dnebakan

Temmuz 2012

tatl rzgr esiyor tarlamzda rengi sar deniz gibiyiz, dalga dalga yzn gne evirmi milyonlarca iek gnee ak arklar sylyoruz baklar baka yne dnk biri var ona dnebakan diyoruz gemie gelecekten bakan

Zamann Gzleri

iindekiler
Muhammed nur doan

Szn ve Anlamn Esrarl Yolculuu: Edebiyat

Sz Yolcusu 3 11 Hayatmn Matematii

rabia zer

Ay ekirdei

Dnden Portreler ahnameden Rapunzele Bin Yllk Sa 14 18 Anadoluyu Birbirine Katan Kadn: Da Ban Duman Alm 17 Aye Hatun
alar simsoy anlcan srayk

Ho Sada

nurcan kratl kurtulu

ocuk Dostu 20 23 Evrendeki l ve Ahenk Bir Hassas Terazi 22 25 Tek Kanatla Umak

Nazende

zeynep hsna suda akelik

Tarihinin Kutusu

Tarihiliin Mihengi 26 28 Edebiyatta l

mete han nilgn bay

Kuluk Vakti

Sararm Sayfalar

fazilet Karul

Serviler 29 30 Kadim Medeniyet lc

ercan yeilyer

Glbdn

Seyir Defteri

nsanlk lleri 32 34 ls Tutmayan Yaz

tevfik sayn

Asal Say

osman soner alar

lk Tamerin Yazn Bittii 36 39 Sultan Abdlmecid iirinde Doa ve nsan Trbesindeki meftunlar!
Rabia zer

Stl Kahve

mzeyyen ahin

Zaman Terazisi 40 41 Mzikte l

polat karayel

Say 1 Temmuz 2012

Editr alar Simsoy Dizgi / Tasarm Elif Burhan Dzelti Rabiza zer Bu Saydaki Yazarlar Zeynep Hsna Akelik Nilgn Bay Osman Soner alar Muhammed Nur Doan Mete Han Fazilet Karul Nurcan Kratl Kurtulu Rabia zer Tevfik Sayn Mzeyyen ahin Anlcan Srayk alar Simsoy Ercan Yeilyer web www.dunebakan.com e-posta dergi@dunebakan.com twitter twitter.com/dunebakanlar

Osmanlca renme hevesinde olan bir grup insann att admdr Dnebakan. renilenlerin renileceklerin yannda ne kadar kk kaldn her derste biraz daha iyi anlayan insanlardr Dnbakanlar. smek-Osmanlca kursunda dodu ve maksadnn tesinde geti. Bunda, Berrin Hocamzn etki ve katks byktr. Dnebakan, sadece bir dergi ismi deil, kolektif akln ad ayn zamanda. Bir gemi projesi fikriyle dosa da belirleyeni bugndr.

lk Adm

amz fizii ve bu fiziin etkisindeki felsefe, imdiki zamanda yaptmz gzlemin, gemii etkilediini sylemekte. Bu gr, algmza ve klasik anlaymza tmyle ters. Parack fiziinin konusu olduunu, makro lekte geersizliini, en azndan tarih sz konusuysa anlam tamadn dnebiliriz. Fakat gemie bugnden, bugnn ekillendirdii aklla baktmz unutulmamaldr. Gemiin herhangi bir kesitine bakarken elimizdeki verilerin imdimiz kadar boluksuz olduunu iddia edebilir miyiz? Etkileim zincirini en kk birimine kadar bilebilme ve tahlil edebilme gcne sahip miyiz? Bir gn ncesinin bile bu kadar net resmini kartamayz. O halde ou izgisi siliklemi, azalm uzak gemi iin yapabileceimiz, eldeki verileri deerlendirmek ve aradaki boluklar bugnn dncesi, bugnn kurgusuyla doldurmaktr. Dnebakan, dn yaad an kadar net grd iddiasnda deil, grebildikleriyle yeni bir resim oluturma abasndadr. Dnmeyi, olgularla olgular, nesnelerle nesneler, nesnelerle olgular arasnda balant kurabilme yetenei olarak tanmlyoruz. Birbiriyle balants olmayan bir sr bilgi ynyla dolu akl, akl kabul edemiyoruz. Dn ile bugn arasnda fikirsel kprler kuramayan insan belleksiz sayyor, belleksiz insannsa, insan olmaktan ok uzaa dt dnyoruz. Balktaki gibi, bu bir ilk admdr ve son olmayacaktr. Dergide her sayda belirli bir konumuz deil temamz olsun istedik. Belirlediimiz tema zerinde her kulvardan rn memnuniyetle kabul ettik. lk sayda belirlediimiz tema, l. Her yazmzn merkezine yerletirmeyip, sadece temas etmekle yetindiimiz de oldu.

Prof.Dr. Muhammed Nur Doan, bizleri esrarl bir edebiyat yolcuuna karyor. Nurcan Kratl Kurtulu, 1914 ylnda km ocuk Dostu isimli derginin eviri yazsn ve anneliin hassas terazisiyle bizimle. Rabia zer, Hayatmn Matematii isimli ykyle ve lk Tamer incelemesiyle ilk selamn veriyor. alar Simsoy, Rapunzelin salarnn sanldndan ok daha uzun olduunu gsteriyor. Zeynep Hsna Suda Akelik, evrendeki l ve ahengi, ayrca tek kanatla umann ne demek olduunu yazyor. Anlcan Srayk, pek az bilinen tarihi bir kadn karakteri, Aye Hatunu tantyor. Fazilet Karul, sararm sayfalardan bir yaz karyor. Osman Soner alar, ls tutmayan ilgin bir yaz ile aramza katlyor. Nilgn Bay, edebiyatta ly anlatyor. Ercan Yeilyer, kadim medeniyet lsyle ehirlerin ehrini yazyor. Mete Han, tarihiliin mihengini gsteriyor. Tevfik Sayn, insanlk llerinden kainata uzanyor. Mzeyyen ahin, zaman terazisiyle gemii hatrlatyor. Beklentilerden uzak, uzun bir yolculuk hevesiyle attmz bu ilk admda, desteklerini esirgemeyen tm dostlara kranlarmz sunuyoruz. Dnebakan

dnebakan

Szn ve Anlamn Esrarl Yolculuu: Edebiyat

Edebiyat aslnda bir yolculuktur Zihnin zaman, mekan, kltr, dil, din, tasavvuf, bilim ve hayat lkesine yolculuu Duygu ve dncelerin sz dediimiz esrarengiz ara yardm ile d dnyaya gerekletirdii esrarengiz seyahat Kalbin ve ruhun inirah dnyamzda kopan ruh frtnalarmzn baka vadilere, baka iklimlere doru ak Ruhun sz Cebraili ve anlam Refrefi eliinde sanatn arna doru gerekletirdii mira Sz Musasnn mana Hzr ile gzellik abhayatn bulmak iin karanlklar lkesine seyahati Klasik edebiyatmzn zirve ahsiyetlerinden biri olan Nedim, bir beytinde diyor ki: Her szm glen-i manya gnl bezminden Gl gibi rengli nergis gibi mestne gelir Nesir diliyle syleyecek olursak: Benim iirlerim, gnlmn meclisinden anlamn gl bahesine gl gibi rengrenk, nergis gibi mest olmu bir hlde gelir. Edebiyatn bir yolculuk olduunu bundan daha gzel anlatan bir rnek (stelik bir iir) olabilir mi?

Prof.Dr. Muhammed Nur DOAN

taplarnda Allahn bu hitab ve ruhlarn ikrar, bir meclis metaforu ile canlandrlmtr. Ruhlarn sarho olmasna yol aan ilh hitap araba (ak arab); ruhlar leminde gerekleen bu toplant (elest bezmi) meyhaneye; bu hitabn neesi ile kendinden geerek dnyaya, mest olmu bir ekilde gelen insanlar/ruhlar ise, meyhane mdavimlerine benzetilmitir.

Zamann Gzleri

Arkeolojik keifler nasl toprak katmanlar altnda yaplacak bir arama yolculuu ile mmknse; kelimelerin dnyasn kefetme ii de dil malzemesinin ynlar arasnda gerekletirilecek bir anlama yolculuu ile mmkndr.

Aslnda bu beyitte airin gnlnn mebbehn bihi (kendisine benzetileni) durumundaki bezm (yani meclis) ile telmih edilen, ruhlar lemi; iirin (ve iirlerin yazl hli olan iir kitaplarnn) kendisine benzetileni olarak kullanlan glen (yani gl bahesi) ile telmih edilen de, varlk dnyasdr. nk, inana gre, insanolu dnyaya gelmeden nce Allah ruhlara Elest bi Rabbikm (Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap etmi; ruhlar da bu hitaba Bel (Elbette!) diye cevap vermilerdir Tasavvuf ki-

Evet, Nedime gre edebiyat ve zellikle iir, gnl/ruh meclisinden, anlamn gl bahesine doru gerekleen bir yolculuktur.

Nedime gre, szn/iirin de bu ezel yolculua ok benzeyen bir maceras vardr. Daha dorusu, iirin vcuda geliinin de, insann dnyaya gelii benzeri bir serveni bulunmaktadr Ruhlara hitap eden, insana kendi ruhundan ruh fleyen Cenabhak gibi, air de gnlnn meclisinde sze dzen vererek ona ruh balam; bu dzen ile ruh (mana) sahibi olan sz (sz, artk iir hline dnm ve bir bedene girmitir), anlamn gl bahesine, yani szn cisimlendii (ses ve yaz hlinde) dillere ve sayfalara rengrenk bir grnt ile (edeb sanatlarla gz alc bir ekle brnm ve ruhlar sarho eden henkli bir anlam kalbna dklm olarak) gelmitir Mutlak Yaratcnn, ruhundan (sfatlarndan) kendine fledii bir nefes ile sze

Nedim

Zamann Gzleri

dzen veren ve kendi apnda bir yaratclk rnei gsteren airin gnl meclisinde balayp, manann gl bahesi olan iir kitaplarnn sayfalarnda, yahut kalbimizin kaps grnmndeki kulaklarmzda biten bir tatl yolculuk te edebiyat bu Sz sihirbaz Nef de iiri mira yolculuuna benzetmektedir: Ol eb-rev-i mirc- haylim ki cihana Sdk- nefesim bd- seher gibi ayndr1

dnebakan

yamuru bereketi, zaman zaman da canllk zellii veren, benim nutkumun (airliimin) eseridir. Mrdeye can virrem nutk ile s-nefesem Ben bugn deyr-i hviyyetde ter bir ceresem4 Ben, llere can veriyorum; sz sylemede ve iirde sa nefesliyim. yle ki; ben benlik kilisesinde alan bir an gibiyim. Bana hs old hallk- man rtbesi zr Bery-y beynn kabza-i hkmmdedir cn5 Man yaratcl, bana has bir rtbe oldu. nk, gzel sz mahlkatnn ruhlar benim kudretimin kabzas altndadr.

Ben, yle bir hayal mirac gecesi yolcusuyum ki; szmn doruluu seher rzgr gibi ayan beyan anlalr.

Nef, Hz. Muhammedin Cebrail ve Refref ile birlikte Tanr katna doru yolculua kt gibi, bir air olarak kendisi de sz Cebraili ve mana Refrefi ile beraber hayalin arna doru ykselmi ve yeryznde srnmeye mahkm dier airlere kar mucizev bir stnlk Nef salamtr. Nefye gre iir bir uur transferi, dnce ve haylde bir ykseli ve ruh bir yolculuktur. Ona gre, iir ylesine yce bir makamdr ki; air, hayliyle, miraca kar gibi ona ykselir ve bylelikle byk buluma gereklemi olur. Sanat, aslnda eyaya ynelmi bir dzenleme (nazm) iradesidir. Bu ise, kk apl bir ruh verme olaydr. Tanr, nasl nce insann unsurlarn dzenlemi, sonra ruhundan fleyerek onu gren, iiten, dnen bir varlk hline getirmise2, sanatkr da elinin altndaki objelere dzen ve nizam vermekte, kendi ruhundan ald ilham ile onu yeniden ekillendirmekte ve bylelikle bir nevi cansz varla kendi ruhundan ruh balamaktadr. airlik de en kymetli malzeme olan sze dzen verme ve adeta l sz unsurlar olan harfleri, kelimeleri canlandrma ameliyesidir. Aada sunduumuz rneklerde olduu gibi: Meshim nutkumun srdur mevt-y elfza Viren geh feyz-i nsn viren geh mye-i cn3 Ben Mesihim; l lfzlara zaman zaman nisan
1 Nef Divan, k. 10/16. 2 O (Allah)ki, yaratt her eyi gzel yaratt ve insan yaratmaya amurdan balad... Sonra da (amurdan szp karlan) bir zden, hakir bir sudan neslini yapt. Sonra onu tamamlayp ekillendirdi, ona kendi ruhundan fledi ve sizin iin o iitmeyi, o grmeleri ve o (dnen) kalpleri yapt. Siz pek az krediyorsunuz. (Secde suresi 7, 8, 9. ayetler) 3 Koca Ragp Paa Divan.

airin sze dzen ve ruh verebilmesi iin ona doru ynelmesi, bir anlamda bir uur transferini gerekletirmesi gerekir. Bu, uurun iire dnmesidir Bu transfer, aslnda bir ykseli, sanki hayalin ve yaratc dncenin yceliklerine doru gerekletirilmi bir mira olaydr. nk sz, aslnda ruhun ta kendisidir. Yani, Allahn insana kendinden fledii ruh, szdr. Sz, yani natka, yani dnme ve konuma yetenei Fuzul de szn aslnda ruh demek olduunun bilincindedir. Hatt ona gre ruha szden baka bir anlam vermek, aslnda bo bir iddiadr: Cn szdr bilrse insn Szdr ki deyerler zgedr cn Eer, insan iyi dnecek olursa; cann (ruhun) szden ibaret olduunu anlar. Cann (ruhun, szden) baka bir ey olduunu sylerlerse, bil ki bu bo bir szdr. O hlde, denebilir ki; iir ve edebiyat, ruhun bir gdr Ruhun ve uurun harf, kelime, kavram, yani sz dnyasna hicreti

iirin bir ruh mirac, kuts lemlere doru bir yolculuk olduu ile ilgili iki rnek daha vardr ki; biri Revan, dieri ise Hayal Bege ait bu iki beyitte iir, gl bahesi ve gkyzne; airin gnl ve hayali ise bu bahede daldan dala konup akyan blble, yahut iir ve hner hmasn avlayan alc kua benzetilmitir:
Fuzul 4 Zat Divan, g. 865/1. 5 Yeniehirli Avni Divan, k. 23/57.

Blbl-i glen-i kuds olsa gnl mrgi ne var B- tabumda Revan gl-i ilhm alur6

dnebakan
kmaya niyetlendi ve mana cevherleri verip vg kumalar almak iin lemin usuz bucaksz sahasna ticaret mahmili (yk) yrtt. Madem ki ltuf ve ihsann yolda edip onu yokluun darlndan varln ferahlna getirdin, merhametinle destekleyip yardm ederek gayb vadisinden ehadet krna ulatrdn; hangi diyara gitse ve hangi ehre ulasa, erefli admlarn mbarek ve uurlu, latif matlan hayrl ve kutlu edesin, 7 Byk air Fuzul daha sonra divann, cihan dolaan bir sevgiliye benzetir ve bu yolculuk srasnda onu kt kiilerden korumas ve nereye giderse hayrlarla karlatrmas iin Allaha yalvarr:

Ey Revan! Gnl kuu kuts lem gleninin blbl olsa buna alr m? Zira, tabiatmn bahesinde ilham glleri alp duruyor.

Burada airimiz deta dizenleyici irade ve yaHayal Beg ratc idrak -ki burada gnl olarak ifade edilmektedir- ile airlik tabiat (tab) arasnda cereyan eden bir i yolculuktan bahsetmektedir. airin gnl bir blbl gibi uup, yine aire ait sanatkrlk tabiat bahesine gitmekte ve o bahede kan krmzs rengi ve insan mest eden muhteem kokusu ile aan ilham gllerinin dalna konmaktadr. Edebiyat ve iirin bir yolculuk olduu ile ilgili olarak Fuzulye ait bir baka rnek de onun divannn dibacesindeki ifadeleridir. Ona gre, iirleri ve iir kitaplar, air tabiatnn ocuklardr. Bu ocuklar d dnyaya bir nevi ticar seyahate kar; bu seyahat esnasnda insanlara gzellik mcevherleri verip, beeni kumalar alrlar. Fuzulnin iirleri ve iirlerinden meydana gelen divanlar dnya grmemi yavrular, gurbet ilesi ekmemi yetimlere benzemektedir. O iirlere, ulatklar yerlerde hrmet edilmelidir:

Revanye gre, airin tabiat yle bir iek bahesidir ki; orada ilhamn rengrenk, bin bir kokulu glleri amaktadr. airin gnl kuu ise, artk kutslikler leminin gleni hline gelmi bulunan bu bahenin blbl olmutur.

Zamann Gzleri

lh Bu, cihan dolaan mahbubu ve gzel sevgiliyi ki ltfunun metas, yzn sslemitir ve yardmnn mcevheri gzelliini son hadde ulatrmtr- umum olarak fesat ehlinden, husus olarak da kt huylu topluluktan, himayenin kalesinde saklayp koruyasn 8 Fuzul, Leyl ve Mecnun adl aheserini yazmadan nce de, airlii dert diyarna bir sefer olarak deerlendirmekte ve bu zor yolculukta kendisine gam, dert ve mihneti tanyanlardan yolda aramaktadr. Ey tab- latf akl- vl drk-i blend nutk- gy Ddi seferm diyr; derde Kimdr mana yr bu seferde

Her kimde ki vardur istitat Derd gam mihnete kanat Oldur bu msferetde yrum Zevk ehline yohdur itibrum Ver te-i rh olursa matlb Mazmn- ho u ibret-i hb

Her memleketin byk airlerinden ve zamann aydn gnll sz ustalarndan beklentim ve ricam udur ki; eer iirlerimin szlerinin kuruluunda veya anlamnda bu sanata uygun olmayan baz dklkler veya kabalklar grrlerse, onlar af etei ile rtsnler ve Necef toprandan ve Kerbel diyarndan kp, evliya burcu olan Badadn havas ve suyuyla yetimi bu gn grmemi yavrulara, sefer esnasnda uradklar yerlerde hrmet ve itibar gstersinler. lh! Bu naml muhabbetname ve bu ulu kiilerin gnl balad divan ki fsunkr tabiatmn ocuu ve sihirli sz syleyen idrakimin neticesidir- acz ve niyaz emtias ve yanp yaklma klavuzu ile gurbete
6 Revan Divan, g. 73/5.

Merkeb gerek olsa azm-i rha Besdr bize hme v siyhe

Azm eyleyelm tealll etmen Menzil keselm tegfl etmen

Ey baht vefsuz olma sen hem Hem-rhl et bizmle bir dem 9

Ey nazik tabiat ve stn akl; ey yksek anlay ve konuan natka! Yolum dert diyarna dt Kimdir bana su seferde yolda?.. Kimde dert, gam ve mihnete dayanma gc varsa, bu yolculukta arkadam odur. Zevk srenlere, keyfine dkn olanlara itibar
7 Muhammet Nur Doan, Fuzulnin Poetikas, s. 36, 37. 8 Muhammet Nur Doan, Fuzulnin Poetikas. 38. 9 Leyl ve Mecnun, by. 438-445.

dnebakan
etmem Yola kmak i in binek lzm olsa; bize kalem ve kt yeter ve eer yol az istenirse; o da, ho anlamlar ve gzel ibarelerdir Gayret edelim; ar davranmayn! Menzil keselim; vakit kaybetmeyin!.. Ey talih, sen de vefasz olma! Bir kerecik olsun, bizimle yoldalk yap!,, Fuzul, divannn dibacesinde de airlii ve edebiyat mecaz yolu (rh- mecaz) olarak tarif etmekte ve bu yolda hakikate ulamay ummaktadr. Buradaki hakikat ve mecaz kavramlarnn bir taraftan kelimelerin hakik ve mecaz anlamlarn ifade ettiini; dier taraftan ise, beer-madd ak ile tasavvuf-ilh ak anlattn unutmamak gerekmektedir. Evet, edebiyat da tastamam bir mecaz yoludur. nk iir kelimelerin hakik anlamlarndan ok, mecaz anlamlar kullanlarak yazlmakta ve air, gerei anlatmak iin ruhu ile uzun, meakkatli ve dertli bir sefere (mecaz yolu) kmaktadr. Burada, airlerimizin mecaz kelimesinin hakikatin kart anlamndan yararlanarak, iiri yalan ile ilikilendirmeleri hadisesine de dikkat ekmek isterim. Klsik edebiyat metinlerinde iirin getii hemen her yerde yalan kavramnn da getiini ifade edelim. Nitekim, Fuzul Leyl ve Mecnunda da iiri yalanla ilikilendirir: ire heves etme kim yamandur Yahi deseler ana yalandur 10 irlie iftihr edpsen Kizbi zne ir edpsen11 iire heves etme; nk kt eydir. Eer ona iyi derlerse, yalandr.

Billh bu zge mcerdur Sen bakma ki defter-i beldur 13

Allah iin sylemek gerekirse; bu (edebiyat ve iir), bambaka bir maceradr. Buna bir bel ve musibet defteri gibi bakma!.. Galipe gre, iir her ne kadar belal bir i olsa da, ayn zamanda bambaka ve ok farkl bir maceradr. Tabi ki eyh Galip bu tanmlamay zellikle kendi iiri ve airlii iin yapmakta ve bir anlamda kendini eletirenleri bu yolda yara armaktadr.. Nitekim hemen bu beytin arkasndan gelen beyitte de muarzlarna hitap etmekte ve meydan okumaktadr: Zannetme ki yle byle bir sz Gel sen dahi syle byle bir sz Bu hikyenin yle byle bir sz olduunu sanma... Eer gcn yetiyorsa, hadi gel sen de buna benzer bir sz syleyiver! Klsik iirimizin son byk airi eyh Galip, divannda da iir ve edebiyat iin yol benzetmesi yapmaktadr: Glib hls rst-rev-i semt-i manyim Rh- shanda rehber-i mazmna uymuum 14

Zamann Gzleri

Ey Galip! Aka sylemek gerekirse, ben yolumu anlamlar semtine dorulttum ve sz (iir) yolunda mazmun rehberine uydum.

Fuzul yine Leyl ve Mecnundan aldmz aadaki beyitte de iir ile yalan ilikisini kurar. Ancak burada da yalan szc, gerein zddn syleme anlamnda deil; bu anlam da hatrlatacak ekilde, ama tevriyeli ve kinaye (hatt tariz) yollu bir ekilde kullanlmtr. Biz buna iham- tenasp diyoruz: airlikle vnyor, yalan kendine i ediniyorsun!.. Ger derse Fuzul ki gzellerde vef var Aldanma ki air szi elbette yalandur 12 Eer Fuzul, Gzellerde vefa var derse, aldanma; nk air szdr bu, elbette yalandr. Trk edebiyatnn ikinci aheser mesnevsi olan Hsn Akta da eyh Galip, iiri ve edebiyat maceraya benzetmektedir:
10 Leyl ve Mecnun, by. 961. 11 Leyl ve Mecnun, by. 3059. 12 Leyl ve Mecnun, by. 978.

Yani Galip, anlamlar semtine varmak, sanatta, dncede ve iirde gzele ulamak iin ruh ve hayal leminde bir yolculua kmtr. Bu yol uzun, skntl ve tehlikelerle doludur. Bu yola rehbersiz ve azksz kmak mmkn deildir. Uzun seferlere bineksiz, azksz ve eyh Galip rehbersiz klamaz. klrsa, hedefe ulaamamak, yahut yar yoldan geri dnmek tehlikesi sz konusudur iir ve edebiyatn ileli yolunda bir airin binei -Fuzulnin ifadesi ilekt ve kalem; az ve rehberi ise, ho anlamlara ve gzel ibarelere ulama arzusudur. Sanat ve edebiyat vcuda getiren asl motivasyon unsuru bu arzudur. te bu arzu meakkatli iir ve edebiyat yolunda airin az ve yol gstericisidir. Eer bu azk ve rehber bulunmasayd, yani air ve sanatkrn gzel
13 Hsn Ak, by. 2012. 14 eyh Galib Divan, g.206/6.

anlamlara, ho ve orijinal mazmunlara ulama ihtiras bulunmasayd, belki de dnyann en zor ii ve en tehlikeli maceras olan iir yazma eylemi hedefine ulaamayacakt...

dnebakan

Edebiyat anlamak, muhtevasnn gereini kefetmek, iirin gzellikler lkesini fethetmek de bir yolculuktur, bir seferdir. Hele, kltr dnyas ile yzyllar sren bir kopu yaadmz klsik edebiyat sz konusu olduunda bu bir keif yolculuuna, erkeolojik bir kazya, deta zamann gerisinde kalm, toprak ynlar arasnda kaybolmu kayp bir lkenin kefi seferine dnr. Klsik iirimizin metinlerini erh etmek, aslnda bir sefer-i feth-i hmayun- iklm-i shandr. Yani, sz ve iir lkesinin kutlu fetih seferi Yahut gzellik ve ak ehrinin kaplarnn, dnce askerine almasdr; eski tabirle, erh-i bb- ehr-i hsn ak Hatt sz ve iir ehrinin dnce askeri tarafndan ev ev, beyit beyit teslim aln; yine eski tabirle, erh-i ebyt- ehr-i shan erh ama, alma demek. erh-i sadr, gsn, kalbin almas; erh-i bb, kapnn almas; erh-i mtn ise edeb bir metnin, bir risalenin, bir kitabn ve bir iirin aklanmas Edebiyat, iiri retmek ileriye, iten da doru bir yolculuksa; onu anlama ii de bu sefer geriye, dtan ie doru bir yolculuktur iir yazmak, grnmezden grnene, iten da bir zihinsel seyrsefer ise; edebiyat, iiri anlamay mmkn klan erh abas da grnenden grnmeyene, aikrdan gizliye, dtan ie doru gerekleen bir yolculuk olmaktadr. Bu hli ile edeb metinleri anlama iine bir cinler lemi yolculuu der isek, yanl m olur?... Elbette hayr!.. nk, edeb metinleri -zellikle eski metinleri- anlamak, insan zihninin tamamen kapal, grlmeyen, hissedilmeyen alanlarda dolamas; iiri reten insann beyin kvrmlar arasna, kalbinin odacklarna nfuz etmesi ve nihayet, iirin retildii dnemin bugn bizim iin mehul olan manzarasn temaa etmesi demektir ki; bu, ite basbaya bir aynann tesine yolculuk, yahut cinler lemi seferidir. Cin kapal, gizli, plak gzden rak varlklarn ortak ad olduuna gre; kalbin gizli odacklarnda, zihnin kapal dehlizlerinde, gnllerin transandantal elest meclislerinde gerekleen edebiyat bir cinler lemi hli ve o lemi kefetme, anlama abas (metinler erhi) ise tam anlam ile bir cinler lemi yolculuudur.

Zamann Gzleri

Edebiyat ayna ise -ki yledir- edeb metinleri anlama ii de, ite o aynann iine girmek, tesine gemek ve aynann iindeki cinlerle temas kurmak demektir Cinler aynann iinde yaamyor muydu? Cinlerle temas aynaya baklarak kurulmuyor muydu?

Evet, edebiyat bir aynadr. Tarihin ve hayatn endam aynasdr. Hatt Makedonyal skenderin gemi ve gelecek her eyi gsterdiine inanlan yine-i lemnmsdr. Yahut, Cemin her eyin hakikatini gsterdiine inanlan kadehi, yani cm- Cemidir. te eski edeb metinleri anlama faaliyeti olan metinler erhi, aynann iine girmek, tesine gemek ve iinde yaayan cinlerin lemine konuk olmak demektir. Bu cinler lemi seferinde, bu grnmeyen varlklar dnyasna yaptmz yolculukta ana ama szkonusudur: 1. Gemite ruhumuzun tercman olup, bugn artk hafzalarmzdan silinmi bulunan kelimelerle yeniden tanma, onlarla salkl bir iliki kurma ve kelimelerin etrafnda teekkl etmi bulunan mana hlelerini, yahut anlam ve nans dairelerini tanma;

2. Bizim iin artk tamamen kayp bir ehir durumundaki dnemin sosyal hayatnn fotorafn ekme, yani, edeb eserin retildii dnemin insan ve toplum manzarasn gzlemleme;

3. Eserin sahibi olan air ve yazarn bu eseri vcuda getirirken ruhunun derinliklerinde ve beyninin kvrmlar arasnda kopan sanat frtnasnn gereine ulama; airlere ait sanat, sanatkr ve iir alglamasn tanma. imdi, metin erhinde gz nnde bulundurulmas gereken bu amac tahlil etmeye alalm: Kelimeler, dnce, sz ve edebiyat dnyamzn vazgeilmez unsurlardr. Biz onlarla dnr, onlarla duygularmz da vurur ve onlarla yepyeni dnyalar kurarz. Onlar bizim insanlk dnyamzn vazgeilmezleridir. Kelimeler, bizim gemile kurduumuz ilikinin temel unsurlardr. Duygu, dnce, kltr ve inan deerlerimizin nesillerden nesillere aktarlmas da ancak onlar sayesinde mmkndr. Yaratc sanatlarn en stn olan edebiyat ve iir de kelimelere verilen dzenle gerekleen bir olgudur. air ve yazar, bu byl varlklara, bu her renge ve kalba giren sihirli varlklara ruhundan ald g ve dzenleyici irade ile yle bir ekil ve dzen verir ki; bu camit unsurlar canlanr, yaayan bir varlk hline gelir ve

insan ve toplum gereini btn plakl ile yanstmaya balar. Bu yn ile kelimeler, dnce ve ruh lemimizin byl varlklar, her kalba giren, her renge brnen unsurlardrlar.

dnebakan

Zamann Gzleri

Kelimeler, yklendikleri anlamlar, yani hayat, insan ve toplumu tanmlayan bilgileri nesillerden nesillere aktararak ok nemli grevler ifa ederler. Etraflarnda teekkl eden saysz anlam hleleri ile artk birer anlam hevengi hline gelen kelimeler, bu halleri ile dier kelimelerle kurduklar eitli ilikilerle st fonksiyonlar stlenir ve btn hlinde dnce semamzn muhteem kozmik fotorafn olutururlar. Bir dildeki kelimeler bazen dilin semasnda sonp giderler; kimi zaman da eitli nedenlerle, etraflarnda olumu bulunan anlam hlelerinden bazlarn kaybederler. te metin erhinin ilk hedefi; dil ve dnce dnyasnda artk yaamaz hle gelmi bulunan bu unutulmu veya kendileri yaad hlde, etrafnda zaman iinde olumu bulunan zengin arm alan dairelerinin, yani nans hlelerinin bir ksmn kaybetmi szckleri eski halleri ile tanmaya almak, bu esrarengiz varlklarn byl dnyalarna nfuz etmektir.. Bunun iin bilinenden, grlenden, tannandan hareket edilecek ve bilinmeyene, grlemeyene, yani unutulana ulamaya allacaktr. Bu, aynann iine girilmeden, aynann arkasna yolculuk yaplmadan baarlabilecek bir ey deildir tabi. Tpk, toprak ynlar arasnda kalm tarihin eski devirlerine ait bir kltr varln gn yzne kartmak, yerin altnda kaybolmu antik bir ehri kefetmek gibi... Arkeolojik keifler nasl toprak katmanlar altnda yaplacak bir arama yolculuu ile mmknse; kelimelerin dnyasn kefetme ii de dil malzemesinin ynlar arasnda gerekletirilecek bir anlama yolculuu ile mmkndr. Bu ise, kelimelerin gereine ulamak, onlarn gizli dnyalarna girmek iin metinlerle iliki kurma zorunluluunu n plana kartr. Metinlerle salkl, cidd ve srarl bir iliki kurmadan, yani metnin iine girmeden edebiyat aynasnn en hareketli cinleri olan anlamlarn dnyasn kefetmek mmkn deildir. Gerekten de klsik Trk edebiyat metinleri erevesinde yrtlecek cidd ve dikkatli bir metin erhi almasnda gemite ok canl, renkli ve zengin anlam ltlar ile talanm bir ekilde iir ve edebiyat gerdanlklar ierisinde birer elmas kristali gibi yer alm olup, bugn bize ayn canllkta ve fonksiyonellikte ulaamam, etrafnda teekkl etmi nans hlelerinin bir ksmn kaybetmi bu-

lunan ok sayda kelimenin o eski ltl hllerinin gerei ile karlamak mmkndr. Nitekim kendi apmzda yaptmz ve yaynladmz metin erhi almalarmz bunun aznsanmayacak saydaki rnekleri ile doludur. Mesel, gl kelimesinin, bilinen iek ismi dnda, altn para, snm fitilin ucundaki siyahlk, mehtap nn aa yapraklar stne dklmesi sonucu yerde oluan hareketli glgeler (gl-i mhtb), alevden srayan kvlcm ve bir eit havay fiek anlamlarna da geldii; kurbann, Allah iin boaz kesilen hayvan dnda, klcn ve hanerin kn, okun sada demek olduu; hicrnn, ayrlk, i acs dnda pahal kumalarn zerindeki yrtk, defo anlamlarnn bulunduu; gevherde inci, mcevher anlam dnda, erlik suyu, klcn keskinlii, su verilmi eliin zerinde oluan meneviler maden oca ve suyun kayna, altn, gm ve mcevherlerle ilenmi ok kymetli bir kadn rts (gevher-tb veya gher-tb) manalarnn da bulunduu, bizim tespit ettiimiz rneklerden sadece birkadr.

Kelimelerin tespit edilen bu yeni anlamlar, bunlarn metinler iinde dier kelimelerle tebih (benzetme), istiare, sebep-sonu, leffneir ve telmih erevesinde kurduu oklu anlam ilikilerinin de sisteminin zlmesini salamakta ve bylelikle gzlerimizin nne baka hibir yerde bulamayacamz yepyeni bilgilerin kaplarn amaktadr. Edebiyat hayatn aynas olduu iin, gemi yaantya ait, bugn artk tarih olmu, yaanmayan nice eylerin, gnmzde terk edilmi ok sayda rf, det, gelenek, giyim, kuam, yeme-ime, oyun-elence, ibadet, ak, evlenme, hukuk, ticaret, zanaat, sava v.s. gibi uygulamalara ait davran ekillerinin ve sosyal antropolojinin konusunu oluturan l kltr unsurlarnn en gereki bilgisine de biz yine edeb metinlerin satrlar arasnda rastlarz. Yani edebiyat (zellikle klsik edebiyat) edeb eserin retildii dneme ait bireysel ve sosyal hayat manzarasnn gereini tespitte de bizim iin en vazgeilmez kaynak durumundadr. Bu hliyle de edeb metinleri anlamak, zihnin bilinmeyen ve grnmeyen bir leme yolculuundan baka bir ey deildir. Yani, yine aynann iine girmek, tesine gemek ve aynann iinde yaayan cinlerle anlaml bir iliki kurmak... Burada, klsik Trk edebiyat metinlerinin i strktrnde dikkati eken bir kuraldan sz etmek gerekmektedir. Divan iiri metinlerine dikkatli bir gzle bakanlar, yani bu metinlerin ruhuna nfuz etmeyi nemseyenler, bu iirlerin, hayatn realite boyutu

Zamann Gzleri

ile mecaz ynn bir arada ve paralel bir ekilde ihtiva ettiinin derhal farkna varrlar. Bu ylesine deimez ve vazgeilmez bir yapsal gerektir ki; mecaz ve hakikat katmanlarn paralel bir ekilde iermeyen bir tek beyite bile rastlanlamaz denilse, asla mbalaa edilmi olunmaz. Edebiyatn temelinde mecazn bulunduunun tam anlam ile idrakinde olan ve bunu iirin temel sylemlerinden birisi hlinde kullanan divan airleri mecaz yaparken mutlaka hayatn realitesinden de yararlanmakta; bir benzetme yapmak gerekirse, mecazn tasn aarken, ayaklarndan birini hayatn gereine, yani hakikat zeminine basarak dier ayaklar ile de airane dnn st katmanlarna sramaktadrlar. Metaforumuz yol ve yolculuk olduuna gre, edebiyat vcuda getirme ve onu anlama vakas ile ilgili olarak bir baka yol ve yolculuk benzetmesi daha yapalm:

dnebakan

re hamaset veya din-tasavvuf duygularla, yahut da kar ideolojik ve siyas n yarglarla kuatlm bir zihinle yaklap, toptanc kabul ve ret davranlar sergilemek, onu anlamamann, hi anlayamamann ta kendisidir.

Klsik edebiyat metinlerinde mecaz ve hakikat unsurlar tren raylarna benzer bir ekilde paralel bir dzlemde yol alrlar. Yani klsik iirin sanat ve edebiyat katar birbirine paralel hakikat ve mecaz raylar zerinde seyreder. Tren raylarnn birbiri ile irtibatn, birbiri ile ayrlmadan, paralel bir ekilde ilerlemesini salamak zere raylar arasnda traversler bulunur. te bunun gibi, klsik iirin mecaz ve hakikat katmanlar arasndaki ilikiyi de iltisaklar, tedahller, kelimeler arasnda gerekletirilen anlam ve nans alan kesimeleri, telmihler, leffneirler, semantik alan balantlar salar. Ayn msrada yer alan kelimeler arasnda yatay dzlemde; karlkl msralarda bulunan szckler ile de dikey ve apraz dzlemde kurulan anlam balantlar zihnin mecazdan hakikate, hakikatten mecaza gidi geliini mmkn klar. Edeb eseri vcuda getirirken izlenen bu kural, onu anlama iinde de vazgeilmezdir. Yani nasl edeb eser, hakikat ve mecaz raylar zerinde gerekleen bir tren yolculuu ise; edeb eseri anlama ii de yine ayn raylar zerinde, bu sefer tersine cereyan eden bir yolculuktur. Yani yine aynann iine, cinler lemine, hakikat ve mecaz raylarn kullanarak yaplan esrarl ve egzotik bir tren yolculuu... te bu yolculuktur ki, bir erh almasnda edebiyattaki baarnn izlenmesi yannda, bizi dnemin ou artk mehulmz olan, sosyal hayatne, tarihi, sosyal psikolojisine, kltrne, medeniyet perspektifine, sosyal antropolojisine, siyas ve hatt ekonomik profiline ait malumata gtrr ve tarihin kaytlarnda bulunmayan ok orijinal bilgilere ulatrr. Aslnda klsik edebiyat metinlerini anlama olay da ite burada balar. Yoksa, klsik ii-

Edebiyat vakasn bu gereki bak as ile deerlendirmek ve klsik edebiyat metinlerine bylesine cidd, sabrl ve ilm bir tavrla yaklamak, bahsi geen tarih, sosyal hayat, kltr ve medeniyet bilgilerine ulama, gemi hayat doru koordinatlar zerinde deerlendirme ve edebiyata aksetmi mill realiteyi gerek izgileri ile tespit iinde bizi artc sonulara ulatracaktr. nk, gemi hayatn doru kaytlar, resm tarih yazclnn ounlukla maniplatif etkiler altnda ekillenmi olduka sanal zemininde deil; edebiyatn mecaz perdesi arkasnda ustaca gizlenmi realite boyutunda bulunmaktadr. Eski edebiyat metinlerinin dil malzemesi altnda gizlenmi ve bugn bizim iin birer keif nitelii tayan, asrlar ncesine ait orijinal sosyal hayat bilgileri ile ilgili olarak yine kendi metin erhi almalarmzda ulatmz u tespitleri rnek verebiliriz: 1. Osmanllarda eskiden harplerde dman ordusundan ele geirilen sancaklar siyah bir beze sarlm veya siyaha boyanm ve direi ortasndan krlarak ba aa evrilmi vaziyette padiahn ayann altna atlrd;15 2. Osmanl ordusunda sava srasnda ar ve yuvarlak kalkanlar (arh siper) yannda, daha hafif oval ve uzun kalkanlar da kullanlmaktayd. Bu kalkanlara, Romadan alnd iin, Roma kalkan (Rum siper) deniliyordu; 16 3. eyhlislmlar, mavi izme giyerlerdi. Bu, onlarn gk yznden daha stn bir mertebede bulunduklarn sembolize eden bir terifat kural idi;17 4. Osmanl dneminde, meyhanelerin kaplarna ember aslrd;18 5. Osmanl gndelik hayatnda Hristiyanlar balarna mavi, Yahudiler de sar tlbent balarlard;19 6. Osmanl devrinde, halka zulm eden kiiler balarna kzgn leen konularak cezalandrlrlard;20 7. ehir iki ahit ile alnrd.21
15 Bkz. Muhammet Nur Doan, Fuzul Leyl ve Mecnun, s.568. 16 Bkz. Muhammet Nur Doan, Bak, s. 39. 17 Bkz. Muhammet Nur Doan, Eski iirin Bahesinde, s.50. 18 Bkz. Muhammet Nur Doan, Eski iirin Bahesinde, s. 52. 19 Bkz. Enver Divan, g.39/5; Tacizade Cafer elebi Divan, k. 28/11. 20 Bkz. Tacizade Cafer elebi Divan, k. 11/37. 21 Bkz. Necati Divan, g. 453/5; Emr Divan, kta.195/1; Nevizade Atay Divan, g. 75/1.

Zamann Gzleri

iiri anlama (erh) yolculuundaki nc amacn Eserin sahibi olan air ve yazarn bu eseri vcuda getirirken ruhunun derinliklerinde ve beyninin kvrmlar arasnda kopan sanat frtnasnn gereine ulama; airlere ait sanat, sanatkr ve iir alglamasn tanma olmas gerektiini vurgulam ve bunu da grnmeyen varlklar lemine bir yolculuk olduunu sylemitik.

dnebakan

bizi estetik sistemimizin, sanat felsefemizin ve hatt hayata ve kinata bakmzn, eski iirin poetik deinili satrlar arasna ustaca gizlenmi bulunan ontolojik ve epistemolojik temellerinin ip ularna ulatracaktr.

Evet, metinlerden geri dnerek iirin plnland, sze dzenin ve ruhun verildii, lafz unsurunun anlam ile buluturulduu kalbin sarayna ve beynin labirentleri arasna seyahat... Cinlerin gerek anlamda cirit att, uurun ve kalbin sihirli aynasnn iine yolculuk... Byk air eyh Galibin, edebiyat ve kltr tarihimizin en muhteem hazinelerinden biri olan divannda yle bir beyti vardr: Gireli halvet-i manya lafzdan Glib Bu zuhrat kamu ayn- butn old bana 22

Divanlar arasnda yaptmz rastgele bir gezinti sonucu setiimiz aadaki beyitler, klsik edebiyatmzn sanat, edebiyat ve iirin tanm bakmndan ne lde zengin bir birikime ve estetik adan ne derecede gelimi bir sisteme sahip olduunu gstermektedir: Bikr-i mandr serser sret-i Meryemleri yle bir bthanenn imdi gnl nksdur23 (iir yle bir puthanedir ki), orijinal manalar ve el dememi mazmunlar, o puthaneyi batan baa ssleyen Meryem tasvirleri; benim gnlm ise, o puthanenin (en st kesinde bulunan ve srekli alan) andr. Mrgn- hayltla Glib bu nedn Her beyti per-hne-i man m degildr24 Ey Galip! inde uuan hayal kular ile bu manzumenin her bir beyti man perilerinin yaad eve benzemiyor mu? Harb-i dilm fehm eyleyp seylb- ekmden Nie man-i bgne harm-i rza yol bulmu 25

Ey Galib! Lafz (sz) kapsndan manann halvet odasna girdiimden beri, bu zuhurat benim btn gzmn sonuna kadar almasna sebep oldu. Evet, eyh Galibin lafz (sz) kapsndan mana gzelinin halvet odasna girii ve orada nice gizli srlara aina olduu gibi, biz de ayn kapdan giriyor ve anlam sarayna, iir ve sanatn aynal odasna konuk oluyor ve bilinmeyen lemleri temaa ediyoruz.

Bu yolculuun ilk dura airin i dnyasnn gizli haremi, gnl Yakubunun iine kapand hznler kulbesi, ruh Mecnununun ah u feryadn gklere ykselttii yalnzlk ldr. Byle bir yolculuk hereyden nce klsik edebiyatmzn iir ve air alglamasn gn yzne kartacaktr. Bu belki imdiye kadar klsik edebiyatmz ile ilgili olarak en fazla ihmale uram bir konudur. Bu gne kadar yaplan almalarda, eski metinler ile ilgili gerekletirilen tahlil ve erh abalarnda genellikle sathta dolalm, mesal divan iirinin satrlar arasnda inanlmayacak zenginlikte bir poetik dikkatin, hatt bir sanat ontolojisi dokusunun bulunduunun pek farkna varlamamtr. Bu bizi klsik edebiyatmz iirin iinde iiri ve iir ile ilgili kavramlar kullanan, hatt mthi bir kudretle iirin iirini yazan bir gelenein varl gereine gtrr. Bu da klsik edebiyatmzn, iirde asl yaratc unsur olan air benine, air kiiliinin sz ve anlam ile ilikisinin felsef mahiyetine bakn gzler nne serer. Byle nitelikli bir derin tefekkrdr ki,
22 eyh Galib Divan, g. 7/7.

(Ey Galib); nice bigne (allmadk) manalar, sel gibi akan gz yalarma bakp gnlmn harap ve ykk olduunu anlayarak, gizli srlar haremine gitmeye yol bulmular. Btn bu izahlardan sonra szlerimizi yle tamamlamak istiyoruz: Bugn ayakta kalabilmek ve kendini ispat edebilmek iin derin ve aydn bir tefekkr hamlesine her zamankinden daha fazla ihtiyac olan aydnlarmzn, bize ok byk bir kltrel hazineyi cmerte miras brakan ecdadmz ile empati kurmas, bunun gereklemesi iin de klsik edebiyatn, iinde sz ve anlamn el dememi gzellerinin dolat iir bahesine urayan yola revan olmas gerekmektedir. Bu yola girip uhud hali vadisinde yol alanlar, burada bizden nce yaam atalarmzn sanat, edebiyat, sz ve iir sahasnda gerekletirdikleri byk meden baarnn tanklar olacaklar ve orada insanln yz ak olan byk ruhlarla tanacaklardr.
23 eyh Galib Divan, g. 7/7. 24 eyh Galib Divan, g. 47/6. 25 eyh Galib Divan, g. 137/3.

10

dnebakan

Hayatmn Matematii
Hayatmn seksen birinci sonbahar Kim bilir belki de en son bahar, seksen ikincisi olmayacak. Ey mevsim-i hazan ho geldin lkeme ve gnlme. Teban seni sayg ile selamlyor, nnde yerlere kadar eiliyor. Gnlmde yerin hazr, buyur otur ba keye. Sararm anlar yerlerde, gemiin rzgr iimde serin serin esmekte. Kavak yelleri imdi baka balarn stnde. yorum eski dostum sonbahar, anlarm usulca stme rtyorum. ocukluum, genliim, okul yllarm, niversitede hocalm, ailem, ablam, aabeyim, rencilerim, aklarm, hayat arkadam

Sz Yolculuu

deyken bile zlenen ehir. Kendine k ettii her uygarlktan bir iz tayan, onlardan aldklaryla sslenip tarihin gizemli sahnesinde arz- endam eden esiz peri. Bozulmaz bir by seninki.

Rabia zer

Yoruldum. Yalanm bacaklarm dinlenmek istiyor. Yllardr beni ikyet etmeden tayan vefakr dostlarm dinlendirmem gerek. Ben arada unutsam da, artk o yirmi yedi yandaki durmak nedir bilmeyen delikanlya ait deiller.

Hem ok uzun mr, hem de ne kadar ksa. Ne zaman yetiyor insana ne de sahip olduklar. Daha fazla zaman, daha fazla baar, daha fazla para, daha fazla ak. Yzde on kdvsi yok mu hayatn; eklesem, onu da yaasam. Her eyden biraz daha istiyorum, gzm hala doymad. Gzmz toprak doyuracak en sonunda. Sahip olmay istemediimiz tek ey, manzaras gzel de olsa bir mezar galiba. Yarn lecekmi gibi yaamay bir trl baaramasak da hi lmeyecekmi gibi hayata tutunmay ne de gzel baaryoruz. Hem de provasz, msveddesiz, tekrarsz. Karekkn alsam seksen birin, hayata oradan yeniden balasam. Yeniden dokuz yanda, yolun en banda bir kzanck olsam. Kt stnde ne kolay bu dediin Mahmut Efendi; ama sahifeyi hayatta olmuyor, olamyor. Hayatn bir salisesi bile geri alnamyor. Sen bir arpa boyu yol kat ettiini sanrken, bir de bakyorsun ki yrdn yol nihayete eriyor. Say dorusu deil ki bu, hayat yolu. Yn yaptn ileme gre deimiyor.

Yoruldum. Yalanm bacaklarm dinlenmek istiyor. Yllardr beni ikyet etmeden tayan vefakr dostlarm dinlendirmem gerek. Ben arada unutsam da, artk o yirmi yedi yandaki durmak nedir bilmeyen delikanlya ait deiller. Nasl da abuk gemi mr. Ebcet hesabyla toplamadka sonu deimiyor. tane yirmi yedi, her halkarda seksen bir ediyor. Son durak pek de uzak olmasa gerek. Farkl hzlarla yol alsa da, her insan bir gn son duraa ulayor. Hz kuvvet dengesi, sz konusu insan mr olunca pek ie yaramyor. Bu son fasl belki; ama nasl geersen ge diyemiyorum ben mrme. Hzzam deil de nihavent olsun istiyorum alacak son ark. Haddimi ayorum belki; ama orkestra efi son bir Trk sanat musikisi eseri daha aldrsn istiyorum. Bu son faslda keman ve kanun sesi duymak istiyorum saygdeer efim. nce, derin ve manal. Kanun sesi ocukluumu hatrlatyor bana. Keman sesi de ilk genlik yllarm. Babam kanun alard. Saatlerin tik taklar kadar kanunun buulu sesi de onu hatrlatr bana. Odasndan ykselen nameler, bana yaama sevinci verirdi. Hi bitmesin isterdim, kanun hi susmadan hayatmza ahenk katmaya devam etsin. Scak bir yaz akam, aniden susacan bilemezdim. Tercihleri ekillendiriyor insanlarn karakte-

ok severim ben bu park. Anneciimle babacmn kabirlerini her ziyaret ediimde burada soluklanrm. yen ruhumu stamasam da itiim ayla hi olmazsa iimi strm. Btn ehr-i stanbul ayaklarmn altnda. Bir tepeden bakyorum ben de sana. Yahya Kemalin grdklerini gremiyorum belki, Orhan Velinin duyduklarn duyamyorum. Onlarn resmettii stanbulda kendi stanbulumu aryorum. ehir ayn, ak ayn, by ayn; ama ortaya kan fotoraf yine de farkl. ocukluumun getii Eyp, renciyken sokaklarn arnladm Beyazt, babamn saati dkknnn bulunduu Eminn, ilk evimi aldm Beikta. Her semtini sevmek bir mre bedel. Olamayacan bilsem de, seni hak ettiince sevebilmek iin yeni yeni mrler istiyorum. Otuz dokuz kere seksen bir eittir bin yz elli dokuz yl. Ben seni hak ettiince sevemedim. bin yetmi sekiz sene daha istiyorum. in-

11

rini ve kaderini ya da karakterine ve kaderine gre oluyor tercihleri. Saatler kadar dzenli, ve kararlyd babam, bir kanun bestesi kadar da uyumlu ve sakin. Ald kararlar, belirledii seeneklerle hepimizin hayatn kolaylatrr ve dzenlerdi. Bizi ok severdi; ama bunu pek gstermezdi. Bamz uyurken okamay tercih ederdi. Onun varl hem otoriteyi hem de gveni temsil ederdi. Akam saat alt oldu mu, evde hayat aniden deiirdi. Ablam okuduu kitab elinden brakr, radyonun sesini ksar, anneme yardm etmek iin mutfaa giderdi. Ben ve benden iki ya byk olan erkek kardeim tahta arabalarmz bir kenara brakr, retmenlerimizin verdii ev devlerini yapmaya balardk. Annem, akam yemeini hazrlamaya balamadan nce salarn toplar, elbisesini deitirir, dudaklarna hafif bir ruj srerdi. Annemle babamn saygya harmanlanm ak benim ocuk gzlerimde ok kutsald. Gerekti gerek olmasna; ama masals bir yan da vard. Annem, babama adyla hitap etmezdi hi; Bahattin Bey derdi. Babam da ona Zahide Hanm. Bu bey ve hanml tamlamalar deiik zamanlarda, deiik duygular hissettirecek tonlamalarla sylenir, farkl tnlarla dklrd dudaklarndan. Annem, babamn deimez kurallarn esnetmeye kalktnda Zahide Hanm ok daha sert ve abuk kard babacmn azndan. Annemin krlan gnln tamir etmesi gerektiindeyse yumuack seslenir, bir de cm eklerdi Zahide Hanmn sonuna. Anneciim babamdan olmayacak bir ey isteyeceinde ya da bizi savunmas gereken zamanlarda zor duyulan bir sesle meltem yumuaklnda seslenirdi beyine. Syleyemedii hayal krklklarn da hep sesine ykler, babamn o sylemeden anlamasn beklerdi. Onlar konumadan bile anlaabilecek kadar iyi tanrlard birbirlerini. mrmce bir benzerine rastlayamadm bambaka bir ak. Krmadan, yormadan, zorlamadan srdrlen bir hayat arkadal. Omuz omuza, yan yana, el ele, gz gze yrnen bir yol. Bir ocua verilebilecek en byk ve deerli armaan bu olsa gerek. k ve mutlu ebeveynler, huzurlu bir aile ortam. tiimiz scack tarhana orbasna lezzetini veren de buydu, gece uykularmz tatl ve gvenli klan da. Bizlere verdiiniz huzur kabrinizi aydnlatsn. Huzur iinde uyuyun son istirahatghnzda. Ben sizi kalbimde yaatyorum hl. Ara ara annemin gliserin ve limon kokan yumuack elleri, uzanp okar bembeyaz olmu salarm. Tm skntlar uar gider o zaman. Babam bastonunu tkrdatarak oturuverir yeil koltuuna. Gm kutusundan kard ttn yavaa sarar, hzzam bir arky mrldanarak. Gzlerimde anlam dolu iki damla; iim ykanr, huzurla dolar. Su verem mi amca?

dnebakan

kazanyor.

Nerelisin sen?

En ok duyduu sorulardan biri olsa gerek. Bizlerin de aina olmadmz bedenlere en sk sorduumuz sorulardan biri, nedense. Ne yaptn, ne istediini, ne dndn deil, nereli olduunu nemsiyoruz insanlarn. Karsl olana farkl Amasyal olana farkl m davranacaz? stanbullu deilse arkamz dnp uzaklaacak myz? Babamzn memleketi Edirnedense iyi adam olduuna hkmedip her kusurunu affedecek miyiz? Yaamn her alannda bir etiketleme merak. Doduu yerin havasna, suyuna, toprana benziyor geri insan. Karadenizde byyen Karadeniz gibi hrn, sabrsz, deiken oluyor. Douda yetien kara iklimine maruz kalan toprak gibi dayankl, durgun, kat, yrei atall. Egede yaayan daha bir lml, yumuack, narin, cvltl; ayn gnei gibi Egenin. Ne Karadenizden bir Trakyal kyor, ne de Akdenizden bir Gney Doulu. Eksiler artlar gtryor, ortada yaln ve kat gerek kalyor. Elmalarla armutlar aslnda toplanabiliyor. ki farkl kltrn ortak paydasn bulmak gerekiyor. Diyarbakrlyam amca. Ne doduu yeri seebiliyor insan, ne de ailesini. Kaderin ark ne tarafa dner, nerede ne ekilde durur bilinmez. Doann adaleti kanunlarnkinden ok farkl. Kaderin verdikleriyle hayatn kuruyor insan. Herkesin sermayesi kendince. Kimi mirasyedi, aileden zengin, har vurup harman savuruyor devaml; kimi babadan kalma kuruu Karunun hazinesine eviriyor. Kimi sfrdan balyor hayata, diiyle trnayla kazmakta sabrla; kimi sfrdan balad hayat eksi bakiyede yaamakta, kaderden davac. Arabesk yaanyor bazen hayatlar, bazen olabildiince alafranga. Orta yolu bulamadk bir trl biz. Tarihimiz boyunca ya ranllar gibi iir yazmaya altk, dilimizi kmsedik; ya da Franszlar gibi piyano almak istedik, Mozartn yannda durup Itriden yzmz evirdik. Yirminci yzylda kaybettiimiz ak sevgililer gnnde aramamz da hep bundan deil mi cancazm. Elimizde var olanlar harcadk hoyrata, tkettik; eyiz sandmzda tek bir ine oyal mendil brakmadk. Sonra da komumuzda grdmz adr bezini ba tac ettik. Hi grdn m sen Diyarbakr? Yok, ben burada dodum. Okula gidiyor musun, diye sorsam sana, cevabn belli. stanbulda Diyarbakr yaayan kk ocuk. stanbullu olamam, Diyarbakrl kalamam kk insan. Kimileri elli yanda bile ocuk, dnya yansa umurunda deil; kimileri de on ikisinde ihtiyar olmu, dnyann yk onun omuzlarnda. Scack evinin mutfandan su almaya enirken akranlar, o su satarak evinin mutfana scak ekmek gtrme derdinde. Sormuyorum cevaplarn bildiim klasik sorular. Ben sorunca ortaya dklmeyecek byk sorunlar, kk ocuk cevaplaynca zlmeyecek bilinmeyeni bol yaam denklemleri. Hayat matematik deil ne yazk ki. Hayatn matematii okullarda renilmiyor. Matematikte nme konan her problemi zerim ben, eitimini aldm; ama yle problemler kuruyor ki felek, bildiim hibir teorem fayda etmiyor. Kara tahtann banda elimde tebeir, aresiz kaldm. retmen gzlklerinin stnden bana bakyor, elinde not defteri. klid, Pisagor neredesiniz; ya sen Farab? Kafa kafaya versek diyorum, iki kere ikiyi be ettiremez miyiz? lkokulda, saylarla ilk tantmda kafam karmt. Bizim sokak bykt; ama sonu vard. Geceler ok uzundu;

Sz Yolcusu

Kara gzl, esmer tenli, elleri kendinden ok daha yorgun ve yal bir ocuk karmdaki. ocukluunu yaayamadn dndrse de merhamet etmeyi seven byklere, onu sorumluluklarla ve sorunlarla erken tantran hayata inat ocuk o hl. Annesi, babas yaad srece de ocuk olarak kalacak. Ver bakalm.

Farkl bir oyun oynuyor o imdi, oyuncaksz ve akasz. Bu da onun hayatnn gerei. Hayatlar ve gerekler trl trl. Her evde, her bedende baka baka yaanyor. Herkes kendi hayatn en gerek zannediyor. zlse de bakalarnn yaadklarna, ok da ciddiye almyor aslnda. Dinliyor, yzne hznl bir ifade yerletiriyor, hak veriyor; ama kendi gereklerinin yannda hep film senaryosu gibi kalyor. Sradan, nemsiz, bedensiz. Sorunlar ancak, kendilerine bizim hayatmzda yer bulduklarnda nem

12

Sz Yolcusu

ama muhakkak gn aarrd. Babam ok uzun boyluydu; ama kapdan sard. Grdm, bildiim her ey bir yerde nihayetleniyor, bir yerlere syordu; ama saylarn sonu yoktu! Aklm o yalarda almasa da hayran olmutum ben rakamlara. Devaml toplar, arpardm; aklmn yetmedii sonularda babamdan yardm alrdm. En sevdiim ev devi rakamlarn arasndaki ilikiyi dzenlemekti. O kadar disiplinliydi ki onlar, asla hata yapmana izin vermiyorlar, kural d bir adm da kabul etmiyorlard. En kk yanl, sonuca ulaman engelliyor, seni yar yolda brakveriyordu. Rakamlarn ruhu vard benim iin, hatta bedenleri. Bir, asildi; benzersizlii, tek olmay simgelerdi. Tm asalet merakllar gibi de yalnz ve etkisizdi. ki, dostluun gstergesiydi; arttrr, az ok ederdi. Yedi benim iin zeldi. Doduum gn, annemlerin evlilik yldnm. Aralarnda en muzip olan sfrd. Kendisini nemsemeyenleri glmseyerek arpar, tek hareketiyle yok ederdi. Hep sevdim rakamlar, sorgusuz ve sonsuz gvendim. Hi yanlmadklar ve yanltmadklar iin sayg duydum. Hayatn iinde, ayn zamanda da tamamen dnda olduklar iin ardm zaman zaman. Hayat aklayamyor rakamlar. Doal saylar, tam saylar, rasyonel saylar. Topladm, kaybolmadlar; kardm, azalmadlar; arptm, krlmadlar; bldm, ayrlmadlar. Beni hi yanltmadlar.

dnebakan

Efendim Nerminciim.

Nur- aynm, sebeb-i hayatm, cananm. Gnlm ve mrm ssleyen kadn. Geliyorum, yarm saate kalmaz evde olurum. Bir istein var m? Bir ekmek istiyor canmn ii. Ben sana mrm vermiim, bir ekmein laf m olur? Merak etme, hava souk deil. Yazdan kalma bir gn derler ya, bugn de yle. Kabir ziyaretlerinin beni hznlendirdiini bilir Nerminciim. Havadan ziyade duygularn rzgr endielendirir onu. Beraber bile olsak kabristanda, beni llerimle ba baa brakr. Parktan karken, uzaktan da olsa son bir kez baktm anneciimle bey babacmn mezarlarna. Onlar hayattayken de byle seslenirdim onlara. Babama siz derdik hepimiz. Yannda oturuumuza, konumamza fazlasyla dikkat ederdik. Benim kzlarmla aramda bu kadar byk bir mesafe olmad hi. Ben, beni ok sevdiklerin duymak, balarn gsmde hissetmek istedim. Babamla yaamamz imknsz olan yaknl kzlarmla yaadm doya doya. ok isterdim babama, seni seviyorum, demek; diyemedim. Syleyemediim, duyamadm eyler iin krldm m o heybetli ve marur adama? Hayr, asla. Syleyemediklerimi o zaten biliyordu; duyamadklarm da bana hareketleriyle, baklarndaki sevgiyle hissettiriyordu. Beni destekleyen, baarlarmla gurur duyan babama krgnlk deil minnet duyabilirim ancak. Ruhlarmzn buluaca sonsuz lemde onu ve annemi grdmde, her ey farkl olacak. lmn souk yzn biraz olsun stan da bu olsa gerek. Hayat boyunca rasyonel deerlerle uram Profesr Mahmut Bey, hesaplayamad sonsuz hayata da daima inand nk. Saylarn sonsuzluu gibi, ruhun lmszl de byledi onu. Baka trlsne inanmak ona, insan denilen eref-i mahlkata saygszlk gibi geldi. Annesinin rettiklerini, babasnn anlattklarn, okulda ve kitaplarn sayfalarnda kefettikleriyle harmanlayp kendi gereini yaratt. Ne asln inkr etti, ne de bilimi reddetti. Ecdadnn bir trl sentezleyemedii batyla douyu, maddeyle ruhu kendi hayatnda birletirdi. Hava nasl da soudu. nsan sadece bahar havas deli etmiyor demek ki. Ta iliklerimde hissediyorum hayat. Seksen bir kat daha youn hem de. En kk torunum Zeynep Pyofesy dedem diye seviyor beni, ne anlama geldiini bilmeden. Benim iinse onun dedesi olmak, profesr olmaktan ok daha deerli. Hayatmn tanjantn da kotanjantn da sevdiklerim belirliyor. En asal duygu sevgi galiba. Kendinden baka bir duyguya blnemiyor. Hayatmn seksen birinci sonbahar. Daha ncekiler gibi sar, esintili, hr hr. Daha ncekilerden daha sakin, kendinden emin, huzur dolu. Sararm anlar gnlmde, gemiin rzgr iimde lk lk esmekte. myorum eski dostum sonbahar, anlarm usulca stme rtyorum. ocukluum, genliim, okul yllarm, niversitede hocalm, ailem, ablam, aabeyim, rencilerim, aklarm, hayat arkadam, ocuklarm, torunlarm... Ne kadar da dolu dolu yaamm.

Hava yava yava kararmada. Gnler uzun deil artk. Yaz gnleri ikindi ayn yudumladmz saatlerde, gn akam oluyor hazan mevsimi gelince. Neden hazan demiler sana ey mevsim-i solgun, nedir senden alp da veremedikleri? Bir alacak - verecek hesab var aranzda, asrlardr zlemeyen. Ortak katlarnzn en byn hesaplasam, sizi ortak bir noktada bulutursam, ie yarar m dersin? Bir gnah keisi gibi, yaam boyu yaplan hatalar srtlanm, orta yerde duruyorsun. Ben seviyorum seni, biliyor musun? mrm boyunca byk bir muhabbet besledim sana kar. Hakszla uradn iin belki, belki de benim ahs tarihimde hi acyla elemediin iin. Senin evrensel kmende ak vard, aile vard, baar vard. Aclarn iine alan kme benim iin yazd. Yazla senin kesiim kmenizde ise bir tek baba olmak yer ald. Byk kzm sonbaharda aldm kollarma, kk kzmsa bir yaz akamnda katld aramza. Tm duygularn birleim kmesi de hayatmz galiba; acsyla, tatlsyla, eksisiyle, artsyla.

Akamn youn karanlnda, stanbulun iki yakasnda arka arkaya yanan her k, birbirine benzeyen, bir o kadar da birbirinden farkl yaamlarn iaretini verir, bir gemici feneri gibi. Beyaz, sar, parlak, snk, ltl. Hayat hem ayn hem de ok farkl yaayan binlerce ev. Hayatmda yolunda gitmeyen bir eyler olduunda bu k k evler gelir aklma. Uzaktan ldayan, iinde gizledii karanlklar belli olmayan milyonlarca mabet. Kimi benden mutlu, kimi aresiz, kimi gelecekten umutlu, kimi beklentisiz. Tanmadmz, tanmay istemediimiz, bilmediimiz, gremediimiz insan hikyeleri. Gazetelerin nc sayfalarnda grdmz gz bantl, ismi ba harflerinden ibaret insanlar kmesi. Her akam yaktran yaama istei hepsinin ortak gc. Her sabah dnya yeniden kurulur. Her sabah taze bir balangtr cmlesi geliyor aklma. Babamn okuduu gazetenin en banda yazard. Karanla tahamml yok insanolunun. Bir k peinde devaml. Hayat aydnlatacak ve anlamlandracak kck bir k. Bazen bir dostun scak eli, bazen sevgilinin yumuak sesi. Telefonum alyor, torunum yine melodisini deitirmi.

13

dnebakan

ahnmeden Rapunzele Uzanan Bin Yllk Sa

Rapunzel dendii zaman gzmzn nne, upuzun salarn kuleden aaya sarktm bir gen bir kz imgesi gelir. Ben de bu yazmda o salarn peine dtm ve o salarn Rapunzelden ok daha yal olduunu grdm. nce masal hatrlayalm: birlerini tekrar bulurlar. Bu arada Rapunzel bir kz, bir erkek, ikiz ocuk sahibidir4. Kavuma annda Rapunzelin gzya, prensin gzlerine ifa olur ve prens eskisi gibi grmeye balar. Sonra kralla dner, mutlu yaarlar.

alar Simsoy

Ay ekirdei

Cadlarn, ejderhalarn ve dier bir takm er unsurlarn -zellikle bakirekzlara dknl ve neden onlar tutsak ettikleri, ayr bir tartma, inceleme konusudur. Bizi burada ilgilendiren, Rapunzelin salarnn nereden geldii.

Bata, uzun sre ocuk hasreti ektikten sonra muratlarna ermek zere olan kar-kocaya rastlarz. Rapunzele hamile olan kadn, bir gn evinin penceresinden, komu bahedeki marullara1 aerer. Bir cad2 tarafndan yetitirilmi olan marullar cezbedicidir. Koca aresiz, gizlice baheye girer ve birka marul toplayp karsna getirir. Tadn alnca marullara kar istei daha da artan kadn, talebini yineler. Adamcaz ayn giriimde bulunurken bu kez cad tarafndan yakalanr. Cad, adamn cann balamak ve istedii kadar marul almasna izin vermek karlnda bir anlama nerir: Doacak ocuk, kz veya erkek, kendisine verilecektir. Can derdine den adam, teklifi kabul etmek zorunda kalr. Rapunzel doar, gzeller gzeli bir ocuk olur. Cad, Rapunzeli on iki yana geldiinde ormann ortasnda, kaps ve merdiveni olmayan bir kuleye hapseder. Kulenin d dnyayla balants kck bir penceredir. Cad ieriye girmek istediinde seslenir: Rapunzel, Rapunzel! Salarn sarkt bana.3 Rapunzel muhteem gzellikte salarn uzatr, bylelikle cad kuleye trmanabilir. Birka yl sonra oradan gemekte olan bir prens tarafndan fark edilir Rapunzel. Prens, cadnn kulland yol ve yntemle yukarya kar. Genler birbirini sever ve kamaya karar verirler. Cad durumu fark edince, o gzelim salar kknden keser ve Rapunzeli le4 gtrr, sonra da prense tuzak kurar. Prens, kuleye trmandnda karsnda cady grnce korkup kuleden aa atlar. lmez ama zerine dt dikenler yznden kr olur. aresizlik iinde dolarken yolu, Rapunzelin yaamakta olduu le der. Bu ekilde bir-

Cadlarn, ejderhalarn ve dier bir takm er unsurlarn -zellikle bakirekzlara dknl ve neden onlar tutsak ettikleri, ayr bir tartma, inceleme konusudur. Bizi burada ilgilendiren, Rapunzelin salarnn nereden geldii. Grim Kardeler Almanyann Hanau ehrinde dodular (Jacob Ludwig Karl Grimm, 1785-1863; Wilhelm Karl Grimm 17861859). Alman dil ve edebiyat zerine nemli almalarda bulundular. zellikle Jacob Grimm, yaptlaryla bugn bile kendisinden yararlanlan retken bir dilbilimci, aratrmacdr. Rapunzel masalnn da bulunduu Kinder und Hausmrchen (1812-Childrens and Household Tales, ocuk ve Ev Masallar), erken dnem almalardr5. Derledikleri masallar, gnmzden tam iki asr nce yaynlanm ve neredeyse

14

Ay ekirdei

Komutann bu szlerini iiten Rdbe hemen gece gibi kara salarn zd ve onlar yeryznde hi kimsenin grmedii, miskten yaplm bir kement haline getirdi. Salar gerdannn zerine tel tel ve bir ylan gibi kvrm kvrm dklmt. Rdbe salarndan yapt bu kemendi sarayn damndan aaya kadar sarktt.

Trkesinde marul diye geen bitkinin asl ad campanula rapunculustur6. Almancada ad, Rapunzel-Glockenblume. Esaretine sebep olan bitki, Rapunzele ayn zamanda adn da vermektedir. Ormanlar, allklar, ayrlklar, orak yerlerde yetiir. En kuzeyi hari Avrupa, Bat Suriye, Kuzey ve Kuzeybat Afrika, Orta ve Gney Rusya, Krm, ran yetitii yerlerdir. Trkiyeninse daha ok kuzeyinde rastlanmaktadr. Yaygn ismi Rampion Bellflowerdr ve masaln ngilizce edisyonlarnda karmza rampion olarak kar. Latince cins ismi campanula, ana benzemesinden dolaydr. zel ismi rapunculus ise, algam anlamna gelen rapa, kklk ifade eden ekle birleerek kk algam olarak karlk bulur. Cinsin dnya zerinde yz kadar tr ve ok sayda alt tr bulunmaktadr. Kk ve yapraklarndan salata yaplr.

dnebakan

versiyonunda olduu gibi ismini ba karaktere veriyor7. Ayn ekilde bahedeki bitkiye karlk doacak ocuk talep ediliyor. Petrosinella kuleye hapsediliyor. Yine kulenin tepesine ulamak iin tek ara, salar8.

btn dnya dillerine evrilmi, filmlere, dizilere, piyeslere, hatta bilgisayar oyunlarna konu olmutur. Masallar, ky ve kasabalar dolaarak, sohbetlere kulak misafiri olarak meydana getirdikleri sylense de ounun daha nceki yaptlardan devirildii aktr. ncelememize konu olan Rapunzelde ise bunu gsterebilecek durumdaym. imdi u gzel salar tutalm ve geriye doru gidelim. Bakalm, bu salar nereye kadar uzanyor.

Grimlerin Kinder und Hausmrchenin ilk edisyonundan yirmi yl nceye gidiyoruz. Yine Almanyadayz. Friedrich Schultz (1762-1798), Kleine Romane (Kk Masallar) 1790da yaymlyor. Tahminler,

Giambattista Basilein almasndan yaklak altm yl sonra yolumuz Fransaya dyor. Mademoiselle de La Force veya Charlotte-Rose de Caumont de La Force (16541724) ilgin yaam yksne sahip bir kadn. Onun kaleminde masaln ad Persinette oluyor (1697). ngilizce evirisinin ismi Little Parsley yani Kk Maydanoz. Basilein Petrosinellas ile pek az deiiklie sahip.

Grimm Kardelerden iki yzyl geride ve talyadayz. Giambattista Basile (1575 1632), talyan air ve masal derleyicisidir. Hazrlad eseri Lo Cunto De Li Cunti Overo Lo Trattenemiento De Peccerille (The Tale of Tales or Entertainment for Little Ones, Masallarn Masal veya ocuklar in Elence) lmnden iki yl sonra yaynlanyor. Napoli lehesiyle yazlm bu derleme ierisinde yer alan yklerden birinin ad Petrosinelladr. Burada cad deil insan yiyen dii dev vardr ve gz dikilen bitki maydanozdur. Bu bitki, Grim Kardelerin

15

Maria Tatar, Grim Kardeler zerine yapt almasnda10, Christine de Pizan (13631430) tarafndan yazlan Le Livre de la Cit des Dames (The Book of the City of Ladies) adl eserini kaynak gsteriyor. Pizann kaynann ise Azize Barbara Efsanesi olduunu sylyor.

dnebakan

Grimlerin esin kaynann bu eser olduu ynnde. imdi gnmzden bin yl geriye gidiyoruz. randayz. Firdevsi (.411/1020), yaklak 981 ylnda yazmaya balad ahnameyi ilaveler yaparak 1004 yl civarnda tamamlyor. simler deise de biliyoruz, ayn salar. Firdevsinin ahnamesine bakyoruz:

3005 Zl ona karlk verdi, dedi ki: Ey ay yzl gzel! Benden sana selam ve felekten de aferin olsun! Ben nice geceler gzlerimi Simk yldzna dikerek heyecan iinde, her ktlkten uzak olan Tanrya, senin yzn gizlice bana gstermesi iin yalvardm. imdi senin sesini iitmek, bu tatl ve nazl szlerini duymakla sevin iindeyim. Birlememiz iin bir are bul! Sen damda, ben sokakta Byle nasl olur? dedi.

3010 Komutann bu szlerini iiten Rdbe hemen gece gibi kara salarn zd ve onlar yeryznde hi kimsenin grmedii, miskten yaplm bir kement haline getirdi. Salar gerdannn zerine tel tel ve bir ylan gibi kvrm kvrm dklmt. Rdbe salarndan yapt bu kemendi sarayn damndan aaya kadar sarktt. Sonra ona damdan seslenerek: Ey pehlivan olu pehlivan! dedi. Haydi, kemerini bala, aslan gibi gsn ap padiahlara yaraan penelerini uzatarak u salarmn ucundan tut! Onlar senin emrine hazrdr. 9 Fakat Zl, Rudabenin bu teklifi uygun bulmuyor ve klesinin elinden bir kement alarak hedefine ulayor. Salarn sevgiliye ulamada ara olarak kullanlmas efsanesi, belki de ok daha eskilere dayanyordur. Biz izini buraya kadar srp, yakaladmz bin yllk sa sahibine iade ederek yolculuumuzu noktalyoruz.

Efsaneye gre Azize Barbara, Nikomedyada, bugnk zmitte yaayan varlkl, putperest bir babann, olaanst gzellikteki kzdr. Bu esiz gzellie talip olup evlenme talebinde bulunacaklarn kzn elinden alacaklarndan korkan adam, onu d dnyadan korumak iin bir kuleye kapatr. Azize Barbara zaman iinde Hristiyanlk inancn benimser. Kendi inanlarna aykr hareket ettii gerekesiyle babas tarafndan ldrlr. Hikyenin farkl bir anlatmnda kuleye kapatlmasnn sebebi gzellii deil, Hristiyanl kabul etmesidir.

Ay ekirdei

Notlar: 1 Marul, masaln aslndaki bitkiyi tam karlamyor. 2 Byc kadn. Alm: Zauberin, ng: Enchantress 3 Rapunzel, Rapunzel, La mir dein Haar herunter, Rapunzel, Rapunzel, Let down your hair to me. 4 Babalarnn kim olduu konusunda masalda herhangi bir ipucu bulunmamaktadr. 5 lk edisyon 1812, son edisyon 1857 tarihindedir. 6 Taksonomisi yle: Alem, plantae; alt-alem, tracheobionta; blm, magnoliophyta; snf, magnoliopsida; altsnf, asteridae; familya, campanulaceae; cins, campanula; tr, campanula rapunculus. - Turkish Plants Data Service 7 Petroselinum 8 Bu eser, Cindirella (Klkedisi) masalnn da muhtemel kaynadr. 9 Firdevsi, ahname, ev: Necati Lugal, Kabalc Yaynevi, stanbul, 2009, s.176 10 The Annotated Brothers Grimm (W. W. Norton & Company 2004)

Firdevsi (Eblkasm Mansur bin Hasan)

ranl air (Baj, Tus, 934 ? ay. y. 1020) Dneminde eski ran tarih ve destanlarna kar artmaya balayan ilgiden byk lde etkilendi. Eblmeyyet el-Belhi, Ebu Ali Muhammet bin Ahmet el-Belhi ve Tus valisi Ebu Mansur Muhammet bin Abdrrezzakn dzyaz; Dakikinin manzum ehnamelerinden sonra, o da nl yapt ehnameyi yazmaya balad (975). Daha ok Ebu Mansur Muhammet bin Abdrrezzakn yaptndan yararland. Bir iftlik sahibinin olu olmasna karlk geim durumu iyi deildi. Yaptn (ehname) tamamlaynca o dnemin bilgin ve sanatlara eliak davranan Gazneli Mahmuta sundu (1010). Gazneli Mahmut, kendisine ok yetersiz bir maa balaynca, bu davranndan dolay onu hicvetti. Gazneden geldii Heratta alt ay kaldktan sonra Tusa dnd. Bir sre Taberistanda emir ehriyarn yannda kaldktan sonra yeniden dnd Tusta ld. Halk tarafndan dinsiz bilindiinden evinin bahesine gmld. Doumunun 1000. yldnm, byk trenlerle kutland ve mezar zerine bir ant dikildi.

16

Kaynak: Byk Larousse

Da ban duman alm Gm dere durmaz akar Gne ufuktan imdi doar Yryelim arkadalar

Da Ban Duman Alm

ledii rivayet edilir. Kaynan bilememekle ve sahihliinden emin olamamakla birlikte Atatrkn u szn de aktarma gerei duyuyorum: Anadolunun da balarn, tekerleklerine uval doldurduumuz krk-dkk otomobillerle aarken bu mar, yanmda bulunanlara sylemeyi adet edinmitim.

dnebakan

nce, 2000li yllarn ilk yarsnda piyasaya srlm olan yerli kola markas iin yaplm bir reklam kampanyasn hatrlatmak istiyorum. lk reklam filminde Chevy Chase gibi bir isim kullanlmt. Beklenecei zere, kolaya deil Trke vurgu yaplmt. Trke zg figrler serpitirildii reklam filminde, koladan ienler Trk gibi hareket etmeye balyordu.

geleneinin ilk rneklerindendir de diyebiliriz.

En dikkate deer sahnelerden birinde, yemek masasnda bir Amerikan ailesi grlr. Kolalarndan birer yudum aldktan sonra hep bir azdan Genlik Marn sylemeye balarlar. Peki, Trke zg zannedilen bu marn meneinin sve olduunu biliyor muydunuz? Asl ismi Tre Trallande Jamtor olan arknn bestecisi, 1864-1937 yllar arasnda yaam Felix Krlingtir. 1904 ylnda bestelenmi, Selim Srr Tarcan tarafndan ithal edilmi ve Ali Ulvi (Elve) Bey tarafndan 1915te gftesi yazlmtr. Atatrkn de arky ok sevdii ve Samsuna giderken vapur gvertesinde arkadalaryla birlikte sy-

1938 ylnda dzenlenen bir yasayla 19 Mays, Genlik ve Spor Bayram olarak kabul edilmi ve mar da Genlik Mar olmutur. Ayrca Genlik Mar iin, 70li yllarda zirve dnemini yaam, yabanc arklara Trke szler yazma (kimi baarl olup hl kendini dinleten, kimiyse gemiimize kbus gibi ken aranjman)

Kltr, tabiat gerei kelebek misali dolamaktadr. Bu nedenle doduu yerin ok tesinde byyp serpilebilmektedir. Anavatan farkl olsa da, aradan geen bir asrlk zamandan sonra Genlik Mar iin gnl rahatlyla bizimdir diyebiliriz. Bir konuda sizi yanltm olmay istemem. Bizim demek, alp kullanmak istediinizde, Trkiyede yayn haklarn elinde bulunduran firmaya telif demekten kurtuluyorsunuz anlamna gelmiyor.

Ay ekirdei

Sophrosyne (Yun) lka Yunan felsefesinde Platondan itibaren ana erdemlerden biri: lllk; zdenetim ya da lmllk.

lllk Maddesi

Sokratesten balayarak sophrosyne ahlk felsefesinin temel konularndan biri olagelmitir. Platonun dil zerine kaleme ald Kratylos diyalogunda (411e) szcn kkenbilgisine inilerek sophrosyne ahlki aklbandalk olarak tanmlanmtr. Aslnda Platonun terimi ele al Pythagoras harmonia (uyum) anlayndan aka etkilenmitir. Platon iin ll olma, hem tek tek bireyler hem de devlet iin vazgeilmez bir erdem olarak, uyumdan ya da dzenden kaynaklanan bir niteliktir (Devlet, 430e-432a, 442c).

Aristoteleste ise sophrosyne hazlarn ve aclarn arlklarn trpleyen bir orta yoldur. Aristoteles llln alann bedensel hazlarla, zellikle de dokunma ve tat alma duyularna dayal olanlarla, snrlamtr. (Nikomakhosa Etik II, 1107b; III, 1118a). Zenon, Platonu izleyerek, sophrosyneyi balca drt erdemden biri olarak grr. Erdemin doayla uyum iinde yaamak olduunu savunan kimi Stoac filozoflar ise erdemin bu ekilde blmlenmesine kar karak sophrosyneyi kanlmas gereken ktln ve yelenmesi gereken iyiliin bilgisine sahip olma diye tanmlarlar.

17

Paradigma Felsefe Szl - Ahmet Cevizci

dnebakan

Anadoluyu Birbirine Katan Kadn: Aye Hatun

Osmanl tarihinde saray kadnlarnn oynad rol ile ilgili pek ok aratrma yaplmasna karn, Seluklu tarihinde bu konu yeterince ele alnamamtr. 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Anadoluya sahip olan Byk Seluklu Devleti, Anadoluyu bizzat ynetmemi, fetihlerde rol oynayan kumandanlar arasnda paylatrmtr. Bylece Anadoluda farkl ehirlerde birok kk Trk beylii ortaya kmtr. Byk Seluklu Devleti de blgede hamilik roln stlenmi, ayn zamanda balayan Hal Seferleriyle de blgede birok Hal kontluu kurulmutur. te bu yazda, Anadolu Seluklu Devletinin temellerinin atld dnemde, bir kadnn siyasi hayatta kalma abasn okuyacaksnz: 1107 Ylnda Anadolu Seluklu Sultan I. Klarslan, kt Musul Seferinde yenilmi, Habur Irmana derek lmt. Arkasnda drt taht varisi brakt: ahin ah, Mesud, Turul Arslan ve Arap ah. Yenilgisi srasnda babasnn yannda bulunan ahin ah, esir edilerek Byk Seluklu Sultan Muhammed Taparn yanna Semarkanta gnderildi. Dier oul Arap ah ise Amnara ve Kumana blgesini alarak Taht mcadelesinden bir sreliine ekildi. Bylece taht mcadelesi iki karde arasnda (Mesud ve Turul Arslan) balad. Tahta kendi olu Turul Arslan geirmek isteyen Klarslann dul kalan ei Aye Hatun, seferden dnen nemli devlet adamlarndan Emir Bozmu ile evlendi. Bozmuu oluna atabeg tayin etti. Bylelikle arkasna nemli bir siyasi bir g alm oldu. Gvenlik gerekesiyle Konyay terk ederek Malatyaya giden ift, burada oul Turul Arslan sultan ilan etti. Bu arada dier karde Mesud, Konyada kalarak dnemin en gl beyliklerinden biri olan Danimendlilere damat oldu. Bylelikle o da bu siyasi macerada yalnzlktan kurtuldu.

Anlcan Srayk

Dnden Portreler

Yeni gelimelere karn Aye Hatun etrafndaki birok siyasi g arasnda varln koruyabilmek iin yeni tedbirler aryordu. Erkeklerin egemen olduu bir dnyada siyaseten ayakta kalabilmenin tek yolu gl bir erkekle evlenmekti.

Olunun sultan olmasyla birlikte harekete geen Aye Hatun, ncelikli olarak Malatyada bulunan l-Arslan isminde bir emirle anlap, gcn borlu olduu Bozm ldrterek onunla evlenir. Bylece Seluklu hanedanndan bir kadn nc evlilii ile ilk defa siyasi hayatta aktif bir role soyunmu olur. Fakat hatunun yz bu kocasndan yana da glmez. l-Arslan, halktan zorla altn toplamaya balam ve bu durum halkta byk bir bkknla neden olmutur. Vaziyetin farknda olan Aye Hatun, olu Turul Arslan ile anlaarak kocas l-Arslan yakalatp bir yl sreyle hapsettirdi ve ardndan da Byk Seluklu Sultan Muhammede gndertti. Bu suretle Aye Hatun, nc kez dul kald. Aye Hatun baz askeri faaliyetlerde de bulundu. Sultan Muhammede yardmc olmak amacyla Yukar Kilikya ve Ceyhan havalisinde bulunan Frank-Ermeni prensliklerine kar sefer kard. Dou Anadoluda baz yerleri ele geirdi. Byk Seluklu Saraynda alkonulan Klarslann dier olu ahin ah kaarak ya da serbest braklarak Konyaya geldi ve sultanln ilan etti (1110). Bylece Hatuna Danimendlilerin damad Mesuddan baka ahin ah da rakip oldu. Yeni gelimelere karn Aye Hatun etrafndaki birok siyasi g arasnda varln koruyabilmek iin yeni tedbirler aryordu. Erkeklerin egemen olduu bir dnyada siyaseten ayakta kalabilmenin tek yolu gl bir erkekle evlenmekti. kez dul kalan Aye Hatun drdnc kez evlenmek ve nfuzundan yararlanabilmek iin Ha-

Sarayl bir kadn figr. Seluklu inisi.

18

Dnden Portreler

Bu arada Kardelerden Mesud gl beyliklerinden Danimendlilerin desteini alarak Konyada Seluklu tahtnda oturan kardei ahinaha kar mcadele balatt. Danimend desteiyle kardeini yenen Mesud, ahinahn gzlerine Bizans usul mil ektirip Konyada hapsetti (1116). Fakat daha sonra tam olarak kr olmad anlalnca, saltanat mcadelesine girebilecei endiesiyle bodurularak ldrld (1118). Bylece taht mcadelesi iin iki karde kalmt; Danimendli Emir Gazinin damad Sultan Mesut ve Aye Hatunun olu Turul Arslan.

llara kar ald baarlarla, dnemin hretli beylerinden olan Artuklu Beleki seti. Fakat Belek Beg Malatyada deil Elazdayd. Bunun zerine olu Turul Arslan atabeginin yannda Malatyada brakarak Paluya gitti (1113). Burada Beleke hitaben; Sultan (Klcarslan) nice defalar sizi methederek dedi ki, btn Trk emirleri iinde Belek derecesinde akll ve kudretli bir kimse yoktur. Beni ve ocuklarm adnzla korumanz istiyorum eklinde konuarak evlenmek isteini bildirdi. Hatunun bu arzusunu geri evirmeyen Belek onunla evlendi. Drdnc evlilii ile gcn daha da artran Aye Hatun tekrar Malatyaya dnd ve atabegi ehirden kovarak olunu Malatya kalesine yerletirdi (1114). Malatyadaki Seluklu Sultanl ile birlikte siyasi nfuzu ve hreti de artm oldu.

dnebakan

Dou Anadoludaki Trk beyleri arasnda zaman zaman mcadeleler olmaktayd. Mengckler 1118de Turul Arslann kontrolnde bulunan Harput ve Dersim havalisine aknlar yaptlar. Bunun zerine Turul Aslann annesi, Urfa Hal kontu Josceline adam gndererek Hallardan yardm talep etti (1118). Hatun, Malatyada olunun hkimiyetini devam ettirebilmesi iin elinden geleni yapyor ve siyasi dengeleri kurmaya alyordu. Ei Belekin siyasi n-

fuzunu ve gcn kullanarak varlk mcadelesi veriyordu. Fakat beklenmedik bir olay, bir anda dengeleri alt st etti. Aye Hatunun drdnc kocas, on yllk ei Belek Gazi, 1124de Franklar ile mcadele ederken kaleden atlan zehirli bir okla hayatn kaybetti. Bylece Aye Hatun iktidar savanda tekrar yalnz kald. Bu durumdan yararlanan Danimendli Emr Gazi, damad Konya Sultan Mesud ile ittifak yaparak hatunun yeni bir e bulmasna frsat vermeden ehri muhasara altna ald (13 Haziran 1124). Bunun zerine Aye Hatun Urfa kontu Joscelinden yardm istedi. Beklenen yardm midiyle ehri teslim etmedi. Fakat bu srada Halepi almaya alan Hallar, yardmda ge kaldlar. Muhasara uzaynca ehirde ktlk ba gsterdi. Yaklak alt aylk kuatma sonrasnda halk kedi, eek, aa yapra, ksacas ne bulursa yemeye balad. Yine ehirde zenginler ile fakirler arasnda atmalar ba gsterdi. Nihayetinde kuatmaya daha fazla dayanamayan Turul Arslan ve annesi, Minr kalesine ekilerek ehri Danimendli Emr Gaziye teslim ettiler. Bir sre sonra dier kardei Arap ah da yenen Sultan Mesud Anadolu Seluklu Devletinin mutlak varisi oldu. Kk bir kale olan Minr kalesine ekilen Aye Hatun, burada kalenin hkimiyetini elinde tutmaya devam etmitir. mrn, olunun iktidar mcadelesine adayan ve Seluklu siyasi hayatnda nemli bir iz brakan Aye Hatunun akbeti hakknda bundan te bir bilgi bulunmamaktadr.
Saltanat mcadelesini Kazanan Sultan Mesud

Gzlerine mil ekilen ahinah

19

Kaynaklar; Seluklular Zamannda Trkiye, Osman Turan. Osmanllardan nce Anadoluda Trkler, Claude Cahen Seluklular Dneminde Kadn (1040-1308), Sevim Can Trkiye Seluklu Toplumunda Kadn (XI-XIV.yy), Sedat Biak

dnebakan

ocuk Dostu
Nurcan Kratl Kurtulu

Ho Sad
ocuk Dostu mini mini ocuklarn arkadadr. Haftada bir, perembe gnleri kar. Yl: 1914
Say:3 Tanesi:10 Paradr Mini mini ocuklarn arkadadr Haftada bir, Perembe gnleri kar Bir senelii 10 kurutur Necm-i stikbal (stikbal Yldz) Matbaas

Birinci saydaki bilmecenin cevab (SM:AD) idi. Doru cevap verenlerden kurada birincilik Numune ve Tatbikattan 161 emseddin Efendiye kt. Birer ikolata kazananlar:

Kurueme btidaisinden 249 rfan Halid, Terakki-i Mektebinden 210 Hdadad, Kasmpaa tihad- Anasr Mektebinden Ali, ems Mektebinden 9 Yusuf zzet, Rehber-i Saadetten 455 Mctebi, Gedikpaa btidaisinden 31 Sleyman Necati, Akaremeden 7 Halid, 5 Rfat Alaeddin, Kln Ali Paa Mektebinden 206 Celaleddin Efendiler. Birer kartpostal kazananlar: Numune ve Tatbikattan 168 Abdurrahman, 165 Necmeddin, Beikta Askeri Rtiyesinden 27 M. Niyazi, Yolgeen Mektebinden 64 Hseyin, Numune-i kran Mektebinden 9 Hseyin Hasan, Kasmpaa Numunesinden 86 smail, Beikta Merkez Rtiyesinden 271 Muhammed Kamil , Erikap Merkez Rtiyesinden 660 Ahmed Suphi , Tophanede Nadire Mekebinden 139 Sleyman, Eser-i Uhuvvet Ana Mektebinden 110 Demir Nevzad Efendiler. Kzlardan doru hal edenler arasnda ekilen kurada birincilik Eser-i Uhuvvet Ana Mektebinden evket Sabiha Hanma isabet etmitir.

Kk Turgutu siz tanr msnz? Eer tanmyor iseniz size tantaym: Turgut, alkan, iyi yrekli, doru szl bir Trk ocuudur. Annesini hi zmez, szlerini dinler. Daha... Kk Turgutun El leri

20

dnebakan

Ho Sad

Afacan Bir Kedi Kedi kua bakyor Kedi fareye atlmak zere Kedi koturuyor Kk olduu iin mektebe gitmiyor. Lakin evde hem oynayacak, hem renecek faideli oyuncaklar var. Turgut, el iini pek sever. Para para tahtalardan evler, kprler yapar, demirler deyerek imendiferini iletir. O bunlarla oynarken birok ey renmi olur. Turgut, resim yapmasn da severdi. Fakat, gnlerce alt, abalad, dzgn bir resim yapamad. Onun resme merakl olduunu gren bey babas, birgn bir deste siyah kaln kat getirdi. Bunlarla beraber rnekler de vard. Turgut, bunlara bakarak siyah katlar kesti ve birbirine yaptrarak bir sr resimler yapt. Bu resimler hem gzel ve hem de kolay yaplyorlard.
(Resmin alt: Turgutun Karagzleri)

hemireler ile iki birader bir gemiye binerek btn dnyay dolamaya ktlar. Bayraklar ektiler, yelkenleri atlar. Dnyay Dolaanlar

Kedi yalanyor Kedi oynuyor

Gemi ku gibi uuyordu. En byk birader kaptanlk ediyordu. K dmen kullanyordu.

Artk hibir tarafta kara grnmyordu.

Kara katlar kesip resim yapmakta o kadar usta oldu ki futbol oynayan ocuk ile imendifer bile yapt. imdi bizim kk yavrularmz da kara katlar Turgutun rneklerine dikkat ederek keserlerse istedikleri resimleri yapabilirler.

(Resmin alt: Futbol oynayan ocuk ve imendifer)

Ah bu Tekir pisi! Ne yaman ne afacandr. Evdeki btn fareleri yok etti. Siz byle bir afacan kediye sahip olmak ister misiniz? O halde u byk resimdeki kollar, kuyruu, gvdesi, ba ayr duran kediyi bir mukavva stne yaptrnz ve her birisini ayr ayr kesiniz. X iareti konmu yerlerinden delerek birbirine taknz. O zaman yukarda grdnz ekillerin hepsini yapabilirsiniz. Lakin keserken dikkat edin, elinizi srmasn. Cansz kedi, nasl srr m diyorsunuz? Kedi srmaz ama makas srr.

Birden bire frtna kt gemi alkalanmaya balad. Eyvah!.. Felaket Batacaklar mdada yetien yok mu? Pek ok korkular geirdikten sonra, ok kr frtna dindi, gemi de Amerikaya vard. Amerikada ok kalmadlar. Oradan Avusturalyaya, Asyaya, Afrikaya getiler. Nihayet yine Avrupaya dnp geldiler. O kadar ok yer gezdikten sonra bir de baktlar ki ine boyu kadar yer gitmemiler.

21

dnebakan
Gzel mi gzel bir mucizedir bize bahedilen... Kk, korumasz, masum ve iimizi titretecek kadar dolu bir sevgiyle hayatmza girer ocuklarmz. O andan itibaren de dzenimiz onlara gre ayarlanr, hem de seve seve.
Kavga ettiler; Pamuk haykryordu: Ben senden bym, evvela ben ieceim. Mercan bararak cevap verdi: St Banda Sz byn, st kn! Anlyor musun? kisi de ille kendi sz tutulsun diyordu. Birbirlerine fena baktlar. Hh hh... diye tokat attlar. anak devrildi, st yere dkld. Hiddetle kalkan, zararla oturur.

Bir Hassas Terazi

Zordur annelik Kh zaman o kk, tatl yaramazlar tecrbeyle retiverirler. Korku ve endielerle balar yolculuumuz. Her ey gzmzde byr: Nasl tutacam, nasl ykayacam, hi uyumuyor, neden alyor acaba? Bunlar ortak kayglarmz, yle deil mi?

Bir yandan Allahn bize sunduu bu gzel emaneti seyrederiz, kalbimizde uuan kelebeklerle. Dier yandan da omuzlarmzdaki o byk sorumluluk hissi ayaklarmz yere daha salam bastrr. Gl olmak, bilinli admlar atmak, her an tetikte ve uyank olmak isteriz. zellikle ilk ocukta tam bir mkemmeliyetilik, evham ve panik halinde oluruz. Bebekken ne kadar beslemeliyim, uykusu fazla m oldu, onu en salkl nasl bytebilirim diye dnrz. Ama her eyi kararnda ve doru olarak evrene gnderen Yaradan, biz kadnlara da o zel ayar ok nceden vermitir aslnda: Annelik igds. Biraz onun sayesinde, ounlukla sevgili annelerimizin yardmyla ve tabi biraz da ocuumuzun ynlendirmesiyle bu hassas dengeyi salamaya alrz. O bydke bizi de bytr. Endielerimiz boyut ve renk dei-

tirir sanki. Ne zaman doyduunu, ne kadar uykuya ihtiyac olduunu, a zamanlarn renmiizdir; ama artk iin iine arkadalar ve oyun girmitir. Arya kamadan, martmadan ve elbette mahrum etmeden orta yolu bulmak ne zordur. Ardnda uzun bir zaman dilimi, okul hayat balar, doal olarak bizim renciliimiz de sil batan. Ona doru ve gzel davranlar, saygy, insan sevgisini, doa ve hayvan sevgisini, yaayarak ve konuarak anlatrz. Henz konumaya balad zamanlarda gzel bir Trkeyle konumas iin kelimelerini dzeltiriz, birka yl sonra bakarz ki o bizim hatalarmz bulup dorusunu syler olmu. te bu yaanan birok sknty unutturuverir. Doru yoldaym! Birok konuda kendimizi bak srtnda hissederiz. Evet dediimizde marmasndan korkarken, hayr dediimizde alamasna iin iin zlrken aslnda hayata hazrlamaktr; dengeli, tutarl bir karakterinin olumas iin aba harcamaktr amacmz.

Ho Sad

Bence annelik hem bir zanaat hem de bir sanattr. O ok zel ve gzel varlklar oya oya, nak nak ilemek bir mr boyu stelik hassas bir terazide, le bie yaplan en zevkli, en muhteem sanat Nurcan Kratl Kurtulu

Bilmece Sakal var, insan deil Boynuzu var, inek deil Dalardan sesi gelir ocuklara st verir Erkek ocuklardan birinciye trompet, onuncuya kadar ikolata, yirmi beinciye kadar kartpostal. Kz ocuklardan birinciye bir ev takm, onuncuya kadar ikolata, yirmi beinciye kadar kokulu kart. Sorumlu Mdr:Tevfik Nurettin Necm-i stikbal Matbaas

22

dnebakan

Evrendeki l ve Ahenk
Zeynep Hsna Sula Akelik
Gndelik hayatmz ierisinde ou zaman farknda olmasak da, oturduumuz bina, bindiimiz otomobil, seyrettiimiz televizyon, yanmzdan ayrmadmz cep telefonu, bir hesaba bir lye gre yaplmaktadr.

Nazende

Katklarndan dolay Hasan Sarya teekkrlerimle...

Muhakkak ki biz her eyi bir kaderle, bir l ile yarattk. (Kamer, 49)

l olmadan ne eyay, ne de nsann birbiriyle olan mnasebetini anlamas mmkn deildir. Eya ve hadiseleri daha iyi anlamann, yorumlamann, tefekkr ufkunun genilemesinin ve marifete ulamann, hatta insan ufkunun telerinin daha iyi anlalmas, yaradltaki l srrnn bilinmesi ile mmkndr. Kainattaki her ey bir nizam ve intizam zerine l dhilinde yaratlmtr. Allah- Tel, Kuran- Kerimde Muhakkak ki biz her eyi bir kaderle, bir l ile yarattk. (Kamer, 49) mealindeki ayette, kinattaki canl-cansz btn varlklarn iyaplarnda, hareketlerinde ve ina edilmelerinde bir l olduunu beyan etmektedir. Gezegenlerin hareketi ve takip ettikleri yrngeler, atmosfer hareketleri, kan ak, hcrelerin kendi aralarnda ve ortamlaryla madde alverii ile ilgili geileri (difzyon), kularn uarken az enerji harcamas, atom ve atom alt paracklarn hareketi gibi birok hdise bir l erevesinde cereyan etmektedir. Yine Kuranda Gne ve Ay bir hesaba gre hareket etmektedir. (Rahman, 5)

mealindeki ayette aka evrensel ekimle ilgili matematik modellemelerden bahsedilmektedir. Burada gk cisimlerinin eliptik yrngede hareketi, Gne ve Ayn hareketine ait ortaya konan ve konacak modeller, btn gkcisimlerinin birbirleriyle karlkl tesirleri dikkate alndnda bu konu, sanld gibi ok basit bir olay deildir. G ykseltti ve ly (dengeyi) koydu. (Rahman, 7) Onun katnda her ey bir lye gredir (Rad 8) mealindeki ayetlerde l/denge ile evrensel ekime ve nceki ayetteki gkcisimlerinin hareketlerinin bir l erevesinde gerekletiine iaret etmektedir.

Dnyann kendi ekseni etrafnda dn hz, ayn dnyaya olan uzakl, atmosfer tabakasnn kalnl, havadaki gaz miktar gibi rnekler evrende mkemmel bir uyum olduunu gsterir. Kurann iaret ettii ll yaratl ile ilgili bilimsel gereklerden bazlarna rnek verecek olursak: Dnya kendi ekseni etrafnda saatte bin mil hz yapar. Eer byle deil de saatte yz mil hz yaparak dnseydi, gndz ve gece imdi olduundan daha uzun olurdu. Bu durumda bitkiler gndz yanar, kalanlar -olursa- da donard. Ay, dnyamza imdiki noktasndan 50 bin mil tede olsayd, yeryznde med-

23

cezir(gel-git) olaylar sonucunda btn ktalar gnde iki defa su altnda kalrd. Dnyamzn evresini saran atmosfer tabakas biraz daha ince olsayd, atmosferde yanp paralanan binlerce meteor, o zaman dnyamza rahatlkla ulaabilir ve her eyi yok ederdi. Mevsimlerin sreklilii, gece ile gndzn birbirini izlemesi, su dngs, yeryznde yaamn olumas da evrende mkemmel bir dzen olduunun en ak delilidir.

dnebakan

memesi tesadf fikrinin dnce planna kmamasn gerektirmez mi?

te Kuran, sk sk evrendeki l ve dengeyi hatrlatarak, bunlar zerinde dnmemizi, dersler karmamz ister.

Kuranda bazen bir canl ile ilgili, tefekkr ufkumuzu geniletecek rnekler verilir: Rabbin bal arsna yle vahyetti: Dalardan, aalardan ve insanlarn kuracaklar kovanlardan kendine evler edin. (Nahl, 68). Matematikiler bir dzlemi eit alanlara minimum uzunluktaki izgilerle blmenin en uygun tarznn altgen ekiller olduunu yeni ispatlayabildiler. Oysa arnn yapt petek gzeneklerinin boyutlu geometrik ekli incelendiine arya en ideal yapnn nasl ilham edildii grlmektedir.

nsan anatomisinin kk bir blmn oluturan kafatas ve yzn kabaca grnen zahir llerine bakldnda insan, hayranln gizleyemiyor. Burun ve kulak uzunluunun birbirine eit olmas, iki gz arasndaki mesafenin bir gz boyutu kadar olmas, alndan akan terden ve zararl nlardan gz korumak zere kalarn konmas, rahat nefes almak iin burun yapsnn deriden deil de kkrdak dokudan yaratlmas, kulaklarn insan rahatsz etmeyecek frekanslardaki sesi duyabilmesi, btn vcudu yneten beynin vcudun en gzel yerinde mkemmel bir koruma ierisinde bulunmas ve hi kimsenin parmak izinin birbirine asla benzememesi gibi yzlerce rnek bulabiliriz. Yukarda saydmz btn tespit edilen kaideler, onun yaratlnda kader kaleminin hi amadan altn, yaratt her eye en gzel lleri koyan ve tanzim eden bir sanatkrn varln bizlere haber veriyor.

Nazende

Biz, gerekten insan en gzel bir biimde yarattk. (Tin, 4) mealindeki ayetten insann gerek his ve dnce, gerekse de ekil ve suret olarak en ideal ekilde yaratlmas anlalabilir. Mahiyet itibaryla meleklerden de ulvi olan insanolunun maddi yaps; ekil, yap ve fizyolojik adan muazzam bir lye tenasp ile daha mkemmeli dnlemeyen bir sanat eseri olarak dikkatimizi ekmektedir.

Tek bir simadaki ahenk dahi mantk ve matematik karsnda tesadf imknsz klarken, ayn lnn umumi olmas, gelmi gemi btn insanlara amil bulunmas ve hi kimsenin birbirine benze-

te Kuran, sk sk evrendeki l ve dengeyi hatrlatarak, bunlar zerinde dnmemizi, dersler karmamz ister. Bu anlamda bize den grev, Allahn evrende koyduu l ve denge zerinde dnmek, incelemek, varlklar lemi iin yararl bilimsel almalar ortaya koymaktr. Ayrca Allah, evrende dzensizlik ve kargaa ortam olumamas iin bir denge koymutur. Bizler de bu evrende yaadmza gre yce yaratcnn koyduu bu dzen ve ahengi bozacak davranlardan kanmalyz. nk yeryzndeki hayat, Allahn yaratt bu dzen sayesinde srmektedir.

24

dnebakan
Olmuyordu ite, yine olmamt, bir eyler eksik bir eyler yarm. Elinden kalemi frlatr gibi brakt masann zerine adam. Ama bu sefer buruturup atmad, bir iki paragraf yazd kd. Ortaln karardn grnce masann zerinde duran saate bakt; 2:41. zld. Yaklak drt saattir yazmaya alyordu, sonu on cmle bile deildi. Oysa iyi bir yazard, hatta bir kitab ok satanlar listesinde yer almt bir kez. Her ey ok gzeldi, neden bu kadar deimiti yaam? Son zamanlarda kapnn zilini bile unutmu, daha nceleri ald halde amad telefonu da almaz olmutu. Of, dedi adam, of Zor bela sandalyesinden kalkp, odann kararmasna neden olan bulutlar grmek iin penceresine doru yrd. Yamur damlacklarn grd camda, geenlerde izledii bir belgeseli hatrlad. Dnyada bir ylda 505 trilyon su buharlar ve yine ayn

Tek Kanatla Umak

Nazende

kez gryordu. Bakt, bakt kinat kitabn okuyor gibiydi. Bakyordu ve gryordu ite. Grmek iin hibir aba sarf etmesine gerek yoktu. Grmek istedii noktaya bakmas yeterliydi. Grme eylemini dnd. Hzn edal bir tebessm olutu yznde. iekler neden vard, yapraklar, eitlilikleri... Hibir iein yapra bir dier iein yaprana benzemiyordu, tpk hibir insann bir dier insana benzemedii gibi. Kelebekler mrlerinin ok ksa olduunu o biliyordu. Peki ya kelebekler? Onlar biliyorlar myd? Ne gzel renkleri ve desenleri vard. Ya simetri? Karnca yolunu karncalar neden yapmt? Niin dank halde geliigzel hareket etmiyorlar da geli gidili tek bir yol kullanyorlard? Bugn neden her eyi, baktm her eyi gryorum, dedi adam. yi ki gryordu. Ne ok zaman kaybetmiti. yl, koskoca yl Geen zaman nasl telafi edecekti? ok almalym, dedi. Sa koluna bakt.

Her nefes alta akcierlerinin alarak genlemesini ve verirken de bzmesini hissetmeye alt... stemsiz bir kelime dkld dudaklarndan, inirah

miktar su yamur olarak yaar. stelik bu miktar, her yl ayndr ve deimez. lgin diye geirdi aklndan her yl sabit ve srekli bir denge At bahe katndaki evinin penceresini, gne glmsyordu. Yaz yamuru ite, gelmesiyle gitmesi bir oldu, diye dnd. Cierlerine ekti yamur sonras toprak kokusunu, kendi nefesine younlat, ald verdi, ald verdi Her nefes alta akcierlerinin alarak genlemesini ve verirken de bzmesini hissetmeye alt... stemsiz bir kelime dkld dudaklarndan, inirah Derken bahedeki kr ieklerine takld gz. zerlerine konan kelebee, ieklerin hemen yanndaki karnca yoluna ve bir eycikler tayan karncalara. Sanki ilk

Bu sefer nefretle, zntyle deil glmseyerek. Biraz da alayc bakt. Sen gitmi olabilirsin; ama kardein duruyor, ona da retebilirim yazmay. Hem belli mi olur, belki sol elim sa elimden daha iyi yazar zamanla.

Bulutlara evirdi adam tekrar gzlerini, derin bir nefes daha ald ve yumdu gzlerini. kr, dedi, kr, Sen beni ok seviyorsun. Dier insanlardan farkm olsun istedin, verdin ve geri aldn ama birini braktn. Anladm ki devam etmemi Sen de istiyorsun. Teekkr ederim, ok teekkr ederim. Zeynep Hsna Sula Akelik

25

dnebakan

Tarihiliin Mihengi

Tarihinin Kutusu

Yakn zamana kadar eitim sistemimiz, kck ocuklarn beyinlerine lkemizin tarafnn denizlerle drt tarafnn dmanlarla kapl olduunu alayp Trkn Trkten baka dostu yoktur lakrdsn bir ayet gibi tekrarlard.

Tarihilik diye bir ey olmasayd bizden ncekilerin neler yaptn, nasl yaadn, kim olduklarn en nemlisi de kim olduumuzu asla bilemeyecektik; ama zaten insan buna izin vermezdi. Ftrat gerei bilmek ynnde evrimlemitir. Gemii, gelecei, her eyi... Ama tarih yazmak cesaret ister. Fotoraf ekmek, zaman kaydetmektir tarihilik. Dondurmak ve gelecek nesillere anlatmak. Peki, okuduumuz tarih kitaplar zaman gerekten de olduu gibi donduruyor mu? Yoksa yazann vicdanna gre ynlendiriliyor, inandrlyor ve ezberletiliyor muyuz? Tarih yazarken ls nedir? Bir kriteri var m gerekten? Gnmze gelene dek Hammer, Tomby, Kinross, Batuta, Haldun, Nevai, Ahmet Cevdet Paa dhil pek ok tarihi ne kadar objektif olmutur? Bu sorunun tek bir cevab var. Olmamtr Ama modern tarih yazm olmay gerektiriyor. Da nasl?

liin balamas kanlmaz olacandan artk gerek de greceli olmaya balamtr Kukusuz, iin ehillerince yaplan lme ve deerlendirmeler grece geree en yakn olmakla birlikte, bunlar dahi mutlak olmayacaktr. nk lme ve deerlendirmeleri yaparken, tm zamanlar ve kiilerin kapsayan bir mutabakat salayan bir l ya da gerekleri lerken kullanabileceimiz bir mihenk ta bulabilmek neredeyse imknszdr Neye gre iyi, neye gre kt, neye gre meden, neye gre barbar? Hatta neye gre dou, neye gre bat?

Mete Han

Nicelikleri lerken evrensel bir mutabakat salamak mmknken, i niteliklere geldii zaman ister istemez bir subjektif-

Bugnk Ortadou kimin eseridir? Mevcut Ortadouyu belirleyen snrlar bize sanki apak doal snrlarm gibi geliyor. Sanki orada evvel eski Ortadou diye bir blge varm gibi davranyoruz. Hlbuki bu blge de en azndan haritalar kadar yapay, en az onun kadar yalanc, en az onun kadar hayali. Mesela blgedeki Mslmanlarn kendini neden dounun ortasnda grmeleri gerektiini dndk m hi? Yani biz kalkp ngiltereye Uzak Bat, Almanyaya Orta

26

Duke niversitesinden iki deerli aratrmac Martin Lewis ve Karen Wigen, hakl olarak Neden Bat sabit bir ekirdee sahiptir de Dou neden srekli deiir? Sorusunu yneltiyorlar2 Bat diyor muyuz?

dnebakan

Tarihinin Kutusu

Batnn tekine kar benmerkezci tutumu ne kadar menf ise ayn benmerkezcilii bizim yapmamz da o kadar ktdr kukusuz.

Yine Yahudilere gre Yahudi olmayanlar; ki dnyann geri kalan ksmdr bu, dinsizdir. Kald ki Yahudi eittir Musevi olduundan, Yahudi anadan domad srece, yani insann elinden gelmeyen bir sebepten dolay Musevi de olunamadndan, onlara gre dinsiz olmamak da imknszdr. Araplara gre de dierlerinin Acem olduu ki kukusuz onlar takdir etmek iin kullanmadklar bir kavramdr bilinen bir gerektir. Arapn Aceme, Acemin Arapa stnl yoktur hadisi erifi tevekkeli gelmemitir. Hz. Peygamber iinde yaad ve mensup olduu milleti bizden az bilmiyordu muhakkak! Ve Emeviler zamannda bu zirveye kan kendini beenmilik, kibir ya da ovenizm aslnda temsil ettiklerini zannettikleri ya da bazlarna gre saltanatlarn geniletmek iin bir argman olarak kullandklar slamiyete de zarar vermitir, en azndan yllarca slamiyetin bayraktarln yapacak Trklerin slamiyeti tanmasn geciktirmitir. Her kesime gre bizden ve teki ayrm vardr. te btn mesele

Yakn zamana kadar eitim sistemimiz, kck ocuklarn beyinlerine lkemizin tarafnn denizlerle, drt tarafnn dmanlarla kapl olduunu alayp Trkn Trkten baka dostu yoktur lakrdsn bir ayet gibi tekrarlard. yle ya, inliler, Ruslar ezeli dmanlarmzd. Yunanllar, Bulgarlar d dmanlarmzd. Krtler i dmanlarmzd. Araplar, 1. Cihan Harbinde Osmanly arkadan vurmutu ki Osmanlya sonuna kadar sadk kalan Araplar da vardr. Ksacas, etin Altann deyimiyle Trke Trk propagandas yaplrd, batllarn yapt benmerkezcilik ve tekiletirme ve toptanc genellemeci mantk bizde de mevcuttu. ok fazla dallandrp budaklandrmaya gerek duymadan birka misal daha vermekle maksadn hsl olaca kanaatindeyiz. Yunanl, barbar; Yahudi, dinsiz; Arap, Acem. Hatta ve hatta Mslman-Kfir, Hristiyan-Kfir ayrmlarnda l nedir sizce? Bu kategorizasyonlar neye gre yaplmtr? Antik Yunanllara gre Yunanl olmayanlar barbard.
1 Mustafa armaan, Avrupann 50 Byk Yalan, s.298, Tima-2009 2 age

Her birimizin inand deerler, aslnda gerekte bizi baladndan Mslman-Kfir deerlendirmesi ya da Hristiyan-Kfir ayrm da aslnda ayn mantn bir yansmasdr ve tekini balamamaktadr. Sizin de grdnz gibi buradaki her bir rnekte de l kendinden olmak ya da olmamaktr.

lde kim kald bugn mahpus, Dp topraa oldu tmden meyus!

27

dnebakan

EDEBYATTA L

Kuluk Vakti

Derman aradm derdime, derdim bana derman imi / Burhan aradm aslma aslm bana burhan imi der Niyzi Msr

Nilgn Bay

kullandklar

padiahlarn aruz ls Hatta aruz ezgi katar,

iirlerinde sze

airlerin,

sz yourur. bir beyitteki lsyle yazlm

herhangi bir szcn o by

deitirirseniz bozulur.

yerini dahi

Beyitteki dert derman, aslma bana gibi szcklerin birbiriyle olan ses ahengi beyite ayr bir tat vermitir. Divan edebiyatndaki bu ahenk szcklerin air tarafndan itinayla seiminden gelir. Beyit yazmann statl da sz elbisesinin, iire giydirilmesindedir. Bu da iirde, l ile mmkn klnmtr. 11. yzylda kullanlmaya balayan, szn ahenk hesabna uyarlanmas ile tarif edilen bu husus, daha yaygn olarak kullanlan divan edebiyat dneminde Hoca Dehhan ile balamtr. Aruz, yn anlamna gelmektedir; fakat bu Arapa szcn tam karl kesin olarak bilinmemektedir. Edebiyatmzda kkl bir gemie sahip olan lnn aruz ve hece kollar vardr. Bizden nce Arap edebiyatnda kullanlan aruzu ilk kez Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig adl eserinde kullanmtr. l; dncenin, szcn, hayalin, hissin bulutuu noktadadr. Daha sonralar bu gizemli hava, yerini hece lsne brakmtr. Divan edebiyatnn ardndan gelen Servet-i Fnun dneminde baz airler ayn iirde farkl aruz kalplar kullanarak serbest lye zemin hazrlamtr. Gnmzde ise hece ve serbest l kullanlmaktadr. Aruzu ilk kullanan mam Halil bin Ahmed olarak bilinmektedir. Divan edebiyatnda aruzu zirveye ulatran eyh Galiptir. Tabii Badatl Ruhi de ly, beyitlerine rmcein kozay rmesi gibi rmtr:
Hoa bak zatna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dide-i ekvn olan lemsin sen eyh Galip

airlerin, padiahlarn iirlerinde kullandklar aruz ls sze ezgi katar, sz yourur. Hatta aruz lsyle yazlm bir beyitteki herhangi bir szcn yerini dahi deitirirseniz o by bozulur. Arap edebiyatndan gelen bu ahengin kusurla ilendii beyitler de vardr. Aruz kusuru, air-i zmlar arasnda yok denecek kadar azdr. Fakat bu kusuru beyitlerinde bize yanstan airler de yok deildir. Aruzun kendine ait kalplar vardr. Bu kalplar bir rivayete gre mam Halil bin Ahmed daire eklinde yazm ve her okuyuunda birer szck atlayarak okumu ve bylece kalplar ortaya karmtr. Ancak aruz, Arap edebiyatna ait bir l olduu iin kapsad zellikler de Arapann dil zelliklerine baldr. Bu yzden Trk airler, aruzla iir yazarken zorlanmlardr. Divan edebiyat sonrasnda Trk airlerimizden Tevfik Fikret, Cenap ehabettin, Namk Kemal, Yahya Kemal ll iirler yazmtr.
Hsnn olduka fzn ak ehli artuk zr olur Hsn ne mikdr olursa ak ol mikdr olur Fuzl Sabr etmeyen bellarna akn anmasn N etmesin arb kaanlar humrdan Yahya Bey

Sanma ey hce ki senden zer- sim isterler Yevme l yenfeude kalb-i selim isterler

Seni seyr etmet iin reh-gzer-i glende ki cnibde durur serv-i hrmn sf sf Ruh

Ayan saknarak basma sakn sultnm Dklen mey, krlan e-i rindn olsun Nedm

Dilkadr meclisin gyette hem rinddedir Her ne derlerse senin hakknda hep efsanedir Nef

28

dnebakan

SERVLER
Fazilet Karul

Sararm Sayfalar

O sevgili gzler, o muhterem eller ite burada, bir yn yeni ve siyah topran altnda idi Hayr, hayr! Buna bir trl ihtimal veremiyordum

Gne, sanki, bu sabah kainat kzgn bir cehennemle yakmaa karar vermiti. Btn mevcudat: Aalar, kular, iekler, insanlar; hatta deniz hatta sema bu atein tozlarn scak temaslar altnda uyanmaktan korkarak, esniyor gibiydi Yine Babam iin Uzun yollardan, tarlalardan birok dolatktan sonra nihayet o ltufkr yeil servileri grdm. te o Orada, o gen ltufkr saraylarn koyu nefti glgeleri altnda idi bir uykuya yatmt imdi beynim dnyor, kalbim arpyor, gzlerim ve dudaklarn yanyordu. Bir deli gibi atldm: Onu aryordum. Onu kucaklamaya o kadar mtehessir idim ki Ve nihayet grdm: gsterdiler: ki gen, yeil servinin altnda bir yn yeni ve siyah toprak Fakat hayr! Benim aradm hi de bu deildi, ben toprak istemiyordum. Ben onu istiyordum, onun mfik, mtebessim gzlerini, ltufkr sevgili ellerini Fakat beni temin ettiler! O sevgili gzler, o muhterem eller ite burada, bir yn yeni ve siyah topran altnda idi Hayr, hayr! ... Buna bir trl ihtimal veremiyordum Boulmamak iin gsm paralamak istedim. Ellerim hareket etmiyordu. nliyerek dtm; o siyah o kat topraklar trnaklarmla paraladm, gzyalarmla ezdim. Nefeslerimle erittim; ellerim kanad, gzyalarm ve nefeslerim kurudu Nihayet kalbi bir eninle onlara yalvardm, aln dedim beni de beraber U! Dedim, hain topraklar. Kskan topraklar!...

Beni dinlemiyorlard bile 1 Haziran 1333 Gztepe Halide Nusret Kazami

O zaman zannettim ki beynim, bir kurun gibi eridi, gzlerime dkld. Ve kalktm, o gen pr hayat servilerin mstehzi slklarn iitmemek iin katm, katm

29

dnebakan

Kadim Medeniyet ls
Bir meselenin hakikatini bilmek iin ehl-i hakikat olmak lazmdr. Fakat erefil mekan, bil mekin yani bir mekann erefi iinde bulunann erefinden gelir dsturunca, cizane lakin halisane ve muhibbane bir hsn-i niyyet ile edeceimiz birka kelmn, yazmz iinde nam- celilleri zikredilecek ztlar hrmetine hsn-i kabul grp, sizlerin de gnl vadilerinizde bir muhabbet tohumu olmas ve dahi mezkur zatlarn himmet yamurlar ile nev nema bulmasn arz u niyaz eyleriz...

Ercan Yeilyer
geirilmesinden ok, korunup kollanmas gtr. Mesel, belirli bir servet kazanmak gtr; ama o serveti muhafaza edebilmek daha da gtr. Kuran- azimi hfzedip hafz olmak gtr. Fakat, bu hfz sonuna kadar muhafaza etmek hafzlktan da gtr. Cesaret ve celdet gstererek an ve eref kazanmak gtr; fakat bu an ve erefi muhafaza edebilmek ondan daha gtr. Tarih sahifelerini kartrnz. Sava alanlarnda ordular idare etmi, byk zaferler kazanm, lkeler fethetmi nice babular vardr ki, nefs-i emmrelerine malp olarak bir nda btn an ve ereflerini yitirmiler, hatta birou hsran iinde bu lemden ekip gitmilerdir. Fatih Sultan Mehmed Hann huzurunda toplanan ve bu sualine muhatap olan limler, yle cevap verdiler: - Bu beldenin kyamete kadar elimizde kalabilmesi iin, adaletle hareket etmemiz ve adaletten asl ayrlmamz gerekir. Ayn zamanda, bu mbarek ve mukaddes beldede birok slm eserleri yaptrmal ve bunlarn saylarn her gn oaltmaya almalyz. Mesel camiler, tekkeler, zaviyeler, medreseler, mektepler, yollar, sebiller, emeler, arlar, ifhneler, imarethneler amal ve bu beldenin ta ve topran, yol ve sokan slmlatrmal ve Trkletirmeliyiz. Anadolu ve Rumeliden Trkleri getirip burada iskn etmeliyiz, dediler. Kumandanlar da, askerin iymanl ve cesur, disiplinli ve vakur yetitirilmesi gerekeceini ve ancak bu sayede stanbulun kyamete kadar Mslman Trklerin elinde kalacan mtala ettiler. Huzurda bulunan meayih-i kiram ise yle konutular: - Padiahm! Bu mbarek ve mukaddes beldenin Mslman Trklerin elinde kalabilmesi iin her eyden nce muhabbet ve tevhid lzmdr. Halk, birbirine sevdirip saydracak, aralarnda gnl balar kuracak ancak tevhiddir, birlemektir. yman ve tevhid olunca, halkyla, ordusuyla, limi ve cahili ile, yals ve genciyle btn millet birleir, kaynar. evket ve kuvvet tevhiddedir. Bunun iin, tevhidin lfz- erifi olan LA LHE LLALLAH gnde yetmi bin defa okuyalm ki, Allah ve Allah iin

Glbdn

Bir ehrin duygusu olur mu? Hissi, sevinci, znts... Tm bunlara sahip olan bir ehrin can olmaz m? Ve en nemlisi kalbi olmaz m?

Bir ehrin duygusu olur mu? Hissi, sevinci, znts... Tm bunlara sahip olan bir ehrin can olmaz m? Ve en nemlisi kalbi olmaz m? Dier ehirleri bilmem; ama yle inanyorum ki bu ehr-i stanbul tm bu saydklarmza vakf bir aziz ehir.

Nasl ki, bir insan vcudunun organlar ve damarlar varsa, bir ehrin de vardr. Bunun nasl olduunu anlatmadan nce hasbihalimizin temelini tekil edecek konu ile ilgili tarih bir vesikay gzlerinizin nne koymak isterim. Sahaflar eyhi olarak da tandmz merhum Muzaffer Ozak (k.s) hazretlerinin Envr-l-Kulb ismindeki ciltlik o muhteem eserinde bahsi geen konuyu teberrken burada sunuyorum. Fatih Sultan Mehmed Han aleyh-ir-rahmeti vel-gufran hazretleri, stanbulu fethettikleri zaman ulem ve meyihi, yksek rtbeli kumandanlar, fetihte yararllk gsteren askerleri, serhat boylarnda sa sakal aartm, gn grm, birok gaz grm tecrbeli cengverleri toplad ve kendilerine: - Allahu azim--n, bu mbarek ve mukaddes beldenin fetih ve zaptn sizlerin dua ve himmetiniz, asker ve kumandanlarmn gayret ve cesareti, btn tebaamn ve milletimin hamiyyet ve ferageti sayesinde bize myesser kld. Hepiniz bilirsiniz ki, bir beldenin fethinden ziyade muhafazas gtr. u halde, ne yapalm ki, kahraman ehitlerimizin al kanlar ve yiit gazilerimizin aln terleriyle ve Allah telnn avn- inayetiyle bu belde kyamete kadar slm Trkn elinde pyidar olsun? buyurdu. Tebirat- Muhammediyyeye nail ve mazhar olmu o ulu hakann bu sualine zellikle dikkatinizi ekerim. Gerekten, bir eyin ele

30

dnebakan

Glbdn
Allahta birleebilelim ve bu birlemeyi unutmayalm. Tevhidin mnasn anlayanlar, kelime-i kfr bu beldeye bir daha asl sokmazlar. Tevhid, kfrn zulmet ve zilletini defeder. Fatih Sultan Mehmet Han hazretleri, bu mtalay hakl ve yerinde buldular ve o gnden itibaren stanbulda bulunan btn tekke ve zaviyelerde gnde yetmi bin tevhid getirilmesini ferman buyurdular. te, o gnden itibaren tevhid edenler ve tevhidin mnasn anlayabilenler stanbulumuzu birok slm eserleriyle donattlar, tevhid sayesinde kahraman ordularmz Viyanaya kadar daha bir ok lkeleri kuattlar, atalarnn an ve eref dolu hatrlarna yeni yeni zaferler kattlar.

semtler organ gibidir dedik. Hazret-i Eyp Sultan (r.a) bir kalp gibi srekli manevi feyiz ve bereket yayyor ve dier tekkeler de bu feyiz ve bereketi manevi fizyolojik fonksiyonlarna gre iliyor, hcrelere (halka) sunuyordu. Yllarn ihmali, cehaleti ile gn gnden esnekliini kaybeden, ilevlerini hakkyla yerine getiremeyen organ ve damarlar iin ehli bir cerraha tedavi ettirmek yerine, bir mdahale ile skp attk ve onlarn eksikliini cemiyet olarak ylesine derinden hissettik ki... Bir kapnn almas iin tokmana dokunmak gerektii gibi, gnle girebilmek iin de gnln kaps mesabesinde ki gzn seyr u temaa kapsn almak lazm olsa gerek... stanbul bu konuda da zengin mi zengin... Farz- muhal hibir ey olmasa da sadece Sleymaniye bulunduu yerden kendisini seyredenlere gz krpsa, bu dahi gnl kaplarn amaya kafi olur. Mamafih, imdiki neslin evlatlar bu mutheem ecdad yadigrn yalnzca mimari adan deerlendiriyor, onun insann ruhu hendesesinde meydana getirdii geni al hissiyat okgenlerinin farkna varamyor ve bu yzden de ne mimarisine ne de o mimarideki talar birbirine smsk balayan iman harcn idrak edemiyor...

Mslman-Trklerin gittikleri her yere adalet ve hakkaniyet gtrdn, ilim ve insaf sahibi batllar dahi inkr edememektedirler. Bizler, edvr- faziletleri cidden parlak Bir byk milletin evladyz olum ancak, O fazilet son asrn bozuk ilmiyle, Birleip gitmede, battka da mmet cehle...

Tevhid; milletlere sevgi, sayg, uur ve nur getirdii gibi, insanlara da sevgi ve saygnn uurunu, karlkl muhabbet ve kaynamann srurunu, mill birlik ve beraberliin hakl gururunu da baheder...

Yukarda bahsetmitik ehrin damarlar olur diye, ite sokaklar sanki o ehrin damarlar, sokaklardaki tekke ve zaviyler her trl madd ve manev dert ve hastalklarn ifa bulduu birer eczahne, makamlarna gre semtler de organlar gibiydi. Tp litaretrnde kullanlan birka terimle misal vericek olursak, faraza bir sokakta (damarda) ateroskleroz (damar sertlemesine bal, damar tkankl) bir sorun zuhur ettiinde, vcudun (beldenin) menfi etkilenmemesi iin eczhnelerin gnl cerrahlarnn himmetleri ile hemen anastomoz (damarlarn, sinirlerin, yaprak damarlarnn ve vcudun birok blgesindeki ok ince u dallarnn birleerek a meydana getirmesi) yaplr ve vcd almasna devam ederdi. te yandan baz

stanbul iinde yaanlan bir mekn olmaktan te, gnl imbiinden belki defalarca geerek en saf hale gelmi ehl-i dilin ve ta dahi billur hale getirmi ehl-i ilmin, bir cam zevk-i selim ile beraber srlayarak, kendilerini grdkleri bir ayine idi...

Her eye ramen insanlk tarihi ummanna dklen en gr ve berrak bir nehir olan Mslman-Trkn tarihi, zaman zaman debisini kaybetse dahi asla bir bataklk haline dnmemi, kendisine dalmasn bilen gavvasa nice ab- hayat sunmu, iinden kan akmak talarn birbirine srtebilenlere de nice fikir kvlcmlar sunmutur...

31

dnebakan

nsanlk lleri
Sevgiyle balayp, sevgimizin llmesinden bahsetmek yerinde olur mu acaba? Brakalm kendimizi sonsuz, snrszn bizde bizi seyrine ve bakalm nerelere gittiimize... Kendimize nce bir nirengi noktas alalm ki, yolculuumuzda bilmediimiz yerlere ularsak geri dnmek kolay olsun. Dnya stndeki ou sistemin din olgusu zerine kurulu olmas tabelasndan balayalm yolumuza. Dinler insanlk tarihinin bandan beri insanlar her alanda bir dzene oturtmaya almlardr. Hz. dem, selam zerine olsun, insanslara din ile hitap etmi ve insanslktan insana gei yolunda Tanr buyruklarn yaymtr. Ardndaki btn seilmilerde bu buyruklarn her aamada gelimi hallerini, insanlarn gelimesiyle beraber, onlara hitap edecek din ynlatrlm, ezbere altrlm bizler ve toplumumuz, gitgide her konuda lden uzaklayoruz. Yemei lsz yiyoruz, elenceyi lsz yayoruz, diziyi lsz izleyip sayesinde ykanan beyinlerimizle lsz davranyoruz... Nerde kald ilahi dinlerin/dzenlerin zerinde sz birlii yapt ll olmak!

Tevfik Sayn

Seyir Defteri

denizinde dalyoruz ki vurgun Bu da derinlere bazen, dipte o kadar

Maddiyat

oluyoruz. yaratl

sarho bizleri

yiyip

Bizler hayatmzda bunu ne kadar uygulayabiliyoruz, nemli bir soru tabii. Bazen iimizde alrken ipin ucunu karyoruz, her eyimizle ie ynelip, anamz, babamz, karmz, ocuumuzu unutuyoruz; bir telefon edip bir dakika tebessm bile edemiyoruz! Bunun stresiyle sinirlenmek konusunda ll olmak bir yana, ipin ucunu tamamen elden karp belki de en yaknlarmzdakilerden alyoruz lsz almann lsz hncn, hak etmedik-

amacmzdan uzaklatrp olmayan hakikatte bile var

donduruyor.

materyale

lendirmeleriyle dzeltmeye alp, hem bireysel safta hem de toplumsal safta gelitirmeye, insan olmaya, Tanrnn kullar olmaya armlardr. Onlar bile bunu yaparken kendilerine ll olmalar, hi kimsenin zerinde zorlayc olmadklar, sadece uyarc olduklar konusunda uyarlmlardr. Ancak gnmzde akl yrtmekten uzak-

leri halde. Sonrasnda da evrensel herkes sadece yaptnn karln alacaktr hkmyle burun buruna gelip, bamza gelenlerden bakalarn sorumlu tutmaya kalkyoruz, halen etrafmzda ve iimizde sonsuz, snrszn hazrlad mkemmel ll sistem iinde. Maddiyat denizinde o kadar derinlere dalyoruz ki bazen, dipte vurgun yiyip sarho

32

oluyoruz. Bu da bizleri yaratl amacmzdan uzaklatrp hakikatte var bile olmayan materyale donduruyor. uurlu yaayp, hem bu dnya hem de bundan sonraki yaantmz iin gerekli almalar ll yapacakken, hadsizce bir kuru daha nasl kazanrm dncesi iinde bakalarna zarar vermi olabileceimizi ya da zarar verebileceimizi dnmeden, atn nne oltayla tutturulmu seker gibi, biz gittike bizle giden bizi bu oyunda oyalayan materyallere...

dnebakan

Peki nasl davranmal evrene? Evren; salt enerji, havsalamzn almad biim, sonsuz dalga hareketleri, stringlerin dans, quark ve quantlarn skmalar, elektronlarn yksek hz, atomun dier atomlarla balanmas, molekllerin ortaya k, hcrenin ar hareketi, organlar ve tmel yap insan... Tabii bizim boyutumuzda ve kapasitemizde lme yeteneine sahip yaratlmlar iin bu byle. Dnmek lazm, bu anlattklarmzn hepsi bir lem, hepsi bir yarat, hepsinin kendine gre bir yaants var. Algmz amak iin; en kolay yoldan yle dnebiliriz: Nasl ki bizim iinde olup algladmz boyutlardan oluan lemde domak, bymek, okula gitmek, yemek yemek, sevimek, okumak, almak, i bulabilmek, yaslanmak vb... fiiller altna gizlenmi bir yasam modeli yaratldysa; iste onlarn lemlerinde de onlara uygun olarak yine sonsuz, snrszn harika bir lmle tasarlad bir fiiller alt mecburi yasam modeli var.

srr hep bu Tanrsal sanat estetii 1,618dedir. Enlem boylam haritasna gre dnyann altn oran da yine bu sayda gizlidir. Biraz aratrrsanz nereye geldiini rahatlkla bulabilirsiniz.

Demek ki Einsteinn dedii gibi yaratc zar atmaz ve her eyi mkemmel, benzersiz bir l ile meydana getirmi ve benzer ekilde isteklerinin lyle yaplmasn istemektedir. Sisteminin uygulannda kesinlikle zorlama yoktur prensibinde kesinlikle bir esneklik yoktur ve hkm en ufak fire verilmeden, ilahi l iinde gereklemektedir.

Simdi yolumuzu mikrodan zamansal mitlere evirelim. Pi says, bir lm arac. 3,141... Sonsuza kadar uzanan ve hi tkenmeyen bir sarmal, yaratcnn sanatnn bir gstergesi olabilir mi acaba? Bu sonsuza uzanan modeliyle, el an (her an) yeni bir sanda olmann ls olarak! Bu l birimi ou eserde kullanlm, hatta bazen belki de bilinsiz bilinlilik halinde de el an kullanlyordur. Tabii bu konuda da deerlendirme sadece sonsuz, snrsza aittir... lnn de altn olur mu? Gnmzde ulalm bir tanmlama var; altn oran: 1,618. Da Vincinin makinelerinde, mkemmel mimari yaplarda kullanlm. Doada ve insanda ise her yerde bu say kullanlm, 1,618... Yzmzde st dudan buruna, alt dudan enemize; omzumuzdan dirseimize, omzumuzdan parmak ucumuza kadar vb... binlercesinin uzaklnn

te baladmz noktay uzaktan grmeye baladk. Yaratc tm bu lleri neden koydu, onu bu llerde sevmeyi renebilmemiz iin mi acaba? te bunu yaparken el an tm hareketlerimiz ve bundan kan fiillerin etkileri llmekte ve bize aynen geri dnmektedir. Ne eksik, ne fazla yaptklaryla deerlendirilecekler hkm her anmzda yrrlktedir. lsz davranmdan uzaklap, her eyimizi istenilenler erevesinde yaptmz srece bizlere ll davranlaca retisi verilmektedir. Siz siz olun lemlerin yaratcsnn bizlere yapt nermelere uyun ki ll davranlanlardan olasnz. Selam isminin manalarna brnp, alglayp kapasitenizin lsyle yaayabilmeniz talebiyle. Sayglar, selamlar...

dunebakan.com
33

dnebakan

ls Tutmayan Yaz

Asal Say

Kt bir anlatcym oysa ben ve ne zaman Birisi adres sorsa nce silaha davranyorum

Ne sandnz, yazm olmak iin yazanlarn bana gelen budur. Ya yzlerine kar glnr, bunlar ansllardr; ya arkalarndan glnr, bunlar zavalllardr nk ruhlar bile duymaz.

Ferhan ensoyun bir oyununu hatrlyorum. Delirmenin kolay yolunu anlatyordu. Elinize bir kt kalem aln, bir kelimeyi yazn diyordu. Sonrasn net hatrlamyor, bir miktar uydurarak katkda bulunuyorum. Aa yukar yleydi: Kelimeyi srekli tekrar edin, heceleyin, tekrar edin Kelime bir sre sonra kontrolden kacak ve sizi de yannda gtrecek. l Kelimeyi yazyor ve tekrar ediyorum. Tekrar tekrar tekrar l-, l-, l-, l, l Zaten anlamn doru drst yakalayamamm, iyice ipin ucunu karyorum. Delirmek deil, yazmak niyetinde olduumdan brakyorum. l l lmle ilgisi var m? Anlam genilettikten sonra her kavram, evreni dahi iine alabilecek hale gelebilir. Osmanlca szlklere bakyorum, hi yeri yok, gen bir kelime nk. Anlamndan yola karak mikyas, mesaha, mikdr, derece, tedbir, had, msade, vezin, miyn, nisbet kelimelerini bulabiliyoruz. Balang iin iyi, yine de yardmc olmuyorlar. Trke szlkler tatmin edici gelmiyor. Etimiolojik szlkler, tarama szlkleri, felsefe szlkleri Hepsine gz atyor, yardm dileniyorum.

Ahmet Telli

bylesine aresiz brakacak konuyla balamak istemezdim. Dorusu, oyalana oyalana yazm son haftalara kadar ertelemem de bu yzdendir. Sonra editrmzn ikna edici tehditlerinin faydas oldu. Daha tevik edicisi ise, zerre inandrc bulmadm vgleriydi. Kalemimden kan damlyormu, bensiz bu dergi kmazm. Yahu kim tanr beni? Beendiin bir yazm syle desem, yere sdramad ya, bir de gkte yer aaym diyecek. nanmasam da gururum okanmad deil. te meramm arz edip huzura ktm. yi de neden l? Bir yerinden dokunsam yetermi, illa sjeyi lif lif, atom atom paralamam gerekmezmi. Al sana bir l sorusu, ka sayfa yazacam? Fark etmezmi, uzunlar kadar ksa yazlar da ihtiya varm. Bir de zaman ls sorusu, ne zamana yetitirilecek? Neyse, bu detaylarla sizi skmayaym. Tanma fasl ya, hakkmda fikriniz olur midiyle sohbette inat ediyorum. Gzmn nne cetveller, mezuralar, arlklar, gnyeler, kronometreler, teleskoplar, mikroskoplar, pusulalar geliyor. Dolap beygiri gibi etrafnda dnp duruyor; ama bir trl merkeze yaklaamyorum. Korkumdan! Yoksa elbet bilirim, okkadan kilograma, arndan metreye geiin yksn yazmay. Ama byle bir yazy dizgiye getirdiimde suratma pskrtlecek kahkahadan korkarm. Ne sandnz, yazm olmak iin yazanlarn bana gelen budur. Ya yzlerine kar glnr, bunlar ansllardr; ya arkalarndan glnr, bunlar zavalllardr. nk ruhlar bile duymaz. yle ya, ha endaze ha metre Farkl l birimi kullanyor diye boynu bkk dolaan insanolu grmlmz m var? Tahsil hayatmzda yeterince kafamza kaklmad m? Tarih bilgimizde deve kervannn geebilecei kadar byk gedikler varken, kovalanan kargalar admz l-

Osman Soner alar

Kendimle balayaym. Bir arkadamn konu hakknda karaladklarna bakyorum, glyorum. lkokul panosuna asmaya yzm tutmaz. Bendeki ilk arm mesafe, iki insan arasnda tesis edilen, sonra sosyal insann iinden kamad bir zorunluluk. Neden anlamyorum, bu szce kar hi sempati duymuyorum. Sanki boazm skyor. Alk olmadn, zorunlu kalmadka kullanmadm boyunba sanki. Editrmz, ilk say iin konuyu sylediinde hayal krklna uradm gizlemeyeceim. Yazmaya k biri olarak beni

34

dnebakan

cektir oysa. Ne demek istediimi, sabah ie giden insanlarn yzne bakarak kolaylkla anlayabilirsiniz.

Uzun vadede kk bir servetle oluturduum kitaplma bakyorum. Kitaplar, sanki benden hayr bekleme der gibi baklarn karyorlar. Onlara bakarken aklma, kesin lye dman bir terim geliyor: Gz karar. Yemek yapanlar bilirler, bu yle bir karardr ki her seferinde yeni tatlara ulamann kapsdr. Risktir ayn zamanda, sonu tatmin edici olmayabilir. Neredeyse her ev kadn bu riski gze alarak yemek yapar. Biz de krler eder, o eller dert grmesin deriz. Neden mi? Deneyin; bir markete gidip bir rn gznze kestirin, o rnden sepet dolusu aln. Her gn ayn nde o rn tketin. Hi phem yok, yediiniz ne ise irenmeye balayacak, cannzdan bezeceksiniz. ls ayndr o yiyecein, tad hep ayndr. Her gn yenip de bklmayacak ne var, diye sorarsanz, ekmek derim. Fakir sofralarn haftalk, aylk me-

snde ezberlemedik mi? Yllardr ayn cmlelerle tekrar edilenleri yazacaksak, dergi karmak iin giriilen bunca zahmetin ne anlam var? Kadromuzdaki yazarlara inancm tam. Yeni tartmalar, yeni fikirler bizim verimli topramzdan ve diliyorum, dergimizden kacaktr.

nsnde tekrarlar oktur. te gz karar, asl mucizevi etkisini o mtevaz sofralarda gsterir. Yava yava ly neden sevmediimi kavryorum. Belirsizliin yaama daha yaktn dnyorum. ly tmden terk etmek mmkn deil. Nispi olan tercih ediyorum. yle belirsiz yaratklarz ki iki tam saynn arasna sonsuz kesirli say koyabiliyoruz. Pi saysnn ise sonu bir trl gelmiyor. Bulabildiimiz sadece yaklak sonu.

Sonra, bize ll olmamz konusunda yaplan tavsiyelere ne demeli. Ara sra yaramazlmzn ayaklar hi mi topraa dememeli? Lzumundan fazla ciddi bir mecliste iinizden ocukluk yapma dncesi gemez mi bazen? Yine aklma okul zamanlarm geldi. Sadece gldm iin ok kt ekilde dvlmtm. ocuktum, doal olarak aklm, yel esse uar giderdi; ama yaramaz deildim. Yaplan muameleyi asla kabul edemedim. O retmene de nefretim hi azalmad.

Asal Say

Bir gn, pencereden pencereye sohbet eden iki kadnn konumalarna kulak misafiri oldum. Biri, okul andaki ocuklarndan yaknarak yle diyordu: Hafta ii zor uyandryorum, hafta sonu sabahn krnde ayaa dikiliyorlar. O ocuklar, kendi ocukluumla kark, gzmn nne getiriyorum. Zaman lp, uymak zorunda kalmza bilinsizce, aresiz bir isyandr anne be dakika daha cmlesi. Gzelim uykumuzu lklaryla blen alarmlara kar sevgi duymamzn imkan var m? O belirli saatin zerine eklenecek be dakika daha, yarm saat, bir saat, mutlu, daha tahamml edilir biri olarak kalkmamza yetebile-

Ders aralarndaki bolua teneffs denmesi ne kadar da manidarm. ocukluumuz, umurumuzda olmayan konularn iinde boulup durdu. Sayg, eitli dayak atma yntemleriyle ekillendi; ama sevgi, tarafmzca kefedilmeyi bekleyen bir kelimeden ibaretti. Terbiye, terlie benzerdi ama merak, nesnesi olmayan eytand. ine samadmz llere tekme tokat tktrlrken, insanlmz iyice rselendi. Yazya balamadan nce bu kadar l dman olduumu bilmiyordum. Tek ynl baktm iin hakl eletirilere maruz kalacam muhtemel. Konunun baka bir ynne baktmn dnlmesini tercih ederim. Huzurumu karan, gerekliliinden phe duyduum; ama uymak zorunda brakldmz llerdir. Dzen derler adna. Dzen mi? Dn yoktu, yarn olmasa da olur. Okurlar, lszlmden dolay beni affetsin. lnn verdii ilhamla kalemimden dklenler bunlar.

35

dnebakan

lk Tamerin Yazn Bittii iirinde Doa ve nsan

Sz Yolculuu

YAZIN BTT Yazn bittii her yerde sylenir. Byle krmz kalkan grlmemitir lleri rten yapraklardan baka. nk sahiden yaz bitmitir, Gle bakmaktan usanr insan, Koru tutmaktan, yol gzlemekten; adrlar toplanr, yaralar sarlr; Durgun bir yolculuk, uzun bir apka Artk yapraklar beklemektedir. Ak mdr k gelince balayan Beyaz klla yryen aka... Brakmaz olur kularn lkeler, Yazn her yerde bittii sylenir; Yorgunluklar oalr silahlardan sonra; Kardan mezarlar grlr sszln l plerin koyuluuyla... Ak kalmtr otlarda yl gtren, Cesur savalar tayan ka. Her yerde yazn bittii sylenir, rr ieklere yapan kanlar; Belki uzaktan iki atl yaklar, Belki yakndan iki yaprak kalkar; Akamn rts derelerde ykanr, Gkyzn grnce gecenin devi karp apkasndan yldzlar saar, Cceler bunu bilir, grgenler bilir, Akn uyumad her yerde sylenir. lk TAMER

iir, bir bakma bizim ikinci hayatmzdr. iirleri okurken, yaratlan dnyay, dardan deil; o dnyay yaratan airin gznden grr ve o dnyada gnll olarak yaarz.

iir, genel anlamyla sanat; grdmz, iinde yaadmz dnyann, o dnyada yaananlarn, dnce ve duygularn, bildiimiz ve bilmediimiz btn ynleriyle; onu oluturan, biimlendiren, deitiren, hatta yeniden yaratan sanatnn elinde, bambaka bir ekilde can bulmasdr. air bunu yaparken, o gne kadar yaadklarndan, grdklerinden, gzlemlediklerinden, dndklerinden ve hissettiklerinden yola kar. Yaarken biriktirdii her ey onun sihirli ellerinde yeniden hayat bulur. Ta, mermeri biimlendiren bir heykeltra gibi o da szcklere duygu ve dnceleriyle bambaka bir ekil verir. Herkesin, gnlk hayatta kulland kelimelerdir onun kulland kelimeler de aslnda. Evrensel temalar, insanla ait duygular ve yaantlardr msralarndan szlenler; ama yine de bambakadr. Farkl bir tad, farkl bir sesi vardr. Okuyan, msralar arasnda dolarken arr, merak eder, hayran olur, bazen anlamlandramaz, hatta zaman zaman da kskanr. Ayn duyguyu o da yaamtr, o da ayn dnceleri paylamaktadr; ama bu ekilde anlatamamtr, belki de hibir zaman anlatamayacaktr. iir, bir bakma bizim ikinci hayatmzdr. iirleri okurken, yaratlan dnyay, dardan deil; o dnyay yaratan airin gznden grr ve o dnyada gnll olarak yaarz. air o duygularn ne kadarn yreinde hissetmitir, kurduu hayali dnyann ne kadar gerektir, bilemeyiz. Kendimizi iinde bulduumuz bu dnyann gerek olduu fikrine kaptrveririz. air gibi dnr, kendimizi iir znesinin yerine koyuveririz. Bu, bir bakma gnll bir aldantr.

Rabia zer

lk Tamer, ikinci yeni anlayyla yazd iirlerinde, bizi kendi yaratt bir dnyaya gtrr. Onun iir dnyasnda doa, ocukluunun getii yre nemli bir yer tutar. Okuyucu, Mehmet Kaplann deyimiyle, onun iirlerini okurken alkanlklarnn dna kar ve yaad dnyay yeniden kefeder.1 Farkl, gereki, insancl olduu iin de scak ve bir o kadar da hznl

36

1 iir Tahlilleri, Cumhuriyet Devri Trk iiri, Mehmet Kaplan, s. 586-598, Dergh Yaynlar, stanbul

Sz Yolculuu

bir dnyadr onun szcklerle resmettii dnya. iir sanatnn tm imknlarn kullanrken, iinde yaad dnyann sorunlarna da duyarsz kalamaz nk. Tm birikimleri ve yaanmlklaryla, air bize kendi dnyasnn kaplarn cesurca aar. Bu balamda da iir okuyucusunun sahip olduu iir bilgi ve birikimi, okuduu iiri anlamada, anlamlandrmada nemli bir rol oynar. lk Tamer, Yazn Bittii adn verdii iirinde yzey yap olarak biten bir yaz mevsimini betimlemektedir. Derin yapda ise, inand deerler uruna lm gze alarak mcadele eden insanlar vardr. iirde anlam, airin niyetine, okurun niyetine ve kapasitesine gre deiiklik gsterebilir. airin kutsad mcadele, ideolojik olabilecei gibi kiisel mcadele olarak da alglanabilir. air, doayla insan arasnda baarl ve kendi slubunca bir ba kurmutur. Bu ba, iir boyunca devam edecektir.

dnebakan
Geen sonbahar gmmtk hanerimizi Kare talardan yaplm bir avluya; Hem deerli, hem keskin bir hanerdi. Kabzas erimitir imdi, benziyordur Srtmalarn yosun tutan salarna.

iirde ana rge olarak kullanlan Yazn bittii her yerde sylenir. dizesi, hem iirde ahengi salar hem de airin yaratmak istedii psikolojik havay yanstr. Ayn ifade, iirin her blmnde, farkl szck dizilileriyle karmza kar: Yazn bittii her yerde sylenir., Yazn her yerde bittii sylenir., Her yerde yazn bittii sylenir. air szcklerin yeriyle oynayarak, her cmlede farkl bir olguyu vurgulamak istemitir. lk kullanmda biten bir yaz vardr ve bu her yerde konuulmaktadr. kinci kullanmda yaz mevsiminin devam ettii hibir yer olmad belirtilir. Son kullanmda ise nemle zerinde durulan nokta yazn bitmi olmasdr. Bu kullanmlara ek olarak, iir Akn uyumad her yerde sylenir. cmlesi ile bitirilir. Ak iirde beeri ak nitelemez. iirin tamam, hissettirdikleri ve airin iir anlay gz nnde bulundurulduunda, bahsedilen akn ideolojik bir inan olduu anlalr. air bu msra ile, ne yaanrsa yaansn lkesi ve halk adna umudunu kaybetmediini belirtmek istemitir. Dizede kullanlan her, yer, sylenir szcklerinde tekrarlanan r konsonant dier dizelerdeki szcklerde de dikkat eker: grlmemitir, ller, krmz, rten, yapraklar, usanr, koru Dier dizelerde de bu ekilde tekrarlanan ve ahenk salayan sesler vardr. iirin genelinde bir hzn havas hkimdir. Yaz sevilen, insana umut ve mutluluk veren bir mevsimdir. Yazn hava gneli, aydnlktr. Doa her parasyla canl ve renklidir; ancak yaz artk her yerde herkes iin bitmitir. Artk yaanan mevsim sonbahardr. Sonbahar ve arkasndan gelecei bilinen k, iinde barndrd tm unsurlardan dolay lme ve hzne daha ok yakan mevsimlerdir. Solgun ve canszlardr. air sonbaharn kzaran yapraklarn kzl kalkana benzetir. Sonbaharda doa nasl lyorsa, gerek hayatta da lm vardr. nsanlar, inandklar fikirler uruna lm gze almaktadr ve alacaklardr. Sonbahar ve doaya ait unsurlar, airin baka iirlerinde de dikkat eker. Haner iirinde air, yine sonbahardan bahseder:

Yasaklarla, otoriter devletlerin basklaryla savamak zorunda kalan sanatlar, aka ifade edemedikleri gerekleri dile getirebilmek iin sanat kullanmlardr. kinci yeni airlerinin kaak iir yazmakla sulanmalarnn temelinde de bu gerek yatmaktadr. kinci yeni bu ynyle Servet-i Fnn iirini de hatrlatr. Toplumsal sorunlarn bilincinde olan, ama bunu dile getiremeyen sanat iin tek yol vardr: Sanata snmak. Toplumsal sorunlar bir yana brakarak kiisel temalara ynelmek ve sanat zevki olan okur iin iir yazmak. Eski iirin imgesiz, derinliksiz, ierikten yoksun dilinden uzaklap yeni ve farkl bir iir dili oluturmak. lk Tamer, sanatn tm olanaklarn kullanrken toplumun sorunlarn da gz ard etmemeyi seen sanatlardandr. iirlerinde ne biimden ne de ierikten dn vermitir. air iirin ilk blmnde okuyucunun zihninde, gl kenarna kurulmu bir oba resmi canlandrr: Gle bakmaktan usanr insan, Koru tutmaktan, yol gzlemekten; adrlar toplanr, yaralar sarlr; Durgun bir yolculuk, uzun bir apka Artk yapraklar beklemektedir.

airin iirinde denizi deil de gl semesi olduka dikkat ekicidir. Gl snrldr; alaca, balanaca hibir yer yoktur. Bu sebeple insan, gle bakmaktan bir sre sonra usanr. Belli bir yerde yaamak, belli snrlar ve zorlamalar rahatsz eder insan. zgr olmak, anlamsz bulduu snrlamalar ve kurallar ykmak ister. Koru tutmak, yol gzlemekten de sklr. Elindekileri korumak, kendisine verilenlerle yetinmek, gelecek olan beklemek yetmez olur. Belki de beklemek deil, artk harekete gemek gerekmektedir. Sahip olduklarn kaybetmeyi gze alarak mcadele etmek ok daha erdemli ve insanca olacaktr. Yaralar sarlr ve yola klr. Artk k balamtr. K zorluklarn ve mcadelenin mevsimidir: Ak mdr k gelince balayan Beyaz klla yryen aka... Brakmaz olur kularn lkeler, Yazn her yerde bittii sylenir; Yorgunluklar oalr silahlardan sonra; Kardan mezarlar grlr sszln l plerin koyuluuyla... Ak kalmtr otlarda yl gtren, Cesur savalar tayan ka.

37

Ak olgusu bu blmde de karmza kar. airin vermek istedii iletiyi vurgulad iin olduka nemli bir kavramdr ak. K gelmitir; ama mcadele bitmemitir. Doa uyusa da insan uyumamaktadr. Aka doru beyaz klla yrr iir znesi. Beyaz kl a-

irin kulland dikkat ekici bir baka imgedir. Kl silahtr, zarar verir, can alr; ama baz durumlar vardr ki klc kullanmak gerekir. Doru bir amala kullanlan kl da beyaz olmaldr. Tpk tm irkinlikleri rten ve doay ktlklerden koruyan kar gibi.

dnebakan

Uykuda hayallerini yine gkyz ssler: Kaldrp yatam / Uursunlar gklere / Kendimi yldzlarda / Bulaym birdenbire. Gkyz umuttur, gelecektir. iir boyunca hafif hafif hissedilen umut, iirin sonunda glenir. Baar, ona ulamak iin mcadele edenin olacaktr. Baarya ulaan gl ve byk insan, herkese bunu kantlayacaktr. O, bir devdir. Onun karsnda herkes cce veya grgendir. Yakn-uzak szcklerinde grlen tezat, dev-cce szcklerinde de vardr. iirin bu blmnde geen dev szc, Mehmet Kaplan tarafndan Dev-Gen olarak yorumlanmtr.2 iir, bata da sylediimiz gibi, mit veren bir cmleyle bitirilir. Akn uyumad her yerde sylenir. Ak, her zaman vardr ve tm zorluk ve engellemelere ramen var olmaya da devam edecektir.

Kular her sonbaharda scak lkelere g ederler. Bu doann deimez bir kuraldr. iirde kular ve g, okuyucuda ok farkl bir anlam artrmak iin kullanlmtr. inde bulunduu artlardan memnun olmayan insan iin seilecek iki yol vardr: Mekn ya da artlar deitirmek. Erdemli insan zor olan seer. Yorulur, yeri gelir lr; ama ok ey borlu olduu topraklarda kalarak daha iyi bir yaam iin mcadele eder. Zaten yaz her yerde bitmitir. Sorunsuz bir lke de yoktur aslnda. Betimlenen beyaz, kar, sszlk ve lmdr. iirde huzur veren tuhaf bir hzn hisseder okuyucu. airin biemi youn bir ekilde bir kere daha kendini hissettirir. Mcadele, bu iirin matrisidir. iir boyunca kullanlan kan, mezar, kl, kalkan, yara, silah, sava izlekleri bizi mcadele temine gtrr. Mcadele ve inanlan deerler uruna lmek, airin baka iirlerinde de grlr. Dello iirinde yle der Tamer: Bilmem niancl, tabanca kullanmadm; Ama karma alp seni horoz drmek de, Seni vuramamak da yreimi pekitirir benim. lrsem gzel bir l olurum, Salarma yuva kurar bir anda kirpiler, Kar, rtemeye kalkr gkkuan, Ve onurlu, yoksul bceklerin gazetecisi Ben glmserken resmimi eker.

Sz Yolculuu

lm de ldrme de hibir zaman onun tercihi olmamtr. Hayat, mcadeleyi zorunlu klar insan iin. Onur, parayla satn alnamayan en byk erdemdir. Usta air, anlatmak istediklerini, yine doadan yola karak anlatr.

iirin son blmnde ilk olarak kan ve lm gze arpar. Kan, kurumu olsa da gzel ve masum olan ieklere yapmtr. Yine de yaayan ve mcadele eden insan iin bir umut vardr. Belki uzaktan iki atl yaklar, / Belki yakndan iki yaprak kalkar; / Akamn rts derelerde ykanr. Onunla ayn gr paylaan insanlar, sayca az da olsa g verir ona. Yaknnda veya uzanda, onun gibi dnen onurlu insanlar mutlaka vardr. Akamn karanl, srekli akan, bu yzden de asla kirlenmeyen derede arnacaktr. airin kulland nemli bir imge de gkyzdr. Gkyz, yldzlar, su, airin birok iirinde karmza kar. At adl iirinde, Gn gelir daa kar / Yldzlardan iir eker / Kanmz siler ykar / Sularn en durusunda der. Bruegelde, Gkyz ayaklarmn ucundan balyor. / Azmn kemiinde dank bir iir tad. / Grgenler ve kaynlar avdan dnyor. derken insan ve mcadeleyi kutsar. Geceleyinde gkyz mutluluu simgeler: Geceleyin karanlkta / Yldz tuttum gk iinde / In sana vurdu / Bir gl at yreinde.

lk Tamer; edebiyatmzda kendi slbunu yaratm, biimden ve ierikten dn vermemi, nemli bir airdir. Kendine zg bir iir dili vardr. mgelerini yaratrken, doadan alabildiine yararlanr. Yapt betimlemelerle, okuyucunun gznde bambaka bir dnya yaratr. Kelimelerle izdii dnyann, okuyucu tarafndan doru bir ekilde hissedilmesi iin de tm gcn kullanr. Oktay Rfatn Peremli Sokakta dedii gibi, Bir dili kullanmak, kelimelerin bizde uyandrd grntlerin yardmyla bir ey anlatmak demektir. O eye anlam diyoruz. Bir szn anlam, ou zaman o szn gzmzn nne getirdii grntden baka bir ey deildir. Gerein gndelik dzenini deitirmek, yahut baka bir adan bakabilmek elimizde olsayd daha ok ilgi duyardk ona. te, gerein dzeninde yapamayacamz bu deiiklii, kelimelerin konuma dilindeki gndelik dzeninde yapmak bize bu ay salayacaktr.3 iir dili doru ve etkili kullanldnda, ortaya kan eserin etkileyici ve benzersiz olmas da bu sebeple kanlmaz olacaktr.

Kaynaka 1. Hilesiz Terazi, Baki Asiltirk, YKY, stanbul, Nisan, 2006 2. Peremli Sokak nsz, Oktay Rfat, kasm, 1956 3. Poetika ve Eletiri Kavramlar, Baki Asiltrk 4. Saf ve Dnceli Romanc, Orhan Pamuk, letiim Yaynlar, stanbul, 2011 5. iir Tahlilleri, Cumhuriyet Devri Trk iiri, Mehmet Kaplan, s. 586-598, Dergh Yaynlar, stanbul
2 iir Tahlilleri, Cumhuriyet Devri Trk iiri, Mehmet Kaplan, s. 586-598, Dergh Yaynlar, stanbul 3 Oktay Rfat, A.G.E.

38

dnebakan

Sultan Abdlmecid Trbesindeki meftunlar!

Sultan Abdlmecid Trbesi ierisindeki bu zensiz tantm yazsna rastlaynca hem ardk, hem de zldk. Trbede meftunun ne ii olduuna bir trl anlam veremedik.

Ecdat (ecdd) kelimesinin yazlndaki tuhaflk, madalyon kelimesinin madolyon eklinde yazlmas, dikkat eken dier kk hatalar. Yazmaya lzum grmyoruz ama dahas da var. Diliyoruz, virgl kullanmakta pek cimri davranlm, bol hatal bu yaz, zaman kaybetmeden deitirilir.

39

dnebakan

Zaman Terazisi

Stl Kahve

Zaman terazisi bir denge tutturmak iin kyaslama yaplacak en doru terazidir. Kyasla, tamamen bal kalma, deitir, gelitir.

Unutulmaya yz tutan baz zanaatlar gnmz renklendirirken, hepimizin o burnunun ucundaki tandk szy harekete geireceini dnyorum.

Dnde kaldlar diye alar tozlu kitaplar. Ktphanelerimizin vazgeilmez eyizleri, elimizin altnda ylece bize bakarlar. Bizse hep gelip geerken yanlarndan o gzelim kitaplara sahip olmann gururunu tarz. Bizler ok donanml zanaat sahibi bir milletin torunlaryz. lme sk skya bal ama gemie uzak durmadan; gemiteki deerlerimizden mayalanm bir hamurla yourmalyz ocuklar. Zaman sigara kd gibi inceldi nk nk zamann terazisinde gemiin youn ve birikimli kefesi ar iken; iimizdeki boluklarla doldurduumuz terazi kefesi hep hafif mi kalacak? Buna bir zm bulmal; acilen teraziyi dengelemeli Ecdadmzdan bize kalan onca gzel deer hep kapal kaplar altnda kilitli kendini beklemekte. Ve biz her yeni gnde buruuk ellerini bize amaktan asla vazgemeyen bir bymz kaybettiimizde anyoruz gemii. Gemiin kllerini kartrmadan zerine birka krek toprak atarak kapatyoruz bu yaralayc darbeyi. Sevmeyi sevilmeyi biliyoruz ama bir trl o ilk adm atamyoruz. Gemiin salam kprs temeline oturtarak geleceimizi garantilemek nemli bir ilk adm olmal. Gaz lambas altnda Arapa, Farsa ve Osmanlca hikyeler ile byyen bir ocuk olarak elektriin gz alc nn kymetini hep bilmiimdir.

nlan zel tasarml taslard. Birinin d yzeyinde az kenarlar boyunca epeevre ve Arapa olarak, gzel bir nesih yazsyla, Allahn izniyle bu kutsal tastan akrep sokmas, kpek srmas ve ylan sokmas hallerinde doum srasnda yararlanaca yazlmtr. Bununu i ksmnda ayetler, Esmal Hsnadan El-Ferd, El Cabbar, E ehid, Es-Sabit, Ez-Zahir, El-Habir, Ez-Zeki adlarnn simgeleri ile kimi tlsmlar, kpek ve ylan resimleri bulunmaktadr. Bu taslar ok deiik konular iermekte ve halk arasnda zenle kullanlmakta idi. Fenerci Esnaf: Eski stanbulda sokaklar karanlkt. nsanlar mutlaka ellerine bir fener tama ihtiyac duyarlard. Bu nedenle fenercilikle uraan birka dkkn vard. Esnaflar ve zanaat sahipler hep bir arada durur birbirlerini desteklerdi. Beyazttaki fener yapmclar Tiryakiler arsnn kar tarafnda Sleymaniye Camisi avlu duvar nne boydan boya sralanm, nleri ahap revakl krk kadar dkknda 20. asrn ilk yllarna dek faaliyetlerini srdrmlerdir. Muambalar dhil fenerlerin retimi, satm, onarmlar burada yaplrd. Bu dkknlar da divit de yaplp satlrd. Sonra bu dkknlar ykld. Kkl denilen yangn habercileri bulunurdu. Ellerinde fenerlerle drt bir yana haber verirlerdi. 1908e kadar Beyazt Kulesinde 20, Galata Kulesinde 18, cadiyede 3, skdar Karakolunda 6 ve Eypte 5 kkl bulunuyordu. Balarna avu, dierlerine nefer denilirdi. Sfr kalp fes veya mifer, krmz ceket, alvar veya pantolon giyerlerdi. Tiz ve uzun bir sesle yangn yerini bekilere bekiler de halka duyururdu. tfaiye rgt dzenlenince ve telefon kullanlmaya balaynca kkler ortadan kalkt.

Mzeyyen ahin

Unutulmaya yz tutan baz zanaatlar gnmz renklendirirken, hepimizin o burnunun ucundaki tandk szy harekete geireceini dnyorum. oumuzun duymuluu vardr diye dnerek hatrlatmak istiyorum. ifa Taslar: ok yaygn olmasa da kulla-

40

dnebakan
Kelime anlamna szlklerden bakacak olursak eer Belirlenmi Boyut yazs gzmze arpar. Farkl bilim dallarnda da farkl anlamlarda kullanlmaktadr. rnein edebiyat alanndaki anlam, iirdeki dizelerin hece ve durak bakmndan denk olmasdr. Mzikteki anlam ise sesli ve sessiz srelerin ya da vurularn gruplar halinde organize edilmesidir. Farkl bilim dallarndan ziyade ben daha ok mzikteki l iaretleri ve l trlerinden bahsedeceim. Polat Karayel

Mzikte l

l iaretleri ; 14. yzyl itibariyle bir eserin notasyonunun bana, o eserin l organizasyonunun belirlenmesi iin baz semboller, saylar konulmutur. Bu iaretler gnmzde genel olarak st ste yazlan iki saydan olumaktadr. Fakat ncelikle Sol, Fa ya da Do anahtar, ardndan ise eserin tonunun belirlenmesi iin donanm iaretleri portenin banda yer alr. l says ise bunlardan sonra yazlr. l saysnda stteki say bir lde ka vuruun yer aldn, alttaki say ise vurulardaki nota deerlerini gsterir. Ksaca l trlerinden de bahsetmek gerekirse, bu trler 3e ayrlmaktadr. Basit ller, bileik ller ve aksak ller olarak adlandrlr. Basit ller, 2 eit sre deerine blnebilen l saylardr. Bileik ller, 3 eit sre deerine blnebilen l saylardr.

Arkadamz Birnaz elikin Osmanl Kyafetleri almas

Aksak ller ise Basit ve Bileik l birim deerlerinden biraz daha farkldr. Akdeniz, Ortadou ve Balkan uluslarna zg usullerdir. Klasik Bat Mziindeki l trleri, Trk Sanat Mziinde usl olarak adlandrlr. rnein; Nim Sofyan usl, Trk Aksa usl vb. gibi..

41

Demek ki gerekte yalnzca birbirleriyle savamakla kalmayp, bundan daha ktsn de yapan, genelde birbirlerine, her biri kendi yerinde kalmak kouluyla, ne kadar istenmeye deer olduklar konusunda gvence vermenin dnda, birbirleriyle tek kelime konumakszn yan yana var olabilen iki ayr ruhsal tutumun varl sz konusudur. Bunlardan biri, kesin olmakla yetinir ve olgulara dayanr; teki ise bu kadaryla yetinecek yerde baklarn hep btne evirir ve bilgilerini sonrasz ve byk diye adlandrlan dorulardan tretir. Biri baar, tekisi ise yaygnlk ve saygnlk kazanr. Bu balamda bir karamsarn bunlardan birinin sonularnn deersiz, tekininkinin ise doruluktan uzak olduunu syleyebilecei de aktr. nk Maher Gn gelip de insanlarn eserleri lye ve tartya vurulduunda, asit formik zerine yazlm makale, isterse deil otuz olsun, neye yarar! te yandan, insan Maher Gnne kadar asit formikten nerelere varlabileceini bilmiyorsa eer, Maher Gn hakknda ne biliyor saylr? Robert Musil, Niteliksiz Adam

l Sevdiin mddete ve sevebildiin kadar, sevdiine her eyini verdiin mddete ve verebildiin kadar gensin. Nazm Hikmet Ran - 1947

Onlar Ne Demiler?
nsann deeri ne ile llr, bilir misin? Arad eyle! nsan neyi ararsa ona layktr. Mevln Celaleddin lsn bilen bir insan helak olmaz. Muhyiddin bn Arab Gnei h kimsene satm degl Aruna lp hisb itmi degl k Paa Garibnme

dnebakan

Grelik kuramnda biricik bir mutlak zaman yoktur, bunun yerine herkesin, nerede olduuna ve nasl devindiine bal olarak ileyen kendi zel zaman ls vardr. Stephen W. Hawking Zamann Ksa Tarihi Usta semer yapmadan nce, eein lsnn nasl alndn anlatt. Ahrda almayacaksn, darya karacaksn eei, bir de nden alacaksn lsn, arkasndan yanarsan, ly karr, ifte atar dedi. stn Dkmen - Ladesi

Kendilerini l olarak alan bu takmn insanlar, her ada sanat l kurallara balamak istemilerdir. Oysa sanat hibir kuraln klesi olamaz, herkese ve zellikle halka aktr. Melih Cevdet Anday - Gizli Emir

Grnte her trl gerein kesin ls olan hatrlama gcmz, aslnda gerein dmandr. nk bir insan, kendi hayatn anlatmaya balamadan nce, kendi ierisinde, olup bitenleri yeniden canlandracak yerde yaratmaya alan bir organ ie karr; hafzamz, daha iin banda, iir yazma ve yaratmayla ilgili her trl grevi kendi zerine almtr. Stefan Zweig Kendi Hayatnn iirini Yazanlar Belki de, diyordum kendi kendime, gzel bir metnin deerinin kesin lt, o metni yazarken alnan zevk deildir; zevk, belki genellikle fazladan eklenen, ama yokluu metnin deerini drmeyen, tamamlayc bir durumdur sadece. Belki de kimi aheserler esneyerek yazlmtr. Marcel Proust Kayp Zamann zinde Doan kz evlat, babasn korkutmuyordu; nk evlenme ya da, eyiz de ly amyordu. Dante Alighieri - lahi Komedya Cesaretin ls, kiinin gelimiliine baldr. Erich Fromm Barn Teknii ve Stratejisi

Halka, honutsuzluklaryla kzgnlklarn, ly karp ii arszla dkmeden aa vurma zgrln tanmak gvenilir yollardan biridir. fkesini iine atan, yaras iin iin kanayan kimse onulmaz banlar, irinli kabarlar dkmek tehlikesiyle kar karyadr. Francis Bacon - Denemeler

Acmak... Ben insan ruhlarndaki derinliin ancak onunla llebileceine kaniim. Evet dibi grnmeyen kuyulara atlan ta nasl kard sesle onlarn derinliini gsterirse, bakalarnn elemi de bizim yreklerimize dt zaman kard sesle bize kendimizi insanlmzn derecesini retir... Reat Nuri Gntekin - Acmak Bir dnce ne kadar snrl ve dar ise, bizim iin o lde nemli ve gldr; tpk insann dar bir ayakkaby ayana tam olarak uyan bir ayakkabdan daha iyi hissetmesi gibi. Witold Gombrowicz, Ferdydurke

Seme kavramnn bizatihi kendisi, kendi iinde totaliterdir. Zeka, gzellik, adalet, sevgi, zgrlk gibi eyler llemez ve kyaslanamaz. Onlar ancak, tanmlanmadklar ve standartlastrlmadklar lde var olabilirler. Bunlarn tanmn yapma giriimi bile, kavramn ihlal edilmesi demektir. Bir kez tanmlandktan sonra, zek donuklar, gzellik esinleyici olmaktan kar, sevgi tketilmi olur, adaletin dorulanmas gerekir, zgrlk ise tanmlanm biiminin dnda var olmaktan kverir. Gndz Vassaf - Cehenneme vg l yabancdr bize, kabul edelim bunu; heyecanmz, sonsuzluun, lszln heyecandr. Tpk soluk solua, drt nala, ate pskrerek ileriye koan atn svarisi gibi, brakalm dizginleri sonsuza doru; biz modern insanlar, biz yar barbarlar... Erielim, kutsal, sonsuz mutluluumuza, en fazla tehlikede olduumuz yere. Friedrich Nietzsche yinin ve Ktnn tesinde

42

On sekizinci yzyldan beri dier birok alanda

llemeyecek kadar byk bir gelime gsterdiysek insan toplumlarndaki apak ortadan olan

de, merkezi bir nem tayan u basit soru asndan, adaletsizlii ve eitsizlii hangi ahlak dorulayabilir, Bunun balca nedeni ilemi olduumuz u byk

sorusu asndan bir arpa boyu bile yol alm deiliz. gnah, yani arlklar karsnda ortalama deerleri benimsemenin eski anlamn yitirmi olmamzdr, yani bilgece ve drst bir lll yitirmemizdedir. Bireysellik duygumuz arttka, bu szcn ieriini eip bktk ve szck gnmzdeki modern

anlamn alncaya kadar da onu bozduk. Yunanllarn, Troyallara sunduklar hediye gibi, dememiz gereken gizli bir bedeldir bu, yirminci yzyln

bireysellik bilinci ve saplants iin doa tarafndan yaamsal meknn bir yandan sama bir arla

konulmu, denmesi gereken bir bedel. Bir canl tr kadar doldurup bir yandan da arl, lszl, orta deerlerden uzaklamay yceltemez. Arlk baaryla eanlaml tutulduunda, bir toplumun ykm kanlmaz olur

John Fowles - Yaratk

Gelecek saymzda tarlasnda bulualm

sr