Pozitivist Metodoloji ve Etki almalar & Kltrel almalarda Kltr ve zleyici Kavramlar

Sermin akmak

ANKARA 2011

Pozitivist Metodoloji ve Medyada Etki almalar Pozitivist metodolojinin Amerikada ekillenen erken dnem kitle iletiim aralarn etkilediini, hatta bu almalarn kitle iletiim aratrmalarnda pozitivist metodolojinin kullanm asndan dikkate deer birer rnek olduunu gz nnde bulundurduumuzda bu almalar anlayabilmek iin pozitivist metodolojinin ne olduunu tartmamzn kanlmaz olduu ortaya kmaktadr. Bu balamda yukardaki soruya anlaml bir cevap verebilme kaygs tayan bu yazda ncelikli olarak pozitivist metodoloji ve bu metodolojinin glendii bir dnem olan aydnlanma a tartlmaya allacaktr. Yaznn ikinci blmnde etki almalar olarak adlandrlan almalar ksaca anlatlacak ve nemli grlen rnekler zerinden bu almalarn soru, yntem ve sonu asndan pozitivist metodolojiden etkilenii pozitivist dnce dolaymnda ekilleniiallacaktr. Aydnlanma a ve Pozitivist Metodoloji Alan Swingewood ve Levent Kker sosyolojik pozitivizmin Auguste Comteun almalaryla baladn belirtse de her iki yazar da bu dncenin kayna olarak aydnlanma an ve bu dnemde ortaya kan rasyonel toplum dzeni dncesini iaret eder (Kker, 2008:21 ve Swingewood, 2010: 31). Comte ile balayan ve devrim sonras Fransada ekillenen sosyolojik pozitivizm, aydnlanma pozitivizminden farkl bir kuramsal yapya sahip olmakla, hatta aydnlanma dncesinin kurucu unsurlarndan olan bireycilie kar kmakla beraber byk oranda kendisinden nceki bu dnsel alandan etkilenmitir (Swingewood, 2010: 31 33). Pozitivist dncenin kkenleri daha eskilere dayansa da pozitivist-ampirist aratrma teknikleri ekseriyetle kinci Dnya Sava sonrasnda kullanlmtr. Bu dnemde etkisini youn olarak hissettiren pozitivizmi ve Comteun kuramsallatrd sosyolojik pozitivizmi tartmak, selefleri aydnlanma pozitivizmini anlamaya almakla mmkn olabilir. Bu nedenle ksaca aydnlanma ana ve bu dnemde gelien rasyonel toplum dncesine bakmamz anlaml olacaktr. tartlmaya

Aydnlanma a Sosyolojik pozitivizmi kuramsallatran dnr olarak addedilen Comte, toplumsal gelime izgisini hal yasas olarak kavramsallatrmtr. Comtea gre insanln dnsel tarihi teolojik, metafizik ve bilimsel aamalardan gemitir (Swingewood, 2010: 45 ve Kker, 2008: 21). Comte, teolojik aamay benzer bir ekilde farkl durum zerinden tanmlar: doay insan duygular ve insana olan etkisi balamnda tanmlamak yani fetiizm, oktanrclk ve tektanrclk. lerlemeci bir model sunan Comte, bir nceki dnsel durumun ardndan gelen aamay hazrladn ne srerek tektanrcln soyut kavram dncesini gelitirdiini, zlerin ve ideal biimlerin egemen olduu metafizik aamay oluturduunu belirtir (Swingewood, 2010:45). Comteun sralamasn temel alarak insanln son aamas olan bilimsel dnme aamasnn 17. yzyln sonundan 18. yzyln sonuna kadar Batda sren aydnlanma aklclk- a ile baladn syleyebiliriz. Aydnlanma an betimleyen Werner Heisenberg, Comteun hal yasasn zetler gibidir: Aydnlanma, Tanrdan -tektanrclk ve ok tanrclk dnemlerinde olduu gibi- veya kendimizden- fetiizm ve metafizik aamalarda olduu gibi- bahsetmeden dnyann tasvir edilebilecei kabulnden balayan bir modeldir (aktaran Bal: 2002). Heisenbergin artk tanrdan bahsetmeden doay anlayabileceimizi umduumuz dnem olarak adlandrd aydnlanma a, pozitif bilimlerle uraan bilim insanlarnn yapt bir dizi bulu ve keif sonucunda tanrnn evrenle olan ilikisinin kesilmesinin- zayflamasnn- ve doay yaratan ilahi gn yerini doay anlayan bilen insann almasnn bir sonucu olarak yorumlanabilir. Galileo Galilei, btn hayatn cezaevinde geirmesine sebep olsa da dnyann dndn iddia etmekten vazgemezken ve Johannes Kepler bu elips biimindeki hareketi matematiksel bir formlle hesaplarken yalnzca Klaudyos Batlamyusun dnyay merkeze alan ve dnmediini- dnseydi paralanacan- iddia eden dncesini yanllamam, ayn zamanda Colin Ronann dikkatimizi ektii zere ncilin sorgulanmasna neden olmutur. Yazarn sorduu soru bu bulularn etkisini aka anlatmaktadr: Neticede eer Yer hareket ediyorsa hareket ettii aikard- kutsal kitap hatal demekti ve eer bu konularda hatalysa acaba hangi konuda gvenilir olabilirdi ? (Ronan, 2005: 445). Kepler ve Galileo dnyann dnmesini tanrnn hikmeti olmaktan matematiksel bir formle dntrdnde doann aklla anlalabilir olaca fikri glenmitir. Bu grten yola 3

kan ve ampirizme dayal dnce akmnn ncs olarak kabul edilen Francis Bacon, insanlarn doann srlarn zmlemek iin dinsel bir esin kaynana ihtiyac olmadn ne srmtr (McNeil, 2004: 500). Dahas Newton 1687 basm Principia adl eserinde bilginin tanrdan gelen vahiy yoluyla deil gzlem ve deney sonucunda elde edilebileceini savunarak Tanrnn ilahi peder deil bir mimar olarak dnlmesine yol amtr (Ronan, 2005: 446). Newton bu eserinde- daha sonraki almalarnda destekleyecei zere- dnyann gzlemlenebilir ve zmlenebilir ok sayda veriden olutuunu, bu gzlemlerden akl yoluyla elde edilecek sade, basit ve kesin kanunlarn btne uygulanabileceini ve ilahi g ortadan kalkt iin- her olayn bir takm sebeplerin sonucu olarak ortaya ktn savunmutur (Alatl, 2004). Johephine Donovann aktard zere Newtonun bu paradigmas dnemin belirleyici unsuru olmutur. Fiziksel dnyann olduu gibi toplumsal dnyann da sade, basit ve kesin kurallar dorultusunda anlalabilecei savunulmutur (Donovan, 2007: 17). Alatl ise Newtonun grlerinin sadece fizii deil sanat, edebiyat ve en nihayetinde sosyal bilimleri etkilediini, bu etkinin ise ideolojilerin keskinlemesi ve toplum mhendisliinin ortaya kmasna yol atn belirtir (Alatl, 2004). zetle aydnlanma anda tanr ile doa arasndaki ilikiyi zayflatan bilimsel keif ve icatlar bir yandan doay eskisinden farkl olarak aklla kavranr bir dzen haline getirirken, dier yandan bunu yapabilme yetisini rasyonel insana verir. Bu balamda aydnlanma dneminde daha ncesinde ve daha sonrasnda- doann bilinmezliini zmleme arzusunu ve bu arzusunu gerekletirme ans bulan insan znelliini anlamaya almak bize aydnlanma dneminin nedenleri ve sonular arasndaki yolda gezinebilme ans tanyacaktr. Newtonun ekim yasasn, Kepler ve Galileonin dnya ve gne sisteminin hareketlerini kefetmesi, matematiksel formllerle aklayabilmesi yeni bir doa anlayn dourmutur. Doay zmleyebilme arzusunun sebebini insann bitmek tkenmek bilmez iktidar kurma arzusunda bulan Rouse Joseph kukusuz hakldr : llebilir doa anlay ayn zamanda doa zerinde iktidar kurmay beraberinde getirecektir (aktaran Bal, 2002). Bu dnemde icat edilen dier aralara baktmzda teleskop (1608) ve mikroskobun (1590) gzle grlemez olan bilme arzusunun, termometre (1654) ve barometrenin (1643) doay lme arzusunun rnleri olduunu syleyebiliriz. Bu aralar insanln grme ve bilme arzunu tatmin edecei gibi, bilinebilir klnan doaya hkmetmeyi yani iktidar da beraberinde getirecektir. Doay yaratan ve srerliini salayan ilahi bir tanr veya metafizik g olmad dncesiyle birlikte insan doa karsnda iktidar kurabilecek yegane varlk olmutur. Bu nedenle aydnlanma srecinde yeni bir insan birey- tanmnn yaplmas kanlmazdr. 4

Aydnlanma felsefesi bilimin klavuzluunda,

insan aklnn ilkeleri temelinde toplumu

yeniden kurabilecek olan zgr bireye dayanmaktadr (Swingewood, 2010:33). Metafiziin reddedildii, insan aklnn doay anlamak -ve hkmetmek- iin yeterli olduunun dnld bu dnemde rasyonel insan daha nce hi olmad kadar nem kazanm, eitim, kamusal alana katlm ve bamszlk haklar yasayla sabitlenmitir. nsanlar iin vazgeilmez doal- kabul edilen haklara hkmetlerin karamayaca gerei Hem Amerikan Bamszlk Bildirisi (1776) hem de Fransann nsan Haklar Bildirisinin (1789) en can alc noktalardr (Donovan, 2007: 16). Sonu olarak aydnlanma olgularn deerlerden ayrlmas ve nesnellik rasyonellik- ihtiyac zerine kurulmutu ve pozitivizm bu gelenein ayrlmaz bir parasn oluturuyordu (Swingewood, 2010: 33). Pozitivist Metodoloji Felsefi ve sosyolojik bir hareket olan pozitivizmin bilimin her trl bilginin temeli olduu, toplum teorisinde istatistiki analizlerin kullanlmas, toplumsal fenomenler iin nedensel aklamalar aranmas (Swingewood:2010:32) gibi anlamlar karlad gz nnde bulundurulduunda aydnlanma a ile olan ilikisi aka ortaya kmaktadr. Pozitivist dnceye gre tpk Newtonun doa bilimleri iin nerdii gibi her eyin bir nedeni vardr, her ey aklla anlalabilir ve elde edilen sade kanunlar btn aklamakta kullanlabilir. lahi gcn ve metafiziin reddi gibi devrimci bir durua sahip olan aydnlanma pozitivizmi her ne kadar Comte iin temel tekil etmi olsa da Comteun kuramsallatrd sosyolojik pozitivizm ierisinde aydnlanma pozitivizminin eletirisini de barndrmaktadr. ncelikle Comte aydnlanma pozitivizminin sonucu olarak ortaya kan bireyci felsefeye kar kolektiflie nem atfeden toplumcu bir dnce yapsn savunmutur. Dahas bilgi edinmenin yolu olarak gzlemi iaret eden ve bu nedenle kimi zaman ampirizme kayan aydnlanma pozitivizmini eletirirken teorinin nemini iaret etmitir: lk bata teori tarafndan ynlendirilmesi, sonunda da onun tarafndan yorumlanmas dnda, hibir gerek gzlem mmkn deildir (aktaran Swingewood: 2010, 48). Sabit ve kesin bir tanmnn yaplmas olanakl olmayan pozitivist dnce dolaymnda Comtedan bu yana sregelen tartmalar ve bu pozitivist metodolojinin kullanld almalarda ortaklalan tutumlar anlama abas bu yaznn amacna uygun olacaktr.

Pozitivizmin yalnzca bir yntem deil ayn zamanda bir dnce biimi olduunu gz nnde bulundurduumuzda bu dnce biimini aklamak adna yaplan her betimleme eksik ve kaba olma riski tamaktadr. Yine de Levent Kker ve Cneyt Ozansoyun metinlerinin yardmyla bu dnce biiminin genel zelliklerini anlatmak kolaylk salayacaktr. Ozansoy ve Kker pozitivizmi en belirgin zellii zerinden anlatrlar, yazarlarn izinden giderek pozitivist yntemin bu zelliklerini anlamaya alabiliriz. ncelikli olarak pozitivist yntem kaba bir ampirizmden ayrlmakla beraber yine de bu kurama dayanmaktadr, gzlem ve deney sonucu bulunanlar genele uygulanabilir yasalara dntrmeyi hedefler yani nomolojik aklama yntemini tercih eder ve son olarak btnc (holistic) deildir ve teki bir bilim mant gtmektedir (Kker, 2008: 28-30, Ozansoy, 1998). Pozitivist dnce aydnlanma anda balayan nesnel gereklik araynn devamn salamaktadr. Bu anlaya gre bilimsel bilgi nesnel gerekliin insan zihni tarafndan kavranmasdr dahas pozitivizm insan znenin dnda bir gereklik alan olduunu (Kker, 2008: 22) dier bir deyile toplumun dsal bir veri alan oluturduunu (Swingewood, 2010: 32) savunmaktadr. Bu balamda tpk Newton fiziinde olduu gibi pozitivist dncede de bilginin kayna olarak gzlem -ve deney- nemsenirken, toplumun dsal bir veri alan olarak alglanmasndan tr gzlemcinin etkisi yine Newton fiziinde olduu gibi- yok saylmaktadr. Bu durumu Comtedan daya iyi anlatamayacamz ortadadr: Toplumsal fizikte laboratuar anlamnda bir deney mmkn deilse bile, bunun dolayl deneyle yani sonular gzlenebilir doal deneyle- ikame edilmesi mmkndr (aktaran Bal, 2002). zetle pozitivist dnce asndan bilginin bilimselliini belirleyen ilk koul nesnelerden gzlem ve deney yoluyla edinilebilmesidir. Pozitivist anlaya gre toplum hakknda elde edilen bilginin bilimselliini belirleyen ikinci unsur snanabilirliidir (Kker, 2008:23). Matematikte formle edilen bilgi bir yandan aklama ilevi grp, olaylar arasnda nedensellik olduu dncesini salarken dier yandan benzer durumlara uygulanabilir ve bu durumlar snayabilir. rnein bir genin bir kenar uzunluunun dier iki kenarn toplamndan byk farkndan kk olamayaca sonucu gen geometrisi hakknda bir bilgi niteliinde olduu gibi formle edildikten sonra dier okgenlerin gen olup olmadn snayabilmemizi salar. Ozansoya gre pozitivist dnce olaylar arasndaki nedensellik ilikilerini kurarak yasa benzeri yeni nermelere ulamay amalar, yani bir nevi toplumsal durumlar formle eder ve yeni varsaymlar bu nerme

temelinde tantp snayarak yryen bir tmevarm elde eder ve elde ettii forml, yasay yeni durumlar aklamak iin kullanr (Ozansoy, 1998). Bu adan kabaca pozitivist dncenin gzlemler sonucu toplumsal formller elde etmeye ve bu formlleri benzer durumlarda uygulamaya altn syleyebiliriz. Bilimsel bilginin snanabilirlik dolaymnda elde edilebileceinin savunusu beraberinde bilgiyi nesnellikle zde tutmay getirmektedir. Kkerin verdii rnee uygun olarak pozitivist dnce biimi asndan masann krk olmas anlaml bir bilgidir, nk gzlem yoluyla snanabilir fakat masann gzel olmas bu dnce erevesinde anlaml olmad gibi bilgi de deildir nk bu tanm snanabilirliini salayan nesnellikten yoksundur (Kker, 2008: 24). Nesnellikle llen bilgi bir yandan bilgiyi elde eden zne insan ve bilginin kayna nesne doa ikiliini glendirirken dier yandan nesnelliin sonucu olarak sistematikletirmeyi getirir. lkay Sunar'n ifadesiyle, "pozitivist denklik teorisi doa ile toplum arasnda hibir gereklik fark gzetmedii iin, nomolojik aklama biiminin toplumsal olaylara da uygulanabileceini srarla vurgulamaktadr" (aktaran Ozansoy, 1998). Dier bir deyile pozitivist dnce doay tpk matematiin yapt gibi sistematik bir biimde bilgilerine ulalabilecek olgulardan oluan bir dzen olarak tanmlar. Bu dzeni talep eden varln onaylayan- isten ise olgular zerinde denetim kurmay salayan tahmin edebilme arzusudur (Ozansoy,1998) . Comteun ngrmek iin bilgi, iktidar iin ngrmek szlerini hatrlatan Kkeri izleyerek Olgulardan oluan doay bilme arzusu temelinde hareket eden pozitivist dncenin aydnlanma felsefesinde olduu gibi doa zerinde iktidar kurma amacnda olduunu syleyebiliriz. (Kker, 2008: 28-29). Pozitivist dncede yer alan ve metodolojide ortaklalan tutumlarn bir dieri ise btnclkten uzak ve teki bir bilim mantnn gdlmesidir. Her ne kadar btnc olmama ve teki olma durumlar farkl gndermeler ierse de pozitivizmin bilimsel mant tanmlamalar asndan ayn balk altnda ele alnabilir. Pozitivist bilimsel bilgi anlay daha nce belirttiimiz zere nesnel doann sistematikletirilmesi zerine kuruludur fakat bu sistematikletirme Kkerin dikkatimizi ektii zere btnclkten uzaktr. Yani bu anlaya gre teori doa ya da toplum denilen nesnel gerekliin tmn kucaklamak zorunda deildir, byle olduu zaman pozitivizmin lt snanabilirlikten yoksun olacaktr (Kker, 2008: 29). Pozitivizmin tekil durumlar iin tekil ve snanabilir teoriler sunmas, grmek iin bakt yeri keskinletirme abas belli bir kesit zerine kurulu deneyin ideal artlarda yapldn kabul eden, deneysel ortam ihmal eden klasik fizii hatrlatmaktadr stelik tekrar Alatlya dnecek olursak bu durumun aydnlanma ideolojisinin bir rn olan toplum 7

mhendisliine imkan tandn savunabiliriz. Son olarak pozitivist bilim anlaynn bilimin tekliini savunduunu syleyebiliriz. Daha nce tarttmz zere pozitivist metodolojide, bilginin kayna olan toplum ve doann benzer bir ekilde sistematikletirilebileceine duyulan inantan tr bilimsel bilgiye ulamak iin herhangi metodolojik bir farkn olmamas gerektii dnlmektedir (Kker,2008: 29). Beeri ve ampirik bilimler arasndaki yntemsel dualizmin reddi Ozansoya gre temelde tannan gerekliin nesnel olmasnda aranmaldr (Ozansoy, 1998). Yani talep edilen gereklik snanabilen bir nesnellik ierdiine gre pozitivist anlaya gre bu gerekliin toplumdan veya doadan elde edilmesi srecinde her hangi bir yntemsel farka ihtiya yoktur. Sonu olarak, kabaca zetleyecek olursak temeli aydnlanma a rasyonalitesine dayanan pozitivist dnce, toplumun tpk doa gibi alglanabileceini nk gerek bilginin snanabilir nesnellik ierdiini ve bu yolla tmevarmsal olarak- edinilen bilgilerin yasalar oluturduunu savunmaktadr. Bu yaznn ilk ksmn oluturan tartmalarn temelinde yaznn bundan sonraki ksmnda Amerikada ekillenen erken dnem kitle iletiim aratrmalarnn pozitivist metodolojiyi kullanma biimlerini anlamaya alabiliriz. Erken Dnem Kitle letiim Aratrmalar Todd Gitlin, herhangi bir kuramsal perspektifi ekillendiren meta-teorik koul olduunu belirtir : nceki kuramlarn doas, normal sosyolojik dnya gr ve dnyadaki gerek toplumsal, siyasal, teknolojik koullar (Gitlin, 2008). Yazarn izinden giderek ve bu koulun birbirini paradoksal olarak etkilediini unutmayarak Amerikada ekillenen erken dnem kitle iletiim aratrmalarn bu etkiyi koulu- gz nnde bulundurarak tartmak anlaml olabilir. nceki kuramlarn doas ele alacamz her bir kuram iin farkllaacandan bu ksm imdilik tartmamz olanakl deildir. Bu yaznn asl amacnn Amerikada var olan ve almalar etkileyen normal sosyolojik dnya grnn, davranln ve bu yaklamn kulland yntem olarak pozitivizmin etkisini deifre etmek olduu dnlrse ksa bir giri yapmamamz gereken ksm olarak elimizde gerek toplumsal, siyasal, teknolojik koullar kalmaktadr. Yani bahsi geen almalar ele almadan nce onlar tarihselliklerine ve toplumsallklarna yerletirmek asndan almalarn yapld dnemdeki siyasal, teknolojik, sosyolojik felsefi- vb. durumlara ksaca gz atmamz anlaml olacaktr.

Erken dnem kitle iletiim aratrmalarnn tarihi 1920li yllara kadar uzanmaktadr ve literatrde iletiim almalarna olan bu ynelimin sebebinin 1. Dnya Sava srasnda yaplan propaganda almalarnn sosyal bilimcilerin -ve hkmetlerin, sanayicilerin- ilgisini ekmesi olduu ynnde bir fikir birlii vardr. Nazi Almanyasnn propaganda bakan Gobbelin phesiz etkisiyle- faizm gibi insan zihnini zorlayan bir politikay ideolojiyitopluma kabul ettirmi olmas bata Laswell olmak zere iletiim alannda alanlarn itici gc olmu olabilir. stelik 1938de Orson Wellesn yazd, The Mercury Theatre topluluu tarafndan seslendirilen Dnyalar Sava oyunu srasnda insanlarn oyunda geen Marsllar-Dnyallar savana inanmas ve kan kargaa insanlarn sokaa dklmesi, itfaiye istasyonlarna, hastanelere, dalara, kiliselere snmas- (zn, 1995) kitle iletiim aralarnn bu durumda radyonun- insanlar gerekten etkileyebilecei sonucunu dourmutur. Fakat insanlarn bu savaa inanmasnn saflklar nedeniyle olmad ortadadr, bahsi geen dnem Eric Hobsbawmn insanln en barbar dnemi olarak adlandrd, sivil ve asker ayrmnn kalkt 1. Dnya Sava sonrasdr (Hobsbawm, 1994) ve znn dikkatimizi ektii gibi her gn bir dnya sava ihtimalinden sz edilmektedir (zn, 1995). Dnyalar Savann ve Nazi propagandasnn kitle iletiiminin gcn gstermi olduu n kabulyle bu gcn Amerikada nasl deerlendirdiini tartabiliriz. Amerikann iletiim almalarnn srd dnemde her iki dnya savandan da galip ktn, bu galibiyetin liberal oulcu burjuva ideolojisinin gelierek srecei anlamna geldiini ve Amerika radyo politikasnn kuruluundan itibaren tecimsel olduunu ana esinin reklam olduunu- ( Serarslan, 1993) gz nnde bulundurduumuzda bu dnem yaplan almalarn toplumun tketim ve seim temelinde etkileniini konu edinmeleri artc deildir. Amerikada erken dnemde yaplan etki almalar daha ok yayn, reklam ve siyasi kurulular tarafndan desteklenmitir. Bu kurulularn amalar dorultusunda almalarda ne tip siyasi propagandalarn ya da ikna tekniklerinin istenilen etkiyi rettiini anlalmaya allmtr. nanlarn oy verme ve satn alma ynndeki tutum ve davranlarnn nasl etkileneceini renmek bu kurululara bu etkiyi salayabilme ans tanmaktadr (McPhailden aktaran Yaylagl, 2010: 35). Etki almalar olarak adlandrlabilecek bu almalarn tek amacnn zerinde iktidar kurabilmek adna toplumun etkileni biimlerini anlamak olduunu sylemek hakszlk olacaktr, fakat byk oranda sanayicilerin ve reklam kurulularnn maddi yardmlaryla yrtlen bu almalar ister istemez byle bir yolda ekillenmitir. 9

Amerikada ekillenen etki aratrmalarnn ortaya kt toplumsal ve tarihsel koullar gz nnde bulundurarak ve bu almalarn genel bir fikir verebilecek rneklerine ksaca gz atarak almalarn bu yaz asndan en nemli olan son meta-teorik koul davranlk ve pozitivizm- ile olan ilikilerini tartabiliriz. phesiz ki bahsi geen dnemde bu yaznn kstll nedeniyle ayrntlaryla yer verilemeyen nemli almalar yaplmtr, bu eksiklik genel bir deerlendirme zerine kurulu son blmde giderilmeye allacaktr. Hipodermik ne Modeli letiim aratrmalarnn ilk rnekleri davran psikolojiden dn alnan uyarc- tepki modeli erevesinde gelitirilmitir. Bu modele gre insan davrannn anlalmas d uyarclara verdii tepkilerin gzlemlenmesi sonucunda mmkn olabilir (Yaylagl, 2010: 35; Erdoan ve Alemdar 2005:353). 1940larn sonuna kadar kitle iletiiminde etkin olan bu model ksaca bir uyarana o uyarann ykl olduu ama dorultusunda karlk vermek anlamn tamaktadr (Erdoan ve Alemdar 2005: 59). Uyarc-tepki yaklamyla gelitirilen ilk model hipodermik ine -sihirli mermi, rnga- modelidir. Bu modelde tptan dn alnarak yaplan metaforda hipodermik ine belli bir ila olarak tasvir edilmekte ve bu ilacn toplumdaki hasta insanlar bulup vuraca dnlmektedir. Ayn zamanda bu ine-mermisihirlidir ve etki etmemesi gereken insanlar geerek etkilemesi gereken insanlar bulur (Erdoan ve Alemdar, 2005: 44). rnga modelinde toplum dnemin sosyolojik dnya grne uygun olarak- kitle toplumudur ve kitle iletiimi, pasif, atomize, aresiz bireylere dnceler, tutumlar ve davranlara ynelik eilimler enjekte eder (Gitlin, 2008). Bu modelin ortaya kmasnda ve uzun yllar geerliliini srdrmesinde en nemli etki 19. yzyln sonundan kinci Dnya Savana kadar geen dnemde faizmin talya ve Almanyada iktidara gelmesinde propagandann gl bir etkisinin olduunun dnlmesidir (Yaylagl,2010: 37). rnga modelinin kabaca propaganda almalar sonucunda ortaya atldn dnecek olursak 1927de slogan, imge ve szcklerden yola karak I. Dnya sava srasnda yaplan propaganda almalarn Propaganda Technique in the World War isimli doktora tezinde tartan ve bu deneyimi siyaset teorisi iine yerletirmeyi ama edinen Lasswellin (alk, 2009) kendisinin byle bir iddias olmasa dahi- bu modelden etkilenerek kendi iletiim modelini gelitirdiini syleyebiliriz. Dahas, iletiimin etkileri konusundaki almalarn 1920li yllara dayandn belirten Yaylagle gre Laswell medya ieriklerinin izleyici zerinde gl bir etkiye sahip olduunu iddiasn Walter Lipmann 1921 ylnda

10

yazd Public Opinion isimli kitabnda savunduu, medyann insanlarn zihinlerini ve dnce haritalarn ekillendiren bir ara olduu grne dayandrmaktadr (Yaylagl, 2010:53 ). Laswell, 1948de L.Brysonun editrln yapt The Communication of Ideas adl eserinde iletiim eylemini tanmann en uygun yolu olarak kimin, neyi, hangi kanaldan, kime, hangi etkiyle syledii sorularna cevap aramak olduunu belirtmektedir. alkn aktard zere Laswellin iletiimin etkisini saptamak adna nerdii bu forml aslnda 1936da siyaset biliminin temel sorusu olarak kavramsallatrd kim neyi ne zaman nasl elde eder paradigmasnn iletiim bilimlerine uyarlanm halidir (alk, 2009). Sonu olarak Lasswelle gre iletiim, dorusal ve tek ynl bir sretir, gnderici kim- tarafndan gnderilen ileti -ne- belirli bir kanal sayesinde hangi kanal- alcya kime- erimekte ve bylece alc zerinde deiiklie etki- yol amaktadr.

ki Aamal Ak Modeli ki aamal ak modeli -kiisel etki paradigmas-, yaratt tartmalar ve sregelen kalcl nedeniyle iletiim aratrmalar ierisinde en etkili ve en nemli model olarak grlmektedir (Lazar, 2001: 24; Yaylagl, 2010: 56). Bu paradigma aslen bir nceki kuram olan hipodermik ine modelinin eletirisi zerine bu modeli yerinden etmek amac dorultusunda- Elihu Katz ve Paul Lazarsfeld tarafndan kuramsallatrlmtr (Gitlin, 2008). Hipodermik ine modelinin medyadan bireye dorusal olarak ynelen etkisinin snrl olduunun ortaya savunan Katz ve Lazarsfeld nderliinde 1950lerin ortalarna kadar Colombia niversitesinde yaplan almalar, enformasyonun aktarlmasnda ve bireylerin tutumlarnn deiiminde kiiler aras ilikilerden doan etkinin daha gl olduunu ne srdler (Erdoan, 2010). Paradigmalarna adn veren Personal Effect (Kiisel Etki, 1955) isimli almalarnda Katz ve Lazarsfeld medyadan gelen enformasyonun iki aamal olarak yani nce kanat nderleri tarafndan almlanmas ilk aama- sonra bireylere ulatrlmas ikinci aama- yoluyla edinildiini ne srmlerdir (Erdoan,2010; Yaylagl, 2010: 57). Bu modelde tasvir edilen kanaat nderi kitle iletiim aralarna ak olarak bu yolla gelen enformasyona fazlaca sahip bireyler olarak tanmlanm ve toplumda gvenilir ve saygdeer kiiler olarak, toplumu etkileme glerinin olduu savunulmutur. Bu modelle birlikte medyann kiiler zerinde dorudan etkisinin snrl olduu ve medya mesajlarnn grup ve rgt ii iletiimlerden geerek, kanaat nderleri tarafndan yorumlanarak ve yeniden

11

biimlendirilerek bir nevi szlerek- insanlara ulat dnlmeye balanmtr(Yaylagl, 2010: 58). Gndem Belirleme Modeli Gndem belirleme modelinde medyann etkisi baz olaylara yer vererek baz olaylar ise grmezden gelerek toplumun gndemini ve kamuoyunu oluturabilmesinde sakldr. Bu modele gre izleyiciler medyadan hem hangi konularla ilgilenmeleri gerektiini hem de bu konuyla ne derece ilgilenecekleri renirler (Yaylagl, 2010: 78). zellikle kampanya ve seim dnemleri gibi sradan olmayan zamanlarda insanlar enformasyonun byk blmn kitle iletiim aralar sayesinde edinmektedir (Cohenden aktaran McCombs ve Shaw, 1994). Bu durum gndem belirleme modelini uygulayan aratran- almalarn bu dnemlerde yaplmasna yol amtr. Yaylagl, gndem belirleme modelinin snand ilk rnek olarak Maxwell McCombs ve Donald L. Shawn 1968deki bakanlk seimleri srasnda yapt almalar iaret etse de (Yayalagl, 2010: 78) Kitle letiim Aratrmalarnn Gndem Oluturma levi isimli makalelerinde McCombs ve Shaw medyann gndemi belirledii gereini Trenamen ve McQuailin 1959 genel seimlerinde ortaya att semen renir savnda bulduklarn belirtmektedir (McCombs ve Shaw, 1994 ). McCombs ve Shaw, bu almalarnda asli ve tali olarak ayrdklar seim kampanyalar haberlerinin, byk oranda karasz olan semenlerin gndemlerini ne ynde ve ne kuvvette etkilediini bulmaya almlardr. Gndem belirleme modelini snamak iin yaplan dier bir alma ise David Weaver tarafndan 1976 ylndaki bakanlk seimlerinin kampanyalar hakknda yrtlen almadr. McCombs ve Shawun bulgularyla paralellik gsteren bu alma benzer bir ekilde medyann kiilerin gndemini belirleme gcne sahip olduunu ne srmektedir (Yaylagl, 2010: 79) . Sonu olarak, McCombs ve Shawn izinden giderek medyann gndem belirleme gcn ve gndem belirleme modelini- Bernard C. Cohenin ifadesiyle zetleyebiliriz : (gazeteler) insanlara ne dnmeleri gerektiini sylemek konusunda baarl deillerdir, ancak okuyuculara ne hakknda dnmeleri gerektiini sylemek konusunda olduka baarldr (Cohenden aktaran McCombs ve Shaw, 1994).

12

Kltrel Gstergeler ve Ekme Kuram Kltrel gstergeler ve ekme kuram George Gerbner tarafndan 1960larn ortasnda Pennsylvania niversitesi Annenberg letiim Okulunda gelitirilmitir Bu kuram televizyon izleme alkanlnn uzun vadede izleyicilerin gnlk yaam hakkndaki dncelerini deitirip deitirmediini snamay amalamaktadr (Yaylagl, 2010: 73, Erdoan, 1998). Ekme kavram psikoloji, kltr ve ideoloji gibi bir eyi izleyicinin bilinci gibi bir yere yerletirme ve besleyip yetitirmek amacndaki giriim anlamna gelmektedir (Erdoan,1998). Gerbner ve alma arkadalar 1967den itibaren televizyonun youn olarak seyredildii ve gndz programlarnn yaynland saatleri inceleyerek, ierik analizi sonucunda televizyonda egemen olduunu belirledikleri imajlarn izleyicilere olan etkisini saha almas yoluyla bulmaya almlardr. Ya, meslek cinsiyet eitim gibi deikenleri gz nnde bulundurmakla beraber izleyici deikenliklerini ounlukla izleme younluu, kltrel gstergeleri ise televizyon dnyasnn televizyon imajlarnn- gnlk yaamdaki yansmalar zerinden snflandrmlardr. Televizyona uzun zaman ayranlarla ksa zaman ayranlar karlatrdklarnda, uzun zaman ayranlarn sorulara gnlk hayatta var olan deil televizyonda yaratlan gereklere ilikin -televizyon cevab- vermesini ekme etkisinin sonucu olarak yorumlamlardr (Erdoan,1998). Bu kurama ve incelemenin sonucuna gre televizyon insanlarn hayatnda uzun vadede etki gstermektedir ve bu etki davranlardan ok tutumlarda aranmaldr. Gerbner, aratrmann sonucunda medyann bir kltrde var olan deer ve tutumlar ektiini dolaysyla gl bir kltrel balant arac olduunu savunmaktadr (Yaylagl,2010: 74). Sonu olarak, Erdoann aktard zere bu modele gre televizyon uzun dnemli etkilere sahiptir; bu etkiler kktr; dolayldr; fakat artan bir ekildedir; st ste birikir ve anlamldr (Erdoan,1998 ). Amerikada ekillenen erken dnem kitle iletiim aratrmalarnda iletiimin izleyicileri deien ekillerde ve glerde olsa dahi mutlaka etkiledii gr egemendir. Hemen hemen btn almalar bu etkinin ne oranda olduunu ve nasl llebileceini snamak zere yaplmtr. Bu almalarn pozitivist metodolojiyle uyum ierisinde bir tutumu olduu ak ve literatr tarafndan desteklenmi olmakla beraber bu yaz znel bir cevap vermeyi ama edindii pozitivist metodoloji bu almalar nasl etkilemitir sorusunun ierii ile benzer bir yol izleyerek pozitivist metodolojinin bu almalar ortaya atlan sorular, kullanlan yntem ve ulalan sonular balamnda nasl etkilediini tartmay amalamaktadr.

13

Pozitivist Metodoloji Temelinde Sorulan Sorular Todd Gitlin, tm sosyolojide ortaya atlan sorularn ve dikkat alannn sonular ortaya kmadan nce bile paradigmay belirlediini savunur (Gitlin, 2008). Yazarn izinden giderek ABDde yaplan erken dnem kitle iletiim aratrmalarnda sorulan sorular ve dikkat edilen alan anlamaya alarak bu almalarn pozitivist duruunu tartabiliriz. ncelikle bu almalarda medyann insanlar etkiledii n kabulyle bu etkinin llmeye allmas etkinin llebilir olduu savn beraberinde getirmektedir. Pozitivist metodolojiyle uyumlu bir ekilde dsal bir veri alan olan toplumdan gzlem ve deney yoluyla bilgi elde edebilmeyi uman bu almalarda sorular bu ama dorultusunda kurulmutur. Sorulan sorularn cevabnn dsal bir veri alan olan insanlarn tutum ve davranlarndaki grlebilir deiimlerde aranmas, bilimsel bilginin ampirik verilerle elde edilebileceini savunan pozitivist metodolojiyle uyum ierisindedir. Dahas bu almalarda yaplan snflandrmalar nesnellik kaygs tad iin indirgemecidir. rnein, etkinin uyarc-tepki modeli dorultusunda savunulabileceini ortaya atan Lassweel, kim sorusuyla gnderme yapt medyay ve kime sorusuyla anlamaya alt toplumu homojen birer alan olarak kurgular. Lassweelin toplumu homojenletiren kuramna karlk ikili ak teorisini ortaya atan Lazarsfeld ve Katz ise toplumu sadece ikiye ayrm, nesnel bir alan olarak alglanma durumunu sorgulamamlardr. Yani Lassweelin toplumu tek boyutlu iken Lazarsfeld ve Katsn toplumu iki boyutludur ama yine snflandrlabilir nesnellie sahiptir. lmek istedikleri etkiyi tutum ve davran deiiklikleri zerinden anlamaya alan bu aratrmalar pozitivist metodolojinin btncllnden faydalanarak, sorduklar sorularla bu davran deiikliklerinde medyann etkisini lmeye alrken dier btn potansiyel etki alanlarn gz ard etmilerdir. Dahas bu sorular orantlanabilir, yani matematiksel olabilecek kadar nesnel cevaplar bulmay ama edinmitir. rnein Kltrel Gstergeler ve Ekme kuramnda Gerbner televizyon izleme sresinin etkilenmekle orantl olduu n kabulyle grmecilerin izleme alkanlklar ve etkilenme oranlarn ortaya karabilecek, nesnel, orantl dolaysyla pozitivist yntem asndan bilimsel veriler salayabilecek sorular sormutur. Gitlin, benzer bir orantlama sorununu Lazarsfeld ve Katzn almasnda bulur. Kiisel Etki almasnda sorulan pazarlama, moda, kamusal konular, ve sinemaya gitme alkanl ile ilgili sorular tketim ve politikann orantlanabilir olduu varsaymaktadr (Gitlin,2008). Sonu olarak pozitivist dnce biimi dorultusunda nesnel, matematiksel, orantlanabilir cevaplar bulmay ama edinen bu almalarda sorulan sorular tutum ve 14

davran deiimini ortaya karmay hedefleyerek deiimin llebilir olduunu varsaymlardr. Dolaysyla Gitlinin dikkatimizi ektii zere ifade edilemeyecek kadar yeni balam tutum deiiklii, pekitirme gibi llemeyecek olan deiiklikler yok saylmtr (Gitlin, 2008). Pozitivist Metodoloji Temelinde Kullanlan Yntemler Erken dnem kitle iletiim aratrmalarnda nesnel veriler elde edebilmek zere kurulan sorularn cevaplarn bulmak adna nesnel, kesin, istatistiki yani pozitivist anlamda bilimsel bilgiler verebilecek yntemler kullanlmtr. Bu dnemde yaplan almalarda ounlukla seenekli anket kullanldn ve saha almalarnda derinlemesine grmedense ksa, net cevaplar gerektiren sorularn sorulduunu dnrsek tartmamza bu yntemlerle balamamz anlaml olacaktr. Alev Alatl, Newton fiziinin ve temelinde gelien aydnlanma dncesinin ya ya da ilkesine dayandn belirtir (Alatl, 2004). Ya ya da ilkesine gre bir ey ya yledir ya da byledir, ya siyahtr ya da beyazdr yani ayn anda iki eliik durumun var olmas mmkn deildir. Bu tanma nesnel ve llebilir bir bilgi araynda olan pozitivist metodolojinin de uyduunu sylemek yanl olmayacaktr, nk olgular kesin ve net olarak ayrtrlabildii srece nesneldir. Erken dnem kitle iletiim almalarnda uygulanan anket yntem ise tabiri caizse ya ya da ilkesinin alametifarikasdr. Anket almalarnn, grmecilerin birbiriyle elimeyen seenekli cevaplardan birini iaretlemesini gerektirdiini dnecek olursak bu yntem nesnel ve kesin yani pozitivist anlamda bilimsel bilgi edinebilmek iin ok uygundur. Dahas spesifik, ksa vadeli ve gl deiimleri lmeye yarayan anket almalarnn sonularnn kolayca snflandrlabilmesi ve istatistiki anlamda deerli olmas pozitivist dnce temelinde yaplan almalar iin bu yntemi bilimsel klmaktadr. Bahsi geen dnemde anket almas ile birlikte veya ayr- yrtlen ksa cevapl grmeler ise sorularn dayand nesnel temeli glendirmektedir. Ankete benzer bir ekilde belirsizlie, elikiye, tutarszla yer vermeyen bu almalar ayn oranda pozitivist anlamda bilimsel veriler elde edilmesi asndan uygundur. zleyiciye- tketiciye- ynelik almalarda kesin sorulara kesin cevaplar arayan bu yntemler grlen kiilerin dnya grlerinin net, karar verme yetilerinin gelimi olduunu yani aydnlanmac dnce anlamnda rasyonel bireyler olduunu n kabul olarak almaktadr. 15

Toplumu nevi dsal bir veri alan olarak alglayan pozitivist dncenin bilimsel bilgiyi bu veri alanndan edinilen gzlemlenebilir, llebilir bilgiler olarak tanmladn dndmzde erken dnem kitle iletiim almalarnda kullanlan anket ve ksa cevapl grme yntemlerinin verilen cevaplar nesnelere dntrdn, rasyonel bireylerin verdii nesnel cevaplar kullanarak bilimsel bilgi edinmeyi amaladn ne srebiliriz. Erken dnem kitle iletiim aratrmalar her ne kadar izleyici zerindeki etkiyi genelde izleyiciden alnan nesnel cevaplar dorultusunda anlamaya almsa da bu etkiyi yaratan medyann ierik analizinin yapld rnekler de phesiz mevcuttur. rnein Maxwell McCombs ve Donald L. Shaw Gndem Belirleme almalarnda etkisini aratrdklar medyay homojen bir alan olarak almam, ierikleri majr ve minr olmak zere ikiye ayrmtr. Bu ayrmn yaplmas snflandrma abasndan tr hali hazrda pozitivist olmakla beraber ayrmn deeri enformasyonun asli veya tali olmas- tamamen nesnel ltlerle yaplmtr. Asli konular televizyonda 45 saniye ve daha uzun sren, gazetede n sayfada balk olarak grlen, dergilerde bir stundan daha uzun olan haberler olarak tanmlanmtr (McCombs ve Shaw, 1994). Zaman, yer ve kelime says gibi nesnel olarak tanmlanabilecek parametreler zerinden yaplan bu ayrmda znel bir alan olan haberin ierii incelenmemitir. Bu alma izleyiciden nesnel veriler elde etmek zere anket sorularn kullanan almalar gibi ierik analizini nesnel erevelere yerletirerek pozitivist bir duru sergilemektedir. Pozitivist Metodoloji Temelinde Ulalan Sonular Pozitivist dncenin toplum laboratuarnda yapt deneylerde, olgulardan oluan doay bilme arzusunun temelinde doa zerinde iktidar kurma olduunu gz nnde bulundurduumuzda erken dnem kitle iletiim aralarnn sadece pozitivist yntemin kullanld almalar olmakla kalmayp bu dnceye ok iyi birer rnek tekil ettiini ne srebiliriz. Daha nce tarttmz zere bu almalar mali kaynaklarn sanayicilerden ve reklam irketlerinden almaktadr ve aratrmalar bireylerin bata tketim hakknda olmak zere tercihlerini saptamaya yneliktir. Bu durumda almalar sonucu bireylerin tketim alkanlklarn ve etkilendikleri olgular saptayan irketler bireyler zerinde iktidar kurabilme yetisini kazanrlar. Yani zetle neyden nasl etkilendiini bildikleri insanlar etkilemek eskisinden ok daha kolay olacaktr. Dolaysyla her eyden nce bu almalarn ulat

16

sonular iktidar olanakl klarak pozitivist dnce biiminin belirleyici arzusunu tatmin ettii iin pozitivisttir. Pozitivist metodolojinin bilimin teklii zelliini, yani tpk ampirik bilimlerde olduu gibi nesnel bilgiler toplamndan tmevarmsal olarak yasalar oluturduunu hatrlayacak olursak erken dnem kitle iletiim almalarnn sonular asndan neden pozitivist olduunu anlayabiliriz. Bu almalarkimi ya, snf cinsiyet gibi ayrmlar yapm olsa da- belirli bir blgede, belirli bir zaman dilimi ierisinde yaplm olmasna ramen sonular birer yasa niteliinde sunulmutur. Tpk McCombs ve Donald L. Shaw rnek olarak gsterdikleri 1959 genel seimlerinde yaplan almann sonucunun almann yapld blgedeki grme yaplan semenler renmitir deil semen renir ! olmas gibi bahsi geen almalar da sonularn mekansal ve zamansal ve dier- parametreleri gz ard ederek tarihsel kalclktaki yasalar gibi sunmutur. Bu almalarn sonucunda grlen bireyler insanlara, kullanlan aralar medyaya, bulunan sonular yasaya dntrlmtr. Sonu olarak, erken dnem kitle iletiim aratrmalar bulgularn yasa gibi sunarak yasaya dntrerek- pozitivist dncenin talep ettii bilimin teklii, nesnellii ve snanabilirlii zelliklerini salamaktadr. Ksaca, Amerikada ekillenen erken dnem kitle iletiim aratrmalar nesnel bir veri salamay taahht eden sorular, istatistiki olarak anlam olabilecek yntemleri ve yasaya dnen sonular ile aydnlanma dnemi rasyonalitesine dayanan pozitivist yntemin kullanld birer alma olarak ekillenmitir.

letiim almalarnda Kltr ve zleyici Kavramlar 17

Bu ksa yazda kltrel almalar gelenei ile ilikilendirilen almalar temelinde kltr ve izleyici kavramlar ayr balklar halinde tartlmaya allacaktr. Bu iki kavramn paradoksal olarak birbirini etkilediini gz nnde bulundurduumuzda bylesi bir ayrmn iki kavram arasndaki ilikisellii kraca ortadadr fakat bu satrlarn yazarnn konu hakkndaki snrl ve yeni artmaya balayan bilgisi nedeniyle bu ayrm tercihten ziyade zorunluluk sonucu ortaya kmaktadr. Kltrel almalar Geleneinde Kltr Amerikada balayan erken dnem kitle iletiim aratrmalarnda toplum medyann etkisine ak bireylerden oluan homojen bir kitle olarak ele alnmtr. Bu almalarn bir ksmnda kitle toplumu snf, ya, cinsiyet gibi ayrmlarla anlalmaya allm olsa da bu ayrmlarn sadece pozitivist bir bakla snflandrma -kategorize etme- amal yapldn, ayrmlar arasndaki ilikiselliin tartlmadn ne srebiliriz. Etki almalar olarak adlandrlan bu almalarn nesnel bilgi araynda olduunu gz nnde bulundurulduunda kltr gibi znel yarglara ihtiya duyacak bir tartma alann grmezden gelmi olmalar, hatta tek bilimsel bilgi kaynann nesnellik olmasndan tr kltr znelliinden yryecek bir tartmay anlaml -gerekli- bulmadklarn syleyebiliriz. Kltr kavramnn derinlemesine tartld ilk almalar Frankfurt Okulu ile balamaktadr. Marksist gelenee sahip kmakla birlikte Ortodoks Marksizme kar kan Frankfurt Okulu dnrleri, Marksizmi kendi eletirisini barndran bir dnce biimi olarak grm ve almalarn bu balamda srdrmtr. rfan Erdoann zetledii zere Frankfurt Okulu dnrleri akademik alanda, kitle kltrnn kmas ve poplerliin ticarilemesi standartlamas-; moda ve reklamcln, medyann, ksaca bilin endstrilerinin toplumda egemenlik kurmas zerinde durmulardr. Okul, kitlelerin bilin endstrisine direnmediini, bu kltrn kitleler zerinde kleletirici etkisini olduunu savunmaktadr. Ksaca Frankfurt Okulu kltr endstrilerinin rnlerinin ideolojik ieriklerini derinlemesine eletirmeyi ama edinmitir.1960lara kadar Frankfurt Okulu kapitalist kltr endstrisinin en gl eletiricisi olmutur (Erdoan, 1999), 1960larn ilk yarsnda ngiliz Kltr Aratrmalar, Frankfurt Okulu ile balayan kltr eletirisini farkl bir balamda tartmaya devam etmitir. Dougles Kellnern aktard zere bu almalar Frankfurt okulunun pasif izleyici nosyonunun

18

snrlarn, kendi dnceleri olan, kendi anlamlarn ve popleri yaratan aktif izleyici dncesiyle amlardr. (Kellner,2004). ngiliz Kltr Aratrmalar genel anlamyla 1964 ylnda Richard Hoggartn kurduu Birmingham ada Kltrel Aratrmalar Merkezinde gerekletirilen almalar tanmlamak iin kullanlr. Bu gelenek ierisinde yer alan dnrler eletirel teorisyenler olarak birbirinden farkl birbiriyle atan- teoriler sunmu olsalar da kltr tanmna getirdikleri anlamlandrmalar ve popler kltre atfettikleri deer balamnda Frankfurt Okulu ve davran gr karsnda bir arada konumlanmaktadrlar. Marksist olmakla birlikte, kltr kavramsallatrmasnda Ortodoks Marksizmin ekonomik indirgemeci tanmlandrmalarna kar kan dnrler zellikle Raymond Williams ve Stuart Hall- Antonio Gramscinin hegemonya kavramndan olduka etkilenmitir. Gramsciye gre hegemonya Ortodoks Marksizmde kavramsallatrld zere ynetici snfn tabi snfa uygulad bir zorlama deildir, hegemonya tabi snflar ynetmekle kalmayp ynlendirdii ve bir btn olarak toplumsal formasyon zerinde total bir toplumsal otorite uygulad zaman vardr (Arsan, 2009). Williams ve Hall Gramscinin hegemonya kuramn kltrlerin oullamas ve popler kltrn kitle kltrnn karsnda konumlandrlmas tartmalarnda kullanmlardr (ak Aydn, 2007). ngiliz Kltr Aratrmalarnn, kltr konusundaki dnsel almalara en byk katks popler kltr terimini yeniden ve olumlu bir temelde tartmasdr. Fakat bu gelenein yeniden rettii popler kltr kavramna gemeden nce kltr konusundaki tartmalara tanmlamalara- gz atmak faydal olabilir. ngiliz Kltrel Aratrmalarnn en nemli isimlerinden biri olan Raymond Williams, ngiliz Marksizmi geleneinde en zengin kltrel eletiri kaynaklarndan biridir. Edebiyata dayal bir gemii olan Williams ngilterede Marksist kltr ve edebiyat kuramnn ilikiselliiningelimesine nemli katklarda bulunmutur (alk,2009). Williams kltr kavramn toplum ve ekonominin ilikisellii temelinde anlamlandrmaya alr ve bu iki kavramn srekli etkileim iinde olduklarn savunur. Kltr terimini yazl eserleri inceledii -ilk nemli yapt olan- Culture and Society (Kltr ve Toplum) kitabnda 18. yzyldan balayarak toplumsal deiimlerin paralellinde geirdii deiimleri ve kazand farkl anlamlar tartr ve bu terimin ayn anda hem ikin hem de eletirel anlamlar barndrd sonucuna varr (Stevenson, 2008: 29 ve alk, 2009 ). Frankfurt Okulu tarafndan kltr endstrisi olarak anlan, yalnzca kapitalist kltre ve ona maruz kalan ii snfna olanak tanyan tanmlamaya 19

kar kan Williams, kltrn belli bir snfa ait olamayacan, herkese paylaldn savunur. Williams, dinamik ve atmal bir alan olarak kavramsallatrd kltrn ne olduunun asla tam olarak bilincine varlamayacan syler, Williamsa gre kltr anlamlarn, deerlerin ve aktivitelerin paylald bir ebekedir ve bilinli olarak oluturulmaz (Williamstan aktaran alk, 2009 ). Williams kltr kavramn derinlemesine tartt Kltr ve Toplum kitabnda snrlarna hibir zaman ulalamayacak olan kltr iin antropolojik ve sanatsal iki tanmn birletirildii yeni bir tanm nerir: kltr bir yaam tarz ve eletirel st merci gibi ileyebilen insan mkemmellii dncesidir (aktaran, Stevenson, 2008: 29). Kltr tanmlar aras okumay neren dier bir dnr ise Williamsn dncelerinden olduka etkilenmi olan ve Williams gibi kltrel almalar geleneinin nemli bir temsilcisi olan Stuart Halldur. Williams gibi Hall da kltrn belirlenmi, sabit bir tanmn yapmaktan saknr bunun yerine eski tanmlarn eletirerek kltr anlamlandrmaya alr. Halla gre kltr ne ticari tanmn anlatt gibi kltrel avanaklarn yanl bilin iinde olduu bir alandr ne de antropolojik tanmn anlatt gibi idealize edilen yaam biimleri anlamlarn karlar. Kltr, hakimiyet ve tahakkm ilikilerinin srekli olarak yeniden retildii, deiken ama ayn oranda direngen bir alandr (Halldan aktaran Apaydn, 2001). Popler kltr kavramna nem atfederek ve kitle kltr karsnda direnii salayacan savunarak tartmaya aan ilk dnr Williamsdr fakat Hall kltr kavramn byk oranda bu temelden okumutur. Halla gre kltr snf aidiyeti temelinde sabit ve deimez bir alan olarak anlamlandrlamaz, popler kltr ayn anda hem direnii hem iermeyi barndrmaktadr ve kltrel mcadele bu ikilii kabul etmekle mmkn olabilir (Apaydn, 2001). Popler kltr, kltrel almalar geleneinin baka bir temsilcisi olan John Fiske tarafndan da Hallun yaptna benzer, fakat daha iyimser bir ekilde tanmlanmaktadr. Fiske, iktidar ve direnii rnek verdii kot pantolonu giyme tketme- biimi zerinden tanmlar: sistemin rettii biimde giymek iktidara teslim olmaktr ama yrtk giymek kendine ait klmak, direnmek anlamn tar (aktaran alk, 2009). ngiliz Kltr aratrmalarnn balangcndan beri yksek kltr ve alak kltr arasndaki ayrm reddederek, ii snfna ait popler kltr bu kltr temelinde retilen ve tketilen rnleri eletirel bir perspektiften anlamlandrmaya almtr (Kellner, 2004). Popler kltr kavram Williams iin burjuva ideolojisine ve burjuva kltrne kar diren salayabilecek muhalif bir alandr, ii snfnn kltrel kodlarnn farkna varlmas ve 20

burjuva kltryle arasndaki hiyerarik ilikinin bozuma uratlmas mcadele iin en gerekli temeldir. Williamsn almalarnn ardndan popler kltr kavramn tartan Hall ise popler kltr kendi bana diren salayabilecek bir alan olarak yorumsamaz, Halla gre popler kltr ve burjuva kltr arasnda net ayrmlar olduunu sylemek olanakl deildir, her iki kltr de birbirinin iine szmtr ve daima birbiriyle atr, mcadele ise bu ikili atmann zemininde verilmelidir. John Fiske ise popler kltr ve burjuva kltrn daha girift bir temelde bulutuunu ne srer, Fiskeye gre ii snf burjuva kltr rnlerine yeni bir anlam, yeni bir ama ykleyerek tketmektedir ve bu noktadan sonra o rnler burjuva kltr rnleri deildir. Popler kltr bu yeni anlamlandrmalar dolaymnda her an yeniden retilir (Stevenson, 2008). Williamsn popler kltr burjuva kltr ayrm bir nevi siyaha kar diren gsteren beyaz tanmlarken, Hall iin siyah ve beyazn birbirinin iine szd gri snrlar vardr ve diren bu snrlarda aranmaldr, Fiske ise beyazn siyah srekli yeniden boyad, kendisine gre anlamlandrd gri bir alandan bahseder. Kltrel almalar Geleneinde zleyici Amerikada 1920li yllardan itibaren ekillenen erken dnem kitle iletiim aratrmalar, izleyiciyi, medyadan pasif bir biimde etkilenen, bu etkinin nesnel bir biimde llebilmesini olanakl klan bireyler olarak kurgulamtr. Bu dnemde yaplan almalarn temeli uyarc-tepki modeline dayanmaktadr ve bu almalar deien biimlerde, deien miktarlarda olmakla beraber izleyicinin daima etkilendiini savunmaktadr. Fakat bu almalarn homojen bir alan olduunu, tamamnn izleyiciyi etki altndaki pasif bireyler olarak kodladn sylemek yanl olacaktr. Metinlerin izleyici tarafndan aktif bir biimde tketildii eletirisi yine bu dnemle birlikte anlan Kullanmlar ve Doyumlar yaklamnda tartlmtr. Elihu Katz tarafndan balatlan tartmalarla ekillenen Kullanmlar ve Doyumlar yaklamna gre nemli olan medyann insana ne yapt deil insanlarn medya ile ne yaptdr (Yaylagl, 2010: 70). Yaklamn isminden yola karak izleyicileri medyadan sosyal ve psikolojik ihtiyalarn dorultusunda istedii biimde yararlanarak doyuma ulaan bireyler olarak kurguladn syleyebiliriz. Her ne kadar izleyiciye aktif bir rol bimi olsa da bu yaklam Erol Mutlunun dikkatimizi ektii gibi izleyici ve medya arasndaki etkileimsel ilikiyi terse evirmekten teye gidememitir (Mutlu, 1999: 88-99). stelik izleyicileri hibir etki altnda kalmayan, ihtiyalarn bilen ve aktif olarak kullanan rasyonel 21

bireyler olarak kurgulayarak etki modelinin dt hataya dmtr (Oskay, 1992: 155156). Erken dnem kitle iletiim aratrmalarnn en nemli paradigmas olan etki, 1960l yllarda ekillenmeye balayan kltrel almalar gelenei ile tartlmaya balanm ve izleyicinin konumu deiime uramtr. Kltrel almalar gelenei burjuva kltrnn ii snfna empoze edildii dncesine kar karak kltrn btn insanlar tarafndan paylaldn ne srm ve ii snfnn kltrn yani popler kltr deerli, incelenmesi gereken ve diren noktalar barndrabilen bir kltr olarak alglamtr. Frankfurt Okulu tarafndan savunulan ii snfnn medyada dayatlan burjuva kltrne maruz kald dncesinin yerini, bu snfn diren noktalarn ortaya karma abas almtr. Bu nedenle kltrel almalar gelenei asndan izleyici aratrmalar nemli bir yer tutmaktadr. Len Ang bu yaklam, bilinmeyen izleyiciyi bilir klma yani uzun yllar iletiim almalarnda tanmsz belirsiz bir kitle olarak alglanan insanlarn izleyiciye dntrlmesi abas olarak tanmlar ve izleyicinin sonsuz sayda deneyim ve pratikten oluan bir evren olduunu kabul etmenin nemini vurgular (Angden aktaran ak Aydn, 2007). Erken dnem kitle iletiim aralarnn aksine medya ve toplumun ilikiselliini dorudan ve nesnel olarak llebilir bir etki temelinde alglamamalar nedeniyle izleyici almalarnda, pozitivist metodolojinin rn olan anket, ksa grme gibi lm tekniklerinin yerini almlama almalar almtr. Dominique Pasquier, kltrel almalar geleneinin iletiim aratrmalarna yapt en nemli katklardan birinin almlama almalar, almlama almalarna katklarnn ise bir metnin kodlanm olduunu ve birbirinden farkl kodamlarnn mevcut olduunu nermeleri olduunu belirtmektedir (Aktaran ite ak Aydn, 2007). Pasquierin dikkatimizi ektii metnin kodlanm olmas ve birden fazla kodamn barndrmas tezi ilk defa Stuart Hall tarafndan ayn adl Kodlama Kodammakalesinde tartlmtr. Kltrel almalar geleneinde izleyici aratrmalar asndan Hallun makalesi byk oranda temel kaynak haline gelmi ve sonraki birok almann kodam srecini almlama yntemiyle allmasna yol amtr. Bu balamda kltrel almalar geleneinde izleyici konumlandrln anlamak bu konumlandrln deiimini tartabilmek- iin Hallun Kodlama- Kodam makalesini -kavramsallatrmasntartmak ve sonrasnda bu makaleyi snayan almlama almalarn anlamay denemek iyi bir yol olabilir.

22

Stuart Hall medya metinlerini ideolojik ve hegemonik bulmakla birlikte medyann etkisini dorudan ve snrlandrc bir etki olarak alglamaz. Halla gre medya metinlerinin alglan ierisinde kodlamay metinlerin tahakkm yapsn retecek ekilde oluturulmas- ve kodamn- metinlerin farkl kltrel kodlarla ykl bireyler tarafndan farkl alglanmasieren dinamik ve mcadeleci bir sre sonunda gereklemektedir. Hall, medyann toplumun tahakkm yapsn yeniden retmek amacnda olduu iin hegemonik ve ideolojik olarak tanmlar ve medyann en nemli amacnn statkoyu devam ettirmek olduunu bu ekilde kodlandn- savunur. Hall, medyann bu ideolojik alan retimini hamlede gerekletirdiini ne srer. ncelikle medya seerek temsil etmektedir. Yani medya toplumsal bilgiyi semeci bir ekilde dolama sokar, hem grsel ereveyi hem de dilsel yapy bu seme iini destekleyecek ekilde kurar bylelikle farkll, oulluu yanstt gibi bir izlenim vererek hakkaniyetli ve dengeli gibi grnr. Medyann kodlama srecinde ortaya kan ikinci ilevini Hall snflandrmak olarak tanmlar. Halla gre medya, dil ve grsel ereve temelinde normatif ve deerlendirmeci snflandrmalar yaparak meruluu ve sapknl retir. Medyann son ilevi ise rgtlemek, dzenlemek, bir araya getirmektir. Hall asl ideolojik alan snflandrlan bilginin bir araya getirilmesinde bulur. Uyumazln bir araya getirildii bu alanda nemli olan uyumazla debilmeyi olanakl klan bir birlik olduu fikridir (Hall, 1999). ndirgemeci olma riskini gze alarak, Hallun kavramsallatrd ideolojik medya kodlanm iin u rnei verebiliriz: bir televizyon kanal tarafsz olduunu savunduu bir siyaset programda tartlacak konuyu ve konuklar seerek, dil ve grsel ereve yardmyla -belirgin bir ekilde taraf tutmuyormu gibi grnse de normal ve sapkn snflandrarak sunduu iin zaten ideolojik olacaktr fakat bu program Hallun kavramsallatrd biimde ideolojik klan, bu tartmaya zemin salayan ulus-devletin gerekliliinin altnn izilmesi, statkonun devamnn salanmasdr. Popler kltrn burjuva kltryle uylam iinde olmadn, daima bir diren sergilediini savunan Hall, burjuva kltrne dorudan bir mdahalenin imkanszl dolaysyla mcadeleyi bu iki kltr arasndaki atmalarda, popler kltrn burjuva kltrne direndii noktalarda aramamz gerektiini savunur. Benzer bir durula medya metinlerinin ideolojik kodlanm srecine aktif olarak katlnamayaca iin mcadelenin, bu ideolojik olarak kodlanm metinleri ama uratan izleyicilerin diren noktalarnda aranmasn nerir. Bu balamda Hallun medya metinlerinin kodlanmndan ok kodam srecini tarttn, 23

sonrasnda bu kavramsallatrmay snayan almalarn da benzer bir yol izlediini syleyebiliriz. Medya metinlerinin tek bir anlam olmadn olamayacan- ne sren Hall, verilmeye allan dz anlamn yan sra metinlerin bir gsterge olan dil dolaymnda aktarlmalar nedeniyle yan anlamlar ierdiini savunur (Stevenson, 2008: 76). Tek bir anlam olmayan bu metinler farkl izleyiciler tarafndan farkl zmlenmektedir. Fakat Hall, her bir izleyici iin farkllaan tamamen znel okumalar kastetmemektedir, kodam srecini farkl okuma zerinden tanmlamaktadr. Halla gre izleyiciler ya metinleri sunulan iletinin tercih ettii anlam asndan okumaktadr egemen hegemonik okuma-, ya btnsel ereveyi kabul etse de iletiyi eliik anlamlandrmaktadr mzakereci okuma- ya da sunulan iletiye kar kmaktadr muhalif okuma-. (Stevenson, 2008: 77). zleyici kavramna ilikin aratrmalarn, tartmalarn ve kuramlarn kltrel almalar gelenei ile ilikilendirebileceimiz, dier bir isim ise Hallun kodlama- kodam makalesinden etkilenen ve bu kuramsallatrmay tartan John Fiskedir. Fiske, popler kltrn direngenliine Halldan daha fazla inanmakta, nem atfetmektedir. Popler kltrn iinde metalatrlm rnlerin bile farkl kullanmlar yoluyla birer direni sembol haline dnebileceini (alk,2009) ne srerek medyadan metalatrlarak akratlan iletilerin her daim direnile karlaacan belirtir. Bu balamda her ne kadar Hallun kodlama-kodam kavramsallatrmasndan etkilenmi olsa da kodam srecinde Hallla ayn fikirde deildir. Fiske, Hallun egemen hegemonik okuma olarak tanmlad, iletinin verildii biimde algland bir okuma biiminin imkanszln vurgular. Stevenson, Fiskenin egemen okuma nosyonunu eletirmesini onun zayfn okuma srelerinin her daim dorudan denetim stratejilerini bertaraf eder saptamasyla ilikilendirir. Fiskeye -ve almalarndan etkilendii De Certauya- gre modernitenin temel paradoksu, rettii enformasyon arttka bu enformasyona ilikin farkl yorumlara daha az hakim olabilmesidir (Stevenson, 2008:155). Sonu olarak Fiske, medyadan aktarlan metinlerin izleyici tarafndan her daim eletirel mzakereci veya muhalif- okunduunu savunur ve bu okumay ierisinde iki tr hazz barndran sosyalist bir haz teorisi zerinden tanmlar. Bahsi geen hazlarn ilki, iktidara muhalif anlam retiminin verdii haz ikincisi ise bizzat retici olmann verdii hazdr (Stevenson, 2008: 156).

24

Kltrel almalar gelenei erevesinde izleyiciye ynelik almlama aratrmalar byk oranda Hallun Kodlama-Kodam kavramsallatrmas temelinde bu kavramsallatrmay kullanarak, snayarak, eletirerek- gerekletirilmitir. Bu balamda yaplan balca saha almalar David Morley tarafndan rgtlenen Nationwide ve Family Television aratrmalardr. Morley ve arkadalar tarafndan yrtlen Nationwide almas, Hallun KodlamaKodam makalesinin popler bir program olan Nationwidea uygulanmasn iermektedir. Morley ve arkadalar birbirinden kltrel olarak farkl iki gruba Nationwide programnn iki blmn izletmi ve sonrasnda znelerle gruplar halinde grmeler- almlama almalaryapmlardr (Stevenson,2008:136). almann sonucunda Morley, Kodlama- Kodam kavramsallatrmasnn belli noktalarda eksik kaldn ne srmtr. Morleye gre egemen okuma tanm beraberinde iletinin gndericisi tarafndan tamamen bilinli bir ekilde kodland fikrini dourmaktadr, oysa sabit bir anlamdan bahsetmek imkanl deildir, nk izleme deneyiminde anlam srekli yeniden retilmektedir. Dahas kodam kavram izleyicinin metni daima bilinli ve dikkatli bir ekilde tkettii dncesini uyandrmaktadr, oysa televizyonu seyrediyor olmak btn dikkati bu aktiviteye verme anlamn tamaz. Son olarak metnin yelenen bir anlam tamasnn mmkn olmad, birden fazla kapatlm anlam ieren metinlerde pembe dizi rneinde olduu gibi- kodlama srecini anlamlandrmak glemektedir (Stevenson, 2008: 137). Sonu olarak Morleye gre kodlama-kodam sreci Hallun kavramsallatrd gibi anlamn tand bir sre deildir, aksine anlam her kltrel kimlik altnda farkl balamlarda retilmektedir zleyici aratrmalarnda tartlmas gereken anlam retimiyle kltrel arka plan (ya, snf cinsiyet) arasndaki ilikiselliktir. (John Storeyden aktaran alk). Morleyin dier bir alan aratrmas ise Nationwideda karlat yapay ortam sorununu zd Family Television adl almasdr. Family Television almasnda grmecilerin evlerine giden Morley, televizyon izleme etkinliinde toplumsal cinsiyet ilikilerinin snf ilikilerinden daha belirgin bir etken olduu sonucuna varmtr. Morley, televizyon izleyen erkeklerin bu ii daha gnlden, kadnlarn ise ev ii sorumluluklar nedeniyle sululuk iinde yaptklarn, grece dikkatsiz izlemelerine ramen kadnlarn bu konu hakknda konumaya daha hevesli olduklarn belirtmektedir. Sonu olarak Morley ev iindeki eitsiz cinsiyet ilikilerinin kodam zerinde tartmasz etkisi olduunu savunmaktadr (Stevenson,2008: 139142). Morleyin almas kltrel almalar geleneinin toplumsal cinsiyet eitsizliini grmesi asndan nemli giriim olmakla beraber feminist teori asndan yeni bir ey 25

sylememektedir. Kadnlarn yaad maruz brakld- en gl hissiyatn haz almaktan duyulan sululuk olduu, ev ii alann kadnn zaman ve mekan snrlarn aan i alan olduu feminist literatrn 19. yzyln sonlarndan beri tartt sorunlardr. Morleyin almasnn yalnzca izleklerini okuyan bir feministin bu karmlar tahmin etmesi hi g olmayacaktr. Kltrel almalar gelenei ile ilikilendirebileceimiz son alma, Morleyden ok daha ciddi ve eletirel bir biimde toplumsal cinsiyetin televizyon izleme etkinlii ile ilikisini tartan Ien Angn Dallas dizisi zerine yapt almadr. Ang, Dallas isimli almasnda Hollandada bir kadn dergisine verdii ilan yoluyla ulat, Dallas dizisini takip eden kadn izleyicilerin bu diziyi izleme alkanlklar ve dizideki karakterlerle kurduklar zdelemeleri anlamaya alr (Stevenson, 2008: 173). Ang, verdii ilanda kendisinin bu diziyi izlemeyi sevdiini belirterek aratrmac- grmeci arasndaki hiyerarik ilikiyi krmaya almtr. nemsiz hazlarn yorumsanmasn ciddiye alan Ang, Morley ve Fiskeyle (Stevenson, 2008:173) olduu kadar, kadnlara ait, kadnlarla anlan, sahiplenilen, sahiplenilmekte tereddt duyulan duygularn, ifade biimlerinin ve davranlarn nemsenmesini savunan kltrel feminizm geleneiyle de paralel bir duru sergilemektedir. Ang almasnn sonucunda kadnlarn diziyi duygusal adan gereki bulmasn yadrgamayarak ki dizi en ok gereki olmamakla eletirilmektedir- dizinin ataerkil ideolojiye uygun olarak cinsiyetlendirilmi karakterlerinin bu gerekilik duygusunu yarattn ne srmtr. Ang almasnn sonucunda kefettii dier bir ilikilenme biimi olan ironiyi ise metinle aralarnda toplumsal bir mesafe olan kadnlarn metinden aldklar hazz korumak adna gelitirdikleri bir savunma biimi olarak yorumlar (Stevenson, 2008:174). Angn almas kadnlarn medyada kurgulanan kadnlarla zdelemesini incelemesinden ok, kadn hazlarn tartmaya, deerli klmaya alt iin kymetlidir. Fakat zelde Dallas genelde pembe dizileri izleme hazznn nemsiz olduu n kabul bu programlarn kadnlar izledii iin nemsiz grlebiliyor olma ihtimalini gz ard eder. Sonu olarak 1960 ve sonrasnda iletiim almalarnda nemli tartmalar ortaya atan kltrel almalar gelenei yllar boyu sren pasif izleyici nosyonunu eletirerek, anlam reten aktif izleyici nermesini gelitirmitir. zleyici eksenli almalarn mihenk ta Stuart Hall tarafndan kuramsallatrlan kodlama-kodam sreci olmutur. almasnda Hall, direngen olduundan emin olduu popler kltr tketicilerine reticilerine- burjuva 26

ideolojisine yenilmek, verilen anlam olduu gibi kabul etmek iin alan brakrken Fiske byle bir alann imkanszln vurgular ve her metnin mutlaka direnle karlaacan savunur. Kltrel almalar geleneinin iletiim almalarna katks aktif izleyici nermesi kadar belki daha fazla- bu aktiflii kavramsallatrabilmek iin almlama almalar yapmasdr. Uzun yllar pozitivist dnceyle uyum ierisinde yaplan izleyici aratrmalarnn ya ya da ikiliine dayandn, kesin, sabit ve rasyonel cevaplar aradn ve bunun Angn deyimiyle fiili toplumsal pratikleri eyletirme sonucunu dourduunu dnrsek, kltrel gelenein hem hem birleimine yani elikiye, kararszla, tutarszla olanak tanyan alan almalar toplumsal pratiklerin eyleemeyecek denli karmak olduunu ortaya karmaktadr. stelik belki de diren elikinin ta kendisindedir.

27

Kaynaka Alatl, Alev (2004). Dnyay Okumak. Konferansta Sunulan Bildiri. Ankara, Bilkent
http://www.alevalatli.com/menu.asp?sayfa=makale&v=KONFERANSLAR&kat=36 internet adresinden 06.01.2011 tarihinde edinilmitir.

Apaydn, Gken Erturul (2001). Popler Kltr ve ktidar Sorunu. Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi.
http://www.daplatform.com/images/populer%20kultur%20ve%20iktidar%20sorunu.pdf internet adresinden 10.01.2001 tarihinde edinilmitir.

Arsan, Esra(2009). Medya-G-deoloji Ekseninde Merve Kavak Haberlerinin ki Farkl Sunumu http://www.scribd.com/doc/19305055/-Medyagucideoloji- internet adresinden 09.01.2011 tarihinde
edinilmitir.

Bal, Mazhar (2002). Klasik Fizik lkeleri Balamnda Modern Bilincin ve ktidarn mkanlar: zgrlk ve Yetkinlik. Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. C.4, S.3, s.3357. alk, Mrvet (2009). letiim Kuramlarnda Hedef Kitle Konumlandrlmalarnn Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, Ankara. Donovan, Josephine (2007). Feminist Teori, ev: Bora, Aksu; Aduk, Meltem; Saylan, Fevziye. stanbul: letiim Erdoan, rfan; Alemdar, Korkmaz (2005). teki Kuram: Kitle letiim Kuram ve Aratrmalarnn Tarihsel ve Eletirel Bir Deerlendirilmesi. Ankara: Erk. Erdoan, rfan (1998). Gerbnerin Ekme Tezi ve Anlatt ykler zerine Bir Deerlendirme Kltr ve letiim C.1, S.2, s. 149-180. Erdoan, rfan (1999). Popler Kltr: Kltr Alannda Egemenlik ve Mcadele
http://www.daplatform.com/images/populer%20kultur%20ve%20iktidar%20sorunu.pdf 10.01.2011 tarihinde edinilmitir. internet adresinden

Erdoan, rfan (2010) Lazarsfeld ve Columbia Okulu

http://www.irfanerdogan.com/makaleler4/lazarsfeld.pdf internet adresinden 08.01.2011 tarihinde edinilmitir.

Gitlin, Todd (2008). Medya Sosyolojisi: Egemen Paradigma iinde letiim almalarnda Krlmalar ve Uzlamalar, Der: elenk, Sevilay Krlmalar. Ankara : De ki. Hall, Stuart (1999). Kltr Medya ve deolojik Etki. inde Medya ktidar deoloji, Der: Mehmet Kk. Ankara: Ark. Hobsbawm, Eric (1994). Barbarlk: Bir Kullanma Klavuzu. Birikim. S.66, s. 60-69. Kellner, Dauglas (2004) Kltrel Aratrmalar ve Sosyal Teori: Eletirel Bir Mdahale ev: nsal Kker, Levent (2008). ki Farkl Siyaset: Bilgi Teorisi- Siyaset Bilimi likileri Asndan Pozitivizm ve Eletirel Teori. Ankara: Dipnot.

28

Lazar, Judith (2001). letiim Bilimi. Ankara: Vadi. McCombs, Maxwell; Donald, Shaw(1994). Kitle letiim Aralarnn Gnden Oluturma levi ev. A. Altun. letiim C.1, S.2, s.259270. McNeil, William (2004). Dnya Tarihi, ev: enel, Alaeddin. Ankara: mge Mutlu, Erol (1999).Televizyon ve Toplum. Ankara: TRT. Oskay, nsal (1992). Kitle Haberlemesi Teorilerine Giri. stanbul: Der. Ozansoy, Cneyt (1998). Bilimde Deer Sorunu ve Pozitivizm likisi zerine Baz Gzlemler. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi. C.47,S.1, s.37-48. zn, Nijat (1995). Yutta Kane. Ankara: Bilgi. Ronan, Colin (2005). Bilim Tarihi : Dnya Kltrlerinde Bilimin Tarihi ve Gelimesi, ev: hsanolu, Ekmelettin ve Gnergun, Feza. Ankara: Tbitak. Serarslan, Meral (1993). Radyo Televizyon Dzeninde Deiimler Araylar ve Trkiye, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, stanbul. Stevenson, Nick (2008). Medya Kltrleri: Sosyal Teori ve Kitle letiimi, ev: Orhon, Gze; Aksoy, Bar Engin. Ankara: topya. Swingewood, Alan (2010). Sosyolojik Dncenin Ksa Tarihi, ev: Aknhay, Osman. stanbul: Agora. ak Aydn, Oya (2007). Almlama Aratrmalar ve Kltrel almalar Geleneinin Katks. stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi C.6, S.11, s. 119131. Yaylagl, Levent (2010). Kitle letiim Kuramlar : Egemen ve Eletirel Yaklamlar . Ankara: Dipnot.

29