Jeod I 250912

JEODEZ I A. KAYA & F.
YILDIRIM 1
JEODEZ - I
Ders Sorumlular

Prof. Dr. Ahmet KAYA
Yrd. Do. Dr. Faruk YILDIRIM
JEODEZ I A. KAYA & F. YILDIRIM 2
1. KAYNAKLAR
zbenli, E., (2001), Jeodezi-I, KT Basmevi, Trabzon.
Aksoy, A., Gne, . H., (1990), Jeodezi-I, T matbaas, stanbul.
zbenli, E., (1972), Jeodeziye Giri, Elipsoid Geometrisi, Matbaa Teknisyenleri
Basmevi, stanbul.
Fiala F.,(1973), Matematiksel Kartografya, T, stanbul.
Uar, D. pbker, C. Bildirici, . ., (2004), Matematiksel Kartografya, Harita
Projeksiyonlar Teorisi ve Uygulamalar, Atlas Yayn Datm, stanbul.
Grossmann, W., (1976), Geodtische Rechnungen und Abbildungen, Stuttgart.
Ulsoy, E., (1977), Matematiksel Geodezi, Kutulmu Matbaas, stanbul.
Thomas, P. D., (1952), Conformal Projections in Geodesy and Cartography, Washington.
Richardus, P. ve Adler, R. K., (1972), Map Projections for Geodesists,
Cartographers and Geographers, Amsterdam.
Smith, J. R. (1997), Introduction to Geodesy, John Wiley&Sons.
Hooijberg, M. (1997), Practical Geodesy, Springer.
Yang, Q., Snyder, J., Tobler, W. (2000), Map Projection Transformation, Taylor&Francis.
Pearson, F.(1990), Map Projections, CRC Press.
Bugayevsky, L. ,Snyder, J. (1995), Map Projection, Taylor&Francis.

2. DERS KONULARI
Tanma, ders program ve ieriinin tantlmas, yararlanlabilecek kaynaklar
Genel tanmlar, Jeodezinin konusu
Yeryznn biimi
Datumlar, Yatay ve Dey Datum
Trkiyenin kulland datumlar
Elipsoid, elipsoid parametreleri
Dnyada kullanlan elipsoid eitleri
Elipsoidde enlem eitleri, saysal uygulama
Elipsoidde erilik ve yaraplar, saysal uygulama
Elipsoidde uzunluk hesab, saysal uygulama
Elipsoidde alan hesab, saysal uygulama
Jeodezik Eri
Elipsoid yerine kre kullanm
Soldner ve Gauss Kresi
Kre zerinde jeodezik hesaplar
Kre geometrisi
Kresel gen zm ve kullanlan formller, saysal uygulama
Kresel genin alan, saysal uygulama
Kresel koordinat sistemleri
Uzay dik ve corafi koordinatlar, dnmler ve saysal uygulama
Kresel jeodezik dik koordinat sistemleri
Kenar ve meridyen konvergensi, saysal uygulama
Corafi koordinat ve meridyeni esas alan Kresel jeodezik dik koordinat sistemleri
arasndaki dnm, uygulama
Corafi koordinatlarla JTP zm
Kble tayini
3. GENEL TANIMLAR
Jeodezi; Yeryuvarnn ekil, boyut, ve gravite alan ile zamana
bal deiimlerinin 3 boyutlu bir koordinat sisteminde
tanmlanmasn amalayan bir bilim daldr.
Jeodezinin bilimsel arlkl faaliyetleri; Yeryuvar eklinin ve
ekim alannn belirlenmesi, Yerkabuu deiimlerinin izlenerek,
Jeodinamik sorunlarn zmnde nemli yer tutan bilgiler
retmek
Jeodezinin uygulamaya ynelik grevleri: Yeryz
paralarnn bir sistemde belirlenmesi ve deiik amalar iin
veri retimi
Jeodezinin konular: lme yntemleri ve donanmlar, Teorik
esas ve hesaplamalar
Matematiksel Jeodezinin Konusu: Yatay ve dey
datumlarn tayini, Elipsoid ve kre seimi ve bunlar zerinde
jeodezik hesaplar
Fiziksel Jeodezinin Konusu: Jeoidin belirlenmesi ve Jeoidin
elipsoide indirgenmesi.

4. YERYZNN BM
Yerin gerek biimine jeoid ad verilmektedir. Fakat jeoid
geometrik olarak ifade edilebilen bir yzeye sahip olmadndan
haritaclk almalarnda yalnzca noktalar aras ykseklik farklarnn ok
doru olarak bilinmesi gereken baz iler dnda referans yzeyi olarak
alnmaz.
Yerin jeoide en yakn biimi ise elipsoid dir. Elipsoid geometrik
bantlar bilinen bir yzeydir ve bu zellii ile byk blgelerin byk ve
zellikle orta lekli harita takmlarnn retilmesi iin yeryuvarnn biimi
iin referans yzeyi olarak alnmaktadr. Elipsoidin baskl ok kk ve
dolaysyla yer elipsoidi kreden ok az farkldr. rnein;60 cm apl bir
kre kutuplardan 1 mm bastrlrsa, baskl yer elipsoidinin basklna
denk bir yzey elde edilir. Gzle farkedilmesi mmkn deildir.
Kre ise geometrik bantlar bakmndan elipsoide gre phesiz
daha basittir. Kk lekli haritalarda kre ile elipsoid arasndaki
byklk fark haritaya yansmadndan yerin biimi kre alnmaktadr.
Byk bir blgenin kk lekli (lekleri 1:1 000 000 dan daha kk
olan haritalar) haritas yaplmas gerektiinde yeryuvarnn biiminin kre
olarak alnabilir.
Dnya yzeyi
Elipsoid
Deniz Yzeyi
Jeoid
Jeoid: Gel-git etkisi gibi etkilerden arndrlm yerin e potansiyelli
yzeylerinden ortalama deniz yzeyi ile akan ve karalarn altndan
da devam eden yzeye Jeoid denir.

Jeoid ve Elipsoid
http://principles.ou.edu/earth_figure_gravity/geoid/index.html
Jeoid ve Elipsoid
http://kartoweb.itc.nl/geometrics/reference%20surfaces/body.htm
CHAMP uydusundan ilk verilerin alnmasyla jeoidin belirlenmesi
http://op.gfz-potsdam.de/champ/
5. DATUMLAR
Datum, Lokal ve Global Referanslandrma
Datum; herhangi bir noktann yatay ve dey
konumunu tanmlamak iin elipsoidin, enlem-boylam
oryantasyonunun ve fiziksel bir orijinin belirlenerek
balang alnan referans yzeyidir. Bylece jeodezik
hesaplamalar iin referans yzeyinin ekli ve boyutu
tanmlanr.
Yatay datum: Koordinatlar iin referans alnan
balang yzeyi
Dey datum: Ykseklikler iin referans alnan
balang yzeyi

Datum parametreleri
Referans Elipsoidi
Balang noktasnn koordinatlar ve dnklkleri
En yaygn kullanlan Referans Elipdoidleri ve parametreleri
En yaygn kullanlan Datum ve Elipsoidleri
O
x
y
a
b
Dnme ekseni
a
z
=(a-b)/a
En Yaygn Kullanlan Jeodezik Datumlar ve Elipsoidleri
http://www.koeri.boun.edu.tr/jeodezi/dosyalar/files/JEODEZI_BUKRDAE_GED.pdf
ED50 datumu ve eski nirengi a lmelerinde N jeoid ondlasyonun hesaplama zorluu
gerei ;lke lmelerinde hesap yzeyi olarak alnacak elipsoid, szkonusu lkedeki
jeoid yzeyine en yaklak elipsoid olmalyd. Fakat gnmz GPS l sistemi ve
CORS-TR kullanlm ile bu kural aranmamaktadr.
Farkl referans elipsoidleri ve datum balanglar
Hooijberg, M., 1997. Practical Geodesy Using Computers, Springer-Verlag, Germany.
Datum uyumazl (ITRF ve ED50)
Yeni retilen haritalarda
siyah ve mavi olmak zere
iki karelaj mevcuttur. Bu
x ve y ynndeki fark
datum farkllndan
gelmektedir.

+ karelaj : ITRF datumu
+ karelaj : ED50 datumu

465 Milyon yl nce
225 Milyon yl nce
135 Milyon yl nce
65 Milyon yl nce
Gnmz
Kta Hareketleri ve
depremler sonucu ortak
bir datum almasna
gidilmitir. Bylece
koordinatlara 4. boyut
hz ve hareket vektr
eklenmitir.
Wegener , A., (1915), Continental Drift.
Kta Hareketleri
http://www2.nature.nps.gov/GEOLOGY/usgsnps/animate/A08.gif
ITRF Datumu ve GRS 80
Uluslararas Astronomi Birlii (IAU) ve Uluslararas Jeodezi ve Jeofizik Birlii
(IUGG), 1987 ylnda IERSyi kurdular. IERS 1988 ylnda faaliyete geti. IERSnin
temel amalarndan birisi, IERS yersel referans sistemini yani ITRSni
oluturmaktr. Bu sistemin temel zellikleri;

Orjini dnyann merkeziyle akk,
Ana dzlem, 1900-1905 periyodundaki dnyann ortalama ekvatoruyla
akk,
Ana dorultu, ekvatoral dzlem ile Greenwichden geen meridyen dzlemin
keiimidir.

Uygulamalarda IERS, yersel referans ats (ITRF) ITRS olarak bilinir.
ITRF; VLBI (Very Long Baseline Interferometry), LLR (Lunar Laser Ranging),
GPS, SLR (Satellite Laser Ranging) ve DORIS (Doppler Orbitography and
Radiopositioning Integrated by Satellite) l istasyonlarndaki hz deerleri ve
koordinatlarn deerlendirilmesiyle oluur.
Srasyla ITRF88, ITRF89, ITRF90, ITRF91, ITRF92, ITRF93, ITRF94, ITRF95,
ITRF96, ITRF97, ITRF2000 , ITRF2005 ve ITRF2008 isimleriyle tanmlanan
sistemler mevcuttur.
ITRFyy, ileri veya geri istasyon hzlar tabaka hareketlerini gsterir.
Bu sistem, dnyaya dalm 500 ana istasyondan oluur.
ITRF Noktalar: Uluslararas GPS Servisi (IGS) izleme a
http://igscb.jpl.nasa.gov
ITRF Noktalar: Uluslararas GPS Servisi (IGS) izleme a
http://igscb.jpl.nasa.gov
6. Trkiye Mevcut Datum; ITRF Datumu ve GRS 80 Elipsoidi
lkemiz jeodezik altyaps olan, Trkiye Ulusal Temel GPS A
(TUTGA) ve Trkiye Geoidi (TG) 1999 ylndan beri ITRF96
koordinat sistemine ve GRS80 elipsoidine dayanmaktadr. TUTGA,
Ulusal Nirengi A ile ilikilendirilmitir. Ayrca, tektonik hareketlerin
incelenmesi ve jeodezik altyapdaki fiziksel hasarlarn onarlmas
iin, Trkiye Ulusal Sabit GPS A (TUSaGA) almalar da TUTGA
almalarna paralel devam ederek bitirilmi ve CORS-TR ad
altnda uygulamaya geilmitir. Bu a da ITRFye dayaldr.

TUTGA ve TUSaGA lleri, ITRFye dayal tretilmitir. Konum
duyarl 1 cm, ykseklik duyarl ise 2-3 cm dir. Halbuki WGS84,
doppler lmelerine dayanmaktadr. Mutlak duyarl 1 m den daha
iyi olamaz. Dolaysyla kadastro ve jeodinamik almalar, bu
referans sistemine dayandrlamaz. ITRF96 koordinat sistemi, ED50
datumu ile arasndaki koordinat dnm tanml ulusal temel
jeodezik adr. Jeodezik uygulamalarda zaman kavramnn
gznnde bulundurulmasn ngren TUTGA, bu zellii ile dier
lkelerin ulusal alarndan farkl bir yapda olup bandan sonuna
kadar Trk Jeodezicileri tarafndan oluturulmutur
6.1. TUTGA ve TUDKA

TUTGA Projesi 1999 yl sonu itibariyle lke genelinde tamamlanp teslim alma
aamasna gelmiti. Ancak gerek 17 Austos 1999 ve gerekse 12 Kasm 1999
depremleri sonucunda metrelerle ifade edilen yerkabuu hareketleri nedeniyle oluan
bozulmalar, blgede revizyon llerinin yaplmas zorunluluunu dourmutur.
Revizyon lleri Harita Genel Komutanl olanaklar ile tamamlanmtr. Dengeleme
ilemlerini mteaakip proje 2000 ylnda tamamlanmtr.
Yeni kurulacak jeodezik temel a;
boyutlu jeosentrik koordinat sisteminde,
belirli bir zamanda (epok),
her noktasnda koordinat [(x,y,z) veya (enlem, boylam, elipsoid ykseklii)], hz
[(vx,vy,vz ) veya (vj ,vl,vh )] , ortometrik ykseklik (H) ve jeoid ykseklii (N) bilinen,
lke yzeyine olabildiince homojen dalm, ulam kolay ve birbirini grme
zorunluu olmayan noktalardan oluan,
jeodezik nokta konumlama, navigasyon ve jeodinamik amalarla kullanma
uygun,
halen kullanmda olan ED-50 datumundaki Ulusal Temel Yatay Kontrol A ile
arasndaki dnm salanan,
GPS teknolojisine dayal,
zelliklerini tar. Aa Trkiye Ulusal Temel GPS A (TUTGA) ismi verilmitir.
Trkiye Ulusal Temel GPS A (TUTGA) Noktalar; Trkiye geneline
15-70 km. aralklar ile homojen olarak dalm, her noktasnda 3
boyutlu konum ve hzlar belirli olan 594 noktadan oluan adr.
ED50 Datumu(Eski) ve ITRF96 Datumu(Yeni)
Jeoid
Dnya
yzeyi
Postdam,
Almanya
Elipsoid
merkezi Dnyann
Arlk
Merkezi
Hayford Elipsoidi 1909
(nternational 1924)
ED50
ITRF96
GRS80 Elipsoid
Postdam,
Almanya
TUDKA: Dey datum
GPS/Nivelman Jeoidi: GPS/nivelman jeoid
yksekliklerini belirlemek iin; Trkiye iinde
uygun dalmda, jeoidin hzl deitii
blgelerde daha sk olmak zere, 187 TUTGA-
99 noktas seilmi ve geometrik nivelman
lleriyle Trkiye Ulusal Dey Kontrol A-
1999 (TUDKA-99) na balanmtr
GPS llen : WGS84 elipsoid ykseklikleri
Harita ykseklik: Ortometrik ykseklik TUDKA +GRS80 (TG99 jeoidi)

Dey datum: Ykseklik Belirleme
6.2. TUSAGA Aktif (CORS-TR)
Bu proje, stanbul Kltr niversitesi (K) yrtclnde, Tapu ve
Kadastro Genel Mdrl (TKGM) ve Harita Genel Komutanlnn (HGK)
ortak sahibi olduu, Trkiye ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti genelinde
147 adet sabit GNSS istasyonundan oluan ve 8 Mays 2009 tarihinde
tamamlanm ve Trkiye Srekli Gzlem Yapan Referans stasyonlar A
(CORS-TR/TUSAGA-Aktif) olarak isimlendirilmitir.

TUSAGA-Aktif sisteminin iletilmesi ve dzeltme parametrelerinin hesaplanmas
kontrol ve analiz merkezlerinde yaplmaktadr.

Tm istasyonlardan toplanan veriler ADSL ve GPRS/EDGE (ADSL
almad zamanlarda devreye girecek) yolu ile veri merkezlerine
aktarlmakta ve burada dzeltme parametreleri hesaplanarak tm
kullanclara sunulmaktadr.

TUSAGA-Aktif istasyonlarnn yerlerinin seiminde zemin yaps, elektrik, telefon,
nternet ve gvenlik hususlar dikkate alnm ve tm Trkiyede gerekletirilen
arazi keifleri neticesinde Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Meteoroloji
stasyonlar, niversiteler, Belediyeler ile Kamu Kurum ve Kurulularna ait bina
ve araziler seilmitir.

Proje kapsamnda kurulan istasyonlarda birer adet GNSS (GPS+GLONASS)
alcs ve alcya bal bir jeodezik GNSS anteni bulunmaktadr.

TUSAGA Aktif (CORS-TR)
Sistemde, sabit GPS istasyonlar ile kontrol merkezleri
arasndaki iletiim ADSL zerinden salanmaktadr. Ayrca,
ADSL hattnda meydana gelebilecek veri kesikliklerinde
mevcut bir Router ile GPRS modem devreye girecek ve veri
iletimi GPRS/EDGE ile yaplacaktr.
Kontrol merkezlerinde bulunan sunucular (server) tm
istasyonlardan gelen anlk verilerden yararlanarak atmosferik
modelleme yapacak ve DGPS/RTK dzeltme verileri
hesaplayacaktr.
Sz konusu dzeltme verileri ise arazide bulunan gezici
alclara GPRS zerinden aktarlacaktr.
Bu ekilde tek frekansl bir GPS alcs DGPS verisini kullanarak
metre alt dorulukta, ift frekansl bir GPS alcs ise RTK
verisini kullanarak 1-10 santimetre dorulukta konum
belirleyebilecektir.
CORS-TR projesinin temel amalar;

Tm Trkiye genelinde 7/24 saat ilkesine gre
corafi konumlar hem gerek zamanda(RTK) hem
de postprocessing ile hzl, ekonomik ve duyarl
olarak belirlemek,
Trkiyenin yer ald blgedeki atmosferi (iyonosfer ve
troposfer) modellemek ve daha hassas meteorolojik
tahminler ile sinyal ve iletiim konularna katk salamak,
Trkiyedeki tektonik(plaka) hareketlerinin duyarl ve
srekli olarak izlenmesi, deformasyon miktarlarnn
mm seviyesinde belirlenmesi ve bylece depremlerin
nceden belirlenmesi ve erken uyar almalarna
katkda bulunmak,
Eski ED50 Datumu ile ITRFxx Datumu arasndaki
dnm parametrelerini belirlemektir.

TUSAGA-Aktif stasyonlar 147 adet (K.K.T.C. dahil)
TUSAGA-Aktif stasyonlar 147 adet (K.K.T.C. dahil)
TUSAGA-Aktif Tesis rnekleri
TUSAGA-Aktif Kontrol Merkezi(TKGM)
CORS-TR alma Prensibi
Ankara
Kontrol
Merkezi
stasyonlar
(147 Adet)
Arazi
Kullancs
ADSL
x,y,z,t
Sonu: Arazide birka saniye iinde cm
duyarllnda konum lm gerekletirilmektedir.
Harita ve kadastro ilerinin zaman ve maliyet olarak %30 unu
oluturan nirengi ve poligon tesis ve lmne ihtiya
olmayacak, ylda yaklak 250 milyon TL kaynak ayrlan harita
ilerinde yllk yaklak 75 milyon TL tasarruf salanacaktr.
Birok e-devlet uygulamasnda (e-belediye, e-ulatrma TAKBS,
vb.) yer alan veri toplama faaliyetlerinde maliyet ve zaman tasarrufu
salayacaktr
Deprem kuanda bulunan lkemizde, tektonik plaka
hareketlerini izlemek ve erken uyar almalarna katkda
bulunmak amac ile yaplan bilimsel almalara mm
duyarllnda on-line veri salamaktadr.
Atmosferi modelleyerek (iyonosfer ve troposfer) meteorolojik
tahminlerde ve yaa dnebilir su buharn belirleme
almalarnda kullanmak amac ile Devlet Meteoroloji leri Genel
Mdrl ve akademik kurulular da almalara balanmtr.
Proje kontrol merkezi yaynlar sayesinde, lke genelinde kara,
hava ve denizde navigasyon cihazlar ile mevcut durumda 5-20
m. olan duyarllk dm dzeyinde belirlenecektir.

CORS-TR ile Harita Mhendislii Kazanmlar
Askeri Amal Uygulama Alanlar iin kazanmlar;

Asker Haritalarn yapm,
Her trl harp silah ve aracnn ynlendirilmesi,
Ara ve personel takibi,
Birlik intikallerinin takip ve kontrol,
Seyrsefer sistemlerindeki konumlama
donanmlarn (INS, Gyro vb.) kalibrasyonu,
Harekt alannn sevk ve idaresinde konumlama,
Arama ve kurtarma faaliyetleri,
Maynlarn harita zerinde iaretlenmesi ve
temizlenmesi,
Snr belirleme almalardr.

TKGM Kazanmlar
Jeodezik almalarda igc, sre ve maliyet
kapsamnda yaklak %30 kazanm elde edilmektedir.
TS EN ISO 9001:2000 Standardna gre kurulmu olan
Kalite Ynetim Sistemi kapsamnda,
Fotogrametri ve Geodezi Dairesi yeniden
yaplanmtr ve ilevini yitiren Nirengi ubesi
kapatlmtr. ube personeli (10 kii) baka
birimlerde grevlendirilmitir.
ve grev sreleri kapsaml olarak yeniden
dzenlenerek iyiletirme yaplmtr.

TUSAGA-Aktif Kullanclar
KAMU KURUMLARI
Bayndrlk ve skan Bakanl (TKGM, ller Bankas, Afet leri )
Trk Silahl Kuvvetleri (KKK, HKK, DKK, HGK)
ileri Bakanl (Belediyeler, EGM,JGK, SGK)
Tarm ve Kyileri Bakanl (Tarm Reformu, TMO)
evre ve Orman Bakanl (OGM, DS, DMGM, K)
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (EE, MTA, BOTA, TEA, EA, TK)
Ulatrma Bakanl (Denizcilik Mstearl,TCK, TCDD, DHM)
Babakanlk,GAP daresi

ARATIRMA KURUMLARI
TBTAK Projeleri
niversiteler ve Enstitler

ZEL SEKTR
Harita, Kadastro ve mar
naat
Corafi Bilgi Sistemleri
24-34 slayt iin Kaynak:
TUSAGA-AKTF (CORS TR) PROJES VE LKEMZE KATKILARI, . Yldrm, S. Bakc, A. Cingz, Y. Erkan,
E. Glal, A. A. Dindar, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas ,Ulusal Corafi Bilgi Sistemleri
Kongresi, 30 Ekim 02 Kasm 2007, KT, Trabzon.
TUSAGA-AKTF (CORS TR), . Yldrm, A. Cingz, O. Lenk, S. Bakc, B. Aktu, A. Klolu, M. . Aysezen,
O. Erdoan, 4. Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 14-16 Ekim 2009, Trabzon.

Ancak potansiyel teorisi yardm ile tanmlanabilen geoid yerine,hesap yzeyi olarak
kullandmz dnel elipsoid, bir elipsinkk ekseni etrafnda dnmesiyle meydana gelen yzeydir.
Bir elipsoid byk-yar ekseni (a), kk-yar ekseni (b), baskl (o = f) ve eksentrisite
(dmerkezlii) (e) ile tanmlanr. Geoide mmkn olduu kadar yakn bir dnel elipsoidin boyutlarnn
tanmlanmas, jeodezinin balca problemi olmutur. Trkiye lke lmelerinde, 1924 ylnda
uluslararas elipsoid olarak kabul edilmi olan Hayford Elipsoidini (International 1924) 2000 ylna
kadar kullanmtr. Bu yldan itibaren GRS80 Elipsoidine geilmitir.

Z
O
X
Y
a
a
b
Dnme ekseni
7. ELPSOD, ELPSOD PARAMETRELER
Dnel Elipsoid denklemi ve tanmlar
z
x
y
P
L
B
a
b
N
Yzey normali
Eksen artlar;
b
2
<a
2
, x
2
+y
2
s a
2
, z
2
s b
2

Dnel elipsoid denklemi;

L Boylam: Meridyen dzleminin xz dzlemi
ile yapt adr.
Paralel daire: Elipsoidin ekvator dzlemine
paralel bir dzlemle arakesiti olan daireye
denir.
B enlemi: Elipsoidin bir noktasndaki yzey
normalinin ekvator dzlemi ile yapt aya o
noktann corafi enlemi denir.
Elipsoidin parametreleri:
o = f = Elipsoidin baskl
e = Birinci eksentrisite
e'= kinci eksentrisite
a = byk yareksen
b = kk yareksen
c = kutup erilik yarap

0 1
b
z
a
y x
2
2
2
2 2
= +
+
Sk Kullanlan Referans elipsoidleri
Referans Elipsoidi Byk yareksen (a) Byk yareksen (b) Basklk (o)
Australian National (IAU65) 6378160 298.25
Bessel 1841 6377397.155 6356078.96325 299.15281285
Clarke 1880DoD 6378249.145 293.465
Clarke 1880IGN 6378249.2 293.4660213
Clarke 1880 Arc Modified 6378249.145326 293.4663076
Everest 1830 (India) 6377276.3458 300.8017
Everest 1956 (India) 6377301.243 300.8017
Everest 1969 (West Malaysia) 6377295.664 300.8017
GRS67 6378160 298.2471675
GRS80 veya New International 6378137 6356752.314140347 298.2572221008827
Hayford 1909 6378388 6356911.94613 297
Helmert 1906 6378200 298.3
IAG 1975 6378140 298.257222
International 1924 6378388 6356911.94613 297
Krassovsky 1940 6378245 6356863.019 298.3
South American 1969 (GRS67) 6378160 298,2471675
WGS66 6378145 298.25
WGS72 6378135 298.26
WGS84 6378137 6356752.31424518 298.257223563
WGS84 (G730) 6378137 298.257201157
Elipsoid Parametreleri arasndaki dnmler

o =
o =
Elipsoid Parametreleri saysal uygulama
SAYISAL UYGULAMA - 1
8. ELPSODDE ENLEM ETLER
Elipsoid zerinde corafi enlem yannda, eitli amalarla
baka enlemlerde tarif edilmitir.

Corafi enlem (B)
ndirgenmi enlem (|)
Jeosantrik enlem ()
zometrik enlem (q)

Corafi enlem: Elipsoidin bir
noktasndaki yzey normalinin ekvator
dzlemi ile yapt a o noktann corafi
enlemidir.

ndirgenmi enlem: P elipsoid noktas,
dnme eksenine paralel bir doru,
elipsoidle ayn merkezli ve a yarapl bir
kre zerine izdrlrse bir P' noktas
elde edilir. P' noktasn merkeze
birletiren dorunun ekvator dzlemi ile
yapt | as P elipsoid noktasnn
indirgenmi enlemidir.

Jeosantrik enlem: Bir elipsoid noktasn
elipsoidin merkezine balayan dorunun
ekvator dzlemi ile yapt as o
noktann jeosantrik enlemidir.

zometrik enlem: Elipsoid zerinde,
corafi boylamn diferansiyel artmna
eit metrik diferansiyel artm olan
enleme izometrik enlem denir. q ve L
corafi boylam ortogonal bir parametre
a meydana getirir.
P
P'
a
b
a
a
B
|

kre
elipsoid
z : dnme ekseni
O
x
8.1. Elipsoiddeki enlemler arasndaki bantlar ve
dnmler
) tan
e 1
1
arctan( ) tan
b
a
arctan(
) B tan e 1 arctan( ) B tan
a
b
arctan(
2
2
= = |
= = |
) q h arcsin(tan B
))) B sin e ( h arctan e q h( arcsin(tan B
zm u terasyonl 2
161280 / e 4279 C
1120 / e 81 120 / e 7 C
11520 / e 811 240 / e 29 48 / e 7 C
360 / e 13 12 / e 24 / e 5 2 / e C
) q h arcsin(tan X
8 sin C 6 sin C 4 sin C 2 sin C B
zm uz terasyons 1
) B sin e ( h arctan e ) B (sin h arctan q
0
i 1 i
8
8
8 6
6
8 6 4
4
8 6 4 2
2
8 6 4 2
=
+ =
=
+ =
+ + =
+ + + =
=
X + X + X + X + X =
=
+
) tan e 1 arctan( ) tan
a
b
arctan(
) B tan ) e 1 arctan(( ) B tan
a
b
arctan(
2
2
2
2
| = | =
= =
) tan
e 1
1
arctan( ) tan
b
a
arctan( B
) tan
e 1
1
arctan( ) tan
b
a
arctan( B
2 2
2
2
= =
|
= | =
8.2. Elipsoidde uzay dik koordinatlarla, corafi ve
indirgenmi enlemler arasndaki bantlar ve dnmler
B sin
aW
b
z
L sin B cos
W
a
y
L cos B cos
W
a
x
2
=
=
=
B sin
V
b
z
L sin B cos
bV
a
y
L cos B cos
bV
a
x
2
2
=
=
=
| =
| =
| =
sin b z
L sin cos a y
L cos cos a x
z
x
y
P
L
B
a
b
N
Yzey normali

x
p

y
p

z
p

(B,L) corafi koordinatlardan uzay dik dik koordinatlarn hesab
V c N V B e
B e V B e W
/ , 1 , cos
cos 1 , sin 1
2 2 2 2 2
2 2 2 2
= + = ' =
' + = =
q q
L B h N x cos cos ) ( + =
L B h N y sin cos ) ( + =
( ) B h e N z sin ) 1 (
2
+ =
elipsoid ykseklii h=0, W,V ve | deikenlerinden hesap
elipsoid ykseklii h0, N deikenlerinden hesap
uzay dik dik koordinatlardan (B,L) corafi koordinatlarn hesab
Dorudan zlemedii iin ok sayda algoritma gelitirilmitir. Bu
yntemlerin irdelenmesinden Pollard Yntemi nerilmitir. zm
algoritmasnda z
0
ilk ve son deeri istenilen hassasiyete ulancaya
kadar iterasyon devam ettirilerek h ve B deeri hesaplanr.
YNTEM ADI
ZM
YNTEM
HEISKANEN ve MORITZ (Heiskanen and Moritz, 1967) TERATF
PAUL (Paul, 1973) KAPALI
BARTELME ve MEISS (Burtch, 2006) TERATF
BOWRING 1 (Bowring, 1976) TERATF
HEIKKINEN (Zhu, 1994) KAPALI
BOWRING 2 (Bowring, 1976) KAPALI
OZONE (Fok ve Iz, 2003) KAPALI
VANIEK ve KRAKIWSKY (Vanicek ve Krakiwsky, 1982) KAPALI
BORKOWSKI 1(Borkowski, 1989) TERATF
BORKOWSKI 2(Borkowski, 1987) KAPALI
HEKMOLU (Hekimolu, 1993) TERATF
ZHU (Zhu, 1994) KAPALI
LIN ve WANG (Lin ve Wang,1995) TERATF
FOTIOU (Fotiou, 1998) KAPALI
GARGIULO ve VASSALLO (Gargiulo ve Vassallo, 1998) KAPALI
BY REY-JER YOU (By Rey-Jer You, 2000) KAPALI
JONES (Jones, 2002) TERATF
POLLARD (Pollard, 2002) TERATF
SEEMKOEI (Seemkooei, 2002) TERATF
WU-WANG-HU (Wu vd., 2003) TERATF
VERMEILLE (Vermeille, 2004) KAPALI
ZHANG (Zhang vd., 2005) KAPALI
FUKUSHIMA (Fukushima, 2006) TERATF
CLYNCH (URL-1, 2009) TERATF
FELTENS (Feltens, 2008) TERATF
SJOBERG (Sjberg, 2008) KAPALI
( )
( )
( ) ) /( arctan 2
/ ) ' ( arctan
/ ) (
) / (
) / (
'
/ '
/
/
) ' ( ) (
0
2
0
2
2 2 2 2 2
2
2 2
0
2
2
0
2 2 2
2 2 2
0
) 1 (
) (
) (
) (
p x y L
p z e z B
h n z z
r t r s s h
a z b a y x t
z n b a y m x s
n e r
k z e z n
k y m
k x
z e z y x k
z y x
z b
z
i
i
i
i
+ =
+ =
=
=
+ + =
+ + =
+ =
+ =
=
=
+ + + =
+ +
=
+

Kaynak: Yldrm, F., Kaya, A., Kaplan, Y., (2011). Jeodezik Dik
ve Corafi Koordinat Dnm Yntemlerinin
Karlatrlmas, Harita Dergisi, 146, 1-7.
9. ELPSODDE ERLK VE YARIAPLAR
Bir yzey noktasnda yzey normalinden geen dzlemlere
normal dzlem, yzeyin bu dzlemlerle arakesit erilerine
normalkesit erileri denir. Bu eriler normal dzlemin dorultusuna
gre farkllar. Ancak bunlardan biri maksimum biride minumum
erilik deerleri alr. Bunlara ananormalkesit erileri ve
eriliklerine de anaerilik denir.
Elipsoidde Ananormalkesit erilerinden biri meridyen erisidir ve bu
yndeki anaerilik maksimum dolaysyla meridyen erilik yarap
minumumdur ve M olarak gsterilir. Meridyene dik yndeki
Ananormalkesit erisinin erilii minumum ve erilik yarap
maksimumdur. Bu yarapa enine erilik yarap denir ve N
olarak gsterilir.
Elipsoid yzeyinde
herhangi bir noktann
tanm iin iki erilik
yarapnn
N: Enine erilik yarap
M: Meridyen ynndeki
tanmlanmas gerekir.

Elipsoidde ananormalkesit
erileri
M:mimumum erilik yarap,
erilik byk
N:maxsimum erilik yarap,
erilik kk
R
1

R
2

R=
Yarap kk
Erilii byk
Yarap byk
Erilii kk
Yarap sonsuz
Eri dzlem
Meridyene
erilik
yarap
M
N
Enine
erilik
yarap
Referans Elipsoidi ile Normal kesit erisinin geometrik ilikisi

Normal kesit erisi jeodezik
eriden farkl olarak, meridyen
ve ekvator zerinde olmayan
iki noktadan iki normal kesit
erisi oluur.

Na ve Nb noktalarn
birletiren kesintisiz elips yay
paras normal kesit erisidir.
nk bu yay, Elipsoidin Nb
noktasn ve Na'-Na" normal
dzlemini iine alr.

Na ve Nb noktalarn
birletiren kesikli elips yay
paras ise ikinci bir normal
kesit erisidir. nk bu yay,
Elipsoidin Na noktasn ve
Nb'-Nb" normal dzlemini
iine alr.
Hooijberg, M., 2008. Geometrical Geodesy Using Information and Computer Technology, Springer-Verlag, New York.
9.1. Elipsoidde yaraplar arasndaki bantlar
Anaerilik yaraplar
3 3
2
3
2
2
V
c
bV
a
aW
b
M
V
c
bV
a
W
a
N
= = =
= = =
Ortalama erilik : Anaerilik yaraplarnn geometrik ortalamas
A azimutlu normalkesit erisinin erilik yarap : Meridyenin kuzey
kanad ile A asn yapan dorultudaki nke erilik yarap
2 2
V
c
W
b
MN R = = =
A N A M
MN
R
A
2 2
cos sin +
=
N>R>M
10. ELPSODDE UZUNLUK HESABI
10.1. Ekvatordan B Enlemine Kadar Meridyen Yay Uzunluu
...)
12288
315
3072
35
(
...)
16384
2205
1024
105
256
15
(
...)
4096
2205
1024
525
32
15
8
3
(
...)
16384
11025
256
175
64
45
4
3
1 (
... 6 sin 4 sin 2 sin
8 6
8 6 4
8 6 4 2
8 6 4 2
3
+ ' + ' = '
+ ' + ' ' = '
+ ' + ' ' + ' = '
+ ' + ' ' + ' = '
+ ' + ' + ' + ' =
=
=
}
e e c D
e e e c C
e e e e c B
e e e e
c
A
B D B C B B B A G
dB
V
c
G
MdB dG
Hayford Elipsoidi Katsaylar

A'= 111136.536655 m/
B'= - 16107.0347 m
C'= 16.9762 m
D'= - 0.0223 m
Meridyen
Yay paras
B
N
Ekvator
G
B
10.2. Meridyen Yay Uzunluundan Enlemin Hesab
...)
12288
453
6144
151
(
...)
8192
533
256
21
256
21
(
...)
4096
255
2048
213
16
3
8
3
(
...)
16384
11025
256
175
64
45
4
3
1 (
/
... 6 sin 4 sin 2 sin
8 6
8 6 4
8 6 4 2
8 6 4 2
+ ' ' = ' '
+ ' + ' ' = ' '
+ ' ' + ' ' = ' '
+ ' + ' ' + ' = '
' =
+ ' ' + ' ' + ' ' + =
e e D
e e e C
e e e e B
e e e e
c
A
A G
D C B B
o
o o o o
Hayford Elipsoidi Katsaylar
A'= 111136.536655 m/
B"= 0.144930070
C"= 0.000213851
D"= 0.000000432
10.3. Ksa Meridyen Yaylarnn Hesab
2
m
2
m
m
2 2 2
m
m m
2 1 m
1 2
3 2
m
2
m
2
m
2
m
4
m
2
m m
m
1 V
B cos e
B tan t
2 / ) B B ( B
B B B
B ) t 4 t 1 (
V 8
M
B M G
q + =
'
= q
=
+ =
= A
A q + q +
q
+ A = A
B
2
Ekvator
B
2
B
1
B
m
B
m
B
1
P
2
P
1
P
m
AG

10.4. Paralel Daire Yaylarnn Hesab
B sin e 1 W
B cos e 1 V
W
a
V
c
N
L L
B cos N S
2 2
2 2
1 2
p
=
'
+ =
= =
=
=
S
p

B
N
Ekvator
L
2

B
L
1

Enlem ve boylamla snrl dF alan
dF=AC. AB=MdB NcosBd
Bu diferansiyel iin 0 ile 2t
arasnda elipsoid kuann alan
dZ=2t MNcosB dB
11. ELPSODDE ALAN HESABI
Ekvator
d
A
C
M
dB
B
N
B
dF
2 / ) B B ( B , B B B
...) B 9 cos ) 2 / B 9 sin( F
B 7 cos ) 2 / B 7 sin( F B 5 cos ) 2 / B 5 sin( F
B 3 cos ) 2 / B 3 sin( F B cos ) 2 / B sin( F ( b 4 Z
2 1 m 1 2
m e
m d m c
m b m a
2
+ = = A
A
'
+
A
'
A
'
+
A
'
A
'
t =
... e
2304
5
F
... e
256
5
e
112
1
F
... e
64
5
e
16
1
e
80
3
F
... e
192
35
e
16
3
e
16
3
e
6
1
F
... e
128
35
e
16
5
e
8
3
e
2
1
1 F
8
e
8 6
d
8 6 4
c
8 6 4 2
b
8 6 4 2
a
+ =
'
+ + =
'
+ + + =
'
+ + + + =
'
+ + + + + =
'
Meridyenlerin snrlad elipsoid parasnn alan
Z
2
F
t
A
=
Elipsoidal corafi koordinatlarla kapal bir eklin alan hesab iin literatrde drt
yntem dikkat ekicidir. Bu yntemler srasyla; Kimerling (Kimerling, 1984),
Danielsen (Danielsen, 1989), Gillissen (Gillissen, 1993) ,Sjberg (Sjberg,
2006), Freire ve Vasconcellos (Freire ve Vasconcellos 2010) ve Karney (Karney
2011)

Kimerling yntemi kresel zm olduundan kenarlar jeodezik eri deil
kredeki byk daire yaydr. Bu sebeple kesin elipsoidal zm deildir.
Danielsen ve Sjberg zm yntemlerinde parsel kenarlar jeodezik eri
alnarak, bu eri altnda kalan alanla elipsoidal alan hesaplanr.
Gillissen ynteminde; elipsoiddeki byk daire yay parasn kirilere blerek
alan Albers alan koruyan konik projeksiyonunda hesaplanmtr.
Freire ve Vasconcellos ynteminde; Glissen yntemindeki gibi kirilere ayrma
yntemiyle hesaplar. Kirilere ayrma ynteminde ise noktalarn corafi
koordinatlar yannda jeodezik dik koordinatlarnn da (x,y,z) bilinmesi gerekir.
Karney ynteminde;Danielsen yntemindeki gibi elipsoid azimutlar korunarak
yardmc bir kre belirlenir. ntegral zm seriye alarak deil Matlab gibi
programlar yardmyla kapal zm gerekletirilmitir.

Danielsen ve Sjberg yntemleri seri zmlere dayandndan programlama
asndan basitdir.
Gillissen , Freire ve Karney yntemleri daha karmak ve uzun ilem admlar
gerektirir ve gnmz hesap imkanlar dnldnde bu zorluk ihmal edilebilir.

Elipsoidal corafi koordinatlarla kapal bir eklin alan hesab

Elipsoid zerinde herhangi bir noktadaki yzey normalleri genel
olarak aykr dorular olduundan, bu iki noktay birletiren iki ayr
normal kesit erisi (nke) vardr. Bu yzden elipsoid zerinde nkeleri,
iki noktay birletiren tek anlaml bir balant erisi olarak
kullanlmaz. Elipsoidde de tek anlaml balant erisi olarak jeodezik
eri tarif edilir.
Jeodezik Eri: Her noktasnda Jeodezik erilii sfr olan, ya da
jeodezik erilik yarap sonsuz olan bir yzey erisidir. Jeodezik eri
iki yzey noktas arasndaki en ksa yoldur. Ya da jeodezik eri iki
noktay birletiren en ksa yzey erisidir.
Jeodezik Erilik: Bir yzey erisinin bir noktasnda, sonsuz kk
bir kesimin, o noktada yzeye teet dzleme dik izdmnn
eriliine denir. Jeodezik eriliin sfr olabilmesi iin, erinin
ananormalleri(asal normelleri) ile yzey normalinin akmas
artnn salanmas gerekir.
12. JEODEZK ER
B den A ya NKE
A dan B ye NKE
A ve B arasndaki
jeodezik eri
Azimut denklemi
dA/dS=(1/N) tanB sinA

Bessel denklemi
dA/dL=sinB

Clairaut denklemi
cos|sinA=cos |
0

jeodezik erinin bir noktasnda, meridyenle yapt ann sins ile
o noktadaki indirgenmi enlemin cosins arpm, jeodezik erinin
her noktasndan sabittir.
12.1. Jeodezik Erinin Elipsoid Yzeyinde Diferansiyel Denklemleri
Jeodezik almalarn dayana nirengi noktalardr. Bu
noktalarn koordinatlarnn belirlenmesi iin yatay ve dey
datum gibi yzeylerin tanmlanmas gerekir. Koordinat
bilgilerinin bu yzeyler zerinde (hesap yzeyleri)
belirlenmesi gerekir.
Nirengi noktalar belirlenen bu yzeyler (hesap, referans
yzeyi) zerinde deildir fiziksel yeryz zerindedir.
Dolaysyla noktalarn koordinatlarnn hesab iin
gerekli olan a ve mesafe gibi lleri, hesap
(referans) yzeyleri zerinde lerek bulmak olana
yoktur.
Bunun yerine fiziksel yeryznde olan noktalar arasndaki
l deerleri (a, mesafe ), referans yada hesap
yzeylerine (elipsoid, kre ve dzlem) indirgenir.
12.2. Jeodezik Erinin jeodezide nemi
Elipsoidin Yerletirilmesi ve Yneltilmesi : Nirengi
alar iin hesap yzeyi elipsoiddir. Bu elipsoid dnyann
gerek ekli olarak tanmlanan jeoidin tm yzeyine en
uygun olarak varsaylmaktadr (GRS80). GRS80
elipsoidinin jeoide gre konumu belirlenir. (ITRF datumu)
llerin Elipsoid Yzeyine ndirgenmesi: Fiziksel
yeryznde bulunan nirengi noktalarnn, elipsoid
yzeyinde tanmlanmas ve l deerlerinin de indirgeme
yoluyla bu yzeyde hesaplanmas gerekir.
Yatay uzunluun Jeoide indirgenmesi: Kenar iki
ucundaki ekl dorultusu boyunca deniz yzeyine
(jeoide) indirgenir.
S=S'-HS'/R
S' arazide llen, H ortalama deniz ykseklii ve R
kenar dorultusundaki erilik yarapdr, ve R=(MN)
1/2
ile
hesaplanr.
Yatay uzunluun jeoidden elipsoide indirgenmesi:
Elipsoidin jeoidden yksekliinin bilinmesi gerekir. Bu
yksekliklerin belirlenmesi fiziksel jeodezinin konusudur. Bu
indirgeme deeri a lmelerindeki sistematik hatalarn neden
olduu lek deiiminin altndadr ve bu nedenle jeoiddeki
uzunluk elipsoidde ayn alnr. Fakat gnmzde N jeoid
ondlasyonu lm zahmetsiz olduu iin genelde indirgeme
hesaplanr.
Dorultu alarnn Elipsoide indirgenmesi: llen alar,
durak noktasndaki (fiziksel yeryz) ekl dorultusu ve jeoid
yzeyindeki izdm noktasndaki ekl dorultusu arasndaki
aya gre dzeltilmelidir. Bu dzeltme ihmal edilecek kadar
kk olduundan dorultu alar jeoide indirgenmeksizin
elipsoide indirgenir. ekl dorultular ve elipsoid normellerinin
birbirine paralel olmamasndan dolay bu iki dorultu
arasndaki aya bal ekl sapmas denir. Bu aya gre
dzeltme getirilir.
ekl Sapmas Bileenleri Nedeniyle Uygulanacak ndirgeme:
Bal ekl sapmasnn gney-kuzey ile dou-bat dorultusundaki
bileenleri biliniyorsa llen dorultu asna ekl sapmas
nedeniyle dzeltme getirilir.
Normal kesit erilerinin Jeodezik eriye indirgemesi: imdiye
kadar ki indirgemeler fiziksel yeryznde yaplan llerin elipsoide
indirgenmesiydi. Fakat elipsoid zerinde jeodezik hesaplamalar
iin normal kesit erileri deil jeodezi eriler kullanlr. gen
noktalarnn karlkl dorultu alar nke den dolay iki dey kesit
erisi ile tanmlanr. Dolaysyla gen kenarlarn birletiren tek bir
yzey erisi olan jeodezik eriye llerin indirgenmesi gerekir.
NKE ne getirilen dzeltmeler;
1- Azimut ndirgemesi
2- Hedef noktas yksekliinden
dolay nke nin azimut indirgemesi
3- Uzunluk indirgemesi
' A 2 sin
N 12
S
' A 2 sin h
N 2
' A A
2
0
2
0
2
0
2
0
q
q
=
A
B
C
r
AB

r
BA

r
AC

r
CA

r
BC

r
CB

Jeodezik eri
A 2 sin S
N 360
S
2 5
4
0
2
0
q
= o
1 ve 2 den toplam a indirgemesi
A' ve S llen azimut ve kenar
uzunluk indirgemesi
S nke uzunluu, o jeodezik eri uzunluu
hmal edilecek bir byklktr.
Sonu olarak; tm bu indirgemelerle
fiziksel yeryzndeki nirengi a yerine,
elipsoid yzeyinde kenarlar jeodezik
eri olan genlerden oluan bir a
elde edilir.
Elipsoid yzeyinde a ve mesafe
deerleri bilinen noktalardan jeodezik
temel problem zmyle dier
noktalarn elipsoid corafi koordinatlar
hesaplanr.
HA
hA
NA
HB
NB
hB
Slope Distance (d2)
hM
Mean Terrain Height
Level Terrain Distance
Ellipsoidal Chord Distance (d3)
Ellipsoidal Distance (S)
Geoid or
Sea Level
Ellipsoid
Terrain
A
B
Geoidal/sea level distance (S)
Measured Distance (d1)
www.usq.edu.au/course/material/
1. JTP
Verilenler: P
i
(B
i
, L
i
), S
ik
, A
ik

stenenler: P
k
(B
k
, L
k
), A
ki

2. JTP
Verilenler: P
i
(B
i
, L
i
), P
k
(B
k
, L
k
)
stenenler: S
ik
, A
ik
, A
ki

13. ELPSOD YZEYNDE JEODEZK TEMEL
PROBLEM ZM
z
x
y
P
k

AL
B
k

a
b
N
P
i

L
i

N
k

L
k

B=0
B
i

A
ki

A
ik

S
ik

N
i

Ksa mesafeler iin (S<120km)
1-Boltz Formlleri
2-Schreiber ve Schdlbauer Metodu
3-Eggert Metodu
4-Gauss-Helmert Ortalama Enlem Formlleri
Orta mesafeler iin (120<S<1000km)
1-Jordan Metodu
2-Legendre Serileri
3-Schndelbach Metodu
Byk mesafeler iin (S>1000km)
1-Bessel-Helmert Metodu
2-Moritz Metodu
3-Chen Metodu
4-Vincenty Metodu
5-Kivioja-Jank Metodu

13.1. JTP zm iin Yntemler
2. JTP :Buradaki o, Ao ve deerleri bir iteratif ilem adm sonucu belirlenecektir.
teratif balang deeri A
(0)
= AL=L
2
-L
1
olmak zere bir nceki deerle arasndaki fark 10
-12

radyan olana kadar iterasyon ilemi devam eder. (f:elipsoid baskl, |:indirgenmi enlem)
13.2. Vincenty Metodu ile JTP zm
)) cos sin cos cos sin /( ) sin s arctan((co
)) cos cos sin sin /(cos ) sin s arctan((co
) (
2 1 2 1 1 21
2 1 2 1 2 12
| | | | |
| | | | |
o o
A + A =
A A =
A =
A
A
bA S
| |
( ) | | { }
2
) 1 (
2 2
2
2 1
) 0 ( 2 1
2
) 0 ( 2 1 2 1
2
) 0 ( 2
2 1 cos sin sin ) 1 (
) cos 3 4 ( 4 cos ) 16 / (
) cos / sin sin 2 ( cos
) sin / sin cos arcsin(cos
) cos cos sin sin (cos ) sin (cos arcsin
o o o o
o o
o | | o
o | | o
| | | | | o
+ + + + A = A
+ =
=
A =
|
.
|
\
|
A + A =
C C f C L
f f C
( ) ( ) | | { }
( ) ( ) | | { }
( ) ( ) ( ) ( )( ) | | { }
2 2
2 2 2 2
2 2 2 2
2 2 2
4 3 sin 4 3 6 / 2 1 cos 4 / sin
47 74 128 2560 1024 /
175 320 768 4096 16384 / 1
cos
o o o o
o
+ + + + = A
+ + =
+ + + =
' =
B B B
u u u u B
u u u u A
e u
1. JTP: o deeri balang deeri o
(0)
=S/(bA) olmak zere iteratif ilem adm yaplarak hesaplanr.
A ve B deerleri 2. JTP zmnde verilmitir.
( ) ( ) ( ) | |
( ) | | { }
|
|
.
|
\
|
+
=
+ + + A = A
|
|
.
|
\
|
+
+
=
12 1 1
12 1
12
2
12 1
2 / 1
2
12 1 1
2
12 1
12 1 1
2
cos cos cos sin sin
sin cos
arctan
2 cos 2 1 cos 2 cos sin sin cos ) 1 (
cos cos cos sin sin sin cos 1
cos sin cos cos sin
arctan
A
A
A
C C A f C L
A A f
A
B
m m
o | o |
|
o o o o o |
o | o | |
o | o |
( ) | | ( ) | | ( ) | |
2
12 1
2
12 1
12 1 1
12
sin cos 1 3 4 4 sin cos 1 ) 16 / (
cos sin sin cos cos
sin sin
arctan
A f A f C
A
A
| |
o | o |
o
+ =
|
|
.
|
\
|
= A
( )
{ ( ) ( ) |
( ) ( )( )|}
o o
o o o
o o o o o
o | o
A + =
+ +
+ + = A
+ =
bA
S
B
B B
A
m m
m m
m
) 1 (
2 2
) 0 (
2
) 0 ( ) 0 (
) 0 ( 12 1
2 cos 4 3 sin 4 3 2 cos 6 /
2 cos 2 1 cos 4 / 2 cos sin
cos / tan arctan 2 2
Kre kullanm aadaki durumlar iin szkonusudur.
1. Yeryznn byk bir kesimi kk lekli corafi haritalar
biiminde gsterilmek istenirse; Bu durumda haritadan alnacak
deerlerin hassasiyeti, hesaplama yzeyinin elipsoid yerine
kre kullanlmasnda ortaya kacak farklardan ok daha
dktr. rnein 1/1000000 lekli haritada mesafe 280m
hassasiyetle okunur. Kre kullanmndan doan fark ise bu
deerden dktr.
2. Jeodezik amalarla belli bir bykl gemeyen (5000km
2
den
kk, jeodezi-I, syf:91, cetvel 1,2, snr deerlerine baknz) bir
yeryz parasnda yerin ekli kre alnr.
3. Yerin ekli yatay datum hesaplamalarnda elipsoid olarak alnr.
Bu yzeydeki hesaplamalarn yorucu ve kark olmas
dolaysyla baz hesaplamalar (rnein; nirengi gen
hesaplamalar), bu ksmda elipsoide ok yakn yzey olan
yarapl kre zerinde yaplr. Ancak gnmz
teknolojisiyle artk bu gei ilemi pek kullanlmaz.
14. ELPSODN YERNE KRE KULLANILMASI
MN R
G
=
Elipsoid ve kre merkezleri akk olmal, kre yarap iin aadaki kabuller
yaplr.
Elipsoid yareksenlerinin ortalamas; R
1
=(2a+b)/3
Elipsoidin hacmine eit;
Elipsoidin alanna eit:

Elipsoidle arasndaki mesafelerin karelerinin toplam minumum olan kre
meridyenler zerinden
yzey zerinden
3 2
2
3
k
2
e
b a R , 3 / R 4 V , 3 / b a 4 V = t = t =
14.1. Elipsoidin Tamam Yerine Krenin Kullanlmas
...) 3024 / e 67 360 / e 17 6 / e 1 ( a R
R 4 F ...), 7 / e 4 5 / e 3 3 / e 2 1 ( b 4 F
6 4 2
3
2
k
6 4 2 2
e
=
t = + + + + t =
...) 1680 / e 103 120 / e 11 6 / e 1 ( a R
...) 256 / e 17 64 / e 7 4 / e 1 ( a R
6 4 2
5
6 4 2
4
=
=
Elipsoidin tamamn temsil eden kre; baz enlemlerde elipsoide
yakn, baz enlemler de elipsoidden byk lde uzaklaabilir.

Dolaysyla belli bir blgede yaplacak jeodezik lmeler iin, sadece o
blgede elipsoide en iyi uyan krenin alnmas daha uygun olur. Bu
halde elipsoid ve kre merkezlerinin akk olmas art aranmaz.

l blgesinin ortasnda her iki yzeyin en az bir ortak noktasnn
olmas ve bu noktadaki yzey normallerinin akmas yeterlidir.

Jeodezi uygulamalarnda elipsoidin kk paralarnn yerine Soldner ve
Gauss kreleri kullanlmaktadr.
14.2. Elipsoidin Kk Paralar Yerine Krenin Kullanlmas
Soldner Kresi
P
0
noktasndaki anaerilik yarap N
0
krenin yarapdr
ve P
0
enlemi boyunca her iki yzeyin normalleri akk

Kre, P
0
dan geen paralel daire boyunca elipsoide
teet ve bu paralel daire dnda elipsoidi kesmez.
Kre elipsoidi tamamen iine alr.
Sadece B
0
=
0
enlemi muhafaza edilir.
Elipsoid ve kre boylam farklar da aynen muhafaza edilir.
B
0
=
0
enlemi dnda dier paralellerin yaraplar
kreye bytlerek aktarld iin, ana paralelden
uzaklatka kullanm alann snrlar
N yarapl
Soldner kresi
R
G
yarapl
Gauss kresi
M yarapl
kre
Elipsoid
l blgesini
ortalayan B
0
enlemi
P
0

Gauss Kresi
Kre P
0
noktasnda elipsoidle ortak bir noktaya sahiptir
ve P
0
noktasnda her iki yzeyin normalleri akk
Kre yarap (M
0
N
0
)
1/2
dir.
Kre, meridyen ynnde elipsoidin dnda, meridyene
dik ynde ise elipsoidin iinde kalmaktadr.
Kre ile elipsoid P
0
noktasnda ayn erilik
llerine sahiptirler ve burada soldner kresine
nazaran elipsoidle daha iyi bir uyum
gstermektedir.
Soldner Kresi
Kre elipsoidi tamamen iine alr.
Gauss Kresi
Kre, meridyen ynnde elipsoidin dnda,
meridyene dik ynde ise elipsoidin iinde
kalmaktadr.
P
0

B
0
=
0

P
0

Fiziksel yeryznde eri olan ekl dorultular yerine elipsoidin yzey normallerinin
alnmaktadr. Bunlar da aykr dorulardr ve gerek ekl dorultular ile bir a
yapmaktadrlar.
Elipsoidin yerine kre kullanlrsa yzey normellerinde ki aykrlkta ortadan
kalkacaktr.
Btn bu kabuller kre zerinde yaplacak jeodezik hesaplar byk oranda kullanlamaz
hale getirir. Hesap blgesinin snrl tutulmas bu sakncalar ortadan kaldrr.
Dolaysyla jeodezik amalarla yerin tamam yerine tek bir krenin kullanlmas
yerine, yeryznn snrl paralar iin kre kullanlabilir.
Gauss veya Soldner Kresinin P
0
noktasndan itibaren nereye kadar kullanlabileceinin
tayini iin uzunluk ve dorultu deformasyonlarnn irdelenmesi gerekir.
3
3
0 0
0
2
max
4
max
0
2
3
3
0 0
0
4 2
max
S
) N M ( 3
B 2 sin e
S
B 2 sin e
R 3
S
) N M ( 3
B 2 sin S e
Kresi Gauss
=
A
A =
= A
14.3. Hesap Blgesinin Snrll
2
2
0
2
0
3
3
0
0
2
0 max
0
0
2
0
2
0
3
max
S
N 6
S
N 3
B tan 2
S
) B tan
N
S 4
(
N 6
S
Kresi Soldner
tq
+
q
=
A
t +
q
= A
15. KRESEL HESAPLAMALAR
ABC kresel geninin i alarnn toplamn bulmak iin ikigenlerinin alanlar toplanrsa
F
o
+ F
|
+ F

= 2R
2
(o + | + )
ABC kresel geninde ikigenin alanlarnn toplamnda krenin yar alan ve fazladan kresel genin
F alannn iki kat vardr
F
o
+ F
|
+ F

= 2tR
2
+2F
2R
2
(o + | + )= 2tR
2
+2F
(o + | + ) - t = F / R
2

c = F / R
2

15.1. Kresel Ekses ve Alan likisi
A
B
C
B'
C'
A'
o
|

O
Ekvator
A
O
Ekvator-Kutup
geni
15. KRESEL HESAPLAMALAR

Alan bilinmiyorsa ve c<20"ise ekses hesab iin dzlem gen
kullanlabilir. Nirengi alar (max 100 km) iin ekses bu deerin
altndadr.
c = a b sin / (2R
2
) (iki kenar ve aralarndaki a biliniyorsa)
c = a
2
sin| sin / (2R
2
sino) ( a ve herhangi bir kenar biliniyorsa)
c = c
2
sino sin| / (2R
2
sin(o+|)) (iki a ve bir kenar biliniyorsa)
c = (o+|+ )-180

C
B
A
o
|

a
b
c
Kresel Ekses

Kresel gen formlleri
Kotanjant cos III cos II = sin III cot I sin II cot IV
Sins sina / sino = sinb / sin| = sinc / sin
Kenar kosins cosa = cosb cosc + sinb sinc coso
A kosins coso = -cos| cos + sin| sin cosa

15.2. Kresel gen zm
C
B
A
o
|

a
b
c
as ve bir kenar biliniyorsa
Sins teoremi; b=arcsin(sina sino / sin|), c=arcsin(sina sino / sin ),
kenar biliniyorsa
Kenar kosins teoremi;
o=arccos((cosa-cosbcosc)/(sinbsinc))
| =arccos((cosb-cosccosa)/(sincsina))
=arccos((cosc-cosacosb)/(sinasinb))
as biliniyorsa
A kosins teoremi;
a=arccos((cos o +cos | cos )/(sin | sin ))
b=arccos((cos | +cos cos o)/(sin o sin ))
c=arccos((cos +cos o cos |)/(sin o sin |))
ki kenar ve aralarndaki a biliniyorsa
Kenar kosins ve kotanjant teoremi;
c=arccos(cosacosb +sinasinbcos)
o =arctan(sin / (cotasinb-cosbcos))
| =arctan(sin / (cotbsina-cosacos))
ki kenar ve bunlardan birinin karsndaki a biliniyorsa
Sins ve neper teoremi;
| =arcsin(sinbsino/sina)
=2arctan(sin((a-b)/2)cot((o-|)/2) / sin((a+b)/2))
c =2arctan(sin((o+|)/2)tan((a-b)/2) / sin((o-|)/2))
ki a ve bunlardan birinin karsndaki kenar biliniyorsa
Sins ve neper teoremi;
a =arcsin(sinosinb/sin |)
c =2arctan(sin((o+|)/2)tan((a-b)/2) / sin((o-|)/2))
=2arctan(sin((a-b)/2)cot((o-|)/2) / sin((a+b)/2))
ki a ve aralarndaki kenar biliniyorsa
A kosins ve kotanjant teoremi;
=arccos(-cosocos|+sinosin|cosc)
a =arctan(sinc / (cosccos| + sin|coto))
b =arctan(sinc / (cosccoso + sinocot|))
C
B
A
o
|

a
b
c
15.2.1 Kresel genlerin zel zm Yollar
Neper formlleri, Ehlert formlleri, Legendre Teoremi, Additament Metodu
C
B
A
o
*

|
*

*

a
b
c
C
B
A
o
|

a
b
c
Legendre Teoremi : kresel alar eksesin
te biri kadar kltlrse, kk
kresel genler eit kenarl dzlem
genler gibi hesaplanabilir.
o
*
= o - c/3, |
*
= | - c/3 ,
*
= - c/3
C
B
A
o
|
a'
b'
C
B
A
o
|

a
b
c
Additament metodu : ki as kresel
genin alarna eit olan ve kenarlar
arasnda
a=a-a
3
/(6R
2
) , b=b-b
3
/(6R
2
)
a=a+a
3
/(6R
2
) , b=b+b
3
/(6R
2
)
likisi bulunan dzlem gen kullanlr.

Neper Kural
Bir elemann cosins kendisine komu olanlarn kotanjantlar arpmna
komu olmayanlarn sinsleri arpmna eittir. Dik kenarlar hesaplamada
t/2den kartlr.
Verilen: Hipotens ve bir a
p=arcsin(sins sino)
q=arctan(tans coso)
|=arctan(1/(coss tano))

Verilen: Dik Kenarlar
s=arccos(cosp cosq)
o=arctan(tanp / sinq)
|=arctan(tanq / sinp)

15.3. Kresel Dik gen zm
C
B
A
o
| s
q
p
16. KRESEL KOORDNAT SSTEMLER
16.1. Uzay Dik ve Corafi Koordinat Sistemi
Corafi den Uzay Dik Koordinat Hesab
Verilenler: P( ,), R
stenenler: P(x, y, z)
=
=
=
sin R z
sin cos R y
cos cos R x
Uzay Dikden Corafi Koordinat Hesab
Verilenler: P(x, y, z), R
stenenler: P(, )
) / arctan(
) / arctan(
2 2
y x z
x y
+ =
=
P(,)
z
p

x
p

y
p

x
y
z
R

Ekvator

0
=0
Bir meridyeni Esas
Alan Kresel Dik
Koordinat Sistemi
(x
m
,y
m
)

Ekvatoru Esas Alan
Kresel Dik
Koordinat Sistemi
(x
e
,y
e
)

Herhangi Bir Byk
Daireyi Esas Alan
Kresel Dik
Koordinat Sistemi
(x
b
,y
b
)

16.2. Kresel Jeodezik Dik Koordinat Sistemleri
Ekvator
P
n

P
P
0

x
e

y
e

x
m

y
m

P
0b

y
b

x
b

Merdiyen Sisteminde Jeodezik Temel Problem zm
Ekvator
P
n

D
P
0

X
Y
P
s

D'
P
Y
=
S
a
b
i
t

X=Sabit
A
n
a

m
e
r
i
d
y
e
n

P
2

P
1

o
12

o
21

o'
12

P
0

R
Y
2
R
Y
1
R
Y
1
2

t
R
Y
2
2

t
R
S
2
21
t
o
12
2
o
t

R
X X
1 2

R
X
2
R
X
1
Ekvator
D
2. JTP zm
Verilenler: P
1
(X
1
,Y
1
), P
2
(X
2
,Y
2
), R
stenenler: S, o
12
, o
21

1. JTP zm
Verilenler: P
1
(X
1
,Y
1
), S, o
12
, R
stenenler: P
2
(X
2
,Y
2
), o
21
F
1

F
2

Merdiyen Sisteminde Jeodezik Temel Problem zm
Kosins ve kotenjant formlleri
1. JTP zm

2. JTP zm

Kotanjant ; cos III cos II = sin III cot I sin II cot IV
Kenar kosins; cosa = cosb cosc + sinb sinc coso

Seri formller
1. JTP zm 2. JTP zm

12
1
12
21
12
1 1
12
1 2
12
1 1
2
cos
sin tan sin cos
arctan
sin sin cos cot
cos
arctan
sin cos sin sin cos arcsin
o
o
o
o
o
o
R
S
R
Y
R
S
R
Y
R
Y
R
S
R X X
R
Y
R
S
R
Y
R
S
R Y
+ =
|
.
|
\
|
+ =
2
) (
cos sin cos tan
sin
arctan
2
) (
cos tan cos sin
sin
arctan
cos cos cos sin sin arccos
2 2 1
21
1 2 1
12
2 1 2 1
t
o
t
o
+
A
A
=
+
A
A
=
|
.
|
\
| A
+ =
R
X
R
Y
R
Y
R
Y
R
X
R
Y
R
Y
R
X
R
Y
R
X
R
X
R
Y
R
Y
R
Y
R
Y
R S
12
12
1
2
2
2
2
2
1
2
2
12 21
1 2
1 2
sin
cos
)
2
( ) (
)
3
(
2
) (
)
3
(
2
) (
) (
) (
) (
o
o
o
t o o o
S v
S u
v
Y
R
u
v
Y
R
u
X
v
Y
R
u
Y
X u X X
Y v Y Y
=
=
+ =
=
+ =
+ =
+ + =
+ + =
Y v
X u
v
Y
R
u
v
Y
R
u
X
v
Y
R
u
Y
Y Y X X S
X X
Y Y
A =
A =
+ =
=
+ =
+ =
A + A =
A
A
=
)
2
( ) (
)
3
(
2
) (
)
3
(
2
) (
) (
)) ( ( )) ( (
) (
) (
arctan
1
2
2
2
2
2
1
2
2
12 21
2 2
12
o
t o o o
o
Kenar Konvergensi: Kre zerinde bir kenar boyunca semtin deiimidir ve
(o) ile gsterilir.
(o)
12
= o'
12
- o
12
= o
21
- o
12
-t, (o)
21
= o
12
-o'
12
= o
12
- o
21
+t , (o)
21
= - (o)
12

Kresel gende ekses ve kenar konvergensi ilikisi: Kresel genin
eksesi saat ibresi ynnde kenarlarnn konvergensleri toplamna eittir.
o+|+=(BA)-(AB)+(CB)-(BC)+(AC)-(CA)= t + c
(BA)-(AB)=(o)
ab
- t
(CB)-(BC)=(o)
bc
- t
(AC)-(CA)=(o)
ca
- t
(o)
ab
- t+(o)
bc
- t+(o)
ca
- t=t + c , c = (o)
ab
+(o)
bc
+(o)
ca

16.3. Kenar ve Meridyen Konvergensi
F
1

F
2

P
1

P
2

c
o
12

o
21

o'
12

C
B
A
o
|

a
b
c
Meridyen Konvergensi: P
0
balangl bir
meridyen sisteminde X,Y koordinatl bir P
noktasndan geen meridyenle, ayn noktadan
ana meridyene izilen P
x
paralelinin saat ibresi
ynnde yapt _ asna P noktasndaki
meridyen konvergensi denir.
Verilenler: P
0
(
0
,
0
), P(X,Y), R
stenenler: P(,), _
=arcsin(cosYsin
f
)
=
0
+arctan(tanY/cos
f
)
_=arctan(sinYtan
f
)

f
=X+
0
Verilenler : P(,), P
0
(
0
,
0
), R
stenenler: P(X,Y), _
Y=arcsin(sinAcos)
X= arctan(tan /cosA) -
0

_=arctan(sin tanA)

Ekvator
P
n

P
P
0

X
Y
P
x

F
0

A
_
17. KRESEL CORAF KOORDNATLARLA JTP ZM
A + = cos cos cos sin sin S cos
2 1 2 1
1 2 2
12
1 2 1
12
tan cos cos sin
sin
A tan
cos sin tan cos
sin
A tan
A
A
= '
A
A
=
2. JTP zm
Verilenler: P
1
(
1
,
1
), P
2
(
2
,
2
), R
stenenler: S, A
12
, A
21

1. JTP zm
Verilenler: P
1
(
1
,
1
), S, A
12
, R
stenenler: P
2
(
2
,
2
), A
21
12 1 1 2
A cos S sin cos S cos sin sin + =
S sin tan S cos A cos
A sin
A tan
sin A cos S cot cos
A sin
tan
1 12
12
12
1 12 1
12

=
'

= A
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
H
o
P
A
.
.
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
H
o
P
A
.
.
1

90-
1

90-
2

A=
2
-
1

K kutup noktas
P
1

P
2

A
12

2

A'
12

S
A
21

Azimut, meridyen konvergensi ve semt ilikisi
t: Dzlem semt (harita veya projeksiyon koordinatlar)
T: Kresel semt (harita kuzeyi ile kresel kenar)
_:Meridyen Konvergensi
A:Azimut
A = t + (T-t) + _
P
1

P
2

x
y
s
S
t
T
A
T-t
_
Camilerin Kabeye ynelecek ekilde inaa edilmesi iin, bulunulan
noktayla Kabeden geen byk daire yaynn(kre iin ayet
elipsoid ise jeodezik erinin) azimutunun bilinmesi gerekir.

Bulunan nokta ve Kabenin corafi koordinatlar biliniyorsa, krede
veya elipsoidde 2.JTP zmyle azimut hesaplanr.

Elipsoid zm daha hassas sonu verir.

Pusula ile bulunan kuzey manyetik kuzey olup, corafi kuzey ile
aralarndaki manyetik deklinasyon deerinin bilinmesi (izogon
haritalar) gerekir. Deklinasyon yer ve zamana gre deiken olup
5' arasnda deikendir. Manyetik deklinasyon deeri, gnmz
manyetik kirlilii gz nne alndnda hassasiyeti azalmaktadr.

18. KIBLE TAYN
Kble Tayini iin ilem admlar
_ o
_

=
=

=
A
A
k k
k
k
)) tan( arctan(sin
) cos( sin tan cos
) sin(
tan
0
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
H
o
P
A
.
.
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
H
o
P
A
.
.
P
90-
90-
k

P
A
k

S
Kabe
k
A=
k
-
Bulunulan noktann(P) ve Kabenin corafi koordinatlarndan P noktasnda azimut ve konvergens
hesaplanarak, o naktaya ait kresel semt hesaplanr.
P noktas haricinde koordinat belli iki nokta (P
0
ve P
1
) ile o
0
hesaplanr ve |
1
llr.
P
0

P
1

P
Kabe
o
0

o
1

o
1

o
|
1

|
o
1
= o
0
+ |
1
t hesaplanr.

(P
1
Kabe) | krlma as
hesaplanarak aplike edilir.
| = o - o
1
t

Konvergens hesabndaki
0
, P noktasnn UTM balang boylamdr.
Trkiye iin UTM balang boylamlar; 27, 30, 33, 36, 39, 42 ve 45 dir.


Jeod I 250912

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jeod I 250912

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JEODEZ I A. KAYA & F.

Hayford Elipsoidi Katsaylar

You might also like