T.C.

KLTR BAKANLIGI
ANITLAR VE MOZELER GENEL MOOORLOGO


,
TOPLANTISI
i
ANKARA -25-29 MAViS 1992
ISBN: 9751711525
Not: Bildiriler, ve
gre
ANKARA ANKARA - 1993

Sayfa
Berna ALPAGUT
(Bursa)-1991 1
YALINKAYA
1991 Karain 23
YALINKAYA
1991 kzini 43
Erksin GLE
1991 59
Mehmet ZDOGAN, ZDOGAN, Isabella CANEVA
Michael K. DAViS, Alpaslan KOYUNLU
1991 ayn 81
Isabella CANEVA
Salvage Excavations At Yayvantepe-Til Huzur 107
Michael ROSENBERG
The Hallan emi Exeavation 1991 117
Ufuk
1991 Hyk (Aksaray Ky) Kurtarma
131
Refik DURU
Hycek - 1991 147"
Guillermo ALGAZE, Adnan MISIR
of California Excavations and
Surveys At Hyk 1991 155

1991 175
Antonio SAGONA
ByktepeHyk 1991 ; 193

1991 Dnemi ve Restorasyon
199
Marcella FRANGlPANE
The Results of the 1991 Campaign At Arslantepe-Malatya 213
YENER
Gltepe Sezonu 231
Hseyin SEVER
Zank Hyk Kurtarma - 1991.. 247
Oliver PELON, Aksel
Porsuk'ta Drt Mevsimi (1986-1989) Genel ....... 159
Metin .AKYURT, Bahattin DEVAM, HayatERKANAL,
TubaOKSE
1991 Gimavaz 267
AliyeZTAN
1991 Acemhyk 281
SedatALP
Konya-Karahyk 1991 301
Sachihiro OMURA
1991 Kaman-Kalehyk 307
Peter J. NEVE
1991 ve Onanm 327
CemalPULAK
Ulu Burun 1991 347
Jrgen SEEHER
Demireihyk Nekropol 1991 Sonulan 365
IV
Manfred KORFMANN
1991 Troia 381
M. Taner TARHAN, Veli SEviN
Van Kalesi ve Eski Van 1991 .407
Altan iLiNGiROGLU
Van Ayanis Kalesi 1990-1991 .431
OktayBELLi
1991 Anzaf Urartn Kaleleri 441
Altan iLiNGiROGLU
Van-Dilkaya 469
Machteld J. MELLINK
Report on 1991 Activities 493
ERKANAL
1991 Panaztepe Sonulan 495
G. Kenneth SAMS
Gordion Archaeological Activities, 1991 503
ZGNEL
1991 (Apollo-Smintheus ve
Onanm 509
Wolfgang RADT
Pergamon 1991 515
v
KAZISI (BURSA)-1991
Berna ALPAGUl'*
Kltr ve Mzeler Genel 1983
beri yrtlmekte olan Bursa iline Mustafake-
ilesinin Kyndeki, Miyosen dneme tarihlenen
lar fosil VIII. sezonu, 20.07.1991 - 24.09.1991
tarihleri 2 ay LO gn
parasal destek Kltr
olmak zere, Dil ve Fakltesi ve
bilimsel
finanse eden, L.S.B. Leakey Foundation (U.S.A.), Boise Fund (U.K.),
N.S.F. Foundation (U.S.A.), ve Finland Science Academy' (Finland), kat-
en derin ekibimiz
1991 gzlemcisi olarak Bursa Arkeoloji
Mzesi'nden uzman arkeolog G. Haner Ekip yeleri; (yaban-
bilim Dr. P. Andrews (U.K), Dr. D. Ekhart (U.S.A.) bizzat
ancak bu sezon teki yelerimiz
yrtlen
Trk bilim ve listesi ise; Gr. E. Bulur
(ODT-Arkeometri Blm), Gr. A. Ersoy (DTCF), M. Grbz
<M.T.A. Paleontolog) (Doktora S. Alpaslan (M.T.A. Doktora
.Gentrk (Master H. Ustn-
B. Boz, A. Gngr, H.M. Aygn, U. Karaduman ve Konservatr ve
Fotograflama Sorumlusu H. elebi, A.. Meslek Okulu
Restorasyon Blm I.
ALAN
P3 olarak belirlenen ve kareleme yntemi ile alanda, bu se-
zon; (x) (y) koordinatlartna gre ykseklik (h) +7 olarak
(O) Prof. Dr. Berna ALPAOUT, A.. Dil ve Fakltesi, Paleoantropoloji A.B.D.
ANKARA.
(1) ve tm geen uzmanlara ve
mize en iten iletitim.
1
Karelemeye gre, F, G, H, i karelerinin, 1990 kalan ta-
ve bunlann hemen olan gnmz kanal dolgusu
(recent channel) Kanal dolgu
sonra, kareleme P3 devam edilerek; F, G, H, i
karelerinin -4, -5, -6 no.lan sisteme dahil (Bkz. Plan
1-3).
1-5 ve 1-6 kareleri, daha nce olan T9 iinde
dan, tam kare Karelerin stteki gnmz topra-
temizlendikten sonra st kalkerli silt nitesi, ynnde
giderek kazanmakta uzun srede Bu-
nun gelen esas fosil horizonun, fosil ok zengin olmamak-
la birlikte, eleme sonucu n karelerinkine ya-

Fosillerin insitu fotolan sonra konservasyonu
zere labaratuvara Konservasyon devam etmektedir.
F-3, G-3, H-3 karelerinin nitesi tamamen temizle-
nerek, alt kalkerli silt nitesinde olan oyuklar (pot holes) ok titiz
bir ile ve tm karelerin dantel gibi olan bu
burga genel bir resmi ve izimi (plan
2). Fosil
olan bu oyuklann (pot holes) zerinde sedimantologlann
bir biimde olan fosillerimize yuva
eden ve nemli roloynayan bu oyuklann incelenmesi he-
nz srmektedir. Derinlikleri nceleri 30-40 cm.yi gemeyen bu oyuklar,
ilerleyen karelerde yer yer ve morfolojik
olarak bilgiler toplanmakta ve de-

T 111
Tl nce kareleme sistemi ile
fakat daha sonra, kesitlerinin ve bilgi
toplanabilmesi iin, kareler ve kesitli
Vertical olarak ve her toprak dolgusu yeniden doldurularak
Tl 1991 sezonunda Dr. D. Ekhart (jeo-kimya), rnek
toplama
Bu nedenle, H-4.5 m kadar inilerek ku-
zeye 1.5 m ve T 1/1 ile ge-
(plan: 5).
2
Buradan toplanan sediman rneklerinin 21 adet rnek fosil-
li horizondan kum nitesi), 16 adet rnek alt kalkerli silt
nitesinden ve 1 adet rnek ise "kalker nodll" olmak ze-:
re
olan Jeo-kimyasal sonucunda, CaCO, miktar-
Ian saptanacak ve iindeki bilgi toplanarak ve
iklim gstergesi olarak
Aynca, T 1/1 alt kalkerli silt nitesi ile, fosilli horizonun
kontak yzeyinde, daha nceki da "ok
ince kum nitesi" ile yeniden hi fosil iermeyen
bu kum nitesi, bir "lens" konumunda tabanda yer
5).
P i nceki rastlanan ve bir huni biimini
gsteren bu ok ince kum nitesinin, iindeki ko-
birbirine olduka gstermektedir. fosil
bulunmayan bu kum nitenin ile, fosil ara-
sedimantologlann henz birlik kazan-
su eden bu ok ince ste-
ril kum nitesi acaba, sonra yoksa hemzaman
meydana sorusunun beklemekteyiz.
T 1/1 ve kuzey vertical kesitlerinde grlen
renkli" sedimanlardan da rnekler Lens olan bu
. kmelerden kimyasal analizler
P3 karelerden toplanan CaCO, rnekleri, T 1/1 r-
nekleriyle birlikte ve bylece, fosil
daki bilgi
bulunan tepelerden,
lar1a olan yatakia oka ve fosillerin saklanma-

Fosil 1 km (NE) yer alan bir
fosi1 (Telgraf Vadisi) iin rneklerde ise, CaCO, miktan-
ilgi ekici
Bunun zerine, kyn evresinde de
ve Dr. D. evreden yerlerden sediman rnekleri top-
Bylece, fosil ve evre CaCO,
evrenin Miyosen (alt-orta) iklimi
ipulan toplanabilecektir.
3
1989 J.Quade ve T.E. Cerling olan se-
diman rnekleri zerindeki .Cdsctope analizleri ise henz sonulanrna-
Bu sonular bitki rts nemli verilere ka-

(1991 SEZONU):
1984 fosillerin gre

1983 .184 adet (Survey)
1984 635"
1985 1005"
1986 1170"
1987 963"
1988 1570"
1989 2124"
1990 1777"
1991 1811 adet olmak zere toplam 10239 adete
Kataloglanan fosillerin, saptanan (x) (y) ve (h)
gre ile, iindeki ko-
gzler nne (Plan: 4).
. gibi, (x) ve (h) esas fosillerlu
yatak iindeki vertical fosilli horizonunun NE-SW
ynnde etmektedir.
Her gelen yeni eklenmesiyle, btnlk kazanacak olan
bu bitiminde, (x) (y) ile grafikle birlikte, fosillerin
yatak iindeki boyutlu ve gsterecektir.
malar srmektedir. tutan bu
daha sonraki bir rnek edecektir.
199i sezonunda toplanan fosillerimizin, iindeki
oransal kompozisyonuna %17; Fillerin %2, ge-
getiren (ruminantia) %34; %1; Domuzgille-
rin %16; Etillerin %22 grlr (Tablo 1).
Hemen da ilave etmek gerekir ki, bu aynmlar sadece 1991
sezonu iin geerlidir ve (paleontologlar) verilecek sonu-
lar aynca periyodiklerde devam edecektir. 1990
giren zel trleri de-
bilgi ieren makaleler mevcuttur (Bkz. Referanslar) (JR Evolution,
1990; vol 19 nA/S).
4
1991 sezonunda; F, G, H, l, J ve PL ve
Ian fosillerin (teeth) ve vcut iskeletine ait paralar (post-
cranial) olmak zere bir
gibi, olarak, post-cranial paralardan ok daha Ya-
kelmeye fosil-
ler, daha kimyasal bozunmaya nemli ve kuru ortam-
larda zaman
kemiklerde grlen bu kimyasal bozunum sonunda, fosillerin
byk bir kemik dokusunu ve geriye kalan-
lar byk lde Altene, pelvis (kala kk
parmak kemikleri gibi daha ok sert doku ihtiva eden iskelet
daha ok olmakta; buna kemikler (ossa plana)
kemikleri ise sonucu bozunup
tutan bu verilen gra-
(Tablo I, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) zamanda, karelerde ka-
de grebilmekteyiz. Uretilen fosil her karenin a-
ve nite gznne sezonluk
gcmz de mmkn

1983
2
nceki ait
dnemli 1977 100 adet olan Pri-
mata (Hominoidea) giderek ve elimizde ok
zengin bir izole kolleksiyonunun syleyebiliriz.
Fosillerin kelme elimize kalabilen para-
lar 3 adet maxillae (st ene); i adet premaxillae (n stene); 3
adet mandibula (altene); 17 adet post-cranial (vcut kemikleri) ve 1300
adet izole szetmekteyiz.
1991 ele geen izole primat gre; 174 adet daimi
ve 10 adet st ile 10 adet post-cranial paralar nemli

fosil dnya primat
iinde olduka nemli bir yeri Anadolu'da daha nce
olan iki (primat ieren) fauna merkezlerinden (Ankara-Kalecik)"
ve Sinap (Ankara-Kazan)' rneklerinin, kronolojik daha
(2) Alpagut, B. 1990. b.
(3) Tekkaya,1.
(4) Ozansoy, F. 1957, Andrews, P., Tekkaya, 1.
5
gentir. Anadolu'da en eski primat ieren fosilleri, Avru-
pa Memeli Hayvan Kronolojisi zonlannda MN6' zonuna tekabl etmek-
tedir ki, bu da birim olarak 15 milyon eskiye tarihlenir.
Biyokronolojik arkeometrik a-
analizlerin ve yntemlerinin sonu-
cuna gre, daha sonraki radyometrik elde etmeyi
bekliyoruz.
Primat zerinde srmekte olan gre; metrik
faklan nemli olan iki morfoloji gsteren iki tr primat fosilinden
sz etmekteyiz'. Metrik varyasyonlan. modem Orang-utan ve sub-fosil
Orang-utan ve in'in Lufeng ve Siwalik rnekleriyle
lanmakta ve morfolojik da Neufdorf (ekoslovakya) ve
Kenyapithecus' rnekleriyle Bu erevede daha nce ad-
olan Sivapithecus darwini ile ilk trmzn
bir konumda olan ikinci trmz, kesici, kk ve b-
yk morfolojik olarak, cf. Sivapithecus'

1991 ele geen bir premaxillae olduka nemli bilgi-
ler iermektedir. gibi, Sivapithecuslann sub-nasal morfolojisi
teki primat rneklerden Mikroskobik analizlerin
bilgiler, bizi tr
1983-1990 olan molar (byk
morfolojisi zerinde bir doktora tezi yrtlmek-
tedir. Metrik ve morfolojik yntemlerle, tr
miz bu beklemekteyiz.
Post-cranial malzeme zerinde yrtlmekte olan bir ikinci doktora
tezinin sonulan da; hem tr sorununa bir getirecek hem de
lokomasyon (hareket) sistemlerini ortaya Bi-
gibi, ve yerde biimi, loko-
masyon modellerini bii-
mine tutacak bu sonular zamanda, primat dnya iinde,
bugne kadar olan teki malzemenin
da olanak verecektir. Bylece, daha yorumlara varabile-

primat zerinde yrtlen bir da;
belirlenmesi ve paleodemografik bir profilin elde
(5) Bemor, R.. Tobien,
(6) Alpagut, B., Andrews, P. Martin, L. 1990d.
(7) Abe1, 1902., Lewis 1934. Andrews.. Tobien, H. 1977., Tekkaya, 1. Andrews 1976.
6
edilmesini zamanda; yanal kontak yzey-
lerinin morfolojisi incelenmekte ve bir btnleme

da ieren fauna tekil bir ve 58 adet
trle temsil edilmektedir. Paleoekolojik Miyosen dne-
mi verilerin' koruluk, tropikal ve sub-
tropikal bir iklim (mevsimsel), ve orman rts
ile Bugn Hindistan ve Afrika ile
rtsn bir benzerlik kurulabilir'.
ran trleri; Bcekiller (5 tr); Kemirgenler tr);
giller (2 tr); Etyiyiciler (16 tr); Gergedanlar (2 tr); Atgiller (I tr); Ot-
ullar (12 tr); Filgiller (2 tr)'dir".
Gnmzden 15 milyon eskiye tarihlenen bu trler, Primata
ile birlikte Yani ortaya d-
nemde, paleoekolojik ve evrimlerini srdrd-
ler.
Yine gnmzden ancak 5 milyon ncesinde, en eski
yesi (ilk Hominid) Afrika'da ve orman-savan birekolo-
jide Bu bitki rts ve iklim etkeni,
biyolojik evriminde ok nemli bir yer tutuyorsa, ancak eski
evrelerin iyice halinde, evrimini
varabiliriz. 1983 beri srerken,
fosilleri zamandaPaleoekolojik
da, ilk Bir b-
tn olarak zaman ancak, 15 milyon ncesinin
ile olaylar btn iinde ele net bir grnt
elde edilecektir. evrimini zincirinin
bir bu nedenle ok disiplin-den ge-
len bilim adamlan ve srekli
ya
Gelecek Paleoantropologlar ve Paleontologlar iin, Anado-
lu'da Primat ieren nemli bir merkezini
olan Fosilleri ve en nemli
ve bir iz
Evrime tutan ileriki da srecektir.
(8) A1pagut, B.. Andrews, P., Martin. L., 1990a; Andrews, P., Alpagut, B. 199Oc.
(9) Journal of Human Evolution, 1990 vol. 19 no.415. Specia! issue.
The Mioeene site at Turkeypp. 1-589.
geen periyodikte sedimantolojik, paleoekolojik ve paleontolojikmakalelerin tm yer
zel
7
BIBUYOGRAFYA
Alpagut, B. 1984. ky II. 16-
20 Nisan 1984. s.233-245. r.c, Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Muzeler Ge-
nel Ankara.
Alpagut, B. 1985. Ky VII. Ankara. 20-24
1985, T.e. Kltr ve Eski Eserler ve Mzeler Genel
Ankara s.1-16.
Alpagut, B. 1986. Ky vrn. ve 26-30
1986. Eski Eserlerve Mzeler Genel Md. s.I-19.
Alpagur, B. 1987. Bursa Ky 1986. IX. Sonulart Ankara. 10 Ni-
san 1987. T.e. Eski Eserler ve Mzeler Genel Md. 1-14. Ankara.
Alpagut, B. 1988. Bursa Ky 1987.x.
1988. T.e. Kltr Kltr ve Tabiat Koruma
s.1-l3.
Alpagut, B. 1989. (Bursa) 1938. Xl. 18-23 1989
Antalya. T.e. Kltr ve Mzeler Genel Md. s.I-9.
Alpagut, B.. Andrews, P.. Marnn, L. 1990a. Mioeene Paleocology of Turkey. European
Neogene Chronology, NATO Advanced Institute Workshop,
Reisesburg, May. 20/1988, ASI Series. Edited by E. H. Lindsayet. al. Plenum
Press. New York. pp.443-459.
Alpagut, B. 1990 b. A short history of theexcavations at theMioeene site at Turkey. Jo-
urnal of human Evolution vol. 19.00.4/5 June-August Special issue "The Miocene Homi-
noid Site at Turkey.... pp. 337-341.
Alpagut, B. -Andrews, P.199OC. Decription of the fossiliferous units at Turkey. JHE Spe,
eial issue, vol. 19 no.1/5 pp. 343-361.
Alpagur, B. Andrews, Pc-Martin, L. 1990 d. New Specimens the Middle Mioee-
ne Site At Turkey JHE Speeial issue, vol. 19. no. 115 pp. 397-422.
Alpagut, B. 1990 (e). (Bursa) 1989. XII. I. 28
Haziran 1990/Ankara. Kltr ve Mzeler Genel
s.I-17.
Alpagut, B. 1991. (Bursa) 1990. Xlll. 27-31
1990 anakkale. Kltr ve Mzeler Genel s.23-
32.
Andrews, Tobien, 1977New miocene locality inTurkey with evidence on the origino. Ramapit-
hecus and Sivapithecus. Nature; vol. 268. 5622 pp. 699-701.
Andrews, Tekkeye, 1976.Ramapithecus inKenya and Turkey. UnionInter des sciences Prehisto-
riques et Protohistoriques. IX. e congres, Nice, pp. 11-26France.
Andrews, Tekkaya. 1980. A revisiort of theTurkish miocene homincid Sivapithecus MeteaiL. Pa-
laeontology; vol. 23. part i. London.
Bemor, L.R. Toblen, H. 1990. The Geochronology and of
(Middie Mioeene) Turkey. Journal of Human Evolution vol. 19: 551-568.
Press, London.
8
Erol, 1985. Ky memeli hayvan fosil yataklan
ji ve jeomorfolojisi birn no: 8 sayfa. 1harita, 1 profilkesit, Ankara 1986.
Ersoy, A. 1987. Iskelet Gmlme (faphonomy) zerinde Bir
Lisansst Tez. s. 1-101, 1987 Ocak A.. Dil ve Fakltesi
Inji A.B.D., tez).
Ozansoy, F. 1957. Faunes des mammiferes du Tertiare de Turque et leurs revisions stratigraphi-
que. Bull. Min. Res. Explor. Inst, Ankara. 49. 29-48.
Ozansoy, F. 1961. Ankara blgesifauna teakubu etdnn MTA Derg. no. 56.
Ankara.
Ozansoy F. 1965. Etudes des giscments continen tauxet des marniniferes duCenezoiquede Tur-
quie Mern Soc. Geol. Franco. Mern. no. 102. p. 89. Paris.
Ozansoy, F. 1970. Insani karakterli Trkiye pliosen fosil pongidesi Ankarapithecus TTK.
suu, cilt 133. Ankara.
Sickenberg, Becker-Platen, TobienH. 1975. die Gliederung des hheren Jungertiar und Aliquar-
tars der Trkei nach Vertabraten und ihre Bedeutung fUr die internationale Neogen-
Geol. Jahrbuch. B. 15. 1-167. Hannover.
Tekkaya. 1. 1974. Anadolu'da Tortoniyen yeni bir Anthrnpoid manunalia) tr.
MTA Derg. 83, pp. 194-210.
S., . 1980. (Bursa) ve jeolojisi, MTA Enstits,
Ankara.
9
, .
qj
. rP
Ci
,

,Tj
"
,-p
C
'. ',j
,i

,
)
(ri
( )
10

l..:
,p
t" r
.--
;'U (LO
C -'r
-----:: i" \
,. .
C

k'::'\-\"
-
i .....,\.
i '"",
i
,
,
,
\
\
,
','.,J
'ri
'D
()
I,', .0
0
',-J

-
O
C
O
-

O
o.
O

Q.
"o
-
(J)
.-
LL
:s
c
C:::J
o :s
W Ll.
Sa>
(J):5
ci)
ci)
o

SE
-o

C\S-

o
10
1991 Pasalar Field Season
Numbers of Proboscidea 8pecimens
......
......
8 ~ - -
i
7r
6 ~
i
5i-
i
4 ~
3 ~
2 ~
1 ~
o
P.1
Tablo: 2
G-3 G-5 H-3 H-4 H-5 H-6
_ Series 1 ~ Series 2
Teeth Postcranial
1-3
>-'
iv
1991 Pasalar Field Season
Numbers of Carnivora Specimens
60---- -----
20 -
i
<-1 J i
i

P.1 F-3 G-3 G-5 H-3 H-4 H-5 H-6 1-3 1-5 1-6 J-3
40 -
50 .-
30 -
_ Series 1 Series 2
Teeth Postcranial
Tablo: 3
1991 Pasalar F1eld Season
Numbers of Suaidea Specimens
7 o
60
50
40-
30
. ------- -. ----.--.----.- _ - ._ _.-
i
I
i
,
i
,
....
(;J
.a. L __
P.1 F-3 G-3 G-5 H-3 H-4 H-5 H-6 1-3 1-4 1-5 1-6 J-3
_ Series 1 Series 2
Teeth Postcranial
Tablo: 4

-- ---,
j
eo
i
i
C
(J)

O
c
(i)
CO
en
E
i

i
i

.-
--
o

Q)
i
(i)
(j)
o.
!
CI:L
"<l-
ci)

c\i
c:
i
"'c
i
CI:L

i

t')
Q)

-
Q)
i
o
.-
Q)
C
i
ro
- .-
c/)
Ll.

i co

i
i

o
C
i
i

a.
.-
L.
E


i
i


i

-
cr:
i

i "<l-

i Q)
en
-
i
ro

o
i
i
s:
i
t')
-
!
i
(])
a..
(J)
i
i
i

i

(i)
i

,....
i
i
o)
.c
cl
o'>
E
i
t')

i
cl
,....
Z
i
!
i
i
t')

.....
i
LL
on
._..___...J_..__ . __.l_
.Q
o o o o o o o
{l
co "<l-
t')
c\i
....
!-<
14
1991 Pasalar Field Season
Numbers of Micro-mammalia specimens
2S,
P.1 F-3
~ . ~
~
iill______ %1___
G-3 G-S H-3 H-S
i
~ . 1
~ ~
H-6 1-3 - s 1-6
....
o
Tablo: 6
_ Series 1 ~ Series 2
Teeth Postcranial
.....
c\
1991 Pasalar Field Season
Numbers of Rhinocerotidae 8pecimens
5
-_._._-_._------ _...
1-3 H-5
1 __.
H-3 G-3 F-3 P.1
1
4


2-
.s
. 1 ,,",w
S
' 2
er/es
Teeth Postcranial
Tablo: 7
r
e
i
i
o
(f)
i

o
c: f
Q)
,
(\:s
E
~ ~
e
Q) .- LU
( J ) ~
~
o
-
co
C.
"" o iQ.
"OC/)
-
Q)C'd
.- .....
LL
c'd
E
l . . . . ~
(\:Sa.
-
(\:S-
(/)0
(\:s
(f)
..c:
o,
~
- Q)
Gl
.c
~
,.-
E
o)
: :
O)Z
,.-
00

o o o o o
~
o Lo o Lo
f0-
N
~ ~
17
18
, , , ..
Plan: 1
.] .,
Plin: 2

1991

;,.-__ 1- i
,", c'" ..,". '
-(
-,.-
PO' P1
".,.,,"
"".,"nG
19
P E K COOCKSOi'l
N <J-
PA$ALAR EXCAYATlON 1991
/1\ /
1'11\
T9
,
,
,
,
,
,
,
,
E-o F-o G-o H-o 1-6 !
,
,
V
Al
,
V
,
n
,
i
o ,
om
i
P1
j ; ~
,
E-S F-S H-S 1-5 :
/
x:
"
m
r-
-
E-4 F-4 G-4 H-4 ,./ 1-4
l--/
:
E-3 F-3 G-3 H.J 1-3
E-2 F-2 G-2 H-2 1-2
E-1 F-1 G-1 H-1 1-1
TS
E F G H
P3
Plan: 3
20
~
i-
a:
-<
: :

,
,
i
"
i
i
!
,
,
!
,
!
i
,
i
i
:
1
x
-. "
21
EAST SEtliON
Plan: 5
22
12300__
122.00--
<1-'
rJ
11/1
,"
~ i e l < i ,:rawinc bY:A.Gnt,;(ir-r..Ayt:n
-I
i
i
i
99 KAZILARI
le i
Her gibi 1991 da yine ve Mzeler Genel
olan Karain 01.08.1991 tarihinde
13.09.1991 tarihinde sona parasal b-
yk lde KUltr de Dil ve Fakltesi
ile Trk Tarih Kurumu
Liege niversitesi "Service de Prehistoire" ile bu da ya-
geen kurumun Prof. Dr. Mareel One'un
Prof. Dr. Achilles Gautier (Gent niversitesi), Dr. Jean-Marc
Leotard, Dr. Helene Valladas (Centre des Faibles Radioactivites), Dr.
Michel Alban Gewelt, grevlilerimiz..Harun
ve Metin Kartal; yine Liege Universitesi'nden teknis-
yen Vincent Ancion, uzmanlardan Dominique Bemjeanve Franoise Cor-
net- ile 20 Trk, 6 uyruklu bir ekip-
le Arkeoloji Mzeleri
i
i
i
i
i
i
i
YALINKAYA*
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
(*) Prof. Dr. YALINKAYA, Dil ve Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi i
Blm, Prehistorya Anabilim ANKARA
(1) geen kurumlarm yetkili ve ilgililerine ediyoruz.
Antalya nzelIdaresi'nin parasal destekle hyk metal bir iskele, ka- i
2,5 ay nce, ArI1. Gr. Harun nezaretinde ilgili rumaya kurdur- i
Bylece kaz. evreleyen bir Iskelenin byk bir sorun -
(Yalmkaya, 1992, dipnot 5). Kltr ve Tabiat Koruma
Genel Antalya nKltr ve Mze An- i
talya nzel parasal Karain ve mzesinin evre
dzenlernesi 1982, dipnot 1) i
da Karam gibi nemli bir renyerine
ve bu arada ziyaret etme ve i
ilgiyle olan Antalya Valisi Saffet Bedk'e
geen Karain'in birok bilimsel sorununu yolunda yllJ i
ve aynca Gr. Harun zver'
lrll etmek zevkli bir burtur.
yksek Iisans Beray Gngr zellk, nsal ( i
Gkhan lisans Kadriye Ceylan, Serpil Uz, Nii1iln opuroi


nal, Oku, Leyla Mezreli, Glperi Alan, nal C. Erek i
Zehra Hseyin Ay, Tamer nsal, Glseren Turan, Sibel A,
Belika uyruklu Pierre Prancis, Catherine Escutenaire, Isal i
\
r
. (2)
kemikleri ve kuvars ve her santimetrede bir x,y,z
pliina ve bylece 4 plan Ne
var ki, dolgunun yer yer derecede tr, bu
sistemin henz Bu kez,
24. seviyeden itibaren eyrek karelerde 25. seviyede

b) Ana Dolgu (rnek Blok)
1991 sezonunda bu dolguda F15, G15, H15, Gl6, H16, 116, G17,
H17, 117, karelerinde (izim: 2). Gl6, Gl7, H17 ve
H16 kareleri hari, kareler, kare halindeydiler.
1989 ve 1990 bu karelerden Hl7 ve 117 me-
lerinde kareler ise daha nceki
Hl7 karesinin 14. arkeolojik seviyesinden itibaren
Genellikle sert ve grece daha sedimanlar birarada bu-

Dolgunun gre karelerde olarak srd-

Tablo LL: Karain 1991 Ana Dolguda Kareler; Arkeolojikve Jeolojik Seviyeler
KARE ARKEOLOlIK SEVIYE JEOWlIK SEVIYE
H17 14-15 16
117 14 16-18
H 17 16-17/18* I6-18
117 15116 16
G 17 15 15
GIT 16* 16
H 16 16* 16
G16 16* 16
G15 17 16
116 16-17 16
117 17118* 16
116 18* 16
HIS 17 16
HIS 17118 I6-18
G 15 18 I6-18
HIS 18-19 i 6-i 8
HIS 20* 18
. G 15
16-18
F 15 17 15
G 15 20* 16-17
(lO) 47; 1992: 34
26
Gl6, H16, Gl7, H17 karelerinde 16.; 116 ve 117 kare-
lerinde 18.; F15'de 17.; Gl5 ve HIS karelerinde ise 20. arkeolojik seviye- .
lerin tabanlanna Ana dolgunun gney profili zerinde yer
alan 117 karesinin 15. ve 18. seviyeleri ok sert kalsilik bir olu-
ise bir toprak Burada gme tehli- .
kesinin nedeniyle 15. ve 16. seviyeler ile 17. ve 18. seviyeler
ancak birlikte Bu seviyeler buluntu ynnden steril-
dirier.
HI7'nin 16. seviyesinde bir ocak ise nemli bir

Gerek profilinde, gerekse ana dolguda ve
toprak olarak derecede daha
ok tavandan damlayan sulara denk Se-
dimanlar bir gstermektedirler. Birikme, kltr
kalsiyumkarbonat keltilerinden ve gntlerin-
den
Buluntular
Gerek ana dolguda, gerekse profilinde tm seviyeler,
Mousterien kltrn evrelerini temsil eden endstri topluluklan
1990 gibi buluntulann, yine daha ok pro-
gzlemlenmektedir. Bu ise, daha nce 00-
linilen sorunun" gstermektedir.
Kenar (izim: 4, 5, 6)12 ve ular (izim: 11/1,2,
3, 4, 6) hemen hemen tm seviyelerde ortak alet tiplerini temsil etmekte-
dirler. Bu ise, sz konusu aletler ynnden uzun sreli bir var
n (izim: 11/8, 9), gaga biimli
(izim: 11/12) ve (izim: 11/11) aletler ok az
ca, u ile delgi tipler de Karain'e zg gibi grnmek-
tedirler (izim: 11/5).
Daha nceki gibi bu sezonun buluntulan da
disk biimli ekirdekler (izim: 8/2, 3, 4; izim: 9, 10/1, 2) byk bir
oran gstermektedirler. Yontma bu ekirdek-
lerin bunlann retim olarak terk edilmeleri yerine
Ierden alet gibi telkin etmektedir.
Ancak bunu kesin olarak ortaya koyabilmek iin zerlerinde "trasiyoloji"
yapmak gerekmektedir. Levallois yongalara (izim: 4)
(11) 1992: 36
(12) endstri izimleri Beray ve nal
27
la Levallois ekirdekle-
rin (izim: 8/1; disk biimli ekirdekler haline
Karain orta Paleolitik hammaddeyi ekonomik bir biimde
grnmektedir.
bir buluntu da ok makro" ve
mikro memeli endstri ile bir-
likte bulunan ok Ovis/Capra, bizon, kz, at, geyik, do-
muz ve Karain orta Paleolitik
lar U, kenar gibi aletlerin da
ekonomisine aletler kaynak-
En olarak da tketildikleri

VE ARKEOMETR!
MALARI"
Karain'in mikromemeliler zerinde; tafo-
nomik incelemeler ve tr belirlemeleri olmak zere iki alanda

seviyelerden rnekler" zerinde Dr. Andrews'in
tafonomik incelemeler, memelilerin ve kesici zerin-
de sindirilme izlerinin sonucunda, Karain'de etil
aktivitelerini kesin olarak ortaya
Dr. G. Storch olan tr belirlemeleri'? ise, gerek
paleoekolojik, gerekse ilgin "taxa"lar
(Tablo: III). gsteren trler; Spalax nehringi, Apodemus
mystacinius ve Microtus gntheri'dir. Orta Paleolitik kemirgenlerine ait
trler topluca, bu bir iklimin hkm gster-
mektedir. Ge Ust Paleolitik mikro-memelilerine gre ise, bu.evrede ik-
limde birbirini izleyen dzelme ve bozulmalar saptanabilmektedir.
Prof. Dr. W. Rahle'nin malakolijik da
Paleolitik seviyeler ele geen
trler (Tablo: lll) birok su ve tr
nasya'da bilinen Valvata cristata btn trler, bugn hiiHi Kara-
in'in nndeki karstik dere ve ya da en
(13) Makro-favna Prof. Dr. Achilles Gautier incelemnektedir.
(14) Bu konulardaki bilgiler, ilgili uzmanlarla sonucunda elde
(15) 44.
(16) Stratigrafiyle iindekidaha tafonomik
(17) 1992: dipnot IL.
(18) dipnot IL.
28
Antalya yresinin sulannda Ekolojik ne-
denlerden tr, bir akarsu formu olan Valvata ma-
Bunlann ok insanlar ta-
bitkilerle gerekmektedir. Kimi
tabakalardaki kkenli yenge da gstermek-
tedir.
Tablo m: KARAtN
SAPTANAN BAZI MIKRO-MEMELI TRLER!
... Apodemus mystacinus
Rhinolophus hipposideros
ferrumequinum
... Spalax nehringi
Microtus gntheri
Chiroptera
Crocidura
Arviccla terrestris
Apedemus flavicollis
Hystrix
Meriones tristrami
Microtus arva1is
Myomimus roachi
SAPTANAN BAZI TRLERI
... Valvata eristata
... Valvata naticina
Helixdickhauti
Xeropicta vestalis
Oxychilus cyprius
Zonites megistus
Bithynia pseudemmericia
Cecilicides sp.
Metafruticicola sp.
Pyrgorieutalia zilchi
Gyraulus sp.
Oxylomaelegans
Cecilioides acicula
Caracollina lenticula
Islamia bunarbasa
Cecilioides tumulorum
Xeropicta vestalis
Planorbis planorbis
Stagnieola cf. palustris
paralelolarak srdrlen bu incelemelerin arkeo-
metri da CL4
19
Uranium-thorium>, Termolmine-
sans" ve Elektron spin
(19) C14 Zeretoplanan kmr rnekleri, Iaboratu-
varlara
(20) Dr.Michel A. Gewelt
(21) TL Dr.H. Valladas
(22) Antalya'ya olan Dr. J. Rink, ziyareti bize ESR analizleri konusun-
da )1erisindebulundu. Memnuniyetle kabul bu neri zerine kendisinden,
yntemve rneklerin bir konferans talepettik. evinde
konferanstan sonra, arkeolojik seviyelerden ve sedirnan rnekleri ve bunlan
Oxford niversitesi'ne Bylece Karain'de uygulanmakta olan
yntemlerinin ESR yntemi de uygulanmaya
29
Uranium-thorium erevesinde. "Gastec-Bendix" (Oaz
dedektr) ile C02 lmek zere testler test "E"
gznden "F" gzne geilen geitte; 2. ve 10. testler "F" gznde; 3.,4.,
S., 6. ve 7. testler "O" gznde; 8. ve 9. testler ise "F" gzndeki plk
kuyulannda
dikit ve kalsit rnekleri de
Tablo IV: KARAlN 1991
URAN1UM-THORlUM RNEKLER!
.
GSM Kalsit gneypenceresinden
KSM2. rnek profilinin bulunan dikilten (J 10
Karesi).
KSM3. rnek 1989 ana dolgudan indirilerek "F" gzne
nandikitin dibinden
KSM4. rnek dikitinst
KSM5. rnek 1990 indirilen kk dikil zerinden
KSM6.mek Ana dolgunun gney profilinden, J 16 karesinin -10.30 ko-
tundan
KSM7.Cmek 1990 profilinin G 12 karesinin 21. arkeolojik se-
viyesindeortaya dikitten Kb: -7.40 m.: K.: -
7.50
KSM8.Cmek 1990 H 12 karesinin 21. arkeotojik se-
viyesindeortaya dikitten
KPL 1. rnek 1990 ana dolgunun i 18 karesinin 10. arkeolojik sevi-
yesinden kalsitten
TI.. erevesinde ise 1990 dolgulara
olan tm yerlerinden ve yeni dozirnetreler
profiline (izim: 3).
(23) 1992: 38. Tablo V Gr. Harun
30
Tablo V: KARAlN 1991
DOU PROFtLINE WKAL!ZASYONU
Dozimetre No: Kare Arkeolojik Seviye Kot
.6 H 12 8 -6.13
7 H 12 8 -6.11
8 12 8 '-6.12
12 r 12 14 -6.78
14 J12 13 -6.63
15 12 15 -6.90
16 r 12 19 -7.24
17 n2/J12 18 -7.20
19 J12 19 -7.20
23 n2/J12 22 -7.55
24 J12 21 -7.47
26 H2 25 -7.90
27 H12 28 -8.20
28 H2 28 -8.20
29 r 12 30 -8.37
-
-
Elimize n raporlara gre gerek TL, gerekse ESR
zeredir. Bylece ilk CI4
Karain'in arkeolojik seviyeleri iin elde etme
na
KAYNAKLAR
YALINKAYA.- r. (1991).- "1989 XII. Kaz. Sonular. I. Anka-
ra, 28 Haziran 1990, Ankara niversitesi Ankara, 1991: 43-70.
YALINKAYA, r. (1992).- "1990 Karain XLII. I. a-
nakkale, 27-31 1991, Ankara niversitesi Ankara 1992: 33-54.
(24) 1992: 38-39.
31
s
z ----/----e
..
.,
i r ~
=i
32
co
oc

...J
z

...J

e-, N

~
$;
.i
a;
~ " : '
:z
"
~

OC

l<:
-
: : :
. ~
.il
. ~
o-
m ....
m_
-u.
W
O
,O:
zo..
=>
O: ""
-<O
'"'0
ID
!
::=j7::
~ : ~ : ~
~ ii
33
H.To.k''dft
LCEI< : 1120
....... ..
\. . ....
t ..::.. ..t'.-:.
r:.::. .. AJ:l.J.._.
I... ..-
.1.... . H.,I\.-
r AH.n .
(.... . A.UJ ..
L
. -l: .._ _ H.H.
._ .!J.
o .
...I!.ll..n..._

&SO"' .
N """1
, .
7.50.....
izim: 3
34
,
, '
' ~
De.:;: 12/17
G15/19
r
r r
r ~ ~
~ ~
DO 12/21
.,
, '
i - i
~
Ca 12/22
,
, '
, :
~
0P-J12/16
01'.J12/19
izim: 4
o 5
35
i 17/15-16
H15/19 DP_J12j20
i
i
i i
i i
~
i 17/17.16
DP_J12/21
DP-J12/22
i
i
~
DP.I13/29
5
i
i
i
~
D P ~ I 1 2 / 2 1
o
,
i i
' ~
DP.J 13/22
izim: 5
36
, i
~
DP.I13/28
i :
~
i 17 /18
DPJ1221
111/17.18
DP..J12/16
5
DeJ 13/25
o
1 16/17
i i
: i
~
DP..J12/20
,
,
i
~
DP..I12/19
izim: 6
,,,,"--,,"
i
,
, i
~
oP.. I 13/29
37
i
i
,
i
, i
, '
~
DP..l,2/'9
izim: 7
38
o
,
i
,
i , i
~
DP..L 12/17
5
00
, '
,
OP_ H12/23-1
DP_I12/20-2
DP_J 12/17 -3
izim: 8
o 5
39
KE 91 1 1 7 / 1 7 - ~ 8
KE 91 G15/17
KE 91 H15/18
40
izim: 9
o 5
KEP 91 113/22-1
KEP 91 112125-2
KEP 91 JD/26-3
i z i n : 10
~
O 5
41
I17/17.16-2
DP. !13/22-5
G15/16-3
DP..! 1Y29-S
izim: II
42
DP.! 12/20-10
O
5
1991
YALINKAYA*
Antalya Mzesi bilimsel
olan i 99 i sezonu Okzini 06.08. 1991 tarihinde
07.09.1991 tarihinde sona
Gerek yntemi, gerekse laboratuvar bura-
da da Karain'de uygulanmakta olan sistemin izlenmesine byk "bir nem
Bu yolla her iki
lardaki en aza indirgenmesi
1991 sezonu yine bir nceki gibi,
ve laboratuvar; arkeometti ve idantifikasyon olmak zere iki
ularnda
ve Laboratuvar
nce, iinde ve sekisinde te-
mizlik sonra, "O" gre -39 cm de bulunan
parselasyon eksenleri' kontrol ve 7 mm civannda dzeltil-
Prof.Dr. YALINKAYA, A.. Dil ve Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Ta-
rihi Blm, Prehistorya Anabilim 06100 .
(1) Kattan evresininpaleoekolojisine ve silsilesine bilgiler-
le byk olan. ve ok bir bulu:
nan bulunan ve bu srdren Antalya
Mdr Sn. Kayhan Dnlk'n kaznun her byk bir ilgiyle izleyerek
destekverenmze mensubu Prehistorya bilimi
lerimizi dile getirmek isteriz. bu Antalyan zel Idaresi
demir bir ile Bylece, terk edilirken
geen gibi, gnlercesrenkuru duvar rmeve skme
nzelIdaresi ilgililerine de sunuyoruz.
(2) Sz konusu Karain senkronize olarak devam Karain'in
yerli ve ekibi ve lojistik Bylece tek bir tah-
sisat ile iki Karain ekibiyelerine zveri ve gayret-
lerinden tr bir kez daha borluyuz.
(3) 1992: 57: Dipnot 9.
43
Bu sonra, ngrlen alandaki kareleri
mak zere tavana, mevcut enine ve boyuna eksenlere paralel iki eksen
daha Bylece bir nceki karelerine 15 ve 16 karele-
ri
Daha sonra, 1990 kzini'nin kurulup" sonradan
toplanan hava yeniden
1991 sezonunda; 1. Kkten'in ukurun
zerinde 1990 eyrek karelerin'
(A profili) devam bunun
dan sz edilen 15 ve 16 karelerinin lSd, I6b ve 16d eyrek kareleri (B
profili) (izim: 1 ve 2)'. Bylece sonunda birbirleriyle
dik yapan iki kesidin (izim: 1) elde edilmesi
bu ynlendirilmesi ise arkeolojik ve jeolojik seviyelerin
izlenmesini te yandan bylelikle, sondaj ukuru-
nun yan ve olan bu hangi
lde "in situ" da
1990 15 karesinin,
"c" eyrek karesinden ve olarak
(Tablo: I).
Tabloda da gibi, I5c, 15d, 16b ve 16d ey-
rek karelerindeki aktel zemininden
lar.
sonunda ISe, I6a ve I6c eyrek karelerinde 23, lSd ve 16b'de
11.; 16d'de 13. (izim: 3,4); L5c, LSd, L6a, L6b eyrek karelerinde
(izim: 1-2) ise 26. arkeolojik seviyelerin kadar
tir.
(4) 1992: 58.
(5) 57-58.
(6) Bu makaledeki plan ve izimler Gr. Metin Kanal
44
KUZ!N! 1991
KAZILAN KARELER. ARKEOLOJ!K VE JEOLOJ!K SEV!YELER
ARK. SEV. IrJEO.SEV.IIIIKARE ARK. SEV. IIJEO. SEV.

i
KARE i
JSc
JSc
o
1-2-3-4-S
i O
I
O
I.
II
III 16b 11* III
III
IV i
V i
VII II
V

IV/V
25-26*
24-25-26*
lS-16-17-18
lS-16-17
11-12-13-14
12-13-14
6-7-8-9-10
O
11-12-13*
1-2-3-4-S
8 i III i
19-20-2H2-23* II V i 81 II i
i ISd i O O 8 18
1
= = 1
1
i ISd i 1-2-3-4-S I 19-20-21-22-23* i
I
ISd i 6-7-8-9-10 i II i
i ISd i 11* III
J=6a1'1======1
II ::: i O i J6a 19- .. -21-22-23* i
1I6d ii
i I6d ii m 1181
II VII 11 2S-26*
II L6b II 2S-26 *
Tablo: i
Aktel zeminden nedeniyle "B" zerindeki J5d,
J5c, I6b ve Id'nin alandaki jeolojik ve arkeolojik
genel bir olursa: i. jeolojik seviyede toprak genellikle yu-
olmakla birlikte, zellikle 3. ve 5. arkeolojik seviyeleri
yer yer o denli serttir ki, keskiyie kazma gereksini-
mi durum I6d'nin ve 2. seviyelerinde de
tr. III. jeolojik seviyede ise 6. ve 10. arkeolojik seviyeler ok
bir kalker (J5c/6,7,8,9,1O; 15d!
6,7,8,9,10; 16b17,8,9,1O). yer alan toprak ise ok
tir.
(1) Bukalker nedeni henz Gelecek
nn sorunu
45
Dolguda yukandan inildike nemi kuvvetle art-

Id'nin 9. arkeolojik seviyesinde (-Z.72 m) ZO cm, LZ-
13 cm olan daire bir ukur ortaya
Dolguda yer yer konsantrasyon gsteren yanma izlerine rast-
Ozellikle Id'nin 9.; lLseviyesinde bir yan-
ma gsteren blgeler rengi, yanmadan t-
r beyaz-bej bir grnm Bu trden izlere yine Jc'nin 8. ve 14.;
Id'nin 4., 10., 11., ve IZ. seviyelerinde de, sporadik olarak

"B" profilinin -3.00 kotunda ortaya
maya ok byk bir kalker blok (izim: 1)
ve bu alanda dzgn bir profilin elde edilebilmesini engelle-
Blok, -4,18 m kotuna kadar devam etmektedir.
en evrelerinden nce tavandan
ok gldr. Zira daha seviyelere iniyor gibi
grnmekte ve kendisini evreleyen herhangi
bir bozulma gzlemlenmemektedir..
Yine "B" profili zerinde Id'ye denk 4. ve 8. seviye-
ler bir mezar ukuru Bu ukur, daha ge dnem-
lerde olup, epipaleolitik seviyeleri kesmektedir'.
etkinliklerine paralelolarak, bir nceki sz
edilen" laboratuvar da
Buluntular
1991 kzini sonulanna kltrel stratigrafi ba-
I5c, 15d, 16b ve 16d eyrek karelerinin, bir tabaka olan
ve gsteren ilk seviyesi bir yana olursa
epipaleolitik grnml mikrolitik aletler (izim: 6).
Bu formlar iinde segman (izim: 6/2-8), trapez (izim: 6/9- IZ), gen
formlar (izim: 6/13-15) daha ok st seviyelerde; drtgen formlar (i-
zim: 6/16-20) ise alt seviyelerde kk
(8) Bu trden ukurlarm ilerinde kurulan ya dakulbelere ait olabileceklerini li-
teratrden bilmekteyiz. Ancak bu durumun verilerle desteklenmesi gereklidir. Ne var
ki burada, daha nce byk bir bir alanda iin zaman
zaman yorum
(9) Bu ukurun 1992 "B" profilinde daha kesin bir biimde
ortaya konulabilecektir.
(LO) 1992: 58.
(11) Bu formlar, Geometrik Kebarien'i
46
boylu olan n (izim: 7/1-1 hemen hemen tm sevi-
yelerde temsil edilmektedirler. delgiler (izim: 7/14, 16) ok fazla
olmamakla birlikte ele gemektedirler. bir gsteren
J5c'nin 10. seviyesinde (izim: 7/14). retim
olarak terk ok ekirdek ele (izim: 8/1-5).
piramit (izim: 8/3,4) ve prizmatik (izim: 8/5) form-
lar dikkati ekmektedir. Kenar (izim:7/12,15) ve
(izim:7/18,19) az olmakla birlikte iyi bir gstermektedir-
ler.
Ib'nin 11. seviyesindeele geen ve vurga olarak olabi-
lecek olan bir seviyelerde dibek (izim:
8/6) ve srtme gn Bunlar, bitkisel beslenme
ile ilgili etkinlikleri
Kemik endstri ise byk bir gstermektedir.
uzun kemiklerin zerinde izleri (I5cn; J5c/18) (izim: 9/
2,3); alageyik sonucu (J5d/
4,17) gzlemlenmektedir. Bunlar daha ok kemik objeler ara-
bir spatula
(J5cn) (izim: 9/1); bir kaburga (I5d/6);
tipteki (I6dl10; 16b/1,4; J5cn,13; 15d/3,7) (izim: 9/11-14); kemik
(J6c/23) (izim: 9/4, 15) olduka> bir kemik
rnleridir. bir tanesi ok ilgin olup, bir hayvan kk
(I5d/3) (izim: 9/11). Okzini
kemik en ok krek kemiklerinin dikkati
ekmektedir (I6dl6; J5d/8,22; J5c/14,21) (izim: 9/9,10). Bu krek ke-
miklerinde spina scapulse'ler yontularak I6dl6'da bulunan
iki rnek "ovicapride" krek Bir u (J6c/23) (izim: 9/15), ile
krek kemikleri zerinde grlen izikler, byk bir
leri
seviyelerden (I6b/3,4,5,6,7; 16d/5,6,7,8,9,10,11; 15d/ 3, 4, 5,
6,7,8,9,10,11; J5c/3,4,5,6,8,1O) ele geen deniz
olup, bir delinerek olarak
(izim: 9n,8). Alageyik kesici
bir kolye (I6d/5) (izim: 9/16) ile radyolaritten daire
linde iki boncuk tanesi" (izim: 9/5.6) (l6b/2: 15d/3) de
yer
(12) Ulardan biri zerinde izikler
(13) Benzerleri 1989 profil dzeltmesi da
(14) boncuklar, 1990 da ele Bkz. 1992: Levha I/1O.
47
zeri gravrl kemik ve (l5d/1 1) gibi sanat etkinlikleri-
ni belgeler de
Bu seviyelerinden ele geen
bu maddenin kzini sevilerek
En byk para 16b'nin seviyesinde gn
Boya maddesinin ezilmesinde ve zerinde boya izleri
yan ezme (16b/6)da ele
yine seviyelerden (J5c/2,1l,14,19; 16d1
6,12,13; L5c/26; L5a126; L6b/24, 26) bitki ve tohum taneleri de toplan-
dolgular iine hayvanlar
n problemi ortaya Bununla birlikte bir fasulye tanesi (L6b/24)
zelliklerini
ele geen bir buluntu ise Homo Sapiens
l d'nin 4. ve 8. seviyeleri; l6b'nin 7. sevi-
yesinde yer alan fosil szn mezar ukuru
iinden
kzini tm seviyeleri ok
favna da iermektedir,
Arkeometri ve
Bir nceki gibi, bu da paralelolarak arkeo-
metri ve idantifikasyon
- arkeolojik seviyelerden 15d/3; 16b/l), elektron spin
rezonans iin ve sediman rnekleri
- Tennolminesans iin toplanan aletler iindeki akmak-

C14 zere, btn arkeolojik seviyeler-
den "flotation" yntemiyle odun kmr rnekleri
Bu erevede bir nceki elimize C14 yenileri
Bu ve yerler tabloda ve izim 5'de
grlmektedir.
Tabloda da gibi, C14 bir biim-
de lkenin Sonular birbirlerini
desteklemektedir. . .
(15) Tohum ve zerinde yapmak zorunlu hale
(16) Bu Prof. Dr. Berna tarafmdan incelenmektedir.
(17) Yalmkaya.1992:60. izim:3.
48

TabloII: kzini e 14
ORNEKNO LAB.NO ARK.SEV. e 14
ORNEK1: *(RT-I441) (AH5)
ORNEK2: *(GX-16283) (AH6+7) 11.880530
*(LV-1895) (AH6+7) 11.44O100
.-
ORNEK5: (RT-I442) (AH 13+14) 12.26090
ORNEK6: (GX-16284) (AH 19+20) 12.595280
(LV-1896) (AH-19+20) 13.060360
*
RT: Instituteof Science
GX: Geochron Laboratories Division
LV: niversite Catholique de Louvain

(A.B.D.)
(INAN) (BELIKA)
Btn bu gzlemler topluca kzini'nin alt se-
viyelerinin, 1985 Karain B'nin ge st Paleolitik tabakala-
nyla buna daha stteki seviyelerin Karain'in kl-
trel silsilesini sonucu
Toplanan hayvan kemikleri ve sediman rnekleri zerinde ya-
olan idantifikasyon ve analiz da elimize
Hayvan kemikleri zerinde Prof. Gautier
gre; alt seviyelerde Ovis/Capra'lar, st se-
viyelerde ise Dama'lar hakim trler olarak belirmektedirler.
Yine pollen analizler sonucunda, bu evrede Pleistosen boyunca
zellikle amgillerin olarak ortaya Bitki
rtsnn Okzini'nde ve hatta Karain'de bu denli yo-
olarak bir
KAYNAK
YALINKAYA.- (1992).- "1990 kzini XLLI. I,
lar ve Mzeler Genel anakkale, 27-31 1991, Ankara UniversitesiBa-
Ankara, 1992, s.55-70.
49
---_._------
--._----._- -----.----------
"
. ',"
'"
"'",
e
r
"
:'i
""
m
~ " " ~
'"
z
,

. ~
'20 ;;;
~
'N
N
.
'C>
'"
-c
.0
'"
.!:L
U-
.-.
'0

..
--------
---------- ------._- ------- -- --
--_....-... -- - ------ - ---- ------_.....__..----
. ~
<
"
. ~
<
2
<
50
+
+ + + + + + + + + +
'"
+ + +
N
JSd Ksc KSd
+ + +
J6b K6. Kpb
+

i i ~ f ~
+ +
J6d K6c K6d
+ + +
+ + + + + + + + + + +
+ + + + t + + + + + +
iKziNi -1991
K A Z ALANLARI
roPROFiL 5J;.JIRI
l ~ ~ ~ l K A Z I l A N KARElER
i
L-
ol
izini: 2
.....
KziNi 1991
A-PROFiLi
-292
-322
-222
-1"85
-192
-312
-302
-202
-282
-242
-212
-262
-252
-232
JSc
------- -- -, ... _------._-----
AH7

+H
H+
+++
KAL'SiT
AH5
o
lSd
-161'

ii
KALKER-
KEMiK
MOLSK
AH15 ...__ ..

AH17
AH18
AH 19
-332
-342
-352
-362
o 50cm.
-412
-418
3
52
15d
-169
....
..
-185
-192
-202
.:..212
-222
-232
-21.2
-252
-262
-272
-282
-252.
---'0---- -302
-312
-322
-332
-3[,2
...
-352
-362
-372
-382
-392
i
--1.02
50cm.
-L,12
-1,18
16b
I:T:i Tr

AH 13
AH 14
AH 15
AH 16
AH17
AH.1S
AH19
AH 20
AH21
AH22
AH23
t;lfii".L-
O.lSt
-- - .41 0- --_
._
KziNi 1991
B-PROFili
16d
izim: 4
53
OKziNi
1990
10.440 115
1tBBO 530
11.440 100
y
12.260- 90
12.595 2BO
13.060 360
izim: 5
54
.
s
?' e
c
=
'"
,
<>

o
,;.
.
"
.. r- -..
o ':-!..';'"
,

o
GNEY KESiTi
iin
rn.ek lerin' loka,liz
izim: 6
J5cI11-40 J5cJ9-41 J5cI13-42 J5c/13-43 J5c112-44 J5c13-45
o 5
55
4
B
-v
"
e '
i ~ .
7 6
',;
i;
2
5
i ,i
~ i
'\
'
!i'
"
i
i
i
il
; ~ i
"
i
i:
' '
,
i
iq
, 1,1'
' l
i
!
: r
, I
i

I,
" "
i
I,
i ~ ! i
l ,
i ,
.'
11
12
9
13
15
izim: 9
16
E
o
_E
5
58
1991 vn.r ANDIR KAZISI
Erksin GLE*
1989 yeniden paleonto1ojik
1991 da 1989 ve 1990
Ankara Adalolu Medeniyetleri Mzesi ile niversitemizin y-
rttkleri ve kurtarma T.C. Bakanlar
Kurulu'un 20.12.1990 tarih ve 90/1273
da devam ettirilmektedir.
1991 21 Temmuz 1991-12 1991 tarihleri
3 ve 4 No'lu lokalitelerde ve ekibinde,
ve Mzeler Genel grevlendirilen Konya Mzesi
Necip ay da Temsilcisi" olarak grev al-

teknik eleman olarak MTA Genel Mdrl-
jeomorfolog Mustafa leqlog Behet Akyrek,
Topograf Ahmet Keeci, Paleontolog etin Ertrk ve Paleontolog Sevim
Dil ve Fa-
kltesi Antropoloji Blm grevlileri Dr. Duyar ve Ayla
Sevim Eski Eserler ve Mzeler Genel de
Koray olarak 1991
materyal MKE Uaksavar Fabrika-
Sosyal Tesisleri'nde, ekibirnize tahsis edilen yere ve birin-
cil burada

karayolu zerinde, Kalecik ilesine
ky ve Ankara'ya 80 km'dir.
Prof. Dr. Erksin GbLE, A.. Dil ve Fakltesi Antropcloji Blm,
ye, 06100 ANKARA.
,(I) 1991 Annan, zer,
rul Ural, Cesur Pehlevan, O. Dilek Ozhek, N. Kemal Pakize Gl ve
Dilek
(2) 1989-91 ekibinin konakiama ile ilgili
smda gsterdikleri ilgiden fabrika Mdr Orhan ve
laraekibim
59
ma karayolunun 100 m kadar ve ok
bir karasalOrta Miyosen kelleri,
yreselolarak Mevkii olarak bu kesimden ku-
zey-gney Tepesi'ni iine alacak biimde
gstermektedir.

alan iinde bulunan fosil yatakla-
n, Anadolu paleoekolojisi iin materyaller iermektedir.
1968-1973 Trk-Alman ekibi ve MTA
bu kesimde sreli memeli
n ve memeli fosiller
elde Bu gn primat alt-
enesi, bilim dikkatlerin bu nokta zerine yol
ve buradan ele geirilen paleofauna konu ol-
(Sickenberg ve Tobien, 1971; Tekkaya, 1974; Sickenberg ve ark.,
1975; Tekkaya ve ark., 1975; Hessing, 1976; Gaziry, 1976; Schmidt-.
Kittler, 1976).
son zerinden geen 15 boyunca,
etkiler ve evredeki bilinli ya da bilinsiz olarak
tahribat, ender rastlanan bu lokalitenin tehlikeye
boyutlara 1988 yzey
olumlu sonular vermesi zerine bu blgede 19.?9
da kurtarma Kltr Ankara Universi-
lesi Dil ve Fakltesi A.U. Fonu ve
Trk Tarih Kurumu'nun bilimsel iin mali
ile MTA Genel teknik eleman ve malzeme
yoluyla bu daha sistemli bir
biimde ele neden
1989 zerine stratigrafiye yne-
lik incelemeler ve 1/1000 lekli topografik harita
Bunlara paralelolarak, 2x2m'lik bir alanda pro-
boscidae (hortumlular), giraffidae (zrafalar), bovidae koyunlar
ve keiler) ile ait fosil rnekleri
Bunlar zellikle fillerin ait olan ve bozul-
tm bir femurun gn nemlidir. Dnyada
ender olarak rastlanan bu tabiat Aukara Anadolu Me-
deniyetleri Mzesi'ne teslim edilerek, envanter ve
resmi izinle sergilenme ve bilimsel ynden
iin gerekli laboratuvar (Gle, 1989 ve 1990).
60
1990 ise biriminde Verimli
geen bu sonucunda, bir nceki olan rneklere
ilave olarak rhinocerotidae (gergedanlar) ve suidae (domuzlar) familya-
lanna ait fosiller 1989 ve 1990
elde edilerek ilgili mze geirilen materyaller
dan seilen rnek fosiller, ve Mzeler 'penel
11.9.1991 tarih ve 6892 izniyle Kaliforniya Universitesi (Berkeley)
Evrimi Laboratuvan (Laboratuary of Human Evoluti-
onary Studies)'nda incelenmek zere Amerika Dev-
letleri'ne Paleontolojik materyal zerine en bi-
limsel incelemelerin ilgili laboratuvarda, materyalinin
konservasyon ve (casting) faunal korelasyonu ve

1991
Sedimantolojik Gzlem ve
1991 bundan nceki
bir ileriki blm olarak sedimantolojik ve incelemelere de ge-
Bu jeomorfolog Mustafa (MTA, Je-
oloji Etdleri Dairesi) an-
Miyosen kellerini sre fasiyes modelleri
ve kelme sisteminin zaman ve mekan ierisin-
deki ile evrimini bulunmak-
kelme istifinin drenaj sistemine akarsular tara-
derince nedeniyle ortaya yzeylenmeler,
fasiyeslerin ve kelme zaman ve mekan ierisinde gster-
dikleri olanak Burada edilen
fasiyesler, kellerin geometrileri litolojik ve dokusal zellikleri ile sedi-
manter ve renkleri gzetilerek (Miall, 1978 ve
1985; Reading, 1978; Walker, 1984)
Anadolu, Ge Senezoik Molaz bir b-
lmn Miyosen kelleri alvyal ve glsel keller ile
evaporitlerden bir karasal kelme sistemi
Bu sisteme keller, blgeye tektonik dilimler halinde Er-
ken Kretasede Eldivan Ofiyolit Kompleksi ile Paleosen-Eosen
denizel birimlerden
kesimlerinde yrtlen nceki bu karasal keller Oligo-
Miyosen olarak (Akyrek ve Ark., 1980) ve for-
masyonlar ele rgl, menderesli akarsu, alvyon
yelpazesi, glsel ve evaporit kelme ortamlan olarak
61
Tysz (1992) tektonik olarak bu kel istifi
R. (1982) bulgulara yaparak st Miyosen
olarak Sara ve Brujin (szl
yer alan Ky evresindeki linyit ara kat-
ki1lerde Alt Miyosen veren mikromemeli fauna
kellerine bu bulgusu, kel istifinin alt dze-
yini kellerden elde olduka
nemlidir.
Bu ve evresinde yzeylenen kel istif,
alvyon yelpazesi/yelpaze ile amur dzlklerinden, gl
ve evaporit uzanan bir kelme sisteminin
bir dizi fasiyes ile karakterize edilmektedir. Bu istif litostra-
birim ele Bunlar alttan ste alvyal
birim, glsel keller ve evaporitlerdir.
Alvyal Birim: Eski formasyonu olarak ta-
(Akyrek ve ark., 1980) bu birim karakteristik olarak
renkli, kaba ve bir
alvyal istiftir,
Glsel keller: Eski Hanili formasyonu olarak ta-
(Akyrek ve ark., i 980) bu keller genellikle renkli
glsel ve Glsel keller alv-
yal birimin zerine olarak gelmektedir. Bu en gzelolarak
boyunca grlmek-
tedir.
Evaporit kelleri: Bu birim jipsli kil ve siltler ile yumrulu ve
jips ve anhidritlerden Evaporit kel birimi kel-
me ile tektonik deformasyon nedeni ile ve
alvyal ve glsel birime keller zerine yerel bir uyumsuz-
luk1a gelmektedir.
alanlardaki fosil
alvyal birimin en st dzeyini ile glsel
kel birimin taban seviyelerine keller ierisinde yer almakta-

Bu ve glsel kellerden istif drt
temel fasiyes ile karakterize edilmektedir. Bunlar: tane destekli
masif ve paralel

62
1. Tane Destekli Fasiyesi
Bu fasiyes katmanlanma belirgin olarak matriks-
ten tamamen veya oranlarda kumlu bir matriks ieren, iyi-
ce ve yuvarlaka kaba Matriks
renklidir ve taneler gzenekleri
genelolarak birka metreyi gemeyen veya boyutlan
birka metreyle kk kanal dolgulan olarak bulunur. Yatay ve
katmanlanma bu fasiyesin en belirgin Bu fasiyeste yer
yer tekli setler halinde ince dzlemsel apraz
da izlenmektedir. ender olarak ok kum-
ve ile mercekleri yer Bu
masif, veya kk lek tekne veya dzlemsel apraz la-

Tane destekli fasiyesi mevsimsel veya geici
lara olarak gl ile kaba akarsu
boyunca ve sonucu
ve geometrileri ve kk fakat zaman zaman gl
dere yataklannda gstermekte-
dir (Miall, 1978).
2. Masif Fasiyesi
Bu fasiyes dokusal zeIlikleri siltli/killi ile
yer alan, masif grnml veya belli
belirsiz katmanlanma ta-
kt olup yanal olarak iz-
lenebilen dz yataklar biimindedir. a-
geneIlikle %lS'ten fazla ve
arnur ierisinde bir genel ola-
rak ile koyu kahvemsi tonlardadtr.
Yer yer ise san ve koyu kahverengi benekler ile karakterize edilen
bir grnm beraber
ve ara katmanlan da iermektedir. Bu ara katman-
lar san, veya koyu olup, ince geomet-
rili veya yayvan mercekler halinde
yanalolarak belirli bir sz konusu Bu
ve mercekler masif veya paralel tekli birimler olarak
grlmekte ve yer yer kk lek tabanlar ile karakterize
edilmektedir.
fasiyesi, sonucu suyla dzeyde doygun hale
ince taneli gerecin amurlu halinde yama akarak
63
yzeylerde sonucu (Miall, 1978). a-
ise sunan kaba moloz ak-
amurlumatrikse zengin olan bir fasiye-
si, akan su evresinde yer alan ovalannda da
Bu okelim olarak a-
kelleri ile ara olarak bulunan ve kil
sonucu yzeysel
akmalar ile ve ok bir kellerdir (Mi-
all, 1985; Turnbridge, 1984).
3. Dalga Fasiyesi
Bu fasiyes, birka santimetre ile 10-15 cm
geometrili ve ile karakterize edil-
mektedir. genellikle ince/ok ince taneli olup, iyi
Bu fasiyes ierisinde olan iyi kaba
kelleri de yer dzlemsel apraz kat-
manlanma, yatay ve paralel laminalanma ve dalga bu fasiyese
en belirgin Dalga ve siltta-
yzeyinde Bu yuvarlaka
genlikli, dz veya hafif olarak grlmektedir. incel
ok ince katmanlan ise ok az bir asimetrik sunan dalga n-
apraz setler olarak
Bu fasiyeste yer yer kil da izlenebilir. apraz
ma ve bunlarla ara olarak bulunan kaba
nnda grlmektedir.
Bu fasiyes zaman zaman dalga hareketinin bir gl ger-
kelimi (Picard ve High, 1972; Reineck ve
Singh, 1973). ile kil kelimi
gln durgun dnemlerinde apraz
ile ise kk boyutlu dere gle
ban keileridir.
4. Paralel Fasiyesi
Bu fasiyes ok alanlar boyunca izlenen ve olduka istifler
ve renkli ve
Paralel laminalar karakteristik olarak ile birka milimetre
sahiptir. Bu fasiyes ierisinde yer yer
birka santimetre ile birka desimetre masif silt-
ve ok ince katmanlan da iertnektedir.
Bu fasiyes, derince bir su ktlesinde gl)
kelimi (Picard ve High, 1972).
64
ve masif ve ara episodik olarak gle ge-
len kel girdisindeki
yerindeki akarsu ieren amur ve
yksek enerjili gl ile karakterize edilen istif, amur
zaman ierisinde giderek bir gl ile alana d-
gstermektedir. Bu glsel alan Miyosen sonunda olduka
kurak iklim ve egemen geici


belirtilen tarihler 1991
3 ve 4 lokalitelerde 1989 ve 1990 ka-
3 No'lu lokalitede, yeni amalara
Bu ilk olarak, 1990
A hemen gneyinde D olarak ve
3x3 m yeni bir ukur I). Sz konusu a-
mada da, daha ncekilerde gibi yzey altere ol-
kireli tabaka!
bir. tabakalanmayla 2).
D altere kireli toprakta az ve ha-
linde fosil ancak, bu tabakadan sonra 2 m
kadar inilmesine fosil bulgu ele
nceki amaya KLMN ve A da de-
ve temizlik devam I, 3 ve 4).
Bunun C Bu ama, daha nce-
ki MTA
ve KLMN iine alacak
C zellikle olan blgelerinde bol
fosil ele 5 ve 6). KLMN ve A ka-
lan ve birinci bir biimde
iin alana da bir ama O olarak
nan bu blmde henz fosil D fosil bulunma-
sz edilen bu amalarda
da yer alan tabakada bol fosil ele
Bu gneyinde fosil 3 No'lu lokali-
tede, gneye gidildike izlenimini
maktaysa da bu deneme desteklenmesi
gerekmektedir.
ikinci alan, 3 No'lu lokalitenin yak-
60 m kuzeyinde bulunan ve bu lokaliteden bir vadi ile olan
65
4 No'lu lokalitedir. Burada 2x2 m'lik yeni bir amaya ve 4A
olarak 4A bir tabaka yzey
temizlenmesinden sonra, renkli
ve son derece sert ve kmr grnml bir katman temizlenerek, 3
no'lu lokalitenin paraleli renkli tabakaya Bu
amada fosiller, 3 No'lu lokaliteninkine benzer biimde taba-
hemen ancak daha renkli
7). Bu amadan ele geen buluntular, lokaliteye
oranla daha koyu kahverengi renkte ve genelde daha az para-
lardan llk verilere gre bu alan fosil 3
No'lu lokalite kadar iyi olmamakla birlikte, kemiklerin btn olarak
ele geirilebilmesi nemlidir. Bu keller 3 No'lu lokaliteye
oranla, amur Miyosen glnn kesimlerine iler-
etmektedir.
1991 sonucunda bovidae (kzgiller, Resim: 1-3),
eervidae (geyikgiller, Resim: 4-5), giraffidae (zrafagiller, Resim: 6-7)
ve suidae (domuzgiller, Resim: 8) familyalarma ait fosiller ele geiril-
Buluntulann byk bovid'lere ait rnekler
Bovid'ler genelde hypsodontus, caprotrogoides ve turcocerus
trleriyle temsil edilmektedir. Cce geyik tr micromeryx'e ait olan tm
ve alteneler nemli Bu rnekler
zerinde tafonomi ve paleoekoloji yorumlanna nmzdeki
larda olarak
lokalitelerde fosil belirlemek ve kuzey
ucunu saptamak deneme Bunlar-
dan ilki, 3 No'lu lokalitede KLMN 14 m tepe-
nin yama ve 1,5x8 m Hibir
buluntunun ele bu amada tabakalanma amalardan
8). 3 No'lu lokalitenin 90 m yer
alan tepede ve yama boyunca uzanan ikinci deneme ise
1x32 m Bu tepe katmanlan ynnden iki lokalite-
den gstermemektedir ve birinci deneme ukurunda gibi
kayda bir bulgu ele Bu amur dzl-
etmektedir.
KAYNAKLAR
AKYREK, B., BILGINER, E., ATAL, E.. SOYSAL, Y. VE SUNU. O.
(Kalecik-Ankara) Jeolojisi. MTA Rap.
6741
CARROLL, R. L. (1988) Vertebrale Paleonlology and New York: W.H. Freeman and
Company.
66
GAZIRY, A.W. (1976) Jungtertilire Masfodonten aus Anatolien (Trkei). Geol.lb., B 22: 3-143.
GLE, E. (1990) 1989 XII. 28 Haziran
1990, Ankara, ss. 113-126.
GLE, E. (1991) 1990 XLII. 27-31 1991,
anakka1e, ss. 85-96.
HESSIG, K. (1976) Rhinocerotidae (Mamma1ia) aus der Anchitheriurn AnatoHens. Geot.
lb.. B 19: 3-121.
MIALL. A.D. (1978) Lithofacies types and vertical profile models in braidedriver deposits: a
summary. A.D. Miali (Editor), Fluvial Sedimentology. Can. Sac. Petrol. Geol. Mem.,
5:597-604.
MIALL, A.D. (1985) Analysis: A New Method of Facies Analysis. Appli-
ed to FluvialDeposits. Earth ScienceRevtews, 22:261-308.
PICARD, M.D. ve illGH, L.R. (1972) Criteria for recognizing lacustrini rocks. J.K. Righy ve
W.K. Hamblin (Editrler). Recognation of Ancient Sedimentary Environments. Spec.
Publ. Econ. Paleont. Miner., 16: 108-145.
READING, H.G. (1978) Sedimentary Environments and Facies. Oxford: Blackwell Scientific
Publications.
REINEeK, H.E. ve SINGH, i. B. (1973) Depositional Sedimentary Reference
10 Terriqeneous Clastics. Berlin: Springer Verlag.
SCHMIDT-KITl1..ER, N. (1976) Raubtiere aus dem Jungtertiar Kleinasiens, (Camivores f;om
theNeogeneof AsiaMinor). Palaeontographica, 155: I-BL.
SICKENBERC, O. ve TOBIEN, H. (1971) New Neogene and Lower Quatemliry vertebrate fau-
nas in Turkey: (Kanozoikum und Braunkohlen derTrkei). Newsl. Stratigr., 1,3: 51-61.
SICKENBERG., O., BECKER-PLATEN, J.D., BENDA, L., BERG, D. ENGESSER, B., GA-
ZIRY, W., HESSIG, K., STAESCHE, U., STEFFENS, P. ve TOBIEN, H. (1975) Die Gli-
des hheren Jungtertiars undAltquartars in derTrkei nachVertebraten undihre
Bedeutung frdie internationale Neogen-Stratigraphie. Geol. Jb., B 15: 1-167.
TEKKAYA, 1. (1974) Anadolu'da Tortoniyen Yeni Bir Anrhropoid (Primata, Mammalia)
Tr.MTA Dergisi, 83: 194-210.
TEKKAYA, 1., ATALAY, Z., GRBZ, M., NAY, E. ve ERMUMCU, M. (1975). Kalecik
Blgesi Karasal Neojen'inin Biyoslratigrafi TlKBlteni, 18 (I): 77-80.
TURNBRIDGE, L.P. (1984) Facies models for a sandy ephemeral stream and playa complex:
The Middle Devonien Trentishoe Fonnation of North Devon, U.K. Sedimentology, 31:
697-716.
TYSZ, O. ve DELLALOLU, A.A. (1992) Tektonik Birlikleri ve Jeolojik
Evrimi. Bildiriler, Trkiye 9. PetrolKongresi ve Sergisi, Ankara.
WALKER, R.G. (1984) Facies and Pacies Models: General Introduction. R.G. Walker (Editr)
Facies Models. GeoscienceCanada Reprint Ser., 1: 1-8.
(1982) Tosya (Kastamonu) ile Bayat (orum) Blgenin Jeolojisi.
bul Universitesi, FenFakltesi Genel JeolojiKrss Doktora Tezi).
67
68
Resim: 1
Resim: 2
Resim: 3
Resim: 4
69
70
Resim: 5
Resim: 6
Resim:7
Resim: 8
71
ANDIR 1989 1990 1991 BULUNTULARI
K L
E
B

"'.0>

"


..
C
"'.f'i
'j)., .1 i' ,,1


M ':,
-0
''''..
, .. iZi,..,
. "
i!@", ...
O

-

"

-. i.,
.
.
e," Ol'."
IDOl'"
"'" .."" .
,t',,;
.
.


.
>

i
!
A
D
1
72
a 1991
D,A,O,M,K Gney-Kuzey Kesiti
&23.05
K M
......
..
. . . . . .
..........
.. . ....
...........
.... . .... ' .... ' ......
.... . ...... ...... . .......
.... . ...... ......... . .......
:::: : :::::: ::::::::::::::::.::>... -:.:-.-:<-:<.:-:- ........
.; ':': :::: :::::::::;:;:;
'" .
.........
... . . ......
.
. . . . . . . . .
0.0
'" .
: :.:- .. :-:-:.:-:- .......... :-":
1--
. ................ . ........
............. 0.0 ........
......... 0.0 ......... ...... . ........
......... .............. . ....
' ... .........
::::::::;::::::::;::::::::'0. 1--

... . .........
........
1--
............. ...............
....................... "',0'
1-- .......... ::::::::::::::

............
__
r-_
e-c
D , ,
A -
- - - --
,
""""""
o
(j
Dolgu
D ok Kalkerli
c] Toprok
_ veen Taboko
C (Az
....
Linyil
2
K L
M
e k i l : 3
74
a 1991
~
8lJ:n#

o

K
o 823:55

L

823,lS
823,36

@8ZJ.LL
M
4
Ca 1991
N
75
a 1991
o
C
o
5
76
20cm
" "

813.0
%}
8U.11
a 1991 C
6
77
a 1991 4A
(
@

81S.80
(,i) 81'S
" c::c>

7
78

CD 816.06
81611
"
8\5:\'

V
815.;0
cr 1991
.. ..,
... ....
. ..
. . . . .. .
:. .. : : ...
1------
i-
1-- - - -
F
'------- -
o "Oem
--
---
--
---
--------------------
3 NoLu Lokalitc Sondoj ukuru Knitl

,.....,..,

-
G
b3
Dolgu Toprogo
Ye'!>il Kirel; Tabaka
lAz

8
79
1991 YILI
Mehmet ZDO(;AN*
ZDO(;AN
Isabella CANEVA
Michael K. DAVIS
Alpaslan KOYUNLU
niversitesi Prehistorya Anabilim ni-
versitesi Fonu, Edebiyat Fakltesi ve Kltr pa-
rasal ile Anadolu Karma Prehistorya Projesi kapsarm
iinde srdrlmekte olan ayn 16. dnemini
Bu da onanm
ve ile evre dzenlemesi olarak alanda srdrl-
anak mlekli Neolilik dnem taba-
kalanna aynca anak sreci ile ayn'nn en
eski dnemi yeniden daha ok geen a-
malarda ancak kuzeye il yeni ama birimi daha
kesiminde, 4200 m-lik alanda koruma, onanm
ve dzenleme de lde Bu aynca uzun
lardan beri ara Hilar ile ilgili ye-
niden da bulduk.
1991 Anadolu Prehistorya Projesi ve bu-
na olarak ayn kapsarm, yeni
ile uzman ilgi da ge-
blgeyi bir btn iinde ele alan bir projeye
Prof. Dr. Halet ambel ile Prof. Dr. Robert Braidwood'un
genel ynetimindeki projenin ekirdek ekibi Do. Dr. Mehmet zdo-
ve alan ynetimi prehistorya
Do. Dr. Mehmet ZDOAN, Istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabi-
lim Dab, 34459,ISTANBUL.
Gr. ZDOAN, Istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Anabilim
34459, ISTANBUL.
Isabella CANEVA, Roma niversitesi, Arkeoloji Blm, LTALYA.
Michael K. DAvIs, Chicago niversitesi, Orienta1 Institute, A.B.D.
Alparslan KOYUNLU, Y. Mimar.
81
iin Michael Davis, Dr. Isabella Caneva,Hilar ve Ge Antik
dnemler iin Prof. Dr. Equini Eugenia Schneider, Dr. Marcello Spanu,
koruma ve onanm iin Y. Mimar Alpaslan Koyunlu, Arkeolog- Restora-
tr Ahmet jeoarkeoloji ve evre iin Dr. Alberto
Palmieri ve Dr. Bruno Marcolongo, ky mimarisi iin Do. Dr. Z1kf
Gneli'den bulunm izimlerini Arkeolog Desinatr Beng
hbeyli, bulunm ve ile ama ynetimini Arkeolog
Necmi Karul, ekimini Murat mimari izimleri Roberto
Manigrasso, Hilar Giorgio Bejor, ama ynetimini Arkeo-
log Nurcan Yalman, Kksal, Tank Gltrk. prehistorya
cileri Didem Birkalan, Zeynep Glin iler
Ahmet Ayhan ve Nermin Bayin Bilgisayar Yase-
min Solak ile Didem Birkalan uz-
olarak bu bize Yavuz Ortaakarsu, tam bir uyum gstere-
rek her Her ok g olan
lar 1991 tm yelerimizin byk bir
zveri ve iinde sonucudur. Kendilerine ve parasal
gsteren Prof. Dr. Sevim Bykdev-
rim'e, bize her trl ve gsteren Mze Jyld-
r Necdet Ergani'de her zmlernek iin ztrk
ailesi ile, manen destek olan Ergani da ok borlu-
yuz. Bu da bize destek veren Turkse Shell'e etmek bizim iin
zevkli bir grevdir. bu konuk olarak gelen Prof. Dr. Eugune
Cheruyh ile Prof. Dr. Donald O'Henry'e ile nemli
ekibim kendilerine ederim.
nceki gibi analiz ve
yurt ii ve bir ok enstit ve laboratuvarda olarak

GNEYDOGU ANADOLU KARMA
AYN AMA VE
1963 ve niversitelerinin ile kurulan
ve daha soura, gerek yurt ii ve gerekse yurt ok bilimsel
ile Anadolu Karma Prehistorya
Projesi ve buna olarak da ayn 1990 uzun sreli
bir karar bu ilke ve amalan be-
Onceki ait ile belirtilen yeni
ilke ve burada zetlemekte yarar gryoruz:
(I) et al 1990 ayn ve XILI.
I, s. 98-99. anakkale 1991.
82
1) ayn daha kitlelere iin,
sergileme, ren yeri dzenleme ve onanma verilmesi.
2) ayn alanlanndan, kesimdeki byk gele-
cek grselolarak aktanlabilecek dzenlenerek
burada, yanm kalan bitirilmesi yeniden
bu ile ayn
ve arkeolojik bozmayacak bir
ile rtlerek, ilk tanm ve ky rnek mzesi haline getirilmesi.
3) ayn Tepesi'nde belirli so-
ynelik olarak srdrlmesi.
4) ayn evresindeki tarihi yerleri ile bir-
likte bir btnlk ele ay-
n'nn tarihi Hilar 1979 ara
yeniden Yayvantepe-Til Huzur h-
ile Papazgl (Gliftlik) ve Glbent
Sivil mimari, ve hyklerin belgelenmesi.
5) ve verilmesi
Bu amalar 1991 ayn ve Hilar
nnda zetleyebiliriz':
AYNKAZ!
Bu da ayn 1989
muz kuzey kesimdeki Halaf ncesi anak mlekli ve-
Bu kesimde nceki olan 9 ama birimine ek
olarak, kuzey belirlemek ile iki yeni ama da-
ha ve bylelikle bu kesimdeki 950 m-yi
Bunun onanm ve dzenleme alanlarda da
(izim: 1).
l) Esas
kuzeyalanda, 25 E,F,G,H,t
ile 24,26 G amalannda Bu alan iinde, iki-
ye gneyde 25 1 anak mlekli hyk ile anak
mleksiz hyk izlemek iin
alanlarda yatayolarak izlenmesine Ancak en
kuzeyama olan 25 E'de, beklenmedik bir anak mleksiz taba-
kalara, yzeye ok olarak girilmesi, yeni bir durum ortaya
(2) Yayvantepe Kurtanna ile evre olarak
83
Bu nedenle alanlan, ierdikleri dnemlere gre ayn blm-
ler
a- anak-mlekli evre
2 ve 3. Katlan: Bu ait plan vermeyen duvar
paralanna yeni 25 F bylelikle bu taba-
kuzeye ve ile ortadan
evreye getirilmesi iin, bu tabakalardan kalan
btn duvarlar ancak teras bir blm

4. Kan (izim: 2, Resim:l): Geen byk bir
kesiminde bu kan ortaya Bu mimarinin bu-
iin bu kuzeye ve yeni
25 F bu ok iyi bu-
nun zerine 25 E ile kuzeye bir ama daha srd-
ancak biraz devam ettikten sonra kuzeyden
byke bir duvar ile Bu
meyi bir evre duvan yoksa mimarinin bu ama
yzeyinin 1979 derin olarak srlmesi yok

Bu ait bu geen
kompleksinin ve ynlerindeki teras du-
varlan gene teras en az 3 yenileme evresi ol-
Bu ait duvarlann, yer yer 6 yk-
seklikte kerpi duvar izleri, taban ve ev ii
buluntulara bu evre terk edildikten son-
ra bir sre gstermektedir. 25 G'de, kubbeli bir
ile, kireli toprakla kerpi
"petek" (Resim: 2) gibi, depo kaplanna
b- evresi
1990 24 4. ok az anak m-
lek veren bir ara katmana bunun da
gney anak mleksiz dneme ait bir
Ancak, ve kuzeyinde, dike bir ile gelen
Tun Kalkolitik ve Neolitik dnem yama
bu amada kesin sonu da Bu nedenle 1991
25 anak mlekli dnem ile anak
mleksiz dnem bir kesinti olup incelenmesine ka-
rar
84
25 4 dolgulan temizlendikten sonra, 5. taba-
ka bir ara dolguya Bu dolgunun
alt iinde kerpi duvar paralan ve bozuk durumda
ocak, zerine, bunlar 6. tabaka olarak kabul
ancak tam olarak (izim: 3, Resim: 3).
Dolgunun iinde, anak mlek paralan en alta kadar, azalarak devam

c- anak mleksiz evre
25 i gney 6. tabaka dolgusunun hemen
anak mleksiz dneme ait, "EP" olarak (izim:
3, Resim: 4) drtgen byk bir
avlu bir geir-
olan iinde, durumda kerpi topanlan ve
me ve vurgu olmak zere aletler 7. tabaka ola-
rak bu otaya mimari, ayn'nde
. anak mleksiz dneme ait "hcre evresi"nin zerinde he-
men yzeyin olduka ve tahrip bir elimize
geen evresi"ne aittir. Ele geen buluntular da bu ev-
reye ait etmektedir. bu
yorumumuzu ise, ayn M.O. 7500
6. bin geerken kesinti yok demektir. Ancak,
hangi evreye ait olursa olsun, kuzey terasta anak mleksiz dneme ait
ayn
ok byk ve kuzeye
d- 25 E
Yukanda da gibi, bu kuzeyde, anak mlekli
bulmak iin yeni bir amaya ancak bu d-
nem mimarisinin devam etmeden Bu al-
30 cm kadar hemen hemen steril ve ok sert bir toprak
bunun zerine ama iki blme aynlarak alan daral-
Amada yanda, gene ok sert bir toprak kat-
iinde, anak mleksizdneme ait, byke bir
(izim: 4, Resim: 5), bunun da ayn'nde
kadar grlen dolgulardan ok bir katmana Bu
dolgusu iinde, zerinde boya izleri bulunan
da zerine, bir kerede tam olarak iin durdu-
Bu dolgu iinde bulunan aletler de, ayn'nde da-
ha nce olduka zellikler gstermektedir.
85
Eski hyk kuzeyinde, anak mleksiz var ol-
1989 sondajdan An-
cak sondjda bu katman, yzeyin 3.5 m kadar taban suyu iinde
(Resim: 6). Derin 10 m anak mlek-
siz evrenin, yzeyin 50 cm kadar ykselmesi, mimari, toprak niteli-
ve buluntu da bir gstermesi, bu kesimde
bir izlenimini ancak bu konuda kesin bir
varmak iin henz ok kktr.
2- Hyiik Kesimi
Onanm ve koruma olarak seilen kesim amalanndaki
bu dzenlenmesi bozulabilecek yerler ile eksik ka-
lan Bu nedenle drt de-
kesiminde
a) 27-291K
Eski kesiminde 1968, 1970 ve 1972
nnda bir dizi hcre ortaya ancak bu ku-
zey duvarlan Daha sonraki
kesimlerinde hcre
kuzey taraflannda ayn bir Bu ne-
denle bu kesimdeki tam olarak dzenlenmesi iin dar
bir karar Bu zaman-
da 1972 beri akan da ve ama
dz bir hatta getirilmesini ngrmekteydi.
olan bu zamanda eski hyk da iine al-
makta, bir mesafede Demir Neolitik kadar her d-
nemin Bunun zerine 1972 beri akan
da tabaka izlenmesini olduka
Tm alanda ilk olarak anak mlekli dneme ait ve dolgular iz-
dneme gre yama kesin olarak
anak mlekli Neolitik hyk olan de
bu dnemde 26 ama ok dik
bir ile belli Tun ait, olduka derinlere
inen ukurlar, teras zerinde de Demir 'na ait tabakalar saptan-
Ge dnem alttaki evresi"nin
tin ile yer yer de "hcre iine ka-
(3) et al 1989 ayan Xii. I, s. 76,
Ankara 1990.
86
dar bu devaro ancak genelolarak bu iyi du-
rumda belli
Hcre ve kuzey teraslan ile yeni bir ok bilgi
elde zeilikle CY kuzeyinde ok ve zenle ya-
bir teras duvan ortaya br da ha-
lindeki kemiklerden, bu kesimin plk olarak hcre
bazen kuzeyde bir avlusu da
Bu ilgin buluntusu CX kuzey hcrelerinde ele geen
ve ayn'nden bu kadar bilinen 600 iskeletten zellikler gs-
teren 7 iskelettir (Resim: 7). Buulardan, orta ait olan ikisi-
nin ve daha rahimde ocuk-
lardan ikisininde ikiz (Resim: 9). Bir erkek
iskeleti de, bir ocuk iskeletine durumda (Resim:
11). ayn'nde gene ilk kez iskeletler ile birlikte l
ele (Resim: 10, 12); bunlann zellikle ve
obsidyen aletler dikkati ekmektedir. Gmlerin l ile bir-
likte esas ayn evresinin sonlanna inan ve
l gmme adetlerinde gstermektedir.
b) 26 M
nceki etkenler ile akan ama dzeltilme-
si iin, GR kuzey kesiminin
Bu kesimde kuzeye devaro ederek hcre
ve bu

c) 29-30 M (izim: 5, Resim: 13,14)
Bu evresinin dzeltilmesi, Terrazo
ile daha nceki olan
yeniden alan
1986 ve sert ve ana ok benzeyen, ancak
iinde tek tk olan bir dolguda Bu alanda ka-
dondurolmazdan nce sz konusu dolgunun yeniden incelenmesine ka-
rarverilerek 5xlO m lik bir Bu sonunda,
sert dolgunun ayn'nn ilk ola-
rak "yuvarlak evresi"nden de eski
Bu kesimde yuvarlak ikikulbe, ukurlan, kire taban-
lar belirlendi. birinin taban ana iine
bir ukurda bir hocher yatan 20-30 bir
iskeleti bulundu. Bylelikle ilk kez ayn'nn en eski evreleri ile ilgili
veri elimize oldu.
87
VE EVRE DZENLEME
gibi ayn gerek gelen ziyaretilere, gerek-
se ileriki daba iyi iin uzun vadeli bir proje
ve bunun ilk da 1990 ayn kadar
eski bir yerinde, bu kadar bir alandave kk ile
bir mimarinin, daha bir tm ile ele
dnyada bir yoktu. ayn
sinin ve ok kolayeriyen
da sorunlar ortaya 1990
muz kornma, omanm ve dzenleme olup
ancak bir getikten sonra belli daha pHin-
lanma bir etkiler ile
da gze 1991 mevsiminde, ot m-
cadelesinin sorunlar tm ile hi
bozulmadan ayakta projenin iin,
1991 da, ilkeler devam edildi.
1991 onanm ve evre dzenlemesi gene alanda,
kesiminde Bu sonunda, ufak ay-
70x50 m lik bir alan, ilk projeye uygun olarak dzenlen-
ve bu kesimdeki hemen hemen sonu gel-
ve ama kenarlanmn nlemek iin
kornma duvarlan devam geen ek ola-
rak 70 m uzunlukta kuru duvar rlerek (Resim: 15) st
ca nehir kenanna, da, tepenin iin 30 m set duvan
Taban suyunun koruma iinde birikmesini nlemek iin akalama-
ya nem ve taban geen ile boru-
sistemi kuru da yzey suyu iin
Sz konusu alan iinde, geen onanlan
bu 7 daha
1991 iinde
a) BF (Resim: 8) Koruma iin seilen
ucunda bulunan ve ayn anak mleksiz dneminin en son dnemini
temsil edilen bu 1970 bir da 1972 mo-
zaik Aradan geen sre
iinde tm ile
b) (Resim: 16) ayn'nn en nemli ve en ilgin ya-
biri olan en son yenileme evresi 1985
da sklerek Mzesi'ne ve 1990 bu mzede
sergilenrnek zere yeniden yerinde ilk
evrelerinden biri, iskelet depolanan bodrumlan olan evre ve
88
iin de toprak ile Bu iinde-
ki toprak bozulan uygun olarak yeniden
tehlikesi gsteren yerleri de
en ilgin blmn bodrumlar, ancak grlecek ve
belli olacak kadar "ayn stn rtmek" pro-
jesi daha bir biimde, iskeletleri ile bir-
likte sergilenmesi
c) (Resim: 17, 18) 1964 ortaya ve
ayn'nn en eski ve en grkemli biri olan bu da, do-
etkilerden iin toprak ile nne de bir destek du-
Bu tm ile yeniden aradan geen 26
iinde arka ve zellikle tehlikeli bir
Bunun zerine arka duvar, tek tek numarala-
narak ve uygun olarak yeniden ev-
resinde olan ve bozan koruma-set da skl-
nehire yeni bir toprak dolgu grnm bozmaya-
cak yeni bir set ile bu dolgu
d) lzgara GL 1984 kal-
GL da, orijinaline uygun olarak yeniden Bu ya-
da gney teras zerinde ile, ayn'ndeki
tm (Resim: 19).
e) lzgara GR (Resim: 20) 1984 beri sr-
mekte olan birka yenileme evresi i ie
g olan GR ile ilgili son bu en
son evresinin sergilenmesine karar Bunun zerine, gene araya
cam konarak alttaki evre st evrenin eksik
ve bozuk ve bylelikle daha rahat
duruma gelmesi Bu arada 1985 ortaya
kan ve korunmak zere kireli tm ile
Bu daha fazla iin zerine
kaplanan ince bir rt ile yeniden korumaya
f) BL 1978 bulunan ve zaman iinde bu
st evreleri ve en eski evrenin duvarlan, orijinaline uy-
gun olarak
g) lzgara GG Izgara en eski
olan, ancak ok bozuk durumda bulunan 5
Bylelikle 1990 ve 1991 ayn
4200 m' lik bir alanda ve evre dzenlenmesi tamam-
Bu alan iinde hcre kuzey bitim-
lerinin bu iin gelecek

89
H/LAR KAYALIKLARI
ayn ile aynlan, ve tarihi sit alam
olarak 1990 tescil edilen Hilar 1979
zorunlu olarak ara daha sonra 1985 bu
Bu ekibimize Ge Antik
ve bylelikle yeniden ele Bu
yeni ileri daha olarak
zi n
Bu ve
daha nceden plana kabartma ve belgelenmesi
Bu daha nceden bilinme-
yen yeni stel ve kabartmalara da bylelikle kaya
46'ya ayn Prehistorik ba-
yznde nc bir nekropol ve yeni mimari izler
Onceki bulunan paralar, bu kesimde de tarihn-
cesi izlenimi Bu bir toplama ya-
kesimlerinin Paleolitik orta ka-
dar srekli olarak Mezoli-
tik dneme ait olabilecek paralar ile, ayn kltre ait izler b-
yk nem Hilar kesimindeki gelcek da-
ha olarak devam edilmesi

Bu gerek toprak, analizleri, gerek derin sondajdaki
incelenmesi ve jeoarkeologlann sonu-
cunda, ayn'nn eski evre ile ilgili birok yeni veri elde
Bu arada derin sondajda sel
halen gneyinden akan ait bunun ku-
zeyden gelen bir akarsu kesinlik kazan-
anak mleksiz evre iinde kuzeyden gl bir sel ge-
lerek bir blmn ve bir sre iin kk bir gl
ya da Daha sonraki gelen suyun gcnn
ve bir menderes yaparak evresini
anak mlekli Neolitik dnem bu akarsu te-
teraslar ile destekleyerek teras boyunda Tun
iinde bu menderes dolmaya Orta
belli
GENEL
1964 bu yana sregelen ile en
Neolitik olan ayn'nnde, kuzeye
90
ledike hi evrelere Bu en
nemli sonulanndan biri, anak mleksiz Neolitik
mn, nceki en iyimser tahminleri de
ok Bu sonu ayn iin tm
Anadolu nem bu blgenin Neolitik
nemini
anak mleksiz dnem ile Halaf kltr 3 m lik tabaka-
bir dolgunun da ilgintir. Malzeme halen
srmekte ve daha elimize mutlak belirlemelerinin sonulan da gel-
Ancak daha bu dnemin nceden
daha uzun Anadolu ile Kuzey Suriye'nin en eski a-
nak mlek tr olarak bilinen "koyu yzl anak mlekten daha
eski anak mlek zellikle parlak a-
ve boya bezemelilerin sz konusu malzemeden daha eski ke-
sinlikle belli 5. tabakada daha ilkel bir
tr daha Ancak ok dar iin bunlar
ile ilgili yorum, bu iin
ayn'nde bu en alt evreye ait yeni bilgi elde edilmesi ve Hilar
ayn kltrnn ncs olabilecek paralara rast-
bu ilgin kltrn ve ne sorununu ze-
cek niteliktedir. nmzdeki sorunlara ynelik olarak a-
devam edilmesi planlanmakta, el verirse onanm
ve evre dzenlemesi de srdrlecektir.
91
,..,
s.
P
f
o
(9
t
D

ii!
f
:
~
\
i
""
~
\
'"
~
-e
.s
s,
-
\.
a-
a-
-
-8
\
~
- ~
~
\
f
~
u.
i,.
J
,
-
"
:
92
u.
F
G
H
-t-
26
25
24
'-
AYN 'S9-91
.., M(I<,O'loj uppor tomplO' /\. o 1 ---f
Concl<..mlold; H1l< l"'P' U r .r-
izim: 2- anak mlekli hyOkst tabaka
+ c------="""
93

E ..
Fmekom-buildirg
AVN'91
P 25 1
25 i 7 oyers
.tcbckc-tovers
D Tabon-Ftoor
tme t
Kemik-Bone
i i i
'O
D
e
izim:3
94
1 i i
"
,.,
". .....

.
. ..,
t
_ SIVQ peralan
Plo5ter frogmenb
1 2m.
i i ' " i
dzltml
Uving floor
gtme
erecncstcne
toprak
eelor-ed bum!.
AVN'91
25 E Trench EE
o
i i i
..
4
-i-
95
(J')"" ..... ,\ , "
: ~ : .
, , .
, . :
. . .
'" ,.
+ +
,
f
f ~
o

o
i
~ ~

'.
~
"
< : :
o
1 : : ~
t'o
, ,,
! ~ !
L '" '" ;
i
s~ ~
Hq
l ! i
,
"J: 3:
O;

~ j!

r s:
o
c i ~
'::>
,
li;J
'. *
z
... "'. o
-o
,
mom
::;
~
u.

+
"
. ~ .'
o
96
Resim: 1- anak mlekli hyk,
Resim: 2- anak mlekli hykre en st tabakaya ait teras birinin iine duvar
bozularak 'depo ukuru "petek"
97
Resim: 3- 6. tabakaya ait ocaklar ve anak: mleksiz ait
evresiline ait EF
Resim: 4- anakmlekli -anak mleksiz hyk 6. tabaka ocaldan anak
mlekli evreyeve anak mleksiz enst
evresi"ne ait EP
98
Resim: 5- 25 E bulunan anak mleksiz
ait EE
Resim: 6- 24 Gderinsondaj ve en altdzleminde bulunan duvar
99
Resim: 7- anakmleksiz "hcre evresi"ne ait "meydan"m
kuzeyinde yeralan exve CV
Resim: 8- Dzenlenen ve onarun nde Terrazo ve BF
arkada kuzeyde CY. CX ve CV "hcre
100
Resim: 9- 25-26 len bir ikiz bebeklerinden biri yeni

Resim: 10- 25-30 birerkek iskeleti, yaruna ve zerine hediyeler
101
Resim: 11- CX hcrelerinde birinin tabaru biri olan25-30
bir 39-44 bir erkek iskeleti, erkek
iskeletinin hediyeolarak: ve camdan 25 kadar aletve
yonga, aynca 4 kemik aler
Resim: 12- erkek iskeletinin hediyeleri ile resmi
102
Resim: 13- "Yuvarlak cvresi'ne ait kulbe
Resim: 14- "Yuvarlak evresi'ne ait en eski kulbe ve iine
ukurun iine hocker iskeleti
103
Resim: 15- Yksek ama nlemek iin nne rlen kuru
durumu
- onarundan sonraki durumu
104
Resim: 17- zamanla ne arka ve

Resim: 18- sonraki durumu
105
Resim: 19- Dzenleme ve onanrn
Resim: 20- kesimi, nde bu onanlan GR

106
SALVAGE EXCAVATlONS AT
YAYVANTEPE-TlL HUZUR
lsabella CANEVA*
The Istanbul-Rome Universities Joint Prehistoric Project in South-
Eastern Anatolia, together with the Museum, have started a
program of salvage excavations at particularly endangered sites in Diyar-
region (cf, et aL. 1992). These are either low, mounds,
damaged by road making or deep ploughing, or higher mounds where the
mud-brick and stone structures have largely been dismantled to be re-
utilised by modem villagers.
One site in the latter category, Yayvantepe/Til Huzur, showed partic-
ularly interesting characteristics: both the surface findings and the loca-
tion of the site, close to the mountains, in the upper part of the alluvial
plain extending southwards from the city of Ergani, suggested that this
site was founded in early prehistoric periods, as ayn and several other
acerarnic sites (cf, Caneva et aL. 1992). However, the height of the mound
seemed to be exceptional for such a settlement in this region and more
similar to the big hyks of Chalcolithic and Early Bronze Age which are
scattered in the rniddle of the alluvial plain.
The northem part of the hyk had been severely affected through
time by the digging of pits especially aimed at the extraction of mud-
bricks and stones (Fig. la). As the present-day village covers the rest of
the mound, the borders of the large extractive pit are the only parts of the
deposits which are still available for investigations. This simtion offered
the relative advantage of opening a complete seetion of the deposits, deep
into the core of the mound. The strategy of first salvage intervention fo-
cused therefore on two main objectives: 1)to obtain good stratigraphic in-
formation on what was thought to be a sequence of Neolithic through to
EBA levels, all with massive mud-brick structures and 2) to apply larger
Dr. Isabella CANEVA. Paletnologia Via Palestro 63 00185 ALYA.
107
planimetrlcal investigation to the earliest levels, which we hoped to ex-
pose at the bottom of the pit, A trench was then opened along the eastem
border of the pit and other soundings at the bottom (Fig. i b). The sides of
the trench corresponded roughly to the north-south and east-west bisect-
ing lines of the mound and therefore provided the basic profiles of the de-
posits in the northem part of the hyk.
The large modern pit was found to be the result of a complex and
long-lasting activity of repeated digging and refilling of different sized
pits.
An impressive sequence of architectural levels was brought to light
in the southem part of the trench, consisting of a series of superimposed
mud-brick buildings with well preserved walls and floors. A step trench
was dug as a first intervention, in order to preserve part of the different
building levels which are to be analysed with an enlarged exeavation in
the future. The uppermost building consisted of a bumt house showing
several occupation phases, with replastering of the floor and rearrange-
ments of the partition walls, The walls (up to 1.30 m high) and other fea-
tures contained in the house, such as a number of complete vessels and a
kind of clay-lined stone box containing charred seeds (Fig. 2, a), were all
particularly well preserved as a result of a big fire. Other well pereserved
though unburnt buildings were foundbelow them. The limited size of
this preliminary exeavation did not permit the reconstruction of a com-
plete plan of any of these buildings. However, a small rectangular room
shape was recognized in several cases. Fragments of what seemed to be a
collapsed ceiling made with woven branches and reeds were found on the
floor of one of the buildings (Fig. 2b). Walls were built with rectangular,
6n cms thick rnud-bricks and were not plastered.
The whole sequence yielded quite homogeneous archaeological ma-
terials. The pottery assemblage contained a large amount of brown, light-
brown and grey bumished vessels of different shapes. Although no typo-
logical study has yet been made, the most common shape seems to be a
medium-sized globular pot with a flattened base and a sharply flaring
large rim (Fig. 3b). Other frequent forms are smaller pots with a thin,
gently everted rim and different-sized hemispheric bowls with slightly in- .
curved walls (Fig. 4) Handles are rare, but lugs might be
represented by projecting hemispheric or pointed buttons which occur
frequently on the upper part of the vessels, at regular distances apart
These plastic day applications occur in different shapes and sizes, more
or less prorninently, either literally applied to the surface of the pot, as a
108
separate elay or pinched from it Iike a nose; sometimes tablet-like
appIications are arranged in double rows, in a elearly decorative pattem
(Fig. 5). This pottery assemblage seems to perfectly paraIlel the neoIithic
ceramic evidence from ayn. especially in its last phase, although a
better quality of both ware and surface treatment seems to characterize
Til Huzur and in press).
The northem part of the trench yielded a different stratigraphy with
virtually no trace of architeetural levels. AIl over the exposed profile the
stratified layers in this part of the mound not only show a consistent, un-
natural paralleIism, but also foIlow an inclination which is opposed to the
natural slope of the mound (Fig. 2b). In addition, the upper layers yield
the same pottery assemblage as in the southem part of the trench, while a
number of smaIl painted potsherds of Halafian style were uncovered in
the lower part of the stratigraphy. All of them show monochrome mat red
or black geometric designs on an apricot ground (Fig. 5). The smaIl size
of these sherds plus the absence of any architectural feature and the pecu-
Iiar layout of the layers suggest that these materials are not in situ, but are
in a secondary deposition, as if a second mound, adjoining the earlier
one, had been artificially built in the past with archaeological soil re-
moved from the top of the mound, as a rearrangement of the slopes. The
of exeavation in the stilI preserved parts of the mound wiIl
provide more information on these modifications.
A el4 determination of the uppermost buiIding level was 5770+80
BP. cal. 4775-4525 Be showing that the last occupation of the mound
was much later than the last ceramic phase at ayn and was probably
contemporary with the Halafian cultures, although the scarcity of typical
Halafian elements gives this site a peculiar characterisation. Alater freq-
uentation of the site, which is documented by the presence of potsherds
of Bronze and Iron Age scattered on the surface, did not leave on the site
traces of a settlement,
In conclusion, of the two major objectives in this year's rescue exca-
vation at Til Huzur, the second one, i.e, the exposure of aceramic levels
at the bottom of the pit, was not fulfilled, due to the absence of these lev-
els in the soundings where virgin soil was reached. As to the objec-
tive, however, i.e. the reconstruction of the upper stratigraphic sequence,
the results far beyond our expectations, revealing an impressively
thick deposit of Halaf and earlier levels, which is so far unparalleled in
this region.
109
KAYNAKLAR
Caneva, I., M. Davis, B. Marcolongo, M. A.M. 1992. Geo-archaeology in the
plain. T.A.D.
M., A. Caneva, M. Davis, 1992. 1990 ayn ve ona-
XIII. Ankara niversitesi
M. and A. in press. Pre-Halafian pottery of south-castern Anatolla, in Alba
. festschrift, edited by M. Frangipane, H. Hauptmann.
M. Liverani, P. Matthia.. M..Mellink, Rome 1993.
110
Fig.la
Fig. b - Yayvantepe- a) the site before excavations, b) thenonh-south steptrench
111
112
Fig.2a
Fig. 2b- Yayvantepe: a) the bumt room in the uppermost level, b) unburnt
structures at thebottomof thetrench
V

Fig: 3b
Fig: 3<Yayvantepe: pottery
113
4
~ 0 7
Fig. 4- Yayvantepe:pottery
8
6
114
Fig: Sa
Fig. sb- Yayvantepe: decorated potsherds
115
THE HALLAN EMI EXCAVATION 1991
Michael ROSENBERG*
INTRODUCTION
In 1990, an archaeological reconnaissance survey was begun to iden-
tify sites endangered by a Anadolu Projesi dam currently un-
der construction on the Batman River'. Among the sites discovered dur-
ing this 1990 survey was a small aceramic Neolithic mound called Ha!lan
erni Tepesi (Fig. 1,2). In 1991, a salvage exeavation was begun at this
site under the sponsorship of the University of Delaware, the
Museum, and the Center for Salvage and Investigation of Historica! and
Archaeologica! Finds (TEKDAM) of Middle Eastem Technica! Universi-
ty in
lt is known that during the lOth millennium RP. centra! and eastem
Anatolia were home to a group of remarkably complex acerarnic Neo-
lithic cultures. In eastem Turkey, sites such as ayn and Nevali ori
offer vivid evidence of large communities, public and an elab-
orate ritua! life. It has long been assumed that the very complexity of this
eastem Anatolian lQth millennium cu1ture indicated the existence of a
stilI earlier but hitherto undiscovered Neolithic cu1ture out of which it
must have grown. The exeavation at Hallan erni has yielded the
clear evidence of that culture.
Assistant Professor Michael ROSENBERG, University of Delaware, U.S.A.
(I) The 1990 survey was by the University of the University of Pennsylva-
nia and the Center for Sa!vage and Investigation of Historica! and Archaeological Finds
of Middle Eastem Technica! University in Ankara. it was funded by the Uni-
versityMusewnof theUniversiy of Pennsylvania.
(2) Financia! for the exeavation was provided by the Nationa! Geographic Society, The
University of Delaware Research Foundation, The University Museum of the University of
Pennsylvania. addition, Mobil Exploration Mediterranean Ine. kindlydcnated equipment
andsuppIies to theprojectandthe Batman Provincial Govemment, inthepersonof theBat-
man Vali, the Kaymakam of Kosluk. and the Muhtar of Kaletepe, graciously made govem-
ment equipment the and facilities available to the project. We are grateful to Kertal,
Director of theBabnan regional office of theMinistry of Culture, forhis enthusiastic helpin
facilitating theexeavation.
117
THESITE
Hallan emi is a low mound, approximately 3 to 4 meters high, cov-
ering an area of approximately. 7 hectares an the east bank of the Sason
a y . During the 1991 exeavation season, an area of 42Ssq. meters was
exposed on the highest part of the mound (Fig. 3). Within this exposure,
a sondage that did not reach sterile soil was taken to depth of LS meters;
the average depth reached during the 1991 season was approximately. 5
meters. Two building levels containing similar artifact types were en-
countered. On the basis of these artifact types, both levels date to the ac-
eramic or proto-Neolithic, though it is still unclear whether they repre-
sent rebuilding within a single occupation phase or more than one such
phase.
The upper level is represented by just a very large stratified pit, the
perimeter of which has yet to be clearly defined. The pit is at least 15
meters in diameter and at least 1.3 meters deep, extending down from the
present day surface of the mound. It is associated with a surface that has
been destroyed by erosion or plowing and pit deposits, distinguishable by
their grey-black color, have been spread by plowing over the entire top of
the mound. The pit is filled with alternating thin layers of small angular
pieces of soft yellow sandstone containing relatively little in the way of
cultural remains and dark layers densely packed with harder rocks, arti-
fact fragments, and extrernely high concentrations of animal bone. Char-
coal, occasionally in substantial concentrations, is common in the darker
layers.
The pit cuts through an older occupation level at about. 50 cm below
the present day surface of the mound. Architectural remains associated
with this level are preserved to a height of 30-40 cm. Two types of archi-
tectural features were recognized: circular houses and smaller circular
platforms. The platforms are made of stone. They typically consist of a
ring of relatively flat stones set on edge, with the enclosedarea filled in
with soil and then surfaced with closely spaced flat stones. in at least one
case (Fig. 4), there is evidence that mud plaster was applied over these
surfacing stones. When excavated, it was found that these platforms did
not contain distinctive finds (burials, etc.). For the moment, their func-
tion remains unclear.
The houses are circular semi-subterranean structures 5 to 6 meters in
diameter and defined by low stone walls that are preserved for up to 2
courses (Fig. 5). In at least one case, it was found that rocks were also
used to line the interior wall of the pit over which the house was built
118
(Fig. 6). in the case of that particnlar house, 4 floors at approximately 10
cm. intervals were noted and eaeh was covered with a thin layer of a
white plaster-like substanee (Fig. 7). Numerous fragments of burnt clay
were found over the entire mound whiIe excavating. These typicaIIy con-
tained the impressions of closely spaeed wood sticks or reed bundIes,
suggesting that theyarethe remains of wattle and daub. Whether this ma-
terial was used for roofs, to construct the upper portions of house waIIs,
or for some other purpose, remains uncIear. Small irregular areas of
what appears to be karpi were also noted, indicating that this buiIding
materia! too may have been used to construct features. However, is still
uncIear what these karpi features are.
THE GROUND srONEARTIFACTS
The ground stone artifacts incIude a wide variety of types, some
clearly utilitarian and others cIearly more than simply utilitarian. The
former include several types of querns, grinding stones, mortars and pes-
tles. The latter include well made stone bowls, decorated pestles, pen-
dants and beads. In addition, there are numerous socketed stones, mostly
oval or round and made of the same materials as the utilitarian ground
stone. There is also, however, a single a typical sub-triangular example
made of the same material as the stone bowls. A single ax or adze blade
was also found.
The stone bowls are typically rnade of grey-black fine grained locall-
Iy available e l m o formation sandstone, though a few examples made of
coarser grained white stone were noted. A variety of types are represent-
ed. The most common is characterized by a flat base, almost vertical
sides, and a blunt rim (Fig. 8: I, 2, 3, 4, S, 8, 9; Fig. 9: 6, 8). Somewhat
less common is a shallower more rounded type, often with a slightly in-
curving rim (Fig. 8: 6; Fig. 9: 1,2,4,5). Both forms are typically pierced
by opposing pairs of drilled holes. presumably so they could be suspend-
ed.
Incised decorations in both geometric and naturalistic motifs are
common, sometimes combined with serpentine bas relief patterns (Fig. 9:
4, 13). Geometrie motifs range from simple crosshatching (Fig. 9:7) and
zig-zags (Fig. 9:1, S, 9), to a variety of more elaborate patterns such as
nestled meanders (Fig. 9: 2, 4, 4, 10) and crosses (Fig. 9: 6). Naturalistie
motifs are much rarer. The most striking example is a progression of
what appear to be 3 dogs or foxes on a single large fragment of the
rounded vessel type.
119
The decorated polished pestles are typically of the same dark
fine grained sandstone as the stone bowls, though examples made of co-
arser grained stone also exist, These pestles are rarely more than 3 to 4
cm in diametres and oval or round in cross section. Thehandles are typi-
cally ground into sytlized shapes, in at least one case clearly naturalistic
(Fig. 10). Though not as realistically rendered as those found at the 11 th
millennium site of Nemrik 9 in nothem Iraq (see Kozlowski 1989: Fig.
8&9), the similarity of the Hallan emi decorated pestles to the material
from that site is unmistakable.
As at other eastem Anatolian sites such as ayn (Davis 1982) and
Nevali ori (Schmidt 1988), partially to fully pierced round and oval
stones were recovered in large numbers. One example (Fig. ll), howev-
er, is noteworthy in that it is both made of the same fine grained sand-
stone as the bowls and decorated pestles and sub-triangular in shape. Its
function is not readily apparent, though the possibility exists that it may
have been a mace head of some sort.
Onlyone example of an ax or adze was found (Fig. 12). It is long
and slightly oval in section, with a narrow cutting edge at one end and a
tang for into a socketed haft at the other.
A variety of pendants and beads were also found. Most of the pen-
dants were made of the same formation sandstone as the bowls
and decorated pestles and several appear to have actually been made
from of broken bowls. Incised decorations are typically geo-
metric in pattern and similar to those found on bowls, The beads are of
two basic types, The type (Fig. 13:1-5), consisting of small circular
beads, made from a variety of black, red, and white stones, are the most
common. The second type (Fig. 13: 6-8) is alarger rectangular lozenge
from, drilled axially and up to 4 cm. long. The stone used to manufacture
this type is more varied and includes green serpentine.
THE CHlPPED STONE
The chipped stone assemblage from both the pit and architectural
levels are virtually identica!. Approximately 60% of the chipped stone is
obsidian. Tests by Dr. James Blackman of the Smithsonian indicate that
most comes from the Van area. Microliths, particularly triangular geo-
metric pieces are common, as are backed and truncated blades and micro-
blades. Scrapers, in a variety of forms, are also common. Sickle blades,
on the other hand, are virtually absent, with onlyone marginal example
noted among the several thousand pieces of chipped stone exarnined in
1991. Also absent are the double backed obsidian blades so commonly
120
found at ayn and other Neolithic sites in eastem Anatolla
(see Braidwood 1979, 1982).
THE WORKED BONE ARTIFACFS
The worked bone includes both utilitarian and non-utilitarian types.
Of the former, bone awls (Fig. 14:4) are the single most common type
and quite numerous. Alsa present are bone fish hooks (Fig: 14:1). The
most common type for which a utilitarian function is not readi1y apparent
are flat bone objects (Fig. 14: 2, 3), typically oval in shape, 7 to 12 cm
long, with either one or two pairs of holes drilled in aline along their lon-
gitudina1 These are frequent1y decorated with simple incised gee-
metric desings, again similar to those found on the bowls.
DATING THE SITE
On typological and architectural grounds, Hallan emi is elearly
similar to the sites of Nemrik 9 and Qennez Dere in Iraq. Both
of these, in turn, are thought (Watkings et al. 1989) to date to the fmal
Epi-paleolithic or earliest aceramic Neolithic. The few radioearbon dates
from Nemrik 9 indicate a date of between 8,000 and 7,000 B.e. (see
Kozlowski 1989). .
Five charcoal samples collected from sealed contexts during the
course of the 1991 exeavation were submitted for radioearbon datingt.
Three were standard size samples and two were very small samples.
The uncalibrated dates from the three standard size samples were:
Beta-46647 BP (8,040 s.c. architecturallevel
Beta-46649 BP (8,800 B.e.): pit level
Beta-47211 BP (8,060 B.e.): pit level
The uncalibrated dates from the two very small samples were:
Beta-47252 11,700460 BP (9,700 B.e.): architecturallevel
Beta-47253 9,7303oo BP (7,700 B.C.): architecturallevel
These dates can be viewed in several ways and all point to the same
conclusion: that the site was occupied during the Iate 11th millennium
BP. A simple average of all five dates yields an uncalibrated date of
10,466 BP (8,466 Re.) Using just the three standard size samples yields
an uncalibrated average date of 10,300 RP. (8,300 Finally, at
(3) The radiocarbon assays were run by the Beta Analytic Laboratory in Coral Gables, Florida.
121
three standard deviations (99+% probability) the range of overlap for aH
dates is between 10,420 and 10,320 BP (8,420 and 8,320 B.e.) Such
a Iate 11th millennium date for Hallan emi is entirely consistent with
the Iate Epi-Paleolithic earliest aceramic Neolithic characterlstics of the
materlal remains from this site.
CONCLUDING COMMENFS
The results of the initial 1991 exeavation season at Hallan emi
clearly demonstrate that eastem Anatolia was in the mainstream of cultu-
ral development in southwestem Asia from the very beginning of the Ne-
olithic. The elaborate artistic tradition of the sites inhabitants is elearly
the equal of that known from contemporary sites in northem Iraq and, if
anything, more elaborate that known from contemporary sites to the
south along the Euphrates in Syria. Thus, the results of the 1991 season
strongly suggest that the spectacular culture that developed in eastem
Anatolia by 7,500 Re. had its roots in earlier eastem Anatolian cultures
and was not brought into the area from cultures to the east or south.
Much remains to be leamed about the culture of Hallan emi's inhabi-
tants in the little time remaining before the site is flooded. It is expected
that continued work willlead to further interesting discoveries about this
still poor1y understood cu1ture.
REFERENCES CITED
Braidwcod, L.S. 1979 The ayn Chipped Stone Industry and its Possible
. VILI.TrkTarih Kongresi. pp. 37-45. Ankara: Trk Tarih Kurumu
Davis. M.K. 1982 The ayn Ground Stone. In Prehistoric Village Arehoeology in South-
Eastern Turkey. pp. 73-174. L.S. Braidwood and R.J. Braidwood, Eds., Bar
Series #138.
Kozlowski, S.K. 1989 Nemrik 9. a PPN Neolithic Site in Northern Iraq. Paleorieru 15 (1): 25-
31.
Redman, CL 1982 The ayn Chipped Stone (1968-1970). In Prehistorie Village Ar-
ehoeology in South-Eastern Turkey. Pp. 17-71. L.S. Braidwood and RJ. Braidwood, Eds .
, BarInternational Series#138.
Sehmidt, K. 1988 Nevali ori: Zum der Silexindustrie und die Ubrigen
XV: 161-201.
Watkins, T., D. Baird, and A. BetlS 1989 Qerruez Dere and the Early Aeeramie of N.
Iraq. Paleorieni 15 (1): 19-24.
122
VAN
GL

M U

BINGOL
DIYARBAI<IR
O;cl"
Nehri lTlgrls)
N
(
/
.MARDIN
/
/
.--...-
/
/
i
i
/
--.--._.-.......... --.-
i.
/"
SYRiA
'm
:
i
IRAQ
o eo
/
/"
Fig. 1- Map of eastem Turkey showing location of H a l l a r emi Tepesi
Fig. 2- View of Hallan emiTepesi
123
-75 -65 -55 -45 -35 -25 -15 -5 5 15 25 35 45
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
O O
~ . ~
-10 -10
-20 -20
'"
'1:>'
-30 -30
-40 -40
-50 -50
-60 -60
~
-70
6.
-70
-80 -80
-90 -90
-100 -100
-75 -65 -55 -45 -35 -25 -15 -5 5 15 25 35 45
Fig. 3- Mapof mound showingarea excavated
124
Fig.4- Stone platform with mud plaster partially removed
Fig. 5- A typical round house
125
126
Fig. 6- A raund house with a stone retaining wall lining a portian of
the pit within the house
Fig. 7- Seetion showing resurfacings within the pit
house
e
'. ;...
\WI J
[ l ~ ~ 4
,
3
5
, o
,1 .. i
i
- - --
Fig. 8- Stone bowls
127
i
'"
:> 4":; 6 7 8 9 , ~ c , ,
i "I
8
~ ~ ~
.9 G ~
"
~
. ,
(
...............
._ " ' ~ : -"'," " .
Fig, 9- Stone bowls
128
Fig. 10- Fancy pestle with handle n shape of goat's head
Fig. 11- Polishedtriangular pierced stoneobject
129
Fig. 12- Ax or adze blade
6 7

1

2

3

4
o
5
Fig. 13- Stone beads
130
2
Fig. 14- Bone artifacts
3
1991 HYK (AKSARAY
KIZILKAYA KY) KURTARMA KAZISI
Ufuk ESiN*
ZEr
Oeim ekonomileri dayanan homojen, fakat
nik bir kltr sergileyen 1991'de
850 m-lik bir alanda devam 6 amada (Resim
1-8). Radyoaktif karbon lmlerine gre 0.0. 10/9. tarihlenen
54' 2. tabakaya ait olmak zere 61 yeni mekan daha gn

Kuzeydeki amada (4 H-O) denetlenmesi-
ne devam 2. 2 a-c evreleri an-
cak altta eski evrelerinin
(Resim: 2,7).
1990'da bulunan "OA" yolunun kesiminde,
onu bir duvar sistemi
tur (Resim: 3, 5). Kazematlar gneyde bir yan yana 5
kerpiten meydana gelen, birbirine 2 ana duvar ka-
lan, birbirinden gene kerpi blme duvarlarla 3 mekan-
dan Mekanlar kerpi blmelerden birinde, gei-
zere tarihi bu
en eski nemi byktr (Resim: 5).
2-4 P-R nceki ele geen en stteki
taban (Resim: 1-2). Daha altta, kerpiten, yanyana
kk kare (Ixl m') mekanlar ele Bunlar da daha
altta T ikinci (Resim: 8).
4 M "O V" taban gmlen bir mezarda ilk
kez belirgin bir mezar (Resim: 1-2). Bu st ge-
Prof. Dr. Ufuk ESIN, Istanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Anabilim
FEN-PTf,lSTANBUL.
131
omettik bezeldi bir u dzelticisi ya da bir biley (Resim: 9).
4 L G M ve 4 M H B ele ge-
en iskeletlerden birinin boyun, bilek bir kolye ve bi-
eden bir (Resim: 2,
4, 10).
1.
niversitesi, Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim Da-
1991 .i;iniversite, Kltr ve Mzeler
Genel ODTU TEKDAM, TUBtTAK AKSAY Unitesi
na 3. dnem kurtarma 22 Temmuz-16 Eyll 1991 tarihle-
ri temsilcisi olarak Ayasofya
Mze Mjgan Harmankaya
Ekibimiz, tm ve ilgileden Fa-
kltesi'ne, ve Mzeler Genel ODTU
ODTU TEKDAM ve Mdrlklerine, Aksaray ili yneticile-
rine bir bor bilir'.
Sn. Orhan TRT Televizyonu
"Bilim Gndemi" ekibine, Holding'den Sn. Filiz
ve Soylu'ya gsterdikleri ilgi ve lojistik
yrekten ederiz. 1991
bilgisayar yoluyla dkmnn
Burada, bir bilgisayar ve !BM
Trk Ltd.'e gene en iten
(I) ekibi bu yazan ile birlikte Yrd. Do. Dr. Harman-
kaya, Yrd. Do. Nur Balkan Uzman Dr. Sevil Glur, alan yneticileri Dr. Mihriban
Erhan BIakl, Yk. Mh. Mim. Korkut atlye yneticisi, G-
revlisi H. Gnl Egeli, Arkeo-Zoolog Dr. Hylke Buitenhuis, Arkeo-Botaniki Dr. Henk
evre Bilimci (ekolog) Mimar Dr. Ergun Arkeolog-Restoralr Yksel
Dede, Nilgn Dede, Ceren Soylu, Aymelek Karasu'dan
Devir obsidien alet, Glay Sert bitki analizlerinde, Hasan Hlya Turan, Tuncay
Erllzmen, Sandy Par, Aysel Temel alanda ama ve olarak, ekimle-
rinde Kerem Inan, Burak elikoba grev izimlerde Nurcan Kayacan
Ekip yelerinin son derece zverili kendilerine yrekten
ederim.
(2) OZellikle ODT TEKDAM Mdr Yrd. Do. Dr. Mustafa zbakan'a, temsilcimiz Sn.
Mjgan Harmankaya'ya, Aksaray ili yneticilerinden lali Sn. Belediye
Sn. Kltr Mdr Sn. Ruhi Mze Mdr Vekili Sn.
Fariz Demir'e, Mal Mdr Sn. Rasim Ble'ye, 44. Mdr Sn. Mustafa
ve Spor ve Genlik Mdr Sn. Nuri cal'a TEK le-
sunenz. ekibimiz lojistik ve evi malzemeleri
Holding mensuplanndan Sn. Gnl Toluya, Sn. Engin
bildirmeyi bor bilir.
132
gerek bilim adamlan, gerekse yerel y.-
neticileri ziyaret ekibimiz tatil gnlerini Grerne, Ur-
gp, Mustafa Acem Hyk ve Celaller
giderek
2. KAZ!
4 H-G, 6 I-K, 6 L-M, 4 N-O, 2-4, P-R 850 m'
lik bir alanda (Resim: 1-4). Bulunan 61 yeni mekandan
54'nn 2. tabakaya ait (Resim: 2-8).
2.1.4 H-G
Daha nce ana kadar kuzeyindeki 4 H-G
daha iyi ve denetlene-
bilmesi iin (Resim: 1-2, 7). Bu nedenle ama 4 H 2-9/a-e
kk karelerini kapsayacak (Resim: 2).
tabaka yzey 15-20 cm kanal, taban paralan ve
aynca 50-60 cm p dolgusuyla belirlenmektedir (Resim: 7).
p bol toprak, dal kmrleri, obsidien alet ve
n, hayvan kemikleri ve itlenbik ince damarlar
lindedir.
2. tabakada kerpiten olan G,C,F,O,S,D,E,P,R
(Resim: 2, 7; Esin 1991, Resim: 6). Bunlar 2. tabaka-
a-c evrelerine aittirler. Taban dzlemleri olan bu mekanla-
nn yeniden ilk kez ise
daha alttaki ana yenilenmesiyle meydana geti-
Ancak bazi sresi ileri doldu-
ve stte yeni mekanlar Bu yzden tek tek
evreleri bazen homojen olmamakta, bu yzden anla-

G yukandan iki evresi
(Resim: 2b). Mekan 2b evresinde daha byktr. Ustteki 2 a evresinde
nce ii kerpile ekilerek kltl-
ve yeniden 2a evresinin taban kodu-2.69 m de bulun-
2 evresinin koduna-3.50 m derinlikte hala
(3) Ziyaretilerimiz Comell niversitesi'nden Sn. Dr. Kuniholm ve ekibi, Sn. Dr-.
han Yener CelaIler M;aden Ekibi, Do. Dr. Sn. Aliye Ztan
ynetiminde Acem Hyk Ekibi, TUBITAK AKSAY Unitesi Aksaray
Valisi Sn. ve Kltr Md. Vekili Sn. Fariz Demir ve ilin mdrleri.
yneticileri Kendilerine buziyaretleri iin ederiz.
133
G ile C-O ve D mekllnlan F bir dar geit,
S ise her evrede p damarlanyla dolu, ola-
bir avlu, lik, plk S duvan he-
men her evresinde ya ekilerek, ya da yer de-
(Resim: 2, 7). 2a-2b olmak zere 2
evresi
C 2a-2c olmak zere 3 evresi (Resim:
2, 7). -3.51/-3.58 m derinlikteki duvarlan gzken 2c evresi henz

2b evresinde C'nin biri kuzeyde (JU), gneyde (JV) olmak
zere 2 mekan Kuzeydeki O ile birlikte bir birim
kil 2b evresinde C duvanna bir var-
(Resim: 7). Aynca iinde bir direk yeri, 2 ukuru, taban
kt durumda, bir ait iskelet paralan 2a
evresinde ise duvan duvan aynen
Ancak ocak bu kez
O ise 2a evresinde kuzey bir
dar bir avlu E
(Resim: 2). 4 H-G R 2b evresine
ait taban -2.96 m, P mekamnda, -4.25 m kodunda 2d
D ise 2 c evresinde -4.00 m kodunda kll bir tabanla

kemik ve obsidien aletlerden meydana gelen ufak bulun-
tular en ok tabakadaki 4. no lu p dolgusunda ve S avlusunda ele

2.2.6 J-K, 6 L-M, 4 L-M ve 4 N-O
Bu amalarda 2. daha apta dze-
ninin daha iyi (Resim: 1,2-6).
1990 5 N-O amalannda "G A" olarak ve
deldurularak bir yol ele (Resim: 2, 3; Esin et
al 1991, 129, 162, lev. 4-5, 6/3).
Bu 4 N-O amalan yolun gneyinde biri 5 kerpi-
ten, iyi bir ile birbirine 2 duvarla
(Resim: 2, 5). 80 cm duvar, st ste 9
ve kerpi duvann gneyinde yer
Bu iki duvann alan kerpi blmelerle, drtgen 3
mekana (Resim: 5). Blme iinde
134
mekanlardan birbirine Bylece iki ana du-
var ve mekanlardan bu sistem, ift
duvar" duvar) en eski etmektedir
Naumann 1955,232 v.d.). ana gney biim-
leri ise Nevali ori'deki (bk. Der Spiegel
1991, 160, 164-165). bu duvar sistemi" "G
A" yolunun gneyindeki 4-5 P dizileri ile de
(Resim: 2). duvar sisteminin, gneyindeki birim-
lerini bir evre ait henz tam kesinlikle
sylenememektedir. tarihi byk nem bu
duvar sistemi" gerek herhalde gelecek
larda ve "G A" yolunun kuzeyin-
de kalan alandaki kerpi 2. evrelerine ait
(Resim: 2-4, 6). Ancak taban birbirinden olan
2. hangi evresine ait daha kesin
olarak (Resim: 2-4, Esin et al.199l, 128-129). Bu
4 H mekanlar ile birlikte 6 J-K, 6 L-M, 4
L-M ve 4 N-O amalannda 54 yeni mekan gn olmak-
(Resim: 2-4, 6). Bu mekanlardan 29'unun ve
11'inin iinde ocak iinde,
tahrip insan iskeletleri
iskeletlerde izleri grlmesi ilgintir. Bulunan mezarlar iinde 4 M
G V iskeletle birlikte ilk kez bir l bulun-
Bu bir biley ya da "ok dzelticisi" olarak bir
(Resim: 9).
Aynca 4 L G M 32 no lu iskelet ve 4 M ama-
HB 17 no lu iskeletle birlikte bir kolyeye ve bir
ait boncuklar (Resim: 10). Boncuklardan
bir kristallerinden, bir ise, ya-
(Resim: 10). Metal boncuklar byk
Bu durum daha "Akeramik Neolitik" evrede ayn ve Ne-
vali ori'de gibi Anadolu'da da iyi bir delilidir
ambel 1974, 375-376; ambel-Braidwood 1970, 51, fig.3; Esin
1976, 210-213; 1988: Prof. Hauptmann'la zel
Ancak iin kaynaktan yani Anadolu ile
Anadolu bir ticaret olup ba-
isotop ve analiz trleri sonucunda

6 J-K bulunan G G, G L, G H gibi H H ve J
A gibi iindeki byk ya tabakaya
veya 2. daha stteki bir evresine ait olduklan izlenimini ver-
135
mektedir (Resim: 2). Bu amalarda mekanlar bir avlu
Bu amalarda 2 a ve 2 b olmak zere iki evresi
grlmektedir (Resim: 2).
6 L-M 2. tabakaya ait adalardaki birimleri
yn (Resim: 2). Burada da
daha eski evrede bir avlu daha sonra avlu-
yu kaplayan, yeni ilave 6 L J B
ile sylenebilir (Resim: 2).
4 L-M mekanlar ise..gene dzenlemeye uygun
olarak (Resim: 2). Ozellilde bu amada, birimle-
rinde derin mekanlarda birbirine blme
dikkati ekmektedir (Resim: 2).
Genel olarak bu 6 I-K, 6 L-M, 4 L-M-N me-
bir iinde ocaklara ek olarak direk delilderi, yerli man-
kerpi blmeler, sekiler, direk gibi bu-
(Resim: 2, 4, 6).
dzeni en nemli veri ise birimlerinin
sal dzenlemeye gre ynleri aradaki avlu ve geitlerin bu
dzenlemeye uygun olarak (Re-
sim: 2-4, 6).
2.3.3-4, P-R, 2R
1990'da 4-5 P ve 5 O "O A" yolu-
nun gneyindeki birimleri gn (Resim: 1-2; Esin
et al. 1991, 129). Bunlardan 4-5 P gneyinde,S N-O amala-
nnda sz edilen duvarla
temel (Resim:2, Esin et aL. 1991, 129). Bu 4 P
gneyinde I-S/a-e, 3 P l-lO/a-k, 3 R 1-
lO/a-e ve 2 R 2-9/a-e karelerini iine alacak
(Resim: 1-2, 8; Esin
1991,5-6; Esin et al. 1991, 129). Bu kesimlerin yamata ol-
bunlar daha nce, hyk yzeyi
srlrken, bir ark
son derece tahrip (Resim: 2, 8). 1990'da bulunan 5-4 P amala-
nndaki duvann bu 4 P kuzeyinde ele
Temel bir yaparak eskiden bu-
rada kulemsi bir var Bu
A E ve A Z olarak kerpiten 2
mekan (Resim: 2, 8). A E'nin -7.50 m derin-
liktedir. Mekanlardan A Z'nin duvan ve hem hem
136
de kuzeye uzanmakta, gneyde bir
(Resim: 2, 8). Daha gneyde gene ynde
uzanan, kerpi rl, temelli, st yanyana 3 kerpi dizi-
sinden bir duvar (Resim: 2, 8). Bu duvar ara-
daki Im yi seviye 1989'da T, daha
daki BC ve HO da kuzey
(Resim: 2,8; Esin 1991,6-7, Resim: 18,20).
ise, daha yksekte, -7.80 m derinlikte 2 byk
ve "in situ" olmayan 1 mil (Resim: 2, 8). AB
ve AZ evresinde kireli, seviyelerde taban
ve temel paralan (Resim: 8). Bu durum bu kesimde bir
ok ara evrenin etmektedir.
T ve evresinde ilgin sonular ver-
Esin 1991,7 Resim: 18-20). T nce, do-
kuzey, ve gney duvarlan (Resim: 2). T
en stteki, parlak
bozuk bir ocak bulunan ve T gene da-
ha alttaki stnde kerpiten blme duvarlan ile yakla-
lxI m boyutlannda ve -8.40/-8.50 m derinliklerde hcre tipi kk
mekantarla Kerpi blmeler yer yer bozuktur ve
la bunlann daha ve gneydeki duvarlan sonucu yok
tur. T bir ya da kire
ve bu tabaka serildikten sonra st1erinin boyana-
rak olursa, byk bu hcrelerin, alttaki
evrenin sona erdikten sonra, daha stteki evrenin kireli ta-
dzgn bir biimde serilebilmesi, stteki dzgn bir
yzeye sahip olduktan sonra, boyanabilmesi iin nerilebilir.
Bu hcreler sonra, daha alttaki taban gn
(Resim: 2, 8). da T
bu alttaki evresinde (Resim: 2, 8). T ve evresin-
deki bu 3 ynden ve sekili
duvarlarla ve onunla birlikte B,C,M HO,
HO'nin gney ve AU ve AL birlikte, ola-
byk bir birimi olabileceklerini
dir (Resim: 2). Bu aralanndaki yer yer 2 m ye seviye
ise, T son evresiyle evreye ait olabilecek st
evrelerinin sonucu ele
Esin 1991,7,21-22, Resim: 18-20).
T gney ve bulunan ile N,AK, Aa,
AC ve AB mekanlan ise gene T ve evreleri ile
137
fakat bir "insula"daki (adadaki) kerpi (Re-
sim: 2, 8; Esin 1991,7,21-22, Resim: 18-20). Buna HG
HK ve onun gneyindeki AD bel-
ki daha alttaki bir tabakaya aittiler (Resim: 2). Byk 2 P a-
gn
-11.50 m m, AG, AR, AP ve AA tabakalan-
ma bu alanda daha ilerledike
nabilecektir. durum bir derin sondaja giren 2 P-R amaIa-
nndaki -13.50/-14.50 m derinlikteki BF, BD ve BE iin de
geerlidir (Resim: 2).
2.4. Antropolojik
6 J G E bir, 4 L G M
boncuk dizisiyle birlikte bir, 4 M G V ve GY
birer, H B ise 17 no lusu ve kristallerinden boncuk-
larla birlikte 3 iskelet tahrip
izlidir. ukurlara "hocker" biimin-
de
2.5. Endstri/er
1991 20800 obsidien alet ve alet
tur. Dilgi endstrisi egemendir. 4 H obsidien aletleri 2.
tabakada mikroiit zg bir ok ucu tipi

Kemik ve boynuz alet endstrileri gene 2. yerini
tur. Kemik aletlerde ilk kez az da olsa geometrik bezek
3. eden srtme ve aletler iinde
havan ve havan elleri Bir biley (ya da) "u
dzelticisi" olarak aletin zerindeki geometrik bezekler,
ssleme bir fikir vermektedir
(Resim: 9).
2.6. Ekoloji, Ekonomi, Toplumsal
ekoloji ve ekonomilerinin daha iyi
bilmesi iin bu 4 F derin sondajda, ana iine
burgulama ile inilerek Pollen Pol-
lenleri ile ve evresinde ilk
meler Pleistosen'den Holosen'e geilirken evre ko-
ve bitki rts daha iyi bilgiler edinilebilecektir.
138
Bitki iinde ve arpa taneleri Hayvan kemik-
leri kpek kemikleri En ok
lan hayvanlar koyun, kei, domuz, geyik trleri, tav-
ve
Besin ekonomileri byk lde olan
bir srdrebilmeleri iin, daha
ok havada geirebilecekleri Ekolog Mim. Dr. E.
raporundan Ona gre yeterli almayan
zellikle gzlerin ve kemiklerin iyi bir
ortam
2.7.
Tarih Buluntu Yeri
ama/mek.
ait 4 yeni radio-aktif karbon lm Bun-
lara gre 2. tabaka G.O. 9... ilk
dir. Olmler Groningen Universilesi Radioaktif Laboratuvan'nda
Libby standard yanlanma sresine gre, bu L4-C
lmleri
Lab. No. rnek No.
GrN-186l7
GrN-186l8
GrN-186l9
GrN-18620
II
13
17
24
4GEmek.
3Jlmek.
2RAAmek.
3J AMmek.
G.:8730+/-45
G..8725+/-50
G..861O+/-55
G..8720+/-55
3. Sonu
1991 en nemli veriler mimari
sisteminde duvar kompleksi (Resim: 2,3,5).
Bu sistem duvarlannda ilk kerpii kullanmada gsterdikleri
de srdrdklerini
4-3 P T ile birlikte ele byk
daha hatta belki temelle takviyeli duvarlarla ya da
(4) Esin 1992 s.140,14ll42'de Einkom ve o-
bilgilendirme sonucu sz Oysa daha sonra henz
ve gelip
nin daha iyi uzmanlarea Bu durum ancak
kesin ile topluluk-
ve besin ekonomisine sahip dile
getirilmektedir.
5) Bu Radio-Aktif karbon lmleri iin Groningen niversitesi Radiokarbon
ve Dr. H. Buitenhuis'e birborbiliriz.
139
bu birimi iine alan bir duvar sistemiyle (Re-
sim: 2,8).
bir nemli veri ise iskeletlerle birlikte bulunan boncuk-
(Resim: 10). Bu durum daha gnmzden dokuz bin nce
h tavhyarak etmektedir.
4. AKSARAY
Bu proje ilgili olarak bu Seluklu dnemine ait Sultan Han,
Alay Han ve resin Han Alay Hanve resin son
derece tahrip olmalan znt vericidir. Ozellikle Alay
Anadolu'daki en eski temsil olursa, bu da-
ha da byk nem Her iki han rapor ha-

KAYNAKLAR
AMBEL. H. "The Southeast Anatolian Prehistorie Project and its Significanee for Culture His-
tory",Belleten 151/XXXVm, 361-377.
AMBEL, H., "An Early Farrning Village in Turkey".
BRAIDWOOD, R.J. Scientific American. 222/3, 50-56.
1970
U. 1976, "Die Anfaenge der Metallverwendung und in Anatalien (ca. 7500-
1976 2000 v.Chr.)",
Colloque XXLLI, Les Debuts de la Metallurgie. Union Internationale des Sciences
Prehistoriques et Protohistoriques. lX-e Congres, Nice, 206-240.
1991 Hyk Kurtarma 1989", Trk Arkeoioji Dergisi
XXIX,I-34.
1992 "1990 Hyk ky, Aksaray ili)", XLII. Toplan-
i (1991),
Esin, U., BIAKI, E., E., M., AlU, N.B., BERKER, D., YAGMUR, 1., ATI.I,
1991 A.K. "Salvage Excavations at the Pre-Pottery Site of Hyk in Central Aoatolia"
Anatolica xvn, 124-174.
HAUPTMANN, II "Nevali ori: Architektur" Anatolica XV, 99-110.1988.
1988
NAUMANN, R. Klelnasiens, Von lhren Anfaengen biz zum Ende der Hethitischen
Zeit. DAl, Tbingen, Emst Wasmuth.
Der Spiegel: "Die Schwelle zur Zivilisation", Der Spiegel 45/33, i 60- i 65.
1991
140

i l l l i i 'i ID..

l i i
1 2 3 4 5 6 7

9 10 11 12 13 14 15 16 17
"
2. 21 22 23 24 25 26 27
A
/ tl"
B

1/ J/
..
C
D ,I
- <
E
i'
/
",
<
k ._,-
,i

'",


Si'
,"'"
..
--..
F
'c-
.,,--'" . ,
..
G
IL

'"
"..
H
.:;;
.,..
J
.. o
.. o. ;. o. o o.
K ,/
\
o'
L
i
,
ii
..
M

"
,
N
!
ii
, - _.-
i
o
iJ ,I
o.
P
..
o.
,
R
,
"
o.
,
i
S
'.
\
T
o.
,
\
.. -,;.-.-
::
,--
,.
.
\
u
..
",
".-.
,i;
v \
w \
",
1\
y

'. \
z

", .:
1\
i
''2\
""
"
-

- A IKU HVK1991
Resim: 1- Ama durum
141
142
Resim: 2- ait genel grnm
Resim: 3- 2. tabakaya ait mahalIeler. G. den K. e g r n . (H F)
Resim: 4- 2. tabakaya ait mahalleler. G. den K. e g r n . (H F)
143
Resim: 5- 4 N-O G A yolu ve gneyinde duvar. G. den K. e
Resim: 6- 6 L-M G'deu K. e
144
Resim: 7- 4H-G gneyprofili. Kerpi duvarlara aityenilemeler. B. dan
Resim: 8-4-2 P-R D. dan B, ya
145
146
Resim: 9- st geometrik bezeldi
biley
Resim: 10- ve boncuklardan kolye
HYCEK KAZILARI-1991
Refik DURU*
Hycek 3. dnem 23 Temmuz-9 Eyll
1991 tarihleri devam edildi. Burdur Mzesi
bizim bilimsel ve ynetimimizde, Yard. Do. Dr.
Glsn Umurtak, Mustafa Ferhan Sakal, Arzu
Fatma Aslan ve Fikret bir ektp tara-
yrtlen ve Mzeler Genel tU. Ede-
biyat Fakltesi tU. Fonu ve Trk Tarih
Kurumu
1991 mevsiminde tepe kesiminde 1/5-6 ve L/5-6 kare-
lerinde, 200 lik bir alanda ve ortalama -2 m
inildi (Plan: 1, Resim: I). Mevsim sonunda toplam 800 ye
alamnda nceki geici olarak st Evresi ve Alt Evresi
olarak iki evresinin ek ola-
rak, iki evresi bir evresinin
na eden bulgular ele geti.
Bu Ll5 karesinde, st Evresi'ne (YE) ait okkk bir du-
var ile, geen 2. Kutsal olan ta-
ban paralan bulundu. evreye ait tabanlar da, 1/6 karesin-
de ele geti. '3. Kutsal Alan' olarak isimlendirilen bu taban zerinde de
in-situ durumda figrinleri
1991 de yeni alanlarda, YE ile AYE olduka ka-
bir moloz birikimi iinde, tam olarak ker-
pi duvar paralanna ve bu evresine Ara
Evre (AE) ismi verildi. 1989 J/5 karesinde temelli
da AE'ye ait muhtemeldir.
Alt Evresi'nin (AYE) 1/5-6 ve K-Ll6 plan-
karelerinden gelmektedir (Plan: I, Resim: I). 1/5-6 karelerindeki evin
tam olarak olmakla birlikte, gney
Prof. Dr. Refik DURU. Istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Protohistorya Anabilim Da-
Fen-P'IT 34459-ISTANBUL.
147
tam drtgen bir yer Evin taba-
zerinde iri boyda baltalarla, yzlerce kilden sapan tanesi bulun-

V5-6 karelerin-
de AYE evresine ait byk bir 1990
lan 6 minyatr merdivenli hcrenin de bu eki
ve iki bu tmyle kutsal bir
nak" (Plan: 1, 3 byk oda-
ilgin zellikleri hibiri,
kerpiten massif i yzlerine dar
veya tam girintiler (Resim: 2).
Bu girintiler yznden duvar yerlerde 15 cm ye kadar
gney gelen du-
vara olarak, nnde yuvarlak byk bir veya
zeri bir ocak duvara bir ile medivenli
hcreye geilmektedir. Kk en kutsal yeri
kildendir. Byk
zerinde ve yakma yeri iinde, ok kap kacak ile evin
in-situ durumda 5 tane mermer kap
(Resim: 4).
I/S ve 1/6 karelerinde ok toprak levhalardan
kutu massif kilden
iken, levhalann iine, dikine perdeler Bu tek-
nikle kutular, 1990 da
iki yerinde derinlik dzenli du-
varlara birlikte, -3.35 m kadar Hycek'in da-
ha eski ait gereken kerpi, anak mlek ve
kk buluntular ele geti.
.. evrelerinin herbiri, nitelikler gsteren keramik
UYE'nin zgn genellikle kahverengi veya gri hamurdan
iyi fakat zensiz bir Formlar
anak, tabak ve irice mlekler profiller ile
dudakta kabartma ekler, bu kat en zgn nitelikleri
Kulp ve tutamak hemen hi Genelde bezemesiz
olan bu evre iinde, bir iki izi bezemeli para ile ve
Ge Neolitik/Erken Kalkolitik boya bezeklilerine benzeyen
20 kadar para
AE derin anaklar, iri kaseler ve kaplara par-
mak delikli kulplar ile dikine ip delikli, silindir tutamaklar
l[YE'nin zgn nitelikli kap ok
148
AYE anak: st ok Bu evre
hamuru kez kahverenginin Kaplar iyi a-
ve Biim da S profilli, di-
kine ip delikli silindirik veya parmak delikli tutamaklar,
yuvarlak veya oval dipIi derin Useler ve mlekler Bu ka-
iinde ok biimlerde kaplara da
Bunlar bir 1990'dan 'bbrek biimli' kap ile
kendinden mlekleri sayabiliriz.
YE'nin bir geen bir bu 2. Kutsal
ile bu mevsiminde saptanan 3. Kutsal ok idol ve
natralist figrinleri 2. Kutsal Alan-
da ele geen figrinlerin hepsi, basit, uval vcutlu, idollerdir
ve 1990 alanda bulunanlardan Bu idollerin de
daha sonra kilden veya ince uzun omuzlar
yuvalara 'Sokrna
idollerden birinin kemikten bir in-situ durumda bulun-

3. Kutsal Alan'da ele geen 10 figrin, olduka uygun
steatopik' Ana Tanna' figrinleridir. Bunlar
alak bir iskemle zerine uzanarak (Resim: 3 st) ve
ayakta olarak, pozisyonlarda tasvir Bu
grupta da figrinler genellikle ancak sokma ol-
normalolarak boyuna sonradan an-

AB iinde ve AYE'de tasvir
iki figrin AYE'nin tek rnek halindeki figrini, Hycek iin
kirli beyaz renkli mermerden
Hycek kk keski-
ler ve UYE'de bu keskiler genellikle 2-5 cm
byklklerde iken, AYE'de bulunan 16 cm
dir. eserler tane tm veya tmlenebilecek durumda, ok
iri mermer anak ile (Resim: 4 alt) ok boncuk top-
rak eserler bir figrinini, papu biimli bir tanesini,
kepe veya ve dolu kaideli kemik da insan
yz yuvarlak kesitli kemik ile bir iki tanesini
sayabiliriz.
3. dnem ele geen buluntular, ileride dik-
kate ile, saptamalar yapmaya olanak
Hyk yzeyine iin ok bozuk durumda olan ve sadece
149
birbirine paralel birka duvar st Evre-
si'nin mimari zelikleri, bu da Bu kerpi duvarlarla,
dnemine ait 1.-3. kutsal
ri konusunda da, bir yapabilecek duruma henz geline-
Kutsal hemen zerinde veya
iin, bu zerlerinin
Buralarda trenler bu arada idol ve figrinler
takdim Takdim treni figrinlerin yam
keskilerle kil ve kemikten malzemenin de tabanlar zerine
1990 ve 1991 saptanan
kutsal herbirinde ayn trde idol ve figrinin il-
gintir. Ancak, biz, bu tren byk zaman ol-
Verilen hediye veya adaklar
ri zamansal farktan ok, yerlerden
istiyoruz.
Ara Evre'nin gelenekleri, bu evrenin kk ve ken-
dinden eski ve yeni evreleriyle
iin, nmzdeki dnemlerinin beklemek yerinde ola-

Alt Evresi'nin son iki bir izgi zerine
gibidir. ynnde bu gney ve ku-
zeyinde, bunlara herhangi bir ok ilgintir.
AYE evresinin yntemleri, Hycek'in 35
kadar daha kuzeyindeki Ge Neolitik (GN) ile ya-
kul benzerlik gstermektedir. Ancak bu evrenin anak mlek repertuva-
n ve kk ve Kuruay'dan
1990 dneminde bulunan kmr rneklerinin Heidelberg Uni-
Fizik ayn Cl4 lm, M..O. 6100
ile M.. 6440 tarihler (kalibre Bu tarihler
ve Kuruay Ge Neolitik tarihlerinden bir hayli eskidir ve Erken
Neolitik ait
AB Neolitik daha ge evrelerinde, M.. 6.
UYE iin herhangi bir tarih vermek
istemiyoruz. Ancak Neolitik iinde
yoktur.
150
,
~
o
"
E
.
. ~
- . ~
"
o
ap
o
~ .
e E
b
'. ~
~ :
1::,.,.,-... -.':
J
: ~ :
:.:
w
U
: : :
: ~
: : :
"
151
Resim: 1- genel grnm
Resim: 2- byUk
152
Resim: 3- Kutsal Alan'da bulunan 'Aua figrini (Yk. 5.4 cm)
Resim: 4- Alt evresi byk bulunan anaklardan biri
35 cm)
153
MUSEUM/UNIVERSITY OF
CALIFORNIA EXCAVATIONS AND SURVEYS
HYK, 1991
Guillermo ALGAZE*
AdnanMISIR
I. INTRODUCTIONAND BACKGROUND
The construction of the Atatrk Dam on the lower reaches of the
Euphrates river within southeastem Turkey has resulted in the destruc-
tion of hundreds of archaeological sites. Neverthe1ess, during the last 15
years or so numerous surveys and excavations were undertaken in 00-
vance of the rising waters of the dam reservoir. Though not yet fully pub-
lished, this body of research furnishes us with an unusually detailed pic-
ture of the archaeological development of the lower Euphrates basin of
Turkey from the Neolithic period to the present, Particularly important is
data bearing on the initial appearance of city-states iI!. the area during the
second half of the third millennium B.C. Surveys by (1977) and
Wilkinson (1990) allow us to define the out1ines of one such early city-
state system with some precision. This is located largely within the flood-
ed area and its capital was the site of Hyk, a small urban center,
40 p1us hectares in size, located just a few hundred meters away from the
projected edge of the Atatrk Dam lake.
is situated some 45 km north of Urfa. It adjoins and, on its
eastem edge, lies partially under the modern village of Baheli in Bozova
District, The site is located alongside the Tavuk ai, a smail perennial
tributary of the Euphrates, at apoint where several springs emerge as the
incised channel of the stream intersects underlying aquifers. occu-
pies a central position in a fertile agricu1tural plain flanked by low lime-
stone hills of Eocene origin. The plain covers some 50 sq. km and com-
GuilIermo ALGAZE. University of Californi a, San Diego 9500 Drive la JOLLA,
CAUfORNIA 92093. .
Adnan MISIR, Mzesi Mdr.
155
prises an infill of alluvial fan gravels overlain by reddish brown loams
and pale grey silt washed down from the adjacent uplands, This fonns a
natural lowland corridor allowing passage (via the Samsat ford) between
Commagene and the Gaziantep region west of the Euphrates and the
Mesopotamian plains directly east of the river, From this overland
route forks northwest towards the area and the Upper Tigris
Basin and southeast towards the Urfa/Harran plains, the Balikh and the
Upper Khabur (Fig. I).
The site of Hyk and the immediately surrounding corridor
area were the object of an initial 5 week long season of exeavation and
survey in 1991 (July 5 to August 5)1. Our goals in 1991 were: (I) the
preparation of a topographic rnap of the site delineating morphological
areas; (2) ascertaining the extent and depth of deposition throughout the
site; (3) testing the stratigraphic sequence of each distine morphologic
area at the site; and finally, (4) placing the site in a wider regional con-
text by identifying contemporary associated sites and by delineating re-
gional settlement pattem changes in the periods immediately preceding
and succeeding the emergence of as a regional capital in the mid
third millennium. Research was jointly sponsored by the archaeological
museum of and by the University of California, San Diego. Fi-
nancial support and logistical help was obtained from a variety of institu-
tions in the United States and Turkey'.
Il. SITE DESCRIPTION
Topograhic mapping conducted during i 99i shows that the core of
the site is a tall high mound (22 about 3 hectares in area. This is sur-
rounded on three sides by a much more extensive lower city, within
(I) The 1991 field season was coordinated by Guillermo Algaze (University of Califomia, San
Diego), working underthe general directianof Adnan Museum).
ons on theHigh Mound area wereconducted jointly by Elizabeth Carter (University of Cali-
fornia, Los Angeles) and Ronald Gomy (University of Chicago). Pull and part-time archaeo-
logical staff forLower and Outer Town Trenches included: Ayla (Indiana University),
Elise Auerbach (University of Chicago), Adnan Baysal (Istanbul University), Deirdre Be-
yer-Hona (Indiana University), mer Hona(Ankara University), Alan Luptan (Cambrid-
ge University), (University of Califomia, Riverside), Hakan Togul (Istanbul
University), Bruce (Arganne National Laboratory) and Patricia Wattenmaker
(University of Virginia). Topographic planning of the site was done by Lisa Kealhofer (Uni-
versityof Pennsylvenia). Tony Wilkinson (then British Institute of Archaeologyin Iraq) was
incharge of regional andsite survey. Specializedlaboratory staff included: M. Judy Wilkin-
son actingas phctographer, registrar and campmanager andMs. CarleneFriedman. archae-
ological illustrator, Additional help in all aspects of our researchwas providedby Songl
CeylanandHamzaGlce, archaeological researchers at Museum.
(2) in partieular, theNationalEndcwment for theHumanities, the NationalGeographic Society,
the Universityof Califomia, San Diego, the Universityof Los Angeles andone
privatedonor.
156
which two further subdivisions may be noted on the basis of depth of
stratification. The first is a Lower Town area consisting of two elongated
lobes facing the nearby stream and extending due west and east of the
High Mound. Depth of deposition in this area is yet untested by vertical
soundings, but about 5 meters of deposit may be inferred from the site
contours. The actual extent of the eastem lobe is unclear as portions lie
under the modem village and have not been fully mapped, but aminimal
area of 300x180 m is certain. The westem lobe is undisturbed and en-
compasses an area of 400 m and 200 wide. Immediately north of the
High Mound and adjacent eastem and westem Lower Town lobes, and
separated by a shallow depression, is a rise comprising a more extensive
Outer Town area which extends up to a dry seasonal wadi. This too is un-
disturbed and is minimally 800 m long and 200 m wide. Deposite here
range in depth from ca. 2.5 to 1.5 m (below) (Fig. 2).
Since the eastem portion rif the site has yet to be properly delirnited,
the total extent of continuous oecupation at is unknown, but the
area thus far mapped is in the range of 35-40 hectares. Moreover, surveys
in the immediate vicinity of the main mound conducted by Wilkinson
show that a number of extemal suburbs existed due north, south and east
of the main mound. The suburb areas have not yet been planned in their
entirety, but mapped areas add minimally a further 8 hectares or so of 0(:-
cupation. Additionally still unmapped suburbs due east of the main site
suggest an area of linear buildup alongside the Tavuk ai and appear
substantial in extent. Several cemetery areas also surrounded the site.
One has already been recognized on a knoll some 400 m northwest of
and about a dozen partially plundered Mid-Late EBA rectangular
cist tombs were excavated in 1981 by Museum (Fig. 3).
III: EXCAVATIONS: LOWER AND OUTER TOWN AREAS'
The bulk of our work in 1991 concentrated in exploring the extent
and chronology of occupation across the various sectors of the Lower
and Outer Town areas at This was done by means of a series of
widely-spread exploratory trenches, each m or m in size. By
the end of the i 99i season, ten such trenches had been opened: three in
the westem lobe of the Lower Town, one in the eastem Iobe, and six in
the more extensive Outer Town area north of the preceding (Fig. 2)
Lower Town, Eastern Lobe. One 10xlO m trench was opened to test
the stratigraphic sequence of the eastem lobe of the Lower Town, This
(3) The descriptions follow are based on field reports submitted by Elise Auerbach (Trs.
54-76 and 63-35), Omer Hona and Deirdre Beyer-Hcna (Tr. 81-81), Alan Lupton (Tes.
69-53/54 and 63-35), Hakan Togul (Tr. 69-55) and Bruce Verhaaren (Tr. 40-34).
157
was Trench 54-76 emplaced at the highest elevation of the lobe, roughly
midway between the modern village and the High Mound (Fig. 2). Imrne-
diately below plow zone was uncovered a EEN-WSW running pebbled
street and a pebble-covered surface on which rested a fired clay heartb.
This overlaid the stone foundations of two walls, each about 80 cm thick,
forming a room corner within the trench parallel to the pebbled street.
Associated pottery included small fragments of terra sigilatta ware that
are assignable to the Late Hellenistic/Early Roman period. Once it be-
came elear that Trench 54-76 had exposed significant period de-
posits, it was decided to discontinue operations in the eastem lobe of the
mound, save for a small 2 x 2 m sounding done to ascertain the strati-
graphic sequence of the area and the depth of deposits overlying Early
Bronze Age levels. Within this sounding were identified two further ar-
chitectural phases underlying the structure just described, each defined
by wall fragments and associated surfaces. The date of these phases is
unclear as the cerarnics have not yet been analyzed, but a preliminary as-
sessment suggests a Hellenistic to Iron Age range. This in turn was un-
derlain by a fifth (from top to bottom) architectural phase, the last ex-
posed within the sounding. This phase (at ca. 2.7 m below the surface)
contained pottery assignable to the Mid-Late EBA period, spanning the
second half of the third B.C., on the basis of parallels with the
cerarnic sequence from the nearby and now flooded site of Kurban
Hyiik (Kurban, Period IV; Algaze, et al. 990).
Lower Town, Western Lobe and Outer Town. Three widely spaced
trenches were opened in the westem lobe of the Lower Town and six in
the Outer Town sector (Fig. 2), the latter spread over a linear distance of
500 m (at the extremes). All encountered Mid-Late EBA remains imrne-
diately under plow zone. This means that such levels can be exposed
with minimal effort over a substantial proportion of the site's surface (ca.
22 hectares). Onlyone of the trenches, Tr. 40-34 on the highest portion
of the westem lobe, produced evidence for later remains. Here the EBA
structures had been cut into, in part by an industrial activity area dated to
the medieval period on the basis of associated ceramics. One feature in
this area may have been an olive press. This was built by means of three
large limestone slabs standing on.edge, possibly reused, at either side of a
lower flat-Iying slab on which a circle and a drain were cut. The upright
standing slabs were modified by means of a large notched cut in the top,
which may have supported a wooden beam (Fig. 4).
Strikingly different functional uses of space were documented in the
Outer Town area. Trench 63-35, the westemmost, revealed an area of nu-
merous refuse and storage pits, often cutting into earlier pits, each full of
158
ceramics and animal bones. Also found here was what appears to be a
silo. This was filled with soft ashy soil and consisted of a 5 meter wide
pit cut into virgin soil with carefully plastered sides and a flimsy stone
and mudbrick superstructure (Fig. 5). A small portion of what could be
theedge of a second such structure was exposed in the northeastern cor-
ner of the trench.
The most extensive exposures were achieved in three contiguous
trenches (69-53, 69-54, and 69-55) situated near the center of the Outer
Town. The remains here stand in contrast to those just deseribed and con-
sist of a habitation compound centered around a large courtyard or exter-
nal activity area with several elearly defined subphases of construction
(Fig. 6). In the lowermost phase, the courtyard was delirnited on its
southem side by an east-west oriented wall running between Trenches
69-53 and 69-54. On the other (southem) side of this wall was a street
paved, in patches by dense elusters of pebbles. The eastem boundary of
the courtyard was formed by two small rectangular rooms in Trench 69-
55. Several superimposed surfaces were distinguished within the court-
yard, The surfaces consisted largely of beaten earth and oecasional seat-
tered flat-lying potsherds. Five ash-filled pits had been cut from the
lowermost surface (Fig. 7). The latest subphase saw several important
changes in the plan just described. One change was that the street south
of the east-west running wall fell into disuse and portions bloeked by
a room built against the southem east-west running wall. Within this
room was found a partially plundered rectangular tomb (below). A
second change was the construction of a large rectangular enelosure
delimiting the nonhem end of the courtyard, This was eleared over
Trenches 69-54 and 69-53. Over 14 meters in length, and oriented east-
west, this structure protruded only slightly into the exposed area, but
clear crosswall stubs heading into the nonhem trench seetion suggest
a free standing room. Two breaks in the wall suggest narrow door-
ways.
The eastemmost exposure in the Outer Town area, Trench 81-81,
alsa revealed siguificant differences with the preceding. Because of time
constraints and of the.number of intrusive Iate period burials in the area,
only a 5xlOportion of the trench was taken down to the first architectural
phase. This turned out to be two adjoining rooms forming pan of a mas-
sive structure with walls over 1 meter in thickness and built with large
limestone boulders (Fig. 8). The southemmost room was built directly
over virgin soil. Adjoining one of its walls, and dug from the room floor,
was a small i n t a c built tomb (below). The second room was cut deep
into virgin soil and had no obvious means of entry indicating its use as a
159
basement (Fig. 9) This was filled with superimposed lenses of ashy de-
bris containing numerous artifacts.
Depth of deposition across the Town is variable. Virgin soil
was identified in small soundings at three locations within Trenches 81-
81, 69-62 and 63-35. These reveal cu1tural deposits ranging from 1.5 to
2.5 meters in thickness. general, the deposits become shallower to-
wards the north and it would thus appear that the Outer Town was found-
ed on anatural rise. The maximum depth (2.5 m) of cultural deposits was
achieved in a 2x3 m sounding in the southwesten comer of Trench 69-62,
situated about the center of the Outer Town. This sounding gaye us a se-
quence of 7 well defined and well preserved architectural phases built di-
rectly over virgin soil, each marked by a plastered, brick paved, or peb-
ble-lined surface, some with associated walls. From top to bottom the
ceramics from this sounding, though not yet analyzed in detail, are homo-
geneously Mit-Late EBA in date.
Mortuary Evidence. About 30 burials were located and eleared in the
Lower and Outer Town areas. The majority of these were simple pit in-
humations, typically with a single individual in an extended position fac-
ing upwards and no grave goods save for rare pieces of bronze jewelry.
These graves presumably date to the later periods of occupation of Titris,
when only the High Mound and the eastern lobe of the Lower Town were
inhabited. Other burials, however, were elearly of third millennium date
on the basis of associated finds and internment type (Orthmann i 979),
Minimally, two types may be distinguished: elaborately-built stone
tombs and jar burials. Two tombs and numerous jar burials were eleared
in 1991. One ofthe tombs was a trapezoidal structure cut into the aiready
noted pebbled street in Trench 69-54, presumably from an upper layer
now eroded. This had been panially plundered in antiquity from the top,
but the entrance was still intact and consisted of a wide limestone slab
standing on edge at the narrower end of the structure. Only very fragmen-
tary traces of theskeleton remained, but more than 50 complete vessels
and one metal toggle pin were still found inside the tomb (Figs.
The second tomb was intact. it was located under the floor of the south-
emmost room in Trench 8i -8i (vistible in the foreground of (Fig. 8). The
stone built structure was roughly rectangular but had rounded corners and
was sealed by means of a large stone slab used as a burial cap. It con-
tained the remains of a young individual in a flexed position accompa-
nied by a small number of burial pots. Jar burials in several sizes were
found in two of the areas opened in i 99 1. Small jars and cooking pots
were used for infants while large pithoi with grooved rims appeared to
have been used for adults.
160
IV. EXCAVATIONS: H/GHMOUND'
The single operation away from the Lower and Outer Town areas in
1991 was Trench 43-61, a 5x8 meter step cut into southem slope of the
High Mound. This was opened in order to investigate the occupational
sequence of the lower half of the site's core and, in particular, the transi-
tion from the Early to the Middle Bronze Age at the mound. in spite of
extensive pitting, four superimposed building levels were distinguished.
The uppermost level (1) was a substantial structure consisting of portions
of two rectangular rooms with ten courses (1.25 m wide) of undressed
stone masonry preserved, in places, to a height of 2.5 m. Several rebuilds
were observed, suggesting that the structure was long lived (Fig. 12,
background). However, its exact chronology is uncertain since the room
interior had been almost totally gutted by later pits. A terminus post
quem for this phase is provided by the two immediately underIying levels
(n-lll), which yielded Kurban Hyk, Period ceramics (AIgaze, et. aL.
1990) dated to the end of the third millennium and the beginning centu-
ries of the second millenium B.C.
The second architecturallevel consisted of portions of a badly pitted
out NE-SW oriented stone wall that was preserved only on the westem
portion of the trench (Fig. 12, foreground, left). Once again, several phas-
es of rebuilding were noticed. Extending west of the wall into the west
seetion of the trench was a small triangular-shaped rernnant of an asso-
ciated surface. this surface, and possibly part of a cache or foun-
dation deposit, was a large (dm=35 plus cm) two-handled bronze vessel
capped with a ceramic lid (Fig. 13). This was removed intact and left un-
opened pending professional treatment by a conservator. Level con-
sisted of portions of three incompletely preserved rooms with the same
orientation as the Level n remains already described. AIso badly dis-
turbed by pitting in the eastem portion of thetrench, these rooms appear
to form part of two separate buildings at either side of a narrowoutside
alleyway. The lowest level distinguished, Level IV, was only identified
at the end of the excavations and remains largely unexcavated, but ap-
pears to consist of well preserved mudbrick walls surrounded by a bright
red bumed bricky ml. Associated ceramics are of the Mid-Late EBA type
and indicate that this level is roughly contemporary with the bulk of the
already discussed remains across the Outer and Lower Town areas.
V. THE REGIONAL SURVEY'
The second principalobjective of the 1991 season was to set the site
in its regional context. To this effect, we initiated a regional site and land
(4) The descriptions that follow are based on field reports submitted by Elizabeth Carter and
Ronald Gomy.
(5) The Regional Survey was conducted by Tony Wilkinson.
161
use survey program. Work focused on a radius of7.5 km around the site,
that is an area of ca. 175 sq km within the lowland corridor dominated by
Forty sites ranging in time from the Neolithic to the Medieval peri-
ods were recorded (Fig. 14). Periods of occupation for each of these sites
may be summarized in tabular form:
Table Survey 1991, Sites and Main Periodsof
PERIOD

Early
Late
EarlyEBA
Mid/Late EBA
EB/MB
MB
LBA(7)
IronAge
Hellenisticl
EarlyRoman
LateRoman/
E. Byzantine
Abbasid
Medieva1
SITE NUMBER (AO. 14)
23
2,9,15,17,35
2,4,9, 19,30 (7)
30
1,11 (7),15,17, 19,20,22,26,29 (7), 30, 34
1,3, ll, 15, 17, 18, 20, 22, 26, 28, (7), 29, 30, 34,
(7),38
1,30
1,4,9, ll, 15, 16, 17, 18, 19,20,27,28 (7), 29,
30,32,35,39
1,2,3,4,7,9, ll, 14, 16, 17, 19,20,22 (7),28,
29,30,32,35,36
1, 2, 4,6, LO, ll, 12, 13, 14, 15 (7), 17,19,20,
21,22, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34,
35,36,37,38,39,40
1,4, ll, 22
TOTAL
1
5
5
1
11
14
O
2 (7)
17
20
33
O
4
VI. SUMMARY AND INIT/AL CONCLUSIONS
Though preliminary, the results outlined in the foregoing discussions
indicate that like a number of contemporary capitals in southeastem Ana-
tolia, northem Syria, and northern Iraq (Weiss 1983) grew explo-
sively in the second half of the third millennium Re., when the whole
extent of the main mound and external suburbs (minimally 43 plus hec-
tares) was occupied. This means that at its peak was probably larg-
er by a factor of three than even the largest contemporary town-sized set-
tlements (Lidar) in the Atatrk Dam area. This size difference suggests
that was the economic and political fulerum of the Atatrk area in
the Mid-Late EBA, but corroborating data from the site must await future
analyses. in any event, the sequence of deposition revealed the Outer
162
Town and suburb soundings indicates that the expansion of the settle-
ment at the time was swift, The survey data, though not yet fully anal-
ized, suggests that this was accompanied by a sharp rise in regional esti-
mates for total oecupied hectares and population in the corridor,
This the results of earlier surveys of nearby portions of the
Atatrk Dam area (Wilkinson 1990) indicating that the Mid-Late EBA
represents a sharp peak in the oecupational history of the area and that
the level of urbanization attained at the time was never again equalled
within the survey universe.
in contrast, no settlement hierarchy is evident in the Atatrk area
during the earlier half of the third millennium: sites were invariably dis-
persed and small -hamlet or village- sized (Wilkinson 1990). Thus, un-
less our evidence for the density and type of early EBA oecupations in
the area is seriously flawed, the Mid-Late EBA growth rate is of a magni-
tude such as is not easily explained as the natural outcome of the preex-
isting developmental trajectory of the Atatrk Dam area unti1 the mid
third millennium. This raises the possibility that urbanism at may
be, in part a response to factors at operation well beyond the Euphrates
basin itself. However, the growth of extemal suburs at well beyond
any possible defensive wall (if one existed) suggests that defense was not
a major consideration in the consolidation of
One possibi1ity is that may have represented an important
nexus of overland and waterborne trade routes (via the ford area at Sam-
sat and Lidar) conneeting the northem Mesopotamian plains east of the
river, the southem Mesopotamian alluvium downstream and westerly
routes into southem and (through the Cilician Gates) westem Anatolia,
This is suggested by evidence from the site indicating contacts with con-
temporary polities in the southem Mesopotamian alluvium on the one
hand and Cilicia and Aegean Anatolian on the other. Contacts south-
wards are attested in the form of several unpublished imported (?) south-
em Mesopotamian cylinder seals (ED III "contest" scenes) recovered
from partially plundered graves at the site in 1981 and by one badly pre-
served impression from one such seal recovered in our excavations in
1991. Contacts westward, in turn, are evinced by a complete two-handled
Depas cup of Aegean EBA (Troy II) type found in situ on the courtyard
surface in Trench 69-54 (Fig. 15) and a violin-shaped marble figurine
recovered in the basement structure in Trech 81-81 (Fig. 16).
Whatever the reasons for its apogee, contracted soon after its
initial expansion and large portions of its extent were never resettled in
later periods. The collapse of the city-state and the subsequent TU-
163
ralization of its hinterland will be explored further in future seasons. Fu-
ture fieldwork will also focus on clarifying the urban layout of the settle-
ment at its peak by means of broad horizontal exposures. Other planned
operations include (1) a continuation of work already initiated on the
High Mound to explore the nature of Mid-Late EBA remains at the site's
core and the nature of the EB/MB transition; (2) a limited probe to check
on whether or not the Lower T0'Yn was by a wall; (3)
small soundings designed to probe whether occupations earlier than the
rnid third rnil1ennium underlie the Lower Town; and (4) sampling of the
Mid-Late EBA cemeteries surrounding the site.
BIBLIOGRAPHY
A1gaze, G., M. Evins, M. Ingraham, L. Marfoe, and K. A. Yener 1990 Town and Country in
heastern Anatolla. II: The Sequence al Kurban Hyk. Oriental Institute
Publications \10. Chicago: Orienta! Institute.
W. 1979 "Burial Custom' of the Third Millenium B.C. in the Euphrares Yalley." pp.
97-104 in J. -Cl. Margueron. ed. Le Moyen Euphrate: zane de coruacts et d'khanges. Le-
iden: Brill.
M. 1977 Lower Survey, 1977. Istanbul: Midd1e Eastem Technical Uni-
versity.
Weiss, H. 1983 "Excavations atTen Leilan andtheOrigins of North Cities in the
Third Millennium B.C." PateortetuS: 39-52.
Wilkinson, T. J. 1990 Town andCowury In Early Southeastern Anasotla, Vol. I: and
Land. Use in the Lower Karababa Basin. Oriental Institute Publications 109. Chicago:
Oriental Institute.
164
N
"HARRAN."
PLAIN
S 'f R LA
c
R,. L-Locatio . . <, LL: ... ... .. ..
BaIikh n of Hyk . . . _. - .. .
M' valley and H within a corrid . <,
am agricultura! ar arran plain with the E' of interlinked lo i '-'- -
eas stippled. Based o uW
at
.
es
ford in ;: 'r
ds
th
n 1990' e ams2, at_lidarenv
e
. 5
165
r
\lAU
.v
'"
;'''''
+ +
200 Meters
+
HYK
: \ ,,"
.
Fig. 2- Preliminary contourmapof Hyk showing mainmorphological areas and
location of 1991 trenches. Basedon datacollected by Lisa Kealhofer
166

"HD (001
u ... IDI,IAU
. II .U .'00 ..
2
tl nCAYUIOM
2., MlU.

167
Fig. 4- Medieval olive oil press. (?) installation in thenorthwestem quadrant ofTr. 40-34.
Viewtowards thenorth
Fig. 5- Mid-LateEBAsilc andnearbypits in Tr. 63-35
168
Fig. 6- Overall view of M i d - L a e EBA remains in Trs. 69-53/55. Pebbled street and intrusive
tcmb incenterleft, courtyard (Fig. 7) on centerright. View towards thenorthwest
Fig, 7- Tr. 69-54 Mid-Late EBA courtyard surface (Locus 023) and associated pits. View
towards the southeast
169
Fig. 8- Overal! view of Mid-Late EBA structures n Tr. 81-81. Sublloor tomb (Locus 038) in
center foregraund. Viewtowards thenorth
Fig. 9- Detailof wall construction (Locus018) of Tr. 81-S1 "basement" structure. View
towards the south
170
Fig. 10- Tomb and contents (Locus 016) in Tr. 69-54. View
towards theeast
Fig. 11- Representative seleetionof completevessels and bronzepinfromBurial69-S4:016
(above)
171
Fig. 12- Overall view ofremains in Tr. 43-61. Level 1 structure in center foreground Level2
wall (Lccus 011) in foreground left View towards the north
Fig. 13- View, insitu, ofbronze vessel (TH. 1647) from Tr. 43-61, Level 2. View towards the
west
172
""
Fig. 14- Location of T i t r i Hyk andnearby sites recorded in the 1991 regional survey
173
174
Fig. 15- Two-handled depas vessel ([H. 132) from
Mid-late EBA courtyard surface (Locus 017)
in Tr. 69-54
Fig. 16- White marble figurine. (TH. 2053) of Aegeanl
Westem Anatelian type found in a s l layer (Locus
033) within Mid-LateEBA "basement" structure in
Tr. 81-81
1991 YILI
\,J
UTEPE HOYUGU
Veli
45 km ve Dicle'nin gney ze-
rinde ykselen tepe 1991 15
Eyll tarihleri devam
Mze ve bu yaza-
da bWmsel kurul
Marmara Universitesi, Pen-Edebiyat Fakltesi'nden Ar. Gr. (M.A.) Ke-
malettin Universitesi Edebiyat Fakltesi'nden uzman
(M.A.) Aynur ve Edebiyat Fakltesi'nden
Ar. Gr. ile Universitesi Edebiyat Fakltesi Eski
Dilleri Anabilim iki
1991 sezonunda byk ,apta Kltr ve
Mzeler Genel ile ODTU Tarihi Eserleri Kurtarma ve De-
Merkezi bunun Trk
Tarih Kurumu ile Universilesi Edebiyat Fakltesi'nin kk ap-
da Mze Mdr Necdet
nemli bir rol Bu
nedenle ilgili kurum ve geenlere zevkli bir
grev
44 m, kuzeyindeki birlikte ise 400 m yi bu-
lan, ve Anadolu'nun en byk boyutlu hyk1erinden
biri durumundaki Utepe stratigrafisini iyiden iyiye
ya ve yeni ileri bir eski ya
da da gznnde tutarak bu tepede, 1.0.
9. ilk II. eyalet
Prof. Dr. Veli SEVIN. Istanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi 34459-lsTANBUL.
(1) K. Kessler, Uruersuchungen zur historlschen Topographie Nordmesopoiamiens. 1980. 85
vdd 99 vdd.; V. Sevin. tepe 1989.7 vdd. .
175
yerini belirlemeye ynelik ikisi kuzey ve ikisi de ya-
mata olmak zere toplam drt amada (Resim: 1).

1991 sezonunda en yksek ve en dik kesimini
turan alanda bir tabakalanma elde etmek
m boyutlannda yeni bir (No:X)
(Resim: 1). Bu alan, nceki III no lu ama-
st gelmektedir. Bylelikle sonuta, iki
mesiyle, Orta Tun uzanan tam ve
olarak
etekteki III no lu amada, 1989 ve 1990
zengin buluntu veren, byk bir
iki sezon -15.00 (600.24) m kadar derin-
likteki sz konusu 2.25 m ve 9.40 m
daki bir koridor 1991 bu koridor kuzeye
5.00 m kadar tm uzunluk 14.50 m ye (Re-
sim: 1-3). Buna koridorun ne gney ve ne de kuzey ucu belirlene-
Bazalt temel1er ve yksek kerpi bu uzun
koridorun son derecede nemli bir ait gerekmektedir.
Hemen tm koridorun iinde ele geirilen, bir tm ya da tID-
lenebilir yzlerce para seramik kez homojen zellikler gsterirler.
Daima arkta ve saman olan bu
kaplardan en sevileni, ekik, yksek boyun1u .ye kes-
kin gvdeli mlekler ve mlekiklerdir (Resim: 4/1-5; 6/1-2). Uzerleri
oluk biimli yivler, daha az olarak silmeler ve hatlarla be-
zeli olan bu renkleri genellikle kiremit ve siyah
(Resim: 611-3). zellikleri, kez keskin
profil veren anaklar iin de geerlidir (Resim: En belirgin zel-
liklerinden biri de, mleklerde ve anaklarda i yzlerin
kez siyah; kimi anaklarda yzde,
inen boynun hamurun renginde, gvdenin alt siyah
Siyah renk sayesinde
Gerek anaklar ve gerekse mlekler, dz hafif
diplere sahiptirler (Resim: 4/1-4; 5/2-5; 6/1-2). Halka dip ise daha
az (Resim: 4/5).
ve tepe yresindeki hyklerde rastlanan bu
trde seramikler kuzeyi iin Szgelimi, yresel
zellikleri bassa bile, erken Habur yre-
sine sz konusu anak ve hi
176
ilgintir. Orta Anadolu Koloni
Amuk ve Kilikia Orta Tun seramikleriyle de bir
sz edilemez. Buna gneyde, Suriye'nin kimi merkezlerinde
ya da rastlanabilir-, Habur denen
!?oya bezemeli iki kap ele (Resim: 7). Buna gre,
Vtepe'nin sz konusu eski Assur Koloni Eski Suriye pe-
riyodu, ya da bir Orta Tun aittir. Bu, h-
ykte en erken Orta Tun ve sera-
erken evrelerinin olup konusunda henz hi bir bilgiye
sahip Bununla birlikte, Utepe daha yrenin
hemen hi bilinmeyen Orta Tun seramik kronolojisine nemli kat-
Bu zerinde lO. 2. da-
ha ge evrelerine ait 1988 beri bilmekle bir-
likte, sz konusu zerinde henz bir inceleme gerek-

III no lu hemen st amaya X no lu
yeni ama, hyk -4.00 (611.43) m derinliktedir ve
m Burada, noktadan -
4.S0 m; doruk kesimindense -8.48 (606.93) m derinlikte, Yeni
Assur Dnemi'nin en ge zere, 1988
sezonunda bu kesimde -8.91 (606.S2) m den -13.21 (602.22) m ye inen
derinlikte, Yeni Assur Dnemi'ne belirle-
Yeni Assur Dnemi'nin bu ge mimari olarak, ku-
zey-gney ynnde IS.00 m kadar uzanan ve hibir blme duva-
nyla kesilmeyen, 1.00 m temelsiz uzun bir kerpi duvar
sz konusudur (Resim: 1,8). Seramik 1988 bulup olduk-

Yeni Assur Dnemi zerindeki, nceki raporumuzda -
7.60 derinlikten itibaren ve 0.80 yi
gnmze iki ya
da 0.60-0.70 m bir i
su (Resim: 1,9-10)'. bu kesiminde kuzey-
gney ynnde uzanan ve bazalt cinsi olan
yzeye olan ve yz drtgen bloklarla rl olan ke-
siminin kyllerce sklerek, Dicle'nin sol biri
(2) et-Turkman VII'deki en benzerler iin bkz. H.H. Curvers, Hamman et-
Terkman (ed. M.N. van Loon) 1988, 412 vdd. Pl. 125-128. H. szl olarak
bildirmek ltfunda gre, benzer paralara Lidar Hyk'te de
(3) V. Sevin, XI. 1(1989) 106 vdd., res. 10/1-7.
(4) V. Sevin, 106, res. 6. .
(5) Yeni Assur Dnemi Seramikleri iin bkz. V. Sevin, ayn. esr., 106, res. 7-9.
(6) Bkz V. Sevin, ayn. esr., 104
177
olan Anbar zerinde demiryolu kprs
mak zere epeevre
bu duvar, 1865 Utepe'nin ilk I.G. s-
zn ve Part Dnemi'ne surun gnmze
Bu surun iinde, 2.00 m ila m
da ykseklikleri ise 1.50 m yi bulan ynl
kerpi duvar ortaya Her duvar da sura Bu
alanda tarihlenmesine yarayacak malzeme ne ki elde
Ancak ynlerindeki amalardan der-
stratigrafik veriler bu Ge Hellenistik ait
etmektedir.
bu en st p
yer kuzey kesiminde ukurlar 6 tanedir.
Bunlardan birinde, paralar halinde demirden, bir ele
(Resim: 11-12). 2-3 mm levhadan olan
bu konik bir biimde Bu kesimde kavisli iki ucu volt-
lerle son bulan ve zerinde de bir ubuk olan tepelik yer n-
den ve arkadan siperlikleri olan zerinde siirnelerle ya-
izgisel motifler Sikkeler', cam eserler'v ve epig-
veriler" sayesinde Orta ya da Ge Roma Dnemi'ne
yani l.S. 3. ve 4. tarihlenebilecek bu en
lik Anadolu iin nik bir eser
KUZEY AMALARI
ucundaki bu kesimde esas ama Yeni Assur D-
nemi stten ve bir biimde inebilmekti. nk burada
Roma ve Hellenistik gneye nispeten da-
ha inceydi (5.00 m civannda). Gneyden kuzeye giderek alalan
bir sahip olan hykteki Roma ve Hellenistik daha
ok gneyde elde etti-
bilgilere gre, gneyindeki Yeni Assur Dnemi
(7) Journal ofthe Royal Geogfaphical Society XXXV (1865) 22 ydd.
(8) G. waurick, JbZMus. Maim 30 (1983). taf. 38; 39/5; 52/3.
(9) tepe bulunan Roma sikkeleri lulia Domna'dan
geensredendirler. ele olan sikkeler lu1ia Domne, SeverusA1ek-
sander, Ill. Gordianus, lulius Phi1ippus, Probus ve i. Constantinus'a aittirler. Hykte 1988-
1991 olan sikkeler Yard, Do. Dr. Tekin

(i O) tepe iin bkz. C.S. Lightfoct, finds of Roman glass from Tigris in so-
uth-eastTurkey", Annales du l2e Congres de l'Assoclailon pour l'Histoire du Verre. Ams-
terdam
(11) tepe'den Latince bir iin bkz. C. S. Lightfoot, "A Roman Veteran on
Tigris", Epigraphica Anatolica 17 (1991)2, taf. 1/3.
178
domesrik karakterdeydi; buna kuzeydekilerse daha
grnmlydler,
1990 utaki VI no lu ama
5.ooxI7.00 m Burada ortaya
1991 en eski katlan Ge Helle-
nisrik Dnem'e aittir. evreli olan bu erken evresi zenli
bir mimari ile dikkat ekicidir. 0.80-0.90 m kerpi duvarlan
olan ve henz dikdrtgen mekanla temsil
edilen bu duvarlan kerpi zerine ki-
re ve bunlann zeri de san, ve si-
yah renkte (Resim: 13). trde kire
da ve bunlann zerine -henz in-situ durumda bulun-
mamakla birlikte- mozayik (Resim: 14). Daha
nce, yredeki i no'lu amada Tigranes sikkelerinin
daha silik bir bu ele olup
1.0. civanna tarihlenmesi konusunda nemli bir ipucu
Aynca evreleyen ve yukanda szn surun bu

Ge Hellenistik ait zerinde, orta
ya da Ge Roma Dnemi'ne ait 4 yer Mi-
marisi zenli olmayan bu zellikle demir
dan nem nk tm katlan boyunca ele geirilen de-
mirden kle, alet ve cruflar bu alanda bir demir
etmektedirler".
VII no lu ama VI no lunun 30 m ve yine 5.00 m x
17.00 m (Resim: I). Burada kadar -Vll no lu a-
madaki gibi- 5 1991
len en eski ise Yeni Assur Dnemi'ne aittir. doruk ke-
siminden 20.43 (595.00) m derinlikte saptanan bu ait, 0.42 x
0.42 m boyutlanndaki kerpi bloklardan 5.50 m
duvar olduka dikkat ekicidir (Resim: 15). Dar bir alanda ve ancak a-
ma 5.00 m lik bir blmn ynl
bu duvann, nemli bir ait konusunda da kimi
lar elde Bunlar, benzerlerini gerek Ninive, Kalhu ve Dur-
gibi ve gerekse Til Barsip ve Hadatu gibi eyalet mer-
kezlerindeki amur zerine beyaz ve siyah
renkte boyalarla duvar resmi
(12) V. Sevin. ayn.esr., i08 vd.; ay. yaz. (1989) 9.
(13) Bu alanda ele geirilen demir kle ve cruflar Do. Dr. Oktay Belli incelenmek-
tedir.
179
Bu bulgular, tepe'nin nl Assur eyalet merkezi olamaya-
konusunda ileri hi bir destek aksi-
ne Yeni Assur Dnemi'nde -en temsil
olunan bir iskana sahne bir biimde ortaya
tur, Oysa Utepe ile Tidu ya da Taidu'nun Yeni
Assur belgelerinde, biri ll. tekiyse V. d-
nemlerinde olmak zere, iki kez gemektedir. Buna I.
Adad-nirari Dnemi belgelerinde Hanigalbat i. D-
nemi belgelerinde de Mitanni ll. rezidensi Qlarak sz
edilmektedir". Henz belli olmamakla birlikte, Utepe'nin
en tO. 2. ikinci ait izlenimi-
ni elde .. Bu verilerin nl Mitanni mer-
kezi Tidu iin Utepe'den daha bir yer ina-

KATALDG
Resim: 4
ap: 24 cm. ark pembe (2.5 YR 6/4) renkte hamudu)..!.I'i siyah hamunmun ren-
ginde ince kum orta Vi. 89/30.
2. ap: 12 cm, ark krem (7.5 YR 8/4) rertkte hamurlu, turuncu (10 R 6/8) renkte
astarb, ince kum kt T.89/29.
3. ap: 14 cm, ark pembe (2.5 YR 6/4) rertkte hamurlu, (10 R 6/8) renkte astar-
ince kum ve saman orta hafif T.89/17.
4. ap: 14 cm, ark krem (7.5 YR 8/4) renkte hamurlu, kahve R 3/3) renk-
te ince kum iyi hafif T.89/28.
5. ap: 14 cm, ark pembe (2.5 YR 6/4) renkte hamurlu, hamurunun renginde
nedeniyle koyu griye rertk grlr, ince kum kt
UT.89133.
Resim: 5
ap: 26 cm, ark devety (5 YR 6/6) renkte hamurlu, hamurunun renginde
orta kum ve saman orta OT.9.28.
2. ap: 34 cm, ark kirernit (2.5 YR 5/6) rertkte hamurlu, ii hamurunun ren-
ginde ve siyah, orta kum ve saman orta OT. 91.9,
3. ap: 30 cm, ark turuncu (lO R 6/8) rertkte hamurlu, ii st hamuru-
mm renginde ise kahverengi ince kum ve saman hafif OT.89.2.
4. ap: 26 cm, ark turuncu (lO R 6/6) renkte hamurlu, hamurunun renginde astarh. ince
kum ve saman orta hafif T.89/19.
5. ap: 20.5 cm, ark turuncu (LO R 6/8) hamurunun renginde
ince kum ve saman iyi hafif OT. 89{35.
(14) A. G. Grayson, Assyrian Royal 2 (1976), no.
(15) D. D. Luckenbill, Aneient Records ofAssyria and Babylonia i (1926), no.7IS.
(16) A. K. Grayson, Assyrian Royal Inscrlptions i (1972), no. 393-394; ay. yaz, Assyrian Royal
lnscriptions 2 (1976), no. 637. (r.18).
180
Resim: 6
1. ap: 24 cm, ark pembe (i OR 6/4) renkte hamurlu, nedeniyle ite koyu
(5 Y 2.5/2) - (10 R 5/6) ve kahverengiye (2.5 YR 2.5/2) renk-
lerde astarh, ince kum ve saman kt OT. 89.41.
2. ap: 16 cm, ark devety (5 YR 6/6) renkte hamurlu, kahve (LO R 3(3) renkte
incekum iyi hafif OT.90.23.
3. ap: 32 cm, ark develOy (5 YR 6/6) renkte hamurlu, (2.5 YR 5/6) renkte as-
tarh-ii siyahve kirernit; omuz kadar kiremit alu ise siyah. orta kum
ve saman orta hafif OT.90.7.
Resim: 7
ap: 9.5 cm, ark yapum, krem (5 YR 7/4) renkte hamurlu, hamurunun renginde as ince
kum iyi kiremir (2.5 YR 3/6) renkte OT.90.74137.
181
182
.........,.." .
W
<1. ,'"
W ,..
t"':" =0
U '"
,'"
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
Resim: 2- Orta Tun koridorundan
Resim: 3- Orta Tun genel grnm
183
1
5
....
4
O
Resim: 4- Orta Tun mlek ve mlekcikleri
184
:7
5
cm.
Resim: 5 Orta Tun anaklan
185
, <, 1 / 2
c..
186
o
Resim: 6- Orta Tun
lOcm.
Resim: 7- nolu amadanHabur
Resim: 8- Xnolu amadan Yeni Assur Dnemi kerpi
187
Resim: 9- Xnolu amadan Ge Hellenistik sur
Resim: i 0- Ge sur
188
Resim: 11- Demirm i f e r
Resim: 12- Demir m i f e r
Restorasyondan sonra
189
190
Resim: 13- VI nolu amadan Ge Hellenistik a mimari k a l n t l a r
Resim: 14- VI nolu amadan Ge Hellenistik a mozayik
paralan
,
".,
-
191
BYKTEPE HYK 1991
Antonio SAGONA*
The second season of excavations at Byktepe Hyk was conduct-
ed in 1991 (June to mid-August) by the University of Melbourrie in col-
laboration with Erzurum Museum. For permission to carry out the work,
the Byktepe Hyk Expedition is deeply grateful to the General Direc-
torate of Monuments and Museums. The director also wishes to thank
Mesut Gngr, Acting Director of Erzurum Museum, Hilmi zkorucuk-
lu, government representative from Erzurum Museum, and the authorities
in Demirz for facilitating the work in every aspect by their unstinting
co-operation. The excavations were sponsored by the Australian Re-
search Council and supported by the University of Melboume.
The season concentrated on extending exposure of the remains in
two localities explored in the previous season: the western flank and the
circular structure located on the summit of the site. Three occupational
periods were investigated.
The Early Bronze Age
No buildings were found in the grey ashy Early Bronze Age stratum
exposed in several trenches along the western side of the hill. Rather the
occupation deposit is characterised, in R35a, by two pits cut out of bed-
rock and filled with pottery, and a cranium and some bones placed in a
small pit located at the south-eastem end. Trench Q37a yielded a series
of irregular stones that possibly represent the footings of a tent,
The hand-made pottery associated with this level is typical of the
Early Trans-Caucasian tradition. Simple bowls with a black burnished in-
terior and a smoothed reddish or greyish brown smoothed exterior are the
most common forms (Fig.1: 1-2). A pair of small, conjont bowls provides
a distinctive new shape for this assemblage (Fig.1: 3). Pieces are rarely

Antonio SAGONA, Department of Classical and Near Eastem Studies University of Melbo-
urne Parkville, Vietoria 3052-AUSTRALIA.
Conunents on the Late Hellenistic/Early Roman pottery are based on the work caried out by
Drs. E. Pemberton and . MePhee.
193
ornamented, though examples of both relief and incised patterns oecur
(Fig. 1: 4-6).
The Iron Age
Iron Age oecupations were investigated in il series of adjoining
trenches loeated on the summit and along the flank. After the f r s t season
of exeavation. the upper deposits on the top of the hill, t h e r comprising a
segment of a large curved wall, were provisionally assigned to Late Hel-
lenistic-Early Roman period on the basis of a small amount of undistin-
guished coarseware. A wider range of pottery found in sealed deposits
together with initial radioearbon dates from the large circular structure
exposed on the top of the site now suggest that Byktepe was oecupied
at the very end of the Iron Age.
In plan the structure is roughly circular with a maximum diameter
(east-west) of 15.5 m. It consists of a thick wall, 2.30-2.90 m in width,
built partly on bedroek. The foundations which survive to no more than
two courses, comprise a stone rubble m restricted in sections by larger
stones. The doorway faces east and looks out on to a retaining stone wall
aligned north-south. Remnants of later building activity in the form of
poorly constructed walls survive within the circular structure. Radioear-
bon readings point to a date in the Byzantine period or later for these
walls. The lack of household accessories and the structure's prominent
position reinforces the idea that its purpose was defensive.
A large rectilinear building partly revealed in trenches R33b, R34a
and R34b can also be assigned to the Iron Age. It lay immediately be-
neath Late Hellenistic-Early Roman architecture which utilised its foun-
dations. One of the room measuring 8.75 m along its length and an annex
to the west were excavated in 1991. The main room had a reddish brown
beaten earth floor, a low bench along the back wall and a circular shaft
1.0 m in diameter dug into the floor near the south wall. The lower see-
tion of the shaft which might eventually lead to a cistern was hewn out of
bedroek.
Three distinct fabrics were used in the Iron Age. Most vessels were
thrown on the potters, wheel, though the majority has the charaeteristic
hallmarks of wheel manufacture removed from the exterior surface by
bumishing. The predominate fabric is well f r e d to an orange colour and
distinguished by the considerable amount of golden and silver mica
flakes that is added to the tempering material. Types include:
a) carinated bowls with a reddish brown to red slip, usually bur-
nished on the exterior (Fig. 1: 7-8).
194
b) wide-mouthed pots and bowls mottled on the exterior surface to
various shades of brown.
c) cream-slipped jars (Fig.2: 1).
d) plain orange vessels similar in shape to the mottled and cream-
slipped variety.
e) polychrome painted pottery. Although only survive,
two types are discemible on the basis of style and fabric. A fine variety
with patterns in reddish brown, dark brown and cream (Fig. 1: 9), and a
courser ware decorated with bold designs in dark brown on a pale grey or
tan background (Fig, 1: 10).
There is also a darker fabric. It is greyish brown to dark grey in see-
tion and black bumished on the surface. A trefoil-spouted jug with an in-
cised design and of delicate bowls with a horizontal groove be-
low the rim on the interior (Fig. 1: 11) belong to this ware type. The third
fabric type is brownish and its texture is medium to semi-coarse. Vessels
built of this fabric are large and have a lightly bumished black slip.
Typological parallels, few though theyare at present, support a date
in the Iate Iron Age. Red bumished carinated bowls similar to those from
Byktepe are given an Achaemenid date by Kroll', though their occur-
rence at Godin II indicates that they were in use from the Iate 8th century
to the early Achaemenid-, The association of the delicate black burnished
bowls and "Triangle Ware" at Van also points to an Achaerrienid date'.
The radiocarbon readings for Byktepe also support a date in
the second half of the first millennium B.C. Four dates are from the area
of the circular structure and one from a hearth associated with the burials
situated at the southem end of the site excavated in 1990 (Sagona, Pem-
berton and McPhee 1991: 151). Of the samples from the circular struc-
ture, charcoal dated as Beta-52392 is the most reliable. Collected from a
sealed deposit associated with the micaeous fabrics discussed above, it
has provided a calibrated age range, using two sigma statistics (95% pro-
bability), of 400 RC. to A.D. 90. Historically, this time frame straddles
the Late Achaemenid to Hellenistic period. That none of the characteris-
tic Late Hellenistic/Early Roman pottery has been found so far on the
summit, suggests a Iate Persian date for the circular building. Two other
dates, Beta-52389 250+/-60 B.P. and Beta-52390 1490+/-70 RP., pro-
vided by wood and charcoal associated with the flimsy walls within the
tower their Iate construction.
(I) Kroll1976: 116, Type 14.
(2) Young 1969: 31-32; fig. 44:11; Young and Levine 1974: fig. 46:12.
(3) Osten 1952: fig. I; Kroll1975.
195
Late Hellenistic/Early Roman
Architecturally, this period is best represented by portions of pave-
ments found in all trenches opened on the western side of the hill. The
most extensive paved area was the seetion of a pathway found in R36b.
Foundations of buildings were found, but these do not form a coherent
plan at the present stage.
The Late Hellenistic/Early Roman pottery include both fineware and
coarseware. The most common fineware fabric is crisp and well
and generally oxidised to an orange colour. Most vessels are fully slipped
(except for the feet of bowls and plates) in red, but certain pieces are only
partially slipped or have been slipped twice creating and irregular dribble
patterning. Rarer is a fine, grey fabric, also well fired and ievigated.
Shapes include rounded bowls with incurving lip (echinus bowls) (Fig:
2:2), carinated bowls, a foot of a kantharos, and a single-handled globet
with a vertically shaved exterior surface (Fig. 2:4). Dribble patterning is
the most common form of ornamentation of Hellenistic pottery from B-
yktepe, but horizontal grooves, usually around the rim, neck or base
were also used to decorate vessels. A few examples bore impressed or re-
lief desigrrs; equally important is the fact that the impressed pieces were
mouldmade. On the basis of shape, the pottery from Byktepe can be
ascribed to the Late Helienistic period, though its dribble patterning fore-
shadows the later Roman "Pontic" Sigillata-. Most coarseware is hard,
and belongs to one fabric which varies in colour from pale red to brown.
Shapes include jars and a neckamphora. These vessels are rarely decorat-
ed. Some large storage jars have a plastic rope pattern, other vessels are
sometimes grooved around the shoulder.
REFERENCES
Hayes. J.W. 1985. "Sigillale Orientali". In Enciclopedia deli'arte asuica, Atlante delle forme cera
miche II, Ceramicafine TomaMnel bacinomediterraneo. Rome, pp. 1-96.
Kroll, S. 1976. Keramik Urartiiischer Festungen in Iran (AM! 2), Berlin.
Osten, H.H. von der, 1952. "Die Urartaische Topferei aus Van die Mgliehkeiten ihrer Bi-
nordnung in die Anatolische Keramik. I", Oriemalia 21: 307-328.
Sagona, A., Pemberton. E. and 1991. Exeavations at Byktepe Hyk, 1990: First
Preliminary Report Anat. St. 41: 14558.
Young Jr., T.C., 1969.. Bxcavasions at Godin Tepe: First Progress Report (ROM Art and Arehac-
ology Occasiona! Paper
YoungJr., T.C. andLevine, L., 1974. Bxcavaslons ofthe Godin Project: Second Progress Report
(ROM Art and Oeeasiona! Paper 26), Ontario.
(4) Also Cf. Fig. 2:4 with Hayes 1985: pl. xxm:12, a "modiolus" from Crimea of the "Pontica"
Sigillata type provisiona!ly datedto the Augnstan period by Hayes.
196
I(l J
i. i
Fig.!
,i.
::: i o 5 10cm.
i i ! !
Fig.l
197
.
4 ..~ ~
;:1
1
Fig.2
198
o 5 lOcm.
i !
1991
SONULARI VE RESTORASYON
nder
niversitesi ile Kltr Trk Tarih ve Trki-
ye Turing ve Otomobil mali yrtlmekte olan
Samsun-Ikiztepe ve restorasyon 1991 18 Tem-
muz ile 28 tarihleri 42 gn sre ile
1991 dnemi heyeti yesi olarak Yksek Mimar
Sinan Desinatr Celal Tuna, Arkeolog-Desinatr Halil Grgl, Ar-
keolog Filiz Szan, Arkeolog Serpil Arkeolog Mustafa Budak
ile stajyer lisans Glcay Cevat z-
trk, Ferahnur Gven, Eser, Gl Zahide akar,
Damla Oz, Ergene ve Meltem Tannverdi
olarak Rize Mzesi Ycel
grev ile bulu-
nan heyet yelerine huzurunuzda ederim.
1991 dneminde de, arkeolojik 2 amaca y-
nelik olarak Birinci amaca ynelik olarak Tepe I'de ikinci kez
ana iin "D" 1987 dneminde ilk defa derin-
C-i 6/IV-IO, 11,12, 13, C-17/IV-IO,11,12,13 ve C-151
IV-13 plankarelerini kapsayan 225 m-lik bir alanda (Resim: I). 1990 d-
nemi sonunda durdurulan seviyeden her karede ykseklik1ere ka-
dar Bu arada, C-17/IV-LOpldnkaresinde 1990 ortaya
ile C-17/IV-12 plankaresinde 1989 bulunan
atlyede restorasyon da srdrld (Resim: 3). 9 plankarede
sonular elde edildi:
C-16IIV-IO plankaresinde 1990 dneminde ortaya
(Resim: 4).
Prof. Dr. nder niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Fen PIT 34459,
BUL.
199
bakan nndeki iyi tabandan sonra, dikdrt-
gen plan veren ve bulunan bir izle-
ri bulundu. gney kesiminde ise iyi devam
Bu ise bir duvar ile ve bu do-
bakan arka kadar devam ederek, burada kuzey-
gney ynnde uzanan biri byk, biri kk 2 gze sahip, dikdrtgen
plan veren bir mekanla grld (Resim: 2).
Buradaki moloz ele geen 38 adet tezgah
dan, bu imal edilen eserlerin
Bylece bu kilden eserlerin 01-
bir kez daha Bu gney kesiminde yer alan
/V-llIC-16 ve C-l7plfutkarelerinde sonucunda ise ka-
reye plan veren, bir
ile bulundu (Resim: 5). Dik-
drtgen 2 gzden gney kesiminde ve 2
blme kk bir gzn de grld (Re-
sim: 2). Bu ve k-
de zemin toprak ile kesrnek iin
Bu kemik ve
boynuz delieiler ile kesiciler, p.t. tezgah ile tarak
saplan ve hayvan figrinleri, ile tuntan ya-
bir kpe ve kesici bir aletin ele geti. P.t. kap
yerinde yatay 4 kulplu, yumurta gvdeli bir mle-
siyah parlak ve beyaz boya ile geometrik bezekli
grld (Resim: 17). Bu sepet rg izi bir
dip bu Tun hatta Ge
Kalkolitik ait gsterdi. Bu alanda ele geen kapla-
nn boyunlu kk mlekler, ve derin anaklar ve kadehler
Ancak, olan bu kaplar genellikle bej
renk Bu dnem kaplan aynca veya derin
oyuk izgilerle rnekler de bej renginin tonla-
nnda ve iyi gzlendi. Bylece, llk
Tun I-Ge Kalkolitik en az 3 ayn anak-mlek grubunun

/V-12IC-16 ve C-l7 plankarelerinde 1989 dneminde ortaya
bulunan atlye devam edildi (Resim: 6). Bu
alanda herhangi bir mimari Ancak,
atlyenin dolgunun kesiti atlyenin daha
nceki dneme ait bir atlyenin
Atlyenin taban zerinde grld. Atlyenin
gney kesiminde, restorasyonu tamamlamak iin temizlik
taban zerinde p.t. tan bir grup eser ortaya
200
(Resim: 9) ve hayvan figrinleri (Resim: 10), dz, yay (Resim:
11) ile kanca (Resim: 12), S (Resim: 13) ve T (Resim: 14) biimlerinde
nesnelerle krecik (Resim: 15) ve amorf (Resim: 16) paralardan
bu eserlerin bu atlyede imal edilip, olduklan Bu
alanda, aynca, p.t.tan bir figrini ile bir e mhr tuntan
bir ucu (Resim: 19) ile bir delici, kemikten
h bir (Resim: 18) ile bir el da ele geti.
Atlyenin gney kesiminde IV-13/C-15,16,17 karelerini kapsayan
alanda sonucunda, bir yerde 3 m kadar
ne (Resim: 7) herhangi bir mimari Dolgu
iinde ise nemsiz bir ka p.t. kap bulundu. Bu durum-
dan, bu kesiminin bu dnemde
1991 dnemi iin plnlanan ikinci
Tepe I'de "A" D-6/7,8,9/IV-ll,12 plankarelerinde yer alan
(Resim: 1) Hellenistik dromoslu mezann restorasyon
ile evre dzenlenmesinin
dan sonra brokratik ve .mali nedeniyle uzunca
zaman kaderine terkedilmek mecburiyetinde kalan eksik an-
cak 1990 beton Bu dnemde,
beton grntsnden kurtarmak ve iin beton
zerinde derzleri belirlendi ve sonra da serpme ile
(Resim: 8). Hem dromos, hem de mezar odalan kemerlerin seviye-
sine kadar toprak ile rtld ve bu toprak imlendirildi. Ziyaretilerin ya-
havalarda rahat etmeleri iin de mezann Karadeniz
Ianndan toplanan iri ve olarak Ancak,
bir mali destek ile bu restorasyon
syleyemeyiz. Fakat, mezann hi olmazsa
orijinal ve ayakta duran yerinde ve de-
aranmak ile olduk. Yeteri derecede mali
olanak elde restorasyonun beton ile
n yerlerine orijinale konulup mezar
benzer hale getirebilir.
1991 bu da henz amalanan so-
nulann elde edilememesi nedenleriyle, yani ana daha bir
alanda ve maden eserlerin imal yerlerinin henz saptana-
1992 da devam ettirilmesine ka-
rar verilerek
201
tv
13
i

..

..

"iLTi"' 1LI I,. " .1.1.1. /1,1;-....---.--'-'-,

,,--,
"

,..111
i t .,. .. ", .. ".. 10 ..
"I'I'I"I'J'I"I'I'I.I'
p , i , ,
F L7rT T -- ...J..w i:

rr: i,1-';
i' \' TT 11 i I.. '<, ::v:- . /T'" 'I' i '; ,
Vr - \ i i '. ',{ - T--\ lV
-' i i i i , J ,/t.. i -t+-__
& i. : ,,,. i '", i. ..
i i i i 1 i' t .. - -.. j_. r-1--"-!--- t ;
,
,. i ri i
Resim:

i!

l
~ .
i
.
203
Resim: 3
Resim: 4
204
Resim: 5
Resim: 6
205
Resim: 7
Resim: 8
206
Resim: 9
Resim: 10
207
Resim: 11
Resim: 12
208
Resim: 13
Resim: 14
209
Resim: 15
Resim: 16
210
,
,
i
Resim: 18
Resim: 17
,
,
i
Resim: 19
211
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
THERESULTS OF THE 1991 CAMPAIGN AT
ARSLANTEPE-MALATYA
Marcella FRANGIPANE*
The 1991 excavations at Arslantepe focused on two different areas
of the mound: the SW area, where investigations have been concentrated
since the early Seventies, bringing to light a long succession of levels
running from the Late Chalcolithic to the Middle Bronze Age; and a new
sector that was opened up in 1989 on the western side of the hill where
an equally long stratigraphic sequence (about 15 m of deposit) ended
with the beginning of the Early Bronze Age i (end of the 4th rnillennium
Be), indicating that this was where the oldest nucleus of the mound must
havebeen.
South-Western Area
In the SW area operations were conducted in two different adjacent
zones, one more to the east towards the top of the hill, and the other to
the west on the slope. In the first, and largest, area excavations have con-
tinued on the earliest level of the Early Bronze Age IlfA, as far as the
foundations of the large building with several terraced rooms that were
unearthed during the 1990 campaign. When removing the floor levels
and the plastering of the final phase of the building a number of construc-
tion phases were identified, generally consisting of a mere rebuilding of
the original structures. For example, the floors were plastered over sever-
al times, the hearths were campletely rebuilt several times, including the
platform prepared with sherds and the horse-shoe shaped back, and
benches had been raised, widened or reduced in size. The alterations
seem to have been needed mainly to repair dilapidated structures which
suggests that these houses were occupied over a long period of time.
The removal of the stone foundations of the walls showed that the
construction of the westemmost terrace was built up in this period by fill-
... Dr. MarceIla FRANGIPANE, Dipartimento di Scienze dell'Anchichita Universila di Roma.
Vi. Palestro 63 00185 Rom. - T A L Y A .
213
ing it with a large amount of earth. The central wall of the on
the other hand, which bere the weight of the higher terrace, had been re-
built by piling huge boulders on top of an earlier stone wall linked to the
same terrace and forrning part of an underlying building from the Early
Bronze II. This superimposition the close continuity between
the two periods, and not only in chronological terms, in which after 2700/
2600 Be a local limited to the area began to
emerge with evident Eastem Anatolian roots, and which was to develop
with various modifications throughout the whole of the 3rd millennium,
until the impact in the 2nd millennium with the Hittite world which was
extending its influence to the regions on the Euphrates.
The complete removal of the Early Bronze IllA level revealed a fair-
Iy large terraced building from the early Bronze II (Fig. 1-2), which was
the first evidence on the site of a true dwelling structure from this period,
which had hitherto only been by pits and a few circular hol-
lows with mud floors whose function is stili uncertain, thus indicating
that the EB II must have been small and concentrated on the
top of the hyk. A large room, which was later reconstructed with the
same perimeter in the Early Bronze IlfA, had been destroyed by
"freezing" the activities performed there. This room contained many
items of domestic such as two large platforms, mortars set
into the ground, and a vaulted oven with a plastered cooking surface pre-
pared with several layers of sherds resting on a base of small stones,
flanked by a little trough to collect the ash. All these structures are of a
kind which was to become common in the Bronze III, thereby emphasiz-
ing the close cultural continuity between the two periods.
A beautiful perfectly preserved hearth (Fig. Ib), comprising a circu-
lar platform and a horse-shoe shaped back with the two sides decorated
with a double moulding, stood towards the south wall near one of the
large platforms rather than being in the usual place in the middle of the
room. This position, together with traces of the base of an earlier and
more centrally positioned hearth and a low straight raised line on the
floor running more or less through the centre of the room, suggest that
there were two phases in the use of this room, of which the second one
was when it was split into two distinct areas of activity.
The benches which ran around the walls seem to have been used for
domestic activities. One of them was fitted with a grinding stone and a
small mortar set into the structure, while on another one was a sman ba-
sin full of seeds and the remains of two wooden discs, possibly lids, rest-
ing on the top, of which IWo others were found in another part of the
214
room. Together with the grinding stone a number of charred grains,
mainly wheat and barley, lay scattered on the bench and on the floor,
while a large quantity of legumes, which appear to be chick-peas and
peas at f r s t sight, were heaped together in the centre of the room where
most of the pottery was concentrated. A large number of charred wooden
logs suggest that it had a wooden roof, while the base of a stout central
pole was stili in place on a stone slab. Six calibrated CL4datings of this
material obtained in the laboratory of the University of Rome, put the
room between 2800 and 2500 Be.
A great number of vessels were scattered on the floor, including
large containers and small pots. The restoration work will make it possi-
ble to reconstruct many of the shapes which will constitute one of the
most complete and homogeneous typological sets of this little known pe-
riod. The up to now reconstructed shapes include hand-made pots of red-
black ware with just a hint of a typical pseudo-square seetion rim that lat-
er developed into the more marked rail rims of the Early Bronze III (Fig.
3b), and smail jars made of light coloured pottery painted with line mo-
tifs that typify the period and are well known from Gelinciktepe (Fig.
3a). Another interesting feature is the presence of a wheel-made pottery
cup of the Syrian corrugated ware type, probably imported, once again a
precursor of similar contacts recorded in Early Bronze III.
Various metal objects made of copper were in the room, all of them
omamental in character: smail coils, chain links and a pin (Fig. 4).
This structure had two open areas on the westem and eastem sides,
probably with wooden roofs judging from the many post-holes, and a
layer of organic material, almost certainly rotted wood, on the ground.
These must have been two working areas connected with the activities of
the house, because there were two other ovens there with connected
structures standing against the north and west walls.
In the second, north-westerly, sector in the SW area, the removal of
Early Bronze Age II structures, including a plastered circular hollow and
numerous pits, has revealed a new part of the settlement dating from the
early 3rd millennium BC (Early Bronze IB, Period VI B2), previously in-
vestigated over a very wide area. This settlement was made up of multi-
roomed houses lining perpendicular lanes running NE-SW, with the
widespread presence of domestic facilities and a large domestic store of
cereals, evitlenced by the enormous amount of charred grains scattered
over the ground in all the houses, probably caused by an upper floor col-
lapsing. Despite the general functional homogeneity of the buildings, in
215
the northem part of the settlement an area was identified as being used
for a specialized activity: it comprises a space that was probably open or
only partially roofed, containing a large quantity of animal bones all over
the ground, sometimes partly connected anatomically, near a little zig-
zagging channellined with trunks'.
Immediately to the north of this area, which is assumed to be a
slaughtering place, during the 1991 campaign, another seetion of the
large courtyard was unearthed, not only revealing stmctures of other
dwellings on its westem and north-eastem edges but also areas for partic-
ular activities that might be interpreted as metal working zones (Fig. 5).
By aportion of what might have been an oven, with a plastered mud
edge and the surface prepared with sherds and which does not seem to
have anything to do with metal working, two small plastered pits were
found showing traces of fire. In one instance, these traces were scanty
and consist of a large number of small bumt stones which seem to have
fallen into the pit and perhaps originally marked it out or lined it
The other case was much more clear: the pit was filled with very
badly charred material, reduced to a mass of dust and ash, containing a
crucible fragment, with other pieces scattered over the floor. Near the pit
were a large number of stone pestles together with two fragments of cop-
per ore lying in the comer formed by the walls of the westem building.
This might have been anarea for crushing the ore, and preparing it for
smelting.
This find is extremely interesting, not only because it is evidence of
the importance of metallurgy in the local economy at the beginning of the
3rd millennium and indicates the possibility that all the processing phas-
es were carried out in the settlement but also because it is a contribution
to our knowledge of smelting techniques used in the archaic phases of
metallurgy which seem to have been far simpler than one imagines.
Smelting experiments carried out during the 1991 campaign by a team
led by Dr Alberto Palmieri have demonstrated the ease with which the
temperatureand atmospheric conditions can be reached to smelt copper
ore in simple holes dug into the ground or small stone hearths when the
ore is smelted in the crucible and air is directly blown on to it.
Western Area
With regard to the new sector that has been opened on the top of the
westem slope of the hill, north of the wide excavated area in the SW, fol-
(i) M. Frangipane, A. Palmieri, Cultura1 at Arslantepe at the
in M. Frangipane. A. Palmieri (005.), Perspectives on in
EasternAnatolia: Arslantepe (MalOlya), OriginiXIl/2, 1983: 523574.
216
lowing the discovery in 1990 of part of a monumental building from the
Local Late Chalcolithic Period (period VU) the area opened up in 1989
was funher extended eastwards and southwards. This involved removing
huge quantities of soil that had been used to fill deep holes and exeava-
tions made in the surface of the tell in the past by the villages. in the row
of southem squares under these disturbed strata were parts of large mud
brick structures dating from Early Bronze LA (Period VIA in the internal
site sequence), which had been destroyed in the strip of the eastem
squares where the ground seemed to have been disturbed to a greater
depth.
Even though the exeavation area occupied by these buildings was
too small to be able to map out the plan of the structures, which seemed
to be very large, they were monumental walls made of mud bricks cov-
ered in white plaster with massiye stone foundations, built on terraces
and with several building phases. These structures seem to belong to the
type of monumental buildings, presumably public, that are already well
known from the more or less contemporary settlement in the SW zone,
and therefore provide important indications regarding the vast extent of
the public area in the Late Uruk period.
In the eastemmost square, towards the inner part of the hill, a room
(A650) has come to light with features that seem to be less monumental.
lt is also built with white plastered mud brick walls on massiye stone
foundations despite the lesser thickness of the walls, and reveals a num-
ber of distinctive features which suggest that it had a particnlar function.
The floor, which was covered with charred beams fallen from the ceiling,
was unusually thick, and judging from the numerous layers it must have
been relaid time and time again using material with a very high chalk
content. It had also covered an earlier phase of occupation in which the
room must have had a different function as is suggested by construction
features, no more rebuilt, such as a brick bench running along the south-
em side and a very unusual channel running along the east wall with nar-
row brick bordering and filled with layers of mud as a result of being wa-
terlogged (Fig. 6). Since the northem side of the room has been destroyed
it is impossible to know where this channel led to, and therefore interpret
its use, even though, by analogy with other similar structures used until
only a few years ago in the villages in the area, it could have been intend-
ed for washing.
The pottery iterns found at this level though fragmentary, are com-
pletely comparable with what has been found in buildings of period VIA
in the SW area, except for a different proportion of wares, with a marked
217
prevalence of black ware in the eastemmost room. This might be further
evidence suggesting that this room had a different function and a possible
greater concentration of wheel-made light and reserved slip pottery of
Mesopotamian influence in the "public" areas.
Levels from the previous Local Late Chalcolithic Period (period VII)
were only reached in the eastem squares where the overiying structures
of period VIA had been destroyed. Three successive levels were discov-
ered, all belonging to Period VII and in varying states of preservation.
Most of the surface of the of these levels investigated had been
destroyed, but it preserved the eastem half of a slightly sunken circular
structure of which the other half had been excavated in 1990. This room
was bordered by a curved mud brick wall which seemed to break off to
the north, perhaps leading to an opening; on the floor there were traces of
a smail hearth towards the entrance and several vessels in situ, including
high- and low-necked jars, a cooking pot and a smail jar, all made of the
typical chaff-tempered pottery of the period, red or brown slipped and
bumished. The more substantial presence of high necks and a characteris-
tic wheel-made coarse cy!indrical beaker with a s!ight swelling on the
walls near the string-cut base, are the only traits distinctive of this last
phase of period VII. Considering the smail size of this structure, the unu-
sual circular shape and the abundance of pots, it might have been a small
store belonging to a domestic unit.
The bui1ding under it is quite it shows two levels of con-
struction, with quite substantial alterations made to the perimeter of the
walls, and exhibit evident monumental features, particularly at the oldest
level. The later bui1ding phase showed a long room badly damaged to the
south with mud floor and a typical Late Chalcolithic consisting
of a low depression in the floor with a sunken bowl in the middle as a
brazier.
The rooms belonging to the earlier level are the extension eastwards
of the large building with columns that had partially been unearthed dur-
ing the previous campaign- (Fig. 7, 8). Two more rooms have been exca-
vated in 1991: the one to the west (A682) adjacent to the long store-room
A617 which was excavated in 1990, !ike the latter, oblong in shape, con-
tained the base of "column" covered with a thick layer of green-
ish mud plaster in the SE comer, where a number of vessels in situ, most-
Iy open shapes consisting of large bowls with a flint-scraped bottom,
(2) M. The 1990 Excavaticns at Arslantepe. Malatya, XIIL
anakkale, 1991: 181-183.
218
were concentrated close to it (Fig. 7b). To the was a comer bench
with one side rounded and the other having a step or raised edge, incor-
porating the bottom half of a large buried pithos (Fig. 8).
This room, like the adjacent room to the east, was bordered to the
north by a double wall, almost two rnetres thick, probably as a result of
partial rebuilding work. Like all the walls in the buildings, these had been
built using whole and broken bricks, same of them highly irregular in
shape, generally with the whole bricks placed along the outer parts of the
wall, and then using the fragments as filling material.
The eastem room (A684), which is smaIler, contained a large horse-
shoe shaped or oven made of bricks, brick fragments and mud,
which rested against a comer between two waIls or benches (Fig. 7b).
Another significant feature was the painted decoration of the northem
wall composed of red lines on white plaster, of which a fairly large frag-
ment had collapsed.
The building continues southwards and eastwards, the
impression given during the previous campaigns that it must have been
huge. Moreover special features, such as decorative are un-
known from other sites of the region and indicate an important function
for the structure, It is interesting to note that there is evidence, as yet pre-
liminary, of a building with 'mud from TelI Brak in levels CH
13-14, which belong to a more or less contemporary period, broad1y cor-
responding to Early Uruk in terms of Mesopotarnian
The pottery found in this building is entirely chaff-tempered and fall
within the typical Arslantepe VII-Amuq F repertoire, even though the
presence of the long store-room (A617) material, which has aIready been
partly restored, has given a more solid base to the typology of large-sized
pots (Fig. 9).
The discovery of this structure at Arslantepe provides a new insight
into the culture of the Late Chalcolithic period in the Upper Euphrates
and evidences the emergence of a local elite and the central role of this
site in the region before the Late Uruk expansion At the
same time the continuity of its development with phases of full affirma-
tion of early state society in the Late Uruk period is evident. These dis-
coveries emphasize the importance of the local component in the devel-
opment of a centrally-structured society in the areas around the northem
(3) J. Oates, Teli Brak: The Uruk/Early Dynastic Sequence, in U. Finkbeiner and W. Rllig
(eds.), Nasr, Periodor Regional Style?, Wiesbaden 1986: 250.
219
borders of Mesopotamia, and are evidence of the existence of different
interrelated poles in the process of the fonnation of the Early State, with
each pole having its own history, and forming the focus of a vast network
of interregional exchanges in the Late Uruk period.
Restoration activity
Lastly, work continued on restoring the mural paintings which deco-
rated the central room in the store-room complex of the palatial building
of the Late Uruk period (VIA period).
On the end wall of the room, on each side of a deep niche, two red
and black paintings on the white plaster background had come to light,
representing two almost identical stylized "human" figures with their
arms raised and long wave stribes on their head (stylized hair, perhaps?),
standing behind a table with raised edges, possibly an altar, and under a
sort ofrichly decorated canopy.
In the 1991 work proceeded on the investigation of the
south wall of the room where three layers of paintings emerged after the
delicate operation of removing many layers of white p1aster. Even though
they have only been part1y exposed theyall exhibit features of interest.
While the top (the most recent) and very poor1ypreserved layer depicted
a smaller human figure, still stylized, but with different features and pos-
ture, the middle layer which appeared to match the two main paintings on
the end wall, depicted a personage which looked identical to the two,
thereby reinforcing the importance of the ideological message this paint-
ing represented through the repetitiveness and standardization of the im-
age. On the third layer, of which only a small area has been brought to
light so far, not only was a diffierent hue of red used, but a different sub-
ject seems to be represented there, in a sort of frieze with one (or two?)
rows of goats enclosed between two red bands. On anothen part of the
wall close to the comer with the back well, a grid-shaped motif is already
visible.
These mural paintings, which may have decorated the whole room,
are extremely rare examples of this kind of artistic expression from that
period, and in view of their location they provide some indication of the
importance of the role of ideological aspects in connection with the
centralization process.
220
Fig. la
Fig. 1 Arslantepe. south-wcstern ares. Early Bronze 11 house (period YlC)
221
91 - - - - -41 r - - - - - Oj' 1-- - - - 21
i i i i
, , i i i
o 1 2 3 4$ S 1Qmt
i ' , , i i i i

i
i
i
i
i
,--
i
i
,-----71
i i
i
i i
i i
: i
i i
L --.J
r-----i51
i
i
i
i
i

L -.J
;----fi
i 11 i
i
i
i
>/. .-J
,-----i3I
i i
i i
i i
i i
i 1
1 i
L --l
E
1-----51
i
1

r------- -f6l
i i
i i
1 i
i i
i i
i i
L J
i
i
i
i
i i
i 1
L -.J'
,-
i
i
i
D
ar - - -
i i
i i
i
i
i
1 1
L --.J

Fig. 2- Arslantepe. area. Planof the EarlyBronzeII house

,
Fig.3a
Fig. 3- Arslantepe. south-westem area. Pottery from room A6 07, Early Bronze
II house
223
(
!
Fig.4- Arslantepe, south-western area. Metal objeets from roomA607, Early BronzeIIhouse
224
Fig. 5- Arslantepe. area. Early BronzeIB settlement (period VlB2): seetion of
the with pits for metallurgica! activity
225
226
Fig.6.
Fig. 6- western area. Room A650, period VIA
Fig. 7a- Arslantepe, westemarea, General viewof theLateChalcoHthic building, period vn
Fig. 7b- Arslantepe, western area. SE comer of room A682 and the adjacent room A684,
Late Chalcolithic building, period vn.
227
- - - ~
~
15
- ~
~ -
i
i
i
_t_."
A617
r-
i
i
i
--:....,+
E
,---
,
---,
, ,----
D
1-----
1
i i
i i
i i
i
i
L
~
Fig.9.
Fig. 9- Arslantepe. westernarea. Pottery fromtheLate
C h a l c o l i h i c building (period VII)
229
GLTEPE KAZISI 1991 SEZONU
YENER*
Gltepe Arkeoloji Mzesi ile halinde srdr-
len bir projedir. Metal biri olan Gltepe
atlye ve Kestel maden iermektedir,
suda Gltepe, deniz seviyesinden 1767 m ykseklikte
bulunmakta ve 60 bir 1).
Kalay ve demir ieren Kestel 2) Tun maden 2
km tepede yer Kestel kalay madeninin, Glte-
pe'nin atlyelerinde srdrlen retiminin gz nnde tutulur-
sa, bu birimlerin arkeolojiye olan nemi ortaya
PROJE
Sahada dahil olmak zere), 15 Haziran
1991'de ve ekibin blgeyi terk 12
gnne kadar srd. 1991 Gltepe'de ge-
bir kazmak ve Kestel maden olan galerilerini
aarak yeni blmlerde srdrmekti,
gsterdikleri ve iin
Mzesi Mdr Erol Kltr Mdr Ozgr Bilen ve
Hilmi Atabey'e, Kltr ve Turizm ve Mzeler Genel
Mdr M. Akif ve genel mdrlk grevlilerine, Va-
lisi Ahmet Ozyurt'a, Ahmet
Belediye Harun Ergin'e ve Smithsonian Institution Con-
servation Analytical Laboratory'nin Arkeometri Blm
nm tmne borluyuz. Proje National Geographic Society, Nati-
onal Endowment for the Humanities, Institute of Aegean Prehistory,
Smithsonian Institution, Historical Mining Society ve Universi-
tesi parasal destek

Do.Dr. YENER, Analytical Laboratory, Archaeometry Department,

Smithsonian Institution, Washington D.C. 20560 USA.
231
ekibi, mzesi Do. Dr. K. Yener'in bilim-
sel M.T.A. dan Dr. T. Jeomorfolog F. Sancar Ozaner,
Jeolog Necip Pehlivan, Arkeolog Ergun Mzesi'nden Res-
teratr Arkeolog ve Universitesi Tarih Bl-
m'nden Arkeolog BehinAksoy'dan ve Kimya Blm'nden Prof.Dr.
Hadi zbal ve ailesinden Ekibin yesi Yale Uniyer-
sitesi yksek lisans Arkeolog Gl Dokuz Eyll Uni-
versitesi'nin Rezistivite ekibi (Levent Akyol, Ozkan Bayri, Engin Deniz)
Dr. Mahmut Drahor ekibine Arizona Uni-
versitesi'nden Jennifer Jones, Jane Peterson, Thomas Chadderdon, Eric
Klucas arkeolog olarak, Historical Mining Society'den Lynn ve
Sheelagh Willies, John Peel, Brenda Craddock, David Gale v.e Philip
Andrews madencilik ve arkeolog olarak, Kandilli
si'nden Dr. Ponat ve Dr. Orhan Uyar magnetometre ola-
rak izimleri Cindy Ott ve Lois Kane Atom
ma Spektrometre analizleri Universitesi Kimya Blm'nden
Prof. Dr. Hadi Ozbal, izotop analizleri ise, Washington D.C'de
Smithsonian Institution Conservation Analytical Laboratory'da Dr. Ed-
ward Sayre ve Analist Emile Joel Tarama-
elektron mikroskop, difraksiyon ve bilgisayar ise,
kururnda Do. Dr. K. Yener Potala-
rm analizleri iin mikroprob ve tayini DTA analizleri kururnda
Dr. Pamela Vandiver ve British Museum'dan Paul Craddock
Botanik veriler Mark Nesbitt gerek-
Kemik analizleri Fordham Universitesi'nden Dr. Alan Gil-
bert analiz
birok ziyaret yerel yneticilerden
Cornell Universitesi'nden Dr. Peter Kuniholm ve ekibi. ka-
Prof. Dr. Ufuk Esin ve ekibi ekibimiz
Hyk ve Mzesi'nin
Saha sonucu,
1) 698 kaplayan drt blgesinin 2)
derinlik rezistivite
3) maden ve incelen-
mesi, 4) Blgesel kapsayan blgesel programa de-
vam edilmesi, 5) Magnetometre yntemi ile yer zonlan harita-
ve 6) Mzelenmeye bulunan kk
kayda geirilip izilip belgelenmesidir. nk etapta
ve organik tasnif ve arta kalan
materiyal Radyokarbon tarihlenmesi, thennoluminescen-
ce tarihlernesi ve bitkisel incelemeler iin rnekler ve tekuolojik, ekono-
232
mik ve paleoekolojik olgulan ortaya koymak iin cevher, curuf, pota par-
toprak, polen, kl rnekleri 7) Mzesi'nde "Ma-
dencilik ve bir salonu 8) am-
blgesinin jeomorfoloji ve yeni maden ocaklan

Gltepe A Blgesi
LO m lik uzunlukta amalar ieren A blgesi Gltepe tera-
ya da gney zerinde 443 m' lik bir kaplar 3,
4, 5). bu sektrn potansiyelini incelemeye, en ye-
terli bilgi verecek yatayamalan Ay-
nca, derin olan tm tabakalan gsteren bir stratig-
raft elde etmeye
A02 ve A03
Bu amalar tepenin en yksek nokta olan A
30 m gney, ve 8 hafta zaman
1990'da bulunan 4 4. hem hem de derin-
Yer evlerin daha erken evreleri bu odada
Bu sektrn orta blmnn bir elde etmeye ve sta-
10 m lik kare 16 m'
lik 2 ortaya iinde cevher
aletleri, bol Tun II ye ait anak mlek, cevher filizleri,
izabe potalar ve domestik da ieren ev da bu-

A06, Al4, A22
300 m' lik bir kaplayan bu ama-
dan ana kayaya ok bir ve atlye mekanlan ol-
yer ortaya ...Bu evlerinin ya-
Kapadokya Blgesi'nde Urgp, Grerne ve Kay-
bulunan blgenin volkanik
kullanarak, mahalli evreyi kazarak
le benzerlik Yukanda da belirtilen malzemenin ay-
nca lm iin tek kulplu kaplar ve iinde de kalay
tozu Birok kiler gibi ufak ve dolu
Bulunan dokuz tane yer ve onlara
ana kayadan ukur
A23 ve.A24
Bu amalar tepenin gney yer aydan fazla
bir srede ve yukan 127 m' bir alan Birok derin ve
233
ukurlar ieren yer evler Bu veya ukurlar
byk ve kk aletler, keramik kemikler ve
ieren bir tabaka ile
Ufak yer bir hcre yer Bu hcre
ana kayaya 80 cm Hcrenin
yerlere iinde in situ keramik materyal delikler Bir
yerde ise, pitos dibi iinde ukurlardan birinde 6
bir ocuk iskeleti Bunun nemi, mevsim-
lik, bir ky ailelerin de bir yerle-
ortaya
Atlye birinde izabe benzeyen ve stnde
de metal dolu bir pota Bu odalarda ok pota parala-
n olarak da pota tipleri ortaya Potala-
nn hemen curuf Obsidyen, damga m-
hr, boncuklar, ve geometrik desenlerle kilden
veya dekorasyonlar da bu odalarda
Gltepe B Blgesi
B02, B03, B04, BOB, B14 Amalar 6)
B blgesi dik olarak alalan yamata ve 10 m' lik 3. a-
204 m' lik alanda
bir kuzey-gney yerlerde 1 m 10 kadar BOl a-
iinde olarak bulundu. Duvar byk dzensiz
cevher aletleri ve yzeyi ukur
ile Bu sur ya da teras
olup anlamak iin takip kuzey ynnde amalar

fizibilite bir kuzeye
tepenin kuzey ucunu evreleyip, yne dnerek gster-
mektedir. Gelecek bu kuzeye uzanan sur
dibinde bir ok pota ve aletler bulun-
hemen iinde byk apta bir potalardan
ve fizibiliteden
Kestel Maden
1991 sezonunda ekibimize kanlan maden ile
Kestel maden Yer yeni ocaklar bulundu ve
yen maden yeni izimleri tahminimizden
234
misli daha byk ve 1.5 km labirent gibi galeriler
Maden galerilerinin birinde daha nce
toplu mezar bulundu. Mezar, battal bir koridorda,
sonradan ile anak Tun ait ol-
ve llerin 12-15 galerilerde
Tun, Orta Tun, Demir ve Bizans anak obsidiyen
ve aletler bulundu. ve demirden ve aletler

Galerilerin iinde iki yeri Birincisi ana
ise, ocakta ama-
da Kltepe II tipi tek kulplu kap bylece maden Orta
Tun'ta da
ile yeni pegmatit (zengin kalay damar-
ve damardan cevher rnekleri ve analizleri Kestel made-
ninde kalay MTA dan gelen uzman jeolog Necip
Pehlivan maden jeolojik anlamakta ok ol-
Arkeolog Ergun Kaptan ile kalay ieren yeni bir maden
(Mine Celaller kyne daha olan bu maden
ileriki senelerde
3. Blgesel Yzey Blgesi
zellikle, Kestel ve Gltepe'deki insan-maden ortaya
yzey ile mmkn 01-
Kalay 1987 ve 1988'de iki arke-
olojik ile devam 1991'de blgesindeki sarp
tepelerin zerine toplam 21 Bunla-

.. Gmk, Ziyaret Tepe, Tepesi, Karaca
Oren, Tepe, Tepesi, Hyktepe, Mev-
kii, Kuru Burun Tepesi, Boztepe, Karatepeler, Kale Tepe, Ka-
Kk anak Tepe, Byk anak Tepe, evlik Tepe,
Bu harita zerinde alan
daha sonra yapmak
Gltepe ve Kestel Bulumulan 8, 9)
1. Potalar: yzeyi cruf ile byk paralar ha-
linde yzeydeki curuflu kalay metali

235
2. anak mlekler Red Gritty ware veya light clay
minature lug ware (Tarsus nk Tun II), minyatr kaplar, gaga testi-
ler, Plain Simple ware, Suriye metalik ware, koyu Orta Anadolu
mallan da
3. Aletler: Cevher gabb-
ro, diorit ve kuvarsit aletler, hematit hematit bal-
talar, boncuklar
4. Aletler: akmak ve obsidyen aletler,
5. Kleler iin iki yataklar ok yzl

6. Metal: bir ok spiral kpe
Tun tabakalardan demir balta ve
7. topraktan kabartma ile nesneler,
kemik
236
AREA B
-"
.. T2&
'"TIs
m
#.pT_A
..
'"
n
AREA A

r.,
0'0
GLTEPE EXCAVATIONS
SCALE i; 1000
C.OTT
1- Gltepe 1991
"TU
N
237
238
~ .
i
s
,.
239
240
i?
+W
__ .,_
5- A22/A23/A24
Tun
241

LV
BI2-01,02,re,04 HCAVATlON UNFINiSHED
912-0300

are-oeoc-cce
001 ,_S?,
,,,
] FHe -7v--:
8 "'"00

6 Gltepe. Bl2 Yeralu DkTun
00,
ccs

00,
11Eo;."
D
GOLTEPE EXCAVATION 1991
AREA Bo TRENCH 12
1020

812-0200
i
s
(

...
". '.
'. :.

19
7
17
6

_ , =:...::L;':':-c
3 - -""'--
e
_::: .. :'.
.... ;:;""':- .. ::
.:.,' . .
s@@_
9Ciili
_
118

16e<{ :)
MANUFACTURE
!il.ove"""
VEGETA TEMPER
. L TEMP
PORES ER ALlGNMENT
JOIN lINES
7- Gltepe, kalaycurufiII potalar
243
w
~
-c
,
~
,
~
~ ,
~
r
z
r
~
r
~
o
r
]
w
r
N ,
z
i
g
O
r cc
m ,
r
~
~
,
""
~
~
i
ee
<
r
o-
w
,
0- I
~
,
~
r
,
.El
,
,
f
r
r
,
'O
,
o
,
,
00
w ,----
~
]
m

Q
"
""
~
o
244
,
. --1.
- "'.
(fil"""Z1)U ii

-\'
(\',1 .ii"! ::,
,-, ..... " ,J" (,",'
""12 1:1
("'1i"'",,( .. If........
$"11 +iii>
.......

l'I(,.,<.L
----
(J

-o
i.:
(iif<fr",S3 .. UL:-
a"
L-.
."11.,.',. C"'r'I",la""3' e,''J
..,(
i3lt '
:;.....,
6Gr.:. :':.1' , . ' '1
. ,c,;:: .,
9- Gltepe. Ilk Tun II/ILL
245
ZANKHYK KURTARMA KAZISI - 1991
Hseyin SEVER*
Zank Hyk kurtarma 22/07/1991-21/08/1991 tarihleri
da, Kltr ve Mzeler Genel 02/05/
1991 tarih ve 2916 izinleri ile, ili, Avanos ilesi,
dahilindeki Zank Hyk'te T.C. Kltr
ve Mzeler Genel Mze-
si olan kurtarma Ankara Universilesi, Dil ve Ta-
Fakltesi yelerinden, Dr. Sabahattin Bayram, Dr.
Salih een'in ile, Y. Do. Dr. Hseyin Sever'in ilmi sorumlu-

Mzesi Mdr Seracetlin de zaman zaman
yine Mdr Arkeolog Halis bulu-
ve mzede Arkeolog Murat da
Zank Hyk Erciyes Universitesi, Tarih Blm
Grevlisi Hasan Ali Ankara Universilesi, Dil ve Tarih-
Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm son
lerinden: Yusuf ve Musa Serdem; fakltenin Dilleri ve
Kltrleri Blm Reyhan Mert, Ay.fer Cevdet
Yusuf Albayrak, Blent Alkan; Gazi Universilesi,
di ve Ticari Bilimler Fakltesi son Mustafa Balaban da
tirak
Zank Hyk, ili, Avanos ilesine
4 km kuzeyinde yer Ankara-Kayseri ka-
rayoluna ve 10 km bulun-
(Resim: 1).
ekibimiz, Sanlar gzergah yolu zerinde,
Belediye kasaba
ile olan Kur'an Kursu
yerine ve yaya olarak
Y. Do. Dr. Hseyin SEVER. A.. Dil ve Fakltesi. SOmeraloji Ana Bilim
yesi.
247
Kunarma T.C. Kltr
lar ve Mzeler Genel M-
zesi Belediye Nusret ve ili-
cenap kasaba bir bor biliriz.
Kayseri'nin 20 km bulunan ve Asur Ticaret Koloni-
leri Anadolu'daki merkezi olan Kltepe (eski
makta olan ve bugn 18.000 ivi belgede
gemekte olan blgelerini byklerine
kklerine de wabartum verilmektedir) lokalize etmek
Kayseri-Kltepe ile Aksaray ili iinde bulunan Acemh-
yk ticaret yolu zerinde isimleri zikredilen:
Ulama ve gibi merkezlerden birisinin
yerini tesbit etmek 1990 yaz mevsiminde
de ve Aksaray illerinin dahilinde yzey
neticesinde tesbit 19 adet hykten birisi olan ve
hir ili, Avanos ilesine ierisindeki ok
fazla tahrip olan Zank Hyk'te, Mze ile
birlikte bir kurtarma hususunda T.C. Kltr
ve Mzeler Genel
kabul
Zank Hyk 22/07/1991-21/08/1991 tarihleri 20
i ile sonucunda
(daha nce yerli halk tahrip edilen blgede) ve gney
10xlO'ar m lik amalar Amalara ait muhtelif g-
rntler (Resim: 2, 3, 4, S, 6, 7, 8).
1. Ama plankarenin
da olup 1), yzeye Eski Tun, De-
mir ve Hellenistik devirlere ait olmak zere, seramik
ele 1 m moloz
olarak, ift bir hayvan iskeleti LS m ka-
dar restorasyonu mmkn olan iki adet
kulplu ve paralar halinde, Eski Tun
anaklar ele (Resim: 9, 10, ll, 12).
burada ok miktarda, Demir Frig Hellenistik ve
Roma ait, etdlk mahiyetteki seramik ele
2. Gney Buradaki J/lS-16, plankare-
deki alanlarda olup, 1 m Demir a-
ait ve zerinde mhr bulunan bir adet kulp ile, top-
rak ve kemikten Daha sonra LS m
248
yine toprak ve seramik ile, Fenike tipi silin-
dirik bir adet boncuk ele 2 kolayca res-
tore edilebilen 1 adet mlek (Resim: 13) ile, Frig, Hellenistik ve Roma
devirlerine ait olmak zere ok etdlk mahiyette seramik para-
Ian ele
Aynca, plankaremizin L-S grlen ve
eteklerine bir yerinde, daha nce yerli halk tahribe
bir alanda da kk apta bir olup, burada sadece
seramik paralanna
Maddi 1991 mevsimindeki
olup, gelecek mevsimlerin-
de daha verimli neticelere mit etmekteyiz.
249
-------.....::--::; ,,---'---'=--=---- ----- - ------ -------1
A8coEFGH IJKlMNQPRS
---1--1-+ -li--+---"'+---
e k i l : 1
250
Resim: 1- Zank Hyllk, genel
Resim: 2- plankare: O/P-15-16
251
Resim: 3- plankare. O/p-15-16
Resim: 4- Gney plankare. J/15-16
252
Resim: 5- Gney t e r a s a m a s , pliinkare: J/15-16
Resim: 6- Gney t e r a s a m a s , plankare. J/15-16
253
Resim: 7- Gney t e r a s a m a s , pliinkare: J/15-16
Resim: 8- Gney t e r a s a m a s , pliinkare: J/15-16
254
Resim: 9- EskiTun
Resim: 10- Eski Tun
255
256
Resim: 12- Eski Tun
Resim: 13- Demirdevrine ait mlek
257
PORSUK'TA DRTKAZI (1986-1989)
GENEL
Olivier PELON*

ili, ilesine 9 km ve Anadolu platosunu,
ukurova'ya ana yolun yer alan
Porsuk, 400 m yi bulan, kuzey-gney
en yeri 200 m kadar olan, evresindeki va-
diye gre 20 ila 30 m zeri dz bir hyktr. Hyk yatay
bir konglomera zerinde arkeolojik tabakalardan
Kuzeyinde ve gneyinde yer alan iki biri Toros-
lar'dan akmakta, ise Anadolu platosundan ve
gelmektedir. Tyanis blgesini Klek antik yol zerin-
de yer ok nemli bir stratejik konuma sahiptir.
1968'de bir 1969'da
Lyon Universitesi'nden Prof. Dr. Olivier Pelon
olarak 1977'ye dek Daha sonra, Fransa
'nca kredinin kesilmesi nedeniyle
1978'den 1985'e kadar sekiz sene ara vermek zorunda d-
nem zerinde amalar bu sre iinde tahrip
1984'te de deposu,
dinamitler yznden byk l-
de Uzun sonra, deposu, ocaktan
menzilinin kalan bir yerde, eskisinden daha kk de olsa,
yeniden
1969- 1977 ilk dnem drt

- Bunlardan ilki 1), kyne
ve az nce szn giden toprak yolun
Prof. Dr. Olivier PELON. 606 Route de la Garde. 69760 Limonest/FRANSA.
Aksel TIBET. Cad. 301n. 81060 Erenky!lSTANBUL.
259
Burada 1969'da Ge Roma dnemine tarihlenen bir istinat du-
van Duvann ele geen bir bir
silosu ve bol miktarda cam bir sre
gstermekteydi.
- kesiminde, 1960 ky yolunun
buldozerle toprak noktada
u. Bu Roma, Hellenistik ve Frig Hitit d-
nemine tarihlenen, ancak Eski Demir da devam
bir sur sistemi gn
- egemen olan gney 1968
nc Hellenistik ve Roma ait sur
ile, Eski Demir tarihlenen mekanlar ortaya

- Drdnc ise ve burada
lan 8 m arkeolojik birikimdeki
Ge Roma dnemine tarihlenebilecek yzeydeki nekropolden,
bir Hitit kadar bu ke-
simde, dneme ait bir surun da
bugn burada size genel bir
ikinci dnem nce, Hi-
tit dneminden Ge Roma dnemine dek 1500
sreyle iskn Anadolu'yu Suriye'ye
yan yol zerindeki Klek kontrol eden bu Hitit
mesinin, 1937'de Forrer'in ne gibi Dunna muhtemeldir
ve Hititler'in Dunnasi. ve Ptolemaios'un
szn Tynna byk bir
1986
daha nce olan temizlenebilmesi iin
izin sayesinde hykteki 1986 yeniden
kesimde deposundan geriye kalan dikkatle gz-
den geirilerek burada malzeme, zellikle de 4'teki
nekropolde ele geen iskeletler bir biimde toplanarak yeniden
tasnif edildi. Bu temizlik nceki
l'de olan Roma istinat ortaya
u.
2'deki Roma dnemi duvar
rgsnn iinde iki Roma sikkesi ele geti. Bunlardan iyi durumda olan
bir tanesinin arka yznde Erciyes Bu sikkenin
parator Gordianus III (tS. 238-244) dnemine ait tespit edildi.
260
kesimdeki 4'n olduka beklenme-
dik bir durumla 1976 Hi-
tit ait bir oda ortaya sonundaki byk
isiyle olan kuzey dibinde
bir blm 1986 burada
duvardan bir iskelet ortaya Elleriyle y-
zn olarak yatan bu iskeletin, F. Blaizot in-
celemeler sonucunda, 4-5 hamile 13-14 bir ait ol-
byk bir felaketin yzn-
den ve duvann
1987
1987'de de tam bir sylenemez. nceki
o lekli bir yapmak
zere izin Ne var ki verilen iznin yznden 1987
2 ve 4'te birer sondajla ve bu son
kesiminin temizlenmesiyle
2 (B2-C2 plnkareleri}
1970 bu kesimde sonucunda,
kuleli bir savunma duvanndan ieri uzanan dar bir geit ortaya
Geit birka blmden En ilk blm g-
uzanan, ie gidildike ykselen
uzunca bir rampa biimindeydi ve zerine
konglomera iine Bu blm birbirine
yanduvarlar benzer bir tekuikle Altta iri
bloklar (yer yer bloklara da stte ise kerpi kul-
ste gidildike boyu klmek-
te ve yer yer travers biiminde gzlenmektey-
di. Bylece duvar rgsne hem belli bir esneklik hem de
birbirine oluyordu. Geidin bu ucu
ge bir tarihte kerpi bir duvarla ve geit yoluna pithoslar ko-
nularak depo olarak
Geidin ikinci blm ama yatayolarak uzanmak-
tki duvarlar tmyle olup birbirlerinden tek-
niklerde Bu byk bir ev-
relerine ve onanmlara tekabl etmekteydi. 1987'de bu kesimde
temel bu evrelerin iyi
Geidin nc blm ise yine yatayolarak g-
neye bir dirsek devam ediyor-
du.
261
iki blm moloz dolgu 1987
ierik ancak birbirinden belli bir tabanla ay-
nlmayan iki tahrip gzlemlendi. Dolgunun kesiminde, ol-
gibi kerpi bir kemerin Bol miktarda
ele geen bu kesimde geidin zerinin, kemerin
bir rtl etmekteydi, Bu kesimde
iyice daralan geit yolu byk bir ift bir

Elde edilen verilerin dirsekli geidin nceleri bir tr potem
olarak daha sonra bu poternin kapaularak bir de-
poya nihayet bir sonucu zerini rten ah-
strktrn gerek tahrip sylenebilir. Ancak, iki tahrip taba-
taban gerekten
zamanlarda meydana iki tahribe mi etmektedir? Bu-
nun kesin daha sonraki ortaya
4
Kesimi (G3-H3 Plnkareleri): 1971'de bu kesimde
lan konglomera zerine bir sur
ortaya Kk boy bloklarla duvar, dere
ieren kumlu. bir toprak alunda Alt blmde
rg iinde grlen delikler, 2'deki geidin ol-
gibi, burada da travers biiminde
gstermekteydi. Duvann ortaya blmnde, 1.45 m lik ne
bir 1987 toprak dolgunun bir bl-
m daha bu Hitit surunun evreleri saptanmaya
Sur, bir konglomera zerinde
birok kez yeniden Erken Demir suru edildi-
de bu zeri kumlu toprakla rtlerek bir glasi

Kesimi (K2 Pldnkaresi): 4'n kesi-
mindeki Hitit dnemine ait mekan, Orta Demir duvar-
nedeniyle, 1971'de tmyle ve
gney bilinmekteydi. 1987'de bu kesimde
orta Demir skerek tmyle temizlerneyi
bir zerine
topraktan 2.50 m tabanda
bulunan bir ukur, iindeki 6.75x6 m
direklerden birinin olma-
262
temizlenmesi daha eski bir dneme ait bir surun,
mekan edilirken ortaya
tarihesi zerine bildiklerimiz, 1987'de elde edilen so-
nular sayesinde nemli lde sonunda,
yani XIII. hykte bir Hitit ve bunun
bir sona kesinlikle biliniyordu. Ancak gerek
surunun birbirini izleyen evreleri, gerek, Hitit me-
altmda bir sura ait bu
daha uzun sreli Hyk zerinde mstah-
kem bir mevkiin hatta Eski Kral-
dnemine
1988
1988 2'de Dirsekli geidin ikinci
blmndeki dolgu, bir nceki tahrip tabakalan konusunda ortaya
kan sorunun sistemli bir Bura-
daki tahrip da birbirlerinden bir tabanla ve
aralanndaki tek ierdikleri molozlann grld.
Alttaki iinde, olduka byk boyutlara yan
paralanna Dolgu sonra ortaya
kan geit zemininin, konglomera killi topraktan
gzlemlendi. Ancak, zeminde, geit yolunu enlemesine kateden,
40 cm kadar bir ukurun grld. Bunun, geit
ve ona savunma sisteminin edilmesinden nce burada bulunan
bir sura ait temel ukuru de, kesin bir sylen-
mesi mmkn grlmemektedir.
1989
1989 kesimde, 2'deki dirsekli geidin dolgusu-
nun devam edildi, kesimde de, 4'teki Helle-
nistik ve Roma tabakalannda

kesimindeki ge dnem saptamak
1969 ve 1971'de n, KI ve,TO planka-
relerinde Bu sonucu tespit edilen evreler en
yenisinden en eskisine
- Birinci evre: terkedilme dnemi iV. gn-
mze);
263
- evre: nekropol d.s. III.
- nc evre: hykteki son d.s, II. Ill,

- Drdnc evre: sondan nceki (ls. I.
sonu-LS. II.
- evre: hykteki sondan nceki (Hellenistik d-
nem)

B3 ve B4 pliinkareleri olan ama kenar
bu kesimde geit yolu iindeki bir kez daha
kontrol edildi. Ama st yzeyi ile dolgudaki st tahrip tabaka-
Erken Demir anak ieren drt katman ve bun-
iki taban Dolgudaki tahrip iinde de,
geit zemininin zerine bir konumda ve genelde geit yolu eksenine
biimde ok ortaya
zemin zerine bir dizi pithosu ezip
zerinde, topraktan bir taban ele geti.
gsteren ve moloz dolgu ile bir olmayan bu taban
st kmesiyle buraya Nite-
kim, zerinde ele geen bir dkm drdnc
0.53 m daha ortaya Bu durum, nceki
larda da tahrip tek bir tahribe ait ka-
Tabakalar fark, bunlardan birinin st teki-
nin de zemin tahribinden sonucu Ote
yandan, dkm iindeki tabakadan
Prof. Dr. H. Ozbal analizi, bu kapta dkm
madenin Sz konusu byk bir ola-
Bulgar maden filizden
Hitit dneminde Porsuk'ta rnstahkem bir ana ne-
denlerinden biri belki de maden retimiyle
Geidin bu kesimini kuzeyden alt blmn-
de biimde gzlemlendi. Bu malze-
me, gerek yatay biiminde, gerek iine
ru giren travers biiminde Cornell Universitesi
dendrokronoloji ekibinin duvarlardaki ya da zemine
kalaslardan rnekler zerine analizler, 1.0.
XVI.
sorunlardan kaynaklanan ve hedeflenen
ama ile eldeki olanaklar Porsuk'ta 1986-
264
1989 drt mevsim hyk zerine bildikle-
rimizi, zellikle Hitit dnemi iin, dikkat eken bir miktarda
Moloz birikiminin ok alttaki tabakalarda
lde Ancak, Porsuk LL.
itibaren Tyanis blgesinin en nemli olarak g-
zkmektedir. evresini saran kulelerle surlar sayesinde,
de gneyden, Toroslar'dan ve Kilikya gelebilecek sal-
Porsuk daha o dnemden
Bolkar bir vadisinde yer alan Bulgar maden
la iindedir. Porsuk'un, madenin retimini denetlemenin
ticaretini de kontrol
265
1991 AZ
Metin AKYURT*
BahattinDEVAM
Hayat ERK4,NAL
TubaOKSE
Gimavaz 1991 aylan iinde h-
bulunan
(Resim: 1). Bu ilk kez 1984 bir
sondaj ukuru bol miktarda Ninive 5
zerine daha sonraki bu sondaj ukurunun boyutlan
1990 kadar bu alanda yrtlen sonucunda 20x15
lik bir elde mimari tabaka iinden takriben
70 M.O. 3. bin mezan Genelolarak Er Ha-
nedanlar Devri iine bu mezarlar vesilelerle bilim

1991 mevcut biraz daha gney istikame-
tine daha nceki
bulunduklan mimari tabakalar zerinde
Metin AKYURT,
Bahattin DEVAM,
Prof. Dr. Hayat ERKANAL, Dil ve Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi B-
lm Arkeoloji Anabilim
Do. Dr. Toba KSE, H.O. Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm, Arkeolo-
ji Anabilim Beytepe!ANKARA.
(1) 1991 Gimavez Kurul yeleri: H.O. Edebiyat Fakltesi yesi
Do. Dr. Tuba kse; Kltr Arkeolog Naci TOYkA.. Dil ve
Fakltesi ve H.O. Sosyal Enstits Doktora Ar-
keolog Metin Akyurt; H.O. Sosyal Bilimler Enstits Doktora Arkeolog Bahattin
Devam; H.O. Sosyal Bilimler Enstits Doktora Arkeolog Bora Uysal; H.O. Sos-
yal Enstits Yksek Lisans Arkeolog Trker Trker; H.O. Sosyal Bi-
Enstits Yksek Lisans Arkeolog Nurcan Kkkaraaslan; A.O. Dil ve
Fakltesi Seval Konak, Hakan Aslan; Mnih niversitesi Oas-
ya Arkeolojisi Enstits Andreas Schacimer, Aynca Mzesi Mdrl-
Arkeolog Ali Oder Kltr Temsilcisi olarak
(2) H. Erkanal, Xfl. Sonulan I, Ankara 1991, s. 282 v.d.
267
15x5 m yzey
ken arazinin gz nne malzemenin genel
!endirmeyi etkilememesine zen Bu alanda takriben i m
derinlikte ilk tespit kesimlerde de
gibi toplama Bu di-
tersine tm kaplamamakta, belli noktalarda yo-
(Resim: 2). Bu gneyama ortala-
nnda taban grnmndedir. Uzerinde ve evresinde
ve tespit iri
da tespit bu daha yu-
kardan Mevcut taban da dikkate olur-
sa, bu grubu I.

seramik rnekleri toprak erozyonu nedeniyle belirli bir
btnlkten yoksundur. M.O. 1.-3. bin seramik rnekleri bir
kilde tespit Bu nedenle i. dayanarak tarih-
lendirilmesi
i. tabakayla ilgili bu g-
ney I. tabakaya ait iki p ukuruna ve II. tabaka kerpi
kesimlerinde yama ne-
deniyle herhangi bir mimari tespit Kerpi
ve iki kerpi duvar
Birbirine dik konumda olan duvar biri kuzeydo-
istikametinde Bu ucu,
dik uzanan ikinci duvarla i m bir
de son 90 cm bu ucu, a-
girmektedir. kerpiler 41x41xl2
cm olup duvar iinde iki yanm, bir tam halinde kulla-
Bu ok dar bir alan iinde orjinal
konumda seramik Habur t-
rnde olan bu rnekler byk boy kaplara aittir. duvara dik olarak
uzanan ikinci duvar tek dikey halinde daha ok temel koru-
90 cm bu ikinci duvar zerindeki kerpi
ancak yer yer tespit (Resim: 3). Bu ikinci tah-
hemen bulunan i. tabaka p ukurundan kaynaklanmak-

II. tabaka ile kesimlerden toplanan seramik rnekler ara-
Habur Aynca siyah ve as-
seramik rnekleri de tespit edilmektedir. Habur para-
(3) H. Erkanal, XII. L Ankara s. 2S1.
268
Ian, genellikle mleklerin kann ve boyunla-
nna aittir. Kum tanesi, saman, kire kaba gruplara ait parala-
n; genellikle ie basit, ya da profiller gste-
rir.
Seramik gz nne II. M.. 2. binin
tarihlendirilmesi gerekmektedir. Bylece Girnavaz'da ilk kez Eski
Assur Devri bir tabaka ile ortaya Her ne kadar i. tabaka ka-
malzeme veriyorsa da, genel konumu dikka-
te II. tabaka ile
rnek ve, bundan sonraki iin
M.O. 2. bin mimari SxS m lik bir
alan iinde muhafaza Sxl Om ilk ama kesiminde daha es-
ki tabakalan tespit etmek iin
II. tabakaya ait
nndan biri hemen insan
Bu kemikler II. tabakayla bir mezara aittir. Bylece Gir-
navaz'da ilk olarak bir 2. bin mezan tespit (Resim: 4).
Bu mezar 66xS8 cm boyutlannda basit bir ukurdan Uzeri
63x49x7 cm boyutlannda, istikametinde bir
Bu kapak istikametinde yatmak-
ta olan iskelet hocker Tm kemikler
Bu iskeletin kann bant bezekli bir Habur
nin sadece boyun ve omuz tespit Bu iskelet
zaman, hemen ikinci bir iskelete ait paralan
Her iki iskelete ait kemikler sonucu birbiri iine
iskeletin ok ince bir Habur vazosunun sadece
boyun tespit Gerek l gmme adetleri, gerekse mezar
bu 2. bin mezan, 3. bin mezarlanyla
ok zellikler gstermektedir. Bu da belirli bir etnik orta-
ya
devam bu alanda aynca civann-
da bebek iskeleti Basit bir gmlen bu
bebek iskeletlerinin mezar grlmemektedir (Resim: S).
buluntu durumlan ele tm bu bebek iskeletlerinin II. tabaka-
ya ait gerekir. Y bir bebek iskeletleri,
n bir ocuk etmektedir.
sonra yrtlen sonucunda M..
3. bin tabakalan iine Ortaya bir tabaka, yani
269
III. temel
tek bir mekan tespit (Re-
sim: 6). Kare grnmndeki bu kuzey duvan arazi ne-
deniyle olduka bozuk ve dzensiz
olan duvarlar iinde zaman zaman blok da 1-1.5 m
olan bu i 2.5-3 m
Bu kesiminde arazi daha da
tedir. Bu durumda III. tabaka ancak arazinin daha yksek oldu-
gney kesimde Bu istika-
metinde uzanan dzensiz bir alunda
bir III. tabakaya ait
kuzeyinde ise bir ortaya
Dibe daralan bu toprak iine
Korunabilen st 90 cm olup tmyle seramik hamurundan
Byk lde tahrip ve grnr bir mimari
III. tabakaya ait kuvvetle muhtemel-
dir.
III. seramik rnekleri Ninive 5, meta-
lik kap, Habur ve az da olsa siyah-gri kap
gruplanna Derinlik Habur olarak
azalmakta ve neticede son Bu safhadan itibaren Ninive 5;
metalik kap ve kaba kireli, saman kap gruplan bymek-
tedir. seviyelerde az miktarda ince mika -ve
krem rnekler tespit Bu tr rnekler daha ok ve
ie veya basit paralar
Derinlik Ninive 5 ve metalik kap rnekleri daha da

Seramik III. tabakadan elimize geen
toprak hayvan ve kemik illet gibi buluntular tarihlendirme
nem Eldeki buluntular m.
takribi olarak M.O. 3. binin ikinci belki ge bir evresine tarih-
lendirilmesi dahilindedir. Seramik sona
tarihlendirme belki daha kesin bir netice elde edilebi-
lecektir.
m. tabakaya ait nemli bir toprak mezar
(Resim: 7). Burada gmme
Birinci gmme istikametinde
len kk bir kp iinde Kpn dip olup
dibe bir yerinde zellikle bir delik ok b0-
zuk durumda olan iskeletin ayaklan dipten Bu kp
270
daha nceki gmmeye ait iskelet byk lde tahrip ol-
iskeletin ayak ise
tespit Fakat kemikleri ok iin ke-
sin En iyi korunan iskelet nc gmmeye
aittir. Burada tespit edilen iskelet gney-kuzey istikametinde hocker
durumda kol zerinde, sol kol ise yz nnde-
dir. dere daire evre-
sinde kaplar (Resim: 8) ve bir anak, zerinde
bir bronz balta, bacak ile sol kol bir bronz haner,
diz evresinde ise bir sileks ok ucu mezar olarak ele
seviye gz nne bu gmme
zamanlarda
En gneyde bu sene kuzeyinde 1989
alanda da 1991 temizlik ve
Burada 1989 tespit edilen bir kerpi duvarlar
ve taban, LV.
IV. tabakada temizlik ve sonucun-
da 1989 mimari zellikler daha bir d-
1989 oval bir grnme sahipken, temizlik
sonucunda dikdrtgen bir duvar ortaya Bu duvarda 34 x
20x8 cm dere kilinden kerpiler
bakan i kerpiler
ise tahrip Bu nedenle duvar tespit
tir. kum ve amur harla
On derin bir ukur halinde olup kl ile
doludur. Bu kl zamanla iinden ekilerek buraya ol-
Bu ukur iinde 60 cm bir yuvarlak ortaya
U kat kilden bu zamanda evre du-
(Resim: 9).
ve dzenin 1989 i ve
yzleri tespit edilemeyen kerpi duvar temizlenince ilgin bir durum-
la ve duvara ait kerpi blokaj zerine otur-
(Resim: 10). Blokajda kerpiler
boyutlarda olup para, de tam olarak Blo-
kesimlerde, zellikle
blgede yrtlen taba-
safhadan ortaya Bu arada iin-
de Ninive 5 ve byk kap ele
ucunda 2 m yuvarlak bir p ukuru
(4) H. Erkanal, Xll. i, Ankara 1991, s. 281. Buradaki tabaka
1989 gre
271
yama yzeyi bu p ukurunun
hangi tabakaya ait Takriben 1,5 m lik
sahip bu ukur bir alt tabaka iine
Alt tabakaya ait mimari IV. tabakaya ait kerpi
kuzeyindeki alanda, kuzey-gney istikametinde iki paralel duvar
YasSi enine tek bu duvarlar
kerpi blokaj devam etmektedir. Bu duvarlar ala-
V.
IV. tabakaya ait iinden seramik rnekler
da kuars, saman ve kire kaba paralar en byk grubu
Orta ve ince karakterdeki paralar daha kk bir grubu
rur. az miktarda Ninive 5 ve metalik kap rnekleri bu alanda
tespit Kaba paralann nedeni,
bunlann iinde bir dolgu malzemesi olarak
ileri gelir. yama yzeyine ok alanlarda Habur r-
nekleri ok az da olsa tespit V. tabakaya ve V. ta-
baka seviyesinde, Ninive 5 rneklerinin byk bir artmakta-
Bunun metalik kap paralan da srdrmektedir. V.
tabakadan itibaren bezeksiz Ninive 5 izgi bezekli
olanlanda ilk kez ortaya Bu durumda izgi bezekli Nini-
ve 5 rneklerinin V. tabakadan itibaren daha yeni tabakalarda
mevcut kabul etmek gerekir (Resim: 11).
V. yer alan VI. tabaka 1989
sonucunda ortaya Bu tabaka istikame-
tinde uzanan ve iri ocak edilen bir temel duvanyla temsil
edilmektedir', 1991 VI. temsil eden temel ku-
zeyindeki alanda Gene 1989 burada
VII. tabakaya ait dolgu alanlan ve kerpi duvarlar fa-
kat mimari karakteri tam olarak Bu sorunu z-
mek, yani VII. tabaka mimari zelliklerini tam olarak anlayabilmek iin
bu alanda ve temizlik devam
VII. tabaka srdrlrken gney kenannda
VI. tabakaya ait gereken bir toprak mezar ortaya Ba-
sit bir sahip bu mezar iinde st ste iki iskelet tespit edil-
Ustteki iskelet istikametinde gneye ynelik hocker du-
rumunda Bu iskeletin omuzu zerinden on adet boncuk
(5) H. Erkanal, XII. Sonulan L Ankara 1991, s. 281 v.d.
272
tanesi n ise muhtelif, mlek
metalik kap rnekleri ortaya (Resim: 12, 13). Birinci iskelet
sonra, istikamette yatan ikinci iskelet
ynelik hocker durumunda yatan ikinci iskeletin eli ze-
rinde bir anak, sol eli zerinde ise bir vazo tespit Her iki kap
da metalik grnmdedir. Bunlann zerinde iki adet bronz
topuz bir bronz halka, evresinde frit ve kemikten
10 adet boncuk tanesi Bu ikinci iskelet, byk
la sonraki gmme sonucu tahrip hatta kemikleri bu ne-
denle yok
tki iskeletli mezar sonra alanda
malan devam neticede byk bir ait kare grnmnde bir
mekan Bu mekan, iri bloklardan ve
zeyde kr duvar zellikleri dzensiz bir temele sahiptir. Bu
temel byk bir ihtimalle alt kat kerpi duvar ve dolgusu iine
rak Bu temel ve gneye
devam etmektedir. Bu nedenle bu yn-
lerde gerekmektedir. tki dikey duvan
zerinde tespit edilen kerpi duvar temellerin st
kerpi duvar devam gsterir. Mekan iinde grlen
bir taban ve bir yeri, temellerin zemin iinde
zemin zerinde de ortaya Bu kr du-
var temelleri, alalan ve bir
zemin zerine Bu zeminin
nedeniyle Bu mekan veya ait
1986 hcre olma-

VII. temsil kuzeyindeki daha seviye-
deki bir alanda yrtlen sonucunda VIII. tabakaya ait
mimari zellikler ortaya Burada ve
istikametlerinde uzanan iki temel grl-
Her iki temel da blok Bu
ait olmalan kuvvetle muhtemeldir. Bu kesimde aynca
iki kp dibi; biri 60 cm, 55 cm zerleri anak paralanyla
iki ve bir taban tespit
VIII. tabaka seviyesi daha nceki kerpi duvar
izleri tespit fakat Bu kerpi izleri ka-
IX.
(6) H. Erkanal. XI. I. Ankara s. 263 v.d,
273
Sonu olarak Gimavaz 4.okuz ta-
baka tespit Bu tabakalardan ilk ikisi MO. 2. bin
Yani Eski Assur Devri'ne tarihlenmektedir. Son drt tabaka ise
daha ok kk buluntulara dayanarak Er Hanedanlar Devri safha-
Ortada kalan tabaka ise bu iki dnem ara-
yer Gerek gerekse mimari or-
taya bu daha kesin tarihlendirilmeleri, kk bu-
luntular zerinde srdrlen sonucunda mmkn olabilecek-
tir.
274
Resim: 1- Gimavaz,
Resim: 2- Yzey alundan
275
Resim: 3- II. tabaka mimari
Resim: 4- II. tabaka
276
Resim: 5- n. tabaka bebek mezan
Resim: 6- n . tabaka mimari k a l n t l a r
277
Resim: 7- m. tabaka mezan
Resim: 8- m. tabaka ele geen kap
278
Resim: 9- IV. tabakadaele geen f n n ve t a n d r
Resim: 10- N. tabakaya ait kerpi blokaj
279
280
Resim: 11- V. tabakaya ait izgi bezekli
Ninive5 k a b
Resim: 12- VI. tabakaya aitmezardan
ele geen metalik kap
Resim: 13- VI. tabakaya ait mezardan
ele geen metalik kap
1991 YILI ACEMHYK
Aliye zt.AN*
1991 Acemhyk Kltr ve Mzeler
Genel Ankara Universitesi Dil ve Tarih Fakltesi,
Trk Tarih Kurumu'nun izin ve maddi destekleri ile 10.8.1991-2.10.1991
tarihleri 1991
Ij
2) olarak
1)
1991 mevsiminde nceki gibi ve Ha-
tipler devam duvar-
lan kendi malzemeleri ya da llerde kerpilerle
Maddi olanaklara gre srdrlen gelecek
da devam edilecektir.
2)
1962 beri Acemhyk'te hyk ve alan-
larda Bunlardan stratigrafi saptamak hy-
gneyindeki YA-BB/SO-
51 plankarelerdeki amada XII. kata kadar Acemhyk'teki
bu bir alanda daha iin Hatipler Sara-
Bu alanda S-Y/29-32
Do. Dr. Aliye ZI'AN. Dil ve Fakltesi. Arkealoji ve Sanat Tarihi Bl-
m, ANKARA.
(1) benden Gr. Dr. Sleyman zkan, Arkeolog Birnl Alpaslan, Arkeoloji
M. And Atasoy, Hakan Hasan Karabulut ve Meral Kk Kl-
'tr Anadolu Mzesi'nden F. Zehra temsil etti. zverili
ekibine, ve herzaman gibi bi-
limsel ilgisini bizden esirgemeyen Prof. Dr. Nimet zg'e iten
krlerimi sunanm.
(2) N. zg, "Acemhyk'te 1977 Belleten (1978) s.541; "Acemhyk Ka-
1979 Belleten XLIV (1980) s.620-621; "Acemhyk 1981
Belleten XLVI(1982) s.989-990.
281
plankarelerinde 1963-1964 Assur Ticaret Kolonileri i
ve II. katlan III. kan
Aradan geen zamanla bozulan kerpi mimari temizlenerek II. kat
ve IlI. byk incelenmesi
Bu alanda ele geen dikdrtgen ya da yamuk 2-4
avlulu zel evlerdir. dzende Evlerin ge-
len ift Tmnn tabanlan Te-
mellerinde IlI. gibi iri
Duvarlar 60-75 cm birinde (Resim: 1) st
rtsne ait
Bu IlI. kata ait bir byk, drt kk byk bir
(y-Y/29-30 plnkarelerinde) nceki
lardan ve bu alanda IlI. kat zel evlerin-
den gstermektedir. Bu temellerinde
de Byk gney 3.60 m lik
(Resim: 2), 4.30 m traverslerle
birer mevcuttur. Tm olan sadece dal-
lan gvdeleri hali ile temellere Temeller-
de yerine kullanma ynteminin Acemhyk'de III. kat
dan sonra II'" katta tercih nceki
Onmzdeki bu tmn aarak zellikleri-
ni incelerneyi umuyoruz.
Bu sonradan ve ona paralelolarak
uzanan diktrtgen iki mekan mevcuttur'. Bunlardan V/29 plankare-
de yer (Resim: 3) ve duvan sonraki dnemin (II. ka-
kerpi silosu tahrip edilmesine iinde ok
buluntu ele Oda, tabana durumdaki LO iri kpn i
ve durumdaki kemik ve topraktan buluntulan
ile bir depo grnmndedir (Resim: 4, izim: 1). Kemikten
yedi adet sap ve bir (izim: 2). toprak eserlerin byk gru-
bunu seramikler Biri (izim: 3, Ac. 91-128)
arkta Devety, kahverengi ya da gri renkli hamurlan o-
ince kum, kire ve mika Bazen hamurlanna orta boy
da pembe stl kahverengi ya da si-
yah parlak Koloni tipik seramikleridir. Bir
hamurlan renginde Kap biimleri gaga testiler, ift
kulplu bardaklar, kulplu kulpsuz anaklar, fincanlar, aydan-
(3) N. zg, Anadolu X (1968) s.4, 8.
(4) N. zg. a.g.c., s.4. Lev.Il.Z,
(5) N. zg. _.g.e., s.S. Pliin
282
demlikler, mleklerdir (izim: 3-6). odada, kaplar
bezekli ve bezeksiz 23 adet ele Bezekli bir
inkrustasyon
Depo kpn duvarla kp
bir bebek olmak zere y-
nnde hocker tarzda herhangi bir hediyeye

III. ilerindeki bulun-
tulardan T/31-32 plankarelerindeki oda-duvar kenarlan-
na ancak gvdelerinin alt kpleri ve ok
daki boynuz biimli ocak ayaklan ile depo
Kplerden drdnn iinde birer ift kulplu bardak, fincan, mlek ve
anak (izim: 7) ele nitelikli V/29 bir
odada biri tmlenebilen vazolar mevcuttu (Resim: 15).
V-Y/29 plnkaredeki bir oda ise (Resim: 5). Bu odada
boynuz biimli ocak ayaklan, havan elleri ta-
durumda bir kpn bir vazo, iki kaide, fin-
can ve bir byk anak ele (izim: S).
III. mekanlanndaki buluntular gaga ve yuvarlak
testiler, ift kulplu bardak, fincanlar, mlekler, kuplu kulpsuz anaklar,
tabak, buhurdan gibi kaplarla topraktan hayvan figrinleri,
kemikten saplar, eki ve perdah aleti, bir pandantif ile ok sa-
(izim: 9-11).
1991 S-U/30-32 plankarelerde IV. kat
Bu alandaki IV. kat III. kat de bu
kata ait p ukurlan tahrip Ancak bir plan verebi-
lecek durumdaki gre IV. katta da ok ve
avlulu evler (Resim: 6). yamuk odalar
4Sx3SxS cm lik tek kerpilerle Mekanlar, kat1ar-
da gibi toprak Avlularda yer alan ocakla-
nn evrilidir.
Bu katta ele geen eserler an biimli bardaklar, kse, fincan ile ke-
mikten bir ve bronz bir (izim: 12). IV. kat
byk arkta tek renkli Koloni malzemesidir. III.
katta az devam eden an biiml! bardaklar IV. katta
olarak Yine III. katta az III:
(6) K. Emre, "Acemhyllk Anadolu X (1968) s.72. Lev.XXX, 3; XLII, 4.
283
ait paralar LV. katta gsterirler (Resim: 7,
8). IV. bir grup arkta devety hamurlu,
renk ya da kirli krem ya da kahverengi ile
apraz kafes motifleri ile bezeli Bezeme, da
dahil olmak zere btn gvdeleri ya da zerine
Bu trde vazo ve anaklar bezelidir. bu trde anakla-
nn paralel yiv bezerne de
Acemhyk'de YA-BB/SO-SI plankarelerdeki stratigrafi
da Eski Tun III. evresinden (VIII. kat) itibaren grlmeye
saptanan bu bezemeye sahip seramiklerin IV. kata kadar
olarak Bugne kadar III. katta bir

284
Resim: 1
285
Resim: 3
Resim: 4
286
Resim: 5
Resim: 6
287
288
Resim: '7
Resim: 8
. i
'.1
__i
i
i
':0..
i
i
. i
I D l ~ ~ l l
E
0-
o.
'"
o
~
o
u
r ;
>0
289
-0-
-0-
Ac.91-B4
-fi-
-0-
Ac.91-87
-0-
..
-0-

i:
;
\
:-0- :i
_Q_
-(}-
-0-
Ac.91- 86
-0-
Ac.91-113
290
2

Ac.91-88
! :
. ,

k.91-111.
Ac.91-128
Ac.91-130
'r'" .
i :..- :
d
\ . t . .
- - "'L
'.-.1\.
\ I'
"'. ,
<;
.: LU) )
i /
jr
~ /
)
/
Ac.9H27
Ac. 91-133
Ac.9H34
izim: 3
Ac.9H22
291
-@-
izim:4
292
Ac.91-115
Ac.91-116
Ac.91-126
Ac.91-125
o c - - + - - : " ,
, i
, i
r
i
Ac.91-146
Ac.9H47
Ac. 91-149
--@-
Ac.91-124
,--
c.--, "
I,
/ ,
i
i
izim: 5
Ac.91-129
293
Ac.91-117 Ac.91-118
Ac.91-119
Ac.91-120
-@-
Ac.9H50
Ac.9H21
izim: 6
294
Ac.9'-48
Ac.9'-24
Ac.9 I-I 52
izim: 7
Ac. 9'-30
--L_.__~
,
Ac.91-26
Ac.91-'SI
295
Ac.91-SS
Ac.91-S3
/
Ac.91-S6
Ac:. ll\-57
"c.91-5B
izim: 8
296
Ac9H61
Ac.91-159
izim: 9
Ac. 91-50
Ac.91-16
-@-
Ac.91-42
297
i

~
izim: 10
298
Ac.91-158
Ac. 91-157
Ac.91-25
Ac.9H42
AC.91-29
Ac.91-61
izim: 11
i ,
Ac.9'-80
Ac.9'-31
Ac.91-60
-c:QZ?l??tZ_
Ac.91-140
299
",-----4--- __ "O
Ac. 91 -35
~ /
Ac.91-45
c
r - -J= = -.!,' ..... - .... , , r...... ,
i '. \
) i
~ i
/
Ac.91-21
Ac.91-153
'I,
- ~ -
Ac.91-160
Ac.91-154
izim: 12
300
KONYA-KARAHYK 1991 KAZISI
SedatALP*
1953 beri srdrlen Konya-Karahyk ka-
16 Temmuz 1991 tarihinde 19 1991 tarihinde sona
Dil ve Fa-
kltesi'nden Yrd. Do. Dr. Sedat Erkut, Gr. Turgut ve Arkeo-
log Neriman Tezcan grev ekibimizde Dil ve Ta-
Fakltesi Levent S. ke,
Sevda Ozer, Elif Siren ve Mustafa Onaran Kl-
tr ve Mzeler Genel Isparta Mze-
si'nden Sedat Heper temsil
Karahyk'te 1991 da X ku-
zey devam (Plan: 1). Bu blge zerin-
de hassasiyetle nedeni 1984 merkezi meyda-
na devam
ederek ortaya 1990 hem
hem de ve Kuzeyde h-
gelen yolun bulduk. 1991'de elde
miz mimari satha ok olduklan iin kadar
parlak Seramik buluntular da zen-
ve gstennediler. Buna gliptik
malzeme bizi mutlu etti. Her ne kadar 1990 ve 1991 elde
miz mimari plan 1984
nak" ait kesinlikle gsteremedi isek de 1991
bu amada 2 no lu p ukurunda bir kap zerin-
de fragmanter bir mhr (En. No. 1991/18) (Resim: 1) ile
p ukurunda bir zerinde mhrn, biri iyi ko-
(En. No. 1991/26) (Resim: 2) 1990 ve 1991
meydana mimari ait olduk1an konusunda
gl bir vermektedir, Kaidesi l yonca biimindeki bu
mhrn bir daire biiminde bir bir
Ord. Prof. Dr. sedat ALP, ankaya Caddesi No: 18/6 ankaya-ANKARA.
301
drtl bir ilmek mhrn orta ile ise
bir sa rgs mhrn bir
zerinde 1984 szn da
(En. No. 1984/95) bu hepsinin mhr sahibine ait olmala-
n gerekmektedir. Bu itibarla ile 1990 ve 1991 mey-
dana mimari kompleksine ait olmalan
ok gl bir
Karahyk bilimsel literatrde son git-
tike artan bir biimde nem Bu vesile ile J. Weingar-
Oxford Journal of Archaeology Vol. 11, No. 1 (March 1992) S. 25
v.d.'nda "The Multiple Sealing System of Minoan Crete and
Its Possible Antecedents in Anatolia'' makalesini anmak yerinde

1991 bulunan eserler Karahyk gliptik repertuvan-
na nemli yenilikler mhrler de Bunlardan zellikle
1991/11 En. No lu mhr (Resim: 3) kaydetmeden geemeye-
Birinci kata ait 1 no lu p ukurunda bulunan bir kap
zerinde kaidesi yonca biimindeki mhr dikkati
ekmektedir. Yonca yapraklanndan birinde herhalde bir karta! bir ta-
nesinde er izgiden l bir ilmek bir tanesinde iki-
izgiden tam olarak bir ve iyi korun-
iki yonca belki de hayvan figrleri Mhr bas-
orta ne ki belirsizdir. Bu eser yonca mhrle-
rin Karahyk'te ne kadar bir daha gstermektedir. Ko-
olan yonca yapraklannda grlen 'elemanlar Karahyk mhrle-
rinden iyi birlikte byle bir kompozisyona ilk defa
bulunuyoruz.
mevsiminde Karahyk'te bulunan eserler X a-
i. katta gn ve st ola-
rak ele olan kaidesi daire biimindeki damga mhr
ve gc Erken Hitit mhr eserleri ara-
bir yere sahip Mhr st
birbiriyle halinde olan bir arslan ile bir grifon grlmek-
tedir. ve grifonun birer peneleri birbirine du-
Bu sahnenin alt bir keisi olarak gste-
ve grifonun bir ile ve
sahnesi ile keisi orta alan bir dal ile
tur. sahnesi Syro-Hitit silindir mhrleri zerindeki benzer sahne-
ler ile halindedir.
302
.......
.......
",:',0:.' ...
. -: ..
,
.
.'..
o.
,
Pln: 1
lli,IIDR,IIDDiTh
%'\\1\Il)!LI\i:;1D
i.
303
Resim: 1
Resim: 2
304
305
1991 YILI KAMAN-KALEHYK
Sachihiro OMURA*
1991 Kaman-Kalehyk Kltr ve
Mzeler Genel izni ile, Japonya Kltr Merke-
zi 1 Temmuz-23 Eyll 1991 tarihleri Ka-
Japonya Kltr Merkezi Prens Ta-
Mikasa, Prof.Dr. Masao Mori'dir. Heyeti Ja-
ponya Kltr Merkezi'nden Sachihiro Omura, Arkeolog Masa-
ko Omura, Mnih niversitesi'nden doktora Daisuke Yoshida,
Mamoru Yamashita, ..Berlin Universitesi doktora Kimiyoshi
Matsumura, Harvard Universitesi doktora Hitomi Hongo, Istan-
bul Universitesi doktora ..Yutaka Miyake ve yksek lisans
rencisi Mehmet Ali elik, Ankara Universitesi Dil ve Fa-
kltesi yksek lisans Ryoichi Kontani, Konservatr Glenn
Wharton, Restoratr Junichi Mori, Takao Aoki, Tsukuba Uni-
versitesi'nden Do. Dr. Yutaka Ikeda, Hidetoshi Tsumoto, Keio Universi-
tesi Ayako Kobayashi, Chika Kikuchi'den
temsilcisi olarak Burdur Mzesi Alaaddin
1 Temmuz-21 Mzesi
nndan Ahmet Mercan 22 Eyll tarihleri grev al-
1991 Kaman-Kalehyk ile tamam-
bulunan heyeti yelerine, zellikle her
gibi, her bilimsel ve ilgisini srdren ho-
Prof. Dr. Tahsin Ozg'e iten sunanz. 23 Eyll
1991 tarihinde, olan 260 eser Mzesi'ne teslim

1.1991 Kaman-Kalehyk
1991 Kaman-Kalehyk her gibi kuzey ve
gneyamalarda yrtld (Resim: 1). Kuzey amada ilk mevsi-
* Sachihiro OMURA,The MiddleEastemCulture Center inJapan, 3-10,31 Ohsawa, Mi.taka-
Shi 181 Tokyo-JAPONYA.
307
minden beri devam eden stratigrafinin tespiti O (XLVI-
54,55G, XLVIl-54,55G), i (XLIV-54,55G, XLV-54,55G), II (XLII-54,
55G, XLIII-54,55G), III (XL-54,55G, XLI-54,55G), iv (XXXVIII-54,
55G), XXXIX-54,55G), V (XXXVI-54,55G, XXXVII-54,55G), VI
(XXXIV-54,55G, XXXV-54,55G) nolu Ku-
zey amada kadar tespit olan Kaman-Kalehyk stratig-
rafisini kontrol etmek XII (XLVIlI-54,55G, XLIX-54,55G),
XIII (XL-5ZG, XLI-5ZG), XIV (XXXVLII-54G, XXXIX-54G), XV
(XXXVI-5ZG, XXXVII-5ZG), XVI (XXXIV-5ZG, XXXV-5ZG), XVII
(XL-56,57G, XLI-56,57G), XVIII (XXXVIII-56,57G, XXXIX-56,57G),
XIX (XXXV-56,57G, XXXVI-56,57G), XX (XXXIV-56,57G, xxxv-
56,57G), XXI (XLVI-56,57G, XLVII-56,57G), XXII (XLIV-56,57G,
XLV-56,57G) nolu amalar ve bu yeni alanlarda da
Bunun kuzey amada da Prehistorik dneme ait yerIe-
olup saptamak ix (XXVIII-54,55G, XXIX-
54,55G), X (XXV1-54,55G, XXVII-54,55G) nolu amalarda da
yrtld.
Gney XL (LVIII-54,55 G, LIX-54,55G), XLIII (LVIII-58,
59G, LIX-58,59G), XLIV (LVIII-56,57G, LIX-56,57G), XLVI (LVI-54,
55G, LVII-54,55G), XLVII (LVI-56,57G, LVII-56,57G), XLVIII (LIV-
54,55G, LV54,55G) nolu amalarmda Bu-
rada dnemi ve Frig eserlerini, bir btn halinde,
incelemek ve ile devam edildi.
Il. Kuzey Ama
1.1. Kat (Resim: 2)
Kuzey amada Xll-Xxll nolu amalarda i. kat zerinde
devam edildi. XII. amada en az evresi tespit Birinci
ait R.57, ikinci ait PA74, 494, 489 p
nc ait ve drt tane san-
mezar Kaman-Kalehyk'de ilk defa
bu mezarlar ok dikkat ekicidir. Bunlar G (Grave)l, GZ, G3, G4 olarak
Mezarlarda l hediyesine
ler ynnde olup, yzleri gneye Bundan
bu yani dnemine ait
III., IV., V. ve VI. paralel olarak banda Xlff-XVl nolu
amalar R.59, R.60, R.6l, R.63 odalar ortaya
Yeni amalarda ele geen mimari, 1986 sezonunda III, LV, V ve
Vi nolu amalarda tespit edilen mimari ile Burada 1986
da olan R.9, R.l3, R.14, R.15 ile yeni bulunan R.59,
R.60, R.6l, R.63 byk bir kompleksini
308
duvarlan, genelolarak, tek ve kuru rl-
ift duvarlar genelde yer
R.63 ve 1986 R.14, R.15'in knzey duvarlan tahrip
Bu toprak sonucu benziyor. 1986
R.14, R.15'in kuzeyinde, istikametinde gn
lan set XVI. amada da Bu set duva-
n nlemek ve daha bir dz alan elde etmek
iin kompleksinin gneyinde kalan alanda
ok p ukuru Bu alan, avlu veya
ortak bir olabilir.
nolu amalarda ok p ukurlanna
Bunlan tamamen sonra, devam edildi ve R.IO, R.14,
R.69, R.76, R.81, R.82, R.84, R.85 ve R.1O'nun gneyinde bir oda da-
ha grld. R.69, R.IO ile R.76, R.81, R.82, R.84, R.85
1 m bir koridor Oda duvarlan yine kuru
dedir. R.76, R.81, R.84, R.85 nolu odalar tek ve R.IO, R.69 nolu oda-
lar ift Tabanlar ok durumda bulun-
du. kuzeyinde ve istikametinde set duvarlan grld.
Tek duvarlardan R.84 ile R.85 zaman
Yani R.84 tamamen terk edildikten sonra, onun ve
R.85 Bu amalarda tespit edilen ok p u-
kurlanna ve gre, burada en az
ortaya
XXI, XXII nolu amalarda da kuru
R.75, R.77 nolu odalar tek ve ift duvar-
lar halindedir. R.75'te kuzey-gney istikametinde bulunan ift duvann
hemen tek ve yanm daire rastlan-
1986 ortaya R.13, R.15'in gney duvarlan da bu-
na benzeyen halindedir. bu fouksiyonunun
ne R.77'nin istikametinde bulunan du-
var 50 cm 50 cm R.77'de ve
R.75'de de ile daire biimindeki izlendi.
R.77'nin duvarlan edilirken R.75'in ve
bellidir. R.73'teki duvarlar, yukanda izah gibi, ift
50 cm, 50-60 cm dir.
R.73'n kuzey duvanmn kuzeye uzayan kesiminin kerpi
nna da Temeller kuru 50-60 cm
ve kerpi rg ondan sonra Burada
tespit edilen mimari gre, R.75, R.77 nolu odalar tamamen
terk edildikten sonra, R.73'n ve ikisi zaman

309
Bylece 1 kat bir ka-
en az iki, ya da ve Kaman- Kaleh-
yk'n bu dnemde bir sre en az iki ya da boyunca
bir yeri olarak
2. ll. Kat (Resim: 3, 4)
I. II. amalarda II. kat zerinde devam edildi.
Bu sezon ilk olarak 1990 R.54 tamamen
R.54'n istikametinde uzanan alt g-
rlen bir ait ift duvar temizlendi. bu duvann ait
Yine 1990 grlen R53 ve bunun ta-
ve hemen yer alan dknt kerpi
R.53, R.54 nolu R.70 nolu Bunun
zerinde yer alan dolgu toprak ok sert ve renkteydi. Bu
nedenle R.70 nolu bilinli bir zerinin
R,70'in yer alan b-
yk R.53 Kuzey yer alan do-
duvann da bir blm nceki
ve P.454 tahrip R. 70
bir bodrum olup dikdrtgen Bu tip Kaman-Kaleh-
yk'de II. daha nceki da
Bunun bodrumlu R,72 da R.72'nin do-
istikametinde uzanan P.622 tah-
rib Bodrumlu olarak bu genelolarak drtgen
tek ve ynleri ve
ykseklikleri Duvarlarda har olarak bol amur an-
R,70 bodrumlu i
blmnde duvarlan evreler temeli st kerpiten ve y-
zeyi bir sekinin Sekinin gney bir blme yer
Blmenin da ok ince kl zemin Blmenin
hemen kenannda bir direk ukuru grld. R.70 fazla buluntu
ele gemedi. bodrumlu da ok buluntu
fedilmedi. R,70'de ele geen bronzdan bir fibula ok dikkat eki-
cidir. Bu tip fibulalar Gordion'da
R.70 nolu sonra, kerpi temelli ve sekili
R.90 i blmnde duvarlan evreler
de grlen sekinin da bir blme yer R,70 ve
R.90 iinde sekiler benzer zelliklere An-
cak R.90, buluntu R,70'den ok R.70'in aksine,
R.90'da ok buluntu ele Burada ok boya bezek-
li, zellikle geometrik boya bezekli, anak-mlek paralan meydana
Bu anak-mlek iinde ve boya be-
310
zekli bir kap da Bu benzerlerine Ge Hitit me-
zarlannda Bunun Kaman-Kalehyk II. tarihlendi-
rilmesi iin bir ipucu R.90
siyah kll, iinde odun paralan ve direk izleri
olan bir tabaka Bu alanda srdrlen
sonunda kuzey-gney bir ait
lar ele geti. blm tahrip tek
dizili kuzey bir ve yerde de
birbirine parelel drt direk ukuru grld. Bu
duvan temel zerinde kerpi rg nk
iindeki dolguda yer yer dknt kerpi
grld. Burada ele geen anak-mlek 1990
R.39 bulunan anak-mlek paralanna benzemektedir.
R.39'un hemen kuzeyinde yer alan ve sur duvan
ve zerinde olan duvar da
bir Bu sonular ele bu taba-
ele geen Kaman-Kalehyk'n IId evresine ait ol-
kabul
3. III. Kat (Resim: 6)
III. kat zerinde III, IV, V ve VI nolu amalarda
devam edildi. Bu amalar ilk sezondan itibaren Kaman-Kale-
hyk'n stratigrafisi nem 1988- 1990
bu alanda Eski Hitit ve Assur Ticaret Kolonileri 'na ait objeler
ele 1991 III ve Iv. amalar
alanda da, 1990 tespit edilen R.46, R.47, R.49
rak devam edildi. R.49'un hemen R.64 Bu-
nun ve duvan iyi durumda H.54, H.66 ve dire-
izi ve incelendi. III. Iv, amalarda R.64, R.43
duvarlan devam edildi. Buradaki odalar olduka dar-
Temellerde moloz zerine kerpi .
. Kerpilerin dzenli 3 x 3 m
R.67 nolu odada at biiminde H.65 nolu ocak
P.569 Kuzey-gney istikametinde uza-
yan duvann kuzey P.609 ile beraber P.569, P.609 nolu
p ukurlan R.67,R.66 ait kattan daha eski olan
aittir. Ancak bu ukurlarda
R.66 nolu kuzey duvan tespit edilmedi. R.68 nolu
na ait kuzey-gney uzayan kerpi duvarla, isti-
kametindeki ift duvann bir belli
olmasa da, R.68 olarak bu seviye R.66,
R.67 nolu daha ge kesindir. R.66, R.67'nin
311
hemen ve hemen hemen byklkteki R.76, R.86, R.87 oda-
lan Bu odalarm duvan, kuzey-gney istikame-
tinde ve lO m olup, iri muntazam bir
de Yani R.76, R.86, R.87 odalan bu uzun ve
duvar Bu uzun duvann temelinin, R.76, R.86,
R.87'nin taban seviyesinden daha devam de
gzlenmektedir. ile R.76, R.86, R.87'nin sonradan eklendikleri-
ni sylemek mmkndr. Bu odalann gneyinde bunlann olarak
R.89 Bunun kuzey-gney
sunda uzayan kerpi tahrip Bu
kompleksinin R.71, R.74, R.78, R.88 nolu odalardan olu-
bir kompleksi de R.71, R.74, R.88 nolu oda-
duvarlan ift rgldr. yerlerde
R.74 nolu odada beyaz taban ele geti. R.88'de taban zerinde at bi-
imli Bu kompleksinin hemen bir
grlmeye XXXVIII-54G, XXXVII-54G'de kuzey-
gney istikametindeki duvar ve XXXVII-54G'de ynnde uza-
nan ikinci bir duvara Bu duvann hemen kuzeyinde
ynnde 1.5 m ye ok bir kerpi duvar daha meydana
Bunun evresi, bir Bu izler, burada
bir gstermektedir. nmzdeki a-
bu kan zerinde
4. Sur (Resim: 5)
1989 surunu M.. 1. bine ait
VIII nolu amada yzey kal-
sonra, nemli mor toprak ve bunun hemen
bir devam ka-
kuzey-gney ynnde 6 m ye olan duvar
bulundu. Bunun da 3 m ye
nemli san toprak izlendi. Nemli hemen kuzeyinde,
istikametinde, 50 cm kanala benzeyen bir ka-
grld. Kanal iinde ele geen toprak nemli san renklidir. Yani za-
manla nemli san toprak kanala ve onu tamamen Dola-
ile kanal nemli san renkli topraktan nce anla-
Bunlar 1989 bulunan surunun bir blm
nu iX. nolu amada yzey sonra
devam edildi. XXIX-55G'de P.556 ukurunda en az on insan ve
bir kpek iskeleti mezar olarak
ve bu iskeletleri tarihlendirmek iin kesin sonular elde
edemedik. P.556 sonra devam edildi. 50
cm sonra, muntazam ve dngen bir
312
Aynca istikametinde uzayan ve
LS m olan ve surunun bir bir duvar ortaya
Bu hem iri, hem de kk boylu
la Bu byk kapsayan ve kuzey-
gney ynndeki duvarlarda da olduka iri
istikametindeki kuzey yz dzenli, gney yz dzensizdir.
Bunun H.70, H.n nolu ocaklar ve bir iskelet bulundu. Burada
ele geen kk eserlere gre, bu M.O. 2. binin erken saf-
ait
lll. Gney Ama
1.1.
1987 Frig kadar sren planla-
elde etmek gney amada olup
bir bu srdrlmektedir. XL, Xl.Ill, XLIV, XLVI,
XLVII, XL nolu amalardaki en az 4 tespit edildi.
amada, 1. zerinde Burada bodrumlu
R.55 nolu Tek duvarlar halindeki drt-
gen kuzey
amada katta da ok daire gr-
dk. R55'de kuzey-gney istikametinde uzanan kerpileri
yerinde LVI-54G'de 2. ait ortaya
3. XLVI, XLVII nolu amalardaki R59, R6l, R64 nolu
odalardan ve XL, XLIV nolu amalardaki R.42, R.43, R45, R.52, R.53
nolu odalardan ayn bir kompleksi halinde
XLVI, XLVII nolu amalardaki kompleksinin bodrumlu, te-
melleri tek R.42 ile ift rlen R45,
R.43, R52, R53 nolu odalardan 3. ait R59
R.6l ve R.64 ayn bir komp-
leksi ortaya Bylece, bu alanda en az 4
oldu. nolu amadaki LIV-55G'de R54--R.58, R.62--R.64
nolu odalar incelendi. Bu alanda da en az 3
2. ll. Kat
XLvm, amadaki I. kata ait tm
sonra devam edildi. 30 cm sonra, LlV-
54G'de kesme R62 Bu, kuzey
amada Ila ait benzemektedir; gneyinde
istikametinde uzanan 3 m bir duvar grld.
iki yam byk moloz iyice doldu-
Burada bulunan kk eserlere gre, duvar Frig
ait
313
IV. Buluntular
1.1. Kat
i. kata ait kk buluntulann anak-mlek paralanndan
Bunlann in situ durumda ya da tam olarak ele ge-
en eser ok kadar ele geen in porselen
paralan i. tarihlendirilmesi iin ok ve nemlidir. Bu se-
zonda da nceki daha ok in porseleni ele geti. Bun-
dnemine ait tuntan yzkler, akik ve
camdan boncuklar, ss topraktan pipolar, sikkeler ve
tan bir kandil (Resim: 8-2) bulundu.
2.11. Kat
II. katdan ok anak-mlek paralan ele geti (Resim:
8-3-5). Ozellikle kuzeyamadaki R.90 bulunan
bir kaba ait paralar nemlidir. Yukanda gibi,
bu benzerleri ve Tuntan fi-
bulalar (Resim: 7-1-3), iki ve okulan (Resim: 7-4, 5),
(Resim: 7-6, 7), demirden aletler, toprak biley
kemikten bir mhr (Resim: 7-8) ve kristalinden bir mhr de bulun-
tular Mhr Akamenid dnemine aittir. anak-mlekler
yonca testi (Resim: 8-6) ve tek kulplu ti-
pik (Resim: 8-7).
3.111. Kat
m. kat buluntulan, kuzey amadaki m, LV, V ve VI nolu amalarda-
ki ele M.O. 2. binin ilk ait anak-mlek
paralan bol miktarda bulundu (Resim: 1-1-6). Bunlar, dnemin karakte-
rini temsil eden iri ve yumurta gvdeli gaga testi (R. 10-1), sivri
dipli kadeh (Resim: 9-1-4), dip ip ile bardak (Resim:
5, 6), ibrik, tek kulplu fincan (Resim: 9-3), ift veya tek kulplu anaklar-
dan Bu dnemin ok olan hat motifli
tek (Resim: 9-7), at biimli bulundu.
Aynca bu el anak-mlek
artmaya ilgi ekicidir (Resim: 9-5, 6).
yeralan vm, IX nolu amalarda, istikametinde uzanan kanal
ve Eski Hitit 'na ait eserler gn
na Ozellikle bunlar vazo ve anak-mlekler, bu a-
karakteristik rneklerinin temsilcileridir. anak-mlekler
hamuruna bol miktarda mika rnekler de ok bulundu.
topraktan su borusunu para ilk defa
314
Herhalde bu su borusu kanal ile
Eski Hitit 'na ait yonca biimli mhr de bu katta Sura
benzeyen aslan biimli riton bulun-
du (Resim: 7, ll). Aslan riton K1tepe-Karum'da ok bulunan
aslan slubuna benzerlik gstermektedir. gibi, Kale-
hyk'de eski Assurca, K1tepe tabletleri tipinde bir belge de bu-
Bunlardan tuntan toplu toprak
lar (Resim: 7, 10), kemikten aletler, bullalar da
V.Sonu
bu verilere gre, bugne kadar yrtlen Kaman-Kale-
hyk kuzeyamada 3 kltr. tespit Bunlardan
i. dnemine, II. M.O. bine Frig III.
da M.O. 2. bine Hitit Eski Hitit, Assur Ticaret Kolonileri
ait 1986-1990 yrtlen
I. katta 2 1991'de kuzey amada, yeni
amalarda ve gney amada
en az 4 ya da 5 grlmektedir.
ile Kaman-Kalehyk dneminde de uzun sre yerle-
birimi olarak
Kuzeyamada II. amada II. kata ait
nceki belirlenen Kaman- Kalehyk kronolojisini
Ozellikle IIb'ye ait bodrum tipli, bu alanda
da IIb tipiktir. Erken
Frig son evresinde de tipe giren gzlen-
IIb tarihlendirilmesi, Kaman-Kale-
hyk'n II. kat kronolojisi iin nemli bir ipucu
III. katta, kuzey amada Ill-Vl nolu amalarda
gibi, R.43, R.44, R.45 nolu kesiti yeniden
ve hem hem de kk
yeni zellikleri saptamak mmkn tek-
bodrum tipli ve kanal
iine temel ok karakteristiktir. Bu
evrede, ele geen anak-mlek mhr ve bulla gibi tipik
eserler Eski Hitit tarihlenir. Bu ortaya
lan mimari Assur Ticaret Kolonileri zelliklerine sa-
hiptir. Burada bulunan kk, fakat ok eserler, Assur Ticaret
Kolonileri eski zgdrler. Bu katta el ya-
anak-mlek da ok ilgintir. Daha eski bir
evreye inmekte mjdecisidirler.
315
Btn bu kk buluntular ve mimari Kaman- Kaleh-
yk'n her dneminde tipik bir Orta Anadolu merkezi.. ve her
tr eserin de bu olguyu gstermektedir. nmzdeki
mevsiminde Assur Ticaret Kolonileri
evrelerini tespit etme konusunda
Kaman-Kalehyk'n iinde blgesine
kalarak, etkisini de
grlmektedir.
316
~ 711 71 2
\
/
i
}
\
/
i
1/
II 1/-
1
---+-+--+--+--1-
/
~
~
~ i /
XLIV
~ ~ ..- .,.:--:,(/A /'
~ /'
1Pxf.. I)V V.....-I-::::-
'-- ,"-m o
.. ..
KAMAN-KALEHYUK 1991 lZ:iLL

Resim: 1
317
......
" "

ii

".
J
,-,-
."
...
l>.
'"



.uT
,.,



rJJ
O
."
,.-J
."
i
i
"'

li

be
"'Ii
......

!
'""l
;S
O
,.
O"ri)
v
r.
O
t
rv'<
)

- .
':"1
1:),-.",
v
---
r""
_"r' II
".11 ..
'v
.
!
.
''-'LL
"'

0
-
._- -
\. i
i

.
'La'
C- :'f'
'
,
::!F
...
'.:,

."
1.':

;f
.==
rr
i ".'"
.- 'ii
.:i
1 ''') t
,",.,
i''''ii",

D

v"
""'of'


".""

- 00
lt,
.'."
{'o

",.",,,
C{/'('
" ... ,J

.. n
".1'
,
\
".
318
Resim: 2
51 55
__.-
-r
, ....--.."
:' \
--"'" ... j
LI .0
XLIII
,",,1
c
R72
R55
XLIV
XLV
319
{j M KAMAN !(AUmOYUK 1991
i

i
Resim: 4
" "
c-.
0---

.'
.>
'.
..

'""''ri.
..'


i
')

O
o
".
.,\
e
e
..."
m
aso "
'.
, , ,
'.
, \ \
,
-
-
' ,
b':,
'.
m

'"

--"
"

xxrx
'------=,"
Resim: 5 i
KAMAN KALEllYUK 1991
320
XXXVI
XXXVII
56
i---<-..I)-----
55
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
Resim: 6
o
i
SM KAMAN KALEHYUK 1991
i
321
-ri\-A
- ~ -
4
/0; i /!
O ~
i
o 2
-cO
- -
5
/ i
$ @3
- -o
Resim: 7
322
- - o
7
i
~ - ~ 9
0-
o 10CM
3
4

Resim: 8
.--,
_:\
" '.
: :
, ,
, ,
, ,
, ,
,
,
,
,
,
6
10CM
b===:::====,1 (1,3-7)
323
~ ------1
- -
2
3
o
t
7
Resim: 9
324
3
(
,/
..-
-----_.'
2
o
,
,
,
-- - -... ~
\
-, :
, ,
. .
. .
,/ .'
" -'
t=====--
Resim: 10
325
1991 BOGAZKY-ijA1TUSA VE

Peter J. NEVE*
1991 mevsimindeki ku-
zey blmnde ayn yerde devam (Resim: 1):
1) kuzeyinde yer alan 1990 Hi-
tit ve Kuzey Binalan'nda;
2) ve
3) Yine geen mevsiminde Gneykale'nin meydana
olan Hitit Kutsal Havuz'u evresinde.
ve koruma ise
ile Gneykale'deki 'Kutsal Havuz'a ait olan 1 ve 2 no lu odalar
kil
1- 1990 kuzeyinde rastlanan Hitit
devrinin son dnemine ait olan Kuzey yeni sonulanna
gre drt ve ortada avludan kk bir saray
kompleksi (Resim: 2).
Kuzey bu avlunun kenannda yer Avlunun g-
neyinde ve Kuzey olup tek odadan ve
ru teras duvan uzanan bir mevcuttur. Yanyana in situ bulu-
nan, 2 ile 2,5 m uzun olan Gney verilen bu
hem Kuzey Bina'dan hem avludan
ler.
Kuzey belli olan ikinci bir ev-
resinde, Gney oda tamamen ve onun
blmnde eski malzemesi tekrar 2x2 m lik, dik-
drtgen bir kuyu (Resim: 3). Hala yerinde rastlanan iki ba-
* Dr. Mim. Peter J. NEVE, Alman Arkeoloji Enstits, Sultansuyu Sk. No. 7 Beytepe- AN-
KARA.
327
gre kuyuya bir merdivenle iniliyordu. Tabanda ele geen 2 min-
yatr bronz votif bu kuyunun belki dini bir iin
na etmektedir.
Avlunun yani Kuzey
lan temel greburada, 45x10 m iki nefli bir sa-
lon ve bir ieren yer
yerinde korunan, zerindeki Frig mimari iinde
bulunan direk kaideleri bina nnde, yani avluya ynde
bir ortaya (Resim: 4).
Halen tamamen drdnc bina ise avlunun kuzeyine, ya-
ni Bykkale ve eski viadktn duru-
muna gre bu bina, byk bir zamanlar ana de ieriyordu.
bu durum, bina kompleksimizin Bykkale'deki saray ile,
fonksiyonel bir da eder. Kompleks, B-
ykkale'den giden kutsal yolun zerinde yer gre,
belki de Hitit metinlerinde geen, gitmeden nce krallar
zel kutsal serernoniler iin 'Halentuwa' evi

Bu kompleksin hemen ve kompleksle
muhakkak olan, geen mevsiminde saptanan bir bulla de
ieren tamamen evresi de (Resim:
5).
Bu 1990'da meydana alt
na ait 1 ila 4 no lu iki oda daha tespit Bun-
lardan 5 no lu odada birka pitosun Fakat burada
elde edilen sadece (Resim: 6). Bu da gsteriyor ki
5 no lu oda ve byk bir ihtimalle de hibir buluntu vermeyen 6 no lu
oda, 1 ila 3 no lu odalar gibi de

evre zellikle ve
dereye kerpi, ve iri
ait iinde, ok fazla mhr bulla
ile ivi belgesi ele (Resim: 7). Bu yeni buluntu-
larla elde edilen belli olma-
e, tabletler ise 30
iinde bulunan bullalar gibi molozdan gelenlerin en
ok Hitit dneminin Byk ve kralielerine
328
aittir. Bunlann ilk defa, tek olarak Danugepa
(Resim: 8). bullalar ise, saray personeline ait mhrlerin
belgelerinin tm yine Eski Hitit kral-
lan
listede gibi ait mhrl bullalann
birbirinden en fazla, yekn 700 e ve ok
olarak Tutgaliya IV'n
onun 599 ile yer
En az, yani 2 Kurunta ve Suppiluliuma II nin
1200 saray personelinin mhr 167 adet ile
prensierin, yani kraliyet mhrleri olup ok il-
gi ekicidir.
2- deki ve sonuncusu olarak, kaya ze-
rinde Hitit byk bir var Bugn
birka duvar yataklan ile olan bu 38x30 m lik
bir tespit ise kaya platosunun g-
re bir ok byk kuzey, az kk gney kanat-
dan ve ortada bir salon veya bir i avlu ieren iki blml
bir gstermektedir (Resim: 9).
taraftaki bir rampadan giriliyordu (Resim: 10).
14 m ve 7 m olarak bulunan, fa-
kat meyile gre orijinal durumda en 35 m gere-
ken bu rampa, kayaya dayanlarak, Bykkale nndeki viadkt-
ler gibi muntazam bloklardan ift duvar olarak
gre daha sonraki bir dnemde bir felaketinin sonucun-
da, bu rampa, eski malzemesi tekrar ve
yeni bir duvar ile kuzeye
Kaya dibindeki yzlerce kesme yal-
kaya zerindeki da ok gr-
kemli ve kabarttnalarla ennektedir (Resim:
11). Bu durum nce Makridi kaya nnde bulunan ta-
bir aslan heykelinden ve geen sene bir Frig
tekrar vaziyette rastlanan
Son Hitit elimize geen
yeni bulgular ise bu durumu daha ve bilgilerimizi da-
ha da .
ilk olarak, rampa iinde kabarttna para-
evvelki sene bunun rastlanan, lleri ve rozet
329
bezemelerini ancak, aynadaki aksi tasvir olan
de, bir kabartmaya ait
henz bilinmiyordu (Resim: l2a).
Bu sorunun birka gn sonra hemen kaya dibinde ve rampa
paralar Bu para-
lardan ikisi menumental bir sfenkse ait bir ile
idi (Resim: l2b). para ise, sadece daha nce bulunan rozetli ka-
bir onun ift idi. zamanda bu iki
kabartma sfenksin, rozet sonulanan bir 'hayat
ile bezeli bir rtsn (Resim:
12 c-d).
Tm problem ikinci bir sfenksin ile Veri-
lere gre bu kabartmalar iki sfenkse ait paralar olup bir zamanlar
bir sol ve (Resim: 13). Mev-
cut ve bu aynen
hir'deki Kral ve gibi parabolik biimde, fakat onlar"
dan daha kk boyutludur. esas yeri
yere gre, hi sonunda, yani kayadaki
de
Bylece Makridi bulunan aslan heykelinin, belki
i ikinci bir
Hem boyutlar hem stil sfenks kabartrna-
en rnekleri Alacahyk'deki Sfenksli kabartmala-
Her iki sfenkste "Hayat rtsnn
da (Resim: l4a). fakat daha ufak boyutlu rnekler
olarak kabartmalar da (Resim:
l4b). Bu da zellikle yer alan rozetli 'Hayat
gstermektedir. Bu kadar benzerliklere gre
sfenkslerinin de her iki eserin yani Hitit
son evresine ait sylenebilir.A rozetli 'Hayat
zerindeki ile hem hem
de kutsal bir eder.
Gneykale'nin 'Kutsal Havuz'un, evresinde ka-
ve daha nce, yani, 1907 Otto
Puchstein Kral sur alt
ortaya 'aquaedkt'n bu havuza giden su yolunun alt ge-
iti tespit (Resim: 15). Hiilll alt mevcut bulunan,
bindirme olan ve ift olnklu bir kanal ieren bu
geit, havuza suyun arazinin durumuna gre
330
byk bir ihtimalle, gneyindeki, bugn olarak isim-
olan bir blgeden
Onanm ve Restorasyon
Arkeolojik ile birlikte her sene gibi bu da ko-
ruma ve onanm de devam
Bu 1990 mevsiminde meydana
olan Kuzey (Resim: 16), aynca Gneykale'deki Hitit
'Kutsal Havuz'una ait i ve 2 no lu odalannda Bu
odalardan 1 no'lunun yerinde veya bulunan
orijinal malzeme ve tamamlamalarla (Resim: 17). Resimde
gibi mevcut malzeme ile sadece bir blmn, yani
arka tamamen restore mmkn olabilirdi. Bundan sonra,
hemen hemen btn orijinal malzemeye sahip olan 2 no lu
Bu daha nce Frig surunda tekrar
durumda bulunan oradan ve oda-
daki zgn yerlerine (Resim: 18). mevsiminin sonuna
bu kadar olan olup 1992
mevsiminde onun st restorasyonu
331
i i : ,
, '
i',.
.1
/
, /
</
1-
" ~ o
Resim: 1
332
o;
"/'.
'"
, ~
" --.../
N
....,.c
N
"
. , ,
'''''.J;;3" /.'

/ SUDBURG
HETHITISCHE BEBAUUN(;
.. , ,. ,,-
...
...
-,
","' ,

->
Resim: 2
"
333
334
Resim: 3
Resim; 4
Resim:5
Resim: 6
335
e-
t::
~
U
v1
LO
Z
'" : :
r :
i L _
r-
i i
: i
:::>
'"
a :
e-
v1
W
~
336
, ,
i i
11 _
,----
~
i;" i
'" c
r r .-

Resim: 8
337
Resim: 9
338
Resim: 10
Resim: 11
339
Resim: 12b
340
Resim: 12c
Resim: 12<1
341
" /,/"
,
r
,
,
!
,
,
,
,
,
-,
-,
-,
"
<,
342
,
- - - - - ~ i
< i
----------1 i
L --1
~ i
- - - - - - - - - - ~ :
i :
___ 1 J
Resim: 14.
Resim: 14b
343
Resim: 15
Resim: 16
344
Resim: 17
Resim: 18
345
ULU BURUN
99
Cemal PULAK*
Arkeolojisi Enstits (INA) 1991 sezonunda Antalya ilinin
ilesi Ulu Burun bulunan, Ge Tun Dev-
ri'ne ait sekizinci sezonunu
Cemal PULAK, of Natieal Arehaeology P.O. Drawer HG College Station TE-
XAS, 77 841-5137 ABD.
i Ulu Burun ilgili genel bilgi ve iin G.F. Bass. DA Frey ve
C. PULak, "A Late Bronze Age Shipwreck at Turkey,
Archaeology 13 (1984) 271-79; C. Pulak ve D.A. Frey, 'The Search for a Bronze Age
Shipwreck, "Archaeology 38.4 (1985) 18-24; G.F. Bass, "A Bronze Age Shipwreck at Ulu
Burun 1984 Campaign," Americanjournal ofArchaeology 90 (1986a) 269-96; G.F.
Bass, 'The Ulu Burun Shipwreck" VLL. (Ankara 1986b) 619-35;
G.F. Bass, "Underwater Exeavation of Ulu Burun Shipwreck," VLLL. Top-
II (Ankara 1987a) 291-302; G.F.Bass, "Oldest Known Shipwreck Reveals Splendors
of Bronze Age," National Geogrophic Magazine 172.6 (December 1987b) 692-733;
G.F. Bass, "Exeavations at Ulu Burun (K",,): 1986 Campaign," IX
(Ankara 1988) 371-88; C. PULak, 'The Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun, Turkey: 1985
American Journal of 92 (1988a) 1-37; C. ve C. Haldane, 'The
Late Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun The Exeavation INA
Newsletter 15.1 (1988) 2-4; C. Pulak, "Excavations in Turkey: 1988 INA News-
letter 15.4 (1988b) 12-17; G.F. Bass, Exeavations at Ulu Burun 1987 Campaign, X.
(Ankara 1989) 307-21; G.F. Bass, C. D. CoUon, ve J. We-
instein, "The Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun: 1986 American Journal of
Archaeology 93 (1989) 1-29; G.F. Bass, 'The Construetion of a Seagoing Vessel of Late
Bronze Age." in H.E. Tzalas, ed., Proceedings ofthe International Symposium on Ship
Construclion inAntiquity (30 August-I September, Piraeus) (Piraeus 1989) 25-35; C.
"Ulu Burun MUze 1 (1989a) 67-76; C. Pulak, "Ulu Burun: 1989 Exeavation Campa-
ign," INA Newsletter 16.4 (1989b) 4-11; C. Pulak, "Ulu Burun 1988
XL. i (Ankara 1990a) 317-33; G.F. Bass, ''Nautical
Arehaeology and Biblical Arehaeology," Biblical Archaeologist 53.1 (1990) 4-10; C. Pulak,
'The Late Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun, Turkey: 1989 Excavation in T.
Carrell ed., Underwater Archaeology Proceedings from the for Historical archaeo-
Iogy Conference, Tucson, Arizona 1990 (Soeiety for Historical Arehaeology 1990b) 52-57;
C. Pulak, "Ulu Burun 1989 XLL.
s' i (Ankara 1991a) 293-310; C. Pulak, "Ulu Burun: 1990 Excavation Campaign," INA
Newsletter 17.4 (199Oc) 8-13; G.F. Bass, "Evidence of Trade from Bronze Age Shipw-
recks," in N.H. Gale, ed., Bronze Age Trade in the Mediterranean. Studies inMedite"onean
Archaeology, Vol. 90 (Poul Astrms Frleg, Sweden 1991) 69-82; C. PULak, "1991
Exeavation Campaign at Ulu INA Newsletter 18.4 (1991b) 4-10; C.
"Ulu Burun XLLL. (Ankara,
347
2 Haziran-21 Eyll tarihleri srdrlen National
Endowment for the National Geographic Society, Institute
for Aegean Prehistory, Texas A&M Universitesi ve Arkeolojisi
Enstits'nn parasal
ekibini Cemal Pulak George F. Bass, Donald A. Frey,
Robin C.M. Piercy, Tufan Murat Tilev, David Perlman
uzmam); arkeologlar Michael Fitzgerald, Michael .Halpern,
Faith Hentschel, Douglas Haldane, Sheila Matthews,
Konservatr Claire Peachey; ve lisansst arkeoloji Claire
Calcagno, William Charlton, James Coggeshall, David Grant, Samuel
Mark, Edward Rogers, Patricia Sibella, Mark Smith ve Valerie Stewart
Eserlerin konservasyonu Bodrum Arkeolo-
ji Mzesi'ndeki Jane Pannell ve Ozbay, Glser
ile arkeoloji Nermin Barbara van Meir ve Tu-
ba Tetik ve Mzeler Genel Ha-
run temsil
saat ara ile gnde iki kez 20 sonu-
cunda 2.872 ve toplam 932 saat
Bylece, 1984 gnmze dek
Ulu Burun toplam 15.414'e bank zerinde
harcanan toplam sresi ise 4.948 saate
ekip byk bir Ulu Burun'un
zerine bir
kesimi de hemen zerinde demirlenen gemisi
Virazon'da plan ve teknikleri byk l-
de daha nceki biimde
1991 sezonu Ulu Burun tahminimiz-
den daha bir alana geminin ise ok daha byk ve zen-
gin bir yk Toplam kle nceki kampan-
yalar 200 olarak yeni
gemideki gerek kle 350 kadar gster-
mektedir. Kaydedilen bu byk fark, kle ba-
nk en blmnde bulunan kle (L/0-13/14 kareleri;
Resim: 1) rnek Szkonusu ze-
rindeki 1986 sezonunda 68 kleden
da kle buluna-
sonucuna henz sezon tamamlayabil-
C. Pulak ve G.F. Bass, ''The Shipwreck al Ulu Burun, Turkey: 1991 Excavation Season,' in
D. Keith, ed.. Underwaser Arekaeology Proeeedings from the Sociery for Historical Arehas-
ology Conference, Kingston, Jamalca 1991,
(2) 1991 sezonunda teknikleri ana Bass 1986a (supra n. i) de zetlen-

348
ikinci kle toplam 91 adet kle (MIP- 151
16 kareleri) tahminlerimizin ok zerinde nc
zerinde n burada da kle
Kle tahminlerimizi etkileyen
bir neden, derin kesimlerindeki drdnc kle
oranla kk nedeniyle, gerek bir olup ol-
(N/P-LS). Bu st
nndaki klelerin sonucu ancak 1991
sezonunda (Resim: 2), bylece Ulu Burun gemisindeki 350
kadar klenin ambara drt olarak kazan-
Kle bu ile
konusundaki yeni bulgular Ulu Burun gemisinin boyu ve genel ko-
nusunda bize nemli vermektedir.
yeni tamamlanan ikinci kle bilgiye
gre, klelerin sancaktan iskeleye dek kesintisiz biimde ve
geminin birbirleri zerine halinde
dikleri Bunun herbiri ortalama 12 kleden
bindirme yn, bir alttaki bindirme ynne ters gelecek
Bu klelerin seyir gemi-
nin etkilenerek nlemek iin tercih
Klelerin, sonuna dek gayet
dzgn bir biimde ise bu dzenin bozu-
larak bindirme ynnde bir grmekteyiz. Szkonu-
su kasten veya bilinsiz olarak anlamak
henz Klelerin dizilmelerindeki bu dzenin her
klenin yzeyinin (dkm ile temas halinde olan
yzey) altta kalacak konusunda da bir zen
Geminin batnktan soura ryerek
yerinden oynayanlar dek hibir
klenin bu uygulamaya ters syleyebiliriz. belir-
gibi bu tarzdaki hangi amala kesin olarak
bilinmemekle birlikte, nedenler sayabiliriz: 1) p-
rzsz olan yzeyinin olan yzeye bindirilmesiyle
klelerinin nlemek; 2) przl yzde bulunan g-
rlmelerini ve 3) daha olan przl yzeyi ste getirte-
rek iin kavrama ve bylece klelerin ko-
layca
1991 sezonu toplam 102 adet kz-gn biimin-
de kille (Resim: 3; KW3102). Klelerin
gerek klelere durumda olan, gerekse de yzeyler ara-
349
kelti iinde birok buluntuya Sz-
konusu keskilerle kesilerek klelerden
bazen haftalar ancak bir ilk kez ele ge-
mesi bu zahmetli nem
malzeme bir bronz kama (KW3102; Resim: 4)', bilezikli balta
(KW3176; Resim: 5), bronz keser (KW3036, Resim: 6) ve
bir (KW 3295; Resim: 7) sayabiliriz. Bilezildi balta ile
benzerlerini Kuzey Suriye'deki Ugarit'te grmekteyiz',
Yine klelerin ortaya bir (KW
3324; Resim: 8), 1986 tabletin
benzemekle birlikte', bunun ikinci bir tab-
lete ait olup ancak sonra
Sz geen zellikle kleler
kelti yzlerce cam
(Resim: 9). byk bir hidrolizasyon sonucu cam
zelliklerini tamarniyle olup, deniz suyu ile temas ettiklerinde
silikat peltesine grlmektedir. bir bon-
ise kelti iinde "fosil" izlerden

(3) zerindeki kelti henz olmakla birlikte kama, genel ve boy
dan, 1987 bulunan abanoz ve kakma ikinci bir bmnz ka-
maya (KWI393) byk benzerlik gstermektedir. Gerek gerekse de 1985 kam-
ele geen yine ve abanoz kakma bronz bir (KW275;
Pulak 1988a [supra n. 1]20 resim 20, 21) dizayn ve retim birbir-
lerine benzemeleri, her silalun da atlyede akla getirmektedir.
(4) Benzer bilezildi baltalar iin M. Yon, A. Ceubet, ve J. "Ras Shamra-
Ougarit; 38, 39 et 400 campagnes (1978, 1979 et 1980)." Syria 59 (1982) 175, 183 resim 8
a; C.F.-A. Schaeffer, Ugarilica (Paris 1956) 278 resim 242, Pl. X. Ulu Burun
benzer rneklerine Suriye-Filistin blgesinde olarak rastlanmaktaysa da, Akko
bulunan iki rnek (S. Ben-Arieh ve G. Edelstein, Akko, Tombs Near the Persian Garden
1977]33,40 resim 18.1 ve 3, pl. 7.1, pl. 18.10) zellikle benzemektedir.
(5) Ulu Burun tableti iin Bass, Pulak, Collon, ve Weinstein (supra n. i) LO, resim 19;
G. F. Bass, "A Bronze-Age Writing-Diptyeh from the Sea off Lyeia, " Kadmos, Zeilschrift
filr vor-und frgriechische Epigraphik 29 (1990) 169. Tabler ile ilgili bilgi R. Pay-
ton, "The Ulu Burun Writing-Board Set," Anatolian Studies 41 (1991) 99-106; tabletin ya-
malzemenin M. Pendleton ve P. Wamock, "Scanning Microscope
Aided Wood Identification of a Bronze Age Wooden Diprych,' IAWA Bulletin n.s. 11.3
(1990255-260; P. Warnock ve M. Pendleton, "The Wood of the Ulu Burun Diptych,' Ana-
tolianStudies (1991) 107-110,
(6) Ulu Burun tableri bilinen en eski tablet benzer tabletlerinin
Ge Tun Devri'nde olabileceklerine dair kaynaklar iin D.
Symington, "Late Bronze Age Writing-Boards andTheirUses:Textuel Evidencefrom Ana-
tolia and Syri a," Anatolian Studies (1991) 111-23. Meggiddo olarak
paralar 'G. Loud, The Megiddo Ivories [Chicago 1939] W, nos. 305-308; pl. 58.305-308)
Ulu Burun tabletinin ile benzer
drt silindirik yer Meggiddo sz konusu
ne amala silindirik biimli
paralar Ulu Burun'dan bilgi Meggiddo para-
bundan byle olarak gerekmektedir.
350
klelerin tamamen ok sa-
buluntu veren bir tabaka alan ortaya Bu
gemi hemen zerinde ve
st yuvarlanarak gelen birok malzemenin bu blge-
de Geminin gayet durumdaki
nmzdeki sezonda
den, korumakta olan bu zengin buluntu da
sezona yzeyinden toplanan malzeme ara-
bronz kazan alu adet hematit terazi cam Miken
(KW3344; Resim: IO)", fildi-
asa (KW3215; Resim: 11), abanoz bir mobilya (?) par-
seramik matara kaplar, zengi kulplu testi ve en
az "White Shaved juglet" (KW3222; Resim: 12) tipinde olan
seramik kaplar Bu blgede ortaya se-
ramik1erinin byk bir 1984 iinde 18
para ile birlikte bulunan bykpithos'dan (KW 251) d-
1992 elde edilecek
nemli buluntulann byk bir bu blgeden
kusuzdur.
klesi hemen bitiminde bulunan ara-
ve 30 kadar cam kle (N/P-18/19 kareleri).
dek elde edilen cam klelerin byk bir blm
yani meyilli st blmlerinden elde
Meyil boyunca bulunan tek tk bulunlulann, yine st
rinden yuvarlanarak geldikleri Yeni bulunan
klelerin daha st belki de bir sepet iinde yuvar-
lanarak buraya geldikleri Ancak, bu kadar fazla klenin
birarada cam klelerden bir blmnn de ta-
Bu grup-
taki cam klelerin gemideki rneklerden daha ufak, cam-
renginde kleler de
merkezinde yer alan byk hemen
sunda (M-18/19), yine st kayarak
malzeme Bunlar i ie
bronz kase; cam, fayans ve akik boncuklar;
iin bronzdan bir mekik (KW3339; Resim: 13);
(7) 1991 sezonunda iki stilde adet Miken cam Boncuklardan
en iyi durumda (KW 3344) 1986 sezonunda bulunan bir boocukla
(KW829; Bass, Pulak, Collon, weinstein [supra n. i] 8 resim 15), daha ufak olan iki
boocuk ise ilk kez
(8) Bass 1986a (supra n. I) 279-81.
351
bezemeli bir disk ve asa seramik ve kur-
ufak pandantifler (KW3146, KW3152; Re-
sim: 14) Yine bu alanda ele geen bir erkek ve aslan
biimindeki iki adet bronz terazi birlikte (KW3292; Resim:
15), bulunan hayvan biimindeki terazi 14'e
Ham madde grubundaki buluntular ise di-
(toplam 12 adet KW31343, Resim: 16), yu-
cam ve kalay kleleri, ve fosil sayabi-
liriz. Szkonusu hemen kalan blmde (KIL-2D/21
kareleri) byk bir matara kap, amphora "White Shaved juglet"
bronz kazan kalay klesi ve pide biiminde
kleler elde
1991 sezonunda, (N/O-I9I23 kareleri) a-
palardan adet, apa (L-l4 karesi) da bir adet ol-
mak zere toplam yedi apa yzeye (KW3335; Resim: 17).
apalardan bir nce apa
veya anakayadan kesilerek Derinde olan
da ok safra ortaya Buradaki malzemenin hemen ta-
yine yamatan kayarak gelen cam ve fayans boncuk, sera-
mik vs. gibi ufak eserlerden birlikte, buluntular
bronz bir ucu (KW3158; Resim: 18), testere (KW3172;
Resim: 19) ve kama ile LHIIIA2: ge dnemine tarihlenebilen bir Miken
(FS189) gibi byk malzemeye de
55 metre derinlikte olan blmnde (KIL-28/31 karele-
ri), bir metre kum sa-
safra ve ok miktarda seramik malzeme ortaya
Buradaki seramik malzeme yer alan iki pithos kaidesi, mu Bu-
run gemisinde en az dokuz adet gstermektedir. "White
Shaved Juglet" tipindeki iki para bu kaidelerden biri-
nin hemen 1986 sezonunda i 8 para
bir pithos'la birlikte ele gemesi, ve ikinci bir yine
malzemesi ile birlikte gemideki pithos'lardan en az
adedinin etmektedir.
Byk kalan alandaki
(G/H-19/21 kareleri), sezon bir bulun-
alanda sonunda "Base Ring
II," "White Shaved Juglet," ve "White Slip II" trlerinin
(9) Hilal veya boynuz biimindeki bo pandantiflerden bir rnek 1986
da (Bass, Pulak, Collon, [supra n. 1]5 resim 6).
352
ns ok akik ve fayans boncuklar; kk bir
ve deniz iki adet yzk elde . Bu
yer alan ufaka bir kum cebinin (JIK-IS kareleri) tama-
men sonucunda ise ok akik boncuk ile iki hurda
(Resim: 20; KW3018, KW3019) 1990.sezonu
maian yerde yine ok akik boncuk, bir ka hurda al-
ile zerinde i. Tuthmosis'in bulunan fayans bir skara-
be ortaya
Bu birka metre kadar daha derininde, kalan tek
pithos yer (F/G-22/23 kareleri). iindeki mil
sonra incelenmek zere yzeye ancak ok az
miktarda organik malzeme ile tek bir para seramik herhangi bir
Pithos'un gemide ne amala
mek mmkn
Ulu Burun'un 57 metre daha nce-
ki sezonlar paralan bulunan tamamlan-
(J)/F-29/32 kareleri). Pithos'un kayalara olan blmleri
llp geirildikten sonra keskiyle yerlerinden kurtanlarak
nmzdeki sezonunda yzeye zere daha
blmnde Pithos alan ev-
resinde incelemeler herhangi bir rast-
ancak birka metre. derinlikte
bir duvar kandili
Ulu Burun 'drt ay srecek uzunca bir kampanya
ile 1992 de Bu sre iinde, lO'e
klenin gemiye ait
da incelenerek gerekmektedir. Ancak,
Ianndan deneyimler, ufak ve zaman daha nemli olan
buluntulann geminin gstermek-
tedir. Bu nedenle, sresinin sreyi da-
hilindedir.
Ulu Burun malzemesi zerindeki labo-
ratuvaranalizleri de devam etmekte ve ilgin sonular vermektedir. Ulu
(iO) Bulunm 20 adet deniz yllzeylerindeki bezerne gnmze
da bezemenin byk'bir renkli cam paralanndan Parala-
nn zifrin zerindeki izden gerek pera-
gerekse de bezernenin tarzda Deniz
yzk rnekleri iin Pulak 1988a (supra n.l) 27 resim 31; Bass, Pulak,
Collon, n.l) 11 resim 21, 22.
(11) 1. skarabesi iin Pulak 1990c (supra n.I) 10 resim 4.
353
Burun klelerden 19 adedinin atomik absorpsiyon
ile incelenmesi sonucunda bu klelerin elemental kompozisyon-
Ian Finike Gelidonya Burnu 1960
ve Ge Tun Devri sonuna tarihlenen kle-
lerinden ve 1989 ra-
porumuzda Ulu Burun klelerinden on adedinin
izotop yntemiyle incelenmesi sonucunda ise bunlardan sekizinin byk
bir cevherinden
de birbirinden iki yntem
ile incelenen kleleri tamamen sonular vermektedir; elemental
kompozisyon Ulu Burun klelerinin izetop
sonulan ise klelerden byk bir blmnn
gstermektedir.
Yine bildirimizde Yener'in analizlere gre Ulu
Burun ait iki Toros'lann blge-
sinden Burada rnek
bir dzeltmek isteriz". rneklerden biri
yerine kalay bir matara kaba (KWll71) aittir. Ulu Bu-
run bulunan matara kaba benzerlikte olan tek rnek
bilinmektedir. Her ne kadar bu analizi
da, benzerliklerinden her iki da Suriye-
Filistin blgesinde bulunan bir atlyede akla gel-
mektedir. Bu Ulu Burun matara sonu-
Toros'lara etmesi olduka ilgintir.
Yener'den yeni analiz sonulan
Ulu Burun'dan bir (KW 786) daha Toroslar'a ait ol-
gsterirken, incelenen (KW1009,
KW1020, KWl107), bir olta (KW1770) ve disk biiminde kur-
bir terazi (KW1l7l) Yunanistan'daki Laurion blgesinin
zelliklerini gstermektedir.
zet olarak bu analiz zere,
Ulu Burun gemisindeki metal ykn kesin olarak
.henz Ancak, salt analizleri gz nnde tu-
tulacak olursa, klelerin ve zellikle kz-gn biiminde olanla-
(12) Pulak 1991a n.l) 302-303.
(13) Pulak 1991a 303.
(14) KA Yener, et al., Lead Isotope Studies of Central Taurus Ore Sources and Related
Artifacts from Eastern Mediterranean Chalcolithic and Bronze Age Sites,' Journal ofAre-
baeological Science 18 (1991) 574: AAN808 rnek, Ulu Burun KWlOO9 'yerine
KWI159 AAN809 rnek, Ulu Burun KW1l59 kur-
yerine KWI085 (kalay matara kap)
354
elde edildiklerini, mrettebata ait oldu-
ise Laurion
grmekteyiz. Laurion gemide aynca olta
. olarak: da Ulu Burun gemisinde Ege ve Gi-
rife has disk biimli terazi ve bu
incelenen tek yine Laurion Ulu Burun
gemisinin nceden de ileri Ege ile olan bir kez
daha Ulu Burun
sonra sistematik analitik yuka-
nda problemlerin byk rol oy-
nayacakur.
355
i.
ili
:u
i
"
i..
i"
i
i"
" ,
,
..
..
-,
h
~ f
THE ULUBURUN WRECK
NEARK A - TUAKEY
"
..
"
"
"
"
"
..
..
c,
Resim: 1
356
Resim: 2- Kilies r a l a r n n genel grnm
357
~ ' g o
Resim: 3- kz gn tipindeki ift kulplu kle (KW 3102)
Resim: 4- Bronz kama (KW 3280)
Resim: 5- Bilezikli balta, bronz (KW3176)
358
>
u
h :
: a L e
~
. ~
o<:
359
Resim: 9- iinde cam bencuklar
Resim: 10- Cam Miken (KW 3344)
360
Resim: 11-
asa(KW
3215)
o r i! 3
J L
:


Resim: 12- ("White shaved
Juglet" KW3222)
Resim: 13- Bronz (KW3339)
361
o 1
i LJ
2 3
L;rl CM
Resim: 14- (1)pandantifler(KW
3146 ve KW3152)
Resim: 15- Bronz aslan biindi terazi
(KW3292)
Resim: 16- (KW3134)
362
363
....
i

Resim: 19- Bronz testere (KW 3172)
023
W 1::txJ;;;l CM
Resim: 20- Hurda (KW
3018 ve KW 3019)
364
NEKROPOL
1991 YILI SONULARI
Jrgen SEEHER*
yeralan Demireihyk nekropolnn kurtar-
ma ilk sezonunun mezarla-
nn ve derecesini Bu amala manyetik
lmler sonucu plana' dayanarak sondajlar
Yine Bursa Mzesi'yle Istanbul Alman Arkeoloji Enstits'nn
ortak projesi olarak ikinci mevsiminde,
mmkn tm olarak ama Bu amaca
olup, sonunda alan yeniden doldurulup
Iskeletler ekipteki antropologlar incelen-
ve sonunda tm kemikler ve buluntular dkmantasyo-
nu ve restorasyonu olarak Mzesi'ne teslim edil-

Bu mevsiminde 2200 metrekarelik alan
(Resim: 1). birlikte toplam 498 Ilk Tun 79 orta
Tun ve 26 adet byk Hellenistik ait mezar
(Bu ilerledike olabile-
cektir).
Dr. Jrgen SEEHER. Alman Arkeoloji Enstits. Camii Sok. 48. 80090, Istanbul.
(I) J. "Demireihyk Nekropol 1990 xm. Top-
1991; 1. Seeher, "Die Nekropole von
1990", Istanbuler Mitteilungen 41, 1991
(2) H.G. Jansen, "Vorbericht zur geomagnetischenProspektion der Nekropole von Dernircih-
im Juli 1990", in J. Seeher, Istanbuler 41, 1991
(3) Dr. 1. Seeher'in bilimsel Bursa Mzesi olan
Antropolog Dr. UrsulaWittwer-Backofen, Andrea Schmelter, MustafaCev-
det Aslan, Ebru Erel, Muharrem Bernhard Lck, Angela Gleixner-
Lck, Arkeolog Dr. Seeher ve Bursa Mzesi'nden Arkeolog Zeyrek
zverili tr ekibine ve ve destekten tr Bursa
Mzeleri Mdr Salih Ktk'e borluyuz. Arkeoloji Enstits ve Al-
man Fonu'nun (Deutsche Forschungsgemeinschaft) parasal kaynakIan sayesinde

365

Bu da geen gibi Tun ikinci ev-
resine, yani Demircihyk st katlanna ait mezarlar
Bylece Tun erken evrelerinde bir mezar-
olarak ortaya
evreyi iyice eski yerini gsterebilecek
hibir veriye
Tun 6Ox50 m bir alana ya-
olup, WW-CC 83-87 pHinkarelerinde Kuzey
erozyona byk tarla teraslama
malan sonucu gibi grnmektedir; ancak bu yer-
de bir da mmkndr. hemen he-
men en yksek yani tarafa alalmaya
kesime isabet etmektedir. Gney ww pliinkarelerinin kuzey yan-

Bu mezar mezar ve buluntu
mesinde byk neden oldu: En tipik mezar trn kp mezarlar
(Resim: 4). Bunlar ly iine almaya yetecek boyutta
iki kp
(Resim: 5). ok toprak mezar da grlmektedir ki bunlar-
dan evresi evrilidir (Resim: 6). Bu ilk kez gayet
zenle sandukalarla (Resim: 7).
malzemesi olan iIi. plakalar birka kilometre uzaktan buraya ta-
Ozellikle zenle bu
nun bu mezarlara hediyelerin de nitelikli ola-
edebilmektedir. Bunlar kalan Tun
mezarlan seyrek olarak
Bu mevsiminde de 01-
malan, llerin eller, yz ya da nne ekik olarak hoker duru-
munda ve her mezarda tek gmnn genel standartlar olarak
Resim 6'da grlen ift gm etmek-
tedir. merkezinde, yani XX-ZZ 85-86 da yine bir
(Resim: 2 de ZZ 85 plnkaresinin en stteki
derecede tahribine mezar sonra-
ki durumu grlmektedir). bir nceki gm gzetilmeksizin
nceki az ya da ok tahribine neden
ok ocuk mezan da ok az ya da hi
kemik olmakla birlikte,
bunlann ocuk mezan olarak
366
--- ._._- .-
Bu mevsiminde de Tun ya da s-
tnde iskeletlerine Yeni olan bu iki-
Bu belirli mezarlara
ait yoksa tm llerine hitap eden kurbanlar ol-
bu evresinde henz
elde olan mezar bulun-
herhangi bir sosyal eder nitelikte daha ok
lnn ya da geride kalan aile fertlerinin zevk ve ce-
vap verir niteliktedir. Zenginliklerinden "kral diye ad1an-
hi mezar Demircihyk
de gznne gayet normaldir. Bu blgenin ynetici-
lerinin -ki bu dnemde bylesine bir sistemin kabul
edilmektedir- yneticinin evresinde g-

dnemi iin yeni olan mezar Resim 10-
1S'de grlmektedir. Testiler yine en mezar hediyeleri
olarak gze en tipik zellikleri
ve kesik gaga olduka grlmesidir.
Benzerleri Demircihyk ok pek ok
mezar bylece tarihlenebilmektedir.
kaselerin profil1idir. Bu kaseler Demir-
cihyk st zg bir biimdir. Kap
rinde yenilik olarak tek kulplu "tankard" verilen kap (Resim: 12), ve
emzikli, sepet kulplu kap (Resim: 13) Bu iki tip Demircih-
yk olup, erozyona
en ge yani Tun il evresine ait

gayet ve fakir olan maden buluntulara me-
malzemesinde maden endstrisinin ikinci mevsi-
minde dikkatleri zerine ve ilk buluntu-
benzerleridir. Resim 16'da grlen tipinin en irile-
rinden olan kabartma bezeklidir. 27 adet yeni kap bu-
ve bunlar yine kresel gvdeli, uzun boyunlu ve devrik
eserlerde byk aletler kresel topuz
lan, kare kesitli ucu ve sap delikli bir balta (Resim: 15)
lir. Bu sap delikli ok benzeri Yortan'da grlmektedirs, Bu
ilk kez sap delikli baltalara da
(4) J. Seeher, "Demircihyk Nekropol 1990 XIll. Top-
1991, Resiro LO.
(5) T. Kamil, Yortan in the Early Bronze Age of westem Anarolie, 1982, Res. 88:
336.
367
buluntular bilezikler, halkalar, ka-
ma ulan ve iki adet ilk Tun da
spatula tr, keskin ve olarak nes-
neler Bir ocuk "kulak
Anadolu'da mezann ilgin buluntulanndan biri de ben-
zerleri Demircihyk de bilinen kilden bir heykel-
(Resim: 18). sol grlen byk
bu taraftan olarak ede-
bilir", Yeni olan, Demircihyk blgesinde heykelciklerin de
Resim i Tde grlen rnek yznden gerek tam
tipten paralanyla birlikte
bir mezarda bir mezarda da iki heykelcik
kilden bir gvde ile birlikte
Demircihyk olan benzerlik
25 km kadar yer alan Kkhyk olan benzerlik
Gerek gm trleri, gerekse keramik ve kk buluntulann
detaylara kadar inen bu iki en bir
tamamen gstermektedir. Bylece bu blgeden ilk Tun
II'ye ait 700 mezar elimizde ki bu blgelerle
iin bir Ay-
nca Demircihyk, 350 km uzaktaki sonra
Anadolu'da de ikinci byk
Orta Tun
mevsiminde, birka aradan sonra yine yama-
ta olan Orta Tun ait de tutula-
Bu dneme ait mezarlar tm ilk Tun zerine, B
84 ve B 86 plankarelerine kadar gstermekle birlikte,
XX plankarelerinin gney yani ilk Tun bit-
yerdedir. bu dnemde de en yksek do-
tarla bu dneme ait izlerin yok 1990
bu kesimde yy 88-89 plankarelerinde birka Orta Tun me-
zan Gney i 990 IT 86 plankaresinin kuzey
Orta Tun mezan
Bu mevsiminde geen raporunda da olan kp
mezar, toprak mezar ve sanduka tiplerine ait yeni mezarlar
(6) M. Mellink, "Bxcavaticns at 1966". AJA 71.1967, Lev, 77, Res.16-19.
(7) R. Duru, Kulak Belleten 36, 1972. 123 ff.
(8) M. Korfmann, Mitteilungen 29.1979, Res. 6:1.
(9) G. Grkan-I. Seeher, "Die Frhbronzezeitliche Nekropole yon Kkhyk bei Bozyk",
Istanhuler Mitteilungen 41, 1991
368
Kabanma bant bezekli byk kp mezarlardan iskeleti iyi korunagel-
birka rnek ele Bunlar birden fazla iske-
let ya da iskelet adeta gibi bir araya
kpler de Bunlar ikincil gmnn bu devirde iyi
rneklerdir. Resim 8'de mezar hediyesi olarak iki testi, iki ve e-
uzun kemikler grlmektedir.
l yakma adetinin bu mevsiminde bir yeni-
liktir. Bunlar ya ayn kap iinde, ya da iinde bir gm olan kpe konan
yakma grlmektedir. Bu sonuncuya en iyi rnek Me-
zar Resim 9 bant bezekli bu kpte ok
insan bir iki
iskeleti gstermektedir, Burada olan lnn zaten
var olan bir mezann yeniden ii iine
izlenimi elde edilmektedir. Resimde kemikler
madan, yani alttaki iskeletler temizlenmeden evvelki durum grlmekte-
dir.
mevsiminde 59 yeni Ona Tun mezan ol-
makla birlikte, kk buluntulann miktan ok Bunun nedeni he-
men hemen btn Ona Tun Bu
durum ilk Tun mezarlanndan soygunlann g-
mldkten sre sonra olduklan Ancak Resim
19-2D'de de gibi anak mlek byk izle-

Hellenistik
1991 byk Hellenistik ait olarak
18 mezar daha Kesin tarihlemenin
bu mezarlardaki buluntu Bir-
ka bronz halka ve kk bir keski yegane Yeni mezar tr
olarak tek toprak sanduka Bunun ya-
ilk mevsiminde de ele stleri rtl,
llerin st olduklan ince uzun ukurlar yine ti-
piktir. Bunlardan iyice byk iki tanesi 13 ve 17 m duvarlarla
evrilidirler (Resim: 3). Bu duvarlar buradaki tamamen
iki tmlsn kenar evirme duvan Bu iki da so-
bu gstergesi olabilir.
Bu iki tmls birbirinden 10 m kadar en yksek
yerinin biraz yer Bu dneme ait mezarlar da
bu ikisinin Bunlar VV-ZZ 84-87 plankarelerinde
yer Tmlslerin daha eski
369
nk konum ve ynleri tmslere ver-
mektedir.
Demircihyk Sanket mevkiindeki
iyi sayesinde iki sezonda kazmak ve bylece tahribanndan
kurtarmak bir tahribat gaz
boru Geen raporda da
zere boru SS{lT 86 ve SS{lT 87 plankarelerinde
kurtarma Ancak 1991 bu boru bilinme-
yen nedenlerle 20 m kadar kuzeye ve bylece VV/WW 84-87
plankarelerinde tahribata neden
ilk Tun beklerken, Orta Tun da bu-
olarak her iki dnem iin de
meyle malzemesinin ele gemesini
370
E
_' : '::,. ":::- \.
, i Y t '" ,
.
D
v ' """ \,.\\ \l\
r:

", --- " ":"'.\ \' \ '
c . // V "," \ \ \ ' " ', \ I,
: // ../' "", .. "" \1\
B-' ...- :'-7'::::::( 1\ \ "\ 1\ :. \

1 ' / : i) ,.. \' ... \

A;!,'" \\\i.\\
i / i ' 1', ,""" i
.-
--
CL ... _
TT
QQ i
zz ,i 1/," / ;/ 1/ / '. >fi\\1\ '!:, \ \ il
yy
"
i / / i \ ,,' , \i ,
i i ', t,
Xi .... i i ....1.. " 1 t-'- :. \1'-..\ i \
ww -- ._- ", \ \, \ ..'., -1 ,I.. - i "\ ...,.... _.-'-
1/ .-:) ) ./) ! i '\, -w\ \\ \\ \\1\
uu .// 1/:" ;' ___ T-\\\ \\
/ j ;' 1/*' \\t-\ \
: J' /, " ss i - i /J ,/ .L i' \ \ \ \ \.
/ 'I" ,\,\\1" .
/ \ ', '
\ , --
,

,.,. L)
,
1-- _
Resim: 1- Demirelbyk Nekropol. 1990 amalan
1991
371
Resim: 2
Resim: 2 ve 3- Demircihyk Nekropcl. 7:z 85 plankaresindeki nk Tun mezarlan ve
Hellenistik evre
372
Resim: 4
Resim: 4 ve 5- Demircihyk Nekropol.llk Tun
a kp mezarlan
373
Resim: 6
Resim: 6 ve 7- Demireihyk Nekropol. nkTun a toprak mezar ve t a sanduka
374
Resim: 8
Resim: 8 ve 9- Demircihyk Nekropol. Orta Tun a kp
m e z a r l a r
375
o
Resim: 10
10cm
Resim: 11
Resim: 12 Resim: 13
Resim: 10-13- Demircihyk Nekropol. lIk Tun a ' a ait anak mlek
376
o
Resim: 14
10 cm
o 5cm
Resim: 14 ve 15- Demircihyk Nekropol.llk Tun a ' a ait mlek ve bronz sap delikli
balta
377
.0
Resim: 16
17.
Resim: 17 Resim: 18
Resim: 16-18- Demircihyk Nekropol. nk Tun a ' a ait a l t n a l n l k , t a (17) ve kil (18)
heykelcik
378
Resim: 19
o
Resim: 20
Resim: 19-20- Demircihyk Nekropol. Orta Tun a ' a ait anak mlek
379
1991 YILI TROIA
Manfred KORFMANN*
1991 ekibin bir blm her zaman daha erken,
sonu Troia'ya geen anakkale'de Uluslar-
anakkale'nin seimiyle
hibir olmayan Troia ynetimi, kanlanlara
gezdirilmesi grevini stlendi. 3 Haziran'da
ve 2 Eyll'de ay 50 olan Bronz sonra-
devirleri ekip geldikten sonra 75'e Yani 1991
epey toprak Sehliemann dknt
zellikle D8 karesinden, Byk A tiyatrosunun ve buleuterionun,
yani B tiyatrosunun kesimindeki yzey (Re-
sim: 1).
1991 13 blgede, 1655 m' lik bir alanda srd-
rld. Bunlardan 7 amada Trk, 3 amada Alman ve 3 amada
ve bilim Mimari belge-
leme 6 blgede, 4175 m' lik bir alanda; manye-
tik lmler ise 20.400 m' yi bulan bir alanda yrtld (Resim: 2). 1991
Klasik Arkeoloji geen oranla daha da
Bunu Cineinnati Universitesi'nden Prof. Brian Rose ve ekibi-
ne borluyuz.
Manyetik lm bize Roma Devri
pin mimari anlamakta ok bilgiler Burada
bir planlama sistemi sz konusudur.
da gre, bu Augustus
kadar gider. En bilimsel bir grl-
mektedir. Bu bilimsel byk tiyatro ve buleuterion iin
de geerlidir. Ama bu iki daha nce, Hellenistik Devir'de kurul-
(Resim: 1).

Prof. Dr. Manfred KORFMANN, Universint Tbingen, Institut fr Vor-und

le, Schlo8, D-7400 Tbingen
381
Birka srdrlen Troia lm Sistemi'nin yerine
ve tm mimari bir plan zerine de-
vamedildi (Resim: 3).
Roma Devri yer alan el sanat-
etmektedir. Burada bir sondajda manyetik
lmlerin bize bir ortaya (Resim: i ve 4).
llerek mimari belgelerne 1991 mevsi-
mi yine Troia LI ve Troia VI savunma duvan zerinde
Aynca blgelerde de konservasyon ve restorasyon
malan srdrld. Schliemann Y profili ve bir
toprak tepe zerinde de konservasyon yrtld. IlA Megaro-
nu'nun da korunmaya En erken Troia LI surunda yer
alan bastiyon eski restore edildi (Resim:
5).
Schliemann Kuzeyindeki (Troia l)
Schliemann bu kesiminde, ana kaya zerinde, Troia
I'den daha eski olan bir tabaka ortaya Bu MO 3000
dan daha eskiye tarihlendi. blgede, bu tabaka zerinde, Er-
ken ve Orta Troia I'e ait 4 ya da 5 evreli bir savunma sistemi bulundu.
evrede burada direklerle bir Bu geen
ortaya zigzag biimli duvara Drpfeld'in "b"
duvan da bu sistemin bir evresini (Resim: 6 ve 7).
Troia'daki ilk profilindeki Troia I ta-
gneyden, yani merkezinden, kuzeye, yani
olarak Troia LI dnemine ait
byk megaronlar hem Ge Troia I ve
hem de kuzey Kalibre Karbon 14 tarihleri
Troia I tabakalan zerinde bize sonulan (Resim: 8 ve 9):
1- Erken Troia I C14 verilerine gre M 2900

2- Bunu Orta Troia I dnemi takip etmektedir. 1991 bizi
daha nce epeyce olan Orta Troia I dne-
mine ait bir Bu karbon 14 analizle-
riyle M 2750 tarihlendi. gre bu da-
ha kuzeydeki Orta Troia I tabakalanna Buna gre Orta Troia
I'in M 2700 syleyebiliriz.
382
3- Troia I'in ge dnemine en erken M 2550 "m duva-
n "mn da gibi, teras duvarlannm geil-
Troia n megaronlanmn nedeniyle daha gneyde bu
dnemin sonuyla ilgili bilgiler ortadan
4- Daha nce szn tabaka bize Troia I'den daha es-
ki bir devri gstermektedir ki, bu MO 3250
Toprak tepenin gney profili devam eden gstermek
iin burada profilinin gibi (Resim: 9).
Schliemann elde edilen sonulara gre Troia I'in son ta-
bakalan olarak MO 2400 tarihlenebilir. Troia Il'nin st
yer alan tabakalar ise MO 2300'den daha eski Dola-
Troia Il'nin sonunu belirleyen iki evresinin
ru tarihlerneye Buna gre nl Troia II Dnemi hazine bu-
luntulanyla birlikte M 24. ilerine tarihlenmeli ve M
23. sona (Resim: 9).
Troia IlA Megaronu'ndaki (Troia II)
IIA megaronunun yine byle byk evreli temel-
leri Do. Dr. Turan Efe ortaya Bylece
bu nl orta Troia II dnemine ait (Resim:
10).
Toprak Tepe'de ise, bunu ismine gre "Mansfeld Tepe"
diye anarsak, 1991 mevsimi nA ve IIB ker-
pi duvarlan incelendi (Resim: 10).
IlA ve LLB megaronlan kapatan n
dolgu herhalde buraya su girmesini engelliyordu. Bu durum megaronla-
dz glendirmektedir. Yunan
ncs bu dz m, yoksa gen
mi uzun sreden beri konusu idi.
megaron 1,5 m yukarda, iinde
bir daha ortaya bizi Bu
tabakadan birok buluntu ele geti (Resim: 11 ve 12).
evresi, Blegen'in de gibi, Troia IIg ise, bu yeni evresinin
"Troia nh" diye gerekmektedir. Bu saptamayla za-
manda, Schliemann birok kez sz olan "3.
tekrar olduk. bu ise, bu yeni Ble-
gen'in Troia III dnemi ile hibir Bu yeni
sonu hazine tabakalanyla ilgili bilimsel
383
Megaronun olan elektrondan bir
(Resim: ll), kronoloji blge Troia buluntula-
n Bu dikkate tipin ilk Tun
nnda kadar (Resim: 13). Troia'da bulunan bu
ne, yerin tam olarak ok
nemlidir. ve Avrupa'daki Ilk Tun Proto Aunje-
titz kltrlerindeki aym tip zerinde bilim
tarihlerneler Troia tarihine
Schliemann (Troia III, lV, V)
Schliemann orta blmnde, Turan Efe,
Zeynep ve Girgin Troia dnemine ait yeni
bir sur sistemi incelendi ve belgelendi (Resim: 14 ve 15). Son Troia II sa-
vunma hemen gneyinde bu pro-
filde grlen olduka bir duvar Bu Troia dnemine
ait savunma duvan
Buradan elde edilen C14 tarihleri de tekileri Buna
gre Troia II..dneminin sonunu M 2380 ve Troia IV dnemi-
nin M 2277 tarihlernek gerekmektedir.
Troia V dnemine ait sur sistemiyle ilgili ilk bilgiler de, daha gney-
deki D8 karesinde, Gksel sonucu elde edildi (Re-
sim: 15). D8 karesinden gelen bu sonular daha nceden bekleniyordu.
Bu daha kesin sonulara umut ediyoruz.
Troia
gneyinde Troia VI ve VII dnemlerine ait bir
daha nce Yzey buluntulan ve
Roma-Hellenistik sondajlardan elde edilen sonu-
lar bu Daha gneyde yer alan ve Ge Troia VI
dnemine tarihlenen kremasyon da bizce bykl-
ya da gstermektedir. kuzeyinde olan
ve Blegen "krematoryum" olarak yorumlanan kerpi bina ka-
gibi Troia VI dnemina ait olabilir (Resim:
16).
nion kentinin zellikle Roma Devri'nde daha n-
ceki devirlere ait birok yok Buradaki kltr ta-
2 m den biraz Troia VI dnemine ait
daha ok savunma hemen nnde bulmak
mmkn (Resim: 17). Burada daha nce ancak kk bir alan-
384
da nk Hellenistik-Roma devirlerine ait binalar ge-
nellikle Drpfeld ve Blegen'in daha derine inmelerine Bu
durum zellikle n iin geerlidir. Burada Ge Troia
VI'dan Troia VIIb'ye kadar tabaka (Resim: IS).
1991 D9 ve !KS karelerinde temeller or-
taya (Resim: IS). Ankara'dan Dr. Halime ve Lond-
ra'dan Dr. Donald Easton yrtlen bu kalenin
bir de var kesinlik bu
kaleyle birlikte planlanarak
yzeylerinin dzeltilmesiyle renkli dknts
yani temel nkurunun hemen zerine Troia VI ait evler in-
(Resim: 19). Bu tabakalar duvar yzeyine Bun-
dan da kale edilmeden nce bu
evreleyen bir daha olup
ileriki
Burada sz konusu olan temelli evlerdir. Bunlar
daha sonra olan kulenin temeli nedeniyle Fa-
kat apsisli ev gibi daha da, Erken ve Orta Bronz
Akdeniz ve Anadolu ev tipi olarak ka-
bu konuda daha sonular beklemekteyiz (Resim: 20).
sandnka biimli bir ocuk yine KS karesinde,
ortaya (Resim: 20). Bir bir kristali ve
malzemelerden birok boncuk mezar hediyesi olarak ele geti.
Drpfeld ve Blegen da gzden geirilirse,
kalenin itibaren bir sz konusu ol-
Bizim bugnk kronoloji denemelerimize ya da
dayanarak Troia vi dneminin MO 16oo'den daha n-
ceye tarihlemiyoruz.
nceleri M 2. ait bu kale evresinde silah bu-
Troia ilgili destekler
gibi grnyordu. koruyucu nitelikteki bir ka-
Oyleyse kale evresinde olamayacak bekle-
rnek olmaz. bizim Troia'da MO 13.
ve belki 12. 100 000 m- yi bulmak-
Oyleyse Akdeniz'in en byk kentlerinden
biriydi.
IS karesindeki savunma iki
gsterdi. olduka byk oldu-

385

Troia evresinde Prof. Kayan yrtlen jeomorfolo-
jik ki, evre MO 5. bu yana
epeyce 1991 zellikle Erken Bronz
ve bu sonraki toprak hy-
gneyinde Prehistorik devre ait kltr ve ana he-
men zerinde He1enistik ve Roma devirlerinden kalma bulun-
du.
Prof. arkeozoolojik sonucu evcil
at, Avrupa'ya ve Karadeniz evresine gre Troia'da daha ge
bir devirde, yani MO 2. iinde Ancak sonra
Antik Troia kenti, Homeros'un da gibi, n kazan-

Raporumuzun sonunda tm Troia ve zellikle Anka-
ra'dan bize destek verenlerle birlikte 1991 Troia ge-
en herkese bir kez daha ediyoruz.
386
z
i
A
i
B C O i E F
i
G H K i L
'7!
60
i
-
-
i
1
2

3
L
.""1
4
-,
i-
S
<

,
-
<
...
-

,


6
J.
\
-
7
lA. 1\ b-

"'..... .' li" i

,-8
.s;..;
ii
-
:PR
: 1990 1
r->
r-
h


--9 ..."
, i
..
10

OdtiOll
._.i ..... "
""
p
-
- '"
11


-----
.. ..

1F

-R 12
....
..
13
j PROS EKTloN

1988/
,
14
..
15
PROSP KlION 1 ..
------ -----
-
-
16
17
;
33


x
L.Y
b- J-J
18
19
'"
F
r: 26
.7! n
28
i
20
!
_.
-
t A
i
O i E
F
i
G H
i
K i L
z B C
Resim: Ia- Troia 1991, genel plan
387
1---1
i i T U V w i x i i
kj
y
C AA
"
.. 51
H N O p i O R S
" eRli
L
'- S6

ee
l1e
'I
i
<....
,
S9
i i
"--'CJ
:"'[

-

ol
!
--
t
TMltIH' ;;;--
r-.!

""'"
TION 19 t
L
-
4


S
i
i

LO., <.;
;;''''
i
6
i

7
i
i
il
gl
i
-
6
i
1
u
9
10

c
II

a
14
TROiA
s


'6
-I?:'LW-'.\ot
17;/
1; i '" i li" , 2 11\ LL!> c- i
r .....
J
oc

/7e.oSP_ /
D
i

/
/
1--,-

i RlosP.
i
i
i '''''''

i
J. /
i
,

/
,
, " , , , , ,
i /
--J
i
i
i

i
203
i
i
H i N i o i P i Q R i s
Resim: 1b- Troia 1991, genel plan
388
(I

'"il
e
\ 1
'" ,
S-
c
1
e-
r

"f

?f- cf
e
-'

'"

'"
......

s

c c a
N
,)!,)! <l:
.il
II
o

..:
389
390
o o
c . e LI ~
--
-----
--
-------------
o
------- - - _ ~ . . . p
:::
56
59
60
1-
u
TRoiA
MAGNETISCHE PROSPEKTION
)aJ.2;\
i tr
x
y
AA
Resim: 4- Troia1991. Roma yerleri
391
392
Resim: 5a- Troie 1991. Troie II bestiyonunun restorasyon ncesi durumu
Resim: 5b- Troia 1991, Troia nbastiyonunun restorasyon s o n r a s durumu
....
,.,
Resim: 6- Troia1991, kuzeyi

T
393
394
Resim: 7- Troia 1991. Troia i ncesine ait y a n k tabaka.
*
,- :....-.1..
Resim: 8- Troia1991, Schliemann profilinin kuzeyblm

-





, Resim: 9- Troia 1991. Schliemann gneyblm
\'.'1:
, .'
24.82
Resim: 10- Troia1991, TroiaIlA ve IIBmegaronlan
396
N
s ~
~ '
4
/
/.
_ . ',' S"
/ "J"5' . " " , ~
~ - ',\-, " ' ~ '
'.' ~ '
f ! -,"" ,
5
? 1
cm
-o
Resim: 11- Troia 1991, Mansfeld tepebuluntulan
397

G
e
u
e

u

N
N
'il
o

o
--
--
Resim: 12- Troia 1991. Mansfeld tepe
398
399
400

\
\
J '..
\
";;;
: "(1.:
--/ ..
ii
,.-
i c-;
1'--
i
i
i
i
/
/
/
/
"
%
i
- - ---- - - - - - ~ ~
..,..'"
...." ~ -
- ~
..... ol" .
T
~
<
--*--
111
2o
Resim: 15- Troia 1991, Schliemann Y a r n a s orta ve kuzeyblmleri
401
BYZANTINE
PIT
LEOGE
LEDGE
4
3
o
5
12
. Crematory. Plan of Brick Wal1s and Piers, and Conjectural Reconstruction
Resim: 16- Trol. 1991, K r e n . t o r y n (Blegen'den)
402
Resim: 17-Troia 1991,Troia VI (Blegen'den)
ZIA i R
9
8
7
5
4
3
6
10
L
L
H
H G
G
F
F E
E D
D
c
c B A z
5
7
8
3
6
4
....
9 E(hi,:1@ TROiAVi
TROiA
TROiAYmIlX
SuR. KFl2:\
101 "Fll''''.':'lFlI.flRI ,
. !ll<PFELD
-- BIEGEN

\
1 45
! ...
...

"
/'
-

=
1110..
=
IRO" i.
Resim: 18- Troia 1991, Troia VI nndeki Troia VI ait
(Blegen'den)
404
.
TROiA VI c:vi
so
@

e s
ili

:l
)t
24 50
:l
@
:s
V-
@
"
vrll:
24
(j)
'"

<.T

@
s
....
5i
<i:
23 50
$
)t
0
:il
\i-
2J
@.

e
22.50
:0,
LO

@
22
@
50.. AT.

Resim: 19a- Troia 1991, Troia VI suru ve temel ukuru (Blegen'den)
28 ixi

17
1... TROiA Vi
r." ...sAV"'-nlMA
::DUV'A2.\

TROiA Vf
TcH:L.

24l:.- __
"00
Resim: 19b- Troia 1991, Troia VI suru ve temel ukuru (yeni

405
Resim: 20- Troia 1991.TroiaVI apsisevi ve s a n d k mezar
406
VAN VE VAN
99
M. TanerTARHAN*
Veli SEviN
niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Van Blgesi Tarih ve Ar-
keoloji Merkezi 4 Temmuz 1991-
5 1991 tarihleri srdrlen Van Kalesi ve Eski Van
dnem ikinci olarak Prof. Dr. Veli Sevin,
Marmara Universitesi Fen-Edebiyat Fakltesi'nden Ar. Gr. (M.A.) Ke-
malettin Universitesi Bilimler Enstits'nden
Ar. Gr. (M.A.) Hakan Sivas, Universitesi, Edebiyat Fakltesi
desinatr (M.A.) Aynur yksek lisansiyer
Dnmez ve Topograf Adnan gre-
vini ise Mzesi Arkeolog Mehmet

Geen dnemlerde gibi, merkezimiz
nnda yrtlen restorasyon ve konservasyon Trakya Univer-
sitesi Edirne Meslek Yksekokulu Okulu Restorasyon Blm'nden
retim Grevlisi (M.A.) ..Hseyin ynetimindeki geen blm
Fatma Unver, Lalehan Gker, Serap ve Mber-
ra
1991 konservasyon, projelendirme ve
sadece Kltr ve Mzeler Genel
maddi ve fakltemizin
Prof. Dr. M. Taner TARHAN. niversitesi Edebiyat Fakltesi Van Blgesi Tarih
ve Arkeoloji Merkezi Mdr. 34459-ISTANBUL.
Prof. Dr. Veli SEVIN, Istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Van Blgesi Tarih ve Arkeo-
loji Merkezi Md. Yard. 34459-ISTANBUL.
(1) Bu dnem, ne ki, ilgili protokol yrrlkte halde, Van iii Mdrl-
herhangi bir maddi ve bu nedenle de ok imkinlarla a-
geen ilgili makama her gibi, 1991 dnemi projesi de
nceden halde, bir durum son anda Van'a inti-
berinemlezerinde ve yrtme-
ye ok "Tarihi Milli Park Projesi'iri bu ve dzensiz
uygulamalarla srdrebilmenin hale zlerek ifade etmek isteriz.
407
Her gibi, Mdr Ersin olmak zere, Van
Mze byk lojistik destek
ca Kltr PTT Blge ile Blge M-
byk ilgi geen tm kurum ve
byk bir zveri ile ekibimize
zevkli bir grev addederiz.
dnem ne-
deniyle- iki ana blmdeki ok pilot alanlarda
I. VAN
A) Sitadel
Sitadel -Van Kalesi'ndeki
ve Erken Urartu sitadelinin mimari dokusu bilgi edinilebilmesi
1990 lS.OOxS.OO m
9.00xS.OO m lik blmnde anakayaya inilerek bu alandaki
tm (Resim: 1-2)2. Bu arada, mevcut yk-
2.20 m yi bulan kesme kalker blokla rl grkemli bir
Urartu ortaya ls
Urartu mimarisinde sonra- ikinci alan bu
ait Erken Urartu dnemine
da ipucu (Resim: 3-4).
Sitaderdeki bir mimarinin bu du-
kesimini gn ve trn saptayabilmek
1991 kesiminde 6.00xS.00 m lik bir ama-
da
stte Dnemi'nin ge evresine ait amurdan ta-
ban (1. avlunun bu kesimde de devam gstermek-
tedir.
Ge Dnemi avlusunun 1.00 m kadar 0.80
m olan daha erken bir (2.
ortaya olan bu sal levha-
larla (Resim: 2-6). Boya bezekli ve keramik
(Resim: 7), lleler (Resim: 8), kandil, tun ve fayans bon-
cuklar sz konusu ikinci da Dnemi'ne ait

(2) bkz. M.T. Tarhan, V. Sevin, Bel/eten
408
2. mimarisi yukanda szn bir
Urartu zerine 1990 bu
grkemli (3. st seviyesi yzey kodundan 2.00 m ka-
dar derindedir. Kuzey-gney ynnde uzanan i yzn
belirleyebilmek bu sonucunda, duvann
bir platform Platformun
sundaki mevcut 7.75 m yi Ust yzeyi ka-
ba iri kalker bloklarlarla olup ara ise tipik
Urartu ile Bu rt bir tabaka halin-
de platform yzeyinin tasfiyesinde Erken Urartudnemine
ait bu olarak az ti-
pik Urartu keramik
1988'de gn "ift kaya mimarisi de sz
konusu takdirde', nemli kod bulun-
(Resim: 1; A ve B alanlan). Bu da bizim, Yu-
kan Sitadel'in mimari dokusu konusunda kimi temel bilgiler edinmemizi
kod ancak basamak-
lar, teraslar ya da rampalar yoluyla giderilebilecek bir mimari hareketlili-
gndemegetirmektedir,
II. VAN HY(;
A) K 10
1989 m boyutlanndaki L 10 plankare-
sinin (Resim: 9-11). K LO da boyutlarda olup
nceki ortaya olan Urartu kompleksinin
tespit etmek Bu alanda geen
bulgulara paralelolarak ve Urartu Dnemi'nin iki

1989'da L 10, 1990'da L 9 gn olan
gmler 5 seviyeliydi-, Oysa 1991'de K 10
bu yamata nedeniyle- gmler 4
seviye halinde
seviye halinde ortaya ge devir sa-
bu dnem 58'i Genellikle dneme ait olan bu g-
mler "kapak toprak" mezar trndedirler. Yzleri gneye ya-
ni evrili olan cesetlerin herhangi bir kk

(3) M.T. Tarhan-V. Sevin. XI. s.361, 369 res. 8-9.
(4) M. T. TARHAN-V. SEVIN, XII. II. 433, 446 vdd., res.11-13.
409
1989 ve 1990 5. seviye gmleri ile paralel kotta olan 4.
seviye mezarlan -nceki gibi- gerek tipolojik, gerekse
kronolojik homojen 1991 dnemi
bu seviyede sekiz adet mezar (Resim: 10). Daha erken dne-
me ait gereken gmler kesiminde yer al-
Bunlar "basit-toprak" trnde, hoker durumunda o-
cuk gmleridir (Mezar No: 214-215; Resim: 13-14). Mezar ukurlan
alttaki B 11 no lu temel duvan zerine gelecek
Bunlardan 214 no lu gm ilgintir: mezar ukurunun ze-
ri, diklemesine iri bir paralanyla (Resim:
14-15). zerinde, bilinli olarak
dzgn olmayan bir delik Omuzu zerinde -Urartu rneklerinden
izilerek bir motifi bulunan bu son-
radan bir mezar olarak ilgi ekicidir (Ktg. No. 16;
Resim: 15). Yukanda kann zerindeki delik ise urne1erde
grlen delikleri trndeki 221 no lu me-
zarda ise iki cesede ait iskelet paralan durumda ele
Ancak, bir iskeletin bacak kemiklerinden gmlerin hoker oldu-
(Resim: IZ). Bu seviye mezarlannda l

Yukanda bu gmnn Ge Demir ait ol-
syleyebiliriz. nk, bu gmlerin Urartu kompleksinin
yani Devleti'nin sona he-
men sonraya ait olduklan konumlanndan 1990
da gn konumdaki 140 nolu basit-toprak mezar
ve in-situ durumdaki l bunlann tarihlenmesi konusunda
Aynca, l olmamakla birlikte,
seviyede ele geirilen emzikli ve fisto bezemeli, kap Ge De-
mir iin yeni bir daha (Resim: 16)'.
Urartu
1989 beri 10 olan Urartu kompleksi-
nin, uzanan en daha (B 11-15) ortaya
(Resim: 10, 17-19). Bu Olan biri-
nin (B 15) levhalarla (Resim: 19). B
2 gibi, bir avlu mmkndr. Nitekim, bu trde
sundurma ve sivil mimari rneklerine Urartu merkezlerinde
(5) 140 no'lu mezar ve iin bkz. M. T. Tarhan- V. Sevin, Bel/eten
(6) Dekorasyon benzer bir mlek Lake'lerin nceki cia
to: H.H. von der Osren, Orientalla 21 (1952), s. 318, Abb. VIIlI.
410
de tabanlan ise

Kiik buluntular: Yan 'Kalesi elde edilen ve
tmlenebilir durumdaki keramilder genelde Urartu'nun bilinen
yinelerler. Ozellikle anaklar (Ktg. No. L-9; Resim: 20/1-9);
benzerlerini Karmir-Blur'dan UZ11nca torba gvdeli depo
kaplan (Ktg. No. 14-15; Resim: 22/1-2)' ile alak bo-
yunlu bir mutfak (Ktg. No. 13; Resim: 21/4) ve hemen hemen
tm Urartu merkezlerinden bir (Ktg. No. 12; Re-
sim: 21/3) sz konusu ok M.O. 7. zellik-
lerini gsteren bu kaplardan en ilginlerini ise, yksek bir mey-
velik (Ktg. No. 10; Resim: 21/1) ile bir matara (Ktg. No. 11; Resim: 2112)
Bu trde yksek kaplara M.O. 7. Karmir-
Blurs ve Bastam'da", yine ait rast-
olmakla birlikte, sz konusu rnekler ve ykseke
ve tmyle En benzer
ise yine ele nedeniyle
M.O. 7. ait matara ise tek rnek duru-

B)LlOAMAS/
Yan Kalesi en ilgin zelliklerinden biri M.. 1.
la ait kesintisiz bir izleri ile erken 2. ait
keramik malzemeleri (Resim: 23). Bir
olarak olan Urartu ncesine ait bu evreleri be-
lirleyebilmek L 10 plnkaresinin gney kesiminde 9.50 x 2.00
m lik bir sondaj Ancak, bu
belirlenen amalara nk, bu sondaj
Urartu mimarisiyle olan anak-mlek paralan, bir
damga mhr (Env. No. YK. 91. 44n) ve kilden bir fig-
rini (Env. No. YK. 91. 47/8) gibi buluntular veren kll hemen
Tun iyi bilinen anak-mlek paralan
ele Bunun herhangi bir mimariye
dir.
(7) Benzer avlulu rnekler iin bkz. T. B. Forbes, Uranian Architecture (1983), lig. 67 (Kar-
mir-Blur), fig. 72
(8) B. Piotrovskii, Urartu (1969) res. 56; ay. yaz., Karmir-Blur (1970) Res. 67.
(9) B. Piotrovskii, Urartu (1969) res. 47.
(10) S. Kroll, Keramik urartllischer Festungen in Iran (1976). s. 129, Typ. 47 c.
(ll) K. Emre, Belleten 131 (1969), s. 284, res. 19.
(12) K. Emre, ayn. esr., s. 285.1ev. III14.
411
Konservasyon
ucundaki L 9- 10 ve K 10 plankarelerinde ortaya
Urartu kompleksinin tm geen gibi
amur kaplama ve saman amur ile rt1e-
rek koruma (Resim: 18-19). 1989 beri
bu yntemin koruyucu anlamda, ocak
la dzenindeki duvar etkilerine Anadolu
Blgesi'nde olduka sonular
tir. 1990'da Van'daki merkezimizde m. Ulus-
Anadolu Demir Sempozyumu'na
da uygulanan bu yntemin ok isabetli konusunda bir-

1991 BULUNru KATAW(;U (Klg)
i. (Resim: 20/1) anak p./ap 15 cm / ark / (10 R 5/6) renkte hamurlu / ha-
renginde i orta i ortakurn i i yer yer var i
t VKH-KlO M / YK. 91.22.
2. (Resim: 20/2) anak p./ ap 13 cm / ark pembe (10 R 6/6) renkte hamur1u / ha-
murunun renginde i kt i ortakum i yer yer var i Urartu
'VKH-LJO All / YK. 91.11.
3. (Resim: 20/3) anak p./ ap 14 cm / ark kirernit (10 R 5/6) renkte hamurlu / ha-
murunun rengindeastarh i orta i kabakum i yer yer renkte gr-
lyor / t VKH-KlO / YK. 91.14/2.
4. (Resim: 20/4) anak p./ ap 12 cm / ark / kiremit (10 R 5/8) renkte hamurlu /
hamurunun renginde / orta / ince kum / / Urartu t VKH-LlO
YK. 91.3.
S. (Resim: 20/5) anak p. / ap 17 cm / ark / kahve (S YR 5/6) renkte hamurln / kire-
mit (10 R 5/6) renkte / orta / orta kum / / yer yer
var / t VKH-K10 M /VK. 91.24.
6. (Resim: 20/6) anak p./ ap 24 cm / ark / kirernit (10 R 5/6) renkte hamurlu / ha-
murunun renginde i orta i ortakum i i yer yer var i
Urartu VKH--K10 / YK. 91. 27.
7. (Resim: 20fi) anak p./ ap 18 cm / ark / kahve (S YR 5/6) renkte hamurlu / kire-
mit (10 R 5/6) renkte / iyi / orta kum / / Urartu VKH-KIO a-
AlM/ YK. 91.26.
8. (Resim: 20/8) anak p./ ap 16 cm / ark kiremit (10 R 5/6) renkte hamurlu /koyu
kiremit (10 R 4/6) renkte / iyi / ince kum / (Biaini) ,
VK.91.2
9. (Resim: 2019) anak / ap 14.7 cm / ark / kahve (S YR 5/6) renkte hamur1u / koyu
kiremit (10 R 4/6) renkte / orta / ince kum / / Urartu (Biaini) '
VKH-KlO M / YK. 91.16/5.
10. (Resim: 21/1) Meyvelik / ap 17 cm / ark kiremit (10 R 5/8) renkte hamurlu /
hamurunun renginde i orta i kaba kurn i yer yer var i
Urarlu tVKH-K10 NK.91.19/1.
412
11. (Resim: 21f2) Matara i ap 3 cm i ark i kahve (7.5 YR 6/6) renkte hamurlu i
hamurunun renginde i iyi i ince kum i i Urartu t VKH-KIO a-
NK. 91. 18/3.
12. (Resim: 21/3) Kandili ap 15 cm i el i kahve (2.5 YR 5/6) renkte hamurlu i hamuru-
runun renginde i orta i orta kum i l Uram VKH-KIO
AJMi YK. 91. 33/6.
13. (Resim: 21/4) mlek (mutfak i ap 22 cm i ark i kahve (2.5 YR 4/6) renkte
hamurlu i renginde i kt i kaba kum i nedeniyle
rengi genelde siyah i t VKH-KIO YK. 91. 46/(2).
14. (Resim: 22/1) mlek i ap 14 cm i ark i kiremit.1 (10 R 5/8) renkte hamurlu i
renginde i orta i orta kum i i yer yer
var i Urartu t VKH-KIO IYK. 91.95.
15. (Resim: 22f2) mlek i ap 14 cm i ark i kiremit (10 R 5/8) renkte hamurlu i
renginde i orta i orta kum i i yer yer
var (Urartu t VKH-KIO YK. 91.94.
16. (Resim: 15) ap 34.5 cm i ark i kahverengi (5 YR 5/6) hamurlu i hamuru-
renginde i kt i kaba kum i hafif i nedeniyle
siyah renkler l Urartu t VKH-KIO YK. 91.21/4.
413
414
<p
E
o
-
o
415
Resim: 3- YukanSitadeI
Resim: 4- Sitadel
416
Resim: 5- Sitadel
Resim:6- kuzeyden
417
418
Resim: 7- Orta a - O s m a n l paralan
Resim: 8- O s m a n l lleleri
VAN KALESI HVOCO
, fI fI J K
,.
rmtM ii
- ,'ifmr""- ---_... '
. . ,
2
"'"
.....
\ll
Resim: 9- plan ve amalar. 1991
MB
M9
M10
L11 M11 K11 L11
VAN KALESI
1989-199l

Sm O
L __._._._. __
J10
i 813
1--=-

i
i
i 8'4
i
i
i
i
J9 K9
J10
J11 .
kompleksi
. ... ve Urartu yap . . 10- Ge ag
420
Resim: 11- Hyk, kuzeyden
Resim: 12- T a - s a r d k mezar (No: 221)
421
Resim: 13- Basit-toprak mezar (No: 215)
Resim: 14- mlek basit-toprak mezar (No: 214), a) nce; b) sonra
422
..
_ .
....
..... iP t.
.:............ ..- .
:.:.: ', : ....: .:..;. :- .: .
Resim: 15- basit-toprak mezar (No: 214)
423
Resim: 16- Fisto bezemeli emzikli kap
Resim: 17- Urartu y a p kompleksi, kuzeyden
424
Resim: 18- K 10 Urartu kompleksi konservasyon
Resim: 19- Konservasyon
425
,
ci
'"
L7
'"
c?
,J__==<)
5
c LSP
o
Resim: 20-
426
.__._-
-----
Q
"
3
lOm.
4
2
Resim: 21- UrertumeyvelikI, matara2, kandi13ve \ ' " ' l e i 4.
427
o e m .
---
Resim: 22- Urartu depo kaplan
428
-
\\ i /
\\ i /
,...... -
__ = . . . . __/ 2
?
---------- - _
?
-- --- -- _
EOC
EIA ii
OTe ii

MIMARI
ARCHITECTURE
BULUNTll.AR
SMALL FIfoIJS
U3m,
ITC1l
EBA
? \
--- - -------- CD_CB_O;;O;>_IJ:L ,......
i i . i
i i i
i v V
i i i
i i i
\' V W
Resim: 23- VanKalesi Sematik stratigrafi
429
VAN AY (AGARTl)
1990-1991
Altan
Van-Ayanis Kalesi 1990 Van Mze
ve Prof.Dr. Altan bilimsel ve sorum-
6 Temmuz/IS 1990 tarihleri
ekibi Van Mze Mdr Ersin Grevlisi Zafer
Derin, Uzman Haluk ve Ege Universitesi arkeoloji
leri Oya San, Ozlem evik, Ozlem Engin Ak-
deniz, Bilgin Olcay Kenar ve Serkan

Ege niversitesi, niversitesi, Arkeoloji Enstits
ve Van dzenlenen III. Anadolu Demir
Sempozyumu'nun Van'da nedeniyle bu kente gelen 65
ve 15 yerli bilim Ayanis kalesini ziyaret ve bize
ok nerilerde Sempozyuma tm bilim
bu bilerek bor bilirim. Van Va-
ile Kltr protokol ayanis
finanse eden Van Ozel ve zellikle Van Valisi Ad-
nan Darendeliler'e minnettanm.
1990 Ayanis Kalesi kalenin ynlerinde alan-
da srdrld.
i No lu Alan (Resim: l)
Bu alandaki 1989 ve kalenin
kesimindeki savunma sistemine ait sur duvar gn
1990 ile bu alanda varolan sur-teras
36.50 m lik bir blm Sur ilk
btn Urartu sur duvarlannda gzlenen ortak bir zellik olarak anakaya
Prof. Dr. Altan Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Blm
431
zerine sur temel yatak1an zerine Duvar 3 veya ba-
4 Bu ykseklik duva-
nn gerek En st zerinde in-situ ola-
rak ele geen "lyferler" bu durumu Kaba ocak
dan edilen duvar uzunluklarda, dik girinti ve ya-
parak bu kesimde kuzey-gney Sur duvan-
gneye uzanan blmnn izlenmesi tahribat nedeniyle kesin-
tiye Bu nedenle bu iin
kuzey ynde
Sur ilk anakaya zerinde yeralan
atlaklar kk kire elde edilen bir tr
har ile
i no lu alanda ele geen anak mlekler byk oranda per-
Urartu keramikleridir. Bun1ann demirden ve tuntan
ok ele
III No lu Alan (Resim: 2)
Kalenin st kesimindeki E18, El9, H18 ve H19 plankarelerirri kapsa-
yan III no lu alan iindeki 1989 Bu alan-
da ortaya iki "A" bu tamamen Bu
iki bir "A" gney ve kuzeyinde-
ki alanlarda Elde edilen veriler ait ol-
dnemi ve bilgi "A" kuzey
ve gneyinde yer alan ve 2.00-2.50 metreyi bulan
ulannda taraftan kuleler "A" ve ku-
leierin bu kompleksin kalenin ucunda
edilen korumak gsterebilir. "A"
da ieren bu kompleksi evresi Bu
da Urartu sur duvarlanndan siyah andezit blokla-
n da
iinden ve bol miktarda Urartu
anak ile birlikte Orta ait veya keramik: parala-
n ele tabanlan zerinden elde edilen anak m-
lekler btnyle Orta aittir. Urartu keramikleri ise Orta ait
olan bu kompleksinin yer yer Urartu kerpi duvarlan se-
viyesinde ele -3.70 metreden itibaren gzlenen Urartu kerpi
i yznde bir izleri Bu 1990
alanlarda da ortaya
432
V. No lu Alan (Resim: 3)
1989 ve kk bir blmn gney
sur duvarlanndaki 1990 G31, G32 ve G33 planka-
relerinde yrtld. Kalenin en st ortalama 20.00 metre
yeralan bir blmnn tahrip
Sur izlenmesine devam
ve 1990 toplam 15.60 metre sur duvan Andezit
dan dikdrtgen bloklan sur duvarlan ana kaya
zerine Sur arka blmnde birikebilecek
mur ve kar sulanmn surun iin anakaya zerinde dre-
naj kanallan ve sur iine kanallar
Duvar zerinde girinti ve gz-
lenmektedir. Anakaya zerinde varolan atlaklar 1. no lu alanda
gibi blokaj ile Ancak bu rnekte blokajda
madde kire duvann andezit bloklan-
mn arta kalan Sur kulla-
malzeme Ayanis Kalesi'ne 35 km Timar Ky
ocaklanndan elde Bu yrede 1990 yzey
bu
En stteki zerinde ortaya lyferlerin
sur gerek gnmze dek gs-
Lyferler temele bilinen kerpi
yerlerde 2.65 m kadar Bu amur ve
samandan bir har ile korunma
V. no lu elegeen kk daha ok
Urartu Dnemi'ne ait olan keramikler, ve demirden ok ucu
ve
VI. No lu Alan
Kalenin en st yeralan gzlenen dik-
drtgen zelliklerini ve anlayabilmek
kuzey uzun duvanndan ve 2.00x20.00 metre lleriyle olan bir
deneme karar verildi. evreleyen
1.05 metre ve ancak 0.65 metre
Gneye ilerleyen bu blmde kerpi duvar
Bu nedenle deneme ge-
gerekli Bu amala alan C24c-d, C25 b-d
plankarelerini de iine alacak Yzey
433
0.44 m uzanan kerpi bir
bulundu. Bu sezonunda kerpi duvar 1.50 m derine dek izlenmesine
henz ait tabana i yznn
bir ile temasa gzlenmektedir.
1990 dneminde bu alandan ele geen kk buluntular Ayanis
Kalesi'nin nemli bir merkez mjdesini vermektedir. Ele ge-
en keramikler tamamiyle Urartu
ss veya tun zerlerini kapla-
yan varak kap bulunan k-
k eserlerin Uzerlerinde Urartu ivi bulunan
toprak bullalar ve Urartu'nun 22. tableti olan
tablet ierikleri son derece ilgintir.
VII. No lu Alan (Resim: 4)
Kalenin ucunda yeralan Gla-b, ac-d, H16a ve H1Sc kare-
lerini de ieren yeni bir gerekli karar veril-
ve bir blm bu alanda Yzey top-
0.30-0.40 metre kk
ve yer yer tahrip Orta ait bir
Basit bir ait izimleri resimleri
ekildikten sonra bu
metrede 1.0 m yi bulan bir
iinde ok andezit Orta
yer yer Urartu zerine gzlendi. Ba-
yerlerde iki tabaka yoktur.
ynnde uzanan ve
2.50 metre olan bir duvar ok byk kire
tir. 1990 ortaya blm 12.50 m dir. Szkonu-
su bu alanda yeralan bir temel
Bu temel ile seviyede olan depo
olarak kuzey
blmnde ele geen ve bugn iin 18'i bulan Urartu kpleri bu-
nu Kplerin 1.20 m ye Duva-
gney 2.60 m yi bulan iki platform duvara
platform ve zerinde ok
kk kp ve depo ele bir
lan bu mekanlarda daha kk kaplar depolama
Urartu saray bilinen depo yeni bir rnek
edecek olan en az iki
434
1991
1991 Van Mze ve Ege ni-
versitesi Edebiyat Fakltesi'nden Ar. Gr. Glriz Kozbe, Ar. Gr. Zafer
Derin, Uzman Haluk Lisans Oya San,
Engin Akdeniz, arkeoloji Ozlem evik, Ser-
kan Ahmet Koral ve OlCay Kenar'dan bir ekip ile srd-
rld.
1991 Ayanis nceki VI ve
VII. no lu alanlarda ama" yrtld. VI
no lu alanda geen -2.85 metrede D25b plankaresi-
ne Geen kerpilerin
siyah andezit bir payenin en st or-
taya (Resim: 5). devam ettike payenin risalitlerine sa-
hip ve anakaya zerine
Urartu kalelerinde grlen paye kaide Ayanis
de bir izleri gzlenen payenin ze-
rindeki kerpi in situ olarak 1.30 metreye dekgnmze korunarak
Kerpi zeri ve beyaza Payenin
her seviyede ve tahtalan
dikkat kata ve ait b-
yk oranda Bunlardan yzlerce rnek halkalan a-
iin ABD Comell niversitesi'ne Szkonusu
alandan ele geen zeri motiflerle kaplar sadece
Ayanis Kalesi iin tm Urartu iin de nemli malzeme toplu-

Bulunan bu paye, bu alanda muhtemel payelerle birlik-
te, ikinci ve payelerle bir ait
ile ilgili fazla bir ipucunun
uzanan dikdrtgen bir Arazinin
durumu byle bir gerektirmektedir.
Payeli salon olarak bu
toprak anakaya zerine koyularak
Zemin zerinde
0.84 metre, 1.06 metre olan durumda bir kp ele
tir. Benzerlerini Urartu kemerleri zerindeki merasim sahnelerinde
kpn iine ve kpn kapasitesi resim
ile (Resim: 6). Kpn ele geen tun ve demir
buluntu paralan bu kpn ait
435
nedeniyle paralanan ve hemen payenin dk-
len paralar toplanarak yerlerine Kerpi da
rak ve koruma
1991 ikinci ama vn no lu
Kalenin ucunda yer alan ve orta Urar-
tu'ya ait depo ortaya bu alandaki kuzeye
ve gneye srdrld. bu blmnde iki
ve yzey ok ele geen orta
bulundu. Btnyle Urartu dnemine ait yer
zerine edilen orta ele geen iki adet Bizans
sikkesi ile M.S. 1 tarihlenirler.
vnno lu gneyindeki birka beri
depo Bu alanda-
ki 3 no lu mekanda 21 adet kk kpn
Benzer kaplar 2 no lu mekan iinden de ele geirildi. Bu bu-
luntular bodrum trdeki malzemelerin de-
ve bu mekanlar iindeki kp ve depo
rnekanlara gre
Depo ve gney-kuzey uzanan
i yzeyleri freskolarla Ele geen ok
fresko zerinde bitki motifleri olarak
Freskolarda boya olarak mavi, beyaz ve devety
Depo temelli kerpi ve toprak
rak
436
Resim: 1- i no lu alan: sur duvarlan,
Resim: 2- no lu alan: orta
437
Resim: 3- Vno lu alan: gney surduvarlan gneyden
Resim: 4- vnno lu alan: Urartu depo y a p l a r gneyden
438
Resim: 5- VI no lu alan: paye,
Resim: 6- VII no lu alan: depo gneyden
439
1991 YILI ANZAF URARTU KAZISI
OktayBEU1*
Kltr ve Mzeler Genel izinle-
riyle Van Mze ve bu da
bilimsel ve alnnda yrtlen Van-Anzaf Urartu
Kaleleri 3 Eyll 1991'de ve 30 Eyll 1991 tarihinde sona
nce, 10 ta-
rihleri ve Anzaf kalelerinde
VanDevlet Su Blge Mdrl-
grevli Harita Mhendisi Sleyman
Alihan Edremit, Halil Zorer ve Yakup Ayna'dan
topograflar gste-
men ilgi ve VanDevlet Su Blge M-
dr Muavini Celal Ozbaheci ile Sleyman ve ekibine
burada itenlikle ederim.
1991 bilim kurulumuza olarak Prof. Dr. Ali M. Din-
ol, Yrd. Do. Dr. Dinol, Yksek Lisansiyer Sema C-
neyt Anin, Van 100. Universitesi Fen-Edebiyat Fakltesi'nde Ar.
Gr. Vildan Sekmen ile olarak Universitesi Edebiyat Fa-
kltesi'nden Gnl Tok, Dilek Sever, Selim Pullu,
zkan ve Rasim Ko
ve restorasyon "Arkeoloji ve Sanat
Fonu"nun Van zel maddi
-. maddi Van Va-
lisi Nurettin Turan'a, 11 zel Mdr Saym Mehmet
Arkeoloji ve Sanat ve ynetmeni Nezih
len'e, Anzaf Kalesi iin yeni yol ve park
na gerekli ara yapan Van Ky Hizmetleri ve
kaleye giden yn diktirme stlenen Van
Do. Dr. Oktay BELll, Istanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarihi Anabilim
Dab, FEN-FTT 34459
441
Blge etmeyi zevkli bir grev saya-
nm.
Anzaf Kaleleri II bugnk
modern karayolu ve demiryolunun (Harita:1).
stratejik ynden byk bir neme sahip olan Anzaf Kaleleri',
iinde iki Urartu (bugnk Van Kalesi) ve Rusahini-
li'nin (bugnk Toprakkale) Van ynnde ko-
ruyan en byk askeri merkezlerdir. Oyle ki bugnk
kadar uzanan blgede, Anzaf kalelerinden daha gl as-
keri ve ekonomik tesislere
ANZAF
62x98m dikdrtgen bir plana sahip olan Anzaf
Kalesi, Urartu (M.O. 830-810) dneminde De-
niz seviyesinden 1900 m yksekte bulunan kalenin
kesimde yer bu kesimde yer en
byk nedeni, ynne bir esen rz-
gardan korunmak
Ne ki bundan 10 nce Anzaf Kalesi'nin gney duvar-
Van-Ozalp modern karayolu yapma dozerler ta-
(Resim: 1). duvar yap-
titiz sonucunda iki blok
zerindeki ivi kalenin hangi kral ve ne-
ler konusunda bilgi vermektedir (Resim: 2). 7
her iki blok zerindeki sahip fi-
Prof. Dr. A.M. Dinol ve B.Oinol ifade edilmek-
tedir', Ne ki bloklardan birinin halk tahrip
olan teki zetle
Sarduri bu ettirdi.
Anzaf Kalesi'nin Urartular dnemindeki ne ol-
bilemiyoruz. Urartu erken dnemine ait Ka-
(1) CABumey-G. RJ.Lawson. "Measured Plans ofUrartian Fortresses", Anatolian Studies lO,
1960, 181-182.; A. "Urarru Sur Duvarlan zerine Arkeoloji ve
SI1IIIJ1 Dergisin. 1983 28 vd.
(2) O. Belli, "Van-Anzaf Urartu Kaleleri - "Die an der Fes-
tung Anzafbei Van", Arkeolojl ve Sanat 54-55,1992, 13.
(3) Kale yer konusunda bk. CA Bumey-O.RJ. Lawson, "Measured
Plans of Urartian Fcrtresses'', LO, 1960, 181.
(4) Kale'de dilbilirocisi A.M. Dinel ve B. Dinol ay-
olarak
442
le'de gelecek bugne zmlene-
meyen birok soruna
YUKARI ANZAF
Kale'nin 800 m gneyinde daha yksek bir tepe zerinde bulu-
nan Yukan Anzaf Kalesi, kaleden tam LO kat daha byktr (Re-
sim: 3-4). Daha nce kaak ele geirilen birok ivi ya-
blok, Yukan Anzaf Kalesi'nin Kral Menua (M.O. 810-
786) dneminde gstermektedir'. Ortaya i-
vi stun kaidesi ve Anzaf Kale-
si'nin nemini ortaya (Resim: 5). Kyevlerinin duvarlann-
da ok ivi (Resim: 6). Hatta denilebilir
ki, kadar hibir Urartu kalesinden bu kadar ok ivi ele

Kalenin 1 km dar bir zerinde edilen kk
baraj da, yine kral dneminde Gnmzde bile kuzeye
uzanan verimli topraklarda su gereksinmesini kar-
Yukan Anzaf erken dnem barajlanndan birini meydana
Urartu sulama sistemi iin ok byk bir nem

Yukan Anzaf Kalesi'nin Urartu kalelerinden olan bir
ilgin kalenin ve kesi-
min dzeltilerek zerine kaya (Re-
sim: 7). Urartu toplam 12 yerde daha kaya
hibir kalenin evresine bu kadar gzel, b-
yk ve ok kaya Toplam 21'i geen kaya
ok biimlere sahiptir. bu tr
sal kaya yapma Urartu
grlmektedir. Bu kaya Yukan Anzaf Kalesi'ni dinsel yn-
den kutsayarak, her trl tehlikeye koruma anla-
.
(5) FW. Knig, Handbuch der chaldischen Inschriften (AfO, Beiheft 8),1955-57, Nr 46,55 a.;
P. Hulin, "New Urartian Inscribed Stones at Anzaf", Anasolian Studies i O, 1960, 205-207.
(6) Anzaf Kalesi'nde dilbilimeisi A.M. Dinel
ve B. Dinol
(7) O. Belli, "Van Blgesi'nde Urartu Baraj ve Sulama Sisteminin 1990" IX.
1991,482-484.
(8) O. Belli, "Urartu Kalelerindeki Kaya Felszeichen im Bere-
ich urartllischen Festungsartlagen", Anadolu IL, 1989,78 vdd.
(9) O. Belli, "Van-Anzaf Kaleleri Arkeoloji ve Sanat 54-55, 1992, 16.
443
Kale ve mimari temellerinde
milyonlarca metrekp kalker kalenin 250-300 m gneyinde ykselen
kalker elde (Resim: 8). Zengin bir kaya-
sahip olan bu tepe, grnmnden gnmzde bile "Beyaz-
Tepe" olarak isimlendirilmektedir. Tepe'nin hemen ete-
kk bir atlye Urartu atlyelerinde
gibi, buradaki atlyede de kabaca en son
menin ise bizzat yerde Atl-
yede ve yan halde nedenlerden
dan tonlarca sanki gnmzde terkedil-
bir atlyenin grnmn Gerek atlyeden, gerekse
kaleden rneklerin analizlerin-
de, bunlann tr ve Tepe'den ka-

ALANI
1991 odak Anzaf Kalesi'nin
gneyinde yer alan en yksek tepe burada
mak en byk nedeni, bu kesimde yer oldu-
Kral Menua dneminde kurulan
Patnos-Aznavurtepe ve Krzt kalelerindeki da, kalelerin g-
ney sur duvarlanna bir yerde Deniz seviyesinden
1995 m bu tepeden Van Gl,
ya ise Erek Gl tm grlebilmektedir. Bu
yzden Anzaf Kalesi, Anadolu'da deniz seviyesinden en
yksek yerini
avlusuna ynnde ana kaya-
dan oyularak 9,5 m bir koridordan ortaya
(izim: 1). Koridordan avlusuna ilk
koridorun her iki birer duvarla (Resim: 9).
avlusundan gelen sulann sur ve
ana kaya iinde oyulan kanal, bu duvann geirilerek, gney sur
duvanndan Ana st, dikdrtgen
bloklar ile mozaik gibi
hemen yer alan
ile birlikte bir yanarak
3 cm
(10) rneklerin analizleri, Teknik niversitesi Maden Fakltesi Jeoloji
Blm yelerinden Dr. Erdin Dr. E.
zverili ve ederim.
444
bronz
kabara ivilerle perinlenen bronz
ve bir bronz ok
byk zarar ve form grlmektedir. Yanan
birlikte birbirine bir vaziyette ve toplu olarak
muz bronz toplam 12 kilodan
ve silahlardan bronz eserlerin gerek 13-15 kilo ka-
dar byk bir birbiri iine
zincir gibi geen bilezik biimli halkalar (Resim:
10). Kabaca aya benzeyen bronz her biri, 550-700 gr
Bronz halkalar dola-
gerek Hatta
ve nemden etkilenerek gibi Van
Mzesi ile Arkeoloji Mzeleri Eski Eserleri Blm'nde
bulunan benzer 700- 1.350 gr
bu da yanmadan ve oksitlenmeden nce daha
ne etmektedir (Resim: 11).
U izgi bezemeyle sslenen aybiimli bu
Urartu dneminde hangi amala
olarak bilemiyoruz. Urartu iskeletlerin ayak bileklerinde
benzer halkalar Oysa Hafta-
wan Tepe" ve Luristan'daki iskeletlerinin ayak bi-
leklerinde benzer halkalara Ancak onalama olarak 800-
900 gr bu ayak bileklerinde ss
bir klenin halkadan daha ve-
ren bir kadar toplam ok az olan bu tr
hangi amala ileride ortaya olan yeni
arkeolojik
Bizim ok byk bir neme sahip olan ay biimli bu hal-
ile ilgili olup da bilemiyoruz. Once rad-
yografi yntemiyle rntgenleri ekilecek olan bronz halkalar zerinde da-
ha sonra temizlik olan bu
bronz
direk ve olarak ok sa-
disk, pulu, at ve bronz parala-
n da Bronz ve ve
(11 ) K. KohImeyer, "Armlets", Urartu, A Metalworking Center in the First Mi/lemam B.C.E.,
(ed. R. Merhav), Jerusalem 179.
C.A.Bumey, al Haftavan Tepe 1968", Iran 8, 1970,lev. IV b-c.; C.A. Bumey,
al Haftavan Tepe 1969", Iran LO, res. 8-9,lev. ILIa.
L.vandenBerghe, Luristan 108, res. 255-256.
445
silahlar yle ki, kalenin tahribi
avlusunda ve mekanlarda byk lde
etkilenen disk ve bronz daha sonra avlusu-
na Orta toplanarak buraya
ve toprak ezilen ve nemden iyice etkilenen bronz ve si-
Iahlar, yzlerce paraya Bronz zerinde
Universitesi Edebiyat Fakltesi koruma ve konservasyon
Temizlenen bronz disk ve levhalar
zerindeki sahneleri, Urartu erken dnem resim
na yepyeni boyutlar Daha nce Anadolu Blge-
si'ndeki Urartu merkezleri ve ka-
ak da erken dneme tarihlenen benzer buluntular ele geiril-
Ancak nereden ve kesin olarak bili-
nememesi, birok ve sorunu da beraberinde bilim dn-
Bu yzden ilk kez kesin olarak tarihlenebilen bir kale-
nin avlusunun ortaya bronz levhalar ze-
rindeki resim Urartu arkeolojisi iin ok byk bir nem

bronz levhalardan yntemiyle filimlerinin ekilmesi
sonucunda, para zerinde ivi
Kral
(izim: 2). Haldi da gibi, An-
zaf Kalesi Menua ait bronz
ve Menua kurulan kalenin
fazla bir olay Zira bu tr bronz ve
silahlara Transkafkasya'da kalesinde de Irpui-
ni kalesi eski nemini yitirince, iindeki yeni kurulan
kalesine
Anzaf Kalesi'nde ortaya bronz eserler zerindeki i-
vi kesin tarihlerne vermesi ok byk bir nem
Labaratuarda temizlik bronz ze-
rinde de yeni ortaya kez bilimsel
olarak bir Kral ait ivi bronz eserlerin or-
(14) Bronz eserler zerindeki ve konservasyon Dr. Sait denetimi
Dr. S. titiz ve zverili
itenlikle ederim.
(15) A. Beril Belli. "Yan Yukan Anzaf Urartu Kalesi Bronz Radyogra-
ii VIl/. Arkeometri Ankara 1992. (has-

(16) B. B. Piotrovski, Uranu Mundi), Genf 179 vd.
(17) Bronz eserlerin radyografi yntemiyle Istanbul niversitesi
Nkleer Enerji Enstits MdUr Do. Dr. Beril devam
edilmektedir.
446
taya ok byk bir nemli bir bronz atlyesi-
nin etmektedir. Van Blgesi'nde Toprakkale (Rusahinili)
ve (Sardurihinili) da ivi bronz
ya ve ortaya Ancak Anadolu Blgesi'nde
tepe, Kef Kalesi, Aznavurtepe, ve Van Ka-
lesi ivi bronz ve ortaya
bronz atlyelerinin gsteremernesi
dan byk bir eksiklik olarak
bronz analizleri, bunlann arsen de-
kalay bronz Bu sonu Urartu
erken dneminde retilen kalay gster-
mesi byk bir nem Analiz sonulanna gre,
bronzlarda inko grlmektedir. Bronz eserler ze-
rindeki analiz devam etmektedir.
Bu kk mekandan ikinci bir avlusuna geil-
yine olarak rlen iki duvarla
Ancak gerek bu gerekse buradan ynne
uzanan avlusu, ok bir toprak
Bu alandaki 1992 verilecektir. Bylece
hem avlusu ve ne ortaya
lacak, hem de avlu
avlunun
ortaya (izim: 3). Daha nce de gibi
ve avlusu kalenin gney surlanna ok bir
yerde Bu konumdaki benzerlerini, kral d-
neminde edilen Patnos-Aznayurtepe ve Krzt kalelerindeki
naklar meydana getirmektedir. M.O. 8. ortalanndan itibaren ku-
rulan ok ise, genellikle kalelerin merkezi
yer
edilen tek temel stnde bu-
lunan kerpiten yksek duvarlann evre-
(18) O. Belli, ''Inscribed Metal Objects", A Metalworking Center in the First Millenium B.C.E.
(Ed. R. Merhav), 1991,44.
(19) O. Belli, "Urartu ivi Metal ve Silahlar", ''Beschriftede Meta1lge-
genstande und -Waffen im urartaischen Krrlgreich", Zafer Istanbul
1991,
(20) Bronz eserlerin analizi, Aviv niversitesi, Arkeoloji Enstits'ne Arkeomet-
ri Netz Halperin Arkeoloji Enstits mdr
dosrum Prof. Dr. Jak Yakar ve bayan Netz Halperin'e bu do-
itenlikle etmeyi zevkli birgrev
(21) bilgi iin bk. O. Belli, "Van-Anzaf Urarru Kaleleri Arkeoloji ve Sanat 54-55,
1992,23.
447
si yksek bir tepe grnm Kare olan
rizalitlidir (izim: 4). kuzey ynnde blgenin en grkemli enge-
besi olan Sphan (4050 m) bakan bykl-
13.40 m 'dir. Sphan o dnem-
deki inanca gre herhangi bir dinsel olup bilemi-
yoruz. duvarlan 2.5 m orta
ev olarak kuzey ve
duvarlan temellerine kadar
duvan dibinde orta byklkteki
demir ucu, her iki yer gereken so-
pa zerindeki ucundan aittir (izim: 5). ta-
ana dzeltilmesiyle Ancak orta
iine ok ve ocak yznden hem
hem duvarlanndaki en kk bir iz
iinde, mantar
demir mur, ya ya da zelolarak (i-
zim: 6). kadar benzerine demir mur, anda
Urartu en eski Uzun sre
mantar demir mur, Urartu hangi tr alet-
lerle gstermesi byk bir nem
Aynca biimindeki demir ok di-
Urartu ok benzerini (izim: 7).
iinde ve evresinde ok demir crufu, Orta
demir demir cruflan ise,
Urartu
Orta ait konutlar, belirli bir plan vermekten
Kk ev duvarlan, olduka dzensiz ve fakir
bir ky grnmn Malzeme olarak eski
Urartu malze-
me olarak da, amur Yukan Kale'deki
Orta gibi>, evlerin sal
grlmektedir. Ancak kerpi dair en
kk bir ize ve keramikleri-
nin olduka kaba ve kalitesiz grlmektedir. iinden ve
evresinden ok az Urartu anak mlek
renk ve form olarak Urartu keramiklerinin benzerini
(izim 8). Ortaya ok ve SITSIZ orta
(22) A. Erzen, Yukan Kale ve Toprakkale 1976 Dnemi Anadolu
rnalan 6-7, 1976n7.5 vd.
448
keramik paralan ise, daha nce Van Kalesi ve Yukan
Kale'de- bulunan keramiklerin benzerini
dtr (izim: 9, 10). Keramiklerle birlikte ok cam bilezik
da ortaya Bronzdan herhangi bir ise rastla-

iinde ve evresinde 10. ve 1
lam ait 2 anonim Bizans sikkesi, orta ne zaman
Sikkelerden biri i. lonnes ile I. Aleksi-
os bir dneme, de i. Basileos veya VIII. Constantinus
dnemlerine aittir.
yer kitabe-
si, Orta tahrip ancak 2 par-
bulabildik (Resim: 12). zerindeki kuzey-
in-situ olarak bulunan ve sahip olan
tekran
in-situ olarak bulunan byk bir eseri olarak
tahrip edilmeden gnmze kadar Kalker
her iki yzne metin, 3 kez tekrar 6
metin yzne 2 kez, kuzey yzne de 1 kez
(Resim: 13-14). Prof. Dr. A.M. Dinol ve Dr. B. Din-
ol'un gre, metinde zetle okunmaktadtr:
Menua Haldi iin bu
ve bu krali ettirdi.
Burada ilgin olan en nemli zellik, yine Menua
lan Patnos-Aznavurtepe> ve Krzt" aksine, Menua
askeri seferlerinden ve icraatlerinden sz etmemektedir. Oyle
ki bu ilk ait
(23) M. T. Tarhan, "Van Kalesi ve Eski Van 1987", 10. Kaz.
1988, 386, res. 43-46.; M.T.Tarhan-V. Sevin, "Van Kalesi ve Eski Van
1988", XL. 1989, 360, res. 13-14.; M.T. Tarhan-V.Sevin, "Van Ka-
lesi ve Eski Van 1989", XII. Kaz. 1990, res. 6.
(24) A. Erzen, Kale ve Toprakkale 1976 Dnemi Anado/u
malar. 6-7, 1976{77, 5 vd, res. 5-6,lev. VI.
(25) Sikkelerin ve tarihlendirilmesi konusunda esirgemeyen
Dr. Tekin'e itenlikle ederim.
(26) K. Balkan, "Patnos Aznavurtepe'de Bulunan Urartu ve Kitabeleri",
Anasolia5,1960,133 vd.; K. Balkan, "Patnos'ta Urartu ve Ata-
trk 1964,237 vdd.
(27) A.M.Dinol, "Die neuen urartaischen Inschriften aus Krzt", Istanbuler Mitteilungen 26,
1976,26vd.
449
Yukan Anzaf Kalesi ve tann Haldi ne zaman
ve kimler tahrip bilemiyoruz. Aynca kalenin
eski ne da bilemiyoruz. yeni
lan hem evresinin ortaya hem de bir-
ok sorunun
RESTORASYON
Yukan Anzaf Kalesi'nde ortaya ge-
lecek ve eserleri tahrip etmeden ko-
rumak ve onanm en
dan kadar nemli Olduka maddi olanaklara sahip
restorasyon ok
1991 ve onanm
avlusunun ve gney nk bu kesim-
deki temellerine kadar Arazinin
yznden zerinde bulunan ve yksek ker-
pi duvarlar tutan gitmesi yznden,
zenle duvann gneyde sur kadar srk-

Denetimimiz yrtlen ve onanm faaliyetlerinde, Anzaf
kyndeki mahalli ve ustalan Duvarlarda
genellikle eski Urartu zen gsteril-
ve Urartu duvarlannda dolgu malzemesi olarak:
fazla kk ise, yine dolgu malzemesi ola-
rak Byle bir plan izlenmesinde en byk ama,
malzemenin, ok ekonomik zgn Urartu mimarisine
de istenmesindendir. hassasiyet
da Bylece hem yzlerce beri blgenin iklim-
sel ve ok bir uyum Urartu
zelliklerine hem de Urartu ya-
estetik ynden bir btnlk aba
(Resim: 15).
zverili ve sonucunda yok
olan gney sur duvarlan, yer yer 2-2.5 metreye kadar
Bylece hem Urartu ne ortaya hem
de gney duvarlan estetik bir grnm
Bundan sonra zellikle tahrip olan
olarak, onanlan duvarlar o dnemde ol-
gibi
450
"
"
i
'"
i
i
i
i
i._._.
i
Gelincik
o

i
.i
i
.\

......,
i
, i
i
i
!
i
/.
IRAN
saray \

Muradiye:
05phan

VAN GL
1646m.
Prne
? ........ 4'Mks
Kcl Kalesi -
Ahlal Adilcevaz-
o
Harita: 1- ve Anzafkaleleriyle evresi

......
Resim: 1- Dozerler tahrip edilen AnzafKalesi'nin gney
Resim: 2- Yeni bulunan Kral ait ivi blok
452
Resim: 3- Y u k a r Anzaf Kalesi, kuzeyden
Resim: 4- Y u k a r Anzaf Kalesi, gneyden
453
Resim: 5- ivi stun kaidesi, Yukan AnzafKalesi
Resim: 6- ivi kitabesi, Anzaf Kalesi
454
Resim: 7- Anzaf Kalesi'nin kaya bir grup
Resim: 8 Anzaf Kalesi'nin kullamlankalker bloklar
455
A_
izim: 1- Kaya koridorunun p a n ve kesiti
456
o 2 3 4 Sm.
457
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
Resim: 10- Yanarak tahrip olan bronz halkalar
Resim: - V a n MZesi'nde bulunsn benzer bronz halkalar
458
;.;: .:.
. .
!Cr;': ". ' '.
:"'.
:': .
.' ..'.
r;'.... '.'
. .:;
..:.
.'
'" .
. ....
. ,
.....
;. "
lo' .:

_:
'..
izim: 2- Kral ait ivi bronz
459
E
"
m
~ ~
e-,
w
w
~
M
N
O
460
; 4 Haldi t a p n a
izun: -
1
;
2
;
3
:
4 Sm:
i
461
5- Demir ucu
462
. '.
'.
....
...
; .". ".
o Sf;'
.;'
'.: .:
e.
.-SII \ii ss is \ tt>
izim: 6- Mantar demir mur
,:.--".
o 2 3 4 5cm.
i '" i
o Scm.
izim: 7- biimindeki demir ok ulan
463
/
,
/ /
"-
/
\\
l
,
/ / ,
/
<c
r ~ )
........
r
l
\
-;...)}!=
1-
-:?
,
1/
,
(
)
i
,
i
r \i
i
J
\\
i
/
\ \
\ \
o--==--=:::::11- 10cm.
izim: 8- Urartu keramik rnekleri
464
~
; ,,. i
~
.
{ i \ \
i i \ \
o 10 cm.
izim: 9- S r l Orta a keramilderinden rnekler
465
. ~
:
........
\ ,
, "
i
/ i
/
o_0:==--===--10cm.
izim: 10- S r s z Orta a keramiklerinden rnekler
466
Resim: 12- edilen
Resim: 13- bulunan yz
467
Resim: 14- bulunan kuzey yz
Resim: 15- gneyinderestore edilen surduvarlan
468
HY
Altan
Van-Dilkaya 1984 Van Mze Mdrl-
ve Prof. Dr. AItan bilimsel
ve bir kurtanna oIarak Van
BIgesi'nde zamanIarda ve geziIerimiz-
de Dilkaya Van Gl'nn ile
gzIedik. mevsiminde ykseIen gl dalgalan gl bu yer-
yerinin kum tepesini alttan kemirmekte ve tepe zerinde-
ki gIe neden nlene-
mez bu ky neden boyutlan
da korkuntu. Son otuz Dilkaya ve kynde edi-
len birok kyevinde malzeme, hykte varolan duvar-
sklmesiyle eIde Ky iinde zaman zaman
inceleme ve hemen hemen her kyevinde hykten veya
Dilkaya ve mezar

Dilkaya nce 1983 yzey
ve topografik plan hykteki
grrnek mmknd. Burada arkeolojik bir
bilinen bilimsel tahribattan kaynaklanan
zel da anlamamak mmkn Ancak
da kabuI etmeliyim ki zellikle mimarinin ve tabaka-
nemli sorunlar yaratacak kadar byk boyutlu
Byle bir hykte belli bir
riski biliyorduk. Ancak Dilkaya'da bizim veya bir mes-
ivedilikle daha nemli bir riski,
tmyle kaybetme riskini, olarak zaten bir
hayli az yer Van Gl arkeolojik verileri yitir-
mek nemli bir bilimseI Bu bilimsel
ilk kazma 1984 vuruIdu.
Prof. Dr. Altan IL!NOIRoGLU. Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Blm 35100.
469
YNTEM
Hykte arkeolojik bir nce yzey
ve topografik plan gerekli
karar Ilerdeki byk oranda ynlendirecek olan
bu 1983 2S0xlSO metre 00-
yutlanndaki hyk SxS metre llerinde karelere ekme yn-
temi ile karelere hyk yzeyinde "rastgele rnekleme yntemi"
yerine tm karelerden keramik Bu uygulamadan
ilerledike elde edilecek sonulann yzey ipula-
nyla ne derece uyum anlayabilmekti.
Yzey elde edilen veriler hykte
lacak iki nokta ncelik Bunlardan ilki taba-
en ve ama iinde sreklilik gsterecek elde
edebilmek, ikincisi ise gl daha abuk alanlan
biran nce kazmak. Bu nedenle konisinin yeralan ala-
nalarda, bir OS, NS ve MS amalannda ncelikle, daha
sonraki bu amalara olan 06, N6, M6, M7, N7 ve L7 a-
malannda eteklerindeki ve
yerinin konisinde farkedilen mimari
hykteki anlayabilmek etek amalannda da T8 ve
SS) uygun bulduk.
ve elde edilen buluntulann
"Kodlama Yntemi" olarak bir sistemi
1979 bu yana Kaleky ve ve
sorunlara gre revize bu
yntemi zellikle istenilen malzemeye veya malzeme
topluluklanna son derece pratik ve gvenilirdi. Bu
yntem iindeki Dilkaya bulunan kenan, dip ve
kulp gibi veren tm anak mlek ve bezemeli gvde
izimleri izimi profil
4321 'dir. Hykten ve elde edilen ve verme-
yen "amorf anak mlek paralan "keramik bahesinde" zellikleri
ve geen "amorf' a-
nak mlek 23400 diir. malzeme Microsoft
File, Microsoft Excel, StatWork, StatView, HyperCard ve Filer Maker
Pro programlan Apple Macintosh bilgisayarda


Dilkaya 1984 ve 1985 Van Mze Mdiir-
yrtld. Bu ekibi bu blmn ya-
470
Van Mze Mdr Ersin Prof. Dr. Veli Sevin,
Prof. Dr, M. Taner Tarhan, Do. Dr. Oktay Belli, Ar. Gr. Zafer Derin ve
Mimar Umit Sirel'den 1986 itibaren Prof.
. Dr. Altan Prof. Dr. Veli Sevin, Prof. Dr.
M. Taner Tarhan, Do. Dr. Erksin Gle, Ar. Gr. Zafer Derin, Ar. Gr.
GIriz Kozbe (Akdenizli) Ar. Gr. Selim Erdal, Arkeo-botanist
Mark Nespitt ve Uzman Haluk
meydana
Hkmet grevini 1986 bu yana Ali Ercan, Se-
racettin Alhan, Mehmet Top
tir.
GENEL SONULAR
Mimari
Dilkaya ortaya mimari ait
dnemlere uygun olarak blmde incelenebilir.
ErkenTun Mimarisi
Hykte N5, 05, 06, M5, M6, M7 ve N7 yrtlen
larla ele geen bu dneme ait mimari daha ok N5 ve M5 ama-
olarak N5 ve yer-
yerinin en erken mimari dikdrtgen, kare ve yuvarlak
planh elde edilen evlerdir (Resim: 1). te-
mel zerine kerpi ile edilen evlerin iinde genellikle kare sa-
bit ocaklar Erken Tun II Dnemi'nde (Erken Transkafkasya
II), M.O. 2600 bu evler dnem-
lerde ve tadilat ve tadilat izleri evler iinde ra-
gzlenebilir. Dikdrtgen ve yuvarlak
evlerin gneydedir. nnde gneye uzanan
ve st bir avlu Avlunun iinde ok de-
posu, p ukuru ve evrelerde kar Bu
lardan gre avlu depolama ve gnlk bir

0.30-0.50 metreye temeller zerindeki kerpi
ancak 2 veya 3 kerpi kadar Dikdrtgen
ve yuvarlak stlerinin bilinmemektedir.
Ne dikdrtgen mekanlarda ne de yuvarlak mekanlarda ya-
rayacak direk delikleri Duvarlar dik-
kate rtlmesi iin bu tr direklere gerek de yoktur.
dz dam M5 elde edilen mimari
471
(Resim: 2) Erken Transkafkasya II Dnemi'nde ince uzun dikdrtgen ev-
lerin olarak da gstermektedir. Kuzey gney ynn-
de uzanan ve uzunluklan 4-S metre bu tr evlerin iinde
iki tarafta platformlar Gnlk ve geceleri
de serilerek bu ykseltiler amur ile Evlerin do-
uzun duvan boyunca ocaklar Dikdrtgen ocaklanna alt-
lan ve anak mlek paralan ile
Erken Transkafkasya Dneminin ge evresine ait mimari
konisinde yeralan M6, M7 ve N7 amalannda Er-
ken Demir hemen ge dnem Erken Trans-
kafkasya mimarisi bu dnem kltrnn Demir ilerine dek
gstermektedir.
Hykteki Demir mimarisi genellikle yerinin konisin-
deki M6, M7, N6 ve N7 amalannda (Resim: 3). Orta
ile byk oranda tahrip olan Demir Urartu
ile Mimari iinden elde edilen keramik buluntular bu-
nun kesin temel zerine kerpi mimarinin egemen
bu dnemde' tam olarak ortaya bir maalesef yok-
tur. Tahrip olan kadanyla tepenin en st nokta-
ile bir Szkonusu
gney 2.0 metreyi bulan ve
uzanan bir duvar dikkat ekicidir. Szkonusu duvann tepenin ze-
rinde yeralan ve Orta ait olan ancak gnmzde hi bir
bir kilise tahrip Kilisenin ta-
Orta gmleri de gerek gerekse bu
duvan byk oranda tahrip
yerinin son mimari evresi orta aittir. Bu evreye ait
tepenin T8 ve gneyeteklerindeki SS amalannda
elde (Resim 7 ve 8). Orta ait evler temel zerine ker-
pi ile Onlerinde bir avluya sahip olan evlerin ve
iinde ok ve ocaklar En az iki evreli olan Or-
ta daha ok eteklerinde
anak mlek
Erken Transkafkasya (bundan sonra E.Tr) kltrnn en belirgin
maddi olan koyu yz, ve el anak 1984-
1991 srdrlen Dilkaya genellikle
NS, MS, M6, OS ve 06 amalannda ele Sz konusu anak
genel zellikleri
472
Form
Dilkaya'da bulunan E.Tr. anak kap biimleri, bu kera-
genel tipolojisine uyum gstererek, fazla sahip
dirler. Kase, anak, mlek ve kpler tm boyunca btnlk iinde

Kseler: kenan, dnk kenan, basit
kenan ve pervaz kenan olarak 4 tr profile sahiptir. D.K. kase-
lerinde en profil olan basit kenan (Resim: 4) E.Tr. kltr-
nn tm yrelerde de Kaselerin
aplan genellikle 8 ila 20 cm Kulp ve tuta-
mak pek
anaklar: kenan, dnk kenan, basit
kenan ve pervaz kenan 4 tr profile sahiptir. ap-
lan 22-28 cm anaklann derinlikleri fazla Yak-
40 cm sahip birka rnek ise mutfak

mlekler: en formunu mlekler,
dnk kenan ve pervaz kenan olmak zere 2 tip profil gsterir-
ler (Resim: 5 ve 6). dnk mlekleri boyun ykseklik-
leri kriter yksek boyunlular ve alak boyunlular olmak zere iki
alt gruba dnk mleklerin rnekle-
rinde ve kann fark olduka Bu da, kaplara
bugnk kavanozlan silindirik bir grnm
aplan 8 ile 12 cm Bununla birlik-
te 20 cm veya daha fazla olan, yuvarlak ve gvdeleriyle
bir mlek formunu E.Tr. anak byk
boy sevilen profili olarak ve terminoloji-
de "rail rim" olarak geen Dilkaya mleklerinde
grmekteyiz.
Kpler: Dilkaya ele geen E.Tr kplerinde pervaz
kenan, dnk kenan, ie ve ke-
nan ve ie dnk dar kenan 4 profil (Resim 7
ve 8). Ortalama 25 cm sahip kplerin
60 cm yi bulan "pithos" byk klipler de mevcuttur. Sz edi-
len kplerde pervaz kenan Nitekim dz
kapaklan oturtmaya yanyor ve
kplerin benzerlerini E.Tr yerlerin-
de olarak bulmamakla birlikte bu tr kaplar Dilkaya mal-
473
zemesi iinde dikkate bir grup Bu formdaki kpler
Dilkaya zg kaplar olarak kabul edilebilirler.
Dilkaya E.Tr. anak ana
sonra malzeme ierisinde ok rnekle temsil edilen parmak
delikli kulplardan sz edebiliriz (Resim: 9). olan par-
mak-delikli kulp, Urmiye ve Van Gl orta Aras vadisi ve Tri-
aleti'den blgede, blgeye zg bir kulp olarak ortaya Bu-
nun Dilkaya'da ip delikli, delikli ve biimli kulplar
daele kaplar zerinde olamayacak kadar minya-
tr kulplar da yer Bunlar ssleme gi-
bi mlekinin sren kulp yapma bir da
olabilir.
Elimizdeki rneklerin az dipler
syleyeceklerimiz Dz dip Dilkaya E.Tr anak en
Byk, kk, her trl formda
byk boy kplerin depo ve kilerlerde sabit
iin zemine gmlmeye uygun dipler de

Dilkaya E.Tr dnemine ait kapak rnekleri
Kapaklann merkez epe evre dnen
bir yiv halinde ukur bir yer (Resim: 10).
20-35 cm Kulplu rnekler de mevcuttur.
Renk: Dilkaya E.Tr anak yznde rastlanan
rnekler siyah, kahverengi, kiremit, devety ve gridir. Bu renkler ara-
%60 ve kahverengi daha Kera-
miklerin i ve yzleri renk yzdeki renkler
genellikle renktir. ve gvde
da iki renkte olan alacalanmalar Renkler Dilkaya E.Tr
formlara olarak bir gstermezler.
Dilkaya E.Tr anak -fazla kilin iine
maddesi olarak kum, ve mika Deniz ka-
ve bitkisel seyrek olarak
Astar ve Dilkaya E.Tr anak byk bir astar-
Astar zaman ince bir tabaka halindedir ve rengi kil renginden
anak ve Dilkaya Hy-
bir gelenektir. Astar ve sonucunda keramik
yzeyleri E.Tr en olan
orta kalitededir.
474
Elimizdeki anak hepsi el
Kaplar kalitesinde bir birlik gstennez1er. Bununla bir-
likte Dilkaya malzemesinde ona ve iyi derece
Bezeme: Bezerne Diikaya E.Tr ok grlen bir un-
sur Sz konusu rneklere oluk, ve tek-
nikierinde bezemeler Bunlardan oluk bezerne en
Bezerne daha ok mlek ve kplerde
ve genler, drtgenler, zigzaglar, ve paralel
ve oluk bezemenin bir versiyonu olan dairesel oluk-ve-
oluk bezerne de Genellikle plastik halinde
gsteren bezerne bir ok kap zerinde parmak ve dairesel
oluk gibi bezerne teknikleri ile
Biim ve zellikleri ile genelolarak Diikaya E.Tr ke-
parallellerini E.Tr merkezlerinde E.Tr II (yak.
M.O. 2600-23(0) ve E.Tr III (yak. M.O. 2300-1750) evrelerine
gelen bulmak mmkndr. Nitekim bu durum Diikaya ta-
(Resim: 11) ile de uyum ierisindedir. N5 veMS
da ortaya yuvarlak ve drtgen E.Tr II evresine,
E.Tr II'den E.Tr III'e evresine ve erken E.Tr III evresine tarihlen-
mektedir. olarak E.Tr II'ye E.Tr lI'e Dilka-
ya kuzeyde Orta Aras vadisinde, gneyde
Iran'da ve Keban Blgesi'nde bir ok benzeri Bunlara
dayanarak Diikaya E.Tr genel anlamda orta kaliteli
ve biimsel bir sz konusu syleyebi-
liriz.
Demir anak
Diikaya ve 1984-1991
nnda ok az mimari sahip Demir ait
nemli anak mlek ele
Gerek hyk ve gerekse Demir iki
dnemin gstermektedir, Bunlar;
a) Erken Demir ge evresi anak
b) orta Demir anak
Diikaya Demir anak Anadolu kl-
trn ok nemlidir. Tepedeki
sonucunda Demir ait mimari sonucunda elde
475
edilen verilere gre Dilkaya Erken Demir anak mleklerini; (Re-
sim: 12-17)
a) anaklar
b) Kaseler
c) mlekler
d) Kpler olarak gruplamak mmkndr.
anaklar
a) kenarlan yivli anaklar
b) ekik anaklar
c) Keskin profilli anaklar olarak alt gruplara
Kseler
a) kenan yivli kaseler
b) Keskin profilli kaseler. Keskin profilli ve kenan yivli kaseler
daha ok olarak ele
mlekler kendi ilerinde yine alt gruplara
a) dnk
b) dnk yivli mlekler.
mlekler boyunsuz, alak ya da yksek boyunlu olarak
iinde yer alan yiv, mleklerde dikkati eken
nemli form zelliklerinden biridir. Kapak iin olan bu yiv bir-
ok kapta grlen erken bir zelliktir.
Kpler: mlek formlannda gibi dnk yiv-
li paralar ve dnk paralar formlan
rurlar. yivli paralar hykte daha fazla ele ge-

Dilkaya, Erken Demir anak genelolarak kum
olup, kahve ve devety renklerde
kaplar Kaplar genellikle elde
Dilkaya'da orta Demir anak mleklerini, anaklar, kaseler,
mlekler ve kpler olarak gruplayabiliriz. anaklar ve kaseler
lukla keskin profillidir. ya da kum ve kk hamur
renklidir. Astar da hamurla renktedir. Kaplar ok iyi derece-
476
de Bu tr kaplar 'arkta Kaliteli
bu tr keskin kaba kase ve mlek para-
da ele
Demir anak mlekleri hykte; L 6-7, MIN 6-7
olduka tahrip st mimari ele ala-
ise oda ve mezarlarda, da durumda, me-

MEZARUK ALANI
Dilkaya hyk ile birlikte
1984 200 m kuzeyinde ve 500 m
devam eden kumla alak tepede bu amala kuzey-gney
sunda 1x4 m bir alan -1.70 m derinlikte, mezar-
lara ait ilk bulgu elde Bu alandaki 1991 dahil
olmak zere her devam 300x100 m lik bir
BB-HHj14-16
plankarelerinde (Resim: 18).
yakarak (kremasyon) ya da yakmadan (inhmas-
yon) olmak zere iki tr gmme Bu gmme gele-
neklerine olarak 4 mezar tr dikkati eker.
i mezarlar
II Kum mezarlar
Oda mezarlar
IV Urneler
en gm "Kum Mezarlar"
(II). Kum gmlerde ller genelolarak
kum iine ukurlara
durumlarda l kerpi sanduka iine de konulabilmekteydi. Bu durumda
hemen st ya da plaka Mezar zeri-
ne plaka tr mezarlarda da Ancak sz
konusu mezarlarda plaka 70-80 cm zerinde yer almakta-
Plaka toprak yzeyine olmalan nedeniyle
kyller Bu tr mezarlarda toplam
277 iskelet ele Antropolojik iin iskeletler
ve Mzeler Genel izni ile, Ankara Universitesi D.T.C.
Fakltesi'ne teslim Prof. Dr. Erksin Gle halen iskeletler ze-
rindeki devam etmektedir.
olup yzler gkyzne Eller iki yanda, zerinde ve
apraz vaziyettedir. Mezarlarda boneuklar, tun yzkler ve sik-
477
keler ele Kum gmler M.S. 10-11 tarih-
Ienmektedir.
Kum gmlerin ikinci grubunu "hoeker" gmler
Bu tr 6 mezar ortaya Mezarlarda yn sz konu-
su zerinde ele geen tun (yzk, sa
bilezik) Orta Demir bir Urartu Dnemi'ne
aittir.
Dilkaya bugne kadar 2 oda mezar tespit
tir. Oda mezarlardan birincisi dromoslu olup 2.40x4.60 m
kuzeybanda yer iinde 11 bireye ait iskelet
ele Antik dnemde mezar iinde
durumda ele geen anak mlekler Erken Demir ge evresine ta-
rihlenmektedir. 1986 olan ikinci oda mezar birinciden
daha kk boyutludur. Dromossuz olan oda en byk
iinde olarak 30'a bireye ait kemik
Kemiklerin bir bir zelliktir. Mezarda ele geen
tun bilezikler, demir asa boncuklar ve anak mlek
oda Demir erken dneminden Orta Demir kadar
gstermektedir. Bu oda mezar da antik dnemde

Dilkaya ortaya mezarlar iki
gm sahiptir. Yakmadan gm i.1 (91) no lu
mezar iki blml ile kendi grubu iinde bir rnektir.
hoeker iskeletler ile birlikte Demir erken d-
neminden bir kap ele
yakmadan gm iki mezar
DD14 i. (88) no lu mezar,
2.50x2.75m olup iki gmye GG 15
1984 bulunan 0.70xl.l0 m kk mezar,
1.1 (84) iinde sekiz iskelet ele
ikinci grubunu yakarak gmnn
mezarlar Drt mezarda iinde kl olan yonca tes-
ticikler ya da kk mlekler Kemik oeuk
kremasyonuna ait mezarlar Urartu dnemine tarihlenir.
mezarlar ana toprak zerine dzgn yzeyli plaka
Ancak tahrip
Di1kaya mezar tiirlerinin IV. grubunu Urartu Dnemi'ne ait urue me-
zarlar Dilkaya 1987-1991
478
larda 24 adet urne mezar ortaya kemik paralan
urne iine konduktan sonra bir tabak ya da mlek ile
Ollerin da ezilip iine ya da
Kum iine gmlen kaplar kaliteye sahiptir. Umelerin bir
ve kaliteli olarak Urneler
bir veya birden fazla sahiptirler. Umelerin iinde boncuklar, tun
kpeler, bilezikler ve kemer gibi ss da ele
DiIkaya buluntulan Demir Anadolu'sundaki l
gmme konusunda ok nemli sonular ver-
Mezarlar genellikle Erken Demir bir blmn de kapsa-
nedeniyle, Urartu l gmme geleneklerinin blge iindeki
mine yeni veriler ortaya
Van-DiIkaya elde edilen sonula-
nn toplu olarak bir ka bir DiIkaya
raporumuz szkonusu kadar
bu yeri ile ilgili genel
479
Resim: 1
480

,
i
i
i
i
,
i
i
,
i
i
i
i
,
,
i
,
i
i
,
i
i
i
i
i
,
,
i
,
i
,
,
,
,
,
i

OilKAYA_1988
N5
'---ll'

,Q 15111Xl"
: ~ 7 F - - - - - - - - - - ----
i ~ jf"
, ,.
,
i
i
,
i
i
,
,
,
,
i
i
i
,
i
,
i
L _
Resim: 2
-t
,
,
,
,
,
i
i
,
,
i
LI_h-_ I:
i
,
,
,
i
,
,
,
,
,
,
- 1
481
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
- i
o
Resim: 4
o' !icm.
m
i __
Resim: 5
483
484
Resim: 6
\
/?
i i

/7
\

-
Resim:?
) i (\,
r , ,
~ 1 \ i 1 ~ ~ ,
~ r /!
') 1 ~ . \,'
o 5cm
Resim: 8
51,9 W0 JC.))
J C . Q) J - [ . - - - - - - -
"\.
~ ) )'( \ ~ " .
Resim: 9
485
.-
O_4cm
c
Resim: 10
486
.fJ

VAN-DilKAYA HYG
TABAKA DIlNEtt TARiH

M.S.1O-M"odem Dnem
ARA
ii
ORTA
M..c.600-600
(Onrtu DOn8mU

ERKEN
M..c. 1100-600
(Ur.rtu B.yllkl.'" DOn.ml)
ARA

ERKEN TUN III M..c. 1900-14001 1300
(Erlcen Tren.keftu. III)
ge
VA
ERKEN TUN II
M..c.2500-1900
VB ERKEN TUN ii
(Erten Tren.tefku. LI)
AtlATOPRAK

Resim: II
487
488
z(37
~
~
; "'-
Resim: 12
~ l ~ ~ J
\21)
C : : : : : : : J CJ:J5
'_'"
Resim: 13
\\ i )
,17
~ i J ~
i /
<, j /'
. ~ . ~ ...
Resim: 14
(ui )lt i li
C L ~ ( i ~
\ IZ? ~
z )}-
~ R 1\
'_h'
Resim: 15
489
490
. - - - - - = - - _ , , = ~ - - ------- =--- -3\
/:/
, -
~ ~ i )
( i
( L-L)
ez:: l./
. .-
Resim: 16
( 1"'..'.. "..,-1
Il i \
rf . i ) ~
Resim: 17
'-- - -
-- -- -- --
"
!'"
00
i
-
-
__Iii
jj
-r
-
r
00::
491
REPORT ON
1991 ACTIVITIES
Machteld J. MElllNK*
Work in 1991 consisted of studyand conservation. Participating in
the study were Dr. Christine M. Eslick, Prof. Marie-Henriette Gates and
Dr. Jayne L. Warner, who are preparing volumes of the final
publication. The Ministry of Culture was represented by Archaeologist
Handan Tzemen of Saray, Istanbul, to whom warm thanks are
due for her assistance and advice.
The Early Bronze Age chronology of the viIIage habitation of Kara-
was exarnined in detail by J.L. Warner in comparison with the evolu-
tion of the central complex in periods I-VI. Trial trenches made around
the central mound contained evidence for habitation during the same se-
quence of periods. The liveliest village period was that of V: 2,
in the genaral range of West Anatolian Early Bronze II. The best stratifi-
cation came from trench 35-37, which revealed megaroid houses of Kara-
period III, followed by use of the area as a cemetery in period IV, and
renewed habitation in V: 3 and VI. The boundaries between village habi-
tation and burial grounds shifted also elsewhere in although the
principal cemetery always remained located to the south of the village.
Below the cemeteries, remnants of storage pits and burnt wattle-and-daub
houses give evidence of habitation in earlier periods. Burials are never
made inside houses of the living.
C.M. Eslick is working on a comprehensive ceramic typology and
chronology of M.H. Gates continued her study of the small arti-
facts from among which spindle whorls and stamp seals excel in
numbers. The frequency of stamp seals (mostly of clay, rarely of stone,
once of lead) is remarkable in contrast to the frugal use of seals in other
West Anatolian Early Bronze Age sites (Kusura, Beycesultan, Demirci-
Machteld J. MELlJNK. department of Archaeology, Bryn Mawr College Bryn Me.wr, PA,
19010-2899 USA.
493
hyk, Troy). The distribution of seals emphasizes the impor-
tance of the central house and of selected houses in the trial trenches.
The storage problem of the systematically arranged study
collection (ca. 500 boxes) is approaching a solution. Housing is
planned in one of the existing or planned cultural centers in
where the study collection will be a reference source for comparative
study by archaeologists and where the general prehistory of the
plain can be made clear to the modern residents.
In 1991, the painted tomb chambers at and Karaburun were
inspected with the expert aid and advice of conservator-archaeologist
Azize Ozgr of the Antalya Museum. At Karaburun, the growth of the
Tulasnellales fungus has gradually been declining over the last two years.
in 1991 there still was some minor trouble in the upper right corner of the
main wall behind the kline, originating in the joints between blocks. All
of the thin fungus was mechanically removed by Azize Ozgr in October
1991; the affected area was treated with a 5:1000 solution of formalde-
hyde in distilled water. some lime deposits due to percolation of humidi-
ty had appeared in i 990 on parts of the baule scene frieze. Treatment
with paraloid proved effeetive in preventing further deposits.
The tomb has fewer problems. Meehanical cleaning will
have to remove minor lime deposits from the upper frieze of the north
wall (blocks NIl -12). The exterior surfaces of the rebuilt tumulus have
to be kept free of shrubs with deep roots and undisturbed by flocks of
goats. Rows of stones protect the surface and a careful watch is kept by
the guard.
The volume of the final publication: The Neo-
lithic and Chalcolithic Periods: and Other Sites by Christine Es-
lick has now appeared (Bryn Mawr College Archaeological Monographs
1992).
494
1991 PANAZTEPE KAZISI SONULARI
ERKANAL*
1991 Panaztepe Kltr ve Tabiat Koruma
Hacettepe Universitesi'nin ve Trk Tarih Kurumu'nun
maddi ve manevi ile 17.7.1991 gn
ve iki ay
ekibi Prof.Dr. H. Erkanal, Arkeolog lM. Akyurt, R. Gke, 1
G. Malal, T. Trker, B. Uysal, D. konservasyon ve
arkeoloji H. H. Blbl, N. O. Demir,
Demirci ve A.
1991 aynca Mnih niversitesi ye-
leri ve Prof. Dr. B. Hrouda, Prof. Dr. A.
Prof. Dr. G. Ziegelmayer, Dr. K.F.M. Stephani Dr. P. Spanos ve K.
Stupp niversitenin A. Schachner de
Bu vesile ile
dan kendilerine bir bor bilirim.
1991 Panaztepe ziyaret edenler Prof. Dr.
H.G. Buchholz, Prof. Dr. A von den Driesch, H. Hrouda, H. Stephani'nin
Kyme ve Bergama ekip yeleri de
1991 Panaztepe'nin drt blgesinde ya-

-
- Birinci nekropol yrtlen
- nekropol yrtlen sondaj ve
- Akropol
* Prof. Dr. ERKANA4 Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sa-
nat Tarihi Blm Beytepe-ANKARA.
495
i. KAZ! PROGRAMI DOGRULTUSUNDA 1991 YIU
RI
I. I.
1990 bu blgede 0'''/38; VI-X/a-e, 0"'/39;
I-V/a-e ve H"'/38; VI-X/a-e plankarelerinde devam Bu
sonucunda Panaztepe'nin bu kesiminde kltr
I. Tabaka: 19. tarihlendirilen bir ve yol/patika
ile temsil edilmektedir.
II. Tabaka: Bu tabakada Bizans dnemine tarihlendiri1en bir d-

III. Tabaka: Arkaik dneme tarihlendirilen bir

N. Tabaka: Ge Geometrik dneme ait bir duvar ve levha halinde
bir kanal ile temsil edilir.
V. Tabaka: M.. 2. binin ikinci tarihlendirilen ve Miken
da ele byk bir ait bir
blmn bu tabaka Panaztepe'nin en
nemli ve kltr
VI. Tabaka: M.. 2. binin ilk tarihlendiri1en bir ile
ilgili seramikler ve mimari temsil edilen bir
Bu alanda
henz nedeniyle, bu tabaka he-
nz tam olarak Birka evreli an-
bu kltr olarak incelenmesi
ileriki
1990-91 en nemli tabaka V.
1990 saptanan, iri boy levha bir byk
bir avlusuna ait ve bu kuzeyine
ru devam Bu Miken seramikleri ele
olup, Miken A evresine tarihlendirilmesi
Bylece Panaztepe'de 1985-91
nekropol bir ok sahiplerinin otur-
Panaztepe'deki konumu kesinlikle
Bu sonu sadece Panaztepe ve evresi iin zaman-
da tm Anadolu iin de ok nemli bir neticedir.
Miken veren sz konusu avlusunda, G"'/38; Vl-Vfl/
e-d plankaresinde ve olarak da
bir kuyunun temizlenmesine 10-
496
1.20 m olan bu kuyunun gerekli inceleme ve
tan sonra, bu ile olan daha kesin olarak ortaya konulabi-
lecektir. Sz konusu bu kuyunun ierisinin avlu
seviyesinden 0.70 m derinlikte, G"'f38; VI- VIl/e plankaresinde,
ynnde ve iri bir duvar
Henz tarihlendirilmeyen bu ile
Panaztepe'nin blgesinde bir ol-
ve Panaztepe'nin srekli bu blgede yer
kesinlik Bu ok kk bir blgesinde
sadece bu karekterlerine
bakarak, ok nemli ve byk boyutlu
Bu nedenle, bu kesimde alanlara
malarla, Panaztepe'nin M.O. 3.-2. binlere tarihlendirilen
ve incelemek mmkn olabilecektir (Resim: I).
1.2. Birinci Nekropol Yrtlen
1991 l./16; I1-VJla-c plankarelerinde
5x3 m lik bir alanda, sondaj ilk gnn-
de bir pithos mezara ve bu alanda daha byk
zorunlu bu blgede Bu me-
1985-86 ve birinci
olarak nitelendirilen
1991 K-l./16-18 ve
bu alanda bir adet adet iri boy pithos, drt adet kk boy pit-
hos, mlek, bir sanduka ve bir kompozit mezar
Bu genel dzenlenmesi ve mezarlar
daha iyi olanak iin b-
yk bir nem tmnde irili bir
"platform" dikkati eker, evrelerinde de mimari
dzenlemeler gzlemlenir (Resim: 2). Ele geirilen iri boy t-
mnn gelecek biimde Kk
boy pithoslardan gene ikisinin
(Resim: 3). Bu tre giren mezarlardan birisinin
nin ise, mlek da
ya ya da yneliktir.
Panaztepe'de 1991 sanduka mezar gney-
Bu en ilgin
ise, ele geirilen bir kompozit mezar Bu mezar iri boy
bir pithosun ierisine olan bir sanduka Bu me-
zar da Bu mezara hediyeler ara-
497
bir akik ve bir frit boncukla birlikte bir de "biberon" ola-
rak sepet kulplu, emzikli bir kap dikkati ekmektedir. Bu kap tm
Ge Hellas III dnemi iin karakteristiktir.
1986 UI4-15 plankarelerinde bir pithos ve
bir mlek mezar da bu mezarlara eklenirse, birinci g-
bu kesimdeki, M.O. 2. bine tarihlendirilen,
toplam mezar onyediye Bu bize
bir zellik de, l klt ile ilgilidir. Buna gre, mezarlara
mezar hediyelerinin pithos evrelerine de
kap Ancak hepsi tm de-
Bu da bu byk bir l ya da benzer
bir tren mezar evresine olabileceklerini
mektedir.
Mezarlara hediyeler kap kacaklar,
malzemelerden boncuk taneleri, bronzdan bir hassas
kesici (?), bronz yzkler. bir kpe ve
boy pithos mezarlardan birisinde bulunan ve eksik olan bir
Miken 1990 Panaztepe'nin kesiminde
"Liman" ele geirilen Miken
ile benzerlik gstermesi byk bir nem

Panaztepe'de incelemeler sonucunda, i.
bir ka evreli kesin olarak Bu konuda
srmekte olup, Panaztepe ilk raporunda 'ay-
olarak ana kadar
bu M.O. 14.-13. tarihlendirilen pek
ok buluntuya dayanarak, Panaztepe'nin bu tarihlerde en parlak dnemini
Sz konusu bu durum Miken
iin de geerlidir.
I. 3. Nekropol Yrtlen Sondaj
1991 1990 ikinci
nm saptamak ile, A'n9'; 0/82' ve 0/85'
lOx2 m lik alanlarda Bu hi birisi verimli
ve kayda hibir Bu nedenle bu ke-
simde 1991 iin
1.4. Akropol
1987 beri srdrlen akropol kuzey kesi-
minde 1990 M.O. 2. binin ait
498
kompleksinin daha iyi iin, A'-B'193' pldnkarelerin-
de devam Bu sonucunda, 1987 byk
arkaik "sur"un kesiminde bir sap-
Bu kesimde merdiven basamaklan edilen "sur"
byk bir statik hesaplan sonucunda- duva-
ve duvan ile
(Resim: 4).
Bu kesimde yrtlen iki dokuma ve
bir kandilin bir yoktur. Bu kesimdeki
ileriki yeniden devam edilecektir.
1991 aynca gibi, kk ve se-
ramik restorasyonuna ve eserler onanlarak Arkeo-
loji Mzesi'ne teslim Bu arada, i 985 ettlk malzemesi
saptanan amber (kehribar) boncuk tanelerinin de koruma
leri ve gerekli dokmantasyon Bylece, M..
2. binin ikinci Anadolu- Denizi Blgesi
ler de Panaztepe ile ortaya konulmaya Bu
konudaki S. Ozenir ve N.
bir bor bilirim. .
Aynca Panaztepe ve mal gruplan-
na ait seramik paralan ile ilgili analizlerin sonulan da elimize
Bunlar Prof. Dr. M. 9
dayanarak kimyasal ve analiz sonulan; bizim ta-
yerli ve ithal olarak nitelendirilen seramik ithal
diye grubun Miken gerek mikrosko-
bik gerekse seramik gruplanndan bariz bir
biimde ortaya
Bu konuda daha Berlin Hr niversitesi, Kim-
ya Blm, Arkeomelri Grubu Unitesi yelerinden
Prof. Dr. G. Schneider Bu kimyasal
analizlerin NAA (Ntron Aktivasyon Analizleri) de uygulan-
bu analizlerde Panaztepe'den 31 rnek (L8 yerli, 9 Miken
ve 4 Minyas) tabi Sz konusu analizler so-
nucunda; zellikle Miken J?elirgin olarak
gstermesi zerine, Schneider Bonn Universitesi Fizik B-
lm yelerinden Prof. Dr.H. Mommsen ile temas ve
kendisinin yrtlen Yunanistan Argolis Blgesi se-
ile ilgili projenin verileri ile Panaztepe rneklerinin verileri
Bu sonucunda, Panaztepe
499
Argolis Blgesi malzemelerinden Miken-Berbati retimi ile
ortaya
Gerek gerekse Schneider'in incelemeler sonucunda,
saptanan bir ilgin sonu da; Minyas seramik grubu
yerli seramik nemli hibir gsterme-
Bu neticeler M.O. 2. bin Ege ve Anadolu arkeolojisi iin
ok nemli olup, bu temel zerine, verilerimizden
elde neticeleri de ekleyerek, kkl gidilebile-
cektir. Bu konudaki her iki da te-
ederim.
Bir zamanlar deniz bir liman kenti olan Panazte-
pe, kentinin gnmz liman ticaretinde benzer
bir rol temsil ediyordu. Bu gereken bir
konu da nl Pers Kral Yolu ile Gediz Nehri vadisi boyunca uzanan, Pa-
naztepe'nin ok eski bir yol olan bu yol, bir zaman-
lar Ege ile Asya ticaret nemli bir para-

500
Resim:
Resim:2
501
Resim: 3
Resim: 4
502
GORDION ARCHAEOLOGICAL
ACTIVITIES, 1991
G. Kenneth SAMS*
A regular program of archaeological work was not conducted at Yas-
during 1991. Dr. Elizabeth Simpson and her staff of
conservators spent the months of Julyand August in Ankara, where they
continued the project to conserve, study, and restore the wooden fumiture
from Gordion. Other researchers involved with Gordion took the oppor-
tunity of a season away from the site to pursue their work toward publi-
cation in libraries and laboratories in the United States. A sumrnary of
their research activities follows. All activities were conducted under the
general auspices of the University Museum of the University of Pennsyl-
vania, with the continuing cooperation of the University of North Caroli-
na at Chapel Hill and the Smithsonian Institution, Washington, D.C. For
all endeavors connected with Gordion, the kind assistance of the General
Directorate of Monuments and Museums and the Directorate of the Mu-
seum of Anatolian Civilizations is gratefully acknowledged.
1. Furniture Conservation and Study
At the Museum of Anatolian Civilizations in Ankara, Dr. Simpson
and her team of specialists treated several major pieces of fumiture from
Tumuli P, W, and MM. Dr. Simpson reports: "Among these were some
of the most fragile pieces treated to date. The child's bedfrom Tumulus
P, consolidated in 1990, was removed from storage, eleaned, and final re-
pairs andjoins were made. The Mosaic Table, also from Tumulus P, was
eleaned and consolidated, and several newly identified from
the inlaid, studded stool from the same tumulus were eleaned and consol-
idated along with the Mosaic Table. Cleaning of the serving stand from
Tumulus W, begun in 1990, was continued. Three of the banquet tables
from Tumulus MM (Tables 2, 3, and 4) were removed from storage and

Professor G. SAMS. Classica! Archaeology University of Carolina at Chapel

Hill, Chapel Hill, NC 27599-3145, USA.
503
examined after their reconsolidation in 1990, and final repairs were be-
gun. Work on Table 1, Tumulus MM, begun in 1989, continued."
The conservation staff included Prof. Krysia Spirydowicz, Senior
Conservator; Ms. Valerie Dorge, Fumiture Ms. Marian
Kaminitz, Conservator; and Ms. Won Ng, Graduate Student Conservator.
Mr. Antoine Wilmering, Fumiture Conservator, continued his research
on the tools and techniques used for the fumiture; Prof. Robert A. Blan-
chette, Wood Pathologist, continued his study of the nature and causes of
the deterioration of the wood; and Mr. William Schenk, Illustrator,
worked on drawings of several pieces of fumiture from Tumulus MM.
Financial support for the work conducted by Dr. Simpson in 1991
was provided by the Samuel H. Kress Foundation, the Getty Grant Pro-
gram, the National Endowment for the Humanities, the Canadian Conser-
vation Institute, the Joukowsky Family Foundation, Mr. Benjarnin Zuck-
er, and Mrs. Thomas F. Troxell, Jr. The Monsanto Company contributed
a supply of the consolidant Butvar B-98.
Dr. Simpson and her staff continued to enjoy the full cooperation
and warm collegiality of the Directorate and staff of the Museum of Ana-
tolian Civilizations.
2. Researchon theResultsof the 1988-1989 Excavations
Prof. Mary M. Voigt, College of William and Mary, continued the
stratigraphic analysis of the excavations conducted under her supervision
during 1988-1989. Working with exeavation records, she has arranged
the excavated units of soil ("lots") in chronological order, thereby devel-
oping a sequence of precisely defined archaeological phases
Stratigraphic Sequence, "YHSS"). These phases from a framework for
the documentation of changes in architecture, artifacts, and food remains
at Gordion between ca. 1500 Re. and the Medieval period.
Dr. Robert C. Henrickson, based at the Conservation Analytical La-
boratory of the Smithsonian Institution, continued his formal and techno-
logical analysis of the pottery from the excavations of 1988-1989. His
work to date has concentrated on the important phases of the .transition
from the Late Bronze Age to the Early Iron Age (ca. 1200-950 B.C.).
The following are excerpts from arecent report subrnitted by Dr. Hen-
rickson: "The characteristics of the Late Bronze Age assemblage (YHSS
9-8; ca. 1400-1200 RC.), such as the standardization of shapes, sizes,
and forrning sequences, indicate mass-production by workshops of spe-
504
cialist potters. on the potter's wheel and are
important techniques. Both of the traditions that appear in the
Early Iron Age are intrusive into the region and unrelated to each other.
The first to appear, Early Iron Age Handmade Ware (YHSS 7B; ca.
1100- 1000 B.e.), replaced the Late Bronze Age assemblage. The hand-
made fabric is highly variable and friable, thereby suggesting a simple
mode of production, probably by individuals in households meeting their
own needs. Finally, Early Iron Age Buffware (YHSS 7A; ca. 1000-950
B.e.) shows greater regularity and standardization in forming methods
than does Early Iron Age Handmade, and it is also harder fired. All these
characteristics suggest workshop production by specialist potters, pre-
senting a marked contrast to Early Handmade ware. The Early Iron Age
Buff ware assemblage is the typological antecedent of the Early Phrygian
assemblage known from the Destruction Level at Gordion, dated to ca.
700 Re.
To estimate original firing temperatures, samples from sherds were
refired from 500-1200
oe
in 100 increments and then with a
scanning electron microscope to determine when vitrification begins to
increase. The results indicate that most pottery, except for Early Iron Age
Handmade, was fired at 750-1000
oe,
suggesting the use of a kiln, This
agrees with expectations based on reconstruction of methods and
the organization of production: workshop production is more likely to in-
volve use of a kiln, while household production would employ open-air
at lower temperatures.
Neutron activation analysis of 36 Late Bronze Age and Early Iron
Age sample sherds from sealed contexts has been begun with M.I. Black-
man at the National Institute of Standards and Technology, Washington,
D.e. The homogeneity of paste among sherds from the Late Bronze Age
assemblage is much greater than that of Early Iron Age Buff ware, This
pattem appropriately corresponds to what would be expected from the
two differing reconstructed organizations of production. At present, the
relative homogeneity of the Late Bronze Age ceramic pastes suggests 10-
cal mass-production in a very limited number of workshops rather than a
wide variety of individual sources. The markedly greater heterogeneity of
Early Iron Age Buff ware pastes suggests smaller-scale production. An
additional 126 samples are now being mn to test these preliminary results
in greater detail. "
Dr. Naomi Miller, University Museum, University of Pennsylvania,
continued her analysis of the seeds and charcoal from the recent excava- .
tions. She reports that the botanical assemblage is the most diverse that
505
she has encountered in 17 years of archaeobotanical research in the Near
East. To date, near1y 80 types of seeds, representing 27 plant families,
have been identified. Both cultivated plants and weeds are ineluded. In
regard to her analysis of charcoal, Dr. Miller reports: "Dak, pine, and ju-
niper have been major components of the aboreal vegetation within a 50
km. radius of Gordion since Late Bronze Age times. Pine may have ex-
tended into lower elevations than today, or at least it may have grown
eloser to Gordion. Over time, juniper use declined and oak use increased.
Dak and pine became the most prominent types in the aboreal vegetation.
Shifts in the proportions of juniper, oak, pine, and the minor aboreal
components were probably associated with an overall reduction in tree
cover around Gordion. A decline in the three dominant types probably set
in by Late Phrygilan times. There is no reason to invoke elimate change
to explain the inferred changes in wood use. The proposed vegetation
shifts are not that dramatic and mainly involve reduction in the number
of trees. These changes are readily explained by human factors. This is
not to say that the climate did not change at all, or that elimate shifts are
necessarily irrelevant."
Dr. Melinda Zeder and Ms. Susan Arter, both at the Smithsonian
Institution, progressed in their analysis of the animal bones collected
during 1988-1989. Aside from species and age identification, an im-
portant aspect of their work has been to create a typology of the
butchering marks found on the bones. When analyzed in connection with
the stratigraphic sequence, the marks can serve as an important indica-
tor of changes over time in the ethnic composition of the people at Gor-
dion.
Dr. Vincent Pigott, University Museum, University of Pennsylvania,
has undertaken the analysis of the metal fragments, slag, and cruci-
bles from the recent excavations. Thanks to Dr. Pigott's analysis of
metal composition, it is now possible to s ay, for example, that cop-
per ores were being smelted at the site during the time of the Persian
Empire.
it is important to acknowledge that the work of all these researchers
has been much faci1itated by the gracious permission of the General Di-
rectorate and other authorities in Ankara to allow bones, seeds, wood,
charcoal, and samples of man-made materials to be brought to the United
States for analysis. Many aspects of the research connected with the
1988-1989 seasons have been made possible through the generosity of
the National Endowment for the Humanities and the University Museum,
University of Pennsylvania.
506
3. OtherResearch Activities
Prof. Janet D. Jones, Bucknell University, pursued comporative re-
search in connection with her study of the glass finds from Gordion. Pro-
fessor Lynn E. Roller, University of Califomia at Davis, completed her
study of graffiti found on furniture from Tumulus MM. She also contin-
ued her ongoing study of the material evidence for the cult of the goddess
Kybele at Gordion. Prof. Blanchette continued his analysis of the wood
and fungi from Tumulus MM. His findings will be of crucial importance
in devising a program of conservation for the wooden tomb.
507
1991 YILI (APOLLO-SMINTHEUS
TAPINAGl) VE
ZGNEL*
Kltr 1980 bu yana a-
nakkale ili ilesine kyndeki Apollon-
Smintheus ve onanm 1991 yaz aylannda
15 Temmuz-If) Eyll tarihleri devam ba-
anakkale Mzesi arkeologlanndan Erhan Oztepe temsil et-
1991 madde ve manevi
tr bu sunmak bizim iin byk bir

1991
da adlan belirtilen ekip ile
Yk...Mimar Restoratr Fuat Gke ODT Mim. Fak. Res. Ana Bi-
lim Uyesi.
Dr. Gl Serarnik/Restoratr, Mim. Sinan ni. Gzel Sanat-
lar Fak. Seramik Ana Sanat yesi /
Mim. Zeynep Aktre, ODT. Mim. Fak. Res. Ana Bilim M.A.

Arkeolog Nalan Grsoy, Eda Akyrek, A.. DTCF. K. Ark. M.A.

Dr. zgl Akan, Hekimi, Ankara
Yurdakul Bier, hesap sorumlusu/Bilkent niversitesi, Ankara
A,. DTC Fak. K. Arkeoloji Ana Bilim olarak:
Tayyar Grdal, Burak Tzn, Sultan Bikes

Prof. Dr. ZGNEL. Dil ve Fakltesi Klasik Arkeoloji Ana Bilim
ANKARA.
509
Hacettepe niversitesi, Gzel Sanatlar Fak. Seramik Ana Bilim
Hilal Sever.
ODT. Mim. Fak. Ataner Koak, Hakan Anay, Mehlika
ile Mhendislik Fak. Makina blmnden de Ozgnel ye
olarak ve
1991 iki blmde toplamak
l.
II.
I.
I.a. Nekropol
1989 ve 1990 600-700 m
da yer alan ve kyllerce Pazardere mevkii olarak zeytinlik-
tepe zerinde srdrlen nekropol bu da devam ve
geen gibi parlak ve bol mezar ve buluntulu sonulara
1991 nekropol geen
ynnden Sz konusu alanda toplam drt
sondaj Sondajlarda alan yzey lm 5x5 m olarak saptan-
sondaj kendi ilerinde Ix1 m lik gridlere
tr.
1. nolu sondaj: 35 cm derinlikte kuzey-
ynnde tahrip kire bir lahit
biimindeki lahit hemen
ise zeytinlik srlmesi tahrip ve bir gmye ait
iskelet-kemik Bu iskelet
evresinde srdrlen 50 cm derinlikte yine b-
yk bir srme bir basit
gn Mezar hediyesi olarak bu gmden
cak durumda olan cam profillerinden bun-
5 adet gz Bu paralar etdlk ni-
telikte halde deposunda 1 m
kadar srdrlmesine hibir grnil ve buluntuya
ve ana kayaya iin ve alan zeytinlik sa-
hibine verilen garanti zerine 1 nolu sondaj, 1 nolu mezar-
da iyi durumdaki 4 adet cam envanterlenerek
anakkale Arkeoloji Mzesi'ne teslim
2. nolu sondaj: ve yine 5x5 m lle-
rinde "O" kotundan -35 cm ama -daha sonra
510
ele geen buluntulardan Bu buluntular
iinde dknt Roma-Bizans seramik paralan ile bir kk
vo1t gn -7S cm derinlikte ise ola-
bir mezar steline ait mermer ele -9S cm
kotunda ise Bunlar nce-
ki ele geen niteliksiz mezar rnekleri olarak ancak
temizlik ve sonunda nce tahrip ve halin-
de mezar olduklan
3. ve 4. nolu sondaj: 1 2 nolu sondajlann yine SxS
boyutlannda -SOcmkotunda ana ve a-
bu sondaj amalannda da son verilerek zeytinlik alan
rak eski konumuna
1989 bu yana devam eden nekropol
belirlemek ile Pazardere mevkiindeki son verilerek
yreye SO-60 m yeralan ve zeytinlik olarak tanma olan
olarak alana ve sondaj
zerinde de SxS m boyutunda ayn sondaj ama-
Bylece nekropol son-
daj onu
5. nolu sondaj: kenanna bir kesimde
20-30 cm derinlikte bir mezann kenar belirleyen bir rgye
Bu rg yine nceki gibi spolyen bir
birikimi iermekteydi. veya 2. evresi
ve st kire dzgn kapaklarla rt-
l idi. Ancak mezar iinde temizlik bu nolu meza-
nce onaya Mezar iinde
ok bir iskelet Sondaj-SO-60 cm ko-
kaya zeminle son ve daha sonra

6. nolu sondaj: S nolu tekrar SxS m boyutla-
nnda amada-40-S0 cm derinlikte ana kayaya olan
bu sondaj da
7. nolu sondaj: 6. nolu gneyinde nekropol
da -30-40 cm kotuna ve ana kayaya
bu sondaj da ve
8. nolu sondaj: S. nolu llerde bu
amada da -70 cm derinlikte yine ana kayaya Bu alan da
sonra
511
9. nolu sondaj: sondajlan iersinde en gney kenarda
bu sondaj da, -50 cm kotunda rastlanan ana kaya ile son
tur.
10. nolu sonda}: alanda en kuzeyde bu son sondaj ama-
ile 1989 bu yana srdrlen nekropol son veril-
Bu alanda ise -40 cm kotunda yine ana kayaya
1991 iinde planlanan nekropo1
1992 iinde tekrar sz konusu belirleme devam
edilecektir.
Nekropol bize bilgileri
1989-90 evre olarak belirlenen.
alanlar zaman iinde tanmsal ok
rip Bu tahribat mezarlar ilerine konan ar-
byk kyller yollardan eski eser

Pazardere mevkii 1 nolu sondaj tek bir mezar (L.nolu) ve drt adet
buluntusu ile evrenin nekropol ortaya koy-

I. b
Bilal mengenesi ve Geen
da ve Mzeler Genel
mengenesi, bu programlan iinde yer
yeralan bu merkezde ana
ve evresini saran ek
sz konusu bir depo-mze olarak
Bu nedenle nce tm bir rlevesi
ve sonra da ana tek baz yeni
bir uygulama ve restorasyon projesi Sz konusu proje ger-
takdirde, temelleri zerinde depo olarak
ve kuzeybau uzun ve dar kenarlan ortaya

Bilal yer alan ana eski (1927)
evresindeki Bu ile ek
duvarlannda ait mermer paralar
Ek duvarlan duvarlarda mermer ve ande-
sit mimari eleman ve paralar toplanarak bir gzlem
512
Sz konusu ek verilen zarar 1964 Ali
tahribattan az gzlendi.
Ele geen mimari para ve
Bir sima 2. Bir kaset 3. Bir stun tamburu
4. Mermer palmetli para; ile birok bimari ornametli paralar
ile cella duvarlanna ait olabilecek mimari mermer blok
ile yine Bizans fonksiyon mimari blok-
lar. Aynca kuzey ynndeki sonra
ve sonra terk edilen iki kk bir byk da
duvar rgs olarak gn Bu gn bu in situ ola-
rak yerlerinde arka bahe ala-
gneyde ve yan yana
lleri 3.50 x 6.50 m olan amalarda srdrld. rnenge-
nesinin gney bahe amada taban top-
seviyesine kadar 0-2.20 m kotunda son verildi, za-
manda bu seviyede taban suyuna da
ikinci sondaj da -80 cm lik seviye iinde
yine Bizans anak mlek bol miktarda gn
-80-96 cm seviyesinde ise ok ilgi ekici so-
nular verebilecek iki gelmesi bizleri
Bunlar byk bir 1.0. V. ait olabilecek terra-cotta ante-
ile an kiremidi Sz konusu buluntular yrede
erken dneme ait bir kamu Smint-
heion'da akla getirme.ktedir.
-110-215 cm yine Bizans ve Roma bol
miktarda su ile birlikte son verilerek, alan daha
nceki toplanan yonga-hurda mermer dknt-
lerle dolduruldu.
1991 arkeolojik son verildi. 1992
iinde: mengenesi cevresi ve ana i devam
edilecektir.
II. Apolle Smintheus
1989 bu da devam
ancak zlemeyen parasal
problemlerden tr ge Bu da byk lde
Otomarsan (Mercedes-Trk) ve anakkale
re'nin (Kltr Kltr ve Tabiat Koruma Genel
ile
513
1990 andesit devamla ona-
nm Bu ise 1989
lanan tf temel koruma devam
istenen anastylose
ikinci blm olarak plnlanan Krepis andesit bu
ki iinde byk lde merdiven
10. dek yukan 9O'a yapay andesit kre-
pis bu 1 st andesit basamak 1992

Konservasyon iki dar cephelerinde
Bu ama, ve zellikle tf temel
zerinde nlenmesini
yntem, Yk. Mim. Res. Fuat Gke
dan gzetiminde koruyucu madde
hibir biimde yapay ve kimyasal maddeler Hava ve
kum ile pskrtlen eriyik, tf tozu, kire ve oksit
boyadan koruma sonunda, korunan
en az sz konusu etkilenmemesi
i 992 sz konusu anastylose devam edilecek,
menner basamaklar yerlerine konacak ve stylobat zerine ise ilk kaide

514
PERGAMON 1991
Wolfgang RADT"
Stadtgrabung (Abb. 3)
Mittelalterliche Bebauung (Abb. 4)
Die im vorigen Jahr noch ausgegrabenen Grundrisse von
Hausern unmittelbar westlich der spatbyzantinischen Kirche und der ihr
vorgelagerten Gasse wurden ganzlich freigelegt.
Von NW schiebt sich eine regelmiiBig-rechteckige
Bauanlage mit einer groBen, ovalen Zisteme zwischen die schiefwinldi-
gen Hanser. Die Terrasse mit der Zisteme hatte, neben dem zu vermuten-
den Eingang von der Hauptstrae her, auch einen kleinen Zugang ber
ein Treppchen, von NO, aus dem Hofbereich mit Niv. 220.95.
An diesem Hofbereich lagen nrdlich zwei Raume (Niv. 221.14;
221.03), die mit ihrer Rckseite an die Hauptstrae angrenzten, von der
sie aber um mindestens einen Meter berragt wurden. Diesen Raumen
gegenber befand sich, direkt neben dem Treppchen, die Eingangstr zu
einem Raum (Niv. 220.60), der wohl Wirtschaftszwecken diente.
Das schiefwinkelige Wohnhaus westlich der Kirche, mit seinen an
der Gasse abgerundeten Ecken war offenbar eine spate Verbauung des
westlichen Teils des Kirchhofes.
Innerhalb des Hauses steigt das Geliinde ziemlich steil von Sd nach
Nord an. Die nrdlichen Raume haben FuBbodenniveaus von 219.05
(Raum im Nordwesten, angrenzend an den Zisterenkomplex) bzw.
218.65 (Raum mit Herdnische (F). Der Hof, unmittelbar sd!ich eines
groBen, im Plan verzeichneten Felsens, war durch moderne Abgrabung
so lief gestrt, daB hier kein Niveau mehr feststellbar war. Der erhaltene
Dr. Wolfgang RADT, Istanbul Alman Arkeoloji Enstits 2. Mdr, Ayazpa-
Camii Sok. No:4g, gOO9O-ISTANEUL.
515
Eingang in den Hof, von der Gasse her, ist bemerkenswert breit (fast 2
m), also geeignet, auch breitere Lasten durchzulassen. in einem frhen
Bauzustand hat die Westmauer des Raumes mit Niv. 217.98 nicht exis-
tiert. Dies kann nur bedeuten, daB in der Frhphase des Hauses der ganze
sdliche Bereich ein Hof gewesen ist, Als der Ostteil dieses Hofes als
Raum abgetrennt wurde (Niv. 217.98) hat man diesem Raum eine Tr in
seiner SW-Ecke direkt auf die Gasse gegeben. Auf diese Veriinderungim
Laufe der Nutzung geht auch die Zusetzung der west1ichen Tr des
Raumes mit der Herdnische (F) zurck,
Noch steiler in seiner Gesamtanlage ist ein weiteres Haus, sdlich
des Zisternenkomplexes. Die Niveaus steigen vom unteren Hof (oder
Raum: Niv. 214.50) ber einen inneren Aufweg (216.29) bis zu den in
einer Reihe liegenden oberen Ranmen (217.01; 216.93; 217.06). Auch
dieses Haus weist Anzeichen nachtraglicher Veriinderungen auf. Der
sdwestliche Raum (niv. 216.80) enthielt ein aus Steinen gemauertes, fla-
ches, viereckiges Becken, mit Steinpflaster, unter FuBbodenniveau. Der
Verwendungszweck ist unklar, Die drei oberen Raume waren mit Stein-
plattenflaster ausgestattet.
Die byzantinische Bebauug ganz im Sdwesten des auf dem Plan
dargestellten Grabungsareals (mit dem Hofpflaster Niv. 215.95) wurde
schon im Vorjahr freigelegt. Noch ist nicht klar, wie sich der Hauskom-
plex nach Sden weiterentwickelte, da in diese Richtung nicht gegraben
wurde. st1ich des hier schon bekannten Bestandes kamen eine nach
Norden Treppe und daneben ein ziemlich groBer,
streckter Raum zum Vorschein (Niv. 214.60).
Antike Bebauung
1. Nrdlicher Bereich
Unmittelbar an der StraBe setzte sich offenbar wie blich die Reihe
der sie begleitenden Raume fort.
Etwa 5 m westlich der Kirche findet sich eine hellenistische, rmisch
wiederverwendete, nord-sdlich verlaufende Mauer. In dieser Mauer ha-
ben wir den westlichen AbschluB eines Handwerkshofes zu sehen, der
schon im Jahr zu wesentlichen Teilen ausgegraben worden war.
Der hier tatige Betrieb war vermutlich eine Tuchwalkerei, wie man aus
den in Resten noch vorhandenen eingetieften Becken (B) in einem der
Raume nrdlich der spateren Kirche schlieBen konnte. Auch in dem neu
aufgedeckten Bereich westlich der Kirche (Niv. 218.49) haben sich
516
sparliche Reste von zwei Becken (B) und Steinpflasters dazwischen
gefunden.
Der Raum mit Niv. a.219.51 und b.219.20 entstand zu frhrmischer
Zeit, durch Einziehen von zwei Mauem in einen sehr groBen hellenistis-
chen Raum. Vom Llh.n.Chr, ab wurde der neue Raum als Kche be-
nutzt, wie reichhaltige Funde von Keramik, Muscheln, Knochen und ein-
er Brandstelle zeigen. Der FuBboden wurde zweimal aufgehht (bis Niv.
219.51), und die Funde beweisen, daBdie Kche dis weit ins 2. Jh. hinein
in Benutzung gewesen ist.
Was sich in dem verbleibenden Gelandezwickel, west1ich Hand-
werkshofes, zwischen Philetairischer Mauer und der HaupstraBe, in anti-
ker Zeit baulich abgespielt hat, ist kaum noch zu rekonstruieren.
2. Archaische Stadtmauer (Abb. 5)
Im Plan (Abb. 2) sind westlich der Kirche deutlich Ansammlungen
von sehr groBen Steinen zu erkennen (bei Niv. 219.05 und sdlich von
Niv. 218.49). Die schrage Schraffur fr die Kennzeichnung des Verlaufes
der arehaisehen Stadtmauer ist durch diese Steinfelder gelegt. Gerade im
Bereich dieser Steine hat sich eine Verdichtung des Fundinateria1s an
frher Keramik gezeigt. Wir mchten daraus schlieBen, daB die
Mauer in diesem Bereich nach NW abgebogen ist. Eine Hoffnung, weiter
nrdlich noch Reste von ihr zu finden, besteht kaum, denn don wird
der Bau der hellenistischen HauptstraBe alle Zusammenhange zerstrt ha-
ben.
3. Das groj3e Peristylgebude mit den Mosaikrdumen (Bau Z)
a. Maskenmosaikraum
Dies ist der im Westen des Peristyls liegende, grBtenteils schon im
ausgegrabene Raum, damals noch einfach 'Mosaikraum' genannt.
Auf der Westseite des Maskenmosaikraumes war im gerade
noch der Ansatz einer Nische mit einem Mosaikfeld freigelegt worden.
Die Ausgrabung wurde nun weiter nach Westen fortgesetzt, wobei sich
herausstellte, daBes sich um eine rechteckige Nische handelte, die offen-
bar in hellenistischer Zeit wesentlich tiefer war als zur Zeit der rmis-
chen Mosaikausschmckung (Abb. 6).
Zur Stuckausstattung des Maskenmosaikraumes (Abb. 7.8) konnte
der verstrzten Reste bisher festgestellt werden, daB sich an der
Nordwand ber einer grau-marmorierten Sockelzone und einem darber
517
befindliehen weiBen Absehnitt eine mehrzonige, farbige Gliederung be-
fand, die von mindestens drei weiBen Stuekpilastem rhythmisiert wurde.
Bis jetzt seheint es so, als ob sich in jeder Eeke und in der Mitte der
Wand ein Stuekpilaster befand. Es gab an der Wand aueh Stuekkaturen
mit figrliehen Motiven. Bisher konnten Kpfe von Mensehen und Tier-
en in einem expressiv aufgewhlten Stukkaturstil geborgen werden.
b. Nordhalle (Abb. 9.10.11)
Die Nordhalle des Peristyls ist in ihrer Ausdehnung ganz erhalten.
Die noch z.T, vorhandene Ostmauer zeigt, daB die Halle fast genau 22
m lang war. Die Breite des Mosaikbodens betrug rund 4 m. Das gut
erhaltene Mosaik hatte ein Muster aus sich versehneidenden Kreisen
('Kreuzblten-Rapport').
Die Rewand der Nordhalle war im rmisehen Bauzustand mit Hilfe
einer Sttzenstellung in ihrer Mitte weit Die Sttzen, die die
Front des nrdlich der Hallenmitte gelegenen Raumes rmiseher Zeit,
des sog. Silensmosaikraumes (s.u.), bildeten, waren aus Andesitsaulen
umgearbeitete Pfeiler.
c. Silensmosaikraum
Der Raum erhalt seinen Namen auf Grund des Bodenmosaiks rmis-
eher Zeit (Niv. 214.50), in dessen Mittelbild Silenos mit dem Dionysos-
kinde auf dem dargestellt ist (s.u.). Der Raum war rund 8 m breit
und 6 m tief. Seine Front war zur Halle hin auf eine Breite von fast 7 m
geffnet. Die ffnung wurde von zwei an die Mauem anschlieBenden
und zwei freistehenden Pfeilem getragen, Die rekwlirtige Mauer des Si-
lensmosaikraumes war zugleieh die AuBenmauer des hellenistisehen
Baus Z. Alle Mauem des Raumes waren verputzt und bernalt. Mglieher-
weise gab es auch Stuekverzierungen und einen Wandsockel aus Alabas-
terplatten.
Silensmosaik (Abb.12)
Das Mosaik bedeekt den quer-rechteckigen Raum wie ein Teppieh
mit einem langen Mittelfeld und rahmenden Ornamentborten, Das Mittel-
feld besteht aus einem Muster von perspektivisch dargestellten Wrfeln
und ist von einem umschlossen, Naeh auBen folgt ein
weiBer Streifen und darauf ein sehwarzweiBes Wellenband, umgeben von
einer leiterfrmigen Leiste aus hellen und dunklen Quadraten zwisehen
dunklen Linien. Auf eine breite, dunkle Rahmungslinie folgt sehlieBlieh
ein weiBer Randstreifen von etwas mehr als einem halben Meter Breite.
518
Im Zentrum des etwas mehr als 3 m Iangen Mittelfeldes mit den per-
spektivischen Wrfeln sitzt ein von einem Eierstab gerahmtes Bildfeld.
Das Bild ist rund lxI m groB. Es zeigt einen biirtigen Silen,
als Halbfigur, der einem auf seinem SchoB sitzenden, ebenfalls
bekranzten Dionysosknaben aus einer Schale oder einem Kelch zu trink-
en gibt.
Das Motiv bestatigt die schon im Vorjahr auf Grund der Mosaikdar-
stellungen und sonstigen Funde des Maskenmosaikraums geliuBerte Mei-
nung, daB Bau Zin rmischer Zeit eine starke Verbindung zum Kult des
Dionysos gehabt haben muB. Ob es sich um einen reines Kultgebaude ge-
handelt hat, kann allerdings vorerst noch nicht entschieden werden.
d. Der nordstliche Teil von Bau Z (Abb.13)
Erhalten sind ein noch nicht ganz ausgegrabener Hof (Niv, 215.60),
hchstwahrscheinlich eine Art Atrium mit vier Saulen, und west1ich dav-
on zwei Raume mit Resten der innneren Ausstattung (Niv. 215.60 und
215.57). Die Raume west1ich des Atriums hatten eine komplizierte Bau-
geschichte, die hier nicht dargestellt werden kann. Ursprnglich gab es
nur einen Raum west1ich des Hofes. Der Raum erhielt in augusteischer
Zeit ein groBes Wasserbecken, das im Laufe der Entwicklung (2. Jh . n.
Chr.) verkleinert wurde. AuBerdem wurde der Raum dann unterteilt.
ber die Zweckbestimmung der Raume und des Hofes lassen sich
nur Vermutungen liuBem. Zur Zeit des groBen Beckens knnten sie als -
ziemlich einfaches- Bad gedient haben, spater wohl eher als Wirts-
chaftsraume,
Sicherungs-und Bauarbeiten (Abb. 14.15)
imBau Z gefundenen Mosaiken wurden mit einer starken
Schutzschicht aus Sand, Ziegeln, Beton und Erde bedeckt, die erst wieder
abgenommen werden soll, wenn ber die Art der weiteren Konservierung
und Prasentation entschieden ist.
Die 1989 ausgegrabene byzantinische Kirche wurde durch leichtes
aller ihrer Mauern in Mrtelmauerwerk, Neuerrichtung der ge-
wlbten Decke der Grabkammer sowie durch Reparatur des FuBbodens
und teilweises Unterfangen der Fundamente einer grndlihen Sicherung
unterzogen.
519
Trajaneum
Ausgrabungsarbeiten und archiiologische
Der von Ost nach West verlaufende Suchschnitt des 1990 im
Hofbereich westlich des Tempe1s wurde nach Sden erweitert. Dort ha-
ben sich, unter dem Pflaster des Tempelhofes, im unmittelbaren Ansch-
luB an die Nordenden der Gewlbe a-d, starke Fundamentreste hellenis-
tischer Bauten (in allerdings iiuBerst geringer Hhe) erhalten. Die
Bebauung muB von einiger Bedeutung gewesen sein und beherrschte
rnindestens den Bereich zwischen Tempel und W-Halle des Trajaneums.
Restaurierungs-und (Abb. 16.17).
An der Ostecke des nrdlichen Tempelgiebels wurden ber dem im
aufgebauten Fries die notwendigen Teile des Tympanons, das
7,5 t schwere Eckgeison, Konsolgesimse, Schraggeisa und Simen aufge-
legt. Darnit ist der Aufbau der Nordostecke des Trajanstempels abgesch-
lossen.
Auf der Sdseite des Tempels, an der SO-Ecke, wurde auf den erhal-
tenen Schichten des aus dunklem Andesit bestehenden Tempelpodiums
eine grBere Menge an originalen mannomen Teilen des sd1ichen Gie-
bels aufgestellt. Diese "Architekturprobe" erfllt folgende Zwecke: durch
sie wird die Ausdehnung des Tempels nach Sden deut1ich, die Architek-
turteile werden einem Studium aus der Nahe zuganglich und die Teile
sind vor weiterer Zerstrung und Verwitterun besser geschtzt als bei der
Lagerung am Boden. Die Arbeiten an der Architekturprobe sind noch
nicht abgeschlossen.
Das Ostdenkmal, eine Exedra im nrdlichen Osthof des Tempels,
wurde fertig wiederaufgebaut.
520
PERGAMON 1991
Wolfgang RADT
KAZISI (Resim: 3)
Orta (Resim: 4)
Ge Bizans kilisesi ile onun nndeki hemen yer
alan ve henz olan evler zemin
verecek tamamen ortaya Dzensiz evlerin
oval byk bir bulunan olduka
dzenli diktrtgen bir ana caddede 01-
tahmin edilen Niv. 220.95
avludan kk bir merdivenle ufak bir
Bu avlunun kuzeyinde iki mekan (Niv. 221.14:
221.03). Bu arka ana caddeye olmakla bir-
likte, ana cadde bir metre kadar daha yksektir. Bu
kk merdivenin hemen bir mekana
bulunur (Niv. 220.60). depo, kiler gibi yan amalarla kul-

Kilisenin bulunan ve sokak
olan dzensiz ev, kilise avlusunun ait ge bir dzen-
leme
Evin iinde arazi gneyden kuzeye olduka dik bir
gsterir. Kuzeydeki taban seviyeleri 219.05 kom-
plekse mekan) ve 218.65 tir (ocak (F)
Planda gsterilen byk hemen gneyindeki avlu, derine
daha nceki olduka burada seviye tespiti
Sokaktan avluya ve iyi durumda ele geen ol-
duka 2 m) yklerin gemesine uygundur. 217.98
kodlu duvan daha erken evresinde mevcut Bu
durum evin erken evresinde, gneydeki bir avlu 01-
gsterir. Bu avlunun bir mekan olarak
521
217.98 kodlu mekana yola bir

Ocak (F) rlmesi srecindeki
bu
kompleksin gneyinde, bir ev ise daha dik bir
gsterir. Seviyeler, avludan (veya Mekan / Niv, 214.50) bir i
pa yoluyla bir dizi st mekana (217.01; 216.93; 217.06) kadar ar-
tarak ykselir. Bu evde de daha ge evrelerde
grlr. mekanda (Niv. 216.80) zemin seviyesinin
da, rme derin olmayan, drt bir havuz bulunur. Zemi-
ni bu havuzun hangi amala bilinmemektedir. Yu-
zemini levhalarla
Planda gsterilen tam (Avlu
Niv. 215.95) Bizans geen Ev kom-
pleksinin gneye bir bu ynde henz bir
iin bilinernemektedir. Bilinen
kuzeye ynelen bir merdiven ve bunun byk, uzun bir mekan
ortaya
Antik
1. Kuzey
Hemen cadde genellikle gibi cadde boyunca
mekanlar dizisi
Kilisenin 5 m Hellenistik Roma
da kuzey-gney bir duvar bulunur. Bu du-
var, geen byk bir blm ortaya atlye avlusunun
ucu olarak grlmelidir. Burada yer alan atlyenin bir uha atlyesi 01-
tahmin ediliyor. Daha ge tarihlenen kilisenin kuzeyindeki mekan-
lardan birinde ele geen gml durumdaki havuz (B) burada
faaliyet gsteren bir uha atlyesi
dir. Kilisenin (Niv. 218-49) yeni alanda da iki havuza
(B) ve bunlar ait az miktarda ele
tir.
Niv. a.219.51 ve b.219.20 kotlara sahip mekan, Hellenistik dneme
ait byk bir iine, erken Roma dneminde iki eklen-
mesiyle M.S. 1 bu yer mutfak olarak kul-
Keramik, midye kemik gibi ok buluntu ve
522
dair izler bunu Zemin iki kez ykseltil-
(Niv. 219.51e kadar). Buluntular, M.S. 2. ile-
rine kadar
Atlye avlusunun ve Philateros suru ile ana cadde
kalan arazi antik dnem anlan-

2. Arkaik Suru (Resim: 5)
Kilisenin olduka byk bekleri planda (Resim: 1)
grlmektedir (219.05 ve 21S.49n gneyi). Arkaik surunun
gsteren tararna, bu bekleri zerinden gemekte-
dir. Ozellikle bu erken dnem keramik buluntulan yo-
Burada sur Daha ku-
zeyde bu surun bulma midi yoktur nk d-
nemde ana cadde, oradaki tm yok
3. Mozaik Peristylli Byk
a. Maskeli Mozaikli Mekan
Bu, peristylin yer alan ve byk lde geen
mekan olup o zarnan sadece mozaikli mekan olarak
Maskeli mozaik geen mozaik bezemeli
bir n ortaya Bu ynnde devam
edildi ve sonuta dikdrtgen bir Hellenistik
dnemde bu Roma dneminde nemli lde daha de-
rindi (Resim: 6).
Maskeli Mozaikli stuko bezemeleri (Resim: 7,S),
ele geen Ku-
zey duvarda'nce gri renkli mermer taklidi alt bunun zerinde be-
yaz bir bant yer Bunlan ise renkli blmlerden bir dzenleme
izler. Bu dzenleme en az beyaz stuko pilasterle bir bir-
birlerinden Eldeki verilerle, her ve orta-
stuko pilasterin yer sylenebilir. Duvarlarda figrl stuko
bezemeler de Stuko ifadeli bir tasarlan-
insan ve hayvan ele
b. Kuzey Galeri (Resim: 9-11)
Peristylin kuzey galerisi tmyle iyi
ele geen duvan, galerinin 22 metre gste-
523
rir. Mozaikli zeminin 4 metreydi. durumdaki mo-
zaikte dairelerden bir motif Kuzey galerinin arka
duvan, Roma dneminde ortaya desteklerin
Planda (Resim: 2) belirtilen destekler galeri merkezinin kuzeyinde yer
alan Roma dnemine ait salonun n yzn Silenos
mozaildi mekan olarak bu yerin sz edilen destekleri an-
dezit stunlardan bozma desteklerdi.
c. Sifenos Mozaikli Salon
Salon, Roma dnemine ait yer (Niv. 214.50).
Bu merkezinde Silenos, kolunda ocuk Dionysos'u durum-
da Salon, 8 metre ve 6 metre uzun-
Galeriye bakan cephesi 7 m lik sahiptir.
ikisi duvarlara ikisi serbest duran destekler
dan silenos mozaikli salonun arka duvan zarnanda Hel-
lenistik dneme ait Z da btn duvarla-
n, ve bezerneler ve alabaster levhalardan
bir duvar de
Silenos (Resim: 12).
Mozaik, uzun bir orta alan ve kenar bordrleri ile dikdrtgen
bir gibi Orta alan, perspektif kpler ve
onu evreleyen meander bezekli banttan Bunu
beyaz bir bant ve siyah-beyaz dalga motifli izlemektedir.
Bunun da siyah iki bant kalan, koyulu karelerden
bir gelmektedir. Koyu renkli bir erevedem sonra yanm me-
treden biraz beyaz renkli bir ereve gelmektedir.
Perspektif gsterilen kplerin yer ve 3 metreden biraz daha
uzun olan orta merkezinde yumurta dizisiyle bir resim
yeri Bu yer l xl metredir. bulunan Si-
lenos, yine ocuk Dionysos'a bir kaptan veya kupadan
bir iirmektedir.
Geen maskeli mozaikli mekandaki mozaik betimlemeler ve
buluntulara dayanarak, Z Roma dneminde Dionysos
klt ile bir iinde yolundaki bu motifle onaylan-
Yine de bu salt klt olup
dilik karar verilememektedir.
d. Z Blm (Resim: 13)
Bu blmde, henz tamamen birlikte, drt stunlu bir
tr atrium gsteren ve iinde dekorasyon ele
524
geen iki (Niv. 215.60 ve 215.57) bir avlusu (Niv. 215. 60) or-
taya
Atriumun mekanlann, burada mmkn olma-
yan, bir avlunun
sadece bir mekan Bu mekana, dneminde za-
man iinde, (M.S. 2. kltlen byk bir su haznesi
mekanda blmlendirmelere
ve avlunun belirlenmesinde ancak bir
sz konusudur. Byk haznenin dnemde -olduka
basit- basit- hamam olarak, daha sonralan ise depo, kiler gibi yan
olmalan mmkndr.
ve (Resim: 14, 15)
Z ele geen tm mozaikler, kum, beton ve topraktan
gl bir koruyucu tabaka ile Bu tabaka, ilerideki
koruma ve zerinde karara sonra
1989'da olan Bizans kilisesi btn hafif bir
mdahale ile rgyle mezar tonoz rts-
nn yeniden zeminin ve temellerin takviyesi yoluy-
la kkl bir
TRA1ANEUM
ve Arkeolojik Faaliyet
avlu 1990 ait
ruItulu ama, gney ynnde Bu noktada,
zemin a-d kuzey hemen
Hellenistik dnem ait (ancak son derece az yk-
seklikte temel ortaya Bu
nemlice bir ve en ile Traianeum'un

Restorasyon ve (Resim: 16, 17)
daha nce yerine
frizin zerine, gerekli blmleri 7.5 ton geiso-
nu, konsollu silmeler, geisonlar ve simalar Bunun-
la, Traian tamam-

525
gney podyumunun
olan kademelerinin zerine, orijinal mermer
byk bir Bu ruek mimari deneme-
nin hizmet amalar Bu dzenlemeyle,
gneydeki mesafesi kazanmakta, mimari paralar
dan incelenebilmekte ve bu elemanlar, zeminde ka1malanna oranla daha
fazla tahrip ve Bu henz
sona
"Ostdenkmal" denilen, yani avlusunun kuzeyindeki
bir
526
i,
B
---j---- ---
f----+---- ------- --------- ---- ----------
-t-'--'-

J
PERGAMON STAOTGRABUNG 1991
f----i------
BYlANTINI$CHE BEBAUUNG
E!l antik
CJ
B
OC Trlfnung O
=
Trlfnung zugesetz\

-
Stlzmauer
=
Pc star IB

5
"
i i
Becken

listerne
Feul'rslelle
Grob
Beslcltung
>Sm
i
Abb. 1- Byzantinische Bebauung. Vorliiufiger bersichtsplan
Resim: 1- Bizans Geici genel plan
527
"'-
i
J
1991

Pllastt'r
ZistE'rne


aecaee
Sllzmout>f

Kanal
Grobungsgr"'nze
I'Sm
i L
PERGAMON - STAOTGRABUNG
ANTIKE BEBAUUNG
artloisth!.' Mauer D
CLJ Irhhel1. Mouern
E3 Hauptphost' @
mm Mouern, tcrmsch
wiedarverwendet O
rOm. I,he Phase
rom Umbouphosli'
_ rom. HouplphOSl'
spijtromisch -_
TuraHnung lugeSl'tzt-_
1 1
5
1
10

------:::::: ::::::::_-::-j
. 7""-
G/OZ. SCHWARTlNI;
-----
6
: :
---tr'-
, .

! ;
: !
90
_80
40 (3050)
- 5
Abb.2- Antike Bebauung. bersichtsplan
Resim: 2- Antik Geici genel plan
528
3- bersicht ber die Grabung von Nordeo nach Sden
Resim: 3- kuzeyden g1lneye bir
- -
4- Gilrtelschnalle aus
einembyzantinischen
Haus. Bronze
Resim: 4- Bir Bizans evinde
bulunan kemer
Bronz
529
530
Abb.5- Archaische Stadtmauer (rechts, mit
MaRstab)
Resim: 5- Arkaik suru grlen

Abb. 6- Nische im Maskenmosaikraum, mit Resten von Wandmalerei
Resim: 6- Maskeli mozaildi mekindald Duvar dekorasyonu
Abb. 7- Reste eines Pfeilerkapitells aus
demMaskenmosaikraum
Resim: 7- Bir payenin Maskeli
mozaikli mekandan
Abi>. 8- Bernalter (lesbisches aus dem Maskenmosaikraum
Resim: 8- (Iesbos maskeli mozaikli mekandan
531
532
Abb.9- berblick vom Maskenmosaikraum(vome) ber die zum
Silensmosaikrawn (hinten links, mitPfeiler)
Resim: 9- Maskeli mozaikli mekiindan (nde), Silenos mozaikli salona (arkada
solds destekleri grlen) arada ise kuzey galeri
Abb. 10- Gestrzter Pfeiler des dem Boden der
Resim: 10- Silenosmozaikli salonun kuzeygaleriye olan
Abb. 11- des Bodens der Nordhalle
Resim: 11- Kuzey galerinin taban
Abb. 12- Silensmosaikraumvon Osten
Resim: 12- Silenos mozaikli salon
533
534
13- Reste der eisemen Beschliige der Tr Nordosttei! von Bau Z
Resim: 13- Z' blmndeki demir
Abb. 14- Zusammensetzenvon Stuckaus dem
Maskenmosaikraurn
Resim: 14- Maskelimozaiklimekandan gelen
stukolann
Abb. 15- Restaurierung der byzanlinischen Kirche
Resim: Bizanskilisesinin
Abb. 16- Restauriener Trajanstempel vonNordosten
Resim: 16- Traian
535
536