ola-
rak
J13 karesinde 1991 dikit kknn 29. ar-
keolojik seviyede kk bir kare halindeyken, alt seviyelere
indike (izim: 2, 4).
H13, ll3 ve J131'lankarelerinin sonra, H12
ve ll2 karelerinde de ESR kalker rneklerini
almak birer arkeolojik seviye (izim: 2).
profilinde kltrel sttaligrafi
genel bir H13, 113 ve J13 karelerinde endstri
Grafik: 1'de gibi tabakalara gre gz-
lemlenmektedir.
(7) Bu plankarede 1991 sezonunda 30. arkeolojik seviyenin kadar
25, Tablo
(8) Hl2'de 26.; lI2'de 23. arkeolojik seviyeler.
27
KARAIN 1992,KAZILAN KARELER,ARKEOLOJIK VE JEOLOJIK SEVIYELER
r
DOGU PROFIL!
II
KARE ARKEOLOJ!K SEVIYE KODU JEOLO,1!K SEVIYE
i
i 13
i
31,32 -840
/
-860 II I; i II, 2- II 1,3
H 13 31.32,33 -840
/
-870 1111 , 2 : 111 , 2 ; 111 , 3
i
J 13 29,30 -820
/
-840
IIII,1;III.2
i
H 13 34 -860
/
-870 IIlI, 3-III ,4
i
i 13 33,34 -860
/ -880 111,3-111,4;111,4
H 13 35,36 -880 / -900 III.4;III.4
i 13 35,36 '-890 / -900 III.4;III,5
J 13 31,32.33.34.35.36 -840 / -900 111,2;111,3;111.3-
111,4:111.4;111.4-
III.5:III.5
H 13 37 -900 / -910 IU.5
i
i 13
i
37 -900 / -910
IUI.5
i
i
J 13
II
37
i
-900 i -910 i U. 6
H 13 38 910 / -920 1 1 l 1 . ~ 111.6
i 13
i
38
II
-910 i -920
i UI. 6
J 13 38.39'
i
-910 i -930 iIU.6;III.6
i 13 39
i
-920 i -930
iIII. 6
39.40.41' 920 /
. 950 111.6:111.5-111.6:
. III .5-III.6
i 13 40' -930 / -940 III.6-IV.l
H 12
i
26-
k
i
"790
IIILl
i
i
i 12
II
23""
760
iIII.l
i
Tablo: 3
28
KARAIN 1992
DOGU PROFIL
60 i i
50 .._..-.--_._._--.__._---------_.--_._---
40 --.-'-----
30
20
10
O
1811---
tel
29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
_ J 13 H 13 13
ENDUSTRI DAGILIMI
Grafik: 1- Karain 1992 Profil
Her karede de 39. seviyenin ile 4 seviyenin
sterildir. Buna bu seviyeler irili pek ok iermekte-
dir. radyolarit Ancak bu
lar, iskanla ilgili bir rnleridir.
sel buraya
Sz edilen bu seviyelerin seviyelerde yukardan
aletlerde biimsel tipoloji byk bir
ortaya Ustteki seviyelerde tipik Mousterien
formlu aletlerin yerini, zerine basamak pulcuklu d-
zeltilerle kenar dikkati ekmektedir.
Az aletin.de bu tipler, Quina ya da Quina
tipte kenar Bir yandan st seviyelerdeki "hiatus'', te yan-
dan bu tipolojik 34. seviyeden 37. seviyeye kadar uzanan ta-
Quina tipli ya da Charentien'e ait olma
glendirmektedir. Bu endstri iinde yine az sa-
ular ve kaba ekirdekler
Bu sezonda ve analiz
gibi zetlemek
- P. Goldberg mikro-morfoloji ve bu
erevede "E" gznn seviyelerinden 25 sediman
Bu rneklerden profilinden lokalizasyonu Tablo:
4'de
- A. Emery-Barbier palinolojik analizlerde
zere, ve jeolojik seviyelerden 17
sediman ve 4 tane dikit rnek olarak (Tablo: 5 ve 6).
- Jeolojik ve minerolojik inceleme M. Pawlikowski ta-
ilk kez bu sezonda Bu Karain Paleolitik
aletlerin retiminde harnmaddelerin
cinslerini ve Bu amatan yola
karak, evreleyen tepelerin akarsu ve va-
dilerinde hammadde yzey taramala-
.evreden incelenmek zere yoz hammadde rnekleri
Inceleme ve ilk gre, Karain ev-
resinde radyolarit Ancak buralardaki radyolarit-
lerin alet retimi da ortaya Bu-
nunla birlikte incelemeler, Karain sakinlerinin alet
retiminde yine de bu ancak yerel kaynaklar-
dan akarsular olan radyolarit
gn
30
KARAIN.1992.SEDIMAN RNEKLERI LOKALIZASYONU
DOGU PROFILI
IR.NO
KARE
ii
AH KODU JEO.SEVIYE
i
1 Jl2/13 37/38 -906
i
-913 III.6
i
2 I12/13 38 -912 i -917 III. 6
i
3 J12/13 35 -884 i -891 III. 5
i
4 I12/13 30 -830 i -836 III. 1
i
5 112/13
i
29 -824
i
-830 III. 1
i
6 I12/13 26/27 -798 i -803 III. 1
i
7 H12/13 41 -939 i -944 III.5
i
8 Hl2/13 39 -925 i -929
II
II i. 4
i
') H12/13 38 -910 i -914
II
1I1.4
Tablo: 4
KAHAIN.1992. PALINOLOcTlK ANAUZ bHNEKLEHl
LOKALIZASYONU (ANA DOLGU)
IRNEK
NO
II
KARE
II
KODU
II
,JEO. SEVIYE
i
1
IEffijL-7.98
II
LI I. 2
i
-
i G 19 i -0.24
II
111.2 ,.
i
3
II
(l
19
II
8.91
II
III.3
i
4
II
G 19
II
9.16
II
III.4
i
5
II
G 1'"
II
-9.49
II
III. 5
i
6
II
H 19
II
10.50
II
V
Tablo: 5
31
KARA!N.1992.PAL!NOLOJ!K RNEKLER!
LOKAL!ZASYONU (DOGU PROF'!U)
iRNEK
NO
i
KARE
i
KODU JEO.SEV!YE
i
i
1
II
J12/13
II
-873
/
-879 III.4.1
i
i
2 J12/13
i
-855 / -858
III .3/III .41
i
3 I12/13 -873 / -878
i
III .3
i
i
4 I12/13 -866
/
-871
i
III.3
i
i
5 H12/13 -895
/ -899 III .4/III.3
i
6 H12/13 -875 / -881
i
III. 2 (alt)
7 H12/13 -857
i
-862
ii
III. 2 (st)
i
8 H12/13 -825 i -830
II
III. 1
i
Tablo: 6
- Termolminesans erevesinde ise, 1991 dolgu-
lara olan dozimetreler bitiminde bulunduklan yerlerden
(izim: 2). bir adet "transport dozimetresi" bun-
larla birlikte TL yrtmekte olan H. Valladas'ya gnderil-
- Karain ESR yoluyla ana
dolgu ve profilinde ayn ayn yrtlmektedir'. 1992 da, bu
zere, profilinden yeniden sediman
rnekleri, 15 adet etdlk ve 10 adet kalker Dr. yol-
Daha nceki rnekler zerinde tamamlanan
sonucunda bir dizi bize Buna gre,
profilinde ile 27 arkeolojik seviyeler kontrol ESR
n, bize G.O. 92.000 ile 110.000 (Dr. Rink'in sonula-
n). Bu seviyeler Orta Paleolitik'e aittirler.
(9) Ana dolguda Prof. Dr. Ay Melek zer ve Gr. Oktay etin; profilinde ise Dr.
JackRink Kendilerine byk tr sunuyoruz.
32
Yine ana dolgu zerinde "early and linear uranium ac-
cumulation" modelleriyle da gibi bir dizi
elde etmemize olanak (Prof. Dr. Ay Melek Ozer ve Gr.
Oktay etin'in
KARE AH 2
GI5 (AI) 10 66.79.9 69.91O.4
Gl7 (A4) 10 63.510.0 66.110.4
GI6(A3) 10 66.31O.5 69.111.0
Gl6(A3) 11 72.211.3 75.611.7
G17(A4) 11 70.411.2 72.911.5
GI5(AI) 11 71.611.4 74.411.8
Gl6(A3) 14 9O.412.9 95.413.7
GI8 (AS) 17 103.116.1 108.817.0
Gl8(A5) 18 IOS.316.3 112.517.4
Karain'in hi olmazsa seviyelerinin nem-
li bir ve sevindirici bir
KAYNAKLAR
YALINKAYA, I. (1992).- "1990 Karain XIIL. i. a-
nakkale, 27-31 1991, Ankara, 1992: 33-54.
YALINKAYA, M. OTTE, O. BAR- YOSEF, J. KOZLOWSKI, J.-M. LEOTARD et H.
(1992).- "Karain 1991 Reeherches Paleolithiques en Turquie du Sud. Rapport Pro-
visoire".Paliorient. 18/2, Paris, 1992: 109-122.
YALINKAYA. (1993).-"1991 Karain XLV. i. Anka-
ra, 25-29 1992, Ankara, 1993.
YALINKAYA, I., M. OTTE, O. BAR-YOSEF, J. KOZLOWSKI. J.-M. LEOTARD and H.
(1993).- "The Excavations Karain Cave. South-Westem Turkey: An Interim
Report". in The Paleolithic Prehistory o/the Zagros-Taurus, University MuseumSymposi-
um Series Volume V. Pennsylvania, 1993: 101-117.
(10)
(11)
Bu sonulann XV. ve Arkeometri Sem-
pozyumunda, ve Arkeometri Ay .Melek zer ve Oktay
etin .
Bir sevindirici olay ise evinin Bunun iin Tabiat ve
Kltr Eski Genel Mdr Sn. Altan Akat'a ve Antalya 11 zel Mdrl-
sonsuz borluyuz.
33
KARAIN 92 ALANLARI
iziM 1
/
12 H
_7.00m
LCEK:1/2D
" "i
:
71
' i
_6.511m..............1 1
r" i
r -."
i
......... 1:
i
i
12F
.5.50,"0" .
H.TA iR
izim: 2
35
OJ
0\
-,
N
i
i
i
i
i
i .....
i
IAH16
1
l{10
i 17
... J-.
, j 19
\, 1.8 .....
\ 20
i\ ""', ...
1.7 i n
ii S;:d" aa
,/ .......----..., .....-
i aa
.,
i
"
26
27
28
116
-
.. _-,14
1 =J. -.. L. 29
111.2.1 .- 30
.. ... .. 31
117
, ..
'1
r;;::=.. [1.2 i
11.1
-f
. 9
1.7
-1.00m
=
KARAiN 92
ANA DOLGU GNEY PROFili
118
0-- SO WOcm-
iw"i
liiiiil Cakmakta51 Kemik Tas jeo.labakalar
.. n
izim: 3
f
-'
LL
'" O
'" '"
. ~ O-
:::)
cc "" O
'"'0
s ,
. .
___._. .L . ...fr
//
, / ~ !
/,
M
: :
M
37
,
, '
~
KE 92 118-25
,
, :
~
KE 92 118-23
,
,
~
KE92116-31
: ~
KE92 i 17-24
KE 92 118-20
,KE 92 118-23
i ~
I;E 92 f 18-20
~
KE 92 117-21
: :
~
",!a,J;W',
~
i(E 92 118-26
~
KE 92 117-29
izim:5
38
KARAiN 1992
KE 92 \17-25
,
~
KE92118-18
KE 92 1t7 - 29
KEP 92 HI3 _ 35
,
, ,
~
KE92 117-20
KEn 17-H
KE 92 17 - 27
KE92 118_19
,
, ,
, ,
: ~ .. lKEnH13-38
i - . i
i ~ _ _.
izim:6
39
KE 92 118-20
4
,
: ~ !
~
KE 92117-27
3
,
i
i
i
,
: ~
KE 92 117-29
2
KE 92 i 16-30
1
,
, '
~
KE 92 i 18-25
9
i
, . '
~ :
KE92117-27
8
KEP 92 H 13-34
12
KE 92 i 18-19
7
KE92 i 18-20
11
i
,
~
KE 92116-27
6
~
KE92 i 18-20
10
, '
~
KEP9211331
5
izim: 7
40
i
:
~
KE 92118-15
KE 92 117-21
KE 92 116-31
KE 92 117-24
~
KE 92 117-24
KE 92 18-25
! ----"
W
KE 92 116-25
~
o 4cm
izim: 8
\ ~ !
~
KE 92 116-20
41
KE 92 i 17-27
KE92 117-27
117- 20
KE 92 17-27
KE 92 i 17-29
~
.
,i, '.'
, .
I"" .
~
KE92117_2D
KE 92117-27
KE92 i 17-27
'om
izim:9
42
1992 vur
YALINKAYA*
Antalya Mzesi bilimsel
1992 Okzini 10.08.1992 tarihinde
15.09.1992 tarihinde sona
1992 kzini
- Dknt
-
- Plan, proje izimi, determinasyon ve analiz
olmak zere kategoride
Dknt
1990 ve 1991 sonucunda ortaya
A ve B profillerini (izim: 1), Okzini'nin gre sol taraftaki du-
zerine olan dolgulara uzatmak, uzan-
grmek ve evresi boyunca izleyebilmek iin
gerekliydi. Ne var ki, bu sedimanlar, eski sondaj ukurunun
kenan boyunca, ukurun iine in-situ tabakala-
zerinde yer sediman ta-
bakalara iin bu
Bu gereksinmeden yola zaman iersinde olan
bu dknt ancak in-situ tabakalan gzden
iin de ok dikkatli bir biimde kahverengi homojen
sedimanlara dknt
Prof. Dr. YALINKAYA, Dil ve Fakltesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi
BlmPrehistorya Anabilim ANKARA.
(1) tarihler bu yine geen gibi, Karain
na paralelolarak geen yerli ve ekibi ve lojis-
tik olanaklanndan Karain ekip zverili gayretleri,
AntalyaMzesi iin birgrev
43
nk bu sedimanlar in-situ tabakalara aittiler. Temizlik sonucun-
da elde edilen byk hacimdeki dknt toprak kuru elemeye tabi tutul-
ve iindeki akmak i 992 dkntleri
da Bu topluluk iinde ele geen kaya kristalinden
yaprak biimli bir para, ok ilgin ve nik bir buluntudur. Ancak ne ya-
ki, stratigrafik konumunu
sonra esas 15d eyrek karesi-
nin (izim: 1). Ilk nce 15d
de 1991 i 2. arkeolojik seviye; bunu izleye-
rek de 16d eyrek karesinin 14. arkeolojik seviyesi
daha sonra, dkntnn 17,
18, 19, ILO, n, 18, 19, no, K8, K9, KlO kareleri yine 1990 ve
1991 L5 ve L6 karelerinde biraz daha
(izim: 1). tm eyrek kareler, arkeolojik ve jeolojik seviyeleri
ile, arkeolojik seviyelerin ve Tablo: 1 ve 2'de gs-
.
incelenmesi gibi, 18 ve 19
karelerinde tam metrekarede eyrek kareler,
ise kare Bu zellikle eski son-
daj ukurunun denk
Bu sezonun stratigrafisinde insan nemli bir du-
rum 1990 ve i 991 profilleri zerinde g-
rlen kalker daha sonraki dnemlerde olabilecek
bir mezar ukuru ile ortaya Bu gmln
C14 analizleriyle G.O.12.140140 olarak
Daha nceki gibi, bu da hemen hemen tm sevi-
yelerden kmr rnekleri Bu durum
boyunca bir biimde Ancak
bugne kadar konsantre bir izine, ya da bir rast-
Kll depolar daima st ste Fizik ya da
olaylar, yerelolarak Nihayet bu sezonda tane
(2) 1993: 45: Tablo. i
(3) 1993: 45
(4) Kemikler zerinde bu tabakalann
olduka bir tarih vermektedir. Oysa, arkeolojik daha gen bir beklenmek-
teydi. bu birkez dahakontrol edilmesi gerekmektedir.
44
KZtN! KARELER.ARKEOLOJtK VE JEOLOJtK SEV!YELER
KARE C.KARE ARKEOLOJtK SEVtyE KODU JEO.SEV!YE
15 d 12. 13. 14 -292 / -322 III
16 b 12. 13. 14 -292 / -322 III
16 d 14. 15 -312 / -332 III
17 b 5 -227 / -232 i
17 b 6. 7. 8. 9. 10 -232 / -282 II
i
17
II
b 11.12.13.14.15
.
-282 / -332 III
i
17
II
d 4 -220 / -222 i
17
i
d 5. 6. 7. 8
i
-222 / -262 II
18
i
b 5. 6. 7. 8
i
--223 / -262 II
18 d 7. 8. 9
i
-246 / -272 II
19 b 9. 10 -262 / -282 II
19 b 11 -282 / -292 III
19 d 8. 9. 10 -256 / -282
i
II
i
i
19
II
d
i
11 -282 / -292 III
i
IlO
i
b - 8. 9. 10 --257 / -282 II
ILO b 11 -282 / -292
i
III
i
J7 a 9. 10 -269 / -282
i
II
i
,J7 a 11. 12 -282 / -302 III
]8 e 8. 9. 10 -259 / 282 II
.18 a 11. 12 -282 / -302 III
J8 b 19. 20. 21. 22 -362 / -402 IV
i
.18
i
c 10 -278 / -282 II
i
J8
i
c LL. 12. 13. 14. 15 -282 / -332 III
J8 c 16.17.18.19.20.21.22 -332 / -402 IV
J8 d 17.18.19.20.21.22 -349 / -402 IV
-
Tablo: i
45
oKUZINI 1992.KAZILAN KARELER.ARKEOLOJIK VE JEOLOJIK SEVIYELER
KARE C.KARE ARKEOLOJIK SEVIYE KODU JEO.SEVIYE
~
J9 e 12. 13. 14. 15 -292
/ -332 III
J9 a 16. 17 -332
/ -352 IV
J9 b 18. 19 -352
/
-372
i
IV
i
J9 c 13. 14. 15
i
.,-302
/ -332
II
III
i
J9 c 16. 17
i
-332
/ -352
i
IV
J9 ct 18
i
-352
/ -362
i
IV
JIO a 14. 15 -316
/
-332 III
JIO a 16. 17 -332
/
-352 IV
i
J10
II
b
i
18
LI
-352
/
-362
II
IV
i
J10 c
i
14 -318
/ -322
ii
III
i
K8 e 21. 22 -382
/ -402 IV
K8 c 18. 19. 20. 21. 22 -353
/ -402 IV
i
K8
i
ct 21. 22 -382
/ -402 IV
K9 a 17. 18. 19 -351
/ -372 IV
K9 c 19 -362
/ -372 IV
K10 a 18
i
-352
/ -362
II
IV
i
LS c 27. 28. 29 -439
/
-472 VII
LS ct 27. 28. 29 -439 / -472 VII
L6 a 26. 27
i
-437 / -452
188
i
L6
II
b
i
26. 27 -437
/
-452 VII
Tablo: 2
46
ocak yeri (izim: 2, 3, 4, 5). Bunlardan iki tanesi,
yan yana olup oturma aittiler (izim: 2, 4). Uncs ise
daha alttaki seviyelerde yer (izim: 3). bir biimde
bu biimleri de il-
ginti. Bundan nceki raporumuzda, zerine
sz byk kalker bu ocaklar iin bir paravan ola-
rak Bylelikle ocaklarda
. giren rzgara Ocaklar paravanlar
hafife kvetler biimindedirler. Kvetlerin ileri
amur halinde olan odun kmrleriyle silme doludurlar. 19b'nin 9. sevi-
yesinde gibi, ilerinde zaman zaman ok iri kmr da
gibi, bu trden paleoekoloji, zellikle
odun tr zler ve yakacak trleri
nemli vermektedir. dik-
kati eken bir nokta da yan yana bulunan iki bir
ile (izim: 5).
I7b eyrek karesinin 12. ve 13. arkeolojik seviyelerinde ise,
yanma izleri ve kl ilgin bir grnm sergilemekte- .
dir. Kesit zerinde beyaz, siyah ve tekrar beyaz ince katmanlar bu-
60-65 cm 20 cm bu lokal
da bir ocak yerini temsil etmektedir.
plflnkarelerde endstrilerin gelince; arkeolojik se-
viyelere gre grlmektedir. Bu bir karenin btn
eyrek karelerinin ileri gelmektedir. Endstrilerin
bir edinebilmek iin, tm eyrek kareleri
J8 ve J9 plankareleri esas olarak Bu karelerdeki
Grafik 1 ve 2'de
st seviyelerde geometrik mikrolitler ele iinde
ok segman, bir miktar trapez ve az gen para bulunmak-
Alt seviyelere drtgen formlarda tiplerde azalma
grlr (Resim: 1). En alt seviyelerde geometrik mikrolitler kaybolur.
dilgiler, dilgi ve dilgicikler, on-
tuklular arkeolojik tabakalarda olarak bulunurlar (Resim: 2). B-
tn silsile boyunca grlen ortak alet tipi ise n
nemli bir dilgilerin Bu tipler, byk bir
sapa tutturularak Birok rnek
grlmektedir. Zira bklerek izlerini
rneklerin bir hayli oktur (Resim: 3/1-15). Yongalar zerine ya-
basit (Resim 3/24, 25, 26, 27, 29; Resim: 411, 2, 4, 5, 6, 7), ikili
(5) 1993: 46.
47
KUZINI
1992
500,---------------------..,
400
300
200
100
i .
_ J8 a ~ J 8 b 1"""'13 8 c r l i i l ! i i J 8 c
..... : ..
BNDUBTRI DAGILIMI
Grafik:
48
KUZINI
1992
250,-----------------------,
200
150 .
100
SO
...'''.: .
::
...
m
........ .... ,. ..
I!
;: :;
;:
:j
:;: ;:
12 13 14 15 16 17 18 19
_ J 9 a J 9 b 9 c J 9 d
ENDttSTRI
Grafik: 2
49
(Resim: 4/8) ve yuvarlak (Resim: 4/3) n da
iinde en fazla olanlar basit n
Dilgiler, ekirdek tablalan, kalem ekirdek ve.
yongalama iinde izlenimini
vermektedir. ok 'ekirdekler formlar gstermektedirler.
Bir dilgicik hammadde tek yznden tkenene
kadar gstermektedir. Aynca kbik ve piramit biimli e-
kirdekler de Prizmatik ekirdekler tek ya da ift kutupludurlar.
ift vurma dzlemlilerde, bu dzlemlerle ekirdek yzeyi
35 Tek vurma dzlemlilerde ise 90 dir. ekirdeklerin o-
Bu isteyerek seim,
sistematik bu ilk formu, iki ku-
tuplu bir yntemi
Yine 1992 endstri aynca, paleolitik
sonu teknoloji ve tipolojisine buluntular da ele Le-
vallois bir ekirdek ve yonga ile mousterien tipte bir kenar bu r-
nekleri Bunlar byk bir Okzini insanlan ta-
Karain evresinden toplanarak buraya yani bir
ikincil sz konusudur.
Bu yine paralan, ka-
buklan, radyolarit boncuk, ve kemik objeler
seviyelerde gn
Plan, Profil izimi; Determinasyon ve Analiz
Gerek gerekse bitiminde ortaya profil-
ler, temizlendikten ve zerlerine ipler gerildikten sonra Gr. Metin
Kartal ve Dr. Jean-Marc Leotard 1991 profil i-
zimleri ise kontrol (izim: 2, 3).
ve planlan da (izim: 4,
5).
paralelolarak determinasyon ve analiz da
(6) Bu raporda sunulan profil ve plan izimleri Gr. Metin Kartal; alet izimleri ise Uz-
manBeray Kendilerine suna-
nz.
50
Palinolojik analizler iin sediman rnekleri, C14 iin
ise "flotation" yntemiyle kmr rnekleri
Bu arada sonular da
- Hemen hemen btn seviyelerden ok favna
gn ve bunlann ilk yerinde
1991 rnek olarak mineleri zerinde Liber-
mann ve Tostevin ilk analizler,
la ilkbahar ve yaz
Prof. A. Gautier'nin belirlemelerine gre; en tafonomik
grup En nemli grup, avlanarak tketilenlerdir. Bunlar
temelolarak yabani koyun-kei ve alageyik domuz,
geyik, karaca ve birka tr ile bir da ola-
bu grup iine girmektedir. Bir yeri rnleridir ki
hepsi de Akdeniz'den denizel iermektedir.
ss Bu gxup iine yi-
ne temel av ait kemikler de girer. Unc grup
ise, insanla olan Yani insan isteyerek geti-
yollarla Bunlar; su gastra-
yengeler, amfibiyenler kerten-
keleler, kk byk kstebek ve kk
kemirgenlerdir. ise ziyaretileridir.
- Antrakolojik analizlere gre; zlerin byk bir zellikle
ve ve yakacak olarak
Birok tr
st seviyeler (lal) holosen ve yaprak dken me-
zeytin gibi, nemli bir iklimi gsteren Akdeniz iermekte-
dirler.
Daha altta (LV, VIa ve VII) daha seyrek grnrler.
badem temel trdr. Bu topluluk iinde
ve daha ve nemli bir iklimi
gstermektedir. Hi ki bu trler, kaynaklar zengin
olan sitin
- Bu mezann bir C14 daha elde ettik. Daha
nceki elde edilen da kapsayan.tablo grlmekte-
dir.
51
10.
11 88053(l
11.440lO i
12.2609 ]
12.. 595280 i
13. 060360 i
15. 7402:roJ
(AH
(AH
I[!\RKSEV. II C
MAGARASI c
LAB.NO
dK:DZ
r m;:NEK NO II
dRNEK (AH 5) a.u.
m;:NEf< 2: * b+7) II G. d.
o *CLV-1895) 6+7) 5.0.
- 442) JL (AH 3+
IbRNEK b: i
i_ . (AH
i L5c/d GH:711 (LV-2057 (AH 27)
*- RT: Weizmann Institute of" Scienc'
GX: Geochron Laboratories Division
LV: Lln i vear-e t.e Catholique de Louvain
(
(A. B. D.)
(INs;N)
Elde bulunan btn sistematik bir ve stratigrafik
gzlemlere gstermektedirler.
- Jeolojik incelemeler, bu iskan ncesinde suyun
ve daha sonraki kntlerle
Akarsu daha sonra yn Gerekten de Okzini'nin kesitine
genel bir olursa, alt nemli, st ise kurudur.
Bu ise, nemini dipten ekmekte d-
Sonu olarak; mineleri, bitki zerinde
gzlemler, Okzini'nin temelolarak ilkbahar ve yaz kamp yeri olarak
ve bazen sonbaharda da gstermektedir.
Bu ise prehistorik nerede geirdikleri problemini orta-
ya Beldibi, gibi, kenanndaki Paleolitik
sonu sitlerin yer yine Akdeniz cere-
yan akla getirmektedir.
KAYNAK
YALINKAYA i (1993).- "1991. kzini XIV. Sonulan I. Ankara,
25-29 1992, Ankara Universilesi Ankara, 1993: 43-58.
52
PlltofiLl i ... I"IItOI'IL
15d
LS, LSd
!Gb L6'
lOb
16d
17b
17,
17d J7,
16b J6, J6b K8:
.,
lSd JB, JBd KB, KBd
;
19b J9, J9b K9, KziNi
'99
KA7! ALANL
.,
..
lO'
..
JlOc
izim: 1
2
ARI
M
53
KziNi 1992
B1-PROFiLi
18d I8b I7d I7b
-232
-242
-1111
-192
-202
-212
-222
-262
-292
-zea
-272
-25'
-302
-332
o scm,
& "'1-
/
N
/J-'__
I9b
ii OCAK YERi
I9d
[2J KEMiK
..
..,
+++
i lb
-
0J---Ili
KALKERBLOK
KALKER TAS
AH:'
1
t.H 2
4 -j
t..HI.
, i= .. ....
AH9 ,,,
' 1 "'"'iiiii
AH10
AH 11
izim: 2
. " . .
OKUZINI 1992
82- PROFILI
JBc
-332
-292
-342
-352
-362
-322
-372
-302
-----.@-I
. -382
...i1-392
--/J'i. --.,d
. , L
el"", i i -402
O sOcm.
. -272
AtilM. -"- --- --.{-2S2
..
J9a
/
N
J9c
OCAK YERi
J10a
+++
i:: i:: :!;n':;
J10c
KALKER BLOK
lGi' ,KALKER rijj KEMiK
AHll
i
r----------------- '
AH15
izim: 3
01
KziNi 1992
OCAK YERLERi VE
TAS
ALAN KESiTi
,
;
i
,
, ,!
i ._._.__.J
/
N
KALKER BLOK OCAK YERi 8 BASAMAK
KALKER TAS
izim: 4
i i KKTEN SONDAJINA AiT PROFiL
o 50cm.
KziNi 1992
OCAK YERLERi VE
KAPLAMAL i
ALAN KROKiLERi
KALKERBLOK OCAK YERi
'i
izim: 5
[Q] I<ALKER TAS 8 BASAMAK
/
N
KziNi 1992
LSd. 27 17d_ 6
~
'cm,
Resim: 1
58
. .
JB_ 20 ~
l6b_26
KZiNI 1992
LSd 28
ss- 11
16 ci - 15
Ha-IS
17b- 14
,
J se- 16
se- 17
J10b-18
J911-17
KBe-2S
16b- S 16 b-13
)9 b- 19 LS d29
LS d-14
J 10n-17
,
, ,
J.
I'
Dknt
..
, ,
Doktint
lSd-D
LSd-12 LSd-27
J8c1-20
Resim: 2
59
KziNi 1992
nu IJ
16b-12 3 t;
, 2
";,0
15d-12 6 S 9
5 7
,d,.tl t'
19b-9 15d-12 16b-13 tr IBb-S
10 II 12 17d-7 14 15
'! . d
V @ s s -ts
He-21 IIOb - Bj9 J10c-l' 19
16 17 1%
mJ
21 19d-8
24
i 7 b -14
25
x ee- 21
29
Resim: 3
60
KziNi 1992
18b- S
1
18b-7
2
1<9c
wlSl
b - g
5
18b- 7
6
t7b- 1.10 Bd:;!
11 12
sv e.s
9
8
16d- U
7
17d - 6
10
o 'cm.
Resim: 4
61
1992 YILI ANDIR KAZISI
Erksin GLE*
1989 ve 1992'de drdncs Anka-
Orta Miyosen Bakanlar Kurulu'nun 20.12.1990
tarih ve 90/1273 izniyle 28 Temmuz-S EYI-iilI992 tarihleri
Kltr A.U. Dil ve
Fakltesi, A.U. Fonu ve Trk Tarih Kurumu'nun maddi, MTA
Genel ve U.C. Berkeley'in ve eleman
Di] ve Fakl-
tesi Paleoantropoloji Anabilim Uyesi Prof. Dr. Erksin G-
le ve temsilcisi olarak Sakarya Mzesi'nden Taner Ak-
soy
MTA Genel Jeomorfolog/Sedimantolog Mustafa
Paleontolog Gerek Sara, Jeolog Behet Akyrek, To-
pograf Ahmet Keeci, AU. Dil Fakltesi
GrevlileriDr. Ayla Sevim ve Dr. Izzet grev ay-
nca Paris Universitesi'nden Dr. Denis Geraads, Kanada Toronto Univer-
sitesi'nden Prof. Dr. David Begun ve Antropolog Dana Begun
blmmz Arman, Mehmet
mail Ozer,.. Ahmet Olcay Ozdemir, Ural, Cesur
Pehlevan, Omr D. Ozbek, Hilal ve Nilfer
1992
- fos il ynelik
sondaj
* Prof. Dr. Erksin GLE. A.. Dil ve Fakltesi, Fizik: ve Paleontrapoloji
Blm. 6100-ANKARA.
1. Gerek gerekse ara, gere ve teknik eleman
glendiren MTA Genel Mdr Dr. Ziya Gzler'e ve
bulunan elemanlara bir borbilirim.
63
- Daha nceki ve yeni eklenmesiyle ge-
rutin
- haritalama
- Yzey olmak zere drt toplanabilir.
Sondaj
mevkiinin fosil gneydeki
incelemek Tl, T2, T3, T4, T5 ve T6 olarak de-
neme ukuru 1). gre bo-
yutlarda bu sondaj sonucunda genelolarak yrenin
fosil bulgu gneyde yeni bilgilere
Bu Tl, T2 ve T3 deneme herhangi bir
bulgu vermezken, T4, T5 ve T6 alanda zengin 01-
mamakla birlikte fosilli ortaya
3 lokalitede 1992 ve tepenin
gneyde bitim olan blgede bir tren
1). DE 3 olarak ve amalara gre daha alt taba-
kalarda yer alan bu trente az fosil ele Bu bulgular, a-
da verimli gster-
mesi nemlidir.
1992 nceki oranla sr-
1989 ve bu kadar sadece 3 ve 4 numa-
lokalitelerde yrtlen 1 ve 5 lokaliteler de ila-
ve edilerek lokalite drde
3 lokalitede nceden olan A,B,C, KLMN ve O
amalannda bu sezon da devam edildi 2). Sz edilen
tm amalarda fosil bulguya birlikte, zellik-
le KLMN kuzeyinde Onceki
da A ve B blmde ve
her zamanki gibi tabakaya fo-
sillerle KLMN ve C hemen kuzeyinde
iki yeni amayla (P ve G) bu alandaki Sz ko-
nusu amalarda yzey hemen yer alan
toprakta ok az fosil ele Ancak, fosilli tabaka
olan hibir buluntunun anla-
Bu durum, fosillerin kuzey burada bit-
ortaya
64
gneyinde kalan yzey D ama-
7 m kadar gneyinde birka fosil ele gemesi
nedeniyle bu alanda yeni amalara karar verildi. P,R ve S
olarak bu bol fosil gzlendi
kil: 3). Bu blgede fosiller aksine yzeye alanlarda
ele Bu, gneye ykselmesinin bir so-
nucudur 4).
i lokalitede ilk kez bu
Bu lokalitede 2x2 boyutlanndaki lA olarak
ve renkli glsel kellerden bu fosil bulgu
olduka zengin 5). lA ele geiri-
len fosillerin korunma lokalitelerden grece daha iyidir.
bir alan da 5 lokalite-
dir. 3 Iokalitenin kuzey yer alan 5 lokalite-
de 2x2 m lik bir amada (5A) yrtld 6). Bu
amada hayvana ait bir grup kemik bir
buluntuyla
bulunan fosiller vcudun hemen tm blgelerini
temsil eder niteliktedir. Ancak hayvana ait birden fazla ele
durumlar olduka nadirdir. Bununla birlikte, eksiksiz ve iyi ko-
olarak ok fosil buluntunun Miyosen dnemi
bir _..
Harita
ve paralel olarak haritalama
de ve 3 lokalitenin gney ve ke-
simlerini ieren blgenin i: i 000 lekli
Yzey
Uydu ve hava ile EI-
ve orum'u iine alan blgede bu
da devarn sonucunda 24
yeni lokalite saptanarak haritalara Yzey
ama, da iine alan Orta ve Ust Miyosen
ve bu blgedeki saptayarak bi-
yostratigrafik sorunlan Bu ama
da, nmzdeki
65
Faunaya Gzlemler
3 lokaliteden bulunan fosillerin bo-
vidlere (kzgiller) ait rnekler Bu
ve iyi bovidlerin evrimi ve biyostra-
konusundaki nemini kzgiller
zerindeki ilk gzlemler gazella benzeri bir antilop olan Caprotrogoi-
des'in "potwaricus" trne ortaya
antilobu daha ok Alt Miyosen fosillerine benzeyen zellikleriyle,
bir tre Bu durum bir-
ok Eski Dnya Miyosen lokalitelerinden bu trn bir kez da-
ha gzden geirilmesi ortaya
srdrmekte iki 10-
kalite olan 3 ve 1 lokalitelerden fosillerin analizleri sonu-
cunda, bu iki buluntu yerinin dnemi ve
ekolojik ne lde olduklan da ortaya konabilecektir..Sedi-
mantolojik daha kurak bir dnemi 3 ile daha bir
hakim 1 lokalitelerdeki bu durum faunal bulun-
tularla da kurak bir dnemi
Hypsodontus 3 lokalitede bol miktarda
1992 7'de gibi 1992 buluntulan
dzeyinde Artiodactyla (ift tm 10-
kalitelerde Zaten 1 ve 5 lokaliteler-
de buluntulann hepsi bu aittir. Lokalite 3'te ise ift
buluntu Camivora (et yiyiciler), Perissodactyla
(tek ve Proboscidea (hortumlugiller)'lar izlemektedir, 1992
bovid buluntulan iinde 8) Caprotrogoides'ler, Hypsodontus
ve Turcocerus'lara oranla
analizi Ankara ve Califomia niversiteleri ile MTA
Genel "Trkiye Fosil
projesiyle bir btnlk Trkiye ve Avru-
pa'daki birok niversiteden de bilim ve ilk
etapta 5 planlanan bu projeyle lkemizde kadar bulun-
fosil yataklan hem buluntu hem de yeni-
den gzden geirilerek Trkiye'nin fosil ve lkenin
fosil potansiyeli ortaya konabilecektir. Bu amala Trkiye'nin en byk
fosil kolleksiyonuna sahip MTA Tabiat Tarihi Mzesi'ndeki ve m-
zelerdeki fosillerin verileri bilgisayara girilmekte ve fosiller uzmanlar ta-
tekrar gzden geirilmektedir. Buna paralelolarak yrtlen y-
zey uydu ve hava da
66
daha nce bilinen ve yeni bulunan fosil kronostratigrafi ve je-
okronolojisi belirlenebilecek,
bilecek, jeolojik zamanlardaki yorumlara konabile-
cek ve sonuta; jeolojik, zellikle stratigrafik (1itostratigrafik,
biyostratigrafik, biyokronolojik, kronostratigrafik ve jeokronolojik), jeo-
tektonik, manyetostratigrafik, ekonomik, turizm vb.
labilecek bilimsel sonulara vanlabilecektir.
yrtlen nmzdeki yeni 10-
kalitelerin de eklenmesiyle devam edilecektir. paralel
olarak, 3 lokalitedeki yama eleme tamam-
Bu kadar nemli bir blm-
n ve Trkiye'deki birim-
lerle olan biyostratigrafik zerindeki da
KAYNAKA
AKYREK, B., E., ATAL, E., SOYSAL, Y ve SUNU, O.: (1980) "Eldivan-
(Kalecik-Ankara) Jeolojisi". MTA Raporu,
6741
BURIJN, H.D., DAAMS, R. bAXNER-HCK, G., FAHLBUSCH, V., GINSBURG, L., MEIN,
P. ve MORALLES, 1. (1992) "Report of the RCMNS working 8rooP on fossil mammals,
Reisenborg 1990." 26 (2/3): 65-118.
GLE, E. (1990) "1989 XII. 28 Hazi-
. ran 1990, Ankara ss.113-126. .
GLE, E. (1991) "1990 XLLL. 27-31 1991,
anakkale, ss.85-96.
GLE, E. (1992) "1991 XlV. 25-29
1992, Ankara, ss.59-79.
HESSIG, K. (1976) "Rhinocerotidae (Mamma1ia) aus derAnchitheriurn Fauna Anatoliens." Geol
Jh.. B 19: 3-121.
KRLER, V.M. (1987) "Boviden des trkisehen Miozans (Kanozoikum und Braunkohlen der
28)" Paleontologia i Evotucio, 21: 133-246,
NAGATOSm K., (1987) "Miocene hominoid environments ofEuropeand Turkey." Palaeogeog-
raphy, Palaeoclimatology. Palaeoeeology, 61: 145-154. Netherlands.
PICKfORD, M. (1989) "Dynamics of old world biogeographic realms during the neogene: Impli-
cations for biostratigraphy." Nato ASI Series European Neogene Mammal Chronology ..
413-442.
SCHMIDT-KlTfLER, N. (1976) "Raubtiere aus dem Jungtertiar Kleinasiens (Camivores from
the Neogene of Asia Minor)." Palaeontographica, 155: 1-131.
67
SICKENBERG, O. ve TOBIEN, H. (1971) "New Neogene and Lower Quatemary vertebrate fau-
nas in Turkey: (Kanozoikum undBraunkohlen derTrkei)" Newsl Stratigr., 3: 51-61.
SICKENBERG, O., BECKER-PLATEN, I.D., BENDA, L., BERG, D. ENGESSER, B., GA-
ZlRY, W., HESSIG, K., STAESCHE, U., STEFFENS, P. ve TOBIEN, H. (1975) "Die Glie-
derung des hheren Jungtertiars und Altquartars in der Trkei nach Vertebraten und ihre
Bedeutung frdie internationale Neogen-Stratigraphie''. Geo/. Ib.. B 151-67.
TEKKAYA, i. (1974) "Anadolu'da Tortoniyen Yeni Bir Anthropoid (Primata, Mammaiia)
Tr." MTA Dergisi, 83: 194-210.
TEKKAYA, 1., ATALAY, Z., GRBZ, M., NAY, E. ve ERMUMCU, M. (1975) "Kalecik
Blgesi Karasal Neojen'inin Biyostratigrafi TJKBlteni, IS (1): 77-80.
68
."
i
i
i
i
ANKtRA KALECiK
1
CANDIR KAn ALANI
i
..
1- 1/1000lekli topografik
69
CANDIR KAZISI 1969-1992 BULUNTULARI ,.
F
G
K
M
o
D
c
B
E
70
2- 3 lokalite
~ i
, i
O . .
r .
:it>
~ . : ~
i
N
o">
o">
o::
o
Z
<l:
u-
i
\ ~
o::
5
r
L o
71
~
~
,
-!
s ~
o j
o
,
72
L
!
j
!
! !
mDD
i'
l-A
eo
1 420.77
'A" 10
Ll
ci)
82080
Ca 1992
,-------;;;-;;--=:-'----------
=
(
82085
a
"".
5- 1 Iokalite
73
a 1992
,m
6- 5 lokalitebuluntulan
74
5-A
Artiodactyla Camivora Perissodactyla Probosddea
7- 1992 dzeyinde lokalitelere gre
Bovldae
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
O
8- 1992 bovidae
75
1992 HYK (KlZILKAYA-AKSARAY)
KURTARMA KAZISI
Ufuk ESjN*
ZET
Hyk'te 1992 20 amada 1300
metrekarelik bir alanda (Resim: 1). Bylece
diye kadar hyk yzlmnn l/lO'u gn
Bu 64 mekan daha saptanarak, mekan
278'e Bunlann 2. tabakaya ve onun ev-
relerine aittir (Resim: 2-3). amalar
(Resim: 1-3). Bu yzden 1992'de daha bir kesimde,
ortalannda kuzey-gney ynnde 4 amada daha (Re-
sim: 1,8, 12 J-K amalan) durumlan
kuzeydeki amada (Resim:
1, 2, 6: 4 H-G amalan) bulunan mekanlar birbiri 2.
-6.00 m kadar 2a-2e olmak zere, 5
ayn evresi 5- K da
ancak burada dar bir alanda 2a ve 2b evresi al-
2 c evresi (Resim: 1-2).
Gene ortalarinda, ancak bu kez ynnde
uzanan, bir ana arter yolun 2. tabaka
lerini iki byk ana blme (Resim. 1-4, 7; GA
yolu). Bu ana yol daha biri kuzeye ynelerek, kk bir
ara avluya gneye uzanan, daha dar, gene iki
yan yola (Resim: 2-4). Ana yolun kuzeyindeki, kerpiten 2,
3 gzl iinde bir biimde ada-
(Resim: 2-4). Bu birbirlerin-
* Prof. Dr. Ufuk ESIN, niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabilim
77
den ok dar geitler ya da kk avlularla (Resim: 2-4).
Kuzeye ve bir mezbaha gibi ve avla-
nan etlerinin
byk avlular yer (Resim: 2, 5; 6-7 J-K amalan JA
avlusu ii, damarlar hayvan
krnr, obsidien alet ve zaman zaman da kire-
itlenbik meyvesine ait kabuklarla
GA yolunun kuzeyindeki bu blmn homojen bu kesi-
min insan gnlk izlenimini
vermektedir, Gene bu blm ana yoldan dikine bir dizi
ufak blokla (Resim: 2, 3, 4; 5-6 N-O Kuzeye y-
nelen yan yolun ve avlunun stnde ve gneyinde olan
kerpiin birlikte gsteren bir
yeni teknik ise, bu yukarda sz edilen 12
J da (Resim: I, 2, 4, 7)
12 J-M amalan, ana yolun kalan 5-0 ve 5-R
yzey bulunan anak mlek H-
yk'te akeramik sonra, Neolitik/Kalkolitik'te de
yeniden edebilecek bir ipucu
(Resim: 1-2, 9). bol saman (flint-scraped),
monokrom mallara aittir (Resim: 9).
Benzerlerine Hyk ve Gelveri H-
yk'te Ancak yukarda sz edilen amalarda yzey
hibir anak mlek daha sonra
Ana yolun gney ise 2 byk kare ana me-
kan evresinde gibidir (Resim: 2-3; T ve HV 3-4
O:R Ana yolun HV du-
(Resim: 2). Fakat byk
bu kesimdeki yama yok Gene alanda
ana yolun ufak, nehir -6.75 m derinlikte bu-
yama (Resim: 2, 7;
GA yolu, 3-N Gney blmdeki ynlerinin dzen-
lenmesi, kuzeydekilerden kuzey blmdeki kerpi usta-
yerini bu blmde ve kerpicin birlikte
HV ve T temelli ve zenle
kerpi dizilerinin stnde T me-
-7.70/-7.93 m kadar bir alanla
(Resim: 2; 4-5 P-R T gneyinde ise
7 mekan daha (Resim: 2; 2-3 R amalan). HV
da gene kerpi mekanlara (Resim: 2; 2-3
78
N-O amalan). Ele geen iskeletlerinden bir Akderiiz
Bir otopsi ait izler
Ollerin seyrek olarak mezar Bunlar iin-
de geyik ve boncuklar ilgiyi ekmektedir. Analizi ya-
30 000 obsidien alet ve iinde, mikrolitler Ancak bu
minik kalemlerin bir Kemik ve boynuz alet
endstrisi bu da 2. yerini ve
aletlerin da eskiye (Resim: 10). Dikkati
eken bir nokta ise byklk ve
bu tip aletlerin
1.
Hyk'te 1992 Kltr ve Mze-
ler Genel ODTU TEKDAM veIstanbul Universitesi
bu I.U. Prehistorya Anabilim
ekibi A.8.- 3: 10. 1992 tarihleri srdrl-
temsilcisi olarak Afyon Mzesi Sa-
nat Tarihi Halil Arca
Kamp sonra alan
15.8.-23.9.1992 tarihlerinde (mzelik ve etdlk)
mzeye tesliminden sonra, kurulu yelerinin kk bir Aksa-
(1) ekibi birlikte Yrd. Do. Dr. Harmankaya, Yrd.
Do. Dr. Nur Balkan Uzman Dr. Sevil Yk. Mim. Korkut
alan yneticileri grevlileri Dr. Mihriban Erhan atlye yneticisi
GrevI. H. Gnl Egeli, Uzman Arkeolog Michael Davis, ama Arkeolog Nil-
gn Dede, Yksel Dede, Ceren Soylu, Aymelek Karasu, olarak Mi-
mar Sinan Universltesi Seramik Blm'nden Gr. Dr. Sleyman Belen, Arkeolog
Kerem Hasan Tuncay Erzmen, Banu
Oksz ama Hlya Turan, niversitesi Restorasyon Blm
Duru, Volkan Tankut ama olarak Gene
mizden Nurcan Kayacan ufak buluntu Semra obsidien analizle-
rinde, Funda bilgisayarda, Glay Sert bitki yzdrlmesinde grev al-
Uzman Michael Davis ise srtme ve alet tipolojisi ile ilgili
bir Son derece zveri ile bulunan tm
ekip yelerine ve burada en iten
(2) ekibimiz Prof. Dr. Engin Ozgen olmak zere ve Mzeler Genel Mdrl-
tm grevlilere, Sn. Osman Ozbek'e, QOTU ve OOTU
TEKDAM Mdr Yrd. Do. Dr. Sn. Mustafa Ozbakan'a, Edebiyat ve
Ynetim Kurulu'na, Aksaray Valisi Sn. Ferit Unal'a, Vali Sn. Mustafa
Belediye S9-. Sn. Ali Ycel'e, Aksaray Kltr
Mdr Sn. Ruhi Mze Mdr Sn. Muhsin Sn. Fariz Demir'e,
Genlik ve Spor Mdr Sn. Nuri cal'a, 44. Mdr Sn. Mustafa Hiz-
metii Kadastro, Mal, Muhasebe, TEK rndrlklerine, tesislerine
her trl destek ve ilgiden bor bilir.
79
ray'da kalarak kamp malzemesinin, kyndeki
ilkokulun tahsis edilen
dzenlenmesine
Hyk ODT FBE Arkeometri Bilim ve
TAK AKSAY.!initesi Prof. Dr. Ay Melek Ozer, Asos. Prof. Dr.
Yeter Gksu Ogelman, Antropolog, Prof. Dr. Metin Ozbek, Prof. Dr.
Wulf Schirmer ve ekibi; Prof. Dr. Clason, Restoratr .
Aksoy ve Grevlimiz bilgisayar uzmanla-
Faruk Gltrk ye Belediye
Kltr Mdr Ruhi Mze Mdr Muhsin Mze
Fariz Demir sreli olarak ziyaret
Ekibimiz tatil gnlerinde evredeki renyerlerini Aksaray
projesi ile ilgili olarak bu Korkut Aksaray'da Seluklu
dnemine ait ok harap durumdaki "Darphane" olarak bilinen r-
levesini
2. KAZ/
2./. Stratejisi
1992 bir taraftan kuzeydeki amada
denetlenmesine devam edilmesi, bir taraftan da 2.
ve gneyinde ne ve kerpi duvar-
larda ilk restorasyon denemelerinin
2.2.
Yukarda sz edilen amalara gre
4 H-G, SK, 7 J-K, 7 L-M, 2-4 VE 6 N-O, 2-5 P-R, 12 J-M
da 17 S ise sreli bir
(Resim: 1-8),.
2.2./.4 H-G Kuzey (Resim: 1-2, 6)
1989'dan itibaren bu ana
Ancak yama ele geen mekanlann stratigrafik
daha iyi (Esin 1991,5-7,
(3) Ekibimiz bilgisayar. malzeme ve lojistik mM TRK LID.
Sn. Hlya Keskinel'e, Prof. Dr. Wulf Schirmer'e, TECHNIN"a, Sn. E. ve
Omar Baturay'a, Sn. Filiz Holding), Sn Soylu'ya, Sn. Belma Diren'e,
Sn. Maarifi Orhon'a, Sn. PerideCelal Ynsel'een iten sunar.
80
14-17, Resim: 5-10; 1992,136-137,144-145, 152; Resim: 2-3, 17; Esin
et aL' 1991, 127-128, 163, pl. 5/2.2). Bu 4 H 2-9/a-e, 4 G 2-9/d-k k-
k karelerinin iine alacak dzenlenen amalarda,
ele geen 2. tabakaya ait durumlan -6.00 m
kadar takip bunlann ayn tabakalara ait 2. taba-
2a-2e olmak zere evrelerinde
Bunlardan 5 iinde damar damar p dolgusu bulunan
bir avlu (Resim: 2; Esin 1993, 133-134, 142, Resim: 2,
145, Resim: 7). En ok ufak buluntu da bu damarlar iinden
Avlu ple dolduka, yani her evresi 5 ya ku-
zey ya da Bu duvarlardan biri
ya ieri ekilerek, avlu ya da mekan
Daha C rnekarn ise 2 c evre-
sinde, kuzeyinde bulunan O ile JU et-
Gneyinde ise ayn bir JV yer (Resim: 2
ve Resim: 6). Bu evrede JU'nun ii kl dolu, yanm daire
kerpiten, kk ve alak bir platform (Resim: 6).
Daha eski 2d evresinde JU ile IV blme duvan yoktur ve
O ile birlikte ok daha byk bir mekan grnmndedir. Meka-
ise bu kez Bu evre son-
ra, daha alttaki 2e evresinin duvarlan ancak o dzlemde so-
na en G ise (Resim: 2, 6)
her evrede fazla tek gzl bir olma
ancak kuzey duvan okkez yer bylece bir
dar geit F neden
tur (Resim: 2, 6).
Daha kuzeyde yer alan P, R.:D, Y da evreler
e ana aynen ancak blme duvarlannda
ve boyutlannda farklar ortaya
E P meka-
ise gney duvarlannda ve ocak yerlerinde gz-
(Resim: 2). Aynca evreleri mekanlardaki
liklerle olmakta, bazan da bir kendine zg, evresiyle
tam olmayan evreleri P
2 a -.2.40, 2b -3.06, 2c -3.34/-3.40, 2d -4.25 m
derinlikte 2e evresi henz Bu ama-
larda zellikle S ve daha alttaki IY mekanlannda obsidien
aletlerle birlikte, kemikten bizler, kemer tokalan, boynuz, srtme
aletler, sapan taneleri ve silindir biimli bir "token" Aynca
obsidienden bir mikroiit toplu buluntusu nem Gene bu a-
malarda ve nohut taneleri eskiye da-
81
ha ok ele Bunlann analizleri henz ya-
bani mi yoksa tanma trlere mi ait olduklan henz bilinememek-
tedir.
2.2.2.5 K (Resim: 1-2, 4)
5 K 2-9/a-i kk karelerinde 2. bulunan ilk ev-
resi alttaki evresi bir alanda (Resim
2; Esin 1992, 135, 137, 138, 144, 149, Resim: 2, 10; 1992, 142-143, Re-
sim: 2,4; Esin et aL. 1991, 128, 165, pl. 7/1). Burada DB
da ve iinde 2c evresine ait, kk LK -2.76 m derinlikte
ancak kuzeyde ve DB
kadar kuzeyinde BV
ise -2.35 m derinlikte 2 c evresine ait LN gn
Burada da 4 G-H gibi daha eskiye git-
tike blme duvarlannda ancak genelde hi de-
bir ana duvann evreler sresince izlen-
Bu buluntulan obsidien aletler, kemikbizler, ke-
mer tokalan, ezgi ve bir balta
2.2.3. 7 J-K ve 7 L-M (Resim: 1-3, 5)
2. tabaka takip etmek iin
bu amalarda 2-9/b-i kk karelerinde 2x18x8 metrekarelik
alanlarda (Resim: 1-2) 7 J-K byk bir
Bu JA avlusu 6 K da devam etmek-
tedir (Resim: 2) Ii damarlar kmr, hayvan obsidien
alet ve itlenbik kabuklanyla dolu olan bu avlunun basa-
amadaki S gibi zel bir Byk
avlanan mezbahada gibi paralara aynl-
insanlar trensel bir
yemekten sonra buraya bir yer etmekteydi (Re-
sim: 5). 7 K ince dolgulu bir dar yol av-
luya gtrmekte, yolun kuzeyinde ve daha sonra
olan, temelli, kerpi mekanlar yer (Resim:
2,5). Mekan tabanlan -0.53/-0.70 m derinliklerde avlunun ta-
-1.29/-1.42 m derinliklerde
Avlunun gneyinde 7 L-M amalannda ise kerpi
gene devam
(Resim: 2-3). Burada 2 gzl bir FO ve HZ
82
kuzey duvarlan, p dolgulu JA avlusunu gneyden
yan yana 4 kerpiten, bir duvar
(Resim: 2), onlann kk PM gene kk bir ara av-
lu ve dar FN geidinden bir blme duvanyla G-
neydeki KB-KC, KD-U iki KB-KC'nin iin-
de ocaklar (Resim: 2). Oysa KA, KE, JZ mekanlan tek
gzl KE'nin 2a evresinin olduka bozuk, "hoc-
ker" durumunda bir iskeleti Iskeletin boynunda "in -
situ" olarak boneuklarla bir geyik
bir kolyeye ait boneuklar ele KE'nin -2.83/-3.09 m
derinliktedir. mekanlarm taban kodlan -2.15 m ile -4.01 m
da ok Bu amalardaki mekanlarda kaplar, havan el-
leri, ezgi gibi srtme buluntular Aynca
kemikten aletler de ele
2.2.4. 6 N-O (Resim: 1-4)
Bu ilk kez bu amalarda 1990 ve 91 4-5 N-O
amalannda ele geen GA yolunun (Re-
sim: 2-4; Esin 1992, 135, 144-146, 150-151, Resim: 2-3, 5, 13; 1993,
134-135,142-144 Resim: 2, 3, 5). GA yolu 2. tabaka ku-
zey ve gneyolmak zere daha nce de gibi 2 ana byk b-
lme (Resim: 2-4). Gene bu GA olarak ana yol
6 N-O amalannda bir atal ederek biri gne-
ye dnen iki daha dar (Resim: 2-4). Ana yolun kuze-
yindeki blm 5-6 N-O amalannda fazla byk dik-
me
Kuzeydeki ara yol gene kk bir avluya (Re-
sim: 2, 4). Avlunun kuzey ve KZ, LG, KY ve KV mekanlan
yer Bu mekanlann ilerinde bozuk ocak
LG'nin gney temel (Resim: 2, 4).
Avlunun gneyinde kalan LB ve LE mekanlanyla, onlarla
olan LF, LD ve LG mekanlan ise ara yol ve avlunun
stnde, sonradan (Resim: 2-4). LB ve LE'nin ve ku-
zeyduvarlannda temel stnde, kerpi birlikte rlerek yeni bir
duvar Benzer duvar 12 J-K amalan ya-
da (Resim: 8). 6 N-O amalanndaki ta-
ban kodlan kuzeyde -4.25/-4.63 m derinliklerde Ancak
zellikle gneydeki yol ve avlunun zerinde
bunlann 2. ya sonlanna, ya da
ait Bu amalarda zellikle ok ke-
83
mik biz Srtme aletlerin yan kilden to-
pan ve boncuklar da dikkate
2.2.5.2-3 N-O (Resim: 1-2, 7)
GA ana yolunun ve gneyindeki duvann
bu amalarda (Resim: 1-2). GA yolunun
3N ele -.6.75/-6.82 m derinlik-
te (Resim: 7). Yolun fazla byk olmayan ne-
hir sonra, st doldurularak seviyesi
Yolun -9.00 m kadar
damarlar bir dolgu,
Melendiz dzlemine kadar devam etmektedir. GA yolunun g-
neyindeki HV ift rl i duvan
yolun mesafeye kadar devam etmekte, an-
cak daha sonra
(Resim: 2; Esin 1993, 134-135, 142-144, Resim: 2-3, 5).
yan kesimde i duvarla, duvar biimindeki KP olarak
son, drdnc blme ele (Resim: 2). Daha alttaki
evrede HV birbirine kerpi dizileriyle meydana
bir duvar (Resim: 2). du-
vann gney ise temel duvarlan yer HV
kuzeyi ve byk kerpilerle sun-
olan bir avlu, ya da byk bir kulenin orta, i avlusunu et-
mektedir (Resim: 2). Gerek HV gerekse duvann
levleri ancak gelecek ve 2-3
O amalannda, yanyana, kuzey-gney
ynnde uzanan, kerpiten KR, KS, MO, MP, MR mekanlan
tur (Resim:2). Bu iinde, birbirlerinden 50-60 cm
farklarla ayn evrelere (bazan 3 evre) ait tabanlar (Resim: 2).
Bu henz en alttaki, eri-
-9.86/-11.39 derinliklerdeki taban kodlan, bugnk Melendiz
alluvial dolgunun dzlemine GA yolunun kuzeyinde-
ki blmnde de tipte kerpi devam
ancak 3N kuzeyinde ufak bir alanda (Resim: 2).
Bu amalarda kap, obsidien, kemik, boynuz aletlerin arala-
nnda minik kalemlerin de yer mikrolitlerden bir toplu bu-
luntu nem
2.2.6.2-5 R ve 4-5 P (Resim 1-2)
1989-91 bu amalarda T ve
onunla bir Ozellikle bu
84
T kuzey-gney ve
Esin 1991, 5-7, 20-29, res. 21-22; 1992, 133, 135-136, 151, resim 15;
1993, 136-138, 142, 145, Resim 2,8; Esin et aL' 1991, 129-131, 164, 167,
pl. 6/3, pl. 9/1). T .-7.69--7.93 m. kadar 4
R-P amalannda avluya benzer bir alanla (Resim: 2).
-7.18/-7.50 m derinliklerde ise mekanlara ait kerpi duvarlar 5R
ve yeniden
Bunlardan en kuzeydekiler kerpi py aittir (Resim: 2).
bir gibi duran -7.75 m derin-
likte bulunan ocak ise py'e ikinci bir mekana aittir
(Resim: 2). ise ikinci bir mahalleye ait LT, LV
ve LU mekanlan gn (Resim: 2). 5R ama-
alanda ise bir insana ait bir
T AB 1989'da
bulunan -11.64 m kodundaki eski oldukastnde -10.76 m
derinlikte daha yeni evresine ait bir taban (Resim: 2). AO
da -10.00 m derinlikte bu blmdeki
daha yeni bir evreyi temsil etmektedir. AB ve AC ile daha eski
bir evreye ait olan LP ve KT mekanlan
boyutlardaki gzlerini etmektedir (Resim: 2). Onlara kuzeyden biti-
olan blokta ise AO ile birlikte KI, KV, KL ve daha N ile KM
mekanlan (Resim: 2). 2 R AA g-
neyinde ise LS ve -11.91 m de bulunan KU daha tam
(Resim: 2).
GA yolunun gneyinde kalan tm mekanlar iinde 3-5 N-O ve 2-5
PoRamalannda HVwe T zel bir konumlan ve on-
lara mekanlani\. onlarla izlenmekte, te-
mel olarak (Re-
sim: 2). Ancak kanatlarda yeniden kerpi mimari egemen
(Resim: 2). Bu amalardavobsidien, kemik, boynuz aletlerin
srtme aletler, bir hayvan balta, bu-
(Resim: 10). Aynca 4 R ama-
toprakta ele geen kap paralan Hyk'te akeramik
sonra anak mlekli bir var
(Resim: 9; 12 I-M amalan).
2.2.7 12 I-K ve 12 L-M (Resim 1, 7,9)
Bu amalar 2. tabaka
ni ve yzey rastlanan anak burada bir anak m-
'kli kltr evresinin temsilcisi olup saptamak
85
(Resim: 1, 9), 12 L-M yzey 50-60 cm
kadar ancak kuzeyinde, 12 K
bir bir buluntuy1a
12J-K ise, temelli ve kerpicin birlik-
te rlerek mekanlar dolgulu bir avlunun kuzey ve
gneyinde bir biimde 2 blokta (Resim: 7)
mekanlar byk ukurlar MH olarak ta-
avlunun -4.29 m derinlikte ve pek dzgn Her
iki avluyu daire
de bir yapmakta, biri kuzeye, gneye ynelmektedir. Her iki
bloktaki mekanlar bylelikle, adeta absidli bir gibi
(Resim: 7). Gneydeki blokta MI, LZ,LY, ML ve MM ol-
mak zere 5 mekan Daha altta ise MA ve MC bulun-
Absidi bir yuvarlak, genimsi
kk MB onun da gneyinde MD yer
Buradaki taban -3.98/-4.50 m derinlikte
dir (Resim: 7).
Kuzey blokta ise iki mekan Biri iinde ocak olan
MF, de onun MG MG'nin -4,48 m
derinlikte, MFnin ise -4.80 m
Bu amalarda buluntu obsidien ve kemik aletlerdedir.
Srtme aletler ve bir balta da buluntular yer
2.2.8.17 S (Resim: 1)
Bu amada sreli bir 1990 da bulunan
durumu, temizlik
3. BULUNTULAR
Bu 2 tanesi 6-0 LE biri 7-M
KE mekanmda, bir de 3-R KU olmak zere
4 insan iskeleti taban hocker durumda ele Bir kafata-
ise 5 R alanda
4.
4.1. Obsidien Alet Endstrisi
30.000 obsidien alet ve analiz Aletlerin % 52'si e-
tiplerine aittir. Yonga zerine aletlerin ok
86
-:
.,:
\
---_._----------._--
na dilgi endstrisi egemendir. Mikrolitlerden iki toplu bu-
luntudan biri 4 G-H ise 3 N-O amalannda
tur. Bu da Mesolitik hala gl
gstermektedir.
4.2. Kemik ve Boynuz Alet Endstri/eri
Bu da ikinci yerlerini Bizlerin tiplerinde
fazla yoktur. kemik Boy-
nuz aletler ise
4.3. Srtme ve Alet Endstri/eri (Resim: 10)
el ezgi havan ve havan elleri daha ok
kaplar, ya da lambalar aletlerin srtme
olanlara daha Sbe kesitli
yuvarlak kesitli olanlar da
S.UFAK BULUNTULAR
Bunlann av
ve boncuklar eder. Bunlar
la insan iskeletleri ile birlikte l olarak Yan
kilden buluntular Bunlar daha ok kre, silindir ya da koni
"token" olarak buluntular olarak dikkati ek-
mektedir.
-
Bulunan ve itlenbik tanelerinin
Bu arada bir nohut tanesine
da evredeki birlikte
etmektedir
Besin ekonomisinde gene hayvansal proteine dayanmakta, ta-
da Ancak tanele-
ri ve bitki ve meyve ekirdeklerinin analizleri tamamlan-
bunlann kltr bitkilerine ait olup henz belli
7. RESTORASYON
ilk deneme 7 L-M amalannda Hykte eski
melerde kerpi bulunarak, samanla kerpi
87
Bu kerpiler 7 L-M kerpi stne, d-
iki
8.
ait radio-aktif karbon lmlerinin eskilerle birlikte
26'ya Bunlar kendi byk bir uyum iindedirler,
Libby standard lmlerine gre radio-aktif l-
mleri G.O. 8958 130-8400 40 500
bir sreyi iermektedir, Aynca bu lmleri denetlemek zere Prof.
Dr. Ay Melek Ozer ve Assos. Prof. Dr. Yeter Gksu getirilen
TL ve ESR dozimetreleri yerlerine
9. SONU
20 amada srdrlen 1992 Hyk 4 G-H amala-
nnda ile ilgili sorunlar 2. tabaka-
2a-2d olmak zere 4 evresi 2e evresi dzlemin-
de 1989-90 tabakalara ait olabilecekleri
G,C,O,JU,JV,ME,S,P,R,D,Y 2 ev-
relerine ait olduklan (Resim: 1-2, 6). 2. tabaka .
lerinin alanlarda kerpicin bir arada rlme-
siyle topluluklan yeni bir
birimleri olarak dikme (Resim:
2-4,8). Ozellikle dikme evresinde bugn gr-
len tarz ne kadar eski bir gelenekten gste-
ren ilgin bir ipucu
GA yolu 2 tabaka kuzey ve gneyolmak zere
2 ana blme (Resim: 2-4, 7). Kuzeyde kerpi mimarinin ege-
gneyde yer yer kerpi mimarinin
men, bu kesimde kerpi birlikte (Resim: 2-5).
melerdeki bu aynm kuzeydeki gnlk gneyde HV ve
T mekanlan ve onun evresinde kmelenen zel bir konuma ve
sahip Bu da toplum hem bir
rgtlenme, hem de bireylerin toplum katmanlarmda
gstermektedir.
ye kadar 32 insan iskeletinin da,
zel konumlan olan bireylerin
n
10. AKSARAY
Bu Aksaray ili merkezindeki Seluklu dnemine ait
"Darphane" olarak ok tahrip bulunan rle-
88
vesi bu gerekten Seluklular'a ait ilk darpha-
ne ise nemi ok byktr. Bu nedenIe ait bu bina ile il-
gili ncelik verilmesi gereklidir.
KAYNAKA
KST K.B. Ankara
TAD Trk Arkeuloji Dergisi, K.B. Ankara
ESIN,U. Hyk Aksaray) 1989" TAD XXIX, 1"34.
ESIN,U. 1992"1991 Hyk ky, Aksaray ili) xm. Top-
(1991, Ankara),
ESIN,U. 1993 "1991 Hyk (Aksaray ili, ky) Kurtarma XIV. So-
(1992, Ankara), 131146.
ESINU., B1AKI, E., ,M., ATI.I, N.B., BERKER, D, YAGMUR, 1., ATI.I,
A.K. 1991, "Salvage cxcavations at the Pre-pottery Site of hyk in Central Anaro-
lia" Anatolica xvn, 124174.
89
1 2 3 , 5 6 7 8 9 10 tl 12 13 14 W 16 n 18 wW U 24 26 D
A 1/
B
c f
D
E . ( i
F
K
L
M
'li
i)}
1/
1/
\
i
/
-_..
\
\
\
, .
\
"
i"
,
'\
\
, i
r
i
--::::::
.,.
<,
1
r.
2
...k.
V
/
V
-, 3
1\
1/
it
\
Dm' (,,,,,,.,.."
/ / 1\
G
ANT....LYA
'--
5
I,.......
6
-,
-
1\
.
Ev 7
/
/
r-
rJ
a
\
-,
----.. >
V
Y
9
1'-
V
O
r-. ./
V
V 1
<,
f---
V 12
h.
HYOCEK
i"--
r-.
1/
A
13
r-,
/
i--
1992
-
lG
O
30
m
.
.
15
1989 _1990
1991-1932
-
H6':J,K 5.\011'''11'\1
5o.f'to.1'Moo..
Resim: 1
100
:.::
UJ
u
.::::>
>-
:0
:r
,
J
e
o
101
Resim: 3
Resim: 4
102
AYN KAZISI VE GNEYDOGU ANADOLU
KARMA
30YILLIK GENEL
Mehmet ZDOGAN*
ZDOGAN
Daniella Bar-YOSEF
Willem Van ZEIST
Anadolu'da 1963 bu yana 30 snnekte
olan 1992 zorunlu olarak ara verdik. 1992
da arazi buna tabakalanma ile ilgili sorun-
lar ve dzeni yeniden gzden tr ve da-
ele ve bylelikle son ynelik nemli
lde bu zorunlu aradan
yararlanarak, 30. dolduran projemiz ile ayn
genel bir burada
Bizce ayn nemi, lkemiz iin
arkeolojisi da sonular, kltr tarihi
birok "ilki" iennesi kadar, arkeoloji tarihinin e.nuzun sreli
ortak Iyi niyet, bilimsel
ve bilinci ile zveri, ok uluslu ve ok bu projeyi, hibir sorun
madan 30 srdrebilmemizi
Projemizin 1964 bu yana, gerek gerekse
ekibimizin arkeolojiye "Neolitik" olarak
ilk ifti ky ile ilgili ve bilgilerimiz ise
tm ile Buna olarak ayn'ne da bir-
ok zellikle 1992 iinde planlar, kesitler, bulun-
tular zerinde bii yeni bir
ayn yeniden bulun-
* Do. Dr. Mehmet ZI)()(i:AN, niversitesi EdebiyatFakltesi, Prehistorya Anabi-
lim 34459 ANBUL.
103
tu trleri zerinde ok arkeometrik analizi
kadar, Anadolu'da Neolitik dnemi ele
alan, ayn'nu kurtaran da etkisi byktr.
Tarihe
projemiz 1963 niversitesi, Edebiyat Fa-
kltesi Prehistorya Anabilim Prof. Halet ambel ile Chicago
Oriental Institute Prof. Robert J. Braidwood'un, Ana-
dolu'da kltr tarihi ile ilgili sorunlara ve zellikle besin retimine
ilk ky ve ne sorusuna
ile Projenin Anadolu
arkeolojik hemen hi Buna
Iran'dan Urdn'e kadar uzanan olarak zellikle
Neolitik olarak da ilk Uretimci Ky dnemi ile
ilgili Gneyimizde yer alan lkeler ile ara-
bilgi birikiminde ortaya dengesizlik. Trkiye'de Ilk Neolitik
besin retimine ilk olarak da-
ha gneyde zaman iinde kuzeye gibi de orta-
ya neden Projemizin Dr. Braidwood,
lkemizde nce, besin retimine ne za-
man ve hangi ortaya koymakla
uzun Irak ve Iran'da da, bu
srecinin arkeolojik olarak Braidwo-
od ve ambel, de Neolitik
iin bir ortam ile 1963
Anadolu Karma Projesi olarak bilinen Proje
daha ilk itibaren Trk ve Amerikan
birok ulus, enstit ve kap-
bir blge projesi 1978 Karlsruhe
niversitesi'nden Prof. Dr. Wulf 1990 da Roma ni-
versitesi'nden Dr. Isabella Caneva ekirdek..ekibe
da 1986 itibaren Dr. Mehmet devir
Her ne kadar Anadolu projemiz daha ok ayn
ile de, proje 19631991 gerek-
1) Anadolu yzey 1963 Siirt ilinde
46, 60 ve Urfa'da 21 buluntu yeri saptanarak
tir.
104
2) Biris Urfa Bozova ile Dr. Bruce
Howe 1964 Mezolitik dnemine ait
3) Urfa Bozova ile Dr. Bruce Ho-
we 1964 Mezolitik ve Uruk dnemlerine
ait
4) ayn ili Ergani ilesinde bulunan ve 1964-
1991 16 dnem ayn ile ilgili
bilgi verilecektir.
5) Grikihaciyan il Halaf dnemine ait
1968 ve 1970 Dr. Patty J. Watson iki
mevsim
6) Yayvantepe ili Ergani ilesinde bulunan hyk-
te 1991 Dr. Isabella Caneva Mzesi
kurtanna
7) Kuzey yzey 1988-1991
Ergani ve ennik ilelerinde, ayn ekibi srdrlen tarama
42 buluntu yeri saptanarak
8) ayn yerinde hava mzesi dzenlemesi V y onanm a-
AYN, GENEL
Tabakalanmave Kronoloji: ayn- gnmzden on bin
ile bin ncesi kalan 5000 dnemi, Neolitik
tm srecini kesintisiz olarak veren, Eriha'dan sonra Do-
en uzun tabakalanmaya sahip olan yeridir. Aynca ayn'nde
daha sonraki dnemlere ait Neolitik dne-
mi ok alanlarda ama 8000m' lik ile
Neolitik olarak ky ilk mima-
rinin ve toplumsal dzendeki en iyi durumu-
na
ifti-ky ve sreci olarak
ile Neolitik olarak dnem, Ya-
Proto-Neolitik, anak mleksiz Neolitik A (PPNA), a-
nak mleksiz Neolitik B (PPNB), Sreci (PPNC) ve anak
mlekli Ilk Neolitik olarak blrnlendirilmektedir, Her ne kadar
ayn tepesinde Proto-Neolitik dnem evrelerin tm ortaya
da, nceki ait daha ok PPNB ile
olan kltr katlan ve ayn de bu evre ile PPNC
105
ve anak mlekli dnem 1989-1991
malarda ele ayn'ndeki ancak 1991
mevsimi ile kesinlik Bu ayn
son durumunu burada zetlernekte yarar grmekteyiz,
ayn ile ilgili temel sorunlara n-
ceki tabaka ad ve nedenlerini
saca konuya getirmek yarar 30
kadar nce ayn yukanda daha nce de be-
gibi Anadolu'nun Neolitik dnemi ile ilgili hi bir
bilgimiz yoktu; ayn buluntu bilinen
kltrlerinden ok zellikler gstermesi, kronolojik
sre iinde oturtmaya ynelik yapma
ayn ok bir alana her evrenin tepenin
her yerinde tabaka adlamalannda nemli bir sorun
ilerledike tabakalarm bu nedenle
aynca tepenin eski da ancak son eski
durumunun gnmzden ok ayn'ndeki arkeolojik dol-
gunun iki ayn ykselti olarak ve kuzeyinde de byk bir dere ile
ufak bir Bunun son
Anadolu'da Neolitik dnem ayn te-
pesini tek olmaktan bu blgeye zg zellikler ay-
n kltr olarak Neolitik kltr olana-
anak mleksiz Neolitik dnem boyunca ayn'nde konut mi-
marisi, yuvarlak basit kulbelerden temelli-kerpi
kompleks kadar srekli bir gsterir; ancak
yerlerinde izlenmeyen ilgin bir zellik, her bir tabakada tek bir
tip ev bir sonraki tabaka btn ev bir-
likte Bu ayn anak mleksiz Neolitik d-
neme ait her evre belirli bir ev tipiyle temsil edilmekte ve buna gre ad-
anak mlek ncesine ait 6 evre ve bunlann kronoloji
durumlan
Yuvarlak evresi
Izgara Evresi
en eski tip
menderesli tip
tip
106
Ka
4
2
2
1
2
Kltrel C 14
Dnem (Gnmzden nce- )
PPNA 10200-9200
9200-9100
.PPNA
PPNB
PPNB
PPNB
Evresi
Hcre Evresi
Evresi
anak mlekli Evre
3 kah
3
3 kah
6
7
PPNB
PPNB
PPNB
PPNC'
PN
9100-9000
9000-8600 (?)
8600-8300
8200-8000 (?)
8000-7500 (?)
Klt ve ze! neme Sahip Alanlar
ayn'nn ilk dnemlerinden itibaren kesi-
minin zel bir neme sahip daha ileriki dnemlerde bu te-
penin tm kesimini kaplayacak
Ancak ve.."anak-mlekli" dnemlerde bu tr
alanlarm zel neme sahip olan kesimde, hemen
her evrede, en bir klt ile, bannaklardan zel-
likler ancak plan onlara benzeyen da bulun-
"Yuvarlak evresinin ait olan ve gene
yuvarlak bir olan zellikler
gstermektedir. Bu daha sonraki evrelerde kesin olarak "zel ya-
olarak yerde zel
nin daha bu en eski evre iinde Hallan e-
mi ayn'nden daha eski bu tr bir yuvarlak
da bu destekler niteliktedir. Daha sonraki
evrelere kadar bir ok kez yenilenerek srdren
yuvarlak olan en eski evresinin de bu_dnemeait olma
ayn'nde iki tr zel grlr, bunlann biri, iinde
hi bir buluntu ele an-
cak ile ilgili bir gsteren, tek b- .
yk mekandan Bunlann duvarlannda genellikle kk
payandalar Ikinci tr zel ise, l klt ile ilgili ol-
olmayan, yerde birok yenilenen, ilk
en son evresinde kafataslan iin
olarak geen, ancak daha sonraki iin-
de her trl dizisidir. Bu bir ok
evre boyunca, zel ile birlikte
ayn'nde kesin olarak saptanan eneski klt ya da
zel 1964 Plan
daha sonra gelen zel zelliklerini bunlardan
(1) Her ne kadar ayn birdnem olarak PPNC'nin ise de, ayn de
dahil olmak zere hemen her yerde zelliklere sahip anak-mleksiz evreIle anak-
mlekli evre sreci grlmektedir. Buna Evresi" de denebilir.
107
olarak iinde da Bu, birinci tr zel ya-
ile "sekili ve kesin olarak "hcre evresine
ait en az kez yeniden "Terazzo izlemekte-
dir. Ikinci tr zel klt olarak en az 7 ya-
evresi bulunan izlemektedir. Bu ilk drt ev-
resinde yuvarlak, ise drtgendir. Bu
evrelerinde 295 kadar iskelet l klt ile ilgili e-
iin kesinlik
zel yer kesiminin zel bir ne-
me sahip Burada zel iin meydan ya da
ilk olarak evresinde izlenmekte, gi-
derek bu yer de
evresinde meydan kazanan bu zeminine
"Hcre evresinde ise boyu 50 m yi bulan bu ala-
yeniden dzenlenip kil taban iine ynnde iki
dizi ve srekli olarak yenilenip
da ok temiz evresinde
nemini yitirip gnlk
nin" denecek kadar da temizlenmeden
lGmme
ayn'nde 295'i olmak zere toplam 600 kadar in-
san iskeleti Dr. Metin Ozbek antropolojik
incelenen ve iin en nemli a-
yn iskeletleri, zamanda l gmme adetlerinin de ok
iyi sergilemektedir. Buna gre en evrede ller taban tam b-
durumda (okr)
herhangi bir "Izgara evresinde
ise ller ya i avlunun ya da daha ender
olarak da iki avlu gene tam du-
rumda ilk kez l olarak
balta ve daha da ender olarak kabuk
bir mezarda tam zerine "Ka-
evresinde ise ller kuralolarak avlularda ukur-
ya da Bazen bunlar
ile evrili ukurlann iindedir. Bu evrede, durumdakilerin
ilk kez ikincil gmlere de Aynca avluda, yz koyun du-
rumda uzun yatan ve olmayan bir iskelet de Bunun
bir mezan Bu evrede ller .genellikle
boncuk ile birlikte
108
"Hcre evresinde hemen her hcrelerde bzl-
durumda iskeletiere ancak genellikle hcre-
de toplu olarak daha fazla mezar OIler ya da sol yanla-
n zerine olabilir, ancak yz her zaman dnktr.
llerin genellikle beyaz renkli bir kl ilgintir. Er-
kek gmlerinin ok fazla bir erkek
da ya da yanlanndaki l belirgin bir fark yoktur. l ar-
olarak daha ok byk bir hayvan baltalar, boncuk
ya da boncuk dizileri, kemik ya da boynuz aletler, bazen ya
da obsidyen aletler ve bir mezarda da demir boncuk Meyda-
evresindeki birindeki l daha zengindir.
"Hcre evrenin en st belirgin bir
biimde ise hi mezar bulunan me-
zarlarda da l ok Bu da bize mezar gele-
bu dnemde gstermektedir. Nitekim
evresinde hi mezar "anak mlekli"
evrede ise bir ocuk mezan
Kire ve
gibi en ilgin biri
de kire ve Bunlardan zellikle olduka
g ve bir teknoloji kirein sndrlmesi Neolitik d-
nem sonunda ortadan kalkar ve bir daha ancak Demir
daha ok kire hartan ta-
ban, duvar ya da "vessel blanche" olarak ya-
kire ve PPNB'nin ortaya ve
PPNC dnemi ile sona erer. ayn'nde de, tm "Hcre
evresine ait olmak zere, bu teknolojinin bilinen en stn olan "te-
razzo" taban ve 8 kadar kap ve duvar Bun-
ikinci evresinde, ii ve
ok byk bir kap ki, bu trnn bilinen en
eski
Madencilik
Son ok nce
kilden anak mlek bulmadan nce, gibi madenleri-
biirnlendirdikleri gibi Ana-
dolu'da anak mleksiz Neolitik dneme ait bir ok yerde ve ma-
lahit buluntulara ancak bu tr ilk madencilik dnemi bulun-
hi bir yerinde S-lO'u gemez. ayn ise
109
Neolitik iin bir nem son mevsi-
mine kadar ayn'nde ele geen ve durumda
ve malahiderin toplam 5,5 555 ma-
lahatin toplam 600 gr, 100 kadar da 140 gr
bunda Ergani madenine olan ve evrede do-
klelerine yzeyde bile nemli bir etkendir.
ayn'nde elimize geen en eski maden buluntular "Izgara
evresine aittir; ancak ayn daha eski bir
tarihe ait olan Hallan emi malahit paralara bu
blge bu madeni olduka eski bir beri
gstermektedir. ok ile malahite olan ayn
evresi ile birden bire gsterir; eli-
mizdeki maden byk bir bu evreye aittir. Bu evrede
maden btn ile
de Bu evreden sonra maden
giderek anak-mlekli Neolitik evrede ise bunlara ancak
tek-tk Daha ok bezerne ve olarak
lendirilen, tipolojik olarak benzeri olan buluntular ile
yntemle Buna gerek
gerek daha nce dvlerek levha haline
ve daha sonra kemikten bir evresinde dnd-
rlerek boncuk gibi biimlere en sonunda da yeni-
den dvlerek izleri giderilmeye Bu teknolojik
dan pyrometallrji olarak kabul edilmektedir. Maden
boncuklar, kakma ve levhalar, daha ender olarak kanca,
ve grlr.
ayn ile deneyler maden ve kire bu-
luntulardan (obsidyen) de
biim verilmeye elimizdeki kadar
rneklerden ve zellikle dilgiden biimlen-
iki halka
Kap ve Ortaya
olan anak mleksiz Neolitik gre a-
yn'nde olan ok buna bun-
bir bezemeli ve stn niteliklidir.
Bunlar ile birlikte, kaplar da Yan-
kerpi zerindeki izlerden nitelikli bir bilin-
mektedir; bu sepet tr da varsayabili-
riz. "Hcre evresinin grlen kerpi
basit kaplar, toprak kap ile ilgili dene-
110
melerin gsterir. anak mleksiz dnemin en st katIa-
nnda birka anak mlek bu da bize ayn halen
"Akeramik" dnemde iken, evrede, bir yerde anak bi-
gstermektedir. Nitekim, anak mlekli evre olarak
bu dnemde, olduka birden ve olduka bol ola-
rak grlmesi de bu teknolojinin ayn'nde
Zaten ayn evresinde kil yataklan da yoktur. Bu ev-
re iinde bir sre sonra ve boya bezemeli bir tr anak
mlek grlr ve bunu daha sonra Hassuna ile trler iz-
ler.
Beslenme
ve mercimekgiller olmak zere tanma
bitkilerin en eski evreden beri bunlar ile birlikte ka-
buklu ve bitkilerin de bilinmektedir. Ancak "Hcre
evresinin sonlanna kadar beslenmede temel girdi ol-
girdilerinin ikinci ve hatta yabani
sonra nc derecede neme sahip gzlenmektedir. Bu evreden
sonra evcil koyun ve keinin, bir yerde olarak sr
halinde ayn'ne ve nemini
Ticaret
ayn uzak mesafelerle mal en iyi
(obsidyenin) olarak Bilinen eneski
Bingl evresinde, blgenin kuzeyinde ve
150 km kadar uzakta ve kadar
toplanan birka ton gz nne ham
madde ticaretinin ne denli ortaya En eski evrede do-
greli olarak daha bu "Izgara evrede,
aletlerin %25 "Hcre evresinin sonunda ise
%50'yi bulur. Daha sonra, ve anak mlekli ev-
renin ilk %50'yi geer. Bu
Halaf dnemine kadar giderek belirgin bir biimde Uzak
mesafe ticaretinin bir da deniz kkenli
da olarak gibi, kesin Akdeniz kkenli 30,
Hint Okyanusu kkenli de 2 deniz
Buluntu ile Gzlemler
ayn'nde para ya da tm durumdaki buluntulann
tonlar ile llen aletlerin 15 bin burada bun-
111
ne tipolojik ne de kronolojik olarak olanak yoktur. Bura-
da kronoloji nem buluntu trlerine
Gzl kemik ayn'nde gre ok daha
\>01 olarak ve bunlar daha ok en eski evrelerde
Ip delikli aletler ve zellikle boncuklar ise ayn bir
teknoloji, okluk ve tr sergiler. tr boncuklar
daha ok en eski evrelerde grlr, evresi ile birlikte
boncuk trlerinde nemli bir olur; bu dneme ait boncuk
tm ile ilgili bilgi veren de ay-
n'nde bulunan boncuk trleri, zellikle ok delikli olanlar ve bunla-
delikli tr, tm ile bu zgn biimlerdir. Dz
bilezikler ile birlikte griilen bilezikler de gene ayn'ne zg
bir buluntu trdr. Buna kil heykelcikler olduka
fakir ayn kil insan heykelcikleri ilk olarak "Izgara
hayvan heykelcikleri ise evresi ile evcil koyun
ve keiyi betimleyen kil heykelcikler ise "Hcre evresinin
ortaya ayn'nde olduka bol ve olan ve kil-pul
(token) olarak buluntular anak mleksiz dnemin Son ev-
relerinde ortaya evresinde grlmeye
kurslar evresinde artarak
bu dnemin en tipik buluntusu durumuna gelir; bu tr aletlere anak
mlekli evrede de toplar hemen her evrede bulunmakla
birlikte, ve ile birlikte malahit boncuk en tipik
aletlerindendir. ayn'nn kendine zgn aletlerinden olan ve mala-
hit kakmalar en eski evrelerden itibaren grlr; ve
evrelerinde nemli lde artar,
"Hcre evresinden sonra ise ortadan kalkarlar.
"ayn Aleti" olarak kenarlan
sarp dzeltili dilgiler de ilk olarak evresinde
zellikle "Hcre evresinde artar ve bu
aletler, anak mlekli evrenin ilk da bololarak grlr.
"Yuvarlak evresinde grlen nemli bir alet tr de Nem-
rik ucu olarak kk ok
ayn zerindeki halen Dr. Daniella
Bar-Yosef srdrlmektedir; incelenmesi 252 rne-
33'nn denizsel, geri ise an-
az da olsa fosil deniz En yay-
olanlar, denizsel trlerden Glycmeris sp ve Cypraea sp ile,
trlerinden Theoddoxus jordani ve Melanopsis Kabukla-
112
hemen hemen tm boncuk olarak gibi
bunlann sedefli ortaya iin
Deniz kkenli iki byk zerine oyuk mala-
hit kakma Kabuk boncuklara hemen hemen her evrede rast-
da "Yuvarlak evresinde ta-
daha Denizsel kkenli ilk kez "lzgara
evresinin sonlannda
Bitki
ayn bitki zerinde Prof. Dr. Willem va!! Zeist ve Jan
de Roller srdrlen sona zetle, anak
mleksiz dnemde Triticum monococcum ve Triticum dicoccum olmak
zere iki tr, Pisum sativum tr bezelye, Lens culinaris tr
mercimek ile Vicia erviliatr
yabani olarak beslenmede baklagillerin daha nemli
Pistacia badem Amy-
gdalus spec. ok az olarak yabani keten Linum cf bienne bulun-
Ancak bir orak zerinde olan evcil ke-
tenden Saman okca
iinde Ilgin bir
gzlem de izlerine
Bitki ve kmr evrede daha ok
ve gibi trlerden yayvan seyrek orman rtsnn
gstermektedir. Ele geen otlan-
na ok az yakacak olarak evrede
yeterince yakacak Ot
iinde az bir da uygulanan
hasat yntemi ile ilgili olabilir; biilme yerine, tek tek
ya da bunlann kknden sklerek derlenmesi, ot
daha az neden
ile Gzlemler
ayn. terimin genel bir "Neolitik" dnem
dir; uzun sre iindeki de Neolitik genel evri-
mi ile uyum gsterir. Ancak elimizdeki ok veri ile aynn
Neolitik dnem ile ilgili olarak ilerisrlenkuramsal
kurgulara da ters Neolitik dnem ile ilgili zorlayan
sonular ortaya Bu tr bir sonuca da
nk, ayn'nde alan, btn Neolitik dnem
ok daha mimarisi ok iyi ok uzun
113
bir dnemi kapsayan dolguda, binlerce buluntu ele
tir. Bylelikle elimize, buluntu
gnlk ve toplumsal dzen, teknoloji ile ilgili, so-
mut ve yorum yapmaya veri
Bu gzlemlerimizin en nemlisi, ilk itibaren ve zellikle
"Izgara evresi ile birlikte, ok kurallann
menin tm dzenini Belirli bir tabaka iinde evlerin birbi-
rinin olarak ve belirli bir plana gre dizilmesi, daha sonra
bunlann hepsinin birden ve bunun srekli olarak yinelenmesi
bunun en gstergesidir. sreci, bu erevesinde ele ta-
olanak olmayan buluntulann yatay da izle-
mekteyiz, Bu kurallara dzen, daha ok bir
kkleri Paleolitik iine kadar inen bir toplumsal modelin gi-
bidir. en byk evcil girmesi ile bir-
likte grmekteyiz. Bu tm dzenin kurallann ortadan
ve hatta l gmme-l klt kadar
Evcil hayvan srlerinin girmesi, beslenmedeki yerinin azal-
ile birlikte, dzeni ortadan ncele-
ri ok temiz tutulan "meydan" bir plk durumuna ve zellikle
anak mlekli Evre ile gnmzdeki kyler gibi rastgele ge-
isteyenin yere oda ya da avlusunu gerek
da evine odalar tam bir Bu s-
reci ile birlikte (statu) ve klt ortadan
. hemen hemen nesnelerin grlmektedir. Il-
gin olan, bu nfusuna da ok bir
zaman srecinde ayn ok klmesidir. anak m-
lekli Neolitik ile nfus ayn iin
blgenin byk bir iin de sz konusudur. Ergani
15 anak mleksiz Neolitik ancak 3
tanesi anak mlekli dnem iinde devam Benzer bir nfus
birok yeri iin de geerlidir; yzleri
bulan anak mleksiz Neolitik sonraki dneme, ilk anak
mlekli Neolitik dneme ait ok az yeri bilinmekte,
ancak Halaf dnemi ile yeniden Bu durum, yeni bes-
lenme trnn yeni bir sonucu mudur, yoksa
gebe ya da
nedenlerden byk bir yerlere mi g bu
ileride blgenin kesimlerinde yeni ile ancak
114
ayn Neolitik Kltrleri iindeki Yeri
da gibi, gneyimizde
len ve 300' Neolitik ayn uzun bir sre
Anadolu'nun tek ve hatta tek bilinen Neolitik
mesi olarak ayn ile ilgili nceki da ilk yer-
iin tarihlerin PPNB dnemi ile ol-
ilk ok daha gneyde, Urdn-Filistin
blgesinde ortaya daha sonra buralarda iklimin
ile bu kuzeye zellikle Suriye'ye g ve
bunlardan kk bir grubun da Toros blgesine
yorumlara neden Bir yorum da ayn'nn
(obsidyen) ticaret yolu zerinde, bu ticaret sisteminin bir par-
1963 bu blgede Braidwood-
ambe1 heyeti ise, gneye bakan blgesinin
de "Bereketli Hilal"in bir ve bu blgenin de ilk
iin sahip Ancak bu bile
kuzeyinde kalan blgesini ekir-
dek blge
Son ok az da olsa, ayn'nden bu blgede
Caferhyk, Nevali ori, Hayaz, Gritille gibi Neolitik ka-
gneye bakan kuzeyindeki ova dizilerinde de bu d-
nem zetlenen yeniden
gzden geirmeye ayn evresinde, Ergani
bile, ayn ile 15 ka-
dar daha kuzeyde da bu d-
neme ait byk en blgesi-
ne kadar Bu yeni buluntular ile
birlikte ele "ayn Kltr" olarak
miz bu blgeye zg nitelikler bir buluntu ve bu-
nun kendi iindeki srecinden sz edebiliriz. Ozellikle son
da Batman srdrlmekte olan Hallan emi ayn
kltrnn ikibin daha geriye, onbinli
tr. Projemiz ve halen
olan Biris ve "da gz nne
Anadolu'da Mezolitik dnemden ve kesintisiz ola-
rak Kalkolitik iine kadar sren, ok ilgin ve zellikler ta-
bir kltr sreci ortaya
ayn kltr olarak bu kltr, daha ok
engebeli ve blgenin uyum daha g-
115
neyde yer alan kurak-step zellikler
Ancak iki blge Neolitik'in ilk
sonuna kadar paralel bir izgisi de Neolitik
kendi iinde kronolojik olarak gneyde Sina Ya-
zere, Iran kadar uzanan
alan iinde, hemen hemen tarihlere rastlayan benzer bir iz-
gisinin grrz.
miz bu byk kltr blgesi iinde, bu btnn bir olan ancak ye-
rel evre uyum ayn Kltr gibi daha kk
birimlerin mal de tm bu
blgede olarak
bu kltr blgesinden tm
ile Anadolu ve Ege'ye kadar da bir Orta Ana-
dolu Neolitik Kltr blgesinin de ile belli
tur. ilgin olan bu iki blge ki, bu da ancak ileride bu
blgelerde ortaya
116
Ei
.,J
,
GO
0:
1
000
0
ii
117
.....
.....
00
1cm
Resim: 2b
Resim: 2a
Resim: 2a,b- Malahit, evresi
Resim: 2<1-
ngrlen boynuz eki,
evresi
km
";...--'
o
Resim: zc- boncuk,
iii
D
Resim: Sa- deniz ait
alttakinin zerinde malahit kakma izleri
Resim: 3b- kalanalar
....
....
'L:J Resim: 3e- Fosil boneuk, kafatash
o km
-
Resim: 3d-
....
N
O
Resim: 4a Resim: 4b- Kk kemik
,'o"
1 o,'" .J-
'c">:;",
Resim: 4a-c- ayn'nde az bulunan zeri
bezeklikemikve domuz
ve alet
Resim: 4d- Kemik
kanca
veya
olta,
evresi
....
N
....
9
j"
i
r'
L
k.-k._,.
Resim: Sa- Byk
hcre
evresi
Resim: 5c-
(oluklu
Resim: 5b- Bazalt tokmaklar
Resim: 5<1- Silindirik (kap?) hcre
evresi
122
Resim: 6a- Kilden oturan
evresi
Resim: 6b- Kilden hayvan (koyun),
. odah -'
;0--,--,;
Resim: 6c- Kil pullar (vtoken''),
evresi
sa
---- -------------------------
Figure: 4- Operation 1: South Seetion Stratigraphie Profile
.....
146
7
(i)
Figure: 5- Phase A Local Late
Chalcolithic chaff tempered coarse
ware cerarnics: top
bowl", bottorn- "casserole"
--N
o 'M
Figure: 6- Operation PhaseB: Architecture on topof the
Contact Phase terrace platform. Locus 13
eontainedonly Local Late Chalcolithic ceramics,
white thecontemporaneous Ioci 2 and 6, on the
opposite side of wall lO, eontained only Late
ceramics
Figure: 7- Operation 1, Phase B: Beveled Rim Bowls, conical cup, 1adle, ant grit tempered
jars from the Contact Phase pure Late Uruk ceramic deposit in locus 12. Note
bitumen on juglet
Figure: 8- Reed impressed piece of bitumen-top view. The bottom shows the impression of a
Beveled Rim Bowl interior
147
2
WES-; SECTION
HAC'NE81 T:::P::':
Bi K. TURKEY
00
31'0 '=
>: . ,
---: - cJCJ-=1
->:
r
" i ... .. n=
' .......-------- .., --' .
. j
'"'r- .".
.......,u r
. :
-,
)C'
o .
'='- __
u" --;: ""- .. u ,',..........-;0
Jr
J
SC"'lE 1 20
o i m
Figure: Operation 2: West seetion stratigraphic profile
N
Figure: 10- Operation 2: Phase A: Large
. . - m i d brick buildingv Wall 25
s 1.7meters thiek. Note
niche andplastered day
basin 34 inside theroom
defined by walls 25 and 30
Figure: 11- Operation 2: Phase A: Chlorite pendant
149
150
Figure: 12a- Operation 2: Plase B(?) -stamp impressed jar sealing- top view. 12b.
underside of sealing
Figure: 12b
HACINESi TEPE
si RECi K, TU RKEY
OPERATION 3
NORTH SECTION
o
=='9
O
o im
OPERATION 3
EAST SECTION
Figure: 13- Operation 3: North and east seetion stratigraphic profiles
Figure: 14- Operation 3: Brown/black painted or bitumen dipped
day wall cone
151
....
<J1
N
LOOO BC
l500BC
Hacinebi Kurban AtatrkDam Arslantepe Leilan TabqaDam
Reservoir Reservoir
t
G
B YIA Hassek YIA N
Jebel
F
Sheikh
Hassan
A YIB Yil
i
i
?
?
Figure: 15- Tepe-Late Chalcolithic Relative Chronology
EXCAVATlONS AT HYK, A SMALL
MID-LATE THIRD MILLENNIUM URBAN
CENTER IN SOUTHEASTERN ANATOLlA, 1992
Guillermo ALGAZE*
AdnanMISIR
Introduction
In 1991 and 1992 the Archaeological Museum of and the
University of California, San Diego initiated a long-terrn program of ex-
cavations and surveys centered at Hyk, a smail Mid-Late third
millennium B.C. urban center situated on the Euphrates basin of south-
eastem Turkey. was the capital of a smail city-state system that de-
veloped along an important east-west overland route allowing passage
(via the Euphrates ford at Samsat) between the high plains of northem
Mesopotamiaand southwestern Anatolia (Fig. 1). Two of the towns, Kur-
ban Hyk (AIgaze et aL. 1990) and Lidar Hyk (Hauptmann 1981,
1982, 1983), and two of the villages, Gritille Hyk (Voigt and Ellis
1981) and Hayaz Hyk (Thissen 1985) that forrned part of this system
were excavated as part of recent salvage work in the Atatrk Dam reser-
voir area. However, because is situated just outside the edge of
both the dam reservoir and of the surveyed area 1977), no re-
search had been conducted at this key site and its immediate environs un-
til recently. The new research program at is specifically aimed at
correcting this drawback by producing a coherent corpus of evidence that
will complement and expand existing surveyand exeavation data from
the Atatrk area, thereby clarifying how the earliest city-states that
emerged in southeastem Anatolia functioned as social, political, and eco-
nomic entities. To date, two seasons of research have been conducted at
\\ o \;1'"
'. D;O
,
,
,
Fig. 3- Mid-Late EBA Building Comp1ex in Trenches 80181,
81181 and 82181
163
Fig. 4- Partial View of Mid-Lale EBA Building Complex in Trenches 80/81, 81181 and
82/81. View towards the East
Fig. 5- Mid-Late EBA Stone Cist Tomb (81181,loous 038). View Towards the West
164
Fig. 6- Mid-Late EBA Dog Burial (Locus 025) in Trench 82/81
Fig. 7- M i d - l e EBA Tomb (Loci 059/060) in
. Trench 81181
165
166
Fig. 8- Cache of Vessels Associated with Tomb 81/81: 059/060
Fig. 9- Defensive Rampart/Moat Feature on .
Northeastem Comerof theOuterTown
" N
\.,,1
,
B
Fig. 10- Preliminary Magnetometry Map of Easternmost Portion of T i t r i Gler Town
167
N
O S
T U
c-
R
V
E
Y
E
O
,
o
U
M
P CF.
\S
i
Fig. 11- Line DrawingInterpretation of Fig. 10
168
1,/
i
.;;Vl
'h.:' STREET / ROAD
MOAT/RAMPART
STRUCTURES
!
,
/ / / '
/,1 i \
i
1</
Fig. 12- Mid-Late EBA Remains in Trench 43/61, LevellV
169
:.7:-.
,. ~ ' .
-- .
. -:....
...
"
Fig. 13- Location of Atchaeological Sites identified intheT i t r i Regional Survey Program,
1991-92
170
1992 lUPINAR KAZll...ARI
Jacob ROODENBERG*
Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits yr-
tlen bu ve eyll
Ekip ortalama 18 ki
Trk, ve Alman talebeler, arkeologlar ve bilim ait
uzmanlar ve bilim adamlan yer
son esas Hyk'te
bu ise esas bulunan
kk bir bu tepe hykten
300 m mesafede ve ovadan da 4.5 m ykseklikte olup, 120 m
tam bir daire Buradaki sondaj arkeolojik kat-
lmek ve genel bir tarihlendinnesini Bizi
ynlendiren ise esas hykte mevcut olmayan
burada yakalayabilmemiz bu da 4. bin Sonda-
epeyi vaktimizi burada sadece
hafta srebildi. Fakat olduka tatmin edici bir oldu.
7x9 m lik, 1.60 m derinlikteki sondaj or-
taya ve bol miktarda bulunan anak gre Ilk Tun
tarihlenebildi (4. binin sonu) ki bu zaman dilimi H-
ykte mevcut Ana inmeden nce daha 3 m (veya daha
fazla) arkeolojik gre, tepenin alt tabaka-
en 4. binin ikinci bunun da
cevap kesindir. Ilgin olan, st tabakalarda or-
taya kulbe tahta tabanlar ve duvarlan belir-
leyen bir direk ukurlanyla nitelenmektedir. Gelecekte
pe'de devam niyetindeyiz.
* Dr. Jacob ROODENBERG, Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits, P.K. 132, -
ISTANBUL.
171
Esas Hyk
1) kesimdeki (P-9, Q-9 amalan)
(tabaka VI).
2) VI. tabakadan VII. tabakaya evresini saptamak iin merkez
kesimin (S-B
3) IX. ve X.tabakalann WX-12/13 a-
P-9, Q-9
P-9 91 Q-9
da ortaya olarak
Q-9 da ele geen, kt
kerpiten mimari. da takip
nk, tabakalar burada yzeye Ote yandan 40-50 cm de-
rinlikte, yzeyden ok kt korunma ancak izi sapta-
nabilen bir evi gn Dikdrtgen 4.70x6 m 00-
yutlannda bu gney yz kendisine paralel daha byk bir evle
Bu ikinci byk bir kal-
Q-9 dnersek, temizleme bulunan
yeni mimari elernanlarm da elde edilen grnt Do-
kesiti boyunca i ie kk hafife yay izip bir
saplanan bir
VI. evre eminiz. Aynca bu
min gnlk bir plk vazifesi de
S-B
mevsimden beri amada 7 ve 8. tabakalarda
(stratum, strata). 7. tabaka, kerpiten, net
belirli olmayan duvar paralan, topraktan bir taban ve bir
nnla nitelenmektedir. Bu tabaka 30 cmyi gemez. Hemen
bir izlenmektedir. Ince direk ukurlan, "wattle and
doub" duvar denebilecek yahut en
dallardan itler ele geen Bunun tam haki-
ki "wattle and doub" bir mimarinin burada
direk ukurlan X dan VII. evreye kadar gr-
len "eski tarz" mimariyi en son olarak 8. tabakada izlemekteyiz, halbuki
7. tabaka kerpiten yeni bir mimari trn sergilemektedir.
VIII. evreden VII; incisine bu incelenmesi, S-
B deki nedenini Bu seviyede durdu-
172
WX-12/13
Toprak tm yzne 400 m)
Buna X-12 diye zel bir il-
gi nk burada neticesi tmyle bir
evin tm ortaya Korunma bugne kadar
en iyisiydi; bu da biz arkeologlara ilgin
lar verdi. Oneelikle yksek hararet sonucu duvar-
lar bize Bu duvarlar,
5-6 m lik dikdrtgen bir evin i blmleri
fakat topraktan bir taban - zeri kille
duvarlara 25 cm duvarlar hafife yu-
birbirlerine Pise
boyunca 20 illi 25 cm - kez
yararak - direkler st yok Yerde,
duvara bir tr seki civannda kk bir ocak yer al-
ve bir ise kaba hamurdan bir petek
iindekiler - neticesinde ve tohumlar-
etrafa Kaba hamurlu bir betimleyen bir fig-
rin yerde Bu evden ele geen kk
paralan ve muhakkak ki bir kolyeye ait .gereken
kk haricinde, gnlk bu evin
ilgin yn benzerlerinin uzaklarda Balkanlar'da
Sofia'da) fakat Anadolu'da bu tip evlere
173
1 1992 -
174
1987 1992
1
j
'.
..'
.,,'
il- .
A
...tJ
B
Q
c
COOCUOI< )
'm.
>-----1
i W 12
Illn X. evre . i.
175
.176
, :"\
~ ..... ' ~ \ . ~ \ \ \
- - ~
~ ...~ ~ \
,
'"
J
KAZANEHYK-1992
Patricia WA1TENMAKER*
AdnanMISIR
Introduction
Salvage excavations were initiated at the site of Kazane Hyk in the
summer of 1992 to study the development of urban society in southeast
Anatolia', Kazane is located three kilometers south of next to
the village of Konuklu in Urfa Province (Plate 1; Figure 1). it rests at the
border between the Taurus foothills and lowland steppe region, at the en-
trance to the Urfa Plain. The site consists of a high mound and extensive
lower town. A fortification wall surrounding the entire settlement is visi-
ble on the site surface. The need for salvage research at Kazane was
brought to the attention of the Urfa Museum when exeavation for the
Urfa Tunnel (of the Atatrk Dam Project) exposed architecture and ce-
ramics in the lower town ofthe site.
Several characteristics of the site influenced our decision to work
there. First, ceramics from the site surface revealed that Kazane had a
long settlement history, dating from at least the Halaf period (ca.5000
B.C.). Second, ceramics from the site surface indicated that occupation
was apparently continuous from the Halaf period into the early second
millennium B.C. The continuous sequence provided an ideal
opportunity to study the development of complex societies in southeast
Third, because much of the site was apparently abandoned in
Patricia WATIENMAKER. Department of Anthropology, Cabell Hall, University of Virgi-
nia, Charlottesville, Virginia, USA 22903. .
Adnan MISIR, Mzesi Mdr.
(1) Funding for this project was provided by a National Endowment for the Humanities-ARIT
(American Research Institute in Turkey) Grant. Project members included Elise Auerbach
(University of Chicago), Adnan Baysal (Istanbul University), Jarod Bryson (University of
Virginia), Glin (Istanbul University) and Hakan Togul (Istanbul University). Tony
Wilkinson provided useful field advice. Wesley Bernardini(University of Virginia) and
Amy Gray (University of Califomia, Berkeley) eompleted many of the Illustrations.
177
the second millennium B.C., deposits from prehistoric and early historic
periods were just below the site surface. This would make it possible to
obtain broad horizontal exposures of occupational remains to study the
rise of complex societs, All of these factors indicated that Kazane was a
key site for understanding early Anatolian civilization.
The goals of the season included 1) completing a contour map
of the site, 2) conducting a collection of ceramics from the site surface to
determine the periods of occupation and settlement size for each period,
and 3) exeavation on two parts of the mound, to establish the latest peri-
od of occupation at the site and determine the accessability of third mil-
lennium B.C. deposits on the lower town.
The Site Survey
The site was mapped at a scale of 1:1000 using one meter contour in-
tervals-. Survey revealed that the site covered an area of 100 hectares,
including a twenty meter high mound and an extensive lower town
(Figure 2).
Once the site was mapped, we conducted a "controlled surface col-
lection" of ceramics from all parts of the site, to record the spatial distrib-
ution of ceramic types and estimate the settlement size in each period
(see Binford et aL. 1970; Redman and Watson 1970; Stein and Watten-
maker 1990; Whallon 1980)'.
At deeply stratified multicomponent sites such as Kazane, it is un-
likely that surface sampling will yield a completely accurate representa-
tion of the spatial extent of sub-surface occupational remains. In particu-
lar, the scale of early settlements deeply buried under later deposits may
be underestimated. Nonetheless, controlled surface collections are valua-
ble for providing a broad overview of the occupational history of the site,
to be cross-checked through excavations.
Preliminary findings from the surface collection suggest that site
was first settled in the Halaf period, if not earlier. Halaf pottery was re-
(2) Wc are grateful to for the site map, and to Inceyol who directed
the mapping team.
(3) To conduct the controlled surface eoIleetion, coIlection points were mapped along six tran-
sects designed to sample all sectors of the site and eover the main topographic features.
Along each transect, eelleetion units were pIaeed at 50- 00 meter interva1s, to insure that
pottery was eollected from all parts of the site. The eollection units were then delimited by
drawing circles enclosing areas of 100 square meters around the mapping points. Within
each unit, diagnostic artifacts were collected. Using this system, it was possible to recon-
struct the spatialdistribution of pottery fromeach period.
178
covered from two major parts of the site:' 1) the base of the main
and 2) the southeastern sector of the lowertown (Figs. 3 and 8)..Each of
these Halaf seatters is three hectares in areal extent . Halaf ceramics re-
covered fromthe southemedge of the sitemay have been moved. to the
area in fill used to construct the wall. .
The high density of Halaf sherds on the mound suggests a longterm
occupation diliing this time. Overall, the high density of carefully deco-
rated, well-made Halaf sherds suggests that Kazane will be an important
site for leaming about socialorganization during the earlyand Iate Halaf
periods in Anatolia. The recovery of Ubaid Sherds in association with
Halaf pottery on the lower town suggests a continuous ocoupation into
the Ubaid period.' .
The Late Chalcolithic/Uruk occupation was apparently to
the main mound. The diagnostic pottery from this period was a chaff-
tempered ware (Braidwood and Braidwood 1960:230-238 and Algaze
1990:252) and included types such as bowls with hammer-head rims
(Schwartz 1988:3, 37) and beveled rim bowls. The size of the Late Chal-
colithic settlement appears to have been at least six hectares. The Late
Chalcolithic/Uruk sequence at Kazane provides an opportunity to exam-
ine sociopolitical organization during this time, and assess the impact of
interaction with' southem Mesopotamia on a local center.
Occupation on the main mound continued intothe early part of the
Early Bronze Age (EBA I), dating to the early third millennium B.C. The
most- common ceramic type recoveredfrom this period was the cyma-
recta cup (Braidwood and Braidwood 1960:352-353; AIgaze 1990:283).
Surface remains suggest that the site contracted to ca. two 'hectares dur-
ing this time. This finding supports results from the Euphrates Valley of
Urfa Province (Wilkinson 1990:94, 96), where settlement sizes and so-
cial complexity declined during this period. However, this contraction
was apparently short-lived.
Kazane grew dramatically in the mid-third millennium B.C. (EBA
II-IV) and reached urban proportions (Fig. 4). Settlement expanded from
the mound to the lower town, and the site reached its maximum size of
100 hectares. Pottery from this period was similar to ceramics found in
the Euphrates Valley (Fig. 9), and included wares such as "Cooking Pot
Ware", "Plain Simple Ware", "Horizontally Reserved Slip Ware", "Met-
allic Ware" and "Combed Wash Ware" (Algaze 1990:311-321). Pottery
recovered from a seetion cut through the fortification wall dated to the
mid-Iate third millennium B.C., indicating that the wall may have been
constructed during this period of urbanism,
179
The impressive expansion of settlement at Kazane paralleled settle-
ment trends throughout southeast Turkey (at sites such as see Wil-
kinson 1990:97-102) and north Mesopotamia. Findings from Kazane sug-
gest that growth was on a greater scale than in the Turkish Euphrates
river valley, where the largest known third millennium B.C. center, Ti-
reached ca. 40 plus hectares (Algaze et aL. 1992:33).
The distribution of second millennium B.C. ceramics from Kazane
suggests that the settlement contracted during this time, although it re-
mained a sizeable center. Pottery included types similar to those from the
Euphrates Valley, like incised ''Plain Simple Wares", and those from the
Cizre region, such as "Khabur Ware" (Algaze et aL. 1991).
Test Excavations on the Lower Town
Test excavations at during the 1992 season were conducted
to establish the occupational sequence on the lower town, to aid in plan-
ning future exeavation seasons. A primary objective was to determine
how far below the site surface mid-late Early Bronze Age deposits were
located, so that we could make future plans for studying the period of ur-
banism.
The first area excavated, Unit A (Figs. 2, 5), was a 100 m2 area on a
southem extension of the mound. This was one of the highest areas on
the lower town, and surface remains included a high density of second
millennium Re. ceramics. We selected this area for exeavation to estab-
lish the maximum depth of second millennium deposits on the lower
town, as well as the nature of occupation in this part of the site. Four oc-
cupational phases were identified.
Phase 1 was represented by two graves which were tentatively dated
to the Middle Bronze Age. Since these graves were in the plow zone,
they were badly disturbed. One of the graves were marked by circular ar-
rangements of stones (1.20 meters wide). A second grave consisted of
simple pebble lined burial pit containing badly disturbed adult bones and
a single pot.
Phase 2 of Unit A consisted of a Middle Bronze Age wall foundation
and associated deposits at the base of the plow zone.
Phase 3 was the earliest well preserved occupational phase (found at
a depth of ca 0.70 m). This appears to have been a domestic area dating
to the early second millennium B.e. Two structures were partially exca-
180
vated. Only the comer of the one structure was exposed (Fig. 5, locus
030). This building was situated next to a cobbled path or street (Fig, 5,
locus 030). This building was situated next to a cobbled path or street
(Fig. 5, locus 029). Three rooms of the second building were excavated
(Ioci 010, 020, and 021). The foyer of the structure (Iocus 021) yielded a
macehead and loom weight. A courtyard area which may have been asso-
ciated with the structure contained a hearth built on a cobble platform
(Iocus 019).
The stone foundations of the walls were ca 0.50-0.70 m wide. The
bricky fill in this phase suggests that the stone foundations were capped
with mudbrick, although the mudbrick suprastructure of the walls were
not preserved. With the exception of the objects already mentioned, arti-
facts were limited to ceramics, flint tools and animal bones. The finds,
combined with the modest nature of the architecture, suggests that the
building was a domestic structure.
To determine the depth of second millennium B.C. deposits in this
part of the site, we excavated asounding in the southwest comer of the
trench. It was excavated to a depth of ca. four meters. The sounding
yielded a series of second millennium B.C. pits. Mid-Iate third millenni-
um B.C. deposits were reached at ca. two meters below ground surface
(loci 016 and 017 in Fig. 6). .
The second exeavation area, Unit B (Fig, 2), was located on the low-
er town, near the northem base of the high mound. This area was selected
because surface collections yielded a low density of second millennium
B.C. ceramics, combined with a high density of fourth and third millenni-
um B.C. ceramics. This suggested a different occupational history on the
northem side of the mound than the southem side. To further document
the occupational history in this part of the site, and determine the accessi-
bility of deposits dating to the mid-third millennium B.C., a 10xl0 meter
trench was opened. When it became apparent that the deposits represent-
ed erosion layers, we reduced the exeavation area to 2.5x2.5 meters. The
test trench was excavated to ca. 2 meters below ground surface, when
stone foundations and Early Bronze Age IV deposits were reached. This
sounding shows the accessibility of deposits dating to the period of ur-
banism in this part of the site.
Overall, ceramics from the site show strong connections to other
known areas of southeast Anatolia, such as the Amuq Plain (Braidwood
and Braidwood 1960), the Euphrates Valley 1977) and the
Harran region 1990). The presence of Anatolian Karaz ware,
181
retrieved in surface collections, suggests that this part of Turkey had
strong connections with the Anatolian highlands. The recovery in surface
collections of artifacts such as a c1ay seal, ceramic wasters and im-
ported pottery indicates that future work will yield detailed information
on economic activities at this regional center.
In conc1usion, the first exeavation season at Kazane Hyk has con-
firmed impressions that this site was a key regional center from prehistor-
ic times. In the mid-third millennium B.C. it became one of the largest
sites in this part of the Near East. Kazane is one of a growing number of
known sites in Turkey, such as Harran 1990), Oylum Hyk
(Ozgen 1988), and Hyk (Algaze et aL. 1992), which show that ur-
banism in Anatolia was on alarger scale than most Near Eastern archae-
ologists have recognized. Thus, archaeological research in Turkey will
contribute to understanding the rise of cities not only in Anatolia, but
throughout the Near East. .
BIBLIOGRAPHY
ALGAZE, G. 1990. Algaze, Gui11ermo (editr) Town and Country in Anatolla. Vo
lume II: The Stratigraphic Sequence at Kurban Hyk. The University of Chicago Orien-
tal Institute Publications, Volume 110. Chicago. The Oriental Institute of the University
of Chicago.
ALGAZE, G., R. BREUNINGER, C. LIGH1FOOT, and M. ROSENBERG. 1991, The Tigris-
Euphrates Archaeological Reconnaissance Project, A Preliminary Report on the 1989-
1990 Seasons. Anatolica 17: 175-240. '
ALGAZE, G., A. MISIR, and T. WILKINSON. 1992, of Ca1ifornia
Excavations and Surveys at Hyk, 1991: A Preliminary Report: Anato/ica XVIII:
33-60.
BINFORD, L., S. BINFORD, R. WHALLON, and M. HARDIN. 1970, Archaeology at Hatchery
West. Memoirs of the Society for American Arehacology No. 24.
BRAIDWOOD, R. 1.' and L S. BRAIDWOOD. 1960, Exeavations in the Plain of Antioch I.
Oriental Institute Publications 61.Chicago: The University of Chicago Press.
ZooGAN, M.1977, Lower Euphrates Basin 1977 Survey. Middle East Technical University,
Lower Euphrates Project Publications, Series I, no. 2 Istanbul: Middle East Technica1
University Keban and LowerEuphratesProjects.
ZGEN, E. 1988, Hyk, 1987. Anatolian Siudies 38:202.
REDMAN. C. and P.J. WATSON. 1970. Systematic, Intensive Surface Collection. American
tiquity 35:279-291.
SCHWARTZ, G. 1988, Exeavation at Karatut Mevkii and Perspectives on the Uruk/Jemdet Nasr
Expansion, Akkadica 56: 1-40.
182
STEIN, G. and P. WATIENMAKER. 1990, The 1987 Teli !.eilan Regiona1 Survey: Preliminary
Report. in Economy and Settlement in the Near East: Analyses of Sites and Mate-
rials, edited by Naomi Miller, MASCA Research Papers in Science and Archaeology -7
(supplement), pp. 8-18.
WHALLON, R. 1980, The Systematic Collection and Analysis of Surface Materials from a Pre-
historic Site in Southeastem Anatolia.In The Joint Istanbul-Chicago Universities' Prehis-
tork Rescarehes in Southeastern Anatolia, ed. H. ambel and R. Braidwood, pp. 207-
219. Faculty cr Letters Publication 2589. Istanbul Unlverslry.Jstanbul. .
WIT..KlNSON, T. 1990, Town and Country in Southeastern Anatolla. Volume i: Setelement and
Land Use at Kurban Byk and Other Sites in the LowerKorobaba The University
of Chicago Oriental Institute Publications, Volume 109. Chicago: TheOriental Institute of
the University of Chicago.
N. 1990, 1989 Yzey Sonu-
VTII:401-418. Ankara: T.C. Kltr
183
URFA
Kazane Hyk
-.
--
30 20 10 ,""__ __ km
Figure 1- MapShowing theLocationof Kazane Hyk
184
100m
Figure 2- Map of Kazane Hyk
185
i .
Kazane Hyk
Halaf/Ubaid Period
. .
'The Spatial Distribution of Pottery from theHalafandUbaid Periods
.. ,',
" "
..
, .
't
.. .
:' i'
186 . "
; "":'
.' {.
Kazane Hyk
Mid-Third Millenium
Figure 4- The Spatial Distribution of Mid-Late Third Millennium B.C. Pottery
187
Kazane Hyk
Unit A
Phase 3
11.0 N
Meter
r------------
:
:
i
i 020
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
sonda;e - - 'ct
i 001 i\)
i
116 i
'17
i 023 i
." i
L :D.
Figure 5- Unit A, Phase 3
188
027
- ,
1
1
1
1
1
1
1
1
'"
1
1
'l 1
1
i
South Profile of Sondage, Unit A
Locus
1:::1 Plow Zone
1:::::1 Brown Soil
DBricky Fill
r.::':! Lighl Brown Soil
Locus 016
O 0.5
Meters
ffiIJ] Orangish Clay
Compacted sen
Tannlsh Gray Soll
Ash
Figure 6- South Seetion of Unit ASounding. Loci 16 and 17 yielded mid-Iate third
millennium B.C. pottery
189
South Profile of Sondage, Unit B
o 0.5
I... i
Meters
~ BrlckyWash
~ SlindyGreySoll
DBrlCkYFIII
Figure 7
i ~
\17
Figure 8- Halaf (upper row) and Late C h a l c o l i h i c Pottery
190
~
"
/
~
\
\
....
(
\
i J
)
,
r
)
(
(
Figure 9- Mid-late Third Millennium B.C. Pottery
191
192
,
-
1992 EXCAVATrANS AT HYK
(DRTYOLlHATAY)
Marie-Henriette GATES*
Two summers ago, the Department of Archaeology and History of
Art at Bilkent University began a long-term project centering on Kinet
Hyk near Drtyol, in eastem coastal Cilicia, The first stage of this pro-
ject, in August 1991, involved a briefnonsystematic survey of the coastal
region. i reported at last year's Archaeological Symposium on the results
of this survey, which included a geomorphological study by Dr. Sancar
This first stage was followed in July 1992 by three weeks of ex-
cavations at Kinet Hyk under the aegis of the Hatay Museum in Antak-
ya'.
HYKANDtts SETTING
The Erzin or Plain, where Kinet is located, is an allvial fan
probably created by an early course of the river Ceyhan between a vol-
canic outcrop to the west, and to the east the serpentine and limestone
massif of the Amanus Mountains. The plain's geomorphology and eli-
mate entail, for the archaeologist, the following features: good conditions
for agriculture in antiquity as today; a continual deposit of alluvium and
wash affecting large sites, and burying prehistoric ones to the point of
* Do. Dr. Marie-Heoriette GATES, Bilkent niversitesi, Bilimlerve Edebiyat Fakl-
Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm, 06533 Bilkent, ANKARA.
(1) 1. OzgenandM.-H. Gates. "Report on the Bilkent University Archaeological Surveyin Cili-
cia and the Northem Hatay: August 1991," X... (Ankara,
1993) 387-394; F. S. Ozaner, M.-H. Gates and 1. Ozgen, "Dating theCoasta1 Dunes of Kara-
basamak District Bay) by Geomorphological and Archaeological Methods,"
VIII. Arkeometri (Ankara, 1993) 357-367.
(2) i owemany thanks to theTurkish Ministry of Culrure's General Directorate of Monuments
andMuseums, to its director Dr. EnginOzgen, andto Mr. HseyinDiner, Director of the
Hatay Museum, for theirpermission andassistance forthe Kinetexcavations. Financial sup-
port was generously provided by the Ministry of Culture, by Bilkent University and by
Hershel Shanks of the Biblical Archaeology Society. The Delta Petrol Urnleri Ticaret
also gaveus muchwelcomehelp.
193
invisibility; and potential maritime exploitation of the coast, where a
fault line produced exceptionally deep anchorage. From early, even Pale-
olithic times, the Issos Plain acted as corridor between Cilicia and the
Amuq, inland Syria, and the Levant. Excavations of a site in this region
would produce crosscultural data on the commercial dynamics of any pe-
riod, as well as a much-needed check on regional and broader chronolog-
ical sequences.
Kinet Hyk, 30 kilometers north of and eastem coastal
Ci!icia's largest mound, seems ideally suited for investigating these is-
sues. The mound measures 200 meters E-W by 120 meters N-S at its
base, where terraces extend on all sides; it rises as an impressive land-
mark in the flat coastallandscape, with the 700 meters to its west. Ki-
net has frequently been with the Issos of Alexander the Great's
battle of 333 B.C. against the Persians; by some, with a Phoenician har-
bor named Sissu, and the Hittite Passase. Its modern name probably de-
rives from Hisn at-Tinat (perhaps "fortress of the mentioned by 9th
and lOth c. Arabic geographers as a "collection center for shipment of
pine trees to Syria, Egypt and the frontier with Byzantium" (al-Istakhri)',
Although Kinet today offers !ittle appeal as a natural harbor, its topogra-
phy may well have been altered by alluviation. Our 1991 survey collec-
tion included Cypriote, Greek and East Greek imports that pointed to
lron Age maritime commerce. It is suggestive that the site was recently
reactivated as a port by the Delta Petroleum Company, which offloads oil
and propane gas from tankers anehoring at its jetty. By 1991,
Delta had leveled the mound's westem, coastal terrace; in summer 1992,
they were completing the assembly of twelve 5000 m3 storage tanks
against the mound's south flank. if ancient Kinet was to be investigated at
all, it needed urgent attention.
1992 SOUNDlNGS AT HYK
During a brief season in 1992, a team of eight archaeologists
and students from Bilkent University carried out preliminary soundings
at Kinet, to begin a stratigraphic assessment of the site'. We opened three
concurrent step trenches (Operations A, B and c) initially 5 meters wide,
on the east, north and west slopes of the 23 meter-high mound (Fig. 1).
(3) Reference courtesy of Dr. Gary Leiser.
(4) The excavations lasted from July 12- August 2. Members of the team included M.
(Bilkent) in Operation A; Dr. T.M. Cross (American Research Institute in Turkey, Ankara
Director) and A. Akarsu (Bilkent) in Operation B; M. Aslan and H. Kaya (Bilkent) in Ope-
ration C. Surveying, draffing and photography were done by Mr. Andrew Fletcher (Bilkent);
T. B. was registrar.
194
To our surprise, we found little of Hisn at-Tinat beyond two large pits
and wash down the north slope; we subsequently learned that during the
First World War, towered stone structures on top of the mound were tom
down, and its slopes terraced, to make the site a less visible target to hos-
tile gunboats.
HEUENISTIC-IMPERIAL ROMANLEVELS
Immediately below the present surface in all three trenches appeared
walls that must represent Kinet's defenses in Helienistic and early Imperi-
al Roman times, as indicated by associated pottery. In the east trench (A)
were uncovered the stone foundations of half a gate building. A stepped
terrace of large led up the mound slope to reach it. In the
north trench (B), the system consisted of a straight stretch of
stone walling. Outside it, the mound's steepest slope was found to have
been revetted with a elay and earth packing ca. 1.5 m thick, and its sur-
face embedded with cobbles and large stones. This rampart or glacis in-
eline was not smooth, but built instead as narrow concentric ridges
roughly 2.5 meters high. We eleared thisrampart down half of the
mound's slope. I have little doubt that it extends to the very base. The lat-
est sherds from the rampart's elay packing appear to be Iate Hellenistic,
providing an unexpected date for this ambitious defensive system. An
earlier Helienistic phase on the mound was indicated in the west trench
(c) by a massiye ashlar foundation that promises to become an impres-
sive building in future exeavation seasons (Fig, 2). The Hellenistic and
Roman city alsoextended over Kinet's terraces;they-produced, among
other finds, a 2nd c. B.e. Rhodian amphora handie starnped with the
name of the winemerchant Bromlos- (Fig. 3). Delta Petroleum's bulldoz-'
ing activities on the south terrace in 1992 cut through walls that may be-
long to the Helienistic and Roman harbor.
IRANAGE LEVELS
The century preceding this Helienistic oecupation was not recovered
in any of our soundings, where the settlement sequence stepped down di-
rectly into the early 5th c. Re. The west (c) trench's building levels
span the 7th and 6th centuries; a corresponding but syncopated sequence
was also present in the east trench (A), where several stone-lined pits
packed with bones and especially pottery must result from an energetic
houseeleaning in the 6th c. B.e. These levels provide a revealing spec-
(5) BROMIOU + wreath (ca. 175-146 B.C.): V. Grace in Excavations at Gz{ Kule. Tarsus I:
Part V (''The Stamped Amphora Handles") (Princeton, 1956) 143 nos. 51-53; D.T. AricI, -
Excavations at the City o/David. 1978-1985. II (Qedem 30) 1990) 61.
195
trum of wares: some local, some imported from throughout the eastem
Mediterranean, and others exotic imitations. The cream-slipped wares for
large wares and heavy bowls are certainly local. Imports and imitations
from the Aegean include Wavy-Line Wares in red, gray, and brown va-
rieties (Fig. 4); black and red lonian bowls (Fig, 5); plain East Greek type
household amphoras identical to finds at Teli Sukas-; Wild Goat ware
(Fig. 6); East Greek and Attic Black- and Red- Figure; and a Middle Co-
rinthian aryballos (Fig, 6). Cypriote types include Bichrome bowls, jars
and pitchers (Fig. 7); White-Slip m, and Black on Red Wares; and a
figurine head. From the Levant come large basket-handled amphorast
(Fig. 8), a body sherd incised with the Aramaic/phoenician let-
ters lammeh and 'aleph (Fig. 9). Contemporary with these pits were shal-
low depressions filled with smashed murex shells, a sign that kinet pros-
. pered from commerce in purple dye.
Below this phase, in the west trench (c) at an absolute depth of 6
meters, appeared a massiye mudbrick wall partially set on stone founda-
tions. It suffered in a violent fire that caused the collapse of roofing or
ceiling material that includes timbers and reeds. The accompanying pot-
tery would date the wall to Tarsus, Early to Middle lron Age Period, in
the 9th-8th c. B.C. Finally, a narrow sounding at the base of excavations
beneath the glacis in the north trench (B) contained sherds dating to the
transition between the Late Bronze and lron Ages. This transition occurs
at 9 meters absolute depth from the top of the mound, and would indicate
an Iran Age deposit of over 7 meters. It also leaves aminimum 12 me-
ters of pre-Iran Age at Kinet below the base of the 1992 season's exeava-
tions.
The 1992 soundings at Kinet Hyk promise that the site can be
classed with Teli Sukas, al Mina, Tarsus and Mersin as a lively Mediter-
ranean harbor during the millennium B.C. Kinet's accessible and sig-
nificant architectural levels on the mound will provide much to supple-
ment those sites in future seasons. it can be anticipated that the earlier
phases awaiting future seasons at Kinet will reflect comparable wide-
ranging connections for the Bronze Age.
(6) Kg. a 6th e. B.C. amphora from p. A pit 22 (KT 585), whose micaeeous light brown fab-
rie and match Sukas TS 1020: G. P1oug, Sukas ll. The Aegean. Corinthian and
Eastem Greek Pottery and Terracottas (Copenhagen, 1973) 84-85 and p1. 20:387.
(7) The Kinet basket-handled amphoras belong. to the earliest type, dated Iate 7th-6th c. B.C.:
see M.-L. Buhl, Sukas VII. The Near Eastem Pottery and Objects of O/her Materials from
the Upper Strata (Copenhagen, 1983) 16-23.
196
Fig. -1- Topographical plan of Kinet
,
/
...
,.
i
i
i p; i
i
:
i
L-
o,
,
,
,
"
/'
J/ . "
"
,.
//
,}
"
" .;
.:7 &1.11'
IllET 1892
OP. C:2
.-
1:20
'"
,
i
i
f
i
i
"U-4a. /
,
.>
--_...
------._.-'-'-'-'-'-'-' ---.-.-. -._. ------.-.-.---------r(j
Fis. 2- The HelIenistic Wal1 Fcundations in Operation C
197
198
Fig. 3- Rhodian amphora handie
Fig. 4- Wavy-Line Ware trefoil piteher
Fig. 5- lonian bowl with black s!ip, dul! brown fabric
Fig. 6- Wild Goat style sherd (right); top and base of a Middle Corinthion aryballos (left)
199
200
Fig. 7- Cypriote bichrome pitcher
Fig. 8- Basket-handled amphora
_ . ww
~ ~ ~ ~ ---
Fig. 9- Amphora body
sherd incisedwith
two Aramalc/
Phoenician letters
OLTEPE/KESTEL 992
K. YENER*
Gltepe Arkeoloji Mzesi srdrlen bir
projedir. Ilk Tun ait Kestel kalay maden
eteklerinde, ilesinin Celal1er ky iinde yer Ma-
den, kendisine bir cevher atlye ve yeri olan Gl-
tepe'nin Sahada dahil olmak
zere- 16 Haziran 1992 de ve ekibin blgeyi
terk 6 gnne kadar Bu
Kestel maden ve kalay retim teknolojisinde
1992 geen Kestel madeninde bulu-
nan toplu mezar ve mezann Aynca
Gltepe anak mlekleri tipoloji ve stratigrafik
gre bilgisayara 1991 sezonunda bulunan ve Ilk Tun II
evlerinin zemininde bulunan kalay cevheri tozlan ile bir ergitme
deneyi - .. .
gsterdikleri ve iin
Mzesi Mdr Erol Kltr Mdr Ozgr Bilen ve
Hilmi Atabey'e, Kltr ve Mzeler Genel Mdr Sn.
Engin zgen'e ve genel mildrlk grevlilerine, Valisine ve
Smithsonian Institution Conservation Arkeo-
metri Blm tmne borluyuz. Proje, Na-
tional Endowment for the Humanitics, National Geographic Society, In-
stitute of Aegean Prehistory, Smithsonian Institution, Ingiltere Historical
Mining Society ve Universitesi parasal destek
ekibine birok kuruma uzman Mzesi
K. Yener Ekibin
yeleri, Mzesi'nden Aikgz, niversitesi'nden
* Do. Dr. K. YENER. Conservation Analytical Laboratory Smithsonian Institution
Washington D.C. 20560 A.B.D.
201
Behin Aksoy ve Prof. Dr. Hadi zbal ve Can zbal, Arizona niversite-
si'nden Jennifer Jones ve Thomas Chadderdon, Texas niversitesi'nden
Dr. Robert' Hard ve Lynden Kossub. Historical Mining Socie-
ty'den Lynn ve Sheelagh Willies, John Peel, Brenda Craddock, Bryan
Earl ve Philip Andrews Atom Spektrornetre analizleri
Universitesi Kimya Blm'nden Prof. Dr. Hadi zbal,
izotop analizleri ise, Washington D.C.'de Smithsonian Institution Conser-
vation Analytical Laboratory'da Dr. Edward Sayre ve Analist Emile Joel
elektron mikroskop,
fluoresens, ditraksiyon ve bilgisayar ise, ku-
rumda ben Botanik veriler Ingiltere'de Mark Nesbitt, Hollanda'da
Dr. Sitze Bottema ve Dr. S. Woldring ve Arlene Rozen
dan Kemik analizleri Fordham niversitesi'nde Dr.
Gilbert analiz MetallUrjik analizler Cambridge
Universitesi'nde James Charles .. ve Cornwall'da Bryan
izimleri Ozkan ve
Kestel Maden
1992 sezonunda ekibirnize madencilik arkeolojisi uz-
maden mhendisleri ve jeologlar Lynn Willies
Kestel maden devam Ocak tahminimiz-
den de byk ve 1.5 kilometreden bile fazlaya 1991'de
bulunan toplu mezarlar incelendi. kemik ve anak mlekler
ve mezar Bu mezarlar battal bir
koridorda ve Ilk Tun cevherin galeriler ol-
ortaya 1, 2). ok ol-
ve aralannda, sanduka mezar, pitos iine gmme. basit
gmme, ve oda mezarlar da fakat hasara du-
anak mlekler 3-7) mezarlar Ilk Tun tarih-
J. gre llerin 5-18
ocuk Kemikler daha bir in-
celenince antik madenciler ve oturanlar birok bilgi
elde etmek mmkn meslekleri ile ilgili paleopatholo-
jik durumlar ve Gltepe'nin ile ilgili bilgiler gibi.
Pota paralan ve metalik ve malzemeler Washington
D.C.'de Smithsonian Institution da jeolojik, kimyasal, istatistik
ve metalurjik analizlere tabii tutuldu. 1992 sempozyumunda Gltepe'de
bulunan binlerce pota 2S'inin analizleri Bunla-
i yzeylerinde kalay metali ve curuf
I yzeydeki kalay miktarlan toplam %30 ve yer yer
% 99.8 'e kadar
202
Bu ise Comwell'dan gelen kalay Bryan Earl
ile bir ergitme deneyi lik Tun analizlerden
elde edilen bilgiler bol saman modem bir pota re-
iki gn pota kururken kalay cevheri Gltepe'nin
Ilk Tun II evlerin zeminlerinde bulunan iinde saklanan
kalay tozlan Dr. Hadi Ozbal bu atom
spektrometre ile analiz edip cevher tozunun %1 kadar kalay
B. Earl %1 olan bu batte ederek
tiriyorsa, biz de Comwall'da krek (vanning shovel) ile
bir bardak su ile %lO'a kadar iin al-
zaman sediment ederek, taneler olarak vanning krek
zerine %10 kalay tozu potaya konduktan sonra 20
dakika fle ile flendi ve yzlerce boncuk kalay (prill) elde
Ikinci
Bylece basit bir yntem ile kalay cevherinin ergitrnede gerek-
en mekanik bir yntem ile ..
ileriki Kestel Gltepe ile tun bu teknolojinin
yan rnleri ve endstri stratejisi ile ilgili devam edecektir.
1993 sezonunda Gltepe atlyeleri ve
metal reten bir blge iinde yer alan bir bilgi
doldurarak birok byyen tun buluntulan
bilgileri bir araya ve kritik bir dnem olan ilk
Tun teknolojik bir transformasyon geiren Anadolu arsenli
tuntan tuna ve o dnemin yksek-teknolojisinde
nclk 3. bin sonuna zamanla artan
kalay istekleri Gltepe ve Kestel gibi yerel kalay kaynaklan
yetersiz Bylece Kltepe'deki Asur Ticaret Kolonileri devreye
girerek Asur ile Fakat M.O. 3.
ise, en erken tun aletlerin zamanla kom-
Mezopotamya ve Suriye'nin ve Anadolu'nun tanmsal blgelerini be-
sleyen nce bir Ve bu da nemli bir ve
merkezi olan bir blgenin tarihi
BASS, T. 1991 "Land of Bronze", Special lssue. "ACelebration of Women Science," Dlscover
12:62-66.
AGATAY, A. and N. PEHLIVAN, 1988 '''Celaller Kalay
Mineralojisi," (Mineralogy of the Celaller ) Tin Mineralisation, Geological
Ieoloji Dergisi 32-33 (1988) 27-31.
CRADDOCK, P. 1992 "A Short History of Firesetting,' Endeavor.New Series 16145-150.
203
HOLDEN, C. 1992 "Clues Lo a Tin Age," Science256 1136
JOBE, L.L. 1992 "Finding the Bvidence,' ArarneoWorld 43: 18-19
KAPTAN, E. 1990 "Finds Relating to the History of Meta11urgy in Turkey," MTA Bulletin III
(1990) 75-84
1993 "The Old Mining Field Explored Recently Belonging Lo Ancient Mining", paper
deliyered at the 14thInternational Symposiumof Excavations, Surveys and Archaeometry,
25-29 May 1992 Ankara Turkey.
MUHLY, J.D., F. BEGEMANN, O. ZTUNALI, E. PERNICKA, S. SCHMITT-STRECKER
and G.A. WAGNER 1991 "The Bronze Age Metallurgy of Anatolia and the Question
of Local Tin Sources," in E. Pemicka and G. Wagnereds., Archaeometry'90, 209-
220.
PEHLIVAN, NA T. ALPAN 1986 Masifi ve Mine-
ral On Raporu," Ankara: M.T.A. unpublished report
PENNISJ, E. 1992"Turkish Tin MineRevises BronzeAge History," ScienceNews 141: 309
V P.B., R. KAYLOR, J. FEATHERS, M. GOTTFRIED, KA YENER, W.F. HORN-
YAK and A. FRANKLIN 1993 "Thennoluminescence Dating of a Crucible Pragrnent from
anEarlyTinProcessing Site in Turkey," Archaeometry 35: 1-4
V P.B., KA YENER, and L. MAY 1992 "Third Millennium B.C. Tin Processing
Debris from Gltepe(Anatolia)," in P.B. Vandiver, 1. Druzlk and G.S. Wheelereds., Male-
rio/s Issues in Art and Archaeology III. pp. 545-569. Pittsburgh: Materials Research Soci-
ety.
WILLIES, L. 1990, "An Early Bronze Age Tin Mine in Anatolia," Bul/etin of the Peak District
Mines Historicai Society ll: 91-96.
1991 "Report on the 1991 Archaeological Survey of Kestel Tin Mine, Turkey," Bul/etin o/the Pe-
ak District Mines HistoricalSociety IL: 241-247.
1992 "Reply to Hall and Steadman," Journal ofMediterraneafJ Archaeology 5/1: 99-103.
YENER, K.A. 1990 "Is This the Source of Bronze Age Tin?" National Geographic 178: Geog-
raphica.
YENER, KA and M. GOODWAY 1992 "Response to Mark E. Hall and Sharon R. Steadman,
'Tin and Anatolia: Another Lock,'" Journal ofMediterranean Archaeology 5: 77-90.
YENER, K.A. and H. ZBAL 1986 "The Mining Distriet Survey of Silver and Lead
Meta1s in Ancient AnatoHa," in I.S. OHn and MJ. Blackman eds, Proceedings of the 24th
International Archaeometry Symposlum, pp. 309-320. Washington D.C.: The Smithsonian
Institution
1987 "Tin in the Turkish Taurus Mountains: The Mining District," Antiquity 61:64-71.
YENER, K.A., H. ZBAL, E. KAPTAN, A.N. PEHLIVAN, M. GOODWAY 1989 "Kestel: An
Early Bronze Age Source of Tin Ore in the Taurus Mountains, Turkey," Science 244: 200-
203.
204
YENER, K.A., H. ZBAL, A. MlNZONI-DEROCHE, B. AKSOY 1989 Archaeo-
metal1urgy Surveys in the TanrusMountains, Turkey,' National Geographic Research 5/3:
477-494.
YENER, K.A., E.V. SAYRE, E. JOEL, H. ZBAL, I.L. BARNES and R.H. BRILL 1991 "Stable
Lead Isotope Studies of Central Tanrus re Sources andRelatedArtifactsfromEastem Me-
diterranean ChalcoHthic and Bronze Age Sites,"Journal of Archaeologica/ Science 18:541-
577.
YENER, K.A., and P.B. VANDIVER 1993 "Tin Processingat Gltepe, an EarlyBronze Age Site
Anatolia," American Journal ofArchaeology 97:207-238.
YENER, KA, P. B. VANDIVER, with APPENDIX by L. WILLIES 1993 "RepIy to I.D. Muhly,
'EarlyBronze Age Tin andthe Taurus,' American Journal ofArchaeology 97: 255-264.
205
Kestel Mine 2
.+
Entrance Area
ch Chamber
i J O n l
b Bculder
4 SUrvey Stat10n
_.
o 5
- --
206
e k i l : 1- Kestel kalay madeni, toplu mezar (Mine 2)i izim
B. Craddock
-A
-c
-o
c :::
Ch :: ... '
.
2 B b
.
CJo
__O .. <l
b
"'-, -.. '.'- , .
Ch Chamber
CL Clst
J Jolnl
p
b Bourder
10 Survey Slllion
Kestel Mine
Mortuary Chambar
ay madeni toplu
, mezar (Mine2) ..
gm! izim B cra ddock 2 Kestel kal
207
208
3- Yivli madencilik aleti; Kestel kalay madeni. Foto: K Yener
4- Geyik boynuzundan madencilik aletleri Kestel kalay madeni
Foto: K. Yener
5- Kalay pota Kestel kalaymadeni
Foto: K. Yener
6- Tun keremik Kestel kalaymadeni
Foto: K. Yener
7- Tun Syrian Merallle Ware, Kestel kalay
madeniFoto: K. Yener
209
EXCAVATIONSAT
ARSLANTEPE-MALATYA, 992
Marcella FRANGIPANE*
During the 1992 campaign exeavation work was carried out in three
different areas of the mound (Fig: 1): the higher part of the south-west
zone, where a large area along the slope has been investigated since 1971
(SW); another zone to the north of this, on the top of the west side of the
mound, which was opened up in 1989 (w D6-E6); and a new sector on
the same westem slope, on a kind of lower terrace created by the quarry-
ing carried out in the past by the villagers probably to remove soil to
make mud-bricks (W DS). In this westem area the 1990-91 campaigns
identified the oldest part of the hyk, whose deposit cu1minated with a
superimposed series of monumental buildings dating back from the mid-
die to the end of 4th millennium RC.; the use of a broad fiat area half-
way down the slope made it possible to investigate older leve1s without
removing the huge Late Cha1colithic structures.
South-west area
in the south-west area, investigation work continued on the Early
Bronze levels, bringing to light a considerable part of an Early Bronze IB
village (period Vm2) under a long and uninterrupted sequence of E.B. II
and n terraced settlements brought out in earlier campaigns.
The removal of a large terraced building with massiye stone founda-
tions belonging to Early Bronze II (period YlC), which came to light in
1991, demonstrated beyond doubt that, despite the small size of the
E.B.II settlement which was limited to the upper part of the mound, it
was precisely in that period that work began on the huge terracing opera-
tions which were then resumed throughout the whole of Early Bronze n
when the settlement was extended with considerable urban planning.
Marcella FRANGll'ANE. Dip. di Scienze deli' Antichita Vi. Palestro 63-00185 ROMA.
211
C14 tests on the charcoals found in the bumt and best preserved
room in the conducted by the C14 laboratory of Rome "La Sa-
pienza University, produced various perfectly consistent datings which,
when calibrated, place the structure to between 2800 and 2500 B.C'.
These dates match the archaeological dating of the pottery which clearly
belonges to the Gelinciktepe horizon (Fig:2) as well as other C14 datings
of the sequence obtained in the past for Early Bronze and recently for
the long sequence of Early Bronze III settlements covering the period
between 2500 and 2100 B.C.'.
Under the Early Bronze II building, various filling layers have been
recognized dating back from the first phase of period VIC and related to
the preparation of the terraces. In these layers a number of pits had been
dug, covering the whole area up to the lower slope of the mound, where
no Early Bronze II constructions had been discovered. The presence of
only pits in the area undemeath the house shows that, in the first phase of
E.B.II occupation, the settlement must have been even smaller. it is
worth noting that in one of these pits there was a contracted burial of a
young adult which, as in the few other cases of similar burials discovered
in the past on levels belonging to this period, had large fragments of red-
black ware as a sort of simple burial gifts. This burial however differed
from the others in that it was a primary burial, and was in a small ordi-
nary refuse pit instead of being in the large mud-plastered circular hol-
lows where the other individuals were secondarily buried. This suggests
that there existed hitherto unknown aspects of diversification in the yet
simple ritua!.
The Early Bronze II layers covered a well-preserved settlement of
Early Bronze IB (period VIB2) that had been already uncovered over a
large area along the slope (Fig: 3). The extensive exeavation of this Ievel,
which was destroyed by a violent fire and preserved a great deal of in situ
material on the floors-including an enorrnous quantity of charred grains
which must be the remains of a whole harvest bumt immediately after
storage-gives important inforrnations on both the architectural arrange-
ment and functional organization of the settlement. Its layout seems to
have been much less well planned and prepared than one in later
periods, with small adjustrnents to the ground rather than proper terraces
(1) Calderoni et al, Department of Earth Sciences at the University of Rome Radiocarbon dates
m,Radiocarbon, inpress.
(2) Alessio et a/.. C14 dating of Arslantepe, in M. Frangipane, A. Palmieri (008.), Perspectives
on in Anatolla Arslantepe (Malatya), Origini XII/2. 1983 (1988):
575-580.
(3) Calderoni et al . op. cit,
212
and with smaller and less codified houses in terms of their plans and ar-
chitectural features. However, the village revealed a complex functional
organization of the various areas with some zones used for specialized
activities, probably in common. Inparticular, the last two exeavation
campaigns brought to light almost the whole of alarge open area (A310-
313-342-645-671), surrounded on all sides by houses. This sort of large
court-yard was subdivided by small walls and steps into several sectors
of which the largest (A31O-313) was probably used for slaughtering ani-
mals, judging from the large number of bones discovered there, particu-
larly of sheep and goats, with various anatomical parts still joined sug-
gesting that they may have been animal quarters. The northem sector of
the court-yard (A645-671), which was excavated in 1991, had been used
for metallurgy, as evidenced by a fire-pit associated with crucibles, cop-
per ore fragments and hammer stones-, The indication of an intensive
metallurgical activity carried out in the village is moreover confirmed by
the large amounts of slags found scattered in various places and used in
the street preparations.
The vast area of the village that was brought to light in the 1992
campaign (325 sq.m.) comprised eastemmost part of the courtyard for
slaughtering animals (A313-A342), which seems to have been bordered
to the east by an irregular mud-brick wall separating it from the eastem
part of the settlement (Figs: 3 and 4). The small room (A342) in the
north-eastern comer of the courtyard contained the skeletons of two
sheep on the floor.
- - -- - -
The village rose upwards with low terraces towards the east and to-
wards the north, and was crossed by several narrow streets which fol-
lowed the north-east/south-west slope and crossed with others creating
wide crossroads. A short flight of large stone slab steps linking the north-
em-most terrace to the area east of the courtyard led to a roughly rectan-
gular room with two entrances which seems to have been built in a sec-
ond phase and was probably used to keep raw meat, since it was entirely
occupied by animal quarters, mainly cattle bones.
While the whole of the large courtyard and the area adjacent, and
perhaps linked to it on the eastem side did not produce any
pottery or seeds, the surrounding houses contained a great. amount of ce-
rarnics on the floors, which mainly consist of the wheel-made plain sim-
ple ware, sometimes with reserved slip decoration, typical of the VIB2
horizon at Arslantepe and, more generally, of the second phase .of EBI in
(4) M. Frangipane, The results of the 1991 campaign at Arslantepe-Ma1atya, XJV Sonula-
.... Ankara 1993: 216, Fig: 5.
213
the whole Upper Euphrates region. A number of metal objects have also
been discovered, including four identical rings of thin metal wire with the
ends intertwined and then curled to form transversal spiral coils, which
must have been part of composite omament.
Taken as a whole the EBm settlement seems to be a well organized
village in terms of both domestic and specialized activities with long and
intense oecupation as evidenced from the fact that many of the buildings
were partly rebuilt, but without any real general urban plan and central-
ized structures.
WesternArea
Squares D6-E6
A new important sector in the settlement of period VIA, correspond-
ing to the end of the 4th millennium B.C., has been unearthed in the
upper part of the westem zone of the mound, not much below the present
surface of the tell and very much higher up than the contemporary public
buildings in the south-westem area. Here imposing VIA structures had
been built the top of a large building from period VII (Local
Late Chalcolithic). The close architectural and stratigraphic continuity re-
vealed in this part of the mound between Local Late Chalcolithic and the
subsequent VIA period, which shows a Mesopotamian influenced culture
representing the apex of the development of Early State organization in
these regions, gives a new emphasis to the loeal component in the com-
plex proeess of the growth of a ceritralized power, at least as far as the re-
gions north of the Taurus mountains are concerned.
Excavations were made in a new strip of squares (25x5 m) south of
the area excavated in 1991, bringing to light a single large building, even
though it shows various rebuilding phases, with one metre thick white
plastered mud-brick walls on huge stone bases (Fig: 5). Since this was
built at the top of the ancient mound, it was constructed on several terrac-
es, sloping northwards and eastwards against the present slope of the
hyk (Fig: 6).
The eastemmost part of the building was very damaged by recent
quarrying and by pits dating back to the period of the Transcaucasian oe-
cupation at the beginning of the 3rd millennium B.C. In some parts traces
of huts of the Transcaucasian period (Ym1) were also found
Iyon the top of the VIA walls, as evidenced by rows of postholes and
scanty remains of bumt floors.
214
The VIA building in this area was made up of large, even though
partly destroyed, rooms, one of which had a small square podium with a
hearth-place in front of it (Fig: 5). There were very few materials in situ.
Nevertheless an outstanding sealing with impressions of a rec-
tangular stamp-seal withsmall superimposed "lions" was found- in the
layers.
The westem sector of the building, which is in a better state of pres-
ervation, stood on two clearly distinct terraces, the higher to the south,
where the Late Uruk hilltop must have been (Figs: 5 and 6). A stairway
made of plastered stone slabs led up from a kind of rectangular vestibule
in the lower part (A727) to the upper part of the building and into a nar-
row corridor which ran along the edge of the upper terrace. The pre-
served part of the complex of lower rooms has revealed a very large rec-
-tangularroom-(A562)-with-a centralplatform-largely destroyedby-an old
deep sounding-communicating, through two doorways on its southem
side, on one hand with the "vestibule" leading to the upper terrace, on the
other with asmaller elongated rectangular room (A747) withoutany oth-
er access neither from the vestibule nor from the upper part of the build-
ing. This latter room (A747) seems to have been a kind of small shrine
judging both from the selected range of pottery vessels found in it and a
number of very unusual architecturalelements and fumishings. One of
this, in the centre of the room, was a square platform with one comer
raised to form a small plastered mud post or support -whose exact shape
and function cannot be determined since it was broken at the top. Near to
this there were three small plastered mud "tables" of an unknown type
with a raised edge on one of the short sides and conical legs, which might
be interpreted to be a kind of table for offerings. The assumption that
these elements were for ritual use is supported by the. presence in the
room of four high-stemmed bowls-two wheel-made, unusually painted
with red stripes (Fig: 7a), and two of hand-made red-black ware (Fig:
7b)- which are generally associated in other contexts at Arslantepe with
places of worship. Moreover all the pottery repertoire in this room seems
to indicate non domestic use as already indicated: there were no real
cooking pots and virtually no coarse mass-produced bowls, while one
outstanding item was a spouted bottle of an unmistakable Late Uruk type
found intact on the floor (Fig: 8a) together with two large basins of
wheel-made light- coloured ware (Fig: 8b). On the other side of the plat-
form there was moreover part of a .large vessel of red-black bumished
ware with a smail goat in relief of arather rare kind, even though it is not
unknown in Arslantepe VIA contexts.
215
The new building, even thouhg it was certainly monumental in tenns
of its size and structural features, exhibits a peculiar architectural module
which is unrelated to any known plans of temples r administrative build-
ings. On the other hand neither concentration of adrninistrative materials
nor storage areas have been found in the uncovered part of this building.
We could therefore hypothesize it was used as a kind of preeminent resi-
dential structure, maybe a residence for elites, and the presence of such a
smail shrine could well fit in with this assumption. if this is the case, we
would have a very interesting urban layout with a dominant residential
building on the top of the hill and public buildings sloping downwards,
following a plan which was unknown in other contexts and would be
highly significant for analyzing the role of the elites and their relation-
ship with public functions in the fonnation phase of the Early State.
SquaresD5
A new exeavation area measuring lOxl0m has been openend up
halfway down the westem side of the mound, to the north-east of the D6-
E6 sector, and 3 n below the period VII Late Chalcolithic building exca-
vated during the 1990-91 campaigns.
The exeavation here has brought to light, immediately under a dis-
turbed surface layer, at least two construction phases with seriously dam-
aged remains dating back to period VII. These remains consisted of frag-
ments of walls and floors, a few pits and two burials, which were
probably originally under the floors of the houses. The best preserved of
these burials, according to an habit common in this period, contained a
set of personal omaments comprising a necklace and an ann-ring made
of shell and stone beads.
Undemeath the Late Chalcolithic strata of period VII a well-
preserved level has been identified with domestic structures and materi-
als referring to a new cultural aspect, which can be dated to somewhere
between the terminal phase of the Ubaid period and the beginning of the
Late Chalcolithic.
The remains of this period, which we shall call period VIII, consisted
of five rooms around an open space, probably a courtyard or a little
square, with a mud-plastered pavement, sloping from south to north
(Figs: 9 and 10a). The westem rooms had been almost completely de-
stroyed by erosion because they were on the edge of the old mound.
While only a smail part of the northem room, or space, has been un-
earthed, the two southem rooms, both destroyed by fire, reveal a different
use, emphasized by the absence of any materials in the westernmost
room (A700), which only showed the mark of the bumt collapsed door
216
on the floor, and a great deal of material in the eastem room (A718),
which may have been used for bread-making. Half of the latter room was
in fact occupied by a large oven with two smaller ovens, of which the
vault is still partly preserved, built against the adjoining wall (Figs: 9 and
10 b). All arourid the -and 011 the floor were largequantities of
charred cereals, and the main implements were a large number of grind-
ing stones and stone mills. A few small bottles with narrow necks and
globular bodies (Fig: I lb) were concentrated in this room and were per-
haps had to do with the activities performed there.
Even though these shapes are not widely documented in other con-
texts, they appear to be related with the Ubaid tradition, as is indicated by
similar profiles in level XIII at Tepe Gawra and at Hammam et-Turkman
and VA. Another ware fairly common in this level characterized by
incised geometric patterns consisting of herring-bone, cross-hatched or
chevron lines on brownish small coarse jars with outflared low collars
and on deepbowls with rirns also seem to belong to the Ubaid
tradition. However the prevalence of mixed straw/grit tempered pastes,
and the scraping of the surfaces all over the body, together with the pres-
ence of grey bumished bowls with slightly carinated or corrugated walls,
find comparisons in the post-Ubaid cultures of the Upper Euphrates and
Balikh valleys, illustrated at Hammam VA and VB, Korucutepe A and
Sake Gz. A small number of fragments of strawtempered buff ware
with painted red crisscrossed motifs seem to recall Gawra XI-IX traits,
while a few typical Ubaid and Halaf painted sherds come from the filling
-layers and may therefore be out of context.
A beautiful stone seal with a gable shape representing an animalren-
dered with naturalistic detailed style surrounded by a sort of frame of
oblique strokes (Fig: i la) fits in well with the suggested dating of this
period as far as both the shape and the motifs are concerned.
Taken together, and despite the fact that for the time being we only
have preliminary data available, these levels promise to provide major in-
formation on this as-yet obscure period between the end of Ubaid and the
Amuq F horizon.
In this phase, the westem area of the mound, which was subsequent- .
ly to become a site of preeminent buildings, seems to have been mainly
occupied by domestic structures according to the data obtained so far in
this zone, which for the moment is rather limited in size. if this proves to
be true, the deep transformation in the organization of the site and the so-
cial structure of the community could date back to the period around the
mid-IV millennium B.e.
217
218
E
o ~
j
\
\
2
s
V
N
~
.s
~
~
/\
l
~
"
~
OS
9
~
~
r--
e
~
~
~
II
oc
II
..
oc
OS
~
,=
oc
'\
f
OS
~
o
i
\
~
j
~ o
c!l
,
-
ol>
il::
Fig.2a
Fig. 2b- Arslantepe. Red-black pots from the EBU house
(period Yle)
219
i
1
i
,
J
- -- - '
,
,
1
i
r-----'
, ,
, ,
i i
, '
, ,
L.. J
, ,
, ,
, ,
, ,
i .1 i
.J L J
J1 o ~ i } t..,.
,
, ,
L ...1
r------,
, '
, ,
, ,
, 1
1 1
L ...J
r-----'
, '
, i
i i
i 1
, i
L J
,-----.,
, ,
i ,
i i
, ,
i i
L J
,....------,
, 1
, i
, i
, ,
1 ,
L.. ...J
,....------l
, ,
, ,
i ,
1 1
i i
L J
,....------,
, 1
i ,
i ,
1 i
, ,
L J
c
,
,
1
,
, ,
L ...J
r - - - - - ~
,
,
i
, i
L ...J
Fig. 3 Arslantepe. Plan of the EBm settlement (period Vm2)
220
221
222
,-- '--,
i i
i i
i i
i
i .... r->:
b L' _ ::J
,-----,
i
i
i
i
i
__
j------l
i i
i
i i
i
i
c,, J
co
-,
i
i
i
o"",," \ ::-.,
i
i
,
. i
r
_ --J
o
......
Fig. 6- Arslantepe. The VIA building in tbe westem are.
223
224
Fig.7.
Fig. 7b- Arslantepe. High-stemmed bowls
found in the small shrine (room A747)
of the VLAbuilding
Fig8a
Fig. 8b- Arslantepe. Wheel-made pollery from room A747 (period VIA)
225
1=-
i
i
i
226
on
Q
~
~
~
cr
~
.5
~
bO
~
"'"
~
'8
i ~ t
.t:
8-
~
o
:
~
o
~
-<
d-
..
o::
Fig. 10a- Arslantepe. General view of period vmbuildings
Fig. !Ob- Arslantepe, period v n . The kitchen or "bread-making" room (A7l8)
227
228
t:J. -tT
Fig. l1a- Arslantepe. Materials from period VIIIlevel
Fig. llb
BYKTEPEHYK,1992
Antonio SAGONA*
The third consecutive summer of excavations at ByktepeHyk, a
collaborative expedition between the University of Melbourne and Erzur-
um Museum, took place between 9 June and 18 July'. Many thanks are
the ve Mzeler Genel for granting permission
to continue our research, and to their officers, particularly Mesut Gngr,
Director of Culture at Erzurum, Abdullah Director of Erzurum
Museum, and Hilmi zkorucuklu, representative of the Ministry of Cul-
ture, who once again showed their We were de-
lighted by avisit from the Vali of Bayburt and his staff, as well as author-
ities from Demirz, inc1uding the Kaymakam, who made us welcome
and gaye us much assistance. The following discussion outlines the peri-
ods investigated in 1992 beginning with the earliest.
The Early Bronze Age
Dur suspicion that Byktepe was a transit camp during the Early
Bronze Age was confirmed in 1992 with the discovery of two very sig-
nificant areas intended for tents. One shelter is irregular in outline con-
sisting of three, roughly circular and joining depressions dug out of the
easily workable bedrock. Two depressions appear to have been living-
units, while the third is a wide platform used presumably for storage pur-
poses. At the front of the shelter was an internal hearth associated with
pottery arranged near the centre of a row of stones placed to hold down
the tent covers on its margin. The second shelter is similarly built and
* Antonio SAGONA, Department of Classical and Near Eastern Studies The University of
Melbourne Parkville, Victoria 3052 AVUSTRALYA.
Sagonais responsible for all sections except the commentson Late Hellenistic/Early Roman
pottery. The drawings areby Claudia Sagona, AnnaParker, OyaSan and Ozlemevik.
(1) The 1992 team comprised Antonio Sagona (Director), Hilmi Ozkorucuklu (Govemment
Representative), Elizabeth Pemberton, Ian
ii
ii
ii
ii
L 'i'
, ii :.. i 'I-!"
! t ' , " '!:,
i .. . 1",.,_; ... i '
, , , i
: . .: I
, i ' .
PT1\'
'i i ;
L. .. ,1., .:
239
Resim: 3
Resim: 4
240
Resim: 5
Resim: 6 Resim: 7
Resim: 8
241
,'-
...
.... v
!'"
'"
"
!t- i
! .. .
~ .
5
\ \
(
~ s
!
.... !
Q,.
.
~ .1....
.
Y ( ~ '".'-
)
. "V . ' ~
!-
,.
'" ... : y.... fi<.
~ ' .
.,.
5
\ \
...
R R
\
'"-
i, .
242
m
...
...
:!
1 ' '\. c !
i , "
t .
i
1'.
e
;;
Resim: 10
Resim: II
J
i
243
Resim: 12
Resim: 13
Resim: 14
244
1992 YILI ACEMHYK KAZILARI
Aliye zrAN*
Kltr ve Mzeler Genel izin ve
maddi destekleri, Ankara Universitesi Dil ve Fakltesi ve
Trk Tarih Kurumu'nun parasal ile srdrlen Acemhyk
malan nceki gibi ve
lan olarak
1.
nceki gibi Sankaya ve Hatipler ona-
devam 1992 mevsiminde olarak Hatip-
lar ve kendi malzemeleri ile b-
yk lde
2.
1992 a. Geen da b.
Hatipler olmak zere iki alanda
a. Geen da 1992 S-Y/29-
32 plankarelerde Assur Ticaret Kolonileri ait III ve LV. katlar
1991 III. kata ait bir byk drt kk
* Do. Dr. Aliye ZTAN, Dil ve Fakltesi, Arkeoloji ve SanatTarihi Blm
....
(1) 1992 Ege Universitesinden Yr.Do.Dr. Sleyman Ozkan, 9 Eyll niversite-
sinden Dr. Mahmut Drahor, ComelI Dr. Maric-Anne Newton. Yale ni-
versitesi doktora Gl Pulhan, arkeologlar Hakan zkan, Birol Alparslan, M. And
Atasoy. arkeoloji Hasan Karabulut, Hakan Meral Kk,
leofizik Mhendisi Sedat Eren ve Jeofizik Levent Akyol, Ozkan Bayn, Levent
Temizer ile OnTU Arkeometri Anabilim A.Hilmi Kltr Ba-
Karaman Mzesi'nden Handan Uartemsil etti. Btn zveri-
li
245
tamama incelendi. n. kat tahrip
ve daha sonra iin, ne ki duvarlan
men olan bu ancak temellerindeki izleri-
ne gre mmkn Bu byk oda ya da salo-
nunu ynden evreleyen llerde, birbirine
sekiz Y Acemhyk'de saraylar bu-
gne kadar en byk konuttur. bugne ka-
dar m. zel evlerinden 1991
byk bir ile travers ve
bu temellerinde ok az olmakla birlik-
te da bir araziye
temellerinde sadece kotu alakta olan yznde,
nlemek Temelleri, bazen bir tek
bazen de duvar kaplayacak biimde yan yana iki
duvarlarda
Buna byk gney st ste iki
yan yana (Resim: 1). yo-
olarak duvarlarda nlemek iin
na kk (Resim: 2).
gibi, en bu temelde de duvar ka-
gememekte, ancak taban seviyesine kadar ykselerek,
amurla Salonun gney duvanna, temel
lan stne duvar ancak alt ko-
(Resim: 3). en az st ste
(Resim: 4). Bu sistem Acemhyk'de
da mevcuttur'. Geen 4.30
m byk gney 3.60 m uzunlukta ele geen
bu 4.50 m ncs ek-
ncekiler gibi olan sadece dallan kesilerek, gvde-
de hibir dzeltme (Resim: 5).
Bu odalannda gaga testi, anaklar, fincanlar,
lar ve gibi fonularda kaplar, kemikten saplar ve
toprak silex dilgiler, tun yumu-
kabuklanndan kolye taneleri ele geti.
amada U-V/33 plankarede 1963-1964
lan ve zamanla bozulan kerpi mimari temizlendi. Burada m.
ait V/33 plankarede bir ocak, U/33 plankarede ise bir
(2) A. ztan, "1991 Acemhytlk XIV. Ankara (1993)
s.282.
(3) N. Zg,"Acemhytlk 1978 Haberler" Belleten (1979) s.888.
246
ait iki oda Odalardan birinin iinde byk bir mev-
cuttu. Bu kerpi bir silo (Resim: 6) ile
iki p ukuru Bu fincanlar, steatitten bir oyun kireta-
boncuk ve p ukurunda bir anaklar, fin-
can ve tepsi ile V/33 plankarede fincanlar, anaklar, bir kaide, vazo ve
bulundu.
V/29 plankarede geen depo Y/29
III. kat molozunda steatitten bir silindir mhr bulundu. Alt
ve stten bir izgi ile mhrn yznde dua jestinde ilerle-
yen iki figrn arka ayaklan zerine bir aslan ve iri bir
el motifi ile iki dik izgi i ie ile
motif yer Anadolu'da bir sahip
bu stildeki mhrlerin paralelleri Kltepe, Konya Karahyk,
Aana, ve Arslantepe'den alanda, byk
kenannda boynuz biimli bulun-
bir odada bir anakla boya-bezekli kp ele geti (Resim: 7).
III. katta byk olan ve 1964 bir zel
evin Y/29 plnkaredeki toprak yonca
bir testi bulundu. Testinin iine eserler
tur (Resim: 8). Bunlar ve durumda bir kap ve 11 kap
ya da levha, dilimli bir 4 kpe 4 hal-
ka, bir spiral, 190 adet tam veya durumda yuvarlak ve oval bi-
imli Toplam 1.804 gr olan para
da zere bir araya -
III. buluntulan biri hematitten, mennerden iki
kemik perdah aletleri, saplar, tun anaklar, an biimi bar-
daklar, ift kulplu
1992 byk
31 plankarelerde IV. kat Bu alanda hemen III. te-
meneri IV. kata ait bir evin dikdrtgen iki ve bunlann
gneyinde iyi durumdaki oda-
duvanna ok iyi
duvarlan 40 cm olup 40x35x10 cm llerin-
(4) A. ztan, Acemhyk XIV. Sonulan s.282, Resim:3-
4, iz.1.
(5) S. Mazzoni, "Tel Mardikh e una classe glittica del periodo di Larsa" Annali
35(1975) s.21-43; A. Pa1mieri, "Recenli Dati sulla Stratigrafia di Origini
(1969) s.7-65; V. Sevin, vm. Sonulan i, Ankara
(1986), s.I90-191.
247
deki kerpilerden Odalardan birinde biri
topraktan iki damga mhr ele Bu kk eser-
leri ok bir mermer bir asa ke-
mikten sap ve an biimli
b. 1992 ikinci jeofizik verilerinin
ilk. yksek anomali gsteren Hatipler
kuzeyindeki alanlardan birinde 5x5 m llerindeki deneme
Bu amada 3.60 m kadar inilerek jeofizik lmlerin
denendi. 3.60 m kadar Assur Ticaret Kolonileri
na ait Bunlardan, yzeyden 35 cm derinlikte
i. kata ait bir hemen hemen
Duvar 50 cm olan dolgusunda bir pota para-
toprak zerinde bir kp, gaga bir testi para-
bir havan eli ile bulundu Bu
na iki iskeletlerine Biri anak
zerine her ikisi de kuzeye gelecek biimde
hocker durumda
Il. katta byk atlye olan bir iki
Yzeyden 1.10 m derinlikte bu
2.15 cm kadar devam ediyordu. Duvar 60 cm olan II. kat
kerpileri 55x50x lOcm llerindedir. Il. da a-
nak zerine kuzeye gelecek biimde hocker g-
bir ocuk iskeletine Bu katta iinde iki fincan,
gaga bir testi, bir hayvan figrini, biley havan eli,
ve. bir pota bulundu. Gneydeki ikinci mekanda kll toprakta, tam veya
paralar halinde iinde maden bulunan drt pota (Resim: 10) ve
birini bir yz hafif iki cevher (Re-
sim:11) ile ok fazla okside bir tun bulundu.
Yzeyden 2.65 m. derinlikten itibaren m. kat te-
melleri 3.60 m kadar inmekte idi. Amada m. iri temelli, kerpi
bir ile bunun gneyinde ona dar bir depo
men daha yksekte olan odadan iri bir
ile depoya geilmektedir (Resim:12). Odada bir anak, depo
da byk boy iki gaga testi, bir anak, iki kemik sap, bir ile
ele geti.
3. Jeofizik
1992 Acemhyk'de, Dokuz Eyll niversitesi Jeofizik M-
Blm eleman ve jeofizik
248
Hatipler kuzeyi ilk lm
cak alan olarak belirlendi. Sz konusu l00x 100 m lik bir alan
drt seviyede Bu M.G. Drahor tara-
1992 hykden
uumu 500m oturan Enver geen sonbaharda evi-
nin bahesine dikmek iin ukurdan birinde iki testi
nu belirterek, biri gaga, yonca iki testi getirdi. Enver
ifadesine gre, belin byk olan gaga
testinin zerine daha dikkatli bir biimde ukurda bu tes-
tiye durumda yonca bir testicik mevcuttu. Gaga testi-
de, bize teslim da iinde olan kemikler mevcuttu. Bir
mezar ve hediyesi ve her ikisi de ok fazla ki-
olan testiler gaga boya bezekli
grld. Yerinde inceleme, Koloni ait
----'bir mezarlik
ait yeri jine ocuk me-
Ozellikle birka intra-
mural ile Bu bu-
luntu bize Koloni Acemhyk'de bir
yerini ve zelliklerini niteliktedir.
bahesine durumdaki nmzdeki ka-
mevsiminde bir sondaj izin verdi. rnek davra-
kendisine bir kez daha
(6) M,G. Drahor, "Acemhyk zdiren ve 1992" XI.
Sonulan
249
Resim: 1
Resim: 2
250
Resim: 3
Resim: 4
251
252
Resim: 5
Resim: 6
Resim:?
Resim: 8
253
Resim: 9
Resim: 10
254
Resim: 11
Resim: 12
i
"
255
ZANK HYK KURTARMA KAZISI - 1992
Hseyin SEVER*
Zank Hyk kurtanna 24 Eyll 1992 tarihleri ara-
T.C. Kltr ve Mzeler Genel
15/05/1992 gn 2834 olurlan ile, ili, Avanos ilesi, San-
lar iinde bulunan Zank Hyk'te
Zank Hyk: ili, Avanos ilesine olan Sanlar hudut-
lan dahilinde Ve geen 4 km kadar kuzeyinde yer almakta-
Ankara-Kayseri karayoluna ve Sanlar
10 km uzunluktaki asfalt yol bu-
1).
T.C. kltr ve Mzeler Genel
Mzesi olan Mzesi Md-
r Seracettin de zaman zaman ekibine etmelerinin
Mze Mdr Arkeolog Halis Ar-
keolog Murat ile,
Ankara Universilesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Dilleri ve
Kltrleri Blm yelerinden Y. Do. Dr. Hseyin Sever'in il-
nezdinde ve
Kurtanna aynca, Erciyes niversitesi, Fen-Edebiyat Fakl-
tesi, Tarih Blm grevlilerinden Hasan Ali Ankara
niversitesi, Dil ve Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Blm, Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi mezunlanndan Arkeolog
Yusuf ve Arkeolog Musa Serdem, ikinci Glay
Ozan Ocal, Suat Emre; Dilleri ve Kltrleri Blm,
nc Akrnan, Saniye ifteler;
Remzi
* Yrd. Do. Dr. Hseyin SEVER, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Eski-
Dilleri ve Kltrleri Blm,
257
ekibimiz, Sanlar giden yol
daki ve Zank Hyk'e 2 km bulunan ve tara-
temin olan yeni binada Buradan
yerine ve otuzar zamanla yaya olarak ger-
Kurtanna Kltr ve
Mzeler Genel olmak zere, M-
ze Mdr olmak zere, btn mze mensuplanna, Sanlar Beledi-
ye Nusret ve grevli personeli ile, alicenap kasaba
burada ekibimiz bir bor biliriz.
..Ankara Kltepe Tabletleri Heyeti'nin
M.O.2000-1750 Anadolu'da olan "Asur Ticaret
Kolonileri verilen ve olan sistemli sayesinde
bugn 18.000'lere olan bu devre ait ivi belge-
lerde ok gemekte olan, Karum ve Wabartum verilen ticaret mer-
kezlerinden lokalizasyon yola 1990
ekibimiz olan yzey
sonunda Zank Hyk, gerek konumu itibariyle, gerekse derecede
tahribata yznden ncelik
Zank Hyk'te 1991 mevsiminde "gney te-
ve olarak alanlarda maddi
az yznden onar ile Yine maddi imkan-
sebebiyle plankaresi 1992 mevsimine
ancak IOx10 luk amalan tesadf eseri olarak ok az
farklarla ve hatalarla 1991 raporunda da zere plankare-
lere intibak
Zank Hyk'te 1992 mevsiminde geen
gibi bu mevsiminde de J/15-16 plankarelerde devam
olup, maddi yznden sadece 10 ile
1991 mevsiminde 3.20 m kadar olan geen
plankaredeki bu mevsimdeki 4.60 metreye kadar inil-
(I) E. Bilgi-H. Sever-C. Ankara Tabletleri (Ankaraner Kltepe-
Tafeln) I.T.TK Ankara-1990; 1990
ve Aksaray Yzey IX.
T.C. Kltr ve MzelerGenel anakkale: 27-31 1991.
(2) H.Sever, Zank Hyk Kurtarma Xlv. Sonulan cilt. i, T.C.
Kltr ve Mzeler Genel Ankara, 25-29 1992, s. 247-
257.
258
Demir ait Ill. Hellenistik ve Roma dnemi
olduka tahrip bu 2
J/16 III/b
ait kk kerpi ve taban korun-
(Resim: 1).
JI15 Plnkerede Ele Geen Eserler
Mermerden gen kap (Zk/92-1), topraktan
lar (Zk/92-2, Zk/92-3, Zk/92-18, Zk/92-36); sileksten contuklu nesne
CZk/92-12); kemikten obje(Zk/92-22); kemikten (Zk/92-33); fa-
yanstan boncuk (Zk/92-34).
JI16 Plnkerede Ele Geen Eserler
toprak ve (Zk/92-4, Zk/92-5, Zk/92-7, zk/
92-8, Zk/92-9, Zk/92-15, Zk/92-16); (Zk/92-6, Zk/92-
10, Zk/92-20, Zk/92-32, Zk/92-35, Zk/92-37, Zk/92-38); kemikten obje
(Zk/92-11); kemikten (Zk/92-14, Zk/92-19); sileksten dilgi
(Zk/92-13); topraktan mlek (Zk/92-21: mlekcik, top-
rak, Demir Devri, ykseklik:21,6 cm., cm. J/16 plankarenin
Ill. kat 3.70 metre derinlikte olup, dnen arkta
kahverengi hamurdan, zeri olduka isli,
kulpun solundan hafif boyunlu, dibe dara-
lan gvdeli, olduka kk diplidir. Eser paralar halinde ele
olup, sonradan (Resim: 2-3).
mlek (Zk/92-40): toprak, Demir Devri, ykseklik 15.3
cm., cm., kenar 21.6 cm. J/16 plankarenin Ill/b
4.55 metre derinlikte ele topraktan,
koyu kahverengi hamurlu, zeri olduka isli, hafif ekik yuvarlak
ufak bir ift kulpun birisi
kenanndan, ise, gvdeden Yuvarlak gv-
deli olup, dipsizdir. Eser, paralar halinde ele olup, sonradan
restore Yer yer eksik paralan (Resim: 4-5). Cam ve fa-
yanstan boncuklar (Zk/92-23, Zk/92-26, Zk/92-27); sa
(Zk/92-28), topraktan ift kulplu vazo (Zk/92-41): Demir Devri,
ykseklik: 22.8., 12.8 cm, 16.5 cm J/16 plnkarede,
ill/b 4.55 metre derinlikte, topraktan, bej ha-
murlu, iri kum ve mika yer yer yuvarlak
ekik bir eksik, silindirik boyunlu, gvdeli,
ift yatay kulplu ve sivri diplidir. Omuzdan dip kadar koyu
kahverengi boya ile Omuz ve gvdede ift genler, ince
259
ve kafes motifleri Vazo paralar halinde elde
olup, restore Yer yer eksikleri
Steatitten damga mhr (Zkf92-24): Demir devri. ykseklik:1.2 cm.
yzey 1.3 cm. J/16 plankarenin III. kat temellerinde 3.80 metre
derinlikte, koyu gri (steatit), mhrn yzeyi kare olup tu-
ip ile boyna asmak zere deliklidir. Mhrn yzeyinde zarf
motifi (Resim: 10-11).
Steatitten silindir mhr (Zkf92-25): Demir Devri, 1 cm uzun-
2.7 cm J/16 plflnkarenin, III. kat taban 3.80 metre de-
rinlikte, koyu gri (steatit). Silindir biimde, dzensiz delikli-
dir. Mhr yzeyinde ift bant iinde olduka stilize olarak
bir insan tasviri belirgin enesi ileri-
ye sivri bir biimde gen vcutlu, ince uzun
ayak ulan yukanya elindeki bir sopa ile olan ba-
yine damga mhr
gibi, zarfa benzeyen bir motif, bu motifin da yukanya
motifi (Resim: 10-11).
1992 mevsiminde de maddi yznden, kurtarma
olup, eserlerin topluca resimlerini burada ve-
rerek, ileriki daha verimli sonular alabilmek midindeyiz (Re-
sim: 12).
260
1
19
@
Hyk
15
N
i
261
262
Resim: 1- CJ/15-16plilnkaresi
Resim: 2- J/16 plankaresi
Resim: 3- J/16 plllnkaresi
Resim: 4- J/16plnkaresi
263
264
Resim: 5- J/16plankaresi
Resim: 6- J/16 plankaresi
Resim: 7- J/16plankaresi
[ii
O 1 2
Resim: 8- J/16plankaresi
265
Resim: 9- 1116 plankaresi
c=-
O 1 2
Resim: 10- J/16 plankaresi
266
Resim: 11- 1/16plankaresi
Resim: 12- Eserlerin toplu resmi, 1/15-16plankaresi
267
KNYA-KARAHYK 1992.KAZISI
SedatALP*
Uzun beri srdrlen Konya-Karahyk ka-
Temmuz 1992 tarihinde l l 199:?, tarihinde sona
yrtlen Ankara Dil
ve Fakltesinden Yrd. Doent Dr. Sedat Erkut ile
Gr. Turgut grev ekibirnizde ayncaD.T.C. Fa-
kltesi Cevdet Merih Erek, Sevda Ozer, Kemal ve
Yerlikaya Btn titiz
dan tr sunanm.
1992 Karahyk'te bulunan X a-
kuzeyinde (Plan: 1). Uzerinde 1984
beri ve
bir 1991 meydana bir yol ile
men Bu yolun ve kuv-
vetli kerpi mimari ile isek te, orta alanda bir zemin-
den, birinci kata ait at biiminde bir altar ile
bunun 2. kata ait biimde bir altardan her
hangibir mimari Bu alanda yol boyunca daha nce
bir duvar ile yoldan bu alana bir
nlebilir. Bulunan altarlar bu birinci ve ikinci katlarda kutsal birer
blge gstermektedir.
daha nce meydana yol
aralanndaki da kazarak meydana ve a-
biraz daha Aynca bu yolun
daki lde da mimari
henz
Karahyk'te 1992 buluntular pek olma-
Elde kk buluntular en dikkate eser I. ta-
W-- \
\
\
'- ",;00 o
L
-i-
1992 ilm
XX"
LXXXI r-::::
LXXXI i i
LXXXII J
Resim: 1
283
~
~
~
~ ~
=
~
. ~
~ .
'"
o -
~ ~
if
~ ~
~
~
, i
'"
~
~ .
><:
~
284
285
XXXIV
54 55
2R6
xxxv
XXXVI
xxx.vn
4
Resim: 4
o
i
xxxvn
XXXVIII
XXXIX
54
R115
55
- r
1060.83 H56
R9S
XL
Resim: 5
o
287
50 51 52 53
LN
.33
ii
s
LV
RI,
1066.92 ..
"04
f;!:
;O
LVI
1066,56
8"'06600
.. 1065.93
a
LVII
D
9
o 5.
i i
Resim: 6
288
Resim: 7
10
4
7
12
, - = = d ' ~
- ".2.4-6.8.10.12
289
c
= = ~ 1
a
i
Q
i
o
i
o
!
1-8. 'i) '12.'14 ~ .
Resim: 8
290
3
-=
- A - ~
-u- e
10
2
--
@
i
~ 8
o
; - ~
i
<@) 4
, ~
@6 07
~ - @ $
@ 17
-Ar\-v
-1-- 21
-A
-h,
- -O 20
i ~
~ 12
-@!1-c0>
i i
- - o
18
1.2,4-10.11-21
Resim: 9
291
3
o
i
- -e
\
12
~
i
~ 7
o
- -G
i
~ 6
o
i
-o
~
i
~ 5
O
~ .. ""
~
i
"'1
8
9
10
11
-ro
-
-0
- -0
- o
-o
- -o
16
15
14
o
lOcm
!
!
1.4.5
13
10=
o
!
2.3.6 16
Resim: 10
292
...... v
BOGAZKOY-ljATTUSA 1992 VE
SONULARI
PeterNEVE*
1992 kuzeyinde yeralan plato ze-
rindeki ve onun Gneykale'nin ta-
iermekte idi. Bu birlikte kaya
yeniden Bunun Bykkale'den kuzeye
ru uzanan potemli sur ve kalenin aynca B-
ykkale'nin dibindeki platosunda alanlarda
(Resim: 1).
ve olarak her sene gibi koruma
ve Buluntular zerinde
malar erevesinde ynelik
ele
Sonular
'nin kuzeyinde yeralan ve ilk kez 1990 saptanan Hi-
tit saray kompleksinin kuzey blmnde bulunan tmyle
Bu blmn
onun kuzey yanyana odalardan ve tek
tk kesme da bir (Resim:
2).
hemen nnde byk bir kanal meydana
kayaya ve tonoz olan
kanal, saray kompleksi geerek hafif meyille deresi-
ne ynelmektedir (Resim: 3).
Dr. Peter NEYE. Sultan Suyu Sokak 7 Beytepe/ANKARA.
293
kuzey ve gibi, da kanal
ile birlikte bir tahribat sonucu fakat daha sonra kuzeye
da ieren yapay bir teras zerine resto-
re
molozunda rastlanan ve Byk Kral IV. Tuthaliya'mn
bir stel Bykkale ve
mahallesinde bulunan Tuthaliye stellerinde de gibi, bu sa-
ray kompleksinin de IV. Tuthaliye edebi-
gibi, hem Bykkale hem ile
gstermektedir (Resim: 4).
Bykkale'den Yukan giden kutsal yolun yer-
gre, saray kompleksinin, Hitit metinlerinde geen,
naklara gitmeden nce krallar zel kutsal serenomiler iin kul-
halentuwa evi
Gneykale'nin saray kompleksinin nnde
meydana kkeni ve vermektedir.
Buna gre, yn ve Gneykale zerindeki Hitit
kutsal havuzunun suyunu tahliye Kanal uzun
bir mesafe boyunca takip ancak, yeni bir Hitit ya-
ile tahrip saray kompleksinin
gibi, buna da (Resim: 5).
Gneykale'nin
ru, sadece kaya bloklan Bunlar iki iri par-
a, 2 m den fazla ykseklik ve olup,
Bulunduklan yere ve biimlere gre bir zamanlar,
yani Hitit daha sonra Frig kale blmde kut-
sal havuzun nndeki alana bir ve da
bir iki (Re-
sim: 6,7).
bulunan ve ok tahribat bugne kadar sadece
ilk olan kaya yeni evvelki se-
nede orada rastlanan, bir sfenksli ieren
ca daha nce, yani 1988 de Gneykale'de saptanan ve yani B-
yk Kral II. Suppiluliuma olan kutsal havuzun
2 no.lu odada bulunan sebep (Resim: 8).
zerinde srdren Hititolog
J.D. Hawkins'in ilk sonulara gre, kitabenin blmnde
294
" n. jenealojisinden sonra, IV.
faaliyetlerin bir etkinliklerini
Bylece, H.G. Gterbock'un gibi,
belki Hitit metinlerde geen ve II. uppiluliuma IV.
klt iin kaya zel bir kutsal yer olarak edil-
olan Na Hekur Bu aynca
yeri, yani merkez pozisyonu da
eder.
Potemli surdaki zellikle potemlerin Yukan ile olan
ve surun sorulara ya-
ve 2 no.lu potem evresinde bir alanda (Re-
sim: 9, 10).
Potemli surunun evresi En erken Eski Hitit a-
sonlannda, Erken Imparatorluk (MO 1400 civannda)
tarihlenebilen ilk sur belli bir plan gre ve tm po-
ternlerin bu evrede olduklan
evrede 2 no.lu potemin bilhassa onun i ve
bunun sur blmnde onanmlar ve eklemeler saptan-
Ancak, bu potemin
Surun nc ve son evresinde ise byk po-
temin toprak dolgusu ve duvarla son
grlmektedir. Benzeri uygulamalar, daha nceki
yeralan 4 no.lu potem (1907) ile Bykkale'nin gney bu-
lunan potem (1955) iin de sz konusu
Potemin dolgusundan Ge bu
Imparatorluk son evresine ait, bir deyimle,
Yukan ile gstermektedir; yle bir
Yukan ile poternler grlmek-
tedir.
Potemlerin yerine, Bykkale'nin hemen yer alan ve ge
bir dnemde olan Yukan bl-
mne gney blmne ise Bykkale'den via-
dktler yoluyla tahmin edilmektedir.
295
Bykkale'de eski molozu olan
sonucu saraydan platosuna ge-
bir kale (Resim: ll, 12).
Gney bastionu ile K yeralan mevcut te-
mel gre, Bykkale'nin bulunan ana
daha kk Ancak, zerini kaplayan
Frig binalannda malzeme olarak kesme blokla-
nna ana ile biimde sylenebilir (Re-
sim: 13).
giden yoldan sadece en evresinde blm-
ler Bu yolun yerini, yani daha sonra zerine
ve Frig Kibele cadde sayesinde izlemek
mmkn olabilir. Buna gre yol, nce ynne yama
sonra bir ile platosuna inmektedir. Orada, bu yola ait
byk bir destek meydana
platosundaki 1989
kk bir hava kusal
hi gstermeyen, Yukan gibi ve sa-
dece Bykkaleden bu blgenin bir fikir
(Resim: 14).
Yeni platosunun kuzey kenanndaki su-
runda Daha nce onun yzeyinde rastlanan ve kay-
durumda iri bu kesimde Hitit bir ka-
etmektedir. sresinde, burada, ana surunun
kulesine entegre kemerle bu temel
bir rg su ile birlikte ortaya (Resim:
15). kesme gre, bu geit, daha sonra olan n
sur ile, Yukan sfenksli ve onun gibi
bir ile de takviye
zellikle ve llere bu normal bir tra-
bir olduka kk boyutta ve sadece kanal ile
ilintili bir geit
tam olarak nereden henz bilinmiyor. Ancak, konu-
muna gre, plato merkezindeki kutsal alan ile da-
ha uzaktan, yani platonun kutsal havuza ykselen gney
Bu sorunun, havuzun ile ilgili sorular
ile birlikte, bu ile
296
Koruma ve restorasyon birbirleriyle
olarak blgelerde G-
neykale zerindeki Hitit kutsal havuzunun bendinde yeralan 2 no.lu oda-
yeniden ve destek duvar-
orijinal malzeme ile rekonstrksiyonu,
sonuna kadar (Resim: 16-18).
kuzeyindeki saray kompleksinin
1991 de olan blmleri ile Bykkale'nin gney
aynca sfenksli bastionunun ve kral kuze-
yindeki surunda yeralan ve gnmze kadar yololarak
(Resim: 19).
297
/ SDBURG
HETHITISCHE
'
_.._... _
----,--
,
" -
- ,
Resim: 1- Hitit
298
Resim: 2- Hitit saray kompleksi, temel
Resim: 3- Hitit kanal
299
300
Resim: 4- IV. Tuthaliya'nin stel
Resim: 5- Gneykalesi, Hitit kanal
Resim: 6- Gneykalesi, yamataki
Resim: 7- Gneykalesi, bir Hitit
301
Resim: 8- II. Suppiluliuma'ya ait kitabe
Resim: 9- 2 no.lu potem,
302
Resim: 10- 2 no.lu patern i
Resim: 11- Bykkale. Hitit ve Frig
303
Resim: 12- Bykkale. Hitit temel
Resim: 13- Bykkale. Frigbastionunda olarak
. Hitit ait bloklan
304
o
~ " " " " ' . ; ~
, ,
, ,
,
i
,
,
,
:;: z
/
c
"MAUER
'" <o ~ _
,....'" "
/
r ,
E
s.
~
s-,
~
/
1
~
/
.
II
=
". o
c
cl
:
.
~
~
305
306
Resim: 16- Gneykalesi, 2 no.lu oda 1992 o n a r l m durumunda
Resim: 17- Gneykalesi, 2 no.lu oda 1992 o n a r l m durumunda
307
Resim: 18- Gneykalesi. 2 no.1u
tonozundan bir detay
Resim: 19- Yukan bastionun restore olan suru
308
VEDOMUZTEPE
1991 VE 1992
Halet AMBEL*
James E. KNUDSTAD
Adana ili, Kadirli ilesi, ve Domuztepe res-
torasyon ve mzenin ile ilgili 1991 ve 1992 de
ekim ve nedeniyle bunlar
1991 de 1992 ocak sonlanna, 1992 de ocak ortalanna kadar Bu
dnemlerde ve restorasyon tesinde hava mzesinin kuru-
idame, ikmal alt -tesislerinin evre dzenlemesi
ve sorumlu personel ile ilgili sorunlar yeniden gndeme
geldi.
esasta Kltr ve Mzeler Genel Mdr-
olanaklar, TrkTarih Kurumu'nun ve 1992 de
Omer ile Kendilerine
ayn. borluyuz.
Prof. Dr. Halet ambel ve restorasyon kuruluna
1991 de olarak idari bilgisi, insiyatifi ve sonsuz
zverisi ile ekibirnizin vazgeilmez bir unsuru olan Arkeolog Mehmet
Sylemez, 1992 de her trl geren, mzede
btn sorunlan benimseyip en iyi zmleyip bertaraf eden Arke-
olog Kadir ok deneyimi ve beceri sahibi olan
Mimar James Escher Knudstad Domuztepe ynetim, r-
lve ve izim her iki stlendi. 1992 de aynca
Prof. Dr. Halet AMBEL, Birinci Cad. 212, 80820
.* KASTOP:
VI, VII, T.C. Kltr Eski Eserler ve Mzeler Genel
X. T.C. Kltr KUltr ve Tabiat Koruma
XII. T.C. Kltr ve MzelerGenel
309
bulunan tekne yerine satan yeni bir teknenin ve
ynetti, hizmet iziminde ve bu araziye
rilmesinde (1992) oldu. 1991 de Almanya'dan bir sre iin
gelen Arkeolog-Restcratr Aksoy'dan sonra eski yelerimizden,
esas konusu ve bilgisayar alanla-
deneyimli olan Arkeolog-Restoratr Ali Duran cal ekibimize ka-
1991 de sz konusu alanlarda her iki
1992 Adana Mzesi'nde bulunan toprak
ile Sanat Havva Ocal 1991 de bulunan
toprak kap ve idari
oldu. 1992 de amalarda Arkeolog-
izimci 1992 de bir sre gelerek yer alacak
izimleri, Arkeolog Beng de kk buluntu ve tmlenen kap-
izimlerini
tedenberi "pr emanet" yntemiyle yrtlen
ikmal 1992 Adana Rlve ve Mdr Y.
Mim. Erol Teknisyen Mutemet Baran, ema-
net komisyonu olarak da Kadirli Halk Mdr Erol Do-
ile
Byk bir zveri ile btn ekip yelerine borluyuz.
Hava Mzesi
A. Eser Restorasyonu
Gney kale kutsal alandaki (Baal, Te-
Tarhu) heykelinin 1990 dnemi sonunda beklenmedik bir or-
taya ile sol omuzu, 1991 Eyll'nde bir sre iin Al-
manya'dan gelen Restoratr Aksoy pirin ubuklar ve
olarak sintolit ile (Resim:1-2). Gene 1990'da bulu-
nup da, blok haline olan ortostatlarda oyuntu yapmadan
paralar yerlerine
B. Sur ve Kule
Sur yamalara rastgelen kerpi st ile
gibi, alttaki n taraftan da lde
Onlem taktirde bu giderek daha da
ziyaretilerin sur duvar ve
layabilmesi iin gerekiyordu. Bu nedenle Genel M-
olanaklarla Kadirli ve Adana Rlve
ve kurulan emanet komisyonu eliyle,
310
getirilen 6 ekibi ve srekli toprak eken bir trak-
trle sur gney kale yol boyunca uzanan
ile burlardan biri, kerpi st kadar arka-
dan imento takviyeli kire harla ykseltildi (Resim: 3-4).
i m bu duvarlar arkadan 3.80 m bir
dolgu ile emniyete
Duvar dokusunun Hitit duvar dokusuna
yani bol helikle- kuru duvar rlmesi halde, bu
ancak greli olarak Kuru duvar bugn k-
ya da olmalan, bugnklerin bu hakim
olmamalan bunun nedenlerinden biridir. Bir neden, kuru duvar-
daha mrl Nitekim halk bir
"kuru duvara 'mrn ne kadar?' diye, bilir', de-
1993 dneminde bu duvar restorasyonunun srdrlmesi, olanak
takdirde 1992'de yerden kalenin kk huru
na olan
C. evre Dzenlemesi, Koruma
Her gibi, tesislerin arazide dnem dnem
gereken alanlan ile orman alt bitki rts ve
tesislerdeki anzalann giderilmesi. ziyaretiler iin sergi ve bilgi
yenilenmesi ve
Bekilerin eskisi gibi kydeki gvenilir seilip ata-
gelmesi, emeklilik nedeniyle aynlan bekilerimizin
yerine geleceklerin ev sorununu zmek ile, yukanda belirtilen
"pr emanet" yntemiyle tapusu iersinde ift daireli bir
ve kaba bitti (1992).
D.
Karatepe bugne dek makale ve kitaplarda yer al-
para ve restorasyonun srmekte nede-
niyle bir 1991'de o gnk
son haliyle Yksek Mimar Reha Gnay yeni ekil-
di, asetat kopya ve estampajlan ile kontrolleri ha-
yrtld.
(i) Helik-kuru duvar konan kama grevini gren daha ufak
311
Domuztepe renyeri
A.
1983 ve 1984'te Domuztepe'nin ile',
1985'ten sonra Ge Roma ait bir tesisinin (villa rustica) or-
taya tepenin masif du-
sonra, ekibirnize deneyim sa-
hibi Mimar James E. son Hitit kalesinin
grnmndeki tepede
Derinlerneden, tabaka nce, yamalarda ve tepe
biribirinin iine ne belirsiz ve
iinden gerek duvar ve ve bylelikle son
tm ile ortaya gerekiyordu.
nce tepedeki grubunu evreleyen sur
ortaya 9 nolu duvar olarak bu sur
yz tm ile, i yz yer yer Tepenin g-
ney ucunda ve kuzeye uzanan bu 25 m
sonra bir ile 7 m sonra 20
0lik
bir
ile tekrar ve daha sonra yine ynnde hafif bir yay
yaparak toplam 60 m ye Surun yz
ortalama 1.20 m kadar ba-
kan yzleri dzgrice alttaki biraz daha byke genel
olarakorta boy Ortalama 2.40 m olan
sur st i nedeniyle 25-30
cm dururnda idi. Bu yerlerde,
ona dik olarak 0.50 m iki duvar daha sap-
aricak nitelikleri
Tepenin kuzey gelerek 9 nolu duvarla
90
0lik
pir ile ortalama 2 m olan ikinci bir sur
bulundu, nolu duvar olarak bu 16 m si
Bu duvar zerinde, '4 m yer alan ve bir
2 bir girinti bulundu
(Resim: 5). Bu bir yz belirgindi, yz erozyon nedeniyle,
tek dizisi olarak zorlukla seilebiliyordu. Iki sur
noktada, 38 nolu duvara ve he-
men nnde byk ikinci bir dizisi daha
(2) KASTOP VI, 1984, s. 259-272, i plan, 9 res; ambel, KASTOP VII,
1985, s.271-285, 10 res.; ambel, Anadolu X, 1986, s.31-44, 6lev.
(3) embel, Sadler, KASTOP VIIIII, 1986, 329-343, 10 res.; ambel, Aksoy, Freed,
Rossiter, KASTOP XlIII, 1990, s. 399-425, 19 res.
312
Sur yz ortaya sonra, i yzn belirle-
mek iin sondaj Tepenin gney ucunda, birincisi
9 nolu duvann yerde olmak zere 3-4 m toplam 20
sondaj ukuru Once 1.50x1.50 m boyutundaki bu sondajlar daha
sonra arazinin ve duvann durumuna gre 2x2 m veya 2x3 m olarak ge-
Bunlann 17 tanesi 9 nolu duvann i yzn, 3 tanesi 38 nolu
duvann i yzn belirlemek zere Tm sondajlarda amaca
larak sur i yz ortaya
Sur duvanndaki tepe a-
Ilk olarak U. nceki dnem-
lerinde ile
Sonuta, birbirinden iki duvar tipinin var
Birincisi, olduka byk genellikle tek ve dz-
gn olmayan diziler halinde idi. bunlann stnde yer alan, daha
kk ortalama 60-70 cm ok di-
ziler halinde ve bir mekanlan duvarlar olarak
belirlendi. Duvar dizilerinin biribirileri ile tam dik olarak ve
genelolarak ok olarak iin, kesin bilgiler edinilerne-
di. Byk dizilerinin iki ayn yerde zerinde mil
bulunan iki tane byk bulundu. Ancak bunlann yerde ka-
glendirecek bir geye
1992'de 1991'de srdrld. Yamalarda tepeyi
sur ya da set duvarlan ile tepe geri
ortaya ve ancak bir iki amada derine inmek yoluna
gidildi.
Tepenin olanaklar erevesinde
lanabildi. 1991'de tepe hemen izlenen 9 nolu sur
duvanndan kademe kademe daha evre ya da sur
duvarlan
Bunlann en nemlileri yer alan kompleksi
(Resim: 14, Plan 70, 7l A, 7l B, 72, 73, 84, 85 nolu duvarlar) ve utaki
bur idi (Resim: 7). 7lB nolu duvar boydan boya sanyor,
1990'da 16 nolu duvarla 7lA duvan bunun biraz
stndeydi ve byk bir gene 1990'da 14B du-
van ile 14B duvan orta yerinden meydana gelen
iki byk kp (Resim: 14 Plan). 14B bir
stndeki 14A nolu nereye kadar henz
1991 de ve olarak yorumlanan k-
47 nolu duvann da bu evirip dn-
313
Bylelikle kuzey ve yamalan sarp evrili bulunan
tepenin, ynnde iie ve yukanya biribirini kademe
kademe izleyen bir koruyucu duvarlar (veya set dizisi ile dona-
Ancak aralannda bir zaman olup
henz
Tepe stndeki son tamamiyle iin,
tepe orta yerinden Yeni bina
temelleri ya da bunlara ait duvar paralan bulundu (Resim: 14 Plan). Bu-
rada 65 ve 66 nolu kocaman temellerin ii kk
yuvarlak bir deposu?) bulundu (Resim: 14 Plan,
T3). Bu yuvarlak kuzeyindeki binada bir izlendi (Re-
sim: 14 Plan, 99).
Tepenin 1991'de ve
olarak yorumlanan kompleksinde (Resim: 14 Plan, Tl)
tildi. dnemlerde bu geidinin" daha
sonra 74 nolu duvarla grld. olarak 3 m
inilen bu yer yer toprak tabana ya da Kaba
bir dibek (Resim: 6-7), boylarda toprak kap paralan,
gibi buluntular Ancak bu gerek be-
lirlenebilmesi iin bu kesimdeki incelemeye devam etmek gerekmekte-
dir.
Tepe olarak tam rastlayan kesimde 9
nolu en stteki sur duvanna dik olarak 11 m ve 1.20 m ge-
bir (TI) derinlemesine (Resim: 14 Plan).
bu amada 9 nolu sur duvanna dik ola-
rak bir duvar (no. 97) ortaya 2.50 m ve yksekli-
2 m yi bulan, stnde kerpi duvar izlenen bu temel duvan
byk ve nemli bir ait idi. Bu ama iinde aynca daha dar
bir kerpi duvar ve tabakada sert bir stnde st
kerpiten iki ocak
Tepe 3 ayn yerinde aynca. aplan 35-75 cm de-
3 adet deposu bulundu. I yzeyleri olan bu de-
polann yzeyleri anak paralan ile destekleniyordu. Tepe dz-
T2 bir yerinde Roma kiremitlerinden
bir ocuk mezan (Resim: 8-9) bulundu.
B. Kk Buluntular
1991'de derine ve dolgu tabakalanna inmeden tepe st ana
Bu nedenle bol miktarda bulunan anak
314
mlek paralan arkeolojik dolgu tabakalanna birlikte,
aynmda genelolarak iki ayn grup saptanabildi. Az miktardaki in-
ce, temiz hamurlu, iyi ark olanlar Roma tarihle-
nebilir. daha kaba kum ve iyi
olanlar ise Demir terihlenebilir. Bunlar turuncumsu,
devety ya da beyaz renkte, bulunanlar-
dan ok dkk olan bu kap paralanndan ancak k-
k bir blm
toprak buluntulan gibileri
ata biner gibi bacaklan kolsuz, gzl bir figrin (Re-
sim: 11) Demir Bunun en benzerleri Gzlku-
le'de ilk ve Orta Demir ile M.. 6. tabakalannda
tur'. Aynca, Klasik ait topraktan ii kk bir
figrini bulundu (Resim: 12).
1992'de ocuk mezan ve daha sonraki dnemlere ait anak mlek
paralan kk buluntular hep Demir
dibek, ular,
alet paralan, toprak (Resim: 13) ve pek ok
toprak kap ortaya Bunlann tmlenebile-
cek olanlar da
Buluntulann en nemlisi ise yamata d-
kntleri bulunan ve bir heykele ait gereken ba-
zalttan bir el idi. Parmak izlenen, herhangi
dair bir iz bulunmayan bu sol el bilekten (Resim:
10). Bunu daha nceki dnemlerde tepenin terasta, ifte bo-
kaidesi bir defineci ukuru iinde bulunan, insan eli bo-
yundaki el- ile bunun daha heybetli, fakat za-
manda daha kaba, (Resim: 1-
2) daha grlr. Sonuta Domuztepe renyerinde M.O. 9.
ait olan ifte kaidesi zerinde heykel
tepede, belki de daha sonraki bir dneme ait olan ikinci bir heykeli var-
gerekmektedir. Bu da ancak bundan sonraki dnemlerin-
de
(4) Darga, Anadolu X, 1986, s.37i -400, i lev.
(5) Goldman, ed. Tarsus lll, 1963, s.343 vd., n, lev. 159-160.
(6) ambeI, Sadler, KASTOP X{I, ,.337, res. 19-20.
315
316
,
-
Resim: 3- kule restorasyonu
Resim: 4- sur duyan restorasyonu
317
318
319
Resim: 8- Domuztepe, ocuk mezan
Resim: 9- Domuztepe, ocuk Roma kiremitleri
320
Resim: 10- Domuztepe, heykel eli
Resim: 11- Domuztepe, kil heykelcik
o
!
2 3 4
!
321
o
Resim: 12- Dornuztepe,
o
i
2 3 4 5cm.
1 i i
Resim: 13- Domuztepe, ve topraktan ara gere
322
R e s i n : 14
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
323 i
i
i
i
992
Manfred KORFMANN*
1992 Troia 20 Haziran'dan 3 Eyll'e kadar devam
Bu en 21 inci mevsimidir.
Troia bu 8 ayn lkeden 75 bilim
Bunlardan 25'i Istanbul, Ankara ve niversiteler-
den, Istanbul ve Ankara arkeoloji mzelerinden ve Ankara ve
Mzeler Genel Trk
1992 restorasyon ve konservasyon biraz daha
verdik. Bunda Do. Dr. Friedmund Hueber'in ekibirnize b-
yk rol Sadece restorasyon, konservasyon ve belgelerne
lan, 22 bilim mhendis ve restoratrlerden bir ekip
yrtld. ise toplam 1200 m' lik bir alanda
(Resim: 1).
LM VE MODEL
Uzun beri gibi, bu yine Adnan
alanlanndaki lm tespit etti.
lm mhendislerinden ve mimarlardan ekip, Troia harabe-
iindeki ve durumu belgelerneye devam etti.
Tbingen'de uzun elde etmek yeni bir Troia
ve izim tamamlanmak zeredir (Re-
sim: 2). Bu planda ykseklik izgileri de toplanan verilere gre bilgisa-
yarda izilmektedir. Bu gibi, bir Troia modeli
yapmak iin de gereklidir. Daha sonra Troia sergi
olan modelin 1993/94
* Prof. Dr. Manfred KRFMANN, Institut [r Vor-undFrhgeschickte niversitaeTbingen
Schloss D-7400 Tuebingen I-ALMANYA.
325
Bu arada harabelik iindeki tahrip fotogramet-
rik lmleri Bu zellikle kutsal alandaki koruma duva-
nnda
LMLER
1992 manyetik lm da (Resim: 3). Bu
Hellenistik-Roma surunun gneyinde, Roma devrine
ait bir su ortaya (Resim: 4). Ust bu ka-
nal bir belgelendi. Manyetik lm yntemiyle Roma dev-
rindeki su sistemleri su kemerle-
rini de iine alan Troia-Ilion'un su gereksinimiyle ilgili konular, aynca
gereken dallardan biridir.
Manyetik lm yine bu elde edilen so-
nulara gre, Roma ve Hellenistik olabilecek Troia
VI-vn iin devam ettirildi. Bu zel
hassas bir aletle yrtld. Bylece daha derindeki Troia VI ka-
istendi. Verilerin sonra Helle-
nistik-Roma dzenli bir gneye ortaya
bu apsisiyle, byk bir da yeri
(Resim: 4). Fakat bu ortaya en nemli
bilimsel bulgu, ilk olarak Almanya'daki
saptanan, kalenin 400 m gneyindeki antik al-
yer alan manyetik Bunun 6 m bir kerpi
duvar Bu manyetik arazinin
bir hat boyunca 120 m (Resim: 4). Bu verilerin al-
bir savunma sz edilebilir. ve gibi,
konumu da bize bu Troia VI devrine ait bir sistemin
gstermektedir. Bu ok nemli sorunun nmzdeki
KONSERVASYONU VE RESTO-
RASYONU
Orta Troia VI dan Ge Troia VI ya kadar gney ze-
rinde, her gibi yine Prof. Dr. Manfred Klinkott ve ekibi tara-
Troia VI savunma belgelenmesine devam edildi.
Troia IX dnemine ait A tiyatrosunun, orkestra blmnn yeni orta-
ya izildi.
Restorasyon ama, ncelikle harabenin
restorasyon ve ve
326
Arazi lmleriyle 1/100 lekli bir Troia modelinin iin ilk
Buna ek olarak tahrip olma tehlikesi gsteren
leri de Bu en iyi yntemler uygulanarak, resto-
rasyonun
Schliemann kuzeyinde, Troia i savunma ait, D5
plankaresindeki tamamlanan blm ve D4 plankaresindeki "g" ve
"k"
nl Troia il ve kltr tarihinin en nemli
biridir. Hemen tm rampa, mevsimlerinde
belgelerne sonra, gibi restore edil-
(Resim: 5a ve b). Eksik olan yerleri eski
dan Bu tmlemeler ancak dikkatli
farkedilmektedir. Eski gravr ve gre,
rampa iki yandan, Drpfeld'in de gibi, korkuluk
ve sol yanlardan bastiyon benzeri
desteklendi. Bastiyonlar zamanda FM gney
nnde bir temel ve bunun
zerinde de Megaron IlA'da gibi, byk direklerin
Bylece bu ve megaron
birbirine oldu. Drpfeld tamir ve geli-
dnemlerinde st kerpile grlmektedir. Biz de
tm tekrar etmeye ve eski grnm vermek iin
kerpilerle tamamlamaya karar verdik.
. FM Orta ve Ge Troia il
dolgu konserve edildi.
Bu birlikte, kadar hava
ve ziyaretilerin zerinden korunmaya
Bu nedenle turist yolunu, bir tahta kpryle Troia il devri-
ne ait evreli savunma zerinden geirmek gerekmekteydi.
Bu yol rampamn devam etmektedir (Resim: 6). Kpr
zerinden zamanda grlp bilgi edinilebilir:
Erken Troia il dnemine ait sur ve "db" bastiyonu yer al-
(Resim: 7a). sonucu
renkli bir amurla ve bu nedenle restorasyon a-
tamamen bitirilen bastiyon, koyu toprak boya ile
renklendirildi. sadece restore edilen blme
olan blm orijinal haliyle edilebilir.
327
2. Gneyde, yksek bir toprak kesit zerinde Troia ll'den Troia
IX'a kadar tabakalar Ziyaretiler Hy-
grebilirler (Resim: 7b).
3. Troia ll'ye ait evreli sur sisteminin ve sur ya-
rahata edilebilmektedir.
Troia VI dnemine ait surunun yzeyindeki
eski da ve duvara
eski grnmnn verilebilmesi iin (Resim: 8a). Bu tr ta-
mamlama daha kk drtgen yeni-
den ve yine kire harla Ay-
tr onanmlar ancak dikkatli
edilmektedir. Aynca yeni yzeyi de bir sre sonra kendi patina-
Bouleuterion'un H8 iinde kalan arka temelleri
yine yntemle ve konserve edildi (Resim: 8b).
nlenmesi iin, yine teknik uygulanarak Troia VI ku-
kulesinin Troia IX dnemine ait koruma da
(Resim: 9a ve b). Bouleuterion'daki gibi bu da bir
sre ncesine kadar halindeydi. Bu duvann alt blmnn
iin kk bir da
Troia VI kulesinin kuzeyindeki Troia VILI dnemine ait
merdivenin daha fazla daha fazla tahrip iin
nlemler restorasyon srdrlecektir.
F4/5 yer alan toprak tepe, 1991 kap-
lanarak konserve Bylece gelecekte bilim
IV. ve daha modern yntemlerle
leri mmkn Bu bu zeri amurla
rak bitki rtsyle
yz Troia VI nn-
deki duvar, desteklerle korunmaya Bu nemli onan-
nmzdeki mevsiminde
Byk bir blm harabenin iinde bir durumda bulunan
ok mimari envanteri ve korumaya
Hangi binaya ait belirlenenler ise o yere
Bu arada da birok mimari para (Resim:
ve b).
328
1992 sezonu Athena ve evreleyen duvann
porticusu Bu konusunda 1962
da EG. Goethert ve H. Schleifa ait bir Fakat o za-
mandan beri ait yeni mimari elemanlar ortaya 1937-
38 ortaya mimari buluntulann, bu
yer tmleme izimlerinde
mimari bloklarm bir bu ait Bu ne-
denle yeni projenin ana hedefi, tmlemelerini kontrol ve
tm arazide bir yerde ilgili
daha incelemeler yaparak orijinal durumunu ortaya Bu
arada de
her yerinde daha birok mimari eleman bulun-
gibi, evredeki kylerde de bu tr paralarla Bu
nedenle bu uzun zaman grlmektedir. Bu
tm envanterIeri ve izimleri
KARBON-l4 SONULARl
Yz bir sredir 16 m bulan Troia tabakalan
Ege, Anadolu ve Avrupa kronolojisi iin l Bu
nedenle Troia, kronoloji da odak
Troia'dan ve hemen ve
elde edilen 100 kadar veri incelendi. Bu verilere gre
dilik kadan sylenebilir:
ve Kumtepe IA'daki bezemeli keramik tabakala-
n, MO 4800-4500 tarihlenmektedir. Bylece bu blgede Ge
Vinca, Erken GumeInitsa, Larissa ve Ge Dimini ile "Neoli-
tik"
Troia i dneminin M 2920'ye, buna Troia II devri
yani daha erken bir dneme tarihlen-
mektedir. Elde edilen sonulardan Troia II dneminin, Ge
Troia i dnemiyle ortaya Yani Troia I'in
sonunu da MO 2490'a tarihlemekteyiz. Oyleyse Troia II kalesinden ve
Ge Troia i bir btn olarak sz yerinde
Bu gne kadar ortaya buluntular da bu nite-
liktedir.
botanik buluntulan zerinde Karbon-14 ana-
lizlerinden sonra, bunlann Troia II tabakalannda
329
Oysa analiz sonulan ve literatr incelemesi bu buluntulann Troia Ill-V
ait gstermektedir.
Gelecekte Troia IV, Ge Troia VI ve Troia vn dnemlerine ait, daha
ok malzeme ve bunlan Karbon-14 yntemiyle tarihleyebilmeyi
umut ediyoruz.
SCHUEMANN YARMASININ KUZEYiNDEKi KAZ!
Sinan D3 karesinin
sonuna kadar olan durumunu ustaca ve
kadar hi bilinmeyen Bylece Troia i
dnemine ait kronolojik sorunlar, eldeki ve daha sonra gelecek olan C14
sonulanyla birlikte Bu Schlie-
mann kuzey kesimindeki hemen hemen ol-
du. Geriye restorasyon ve
da gz nne alarak ka-
dar birok ynyle olan Troia i kltrn daha iyi
Bu kltrn zellikle mimari sylenebi-
lir (Resim: 11).
da D5 plankaresinin Sinan
"Troia i ncesi" tabakalar, steril bir kalker rts orta-
ya Bu daha kuzeydeki apsis evinin taba-
kayla bu en eski mimari
Troia Ib'den bir hiatus1a aynlmakta ve bu "103" evi"nin ku-
zeyinde ve gneyinde ortaya yeni
(Resim: 11).
YARMASININ
orta blmnde Do. Dr. Turan Efe
leriyle birlikte mkemmel sonulara Troia II'nin en ge savun-
ma ve kesitinde yer alan Troia II dnemine ait gi-
Troia II dnemi evlerinin temelleri
ortaya (Resim: 12). Bu binalar gneye yzeyin zerin-
de Troia II dnemine ait bir
dan sz edebiliriz. diye tabakada yer
alan yneticilerin megaronlar ve bunlan kapsayan kaleye ait bir
zaten garip bir modeli
Byle bir her zaman da
sz Fakat kadar hibir izle "B-
330
yk izleri burada da grlmektedir. Daha sonraki bir dnemde
yine kalenin bir megaron Kale iinde megaronla-
zerinde kk binalar kale
ise dnemde eski byk megaronlara benzeyen edildi-
Burada hibir kesinti olmadan Ge Troia II'den Ge
Troia III'e kadar sren dnem izlenebiidi ve Troia III dnemi iinde iki
evresi
Daha gneydeki D8 plankaresinde yer alan Gksel
amada, Troia III dneminin st evresindeki ve Troia IV'deki ta-
ortaya bulunuyoruz (Resim: 13).
Troia III-V kale iinde yer alanlan Schliemann ve
Drpfeld onlardan nce ise Athena
da yok biliyoruz. Bu nedenle yeni ve daha bir alanda
Troia III ve IV ortaya zor bir olabilirdi. Yi-
ne de bu devirleri bulduk. Troia II ile Troia IV devirleri
ait Troia II kalesinden gneye inen yzey zerin-
de yer bize gelecek bu gneydeki de-
gstermektedir.
Erken Troia IV, at biimli kubbeli ortaya d-
nemdir. Bu dneme ait binalar, Ge Troia III'dekilerle ynde
(Resim: 13).
_ Troia V dnemi daha nceki mevsiminde gneyinde
yksek bir duvarla kendini Bu duvann bir savunma duvan
Troia gney ortaya
(Resim: 13). Bylece, kadar "Troia III-V" olarak ta-
rihlenen Schliemann bir zaman ve kltr tarihi iin-
deki yerlerini alabileceklerdir. mimari iin de
sylenebilir.
Daha gneyde iki merdiven bulundu. Bunlar Er-
ken Troia VI kalesine Bununla Troia VI savunma
duvanyla, kale ii ykseklik farklan problemi zme
D8 daha nceki sezon olan Hellenistik devre
ait kuyunun, Troia IX dneminde de (Resim: 13).
331
Bu kuyu planlardan birinde yer Bu
eskiden yerini bulmak iin Bundan yarar-
lanarak daha gneyde, Troia VI savunma zerinde
ortaya yani Troia VII yok olduk-
VI SAVUNMA
LARI
Schliemann gney ucu, bu gneyinde son bul-
Geen burada yrtlen savunma duva-
n hemen sonra ve hemen duvann nnde, ev temelleri bulun-
Bu Rstem Aslan bu temellerin ynde
(Resirn:14).
Daha nce ortaya olan teras yukan tarihlendi.
Burada ilk nce bir Hellenistik duvann, daha sonra da bunun nne ve
zerine bir Roma
1991 bu blgede Drpfeld ve
derin bir sondaj kesimdeki
tahrip tabakalar iinde, bir
Bu tabaka, duvann yzeyinden inip ama yzeyine
kadar buluntu analizleri, bu Bal-
kanlar'dan gelen Troia VIIb2 g ait gs-
terdi. Bu gle karakteristik "buckel keramik" Troia'ya
Bylece Troia'da 1000 bilinen ve nemli bir kltr gesi olan
"mleki da ortadan
nemli sonular
Troia VI gedikleri bir amur
Byk bu yani konserve
2. sonra duvar uzun zaman ve
tahribine ve Sert
bu blmnde izler gzden
da burada insanlar bu duvara hi nem ver-
medikleri
3. Homer, ya da onun kaynaklan, herhalde bu M. 8.
karadan, yani gney ynden, bu ykseklikte ve en az 7
m yksek olarak gzlerinde
mevsiminin savun-
ma duvanna ev temelleri ortaya Bylece durum
332
Troia II savunma nnde de savunma
evleri ortaya (Resim:14).
GNEY
Utta Gabriel'in gney
Burada otuzlu Troia VI d-
nemine ait "Antenhaus" Bu evin daha da gneyinde yine
ait bulunup istendi.
Schliemann kalan byk bir ukurun bizi epey oyala-
hem H9 Antenhaus'un gneyinde kalan bir ya-
temelleri bulundu ve hem de bir ait
ve direk yeri izleri ortaya (Resim: 15).
uzun zaman Gelecek bu alandaki
srdrlmesi Bu g-
ney nndeki yolun ve temizlenmesi amalanmakta-
DO(;U
Geen ve K8 amalannda, Troia VI sa-
vunma byk blok daha eski bir evresi oldu-
Bunun zerine herkesin teki evre
tir. Daha sonra ise nne kule Dr. Donald
Easton bu blgede Troia VI kronolojisini olarak inceledi.
bu gneye (Resim: 16). Burada
beklenmedik bir ait byk
temeller bulundu, Bu kale iindekiler kadar dikkat ekici olmasa-
lar da. mimari zellikleri nemlidirler. Bina ilerinde
zamanlara ait zel-
likle ok verimli oldu. nk geen kalenin bulunan apsis evi-
ni bir tehlikesi ortadan kale
de st ste birok mimari birbirini
kesinlik Sonu olarak Troia VI savunma Erken Troia
VI evrelerinden birinin zerine
KUTSAL
Otuzlu A7 ve A8 plankarelerinde Carl Blegen'in ynetimi al-
kutsal byk blm ortaya Herhalde alan
Kybele'ye Aynca zet ve duru-
mu
1992 z6 ve z7 plankarelerinde Gianni Ponti, Christine Panas
ve Jennifer byk alanlar (Re-
333
ve b). Daha nce olan menner ve seyirciyerle-
rinin Augustus devrinde Bu tarihlerne,
bir avlunun bulunan.keramik ve.para sayesinde
bildi. kutsal alan da Augustus'un Ilion'da
na
Bu kompleksiri kuzeyinde byk bir temelleri ortaya
ana sunak yeri gibi grnmektedir Bu blgedeki
soru zerinde, gelecek dnemi
Bu hemen belki kutsal evre
iinde, bir tahribat (Resim:17b). Bu izler
mac! Fimria'dan Strabon gibi antik kaynaklarda da "Kutsal
hir Ilion'la bu sz edilmektedir, Arkeolojik
olarak ilk kez Troia'da olan bu olay, M.85 meydana
Arkeolojide buluntulann buradaki gibi tam olarak bir yere ta-
rih1enmesi her zaman mmkn Gelecek bu-
nun tabakalardan gelecek olan malzeme, Hellenistik dnemi ay-
.
BOULEUTERION (B
kuzey kesiminde kk
Hellenistik dneme ait bir duvar (Resim:15).
Bunun hemen Troia VI gelmektedir.
ILION KAZ!
Bronz devirleri inceleyen grup iin ve H17 planka-
relerindeki ..verimli oldu (Resim:18a ve b). 1990 a-
M.O. 4. kalma cam..buluntulan ortaya
i. Anastasius (MO 491-518) ait
bir sikkeyle tarihlenen bir tahribat Bu tarih geen
bouleuterion verilerle de zira ni-
on'da M.. 500 byk bir meydana
Bu burada Roma kalma kaliteli bir
ortaya Hellenistik dneme ait ka-
da ortaya bu bir kuyu
Roma da
ILION
4 plankaresinde, restorasyon gerekli olan bir kire kuyusu
amak iin Roma devrine ait bir temelortaya
334
Bu temel, yn jeomanyetik lmlerle saptanan kent
da
BYK (A
1992 alt blmndeki tamamlan-
(Resim:19). bu Roma ne nedenli gr-
kemli farkedilebilmektedir. oturma yerlerinden
birka blok yerlerde ele (Resim: lOb). Bun-
lardan birinde Yunanca "DElPHO" yer Bu
"Deiphobos" olarak evirebiliriz. Deiphobos'un Priamos'un
Paris ldkten sonra Helena ile Ancak bu
kalker..ve mermer paralanndan birtabaka ve
sikkeler, tiyatronun M.O. 5. ilk gs-
termektedir.
TROlA VllVIl
Hl7 plankaresinde Zeynep ve Maureen Basedow ayn b-
lmde, Erken ve Ge Roma
Her yerde, yzeyden 1 m Troia VII ve Ge Troia VI ta-
bakalanyla ok Miken Gri Minyas malla-
nyla birlikte bulundu. Kl renkli kltr yuvarlak delillerin
direk delikleri olduklan Ote yandan evrelerde temel
ve biimdeki kerpi
kentin bu kesiminde
syleyebiliriz. Bu sonu, burada bir zamanlar
zere yeterince gstermektedir. Ote yandan daha nceki
hi bir da biliyo-
ruz. Hl7 plankaresindeki blmlerinin birinde anakayaya
burada kaya iine olarak bir kanalortaya Il7 plan-
karesinde 1988 gneyinde, anakaya iine
bir tr "negatif mimari" bir kanal daha bulun-
du (Resim: 18a ve b). Bu dz bir hat zerinde 35 cm
ve 70 cm derin temel ukurudur. Bu ukurun iinde iki adet direk
ve duvara ait izler grld. Evin i blmnde ve
dikkat ekici olan direk yerleriyle Aynca anakaya iinde b-
yk bir ukur ortaya
Toria VI ve VII dnemlerine ait bir alana olan bir
kesinlik Burada bir blm byk olan
sz konusudur.
335
VE EVRE
Prof. Dr. Kayan evre Kara Menderes'in
srdrd. Kayan ve Trk da olan
Zangger'in Atlantis hipoteziyle ilgili olan da
lar. Zangger, Prof. Dr. Kayan'a bir kere o zaman kendisinin
kabul Ege deniziyle yapan deniz seviyesinin ne
kadar zerinde Masa 100 kadar var-
ve bu ilgili ok sylenebilir.
Stuttgart-Devlet Malzeme Dr. Wolf-
gang Grner ve Dr. Silvin Mausfeld, Troia'daki hava
konusunda incelemeler Bu incelemeler zellikle
Troia VI suru, VIM ve Troia Kutsal Alan duvan zerinde
Yz fazla bir sredir duvarlarla, bi-
zim ortaya olan duvarlar
farklar zaten gze Bu incelemelerin sonulan hem blge-
sel hem de blge ilgili sorunlara
Dr. Brigitte Mannsperger kendi iinde Homeros'un
ve zellikle Ilios kurucusu
olan inceledi.
Prof. Dr. Hans-Peter ynetimi daha ok
hayvan kemikleri incelendi. Burada dikkat ekici olan,
ok at ve kemiklerinin ortaya
BULUNTULARIN VE
Buluntulann yrtlmektedir. Kera-
mik bahesindeki ve zellikle Bronz grubu Dr. Christia-
ne Frirdich yrtld. zellikle Troia II (Resim:20),
Troia II/III (Resim:21) ve Troia IIL/IV(Resim:22) keramik
belgelenmesi bitiriidi. Bayan Billur Tekkok ise, kendisinin ilk mev-
simi Bronz keramik bahesinde sevindirici
sonular ortaya koydu. Prof. Dr. Dietrich Mannsperger bu yine ok
sikke buluntulanyla ilgilendi.
Emekli Mhendis Diether Kohler'in gzetimi bir
edildi. Burada restorasyonu iin gerekli olan malze-
me dzenlenecektir. Su kire kuyusu, amur havuzu ve byk
bir kuruldu. Iki kk malzemenin
336
iin 1993 itibaren restorasyon
buradan ynetilecektir.
KAMUOYU
yer sergi ziyaret edenler
bir yeri haline geldi. Bu harabe iine
12 bilgi panosu iin de geerlidir. Bu panolar aynca Trke, Almanca ve
rehberler haline getirilerek, 1992 Ekim beri ziyaretile-
rin hizmetine sunuldu:
A. Homer - ve Etkileri
B. Gezi Rehberi
Daimler-Benz AG ve Trk Mercedes bu rehberin
"Arkeoloji ve Sanat
rildi. Bu elde edilecek gelir, Troas'daki arkeolojik
iin
8 yeni bir video filmi Trke, Almanca ve olarak
bekisi saatleri iinde, sergi zi-
yaretilere Troia'daki istenirse burada da-
ha nceki video filmleri de gsterilmektedir.
sresince Matthias Raidt ziyaretilerin ve isteklerine
cevap vermektedir. Hemen her gn bykl kkl gruplara tara-
"Troia turu"
"3. Troia Festivali" 15-28 Temmuz 1992 tarihleri ara-
anakkale, Assos, Bozcaada (Tenedos), Alexandria ve zellikle
Troia'da "Ben Anadolu" mkemmel bir oyun, Alman
ve Trk tiyatro oyunculan sahnelendi. Gelecek Troia fes-
tivali daha ok ilgi "anakkale Festivali" ile
cektir. Bylece 1993 festivaline, anakkale vilayeti ve belediyesi de des-
tek vereceklerdir.
Bu arada "Studia Troica 2, 1992" Almanca ve
dillerindeki bu "Troia ve Troas blgesinin arkeolojisi" konusunda
ok ynl bilimsel yer vermektedir. Yeni Troia ma-
kalelerin ana
Geen gibi, 1992'de de Bilimsel Film Enstits (Gttin-
gen) "Troia 1992 yeni bir video haber filmi
Bu Trke, Almanca ya da Ingilizce olarak gsterilebil-
mektedir. .
337
Raporun sonunda Troia ynetiminin, Troia evresinde
lacak olan milli park belirtmek isteriz (Re-
sim 23). Tesadfen 1992 anakkale'den Kumkale'ye
maya bir yolun bu projeyi fark ettik.
kadar el olan bu blgedeki antik Ophrynion,
Rhoteion, Tavolia Aianteion ile Tektop Burnu, oban Tepe ve
Tepe gibi Prehistorik tehlikeye yneti-
mi kurumlarla hemen geti. yol ilk
bu yol milli park olarak projeye dahil edi-
lebilir. Bunun iin yolun iki da acilen
Arsa ve olan engellenmedik-
e bu kltr n
Trk arkeologlan ve hkmet temsilcileri gerek-
olan bir "Troia Tarihi Milli projesi 1971 bu ya-
na Bu projenin gemesi bizce de
Arkeolojik ve tarihsel byk, ne sahip
60'dan fazla Troia evresinde 10 km olan bir alanda
beklemektedir. Bunlara devri ve Trkiye Cumhuriyeti'nin kuru-
nemli olaylar gibi, modem teknolojisinin belgelerini de
eklemek gerekmektedir. Antik gnmze dnyaca ne ka-
cereyan bu blgenin zellikle
biz tarihilerin en gelen devi Bu devi Troia ekibi
de
bu konuyu ve tatil kyleriyle fab-
rikalann yol tm dnya insanlannda
nefret nk tehlikede olan ait kl-
tr ve kendisidir. Bu nedenlerle gelecekte Troia'daki
bir kltr ve evresiolarak
konusu da ele
1992 Troia grevini yriiten, Anka-
ra'dan tecriibeli arkeologlar Emel Yurttagl ve Morl.
tm grevlerinde gibi, evrenin konusunda da ilgi ve
desteklerini konuya Ankara'dan destek ve-
ren Troia ekibi yesi Kenan Yurttagl iin de sylemek istiyo-
ruz. bilim gelen ortak bir ama iin
kadar gzel
Son olarak bu defa da raporu Trke olarak Sinan
etmek istiyorum.
338
r-----'
:
i
, ,
:m.mJ
u v w x
y
rn
e>
s @
""
le
:efI_
Z i AA
, B
---'-+---
s
PROSF{ TION D
i i -:1
, ,
, ,
i i
i '
, ' , ,
: i
, ,
, ,
, ,
, ,
i i
, ,
, ,
J
i
i
i
i ' i _
i i tw-:
!
i u """"
f" i
\F MPl.[-
-
,
i-- ----e--+--
i
11
,---
-+-f--+-i--+-I-+---j'-
12
I, i
L ' ..!.. __
13
--+-4-----
" +----I----t--1---l-I------l-- --
i 20
Plan: 1-Troia genel plan
339
LL
i z
r
A B i
(
O
i
E i F G i H i K L
59
i
!
i
i
_.
i-
60
-
+-- .
1
_. _.
. 2
_.
1
!
i M
4 i
_.
,
5
\ \
!""
\
'" - "",,
r,
6
.
- -
,
,
7
--
\:
b
T
lA
.}-'-
-
1\.'
,
8
:PR SP.:
\ "-
: 19 90 j
LV
.In
'Pr ,l----=
9
'0
C::.
... : I......
-
-
II
-----
i ..
fF
.
12
'....
..
13
i
J'
PROS EKTiON
-
, . ._-'
--
L---+-
14 i
- -
""
-=".---:--'f
.-
f--
1\
PROSP
1 90
;
L.... _. -- --_.
- 111LO'--:
.._. ._-
--------.
16
!
_J
.- - . ._--
--
hi
17
o
LL
;-g
O
f----- -i. _.. _
. --
--L-'--
b-
U
f---
1--
19 i
F
rl26
'1
\.
W
20
- ! ,...,
!
28
i
-..
z
i
A
i
B i
(
O i
E F G H i
K i L
s9 ",
i
60
1
,
2
3
4
S - 1 i'
6 ,
1
,
,
n
,
'.
"
,
"
". ::. ,
10
11
13
14
,/ lL'iLI , , , ,
161
,
17
18
1
"
,
20
21
22
II
,
24 i
1""1
26 i
271 11 i
28 i i
29
, .
--
-
i
'"
. i
i
,
"
,
i
,
II
-
, -
34 , t
" r
,
3 i 1 r
6
"
,
r
.31
,
,
3B ...
19
"
, r
i
40
--
41
42 TRO A
43
t\
44
f-
45
f-
46
...
f-f-
41
i
Resim: 3- 1992Trcia manyetik lm
Resim: 4- Roma su manyetik apsisli ve yeni savunma yerleri
N M L
lRoiR .teg'2
i L O z AB
i i i i Ai.' i i i
v
I--t-f--I!J
33 #.. ':"'ii'i<. i
1 . . i
3Z
31
35
34
36
37
Z9
ZS
30
38
39
344
345
Resim: 7a- Erken Troia II "db" bastiyonu
Resim: 7b- Troia dnemlerinin toprak profil
346
Resim: 8a- Troia VI sorunun onanm
Resim: 8b- Troia IX-bouIeuterionun arka
347
Resim: 9a ve b- Troia IX kuzey koruma d u v a n n n onanmdan nceki a) ve sonraki b) durumu
348
Resim: 10a ve b- D a n k durumdaki mimari paralar (a) ve onanmlan (b)
349
"--
5
1
60
.. --<iL
--<iL
..vnasopo-
--'L!L
6OfO
!
,1,_
wpo
"
350
Resim: 11- Schliemann kuzey blm
TROiA 1991-92
IJ
'D'>
Resim: 12- Schliemann orta blm, D7 plankaresi
351
_E1L
---aorso
---<L
aoro
---<L
sor-
OFEN
, ,
"
,
-,
'lUS i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i N
: ],f' , J i
L o 1 2 3 4 Sm
._.
6SfO
--.CiL
,.10660 -65]60
TRDIA 1991-92
.:])8
[[]]] TROlA VIILI iX
mm . "''''''
TROIA VI< Oet"A
[22 TROiA V
TROIAiV
Resim: 13- Schliemann ortablm, D8 pUinkaresindeki mimari evreler
352
TROiA 1989-92
'?t.AtJ 09
11LLiA Vi
0"'"
6TRaAVII
ILJ[][J TRciA
O 234
3UO
,
Resim: 14- Schliemann gney blm, D9 plankaresi
y
----<L
BOfO
353
/
/
/
/
i
/
/ ---
/ i---- __
/ / ------
/ i -------
LI: =10620
fi
40 Z;
/
/
/
/
i
i
/
/
j
/
,
/
r
/
.11.
;r =10615 4015
\
s
eOl60
mi
i
i
. . __.. !j21.IS
+
e
es 45
i
t r
i r
i ,
1/
TROiA 1991-92
G.G.I..lL '1'LA.1-l j; 3 LKB
!221 Treia V
Troia VI OIttA
ISSL Treia VI _,
Troia O 2 3 4 S
D BI.gen Troia VI G64 a: ! !;;!
Resim: 16- Troia VI n; 1JKs pllinkareleri
355
Resim: 17a-Kutsal alan, z6n plankareleri, anasunak.
Resim: 17b- Kutsal alan, z6n tahribat
356
i
i
i
: ~ ~
i
i
---_._-
i
~ ~
_.,+
~ O
! .: ~ SLE6=1.
. i e-,
357
Resim: 19- Byktiyatro, A tiyatrosu
358
~
~ ,,1
- ~
,
N
3'i9
Resim: 22- TroiaIII/IVbuluntulan
360
1992 TEPE KAZILARI
Hayat F;.RKANAL*
Halime HURYILMAZ
Liman Tepe Urla ilesinin mahallesinde, Karantina
tam Izmir-Urla yolundan aynlan Iz-
yolu Iskele mahallesi merkezine gelmeden nce Liman
Tepe'yi istikametinde ikiye blmektedir.
Liman Tepe, kuzeyinde bulunan yksek bir alan sayesinde
kuzey nispeten Antik ve
bulunan iki krfez, Liman Tepe'ye kuzey ucu kayalarla
bir yanmada karakteri Bu krfezierin aradan geen za-
man iinde zerine yanmada konumu byk lde
Bu yanmada zerinde bulunan hyk, araziden gneye
aIalmakta ve antik Klazomenai kentiyle Yanmada
Klasik alan olarak Prehistorik tabakalar
kuyu, v'e yol fazla
Liman Tepe'nin Prehistorik ilk olarak Ekrem Akurgal
dan ortaya 1979 etin
kurtarma iki sondaj ukuru,
Prehistorik karakteri bilgi Bu neticeler ze-
rine 1980 etin srdrlen kurtarma
lannda ve 1981 Gven bi-
limsel hyk zerinde olduka bir
Iki senelik kuzeyinde
* Prof. Dr. Hayat ERKANAL, A.. Dil ve Tarih FakltesiProtohistorya ve nasya
Arkeclojisi Anabilim ..
Yrd. Do. Dr. Halime HURYILMAZ, H.U. Ed. Fak. Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi
Aoabilim Beytepe-ANKARA.
(I) Ekrem Akurgal, Onrapor, DTCF Dergisi VlII/1. 1950, s.4.
(2) Gven ve etin 1979 Klazomenai II. Sonulan An-
kara 1980, s.88; Erkanal ve Hayat Erkanal. Vorbericht ber die Grabungen 1979
im praehistorischen Klazomenai/Lirnan Tepe, H.U. Edebiyat Fakltesi Dergisi I, 1983,
s.163-183.
361
drt tabakadan Orta Tun ve iki tabakadan Eski Tun
kltrleri tespit aynca biri biri drdnc
tarihlenen iki kuyu; Roma tarihlenen bir
gneyinde, yani yolunun gneyin-
de sonucunda ise gneye ka-
patan Orta Tun ve Eski Tun ait iki sur sistemi ortaya
Eski Tun ait sur sisteminin bastiyonu zerinde de
aynca bir Orta Tun
1992 nce yeniden topogra-
gerek Eskiden ha-
ritalarm bylece yeni
1992 yeni topografik haritaya gre
srdrlen yeni karolaj eskisine nazaran byk gster-
fakat tm bu bundan sonraki da esas
kil edecek uygulamaya
1?80-198l gibi 1992 da
veya yolunun kuzeyinde ve gneyinde olmak zere, iki
alanda
daha nceki
ortaya Troya devri mimari getirmek ve
bu devrin karakterlerini belli llerde de olsa tespit etmek
ama Fakat yeni karolaj sistemine gre dzenlenen ala-
nceki amalara uyum drt mevcut
yzeyden itibaren ortaya
Urla ocak
kmeleri Ge Tun seramik rneklerine byle-
ce dzensiz de olsa ilk olarak bu hyk zerinde tabaka olarak belir-
Bu dar alanda ele geen seramik rnekler daha ok yresel
zellikler gsterir. Zaman zaman tespit edilen Miken yerel veya
ithal karakterdedir.
(3) 1992 LimanTepe Kurul yeleri: Edebiyat Fakltesi yeleri Prof.
Dr. Erkanal, Yard. Do. Dr. Tuba Okse; Sivas Mzesi'nden Arkeolog Tay;
Konya Kltr ve Tabiat Koruma Blge Kurulu'ndan Arkeolog Ozenir;
mirArkeoloji Mzesi'nden Arkeolog Hseyin Teoman, Arkeolog A.U. Dil ve
Fakltesi Grevlisi Ycel H.U. Edebiyat Fakltesi
tuma Grevlisi Halil Tekin; Arkeolog Rya Gke; A.U. Dil ve Fakltesi
Hakan Aslan, Nurperi Ayengin, Aykurt, Hlya Blbl, Ercment Mual-
zmen, Ali Mirat Glfem lgentay; H.. Ede-
biyat Fakltesi Ahmet E.U. Edebiyat Fakltesi Sait Biliz,
Fund. Gk.
362
Ge Tun i. tabaka
seviyesinde Orta Tun I. gene kmeleri
linde Gerek hyk yzeyinde daha nceki
da toprak alma nedeniyle tahribat, gerekse ge dneme
ait kltrlerin bu mimari ortaya koy-
engellemektedir.
Orta Tun i. takriben 0,50 m kadar gene
II. kesimlerinde tespit
II. tabakaya ait bir duvar bir taba-
ve iki tespit 1,50 m uzunlukta ve 0,50 m
teki duvar Urla ocak ikili olarak dizme
suretiyle karakterde evredeki
kmelerin bu duvarla olup G-
istikametinde uzanan bu duvar kuzeyinde
tespit edilen, seramik paralanyla bir
tahribat nedeniyle-ortaya kuzeyin-
de bir sert zemin zerinde durumunda seramik-r-
neklere Sert zeminin hemen ise ola-
rak tahmin edilen, muntazam bir iki
tespit de bu tabakaya
ait mimari Bunlann en nemlisi 1,92 m uzun-
ve 0,94 m duvar Daha ok kk bo-
yutlarda rlen bu duvarda iki dolgu
Bu duvar ise iki ocak
ok bozuk bir durumda ortaya Orta Tun II.
na ait mimari genelolarak bir mimari
dzeyde ele
Orta Tun III. kenannda iki
duvar ve bir ile temsil edilmektedir. Duvar-
lardan bir tanesi hemen kenannda 2,00 m uzunlukta ve 0,35 m
kuzey-gney istikametinde Burada uzun-
yan yana Ikinci duvar ise birincisinin
drt kez seramik
kullanma suretiyle III. tabakayla seviyede,
belli bir blgede Ge Tun I. tabaka malzemesi ol-
duka bir tespit fakat bu nedeni
Orta Tun IV. ait hemen hemen tm
ortaya ok muntazam bir ta-
363
ban, zerindeki organik rtnn sonucu siyah renkte kar-
Bu zerinde bulunan iki bir ta-
nesi tmyle Oval bir sahip olan bu
1.4Omx1.20 m Olduka ince olan kenar bir
taban zerinde ele kenan tahrip olan ikinci
boyutlan ise 1.70 m x 0.85 m dir. Olduka iyi korunan bu
bir mimari zellik Sadece gneyinde
bulunan 1.30 m tek bir duvar bir mi-
mari zellik olarak Bunun g-
ney kenanna devam eden bir kl IV.
Bu 3.00 m x 2.00 m lik bir alan iinde
istikametinde bir ortaya fa-
kat bu ortaya
Kuzey kenannda 1980-1981 karolaj siste-
mi sonucu kalan bir cep da amaca ynelik
kuzeyinde Orta Tun IV. delerek daha derinle-
re giden bir Ge Tun girintisi
Orta Tun seramik rnekleri de olsa Orta Anadolu sera-
mik Bunun Demircihyk ve
Beycesultan'la sz konusudur. Kap
anaklar, derin anaklar, fincanlar, yonca testiler, mlekler, kase-
ler, kpler ve bir matara Renklerine gre
nnda gri minyas rnekleri, renkli rnekler, portakal
renkli rnekler ve san renkli rnekler Seramik
Liman Tepe'nin kuzey Orta Tun IV.
ortaya Eski Tun 1992 mevsimi
sonunda ortaya
Eski Tun I. ancak birka duvar ve bir ta-
temsil edilebilmektedir. Bu duvar bir tanesi
gney istikametinde
3.00 m lik bir sahip olan bu duvann st ste iki korun-
Bu iki stteki 1.10 m, alttaki ise 1.30 m
Duvar iki kenarda bu
toprak ve molozla Bu duvann kuzey kesiminin
toplama ve duvar uyum bir dolgu
mevcuttur. kuzeyi Orta Tun IV. etkisiyle bo-
zularak I. tabakaya ait ikinci duvar, kuzeyinde
0.50 m ve 2.60 m uzunlukta istikametinde
364
Arka yzleri birbirine byk boyutlarda iki
Duvann 0.40 m olup st ste
Bu duvann gney kenanna vaziyette
daha ok taban grnmndedir. Bu tabakaya ait bir du-
var da cep tespit
tir. Fakat bu duvar tam iinde zellikleri
(Resim: 1). Eski Tun i. en nemli bir
(Resim: 2). Kuzey
bu Orta Tun zeri
alttan yatayolarak Bu nedenle st ait hi-
bir ize 1.15 m x1.1O m boyutlannda ova1 bir grnme
sahip bu bir 0.07
m bir alt tabana ve 0.04 m bir st tabana sahip-
tir. Her iki taban st epeevre saran, hava
de bir oluk mevcuttur. Alt grlen kl ta-
bir nlem olarak Bu tabakaya ait
mimari belli bir btnlk iinde mmkn
Eski Tun II. daha belirgin mimari zelliklere sahiptir.
Bu tabakaya ait iki uzun duvar istika-
metinde katetrnektedir. Bu duvarlardan gneyde 1.10 m
olup kenanndan ve cep
kenan iine girmektedir, 12.00 m lik bir bu duvar, taban se-
viyesinde 0.40 m- 0.20 m banket bir veya iki
takviye Urla ocak bu duvarda bir
bir veya iki ince st ste belli bir rg
ortaya Duvann i tr muntazam
bir Bu duvar st sonucu
yksekliklerde Yer yer 1.00 m ykseklikte koru-
nan bu duvann 1.70 m, ise 1.20 m kuzeyinde ve isti-
kamette uzanan ikinci bir duvar Iki yerde temel sevi-
yesine kadar tahrip olan bu ikinci duvar da birinci gibi
kenanndan ve cep kenan iine girmekte-
dir. 1.00 m-0.90 m bu ikinci duvar daha ince
men rg sahiptir. Her iki duvar daha
bir mimari zellik tespit Bu durumda iki duvar bir
veya dar bir sokak gerekir (Resim:
1). Bu veya duvann gneyinde, 0.90 m ka-
ve 1.40 m kuzey-gney istikametinde uzanan, tek
bir taban ortaya duvar1a
olmayan bu alttan bir
buraya daha ok merdiven grnts Merdiven
365
grnmndeki bu kesimle bulunan
lukta 0.20 m bir kl Hemen bu kl ta-
zerinde ise bir platform tespit edil-
iinde platform
daha bilgi edinmemiz mmkn so-
kak gneyinde kalan alanda arazi merdiven zerinden do-
yselmekte, hatta bu ykseklik bir kerpi dolgu sayesinde da-
ha da belirgin bir hal Bu kesim kk buluntulara gre daha
ok grnmndedir. veya kuzey kesimi
ok tahrip bu nedenle de II. tabakaya ait belirli bir zellik tespit
(Resim: 1).
Eski Tun III. sadece bir duvarla temsil edilmektedir.
Kuzey kesiminde II. tabaka
kuzey-gney istikametinde uzanan bir duvarla ala-
bu duvar, II. tabakaya ait sokak duvar-
lanndan kuzeydekinin devam etmekte, gneydekinin ise
(Resim: 1).7.00 m bu duvar, 0.80 m-0.90
m rg st tabaka duvarlann-
dan olmasada, daha kaba bir grnme sahiptir.
Eski Tun tarihlenen seramik rneklerin tm I. Troya klt-
rn Ele seramik rneklerin byk bir gri,
siyah hamurlu ve Ornekler aynca
Hamurlan ise kum, kalker, mika ve az miktarda kuvars Gri
renkli seramik rneklerin daha ok paralar g-
rlmektedir. Kap olarak derin anaklar, anaklar, mlekler,
kpler, kapaklar ve minyatr kaplar Sadece bir rnekte si-
yah zerine beyaz bezerne tespit Liman Tepe Eski Tun
tm zellikleri ele daha ok Troya, Beycesultan,
Kusura, Poliochni, Termi ve Samos Bu
durumda eski Tun Liman Tepe'nin daha ok Ege ve evre kl-
tr blgeleriyle iinde
Kuzey bulunan ve 1980
M.O. 4. ait bir kuyu iinde de 1992 mevsiminde
2.30 m i 1.30 m olan bu su ku-
yusu tmyle Urla ocak 1980 "su
seviyesine kadar temizlenen bu kuyunun ii aradan geen zaman iinde
p bu nedenle de yeniden temizlenme-
si Bu temizleme daha da derine
p dolgusu M.O. 4. ait dolgu mazlemesi
Bu ait ok minyatr kap, p.t,
366
heykelcik, ve seramik rneklerle birlikte bir de g-
bir tabak tespit (Resim: 3), 6.5 cm
daki bu iinde aslan postuyla birlikte Herakles ve byk bir
Iole olarak tasvir
M.. 4. ait kuyunun orijinal da devam ettirilen
sonucunda orijinal hyk iine Bu seviyede
ele geen seramik rnekler Kumtepe ve hatta Ge Kalkolitik malzemesi
olarak Bu durumda Liman Tepe'nin I. Troya kltrn-
.den nce de
Kuzey gibi gney da, yani yo-
lunun gneyinde bulunan alan da 1980-1981 ve bura-
da istikametinde uzanan bir sur sistemiyle, bu sisteme bir
bastiyon Eski Tun I. Troya kltr
tarihlenen bu sistemde at bastiyonun ilk olarak
kerpi dolguyla ortaya daha sonra Urla ocak
bir mantoyla At nalj bastiyonun tepe
kadar olan 12,00 m dir. Iki kol ise ke-
simdeki Klasik nedeniyle tespit Bu tahribata
byk lde M.O. 4. ait bir kuyu ve Roma ait bir
neden (Resim: 4). Bu sistemde. bastiyonlann ayn birer mimari
zellik olarak daha sonra rlerek sur
(Resim: 5). 1980-1981
bastiyonun kalan sur gney yz
arka ise yolunun kal-
(Resim: 5).
1980-1981 tespit edilen bu sur sistemini daha ge-
boyutlarda iin gney
1992 sur duvan nnde ve bastiyon evresinde
Bu amala ilk olarak bastiyonun ve sur
gneyinde bulunan, 1980-1981 bir Klasik
destek duvan dkmantasyon sonra
dar alanda sonucunda bastiyonun
daha dik bir kenan
iine Bu kenar tespit konusunda bir netice
venneyince, bu sefer bastiyonun netice alma midiyle ka-
faaliyetine devam Bu faaliyetler ilk olarak M.O. 6.
tarihlendirilen, zerinde in-situ durumda bir pithos bulunan
bir taban Hemen bu boylarda
ve karakterlerde bir dolgu Dolgu
ise istikametinde uzanan ve ok iri toplama
367
bir duvar zerlerindeki
lardan bu byk apta denizden Ge-
rek bu iri duvar, gerekse bu grlen
gre orta Tun tarihlendirilebilir. Bu kesim-
deki bundan sonraki i. Troya kltrn Es-
ki Tun malzemesi ve bir duvar ortaya G-
ney bu ancak
yz i yz alan iinde (Resim:
6). ok Urla ocak edilen bu duvar, bastiyon
nnde muntazam bir ..
3,00 m, ise 1,20 m dir. Korunan ise 1,23 m dir. Belli
bir rme mevcut Aynca bu duva-
nn hemen kuzeyinde tek 1,50 m 0,50 m
bir duvar ve toplama bir ta-
ban Bu kesimde amur iinde yrtlen
sonunda ilgin bir mimari
gneyinden, bir tespit edilen
kan 0,65 m bir duvar, alanuun
iine girmektedir. Apsidal bir ait gereken bu
duvar, toplama, de ocak
(Resim: 6). 0.40 m ykseklikte tespit edilen bu duvann alt
taban suyunun ykselmesi nedeniyle
Bastiyonun gney ucunda yrtlen deniz sevi-
yesinin 1.50 m kadar fakat en alt seviyede gere-
ken manto taban suyu ve nedeniyle
(Resim: 7). At bastiyonun gney ucunda
manto bunun yerine dik bir temel
Bastiyonu manto kaplayan Urla ocak
n yer yer ortaya kntler nedeniyle yatay
lerdir. Aynca bastiyonun genel bozan byk
la ve onanm safhalanndan (Resim: 7, 8).
Bastiyonun kenan tespit edildikten sonra, st zel-
likle kerpi dolgu st
bulunan ve belirli bir mimari karakteri ve
dkmantasyon sonra Bu ve
iinde Orta Tun malzemesi Klasik malzemesiyle ka-
bir tespit Bu I. Troya kltr-
ne ait seramik rnekler gelmeye
368
st byk lde temizlenen bastiyonun
tespit bu yne ve 1981
tespit edilen bir Roma amala temizlenerek
kadar (Resim: 4). Bol kire ve kk boy
rak halinde edilen bu korunan 2,40 m
dir. ok i dibe ve 2,50 m
lik bir apa orta
zamanla su neden aynca 0,65 m bir yu-
varlak levha ile
buluntular seramik rneklerin tezgah
p.t, masklar, metal rnekler belli buluntu gruplan-
Bu evresinde bastiyonun
ve bulmak iin yeterli bu daha sonraki
1992 Klasik
kltr sekiz mimari tabaka tespit Mi-
mari tabakalardan 1. tabaka Ge Tun kltr 11-V. taba-
kalar orta Tun kltr VL.-VILI. tabakalar Eski Tun
kltr aittir. Eski Tun mimari tabakalan 1 Troya
kltrn kltr gney
da tespit dahilindedir. Fakat bu kltr tabakalanna ait mi-
mari gney hangi llerde temsil 1992
Sadece bu gneyde, sur da
ortaya bylece Prehistorik. Liman Tepe'de
tahmin edilenden ok daha bir alana
369
Resim: 1- Troya kltrn temsil eden ET LLL.
Resim: 2- ETI. ait
370
Resim: 3- M.. 4. kuyusundan ele geen tabak
Resim: 4- 1. Troya kltrne ait bastiyonu tahrip eden Klasik kuyu ve
371
372
Resim: 5- . Troya kltrne ait sur ve bastiyonun genel grnm
Resim: 6- . Troya kltrne ait sur d y a p l a r
Resim: 7- Troya kltrne ait bastiyonun
Resim: 8- Troya kltrne ait bastiyonun gneyden
373
ULUBURUN BATIGI KAZISI: 1992
KAMPANYASI
Cemal PULAK*
Arkeolojisi Enstits Antalya ili,
ilesi, Uluburun mevkiindeki Ge Tun Devri'ne ait geminin
dokuzuncu sezonu, 1 Haziran-30 Eyll 1992 tarihleri ta-
ekibini Arkeolojisi Enstits'nden Cemal Pulak
George F. Bass, Donald A. Frey, Robin C::,M. Piercy, Tufan Mu-
rat Tilev, Sheila Matthews ve Gkhan uz-
Dr. David Perlman ve Tom Sutton; arkeologlar Dr. Faith Hents-
chel, Michael Halpem, Lillian Ray, Patricia Sibella, ve Heleen van der
Molen; Konservatr Claire Peachey ve lisansst arkeoloji
Claire CalCagno, William Charlton, Jerry Lyon, Roxani Margariti, Samu-
el Mark, Brendon McDermott, Stephen E. Paris, Edward Rogers, Mark
Smith ve Caillouet Thorman ve Mzeler Genel
Berkaya temsil INA konserva-
tr Jane ynetiminde Bodrum Arkeoloji y-
rtlen konservasyon enstit elemanlan Ozbay ile
Glser arkeoloji Nermin Barbara
Vam Meir ve Tuba Tetik ile konservasyon Demir
mze ise Cemal Pulak, Dr. Faith
Hentschel, Sheila Matthews, Gkhan Stephen E. Paris, Patricia
* Cemal PULAK, Institute of Nautical Archaeology P.O. Drawer H6 College Station, Texas
77841-5137, U.S,A. .
(I) Uluburun ilgili genel bilgi ve sonulan iin C. Pulak. "Uluburun
1991 XN. i (Ankara 1993)
347-64, ve zellikle dipnot I; C. Pulak "The Sbipwreek al Ulu Burun, Turkey: 1992
Exeavation Campaign," The INA Quarterly 19:4 (1992) 4-11, 21; C. Pulak ve G.P. Bass,
'The Shipwreck al Ulu Burun, Turkey 1991 Exeavation season, " D. Keith ve T. Carrell,
ed., Underwater Archaeology Proceedings from the Society for Historicat Archaeology
Canference, Kingston. Jamaica 1992 (SocietyforHistorical Archaeology) 62-67.
375
Sibella ve Caillouet Thorman malzeme i-
zimleri ise Selma Karan ve Sema Pulak
Drt bir kampanya sonucunda, 1992 sezonunda Uluburun
veya bir blmnn bitirebilece-
Ancak, masif kelti uzun
sonunda keskilerle temizlenmesi sonucunda ortaya malzeme-
sinin ok fazla 1993 sezonundan nce tamamlanamaya-
Kampanya boyunca 3,234 ile ala-
toplam 1,058 saat 1984 sezonundan bu yana
olan bylece 18,648'e, sresi de
6,006 saate
1991 kadar olan kampanyalarda, 14. ve 13.
da Akdeniz'de olarak grlen ve Uluburun gemisinin ana ykn
kz-gn biimli on ton kadar, ay-
sahip kalay ise bir ton kadan su yzne
Her iki metal, bronzun temel maddelerini Bunlann
yine hammadde olarak Suriye-Filistin blgesi amphoralan iinde ta-
bir ton kadar menengi reinesi; kobalt-mavisi cam kleleri; Afri-
ka kkenli abanoz ktkleri ile ladin veya lariks ait
birka ktk; ve bir
kabuklan ve ne amala henz sapta-
namayan mureks Aynca,
saptanan meyva (nar, incir, zm, zeytin, badem, am aspur veya
safran), hububat (arpa, bakliyat) ve baharat su-
mak, re otu) bir ticaret
bir da tayfalann gnlk iin bulundur-
Geminin ykn en
belli pithoslar (byk kpler) iinde nakledilen ve ince
gsteren seramik kaplar; ko bii-
minde olan fayanstan iki kaplan; cam, akik ve fayans boncuklar; deniz
kabuklanndan yzkler Miken,
Asur, Suriye ve Kasit ait mhrler, mente-
ift tableti, bronz silahlar,
anak mlekler, Suriye-Filistin blgesi ve retimi ss
terazi gibi ticari ykn tayfalann gnlk kullan-
(2) C.W. Haldane, "Shipwrecked Remains," Biblical Archaeologlst 53 (1990) 55-60;
C.W. Haldane, "Recovery and Ana1ysis of Plant Remains from some Mediterranean Shipw-
reck Sltes", J. Renfrew, ed., New Light on Anelent Farming (Edinburg 1991) 213-23; C.
Haldane, "Organic Goods from the Ulu Burun Shipwreck,' /NANewsletter Ig:4 (1991) ll;
C. Haldane, "Direct Evidence forOrganic Cargoes in theLateBronze Age." WorldArchae-
ology 24: 3 (1993) 348-60.
376
mutfak kaplan, dibek ve
kaplar, bronz el aletleri ve avlama da
1992 nceden tahmin edilenin tesinde
bir zenginlikte ve bir alana
(Resim: 1).90 adedi 1992 olmak zere, ana kadar top-
lam 342 adet kle su yzne Bu kle-
lerin teknede sancaktan iskeleye kadar kesintisiz biimde
ri N-P 18 karelerinde yer alan en derindeki drdnc
kle istifinde, nceki istiflerde gibi,
her ortalama 11 veya 12 adet kleden olmak zere en az sekiz
ra yer Bu kleler kiremitleri gibi birbirleri zerine bine-
cek (Resim: 2). bindinne yn bir
alttaki bindinne ynne ters gelecek dizilmesiyle, seyir
.geminin etkilenerek kaymalan nlenmeye
Ikinci kle istifinde, ambann
sonuna kadar gayet dzenli bir
ise bu dzenin bozularak bindirme ynnde bir
grmekteyiz. Sz konusu kasten veya bilinsiz olarak ya-
anlamak anda
Klelerin geminin zarar vermesini nlemek
gemi teknesinin klelere temas etmesi beklenen yerleri r-
tlp zerine Tm
yzeylerinin (dkm ile temas halinde olan yzey), alta
gelecek istif edildikleri Bununla klenin daha
dzgn ve kaygan olan yzeyinin, bir klenin yzyle
temas etmesi nlenerek, birbirlerini
olabilir. Bu tarzdaki istifleme zamanda klelerin nispe-
ten przl olan yzleri zerine olan ko-
Bunlara ek olarak,
olan przl yzeyin ste gelmesiyle el parmaklan klenin kolay-
girebilmekte ve
. nceki gibi, 1992 da kle
aralanna ok durumdaki hassas eserler su ancak
eki ve keskilerle ve saatler boyu sren sonu-
cunda ele M.O. 15. bir benzerine
mezar resimlerindeki yavru bir tasvirinde rastla-
377
kk boydaki bir (KW 3843, Resim: 3, 4)3; biri
den daha byk olan iki ayn kozmetik kutusuna ait
rdek iki gvde (KW 2534 ve KW 2818; Resim: 5) ele
bulunan ve bunlardan birine ait sa-
bir rdek (Resim: 6) boyun
kutuya tuttunnada kavela korun-
Onceki dnemlerinde fildi-
tarzdaki iki da sz konusu kutulara ait
1986 olan ift tab-
letinin benzeri bir iki
kle bir durumda ortaya daha ssl bir di-
de nceki sezonunda ele olan
yeni bir tablete ya da bir kutuya ait olup 01-
ancak paralann sonra
tir. ana kadar en beklenmedik buluntu, kesici
den olan ve ucunun evresinde geometrik motifli bir
bulunan bir borazan (KW 3526, Resim: 8)'. Szko-
nusu borazan, shofar olarak
ve Musevilerin genellikle dini trenlerde ko veya kei boy-
nuzundan borazanlara benzemektedir. yerde,
tipik yanmkre ve sphendos (sapan bronz ve hematit-
ten terazi bir buuk dzine kadar ortaya
(3) N. de G. Davis, The Tomb ofRekh-mi-re (New York lcvha Mezar resimlerini
yapan kk boydaki gen veya filler Afrika filinin
yerineyavrufillerdenelde
(4) Onceki sezonlan bulunan rdek kozmetikkutusu paralaniin
C. Pulak "Ulu Burun 1989 XLI.
i (Ankara 1991) 300, 301 resim 15; C. Polak, "Ulu Burun: 1989 Exeavation Campaign,"
INA Newsletter 16:4 (1989) 9 resim 8; C. Pulak, "The Late Bronze Age Shipwreek at Ulu
Burun, Turkey: 1989 Exeavation Campaign," T. Carrell, ed. Underwater Archaeology Pro-
ceedings from the Societyfor His/arical Archoeology Corference, Tucson 1990 (Society for
Historieal Arehacology 1990) 54 2; C. Pulak, "Ulu Burun 1990
XIII. (Ankara 1992) 389, 399 resim 12 ve 13; C.
Polak, "Ulu Burun: 1990 Exeavation Campaign," INA Newsletter 17:4 10 resim 5.
(5) Uluburun ilgili bilgi iin C. Pulak 1993 (supra n. i) 350 dipnotlar 5
ve 6; G.F. Bass, et al., "The Bronze Age Shipwreck at Uluburun: 1986 Campaign," Ameri-
can JournalafArchoeology 93 (1989) 10.
(6) Ugarit ve Megiddo'da olan ve genellikle iki veya olarak yorumla-
nan iki eserin,borazan olarak. da sz konusudur. Bunlardan Uga-
rit (RS 16.404), borazan olarak A. Caubet ("La musique ii
Ougarit," Academte des incriptionsbelles-lettres, ComptesRendus 1987 737 ve 738 3)
nerilmektedir. Megiddo (M. Avi-Yonah ve E.G. Kraeling, Our Living
Bible [Jerusalem 1962] 109), zerindeki motifli Uluburun daha
bir gstermektedir. Bu eserinde yerine borazan burada ne-
rilmektedir. Ancak, Uluburun helezonvari olarak, Ugarit ve
Megiddo rnekleri dzbirgvde sahiptir.
378
Klelerin sonucunda haner, ve
ucu gibi bronzdan aletler ve silahlar Bunlann ara-
klelerin zerine dkmn sonra
tipte bronz bir keski de grlmektedir (KW 3577, Re-
sim: .8). Bu keskinin ile klelerin zerindeki
izleri klelerin
saptanmaya .
henz olan birinci kle istifinin hemen al-
bulunan alan (M-P 15 ve 16 kareleri), geminin
yukanlardan gelen ok malzemenin
yeri 1992
planlanan blge zerinde kk ve ok
nlgan durumdaki eserlerin nedeniyle 1993 da de-
vam edecektir. Sz konusu blgede bronzdan .ye kazan
biiminde olan byke kap paralanna Onceki
bulunanlara ek olarak 1992 sezonunda da yerde ok
cam ve fayans boncuklar, camdan olan Miken retimi kabart-
bir pendantif boncukt, ok paralan, bir
abanoz matara kaplar, "White Shaved
juglet" olarak bilinen trden ok retimi kulplu kap elde
1991 klelerin en alt hemen bitiminde bulunan
ve (N-P 18 ve 19 kareleri) kobalt mavisi ile
renklerinde 30 kadar cam kle ortaya daha
olarak bulunan cam kle paralan da gz n-
ne bu klelerin bir st blmlerinden belki de
bir sepet iinde yuvarlanarak bir da
ambann
teydi. 1992 yerde bulunan 25 adet cam kle
ile bu daha kuvvetle savunulabilir hale
En son bulunan cam kleler iinde yer alan renkli bir kle, Ulu-
burun'da renk benzeri ana kadar tek rnektir.
Klelerden bir olduka iyi durumda
(Resim: .9), bir da deniz suyunun etkisiyle
hamurumsu bir halde
(i) 1986 ve 1991 sezonlannda bulunan boncuklar ile ilgili bilgi, Pulak 1993 (supra n. i) 351
dipnot 7'de 1992 sezonunda ele geen boncuk olup, evvelki kampanyalarda
bulunan KW 829 (Bass et al [supra n. 5] 8 resim 15) ve KW 3344 (Pulak [supra n. 1)360 re-
sim 10) ile tiptedir.
379
En derinde yer alan klesi istifinin alandan (N-P
18, 19 ve 20 kareleri) 1991 adet apaya ek olarak
1992 yerden adet, L 14 karesinden de bir adet
zere toplam adet apa, olduklan apalardan ve
anakayadan kesilerek (Resim: 10). Bu en hafifi
121 kilogram, en da 208 (Resim: 11). Geminin
sz konusu yerde ele geen bu
ve nceki benzerle-
rine ek olarak, fayans ve cam boncuklar, safra ait bir
kesici hematilten bir terazi (KW
3467, Resim: 12), deniz bir (KW 3500, Resim: 13
solda; ikinci bir (KW 3774)
ve adet bronz ucu ortaya apalardan
birinin biri Suriye retimi toplam drt adet kandili
ile iki adet "White Shaved juglet" tipi kulplu kap; aynca mercimek bi-
imli bir akik boncuk veya mhr beyaz akikten sphen-
dos bir boncuk; ok fayans ve cam boncuk ile akik
tr bir ve zerinde Thoth'un tasvir edil-
olan bir skarabe (KW 3699, Resim: 14) James Weins-
tein skarabenin zerindeki "Thoth benim tannm" olarak
skarabenin de M.. 15. veya 14. ait belirtmekte-
dir. M.O. 16. itibaren olduka olarak kul-
pullu ait bronzdan bir pul (KW 3807, Resim: 15)';
benzerlerini mezar resimlerinde delikli gri bir
(8) Conus tr deniz spiral ve boncuk orta
Akdeniz'in tck Conus tr olan C. mediterraneus'un nispeten ufak bir kabuk
nedeniyle, bulunan rneklerin bykbirblmnn Deniz veya BasraKrfezi'nde ya-
trlerden (D.S. Reese, "The Marine and Freshwater Shells,"
P.E. MeGovem, et 8., ed., The La/e Bronze and Early Iron Ages of Central Transjordan:
The Baq'ah Val/ey Project, 1977-1981 [Philadelphia 1986] 324-26; D.S. Reese, "Treasures
from the Sea," Expedition 31:2-3 [1989] 84-85).
(9) Bronz pullanmn kiremidi biimindebirbirleri zerine bindirilmesinden son-
ra pullann gerek birbirine, gerekse de deri veya gl bir tabana dikilmesiyle
rulan rneklerine Alalakh (C. Wolley, Alalakh [London 1955] 277
278), Ugarit (C.F.A. Schaeffer, Ugaritica iV [London 19551 resim 16:1), Nuzi (R.F.J. Starr,
Nuzi [Cambridge, Mass. 1937] lev. 126 ii), Seyer, Gezer V: The Field 1 Caves [Jerusalem
1988] levha 19: 15 ve 76:A C9), Kamid el-Loz (JV. Ventzke, "Zor Rekonstruktion eines
bronzenen Schuppenpanzers," J. Boese, R. Echt, ve A. Miron, eds. Frhephniker imLiba-
non [Mainz am Rhein 1983J 94-100, 117, 149), Gaza (F. Petrie, Andent Gaza [London
1933] 9, Ievha XX11:81-g3; F. Petrie, Anctent Gaza IV [London 1934] 11, levha XXXV:
551-53); ve (V. Karagearghis ve M. Demas, Phyla-Kokkinokremos [Nicosia 1984]
levha XLIV:67A) Ege'deki tek rnek ise Mikene'de (H. "A Bronze
Plate from a Scale-Corslet found Mycenae," Archiiologischer Anzeiger 441-49)
Bu trdeki ise bulunan mezar resimlerinden (N.
de G. Davies, The Tomb of Ken-Amun at Thebes [Amo Press, U.S.A 1973
XXII) ve IV. Thutmose'nin at zerindeki sahnesinden (R Carter ve P.R
Newberry,TheTomb ofThoutmosis iv [London1904] levha X ve xi)
380
kle olarak tasvir edilen ve apa gibi masif grntl olup Ulu-
burun ilk kez bir kalay kle de ele
tir (KW 3935, Resim: 16)10. Aynca, bu alandan toplanan kumun elek-
ten geirilmesiyle yzlerce ok kk boyutlu fayans boncuk ile
boncuklar gn
Sz edilen kuzeyinde yer alan
ok safra (O-P 19, 20 ve 21 kareleri) biri Suriye,
retimi olan toplam drt adet kandili, bronzdan
iki olta bir biley bir
kemikten nar kk bir asa ucu ve fayans bir silindir
mhr (KW 3405, Resim: 17) ele ... Dominique Collon, yeni bu-
lunan bu silindir mhrn, M.O. 1450-1350
faaliyet ancak yeri kesin olarak bir atlyenin
retimi olan mhrlerle byk bir benzerlik iinde
58-60 metre derinlikte bir teras gnmnde uzanan
(J-L 31'den J-L 3Tye kadar olan kareler) bu
larda, 1991 bulunan safra Kenan blgesi amphoralan, ola-
iinde seramiklerinin pithoslara ait olabilecek iki
kaide ve seramiklerine ek olarak ok seramik eserler ve saf-
ra ortaya Bulunan seramik malzeme iinde yer alan,
hemen hemen btnlenecek gibi grnen pithos nceki se-
zonda ele geen ait olma Shaved juglet"
tipi bir kulplu kap, retimi "White Slip II" tipi "st kasesi" para-
lan ile durumda olan bir srahi (KW
4007, Resim: 18) burada elde edilen Deniz dibinin
bu noktadan itibaren devam eden kumla rtl bir ol-
gemiye ait olabilecek henz eserlerin, 1992
olan 60 metre derinlikten daha fazla
ortaya
1991 hemen hemen
(F-H lTden F-H 25'e kadar olan
(ll)
Uluburun'da bulunan la apa kalay klesinin benzerlerine Teb
rindeAmen-em-opet'in (N. de G. Davis, "The Workof the Graphic Branch of the
Expedition," Bul/etin of the Metropolitan Museum ofArt. New York 27:2 [1932] 62 ve re-
sim 13) ve Rekh-mi-re' ([supra n. 3] Lev. XXI) duvar resimlerinde grl-
mektedir. Grimsi renklerinden genellikle olarak yorumlanan buklelerin ka-
OF. Bass (Cape Gelidonya: A Bronze Age Shipwreck
[Transactions ofthe American Philosophical 57:8 Philadelphia 1967]65).
D. Collon, "Some Cylinder Seals from Tell Mohammed Arab," Iraq 50 (1988) 59-67.
381
kareler) 1992 sezonunda son kontroller bu
Bu blgede ok az ve durumda seramik
paralan, amphora paralan, geminin ykne ait olabilecek ktk
paralan ile ok akik boncuk ve deniz bir
yzk malzemeye
Yukanda sz edilen tam kuzeyinde, yer
alan byk alt keltiyle durumda
ne .. bir heykelcik (KW 3680, Resim: 19,20) ortaya
Uzerindeki keltinin Bodrum Arkeoloji Mzesi'ndeki konser-
vasyon temizlenmesinden sonra, ayak, kol ve
varakla bronzdan bir figrini
her iki sarkan, bukle bukle sala-
n, arka at ortalanna kadar in-
mekte ve u yukan kk bir halka
Suriye-Filistin blgesinden erkek, ve ifti, ayakta
duran, oturan v.s. gibi birok bronz heykelcik bilinmekle beraber, Ege
bulunan (Levantin) ve kkenli heykelcikler ara-
ayakta duran ve darbe indirmek zere bir eli havada olan er-
kek heykellerine Sz konusu heykellerin Ege'de
genellikle ve kutsal yerlerde bulunmalan, dinsel anlam
etmekle beraber hangi amala Ege'ye getirildikleri konu-
su teye gidememektedir. Yine de, heykellerin ilerinde bu-
gemiyi ve geminin korumak
seyirin sonra da heykellerin
sunulan Biraz daha
bir durum olmakla birlikte, gemide heykel konusu M.O.
lL. olan rahip Wen-Amon'un yksn akla getirmek-
tedir. Amon-re'nin kutsal gemisine kereste temini iin bir yolcu-
luktan sonra Tanis kentinden Byblos'a rahip, beraberinde
Amon-re'nin bir Her ne kadar Uluburun
bulunan heykelcik bir temsil etmiyorsa da, kutsal ni-
olan bir figrin byk dahilindedir. bu heykel-
cik gerekten henz bereket tannalanndan
birini temsil etmekteyse, o zaman gemide nedenleri
da da bereketli gemesi
bilir. zamanda, Amarna tabletlerinde de zere, Uluburun
(12)
(13)
382
A. Yannai, Studies on Trade Between the Levant and the Aegean in the 141h to 12th Centurt-
es Be (Linacre College, Oxford 1983, doktora tezi) 70.
J.B. Pritchard, ed., Ancient Near EasternTexts (Princeton, New Jersey 1969) 25-29.
heykelinin bir kraldan bir krala hediye olarak gnderilen kap-
bir figrini de sz konusudur".
Suriye-Filistin kkenli yzlerce heykelcik Uluburun
nin bir benzeri bulunmamakla birlikte, Lbnan'da ileri
srlen bronz bir heykelcik ile aralannda sa ve vcut (eIIe-
rin hari) ortak zeIIikler grlmektedir". Ayn-
ca, TeII Lachish'teki bir plaketin zerine ve Astarte'ye ait
bir sa da dik-
kat ekicidir".
58 metre derinlikteki blmnde (B-C 28, 29 ve 30 kare-
lerinde), retimi "White Slip ll" tipi bir "st kasesi" ile
yerinin daha st nceki olan pithos-
tan bir duvar kandili ortaya
Erken dnem deniz ve gemi bilin-
meyen ynlerinin Uluburun ok byk
nem ana kadar ele geen veriler
geminin tipik Greko-Romen tarzda
Bu gre, kaplama tahtalan berbirlerine
rulduktan sonra kaveIalar ile birbirine kilitIenmekte ve bylece
rulan tekne kaburga tahtalan sonradan
tarzdaki Uluburun gemisinden bin sonra
olan Gime da Uluburun gemisinin y-
k ve bu ykn dipteki konumu teknenin yukan 14-
15 metre boyunda ve 4.5-5 metre eninde tahmin edilmektedir; an-
cak, ilerledike bu bir miktar beklene-
bilir.
Bir evvelki kampanya yerinden bir
da (K-L 13, 14 ve 15 kareleri), 1992 zenle dik-
meden 1.7 metre uzunlukta ok iyi bir para
(Resim: 21) srdrlmesi burada, sz
(14) &114.
(15) O. Negbi, Canaanne Gads in Metal (Tel Aviv 1976) 70, 72, Ievha 42 deki 1563
figrin. .
(16) K. Howard, Treasures o/the Hoty Land. AncientArtfrom the Israel Museum (The Metropo-
litan Museum of Art, New York 1986) 118-120; C. Clamer, "A Gold Plaque from Tel Lac-
hish," Te/Aviv 5 (1980) 152-62.
(17) G.P. Bass, "The Consrruction of a Seagoing Vessel of the Late Bronze Age," H.E. Tzalas,
ed.,Proceedings of the lst International Symposium on Ship Construaion in Antiquity (30
August-l September, Piraeus) (Piraeus 1989) 25-35.
383
konusu dik yaparak gelen, birbirlerine
ince dallar ortaya Bir mevcut olan veriler,
Suriye gemilerini konu alan tasvirlerinde ve Odysse-
us'un da teknesine en son olarak belirtilen", dal-
galann etkilerinden korumak teknenin
na sepet-rg biimli bir perde ile
etmektedir. Sz konusu sepet rgl perdeleri gemiye
adet yuvarlak kesitli dikmeden sadece biri tam ele Di-
dikmelerin eksik olan u kalan tek dikmeden yu-
varlanarak Bu haliyle dikmeler, bi-
ze Kenamon'un mezanndaki gemi tasvirinde ve sepet
rgl perdeyi destekleyen dikmelerin
Sz edilen stilize idol
ki kk drtgen bir pendantifin (KW 3491), Resim: 22)20,
bronz bir ucu, ok akik ve fayans boncuk ile iki adet
kehribar boncuk olarak ele Bu hemen kuzey-
(K-M 16 kareleri),
iki adet suriye retimi kandili, retimi "White Slip
II" tr bir "st kasesi," ok kk boyutlu zengi kulplu bir testinin 'st
iki bronz keski, bir bronz keser ucu, dzine terazi
ve bir adet mercimek biiminde akik. boncuk gn
Uluburun gemisinde bulunan 24 adet benzerlerine Uga-
rit, Byblos ve duvarlanna
olarak Sz konusu yerlerde, bu sunu
(18) Suriye'den belirtilen veya yedi gemi tasviri Bunlar-
danen eskisi, byk: ll. Amenaphis olan, Nebamon dokto-
run Teb'de bulunan mezar freskinde (T. Save-Sderbergh, Four Eighteenth Dynasty Tombs
fPrivate Tombs at Thebes. i] [Oxford 1957] levha XXIII); m. Amenophis zama-
Teb valisi ve zamanda Amon'un koruyucusu Kenamon'un Dra' Ab6 El
Nag' da bulunan mezarfreskinde (N. de G. Davies ve R .0. Faulkner, "A Syrian Trading
Venlure to Egypt,' Journal ofEgyption Archoeology 33 (1947) 40-46; N. de G. Davies, Pri-
vate Tombs at Thebes N Scenes from Same Theban Tombs [Oxford 1963J 14, levha xv) ve
II. Ramses'in Luxor (iki adet), Kamak (iki adet) ve Abydos'tak.i yer alanya-
mnskelimesinin determinati olarak Bunlardan Luxor ve
Kamak'taki gemi eksik veya zarar Abydos'taki ise iyi (L.
Basch, "Le navire mn.f et autres notes de voyage en Egypte," Marriner'sMirror 64 [1978]
99-104; L. Basch, Le musee imaginaire de la marine antique [Athens 1987] 65). Burada s-
z edilenve Suriyegemisi olarak gemilerin boydanboya kaplayan
dikmeler, dikmelerin dabir izgilergsterilmektedir. Sz konusuizgiler, bir
dikmelerle gemiye tutturolan sepet rgl perdeleri temsil etmektedir.
(19) Od. 5. 256
(20) Ugarit'te bulunan benzer pendantitler iin E- A.C. Schaeffer, "Les foui1les de Mi-
net-el-Beida et Ras-Shamra, treisierne campagne,' Syria 13 (1932) Levha XVI, resim2.
384
olarak Ancak, bu tip apalara,
kadar Tun devrine ait bir gemide
1992 geminin tarihini yeni bir buluntuy-
la Nefertiti'ye ait olan seramiklerin son
dnem sayesinde de bir terminus ante quem saptanabilmektedir.
Bunlara gre Uluburun gemisinin M.. 14. sonlanyla M.. 13.
sylenebilir.
Uluburun gemisindeki kltr ve blgelere ait buluntular gz
nne Ge Tun devrindeki deniz ne denli
bir alana
ykn geminin Suriye-Filistin blgesi
birinden belirtmekle birlikte, ger-
ekte ve etnik kkeni konusunda herhan-
gi bir ipucu vermemektedir, Buna gemideki apalar ve 1992
ele geen bronz heykelcik ile borazan, geminin do-
kkenli eden buluntulann gelmektedir.
Ancak, gemide en az bir Mikenli'nin de yolculuk bulunan bir Mi-
ken mhr; giyim cam, fayans, kuvars ve kehribardan
boncuklar; bronz usturalar, keskiler; ve kylix, fincan,
kepe gibi Miken kaplanndan
hesaplar, Uluburun 1992 bitirebile-
gstermesine yeni buluntu-
zerinde bir sezonu daha gerekli
Ugarit'te ve Ugarit'in olan Minet el Beida'da bulunan toplam 43 adet apadan 22'si
Baal iinde veya hemen (H. Frost, "Anchors Sacred or Profane," Ras
Shamra-Ougarit VI: Am et Industrles de /0 pierre [ERe Paris 1991J 355-410); Byblos'taki
toplam 28 adet apadanyedisi de "Templeof the helisk" olarakbilinen dikili
iinde veya hemen (H. Frost, "The Stone Anchors of Byblos,"
Me/anges de l'Universite Sairu-Joseph, Beyrouth 45 [1969]425-442).
drdnde ise 70'e apa elde (H. Frost, The Kition Anchors
[Appendix i]. V. ve M. Demas at Kition [Nicosia 1985]
321).
385
j
'J THEULUBURUN WRECK
K A - TURKEY
r-
I"
b
L
,lO
;"
i ..
,
Resim: la- K a z a l a n n n genel rlevesi
386
\}.
o
,
."
o o
o o
z
o
,
".
o
c> o
)
o
o
aD
Q
~
~ ~ 0
~ o e>
"
., o
i:$ O
O
O Q V
o o o
, o
o , o
o
D ~
Q 00
o
<o
i>
o
,
387
388
Resim: 2- En derindebulunan, drdnc istif kesidi
Resim: 3- klelerin kalan,
masifkeItiyle
olan komple (KW 3843),
keskiyletemizlenerek
ncekidurumu
Resim: 4- KW3843, kehlden temizlendikten sonraki durumu
Resim: 5- rdek kozmetik (KW 2818, 14.5 cm sol; KW 2534,
10.2 cm nceki kampanyalar olanve kutularda kapak
gren kanatlarla sonraki grntleri. gvdeye
pimierden biri ve kk boydaki kutuya ait rdek
grlmektedir.
389
Resim: 6- Ufak kutuya (KW 2534) ait rdek (No. 9014, 4.4 cm)
Resim: 7- Kei boynuzu suaygm kesici borazan (KW3526,
boy 24 cm)
390
Resim: 8- Bronz keski (KW3577)
Resim: 9- Kobalt-mavisi cam kle (KW3997)
391
,
-
-
392
o 1 2
'
, .
3
Resim: 12- Hematitten sphendos biimliterazi
(KW3467)
2
/3
CM
Resim: 13- Deniz (KW 3500, sol; KW 3774,
393
Resim: 15- Bronzz r h pulu
(KW3807)
394
Resim: 14-zerinde
Thoth'un e b e i tas-
viri bulunan skarabe
(KW 3699. boy 1.8
cm)
....,...
Resim: 16- apa kalay klesi
(KW3935)
Resim: 17- Payanasilindir mhr
(KW3405)
Resim: 8-
testi (KW 4(07)
395
\
/
)
i
-,
Td.:,,"'P
\
(
{I
(
i
,
"10,_" \ ..
,
\
( Sof
\ K0"Z""QM
\" Tallto"Y
'\.
, "'.
r;o.wUA "'"'
/
,
.
..
$.......,.,,0.
Lo:"
"....... '-
T-mP' ..
) Af
,/
\/..,."."
-i
.1
_1i1OLO
r,l.:.. ....r
_l10I".
.. Kofl.t.,.. '\
\
tOkln.
=
_"
1986-1990
>
YZEY
/
S'';l.1IIi
"'"
,....
o-
Resim: 17- 1986-1990 incelenen alan ve ren yerleri
VE YUKARI ANZAF URARTU
1992
Kltr ve Mzeler Genel izinle-
riyle Van Mze ve bu da
bilimsel ve yrtlen ve Yuka-
n Anzaf Urartu kaleleri 17 1992'de ve 12 Eyll
i 992 tarihinde sona birlikte, geen sene
ve Anzaf kalelerinde topografik a-
bu sene de devam Kalelerin topografik Van Dev-
let Su Blge grevli Harita Mhendisi Sley-
man Alihan Edremit, Halil
Zorer ve Yakup Ayna'dan topograflar
tir. gsterilen ilgi ve Van
Devlet Su Blge Mdr Muavini Celal Ozbaheci ile Sley-
man ve ekibine. burada bir kez daha itenlikle ede-
rim. Yksek Mimar Umit Sirel ise, topografik planlar zerine
kale ve mimari byk bir hassasiyetle lerek iz-
Olduka zor ve yorucu bir tempo iinde bir
elde eden Yksek Mimar Umit Sirel'e zverili
dan ne kadar etsem
1992 bilim kurulumuza yksek lisansiyer Sema
Cneyt Anin, Erzurum Atatrk Universitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Es-
Tarihi Anabilim Ar. Gr. Alpaslan Ceylan, Yksek Mi-
mar Umit Sirel ile olarak Istanbul Universitesi Edebiyat Faklte-
si'nden Bahar Erel, Dilek Sever, Zengin, Rasim Ko
ve Can Gltekin
ve Yukan Anzaf kalelerindeki ve restorasyon
Arkeoloji ve Sanat Fonu'nun
Ilc Do. Dr. Oktay BELLt, niversitesi Edebiyat Fakltesi, Tarihi Anabilim
FEN-PTT, 34459
417
ve Mzeler Genel ve Van zel mad-
di maddi
Van Valisi, Mahmut Vali
Uar'a, il Ozel Idare Mdr Arkeoloji ve Sanat
sahibi ve Nezih ve Yu-
kan Anzaf kaleleri iin yeni yol ve park gerekli
ara yapan Van Ky Hizmetleri Blge Mdr Mustafa
Van Ky Hizmetleri il Mdr Fevzi Meng Er-
dem'e ve Van Karayollan Blge Mdr Muavini Hamdi
Akyrek'e sonsuz
Anzaf kaleleleri 11 km bugn-
k modern karayolu ve demiryolunun hemen bulun-
(Harita: 1). Eski stratejik ynden ok byk bir neme
olan Anzaf kaleleri, iinde iki Urartu (bugnk
Van Kalesi) ve Rusahini/i'nin (bugnk Toprakkale) Van
ynnde koruyan en byk askeri merkezlerdir. bir
ve ynlerinden gelerek gneyde Urartu
inen nemli askeri ve ticaret son
Anzaf kaleleri Bu yzden bugnk
Trk-Iran ise Sovyet kadar
uzanan blgede, M.O. 9. son kurulan kaleler
Anzaf kalelerinden daha gl askeri tesislerin benzerine
lik
ANZAF
Anzaf Kalesi, korumak
edilen Kalecik ve Zivistan kaleleri gibi, Urartu (M.O. 830-
810) dneminde Kalenin dneminde
halk kaak ele geirilen ok ivi ya-
stun kaidesi ve da
Deniz seviyesinden 1900 m yksekte bulunan kale, zerinde bulunan
biimine gre kuzey-gney 62 m x 98 m boyut-
lannda dikdrtgen bir plan gstermektedir (izim: 1). Bylece 6000 m'
bir alan zerinde kale (izim: 2). An-
(1) O. Belli, "Van-Anzaf Urartu Kaleleri Ausgrabungen an der urartaischen Fes-
tung Anzaf bei Van". Arkeoioji ve Sanal 54-55. 1992, 13.; yaz" "1991 Anzaf
Urartu Kaleleri 14. I, 1992,442.; yaz... ve
Anzaf Urartu Kaleleri (1991-1992)", Arkeoioji ve Sanat 58, (Ozel
1993,3,
(2) P. Hulin, "New Urartian Inscribed Stones at Anzaf", Anatolion Studies 1960, 205-207,
res.Z, lev. 27/c.
418
zaf Kalesi'ni kendi dneminde kurulan Kalecik ve Zivistan kalelerinden
en nemli ve stndeki yksek
kurtin ve bastiyonlara, kale du-
Oyle ki Anzaf
Kalesi, Kral dneminde edilen kalelerin en eski
Bu ilgin Anzaf Kalesi, hem
Anadolu Blgesi'nde, hem de Transkafkasya ve Iran blgele-
rinde edilen kurtinsiz ve bastiyonsuz tek kale
1992 Anzaf Kale-
si'nin kalelerden kale
ortaya Olduka iri kyklopik olarak
edilen kale duvarlan, ortalama olarak 3-4 m (Resim: 1).
daha az tahrip kalenin
ise 4.70 metreye (Resim: 2). Bu kesimdeki duvar, 7-8
dizisinden Duvar ise 3.50-3.80 m
mektedir. Ancak bu kadar duvarlar kalenin
Bu kesimdeki
duvar temellerinin yndeki duvar temellerinin
aksine konglomera bir zerine da ok byk etki-
si Bu yzden arazinin olan kesimine, duvardan
3.80 m yeni bir destek daha edilerek, hem duvara bi-
nen yk hem de yeniden Ka-
le tam orta paralelolarak destek duva-
nndan sonra, kalenin duvan yeniden Yeni
edilen duvarda kalenin
lan daha kktr (Resim: 3). duvarlar
belirgin olarak grlmektedir. Hatta yeni edilmesinden
sonra, kalenin 2 derecelik bir meydana gel-
(izim: 2).
Anzaf Kalesi'nde bir nem-
li kale bulunup ortaya
Daha nce kalenin uzun duvarda
yer kesinlik kale
gney kesimde yer Kale gney
yer iki nemli nedeni 1) ok byk bir
her iki kuleler iin, kalenin dar olan
gney duvan, savunma byk bir 2) Do-
(3) C.A. Bumey-G.R.J. Lawson, "Measured Plansof Urartian Fortresses", AnatoUan Studies LO,
1960. 178.
419
bir esen rzgardan korunmak iin bu
ikinci nedenin biraz daha Nitekim
kalenin kesimlerinde bir esen
rzgara dayanmak hemen hemen rz-
en kk bir etkisi dahi duyulmuyordu. Ilgintir ki kalenin evre-
sinde yer alan bugnk modem da, hep gney kesim-
de
Ne 1980 Anzaf Kalesi'nin gney
Van-Ozalp-Iran modem karayolu yapma dozerler
bu he-
men mimari ve sur ok byk lde zarar gr-
(Resim: 4). 2.5-3 m gney ve ta-
ban tmyle tahrip (Resim: 5). Bu yzden
her iki koruyan kulelerin yer ke-
sin olarak bilemiyoruz. ve iri ok zenli bir
edilen 5 m ve kuzey ynne 7 m de-
Ancak tahrip edilen gney birlikte
11 m kuzey ynne
yani kalenin iine 5 basamakla
Basamaklar kum (Resim: 6).
gney, yani n tahrip edilmesine anda bilinen en eski ka-
Bu yzden erken dnem mimarisi iin ok
byk bir neme sahiptir. gney ynne
900 m ileride ve daha yksek bir tepe zerinde ykselen nl
Anzaf Kalesi tm grkemiyle grlmektedir.
Anzaf Kalesi'nde 1992 son ku-
zey kesimdedir. Bu kesimde ok byk bir zenle
ana taban ve bir koridorun
ortaya (Resim: 7). uzanan kaya
koridoru, 1.20 m ve 5 m Yan duvar yksek-
i m kadar olan kaya koridorunun ve ynne devam
eden ve taban ancak Orta
tahrip (izim: 3). Kori-
dorun yan izi ve kl ge-
1993 yapaca-
kaya koridorunun olan
ortaya
YUKARI ANZAF
Kale'nin 900 m gneyinde daha yksek bir tepe ze-
rinde bulunan Anzaf Kalesi'nin deniz seviyesinden
420
1995 m dir. Kale bu durumda Trkiye'nin en yksek ye-
rini avlusundan Erek
gl (1890 m), kuzeye Sphan (4050 m) ve y-
nne da Van Gl (1646 m) tm grkemiyle grlmekte-
dir.
Kale'den 10 kat daha byk olan Anzaf Kalesi, gne-
yinde bulunan hari olmak zere 60.000 m-lik bir alan zeri-
ne (izim: 4). evresi bir duvarla evrelenen
ise 141.000 m' lik bir Bu konumuyla kale ve
Anadolu Blgesi'nin en byk ve nemli ekonomik merkez-
lerinden birini meydana getirmektedir.
ALANLARI
Yukan Anzaf Kalesi 'ndeki 1992 1991
da tam olarak ortaya tann Haldi'ye
ait ve avlusundaki 13.40 m b-
kare ana dzeltilmesiyle
elde Urartu gibi rizalitli olan
duvar 2.5 m dir (izim: 5). Gerek ii, gerekse
avlusu Orta olarak
ok byk lde tahrip (Resim: 8). kuzey
ve bir tahrip edilmesinde,
dan ok ve ok byk etkisi (Re-
sim: 9). en meydana getirmek-
tedir (Resim: 10) (izim: 6). kuzeyinde
Orta tahrip edilen ku-
yer alan aittir (Resim: 11). Bu zerin-
de bulunan duvarmda in-situ olarak
bulunan ve ait olan tekran
bulunan her iki yzne ya-
6 metin, yok edilmeye bir nlem ol-
mak zere 3 kez dar olan kuzey yzne 7
olan yzne ise 12 (Resim: 12). Metinde
Haldi'nin gc sayesinde Menua,
Haldi'ye, efendiye, bu ve bu
kaleyi mkemmel bir ettirdi.
421
Bu yine kral Menua ettirilen Patnos-
Aznavurtepe- ve Krzt' kalelerindeki
olan en byk nemli askeri eylemle-
rinden hi sz Bu yzden
ilk ait en eski Urartu temsil etmekte-
dir.
avlusu da, ii ve kuzeyi gibi Orta
byk bir iskana sahne
Orta avluya ok tan-
ve ocak da belirgin bir gstermektedir. Bu kesimdeki
avlusu, taban vanncaya kadar tahrip ta-
avlusu Orta tahrip edilme-
Burada avlu
nereye kadar ve kimler tah-
rip mmkn avlu
avlusunun ise,
simetrik sahip olan revak duvarlan (izim: 7).
Avluda iinde olarak bulunan bronz ve demir
ok pullan, sadak paralan, uzun sren
bilgi vermektedir. iki omuzlu ve
mahmuzlu okucu, kalenin kimler tahrip beIge-
leyen en nemli belgeyi
Yukan Anzaf Kalesi'nde 1992 son
nak avlusunun kaya koridoru ve kap-
Kaya koridorundan ynne birbiriyle
kk mekanlardan sonra avlusuna
(izim; 7-8). 1991 kaya koridorun-
dan avluya kk bir odada ve direklerin
bir burada bulunan bronz ve si-
lahlar ergiyerek ve daha sonra birbirine Top-
lam 13 kilo cruf zerinde son 2 beri Dr.
Sait denetimi mekanik temizleme, rntgen- ve
konservasyon sonucunda, yzlerce paraya aynlan bronz
levhalann kalkan, disk, ve at ait olduklan
(4) K. Balkan, "Patnos Aznavurtepe'de Bulunan Urartu ve Kitabeleri",
Anatolia 5, 1960, 149-156.; yaz., Urartu ve
Atatrk I, 1964,237-239.
(5) A.M. Dinel. "Die neuen urartaischen Inschriften aus Krzt", lstanbular Milteilungen 26,
1976,26 vd.
(6) Bronz radyografi yntemiyle rntgenleri, Do. Dr. Beril
TeknikUniversitesi, NkleerEnerji Enstits'nde
422
bronzlarm bir da, birbiri iine zincir gibi ge-
en bilezik biimli adak halkalan (Resim: 13-14). Kaba-
ca yanm aya benzeyen bronz adak halkalan 9-12 cm ve her biri
450-700 gr bir sahiptir. Ancak bu halkalann
gerek ok daha fazla olduklan nk bu
halkalar sonra, nemden byk lde
gibi (Resim: 15). Toplam olarak 8 para anla-
bronz halkalann, avlusuna bir zincir
gibi Bu da levhalarla
tahtaya perinlenen bronzlar Ancak ve di-
reklerinin bir hem levhalar form
yzlerce paraya hem da adak halkalan bir tahrip
Temizlik sonucundabronz halkalar zerinde ivi
Halkalann ikisinde iki-
sinde er bir tanesinde ise drt Drt
bronz halka, ne halkalara en faz-
la tahrip A.M. Dinol ve B. Dinol verilen bil-
giye gre sahip olan zet olarak okunmak-
Sarduri Menua,
Menua Kentini fethettikleri
zaman, Haldi'ye etti.
y da belli gibi, kral Menua ve
torunu ile birlikte ortak ynetiminden sz edilmektedir. Bundan
da nemlisi, ilk kez Urartu siyasal tarihinde bu l ynetimin
siyasal eylemi bilgi sahibi Sevan Gl'nn gne-
yinde yer kenti Kral II. ait bir
bilgi edinmekteyiz', Bu II. Etiuhu ve bl-
gesine bir seferdzenleyerek, Irdua ve kentlerini ele
belirtmektedir. Oyle ki l ynetim ele geiri-
(l) Bronz eserler zerinde temizlik ve konservasyan niversitesi Edebiyat
Fakltesi Laboratuvan'nda Dr. S. byk bir
zveriyle sunanm.
(8) bronz Van Mzesi'yle bir protokol sonucunda 1991
getirilerek, zerindetemizlik, rntgen ve konservasyon
Bize bu gsteren Eski Eserler ve Mzeler Genel Van M-
ze Mdr Ersin ile Nejat Atar' a, ve gibi gr-
nen eserlerin bile lkemize ve gelecek miras olarak
konusunda derin hassasiyet ve vicdani sorumluluktan et-
meyi zevkli birgrevsayanm.
(9) N. Harouthiounyan, iLA new Urartian Inscription from Sisian", Drevnei Vos/ok 1983, 304-
308.
423
len kenti, Urartu i faydalanarak
yeniden Urartu hemen
her alanda yeniden derlenip II. dneminde ise, Amu-
kenti yeniden ele Ancak kentinin
dneminde ele geirilmesi, Urartu erken dneminde
Sevan glnn gneyine kadar gstermesi ok b-
yk bir nem
evre Dzenlemesi ve Restorasyon
ve Yukan Anzaf kalelerinde 1991 ve 1992
ortaya mimari gele-
cek daha ve eserleri tahrip etmeden z-
gn korumak ve onanm
en kadar nemli Olduka maddi
olanaklara sahip evre dzenlemesi ve restorasyon a-
daha ok evre dzenlemesi ve a-
Harita Mhendisi Sleyman ve Yksek Mimar
Umit Sirel'in denetimleri
AnzafKalesi
Kale'nin gney sur ortaya
dan saraya basamaklardaki sal kerpi du-
gney kesime Mahalli ustalan
basamaklar geici de olsa yeniden ve zellikle eski
sal
1992 zellikle Anzaf Kalesi evre dzen-
lemelerine ok daha Her nce bundan 11 sene
nce Van Karayollan Blge dozerlerin kalenin g-
duvarlannda korkun tahribatm izlerini silmek ve yumu-
iin bir aba Dozerlerin kale
iri kalker bloklar ileride byk boyutlu restorasyon a-
zere bir araya ve kale
birlikte nisbeten estetik bir grnt kazandinlmaya Bir ara-
ya zellikle kale grlmesini nleme-
yecek bir zen
Kalenin 250 m turist ve ziyaretilerin
park park alanlan Kaleye yeni yol
ve ziyaretilerin kalenin en ilgin mimari
sur drt bir rahata iin, yeni dzen-
424
lemeler bu yeni dzenlemeler bir n niteli-
Anzaf Kalesi'nin koruma ve evre dzenlemesiyle ilgili
olarak yeni projeler En kk bir maddi destek olma-
dan bu n denilecek dzeyde
Ileride maddi olanaklar lsnde evre d-
zenlemesi ve restorasyon devam edilecektir.
AnzafKalesi
1992 Anzaf Kalesi'nde ve
ve avlusuyla
gney avlusunun ana
meydana getirilen koridordan avluya
koridorun her iki olarak rlen birer duvarla
Ancak bu duvann ve direklerinin bir
1 m duvann zerin-
de, kerpi duvarlar Y etkisiyle patlayan kalker
yerine, yeni bir duvar Orlen bu duvann, tamamen
eski mimariyle byk bir uyum iinde zen
avlusunun ve gneyine teras rlerek, dz
ve daha bir avlu elde Avlunun simetrik
olan revak duvarlan Sal byk bir zenle
revak avlu 50 cm Ta-
zerinde bulunan yksekkerpi
ynne etkisiyle duvarlar ynne
ru ynne kayan toplanarak, duvar zgn
mimarisine gre yeniden
ve avlunun gney duvarlan, Orta
dan hemen hemen temellerine kadar tahrip Arazinin ok dik
ve yznden, zerinde bulunan ve gney y-
nne kerpi duvarlar tutan
yznden, byk bir zenle duvann gney-
de sur kadar Ne ki bu ok
byk bir hem kyde yeni edilen evlerin duvarlannda, hem de
yeni ky ilkokulunun temel duvarlannda evreye
da yok edilmesini ve amalar iin
nlemek kalenin gney duvarlanna olacak
de bir araya Ozenle bu ileride
byk boyutlu restorasyon ve kale duvarlannda
yeniden
425
ve avlunun gney duvarlanmn geleneksel mima-
riye ok iyi..bilen Anzaf kyndeki mahalli ve ustalan
Orlen duvarlarda "tamamen kulla-
zen Orta
fazla kk dolgu malzemesi olarak kulla-
Bu tr da aym amala
Bu tr bir yntemi izlemimizin en byk malze-
menin ok ekonomik zgn mimarisine de sa-
istenmesinden Aym titizlik,
da Bunun sonucunda, ncelikle ortaya malzeme,
kaydedilmeden geici olarak Ote yandan yzlerce
beri blgenin iklimsel ve fiziksel ok bir
de uyum mimari zelliklerine
ve mimari estetik ynden bir btnlk a-
ba
avlusunun yok olan gney duvarlan, ok
ve zverili sonucunda yeniden Yeni
edilen bu duvar 34 m ve 2.5 m
dilik hem Urartu ne ortaya hem de
ve avlunun gney duvarlan estetik bir grnm Hi
edilen bu duvarlar, ileride ok daha kap-
restorasyon bir n Ilk uy-
gulamalan bu ileride maddi olanaklar
lsnde daha da
olanaklar lsnde zellikle tahrip olan kuzey
ve Bununla ilgili olarak res-
torasyon projeleri kuzey ve
durumunda, in-situ olarak duran
tahrip edilen duvanna da
ve da, zgn biimine
kum Son olarak, onanlan duvarlar o d-
nemde gibi ve beyaz badanadan sonra,
Urartu gibi, duvarlar resim ve bitkisel motiflerle
bezenecektir.
Van-zalp modem karayolunun 1 kilometresine, hem An-
zaf, hem de Yukan Anzaf kalelerini gsteren yn levhalan
Anzaf Kalesi'nde oldugu gibi, Yukan Anzaf Kalesi'ne de ta-
yeni bir yol stabilize olan bu
yol, sonra Ky ilk
426
okulu ile kalenin gneyinde alana, turist ve ziyaretilerin ara-
park park alanlan havalarda
park amur iin, dklerek
nce de gibi bu yeni dzenlemeler, bir n
Ancak da belirtmek gerekir ki, 1 ay boyunca
bu elde sonularla, ve Yukan An-
zaf kaleleri ve evresi, yepyeni bir ehre Anzaf
Kalesi'nde gibi Yukan Anzaf Kalesi'nde de koruma ve evre d-
zenlemesiyle ilgili olarak yeni projeler Deride
cak maddi olanaklar lsnde, evre dzenlemesi ve restorasyon
malanna devam edilecektir.
427
i _._._'_".
-,
i
i
i
i
.1
/
i
i
'Gelincik./
]'
i
i
/ s. eeur
i
,.i
.,
'- .,
-,
j
j
i
i
i
i
/'
IRAN
'.
,YesHalll:
'mij)
el
Argrl
Baro;
,oc,
'KQJt1gndz
Erm.
YAN GL
1646m.
........
KG Kolaj tJ'
AdilCCVGz _e
Ahlol
f!!?
o
'{
o Kaynak
.Q37
r:t57
.137
:;ffi
.!i67
.U.7
.4.S2
:7.i3
.137
:ieS
.2,32 .LS1
.6.10 +550
.2,35 i i -012
_4.80
.1.961.4.45
-457
.n76
rtl
- +ltl9:
\ J
.1l.l19
.4.62
.3.23
c
+ 6.13
.""3
20
.58'0
.3.93
.6.75
.3.74
.10.00
.4.76
356
.3.01 1t,(o.92
i)
ii
.4971.b7
1.1
3.151)
'lot'
.418 .4
- i
.S.S4,."J - t
365.lr
iS
:
izim: 2- Anzaf Kalesi'nin
.11.47
'r-:
i
i
i
i
i
i
i
=K i
i
.11.19 i
i
.11.00
ASAGI ANZAF KALESi
KUZEY ACMASI
2 3
;
4
;
izim: 3- Anzaf Kalesi
431
o
"o
YUKARI ANZAF KALESi
izim: 4- Anzaf Kalesi ve evre' .
432
v n p l a n ald' t a p n a g m izim: 5- H
~ ..
W.,
B
1
i
i
--J\..-B
B --
o 2 3 4 Sm,
L
433
,
,
izim: 6- Ha1di
434
YUKARI ANZAF KALESi
VE EVRESi
-i.
-U!
-1.18
-l.l3
-ces
\\
- ... r-
O
,
10 o
izim: 7- Yukan Anzaf Kalesi, Haldi ve avlusunun
...---,
.-
._-
izim: 8- avlusuna kaya koridorunun ve kesiti
436
Resim: 1- Kyklopik. olarak edilen Anzaf Kalesi'nin gney
Resim: 2- Kyklopik olarak edilen Anzaf Kalesi'nin duvarlan
437
438
Resim: 3- Anzaf Kalesi'nin duvarlan
Resim: 4- Dozerler tahrip edilen Anzaf Kalesi'nin
duvarlan
Resim: 5- Dozerler tahrip edilen Anzaf Kalesi'nin gney
duvarlan ve
Resim: 6- Anzaf Kalesi'nin
Resim: 7- Anzaf Kalesi'nin kuzeyindeki kaya
439
Resim: 8- Orta tahrip edilen
Resim: 9- Orta tahrip edilen kuzey
440
Resim: 10- Daha az tahrip olan
Resim: 11- HaIdi tahrip edilen
441
Resim: 12-
Resim: 13- birbirine kaynayan bronz adak
442
Resim: 14- Birbiri iine zincir gibi geen bronz adak halkalan
Resim: 15- ve nemden etkilenerek gibi olan bronz adak
443
Resim: 16- Bronzadak h a l k a s zerinde bulunan ivi y a z s
444
AYANIS 1992
A.
G.KOZBE
Kalesi, 35 merkez ileye yeni
olan, kyn ise 500 m kuzeyinde yer (Harita: 1).
Van Gl'nden 300 m kadar ieride kalan ve sur ii boyutlan
400 x 150 m olan kale, gl seviyesinden 225 m, deniz seviyesinden
1866.0 m yksekliktedir. 1989 beri devam eden Kalesi
bu 10 Temmuz-30 1992 tarihleri Ege Uni-
versitesi'nden Prof. Dr. Altan
Gr. Zafer Derin, Gr. Glriz Kozbe, Uzman Haluk
ile niversiteye lisans ve yksek lisans
bir ekip
1992 sezonu kale iinde 1., V., VI., VII. ve VIII. no.lu
alanlar olmak zere Aynca Ka-
lesi'nin saptamak zere kalenin gney tepe-
nin eteklerinde de bu ilk kez iki adet deneme
i. No.lu Alan
Sur olarak da I. No.lu Alan'daki
lar, daha nceki da gibi sur kuzey ynndeki
saptamak glendirmek
belirli mesafelerde bastion veya kuleler yaparak kuzey ynnde
ilerleyen sur duvan kalenin dek devam elinektedir.
Bu noktada kurt profil yaparak ynne dnmektedir. tek-
nikle bu kez ilerleyen sur duvan drt, durumlarda ise
kadar ykselmektedir. 1992 sezonunda DU 35c+d,
Prof. Dr. A. ILlNGlROLU, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve nas-
ya Arkeolojisi Anabilim ""
Gr. G. KOZBE Ege Universitesi Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve Onasya Arkeolo-
jisi Anahilim
445
TT 35c+d ve RR 34d toplam sur bedeni
60 metredir.
V No.lu Alan
Gney Sur olarak da bilinen V. No.lu Alan'daki
F 33-34 ve G 33 plankarelerinde Bu -21.45 m de
sur bedenini ynnde amaya yneliktir (Re-
sim: 1). Ana kayaya sur zerinde yer alan andezit
kimi zaman bir kadar (Resim: 2). Bu-
nun nedeni Orta tahribat ve skme
Nitekim, kalenin st kesimindeki Orta andezit
malzemenin byk oranda sur ve VI No.lu
Alan'daki payelerden elde
Geen noktadan itibaren 1992 ereve-
sinde, 17.88 m Ynne devam eden sur bedeni, yaparak gne-
ye dnmektedir. Bu noktadan itibaren 4.50 m daha ilerleyen sur
daki nce ikiye, sonra e
Bu alandaki No.lu Alan'da da gibi da-
ha ok Urartu dnemine ait gerek gerekse amorf halde, demir ve-
ya tun ve ok renklerde boya ve
keramik ele
Daha nceki evrede yzey sur du-
malzemenin Kalesi'ne 35 km
Timar ky elde
VI NIJ.lu Alan
Bu alandaki E 25a+c plankarelerinde -0.69 m de
daha sonra E 25b+d plankarelerini de kapsayacak
di. gneye ama, geen bulunan pa-
yeye' ek olarak ikinci bir payenin -4.30 m
ve i. No.lu payeden gneye 11 m dek
ama iinde bir payenin veya bu bir
Payeli Salon olarak da bu
gneye gstermektedir. Nitekim 1991
D 25 plankaresinde -4.15 m de ortaya taban,
(1) 1993.,435.
446
bu sene E 25 -4.30 m de Bu taban zerinde
1991 ortaya ancak bu toplama
muz ve izilerek ve gerekli rnekler
(Plan: 1 ve Resim: 3). Sz konusu rnekler genel
mzn izni ile Cornell Universitesi'nden Prof. Dr. PJ. Kuniholm'a
halkalan yntemiyle tarihlendirilme zere teslim
Ele geen birbirlerine ve durumlarda demir i-
viler- ile olarak ortaya zellikleri-
ne ve gre, saray veya salonu olarak yorumla-
bu iki olma yksektir. D 25a+b
plankarelerinde daha olarak ortaya ortalama LO cm ka-
ierisinde ince dal, saman ve paralar halinde yongalann bu-
ise dam rts ..
VI. No.lu Alan'da 1991 ortaya ve koruma
nan andezit payenin, bulunan paralan
VII No.lu Alan
1989-1991 ve Orta tarihlendirilen
kalan Urartu dnemine ait depo 1992 sezo-
nunda da devam Daha nceki ortaya
lu gneyinde kalan magazinlerin gneye
st seviyelerde yine Orta ile
ya ve dzenli bir plan veren sz konusu Orta
. iki evrelidir. Alttaki kerpiten mimarinin stnde, temelli
ikinci evre (PLfU!: 2 ve Resim: 4). Orta bu
iki evresi tmnde gzlenmektedir. Urartu dnemine ait maga-
zinlerin gneye ortaya 24 adet
kpk, izilip sonra Onceki
olarak 4 No.lu Magazin verilen bu
magazinde de btn magazin odalannda gibi izleri-
ne
Magazinlerin ve yzeyden de izlenebilen
ne tr bir ait anlamak vn.
No.lu Alan ve ynlere Bu alanda
sayesinde sz konusu Orta tarihlendi-
rilen iki evreli bir ait olduklan Dik olmayan
la byk bir i avluya sahiptir. Bu avlunun ise
(2) Kuniholm 1992, 125-6; Kuniholm 1993,457.
(3) VIII. No.lu daele geen sz konusu demir ivilerin benzerleri iin Merhav
1991,60-1, no.5-8.
447
byklkte odalar yer nceki ortaya
Orta ile bir btn bu gney ve
yndeki henz Elde edilen anak mlekler
tmyle Orta aittirler. En yer alan iinde ele geen
plaka dayanarak veya bir blmnde
ile syleyebiliriz.
i 992 sezonunda Ayarus Kalesi'nde yrtlen tepe
zerinde Urartu dneminde ve Orta nemli bir
kalesinin bir kez daha Ortaya mimarinin
korunabilmesi iin gerekli onanm duvarlar, bl-
genin sert ve uzun dayanabilecek duvar ve
payeler naylon rt ile
VIII No. lu Alan
1992 sezonunda kalenin kesiminde yeni bir ama aarak
bu alanda yer alan mekanlan saptamak istedik. Bu amala kalenin
ynndeki ilk ykseltisi zerinde bulunan YY30c+d plankarelerinde bir
deneme Sz konusu amada -6.00 m de
malar yzey 1.30 m kadar hibir buluntu
ele Ancak bu seviyeden sonra, evrelerinde bulunan anak
mleklere dayanarak Orta tarihlendirilen gmler grlmeye
lar. VIII. No.lu Alan'da 1992 sezonunda, biri ocuk olmak zere toplam
adet toprak gm ortaya kalenin
dzlk olan bu blmnn Orta olarak
syleyebiliriz. Orta toprak gmler daha erkene ait
olan Urartu zerinde byk tahribat
geirilip sonra srdrlen
-8.00 m den itibaren bu alanda nemli mimari
gstermektedirler. Nitekim genel-
likle "L" profili gsteren, iri bazalt ve kullanmaktan dola-
st yzeyi bir adet bazalt ele Aynca bir
adeti in situ olmak zere birbirine demir iviler
ve demir engelortaya Btn bu mimari elemanlar,
VIII No.lu Alan'da veya ok bir "ko-
numda byk bir etmektedir.
ve ile ilgili bilgiler ancak nmzdeki
Bu alandaki durumda kerpi
da Urartu dnemine ait -8.00 ile
-8.60 m ler
448
belirlemek kalenin yer alan
Gney Tepe'nin eteklerinde iki deneme (plan: 3).
Bunlardan ilki, 394 parsel no.lutarla zerinde yer
orta kesiminde yzey 0.60m bir ume Ur-
nenin iine ters durumda mlek bir kase ile
(Resim: S). ukurlara umelerin
n, ilerine toprak iin tabak, kase, kk mlek, testi veya
keramik ile Bu yntem sadece
gmlerde Umenin kaplarla
kadar dinsel bir anlam da Nitekim bu tr
iine l iin yiyecek ve iecek Sz konusu
urnenin benzerlerine Lit, ve Dilkaya
Elimizdeki umenin iinde kemik paralan da ele
olarak 20 m dzlk
nceleri 1.S0 mxS.OO m olan deneme a-
daha sonra kuzeye Bu alanda, kalenin
1866.87 m olan nirengi gre -26.0 m de ortaya
0.90 m olan kuzey-gney ynndeki zerinde ve
gneyinde iki hoker gm tesbit Duvann zerinde bulunan
gm tahrip gm ise ucundaki iki ve
tun halka kpeleri ile
KlSALTMALAR VE KAYNAKA
BARNEIT 1963BARNEIT R.D. "The Urarlian Cemetery at Studies XIII, 153
vd.
ILINaIRooLu 1993a ILINaIRooLu A., "Van Kalesi 1990-
1991", XIV I, Ankara, 1993,431-440.
ILINaIROOLU 1993b ILINaIRooLu A., "Van Dilkaya xiv
I, Ankara, 1993,469-492.
1987, C., Nekropol", Bel/elen 200,549 vd.
(4) Bu zellik, Demir Assur (A. Haller, Die Graher und Grfte von Assur, Berlin, 1954,
res.42-46) ve (O.W. Muscarella, "The Iron Age at Dinkha Tepe, Iran" Metropolt-
tan MU,feum Journal 9. 1974,75 (Resim: 21) umelerdegrlmektedir.
(5) Barnett 1963, Fig.8.
(6) Bamctt 1963. 194, Fig. 5,7,9.
(7) 1978,673, Lev. 160,26, Res: 12.
(8) 1987, iz: 4, Res: 20b.
(9) 1993b,479.
449
KUNllIOLM 1992, KUNllIOLM P.L, "A 1503-Year Chronology for the Bronze and iron Ages:
1990-1991 Progress Report of the Aegean Deodrochronology Project", Yil. Arkeomem So-
Aokara,1992, 121-130.
KUNllIOLM 1993, KUNllIOLM P.I., "Aegean Dendrochrooology Project to the
LongChronologies", VIII.Arkeometri Ankara, 1993,453-464.
MERHAV 1991 MERHAV R., "Charlot and Horse Fittings", (ed.) R. Merhav, Urartu A Meta/-
working Center in the First Mil/ennium B.CE.. Kuds, 1991, 53-62.
N 1978, N B., "Die Urartaischen Studien zur Religion und Kultur
Kleinasiens, Band Il, 1978, 639-678. .
450
o
, ~
...J
':0
z
"
c)
]
N
~
el
,=!
~
Z
:
>
. ~
: :
451
452
PHin: 1
LO
Resim: 3
453
454
(AVANlS) 1
ViiNotuAlan .
.
;(1,,166111( z.DE.IlI"
Plan: 2
Resim: 4
tn Pliin: 3
183972
lB4(!JCJ
QOo
AGARTI (AYAN/S)
lek'1/50 o jM
456
THE E.B. II-III TRANSITION AT
VILLAGE, CENTER AND
CEMETERY
Machteld J. MELUNK*
The general problem ofthe development of cuIture, social organiza-
tion and economy in the later phases of the Early Bronze Age is exempIi-
fied by the changes noted at Troy in the transition from Troy i to II, also
by the virtual absence of Troy II traits in some prominent West AnatoIian
sites (most of the Yortan type cemeteries, and Thermi), and by the radical
innovations that make their appearance as far away as Aphrodisias and
CiIicia (Tarsus) at the start of the E.B. m period.
In view of the lively discussion of the Trop I-II phenomena (see M.
Korfman in Troica m, forthcoming) it will be helpful to study the region-
al symptoms of innovation and change in the relevant phases of such
sites as in northern Lycia.
The E.B. Il-Ill transition can be tested at in three different
categories: development of the central complex, of the surrounding vil-
lage and of the cemetery.
The evidence for the shape and contents of the central complex is
preserved for E.B. I levels I and II) but lost due to agricultural
levelling for E.B. II and m. There is evidence for outer enelosure and ac-
cess systems in E.B. II levels IV and V) and for the use of a
newly cut well or cistem.in E.B. m(level VI).
The stratigraphic reference system is labelled principally with the aid
of the consistent ceramic development, which has afflnities to EB II and
m traits in West and coastal Anatolia, '
Prof. Dr. Machteld J. MELLINK, Arehacology Department Bryn Marr College Bryn Mawr,
PA 19010. A.B.D. '
457
Yil/age habitation is attested by remnants of domestic storage pits in
E.B. i and n in several areas, and recognizable by rectangnlar megaroid
house-plans in levels IV-VI, preceded by some apsidal houses in level
The village architeeture and household inventories have now been
studied and analyzed by Dr. Jayne L. Wamer in volume
n (in press). The characteristics of the village with its exclusive use of
freestanding megaron-houses begin in E.B. n (levels IV and V) and con-
tinue in E.B. (level VI). Continuity is strong in architecture, with
modernization (such as the use of mold-made mudbricks in level VI in-
stead of mud-slabs or wattle-and-daub) but no radical change.
The ceramic hallmarks of level VI are the use of the wheel for typi-
cal buff plates of E.B. type, as well as new shapes of goblets, two-
handled tankards and depas-vessels, The first symptoms of ceramic no-
velty are one-handled tankards which appear in a transitional level V:3,
Iate in E.B. II.
The same symptoms can be observed in the cemeteries.
From the beginning, the regular burial custom is that of individual or suc-
cessive in pithoi or large jars set aslant in pits and oriented
with their rims (and the heads of the individuals) to the east. The tombs
contain ceramic, metal and stone tomb gifts, and are closed with the aid
of stone rubble, complete vessels (bowls) or large sherds; extemal gifts
are laid in the rubble packing over the tomb. On the surface, circles made
of fieldstones mark the location of the graves.
in one instance a large built grave indicates that the rulers of the
community or principal residents of the central complex had distinctive,
pri vileged burial customs.
The chronology of the cemeteries has not yet been completely ana-
lyzed. It is clear from the forms and technical traits of the burial pithoi
that a development can be traced in E.B. The tomb gifts show the
typical E.B. II handmade pottery known from the houses, with a
tional V:3 stage in which red polished tankards oc-
cur as well as small lentoid bottles and basket-handled spouted jars. No
tomb at has produced typical E.B. III wares such as occur in the
houses of level VI: wheelmade two-handled tankards, wheelmade cups,
goblets and depa. This may indicate that a change in burial customs re-
mains to be discovered, with an interruption in topography of the burial
ground. it is evident from museum holdings that numerous E.B. III tan-
kards, depa and other vessels have come from regrettably destroyed ce-
meteries in the Burdur and areas, about which we have no specific
458
information. on the other hand, the typical pithos-burial of E.B. is con-
tinued in M.B., with modemization of the pithos manufacture,
and lasts into the Iron Age, a1though the later cemeteries are not as well
organized as those of the E.B. Age.
The studyand publication of the complete evidence from the
cemeteries, including the anthropological data analyzed by the Iate J.
Lawrence Angel, will provide a test-case for the examination of the E.B.
II characteristics of the conservative population of Their E.B. II
houses were anticipating the adoption of the free-standing megaron-plan
which atTroyflnds its most accomplished realization in the center of the
E.B. III citadel of Troy II.
is a link in the chain of evidence for E.B. II-III continuity
and innovation which stretches from Troy to Aphrodisias, Burdur and
along the coast to Tarsus, with ramifications inland and to the east. Con-
tinued study contribute clues to the geographic center of the in-
novations that characterize E.B. III, and to the origin of the new marks of
prosperity, technical, economic and political progress, and increased 10-
cal and interregional connections.
459
1992 PANAZTEPE SONULARI
ERKANAL*
1992 Panaztepe ve Mzeler Genel Mdrl-
Hacettepe Universitesi'nin ve Trk Tarih Kurumu'nun maddi ve
manevi ile iki ay
ekibi Prof, Dr. H. Erkanal, Arkeolog N. i.
lu, S. Konak, S. Ozenir, T. Trker, B. Uysal D. Antropoloji ve
arkeoloji M. Akyzl, B. Boz, U. A. S.
Onder, M., I. Tufan ve G. Yirci'den
temsilcisi olarak Naime Toy ve Naci Toy
geen gerek ekibine gerekse tm il-
gililere en iten bir bor bilirim. Aynca huzurla-
Hocam Prof. Dr. B. Hrouda ve ekibine, Panaztepe
maddi ve manevi destek iin de en iten duygulanmla
ederim.
1992 zere Panaztepe'ye ren
yeri bekisi M. teslim tmlene-
bilir bir kapla iki ve bir kabza bunlann M..
2. bine ait zerine, bu eserlerin syle-
nen blgede yzey Bunun sonucunda, DSI'nin kanal
yaparken dozerlerle yzeyi toprak
Bu bilgilerin ekibimiz, Panaztepe'nin
sunda iki kk sondaj Bu sondajlardan birisinde Bizans(?) d-
nemine ait alanlanndan
ise, biraz daha karar Bu alanda, yzeye olduka
bir seviyede, M.O. 2. bine ait tabakalar Burada bulu-
nan Miken seramik paralan byk bir nem Bylece 1990
ilk kez kilitli tabakalar halinde, Panaztepe'nin ve
saptanan Miken dnemi bir alana
bir kez daha Bu yeni blgede saptanan yze-
* Prof. Dr. ERKANAL; Hacettepeniversitesi, Protohistorya ve nasyaArkeoloji-
si Anabilim Blm Beytepe - ANKARA.
461
ye bu daha kolay ve sratli bir biimde
1992 blgesinde
soygun tehlikesi iin. yeri belirlenen bu kesim-
deki bu nemli sonu sonra, Ileriki
olarak bu blgede M.. 2. bine ait
nin, byk bir alanda incelenmesi mmkn olabilecektir.
I. kesiminde srdrlen ise, 1985-86 ve 1991
blgenin gney ve L-M/ 18-19 alanla-
nnda devam
1991 L/17-18 Al kompozit mezan-
ilgileri zerine ekmesi zerine, 1992 bu mezann gneyinde
ve ilerleyen sonunda da, bu bl-
genin gerekten de en ilgin mezarlan 1991
mezarlan birbirine platfonnlann kesin olarak saptan-
1992 kesimde de bu platformun devam anla-
ve M.O. 2. bine tarihlendirilen Panaztepe'nin I.
daha kadar Anadolu'da yr-
tlen hi bir saptanamayan bu zel1ik birbirleriyle
kilerini ve bunlann biimlerini gstermesi
da dikkat ekicidir (Resim: 1).
L - M/18-19 plankarelerinde yrtlen me-
zarlann ya faaliyetler ya da herhangi bir nedenle tahrip olduk-
lan, bu platformun yer yer Bu kesimlerde
incelemelerde, st ste bir ka kez plat-
fonnun ve birden fazla evresinin Kl17;
L/18 ve M/18-19 alanlannda drt tholos mezann sz ko-
nusu platfonnla daha da incelenerek, 1985
ve tahribatlar nedeniyle net olarak gzlemleyeme-
zelliklerin saptanabilmesi de mmkn
1992 iki tholos mezar sz konusu platformun bir daire
biiminde blgelerde Ilgin olan bir
zel1ikde - her iki nrekte de - bu kesimde
blgelerin daha iri adeta dikkat ek-
mesidir. Ilk her ne kadar tholos platfonnlarla bir-
birlerine pithos mezarlardan daha sonra oldukla-
n akla gelirse de, AY tholos kuzey- kesiminde bu
mezardan daha yukan kodda bulunan pithos mezarlarla plat-
formun, tholos net bir biimde
tholos pithos mezarlardan daha eski olabileceklerini
462
dnnektedir. Bu durum, esasen 1985-86 B tholos mezan ile
evresi mimarili olup da pithosu olan O belirgin
bir biimde de Bylece, 1992 yrt-
M.O. 2. binde uzun bir sre me-
evrelerini daha olmak-
Bugne sadece kk bir blmn ortaya
bu Panaztepe'de bir nfusa da
yoktur.
Bunlardan yedi
tanesi iri boy pithos mezarlar olup, birisinin hemen hepsinin ev-
resinde belirgin bir mimari dzenleme dikkati eker. Aynca iki kk
pithos ve bir anak! mlek mezar da Bunlann
da bir sanduka, bir kompozit mezar (tholos ve sanduka
ve drt tholos tipi mezar
Ljl9 ilgin bir mimari dzenlemeye Bura-
da iri boy bir pithos mezann evresinde yer iri
larla bir dzenleme fakat pithosun kendisi bulunama-
Benzer bir 1985-86 da iin,
biz nemli bir mezar pithos mezann (BF), ol-
gibi bir yere nakledilerek orada ya da bir
amala zere, yerinden Me-
dikkati eken bir zellik de, mimari dzenlernede bir-
birine paralel konumda iki pithos m.ezann (AP ve AR) ikiz
bir dzenleme gstenneleridir. tahribata bir pithos
mezann da bu grupla olabilir. Bu konuda kesin bir sy-
lemek bugnk bilgilerimizle mmkn
boy pithos tek duran bir (BD),
kadar mezarlarda ele geirilen en iskeletleri gn
iin nemlidir. Ilk belirlemelere gre, en az yedi
bireyin bu mezar, l hediyeleri ile de 1992
zgn bir yer
Kk boy pithoslara gmler de benzer biimler gsterir.
1992 nem bir pithos mezar da (AS) kk
st bozulmadan gnm-
ze bir ve genel grnmnn re-
konstrksiyonunun iin bilgiler veren bir rnektir.
Bylece pithoslann, ukurlara gmlmesinden sonra zerlerinin
de moloz tamamen rtldkleri
463
Ele geirilen rneklerde pithoslann tiplerinin ortaya
Bu konuda kez bir vaziyette ve
eksik ele geirilen pithoslann restorasyon
sonra kesinlik kazanabilecektir.
Sz konusu bu mezarlarda bol miktarda anak-mlek, bronz
alet, malzemelerden ele
1992 ilgin bir
de ilk kez ve olarak inceleme bir
sanduka mezar(AZ) Iri levha biimli dikdrt-
gen biimde ile bu mezar, ocuk me-
zan olarak OI hediyeleri anak- mlek ve
li malzemelerden
1991 ele geirilen sanduka mezarla iri boy bir pithosun
konbine mezardan (AI) sonra, 1992 gene
sanduka mezar tipi ile mezar tipi zel1iklerini bnyesinde bir-
ilgin bir mezar (BA) ilgileri zerine Burada yeni bir
mezar biimi ile mi, yoksa, tholos mezar tipinin bir ncs ile mi
Bu ne ki, elimizde sadece tek bir r-
nek iin, kesin olarak veremiyoruz. Ancak bu yeni tipin ortaya
ile bu konudaki bilgilerimizin de yepyeni boyutlara g-
edemeyiz. Bu mezarda l hediyesi olarak anak
ra, malzemelerden gn
1992 el gnmze drt
mezar olup, bu hi de kmsenmeyecek bir neticedir.
zere, Anadolu'da nadir olarak bu mezar tipi, M.O.
2. binin ortalanna tarihlendirilen, Anadolu rnekleri ierisinde, tr-
nn en iyi Bu nedenle de bir taraftan me-
zar mimarisi taraftan da l kltnde roller konusunda
bilime nemli bulunacak niteliktedirler. Bu bulun-
ile, tm Panaztepe'de bulunan ve soyulmadan ele geirilen
tholos tipi Anadolu rneklerinin ise toplam
onikiye Bunlann da onbiri Panaztepe'de
1992 bulunan drt tholos da, mimari birbirinden
zellikler Birer aile mezan olduklan bu mezar-
lara ortalama 5-6 birey zamanlarda me-
zarlarda nce gmlen llerin, mezann daha sonraki
kenara itilerek ele geirilen yan ya da
464
tamamen kemik gruplanndan Mezann son sahipleri
ise, mezann ierisine yan hocker durumunda
olarak Bu tip mezarlarda l hediyesi olarak: sera-
mik tipleri, yerli ve ithal ya da Miken kaplan, matara
biimli bir kap, bronz eserler, malzemelerden ss
kemikleri ve bir silindir mhrn Sz
konusu bu mhrle bir tholos mezann ele geirilen bronz
bir figrn Anadolu'dan dek ilgin birer
1985-1992 yillarinda blne- ta-
rihlendirilen toplam 64 e Bunlar 11 tholos,
12 evresi mimarili pithos, 15 byk boy pithos, 8 orta boy pithos, 7
mlek ya da urne, 7 sanduka, 2 kutu ve 2 adet de kompozit mezardan
Bu tm detaylan ile ilk ra-
porunun (Panaztepe I) srdrlrnektedir',
(1) Panaztepe ile ilgili iin
A.Kozl ncesi ilgili
ERSOY, "Finds fromMenemen!Panaztepe in the ManisaMuseurn", The Annnal of the
British Sehool of Arehaeology (BSA), 83, 1988, s.55-82.
B. ve
ARMAGAN ERKANAL and HAYAT ERKANAL, "A New Archaeologieal Exeavation in Wes-
tem AnatoHa; PANAZTEPE", Turkish Review, 1/3,1986. ,.67-76;
ARMAGAN ERKANAL, "Panaztepe 1985 vm, Top-
(KST) 1,1986, s. a.y., "Panaztepe 1986 IX. KST I,
1987, s.345-350; a.y., "Panazrepe 1987 X. KST ii, 1988, s.59-65;
a.y., "1988 Panaztepe XI. KST 1,1989, ,.255-260;
ARMAGAN ERKANAL ve HAYAT ERKANAL, Anadolu'da Yeni Bir Arkeolojik
Panaztepe", Remzi Ankara, 1987, 15-124;
ARMAGAN ERKANAL, "Panazlepe 1988 Raporu" Hyk, 1988. s.37-42; a.y., "Pa-
naztepe Tarihsel X. Trk Tarih Kongresi. 1990,5.139-
146; a.y., XIII. KST 1,1991, s.447-455; a.y., Pa-
naztepe XIV. KST 1,1993, s.495-502; a.y., "Panaztepe Nekropcl'', 1992
AnadoluMedeniyetleri Mzesi Konferanslan II, 1993,5.129-140.
Bu/umulan ile
GLE, "Panaztepe Paleoantropolojik ve Paleopatolojik
Trk Arkeoloji Dergisi, XXVIII, 1989, s.73-95;
BERTRAND JAEGER und ROLF KRAllS, "Zwei Skarabaeen aus der mykenischen Fundstelle
Panaztepe", Mitteilungen der deutschen Orient Gesellschaft (MDOG), 122, 1990, s.153-
156;
"Panaztepe Ele Geirilen M.. 2. bine Tarihlendirilen Seramikler'' Doktora Tezi
(1993 tamamlanan srmektedir).
Sevin GNEL
465
Resim: 1
466
GORDION,1992
SAMS*
For work conducted in 1992, the Gordion Archaeological Project
would like to express warrn thanks for the support and assistance re-
ceived from the General Directorate of Monuments and Museums and
from the Directorate and staff of the Museum of Civilizations
in Ankara. Ms, Nurhan lgen performed outstandingly competent ser-
vice as Representative of the Ministry of Culture. All activities were con-
ducted under the generalauspices of the University Museum of the Uni-
versity of Pennslyvania (Robert H. Dyson, Director), with the continuing
cooperation of the University of North Carolina at Chapel Hill.
The 1992 season lasted from June 16 until August 12 and included
the following activities:
I. Exeavation on the City Mound
in a resumption of work carried out in 1989-1990, small-scale exca-
were conducted within the ramped passageway of the monumen-
tal Early Phrygian Gate Building (Fig, 1). The objective was to gain a
better understanding of the earlier phases in the history of the passage-
way, as had been revealed in 1989 and 1990. Trenches GB-l and GB-3,
excavated and backfilled in 1989 and 1990 respectively, were reopened
and extended (Fig. 2).
The extension to GB-3 was a L.5xL.5 m trench directly to the north
of GB-3, roughly in the center of the passageway. A balk 0.50 m wide
(later removed) separated GB-3 from GB-3 Ext. The purpose of the ex-
tension was to explore more fullyan apparent roadway of rough stones
discovered along the north side of GB-3 in 1990, beside an eastwest
* G. Kenneth SAMS; Professor of Classical Archaeology, Department of Classics, CB#3145,
212 Murphey Hall. The University of North Carolina at Chapel Hill. Chapel Hill. NC
27599-3145. U.S.A.
467
drain that runs the full length of the passageway. The stone roadway had
been interpreted in 1990 as the original passageway within the Early
Phrygian Gate Building, later to be replaced at a higher level by the cob-
bled rampway that had been uncovered in the excavations of R.S. Young
(see XLLL. pp. 471-472 and p. 477, figs 2-3).
The lower stone "roadway" was found not to extend north of the balk
(Fig, 3); its interpretation thus becomes problematic and will have to
await further investigation. A now more plausible candidate for an earlier
roadway within the Gate Building is a thick yellow surface, sloping down
to the east with a gradient of roughly 1 m over 5 m. The floor is about
0.35 m higher than the concentration of stones previously interpreted as a
roadway.
The continuation of the yellow floor was discovered in a 1.5 (east-
west)x2.00 m (north-south) extension to the north of trench GB-l ("GB-l
Ext."), which lies about 4.5 m to the west of GB-3 (Figs. 2, 4). In GB-l
Ext., it was ascertained that the yellow floor was cut into for the drain (it
had not been possible to establish this relationship in GB-3). In curious,
and unexplainable manner, the drain in GB-1 had two cover slabs miss-
ing. The original interpretation had been that the drain was installed in
connection with the laying of the higher cobbled passageway. It now ap-
pears that the drain existed long enough at the level of the yellow floor
for the cover slabs to have been removed before the passageway was
filled in to the level of the cobbled passageway.
In GB-3 Ext., exeavation below the level of the original passageway
of the Gate Building was prompted by the discovery of a cavity running
approximately north-south across the trench, in the underlying clay fill.
The cavity proved to be from one or more timbers (rotted out) that had
been used in the filling of a roughly made wall of large boulders. Only a
single course high, the wall runs close to north-south and has an uneven
face to the east.(Pigs. 3,5). The limited area of exeavation hinders inter-
pretation, but it is possible that the new wall served as a retaining device
in connection with the massiye amounts of earth fill that were necessary
for the construction of the Gate Building.
Within the Early Phrygian citadel, a lx2 m trench ("Op.6Ext. ") was
dug along the southeastem face of the large enclosure wall that divides
the Palace Area into two courts. Qp. 6 Ext. was directly to the northwest
of Operation 6 (in Fig, I, just above the designation "M 10"). The pur-
pose of the trench was to reveal the relationship between the enclosure
wall and the Early Phrygian water channel that had been uncovered in
468
Operations 6,5 and 11 in 1988 (see XI. II, pp.
79 and 94-95 (figs. 11-12)), and earlier, in 1963, by R.S. Young (see
American Journal ofArehaeology 68 [1964] pp.290-291 and pls. 87 (fig.
23) and 90 (fig. 29)). Exeavation determined that the drain abuts, and
was thus later than, the enelosure wa1l; the last cover slab of the drain in
fact rested partially against the face of the wall (Fig. 6). it was not possi-
ble to determine whether the enelosure wall long preceded the installa-
tion of the drain or, instead belonged to an earlier phase of the same gen-
eral project, which also ineluded the construction of Megaron 9, the
laying of a stone-slab paving in the outer court of the Palace Area, and
presumably major construction on the final Early Phrygian fortification
system to the southeast.
2. Conservation and Conservationa/ Study On the City Mound
Mr. William C.S. Remsen, AlA, an architect specializing in histori-
cal preservation, has assumed the responsibility of overseeing architectu-
ral conservation at Gordion. During 1992, he conducted a general survey
of the site to determine a program and schedule of conservation, whichis
planned to begin in 1993.
Mr. Remsen devoted considerable time to a pre-conservation study
of themonumental Early Phrygian Gate Building. Using alaser theodo-
lite with electronic distance meter, he was able to measure precise dis-
tances from a fixed survey point within the citadel to a number of points
installed on the Gate Building. By taking the same measurements in sub-
sequent years, it will be possible to determine whether the monument has
undergone movement or shifting. Mr. Remsen also carried out a elose in-
spection of the walls of the Gate Building, ineluding the depth and the
extent of cavities in the rubble filling behind the wall faces. The informa-
tion collected will be of great importance in planning a program of con-
servation for this major monument.
A consolidation project conducted in 1992 involved a seetion of the
Middle Phrygian fortification wall along the northwest side of the citadel.
The interior face of the wall was in danger of being undermined by the
erosion of its exposed foundations (Fig, 7). As had been done with suc-
cess in 1990 in similar situations, an earthen buttressing ramp was in-
stalled against the foundations (Fig. 8). Stones eonsiderably different in
appearance from those of surrounding ancient walls were used to create a
low retaining wall for the ramp.
469
3. Research on Previously Excavated Materials
Professor Mary M. Voigt, College of William and Mary, supervised
a season of studyand research on the results of the excavations she con-
ducted in 1988-1989, inc1uding the refinement and checking of the strati-
graphical sequence she has formulated. The program of study was sup-
ported through the generosity of the National Endowment for the
Humanities (an independent government agency) and private donors. Dr.
Robert Henrickson of the Conservation Analytical Laboratories, Smith-
sonian Institution, continued his analysis of the pottery from the 1988-
1989 excavations. Professor Keith De Vries, University of Pennsylvania,
resumed his study of the Greek pottery imported to Gor-
dion, with an emphasis on the material recovered in 1988-1989. By inte-
grating his work with that of Professor Voigt and Dr. Henrickson, it was
possible to coordinale the datable Greek pottery with the stratigraphic se-
quence. Professor De Vries, research was supported by a generous grant
from the American Philosophical Society, Philadelphia. Dr. Naomi Mill-
er, the University Museum, continued her analysis of the botanical re-
mains from the recent excavations; she was also able to extend her col-
leetion of comparative modem plants in the region. The researchers were
ably assisted by Dr. Clare Hill, archaeologist from Notre Dame High
School, Norwich, United Kingdom; Ms. Denise Hoffman, draftsman
from the University Museum; and Ms. Janet Turchi, volunteer research
assistant from the Chapel Hill School System, North Carolina.
In other areas of research, Dr. Oscar White Muscarella, Metropolitan
Museum of Art, began a study of the bronze and iron finds discovered at
Gordion since 1950. Professor Lynn Roller, University of California at
Davis, undertook a study of the figures and symbols ("doodles") in-
seribed on the wall blocks of the Early Phrygian Megaron 2. She also an-
alyzed the graffiti on pottery and other materials from the 1988-1989 ex-
cavations. Mr. Matthew Glendinning, University of North Carolina,
conducted a preliminary study of architectural terracottas from the Mid-
die Phrygian period.
4. Architectural and Conservational Study of the Midas Tomb
Dr. Richard Liebhart, University of North Carolina, continued from
1990 his architectural recording and study of the great wooden tomb un-
der the Midas Mound. With the aid of a grid system, he was able to get a
complete set of measurements for producing two plans and two sections
of the complex, including the outer stone wall and the modem concrete
shell that was masterfully installed by Turkish engineers in the early
470
1960s. In the course of his work, Dr. Liebhart made a number of interest-
ingdiscoveries relating to the structure of the tomb. The lower member
of the ridgebeam of the roof is a single limber nearly 12 m long. As he
had begun to detect in 1990, a number of limbers in the tomb appear to
have been reused from one or more buildings. A particularly curious fea-
ture of the monument is the apparent use of gutters along the north and
south sides of the double-pitched roof, The detail may be a reflection of
actual building practices for the living. In the present context, as Dr.
Liebhart suggests, the gutters were perhaps intended to provide maxi-
mum any potential threat to the tomb chamber, Dr.
Liebhart's work in 1992 was supported by a generous grant from the
American Philosophical Society, Philadelphia.
Professor Robert Blanchette, University of Minnesota, continued his
analysis of the fungal growth in the tomb. He reports that the visible
gi are inactive, perhaps having become established in 1956-1957,when
the tomb was discovered and opened, or in the early 1960s, when the re-
lative humidity and moisture content would have been especially high
because of the construction of the concrete shell. The remaining fungi,
whieh may have been present since antiquity, are not able to thrive and
spread because of insufficient moisture content in the wood. The condi-
tions in the tomb continue to be closely monitored around the year by hy-
grothermograph machines and, since 1990, by an electronie environmen-
tal monitor, the data from whieh can be entered into a computer.
5. Regional Archaeological and Geomorphological Survey
Dr. Keith Dickey of Bryn Mawr College, assisted by Mr. Andrew
Goldman, University of North Carolina, and other staff members, re-
sumed the area survey that Professor William Sumner had begun in 1988.
The goal of the project is to gain an increased understanding of the an-
cient settlement patterns within a 20-30 km. radius of Gordion. Particular
attention was given to the "Lower Town", Iying directly across the Sakar-
ya river, to the west and southwest of the City Mound. Intensive surface
collection was conducted in units corresponding to individual fields on
the kadastro survey. Material was not collected from fields under cultiva-
tion. Pottery and other finds occurred in varying degrees of concentra-
tion, perhaps in reflection of population density. The earliest datable ma-
terial occurring in any quantity is Middle Phrygian pottery of the seventh
to fifth centuries B.C. Early Phrygian pottery could not be definitely
identified. The presence of terracottas and a few large build-
ing blocks may be indieations of substantial buildings in the quarter. The
latest ancient material retrieved from the area dates to the Roman period.
471
it is hoped that exeavation in the Lower Town can clarify the nature and
history of this extensive settlement area.
Other sites investigated in the 1992 survey included a smail settle-
ment of the Early Bronze Age ca. 5 km to the east of Gordion, just to the
north of the modern road leading from to the
highway. The survey was conducted as a salvage operation, since the low
mound stood in danger of being eradicated by agricultural activities. Pot-
tery was also collected from the medium-sized settlement mound near the
village of ca. 5km to the northeast of Gordion. The datable
pottery from this site is largely from the Bronze Age and HelIenistic into
Roman times, although a limited amount of Phrygian pottery was also re-
covered. .
Mr. Tony Wilkinson of the Oriental Institute, University of Chicago,
conducted a preliminary geomorphological survey in the region of Gordi-
on. His immediate goal was to familiarize himself with the environs of
the site and to attempt to distinguish possible manmade elements in the
landscape (e.g., ancient roads), as opposed to natural configurations. His
was a first step toward a full geomorphological investigation of the
6. Geological Ana/ysis and Survey
Professor Norman Herz, Department of Geology, University of
Georgia, and one of his graduate students, Mr. William McClain, began a
long-needed geological reconnaisance project. Mr. McClain collected
sarnples and. made preliminary identifications of the different types of
stone used for building at Gordion during Phrygian times. His collection
of samples proceeded methodically in reference to individual phases of
architectural activity. A second part of the project was a geological sur-
vey to locate the sources of the stones. Although final identification and
confirmation of stone sources await the completion of laboratory analy-
sis, it is already evident that the building stones used in ancient Gordion
represent a great diversity of types, including limestones, sandstones, and
basalts. Mr. McClain suspects that a considerable amount of the various
stones used at Gordion carne from ile which lies around 20 km, to
the northeast of the site. By the end of the season, only a very few types
of building stone had not been given a tentative source. No ancient quar-
ries were discovered in the course of the survey. In many cases it seems
likely that stone for building would have been collected from outcrop-
ings, a process that would not necessarily have left obvious traces of
quarrying. While the geological project is of considerable importance for
472
scholarship, identification of the stones, and thus their physical proper-
ties, will also prove to be of great value for architectural conservation at
Gordion.
in connection with the geological survey, the Gordion Project is
grateful for the warrn assistance of the Maden Tetkik ve Arama Genel
especially Messrs. Cengiz Karakse and Ergun Kaptan. The
geological project was supported by a generous grant made to Professor
Herz by the Samuel H. Kress Foundation, New York.
7. Conservation at Gordion
Ms. Jessica S. Johnson of the Texas Memorial Museum, University
of Texas at Austin, succeeded Mr. Stephen Koob as Senior Conservator.
She was most ably assisted by Ms. Ellen Salzman, a student in conserva-
tion at New York University, and by Mr. Hsn a conserva-
tion student at the Meslek Yksekokulu, Ankara University. The
work of the conservation team was concentrated in the depot of the Gor-
dion Museum, where the major projects focused on remending
of pottery, rehousing, and treatment of actively deteriorating objects. Ms.
Johnson and her team also consulted with Drs. Liebhart and Simpson, in
connection with conservation and monitoring issues in the Midas tomb.
Under Ms. Salzman's supervision, a seetion of the interior floor of the
tomb was cleaned.
The work of the 1992 conservation program was supported by a gen-
erous grant from the Samuel H. Kress Foundation. Ms. Johnson's partici-
pation was made possible by the Texas Memorial Museum.
8. Furniture Conservation and Study, Ankara
At the Museum of Anatolian Civilizations in Ankara, the conserva-
tion team headed by Dr. Elizabeth Simpson treated several major pieces
offumiture from Tumuli MM, P, and W. These included Tables 1-4 from
Tumulus MM, the mosaic table and other items from Tumulus P, and the
bronze-studded serving stand from Tumulus W,
The conservation staff included Prof. Krysia Spirydowicz, Senior
Conservator, from University in Kingston, Ontario; Ms. Valerie
Dorge, Fumiture Conservator, from the Canadian Conservation Institute
in Ottawa; Ms. Won Ng, Conservator; and Ms, Anne MacKay, Graduate
Student Conservator, from Queen's University,
473
Financial support for the work conducled in 1992 was provided by
the Samuel H. Kress Foundation; the Getty Grant Program; the National
Endowment for the Humanities (an independent govemment agency); the
Joseph Rosen Foundation; and Mr. and Mrs. Thomas F. Troxell, Jr. The
Monsanto Company contributed a supply of the consolidant Butvar B-98.
Dr. Simpson and her staff continued to enjoy the full cooperation
and generous accommodations of the Directorate and staff of the Mu-
seum of Anatolian Civilizations.
A handsome report on the work conducted from 1981-1990 appeared
in summer, 1992: Elizabeth Simpson, Krysia Spirydowicz and Valerie
Dorge, Gordion: A h a p EserlerI Wooden Furniture. The report was pub-
lished through the generosity of the Museum of Anatolian Civilizations
in cooperation with the Gordion Fumiture Project.
The 1992 Gordion season was in all respects successful in moving
forward combined programs of exploration, research toward publication,
and conservation. The success can be credited to an excellent staff, to
generous donors, and to the warm support received from Turkish friends
and colleagues.
474
-r>:
+
GORDION
,." 'lEMAN$, tUMyER
LEVEL
475
476
Figure 2- Trenches GB-3 (at left) and GB-I (at right), with extensions; from north and
above
Figure 3- Trench GB-3/GB-3 Ext., with stone "roadway" (area of narrow meter
stick); beyond, foundations of south wall of Gate Bulding passageway
(excavated 1990); at bottom (north), earlier nort-south wal1; from north and
above
Figure 4- Trench GB-I/GB-I Ext., with yellow earth floor (al and draln (with
slabs missing) to immediete south; beside the wall of the Gate BuiIding, an earlier
wall discovered in 198.9; from above (photo courtesy W. Remsen)
477
Figure 5- Trench GB-3 Ext., early north-south wall; to either side, in scarps, cavity
from timber; from east and above
Figure 6- Qp. 6 Ext., drain abutting against face of Early Phrygian enclosure wall;
fromeast.
478
Figure 7- Middle Phrygian fortification wall along nortwest side of citadel; interior
face and hefore installation of ramped buttress, from southwest
Figure 8- Same as Fig. 7. after installation of ramped buttress
479
-- - - -------
- DORYLAION KAZILARI
(1989-1992)
A. Muhibbe DARGA*
Dorylaion
'
antik kenti, bugnk ren yerinde bulun-
geen hyk, modem 3 km
Porsuk gneyinde; kenar blgeler
intikal yeralan bir gney kenannda
antik kaynaklara gre bir Frigya olarak
ve Dorylaion kurucusu olarak. bir Doryleos
gsterilmektedir. I Anadolu'nun Marmara Deni-
zi'ne, Ege ve Akdeniz Blgesi'ne birinci derecede
nemli Eski kaynaklarda ile nl,
ticaretle bir olarak Dorylaion,
Eski ve Orta Anadolu Yunan kltr toplulu-
giren bu sikke bilinmektedir. Sikkelerinin
zerinde Zeus ve bir Anadolu-Frig olan Kbele
Geen birok gezgin ve bilim bu blgeye
gezilerin ve sonucu, antik Dorylaion- ol-
Antik kaynaklann bilgi ve
da bu zel-
likle Bizans nem kazanan bu Imparator Jstinianos'un
szedilmektedir. Arap kaynaklannda da
re iki kez Arap ve da Drusilya
Seluklular'a korun-
da byk ve evresindeki ova, zaman zaman
Prof. Dr. A. Muhibbe DARGA, Mektep Sok. No: 69. Kat: 2/4 Erenky-ISTANBUL.
(t) Bk. Pauly-Wissowa, Real-Encyclopiidie der ldassischen Altertumwissenschaft (Stuttgart).
st. 1577-1578; Eucyclopedie de l'1s1am, nouvelle edition (Leyde), s.733-734
maddesi; aynca bk. Cramer, A Geographical and Histerical Deseription of Asia Minor, Ox-
ford 1832 Amsterdam 1971), c.n, s.19-20; Radet, En Phrygie, Paris 1895, s.73,
lev.N.
(2) Bittel, Kleinasiatische Studien, Amsterdam 1942 Amsterdam 1967), s.98,
u.111, 159, n.I44, 203-204, n.9.
481
Bizans ve Seluklu ordusunun toplanma yeri Antik kaynaklara
gre tarihe "Dorylaion muharebesi" geen byk 1097
iki ordusuyla Seluklu Aslan i
yk'n ovada 1175 da, Bizans Imparatoru
Manuel Komnenos, Seluklu geri pskrterek, Sultan
Aslan I1'yi geici olarak ovadan ve tahrip olan
Dorylaion kalesini yeniden Bizans kronik-
lerine gre, kalenin Imparator Komnenos bizzat
Bir sonra, Aslan II yenilgiye sonra, sur-
lar ve Dorylaion.
(Resim: 1-4).
Uzun bir zaman ve olan
bir yerde, harabenin gneyinde ufak, yeni bir ku-
Byk Ramsay'in de dile gibi, Dorylaion
harabelerine ve bu ad da, o zamandan gnmze
tarihinin evrelerinde ge-
mektedir. Sultan-On verilen bu blge, 13. Seluk-
lu Bey'e
da blgesi nemini ve sancak merkezi
Evliya elebi ve Kfitip elebi'nin tasvirlerinden "k-
k bir ortaya son ta-
rih sonucu,
iftlikleri", blgedeki, Tahrir Defterlerinden"
1989-1991 Arkeoloji Mzesi ( o
zamanki Mze Mdr Nurullah halen A.. Rektr biriminde
grev\isi) ve bizim bilimsel denetimimizde
Anadolu Universitesi Rektr Prof. Dr. Y. B-
denekle bilimsel
kurulu A.U.'de grevli Do. Dr. E. Parman (Bizantinist), N. (pro-
tohistorya T. Tfeki-Sivas (klasik arkeolog) J.
(Hititoloji lisansiyesi), M.A. Tibet (uzman arkeolog)'dan
i 989 ilk Mzesi uzman
N. elen ve G. i 992 sezonunda Yard.
Do. N. Bilgin izimleri, A.U. Mimar-
Blm son Bircan
geen niversitenin Tarih Blm ve Gzel Sanatlar Faklte-
(2a) Kinnamos, VIII2. 5.295 (Bonn Niketas Khoniates, VIII. 5.227-228 (Bonn bas-
(3) H. (XV ve XVI.
da Sultann 1990, s.XVII, n.1.
482
si Seramik Blm bir grup,
Seramik Blm Ozcan, anak m-
lek restorasyonunu byk bir beceriyle toprak
restorasyonunu, eski Arkeolog Eyp
gelerek, geen y-
rtlmesi iin gereken btn A.U. Rektr Prof. Dr.
Y. Rektr Yd. S. Bker ve niversitemizin btn birimleri-
ne ve Mzesi Mdr M. Pehlivaner'e itenlikle ede-
rim. Yukanda geen gen meslek ve
ederim.
zetle ana madde al-
kltrel saptamak,
2. yollar konumu dikkate Orta
Anadolu ve Anadolu ile olan ortaya
3. toprak st olarak, zellikle keramik ve
aletler gz nnde tutularak 2. ve 3. kltrlerini ortaya
karmak. varsa, daha eski saptayabilmek ve eski Anadolu'nun
blgeleriyle
topografik H-
yk, kuzeyinde, merkez belediye iinde Muttalip
beldesinin ova zerinde kuzeyinde
trleriyle nl bulunuyor. Yzeyde ve gzle-
nen tr, yerel ve evreden elde koyu renkte,
Orta Bizans sur bedenlerinde gzlenen
lar metamorfik kaya, iri kumlar, neojen (gzenekli, kompakt
dokusu ve de kristalizasyon fosilli (me-
tamorfizm evvelki kaya) ve amfibolit (koyu mat),
blgedeki Surun beyaz da yerel malzeme-
den olup, kk ve mermer
Porsuk kuzey ynde 2 km
ynnde Geen gibi, eski yer-
toprak bir ykselti zerinde 798 m,
bugnk 814 m 79'dir. Kuzey-gney ve
450 m ve evresi 1800 m dir.
stne olan
top yzeyinde, son derece engebeli bir alan Y-
zey paralel, drt sezonluk sonucu elde etti-
arkeolojik kltrleri
483
16. mavi-beyaz kkenli
'Milet
ve yzeyde henz
2. Bizans; toprak ve bulunan Dorylaion
surlan iki kesimdeki (Resim: 1, 4, pUm: S/24, M-N 22)
tepe yzeyinde, gneyde (S/24) ortaya sur
bedeni 2m.40 olup iri ve moloz parala-
byk ve iri kumla
beyaz bir harla Yanm daire formunda
bir gzetleme kulesini iine alan bir kurtin kesimi de 1992
gn (Resim: 1, 4e,
Plan: M-N/22). Buradaki duvar sur bedenine
4m semi-sirkler bir plan vermektedir. Kulenin iindeki
askerlerin veya yer dikdrtgen az bir
da kendini Sur bedeninin zerinde (i ve kap-
lama geen amada 2m.lO Bizans su-
runun en alt dizisinin, gri renkli Orta Frig dnemi keramik
ieren, kl koyu renk bir ortaya
(80S.m 00). Bu tabaka iinde tek tk torna
iyi profil veren Hitit kaplarina ait paralar; IT silex dilgi par-
ve blgenin karakteristik I'I' anak mlek da
(zellikle Demircihyk IT izik bezek ve li-
near, hat bezekli rneklerinin benzerleri). geen her iki s-
tndeki ok iinde fakir, Bizans gmle-
rine bir (Resim: 3b).
Dorylaion Bizans dnemi ancak antik kaynaklar-
dan biliyorduk; amalardaki sonu-
cu bu maddesel ortaya kesin ta-
rihlemesini vermek iin yeni veriler ve buluntular beklemekteyiz.
Ancak, bu gn iin Amorion Bizans paralellikleri-
nin ne denli dile getirmek istiyoruz'.
3. Roma zerinde ve btn amalarda
buluntu olarak, terra sigillata ve koyu gri renkte kabartma-
Megara kilseleri Ge Roma dnemine
miz bloklardan st iki monolit levha ile kapa-
intakt iinde, yz kuzeye dnk, elleri zerinde
(4) Amorion bk. Harrison, (Afyon)'da Amorium Birinci Rapo-
ru", XI. II (1990), s.155-165; -, "Amorium 1989", XII. So-
II (1991), 5.251-268; -, 1991", XLV. Sonulan
LI (1993), s.247-259; iin bk. Studies (1988), s.175-
184; XXXIX (1989), s.167-174; XL (1990), s.205-218; XLI (1991), s.215-229.
484
1 ocuk iskeleti ortaya Gmnn l
hediyesi kuzeyindeki merdiven, (Re-
sim: 6a, 6b; Plan: R(7) ikinci gn olan bu
sanduka tipi mezar, olan "Ge Antik veya Bi-
zans" mezarlanna benzemektedir. ocuk
belirleyici herhangi bir buluntuya iin kesin
bir tarih veremiyoruz.
1991 1/14 (Resim: 1, 8) yr-
tlen 1992 sezonunda daha ge-
en kuzey ve gney 5mx5m boyutlannda iki
toprak Yzeyden (807m.90) 70 cm
derinlikte kerpi duvar bulundu ve
bir odaya ait bir ortaya Buradaki iki dizi kerpi du-
varda olan kerpilerin boyutu olup, duvar rgsnde
bir byk bir yanm kerpi
gzlenmektedir. Bu amada bezekli, gri reukte
tabak ve anak kenar paralanna tesadf ilgi eki-
ci, nik buluntusu kerpi duvarla seviyede, yz tahrip
bir bsttr (Resim: Ila). bant bir diadem,
omuzlannda toga bulunan bu erkek bst bir magisterin kk boyda bir
portresi 20 cm, 7,5cm, cidar
O,7cm dir. Burada olan kimyasal kompozisyonu, yz-
de 84,68 kalsiyum sulfat, yzde 15 kalsiyum karbonattan
Bstn arka ense zerinde entiklerle salar ve iki de-
lik bst asmak iin?) dikkat ekicidir,. Bugn iin tam yorumunu
ve bir bu negatif bir
da olabilir. geen bu amada ok tahrip birbirine
iki sikke Btn bu buluntular, burada bir Roma dnemi
evinin Sikkelerin temizlenmesinden sonra da,
yzeylerin, ve betimlerin gzlenmektedir.
4. Klasik ve Hellenistik dneme ait buluntulan, amalan-
Buna keramik buluntulan y-
zeyde ve dolgu toprak iinde siyah figrl keramik paralan g-
rlmektedir. 6. ve 5. tarihlenen Samos anak paralan; izik
bezekli, parlak siyah dinos kenarlan da geen dnemin, hyk-
te temsil Hellenistik dnemin ok parlak
siyah renk efoy frizlerle kap par-
alan ve koyu gri, parlak metalik grnml "pergamene" tipi,
bezekli anak paralan, iindeki toprak iinde bu-
(5) Meri. "1987 X. i (1988), s.IS8, Re-
sim: 8,9,12.
485
terracotta figrin paralan ve kandil da
geen dnemin (Resim: 11b-f).
5. Orta Frig Dnemi; zellikle ynnde yzey
su olarak, koyu gri renkte, Frig dnemine ait (M.O. 550-350)
pithos, yonca testi ve anaklara ait kenar bulun-
(Resim: 9a-c, 10; Plan: R{7, 1/14) Frig dneminin
ortaya koyan gn Kuzey-
deki nc ve drdnc basamakta, bir Frig evi-
ne ait konutun avlusu ortaya 807,2Om kodunda yer alan bu av-
luda, tutan direklerin (?) ve pis
sular iin ukur, kendini Frig evlerinin tipik
avlu orta boy kalker zemin
az bir blm ortaya (Resim: Sa-b, 7a-b). a-
3. ve 4. evin iinde,
bol miktarda gri renkte, Orta Frig dnemi, profil veren paralar ve avluya
ters hemenbtn pithos,
kuzey kesiminde var olan Orta Frig olmak-
(Resim: 9a, ge, lOc-e). Burada ele geen konutun iindeki
iinde Frig dneminin iri boy bulundu ve geen
buluntularla birlikte, tipik bir Samos (Resim:
lle) ve ok ince hamurlu, parlak siyah geometrik, izik bezek de-
korlu bir dinos (Resim: LIf) ortaya (az ve metal
imitasyonu veren bu tip, enderdir).
daha ok eteklerde gri Frig keramik
ile 1/14 (Resim: lOa-b),
1991 ve 1992 sezonu Orta Frig dnemi
Bu iki evreli bir konutun, SmlOx3m20 lle-
rinde dikdrtgen temel gn
(80SmSlO). zerine 30cm iki
dizisinden temellerin iinde Orta
Frig anak-mlek egemendi. amurla temel-
lerin zerinde kerpi var iine olan
kerpi Bu destekleyen 2m bo-
yunda ve 20 cm direk olarak gn
Tarihlernede kriter olacak olan bir para, Prof. Ku-
niholm (Resim: 8a,b).
bu amalardaki ve Orta Frig dnemi keramik
byk Frig ilk
(Resim: 9, 10). ok erken olmakla beraber, bu
daha ok ynde var ilk ortaya
syleyebiliriz.
486
6. Orta Tun ve Eski Hitit Dnemi: olarak, yan-
kerpi konstrksiyonunun da
ortaya hyk sektr gneydedir (Plan: T/28). savun-
ma ait askerlerin gneyinden ve
fevkalade tahrip eden yol bir teraslama duvan ortaya
T/28 (804m.50) yukardan olan toprak kal-
de Eski Hitit ortaya (Resim: 12a). Klle kan-
yzey sonra, in-
takt tabaka bulundu. Burada ve kerpi duvann,
bir toprak zeminzerine,
gibi, bir annatrle grlmektedir. ama iinde
evreyi gsteren kerpi ve annatrl duvar Beycesultan
Level V ve IVa'ya benzemektedir" (gelecek kesin bir saptama
bugn iin bir gzlernimizi dile getiriyoruz). T/28 ok
tahrip (defineci ukurlan vs. gibi) kerpi duvar
saptayabildik. iinde gn keramik
tr, blgeden Orta Tun IlEski Hitit evresi ke-
benzemektedir. Kaplar tomada
renktedir (Resim: 12a).
ortaya iinde
geen toprak byk boy (5cm-8,5cm) dokuma
(Resim: 12 c,d,f) ile toplu bir halde geyik boynuzundan retil-
alet saplan ve eki-baltalar (uz. 13,5cm, sap 3cm) ortaya
Dericilik ve bu aletlerin
geyik boynuzundan ve geyik boynuzunun, hay-
ile yerden kesilerek gzlenmektedir. Ben-
zerleri, Demircihyk' kat IKL Beycesultan, Alaca Hyk, KI-
tepe, (B.K.IV d-c) Ikiztepe- ve Karum
Ib ile Eski Hitit dnemine tarihlenmektedir (Resim: 13a-f).
Tun buluntulan, amalarda belli bir bi-
rimi iinde yukanda geen kltrlerin buluntulan ile ve
yzey (Resim: 12b). Toplanan kemik ve
silex deliciler Demircihyk IT III buluntulanyla paralellik gstermek-
tedir: On gemeyen amorf keramik paralan ve bezekli k-
(6) S. Lloyd-J. Mellaart, Beycesultan II, London 1965, s.39vd., 60, lig. A.14, A.15. A.26.
(ll B. Kull, Demirci Hyk V. Mainz 1989, s.188-189, n.829, res.181-182,lev. 36/10 (izim).
(8) U.B.-H. O., I, Birinci ve Dnem (1974-1975), Ankara
1988, s.56, lev.XLI/I4,15,23.
. Bilgi, 1989 Dnemi ve Restorasyon XII.
i (1991), s.242. res.6-8 (IT II materyali).
487
k da, yine Oemircihyk materyeli ile byk benzerlik gs-
termektedi.... (Resim: 12e,g).
Bu raporumuzda 1989-1992
sunduktan sonra, ilk sezonumuzda, kuzeyinde, merdivenli
ok yzeyde bulunan toprak Prig
mhr matrisinin zerindeki 15 paleo-Frigr
Prof. Cl. Brixhe'in dile getirmek istiyoruz, M-
hr paleo-Frig alfabesinin harfleriyle bir
11-15 atiei ses veren bir datifi Atis'e Prof.
Brixhe'e gre, burada bir zel ad, Frig Khele'nin gen
Atis
ll
ve kk mhr biimindeki veya matris
zerine bir dedikas Bu iinde, Atis'in en erken si-
tasyonlanndan biriyle oluyoruz (Resim: 9d-e).
Bugne dek burada gn
na Frig byk Prig
iin bize tutmakta ve umut vermektedir.
(8a)
(9)
(10)
(11)
488
B. Kull, ay. es. s.208. lev. 38/15.
Bk. Cl. Brixhe-Lejeune, M., Corpus des Inscriptions Paleo-phryglennes. 1.Texte, II Planche,
Paris 1984, s.280: Repertoire general des lettres.
Meslek Prof. Cl. Brixhe'in mhrmz incelemekve zmek iin
ortaya ve bize bilgiye, burada itenlikle ederim.
mhr ilk bilgileri bize veren meslek Prof. Brixhe'e
burada itenlikle ederim. Attis iin bk. H. Hepding, Attis, seine Mythen und seine
Kult, 1903; Pauly-Wissowa, ay.es., vd.; MJ. Vennaseren, The Legend of Attis in
Geeek and Roman Art, Leiden 1966: -, Cybele and Attis, The Myth and the Cult, London
1977.
o
o
)
,
,
o
:5 ~
)o
:0
T
;;
~
!f,.
--
489
Resim: 2a- havadan grnm
Resim: 2b- grnm
490
Resim: 3a- Gneyde 8/24 Orta Bizans suruna ait
Resim: 3b- Gneyde 8/24 Ge Bizans dnemine ait erkek iskelet i, toprak st
gms
491
492
Resim: 4a- Gney 8/24 a m a s , Orta Bizans sur bedeni
(yzeyden 2 n derinlikte)
Resim:4b
Resim:4c
a
Resim: 5a,b- kuzeyden grnm, R/6.-8
merdiven (8 basamak)
Resim: Sc- kuzey. R/6-S merdiven 8. basamak; III duvar temel
ocak
493
Resim: 6a- 1.-2. basamaktaki Ge Roma sanduka
mezarlar
Resim: 6b- Rj6-8 sanduka ocuk
ve ocuk iskeleti
494
Resim: 7a
Resim: 7a,b- Rl6-8 a m a s , 4. basamak, Frig evine ait sundurma
495
Resim: 8a- 1114 Frig evine ait temel
Resim: 8b- direk
496
Resim: 9a
Resim: 9b
Resim:9d
Rcsim:9b
Resim: 9c
Resim: ge
Resim: 9a,e- Frig a) koyu renkte kp Rl6-S 4. basamak Frig evi.
b) Orta Frig anak, c) Gri yonca testi R/6-S Frig evi
iinden, d-e) Rj6-S yzeyde olan (oprak,
Paleo-Frig yazith mhr
497
Resim:
Resim: 10b
,
1 J"'"
,
Resim:
Resim: lOa,b,c- amalannda bulunan Orta Frig kcramik buluntular; a) gri,
anak (1/14 b-c) gri kcrarnik paralan
498
Resim: 11a
Resim: lle
, t t
Resim: lle
Resim: 11b
Resim: i Id
.
.--.-.
Resim: i If
Resim: 11a,f- a) Roma M.S. 2. kire bst (negatif b.c) Roma
kulplu kase ve tabak, sigillata tr, d) parlak gri renkte, i tarafta Ilcral
bezekli tabak "Late Roman Ware" tr, c) boya bezekli tipi
bir iki O parlak siyah, geometrik izik bezekli dinos
499
Resim: 12a
Resim:
Resim: IZc Resim: 12d
Resim: IZe Resim: IZf Resim: 12g
Resim: a) Eski Hitit kap h) III (yzey buluntusu),
c,d,t) T iri e.g) T p.t. izik (S/28
500
Resim: 13a
Resim: 13c
Resim: 13e
Resim: Bb
Resim: l3d
Resim: 13f
Resim: 13a,f- a,c) geyik boynuzundan eki baltalar Eski Hitit ('1'/28 d) alet
e.f) kemik delicilcr (R/6-8 mcrdiven ama, 8. basamak
501
1992 YILI KAZISI
AFYON)
C.S. LlGHTFOOT*
1992 dnem Amorium 4 ve
24 18 personel, 30 ve
temsilcisi grev (temsilci Istanbul Arkeoloji Mzeleri'nden Sa-
Bilen idi). Ekip Prof. R. Martin Harrison Dr. Chris
Lightfoot ve sikke Dr. Michael Ballance
Bay Gordon Lawson (mimar), Bayan Lucy Bown (a-
nak mlek sorumlusu), Dr. Roberta Tomber (anak mlek sorumlusu),
Dr. Margaret Gill(kk buluntular ve cam sorumlusu), Dr. John Giorgi
(arkeo-botanik Bay Eric Ivison sorumlusu), Dr. Neil Chris-
tie, Bayan Amanda Claridge, Bayan Shahina Farid, Bayan Isabella Sjst-
rm-Welsby (arkeologlar), Bayan Elizabeth Harrison ve ev
ri sorumlusu), Bayan Elif (LU. Edebiyat Fakltesi
Bay James Harrison (genel sorumlusu ve Bayan Mary Harri-
son (yiyecek sorumlusu) ve Bay Osman (hesap ve SSK so-
rumlusu) Dr. Klaus Rheidt ve Aizanoi ekibi,
Bayan Kirsty Norman .ye Bay Paul Golding ziyaret
Bu Oxford Universitesi, British Academy, AET, Ankara Ingi-
liz Arkeoloji Enstits, Oxford-All Souls College ve Lineolm College,
Ko Holding The Society for the Promotion of Roman Studies, The
Byzantine Society, Denis Buxton Trust, National Westinster Bank plc.,
ve zel maddi Ken-
dilerine minnettanz.
* C.S. UGHTFOOT, Arkeoloji ve SanatTarihi Blm, Bilimlerve Edebiyat Faklte-
si, Bilkent niversitesi,TR-06533 Bilkent, ANKARA.
(1) bittikten iki haftasonraProf. Martin Harrison Oxfard'daki evinde vefat etti. Bu
rapor M.H. Ballance, L. Bown, N. Christie, A. Claridge, S. Farid, J.A. Giorgi, E.A. Ivison,
Prof. C. Mango, I. Sjstrm-Welsby, R. Tomber'in
503
Burada bu ve Mzeler
Genl ve Afyon Mzesi Mdr Ahmet en
iten Celal
Polat'a ve Afyon Emniyet komiserlerinden Blent Kur-
tuldu'ya iin ok ederiz.
amada devam etti:
L
gney bulunan L yak-
16x14 m' lik bir kapsayacak ve 1.50 m
kadar Bu sonucunda 14. sonla-
19. kadar uzanan drt evre Bu evre-
lerin nemli blmnde, daha erken dnem iinde yer
yer geici ve dzensiz birimleri (Re-
sim: 1). Olduka toprak birikintisi, bu birka defa uzun
lar etmektedir. Bu daha erken dneme ait olan Bizans
kalan ve evre duvarla-
nnda bol miktar yeniden (Resim: 2).
Ozellikle, Roma dnemine ait olan Frig tipi mezar steline ok
L ise, 1990 sezonunda ortaya
olan kuyu tekrar Kuyunun byk
ve 2.40 metre kadar devam Bulunan
anak ok nedeniyle kesin tarih
Bazilika
Burada kilisenin zerinde yer alan ve 1.50 metre
dolgu ve toprak birikintisinin zerinde
ve kilisenin blm, orta nefin ve apsis ka-
Bylece kilisenin blm 1991 olan
kadar taban yzeyinin byk bir blmnn
ise gelecek (Resim: 3). Bu kilise-
nin ilgili zellikler de ortaya
kilisenin simetrisiyle ilgili olarak zellik-
ler de byk oranda kilisenin
evresi yani dini olarak grevini
sonra ve bina bir uzun bir sre sonra, byk
504
ihtimalle bannma veya olarak da daha belirgin
hale
Kilisenin orta yer alan opus sectile synthronon
durumunun ve kalitesinin saptanabilmesi
ve byk bir tahrip Bununla beraber, in si-
tu olarak paralar genel ile ilgili bilgiler elde etme-
miz iin yeterlidir. Moloz dolgu humus iinde ol-
duka nemli miktarda mavi ve renkli drt cam
mozaikleri .. Bu .durum kilise ve en
nc evrede parlak renkli mozaiklerle dekore
nu ortaya
evre AB
Bu sezon, yer alan -
gen kulenin ve kuzey devam edil-
kuzey ve gen kulenin ii-
nin gen kulenin Orta Bizans
dnemine ait evin ve koruma
kalan ve olduka bir araziyi kaplayan antik birikintisinden r-
nekler (Resim: 4).
AB kuzey ucundan 4 m yer alan ve 4x4 metre
AB1 olan sonucunda giri-
kuzey ve buna ek olarak, kalan
'bir blm de Burada, hemen nnde bir
Orta ait tahmin edilebilecek bir yolun yze-
yi ortaya Yzeyin kalan birikintiler, blgesinin
yolun nce uzun bir sre
dir. Ugen kulenin gney i ve iki tahrip ortaya
(Resim: 5). Bu katlardan altta tahta
paralan ile olduka nemli miktarda ki, bu
da ie
Arkeo-Botanik
defa 1992 sistematik olarak rnek
olarak gnmze bitki ve
hayvan kemikleri
1) Roma ve Bizans dnemlerinde olan bitki ve hayvan
cinslerinin
505
2) Bu dnemde ve
3) Hayvansal ve bitkisel rnlerin ticaretinin
zamanda bu geleneksel yntemleriyle ilgili
etnografik da Bu ar-
keolojik verilerin olduka nemli
ni
amadan toplam otuzdrt rnek 1990 ka-
sonucunda ortaya olan birikintilerinin
hemen bir sondaj
Tm mekanlardan hayvan kemikleri ve tarihlendirilmenin ya-
da toplam 12 adet C14
Toprak rnekleri 250 mikron ve
1 mm lik bir elek kova iinde
olanlar dahilolmak zere, tm hayvan kemikleri
ve incelenmek zere gruplara malze-
me ise, iki gzl bir mikroskop ve bitki grupla-
ilgili geici sonular Ingiltere'de
devam edilecektir.
taneleri tm rnekler en iyi durumda olan-
taneleri (Tritium aestivum s.l) ve arpa (Hordeum sativum)
birok rnek ierisinde her ikisi de gnmzde
halen ve insan ve hayvan (arpa) olarak
rneklerde de zm (Vitis vinifera)
ki, bu durum bu dnemde veya
zmn taze veya meyva olarak etmek-
tedir. Gnmzde Amorium evresinde olduka az
zm ise pestil veya halinde tketilmektedir.
Birok mekandan toplanan rnekler evcil ke-
mikleri olarak stn gelmektedir. Bunlar koyun (ovis), kei,
inek (bos), at (equus) kemikleri Domuz kemiklerineyse
daha az miktarda rnekler ierisinde ise tavuk ke-
mikleri mevcuttur. Gerekte hemen hemen tm anatomik paralar rnek-
ler iinde temsil
anak-mlek
Bu sezonunda 2000 adet anak-mlek incelen-
Bu L anak mlek da ele gei-
506
ki, bunlar 18. Ktahya ay 16.
ok renkli seramiklerinden, topraktan ve ba-
kan renkte kaplardan, sgraffito bezeli kaplardan ve
la 13. ait ve olduka gz bir bir kase-
den
Kiliseden olduka az anak mlek ele
ve bunlar 13. sgraffito bezeli kaplarla haldebulunan 1., 2.
ve 3. hamur tiplerindeki anak mlek
Bunlara ek olarak, 1988-1990 olan ince ci-
mallar olarak hamur ve form tipolojileri tespit
En erken dneme ait para, siyah bir mal ile temsil
edilmektedir ve Campana A tipinde rnekler de iermektedir,
Bu rneklerden hibiri tek hatta
rnallarla ortamlarda Bunlar Imparator Augustus
dneminden ikinci kadar uzanan bir sreyi kapsayan ithal mallar-
la birlikte ve Suriye-Filistin blgesinden
olan Sigillatta A ve yerinin Kk Asya nerilen Do-
Sigillata B tipinde mallar iermektedir, Hem siyah hem de
kaplar bir hamur taklit
yerel olarak retildikleri tahmin edilmektedir. Amorium'a zg
ve bombeli sahip benzerlerine
henz Ge dnemde ithal mallara olduka nadir olarak
kadar ge dneme ait iki ithal para
ele ki, bunlardan biri zg, bir mala
ait bir para, yine ve Afrika kkenli bir
Kilisede drt tane Damgalar yu-
varlak olup, iki ad Ters damga
bu gsteriyor: + EAIAN[O]Y (Av damga ise
E]YrEN[IOY] okunuyor (Resim: 6). Istanbul Bizans dnemine
ait olan hi Biim olarak Amorium'daki
damgalar bulunan binlerce rneklerinden benzerlikler grl-
mektedir. Buna kiliseden ortaya
Amorium veya yresinde bir
Sikkeler
1992 9 adet sikke Olduka kt du-
rumda bunlardan bir tanesinin VI. Leo, ise
507
II. Theophilos (M.S. 829-842) bir Bizans imparatoruna ait
tespit II. Theophilos'a ait olan sikke gen bi-
imli kulede 1988-1992 bulunan tm sikke-
ler ve bu 101 sikkenin Bizans dnemine ait
Hibir sikke M.SA. ncesine
Afyon Mzesi izni ile, 82 adet sikke temizlenmek ve
koruma zere temsilcisi Res-
torasyon ve Konservasyon Merkezi'ne
Sit blgelerinde bulunan 40 adet
Bunlardan sezonlannda Bununla bera-
ber L malzemesi olarak birka tane yeni ya-
Kyn civannda bulunan ve Roma dnemine ait birka
mezar ve olan tm paralan koruma
zere evine
Amorium'da olan ve iinde en
ok cinsler kire kum ve mermerden
(a) Frig tipi mezar ile, birok stun, stun kaidesi, stun
ve ve mimari paralann kire
grlmektedir.
(b) Kum ise Orta Bizans dnemine zg ift stunlarda
ve bloklarda gzlenmektedir.
(c) ise Ge Roma dneminde stun, duvar baluster
ve kapatma olduka grl-
mektedir. Fakat bunlardan Orta Bizans dneminde yeniden
(d) Tahmin gibi, Amorium'da mermer
Ianndaki Docimium mermer ocaklanndan Bu
mermer toplu olarak retilen mimari paralann ve 5. ve 6. kilisele-
rinin dekore edilmesi
byk bir kilisenin iinde
(Resim: 7-8). Moloz birikintisi ve tahrip katlan olduka nemli
miktarda duvar Bylece i duvarlann, en bu
alt bir zamanlar renklerdeki mermer blok-
larla kesinlik Kilise en bir evre-
508
de mennerle TabanIarda olan menner bloklar
(sekizgen, baklava gen, kare, dikdrtgen ve daire
sahiptir ve kare veya dikdrtgen panolar ierisine, geometrik
meydana getirecek
Kk Buluntular
Hem kilisede hem de AB olan orta ait
ok drt yaprak biimli ve ve olmak zere
tiptedir.
AB bulunan gen kule iinde, olduka bir tahrip
ile bir ortamda nemli byklkte, demirden ve
iki paradan bir mekanizma Bu paralardan ilki da-
ha nceleri bir zerine dikdrtgen bir Ikinci
para ise ilk zerinde dnen bir Olduka du-
rumda nedeniyle, ne amala kesin olarak
da, kule iin bir kilit en akla
Cam
ilk sezonu boyunca olan tm cam malzemenin
Her ne kadar paralardan
ma yapmaya olanak vermeyecek kadar kkse de, kenan, sap,ta-
ban gibi olan paralar olduka tip
nu ortaya Buluntular tarih olarak Hellenistik dneme ait
cam mozaiklerini temsil eden bir parayla 20. ait ay
ve soda paralanyla son Fakat Ge
Roma ve Bizans dnemlerina aittir. En ilgi ekici paralar
kadehleri ve kulplu kandillerdir. Bezemeli paralara nadir olarak rastla-
En olarak gzlenen bezerne biimi genellikle
kenanna cam kaplara ait cam parala-
nna ek olarak, hem yntemiyle hem de silindire fleme ynte-
miyle imal olduka ok pencere ele
Sonu
AB elde olan deliller 5.
olan 838 nl Arap
na kadar olduka bir ayakta nermektedir, Daha
sonra 200 kadar tahmin edilen bir sre iin bu tanmsal
amalarla Orta ise buraya iki
509
olan bir ev iki nemli
olan ve ilk sezonunda olan kilise ve
Bina" da srekli bir istihdam gzlenememektedir.
elde edilen genel izlenim 9. ve ekirde-
veya hykte faaliyetine devam
dir. tekrar ancak 1 ilk
dneminde meydana
L elde edilen bilgiler Trk dneminde
ve dzensiz birimlerine sahip gstermektedir. Bu yeni
bir gzlemdir, nk bu gnmzde mevcut olan kyn 1891
kadar tahmin edilmekteydi.
Ele geen ortaya ki Amorium'un ge-
ve iki byk ve nemli period Bunlardan
biri ge 5. ge ve 1 ilk Amori-
um'un, belki de Konstantinopolis ve Isauria
Imparator Zeno (M.S. 474-491) tekrar ku-
sylenir. Kilisedeki ele geen buluntular (Hr. Ko-
non damgalan ve mermer mimari paralardan birka rnek-
ler) Zeno'yla gsterebilir. Trk nce, Bizans
"Rnesans" dnemi Amorium'un ikinci refah ve dnemidir. Kilise
yeniden yeni evler ve en nem-
lisi de evre duvarlan Bununla da sivil halka
zerlerinde hibir tehlikenin ve savunma sisteminin gc
gsterilmek Yukan
ise, Bizans dneminden Seluk dnemine kadar olan srekli yerle-
olarak bir
510
Resim: 1- Yukan L bulunan ge dneme ait (14-16 odalar ve
(EAH)
Resim: 2- L evre duvarlan (CSL)
511
512
Resim: 3- kilisenin
(EAH)
Resim: 4- A-B bulunan Orta Bizans dnemine ait bir ev
(NC)
Resim: 5- evre duvarlannda gen kulenin ii (Ne)
Resim: 6- Kilisede bulunan bir
rnek
513
514
DIE AUSGRABUNGEN IN
AIZANOI 1992
Klaus RHEIDT*
Die Ausgrabungskampagne des lahres 1992 begann am 27.7:. und
endete am 14.9. mit der Abreise der letzten Mitarbeiter und der Uber-
gabe der Funde an das Museum Ktahya'. Vertreter der Antiken-
behrde war in diesem lahr Herr Mehmet aus Ankara, der die
Arbeiten jederzeit tatkraftig und fachkundig untersttzte.
Topographische Au.fnahme urul Erforschung von Aiza-
noilavdarhisar
Die Neuvermessung des Ruinengebietes von Aizanoi und des
darin gelegenen alten Teiles des Dorfes avdarhisar, mit der im lahre
1990 begonnen worden war, konnte 1992 abgeschlossen werden. Die
im Jahre 1991 durchgefhrte Aufnahmealler StraBenzge, Platzanlagen
und antiken Baureste des Ortes wurde durch die Vermessung der Innen-
hfe der Hauser und der Garten und Felder zwischen den Hofanlagen
erganzt, Die Vermessung erfolgte je nach Zuganglichkeit und Uber-
sichtlichkeit der Objekte als HandaufmaB oder geodatisch mit der
Totalstation Geodimeter 400 der Abteilung IstanbuL. Zusatzlich wurden
alle Sarkophag- und Grabsteinfragmente in der Nordnekropole, die
Reste einer Aquaduktleitung und einer Tonrohrleitung nordwest1ich der
Stadt vermessen. Ane geodatisch aufgenommenen MeBdaten wurden
* Dr.-Ing. Klaus RHEIDT, Arkeoloji Camii
Sok. 48, Taksim-ISTANBUL
1 An den Arbeiten waren folgende Mitarbeiter beteiligt: K. Rheidt (Architekt und
Grabungsleiter), U. Wulf-Rheidt (Architektin), A. Atila (Grabungstechniker), A.
(Photograph), N. Atile, Chf. v. Mosch (Archaclogen), F. Treppmann (Archiiologiestudent,
Archaologisches Institut der Universlut Kln), M. Auer, G. Lohrer, J. Rieser
(Architekturstudenten, Institut fr Baugeschichte der Universitat Karlsruhe), Chf. Hennann
(Geodasiestudent, Geodatischcs Institut der Universitiit Karlsruhe), F. Kuster
(Steinmetzmeister), M. Wrrle (Epigraphiker) und als Gast J. Steiner (Bauingenieur).
515
elektronisch abgespeichert und verarbeitet und danach in die in den
neu geschaffene Kartengrundlage im Ma6stab 1:1000 ber-
tragen. Die Yorarbeiten fr die geplante Herstellung einer topogra-
phischen Karte von Aizanoi sind damit weitgehend beendet. Die schon
1991 gemachte Beobachtung, da6 sich die Baufluchten der Dorfhauser
an vielen Stellen an antiken Strukturen orientieren, erfuhr durch die
weitere Aufnahme aller Rckgebaude und Fe1dbegrenzungen vielfache
Bestatigung-,
Grabung im Ho! der ehemaligen Volksschule von avdarhisar
(Abb. 1)
Die Untersuchungen des lahres 1991 hatten ergeben, da6 sich in
Fortsetzung der Brcke 3 eine Hallenanlage mit Marmorstylobat befin-
det
3
Zur Klarung der Frage nach einer Querverbindung zwischen der
Brcke und der 1991 lokalisierten Hauptachse der Stadt, der rnonu-
mentalen, SW-NO-verlaufenden Saulenstrae", wurde eine grJlere
Sondage im Hof der ehemaligen Volksschule von avdarhisar angelegt,
deren Gebaude nach erheblichen Zerstrungen wahrend des Gediz-Erd-
bebens im Jahre 1970 heute bis auf wenige Fundamentreste verschwun-
den sind. Nachdemschon in der ersten Grabungswoche deut1ich wurde,
da6 die Architektur der 1991 nur in einer sehr begrenzten Sondage fest-
gestellten Halle fast vollstiindig in Sturzlage erhalten war, wurde die
Grabung zunachst nach Sdwesten und dann nach Nordwesten bis zur
Begrenzungsmauer des ehemaligen Schulhofes erweitert (Abb. 1, Son-
dage 12-14). Dabei stellte sich heraus, da6 an dieser Stelle eine Stra6e
mit beidseitigen Saulenhallen und einer lichten Breite von 8,30 m die
ewartete Verbindung zur groJlen innerstadtischen Hauptverkehrsachse
bildete. Eine weitere Sondage wurde im Bereich der Kammem hinter
der Nordosthalle angelegt, um deren Ausdehnung und Bauphasen zu
klaren,
Die verstrzten Bauteile - Saulen, Kapitelle, Architrave, Friese
und Geisonblcke - beider Hallen (Abb. 2-3) lassen deren ursprng-
liches Aussehen sicher erschlieJlen, da alle Bauteile auf mehrere Meter
2 s. A. Hoffmann - K. Rheidt, XIII. Sonulan II, 1991, 327f. - K.
Rheidt, XN. Sonulan 1992, BoL. II, 293
3 Diese war zunachst tr die Begrenzung des schon von R. Naumann angenommenen
gro.8en Platzes umdas Macellum gehalten worden. K. Rheidt, XIV. Sonulan
1992, BoL. II, 292
4 s. Rheidt a.O.;
516
und in vielen Exemplaren erhalten sind und nur ganz wenige Teile feh-
len, Die aufgehende Architektur beider Hallen steht auf einem Funda-
ment aus Bruchsteinen und und besteht auf beiden Seiten
nahezu ausschlielllich aus Spolien.
Die Nordosthalle
Der Stylobat der die StraBe nach Nordosten begrenzenden Halle
liegt ca. 30 cm ber dem StraBenniveau. Er trug 4,90 m hohe, un-
kanel1ierte Saulenschafte mit auferst.qualitatvollen ionischen Kapitel1en
mit reich verzierten Polsterseiten (Abb. 4-5), von denen vier nahezu
vollstandige und Bruchstcke mindestens eines weiteren geborgen wer-
den konnten. Geringe Spuren auf dem Stylobat deuten darauf hin, daB
dieser in seiner Erstverwendung Basen mit quadratischen Plinthen trug.
Da sich von diesen keinerlei Reste gefunden haben, ist angesichts der
nahezu vol1stiindigen Erhaltungder brigen Bauteile davon auszugehen,
daf sie beim Neuaufbau des Stylobats und der Halle aus Spolien nicht
wiederverwendet wurden.
Die Kapitel1e trugen Architrave mit drei Fascien, die mit einer
Ausnahme auf eine Gesamtlange von 15m erhalten sind (Abb. 6). Diese
stammen im Bereich der Grabung fast alle von einem alteren Bauwerk.
Nur einer wurde an diese Spolien spater angefgt und auf der Vorder-
seite entsprechend, aber grber bearbeitet. Dieser Architrav hat im
Gegensatz zu del}. wiederverwendeten keine Suffitte und keine profi-
lierte Rckseite. Uber den Architraven lag ein plastisch ausgearbeiteter
Rankenfries, von dem insgesamt 17 laufende Meter gefunden wurden.
Nach oben abgeschlossen wurde dieser Gebalkaufbau von Konsolgeisa,
die von verschiedenen alteren Bauten stammen und weder nach ihren
Profilen noch nach ihren MaBen zusammenpassen (Abb. 6).
Von den alteren Gebauden, die fr diesen Aufbau einen groBen
Teil des Baumaterials lieferten, laBt sich vor allem dasjenige, von dem
Saulen, Kapitel1e und die meisten Architrave stammen, naher fassen.
Auf zwei Architraven befindet sich eine eradierte, auf einem weiteren
und dem anschlieBenden Bruchstck eine gut erhaltene Inschrift, aus
der hervor geht, daB diese Bauteile ehemals zu einem Artemistempel
gehrten. Dieser wurde nach einer ersten groben stilistisehen Einord-
nung der Kapitel1e wahrscheinlich in der ersten Halfte des ersten Jahr-
hunderts n. Chr, errichtet, .
Wo dieser Tempel stand und welches Ereignis zu seinem Abbruch
gefhrt hat, ist noch unklar. Der Stil des in die Hallenarchitektur ber
den Teilen des Tempels offensichtlich neu eingefgten Rankenfrieses
laBt das Datum dieses Abbruchs und damit die Erbauung der Halle
517
wahrscheinlich gegen Ende des 2. oder im frhen 3. Jahrhundert n.Chr.
annehmen.
Vor der Halle wurden in Sturzlage zwei Statuenpostamente mit
Ehreninschriften gefunden. Die eine nennt einen Zeuspriester Deme-
trios, die andere eine Frau namens Marciana Tateis, Mutter der Asiar-
chen Plavius Julianus und Pardalas (Abb. 7). Vor diesem Postament
lagen die Bruchstcke der ca. 1,5m hohen Statue eines fltespielenden
Satyr mit einem Pantherfell aus dokimaiischem Marmor, die mit der
Basis durch zwei Klammem verbunden war. Das Pantherfell kann
mglicherweise als Anspielung auf den Namen des jngeren Sohnes,
Pardalas, gedeutet werden (Abb. 8). Die Fortsetzung der Hal1e nach
Sdosten wurde durch eine begrenzte Sondage in einem benachbarten
Gartengrundstck geklart (Abb. I, Sondage 16).
Hinter der Saulenhalle befanden sich Kammem, die wahrschein-
lich kommerziellen Zwecken dienten. Eine dieser Kammem wurde
vollstandig freigelegt (Abb. 1, Sondage 15; Abb. 9). Sie ist von krafti-
gen Mauem aus Bruchsteinen und Kalkmrtel eingefaBt und mit etwa
5,0 x 5,5 m. Der Innenraum, dessen FuBboden aus festgetretener Erde
bestand, wurde spater durch eine Quermauer in zwei Abteile geteilt und
war verputzt. In einer spaten Phase erhielt der Raum eine Liingsteilung
mit Tr, die ber die Quermauer Zahlreiche Mnzen aus
diesem spaten Zusammenhang lassen die letzte Nutzungsphase des
Raumes in der zweiten Halfte des.S. Jahrhunderts annehmen.
Die Sdwesthalle
Die Sdwesthalle der mit Marmorspolien gepflasterten Stralle hat
einen zweistufigen Stylobat auf dem sich, wie bei der Nordosthalle,
unkanellierte Sauleri von 4,12m Hhe erhoben. Auch hier feh1en Hin-
weise auf Saulenbasen vllig, die Saulenschafte standen wahrscheinlich
also direkt auf den Stylobatplatten. Sie trugen ionische Kapitelle von
guter Qualitat, von denen drei Stck vollstandig geborgen wurden
(Abb. 4. 10). Wie der Stylobat, so besteht auch der auf 12,60m Lange
erhaltene Architrav aus verschiedenartigen Spolien, die auf der Vorder-
seite teilweise nur grob aneinander angepasst wurden. Zwei auch auf
ihrer Rckseite profilierte Architravb1cke mit Suffitten, einer davon
mit einer Inschrift, entstammen wahrscheinlich dem gleichen Bau, wie
die Kapitelle. Neben diesen wurden in der Hhe und Tiefe sehr unter-
schiedliche Blcke mit einem nur grob annahernden Frontprofil als Ar-
chitrave verwendet. Dasselbe gilt fr den unverzierten Fries, dessen
einze1ne Blcke teils ein einfaches ausschwingendes Profil besitzen,
teils vllig unprofiliert sind. Den oberen Abschluf dieses Gebalks
518
bildet ein ausladendes Geison mit Zahnschnitt, von dem sich
ausgesprochen viele Blcke, insgesamt 15,40 laufende Meter, erhalten
haben.
Die Inschrift auf einem der Architravblcke beinhaltet eine Wei-
hung an den aizanitischen Zeus und Nero, den Sohn des Claudius. Das
Gebaude, von dem dieser Architrav und wahrscheinlich auch die Kapi-
telle und Saulen stammen, wurde also um die Mitte des ersten Jahrhun-
derts n.Chf. errichtet und war vielleicht ehemals eine Halle oder sogar
ein dem aizanitischen Zeus geweihter TempeL.
Wann -die Bauteilein ihren--vorgefundenen Zusammenhang
gebracht wurden, ist noch unklar. Es scheint jedoch, als ob der Bau
beider Hallen und damit auch der Abbau der alteren Bauwerke, deren
Teile wiederverwendet wurden, zur gleichen Zeit, wahrscheinlich also
im spateren 2. oder 3. Jahrhundert n.Chr. erfolgt ist.
Hinter dem Stylobat der Halle wurde eine kleinteilige Bebauung
aus spatantiker Zeit freigelegt, die Wohn- und Handwerkszwecken
diente. Eine Feuerstelle und ein grofles Vorratsgefall (Pithos) waren bis
tief unter das Niveau des Stylobats eingetieft. Zahlreiche in diesem
Zusammenhang gefundene Mnzen lassen die Nutzung dieser spaten
Einbauten bis in das 5. Jahrhundert n.Chr. erschliellen. Wie bei der
Nordosthalle, so scheint auch hier die gesamte Bebauung in der zweiten
Halfte des 5. Jahrhunderts aufgegeben worden zu sein.
Frhere Reste
Bei der Freilegung der hinter dem Stylobat der Sdwesthalle ein-
getieften spatantiken Besiedlung fanden sich zwei kraftige Kalkmrtel-
mauem der Vorgangerbebauung der Halle, ber deren Reste der nur
auf drei Schichten Bruchsteinmauerwerk gegrndete Stylobat
hinweggebaut ist (s. Abb. 4). Zur Klarung der Frage, wie tief diese
Mauem hinabreichen, wurde neben der nordwestlichen der beiden
Mauem eine begrenzte Tiefsondage angelegt, bei der noch 2,80m unter
Stylobatoberkante grofle Mengen Keramik geborgen werden konnten.
Danach stammt die gesamte Auffllung zwischen den frhen Mauem
wahrscheinlich aus dem . Jahrhundert n.Chr, Etwa 0,5m unterhalb der
Unterkante der Mauer wurde der Dachziegelversturz einer noch alteren
Bebauung freigelegt, der in dieser Kampagne jedoch nicht mehr weiter
untersucht werden konnte.
Auch die Kammem der Nordosthalle wurden ber den Resten
einer Vorgangerbebauung errichtet, von der sich bislang aber nur eine
rechteckige Stein-/Ziegelsetzung gefunden hat. Uber die genaue Datie-
rung und das Aussehen dieser frhen Bauphasen sowie ber die Einord-
519
nungder frhen Mauerfluchten in das stadtebauliche System Aizanois
sollen die Grabungen der kommenden Jahre Aufschlufl geben.
Fundbearbeitung
Keramik
N. Atik begann mit der Durchsicht und Bearbeitung der Fundke-
ramik von Aizanoi. Sie ordnete die Bestande des Grabungsdepots neu
und bearbeitete als erstes die grflte Fundgruppe, die aus den Gra-
bungen 1981 und 82 beim Dorischen Saulenhof starnmende Keramik.
Dabei stellte sich heraus, daJl die Fundgruppe neben wenigen prahi-
storischen Steingeraten und osmaniseher Keramik, sowie einigen
Scherben des 2.-4. Jahrhunderts vor allem augustaische Keramik ent-
halt. In Aizanoi gab es danach schon in augustiiischer Zeit eine
hochentwickelte Tpferproduktion, die wahrscheinlich auch sehr feine
Keramik herstellen konnte. Importiert wurden Sigillata von sehr guter
Qualitat und Reliefkeramik, die teilweise aber auch noch einheimisch
sein Die Forschungen zur Keramik von Aizanoi sollen in den
nachsten Jahren ausgeweitet werden.
Mnzen
Chr. v. Mosch reinigte und bestimmte die Fundmnzen der Gra-
bung und begann mit der Aufnahme der von Aizanoi
im Museum Ktahya, die durch die freundliche Untersttzung und Mit-
hilfe des Direktors des Museums, Herrn M. Trktzn ermglicht
wurde.
Bauomamentik
F. Treppmann reinigte die an der Gelandeoberflache sichtbaren
verstrzten Bauteile des des Theaters und erstellte ein
Inventar fr eine geplante Arbeit ber die Bauomamentik des Theaters.
Er weitete die Inventarisierung der Architekturteile danach auch auf
andere Ruinenkomplexe Aizanois aus.
Inschriften
M. Wrrle nahm ber 30 Inschriften auf. Er bearbeitete die oben
angesprochenen Bau- und Ehreninschriften innerhalb der Grabung,
sowie im Dorf verstreut gefundene epigraphische Zeugnisse, darunter
520
einen sehon bekannten, aber lange versehollenen Brief des Kaisers Nero
und einen weiteren, neugefundenen Kaiserbrief aus severiseher Zeit.
Beide waren im Zuge der topographisehen Aufnahme der Dorfhauser
entdeckt und ins Grabungshaus gebraeht worden. Neben mehreren
Grab- und Ehreninsehriften fand sich im Dorf noch ein Arehitravteil
mit einer Hallenweihung an den Kaiser Commodus. M. Wrrle
beschaftigte sich daneben mit der Uberprfung bekannter Insehriften im
Keller des Tempels und hinter dem Tempel sowie mit den spatantik-
mittelalter1iehen Graffiti auf den Tempelwanden.
- -
Restaurierungsarbeiten
Die berarbeitung der 1968 an den Sauleri des Tempels
angebraehten Betonflickungen wurden aueh 1992 weiter fortgesetzt. F.
Kuster schlug Kanelluren in vier der Fliekungen auf der Nordostseite
und eine auf der Nordwestseite des Ternpels (Abb. 11). Er schlof dort,
wo die Fliekungen vom Marmor abgerissen waren, den entstandenen
Spalt mit Araldit und modellierte den oberen Rand der Stege soweit
auf, daJ3 die Gefahr dureh Wasseransammlungen und Eindringen von
Wasser weitgehend beseitigt werden konnte. An der Westante des
Opisthodoms wurde ebenfalls Beton auf einer Aralditbrcke anmodel-
liert und das noch fehlende eingearbeitet. Die Restaurie-
rungsarbeiten an den Tempelsaulen sind darnit bis auf die fnf Saulen
der Nordecke abgesehlossen. Hier ist die Uberarbeitung dureh den
Steinmetz erst nach einer statisehenGrundsieherung der Sauleri und des
Gebalkes mglich,
J. Steiner untersuehte die Mgliehkeiten einer einfachen Siehe-
rung der Nordecke des Tempels und begann mit der Planung der dafr
ntigen Aufwendungen an Gerat und Fachkraften. Daneben wurden die
in den Jahren 1968 und 1972 erfolgten Restaurierungen naher in
Augensehein genommen.
Die im Bereieh der Grabung im Hof der ehemaligen Volksschu1e
in Versturzlage aufgedeckten Arehitekturteile wurden herausgeraumt
und geordnet (Abb. 12). Abgeplatzte und gebrochene Teile wurden,
soweit es mglieh war, sofort mit Araldit geklebt. Da die ursprngliehe
Anordnung fast aller Arehitekturteile beider Hallen sich an ihrer Ver-
sturzlage ablesen liell, konnten Teile der Gebalke in der Art einer
Arehitekturprobe direkt auf den Stylobaten aufgestellt werden, so daJ3
sich sehon jetzt ein guter Eindruck von der Arehitektur beider Hallen
und der Art des Einbaues der Spolien aus den alteren Bauten ergibt
(Abb. 6). Die Restaurierung der gebrochenen Teile durch F. Kuster,
521
fr deren Statik J. Steiner Berechnungen anstellte, soll in der kommen-
den Kampagne weitergefhrt werden.
Die Bruchstcke der Satyrstatue wurden geklebt, jedoch gibt es so
viele Fehlstellen, da6 die Restaurierung der Statue in diesem Jahr nicht
abgeschlossen werden konnte (Abb. 8).
Die Bruchsteinmauem der hinter der Nordosthalle freigelegten
Kammem wurden durch eine Aufmauerung von zwei Lagen Bruchstei-
nen in gesichert. Zur Unterscheidung zwischen antiker Sub-
stanz und neuer Aufmauerung wurde die Trennfuge zwischen altem und
neuem Mauerwerk in einem rtlichen Mrte1 mit Ziegelmehlbei-
mischung ausgefhrt. Die gesamten Grabungsflachen wurden zur
Sicherheit der Besucher und der ausgegrabenen Monumente mit einem
Zaun aus Maschendraht umgeben,
Offentlichkeitsarbeit
Im Jahre 1992 wurde durch die Grabung erstmals ein Fhrungs-
blatt mit einem topographischen Gesamtplan im Ma6stab 1:1()()()Q5 und
Informationen zu Geschichte, Ausgrabung und Einzelmonumenten vor-
gelegt, das interessierten Besuchem die fr einen umfangreichen Rund-
gang im weitliiufigen Ruinengebiet Aizanois ntigen Informationen
bietet. Das Blatt ist in Deutsch, Englisch und Trkisch beim Ruinen-
wachter, im Museum Ktahya und, wahrend der Kampagne, bei der
Grabungsleitung erhiilt1ich.
Zusatzlich stellte die Grabung fr die Herstellung eines farbigen
Kurzfhrers durch Aizanoi wissenschaftliche Texte, Plane und Photos
sowie finanzielle Mittel bereit. Diese Broschre wurde in Zusammenar-
beit mit dem Trkisehen Kultusministerium, der Provinzverwaltung von
Ktahya, dem Landratsamt von avdarhisar, der Abteilung Istanbul des
Deutschen Archaologischen Instituts und dem Museum Ktahya
gedruckt.
Sonstige Arbeiten/Zusammenarbeit mit trkisehen Stellen
Unter der Leitung des Direktors des Museums Ktahya, M. Trktzn,
fand nach intensiven Raubgrabungen im Bereich eines Tumulus sdlich
von eine Notgrabung statt, bei der Teile des Dromos freigelegt
wurden. Die Aizanoi-Grabung untersttzte die Arbeiten des Museums
5 s. Rheidt a. O., 290 u Abb.
522
durch Hilfe bei der und Planaufnahme der Reste des
Dromos,
Das Landratsamt von avdarhisar plant zusammen mit dem
Museum Ktahya den Bau eines Hauses fr den Verkauf von Eintritts-
karten und Informationsmaterial und fr den Aufenthalt der Ruinen-
wachter, Gemeinsam wurde fr diesen Bau ein dem Tempel
gegenber an der StraBe nach Emet gelegenes Grundstck ausgewahlt.
Die Aizanoi-Grabung untersttzte das Projekt durch die Anfertigung
eines Entwurfes fr das Bauwerk, der sich an der Dorfarchitektur in der
naherenUmgebung orientiert,
Publikationen
Ein Bericht von M. WrrIe ber Neue Inschriftenfunde aus Aiza-
noi erschien im Chiron 22, 1992. Vorberichte von A. Hoffmann ber
die Beendigung der Arbeiten am Stadion, von K. Rheidt ber die
Arbeiten zur historischen Topographie, von Chr. v. Mosch zu einem
1990 gefundenen Portraitkopf, von M. Trktzn ber zwei Saulen-
sarkophage und U. Wulf ber zwei Grabbauten in der Sdwest-Nekro-
pole von Aizanoi wurden fr den Druck im Archaologischen Anzeiger
1993 eingereicht.
523
1992
KlausRHEIDT*
1992 27 ternmuzda
Ktahya Mzesi'ne teslim edilmesinden sonra, son
birlikte 14 Eyll 1992'de temsilcisi
olarak grevli Ankara'dan Mehmet
her srekli
Aizanoi/avdarhisar ve
Aizanoi ren yerinin ve bu iinde yer alan avdarhisar
Ky'nn llmesi bu
ren yerinin bulunan tm lahit ve par-
ile su yolu da Bylece, plan-
lanan Aizanoi n byk oranda biti-
avdarhisar Eski 'nun Avlusunda (Resim: 1)
1991 3 nolu kprnn mer-
mer galerili bir Onceleri, bu
R. Macellum evresindeki byk
bir kabul ediliyordu. Kpr ile, 1991
Dr.-Ing. K1aus RHEIDT, Alman Arkeoloji Enstits,
Camii Sok. 48,
1 gibidir: K. Rheidt U. Wulf-
Rheidt, A. Atila, A. N. Atik, Chr. v. F. Treppmann, M. Auer, G.
Lohrer, J. Rieser, Chr, Hermann, F. Kuster, M. WrrIe ve J. Steiner,
525
lokalize edilen kentin ana caddesi, yani
stunlu cadde-
avdarhisar Ilkokulu'nun avlusunda byk sondaj
(Resim: 1). Bu sondaj sonucunda, 1991 burada ortaya
her iki stunlu galerilerin yer bir
caddenin ortaya (Resim: 1-3).
daha nce caddesi idi. Btn mimari paralar
bir alanda ve ok ele iin, her iki galerinin oriji-
nal grnmleri bu mimari kolayca
Bir sondaj da, galerisinin oda-
Bu sondajla, galerinin ve evrelerinin
Galeri
galerisinin zerinde son derece kaliteli
Ion (Resim: 5) olan yivsiz stunlar Bu
zerindeki daha eski bir
malzemedir. zerinde, yksek
frizler En st ise, gerek lleri gerekse
profilleri birbirine uymayan, daha eski ve kay-
naklanan konsollu sona ermekteydi (Resim: 4 ve 6).
U adet iyi ve bir zerinde yer alan,
eski bir merasimi bu malzemelerin
ve M.S. ait Artemis
Bu galeride kul-
olan ait mimari zerine sonradan ekle-
nen frizin slubundan yola
ve galerinin tarihinin M.S. 2. sonra
Galerinin nnde durumda onur iki heykel kaidesi
Bu onur birinde Demetrios bir
Zeus din ise Marciana Tateis bir
gemektedir (Resim: 7). Bu kaidenin nnde, 1,5 m yk-
ve Dokimaion mermerinden flt alan bir satyr heykelinin
yer (Resim: 8). Galerinin
bahe iinde kk bir sondajla
(bk. resim: 1).
2 K. Rheidt, XlV, 1992.
526
Stunlu galerinin ticari olan
odalar 1 ve 9). Bunlardan biri btnyle
ortaya I mekan sonradan enlemesine bir duvarla ikiye
olup, bu duvar zerine daha bir
duvar ve bir Bu mekanla ok sik-
keler, 5. 2. kadar gster-
mektedir.
Galeri
Yolun galerisinde, iki. stylobat zerinde,
galeride gibi, Ionik yivsiz stunlar
(Resim: 4 ve 10). Bu n tarafta kabaca
birbirine cins malzemeden
Birisinin zerinde bulunan iki
kaliteli gsteren
Aizanoi Zeus'una ve Imparator Nerona
M.S.
olup, o dnemde belki galeri veya hatta Aizanoi Zeus'una
bir olabilir. .
Galeri Ge Antik dneme tarihlenen,
oturma ve atlye olarak kk bir ortaya
ok ele geen sikke, bu ge dnem M.S. 5.
kadar gstermektedir. galerisinde
gibi, burada da tm 5. ikinci ter-
Erken Dnem
galerisi ufak bir
sondajla ok miktarda keramik ele geti. Kerarnik, erken dnem
dolgunun, M.S. ait
gstermektedir. Bu dolgunun daha erken dneme ait bir
kiremit bulundu. 1992 kampanyada, sz edilen
zerine galerisinin da
daha eski bir zerinde yer Erken
dnem sreci ve grnmleri, ancak gelecek
537
Buluntulann
Atik, Aizanoi'de bulunan keramikleri elden geirmeye ve
Bu ilk nce, 1981/82
Dor stunlu avlu ele geen en byk buluntu gurubuyla
Bu sonucunda, bu buluntu gurubunun, az
prehistorik aletler ve dnemi ile 2. ve 4.
tarihlenen birka anak mlek zel-
likle Augustus dnemi ortaya
Chr. v. Mosch, ele geen sikkeleri temizleyip, dnemlerini
saptayarak, Ktahya Mze Mdr Metin Trktznle
beraber Ktahya Mzesi'nde bulunan Aizanoi kent
envanterini
F. Treppmann, tiyatro sahne arazide durum-
daki temizleyerek, tiyatronun mimari sslemeleri
konusunda planlanan bir iin envanter
M. Wrrle, alaronda ele geen ve sz edilen
ve onur ile ky iine olarak bulunan epigrafik mal-
zeme zerine Bu malzeme eskiden beri bilinen,
ancak uzun bir sre bulunamayan Imparator Neronun bir mektubu
ile Severuslar dnemine ve yeni olan bir
imparator mektubu yer
Restorasyon ve Onanm
1992 da, eleman gcnn ve btenin byk bir
yine ve ele geen mimari ve
plastik buluntular ve ziyaretiler iin en iyi dzen-
lenmesine 1968 Zeus stunlara
uygulanan beton elden geirilmesine bu da devam
'den gelen F. Kuster,
bu drdne ve bulunan
birine yivler (bk. resim: 11). Opistodomosun antesinde
eksik olan yuvarlak profile verildi.
bylece kuzey
J. Steiner, Aizanoide misafir olarak gn ierisinde,
kuzey emniyete alma ve bu
ile ilgili ara, gere ve uzman gereksinimi zerine plan yap-
maya
Eski ilkokul avlusundaki durumda ele geen
mimari paralar temizlenerek dzenlendi ve mmkn kadar
yerde Her iki galerinin mimari
528
yerde orijinal
friz ve geison tm bir tr mimari
prova ile stylobat zerine (bk. resim: 6 ve
12). galerisinin ortaya
kesme iki kesme
tm ziyaretilerin ve ortaya eserlerin
iin telle eviriIdi.
Satyr heykeline ait paralar (bk. resim: 8). Ancak ok
eksik yer bu
1992 ilk kez ren yerinin tarihi, ren
yerindeki tm bilgi veren, Almanca, Ingilizce ve
Trke dillerinde, bir gezi rehberi 1:10 000 lekli bir
da ieren bu bir alana Aizanoi ren
yerinde yal;l1lacak bir gezide, ziyaretilere gerekli bilgileri ver-
ecek bu Ktahya
Mzesi'nden. ren yeri bekisinden ve
Aizanoi ekibi, avdarhisar ile
Mzesi ve Alman Arkeoloji Enstits'nn
Aizanoi ren yeri renkli rehberi iin gerekli
harcamalara ve metnin ve byk bir
temin edilmesine
Ortak
gneyindeki bir tmlste, Ktahya Mzesi yne-
timinde bir kurtarma Aizanoi ekibi,
Mze'nin bu ortaya llmesinde
ve
M. Aizanoide yeni ele ges.en konulu maka-
lesi, Chiron dergisi'nin 22. (1992) A. Hoff-
Stadiondaki ile ilgili, K.
Rheidtin tarihi topografya konusundaki, Chr. v. Moschun 1990
bulunan bir portre M. Trktznn stunlu
iki lahit ve U. Wulfun da Aizanoi nekropolndeki iki
mezar zerine olan n "Archaologischer Anzeiger
1993" te zere teslim edildi.
529
e
il
"'"
'P
N
Abb. 1- Aizanoi. Grabung im Hof der ehernaligen Volksschule. Lageplan
Resim: 1- Aizanoi eski ilkokulun avlusunda genel pldn
530
-,
,
,
,
,
i
,
i
c
.
, o
__ LLL _
o
SChulhofmauer
Abb. 2- Aizanoi. Grabung im Hof derehemaligenVolksschule.
Aufnahmezeichnung derVersturzlage der
Architekturteile
Resim: 2- Aizanoi. Eski ilkokulun avlusunda Mimari
paralann durumunun
531
Abb.3- Aizanoi. Grabung im Hor der chemaligen Volksschule.
Ballonphoto
Resim: 3- Aizanoi. Eski ilkokulun avlusunda balon
S(idweOl-
Halle
H.lle
w W
Abb.4- Aizanoi. Schematischer Schnitt dcr HallcnstraBe
Resim: 4- Aizanoi. Stunlu caddenin kesiti
532
Abb. 5- Aizanoi. HallenstraBe. Kapitell der Nordosthalle
Resim: 5- Aizanoi. Stunlu cadde. galerisinin ton
Abb. 6- Aizanoi. HallenslraBe. Geblilk der Nordosthalle
Resim: 6- Aizanoi. Stunlu cadde. galerisinin friz ve
533
Abb. 7- Aizanoi. Nordosthalle der HallenstraBe. Postement mit Ehreninschrift fr Marciana
Tateis
Resim: 7- Aizanoi. Stunlu caddenin galerisi. Marciana Tateis iin onur
heykel kaidesi
534
Abb. 8- Aizanoi. Nordosthal1e der Hallenstrafle. Satyr-Statue nach der Restaurierung
Resim: 8- Stunlu caddenin k u z e y d o u galerisi. Satyr heykeli restorasyondan sonra
535
Abb. 9- Aizanoi. Kammem hinter der Nordosthalle der HallenstraBe
Resim: 9- galerisinin odalar
Abb. 10- Aizanoi. HallenstraBe. Kapitell der Sdwesthalle
Resim: 10- Aizanel. Stunlu cadde. galerinin
536
Abb. 11- Aizanoi. Tempelsaule nach Restaurierung
Resim: 11- Aizanoi. Zeus bir stunu,
restorasyondan sonra
Abb. 12- Aizanoi. Restaurierungsarbeiten im
Bereicb der Grabung im Hof der
chemaligen Volksschule: Aufbau der
Architekturteile der HallenstraBe.
Resim: 12- Aizanoi. Eski ilkokul avlusundaki
restorasyon ve onanm
paralann mimari prova ile
srylobat zerine
537
KYZIKOS 1992
Abdullah YAYLALI*
Vecihi ZKAYA
1 1992 gn yesi ve 24
nan Kyzikos antik kenti 31 1992 gn sona erdirildi',
1992 da nceki gibi, Hadrian
Bunlann antik kentin ve
belirlemeye ynelik da srdrld. Bu etkinlik-
lerin bir blm arazide yzey bir blm de, eski ya-
geen ve bugn durumdaki antik yerle-
rini kent Sz kenusu
'Mosaic .House' olarak bilinen ev belirlendi;
gerekli sonra, ileride zere, yeni-
den
Son kaak ve 'Bouleutereion' olarak
bilinen yerde de srdrld. Gerekte 'Metroon" ol-
gereken bu antik yzey kaak
ve tahrip edilen kk kabartma paralan toplanarak
depoda koruma
* Prof. Dr. Abdullah YAYLALI, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Blm. 25240-ERZURUM.
Yrd. Do. Dr. Vecihi ZKAYA, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve
Sanat Tarihi Blm, 25240-ERZURUM.
(1) Kltr ve Mzeler Genel izinleri ve parasal
Bursa Mzesi ile Kyzikos arkeolojik
Y.D.Dr. N. Kohan, Y.D.Dr. C. Y.D.Dr. V. Ozkaya, Gr. N. ztrk,
Gr. A. ile blmmz A.Y. Tavuku, T. H.Yurtsever,
H. H.Din, A. O. K.Meral, O. Karako, F.
Keeci, H. V. U. Tu, H. A. O. Aras, N. Uar, M. T.
Tan, A. B. Can, Yavuz, M.Etgen Kltr
ve Mzeler Genel olmakzeretm zverili nedeniyle te-
ederim.
(2) A.E. Henderson, The Survey ofCyzicus (1903).
(3) Th. Macridy-Ch. Picard, Attis d'un merron de Cyzique, BCH.45 1921,436 vdd. Aynca
Attis kariatidlerinin da bunu Bu konudaki
Gr. N. ztrk yrtlmekte olup bitirileeektir.
539
I. Hadrian
gibi, 1992 Hadrian
boyu sren insan ve
nedeniyle tamamen moloz dolgudan nceki
gibi, S.OOxS.OO m lik byk plankarelerde srdrl-
d. Byk sz konusu moloz
dolgudan, katman bir da rastlan-
nceki A4
ve B4 plflnkarelcrindeki arazinin durumuna g-
re yzeyden 1.30- I.S0 m derinliklerde, kiremit r-
gl drt adet Bizans dnemi ortaya (izim: 1). Kendi
tam bir yn olmamakla beraber, genelde
rultusundaki bu mezarlar Kiremitleri ve
olan mezarlardan rnek birlikte, yerleri
plan zerine ve tr olarak nceki sezonla-
ortaya benzeri durumundaki mezarlar, her trl tarih-
leyici bulgudan yoksun ancak, bunlar da 1991
gibi Ge Bizans dnemine ait
B4 plankaresinde, mezarlarla dzeyde olphe benzeri bronz bir
oinochoe bulundu' (izim: 2). Omuzlara oval
gvdesi, i bkey silindirik yksek boynu ve hafif yayvan ile
oinochoe, iyi alanda
(Resim: 2) ise, krepisi zerinde yivli stun
tamburu bulundu (Resim: 4). Bu bulgular, stun bo-
fikir vermeleri bizim iin son derece nemli-
dirler. Bunlardan bir para zerinde lmlerde stun tambur a-
2.30 m Sz konusu stun
(4) A. "Kyzikos 1989 II (1990), 174,
Res. 4; A. Yaylah- N. Kohan-C. "Kyzikos 1990 XIII. Sonula-
i (1991). 206; A. Ozkaya, "Kyzikos Arkeolojik
1991", XIV. II (1992) 224, Dn.6.
(5) Kyzikos 1991. 224, Dn.7.
(6) Klasik formda olan bu oinochoenin ok yzeyde klasik yoksa daha
ge mi konusunda kesin ipulan elde edllemedi., olsa
da, benzerleri iin bkz. Antalya Museum, Ed. E.-1. Ozgen (1992),107, No. 130.
(7) Stun paralan sonular vermekle beraber, 1991 bulunan bir stun
zerinde lmler stun alt 2.60m gster-
(Kyzikos 1991,229). sz konusu tambur bir stunun orta kesimle-
rine ait Bu konuda oranlar iin bkz. A. Schulz-E, Winter, "Historisch-
archaologische untursuchungen zum Hadrianstempel von Kyzikos", Asia Minor Studien,
Band i (1990), 60 vd.
540
bir nemi de, buluntu durumlan nedeniyle, s-
reci konusunda nemli ipulan vermelerinden
Burada dolgu temizlenip krepisine sonra, 1991
trden', gneydeki tonoza ve kre-
pisi dik kesen dehlizi'ne (izim: 1; Resim: 2). B4
plankaresinde bu dehliz, C4'dekinden 6.40 m mesafededir. Dehli-
zin tonozla knt nedeniyle, tam belirlenemedi.
A4 ve B4 plankarelerinde 1989-1991 dzeye
sonra; yzne
(Resim: 3). F4-G4 ve
H4 plankarelerindeki dolgu, yerlerden yer yer 1.00-1.50 m
daha Burada daha nceki saptananlardan daha
kire ocaklanna Bunlar yzlerce mimari bezek ier-
mekteydi. Tmne genel zelliklerini olduklanndan, ait
olduklan paralar bilgi vermekten Aralannda
lanabilir olanlar, sadece Korinth tipi stun ait
G4 plankerede, nceki benzeri trnde,
1.50 m derinlikte, durumda, byk bir kpn paralan bulundu.
ise, krepise ve 1991 bulunanlardan -gney
tonoza bir dehlizi' daha belirlendi (izim: 1).
Bununla birlikte yer alan dehlizlerden tane ortaya
oldu. lmnden kadany-
la, bunlardan toplam 14 tane gerekmektedir ki, bu durum nceki
ve Cyriacus'un plan ve izimlerini Bu
veriler belirlemeye ynelik nemli ipulan durumunda-
nceki durumlar, bu kez de Hadrian
st elemanlanna ait nemli bulgular beklememiz
sonuta buluntular nceki gzlemlerimize aksi bir durum
Ust geleri altta stte astragal, yu-
murta dizisi ve kenger byk bir menner blok
(Resim: 5), grkemi ve bezemeleri konusunda gerekli verilere
sahiptir. Bunun st kire tara-
(8) Ge Bizans dnemi Trkler
erkendnemlerde de gstermektedir.
(9) Kyzikos 1991, 227-228, iz. I; Res. 2-4.
(10) Bu gzlem, 8x15 stunlu gznnde bulundurularak elde
Bu konuda bkz. Vita Cyraci, Ed. Sca1aMonti, Antichita Picene 15 (1792),84 vd.; B.
mole, Cyriae of Aneona and Temple of Hadrian al Cyzieus, JWC! 19 (1956). 179 vdd.;
Sehulz-Winter, age. 63, 81; Kyzikos 1991, 229, On. 22.
541
paralan ve bunlann bezeklerinden irili
ok elimize geti. Bunlar stilleri
mayacak kadar olsalar da, frizine ait yksek kabartma
paralar da (Resim: 6). Aynca, buluntular ara-
en ilgin hi ve perini ile iyi korun-
olan stun tamburu dbelleriydi".
bulunan
kk mimari para ve bezerneler ha bir mermer
dikkati ekmektedir (Resim: 7). Uzerinde bu
para, Bizans da paralelinde, bir zamanlar kilise
olarak 15.
iin Trklerin 'Koca Kilise' deyimini bunun bir
yerde
1992 Hadrian en nemli buluntusu, H4
plankaresinde yzeyden 1.50 m derinlikte bulunan bir portredir
(Resim: 8-10). Orta bir ait olan portre (Kyz'92- 10),
bir sonucu kire ok az olarak
ene ve ense kknden dzgn olmayan bir izgi boyunca gvdeden
kopan portre, 0.27 m lik insan boyutlanndan az b-
yk Burnu geecek sol yanma
sonucu olsa gerek, kabuk gz ve
tahrip salar kesiminde Bunun yanak
ve sakalda, fazla nemli olmayan, yanma sonucu ve
ranmalar
Portrenin genel grnm Hellenistik dnem izlerinin hala bir
gstermektedir. Arkadan hafif
ve soluna Bu de
Hellenistik dnem lleler
halinde ve de izlenimi
Portreyle plankarede bulunan ve stilde olan palmet
sima (Resim: 11), portrenin tek olma-
ve bir zerinde yer gstermektedir.
(ll) Cassius Dio (LXX 4.2) monolit belirtir. Bundan hareketle
SchulZ-Winter (age. 58), veri Cassius Die'nun bilgilere itibar eder. An-
cak ele geen stun biri bu bilginin
Sz konusu stun dbellerin ortaya stunla-
no monolit tamburlardan birkez daha ortaya koyar.
(12) F.W. Hasluck, Cyzicus (1910), 188.
(13) G.M.A. Richter, The Portraits of the Greeks (1965), Fig. 1889 vb.
542
Sa ve sakallarda matkap ve bunun izlerinin
lleleri aralanna portrenin t.s.
3. gerektirmektedir. Gallienus dnemi portre-
lerinden genelde biimiyle Bu
portremiz Antoninler dnemi ancak Severus-
lar dnemi zelliklerini
Heykeli Hadrian bu birisi olma-
Severuslar dnemi zelliklerini da
214'te Kyzikos'u ziyareti ve kente ikinci'neokori' iJir
ilinti kurulabilir. Caracalla bu ziyareti annesine ve ta-
iin, yeni dzenlemeler yapar. Bu olgu portrenin
da nemlidir. Sonuta, portre heykelinin bu dnemden ve
nakta sz edilen dzenlemeleri ait byk bir ola-
imparatorluktan birine de ait akla gelmektedir.
Il. Yzey
Nurettin KOHAN"
Kyzikos 1993 mevsiminde Hadrian srdrlen
kentin belirlenmesi y-
zey da devam edildi. Bu Bouleutereion
olarak bilinen daha nce kyllerce
olan menner bir alan Burada belirleme
kuzey-gney ve 0.20-
0.30 m byk menner bloklarla (i-
zim: 3; Resim: 12). Ortalama 3.50 m bu
gney ynde de devam tespit edildi.
iki kenannda ortalama 0.07 m 0.65 m
(?) bir ykseltinin boydan boya devam belirlendi
(Resim: 12). Bu iki ykseltinin kalan alan ise ortalama 2.20 m
Bu blok mennerlerle dikkati ek-
mektedir. Ancak kontrol edilen bu kuzeyine
duran ve gre daha ince olan iki blok ve orta-
(14)
(15)
(16)
Yrd. Do. Dr. N. Kohan. Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Blm 25240-ERZURUM.
Gallienus dnemindeki matkap daha ok nokta delikler ve t-
myle szkonusudur. B. Andreae, Rmische Kunst (1973), 320, abb.
142143.
Antoniriler dnemi rnekleri iin bkz. Andreae, age. Abb. 489 vd. Ancak. etkin
biimi ve uzun yank.lar fazla derine Severuslar d-
nemi stiline uygundur. B. Andreae, age. Abb. 540 vd.
F.W. Has1uck, age., 189.
543
lama 0.46x0.56 m llerinde bir mermer dikkatimizi ekti. Bu kk
blok altta toprakla tamamen ve yolun orta
dan, kuzey-gney ynnde uzanan bir yer grld (izim:
3).
Kapak oranda
1.00 m ve 0.60 m sahip iki
duvann har (Resim: 13), aynca alt
na da byk blok iinde,
krem kiremit hamurlu seramiklere ait kaide ve mhr
kulp paralan bulundu. Bu eserlerin
ge dnemlere kadar aynca nemli
ise halen yerlerden kanala suyun gstermektedir.
boyunca uzanan kk ve hartan bir
dolgu tespit edildi. tarafta ise ortalama 1.75 m
1.00 m sahip, malzemenin de bir duvar
Duvarda kk uzunluklan 1.25 m ile
0.60 m 0.50 m byk bir
sal bir buraya olan bazalt bloklar (Re-
sim: 14). Iki ibaret olan bu bazalt st duvar,
daha kk Bazalt ise do-
ynde gibi kk ve hartan fazla derin olmayan
bir dolgu tespit edildi. tarafta yer alan bu duvann gneye be-
lirli bir sre devam ettikten sonra ve bu moloz ve
har 0.70 m bir duvann
(Resim: 14).
bu belirleme 0.42 m 0.45 m
yivsiz, st bir stunun alt ait para bu-
(Resim: 12). Ancak iki yer alan yk-
seltilerde yer gsteren bir ize Bu nedenle
stun buraya ait olup belirlenemedi.
Bu mermer kesin olarak
evre syleyebiliriz. evrede mermer alan
ve iki kk moloz bir duvar veya ykselti
yer Ikinci evrede fazla olmayan bu kk moloz du-
y,ar temelolarak malzeme ile duvar
Unc evrede' ise yer alan bu byk mermer
alana
Kyzikos 1992 mevsiminde saptanan bu alan genel
zellikleriyle Anadolu'daki antik kentlerin bir yer alan mermer
544
yollarla benzerlikler gstermektedir. 11.00 m Efes
Arkadian caddesi de mermer olup, bu da pis su
yer Bunun Bergama Asklepion'da Asklepios
kutsal kenti yol," Perge'de kent ile Akropol ara-
uzanan caddev ile Side'deki 'C' stunlu cadde" de mer-
mer ve kanal Fakat bu caddeler Kyzikos'ta
oranla daha genel hatlanyla benzer ol-
salar bile Kyzikos'taki mermer 'cadde' olarak yorum-
engellernektedir. Ancak burada bir stun tamburunun alt
na ait iki 0.65 m
ykselti ve kaliteli kent iin
nemli bir yer gstermektedir.
taraftaki duvar ortalama 47.00x27.00 m llerinde bir
aittir. da iri blok bazalt ve bunlann
daha kk ile har llerdeki bu
vi tam olarak belirlenernemesine bir sylene-
bilir. Onmzdeki srdrlecek or-
taya koyabilecektir.
lll. Sondajlar
Cevat
Kyzikos'ta'92 mevsimi ve yzey n-
ceki ve kentteki kltr belirlemeye ynelik
kk boyutlu deneme sondajlanda
Kyz '92/Sdj. 1 nolu sondaj (izim: 4) yzeyden izlenen bo-
yutlu ve cinslerdeki seramik paralan nedeniyle, Haddan
nekropol ile kentin surlan ara-
4oox4oo cm boyutlu bir alanda
I.A olarak 0-40 cm kodunda, koyu kahverenkli
tanm 40-90 cm kodunda, tabakaya ait grimsi-
san renkli ve bir biten LB. belirlendi. Ele ge-
en seramik paralan ve oksitli demir buluntulardan 1. Kat-
dnemine ait sonucuna
(17)
(18)
(19)
(20)
Do. Dr. Cevat Atatrk niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Blm. 25240-ERZURUM.
S. -E. Atalay, Efes (1978), 46 vd.
W. Radt, Pergamon (1988), Abb. 120.
A,M. Mansel, Trk Arkeoloji Dergisi I, 1958, 15.
A,M. Mansel, Side, 1947-1966 ve Sonulan (1978), 22, 27
vd.
XIII. i (1991)208-209.
545
90-190 cm kodunu kapsayan ve san kumla iri ieren II.
en nemli buluntusu, 90 cm deki kl
lan, 30 cm lik sahip iki kulplu kp ierisinde
kk kemik ele bu kp mezar, Hadrian
bulunanlarla" benzerlik gsteren, Bizans dnemine ait bir ocuk
190 cm derinlikteki kl birikimiyle biten II. Katman da, I.de
gibi bir son
190-2S0 cm kodunu ieren ve buluntu olarak az bezemesiz se-
ramik ile kemik ve demir ele III. Kat-
man'da da umulan sonulann zerine sondaj, 2S0 cm derin-
de
Kyz'92/Sdj.l en nemli sonucu, Klasik dnemde kentin
daha nce belirlenen" surlarla Bizans dnemin-
de da bir kere daha
Kyz'92/Sdj. 2 nolu sondaj, tiyatronun gneyi ile Prytaneion'un kuze-
yi kalan ve yzeyde har paralanyla duvar
200x200 cm lik alanda
30 cm kadar inen stteki tanm
3S cm kodunda renkli
nlan sonunda ama, buluntunun durumuna uygun olarak g-
ney ve kuzey ynnde Sonuta sondaj, SSOxSOO cm ye
(Resim: IS, izim: S). seramik par-
alan ve tabanda ele geen bir, LS. S. Bizans sikkesi en nemli
buluntuydu. Genel ve buluntunun ortaya "Hac mo-
mozayik, temel drt renkten ve t-
myle geometrik -zellikle de dairesel izgiler ve trevleriyle-
(Resim: 16-17, izim: S). Beyaz, san, ve gri
renklere renklendirmede, l bordre yer verilirken, merkez
kare alanla dal zerine ift
ynl elenkle erevelenen
ikinci bordr, kurdela iki ynl lalelerden
Ilk ikisine gre daha nc bordr, glgelendi-
Ortadaki kare i ileri
geometrik desenlerle drt pano ortaya
apraz-kare ve aralara, ileri bezemeler dairesel gbekler
(22) XIII. Sonulan i (1991) 206 Res. 2.
(23) C. "Gney Mannara'da Az Bir Tarih Beldesi: Kyzikos" Turizm
1988-1989,63 iz. 1: ay, "Yeni Gzlemler Kyzikos" Sanat Tarihi
Dergisi 9, 1990,30-31.
546
Kare i kenar birbirinden bezek-
ler ieren gen panolar ile bunlarla karenin i or-
talan ile gen panolar
daire gbekler bezerne Beyaz zemin ze-
rine motiflerin siyah-gri ile belirlendikten sonra,
i ve ile
Bir saray ya da evin kabul salonuna ait olabilecek ssleyen
200 cm derine iniidi. Dolgu toprakta
sadece kalitesizseramik ele geerken, 1 cm
kaliteli beyaz menner kaplama duvar ortaya Resim ve slayt e-
kimiyle izimlerin sonra, daha fazla tahribini
nleme ynnden sondaj
bir ve hangi dneme ait ortaya ko-
yabilmek, nedeniyle bugn iin g; ancak, geometrik
desenlerin v.e zeminde ele geen Bizans sikkesine gre, moza-
yik ve ait LS. 5
(24) Roma dnemi taban mozayiklerinde zellikle iinde figrl sahnelere
tir (T. Kraus, Das Rmische Wel!reich [1967J 266 f Abb. 340-357; B. Andreae, Rmische
Kuns! [1973] 247 rf. Abb. 157, 158) 3. ve 4.yy. da figrl sahneler geometrik ereve-
ler iine ve geometrik dzenleme gittike Kyzikos "Hac Moza-
ise tmylegeometrikdesenlereyer Benzer diger rnekleriin bak.: E.
Alfldi-Rosenbaum, Anamur Nekropol (1971) Lev. 37, I, 39, 2; W. Jobst, F1E
1977, Abb. 43, 48, 50, 85; Llnan, vn, Son. Top. 20-24 1985, Ank. 397 Res. 27-
28; A. Erzen, Son. Top. 26-30 1986 Ankara. 273 Res. 17; Hatay Museum
and Environs'da salon Env. No. 866; I. Ganzert, Forsch 35, 1984, Tar. 8 Abb. 21-22;
Z. Yaman, i. Mze Kurtarma Semineri 19-20 Nisan 1990, Ankara. 70 Res. 21-22.
547
548
a - - - - - - - - : : : . - . J
>
E
:8
u-
izim: 2- Kyz'92 18A.S
...
':..
.', :
I,"
549
550
, ,
. _ - . ' ~ "-
-o
-20
-40
-60
-BO
-100
-120
-140
-160
-1BO
-200
-220
-240
Kyz'92! 5dj.1
izim:4
C.B. 1/20
551
552
izim: 5
Kyz'921SdJ.2
r R 1120
Resim: 1
Resim: 2
553
Resim: 3
Resim: 4
554
Resim: 5
Resim: 6
555
556
Resim: 7
Resim: 8
557
Resim:11
Resim: 12
558
Resim: 13
Resim: 14
559
Resim: 15
Resim: 16
560
561
PERGAMON DIE KAMPAGNE 1992
YOl! W2/fgang RADT* .
STiwTGRABUNG
Die hatte zum Ziel, die Freilegung des groBen, helleni-
stisch-rmischen Peristylgebaudes (Bau Z) mglichst weitvoranzutrei-
ben, damit in naher Zukunft die Errichtung eines Schutzbaus ber den
Mosaiken und deren Konservierung mglich werden.
. Mittelalterliche Bebauung und Funde (Abb. 3-5) Interessante
byzantinische Fundstcke dieser Kampagrie sind verschiedene Teile von
bronzenen Schmuckblechen und eine steineme lpresse (Abb. 4).
Die groBe, ovale Zisteme wurde fertig ausgegraben. Nach zwei
Furidmnzen aus dem Bauhorizont an ihrer Nordseite entstand sie in der
2. Halfte des 13. Jh.
im Areal 3050n5 liegen die Reste von zwei bescheidenen Hausern
arn steilen Felshang, von denen eines schon im Vorjahr angegraben wor-
den war. Zu diesen Haus gehrt der gepflasterte Hof mit Niv.215.95.
Nach den erhaltenen Resten sieht es so aus, als ob das Haus sich, L-
frmig um den Hof gelegt hatte, 'der von Osten zuganglich war. in den
Hof hinein ragt allerdings seltsam unregelmaig der Nordteil eines weite-
ren spatbyzantinischen Hauses mit Becken (B) und Herdnische (F), der
groBenteils schon 1990 freigelegt worden war,
Eine offene Frage mull bleiben, oh der der Raume
mit Niv. 215.95 zu demselben Haus gehrte oder nicht. Nach dem Gra-
bungsbefund scheint der Raum mit Niv. 218.50, der einen Pithos enthielt,
in den grBeren Bereich (Hof) erst spater eingebaut worden zu sein, Im
westlichem Teil des Hofen befand sich ein steinemes Podest (bei Niv.
Dr. Von Wolfgang RADT, Alman Arkeoloji Enstits Istanbul Camii Sk.
48,.80090
563
219.20), das wohl als Feuerstelle diente. Nach dem Einbau des Raumes
mit Niv. 218.50 erfolgte der Zugang zu dem Komplex hchstwahrschein-
lich von Osten, ber eine Art Korridor (Niv. 217.90). Eine Nutzung
als kleines, eigenstandiges Haus ist fr diese spatere Phase nicht
auszuschlieBen.
Der unmittelbar stlich anschlieBende Bereich, bei Niv, 216.90, wur-
de in diesem Jahr fertig ausgegraben. Hier stellte sich heraus, daB eine
steile Treppe zu der groBen Terrasse sdlich der Zisteme hinauffhrte.
Zu dem schon erwlihnten Hausrest mit Becken (B) und Herdstelle
(F) (Niv, 214.07) haben sich nach Sden keine Fortsetzungen gefunden,
da das steile Gelande dort bis unter das byzantinische Niveau erodiert ist.
Unmittelbar stlich schloB sich ein Raum mit ungewhnlicher Aus-
stattung an (Abb. 5). Eine antike Saulentrommel etwa in der Mitte des
Raumes bildete wohl den untersten Teil einer Deckensttze. Langs der
gesamten Nordwand verlief ein etwa 1 m hohes und 1 m tiefes Podest. Es
ist nicht auszuschlieBen, daB der Streifen hinter den hochkant stehenden
Platten zur Nutzungszeit nicht ganz mit Erde aufgefllt gewesen ist,
sodaB es sich um einen Iangen Trog, nach Art einer Futterkrippe, gehan-
delt haben knnte.
Auf der Sdseite des Raumes fanden sich zwei mit aufrecht gestell-
ten Quadem eingefaBte rechteckige Feuerstellen (F). Sie wurden erst ein-
gerichtet, als die Tr in der Sdwand zugesetzt worden war,
In dem Raum fand sich auch ein prahistorische Steinbeil. Offensicht-
lich ein versprengtes Fundstck.
Im Osten, bei einem kleinen Pllitzchen (Niv. 214.00) war das
Geliinde durch eine gekurvte Terrassenmauer aus groBen Steinen abge-
sttzt. Von Sdosten (Niv, 211.89) kam hier eine byzantinische Gasse
herauf, die ber den eingeebeneten Steinschutt und die z.T. noch in situ
befindlichen untersten Lagen der Fundamente des Peristyls von Bau Z
hinweglief. Die Steine sind durch den Verkehr auf der Gasse sichtbar ab-
getreten und teilweise blankgewetzt. Die Gasse muB von hier nach Nord-
osten, in Richtung Kirche, weitergegangen sein. Dabei waren ihr die bei-
den Hanser mit Niv. 214.50, und 214.25/214.00 im Wege. Das nrdliche
der Hanser (Niv, 214.00/214.25) scheint aber aus einer frheren
Phase zu stammen. Das andere Haus (Niv.214.50),
von dem bisher nur eine Ecke ergraben wurde, hat den Durchgang der
Gasse mit dieser Ecke stark verengt.
564
Antike Bebauung
1. Nrdlieher Bereieh
Ein wichtiges Ergebnis ist hier die Freilegung einer langen Terras-
senmauer der rmischen Kaiserzeit am Westrand der Grabung im Be-
reich 3050/85 (direkt nrdlich von Niv. 221.63). Der Zweck dieser
Mauer kann nur gewesen sein, das von hier ab nach Westen immer steiler
werdende Geliinde fr eine StraBenrand-Bebauung nutzbar zu machen.
Die Mauer sttzte eine Terrasse ab, die es ermglichte, wenigstens Laden
auch auf dervorher steil abfallenden Sdseite der StraBezu
Im Zusammenhang mit der Philetairischen Stadtmauer, die dieses
Gebiet einst durchzogen hat, ist ein kurzes, nur ganz niedrig erhaltenes
Stck einer gebschten Vormauer besonders interessant. Dieses Mauer-
stck befindet sich rund 2 m sdlich vor der einspringenden Ecke der
Philetairischen Mauer, in Planquadrat 3050/86c. Ganz offensichtlich ge-
hrte hier eine niedrige, gebschte Vormauer -etwa nach Art eines
Hangpflasters- zur Befestigung des unmittelbaren Vorfeldes (Glacis) der
Stadtmauer.
2. Das grofse Peristylgebiiude (Bau Z)
Nordwestliehe Nebenriiume (Abb. 6-10)
in der hellenistisehen Grndungsphase (I.H.2.Jh.v.Chr.) bestanden
die beiden Raume anscheinend noch nicht getrennt, sondem es erstreckte
sich im Nordwesten von Bau Z, nrdlich der Nordhalle, ein einziger
groBer Raum.
Die Hellenistisehe Hauptphase, der die Trennung in zwei an-
gehrt, datiert gegen Ende des 2. Jh. v, Chr, Der Westraum erhielt zwei
Zungenmauem, die vermutlich nur die Hhe von Schranken hatten und
einen kleineren vorderen Raumteil von einem grBeren hinteren trennten.
Die rmische Hauptphase brachte, gegen Ende des i. Jhs. oder
spatestens Anfang des 2. Jhs.n.Chr., die Erbauung aller Raume auf der
Nordseite des Peristyls in derjenigen Form, wie sie unser Plan (Abb.2)
zeigt. Das Zentrum der Raumfolge bildete nun der Silensmosaikraum,
der westlich und stlich von verputzten Lehmziegelmauem begrenzt
wurde. Auch die Mosaiken werden, nach den baulichen Zusarn-
menhangen und der Datierung der Bauphasen, in diese, die rmische
Hauptphase, gehren.
565
Alle Mauem des Westraumes wurden in Stein fast ganz neu aufge-
mauert. Die verputzten Wiinde hatten eine fast 3 m hohe weiBe untere
Zone. Die Decke war weiB verputzt. Der Deckenverputz (Abb.9) war auf
eine an die Decke angenagelte Haftschicht aus Schilfrohrbndeln aufge-
bracht. Die Tr des Ostraumes lag in der rmischen Hauptphase am Sd-
ende seiner Ostwand und verband ihn mit dem Silensmosaikraum, dem
zentralen Raum der Nordseite, zu dessen unmittelbarem Nebenraum er
nun wurde. Die frhere Tr in der Sdwand wurde mit Lehmziegeln zu-
gesetzt, Alle vier Wiinde des Raumes waren verputzt und sehr schlicht
bernalt.
Kleinere rmische Umbauten drften um die Mitte des 2. Jh. n. Chr.
stattgefunden haben, vermutlich im Zusammenhang mit Renovierungsar-
beiten im Gesamtgebaude. Die Arbeiten kamen in den Nordwestraumen
mit einem Brand zum Stillstand. Vermutlich war die Ursache des Bran-
des ein Erdbeben.
Fr die rmische Spatphase von Bau Z mute der FuBboden in den
um ca. 1.20 m (!) hher gelegt werden (Niv.215.70).
Dies zeigt, wie stark die Verschttung war, die eingeebnet werden
muBte, um das Gebaude wenigstens notdrftig wieder benutzbar zu ma-
chen. Spatestens ab der i. Halfte des 3. Jh, n. Chr. war Bau Z giinzlich
verschttet, d.h, die Schuttschicht wurde in den nochmals
ca. 3 m hher.
Silensmosaikraum
Es stellte sich heraus, daBdie untere Zone der Nordwand des Silens-
mosaikraumes -des zentralen Saales an der Nordhalle- zur Zeit der Exi-
stenz des Silensmosaiks, also in der rmischen Hauptphase, mit Mar-
morplatten verkleidet war. Aus Abdrcken im Tragermrtel (Abb.l1)
lieB sich erkennen, daB an der Wand 7 Orthostaten von rund 2,2 m Hhe
und 85-88 cm Breite saBen. Zwischen den Platten stand jeweils ein
schmaler Marmorstreifen.
Nordstliche Nebenriiume
stlich anschlieBend an den Silensmosaikraum (Niv.214.50) findet
man auf dem Plan mehrere die abgeteilt ha-
ben. Nur die stlichste dieser Mauem scheint noch aus hellenistischer
Zeit zu stammen.
Die brigen drei sind auf dem Plan schwarz dargestellt,
Es handelt sich bei alien um auf Steinfundament.
566
Nach der Keramik mssen diese im 2 Jh.n, elir. enstanden sein, und
zwar in der gleichen Bauphase, der auch das Silensmosaik angehrt
(rmische Hauptphase). Der anschlieBende stliche Nebenraum des
Si1ensmosaikraumes hatte, wie sein westliches Pendent, eine Breite von
rund 3 m und eine Tr ganz im Sden der Trennwand zum SaaL. Dieser
Nebenraum war schlicht weiB verputzt und hatte weiBen Deckenverputz.
Den FuBboden bildet eine ebene, harte Erdschicht (Niv, 214.45) Erst 5
cm ber dieser Schicht setzt, mit einer geraden unteren Kante, der
Wandputz an. Dies spricht dafr, daB die Bauarbeiten noch im Gange
waren, als die Rliume durch ein Erdbeben zerstrt wurden. DaB es sich
bei der Katastrophe um einErdbeben handelte, legen z, B. die i i die
Nordhalle gestrzten Pfeiler der Front des Silensmosaikraumes nahe.
Nach der Fundkeramik erfolgte die Zerstrung auch der Nord-
ostrliume noch im 2. Jh.n.Chr.
Der Atrium-Bereich (Abb.l2)
in dem nach Nordosten vorspringenden Bereich von Bau Z lag in r-
mischer Zeit ein kleines, viersliuliges Atrium (Abb.12) (Niv.215.52) mit
anschlieBenden Baderliumen.
im 1. Jh.n.Chr., wahrscheinlich in dessen erster Halfte, wurde der
vorher hier bestehende Hof in ein viersliuliges Atrium umgewandelt. Die-
se Kombination von Bad und Atrium deutet zweifellos auf Einflsse aus
lta1ien hin. in die Rliume westlich des Atriums wurde ein beheizbares
Bad eingebaut. im Nordraum lag das Badebecken mit Hypokaustenanla-
ge. Die Tr in der Ostwand des Raumes wurde in dieser Phase zu einer
weiten Offnung verbreitert. Zu derselben Bauphase des l.Jh.n.Chr, ge-
hrt die Errichtung der Saulen des Atriums, des Impluviums und vermut-
lich die Zusetzung der beiden lilteren Hoftren in der Nordwand und in
der Sdwand. Statt ihrer wurde die Tr am Westende der Sdwand geff-
net.
Vor der Zerstrung des gesamten Gebliudes Z durch ein Erdbeben
sind fr den Atrium-Komplex noch zwei rmische Umbauphasen zu er-
kennen, die wohl beide noch ins 2. Jh.n.Chr. fallen. Die Haupt-
veranderung war die Aufgabe des Bades. Die Nutzung der beiden Raume
als Wirtschaftsrliume ist sehr wahrscheinlich.
Sdlieher Peristylbereich
Sd1ich der Nordhalle und des Maskenmosaikraumes fallt das stark
erodierte und byzantinische berbaute Geliinde steil ab.. Von Bau Z sind
hier nur noch Grundmauem freigelegt worden. Aus der rmischen Zeit,
567
vermutlich aus der rmischen Hauptphase (2.Jh.n.Chr.) stammt ein
groBes, rechteckiges Wasserbecken (Niv. 212.91). Das Becken war in
den Boden des Hofes und lag direkt auf einer der gekappten
hellenistischen Grundmauern auf (Abb.13).
Auch bei der Ausgrabung von Bau Z kamen einige interessante
Kleinfunde zu Tage.
Restaurierungsarbeiten an den Stuckfragmenten aus Bau Z (Abb. 14-
18)
An der Zusammensetzung der groBen Mengen von Wandstuckfrag-
menten aus dem Maskenmosaikraum wurde im Depot kontinuierlich ge-
arbeitet. Die Wand war mit 5 weiBen Stuckpilastem gegliedert, die im
Abstand von rund 1,5 m voneinander standen. Im Bereich der Basen saB
eine schrnale, blaugraue Zone, gefolgt zwischen den Pilastem von je ei-
nem ockergelben, gerahmten PaneeL. Darber 3 Reihen von roten
Spiegelquadem, darber ien vermutlich weiBeFlache,
Reinigung im Gellinde
in Absprache mit dem Museum Bergama und als Beitrag zu seiner
Untersttzung bei der Reinigung des wurde das gesamte
Gebiet der iilteren und der laufenden Stadtgrabung sowie von Gymnasion
und Demeterheiligtum einer grndlichen Reinigung und der Befreiung
von Pflanzenbewuchs unterzogen.
Die Arbeit an den Gassensondagen wurdefortgefhrt (Abb.19-20)
TRAJANEUM
Ausgrabungsarbeiten und archdologische Tdtigkeit (Abb.21-22).
AbschlieBende Grabungen fanden im Westen des Heiligtums statt.
stlich des Tempels wurden die bisherigen Sondagen zu einer
im Tempelhof erweitert.
West-Bereich
Einer der trug an den Wiinden grBere Reste von hellenisti-
schem Wandputz. Durch Ritzlinien und Malerei war auf dem weiBen
Putz eine Wandverkleidung aus verschiedenen, bunten Marmorsten imi-
tiert (Abb.21).
568
Ost-Hof(Abb.22).
h dem nunmehr zum grBeren Teil aufgedeckten Nordbereich des
Osthofes wurden gmBere" hellenistische bauliche Zusammenhange klar.
Die liltere hellenistische Bebauung verlauft fast genau diagonal zur Aus-
richtung des spateren Trajaneums,wahrend die spatere hellenistische
Baurichtung insgesamt leicht verschwenkt ist. Eine starke Brandschicht
erstreckte sich fast ber den ganzen ausgegrabenen Bereich. Sie entstand
vermutlich im Zusammenhang mit der Beseitigung der hellenistischen
Gebaude zum_Z",ecke e r Erbau_ung de_s Trajaneums, durch Abbrennen
- von groBen--Mengen von unbrauchbarem Holzwerk aus der abbruchmas-
se.
Tempe/architektur (Abb.23-25).
Die Architekturprobe des Giebels auf der Sdostecke des Tempel-
sockels wurde fertiggestellt, Sie zeigt die Ausdehnung des Gebaudes
nach vome deutlich an. Die Omamentik ist hier gut aus der Nahe zu stu-
dieren (Abb.24).
h der Nordostecke der Cella wurde aus originalen Marmorquadem
auf einem Kunststeinsockel ein Teil der Cellawand wiederaufgebaut.
Dadurch wird fr den Besucher optisch klar, daB sich hinter den Sauleri
ein festes Gebaude befand.
569
1992 YILI PERGAMON
.WolfgangRADT
KAZISI
hedefi, Hellenistik-Roma dnemine ait peristylli b-
yk (Z ortaya mmkn oldu-
ilerlemesiydi. Bylelikle, bir gelecekte, mozaiklerin zerine
koruyucu bir edilerek konvervasyonlan
Orta ve Buluntular (Resim:I. 3-5)
Bu ilgin Bizans buluntulan brozndan ss e-
ya paralan ve bir presi (Resim: 4).
Byk oval (Resim: 3). Kuzey kena-
st bulunan iki sikkeye gre 13. ikinci
3050n5 dik bir kaya iki evin ka-
bu evlerden, 215.95
kotunda, zemini bir avluya sahiptir. Eldeki L bi-
imindeki evin, avlunun evresinde izlenimini
vermektedir. Bir Ge Bizans evinin kuzey avluya garip bir dzen-
sizlikle saplarna Havuz (B) ve ocak (F) bulunan sz ko-
nusu ev 1990 byk lde ortaya
215.95 kotundaki kuzeyindeki da eve ait olup
sorusu ise kalmak verilerine gre,
iinde bir pithos bulunan 218.5Q' kodlu mekan, byk alana daha ge bir
Avlunun ocak olarak kul-
bir kaide (217.90) 218.50 kodu
dahil edilmesinden sonra komplekse byk ko-
ridor benzeri bir (217.90 kodu) ile Bu ge evre-
571
de kk, kendi kendine yeterli bir konut olarak sz
konusu olabilir.
216.90 kotlu bu Bu
gneyindeki byk terasa, dik bir merdivenin sap-
Yukanda sz edilen havuzlu (B) ve ev
(214.07 kotlu) gneyde herhangi bir nk
buradaki dik arazi Bizans kadar erozyona
tarafta, bir i gsteren bir mekan
(Resim: 5). olarak bulunan antik bir stun
tamburu, rtsn en alt Btn ku-
zey duvan boyunca, 1 m ve 1 m bir
seki Dik duran levhalann gerisindeki
dnemde tamamen toprakla dolu
hayvan
tedir.
gneyinde, dikine bloklarm iki
adet dikdrtgen ocak (P) Ocaklar gney duvarda bulunan
iptal edilmesinden sonra Mekanda aynca prehis-
torik bir balta da
kk bir meydanda (214.00 kotlu) arazi, iri rl-
kavisli bir teras duvan
buraya, Bizans dneminde bir sokak Sokak,
dknts ile Z peristyline ait, in-situ temellerin en alt
zerinden gemekteydi. sokaktaki nedeniyle
gzle grlr biimde ve Sokak buradan kuzey-
kilise ynne devam 214.50 ve 214.25/
214.00 kotlu evler bu sokak zerinde Evlerden kuzeyde
(214.25/214.00) Ge Bizans evresinin sokaktan daha erken olan bir
dnemine ait bir olan ev (214.50)
ise bu sokaktan olduka
Antik
1. Kuzeydeki Alan
. 3050/85 (221.63 kotunun kuzeyi) Roma
Imparatorluk dnemine ait uzun bir teras ortaya
nemli bir sonu Bu duvann tek bu blmden
giderek araziyi, bir cadde kenan iin
uygun Duvar, caddenin nceleri dik olan gney
572
na hi olmazsa edilmesine imkan veren bir des-
teklemekteydi.
Bu blgeden gemekte olan Philetairos dnemine tarihli surla
iindeki bir nsurun, alak bir dzeyde
bir zellikle ilgintir. Bu duvar Philetairos surunun
yapan 2 m gneyinde
3050/86c). Bu, alak, nsurun -bir yama ol-
mak zere- surunun hemen nndeki (glacis) tahkimatina ait
2. Peristylli Byk (2
Yan (Resim: 6-10)
Hellenistik dnemdeki evresinde (M.. 2.
meknlar, kadanyla birbirinden Z ku-
kuzey galerinin kuzeyinde tek bir mekan
birbirinden Hellenistik dnemin ana evresi
M.. 2. sonlanna tarihlenmektedir. Bu dnemde, mek-
na iki duvar Duvarlar yksekli-
olup, ndeki kk gerideki byk mekandan
Roma dneminin ana evresinde, M.S. sonuna veya
2. peristylin kuzey btn mekanlarm
ve (Resim: 2). Bu durum-
da, kerpi duvarlarda ve Silen mozaikli mekan,
btn iinde merkezi bir konum Mozaikler de,
evreleri ve gibi, yine Roma dneminin ana
evresine aittir.
btn duvarlan malzemeyIeyeniden
tr. 3 m ykseklikte beyaz bir alt
Tavan da beyaz tavana tespit edilen, ka-
demetlerinden bir zerine (Resim: 9).
Roma ana evresinde, gney ucunda yer
ve merkezi konumdaki Silen mozaikli mekan ile
Gney duvardaki erken tarihli ise kerpi mal-
zeme ile rlerek iptal drt duvan da ve basit
bir grlmektedir.
Roma dnemine ait kk aptaki tadilatlar, btn
elden geirilmesi iinde, M.S. 2. ortalannda gerek-
573
mekanlarda bir
nedeniyle kesintiye nedeni de bir deprem-
di.
Z ait Roma dneminin ge evresinde,
ki zemini, 1.20 m kadar (215.70). Bu
da, tekrar halde tutmak iin ne kadar fazla
miktar molozun dzlenmesi gstermektedir. En ge M.S. 3.
itibaren Z tamamen bir ifa-
deyle, kuzeydeki mekanlarda bulunan moloz tekrar 3 m
kadar
Si/en Mozaikli Mekan
Silen mozaikli kuzey alt mevcut
dnemde, yani Roma dneminin ana evresinde, mermer levhalar-
la Hartaki izlerinden (Resim: ll), duvarda 2.2 m yk-
ve 85-88 cm yedi
birer dar.mermer
Yan Mekan/ar
Planda, Silen mozaikli (214.50 kotlu) hemen
yan bir duvarlar grlmektedir. Bu duvarlardan
sadece en Hellenistik dneme tarihlenmektedir.
Geriye kalan duvar, planda siyah renkle
Bunlar hepsi temeller zerine oturan kerpi Keramik bu-
luntular tarihi olarak, Silen de ait Roma dne-
minin ana evresini, M.S. 2. vermektedir. Silen mozaikli salonun
yan gibi,
metrelik bir ve ana mekanla duvann
gney ucunda bir Bu yan duvarlan ve ta-
beyaz bir Zeminini ise dz ve sert bir toprak taba-
(214.45). Bu tabakadan 5 cm yksekte, alt kenan
dzgn bir duvar gelmektedir. Bu durum, mekanlar bir deprem
zarar srecinin devam etmekte
gstermektedir. Meydana gelen afetin bir deprem ise, Silen
mozaikli n cephesine ait olan ve kuzey kanada
lan destekler Keramik buluntulara gre,
daki rnekanlarda meydana gelen tahribat da M.S. 2. tarihlenmek-
tedir.
574
Atriumun Blm (Resim: 12)
. Z yapan blm, Roma dne-
minde kk, drt stunlu-bir atrium (Resim: 12) (215.52) ve buna
hamam
M.S. 1. ilk burada nceden beri mev-
cut olan avlu, drt bir atriuma ,Hamam ve atri-
umun bu birlikte dzenlenmesi, etkilere
ret etmektedir..Atriumun bir: hamam
Kuzeyde bulunan odada ise hypokaust sistemli bir
kanma havuzu yer duvanndaki bu ev-
rede M.S. 1. evresine, atrium
dikilmesi, impluviumun dzenlenmesi ve kuzey ve gney du-
. eski avlu iptali de aittir. Bu iki yerine, g-
ney ucuna yeni bir
Z bir deprem sonucunda tamamen harap nce,
atrium kompleksi iin, her ikisi de M.S. 2. tarihlenen iki tadilat
evresi Ana iptali
Her iki da ikinci dereceli olarak ihtimali
yksektir.
Gneydeki Peristylli Alan
Kuzey galerinin ve maskeli mozaikli gneyindeki erozyona
ve zerinde Bizans bulunan arazi dik bir
mektedir. Z burada temel duvarlan ortaya
Roma dneminden, ana evreden (M.S. 2. byk,
dikdrtgen bir su havuzu (212.91) Avlu zeminine
rak havuz, Hellenistik temel duvarlanndan birisinin
dan zerine (Resim: 13). Z da ilgin
kk buluntular ele geti.
Z Ait (Resim: 14-18)
Maskeli mozaik1e mekandan ele geen byk miktardaki duvar
ynelik depoda srdrl-
Duvar, 1.5 m arayla beyaz pilasterle b-
Kaide blgesinde, dar, mavi-gri bir alan
Bunu da, pilasterler kirli san ereveli birer pano
Ust ise bloklardan ve daha sonra
beyaz alan gelmekteydi.
575
Arazide Temizlik
Bergama Mzesi'yle zere, ren
yerinin genel olmak zere, daha nce ta-
veya halen sren btn blgeler ile
gymnasion ve Demeter kutsal kkl bir temizlik ve bitki rt-
snden Sokak devam
edildi (Resim: 19-20).
ve Arkeolojik (Resim: 21-22)
Kutsal sona erdirildi.
sondajlar, avlusunda yzeysel bir
Alan
Mekanlardan birinin duvarlan Hellenistik dneme ait byk
miktardaki Beyaz bir zerine, izgiler ve bo-
yama ile ve renkli mermer taklit eden bir duvar beze-
mesi (Resim: 21).
Avlu (Resim: 22)
avlunun, byk lde olan kuzey blmnde g-
rlen Hellenistik Er-
ken Hellenistik Traianeum'un eksenine hemen hemen tam ola-
rak diyagonal bir biimde Ge Hellenistik
ynlenmesi ise bir miktar sapma gstermektedir. Olduka bir yan-
olan btn alanda izlenmektedir. Bu tabaka
Traianeum'un iin mevcut Hellenistik yok edilmesi
ve bu olan malzemenin
sonucunda ortaya
Mimarisi (Resim: 23-25).
kaidesinin mimari rnek ama-
bitirilti. Bu ne
daha iyi ve sslemelerin incelenebilmesini
(Resim: 24).
suni bir kaide zerine, orijinal
mermer bloklarla, cella bir yeniden Stunla-
nn bir bylece ziyaretiler kolay-
576
----
1,000501
l'
Resim: 1- Bizansy a p l e m a s . Geici genel plan .
Abb. 1- Byzantinische Bebauung. VorHiufiger bersichtsplan
i i
i I,
i '
1--+
i
&EZ.OE>tiRER 9
577
",
di9
aU'9"9,obtn
,
, ,
, ,
, ,
, ,
"
, ,
."
, '
, '
, ,
, ,
, '
, '
, :
, ,
, ,
:'
, '
, ;-,,',1}
OEl.
,,
, ,
cr
, ,
,,
, ,
PERGAMON- STAOTGRA8UNG
1992
ANTlKE BEBAUUNG
.,.
orchoische Mauer cl Mosaik
rm frhhelL Hcuer Li]ZI Pflasler
""
hen. Houptphase e Zisterne
... hell. Mauern. rbmisch F Feuerstelle
wiederverwendet O Pilhos
"'"
rm. fruhe Phose B aeckeo
nmn rm. Umbauphase Stlzm(luer
-
rm. Hauptphase Rohrleitung
cl splrmisch :::::= Kanal
LS[ Trffnung zugeselzl _._. Grobungsgrenze
1
5
I'Sm
B
, .... ;
BAU Z
.,
, !
.. ! /
...;---
1 1-.
\
B IIH)
106.15
'" s
Resim: 2- Antik Geici genel p'!1in
Abb. 2- Antike Bebauung. vorlauflger Ubersichtsplan
578
Resim: 3- Hava Gnmz ve evresine genel Z
mozaik1er (ortada) koruyucu birtabaka ile Oval fonulu
Bizanssarmerve Bizanskilisesi zellikleseiliyor. Kuzey sttarafta.
Abb. 3- Ballonfoto. berblick ber das Gebiet der Grabung, mil
Umgebung. Die Mosaiken inBauZ(Bildmitte) sindmit einer
Schutzschicht bedeekt. Hervorstechend sinddieovalebyzantinische
Zistemeunddie byzantinische Kapelle. Norden ist oben
. .,.;\ ,,'. .<\
Resim: zerinde aziz
Bizansdnemi bronz kabartma ve
paralar
Abb. 4- Byzantinlsches Bronzeblech mit
Heiligentigur undweitere Fragmente
579
Resim: 5- bir hayvan (7) bulunan Bizans
Abb. 5- Byzantinischer Raum mit Futterkrippe (7)
Resim: 6- Z maskeli mozaik1i kuzeyinde yer alan nne
duvar ve neme
Abb. 6- Trockenha1te-Zwischenraum nrdlich des Maskenmosaikraumes von Bau Z, vor
Felsmassiv abgemauert
580
Resim: 7- Z duvan(Hellenistik), maskeli mozaikli mekandaki
gneyi. Gneyden
Abb.7- von BauZ (hellenistisch}, sdlichder Nische des
Maskenmosaikraumes. Ansichtvon Sden ,.
Resim: 8- Z duvarlannda bulunan yanmekanlan.
Kuzey galerinin mozaikleri (nde) ve Silen mozaikli mekan (tam
koruyocu
Abb. 8- Nordwest1iche Nebenraume vonBauZ, mitVerputzresten andenWanden.
Die Mosaiken von Nordhalle (vome) und Silensmosaikraum (ganzrechts,
sindmitSchutzschicht bedeckt. Blicknach Nordwesten
581
Resim: 9- olan stte izleri
Abb. 9- Abgestnter Deckenverputz, Oberseite mit
Resim: 10- Silen mozaikli salonun yan Renkli bulunan gney duvan
Abb. 10- Nebenraum westlich des Silensmosaikraumes. Sdwand mit farbig
angelegtern Verputz
582
Resim: 1- Silenmozaikli mekan. Kuzey duyan.Kaplamada mermer
tutan iine menner paralar. nde
dkntleri
Abb. 11- Silensmosaikraum, Nordwand. fr
Verldeidung, mil eingedrUckten Marmorbruchstcken als Abstandshalter.
DavorVersehttung mitVerputzteilen
Resim: 12- Atrium, geici olarak stun.
Abb. 12- Atrium, mitvorbergehend wiederaufgestellter Saule. Blicknach
Nordosten
583
Resim: 13- Z peristylli avlusunda bulunan Roma havuzunun zemini.
evreleme duvan opus
Abb.13- Boden eines rmischen Wasserbeckens im Peristylhofvon Bau Z
Resim: 14- tasnifi (Stukolann tasnifi)
Abb. 14- Sortieren von Stuckfragmenten
584
Resim: 15- Atlyede tasnif masalar
Abb. 15- in der werksten
Resim: 16- Maskeli mozaikli duvar geici
olarak biraraya getirilmesi
Abb. 16- Provisorische Zusammenstellung vonWandstuck aus
demMaskenmosaikraum
585
586
Resim: 17- Bir stuko plastere ait geici olarak biraraya getirilmesi
Abb. 17- Kapitell eines Stuckpilasters in provisorischer Zusammensetzung
Resim: 18- Geici olarak panel
Abb. 18- GeIbes Stuck-Paneel in provisorischer Zusammensetzung
01