Ekim 2012

Sayn Milletvekili Bu yl, 57 sivil toplum kuruluu ve sivil oluumun ye olduu Kamu Harcamalarn zleme Platformu olarak sizlere bu mektubu yazyoruz. Bizler 2010 ylndan beri kamu harcamalarn izliyoruz. TBMMde srdrlen bte grmelerinde, kamu idarelerinin bteleri ayr ayr incelendii iin birok idare zerinden kaynak aktarlan sosyal korumaya, ocua, genlie, engelliye ynelik harcamalar milletvekillerinin izleyemediklerini grdk. Bizler Kamu Harcamalarn zleme Platformu olarak; sosyal denge amacyla uygulanan politikalara ayrlan kaynaklarn izlenmesinin, politikalarn etkinliinin ve alternatiflerinin tartlabilmesi asndan kanlmaz olduunu dnyoruz. O nedenle, size yolladmz bu mektupta, kamu kaynaklarndan sosyal korumaya, ocua, genlie, eitime, engellilere, adalete, askeri ve igvenlik harcamalarna ne kadar pay ayrldna ynelik yaptmz izlemenin sonularn paylamak istiyoruz. Geen yllarda elinize geen iki mektubumuzdan sonra bu nc mektubumuzu sizlere yollamay platformumuzun bir grevi olarak kabul ediyoruz. Umuyoruz ki, kamu harcamalarnn eitli alanlar arasndaki dalmnn effaf olmas, yllar itibariyle izlenebilir olmas, sizler tarafndan TBMMde yaplacak olan politika tartmalarnn daha etkin olmasna katkda bulunur. Kamu harcamalarna ilikin yaptmz izleme almalarn ve elde ettiimiz sonular ve nerilerimizi yldr olduu gibi, bundan sonraki yllarda da sizlerle ve kamuoyuyla paylaacaz.

Sayglarmzla, Kamu Harcamalarn zleme Platformu

SOSYAL KORUMA ALANINDA YAPILAN KAMU HARCAMALARI

Trkiyede Genel Devlet kapsamndaki kurumlar (maTRKYEDE 2011 YILINDA, SOSYAL halli idareler hari) sosyal gvenlik, salk, sosyal hizGVENLK, SALIK, SOSYAL YARDIM metler ve sosyal yardmlar iine alan sosyal koruma VE HZMETLERN KAPSAYAN SOSYAL harcamalarnn GSYHya oran 2006-2008 yllar araKORUMA HARCAMALARININ GSYH snda % 11,5 civarndan, 2010 ylnda % 12,87 civarna NDEK PAYI % 12,87DiR VE MUTLAKA ARTMASI GEREKR. ykselmitir. 2011 ylnda gereklemesi % 13 olarak hesaplanmtr. Bu oran, kriz yl olan 2009da gerekleen (% 13,49) sosyal koruma harcamalar dnda daha nceki tm yllardan daha yksek bir gereklemedir. 2012 Ocak aynda kanunlaan bte gerekleirse oran % 12,9 olacaktr. Ancak 2014 yl iin kk bir d planland grlmektedir (Tablo 1). Sosyal koruma harcamalarnn GSYHya orannn, 2010-2011 dneminde, % 13 civarna ykselmesi ve 2012-2014 dnemi iin en az bu oranda kalmasnn planlanmas olumlu bir gelimedir, ancak ortalama % 13 civarnda kalan bir sosyal koruma harcamas oran Trkiye iin ok yetersizdir. Bu oran, birok lkenin sosyal koruma harcamalarnn GSYHya oran ile karlatrldnda da olduka dk kalmaktadr. En son yaynlanm Eurostat verilerine gre AB(27) lkelerinin sosyal koruma harcamalarnn 2009 ylnda GSYHya oran % 29,5tir (mahalli idareler dahil). 2009 ylnda Trkiyenin sosyal koruma harcamasnn 27 AB LKESNN SOSYAL KORUMA GSYHya oran ise % 13,5 ile kstldr (mahalli idareler HARCAMALARININ GSYHYA ORANI ORTALAMA % 29,5TR. hari). Karlatrmay glendirmek amacyla mahalli idarelerin resmi yaynlanm sosyal koruma harcamas eklendiinde bu oran % 13,63e kmaktadr. Sosyal yardm harcamalarn kayt altna almaktaki sorunlar dikkate alnarak mahalli idarelerin resmi sosyal yardm harcamalar iki kat artrldnda bu oran 13,69a, drt kat artrld zaman 13,81e kmaktadr. 2009 ylnda mahalli idareler dahil ek Cumhuriyetinin sosyal koruma harcamalar 20,4; Polonyann 19,7; Bulgaristann 17,2; Romanyann 17,1dir. Sosyal koruma harcamalarnn gelecekteki seyri ile ilgili ngrlere baktmzda, 2012-2014 aras dnem iin bir art ngrlmedii anlalmaktadr. Trkiyenin en azndan satn alma gc paritesine gre kii bana milli gelirinin daha yksek olduu Bulgaristan ve Romanya gibi lkelerin sosyal koruma harcamalarnn GSYHya oranna kabilmesi iin sosyal koruma harcamalarnn GSYHya orann % 17ye karabilmelidir.

SOSYAL HZMETLER VE SOSYAL YARDIMA YNELK KAMU HARCAMALARI

Sosyal gvenlik, salk, sosyal hizmetler ve sosyal yardmlar gibi sosyal koruma harcamalarnn alt kalemlerine baktmzda, 2011 yl iin sigorta ve emeklilik demelerinin GSYHya orannn % 7,6; salk harcamalarnn GSYHya orannn % 4,44 civarnda gerekletiini gryoruz. Sosyal hizmetler ve sosyal yardma yaplan harcamalar ise GSYHnn % 0,93nde kalmaktadr. % 0,93 oranna, salk harcamalarnn iinde yer alan yeil kart harcamalarnn oran olan % 0,40 eklendiinde yoksullar iin yaplan harcamalarn GSYHya oran ise 2011 yl iin % 1,33 civarnda olmaktadr (Tablo 2). 2011 ylndaki sos2

yal hizmet ve sosyal yardm harcamasnda Van depreYOKSULLARA YNELK SOSYAL mi nedeniyle geici bir art olmutur. O nedenle 2012 YARDIM, SOSYAL HZMETLER VE yl iin yorumlarsak, sosyal yardm ve sosyal hizmet YEL KART HARCAMALARININ harcamasnn GSYHya oran % 0,80; yoksullara yneGSYH NDEK PAYI 2011 YILI N SADECE % 1,33TR. BU ORAN OK lik salk harcamalarnn GSYHya oran eklendiinde YETERSZDR. yoksullar iin yaplan harcamann GSYHya orannn % 1,1 olarak kanunlatn ve 2013 ile 2014 yllarnda artrlmasnn ngrlmediini grebiliriz (Tablo 2). Trkiyedeki sosyal koruma harcamalarnn iinde, zellikle sosyal gvenlik kapsamnda olan ya da sigortas olup isiz kalm olanlara ynelik harcamalarn nemli bir yer tuttuunu, prim dememi yoksul kesime ynelik harcamalarn paynn ise ok dk kaldn ve bunun yoksullar aleyhine dengesizlikleri pekitireceini sylemek mmkndr. 2012 ylnda sosyal koruma hizmeti veren kurumlarn Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl atsnda birletirilmesi ok nemli bir gelimedir. Ancak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn btesinde bu bakanla katlan kurumlarn btelerinin toplamnn zerinde bir art ngrlmemitir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn 2012 yl deneklerinde grlen art, daha nce Salk Bakanlnn btesinde yer alan yeil kartllarn salk harcamalarna ynelik denein iptal edilip, yaklak ayn miktarda bir denein deme gc olmayanlarn salk sigortas primleri karlnn Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn deneklerine eklenmesinden ibarettir. ALE VE SOSYAL POLTKALAR Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl btesinde kurumBAKANLIININ KURULMASI sal birlemeyi takiben, mevzuatta birleme ve BakanlOK NEMLDR. BAKANLIIN BTESNDE, BNYESNE KATILAN n ats altnda bir araya gelen kurumlarn arasndaKURUMLARIN VE HZMETLERN ki ibirliinin glendirilmesi, merkez ve tara tekilat BTESNN TOPLAMINDAN DAHA arasndaki egdme ilikin sorunlar ve belirsizliklerin OK BR ARTI OLMAMITIR. giderilmesine ynelik almalar yaplmas ve 2013 yVAR OLAN ARTI DEME GC lndan itibaren Bakanln btesinde kademeli artlaOLMAYANLARIN SALIK PRMLER N AYRILAN KAYNAIN BU rn mutlaka planlanmas gerekmektedir. Bu artn da BAKANLIIN DENEKLERNN sosyal koruma harcamalarnn iinde en dk paya ARASINA KONULMASINDAN sahip olan yoksullara ynelik sosyal hizmetler alannBARETTR. da olmas gerektiini tekrar vurgulayalm. Trkiyede yoksulluun tanm, yardmn miktar ve nitelii konusunda yeterli standartlarn olmamas, ihtiya sahibi kiilerin ve ihtiyalarnn doru tespitinde zorluklar, kriterlerde ve srecinin izlenebilirliinde grlen eksiklikler, sosyal yardmlarn yoksulluu azaltmaktaki etkisinin dk kalmas, gerek yetkililer tarafndan gerekse kamuoyunda sklkla tartlmaktadr. Bu anlamda nemli bir ihtiya olan ve 2009 ylndan beri SYDGM ve TBTAKn zerinde alt ve 2012de Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlna devredilen Btnleik Sosyal Yardm Hizmetleri yazlm ve veri tabannn tamamlanm olmas ok nemlidir. Sosyal yardm veren kamu kurumlar tarafndan ortak kullanlacak olan yoksulluk veri tabannn 2013 ylnda tmyle devreye alnmasnn hangi alanlarda ne tr etkinlik artlar salayaca zaman iinde grlebilecektir. Bakanln elindeki istatistiki bilgi ve deerlendirme raporlarn kamuoyuyla paylamas gerektiine inanyoruz. 3

Trkiyedeki sosyal koruma sisteminin en eksik halkalarndan birisi, dnyada yaygn olarak uygulanan vergilerden salanan ve vatanda olma hakkndan kaynaklanan dzenli gelir desteinin olmamasdr ve bteden 2012, 2013 ve 2014 yllar iin bu konuda ayrlan ya da ayrlmas planlanan bir kaynak olmad grlmektedir. zellikle 2011 ylndan sonra, seime katlan tm siyasi partilerin yoksullukla mcadele konusunda gelir destei, aile sigortas vb. politikalar gndeme getirmi olmalarna ramen, hi kaytl ii olarak almam ve alma midi olmayan, sosyal dlanm kimselere yaplan yardmlarda bir art dnlmemesi ya da bu artn 2014 ylndan sonrasna ertelenmesi, sosyal koruma harcamalar asndan olumsuz bir ngrdr. ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLIININ BTESNN ARTIRILMASININ, YOKSULLUKLA MCADELEDE EN TEMEL EKSK OLAN DZENL GELR DESTENN UYGULAMASINA GELMESNN NEML OLDUUNU SAVUNUYORUZ. Sosyal yardm ve sosyal hizmetlerin yrtlmesi bakmndan nemli bulduumuz baz konulara dikkat ekmek isteriz: Sadece dzenli gelir destei deil, her trl sosyal hizmet ve yardm stratejisinin merkezinde bireyin ve bireyin ihtiyalarnn esas alnmas nemlidir. Bireyin ya, engellilik, cinsiyet, cinsel ynelim, cinsiyet kimlii, din, dil ve etnik kimliine dayal farkl ihtiyalarnn olabileceinin gz ard edilmemesi gerektii dncesindeyiz. Belediyeler/sosyal yardmlama vakflar zerinden DEVLET BREY VE BREYN FARKLI yaplan yardmlarn objektif kriterlerden uzak olmas HTYALARINI DKKATE ALAN SOSYAL olasln, kaynak datm srecinin effaf ve izleneDEVLET OLARAK GRMEY TERCH bilir olmamasn, yardm yapan ile yardm alann yz EDYORUZ. yze gelmesi nedeniyle yardmn baz karlkllk ilikilerini dourabileceini vurgulamak istiyoruz. Kriterleri objektif ve effaf olan, yasa ile belirlenmi ve bir hak olarak tanmlanm temel gelir desteinin, yoksullukla mcadelenin unsuru olmas gerektiini dnyoruz. Yoksullukla mcadele stratejisi mutlaka koruyucu, nleyici almalar ve sosyal hizmetlerle desteklenmi olmaldr. Koruyucu, nleyici hizmetler iin gerekli kaynaklarn ayrlmad grlebilmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn btesinde sosyal yardmlara ayrlan kaynan sosyal hizmetlerin ok zerinde olduunu grmekteyiz. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn YK ile sosyal hizmet uzman yeYOKSULLUKLA MCADELE titirilmesi konusunda protokol yapm olmasn ok STRATEJSNN KORUYUCU, nemli buluyoruz. Sosyal hizmet uzman eitimi kadar, NLEYC ALIMALAR VE SOSYAL ilgili hizmetlerde bu eitimi alm kiilerin istihdamn HZMETLERLE DESTEKLENMES GEREKTN NEMLE nemli buluyoruz. Son olarak, kadna kar iddet ile VURGULUYORUZ. mcadele iin kaynak ayrlmasn en nemli ve en acil konu olarak grmekteyiz.

SZLK SGORTASI ALANINDAK KAMU HARCAMALARI Trkiyede sizlik Fonu ounlukla primlerle finanse edilen sosyal koruma sisteminin nemli bir bileenidir. Yaanan teknolojik gelimeler ve yeni i trlerinin de etkisiyle Trkiyede ve dnyada isizliin daha fazla artaca kabul grmektedir. Bu nedenle sizlik Fonunun kapsamnn geniletilmesi ve koullarnn kolaylatrlmas gerektiini savunuyoruz. 2009 ylndan sonra krizin de etkisiyle KUR Aktif gc Piyasas (AP) programlarndan yararlananlarn GAP EYLEM PLANININ SONU OLAN saysnda nemli bir art olduu bilinmektedir. rne2013 YILINDA TM SRETE AYRILAN KAYNAIN KULLANIM ALANLARINI VE in bu rakam 2009 ylnda 213.852 kii olarak grlSOSYAL GSTERGELER ZERNDEK mektedir. Ancak Trkiyedeki 15 ya st kentte yaaETKLERN RAKAMSAL OLARAK yanlar arasnda isiz saysnn 2009 yl iin 2.746.000 GRMEY TALEP EDYORUZ. olduu dikkate alndnda yaklak 2,5 milyon isizin bu programlardan yararlanamad grlmektedir. Yksek isiz saysnn AP programlarndan yararlanabilmesi iin KURun kurumsal kapasitesinin daha da gelitirilmesi ve daha fazla kaynak aktarlmas gerektiini ve sizlik Fonunda biriken parann baka amalar iin kullanlmamas gerektiini dnyoruz. sizlik Fonundan Merkezi Ynetim btesine GAPa ynelik olarak yaplan transferler isizlik ve sosyal dlanma ile mcadele amal kullanlmaldr. GAP Eylem Plannn amacnda blgenin eitim ve salk gstergelerinin ykselmesi, isizliin azaltlmas yer almaktadr. GAP Eylem Plan erevesinde yaplan harcamalarn hangi alanlara gittiinin effaf olmas kadar, amalarn katlmc yolla belirlenmi olmas ve sosyal amalarla ilgili sonularn yllk olarak izlenebilir olmas gerektiini dnyoruz.

SALIK ALANINDAK KAMU HARCAMALARI

Salk Bakanl, genel ve zel bteli idarelerin tm salk harcamalar ve Sosyal Gvenlik Kurumunun (SGK) prim deyenlere ynelik yapt salk harcamalarnn toplamnn bir tek kriz yl olan 2009 ylnda GSYH % 5in zerine kabildii ve 2010 ylyla birlikte sistemli bir azalma planland grlmektedir (Tablo 2). TRKYE K BAINA SALIK HARCAMASI AISINDAN AVRUPADA EN SON SIRADA KEN SALIK BAKANLII VE SALIK HARCAMALARINDA 2009 YILINDAN SONRA AZALMA PLANLANMASINI DORU BULMUYORUZ.

Salk Bakanlnn harcamalarnda 2011 ylnda TL cinsinden bir art grlmektedir. Bu artn 2012 ylnda ortadan kalkmas planlanmtr. 2011 ylnda grlen artn nedeni, Aile Hekimlii Hizmetlerinin 2010 ylnda 1.333 milyon TLden 2011 ylnda 3.287 milyon TLye ykselmi olmasdr. Aile Hekimlii Hizmetlerine ynelik 2012 ylnda da 3.458 milyon TL gibi yksek bir denek konulmutur. 2012 ylndaki dn temel nedeni ise 2011 ylna kadar Bakanln harcamalar iinde yer alan yeil kart harcamalarnn karlm olmasdr.

Kalknma Bakanl (2012ye kadar DPT) tarafndan yaynlanan yllk programlar ve orta vadeli programlarda yer alan salk politikalarna gre, gereksiz kullanmlar nleyici ve dier etkinlik artrc tedbirlere bal olarak, toplam salk harcamalarnn dmesi beklenmektedir. Hastanelerde etkinlik art hedeflerinin verilen hizmetin kalitesini drmeyecek ekilde yaplmas nemlidir. Trkiyenin salk iin ayrd kayna sistemli olarak artrmas ve etkinlik art ile salanacak tasarrufun yine salk btesi iinde brakmas yararl olacaktr. Bunun en temel nedenlerinden biri, Dnya Salk rgtnn verilerine gre Trkiyenin kii bana salk harcamasnn Avrupada en son srada olmasdr. Dnya Salk rgtnn verilerine gre, 2008 ylnda satn alma gc paritesine bal hesaplanan kii bana kamu salk harcamas, Fransada 2.983; Litvanyada 806; Bulgaristanda 526; ek Cumhuriyetinde 1.426; Estonyada 841; Almanyada 2.837; Yunanistanda 1.735; Macaristanda 997; Polonyada 825; 2011 YILINDA GSYHYA ORANI % 4,4 OLAN SALIK HARCAMALARININ NDEN SADECE % 0,58 KORUYUCU HZMETLERE GTMEKTE, % 3,86SI SE LA VE TEDAV HZMETLERNE GTMEKTEDR.

Romanyada 539; Trkiyede 479 dolardr. Bu veriler Trkiyede salk harcamalarnn deil kslmas hzla artrlmas gereine iaret etmektedir. Salk harcamalarnn azaltlmamas gereinin ikinci nedeni ise, koruyucu hizmetlere ayrlan kaynan ok dk olmasdr. Gerekten de, Trkiyede salk harcamalarnn koruyucu hizmetler ve tedavi hizmetleri arasndaki dalm ok arpktr. Tablo 2de grld gibi 2011 ylnda salk harcamalar % 4,44tr ve bunun % 2,99u SGK tarafndan yaplan ila ve tedavi harcamalardr. Geri kalan % 1,45 ise Salk Bakanl tarafndan yaplan salk harcamasdr. Salk Bakanlnn harcamalarnn % 60nn Tedavi Hizmetleri Genel Mdrlne, % 40nn ise Temel Salk Hizmetleri (aile hekimlii hizmetleri dahil) ve dier genel mdrlklere ayrlm olduu denek cetvellerinden grlebilmektedir. Salk Bakanl harcamasnn % 40nn tmn koruyucu hizmetler saydmzda dahi 2011 ylnda GSYHya oran % 4,44 olan salk harcamasnn iinden sadece % 0,58in koruyucu hizmetlere ayrldn hesaplayabiliyoruz. % 3,86s ise ila ve tedavi hizmetlerine gitmektedir. Bu dalm, salk harcamalarnda nemli bir arpkla iaret etmektedir. Koruyucu salk hizmetlerinin ihmal edilmesi ve harcamalarnn kslmas, daha yksek maliyetli olan tedavi hizmetlerine ynelik harcamalar artrmaktadr. 2011-2013 Orta Vadeli Programda koruyucu salk hizmetlerinin glendirilmesinden sz edilmektedir. Ancak konuya denek tahsisi olarak baktmzda, aile hekimliinin koruyucu hizmet erevesinde saylmasndan baka bir kaynak art grlmemektedir. Salk ocaklarnn koruyucu hizmetler kapsamnda yaptklar hizmetlerin (rnein su sanitasyonu iin klor salama) zellikle kaynaklar kstl olan kk belediSALANACAK ETKNLK ARTII yeler ve kylere devredilen blmleri iin denek ayrlSONUCU ORTAYA IKAN KAYNAIN mas nemlidir. Artrlmasn nerdiimiz bir dier deYNE SALIK HARCAMALARI NDE DEERLENDRLMESN nek salk memuru, ebe, hemire gibi salk personeliVE SALIK HARCAMALARININ nin eitimi ve istihdamnn artrlmas iindir. MUTLAKA KORUYUCU HZMETLERN PAYI YKSELTLECEK EKLDE Salk Bakanlnn evde salk hizmeti verilmesi koARTIRILMASINI SAVUNUYORUZ. nusundaki abalarn nemli buluyoruz. Ancak bu konuda gerekli mevzuat olmasna ramen uygulamann 6

esas olarak salk personelindeki yetersizlik nedeniyle yaygnlaamadn gryoruz. Salk Bakanlnn verdii bilgiye gre, 2011 ylnda 2.851 personel ile, evde salk hizmeti kapsamnda 85.358 hastaya ulalmtr, evde salk hizmetleri birim says 608, ara says ise 648dir. Salk hizmetlerine eriimin en temel hak olduu gerekesiyle temel teminat paketinin kapsamnn artmasn salayacak ve ila ve muayene katlm paylarn kaldrabilecek ekilde denek ayrlmasn nemsiyoruz. 2012 ylndan itibaren Genel Salk Sigortas erevesinde salk hakkndan yararlanmak iin prim demesi beklenmektedir. Geici istihdam, dk cret, mevsimlik ve dzensiz gelir, tarmda kendi hesabna alma nedeniyle prim deyemeyen ya da geliri olmamasna ramen deersiz gayrimenkul ve tarla sahibi olma nedeniyle primi devlet tarafndan karlanmayanlarn toplumun nemli bir kesimini oluturabileceklerini dnyoruz. Bu kesimin salk hizmetinden yararlanamayacak olmasn nemli bir sosyal sorun olarak gryoruz. Ayrca, geliri asgari cretin te birinin zerinde olan kiilerin prim deyememesi durumunda prim borlarnn birikecek olmas bu sorunu daha da pekitirecektir kanaatindeyiz.

OCUA YNELK KAMU HARCAMALARI

Birlemi Milletler ocuk Haklar Komitesinin 2003 OCUK HAKLARININ yl 34 nolu oturumunda yaynlad ocuk HaklarGEREKLETRLMESNE DNK na Dair Szlemenin uygulanmasna ilikin genel tedPOLTKALARIN GELTRLMES birlerde devletlerin, sosyal sektre ve bunun ierisinVE ZLENMES N TRKYEDE OCUKLARA YAPILAN HARCAMALARIN de ocuklara dorudan ya da dolayl tahsis ettii uluAYRITIRILARAK YAYINLANMASI sal ve dier bteyi belirleyebilmesi gerektiini belirtGEREKLDR. mitir. Ancak Trkiyede ocua ynelik harcama yapan idarelerin nemli bir blm bu harcamalar ayr olarak tutmamakta ve yaynlamamaktadr. Bu durum, 0-18 ya grubuna ynelik kamu tarafndan verilen hizmetlerin ve harcamalarn izlenmesini ve Trkiyede etkili bir ocuk politikas oluturulmasn zorlatrmaktadr. Kamu Harcamalarn zleme Platformu olarak, 0-18 ya grubuna ynelik kamu tarafndan yaplan harcamalar, sosyal hizmetler ve sosyal yardm, salk hizmetleri, alan ocuklara ynelik hizmetler, adalet hizmetleri ve eitim balklar altnda gruplayarak izledik. Bu harcamalara mahalli idarelerin harcamalar dahil deildir. OCUK HAKLARI ZLEME VE DEERLENDRME KURULUNUN SORUMLULUKLARI ARASINDA TRKYEDE OCUA YNELK YAPILAN HARCAMALARI NCELK, NTELK VE ETK BAKIMINDAN ZLEMENN DE YER ALMASINI BEKLYORUZ. Trkiyede ocua ynelik harcamalarn verimlilii ve verilen hizmetlerin niteliinin artmas iin, hizmet veren kamu kurumlar arasndaki koordinasyon eksikliinin ortadan kaldrlmas gereklidir. Nisan 2012de kurulan ocuk Haklar zleme ve Deerlendirme Kurulunun bu balamda etkin ilev stlenmesini bekliyoruz. Bunun iin Kurulun ihtiya belirleme, kaynak analizi, planlama gibi ilevleri yrtebilecek bir teknik 7

kadroya sahip olmas, ilgili kamu kurulularnn hazrlanan plana uymasn salayacak yetkisinin bulunmas gereklidir. ocuklara ynelik kamu hizmetlerinin bamsz bir ekilde izlenmesini salayan ocuk haklarndan sorumlu bir ombudsmann bulunmas byk nem tamaktadr. Bamsz ve etkili bir ombudsmanlk kurumunun oluturulmasn ve bunun iin personel, bte ve alt yap ile ilgili gerekli koullarn yerine getirilmesini talep ediyoruz. Haziran 2012de kan Kamu Denetilii Kanununun bu talebin yerine getirilmesini salayacak bir zemin oluturmasn mit ediyoruz. OCUA YNELK ETM DII HARCAMALARIN GSYHYA ORANI 2010da %1,19 ve 2011de %1,10DUR. ETM HARCAMALARI EKLENDNDE BU ORAN 2010DA % 3,57 ve 2011DE % 3,43 OLARAK GEREKLEMEKTEDR. Trkiyede nfusun % 31i ocuk olduu halde, 2010 ylnda ocuklar iin eitim d harcamalarn GSYH oran % 1,19 iken 2011de bu orann % 1,10 ile snrl kaldn hesaplyoruz (Tablo 3). Eitim harcamalar eklendiinde 2010da GSYH oran % 3,57 iken 2011de ise azalarak % 3,43 olmaktadr. Hesabmza gre, ocuk bana eitim dahil yllk harcama ise 2011de 612 TLdir.

ocuklar iin yaplan harcamalarn GSYHya orannda yaanan azalma esas olarak Trkiyenin GSYHsnda ayn yllarda meydana gelen bymenin ocua ynelik harcamalara ayn dzeyde yansmamasndan kaynaklanyor. BEKLENTMZ OCUKLARA YNELK HARCAMALARIN ARTI ORANININ TRKYENN GENEL BYME ORANININ DA STNDE OLMASIDIR. Trkiyede SHEKin 2011 ylnda ocuklara dnk harcamalarnn GSYHya oran % 0,11 ile snrldr. 2006da SHEKin harcamalarnn % 70i ocuklara ynelikken 2011de sadece % 44 ocuklara ynelik olmutur. Bu deiim, Engelli Hizmetleri Dairesindeki arta karlk ocuk ve Genlik Hizmetleri Dairelerinin harcamalarnn artmyor oluundan kaynaklanmaktadr. Bizler, tm ocuklara ynelik sosyal hizmetlerin iyiletirilmesi ve kaynak ayrlmasn talep ediyoruz. SHEK denek cetvellerine gre, ocuk HizmetleTRKYEDE SHEK TARAFINDAN ri Dairesi denei azalrken Sosyal Yardm Hizmetleri OCUK HZMETLER N TAHSS EDLEN KAYNAIN YETERSZ Dairesininki artmaktadr. SHEK 2010-2014 StrateOLDUUNU VE 2012DEN jik Planndaki temel stratejiler arasnda, koruyucu ve TBAREN ALE VE SOSYAL nleyici hizmet modeline gei ve aile merkezli yerinPOLTKALAR BAKANLIININ LGL de hizmet verme nemli yer tutmaktadr. ocuklarn KAYNAKLARININ ARTIRILMASI psiko-sosyal geliimi asndan ailenin nemi ve ileGEREKTN DNYORUZ. vi kantlanmtr; ancak gzlemlenen harcama rakamlaryla koruyucu nleyici hizmet modeline gei yapmak gereki deildir. Stratejik Plana gre 2010da ailesi yannda desteklenen 22.000 ocuk varken 2014te bu rakamn 34.000e kaca belirtilmektedir. Ancak bu ocuklarn ailelerine rehberlik hizmeti iin ayrlan yllk bte 2010da sadece 2,5 TL ve 2014te 3,30 TL olarak planlanmaktadr.

Stratejik Planda koruyucu ve nleyici hizmetlerden OCUK KORUMA HZMETLER sorumlu olaca belirtilen sosyal hizmet merkezlerinin ALEYE YNELK SOSYAL YARDIMA lke genelinde tm nfusa hizmet sunmak zere zaDNMEMEL; OCUUN man kaybetmeden almas gereklidir. BM ocuk HakKORUNMASI VE GLENDRLMESNE DNK BTNCL BR SOSYAL larna Dair Szlemenin ocuun korunmas ile ilgili HZMET MDAHALES OLARAK hkmlerine uygun bir yaplanmada basamaklar yle PLANLANMALIDIR. olmaldr: a) Doum ncesinden balamak zere salk ve eitim hizmetleri tm ocuklar iin cretsiz, kolay eriilebilir ve eit kalitede sunulmaldr; b) Bu hizmetler ile entegre biimde alan sosyal hizmet faaliyeti ile risk takibi yaplmaldr; c) Temel sosyal hizmet birimleri, btn nfusu esas alarak belirlenecek nfus kriterine uygun biimde lke genelinde sunulmaldr. Mevcut sosyal hizmetler sisteminin en nemli sorununun toplumsal ihtiyalara yant verecek dzeyde ve eitlilikte hizmet/program sunamamas olduunu dnyoruz. Bugn Trkiyenin karmak toplumsal yapsnn ortaya kartt sorunlarn nemli bir blm ocuklar etkilemektedir. Cinsel istismar, sokakta yaayan ocuklar, sua srklenen ocuklar, mlteci ocuklar gibi zellikle aile merkezli zlemeyecek sorun alanlarnda uzmanlama ve kurumsallamann artrlmas gerekli olduunu vurgulamak isteriz. Bu sorunlarn nlenmesi kadar, sorunlarla kar karya kalan ocuklarn tedavi ve rehabilitasyonu da nemlidir. Trkiyede bu hizmetleri srdrecek uzman personelin saysnn artrlmas ve eitlenen ihtiyaca uygun uzmanlk alanlarnn gelitirilmesi gereklidir. Genelde sosyal hizmetler sisteminin zelde ocuk koruma sisteminin ihtiyac bizce, sosyal hizmet uzman (sosyal almac), psikolog, ocuk psikiyatristi gibi profesyonellerin istihdamdr. Eleman boluunu sosyal bilimlerin dier disiplinlerden transferlerle doldurmann orta vadede ok daha ciddi sorunlar ortaya kartaca kanaatindeyiz. Trkiyede ocuklara ynelik toplam salk harcamalaOCUK KORUMA HZMETLER r 2010 ve 2011 yllar arasnda artarken, SGK bnyeEREVESNDE FARKLI SORUN sinde ocuklara ynelik yaplan harcamalarn ayn ylALANLARI KONUSUNDA lar arasnda azald grlmektedir. Toplam SGK harUZMANLAMA, KURUMSALLAMA camalar iinde 2010 ylnda ocuklara ynelik harVE PERSONEL N YETERL KAYNAK AYRILMALIDIR. camalar % 14 dzeyinde gerekleirken, 2011de bu oran % 11 ile snrl kalmtr. Benzer bir d SGK toplam salk harcamalarnda da meydana gelmektedir ve nedeni aratrlarak ocuklarn salk hizmetlerine eriimi nnde oluan olas engeller kaldrlmaldr. Genel salk sigortas yrrle girecei yllarda 18 ya alt tm ocuklarn ailelerinin sigortal olup olmamasna baklmakszn sosyal gvence kapsamnda olaca belirtilmiti. Uygulamann ilk senesinde sigortasz aileler ocuklarn SGKya kaydettirerek cretsiz olarak salk hizmetlerinden faydalanyordu. Ancak 2012 itibariyle sisteme kayt olan ailelere SGK gelir testi yapmakta ve asgari cretin te birinden ok geliri olan ailelerin prim demesi beklenmektedir. Bu aileler prim de(ye)miyorlarsa ocuklar salk hizmetlerinden faydalanamamaktadr. ocuklarn bata olduu gibi koulsuz olarak salk hizmetlerinden faydalanmas salanmaldr.

2011 ylnda Adalet Bakanl ile Salk Bakanl arasnda yaplan protokolle cinsel istismar suunun maduru olan ve 18 yan bitirmeyen kklerin muayene ve ifadelerinin psikolog ve dier uzmanlarn katlm ile sesli-grntl kayt altna alnmas, muayene raporlarnn hzl ve ayn birim iinde alnabilmesi iin ocuk zlem Merkezlerinin (M) kurulmas kararlatrlm ve 2012 yl itibariyle M faaliyete gemitir. niversite Hastanelerinde kurulan ocuk Koruma Merkezlerinden de M olarak yararlanlmas nemlidir. Ayrca mevcut uygulamada daha ok tan koyma amacn gden bu merkezlerin istismara urayan ocuklarn uzun sreli izlem ve tedavisini salamak iin gelitirilmesi gereklidir. Merkezlerin saysnn artrlmas ve niteliinin iyiletirilmesi iin kaynak ayrlmas gereklidir. BM ocuk Haklar Szlemesine gre devletlerin kanunla ihtilaf halindeki ocuklara zg kanun, makam ve usuller belirleme ykmll vardr. ocuk Koruma Kanunu da, her ilde en az bir ocuk mahkemesi kurulmasn art komaktadr. Trkiyede 2010da 30 ilde toplam 71 ocuk mahkemesi faal dutumdayken, 2011de bu say derek 66 olmutur. Kanunun ngrd gibi 81 ilde en az bir ocuk mahkemesinin kurulmas iin ocuk mahkemelerine ayrlan btenin en az % 72 orannda artrlmas gerektiini hesaplayabiliyoruz. Ayrca 2010 ylnda Trkiyede kanunla ihtilaf halindeki ocuklarn % 50,5i ocua zg olmayan mahkemelerde yarglanmtr. Buna ek olarak, adli sicil istatistiklerine gre, ocuk TRKYEDE 2011DE YARGILANAN ve ocuk ar ceza mahkemelerindeki yarglama sreOCUKLARIN SADECE YARISI OCUKLARA ZG KOULLARDA si 2011de 300 gnn zerindedir. Bu sre vahim bir YARGILANMI VE YARGILAMA ekilde uzundur. ocuun ncelikli yarar ve adil yargSRES 2011DE ORTALAMA 300 lama ilkelerinin gereklemesi iin ocuk mahkemeleGNN ZERNDE OLMUTUR. BU rinin saysnn artrlmas; mahkemelerde personel saHZMETLERN YLETRLMES N ysnn artrlmas ve personelin hizmet ii eitimlerle KAYNAK AYRILMASI GEREKLDR. desteklenmesi gereklidir. ocuk adalet sistemi iinde ncelikli problem, ocuklarn sua srklenmeden nce nleyici hizmetlerden faydalanmasnn salanamamasdr. Tutuklama ve cezaya alternatif kurumlarn yeterli dzeyde ve tm illeri kapsayacak ekilde oluturulmas iin kaynak ayrlmaldr. ocuk adalet sistemi iinde zgrlnden mahrum brakma son are olmaldr. Bu balamda nemli yeri olan denetimli serbestlik kararlarna ilikin dosyalar iinde ocuklara ynelik olanlarn oran 2008de % 11,6 iken 2011de % 8,1e dmtr. 2012de yaplan deiiklikle gncellenen Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu ile ocuklara ilikin denetimli serbestlik kararlarnn artmasn bekliyoruz. 2011de ceza infaz kurumlar iinde 922 ocuk, ocua zg kurumlarda kalrken, 764 ocuk yetikin kurumlarnda kalmaktadr. Bu kurumlardaki harcamalar ocuk asndan yetersizdir nk beslenme, salk, eitim ve dier hizmetler asndan bir ocuun bir yetikinden ok daha farkl ihtiyalar vardr. Ayrca yetikinlerle bir arada bulunmas ocuklarn istismarna zemin hazrlamaktadr. Bu nedenlerle ocuklarn yetikin kurumlarnda kalmas hibir koulda uygun deildir. Ayrca ocuk kurumlarnda da yetikinlerin kalmas hibir koulda kabul edilemez. Ancak 2011de Ankara ocuk ve Genlik Ceza nfaz Kurumunda 178 ve Pozant M Tipi Kapal Ceza nfaz Kurumunda ise 18 yetikin kalmaktadr. Buna ek olarak mevcut uygulamada temel ihtiyalar iin kurumlarda tutuklu ocuklara ynelik kaynak ayrlrken, hkml ocuklar iin kaynak ayrlmamaktadr. Ayrca, sosyal ve eitsel faaliyetler veya tahliyele10

ri sonrasnda evlerine dnebilmeleri iin ne tutuklu ne de hkml ocuklar iin yeterli kaynak ayrlmaktadr. 2011de maddi durumu yetersiz tutuklu ve hkmllerin yl sreyle snav giderlerinin karlanmasnn karara balanmas olumlu olmakla birlikte uygulamann yl sreyle snrlandrlmas olumsuzdur; dzenlemenin sreklilii salanmaldr.

OCUKLARIN YETKN KOULLARINDA TUTUKLU KALMALARI KABUL EDLEMEZ BR OLGUDUR. TRKYEDE ADALET SSTEMNN OCUA ZG HZMET VEREBLMES N MEVCUT KAYNAKLARIN ARTIRILMASI NCELKLDR.

TK 2008 Yl Nfus Saym verilerine gre, 12-14 ya grubundaki ocuklarn %11,3 almaktadr. Ekim-Aralk 2006 verilerine gre ise 6-17 ya grubundaki ocuklarn % 6s alma yaam iinde yer almaktadr. ocuk iiliinin durumuna ilikin gncel veriler bulunmadndan hedeflerin gerekleme durumu izlenememektedir. Trkiyenin ocuk iiliiyle mcadelede bulunduu noktann deerlendirilmesi ve strateji ve planlarda gereken revizyonun yaplabilmesi iin durum tespitine dnk bte ayrlmas gereklidir. TRKYENN NCELKL SORUNLARINDAN BR OLARAK OCUK LYLE MCADELE KONUSUNDA DURUM TESPT, PROGRAM REVZYONU VE UYGULAMALAR N KAYNAK AYRILMASI GEREKLDR.

GENLN GLENDRLMESNE YNELK KAMU HARCAMALARI

2011 yl itibariyle 15-24 yalar arasnda 12.542.174 gencin yaad Trkiye nfusunun yars 29,7 yandan gentir. Nfusun % 16,78ini oluturan genlerin says ve toplam nfus iindeki oran 2010 senesine gre kk de olsa bir azalma gstermitir. Bununla birlikte illerin ortanca yalar blgesel farkllklar gstermektedir. En gen iller Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde, en yal iller Marmara ve Ege blgelerinde bulunmaktadr. G alan blgelerdeki hane halk says fazlalna dikkat eken nfus aratrmalar, gen nfus iinde dezavantajl genlerin orannn arttna dikkat ekmektedir. Bu dorultuda genlerin glendirilmesine ynelik kamu hizmetlerinin yaygnlamas ve kapsamnn artmasnn daha da byk bir nem kazandn dnyoruz. Trkiye nfusunun yaklak % 17sini oluturan genlerin kamunun sunaca hizmetlerle karlanabilecek eitli ihtiyalar bulunmaktadr. Biz genlik alannda alan STKlar olarak bu ihtiyalar ierisinden genlerin glendirilmesinin kamunun grevleri arasnda bulunan en temel grev olduunu dnmekteyiz. Genlerin Glendirilmesi, genlerin zerk ve eit bireyler olarak yaayabilmeleri, gen olarak toplumsal hayata katlabilmeleri iin yapabilirliklerinin ve yetkinliklerinin artrlmas amacyla glendirilmeleri anlamnda kullanlmaktadr. Bu dorultuda genlerin glendirilmesine ynelik harcamalar izleme srecinde genliin spor, toplumsal hayata katlm, barnma, eitime destek, eitimden ie geite destek kurumlarnn yaptklar harcamalar dikkate alnmtr. Koruma ve salk gibi glendirme dndaki 0-18 ya grubu iin kamu tarafndan yaplan harcamalarn ocuun korunmasna ynelik harcamalar kapsamnda ele alnmas uygun bulunmutur. 11

Genlerin glendirilmesine ynelik harcamalar izlenirken Genlik ve Spor Bakanl harcamalar, AB Eitim ve Genlik Programlarna Trkiyenin bte katks, GAP daresi nsani ve Sosyal Gelime Koordinatrlnn genlie ynelik yapt harcamalar, YKn ve TBTAKn burslar, KURun Aktif gc Piyasas harcamalar ve TBTAK ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn giriim sermayesi destekleri dikkate alnmtr. Gemi dnemlerde YURTKUR ve Genlik ve Spor Genel Mdrl ad altnda ayr ayr incelenen harcamalar, bu kurumlarn btelerinin 2011 ylnda kurulan Genlik ve Spor Bakanl btesine dahil edilmesiyle birlikte Bakanlk harcamalar zerinden izlenmeye balanmtr. Yukarda bahsi geen tm kamu kurumlar dikkate alnarak hesaplanan genlerin glendirilmesine ynelik ayrlan kamu kayna 2011 ylnda 4,6 milyar TL olarak gereklemitir. Genlerin glendirilmesine ynelik harcamalarn GSYHya oran 2009 ylnda % 0,34 ve 2010 ylnda % 0,30 olarak hesaplanmtr. 2011 ylnda % 0,36ya ulaan bu orann 2012 yl iin % 0,35e drlmesinin planland grlmektedir (Tablo 4). Dnyann en hzl byyen ekonomileGENLERN GLENDRLMESNE rinden biri olan Trkiye ekonomisi geliirken, genlerin YNELK HARCAMALARIN GSYH glendirilmesine ynelik yaplan kamu harcamalarNDEK PAYI 2011 YILINDA % 0,38 nn artnn bunun gerisinde kaldn, bir baka deyiCVARINDADIR VE AZALTILMASI le genlerin bu bymeden yeterince pay alamadklaPLANLANMAKTADIR. BU AZALMANIN KABUL EDLEMEZ OLDUUNU VE rn gstermektedir. Genlie ynelik harcamalarla ilgiMUTLAKA ARTIRILMASI GEREKTN li bir baka rakam da byyen Trkiye ekonomisi iinSAVUNUYORUZ. de 2011 ylnda gen bana sadece 367 TLlik bir harcama yaplm olduudur. Genliin glendirilmesi iin yaplan tm harcamalar iinde en fazla arla sahip kurum Genlik ve Spor Bakanldr. Ancak bu arln en temel nedeni, 2012den itibaren, YURTKURa yaplan kaynak aktarmnn da bu bakanln deneklerinin iinde yer almasdr. Getiimiz senelerde Genlik ve Spor Genel Mdrl ve YURTKUR balklar altnda ele alnan harcamalarn toplam 2012 ylnda kanunlaan Genlik ve Spor Bakanl harcamasyla karlatrldnda Bakanln btesinde sadece 295.907.000 TLlik nominal bir art olduu ortaya kmtr. Bir baka deyile, genlerle ilgili bir Bakanlk kurulmu olmasna ramen genlere ynelik yaplan harcamalarda ciddi bir bte art olmamtr. Genlik ve Spor Bakanl denekleri alt kalemlerindeki artlar incelendiinde 2012 ylnda YURTKUR bnyesinde 668.000.000 TLlik bir art olduu grlmektedir. Dier bir deyile, Bakanln iindeki YURTKUR d genlik ve spora ynelik deneklerin azalm olduunu grmekteyiz. Bakanln btesi iinde YURTKURun % 82lik, Spor Genel Mdrl ve Spor Hizmetleri Daire Bakanlklarna ayrlan kaynan ise % 16lk bir pay olduu grlmektedir. Spor ve niversite eitimi dndaki genlie kalan denek ise btenin sadece % 2sini oluturmaktadr. Bu dalmn ok arpk olduu ortadadr. YURTKURa ayrlan kaynan Genlik ve Spor Bakanl iinde nemli bir paya sahip olmas bu harcamalarn yeterli olduu anlamna gelmez: Kurumun gider ka-

GENLK SPOR BAKANLII KURULMU ANCAK BAKANLIIN BTESNE DAHL EDLEN KURUMLARIN BTESN AMAMAKTADIR. BAKANLIIN BTES NDE, SPOR VE ETM DESTE DII FAAALYETLERE AYRILAN BTENN PAYI % 2DR.

12

lemlerine bakldnda en byk yzdenin % 67,22 ile YURTKUR TARAFINDAN VERLEN Kredi Dairesi Bakanlna ait olduu grlmektedir. BURSLARIN SAYI VE MKTAR YURTKURun kredi harcamalar burs harcamalarnn OLARAK ARTIRILMASINI VE kat kadardr. YURTKURun verdii burslarn mikYATAK KAPASTESNN BLGELER tar ve saynn artrlmas gerektiini dnyoruz. AyARASINDAK DENGESZLNN DZELTLMESN TALEP EDYORUZ. rca, kredi geri demelerinin de genlerin i bulma durumlar ve kazanlaryla ilikilendirilmesi ve taksitlendirme koullarnn kolaylatrlmasn neriyoruz. Yurt yatak kapasitelerinin YURTKUR btesiyle birlikte bir art gsterdii grlmektedir. Ancak YURTKUR 2010 Faaliyet Raporunda dikkat eken bir durum blgesel dalmdaki eitsizlikler olmutur. rnein, nfusunun yars 17-21 yandan gen olan Diyarbakr, Van ve Malatya en az yatak kapasitesine sahip iller arasndadr. Ayrca yurt yatak kapasitesinin ve teknik koullarnn geliiminin tek bana yeterli olamayaca, farkl genlerin farkl ihtiya ve taleplerine gre dzenlenmi olanaklara, rencilerin hak ve zgrlklerini koruyan ynetmeliklere ve katlmc ynetim ekillerine ihtiya duyulduu da vurgulanmaldr. Tm devlet niversitelerinin gelir cetvellerini inceleyerek hesapladmz toplam rgn ve yaygn retim gelirlerine gre niversiteye devam eden genlerden alnan toplam harlarn Yksekretim harcamalarna oran, 2008 ylndan beri % 5 civarnda seyretmektedir. Baka bir deyile, harlarn hi alnmamas durumunda bile bte giderleri zerinde oluacak yaklak yk 500.000.000 TL olacaktr -ki bu rakam GSYHnn sadece % 0,03dr (Tablo 4). Geen ylki mektubumuzda da zerinde durduumuz bu durum, eitimin tm aamalarnn sosyal devletin nemli grevlerinden biri ve cretsiz eitim hakknn bir paras olduu gerekesi nda deerlendirilmesi gereken bir talep olarak ele alnmaldr. Bu anlamda, 2012-2013 akademik ylndan itibaren birinci eitimden harlarn kaldrlm olmasn olumlu karlyor, ikinci eitimden de harlarn kaldrlmasn neriyoruz. Genliin glendirilmesine ynelik kamu harcamalar iinde ikinci byk kalem, Bakanlk btesine oranla ok kk bir mebla olmakla birlikte, KURun yapt harcamalardr. TK Nisan 2012 verilerine gre Trkiyede toplam i gcnn % 15,72sini 15-24 ya aras genler oluturmaktadr. Bununla birlikte isizlik (mevsimlik etkilerinden arndrlmam) % 9 dolaylarnda seyrederken, bu rakam 15-24 ya aras genler iin % 16,7ye kmaktadr. Lise alt eitimli genlerin, zellikle de kadnlarn igcne katlma oranlar daha da dk dzeylerdedir. Bu bilgiler dorultusunda KUR bnyesinde genleri ve zellikle gen kadnlar glendirmeye ynelik yaplacak alma ve harcamalara daha ok yer verilmesi gerektiini belirtmek isteriz. Genel harcamalar iinde ok kk bir paylar da olsa YK aratrma grevlileri burslar ve TBTAK teknogiriim destek programndaki harcamalarn yllar GENLERN GLENDRLMES iinde azald, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl taHARCAMALARININ ZERNE ORTA VE rafndan verilen teknogiriim sermaye desteinin ise YKSEK RETM HARCAMALARINI artma eiliminde olduu grlmektedir. Bu balamEKLEYEREK ELDE ETTMZ da bilimsel aratrmalar ve bilim insann destekleyici HARCAMALARIN TMNN GSYH burs ve fonlarn azalmasnn kabul edilemez olduunu NDEK PAYI 2011 YILINDA % 2,05 LE SINIRLIDIR. vurgulamakta yarar gryoruz. 13

Genlerin glendirilmesine ynelik yaplan kamu harcamalar ve ortaretim ve yksekretime ynelik harcamalarn toplamnn GSYHya oran ise 2010 ylnda % 1,91 iken 2011 ylnda % 2,05e ykselmektedir. Son dnemlerde saylar arpc bir ekilde artm olan tutuklu ve hkml genlerin eitim haklarndan faydalanmalar nnde engeller bulumaktadr. Bu sorunu zmeye ynelik olarak, ak retim okullarna devam eden genlerin kayt, har ve snav giderlerinin Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu zerinden karlanmasna ynelik bu yl iinde sonlanacak olan geici bir protokol yaplmtr. Ancak niversite rencilerinin snavlarna girebilmeleri iin demeleri gereken yol ve dier masraflarn karlayan daha kapsaml ve srekli bir kaynak aktarmna ihtiya olduunu dnyoruz. Trkiyede 2011 ylnda genliin glendirilmesine ynelik ayrlan kaynan yalnzca % 67sinin eitimde olan genlere (YURTKUR ve eitimi destekleyici burslar), % 33nn eitimde olmayan genlere (spor daTRKYEDE 2011 YILINDA GENLN GLENDRLMESNE YNELK AYRILAN KAYNAIN % 67S ETMDE OLAN GENLERE, % 33 ETMDE OLMAYAN GENLERE YNELKTR. HALBUK, 15-24 YA GRUBUNDAK GENLERN % 60I ETM DIINDADIR. BTEDE GENLK YOKTUR, ETMDE OLMAYAN GENLK H YOKTUR.

hil) ynelik harcand grlmektedir. Eitim harcamalar dahil edilerek yaplacak bir analiz ok daha keskin ve byk bir uurumu iaret edecektir. Halbuki OECD 2009 verilerine gre, Trkiyede 15-24 ya grubundaki genlerin % 60 eitim dndadr. Birlemi Milletler Kalknma Programnn 2008 raporuna gre de genlerin % 40 ne okula gitmektedir, ne de alr durumdadr. Bu arpc ve endie verici veriler eitim dndaki genleri glendirmeye ynelik yaplacak almalarn ve harcamalarn en ksa zamanda ve byk oranda artrlmas gerektiine dikkat ekmektedir. Genlie ayrlan kaynaklar ve olanaklarn dzeyi kadar nemli olan bir baka sorun da olanaklarn tasarlanmasndan hizmet olarak sunulmasna kadar geen aamalarnda genlerin karar alma srelerine dahil olabilecekleri mekanizmalarn son derece kstl oluu ve genlerin kendilerine zg ihtiya ve taleplerinin yeterince dikkate alnmamasdr. Burada kendine zglk hem genlerin yaamn farkl dnemlerindeki bireylerden ayrtklar ortak koul ve zelliklerin gz nnde bulundurulmas gerektiine iaret etmek iin hem de dil, din, rk, ya, cinsiyet, cinsel ynelim, etnik kimlik, sosyo-ekonomik zellikleriyle farkllklar gsteren genlerin farkl ihtiyalar olabileceini ve kamu hizmetinin ounluun ihtiyacna deil tm farkl ihtiyalara cevap verir ekilde tasarlanmas gerektiini vurgulamak iin kullanlmtr. Bu balamda kamu harcamalarnn planlanmas ve hizmetlerinin tasarlanmas srelerinde farkl genleGENLERE SUNULAN OLANAKLARIN rin talep ve ihtiyalarn dile getiren sivil toplum kuruTASARLANMASINDA GENLERN lularnn srece dahil olmalar ve sunduklar eletiri, KATILIMI, TALEP VE HTYALARI neri ve modellerin dikkate alnmas bizce ok nemDKKATE ALINMALIDIR. GENLER POTANSYEL SULU KABUL lidir. Bu srecin desteklenmesi iin genlerin yan sra EDEN YASAKLAYICI DSPLN genlik rgtlerinin de effaf ve izlenebilir ekilde desYNETMELKLER DETRLMELDR. teklenmeleri ve grnr olmalar iin glendirilmelerine ynelik kaynak ayrlmasn neriyoruz.

14

ENGELLLERE YNELK KAMU HARCAMALARI Engellilere ynelik kamu harcamalarn izleyebilmek ENGELLLERE YNELK KAMU amacyla, mahalli idareler hari Genel Devlet kapsaHARCAMALARINDAK ARTII, KAMU mndaki idarelerce engellilere ynelik, sosyal yardm POLTKALARINDAK LERLEMELER ve sosyal hizmetler, i bulmaya destek, zel eitim ve OLUMLU KARILIYORUZ. spor harcamalarn inceledik. Engellilere ynelik kamu harcamalarnn gayrisafi yurtii haslaya oran 2006 ylnda % 0,08 iken, dzenli olarak artarak 2011 ylnda % 0,44 dzeyine ktn gryoruz (Tablo 5). Engellilere ynelik kamu harcamalarnn artn olumlu karlamaktayz. lkemizde gerek sosyal harcamalarn toplamnn gerekse engellilere ynelik kamu harcamalarnn Avrupa Birlii ye lkelerine ve OECDnin dier ye lkelerine oranla dk seyrettii hesaba katldnda, bu artn nitelikli hizmetlerin retilmesi ve yaygnlatrlmas amacyla srdrlmesi gerektiine inanmaktayz. zrller Yasasnn karlmas engelli bireylerin insan haklarnn lkemizde yerlemesine ynelik ok nemli bir admdr. Bu adm kamu kurum ve kurulularna engelli bireylerin iktisadi, sosyal ve siyasi hayata tam katlmlarnn tesis edilebilmesi iin gereken tm nlemleri alma sorumluluu yklemektedir. Ayrca, dnya apnda engelli bireylerin insan haklarnn evrensel ve kapsaml bir biimde sunulduu ve engelli haklar rgtlerinin nemli abalar sonucunda hazrlanan Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesine lkemizin taraf olmas olumlu bir gelimedir. lkemizin szlemeye taraf olmas, engelli bireylerin hayatlarn dorudan ya da dolayl biimde etkileyen tm kamu politikalarnn hak temelli bir biimde yeniden kurgulanmasn gerektirmektedir. lkemizde engelli bireylere ynelik yaplan toplam kamu harcamalarnn bileimi incelendiinde, engelli bireylere ayrlan toplam kaynan yaklak % 73nn 2022 sayl kanun erevesinde denen zrl ayl ve evde bakm ayl olarak harcand anlalmaktadr. Bu iki nakit transferi politikas nemli ilevler grmektedir. Fakat engellilere ynelik kamu harcamalar dalmnn daha etkin ve dengeli bir ekilde yaplabileceini dnyoruz. Bu erevede zellikle aada sraladmz alanlara kamu kayna ayrlmas gereine dikkat ekmek isteriz: Engellilere ynelik aratrma faaliyetleri, engellilii nleme, yaamn tm alanlarna tam katlm iin gerekli eriilebilirlik dzenlemeleri, engelli bireylerin eitimi, istihdam, tbbi ve sosyal rehabilitasyon hizmetleri. NAKT TRANSFERLERNN YANI SIRA, ENGELLL NLEME, ENGELLLERE YNELK ARATIRMA, ERLEBLRLK, ETM, STHDAM, TIBB VE SOSYAL REHABLTASYON HZMETLERNE YNELK KAYNAKLARIN ARTIRILMASI GEREKTN DNYORUZ. Engelli bireylere ynelik yaplan toplam kamu harcamalar ierisinde evde bakm aylklarnn oran, 2011 yl iin, yaklak % 44tr ve harcamalardaki en byk art bu alanda olmaktadr. Bilindii zere, evde bakm ayl evde baklan ve geliri kanunla belirtilen miktarn altnda kalan 300.000i akn engelliye asgari cret tutarnda aylk dzenli cari transfer olarak yaplmaktadr. Evde bakm ayl ile daha nce engelli bakm alannda kapsaml bir destek sunmaktan uzak olan devletin bu alanda varln hissettirmekte olduunu gryor, engelli bireylerin, BM Szlemesinin 19. maddesi gerei, toplumsal hayatn dna itilmeden, kendi sosyal evresinde ve kendi tercih ettii biimde bakmnn gerekletirilmesi yaklam15

BM SZLEMESNN 19. MADDES GERE, ENGELL BREYLERE TOPLUMSAL HAYATIN DIINA TLMEDEN, KEND SET SOSYAL EVRESNDE VE KEND TERCH ETT BMDE VE KLERCE BAKIM HZMETLERNN SALANMASI N KAMUNUN FARKLI SEENEKLER SUNMASI VE BUNUN N KAYNAK AYIRMASI GEREKTN DNYORUZ.

n nemsiyor ve bakm alanndaki bu politika genilemesini olumlu buluyoruz. Her ne kadar evde bakm yaklam engelli bireyleri toplumsal hayatn dna itmeyen ve bakm ihtiyalarnn kendi sosyal evresinde karland bir model ngrse de, bu modelin engelli bireylerin ailelerinin dnda da bamsz yaamak isteme ve bakmlarnn profesyonel kamu alanlar tarafndan grlmesini tercih etme, tek bana yaayabilecekleri destek hizmetli yaam merkezleri, gndzl ve yatl bakm hizmetleri gibi seeneklerini tanmadn dnyoruz.

Evde bakm grevinin aileye, dolaysyla hanedeki kadna kayt d bir alma biiminde yklenmesinin toplumsal cinsiyete dayal eitsiz iblmn pekitireceine inanyoruz. Ayrca uzmanlk gerektiren bir alma alan olan evde bakmn, yalnzca aile balarnn var olmas ile yeterli ve kaliteli bir biimde salanabilecei varsaymn doru bulmuyoruz. Bu nedenle evde bakm alannda ihtiya duyulan profesyonel insan kaynann yetitirilmesine ve istihdamna zel bir nem verilmesi ve bu profesyonellerin alanda almaya balamalarna kadar srecek gei srecinde ise, engelli bireylerin bakm ihtiyacn karlamakta olan aile bireylerine ynelik eitimlerin verilmesi gerektiine inanyoruz. lkemizde engelli bireylerin tbbi tedavi hizmetlerine konu olan ihtiyalarnn karlanmasnn ardndan, kendilerine bamsz yaam becerileri kazandracak sosyal rehabilitasyon merkezleri bulunmamaktadr. Bu tr merkezlerin tm lke apnda kurulmas iin kaynak ayrlmasn talep etmekteyiz. zrl aylklarnn miktar dktr ve artrlmaldr. zrl aylklarnn engelli vatandalarmzn gvenceli bir ite istihdam edilmeleri durumunda kesilmesi kuralnn, engelli bireylerin istihdama katlm kararlarnn nnde engel oluturduunu dnyoruz. zrl aylklarnn engellilikten kaynakl ek harcamalar karlama amacyla verilen ve istihdamdan bamsz olarak uygulanmas gereken bir politika olduuna inanyoruz. Ayrca son dnemde tartlmakta olan asgari gelir destei uygulamasna geilmesi durumunda, engelli bireylerin faydaland zrl aylklar ve evde bakm aylnn hane geliri olarak kabul edilmemesi gerektiini, dolaysyla asgari gelir destei hak edii iin gerekletirilecek gelir tespitinden istisna tutulmasnn uygun olacan dnmekteyiz. KURun engellilere ynelik yapt eitim ve i edindirme harcamalarnn miktarnda bir art grlmekte ancak bu harcama toplam harcamalar ierisinde 2011 ylnda yalnzca % 0,29 civarnda kalmaktadr. Engelli bireylerin istihdamna ynelik politikalarn eitlendirilmesi, bu politikalarn kapsamlarnn artrlmas iin daha fazla kaynak gerekmektedir. Bu balamda, engelli bireylerin kamuda istihdamlarna ynelik zrl Memur Seme Snavn olumlu olarak deerlendirmekte ve kadrolarn en ksa zamanda engelli bireylerin nitelikli istihdam ynnde kullanlmasn talep etmekteyiz. Engelli bireylerin istihdam iin ayrlan kotay doldurmayan zel sektr kurumlarna ynelik ceza paras uygulamasna devam edilmesi gerektiini dnmekteyiz. Ancak ceza uygulamas mutlaka zel sektrn engelli istihdamna ynelik kamu tarafndan bilgilendirilmesi ve ynlendirilmesi ile desteklenmeli16

dir. stihdam alanndaki en nemli eksiklerden biri, iyerlerinin engellilere gre yeniden tasarlanmasna ve iyerlerine engellilerin ihtiya duyduklar destek teknolojilerinin alnmasna ynelik bir harcamann ngrlmemi olmasdr. Engelli kotasn doldurmayan zel sektrde kesilen cezalardan oluan Ceza Fonunun bu amala kullanma almasn nemli gryoruz.

stihdamn engelli bireylerin toplumsal katlmlarn artrmann bir arac olabileceini dnmekteyiz. Bu nedenle, engelli bireylerin baz zel sektr kurumlarnda kt zerinde ie alnp iyerinde altrlmadan kendilerine maa demesi yaplmas gibi uygulamalarn engellilerin istihdama katlmlar amacna uygun olmadn ve bu konunun i mfettilerinin denetimlerinde dikkate alnmas gereken bir konu olduunu vurgulamak istiyoruz. Ayrca normal igc piyasas koullarnda almas g olan engelli bireylere ynelik kamu destekli bir mesleki rehabilitasyon ve istihdam biimi olarak oluturulan korumal iyerlerinin yaygnlatrlmasna ve mesleki rehabilitasyon faaliyetlerine kaynak aktarlmas gerektiinin altn iziyoruz. Engelli ocuklarn okullulatrlmasna ynelik kampanyalara kaynak aktarlmasnn nemli olduunu dnyoruz. Kaynatrma eitimlerinin amacna ulamasna ynelik gerekli kaynan aktarlmas ve kaynatrma eitimlerinde grev alacak uzmanlarn yetitirilmesini nemsiyoruz. 2008 ylnda MEB zel Eitim Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl ve zel retim Kurumlar Genel Mdrl engelli ocuklarn zel eitim merkezlerinden, devlet finansman ile yararlanmas ynndeki almalar ve harcamalar artn olumlu olarak deerlendiriyoruz. Ancak zel zel eitim ve rehabilitasyon merkezlerine ynelik nitelikli personel ile alan bir kurumsal denetim sistemi oluturulmasna ynelik bir kaynak ayrlmasn nemli buluyoruz. ZEL ZEL ETM VE REHABLTASYON MERKEZLERNE YNELK NTELKL PERSONEL LE ALIAN BR KURUMSAL DENETM SSTEM OLUTURULMASI AMACIYLA KAMU KAYNAI AYRILMASINI NEML BULUYORUZ. lkemizde zel gelien ocuklarn, zel eitim hizmetlerinden cretsiz yararlanma srelerinin AB lkelerindeki ocuklara gre dk olmasn nemli bir sorun olarak gryoruz. Bu nedenle, zel eitimden yararlanma srelerinin bte kayglar ile deil, ocuun ihtiyacnn bilimsel olarak tespit edilmesi ile belirlenmesi gerektiine inanyoruz.

KAMUDAK ENGELL BREYLERE YNELK STHDAM KOTASININ DOLDURULMASINA YNELK ABALARI OLUMLU BULUYORUZ. CEZA FONUNDA BRKEN KAYNAIN ENGELLLERN ALIMA VE ETMLER N GEREKL OLAN DESTEK TEKNOLOJLERNN ALINMASI VE YAYGINLATIRILMASI N KULLANILMASINI NERYORUZ.

2011 ylnda Salk Bakanl tarafndan yaynlanan Ruh Sal Eylem Plann gerek ruh sal politikalar alannda kapsaml bir strateji ngrmesi gerekse insan haklar asndan olumlu karladmz toplum temelli ruh sal hizmetlerine geii mjdelemesi bakmndan olumlu buluyoruz. Fakat bu plann nasl hayata geirileceinin ve ruh sal alanndaki kamu harcamalarnda nasl bir deiiklik ngrldnn kamuoyu ile paylalmas gerektiini dnyoruz. Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflar tarafndan engellilere kstl bir salk malzemeleri destei verilmektedir. Salk malzemelerine eriimlerindeki zorluklarla ba edebilmeleri amacyla, engellile17

Salk raporlarnda % 40n altnda zrl oran belirtilen yurttalarn engellilere ynelik salanan tm kamu hizmetlerinin dnda kalyor olmalarnn engelliler arasnda bir eitsizlik yarattna inanyoruz. Hizmetlere eriim kriterlerinin talep olduu takdirde bu kesimi de kapsayacak biimde esnetilmesi gerektiini ve kriterdeki bu esnemeyi karlayacak oranda kurum btelerine ek denekler konulmasn neriyoruz. Engelliliin erken tansn mmkn klacak yeni doan salk hizmetleri lke apnda yaygnlatrlmaldr. Bu hizmetler ierisinde erken tanlama hizmetlerine (rn. iitme testi, kala ultrasonu vb.) ynelik kaynak aktarlmas gerekmektedir. Sreen engellilii ya da hastal bulunan bireylerden her yl yeniden salk raporu istenmesi uygulamasna son verilmelidir. Bilindii zere, Trkiyede kamu kurum ve kurulular zrller Yasasnda ngrlen eriilebilirlik artlarn zamannda yerine getirmemilerdir. BM Szlemesinin 9. maddesi nda, bu artlarn en ksa srede yerine getirilmesi iin merkezi bteden kaynak ayrlmas ve bu kaynan yerel ynetimlerle paylalmasn nemsiyoruz. Engellilere ynelik spor harcamalarnda tesis ve malzeme harcamalar artrlmaldr. Ayrca engelli spor federasyonlarna ayrlan kaynaklarn federasyonlar aras dalm incelendiinde, belirli engel gruplarnn kamu kaynaklarndan daha az yararlanabildii grlmektedir. Spor alannda geri planda kalan engel gruplar iin tevik mekanizmalar kurulmaldr. Engelli bireylerin haklarnn hayata geirilmesi iin gereken uzmanlarn acilen yetitirilmesine balanlmas ve bu amala YKn niversitelerde gerekli blmlerin kurulmasn tevik etmesi gerektiini dnyoruz. TRKYEDE KAMU KURUM VE KURULULARI ZRLLER YASASINDA NGRLEN ERLEBLRLK ARTLARINI ZAMANINDA YERNE GETRMEMLERDR. BM SZLEMESNN 9. MADDES IIINDA, BU ARTLARIN EN KISA SREDE YERNE GETRLMES N MERKEZ BTEDEN KAYNAK AYRILMASI VE BU KAYNAIN YEREL YNETMLERLE PAYLAILMASINI NERYORUZ.

SGKNIN ENGELLLERN TM SALIK HTYALARINI KARILAYACAK HZMETLERN TEMEL TEMNAT PAKET ERSNDE TANIMLAMASI VE BU HZMETLERN SALIK HZMET SUNUCULARI TARAFINDAN ENGELL BREYLERE KALTEL VE CRETSZ OLARAK SALAMASININ GEREKTN DNYORUZ.

rin GSS yasasnda ngrld gibi herhangi bir kritere baklmakszn dorudan sosyal gvence kapsamna alnmas ve Sosyal Gvenlik Kurumunun engellilerin tm salk ihtiyalarn karlayacak hizmetlerin temel teminat paketi ierisinde tanmlamas ve bu hizmetlerin salk hizmeti sunucular tarafndan engelli bireylere kaliteli ve cretsiz olarak salamasnn gerektiini dnyoruz.

Toplumdaki engellilerin toplumsal hayata katlm karsnda var olan nyarglarn krlmas ve olumsuz yaklamlarla mcadele edebilmek iin her toplumsal kesime ynelik (aile, okul, iyeri) eitim ve farkndalk yaratma almalar BM Szlemesinin 8. maddesine paralel olarak srdrlmelidir. Bunun iin zrller daresi, Milli Eitim Bakanl, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Salk Bakanl, TRT ve kurulacak olan Ayrmclkla Mcadele Kurumunun nemli grevler yklenmesi ve bu grevlere ynelik kaynaklarla donatlmasn gerektiini vurguluyoruz. Dier yandan, engelli bireylere ynelik bilgilendirme 18

ve ynlendirme destek hizmetleri kurgulanmaldr. Engelli bireylerin hangi haklara sahip olduklar, hangi hizmetlerden nasl faydalanabilecekleri hakknda kamu tarafndan bilgilendirilmelerini salayacak bir alma nemli bir toplumsal ilev grecektir. Engelli bireyler tarafndan engellilerin haklarn savunmak zere kurulmu olan derneklerin ve engelli bireylerin kendilerinin lkemizde tm politika srelerine ve zellikle engellilere ynelik politikalarn gelitirilmesi srelerine aktif katlmlarn mmkn klacak mekanizmalarn kurulmas ve bu mekanizmalarn kuruluuna kaynak ayrlmasn neriyoruz.

ADALETE YNELK KAMU HARCAMALARI KAHP olarak bu sene adalet harcamalarn da izleme karar aldk. Bu amala Anayasa Mahkemesi, Saytay, Dantay, Adalet Bakanlnn harcamalarnn yan sra, adli yardm iin barolara aktarlan kaynak ile Avrupa nsan Haklar Mahkemesine denen tazminatlar da dikkate aldk. Adalet Akademisine ynelik kaynak tmyle Adalet Bakanlnn deneklerinden; Ceza ve nfaz Kurumlar ile Tutukevleri ve yurtlar Kurumunun ise en az yars Adalet Bakanlnn deneklerinden karlanyor. Bu nedenle toplam adalet harcamalarn hesaplarken Adalet Akademisinin harcamalarnn tmn ve Ceza ve nfaz Kurumlar ile Tutukevleri ve yurtlar Kurumunun harcamalarnn yarsn dikkate almadk. Bu ekilde hesapladmz toplam adalet harcamalar 2011 ylnda 5,9 milyar TL olmutur. Adalet harcamalarnn GSYHya oran 2008 ylnda % ADALET HARCAMALARININ 0,35 iken 2011 ylnda % 0,46ya ykselmitir. 2014 GSYHYA ORANI 2008 YILINDA % ylna kadar % 0,43e drlmesi planlanmaktadr 0,35 KEN 2011 YILINDA % 0,46YA (Tablo 6). Adalete eriim, uzun yarglama ve tutukluYKSELMTR. 2014 YILINA luk sreleri, adli yardmlarn yetersizlii, cezaevi koKADAR % 0,43E DRLMES PLANLANMAKTADIR. BZLER, ADALET ullarnn ktl ve cezaevindeki insan haklar ihlalHARCAMALARININ ARTIRILMASINI leri Trkiyenin gndeminden dmemektedir. AvruTALEP EDYORUZ. pa Konseyi Etkin Yarg Komisyonunun 2008 verilerine gre, ye lkelerin lke sakini bana mahkemeler, savclk ve adli yardm harcamalar ortalama 47,1 Eurodur. Bu rakam Trkiyede 10,3 Eurodur. Ayn veriler ile GSYH balamnda kii bana harcama kyaslamasnda ise Trkiye binde 15in altnda harcama ile en dk harcama yapan lke kategorisindedir. Bu nedenlerle, bizler adalet harcamalarnn artrlmas gerektiini dnyoruz. Trkiyede toplam adalet harcamalarnn % 86s Adalet Bakanl tarafndan yaplmaktadr. Adalet Bakanl harcamasnn ise % 54 mahkemelere, % 38i cezaevlerine, % 8i de dier harcamalara yneliktir. Adalet harcamalarn, bu dalma uygun olarak mahkemeler iin yaplan harcamalar, cezaevlerine yAB LKELERNDE LKE SAKN nelik harcamalar ve adli yardm ve denetimli serbestBAINA MAHKEMELER, SAVCILIK VE ADL YARDIM HARCAMALARI lik gibi nemli alt kalemleri olan harcamalar asndan ORTALAMA 47,1 EURODUR. BU ayr balkta ele alp Avrupa lkeleri ile kyasladRAKAM TRKYEDE 10,3 EURODUR. mzda aadaki sonulara ulatk: 19

Mahkemeler asndan baktmzda, Avrupa Konseyi Etkin Yarg Komisyonunun 2008 verilerine gre, Trkiyede her 100.000 kii bana den hkim says 10dur. Bu rakam ngilterede 58, Fransada 54, Yunanistanda 33, talyada 18dir. Avrupa lkelerinde bir hkim ylda ortalama 200 dosyaya bakarken, Trkiyede bu say 1.078dir. Trkiyede 2008 ylndan sonra hkim saysnda bir art olmutur; ancak bu saynn hl dk olduunu syleyebiliriz. Hkim saysnn az olmasnn bir sonucu olarak hkim bana den dava says ok yksektir. Tm bu faktrler, yarglama srelerinin ar uzunluuna ve zgrlkten mahrum edilmelere neden olmaktadr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin hlal statistikleri ne gre, 2010 ylnda yarglama srelerinin ar derecede uzunluu sebebiyle hakknda en fazla ihlal karar verilen lke 83 ihlalle Trkiye olmutur. 2011 ylnda ise, 53 ihlal ile en fazla ihlal karar verilen ikinci lke olmutur. Trkiye zgrlkten mahrum brakma konusunda da dier Avrupa Konseyi lkeleri ortalamasnn ok zerinde mahkmiyet almtr. AVRUPA LKELERNDE BR HKM, YILDA ORTALAMA 200 DOSYAYA BAKARKEN, TRKYEDE BU SAYI 1.078DR. DAVALARIN AIRI DERECEDE UZUNLUU SEBEBYLE HAKKINDA VERLEN HLAL KARARI SAYISI AISINDAN TRKYE, 2010 YILINDA 83 HLALLE BRNC SIRADA, 2011 YILINDA, 53 HLAL LE KNC SIRADADIR. Daha fazla hkim istihdam edilmesi iin almalar yaplmas ve bu konuda denek artrm yaplmas gerektii kanaatindeyiz. Trkiyede kii bana yaplan mahkeme harcamas ok dktr ve artrlmaldr. Hkimlerin mesleki yetkinlikleri, adil karar almalar iin nem arzetmektedir. Mesleki eitime ayrlan bte artrlmaldr. Adalet Akademisi ve Adalet Bakanl iinden yaplan mesleki eitime ynelik harcamalar da arttrlmaldr. Bu konularda olumlu deiimi salayacak her trl gelimeyi destekliyoruz.

Cezaevleri asndan baktmzda, Trkiyede Ekim 2011 itibariyle cezaevlerinde 34.430u tutuklu, 17.952si hkmen tutuklu, 74.660u hkml olmak zere toplam 127.042 mahkm bulunduunu grmekteyiz. Trkiyede 114.831 yatak kapasiteli toplam 370 ceza infaz kurumu vardr. Cezaevlerinde yatak says verilerine gre kapasite a 12.000 civarnda grnmektedir. Bu an kapatlmas gerekmektedir. Ancak, yatak saysnn artrlmasnn yaam kalitesinin artrld anlamna gelmediini dnyoruz. Sadece yatak saysnn artrlmas, rnein ortak alanlar paylaan insan saysn artracaktr ve mahpuslarn yaam kalitesini drecektir. Trkiyede tutuklu/hkml bana yaplan yllk harcama, 2010 yl iin yaptmz hesaplara gre, Ceza ve Tevkifevleri Genel Mdrl, Ceza nfaz Kurumlar, Tutukevleri ve Eitim Merkezleri ve Ceza ve nfaz Kurumlar ile Tutukevleri ve yurtlar Kurumunun harcamalarn dikkate aldmzda ylda 16.264 TL olmaktadr. Ceza ve nfaz Kurumlar ve Tutukevleri ile yurtlar Kurumunun harcamalarn dahil etmezsek ylda 12.629 TL olmaktadr. Adalet Bakanlnn aklamalarna gre ise yllk 14.400 TL (9.230 dolar)dir. Adalet Bakanlnn yapt uluslararas karlatrmaya gre, 2010 ylnda ABDde mahkm bana 25.000 dolar, Danimarkada 96.000 dolar, Gney Afrikada 5.993 dolar harcanmaktadr. Cezaevlerinde bulunanlarn iinde tutuklu saylar dikkate alnrsa, mahkeme sreleri rasyonel hale getirilir, tutukluluk sreleri ksaltlr ve tutuklu saylar derse var olan cezaevi kapasitesi yeterli olabilir. Ancak mevcut cezaevlerinin insan yaam kalitesini ykseltecek ve kltrel zellikleri dikkate alarak ve insan haklarna uygun ekilde revize edilmesi gereini ve bu srete sivil toplum ve niversitelerin ibir20

liinin nemini vurgulamak isteriz. Adalet Bakanlnn verilerine gre, Trkiyede cezaevine dn oranlarnn olduka yksek olduu gze arpmaktadr. ocuklarn (18 ya alt) % 68,6snn salverilmelerinden sonraki bir yl iinde, genlerin (1820 ya) % 70inin salverildikten sonraki 2 yl iinde, yeniden ceza ald bilinmektedir. Cezaevlerinin, sulularn tutulduu yer deil, sulularn cezaevine geri dnlerinin nn alacak faaliyetlerde bulunacaklar ve sularyla yzleecekleri yerler olmas nemlidir. CEZAEVLERNDE BULUNAN TUTUKLU SAYILARININ YKSEKL DKKATE ALINIRSA, YARGILAMA SRELERNN KISALMASI, TUTUKLULUK TEDBRNE STSNA OLARAK BAVURULMASI DURUMLARINDA CEZAEV KAPASTES YETERL OLABLR VE KAYNAKLAR MEVCUT CEZAEVLERNN NSAN YAAM KALTESN YKSELTMEYE AYRILABLR.

Adalet Bakanlnn verilerine gre, Trkiyede cezaevlerinde her 100 mahkma 25 memur dmektedir. Avrupa lkeleri ile kyasladmzda; Danimarkada her 100 kiiye 138 memur, talyada 81 memur, Hollandada 75 memur dmektedir. Trkiyede cezaevi personelinin artrlmas gerekmektedir. Ancak cezaevi personelinden yalnzca gvenlik personeli anlalmamal, yukarda belirttiimiz gibi, mahkmlarn cezaevine dnn azaltmak ve tahliye sonras yaama adapte olmalarna yardmc olmak zere cezaevlerinde psikologlar, meslek uzmanlar ve sosyal almaclar istihdam edilmelidir. Bu tr personel says artmadka insan haklar ihlallerinin azaltlmas ve cezaevlerine dn oranlarnn azaltlmasnn mmkn olmadn dnyoruz. Adalet Bakanlnn yapt bir aratrmann sonularna gre mahkmlarn % 82sinin yazma becerisi dk, sadece 1/5i i bavuru formu doldurabilir dzeyde; % 50si i becerisine sahip deil; 2/3 cezaevine girerken isiz ve % 70i iki veya daha fazla akl ve ruh sal problemi yayorlar. Halbuki, Trkiyede cezaevlerinde grevli personel says 31.861 iken sadece 172 psikolog, 158 sosyal almac ve 93 retmen almaktadr. Bu bilgiler cezaevinde gvenlik personeli dndaki personel saysnn artrlmas gereini ortaya koymaktadr. yurtlar Kurumunda mahkmlarn gnll ve sigortal olarak almas anlamldr ancak elde edilen gelir, tekrar mahkma kazandrlmal, mahkmlarn cezaevine geri dnn engelleyecek faaliyetlere, insan haklar ihlallerini nleyici tedbirlere harcanmaldr. Tutuklama tedbirine istisna olarak bavurulmas, kamu hizmeti cezalarnn etkin olarak kullanlmas, denetimli serbestliin teknolojik imknlar da kullanlarak yaygnlatrlmas, en kolay ve sk bavurulan denetim yolu olarak grlen mahpus etme politikasna alternatifler olarak ciddi olarak deerlendirilmelidir. TRKYEDE CEZAEVLERNDE GREVL PERSONEL SAYISI 31.861 KEN PSKOLOG, SOSYAL ALIMACI VE RETMEN SAYISI SADECE 423TR. NSAN HAKLARI HLALLERNN VE CEZAEVLERNE DN ORANLARININ AZALTILMASI N BU MESLEK GRUPLARININ STHDAM EDLMESNN GEREKL OLDUUNU DNYORUZ. Avrupa Konseyi ye lkelerinde dava bana harcanan adli yardm (mdafilik ve adli yardm) 2008 ylnda, ortalama 536 Eurodur. Trkiye 8 Euro ile en dk harcama yapan ikinci lkedir. Adli yardm btesi, bir lkenin hukuk sistemini eriebilir hale getirilme abasn gsterir. Mdafilik hizmetine ayrlan bte artrlmal ve adli yardmdan yararlanabilecek kii saysnn artrlabilmesi iin, yardmdan yararlanacaklarn sularna ilikin ceza snrnn kaldrlmas gerektiini dnyoruz. 21

Trkiyede denetimli serbestlik uygulamas balamtr. artl tahliye edilenlere artl tahliyeleri boyunca temel ihtiyalarn karlayacak bir btenin ayrlmasnn, uygulamann baarl olabilmesi iin gerekli olduunu dnyoruz. Ayrca, denetimli serbestlik sisteminin izlenmesi iin insan kaynaklarnn artrlmasn ve bu srete sivil toplum kurulular ile ibirlii yaplmasn ok nemli buluyoruz. Mahkemelerdeki ar i younluu ile ba etmek iin mahkeme harlarnn artrlmas gibi yarg yoluna bavurmay kstlayan uygulamalar son derece sakncal buluyoruz. Bunun yerine rnein Kamu Denetilii Kurumunun bir an nce ilerlik kazandrlmas ve baka lkelerin deneyimlerinden de yararlanarak, yargnn egemenlii ilkesi ile uyum iinde, alternatif uzlama yollar ve kurumlar tesis ederek, adalete ayrlan btenin adaleti salayacak ekilde kullanlabileceini dnyoruz.

ASKER VE GVENLE YNELK KAMU HARCAMALARI Trkiyede askeri harcamalarn effaf ve izlenebilir olmas, STKlarn ve hatta parlamentonun denetimine yeterince ak olmas talebi, demokratik bir taleptir. Askeri harcamalar hesaplamak iin izlemek gereken ok sayda kamu idaresi ve fonu vardr (Tablo 7). Trkiyede KTlerin ya da kamu itiraklerinin olduu bir savunma sanayinin varl sz konusudur. Askeri harcamalarla i gvenlik iin yaplan harcamalar birok kez i ie girmitir. Merkezi Ynetim kapsamndaki askeri kurumlarn harcamalarna ulalabilmektedir. Baz nemli verilerin aklanmasna ise yeni balanmtr. rnein, TSK 2000 ylndan bu yana 2011de ilk kez personel mevcudunu aklamtr. TSKGV de 2010 ylna mahsus mali tablolarn aklam, Milli Savunma Bakanlnn yapt bilgilendirme ile Vakftan TSK projelerine aktarlan miktar bildirmitir. Bu aklamalar askeri harcamalarn effafl ynnde atlm nemli admlardr, bu aklamalarn devaml olacan umuyor ve bu aklamalara bal olarak lke gvenliinin tehdit altna girmediini anlyoruz. Ancak askeri harcamalarn parlamento tarafndan denetimi konusunda kstlar devam etmektedir. rnein, 2011 ylnda kamu idarelerinin TBMMye sunduklar denek cetvelleri iinde Milli Eitim Bakanlnnki 41 sayfa, Salk Bakanlnnki 24 sayfa, Emniyet Genel Mdrlnnki 28 sayfa, ileri Bakanlnnki 12,5 sayfa iken Milli Savunma Bakanlnn denek cetvelinin 2,5 sayfa ve Jandarma Genel Komutanlnn denek cetvelinin 2 sayfa olduunu grmekteyiz. Askeri harcama yapan idarelerin denek cetvellerinin bu derecede snrl bilgi iermesi gerek askeri harcamalar zerindeki parlamento denetimini gerekse sivil toplum kurulularnn bu harcamalar izlemesini kstlayan bir unsur olmaktadr. Dier yandan, Saytayn askeri harcamalar denetlemesi konusundaki yasa ve ynetmelikler hl srekli olarak deiime uramakta ve belirsizliini korumaktadr. Faaliyet raporlar ve stratejik planlar araclyla dier idarelerin birok bilgisine ulalabilirken askeri kurumlarn stratejik plan yaynlamaktan muaf olmalar ve faaliyet raporlarnda baz bilgilerin bulunmamas yaplan izlemeyi sadece harcamalardaki gelimelerle snrlandrmaktadr. TSKGVNN HARCAMALARI VE TSK PERSONEL MEVCUDU 2000 YILINDAN SONRA LK KEZ 2011 YILINDA AIKLANMITIR. BU BLGLERN SREKL OLARAK KAMUOYUYLA PAYLAILMASI GEREKTN DNYORUZ. 22

Babakanln rtl denek harcamas toplam, BaASKER HARCAMALARLA LGL bakanlk faaliyet raporlarnda ak olarak grlebilKARARLAR ZERNDE SVL VE mektedir. Bu harcamann askeri harcamalara ynlenPARLAMENTER DENETM EKSKTR VE dirilen ksm ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr. Ky ARTIRILMALIDIR. korucular maalar bir art gstermektedir. Bu artn ne kadarnn personel saysndaki artla ilgili olduu belli olmad gibi, ky korucularnn kamuya getirdii yk, maalar dnda denen sosyal gvenlik primleri ve ky korucular tarafndan kullanlan silahlara ynelik harcamalar bilinmedii iin tam olarak hesaplanamamaktadr. Ancak ky korucularnn maalarnn karland ileri Bakanl btesinin toplam personel harcamas, 2011 yl iin 1.245.081.000 iken ky korucularnn maalar 405.278.000 TLdir. Bu harcama dikkat ekicidir. Dier yandan, Trkiyede jandarmann sivillemesi projesi gndemde olmakla birlikte 2014 ylna kadar izleyebildiimiz ngrler iinde Jandarma Genel Komutanlnn btesinde bu projeyi yanstan bir deiiklik grlmemektedir. Milli Savunma Bakanl, Jandarma Genel Komutanl, Sahil Gvenlik Komutanl, Savunma Sanayi Mstearl ve Savunma Sanayi Destekleme Fonu, Makina ve Kimya Endstrisi, ky korucularnn maalar, rtl denek dahil gizli hizmet harcamalar, TBTAK askeri amal AR-GE harcamalar, askeri amal alnan d kredi geri demeleri ve KKTCye askeri amal yardmlarn bulunduu askeri harcamalar toplam 2011 ylnda 26 milyar TL olarak gereklemitir. 2011 ylnda askeri harcamalarn GSYHya oran % 2,01 civarndadr (Tablo 7, A+B). Tm dnya lkeleri iin askeri harcamalar hesaplayp ilan eden SIPRInn metodolojisine gre askeri kurumlardan emekli olan sivil ve askeri personelin emeklilik demeleri de askeri harcamalar iine dahil edilmektedir. Bu harcama kalemi tahmin edilerek askeri harcamalar eklendiinde Trkiyenin askeri harcamalar 2011 ylnda 30 milyar TL, GSYHya oran ise % 2,35 olmaktadr (Tablo 7, A+B+C). SIPRI verilerine gre, Trkiye dnyada en yksek askeri harcama yapan 14. lke olmaktadr. Daha nceki yllarda yolladmz mektuplarda belirttiimiz gibi, Trkiyenin askeri harcamalar 15 yl boyunca (1988-2004 yllar arasnda) eitim harcamalarnn zerinde olmutur. TK verilerine gre eitim almas gereken 6-29 ya grubunun toplam nfusa orannn % 48 olduu bir lkede, 15 yl boyunca eitimden ok askeri harcama yaplm olmasn bugn lkenin niteliksiz igc deposu olmasnn, igc verimliliinin dk olmasnn ve gen isizliinin yetikin isizliinden iki kat fazla olmasnn aklamalarndan biri olduunu grmek ok zor deil. 2011 YILINDA ASKER HARCAMALARININ GSYHYA ORANI % 2,35 OLAN TRKYE DNYADA ASKER HARCAMA YAPAN 14. BYK LKEDR. Maliye Bakanl verileri ve Milli Savunma Bakannn internet sitesinde yer alan kamuoyu aklamasna gre, askeri kurumlarn personel harcamalar ve bu personelin ihtiyalarna ynelik mal ve hizmet almlar bir arada dnldnde harcamalarn % 75ini oluturmaktadr. Modernizasyona ynelik mal ve hizmet alm ve sermaye harcamalar ise toplamn % 25ini oluturmaktadr. Askeri harcamalarn % 75inin personel ve personel ihtiyalarna ynelik mal ve hizmet alm olmasn gerektirecek kadar yksek bir asker saysnn gerekli olup olmad tartma konusu olmaldr. 23

TRKYENN ASKER HARCAMALARININ % 75 PERSONEL MAALARI VE PERSONEL HTYALARINA YNELK MAL VE HZMET ALIMLARINDAN OLUMAKTADIR.

En son 1 Haziran 2012 tarihinde, profesyonel asker ve zorunlu asker mevcudu ile ilgili saysal bilgiler yaynlanmtr. Ancak halen yaplan harcamalarn ne kadarnn profesyonellere, ne kadarnn yksek sayda zorunlu asker bulundurmaya ynelik olduu bilgisine ulalamad gibi, zorunlu askerlerin hangi grevlerde altklarna ynelik bilgiler de yetersizdir. Bu eksiklikler, zorunlu askerliin kaldrlmas ya da profesyonel personel saysn artrmann maliyeti ve etkinliinin kamusal alanda ve parlamentoda ayrntlaryla tartlamamasnn nedenlerinden biri ve belki de en nemlisidir. Trkiyenin dnyada askeri harcamas en yksek 14. lke olmas gerekmediini, askeri harcamalarn azaltarak, NATO-Avrupa askeri harcamalarn GSYHya orannn ortalamas olan 1,8 dzeyine indirilebileceini dnyoruz. 12,5 milyon sigortasz vatandan genel salk sigortas priminin devlet tarafndan denmesi ve 1 milyon greli yoksul haneye ayda 295,5 TL dzenli gelir verilmesi durumunda ortaya kan ek kaynak ihtiyac 1,3 milyar TL civarndadr ve askeri harcamalarn % 5 azaltlmasyla bu kaynak salanabilecektir. Askeri harcamalarn % 20 azaltlmasyla ise 12,5 milyon sigortasz vatandan genel salk sigortas primi devlet tarafndan karlanabilir ve 1,5 milyon yoksul haneye ayda 465,4 TL dzenli gelir destei verilebilir. Ayrca, Trkiyede faiz harcamalar azalmaktadr. Faiz harcamalarnda yaanacak olan dmeye paralel olarak, kamu harcamalarnn azaltlmas yerine, sosyal harcamalara yneltilen kaynan artrlmas gerektiini neriyoruz. Bu yl yaptmz izlemeler arasna ileri Bakanl, Emniyet Genel Mdrl, MT Mstearl, MGK Genel Sekreterlii, Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearl kurumlarndan oluan i gvenlik harcamalarn da ekledik (Tablo 8). Toplumsal sorunlarn zmnde hangi silahl gcn kuvvetlendirilmesi gerektii tartmalarnn n plana km olmasn ok sakncal buluyoruz. Bu yl hazrladmz mektuba i gvenlik harcamalarn ekledik nk askeri harcamalar azalrken i gvenlik harcamalarnn artp artmadnn izlenmesini nemli buluyoruz. Trkiyede 2011 ylndaki i gvenlik harcamas 15 milyar TL ve GSYHya oran da % 1,2 olarak gereklemitir ve artrlmasnn planlanmad grlmektedir.

24

Kamu Harcamalarn zleme Platformu yeleri (alfabetik)

Alt Nokta Krler Vakf Amargi Kadn Kooperatifi Avrupa Topluluklar Aratrmalar Dernei Baak Kltr ve Sanat Vakf Bilgi STK Bilgi niversitesi ocuk almalar Boazii niversitesi Sosyal Politika Formu Ceza nfaz Sisteminde Sivil Toplum Dernei Cinsiyet Eitlii zleme Dernei evre Hukuku Dernei Dnce Suu(?)na Kar Giriim Eitim Reformu Giriimi ESYO Eskiehir Sivil Yerel Oluumu Gen Geliim Dernei Genlik almalar Birimi Genlik stihdam Dernei Gndem ocuk Dernei Habitat Kalknma ve Ynetiim Dernei Hasta ve Hasta Yakn Haklar Dernei Helsinki Yurttalar Dernei ris Eitlik Gzlem Grubu zmir Kadn Dayanma Dernei Kadn Emei ve stihdam Giriimi Platformu Kadnlarla Dayanma Vakf Kalknma nsiyatifi Grubu Kooperatifi Kaos Gey Lezbiyen Kltrel Aratrmalar ve Dayanma Dernei Mardin Genlik ve Kltr Dernei Nilfer Kent Konseyi zgrlnden Yoksun Genlerle Dayanma Dernei zrller Vakf Ruh Salnda nsan Haklar Giriimi Dernei Salk Memurlar Dernei Sanat ve Sosyal Geliim in Genlik Giriimi Dernei Sosyal Haklar Dernei Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Genel Merkezi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei stanbul ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei zmir ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Kocaeli ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Konya ubesi 25

Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Trabzon ubesi Sosyal Kalknma ve Cinsiyet Eitlii Politikalar Merkezi Dernei Sosyal Politika Kolektifi Sosyal Politikalar, Cinsiyet Kimlii ve Cinsel Ynelim almalar Dernei effaflk Dernei Tarlaba Toplumunu Destekleme Dernei Tohum Trkiye Otizm Erken Tan ve Eitim Vakf Toplum Gnllleri Vakf Toplum Sal Aratrma ve Gelitirme Merkezi Dernei Toplumsal Kalknma Dernei Tosya Bedensel Engelliler Dernei Tosya Genlik Gndemi Dernei Tketiciler Dernei Trkiye ocuklara Yeniden zgrlk Vakf Ankara ubesi Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf Trkiye nc Sektr Vakf Uluslararas Af rgt Trkiye ubesi YG-21 Cizre Genlik Meclisi

26

mzalayan Dier Kurulular (alfabetik)

Akdeniz Genlik Dernei Bara Giriimi ocuklar Ayn atnn Altnda Dernei Kolaylatrc Dernek Ordu Kadn Glendirme Dernei Salk Hizmetleri Snf alanlar Dernei Salk Teknisyen ve Teknikerleri Dernei Salk ve Sosyal Politika Aratrma ve Eitim Merkezi Dernei Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Ankara ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Antalya ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Bursa ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Denizli ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Diyarbakr ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Edirne ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Eskiehir ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Gaziantep ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Hatay ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Kayseri ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Mersin ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Samsun ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei anlurfa ubesi Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei Van ubesi Sosyal Kltrel Yaam Gelitirme Dernei Tbbi Laboratuvar Teknisyenleri ve Teknikerleri Dernei Toplum ve Hukuk Aratrmalar Vakf Tm Renkler Eski Avrupa Gnll Hizmeti Gnllleri Genlik Dernei Youth For Understanding - Trkiye Yksek renimde Rehberlii Tantma ve Rehber Yetitirme Vakf

27

Tablo 1: 2006-2014, Sosyal Koruma Harcamalarn zleme Tablosu, Genel Devlet, Bin TL
2006 GEREKLEEN A: MERKEZ YNETM SOSYAL GVENLK VE SOSYAL YARDIM HARCAMALARI HAZNE MSTEARLII AFET VE ACL DURUM YNETM BAKANLII MLL SAVUNMA BAKANLII DILER BAKANLII MALYE BAKANLII ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII ZRLLER DARES BAKANLII SOSYAL YARDIMLAMA VE DAYANIMA GENEL MDRL SOSYAL HZMETLER VE OCUK ESRGEME KURUMU G. M. ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLII deme Gc Olmayanlarn GSS Primleri SYDTFye transferler 2022 SAYILI KANUN DEMELER TARIM VE KYLER BAKANLII GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLII BAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII FAKRLERE KMR YARDIMLARI SODES GENEL BTEL KURUMLAR VAKIFLAR GENEL MDRL GAP DARES, nsani ve Sosyal Gelime G. Koord. ZEL BTEL KURUMLAR MERKEZ YNETM SOSYAL GVENLK VE SOSYAL YARDIM HARCAMALARI TOPLAMI 1: MERKEZ YNETM SOSYAL KORUMA HARCAMALARI TOPLAMI (SGKya Maliye Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlndan; SYDTFye Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlndan; sizlik Sigortas Fonuna Hazineden yaplan transferler hari) B: MERKEZ YNETM SALIK HARCAMALARI TRKYE BYK MLLET MECLS BABAKANLIK DYANET LER BAKANLII EMNYET GENEL MDRL DILER BAKANLII SALIK BAKANLII Yeil Kart Harcamalar (Salk Bakanl Harcamalari iindedir) DENZCLK MSTEARLII ULATIRMA, DENZCLK VE HABERLEME BAKANLII KLTR VE TURZM BAKANLII SANAY VE TCARET BAKANLII BLM, SANAY VE TEKNOLOJ BAKANLII BAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII EVRE VE EHRCLK BAKANLII TARIM VE KYLER BAKANLII GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLII TRKYE STATSTK KURUMU BAKANLII DEVLET METEOROLOJ LER GENEL MDRL DEVLET SU LER GENEL MDRL GENEL BTEL KURUMLAR TRKYE BLMSEL VE TEKNOLOJK ARATIRMA KURUMU GENLK VE SPOR GENEL MDRL SPOR GENEL MDRL DEVLET OPERA VE BALES GENEL MDRL VAKIFLAR GENEL MDRL HUDUT VE SAHLLER SALIK GENEL MDRL KARAYOLLARI GENEL MDRL DEVLET SU LER GENEL MDRL TRKYE ATOM ENERJS KURUMU SAVUNMA SANAY MSTEARLII TRK STANDARTLARI ENSTTS GAP DARES BAKANLII YKSEKRETM KURUMLARI ZEL BTEL KURUMLAR 2: MERKEZ YNETM SALIK HARCAMALARI TOPLAMI C: SOSYAL GVENLK KURUMU GDERLER (SSK, Emekli Sand, Bakur) SGK DER GDERLER 2022 SAYILI KANUN DEMELER SGORTA DEMELER SALIK GDERLER KAMU PERSONEL SALIK GDERLER (2010dan itibaren SGK iinde) 3: SGK SOSYAL KORUMA GDERLER D: SZLK SGORTASI FONU GDERLER SZLK SGORTASI FONU GDERLER Fondan GAP iin yaplan transferler 4: SZLK SGORTASI FONU SOSYAL KORUMA GDERLER (Fondan GAP iin yaplan transferler hari) E: SOSYAL YARDIMLAMA VE DAYANIMAYI TEVK FONU GDERLER SOSYAL YARDIMLAMA VE D.T. FONU GDERLER 5: SYDTF SOSYAL KORUMA GDERLER TOPLAM SOSYAL KORUMA HARCAMALARI: MERKEZ YNETM, SGK, SZLK FONU, SYDTF (1+2+3+4+5) GSYH TOPLAM SOSYAL KORUMA HARCAMALARI/ GSYH % 658.061 11.033 4.327 11.902.882 12.856.272 2.456 1.843 426.912 2007 GEREKLEEN 807.545 10.442 5.245 7.267.901 25.823.450 3.321 2.499 603.200 2008 GEREKLEEN 1.022.169 11.096 4.341 9.315.255 25.849.685 2.875 2.612 1.056.174 2009 GEREKLEEN 1.018.575 12.127 7.463 19.950.445 32.907.174 3.423 4.237 1.783.688 2010 GEREKLEEN 1.176.290 633.253 11.194 5.542 24.191.830 31.054.338 3.586 249.664 2.516.762 2011 GEREKLEEN 1.428.647 2.554.280 8.290 6.403 31.603.645 21.504.619 7.224 161.797 3.424.709 2012 KANUNLAAN 1.828.000 577.440 16.000 11.471 34.140.835 31.170.897 2013 BTE NGRS 2.039.000 563.025 16.800 12.045 37.447.390 35.303.014 2014 BTE NGRS 2.263.000 597.660 17.640 12.664 40.687.524 36.822.427

8.635.324 4.084.694 428.000 2.904.080 45.911 225.667 250.000 26.385.364 75.141 2.510 77.651 26.463.015 88.332 215.825 265.000 35.092.760 120.784 2.947 123.731 35.216.491 26.244 253.354 332.000 42.000 37.917.805 119.885 7.082 126.967 38.044.772 29.438 244.884 252.000 91.956 56.305.410 108.610 5.357 113.967 56.419.377 8.728 3.039 462.400 150.027 60.466.653 36.129 6.926 40.300 60.509.78 17.148 9.319 4 225.000 194.628 61.151.085 41.571 8.759 46.870 61.196.043 11.321 444.857 195.866 79.990.225 55.031 9.263 60.592 80.000.385

9.552.042 4.333.447 449.400 3.051.027 11.887 467.100 88.463.330 56.875 9.726 62.714 88.529.931

10.425.982 4.597.354 471.870 3.205.408 12.481 490.455 94.535.241 58.525 10.212 64.656 94.603.979

1.045.800 271 461 249 2.007 1.578 8.475.066 2.909.800 102 56 13 76.884 10.124 156 175 284 8.567.426 277 837 9 7.503 89.466 1.166 111 1 4 202 606.660 706.236 9.273.662 5.024.732 1.380.268 44.786.000 17.676.000 2.439.690 71.306.690 376.000

1.317.595 327 520 245 2.166 1.665 10.358.358 3.913.000 108 89 37 117.430 11.130 184 163 232 10.492.654 288 952 125 29.740 33.193 1.641 82

1.857.663 383 547 262 2.554 1.748 11.962.380 4.031.000 120 78 36 78.253 55.111 18 207 226 12.101.923 289 1.032 178 4.240 54.648 1.100 57

2.543.183 602 634 305 2.793 1.887 14.560.930 5.506.000 90 94 31 49.174 87.938 11 198 261 14.704.948 310 1.369 100 24.133 112.774 1.115 48

4.087.250 269 563 157 3.201 1.210 14.730.755 4.944.199 77 16 34 45.047 65.662 9 200 289 14.847.489 316 1.439 116 20.260 159.420 1.126 57

6.659.132 384 578 319 3.481 805 17.190.528 5.139.815 83 19 43 60.880 51 32.951 49.209 6 169 372 17.339.878 381 1.514 229 421 113.816 1.138 8

8.347.959 454 902 297 3.816 1.000 14.296.453 539.000 121 55 70 367 90.545 20 196 14.394.296 484 1.436 698 528 111.771 1.197 415

8.957.680 475 972 321 4.118 1.050 14.866.304

9.761.804 499 1.050 344 4.443 1.103 16.104.939

142 58 74 396 103.245 21 217 14.977.393 523 1.540 770 570 124.787 1.293 457

162 61 77 504 114.496 22 245 16.227.945 567 1.665 829 616 136.914 1.395 498

717.702 783.723 11.276.377 5.143.521 1.661.479 52.736.000 20.045.000 2.711.230 82.297.230 404.000

788.533 850.077 12.952.000 3.821.974 1.690.026 59.647.000 25.404.000 2.734.325 93.297.325 1.940.000 1.300.000 640.000 1.797.080 1.797.080 110.544.068 950.534.000 11,63

836.963 976.812 15.681.760 3.488.277 2.382.723 68.051.000 28.863.000 3.292.282 106.077.282 5.970.000 4.141.000 1.829.000 2.365.039 2.365.039 128.496.264 952.559.000 13,49

1.036.898 1.219.632 16.067.121 3.859.388 2.551.612 79.646.000 32.556.000 794.000 119.407.000 5.147.000 3.664.000 1.483.000 2.025.667 2.025.667 143.070.038 1.098.799.000 13,02

1.122.177 1.239.684 18.579.562 5.025.920 2.759.080 92.512.000 36.547.000 336.435 137.180.435 2.827.000 1.184.000 1.643.000 2.622.413 2.622.413 166.684.542 1.294.893.000 12,87

1.038.861 1.155.390 15.549.685 4.842.920 105.751.000 43.414.000 361.794 154.369.714 4.081.000 1.305.000 2.776.000 3.108.558 3.108.558 184.151.917 1.426.000.000 12,91

1.138.149 1.268.089 16.245.482 5.138.973 117.349.000 47.751.000 339.786 170.578.759 3.714.864

1.238.670 1.381.154 17.609.099 5.453.592 128.868.000 50.601.000 359.096 185.281.688 4.362.634

376.000 1.389.548 1.389.548 83.391.700 758.391.000 11,00

404.000 1.413.757 1.413.757 96.708.959 843.178.000 11,47

3.714.864 3.379.412 3.379.412 202.876.198 1.572.000.000 12,91

4.362.634 3.696.688 3.696.688 220.711.912 1.733.000.000 12,74

28

Tablo 2: Sosyal Koruma Harcamalarnn Sosyal Gvenlik, Sosyal Yardm, Salk Hizmetlerine Ynelik Dalmlar, GSYH %, zet Tablo
1.SALIK HARCAMALARI SGK SALIK HARCAMALARI (Kamu Personeli, deme Gc Olmayanlar ve SGK dier harcamalarn % 30u dahil) deme Gc Olmayanlarn GSS Primi SALIK MERKEZ YNETM (Yeil Kart dahil) Yeil Kart Harcamalar 2. SGORTA VE EMEKLLK DEMELER SZLK SGORTASI FONU SGK SGORTA DEMELER (SGK dier harcamalarnn % 70i dahil) 3. SOSYAL HZMET VE SOSYAL YARDIM SOSYAL HZMET VE SOSYAL YARDIM MERKEZ YNETM SGK 2022 SAYILI KANUN DEMELER (2012den itibaren Merkezi Hkmet iinde) SYDTF TOPLAM (1+2+3) 2006 % GEREKLEEN 4,07 2,85 1,22 0,38 6,42 0,05 6,37 0,50 0,14 0,18 0,18 11,00 2007 % GEREKLEEN 4,22 2,88 1,34 0,46 6,73 0,05 6,68 0,52 0,16 0,20 0,17 11,47 2008 % GEREKLEEN 4,44 3,08 1,36 0,42 6,62 0,07 6,56 0,56 0,20 0,18 0,19 11,63 2009 % GEREKLEEN 5,13 3,49 1,65 0,58 7,59 0,19 7,40 0,77 0,27 0,25 0,25 13,49 2010 % GEREKLEEN 4,58 3,13 1,46 0,45 7,60 0,13 7,46 0,79 0,37 0,23 0,18 13,02 2011 GEREKLEEN 4,44 2,99 1,45 0,40 7,62 0,13 7,49 0,93 0,51 0,21 0,20 12,87 2012 KANUNLAAN 4,26 3,17 0,29 1,09 0,04 7,85 0,19 7,65 0,80 0,59 0,22 12,91 2013 BTE NGRS 4,19 3,16 0,28 1,03 7,93 0,24 7,69 0,78 0,57 0,21 12,91 2014 BTE NGRS 4,05 3,03 0,27 1,02 7,91 0,25 7,66 0,78 0,56 0,21 12,74

Tablo 3: 2008-2011, ocua Ynelik Harcamalar zleme Tablosu, TL (Eitim Hari)

2008 A. Sosyal Hizmetler ve Sosyal Yardmlar SHEK 1 (Dorudan ocuun korunmasna ynelik harcamalar: ocuk Hizmetleri Dairesi Bakanl ve Genlik Hizmetleri Dairesi Bakanl) 302.690.330 SHEK 2 (Dolayl olarak ocuun korunmasna ynelik harcamalar: Sosyal Yardm Hizmetleri Dairesi Bakanl ve Aile-Kadn ve Toplum Hizmetleri Dairesi Bakanl) 119.599.541 SHEK 3 (zrl Bakm Hizmetleri Dairesi Bakanlnn 0-18 ya grubuna ynelik harcamalar) 174.522.631 SYDTF 1 (Dorudan ocuun korunmasna ynelik harcamalar: Salk Transferleri iinde: artl Nakit Salk Transferleri, Eitim Transferleri iinde: Eitim materyali yardm, renci barnma, tama, iae yardmlar, artl nakit eitim transferleri, Milli Eitim Bakanlna Transferler) 921.525.108 SYDTF 2 (Dolayl olarak ocuun korunmasna ynelik harcamalar: Periyodik Transferler, Mesleki Eitim ve stihdama Ynelik Proje Transferleri iinde sosyal hizmet projeleri, Aile Destek Transferleri, Sosyal ve zel Amal Transferler) 725.532.231 GAP DARES, NSAN VE SOSYAL GELME KOORDNATRL (ocua ynelik dorudan ve dolayl harcamalar) 3.541.248 SODES (ocua ynelik dorudan ve dolayl harcamalar) 9.700.420 1. Toplam Sosyal Hizmet ve Sosyal Yardm Harcamalar 2.257.111.509 B. alan ocuklar SGB 1 (alma Genel Mdrl Dezavantajl Gruplar Dairesinin ocuun korunmasna ynelik harcamalar) 412.000 SGB 2 (Tefti Kurulunda grevli i mfettileri ocuk iiliiyle mcadele giderleri tahmini) 44.826 2. alan ocuklara likin Harcamalar 456.826 C. Salk Hizmetleri SGK (0-18 ya grubuna ynelik tedavi ve ila harcamalar) 2.584.633.272 SALIK BAKANLII 1 (ocua ynelik yeil kart harcamalar) 1.887.249.611 SALIK BAKANLII 2 (ocua ynelik yeil kart d salk harcamalar) 2.461.203.618 KAMU PERSONEL TEDAV VE LA HARCAMALARI (ocua ynelik harcamalar) 273.432.500 3. Toplam Salk Harcamalar 7.164.122.201 D. Adalet Hizmetleri ADALET BAKANLII 1 (ocuk Cezaevi ve Eitim Evi harcamalar) 21.468.766 ADALET BAKANLII 2 (ocuk ve Genlik Denetimli Serbestlik ubesi btesi ve alan personel harcamalar) 4.978.224 ADALET BAKANLII 3 (ocuk Gzetim, Eitim ve yiletirme ubesinde alan personel harcamalar) 216.000 ADALET BAKANLII 4 (ocuk mahkemelerine ynelik gerekletirilen harcamalar) 21.375.374 ADALET BAKANLII 5 (Aile mahkemelerine ynelik gerekletirilen harcamalar) 43.819.518 EMNYET GENEL MDRL (ocuk Polisi ve Jandarma ocuk Merkezleri kapsamnda alan personel harcamalar) 127.944.000 4. Toplam Adalet Harcamalar 219.801.882 OCUA YNELK TOPLAM HARCAMA (1+2+3+4) 9.683.849.807 GSYH 950.534.000.000 OCUA YNELK TOPLAM HARCAMA/ GSYH % 1,02 talikler tahmindir. Bilgi iin OCUA YNELK ETM HARCAMALARI Okul ncesi, lk ve Ortaretim harcamalar ocua ynelik eitim harcamalar/GSYH % 2009 2010 2011

359.325.497,0 161.618.465 371.700.743,7

391.509.014 194.262.041 586.309.055

431.598.175 316.208.939 818.528.403

1.126.662.130

959.948.192

1.179.571.556

953.464.047 2.678.685 31.859.000 3.007.308.567

674.511.184 3.462.776 63.800.011 2.873.802.272

783.587.074 4.379.639 77.134.524 3.611.008.310

412.000 141.042 553.042 3.625.394.157 2.567.235.040 2.826.383.861 392.228.200 9.292.143.358 22.820.925 4.503.528 216.000 23.565.395 55.096.558

412.000 229.064 641.064 4.511.466.000 2.305.143.649 3.043.618.916 9.860.228.565 25.847.032 3.832.992 216.000 26.898.655 67.057.209

562.000 370.000 932.000 4.119.780.000 2.396.346.085 3.747.771.743 10.263.897.828 31.623.306 3.705.444 180.000 29.689.215 85.918.789

142.416.000 169.272.000 188.208.000 248.618.406 293.123.888 339.324.754 12.604.721.273 13.027.795.789 14.215.162.892 952.559.000.000 1.098.799.000.000 1.294.893.000.000 1,32 1,19 1,10

19.855.766.000 2,09

22.321.682.000 2,34

26.194.929.000 2,38

30.129.166.000 2,33

29

Tablo 4: 2006-2012, Genliin Glendirilmesine Ynelik Harcamalar zleme Tablosu, TL

2006 GEREKLEEN 2007 GEREKLEEN 2008 GEREKLEEN 2009 GEREKLEEN 2010 GEREKLEEN 2011 GEREKLEEN

GENLK VE SPOR BAKANLII GENLK SPOR GENEL MDRL YURTKUR (Merkezi Ynetim btesinden transferler) AB ETM VE GENLK PROGRAMLARI (Trkiyenin toplam bte katks) GAP DARES NSAN VE SOSYAL GELME KOORDNATRL (Genlie ynelik gerekletirilen harcamalar) YK (niversitelerde grevli aratrma grevlilerine ynelik burslar) TBTAK (Genlie burs ve destek) KUR (Genlie ynelik AP harcamalar) TBTAK (Teknogiriim destek program) BLM, SANAY VE TEKNOLOJ BAKANLII (Teknogiriim sermayesi destei) SODES (Genliin glendirilmesine ynelik harcamalar) GENLN GLENDRLMESNE YNELK TOPLAM HARCAMA GSYH GENLN GLENDRLMESNE YNELK TOPLAM HARCAMA /GSYH % talikler tahmindir. Bilgi iin niversitelerin Toplam rgn ve Yaygn retim Gelirleri (Toplanan Harlar) GENLERE YNELK ETM HARCAMALARI Ortaretim ve Yksekretim Harcamalar Genlere Ynelik Eitim Harcamalar/GSYH %

2012 KANUNLAAN / NGRLEN 4.469.119.000

298.464.000

389.024.000 1.425.083.800 41.230.000 1.473.383 46.150.000

470.447.000 1.536.989.000 46.296.000 3.541.248 55.880.000 20.597.000 94.000 12.621.000 2.146.465.248 950.534.000.000 0,23

635.656.000 2.239.547.000 61.578.000 2.678.685 3.806.000 52.350.000 186.883.000 701.000 7.600.000 15.118.450 3.205.918.135 952.559.000.000 0,34

1.033.337.000 1.913.625.000 69.724.000 3.426.776 8.502.000 47.650.000 218.546.140 904.000 9.998.853 29.060.755 3.334.810.524 1.098.799.000.000 0,30

1.167.131.000 3.006.081.000 75.532.000 4.379.639 5.868.049 54.420.003 270.620.255 481.706 26.367.403 26.700.889 4.637.581.943 1.294.893.000.000 0,36

115.000.000 4.631.350 4.000.000 60.000.000 300.000.000 500.000 50.000.000 29.511.358 5.032.761.708 1.426.000.000.000 0,35

1.255.000 16.970.000

316.689.000 1.902.961.183 758.391.000.000 843.178.000.000 0,04 0,23

422.308.424 9.638.772.000 1,27 11.159.089.000 1,32 12.850.838.000 1,35

497.631.017 15.064.687.000 1,58

501.436.471 17.728.850.000 1,61

475.751.850 21.370.278.000 1,65

490.478.150 25.000.000.000 1,75

Tablo 5: 2006-2011, Engellilere Ynelik Harcamalar zleme Tablosu, TL.

SGK 2022 Sayl Kanun erevesinde denen zrl Aylklar ZRLLER DARES SHEK (Evde zrl Bakm Ayl ve Bakm ve Rehabilitasyon Hizmetleri) SYDTF 1 (zrl ara/gere/tedavi giderleri) SYDTF 2 (zrl rencileri eitim kurumlarna tama bedeli) VAKIFLAR GENEL MDRL (Engelliler ayrtrlmam muhtalk ayl) KUR (zrllere ynelik istihdam ve mesleki rehabilitasyon harcamalar) 3.534.755 MEB ZEL ETM REHBERLK VE DANIMA HZMETLER GENEL MDRL MEB ZEL RETM KURUMLARI GENEL MDRL GENLK VE SPOR GM (Engelli Spor Federasyonlarna aktarlan miktar) YURTKUR (Engelli rencilere ynelik burs) 190.320 108.000 SGB, Dezavantajl Gruplar Dairesi, zrller ubesi harcamalar) SODES (Genliin glendirilmesine ynelik harcamalar) TOPLAM ENGELLLERE YNELK HARCAMA 629.220.645 1.017.379.066 GSYH 758.391.000.000 843.178.000.000 TOPLAM ENGELLLERE YNELK HARCAMA/ GSYH % 0,08 0,12 talikler tahmindir. 2006 GEREKLEEN 537.471.498 3.305.000 66.160.686 1.994.745 16.563.641 2007 GEREKLEEN 843.637.697 4.349.000 141.109.438 1.673.976 21.075.018 1.076.937 4.349.000 2009 2010 2011 GEREKLEEN GEREKLEEN GEREKLEEN 1.339.241.799 1.495.767.961 1.587.947.782 5.147.000 5.145.000 8.883.000 1.126.365.890 1.776.694.105 2.480.389.101 1.206.480 707.907 991.600 37.337.333 48.840.097 60.590.423 1.079.228 1.161.733 1.313.070 8.092.998 12.026.870 16.087.338 294.599.705 353.837.148 500.286.012 861.724.874 959.626.999 1.012.740.282 4.250.000 8.200.000 12.425.000 92.880 64.800 679.920 188.000 188.000 263.000 1.800.300 3.893.675 5.390.549 2.717.696.704 3.681.126.486 4.666.154.295 5.687.981.077 950.534.000.000 952.559.000.000 1.098.799.000.000 1.294.893.000.000 0,29 0,39 0,42 0,44 2008 GEREKLEEN 1.070.140.836 4.128.000 528.856.457 1.754.075 29.276.586 1.207.904 7.974.185 258.059.052 812.070.889 4.150.000 78.720

30

Tablo 6: 2006-2014, Adalet Harcamalarn zleme Tablosu, Bin TL

A: MERKEZ YNETM ADALET HARCAMALARI ANAYASA MAHKEMES YARGITAY DANITAY SAYITAY ADALET BAKANLII HKMLER VE SAVCILAR YKSEK KURULU MALYE BAKANLII (Adli Yardm) MALYE BAKANLII (CMK) AHM TAZMNAT DEMELER GENEL BTEL KURUMLARIN ADALET HARCAMALARI TRKYE ADALET AKADEMS BAKANLII (hemen tm Adalet Bakanlndan transfer edilmektedir) CEZA VE NFAZ KURUMLARI LE TUTUKEVLER YURTLARI KURUMU (en az yars Adalet Bakanlndan transfer edilmektedir) ZEL BTEL KURUMLARIN ADALET HARCAMALARI MERKEZ YNETM ADALET HARCAMALARI TOPLAMI (Trkiye Adalet Akademisinin tm ve Ceza ve nfaz Kurumlar ile Tutukevleri yurtlar Kurumunun % 50si hari) GSYH TOPLAM ADALET HARCAMALARI /GSYH % talikler tahmindir. 2.535.113 758.391.000 0,33 3.277.199 843.178.000 0,39 3.279.994 950.534.000 0,35 4.105.290 952.559.000 0,43 4.621.971 1.098.799.000 0,42 5.935.607 1.294.893.000 0,46 6.129.937 1.426.000.000 0,43 6.606.610 1.572.000.000 0,42 7.433.127 1.733.000.000 0,43 648.062 650.587 800.465 806.029 443.080 451.096 816.955 824.913 833.086 844.262 955.716 966.660 772.457 784.224 844.669 857.233 916.495 929.925 2.525 5.564 8.016 7.958 11.176 10.944 11.767 12.564 13.430 14.094 121.431 13.847 2.211.082 15.049 4.525 26.222 2.876.966 20.644 10.322 10.392 3.058.454 24.653 12.326 11.663 3.696.812 26.469 13.235 33.099 4.205.428 2006 4.824 34.791 25.418 48.412 1.948.265 2007 5.686 41.714 33.197 62.922 2.687.651 2008 GEREKLEEN 6.441 45.505 36.511 76.204 2.852.435 2009 GEREKLEEN 9.852 52.226 40.483 85.573 3.460.036 2010 GEREKLEEN 10.316 57.488 46.476 94.474 3.923.871 2011 GEREKLEEN 14.088 85.803 58.050 120.951 5.079.250 17.027 30.295 15.148 37.137 5.457.749 2012 KANUNLAAN 24.718 103.130 70.742 142.162 5.277.312 35.512 33.421 16.711 40.000 5.743.708 2013 BTE NGRS 26.573 111.629 76.206 140.584 5.698.593 37.690 35.000 18.000 40.000 6.184.275 2014 BTE NGRS 28.501 120.597 82.108 147.414 6.458.088 40.171 38.000 20.000 40.000 6.974.879 GEREKLEEN GEREKLEEN

Tablo 7: 2006-2014, Askeri Harcamalar zleme Tablosu, Bin TL

A: ZLENEBLEN ASKER HARCAMALAR MLL SAVUNMA BAKANLII JANDARMA GENEL KOMUTANLII SAHL GVENLK KOMUTANLII SAVUNMA SANAY MSTEARLII SAVUNMA SANAY DESTEKLEME FONU B: KISITLI OLARAK ZLENEN ASKER HARCAMALAR MKEKya BTEDEN TRANSFERLER KY KORUCULARININ MAALARI GZL HZMET GDERLER Babakanlk rtl denek TBTAK SAVUNMA LE LGL AR-GE DI KRED GER DEMELER KKTCye ASKER AMALI YARDIMLAR TOPLAM ASKER HARCAMALAR (A+B): GSYH ASKER HARCAMALAR / GSYH % C. TAHMN EDLEN ASKER HARCAMALAR TSKGV ASKER PROJELER N GDER TAHMNLER SLAHLI KUVVETLERDEN EMEKL SVL VE ASKER PERSONELN EMEKLLK DEMELER TAHMN SIPRI UYUMLU TOPLAM ASKER HARCAMALAR (A+B+C): GSYH SIPRI UYUMLU ASKER HARCAMALAR / GSYH % talikler tahmindir. 2006 2007 2008 GEREKLEEN GEREKLEEN GEREKLEEN 11.564.269 11.844.535 12.738.527 2.629.821 2.771.471 3.233.138 116.534 169.885 191.172 16.085 21.394 21.736 1.540.210 1.541.143 2.195.533 2006 2007 2008 24.720 39.680 48.000 312.276 369.024 331.246 292.939 354.149 399.196 227.000 266.000 290.982 109.380 138.070 180.164 153.129 123.643 106.019 125.000 136.000 136.000 16.884.363 17.508.994 19.580.730 758.391.000 843.178.000 950.534.000 2,23 2,08 2,06 2006 2007 2008 18.118 20.091 10.918 2.308.474 19.210.955 758.391.000 2,53 2.633.151 20.162.236 843.178.000 2,39 2.938.049 22.529.697 950.534.000 2,37 2009 GEREKLEEN 14.671.177 3.771.998 191.934 27.102 2.244.934 2009 50.000 372.392 464.955 341.871 238.345 106.743 160.000 22.299.580 952.559.000 2,34 2009 49.576 3.304.967 25.654.122 952.559.000 2,69 2010 GEREKLEEN 14.990.343 4.158.563 222.443 31.830 2.755.752 2010 52.000 384.186 547.420 390.442 255.633 85.521 180.000 23.663.691 1.098.799.000 2,15 2010 63.414 3.674.825 27.401.930 1.098.799.000 2,49 2011 GEREKLEEN 16.431.258 4.551.154 273.464 30.772 3.199.138 2011 0 405.278 626.713 391.683 286.652 80.695 185.000 26.070.124 1.294.893.000 2,01 2011 73.000 4.268.456 30.411.580 1.294.893.000 2,35 2012 KANUNLAAN 18.213.672 4.913.982 375.997 33.919 3.306.859 2012 92.000 420.000 650.000 320.000 65.507 185.000 28.576.936 1.426.000.000 2,00 2012 80.000 4.797.313 33.454.249 1.426.000.000 2,35 2013 BTE NGRS 19.748.009 5.252.588 401.649 36.307 3.643.167 2013 135.000 420.000 700.000 340.000 46.640 185.000 30.908.360 1.572.000.000 1,97 2013 89.000 5.426.244 36.423.604 1.572.000.000 2,32 2014 BTE NGRS 21.413.298 5.636.625 429.997 38.939 4.013.813 2014 46.000 420.000 750.000 350.000 29.025 185.000 33.312.697 1.733.000.000 1,92 2014 99.000 6.067.927 39.479.625 1.733.000.000 2,28

Tablo 8: 2006-2014, Gvenlik Harcamalarn zleme Tablosu, Bin TL

2006 LER BAKANLII (Ky korucularnn maalar hari) EMNYET GENEL MDRL MLL STHBARAT TEKLATI MSTEARLII MiLL GVENLK KURULU GENEL SEKRETERL KAMU DZEN VE GVENL MSTEARLII Dier SAVUNMA HZMETLER HARCAMALARI Dier KAMU DZEN VE GVENLK HARCAMALARI TOPLAM GVENLK HARCAMALARI GSYH GVENLK HARCAMALARI / GSYH % 18.108 316.576 6.650.563 758.391.000 0,88 20.761 440.554 8.023.089 843.178.000 0,95 20.208 538.884 9.189.383 950.534.000 0,97 16.925 635.532 10.715.356 952.559.000 1,12 836.052 5.161.782 308.405 9.640 2007 1.126.254 6.059.708 366.085 9.727 2008 GEREKLEEN 1.318.605 6.885.824 415.626 10.236 2009 GEREKLEEN 1.585.981 8.012.844 452.779 11.295 2010 GEREKLEEN 2.847.426 9.402.756 517.736 11.714 4.304 113.686 728.045 13.625.667 1.098.799.000 1,24 2011 GEREKLEEN 2.130.710 11.394.398 609.794 13.110 7.507 155.645 966.019 15.277.183 1.294.893.000 1,18 2012 KANUNLAAN 2.165.387 12.119.314 750.942 14.377 19.123 195.779 864.523 16.129.445 1.426.000.000 1,13 2013 BTE NGRS 2.367.337 13.063.703 812.271 15.493 20.141 207.304 900.955 17.387.204 1.572.000.000 1,11 2014 BTE NGRS 2.579.435 14.104.445 877.159 16.698 21.341 219.081 957.783 18.775.942 1.733.000.000 1,08 GEREKLEEN GEREKLEEN

31

ZLEDMZ KAMU HARCAMALARINA LKN EFFAFLIK RAPORU 5018 sayl Kanunun kamu mali ynetim sistemine getirdii yenilikler arasnda performans denetimi esasl bteleme de bulunmaktadr. Performans denetimi, ayrlan bte ve onun harcanmas ile ilgili olmayp, yaplan hizmet iin harcanan kaynaklarla elde edilen sonular ve ktlar zerinden sorumlularn hesap verebilmeleri ile ilgilidir. Hizmete ynelik mali kaynan kullanlmas mevzuata uygun olarak yaplm olabilir. Kamu idaresi zellikle vermek zorunda olduu sosyal hizmetleri sunarken hem nitelik hem nicelik asndan baarl olmak hem de kaynak israf yapmamak zorundadr. Performans denetimi bu srecin kontrol asndan ok nemli bir gerekliliktir. Bu nedenle, performans denetiminin yaplmasn ve performans denetimlerinin mali ve hukuki sorumluluk dourmasn kamu hizmetlerinin etkilerinin deerlendirilmesinde ve hizmet kalitesinin ykselmesinde nemli buluyoruz. Ancak 3 Aralk 2010 tarihinde kabul edilen Saytay Kanununda, Saytayn dzenlilik denetimi dnda performans denetimi yapmas ngrlmtr. 6085 sayl Kanunun 35inci maddesinde, Saytayn yerindelik denetimi yapamayaca, idarenin takdir yetkisini snrlayacak ve ortadan kaldracak kararlar alamayaca belirtilmitir. Bylece yeni dzenlemeyle Saytay tarafndan gerekletirilecek performans denetiminin kapsam daraltlmtr. Buna ilave olarak Saytay, idareleri ve sorumlular performans sonularndan dolay sorumlu tutamayacak, yneticilerin (sorumlularn) sorumluluklar ise dzenlilik denetimi ile snrl kalacaktr. Bu kstlamalar dikkate alndnda Trkiyede anlaml bir performans denetimi yaplabileceini sylemek gtr. Bu son gelime ile kamu harcamalarnn effafl ve denetimi konusunda nemli bir frsatn katn dnyoruz. Meclis adna bamsz denetimle grevli Saytayn grev ve yetkilerinin gelitirilmesi ve srekli deien mevzuat almalarnn netlemesi gerektiini dnyoruz. 15 Austos 2012 tarihinde yaymlanan ynetmelikte yer alan savunma, gvenlik ve istihbarat ile ilgili kamu idarelerine ait devlet mallarnn Saytayca denetlenmesi sonucu TBMMye sunulacak raporlarn yaynlamasna getirilen izin prosedr ve duyurulamayacak hususlarn ok geni tutulmu olmasn olumsuz bir gelime olarak deerlendiriyoruz. Bununlarn yansra, Platform olarak izlemeye altmz sosyal koruma, ocuk, genlik, engelli, adalet ve askeri alanlarda verilere ulamakta kstlayc sorunlarla karlamaktayz. 5018 sayl Kanunun nemli katklarndan biri Merkezi Ynetim kapsamndaki idarelerin verilerinin yaynlanmas ile ilgili getirdii kapsamdr. Ancak birok veriye ulam konusunda hl kstlar bulunmaktadr. Trkiyenin Avrupa Birletirilmi Sosyal Koruma statistikleri Sistemi (ESSPROS) uyumlu EUROSTATta yer alan resmi sosyal koruma verisi bulunmamakta, Trkiyedeki ilgili kamu kurumlar henz bu veriyi retmemektedirler. TKin Eurostat veri tabanna uyum iin yapt almalar dikkate alndnda, bu verilerin de sistemli olarak retilen veriler arasnda olmasn beklediimizi vurgulamak isteriz. Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Fonu ve Savunma Sanayini Destekleme Fonunun verilerinin yllk ngrleri bte gerekelerinde toplu olarak verilmektedir. Sosyal koruma ve askeri harcamalara ynelik iki kurumun verilerinin ayrtrlarak verilmemesi effafln nndeki engellerden biridir. sizlik Sigortas Fonu gelir ve giderlerinin yllk ngrleri yaynlanmamaktadr. sizlik Fonundan GAPa yaplan transferlerin ne amala kullanld izlenememektedir. Sosyal koruma harcamalarnn izlenmesinde mahalli idarelerin verilerinin kaytlarnda eksiklikler ve so32

runlar olduu bilinmektedir. Mahalli idarelerin sosyal koruma harcamalarna ilikin resmi verileri ok dk kmaktadr. Bunun nedeni olarak, belediyelerin yaptklar sosyal koruma harcamalarn doru balklar altnda tasnif etmedikleri belirtilmektedir. zellikle belediyelerin harcamalarnda sosyal-kltrel faaliyetlere ynelik harcamalarla sosyal koruma harcamalarnn kartrld, sosyal koruma amacna uygun olarak yaplan ve rnein yoksullara ynelik gda harcamalarnn fonksiyonel snflandrmada ekonomik iler ve hizmetler balna eklendii, ocuk merkezleri, engelli merkezleri gibi sosyal harcamalarn dinlenme, kltr ve din hizmetleri bal altnda deerlendirildii gibi yanllklarn yapld anlalmaktadr. Mahalli idarelerin 5018 sayl Kanunun ngrd effaflk salayc mali bilgi akna ynelik altyapy gelitirmesi nemlidir. TOKye aktarlan kaynaklar zellikle kamunun sahip olduu arsalarn bedelsiz verilmesi eklinde olmaktadr. Milli Emlaktan TOKye kat karl verilen ya da satlanlar dnda bedelsiz olarak verilen arsalarn deerinin ne olduu kamuoyu ile anlalr bir ekilde paylalmaldr. Sosyal koruma harcamalarna konut harcamalarn dahil edebilmek asndan TOKnin yapt konutlar arasndan yoksullara ynelik olanlarn says ve maliyeti ayr olarak verilmelidir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl 2011 ylnn ortasnda kurulduunda 2011 yl sresince Bakanln altnda birleen HEK ve dier kurumlarn btelerini kullanmtr. Bakanln 2011 Yl Faaliyet Raporu muhtemelen gei yl olmas nedeniyle ok kstl bilgi iermektedir ve ocua ve engellilere ynelik harcamalarn izlenebilmesi asndan ok yetersizdir. Halbuki, SHEKin 2010 ylna kadar yaynlad faaliyet raporlarnda ocua ve engellilere ynelik harcamalar tam olarak ayrtrlabilmekteydi. Bakanln 2011 yl Faaliyet Raporundaki bilgilerin yetersizliinin 2012 ylndan itibaren giderilmesini bekliyoruz. 2012 ylndan itibaren Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl il mdrlklerinin harcamalarnn iinde yer alan ocuk evleri ve engelli bakmevlerine ynelik harcamalarn faaliyet raporlarnda ayr biimde gsterilmesi, ocuk ve engellilere ynelik harcamalarn izlenebilmesi iin gereklidir. Harcamalarna ulamakta en ok kst olan veriler ocuklarla ilgilidir. Salk Bakanl harcamalarnn ocua ynelik blmleri ayrtrlamamaktadr. Kltr Bakanlnn genlere ynelik ve ocuklara ynelik harcamalar ayrtrlamamaktadr. SGK ocua ynelik ila ve tedavi harcamalarnn, Adalet Bakanl ocuk ceza ve tevkif evlerinin verileri yazarak elde edilmitir. Adalet Bakanl ocuk mahkemelerinin, Emniyet Genel Mdrl ocuk brolarnn ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn alan ocuklara ynelik proje ve programlarnn harcamalar ayr olarak elde edilememekte, kurumlardan alnan bilgilere gre tahmin edilebilmektedir. KUR tarafndan yaplan harcamalarn ya gruplarna gre dalm, YKn genlere ynelik burs ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn genlere ynelik teknogiriim sermaye destei harcamalar yaynlanmamaktadr. Yetkililerden talep edilerek alnabilmektedir. GAP daresi nsani ve Sosyal Gelime Koordinatrl yapt harcamalar 2007 ylndan itibaren sosyal gvenlik ve sosyal yardm bal altnda tasnif etmemektedir. Halbuki Koordinatrln harcamalar sosyal koruma harcamalardr. Koordinatrln toplam, ocuk ve genlie ynelik harcamalar yazarak elde edilmektedir. SODES 2010 ylna kadar internet sitesinden projeleri ile bilgileri projelerin maliyetleri dahil olacak ekilde ayrntl bir liste ile yaynlarken 2011 ylnda listeyi proje maliyetlerini kararak yaynlamtr. Sz 33

konusu harcamalarn miktar, ok kk dahi olsa, 2010 ylna kadar mevcut iken 2010 ylndan sonra elde edilememesi nedeniyle izlememizin kapsam dnda kalmtr. Vakflar Genel Mdrlnn muhta aylklar iinden ne kadarnn engellilere ynelik olduu ayrtrlamamaktadr. KURun engellilere ynelik mesleki eitim iin harcadklar kaynak kurum ile yazarak alnmtr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn zrller ubesinin harcamalar kurumdan alnan bilgilere gre tahmin edilmitir. Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu Ruh Sal Programlar Daire Bakanl ve Kronik Hastalklar, Yal Sal ve zrller Daire Bakanlnn bteleri ak ve anlalr bir biimde paylalmaldr. Adalet harcamalarnda kamunun mahkm olduu ancak rcu edilemeyen tazminatlarn miktarn bulmak mmkn olmamtr. AHMe denen tazminatlar meclis soru nergesinden alnmtr, istatistiki bilgi olarak bir yerde yaynlanmamaktadr. Savunma Sanayi Destekleme Fonu gelir ve giderlerinin yllk ngrleri yaynlanmamaktadr. rtl deneklerin harcamalarnn ne kadarnn askeri harcamalara ynelik olduu ve gnll/cretli ky korucularna ynelik silah harcamalar ayrtrlamamaktadr. niversitelerin ve dier kurumlarn yrtt askeri aratrma gelitirme harcamalarna ulalamamaktadr. TSKnn personel mevcudunu ve TSKGVnin 2010 yl mali tablosunu aklamas effaflk adna ok nemli bir gelimedir. Ancak bu gelimenin devamnn salanmas, bilginin periyodik ve sistematik olarak yaynlanmas ve nceki yllardaki harcamalarn da kamuoyuyla paylalmas demokratik izleme iin nemlidir. Trkiyenin T.C. Hazine Mstearl zerinden KKTCye aktarlan kaynan ne kadarnn savunma amal olduu sadece KKTC Maliye Bakanl, Hazine ve Muhasebe Dairesi internet sitesinden izlenebilmektedir. Ayrca, 2010 Yl Faaliyet Raporuna gre Et ve Balk Kurumu, kanatl hayvan eti satnn tmn, bykba hayvan eti satnn yarsn TSKya yapmtr. Kurum ayn yl zarar etmitir. Et ve Balk Kurumu ve dier KTlerin TSKya yaptklar satlardan doan zararlarn miktarlarn bilmiyoruz. Bu bilgilerde de effaflk talep ediyoruz. Askeri harcama yapan kurumlarn Meclise sunduklar denek cetvellerinin ok kstl olmas uygulanan politikalarn deerlendirilmesini neredeyse imknsz klmaktadr. Gerekli verilerin aklanmas gvenlik tehditlerini deil kurumlarn hesap verebilirliini artran bir unsurdur. rnein, zorunlu askerliin getirdii bte yk, zorunlu askerlerin askerlik sresince altklar alanlarn ne olduu, snr tesi ve snr ii askeri harektlara harcanan kaynaklarn kamuoyu tarafndan bilinmesi ve konunun TBMM ats dahil kamusal alanda tartlmas ve politika gelitirilmesi iin gereklidir. Bu anlamda milletvekillerini daha aktif olmaya davet ediyoruz.

YUKARIDA BELRTTMZ TM VERLERN YAYINLANMASINI, AYRICA KAMU HARCAMALARINDA TOPLUMSAL CNSYET ETLNN GZETLEBLMES VE BUNUN STKLAR TARAFINDAN ZLENEBLMES N TOPLUMSAL CNSYETE DUYARLI BTE HAZIRLANMASINI TALEP EDYORUZ.

34

SOSYAL KORUMA HARCAMALARINI NASIL ZLEDK?

Bu almada sosyal koruma harcamalarnn hesaplanmasnda mmkn olduu lde Avrupa Birletirilmi Sosyal Koruma statistikleri Sistemi (ESSPROS) metodolojisine dayanlmtr. Tablo 1 ve 2 ile ilgili yntem ve veri kaynaklar iin Sosyal Koruma Harcamalarn zleme Klavuzundan yararlanlmtr (http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp). Veri kaynaklar, Maliye Bakanl (BMKO, Muhasebat Genel Mdrl ve Strateji Gelitirme Bakanl), Kalknma Bakanl, Hazine, SGK, SYDTF, SODES ve idarelerin faaliyet raporlardr.

OCUK HARCAMALARINI NASIL ZLEDK? Tablo 3te yer alan ocukla ilgili harcamalar iin yntem ve veri kaynaklar konusunda ocuun Korunmasna Ynelik Harcamalar zleme Klavuzundan yararlanlmtr. (http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp). ocua ynelik harcamalar izlemek iin Maliye Bakanl (Muhasebat Genel Mdrl, BMKO, Strateji Gelitirme Bakanl), Kalknma Bakanl (Gelir Dalm ve Sosyal erme Dairesi), Hazine Mstearl, SGK, GAP daresi (nsani ve Sosyal Gelime Koordinatrl), SODES, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl (Sosyal Yardmlar Genel Mdrl), alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (alma Genel Mdrl Dezavantajl Gruplar Dairesi), Adalet Bakanl (Ceza ve Tevkifevleri Genel Mdrl, Strateji Gelitirme Bakanl, ocuk Denetimli Serbestlik Brosu ve ocuk Gzetim, Eitim ve yiletirme leri Brosu), Emniyet Genel Mdrl (ocuk Polisi) verilerinden ve idarelerin faaliyet raporlarndan yararlanlmtr.

GENLK HARCAMALARINI NASIL ZLEDK?

Tablo 4te yer alan genlik harcamalarn izlemek gereken genel ve zel bteli idarelerin harcamalar Maliye Bakanl; (Muhasebat Genel Mdrl, BMKO); dierleri SODES, YK, KURden ve idarelerin faaliyet raporlarndan alnmtr. Harlarla ilgili veriler niversitelerin gelir cetvellerinden hesaplanmtr. Tablo 4te yer alan genlik ile ilgili harcamalarn hesaplama yntemi ve veri kaynaklar Genlerin Glendirilmesine Ynelik Harcamalar zleme Klavuzunda yer almaktadr (http://stk.bilgi.edu.tr/ stkButce.asp).

ENGELL HARCAMALARINI NASIL ZLEDK?

Tablo 5de yer alan engellilere ynelik harcamalar izlemek iin gerekli veriler SGK, KUR, Maliye Bakanl (Muhasebat Genel Mdrl, BMKO ve Strateji Gelitirme Bakanl), SYDTF, alma Genel Mdrl Dezavantajl Gruplar Dairesi ve idarelerin faaliyet raporlarndan alnmtr. Tablo 5te yer alan engellilerle ilgili harcamalarn hesaplama yntemi ve veri kaynaklar Engellilere Ynelik Harcamalar zleme Klavuzunda yer almaktadr (http://stk.bilgi.edu.tr/stkButce.asp).

35

ADALET HARCAMALARININ NASIL ZLEDK?

Tablo 6 da yer alan adalet harcamalarnn izlenmesinde Trkiyede Adalet Harcamalar ve Uluslararas Karlatrmalar balkl almadan yararlanlmtr. Veri kaynaklar Maliye Bakanl (BMKO, Muhasebat Genel Mdrl ve Strateji Gelitirme Bakanl) ve idarelerin faaliyet raporlardr.

ASKER VE GVENLK HARCAMALARINI HARCAMALARINI NASIL ZLEDK?

Tablo 7da askeri harcamalarn hesaplanmasnda mmkn olduu lde sve Stockholm Bar Enstitsnn (SIPRI) metodolojisine dayanlmtr. Tablo 7 ve 8de yer alan verilerle ilgili yntem ve veri kaynaklar iin Askeri ve Gvenlik Harcamalarn zleme Klavuzundan (http://stk.bilgi.edu.tr/ stkButce.asp) yararlanlmtr. Veri kaynaklar Maliye Bakanl (Muhasebat Genel Mdrl, BMKO, Strateji Gelitirme Bakanl), Kalknma Bakanl, TBTAK, TSKGV ve Hazinedir.

Bu proje imzas bulunan kurumlar tarafndan finanse edilmitir.

Proje koordinasyon ve iletiim Nurhan Yentrk, Bilgi STK, yenturk@bilgi.edu.tr Laden Yurttagler, Bilgi STK, laden@bilgi.edu.tr

alma gruplar ile iletiim Sosyal koruma, Nurhan Yentrk, Bilgi STK, yenturk@bilgi.edu.tr ocuk, Aye Beyazova, OA, abeyazova@bilgi.edu.tr Askeri, Evrim oksyler, TSEV, evrim.coksoyler@gmail.com Genlik, Burcu Oy, Genlik almalar, burcu.oy@bilgi.edu.tr Engelli, Volkan Ylmaz, SPOD, volkan.yilmaz@ymail.com Adalet, Hande zhabe, effaflk Dernei, hozhabes@seffaflik.org

36