T. C.

KLTR VE TURizM BAKANllGI

ESKi ESERLER VE MZELER GENEL MDRLG
Viii.
K A Z SONULARI
TOPLANTISI
i
ANKARA - 2630 MAYIS 1986
Not: Bildiriler ve gre


Sayfa
Berna ALPAGUT
(Bursa) Ky - 1985 1
YALiNKAYA
1985 Karain , 21
Jacques CAUVIN, Olivier AURENCHE
Les Foujlles 1985 A Cafer Hyk 39
Halet AMBEL, Robert.T. Mehmet ZDOGAN,
Wu1f
1985 ayn 51
Alba PALMIERI
The 1985 Campaign At Arslantepe. Malatya 67
'Refik DURU
Kuruay 1985 75
Altan
Van-Dilkaya 1985 81
Ufuk EsiN, HARMANKAYA
1985 (Malatya Ky) Kurtarma 95
Manfred R. BEHM-BLANCKE
Die Ausgrabungen Auf Dem Hassek Hyk Jahre 1985 ...... 139
nder
1985 ,. 149
A. Muhibbe DARGA
1985 Sezonu 157

1985 173
Veli SEviN, Zafer
1985 181
David H. FRENCH
Tille ..
Edibe UZUNOGLU
Malatya. - 1985 ...
Tahsin ZG
1985 Kltepe - ..
NEVE
1985 Mevsiminin .
ERKANAL
Panaztepe 1985 .
Manfred KORFMANN
- :Y -ve - 11985 n Raporu ..
Nurettin
1985 Harran ve Restorasyon
Nimet ZG
1985 Olan Samsat ......
Afif ERZEN
1985 .
Halet AMBEL, M. Akif Serge SADLER
Karatepe - ve Domuztepe :1985 .
Machteld J.
Recording Of "'ilaH Paintings ..
Kenan T.
Aphrodisias 1985 .
Crawford H. GREENEWALT Jr.
Sardis j: Archaeological Research in 1985 ..
,
Sayfa
205
213
231
233
253
263
273
297
305
329
345
349
381
(BURSA) - KY KAZISI - 1985
Berna ALPAGUY'"
Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr-
ve A.. Dil ve Tarih - Fakltesi finanse edilen
Bursa ili - ilesi - Ky Paleoantropolojik ka-
n. sezonu, 1/7/1986-12/8/1986 tarihleri '.
temsilcisi Mersin Tanses
ekibinde; Dr. Andrews, Dr. Mar-
tin, Ayhan Ersoy, Ahmet Demirrs, Levent
Levent Sevik, ve Lisansst M.T.A. Tarihi
Mzesi Songl Alparslan yer
Prof. Dr. Erol ve Do. Dr. Kayan
jeomorfolojik saptamak zere bir evre
2.
KY
ky, Anadolu/da, Bursa ilinin 68 -km. gney-
ve ilesine 12 km. 1/25.000 'l-
ekli jeolojik haritada i 20 yer alan Neojen sedi
Gnen gneyinde ince bir halinde uzanmakta-
ve havzaya Mivosen dnemde Havza akarsu-
lar depositlerden ve fo-
silli vadi benzeri depresyonun en derin yerinde bulunmakta-
'. Blgenin jeomorfolojik Prof. Dr. O. Erol ha-
Havzada fosil ieren bu sedimanlar. bir erezyon yzeyi
grnmnde olup, yer yer Kuaterner depasitleriyle de
(*) Do. Dr. Berna ALPAGUT A. . Dil ve Tarih - Fakltesi Paleoantro-
poloji yesi - ANKARA .
(l) Verilen bu Dr. N. Eski Eser-
ler ve Mzeler Genel
(2) Lokalitemizde evre nedeniyle hocam Prof.
Dr. Erol ve Do. Dr. hhan Kayan'a gzlemleri
ve iin sonsuz
(3) O. Erol, 1985.
1
olan fosil kynn
daki camiden hava ile 875 m. ky
yolunundnemecinde ve Boynuzdere zerindeki su
sunda, deniz seviyesinden 300 m. yksekliktedir.
Toplam 42. 60 m. ve 2 - 4 m. yola para-
lel olarak kuzey - gney i tusunda uzanan fosil ya gney-
ucu zamanda birerezyon ile te yandan kuzey
eski bir Yatak kuzeye y-
nelmektedir.
Fosi1 iyi gsteren granit, kuartz ve
Paleozoik mermerleriyle i taraftan iin; bu matamadik ki-
re zengin kalsiyumkarbonat ve
de kemiklerin ve iyi bir ortam

ve olan Jeolojik etdlerinde
yresi sadece Paleozoik merrncrleriyle temsil edilmekte 01up4,
fos il lokalitenin etd (stratigrafik)
985 SEZONU ALAN
ncesi olarak, 1983
fosil haritalama en kuzey nokta (O)
olarak ve 1- 9 ieren niteler 50
cm. konturda A,B,C, ve D alt nite tabakala-
ve bulunmaya
Bitki lde bu 1984 i.
sezonunda da devam ve kuzey haritaya aktarrl-

Bu sonunda, 1985 sedimanm l/lDO lekte to-
pografik tam olarak ve hari taya (Plan - I).
P - I
i. sezonunda fakat tamamlanamayan P - i
1985 sezonunda devam edilerek, toprak rts tamamen kal-
ve havuzda ve eleme sonucunda memeli fosil
ve 7 adet Envanterlenen bu
198'4 ile birlikte
p. i alt kalkerli silt niteye olup, temiz-
lik alan
(4) S., . 1980.
2
P - II
Bu sezonda, Ama - i (Trench - 1) 'in gney yeni bir
2m x Sm. - 10 metrekarelik bu 1 metre-
karelik 9 plankareye blnerek A ve B kolonunda; Al, A2, A3, A4, AS ve
Bl, B2,BJ, B4 (Plan: 2).
ok dikkatli ve bir tempoda yrtlen
fosillerin alabilmek iin, tek bir ykseklik referans nok-
gre her plankareye referans Bu-
nun nedeni ise, yamata Bu referans
A3-nem.; B3 - 60cm.; A4-lOScm.; B4 - 67cm.; ve AS -164cm. olarak or-
tak gre
Toprak rtsnn ilk sonra, Al, A2, A3 ve Bl, B2, B3
karelerinde diagonalolarak uzanan :bir zaman toprak dolgusunu
(Plan; 3) ama bu dolgu kanalda herhangi bir Iosil
Her plankarede bir
A3 ve B3 Plankareleri
Bu plankarelerde st kalkerli silt l Ocm. ka-
erisene kadar hibir fosile fakat derinlik
a fosil konsantrasyonu da artmaya - gri kum nite-
sinin kadar bu devam st kalkerli silt tabaka-
kemik zerinde kahverengi kk noktalar ve bitki
kklerinin izlere olup, kemik r-
me durumunda ele biimde ve ufak boyutta bulunan
kemik iinde horizontul dururnda 40_ 15 (derece)
meyil ile Ele geen kemiklerili
koordirratlan ve orientation olarak ve envanterlendi.
Taphonornic gzlemlere gre (fosillerin gmlme kurallart ), st kalker-
li silt nitesinde fosillerin grnlme biiminde
bir kural elde
Bu karelerde ok az
olup, buna ve
etmektedir.
A4 ve B4 Plankareleri
rnekleri ele
kemik
Bu kareler alt ni-
telerin st takibederek devam Alttaki kum
nitesinin alt niteleri olan ince kum, iri kum, ve kum ta-
olup, buradaki
3
fosillerin hangi alt nitede daha ok saptamak ve sedi-
teki yaparken bu sonuca gre hareket etmek
ve fosilleri daha iyi ele geirmek
Alt nitelerdeki fosillerin gre; ince kumda az fosil;
iri kumda ve ok fosil; da ama ok fosil ve - ince
kumda ise kk ve byk boyutta memeli hayvan fosllleri

Alt nitelerde llen fosillerin hibir or-
tak ki bu da bize, kelme
Akarsularda mal-
zemeler - fosiller - byle bir dzensizlik iinde
- gri kum nitenin. alt kalkerli silt nitesi ile kontak yeri
bu plankarelerde ortaya
P - II. Profili (TRENCH - i gney kesiti)
P - II kuzey profilinde daha nce nite
ve alt niteleri (Plan: 4). Profilin
14 adet sediman petrografik tane boyutu ana-
lizi zere laboratuvara
ana nitesinden biri olan st kalkerli st nitesi,
alt kalkerli silt nitesine benzemekle birlikte aradaki fark sementasyon-
Olduka sert olan silt, kalkelf nodUdr.
- gri kum nitesi fosil ana horizonudur ve
ierir. Burada saptanan alt nite; - ince kum, iri kum ve kum
adeseler) -yataklanma gsterrnez ve yatay - ynlerde
renk gzlenir. Bu tane boyuta olup, iri kum-
da renk, ince kurnda ise koyu renk izlenmektedir. nitenin
kelme ve nem bu sonucu

adeselerin vertikal olarak etmesi, sedimanda ani
bir sonucu ve alttaki silt matrixin iyice
bu adeselerin neden
Koyu renkli kurnda olan kemik kimyasal
bozunma daha olup, nem yksek ile
Yine kemiklerde fiziksel ok tberkllerinde
grlen gibi veriler bize fosillerin. ya-
bir tempoda gs-
termektedir. Kemiklerde grlen kimyasal olabilmesi iin
4
de sediman bir mddet sona
erince, zerinde byyen bitkilerin kklerinin ve teki at-
laklara kalkerli siltin ince kalker damarlar
En alttaki nitemiz olan alt kalkerli silt - st niteler gibi - dz-
gn bir ve ince siltten
ve oka kalker iermektedir. Saf beyaz olan bu kal-
ker, silt ile ve gzenekli bize
bu nitenin dekalsifikasyona gstermektedir. Byk bir ola-
kalkerin hemen kelmesinden sonra nite ve dekalsi-
fikasyon
p - II bu profil kesitinden elde bilgiler ya
fikirlerortaya ki, ya-
evreden zengin kalkerli alanlardan, s-
rklemesiyle ve kemik boyuttaki kum ve
taneleri ve
Bu nedenle biz, fosillerin ana
mevkiiden daha
AMA.I (TRENCH-l)
1984 bu kuzeyduvarmda devam edi-
lerek, retilen sedimanlardan havuzda ve eleme yoluyla fosiller

T - 1 olarak bu 1 metre-
karelik 9 plankare ve numara-
(PUm: 5). rastlanan ok ince kum
hi fosil ve bu duruma yata-
hibir blmnde
Z - 2 plankaresinde ok de
Tabandaki dzensiz ukurlarda. alt kalkerli silt
ve bu ani kntler sonucunda meydana
fasillerinde bu esnada buralarda Burada
kum nitesi ile fosiller byk lensler grlmektedir.
AMA-V (TRENCH-V)
P - II gneyinde, 1 metre ve' 3 metre de-
yeni bir amaya Byk memeli hayvanfosifleri-
nin - gri kum nitesi olduka zengin bulgular 'Ver-
Primat fosilleri ise sadece 8 adet ele olup,
gelecek bu amaya gney ynnde devam edilecektir.
5
TOPLANANRNEKLER
Fosi1 evre kayalardan kalsiyum karbonat zen-
gin oranda ok iyi durumda ele
Fosil taraftan evreleyen bu ana kayalardan rnek-
kesit petrografik analiz
Bu rnekler ilk gzlemlere gre :
200m. ykseldikte - Gl mevkiinden kalker konkresyonu,
200m. - G2 shale,
2S0m. - G3 Kayast mevkiinden kristalize
300m. - G4 mevkiinden gnays,
4OOm. - GS mevkiinden merrner,
SOOm. - G6 mevkiinden
sOOm. - G7 mevkiinden, mermer,
S50m. - G8 mevkiinden mikali
te yandan, fosil P - II profil kesitinden
14 adet sediman de, partikl analizi zere Iab 0-
ratuvara
985 - SEZONU BULUNTULARI
Henz yeryznde grlmeye nc je-
olojik devir (Tersiyer) de -gnmzden eskiye 24 ile S milyon
geen dnem Miyosen de - Asya, Afrika ve
bugnden ok idi. Afrika, Asya ve Avrupa'dan
Tetis denizi ile Jeolojik verilere gre; gnmzden 18 milyon
nce sonucu, Afrika ile
da bir ka kara kprs Bu kprler hayvan
glerini primatlardan may-
munlar (kuyruklu ve kuyruksuz), ve kemirgenler, etyiyiciler v.b. hayvan
Avrazya'ya getiler.
Bu hareketleri iklim ile birlikte oldu ve Orta - Ge
Miyosen dnemde kuyruksuz byk may-
munlar, nemli koruluk, otluk gibi ekolojik ortamlarda
gsterdiler. Bu evre Miyosen kuy-
ruksuz byk fosil ile birlikte bulunan fauna-
dan ve paleoekolojik verilerden
kalan teki memeli hayvan 'rne-
atlar, anteloplar gibi hayvanlar, ekolojik ortama uyum
layarak, otyiyici grubu Bu hayvan ait ve uzun
6
bacak kemiklerinin fosil biimleri deliller or-
taya
Gnmzden 14- 12 milyon ncesine - Orta - st Miyo-
sen - tarihleneri ky fosil lokalitemizin memeli hayvan
100 adet primat fosil iermektedir 5. (D) nok-
Alman Prof. Tobien ilk kesitte bu-
lunan bu primat zengin fauna
da ele
Anadolu primat fosllleri ieren lokalite ok
olup, bunlar; Sinap 6 ve 7 lokaliteleridir .ve primat-
kronolojik olarak daha gentir. fosilleri, Anadolu'nun
fosil primat tablosuna eklenen yeni bir 198'5
Sezonunda toplanan pr'imat tablodan da gibi; (Tab-
lo: i) 160 adet olup; 1977, 1983, 1984 verileriyle birlikte 339'a yk-
160 adet eksik ve
mevcuttur ve restorasyonu son-
ra deterrninasyonu
taksonornlk statsn kesin belirleyebilmek
iin, greli boyut analizi Bu istatistiksel sonu-
lar ancak gvenirlilik
lik elimizdeki fosil primat ilk paralel olarak
lendirmekteyiz; ki, kk boyutta danrnekler bilinen
8 fosili ile; byk boyutta olan ise Viyana Mi-
yosen fosillerinden Sivapithecus darwini 9 ile
Iokalitesinin bittikten sonra, tm primat
zerinde uygulanacak olan biyometrik boyut analizleri ve morfolojik kri-
terler, bize belirlenmesinde yn verecektir.
lar'dan bu fosil memeli hayvanlar ailesi; suidae, bovidae,
giraffidae, ursidae, felidae, rhinocerotidae, anchiterium, probocidae ve
Miyosen'in mikro - memeli fosilleri, paleontologlar incelenmek
zere ilgili
Mikro - memeli fauna, ince kum nitesinde zel
olarak ift fonksiyonlu deklerde kurutulduk-
tan btn halinde Bu amala; - kum nitesin-
(5) Andrews, P., Tobien. H. 1977
(6) Ozansoy, 1957, 1001, 1965, 1970; Andrews, Tekikaya, 1980
(7) Tekkaya. 1974; Andrews, Tekkaya, 1976.
(8) 1974
(9) Abel, 1902; Lewis 1934; Andrews, Tobien, 1977.
7
den 32 rnek, ince kumdan 78, iri kumdan 28, st kalkerli silt nitesin-
den 18 ve nitesinden 9 rnek toplam 165 sediman rne-
analiz iin laboratuvara
ait tm bu rnek fosillerin bit-
tikten sonra, Anadolu paleoekolojik
derinlemesine bilgi sahibi
Bugn iin dnyada bilinen Miyosen primat lokalitelerinin
gn getike Avrupa, Afrika ve Asya ve teki me-
meli hayvan filogenetik (atasal) kurabilme-
miz - Anadolu konumu ge-
denli nemli bir kez daha vurgulamak yerinde olacak-
Gelecek devam etmesi planlanan 1985 sezonu ka-

KAYNAKA
Alpagut, B. 1984. Ky - 1983. II.
16- 20/Nisan/1984. s. 233 - 245. T. C. Kltr ve Turizm
Eski Eserler ve Muzeler Genel Ankara.
Atpagut, B. 1985. Ky - 1984. VII. Ankara
20 - 24 1985. T. C. Kltr ve Turizm Eski Eserler ve M-
zeler Genel Ankara. s. 1 - 16.
Andrews, Toblen, 1977. New miocene in Turkey with eviderice on the origin o;
Ramapithecus and Sivapithecus. Nature; vol. 268, no. 5622 pp. 699 -701.
Andrews, Tekkaya, 1976. Ramapithecus in Kenya and Turkey. Union Inter des
sciences Prehistoriques et Protohistortques. IX. e congres, Nice. pp. 26
France.
Andrews, Tekkaya, 1980. A. revision of the Turkish miocene hominoid Sivapithecus
Meteai. Palaeontology, vol. 23, part London.
Erol, 1985. - Ky memeli hayvan fosil yataklan
[eololi ve jeomorfolojisi bir n not; 8 sayfa, 1 harita,I
profil kesit, Ankara. 1986.
Ozansoy, F. 1957. Faunes des mammiferes du Tertiare de Turquie et leurs revisions
stratigraphique, Bull. 'Min. Res. Explor. Inst. Ankara, 49, 29 - 48
Ozansoy, F. 1961. Ankara blgesi fauna teakubu etdnn MTA
Derg. no. 56, Ankara.
Ozansoy, F. 1965. Etudes des gisements continen taux et des mammiferes du Cenezoi-
quede Turqule, Mem. Soc, Geol. France, Mem. no. 100, p. 89. Paris.
Ozansoy, F. 1970. karakterli Trkiye pliosen fosil pongidesi Ankarapithecus
Meteai, TTK. Blt. cilt XXXIV, 133, Ankara.
Sickenberg, Becker - Platen, H. 1975. Die Gliederung des hheren Jungertlar
und Altquartars in der Trket nach Vertebraten und ihra Bedeutung fr
die internationale Neogen - Stratigraphie. Geol. Jahrbuch, B, 15, 1 - 167,

Tekkaya, 1974. Anadolu'da Tertoniyen yeni bir Anthropoid (Primata Mam-
malia) tr. MTA Derg. 83, pp. 194- 210.
S., . 1980. (Bursa) ve jeolojisi
Ml'A Enstits, Ankara.
8
BURSA- KY YERi TopoGRAFiK
SiTE PLAN- 1985 J
LCEK 1/100
....



D"""-''-
[i'i'J ""_0,
6 ...."1...... 1
E],..,,;_.
8--'"
li;]] 0......_ ... ,

,
"
Plan: 1 - (11100) lekten
9
1985 - pn- ALANI (EXCAVATION PLAN OF P.ll)
B
o 0
0
1 Alt ve st kalkerli silt
O O o
A
o
o o
o
o
o
o
:z

A3
. f
o
Plan: 2
10

[2]
.....
o. c.
: .. ", "

ince kum
Fine sana
iri kum.
Caarse sana
ve kum
Gravel and qravelly
sands
LAR- 1985 P-II (EXCAVATION PLAN OF P-LL
ALANI
....
OS
gri kum
6reenish grey sond
Kontur - LO cm.
Conlour- LOcm.
rC;O:OT st kalkeri i silt
Upper colcoreous silI
D
:
. : ".". '.

B
\)
o il
O
()
cl
O
o ()
O

o
o
';)
II
C


Q
o
()
()
O
o O.
o
o
o


cl
O
o

cl
O

II
o
)


100
100 A
o o O
O D


O
o
O
()
2
D

cl O

O.--------... ....
Plan, 3
11
.
.
.
.
N
T
R
E
N
C
H
-
i
G
U
N
E
Y
K
E
S
I
T
I

-
1
9
8
5
5
4
7
5
4
5
0
i
r
i
k
u
m
(
C
o
o
r
s
e
s
o
n
d
s
)
i
n
c
e
k
u
m
(
F
i
n
e
s
o
n
d
s
J

(
G
r
a
v
e
l
s
)

s
t
v
e
A
l
t
k
a
l
k
e
r
l
i
s
i
l
t

c
g
7
1
o
r
e
o
u
s
s
l
l
l
J
K
a
l
k
e
r

(
C
o
/
c
o
r
e
o
u
s
i
n
/
r
u
s
/
o
f
i
s
)
4
2
5
A
5
o
2
5
c
m
.
'
=
=
=
=
'

E
B
I
1
W
P
':
I

4
0
0
3
7
5
.
\
:
o

0
0
0
O
O
O
O
O
O
O
C
O
O
O
O
l
o
O
O
0
0
O
O
O
O
O

O
O
O
o
4
3
&
0
3
2
5
3
0
0
2
7
5
s
2
5
0
2
5
1
7
5
e
k
s
e
n
i
1
5
0
1
2
5
o
x
i
s
2
1
0
0
7
5
A
2
5
0
'
.
"
,
.
7
5
o
O
o
O
c
o
s

O
O
O
"
O

2
5
2
5
O

[
2
5
2
0
0
-
1

'
u
-
v
.....
-
............
o
,
g

o
'
-
-
=
-
-
-

0
0
1
7
5
1
5
0
-
2
5
-
5
0
P
l
a
n
:
4
F
L
O
O
R
P
L
A
N
O
F
T
-
i
c
o
c
o
o
c
:
c
o
i>
<
)
c
o
'
"
Q
o
o
0
0
o
o
o
o
o
0
0
o
Q
O
'
"
Q
,
o
o
,
o
o o
o
o
'
"
c
Q

.
o
'
"
o
o
o
,
,
"
'"
z
"
'"
c
l
o
O
O
o
O
O
u
o
o
o
O
o
o
O
Q
o
Q
Q
o
o
o
o
O
o
o
o
o
"
o
o
o
o \
)
o
o
o

o
(
)
o
o
o
Q
O
o
o
o
o
o
o

o
o
o
o
I
S
o
o
o
o
c
l
o
o
o
o
o
o
o
o
c
l

o
o
o
o
o
O
o
O
o
A
l
t
k
a
l
k
e
r
l
i
s
i
l
t
t
O
l
l
t
l
f
'
c
o
/

o
r
llO
U
s
$
1
1
1
o
O
"
o

o
'
"
o
"
o

<
)
o

'"
o
o
o
o
o
o
O
o
J
v
(i
r
(
)
i
5
0
1

Q
o
O
'
O
Q
Q
o
O
o

'->
"

O
O
O
O
o
O
o
o
o
o
Q
Q
o
o
o
o
o
o
c
l
c
o
o
o
o
c .
,
o
o
o
o
o
"
o
o
\
)
o
(
)
o

o
o O
o
O

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
'
:
'
o
!
J
o

,
o

o
o
0
,
.
:
'
1
0

k
u
m
:
.
.
.
.
,
G
n
w
t
I
l
l
y
s
o
n
d
c
o
o
0

o
o
c
c
o
o
O
o
o
o
o
O
O
O
"
o
o
c
o
o
L
o
c
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
i
o
o
o
o
o
o
o
i
o
c
o
c
c
c
c
:
:
...,
o
<
)
E o
o

C
:
)
O
o
O

G
r
a
"
.
1
o
o
o
o
o
O
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
C
o
o
c
o
w
o
O
0
1
2
'

c
\
O
O
O
O
O

0
O
;
)

0
0
0

o
.
.

o
o
o
.
.
"
.
'
o

0
o
o
o
o
O
o

o
o
o
o
o
o
c
'J
:
:
c
_

o
o
o
C
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
i
r
i
k
u
m
C
o
o
r
s
8
s
o
n
d
,
.
,
"
.

.
'
.
,
g
'

g
.
,
'
.

.
'

'
:

'
1
,
,
4

c
'
.
.
'
,
'
g
'
:
'
g
:
"
:
.

'
i
'
'
,
'
.
c
.
c
'
.
o
o
C
I
]
o
o
o
o
o
0
0
o
o
o
o
c

.
C
.
:
.
'
r
,
'
.
c
"
.
.
.
.
.
.
-
'
.
:
.
'
.
:
:
'"
o
o
o
'
r
:
o
o
o
o
o
'
0
0
0
0
0
o
o
0
0
0
0
0
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
0
0

0
0
o
o
o
o
o
o
o
o T
-
I

A
L
A
N
I
T
A
B
A
N
P
L
A
N
I

1
9
8
5
o
o
o
o
o
o o
o o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
i
n
c
e
k
u
m
F
i
n
'
s
a
n
d
o
o
o
o
o
o
o
Q
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

N
o
o
o
.
o
o
o
.
.
o o
-
1
1

1
w
P
l
a
n
:
5
HOIN01D
-
1985)
?rof.Tobien'in 1983 1984- 1985 toplam
kolleksiyonu y",ey
(19'(( )
sezonu se",onu
---
il 7 5 13 25
I2 1 4- 24- 2':1
U 5 5
10 13 33
P3 7 2 9 H 32
p..(. 16 3 8 20 47
Ml H 2 4- 15 39
1'12 18 2 12 29 61
1'13 19 2 12 23 56
dp3
.,..
1 1 2
dp4 4- 3
15
90
18 67 160
" 9
indet. 8 2 51 9':1
160
TABLO: - i
14
Resim: 1 - fosil genel
grnts
Resim: 2 - P - LI
Flesim 3 - i' - il profili
15
16
Resim: 4 - T - 1 t a b a n gneyden
Resim: 5 - T - V (Ama v b a t d a n
grnm
Resim: 6 - Primat d i l e r i (kesicilerl
kesim: 7 - Primat d i l e r i (kpek d i l e r i !
kesim, 8-- Primat d i l e r i (st kk a z l a r l
17
18
Resim: 9 - Primat d i l e r i (st byk a z l a r
Resim: 10 - Primat d i l e r i (alt byk a z l a r
Resim: 11 - Bovidae alt enesi ve d i l e r i
Resim: 12 - Bovidae kesici d i l e r i
Resim: 13 - Rhinocerotidae d i l e r i
Resim: 14 - Carnivora d i l e r i
19
1985 YILI
YALINKA
1985 Karain 1; Aritalya Mzesi bilimsel sorum-
Mze, bu
Harun ve Zehra ile aktif olarak ekibi bu iki
Tbingen niversitesi Institut fr Urgeschich-
te den Prof. H. Mller - Beck, Dr. G: Albrecht ve Dr. H. Berke;
Fransa'dan sedimantolog Dr. H. Laville ve paleontolog Dr. F. PopIin ol-
mak zere bir uzman grubu ve Trk - Alman
Karain olarak 13 gibi uzun bir aradan son-
ra yeniden nedeniyle, geriye dnk yapma-
yerinde
Karain, olarak 30 km. - kuzeyinde.
bulunan ve birok bir kompleksidir. Eski An- '
talya - Burdur karayoluna 5- 6 km. kynn
iindeki Akdeniz'e bakao,kratese dnemine ait kalkerli
ve sarp yamalan zerinde yer alan tepesinin iine
Olduka bir traverten Ovadan
150 m., denizden ise 430 - 450 m. dir. hemen hemen
1 km. kuzeyindeki yama ok karsttk su bu-
lunmaktachr. Bunlar, daha bulunan kaynaklarla bir-
likte traverten ana nedenleridir
Karain 1946 Kkten'in 2, o
olan Prof. Dr. Fikret Ozansoy ile birlikte, Gurma ya da Kurma ky
(*) Do. Dr. YALINKAYA, A. . Dil ve Fakltesi, Prehis-
torya Anabilim - Ankara
(l) Bize yeniden iznini. veren Eski Eserler ve Mzeler Genel
Genel Mdr Dr. Nurettin olmak ze-
re, tm ilgililerine ve byk maddi destek Alman Kuru-
mu-nun ilgililerine, her trl ve esirgemeyen
Antalya Mzesi Mdr Kayhan Drtlk ve Selahat-
tin Kor'un Mze ve byk
Antalya Valisi Bahaeddin Gney'e ederiz.
(2) vererek onu, Trk ve Dnya bilim alemine de-
Hocam Prof. Dr. Kk'ten'in manevi huzurunda bir kez
daha bir gnl borcu olarak gryorum.
21
bir gezi 3. aras-
ok imkanlar iinde 1973
kadar 4. Kkten'in 1974
vefat etmesiyle de uzun bir sre ara
Sz konusu edilen evre da
tiren Kkten, evresinde yer alan kalkerli tepelerin yamala-
nnda irili birok gn 5. Bu
zellikle kzini. arkini ve iskan izleri olup,
st Paleolitik grnml endstrileri iermektedirler". Tm 'bu bulun-
tu yerleri ve bunlardan elde edilen iskana buluntular, Karain ev-
resinin Paleolitik boyunca, ekolojik ko-
ortaya
1985 Eyll yeniden Karain iki ana
Birincisi; bir yandan
arkeolojik seviyelerden elde edilecek endstrilerin stratigrafik bir temele
ve bylece eski gelen problemlerine
bir lde zm aramak; te yandan ele geirilebilecek olan hayvan ka-
tam ve olarak ikincisi; arkeornetrik
incelemeleri zellikle de pollen ve tortul analizleri ile
iin
Bu amalardan yola B ve E 7 verilen
gzlerinde iki ekip halinde ve bir birinden az ok
iki yntemi Bu uygulanan yn-
tem ve ilk sonular
B gz
B gz, ana bulunan olduka bir yan
(Resim: 1). Bu ana ile ola-
ok Hi bu ve
geitler ancak bunlar, travertenden duvarlar ve tortullarla
zamanla Bu gzn byk bir blm Kk-
ten (Resim: 2). Sz konusu
den olarak 13 m. yer alan, ve ziya-
(3) Kkten,t. K, 1947: 232
(4) Kkten,t. K, 1948; 1949; 1955a; 1955b.; 1964.
(5) Kkten, 1. K, 1959': 4 .
(6) I., 1986: 432 - 433
(7) Kkten, gzlerini A, B, C, D olarak drde
ve en dolguyu ieren ve ana gze ise, st byk
Ne var ki bu deyim, neden ol-
biz bu gze E gz demeyi daha uygun grdk.
(8) Kkten, 1. K, 1957: 48; 1959: '9; 1962: 41
22
retiler tahrip olan eski profili iinde zengin
bir kemik dikkati ekmektedir. Bu ok
bir profil gsteren dipteki dolguda (Resim: 3).
Planda da gibi, bu lokal bir parselasyon ve
alan, tavandan metrekarelere Bu karelerde
halasen dnem iin pleistosen dnem iin ise yatay ve yn-
temler birarada C, D, E, F/5 karelerinde. yani 4 m! de
1.5 m. bir halasen (Resim: 4).
Buradaki arkeolojik seviyeler 20 cm. lik toprak ile belir-
lendi. sedimanlar. 4 mm. lik eleklerde su
elendi. Tm buluntu ve kemikler kardere gre F/S
karesi iin, 1 mm. lik eleklerde mikrofavna 0.6 mm.
lik elekler yzdrme yntemiyle pollenanaliz rneklikleri

Bu jeolojik gz nnde bulundu-
rularak, toprak gre 13 arkeolojik ve 12 jeolojik seviye ay
(Resim: 5).
7. arkeolojik seviyeye kadar olan tamamen tarihi dnemlere
ittir. bir hayli Esasen, patinli
aletlerin ele de bu izlerrimi desteklemektedir. Bu bir
Orta Paleolitik zellikler gstermektedir.
Esas protohistorik malzeme, 8. arkeolojik seviyeden itibaren
ve buluntu envanteri daha btnlk gstermektedir. Bu
Eski Tun, Kalkolitik ve Ge Neolitik'e ait buluntular ele
buna ge dnemlere ait hemen hemen hibir buluntuya

Sz konusu halasen seviyelerden ele geen ilgin buluntular ara-
E/S'in 8. arkeolojik seviyesine ait bir mermer idolden (Re-
sim: 6), yine karenin 1 seviyesine ait, keisi tutamakh
bir seramik (Resim: 7), F/5 karesinin 12. arkeolojik sevi-
yesinden ele geen tam bir kaptan sz edebiliriz. seviye-
lerden elde edilen ok
kemik bizler, kemikten bir boncuk ve kemik bir (Resim: 8) ile
ve malzemelerden boncuklar da, kk buluntular yer al-

Btn halasen seviyelerde grlen sporadik insan kat-
yer yer gmtlerle tahrip edildikleri izlenimini vermektedir. Ancak
profilde, ukur ya da benzeri bir ize da belirtmeliyiz.
12. jeolojik, 13. arkeolojik seviyede - ki bu, pleistosen tabaka-
23
- olduka dzenli bir
ise de. henz Bunun sz edilen holo-
katlardan sediman analizleri iin, Dr. Laville rneklikler

Pleistosen serisi ise, travertenle bir tabaka ile
Bu tabaka ile holosen binlerce
bir hiats yer
seri iindeki D, E, F/4 kareleri olmak zere met-
rekare iinde (Resim: 2). boyutlu lm yntemi olan
..kartezyen yntemi, bu karelerden F/4 karesin-
de (Resim: 9 ve 10). sresinin nedeniy-
le. 3. 5 hafta sreyle bu karede ancak 22. arkeolojik seviyeye ka-
dar ok tahrip olan D/4 karesi ile E/4 karelerinde
ise, 15. ve 17. arkeolojik seviyeler yer alan st Paleoloitik taba-
kalar 31. ve 32. arkeolojik seviyelerde Orta ait
gibi grnen tabakalara kadar (Resim: ll). Bu seviyede B
Gzndeki son
kareden 31. seviyeye kadar ele geen Ge st Paleolitik
buluntulan olduka gstermektedir. iinde en byk
devrik dilgicikler, ular (Resim: 12)
n az delgiler, dilgiler ve ekir-
dekler dikkati eken paralar Ge st Paleolitik'in en ilgin
kemik alet Bunlar za-
rif delikli (Resim: 13), ekirdekleri, kemik bir ve boy-
nuzdan bir kama en nemlileri 25. arkeolojik seviyeden
daha derin tabakalarda kemik aletlere Yine F/4 ka-
resinin 20. arkeolojik seviyesinden ele geen, zeri ssl
yumru da, bir sanat rn olarak nemli buluntular yer almak-
st Paleolitik tabakalarda, 23. arkeolojik seviyeden sonra
mineral boyalara da olarak
31. ve 32. arkeolojik seviyelerde iSE:, tip0-
[ojik ve teknolojik zellikler ile, Ge st Paleclitik'ezg alet tiplerinin
ya da ok ender Orta Paleolitik'in
tedir. Bu evreye zg benzerleri E gznde ele
den, yeri geldike rnekleri zerinde
B gznn pleistosen
jeolojik katmanlara da dikkat edilmeye zen E/4 karesin-
deki amadan sediman ve pollen analizleri iin rneklikler
(Resim: 11). Bu gzn Ge st Paleolitik seviyelerinden bir
odun kmr G. . 16.250 +=790 C
l4

24
ve analizler konusunda daha bilgi, Prof. Dr. Mller
Beck Arkeometri Seksiyonu erevesinde
Bu gzde, btn seviyelerden toplanan hayvan
dan, deterrninasyon malzemesi olarak olanlar,

E gz
E gz ana st biridir ve
kompleksinin bulunur. Bu galeri gittike
ve dibe byk bir gsteren, birbirini j'ki salona
ve koridorlarla Salonlardaki ve dikit-
ler, onlara daha grkemli bir
-E gznn ok byk bir Kkten
Buradaki sondaj ukuru, zamarida anasondaj ukuru-
dur. Biz, bu gzde, ukurda, Kkten'in arta kalan dol-
guda (Resim: 14). Burada yrtlen profil en nemli
sedimantolojik incelemeler ve pollen analizleri iin veriler topla-
Bu nedenle de bir profil ve bu-
zorunlu sonucu olarak yntem
stne
geliyordu. Bu nedenle dolgunun en rahat a-
ve grece daha az tahribata olan yznde
platformlu bir iskele kurduk. Bu yzde, profilin byk ve
tahribat gz nnde bulundurularak, 0.30 m. ve 1 m. boyun-
da dikdrtgen bir dzlem iinde 6.08 m. kadar
inildi, Ne var ki, biraz nce szn rnek profilinin ok
ve yer yer tahrip nedeniyle, sonucunda,
dik bir profil yerine, bir profil elde By-
lece alt ve st fark 2.10 m. yi buldu.
her 10 cm. de bir, koduna gre plan
karma ve toprak
Profilin temizlenmesi en byk sorun ise, dol-
gunun 2 m. lik st tr tabaka-
lardan Bu eki, balyoz ve keski ola-
byk paralar Ye bu
paralar, uygulanan yntemlerin sonu vermemesi zerine, meka-
nik olarak ufalanarak, ilerinde ve kemik belgeler, elden
Bu trden traverten profilde, yer yer
Ancak, bu denk gelen genellikle
verimsiz
25
bu alanda 8 jeolojik, 62 arkeolojik seviye
Sz konusu seviyeler. buluntu olduka
gstermektedir. ok bir alanda ve rast-
bir endeksi temsil etmelerine yine de, buluntulara da-
yanarak sonulara mmkn grtinmektedir.
20 - 30 cm. lik st blmde 1. arkeolojik seviyeden 4. seviyeye kadar
ele geen buluntular; devrik dilgicikler, n (Resim: 15),
bir (Resim: 16), minik disk biimli ekirdekler, az mi-
nik ular, kk dilgiler ve dilgi zerine aletlerle (Resim: 17),
Ge st Paleolitik zellikler gstermektedir. 4. arkeolojik seviyeden 62.
ye kadarki ok bir blm ise, Orta Paleolitik'e zg teknik ve tip-
leri buluntular 3. arkeolojik seviyeden itibaren n
yerlerini, tipik Orta Paleolitik ulara U-
lar daha ok 20. ile 30. arkeolojik seviyelerde grnmekte-
dirler (Resim: 18; 19; 20/c). Orta Paleolitik seviyelerden elde edilen
rnousterien tipte diskler ve disk biirnli ekirdek-
lerde de (Resim 20/a, b) bir gzlenmektedir.
Bu iinde, iki yzeyli alet paralar
olduka 44. seviyeden ele geen iki yzden d-
zeltili bir kenar 1'0. seviyedeki bir iki yiizeyli ve
32. arkeolojik seviyede bulunan yaprak biimli bir para, bu gruba soku-
labilecek ender Daha bir tipi bu so-
nuncusu (Resim: 21; 22), tipolojik Orta Paleolitik endst-
riler ender rastlanabilen bir rnek olarak

kenar buluntu veren hemen hemen
tmnde ele geen alet tipleridir (Resim: 23; 24). Yine
aletler de olarak grlen tipler (Resim: 25).
Bunun 1 Levallois u ile Levallois tipte yongalar da, Ka-
rain Orta Paleolitik'inde Levallois
yzekl topuk ok yonga da, teknik
dan, ekirdek zerinde vurma dzleminin belirtisidir.
Biraz nce szn disk biimli ekirdekler de, yongalama
minde ekirdeklerin bir kez daha
1
Buluntular zerindeki tipolojik ve teknolojik analizler henz devam
etmektedir. bu genel dzlenimler, ilk elde
edilebilenlerdir.
26
profilden elde edilen favna
iinde yabani koyun ve kei,
hemen hemen btn seviyelerde bulunan trlerdir. Bunun ala-
gevik, domuz, kz, geyik, kr fare, su
kurt, gelincik da ilk
Profilin temizlenmesinden sonra, amaca uygun olarak fotoplan a-
ve bitimine gelen sedimantolog Dr.
Laville seviyelerden 55'er tane sediman ve pollen ana-
liz Bu rnekliklerin uranyum - thoryum ta-
rihleme denemesi iin olduka homojen bir traverten da r-
nek incelemesi Bordeaux ve Madrit'de: pollen
analizleri ise, Tbingen ve Groningen'de
Sonu olarak, yeni ilk sezonu ve ok bir me-
kan ve zaman iinde protohistorik de-
virlere ait 4136; Ge stPaleolitik'e ait 23509; Orta Paleolitik'e ait 5532
adet buluntu ele Holosen ait tm,
B gznn C- F/5 karelerinden elde st Paleoloitik'e ait olan-
21795'i, yine B gznn D - F/4 karelerinden; 1714 tanesi ise E
gznn 1, 2 ve 3. arkeolojik seviyelerinden Orta Paleoli-
tik gelince, 1217 tanesi B gznn E/4
karesine: 4135'i ise E gznn 4 - 62. seviyelerine aittir.
zellikle Paleolitik buluntulara iinde ba-
ele geen tam ya da para halinde yonga
ve atlye B gznn st Paleolitik bulun-
2091 (% 95.9) tanesi; E gznn ise 715 (% 41.7) tanesi
bu kategori iinde yer gzn birarada ele
ise, bu oran % 91.4 olarak belirmektedir. Orta Paleolitik'e
buluntulara olursa, B gzndekilerin
1203' (% 98.8); E gzndekilerin ise 2785'i (0;(; 64.5) yine sz edi-
len kategori iine girmektedir. Bu ise btn iinde % 72'lik
bir oran gstermektedir. Bu durum, endstrilerinin ok b-
yk bir yonga ieren endstriler ve yongalama
iinde izlenimini vermektedir. Esa-
sen ok ekirdekler de bunu grnmektedir. te yan-
dan, byk boylu
da, daha nce de szn gibi 9, yongalama
de, akarsular
desteklernektedir.
(9) 1986: 433.
27
Buraya kadar da gibi, E g-
zndeki seviyeler. Ge st Paleolitik'den itibaren Buna
B gznde holosen da ele E g-
zndeki dolgunun durumu ve bir kadar
ykseklik gstermesi, daha holosenin ola-
Bu gzde gerek protohistorik, gerekse kla-
sik dnem ele hatta Ge st Paleolitik yer-
izlerinin bu destekler grnmektedir. Buna kar-
B gz ele geen ok alet, burada
bir st Paleolitik sz edilebilmesini de
E gznde, Ge stPaleolitik'irten traverten
benzeri bir B gznde, pleistosen ve holosen dnemleri
hem iki gzdeki hem de iki
dnem ok aktif ve ola-
ok gsteren bir veridir.
Kkten'in sren ve incelemeleri, Klasik
da ve byk bir sz ko-
nusu bir ortaya Nite-
kim yzndeki yapay ve 7 adet Yunanca kitabe, bu

Bylece Karain srekli ve buluntu
Prehistorik iin nemli merkezler-
den biri olarak
Karain nndeki traverten alan
ve sulama nemli bir tahrip edil-
ve Akdeniz yresinin ender hyklerinden biri olan Gk' H-
yk'n ve evresindeki holosen d-
nem yoktur. Byk bir
Karain sz konusu olan

Btn bu ilk gzlem ve sonulan Anadolu/da Karain ile
merkezlerin henz tipolojik ve
teknolojik zelliklere bir stratigrafinin

KAYNAKLAR
KKTEN, K., prehistortkistasyonlar yeni gzlemler, Dil ve Ta-
(1947) rili - Fakltesi Dergisi, V - 2, ss. 223 - 236.
KKTEN, K., 1947 tarihncesi Belleten, XII - 45, SS. 223- 226.
(l948)
28
KKTEN, K, -1949 tarihncesi ilk rapor"
(1949) Belleten, XIII - 52,- ss. 811-831.
KKTEN, K, -Karain Trkiye'nin en eski no-
(1955aJ ticeler, Meslek (22-29 1954) ve Kon-
feranslar, ss. 73 - 85.
KKTEN, K, -Antalya'da prehistorya
(195Sb) na toplu bir Belleten, XIX - 75, ss. 271- 283.
KKTEN, K, Antalya'da Kararn tarihncesi
(1957) toplu bir Trk Arkeoloji Dergisi, VII - 1, ss. 46 - 48.
KKTEN, K, Tarsus - Antalya sahil zerinde ve Antalya blgesinde ya-
(1959) tarihncesi Trk Arkeoloji Dergisi, VIII-2,
ss. 3 - 9.
KKTEN, K, ve Antalya vilayetlerinde sreli hak-
(1962) bir rapor, TrkArkeolo]! Dergisi, XI - i (1961), ss. 40 - 41.
KKTEN, K, Karaln'in Trkiye yeri, Trk Dergisi,
(1964) XVIII - XIX/22 - 23, ss. 17- 27.
YALINKAYA, 1., Toroslarda Paleolitik yzey III.
(1986) ma Ankara, 20 - 24 1985, T. C. Kltr ve Tu-
rizm Eski Eserler ve Mzeler Genel Ankara, ss.
429 - 447.
29
30
Resim: 1 - B gznn d t a n g r n
Heslm . 2
Resim: 3
Resim: 4 - B. gz, holosen tabakalarm kesidi
31
Resim: 5
Resim: 6 - Mermer Idol LB gz)
32
Resim: 8 - Kemik talo
Resim: 7 - keisi
kap
IB gz)
Resim: 9
Resim: 10
33
Resim: II
Resim: 12 - U IB gz - Ge st Paleolitik)
Resim: 13 - Kemik i n e IGe - st Paleolitik - B gz)
34
Beslm . 14 - E. gzndeki ana dolgu
Resim: 16 - lE gz - Ge st
Paleolitik!
Resim: 15 - n LE gz!
Resim: 17 - st Paleolitik
lE gz! a - C : dilgicikler
d: dilgi zerinde kenar

35
Resim: a - Ular (Orta Paleolitik-
E gz)
Resim: 19 - Ular (Orta Paleolitik -
E gz)
Resim: 20 - Disk biimli ekirdekler ta, b): k a l n u (c) (Orta Paleolitik - E gz)
36
Resim: 21 - Yaprak
biimli para
(E gz)
st yz
Resim: 22 - Yaprak
biimll
alt
yz
Resim: 23 - Kenar (Orta Paleolitik - E
gz)
Resim: 24 - Kenar (Orta
PaleoUtik - E gz)
Resim: 25 - afetler (Orta
Paleolitik - E gz)
37
LES FOUILLES 1985 A CAFER HVK
Olivier AURENCHE'"
Jacques CAUVIN
La eampagne 1975 a Cafer Hyk s'est deroulce du 19 Septembre
au 22 Octobre 1985, sous la dircction generale de Jacques CAUVIN et
d'Olivier AURENCHE. M. Osman du rnusee de Konya, rep-
resentait la Direction des Antiquites de Turquie. de
foui1les comprenait : Miguel MOLIST et Nur BALKAN (chantier Est ),
Marie-Claude NIERLE, Sylvie CALLEL, Katcrina KOPAKA et Ibrahim
KOWATLI Ouest) aides de quinze ouvriers. L'etude des
ries lithiques etaif assuree par Marie-Claire CAUVIN, celle des .industries
osseuses par Danielle STORDEUR, eelle de la Iaune par Daniel HELMER.
Jaequeline BISCHOFF - TRINCAT assurait materielle de
la mission et l'enregistrement du rnateriel archeologique, BIRE-
AUD la photographie.
La mission apar ai1leurs aeeueilli du 19 Septembre au 4 Oetobre
MM. Mareel BAZIN et Serge SADLER (ethnoarcheologie) et du 19 Sep-
tembre au 28 Septembre les geologues du M. T. A., MM. Evren YAZGAN
et Fouad SAROGLU qui ont effectue pour M.-C. CAUVIN, outre la deter-
mination des materiaux travailles par les Neolithiques de Cafer Hyk,
des prospeetions dans la region de Bingl et le Keban paur repeer I'ori-
ginne des ees materiaux (obsidienne, marbre, silex).
Comme lors des precedents eampagnes les foui1les ont progresse sur
Ies deux chantiers de Cafer Ouest et Est.
FOUILLE SUR LE CHANTlER OUEST
il a ete decide d'approfondir la foui1le sous les maisons 3-4 et 10,
decrites lors de rapports et separes, on s'en souvient, par ne
ruelle. Trois nouvelles eonstruetions (17, 18, 19) ont ete degagees
eette annee dans les .niveaux sous-jaeents.
e) Prof. Jacques CAUVIN, CN,F.S., Institut de Prehistoire Orientale. Jales,
F07460 Saint - Paul ve Jeune
Prof. Olivier AURENCHE, Malson de l'Orient, 7 rue Raulin, F 69007 Lyon.
39
11
L'enlevement du radier de base de la maison 10, a la decou-
verte de la construction 17, malneureusement tout a fait detruite et ni-
velee par les constructeurs de la maison 10. Les bases des murs, tres
arases. que sur 1 cm environ ou pas du tout. il
done pas ete possible d'en dresser un plan complet et le materiel archeo-
logique etait quasi-inexistant. Par contre on ct pu dessiner le radier de
base, o les constructeurs de 17 ont adopteun procede non encore
rencontre a Cafer : au lieu d'un . empierrement homogene avec de gros
galets, la surface empierree, rectangulaire, ne preseritait ces galets que
sur une bande peripherique de deux ou trois rangees, le centre du rec-
tangle etant comble par des pierres plus petites.
L'espace occupe par la maison 17 debordait vers l'Est celui que
couvrait precedemment la maison 10': son radier passe sous celui de la
maison 6 (voir rapport 1984) qui a pour !'instant ete laisse en place,
Construction 19
Cette maison se trouve son tour sous lb maison 17, ses murs sont
mieux conserves (sur 20 cm de hautenviron). Son interer vient surtout
du fait que ses habitants, chasses par un incendie, ont abandonne en
place un abondant materiel (Fig. I ).
Les murs sont en briques crues avec traces d'enduit et de peinture
rouge. Le plan est pluricellulaire (8 cellules degagees). Une cellule (nc 4)
a livre huit haches polies, une boule de pierre ornee de peinture avec plu-
sieurs autres balles ou billes en pierre diverses, plusieurs objets d'os, deux
petits broyeurs tronconiques en pierre volcanique et une fleche en silex.
Une autre (N?) contenait de magnifiques lames d'obsidienne, une autre
(n
Q6)
un petit vase en gres et une grande hache, une .autre enfin (n02)
une pierre poIie a rainure.
Le materiel se trouvait le plus souvent le long des parois, l'effondre-
ment des mursayant sans doute empche les occupants de le recuperer
apres l'incendie.
Une partie de cette maison 19, vers l'Est. comme la structure 17,
sous la construction 6 laissee en pas encore ete fouillee.
Construction 18
Cette maison est situee dans la partie Ouest du ehantier sous les
maisons 3-4; elle est apparemment contemporaine de la maison 19 dont
elle est mitoyenne. Elle a aussi ete Ses murs, parfois 1res
40
degrades, sont difficiles adelimiter precisement partout. Le plan est aussi
pluricellulaire. Une cellule contenait une sene de solives paralletes car-
bonisees (fig. 2) provenant de l'effondrement du toit et reposant direc-
tement sur le sol rubefie par le feu, Ailleurs, un important amas d'osse-
ments bien Iocalise; lui aussi brle par le feu, a ete d'un grand
pour le zoologiste.
Construction 8
Cette maison, situee dans la partie Est du chantier, avait deja ete
signalee l'an dernier, mais son sol originel pas atteint. La poursuite
de la fouille a permis de l'atteindre. Cette maison ades murs conserves
par endroit sur 65 cm de haut, ce qui est rare a Cafer. Elle presente plu-
sieurs solssuperposes d'occupation, les plus anciens pouvant etre con-
tcmporains des constructions 18 et 19. Le sol d'une de ses cellules a Iivre
une pierre a rainure decoree de type Mureybet et de beaux outils en ob-
sidienne et silex.
L'intert de la campagne 1985 sur le chantier Ouest est done impor-
tant : on a pu atteindre plusieurs maisons nouvelles superieurs par les
tombes medievales, et le mobiller decouvert est de grande qualite.
SUR LE CHANTlER EST
Plus limite en surface (50m2), le chantier Est, est destine, on le
sait, a presenter la stratigraphie complete du site. Approfondie eette
annee de 0,80 m, la fouille atteint apreserit une profondeur de 8,40 par
rapport a la surface. Une seule campagne suffira tres probablernent en
1986pour atteindre le sol vierge.
Six niveaux d'occupation avaient deja ete degages de 1979 a 1984.
Quatre autres (VII a X) ant ete fouilles cette annee,
- Niveau VII. Ce niveau ne contient pas d'architecture, mais une
simple fosse-foyer correspondant sans doute b un habitat situe a l'exte-
rieur de la surface fouillee,
- Niveau VIII. On a degage une maison rectangulaire de 7, LO m
sur 4,8 m.vcomposee de six cellules presque carrees, mesurant entre 1,80
m et 2,20 m de ctes, Les murs sont, comme au niveau VI, en grandes
briques crues, avec des contreforts faisant saillie a l'interieur et a I'exte-
rieur des cellules. Deux cellules (n 89 et 113) sont compartimentees par
des murets bas, enserrant un ou deux angles par un are de cercle; ces
silos (?) d'angle ont le sol par un radier de petits galets. 11
a pas d'autre preparation particuliere du sol de la maison, directement
41
pose sur le niveau inferieur (IX) niveleet tasse. Du mobilier (boules de
pierre, outillage) a ete trouvc en place dans cette maison.
- Niveau Ce niveau, a nouveau, ne contient pas de construc-
tion mais des couches argileuses plus ou moins tassees, au trois
fuyers; ce sont des cuvettes ovales assez profondes pleines de charbons
et de cendres.
- Niveau X. Le niveau X a livre une maison rectangulaire (5,70
m x 4 m) pluricellulaire, mais d'un type different des superieurus
(Fig. 5). Les cellules y sont plus grandes et de forme allongee. il y en a
trois juxtaposees, dont les dimensions interieures sont de 3,20 'm de long
sur 1,35 a 1,40 m de large, et communiquant entre elles par d'etroits
passages. Deux omoplates de boeuf intactes ete trouvees sur le sol.
Le mur extereur, au Sud, est renforce par un de grosses
pierres.
Fouille de la Fosse 42 (niveau V)
On Iouille que cette annee le fond d'une fosse profonde (1,20 m)
et cireulaire (im de diametre), dont l'ouverture se situait dans le
V. Le remplissage, etait constitue par 4 lits successifs de pierres, separes
par des eouches de terre brune sans materiel archeologique. Ce n'est que
sous le lit de pierres le plus bas, Iorme de gros blocs, que 1'on a trouve
un dept de vaisselles en pierre brisees, (voir infra) associe a quelques
beaux outils d'obsidienne et d'os. II paralt s'agir d'un dept
de vases complets, mais brises volontairement.
LE MOBILIER ARCHEOLOGIQUE
Moins abondant qu'il ne l'etait dans des ateliers de plein air ou des
couches-depotoirs Iouillees lors de precedenres campagnes, le mobilier
archeologique se distingue en revanche, On I'a yu, par sa haute qualite
et sa decouverte en grande partie effectuee sur [es lieux mmes de son
utilisation (habitat) ou dans des depts intentionnels (fosses).
Industrle lithique
Plusieurs grandes et belles lames 'brutes ont ete trou-
vees intactes, ainsi qu'un lot important de pointes retouchees en obsidi-
enne ou silex, assez rares jusqu'a preserit. Un ensemble de burins en silex
ontete groupes dans une fosse du ehantier Ouest. Outre les trouvailles
habituelles de fauciUes et de fleches, cette anne peu nombreuses, on note
la dans les niveaux inferieurs du chantier Est, d'assez
42
reux microlithes, assez souvent en silex, dont des microlithes geometr'iques
(triangles scalenes).
Les decouvertes de .1985 se signalent par rabondance des haches
polies (une douzaine) et par plusieurs lots groupes de balles et biIles
de pierre faconnees par pereussion. Ces objets spheriques vont de 2 cm
a 10 cm dediametre, ils sont en pierres diverses (calcaire, roehe verte,
ou lave volcanique poreuse et legere). L'un d'eux, on ra yu, etait decore
de peinture rouge. Ce decor, et leur groupement en .series qui suggere une
utilisation homogene malgre les differences de poids et de
nous fait abandonner leur interpretation eomme ballesde frondes (pour
les petites) ou eomme pereuteurs (pour les plus grandes). Leur
tion globale demeure enigmatique.
Le plus important reste sans doute le dept de vatsselle de plerre
polie trouve sur le ehantier Est (fosse 42). il eomprend une jatte en
ealcaire afond plat et bord festonne (fig.7), une coupelle a pied plein en
marbre rose (Fig. 6), et un .plat a braisesepais en calcaire, a I'interieur
tres altere par le feu (fig. 8). Ce genre de brasero est peut-tre le comp-
lement efonetionnel de deux vases en gres fragmentaires trouves a1'Ouest
dont un a trou de manifestement a aller an feu
(surfaee exterieure brlee). L'ensemble devait eonstituer des dispositifs
portatifs de euisson.
Industrle osseuse
L'industrie osseuse trouvee de 1979 a 1985 se eompose de 140 objets
et a eteetudiee eette annee par D. STRDEUR. Elle eomprend des pieces
finies et d'autres en eours de Iabrication. il y a relativement peu de poin-
ons, mais de nornbreuses a aiguiilcs a chas ineise (fig. 10), des outils
tranehants (spatules etciseaux), des pieces ayant travaille, par pereussion
et quelques objets de parure (perles et plapuettes perces).
Cette industrie presente de nombreux points communs avee les outil-
lages osseux de Moyen Euphrate syrien des periodes precedentes (Murey-
bet Il-Il I) : teehnique de fabrication des aiguilles, utilisation exclusive
des ctes les spatules et les lissoirs, os percutes, usage du fort. En eela
elle eonfirmerait l'origine syrienne des habitants de Cafer, eomme l'arc-
hiteeture et la typologie lithique 1'avaient deja suggeree,
D'autres traitssont specifiquement comme l'usage in-
tense du bois de eerf dans I'industrie et la presence de plaquette percees.
Ces caracteres se retrouveront a Suberde, Erbaba, Can Hassan
III et atal Hyk.
43
De rnanieres lcs etrangeres paraisscnt se manifestcr
avec le PPNB du 'Moyen Euphrate, davantage qu'avec le PPNB de Da-
mascenc ou de Palestine.
Divers
Les decouvertes dans le domaine de l'art et de la parure sont pauv-
res (quelques perles et un fragment de bracelet). Rien de comparable
aux braeelets de marbre eomplets trouves 'en 1983 ni aux figurines anthro-
pomporhes de 1984. Une etude plus approfondie de ees figurines amontre
qu'elles avaient ete modelees : elles sont done probablement en argile,
laquelle se serait posterieurement consolidee dans un plus dur,
ressemblant a de la pierre.
Archeozoologie
La faune decouverte a ete particulierernent abondante, preseritant
en outre des pieces (crane de chien, omoplates d'aurochs) entieres et
intaetes, fait rare dans les collections archeozoologiques,
D. Helmer avait identifie en 1983 dans les niveaux tout a fait supe-
rieurs de Cafer une faune de chasse, mais avec signes de protodomes-
tication de la chevre. Dans les niveaux inferieurs etudies eette annee, la
chevre, quoique tres chassee, ne presente plus les signes statistiques de
la protodomestication. Toute la faune y est done sauvage, excepte 'le
chlen, qul est le seul animal tout il fait domestique de Cafer Hyk au
Vl I? millenaire.
Origines des materlaux
Grace a E. YAZGAN, nous savons a preserit que le marbre utilise
pour les braeelets vient du Keban, Mais il a sans doute ete charrie jusqu'a
Cafer meme par les agents naturels (Euphrate).
Les prospeetions eoneernant les sourees de I'obsidienne et du si1ex
de Cafer ont ete poursuivies par M. -C. CAUVIN, F. SAROGLU et E. YAZ-
GAN (M:T.A.). On sait a preserit (apres .des analyses chimiquesa Stras-
bourg) que malgre la presence de deux eompositions chimiques differen-
tes, toute l'obsidienne de Cafer provientd'une souree unique, Cavaclari
(pres Bingl),qui la meme dualite de
44
Fig.: 1 -. Cafer Ouest. Vue de la construction 19
Fig. 2 - Cafer Ouest. Solives c a r b o r i s e e s dans la
construction a
45
Fig.: 3 - Cafer Est. Malson du niveau VI (fouil1e 1984)
46
Fig. : 4 - Cafer Est, Maisons du niveau VIII (au fondl et du niveau x (au premier
plan)
Fig.: 5 - Cafer Ets. Malson du niveau x
47
Fig.: 6 - Coupe en marbre poli
Fig.: 7 - Jatte en calcaire poli
48
Fig., 8 - Brasero en calcaire
Fig., 9 - Broyeur tronconique
Fig., 10 - Aiquille en os li chas Ineise
49
1985 YILI AYN KAZISI
Halet AMBEL1,
Robert J.
Mehmet ZDoGAN
Wulf
ili, Ergani ilesi, (Hilar ) ky
daki, Ky dnemine tarihlenen ayn Tepesi 10. d-
nem nceki gibi, niversitesi Prehis-
torya Anabilim Prof. Halet ambel'in Kl-
tr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel
parasal Chicago ve Karlsruhe Univers.telerinin ile,
24 Temmuz - 8 Ekim tarihleri devam
kurulu, vekili Do. Dr. Mehmet Prof.
Robert J. Braidwood, Linda Braidwood, Prof. Dr. Wulf
alan envanter ve De-
niz Baykal, restorasyon ve konservasyonu Murat Akrnan,
rini Grsel Akay, kk buluntu izimlerini Beng mimari i-
zimleri Schnuchel, Erhan Martina Sicker, kamp yne-
timini Sara Atabay Ama olarak Hsran
ve Dilek Bykdora Bunun Ro-
bitai1le Andre Wood kan ve protein analizleri, Michael Davis
aletler, Berrin hayvan kemikleri, Turan Efe kemik aletler,
Harriet Watrous aletler ve Jan de Roller de bitki ka-
ile ilgili
Ekibirnize olarak Mzesi asistanla-
nndan ile Ergani kaymakam-
gsterdikleri ilgi ve her trl sorunumuzun -
zmne gsterdikleri tr borluyuz.
al 1985 iinde ekibimiz
srdrlen restorasyon, konservasyon, ve arkeometrik
(*) Prof. Dr. Halet AMBEL Birinci Cad. Arnavutky -
Prof. Dr. J. BRAIDWOOD. 0454 E - 700 N. La Porte indiana 46350, A.B.D.
Do. Dr. Mehmet ZDOGAN Kutlugn Sok. Sultanahmet,
Prof. Dr. Wulf SCHIRMER, Luss str, 17. 75 Karlsruhe 41, Federal ALMANYA
51
ile ilgili olarak, Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr-
Tanzim Mdr Tlin Tolun ile Oya zgcr,
Arkeometri nitesinden Do. Dr. Ay Melek zer, Dr. Emine Caner, Dr.
Naif Tretken. Merkez Restorasyon Nejat zatay ve
Revza Ozil sreler iin ekibimize

1985
1985 iinde Mzesinin bitme gelmesi ile,
ayn malzemesinin yeni depoya ve gncellik ka-
ve bunun sonucu olarak da daha nceden olan uzun
sreli 1985 iin Yeni mzede
ayn Tepesi ile temsil kltrn en iyi bir sergi-
ekibirnizin manevi iine giren bir
Bu 1985 iinde, ekibirnizin mze ve
depo zerinde daha bir stra-
tejisi Buna gre 1985 ana izgi-
lerini zetleyebiliriz:
1 - Mzesinde olarak, para-
kimyevi ve fiziki yntemlerle gerekli

2 - Eski mzede yer nedeni ile, evi deposunda
saklanan ettlk malzemenin, yeni mze deposuna ve deponun
dzenlenmesi,
3 - ayn ve temsil dnemle ilgili cizim, ve bilgi

4 - nceki bulunan terazzo mozaik
dikili gibi byk mimari mzeye iin n

5 - Depo ve olarak, nceki
izirn, ve envanter ve buluntu topluluk-
ile ilgili bitirilmesi,
6 - belirtilen aksatmamak iin, byk
bu
7 - Paleo - zooloji, paleo - botani, maden analizleri, kan ve protein
analizleri gibi arkeometrik incelemelerin srdrlmesi.
1985 Uygulamalan
belirtilen amalara uygun olarak 1985 yrtlen
zetleyebiliriz:
52
A - Buluntular zerindeki ve
ky dnemine ait olan ayn buluntu top-
olmayan mze ziyaretisinin gzne hitap edecek bii-
yk boy sanat eserleri bulunmamakta, daha ok anlam
nemi olan ufak kemik ve kil nesneler grlmektedir.
ca, ayn ortaya en nemli
trleri ve dzeni da, mzedeki bir yak-
ele Du gebelikten yerle-
dzene, besin retimine sreci iinde olan bir top-
gnlk beslenme ekonomisini. teknolojisini, mimari
c1eneyimlerini, dinsel ss tm ile yan-
1400 kadar para iin maket,
ve grafik panolar ile desteklenmesi
Bu amala 1985 iinde, ayn'nn ok kalkerli ve killi olan
nedeni ile zerini ve de dokusuna
olan kabuk 1200 kadar eserde mekanik ve fiziki yn-
temlerle ancak ok zorunlu olan durumlarda kimyasal te-
mizleme yoluna sert karasal iklimi gz nne
bozulmadan iin, gerekli olan nes-
neler kimyevi olarak
tm ilke olarak kabul edil-
seilen kk eksik ve mer-
mer tozu ile Bu arada 200 kadar kemik buluntu da, arkeo -
denetimi lkemizde ilk olarak uygulanan bir yn-
tem ile edilebilir duruma
en eski mimari ve bunun ayn Te-
pesinde izlemek mmkn bunun kerpi, yeri,
gibi mimari elemanlar da ayn iyi korun-
durumda ele kilden ev modellerini, d-
ve zerinde iz olarak ve lif dokuma ve rg izle-
rini, toprak korkuluk sayabiliriz. bir los-
Merkez Restorasyon ise ekibimiz-
ce ve bylelikle en ilkel biimlendi-
kerpi kadar olan mimari eleman de sergile-
rneye duruma getirme ortaya
gibi, ayn ortaya
teknik beceri, ve boyut dnyada bilinen en eski r-
neklerdir. en nemlisi, mozaik olarak
10x 11 m. ve 35 cm terazzo yntemi ile
beton bir tabana sahip olan bir ilk ky top-
53
daha sonraki dnemler iin bile stn bir teknik beceriyi
sergileyen bu taban, bu trn bilinen tek Ekibimiz ilk
da gerek bu ve gerekse nemli yerinde korunarak
sergilenmesini n ve gerekli koruma nlemleri kadar
da, bozulmadan kalabilmeleri iin bunlar toprak ile yeniden
Ancak ekibimiz yerli ve uzmanlar Diyarba-
bu yerinde koruma ve .bir hava ya-
ler, bu durumda da, hi
mozaik mzeye bir zorunluluk durumuna
antik mozaiklerinden ok bir yntemle, dkme
blokaj ve aradan geen 9 bin iinde ince' atlaklara
bu g ve daha nce teknik
bir sorun olarak Bu Merkez Restorasyon Labora-
Nejat zatay ile Revza zii bu konu ile ilgili n

B -
ama blmnde de gibi, arazide ge-
rekli olan ekip yelerimizin zaman zaman malzeme ve depo
ekilmesi nemli kesimlere bu
girilmemesi ve eski ile zaman yitirilmemesi
Bunun zerine, belirleyecek
kilde, tepenin u yeni bir karar ve-
Bylelikle, program uzun vadede ayn
tepesinin daha iyi bulunacak bir
tir. Bu iin, en tepenin yere kadar
20 x 70 m. lik bir karar Bylelikle:
a) Y belirlenmesi
b) Tepenin tarlada grlen iri niteli

c) iinde evreye ve d-
zeni ile olup
celenmesi
d) Tepenin eski
Bu amalar 12 -18/M - N plankarelerini iine alacak
20 m. ve 65 m. on adet 10 x 10 m. lik; iki
adet de 5 x 10 m. lik amalardan toplam 1100 lik bir alanda
Tm alanda yzey ile birlikte,
sonucu ok tahrip bir izlerine Bunun
bulunan tabaka ve
zere
54
IS M ve N
En stte uzun ve hi bir bir duvar
byk bir hcre evresinin
ait olan bu duvar ayn'nn en iyi du-
biridir. iki kapatma
ile olan st sklp, da iine ala-
cak bir platform olarak yeniden
Bu duvarm hemen 18 N. bir 1984
olan, hcre DC ve 8 bl-
meli kuzey ve tahrip
DC her iki ama da kaplayan ve
ile tahrip bir Bu nceki
larda hcre en alt evresinde
ile ile, evresinin
sonunda, hi byk bir etkileyen kuvvetli
hir ve daha sonra ayn'nn ilk byk hcre

iinde ile tam-ip iki an-
cak bunlardan birisinin byk bir
belli olacak gibi i dolgusuna do-
ise kerpi molozun ayn'nde daha
nce kadar iyi durumda
byk bir temel i
ise ile ve zenle ince duvarlarla
drde Duvarlarda, temizlenmesi ve
uzun zaman alacak rg izlerine tam
gelecek mevsimlere belirtecek hi bir bul-
guya
17 M ve N
Her iki amada da yzey hemen plan vermeyen
ve ok tahrip izlerine bunlar hc-
re ve 6 blmeli bir DF olarak
iki evresi ve ile son
kuzey yzey inen anak mlekli ukurlar
ile tahrip ancak iyi durumdaki temel st duvar
rgleri nemli ve yeni ip genel ola-
rak hcre ile zellikleri birlikte, nceki
lardan bildiklerimize oranla hem boyut olarak daha 'kk, hem de ince

55
Bu DF evresinde ok bir avlu
Genelolarak kesiminde, hcre
nceden de bilinmekteydi. Ancak, bu

daha yer Gene bu kesimdeki
da, ayn'nden daha nceleri olarak tek
kk birimlere de DF evreleyen alan-
da da BW ve BY olarak iki kk
Bunlardan gneyde olan BY de ok
aletler, biri orak olmak zere iki kemik alet bu-
. iri bir boncuk ile birlikte
bir kk ocuk da ilgintir. Avluda
iki yerde ve yongalama yeri de bu-

16 M ve N Amalan
16 1\11 kuzey yzey hemen
evresi iri ve i dolgusu dzensiz kk olan
byk bir platform Bir kalan plat-
form ile ilgili bu kesimde do1-
guyu tahrip eden ok anak mlekli ukur Bu
ukurlardan ayn'nde daha nce hi rastlanmayan Son
Kalkolitik anak vermesi ilgintir. 2. olarak, BS"
olarak hcre byiikce bir
yenileme evresi ki, bunlardan en stteki plan
belli etmeyecek kadar bozuk Daha iyi durumda korunagel-
ikinci yenileme evresi ana plan zellikleri
hcre benzemekte, ancak ok daha dar ve ufak hcreler-
den kuzey bu-
mekanlar, ve kuzey boyunca da kal-
iki hcresinde, taban mezarlara da

Bu hemen BT olarak ilk
evresi ancak bu st evre
bunun
17 M ve N
avlunun Avlunun bu kesiminde de bu-
ve faaliyetlerinin yer ok kk
tek alanlardan ve belli

56
Avluda rastlanan ilgin biri BU)} olarak
ve BS hemen gneyinde yer alan Bu ta-
kk zenli olarak duvar da kk
sekiler Avlunun hemen hemen tam plan
dan BV olarak yuvar-
lak bir daha yeri gneyde olan bu
daire biiminde olarak da gene k-
k tam byk bir havan ya da ez-
yuvarlak iki eski
evresi daha da, gene tek bir
yeri daha
14 N, 15 M ve 15 N
Bu byk bir avlu Hemen
hemen yerde, avlunun plan ve yn ba-
BR benzeyen bir daha
yenileme evresi olan bu st evresi BP, dt evresi ise BS ola-
rak gney dar ve uzun hcreler, ku-
zeyinde ise bir oda, ya da bir avlu Hcre-
lerin tabanlan kk ile aralarda da kk geit yer-
leri ile tahrip olan bu ok srtme-
alet zellikle toplu halde bulunan
kreler ile kazmalar ilgi ekicidir.
evresindeki alanda belirgin bulunma-
ancak kll daha yer ve yer yer de kk
avluda ok
ya da kemik ve boynuz aletin
kla burada gstermektedir.
12 M, 13 M ve 13N
Bu amalar ayn Tepesinin ynnde
yerde yerde, yzey iinde
iri teden beri bilinmekteydi. Hava da
bu kesimde byk bir izler.ini gstermekteydi. Bu amalarda
bloklarm alt dzlemine kadar ancak hemen hemen
tmnn daha nceleri yerinden ve bu blgedeki
traktr ile tarla srlrken tahrip Gene de
13 N kuzey - gney ynnde bir dizi 13 M a-
ise, daha dnmektedir. Bu
dizisini daha fazla izleme iinde
belirleyecek hi bir buluntuya ancak, do-
57
14 N grlen avlu dolgusunun kadar gelip da-
anak mleksiz evreye ait
Bu byk bir evre yoksa ok tahrip
bir byk ait ancak ve tar-
da ile mmkn Ekibirnizin bu olanak-
ile bu byk
bu ileriki
1985 Genel
1985 ekibirnizin byk bir buluntular ile ilgili
halde gene de 1100 rrr' lik bir mmkn
tur. Bylelikle ayn Tepesinde bu kadar alan 4600 m! yi
Ancak bu alan iinde ayn'nn daha ok st ta-
750 ila 1000 bir dnemi ieren
alt ok daha alanlardan de
belirtmekte yarar
Bu alan tm ile hcre evresine ait buluntu
Daha nceki bilgilerimizi de gz nne alarak, hc-
re evresinde ayn bir genellemesini yapacak
olursak ilgin bir durum ortaya en
da, ve zenle bir evresinde yer alan, ara-
terazzo - mozaik gibi byk ve nemli
ayn'nn en gzel veren kesim yer almak-
orta mahalle dzeni iinde bykce evlerin,
bu en uta ise, alanlar ile biribirinden
ve kk evlerin grrz. Her ne kadar bu
bir dkm henz da,
nin daha fakir bir kesimine ilk
bile belli Bu grnm ile ayn dzenli
ve nceden bir plana gre ve bir sosyal
belli Her iki husus, M. . 7 bin
na tarihleneri bir Ky dnemi iin ok
Bu maalesef, bir koruma ile evrili olup
Bu kadar bir kaplayan
nin kesin olarak ileriki mevsimlerine kal-

58
LO
CO
o>
:::>
Z
:0
>-
<{
u.
L
" .
c: E
"o
- n ~
c
~
~
"
LO
DI
o
....
59
60
Resim: 3 - havadan
Resim: 4 -
61
Resim: 5 - ayn. 16 -17/M - N havadan
Resim: 6 - BR ve gneydeki yerleri
62
AY N 1985
BS Bin
BS Building

Resim: 7 - BS plan ve
Resim: 8 - BS adada buluntu
63
Resim: Oa
Resim: Ob
Resim: Oc
Resim: sd
Resim: ge
1085 y l n d a o n a r l a n kemik buluntular
64
2
Resim: IOa
Resim: IOb
Resim: IOe
Resim:
Resim:
Resim: IOe
1985 temizlenerek buluntular 65
RP.sim, na
Resim, b
Resim: c
ayn boncuk ve t a k l a r
66
Resim: nd
THE 1985 CAMPAIGN AT ARSLANTEPE, MALATYA
Alba PALMIERI *
During the 1985 eampaign at Arslantepe. the exeavations were
Iocused on the-South - West area of the Hyk for the purpo'se of exten-
the investigations in the series of stratified !evels dated from the
middle of the fourth to the end of the third
The main problems concerning Eady Bronze III are the definition
of its initial phase and that of the transition to the Middle Bronze Age,
whereas the central development of the period at Arslantepe is as well
charaeterized and well known as it is in the whole Malatya area in the
region. The stratigraphic investigation as 10 these problerns was
difficult by the disturbed of the later levels of Early
Bronze III, which, being close to the surface, have been eut into by nu-
merous pits mainly belonging to the Byzantine period. Nevertheless the
preserved parts of the uppermost levels fragrnents of both
red burnished carinated bowls and paintedjars with bichrome decora-
tion, which can be referred to the beginning of the Middle Bronze Age.
The underlying layers appeared to be eharacterized by black bur-
nished and painted wares typical of the full Early Bronze III. A sub-
terranean eireular structure, 3,50 m wide, with a beneh along the wall
belongs to this phase. This is the third example of such an architectural
type, brought to light a short away (about 2 m.) from other
two previouslyexeavated similar strucrures (Fig : 1) 1. They were pro-
bably intended for particular purposes rather than as normal living
spaees
The horizontal stratigraphy indicates the successive eonstruetion
of two of the three rooms. The third ne appcarcd to be seriously da-
maged by later ps and which alsa made it impossible to ele-
arIy recognize its stratigraphic relations with the other two similar
rooms. Although only its !ower part has been saved, from about the
(*) Prof. Alba Universita Roma. "La Sapienza Via Palestro 63 - 00185
ROMA
Cl) A. Palmieri, Arslantepe V. Ankara 1984,
fig.4.
67
height of the bench, judging from the two better preserved circular
rooms, the structure must have been dug aboutl m deep into the soil,
with the upper part. presently destroyed, consisting of a mud-brick wall
lining the dug - out area.
The digging out of the three semi - subterranean rooms into the
pre - existing deposit damaged some rectangular houses which appear to
belong to the initial phase of E. B. III. There again, as was the case for
the final phase of the period, we do not have a homogeneous complex of
but only a few painted sherds comparable to fragments from
the Early III A of
As far as the Early Bronze II is concerned, a pit containing black
burnished ware and painted fragments in the style of Gelinciktepe, alsa
contained a copper javelin head with a leaf - shaped blade, together with
two smaIl wheel- models. The latter represent a characteristic element
of the period already known .in the site itself of Gelinciktepe.
New areas of the different settlements of Period VI B (Early
Bronze I) have been alsa eleared.
As to the main settlement belonging to the horizon characterized
by ci Iate variety of reserved slip ware, we completed the exeavation of
two quadrangular houses located at the crossing of two streets forming
the principal axes of the village. Following the architectural module
usual in this level, the houses arernade up of quadrangular roorns with
benches along the walls and the better . preserved one has a characteris-
tic circular; fireplace with a central rimmed cavity. Because of the sud-
den destruction by fire of the village, we have indications as to the use
of the living spaces. The considerable amount of charred grains found
inside the houses indicates a domestic storage of cereals; the animals
seem to have been kept and in same cases slaughtered in the apen areas
in between the houses, judging from the large numbers of animal bones
recovered there.
In the more northern squares, where the houses were removed,
same of the floors had been prepared with a pavement of limestone
slabs, probably used for levelling the surface during a reconstruction of
this part of the village. Traces of an earlier building phase of the same
settlement have been in fact discovered in this area.
The pottery recovered provides further documentation on an already
well- characterized horizon. The material obtained during the past cam-
paing ineludes various already known classes of wheel- made pottery:
light fine and semi - fine ware ineluding jars and bowls with or without
68
reserved slip decoration, footed bowls and typical small four -legged jars
with Ninevite S affinities; red - slipped ware consisting esscntially of
nated fruit - stands; very fine ware including characteristic shapes such
as footed goblets. Hand - made redblack burnishcd pottery is alsa pre-
sent, although in limited quantity, including emispherical bowls.
The most frequent and characteristic metal object continues to be
a type of copper pin with a conical fluted head. The lithic industry is
mostly represented by long canancan blades.
This cultural aspect, well at Hassek Hyk as well as
at and Taskun Mevkii, appears to be a charaeteristic deve-
lopment of the Turkish Euphrates, maintaining elements of the Late
Uruk tradition and showing with the more eastern Ninevite
5 aspect.
in 1985 we started working in a trench whieh had been already
upened during the previous Freneh exeavations. Here new areas of the
earliest level of period VI B, eharaeterized by red - black burnished pot-
tery with East - Anatolian and affinities were brought to
light. The predominant architeeture of this level eonsists of post - houses,
whose traees have so far been found on an area of about 160 square met-
res.
A quadrangular house slightly hollowed in the preexisting deposit
was alsa found, eontaining various redblack pots in situ.
The cut made for the eonstruetion of this house had damaged one
of the walls of the underlying palace -like building (Building IV), which
belongs to the preceding VI A period, that is the loeal Late Uruk horizon.
In the new exeavation area we reached the tops of the walls of other
rooms of the same building, which therefore appears to extend over a
remarkably wide area. In the part until now it has an extension
of 30 m.East - West and 20 m. N-S. From the filling of the new rooms
we obtained a number of elay sealings, same of which bear the impression
of a cylinder - seal with entwined snakes of elearly Mesopotamian inspi-
ration. Mesopotamian elements are alsa evidem in the impression of
anather cylinder - seal where a characteristic baule has been reproduced,
In the complex of store-rooms (Fig: 2) bruught to light in 1984,
we removed the material in situ and completely restored the pottery
tained in the north store. This series of pots ineluded three large pithoi,
five large reserved slip jars, three middle - sized jars, (Fig : 3), a few smaIl
jars, various fruit - stands (Fig: 4) and five spouted bottles and jars,
(Fig: 5).
69
This is the first time that a certain number of spouted bottles of
cvident Late Uruk has been found at Arslantepe and their concentra-
tion here suggest the specialized nature of the store in which they werc
found. in particular, it seems that one of these with reserved slip
decoration (Fig : 6), because of both its shape and. paste, may be consi-
dered an import from more southern sites, such as Habuka Kabina, more
directly connected with the Mesopotamian centres
Among the hand - made vessels, besides the usual black - burnished
jugs and cooking coarse basins, one of which with a holed base,
represent more rare findings.
An inventory of objects which even before appears to be
different, come from the southern store - room. Here, in addi-
fon to three large pithoi, a few jars and cooking pots, there were more
than fiftv mass - produced bowls probably connected with the distribu-
tion and consumption of food rations, as well as a series of 36 clay sea-
lings showing the use of at least different seals. Among these are
stampseals with animals representations and cylinder - seals with rows of
animals or decorative patterns including the spiral, typical of the Syro-
Anatelian Euphrates.
Whereas several sealings appeared to be related with the pots found
in situ, a certain number of them were clustered in a corner of the room,
as if they had been provisional1y kept after their removing. The data ob-
tained from this building therefore already provide significant indica-
tions as to the complexity of this early redistributive organization and
its related administrative system.
in the niched room in between thetwo stores, a small part of the
painted back wall has been cleaned; this showed, together with geomet-
rical motives in red and black, a stylized human face.
To the North - East of the palace -like lbuilding levels belonging to
the Late Chalcolithic (Period VII) were brought to light at a much hig-
her than that of the floor of the building. The latter therefore
appears to have been built not on the top of the Late Chalcolithic mound,
but cut into its slope. Only a few centimetres of the mud - brick walls of
the Late Chalcolithic structures have been preserved.
The Late Chalcolithic pottery found in the filling is cheff - faced
were typical of this period, of the kind known in the Amug F. Besides
few small necked jars with a light - coloured or red s1ipped and burnished
surface, the majority of the material consists of mass - produced bowls.
Thcse can be divided into two groups according to the manufacturing
70
process. The bowls of one group have the lower part of the outer surface
around the base, roughly finished by scraping the. waste day with a
cutting tool (probably a flint tool) and often a potter's mark engraved
or impressed on the base. The bowls of the second group have no traees
of flint - seraping and their base often shows the signs of the string used
to detach them from the wheeL. if they have potter's marks, these are on
the inside.
The appearance of string - cut bowls in this cemtext seems to be the
first step towards their generalization in the successive Late Uruk hor'izon;
when however the potter's marks were not more used as a consequence
of a different organization in this craft sector.
71
-
.

N
-
[
.
.
T
F
i
g
.
:
1
-
A
r
s
l
a
n
t
e
p
e
.
I
s
o
m
e
t
r
i
c
v
i
e
w
o
f
t
h
r
e
e
s
e
m
i
-
s
u
b
t
e
r
r
a
n
e
a
n
r
o
u
n
d
s
t
r
u
c
t
u
r
e
s
b
e
l
o
n
g
i
n
g
t
o
E
.
B
.
I
I
I

.
.
.
.
.

<
D
Fig., 2 -- Arslantepe. Period VlA, general view of
Building IV:
Fig.: 3 - Arslantepe: Period VIA: Jars.
73
Fig.: 4 - Arslantepe. Period VIA: wheel made fruitstands
Fig.: 5 - Arslantepe. Spouted [ar of period
VIA.
74
Fig.: 6 - Arslantepe. Period VI :
spouted bottle with re-
served silip decoration.
KURUAY HY(; 1985
Refik DURU *
Kuruay 8. dnem - Eyll
1985 tarihleri devam edildi. . Edebiyat Fakltesi, Protohis-
torya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Grevlisi Glsn
Umurtak, Aylin May Apkan, Muharrem
Mimarlar ve Sreyya Saruhan ile
Kaini'nin kurulumuzda, Eski Eserler ve Mzeler Genel M-
olarak, Burdur Mzesinden Alaaddin grev ya-
50 gn sren
H/7 - 9 karelerinde 150 lik bir alan daha toplam 3.000 ye
ve F - G- 5 karelerinde bir ka yerde -6.50/-7.50 m. lerde ana

Ge Neolitik
Ana toprak zerindeki ilk olan Ge Neolitik'e ait bir
sur, 1984 Yuvarlak kuleleriyle zgn bir nitelik ka-
zanan bu iin
da 15 m. kadar, bir ihtimalini gz nnde tutarak kuzey
ve gneyde bir hayli alanlarda ana toprak dzeyinde sr-
drld (Resim: 1). Ancak gerek surun gerekse surun evirdi-
ait hemen hi bulu-
Sadece surun ucunun kuzeyinde paralel bir
duvar Ge Neolitik durumunu

Ge Neolitik'in 'kk kemik sileks ve obsidi-
yen lama ekirdekleri, blgenin Ge Neolitik kltrleri iin tipik
Keramik buluntular iinde, geen seneden ve
paralardan bir haylisi Bunlardan
Erken Kalkolitik
nceki olan Erken Kalkolitik'in 7. 1- 5
evlerinin temellerini alanda ok fazla
(*) Prof. Dr. Refik DURU . Edebiyat Fakltesi Protohistorya ve nasya
Arkeolojlsi Anabilim Fen - PTT
75
1. evin ynde giden, bir
temel izlendi (Resim: 1). ait olabilecek bir
hemen 9. evdir. Bu iki oda ile-
rinde payanda Kuzeydeki alanda, ya-
muk drtgen byk bir Drt 4 payan-
da olan ev, taban dzeyi bir hayli sa-
7. aittir. Erken Kalkolitik gelecek
daha iyi anlayabiliriz saniyoruz.
Erken Kalkolitik lerin kk ka-
figrin 15 kadar para bu
Bu birbirinden bir ka grup
Bunlardan en ge 7. gelmektedir ve i
olarak barid boya bezemelilerin grup
bir nceki gelmelidir ve bu trler yine
ve V- II ele geen Fantastik boya-
paralelleridir. Bu iki grup keramik ilk beri
ve tm ve para olarak pek 3. grup keramik
1984'den beri ele ve gruplardan bir hayli
nitelikte ve bir trdr. Bu sonuncular Erken Kalko-
litik en erken ile yuvarlak kuleli Ge Neolitik su-
run 1 m. molozu iinden gelmektedir. Mi-
mari izler eksik bu yeni keramik trnn ait
ve syliyelim, ait kltr evresini de, kesinlikle
bilemiyoruz. bu yeniler, da ele gibi grn-
mektedirler. Son grubun 7. yani i bo-
gibidirler. kez kaba ile ve boya be-
zemenin dzenlenmesiyle onlardan Formlar okluk,
yzlerde. bazen de hem i, hem yzde kah"
verengi boya bandlarla basit bezerne Konsantrik frizler iine,
dik ya cia izgi demetleri, demet metoplarda kele-
bek motifi, dama motifi, rastlanan bezek
1984'de ii ha rnotifli tabak da, grup iindedir: Ha-
bulunup ta gibi ithalolarak
kabul edilen bir' para, bu tiplerin Hacilar'da, az olsa da.
gstermesi nem Bu yeni keramik tipi, Neoli-
tik'ten Erken Kalkolitik'e evresine ait diye
Ge Kalkolitik W
Kuruay zerinde en ok durulan Ge Kal-
kolitik Bu en eskisi olan 6 A ka-
bu sene bitirdik. 1985 mevsiminde bir ok ev ka-
76
bu kesimde, 6 A iinde pek ok ve evresinin
gsteren bulundu. Bu uzun zaman
kenarda 6 ok durumda
gelen (DK) bir nceden biliniyordu (Resim: 2). Bu
zerinde ve paye
rg direklere (?) grdk (Resim: 3). Bu
ikinci bir avlu ve i da
Byk bir bu kesim en nemli
kesimdir. biri olan 4 ev bulunmakta ve
bu nemli evler, bir ev dizisi epeevre Adeta
evler 6 A eski evresi olan 6


ilk zamanla ve daha sonra,
ortadan yeni olarak Bu
bir Bu sonuncu ev
iinde 1984'de ok ve kk olarak
bu da, ritel kaplar ele Ge
Kalkolitik ok incelemesi Anadolu mi-
tarihi ok nemli Bu
ilerde final raporlarda
Kk buluntular Ge Kalkolitik tabakalar fazla zengin
Keramik ise, ele geen ve tmlenebilen kap-
larla biraz daha Ge Kalkolitik'in egemen keramik tr olan
A Grubu bu sene yksek boyunlu, keskin tek kulplu
testiler. iki kulplu bakra (?), tepsi Bir kera-
mik eser de iki boyunlu, tek gvdeli Magazin iinde bulunan ka-
ortak iki kulpu, birbiri zerinden apraz geerek, iki
Kap zensiz ve ok da
kt Gnlk kesindir. Bylece ritel
Ge Kalkolitik eskilerle birlikte 5 e ykseldi.
eserler iki maden perdahlama aletleri
toprak eserler bu nemli bir buluntu var-
6

nin XXV. evinin in - situ olarak bulunan bu eser, otu-
ran bir tasvir etmektedir (Resim: 4). boya
ve olan figrinin Kollar
ve kaba etler biimde iri Erken
Kalkolitik figrin ile olmakla birlik-
te, bu eser Ge Kalkolitik iinde bu tip eserlerin
sz konusu gstermektedir. Oturma pozisyonu ile
bir sezilmektedir. Hi bir bilgimiz olmayan
bir konuda, figrin durumu gstermesi bu
eser, zelolarak ilgiyi ekmektedir.
77
1985 sonunda ana kadar ve ka t .
umulandan daha 12 m.
hyk 8m. En
eski Ge Neolitik tarihlenmesi ka-
bize Eski mevsimlerinde bulunup da Erken Neo-
litik ait gereken kk da bu durumda
yeniden gzden geirilmesi sz konusudur. Acaba evrede Ge
Neolitik'den eski var Biz hem bu soruya bul-
mak hem de Neolitik ve Kalkolitik saptayabil-
mek gneyinde ve tarlalarda sondaj-
lara Hykten 100- 150 m. sondajlarda
me izlerine ama olduka bol keramik ve birka insan fig-
rin bulduk. Bu malzemenin hykten
nk hykten daha yksekteydiler. Acaba bu malzeme, hykten bi-
raz daha yksekte ve uzakta olan bir mi
Bu soruyu 1986 da cevaplamak istiyoruz.
Ge Neolitik daha alanlarda
duruma umuyoruz. Erken Kalkolitik
nin durumu iin de ta-
keramik malzemenin hangi ait
bilmek, blgenin keramik iin mutlaka
gereklidir.
Ge Kalkolitik nihayet gibi grn-
yor. M. . 5. bin ilk ait bir btn ile
ortaya elbette ok nemli bir Bu kadar durum-
da bir Ge Kalkolitik Anadolu'da dek bulunma-

78
Resim: - Ge NeoLitik suru. Yuvarlak kulenin hemen nnde Erken Kalkolitik
temelleri
Resim: 2 - Ge Kalkolitik en eski

nin
79
Resim: 3 - payelert
Resim: 4 - Ge Kalkolitik ait bir figrtni
80
VAN - DiLKAYA HY(; 1985
Altan
Van-Dilkaya Do. Dr. Veli
Arkeolog Glriz Van Mze Mdr Arkeolog Ersiri K.AVAK
LI ve Ege niversitesinden 15 5 Temmuz - 20
1985 tarihleri yrtld. niversi-
tesi, Edebiyat Fakltesine Van Blgesi Tarih ve Arkeoloji
Merkezinde Merkezi tahsis eden ka-
bilim heyeti yesi ve Merkez Mdr Do. Dr. Taner
HAN'a her trl Van Valisi zdemir HAN-
OGLU'na, E.. Edebiyat Fakltesi Prof: Dr. Gnl NlEY'e
ve Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr Dr. Nurettin YARDIM-
CI'ya iten ederim.
Dilkaya 1984 gibi 1985 da hyk ve
olmak zere iki iblmde yrtld. Hykte ka-
05 ve N5
yer alan N5 ama-
a, b, c ve d karelerini kapsayacak ve
- 4.00 metreden - 5.30 metreye kadar (Plan : 1). - 4.30 metrede
yangm tm ama yzeyini kaplamakta idi. Bu ta-
baka zerinden elde edilen anak mlek buluntular geen r-
nekler gibi siyah veya gri keramjxlerdir, Sz
sonra mimari buluntular,
ynlerine ge dnem p ukurlan veya silolar ve o-
kyllerin ekmesi sonucunda tahrip N5d ka-
resinde - 4.92 rnetrede bulunan byk bir ukur
ilgintir. Klile dolu olan ukurun iinden elde edilen bulgular ukurun
N5 olduka
buluntusu ortaya II nolu
iindeki bir (Resim: 1). Kllkl
evin zerine kurulan
hemen dneme ait evin Bu evrede
(*) Do. Dr. Altan Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji
ve Sanat Tarihi Blm, Bornova -
81
evin bir rt ile olma-

Ancak, ok fazla mekanlar ve
anlarnarmza imkan
daki II nolu mekanda ortaya insan iskeleti dikkat ekicidir.
durumda ele geen iskeletiri erisesi zerinde kemik bir
incelemeler sonucunda bu iskeletin35
ki bir gen ait
05 1985 sezonunun ilk 1984
ortaya i nolu IX, VII VE; XI nolu silola
ve ait a-
tm karelerinde halde daha sonraki sa-
dece 05c ve OSd karelerinde yrtld. Bu iki karede -6.22/-6.62 metreler
saptanan tek
basit duvarlar iki adet ortaya Ku-
zey - gney ve - uzanan ve birbirlerini dik olarak
kesen bu duvarlar kare (Plan: 2). Ancak
byk blm iinde
Mekanlardan kuzeyde no. lu mekan, gneyde ise II. nolu me- c
kan olarak i no . .lu fark-
seviyelerde fakat st ste gelecek iki ocak ve bir izleri ele
her biri bir ncekini tahrip
yanma izleri bu ocak yeri olarak gsterir.
Srdrlen 05c'deki OSd karesine devam
ortaya yzeylerinde iz-
leri gney blm ge dnemde byk
bir silo tahrip Ancak, en alt iki
silo iinde 'hala grlebilmektedir. Bu alandaki -7.85 metreye dek
Sz edilen mimari bir
blmnde renkli bir kum ile Hibir bu-
luntu vermeyen kum bu alanda sonunu vur-

05 ortaya duvarlarda gle bir
izleri grlr. Duvarlar gelen bir ile

1985 05 ile ilgili olarak ipu-
(Plan: 3 ve 4). N5 ve 0'5 1984 bulunan
iki 05 bu yan-
-6.22/-6.62 metreler Olduka sap-
82
tanan bu ERKEN TRANSKAFKASYA III ile
ERKEN TRANSKAFKASYA il evrelerini birbirinden II.
ise -6.66/-6.84 metreler yer
Hykte ele geen anak mlekler genellikle Erken Transkafkas-
ya rnekleridir. Ancak ele geen birka para Erken
Transkafkasya gstermezler.Bu anak mlek buluntu lar Erken
Transkafkasya dneminden nceye, M.. 4. bin ta-
rihlenebilir Sz edilen Erken Transkafkasya anak
temel ierir:
kaselerI Resim : 2),
dnilk boyunlu kaplar (Resim: 3),
dnk kenar mlekler ve derin kaseler (Resim: 4).,
Basit kaseler (Resim: 5),
kabartma bezemeli kpler (Resim: 6).
Bu zerinde Erken Transkafkasya ti-
pik bezerne olan kabartma ve bezerne rnekleri yer
(Resim: 7). Erken Transkafkasya yine belirleyici bir zel-
olan ya da bizim parmak - delikli kalpfar Dil-
kaya'da bol (Resim: 8). topraktan
buluntular parmak - delik kulplu kapaklar. ait kandil
ve keramikler (Resim: 9), Erken Transkafkasya kltrne zg
heykelcikleri, minyatr araba tekerlekleri
Hykte 1985 dnemin genel karakterine uygun
ok kemik aletler ele zellikle N5 bir insan
iskeleti ile beraber bulunan kemik bir kemik ve top-
raktan biimde ve retilen kemik
delici ve ilgintir. Obsi.dyenden ok ve ile
hykte Sphan ve Nemtut bu
yrede dikkate (Resim : 10 ve 11).
Van - Dilkaya 1985 ikinci blm
idi (Plan: 5). 1984 bu
ve gney ynlerine 10xlO metre l-
lerinde bir ama durumuna getirildi. Bu 1984
ortaya i ve II nolu mezarlara ait duvar ve zemin d-
ilgili zmekti. Ancak, alanda geen
mezar st seviyelerinden 20 cm. yukanda toplam 19 adet iskelet ele ge-
irildi. Bu iskeletlerin 8 adetinin 3 ile 7 ve erkek
adetinin 14 bir geri kalan 10 ade-
tinin ise 25 ile 4'5 ve erkeklere ait olduk-
83
lan kum iine
veya kerpi bir duvar Sadece yedi iskelelin
zerine 3 adet III nolu mezarlar olarak
mezarlarda iskeletlerin yn her zaman gle
yani Yz gle Kollar vcudun
iki (Resim: 12). Tek olan iskeletler
gibi bir ocukla beraber gmlen ller de
da genellikle l Ancak iki iskeletin
ok boncuk ele Kolyeye ait
renklerden boncuklar bir araya toplanarak kolye haline
tir.
Mezarlardan tm kap elde Bulunan anak m-
leklerin da pek fazla Elde edilen anak mlekler genel-
likle Orta Demir keramiklerinin zelliklerini Sz edilen
kum iskeletlerinin bulunan tipilk Urartu kera-
mikleri ve kolye tarihleme nemlidir.
iin temizlik
ortaya bir ka-
neden 3.20 metre,
1.60 metre ve 0.30 metre llerinde bir or-
taya Yksel bir ile 3 ton
ama Ancak ilk bi-
raz daha kk boyutlarda ikinci bir ile var-
temizlenince dek bu blgede rastlama-
trde bir oda mezar ortaya 2.50 metre olan oda
ortaya 3.60 metredir. Yan duvarlar
1.65 metre kadar Mezara ynnde yer alan
iki bir girilir. bir plaka r-
Ancak
daha nce rtmektc ke-
sindir. Oda mezar Antik mezar
Mezara girerneyen soyguncular par-
ve
Mezar iinde ele geirilen ok iskeletler tamamen tahrip
ve seviye ve ynlerine
i sonucunda da oda mezarda ele geen II is-
keletin 5 ile 8 ocuklara 17- 18
ve 30 - 35 olan gen erkeklere Soy-
Dilkaya iskeletleri antropolojik n yapan Sa-
Do. Dr. Erksin Gle'e iten
84
kurtulan 6 adet tm ters dn-
durumda ele Tm kaplar iki grupta :
Birinci grup kulpsuz ve tek kulplu testi ve mlekler (Resim: 13).
grup ise keskin profilli kaseler veya kulplu anaklar (Resim:
14- 15). Her iki gruba giren kaplar tipik Erken Demir rneklerini

1984 ve 19'85 sezonunda
Anadolu l gmme gelenekleri ile ilgili ilgin sonular verecektir.
sonunda Dilkaya'da 4 tip mezar ortaya
1984 bulunan i nolu mezar inhurnasyon mezar-
Yine 1984'de bulunan II nolu mezar isekremasyon 1985
19 adet iskeletin yer III nolu mezarlar
ise tamamen kumdur ve bizim bu yrede
kuma ilk III nolu 0.'50 met-
re bulunan oda mezar ise uygulanan
drdnc mezar trdr.
1984- 1985 ortaya tm Demir
aittirler. i ve II no.lu mezarlar ile 1985'de bulunan oda mezar M.. H-lO.
III no.lu kum mezar ise M.. 7-6.
lara tarihlenebilirler.
85
86
....
..
~
c::
..
~
il:
87
88
~ ~
n " III
i i r
~
a
~
~ !
[]
G
!
~
~
~
~
D lLiLLJ .'
~
~
3
s
il
D D
'"'

E
i
l .
~
D ~
f
j
i!
i
I.
J
i

D
~
i i
i.
i
,i
i
i
""
-3
..
i
CD
~
~
~
i
.... <o
i i c,
DILKAYA 1985

."1> S III. {j,1II'
1II!l/ O
...

.- -_._._._--_._._.,
i
i
i
i
i
i
i
i
i
_.-._----
Plan. 5
89
90
Resim: 1 - N5 a m a s , ocak
r l ~
( i )
i
il ~ < m
Resim: 2
.... ..
R
B\
i
N
i '
Resim: 3 Resim: 4
Resim: 5
91
~
~
\ ~ \ . ; : ../
.'.
J
c 6
--
~
.----
: ~ '
"--
.------.
92
Resim: 9
Resim: 10
Resim: II
Resim: 12
93
o---!....

CD C:J:J>
Resim: 13 Resim: 14
\01 \J
C 1 ))(/L)
\ lr
t }}-

..
Resim: 15
94
1985 (MALATYA - KY)
KURTARMA KAZISI
Ufuk
HARMANKAYA
ZET
Prehistorya Anabilim 1985 kurtarma
18 Temmuz - 16 Eyll tarihleri ODT TEK-
mali ve Eski Eserler ve Mzeler Genel
nn ile en nemli dneminin Kalko-
litik Obeyd Kltrne ait
Bu 684 m'Tik bir zellikle Kalkolitik
ait ve hyk stratigrafisini denetlemek
zere:
1. fazla, kuzey yamaeta bir basamak ama (13 - 12 J plan-
kareleri)
2. az gney yamata (18 -19 II plankareleri )
3. az yamata (17 - E-D plankareleri) amalar
ve daha nceki ikesimler-
deki Kalkolitik kerpi daha apta, g:n
:
4. 18 F - G, 16 G, 17 - 18 i -J
lar
Kuzeydeki amada, yukardan Demir ait
3. tabaka sonra, gene ayni devre ait 4. tabakadan itibaren
ana kadar 9 tabaka 1 - 5). Bunlardan, ince
5. tabaka Onun 6. - 1 tabakalar Kalkolitik Obeyd
Evresine aittir. 12. tabakada ise ana 9. - 11. tabaka-
lara kadar henz
amalarda Demir ait dzenli plan veren bir
Demir ait ukur ve tabakalarda, zamana
(*) Prof Dr. Ufuk . Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
Fen/PTT -
Dr. HARMANKAYA . Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
Fen/PTT -
95
ait buluntularla birlikte, zaman zaman JT i Karaz Kltrne ait a-
mak mlekle (Resim: 26-28).
nceki Kalkolitik birimleri-
nin elenerek devam edilirken (Resim: 1- 2),
16 G, 17 E - D, 18 G, 18 - 19 H w 17-18 1- J amalannda da yeni
birimleri gn (Resim: 6-12, 15-19,22-25).
anak ufak
buluntu (Resim: 13-14,27,30,32,3.3) Bu da en nemli
ufak buluntular Demir ait askos biimli kaplar (Re-
sim: 20) ve Kalkolitik Obeyd Evresine ait damga mhrler. bulle ve kap
kapama paralan (Resim: 21, 31).

niversitesi Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim
kurtarma 18 Temmuz - ] Eyll \1985 tarihleri
da yer nceki gibi, bu da ODT TEK-
mali ve ona Projesi erevesi iinde,
Eski Eserler ve Mzeler Genel ve ile ger-
Arkeometri nitesi'nin ve
'bu da devam
ekibi bu ile birlikte, Anabilim
grevlisi Arkeolog
bul Merkez Restorasyon Arkeolog. Desinatr H.
zkan, Mimar Sinan niversitesi Seramik Blm grevlile-
rinden Sleyman Beleri ve Emre meydana Eki-
bin yeleri olarak da Yksek Lisans Arkeolog
Sibel Kpeli. Kayabal.
Sema Gkay, Yksel Dede, Hakan Togul, Emel Sert-
Tzn Elibol. Akhun Erdal, tT Fakltesi
den Mustafa Eren, Mimar Sinan niversitesi Seramik Blm
lerinden Kadir Demir Berlin niversitesi
doktora Arkeolog Tuba kse, Karlsruhe niversitesi Mi-
Tarihi doktora Erhan olarak eki-
birnizde yer
Kltr temsilcisi olarak Arkeolog
Alan ve bu da Dr. Harman-
kaya olarak Sibel Kpeli,
Sema Gkay, Hakan Togul, Emel ama
olarak da Akhun Erdal ve Tzn Eli-
96
bol Alandaki rlve izimlerinin bir z-
ve Hakan Togul, nemli bir da Erhan
Mustafa Eren alan lmlerinde ve rlve izimlerinin
ufak bir Profil izirnleri Dr. Harmankaya,
Hakan Togul ve Emre ve ufak
bul untu Sleyman Belen
evi ve atlye ynetimi Kayabal
kendisine Kadir Demir Ufak buluntu izimleri H.
zkan, Kadir Demir ve Sema Gkay Kap resto-
Emre ve Yksel Dede
anak mlek analizleri Kayahal ynetiminde Sema Gkay,
Tzn EBbol ve Emel ekipe
ve Prof. Dr. Ufuk Esin ya-
Kayabal kendisine Tuba kse
tepe Demir anak zerindeki analiz devam

1986'da Karakaya su ve ilkbahardan itibaren su
kalacak olan koyleriri yetkilileri bil-
iin .ekibimiz. evi deposun-
da saklanmakta olan arkeolojik etdlk malzemeyi evinden
ve evi ile deposunu durumunda Bu yzderi etd-
lk malzemesinin bir blm Malatya Arkeoloj i Mzesi'ne
Ancak mzenin ve yznden mal-
zemenin tm buraya Bu nedenle Kltr ve Turizm Ba-
Eski Eserler ve Mzeler Genel emir ve izni ile,
niversitesi ve Ynetim Kurulunun byk ve
ile, niversitede etdlk malzemesinin geri kalan
iin ufak bir depo yeri tahsis Depo, niversitesi'nin
Karakavak'ta. eski Fen- Edebiyat Fakltesi Kimya Bolm'ne,
ve Bilimler Fakltesi'ne 'bir la-
ufak bir blmnde yer Buraya malze-
me ve Bilimler Fakltesi Sekreteri Bay Abuzer Bulut'un
gzetiminde, Faklte grevlilerinden Bay Murat teslim
deponun da Malatya Arkeoloji Mzesi Mdr
Vekillerinden Sn. Baki teslim
Bu deponun tahsisi iin gsterilen ve
Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr Dr. N. ni-
versitesi Rektr Prof. Dr. Yksel Rektr Vekillerinden
Prof. Dr. Nizamettin ve Prof. Dr. Gerc,
niversitesinin ynetim kuruluna yrekten ederiz.
97
niversitenin HB Fak. Sekreteri Atbuzer Bulut'a ve grevli Bay
Murat borluyuz.
evi ve deposunda saklanmakta olan kamp malzemesi de
narak niversitesindeki TEKDAM muhafaza
edilmek zere TEKDAM Bay Avni Civelek'e teslim iAy-
Blge Mzesinin denetimindeki
lunan ODT Keban Projesi Tepecik ve Tillintepe. ait etdlk
malzemesi de niv. deki bu depolardan, Blge Mzesi
Malzemenin
lardan Avni Civelek'e ve Mze Mdr Fethan Me-
ve Mze grevlilerine ederiz.
At ekibimiz ncelikle her zaman gibi bu da her
trl ve Ilgilerini esirgemeyen tmne, bu ara-
da Edebiyat Fakltesi Prof. Dr. Sencer Tongu'a, Faklte-
miz Ynetim Kurulu'na. ODT Rektr Prof. Dr. Mehmet Gnl-
bol'a, zellikle TEKDAM Mdr Do. Dr. Sevim Bulu'a, TEK-
DAM ODT Mehmet olmak
zere, tm grevlilerine, Eski Eserler ve Mzeler Genel M-
dr Dr. Nurettin Mustafa Karahan'a,
Genel Mdrlk grevlilerine, ve ona Arkeometri ni-
tesi tmne, temsilcimiz Ma-
latya Mzesi Mdr Vekillerinden Baki Adnan ve
grevlilerine borludur.
Bunun ekjbirniz, zellikle Malatya Valisi Nail
ve ilgilerini anar ve su-
nar. Malatya Kltr Mdr Sami ulcu, Defterdar
zgr ve Mdr Yaman ve YSE Mdr-
Merkez yneticilerine ve tm
il idareci ve grevlilerine de sunmak bizim iin
zevkli bir bortur.
bu da Malatya Valisi Nail Cmert-
ve Kltr Mdr ulcu, Mze Mdr Vekili Baki
Mze grevlileri ziyaret" Hasan zgen
Milliyet Televizyon Ekibi de gelerek, ODT TEKD!AM
Projesi ile ilgili bir belgesel film iin ekimler
Arkeometri nitesi'nden Do. Dr. Ay Melek zer, Do.
Dr. Emine Caner, Do. Dr. Demirci ve olu-
ufak bir grup bu da gelerek iin rnekler

98
Prof. A. Palmieri Arslantepe ekibi, Do.
Dr. Veli Sevin . ekibi, TEKDAM . Mdr
Do. Dr. Sevim Bulu, Hassek ekibi Dr. Behm-
Blancke, ekipten arkeolog Sevil Glur, von Wickede ve
Alman Arkeoloji Enstitsnden Dr. Stephan Kroll, Samsat
Prof. Dr. Nimet zg ve ekibi, Prof. Dr. Halet ambel ve Prof.
Dr. Wulf Schirmer ve Yar. Do. Dr. Mehmet
ayn ekibi ziyaret Bu ziyaret-
leri ve ilgili
Bu ziyaretleri iin
yrekten ederiz.
ekibi tatil gnlerinde Baba,
Arslantepe, Samsat ve Hassek ziyaret

1985 de alan 21 Temmuz - 3 Eyll
tarihlerinde geri kalan zamanda analiz ve
ve evi ile deposu


Karakaya gl ok su kalacak
olan 24 km. ve kynn de
1.5 km kadar gney
Daha nceki kurtarma
Orta - Bizans/Son Roma, Demir Tun i (Karaz/Khir-
bet Kerak) ve Kalkolitik Obeyd Kltr ile (Esin 1981
a-b, 1983 a-d, 1984 a-Ib, 1985; Esin-Arsebk 1983; Esin v Harmankaya
1985
Bu kltrler iinde en iyi Kalkolitik Evre-
sine aittir Bu yzden bu da ncelik Kalkolitek ait
lde Buna ek olarak Karakaya
tamamlanmak zere 1984
ve daha nceki elde edilen sonulara gre:
1. Hykteki denetlenmesi
2. Kalkolitik
3. gney srdrlen Kalko-
litik ait kerpi devam edilerek, dzenle-
rinin

99

1984 da hyuktcki denetlenmesi
bunun iin en uygun yer olarak da kuzey yamata bir ama-
(Esin - Harmankaya 1985 Ancak
hyk ve evresindeki bu
kesimde Bu
yukardaki amalara uygun olarak:
1. 13 - 12 J plankarelerinde. nisbeten dik ve dolgusunun en
.kuzey iin bir ba-
ama,
2. Kalkolitik belirlenmesi iin, h-
nisbeten az
a) 18 G, 18 19 H plankarelerinde. gney yamata,
b) 17, E-D plankerelerinde. yamata,
3. Bu ve Kalkolitik ait kerpi bi-
rimlerinin kesimlere ek olarak
a) 16 G
b) 17- 18 - J plankarelerindeki amalarda

1. 13 - 12 J plankareleri, Hyk Kuzey Ama
(Resim: 1- 5, 29, 30, 33).
Bu ama 13 J ve 12 J kk karelerinde 7x14 m.
-bir alanda -0.90 m. den
-8.94 m. kadar Amada 4. tabakadan 12.
tabakaya kadar 8 kltr 12. tabaka ana
Bunlardan 4. tabaka Demir aittir. 5. tabaka 6 - 11. taba-
kalar Kalkolitik Obeyd Evresi'ne aittir.
198'1 tamamlanan Demir kalesinin
ve bir 13 J - LVj d - k karelerinde Dairesel
kale ve bu kesimde ve bir
yamatan (Esin 1983 b, s. 40, Resim: 2). Bu
sz geen bu alanda -0.60j-0.90 m. 3. tabakaya
ait olan kale ve geriye kalan temizlen-
mesi ile
-1.30 m. derinlikten itibaren kale ve
sinin gene Demir ait 4. tabakaya 4 tabakada,
eni boyunca - ynnde uzanan bir istinad du-
100
ile (532 no. lu duvar). Duvar 70 cm. kadar
ta, ocak ve ay amurdan bir harla
tr (Resim: 5). Kuzeye bakan yz dzgndr. st ste 6
meydana 60 cm. temeli sa-
en alttaki 2 daha byk
5. tabakaya -1.96 m. derinlikte -2.00 m. derinlikte 13J 11
karesinin bir basamak daha alta
ve ama daha kuzeye 5. tabaka incedir -2.20 m. derin-
kadar iner. Ancak iindeki byk ukurlar daha alttaki 6.
olduka tahrip ve 7. tabaka kadar 5. tabakada
bol hayvan ile birlikte Demir Tun i Karaz ve Kal-
kolitik anak mlek olarak
6. ince taneli ve kerpi Ama iinde
-2.20 m. kerpi ancak -2.50 m.
dzgn bir duvar (539 No. lu duvar; Resim: 3). Bu kerpi
duvar 90 cm. ve ca. 55/60 cm.
ynnde tabakada biri
profilinde 2kerpi duvar daha grlebilmektedir. belirgin ta-
-2.7'0/-2.85 m. derinliktedir. Tabakada Kalkolitik Obeyd Evresi a-
nak trleri ile birlikte ok akmak alet.
hayvan ve bir kemik biz tabakaya girildikten
sonra 539 No. lu duvar
7. tabaka ve -4.95 m. kadar inmektedir.
ince taneli ve bol kerpi dkntldr, 2
stteki 7a izleri Bu yzden
st kl, kmr toprak ve k kerpi
ince grlr. 13 J d-f ve
12 J /d-f karelerinde -3.25/-3.35 m.
ynnde uzanan kerpi duvarlarla iki mekan
(Resim: 3). Bunlardan EY, ona ve daha do-
Buda da EJ olarak E'Y'nin kuzey, ve
gney ama iinde
EY L.35xL.1O m. Ona olan
EJ ise L.20x2.00 m. gney ve EJ ile ortak olan
belirlenmektedir. Kuzey u-
EJ gney bir geidi
Byk bir buradan ama iinde kalan bir meka-
na girilmekteydi. Her iki E1'nin
avlu bir mekan daha Buna EZ-1
tir. EZ-I'in iinde, ama gney -3.85/-3.94 m. kodla-
101
nnda, olduka byk, fakat ok iyi bir yer Ay-
gene 12 J x/h karesinde, - 3.89 derinlikte bil' ele
Ocak ama iinde EY
-3.7'6 m. derinlikte byklkte bir
Buna EJ 'belirgin taban -3.98
7a sona ermesi ile 12J x. kk karesinin
dan itibaren 2. bir basamak -4.00 m. kodunda daha alta inil-

7b daha stteki 7a'da devam et-
zelliilde EY'nin kuzey ve daha alta kadar inme-
siyle (Resim: 3 - 5). 7b -4.05/-4.35 m. derin-
likte EJ ve EY ortak kuzey gn
kuzeyinde, ama iine giren 1.20 m.
ince, uzun bir mekan EZ-2 olarak
bu kuzeyinde ince bir kerpi duvar onu Bu duvar
(No. 576) EY ve EJ kuzey paralelolarak uzan-
Bu duvar, bir ama iinde kalan,
daha bir kerpi duvarla EZ-2 /h-k
karelerinde gneye devam eder. '-lir L
Bu kesim, byk bir 7a EZ-1 avlu-
sunun 71b'deki daha eski evresini
EZ-2 -4.33 m. derinlikte 12 J VIII/g karesinde renk
Obeyd tmlenebilecek bir mlek (D. 85-119) ele (Re-
sim: 29). 12 J x/h karesinde de -4.69 m. kodunda. hoeker durum-
da bir bebek iskeleti ile EZ-2'nin olduka bo-
zuk -4.95 m. derinliktedir.
7. anak Kalkolitik ait, Obeyd tipi boya be-
zekliler mal Esin 1983 a: 182-187).
Bu tabakada hayvan ile birlikte, akmak aletler
ve kaliteleri de daha ve bir
bir alet de bu tabaka

8. tabaka koyu renklidir (Resim: 3,4). yer yer izleri,
kl I/UOm.
yenileme evresi izlenimi
8. iinde 12 J karelerinde 4 gen
bu yzden kerpiten 'bir (no. 577) bu-
(Resim: ,3 - 4). Ancak st 7b -4.76 m.
derinlikten itibaren ve bu tabakadaki EZ-2 kuzey
102
(No. 576) Bu yzden tam
ya EZ-2 kuzey ile zaman-
da 8. iine ya da daha eskiden 8. tabaka
edilerek, 7b kerpi duvar kub-
be ve tahrip bunlardan ilk daha ge-
erli bir
0.80 m. 1.10 mdir, 1 m.
kadar olan dolgu m. derinlikte bitki
ve kmrle birlikte 12J karelerinde cruf
ve kubbesi
bir ukur byk
bir stten nk sondajlarda,
iinde, daha altta yakmak iin bir

ve alanlarda, daha derine Bu
yzden 7b'ye ait EZ-2 576 kuzey
yapay bir basamak ve ama iinde ku-
zeye bir grnm (Resim: 3 - 4).
gney, ve dzgn kerpi
birlikte, tam bir duvar ortaya Ancak 8. son
evresine ait belirgin bir taban, gney ve
ca. -5.50 m. derinlikte izlenebilmektedir, Bu
da yeniden ince kl ve toprak ortaya
ve gney iinde birbirinden
40 c m. derinlikte iki ocak (Re-
sim: 3,5). ocaktan 12Jv/e karesindeki daha kk, 12 kare-
lerindeki ise daha bykedir. Bir nc ocak gney duva-
daha izlenebilmektedir, Gene ama duvarmda bu taba-
kaya ait bir kerpi duvar grlmekte ve ca. -5.90 m. derinlikte bir
taban
8. tabakadan itibaren anak mlekte renk Obeyd ve Coba
azalmakta yerinekoyu yzl mallar
ve kaliteleri de daha hayvan ve akmak
vurgu aletler
sonra, 12 J karesinde,
kuzey bitiminden itibaren bir basamak daha daha
alta
9. tabaka 40/50 cm. (Resim: 3,4). Bu taba-
kada, ama gney ca. -5.90 m.'nin bir kerpi duvar izine
103
w 12 J karesinde, -6.30 m. derinlikte, tabana bir u-
kur ise 581 ve 582 No.lu ay
kuzey-gney ca, 1 m. para-
lel olarak uzanan iki ince temel
stnde kcrpi kerpi
Bu duvarlardan daha 12 J 19-h karelerinde uzanan
duvara olarak ve onun kk
bozuk bir ele temellerin ait
tabanlan ca. -650 m. kodunda
Bu tabakada da anak iyi kaliteli koyu yz-
l mallar eder ve akmak aletleri
kemik bir biz gene bu tabaka (D. 85 -116)
(Resim: 33),
-6.50 m. derinlikten itibaren ama ve temellerin ba-
12 J v/f-g karelerinde yeniden bir basamak daha deri-
ne
10. tabaka da ca. 30/40 cm. (Re-
sim : 4). gney profilinde izlenir. Bu taban s-
tnde 12 J vif karesinde -6.65 m. derinlikte, koyu yzl maldan, tm-
lcnebilecek iki derin ve byk kase (D. 85-157, D. 85-158)
(Resim: 30).
-6.90 m. derinlikten itibaren, ince bir kl al-
1 tabakaya (Resim: 4). Tabaka ince taneli ve
kahve rengidir. alta ana toprakla 1 tabakada koyu yzl
anak mlek ve akmak aletler birden -7.22/
-7.38 m. derinlikte tabaka sona Bu deridikten itibaren 12. ta-
bakaya. ana
Ana toprak renkli, killi, ok gzenekli, sert ve ca.
-8.00 m. derinlikte 12 J /f-g tabakadan
lan 1.20 m. byk bir ukur (Resim 3 - 4). ukurun
ii yer yer kll ve kahverengi toprakla doludur. bir 'tezgah
ok az koyu yzl kap ve birka akmak alet
ve -8.00 m. derinlikte srtrne iki alet ele ge-
ukurun iinde -8.95 m. derlnlikte yeniden orak tabakaya,
ana
13 - ] 2 J Demir ait Kalkoli-
ait 6.-7 tabakalar zellikle birimine ait ker-
pic olanlarla izlenimini
vermektedir. Buna 8. tabaka, 1981 17 -18 G a-
104
malannda AZ sondajda, byk biriminin
bulunan tabaka ilc bir tu i ulabili 1'. amadan saptanan 9.-1l.
tabakalara ise yerlerinde
2. Kalkolitik belirlenmesi iin, h-
yamacmdakl amaya 'ek olarak, gney ve
Ancak, gerek gney, gerekse
iin 'bu kesimlerinde,
eskiden sel ekildikten sonra geriye kalan, ka-
gerekliydi. Bu yzden, ufak az
bir kepe ile 18- 20 H ve 17 E - C plankareleri bu
yeniden kltr kadar
Bundan sonra 18 G, 18-19 H ve E - D plankarelerindeki amalarda
srdrld:
a) 18 G 18 H 19 H plankareleri gney ya-
(Resirn : 1- 2, 6 - 14, 27 - 33).
Geen 18 G gney ve bu kesim-
de Kalkolitik gney - birimine ait U, EF, AG ile
daha bir DU, DV, DZ, DY
(bk. Esin-Harmankaya 1985: 16-18 F ve 17-18
G ). Bu 18 G gneye v-vi/a-k kare-
18 G ile 18 H plankareleri 2 m.
olan araba yolu iki ama
1-2).18 H daha gneye 19 H
ile birlikte Amalarda bu bas-
layan yerlerde Demir ile Tun i ile

Demir ve ilk Tun Buluntulan
18 H le-h karelerinde Kalkolitik bozarak
oval biimli byk bir ukurun amadan kalan bir
ama Klle dolu olanukurda Demir ye iT J
(Karaz) anak ile birlikte bir silindir mhr Linear
bu mhrn zerinde biri nde, arkada yryen
iki geyik grlmektedir (Resim: 13- 31). Geyiklerden ndeki ar-
Her ikisinin izgilerinin stndeki
daha kk drt birer hayvan Arkadaki
st bir ndeki da nnde
bir Gene ndeki n ve arka ara-
drt kk bir hayvan daha tasvir Jemdet Nasr
Dnemi evre blgelerine ait silindir mhrleri birlikte,
105
mhrnn tam benzerine henz
Frankfurt 1965: lev. j). Bu yzden mhr tam 'tarih
lendirilmemektedir. - 1.90 m. derinlikte 18H ele geen bir 'ba-
bilezik ise Demir aittir (Resim: 28. D.. 85-39). Gene
amada 541 No. lu ukurda -2.65 m. derinlikte ele geen bir akik boricuk
ise byk Kalkoli aittir (Resim: 32, D. 85 - 50).
19 H v/ c-f karelerinde yzey - y-
nnde byk Demir ait bir temel bulun-
(Resim: 12). 1 m. orta boyda ocak kuru
duvar ile Gene 19 H x/f karesindeolduka byk rbir
olabilecek bir ele Bunun bir benzeri de 17D ama-
kuzeyinde gn kerpiten destekle amur
dan byk eperleri iyice
dikten sonra. ii birka kat beyaz veya kirele a-
karelerinde 1 m. ii kurula dolu bir hen-
dek 19 H karesinin gneyinde ele Kalkolitik hemen
olan ne amala tam
Yzey ile birlikte Demir anak
pk miktarda IT i Karaz kap paralanna
18 H gneyindeki toprakta da IT I'e ait Karaz
anak olduka 19 H n/c-d karesinde, FV
Karaz mlekleri profilinde, el
bir mlek (Resim: 27, D. 85 -142) ve bir Karaz kap ele
IT I'e ait anak bu kesimlerde fazla burada bir
tT etmektedir. bu tabakaya ait
ele Byk bir Demir buraya
iyice
Kalkolitik
Geen dolgusunun biri-
mindeki U -4.30 m. derinlikte bu-
U Kuzey AF me-
ile dar, alak ve ufak bir geit orta-
ya Bylece 17- 18 F ka:
AG ve AF byk birer depo ve
nce U U'dan da AF'ye geilerek
(Resim: 2, 6). izlerine tastlananU'nun
iinde -4.10/4.20 m. derinlikte bir bu-
ancak bunun tam al-
106
-4.69 m. derine kadar inilen U
bir ukurdil bir ocuk iskeleti ile Iskelet hocker duru-
ayaklar dolgusunun daha alt-
ta 4. evresinde de devam Taban ay
nca renk Obeyd bir kase (Resim: 29, D. 85 -12) .
U gneyindeki S da dolgusu
ancak tabana (Resim: 2). Buna du-
daha DY girilmesini geidi-
r.in Bylece S 18 G
bir birimine ait
1,8 G gney kesimindeki. en stteki 1. evresine ait
birbirleri ile olan mekanlar DV, FM, ve (Resim: 2,
7 - 9). Bunlardan DV ve iinde birer -2.21 kodundaki
DV'deki iyi ve byktr. FK'daki ise olduka
tur ve ikiyenilerne evresi taban ca. -2.25/-2.50
Birbirine olan FH He' FI, D'Y'nin kerpi-
ten ile kk, kare birer depo grn-
mndedir. Daha byk bir mekan FK'nin gneyama
D'Y'deki sonra, mekanda,
taban -3.40 m. kadar ancak alttaki
henz
1!8 G ve de 18 H iinde ka-
lan alanda, gene birbirleri ile geitleriyle bir birimi
daha yer (Resim: 2, 7 - 8, 10). Bu birimin, en byk meka-
, kuzey-gney ynnde uzanan, DU eder. DU'nun ku-
zeyinde, sonradan bir blme ondan
AZ AZ 1981'de ve iindeki dolgu tamamen
'sonra, daha altta ince iki tabaka da
da ana DU ile AZ blme duvar bir
Demir ukuru ile zellikle ok tahrip
ca. 4.00x3.5' m. DU'nun kerpi duvarlan birka kat beyaz
zenle DU'nun geidinin
iki beyaz ve siyah boya ile duvar
resimleri yer Ancak mekan iin, resimler
ok Resimler de kat kat parmakla ya
benekler ve incesiyah ereve izgileri resimlerde seil-
mektedir. DU'nun gney da gibi, birbir-
lerinden iki lamba
da, ve hizada
bir daha Dl.I'nun iinde -3.62 m. kadar inil-
107
fakat henz tabana DU ,
EK rnekanma geilmektedir. EK eksenden ve ancak mc-
gney devam eden bir kerpi blme ile
EK iinde ancak -2.62 m. kadar Henz tabana
(Resim; 2, 10- 11).
ise DV (Resim: 2, 7, 10). DU'dan
DV'ye bir geilerek girilir. kare olan DV
ca. 2.5x2.CO m. -3.60 m. kodunda.
lan ve hemen tmyle byk gn
D'V'den, DZ'ye gene bir Oe ge-
ilrnektedir. DZ'den ise daha kuzeydeki AY oradan da onun
BE'ye girilmektedir. BE' den zamanda bir yandan daha
gneydeki J\V ve BF bir geidi. yan-
dan da daha AZ'ye girilen ikinci bir By-
lece yukarda geidleri ile bu me-
kanlar bir birimi da gene en nemli
ve merkez DU meydana getirmektedir. Bu birimi
gene 1981'de ve 1984'de bir birimine ait
lan AU ile de .AY gney . geidi va-
ile (Resim: 2). ,DU nemini
iinde bulunan ift muflon bir damga mhr (Re-
sim: 14, D. 85 - 74), hayvan ve geometrik bezekli kilden damga mhr
(Resim: 31, D. '85-59, D. 85-22), mermerden ok bir
idol (Resim: 32, D. 85-67) desteklemektedir.
biriminin 2. evresine ait DV
(Resim: 2) iindeki bir insan
biriminin daha alttaki evrelerine ait bu henz
tir; bunlar da gibi 1981 AZ iinde
sondajda ele Esin 19'83 s. 41-42, Resim: 6).
18 H ve 19 H de ise ancak kerpi belirlenen,
fakat . henz kuzeyden gneye
CV-FL, FA, FE, FJ, FF ve FV (Resim: 2, 10- 11).
FV'nin gneyinde sreli, kk bir sondajda, -3.50 m. derin-
Sondajda tek tk anak ile, ok az
akmak alet ele Ana benzeyen bu
henz
Buarhalardakinemli buluntular olarak TJ renk
Obeyd bir kasecik (Resim: 29, D. 85 -12), 1B H EK rneka-
halka dipli, gene maldan bir kase (Resim: 29, D. 85-125),
DY kuyu yzl bir (Resim; 3G, D.85-93),
108
iindeki bir bebek iskeletiyle birlikte bulunan bir kol-
ye (Resim: 32, D. 85 - 45), DU me belh-tilendere ek
olarak geometrik bezekli kap kapama (Resim: 31, D. 85 -61 ve
62), DY ve DV kilden insan ve geometrik bezekli bulle
(Resim: 31, D. 85 - 20, D. 85 - 37, D. 85, 21), gene
DY'de bulunan bir kasecik (Resim: 32, D. 85 - 14'1), ak
mak aletler (Resim: 33, D. 85 - lO)
b. 17 E v-xl a-k ve 17 D v-xl a-k plankareleri
(Resim: 1- 2) 6x20 m. amada, yamacin do-
Orta Demir ve Tun i Karaz Kltr verileri, za-
zan zaman yzey kadar ste ok
byklde tahrip 'Kalkolitik ait
dilik 17 ,E v-x], K veI? D v-x/g-k kk karelerinde
Orta
Yzey Orta ait iki - tane ap
daha eski dnemlere ait anak mlekle birlikte ele Buna kar-
yzey Kalkolitik ve iine
byk ukurlardan 3'nde Orta ait 3 iskelet
Bunlar ynnde, st ve hibir me-
zar .
.il.b .tl
Demir
Yzey hemen Demir ait 2., 3., 4. tabaka-
lar ancak birbirlerinden renk ile Bunlar
ince 17 D. karelerinde. yzey
na kuzey - gney ynnde, ocak bir
temel Duvar byk bir 3. tabakaya Demir
aittir. Gene tarihlenebilecek bir bulun-
tu 17 E v-vi/a-b kk karelerinde Bu bir ben-
zeri de yukarda gibi 19 H ele 17 E a-
90 om daireseldir. ok byk bir u-
kurun iine 'kerpilerin, hem taban, hem eperlerine ile ya-
-4.00 m. kadar iner. nce kille
sonra bir ka kat kirele Demir ait anak
Amada, gene tarihlenebilecek bir ha-
van (Resim: 2'8, D. 85-100,) bir biz (Resim: 2"8, D. 85-143),
taklidi, topraktan memecikli el bir
derin, kase (Resim: 27, D. 85-115)
109
ilk Tun I
Yzey ve Demir tabaka ile hatta Kal-
kolitik mekanlarm iinde, Karaz tipi (Khirbet Kerak) anak mlek par-
olduka Bunlardan, genler eden, sok-
ma-nokta bezekli bir Karaz Kalkolitik ET gn
(Resim: 27, D. 8'5 -123). Buna re
ait bir ya da bir taban
Kalkolitik
Yer yer hemen yzey bu ait kerpi duvar-
lar Bu amada 7 mekan (Resim:
2). daha nceki biri-
minin R, P, L mekanlarnun tmyle ortaya {Re-
sim: 2, 15, 17). Bu duvarlardan uzanan 3 blme ile
birbirlerinden 3 mekan Bunlar kuzeyden gneye ES, ER
ve ET (Resim: 2, 16), gibi, her
nn En gneydeki ET'den, FC meka-
bir ES, ER ve ET mekan-
biriminin kanatta bulunan
AG, AF ve U ve gibi bir izlenim

ES bir 3.00X 1.00 m. boyutunda
olan ES'nin dolgusu -3.98 m. Ona
olan ER"de ise izleri grlmemektedir. ortak duvar-
bir Orta ukuru ile ok Ele'nin dolgusu -4.42 m.
kadar En gneydeki ET 'bir
ama gney iindedir. E'Tde -3.60 m. derinlikte
Mekanda, bir ama gney iinde kalan ve
-3.53 m. kodunda. geirerek kuzeye bir bulun-

Daha FC kuzey henz ortaya
(Resim: 2, 16-17). 8x5.50/4.50 m. L bi-
imli bu ok byk taban gmld-
koyu yzl bir mlek ve onun iinde bir kemik biz
(Resim: 30, D. 85 -165, Resim: 33, D. 85 -137 ve D. 85 -138).
Taban dzlemi hemen hemen ET ile olan FC'nin iinde ca. -3.95 m.
kadar
FC'nin gneyindeki, bir ama kalan FM
gene byk bir olan, -3.88
m. kodunda bir da gneyi ama. kal-
110
ET, FC gibi FM 2. evresine ait olma-

17 D karesinde FC ile FM'nin bir/birine ikuzeyden
gneye belirlenen FN ve FO mekan-
gn (Resim: 2, 17). FN'nin
de, FM ve ET'dekilerle zamana ait -3.61 kodunda bir dairesel
ocak, gene sonucu kuzeye hafife Obeyd tipi
boya bezekli anak ok bu mekanlarda, yu-
kardakilere ek olarak FC'den renk Obeyd bir mlek (Resim:
29, D. 85 kartal ya da geometrik izi ile bezeli 'bir
damga mhr (Resim: 31, D. 85 -117), Ibancuklar (Resirn.:
32, D. 85-102 ve 103), ER'den ve L gene renk Obeyd
boyunlu ve emzikli mlekler (Resim: 29, D. 85 - 121, D. 85 - 81), ER'
den boynuz biirnli ok bir (Resim: 32, D. 85 -7'5),
akmak aletler (Resim: 33, D. 85 - 151, D. 85 -150)
L bulunan ve DU ok benziyen, ift muflon
bir damga mhr nem (Resim: 31, D. 85-79).
Gerek DU gerekse L bu muflon
damga mhrlerin, kilden kap kapama ve bulleler zerindeki
.na zellikle 198
11
AU ele geen rne:kler ok
kez Bylece oturanlar tara-
ve byk yer-
lere bir kez daha
3. Kialkolitik Obeyd Evresl'ne ait kerpi daha apta
gn iin :
a. 16 G
b. 17 - 18 I-J plakarelerinde
a. 16 G (Resim : 1- 2, 18-19)
Bu amada 16 G ve buna ek olarak 17 G kk kare-
Amada birisi en stte ince, ikisi daha altta ve daha
olmak zere 3 Demir Bunlar
kuzeyinde kale ve evresi ile amadaele geen 2., 3., ve 4. ta-
olarak kabul edilebilir. zellikle 16 G De-
mir ait 4. daha alttaki Kalkolitik g-
rlmektedir.
Demir
Demir ait en stteki tabaka yer yer yzey ile
Daha alttaki 3. -2.90/-2.97 m. derinliktedir. Tabakada
111
bozuk temellerle birlikte, 16 G kk karelerinde L.60xl.iO m.
olduka byk; fakat ok bi r
ikiyenilerne evresi tabana ca. -3.00 m.
yonca ve tipinde kaplar ve bir
sunak modeli (Resim: 20, Resim: 27, D. 85 - 114; Resim:
28, D. 85-66). Bunlardan iki as kos Frig renk astar
zerine kahve rengi, iki izgiden meydana gelen bir
askosun boyun bir izgi ile
birbirlerine (Resim: 20).
4. -3.59 m. derinlikte, Kalkolitik
iinde izlenir. Yer yer bu Demir -4.00 m.
iner. Kalkolitik burada bir yama ederek kuzeye
daha derine
bir ok ucu (Resim: 28, D. 85-&6) ve toprak-
tan bir (Resim: 28, D. 85 -78/1) 4. tabaka
ilk Tun i
1982 16 F vni-x/h-k kk karelerinde. bir
Tun silosunun, 16 G ka-
lan bu (bk. 1984, s. 75, res. 4/3, res. 7).
Siloda bulunan Karaz kap 16 G ayrud-
neme ait anak yzey seyrek olaralk rast-

Kalkolitik
16 G yer yer, -4.37 m. kadar
16 G kuzeyden gneye ve FD,
FB, FG, FT ve EV olarak 5 mekan tesbit
henz (Resim: 2, 18- 19). da-
ha nceki ve 17 G kuzeyinde kalan DR
ve BM
DR'da Esin-Ranmankaya 1985 erginrnekte
-4.80 m. kodunda,
gney tmyle byk bir gn
(Resim: 2, 19). DR'dan daha Be avlusuna ge-
bu zamanda
gerekmektedir. Bu durumda daha eski bir
evresi ise 4. evresine aittir.
112
BM kubbeli kuzeyinde kalan da
ve ile birlikte, kuzey
tmyle gn (Resim: 2, 19). Ancak henz BM
nereden bir BM me-
kanda 2. evresine ait olan kuzeyinde -3.79 m. kodunda bulu-
nrn bitki motifli damga mhr de (Resim: 31, D. 85 - 82) ev-
reve aittir. BM'de -4.67 m. koduna kadar inilmistir.
". '
Daha kuzeyde kalan FG, EV, FB, FT ve FD kendi dola-
olan birbirleri bir birimine ait mekanlar-
(Resim: 2, 18, 19). Bunlar iinde, beyaz ve nemli
FD izlenmektedir. Ancak FD'nin kuzey ama
da henz FD' de -4.37 m. kadar inil-
gibi bir ge-
idinin var olup henz
FD'nin gneyindeki FB daha ok bir
avlu (Resim: 2, 18, 19). FB ile daha bulunan,
nceki BC avlusu bir blme olup
henz tam FB ancak -4.23 m.
kadar kadar
ait en byk damga mhr (Resim: 21,31, D. 85 - 113). FB
kk karesinde, -4.16 m. kodunda bulunan miih-
rn stnde apraz 4 motifi yer almakta
merkezden klerek devam eden i ie V motif-
leri
EV ise, bir mlek (Resim: 32,
D. 85 - 112) 18 G DY bulunan rnekle birlikte, bu d-
nemde kk da gstermesi ynnden ilgin-
tir (Resim: 32, D. 85 - 141).
FD ile FB ortak kerpi iine
kk bir ukurda (Resim: 2, 19). (no. 558) -4.00 m. kodunda,
topraktan, iki kk kepe, Kalkolitik Obeyd Evresi a-
nak ile birlikte (Resim: 32, D. 85 - 145 ve 146). Bu
kepeleriri en henzerleri Tepe Gawra'da Uruk Evresine tarihlenen
VIII. tabakada ok ele (Speiser 1935: s. 44,49. fig.. 211,
214,lcv. XXXI, b). kepeler, gerekten Uruk Evresi'ne
aitseler, ukurun daha stten, bu evreye ait bir tabakadan olma-
gerekir.
113
b. 17 18 J Plankareleri (Resim: 1 - 2, 2226)
Bu amalarda 17 J 8 i g-k, 17 J ix/b-k ve J8 J
a-k kk karelerinde Bunlardan 17 I. c-k kk karele-
rinde 1982, 1984 17 J karelerinde ise 19'84'de
18 i ve 18 J plankareleri de ncekilere eklenerek,
alan
Orta Demir ve ilk Tun J
Bu amalarda yeni kesimlerde Orta ait tek tk anak
mlek bir buluntu ele 300
m
2'lik
alanda 17 i Demir
tepenin yerlerine ok ince izlenir. 17- 18 J
da Demir 30 - 40 cm. Bu ait
byk p ve erzak yer bu alanda, 18 J a-
bir temel ile
Ama izlenen temele ait duvar byke ocak
(Resim: 25). Demir ait el ve
ark kaplar (Resim: 27, D. 85 - 34, D. 85 - 24), Kalkolitik mekanlar-
dan EE'nin iine bir ukurda ve 17 J EL
kuzey stnde Demir bir da 18 i n/g
karesinde Demir bulunmakla birlikte, Orta da ait
olabilir (Resim : 28, D. 85-133).
Bunlara iinde bir ocuk iskeleti ile birlikte 2
bilezik bulunan Karaz bir mlek mezar 17-18 J karelerinin ara-
araba yolu ele (Resim: 26, 27, D. 85- 118.
Resim: 28, D. 85 - 57/1 ve 57/2). mlek -rnezar, toprakta -2.74 m.
kodunda
Kalkolitik
Genelolarak yeni yerlerde Kalkolitik ait kerpi du-
varlar zaman zaman yzey hemen bazan da 30-40 cm.
derinlikten itibaren
17 i bu daha nceki
DD avlusundaki ve avludaki kl ta-
CU da devam
(Resim: 2). ok byk bir Demir ukurunun CT
kuzey ukurun
Geen 17 J EE avlu veya soka-
-2.84 m derine kadar ve kuzeyde kalan mekanlardan en do-
114
EE'den geilen bir st (Resim: 2,
22, 24). EE'nin gneyinde kalan birimi ise
kuzey - gney ynnde EC, EB, EA veEH
dan Bu 4 mekan veya
geitleri (Resim: 2, 22 - 24). 1.00x 3.50 m
daki EC'de -3.39 m'ye, EB'de -3.61 m derine Gerek EC ve ge-
rekse EB bir EC'nin iinde - 3.20 m kodunda
bozuk bir topraktan da
bu mekanda (Resim: 32, D. 85-41) byk
malzeme depo 1.20x 350 m EB' de ise rozet
ve geometrik motifli 2 kap kapama ile bir ocak
tur (Resim: 31, D. 85-48, D. 85-35).
18 J ise kuzeyindeki EC. EB, EA ve EK
meydana gelen birimi ile, ortak .dar bir da-
ha gneyde yeni bir birimi daha gn (Resim: 2,
22- 24). 18 J'deki birimi, 4'er belirlenen 7 mekan-
dan meydana gelmektedir. Bunlar ortadaki byk EL ile onun
yer alan FP, FR, FS ile EO, EP ve EN
EO'nun kuzeyindeki da bu 'birime ait olup he-
nz kerpi EL ve EN'de
gibi bazandaha EN'nin gney ve duvarla-
stteki kerpi takviye olarak,
EN gney ve stnde 4 - gen
kesitli direk delikleri (Resim: 24 - 25). EN'nin ku-
byk bir yer Byk bir EN meka-
biriminin st rtl bir etmekte ve onun
da stnde, direkleriri desteklemesine ihtiya duyulan ikinci bir
kat ykselmekteydi. EN'nin - 3.09 m derinliktedir (Resim: 2,23
24). renk Obeyd mlekler (Resim: 29. D.
85 - 120). 1.80x 3.50 m
iinde bir bebek iskeleti olan bir mlek - mezar ele
EL ca. 6.30 x 3.00 rn'Iik lleriyle bu biriminin en b-
yk (Resim: 2, 23- 24). El.'nin beyaz ve
zerinde yer yer ok bozuk boya izlerine ras
bir ocak, kuzey -3.04 m kodunda olduka iyi
bir hemen taban
bir ukur iinde koyu yzl maldan bir mezar-
tur. bir bebek EL
bir petek bulunur. biri kuzeyde, biri gneyde iki
yer (Resim: 23). Kuzeydeki FP mekaruna,
gneydekinden de FS'ye girilmektedir. EL ile mekanlarda
115
-3.14/-3.30 m kadar (Resim: 2). Buna EL'nin
mekanlardan FR'de -2.80 m koduna Bu yzden
EL'nin geitleri ile
olup henz belli FR ile da-
ha topraktaki kerpi duvar izlerinden

18 J birimi daha nceki 17 H ile 17
gneyinde ele geen kerpi yndedir. 16 - 18 F - G ama-
birimleri dahil, 'birimlerinde de, iti-
barile, az veya ok yn grlmektedir (Resim: 2,23-
24). 'Bunun nedeni, belki. de, birimlerinin birbirinden az zaman
ile, birbirlerine suretiyle
18 J biriminin bulunan kaplar iin-
de renk Obeyd mlekler (Resim: 29. D. 85 - 83, iz. 38),
Obeyd tipi boya bezekli kap tezgah
(Resim: 32, D. 85-68, D. 85-104), boncuk ve akmak
aletler, zellikle u ve deliciler (Resim: 32, d. 85 - 85, Resim: 33 D. 85 - 108
ve 154) koyu yzl mlekler (Resim: 30, D. 85 - 164), EL meka-
da bulunan geometrik bezekli kap kapama, ve ivi ya da tokma-
mhrlemekte kil kapamalar (Resim: 31, D. 85-53,
D. 85 - 110) dikkati ekmektedir.
SONULAR
1985
deki amada, 4. Demir ait 5. tabaka-
Tun i ile daha alttaki 6. - 11. ise
Kalkolitik Obeyd Kltrn temsil 12. tabaka ana-
(Resim: 1- 5).
Hykte kadar saptanan j,!e ama-
daki ortaya
Bu da, gerek Demir olsun, gerekse Kalkolitik de olsun,
her dzenini takip eden homojen bir stratigrafinin bu-
gsterir. Bunun nedeni, bir yandan zamanlarda mey-
dana gelen tabakalan zellikle gney, ve ke-
simlerinde bir yandan da Demir
Tun i ve ait st

amada ait 6. -7. tabakalardaki kerpi duvar-
ynleri ve 15 J a-
8. ile gney Demir
116
yer alan byk birimlerinin izleni-
mini vermektedir (Resim: 2-5-6-12, 15-19,22-25). Esin 1983 a:
177-180; 1983 b: 42).
Gney Kalkolitik kerpi birimleri, bazan hemen
yzey zaman zaman da stlerinde Demir
ait 2 ya da 3 tabaka yer almakta, bazan da yzey yal
Demir anak Esin 1983 b: 42)
gney Kalkolitik birimlerinde, kendi ilerinde,
bazan 4, bazan 3 evresi (ya da
izlenmektedir (Resim: 2). 16-18 F
biriminde, stten alta mekanlarda 3., 4.
evresinin ana eden konglomeraya girilmekte-
dir. durum 13 F
sondajda da Burada yzey Demir
ait bir tabaka, onun da Kalkolitik Obeyd Evresine ait bir tabaka
Kalkolitik tabaka ana
konglomera zerindedir.
Buna 17- 18 G AZ 3.
evresine ait olan daha eski iki tabaka yer almakta ve
onun da gene ana girilmektedir (Resim: 2). Byk ola-
AZ ana toprak stnde yer alan tabaka, ku-
zey 8. ile Her
iki tabakada ele geen, zellikle koyu yzl anak kali-
tesinin ve mal grubunu bu neriyi destekle-
mektedir.
Stratigrafide grlen bu gibi sorunlar, hykteki kuzey ba-
gney bulunan amalara
ile amada bulunan 9 - tabakala-
yerlerinde de var olup ise,
sondajlarla sonra
1985'de dikkati eken bir nokta da,
alanlara gerek Demir gerekse Kalkolitik ait ufak bu-
fazla (Resim: 13-14, 20-21, 26-33).
Buna Tun I'e ait buluntular nceki gre, zellik-
le, gney, kuzey ve yamalarda daha oktur.
Kalkolitik Obeyd Evresine ait damga mhrler, kap kapama para-
ise, bu mhrclk daha ok bulunacak nite-
liktedir. zellikle muflon mhrlerin kap kapama da
Obeyd Evresindeki ekonomik da, retim faz-
117
depolanarak dikkati ek-
mektedir (Resim: 14-31).
Anadolu'da Kalkolitik Obeyd Evresi'ne ait bu
apta nik bir yer olarak nemini gstermektedir.

KISALTMALAR
ARTOB i - V Arkeometrt nitesi Bilimsel Bildirileri i, II, III, IV, V.
TBiTAK (l9'33 - 1935L.
KAASB ve Arkeometri Sempozyumu Bildirisi zetleri. Kltr ve
Turizm Eski Eserler ve Muzeler Genel Anka-
ra (l985).
- VU KASTOP .. Ill.. IV., V., VU Kltr ve Tu-
rizm Eski Eserler ve Mzeler Genel Ankara.
(19B1 - 1984)
1979 LI. KASTOP, Ankara, s. 91 - 99
1981 a
1981 b 19'80 (Malatya) III. KASTOP.
Ankara, s. 39 - 4L.
1983 a Zur Datierung der vorgeschichtlichen Schichten von
bei Malatya in der stlichen Trket- Beitrage zur Altertumskunde
Kleinesiens. Festchrift fr Kurt BitteL. (Yayl. R. M. Boehmer ve H.
. a, Rhein, s. 175 - HKJ
1933 b (Malatya) 1981 IV. KASTOP,
Ankara, s. 39 - 44 .
1983 c -Arkeometrik (Malatya) . ARTOB
III, Ankara, s. 141 - 162
1983 ct 1982 (Malatya) Kurtarma
Anadolu Medeniyetleri Sernpozyumu. V.
Bildiri zetleri. Ankara, s. 11 - 14
1984a Tepecik, Tlintepe - (Malatya) Ka-
ARTOB I, Ankara, s. 68 - 112.
19134 b (Malatya) Kurtarma 1003 Raporu IV. KAS-
TOP, .Ankara, S. II- 29.
1985 (Malatya) Kurtarma. 1984 VII. KAASB, An-
kara, s. 22.
U. - ARSESK, G. 1932 (Malatya) Kurtarma V.
1983 KASTOP, Ankara, s. 7l - 79.
EsiN, U. - HARMANKAYA, S. 1924 (Malatya 7 Kurtarma
1985 VII. KASTOP, Ankara, s. 53 - 85
FRANKFORT, H. Cyltnder Seals. A. Documentary Essay on the Art and Religion of
1005 the Ancient Near East. 2. London, Mc Millan and Co..
SPEISER, E. A. Excavattions at Tepe Gawra, vol. I, Levels i - VIII. American Schools
1935 of Oriental Research. Philadephia, Univ. of Pennsylvania Press.
118
,J {-==d-
, "
i i
E
o
\
\
\
119
--o- E G H ----j-- J K
d e f LI h i k a b e d e 1 9 i k a b c d e t 9 i k ci b c d e f 9 i 11 Q b c d e f 9 tl i 11- ci b c d e i 9 j k" ci b <; d .. i (i h i k Q b c d e i 9 h k
,
ii
iii
iv
v
12
W,
'" vi
,
"
x
i
"
'II
iv
III
iv

W,
,
",
,
ii
iii
-
"

ii
iii
iv
J K
b c d e i LI i k a b c e.le f 9
v
vi
" W
rx
,
,
"iii
iv

"
-
iii
iv
,
W"
..
+
H i
it ol b.(; d il r LI illa b c d c f !i tl i
+
E F G
" it il b c d e i LI i k il b c d e i LI i k il. b c d e f LI
+
+
I)IEGiRMENl EI"E
17@-
KALKOLITiK CAG
CHAlCOlITHIC "BUrlOINGS
.
i
" ii'
tv
V
12 Vi
vii
WII
ix
x
i
"iii
LV
13 V
vi
Vii
" rx
x
i
"
"
V
IL,Vi
Vii
"
"x
i
Resim: 2 - plan. Kalkolittk
120
"
u
."

" Nl
LLL
Lv
..

'llll

'110

vii
EZ
2
YOL
VILL
iX


1985
BASAMAKLl
Resim: 3 - 13 - 12J plankareler'i, kuzey ama
121
Resim: 4 - 13- 12J plankareleri. kuzey ama. Genel
gneyden
Resim: 5 - 13- 12J plankareleri. kuzey ama. profili.
KB'den
122
Resim: 6 - Kalkolitik 18 F - G
U KB'dan
Resim: 7 .- Kalkolitik 18 G
DU, DV, oy, FH, FI, FK
KD'dan
Resim: 8 - Kalkolitik 18 G DU, AZ,
BE, AY, FI. FH, oy K'den
123
124
. 9 - Kalkolitik 18 G FK, FI,
FH, DY D'dan
Resim: 10 - Kalkolitik 18 G - H
FA, EK, DU, DV D'dan
Resim: 11 _. Kalkolitik 17 - 19 H gney
EK, FL, CV, FE
K'den
Resim: 12 - Kalkolitik 18 - 19 H gney
FV, FJ, FV G'den
Resim: 13 _. Silindir mhr: 18 H ukur
buluntusu.
Resim: 14 - ift muflon damga mhr.
Kalkolitik. 18 G DU
125
126
Resim: 15 - Kalkolitik 17 G, F, E, D
D'den
Resim: 16 - Kalkolitik 17 E ES, EL ve
Fe K'den
Resim: 17 -' Kalkolitik 170 FC,
FM, FN KO'dan
Resim: - Kalkolitik 16 G
OH, FG, FB, FO, FT, EV, BM
G'den
Resim: 19 - Kalkolitik
16 G
FO,
FT, FB, FG,
EV, BM, BB,
OH,BC

K'den
127
Resim: 20 - Boya bezekli askos. 16 G Demir krem rengi astar
stne kahverengi bezek
Resim: 21 - motifli damga mhr. Kalkolitik. 16 G FB
buluntusu
128
Resim: 22 - Kalkolitik 17. J EE, EC, EB, EA. EH
GD'dan
Resim; 23 - Kalkolitik 17- 1SJ EC, EB, EA, Et, EO, EP, EN, EL,
FP, FR D'dan
129
130
Resim: 24 - Kalkolitik
17 - 18 J
EE, EC. EB, EA. EH,
EL, Ei, EO, EP. EN
GD'dan
Resim: 25 - Kalkolitik 18 J
EN GB'dan
Resim: 26 - Karaz mezar -
17 - 18J amalan G'den
0.85- 142
O IOcrn.
1J
0.85-118
O 10 cm
.
0.85 -34

0.85- 24
cm.
<:.l
21cm. .
O.8S-115
O 5cm
i i ,
0.79 -192



Resim: 27 - Tun i ve Demir st I, alt D.
131
0_85-126
0.85-78/t
C>-
O 5cm.
--=-=......
0.85-100
O 5cm .
0.85-57/1
0.85-143
0-
D.85-39
0.85-86
0.85- 66
.:.
r.
' __ -:.., ..1 '.' .
..
-
Resim, 28 - Demir ve Tun i ufak D. 85 - 57/1 ve
D. 85 - 57/2 I. D.
132
D.o>12
o Scm.
0.85-125
.._------?cm.
0.83- 202
'cm.
0.85 -&3
.----";cm.
0.65 -120
. ,., ,., i
2Dem.
"',
___ ,1)1 ...Jl

i
,
0.85- 81
'2... .. .... ";;tm.
0.85-119
ll... .. i.. c rn.
0.85-121
D.79-193
.....
0.85 -152
L ....'-' i
6cm .
.
/' "
i /
i i
( i
( i
i i
: i
\ \
li
\ \
"
, -,
, ,
"
'lz.3t:\
o
i i
Resim: 29 - Kalkolitik renk Obeyd ark
133
0.85- 158
O lOcm
0.85-93
2..._.. __ .--2..0cm.
0.83-203

91,
....._...
----
r'
\.
0.85-157
O lOcm
0.85-16,
O lOcm.
0.8,-93

.
.,

..._._ ..__
134
Resim: 30 - Kalkolitik koyu yzl maL. El



i 0.85-58
t>. i
: \.
... \




0.85-61
1---'--,
f=::'::'::,,,\,, "
i )'"
("
, ,
i
I
i,
"
h

0.85-110

Resim: 31 - Kalkolttik ait damga mhrler ve kilden stleri
aslan, at, insan, bitki ve geometrik motifli kap kapama
D. 85 - 58 silindir mhr (ukur buluntusul.
D. 80 - 7 piktograffk i?i kap kapama
IKalkolitikl 135
0.85-112

0.85-75

0.85- 1
0.85' 87
G
; (JL
- . - ,I
"o '."
O
0.85 - 50 0.85-103
....
\
c:
,. r
I. i
./ /
<,/
0.65- 66
0.65-104


0.85- 45
0.85-65
0.65-41 0.85-111
Resim: 32 - Kalkolltfk ufak
136
o
"::.;
',I:'

i J
1(1\,
,I,
,-c:::::>
"

t1

"I
i
i
0,85-116
0,B5-144

0.85-154
0,B5-137
Resim: 33 - Kalkolitik kemik. akmak ve obsidien aletleri
137
DIE AUSGRABUNGEN AUF DEM HASSEK HYK
IM JAHRE 1985
Manfred R. BEHM" BLANCKE *
Seit dem Jahre 1979 finden auf dem Hassek Hyk in der Provinz
Rettungsgrabungen im des 'LowerEuphrates Project'
seitens des Deutschen Archaologischcn Institutes in Istanbul und der Uni-
versitat Mnchen statt. Mit der Somrnerkampagne des lahres 198.5, die
vom 3. August bis 28. September dauerte, haben die Feldforschungen auf
dem Hassek Hyk, abgesehen von wenigen noch ausstehenden Nachun-
tersuehungen, ihren Abschlufs gefunden.
Der trkisehen Antikendirektion sei an dieser Stelle wiederum fr
die grofzgige Erteilung der Grabungser'laubnis gedankt. In gleichem
Mafse sohulden wir der Projekteitung an der M. E. T. U. in Ankara" sowie
dcr Direktion des Archaologischen Museums in Dank fr die
jederzeit gewahrte Hilfe und Untersttzung. Mein besonderer gilt
den trkischen, belgischen und deutschenMitarbeiterinnen und Mitarbe-
dem Vertreter der Generaldirektion, Herrn Cumali Aybakan
vom Archaologischen Museum in Gaziantep, denen der erfolgreiche
Verlauf der Kampagne zu verdanken ist 1.
Wahrend der Sommerkampagne des lahres 1985 wurden ausschlie-
im Bereich der spaturukzeitlichen Bauschichten Untersuchungen
sowie absohlieende an bereits freigelegten Bau-
komplexen durchgefhrt. Nach sieben Grabungskampagnen und insbe-
sondere nach den Arbeiten des Jahres 1985 ist es nun mglich, cin
(*) Dr. M. R. BEHM-BLANCKE, Universitat Mnchen, Institut fr Vorderasiatische
Arehaologie, Ainmillerstrasse 8a/RG, D-8000 Mnchen 40. B. Almanya.
(1) AreaJleitung: Aida Eren Sevil Glr, (Tbingen), Mira Kut-
bay - , Canan ztrk (Ankara)
Arehaobotanik: Hans J. Gregor (Mnchen)
Fotografie: Ahmet M. R. Behm - Blaneke
Keramikbearbeltung : M. R.. Hoh (Mnchen)
Keramik - Seherbengarten: Tuncay
Keramik - Statistik: Merih <Istanbul)
Restauration : Ahmet Atilla,
Silexartefaete: JanMareel Evrard, Mareel Otte (Liege)
Zeiehnungen: Barbara Klein (Mnchen) , Gl
139
hernd vollstaindiges BiId von einer urukzeitlichen Siedlung am Sdfuf
des Taurusgebirges zu zeinchnen. Ich mchte mich deshalb in diesern
Kurzberichtauf die architektonische Organisation der Bauschicht 5 B
beschranken (Abb. 1).
Diese Siedlungbesteht aus einer Gruppe grfserer Lehmziegelhauser,
die zentral beherrschend auf dem Hgelplateau Platz findet.
Das grlste Haus (Haus 1), ber Eck orientiert, mit den Abmessungen
von ca. 31 x 23 m, besitzt einen fr spaturukzeitliche Handelsniederlas-
sungen typischen Grundrils. Unmittelbar nrdlich davon befindet sich ein
weiteres grofies Gebaude von ca. 8,00 x 17,00 m Grfse, ein rechteckiges
Einraumhaus mit zwei Eingangen, das sich durch besonders stark
ausgefhrte Lehmziegelmauern undeine auBen vorgelagerte Wandbank
Auf die se soll hier nicht naher eingegangen
in den bereits erschienenen Vorberiehten findet sich eine detailliente
Besehreibung 2.
Zu den intercssanten Ergebnissen der letzten Grabungskampagne
des Jahres 1985 gehrt die FreiIegung eincs neuen Gebaudes auf der Bii-
gelkuppe, nur wenige Meter stlieh von Haus 1 entfernt. Diese
gewahrt uns einen weiteren Einblick die bauliehe wie auch wirtschaft-
liche Organisation der spaturukzeitlichen Siedlung. Die in ihrer Form
ungewhnliche Anlage, im Karree ea. 7,5 x 15 Meter, setzt sich aus seehs
parallel verlaufenden Mauerzgen zusammen, die - 60"80 em breit - aus
zwei Reihen luftgetrockneter Ziegel gelgt sind. Im Bausehema erinnert
sie an die wohlbekannten 'Grillhouse' -Fundarnente des Neolithikums im
sdstlichen Kleinasien. in den etwa 50 em breiten Zwischenraumen
zwischen den Mauerzgen fand sieh steriles Fl'material. bestehend aus
kompaktern Lehm und faustgrofsen Euphratkieseln. Wabrend die AuBen-
mauern der Baustruktur durehgehend mit einem Bruchsteinfundament
versehen sind, die vier sehmaleren Binnenmauern eigenartiger-
weise nur eine partielI ausgefhrte Steingrndung. Sdlich vol' dem Ge-
baude erstreekt sich ein Kieselpflaster, auf dem zerscherbte
Gloekentpfe lagen. Von der gesamten Anlage ist Iediglich die Substruk-
tion erhalten geblieben. Wie der Sehnitt zeigt, 'grnden 'die Lehmziegel-
mauern auf gewachsenem Boden, der Fulsboden jedoch und das aufge-
hende Mauerwerk sind von der tief
Bebauung wegrasiert worden.
Dank neuerer Ausgrabungen im nrdlichen Iraq sind wir in der
Lage, die ehemalige Funktion der Anlage mit einiger Sicherheit zu bes-
(2) M. R. Behm- Blancke, Mitt. 34, 1984, 35ff.; Ders., VII. Sonulan Toplan-
Ankara 1985, 90, Abb. 4.
140
timmen. Es handelt .sich um einen Gebaudetyp wie er u. a. von der ja-
panisehen Expedition in Telll -eth- Thalathat ausgegraben und mit gu-
ten Grnden als Getreidespeicher angesprochen worden ist ".
wurden krzlich auch im Nord-Iraq, im Gebiet des Mosul -
Rettungsprojektes auf Tell Karrana 3 in frhgeschichrlichem Kontext
festgestellt und in diesem Sinne interpretiert 4).
Ein wichtiges Ergebnis der letzten Kampagne ist die Aufde-
ckung eines langen Mauerfundarnentes am Westhang des Hgels s. Die ca.
zwei Meter breiten Steinfundamente erstreeken sich in nordwest - sdst-
licher Richtung und konnten bis zu einer Lange von mehr als 60 m ver-
folgt werden. In den Planquadraten P 17/18 vollziehen sic eine leichte
Biegung nach Sdosten und drften in ihrem weiteren Verlaufnahe der
SW-Ecke des Hauses J vorbeigezogen sein. Ihre Anlage, Ausdehnung und
Maohtigkeit lassen keinen Zweifel daran, daf es sich um die Umsafsungs-
mauer der spaturukzeitlichen Siedlung handelt.
Bestatigt wird Befund durch das Ergebnis einer Sondage am Ost-
hang, wo eine ganz ahnliche Steinfundamentierung in einer Lange von 7
freigelegt wurde, hier sogar noch etwas breiter und ebenfalls in leichter
Krmmung angelegt.
In enger Verbindung mit der Umfassungsmauer ist ein langrechtec-
kiger, kasemattenartiger Raum zu sehen, der in eine zweite, ca. zwei Me-
ter hher am Hang gelegene Parallelmauer einbindet. Bastionsartige
Vor-und Rcksprnge an seiner Westfront machen den wehrhaften Cha-
rakter dieses Bauses deutlich. Seinebauliche Bezogenheit auf die Umfas-
sungsmauer wird ersichtlich zum einen aus einer rechteckigen Mauer-
nische, die dem nrdlichsten Rcksprung gerade gegenber Iiegt, zum
anderen aus einer Toranlage mit erhaltenem Angelstein, die den zwinger-
artigen Raum nach Sden hin abschlie,8t. So entsteht eine etwa 12
lange Torgasse, die im Falle eines Angriffes wirkungsvoll verteidigt wer-
den konnte. ist auch ein nrdlich der Torgasse befindlicher,
scharfer Mauerrcksprung. Auch hierin Finder zweifellos eine bestimmte
Defensivkonzeption ihren Ausdruck, denn ahnliche Maurwinkel lassen
sich hier und dort an frhgeschichtlichen Befestigungssystemen beobach-
ten. Ein Blick auf die frh-bronze-Il-zeitliche Siedlung von Tarsus in
(3) S. Fukai, K. Horiuchi, T. Tellul eth Thalathat III, Tokio 1974, 18-25,
Ta-f. 46.
(4) F. M. Fales, S. Tusa, G. Wilhelm, C. German - Halian Expedition to
Iraq. Preliminary Report on the First of Excavations within the
Saddam Dam Resevoir .'\rcha.eologioaJ Rescue Project 1984, Abb. 2.
(5) S. schon Behm- Blancke, VII. Ankara 1985, 92, Abb
4 und 8.
141
Kililden z. B. zeigt eine Befestigungsmauer, die var dem
Stadttor pn eine Anzahl von ahnlichen, sagezahnfrmigen Vorsprngen
aufgelst 6.
SdIieh an die Torgasse schlielst sich ein allrnahlich
der kiesgeschotterter Aufweg an, der bis zur Hgelkuppc einen Hhenun-
terschicd von fast 4 m berwindet undden Zugang zu dem grolsen Haus
darstellt.
Durch abscbliefsende am Westhang und in den
Planquadraten R/S 19-20 auch die Fundarnentier
heiten der Hanser 3 und 4, sowie der Mauern am Hang geklart werden.
Der Ost-West-Schnitt zeigt uns, daB das' aufgehendc Lehmzregelmauer-
werk des Hauses 3 ahne Steinfundamcnte direkt auf cine zwci bis drei
Lehmziegellagen starke .Terrasse gegrndet ist. Die LehmziegeIterrasse
seIbst hatte die das natrliche Gefalle des Westhanges auszug-
leichen: unmittelbar an ihrern wurde als jngster Bau
der Schicht 5 das Haus 4 errichtet, auch dieses ahne Steinfundamcnte.
Alle lbrigen, westIich dcr Terrasse anschlieBenden Baulichkeiten sind
dem Gefalle des Westhanges in einer Stufen-bzw. Terras-
senfundamentierung angeIegt. Die steinfundamentierten Mauerzge wur-
den mit einer Hinterfl1ung aus und Muttererde verse-
hen, um so einc Terrassierung des unteren Hofes, des Kasemattenraumes
und der Torgasse zu
DaB die Erbauer dieser AnsiedIung gewisse asthetische Ansp-
rche an ihre Wohnform ste11ten. verraten u.u. Tonstiftc und Fragrnente
von p;estempelten TerrakottapIatten, die in den vergangenen
immer wieder zahlreich-allerdings nie in wurden. Diese sind
Bestandteile eines Arehitekturschmuckes wie er 'n sdIichen Zweistrom-
Ianel wahrend der Uruk-Pe rioele in Mode war und von den in
Uruk-Warka her wohl-bekannt ist. (Abb. 2).
Tn der vergangenen Kampagne wurde nun erstmalig in Hassek .H-
. yk ein figrlich ausgefhrtes Bruohstck einer solchen Wanddekoration
geborgen. IDas wenig Erhaltene dieses recht grob Terrakot-
tareliefs kann .als DarsteIlung eines Rindes identifiziert
werelen (Abb. 3). Mit punktfrmigen Vertiefungen in der Oberflache der
ReliefpIatte sollte vermutIich eine formale AngIeichung an die ausgehhI-
ten Kpfe der Mosaikstifte erreicht werelen. Versucht man, anhandder
versehiedenen Einzelbestandteile cin Gesamtbild von der Erscheining
ciner solchen Wanddekoration zu entwerfen. so wird cin furnlaufender
(6) H. Goldman, Tarsus II (1956) 21. Plan '6.
142
Mosaikfries miteinfacher Tierreihung-in unserem FaIl Hausrinder-der
Form wohl nahekommen. Aulser in Uruk-Warka, in den
ArchaischenSchichten IV und III, ist eine derartige Kombination von
Stiftmosaik und figrlichem Terrakottarelief bisher nicht bekannt ge-
worden.
Wie hat nun die Ansiedlung auf dem Hgelplateau, soweit sie bisher
freigelegt wurde, in ihrer Gesamtheit ausgesehen? Was den Verlauf der
Umfassungsmauer betrifft, so erhalten wir durch eine noch vor Beginn
der Ausgrabungen .im Jahre 1978 von Dr. Helmut Becker durchgefhrte
Magnetprospektion einige Hinweise, die berden momentanen Stand
der hinausgehen 7. So weisen hier bestimmte, negative
geomagnetische Anomalien, wie sie insbesondere bei Fundamentierung
mit Kalkstein auftreten. eine Struktur auf, die 'sich mit dem Grabungsbe-
fund der Umfassungsmauer am Westhang deckt. Entsprechend der Fort-
setzung dieser Anomalien knnte der Gesamtverlauf der Umfassungsmau-
er mit aller Vorsicht im Sinne einer vollstandigen Umschlielsung des
zentralen Siedlungsareals interpretiert werden.
Bei einer Beurteilung des Gesamtbcfundes ergibt, sich, daf die spa-
turukzeitliche Siedlung auf dem Hassek Hyk ein rundum gescbtzter
und gesicherter Ort gewesen zu sein scheint. Eine starke Lehmziegelmau-
er, fundamentiert mit Kalkbruchstein und Euphratkieseln und in ihrem
Verlauf der Gelandeforrn umgab verrnutlich das gesamte Wohn
areal auf der 'Hgelkuppe. Die Baulichkeiten am Westhang sind als Orts
zugans anzusehen und ihre verteidigungstechnische Konzeption spricht
dafr, daE die spaturukzeitliche Siedlung auf dem Hassek Hyk den
Charakter einer befestigten Station .besesen hat. Die Siedlung ist cine
Erstgrndung; die Anordnung der Baukornplexe daher in opti-
malerWeise ohne raumliche Zwange erfolgen. So beherbergt der kleine.
ca. lha groEeSiedlungsraum auf der Anhhe ein planmafiig und ge-
schlossen angelegtes Ensemble von Hauscrn, die sich als
Gasteresp. Versammlungshaus, Wirtschaftsgcbaude, Getreidedepot und
evtl. als kleine Werkstattraume deuten lassen-eine architektonische
Ausstattung, die ihrer Funktionspalette entsprechend, auf den autarken
Charakter dieser Ansiedlung hinzuweisen scheint.
Ab die Station am Ufer ::l.es Euphrat neben Wohnen und Webren
auch noch andere Aufgabenbereiche zu hatte, IaEt sich bisher
nur verrnuten. Manches spricht dafr, daB ihre Grndung an dieser Stelle
mit dem Feuersteinreichtum dieser Region zu tun haben knnte, und d2.B
(7) H. Becker, Ist Mitt. 31, 1981, 83ff.
143
der Ort mglicherweise eine Teilrolle .im System des Roh-
stoffzubringer-Netzes zu erfllen hatte 8.
Die gesamte Uruk-Siedlung wurde das Opfer einer Feuerkatastrophe.
Manche der starken Lehmziegelmatiern sind weit an ihrem FuE
abgebrochen und in die Raurne gestrzt (Erdbeben?). Brandschutt und
Aschenschichten decken aIle Innenraume und Hfe ab. Spuren von krie-
gerisehen Einwirkungen konnten nicht festgestellt werden.
Dieses Ereignis drfte nach Auskunft von Thermoluminiszenz-Unter-
suchungen an Feuersteinartefakten, die dem Brand ausgesetze waren, in
einem Zeitbereich von 3413 + 181 '1:\ u. Z. stattgefunden haben 9.
\8) S. elen Sammalfund von Silex - Nuelei in P 20: Behm - Blaeke, Mitt. 34.,
1984, 35, Tar. 5.
(9) Behm - Blaneke, VII. Ankara 1985, 94.
144
HASSEK HVK 1985
SP)\,TCHALKOUTHISCHE BEBAUUNG
IN()-U/16--22. SCHEMATlSCHER PLAN
Abb.: 1 - Hassek Hyk 1985. Schematlscher plan der spaturukzeitlichen Siedlung
145
146
Abb.: 2 - Spturukzeitliche Wunddekoration: Tonstifte und
gestempelte Terrakottaplatte
Abb., 3 -- Fragment einer Wandplatte aus
Terrakotta mit figrlichem
Reliefschmuck
-

A
b
b
.
:
4
-
R
e
k
o
n
s
t
r
u
k
t
i
o
n
s
v
e
r
s
u
c
h
d
e
r
u
r
u
k
z
e
i
t
l
i
c
h
e
n
s
t
a
t
i
o
n
a
u
f
d
e
m
H
a
s
s
e
k
H

k
I
Z
e
i
c
h
n
e
r
i
s
c
h
e
G
e
s
t
a
l
t
u
n
g

p
r
o
f
.
D
r
.
I
n
g
.
W
.
K
a
r
n
a
p
p
,

985 SONULARI
nder *
istanbul niversitesi dle Kltr ve Turizm yrtl-
mekte ikiztepe sistematik 1985 1 Jemmuz ile 15
tarihleri Gr. Glsm Umur-
tak, Arkeolog' Taciser .Tfeki, Arkeolog Hakan Sivas, Arkeolog . Nihal
Temuin, Arkeolog lker ren, Mimar Alp etins, Desinatr Halil Gr-
gl, Restoratr Mehmet Acar ve Sabri ile istanbul niver-
sitesinden stajyer Esra Aysel
Sabriye Karahan, Tlin Tmay, Sernra Ta-
nar, Vahap bir heyet
Mzesi Ahmet Kltr ve Turizm
olarak
1985 dnemi bulu-
nan geen heyet yelerine ve ikiztepe'deki arkeolojik
maddi ve manevi destek istanbul niversitesi Edebiyat Fakl-
tesi ile Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler
Genel ilgili Daire Genel Mdr Say m Dr.
Nurettin ve Samsun Mzesi ve 1 rkiye
Turing ve Otomobil Kurumu iten
Samsun-ikiztepe'de 1985 Eski Tun
tarihlenen bitirilmesine
den, Tepe I'de D;> IV-13jC-19 ve
C-2D ile A IV-B/D-1, D-2, '0-3 5x5 m. lik gridkarelerinden
125 lik bir alanda, 1984 dnemi sonunda durdurulan seviyeden
yer yer 1.75 m. yi 'bulan (Resim: 1) . sonucunda ocuk,
(Resim : 5) ve ocuklu (Resim : 4) iskeletleri ieren 65
adet daha basit toprak tipinde mezar ortaya Bu mezarlarda
yine tuntan ok l hediyesi bulundu. Tun-
tan bu hediyeler tiplerdeki (Resim: 6-8),
(Resim: 9), hanerler (Resim: 10) gibi silahlar,
spatula (Resim: 11), tutamak, gibi aletler, kpe (Resim' 12),
(*) Do. Dr. nder niversitesi Edebiyat Fakltesi Fen/P.T.T.

149
bilezik (Resim: 13), yzk, kolye, pendant (Resim: 14). ift engel
gibi 4 spiralden plakalar, stilize
(Resim: 15) sembollerdir. mezarlardan birinde tuntan
amphaloslu bir tas bulundu. Bu hediyeler
en ilgin grubu hanerler gibi tuntan dklerek
imal olanlarda, biimlerde
kabara, teber, eki gibi. Bunlardan kabara olanla
eki hanerin oyuk izgilerle bezerne
bir tarzda organik malzemelerden
olan de bu tarzda

Mezarlarda ele geirilen ilgin bir !grubu ise spiral
turur. Bunlar zellikle ve nadiren de ah-
saplara gibi pir mezarda bozulma-
bir dzende nedeniyle asalar zerinde be-
zeme unsuru olarak da
Mezarlarda tuntan ele geirilen hediyeleri
beyaz veya frit kolyeler,
kemik kancalar ve P. T. ve kaseler Bu
arada, mezarlarda kpelerin rnekle-
rine de
taraftan ortaya 'iin
ken iskeletleriri iine Eski Tun II kltr (Re-
sim: 2) evrelerini 'temsil eden fakat
maruz iyi tabanlarma, temel ve duvar
olan mimarielemanlara ve

IV-13jC-I9 ile D-I ve D-2 plankarelerindeki ah-
2 saptamak mmkn oldu. C-19
plankaresindeki ynnde ve dikdrtgen
plan izlendi.
D-I ve D-2 plankarelerinde (Resim: 3) saptanan da dik-
drtgen fakat ynnn kuzey-gney bulun-
grld. Bu tahrip iyi
zerinde In-situ olarak iinde bulunan kaplara ve
ok tahrip paralar halinde bu
ortalama 25 cm iyi
platform bulundu. Bu D-2 plankare-
sine rastlayan kuzey Eski Tun III'e ait mezar
tahrip grld (Resim: 5).
150
Eski Tun II kltr evrelerini temsil eden bu
mimari tabakalarda bol miktarda anak-mlek, kemik delici,
boynuz eki yamnda ok tezgah ve tezgah nm bu-
nedeniyle dericilikle birlikte bir tekstil sanayi-
nin bir kez daha
Orta Karadeniz Blgesinin M. . ile M. . II.
lan kltrel tutan 1986
da devam ettirilmesi, zellikle arsenli tun eserlerin ne-
deniyle zorunlu grlerek bir yandan Eski Tun II I ta-
ortaya taraftan da Eski Tun i ve II
kltr olarak maden
ne tutacak ortaya
151
152
...
..
.9
CIL
Q)
c : :
Resim: 2
Resim: 3
153
154
Resim: 4
Resim: 5
Resim: 6
Resim: 7
Resim: 8
Resim: 9
Resim: 10
155
Resim: II
Resim: 12
Resim: 14
156
Resim: 13
Resim: 15
985 SEZONU SONULARI
A. Muhibbe DARGA *
1985 sezonu 20 Eyll-20 Ekim tarihleri ara-
hyk zerindeki ancak iki hafta olmak
zere, ilgi eken, zellikle yerel kltr belgelerini bu-
luntularla, kurulumuzun gen ve
kurulumuzda bu Ar-
keoloji lisansiyesi ve bir geen gen
Aksel Tibet, Hakan Gl Taciser Tfeki
ve Eyp titiz tr burada ederim.
temsilcimiz, Malatya Mzesi
Baki de stn ve
dile getirmek isterim.
bu sonucu bir y-
rtld. en ilgi ekici izen, meslek Yksek
Mimar Alpaslan yrekten ederim.
finanse eden O. D. T. . Tarihi
Eserleri Kurtarma Merkezi ve
iznimizi Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mze-
ler Genel
boyunca 've gn
gzlernek ve bulunmak
yetepe'yi ziyaret eden, kurulu Edibe Uzun-
ve Do. Dr. nder Bilgi'ye
de etmek isterim.
bu sezon, Hyk zerinde zaman zaman 20'ye
varan, kamps'de 4 30 yrtld.
4 kesimdekiamalarda
1) zirvesinden eteklerine, tarlaya kadar 1984
olan ve geen 1m. 5m.x5m.'lik 4-
kontrol iinde ocaklar gn Ocak biimleri
(*) Prof. Dr. A. Muhibbe DARGA, O., Edebiyat Fakltesi, Eski nasya Dilleri
ve Kltrleri Blm Fen/PTT - iSTANBUL
157
daha evvel ok kendini iyi
yuvarlak kllklerden amalarda 60 cm. a-
bir da ortaya Bu amalardaki plan vermeyen, fakat
duvar ve zeri seki bu
da konut ile gstermektedir. Ocak ve
bulunan silex dilgi, iri rnekleri,
kap (Resim: 9b), buradaki evlerin de T. , III iR evresinde
etmektedir. Bu tepedeki 676
m. koduna iniidi. Eteklere rastlayan amalarda ise 675 m.ye ve
en 675,15 m.-674.37m.'yc ini-
lerek, daha evvelki ana top-
hemenhemen Buradaki geen a-
malardan daha fakir tahrip ve bu yndeki erozyonuyla
istiyorum. buluntular, tek tk Karaz anak
mlek (Resim: 5 b) kaba mallara ait el anak para.
ve: demir (Resim: 5 c) sadece kulp
eksik, testicik, daha ok biim Demir
malzemesini akla getirmektedir (Resim: 9 a). 1986
674 m.'den de daha derine inerekbu amalarda da plan
veren konut ortaya ve bylece kuzey ve ku-
gney So
nu olarak syleyebiliriz; kontrol amalar olarak bu
merdiven Demir fakir 'rneklerle temsil edil
mektedir. Buna daha evvelki T. . III
mekanlar iinde iyi temsil ds
belirgindir.
2) Evvelki dnemlerinde en zengin ve kk bulun-
tular elde ve yn amalarda meydana
sel rg konut
bu bir devam 'edildi (Resim: tb). Buradaki
7m.x 4,80 m. boyutundaki dikdrtgen yn kuzey
nndeki, ok ilgin bir biim veren, 1,80 m.
evvelki ok iyi tahrip gzledik.
bu kesimi temizleyerek tam olarak ortaya
Bu alan tahrip edilen daha erken bir
evreye ait, biimde - lades biimli ykseke ocak birimi ve
nnde yuvarlak kllk ocak 673 m. ]4 kodunda gn
(Resim: 3 a). Ocak biriminin 14 cm. olarak sap-
paralelleri olan bu g-
ney ;U5 m. mesafede grld. Ocak amur
stnde koyu renk noktalar, adeta gibi, belli ol-
Bu kalan sekiler ortaya
Kerpi, zerleri sekilerin, kuzey
158
nnde de 50 cm. olan sekilerin
sertamur taban zerine gzlendi
(672. m.88) Bu 'odada ocak evresinde daha .ok kaba mal anak
mlek trden siyah Karaz
toprak taban zerinde da dikkati ek-
mektedir. geen kuzey 1m.35
20 cm. olan Ocak ile
daki mesafe 25 cm. dir. iyice temizlendikten sonra gney
1 m.80 yine 20 cm olan ikinci
delik bulundu. Her iki direk l Yukarda l-
lerini bu byk veya dam rtsnn bu tip
direkler olmadan gtrmemektedir.
1984 kerpi bir
dolgu ortaya eliyle ok tahrip gren bu
oda zerinde yine delik meydana Bu deliklere
lik bir yorum getiremiyoruz. iindeki
kerpi dolgu dikkatimizi ekti ve bu yerde bir geidinin
gznne alarak, bu ynde yrttk. Kerpi dolgu
bu duvar iinde ynelen bir geidi ortaya
(Resim: 2 a). geidinin ie bakan yzleri dzgn amur
Bu amur gney ynde daha dzgn olarak grlmektedir.
hemen mihveri mili beyaz kalker-
zerinde ortaya (Resim: 4 a-b).
mihver mili
gneydeki rnekanlara kesinlikle ortaya belge-
oluyor. geidinin lleri 80 cm; geidinin
30 cm.; 4m50; yksek-
20cm. (673m.13 kodunda); korunan
ynde 90 cm. ynde 60 cm.; mihver mili
9 cm.
B. bulunan :kk (buluntular ok zengin 01-
mamakla beraber gerek grkemli gerek
bu ve daha evvelki bu yndeki
ufak da olsa tutacak niteliktedir
geen bu byk odada geidi ortaya sonra,
bu gney ynnde sekinin insan eliyle tahrip
daha erken evreye, tabana ait bir seki
ve bunun zerinde ne ok tahrip bir petek ortaya
ller, seki lm.50; seki 60cm.; seki 10
cm.; sekinin 45 cm.; 2m.50.
159
ok harap petek da saptayabili-
yoruz : petek 70 cm.: petek eperinin 10 cm.:
Im. 10.
Bu ve srekli tek renkli ve boya
bezekli anak mlek oda iT II
A ve B evresinde sonra devam
Burada bulunan siyah iyi Karaz daha ok iki
formu, uzun boyunlu ve hafif byk
mlekleri sergilemektedir. On .gemeyen ise
Keban blgesi iT il A-B (Resim:
8a-b) iT II dne-
minde gtrmez. geidi kerpi
iinde de geen dnemin birarada Bu odada
geen kumanda ve balta, anak m-
zenli bu tepenin sakinleri
da st dzey belge-
lerdir
3) ynnde kesimde, top-
rak zerine duvarrglerinden
75 cm. geen bir dolguyu meydana getiren
tabaka 1984 sonucu ortaya 75 cm.
byk izi gsteren kll toprak (ve
temeller byk bir alanda Im. kadar inildi (674m.
90). 9m.sx7m./9m. olan bu byk mekanda, bir ka
kez toprak taban zerinde,
de stste 4 kez biiminde ortaya
(Resim: 2a-b). Bu devam ettike 90 cm. x110 cm.
boyutundaki 4 evresi de En stteki
kodu 673m. 70'dir. Bunun nndeki ve a-
2 cm.S'dir. Burada stn rten kubbenin
dan duvar zerinde grlmektedir. Bu alanda
nnde, birinci 20 cm. mesafede ikinci bir
bir ve gney de yine bir ait ok
bir taban grlmektedir. taban zerinde
bitkilerin sonra siyah bir iz ve
ekirdek taneleri bulundu. Buekirdeklerin henz analizi tamamlanama-
ne tr bitkileri syliyemiyorum. geen meka-
bulunan idolnn beden (Resim: Sa) ilgintir.
Bu byk tam raslayan zerinde iki
direk yeri bulundu. 673 m.22 koduna bu kuzey ynn-
deki direklerin da bir ortaya 55 cm.
160
olan ukurunun iinde ince mal Karaz ve OT i'i belgele-
yen anak gn Bu stnn kapal
ve mutfak bir rtl, bir
avlu ynndeki en ilgin mi-
biri de 672 m. kodunda (ana toprak?), direkli
avlunun sert kerpi iri
4m.SO 50 cm. bir duvarm var-
Bu yn gneye ve gneyden ynelik ka-
visli olarak 30 cm.x40 cm., 50 cm.x4 cm. iri
bu bir ait olmaktan ok, bir destek veya
eviren birihata bir kesimini ..
Bu ynde ok fazla gibi nehrinin so-
nucu en fazla tahrip gren Bu evirme stnde 673 m.
22 kodunda yer alan ve iT III VE iT. II evrelerinde olan
direkli avluda ele geen ve evreleri belgeleyen tek renk anak
mlek (Resim Sb) ve ihata b-
yk Karaz tr pitos da, burada bulunan bu byk
iT Il'ye lehine geen
son dizisinin iinde srekli bir izinin
da, daha eski bir bir deyimle daha eski bir kltr ka-
gstermektedir. Burada anak mlek
kaba mal Karaz Ayrrca bol miktarda
hayvan ve silex kesimde 673 m. ve
671 m. ortaya anakmlek
ve en ok da iT IIB ve II A
vermektedir. Bunlarla beraberbulunan kaba mal, siyah, a-
byk boy Karaz tr kap tarihleme iin elimizdeki
gelerdir.
4) Gneyde Roma sur kesiminde 1984 konglomera
iinde 672 m. 35 kodunda tahkimata ait
farkedildi ve buradaki toprak
kendini olan dizisi ve su deposu ortaya (Re"
sim: 6 a - b). Bylece gney kaleye ait, nc bir emberin gn
Roma kalesinin
ve daha bilgi oluyoruz. Kk
buluntu olarak bu amada buluntu elde edildi: 1. bir kartal
figrini, cm. boyunda maalesef bir
rulo Bu buluntuyu kaledeki Roma askerlerinin bir simgesi
olarak yorumluyoruz. 2. buluntumuz ise ok az olan maden
portakai dilimi tun (Resim: Sc) tipik bir iT
III malzemesi, paralelleri Orta Anadolu ve Gedikli Hyk,
Tilmen Hyk ok bilinmektedir. .
161
ynne uzanan konglomera ykselt i
iinde nehire dik bir inen sel ba-
beri ilgi eken anak ve bu h-
ykteki erozyon ve Bu
toprak atan biri bu kesimdeki kovuks 'tan bir para
getirmesiyle, kovuk yeri topografik
G-HjlO-11 plankarelerine 657 m. kodunda. hemen
sel kuzey da 10 m.
geen yerde byk boy bir dizisi gzlendi ve
2 - 3 dizisinden kuzey - gney ynnde ilerleyen 4 m.
bir duvara ait ucu
bir kavis nndeki toprak (Re-
sim: 7a-b) burada bir koyu bir renk 2-3
cm. yzeyi ortaya dere
bir tabaka ve zenle anak mlek
ve irice meydana 'gelen bir tabaka bulunuyordu.
rts olan kubbeden pek az ortada
bir belirgindir. 1,50 m. gney
belirgindir. - ise 70 cm.
orta kesiminde, bu iki blen boyutu
20 cm. nyzrrden tahrip ve 20
cm.'den daha ileriye Sz konusu evreleyen, ke-
narlarda grlen i bkey sert kerpi bir
kubbeye ait Bu alan bol . miktarda
III ve T i kap ve daha evvelki hyk zerindeki
gn semer biimi buluntulardan
biri tam, 7 tane bulundu (Resim: 3b). Keban blgesi Karaka-
ya baraj biiminde, kubbeli
byk bir .dip burada
sel bir mleki
nin ve bulunan mleki semerlerinin

1985 Anadolu'nun yerel
daha iyi bulunan, konut
belgeleyen konut ve gnlk
olan boya bezekli anak zgn arkeolo-
jik bir sit gn
162
Resim: la
Resim: lb
163
Resim: 2a
Resim: 2b
164
Resim: 3a
Resim: 3b
165
166
Resim: 4a
Resim: 4b
Resim: Sa
Resim: Sb
Resim: Sc
167
Resim: 6a
Resim, 6b
168
Resim: 7a
Resim: 7b
169
170
Resim: aa
Resim: 8b
Resim: aa
Resim: 9b
171
1985 HYG
*
9/9/1985 gn 23/9/1985 gn sona eren Hyk Ka-
Heyet yesi olarak Mzesi'nden Hititolog Hilmi Atabey,
TTK'dan Mimar Cengiz Erol ve Ali
1984 mevsiminde III. tabaka mimarisinin daha
iyi iin bulunan II. tabaka !mimarisi kal-
ve bu kesimlerde de gzel rnekleriyle III. tabaka gn
gibi Topografik
YY.5, 6, 7-AA.S, 6, 7 ve AB.5, 6, 7 nolu plankarelerde yer (Re-
sim: 1). Geen mevsim gibi daha nceden izilen II. ta-
baka mimarisi temel zerine kerpi olarak ykselen iyi
ve ile III. tabaka Hy-
zerinde, YY.S, 6; ZZ.6 plankarelerinde bulunan ve ok
iyi dikkati eken iki odadan, kuzeyde
sert zenle yeri ve taban zerindeki sve bu-
gneyde bulunan da gene ok iyi
sert zenle
6,70xS,5 m. lsndeki bu iyi bir yeri,
gney L.30xL.25 ni. lsnde itina ile bir ban-
ket ile gene iyi bir geilen iinde er-
zak kplerinin L.Sx5 m. lsnde
Bu ambarda adet iri ift kulplu kple daha kk boyda bir adet tek
kulplu kp (Resim: 2,3).
blmnde rg temelleri
2xL.80 m. lsndeki bir deponun iinde III. kat ta-
dzeyinde bulunan 4 adet orta byklkte (Re-
sim: 4). Koyu hamurlu, boyunsuz, kenan yivli, ve per-
birinci kp bir yerde bulunan,
burun ve delikleriyle bir stilde kabartma ko ba-
(Resim: 5). Ortada bulunan gene zenle ikinci
koyu hamurlu kpdeboyunsuz, yivli
(*) Do. Dr. . D. T. C. F. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blmu
Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim ANKARA
173
zelolarak bir boyun Kpn yivli
epeevre kabartma olarak memeye benzeyen motiflerle
(Resim: 6). Deponun kuzey bulunan siyah
hamurlu boyunsuz, dz kp ana figrnn
belden benzeyen bir kabartma ile bu-
lunan kemiklerden bir ocuk kpte l
hediyesi koyu renkli bir kase Depoda bulunan
drdnc kp harnurlu, boyunlu olup kabartma-
Kpler seviyesinden 2.25 m. derinlikte bulun-

Bu sene 'kuzey kuzeyinde bulunan dneme ait me-
alanda da hemen al-
mezarlar nedeniyle olduka tahrip i. ait
duvarlar ve tabanlar Olduka iyi bu tabanlar zerinden
havan ve havan elleri, sve ve
yerde toprak kaplar insitu olarak Gene ay-
yerde daha nceden bilinen vazo tipine giren boyunsuz,
yivli yuvarlak devety hamurlu iki vazoya ait ol-
paralar kabartma olarak ve ko figr ile
ssldr. yerde vazo koyu kahverengi
hamurlu kk kp, zeri gene stilize slupta uzun yzl, elleri
belinde olan kabartma figr He ssl, halka dipli bir tas, kaidesi
sona eren devety harnurlu mey-
zeri benzeyen figr ile bezeli vazo obsid-
yenden gzel bir haner ok ucu ve obsidyen ktleleri
yerde ele (Resim: 7,8).
blmnde yer alan III. kat zerinde bulu-
nan, hamurlu, iri bir vazoya ait
zeri hamuru renginde kabartma olarak iki
meme ve yanlardan inen kol ve eller ile Bu
ssl vazo da yerde Kabartma olarak
bir ift kol ve el yer alan rnemelerle ssl boyunlu
iri vazolar ilk defa bu sene Gene yerde kabartma
boynuz motifleri, geyik ile bezeli vazo tahrip
alabastardan ana ele
Bu sene de III. kat drt ocuk, iki mezar-
Bu mezardan biri kp, biri sanduka, drdba-
sit toprak mezar tipindedir. Her mezara bir veya iki adet genellikle koyu
renkli halka dipii tas, veya kemikten alet ve silahlar l he di-
yesi olarak Gmme adetleri ilgin olan bir hu-
sus da basit toprak mezarda bulunan bir ait
174
benzeyen bir madde ile renkte Daha
nceki da gibi bu Hyk'te yer-
yeri ii (intramural) gmme uygulanmakta ve mezarlara
l Hyk sakinlerinin lmden sonraki
olan
Bugne kadar sonucu III tabaka Ana-
dolu ve nasya merkezlerinde 'griilmeyen, Kalkolitik ve Neolitik
tutacak ilgin ve nik buluntular ortaya
Hykteki bu nemli ka tabakadan ve
kltrlerin bulunup devam etmesi halinde
labilecektir.

(l) Biolar, P. The Chipped Stone .Industry of atal Hyk. Anatolian Studies, XII.
1962; 67 110.
(2) Ch. L. Redman The Rise of Civilization.., 11.978
(3) French, D. H. Can Hasan III, 1969 - 70.
(4) J, -L'Occupation Neolithique de la region d'EI Kowm, resultats de
1978 - 79. - dans la Prehistoire du Levant.
(5) Mellaart, J. atal Hyk, a Neolithic town in Anatolia, London, 1962,
(6) Mellaart, J. The Neolithic in the Near East, London, 1975.
(7) M. Tilkitepe, Tbingen, 19182.
(8) ci Aurenehe, Les premieres maisons etLes prerniers Villages, La Reeherche
No. 135, 1982.
(9) Silistreli, D, VI. 1984.
(10) Silistreli, 1983, Anat. Stud, 1985.
(11) Silistreli, Hyk

A. J. A. vol. 00, No. 4, 1985
175
176
Resim: 2
Resim, 3
Resim: 4
177
Resim: 5
Resim: 6
178
Resim: 7
Resim: 8
179
1985
Veli
Zafer
Klti.j.r ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr-
izni ve ODT Tarihi Eserleri Kurtarma ve
Merkezi'nin maddi yrtlen
1985 15 Temmuz - 25 Eyll tarihleri 70 gn
bilim kurulunda, mimar olarak, Mimar Sinan
niversitesi, Fen - Edebiyat Fakltesi Ar. Gr. mit Sirel, Ege niversite-
si, Edebiyat Fakltesi Ar. Gr. Zafer Derin, Tarihi mezunu M. Ke-
mal Adatepe ve Klasik Filoloji mezunu Mge Azertrk'ten
ve Ege niversiteleri Edebiyat Faklteleri Hayri Esener-
li, O. zlem Buyruk, Glgn Deniz, Aynur Nuriye Karayaka ve
Tlay yer konservasyon Ege niversitesi Ede-
biyat Fakltesi Haluk yrtl-
grevini ise Mzesi
M. kimi kk buluntu Feridun
dele
1985 ayn Prof. Dr. Ha-
let ambel, Prof. Dr. Ufuk Esin, Sam-
sat Prof. Dr. Nimet zg ve Yrd.
Do. Dr. Aliye zten, Do, Dr. nder
Bilgi, Van - Dilkaya Do. Dr. Altan A.
uzman Edibe bilim
la birlikte, ziyaret Alman Arkeoloji Enstits'nden
Dr. Stephan Kroll, ODT Tarihi Eserleri Kurtarma ve
lendirme Mdr Dr. Sevim Bulu ile
niversiteden mimar Murat ve Ege niversitesi Edebiyat Fakl-
tesi sekreteri Sadettin Trkekul da
malzememizi grp, esirgemeyen tm konuklara te-
zevkli bir grev
(*) Do. Dr. Veli niversitesi, Edebiyat Fakltesi Fen PTT -
TANBUL
Ar. Gr. Zafer Ege niversitesi. Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Blm -
181
AMALAR
1985 dnemi iki amaca :
1) M 14-15, N 14-15 ve O 14-15 plankarelerin-
de GT'na yatay amalarla bir biimde in-
celemek;
2) Gneyetekteki S 14 plankaresinde Orta Tun II dnemi mima-
risini daha iyi bir biimde ve Orta Tun i
iki dnem ilgili
(Resim: 1-3).
DORUK
nceki plankarede (M 14-15;
N 14-15, O 14-15) de 2. tabakalarina ve bunlardan zel-
likle Ge Tun II dnemi ya da Hitit ile 7.-8.
iyi bir biimde ti'.
Gnmze iyi durumda olan 7. ve 8. ilgili
tmyle sonra, yine bir son
9. ortaya evreli (9a-b) ve h-
ykteki tm gibi, kuzeyden gneye
bir alan zerine olan bu zellikle daha er-
kene ait olan evresi (9b), gnmze olduka iyi durumda
(D 1, D3) 1984 9b evre-
sinde, 13 mekandan kmesinin
(Resim: 4 - 5). temel zerine kerpi duvar yntemiyle
olan bu kmelerinden O 14 ve N 14
c15
plankareleri iinde kalan ilk
ikisi (D6-D8; DI, DlO, D12) plan zelliklerine sahiptirler: Geride,
yan yana, ince, uzun iki oda ve nlerindeki ocak bir avludan bu
tr Orta Anadolu'nun iki n-avlulu kopyala-
kez Eski Tun Alacahyk'te' bu
tr konutlara, - Karum II, Ib ve la da bir biimde
r'. . 18. ikinci
bu konut tr, Eski Hitit Devleti' ve Yeni Hitit d-
nemlerinde de Bu konut trnn. 2. ortala-
ortaya
O) Bkz. Sevin, 94 vd., res. 3 - 6; 'Sevin-, 167 res. 7 - 8.
(2) - Akok,, lev. 137
(3) zg, 3, res. - 2, 27 vd., res. 33
(4) Garstang, fig.
(5) Naumann 384, res. 494
(6) 384, res. 507
182
u son derecede nemlidir..nk, iki n-avlulu ev tr . 1.
bu ynde gelen etkilerle, Urartu resmi bir konut
biimi durumuna girecektir".
M 14-15 plankarelerini tmyle, N 14-15 plankarelerinin de kuzey
kesimini kapsayan, hacimli (D2-D4, D9, D11, DB) kompleks, 9b ev-
resinin nc kmesini ilk iki kmedeki basit
konutlara bir tasar gsteren bu kme, 12xB m.
kadar bir alana Ancak
fazlaca bu kmesinin bu yne
daha da bir biimde
dir. kmesine bir avludan (D11) girilmekteydi.
Bu avludan byk bir mekana (D9) geilir. 5.00x3.S0 m. ka-
dar bu mekan yamuk biimlidir ve bir
direkle Nitekim eni giderek ta-
dz bir direk in-situ durumda ortaya
kmesinin merkezini arka arkaya D11 ve D9
hacimlerinin kuzey ve gneyinde, bunlara durumda mekan
daha bunlardan kuzeydeki, biri byk (D4), teki ise kk (D3)
iki odadan ibarettir. Gneydekikanat ise ortalama 5.60x4.60 m. boyutla-
bir avlu (DB) ve bunun 4.40x3-:-30x2.40 m.
daki bir mekandan (D2)
Geen raporumuzda da zere, 9b evresi-
nin en belirgin mimari 0.60 - 0.70 m. kadar te-
meIlerinin zaman zaman 0.80 m. (Resim: 4).
Bu yksek temel daha sonraki 7. ve 8. tek
temellerinden tmyle Duvarlarm birbirine
dik ki, bu Orta Anadolu 2.
nemli bir da var
ortaya ynnden ilgi ekicidir",
9. ge evresinde (a) byk apta
kimi odalar duruma kimileri ise eski
kreltilip, yeni dzene uygun

nceden de gibi", 9. keramikleri, Ge
Tun II dnemine ait 7. ve 8. Bu ka-
keramikleri bizce en ilginci, ii yatay hatlarla beze-
li, gen motifli bir (Resim: 6). Kk olmakla birlikte bu par-
(7) Tarhan - Sevin 347 vdd.
(8) Naumann 318 vdd.
(9) Sevin, 169
183
a, ve 2. ilk ait
ve bu nedenle de Him iin bir tenninus post
nk, Haftavantepe erken Vlb
tr . 1900 - 16oo! 1500 tarihleri
bezemede kk bir nans olmakla birlikte, black
on red ware trndeki Trialeti da . 1600 ya da biraz son-
tarihlenirler": benzer veren Orta Tun kat-
ise . 1700 - 1500 zerindeki
henz olmakla birlikte, bu para 9. . 1500
tarihinden ok daha ge etmektedir.
bu olan, devety ya da krem astar zerine
bordo, kahverengi ve kiremit renkli boya ile yatay bant-
lar daha ok zig zag, kafes ve apraz motifleri ieren
keramikler de, gerek biim ve gerekse Hitit
luk rneklerinden ok byk bir
oranda temsil olunan 9. tek renkli daha sonraki
7. ve 8. da devam zere, ilk kez olarak sivrice
dipli, boyundan omuza tek kulplu iri testiler (Resim: 7 - 8a), yonca
(Resim: 8b), silindir biimli gvdesi hamur
kk kulplu (Resim: 8c), mutfak malzemesi olarak
ift kulplu tencere (Resim: 8d) ve sivrice dipIi iri
(Resim: 8e) ortaya Bu katma ait bir p ukurunda bu-
olmakla beraber, daha erken 10. aidiyeti ok
grnen, kartal biimindeki. yandan tek kulplu rhyton ise gerek
teknik ve gerekse biim tam bir tu olmasa da, Anado-
lu'da benzerlerinin belki de en gzellerinden biridir",
9. tm bitirildikten sonra, ka-
sklerek. yine bir son ve hi bir
luk 9. yer alan, 10.
N 14-15, M 14-15 ve O 14-15 plankarelerine 500 m. karelik bir
alanda incelemeye tm tekiler gibi,
(LO) Edwards- 107, fig. 11/1, 16, 18; Edwards! 141 vdd., fig. 112/8-9; 113/2,6;
Edwardss 70
(11) Rubinsan 240, 243, 246.
(12) Edwards- 109 ve not 21.
(13) Sevine. res. 10
(14) Ko biiminde olmakla birlikte, . 18. tarihlenen trde
Konya/Karahyk rhytonu iin bkz. Bittel, Abb. 62; 10 T'den
kartal (OIP XIX, 135 vd., fig. 169 b 1528) ve kedi (OIP XXIX, fig. 20&
d776) iki rnek Alacahyk'te, biri Eski (Kosav 24, lev. 73/2
Al. b 134), biri Orta Hitit vAkok- 49, Iev.zs ALK 10), biri de Hitit
68, 2 ALn 211) katlarmdan ikisi bin
arslan biiminde benzer rnek
184
na uygun olarak, kuzeydengneye bir yzey zerine kurul-
olan bu gerek ve gerekse buluntular ynnden
on en zenli ve en
ginidir (Resim: 9 - 11).
M 14-15 ve N 14-15 plankarelerinde drt evreli (a-d) sap-
bu en erken evresinde (lOd),
7.55 m. ve mevcut 4.00 m. ye dikdrtgen
bir mekana (E2) yer ortaya - dzgn
0.90 m. ye varan bu byk me-
kana, gney 1.15 m.
ie alalan, iki basamak ve tek kanatla bir gei-
dinden girilir. ve olan, saptanan yksek-
1.10 m. ye varan bu bir sre sonra, gney ve du-
nedeniyle, gneye sonucu
duruma de, alan ikinci evrede (Wc),
ilk hemen gneyine, mimari zellik ve 8.00x5.00 m. kadar
ikinci bir mekan (E4) bina Bu ikinci evre me-
kuzey erken zerine
Bu uygulamaya, eski gney ve
tmyle nleme Nitekim, E4 me-
erken (E2) bir payanda grevi yapacak biimde edil-
Ancak bu nlem nedeniyle
E4 ana ekseni, ilki gibi - - kuzey-
ynne (Resim: 11).
en yksek bu tek hcreli
depolar, gneydeki O 14-15 plankarelerinde ortaya
(Resim: 10). Bu kesimde; 4.20 m. yi bulan ve fakat henz t-
myle bir mekan (El) ile buna kavisli
eklenti Bol buluntu veren bu depolardan,
kavisli temellere sahip gvdelerinin blm taba-
na gml, yan yana kpler (Resim: 14 a-b) vebunlar da, tek
kulplu, yumurta gvdeli testiler (Resim: 15 a-b) (Re-
sim: 10)15.
nc evresinde (lOb), ana olarak Wc
evresi (E4) birlikte, eski nemini ve ba-
tek bir birim olmaktan nk, bu evrede, l Ob ev-
resinden beri zeri ve bir mekan olarak
en erken salonun (E2) gney ucundan gneye
ince bir duvar ekilerek, E4 'kuzeyinde gen
(IS) Benzer durum - karum la evlerinde de bkz. zg-z,
185
bir avlu (E3) rlerek
kreItilen E4 bu kez, kuzey bir geitle;
E3 avlusu iinden (Resim: ll).
nemini tmyle sonuncu evre (lOa) konu-
sunda kimiince duvar fazla bilgiye sahip
ancak bu evrede, E4 da, gney - ynne ka-
yarak, duruma nedenler

ve dikme gibi glendirici gelerin 10.
mimarisinde tmyle
ok nk kerpi hi
gibi, 10. ilk iki evresinde hv-
en yksek kesimine daima byk boyutlu ve tek hcreli bir
zen ve
nedeniyle zel bir nem konusu olan bu
belirleyebilecek herhangi bir mimari veri elde ede-
ancak ilerinde ve evrelerinde ele geirilen
yola kimi sonulara buluntular.
son derecede zenli rhytonun dikkat
ekicidir. Paralar halinde olmakla birlikte, geyik, ve kartal biimli
ve Hitit dilinde blbru denen bu tr dinsel
trenlerde. kutsal kadeh olarak bilmekte-
yiz", Bununla birlikte, tm
ile ilgili girmekten
E2 zerinde ele yandan tek kulplu
bir rhyton ise Anadolu'nun nik eserleri n ayak-
bir geyik biimindeki bu rhytonun
ne ki, Ancak olduka ve
burada, .geyik, at (?) ve gibi hayvanlara ait kabartmalara
yer Ortadaki gvdesi kabartma, yana olan
ise tam plastik olarak Bu tarz 2. Anado-
lu'sunda fazla grlmez. tek benzer Eskiyapar Vazosu
zerindeki Tam bir olmamakla
birlikte, bu tr rhytonun daha basit pek olrna-
(16) Bittel- 161 vd.; Bittel LO vd.
(17) zg 146 vd.. Lev. 87/3.
186
makla birlikte, Alacahyk'te trde, fakat
biimli bir rhyton da evresinde ele Bu r-
neklerden Anadolu'da bulunup, New York'ta Norbert Sc-
himmel Koleksiyonu'nda olan, biri teki ise geyik biimli iki
zellikle sonuncusu bizim rhytonumuza
zellikler gsterir",
10. keramikleri hemen hemen daima (% 95) dnen
bir arkta genelde bol ve ince kum kat-
olan kaplar kez boya banyo trnde ince astar
rengi, krem (% 52) ve devcty (% 32)
ve hele parlak kaplar ok iyi
(% 90). Biimler ekik yksek boyunlu, genel-
likle simetrik olarak ift, daha az olarak da drt dikey
kulplu, -drt oluklu, yumurta gvdeli iri vazolar (Resim:
14 e-f )": drt dikey kulplu, ve ykseke halka dipli iri m-
lekler; ift dikey kulplu, halka dipli, orta boy mlekler (Resim: 14d) ;
silindir boyunlu, yumurta gvdeli, boyundan omuza tek kulplu testiler
(Resim : ISa-b); (Resim: 15c-d)21; banyo tekneleri. tepsiler
(Resim: 15f) ve meyvelikler dikkat ekicidir; mutfak
kaba harnurlu, nemliyken ift kulplu tencere, Acemhyk
III'te bulunan bir tam bir (Resim: 15e)23. Boya beze-
rneli kaplar, yine kalmakla birlikte (qb 11.7),
lar. Boya bezerne bordo, kiremit ve kahverenkli biiminde
olup, ya da devety ya da krem
(18) biimliiki rnekten birinin Orta Hitit- - Akok Lev. 39 AL. t
102), tekinin ise Yeni Hitit" - Akok Lev. 38 'AL. n 90)
bildirilmeyen rnek daha
24, Lev. XXII, res. 2 AL. b 53; Lev. LXXII, res. 3 AL. b Lev.
LXXIII AL. b. 403, bkz. res. 50.
(L9) 963 vdd., res. 357 - 362.
(20) Bittel
h
, Taf.
(2L) Orta Anadolu'da. Eski Assur Koloni en erken evrelerinde grlmeye
bu kap trnn, en Korucutepe J
Pl.26G) ve Tepecik 3a'da (Esin", Lev. 93/1) Arslantepe
Vb'den bir rnek iin bkz.
Palmieri, fig. 34/7.
(22) Alacahyk Illa-b - Akok-, Lev. 102 AL. h. 104 - 105, AL. e. 8), Korucutepe
i (Griffin, Pl. 201) ve Tepecik 31b'de (Esin", Lev. 94/1) olan benzer
ve Bykkale IVb, Kent
2'deki kimi rneklerden yola bu . 1400 -
daha neeye ait yolundaki yeni neriye (Murr'ay 274, fig.
malzemesi destek
(23) Emre., Lev ayr. bkz. zg 26, 63.
187
renkli zemin zerine zig-zag, kafes veya ii dolu genler olarak
(Resim: 14c, e).
Ib
24
, l O'I'", Alacahyk", ve biraz s-
biimiyle Eskiyapar'da" rastlanan, signe royal bas-
kaplar (Resim: 12 - 13)l9 10. ilgin rneklerini temsil eder-
ler. ve - drt derin
oluklu, ykseke halka dipli ve X or zlg-zag painted ware denen trde
boya bezemeli iri mlekler ile yine trde boya bezemeli ve
la iri zerinde signe royal
esasta olmakla birlikte, Orta Anadolu'dakilerden biraz daha basit g-
rnmldrler; ancak - Karum Ib'den beri klasik
formlarla
Bu kata ait anak dikkat ekici bir mutfak
kalan, kimi rneklerin Genellikle iri
(Resim: 14 e-E) ve gvdelerinin dibe yerleri ile halka dipIi
derin mleklerin yine dibe blmlerine hamur
olan bu markalardan ok biimindekiler ve Alacahyk'tekile-
rin" tudur?",
Genelolarak ele 10. zen gsterilerek
seramiklerinin biimsel Ib-Iu, Acemh-
yk III-II, lOT, Alacahyk 4, 3a-3b ve Bykkale
IVd-IVc, Kent 4 - 3 syleyebiliriz.
gelinecek olursa, Malatya/Arslantepe Vb-Va, Korucutepe H-I, Te-
pecik 3a-3b ve IV 10.
zellikler gsteren kerarniklere sahiptirler.
(24) zg 51, Lev. XXXU/1; Emre-, fig, 12 Kt. elk 239.
(25) XXIX, fig. 257.
(26) IIIa bir rnek iin bkz. - Akok,, Lev. LXXV AL. s 20. Ay-
bkz. res, 30, 51, 66
(27) Seidl, Abib. 1 - 3.
(28) zg- 146 vd., Lev. 87/2, 164/a- b.
(29) daha nce bir signe royal iin bkz.
Sevina 141, 13.
(30) bu trde, boya bezemeli bir iri vazo omuzu zerine
signe royal iin bkz. Seidl. Abb. 2 A 17.
(31) Seidl 76, Abb. 23/B 30 - 31, 33.
(32) Lev. XXXIX, XL; res. 6 - S; Griffin 66.
(33) Korucutepe'de olarak (il evresinde markarardan kimileri
bizimkileri birlikte, belirgin bir
Griffin 66.
188
ve deforme kaplara ait bol
rnekten, 10. byk bir
lukla, yerel atlyelerde Bununla birlikte, bi-
im Keban blgesi hykleri de dahilolmak zere, Kltepe
ve hatta teki Orta Anadolu merkezlerindeki kadar zengin Sz-
gelimi, gaga testi, kantharos, ibrik ve zm salkum bi-
imli kap gibi popler tiplere, ok kk paralar halindeki, henz
kulu istisnalar hemen hi Repertuvardaki
bu yoksulluk, kronolojik bir kadar, ve
merkezlerde, hi bir gmnn sap-
da olabilir. nk, Kltepe'de bu d-
nemin anak - mlekler'indeki biim en nde gelen nedeni,
mezarlara olarak
Genelolarak ele 10. Orta Anado-
lu' dan olmakla birlikte, yerel zellikleriyle de dik-
kat ekicidir. kenan de-
rin oluklu, ykseke halka dipli ve drt dikey
kulplu iri mlekler, bu blgenin tipik yerli rnleridirler". ok az
da rnekte grlen, trnde kaplara
boya banyonun pek sevilerek 10. se-
teknik daha ok Orta - Kuzey Anadolu' daki Bget ve Ka-
zankaya gibi merkezlerle etmektedir".
Keramiklerin ok gzl keskiler, kol-
cuklu balta, haner Ve gibi tun eserler. son olarak da,
taslak halinde, bir damga mhr (Resim: 16), 10.
dikkat ekici
Henz devam etmekle birlikte, drt evreli olusuyla
uzunca bir sre 10.
la sonu ile Eski Hitit bir yere ge-
ici olarak, ileri srebiliriz.
10. en erken evresine ait byk mekan (E2), hyk do-
daha erken, kerpi bir
zerine Ortalama -5.00 m. derinlikten
i
(34) Sevin", res. 13.
(35) Emreb 96.
(36) Bu daha kk olmakla birlikte. en Yf1,.
narlar'da ele Emre- 23 vd.. 44. 47; Emre, f'ig.
12 Kt. e/k 168; Emre-, res. 18.
(37) zgv 28 Kazankaya . hatta ilk eyregin-
den daha ge
189
beliren, kerpi bu erken dnem he-
nz ancak burada ele geirilen keramikler, ok bii,
yk bir siyah ya da siyah - kum ve
saman daima el ve -drt para
halinde da rastlanan bu keramikler, 2. ok 3. bin-
hatta bu ok erken evrelerine zellikler
lar". Bu keramik kmesi, homojen zellikleriyle, 10. ilk evre
mimarisinin, en st Erken Tun ait, daha eski bir h-
zerine ortaya ku-
zey kesiminde yer alan bu erken' gney ise za-
manla, 2. kuzey ve
yzde nedeniyle, bu kuzey kesimde erken
-18.00 m. dzeyindeki konglomera bir taban zerine bir
biimde gzlenebilmektedir. Buradan yola yzey
gre, en Ge Kalkolitik ve Erken Tun ait bu ilk hy-
13 m. kadar syleyebiliriz. Bu durum, Orta
I'un ve Son Tun eski bir kuzey, ve
de zerine Tepecik'tekinin ay-

GNEY ETEK
1982 P 13 ve P 14 plankarelerinde ortaya 7.60x
2.20 m. kerpi iki
magazinin zerindeki bu da devam
nceki iki olan bu byk bir geirdik-
ten sonra, yeniden dzenlenerek, tek olarak
ve bu da bir sel felaketi ile son Oysa
1985 sezonunda, ve yeni dzenlernelerin sel felaketi ya-
yani bu byk kerpi birbirini izleyen ve sel gibi
iki felakete devam bir biimde ortaya

Hyk konisinin en rastlayan S 14 plankaresinde 1984
4x4 m. lik bir sondaj (S 14/a) aarak, ile ilgili, 2.00
m. bir sel temelli ait ka-
1985 sezonunda S 14 plankaresi tmyle
bu alanda daha Bu a-
sonucunda mimari olarak, her biri gibi grnen, ikisi
(38) Benzer Tun i iin bkz. lev. 47/1-4
(39) Esin> 141, 147.
(40) Sevina 141; Sevin 95, res. 9 - 10; Sevine 169 vd., res. 11.
(41) Sevine 170 vd.
190
daha byk mekan (N2 - N4) Bunlardan iki-
si (N2-N3), 1.10 m., ise yer yer 1.50 m. yi bulan, dz-
gn ve dikkat ekicidirler (Resim: 17). T-
m olmakla birlikte, kuzeydeki (N2) gney duvar
6.85 m. yi Henz ok kk bir b-
lmn ikinci mekan (N3) ise 3.50 m.
dir. N2 iki evreli bir ekilen ku-
zey-gney ynl, ince bir blme
dir. Duvarlar zerinde sapta-
yarnamakla birlikte, bu alanda zeri koyu
ele geir
dnen mleki bir biimde ve ilk kez
bu ve zerinde, Habur tr"
denen, genellikle ekik alak boyunlu ve
irice boyun ve zerine uygulan-
bordo renkli bantlardan boya bezemeleriyle dikkat ekici bir
seramik ti.ir egemendir". Toplanan anak ok byk bir bl-
mn bu trde kaplar biim yerel zellik-
ler nemli bir oranda temsil edildikleri Bu-
nun yzn zerinde hayvan (genellikle ve
tiplerde, Kuzey Suriye tr Iigrininin" byk bir blm,
toplu olarak, N2 yz nnde Bu
buluntu durumu son derecede ilgintir; nk figrinlerin birer adak
olarak kabul edilecek olursa, bu, dinsel ka-
rakterli yolunda bir
S 14 plankaresinin en ilgin buluntusu, bir silindir m-
hrdr (Resim : 18). zerinde ellerini ibadet eder durumda
arka arkaya iki figr ve nnde de, etekli bir fi-
gr yer Eski Babil ve Assur ok iyi bu
ma sahnesinde, adorant tapan ve sunan
bilinmektedir. Figrlerin olduka bulun-
bu trde silindir mhrlerin, slup ve konu ynnden ben-
(42) Sevin> 96. res. 11; Sevin" 170 vd., res. l2.
(43) Habur tr benzerleri Gedikli'de
Bu malzemeyi grmemize olanak Prof. Dr. Refik Duru'ya
kr bir bor bilirim. Sakagz'nden (Period bir
rnek iin bkz. Plat Taylor 109 vd., Fig. 22/4
(44) Sevin-, res, 14 - 16.
191
zerlerine Ib
45
, Konya/Karahyk", lOT
47
ve Arslante-
pe Vb'de"
1981 beri
zn tm 2. boyunca, kesintisiz bir biimde, sahne ol-
ortaya Ancak, 3. 2.
veren ve bol kerarnik malzeme ile
belirlenen (Resim: 19) Orta Tun i dnemine tam
Buna bol ve gs-
teren malzemeyle temsil edilen her blgenin iin-
deki 2. tarihine tutucu nitelikte zelliklere sahiptir.
1986 mid
olursak, 2. bu blgedeki pek ok sorununun zmlenmesi yo-
lunda yeni veriler elde ve mzelerimizi
eserler ortaya
BVLVNTV KATALOGV
Resim : 6. Env. No. tu 85 (9). yz koyu renkte Bezerne
siyah.
Resim : 7 - sa Env. No. 31. 115. Krem renk hamurlu, hamurunun renginde
Resim: 8b Env. No. tu 66. 85. Krem renk hamurlu, hamurunun renginde
Resim: 8e Env. No. 61. 35. Devety renk hamurlu, hamurunun renginde as-
tarh,
Resim: 8d Env. No. tu. 85 !L061. Koyu devety renk hamurlu, hamurunun renginde

Resim: 8e Env. No. 36. 85. Krem renk hamurlu, hamurunun renginde
yz isli.
Resim: 14a Env. No. tu. 85 (409). Koyu devety hamurlu, hamurun renginde as
tarh,
Resim: 14b Env. No. 85 (4101' gri hamurlu, krem
Resim : 14e Env. No. tu, 85 (263). Krem renk hamurlu, hamurunun renginde
kiremit renkte
Resim : 14d Env. No. 70. 85. krem renk hamurlu, hamurunun renginde as-
tarh,
Resim : 14e Env. No. tu 73. 85. Devety renk krem
Resim : 14d Env. No. tu 71. 85. Krem renk hamurlu, hamurunun renginde
Resim: 15a Env. No. 74. 85. Krem renk hamurlu, hamurunun renginde astarh.
Resim : 15b Env. No. tu 42. 85. krem renk hamurlu, hamurunun renginde as-
tarh.
Resim: 15e Env. No. tu 85(243) krern renk hamurlu, hamurunun rengtnde
(45) Ozg 1"-
(46) Alp 122 vd.
(47) XXIX, fig. 246 No. 3362, 1535
(48) Palmieri 65, fig. 30/1.
192
Resim: Env. No. lls. 277. krem renk harnurlu, hamurunun renginde
Resim: ISe Env. No. iv 37. US. Kahverengi hamurunun renginde
Resim: 15f Env. No. iv 85 (206). Bordo renk hamurlu, hamurunun renginde
yz isli.
Resim: 16 Env. No. iv 38. 85. Yk: 4 cm., 2.8 cm.
Resim: 18 Env. No. iv 41. 85. Siyah ap: 1.2' cm.
A VE
Bittel
a
Alp
ALP, S., Konya Karahyk Bulunan Silindir ve
Damga Mhrleri (Ankara 1972).
BITTEL, K., Die Hethiter 1976).
Bittel-
, -Beitrag zur hethitischer Bildkunst-; Sltzungs-
berichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften Philoso-
pisch - hlstorische Klasse 1976 (4). 5 - 27.
Edwards-
EDWARDS, M. R., "The Pottery of Haftavan VIB Ware) ".
Iran XIX, 1981, 101 - 140.
Edwardsn
Excavations in Azorbatlan (North - Western Iran)
1: Haftavan. Period VI (Oxford 1933).
Edwards
-----, 'Urmia Ware' and its Distribution in Iran
in the Second Millennium B. C.: A Review of the Results of Exeava-
tions and Surveys", Iran XXIV, 19'36, 5777.
Emre-
EMRE, K., The Pottery of the Colony Period According to
the Levols of the Karum-, Anatolla (Anadolu) VIII,
1963, 87 - 99.
Emre
-----, Accmhyk Anatolia (Anadolu) X, 1966,
53 - 98.
Emres
Yanarlar: Afyon Yresindeki Bir Hitit (An-
kara 1978).

ESiN, U., Tepecik 1969", Keban Projesi 1969 (An-
kara 1971). 107 - 115.
Esin
-----, Tepecik 1970", Keban Projesi 1970
(Ankara 1972), 139 - 147.
Garstang
GARSTANG, J., Prehistoric Mersin (Oxfc i .95:3).
Griffin
GRIFFIN. E. K, The Middle and Late 0117 Korucu-
tepe 3 (Amsterdarn 1930), 3 - 26.
[93
Hauptrnann


..

- Akok
- Akok
Murray
Naumann
zg
zg
zg
zg-
zg
Palmieri
Plat Taylor
194
HAUPTMANN, H., 1971", Kcbun Projesi
1975 (Ankara 1982), 13 - 40.
H. Z., Trk Tarih Kurumu Alacahyk
1936'daki Ait ilk Rapor (Ankara. 1938).
-----, Trk Tarih Kurumu Tarafmdan Alacahyk
1937 - 1939'daki ve Ait k Rapor (An-
kara 1951L.
---, -Alacahyk 1963 n Rapor, Trk Arkeoloji
Dergisi XILI- I, 1964, 63 - 95.
-----, -Alacahyk anak mlekleri zerindeki ve
Damgalar, Belleten 113, 1005, 1 - 2.
H. Z., - AKOK, M., Alacahyk 1940 - 1948'deki a-
ve Ait ilk Bapor' (Ankara 1966).
-----" Alacahyk . 1963 - 1967 ve
Ait Rapor (Ankara 1973).
MURRAY, A., Work in and Pamukkale Museum-, lll.
(Ankara 1985), 1273 - 278.
NAUMANN, R., Eski Anadolu (ev. B. Madra) (Ankara
1975) .
ZG, N., Karum'u Ib Mhrleri ve Mhr
(Ankara 1968).
ZG, T., Kltepe - Asur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde
Yeni (Ankara i959).
---, Hyk ve evresindeki (An-
kara 1978).
-----, Hyk II (Ankara 1982).
-----, "A 'Bull - Shaped Drinking - cup Discovered in the Vici
nitiy of , Mansel'e (Ankara 1974). il63 - 965.
PALMIERI, A., suUa Stratigrafia di Arslantepe, Ori-
gini 1969, 7 - 65.
PLAT TAYLOR. J. du, SETON WILLIAMS, M. V., WAECHTER, J., .The
Excavations at Sakce Gz, Iraq XII, 1950, 13 - 138.
Rubinson
RUBINSON, K. S., The Chronology of the Middle Bronze Age Kur-
gans at Trtaleti, Bibliotheca Mesopotamica 7 Mountains and Low-
Iands . Essays in the Arehasology of Greater Mesopotamia, ed. by
L. D. Levine and T. Cuyler Young, Jr., (Malibu 1977), 235c 249.
Seidl
SEIDL, U., Gef'asmarken von VIII
(Berlin 1972).
Sevin"
. V., 1932", V.
1983), 137142.
Sevin"
-----, 1983", VI.
1964), 193 - 97.
Sevine
V., - KOROGLU, K., 1984", VII. KazrSd-
(Ankara 1985), 163 - 178.
Tarhan - Sevin
TARHAN, M. T., - SEVtN, V., -Van Urartu
(II) : Konut Anadolu IV - V, 1976 - 1977.
195
Resim: -
havadan
.1981-1964 D 1965
'----
P /
.
S \.
\
\ \
\ "
T
o
R i
K
J
N
M
H
i i
LL
Resim: 2 ---
nma
196
Resim: 3 - gneyden
Resim: 4 - 9. bir grnm, kuzeyden
197
L
M
N
14 15

i
i
i

...._;,,':: .,'-:
. i
-'-' i
i

i
o i
i
i
L._.
_I."
M K U A G
9 B 5
9. YAPI KATI
9:TH. BUILDING LEVEL

.
=
; 0.673.54
198
Resim: 5 - 9. durum
i
,
Resim: 7 - 9. bir
testi
o
9.
-Urmla Warc denen
trde bir mlek

Resim: 6
b
e
f :
.: .:
: ,/
e

i -
i
.. ----_.' . C
.-------..1'"
:@-
...
Resim: 8 - 9.
rnekler
199
Resim: 9 - 10. bir grnm
Resim: 10 - 10. bir deponun lES) grnm,
200
15

. !
o
M K U
$ A ci
9 8 5
YAPI KATI
Til. BUILO/NG LEVEL

o 5m.
r
;0.173.54
Resim: - durumu
201
Resim: 12 - 10. bir
-Signe royal (?i

Resim: 13 - 10. bir
royal (?i

b
Resim: 14 - 10.
rnekler
202
c
d
e
f
Resim: 15 - 10. kaplanndan rnekler
Resim: 16 - 10.
taslak halinde bir
mhr
203
Resim: 17 - Orta
Tun II.
dnemine
ait bir


grnm
Resim: - Orta Tun LI. dnemi
bir
silindir mhr

204 Resim: 19 - Orta Tun i. keramik

David H. FRENCH*
Tille 1985 ok olan bir yaz sezonundan ve uzun
yaz sonu ve sonbahar sezonundan Yaz sezonu temmuz
10 gn, sonbahar sezonu ise - eyll - ekim
10 hafta
Erken yaz sezonunun 1984 (bu sezon Bayan Denny
ani lm ile tamam-
lamak ve Akamenid (?) ait kerpi taba-
izim ve geirilmek zere hale getirilmesi idi. Bu
amalara, gnn byk bir glge de 45
bir Bu sezon, Ens-
titmzn Ankara'da bulunan personeli
gndz hava yine 45 olma-
btn ekip zemin seviyesindeki kaidenin ve temelin
byk avlunun izim ve geirilmesi
vazifesini sonunda, Kurban
sonra, 1985 sezonu
Sonbahar sezonunun ise iki amac! Bu amalardan birincisi
meydana
Akamenid (?) bilinmektedir) ve mmkn oldu-
mozaik ile ama ise
bulunan bir kesitttm grlmekte olan ta-

Akamenid (?) ile ilgili deliller S-
tunlu salonun bulunan odalar zamanda
ve tesbit Bu
gneyden kuzeye birka sete sebep
Akamenid (?) ile ara-
kendi ilerinde de fazlara en az Demir

(*) Dr. David ii. FRENCH, Arkeoloji Enstits Direktr Tahran Cad.
No: 24 - ANKARA
205
bu en ge dneme ait sondan
bir aittir. Kuzeyden gneye 9.86 metre,
dan ise 12.70 metredir. ile c. 0.75 x 0.75
metrekarelik siyah ve beyaz karelerden Oradan geen do-
- ekseni zerinde simetrik olarak drt kare bulunmakta-
on kare ise ile beyaz merkezli siyah
ve siyah merkezli beyaz Bununla beraber bu ince
ve parlak sonra) mozaik, avlu olarak bu fakir
ve vasat gze hibir
bu avluyu evreleyen odalara ve
bir evre ile Bu duvar hy-
kuzey dere zerinde bulunan bundan sonraki tm kat-
larda gnmze kadar Bu evre merkezine
kuzeye yapan bir belkide bir kulenin

Bu, Demir ait son kattan ok az kk buluntu ele
tir. Bunlar ierisinde en nemlileri, zerinde (?) bezemesi bulu-
nan, toprak kahpta bir plaka ile ok kk
- mavisi bir heykelciktir. Bu buluntulardan her ikisi de M. . 8. ve 7.
tarihlendirilebilinir. Tarihlendirilebilecek buluntu yok-
tur.
Daha erken katlar bulunan amada
Burada topografisi, gney ucundaki
Ge Bronz ait ile belirlenmektedir.
Bundan sonraki kaliteli ve
gelmektedir. En erken safhada yuvarlak
bir ukur bir aItta bulunan derin kata zere
Bu ukurdan Blgesi tipik anak -
benzeyen paralar
En Erken Demir kadar
fedilen) Ge Bronz k kuzeyinde bulunan dkntler
iinde setler halindedir. bu ok alanda drt safha g-
btn bu safhalar fakir ve dzensiz ihtiva etmekte-
dir. Bu safhalar en yer (7359
ve 7360 No; lu amalar), bu safhalara ah daha byk daha g-
neyde ve muhtemeldir.
En son olarak olan kat Bu tabaka
etkileyicidir. c. 2.30 metre
ve 2 metre olan kerpi duvarlar masiftir. Bu ta-
206
bakada ok kk bir alan bir
Bu kuzey iinde 3 byk pithos olan bir magazin
Bu tabakada bulunan mlek daha sonraki katlarda
bulunanlarla bunlardan daha byk ve daha ok gr-
len tipte ortaya Bu mlek hepsi M. . 2.
2. tarihlendirilebilinir, r. c. 1250 100
Bu bir sonucu tahrip ve nemli miktarda k-
malzeme tab,anda ve taban iindeki ukurlarda grl-
mektedir. Bu malzemeden dendrokronolojik analiz iin r-
nekler Bu zerinde ise kerpi
ve tavan veya dkntleri
207

Q,

-=
J

d
CIL
'tl
.....

CIL
>-
'tl
'i:l
CIL
S
II
CIL

..(

....
ci
CIL
c::
---.....

t:

..
..
..

i
"
i
.. ..
't: ..
o
..
i eo ...
> z
i
;:
:8
i


o w
i
.!!
E
t:

...
i

..
:E
t 'i J!

a. :

w
(J
r""1
F.:::'
UV
J



..J
c,!
t'
..J

L-L
.-


208
P
l
a
n
:
2
.
-
D
e
m
i
r

i
?
)
G
e

A
s
u
r
,
P
l
a
n

'
-
-
-
,
.
"
"
"
.
.
.
-
-
,

"
"
"
'

=
=
.
.
.
.
.
:
.
.
-
1
+
+

.....
,
"
'
-
......
-
,
\
\
\
\ i \
2
9
6
0
,

"
/
.
'

V
O
K
I
R
O
N
A
G
E
p
o
s
t
b
a
R
e
c
o
b
b
l
e
p
a
v
e
m
e
n
t

p
o
o
r
s
u
r
f
a
e
e
C
"
'
3
p
e
b
b
l
e
s
u
r
t
a
e
e
-
f
8
5
6
C
l
e
a
r
t
h
f
l
o
o
r
:
:
>
J
.
:
:
:
:
:
:
;
:
:
:
:
-
:
-
.
.
.
.
U
N
E
X
C
A
V
A
T
E
D
'
'
i
i
l
i
!

_
-
-
-
_
"
-
-
......
_
-
-

\
\
"
o
1
0
,
.
.
,
.
m
e
t
r

N t
i
v

210
Resim: 1 - i?) Akamenid ve i?i Ge Asur ,
evre
Resim: 2 - Demir (?i Ge Asur:
mozaiki
Resim: 3 - Demir (?) Ge Asur:
mozaikt
r
J.
Resim, 4 - Demir a , k r k mlek p a r a l a r (nu. - 6l
211
/\l
(\)
\ CJl
7,
\U 7
(
\
CJr-
73
i
\07
\DI 7
i
~ DI 7 'VI
7
~ i.

'\ ol Z
o
10 ...
1"""'1
Hesiru s -- Demir a (nu. 1 - 6) ve Ge 2. bin y l (nu. 7 - 9) k r k mlek
p a r a l a r
212
MALATVA . iMAMOGLU DVGNDE 985 VILI

Edibe UZUNoGLU*
Malatya- Orta Teknik niversitesi,
Tarihi Eserleri Kurtarma ve Merkezine
-olarak Kltr ve Turizm Es ki Eserler ve Mzeler Genel M-
yrtlen 1985 18/9/1985 -10/11/1985 ta-
rihleri kurulu, bu
Yksek Mimar Alpaslan Koyuulu Mehmet Akif
(Alan Yneticisi), Girgin (Arkeolog), Mine Soysal (Arke-
olog-Desinatr), Hande Gnyol (Desinatr), Ali Osman zmen (Fotog-
Ali Duran - Restoratr), Haluk
renci - Restoratr), Vedii rggren den idi.
her byk destek ve grd-
Yksek Mimar Alpaslan Koyunlu'ya ve hibir vg sz
ile ve zverili ekip
iin. kurulunun her yesine ve bil-
diririm. kendim ve tm kurulu ilgi ve iin,
Kltr ve Turizm Eski Eserler ve' Mzeler
.Orta Teknik niversitesi, Tarihi Eserleri Kurtarma,
ve Merkezi yetkili ve grevlilerine, maddi bulunan
Trkiye Turing Otomobil Kurumu ele-
manlara izin veren Arkeoloji Mzeleri, Rlve ve
lar Mzesi Mdrlklerine, gsterdikleri ilgi
ve Malatya Valisi Naim Vali
MuavinIerine, tm Malatya Mzesi yetkili ve grevlilerine kalpten
kr bir bor bilirim.
hyk konisinin yrelerinde ve hy-
kuzeyindeki teras grnmndeki yrtld (Plan: 1).
A- Hyk konisindeki Demir Ge Tun Orta
Tun ve Tun ait kltr ve geen
dnemlere ait kltr belgeleri gn
(*) Edilbe :UZUNoGLU Arkeoloji Mzeleri Eserleri
Seksiyon
213
i - Demir ve Ge Tun (II. ve III. tabakalar) Hyk ko-
nisinin plankarede 10 x 10 m lik bir amada 1.80 m
derine inildi. 6 H daha nceki ortaya olan
- duvar temellerine burada da Demir
itibaren 1.80 - 2.00 m olan hyk evre
tahmin bu duvar temellerinin 6 H ama-
da gibi, Orta Tun Demir a-
kadar ara ara sureti ile
6 - uzanan bu temeller,
gneye dnerek devam etmektedir. Temellerin
taban zerinde, bir dokuma tez-
tahta kilden .halka tezgah
ve omuzu sivri dipli, ift kk kulplu bir kap yerli
yerinde (Resim: 1). benzerleri Filistin'de
i. . 8. tarihlenmektedir (Amiran 1969: 81 No. 6).
Demir kltrnn mimari y-
resinde 6, 7 H plankarelerindeki amalarda da ortaya Bun-
lar, drtgen ait duvar temelleri ve. taban
Taban stnde yerli yerinde bulunan kaplar (Resim: 2)
2 'km. Demir
benzerlik gsterirler (Esin 1984: 363, Resim: 4.
No. 2).
Hyktelll. tabaka olan Ge Tun ait ok fragmen-
terdir. Zaten bir bu kltr Demir
da apta tahrip ve yrelerde t-
myle ortadan gn olan
bir su kp bu kltrn bir temsilcisidir.
II. Orta Tun LV. Kltr
1985 bu kltr hykte en az evre ile
temsil ortaya 250 bir zaman sreci
iinde tamamlayan bu kltr toprak dolgusu hyk ko-
nisi zerinde 1.80 m. ile 3.25 m olup, 1.50 m

Daha nce de gibi,. Orta Tun
son evresi Kltepe ib ile 1986: s. 183 - 184,Plan.: 3,
Resim: 7 - 9). 1985 gn Orta Tun a-
daha eski evrelerine ait mimari bulgular, P. T. anak mlek ve
P. T heykelcikler ok ilgintir.
Hyk konisinde ikinci evresi, ka-
0.20 m yi bulan ok iyi topraktan, st sert bir
214
taban temsil etmektedir. Az buluntu veren bu tabana ait
dzgn kuru duvar temellerine ait
gney ve yresinde 7, 8 H plankarelerde Ancak,
Demir temelleri apta tahrip
dan fragmanter olarak elimize geen bu' temeller'in birbirleri ile ve yu-
taban ile henz
Hykte T kltrnn 3. evresini 0.70 m.olan
ve iinde bol iki renk bezekli keramik ve P. T. heykelciklerin bu-
bir tabaka ile tr ve nitelikteki kltr belgelerini ieren
otuz p, ukuru temsil etmektedir. Pergelle dzgn yu-
varlaklar bu ukurlar alt tabs kalardaki
apta tahrip neden Hykte en
ve kltr biri Demir de bol ukurlu olan
bu T Bu tabakada ele geen anak mlek iki
1. Tek Renkliler
Siyah veya gri renkli ok iyi kilden ok iyi per-
Perdah ylesine dzgn ve ki, ark izlerini t-
myle yok (Resim: 3l. Gerek biimleri, gerekse
maden kaplardan rnek sylenebilir. ise
kilin kendi renginde Bunlarda d-
nen btn izlerini gzlernek (Resim: 4).
2. anak mlek
Genellikle krem veya deve ty renkli kilden elde kilin
kendi renginde ve bazen Bezekler ka-
yzeyine ile bir tabaka halinde boya srlerek
Bu ptrl bir tabaka halinde elle hissedilmekte ve
gzle ok iyi grlebilmektedir (Resim 5). Bezekler yatay, ap-
raz ve iri bandlar ve zikzaklar, ileri ve dolu genler. genellikle
ve bitkisel motiflerdir (Resim: 6). Seyrek olarak
insan figrlerinden (Resim: 7).
zgn bezeklerden biri de kap diplerinde grlen (-;--) ve (X)
leridir (Resim: 5). Kap dibe
dipli, kk, ve yuvarlak gvdeye
sahip biimli kaplar (Resim: 8), ykselen
bandkulplu fincanlar, bardak ve
bu P. T. heykeleik bu kl tr
ilgin (Resim: 9, 10, 11), Bunlardan biri
(Resim: 9).
boynun gvdede kollar yanlara sivriltil-
215
ulu gen halindedir. Belden bir an etek
i Bezeme, krem rengi kil zerine
ile siyah boya srlerek Boyunda yatay bir band, kol
gvde ile bandlar yer almakta-
an etekte, en band bezeme, evre-
sinde dnmekte ve adeta ucu devam ettirilerek
n ucunda ve tarafta bir nokta ile sona
ucu yatay bir Bu tam bir para-
leli ortaya ve hafir tT
sonu ve OT (Darga 1984: s. 92. Lev. 8/a).
heykelcikte boyun ve an bir etek
(Resim: 10). iri burun btn yz kaplar. Kulaklar yanlarda iki
Kulak delikleri siyah yuvarlaklar halindedir. Sa ar-
kada ve tepede iki topuz halinde Tepedeki topuzu
evreleyen siyah band arkada iki yanda
arkadaki topuzun boyun
ya da evresinde stste yatay band an
etek, beldeki en 'alt banddan etek ucuna
ru bandlarlabiimlen-
Sol yandan sarkan ucundaki yuvarlak
belden sarkan ponponunu simgelemektedir. Bu
en paraleli (Dar-
ga 1984: s. 92. Lev. 8/a- b). nc figrinin boyundan alt
ve (Resim: 11). ve uzun boyundan olu-
iri burun ve oyuklar halinde gzler grl-
mektedir. Uzun boyunda stste iki yatay siyah band yer
Sa modeli, tepedeki kk yuvarlaklardan yanlara dilim-
ler halinde Bunlar tepeden
belikleri simgelemektedirler. Heyke1cikteki boyama tek-
keramikde
OT hy-
gney 8 H plankarede yuvarlak bir kuzey kesi-
mine ait Bunlar -4.85 m. ile -5.35 m.
yer (Plan 2. M. 20).
temellerinin bugnk 0.60 m. yi Gney ya-
btnyle Mevcut -
5.20 m. Taban toprak olup, kuzey
nnde 0.60 m. ve ne 0.20 m. ya-
pan bir paye nnde at n yuvarlak kllkl bir ocak yer
(Resim: 12). gney
kubbeli bir ekmek Paye nndeki at
iinde bir zerinde ift kulplu ve yuvarlak gvdeli bir g-
216
ve in situ durumda (Resim : 13). Bu gve mutfak
yuvarlak
(Resim: 14) ve (Resim: 15) birer mlek yine in
situ olarak ele Her ikisi de deve ty hamurlu, renk as-O
tarh, perdahh ve arkta ekik yuvar-
lr.k gvdeli ve halka diplidir. Bunlardan birinin gvde
boya ile yatay band yer .. Habur tr anak
en eski bu mlek gre
O'I''nin ilk evresine yani . II.
III. Tun Hykte 5. tabakada yer 1985 .
da 6, 7, 8 H ve 7, 8 G plankarelerinde - 3.80 m. ile 6.47 m ara-
btn hyk konisini tahmin et-
- byk bir yer
bir kesim ortaya (Resim: 16, Plan: 2). Byk bir
harabolan kolu bakan b-
yk (Plan 2 :M 18) 8 m., -
10 m. yi gneyi ise daha sonraki
kltrn sakinleri tahrip Kuzey nnde
kerpi bir merdiven yer (Resim: 17). Merdiven 4m. uzunlu-
ve 1.25 m. bir kaide zerine
0.30 m. yedi basamaktan basamak, di-
daha olup; bir Bu merdiven,
kesiminde olan' teraslamada,
kiler ve 2 m. kadar olan ykseklik
birbirine Kaidesi ve kuzey beyaz zerine
siyah boya ile kaidede i bkey kotlar, duvarda ise 11 basa-
makh bir merdiven Bu betimlerne merdivenin duvara
grnmndedir. gney yer alan
benzer ukurcuklar gre, merdivenin ve merdiven oda-
ilgilidir. Merdiven kaidesinin gneyinde ta-
ban zerinde kllkl at bir ocak gney
daha sonraki sakinleri ancak bu duvar
nnde bulunan sekinin izi 0.8 m. ge
bir ve ykseke bir ile odaya geilmektedir.
Her iki" olup iki duvar
bir dibek kuzeyinde ve solda
daire kerpi bir kaide zerinde bir kp yer
gneyindeki seki nnde yer alan ii sepet rme ve
oda byk bir mutfak
(Plan 2: M 19). toprak st Duvarla-
kat ve her da 8 - LO kat kirli beyaz badana izlenebil-
mektedir. nnde kubbeli gen kllkl byk bir
217
ekmek gn stste iki kulla
evresi gzlenebilmektedir, kuzey nnde bir bu-
Bu, zeri ve bir sekisidir. ze-
rinde boyutlarda ve bir ezgi in situ olarak
Sekinin hemen nnde ii bir madde ile dolu bir
mlek durmakta idi. kuzeyinde ona ikinci bir duvarla bir-
mekan, iinde nemli bir sahip idi (Plan: 2,
M 17). kuzey - gney 9 m., -
sunda geidine kadar 6.60 m. Her duva-
rm nnde bulunan kerpi sekiler 0.25 m. ykseklik ve 0.35 m.
ortalayan iki yandaki sekiler ara-
payenin nnde bakan yuvarlak kllkl at
de bir ocak yer Arka byk bir din-
sel bir heykel veya kabartma ile olan
2.10 m. paralar, konuya tam
getirecek nitelikte OT'na ait byk bir p ukuru oca-
nemli bir blmiin tahrip gneyinde
ve 0.10 m. ykseklik ve 0.30 m. iki alak kerpi
seki Bunlardan 1.50 m., gneydeki ise 1.80 m.
st gzlenen yuvarlak kap dibi izleri, bun-
zerine mutfak konularak ve iki oturularak yemek
yenen sofra sekileri sahip akla .getirmekte-
dirler. M 17 nin kuzey kesiminde gerek taban ve gerekse kuzey duvar
nndeki seki zerinde bulunan in sit u anak mlek,
byk kp, bu yemek ve iki servisi ile ilgili bykl
kkl bir yer
M 17 nin kuzey ve nndeki seki 6.60 m.
bir son bulmakta ve buradan kuzeye dnen bir apsis .
yuvarlak bir Gerek M 17 nin ve gerekse
apsisin M 17 nin sekileri ve
ok zenle ve beyaz renkte M 17 ve
onun kuzeyindeki iM 16 53 duvar birbirinden r.
M 16 gney alt bir paye ve
nnde alak bir seki 54 nolu g-
ney ucunda, uzunca bir bir
paye ve onun kuzeyinde, ii sepet rg, bir petek yer
M l kesimi henz III. d-
neminde evreyi yneten bir bey veya
bu zengin bir anak mlek sahiptir.
hepsi taban zerinde ve in situ durumda ana gurup-
ta incelenebilirler.
218
Tek Renkliler
Daha ok mutfak olup hepsi el kilin
renginde astar grlmektedir. Karaz tr anak de ok rast-
Biimler, yuvarlak gvdeli mlekler,
gen gveler (Resim: 18), kapaklar (Resim: 19),
fincanlar,kulplu fincanlar, basit silmeli ve kaide dipIi
erzak kpleri ve buna benzer
2. anak mlek
Krem veya bej renkli kilden hemen hepsi elde kilin ren-
ginde Bezekler genelde moru ve
siyah renkte, ile yzeyine srlmesi ile
Biimleri, devrik ve krevi mlekler (Resim: 20, 21)
basit ve boyunlu kaplar (Resim: 22), band ve yuvarlak
dipIi kaseler (Resim: 23), ie dnk kaseler (Resim: 24) ve buna
benzer kaplardan Bezekler genellikle ve omuzda yer
genler veya apraz hatlar, omuzda birbirine ko-
yatay bandlar, bazen genler, ii genler ve
titrek izgilerdir. Omuzdan sarkan genlerden bandlar ve
buna benzer bezekler yer
Bu gne kadar byk son
evresinin III B dnemine tarihlendirilmesinin

Bulunan anak benzerlerine (Bilgi
1986: s. 147, Resim: 3, 6, 7, 9) ve (Darga
1986: s. 126, Lev. III, Resim: b).
B - Kuzey terasta sondajlarda, 1 H, 02 H, 04 H plankarele-
rinde 3 x 2 m. amalarla teras grnmndeki bu kesim-
de yer alan kltr 1 H ve
02 H da yrtlen 1.50m. derine ka-
hibir anak mlek izine 04 H da ise,
zerinde i sonu ve II tarihlenebilecek anak mlek par-
ancak mimari .. Bu
sonunda, teras kuzeydeki kesimin, yolun kuze-
yindeki tepeleri gibi bir sahip
1986 :
.Hykte ana inip, kltr
itibaren saptamak,
219
2. Hyk konisinin ve gney kesimlerinde ortaya
III B dnemine ait konak tam
olarak ortaya
3. den T ye daha kesin bir sapta-
mak,
4. Hyk evresinde sondajlar yaparak evredeki kltr tabaka-
anlamak
KAYNAKA
Arniran R., -Ancient Pottry of the Holy Land from its Beginnings .i,n the Neolithic
1969. Period to the End of the Iron Age Massada Press Ltd.
Bilgi, ., 1984 dnemi Malatya Hyk Kurtarma VII
(Ankara), Kltr ve Turizm Eski Eser-
ler ve Mzeler Genel Ankara, s. 143-149
Darga, M., 1982 V.
1984. Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel
Ankara, s. 91-00.
Darga, M., 1984 VII An-
1986. kara, Kltr ve Turizm Es-ki Eserler ve Muzeler Genel Mdr-
Ankara, s. 119-129.
Esin, U., (Malatya) Kurtarma V.
1984. Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mze-
ler Genel Ankara, s. 71-79
E.. 1964 vn, Top-
1986. (Ankara), Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler
Genel Ankara s. 181-193
220
iMAMOGLU HY
AC AB A
02
01
1
2
3
4
5
----- --- -------""'--'i--l
6
---- ----+....-H
7
8
9
10
------ ---- --+-+---I\-+l
11
i

13
t _-
1
1
5
Plan.j - Vaziyet
1985
221
71
6i
v
iii
X
IV

iX
VIII
Vii
IL-I-t -i -r-r-t- ... _. c ... _+_--j--_+_-
-;-: 1 . -L-t- i . .

IX
9
h
i k
a b d e
9
h k a
Plan.: 2
1985 mimari
222
Resim: 1 - Demir a . ift kulpin
kap
Resim: 2 - Demir a boya
bezekli kap
Resim: 3 - OT b a kase
Resim: 4 - OT b a emlekcik
l23
Resim: 5 - OT
Resim: 6 - OT bitkisel bezekli kap
Resim: 7 - OT insan figrl
kap
224
Resim: 8 - OT
biimli kap
Resim: 9 - an
etekli
heykelcik
Resim: 10 - an etekU heykelcik

" "I) i :2 .3 LI i
Resim: II - Heykelcik
225
Resim: 12 - OT yuvarlak y a p o c a
Resim: 13 - OT ift kulplu
mlek
Resim: 14 - OT Habur tr mlek
Resim: 15 - OT mlek
226
Resim, 16 - tT III konak grnm
Resim: 17 - iT III merdiven
227
Resim: 18 - III gve
Resim: 19 - III kapak
Resim: 20 .- III B mlek
Resim: 21 - III B mlek

Resim: 22 - tre IIIB b o y a l mlek
Resim: 23 - T III B b o y a l kase
Resim: 2'. - T III B b o y a l kasa
229
985 YILI KLTEPE -
Tahsin ZG*
1985 Kltepe Eski Eserler ve Mzeler Genel
Trk Tarih Kurumu'nun da ile yrtld. Karum' da,
rin merkezi ve ticaretin en alandaki la - b ve n kat
leri
Supu - ahsu S - T - U/14 - 16 karelerinde
la- b bir ve me-
binalardan grdk. ve de-
iyi olan bu sanduka,
kp ve kp + daha o san-
duka mezarlar ve temelleri ok derine olan bu n kat ev-
lerinden tahribine sebep Buna nemli
kesimlerde, bu belirtmek Karum' da
iyi uygulanan sisteme, yani yan yana, arka arkaya olan bu
binalarda hem filoloji - tarih, hem de bol miktarda ok iyi du-
rumda arkeoloji eserleri
n kat mahallesinin gneyinde sokak,
istikametinde devam etmektedir. Sokaktan geen su ka-
st mahallede, tam ile
olan Assurlu evi/ oda-
byk zere 3 kaba tablet
ve zarflar Her slubu temsil eden silindir mhr
ritonu, steatit kartal ritonu, fayans tipi
vazolar, silah zellikle ailesini simgeleyen dik-
drtgen prizma ve Kltepe'ye zg zengin bir koleksi-
yonu seramik, Eski Babil slubunda hematit silindir mhr
ve tipik Hitit slubunun dnemini vurgulayan damga mhr-
lerin yan yana ilk ticaret merkezinin karakterini
bir kez daha ortaya koyan rneklerdir.
Bu de Anadolu tarihinin dneminin
ve Babilonya - Anadolu birbirlerine ay-

(*) PrQf.Dr. Tahsin ZG, Atatrk. Bulvan 199/24 Kavaklidere/ANKARA
231
BOGAZKY HATTUSA 1985 SONULARI
Peter NEVE*
1985 geen gibi
devam ettik. ise yine Denizi Yu-
orta ve geen senede, yani 1984 yeni
ve bulunan 5 nolu
kutsal Her iki yer bize son derece ilgin
sonular (Resim: 1). Denizindeki do-
blmnde bitirip, bu mevkinin orta ve gnev
ve bylece bu semtin Hitit ve
tamamen Btn semt bir evre yolundan
trafik sistemine yani geen senede
yolu bu semtiri gney devam edip, 4 nolu
bulunan yolu ile ve bylece daha .nce
gibi bu semtin zel bir fonksiyon iin mahallesi oldu-
gstermektedir (Resim: 2). 16 dan 22 ye Bun-
lardan yol, biri gney yol zerinde' tespit Planlar
ve konstrksiyonlar aynen gibi grlmek-
tedir. en standard tipini son gnlerde bulunan
26 nolu gstermektedir (Resim: 3.4). planlamadan de-
aynen Byk cephesi gibi burada da bulunan plaster
bu tip herhangi kal-
madan hari yol zerinde ve hemen
8 nolu fakat plan gsteren
bir - 21 nolu evin - meydana (Re-
sim: 5). blmden ibaret olup ortada bir koridor ve yama
da byk bir bodrum kata sahip olan evin Bykkale
Hallenhauser'e ok benzemektedir ve bylece' belki
maksatla, yani lojman veya benzeyen bir fonksiyon iin
ve hi fark gstermedi-
bu evin tarihlernesi aynen bulunan ve
gibi bu semtin ilk evrelerden birine, yani 3 veya
4 nolu ait eminiz (Resim: 6). Bu tarihi ya-
(*) Dr. Ing. Peter NEVE Alman' Arkeoloji Enstits Selviler No: 123
Taksim -
233
yerinde ve bulunan eserlerden Ancak
Son Hitit evresine ait mleki ithal hi
gre bu durumu gsteren gibi
Son Hitit evreden nce ve
Buluntular ise en byk demin 21 nolu ev,
26 nolu elimize geti ve yine bil-
gibi belli a-
nak - mlek, ev ve sanayi aletleri, silahlar, adak ve kutsal
eserleri - mesela vazolar ve eserler..
Onlann 21 nolu evde bulunan arslan ve bitki mo-
tifleri ile bir mhr, aynca BykKral II. Mursili
ve Byk Kralie III. Tawananna'mn mhr bulla ok
ilgi ekicidir (Resim: 7).
26 nolu. 85 adetten bir bulla kolleksiyonu elde
mhrlerm, fakat - yani
Tarhu (n) tami - gstermektedirler (Re-
sim: 8).
eserler 26 nolu elimize gelen, mimari
motifleri gsteren ve topraktan kule tipi vaza
(Resim: 9). Aletlerin en ilgin bir bronzdan ya-
ve keskiden aleti Yine ta-
yani onun odada bulunan ve bir
ieren sanayi aletleri burada ait bir kk atlye yeri ol-
gstermektedir. Zaten son gre bu semte olan
sanayi mahallesi daha evvel gibi ilk evrelerde an-
cak Son Hitit evresinde Bu durumu en iyi gsteren
ise yeni 22 nolu yerinde bulunan ve Son Hitit evre-
sinde olan mleki (Resim: 10).
Demek Son Hitit evresinde bu mahallesinde meydana gelen de-
bile ve bylece bu eski
evrelerde ve kutsal semt - birden b-
Im blm olarak - iptal edilip ve normal, yani profan haline

zamanda gre
de, yani Byk kutsal tespit Zannederim
bu olay her iki yerde Hitit son kntsn gs-
termektedir. Demek belki ekonomik belki korkusun-
dan, belki her iki konuda daha nce evresinde nor-
mal halk ve zellikle diye ierisine getirilip
burada
234
yerimizde. yani 5 nolu ve onun bu-
lunan ve Kral uzanan kutsal alanda, geen mevsimde
devam edip 3 sonra bi
Sonuta ise 50 seneevvel olan 5 nolu ve
onun tamamen meydana b-
tn kutsal alan (Resim: ll).
Daha evvelden gibi 5 nolu 50 ila 60 m. bo-
en byk kutsal olup, 2 kutsal
oda ve Byk gibi i avlusunda tek bir eve sahiptir.
Yeni gre bu iki daha var: Bunla-
biri bir Bykkale'den
Hilani tipinden saray tam benzeyen plana gre bu da
kk bir eminiz ve bylece 5 nolu kut-
sal yani bir
ikinci yeni ve kuzey cephesi-
dir (Resim: 12). Kutsal alana bakan muntazam, yani ortostat
kaidelerinden gstermektedir ve
biimde ana ykselen devam etmektedir. e-
ki izlerine gre kuzey ve rampa cephesinde ortostatlar kabart-
malar ile sslenecekti fakat halde
Daha sonra, yani ikinci bir evresinde, rampa
la, Kral olup kutsal kuzey bir
evre (Resim: 13). zamanda bunun
demek hemen rampa 32 ila 35 boyutlardan byk bir

Ancak kutsal gre bu 5 nolu Ta-
kompleksine hemen bulunan ve istikamette
ama henz olan kutsal komplekse

S nolu kutsal i yani onun kuzey ve
blmnde ve bylece demin muntazam
cephesinin 4 tespit (Resim: 11). Bunlardan
3 a, b, c yanyana yer ve gs
termektedir (Resim: 14). Buna gre 10 ila 12 m boyunda yeri kapsayan
tek En iyi olan a ve b ya-
meydanda bulunan kaidelere ve temel gre her
4 direk mevcuttur (Resim: 15).
Bunlar hari a envanter olarak 2 eser Her
iki eserin yere gre yani du-
nne veya iine
235
nnde yer alan eser 1 m drt
blok biiminde bir (Resim: 15. 16). Cins olarak
Nefritit ve Byk gney yer-
olan tam benzemektedir.
eser ise bulunan bir
herhalde pilaster kaidesi olarak du-
i cephesine 91 cm ve 75 cm
olan asker giyimli, elinde bir tutan
figr gstermektedir (Resim: 17. 18. 19).
Sol elinin zerinde bulunan hiyeroglif kitabeye gre bu heykelin
Byk Kral Tuthaliya Ancak onun
grlen boynuzlu ta bu heykelde bir Tut-
haliya gsterilmektedir ve buna gre bir klt idolu olarak
yznden Hitit en
iyi rneklerden biri sayabiliriz.. ok mesafede, yani 100
metre istikametinde bulunan Kral
ve gzmze arpan benzerliklere
sanatkar ve zamanda
Bu kabartma hem yer hem l tam benzeyen
fakat yani belki gibi
halde olan b ve c (Resim:
14. 20. 2l). Ve buna gre her
envanter yznden de maksatla, demek gibi kutsal yerler ola-
rak gstermektedir.
a bulunan Tuthaliya gre bu muhakkak
bu klt iin Fakat Hititlerin dini inan-
gre kral lnce ancak olabilir. Demek bu Ya-
kral gibi bir
ve buna gre belki IV. Tuthaliya fakat daha nceki, yani
ve Bykkale'de IV. stellerinde
ve gstermektedir (Resim: 23).
Bylece teki iki yani b ve c st ellerinde
olan IV. demek II., Mursili
ve III. Hattusili'nin kutsal yeri olarak fikrini bize
verebilmektedir.
a, b, c gneyinde bulunan drdnc yani d
5 nolu ikinci ve kutsal tam kar-
yer (Resim: 11). gre daha byk bo-
yutlardan d bir gstermektedir.
236
rksiyon eve hi benzemeyen bina kana-
lizasyonlu bir platformdan (Resim: 24).
Yer ve belki byk bir hava olarak
ve bylece ve ok nemli bir kutsal fonksiyon
iin
Hem hem 5 nolu ve onun
kutsal alanda bulunan drt aynen ma-
hallesi gibi tek bir planlama zerinde ve evrede, demekki LV. Tutha-
ok nemli, yani hemen Kral
yer alan bu kutsal kompleksin IV. zel sa-
ve kutsal olarak
hari - Hattusas .Arkeolojik Park' ile ilgili
ve apta devam etmektedir. Harabenin
bir beki klbesi Hem bilet hem bro
ve dinlenme yerini ieren gndz ve gece beki By-
lece harabenin daha kolay ve dikkatli
(Resim: 25).
ise hem hem surunda srdrl
1979 senesinde tamiri ve restorasyonu bas-
tionun (Resim: 26).
Bildirime son verirken size evresinde, yani Ka-
harabenin bulunan bir eseri istiyorum.
ve 2 km
Yozgat'a giden karayolunun hemen Muntazam
duvar kaideleri gsteren harabe tarla ok
bir hale gelmek zeredir.
Eser ise harabenin 500 m istikametinde bir
avlu tarla sahibi bulunan Dev-
ret kyne Haber kye gittik ve eseri grnce
bunu hemen Mzesi'nin bahesinde
olan eser st havuz ve
bir (Resim :27. 28). Onun eski, yani esas
yeri ise bir olup havuz olma-
Teknik bu eserin Hitit ait eminiz.
237
Resim: 1 - Hattusas
238
. . . . ..=-==
- N.....

---
. - Besim , 2
239
Resim: 3 - 26 nolu
Resim: 4 - 26 nolu Kuzeyden bir
240
10
/
/
Resim: 5 - 21 nolu ev
Resim: 6 - 21 nolu ev, bir
241
Resim: 7 - Byk Kral Murslll LI. ve Tawananna III. n mhr
Resim: II - 26 nolu elde edilen p.t. bullalarrn rnekleri
241
o
A
o
f r--
B
" ''''''
j ,
Resim: 9a. b - 26 nolu T a p n a k Kule tipi p.t, vazo lizim H. Eibll
Resim: LO - 22 nolu T a p n a k zerinde bulunan Hitit mleki f r n
243
6
,
,
,

i
"
c,
Resim: II - 5 nolu ve evresi
OBER5TADT O-R/5-10
_ OSlllHlTHlTKH
5 f f 40 J"'
244
Resim: 12 - 5 nolu Duvar kwideleri lortostatlarl
Resim: 13 - 5 nolu evre duvar ile
245
a
Resim: 14 - a. b. c
b
-----------------,
i
---------------,
..
-,
246
Resim: 15 - a Kuzeyden bir
Resim: 16 - a

Resim: 17 - a Tuthaliya yerinde
Resim: 18 - a Tuthaliya

Resim: 19 - a Tuthaliya

247
Resim, 20 - b bir
Resim: 21 - c bir
248

.1 i
I,

! i
i ;
i
II
iL
====--

----_..
--- - - _.- _ - -_ -_..
Resim: 22 - a rlve
Resim: 23 - Tuthaliya
stell ID. Hawkins

249
Resim: 24 - d bir
Resim: 25 -- Hattusas harabelerl, yeni beki kulbesi
Resim: 26 - bastiyonunun
250
Resim, 27 - Hitit

Resim: 28 - Hitit

251
PANAZTEPE 1985 YILI SONULARI
ERKANAL*
Panaztepe'de 1985 kurtarma
tirilmesinde her trl destek Eski Eserler ve Mzeler Genel M-
dr Dr. Nurettin Genel Mdr Nimet
Berkok ve Orhan Semerci'ye, elemanlanna, mu-
hasebe mdr Metiner'e, bize destek olan
Arkeoloji Mzesi Mdr Fikret Tek ve mze muhasebe mdr
.mzenin itenlikle
bir bor bilirim. Panaztepe bize byk
destek Menemen Karkal ve Menemen Ky
Hizmetleri Merkezi Mdr Hayrettin da bu vesile ile
ranla anmak isterim. byk bir titizlikle
Selahattin ztartan, Yazgan ve Muzaffer Sertakar'a da
rimi
ekibi, Do. Dr. Hayat Erkanal (DTCF Do. Dr.
Erksin Gle (DTCF yesi) Sevin Gnel (H. . Edebiyat Fa-
kltesi, grevlisi), Ycel (DTCF grevlisi),
Bahattin Devam (Arkeolog), Duyar (Antropolog) ve DTCF Arkeo-
loji - Sanat Tarihi blm Soner
Barbaros Gray, Gzen Kaya, Hlya Polat, Derya
ve Reyyan ile H. . Edebiyat Fakltesi Sevilay
Atmaca'dan
1982 bir Miken geldikleri bir grup
eser, Manisa Arkeoloji Mzesi'nce Bunun zerine Ege
niversitesi Arkeoloji - Sanat Tarihi Blm
dan bir ile, bu eserlerin Menemen Ke-
sik Ky bulunan Panaztepe (Resim: 1) mevkiinde
kaeak Bunun. sonu-
cunda 1983 Menemen'in 13 km. bulunan Panaz-
tepe'de bir ve burada M. . 2. bine ait sera-
mik ve soyulan mezarlara ait ukurlarla bunlardan skldk-
(*) Do. Dr. ERKANAL. Hacettepe niversitesi, Arkeoloji ve Sanat Ta-
rihi Blm Beytepe - ANKARA
253
leri evreye Bu
sonucunda Manisa Arkcoloji Mzesi'nce olan
Miken eserlerinin gerekten Panaztepe'den
1985 Kltr ve Turizm kurtar-
ma ilk gnlerinde, mezarlara sonu-
cunda, Do. Dr. Hayat planlanan Nu-
saybin/Girnavaz 1985 iin, Kltr ve Turizm
ile ve tm Girnavaz ekibi ve Girnavaz
mali Menemen'e
Panaztepe, bugn Gediz Nehrinin ile tamamen
dmdz bir yer alan yksekli bir tepeler toplu-
ucunda
16. nl denizeisi Piri Reis Bahriye eserinde,
Foa - sahil bir burnu
geince, bir kk sz eder ve bu adadan
sonra Menemen sahile An-
cak, geen ada ile, Panaztepe'nin de zerinde tepeler top-
yer olup kesin olarak B-
yk bir bir ada ya da ada zerinde yer olan Panaz-
tepe'nin antik dnemdeki konumunun iin, Maden Tetkik
ve Arama Enstits bu blgede olan jeomorfolo-
jik devam edilerek, bu probleme kesin bir zm getirilmeye

mevsiminde, Panaztepe'nin gney 1300 m' lik bir
alanda (Resim: 2), burada dnemler-
de de M. . 2. binin ikinci
tarihlendirrnek bir
II. bu katta bir seramik (Resim: 3),
ve mimari olup, burada bir atlyeler
M. J. Mellink, Archaeology in Asia Minor, American Journal of Archae-
ology lAJA) 86, 1982, s. 565; a.y., AJA 88, 1984, s. 451; C. zgnel, Ana
dolu ve Miken Etkinlikleri, Belleten XLVII, 187,11984, s. 709; A. ve H.
Erka.nal, "A New Archaeological Exeavation in Western Anatolia, Panaztepe-,
Turkish Review Quarterly Diegest, 1986, Vol. 1/3, Ankara, 1966, 8
67 - 76.
(2) Piri Reis, Bahriye, Denizcilik 1. cm, Tercman 1001 Temel Eser
19, Ankara, 1973, s. 156. R. Stewig, Kartographische Beitraege
zur Darstellung der Kulturlandschaftsentwicklung in Westanatolien,
1'968, <Karte 57 und 59.
(3) Maden Tetkik ve Arama Enstits (MTA) yrtlen,
bir Burhaniye Menemen blgesinin
Jeomorfolojik incelemesini iermektedir lMTA Proje No: 2787).
254
mahallesi ile Ele geirilen bulun-
tular ilk belirlemelere gre, Orta ve Anadolu gstermek-
tedir. Gene bu blgede bir teras du-
ya da yol (?) bu kuzeye
gstermesi da ilgintir. Tek bir kltr ait
bu alanda ileride sonucunda
elde edilecek neticeler Ege Arkeolojisi iin byk bir nem

1985 ise, birbi.
rinden mezar tipleri ele Bunlar: kutu mezarlar, san
duka mezarlar, pithos mezarlar, evrelerinde bir mimari dzenleme bulu-
nan pithos mezarlar ve olan tholos
KUTU MEZARLAR
Drt dzgn yas dik takriben 7x4 cm. bo-
dikdrtgen bir mekan st bir
Bu Bunlar iti-
bariyle normal bir gmme iin msait Kremasyonla da il-
gili
SANDUKA MEZARLAR
iri sanduka mezarlar, 90x8 cm. e
daha ok dikdrtgen grnmndedir. Bunlar muhtemelen
gene bir veya
2.9Ox1.6 m. lik bir alan irili Bu mezarlar ku-
zey - gney Bir mezar ise -
Yzeye ok iin tam olarak ele geirileme-
Bu nedenle l kltndeki yerleri de tam olarak

MEZARLAR VE
1985 on pithos mezar olarak ele
geen iki gre, byk boy aile bir
ka kez Orta boy bir pithosda ise tek bir o-
cuk iskeletinin nemli ve ailelerinin g-
evresi dikdrtgen plana uygun
olarak iri bloklarla Bu dikdrtgenin tam bu-
lunan pithos 'ise bir ka iri i
ve pithosun st moloz ve byle-
ce, bir Bu dzenleme, pithos mezarla-
basit bir tarzda gstermektedir.
255
Pithos mezarlar gelecek
tir. iri, bir (Resim: 4). Kapak ta-
yere de gene bir destek Bu tr ka-
pak zamanda, mezar steli olarak da Bu
tr mezarlarda yerli taklitleri, yresel seramik,
bronz silahlar, metal ve cam ss mhrler ele zel-
likle ve ss Pithos mezarlarda
ca iki skrabe
evresinde mimari dzenleme bulunan pithos mezarlardan birisinin
hemen ele geirilen yer yer urnelere
incelemelerde pithos mezarlarda normal gmme
evredeki urnelerde kremasyon
Yzeye olduka olan bu urnelertam
olarak ele tespitler sonucu biimin-
deki kolye tanelerinin kemiklerle birlikte urnelere gz-

THOLOS MEZARLAR
1985 tholos mezardan sadece
bir tanesi soyulmadan ele (Resim: 4). Bylece tholos
mezar mimarisi olarak Bu mezarlardan en b-
2.lOx2.80 m., en ise L.30xL.50 m, olup, bir ta-
daire biimindedirler. Genellikle orta boy yresel
mezar ana mekan evresinde ilk nce dz,
sonra hafif bir kubbe
Bu zerine iri mezar
Genelolarak ana birer dromos bulunur.
[l J. amos da gmme sonra rlerek .
rneklerde st
zenle iri bloklar Tholos bires aile me-
ierisinde birden fazla iskelet
Bu mezarlarda gmmenin kremasyon
kaplar iinde insan kemiklerinin Bu
kaplar daha ok duvar diplerine yerlere Gerek duvar-
alt gerekse mezar zerinde gzlemlenen
izleri; l gmme kltyle ilgili ok g-
l
l klt ile ilgili bilgi butholos mezarlarda ele
geirilen mezar zengin bir gsterir. Bu buluntular
Miken yerli monokrom taklitleri, y-
resel seramik, bronz silah, alet ve kaplar, maden, cam ve
256
ss devrin teknolojisi ve
nem ve camdan ss .ben-
zerleri Yunanistan ve Ege mhr-
ler de ilgin bir. grubu

kemikler, toprak kemik-
lerin iin ve
ve tahrip nedenleriyle tam
antropolojik yrten Do. Dr. Erksin Gle'in n-
bilgilere gre, M. . 2. bin toplam 43 birey
Bunlardan 28'i olup, 2 erkek ve 2 birey kesin olarak
Mnferit kemiklerin gzlemleri 2
ve 2 erkek bireye ait olabilecek zelliklere de
5 ve 2 ait kemikler tespit Gerek urne-
lerde ele geen, gerekse tahrip mezarlardan toplanan ke-
miklere dayanarak en az 8 bireyin kremasyon sonucu gmldkleri anla-

incelenmesinde ise, bir erkek ve bir bireyin bra-
kisefal ortaya
GENEL
Son bir gz olunursa, Anado-
lu' da ve Anadolu sahillerinde gn ba-
gemilerde ve Miken
kazanmaya dikkat eker',
bu en nemlilerinden birisini Panaz-
tepe 1985 bir taraftan
mezar ve l gmme adetleri nemli bilgiler elde edi-
lirken, taraftan da Panaztepe'nin mezar zen-
gin nedeniyle, Anadolu arkeolojisinde yeni bir dnemin
mjdecisi olarak mukayeseler sonucunda, bura-
(4) M. J. Mellink'in \AJA, 75, 1971, s. 100- 170 ve daha sonra AJA
dergilerindeki (Archaeology in Asia Minoan and Myce-
naen Sites bahlsleri, Ohr. Mee, -Aegean Trade and Settlement in Anatolia in
the Second Millenium B. C. AnatelianStudies (AnStl 2'8, 19'78,s. 121- 156; C.
zgnel', s. 697 - 743; G. F. Bass, A Bronze Age Shipwreckat Ulu Burun
1984 AJA 90, 1986, s. 269 - 296; M. Korfrnann, Tepe: New
Evidence for the Period of the Treian Sixth and Seventh Settlements Troy and
the Trejan War. A Symposium Held at Bryn Mawr College October 1984, Brvn
Mawr, 1986, s. 17 - 2'8.
257
da ele geirilen eserlerin bir taraftan Yunanistan ve Ege
taraftan da Anadolu ile benzerlikler Se-
ramik geici olarak sonucunda ise, bura-
da yerli bir Miken

1985 gre, 52 .trnkapla tmlenebilir kap ele geiril-
S'i Miken Ele geirilen 35.000
seramik ise 5000'inin kap biimlerinin
da nemli bilgiler verecek trde
1985 Panaztepe ele geirilen skrabelerden birisin-
de III. Amenophis'in (yak. 1403-1365)6 Bu eserlerin Pa-
naztepe'de ele bir spriz zellikle III. Amenop-
his dneminde Ege Blgesi ve Hitit ile
kilerinin belgelerden de bilinmekteydi. Bylece bu
somut belgeleri de Panaztepe ile gn
ya
Panaztepe M. . 2. bin ele geirilen Miken Mi-
ken III A-B evrelerine tarihlendirilmektedir. Bu
Panaztepe hi M. . 1425 - 1200 tarihleri kul-
kesinlikle bir ka nesil
bu tarih 1200'n zerine de
hiyeroglif bir tolos ele geirilen,
lentoide bir steatit mhr zerinde muhtemelen Linear-B ait ola-
bilecek tek bir (ideogram) Linear karekterli olan bu
(5) Seramikle ilgili kimyasal analizler Dr. G. Schneider Berlin'de-
ki Arkeometri nitesinde Bu vesile ile kendisine
bir bor biliriz.
Panaztepe zerinde ise S. Gnel doktora
(6) J. von Beekerath, Abriss der Gesehiehte Aegypten. Oldenburgs Abriss der
Weltgesehiehte, Darmstadt, 1971, s. 39 vd.
(7) Bu bilgileri bize veren Dr. R. Krauss'a Bu konuda bir
kendisi
(8) E. Edel, Die aus dem Totentempel Amenophis III, Bonn
1966, s. 33 vdd (E N - ListesiJ; W. Helck, Die Beziehungen Aegyptens und
Vorderasiens zur Aegaeis bis ins 7. Jahrhundert v, Chr., Darmstadt, 1979, s
91 vdd; Mo J. Mellink, The Hittites and the Aegean World: Part 2. Archae-
ologrcal Comments on Ahhtyawa - Achaians in Westem Anatolia- AJA 87,
1983, s. 139 vdd.
258
bilinen linear herhangi birine ait olup he-
nz kesinlik Panaztepe'nin yerli bir kltr d-
bu olarak bir kltre ait
da byk bir olarak grlmektedir.
Hitit ve Anadolu'nun M. . 2. binine ait
elde edilen filolojik belgelerin Panaztepe
eldeedilen arkeolojik belgelerle tamamlanabilecek ve Anadolu ve
Ege arkeolojisi iin kmsenmeyecek neticeler ortaya konulabilecektir.
259
Resim:
Resim: 2
260
Resim: 3
Resim: 4
261
- YASSITEPE VE MEZARLIGI
1985 N RAPORU
Manfred KORFMANN*
1985 nceden zere
Bu da Genel Mdr Nurettin ve Ni-
met Berkok olmak zere tm Genel Mdrlk bize gster-
dikleri destek ve tr bor biliriz. bu
yeniden bir uzman restoratrn, Mustafa Kol'un g-
tr de ok
Trk ve her ekibirnizde yer da gelenek
haline Byk bir uyum jinde
temsilcimiz Zeynep ve bize her trl olan
anakkale Mzesi Mdiresi borluyuz. Yere]
ilgili makamlar da hibir konuda
sonunda Yeniky'de Vali ve Kaymakam Beyin ve di-
resmi ilgililerin ltfunda bir konferans ver-

1985 21 Temmuz - 30 Eyll
Toplam 25 Geen raporunda da
gibi, zellikle 1984 bu-
olan ve.M, . 13. yy'a tarihlenen -
tepesinde yanyana Troya i
Troya i yerle
mesinin (Resim: 1).
YASSITEPE
Geen sonucu yan yana n evlerin var-
1985 mevsiminde S12 yenilikler sap-o
(Resim: 2).
if) 14 m. kadar ve arka duvar-
apsisli de, dik dz bir duvarla
(*) Prof. Dr. Manfred. KORFMANN, Institut fr Var - und Frhgeschtohte, Univer-
sitaet Tbingen, Sohloss, iD - 7400 Tbingen.
263
B) arka hyk
muna kilden ana toprak iine kesilerek

Bu son nokta, bylesine bir yerde
ve kerpiin malzemesi ola-
rak bu bylece bu kil
korunabiliyordu.
S16 yeni bir Troya i Troya i ta-
bir halka kendisinde
erken tabakalarda hi tr, bu buluntu
bu blgede, bu devirde maden ip vermesi
zellikle nemlidir. Bugne dek, bu devre ait tek olarak grlen
Thermi i buluntusuna bizim buluntumuz da eklenmektedir.
Anadolu ve Gney Avrupa tarih ncesi devirlerinin
tarihlenebilmesi iin byk nem C14 numuneleri Ge-
en raporda tarihler, Troya I'in M. 4. bin sonun-
da gstermektedir. zerindeki daha sonraki devir-
lere ait bilgiler, bir amadaki Hcllenistik ve Bizans ait
buluntularla Burada genel ek-
ler yapmak mmkn
- ALANI
Arkeomanyetik lmler (Caesium Magnetometer) me-
kuzeye ve olan saptanabil-
Bu bu M. . 1300 ve 13. yy.
na Gmlerin ya da gmlerle ilgili birim-
lerin 100 erkek ve ocuk gmleri bu-
kp mezar, sanduka ve iki mezar
lindeki gmler, genellikle dnk olarak belirli bir dzen
iinde Geen olan megaron bi-
imli mezar bu (Mezar No. 15) ok ilgin
sonular Bu bir mezar grubunun, hatta belki de tm
merkezi (Resim: 3,4,5). te
bu mezar anaklar grlmektedir'. Byle bir
Hitit bunu kaynaklardan
ancak bugne dek arkeolojik olarak
ENA4 olarak mmkn olabilirdi. Mezar he-
men kuzeyinde gayet byk, tahribata bir ev-
(1) iin Bkz. VII. 1985, (1986), s. - 233,
Resim 5 - 6.
264
rili bir kp mezar Bunun bir ti.imlse ait ya da
Panaztepc'dcki evrili tolos lara ait Bu
ilgin mezar iinde akik ve bencuklar. veya boynuzdan m-
hrler ve st bezekli kemik
Bir evirme olan bu o devrin gm
adetlerine ait bilgiler edinmek mmkn Libasyon iin
olabilecek delikli bir trensel amala
mlekler. ya da bir mezar kp iinde birden fazla ferdin gml-
gibi detaylar l yakma gelene-
de olduka kt
dan, antropolojik byk bir titizlikle Ekibin
drt gayet sorunlar incelen-
mesinde ilgin bir nokta, mezarlarda llerin, bir sre
sonra mezardan tamamen ol-
yani tek parabile kemik llerin gmldk-
ten sre sonra mezardan ve yeniden ka-
fikrini llerin mezardan
ka yerde belki de kendi memleketlerinde yeniden
bu blgedeki Kcnotafe en eski etmek-
tedir. gerek tarihi bir eser olarak
burada sonra lleri kendi memleketlerine
geri gtrdklerinin dikkati ekmektedir. tamamen
olarak ele mleklerin iindeki kimyasal analiz-
leri sonucu, bu mlekleriri hayvan eti ihtiva Ama bu
etin gmyle mi ilgili yoksa mleklerin daha evvelki mi ilgili
bilinmemektedir.
en ilgin biri, l yakma gelene-
bu devirde gerekten var da Troya
lenlerin gmldkleri
tarihi gerekleri bir kaynak savunan tenkitiler,
Homer'in l yakma ile kendi devir iin geerli olan l
gmme adetini sanki birka nce, yani Troya
gibi ne Ancak, o devirde l
yakma sonra, bu fikir yitir-

gayet tipik Anadolu zellikleri Bu du-
rum 1985 Panaztepe ve Uluburun ba-
iin de .geerli Miken ile Anadolu'nun bl-
gesi yeniden gzden geirilmelidir.
elde bilgilerin analizleri sonucu, Troya vn, ve VIIa ka ii n
pek ok soruya cevap saniyoruz. Mezar-
265
larda gerek yerel, gerekse ithal Miken bu
ineelenmeleri sonucu Miken kronolojisin-
deki yeri daha kesin olarak saptanabilecektir. zere, geen
larda Christian Podzuweit sz geen Troya M. 13.
yy. yerine yy. tarihlenmeye Ancak - Me-
elde olan bilgiler, bu tarihlemenin
gstermektedir. Bu konuya nisan Ankara'da ver-
konferansta ve daha olarakta Ekrem
Akurgal Festschriftinde
M. 2. KIYI
Ankara niversitesi'nden Jeolog Prof. Erol ve Prof.
han arzusuzerine, 984 iz-
gisini bir kez daha Bu amada M. 2. binde de-
niz seviyesinin bugne oranla m. daha yksekte geen ka-
bu da bunun bir kez daha
denize uzanan bir burun zerinde, sarp bir yama
nnde yer ve deniz kk bir duvarla


kuzeyinde sondajlarda, ala-
malzemeye gayet seyrek olarak ancak bu evre-
ye ait hibir evrede
bir olup sorusu ele
olan ithal Miken ve mhrler gznne
bir gayet zengin Ancak
lik, kulbelerden mevsimlik
lebilir. Msgebi'de de bir

266
+.....
16

HH-'l..... ...
...
...
...'L5O
Resim: 1 - - ve - 1985
267
i
v
O
-
0
0
1
0
1
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6

.
.

,
T
i
L
2
0
.
6
6
:
'
:
S
R
l
U

Z
U
3
,
Q

S
\
\
_

-
-
-
O
M
-
t
_
_

-
r
:
>

2
t
O
O

O
R
I
E
N
T
I
E
R
U
N
G
S
P
L
A
N

1
9
8
5
T
R
O
i
A
i -
1
9
8
5
-
-
A
l
t
e
s
t
e

-
J

n
g
e
r
e

O
A
u
f
l
a
g
e
r
f

r
P
f
o
s
t
e
n
0
T

r
a
n
g
e
l
s
t
e
i
n
=

S
S
o
c
k
e
l
,
T
I
e
f
s
t
e
b
i
s
1
9
8
5
e
r
g
r
a
b
e
n
e
N
i
v
e
l
l
e
m
e
n
t
s
-
g
e
w
a
c
h
s
e
n
e
r
B
o
d
e
n
R
e
s
i
m
:

T
r
o
y
a
i
c
v
r
c
s
i
g
e
n
e
l

7
. i
o 10(11l
WWW
Beslm , 3 - - 15 nolu mezar
269
o 10eO'l
LU U U
Resim: 4 - - 15 nolu mezar
270
\
Resim: 5 - - 15 nolu mezar
271
1985 HARRAN VE RESTORASYON
Nurettin Y
1985 Harran ve restorasyon
kurulan ekipte, Mzesi Mdr Adnan
Arkeoloji Mzeleri'nden Arkeolog Sabri ve Arkeolog Zeynep
'Efes Mzesi Arkeolog Mustafa
tanbul Konservasyon ve Restorasyon Merkez
den Desinatr-Arkeolog zkan, Antalya Mzesi Ar-
keolog- Topograf Sabri Aydal, Eski Eserler 'Ve Mzeler Genel
den Arkeolog Topograf Adnan ODT'den
tim yesi Sanat Tarihisi Dr. Suna Gven, Mzesi
den Restoratr Necmettin Bektre, Mimar Kemal Soyer, Arkeolog
Aksoy, stajyer Deniz ubuku, Glnur Aslan ve
Aliye
100' ile ve 15
10 Eyll-5 1986 tarihleri devam
statik sorunlar iin Avusturya Efes Dr. Hueber ve
gerekli incelemeler iin 2 ekibine

Geen bu a-
yine Kale, Cami ve Hyk olmck zere 3 alanda devam etti.
KALE: Kale'de 1983 temizlik srd-
kalenin tm evresi Buradaki bir
hafta devam
ULU Ulu Cami'de restorasyon ve konservasyon iin 'n a-
Hyk ile birlikte dnemi sonuna kadar srdrl-
Bu 104x107 m. olan Ulu Cami'nin
olup, '1/500, 1/200, 1/100 lekli ile 1/50 lekli detay
izimleri Bu ternizlik stun
insitu zen
(*) Dr. Nurettin Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr, II. Meclis 'Bi-
Ulus - ANKARA
273
Bu hemen geen merdi-
venli temizlik iki kk oda
Bu cami ait odalar
tedir.
caminin grkemli bir gi-
Bu gney-kuzey istikametinde 15 basa"
makla inilip bir Merdivenin stun
kaidelerinin bazalt da malzeme olarak

temizlik cami ii
yer yer olarak gzlenmekte, izlerinden de cami-
nin bir
temizlik camiye oda
iinde mermer ve bir friz Geen
yanm kalan tamamen
bazalt olan tali bu tamamen
Bu kuzey Dr. Rice'nin alanda kkbir
sondaj Burada bozulan
ilgili bir su
Kuzey uzanan yolun . yolun ve sol tarafla-
yer alan mekanlara ait Bu yola ve
ynlerinden yollarda
HYK : Hykteki geen de-
A 35.36 CC.DD, 37 CC,B
38.39.40 EE, 39.40 DD, 37CC plankarelerinde ve buiki
lerini zere 37 EE plankaresinde geen
36 GG plankaresinde hvk stratigrafisini sap-
tamak ve 10xlOm
2lik
alan 15x20 m
2
olarak

36.37 CC plankaresinde geen semt kuyusunun
islami dnemde ilk kez grlen bir meydan ve 'ev-
resinde 'yer alan ev kompleksIerine ait planlar
Yine gney-kuzey istikametindeuzanan yolun belli noktalarda yol ay-
35 DD plankaresinde gney
ve yolla olan bir kompleksi 'de tespit 2.05
m. 1.00 m. iinde da mev-
cut olup hemen byk kpn
kiler (?), mevcuttur.
Geen tam olarak yolun me-
bir blm bu Gelecek
274
35, 36 CC plankarelere rastlayan bu tamamen 01'-
taya
36 DD plankaresinde .i. ait
ele Buradaele geen ortalama
0.50 m., 2.80 m.'dir. Bu islam mimarisinin
hi bir kesimi olan bu yerde llerini tam
birkerpi duvar izine Tablet da bu-
rada bizi daha eskilere gtrmektedir. Ancak ol-
iin bu kesim 16 korunan ivi
tablet zerinde n incelemeler yapan Arkeoloji Mzesi
Veysel Donbaz, tabletin Babil dnemine ait ve
78. HDL. HUL sz

37 EE plankaresi ise ilk iki dnem birbirine
iin Ancak burada yine birinci kat mimarisini
tm bir ev kompleksine Burada da yine bir-
birine odalar ve sekiler grlmekte olup, oda d-

Geen 39 EE plankaresine rastlayan yolun gney ve
kuzey kesimlerinde Bu
38 EEplankaresinde bu yola gney-kuzey istikametinde uzanan
ve yolla bir yol daha Ancak iki yolun
meleri henz 39 EE plankaresinde iin bu kk ke-
sim bu kesiminde. grlen mimari yer yer tahrip
Zira bu kesiminden ve toprak Bu-
nunla birlikte 38 EE plankaresinde bir tm, iki da
mimari 40 EE plankaresinde de
mekanlara ait grldyse de tam bir
kompleksi Yine 39 40 DD plankarele-
rinde de bulmakla beraber tam bir kompleksi saptana-

yer alan 1952 Dr.
geen bizim 10x 10m-IikB GG plankaresinde i. kat
mimarisini olarak izlemek ve bu mimari n. kat mimarisini
amak Geen L mekana
ve 4 mekandan kuzey ynnden 6. mekan daha
15 x 20 plankareele 12 x 12
ynnden olan ve 11 mekandan bir
Tam plan gsteren ve ok odah bu biti-
iki olma .da kuvvetlidir. Ancak ynn-
de uzanan '0.50 m. ve -kerpi rgl ama iin-
275
deki blm tahrip iin bu kesinlikle belirt ile-
memektcdir. Geen r. kat mimarisinin duvarlan
iki evresi tespit ilk kul-
evresinde ve temel st kerpi rgl olan
ikinci evresinde ilc Birinci ve
ikinci ait mekan 0,50 m. lik bir
kot
Ama iinde gney kesitine paralel uzanan islami devirden daha er-
ken bir devre ait 3.60 m. iri temelli kerpi
bu duvara dik olarak kaderneli iri
taban kesmektedir. Bu 4. taban zerine gzlen-
Bu aitikisi gney nnde, biri nnde
3 kuyu tespit Bu kuyular 3.50 m. derinlikte, 1.30 -
1.40 m. II. kat mirasini kapsayan bu 4 ke-
sin olarak Ancak kerpi destekleyen
arazinin uygun olarak bir rampa veya teraslama olabi-

Bu 36 GG plankaresinde 1. kat islami dnem ker-
pi dknt iinde ivi bir ile 36.DD plankaresinde 16
korunan silindir tablet ele Arkeoloji
Mzesi Veysel n sonucu bu kita-
beli ve tabletin Babil Nabonid'e ait
20 x 22 x LO cm. kerpi rl ev-
resinde ve tabanlar zerinde islami dnemden olduka yeni
bir seramik grubu bol saman z
grimsi siyah, ii pembe bej renkte ve hafif seramiklerlc
birlikte akmak alet ve yumrular ile birka tane obsidien alet para-
da
Ele geen seramik genelde yine ve anak m-
lek olarak seramik paralar kk bulun-
tularla birlikte aletler, ss madenieserler. idol ve hayvan fi-
grieri, mhrler) Mzesi teslim
ok sikke ise temizlenmek ve incelenmek
zere Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi'ne
dnemi sonunda 1/50 lekli izimleri a-
ve tm eserlerin Amalarda koruma n-
lemleri de gelecek dneminde devam edilmek
zere 1985 son Tespit ise halen siir-
drlmektedir.
276
o 100 200 300 m.

HARRAN
MUSUL

. Surlar ve sur ii
1 Harran. Plan.: -
277
48
47
48
T U Y Y
i : i
Z AA
i
i
BB CC DD EE FF GG HH ii KK LL MM
Plan.: 2 - Harran H y topografik p l a n
278
o
o
o
o
o
o

o
p

p
o o o o o o o o D D o
. .. C] .. OD"C]
o o
..... ii] i]DDDDDoDDD OO O
o o o
D D ..
, o: :!tr
J
j 1
J
o , " C:J C:....
o
HAR RAN ULU CAM i
'985
Plan. 3 - Harran - Ulu Cami
279
HAR RAN
1983 - 1984 - 1985
'-'-"
DDEE

BUIlOING LEVEl i TABAKA

:::;:0 ME RPjC"'UOBRICII O '4$ STON[ O TUlh "'DRICK
35
36
Plan.. 4 - 35. 36. 37. CC, DD i. mimari tabaka
280
EEFF
----=:r-----------,
39
.DD EE a m a s , . mimari tabaka
Plan.. 5 .- 38, 39, 40. ,
281
Q i ;tm
~ ~
"""
37
Plan.: 6 - 37. EE a m a s , i. mimari tabaka
282

Plan.: 7 -- 36. GG a m a s , i. ve II. mimari tabakalar

283
Resim: 2 - Harran Ulu Cami

284
Resim: 1 - Harran - Ulu Cami.
bulunan iki kk
oda
Resim: 3 - Harran Ulu Cami. minare n d e m e l e r i
Resim: 4 - Harran Ulu Cami
285
286
Resim: 5 - 35, 36, 37. CC, DD a m a s
i. mimari tabaka
Resim: 6 - 35, 36, 37. CC, DD a m a s , i. mimari tabaka
Resim: 7 - 35, 36, 37. CC. DD a m a s , . mimari tabaka
Resim: 8 - 38, 39. 40, DD, EE a m a s , . mimari tabaka 287
Resim: 9 - 36, GG. I. ve II. kat
mimari
Resim: 10 - 36. GG i. ve II. kat
mimari tabakalan
288
Resim: 11 -
toprak
vazo
Resim: - toprak vazonun
izimi
289
290
Resim: 12 - toprak
vazo
Resim: 12a - toprak
vazo izimi
Resim: 13 - P i m i toprak s r l kso
Resim: 13a - P i m i toprak s r l kse izimi
291
Resim: 14 - P i m i toprak s n l
vazo
Resim: 16 - P i m i toprak tek
kulplu VU70
292
Resim: 15 -- P i m i toprak
tek kulplu vazo.
Resim: 17 - P i m l toprak ift
kulplu vazo
Resim: 18 - Resim 14, 15. 16. 17 deki p.t. v a z o l a r n iziml
293
Resim: 19 - toprak kase

Resim: 21 - toprak hayvan

Resim: 20 - toprak kase
dip
Resim: 22 - toprak idol
294
Resim: 23 - Mermer kpe
Resim: 24 - Bronz i n e
Resim: 25 - Bronz i n e
295
296
Resim: 26 - stnde ivi bulunan
Babil Nabonid dnemine ait oval tablet

Resim: 27 - Harran'daki Sin Mabedinden bahseden Babil
Nabonid devrine ait ivi

1985 OLAN SAMSAT
SONULARI
Nimet
Orta Teknik niversitesi Kltr ve Trk Ta-
rih Kurumu'nun ile olan sahada ma-
sonuna kadar ortalama 150 ile 109 gn srd.
kuruL, 'Prof. Dr. Gnl ney, Do. Dr. Metin Ahunbay,
Levent Dr. Aliye zten, Hate Mimar -
Arkeolog Ahmet Mimar Cengiz Erol, Arkeolog Kemal Sertok,
Kbra Ensert, Sleyman zkan, Tayfun Emin Yener; Stajyer
Osman Asilsoy, Ertan Selmin
ve Restoratr Ali Kltr ve Turizm Ba-
Nilmizmat Tahsin Saati temsil etti.'
onu evreliyen surlarda. kuzeydeki Bizans ev-
lerinde,
olmak zere yedi alanda yrtld. erken ve ge
incelendi, daha eski
mmkn oldu.
Sikkelere gre XII. ile XIII. ara-
yani, ge
lan ve II. katlar, nehrine paralel surunun
alanda, t-uj9-10 plankarelerine ya-
Bizans kesen bir kuyuda, Mitradates g-
ney ri ve ucundaki grkemli
Bu katlarda, Seluklu
el-Din Keyhusrev (1192-1195) birinci clusunun, Ala el-Din Key-
(1219-1236), IL el-Din Keyhusrev'in (1236-1246), LV.
Rkn el-Din (1257-1264) ikinci clusu, Ata
beylerinden Kkbri ile (1190-1232) Salah ad-Din Eyyubi'nin (1170-1193)
Harran'da sikkesi ele
Daha nceki sezonlarda evlerin
olan kk eserler
(*) Prof. Dr. Nimet ZG,' Atatrk No: 199/24 - ANKARA
297
topraktan olanlar silindir boyunlu ift kulplu kaplar, yonca
veya dz testicikler. zenle kpler, nargileler, kasecikler,
stleri silindir kapaklar, tek renkli seramik iin nemli
bir gruptur. II. kata ait bir kuyuya olan
kadehler, bardaklar ve kasderden cam bugne kadar
en zenginidir. eserler kandiller, frit, cam ve akik-
ten boncuklar, bilezikler, tarak zikre
kk mekanlara blmek iin
biiminde iki byk demir kle, ko ku siyah bir
yzk n/14 plankaresine
bulunan bir II. kat kuyusundan ift
kulplu, silindir gvdeli, dz dipli kaplar, silindir gvdeli dz dipli kase,
emzikli tek renkli ve yonca testiler XII. ve XIII. sera-
yeni formlar Mitradates .I/18 plankaresinde
taht salonunun bir tahrip bir II. katkuyusunda. ls-
tel' kase, derin anak, tek renkli olarak, matara. devety
renginde dz dipli, izgilerle bezeli kk testiler ele
Mitradates stndeki III. kat olan
Bizans sikkeleri II. Basilcus'a (976-1025), IV. Michael'c (1034-
1041), Theodora'ya (1055-1058), Urfa kontu .Baudouin'e (1100-1118) ait
olanlar Bylece, hykteki u/lo,m-p/14-16,
j/19 plankarelerinde olmak zere bir alanda olan III.
X. ile, XII. ilk
Bu en son sakinleri, bir sre ellerine ge-
olan Bunun en belirgln rnekleri
ullo olarak adet levha-
lar ve Bunlardan ikisinin zerinde birer
birinde yz cepheden tasvir bir arslan, tam olan r-
nekte bir filizleri zm yiyen kk
birinde bir vazo, birinde bir hayvan sonuncuda daire ve
izgilerden bir desen mevcuttur.
Kommagene slalesi kuzeyini tahrip olan byk
Roma (m-p/B - 14) ancak bir Gneydo-
bir koridora girilmektedir. Koridor, drtte biri olan
bir oda ile, 25, 8.5 m. olan bir me-
kana Moloz har yzleri
incelenen III. kat yani X ve XI.
byk ortadan ikiye blnerek
bazilika haline Bu esnada kuzey -
ucu ilavelerle Bizans esas
gre m. yksekliktedir. ve
298
bazilika ile kk bir hamam yer
ok kk olan yerine bir kori-
dordan girilmektedir. Dzenli olan iyi du-
rumda ele klhana hava
muhtelif yerlerinde yerinin
itibaren, kadar, pis su
kavsine uygun olarak istikametinde
clerin bir sel kuzey grlen
incelemek amaciyle 20x5 ocakta, ku-
zey boyunca uzanan bir duvara, m. de bir dik
olarak duvar Daha sonunda
Bizans devrine ait, kahve rengi, beyaz renkte
'geometrik desenli mozayiklerle temizledik. Mozayikler ka-
bir har zerine olduka du-
rumda elimize. geti.
III. kat kabartmalar ve sikkeler
olan kitabeli adak steli, kitabe ve bezekli mezar toprak-
tan kandiller, ift ve tek kulplu mlekler, dibi dz vazocuk-
lar, sivri dipli minyatr kaplar, ift ve tek kulplu testiler, silindir boyun-
lu, keskin st kabartma bezekli tek kulplu vazo, kaplardan
ift kulplu ve gvdeli halka dipllkap, turkuvaz dibi
lacivert kafes motifli Ister kasecik ve kapak, kandil camdan
koku rrradenden spatula, kemer halar, terazi ke-
fesi,. bilezik ve bu ta-
nemli eser grubunu
Roma uzun dibinde olan
Zeus Dolichenus tipi muhtemelbir tasvir kire
yksek kabartma, Latince bir stel mermer birheykelin
kire bir heykelin eli ilk ait olup,
onun, Erken Roma belgelerdir.
t-uj9-1O, b-fj15-18
ve Roma drdnc katta 1985 la-
bu kata fakat yeteri kadar
t-uj9-1O plankarelerinde Roma ok tahrip
ile iyi taban, stun ve duvar
izleri Kk eserler iki kan-
dilden birinde kabartma bir meduza muhte-
mel bir figrn dizden ve st kk bir para korun-
Miladi tarihlenen bir tabakta, olduka dzolan tandonun
merkezine yerde rulet sslemeleri
299
olan bir testi lokal zelliklere sahiptir. Akikten hilal biiminde
ve arkta basit kandil TV. bulun-

t-u/9-10 plankarelerinde. Orta surunun nehrine bakan par-
iinde kalan q-r/14-15 kontrol et-
mek VII. kata kadar itibaren
I-III. Orta IV. Roma, V-VI? Ge ve Erken
Hellenistik, Pers, VII. Yeni Babil Devrine yani M. . VI. ait
VI. katta olan mavi tftcn M. .
VII. ait bir Assur mhr, hi daha eski
Mhr yznde, oturan tapan bir
tasvir V-VI. katlardan derlenen seramik deve-
ty zemin zerine renkte stilize hayvan tasvirleri ve
bitkilerle bezeli kap
bulunanlarla, Hellenistik iskandan
motiflerle
eviren surlar : 1985 drt yerde Samsat surla-
Bunlardan en nemlisi Stbulak zerin-
deki kprnn 1984 mevsiminde
olan istikametinde yani, nehrine uzanan par-
devam edilen Burada drt sapta-
mak mmkn oldu.
Opus reticulatum duvarlar : Ana gvde moloz kire
har olup i ve yz gene kire 9x9 cm.
kare prizmalarla, baklava dizisi veya rgs kaplan-
Duvar 2.10 m. olup, temel 0.50 m. yksekli-
ocaktan dzeltilmeden kire
dan yznde m. 1.60 ve
biiminde ayaklarla Bu ayaklar surla bir-
likte olup, opus reticulatum ile Bu sur 9.60
m. dz olarak devam ettikten sonra, istikametinde
bir teknikle, biiminde kesme (opus incertum)
olarak 16.60 m. ye kadar ilerledikten sonra ile son bulur.
kavisli ayak da opus incertum olarak
nc teknikte yani rgl ve destek 0.40 m.
bu duvar hem hem de ka-
Drdnc ek duvarlar boyunca 0.25 m.
ve ay ile kabaca duvardan ibarettir.
ky geen Samsat -
Stbulak yolunun 50 m. solunda Burada 200 m.
300
karelik bir alanda bir ve iki kuleler
yola 50 m. gene 200 m. karelik bir alan
m. derine halde buradaki i surun temeline Bu-
rada surlar 1.80 m. olup, orta iriliktc ve
harla -tabakalar halinde ve 2.80 x 2.80 bir kule ile
birlikte
Mitradates i-m/13-20 plankarelerinde
olan 1982 beri devam etmektedir.
Mozayik bir yer alan irili oda ve
salonlardan onbir tanesi tamamen veya 1985
mevsimi gney avlu-
ya kuzeyden ve taht salonu olarak nemli
bir daha ge katlar tahrip bo-
freskli ve taban mozaylklcrinin byk
Taht salonu 11.75 x 11 ml. byk bir
salonla, ona kesme 1.25 m.
2.5 m. bir girilen, siyah-beyaz kare
lerle 2 m. 3 m. bir i odadan
tur. Olduka yksek i-oda freskler band-
lada panolardan Salonun alak olarak eli-
mize geen renkli freskler olduka iyi durum-
Byk salonun gney, kuzey-
deki kme sebebiyle da epeyce zarar
Buna dzeninin mmkn be-
yaz, siyah, Ve mozayik, ge-
bir ereve ile bitkili ve figrl bir orta meydana
Esas zemini beyaz olmak zere, ile dendaneler, ie bakan spiraller,
siyah band, dnkspiraller, i olarak yedi mey-
dana getiren ve siyah drtgenler, beyaz band
bulunan ie ve 'dnk iki genler, kuleler. iki siyah bant ara-
meander, ie ve bakan daha kk spiraller, ve beyaz
zemin zerine yapraklar, filizleri ve asma dal-
ve yapraklar, dairenin iine d-
nk spiraller, siyah zemin zerine beyazdan aklar, ok kk siyah
lardan yuvarlakereve, ortada yapraklar ve duta
benziyen elenkli, zemin zerine siyah ve beyazla
Satir yer
olan iki oda tahrip Tahrip
kalan mozayik dseli

301
byk zarar Korint stili anta ve stunce
yeterli bilgi vermektedir, zerinde
az miktarda safihalar, stunce
ve bylece bu yeterli
b-f15-18alam eden bu ke-
simde en son VII. katta olan kale, VIII. katta
podiuma benzer para ve daha derin katlar incelendi. Kalenin
sunda iki bur, gneyinde 15 m. cephe, 15 m.
sur Surlar kuzeye dnerek bu
rultuda devam etmektedir. kerpi bir duvarla
tir. 3.50 m. surlar, ocaktan dzeltilme-
irilik ve cinste amur har
Belirli bir dz takip Duvar boyunca bir
sonra, dzgn olmayan kalan
iri doldurularak. nispeten dz bir ve bunun
st amur harla daha dzgn hale Ayakta ka-
lan duvar 3.70 m. dir. Kerpi duvarlar,
0.50 m. ykseklikteki Bunlar 12x4Ox40 cm.
kerpilerle, yatay dzeyde 2.5 cm., dzeyde 4 cm.
amur harla iinde yer yer raslanan
olabilir.
VIII. podium grn-
mndeki IX. kata ait bir yeri ve
knklerden
Kale ve .geen olan XI. ka-
bir alanda incelenmesi mmkn Burada bir oda ile
kesik duvarlar X. tahribinden
XII. kat mimari grntye sahipse de anaklar,
matara, kp gibi toplu
minyatr balta gibi tun eserler. Demir devrinden Tun devrine
yani ikinci binin sonuna belirtmektedir.
XIII. kat bir alanda
ynnde kk bir yolun iki yer alan
evlerden, erozyon sebebiyle ok zarar
yola bakan ana duvar ve ona kk
elimize tarafta, evin belli ve
olduka Bu evlerde eserler
kire eki kulplu bir damga mhrn kulbunun bir
bol miktarda tun ve toplu ok
302
balta, havan elleri, yuvarlak ve halka dipli. tabak ve kaseler.
hayvan figrinleri olduka bol malzerneye sahip gsterir.
Seramik olan devety hamurlu, krem per-
keskin ok ilgintir. yznde kahve-
rengi boya ile kafes ereve ile evrili birinde saz a-
lan bir insan figr, arslana benzer belinden iti-
baren Her iki figr Acemhyk
olan figrlerle byk bir benzerlik
gsterir. XIV. kat stnde olan bir ocuk
l hediyesi olarak 20 adet akik, dokuz adet frit boncuk, ikiyz doksan
adet minaresi ve salyangoz tr bceklerin
kolye, adet tun yzk, ve kavkadan birer halka, dz dipli
ekik bir vazocuk ile yonca dz dipli bir testieik
eki mhr, ve Orta Anadolu'nun M. . ikinci
binin ilk ait seramik. XIII. az
1700 ait yeterli
XIV. kat, mimarisi ve kk eserleri nemli
biri 'grnmndedir. muhtemelbir
btn ancak kk bir in-
Binaya. boyunca uzanan bir pissu kana-
iri bir avludan girilmektedir. Avlunun
byk bir ocak Avluya iri byk mekana, gney
ynnde uzanan, 2.25 m.,
18 m.yi bulan duvardaki 4 m. bir girilmektedir.
iki kasa yerleri bellidir. ie bakan yznde si-
yah beyaz renkli freskin bir
Kk eserler Eski Suriye slbunda bir silindir mhr,
steatidden tepesi yuvarlak koni biiminde, sa rgs ve hele-
zonlardan ereve iinde bir grifonun tasvir dam-
ga mhr, Assur blgesinden gelme toprak figrin, bazalt
kap, tiplerde hayvan figrinleri, Erken Hitit seramik-
leri grubuna ait kahverengi ve testiler, iki
tutam vazo, tabak ve kaseler ve ikinci binin ilk ait (delikli,
yuvarlak bronz Suriye tarihlerneye
nemli Bunlara gre XIV. bu grkemli ya-
byk bir ihtimalle 18. aittir ve Orta Anadolu'da Ka-
rumu Ib ait Acemhyk Suriye'de
Orta Mart'nin Zimrilim ile
nehrine bakan (q-r/14-15), 1982
beri yrtmekte Orta ve ze-
rine topraktan Demir, Ge Tun, Orta
303
Tun tamamen tahrip ve bu
Eski Tun stne Daha ge katlara
ntar ih harflerle
ct tik. Bylece Eski Tun ile Ge Kalkolitik (Uruk IV) nrasmdaki
a-f ye kadar ineeledik. Eski Tun'un ikinci olan b itiba-
ren grlmeye ikiye blmek-
Temelleri f kadar a-d I. bine ait
ve burada ve tek renkli devarn eden tipleri ve
bir katta grlen rnekleri Mesela boya
seramik. a-e de saptanarak takip
c kadar devam grlen, elde dz kenarl dl.
e1ipli kesik koni kaba kaplar, inildike Ge Kalkolitik'in
tipik haline Hassek hyk'le ve
Arnik hykleriyle paralellik mmkn
304
1985 YILI KAZISI
Afif ERZEN
i
'
Kltr ve Turizm Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr-
ve Trk Tarih Kurumu destek ve srdrlen
1985 da bir
doent, bir mimar, bir bir doktorant ve '5 ile Kltr
ve Turizm temsilcisinden heyet 3 Eyll - 30
Eyll 1985 tarihleri
1985 Kale ve Kale ol-
mak zere 2 ana blmde
A - Kale :
1. Kuzey sur
2. evresi
B - Kale :
1. Pitoslu
a) Kerpi
b) blmnde yeni sondajlar
c) Ukale
2. Gney surlardaki
A - Kale
1. Kuzey
Kale kuzeysur - ynnde, 1983
yerden, devam ve ,85 m. ye kadar bulu-
nan ucuna kadar gtrlerek ile
tir. Bylece kalenin kuzey sur 91.40 m. olup
tamamen Ancak, mevsiminde ve faz-
sonucunda bir sur
gibi, st seviyedeki eski olan
iinde buluntu ihtimali gz nnde tutularak, bu kitlesinin
(*) Prof. Dr. Afif ERZEN Moda Devriye Sak. No: Nil Apt. D. 10
-
305
btn ile uygun ortalama 9 m. ve
ana durumuna gre, 4 veya 4.80 m. olan top-
rak ve iki grup te iki
ve orta kesimde geri kalan moloz seviyesi
Gelecek bu toprak ta 2100 m.
kalenin bu grkemli sur tamamen meydana ola-
Buluntu olarak moloz tabakalar keramik
sur olabilen bir ve eser
ve keramik sur st
kk ve asil duvar teknikte bir tamire rast-
ki, bu bize kalenin Urartulardan sonra da
ve surun savunma tamir 'ka-
lenin Orta ev ve tipik sera-
mik da teyit etmektedir. Resim: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9).
2. evresi
ve
sal kuzeye son
sahada 1.66 X 3.04 m. boyutlarnda kerpi zemin tesbit Bu ker-
pi zemin, yahut da zemin kerpileriyle sal
13 cm. olup, zerinde mavi fresko izleri bulunan d-
kerpiler
Kerpi zeminin kuzeyindekalan sahada ise, daha seviyede
bir zemin meydana Bu zemin, kerpi zeminin
ve kuzeye devam eden ortaya
etmektedir. Bu zemin zamanda ana kaya
zerine konulan blokaj stnde yer alan kk ve
evreleyen duvar, zeminin he-
men zerinde bulunan alt stndeki kerpi ve onun zerin-
de yer alan ikinci Bu duruma gre, bu ker-
pi duvarda, aradaki grevi st kesimin-
de yer, yer izleri gsteren bu duvarda mavi freskolu kerpi par-
da tesbit Kerpi zeminden duvar 6.74 m.
uzunlukta devam etmekte ve sonra ie dnerek daire bir
ocak yeri meydana getirmektedir. Kl ve hayvan kemikleri ihtiva eden
bu ocak yeri 92 cm. boyunda ve 65 cm. Kuzeyinde ise 38
cm. yuvarlak bir ukur buluntu bu
Orta silo olarak muhtemeldir. Bu u-
kurdan sonra ve kavis yapan, izleri ve kerpi
ihtivaeden sahalar da ocak yerleri Bu durumu ile ve
Orta bu malzeme ve mimari ok
306
bir hale tamamiyle ortaya
iin, zerindeki 1. m. bulunan
Orta ait moloz ve ktlesi
kesimindeki Orta
ait Orta duvar temellerinde kul-
Sz geen kerpi zeminden itibaren
Urartu zemini kuzeydeki ocak kadar devam etmekte ve ince
uzun dikdrtgen bir
Sonu olarak, 1985 Kale Haldi
ve Urartu zerinde Orta yer-
yer ve yerlerde i ie ve her iki
devre ait Buradaki
daha ziyade avlusu dzeyinde'ki Urartu ze-
rinde bulunan ve ve tahribat birbirine plan
vermeyen Orta zerinde ve 'bu
suretle lde
Buluntu olarak, bir iki kalitesiz Urartu 'keramik
ve kaba mutfak Orta
izleri yerlerde ise, maden grl-
Ele geen cam da yine Orta ait bulunmakta-
(Resim : 10, 11, 12, 13, 14, 15).
B - Kale
Pitoslu
a) Kerpi Mekanlardaki
b) Blmnde Yre Sondajlar
2. Gney
a) Kerpi Mekanlardaki
1983 da tesbit
Bu seneki ise, en gneydeki mimari
rkartmak iin ve ilknce kuzey tesbit edil-
Gneydeki orta me/kandan bu 60
cm. dir. Belidi bir kompleks eden bu biribirinden
duvarlar, ana duvarlara nazaran daha inoedir. Bu kompleksi ve
'komplekslerden ise 1.60 m.
olarak tesbit ki, bylece ara duvarlarla esas temel veya ana du-
varlar m. lik Bundan
ana duvarlar temeller zerine halde, ara blme
307
temellere Buna gre, 1.60 m. du-
esas ana 60 cm.
ise blme ettikleri
Bu kuzey takip edildikte 4.10 m.
gneye Gneye 1.30 m. devam et-
tikten sonra, 90 cm. seviye ederek, kk bir platform et-
ki, bunun 1.35 m. platformun zemininden 90 cm.
ykseklikte ve 0.75X1.35 m. bir saha etmesi, bunun zel bir mak-
satla ifadeetse gerektir.
Kompleksin da ana duvar gibi temel zerine
olup, 1.60 m. Ancak, bu duvar btn
bir olup, siyah bir renk
Kompleksin gney arazi meyli iyi
bu gnk 40 - 50 cm. yi gememektedir.
ynnde takip edilen duvar 1.80 m. den sonra 50 cm. bir girinti
sa da, fazla tahribata iin daha fazla izlemek mmkn
Kompleksin ise, gibi 6.40 m. uzun-
olup, 1 m. varan temeller stne
oturtulan kerpi olduka iyi bir ele
siyah bir renk alan bir
Kompleksin zemini ve kk buluntulara gelince; genel olarak, ana kaya
zerine nce bycek. daha sonra kk bloka] ve bu
stnde Urartu konmak suretiyle zemin
tir.
Olduka fazla miktarda etdlk keramik malzemesi elde
olmakla birlikte, bu sene gzel envanterlik buluntuya
Madeni eser da ele gemedi. Profil veren Urartu keramik bulun-
zere, keramik
nu tabak, kase gibi ediyordu. Testi ve vazo gibi buluntular
Hayvan kemiklerine de bir ocuk ve
bir insan iskeleti ele Ge Urartu veya Orta ait
muhtemel bulunan iskeletlerin herhangi bir l hediyesi

Blmnde Sondajlar
sz geen daha ama
devam zellikle 1983 deki sonucunda
burada da 'bir 'kompleksinin tesbit Ancak, daha
kompleksten burada mekan yerine 2 mekan bulunma-
Bu iki mekan herhangi bir bulunup bulun-
308
da tamamen belli Bu iki olduka bir
seviye evvelki kampanyada ortaya Kuzey
ok sert zeminin bu gnk seviyeden 2 m. kadar derin-
de bu tamamen mahiyetinin
bu sene de imkan Pek az miktarda kk buluntu ve kera-
mik ele Ancak, ok miktarda ve ok ucu ele
Bu Kale .kuzey hemen ar-
yer biristila kuzeyden gelen
kuvvetlerinin ilk hedef gstermektedir
(Resim: 16, 17, 18, 19, 20, 21" 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29).
c) U Kale
nceki Ukale'nin en yksek hemen
belirli mesafelerle sondajlar ve kemer gibi
eserler elde Bu sene ise, yerde
yeni ukurlar ve eski amalar Bu
uzun ve ana duvarlar meydana gibi, buluntular
da biri bazalt olmak zere 6 adet envanterlik keramik eser elde
tir. bazalt tabak nik bir Urartu devrine ait
olan eserler kalitededir. Eserler temizlenip tamir edilerek Van M-
zesi'ne teslim .(Resim : 30,31).
2. Gney surlardaki
1983 c1e tesbit edilen ve 2 nci sur
devam sur takip ve
bir hayli Arazinin sarp toprak ve byk top-
rak kitlesi ikinci surun btn g-
ney suru boyunca devam Gelecek da bu su-
run devam edilecektir (Resim: 32, 33, 34, 35, 36, 37).
309
Resim: 1 -- Kale kuzey sur
Resim: 2 - Kale kuzey sur
310
Resim: 3 - Y u k a r Kale kuzey sur, detay
Resim: 4 - Yukarr Kale kuzey sur
311
Resim: 5 - Y u k a r Kale kuzey sur orta k s m
Resim: 6 - Yukart Kale kuzey sur moloz ktlesi
312
Resim: 7 - Kale kuzey sur
(l"\'lIl1THI'H t911:1
YlIK"lll ""I.H
..lJZHY 81111 ACilAIII
OOGU ..ii'HIli
o Jl40Slto'110
i i .1 i i i cm.
Resim: 8 - kale kuzey sur
313
..... '

.\\'1IIj'IIWU mn:s
Y1Jll.UU
N1IIllL\N I)U'UY
II.AN
41
.L
i 100-----1

20
(,() 8)
110
rcm
1 i i i
Resim: 9 - Kale kuzey sur detay
314
RI/sim: 10 - Kale
Resim: 11 - Kale payeli salonlar
315
Resim: 12 - kale izleri
Resim: 13 - Kale curuf
316
w .
.
.
.

R
e
s
i
m
:
1
4
-
-

K
a
l
e

P
a
y
e
l
i
s
a
l
o
n
l
a
r

m
:
:
:
;

L
U

'
1
'
,
\
I
l
I
N
,
\
I
l

_
I
I
.
\
T
I
.
\
t
i
I
I
.
U
U
m
l
t
l
r
k
e
r
p
i

s
a
l

b
l
o
k
o
j
A
_
A
K
E
S
i
T
i
B
_
B
K
E
S
i
T
i
o
,
2
3
'
"
i
i
4
R
e
s
i
m
:
1
5
-

K
a
l
e

k
e
s
i
t
l
e
r
Resim: 16 -- A a Kale erzak deposu d o u s u
Resim: 7 - Erzak deposu d o u s u kerpi mekanlar
318
Resim: 18 -- A a Kale erzak deposu d o u s u . kerpi mimari detay
Resim: 19 - Erzak deposu d o u s u
319
U
J

m
:
:
:
.
,
U
U
f
n

.
.
U
l
I

U
I
I
'
I
I
)
t
:
,
\
v
u
s
'
l
'
l
n
)
B

m
:
:
:
.

n
m
t
t
n

.
\
l
l
l

, , ,

.
J
o
i
2
f
i
i
i

]
-
-
-

@
i
$
9
b
l
o
k
o
j

L
i
i
'
i

.
.
.
.
.

J
:
i

t
:

.
:
i
.

.
:
,
0
,

:
.

i
G
J
'

i i i

!
.

+
=
i
l
i
-
:
.
'
"
"
-
1
.
2
0
L
A
'
,
-
'
.

.:,,'
-
-
-
-
-
-
-

-
-
-
-
-
-
r
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
_
_

.
,
g
t
"
l
Q
}
L
_
!
I
D
I
!
.
I
o
.
_
.
R
e
s
i
m
:
2
0
-

K
a
l
e
e
r
z
a
k

(
M
i
l
.
,
c
,
E
_
Y

Z
L
E
R
i
b
l
o
k
o
j
.
B
.
Y

i
2
3
.
i
,
I
m
.
R
e
s
i
m
:
2
1
-

K
a
l
e
e
r
z
a
k

I
M
.
i
l
Resim: 22 - A a Kale erzak depolara d o u s u IM 2)
Resim: 23 - A a KaJe erzak deposu d o u s u IM 2)
321
Resim: 24 - A a Kale erzak deposu
d o u s u IM 2)
Resim: 25 - A a
Kale
erzak
deposu
d o u s u
IM 2)
322
Resim: 26 - A a
Kale
erzak
deposu
d o u s u
IM 2)
Resim, 27 - Kale erzak deposu
IM 2)
Resim, 28 - Kale
erzak deposu

!Bazalt
tabakl
Resim: 29 - Kale erzak
IM 2)
323
Resim: 30 - Kale gney sur ucu
Resim: 31 - Kale gney sur genel
324
Resim: 32 - A a Kale gney d sur ve i sur detay
Resim: 33 - A a Kale gney d sur i sur orta kesim
325
Resim: 34 - Kale gney sur, kesimi
Resim: 35 - Kale gney sur kesim, cepheden
326
1:.\\1IKTIlI'1I

II\II'BY .\I:K.\KI
Ilim
I,,
I:III'UH IIHN
Resim: 36 - Kale gney sur sur ucu

..
.....'

i i i i 1 cm
Resim: 37 - Kale gney II. sur genel
327
KARATEPE VE DOMUZTEPE
985 YILI
Halet AMBEL *
M. Akif
Serge SADLER
Adana ili, Karatepe - MilIi Park iinde, . bundan
nce Ceyhan bugn ise baraj glnn her iki yaka-
olarak yer alan Karatepe - ve - Domuz-
tepe renyerlerinde 1985 Prof. Dr. Halet ambel
3 - sonu srdrld bitiminden
sonra, Karatepe - Hava Mzesi ime suyu
ve - Domuztepe'nin yol iin 25/2/1986 tarihine ka-
dar blgede ve sorunlar iin mart blgeye
dnmesi gerekti.
esas olarak Kltr ve I'urizm Eski Eserler ve
Mzeler Genel olanaklarla
ta Genel Mdr Sn. Dr. Nurettin olmak zere, tm a-
olanca gleri ile desteklediier. Genel
6. Blge ve HES Kontrol Amir-
lojistik ve zmleme konusunda gsterdik-
leri ilgi ve sayesinde, bundan nce de
gibi, baraj misafirhanesinde
tm yararlanabildi ve yaka ile sorunu gene
ce zmlendi i. Daha nce - Domuztepe
yolunun su kalan kendi ve Devletten her
hangi bir talep etmeksizin, Trk Arkeolojisine ve Trk. Turiz-
(*) Prof. Dr. Halet AMBEL, Birinci - Cad. 212, Arnavutky.
Mehmet Ak Mzesi, Mze
Y. Mimar Serge SADLER, Institut Franais d'Archeologiedu Proche Orient
B. P. 3532,
(l) Genel Mdr Y. Mh. Sn. Erol Eriacar. Genel Mdr Y. Mh.
Sn. Refik Akarun, 6. Blge Mdr Y. Mh, Sn. lk
ve HES Kontrol Amiri Y. Mh. Sn. Atay. ile Y. Mh. Sn.
Adem Bulduk, Harita Mh, Sn. Ziya Halla ve btn her an
ve zme Y. Mh. Slobodanka
(Babana) Tucakov ve Y. Mh. Antun ile TEK
letme Mdr Sn. Kerim minnetimiz byktr.
329
mine bir olarak Grubu Genel Sn. Ay-
han bu da kurulunun, resmi deneklerle
bir giderlerini 2. Trkiye Otomobil ve Turing Kulb de
esergemedi. ve
buradan sahilden sol sahildeki Domuztepe yresine
bundan iin byk bir sorun gz nne
mevsim sonunda su zerinden areleri ve bu
konuda olanaklarla yeterli kk mo-
torlu bir tekne 3
ekibi Prof. Dr. Halet ambel kurulu yesi
ve alan yneticisi Mzesi grevlisi Mehmet Akif
eski yelerimizden Y, Mimar Serge Sadler ', topograf Adnan ile
Macit ve temsilcisi olarak Mersin Mzesi
grevlisi nl'den Hava muhalefeti ve teknik
yznden aksayan eski yemiz Dr. Mehmet z-
1986'da gelerek zmledi. Bir ok olumsuz
btn ekibin canla byk bir zveri ile sayesinde plan-
lanan lde Hepsine borcumuz
byktr.
Korumaya Dnk
hazineye ait bir alana bulunan Domuz-
tepe renyerine. zaman iinde ve mahallesindeki nufus
ile olarak, tecavzler lde talan edil-
tarlalar ve bu bir tapuya Bu
sreci durdurmak ve tecavzleri nlemek amaciyle tapulu Dev-
letin hkm ve tasarrufundaki. kamu ait olan eski eser
dikenli tel evre ile evrilmesi iin 1984'ten itibaren gerekli
bulunuldu, tapu terk edilmesi iin ama sa-
hipleri ikna edildi ve bir demir dikilmesine
(2) Sn. Ayhan ve bu konudaki iin dostumuz
Soylu'ya ne kadar etsek
(3) Sn. Kemal nerileri, Gney ve Malt Sanayii A. Genel
Mdr Sn. Erdal ve Sn. nl'nn ile Seyhan RG"
tary Kulb Sn. Blent Tokgz ile yelerin sayesinde
lanan bu tekne iiin kendilerlne ne kadar etsek
(4) Domuztepe konusunda Istanbul Anadolu Enstits ile
1983'te srdrlebilmesi ve
Serge Sadler'in ekibirnize Ens
titnn eski mdr Sn. Georges Le Rider, yeni mdr J. - L. Bacque - Gram
mont, IFAPO mdr Sn. Georges Tate ve Kltrel,
Bilimsel ve Teknik Gene'. Sn. M. Guillemin'e
borluyuz.
330
Topografik plan
Adnan 1984'te fakat renye-
rinin ve orman rtsnn nedeniyle ancak kk
bir blm olan plan gene Adnan
devam edildi ve b-
yk bir blm daha plana .
Orman ii temizlik daha nce de rastlanan, yzlerce met-
re boyunca uzanan, eski eser enine boyuna ya da
bazen de kateden tek, ya da bir geit an-
ift halinde, dikine koca dizilerine
(Resim: 11). Bunlar zaman zaman dizisi de ala-
biliyordu. Bu dizilerden m. kocaman
ile evrili izlemini dolu
ykseltilere (bk. podyum ya da kule benzetmesine: (Re-
sim: 3). Bu dizilerinden ancak bir plana geirile-
bildi ve bu dnemde ternizlenerek, gerek hviyetlerinin
imkan
- M. Akif toplu raporu :
Domuztepe'nin uzanan dzlkte (platoda) 1947
bir olarak saptanan, U. B. sfenks zerinde
ve 1984'te kompleksinin 5
temizlenmesine
1985 ama, bu tamamen
rak, (Resim: 6, 7), bu suretle ortaya
ve evresinde gneye ve kuzeye
uzanan ift geitierin ortaya idi.
Nitekim, AE olarak isimlendirilen bu 1200 m'
bir alanda temizlendi ve iinde 18 oda saptanabildi
(Resim: 15, 16).
Domuztepe sitadelinin yer Gneye ve
hafif bir arazi zerine kuzeyi dzdr.
kesimi blok cephesi
yksek bir platform yer Platformun gney iri ve
kk uzun bir duvarla
rnektedir (Resim: 4, 5, 16).
(5) H. ambel, -Karatepe- ve Domuztepe VII.
20 - 24 s.. 275 - 76. res. 3. 5. 6.
331
ve gneyden gelen ift gcitler gneyde
onunla gelen geidin bir platform-
la birl Bu haliyle mer-
kezi bir hvivet (Resim: 16). ortaya
en blmdr. temelleri ba-
ve Domuztepe'nin sitade! kesiminde,
yzeyde, AF. temelleriyle teknikte temel izlerine
Roma Domuztepe'yi de byk bir
ya da kompleksi kaplamakta idi. Bu konuda ancak ilerideki
larda bilgi
temel zemindeki ve zerine
konarak kaya yer yer temelolarak (Re-
sim: 12, oda no. l Z'nin oda no. l O'un gneyi ve oda no. l S'in
gney ve
malzemesi olarak, kiremit ba-
zalt duvar yzlerine gelen yzleri genellikle d-
daha nceki dnemlere ait kabartma, gibi
malzemesi olarak
Odalar dikdrtgen uzun bazen kuzey - gney, ba-
zen yndedir (Resim: 15). Odalarda hibir. taban izinin bu-
tabanda yer ver kayaya ta-
akla getirmektedir. Bunun tek
gneyinde (oda no. 17'nin gney lde define-
ciler tahrip olan, kire kk moloz
bir
olarak dikdrtgen
prizma blok daha n-
ceki dnemlerde Demir pres olarak
LO no. lu svesi bunun en iyi
Blok svelerine pek ok odada
(oda no. 3-4,3-9,4-9,5, 9-10 iki adet, 10, 11-12 iki adet, 12-13, 13-15,
lS-18, 16 ve 17 gibi).
saptanan ise ya bir ta-
daire ya da yanyana iri iki
yer (oda no. 2-8,4-5,4-6,6-12,11-14,12-14,16-17,
17- 18 gibi). 1 ve 7 no. lu odalarda izine
AE ana gneyden nk
evresindeki ift geitler gneyinde Ay-
bu gney tarafta blok svcleri ile hibir yerinde
332
grlmeyen yer bu kuvvetlendirrnek-
tedir. Bu olabilir, nk 14 ve 16
No. lu ve 10 no. lu gneyinde temel izine rast-
Burada bir avlu taraftan kuzey kesimde
5 no. lu odadan blok sveli tek bir
Odalardan birinde (no. l O) merdiven
olabilecek nitelikte, dar, bir mekan (Resim: 11, 16) 7 no. lu
da byk boy bir
Ne bu tabana destek
akla gelebilir (Resim: n, 15).
zellikle duvara blmlerde, pres.
Bunlardan bir tanesi yerli kayaya iki ukur
larak yerinde (Oda no. 13, Resim: 14). Bunun
dikten sonra yerlerine koca bloklar da (Oda no. 2
ve 13'n kocaman blok (Resim:' 16). gerek iin-
de, gerekse evresinde yalaklara da (oda no. 10
ve 18).
AB nedeni olmakla birlikte, byk
bir nce olabilir, nk iinde pek az
buluntu ya da anak mlek izine hi
deprem konusunda elde herhangi bir ip ucu yok.
Bina iinde, zellikle 6 ve 13 no. lu odalarda bol miktarda ki-
remidi bulundu. Kiremitler dikdrtgen ve Dikdrtgen olan-
lardan iki tanesinin tam boyu 53 cm ve 60 cm olaraksaptanabildi.
kenar ancak bir tanesinde 45 cm olarak belirlenebildi. Dikdrtgen kire-
mitlerin iki uzun kenarlardan birinde iki uzun
kenar ince bir kenar dz olup,
gen mevcuttur. Yuvarlak kiremitlerin boyu sap-
zerinde boydan boya ince bir izlenmek-
tedir. Ancak dikdrtgen kiremitlere oranla, yuvarlak olanlar ok
Kiremitlerin tam olarak olmakla birlikte,
dikdrtgen olanlar yan yana ve btribirine bindirmeli olarak
yerlerinde de her halde yuvarlak kiremitler

AB ok az anak mlek bulundu, bulunanlar da ok
kaba ve genelolarak kulplu iri testi Kase. biimi ok na-
dirdir. Roma dnemine sigillata t-
rnden dip buluntular
evresinde daha nce de
olan halinde dikine dizileri Bunlar-
333
dan biri gneyindedir.
kadar uzanmakta, gneydeki ise Ceyhan inmektedir. Bir
geit grnmndeki bu dizilerine yuvarlak ve yuvarlak
iri evrili podyum ya da kuleler (Re-
sim: 3, 16). ve gneyden gelen bu ift geitli sistem
ile gelen geitin
30 m. bir podyuma uzanarak
nce gneye sonra ve gneyden gelen teki ge-
it ile gneyden gelen ift geit duvarla-
gneyde daha da gneye elips ve
zemini olan bir mekan Gneyden gelen ift du-
geitin ise bir gneyine ve gelen geitin
bir Diger ise 60 m.
kala bir platform ve 20 m kala da bir platform (Re-
sim: 16).
Bu ift geitlerin ne anlamak
ve gneyde iki kk ama (Resim: 2). Gneydeki amada taban-
da olduka dz zemine Yanlarda bulunan iri
ana zemine da daha kk
Bu kesimde ilgin olarak AE bulunan dikdrtgen kiremitler-
den bol miktarda bulundu. Ancak bir rtecek kadar da
fazla gzlendi. 35 m. uzakta bulunan bu ke-
simde bu kadar kiremidin srklenme
nk arazi de burada dzdr.
amada sonu olmakla birlikte, burada kiremide
fakat bu duvarlarda ve ezmede
delikli iri gzlendi. Bunlar daha nceki bir dneme ait
Bu ift geitlerin ve sistemin ne ol-
henz bir sorundur. Bunlar belki de yol ya da
savunma ile ilgili olabilir.
6
40 x 40 m'Iik azametli rl ve evresinde
byk bloklardan daralan bir geit grn-
henz uzun ile sitadele
nan bu (Resim : 16) ortaya bir ok sorunlar
(6) Bu bilgi ve fikirlerini esirgemeyen, antik kendileri
kadar Arkeoloii Enseits'nden Prof. Dr. W. Mlle:--
Wiener, Dr. W. Radt, Y. Mim. A. Hoffmann ve Arkeolo Enstits'nden
Dr. David French ile Roma, anak mlek kategorilerini iyi
Dr. Kathleen Slane'e borluyuz.
334
\ ok bol miktardaki dz kiremit ve ok az mik-
tarqaki toprak kap ile son Antik ait anla-
bu azamedi duvar revata Roma
garipsenebilirse de, ve eldeki malzemenin
gz nne mesele
\
\
Hibir kerpi rastlanmayan iinden ve
gibi ykselen moloz ilk iki 01-
10 no. lu odadaki dar da (Resim: 1I, 16)
bir merdiven olarak ele bu ti. An-
cak 60 kuru ikinci bir
gibi, 3 m ancak kendi kendile-
rini yeterli ve da pek an-
Bu uzun, dar da belki ya
bir merdiven ya da daha bir amaca yanyordu.
byk bir iftlik -bir tesisi, bir villa rustica
ucunda 13 no. lu
koskocaman pres ile ift u-
kurlu blok (Resim: 14) ya del:
bir sisteme ait Blgenin zeytinlik blgesi
Roma Dneminde ekonomik ok nem-
li bir Anadolu' dan Mezopotamya'ya kadar
rap ihra edilegelmesi, byle bir retimin nemini yeterlidir.
iinde ve evresinde un yarar cihazlara ait ok
gzenekli bazalt koni alt (latince
metal'lardan 6 - 7 adet. bulundu, ancak stlerine oturan, daha kolay
ifte huni st (latince catillus)'a ait paralar
henz ele gemedi.
Bu azametli ifdikte la ilgili retim da
bina i ve yalaklardan ve zellikle de ift
dizilerinden Nitekim ve gneyin-
de koca alanlar bir ya da davar
Binaya ynelen, ana kayaya ift
diziler halinde dikine koca bloklardan geit bi-
da (Resim: 16) srleri geti-
rip yarar olabilirdi.
(7) H. ambel, Kara-tepe - Gl ve 1982 Dnemi
V. Sonulan 23 - 27.5.1983, 1984, s. 158,
res. 5
335
sz edilen (bk. vuk.) yzlerce metre boyunca uza-
nan, tek ya da ift blok dizileri de arazisi ve
yollar olarak yorumlanabilir. Ancak koca bloklarla ev-
rili ve dkntsyle dolu ykseltilerin yorumlanabilmesi iin
gereklidir.
Bulunan dz kiremitleri, biimleri ynnden, ok uzun bir za-
man dilimi iinde sregeldiklerinden. tarihlemeye
lar. Yuvarlakkiremitler ise, ok az idi, ilerinden bir tanesinin st
boydan boya bir fakat bunun benzeri he-
nz
Bu nedenle tarihlenmesi lde toprak kap :ka-
Ancak bina dolgusu henz tam olarak bo-
iin ele geen anak mlek ok gibi
yarayabilecekler de son derece Tarihlendirmeye

1. Suriye ya da Tarsus'tan ithal Sigilata
A biim tabak dibi (M. . yy. - M.s. yy.)
'2. Son Roma C Foa kase (M.S. 5.-7.yy.)
3. yatay tarak bezemeli mlek (genellikle M.S. 7-8.yy)
4. Gve (en erken M.S. 6. yy.)
gibi pek az rnekten
Bununla birlikte, eldeki mevcutlara gre, daha vilIa
rustica ile 'onun 800- 1000 m bulunan mozaik
dneme ait sylenebilir.
24x32 m. kocaman bazalt kesme
ok kaliteli ve polikrorn mozaik byle bir
bu cra ki bir sorun
Bu sorun, blgede ve
gibi ve bir retim merkezi olan AE trnde
zengin ve gl iftlik sahiplerine ait daha vilIa
ile
1985 bylelikle, Karatepe blgesi Domuztepe -
zrenyerinin nemli tarihi bir dnemine daha bulunmak-
'bu dneme ait izlenmesi ve
M. . 2. bin ait ve eski ait ama-
srdrlecektir.
336
Resim: 1 "- Dikine dizileri
Resim: 2 - ift dizisi amalardan biri
Resim: 3 - bloklarla evrili ykselti
337
Resim: 4 - AE platformun destek

Resim: 5 -
338
Resim: 6 -- AE
Resim: 7 - AE
Resim: 8 - AE odalardaki kesme sveleri
339
340
Resim: 9 - AE oda no. 4 gneyden
Resim: 10 - AE svelerl
Resim: 11 - AE 1 dar blm
Resim: 12 - AE temel
Resim: 13 - AE oda, no 7'deki
blok dizisi
Resim: 14 - AE J iki ukur'lu kaya.
341
.5
r
~
>
-.-#1...
- ~ ;
vi
RI
C
iii
lu
n.
w
>-
N
: :
::.:
O
O
i
W-
n.
W

-c
c<
<l:
'"
n
cc
-m
..... ' ..'
....~ .. , ..'
___ lt)
342
Resim: 16
::"_--=----.:::
DOlllUlltepe 19t1:>
AB b i n B B ve evresi
KrOki - !kif 1 , o
LO
.
343
ELMALI: RECORDING OF WALL PAINTINGS
Machteld J. MELLINK*
The wall paintings in the painted tomb ehambers in the tumuli of
(ca. 525 B. C.) andKaraburun (ca. 470 B. C.) require more than
photographic reproductions in recording and publication. The original
paintings are unevenly preserved. At the colors were applied
directly to the stone. Damage wascaused by roots penetrating into the
tomb chamber through the joins of the masonry and growing along the
surface of the painted blocks. Chemical interaction between these organic
intrusions and the rnoisture in the underground ehamber affected the
colors and the stone. In these conditions, blue paint in contact with
black contours tended to corrode, leaving 'ghosts' of the original forms
in depressed surface areas. Roots of various sizes grew on the surface
and left their marks on the paintings in the form of stains, scars and
webbs of black lines; the blocks flaked where roots pushed through the
joints.
Moisture seeping through the limestone blocks left a calcareous
deposit on the walls of the ohamber, which grew over dead roots and
made a thick coating in several locations. Elsewhere the surface of a
block would weather away gradually or split off. The blocks reacted
differently because of their individual consistency, .as is noticeable even
now in the uneven penetration of moisture.
Mechanical damage of undetermined nature was due to the ancient
robbers who removed the valuables from the chamber. The robbers who
rediscovered the tomb in 1968- 69 ruined the stone door, kline and table,
made a hole in the north wall and erased several paintings. These losses
are evident and final.
In order to establish the anthentic readings of the remains of the
paintings, and to separate the original lines and color from dis-
coloratiens by weathering, root marks, and eracks,a 1 : 1 water - color
copy was made by conservator Franca Calleridi Vignale, who is in the
best positi<;>n to discriminate between true and pseudo -lines and .forrns.
(*) Prof. Dr. Maohteid rJ. Bryn Mawr College, Department of Classtes
and Near Eastern Archaeology Bryn Mawr Pennsylvania 19010 U.S.A.
345
This set of watcr-colors. made black by black following the polygo-
nal mascnry su-ucturc. is status-quo rendering of the survi-
ving remmants, Iby background cffects and iillusions which
nppear in all photographs. No additions have been made in the copies to
restore misslng areas of line or color. That type of restoratton is a mo-
dern exercise which can be performed on paper by individual interpre-
ters.
In the ease of Kareburun. the climate for damage was analogous.
but the effects differ beceuse of the different technique of rhe paintings.
The walIs were prepared by claw-chisellng to hold a preparatory into-
naco, over which a white plaster was laid to carry the large painted
frieze. Damage by roots, moisture and inter-action of organisms here alsa
led to root marks and searring on the surface. but destructive ef-
fects resulted when roots grew between the coats of plaster and the wall.
Large segrnents of white plaster, sametimes alsa intonaco. were forced
off the wall, seattering as they fell. Earthquake tremors and settling
all plaster at the horizontal and Ivertical joints of the wa11s, with
resultant breakage.
There is relatively Iittle damage by human hands. because the only
intruslons were those of Roman (?) tomb robbers who removed the Pre-
clous inventory, scattered the bones, made in the floor, stonc table,
and main wall to look for more treasure, and felt the color with tbeir
flnger tips, Ieaving red prints elsewhere on the plain plaster.
In this case the i : i copy made by conservator Franca Calleri di
Vigrale was made by means of a colored drawing. allowiog, her to render
the black contours of the individual figures and 10 fill in with flat
colors so far as preserved. Here a minimum of restomtion was allawed
in the copies (and in very few areas of the paintlngs themselves ) e. g.
surfaces of solid red costume where no doubt could cxisr and ugly lnter-
ruption by mechanical breaks along masonry joints married the figures
unnecessarlly. Wherever the Iines of the original drawing were mlssing.
no lines are shown in the copy.
The benefit of these drawings of Karaburun, as 'at in the
water colors, is the liberation of the authentic remains from the backg-
raund "nolses" of weethering and destruction. The eye can coneentrate on
anclent figures and iconography. though for an appreciation of st yle the
origtnal patntings remain the sole source.
346
The 1 : 1 copies will serve as permanent records, and alsa form the
basis of other copies to be displayed in replicas of the tombs.
The publication will present details of the copies to be studied
along with photographs. For a linear guide will be presented for
the designs of the friezes as they develop on the masonry of the tomb.
These line drawings (a sample of the north wall is shown in Fig. 1)
are no more than an aid to the reader and have partially restored con-
tours to facilitate reference.
347
348
.--:.
(
:;::;
(
.:::::-
\
/
i.
'\

(


rt-

...-s
1985
Kenan T. i:
1985 A-phrodisias (Resim: 1) son senelerde uy-
gulanan programa uyularak, restorasyon ve beraber
etd, ve nem
2 Temmuz - 27 Ekim tarihleri NewYork 'niversitesi
ve Kltr ve Eski Eserler ve Mzeler Genel M-
izin ve ilgileri ile
Roma ve Ge Roma Devri
devam msveddesi Miss Joyce Reynolds ve
Mrs. Charlotte Roueche 1987
Geen da
Madame Natalie de Chaisemartin ve frizleri, Prof. Anna
Benjamin ve 'Dr. Elisabeth Bizans seramikleri, Mr. Peter
Rockwell Ap'hrodisias teknik zellikleri ile ilgili
devam Dr. Dinu Theodorescu ve Madame Juliette
de la Geniere :Aphrodite ve arkaik zerin-
deki taraftan Dr. Sheila Campbell
ve Dr. Antje Krug yrek kolleksiyonu ile birlikte Bizans Devri ss
ve kk envanterini yeniden ele Dr. R.
Smith ise Sebasteion'un ilgili

ve faaliyetleri genellikle kilit nokta-
yani Tetrapylon, Sebasteion ve Agora'da
1984 sonunda Tetrapylon'un ayakta bulunan tm stun
ve mimari yere ve Geen ise bu
paralar yeniden incelenip yeni temelleri (Resim: 2)
statik Eyll n
sonra yeni temeller ve (Resim: 4). 1986 da
anastylosis'ine n
yer Bu faaliyetlerle ilgili izim ve tetkiklerini Gerhard Paul ge-
en gibi byk bir ve Ephesos'taki restoras-
(*) Prof. Dr. Kenan T. New - York Universjty Department of Classics 700
Rufus D. Smith Hall Washington Square IN. Y. 10003 New - York - U.S.A.
349
yon yrten Dr. Fricdmund Hueberin gzetminden yarar-

evredeki cephesinin nn-
den geen ve kuzeyden gneye uzayan sokak takip
(Resim: 3). Bu sokak gney istikametinde propylon'u
nnden geen ve drdnc sonunda deprem yznden meydana
gelen su nlemek zere sokak ge-
rekir. ve evresinin st
geen gibi Orta Bizans (yani s. X-XU. a ait ba-
sit mezara muhtemelen Tetrapylon'
un iinde veya onunla ilgili bir kilise ve mukaddes bir yerin mezar-
ait gerekir. Ss ve cam bardak ancak bir iki mezarda

boyunca kaba ama muhteme-
len in situ 'Stunkaidclerine (Resim: 5). mutlaka
burada bulunan iki bir portikoya ait Yk-
ve bir st ssleyen bol miktarda mermer kap-
lama Ievha portikonun i (Resim: 6).
Bu zemin kata ait nk burada ar'ka
istinat yznde hibir kaplama izi grlmemektedir. Bu para-
en ilgin 15 kadar figrl Korint tipi Akanthus
Eros, Pigme ve ocuk figrleri oyun oynamakta
veya hareketli pozIarda grnmektedir. Bir solda Eros heye-
canla bulunan bir tehdit eden atmaya
(Resim: 7). bir Eros, omuzunda bir sepetle
palamudu toplamakla (Resim: 8). bir pigme
solda akanthus zerine bir turna elin-
deki sopayla vurmak zere; (Resim: 9); Eros ve ocuklar bir
altetmekle (Resim: 10); bir panteri vurmaya
(Resim: 11); muhtemelen mcadele ediyor (Re-
sim: 12), afyon (l) kesiyor (Resim: 13), iki grifonu idare
ediyor (Resim: 14), bir (Resim :15), yeniyor (Re-
sim : 16), bir horozu zorla zmle besliyor (Resim : 17) .ve nihayet bi t-
kin bir halde yapraklar uyuyor (Resim: 18). Bu eserlerin
elinden Ancak motifle-
rin orijinallikleri ne cins bir oda veya sslediklerini
olanak Btn bu bir veya dep-
rem st kattan muhtemeL. Tarihlerine gelince: Ge
Roma veya Erken 'Bizans devri Yani drdnc, belki be-
Drdnc sonuna ait bu portikonun kuzeyinde gzel bir
portre da buluntular (Resim: 19).
350
Yukarda gibi, nnden geen sokak
gneye propylon'u ve muhtemelen
kuzey portikosunun geiyordu. Bu kot daha alak ol-
iin, drdnc meydana gelen deprem yznden,
maalesef bu blmn sular akan bu sular Sebas-
daha alt bir seviyede bulunan Ago-
ra'da ve Propylon'un nnden geen tesir (Re-
sim: 20-21). Bu vaziyeti nlemek zere propylon'un so-
inen iki merdiveni bloke ve seviyesi mecburen yk-

Geen 'yaz bu sahadaki anla-
Propylon'un Biller mimari zellikleri incele-
nirken burada bugn dahi biriken ve yer at-
mak zere pompa Su seviyesi ge devir
blokaj sonra Roma Devri sokak seviyesine geici
olarak ssleyen heykel-
lere ait paralar Bunlar kolosal bir
(Resim: 22) ve byk bir erkek figrne ait omuz
(Resim: 23). !Sebasteion'dan iin
dan inen iki merdiven ve altta toprak knklerin
(Resim: 25). her iki orijinal
Roma Devri oturma yerleri ve orta bir 'kitabe iin
kaide (Resim: 24). Kitabesinin. 1983 bu civarda
olan, Gallienus ve ait mektup gerekir. An-
cak tm mevcut iin bu llerden temin edile-
bilinmektedir.
Sebasteion' daki temizlik (Resim: 26) ze1-
likle Sebasteion'un iki portikosu sokak ve su
Kuzey portikonun krepis ve n sular aka-
bilsin diye seviye gney
portikoya ait heykcl (Resim: 27). Bunlar-
dan biri ve Argos'u gsteren kabartma ait Argos'un
(Resim: 28).
1985
(Resim: 29). Bu pazar yerinin ian portikosundan
gneyde veya Tiberius portikosu olara]" faaliyetlerimiz
1984'de bu portikonun kuzey n
ve 1937'de Arkeolog Jacobi bulunan por-
tikonun ait bloklardan biri nihayet gn
1985 'bloklar ynnde olmak zere
bulundu (Resim: 30) ve Jacobi'nin kitabcve i birka ele-
351
man ilave edilebiidi. gerek hafriyatta gerekse kyllerin
i duvarlar iinde bol miktarda mimari para ve bilhassa Tiberius por-
tikosuna has sslemeler olan en az on adet mask ve friz
bulundu (Resim: 31). Bu Jacobi
ve Monumenti 1939 daki olarak
paralara ait olabilir. Bu frizlerden birka tanesi temiz ve iyi
iin ufak bir restorasyon sonra
(Resim: 33-37). Mimari paralar bilhassa stun tambur, kaide
ve dikkatle incelendi. Gereken klar ve l-
ler sonra bu kuzey kanatta tm veya 14 adet stun
dikilebiidi (Resim: 40). Neticede burada ne kadar iyi friz ve
architrav varsa hepsi korumaya Ancak stunlar Bizans
devrinde ok tahribe birka stun tamamen yok

Portikonun n cephesine gelince : Burada yani
ge drdnc meydana gelen deprem sonucu su nle-
mek zere kanal ve knkler (Resim' 32) gn
zamanda bu de an-
Buna eden husus portikonun Belirli yerlerde
stylobattan en az iki krepis
larda bu basamaklardan birinin tiyatrolardaki oturma yerlerinde
tarzda aslan ile ssl bir grld (Re-
sim: 38). daha esraren-
giz bir buluntu, portikonun arka istinat nnde olan
adet tiyatro tipi (prohedria) (Resim. 39) dur. Prohed-
ria benzeri bu yerin penc kol koyma yerleri ise kanat
ssldr. Mimari paralar arasmda bulunan
da bu arada Bir figrne ait torso
(Resim: 41) ve fragmanlar; bir erkek ait torso (Re-
sim: 42) ve kaplama figrl (Resim: 43) bunlar

Tiberius portikosundaki kuzey kanadm ucuna
kadar gibi burada portiko Agora
olarak binaya ve hftl<l su iin faa-
liyetlerimize burada ara vermeye mecbur Mamafih aksi istika-
mette, yani portikonun gney ve Agora ile
noktada devam edehildik (Resim: 44).
Akropol tepesinin tam altmda yani kuzeyinde ve byk
bir istinat portikenun arka olarak
Bu kesen ve Bizans devrinde bloke edilen kemerli rnerdiven izleri
muhtemelen tiyatronun bir vomitorium'una aittir.
352
Agora gney kulesinin alt tonozu drt stuna
ait tambur ve bulundu. Ancak bu stunlar
her ne kadar tipi ile kuzey da, lleri
daha ince ve stilleri Erken Bizans devrinde
etmektedir. Voltler ve yumurta dizileri basit bir
Geici olarak bu drt stun burada yerlerine dikildi (Re-
sim: 45-46). Buluntu olarak burada heykcl ele
(Resim: 49). Bunlar iinde gzel bir Julius-Claudius (Resim: 47-43)
ve bu civarda bulunan Gigantomakhi ait paralar
(Resim: 50).
Tiberius Portikosunun bu gney daha ilerde,
Akropol'n kuzeyetekleri .kazilarla ortaya
Burada da ait tamnur ve kaideler, friz ve are-
hitrav ile beraber yerinde veya etrafta (Resim: 51).
Hepsi gney gibi Erken Bizans devrine
etmektedir. Byle bir sonu daha nce Hadrianus nnde
gney kanatla Buna gn
stunlardan onikisi tam olarak veya
kilde geici olarak dikildi (Resim: 52). Sonu olarak Tiberius Portiko-
su'nun gney Erken Roma devrinde belki de
veya ge drdnc deprem yznden byk tahribat grp,
yeniden syleyebiliriz. 1986 bu gney ge-
apta devam etmeyi mit ediyoruz.
1984'te
bir Erken Bizans evine ait byk bir gn
(Resim: 53). bol seramik ve bronz kaplar bulun-
ve yedinci harap eden depremden sonra bu
tesbit (Resim: 54). Geen (1985) a-
bu ve gneyine ve daha lma-
9 adet bronz sikke tabanda bulundu. Sikkelerin 'hepsi im-
parater Heraclius'un (610-641) ilk on ait An-
cak dellllere gre evin gney ve odalar yedinci
dan sonra tekrar Tabii orijinal
likler getirildikten sonra. tm ortaya
madan anlamak mmkn
Yeni en ilgin byk
ve absidli bir kk kemerli
(Resim: 55). Apsidli situ
olarak bulunan kk stun kaideleri ile ssl bir oda gn
Bunun yani orijinal byk oda ile
353
bir var. (Resim: 56-57). Gneyde sahada kemer
ve muhtemelen bir crytoporticus'u da
men (Resim: 58). 1986 belki bun-
kronolojisi ve gayesi daha iyi Buluntu
bu heykel, kitabe elde edildi. en il-
ginci bir ti Figrinidir (Resim: 59). 1984
byk geen
veya
35...
Resim: 1 - Aphrodite Genel manzara
Resim: 2 - Yeni temel
355
356
Resim: 3 - Tetrapylon. Kuzey - Gney caddesi
Resim: 4 - Tetrapylon yeni temel dkm h a z r l k l a r
Resim: 5 - Tetrapylon. Kuzey - Gney caddesi. nde portiko

Resim: 6 - Tetrapylon. portiko.
kaplamalar
357
358
Resim: 7 - Tetrapylon Kaplama b a l k . Eros ve b a y k u u
Resim: 8 - Tetrapylon. Kaplama b a l k . Eros sepette
Resim: 9 .- Tetrapylon. Kaplama b a l k Pigme ve turna k u u
Resim: 10 - Tetrapylon. Kaplama b a l k . Eros ve Khimeira
359
360
Resim: 11 - Tetrapylon. Kaplama b a l k E1'oS ve panter
Resim: 12 - Tetrapylon. Kaplama b a l k . Eros ve y l a n (?i
Resim: 13 - Tetrapylon. Kaplama b a l k . Eros ve afyon tohumu (?)
Reslm , H - Tetrapylon. Kaplama b a l k Eros ve grifonlar
361
362
Resim: 15 - Tetrapylon. Kaplama Eros
Resim: 16 - Tetrapylon. Kaplama Eros ve aslan
Hesim , 17 - Tetrapylon. Kaplama Eros ve horoz
Resim: 18 - Tetrapylon
kaplama Eros uyuyor.
Resim: 19 - Tetrapylon. Ge
drdnc
portresi
364
Resim: 20 - Sebasteion. Propylon'un Kuzeye
Resim: 21 - Sebasteion. Propylon'un Kuzeye
Resim, 22 - Sebasteion. kulesal

Resim: 23 - Sebasteion. Propylon'dan kolosal
erkek omuzu
365
366
Resim: 24 -- Sebasteion. Propylon'dan
kaldesl ve knk
Resim: 25 - Sebasteion. knk ve
iptal merdiven
Resim: 26 - Sebastelon. Genel manzara. Temizlik

Resim: 27 - Sebasteion. Gney porttkonun
ait drapeli
bst
Resim: 28 - Sebasteion, Gney perttkonun
lo ve Argos kabartma panosu.
Argos'un restore edildikten
sonra
367
368
Resim: 29 - Agora. Tiberius portikosu.

Resim: 30 - Agora. Tiberius portlkosu.
architrav
Resim: 31 - Agora. Tiberius portikosu. Kuzey
kanat, n cephede friz
Resim: 32 - Agora Tiberius Kuzey kanat su i?i
Resim: 33 - Agora. Tiberius portikosu.
Kuzey kanat. n cephede friz

369
Resim: 34 - Agora. Tiberius portikosu. Kuzey kanat. Friz bloku
Resim: 35 - Agora. Tlberfus portfkosu. Kuzey kanat. Friz bloku
Resim: 36 - Agora, Tiberius portikosu. Kuzey kanat. Friz bloku
370
Resim: 37 - Agora. Tiberius pcrtikosu.
Kuzey kanat. Friz bloku.
K a d n b a
Resim, 38 - Agora. Tiberius portikosu. Stylobat
ve krcpis. Aslan peneli
Resim: 39 -- Agora. Tiberius portikosu. Prohedria.

Resim: 40 - Agora. Tiberius portikosu. '
manzara. mevsimi sonunda
371
Resim: 11 - Agora, Tiberius

Togasus torsosu
Resim: 12 - Agora. Tiberius
portikosu.
Heykelclk, Erkek
torsosu
Resim: 43 - Agora, Tlbertus portikosu. kaplama
372
Resim: 44 - -Agora Gney kule ve
Tiberius partikasunun
Resim: 45 - -Agora Gney kule ve
Tiberius partikasunun gneyi
ile dikilen stunlar
Resim: 46 - -Agora Gney kule ve
Tiberius portikosunun gneyi
ile dikilen stunlar 373
374
Resim: 47 - -Agora k a p a s . Gney kule ve
Tiberius portikosunun gneyi. Julius
Claudius b a s in situ
Resim: 48 - -Agora k a p s . Gney kule ve
Tiberius portilmsunun gneyi. Julius
Claudius b a
Resim: 49 - -Agora k a p s , Gney kule ve
Tiberius portikosunun gneyi, erkek
gvde p a r a s
Resim: 50 - -Agora k a p s , Gney kule ve
Tiberius portlkosunun gneyi.
Gigantomakhi p a r a s
375
Resim: 51 - Agora. Tiberius portikosu. Gney kanat k a z e s n a s n d a
Resim: 52 - Agora. Tiberius portikosu. Gney kanat. Stunlar dikildikten sonra
376
Resim: 53 - Kuzey - d o u Bizans evi. Genel
manzara
Resim: 54 - Kuzey - d o u Bizans evi.
Byk oda ve apsidli oda
Resim: 55 - Kuzey - d o u Bizans evi. Byk oda.
apsidli oda ve ilerde d o u y a d o r u
odalar
377
378
Resim: 56 - Kuzey - Bizans evi. Apsidli oda
Resim: 57 - Kuzey - Bizans evi. Yeni odalar,
Genel manzara
Resim: 58 - Kuzey - Bizans evi. Kuzeye yeni odalar
Resim: 59 - Kuzey - Bizans evi.
379
S ARCHAEOLOGICAL RESEARCH IN 985
Crawford H.
The 1985 field season (of the Archaeological Exploration of Sardis;
jointly sponsored by the Harvard University Ant Museums, Cornell Uni-
versity, the American Schools of Oriental Research, and the Corning Mu-
seum of Glass) lasted two and a half months, from Iate May to mid-Au-
gust; and was managed by a staff of 24. The program included exeavation
(in three regions of the city site), conservation, and pre-publication study
ofmaterials recovered earlier seasons (Late Bronze Age and Eady Iron
Age occupation strata and associated artifacts from sectors HoB and PC;
Lydian Grey Wares, Attic pottery, Hellenistic relief wares, Byzantine gla-
zed wares; artifacts from the Byzantine Shops; human skeletal remains;
plant remains).
New for the local and extent of the city in the 6th and 5th
centuries B. C. came from a modest sondage, 450 m. or more remote from
areas of previous excavation, on one of the low mounds east of the Ro-
man Gymnasium-Bath Complex. These mounds are aligned in a chain,
and formed the formal north limits of the city in Late Roman times
(when a defensive wall was built against their outer sides). Exeavation
at (A) on the plan Fig. benearh a surface of Lydian ce-
ramics and bricks, which indicated the subsurface proximity of a Lydian
stratum, exposed part of a large Lydian building faced with ashlar ma-
sonry in white limestone. Seven courses are attested, and the masonry has
chisel-draughted borders and hammer-dressed centers (Fig. 2) the cha-
racteristic Lydian manner. No significant dimensions and neither the
form nor the function of the building were determined. it might be part
of a single long structure or of a series of structures that essentially crea-
te some or all of the mounds east of the Gymasium-Bath Complex. Wha-
tever its form and functional role, the relationship of this building to the
terrace buildings on the lower slopes of the Acropolis (Fig. C
and D; ByzFort and Field 49) suggests that the lower city of Sardis
some 800 m. to the east of the Pactolus stream.
(*) Prof. Dr. Crawford H. GREENEWALT: Jr. University of Ca1ifornia, Department
of Classics, Dwinelle Hall Berkeley, California 94720 - U.S,A.

Exeavation in 1985 focused on two regions of the city site: that of
Colossal Lydian Structure, the massive building of ca. 600 B. C., presu-
mably a defense work of the Lydian city. located southeast of the Latc
Roman Synagogue; and, sorne 500 m. away Byzf'ort (<<Byzantine
Fort), the natural flat-topped spur that projects from the north flank of
the Acropolis (Fig. 1, B and C).
In the region of Colossal Structure (Figs. 1, B; 3 - 5), ex-
eavation produced more information about the Structure itself and
about the Lydian and Late Roman dornestic buildings situated respecti-
vely at the foot of the Structure anel in a stratum above its ruins.
Of the Structure itself, the long west side proved to have a jog, to
the west (Figs. 3, kJ., 5, lower left ): Here the Iace of the Structure is verti-
cal and built of stone. Against the face lies a Imge mass of brick:
partly mudrick and partly (at least 35 %) brick. This deposit is
identical to the bric'k on the east side of the Structure, and 'like
brick is toppled from the summit.
The consistently firing of the bricks, the evidence (from
experiment) that the firing lasted at least 6 hours at 700 C., and the lack
of evidcrice for fuel from the building site (very small ts of char-
coal or woody in the brick debris, no evielence for half-tim-
bered construction) suggest that the bricks had dcliberately
fired before construction (not as a of destruction). The
bricks are semi-fired, not fully fired Iike Neo-Babylonian and Roman
bricks; but the significant aspect is the atternpt to strengthcn and stabi-
lize clay. if fired for that purpose, these bricks at Sardis would anticipatc
the Roman revolution in fired brick by more than half a milIcnium. Vi-
sually similar or identical serni-fired bricks also have recovered in
seatters and heaps 'near several otherlarge buildings at Sardis:
in greatest quantity over the building in the mound east of the Roman
Gymnasium-Bath Cornplex, reported above.
Behind the face is a thick stone packing. which envelopes a core 01
stratified sandy and soiI. This core is evidently what exeavation
in 1983 and 1984 had exposed directly north of the jog (Figs. 3-5, rec-
tangular trenches immediately north of the jog) and then had been mi-
sunderstood as a secondary feature outside the Structure.
The functional role of Colossal Lydian Structure remains uncer-
tain. Size and masslve construction indicate a defense work; with which
raw materials of design features, and the mid-6th century
B. C. destruction date are consistent.Nevertheless, the ensemble of de-
382
sign features has no close match in contemporaneous delense works of
01 Near East (ol' which [here is a large, well- puhl j'L'jK'j'-
tory). The of any sign of a passageway through the Structure
hardly encourages of it as a gate building, although that
has seemed the most likely possibility. To be sure, there are many unk-
nowns, which render ambiguous several important aspects of the Struc-
rure. Is it a discrete uni t ca. 70 m. long (as 1110re or less defined by the
hill, essentially creatcd by it, south of the modern highway (d. the con-
tour lines in (Fig. 3), or an appreciably longer 'building? The segment of
that faces south in the most sounherly trench (Fig. 5, 'bott om
left ) and the differences in design, construction, and orientation of buil-
dings on the north side of the highway might suggest the forrner, but are
by no means conclusive. Which design features are original and which
secondary? Has the change of thickness in the superstructure (not indi-
cated in the plans, (Figs. 3 and 5), from the equivalent of the foundation
thickness at the south end (where the sides are vertical, and substan-
tially built of stone) to half that of the foundations at the north (where
the sides are sloped, and substantially built of mudbrick) a
significance? Does the wall (of. Figs. 4, 5) reflect the same
functional role as the original Structure, or a different one?
On the east side of Colossal Lydian Structure, anather heap of
partly brick, toppled from the Structure summit, had faI1en on
Lydian houses. at its foot, and sealed them, preserving their walls and
contcnts from subsequent dispersal and contamination. One house
room, partly excavated in 1984, yielded in 1985 same 100-150 household
artifacts of pottery, metal (mostly ), and other materials. These inc-
luded items for the preparation and serving of food and drink
stand, bundle of 10 iron spits, coarse bowl, dish, orientalizing lid,
pithos, volumn crater. two or more skyphoi ), foodstuff (nearly 4 Iitrcs
of grain - barley, according to M. Nesbitt ): items for textilc production
(33 loomweights, 14 spindle whorls ), for illuminat (3 Iamps ) , for cos-
metics (5 Iydions, 1 marbled lekythos, 2 Corinthian quatrcfoil aryballoi
[Middle Corinthian, according to D. A. Amyx ] ): and
(glass bead, amulet. in the form of a hawk: bant' disk engraved
with rosette and pattern; 3 appliques- of sheet silver. une ol thern cres-
cent-shaped); items (Corinthinn-tvpo cover tilc: bronze
bridle ornament [Riemenkreuzung]: 78 sheep knucklcbones; bone pin;
bone tube; 2 iran brackets: ca. 20 irun nails; Lforrn anglc nail h
shaft of iron and disk-shaped head of bronze [identical to one rccovered
from the same room in 1984]; bronze nrrowhcad: sicnder bar of black
chert , presumably a touchstone for the testing of gold and silver. and une
of the carlicst of its k ind known; v. Thcophrastus. De Lapidibus 1.4; 7.45-
383
47). Fig. 6 shows a selection of these items. Those recovered in 1985 rep-
partral of the room; 75 100 wcrc recovered in
1984; more evidently were destroyed by intrusions in later antiquity; and
ill more undoubtedly remain in the part (to the south:
which underlies Late Roman construction).
Above Colossal Lydian Structure and the Lydian houses east of it
are Late Roman houses, i. e., complexes of rooms surrounding open
courts, of the 5th and 6th centuries A. D. In 1985, two adjoining rooms
and a wellbelow the court of one 'house were excavated (Fig. 7). Each
of the rooms a large water tank that rose high above floor le-
vel (ef. Fig. 8); the had capacities of ca. 210 and 290 Iitres. 'and
were serviced with inflow, overflow, and drainage conduits. The cross
conspicuous on ,the fron t of one tank (Fig. 8) presumably an
ernphatic Christian presence (excavator M. L. Rautmn; i. e., not a ri-
tual function). From these rooms were recovered two fragments of a di sh
decorated with marine subjects in Asia Minor Light Coloured Ware
with scraped charnpleve treatment (Fig. 9; illustrated together with a
third fragment of the same dish, recovered from anather room of the
same house in 1983) and the bronze lid of a box (?) engraved with com-
bat scenes (to be cleaned). Subsequent building alterations attest the
impoverishment and abandonment of thehouse. These later phases, to-
gether with the courtyard well (created by digging through 5 - 6 m. of
dense boulder packing [belonging to Colossal Lydian Structure] in the
6th century A. D.; to be contrasted with the Roman water works of ear-
lier centuries, which serviced the city on a lavish scale ) document the
decline of Sardis as a major urban center.
Miscellaneous objects of interest excavated in this region include a
small fragment of a Lydian lebes or crater decorated on the shoulder
with a bridled horse's head (Fig. 10; evidently part of a narrative ):
fragmcnts of a delicate bowl of onyx, presumably Roman; and a Late Ro-
man ceramic lamp with molded relief decoration showing five Jewish ri-
tual items : flanking a central menorah candlestick), a lu-
lay (palm fronds), ethrog (aromatic fruit) , matzo (unleavened
bread) or manna (bread from heaven), and shofar horn: Fig. ll).
On the Acropolis spur called ByzFort (Fig. 1, C), one of
the Lydian (or Lydo-Persian ) terrace that envelopes the north end of the
spur was exposed to its full preserved height : 5 m. (and 11 courses) of
masonry, with another 8 m. of boulder packing above, where the masonry
is missing due to rernoval in Roman or post-Roman times (Fig. 12). The
384
was rernoved down the approxirnate level from which i t was
visible in antiquity; all the masonry that survives in situ evidently res-
tcd, by intention, below Lydian/Lydo-Persian ground surface. Cerarnic
eviderice (notably that of anAttic black - figure amphora fragment, the
compasition and drawing st yle of which has been likened by D. von Both-
mer to that of the of Louvre F6, a contemporary of Lydos ) sug-
gests that the terrace was built ca. 560 - 500 B.C.; i, e., either in the reign
of Croesus or early in nde. The ambitious landscaping program
that this terrace and others on the Acropolis like it imply - the replace-
ment of natural slopes by straight-sided, vertical, right-angle forms-
seems more consistent with the record of Croesus's power, ostentation,
and hybris than with what wc know of the early Persian satrapal court .
. On the summit of the spur, near the outer end, exeavation in 1985 re-
vealed a considerable Lydian stratum, with one or two buildings (the
cnds of stone and mudbrick foundations, projecting from an trench
scarp). Stratified pottery suggests that these buildings antcdatc tlre ter-
racc. Near one foundation resred a marble Iragmen with double volute,
in relief (( viden tly the termi nal of same ki nd of suppor (Fig. 13). Lydian
strata on the summit and at the corner of the spur yielded quantities '1F
multicolored chalcedony chips and many molded and revetrnent
anel roof tiles, most of the latter recovered from terrace or packing.
Two chalceelony pieces were worked fragments, of a bowl and of an un-
Iinished bowl or pedestal, which resernble bowls from the
tomb at Tepe near Gre in the district of (on the Lydian-Phry-
gian border land) and from the Treasury at Persepolis; the rest are pre-
sumably wasters, from an atelier. All the chalcedony pieces are rcmar-
kable for the brilliancy of their colors, striking color combinations, and
high natural gloss. Some of rhe architecturalterracottas (Fig. SI;1JW
decorative motifs that are otherwise unattested at Sardis or that supple-
ment the design of known types.
Overlying the or Lydo-Persian and Lydian at
ByzFort were strata of and Roman periods, with note-
. worthy e. g., more of the cobble part ly
exposed in 1984; several early Roman Pergamene -Ware vessels with
molded applique decoration (Fig. 15); a small bone handIe with lion-
head terminal (Roman .P).
Insector HoB (Fig. E), early Lydian and pre-Lydian strata
were probcd in a modest sounding (fundamentaIly 4 m. by 4 m.; begun
in to check the sequences and chronological evidencc, These strata
containcd Icw architeetural features, but much pottery anel other i-
385
facts. including two bronze fibulac ol Bhnkenberg types IV and
XII. At a level broadly essignable to the beginning of the first milleniuru
B. C. appearcd a pit a chlld l (Fig. 16); the only grn-
ve offering recovered was a smail bronze ean-ing. Below the burial was
deposit comprlsing unintcrrupted strata of sand and gravel 6 m. thlck.
The ageney for this massive. deposit presumably was elthcr
the Pactolus stream 01- scasonal runoff from the Aeropolis in either ease
the topography of the HoB region would have differed appreciably from
of taday.
386
387
388
L-L-__---=::b __-' -"--- -' --1$120
Monumengl Muclbrlck Structure
Pre-Roman Features ThH 198I.'n. 1982
FPH i'ft 1984
rev. 1985
Fig.: 3 Colossal Lydian Structure and envlrons, Lydian Ievels,
plan
389
(
"
Menumental Mudbrick Structures
tsometric Vlew Not1h
Fig.: 4 - Colossal Lydian Structuro and envlrons, Lydian levels, view,
looking north
390
D o o o
---o-
n
o
D
, ,
i..._._..!:;-..::"_........ _.;
H IGHWAY

lVDIAN WALLS
COLOSSAL LVDIAN STRUCTURE
COLOSSAL LVDIAN STRUCTURE
SECONDARY WALL
LVDIAN OCCUPATION
FLOOR AND WALLS
LVDIAN BUlLDING (LEW-LSwl
,L'
l;)
Fig.: 5 - Colossal Lydian Structure and environs, Lydian levels,
schematic interpretive plan
391
-

Fig.: 6 - Selection of artifacts from room of Lydian house r e a r Colossal Lydian

Structure
392
t
N
-
o
t
N
F
i
g
.
:
7
-
L
a
t
e
R
o
m
a
n
r
e
s
i
d
e
n
t
i
a
l
u
n
l
t
s
a
b
o
v
e
C
o
l
o
s
s
a
1
L
y
d
i
a
n
S
t
r
u
c
t
u
r
e
,
p
l
a
n
R
O
M
A
N
H
A
.B
lT
A
1
1
O
fIl
L
E
V
E
l
.S
Fig.: 8 - Tank in Late Roman residential unit above Colossal Lydian Structure
Fig.: 9 - of dish in Minur -Light Coloured Ware- from Late
Roman residential unit above Colossal Lydian Structure
394
Fig.; 10 - l"ragment 01" e b e s or crater
with Lydian figural
decoration, recovered
beneath foundations of Late
Roman residential unit
labove Colossal Lydian
Structure.)
Frg. II - Molded decoration on Late Roman lamp showing Jewish
ritual ltems
395
Fig.: 12 - Sector -Byz Fort-, r o r t h e a s t corner of Lydian or Lydo - Persian
terrace
396
Fig.: 13/- A r e h a c marble fragment with double volute, 1'1'0111. seeter -Byz Fort.
Fig.: 14 - Selection of Arehale architectural terracottas from seeter Byz Fort.
397
398
Fig.: 15 _. Early Homan - Ware from seeter -Byz Fort.
Fig.: 16 - Seeter HoB. child burtal, beginning of the first millenium B.C.
399