ZMR TCARET ODASI

ZMR STRATEJK PLANI 2003-2012

Proje Koordinatr Prof.Dr. nar ATAY

Proje Koordinatr Prof.Dr. nar ATAY

Proje Ekibi Prof.Dr. nar ATAY Yrd. Do.Dr. Yldrm ORAL Prof.Dr. Blent MRAN Do.Dr. M. Vedat PAZARLIOLU Ara. Gr. Sibel ECEM

Proje Danmanlar Prof.Dr. Feral EKE Prof.Dr. Alp TMUR Prof.Dr. Asaf KOMAN

Bilgi Veri Toplama ve Deerlendirme Ekibi Buket BAYDEMR Baak KAVAL Saygn KZ Serdar ENOL zge ORAL Nkhet DOAN

SUNU

NSZ
zmirin bulunduu corafi konumu deerlendirildiinde ve de bu kapsamda gemiine gz atldnda ne tr srelerden getii ve bu sreler zarfnda ne tr tecrbeler edindii, bu gn iinde bulunduu durumdan belli olmaktadr. Ancak burada belirtilmesi nem arz eden konu, zmirin gelimiliinin her dnem belirli tarzlar ve davran biimleri iinde engellemeye alt eklinde olmutur. Ekonomik geliimindeki giriimci felsefeye ve de her trl yenilie ak bnyesi sayesinde ilerleyen zmirin oluturduu sermaye, sonuta byk oranda ehri terk etmi ve bunun sonucunda da ehir makro yatrmlardan hak ettii veya retiminin karlnda potansiyeline uygun bir oran alamamtr. Elimizdeki almayla, zmirin evresiyle bir btn olarak ele alnmasnn gereklilii iinde konuya yaklalmaktadr. Daha nceki yllarda ele alnm konular ve stratejik yaklamlar iinde, rnein; 1996-2002 dnemindeki karmak hedeflere eriimde, krizlerin pe pee gelmesi hedefleri saptrmtr. Bu durum zmir ticari sermayesinin yatrmc felsefesini engellemi ve duraanln tesinde bir ticari hayat yaanmtr. Bu dnemde gelen siyasi farkllklar da olaylarn pekimesine neden olmutur. Yatrmc kurulularn zmir Bykehrine yaptklar yatrmlarn deiik yaklamlarla deerlendirilerek durmas, atl kapasite yaratrken yatrmlarn arkasnn gelmemesine de sebep olmutur. 1996-2002 dnemini kalka gei dnemi olarak ele aldmzda bu yllarda hedeflenen konular arasnda ele alnan ve zmir merkez olmak zere planlanmas gerekli grlen stratejik alann fiziki bir plan, yaplmaktayken yarm kalmtr. Bu durumun sonular arasndaki planszlk kavram iinde zmir stratejik alan olarak benimsenen alanda 15 Organize Sanayi Blgesi planlanmtr. Ekonomik ve alt yap hedeflerine baklmakszn giriilen bu konu sonucunda sanayi sektr arsa speklasyonuna ynelmi ve yatrmc sermaye retim yerine, ne zaman sonulanaca belirsiz blgelerde arsa almna nakit aktarmtr. lelerin sanayi alan sahibi olma rekabeti iinde grlen bu konunun belirsizliinin ve dier benzerlerinin elimizdeki almayla nnn alnmas amalamaktadr. Gelimenin nemli elerinin banda gelen ulam sistemlerinde ksmi bir ilerleme olmasna karn btncl yaklama eriilememi, evre yolu tamamlanamam, zmirin zellikle kuzey ve gney ana girileri ve klar hala alternatifsiz tek ulam akslarna boyun emi durumda braklmtr. Alia-Menderes-Torbal elektrifikasyon hatt yaplan yatrmlaryla gnmzde atl durumdadr. Deniz ulam ve ticaretinde liman konular yllarca speklatif tartmalara sahne olmu ve bu yne itilmitir. zmir ticari sermayesinin geliimi sanayi alannda kesintili olarak ivme gsterirken bunu sektrel olarak ticari adan deerlendirdiimizde inaat sektrn n planda gelir grmekteyiz. Zira, 2002 yl sonu itibaryla zmir Bykehir Btnnde yer alan sermayenin ticari dalmnda inaat sektr % 20 ile n plandadr. Bunu, zengin tarm potansiyeline sahip olmann avantajn kullanan gda sektr takip etmekte olup pay toplamda % 13tr. Ancak, son on yl iinde bu iki lokomotif sektr arasndaki rekabette gda sektrnn yakalad ivme inaat sektr aleyhine olmu

ve ikisi arasndaki oran son otuz yl iinde onar yllk periyotlar halinde bakldnda 2,14den, ikinci on ylda 1,83e ve son on iki yl olan 1990-2002 periyodunda da 1,49a inmitir. Bu da giderek inaat sektrndeki gerilemeyi veya talebin azalmasn dorulamaktadr. Bu nedenledir ki sonu blmnde ele alnan hedefler arasndaki kuzey, gney ve bat akslarnda konut sektrne yatrmn nlenmesi nerisi dorulanmaktadr. Tarm sektrnn % 13 olan pay da bu balamda ehirsel yerlemeler dndaki alanlarn da desteklenmesinin gerekliliini hissettirmektedir. Zira, nfus ve demografik incelemeler ve g analizleri de zmir ana merkeze gelen gn yaklak % 50sinin Ege Blgesinin krsal kesiminden ve bunun da % 22sinin Stratejik Planlama Alanndan olduunu gsterdiinden, Stratejik Planlama Alannn d kabuundan balamak zere tarmn tevik edilmesinin gereklilii ortaya kmaktadr. Tabiatyla tarmn teviki yannda sanayiin de gelitirilmesi nem arz etmektedir. Bu da Knk ve Tire Organize Sanayi Blgelerinin desteklenmesiyle birlikte Tekeli Organize Blgesinin de hzla devreye girmesini gerekli klmaktadr. Zira zmir Ticaret Odas nclnde kurulan TOB Sanayi Blgesi, 1.000 m2lik parsellerle kk ve orta lekli giriimcilere de yatrm olana salamaktadr. zmir sermayesinin zaman iindeki dalgalanmas kurulmu olan firmalarn 2002 yl sonu itibaryla sadece % 49unun hayatiyetlerini devam ettirdiini gstermektedir. Bunlar arasnda mali kurumlarn gelimesi veya azalmas beklenmesine ramen, krizlere karn bu sektrn paynn toplamda 1980 sonras deerlendirildiinde hep % 5-6 arasnda kald saptanmtr. Ancak detayl bir inceleme 1980 ncesinde bu kurumlarn toplamdaki paynn % 10 olduunu da gstermektedir. u halde durum, zmirin mali kurumlar asndan, bu kurumlar bnyesinde tutmak iin atlm yapmas gerekliliini ortaya koymaktadr. Son dnemlerin en cazip sermaye yatrm olan tekstilde de duraanlk olmu ve pay % 9-10 arasnda kalmtr. Sektrel olarak turizmin odak noktalarndan biri olarak gsterilmesine ramen bu konuda girdiler hep il dnda elde edilmitir. Etrafnn yksek potansiyelinden zmir pay alamam ve bu konuda ticari sermaye atlmlar son on ylda toplamda % 3ten % 4e kmasna karn istenilen dzeyin gerisinde kalnmtr. zmir bu sreler iinde Bergama benzeri bir transit merkez olmu, Dalaman ve Bodrum Havalimanlarnn almasyla ve de ehir, havalimannn iliden tanmasyla potansiyelini yitirmitir. Dolaysyla getiimiz srelerde zmir gereken atlm yapamam ve geride kalmtr. Bu dnemde ncelikle ele alnmas gereken yatrmlar arasnda srkleyici olanlara eilinilmesi gerekmektedir. Bunlar makro hedefler olarak ele alnmaldr. lk aamada zmirin da almasnn tevik edilmesi gerekmekte olup bunlarn ban deniz ulamnda yaplacak atlmlar ekmelidir. andarl liman hakknda kesin bir karara varlmaldr. Enerji sorunlar zlmeli ve doalgaz yannda bata rzgar enerjisi olmak zere alternatiflerin devreye alnmas gerekmektedir. Jeotermal enerjinin kprdanmas tevik edilmelidir. Gne enerjisinin domestik hizmetler bata olmak zere kullanmnn yaygnlatrlmas hedef alnmaldr. Hepsinden nemlisi yatrmlarn mekansal dalmnn planlanmas gereklidir. Bu sayede btnlk ve koordinasyon salanacaktr. u halde ilk aamada mekansal analiz metotlarnn analizi gerekmektedir. Hangi yatrmn hangi alana yaplmas, hangi olumlu

ekonomik girdiyi salayacaktr sorusunun cevab bu ekilde bylece konut sektr de bu balamda kendisine yer bulacaktr. Bu dorultuda konut sektr, konut imalatyla sektrel bir yn verici olmaktan karlmaldr. zmiri zayflatan ynlerden biri de bu konut fazlas ve yanl mekansal dalm olarak grlmektedir. Ayn durum ehir ii turizmi iin de geerlidir. ayet zmir leinde bir yerlemenin Nazm mar Plan bulunmuyorsa, bu konuda ticari sermaye sahiplerini de yatrmlarn yanl ynlendirdikleri asndan yorumlamann anlam bulunmamaktadr. Sektrel arazi arznn yaplabilmesi iin bu tr Nazm Planlarn yaplmas gerekmektedir. zmir ok kutuplu, polarize bir geliim sergileyerek ilerleme kaydetme durumundadr. Bu nedenle kendi iinde gemi yllarda sonlandrlamam Kalknma Ajans ad ile lanse edilmi bir organizasyonun hangi ad altnda olursa olsun gerekletirilmesi ve zmir sermayesinin ve de makro yatrmlarnn yn bulmas gereklidir. Expo projesinin gemi yllarda yn bulamamas ekonomik krizlere baml olsa da ksmen de bu yntemsizlikten kaynaklanmtr. Gemi srelere dikkat edildiinde nmzdeki ksa vade bu tr bir sergilemeye hazrlanma dnemi olarak deerlendirilmelidir. u halde zmir en erken 2008 ylndan nce bu tr bir adayla bavurmamaldr. zmirde gemi stratejik planlarda da yer alan Menkul Kymetler Borsasnn kurulamamas da geriye dnk olumsuzluktur. Bir nceki stratejik plann hedeflerinden olan zmirin kii ba 6.000 dolarlk gelire ulalmasnn hedeflenmesi kamu yatrmlarna ayrlan denekler incelendiinde de mmkn grlmemekte idi. 2000 ylnda eriilen deer 4.327 dolar ve 2001 ylnda ise 3.215 dolar olmutur. Burada olduu gibi, stratejik planlarn emredici ilevi bulunmamaktadr. Yn verici ve tavsiye nitelii tamaktadrlar, bu nedenle serbestileri geni bir yelpazeye yaylma imkan tar. Ancak emredici hususlarn da plan kapsamnda yer almasn nerirler. Zaten bu dorultuda almada emredici hususlarn planlama iin en nemli aralarndan biri olan Nazm Planlarn yaplmas nerilmitir. Bunlara ek olarak Stratejik planlar makro karar mekanizmalarnn devreye girmesini nerirler. Dolaysyla mekansal adan detay olarak kabul edilen zmler kapsamlar dndadr. zellikle ehirsel lekte mekan tasarmlar konusunda zm getirme yerine zm yollarn gstermek ve ynlendirmek ana amalarnn bandadr. u halde rnein zmir iin Konak Meydannn dzenlemesinin nasl olmas gerektii stratejik kavram dndadr. Ama anlan meydan dahil olmak zere benzer kolektif alanlarn ehirsel tasarm leinde ele alnmas gerekliliini nerirler. Bu pencereden bakacak olursak, Birinci Stratejik Plan Dneminde nerilen yatrmlardan % 50sinin gerekletiinden bahsedilmesi de stratejik bir nem tamamaktadr. Zira, yatrmlarda saysallktan ziyade kapsamn nemi vardr. kinci plan dneminde de saysallk zerinde durulmasna karn bu plan dnemi iin farkl bir yntem izlenmitir. rnein andarl Limanyla, Konak Meydan projesi saysallk olarak iki konu olarak ele alndnda gerekleme asndan farkl kriterler ve temellere dayanmaktadrlar. Gerekletikleri takdirde saysallklarnn ekonomik

olarak deerlendirilmesi gerekmektedir. zmirin gemi yllardan bu gne gelirken yaad en byk handikap ite burada gizlidir. Saysall adetten kararak olaylara daha gereki bir gzle baklmasnn renilmesi gerekmektedir. Yaptrmamann deil yaptrmann daha nemli olduu btn olarak renildii zaman belki de bu tr plan yaklamlarna gereksinim duyulmayacaktr. Her eye ramen daha bu gereksinimlere ihtiya duyulan dnemlerde zmir Ticaret Odasnn bu kapsamda bir almaya nderlik etmesi, birlik ve beraberlikle sorunlarn stesinden gelinmesi iin aba sarf ettiinin delilidir. Bu gne dein yaplm olan stratejik planlarla ehrin geliimini amalayan zmir Ticaret Odas, bu kez de ayn g ve ivmeyle ehrin ekonomik geliimine katk yapma isteindedir.

Prof.Dr. nar ATAY zmir, Eyll 2003

indekiler Sunu nsz zet

Giri
1. almann Amalar 2. alma Program

Birinci Blm
3. Mevcut dari Yap 4. zmir linin Ekonomik Sektrel Potansiyeli 5. Strateji Plannn Alt Yrelerinin Tanmlanmas 5.1 [ A ] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi 5.2 [ B ] Bakray Strateji Alt Yresi 5.3 [ C ] Gediz Strateji Alt Yresi 5.4 [ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi 5.5 [ E1 ] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi 5.6 [ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi 5.7 [ F1 ] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi 5.8 [ F2 ] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi

6. zmir linin Mevcut Yapsal zellikleri, Tahmin Ve Projeksiyonlar 6.1 Sosyal Yap zellikleri 6.2 Ekonomik Sektrlerin zellikleri 6.2.1 Ticaret 6.2.2 Sanayi 6.2.3 Tarm 6.2.4 Turizm 6.2.5 Mali Messeseler 6.3 Corafi evre zellikleri 6.4 Altyap 6.4.1 Ulam A Bilgileri 6.4.2 me ve Kullanma Suyu Tarmsal Sulama 6.4.3 Kanalizasyon ve Pis Su 6.4.4 Enerji 6.4.5 Haberleme ve Telekominikasyon 6.4.6 zmir Krfezi 6.4.7 zmir li Ky Kesimi

7. Kamu Yatrmlar 7.1 Kamu Yatrmlarnn Sektrler tibaryla Deerlendirilmesi 7.2 Makro Kamu Yatrmlarnn Sektrler tibaryla Deerlendirilmesi 7.3 Kamu Yatrmlarnn Ekonomik Deerlendirilmesi 8. Strateji Alt Yrelerinin Sorunlar ve Potansiyelleri 8.1 Alt Yrelerin Sorunlar 8.2 Alt Yrelerin Potansiyelleri

kinci Blm
9. Sentez: Strateji Plannn Genel lke ve zellikleri, Yaplanma nerileri Yaklam Yntemi zmir li Mekansal Sentez almalar Btnleik Mekansal Strateji emas Plan in ngrlen Aralar 9.2.1 dari Yap nerileri 9.2.2 Yatrm ve Karar Organizasyonlar, Mali Kurumlar, Anadolu Menkul Kymetler Borsas 10. Potansiyellerin ve Hedeflerin Strateji Planna Olas Etkileri 10.1 EkonomikSektrel Etkiler 10.1.1 Sanayi 10.1.2 Ticaret 10.1.3 Tarm 10.1.4 Turizm 10.1.5 Mali Kurum Stratejileri 10.2 Altyap Etkileri

10.3 Doal evresel Etkiler 10.3.1 Deprem Potansiyeli ve Zemin Koullar 10.3.2 Su Potansiyelinin Deerlendirilmesi

c Blm
11. Strateji Alt Yrelerinin Ortak ve Ayrk Strateji Kavramlar 12. zmir li in Btnleik Strateji Plan ngrleri (2003 2012) 20032012 Dnemi in Mekansal Ekonomik lkeler ve Varsaymlar 2003-2012 Dnemi Ekonomik Sektrel Hedefler 2003-2012 Dnemi Yatrm Program ncelikleri (Birinci Be Yllk Dnem) 2003-2007 (kinci 5 Yllk Dnem) 2008-2012 Strateji Plan Dnemi Sonras in Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler 13. Deerlendirme ve Sonu

ZMR STRATEJK PLANI 2003-2012 ZET

1990l yllar deerlendirildiinde lke ekonomisi asndan pek parlak olmayan sonulara karlamaktayz. Bu yllarn karakteristikleri asndan ilk planda ar borlanma ve ekonomide dengenin salanamamas yannda kamu kesiminde dengelerin de bozulduu grlmektedir. Bunlara eklenen seim politikalarnn yanna krfez krizi de gelince para piyasalar da krize girmi ve parlak olmayan bir dnem yaanmtr. Bu dnem banda zmir Ticaret Odasnn zmiri, zelde ilerleyen yllarda bu krizin etkilerinden uzak tutmay amalayan bir Stratejik Plan almasn yaptrm olmas nemli bir giriim olarak kabul edilmelidir. Btn olumsuzluklara ramen zmiri bir dnya ehri yapmay hedefleyen bu alma arlkl olarak sosyal ve ekonomik konulara ynelmi ve hedefler belirlemeyi amalamt. Bu hedeflerin iinde 2002 yl belirtildii zere zmirin bir dnya ehri olmas idi. Ancak aradaki yllarda ortaya kan ekonomik krizler 1980 sonrasnn durgunluk dneminden syrl eklinde gememi ve hedefe ulalmada greceli de olsa ge kalnmtr. Ege Blgesi Trkiye Gayri Safi Yurt i Haslasnn ortalama % 16lk ksmn retmektedir. Yine Blge, Trkiye sanayi retiminin % 14ne sahiptir ve blgenin imalat endstrisine olan katks istihdamda % 3, retimde % 13, katma deerde % 17 ve yatrmlarda % 13tr. lke ekonomisinde blgenin pay, sanayide % 17, ticarette % 18 ve tarmda ise % 23tr. Tarmdaki nispi payn yksekliinde blgeye zgn pamuk, zm, incir ve zeytin gibi rnlerin olmas ve blgedeki tarmn gelimi olmasnn rol vardr. Blgenin kii bana ortalama GSYHs 1986 ylnda 1.398 dolardr. 1998 ylnda 3.222 dolara kadar km, ancak krizlerin etkisiyle 2001 ylnda 2.182 dolara dmtr. Bu da lke ekonomisindeki gerilemenin, blge ekonomisi zerindeki etkisinin iyi bir gstergesidir. Blge halknn ekonomik durumunun gstergesi olarak karlatrmada kullanlan 10.000 kiiye den ara saysna bakldnda, Trkiye ortalamasna nazaran zel arata 1,22 kat ve motorlu kara tat saysnda ise 1,35 kat daha fazla araca sahiptir. Trkiyenin illeri arasnda zmir, ekonomik potansiyeli asndan ilk srada yer almakta, sosyo-ekonomik zellikleri bir btn olarak dikkate alndndaysa dier illerden farkl ve kendine ait zellikleriyle sivrilen bir nitelik kazanmaktadr. zmir, Trkiye GSYHnn ortalama % 8lik ksmn retmekte ve retimi 1980-2001 dneminde lke ekonomisine benzer art ve azallar gstermektedir. 1994, 1999 ve 2001 krizleri hem Trkiye hem de zmirin GSYH seyrinde rahatlkla izlenebilmektedir. 1980li yllarda art eiliminde olan GSYH, 1990l yllarda ini ve kl artlar izlemitir. zmir, 2000 yl sabit retici fiyatlarna gre sanayi faaliyet kolundaki Trkiye GSYHnn % 29.5lik, ticarette ise % 22.9luk, tarmda ise %7.5lik ksmn retmektedir. Bu oranlar zmirin sanayi, ticaret ve tarmdaki gcn gstermektedir.

lk dnemin senaryolar arasna bakacak olursak lkeyi genelde iine alan skntlardan etkilenilmi de olsa zmir iin temel zellik olarak az kutuplu bir yapnn seilmi olmas ve de bunun sanayi ile ticarete balanm olmas nemli bir handikap olarak grlmektedir. zmir Bykehir merkezli bir mekansal plann yalnzca bu kapsamda ele alnmasnn ngrlmesi bir baka yanlgdr. Aradan geen yllar zmir iin kalknma senaryosunun tek merkezli ve az kutuplu olamayacan gstermitir. zmir ok merkezli vektrel bir yapda gelime zorundadr. Bu alma kapsam olarak ele alndnda bu ak olarak grlm ve hedefler bu ynde planlanmtr. Ayrca zmir, hinterland destekli tek merkezli bir geliime tabi olamaz. Bu takdirde hedefledii amaca ulamada zorlanacaktr ve de yle olmutur. zmir merkez ehir olarak sanayi yerine st dzey ve vasfl hizmetleri hedeflemeli ve bunu ticaret ile birlikte yrtmeli, turizm ise bir destek sektr olarak kullanlmaldr. Genel olarak zmir, sanayisini etrafna datma zorunda olmaldr. Bu ekilde hinterlandndaki dengeli gelime zmir merkezini olumlu biimde etkileyecektir. zmirin bu dorultuda ald g etrafna da dalacak ve kentin g ile bozulan yapsna yetimek iin harcad kaynaklar ierde daha salkl bir yaam yaratmaya ynelebilecektir. Kald ki zmirin ald gn bir ksmnn kendi il hudutlar iindeki yerlemelerden olduu da dnlecek olursa bunun da nne geilebilecektir. Genel olarak zmirde metropoliten potansiyelden yeterince yararlanld sylenemez. Dk hzl toplu ulam olanaklar hinterlandn potansiyelini daha da daraltmaktadr. Bu potansiyelden yararlanamamann bir baka sonuca da zmirin yaamakta olduu yetimi insan ve firmalarn d gleri sorunudur. zmir Bykehrinin yllk ortalama nfus artnn 0/00 24.27 olduu bilindiinde, evre yerlemeler iinde bu deerin altnda kalanlar Bergama, Knk, Seluk, Bayndr, Tire, demi, Beyda, Kiraz ve eme olarak grlmektedir. ncelemelerimiz bu yerlemelere daha st deer gstermelerine ramen Dikili ile Karaburunun eklenmesi gerektiini ortaya koymutur. u halde etrafndaki nfus dn karlayan, dier deyimiyle g alan ehir birinci planda zmir olmaktadr ve bu nfus dalmnda zmir ne dnya ehri olmaya aday ne de kalk dnemi hedeflerine ulamay amalayan bir atlm yapamaz. 2012 ylnda zmir Bykehri 3.135.000 kiiyi barndracaktr ve ortalama deerler iinde zmir her yl 75.000 kii artacaktr. Bu art salayacak olan en nemli unsurlarn banda g alma olgusunun ilk planda yakn evreden gelmesi engellenmelidir. lke nfusunun % 7.59 Ege Blgesinde yaamaktadr. Yllk nfus art toplamda 16.29 ile ehirlerde 23.50 oranlar Trkiye ortalamasnn altnda iken 5.76 ile ortalamann zerindedir. Blge, nfus artlar asndan Trkiye deerlerine yakn olduu iin, dier blgelere nazaran stn konumdadr. zmir il toplamnda 1990 saymnda ehirde yaayanlarn yzdesi % 79 iken 2000 ylnda bu yzde % 81e kmtr. 10 ylda iki puanlk bir art vardr. Dier taraftan krda yaayanlarn oran % 21den % 19a gerilemitir. Tabi ki bu iki puan iersinde doumdan kaynaklanan art ile glerin de etkisi vardr. zmirde 2000 yl

saymna gre hanehalk nfusu 3.3 milyondur. Bu nfus 922.729 hanede yaamakta ve ortalama hane halk bykl 3.65dir. zmirin, net g hzna bakldnda 1980 saym ylna gre, Kocaelinden sonra 2. srada; 1985te Kocaeli, stanbul, el ve Bursann arkasndan 5. srada; 1990 ylnda ise Kocaeli, stanbul, Antalya ve elin arkasndan 5. srada yer almaktadr. Yani zmir sahip olduu olanaklar asndan tercih edilen bir il konumundadr. zmir linde okuma ve yazma oran lke genelinde olduu gibi srekli art gstermitir. 6 ve st yatakiler iin okuma ve yazma oran, 1935de % 34.96 olan bu oran, 2000 yl nfus saymna gre % 91.86dr. Bu oran erkeklerde % 96,3'e kadnlarda % 87,4'e ykselmitir. Ege Blgesinde toplam tketimin % 35i gda, % 23i konut ve kira ve % 10u ise giyim harcamalarna gitmektedir. Yani toplam tketimin % 68i zorunlu harcamalara ynledirilmektedir ki bu durumda gelir yapsndaki dkl gstermektedir. zmir iin tketim harcamalarndaki zelliklerine bakldnda gelir ykseldike deikenlik gstermitir. Giyim, ev eyas, ulatrma, haberleme ve bakm hizmetleri yksek gelir gruplarnda belirgenlemitir. Gda ve giyime ayrlan pay gelir arttka nispi olarak nemini yitirmitir. Konuta yaplan harcamalar tm gelir gruplar iin nemini korumaktadr. Ev eyas, kltr, eitim ve elence harcamalar ancak yksek gelir dzeyinde gzlenmitir. zmirin son 20 yldaki i gc potansiyeli ele alndnda, toplam nfusun ortalama % 54 igc olarak deerlendirilmitir. Bu igcnden istihdam edilen nfus oran 1980-2000 dnemi iin ortalama % 93.4 civarndadr. Bu dnemde isizlik ise ortalama % 6.6 civarlarnda seyretmitir. zmirde 1980 ve 2000 dneminde ortalama olarak nfusun % 33.43i tarmda, % 20.2si sanayide, % 5.7si inaatta ve % 39.9u hizmetlerde istihdam edilmitir. stihdamda tarmn oran 8.9 puan azalm, hizmetlerde ise 10 puan artmtr. Tketim davrannda konut harcamalar tm gelir gruplar iin nemlidir. zmir ilinde % 64 kendi evinde ikametgah etmektedir. Bu oran kylerde % 80 iken, ilelerde % 65 ve zmir Bykehir belediyesi snrlarnda % 59dur. Mlkiyet ile ters srada da kirac olma durumu vardr. Bedelsiz oturanlar ise ortalama % 6 civarndadr. Mevcut istatistiklere bakldnda, zmirin konut problemi olmad izlenimi ortaya kmaktadr. Ancak konutlarn zellikleri ele alndnda konut sorununun varl bilinmektedir. Kalknma bir btn olarak ele alnmal ve zmirin art blgesi doru deerlendirilmelidir. Ulusal politikalar iinde konuya bu adan baktmzda kamu yatrmlarn byk bir yer tuttuu inkar edilemez. Bu demektir ki kalknma iin hedeflerden birisi de kamu yatrmlarndan gereken pay elde etmektir. zmir lke baznda kamu yatrmlarndan 2003 yl itibaryla % 3.12 pay almaktadr. Ald bu payn kendi i sektrleri itibaryla dalmnda en byk pay da srekli artan bir tarzda ulam almakta ancak bu konuda da bir dengesizlik gze arpmaktadr. rnein otoyol yapmnn paynn byk olduu grlmektedir. Bu

yatrmlarn sona ermesiyle sektrdeki payn dmesi, genelde zmirin de paynn dmesi olacaktr. Yine kamu yatrmlarna bakacak olursak zmirde kamunun son be ylda turizm ve tarm sektrlerine yapt yatrm il toplamnda % 3 gememitir. Konut sektrndeyse yatrmlar 1993 ylndan bu yana devlet politikalar dorultusunda kesilmitir. Bunun olumluluu yannda turizmde atlm yapma eilimini yllardr srdren zmire bu denli az kamusal yatrmla ivme kazandrlamaz. Yine kamu yatrmlar olarak sosyal ierikli yatrmlarn paynn da az olduu gzlenmektedir. Bunlar arasnda 2002 yl itibaryla, eitim % 6, salk % 2 pay almaktadr. Enerji yatrmlarysa son yl en yksek deere ulaarak % 7 olmutur. Bu durum kamunun yatrmlar arasndaki dengesizlii vurgulamaktadr. zmirin ticaret hacmi, Trkiye ticaret hacminin % 7sini oluturmakta, il dzeyinde yaklak olarak 272 bin esnaf ve 60 bin tccar bulunmaktadr. 1998-2003 yllar arasnda zmirde yeni kurulan ve kapanan firma saylarndaki gelimeler, Trkiyenin yaad krizlerin izlerini tamaktadr. zmirde 1998 ve 2001 yllarnda yeni kurulan toplam firma says dier yllara oranla azalm, kapanan firma says ise, 2000 ve 2001 yllarnda dier yllara oranla artmtr. zmirin ticaretteki pay incelendiinde 1999-2001 yllar itibariyle Trkiye ihracatnn yaklak % 19unun, Ege Blgesi ihracatnn ise neredeyse tamamnn (% 89-91i) zmirden yaplmakta olduu anlalmaktadr. hra mallarnn miktarndaki ve fiyatlarndaki gelilmelerin izlenmesi sonucunda 2000 ylnda Ege Blgesinden ihra edilen rnlerden ton bana 64,3 dolar, 2001 ylnda 53,7 dolar, 2002 ylnda 31,8 dolar ihracat geliri elde edildii anlalmaktadr. zmir ihra fiyatlarnn geliimi iinde ayn eilimin sz konusu olduu, Ege ihracatnda zmirin pay dikkate alndnda sylenebilir. D ticaret hadlerindeki olumsuz bu gelime Egede ve zmir ekonomisinde fakirleerek byme olgusunun varlna iaret etmektedir. hra rnlerinin nitelikli, retimi uzmanlk bilgisi gerektiren rnlerden olumamas, standartlam, emek ve doal kaynak tabanl ihra rnlerinin arlkl olmas fakirleerek bymenin ortaya kmasndaki nemli nedenler olarak saylabilir. Trkiyede de ticaret sektrnn, genileme dnemlerinde lkenin genel ekonomisine oranla daha hzl byd, daralma dnemlerinde de daha hzl kld grlmektedir. Ticaret sektrnn, hizmetler sektrnn bir alt sektr olduu ve emek youn retimde bulunduu dikkate alndnda, sektrn byme hznn oynakln giderecek ve nispi istikrar salayacak nlemlerin alnmas gerektii anlalmaktadr. zmir li turizmin gerektirdii tm zelliklere sahiptir. Bunlar ana balklar itibariyle iklim, deniz, gne, doal gzellik, termal kaynaklar ve antik ehirler olarak sralayabiliriz. zmirde 130 adet turizm iletme belgeli tesis ile 51 adet turizm yatrm belgeli tesis mevcuttur. Bu tesislerdeki toplam yatak says 34.715'dir. il'de toplam 278 adet Seyahat Acentesi bulunmaktadr.

zmirin Trkiye turizmindeki yeri ele alndnda potansiyel kaynaklarnn deerlendirilmedii grlmektedir. Turizm letme Belgeli Tesis Saysnn % 6,7si zmirdedir. Yani Trkiyedeki 1.933 tesisin 130u zmirdedir. Trkiyedeki 313.298 turizm iletme belgeli yatan % 7,1i yani 22.461i zmirdedir. Yatrm belgeli tesislerin % 3,6s zmirdedir. Yukardaki potansiyel ile zmirde yabanclar iin ortalama kal sresi 3.3 gn olmaktadr. zmir mevcut potansiyellerini deerlendirerek ortalama kal sresini arttrmas gerekmektedir. Trkiyede 8.8 milyon yabanc konaklamann yalnzca % 5i zmirde yaplmaktadr ki bu da yaklak 435.000 civarndadr. Yabanc Gecelemede ise zmir ilinin ald pay % 4 olup 36.4 milyon gecelemenin yaklak 1.5 milyonu zmirde gereklemektedir. Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde sermaye piyasasnn gelime srecinde bulunmas ve olmas, dier mali kurumlarn ve aralarnn yeterince yaygnlamam olmas sonucunda mali sektr, bankaclk sektr arlktadr. Yeterli bilgiye sahip olmayan ya da alkanlklarn srdren iletme ve tasarruf sahipleri de, sektrn mali sistemdeki arln belirlemede etkili olmaktadr. zmirdeki mevduat hacmi toplam 1994-2002 yllar arasnda Trkiye mevduat hacminin % 6sn oluturmaktadr. Trk Liras cinsinden mevduatlarn Trkiye geneline oran %7, yabanc para cinsinden mevduatlarn pay ise %5tir. 1997 ve 2002 yllarnda uluslararas para piyasalarnda ve Trkiyede yaanan krizler zellikle zmirdeki Trk Liras mevduat hacmi zerinde olumsuz etkilere yol am ve bu mevduat hacminin azalmasna neden olmutur. zmirde toplam banka kredilerinin Trkiye geneline oran yllar itibariyle azalm, 1995 ylnda % 8 olan bu oran 2002 ylnda % 4e dmtr. Mevduatlarn Trkiye geneline oran deimezken, kredilerin paynn azalmas, izmirde bankaclk sektrnn reel sektre kaynak aktarma grevini yerine getiremediini, zmirdeki iletmelerin fon ihtiyalarn karlama imkanlarnn Trkiye geneline oranla daha az olduunu ortaya koymaktadr. Reel sektre kaynak aktarma grevini Trkiye ortalamasnn ok altnda gerekletirebilen zmir bankacl, ube ve personel verimlilii asndan da Trkiye ortalamasnn altndadr. 1995-2002 yllarn kapsayan dnemin tmnde zmir bankacl, gerek ube gerekse personel bana den kredi ve mevduat dalm asndan Trkiye genelinin gerisindedir. Dier taraftan kamu maliyesi asndan zmirdeki duruma bakldnda, konsolide bte gelirlerin gittike artan ksmnn zmirden tahsil edildii, buna karlk konsolide bte harcamalarndan zmire den payn yllar itibariyle azald grlmektedir. zmirdeki mevduat ve kredilerin dalmnn ortaya koyduu gibi, mevduatlarnn nemli bir ksmn zmir ierisinde krediye dntrlmemekte, zmir dnda gerekletirilen ekonomik faaliyetlerin finansman salanmakta, zmir dna kaynak aktarlmaktadr. Bu durum kamu maliyesi asndan da sz konusudur. Dier illere

kaynak aktarmak, phesiz blgesel dengesizlikleri gidermeye ynelik ekonomi politikalar erevesinde dnldnde normal karlanabilir. Ancak, yine de bu durumun bir lde zmir ekonomisinin klmesine, en azndan ekonominin duraanlamasna yol aabileceine de dikkat ekmek gerekir. zmirdeki mali kurumlar stratejilerini planlarken, zmir ekonomisinde tarm, ticaret ve sanayi ile ilgili faaliyetlerde bulunan iletmelerin youn olduu ve bunlarn da nemli bir ksmnn kk ve orta lekli iletme olduu dikkate alarak oluturmaldr. Bu nedenlerle, zmirde firmalarn fon ihtiyalarnn karlanabilmesi iin yeni kurumlarn oluturulmasna ihtiya vardr. Bu kurumlarn banda kk ve orta lekli iletmelerin finansman ihtiyalarn karlamak amacyla kurulmas gerekli olan Anadolu Menkul Kymetler Borsas gelmektedir. nk MKBna kote olmu irketlerin yaklak %20si zmir ve Ege Blgesi irketlerinden olumaktadr. Bylece Menkul Kymetler Borsasnn kurulmas ve baaryla faaliyetlerini srdrebilmesi iin gerekli olan yatrmc profili, finansal ve ekonomik byklk zmirde mevcuttur. Bu nedenle, KOBlerin finansman salamak amacyla kurulacak olan bir Anadolu Menkul Kymetler Borsas kurulmas iin ideal bir konumdadr. zmir tekstil, giyim ve deri sanayiinde nemli bir baar gstermi ve % 5,7 teknolojik ilerleme salarken, kulland tm faktrlere karlk elde ettii verimlilik % 8,2 artmtr. zmir bu performansyla Trkiye ortalamasnn zerinde bir gelime gstermitir. zmirin bu trendi koruyacak ekilde retimini srdrmesi beklenmektedir. Orman rnleri ve mobilye sanayiinde teknoloji yenileme almalarna ihtiya bulunmaktadr. zmir ta ve topraa dayal sanayiinde verimlilik artrma almalarn balatmaldr. Kat ve kat rnleri sanayiinde teknolojik yenileme ve verimlilik artrc tekniklere ihtiya bulunmaktadr. Ayrca metal sanayiinde teknolojisini yenilemeli ve verimlilik artrc yntemler zerinde durulmaldr. zmirde 2005 yl itibariyle alan saysnn % 5, g kapasitesinin yaklak % 20 artaca tahmin edilmektedir. Gda ve iki sanayiinde faaliyet gsteren i yeri says 2005te yaklak % 10 azalaca tahmin edilmektedir. Dokuma giyim ve deri sanayiinde i yeri says 2005 ylnda iyeri saysnda % 25, alan saysnda yaklak 3,5 kat, g kapasitesinde yaklak 2.5 kat bir art olmas beklenmektedir. zmir iki ve ttn sanayiinde teknolojisini yenileyecek atlmlar gerekletirmelidir. Bu balamda Ekrem Demirta tarafndan Tekeli Ticaret ve malat Organize Blgesinde kurulan ve 2003 ylnda retime geecek olan iki imalat tesisi nemli bir atlm olarak grlmektedir. zmir l nfusunun yaklak % 18'inin krsal kesimde yaamakta ve ekonomik faaliyetleri btnyle tarma dayanmaktadr. zmir ilinin tarm alan 367.873 hektar olup 84 tr bitkisel tarm rn yetitirilmektedir. Pamuk, ttn, mandalina, zeytin, incir ve zm Ege Blgesi ve zmir'in ihra ettii tarmsal rnlerdir. Ayrca enginar

retiminde dier illerimize gre Trkiye birincisidir. zmirdeki tarm arazilerinin % 48,7si sulanmaktadr. zmirde 650 bin civarnda kkba hayvan ve 250 bin civarnda bykba hayvan ile 550 bin civarnda kmes hayvan bulunmaktadr. Ancak hayvansal retimin girdi maliyetleri arttndan yldan yla sz konusu hayvan saysnda bir azalma gzlenmektedir. Hayvansal rnlerin retim miktarlarna baktmzda 600 bin ton st, 28 bin ton krmz et, 30 bin ton beyaz et retimi yaplmaktadr. Dalmn dengesini salamay amalamak ve de nceliklerin belirlenmesi iin ele alnan strateji plannn hedefi zorunluluk getirmek deildir. Kapsam olarak aksiyon plan tarznda ele alnmal, hedefleri belirlemelidir. Dolaysyla da meknsal sistemin ele alnmas nemli bir yer tutmaktadr. Bu balamda stratejik plan alan, alt yreler itibaryla ele alnmtr ve almann amacna ynelik ortak ve benzer yaam koullarna sahip alanlar belirlenmitir. Bunlarn ayn zamanda, benzer ekonomilerden etkileniyor olmann yannda ayn sektrlerden hizmet almalar ve retim alanlar yaratabilmeleri, birlikte karar verme olanaklarna sahip olma kriterleri deerlendirilerek belirlenmitir. Bu nedenle yedi alt yre tanmlanmtr. Bu stratejik alt yrelerin banda gerek idari ve gerekse fiziksel btnlk gsteren zmir Bykehir lelerinin oluturduu alan gelmektedir. Krfezin kenarna dizilmi bu alan ayn zamanda hizmet, tarm ve sanayi konularnda ihtisaslamtr. Bunu takiben dier Stratejk Alt Yreler kuzeyden balayarak gruplamtr. Dizili sonucu Bergama odakl Bakray Alt Yresi Knk ve Dikiliyi kapsamaktadr. Turizm ve tarm uzmanlk alanlardr. zmir merkez ehir ile olan ilikileri balamnda bu alt yre ikincil durumdadr ve d kabuk olarak kabul edilmitir. Bunun gneyinde Gediz Alt Yresi gelmektedir. Odak Aliaadr ve uzmanlk alan bir ncekileri barndrmann yannda sanayii de kapsamasdr. Menemen tarm ve hizmetler Foa ise turizm odakldr. nc alt yre zmir dou aksnda yer alan Kemalpaa Alt Yre odakl Gediz-Nif Alt Yresidir. Tarm sanayi ve hizmetler ihtisas alanlardr. zmir li gneyine inilince iki alt yreyle daha karlamaktayz. Bunlarn birincisi Torbal odakl K. Menderes Ky Kesimi Alt Yresidir ki, alandaki tm uzmanlama alanlar yer almaktadr Menderesin uzmanlama eitliliinde yoksun olan turizmi ise Seluk salamaktadr. Ancak bu son yerleme konum itibaryla Kuzey Alt Yre gibi merkez ehirle kopukluk yaamakta ve planlama alannn bir dier d kabuu olarak kabul edilmektedir. Dousundaysa K. Menderes Kara Kesimi Alt Yresi yer almaktadr ve odak Tiredir. Bayndr ve demiin gl yaplar yannda gelime bekleyen yaplaryla Beyda ve Kiraz stratejik plan alannn nc d kabuunu oluturmaktadr. Tarm arlkl yre giderek sanayi ile tanmaya balamtr. Yreye byk zellik kazandran yarmada ise iki alt yreye blnerek incelenmitir. Birinci olarak eme odakl Yarmada eme Kesimi Alt Yresi Karaburunu da iermektedir. Burada da Karaburun greceli olarak d kabuu oluturmaktadr. Zayf tarm potansiyeli yannda gl bir turizm yapsna sahip bu alt yrenin yannda Urla odakl Yarmada Urla Kesimi Alt Yresi gelmektedir ki burada tarm daha gl grmekteyiz. Bu alanda hizmetler de gelimi durumdadr.

Stratejik plann hedefleri dorultusunda byk altyap odaklarnn alt yre baznda yaratclk tamalar nedeniyle ve de bu kararlar da gzetilerek zmir envanterine ana liman olarak Kuzey Ege Liman yannda Aliaaya stol tipi bir hava alan ngrlmektedir. zmir merkezde ana demiryolu balantlarnn terminali yannda bir marandiz gar ve triaj tesislerinin yer almas gereklilii ortaya kmaktadr. Bu yaklamlar giderek ulam sistemlerinin gelitirilmesini gerekli klmakta ancak stratejik plan dnemi iinde zmirin alansal kullanmnda yeni otoyol projelerine gereksinim olmadn ortaya karmaktadr. Tabii burada evre yollarnn ksa vadede tamamlanmasnn art vardr. Gney aksn karayolu balants yeterli sevide olup, kuzey aksta da ift hatl blnm yol gerekli olmaktadr. Burada sisteme eklenmesi gereken Bergama-KnkSoma-Akhisar ve Menemen-Emiralem-Manisa blnm yollardr. Ksa ve uzun vadeli ulam koridorlarnn tesisi ve btnlemesi iin hzlandrlm demiryollarna da gereksinim ortaya kmaktadr. Karayolu gzergahlar paralelinde bu sistemlerin de gelitirilmesi gerekmektedir. u halde mevcut ebekenin salklatrlmas yannda Bergama-Knk-Soma balantsnn gereklilii ortaya kmaktadr. Demiryollarnn bu makro hedefleri yannda daha mikro lekteki yatrmlarn banda Nemrut balantsnn son merhalesinin bitirilmesi ve bunu takiben uzun vadede Kuzey Ege Limannn gelimesine paralel Dikili balantsnn da dnlmesi gndeme gelmelidir. Ulam sistemlerine ynelik bu balantlarn sanayinin desantralizasyonu yannda yrenin genel btnln de salayacak olmas dnlmelidir. Bu artlarn gereklemesiyle ok merkezli vektrel planlamann birliktelii ortaya kacaktr. Sanayi yatrmlarnn meknsal planlanmas ekonomi asndan n planda gelmektedir Ancak gnmze dein mnferit yaplanmalarla geliim gsteren zmir sanayiinin blgesel lekte ele alnmasnn en nemli unsurlarnn banda gelen Organize Sanayi Blgeleri konusunda stratejik planlama alannn olduka cmert bir giriim sergiledii grlmektedir. Bu konunun belirli bir disiplin altnda yatrm haline dnmesi gerekmekte olup, atl yatrmlar haline dnmnden kanlnmaldr. rnein iinde bulunduumuz aamada Kiraz Organize Sanayi Blgesi yatrmnn daha gerilere alnmasnda ekonomik yarar bulunmaktadr. Startejik planlama alannda yer alan on be organize sanayi blgesinin giderek speklatif yatrmlara sahne olmamas gerekmektedir. Organize Sanayi Blgelerinin gelitirmesinde hedeflenen ana unsurun Teknolojiyi Gelitirme Blgeleri ile paralellik tamalardr. Bu konuda aama kaydedilmi ve zmir Yksek Teknoloji Enstits alan iinde Teknolojiyi Gelitirme Blgesinin kurulu amasna geilmitir. Hedef, bata Aliaa yresi olmak zere benzer giriimlerin oaltlmas olmaldr. Nitelikli Sanayi Blgelerininse kurulmasnn daha zaman alaca belirlenmektedir. Kurulma aamasna gelindiindeyse ilk aamalarda serbest blgelerde yer almalar uygun bulunmaktadr. Tekelide faaliyete gemi bulunan ve Kentsel alma Alan olarak tasarlanan 250 hektarlk Tekeli malat ve Ticaret Blgesi tr yaklamlarn desteklenmesi ve

Organize Sanayi Blgeleriyle birlikte koordineli altrlmasnn yarar grlmektedir. Bu balamda mevcut Serbest Blgelerin alma kapasiteleri olumlu bir tempoda ilerlemektedir ve 2002 yl itibaryla Trkiye toplam iinde %19 orannda bir pay almlardr. lerleyen yllarda sanayi sektrnde aama kaydetmesi hedeflenen Aliaa yresine de benzer yapda bir Serbest Blgenin yerlemesi ve burada yer alacak Organize Sanayi Blgelerinden ikincisinin Serbest Blgeye dntrlmesi de hedeflenmelidir. Ticaret sektrnde uygulanacak stratejinin yenilik boyutu bulunmaldr. Gerek teknoloji ve gerekse toplumsal boyuttaki gelimeler ticaretin mekansal boyutta da geliim gstermesini zorunlu klmaktadr. Gnmzde salt ticarete bal geliim gsteren ehirler artk bulunmamaktadr. Her ne kadar e-ticaret kavram geliim gsterse de mekansal boyut her zaman bulunacaktr. ncelemelerimiz ticaretin sektr olarak, gelimesi hedeflenmi zmir Bykehir Strateji Alt Yresinde geni bir mekansal boyuta yayldn da gstermektedir. Dikkat edilmesi gereken bir dier nokta, ticaret sektrnde yeni kurulan ve kapanan firmalarn, ekonominin tm sektrlerindeki yeni kurulan ve kapanan firmalara oranndaki gelimelerdir. Trkiyede 1998-2003 dneminde ticaret sektrnde yeni kurulan irketler, ekonomi genelinde yeni kurulan firmalarn % 59unu kapsarken, ticaret sektrnde kapanan irketler, ekonominin genelinde kapanan irketlerin % 74n kapsamaktadr. Ayn eilim zmir zelinde de grlmektedir. zmir ticaret sektrnde 1998-2003 dneminde yeni kurulan firmalar, zmir ekonomisinin genelinde yeni kurulan firmalarn % 54n, zmirde ticaret sektrnde kapanan firmalar, zmir ekonomisinin genelinde kapanan firmalarn % 66sn oluturmaktadr. Bu durum gerek zmirde gerekse Trkiye genelinde ticaret sektrnde yeni kurulan irketlerin, dier sektrlere oranla baarszla urayp kapanma orannn daha yksek olduunu gstermektedir. Bir anlamda ticaret sektrnn firmalar asndan krlganl, krize girme ve krizden etkilenme olasl, daha yksektir. Ticaret sektrnn nitelii gerei kriz ve byme koullarndan daha iddetli olarak etkilendii anlalmaktadr. zellikle planlama alannda kurulan firmalarn % 20sinin inaat sektrnde yer almas ve bunun % 13 payla gda sektrnn takip etmesi ilk bakta zmirin retimde ve tketimde belirgin bir ivmeye sahip olduunu gstermektedir. Buna karn en alttaki yedi srada kurulan firmalarn sektrel dalmnda eitim sektrnn % 1 payla en altta yer ald grlmektedir. Bunu plastik ve aa ileri takip etmektedir. Daha stte ise deri ve ayakkab grubu gelmektedir. Bunun zerinde de srasyla % 4 payla tamaclk, ortalama % 5er payla salk ve turizm gelmektedir. Bu durum turizmini canlandrmak iin aba sarf eden zmir iin kapanmas gereken bir aktr. Ayn ekilde bu durum salk konusunda da zellikle jeotermal kaynaklara gereken nemin verilmesi asndan bir uyar olarak kabul edilmelidir. Hatta bu iki konunun birletirilmesi konusunda almalarn geniletilmesi konusu ciddi bir tarzda ele alnmaldr. Hedef gelen turistin kal sresini uzatmak olmaldr. Turizmin zmir iin temel sorunlarnn banda tantm eksikliinin olduu bilinmelidir. Bu amala turizm sektrne ilikin geni kapsaml tek bir birliin kurulmas kanlmaz

grlmektedir ve sektrde profesyonellik yannda kurumsallama sorunlarnn da zlmesi gerekmektedir. rnein, zelde zmirin sahip olduu Bozda Kayak Merkezinin anlamazlklar sonucunda verimli iletilememesi zmir turizmi iin byk kayptr. Sorunlarnn ivedilikle halledilmesi ilk planda gelen hususlardan biri olarak durmaktadr. Btnleik mekansal stratejileri uygulamamz ve potansiyellerin deerlendirilmesi sonucunda alt yrelerin ekonomik sektrlere gre uzmanlama biimlerini ortaya koymaktadr. Ancak burada, bunlar ortaya koymadan nce korunmas ngrlen doal ve kltrel alanlarn, ky kesimi ve zmir Krfezinin ayr stratejilerinin belirlenmesi gerekmektedir. Ky kullanm iin kylarn optimum derinlikleri de belirlenerek sabit bir kullanm izgisine kavuturulmas ve deitirilmememsine zen gsterilmesi gerekmektedir. zellikle i ve orta krfez iin bu konu daha da nem arz etmektedir. Strateji planna gre zmir ilerleyen yllarda ticaret ve hizmetler sektrnde geliim gstermelidir. Buna da dnk olarak turizmin de elenmesi gereklidir. Bakray yresindeyse il dna ve iine ynelik turizm, Dikili ve Bergamadan tr nem kazanmaktadr. Bunlara Knkn eklenmesiyle sanayi faaliyetleri asndan alt yrenin kendi iinde ve il iinde sektrel uzmanlamas yer bulmaktadr. Gediz Alt Yresi ise, il ii ve d asndan sanayi sektrnde uzmanlamasna davam edecek olup bunu turizmle beraber gtrmektedir. Bu iki sektr fiziki olarak mekansal ayrcalkl alanlara da sahiptir. Alt yre bazndaysa hizmet sektrnde de ihtisaslamas gerekmektedir. Yrenin yksek tarmsal potansiyeli sanayi ile birlikte il ii ve dna hizmet ettiinden bu stratejik alt yrenin geliim trendi zmirin Bykehir leinde yknn byk bir ksmn srtlayacak ve geliimde birliktelik oluacaktr. Gediz-Nif Alt Yresi kendi kapallndan sanayi ve tarm sektrlerindeki gelimeyi beraber srtlayarak kacaktr. K. Menderes Ky Kesimi Alt Yresi etkileim alan olarak tarmn nemiyle ve etkisiyle geliim trendine devam edecek ve bunu sanayinin il ii ve dna ynelmesiyle younlatracaktr. Turizm asndan zellikle i ve d turizme hizmet edecek birimlere sahip olmas, dier iki sektrle birletirildiinde ticaretin de il dna taan etkisi ortaya kacaktr. K. Menderes Kara Kesimi Alt Yresi ada gibi tarm sektrnde geliimini srdrecek ve etkileim alan olarak lkesel bazda etkin olacaktr. Tirenin nderliinde sanayi geliiminin ilerlemesi hedeflenmekte ve sektr alt yre dna taacaktr. Bu stratejik alt yrede i turizm potansiyelinin mevcudiyetinin fark edilerek gelitirilmesi gereklilii geliim srecine ivme verecektir. Yarmada eme Kesimi turizm asndan geliim temposuna devam etme zorundadr. Bu balamda tarm, alt yre baznda gelitirilecek olup ncelikle kendi tketime ynelik hedefler amalanmaldr. Burada zelde sakz aac gibi zel tarm yatrmlarna da ncelik verilmelidir. Yarmada Urla Alt Yresi tarmda ihtisaslamasn srdrme durumundadr. Buna eklenen en belirgin hedefse turizm olma durumundadr.

10

Tm alt yrelerde ynetsel merkez durumunda olan ile merkezlerinin bulunmas doal olarak il dna hizmet verilmesini olaan klmaktadr. 1996-2002 dnemini kalka gei dnemi olarak hedefleyen kinci Stratejik Plan yukarda belirtildii gibi ve de ana metinde daha ak vurguland zere eitli dnem krizleriyle hedeflerine erimede zorlanmtr. nc Stratejik Plan almasndaysa olas krizleri daha zararsz atlatabilmeyi amalayan bir tarz ele alnm ve blgesel yaklam alt stratejik yrelerin tesisiyle gerekletirilmitir. Sonuta btnleik strateji plan ngrleri altnda mekansal ilke ve varsaymlar verilmitir. Bu varsaymlara da ekonomik sektrel hedefler asndan GSYH deiik art oranlarnda ele alnarak deerlendirilmitir. Bunu takiben de 2003-2012 dnemi yatrm program ncelikleri tm olarak ekte verilmektedir. Sonu olarak makro lekli kamu yatrmlarnda zmirin hakk olan pay almasnn yan sra, dalmlar ve zamanlamas asndan bunlara aklclk kazandrlmas da salanmak istenmitir.

20032012 Dnemi in Mekansal Ekonomik lkeler ve Varsaymlar

Strateji Plan dnemi iin zmir ili dzeyinde genel ilkeler ve varsaymlarn dzenlenmesinde herhangi bir sralama kriteri kullanlmamtr. Bu ilkeler, program nceliklerinin belirlenmesinde ve yatrmlara vade konulmasnda nem kazanacaktr. Sz konusu ilkeler dnem hedeflerinin belirlenmesinde kullanlabilecek varsaym niteliindedir ve aadaki gibi sralanabilir. Kuzey limanlar yk tamaclnda, gney limanlar ise yolcu tamaclnda dengeli bir ekilde ancak i ve d ulam balantlar asndan uzmanlatrlmaldr. Demiryollar iin blge leinde daha nce hazrlanan demiryollar ana plan yeniden gzden geirilip deerlendirmeli, Halkapnarda yapm ngrlen ana yolcu gar tesisine ve marandiz gar ve triyaj tesislerinin inasna gerekli nem verilmelidir. Elektrifikasyon ve ift hat banliy demiryolu yapm ve iletmeciliine, banliy sisteminin metro standard ile gelitirilmesine arlk ve ncelik verilmelidir. andarl Krfezinde Kuzey Ege Limannn proje almalar hzlandrlmasna paralel olarak, demiryolu ebekesinin standard ykseltilmeli ve Aliaa Balkesir hatt kurulmaldr. Ayn balamda bu hattn Kuzey Ege Limannn geliimine bal olarak andarl-demi-Tire balantsnn da tasarlanmas gerekmektedir. Stratejik plan dnemi iinde andarlda, Kuzey Ege Liman tesis edilmesi kesinletirilmeli, proje almalar ve uygulamalarnn balatlmals hzlandrlmaldr. Uzun vadede andarl Limannn aamal olarak hizmete girmesine paralel olarak Alsancak Liman; arlkl olarak yolcu

11

gemilerine, zmirin yakn hinterland asndan da yk gemilerine tahsis edilmelidir. Ege Blgesi ve zmir li karayollar a andarl Limannn etaplamas dorultusunda gelitirilmelidir. zmir Krfezinin deniz derinlikleri ile ky izgisi sabitlenmeli ve ky potansiyeli asndan ncelikler tesis edilerek hazrlanacak bir ky proje ve ynetimi sistemi ile denetim altna alnmaldr. zmir Krfezinde, denizle fiziksel btnleme gsteren bir ky kullanm izgisinin yaratlmas ve krfezdeki tm ky yaplamalarnn gerektirecei dzenlemelerin bu kullanm izgisine gre irdelenmesi zorunluluu ortaya kmtr. Ad geen ky kullanm izgisinin saptanmas iin krfezde, kartografik ve batmetrik almalarn, aknt lmleri ve dalga analizlerinin, makrobentik ve sedimentolojik almalarn yaplmas ngrlerek 1983 ylnda gerekletirilmi olduu bilinmektedir. nceki almalardan yararlanarak ve gerekirse gncelletirmelere gidilerek ky kullanm izgisinin ivedilikle belirlenmesi salanmaldr. ilideki artma tesisinden elde edilen suyun sulama, amurun ise elektrik enerjisi retme amal kullanm salanmaldr. Bakray Gediz K. Menderes Havzalar iin, ayr ayr havza planlar hazrlanlarak bu havzalarn topraklarnn tarmsal deerleri gzetilerek koruma altna alnmas salanmaldr. Kent genelinde toplanan plerin geri dnmnn salanmas iin gerekli organizasyonlarn kurulmas ve yatrmlarn yaplmas salanmaldr. Hipermarketlerin yer seimlerinin kk esnafn da ayakta kalmasna olanak verecek ekilde yasal dzenlemeye kavuturulmas gerekmektedir. ehirsel alanda son yllarda ncelik ve arlk verilen toplu ulam sistemleri btnleme ve etkinletirme almalar srdrlmeli, yakn evre ve giderek il leinde metropoliten alan toplu ulam sistemlerinin proje ve uygulama almalarna balanlmaldr. Alt yrelerin her biri iin 1/25000 lekli evre Dzeni Nazm Planlar hazrlanmaldr. Ky kesiminde turizm ncelikli evre dzeni planlar iin revizyon almalar yaplmaldr. Sektrler iin fiziki gelime planlar hazrlanmal ve bunlarn evre dzeni planlarna veri oluturmas salanmaldr. Hazrlanacak 1/25000 lekli evre Dzeni Nazm Planlar ve Revizyonlar sonrasnda yerlemelerin 1/5000 ve 1/1000 lekli imar planlar da gzden geirilmelidir.

12

Strateji alt yrelerine ynelik hazrlanacak Nazm mar Planlarna bal Uygulama mar Planlarnda ve Kentsel Tasarm projelerinde engellilerin rahat hareket etmesini salayacak uygulama standartlarnn getirilmesi salanmaldr. Orman varl yeil kuaklar ve koridorlarla btnletirilerek, ky ve da ekolojik sistemiyle btnletirilmeli, bunun yannda korumailetimdenetim mekanizmasyla da srdrlebilirlikleri gelitirilmelidir. AliaaKemalpaaTorbalda sanayi sektr iin yaratlm organize ortamlarda ncelikle yerel ve blgesel potansiyel iin, sonrasnda da lkesel ilevler iin parseller ayrlmas gzetilmelidir. Yeni organize sanayi blgelerinin seiminde, say ve byklk olarak imalat ve retim birimlerinin seimi ve ynlendirilmesinde, yerel ve yresel potansiyelin deerlendirilmesinin tesinde amalar gdlmelidir. zmir Bykehir tamamlanmaldr. Btn evre yollar sistemi, tmyle mutlaka

zmir ili turizm potansiyelinin deerlendirilmesi ve bu potansiyelin tantmnn salanmas amacyla ZTAV ats altnda profesyonel bir ekibin kurulmas ve tantma ynelik farkl kurumlardaki tm kaynaklarn bu organizasyona aktarlmas salanmaldr. Korunacak doal ve kltrel alanlar denetim altnda tutulmal, younluk ve yap dzeni itibariyle bu alanlarn korunmas amacyla, mevzii yerleim alan uygulamalar iin uygun normlar belirlenerek gelitirilmelidir. Ky kesimi ve krsal alanlarda, doaya ve evreye uyumlu yerlemeler elde edebilmek amacyla, gelii gzel mevzii planlarla veya izinsiz olarak gelien yaplamalarn nne geilmelidir. Buralarda blgelemelere gidilerek nfus ve yap younluu, yap dzeni, parsel byklkleri, sosyal ve fiziki altyap ve yerleilebilirlik koullar konularnda ilke ve standartlar oluturulmaldr. Tmyle yerleilemezlik zellii tayan yerlerde ise kesin denetim koullarnn gelitirilmesi salanmaldr. Yerel kamu idaresinde fiziki-stratejik planlamann etkinliinin ve ilevselliinin artrlmas, karar mekanizmasnda rol almasnn ve il dzeyinde yaygnlaan bir kurumlamaya gidilerek bunun srekli bir hale getirilmesi salanmaldr. Bu balamda almann 9. ksmnda aklanm olan Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin kurulmas almalarnda bulunulmaldr. Fiziki planlama ile ekonomik planlamann uyum iinde yrtlebilmesi iin Yatrm ve Karar Organizasyonlarna gereken nemin verilmesi nem arz etmektedir. Bunun iin KOBlerin finansmanna alternatif bir yaklam olarak ele alnm olan Anadolu Menkul Kymetler Borsas kurulmaldr. zmir Bykehir Btn ve zellikle de Metropoliten Aktivite Merkezi snrlar iinde kalan byk saha kullanan sanayi kurumlar ile kamu idaresine ait

13

kullanlarn arazi deerlerinin artmasna paralel olarak epellere kaydrlmas, eski yerlerinin vasfl hizmetler sektrlerine, bilgi ve sermaye youn birimlere ayrlmasnn salanmaldr. (rnein DS, Karayollar, Ky Hizmetleri, Tarm l Mdrl vb. hizmet alanlar ile Kula Mensucat gibi sanayi alanlar) zmir l dzeyinde tarm sektrne ilikin dzenleme ve yatrmlarn nceliklerinin ele alnmas, verimliliin artrlmas ynndeki almalarn hzlandrlarak stratejik plan dnemi sonuna kadar tamamlanmaldr. Yarmadada ve zmir Krfezi evresinde deniz ulam kapasitesi artrlmaldr. Mekansal-ekonomik roller, zmir il dzeyinde; il iine ve il dna olarak, alt yreler dzeyinde ise; alt yre iine ve il dna olarak tanmlanmaldr. Ege Adalarndan Midilli, Sakz ve Sisamla zmir arasnda snr ticareti ve ulam ilikilerinin yk ve yolcu tamacl alarndan kurulmasna allmaldr. Taocaklar ve madencilik iletmeciliindeki uygulamalarn genel peyzaj ynnden olumsuz etkilerinin olumasnn engellenmesi ve denetlenmesi salanmaldr. Tm dere yataklarnn yerleim istilalarndan arndrlmas salanmaldr. Yeil kuaklar Bykehir btnletirilmelidir. Btn iinde aktif yeil alanlarla

zmir l dzeyinde milli parklar ve rekreasyon alanlar, yeil kuak sistemiyle ilikilendirilmelidir. me suyu barajlarnn koruma alanlarnda denetimin sreklilii salanmaldr. Toprak kabiliyetleri asndan st snf alanlarda tarm aleyhine oluacak gelimeler engellenmelidir. zmir Bykehir Btn iindeki mevcut sanayi blgelerinin sermaye youn ve ileri teknoloji kullanan retim birimleriyle yer deitirmeleri ynlendirilmelidir. Tersaneler ve limanlar arasndaki dorultusunda zlmelidir. yer seimi ilikileri gereksinimler

zmir Bykehir Btn Alt Yresinin temel ekonomik-mekansal ilevi; st dzey organizasyon-hizmetler, ticaret ve turizm sektrlerindeki uzmanlama dzeylerinin artrlp gelitirilmesi, eklinde ynlendirilmelidir. Alsancak Liman gerisinde yarm kalm karayolu viyadklerinin, bir yandan liman iine indirilerek kamyon ve TIR trafii asndan rahatlamann getirilmesi, dier yandan da ehir ii yol standart ve ilevinde Alsancak yolana balantlarnn kurulmaldr. Alt yrelere stratejik planla ykmlenecekleri ilevlerin dnda verilmemeli ve yatrm ncelikleri bu ilevlere gre tanmlanmaldr. roller

14

Alt yrelerde yer alan mevcut ikinci konut stoklarnn, bu yreler iin ngrlen ilevlere uygun olarak dier kullan biimlerine tevik edilmesi ynnde almalar yaplmaldr. Turizm konaklama tesislerinin boluk oranlarnn yksek olduu yrelerde, yatak kapasitesini artracak yatrmlarn ngrlmemesi, ksa vadede ncelikle doluluk oranlarnn artrlmas ynnde politikalar gelitirilmelidir. lek ekonomilerinin kurulmasnn potansiyel olarak uygun olduu yrelerde, bu dorultuda politikalar ve uygulamalar gelitirilmelidir. evre korunmas amacyla, risk altndaki yrelerde ilgili normlara uygun n artma koullar gelitirilip uygulanmaldr. Toplu konut uygulamalaryla ilgili mevcut stoklar eritilinceye kadar yeni yerleim alanlarnn almasna izin verilmemelidir. Mevcut tesis edilmi ve onaylanm organize sanayi blgelerinde tam kapasite elde edilinceye kadar ksa vadede ve dnem iinde yeni organize sanayi blgelerine izin verilmemelidir. l dzeyinde yerel zendirilmelidir. enerji potansiyelinin ve olanaklarnn kullanlmas

l dzeyinde mekansal gereksinimlerin gerei ortak kamu bte ve program hazrlanarak uygulanmas giriimleri yaplmaldr. ehirsel yerlemelerin snrlar iinde kalan ve korunmas konusunda genel kabuller oluturulan tarm alanlarnn srdrlmesiyle ilgili politikalar gelitirilmelidir. Kamu ynetiminde alt merkezleme eilimlerine uygun rgtlenme biimlerine ynelinmelidir. Alt merkezlerde hizmet dzeyinin gelitirilmesi salanmaldr. Mekansal ehirlemeye zen gsterilmeli yasa d yaplamalarn nne geilmeli ve bunu zendirecek giriim ve dzenlemelerden mutlaka kanlmaldr. Nfusun gereksinimine uygun yerinde, srekli ve yeterli dzeyde sosyal alt yap hizmetlerinin verilmesi salanmaldr. ehirsel yerlemelerin girilerine arazi kullanlar ve peyzaj donats asndan zen gsterilmeli ve mevcut olumsuz gelimeler iin yeniden dzenleme almalar yaplmaldr. Yerel ynetimlerin emlak vergilendirmelerindeki dengesizlikler dzeltilmelidir. Emlak vergi oranlarnn beldeler baznda ortaya kan eitsizlikleri giderilmeli, baz yrelerde dk emlak vergilerinden kaynaklanan finansal glklerin ortadan kaldrlmaldr.

15

Sanayi ve toplu konut yerleim alanlarnda n artma sistemlerinin kurulmas ve iletilmesine sorunlar strateji plan dnemi sonu itibariyle tmyle zmlenmelidir. zellikle turizm ve ikinci konut yrelerinde yaz aylarnda gelien trafik ve otopark taleplerine uygun dzenlemeler yaplmaldr. ehirsel yerlemelerde yol alar, trafik ve otopark dzenlemeleri, talep ynetimi tekniklerinden de yararlanlarak gelitirilmeli, yaya tat trafii ayrtrmalarn dengeli bir biimde gzeten alar oluturulmaldr. ehirsel yerleme geilerinde ve balant noktalarnda, yaya ve tatlar iin kprl karayolu kavaklar ve demiryollar kprl geileri dzenlenmelidir. Kylerde kanalizasyon ve artma tesislerinin yaplm olmalarnn yan sra bunlarn bakm ve iletim sorunlarnn zmlenmesi de salanmaldr. Havzalarda ve tm tarm alanlarnda yer alt sularnn dengeli kullanm salanmaldr. zmir Krfezinin tm dere slah almalar tamamlanmaldr. zmir Bykehir Btnnde karayolu anda alternatif gzergahlarn elde edilmesi salanmaldr. Telekom haberleme ve balant alarnda, nfus ve iletme taleplerine gre gelimeler iin revizyon almalar yaplmaldr. Tarm sektrndeki kk iletmelerin, tohumdan pazara kadar geecek srete sorunlarnn ve hizmet eksikliklerinin giderilmesi salanmaldr. Da kylerinde orman kadastrosu tamamlanmaldr. Kat atklarn toplama ve depolama sorunlar alt yreler dzeyinde yerlemeler aras ibirlii ile planlanarak topluca zmlenmesi salanmaldr. Stol havaalanlar, turizmsanayitarm sektrlerinin gereksinimleri dorultusunda ve alt yrelerin yaplarna gre yer seilerek uygulanmaldr. Demiryollar iin hazrlanacak ana planda demi ve Tire sapaklar, yresel bir demiryolu sisteminin paras durumuna getirilmeli ve elektrifikasyonu iin almalar yaplmaldr. Mevcut arkeolojik envantere uygun sergilendirme kapasitesi artrlmaldr. olarak yerinde mzelendirme ve

l dzeyinde balk barnaklar ve yat limanlar ana gerekli ncelikler verilmelidir. Bykehir Belediyesi Mcavir Sahasndaki kylerde belde belediyelerinin kurulmasnn sonrasnda mcavir alan dna kmalarna neden olan yasal boluklarn giderilerek, sz konusu yerlerde planlama, uygulama, denetim

16

btnlnn salanmaldr.

kaybolmas

sonucunu

yaratan

bu

durumun

giderilmesi

Mevcut ehirsel fiziki altyapnn merkezden balayarak yeraltna alnmas almalarnn srdrlmesi ve tamamlanmas. Eski Gediz Deltasnn gney kesimine, Sasal ile irtibatl bir tarzda ve iili Atatrk Organize Sanayi blgesine hizmeti de ieren konteyner arlkl bir iskelenin tesis edilmesi. Expo kurulmas tasarlanan ncirlat kesiminde 2008 yl sonras iin bu tr bir alann ayrlmasnn hedeflenmesi ve planlama almalarnn deerlendirmeye alnmas, tema belirlenmesi. zmirin yurt d merkezlerle dorudan havayolu balantsnn salanmas iin potansiyel aratrmalarnn yaplmas Dou Akdeniz Blgesinde yer alan nemli liman ehirleri arasnda feribot ve gemi seferleri (kruvaziyer) dzenlenerek zmirin tantmnn salanmas ve bata zmir olmak zere stratejik planlama alannda zellikle ky yerlemelerinin ekonomik potansiyellerinin arttrlmas.

2003-2012 Dnemi Ekonomik Sektrel Hedefler

Stratejik planlama alanmzda yer alan yerlemelerin ile baznda 2003-2013 yllar arasndaki nfus ngrleri nda 2013 ylnda zmir nfusunun yaklak 4.7 milyon olmas beklenmektedir. 10 yllk sre ierisinde ortalama % 35lik bir artla ile 1.25 milyon daha fazla kii zmirde yaayacaktr. Bu toplam artn 520 bin kiisi, doal ve kalan, 730 bini ise ge bal nfus art olarak beklenmektedir. Doal nfus artna kar, zmir ili hazrlanma srecine sahip olduundan sosyoekonomik beklentileri dengeleme ansna sahiptir. Ancak g ile gelen nfusun, iinde bulunduu yaa bal olarak beklentileri deiecektir. Bu nfusun yaayaca planlama alnmzda dnemsel olarak nde gelmesi hedeflenen sektrel yaklamlarsa aada belirtilmitir. naat sektr olarak iinde bulunulan dnemde en dk seviyede olunmas, ilerleyen yllarda bu alanda bir geliim olaca varsaymn ileri srmektedir. 2003 yl iinde enflasyonun dme eilimi iine girmesi ve de faizleri drlmesini takiben inaat sektrnde ksa vade sonunda geliim ngrlmektedir. Arsa deerlerinin yksek trende seyretmesinin sonucunda duraklamaya girilmi olmasnn ve lkenin iinde bulunduu corafyada ilerleyen yllarda belirgin bir kriz ortamnn olumamas bu alanda yatrmlar arttrmay ngrmektedir. zmirin uzun yllar tarma dayal sanayi yapsn sektrel geliimin nnde baaryla yrtememi olmas ve bir engel oluturmas zmir ekonomisinde sektrel eitlenmenin yeteri kadar hzl gelimemesine sebep olmutur. Bu

17

durum ana sektrleri desteklemi alt sektrlerin gelimesini de engellemitir. stanbul merkezli Marmara sanayii ekim blgesinde, hem katma deeri yksek retim tesisleri ve hem onlara destek veren imalat sanayii ve hizmet sektrndeki iletmeler hzla oalmtr. zmirin geleneksel yapsnn ok uzun sre krlamamasnda sanayi blgelerinin gereksiz ve plansz oaltlmas atl yatrmlar olarak devreye girerken, alt yap retimi asndan ge kalnm olmann da etkisi byk lde grlmektedir. Blgenin sanayi asndan doygunlua ulaamamas asndan zmir etkin bir ekim merkezi olamamtr. Bu nedenle sanayi yatrmlarnda stratejik hedeflerin belirlenmesi yannda altyap yatrmlarnn tamamlamas gerekmektedir. Stratejik plnlama alannda snai ve ticari geliimi engelleyen nedenlerin kkeninde kurumsallama eksiklii nemli bir faktr olarak barolde grlmektedir. Aile irketlerinin baarl olduu dier baz byk sanayi Profesyonel ynetim tekniklerinin uyguland kurulularnn ise ynetim hatalar, aile ii ekimeler, pazar frsatlarnn yeteri kadar hzl deerlendirilememesi, hzla deien rekabet koullarna uyum salamada ge kalnmas gibi nedenlerle planlama alannda yer alan pek ok byk sanayi kuruluunun iletmelerini kapatt ya da el deitirerek blge dndan yatrmc gruplarn kontrolne getii grlmektedir. Bu durumun nne geilmesi ve sermeyenin zmir iinde kalmas iin ilk planda rgtlenme emasnda profesyonel ynetici kadrolarndan yararlanlmas gerekmektedir. zmir zellikle son yirmi yllk perspektif iinde i ve d rekabet erevesinde dnyada meydana gelen geliimlere ve deiimlere kaytsz bir durum sergilemitir. Bu durum yaanan sre iinde ciddi bir g kayb oluturmu ve zmir yetenekli i gcn kaybetmitir. Bata stanbul merkezli sanayinin ekimi sonucunda ortaya kan bu beyin g teknolojik gelimelerden zmirin yeterince pay almasn engellemitir. Krc rekabetin srkledii deiim rzgarlarna dayanabilmek ve onun ortaya kard frsatlardan bu nedenle yararlanmak mmkn olamamtr. zmir sermayesi bu nedenlere kar potansiyellerini daha etkin kullanmak iin ekonomik analizlere dayal uzun vadeli stratejik hedeflerini belirlemelidir. Sermaye birikimlerinin doru yatrmlara yneltilmemesi ve yabanc yatrmclar iin bir ekim merkezi olacak uzun vadeli bir stratejik plann bulunmamas kaynaklarn ekonomik olarak optimum kullanmn engellemitir. Sermaye yatrmlar, geen sreler iinde daha ziyade ksa dnem kar maksimizasyonuna ynelik yatrmlar hedeflemi bu da kaynak israfna sebep olmutur. Bu durum koordinasyon ve AR-GE alannda henz istenilen dzeye gelinememesiyle sonulanmtr. birliinin eksik olmas nemli bir eksik olarak duraklamay krkleyen bir etkendir. zmir bu adan sinerji oluturamam hem siyasi hem de brokratik engellemelere

18

karn glerini birletirememitir. Bunlara karn zmir sermayesinin ksa dnemden itibaren semaya yatrmlar iinde belirli bir pay AR-GE konularna yneltmesinin gerekli olduu ortaya kmaktadr. zmir tarihsel sre iinde hep bir liman kenti olagelmitir ve ekonomik yapsnda bu husus nemli bir yer tutmutur. Dnyann nemli liman ehirlerinde limanlarn yerleme alanlar iinde kald da grldnden andarl Liman yapld taktirde de zmir limannn ilevine devem etmesi ve lojistik hizmetler asndan nemini korumas gereklilii ortaya kmaktadr. zmirin yabanc sermaye asndan elverili bir ortama sahip olmasnn nemli bir unsuru olan geni bir art blgeye sahip olmas limanla birletirildiinde karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu alarndan lojistik hizmetlerin gelimesine neden olacaktr. Bu nedenle ksa dnemden itibaren bu tr yatrmlara ynelinmesi gerekmektedir. Kreselleme sreci iinde zmirin gerek geleneksel yaps ve gerekse son yllarda pe pee gelen ekonomik krizlerden etkilenen ekonomisi birikmi sermayesini yatrmlara yneltmede itici g bulmada zorlanmtr. Bunun ana nedenlerinden bata geleni olan dnya gereklerinin gerisinde kalnm olunmas yeni rn eitlerine ynelinememesiyle sonlanmtr. zellikle geleneksel sanayi yaps iinde kalnm olunmas yksek teknolojiye dayal mallarn retilememesine sebep olmutur. zmir ekonomisi, stratejik planlama alnnda genel eilimlere dayal olarak d pazarlara ynelik rekabeti rnlere ihra kapsn amak iin teknolojik yatrmlara ynelme zorundadr. Bu nedenle Teknolojiyi Gelitirme Blgelerine ve Teknopark yatrmlarna ncelik verilemesi gereklilii ortaya kmaktadr. zmir turizminde grlen greceli dn nde gelen sebepleri arasnda son yllarda incoming acentalarn ounun ehri terk ederek Antalya ve Kuadas gibi merkezlere yerlemesi gsterilebilmektedir. Bu durum zmirin payn dier mekanlara kaydrmtr. Ayrca zmir gelecek turist kafilelerini arlamaya ynelik yeterli mekanlara sahip bulunmamaktadr. Turizmin son yllarda elence ve macera eilimli olmas zmirin potansiyelini drmektedir. Orta byklkteki turist gruplarna yemek verecek mekanlarn bulunmamas ve bu konuda yatrmlara ynelinilmemi olmas gruplar zmirden karmaktadr. Turizmin sadece bir konaklama ilevi olmad bilindiinden zmir bu konu dndaki turizm alanlarna ekonomik yatrm yapma durumundadr. 1990 ncesi zmirde yaplm konaklama tesislerinin eskimeye balam olmas da zmiri konaklama asndan nmzdeki yllarda cazip bir mekan yapmayacaktr. Stratejik plan dnemi iinde zmir turizminin gelimesi arlkl olarak kongre ve ona alternatif termal yatrmlara ynelinilmesi ile geliebilecektir. Bu adan zmir ekonomisine byk girdi salayacak turizm gelirleri ehrin leini bytmesi ile mmkndr.

19

zmirin tarmsal ada verimli havzalara sahip olmas tarm ekonomisinin dikkate alnmasn gerekli klmaktadr. Bu konuda tarm-sanayi ibirliinin ortaya konmas ve tarmsal reticilerin bilgilendirilmesi yannda sanayiye ynelik reticilerin ekonomik adan desteklenmesi projelerinin oluturulmas gerekmektedir. zellikle ttn ve pamuk gibi rnlerin kalite kontrolleri yaplmal ve reticiyi destekleme fonlar konmaldr. Bu balamda ekolojik tarm destekleyici rgtlenme emasnn ekonomik bazda desteklenerek brokratik sorunlarnn zlmesi olumlu olacaktr. Blgede tarmsal potansiyele gerekli destein verilmesi alt yrelerin ticari hayatnda gelime yarataca bilinciyle destekleme projeleri oluturulmaldr. Stratejik planlama alannn tarmsal potansiyeli bilinen bir gerektir. Bu potansiyel iinde zeytin ve zeytinya nemli bir yer tutmaktadr. Zeytinya 2001 yl iinde Trkiyenin toplam tarm rnleri ihrac iinde ortalama %3lk bir paya sahiptir. Dnya zeytinya ihracat iinde ise lke pay ortalama % 19 paya sahiptir. Genellikle retildii blgelerde tketilen zeytinya salkl ve dengeli beslenme bilincinin dnyada yaygnlamas ile zellikle Amerika, Japonya, Kanada, Avustralya ve Brezilya gibi nfus youn lkelerde tketilmeye balanmtr. Bu pazarlar genelde Trkiye zelde zmir iin byk mit vaat etmektedirler. rnein; yeni gelien pazarlardan Trkiye, Amerika iin % 10 paya sahip iken talya %69, spanya %35 pay almaktadr. Japonya iin %0.13, Kanada iin %6,7 ve Avustralya iin %2 olan paylarn arttrlmas iin bu sektre gereken nemin ve teviklerin verilmesi gerekmektedir. En byk ihra pazarmz olan AB lkelerinin dkme olarak aldklar Trk zeytinyan ambalajlayarak dnya pazarlarna aktarmasnn nlenmesi iin gerekli almalarn yaplmas nem arz etmektedir. Son yllarda biliim sektrnde grlen yazlm ihracat byk bir ekonomik g olarak ortaya kmaktadr. Trkiyede de gelimekte olan bu sektr dnyaya tamak ve zellikle zmir ekonomisi iin deer yaratan bir lokomotife dntrmek nemsenmelidir. Ticar paket programlar hazrlamadan te sektrel yazlma ynelinilmesi daha byk girdiler salayacaktr. Bu balamda zmir Ekonomi niversitesinin Bilgisayar Mhendislii Blm nemli bir giriim yapmtr. Trkiye biliim pazar 2002 ylnda bir nceki yla gre %11.7 byyerek 10.2 milyar dolara erimitir. Yine ayn yl mobil yazlm pazarnn %29.3 bymesi sektrn nemini ortaya koymaktadr. zellikle kriz dnemlerinde byyen bu hizmet pazarnn bilgi teknolojileri kategorisinde stratejik planlama alnmzda ilk sralarda yer almas gerekmektedir. Bu tr yazlmlarn iki saatten fazla sren bir ilemi birka dakikaya indirdii bilindiinden nmzdeki yllarda tm irketlerin sektr kullanmasnn gereklilii daha ak ortaya kmaktadr.

20

Stratejik planlama alanmzda pazar paynn hzla art gsterdii enerji sektr lojistik tesis yatrmlaryla n plana kmaktadr. Doal gaz ve jeotermal enerjinin devreye girmesi ile planlama alanmzda petrol rnlerinden elde edilen enerji trlerine olan talebin azalmas sz konusu olabilecektir. zellikle ehir leinde planlama alannda jeotermal enerjiye ynelinilmesi ve yatrmlarn bu konuya yneltilmesi orta dnemde nem kazanacaktr. LPG sektrndeki daralmann ortaya kard ekonomik dengesizlikler bu ekilde nlenebilecektir. zellikle 2003 yl sonunda kmas beklenen Petrol Piyasas Kanunuyla serbest rekabet dneminin balayaca dikkate alndnda bunun enerji sektr iin ateleyici etki yapaca dnlmelidir. Trkiyenin 2002 ylndaki toplam ihracatnn %36sn hazr giyim ve tekstil olutururken % 28si hazr giyimden salanmaktadr. Trk tekstil irketleri bu konuda byk atlm yapan in ile zellikle AB lkelerinde arpyor. inin bu alanda 2. ve 3. srada yer almas Trkiyenin sahip olduu ilk sray zorlamaktadr. Hazr giyimde ise in, Trkiyenin nne gemi durumdadr. Stratejik planlama alanmz lke iinde Denizlinin arkasna dm ise de brokrasi, sivil toplum ve zel sektr balamn doru kurabildii takdirde bu rekabetten karl kabilecektir. zellikle kotalarn kalkmas ile birlikte dnya pazarlarna ynelik ciddi bir rekabet iinde kalnacaktr. zmirin d pazarlara yaknlk avantajn kullanarak rekabetini srdrmesi gerekmektedir. Tekstil ve hazr giyimde sezon kavramnn ortadan kalkmas ve farkszlamaya ayak uydurulabilmesi byk avantaj salayacaktr. Bu nedenle mal en ksa srede temin eden ve lojistik avantajlar bulunanlar ne geecektir. Bu nedenle tekstil sektrnde hzl hareket edilebilmesi iin nmzdeki yllarda gerekli nlemlerin alnmas gerekmektedir. Aksi durumda lkenin ve blgenin paynda dmeler grlebilecek ve sektr ekonomik krize ynelebilecektir. Bu konuda marka yaratma zorunlu bir hale gelmelidir.

Sektrler baznda GSYHnn geliimi ele alndnda konu iki ayr senaryo halinde ngrmlenmitir. Birincisi, mevcut durumun korunmas durumundaki geliimdir. Burada 2001 ubat krizi ncesi 2000 yl baz alnmtr. Bylelikle mevcut durum greceli olarak ykseltilmitir. 2000 yl baz fiyatlaryla nfus ngrlerine gre, 2000 ylndaki 20.9 katrilyon olan GSYH, mevcudu korumak iin 32.8 katrilyon olarak hedeflenmelidir. Bu hedef ile bireylerin 2000 ylndaki yaam koullar muhafaza edilecektir. Bu deerde refah art yoktur. kinci senaryo % 3, % 5 ve % 10 byme oranlarna gre ele alnmtr. Burada mevcut durumu koruyabilmek iin byme orannn % 3n zerinde olmas gerektii anlalmaktadr. Gerekten de %3e gre byme, mevcut durumun altnda kalmaktadr ve 32.8 katrilyon olmas gereken GSYH deeri %3 bymeye gre 29.9 katrilyon olarak gereklemektedir. Yani hedef deer ile varlan deer arasnda 2.9 katrilyon fark vardr.

21

kinci oran, %5 bymeye gre hedeflenen GSYH deeridir ve 38.4 katrilyondur. Bu byme refah art da salamaktadr. Yaklak kazanlan refah art 5.6 katrilyondur. Refah pay da olduu iin, zmirin 2003-2013 dneminde hedeflemesi gereken asgari ortalama byme oran %5in altna dmemelidir. Son oran ise iyi bir planlamann gstergesi ve srekliliini gz nne alarak % 10 eklinde tespit edilmitir. Bu oran ile 2013 sonunda hedeflenen GSYH deeri 70.2 katrilyondur. u halde 37.4 katrilyonluk bir art olacak ve 2000 ylna nazaran greceli olarak 2013e ulaldnda iki kat refah art salanm olacaktr. Burada toplam GSYH deeri zerinden hedef belirlemesi yaplmtr Sonu olarak, zmir, % 5 asgari byme orann hedeflemelidir. Ancak byme oranndaki aral, % 5 ile % 8 arasnda tutmaldr. Bu araln salanmasna ynelik yaklamlarsa yukarda verilmitir.

2003-2012 Dnemi Yatrm Program ncelikleri

Stratejik Plann bu dneminde sreklilii olan ve ilk aamada ele alnmas gereken yatrmlarn stratejik planlama alanlar iindeki nemine gre vurgulanmas ele alnmtr. Yatrmlarn, gerekleme ncelii bu dizi iinde btn olarak ele alnmal ve bunlarn bir ksmnn ilk be ylda tamamlanma gereksinimine sahip olduu benimsenirken bir ksmnn da ikinci be yllk dneme sarkt grlmektedir. Bir dizi yatrmsa sreklilie sahip olarak her iki alt dnemde de srme durumundadr. Ayrca doal olarak dier bir dizi yatrm da gemi yllardan bu gne ve ileriye ynelik bir sre iinde sregitmektedir. Bunlar arasnda daha ziyade byk kamu yatrmlar nde gelmektedir. Sralamada ncelik ele alnmam buna karn tm alt yreleri kapsayan makro seviyede yaklamlarsa stratejik yrelerin dnda vurgulanmtr. Tabiatyla burada ele alnan yatrmlarn stratejik plan iinde yer tutacak kapsamlarnn olmas gerekmektedir. Mahalli lekte tasarlanm ve dar bte iinde zm bulan ve stratejik deeri bulunmayan yatrmlarsa deerlendirmeye alnmamlardr.

Birinci Be Yllk Dnem 2003-2007

lk be yl iinde tamamlanmasa da balanlmasnn gerekli olduunun vurguland yatrmlarn bu ksmdaki ana amalardan birincisi yatrmlarn mekansal neminin belirtilmesidir. Kaynak kullanm ve aktarmnn bu dizi iinde yaplmas ngrlmektedir. Bir ksmnn kararlar nc Stratejik Plann balama dneminden nce alnm olsa da yatrma ya balanmam ya da srekliliinde kesilmeler grlm olabilmektedir. Btn bunlar da dahil olmak zere nem arz eden makro yatrmlar, stratejisine gre aada deerlendirilmitir. [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Birinci Be Yllk Dnem ngrleri

22

Karyakann Bostanl kesiminin taknlardan korunmas iin Bostanl Deresinin slah edilmesi ve sreklilik iinde bakmnn yaplmas. Turya Fabrika Tesis Alannn, retim sistemlerinin terk etmesi sonunda bo kalan yaplarnn zgn olanlarnn korunarak turistik tesise ve evresinde yer alan yaplarn ve de bo alanlarn pansiyonla rekreatif kullanmlara dntrlmesi. Karyakada yer alan byk al-veri ekonomilerine uygun olarak dzenlenmesi. merkezlerinin evrelerinin lek

zmir Byk Kent Btn iinde yer alan turizm potansiyeli yksek noktalarn dier ilevler tarafndan istila edilmesi engellenmeli. (rnein Tantalos, Bayrakl Smyrna Kazs, Kemeralt geleneksel al-veri merkezi, Kemeralt Havralar Soka, Agora, Kadifekale vd.) Turizm potansiyeli yksek alanlarn topluma ve de ehre kazandrlmas iin tasarm projelerinin yaplmas ve sz konusu alanlarn kltr turizmi ve inan turizmine ynelik deerlendirilmesi. Karyakada gelimekte olan kltr merkezleri oluturma almalarnn semt leinde devamll salanmal. Karyaka ky kesiminde, ky ile art alan arasnda gvenli yaya gei olanaklarnn yaratlmasnn gereklilii. (rnein Karyaka Vapur skelesiKaryaka ar Balants) Rekreatif potansiyel arz eden Bostanl Balk Barna dzenlenmeli ve tm zmire hitap edecek seviyeye getirilmeli. ilide eski Gediz azndaki tersane yerinin tasdikli snr iinde gelitirilerek, snrlar dnda gelimesinin engellenmesi. Karyaka ve ilide konut retiminin speklatif yaklamlardan arndrlmas ve imar planlarnda dnem iinde yeni konut gelime alanlar nerilmemesi gerekli. Atatrk Organize Sanayi Blgesinin tevsiinin bu sre iinde ele alnmamas ve monopolistik sistem dnda tutulmas. Genelde lke ve zelde stratejik plan alanna ekonomik katks yksek Tuzla tuz retim tavla alanlarnn gerekirse tevsii edilerek iletimine devam edilmesi. ZSU Artma Tesislerinden kacak olan artlm suyun Gediz Havzasnn drenajnda ve sulamasnda kullanmas. Ku cennetine tatl su salanmas amacyla DS projelerinin hayata geirilmesi ve bu alan iin zel statl yaklamlardan taviz verilmemesi. zmir Bat Aksnda seracln, bahe tarmnn ve narenciye alanlarnn ekonomik deeri gze alnarak, bu faaliyetlerin varlklarn srdrmesini salayacak nlemlerin alnmas.

23

kuyular-nciralt ve bat kesimlerinde mevcut aktif rekreatif alanlar dndaki potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanma almas. Bata Balova olmak zere termal kaynaklarn konut stlmasnda kullanma ynelik projelerin ve yatrm almalarnn devamllnn salanmas. Balova jeotermal sularn atk sularn kirletmesini nleme amal, atk sularn slah iin yatrmlar yaplmas ve zemin suyunun ekilmesinin nlenmesi. Narlderedeki toplu konut alanlarnda doabilecek erozyon tehlikesine kar nlemler alnmas. zmire ime suyu temini amacyla tasarlanm aml Barajnn tamamlanmas ve bu ama dorultusunda tasarm projelerinin ele alnmas. Gzelbahede yama paratne uygun alanlarn dzenlenmesi, iletmeye almas ve tantlmas. Bat aksnn zmir konut stoku yaklamlarn ortadan kaldrlmas. asndan kullanlmasndaki speklatif

Karabalar-Yeillik Caddesi zerindeki ve evresindeki imalat sanayiinin bulunduu alanlardan karlarak zellikle ana aks boyunca show-roomlarn tevik edilmesi. Sarn-Gaziemir balantsn salayan karayolunun mevcut projesine gre dzenlenmesinin yatrm kapsamna alnarak standartlara uygun hale getirilmesi. zmir gney aksnda yer alan kaak yaplamann bulunduu alanlarn yasal hale dntrlmesi iin ehirsel yenileme projelerinin yaplmas. Buca cezaevinin kentsel alan dna karlmasna ynelik speklatif yaklamlarn ortadan kaldrlarak konunun gereki boyutta ele alnmas ve sonulandrlmas. Alsancak limann tevsiine balanlmas ve konu hakknda speklasyon d, gereki ve kalc yaklamlarn ortaya konmas. zmir Krfezin Yeni Kale aklarndaki giriimin taranmas ve giriimlerin liman tevsii ile ilikilendirilmesi. zmir Halkapnar Ana Yolcu Gar terminali proje almalarna mevcut tesisler de dikkate alnarak balanlmas. Demiryolu Marandiz Gar ve Triyaj tesislerinin projelerine balanlmas ve almalarn ulam master plan dorultusunda ele alnmas. Kemeraltnn korunmasna ynelik uygulama projelerinin realist bir adan baklarak gelitirilmesi, mali kaynak teminine ynelik organizasyon sistemlerinin kurulmas.

24

zmir Kltrpark alannn yaplamalardan arndrlmas ve yeni dzenlemesinin parac yaklamlar yerine btncl projesine uygun olarak gerekletirilmesi. evre yolunun kuzey kesiminin tnel ve viyadklerinin tamamlanarak iletmeye almas ve Aliaa istikametindeki devlet karayoluna balanmas. Alsancak Liman gerisindeki viyadklerin liman iine indirilerek kamyon ve tr trafii balantsnn kurulmas, dier viyadk ayaklarnn kent ii yol standard ile Alsancak yol ana balanmas. zmir Bat aksnda Mithatpaa Caddesine alternatif bir karayolu gzergahnn belirlenmesi ve bu konuda imar planlarnn gerekirse revize edilmesi. Bykehir Btnnde kaak konut yaplamalarnn su depolarnn yerleme kotu stnde kald gzlenmektedir. Dnem iinde yaplarn yasallamas dorultusunda bu depolarn konumlarnda seviye dzenlemesi yaplmasnn gereklilii.

[B] Bakray Strateji Alt Yresi (Dikili-Bergama-Knk) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Bergama jeotermal kaynaklarnn ehir leinde kullanlmas almalarna devam edilmesi ve konuya ynelik kurulmu olan irketin finansal adan desteklenmesi. Knk Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarnn hzlandrlmas ve Belediyenin bu adan desteklenerek blgenin zendirilmesi. Knk Ovas Sa ve Sol Sahil Sulama Projelerinin Yortanl Barajnn tamamlanmas. altyap yatrmlarnn ve

Bergamada turizm belgeli konaklama tesislerin yaplmasnn rantabl olmad belirlendiinden bu dnem iinde yeni giriimlerin tevik edilmemesi. Dikili iskelesinin transit almalarnn balatlmas. veya aktarma merkezi dnda kullanlabilme

[C] Gediz Strateji Alt Yresi (Aliaa-Foa-Menemen) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Menemenin ve yrenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk bir neme sahip Gediz Havzas Planlama Projesinin srdrlmesi. Aliaadaki sanayi alanlarnn su ihtiyacn karlamaya ynelik Kunduz Barajnn tamamlanmas Aliaann sanayilemesi paralelinde, yerlemenin hizmet sektrnden pay alabilmesi iin bir ehirsel alma alan kurulmas Aliaa Doal Gaz Kombine evirim Santralinin ivedilikle tamamlanmas ve sanayi sektrnn hizmetine sunulmas.

25

Menemen aksnda inaat sektrnde konut imalatnda talep zerinde arz grldnden bu tr yaplanmalara ynelik imalatlarnn zendirilmemesi. Foa-Yeni Foa arasndaki ky kesiminde Akdeniz foku doal yaam ortamnn mutlak koruma altnda tutulmasna zen gsterilmesi. zmir Aliaa arasnda tamamlanm rayl sistem elektrifikasyon hattnn tam kapasiteyle almasnn salanmas. Baaras-Trkeli yeil kuann korunmas iin Aliaa sanayi alanlarnn geliiminin gneyine doru gelime eiliminin durdurulmas. Foada mevcut balk barnann dzenlenerek daha verimli hale getirilmesi ve halihazrda kullanlan rhtmlarn dzenlenmesi Gediz havzas sulamasnda nemli bir e olan Gediz nehrinin bata Manisa Organize Sanayi Blgesi olmak zere dier kirletici unsurlarn mutlaka denetim altna alnmas

[D] GedizNif Strateji Alt Yresi (Kemalpaa) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi ve tevsii almalaryla tamamlanacak geliim alanlar dnda, ile alt yre snrlar iinde sanayi tesislerinin denetim altnda tutulmas. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin snrlar iinde sanayiinin tam kapasiteyle almasnn salanlmas iin gerekli yatrmlara ve teviklere ncelik verilmesi. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesine ynelik doal gaz evirim santralinin inasna balanmas ve tamamlanmas. Nif aynn temizliinde sreklilik salanmas iin Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi artma tesisinin ve n artma tesislerinin iletilmesine zen gsterilmesi. Bu alt yredeki mevzi konut yerleim alan uygulamalarnn younluuna ve yap dzenine zen gsterilmesine ve giderek bu yreler iin evre dzeni nazm planlarnn gelitirilmesi.

[E1] K.Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi (Menderes-Torbal-Seluk) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri zmir Ticaret Odas tarafndan Tekelide kurulmu olan Tekeli Ticaret ve malat Organize Blgesinin altyap almalarnn tamamlanmas ve faaliyetine verimli bir ekilde devamnn salanmas. Pancar yresinde tesis edilecek ve yer seimi yaplm organize sanayi blgesinin altyap ve dier hizmetlerine balanmas. Tahtal Baraj Koruma Havzalar denetiminin sklatrlmas. Kontrolne sreklilik kazandrlmasnn, hazrlanacak evre dzeni planlarnda dikkate alnmas ve uygulama imar planlarnn bu anlamda revize edilmesi.

26

Efem ukuru mevkiinde yer alacak aml Barajnn zmire ime suyu temin edecei planland iin yapmna balanmas. Seluk-Efes yresinin turizm potansiyelini arttrma asndan Efes ren yerinin klandrlmas ve Meryem Anaya teleferik projesinin gerekletirilmesi. Seluk yresinde kolektif turizmi gelitirme ynnde organizasyonlar yaplmas ve bu balamda Pamucak art alanna bir golf alann projelendirilmesi. Grece, irince gibi turizm potansiyeli arz eden krsal yerlemelerde el sanatlarn tevik edilmesi ve organizasyonlara gidilmesi. Stratejik yrenin ky kesimi olan Gmldr-zdere ky bandnn tarm potansiyelini kaybetmeyecek ekilde konut geliiminin denetlenmesi. Kskkyde yer alan aa ve metal ve dier retim merkezlerinin n artma sistemlerinin denetiminin salanmas. Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Blgesinin yer seiminin Torbalnn gneyinde, Belevi yresinde yaplmas. Tarm potansiyeli yksek toprak yapsna sahip yrede Organize Sanayi Blgeleri ve Sanayi Siteleri dnda sanayi yaplaryla, depolama tesislerinin gereklemesinin engellenmesi. Ayranclar ve Torbal arasnda gelien toplu konut alanlarnn stoklar eritilinceye kadar blgede yeni konut yerleim alanlarna izin verilmemesi. Seluk yresinde av turizminin gelitirilmesi ve organize edilmesi iin tantmn yaplmas, avlaklarn doal dzeni bozmayacak kesimlerde oluturulmas. Tarmsal potansiyel asndan nem kazanan itlenbik aalarna uygulanana Antep Fst alamasnn tevik edilmesi. Kk Menderes nehrinden sulama iin ekilen suyun kirliliinin artmasnn nne geilmesi iin almalara hz verilmesi.

[E2] K.Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi (Bayndr-Tire-demi-BeydaKiraz) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Tire Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarnn hzlandrlmas ekonomik sorunlarn zlmesi iin kredilendirme sistemine gidilmesi. ve

Tire Organize Sanayi Blgesinin tam kapasiteye erimesinin salanmas, bu seviyeye yaklalana kadar z kaynak kullanmayan dier organize sanayi blgeleri yatrmlarnn bekletmeye alnmas. Bozda Kayak Merkezinin sa ve sol pistlerinin yaplmas, mevcut tesislerin onarlarak, ivedilikle kullanma almas ve iletilmesi. Tire mahalli pazarnn korunarak srekliliinin salanmas ve konunun organize hale getirilerek reticilerin pazarlama konusunda tevik edilmesi.

27

nan turizmi asndan Birginin Tire ile birlikte neminin gelitirilerek korunmas ve turizm potansiyeline hizmet edecek ortak mekanlarn gelitirilmesi. zellikle Tire ve evresiyle zdelemi kee, urgan yapm ve dokumaclnn zelliklerinin yitirilmeden korunmas ve gelitirilmesi. beledi

K. Menderes Havzas Sulama ve me Suyu Projesi kapsamnda yer alan Beyda Barajnn gerekli denekleri salanarak tamamlanmas. K. Menderes Havzasnda yer alt suyu kullanmnn denetlenmesi ve seviyenin kontrol altnda tutulmas. Beyda evresinde yer alan antimon ve civa madenlerinin fizibilite almalarnn yaplacak iletmeye alnmas iin deerlendirilmesi. Kiraz bata olmak zere d satml olan tarm rnlerinin depolanma ve pazarlanmasnda gerekli organizasyon giriimlerinin iyiletirilmesi.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi (eme-Karaburun) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Mordoan Balk barnann yat liman olarak kullanlmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve ulam balantlarnn standartlara uygun hale getirilmesi eme ve Alaatda rzgar enerjisinin kullanm iin rzgar iftliklerinin kurulmas ve yaygnlamasnn zendirilmesi, brokratik engellerin kaldrlmas. Mordoan Elenhoca Ky me Suyu Gletinin tamamlanmas iin gerekli yatrm deneinin salanmas. Kutlu Akta Barajnn koruma bantlarnn mutlak denetim altna alnmas, aalandrlmas, bak noktalarnn rekreatif amal kullanma almas. eme-Karaburun yresinde av turizmin gelitirilmesi ve organize edilmesi iin tantmn yaplmas avlak alanlarnn doa ile btnletirilmesi. emede yer alan havaalanna gerekli standartlara eritirilmesi ve iletme srekliliinin kazandrlmas. eme yat limannn gerekli standartlara kavuturularak iletmeye almas ve gmrkl saha tesisi. zmir Ticaret Odasnn emede rgtledii nergis retimi sisteminden rnek alnarak sakz aac retimi projesi oluturulmas. Krfez iinde Karaburun yerlemesine kadar ky bandnda balk iftlii tesis edilmemesi iin her trl nlemin alnmas, Mordoan kysnda yer alan Akdeniz foku doal yaam alannn koruma altna alnmas ve Foadaki yaam alanlaryla birlikte deerlendirilmesi.

28

Karaburun eme yarmadasnda yer alan orman alanlarnn yeil kuak projesi altnda korunmas ve dzenlenmesi

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi (Urla-Seferihisar) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Seferihisar Karako yresi zel turizm alannda jeotermal kaynaklar deerlendirilerek turizm yatrmlarn tevik edilmesi ve yksek yatak kapasiteli otellerin yer almas iin almalar yaplmas. Payaml-Gmldr Sulama Projesi kapsamnda yer alan Kavakdere Barajnn dnem iinde tamamlanarak devreye sokulmas. Sack Yat Limannn tamamlanmasndaki engellerin ortadan kaldrlarak sonlandrlmas ve i-d yat turizmine almas. Devam etmekte olan Gzelbahe-Seferihisar karayolunun denek ayrlarak ift eritli blnm yol olarak yapmnn tamamlanmas. Mevcut ve neri mevzi konut yerleim alanlarnn younluk ve yap dzeni olarak, doa koruma ilkelerine uygun olarak ele alnmas. Urla ile merkezinde konut stou ylmas nedeniyle bu stok eritilene kadar yeni toplu konut uygulamalarnn zendirilmemesi.

kinci 5 Yllk Dnem 2008-2012

kinci dnem olarak ele alnan bu srete ilk dnemden gelen ivmelerin srkledii yatrmlar yer ald gibi, srece yeni girenler de yer almaktadr. Devamlln esas olduu bu dizilemede on yllk dnem iindeki nem sralamas yer almamaktadr. kinci be yl, sistem iinde yer yer daha global yaklamlara da sahiptir. kinci be yla balamadan nce stratejik olarak aadaki genel deerlerin bir ksmna ilk be ylda balanm olunabilinmektedir. Devam edenlerin bu be yllk srete bitirilmesi n grlenler de ayrca belirtilmitir. Konularn stratejik alt yreler itibaryla deerlendirilmesindense aada belirlenmi yatrmlarn gereklemesi veya tamamlanmas ve de balanlmasnn gerekli olduunu ortaya kmaktadr. [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri me ve kullanma suyu ile takn kontrol salayacak Bostanl Barajnn kesin proje aamasndan uygulamaya geirilerek tamamlamas. Piyale Makarna ve Gda Mamulleri Fabrikasnn, tesisin alan boaltmasndan sonra sanayi alan dnda, zel uzmanlama iinde ngrlen uygun kullanmlara tahsisi. Karyakann geliim trendleri dikkate alndnda yreye yldz says yksek otel yatrmna gerek olmad.

29

Karyakaya metro hattnn balanmas ve bu dorultuda hemzemin geitlerin kaldrlmas almalarnn ve yatrmlarnn yaplmas. Ky ulamnn yeni yaplacak iskelelerle yaygnlatrlmas ve toplu tanmla desteklenmesi. ZSU artma tesisinden kacak artlm suyun Gediz Havzasnn sulamasnda ve drenajnda kullanlmasnn yaygnlatrlmas ve srdrlmesi. Ku Cenneti ve Leuka antik yerlemesinin birlikte deerlendirilmesi ve kltr turizmine kazandrlmas. Pnarbandaki mevcut sanayi tesislerinin organize bir statye kavuturulmas. Bornovada kltrel deer tayan metruk ikamet yaplarnn onarlarak topluma (kamu kullanmna) almas. Metronun Bornova hattnn Otogara balanmas ve Fahrettin Altay-yol hattnn yaplmas. Balova-Narldere bat aksndaki seracln, narenciye tarmnn ve baheciliin ekonomik deeri gz nnde bulundurularak bu ekonomik faaliyetin yaamda kalmasnn salanmas ve bu ynde reticilerin kurumlama ynnde tevik edilmesi. eme otoyolu ile Narldere asfalt arasnda kalan alann i ve alveri potansiyeline ynelik ekiminin rgtlenmesi ve tek elden planlanmas. nciralt-kuyular arasndaki rekreatif alanlar dndaki potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanma almasnn srdrlmesi. Balova Jeotermal enerji kaynaklara bal 25.000 konut stmasn amalayan projeye gereken nemin verilmesi. Bat aksnn zmir konut stoku yaklamlarn ortadan kaldrlmas. asndan kullanlmasndaki speklatif

Sarn-Gaziemir beldesinde yer alan sanayi alanlarnn organize blge haline getirilmesi. Sarn-Gaziemir ve benzeri alanlardaki salksz yaplamalarn ehirsel yenileme projeleri yaplarak, projelerin hayata geirilmesi irinyer-Buca-Gaziemir aksnn hafif rayl sisteme kavuturulmas ve sistemin Aliaa-Torbal elektrifikasyon hattyla balantsnn salanmas. Dokuz Eyll niversitesinin Tnaztepe Yerlekesinin tamamlanmas ve hafif rayl sistem balantsna kavuturulmas. Buca-Kaynaklar Gletinin ime ve kullanma suyu temini iin proje safhasndan uygulama safhasna geirilmesi.

30

Ege Giyim Sanayicileri Dernei tarafndan kurulmu Adatepe Tekstil Organize Sanayi Blgesinin teviklerle desteklenmesi ve tamamlanma safhasna getirilmesi. Bornova-Pnarba yresinde yer alan sanayi kurulularnn organize sanayi blgesi statsne dntrlmesi. Buca konut potansiyelinin mevcut imar plan dikkate alndnda doyma noktasna geldii gz nne alnarak yeni konut alanlar nerilmemesi. Bucada kentsel alan mekanlarna almas. dna karlan cezaevi alannn ehirsel aktivite

Alsancak Limannn yolcu ve yalnzca zmirin yakn hinterlandna hizmet eden yk liman konumuna getirilmesinin dnem sonu itibaryla salanmas ve Alsancak Limannn tevsiinin tamamlanmas. Ayn zamanda bu dnemde andarl Limanna yaplacak 1. etap uygulamasnn tamamlanarak Alsancak Limann uluslar aras nitelikli konteyner ve kuru yk taleplerinin andarlya kaydrlmasnn salanmas. Halkapnar-zmir ana yolcu gar ve triyaj tesislerinin projelerinin bitirilmesi ve devreye alnmas. Alsancak ve Basmane mevcut gar yaplarnn Halkapnar ana yolcu garnn hizmete almasna paralel olarak restorasyona tabi tutulmas ve kltr yaps olarak kente kazandrlmas. Kltrpark alannn gney kesiminde, Mrselpaa Caddesi boyunca sergileme yaplarna ynelik projelerin ihtisas fuarlar da dikkate alnarak gerekletirilmesi. Bykehir btn iinde yer alan konteynr depolama alanlarnn ve tr otoparklarnn kaldrlmas ve Sasal yresine kaydrlmas almalarnn yaplmas. Kamu gelir ve giderleri asndan Bykehir btn dzeyinde dengesizliklerin giderilmesi, ortak program ve bte giriimleriyle giderilebilecei nedeniyle sz konusu giriimlerin yaplmas. Balovada mevcut kk sanayi sitesinin tevsii veya yeni bir site alan nerilmesi. Sanayi ve toplu konut alanlarnda orta vadede Bykehir btn snrlar iinde n artma sistemlerinin kurulmas ve iletilme sorunlarnn zmlenmesi. Ky hizmetleri tarafndan krsal kesim yerlemelerine yaplm olan kanalizasyon sistemlerinin dere yataklar yerine yaplm ve yaplacak artma tesislerine balanmas, bakm ve iletme sorunlarnn giderilmesi. zmir bat aksnda, Narldere-Gzelbahe yerlemelerini ierecek tarzda, Mithatpaa caddesine alternatif bir karayolu gzergahnn kullanma almas.

[B] Bakray Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri

31

Dikili jeotermal enerji kaynaklarnn tarm amal kullanlma almalarnn balatlmas. Knk Ovas sulama projesi almalarnn srdrlmesi kapsamnda altkoru Barajnn tamamlanmas. Knk ime ve kullanma suyu iin ngrlen Kapkaya Barajnn inasna balanmas. Dikili ikincil konut potansiyelinin sahip olduu yatak kapasitesinin turizm amal kullanlmasnn tevik edilmesi. Dikili iskelesinin kapasite artrmna ynelik yatrmlara balanmas, yolcu-yk trafiinin dikkate alnmas. Kozak yresindeki ta ocaklarnn iletme planlamasnn ele alnmas, i ve d piyasaya ynelik reorganizasyonunun yaplmas. Bergama Organize Sanayi Blgesinin kamulatrma ve proje almalarnn srdrlmesi. Kozak Yaylas Turizm potansiyelinin tantmna devam edilerek projede srekliliinin salanmas ve salk/yayla turizmi ynnde gelitirimlerde bulunulmas.

[C] Gediz Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Menemenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk neme haiz Gediz Havzas ve Emiralem Pompaj Sulamas projesinin gelitirilmesi. Menemen-Emiralem-Manisa karayolu balantsnn blnm yol olarak ift eritli yapmna balanmas. Menemen mlekiliinin organize olmas ve ihracata ynelmesi iin organizasyon almalarnn yaplmas ve dnem iinde tamamlanmas. Aliaa I Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarna devam edilmesi ve tamamlanmas. Aliaa yresine, sanayiinin gelimesi paralelinde, Selukta olduu gibi stol tipi bir havaalan tesisi iin yer seim, proje ve uygulama srecinin stratejik dnem sonuna kadar tamamlanmas. Aliaada yer semi bulunan sanayilerin enerji tketimindeki sorunlarn karlamak, ayrca evre kirliliini nlemek iin kendi aralarnda organize olma koullarnn gerekletirilmesi. zmirin kuzey aksnda ili Menemen uzantsnda, demiryolu ve karayolu arasnda kalan arazide yer alan sanayi, show-room ve dier ticari kurulularn ve gelecekteki isteklerin planl ve organize bir ekilde gelimesini salayacak nlemlerin alnmas.

[D] GedizNif Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri

32

Kemalpaa Organize Sanayi Blgesine ve ovaya, sulama ve sanayi suyu salama asndan gerekli olan Yiitler Barajnn tamamlanmas. Alt yredeki mevzii konut yerleim alan uygulamalarnn younluuna ve yap dzenine zen gsterilmesi ve bu amala evre dzeni planlarnn gelitirilmesi.

[E1] K.Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri zmire ime suyu temin etmek zere Efem ukuru mevkiinde planlanm aml barajnn yapmnn tamamlanmas. Seluk-Pamucak yresinde planlanan golf alannn evre deerleriyle birlikte hayata geirilmesi. Nazilli zerinden zmir istikametine gelen doalgaz boru hattnn Torbal sanayilerine ve organize blgelerine hizmet verecek ekilde programlanmas. zmir-Gaziemir-Torbal geirilmesi. demiryolu gzergahnn hzlandrlmas ve yaama

Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Blgesinin planlama safhasna geilmesi. Sulama amal Menderes Yeniky Gletinin tamamlanmas iin almalarn srdrlmesi. Seluk Efes arkeoloji mzesinin bulunduu yrenin zengin arkeolojik envanteri de gz nnde bulundurularak geniletilmesi veya yeni kapsaml bir mze binasnn yaplmas.

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Bayndr yresinde iek ve ss bitkisi yetitiriciliinin tevik edilmesi ve kurulmas planlanan Gda Organize Sanayi Blgesinin bu konuyu da kapsamas. Bayndrdaki jeotermal enerjinin Organize Sanayi Blgesi kullanlmas. ve sera stmasnda

Bozda kayak merkezinin iletilmeye almasndan sonra kapasiteye hizmet edecek yeterlilikte bir konaklama tesisi yaplmas. K. Menderes sulama ve ime suyu projesi kapsamnda demi-Akta Barajnn tamamlanmas. K. Menderes Sulama projesinin Kiraz kesiminin devreye alnmas ve Ky Hizmetlerinin projeleriyle entegre edilmesi. Tarm sektrndeki kk iletmecilerin tarmsal retim asndan tohumdan pazara kadar geen srete karlatklar sorunlarnn giderilmesi, eitim dahil

33

her konuda hizmet eksikliklerinin giderilmesi ve bilinlendirilmesi iin ilgili kamu kurum ve kurulular yardmyla yerel organizasyonlarn kurulmas. Demiryollar iin hazrlanacak ana planda demi ve Tire sapaklarnn yresel bir demiryolu sisteminin paras durumuna getirilmesi ve elektrifikasyon iin almalarn yaplmas.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Rzgar enerjisinin kullanm iin gereken yaygnlamasnn zendirilmesi, tevik edilmesi. tesislerin kurulmas ve

Alaat koyunun srf merkezi olarak uluslar aras standartlara uygun tesislerle donatlmas emede Ro-Ro limanna bal olarak hizmetler sektrnn ulatrma kesiminde arlk kazanmas salanmal (nakliye irketleri, turizm ve seyahat irketleri, gmrklk vb.). Daha nce iletilmekte olan Karaburun cva madeni potansiyelinin tekrar incelenerek verimlilik almalarnn yaplmas. Ayn ekilde perlit ve seramik konusunda da allmas. Alaat Yat Yanama Yerinin, Yalky projesi ile birlikte deerlendirmeye alnmas.

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Karaburun-Mordoan-Balklova-Urla ve dier ky yerlemelerinin aralarnda ve zmirle deniz yolu ile balantsnn planlanmas. kendi ile

Cumal ve Karako jeotermal kaynaklarn zmir-Balova kaynaklar balantsnn projelendirilmesi ve sistemin entegre hale getirilmesi.

Seferihisar yresi jeotermal kaynaklarn Seferihisar ehir stmasnda kullanlma projesinin hayata geirilmesi. Mevcut ikincil konut potansiyelinin i ve d turizmin yatak kapasitesi olarak kullanlmasnn zendirilmesi. zmir Yksek Teknoloji Enstits bnyesinde planlanmas dnlen teknoloji gelitirme blgesinin (teknopark) yer tahsisinin sonulandrlmas ve planlanmas.

Strateji Plan Dnemi Sonras in Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler

Stratejik plan alan iinde yer almas planlanm yatrm kararlarnn planlama stratejisi iinde ilk on yl iinde gereklemesi gerekli olanlarn gruplamasna ek olarak zaman dilimi iine smayan ancak sistemsel olarak btnlk salayacak yatrmlar da bulunmaktadr. lkesel olarak sistemde sralamaya gidilmesi bu yatrmlarn verimlilii yannda yaplabilirlii iin kaynak aktarmnda da bir sre ortaya koymaktadr. Kaynaklar kstl olmasa da, sistematik kullanmn ortaya kard ekonomik deerlerin yansmasndan elde dilecek kar maksimizasyonu bu

34

ekilde salanacaktr. Kald ki kaynaklarn kstl olmas yrtlen yatrm projelerinde bu tr sistematik yaylma politikalarn programlanmasn kanlmaz klmaktadr. Uzun vadeli olarak ele alnan bu yaklamlarda esneklik tayabilen kararlarn verilmemesine zen gsterilmitir. Zira zaman ve yatrmlarn zincirleme etkileri sonunda sapmalarn olaan grlmesi sistemde kaymalar yarabilecektir. Bu balamdan olmak zere zmir Bykehir Btn iinde stratejik yatrm nceliklerine yer verilmemitir. Bu aamada kararlarn Stratejik Plan dnemi iinde ilk aamada yaplmas gerekli olan Nazm mar Plannda konularn ele alnmas gereklilii nemli ve de etkin bir rol oynamtr. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Dikili jeotermal kaynaklarnn ehirsel lekte kullanlmasnn tamamlanmas ve tarmsal kullanmda yaygnlatrlmas Bademli yresi jeotermal kaynaklarn termalizmde kullanlmas ve yrenin turizm potansiyelinin da almas. Bakray Havzas Sulamasyla entegre olacak Bergama Yukar Krklar Gleti ve sulamasnn tamamlanmas. Kozak yaylasnn sahip olduu potansiyellerin deerlendirmeye alnmasnn gereklemesi. yayla turizmi asndan

Aliaa-Bergama hatt zerinden balant salayacak demiryolunun Dikili iskeleye eritirilmesi almalarnn yaplmas. Bergama Organize Sanayi Blgesinin, Knk Organize Sanayi Blgesinin doluluk orannn artmasn takiben faaliyete geirilmesi. Menemenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk neme sahip Gediz Havzas ve Emiralem Pompaj Sulamas Projesinin tamamlanmas. Bergama-Knk-Soma-Akhisar karayolu balantsnn blnm yol olarak ift eritli gelitirilmesi (andarl limanna ynelik uygulama srelerine paralellik gstermelidir)

[C] Gediz Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Aliaa yresine andarl Liman geliimi paralelinde 3. bir serbest blgenin oluturulmas. Aliaa-Bergama-Knk-Soma demiryolu hattnn yaplmas (andarl limanna ynelik uygulama srelerine paralellik gstermeli). Aliaa II ve Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgelerinin kamulatrma ve proje almalarna balanmas. Aliaann ehirsel yararlanlmas. lekte jeotermal enerjiden ve rzgar enerjisinden

35

Aliaa yresinde Gemi Skm ve andarl Liman ile balantl olarak tersane tesis edilmesi almalarnda bulunulmas. Menemen ovasnn sulamasna ynelik Aa Gediz Gktepe projesi ve barajnn yaama geirilmesi Menemene ime ve kullanma suyu salayacak Deirmendere barajnn iletmeye alnmas Blgesel demiryolu ann gelitirilmesi almalar kapsamnda uzun vadede Menemenden DESBAa demiryolu balantsnn salanmas. Seyrek ve Maltepe yerlemelerinin ky kesimindeki Gediz deltasnn turizm potansiyeli asndan deerlendirilmesi Foa yerlemesinin mevcut potansiyeli deerlendirilerek gmrkl sahas olan bir yat liman tesis edilmesi.

[D] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Stratejik alt yreler yeil kuaklarndan biri zerinde yer alan Nif dann Milli Park olarak ilan edilmesi ve yayla turizmine almas. Kemalpaa-Torbal karayolu balantsnn standardnn ykseltilmesi ve iki yerlemenin art blge balantsnn kuvvetlendirilmesi. zmir-Ankara otoyolunun il hudutlar iindeki gei gzergahnn kesinletirilerek uygulanmasnn salanmas. Yine ayn aksta zmir-Ankara ekspres demiryolu gzergahnn da projesinin kesinletirilip uygulanmasnn salanmas. lek ekonomileri asndan Aliaaya sanayi alanlarn destekleyici bir kentsel alma alan tesis edilmesi.

[E1] Kk Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Kabacakr mevkiinde kurulmas dnlen Torbal I Organize Sanayi Blgesinin Pancar ve Tekeli blgeleri doygunlua eritikten sonra planlama safhasna alnmas. Menderes yresi Yeniky yerlemesini kapsayan Yeniky glet ve sulamann gerekletirilmesi.

[E2] Kk Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler demi ve Kiraz Organize Sanayi Blgelerinin, Tire ve Bayndr Organize Sanayi Blgelerinin kapasitelerinin doyma noktasna gelmesinden sonra uygulamaya konulmas.

36

Kk Menderes Havzas sulama ve ime suyu projesi kapsamnda Bayndr, Burgaz, demi, Bademli Barajlarnn tamamlanmas. Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve

[F1] Yarmada eme Kesimi Kestirimler

Karaburun yresinde Karareis ve evresinde yer alan yerlemelere ime suyu salayacak Karareis Baraj projesinin deerlendirilmeye alnmas. eme jeotermal kaynaklarnn ehirsel stmada kullanlmas iin yaplm projenin gncelletirilerek hayata geirilmesi. emenin yat limanlar kapasitelerinin doyma noktasna yaklamasyla, Dalyan ve ifne yat limanlarnn gelitirilmesi ve deerlendirmeye alnmas.

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler zmir Orta Krfezle, Kuadas Krfezi arasnda kanal alarak irtibat kurulabilmesinin n proje ve yaplabilirlik aratrmalarnn ele alnmas (ulam ve krfez temizliinin sreklilii asndan nemli bir proje olaca dnlmtr). Midilli-Sakz ve Sisam adalar ile snr ticaretinin kurulmas ve ulam ilikilerinin arttrlmas ynnde giriimler yaplmas ve sonu alnmasnda giriimlerde bulunulmas. Seferihisar ky kesimi su temini projesinde yer alan Gelinalan barajnn tamamlanmas.

37

GR

1. ALIMANIN AMALARI

Bu alma, zmir Ticaret Odasnn (ZTO) istemi ile yrtlmesi kararlatrlan bir rapordur. alma alan, gerek bilgi blnmezlii gerekse merkezdeki ehirsel btnnn evresi ile olan youn ilevsel etkileimi nedeniyle, zmir l Snr ii olarak belirlenmitir. Stratejik Plan (III) olarak tanmlanmasnn nedeni, yine TO tarafndan yrtlmesi salanm nceki almalarn da ayn ismi tamasndan kaynaklanmaktadr. Bu almalarn 1992 2007 dnemi iin olan I., 19962002 iin olan ise II. Stratejik Plan olarak hatrlanmas doru olacaktr. Bu nc almada ise doal olarak ncekilerin birikimlerinden de yararlanlmak istenilmitir. Dnyada iinde yaadmz dnemin koullar, kamu ynetiminin bir paras ve tamamlaycs saylabilecek sivil toplum kurumlarnn giderek daha etkin klnmas ve bu kurumlarn toplumsal organizasyonun kurulmasnda ve gelimesinde nemli roller yklenmesi gerektiini tartmasz bir duruma getirmitir. Bu almay ve TOnun ayn erevedeki tm giriimlerini sz konusu adan deerlendirmek gerekecektir. Bu nedenle toplum yararl bir konumda kalarak nesnel bulgulara dayal ve gl varsaymlarla almann kurgulanmasnn yararl sonular yarataca dnlmtr. Mekansal boyutlar olan bir strateji plannn, Trkiyenin iinde bulunduu mevcut yasal ve ynetsel koullar da gz nnde bulundurularak, ok merkezlivektrel yapl makro dzeyde bir alma nitelii tayaca batan kabul edilmitir. zmirin lkenin kendine zg koullar iinde bir metropolitenleme sreci iinde bulunduu bilinmektedir. Bu durum ampirik bulgularla da izlenebilmektedir. Trkiyenin eitli ekonomik, sosyal ve demografik makro gstergeleri de bu durumu kantlamakta ve zmirin lke iindeki arln srdrdn belirlemektedir. Bu nedenle merkezde yer alan ehirsel btn ile onunla youn etkileim iinde kald dnlen ve nemli bir blmnn, zmir ilinin snrlar iinde kald bilinen alan, sz edilen metropoliten blgenin arlk merkezini oluturmaktadr. Bu durumda alma, ncelikli olarak il snrlar iindeki karar ve uygulama srelerinde, uzun vadeli eriimi olan ortak amalar da gzeterek, 20032012 olarak belirlenen ksa ve orta vadeli ynelilere yol gsterici olmay amalamaktadr. alma sresinin darl nedeniyle kamunun rettii bilgilerden yararlanarak il snrlar iinde kalnmasnn doru olaca kabul edilmi, metropoliten lekli bir aratrmaya bavurulamam, bilgi btnl asndan da gerekli olacak ekilde zmir Bykehir btn olarak bilinen alan ile, bu alann dndaki krsal ve ehirsel yerleme merkezleriyle iskan

d alanlarda genel gelimenin ortak ve yerel gereksinmelerin ayrk amalar dorultusunda, ekonomik, sosyal ve mekansal gelimenin salanmas, nceliklerin ve program uygulamalarnn doru yrngeye oturtulmas konusunda neriler gelitirilmesi esas olarak kabul edilmitir. 1992 ylndan bu yana srdrlmekte olan stratejik planlama almalarnn ilk alma dneminde (1992-2007) blge tek merkezli ve az kutuplu bir kalknma senaryosuna gre allmt. Hatta evre ilelerin, metropol ekim alan dnda kald iin, zel olarak incelemeye alnmad Giri ksmnda belirtilmiti. Ayn balamda tarm sektr de kapsam d braklmt. Stratejik planlamada yatrmlarn dnem asndan da planlamaya alnmamasna, eitli kamu kurum ve kurulularn ilgilendirdii iin, koordinasyonla karar verilmesi ilkesi benimsenmitir. Halbuki yatrmlarn strateji asndan planlama alannda bir btn oluturduundan hareketle, gerekleme srelerinin birbiri iinde ve btn tekil etmesi nedeniyle dnem nerilerinde bulunmann genel stratejileri oluturduu iin gereklilii bulunmaktadr. Bunu takip eden dnem iin (1996-2002) kalka gei dnemi ad altnda geliim trendleri allm ve geliim aamas aynen korunmutur. Strateji alan olarak tanmlanan zmir merkez odakl almada, art blge olarak nitelenen kesim genel anlamyla zmir il hudutlar dna tama eilimi gstermekle birlikte idari taksimatn lke planlama sisteminde belirli kstaslar koymas ve zellikle kamu yatrmlar asndan kstlayc eilimler vermesi nedeniyle snrlama zorluklaryla karlalmtr. I. ve II. Stratejik Planlama Dnemleri dikkate alndnda zmir merkez olarak almalar genel anlam iinde, eksen olarak, ortalama art blge snrnn 90 km yar apl bir alan iine girdii mesajn vermektedir. Elimizdeki almada da ana planlama kararlar bu balamda ele alnmakla beraber bunun dnda kalan alanlar d kabuk olarak deerlendirilmi ve alma kapsamna alnmtr.. Merkez ehir olarak zmirin tek bana planlanmas ve stratejik kararlara konu olmas da beklenemez. Alann ulam emas dikkate alndnda zellikle karayolu sisteminin rahat eriim salad kesimlerde blgesel geliimin daha hzl olduu da gzlenmektedir. Dolaysyla doyma noktalarna gelindii alanlarda ana ehir bu ulam akslarndan yararlanarak da alm gstermitir. Kalka gei aamas olarak planlanan II. Stratejik Plan Dnemindeki gelimenin bu dorultuda olmas beklenirken zellikle 1994 krizini takiben ortaya kan 1999 ve 2001 krizleri strateji yatrmlarnn gereklemesine ynelik ekonomik giriimlerde duraklama yaratmtr. Bu durumdan kmak iin, karar verme srelerinde bamsz hareket eden giriimcilerin ve de kamu yatrm taleplerinin ortaya kard basknn rol byktr. zellikle kalka gei dneminde strateji alanlarnn, strateji kararlar belirlenmeden yatrm hedeflerinin konmas baarszlkla sonulanm grlmektedir. Kapsam iinde tarmsal gelimelere yeterince nem verilmemi, sanayiinin tarmsal potansiyelli alanlarda kalknmann motoru olaca varsaymndan hareketle planlama alan iine 1996 ylnda iki, 1997 ylnda bir, 1998 ylnda iki ve 1999 ylnda drt organize sanayi blgesi mevcutlara eklenmek zere yatrm planlarnda yer almtr. Ancak bunlardan birisi, gnmze dein faaliyete geebilmitir. Bu blgelerin younlat Menderes Havzasndaysa sanayiyi

desteklemeye ynelik alt yap yatrmlarna ncelik verilmemesi ve yrenin temel ekonomik girdisi olarak belirginlemi tarm potansiyelinin yeterince desteklenmemesi yatrm hedeflerinin atl kalmasna sebep olmutur. Burada ortaya kan ana sorun yatrmlar arasnda gerekli koordinasyonun salanamam olmasdr. Ekonomik krizin etkileri bunun arkasnda gelmektedir. Stratejik planlamada mekansal boyutun ihmal edilerek yaplan bir deerlendirmenin baarya ulamas da beklenemez. Bunu salamak iin merkez ehir eperlerinde bulunan yerlemelerin temel ekonomik girdilerinin analizinin yaplmas gerekmektedir. zmir bu balamda yukarda belirtildii zere iki kademeli bir etki alanna sahip durumdadr. Birinci derece etki alan dnda kalan yerleme dizileri Dikili-Bergama-Knk, Beyda-Kiraz, eme-Karaburun ve Seluktur. Bunlar arasnda sadece eme ikili bir rol stlenebilmektedir. u halde mekansal olarak yaplan analizlerle, ekonomik analizler birletirilince daha iine dnk veya birinci dereceden zmirle balants olmayan ve alt strateji yre olarak tanmlayabileceimiz bir yerleme grubu ortaya kmaktadr. Gemi strateji planlarnn hedefi olan az kutuplu yapnn gereklemesi iin amalanan yatrm ilkelerinin gemi dnemler iinde benimsenmedii de grlmtr. Tarma yeterli destek verilmemi, sanayi yatrmlar planlanan hedeflerine eriememitir. Sanayi yatrmlarna ynelme aslnda tek merkezden, ok merkeze kayma olarak da nitelendirilmektedir. Alt yreler arasndaki dengeyi salamay hedefleyen ulam sistemlerinin yapm ise genel olarak ana arterler boyunca geliim gstermitir. kinci derece yollarn gerektii kadar sisteme entegre edilememesi de btnlk salatamamtr. almadaki ana deerlendirme yre potansiyellerinin analiz edilerek yrelere grevler verilmesi olmutur. Dolaysyla gemi strateji planlarnn hedeflerine erimede karlat zorluklar, ekonomik krizlerden nce, burada yatmaktadr. Makro hedefleri olan bir stratejik almann bu nedenle fiziksel boyutunun bulunmas gerekmektedir. Turizm konusunda geliim eilimi gsteren alanlar da bu balamda ihmal edilmilerdir. Kamusal eksikliklerin yerini zel sektrn doldurma eilimi ise planlamann bu kesiminde karmaann ortaya kmasna sebep olmutur. Ayrca kamu temelli yatrmlarn da hedeflerine ge ulamas veya ulaamamas zel sektr de kararszla itmitir. Stratejik planlama alan iin nemli bir girdi ve ynlendirici ara olarak kabul edilen doal gazn planlama alanna ge girmesi ve hatta II. Plan Dneminde gerektii ekilde ele alnamam olmas, bu konuda eksiklik olarak grlmektedir. Tabiatyla dier enerji yatrmlarna da gerekli nemin verilmemesi de bir planlama eksiklii olarak grlmektedir. Sektrler aras ilikilendirmenin yaplarak bunlar fiziksel mekan iine yaymann stratejik planlamann ana hedefi olduundan hareket edilmesi gerekmektedir. Sonuta planlama alan btn iinde alt strateji yrelerinin ortaya kmasyla sorunlarn daha gereki zlmesi ve yatrmlarn daha hiyerarik bir yap iinde gereklemesinin beklenmesi olas bir durumdur. Bu balamda ele alnmas gereken ilkelerin geliim ve yapsal durum zerindeki etkileri daha gereki olacaktr. u halde; 1-I. ve II. Stratejik Plan Dnemlerinde benimsenen zmir merkezli az kutuplu bir yaplamann gerekli verimlilii salayamam olduu grlmektedir. Bu nedenle

yaplan almada stratejik planlamann ana ilkesinin ok merkezli, vektrel ve makro bir planlama anlayyla ele alnmasnn doruluu ortaya kmtr. 2-Mekansal adan konuya yaklald zaman mekan snrlama limitlerinin belirli bir rakamsal deer olarak 90 km. yar ap olarak kstlamann gerek fiziki ve gerekse ekonomik dar boazlara gtrmesinin nne geilmesi iin kesin deer olarak yarap limitlerinin dna klmasnn benimsenmesi rasyonel bir yaklam olarak kabul edilmitir. 3-Mekansal boyut analizlerinde strateji planlama alannn drt yne geometrik yaylmasndan hareketle kuzey aks Menemen-Gediz Havzas ve Bakray Havzas arasn kapsayacak ekilde deerlendirilmitir. Gney aks Menderes kl olmak zere Seluk yerlemesine kadar uzanmaktadr ve K. Menderes Havzasn iermektedir. Dou aks ksr bir hinterlanda sahip olup Kemalpaada sona ermektedir. Bat aks ise Urla-Seferihisar yerlemelerinden batya uzanmaktadr. Bu yaylmn ortaya kard doal sistem sosyo-ekonomik alan tanmlamasna da uygun dmektedir. 4-Strateji planlama alan iinde oluan alansallk sonuta strateji alt yrelerin olumasyla sonulanm ve her strateji alt yre (Kemalpaa hari) kendi iinde gruplanmtr. Bu gruplandrmada d kabuklar kendini belli ederken farkl deerlendirme kriterleri iinde ele alnmasna ve btnle entegre edilmesine allmtr. 5-Strateji alt yrelerinin kendi odaklarnn oluturulmasna ve sistem olarak ok merkezli hedeflerin bu yaklamla desteklenmesine azami zen gsterilmitir. Bu sayede yatrm ekonomisi asndan byk fayda salanm ve planlamada etaplama ile bata kamu yatrmlar olmak zere ncelik sralamasna gidilmesine yol gsterilmitir. Ayn ama dorultusunda zel sektr yatrmlarnn da ynlendirilmesi daha gereki bir yaklamla ele alnmtr. 6-Makro yatrm olarak kamu yatrmlarnn ynlendiriliciliinden hareketle zellikle alt yap yatrmlarnn planlama alannda hangi dnemde nerelerde yer alacann planlanmas ekonomik gelimenin motoru olarak grldnden, bu tr yaklamlara zen gsterilmi ve nceki plan dneminde nerilmemi sistem yaklamlarna da gidilmitir. Bu balamda II. Stratejik Plan Dnemi iinde planlanm baz yatrmlarn uzun dneme ve planlanan dnem dna karlmamasna dikkat edilmitir. 7-Merkez ehir bata olmak zere, strateji alt yre odaklar ana ehri takip eden olumu hiyerarik sistem iinde, ehirlerin mekansal sistemlerinde yer alan mikro projelendirme kararlar zerine gidilmeden, makro seviyede ehirleri odaklatran yatrm projeleri zerinde durulmutur. Mevcutlarn gelime veya gelitirilmemesi yannda yeni nerilerin ve de yatrn dnemleri hakknda yorumlara yer verilmesi alansal btnlk salayacandan nemle ele alnmtr. Bu nedenle detay projeler zerine gidilmekte yarar bulunmamtr. 8-Strateji plannn bir arac olarak grlen fiziksel planlama aralarnn banda gelen evre dzeni ve nazm planlarn yaplmam olmasnn zaman iinde ortaya

kard sorunlarn banda yatrm planlamas gelmektedir. Bu nedenle en kk lei strateji alt yre olmak zere bu tr makro planlarn yaplmasnn nemi vurgulanmtr. zellikle merkez ehrin dahi Mays 2003 yl itibaryla bir nazm imar planna sahip bulunmamas yatrmlarn ynlenmesi ve hatta planlanamamas asndan olumsuz bir durumdur. 9-Bundan nceki strateji planlarnn hedeflerine tam eriememesi, byk lde kamu yatrmlarnn gereklemesindeki payn yllk % 10u aamamasndan kaynaklanmaktadr. Bunu minimize etmek iin yatrm projelerinin farkl bir sistemde ele alnmas ve bitme aamasnda olan zellikle makro projelere kaynak aktarmnn daha youn yaplmas gereklilii zerinde durulmutur. Bu kapsam iinde zellikle politik yaklamlardan ve etkileimlerden kanlmas gerekmektedir. 10-Sektrel dalmda alt kategorilerin detaylandrlmasna azami dikkat harcanmtr. Zira strateji plan sektrel bazda rn eitlilii asndan nem kazanmtr. II. Stratejik Plan Dneminde yeterli vurguyu alamam tarm ve enerji sektrnde atlmlar yaplmas bu stratejik planda alt yreler seviyesinde ele alnrken, btnsellik amalanmtr. Rzgar enerjisi, sanayi iekilii, antepfst alamas gibi potansiyel yatrmlar marjinal seviyeden karlarak makro seviyeye aktarlmtr. 11- Byk nfus potansiyeli strateji planlama alannda geni bir kesim tarm sektrnden geimini salamaktadr. Dolaysyla bu sektrn ihmal edilmesi beklenemez. Buna paralel tarm alanlarnn korunmasna ynelik stratejilerin gelitirilmesi nem kazanmaktadr. lk aamada havza planlarna gerekli nemin verilmesi vurgulanrken tarm topraklarnn iskan alanlarnn gelimesi dnda tutulmasna dikkat edilmesi gereklilii savunulmutur. u halde yerlemelerin imar planlarnn strateji alt yre leinde yaplmas gerekli grlen evre dzeni/nazm imar plan kstaslarna uymas nemli bir husustur. 12-Gemi strateji plan dnemlerinde gereklemesi hedeflenen konulardan biri olan yeil kuak projesi, merkez ehre odaklanm iken, bu projelendirmenin tm strateji alan kapsamasna zen gsterilmitir. Uygulamaya ynelik olarak tarm, orman ve dier korunacak doal karakterli araziler bu kapsam iine alnmtr. Bu yaklam planlama stratejisi olarak ele alnma durumundadr. 13-I. Stratejik Planda hedeflenen ve II. Stratejik Plan Dneminde gerekleen makro konularn banda krfez temizlii, byk kanal projesi, rayl tama sistemi, denizkara ulam entegrasyonu merkez leinde gerekleen nemli projeler olarak dikkat ekmitir. Buna karn kongre turizmi ve ehir ii turizm odak noktalarnn canlandrlmas konularnda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Ayrca tm alan kapsayacak kalknma ajans, zmir Krfez daresi, zmir Menkul Kymetler Borsas, Liman Ynetiminin zerklemesi gibi konular baarszlkla sonulanmtr. Bu konulara bal Nemrut skelelerinin limana dntrlmesi hususunun gerekleememesi bir handikap grlmemelidir. Zira alann fiziki adan byle bir potansiyeli yoktur. Yukarda belirtilen konular nda zmir Stratejik Planlamasnn tek merkezli olarak dnlmemesi gerekmektedir. Ancak zmirin bir merkez ehir olmas sahip olduu

potansiyeller asndan doaldr. Bunu sektrel bazda turizm, imalat gibi younlam veya kongreler ehri gibi sloganlam bir tanmsallk iinde ele almamamz gerekmektedir. Piyasa ekonomisi dinamiinde merkez ehir evresinin vektrel bir planlama anlaynda ele alnmas dengeli gelimenin ana unsurudur. Bu nedenle strateji planlama alan iinde ok merkezlilik ana hedef olmu ve kuzeydeki strateji alt yrelerinde Bergama ve Aliaa tarm, hizmet, sanayi, turizm konularnda baskn alan merkezi olmulardr. Kemalpaa douda sanayi-tarm ikilisinin birlikte gelitii alann merkezidir. Gneydeki iki strateji alt yrede Torbal ve Tire farkl blge merkezleridir. Tarm, sanayi, hizmet, ticaret ve en uta turizm sektr asndan aktif blgelerin merkezleridir. Sonuta elde edilen btnsellik gemi yllarn deneyimlerinden de yararlanlarak ok kutuplu bir yap ortaya karmaktadr.

2. ALIMA PROGRAMI

Bu alma, zmir ili dzeyinde mekansal ve sosyo-ekonomik analizlerden ve bunun stne gelitirilmi sentez ve strateji plan nerilerinden olumaktadr. Bu nedenle sz konusu analizleri gerekletirerek bulgular gncelletiren ve bunlara dayal tahminleri, kestirimleri ve mevcut politikalar gzden geirip ortak bir strateji nerisini gelitirebilecek bir yaklamla program kurgusu oluturulmutur. Mekansal ve sosyo-ekonomik analizler olmak zere iki ana balk altnda yrtlen iler, amaca uygun alt balklarda ele alnmtr. Ayrca egdm salanabilmesi dncesiyle bir toplant program hazrlanlarak i balklar altnda gelitirilen raporlar incelemeye alnm ve sapma ve kopukluklar engellenmeye allmtr.

lerin Ana Balklar

A. almann Genel erevesinin Tanmlanmas, Program ve blm, Genel erevenin ve Programn Kesinlemesi, Tarihlendirme. B. Analitik almalar ve Sentez. C. Strateji Plan nerilerinin Gelitirilmesi

lerin Alt Balklar

Analitik almalar ve Sentez 1. Balama ve Giri ZTOnun nceki zmir Stratejik Plan dokmanlarnn incelenmesi (1992 2007, 1996 2002 dnemlerine referanslar) 2. alma Alannn Tanmlanmas ve dari Yapsnn ncelenmesi. 3. zmir linin; Ege Blgesi, Trkiye ve lkeleraras Ekonomik Potansiyeli 4. Strateji Alt Yrelerinin Tanmlanmas ve zellikleri. 5. l Dzeyinde Sosyal Yap zelliklerinin Belirlenmesi . (Nfus Bilgileri) 6. l Dzeyinde Ekonomik Sektrlere Gre Yapsal zelliklerin Belirlenmesi (zellikleri; Yerel Blgesel Ulusal, D alm D satm)

7. l Dzeyinde Jeomorfolojik ve evresel Yap zelliklerinin Belirlenmesi 8. l Dzeyinde Teknik Altyap zelliklerinin Belirlenmesi 9. zmir linin Mevcut Genel Sorunlar ve Gereksinimleri. (evre ve Nfusa Baml) 10. l Dzeyinde Tahmin ve Projeksiyonlar (Sorun ve Gereksinimler iin - Nfusa Baml) 11. lde Mevcut Yatrmlar. 12. Strateji Alt Yrelerinin Sorunlar. 13. Alt Yrelerin Potansiyelleri. Temel Ekonomileri. Girdi kt likileri Strateji Plan nerilerinin Gelitirilmesi 14. zmir li in Stratejik Plan IIIn lke ve Varsaymlar. 15. Yaklam Biimi - (1992 2007 ve 1996 - 2002 dnemi referanslar) 16. Makro Ama ve Hedefler, Strateji Plan iin ngrlen Aralar 17. Makro Dengeler iin Ksa, Orta ve Uzun Vadeli Beklentiler. 18. Alt yrelerin Ortak ve Ayrk Strateji Kavramlar 19. zmir li Btnleik Strateji Plannn 10 yl iin Varsaymlar ve lkeleri. 20. Btnleik Strateji Plan iin Sektrel Hedefler. 21. Btnleik Strateji Plannda Sektrler iin ncelikler - neri Yatrmlar. 22. Btnleik Strateji Plannda Gelecek 10 Yl iin Genel neriler. 23. Genel Deerlendirme ve Sonulandrma.

BRNC BLM

3. MEVCUT DAR YAPI

alma alan kapsam iindeki ilelerin genel konumunun tanmlanaca bu blmde ilelerin, belediye ve kylerinin belirtilmesi bir anlamda stratejik plan snrlarn tarif edecektir. Blm, alma alan iine giren zmir Bykehir Btn dahilindeki ileler ile bal kyler ve zmirin Bykehir dnda kalan ileler ile bal belde belediyeleri ve kylerin tanmsalln aklamaktadr. Bahsi geen alma alan tariflerinden ilkini Bykehir btn iindeki ili, Karyaka, Konak, Bornova, Buca, Gaziemir, Balova, Narldere ve Gzelbahe ileleri oluturmaktadr. dari anlamda proje snrnn ilk ksmn oluturan bu alanlara bal belde belediyeleri ve ileleri de dahildir. ili, bir belde belediyesine ve buna bal bir de kye sahip olup, zmir Kent Btn ierisinde en kuzeyde bulunan iledir. 1980 ylnda zmir Belediyesine balanm olup daha sonra Karyaka merkez belediye hudutlar iine alnmtr. 1580 sayl yasa yasaya dayanlarak da Byk ili Belediye ubesi kurulmutur. 1992 ylnda ili ve Karyaka arasndaki snr ihtilaf sonunda ise ilide Byk ili adyla belediye kurulmutur. le, sanayi tesisleri ve konut sektrndeki yatrmlarla gelimektedir. ili ilesine komu olan Karyaka, 1954 ylnda ile statsne kavumu olup 1984 ylnda belediye olmutur. Halihazrda iki ky bulunmaktadr. zmir Kent Btn iinde en douda yer alan ile olan Bornova, zmirin ulam balantlarnn youn olarak bulunduu bir konumdadr. leye bal 12 ky bulunmaktadr. 1882 ylnda belediye, 1958 ylnda ile statsne kavumutur. Hizmet sektr arlkl bir geliim gstermekte olup zellikle eitim alannda Ege niversitesi ve Dokuz Eyll niversitesinin bir ksm bu sektrde ilerleme kaydetmitir. Bunun yannda, Pnarba, Altnda, amdibi yreleri sanayi ve imalat konusunda gelimilik dzeyi yksek alanlardr.

1998 ylnda belediye tekilat kurulan Kaynaklar ile Kaynaklara bal 3 ky olan Bucada, ilk belediye 1923te kurulmutur. 1981-1989 yllar arasnda merkez ileye bal ube mdrlkleri tarafndan ynetilmitir. 1987 ylnda yrrle giren 3392 sayl yasa ile ile olmutur. Bucann komusu olan Gaziemir, o gnk adyla Seydiky, 19.yzyln son eyreinden itibaren bir nahiye merkezi olmutur. 1960 ylnda ile, 1992 ylnda belediye statsne kavumutur. 1994 ylnda kurulan Sarn Belediyesi Gaziemire bal bulunmaktadr. Gzelbahe ilesi 1958 ylnda kyleri ile birlikte Urladan ayrlm ve zmir-Merkez kazasna balanmtr. 1992 ylnda Narldere ile birleerek Narlbahe adyla belediye tekilat kurulmutur. 27.12.1993 tarihinde ise Narlbahe ile ve belediyesinin ad Narldere olarak deitirilmitir. Ayn tarihli ve 3949 sayl kanunla Gzelbahe Narldereden ile olarak ayrlm ve belediye tekilat kurulmutur. Her ikisi de 3030 sayl yasayla zmir Bykehir Belediyesine balanmtr. Yelki Belde Belediyesi bulunan Gzelbahe ilesinde Yelkiye bal toplam 4 adet ky bulunmaktadr. Balova, 1963 tarihinde ile olmutur. le, 1980den sonra Narldere merkez olmak zere ube konumuna getirilmitir. 1992 ylnda Balova Belediyesi kurulmasyla yre son eklini almtr. Dousunda Bornova, kuzeyinde zmir Krfezi ve Karyaka, gneyinde Buca ve Gaziemir, batsnda ise Ege Denizi ve Balova bulunan Konak ilesi, zmir kent btnn idari ve corafi anlamda merkezi konumunda olup 1987 ylnda belediye olmutur. Belde belediyesi bulunmayan ilede 2 tane ky vardr. Merkez ilelerdeki idari yapnn tarif edilmesinin ardndan, zmir il hudutlar iindeki ve byk kent btn dndaki ilelerin genel tarifi, alann tmnn tanmlanmasn salama bakmndan nemlidir. 1982 ylnda Menemene bal bir bucak iken ile olan Aliaa, zmir ilinin kuzeyinde, Ege Denizinin hemen kysnda, zmir-anakkale yolunun 60. kilometresinde ve andarl krfezinin gneydou ucunda yer almaktadr. Helvac ve Yeniakran Beldeleri ve bunlara bal 19 kyn bal olduu Aliaada ilk belediye tekilat 1952de kurulmutur. Dousunda Manisa ili, gneybatsnda Foa, kuzeyinde Bergama ve gneyinde Menemen ileleriyle komudur. Batsn ise tamamen Ege Denizi kaplamaktadr. Yzlm 3930 kmdir. Deniz seviyesinden ykseklii ise ortalama 2 metredir. le snrlarnda akan Gzelhisar ay, Yunt dalarndan domaktadr, her mevsim kurumadan akmaktadr ve Gzelhisar Barajnn suyunu salamaktadr. Foa, 1888 ylnda zmir Sancana bal bir kaza konumuna gelmitir. Eski Foa ile Yeni Foay kapsad iin Foateyn olarak adlandrlmtr. Bugn Eski Foa ile

merkezi olup Baaras, Gerenky ve Yenifoa olmak zere 3 belde belediyesi bulunmaktadr. Yzlm 128 kmdir. Cumhuriyetten nce tuz istihrac, Cumhuriyetten sonra askeri alanda, bugn ise turizm bakmndan nem arz eden bir sahil yerlemesidir. Batda zmir Krfezi, douda Menemen ilesi, kuzeyde andarl krfeziyle evrili olan yerleim alan zmire yaklak 70 km uzaklktadr. Foa yarmadas kkl bykl koylarla kapl bir sahile sahiptir. zmir ilinin en az ya alan ilelerinden birisi olup en scak aylar ortalamas 26 derece ve en souk aylar ortalamas ise 8 derecedir. Yzlm 665 km olan Menemenin dousunda Manisa, batsnda Foa ve Ege Denizi, kuzeyinde Aliaa, gneyinde ise ili ilesi yer almaktadr. le merkezinin denizden ortalama ykseklii 20 metredir. Asarlk, Harmandal, Koyundere, Maltepe, Seyrek, Trkeli, Ulukent, Emiralem olmak zere 8 belde belediyesi ve bunlara bal 27 ky bulunan Menemen, tarm sektrnde potansiyel gsteren bir iledir. Akarsularn banda Gediz gelmektedir. Yamanlar da zerinde ve eteklerinde, Karagl mevkiinde memba suyu niteliinde birok kaynak suyu bulunmaktadr. Ayazkent, Gbeyli, Blcek, Zeytinda, Yenikent olmak zere 5 belde belediyesi bulunan Bergama, 1869 ylnda belediye statsne kavumu olup, Ege blgesinin kuzeybatsnda bulunan ve 166.800 km alanda yer alan Bakray havzasnda bulunmaktadr. 114 kyn bal olduu Bergama, tarm ve turizm alannda potansiyel arz etmektedir. le merkezinin rakm 68, Akropoln rakm ise 331 metredir. 1923 ylnda belediye olan Dikilinin yzlm 54.100 hektardr. andarl Belde Belediyesi ve andarl ile merkeze bal 25 adet ky bulunmaktadr. Ege denizi kysnda ve Madra ayndan Bakraya kadar 50 km uzunluunda kyya sahip bu sahil ilesi, zmire 120, Ayvalka 40 ve Bergamaya 24 km uzaklktadr. 1948 ylnda Bergamadan ayrlarak ile olan Knk, Ege Blgesinin kuzeybatsndadr. Poyrack, Yayakent Belde Belediyeleri ile birlikte snrlar dahilinde 29 ky bulunmaktadr. Dousunda ve gneyinde Soma, bats ile kuzeyinde ise Bergama ileleri mevcuttur. Yzlm 436 kmdir. Denizden ykseklii, ovada 40, yerleim yerlerinde 90, en yksek tepelerinde ise 1000 metreyi bulmaktadr. Armutlu, Bayurdu, ren, Ulucak ve Yukarkzlca olmak zere 5 adet belde belediyesi bulunan Kemalpaaya bal 32 ky bulunmaktadr. Kemalpaa Belediyesi 1900 ylnda kurulmutur. 1923te ise ile statsne kavumu olup, tarm ve sanayi alannda atlm yapma aamasndadr. Deniz seviyesinden ykseklii 225 metredir. lenin en byk akarsuyu, Uluay, Kzlay dereleri tarafndan beslenen Nif akarsuyudur. Menderes lesi, zmir ilinin gneyinde yer almaktadr. 1952 ylnda belediye, 1988 ylnda Menderes adn alarak ile olan yerleime toplam 26 ky baldr. Bunun

yannda, 6 adet belde belediyesi olup bunlar; Grece, Olananas, Tekeli, Deirmendere, Gmldr ve zdere'dir. Yzlm 73.700 hektar olup, dousunda Torbal, batsnda Seferihisar, kuzeyinde Konak ve Buca, gneyinde ise Ege Denizi ve Seluk ileleri bulunmaktadr. lede nemli bir ykseklik yer almamaktadr. En yksek yerleri; atalkaya ve Gmsu dalardr. Karakuyu, Grece, Ksk, Tahtal ve Develi aylar birleerek Bulgurca ay olarak Ege Denizine dklmektedir. le snrlar ierisinde Balaban ve Sand gletleri bulunmaktadr. 1957 ylnda ile olan Seluk, zmirin gneyinde, Kk Menderes nehrinin sol sahiline yakn dz bir saha zerinde deniz seviyesinden 20 metre ykseklikte kurulmutur. Snrlar iinde Belevi Belde Belediyesi ve bununla beraber 8 adet ky bulunmaktadr. Yzlm 295 km olan ilenin topraklar, douda Aydnn Germencik ve gneyde Kuadas ileleri, batda Ege Denizi, kuzeyde ise zmirin merkez ve Torbal ileleri ile evrilidir. lenin dousunda kuzeyden gneye doru Kuyu, Stk, Pirenli, Kap, Maden, Panayr, Blbl ve Koru dalar uzanmaktadr. 1866 ylnda zmir Sancana bal bir kaza durumuna getirilen demite, Kayaky, Zeytinlik, Bademli, Birgi, Bozda, Kaymak, ayl, Ovakent ve Konakl olmak zere 9 belde belediyesi ve bunlara bal 75 ky bulunmaktadr. le, douda Kiraz ve Beyda ileleri, gneyde Aydn li, batda Tire ve Bayndr ileleri, kuzeyde ise Manisa ili ile komudur. Dousunda demi, gneyinde Tire, batsnda Torbal, kuzeyinde Kemalpaa ve Turgutlu ileleri, Bayndr ilesinin snrlarn oluturur. 1870 ylnda zmir Sancana bal bir kaza merkezi olmutur. Merkezi, Ege Denizine dik olarak uzanan sradalarn zerindeki Bayndr ve Basra tepelerinin gney yamalarna kurulmutur. Doudan gelen Kk Menderes nehri, ilenin, Tire ilesi ile snrn oluturmaktadr. Bu nehrin iki yakasnda alvyal ovalar bulunmaktadr. 1964 ylnda ile olan Beyda, demi ve Aydn ili ile komudur ve zmirin dousunda yer almaktadr. Beydan yzlm 16.700 hektardr. Merkeze bal 21 ky bulunan ilenin yzlm 16.700 hektardr. Kiraz, 1947 ylnda demiten ayrlarak ile statsne kavumutur. Kuzeyinde Bozdalar, gneyinde Aydn Dalar, dousunda ise avu Da bulunmaktadr. lenin tek akarsuyu, Boz Dalarnn batsndan doup, ile iinden geen Kk Menderestir. Mordoan Belde Belediyesi ile bu belde ve merkeze bal 13 ky olan Karaburun, zmir Krfezinin hemen giriinde, Urla Yarmadasnn Balklova ve Gerence Koylar arasndaki hattn kuzey blmn oluturan 600 km2lik Karaburun Yarmadasnda kurulmu bir iledir. Yzlm 415 km2 olan ilenin zmire uzakl 100 kmdir. Gneyden kuzeye doru uzanan 30 km. uzunluunda, 5-10 km. arasnda genilie sahip bir blgedir. Dou, bat ve kuzeyi denizle evrilidir. lenin deniz seviyesinden

ykseklii 50 metredir. En yksek tepesi 1.212 metre ile Akda tepesidir. lenin gneydou taraf ise bu dalk araziden biraz farkldr. zellikle Ksedere, Mordoan ve Elenhoca gibi yerleim yerleri nispeten dz arazi saylmaktadr. Dalarla dzlklerin aralarndaki geiler de yer yer kk tepeciklerden salanmaktadr. 1890 ylnda zmir Sancana bal bir kaza olan Seferihisar ilesine, Doanbey Payaml ve rkmez Belde Belediyelerinin yan sra 8 adet ky bal bulunmaktadr. Seferihisar, douda Menderes ilesi, kuzeyde Urla ve Gzelbahe ileleri, batda ve gneyde ise Ege Denizi ile evrilidir. Yzlm 104 km2, deniz seviyesinden ykseklii 18 metredir. lenin topraklar Urla yarmadasnn gneyinde, Ege Denizine bakan, tatl, eimli ve yer yer makilerle kapl yamalardr. En yksek tepesi 680 metre ile akmaktepedir. Ayrca Masal, Gne, Deli mer, Karkas ve Korkmaz ykseltileri de bulunmaktadr. lenin tek akarsuyu, Beyler ve Glck ky civarndan gelen ve Gelinalan ay ile beslenerek Ege Denizine dklen Kocaaydr. Ayrca Dzce ve Hereke Tepeciinden geerek denize ulaan Hereke ay bulunmaktadr. Bu akarsular yaz aylarnda kurumaktadr. zmir Sancana bal bir kaza olan eme, 1864te ile olmutur. Alaat Belde Belediyesi ve bu belde ile merkez belediyeye bal 4 adet ky bulunmaktadr. Turizm sektrnn zmirde en gelitii yerdir. ifal scak-souk sular ve olaanst saylabilecek kalitede kumu ile n yapmtr. zmir ilinin batsnda kendi adn tayan yarmadann en ucunda kurulmutur. eme, doudan Urla, kuzeyden Karaburun ilesi, bat ve gneyden ise Ege Denizi ile evrilidir. lk alarda Cyssus adyla bilinen eme yresi on iki on kentinden biri olarak Erythre'nin iskelesiydi. 12 adet ky bulunan Urla, 1864 ylnda zmir Sancana balanmtr. zmir il merkezine 38 km uzaklkta, 728 km2 yzlmne sahip bir iledir. zmir ili ikincil konut stokunun byk bir ksm Urla ilesinde oluma abasndadr. 1867de zmir Sancana balanan Tirenin, Gken Belde Belediyesi ve bu belde ile merkeze bal 65 ky bulunup, batda Seluk, kuzeybatda Torbal, kuzeyde Bayndr, douda demi ileleri ve gneyde Aydn ili komulardr. Yzlm 792 km2 olan ilenin denizden ykseklii 93 metredir. zmir'in 45 km dousunda yer alan ve 1882de belediye, 1926 ylnda ile olan Torbal'nn ilk yerleim alan, Torbal Ovasnn batsnda Yeniky ile zbey kylerdir. Ayranclar, ayba, Karakuyu, Pancar, Suba ve Yazba Belde Belediyeleri olup bununla beraber bu beldelere bal 34 ky bulunmaktadr. Aadaki tabloda zmir ili ileleri, bu ilelerde yer alan ky ve belde saylar ile belediye saylar ve isimleri verilmitir.

Tablo 3.1 zmir li le, Ky, Belde ve Belediye Saylar le smi Ky Belde Says Says 12 3 1 4 2 2 19 1 1 1 1 2 Belde Belediyeleri le le Belediyeleri *Balova *Bornova *Buca *ili *Gaziemir *Gzelbahe *Karyaka *Konak *Narldere *Aliaa

Balova Bornova Buca ili Gaziemir Gzelbahe Karyaka Konak Narldere Aliaa

*Kaynaklar *Sasall *Sarn *Yelki *Helvac *Yeniakran *Canl *rp *Zeytinova *Ayazkent *Gbeyli *Zeytinda *Yenikent *Alaat *andarl *Baaras *Gerenky *Yenifoa *Mordoan

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Bayndr

38

*Bayndr

Bergama

114

1 *Blcek

*Bergama

Beyda eme Dikili Foa

21 4 25 4

1 1 3

1 1 1 1

*Beyda *eme *Dikili *Foa

Karaburun

13

*Karaburun

Kemalpaa

32

*Armutlu *Bayurdu *ren *Ulucak *Yukarkzlca *Poyrack *Yayakent *Grece *Olananas *Tekeli *Deirmendere *Gmldr *zdere *Asarlk *Harmandal *Koyundere *Maltepe *Seyrek *Trkeli *Ulukent *Emiralem *Kayaky *Zeytinlik *Bademli *Bozda *Kaymak *Ovakent *Doanbey *Belevi *Gkcen *Ayranclar *ayba *Karakuyu *Pancar *Suba *Yazba -

*Kemalpaa

Knk

29

*Knk

Kiraz Menderes

52 21

1 1

*Kiraz *Menderes

Menemen

27

*Menemen

demi

75

1 *Birgi *ayl *Konakl *rkmez 1 1 1 1

*demi

Seferihisar Seluk Tire Torbal

8 8 66 34

2 1 1 6

*Seferihisar *Seluk *Tire *Torbal

Urla TOPLAM

16 630

60

1 28

* Urla

Alann merkez ve ile baznda idari ve genel tarifi yapldktan sonra, ilelere bal kylerin isimlerinin verilmesi ile alana dair idari ve genel tarifler tamamlanm olacaktr. Buna gre ilelere bal kyler aadaki gibidir. Tablo 3.2 lelere Bal Kyler LELER BALI BULUNAN KYLER Artcak, Bayrl, Bebekler, Beyaztlar, Blbller, Bykavulcuk, alayan, amyayla, obanlar, Demircili, Dereuzunyer, Dolaylar, Gerekli, Gereli, Gnlce, Horzun, Ik, lkkurun, Karadoan, Karakova, Keililer, Kerpilik, Kzlca, Kseler, Kkavulcuk, Mursall, Ocakl, Ouzlar, Ortaky, Sekiky, Seyrekli, Sukt, Sleymanlar, Tosunlar, zml, Veliler, Yeniceky, Yeniky, Yolst, Yusufdere, Bak, Emirli, Kemenler, Mescitli, Pirini, Bucak, Cevizalan, Elmaba, Hachasan, Kemerky, Klaky, Kutlubeyler, Ovack, konak, Ylanl, Alaarl, Erturulky, Eselli, Kzlcaavlu, Kfndere, Kurucaova, Orhangazi, Trkn, Uzundere, Yeilky, Balabanl, Bozcayaka, amlca, ayrky, Demirdere, Gney, Hamamky, Kazanl, Kkren, Kre Kakl Sancakl Yamanlar Kavack,Trazl Beyol, amii, iekli, Eridere, Gkdere, Karaam, Kavakldere, Kayadibi, Kurudere, Laka, Sarnky, Yakaky Belenba, Karaaa, Krklar aml, amtepe, Kkkaya, Payaml Bademli, Baheli, alan, ukuralan, Denizky ,Gkeal, Islamlar, Kabakum, Katralan, Kratl, Kroba, Kzlukur, Kocaoba, Mazl, Merdivenli, Nebiler, Salihler, Samanlkky, Uzunburun, Yahibey, Yelice, Delikta, Demirta, Esentepe, Yaylayurt

DEM

L KARIYAKA KONAK BORNOVA BUCA GAZEMR GZELBAHE

DKL

BERGAMA

Ahmetbeyler, Alacalar, Armaanlar, Aakrklar, Avunduk, Avunduruk, Aziziye, Bozky, Cevapl, akrlar, altkoru, amky, itky ,rkba, Dastan, Doanc, Erigl, Ferizler, Gaylan, Gkeyurt, Hamzalsleymaniye, ncecikler, Kadriye, Kaleard, Kapkaya, Karahdrl, Kak, Mahmudiye, Maruflar, Narlca, Ovack, renli, Paaky, Pnarky, Pireveliler, Saanc, Sindel, Sleymanl, Teelti, Tepeky, tepe, Yalnzev, Yerlitahtac, Yukarkrklar, Alhatl, Alibeyli, Aalgndere, amoba, Durmular, Ilgndere, Kadky, Kaplanky, Kozluca, Muratlar, Sarcalar, Yalnzadam, Yeniler, Zanos, Yukarbey , Aabey, Aacuma, Ayvatlar, amavlu, Demircidere, Gbeller, Hachamzalar, Hisarky, Kaplanky, Karaveliler, Kranl, Okular, Tekkeky, Terzihaliller, Yukarcuma, Akenger, eltiki, obanlar, Eiller, Gltepe, Haclar, Halilaalar, kizler, neir, Karalar, Katranc, Krcalar, Orular, Sarcaolu, Trmanlar, Topallar, rktler, Yortanl, Yukarada, Atclar, Balaban, Bayramclar, Bekirler, Bozyerler, Haclar, Kocahaliller, Kocaky, kszler, Rahmanlar, Seklik, Tavukukuru, albahe, Kzltepe, Koyuneli, Kurfall, rlemi, Sardere, Tekkedere Arpadere, Arpaseki, Aziziye, Bademalan, Baalan, Balaban, Bykoba, Cumal, alt, anky, iftlikky, Deirmencieli, Dndarl, Elmadere, Hamzahocal, Iklar, brahimaa, Kalemky, Karadere, Karatekeli, Kocamerli, Kodukburun, Kseler, Mstklar, Musacal, rtl, Sucahl, Tatepe, Yaylaky Aaakran, Bahedere, Bozky, akmakl, altldere, tak, oraklar, Gzelhisar, Hacmerli, Horozgedii, Kalabak, Kapkaya, Karaky, Karakuzu, Samurlu, ehitkemal, Uzunhasanlar, Yukarehitkemal, Yksekky Ilpnar, Yenibaaras, Yeniky, Kozbeyli Belen, Buruncuk, avuky, ukurky, Doa, Gnerli, Hatundere, Haykran, Kesik, Musabey, Szbeyli, Tuzculu, Yahelli,Yankky , Alanii, Ayvack, Baclar, Bozalan alt, Gktepe, Grece, Hasanlar, nedere, Karaorman, Sleymanl,Telekler, Turgutlar

KINIK

ALAA

FOA

MENEMEN

10

Akalan, Anszca, Aakzlca, Bayraml, Bepnar, Cumal, ambel, narky, iniliky, Damlack, Dereky, Gkeyurt, KEMALPAA Gkyaka, Halilbeyli, Hamzababa, Kamberler, Kzlzm, Kurudere, Kuyucak, Ovack, rnekky, Sarlar, Saral, Sinanclar, Stler, Vineli, Yenikurudere, Yenmi, Yeilky, Yeilyurt, Yiitler, Zeamet Akaky, Bulgurca, amky, atalca, Develi, Efenukuru, Keler, Ksk, Kuyucak, Knerlik, aal, Yeniky, Ahmetbeyli, akaltepe, amn, ile, ileme, Glova, Karakuyu, Sancakl, Yeniky Ahmetli, Arslanlar, Atalan, Blbldere, amlca, apak, Datekke, Demirci, Dverlik, Eyerci, Gllce, Helvac, Kaplanck, Karakzlar, Krba, Korucuk, Kuuburnu, Naimeky, Ormanky, zbey, Pamukyaz, Salk, ehitler, Takesik,Tulum, Yeniky, Yeilky, Yourtular, Dakzlca , Bozky, akrbeyli, Doanclar, Karaot, Saipler Acarlar, Barutu, amlk, Gkealan, Havutulu, Sultaniye, irince, Zeytinky Alanky, Alanky, Balclar, Buruncuk, amlbel, enikler, plakky, Dereky, Elifli, Ergenli, Frnl, Gaziler, Hisarlk, Kabaaa, Karahalilli, Karahayit, Karapnar, Kzlaa, Kzlkeili, Kzlova, Lutuflar, Pnarl, Saryurt, Stren, Tokatba, Turan, Yakack, Yusuflu, Arkba, iftigedii, Dernekli, Hasky, Havuzba, Karaveliler, Kzlcaova, Osmaniye, Osmanlar, Yakapnar Akkoyunlu, Akmescit, Alacal, Armutlu, Arpadere, Ayaklkr, Baky, Boynuyoun, Bykkemerdere, Bykkmrc, Cambazl, ayrl, erikz, iniyeri, ukurky, Dadere, Dallk, Dereba, Dibeki, Doyranl, Dndarl, Eskioba Hisarlk, Iklar, Ikl, Kaplan, Karateke, Kireli, Kkburun, Kkkemerdere, Kkkmrc, Krdll, Mahmutlar, Musalar, Ortaky, Palamutky, Somak, Topalak, Toparlar, Turgutlu, Yamandere, Yemiler, Yeniiflik, Yenioba, Akaehir, Akyurt, Alayl, Halkapnar, Hasanavular, Kurak, Kkkale, Mehmetler, zmler, obanky, Dereli, Eridere,Krtepe, Kzlcahavlu, Kocaaliler, Osmanck, Perefli, Sarlar, Saruhanl, Yeenli, Yeniehir

MENDERES

TORBALI

SELUK

BAYINDIR

TRE

11

BEYDA

Adakre, Alakeili, Bakrky, amlk, iftlikky, omaklar, Eridere, Erikli, Halky, Karaoba, Kurudere, Menderes, Mutaflar, Palamutcuk, Sarkaya, Tabaklar, Yaclar, Yeniyurt, Yeiltepe, Yukaraktepe, Yukartosunlar Ahmetler, Akpnar, Altnoluk, Arkaclar, Avunduruk, Aydodu, Bahearas, Baaran, Ceritler, Cevizli, anak, atak, ayaz, mleki, Doanclar, Dokuzlar, Emenler, Gedik, Haliller, Hisarky, deli, Kaleky, Karaba, Karabulu, Karabur, Karaman, Kibar, Mavidere, Mersinlidere, Olgunlar, Ovack, rencik, renky, Pnarba, Sal, Sarkaya, Sarsu, Srml, Solaklar, Suludere, emsiler, Talyatak, Tekbaklar, Tombullar, Umurcal, Umurlu, Uzunky, Veliler, Yalar,Yeniky, Yeniehir, Yeildere Ovack, Germiyan, Ildr, Karaky Hasseki, Saip, Sarpnck, Tepeboz, Salman, Yaylaky, Elenhoca, necik,

KRAZ

EME

Bozky, Ambarseki, KARABURUN Kkbahe, Parlak, Ksedere SEFERHSAR

Beyler, Dzce, Gdence, hsaniye, Kavakdere, Orhanl, Turgut, Ulam Bademler, Balklova, Demircili, Glck, Glbahe, Kuular, Ovack, zbek, Yaclar, Uzunkuyu, Barbaros, Birgi, Kadovack, Nohutalan, Zeytineli, Zeytinler

URLA

12

4. ZMR LNN EKONOMK SEKTREL POTANSYEL

zmirin sosyo-ekonomik potansiyelini ortaya koymaya alrken, aslnda aadaki sorularn cevaplarn aratrmaktayz: zmir ili hangi zellikleriyle dier illerden ayrlmaktadr veya zmir ili dier illerden ayr olarak dnlebilir mi? Bunlara bir nc soruyu da ekleyebiliriz. Bu da zmir ili sosyo-ekonomik zelliklere gre snflandrlmaya allsa, hangi illerle beraber kmelenir sorusudur. Bu sorularn cevaplarn Seluk KO, 20011 ylnda yapt almada aklamay denemitir. almada 75 ile ait 1997 ylna ait 22 deiken kullanlmtr. Kmeleme analizi hiyerarik ve hiyerarik olmayan eklinde iki ana balk altnda uygulanarak, kme saysna 15 olarak karar verilmitir. Hiyerarik Kmeleme analizinde Ward yntemine gre, gelimi illerden stanbul, Ankara, zmir, Kocaeli ve Bursa illeri dier illerden farkl olarak birer kme oluturmulardr. Ayrca yapsal zellikleri bakmndan rnak, anlurfa ve Zonguldakta birer kme meydana getirmilerdir. Bylece 15 kmenin 8i tek ehirli kme eklinde karmza kmaktadr. Her iki kmeleme analizine gre stanbul, Ankara zmir ve Bursa illeri tek bana bir kme iersinde yer almaktadr. Dier iller ise sosyo-ekonomik zelliklerine gre farkl kmelerde yer almaktadr. Bu alma zmir ilinin Trkiye ve Ege Blgesi nemi gstermektedir. Yukarda sorduumuz sorunun cevabn KOun almasna gre rahatlkla verebiliriz: zmir ili hem gelimi hem de gelimekte olan illerden farkldr. Bu nedenle, zmir ili baz alnarak bir stratejik plan yaplmasnda herhangi bir engel yoktur. Dier taraftan 2002/4720 sayl bakanlar kurulu ile Blgesel istatistiklerin toplanmas, gelitirilmesi, blgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yaplmas, blgesel politikalarn erevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birlii Blgesel statistik Sistemine uygun karlatrlabilir istatistiki veri taban oluturulmas amacyla lke genelinde statistiki Blge Birimleri Snflandrmas tanmlanmtr. Burada zmir ili dzey 2 olarak tanmlanm ve 3 kmeye ayrlan Ege Blgesi tanmlamasnda tek bana ele alnmtr. Bylece yrtmenin bak ile bilimsel analiz sonular paralellik gstermektedir.

KO, Seluk, Kmeleme Analizi Yntemiyle llerin Sosyo-Ekonomik zelliklerine Gre Gruplandrlmas ve Gelimilik Dzeylerinin Belirlenmesi, DEU,Sosyal Bilimler Enstits, Ekonometri ABD, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2001.(Danman: Y.Do.Dr.M.Vedat PAZARLIOLU)
1

DPT Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl tarafndan 1996 ylnda yaplan lerin SosyoEkonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas1 temel bileenler analizi yntemi kullanlarak illeri be gelimilik derecesine ayrmtr. llerin gelime dzeyleri ile ilgili olarak illerin gelimilik sralamas ve gelimilik endeksine gre 1.derecede gelimi iller grubunda be il yer almaktadr. Bu iller stanbul, Ankara, zmir, Kocaeli ve Bursa eklinde sralanmaktadr. 8. Be Yllk Kalknma Raporu, Blgesel Gelime zel htisas Komisyonu Raporunda bu aratrmaya atfta bulunarak, almann gelimilik indeksini baz almtr. Bilimsel almalara gre zmir ili Trkiyenin ilk ili arasnda yer almaktadr. Ancak bu durum, zmirliler iin yeterli olmamaldr. Strateji Raporu IIIe balarken ekip olarak zaten zmirin mevcut potansiyelini biliyorduk ve bu konuda yaplan almalardan haberdardk. Bu strateji plan almas ile zmirin yaraca illerin ligini deitirmeyi ve yeni lig iin vizyon oluturmay hedeflemekteyiz. Yani bu alma ile; Neredeyiz, nereye ulamak istiyoruz ve hedefimize nasl ularz sorularnn cevaplarn bulmaya alacaz. nce temel gstergelerden Ege Blgesinin ekonomik zellikleri ortaya konulacaktr. zmir ili ve blge illerinin baz ekonomik zellikleri ele alnp ve akabinde de zmirin ekonomik yaps aklanacaktr.

Ege Blgesi
Ege Blgesi 1990 ile 2000 yllar arasnda Trkiyeye Gayri Safi Yurt i Haslasnn ortalama % 16lk ksmn retmektedir. Ege Blgesinin 1990 ile 2000 yllar arasndaki 1987 fiyatlaryla GSYHnn geliimi aadaki ekilde verilmitir. ekilden de grlecei zere Trkiye Ekonomisinin yaad krizlerden blge ekonomisi de etkilenmitir. GSYH 1994 ve 1999 krizlerinde dme dier yllarda ise artma eilimdedir. Krizlerde GSYHdaki azalma oran 1987 sabit fiyatlar ve srasyla 1,5 ile 5,9 olarak gereklemitir. 1993 ylnda 9,3lk bir art yzdesi yakalayan blge, art yllarnda ortalama % 6lk bir byme gerekletirmitir. Bu deerlerde blgenin ekonomik potansiyelini gstermektedir. Asuman ALTAY2 almasnda 19951998 dnemi iin Trkiyenin en hzl sanayileen blgesinin Ege Blgesi olduunu belirmektedir. Ege Blgesi, Trkiye sanayi retiminin % 14n retmekte ve blgenin imalat endstrisine olan katks istihdamda % 3, retimde % 13, katma deerde % 17 ve yatrmlarda % 13tr.

1 Blent Diner, Metin zaslan, Erdoan Satlm, llerin sosyo-ekonomik gelimilik sralamas aratrmas, DPT. Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl, Ankara, Aralk 1996

Asuman ALTAY, zmirde Ekonomik ve Mali Yap: Gn getirdikleri, G Raporu, zmir Yerel Gndem 21, Haziran-1998. s.85
2

ekil 4.1 Ege Blgesinin Gayri Safi Yurt i Haslas (1990-2000)

Ege Blgesi'nin GSYH ve Art Yzdesi
20.000.000 18.000.000 16.000.000 14.000.000 12.000.000 9 7 5 3 1 -1 -3 -5 -7

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
GSYH
Kaynak: DPT il ve blge istatistiklerinden faydalanlarak izilmitir

Art(%)

ktisadi faaliyet kollarna gre 2000 yl cari retici fiyatlarna gre Ege blgesinin GSYH deerlerini incelersek, (Bkz. Tablo 4.1) en yksek GSYHy sanayiden elde edildii grlr. Bunu ticaret ve tarm takip etmektedir. Zaten her faaliyet kolunda da Ege Blgesinin stnl vardr. lke ekonomisindeki blgenin pay, sanayide % 17, ticarette % 18 ve tarmda ise % 23tr. Tarmdaki nispi payn yksekliinde, blgeye zgn pamuk, zm, incir ve zeytin gibi rnlerin olmas ve blgedeki tarm gelimi olmasnn pay vardr. Tablo 4.1 Ege Blgesi ve Trkiyenin ktisadi Faaliyet Kollarna Gre GSYH Deerleri ktisadi Faaliyet Kolu Tarm Sanayi naat Ticaret Ulatrma Ve Haberleme Dier Toplam GSYH Ege Blgesi (Milyar TL) 3,691,354 5,124,180 937,042 3,826,363 2,707,768 4,649,717 20,936,424 Trkiye (Milyar TL) 17,540,631 29,027,781 6,483,105 24,906,512 17,645,564 28.979,865 124,583,458 Ege Blgesinin Pay (%) 23 17 15 18 17 10 -

Kaynak DE (2000-Cari retici Fiyatlar)

Ege Blgesi, Trkiye genel bte gelirlerinin 1995-2001 dneminde % 10luk ksmn gerekletirmitir. Dier taraftan yine ayni dnem iin, Trkiyedeki banka kredileri ve mevduatnda Ege Blgesinin pay, srasyla, % 10 ve % 15dir. Bu deikenlere ait veriler aadaki tabloda verilmitir.

Tablo 4.2 Ege Blgesine Ait Bte, Kredi ve Mevduat Verileri (Milyon TL) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Kii Bana
*Genel

Genel Bte Gelirleri* 162,347 324,680 679,108 1,241,045 1,878,066 3,071,641 -

Banka Kredileri* 4,103,477 4,733,864 5,810,158 5,431,990 4,499,368 4,799,565 536.9

Banka Mevduat* 6,691,553 8,026,022 8,381,082 8,918,928 11,623,978 10,148,816 1,135.4

Bte Gelirleri cari; Banka Kredileri ve Mevduat 2001 yl fiyatlaryla sunulmutur.

Ege Blgesine yaplan kamu yatrmlarna ait tutarlar aadaki ekilde verilmitir. 1990 ile 2001e kadar sre iersinde 2 katrilyonun altna dmemitir. Bu seviyeye 1994 ve 1995 yllarnda inmitir. Tabi ki bunda 5 Nisan 1994deki ekonomik kararlarn etkisi vardr. 1996dan sonra blge 3 ila 4 katrilyon arasnda kamu yatrm almaktadr. Devam etmekte olan kamu yatrmlar ve durumlar ayr balk altnda incelenecektir. ekil 4.2 Ege Blgesine Yaplan Kamu Yatrm Harcamalar Tutar (1990-2001)
KAMU YATIRIM HARCAMALARI
(2001 fiyatlaryla ;Milyar TL) 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990

1.

00

0.

2. 00 0

00

0.

3. 00 0

00

0.

4. 00 0

00

0.

5. 00 0

00

0.

6. 00 0

00

0.

7. 00 0

00

0.

8. 00 0

00

0.

00

Kaynak: DE

Ege Blgesinde 1995-2001 dneminde 4856 adet tevik belgeli yatrm yaplmtr. Bu Trkiyedeki tevik belgelerinin % 17sine karlk gelmektedir. Ayn dnemdeki yatrmlarn tutar ise 2001 fiyatlaryla 23,3 katrilyondur. Bu tutar ise Trkiye tutarnn % 12sine tekabl etmektedir. Yatrmlar 286.430 kiiye i imkan salayarak istihdama katk salamtr. Tevik belgeli yatrmlarn istihdama salad katknn % 16sn Ege Blgesi gerekletirmitir.

Tablo 4.3 Tevik Belgeli Yatrmlar (2001 fiyatlaryla Milyar TL.) Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Toplam Belge Adedi 1,008 902 884 637 521 559 345 4,856 Pay 0.20 0.18 0.17 0.15 0.18 0.16 0.16 0.17 Yatrm Tutar 9,367,325 3,720,267 3,720,269 2,674,414 1,545,022 1,093,196 1,110,952 23,231,446 Pay 0.12 0.11 0.14 0.16 0.10 0.08 0.10 0.12 stihdam 70,640 43,714 51,189 46,593 31,180 25,247 17,867 286,430 Pay 0.19 0.16 0.15 0.16 0.16 0.13 0.17 0.16

Kaynak: Hazine Mstearl

Ege Blgesinin sanayii potansiyeli hakkndaki fikir veren 2002 ylna ait 100 byk firma iin bulgular, blgenin sanayi odasnn web-blteninden yararlanlarak aada aktarlmtr: 2002 ylnda Ege Blgesinin En Byk 100 Firmasnn retimden satlar 12 katrilyon 556 trilyon TL'dir. (8.4 Milyar Dolar) 100 byk firmann 97'si zel sektr, 3' kamu firmasdr. Bu firmalarn toplam retimden satlar ve cirosu ierisinde, kamu kesimi % 45'lik bir paya sahiptir. Egenin 100 byk firmasnn 23' gda sektrnde yer almaktadr. Bunu takip eden kimya sektr 10 firma ile ikinci, metal ana sektr 9 firma ile nc durumdadr. retimden satlar itibariyle en yksek deeri, 5 katrilyon 685 trilyon TL ile petrol sektr gerekletirmitir. Daha sonra gelen gda sektrnn retimden satlar 1 katrilyon 387 trilyon TL, ttn sektrnn 1 katrilyon 92 trilyon TL, metal ana sektrnn 701 trilyon TL'dir. 2002 ylnda Ege'nin 100 byk firmasnn retimden satlar reel olarak zel sektrde % 5, kamuda % 9 olmak zere toplamda % 7 orannda gerilemitir. 100 byk firmann toplam cirosu ise % 14 azalmtr. 2002 ylnda 100 byk firmann zellikle zel sektr firmalarnn kendi retimlerinin dnda yaptklar ticari satlarnda glk ektikleri grlmektedir. Firmalarn ticari satlar % 58 orannda gerilerken bu oran zel sektrde % 72, kamu kesiminde % 20'dir. Bir nceki yl yaanan byk ekonomik krizle birlikte firmalarn ekonomik yaplarndaki bozulma hala eitli cephelerde birden kendini gstermeye devam etmektedir. Blgemizdeki firmalarn z sermayelerinde byk bir anma sz konusudur. 2002 ylnda 100 byk firmann z sermayesi % 17, net aktifleri % 22 orannda gerilemitir. z sermaye gerilemesi; zel sektrde % 13, kamu kesiminde % 23'ler seviyesindedir. Net aktif deerleri ise zel sektrde % 18, kamuda % 23 azalmtr. Dier yandan zel kesim firmalarnn borlanma oran % 21 gerileme gsterse bile, 100 byk firmadaki zel sektr firmalarnn toplam borcu retimden satlarnn neredeyse tamamna karlk gelmektedir. 2002 ylnda zel kesimin bor dzeyi varlklarnn % 72'sine ulamtr. zel sektrn dedii faizlerin oran 2001 ylnda

% 72 art gstermiti. 2002'de ise durum deimemi, zel sektr % 37 orannda artan bir faiz ykyle boumaya devam etmektedir. 100 byk firmann 2002 ylndaki bilano karlar % 29 orannda azalrken, bilano zararlar % 81 gerileme gstermektedir. Ancak, bilano zararlarnda grlen gerileme geen yl yaanan byk zarar tablosundan kaynaklanmaktadr. 2000 yl deerlerine gre bilano zarar ancak % 25'ler seviyesinde bir gerileme gstermektedir. 2002 ylnda 100 byk firma ierisinde 22 firma zarar bildirmitir. 2002'de zel sektrde net kar 269 trilyon TL iken, kamu kesiminde 84 trilyon TL net kar vardr. 100 byk firmann toplam bilano kar 506 trilyon TL, bilano zarar 153 trilyon TL'dir. 2002 ylnda 100 byk firmann "rant gelirleri" denilen yani repo ve faiz gelirlerini kapsayan faaliyet d gelirleri, geen yla gre % 25 orannda gerileyerek 803 trilyon TL olmutur. Ancak, faaliyet d gelirlerin firmalarn net karllklar iindeki pay % 227'ye kmtr. Bu durum 2002'de firmalarn retim faaliyetlerinden zarar ettiini ve bu zarar da dier gelirlerle dzeltmeye altklarn gstermektedir. 2002 ylnda Ege Blgesinin 100 byk firmas 2 katrilyon 379 trilyon TL'lik net katma deer yaratmtr. 100 byk firmann yaratt net katma deer Trkiye Gayri Safi Milli Haslas'nn % 0,9'unu oluturmaktadr. 2002 ylnda 100 byk firmada yaratlan katma deerin % 54' faizlerden oluurken, cretlerin pay % 30, net karn pay % 15 ve kirann pay da % 1 olmutur. Sadece zel sektr olarak deerlendirildiinde, faizlerin pay % 61'lere kadar kmaktadr. Kamu kesiminde ise, cretlerin katma deer iinde % 65'lere ulat grlmektedir. Bundan aka grlmektedir ki, zel sektrde yaratlan katma deer faizler tarafndan, kamu kesiminde yaratlan katma deer de cretler tarafndan smrlmektedir. 2002 ylnda da yksek faiz hadleri, gelir ve gider kalemlerini byk lde etkilemeye ve firmalarn karlln azaltmaya devam etmektedir. Firma karllklarnn dk seviyelerde olmas, kaynak yaratamamalar, yarattklar net katma deerin dalmndaki dengelerin bozulmasnda en byk etkenlerden birini oluturmaktadr. 2002 ylnda kamu kesiminde sat karll sadece % 1,5tir. Kamu kesimi z sermayesinin % 7,3', aktiflerinin 4,2'si orannda kar salamtr. zel sektrn sat karll ise % 3,9'dur. zel sektr ise z sermayesinin % 13,4', aktiflerinin % 3,8'i orannda kar salamtr. 2002 ylnda 100 byk firma 44.861 kii istihdam etmitir. 100 byk firmann istihdam % 11 orannda azalmtr. stihdamdaki gerileme zel sektrden kaynaklanmaktadr. 2002 ylnda istihdam zel sektrde % 13 gerilerken kamu sektrnde % 2 artmtr. 100 byk firmada en fazla istihdam barndran sektr % 18 payla gda sektrdr. Bunu % 13 ile petrol ve % 10 payla giyim sektrleri izlemektedir. 100 byk firmann 2002 ylndaki ihracat 1 milyar 952 milyon, ithalat 3 milyar 14 milyon dolardr. 2002'de Ege'nin 100 byk firmas, Trkiye toplam ihracatnn ve ithalatnn % 6'sn salamtr. Dolar baznda 100 byk firmann dolar baznda ihracat % 15, ithalat % 4 artmtr. hracatta en byk pay % 21 ile TPRA ve PETKM'in olduu petrol sektr almaktadr. Onu % 14 ile metal ana, % 13 ile gda

sektrleri takip etmektedir. 100 byk firma ithalatnn % 60'n yine TPRA ve PETKM gerekletirmitir. 2002 ylnda 100 byk firma genelinde retimin % 25'i ihra edilmitir. Giyim sektr retiminin % 85'ini, makine sektr % 79'unu, deri ve metal ana sektrleri ise retimlerinin % 66'sn ihra etmitir. Bankalarn reten kesime yeterli fonu aktaramad, dardan gelen sermaye giriinin kstl olduu 2002 ylnda, % 7,8'lik byme gerekletirilmesi nemli bir baardr. Ege Blgesinin 2002 yl byk firma deerlendirmelerinde grld gibi tm verilerde reel bir gerileme vardr. 2002'de Ege Blgesinde "retimden Satlar" 7 trilyon TL'nin zerinde 263 firma tespit edilmitir. Bu firmalarn; 193 zmir, 30'u Denizli, 17'si Manisa, 15'i Aydn, 4' Mula, 2'si Afyon, 1'i Ktahya, 1'i de Uak illerinde yer almaktadr. 263 firmann retimden satlar tutar 15 katrilyon 775 trilyon TL'dir. Blge halknn ekonomik durumunun bir gstergesi olarak da verilen motorlu ara saysn inceleyelim. Trkiyedeki ara saysnn % 18i Ege Blgesindedir. Dier taraftan zel ara ayrmna gre, Trkiyedeki zel ara saysnn % 16,5i Ege Blgesindedir. Karlatrmada kullanlan 10.000 kiiye den ara saysna baktmzda ise blgenin avantajl olduunu grmekteyiz. 10.000 kiiye den ara saysnda, Blge, Trkiye ortalamasna nazaran zel arata 1,34 kat ve motorlu kara tat saysnda ise 1,37 kat daha fazla araca sahiptir. Tablo 4.4 Motorlu Kara Tat ve zel Otomobil Says (2003) Tatlar Otomobil Minibs Otobs Kamyonet Kamyon Motosiklet zel amal tatlar Yol ve Makineleri TOPLAM 10.000 Kiiye Den zel Otomobil Says Motorlu Kara Tat Says
Kaynak: DE

Ege Blgesi 766.439 46.438 21.504 161.659 56.575 291.916 6.731 13.844 1.365.106 856 1525

Trkiye 4.630.729 242.432 120.874 897.929 399.765 1.053.479 59.464 134.031 7.538.703 683 1111

Ege Blgesi lleri

zmir haricindeki Ege blgesindeki illeri btn halinde ele alacaz. zmir bazl olarak blge illerini dnrsek Manisa, Aydn ve Balkesir snr komusu illerdir. Burada Balkesir corafi olarak Marmara Blgesinde yer alsa da zmir ile yakn balants ve ekonomik ilikiler nedeniyle blge illeri iersinde varsaylmtr. Bu ili i kabuk iller olarak kabul etmekteyiz. Yaknlklarna gre douda Uak, Ktahya ve Afyon;

gneyde ise Aydn, Deniz ve Mula illeri zmirin etrafnda bir d kabuk olarak yer almaktadrlar. Bu illeri rettikleri bakmndan ele aldmzda, blgenin en gl ilinin zmirdir. Aadaki tabloda da grlecei gibi, 1999 ylnda blge GSYHnn ortalama % 42,4lk ksm zmirde gereklemitir. 1986 ylnda % 43,2 olan bu oran 0,8 puan azalmtr. Manisa, Aydn ve Denizli hzla sanayilemektedir. Manisa, Aydn ve Denizli GSYHdaki blge paylarn arttrmtr. Dier taraftan Mula payn arttrm ve 2,2 puanlk bir art yakalamtr. Uakn pay sabit kalm olup, Ktahyann paynda 4,5 puanlk bir dme sz konusudur. Blgenin GSYHs 1986-1999 dneminde yani 14 yllk sre iersinde 3 kat artarak 11 milyar dolardan 30.2 milyar dolara kmtr. 2001 verileri kriz sonras olmas nedeniyle karlatrmaya farkl bir boyut getirmektedir. Tablo 4.5 Ege Blgesi llerinin GSYH Deerleri (Milyon $) ve Blge indeki Paylar (%) ller GSYH zmir Manisa Balkesir Mula Aydn Denizli Afyon Ktahya Uak Ege Trkiye 4.754 1.361 998 702 853 796 486 820 241 11.011 58.493 1986 Blge Pay 43,2 12,4 9,1 6,4 7,7 7,2 4,4 7,4 2,2 100,0 GSYH 12.776 3.872 2.706 2.588 2.505 2.291 1.419 1.353 639 30.149 181.171 1999 Blge Pay 42,4 12,8 9,0 8,6 8,3 7,6 4,7 4,5 2,1 100 GSYH 10.715 3.017 2.104 2.337 1.876 1.755 1.000 1.158 451 24.413 142.856 2001 Blge Pay 44 12,3 8,6 8,9 7,7 7,2 4,1 4,7 1,8 100

Kaynak: DE-il ve blge istatistiklerinin ilgili yaynlardan faydalanarak dzenlenmitir.

Ege Blgesindeki illerin kii bana GSYH deerleri aadaki tabloda verilmitir. Bu tabloda 1986 ile 1998-2001 dnemine ait veriler sunulmaktadr. zellik 1998-2001 dnemi verilerinin verilmesindeki ama ekonomik krizlerin iller zerindeki etkilerinin net bir biimde grlmesini salamaktr. Blgenin kii bana ortalama GSYHs 1986 ylnda 1.398 dolardr. 1998 ylnda 3.222 dolara kadar km, ancak krizlerin etkisiyle 2001 ylnda 2.182 dolara dmtr. Bu da lke ekonomisindeki gerilemenin, blge ekonomisi zerindeki etkisinin iyi bir gstergesidir. Dikkat ekici bir nokta kriz dnemlerinde Mulann deerinin zmirin zerine km olmas yada ona yakn miktarlarda seyretmesidir. Bu durumda bize turizm potansiyeli olan illerin, bu imkan deerlendirdiklerindeki kazanc gstermektedir.

Tablo 4.6 Ege Blgesinde llerinin Kii Bana GSYH Deerleri($) LLER zmir Mula Manisa Denizli Aydn Balkesir Ktahya Uak Afyon Ege Blgesi 1986 1,991 1,272 1,083 1,403 1,124 1,165 723 1,352 876 1,398 1998 4.349 4.707 3.778 3.069 3.318 3.137 2.395 2.286 1.960 3.222 GSYH 1999 4.019 3.976 3.136 2.787 2.762 2.623 2.091 2.045 1.772 2.801 2000 4.302 4253 3292 2807 2932 2819 2256 2047 1747 2.937 2001 3.215 3.308 2.459 2.133 2.017 2.005 1.805 1.436 1.263 2.182

Kaynak: DE-il ve blge istatistiklerinin ilgili yaynlardan faydalanarak dzenlenmitir.

Kii bana GSYH ayn zamanda nfus hareketlerini aklayan bir deiken olmaktadr. Blge illerinin g oranlarna baktmzda GSYHlar ile balant olduunu grmekteyiz. Zira yksek kii bana GSYH sahip illerin g oranlar pozitif ve yksek olmaktadr. Dier taraftan dk kii bana GSYH deerine sahip illerin g oranlar negatif ve yksek olmaktadr. zellikle Ktahya ve Afyon illeri g veren iller konumundadr. Her iki ilin 1986 KBGSYH deeri 1.000 dolarn altndadr. Uakta harekete geen sanayi 90l yllardan itibaren g alan il haline getirmitir. KBGSYH deeri Ktahyadan dk olmasna ramen corafi konum ve yeeren sanayisi bu ilin ekiciliini arttrmtr. Sanayi merkezleri haline gelen zmir, Manisa, Denizli ve gelimekte olan sanayiye sahip Aydn illerinin cazibe merkezi olduklar g oranlarndan belli olmaktadr. zmir en yksek g oran deerine sahiptir. Tarmn g oranlarn arttrmakta tek bana etkisi azdr. Tarm faktr mevsimlik ii hareketlerine neden olmaktadr. Ancak sanayinin yrede filizlenmesi g orann negatiften pozitife evirmektedir ki, bu durumu Denizli ve Uakn g oranlar deerlerinden izleyebiliriz. Ayrca turizmin etkisini de Mulann deerlerinde rahatlkla grebiliriz. Tablo 4.7 Ege Blgesi llerinin G Oranlar ller zmir Mula Manisa Denizli Aydn Balkesir Ktahya Afyon Uak 1980 Yl G Oran 71.41 4.39 11.17 -5.83 16.82 -7.85 1.13 -25.53 -4.98 1985 Yl G Oran 38.97 6.93 6.88 3.50 13.93 3.93 0.08 -27.07 -12.04 1990 Yl G Oran 61.79 32.35 20.43 15.26 26.69 5.40 -8.75 -38.44 2.13

Kaynak: DEnin G istatistiklerinden dzenlenmitir.

Aadaki tabloda blge illerine ait d ticaret verileri sunulmutur. zmir ili blgenin d ticaret ssdr. Hava ve deniz ulam ilin tartmasz stnln ortaya koymaktadr. Hem ithalat hem de ihracat verilerinde ortalama olarak blgenin d ticaretinin % 90nn zmir tek bana karlamaktadr. Trkiye iersinde ilin pay ihracatta % 18 iken ithalatta % 13ler civarnda seyretmektedir. Ktahya ve Aydnn pay gzkmezken blgenin kalan d ticaret payn dier iller paylamaktadr. Ancak blge illeri d ticaretini zmir ili zerinden gerekletirdikleri iin, burada iller bazndaki bir yorum hatal karar vermeye gtrebilir. Bu nedenle zmiri blgenin d ticaret merkezi olarak kabul edilmesi ve zmir ile blgenin d ticaret yorumlarnda zdeletirmenin daha doru olaca kanaatindeyiz. Tablo 4.8 ller Baznda 2000 ve 2001 Yllar in D Ticaret Deerleri 2000 Yl ller hracat thalat 2001 Yl hracat thalat 2002 Yl hracat thalat

Milyon($) Milyon($) Milyon($) Milyon($) Milyon($) Milyon($)

ZMR Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay DENZL Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay BALIKESR Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay MANSA Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay MULA Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay AFYON Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay UAK Ege Bl.deki pay Trkiyedeki Pay EGE BLGES Ege Bl.nin Pay TRKYE 5.100 88,84 18,36 295 5,14 1,06 244 4,26 0,88 53 0,92 0,19 36 0,63 0,13 6 0,10 0,02 6 0,11 0,02 5.741 20,67 27.775 7.187 93,43 13,19 40 0,52 0,07 259 3,37 0,48 185 2,41 0,34 6 0,08 0,01 7 0,09 0,01 7 0,09 0,01 7.693 14,11 54.502 5.864 91,62 18,80 247 3,86 0,79 239 3,74 0,77 23 0,36 0,07 17 0,26 0,05 5 0,07 0,01 5 0,08 0,02 6.400 20,52 31.186 5.144 92,15 12,42 36 0,64 0,09 162 2,89 0,39 222 3,98 0,54 6 0,11 0,01 1 0,02 0,00 11 0,21 0,03 5.582 13,48 41.399 7.119 93,40 20,30 258 3,40 0,70 130 1,70 0,40 53 0,70 0,10 41 0,50 0,10 10 0,10 0,02 8 0,10 0,02 7.618 21,7 35.107 6.090 91,1 12,0 64 0,90 0,12 181 2,70 0,35 324 4,80 0,63 10 0,10 0,02 1 0,01 0,002 13 0,20 0,02 6.682 13,1 51.007

10

Blgede Trkiyenin en byk 500 firmas arasna 73 firma girmitir ki, bu deer Trkiye genelinde yaklak toplam firmalarn altda birine karlk gelmektedir. Ege Blgesi iinde arlk zmir ilindedir. 73 firmann % 66s zmirde iken, % 34 dier illere dalmaktadr. kinci srada ise Denizli ili vardr. Tekstile dayal sanayinin gelitii Denizli ili son iki ylda Ege Blgesi iinde ilk 500e giren firmalar arasnda payn arttrabilen iki ilden biridir. Gemi yllara ilikin deerlere bakldnda zmirin ilk 500e giren firma saysnn 2000 ylnda 64 iken, bu deerin 2001 ylnda 59a, 2002 ylnda ise 48e dt grlmektedir. Benzer bir d Manisa ve Balkesir illeri iin de szkonusudur. Ege Blgesinin Trkiye iindeki pay ise 2000 ylnda %97 iken 2002 ylnda %73e dmtr. Mula, Uak ve Afyonda ilk 500 arasna girebilecek firma bulunmamaktadr. Tablo 4.9 Trkiyenin lk 500 Firmas inde, Ege Blgesi llerinde Bulunan Firma Says ve Dalm ller zmir Manisa Balkesir Denizli Ktahya Aydn Afton Mula Uak EGE BLGES TRKYE zmir li Ege Blgesinin ekonomik yapsn tanmladktan sonra zmir ilinin ekonomik potansiyeline odaklanabiliriz. zmir ili ekonomik yaps asndan Trkiyenin lider illeri arasnda olduunu belirtmitik. zmir, stanbul'dan sonra sanayinin en youn olduu il olduundan, gelimi bir sanayi ehridir. Bu kararmzn gerekesini, Trkiye GSYHnn ortalama % 8lik ksmn retmesinden grmekteyiz. Trkiye ve zmir GSYH deerlerinin 1980-2001 yllar seyri ekil 4.3de gsterilmitir. Firma Says 48 6 5 10 3 1 73 500 Firma Oran (%) 9,6 1,2 1 2 0,6 0,2 14,6 100 Arlkta Olan Sektr Gda, kimya-plastik, toprak, aa-orman, otomotiv Elektrik-elektronik Gda Tekstil Toprak Tekstil -

Kaynak: Capital Dergisi, Austos Ay zel Says, 2003

11

ekil 4.3 Gayri Safi Milli Haslann Trkiye ve zmir iin Yllara Gre Dalm Gayri Safi Yurtii Hasla (1987 Bazl Alc Fiyatlaryla) 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Trkiye(milyar)
Kaynak :DE

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

zmir(milyar)

zmirin retimi 1980-2001 dneminde lke ekonomisine benzer art ve azallar gstermitir. 1994, 1999 ve 2001 krizleri hem Trkiye hem de zmirin GSYH seyrinde rahatlkla grlmektedir. 80li yllarda art eiliminde olan GSYH, 90l yllarda ini ve kl art izlemitir. Karlatrma aadaki ekilden daha iyi gzlenmektedir. zmir GSYH art hzlarnda, dnem olarak deerlendirildiinde, lkenin biraz gerisindedir. zmir 1982de srama yapmtr. Ancak 1985te klme yaamtr. 1989 negatif byme gereklemitir. 1991de ise hemen hemen ekonomi duraan kalmtr. 1994 ve 2001 krizlerinde daha az etkilenmitir. 1994de zmir ekonomisi, lkeye nazaran 3,56 puan ve 2001de ise 0,35 puan daha az daralma gstermitir. Hatta 2001deki daralmann lke ekonomisi ile eit olduunu da kabul edebiliriz. Dier taraftan 1999 krizinden daha fazla etkilendiini yani daralma, lkeye gre 1,27 puan daha fazla gereklemitir. ekil 4.4 Trkiye ve zmirin GSYHnn Yllara Gre Art Hz
GSYH Art Hzlar
16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 -2,0 -4,0 -6,0 -8,0

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Trkiye

zmir

2001

12

zmir, sanayi faaliyet kolundaki Trkiye GSYHnn % 29.5lik ksmn retmektedir. Ticarette ise % 22.9luk ksmn, tarmda ise % 7.5lik ksmn retmektedir. Bu oranlar zmirin sanayi, ticaret ve tarmdaki gcn gstermektedir. Dier taraftan tarmda ise, kuru incir, zeytin ve kuru zm gibi rnler zmirin tarm GSYHdaki nemini arttrmaktadr. zellikle kuru incir rnnde Dnyann lider ehri olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Ancak mali kurumlar bazndaki % 2,5lik oran, zmirin bu faaliyet kolunda ciddi planlar yapmas gerektiini gstermektedir. Yani sanayi ve ticaretteki baary, bu faaliyet koluyla glendirip ekonomik alanda daha salam zemine oturmaldr. Tablo 4.10 zmir linin ktisadi Faaliyet Kollarna Gre GSYHnn, Ege Blgesi ve Trkiyedeki Yeri (2000-Sabit retici Fiyatlar)* ktisadi Faaliyet Kollar Tarm Sanayi naat Ticaret Ulatrma ve Haberleme Dier
ZMR GSYHs indeki Pay (%) EGE BLGES GSYHs indeki Pay (%) TRKYE GSYHs indeki Pay (%)

7.5 29.5 3.7 22.9 13.2 23,2

17.0 27.0 4.1 22.6 12.0 17,3

13.4 28.4 5.0 22.4 13.2 17,6

Kaynak: DE verilerine dayanarak hesaplanmtr.zafi Banka hesaplar dahil deildir.

13

5. STRATEJ PLANININ ALT YRELERNN TANIMLANMASI

zmir ehrinin blgesel ve yerel lekte olan iliki srelerini belirlemenin iki ynden ele alnaca bilinmektedir. Bunlardan birincisi sektrel adan konulara yaklamak dieri ise alt yreler belirleyerek ehrin ve blgesinin strateji yapsn incelemektir. Burada seilmi olan strateji yrelerinin belirlenmesi genel anlamda ve corafi olarak drt yne yaylan ehrin drt aksiyel gelime gstermesi zerinedir. Bunlardan birinci aks olan ve kuzey aks olarak nitelenen kesimde zmir Bykehir btn ileleri arasnda Dikili-Bergama-Knk kendine zg bir blge, bunu takiben Aliaa-FoaMenemen ise kuzeydeki ikinci strateji alt yresi olmaktadr. Burada sz geen yerlemenin her biri zelde farkl stratejilere sahip olsalar da corafi adan deerlendirildiinde bir alt yre oluturmaktadrlar. zmirin dou aksna yneldiimiz zaman Bykehir ilesi olan Bornova dnda burada Kemalpaay kendine zg blgesini oluturmu bir yerleme olarak grmekteyiz. zmirin gney aks olarak bildiimiz Menderes-Torbal-Seluk yerlemeleri farkl bir btnlk iinde bir alt yre oluturmaktadrlar. Her ne kadar Seluk farkl bir stat gsterse de yaylmann lineer yaps bu yerlemeyi zelde ayr, genelde birlikte tutmaktadr. Gney Aks ikinci grubu Bayndr-Tire-demiBeyda-Kiraz ilelerinden olumaktadr. zmirden uzaklatka sosyo-ekonomik potansiyelleri den bu yerlemeler gney aksn bir dier strateji alt yresini oluturmaktadr. Nihayet zmirin bat aksnda eme-Karaburun corafi snrlarla belirlenmi bir alanda bulunurken ayn yredeki Seferihisar-Urla yerlemeleri ise daha farkl bir stratejik yap gstermektedirler. Blgenin mekansal corafyas iinde kstlamalarn yn verdii bu yerleme dokusu zmir merkezinin mevcut dinamikleri ve eilimleri ile ynlenmekte olduu kadar bunun tersi de geerlidir. Bu durumdaki zmir Bykehir Btn blgesel ve lkesel lekte bir merkezi ehir veya politik bir merkez olma geleneini uzun yllardr salayamamaktadr. Kreselleme srecindeki geliim trendlerine bal olarak zmirin bir dnya veya daha mahalli lekte bir Akdeniz ehri olmas iin dzeyinin arttrlmas gerekmektedir. zmirin evresel gelimesi, jeomorfolojik yaps ile snrlandrlm ve bu doal yap her zaman bir referans olmutur. Bu ynden baktmzda zmir evresindeki yerlemelerin sanayilemesi veya ehirlemesinin birikim modelinin temel eleman tarma dayal grlmektedir.

ekil 5.1 ngrlen Strateji Alt Yreleri

[A] zmir Bykehir Btn Alt Yresi-Alt Yre Oda: zmir Bykehir Belediyesi [B] Bakray Alt Yresi - Alt Yre Oda: Bergama [C] Gediz Alt Yresi - Alt Yre Oda: Aliaa [D] Gediz Nif Alt Yresi - Alt Yre Oda: Kemalpaa [E1] K. Menderes Ky Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Torbal [E2] K. Menderes Kara Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Tire [F1] Yarmada eme Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: eme [F2] Yarmada Urla Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Urla

Blgesel kapitalin tarma dayal geleneksel yaps blgedeki imalat ve sanayi yatrmlarnn zel sektr arlkl gelimesine sebep olmaktadr. Blge kapitalinin zellikle tarma dayal imalat sektrne dayanmas gelecekteki geliim iin ip ular verir durumdadr. Bu nedenle zellikle imalat sanayiinin strateji alt yrelerine dalm olmas almann boyutlarn sektrel olmaktan ziyade blgesel yne ekmitir. Tarihsel ve doal adan harcanamayacak kaynaklara sahip olan zmir yresi bir taraftan ky ile snrlannca ehirleme srecindeki ivmeleri ylmalar yolu ile belirli eiklerde toplamtr. zellikle ky yerlemeleri gelecein strateji yaplarnda nemli alanlar olarak grlmekte iken zaman iinde zellikle inaat sektrnn ivme kaybetmesi sonucunda beklenen geliimlerini salayamamlardr. Bunun greceli olarak turizm sektrne etki ettii de sylenebilmektedir. zellikle son on ylda zmirin ehirsel nfus art 2,45 iken en gelimi ky ehri olan emede geliim 2, Dikilide 2,2, Foada % 1,9 olmutur. Bu sistem iinde ky d yerlemelerin younlat yazlk nitelikli evler yerine sreklilik arz eden konutlarn younlat ky beldeleri olan Urlada yllk nfus art hz 3,54 Seferihisarda ise 4,9 olmutur. Bu son deer zmirin ky ilelerinde karlalan en yksek art hzdr. zmir merkez ehri, corafyasnn kendine salad eikler dorultusunda artk etrafna yaylarak byme imkannn kstland mekanlara erimitir. Dolaysyla, zmir corafi olarak aamayaca eiklerle kuatlm durumdadr. Bu durumda ehir younlam mekanlarn en rantabl ekilde kullanma amacna ynelik olarak ister istemez dikeydeki bymeye imkan tanyan younluk alanlar yaratmaya gitmektedir. Bu yol ehirlemenin mekan kullanmn telafi stratejisinin bir zm gibi grnmektedir ve bir lde ehrin fiziki kimlik yaratma abas iine girdiinin gstergesidir. ehrin yatayda yaylmas belirli koridorlarla salanma durumundadr. Sz konusu koridorlarsa merkez ehirden ayrldka strateji alt yrelerinin bulunduu anaklara eriirler. Konuya bu adan baktmz zaman ehri darya tayan koridor stratejilerinin blge leindeki eilimlerini etkileme yn, blge dinamikleri ve dinamiklerin ynleri ile ilk aamada alt yre leinde zm bulur. Merkez ehrin i blm emasnda ehirden drt yne uzayan szn ettiimiz akslar itibari ile ortaya kan genel farkllamada kuzey aks btn olarak heterojen yaps ve fonksiyonlar ile merkez ehrin gelime srelerinde ald kararlara uyumlu bir geliim trendi gstermektedir. Getiimiz dnemlerin strateji planlar, hedeflerini tam olarak yakalayamam da olsa, kriz dnemlerinin etkileri ortadan kaldrldnda yre gelimesi ile zmir etkileim trendi arasnda uyum bulunmaktadr. Zira ge de olsa makro yatrmlar hedeflerine erimi grlmektedir. Bu nedenle zmirin kuzey aks ana ehirle uyum salayan ve onu destekleyen bir ekonomik yap gstermitir. Dou aks ise sanayi potansiyelinin yannda tarm potansiyeli ile n plana karken strateji asndan sanayi sektr tarm zerine basm ve tarmsal potansiyellerde greceli bir azalma sz konusu olmutur.

Gney-gneydou aks olarak tanmladmz alanlarda tarm potansiyelinin geliimi devam etmi, bu alanlar strateji asndan son on ylda zellikle organize olma eilimi gsteren sanayi alanlar ile tanmtr. Buna karn organize olmada olduka ge kalnm olmas ve sanayiinin genel potansiyelinin organize alanlar dna kaymas organize sanayi blgeleri oluturulmasnda bir handikap gibi grlmektedir. lerde grlecei zere bu alanlara gereinden fazla organize sanayi blgesi planlamak enflasyonist bir yaklam olarak grlmektedir. zmirin bat aks bu balamda planland zere turizm ve konut yatrmlar asndan geliimini srdrm ancak son 10 yl iinde zellikle daha nceden yaplan konut retiminin talep fazlal neticesinde gerektii randman verememitir. Buna ramen merkez ehir iin dengeleyici bir strateji alan olmutur.

5.1 [ A ] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi

2000 yl saymlarna gre 2.732.669 olan nfusu ile lkenin nc byk ehri olan zmir, yklendii liman, sanayi ve dier ilevleriyle ekonomik etkinlik asndan stanbuldan sonra ikinci sray almaktadr ve Ege Blgesi iinde nemli bir hinterlanda sahiptir. zmirin uzun yllardan bu yana nemini yitirmeden lkenin en nemli ehirlerinden biri olmas uygun doal koullar yannda, corafi adan da evresine oranla stn bir konumda olmasndan kaynaklanmaktadr. zmir, gnmzde bulunduu krfezi evreleyen ili, Karyaka, Konak, Bornova, Buca, Gaziemir, Balova, Narldere ve Gzelbahe ilelerinden olumaktadr. Bu yerlemelerin kaplad alanlarn byk bir ksm alvyal topraklar zerinde gelimilerdir. Yaylnan bu alan da bir grup tepelik alanlarla kuatlm durumdadr. Bu engebeler arasndaysa yer alan ve geit veren bir dizi alak eik de ehri arka plandaki alanlara balayan ulam akslarnn bulunduu kesimleri oluturmaktadr. Tabiatyla geliim srecinde bu eikler boyunca gelien yerlemeler ehrin dzensiz bymesine de sebep olmulardr. Yukarda belirtildii zere douda, Bornovay takip eden eik Kemalpaaya, kuzeyde, iliyi takiben Menemene ve Aliaaya, gneyde, Gaziemir zerinden Menderes ve Torbal blgesine alm olmutur. Bat aks da, Balova, Narldere ve Gzelbahe zerinden dar bir ky band boyunca Urla ve Seferihisar blgelerine eriim salamtr. Sz konusu bu ulam akslarnn geldii alansa; Bykehir Btn olarak anlmaktadr. Bu alanda, merkez olarak Konak blgesi grlmekte, bunun yannda, kuzeyde Karyaka, ili, douda Bornova, gneyde, Buca ve Gaziemir bulunmaktadr. Batya doru ise Balova, Narldere ve Gzelbahe yerlemeleri yer almaktadr. Bykehir Btnnde yer alan konutlarn % 58,2si imarl ve dzenli alanlarda bulunurken, geri kalan nfus ya imar affn grm ya da bu aftan sonra yaplm kaak yaplarda yaamaktadr. Bu oran zellikle Karyaka ve ilide % 48,9 gibi ihmal edilemeyecek byk bir orandadr. Altnda, amdibi gibi alanlar barndran Bornovada ise ayn oran % 36,4 oranndadr. Bykehir Btnnn merkezi olarak kabul edilen Konak lesinde nfus younluu en fazla olan alanlar genelde ayr blgede ortaya kmaktadr.

Bunlardan birincisi Erefpaa ve ankaya ve bu alanlar birletiren kiemelik Caddesi etrafnda yer alan kesimlerdir. Buralarda hektar bana ortalama 1.0001.300 kii dmektedir. Bu alanlara Erefpaann uzants olarak Hatay ve yol semtleri de girmektedir. kinci youn alan ise Konak Meydanndan Gzelyalkuyular istikametine olan gelimedir ki, bu alanlarda bir hektara ortalama 8001.000 kii dmektedir. Alsancak ve yakn evresinde ise younluun en pik deerlere vard grlmektedir. Bu kesimlerde younluk deerleri hektar bana 1.700-1.900 arasndadr. Youn yerleim alanlarnn bulunduu bu kesimler ayn zamanda iyerleri, rekreasyon alanlar ve depolama gibi farkl ilevleri de barndran heterojen bir kesimi oluturmaktadr. Bu kesimlerdeki younluklarda tabiatyla yer yer dmeler grlr. Nfusun az youn olduu alanlar topografyann bozuk olduu i merkezleri evreleridir. Perakende ticaretin youn olduu Konak evresinde gndz ve gece nfus younluklar tezat gstermektedir. Bu alanlarda yerleik nfus younluu 80 kii/hektardr. ehir snrlarnda bulunan ve kaak yaplamann younlat alanlardaysa younluklarda dmeler grlr ve bu say 20 kii/hektar kadardr. Gney kesimde yer alan Karabalar, Yeilyurt ve giderek daha gneyde yer alan Uzunderede ise younluk 40 kii/hektar saysn vermektedir. Bat kesimde yer alan Balova ve daha batsndaysa younluk deerleri 29 kii/hektara kadar inme gstermektedir. zmir ehrinin yaam dzeyini belirleyen aratrmalar ehirde farkl sosyal snf ve gruplarn olduka fazla olduunu belirlemektedir. Bu ayn zamanda konut kullanm trlerinde ve beklemelerde de etkin olmu ve bu nedenle ehirsel alanda farkl younluklar dalmtr. Bu durumda zmir Bykehrinin drt yne saaklanm strateji akslar incelendiinde Bat Blgesinde, Gzelyal-kuyular yrelerinin uzantsn oluturulan kesimlerde, gelir, meslek ve eitim dzeylerinde youn bir iliki olduu saptanmaktadr. Bu alanlar st snf ve gruplar da barndrmaktadr. st ve orta eitim dzeyi bu alanlarn arln oluturmaktadr. Ky kesimlerden ierilere doru gidildike gelir, eitim ve mesleki deerlerin orta dzeylere indii grlr. Bu alanlarda farkl toplumsal dzeye sahip alan nciralt olarak grlr. Bir dnemlerin mesire yeri olup, sonralar aptan dm bu alan son on yl iinde ehrin tekrar rekreasyon alan olarak planlanm ve bu ilevi baaryla stlenmitir. Tarm alanlarnn bulunduu mandalina bahelerini de ieren bu alann doal koruma altnda olmas, alann rekreatif cazibesini artrmaktadr. Bu kesimlerin bir ksmnn Balova ve bir ksmnn da Narldere Belediye hudutlar iinde kalmasnn sorunlarnn giderilmesiyle alanda daha da btnlk salanacaktr. Balova ile Narldere ve Gzelbahe yreleri eitim, gelir ve mesleki dalm asndan benzerlikler gstermektedir. Narldere ve Gzelbahede daha ziyade orta gelir dzeyi egemendir. Balova ise son yllarda orta gelir dzeyinden yukarlara doru giden bir grafik izmektedir. Yeni geliim alanlarnda grlen bu gelime, alann st gelir gruplarnca tercih edilmesiyle sonulanm ve bu durum yreyi gelitirmitir. Yeni geliim trendinde, geni boluklara sahip olmas ve de daha ziyade zmir ehrinin bat aksnda bulunan rekreatif yerlemelerin ana aks zerinde bulunmas, bu alanda

al-veri kolayl salam ve bu nedenle ehrin byk sper market ve benzer alveri ve rekreasyon alanlarna ev sahiplii yapmtr. Bykehrin gney kesiminde Erefpaadan itibaren Konak Belediyesi snrlar iinde kalan Yeilyurt, Gaziemir ile Buca strateji alt ehirsel yreleri grlr. Bu balamda Erefpaa-Yeilyurt orta ve alt dzey toplumsal gruplarn younlat alandr. Eitim dzeyleri orta seviyedeki bu gruplarn mesleki yapsysa, genelde alt dzeydedir. Greceli olarak Yeilyurtta yaplan Devlet Hastanesi bu durumda etkin olmaya altysa da bunu sadece yakn evresinde baarm ve sadece bu kstl yrede gelime olmutur. Gemiinde Yeilyurtun gecekondulama ile ortaya km bir yre olduu bilindiinden sonraki yllarda da bu etkiden kurtulmakta zorlanmtr. Yreye bal kabul edeceimiz gneyden balantl Limontepe ve Uzundere ise alt gelir ve meslek gruplarnn bulunduu alanlardr. Gaziemir-Buca strateji alt grup yrelerinden Buca, olduka karmak bir durum gstermektedir. Bununla beraber genel olarak orta gelir grubunun oturduu alanlarn ounlukta olduunu syleyebiliriz. Meslek gruplar asndansa karmak bir durumdadr. zellikle Gaziemir yresinde gelimi bulunan kk sanayi siteleri, Karabalarn heterojen yaps ve hatta Ege Serbest Blgesinin bu aksta yer almas yreyi son on ylda ehrin en kozmopolit alan durumuna sokmutur. Bununla beraber ehri gneye balayan ana arter zerinde olmasna karn perakende ticarette, bat aksnn gsterdii beceriyi gsterememitir. Bu da yrenin genelde orta ve yer yer alt gelir dzeyinde bulunmasnn nedeni olarak belirginlemektedir. zmir Bykehrinin gbei olarak niteleyeceimiz Konak en karmak ilikilerin bulunduu alandr. Yredeki i kollarnn ve sektrlerin karmaas ve de merkez gerisi fonksiyonlarn bu alanda yer almas farkl zellikte gruplarn ve de tabiatyla kullanmlarn bu alanda yer bulmasna sebep olmutur. Bu kesimin ana ve yn veren yreleri; Basmane, kiemelik, Yeniehir ve Alsancak alanlardr. Basmane ve kiemelik perakende ticaret alanlarn kuatan ve iyeri ile konut dokusunun ortaklaa kulland bir ksmdr. Genellikle yrede alt meslek gruplar yer alr ve orta gelir dzeyi burann hakim unsurudur. Yeniehir kesimi ise orta dzeyde toplumsal ve gelir ltne bal meslek gruplarnn ve ksmen de alt dzeydeki gruplarn younlat bir blgedir. Ancak, douya doru gidildike ehrin ticari merkezinde yer alan toptan eya sat ve inaat sektrne ynelik i gruplarnn bu alana kaydrlmasyla ticari adan youn bir ihtisaslam merkezin bulumasna sebep olmutur. Bu strateji alt yrede yer alan Alsancak kesimi ise gerek gelir, gerek eitim ve gerekse mesleki dalmn en yksek dzeyde yer ald blgedir. Tabiatyla limann bu yrenin ucunda yer almas ksmi bir deime ortaya karmaktaysa da liman faaliyetinin dokusal kopukluk gstermesi yrenin yksek dzeyini etkilememektedir. Kuzey kesimdeki strateji alt yre genel anlamyla Karyaka adyla anlmaktadr. Ky ve ky gerisi olarak iki grup yerleim alanndan olumaktadr. Kydan i kesimlere doru gidildike toplumsal ilikilerde grlen gelir, eitim ve meslek asndaki st dzey gruplama orta ve alt dzeye iner.

Konak strateji alt yresinin dousunda, Gltepe, amdibi, Altnda yerlemeleri ve bunu takiben Bornova, Ikkent ve Pnarba adlaryla anlan yreler yaylmaktadr. Bunlar arasnda Altnda, amdibi yerlemeleri alt dzey meslek gruplarnn younlat gelir ve eitim dzeyi orta seviye olan yerlemelerdir. Gltepe ise, alt ve orta dzey meslek gruplarnn homojen dald yerlemedir. Pnarba ve Ikkent Bornovann kuzey kesimleri benzeri gelir, meslek ve eitim kriterlerinde orta dzey ilikilere sahiptirler. Bornova ise kendine zg ehirlemi yapsyla heterojen bir ehir yapsna sahiptir. Nfus younluu olarak 350 kii/ha ile Karyakann ksmen stndedir. Zira Karyaka nfus younluu 330 kii/hektardr. Pnarba ve Ikkent son on yl ierisinde ehrin strateji yatrmlarn ekerek ehrin yaylma ve ekonomik alanlarndan kaymalara sebep olmulardr. Pnarbann sanayii gelimesi, depolama alanlaryla tempo dkl iinde yrrken, oto terminali ve ksmi evre yolu balantlar yreyi trafik asndan hareketlendirmitir. zmirin organize olmayan byk retim niteleri bu alan bir sanayi yresi konumuna sokmutur. Bu dalm dzeyinde merkezi i alan ve alt merkezler daha stn hizmet vermek amacyla bir geliim iine girmilerdir. Bu nedenle alt merkezler gerek hizmet alanlar gerekse fonksiyonlar asndan kendilerine gre kademeli bir yap gstermektedirler. Bu nedenle zmir Bykehir snrlar iinde bir merkez kademelenmesi ortaya kmtr. zellikle ehir evresinde ve oluturulan yeni yerlemelerdeki ulam kolaylklar, birbirleriyle rekabet eden yeni alt merkezlerin olumasna sebep olmutur. Sonuta ehir ii merkez kademelenmesinde be ana grup ortaya kmtr. Bunlardan birincisi ve merkezi i alan olarak halihazrda faaliyet gsteren kesim Konak-Alsancak yresidir. htisaslamann st seviyeye kt ancak snrl bir alanda younlat bu kesim en yksek arazi deerlerine sahiptir. Sz konusu i blgesi, i merkezleri kademelenmesinde de en st sray almaktadr. Merkezi i alanlarnda bulunan ynetim, denetim ve egdm ilevlerinin yan sra ekonomide sz sahibi tm ilevler en st kademede burada yer alr. Baskn fonksiyon ise ticarettir. Karakteristik fonksiyonlarnn banda ynetim ve yannda ofis kullanmlar yer alr. Buras ayn zamanda ehrin merkezi ynetim alandr. Bu i blgesinde yer alan faaliyetler tabiatyla ehrin etkisi altnda kalan tm blgede dier deyimiyle hinterlandnda kontrol kurmaktadrlar. Merkezdeki bu kontrol ilevi ne derece glyse denetimleri altndaki hinterland o derece genilemektedir. Bu nedenle snrl bir topografyaya sahip olan sz konusu alan, zaman iinde evreye doru baskc bir yaylma gstermektedir. Ancak bu yaylmada zellikle evresel ofis kullanmlarnn talep zerinde arz ve baz ynetsel fonksiyonlarn merkez alandan kayma eilimi, ofis kullanmlarnda arz fazlas yaratmtr. Bu durum, merkez eperlerinde zellikle ankaya yresinde talep fazlas ofis brolarnn domasna sebep olmutur. Alt kademe merkezler Karyaka, Bornova ve Gzelyal olarak sralanmakta iken son be yllk dnem dikkate alndnda 2. derece alt merkez olan Balovann gsterdii geliimle 1. kademe merkeze gemesi, Gzelyaly 2. merkez kademesine indirmitir.

Bilindii zere bu tr merkezler, perakendeci byk maazalar, mesleki brolar, hizmet kurulular, finans kurulular ubeleri ve rekreatif fonksiyonlarn yan sra merkezi i alan kadar gl olmasa da baz idari fonksiyonlar barndrrlar. Sz konusu bu yre zmir merkez alan ile rekabet iinde olup ilevsel paylama gitmektedir. Bir alt kademe merkezler ise Gzelyal, Buca ve Bornova olarak grlmekte olup, daha ziyade semt tr hizmet vermektedirler. dari ve hizmet fonksiyonlarn barndracak altyapya sahip bulunmamaktadr ve bir ticaret-alveri merkezi konumundadrlar. Bahsini ettiimiz bu alt merkezlere gre bir alt seviyede yer alan Narldere, Gzelbahe, Altnda ve Pnarba mahalli lekte ve konut gruplarna hizmet veren bu ticari alanlarn ihtisaslamas alt dzeyde olup ticari ilikiler yrme mesafesi iinde hizmet vermektedirlerf. En alt grupta ise merkez fonksiyonlar olarak daha ziyade konutlarn alt katlarnda ve ke banda ticaret olarak tanmlanan merkez ilevleri grlmektedir ki; bunlar Yeilyurt, Byk ili, Gltepe, Ikkent ve Gaziemir olarak grlmektedir. Her ne kadar zmirin gney balants zerinde yer alan Gaziemir, Balova benzeri heterojen ticari fonksiyonlara sahipse de bu fonksiyonlarn ehirsel yerleme ile btnlemesi grlmemekte, bunlar birer transit hizmet birimleri olarak grev yapmaktadrlar. Noktasal ekicilik sahibidirler. Toplamda zmir Bykehir btnnde yer alan ticaret sektrnn % 55ini perakende ticaret, % 17sini toptan ticaret, % 28ini de hizmet sektrnde grmekteyiz. Ana merkezin bu dalmnn yannda, rnein Bucada ticaret sektrnn, % 68ini perakende ticarette, % 8ini toptan ticarette, % 24n hizmetler sektrnde grmekteyiz. Bornovada ise perakende ticaret, sektrn % 50sini igal ederken, % 16sn toptan, % 34n ise hizmetler oluturmaktadr. Karyaka yresinde perakende ticaret % 68, toptan ticaret % 6 ve hizmetler % 24 oranndadr. Bu dalm esas alnarak 1/25.000 lekli zmir Revizyon Nazm mar Plan deerlerine gre zmir Bykehrin iinde kii bana den ticaret alan metrekaresi 5,4tr. Ancak reel durumda bunun hizmet dahil 2,4 olduu grlmektedir. 1989 ylnda zmir Bykehir btn iin revize edilen 1/25.000 lekli Revizyon Nazm mar Plannda 2010 yl iin zmir nfusu 4.400.000 olarak ngrlmtr ve gelimede kabul edilen ana akslar Kuzey ve Gney akslardr. Kuzeyde Menemene dayanan gelime aksnda 1 milyon kiinin yerleecei ngrlmtr. NarldereGzelbahe yresinde yer alan tarm alanlarnn konut stoku iine dahil edilmesi planda yer almtr. Gney aksndaki Menderes yresine doru nemli gelime alanlarnn konumlanaca varsaylmaktadr. Toplamda neri konut alanlar 2.542 hektar olarak planlanm ve 1.110.000 kiinin yaayaca varsaylmaktadr. Mevcut konut alanlarnda ise yenileme ve revizyonlarla yerleecek nfus 1.630.000 kiidir. Bu plana gre zmir Bykehir Btn iindeki brt younluk 280 kii/ha olarak ngrlmtr. 2000 ylna gre bu deer 180 kii/ha civarndadr. Ancak Bayndrlk ve skan Bakanl Teknik Aratrma ve Uygulama Genel Mdrl 07.05.2003 tarihli yazs ile sz konusu 1/25.000 lekli zmir Bykehir btn Nazm mar Plan ve daha sonra 1988 ylnda yaplm olan revizyonu geersiz

saylmtr. Bu nedenle u anda ehrin bir Nazm mar Plan bulunmamaktadr. Bu konunun zmir Bykehir Belediyesi tarafndan acilen ele alnarak ehrin yeni planna kavuturulmas gerekmektedir.

5.2 [ B ] Bakray Strateji Alt Yresi

Belirttiimiz bu gelime seeneklerinin irdelenmesinde ortaya kan strateji emasndaki kararlarn mekansal dalmn detayl olarak grmek istersek zmirin kuzey-gney geliim trendindeki lineer aksa, dou-bat istikametinde saplanan bir gelime aks veya dier tanmyla strateji alt yresi Dikili-Bergama-Knk grubu grlmektedir. Dikili-Bergama-Knk Strateji Alt Yresi ayn zamanda Bakray Havzasn da iine almaktadr. Alan Dikiliden denize alrken, Bergama ve Knk geliim olarak farkl zellikler gstermektedirler. Zira Bergama bir tarmsal kontrol merkezi olarak grev yapmann yannda turizm asndan hizmet sektrnn arln tamaktadr. Ancak bu sektrdeki baarsn konaklama asndan gsterememi, sadece bir transit merkez hviyetinde kalmtr. Dikili kyya almasnn potansiyelini kullanamamtr. Bergamann blgesel merkez olmasnn dier bir kant, son on yllk perspektifte, toplam nfus artnn 4,92 olmas olumsuz ynde etkiler grnse ise de, bu orann dkl krsal nfusunu 7,96 bir azalma gstermesinde ortaya kmaktadr. Buna kar Dikili krsal adan daha youn bir nfus artna sahne olmaktadr. Bu hattn devamnda yer alan Knk, zmir evresindeki gelimilik dzeyi en dk yerlemelerden biri olarak grlmesinin kantn son nfus saymnda gstermitir. Nfus projeksiyonlarna gre art beklenmesine karn, ehir nfusu 1990 ylnda 17.167 iken 2000 ylnda 13.136 olmu ve bu da 26,76 orannda bir d vermitir. Knk nfusu 1950 ylndan bu yana ilk defa bir azalma gstermitir. zmir ilinde buna emsal sadece Beyda grebilmekteyiz. Bu durumda Dikili-Knk, hattnda batya doru bir nfus kaymas sz konusu olmaktadr. Knkn gelimilik dzeyini arttrmak iin potansiyel olarak grlen Knk Organize Sanayi Blgesi istenilen baary elde edememitir. Ayrca Knk sulamas tarmsal geliimi desteklerken, tarmsal igcnn mekanizasyonla beraber aa kmasna neden olmutur. Bergamann bu blgede tarmsal rn kontrol etme merkezi abalar olumlu olamad ve yre zmir kontrol dna corafi adan da kt iin zaman zaman Balkesir etkisinde de kalabilmektedir. zmir ehri merkez olarak, d kuakta kalan Dikili-Bergama-Knk ls gerek anlamda birincil dereceden olmasa da, zmir ile irtibatl ve geliim trendlerinde ehre greceli bal alan bir d kabuk alan oluturmakta olup, zmir ehrine oranla dorudan etki alan olarak kabul edilen 90 km yar apl alann dnda kalsa da bu almada zmirden soyutlanamad iin kapsam iine alnmtr. Gayri safi harcamalarda ve igc potansiyellerinde zmirle birlikte hareket eden bir kuak oluturmaktadr. Bu kuan dnda zmir etkisi azalmakta ve daha ziyade stanbul etkisi kendini hissettirmektedir. Bu alt yrenin gney ucu andarlda son bulmaktadr.

5.3 [ C ] Gediz Strateji Alt Yresi

Aliaa-Foa-Menemen strateji alt yresi Yeniakran, Zeytinda ve andarl'y kendi kuzeyinde brakmaktadr, andarl'da gelitirilmesi nerilen yeni liman dikkate alndnda, Aliaann sanayii geliimlerinin kuzeye doru kaymas, Zeytinda yerlemesine doru ise Yeniakran ve andarlda olaca gibi liman arkas destek unsurlarnn ynelmesi olasdr. zellikle andarlnn yaklak 70.000 nfusu barndracak ikincil konutu ierecek planlama alanndaki mevcut konutlarn, ikincil sfatndan ayrlmas sz konusu olacaktr. Rafinerinin kurulmas ile ikincil konut alan olma yolundaki geliimini terk eden Aliaa, Petro-Kimya tesisleri ve haddehanelerle tam anlamyla bir sanayi ehri grnm alma eiliminde ise de sanayilerin mevcut kalifiye igcn barndramamas ehri bir karmaa iinde brakmaktadr. Ancak, yerlemenin sahip olduu nfus younluu 209 kii/km2 grlmesine karn ehirsel nfus art hz 38,85dir. Aliaa yresinde grlen bu hzl nfus artnn ayn tempoda devam ettii dnlecek olursa 2020 ylnda 100.000e erimesi beklenebilir. I. Stratejik Plan Dneminde nerilmi ve yapm devam etmekte olan demiryolu ebekesi ift hat olarak elektrifikasyonu ile tamamlanm ancak, gnmze dein kullanma alamamtr. Yrenin etkin zellikleri dikkate alnacak olursa sz konusu elektrifikasyon hattnn kullanmna bal olarak evre deerleri ile bark ve zellikle organize sanayiinin Aliaa da yer semesi uygundur. zmir ehrinin gelecekteki d dnyaya alma kaplarndan biri olarak dnlen andarl Limannn burada yaplmas, zmir ile balarn glendirecektir. Bu nedenle kara ve demir yolu asndan gl balantlar bu strateji alt yresi iin gerekmektedir. Bu kesim her ne kadar kendine yeterli bir alt yre olduunu kantlar durumda ise de, zmir ehri ile gl balantlarnn olmamas durumunda hizmet sektrnde teklemeler grlecektir. Bu balamda Aliaaya tek destek Menemenden gelecektir. Her ne kadar zmir Bykehir btnne yapm grnse de Menemen ziraat, imalat ve hizmet sektrlerinde byk pay sahibidir. Sahip olduu serbest blge, Menemenin zmir ile olan balantlarn daha da glendirmi ve Menemene bir ivme vermitir. Ayrca Menemende kurulmas planlanan Plastik Organize Sanayi Blgesi yerlemenin imalat konusunda da belirli ihtisaslamaya gittiini kantlamaktadr. DESBA olarak bilinen Serbest Blge tam kapasite alt takdirde, igc yannda 13-15 bin kiilik bir hizmet sektrn de besleyecektir. Dier geliim trendleri dorultusunda Menemenin kiisel hizmetler igc, Aliaann zerine kacaktr. Bu balamda Menemenin 1990 ylnda 29.006 olan ehir nfusu 2000 ylnda 46.079a km bu da bize 46,27lik oranla zmir ili iinde en yksek ehir nfusu da artlarndan birini vermitir. Son on ylda artan erkek nfus da igc potansiyeli asndan dikkat ekicidir. Menemen nfusunda gemi yllardaki dler daha ziyade 1985 ylnda ziraat sektrnde alan nfusun % 28 civarlarndan % 9,8e dmesinden kaynaklanm grlmektedir. Menemende bulunan Serbest Blgenin

10

ve dier sanayii ve hizmet sektrnn deimesinin salayaca istihdam ile Menemen nfus geliim sreci hzlanacaktr. Menemenin Aliaa balants dnda Emiralem zerinden Muradiye ve Manisa ile balants bulunmaktadr. Topografik olarak dar bir koridor olutursa da Manisazmir, Manisa-Aliaa balantlarnn bir ksm bu strateji aksndan yaplmaktadr. Bu yrenin nemli bir yk tama ekseni olabilecei dnlmektedir. Potansiyel adan yeni geliim alanlarnn olmamas, bu kesimleri temel strateji alanlarndan uzak tutabilmektir. Zira tarmsal potansiyeli kstl olan bu alann bir tarafta Manisa Organize Sanayi Blgesi ve Muradiyenin kontrolsz geliim alanlar ile potansiyel sahibi Menemen arasna skm olmas, alan strateji asndan nemli bir duruma getirmektedir. Gediz strateji alt alan olarak andmz bu alt yrenin bats, zmir yakn evresinin temel zellikler asndan btnyle korunmas gereken bir yresini belirlemektedir. Gediz deltas olarak tannan bu alan, tarmsal verimliinin olmas, sulu tarma imkan tanmas ve doal ve kltrel zel deerlere sahip olunmas asndan ncelikle korunmas gereken bir alan olarak belirlenmektedir. Bu tarmsal blgenin ehirlemeye ivme vermeyecek tarzda yatrmlar kapsamas gerekmektedir. Tarma dayal gelime sresini muhafaza edecek yrenin g alma orannn sfr deerlerinde olmas, buna karn tedrici g vermesi, yaklak 40.000 hektarlk bu delta alannn nfusunun % 80inin tarm sektrnde istihdam edildii ve 50.000 kiilik bir nfusu istihdam edebilecei belirlenmi olup, statik gelime trendlerine bal braklmas gerekli bir alandr. zmir kuzey aksnn bu deerlendirmesinde, Aliaa yerlemesiyle Bergama arasnda topografik olarak bir fiziki ayrm sz konusudur. Bu kesimde yerlemelerin azl ve de younluk dkl ayn zamanda tarm alanlarnn da azlnn yaratt kopukluk, ayrmn bir dier sebebi olarak grlmektedir. andarl Limannn yaplmas zaman iinde bu alanlarn dolmasna sebep olacak ve Dikili-Bergama-Knk ls bu kullanma destek alan olarak grev yapacaktr.

5.4 [ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi

zmirin dou aks olarak bilinen ve ksaca Nif Havzas ad ile andmz strateji alt yresinde, Kemalpaa yerlemesi en nemli birimi oluturmaktadr. Yukar Kzlca, Armutlu ve ren gibi yerlemelerle birlikte nitelikli bir tarmsal havza oluturmaktadr. Ancak 1970'li yllarda Kemalpaa evresindeki dzensiz sanayileme tarm alanlarnda byk tahribata yol am daha sonralar bu alanlarn organize bir hale dnmesiyle stratejik bir karar alnm ve tarm alanlarnn tahribat greceli de olsa engellenmitir. Nif ay havzas ad ile andmz bu alan yaklak 30.000 hektar byklndedir ve btnyle tarmsal aktiviteye ynelmi veya yneltilmesi gereken krsal nitelikli yerlemelerden olumaktadr. Bu kesimde yer alan Ulucak, alandaki dzensiz sanayilemeden etkilenmi ve temel yerleme odaklarndan biri olmutur. Zira fiziksel mekan analizleri Ulucakn Kemalpaaya oranla yerlemeye daha uyumlu eiklere sahip olduunu gstermektedir. 1990 yl toplam nfusu 56.075 olan yrenin 2000 ylnda 73.114e kt grlmektedir. Belirttiimiz zere krsal karakterinin ar basmas krsal

11

nfusun ehirsel nfusa oranla yaklak iki kat orannda olduunu gstermektedir. 2000 yl itibariyle Kemalpaada 25.448 olan ehir nfusuna karn 47.666 krsal nfus bulunmaktadr. Buna ramen krsal nfus art bir nceki saym deerlerine gre 18,23 artarken ehir nfusu 44,20 artmtr. Bu da bize Nif Havzasnn ehirleme eiliminin ar bastn gstermektedir. 1960-1965 yllarnda nfusta grlen duraklama, sanayileme paralelinde, 19801990 yllar nfus deiim srecinde hzl bir arta sebep olmutur. Topran yksek taban suyu, kalifiye iiye ve pazara yaknl, ulam olanaklarnn ve enerji temininin kolay olmas gibi faktrler sanayi sektrnn geliimini hzlandrmtr. Corafi adan batsnda yer alan zmire doru yaylma imkanna sahip olmamas Gediz-Nif Havzasnn douya kaymasna sebep olmutur. Sonuta, Bayurdu tarmsal alanlarnn aleyhine bir gelime yaratlmtr. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin kurulmas, strateji asndan olumlu bir giriim olarak kabul edilmektedir. Sonuta kiisel kararlara bal ve genelde ara mal reten sanayiler planl bir gelimeye girmilerdir. Buna ramen szn ettiimiz taban suyunun yksek olmas ve bunun getirdii cazibe, zamanla bilinsiz kullanm sonrasnda, suyun azalmasna ve Nif aynn kirlenmesine neden olmutur.

5.5 [ E1 ] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi

zmirin gney aks olarak kabul ettiimiz kesimde iki ana alt grup bulunmaktadr. K. Menderes strateji alt yrelerinden, birinci stratejik alt grupta, Menderes-TorbalSeluk lineer bir tarzda dizilmitir. Lineer dizilmesine karn, ikinci strateji alt yresi olan Bayndr-Tire-demi-Beyda-Kiraz, birinci strateji blgesi tarafndan kontrol altnda tutulur grlmektedir. Bu durumda, ikinci strateji alt yrenin ana ehir zmir'le olan irtibat zellikle Torbal tarafndan filtre edilir durumdadr. K. Menderes Havzas olarak kabul edilen ve Torbaldan balayarak douya doru uzanan alanda, Tire ve Gken yerlemeleri bu aksn balama noktasdr. Menderes-Torbal-Seluk hattnda zmir etkisi Belevi Yresinde kesilmekte ve Seluk, Kuadas etkisinde greceli de olsa daha bamsz bir alan oluturmaktadr. Bu nedenle Torbal daha n plana km, gerek zmire yaknl ve gerekse geliim alanlarna sahip olmas zmir-Seluk ilikisini kesmitir. Torbalnn, zmir sanayisini ekmesi ve yaknla orantl olarak sanayii alanlarnn etkisiyle ortaya kan tam anlamyla olmasa da uydu ehir tr konut yerleimlerine imkan tanmas, Torbal'nn ehir nfusunun son saym dneminde 58,76 orannda artmasna sebep olmutur. Krsal nfus ise 8,85 artmtr. Bu artlar dorultusunda Torbal ehir nfusunun 38.099 ve kr nfusunun 55.117 olduu bilindiinden, yrenin tarmsal potansiyeli ve buna bal i gc kapasitesi net olarak belirmektedir. Ayn geliim trendi Mendereste de grlm ve burada da ehirsel nfus art 57,95 olurken, krsal nfus art 25,56 olmutur. Burada da 2000 saymlarna gre ehirsel nfus 16.792, krsal nfus 56.210 dur. Sz konusu strateji alt yresinin farkl bir geliim trendi gsteren yerlemesi olan Selukta ise ehirsel nfus art 26,93, krsal nfus art ise 2,96dr.

12

ehirsel nfus 25.414 krsal nfus ise 8.180dir. Bu durumlar aka, bize Seluk'un, Menderes ve Torbalya nazaran daha ehirlemi bir yapda olduunu gstermektedir. Ancak Torbal ve Menderes hzl bir ehirleme eilimindedir. Seluk'un ehirsel gelime alanlarnn kstl olmas, dousunun topografik adan yerleime uygun olmamas, batsnn sit alanlar ile snrlanmas, gney kesiminin tarm alanlar ve topografik engellerle kapal olmas, kuzey ksmnn ise tarm alanlar ile snrlandrlmas, Selukta ehirsel lekte kiisel hizmetlerin geliimini yatayda engellemektedir. Seluk'un zmirin etki alan snr olarak grlen Belevi yerlemesinin dnda kalmas, yerlemeyi strateji asndan d kabukta brakmaktadr. Tarm ve sanayi sektrnn gelitii gney aksta, Seluk turizme hizmet eden sektrel bir gelime iindedir. Tarmn geliimi kiisel hizmetlerin arkasnda gelmektedir. K. Menderes havzas olarak tanmladmz bu strateji yresi zmirin kuzeyinde yer alan Gediz Havzasna oranla daha baskn bir tarmsal koridor oluturmaktadr. 200.000 hektarlk bu tarmsal koridorun yksek tarmsal potansiyeli yan sra, buna bal olarak, gelien ok sayda yerlemenin yrede yer almasdr. Torbal-Menderes aras, sanayi ve ehirsel konut kullanmna gre geliirken, Bayndr-Tireden balayarak gney-douya doru kayan bu strateji alann hakim karakteri olan tarmsal aktiviteye oranla geliimin devam etmesi gerekmektedir. Bu balamda Tireye kurulmu olan organize sanayi blgesinin faaliyete gemi olmas, yrenin tarmsal rnnn deerlendirilmesine ynelik sanayilerin toplu olarak yer almasn ve tarmsal topraklarn tarm d kullanlmasn engelleyici bir e olarak olumlu grlmektedir. Havzann Torbal-Menderes rneinde olduu gibi, tarmsal karakterini riske etmeden bu tr bir deiimde bulunmu olmas, sz konusu strateji alann hakim karakterinin korunmasnda olumlu bir frsat olarak grlmektedir. Gney aksn bu alt yresinin bu nedenle sanayi alanlarnn organize sanayi blgesi eklinde ve yrenin ekonomik geliimine bal olarak planlanmas gerekmektedir. Zira Torbal yresi Menderes destekli olarak ve zmire birinci kuak ballndan tr, sanayi ve ehirsel alma alanlarn ekici byk potansiyellere sahip, zellikle Pancar ve Tekeli beldelerinde gelimekte olan sanayi ve ticaret blgeleri Bayndr-Tire-demi yresinin tarmsal aktivitelerinin yakn ve orta dnem iinde zelliklerini koruyacan ve hatta geliim ynlerinin bu tarzda olacann belirtgenidir.

5.6 [ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi

1990-2000 yllar arasnda krsal nfusu 10,09 azalan Tire gibi, komusu demiin de krsal nfusu 10,00 azalmtr. Ayn ekilde Bayndrn nfusu 5,94 azalmtr. Bu azalmaya Beyda 2,01 ile uyarken bu strateji alt yrede sadece Kirazn krsal nfusu 4,43 artmtr. Bu dalmn gstergesi, yrenin yksek tarmsal potansiyeline karn krsal alandaki nfus azaln tarm girdilerindeki dklk olarak vermektedir. zellikle Tire-Gken yerleme grubunda tarm ve hayvanclk sektrnn tm sektrler iindeki pay % 54den % 52ye

13

dmtr. Buna kar imalat sektrnde % 1lik bir art bulunmaktadr. Tire gibi zmire 120 km uzakta olan demiin, Tireden ayr dnlmemesi gerekmektedir. Bu iki yerlemenin birlikte ve rakip olarak gelimesi alt yrenin gelimesi olmaktadr. Tire demi yerlemeleri ile birlikte hareket eden Bayndr, ilk iki yerlemeye nazaran sosyo-ekonomik olarak geriden gelse de, blgenin tarmsal rnlerinin hemen hepsini yetitiren nitelikli tarm topraklarna sahiptir. K. Menderes havzasnda yer almas sulu tarm yapma imkann Bayndra salamaktadr. Sz konusu alt yrenin corafi olarak dousunda ve ekonomik olarak arkasnda yer alan 1985-1990 yllar arasnda 17.171 olan ehir nfusunu 13.862ye kadar dren Bayndr, 2000 ylnda 13.52lik bir ehirsel nfus artna sahne olmutur. Genelde Bayndrn beldeleri de sz konusu arta sahne olmutur. Bayndrn tarmsal adan dier bir potansiyeli de jeotermal enerjiye sahip olmas ve bunun yakn dnemde sera stmaclnda daha youn kullanlmas nedeniyle iekilik gibi farkl bir rnn yrede yer almasdr. Sz konusu Bayndr-Tire-demi geninin dibinde yer alan Beyda-Kiraz yerlemeleri gerek sosyal gerek ekonomik adan zmir strateji alannn dnda kalmaktadrlar. Bu alanlarn topografya tarafndan sktrlm ve bir kmaz sokak tarzn alm corafi yap iinde kalmalar sadece bat ynde, demi istikametine ulam olanaklarna sahip olmalar, genelde geri kalmlklarnn en bata gelen unsurlarndan biridir. zellikle Beydan 1990 sonras toplamda 3,37 nfus kayb, Kirazn 8,52 nfus art, yre insannn mekansal kayma eilimi iinde olduunu kantlar durumdadr. Bu kaymann sosyo-ekonomik deerlendirilmesi, eilimin Torbal ve Menderes ynnde olduunu gstermektedir. Ksa ve orta dnemde bu kaymay nlemeye ynelik yaplacak yatrmlarn sanayiden ziyade tarmsal potansiyeli arttrmaya ynelik olmas dnlmelidir. Zira ulam ve enerji gibi altyap olanaklarndan yrenin yeterince istifade edememi olmas, sanayii yatrmlarnn bu alana kaymasn nlemektedir. Tire ve Torbal gibi potansiyel alanlarn konut ve sanayii dokusuna yaplan yatrmlarn dahi karl alnamamken jeomorfolojik adan skntl bu yrenin K. Menderes Havzas grubu iinde alt temel strateji alan iinde kalmasna karn ayr bir ikinci kategoride deerlendirilmesi uygun bulunmaktadr. Gney aksmzn tarmsal potansiyel olarak K. Menderes Havzas iinde kalan Torbal-Belevi-Tire-Gken ve art blgelerinin sektrler itibaryla tarm ormanclk ve hayvancln dier sektrlere oran 1/4 olup, igc-nfus oran 0,50dir.

5.7 [ F1 ] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi

zmirin bat aks ayn zamanda strateji asndan nemli ky zonlarn oluturmaktadr. Daha ziyade ikincil konut ve turizm potansiyellerini youn kullanan Karaburun- eme strateji alannn, tarm topraklar asndan kstll nfus yapsna da etki etmi ve iki ilenin toplam nfusu 50.818e erimitir. Bu yrelerin turizm potansiyeli yannda rzgar enerjisi temin etmede de nmzdeki dnemlerde kapasitelerinin kullanlmas gerekmektedir. Turizm arlkl emenin geliim stratejisinde su potansiyeli kstlayc bir unsur olarak grlmektedir. Alaat Barajna ramen eme, Alaat, Germiyan yerlemelerinin barndrabilecei nfus potansiyeli 100.000 kiidir. Buna ramen eme ehir geliimi 1985-1992 arasnda

14

nfusunu ikiye katlam ve 20.622 kiiye ulamtr. 2000 ylnda ise ehir nfusu 20,27 artarak 25.257 kii olmutur. Son dnemde toplam art ise zmir il ortalamasnn stne karak 23,77ye ulamtr. Knk ve Kiraz gibi zmir ili iinde u noktada kalan ve geliimini tamamlayamam Karaburun ise kstl tarmsal aktivitesinin yannda geliimini arlkl olarak i turizme balam bir yredir. Ancak ikincil konutlarn dzensiz geliimi bu alan bir karmaa iine itmi durumdadr. kincil konut arlkl olmak zere 2000 ylndaki nfus art, krsal kesimlerde il ortalamas olan 13,60n zerine karak Seferihisar, Gaziemir ve Foadan sonra en yksek deere, 45,32ye toplamda ise 39,91e ulamtr. Karaburun yresi, Mordoan ile sre iinde eitli tarmsal faaliyetlerin egemen olduu bir yredir. Baclktan, ttne giden srete bir dnem bata nergis olmak zere tarla iekiliine ynelinmi, bunda gerekli baar elde edilememitir. Tarmsal rnden eitlilik bulunmad iin baar elde edilememitir. Tarmsal rnde eitliliin bulunmad bu dar kapsaml alanda son yllarda ttn ve enginar gelir getirici tarmsal rnlerdir. zellikle orta gelir tabakasnn turizm olarak tercihi ikincil konut ve yazlk konut kooperatifiliinin yaygnlamasna sebep olmu ve kstl tarm alanlar bu kapsam iinde konuta dnmtr. Arsa stokunun artmas tarm alanlarnn azalmas paralelinde bir geliim gstermektedir.

5.8 [ F2 ] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi

Bu strateji alt yresinin iki yerlemesi olan Urla ve Seferihisar konut arlkl geliimlerini hzl bir tempoda gtrmektedirler. kincil konut olarak balayan ancak, daha sonra birincil konuta dnen bu ivme zmirin yeni konut alanlarna sahip olmasyla sonulanmtr. Bu balamda Urla Toplu Konut Projeleri ehir nfusunu 25.648den, 36.579 kiiye karmtr. Ayn ekilde Seferihisar ehir nfusu 10.720den son be ylda 17.526ya kmtr. 1990 tarihinde tamamlanan 1/5.000 lekli Seferihisar Nazm mar Plan ise 71.164 kii ngrmektedir. Urlann 1995 ylnda tamamlanan ayn lekli Nazm mar Plan ise 94.000 kii ngrmektedir. Her iki yrenin youn eimli arazilere sahip olmamas tarmsal geliim iin uygun araziyi sunsa da, gerek toprak kalitesi gerekse yeterli su potansiyeline sahip olunmamas tarmsal faaliyetlerin nnde bir engeldir. Ancak ileride bahsedildii zere Seferihisar yresinin zengin jeotermal kaynaklara sahip olmas entansif ve sera tarmnn gelimesine neden olmutur. Yaz aylarnda youn kullanlan bu alanlar turizm potansiyeli asndan da ehrin verimli alanlarndandr. Ancak arlkl olarak i turizme hizmet etmektedirler. Jeotermal kaynaklarnn gelitirilmesi Seferihisar iin byk potansiyel olacaktr.

15

6. ZMR LNN MEVCUT YAPISAL ZELLKLER, TAHMN VE PROJEKSYONLAR

zmirin yapsal zellikleri, izleyen ksmda drt balk altnda ele alnmaktadr. Bu balklarda sosyal ve ekonomik yap zellikleri ile jeomorfolojik ve evresel yap yannda alt yap zellikleri incelenmitir.

6.1 Sosyal Yap zellikleri

Sosyal yap zelliklerinde zmir ve bulunduu Ege Blgesi dikkate alnarak deerlendirilmitir. Bu balamda ilk nce nfus zellikleri aklanmaya, izleyen balkta eitim dikkate alnarak nfusun kalifiye zellikleri tanmlanmaya allmtr. Akabinde tketim zellikleri ortaya konulmu, salk potansiyeli tantlarak zmirin konut durumu tanmlanmtr.

Nfus
lke nfusunun okluu fikri gcn bir gstergesi olarak 20. yzyln ikinci yarsna kadar etkisini srdrmtr. Bu fikrin temelinde, lkelerin kltrlerini yaymalar, kendilerini gven iersinde hissetmeleri ve etki alanlarn salam bir temele oturtmak istemeleri gibi dnceler vardr. Ancak gnmzde nfusun etkisi, onun potansiyel ve aktif gcyle e-zamanl olarak ortaya kmaktadr. Zira iyi eitimli, kalifiye ve bilgi olarak nfusu donanml lkeler; kltrlerini srdrebilmekte, gven iersinde yaayabilmekte ve bireylerine refah salayabilmektedirler. Nfus olgusuna bu adan baklmaldr. Modern dnyada kalabalk nfuslu lkeler bir Pazar olarak dikkat ekmektedirler. Zaten in pazarna giren ihracatlarn temel parolas her inliye rnmz kullandrmak eklinde ifade edilmektedir. Bylece kalabalk nfusa sahip lkeler dier lkeler tarafndan potansiyel mteri olarak grlrken, bu nfusun gerektirdii sosyal ve ekonomik problemler ile lke ba baa kalmaktadr. Ege Blgesi nfus olarak Trkiyenin nc byk blgesidir. lkemiz nfusunun % 7.59u Ege Blgesinde yaamaktadr. Yllk nfus artnn toplamda 16.29 olmasnn yannda, ehirlerdeki nfus art 23.50 oranyla Trkiye ortalamasnn altnda iken, kylerdeki nfus art 5.76 ile Trkiye ortalamasnn zerindedir. Ege Blgesi nfus artlar asndan Trkiye deerlerine yakn olduu iin, dier blgelere nazaran stn konumdadr. (Ayrntlar ilgili tabloda verilmitir.) Tablo 6.1 Blgelere Gre ehir ve Ky Nfusu ve Yllk Nfus Art Hz1

www.die.gov.tr sitesinden temin edilmitir.

1990 Genel Nfus Saym Blge Trkiye Marmara Ege Akdeniz Anadolu Karadeniz Dou Gneydou Toplam ehir Ky

2000 Genel Nfus Saym Toplam ehir Ky

Yllk Nfus Art Toplam ehir 18.28 26.81 Ky 4.21

56 473 035 33 656 275 22 816 760 67 803 927 44 006 274 23 797 653 13 295 878 10 350 307 2 945 571 17 365 027 13 730 962 3 634 065 7 594 977 4 344 471 3 250 506 8 938 781 5 495 575 3 443 206 7 026 489 4 051 596 2 974 893 8 706 005 5 204 203 3 501 802 9 913 306 6 412 910 3 500 396 11 608 868 8 039 036 3 569 832 8 136 713 3 337 392 4 799 321 8 439 213 4 137 466 4 301 747 5 348 512 2 285 798 3 062 714 6 137 414 3 255 896 2 881 518 5 157 160 2 873 801 2 283 359 6 608 619 4 143 136 2 465 483

26.69 28.26 21.00 16.29 23.50 5.76

21.43 25.03 16.30 15.78 22.59 1.96

3.65 21.48 -10.94 13.75 35.37 24.79 36.57 -6.10 7.67

Blgeden zmire odaklanrsak, ilin 1927den bu yana saym yllarna gre nfus ve yllk nfus art hzlar grafii aada verilmitir. 60 yllk dnem boyunca zmir nfusunun srekli artma eiliminde olduu ekilden rahatlkla grlmektedir. Ancak dnemler itibaryla art oran deimektedir. 1945-1965 dneminde hzl bir art meydana gelmitir. Bu dnemdeki artn temel etmeni gtr. Bu sonu g edenlerin toplam nfustaki paynn % 10un zerinde olduundan karlmtr. Takip eden yllarda ise nfustaki art 30lar dzeyinde seyretmitir. 1990-2000 dneminde yllk nfus art hz ise 22ye dmtr. 2000 yl saymna gre zmir nfus bakmndan Trkiye illeri arasnda nc sray almaktadr. ekil 6.1 zmirin Nfusu ve Yllk Nfus Art Hz(1927-2000)1

4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0

40 35 30 25 20 15 10 5 0

Tablo 6.2 zmirin lelere Gre Nfus ve Yllk Nfus Art Hz2

1 2

zmir-Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DE, Ankara, 2002. www.die.gov.tr sitesinden temin edilmitir.

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

27

35

40

45

nfus

50

55

60

yllk arthz()

65

70

75

80

85

90

00

1990 Genel Nfus Saym Yn leler Toplam A Balova A Bornova A Buca A ili A Gaziemir A Gzelbahe A Karyaka A Konak A Narldere B Dikili B Bergama B Knk C Aliaa C Menemen C Foa D Kemalpaa E1 Menderes E1 Torbal E1 Seluk E2 Bayndr E2 Tire E2 demi E2 Beyda E2 Kiraz F1 eme F1 Karaburun F2 Urla F2 Seferihisar Toplam 59 825 278 300 203 383 78 462 44 089 14 269 345 734 721 570 34 844 23 219 101 421 37 617 42 150 76 043 25 222 56 075 52 934 71 617 27 353 47 126 77 314 124 968 14 632 41 247 29 463 9 020 35 467 21 406 ehir 59 825 274 226 199 130 73 364 39 905 11 624 345 360 720 502 34 844 10 023 42 554 17 167 25 450 29 006 12 057 16 354 9 405 21 167 19 412 13 862 37 855 51 620 5 831 7 850 20 622 2 338 25 648 10 720 Ky 0 4 074 4 253 5 098 4 184 2 645 374 1 068 0 13 196 58 867 20 450 16 700 47 037 13 165 39 721 43 529 50 450 7 941 33 264 39 459 73 348 8 801 33 397 8 841 6 682 9 819 10 686

2000 Genel Nfus Saym Toplam 66 877 396 770 315 136 113 543 87 692 18 190 438 764 782 309 54 107 30 115 106 536 32 109 57 192 114 457 36 107 73 114 73 002 93 216 33 594 47 214 78 658 128 259 14 147 44 910 37 372 13 446 49 269 34 761 ehir 66 877 391 128 308 661 106 740 70 035 14 924 438 430 781 363 54 107 12 552 52 173 13 136 37 537 46 079 14 604 25 448 16 792 38 099 25 414 15 870 42 988 61 896 5 521 10 001 25 257 2 932 36 579 17 526 Ky 0 5 642 6 475 6 803 17 657 3 266 334 946 0 17 563 54 363 19 655 68 378 21 503 47 666 56 210 55 117 8 180 31 344 35 670 66 363 8 626 34 909 12 115 10 514 12 690 17 235

Yllk Nfus Art Hz() Toplam ehir 11.14 35.46 43.78 36.95 68.74 24.27 23.82 8.08 44 26 4.92 30.51 40.88 35.87 26.53 32.14 26.35 20.55 0.19 1.72 2.6 -3.37 8.51 23.77 39.91 32.86 48.47 22.38 11.14 35.5 43.82 37.49 24.98 Ky 32.55 42.02 28.84 21.08

56.23 143.95 23.85 -11.31 8.11 -12.13 44 22.49 20.37 38.85 46.27 19.16 44.2 57.95 58.76 26.93 13.52 18.15 -5.46 24.21 20.27 22.63 35.49 49.14 24.55 28.58 -7.96 -7.49 16.29 37.4 49.05 18.23 25.56 8.85 2.96 -5.94 -10 -2.01 4.43 31.5 45.32 25.64 47.79 13.6

18 973 -15.83 -26.76

12.71 -10.09

2 694 770 2 137 721 557 049 3 370 866 2 732 669 638 197

zmir iline bal ilelerin 1990 ve 2000 yl genel nfus saymna gre bilgileri yukardaki tabloda verilmitir. Burada ileler strateji alt yrelerine gre sralanmtr. lk grupta yer alan zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi snrlar ierisinde kalan merkez ileler: Balova, Bornova, Buca, ili, Gaziemir, Gzelbahe, Karyaka, Konak, Narlderedir. Bu ileler tablonun yn kolonunda A harfiyle gsterilmilerdir. Dier ilelerde meydana getirdikleri alt yreler itibariyle beklendirilmitir. Dikili, Bergama ve Knktan oluan B blgesi; Aliaa, Menemen ve Foadan oluan C blgesi; Kemalpaa D blgesi; Menderes, Torbal ve Seluktan oluan E1 blgesi; Tire, Bayndr, demi, Beyda ve Kiraz oluan E2 blgesi; eme ve Karaburundan oluan F1 blgesi ve son olarak da Urla ve Seferihisardan oluan F2 blgesi strateji alt yreleri meydana getirmektedirler. 1927 ylnda ehirde yaayanlarn oran % 48 iken krsal nfus % 52 olarak gereklemitir. Aradan geen 70 yllk dnemde bu oranda ehir lehine hzl bir art

vardr. Son iki saym ele alrsak; zmirin 1990 saymnda ehirde yaayanlar % 79 iken 2000 ylnda bu oran % 81e kmtr. 10 ylda 2 puanlk bir art vardr. Dier taraftan krda yaayanlarn oran % 21den % 19a gerilemitir. Tabi ki bu iki puan ierisinde doumdan kaynaklanan art ile glerin etkisi vardr. Sonu olarak ehirleme hzl bir biimde gerekleirse, onarlamayan byk problemleri ard sra getirecektir. Buna en iyi rneini 17 Austos 1999 Glck ve 12 Kasm 1999 Dzce depremlerini syleyebiliriz. Aadaki tabloda ehir ve krsalda yaayan nfus oranlar verilmitir. Merkezde % 98lik bir ehirleme oran vardr. nmzdeki on ylda yaplmas muhtemel deiikliklerle ky statsnde olan yerler, ehir alanna dahil edilmesiyle bu orann % 100 olmas beklenebilir. Kemalpaada ehir nfusunun ile toplam iindeki paynn % 29dan % 35e kmasnda, hzla gelien sanayinin byk etkisi vardr. Kemalpaada ehir nfus art, krsaldakine nazaran daha hzldr. Aralarnda yaklak 2 puanlk fark vardr. Tablo 6.3 zmir ve le Gruplarna Gre ehir ve Krsal Nfus (%) Alt Yreler Bykehir Bakray-Gediz Gediz-Nif K. Menderes Yarmada zmir 1990 Nfus Saym ehir 0.99 0.45 0.29 0.37 0.62 0.79 Ky 0.01 0.55 0.71 0.63 0.38 0.21 2000 Nfus Saym ehir 0.98 0.47 0.35 0.42 0.61 0.81 Ky 0.02 0.53 0.65 0.58 0.39 0.19

Bakray-Gediz alt yrelerinde ehirleme deeri % 45ten % 47ye ykselmitir. Yarmada alt yrelerinde ehirde yaayanlarn oran % 61 civarndadr. Bu yksek deer blgenin i ve d turizm yapsndan kaynaklanmaktadr. Hem ehir hem de ky nfus art zmir ili nfus artndan daha fazla grlmektedir. Bu durumda nfus saymnda yazlk sahiplerinin evlerinde bulunmas etkin rol oynamaktadr. Urla ve Seferihisarn, zmir Bykehir Btn ile neredeyse birlemesi ve blgenin zellikle her mevsim oturmaya elverili olmas, iki iledeki hzl nfus artnn dier bir nedeni olmaktadr. K. Menderes strateji alt yrelerinde ise ehirde yaayanlarn oran % 37den % 42ye artmtr. Bu sramada yine blgede gelien sanayi nemli bir faktr olarak karmza kmaktadr. Medyan ya 1935-2000 dneminde 24.14ten 28.77ye kmtr. Bu deer Trkiye gibi zmirin de gen nfus potansiyeline sahip olduunu gstermektedir. Bunun dier bir ifadesi ise, 2000 ylndaki gen bamllk orannn % 34.06 olmasdr. Toplam bamllk oran ise % 43.86 olmutur. Yal baml oran ise % 9.80 dir. Bu durumda zmirin deerlendirmesi gereken potansiyel bir gen nfusu vardr. Ayrca gen baml nfus 1935te % 58.14ten 2000de % 34.06ya dmtr. Medyan yandan da nfusun giderek yalandn grmekteyiz. Gen nfus 4

deerlendirildiinde konu nem kazanmaktadr. Eer bu nfus kalifiye birey durumuna getirilmezse, nemini yitirmektedir. zmirde 2000 yl saymna gre hane halk nfusu 3.3 milyondur. Bu nfus 922.729 hanede yaamakta ve ortalama hane halk bykl de 3.65tir. Bu deer bize ekirdek aile yapsn gstermektedir. ocuk sahibi olmada ortalama ya yaklak 27dir. Dier taraftan bebek lm hz 40 ve ocuk lm hz 6 olarak tespit edilmitir ki, bu deerler olduka yksektir. zmir linin btnnde 34.157si erkek ve 24.227si kadn olmak zere toplam 58.384 engelli bulunmaktadr. Engellilik trne gre cinsiyetlerin dalm aadaki tabloda verilmitir. zmir nfusunun % 1.7si engellidir. Tablo 6.4 Engellik Trnn Cinsiyete Gre Dalm (2000) Engellilik Tr Grme engelli itme Engelli Konuma Engelli Fiziksel Engelli Zihinsel Engelli Dier Birden fazla engeli olanlar Bilinmeyen Toplam Erkek 4 169 2 573 1 449 13 356 4 510 3 154 2 630 2 316 34 157 Kadn 2 719 2 001 889 9 281 2 978 2 523 2 069 1 767 24 227

zmire G
G bireylerin doduklar yerleri, zmsedikleri kltr, akrabalarn ve deer verdii bir ok eyi brakarak yeni ufuklara doru yry srecidir. G hareketinin temelinde itici ve ekici faktrlerin etkisi vardr. G veren yerler itici faktrler ile g alan yerler ise ekici faktrler ile donanmtr. Bu donanmn znde ise gelir ve kaynak dalmndaki adaletsizlik yatmaktadr. zmir ili, g veren iller iin bir cazibe merkezi olmutur. Bu nedenle ilimiz g almada ilk sralarda yer almaktadr. En bata istihdam, eitim ve salk imkanlarnn ehrimizde gelimesi, g veren iller iin ekim merkezi olmaktadr. Net g hzna bakldnda; 1980 saym ylna gre zmir, Kocaelinden sonra 2. srada; 1985te Kocaeli, stanbul, el ve Bursann arkasndan 5. srada; 1990 ylnda ise Kocaeli, stanbul, Antalya ve elin arkasndan 5. srada yer almaktadr. Yani zmir sahip olduu olanaklar asndan tercih edilen bir il konumundadr.

Tablo 6.5 zmir li G Hzlar

Saym Yllar 1980 1985 1990

Net G Hz 71.41 38.97 61.79

Salkl ehirleme bir srecin sonucunda meydana gelmelidir. Bu sre ierisinde ehrin hem st hem de alt yapsnn gelimesi gerekmektedir. Ancak ehrin kabul snrlar zerindeki g alt ve st yap, eitim, konut, gecekondu, ulam, istihdam, arpk ehirleme ve kltr atmalarn beraber getirmektedir. Bu konuda zmirde grlen sorunlar aadaki gibi maddelenmitir: 1 Hzl nfus art. Konut talebinin karlanamamas nedeniyle konut politikalarnn btnleememesi ve konut finansman problemlerinin ortaya kmas. Mevcut ehir dokusunda imar deiiklikleri, sosyal ve teknik alt yap yetersizlikleri ve bunlarn getirdii klimatolojik meseleler. Park ve ocuk oyun alanlar, otopark, kaldrm vb. sorunlar. Yallar ve engellilerin ehirde rahat yaayabilmeleri iin gerekli nlemlerin alnamamas. Heyelan blgesindeki Kadifekalede yerleim olmas ve Bornova tarm toprann konutlarla ziyan olmas gibi yer seimindeki yanllklar. Koruma havzalarndaki plan d yerlemeler. Krfez rneindeki gibi evre sorunlar.

Yukardaki maddeleri bak alar dorultusunda arttrmak mmkndr. Bu nedenle sorunlar genel olarak ifade etmek daha uygundur. Literatrde belirtildii gibi gn meydana getirdii sorunlar 4 ana balk halinde ifade edilebilir: 1. Nfus ynnden getirdii sorunlar, 2. ehirleme ynnden getirdii sorunlar, 3. stihdam ynnden getirdii sorunlar, 4. Yaam kalitesi ynnden getirdii sorunlar. zmir ilinde de yukarda ifade edilen sorunlarn hepsi yaanmaktadr. G etmek bireylerin problemlerini zyor mu sorusunun cevabn 2002 yl Nisan aynda zmir ili ehirsel kesimde yer alan dokuz ilede yaplm olan kapsaml bir anket almasndan elde edebiliriz.2 Balova, Buca, Bornova, ili, Gaziemir, Gzelbahe, Karyaka, Konak ve Narldere ilelerinde aratrma kapsamnda 1.633 hane ile grlmtr. Bu hanelerden 1.193 g etmitir. G edenlerin yeni yaamlarnn nasl olduunu tespit etmek amacyla u andaki yaamlarnn kalitesi
1

Tlay YESGEY, zmire G ve ehire Getirdii Sorunlar, 21.yzyln eiinde zmir: Sorunlar ve zmler Sempozyumu, Tebliler Kitab, zmir Ticaret Odas, 1997.

enay DORUK, M.Vedat PAZARLIOLU, ki Deikenli Probit Tahmin Yntemi: zmir'e G, VI.Ulusal Ekonometri ve statistik Sempozyumu, Tebli, Mays-2003.
2

ile kazanlarnn durumu hakknda iki soru sorulmutur. Alnan cevaplarn dalm aada pay grafikleri halinde verilmitir. ekil 6.2 Kazan Beklentisinin Gereklemesi

KAZAN BEKLENTS
Cevapsz 24% Deimedi 23%

Daha Kt 15% Daha yi 38%

ekil 6.3 Yaam Kalitesi Beklentisinin Gereklemesi

YAAM KALTES BEKLENTS

Cevapsz 24% Deimedi 19%

Daha Kt 16% Daha yi 41%

Yaam kalitesi ve kazan z itibariyle ayn zelliklere sahip sorulardr. Bu nedenle elde edilen oranlar neredeyse birbirine eit elde edilmitir. Gten sonraki yaam ve kazancn daha iyi olduunu belirtenlerin oran srasyla % 40.6 ve % 38.1dir. Bu sonutan anlalyor ki yaklak % 60lk bir kesimin beklentileri gereklememitir. Bu iki soru, gn tm problemleri zmediini gstermektedir. nk g eden kiilerin ehre getirdikleri art deerler, yani kalifiye zellikleri dk olmakta ya da hi olmamaktadr. Bu durum aada eitim deikeninde daha iyi grlebilir. Ankete katlanlarn eitim durumlarna bakldnda % 56.8inin ilkokul mezunu, ilkokuldan terk ya da eitim almamlardan olutuu aadaki tablodan 7

grlmektedir. Eer kalifiye eitim lise ve st olarak dnlrse, bu tr bireylerin oran % 28dir. Tablo 6.6 Eitim Durumunun Dalm Mezuniyet Durumu Eitim Almam lkokuldan Terk lkokul Mezunu Ortaokul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yksek Okul Mezunu Faklte Mezunu Lisans st Eitim Mezunu Toplam Frekans 123 84 721 248 334 24 86 13 1633 Yzde 7.5 5.1 44.2 15.2 20.5 1.5 5.3 .8 100.0 Ymal Yzde 7.5 12.7 56.8 72.0 92.5 93.9 99.2 100.0

Dier taraftan g eden hane halklarnn eitimi ele alndnda tanmlayc istatistik deerleri elde edilmitir. Tablo 6.7 Hane Halknn Ortalama Eitimi N Eitim 1193 En kk .00 En byk 17.00 Ortalama 5.6653 Std. Sapma 3.5487

Hane halknn ortalama eitimi 5.66 yl olarak elde edilmitir. Bu da g edenlerin ilk okul mezunu olduklarn dier bir deyile kalifiye durumlarn gstermektedir. Sz konusu ortalama deer kiilerin g ettikten sonra yaam kalitesi ve kazanlarnn deimemesini ya da daha kt durumda olmasn aklamaktadr. zmirin il ierisindeki nfus hareketleri aadaki tabloda verilmitir. Burada 6 farkl tipte g ile karlalmaktadr. Bunlar zmirden ile ve kylere; lelerden zmir ve kylere; kylerden zmir ve ilelere eklindedir. G hareketi cinsiyet faktrnden etkilenmemekte olup, cinsiyete gre gn birbirine istatistiki olarak eit olduunu syleyebiliriz. Gn hareket yn ise ileler ve kylerden zmire dorudur. Toplam il ii g pay % 44tr. Buna karlk gelen g ise % 38dir. Dolaysyla g alpvermede zmir 6 puan dezavantaja sahiptir. Dier taraftan ilelerden kylere % 7lik bir g pay varken, kylerden ilelere ise % 10luk bir g pay vardr. lelerde % 3lk bir g alma fazlal bulunmaktadr. Sonuta zmir hem ilden hem de kendi il ierisinden g almaktadr. Doal nfus artnn yannda gten kaynaklanan nfus art da vardr. Doal nfus artnn etkileri uzun zamana yani konjonktr dnemlerine yayld iin hemen ortaya kmamaktadr. rnein ilkretim talepleri 6 yl sonra, lise talepleri 15 yl sonra konut talepleri ortalama 25 yl sonra kmaktadr. Bu rnei bireylerin ihtiyalar dorultusunda geniletebiliriz. Bunu ihtiyalarn uzun dneme yaylmas, planl alt ve st yatrmlarn gerekletirmesi salayacaktr. Fakat g ile gelen nfusun ihtiyalar, gelen bireylerin yalarna gre aciliyet kazanacandan, zmirin dzenli ehir dokusunun olumasna sekte vuracaktr. zmirin sahip olduu

kaynaklar etkin ve verimli kullanmaktan ziyade yatrmlarn gereklemesi uzun dnem alacaktr.

paralanacandan

istenen

Tablo 6.8 zmir li erisindeki Nfus Hareketleri (1990) G Tipi zmir'den ilelere G tipindeki pay Toplam gteki pay zmir'den kylere G tipindeki pay Toplam gteki pay lelerden zmir'e G tipindeki pay Toplam gteki pay lelerden Kylere G tipindeki pay Toplam gteki pay Kylerden zmir'e G tipindeki pay Toplam gteki pay Kylerden ilelere G tipindeki pay Toplam gteki pay Toplam G Toplam gteki pay Erkek 7.160 51.44 0.09 8.683 51.38 0.11 12.247 48.53 0.15 3.117 53.62 0.04 4.831 49.20 0.06 4.210 51.91 0.05 40.248 0.50 Kadn 6.760 48.56 0.08 8.217 48.62 0.10 12.988 51.47 0.16 2.696 46.38 0.03 4.989 50.80 0.06 3.900 48.09 0.05 39.550 0.50 Toplam 13.920 100.00 0.17 16.900 100.00 0.21 25.235 100.00 0.32 5.813 100.00 0.07 9.820 100.00 0.12 8.110 100.00 0.10 79.798 100.00

zmir ald gn saysall dnda, da da g vermektedir. statistiki olarak bu gn analiz edilmesi olanaksz grlmektedir. Ancak genellikle beyin g olarak nitelenen bu olgunun yurtii ve yurtd byk yerleme merkezleriyle nitelikli hizmet ve retim odaklarna yneldii bilinmektedir. Baka bir deyile zmirin ekonomik olanaklarnn giderek ksr dng iine girmesi, nitelikli i gcnn ekonomisi daha gelimi yrelere doru kaydrmasna neden olmaktadr. Gerekte bu bir yarmadr. zmir ise bugn iin dier byk yerleme merkezleriyle ve sz edilen odaklarla srdrd yarmada geri kalm bulunmaktadr. Bunun zm iin zmirin tarihi kimlii iinde de izlendii gibi, hinterland ile bark duruma getirilmesi ve an gerekleri dorultusunda etki alan ile ekonomik, sosyal ve fiziki olarak btnlemesini salayacak hzlandrm bir metropolitenleme sreci iine alnmas gerekmektedir. Hinterlandnn ve etkileim alannn ynlendirmesiyle st dzey karar ve hizmet odaklar durumuna getirilecek metropoliten yerleme merkezleri iin, baka bir kimlik aray sz konusu edilemez.

zmirde bugn, uluslar aras Biliim teknoloji ve Ar-Geye verilen nemin azalmas ile Ar-Ge personeli says 2000 ylnda ancak binde 10.5e erimitir. Corafi yaknlk ve eitilmi nfus gc arasnda yakn bir iliki bulunmaktadr. Bu nedenle zellikle ekonominin ynetim merkezi durumundaki stanbul bu adan yksek bir ekim gcne sahiptir ve temellerini oluturmu ekonomisiyle bunu giderek hzlandrmaktadr. Ayrca stanbul, maa ve ynetim kalitesiyle ekiciliini arttrmaktadr. Saysal verilerin tam olarak bulunmad bu olgu iinde, sadece Trkiye Kurumu aracl ile yurtdna lkeden 2001 ylnda 20.242 kiinin gnderilmi olmas olayn ciddiyetini kantlar grnmektedir. zellikle ihracat, retim ve lojistik sektrlerinde uzmanlam i gcnn bu g iinde nemli bir yer tuttuu grlmektedir. stanbul, retim mdr, genel mdr, lojistik sektrnde alacak deneyimli yneticiler ile ihracat yneticilerini en ok arayan pozisyondadr. Beyin g ve ekonomik byme arasndaki ilikinin nemi son yllarda art gstermektedir. Eitim, uzun vadeli ekonomik bymenin en nemli belirleyicisi olduundan nitelikli insan sermayesinin zmirden ka ehre byk zararlar getirmektedir. zmir bu boyutta, gelir seviyesi d ve uzun vadede ekonomik bymesinin zorlamasyla karlamaktadr. Bu gn nlenmesi iin say ve nitelik olarak zmirde eitilen insan g ile talep edilen arasndaki dengesizliin kaldrlmas gerekmektedir. Ayrca vasflar belirli ilere, farkl cret seviyelerinin uygulanmas gerekmektedir. zmir, yaratc gcn tevik edememektedir. Belirtildii zere, aratrma ve inceleme imkanlarnn yetersizlii, ihtisaslama olanan zorlatrmaktadr. Buna karn zmirin teknolojik gelime ve yeniliklerin merkezi olma iin aba sarf etmesi gerekmektedir. Ve yine zmir, eitim harcamalarna gerekli yatrm yapmad srece bu gn ivmesini durdurmakta zorlanacaktr. Bu balamda son yllarda, zmirde kurulan Ekonomi niversitesi gibi kurumlar iletiim olanaklarn arttrmann yannda yazlmclk gibi fikir retiminin yaygnlamasna ynelik almalarla geliime katkda bulunmaktadrlar. Bu tr yatrmlara ynelinmesi beyin gn nlemeye yarayacak giriimler olarak grlmektedir. Strateji Alt Yrelerinin Deerlendirmesi 2003 Yl tibariyle Nfus Yapsnn Genel

[A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi 1990-2003 yllar arasnda yaplan nfus saymlarn dikkate aldmzda yrenin toplam nfusu her bir ile baznda ve alt yre btnnde art gstermektedir. En byk nfusa sahip olan ile Konak olmasna karn, yllk nfus art hznn en ok olduu ilenin Gaziemir olduu grlmektedir. Yaklak son on yllk bir srete yaplan nfus saymlarn karlatrdmzda, yrenin yllk nfus art hznda ok byk bir farkn olmamas sonuta nfusunda ok fazla art gstermediini gstermektedir. Ky nfuslarna bakldnda, yaklak on yllk srete % 50ye yakn bir art grlmektedir. Ancak toplam nfus iindeki paynda fazla bir deiim grlmemektedir.

10

zmir Bykehir Btn strateji alt yresinde bulunan ilelerin ehir nfuslarna bakldnda devaml bir art grlmekte olup, Karyaka ve Konaka bal ky nfusunda yaklak %o 10 bir azalma grlmektedir. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Yrenin ky nfusunun toplam nfus iindeki pay ehir nfusuna oranla daha fazladr. Ancak ky nfusunun toplam nfus iindeki pay yksek olmasna ramen yllk nfus art hznda yaklak % o 1lik azalma grlmekte ve bu da ky nfusunun azalta olduunu gstermektedir. Yreye bal Knk lesinin hem ehir hem de ky nfusunda azalma grlmektedir. Knktaki bu azal zellikle ehir nfusunda daha ok grlmektedir. Dikili ise en ok nfusa sahip ile konumundadr. Ayrca yllk nfus art hz da % o 25in zerindedir. [C] Gediz Strateji Alt Yresi Gediz strateji alt yresi nfusunun arlkl ksm kylerde grlmekle birlikte yllk nfus art hz, arada ok byk bir fark olmamasna karn, ehir nfusunda daha oktur. Ancak ehir ve ky nfuslarndaki yllk nfus art hz 2003 yl itibariyle daha nceki yllara oranla azal gstermektedir. En yksek nfusa sahip olan Menemen lesi ayrca yredeki yllk nfus art hznn en yksek olduu iledir. [D] GedizNif Strateji Alt Yresi Bu alt yrenin tek ilesi olan Kemalpaann ky nfusu ehir nfusundan daha oktur. Gerek ehir gerekse ky nfusu artmaktadr. Ancak ehir nfusunun yllk art hz daha fazladr. [E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Yreye bal Seluk dndaki ilelerin ky nfuslar ehir nfusundan daha yksek olurken, yllk nfus art hz ehir nfusunda daha fazladr. Yrenin toplam nfusunun, 2003 yl itibariyle daha nceki yllara oranla, yllk nfus art hz artmakta ancak ehir ve kylerin nfus art hz azalmaktadr. En yksek ehir ve ky nfusuna sahip olan ile Seluk lesi olup, yllk nfus art hz en yksek olan Menderestir. [E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Yreye bal Tire dndaki ilelerin ky nfuslar ehir nfusundan daha yksektir. ehir nfusunun yllk nfus art hz artarken, ky nfusununki azalmaktadr. En ok ky nfus art hz azal Tirede grlmektedir. En kk ehir ve ky nfusuna sahip olan Beydan, hem ehir hem de ky nfusu azalmaktadr. En yksek ehir ve ky nfusuna sahip ile ise demitir. Yrede en yksek nfus art hzlar ehir nfuslarnda grlmektedir. [F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Bu yrenin her kesiminde nfus art grlmektedir. ehir nfusu eme lesinde daha yksek olurken, ky nfus art Karaburun lesinde daha ok grlmektedir.

11

En yksek ehir ve ky nfusuna sahip olan ile eme olmakla birlikte ehir nfus art hz da bu ilede daha ok grlmektedir. [F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Bu yrenin her kesiminde nfus art grlmekle beraber Seferihisar lesinde bu art daha hzl olmaktadr. Urla en yksek ehir nfusuna sahip olurken ,en yksek ky nfusuna ise Seferihisar sahiptir. zmir li Toplam l baznda en fazla nfusa sahip olan yre zmir Bykehir Btn strateji alt yresidir. ehir nfusu, ky nfusundan daha fazla olmakla beraber toplam yllk nfus art hz ehirde daha fazladr. En fazla ky nfusuna sahip K. Menderes Kara Kesimi Alt Yresi olmakla beraber ayrca en dk nfus art hzna da sahiptir. En fazla ehir nfusuna sahip yre ise zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresidir. zmir ili toplam nfusu, gerek ehir gerekse ky nfusu olarak, art gstermekte ve art gstermesi beklenmektedir.

12

Tablo 6.9 zmir li Alt Yrelerinin 2000 Yl Nfusu ve 2003 Yl Tahmini Nfusu
2000 Yl Alt Yreler leler Toplam Nfus 113.543 438.764 782.309 396.770 315.136 87.692 66.877 54.107 18.190 2.273.388 Dikili Bergama Knk [B] Aliaa Foa Menemen [C] 30.115 106.536 32.109 168.760 57.192 36.107 114.457 207.756 Yllk Nfus Art Hz * 36,95 23,82 8,08 35,46 43,78 68,74 11,14 44,00 24,27 2003 Yl Tahmini Toplam Nfus 126.609 470.877 801.439 440.490 358.368 100.956 69.137 61.568 19.547 Yllk Nfus Art Hz ** 36,31 23,55 8,05 34,84 42,85 46,95 11,08 43,06 23,98 24,80 25,71 6,03 -16,09 5,58 30,73 36,50 40,17 36,96 2000 Yl ehir Nfusu 106.740 438.430 781.363 391.128 308.661 70.035 66.877 54.107 14.924 2.232.265 12.552 52.173 13.136 77.861 37.537 14.604 46.079 98.220 Yllk Nfus Art Hz * 37,49 23,85 8,11 35,5 43,82 56,23 11,14 44,00 24,98 2003 Yl Tahmini ehir Nfusu 119.201 470.554 800.528 434.279 351.042 82.526 69.137 61.568 16.070 2000 Yl 2003 Yl Tahmini

Yllk Nfus Ky Yllk Nfus Ky Yllk Nfus Art Hz ** Nfusu Art Hz * Nfusu Art Hz ** 36,81 23,57 8,08 34,88 42,89 54,71 11,08 43,06 24,66 3.266 21,08 3.477 20,87 23,19 28,17 -8,12 -7,64 -0,70 16,15 47,89 36,72 35,36 6803 334 946 5.642 6.475 17.657 28,84 -11,31 -12,13 32,55 42,02 14,39 7.408 323 911 6.211 7.326 18.430 28,40 -11,16 -12,57 32,03 41,16 14,28

ili Karyaka Konak Bornova Buca Gaziemir Balova Narldere Gzelbahe [A]

24,43 2.448.991 26,00 4,92 -15,38 3,92 30,51 35,87 40,88 37,06 32.530 108.481 30.596 171.607 62.715 40.285 129.115 232.115

23,83 2.404.905 22,49 20,37 -26,76 11,01 38,85 19,16 46,27 38,90 13.418 55.427 12.053 80.898 42.084 15.460 52.775 110.319

24,83 41.123 22,24 20,17 -28,68 17.563 54.363 18.973

63,94 44.086 28,58 -7,96 -7,49 19.112 53.054 18.543

12,75 90.899 38,11 18,99 45,23 19.655 21.503 68.378

-1,76 90.709 16,29 49,05 37,40 20.631 24.825 76.340

38,72 109.536

35,37 121.796

13

Kemalpaa [D] Menderes Torbal Seluk [E1] Bayndr Tire demi Beyda Kiraz [E2] eme Karaburun [F1] Urla Seferihisar [F2]

73.114 73.114 73.002 93.216 33.594 199.812 47.214 78.658 128.259 14.147 44.910 313.188 37.372 13.446 50.818 49.269 34.761 84.030

26,53 26,53 32,14 26,35 20,56 27,41 0,19 1,72 2,60 -3,37 8,51 2,55 23,77 39,91 27,80 32,86 48,47 39,03

79.294 79.294 80.515 101.810 35.776 218.101 47.304 79.228 129.680 14.004 46.120 316.336 40.120 15.146 55.266 54.287 40.064 94.368

27,05 27,05 32,65 29,40 20,98 29,19 0,63 2,41 3,67 -3,39 8,86 3,33 23,65 39,68 27,97 32,33 47,33 38,68

25.448 25.448 16.792 38.099 25.414 80.305 15.870 42.988 61.896 5.521 10.001 136.276 25.257 2.632 28.189 36.579 17.526 54.105

44,20 44,20 57,95 58,76 26,93 47,41 13,52 12,71 18,15 -5,46 24,21 15,23 20,27 22,63 20,51 35,49 49,14 39,72

28.974 28.974 19.884 45.217 27.523 92.624 16.522 44.648 65.328 5.430 10.745 142.673 26.824 3.136 29.960 40.613 20.238 60.851

43,25

47.666

18,23

50.320

18,06 18,06 25,24 8,81 2,96 16,25 -6,03 -10,34 -10,26 -2,02 4,42 -6,18 31,01 44,34 37,27 25,31 46,68 37,79

43,25 47.666 56,34 57,10 26,57 56.210 55.117 8.180

18,23 50.320 25,56 8,85 2,96 60.631 56.593 8.253

47,57 119.507 13,42 12,63 17,99 -5,54 23,92 31.344 35.670 66.363 8.626 34.909

15,91 125.477 -5,94 -10,09 -10,00 -2,01 4,43 30.782 34.580 64.352 8.574 35.375

15,29 176.912 20,06 58,40 12.115 10.514

-6,22 173.663 31,50 45,32 13.296 12.010

20,31 22.629 34,87 47,96 12.690 17.235

37,70 25.306 25,64 47,79 13.691 19.826

39,17 29.925

37,80 33.517

zmir l Toplam * : 1999-2000 yllar aras

3.370.866

22,38 3.616.078

23,41

2.732.669

24,55 2.951.204

25,64 638.197

13,60 664.874

13,65

** : 2000-2003 yllar aras

Kaynak : DE, 2000 zmir li Nfus Saym

14

Eitim
zmir ilinde okuma-yazma bilen oran lke genelinde olduu gibi srekli art gstermitir. 6 ve st yatakiler iin okuma-yazma oran, 1935te % 34.96 iken bu oran, 2000 yl nfus saymna gre % 91.86dr. Oran erkeklerde % 96.3'e kadnlarda % 87.4'e ykselmitir. Okuma-yazma oranndaki 65 puanlk art iyi bir gstergedir ancak, tek bana yeterli olmamaktadr. nk okuma ve yazma, bilgi edinme yolunda atlan ilk admdr. Daha sonraki aamalarda gelince, bir btn olarak anlam kazanmaktadr. 2000 yl nfus saym sonularna gre ilimizde 14 ve st yatakilere ait nfusun % 50si ilk okul mezunudur. Ayrca nfusun yaklak % 66sn ilkokul mezunu, okuryazar ve eitimsiz bei oluturmaktadr. Eer kalifiye birey eitimi snrn lise kabul edersek, bu durumda nfusun yaklak % 75i kalifiye deildir. Gerek zmir ve gerekse Trkiye iin problem bu noktada balamaktadr. nk zmir iin ortalama eitim yl 6.5 yl ve Trkiye iin yaklak 5 yl civarndadr. Trkiye toplum olarak ilkokul mezunu deilken, zmir de ortaokul mezunu deildir. Bu durumda kesinlikle sylenecek tek bir cmle vardr: Trkiyenin tek problemi toplumun eitim seviyesini ykseltmektir. Tablo 6.10 Okuryazarlk ve Eitim Durumuna Gre Nfus (1975-2000)1 Eitim Dzeyleri Eitimsiz Okur-Yazar lkokul Ortaokul ve dengi Lise ve dengi Yksek renim Toplam Saym Yllar 1975 30.43 8.46 47.46 5.08 5.59 2.98 100.0 1980 28.50 7.91 45.26 5.40 7.13 5.79 100.0 1985 20.08 7.67 50.65 6.16 9.49 5.95 100.0 1990 17.18 5.19 52.03 7.18 10.97 7.44 100.0 2000 10.74 5.84 49.07 8.74 14.83 10.78 100.0

(zmir ili okul ncesi, ilkretim ile lise ve dengi okullara ilikin istatistikler ilgili tabloda verilmitir2.)

zmirde 2002-2003 retim ylnda toplam 29.594 retmen, 615.703 renci, 2.080 okulda 16.301 derslikte eitim ve retim grmektedir. Bir derslie den ortalama renci says Trkiye ortalamas ile karlatrldnda, lkretim okullar dzeyinde 1999-2000 eitim-retim ylnda Trkiye ortalamas 59 iken zmirde bu oran 41 olarak grlmektedir. Ancak kaliteli bir eitim standard olan 24 kiilik snf dikkate alndnda, her snfta ortalama 17 renci fazlalk olduu ve snflarn % 71 fazla kapasiteyle eitim verdii grlmektedir. Genel liselerde Trkiye ortalamas 37 iken zmir'de bu rakam 32 rencidir. Meslek liselerinde ise Trkiye ortalamas 33, zmir'de ise bu rakam 34'tr. Yine snflarda 24
1 2

zmir-Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DE, Ankara, 2002.s.49. Bu istatistikler www.izmirvaliligi.gov.tr adresinden temin edilmitir.

15

renci kapasitesini dikkate aldmzda yaklak % 38lik ar kapasite yklenimi sz konusudur. Merkezdeki ilkretim okullarnda iftli tedrisat yaplmaktadr. Kaliteli eitim iin ise bunun tekli tedrisata inmesi gereklidir. Bu nedenle 24 kiilik baz snf dikkate aldmzda ihtiya olan derslik says 20.000e yaklamaktadr. Mevcut ise 11.135 dersliktir. Sonuta eksik olan derslik says 8.865tir. Yukarda belirtilen rakamlar yalnzca mevcut durumun iyiletirilmesi iindir. Eer eitimdeki hedef 11 yl zorunlu eitim ise, yani 6 yanda alnan bir rencinin lise eitimini tamamladnda meslek edindirme eitimini de tamamlam olmas durumunda, ihtiya miktarlar hemen deiecektir. Bu durumda ilkretim ve liselerin toplam ihtiyac 24.000 dersliktir. u ana kadar yalnzca fiziksel temel ihtiyalar baznda eksiklikleri dikkate alnmtr. Bunun yannda sosyal ihtiyalar da gz nne alndnda ihtiyalar daha da artacaktr. Bunlarn ekonomik deerlerinin aratrlmas ise ilgili kurululara braklmtr. Stratejik plan asndan konunun nemi 2013 ylnda zmirin sosyal ve ekonomik hayatnda kalifiye bireylerin yer almaya balam olmas olacaktr. retmen bana den renci saysna baktmzda ise okul ncesi eitimde Trkiye ortalamas 17 iken zmir 'de 18'dir. lkretim okullarnda Trkiye geneli 30 renci iken zmir'de 24'tr. Genel liselerde ise 18 renciye karlk zmir'de 14'tr. Meslek liselerinde ise Trkiye ortalamas 13 renci iken zmir'de bu say 14'tr. zmir linin okullama oran ilkretimde % 99, liselerde ise % 97dir. Tablo 6.11 zmir li Lise ve Alt Dzeyde Eitim statistikleri Okul Tr Anaokulu(Resmi+zel) Anasnf (Resmi+zel) Okul ncesi Toplam lkretim Okulu (Resmi+zel) Yatl lkretim. Blge Okulu Pansiyonlu lkretim Okulu zel Eitim Okulu lkretim Okulu Toplam Genel Lise Meslek - Teknik Lise Liseler Toplam Genel Toplam renci retmen Derslik Says Says Bamsz Bnyede Says 78 78 1.233 2 1 3 1.239 130 154 284 1.601 475 475 3.185 13.818 17.003 451.624 1.724 594 530 457.472 87.883 53.355 141.238 615.713 173 765 938 18.954 79 30 101 19.164 5.553 3.939 9.492 29.594 273 601 874 10.997 57 24 57 11.135 2.719 1.573 4.292 16301 Okul Says

zmir linin yksek renim imkanlarn kapsamnda Ege, Dokuz Eyll, Yksek Teknoloji, Yaar ve zmir Ekonomi niversiteleri olmak zere be niversite mevcuttur. Bunlarn ilk kamu, son ikisi ise zel niversitedir. Bu niversitelerde toplam 29 Faklte, 19 Enstit, 26 Yksek Okul, 6434 retim eleman, 74.908

16

renci bulunmaktadr. Yksek renim rencilerine ynelik olarak ilimizde be renci yurdu bulunmakta, bu yurtlarda da 9.756 renci kalmaktadr. Strateji Alt Yrelerindeki Nfusun Okuryazarlk Dzeyi Genel Deerlendirmesi ( 2000 Nfus Saym Bilgilerine Gre ) [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Alt yrenin ortalama % 7si okuma yazma bilmemektedir. Bu ortalama deer Konak lesinde yaklak % 1 deeriyle almtr. Ayrca Konak lesi en fazla okuma yazma bilenin bulunduu iledir. Okuma yazma bilmeyen orannn en dk olduu ileler ise Balova ve Gzelbahedir. Alt yre baznda yksek renimi bitiren says ortalama % 9 olup bu orann altndaki ileler Buca ve ilidir. le nfusunda oransal olarak en ok yksek renim mezunu bulunduran ile ise Narlderedir. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Toplam nfusa oranla en ok okuma yazma bilmeyenin bulunduu ile Knk olup, alt yre ortalamasnn % 3 zerinde bulunmaktadr. En ok okuma yazma bilenin bulunduu ile Bergama olup, bunlarn yksek renimi bitirenlerin says alt yre ortalamasnn stndedir. Ayrca Bergama en fazla yksekretim mezunu bulunduran iledir. Yksek renim mezunu olanlarn ortalamas % 5tir. Toplam nfusa oranla en ok yksek renim bulunduran ile ise Dikilidir. [C] Gediz Strateji Alt Yresi Okuma yazma bilmeyen orannn en dk olduu ile Foa lesidir. Foadaki bu oran alt yre ortalamasnn % 4 altndadr. En fazla okuma yazma bilen miktar ise Menemende bulunmaktadr. Yksek renimden mezun olanlarn says en ok Menemende bulunmasna ramen yksek renim mezunlarnn nfusa oranladmzda en fazla deere, dier ilelerden farkl olarak, Foada rastlanlmaktadr. [D] GedizNif Strateji Alt Yresi Kemalpaann % 10u okuma yazma bilmemekte ve nfusunun % 4 yksek renim mezunu olmaktadr. [E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi En fazla okuma yazma bilmeyenin bulunduu ile olan Torbal ayn zamanda en fazla okuma yazma bilenleri de bnyesinde bulundurmaktadr. Yksek renim mezunlar en ok Torbalda olmasna karlk toplam nfusa oranladmzda en ok Seluk lesinde grlmektedir. [E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Alt yrede en fazla okuma yazma bilmeyenin bulunduu ile Bayndr lesidir. Bu iledeki okuma yazma bilmeyenlerin oran alt yre ortalamasnn zerindedir. En fazla okuma yazma bilen says en ok demi lesinde bulunmaktadr. Yksek renim mezunlarn toplam nfusa oranladmz da en yksek deere Tire ve demite rastlanlmaktadr.

17

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Yarmada eme Kesimi alt yresinde okuma yazma bilmeyenlerin says % 5i gememektedir. Okuma yazma bilen says emede daha ok grlmekte olup nfusa oranladmzda Karaburun ile arasnda pek fark grlmemektedir. [F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Alt yredeki okuma yazma bilmeyenlerin says nfusa oranla tm ilelerde ayn olup, miktar olarak Urlada daha fazladr. Okuma yazma bilen ve yksek renim mezunu says Urlada daha fazla olmakla beraber toplam nfusa oranladmzda Seferihisar ile ayn orandadr. zmir li Toplam zmir ili genelinde okuma yazma bilmeyen says % 7 oranndadr. Bu oran Bakray, GedizNif, K. Menderes Ky Kesimi ve K. Menderes Kara Kesimi alt yrelerinde almtr. En az okuma yazma bilmeyen says Yarmada eme Kesimi alt yresinde bulunmaktadr. En fazla okuma yazma bilmeyen says oransal olarak Torbal ve Knkta grnrken, en az okuma yazma bilmeyen says ise Foada grlmektedir. Yksek renim mezunu says en ok zmir Bykehir Btn alt yresinde olmasna karlk, toplam nfusa oranladmzda Yarmada eme Kesimi alt yresinde grlmektedir. Oransal olarak en fazla yksek renim mezunu bulunduran ile eme olurken, en az bulunduran ise Knktr.

18

Tablo 6.12 6 ve Daha Yukar Yataki Nfusun lelere Gre Okuryazarlk Durumu Alt Yreler
leler Toplam Okuma Yazma Bilmeyen
Top. Nfus inde Oran 7% 6% 8% 6% 7% 5% 4% 7% 4% 7% 7% 8% 11% 8% 5% 2% 8%

Okuma Yazma

Bir Okul

Bitirilen Okul
Yksek renim Toplam 6.517 47.243 63.593 33.095 16.271 7.590 7.755 6.816 1.604 190.484 885 2.698 285 3.868 2.700 2.102 1.910 Top. Nfus inde Oran 7% 12% 9% 9% 6% 12% 12% 13% 11% 9% 8% 6% 2% 5% 8% 15% 5%

Toplam

Bilen Toplam

Bitirmeyen

Toplam

lk ve Orta retim 66.647 258.757 461.874 242.543 191.669 42.047 42.746 32.414 9.860 1.348.557 7.764 32.375 7.727 47.866 22.891 10.189 27.159

ili Karyaka Konak Bornova Buca Gaziemir Balova Narldere Gzelbahe [A] Dikili Bergama Knk [B] Aliaa Foa Menemen

97.514 401.410 712.770 357.734 280.181 64.041 62.599 50.504 14.041 2.040.794 11.583 47.591 11.751 70.925 33.962 13.863 41.405

6.394 25.202 53.934 20.568 19.038 3.259 2.725 3.453 599 135.172 793 3.629 1.270 5.692 1.559 261 3.497

91.117 376.200 658.825 337.164 261.141 60.774 59.872 47.051 13.442 1.905.586 10.790 43.962 10.481 65.233 32.401 13.602 37.908

17.944 70.154 133.265 61.493 53.187 11.131 9.363 7.821 1.977 366.335 2.141 8.886 2.469 13.496 6.810 1.311 8.838

73.164 306.000 525.467 275.638 207.940 49.637 50.501 39.230 11.464 1.539.041 8.649 35.073 8.012 51.734 25.591 12.291 29.069

19

[C] Kemalpaa [D] Menderes Torbal Seluk [E1] Bayndr Tire demi Beyda Kiraz [E2] eme Karaburun [F1] Urla Seferihisar [F2] zmir l Toplam

89.230 22.412 22.412 15.185 33.798 23.049 72.032 14.430 39.324 56.373 5.012 9.010 124.149 23.821 2.748 26.569 33.915 16.245 50.160 2.496.271

5.317 2.292 2.292 1.375 3.625 2.413 7.413 2.300 3.832 5.206 439 921 12.698 733 120 853 1.838 867 2.705 172.142

6% 10% 10% 9% 11% 10% 10% 16% 10% 9% 9% 10% 10% 3% 4% 3% 5% 5% 5% 7%

83.911 20.120 20.120 13.810 30.173 20.636 64.619 12.130 35.492 51.167 4.573 8.089 111.451 23.088 2.628 25.716 32.077 15.377 47.454 2.324.090

16.959 5.226 5.226 3.053 7.697 4.847 15.597 3.198 7.388 10.754 899 1.748 23.987 2.872 367 3.239 5.594 2.499 8.093 452.932

66.951 14.894 14.894 10.756 22.472 15.788 49.016 8.932 28.104 40.408 3.674 6.341 87.459 20.203 2.261 22.464 26.483 12.876 39.359 1.870.918

60.239 14.077 14.077 10.189 20.707 14.255 45.151 8.388 26.018 37.413 3.513 5.949 81.281 15.816 1.793 17.609 22.874 11.132 34.006 1.648.786

6.712 817 817 567 1.765 1.533 3.865 544 2.086 2.995 161 392 6.178 4.387 468 4.855 3.609 1.744 5.353 222.132

8% 4% 4% 4% 5% 7% 5% 4% 5% 5% 3% 4% 5% 18% 17% 18% 11% 11% 11% 9%

Kaynak: DE, 2000 zmir li Nfus Saym

20

Tketim Yaps
1994 ylnda DEnin yapt Hane Halk Tketim Anketi verilerinden hareketle Ege Blgesi iin dzenlenen tketim harcamalar, ilgili tabloda verilmitir. Bu tabloda tketim harcama bykl hem 1994 hem de 2003 fiyatlar itibariyle verilmektedir. Ege Blgesinde toplam tketimin % 35i gda, % 23 konut ve kira, ve % 10u ise giyim harcamalarna gitmektedir. Yani toplam tketimin % 68i zorunlu harcamalara ynlendirilmektedir ki bu durum gelir yapsndaki dkl gstermektedir. Zaten salk, eitim ve otel-lokanta-pastane gibi sosyal harcamalarn dkl bu kanaati dorulamaktadr. Ayrca insan sermaye modellerinin temel aklayc deikeni olan eitim harcamalarnn yzdesi, ev eyas kalemi yzdesinin yaklak sekizde biridir. Tablo 6.13 Ege Blgesinin Harcama Kalemlerine Gre Tketim Yaps Harcama Kalemleri Gda, iki, ttn Giyim, ayakkab Konut ve Kira Ev eyas Salk Ulatrma Elence ve Kltr Eitim Otel,lokanta,pastane eitli mal ve hizmet Toplam Ege Blgesi 1994 6.404.794 1.756.123 4.132.624 1.659.223 467.591 1.690.135 374.294 192.064 576.957 1.046.774 2003 46.076.088.036 12.633.548.862 29.730.097.056 11.936.450.262 3.363.849.654 12.158.831.190 2.692.671.036 1.381.708.416 4.150.628.658 7.530.492.156 Ege Blgesi Toplam Trkiye Harcamasndaki Pay Pay 35.00 9.60 22.58 9.07 2.56 9.24 2.05 1.05 3.15 5.72 100.00 14.56 15.88 14.66 14.90 14.58 15.59 13.16 10.86 16.12 15.26

18.300.579 131.654.365.326

Ege Blgesi tketim yaps ayrntl zelliklerinin deerlendirildii bir almada1 baz senaryolar oluturulmutur: Senaryo, hane halk reisinin yann 43, gelirinin her harcama kalemi iin ortalama gelire sahip, hane halk byklnn 4, hane halk reisinin bulunduu ev itibariyle normal kat veya lks binada ve gelimi sokakta oturduu, lise mezunu ve yevmiyeli olarak alt kabul edilmitir. Bylece modelde katsay tahminleri kullanlarak en dk, dk, orta, yksek ve en yksek dzeydeki harcama olaslklar elde edilmitir. lgili tabloda toplam tketim harcamalarna ait senaryolara bakldnda gda ve giyim harcama olaslklar orta harcama gurubuna doru artm, yksek ve en yksek harcama gruplarnda d gstermitir. Ev eyas, ulatrma, elence, otel, sigara ve dier harcama olaslklarnda ise bu defa yksek harcama grubuna doru bir art gstermi en yksek harcama grubunda dmtr. Konut, salk, ve eitim harcama olaslklar en dkten en yksee doru art gstermitir. Tablo 6.14 Ege Blgesi in Toplam Tketim Harcamalarna Ait Senaryolar
1

Hamdi EME, Ege Blgesi Tketim Harcamalar in Sral Logit Tahminleri Ve Senaryo Sonular, DE-SBE dergisi, 2002.

21

Harcama Kalemi Gda Giyim Konut Ev Eyas Salk Ulatrma Elence Eitim Otel Dier Sigara

Score 20.674 14.890 14.943 13.440 4.195 13.973 10.759 2.771 8.280 17.138 7.938

En Dk 0.106 0.152 0.042 0.108 0.160 0.116 0.099 0.051 0.152 0.081 0.167

Dk 0.200 0.202 0.097 0.164 0.184 0.174 0.149 0.096 0.188 0.146 0.192

Orta 0.267 0.231 0.197 0.223 0.206 0.233 0.221 0.170 0.219 0.225 0.212

Yksek En Yksek 0.259 0.230 0.331 0.259 0.225 0.264 0.278 0.287 0.232 0.289 0.223 0.165 0.182 0.331 0.243 0.222 0.211 0.251 0.393 0.205 0.257 0.204

Gda alt kalemlerine ait senaryolarn bulunduu tabloda grld gibi ekmek, et ve balk harcama olaslklar orta harcama grubuna doru artm, yksek ve en yksek harcama gruplarnda d gstermitir. St, sebze, ikolata ve alkolsz ieceklerde bu kez yksek harcama grubuna doru bir art gstermi en yksek harcama grubunda dmtr. Gda zleri ve alkoll ieceklerde harcama olaslklar, harcama gruplarnda en dkten en yksee doru artm, bunu tam tersi olarak eker ve kahvede harcama olaslklar en dkten en yksee doru d gstermitir. Hayvansal yalarn harcama olaslklar ise her kategoride birbirine yakn olaslk deerleri almtr. Tablo 6.15 Ege Blgesi in Gda Alt Kalemlerine Ait Senaryolar Harcama Kalemi Ekmek Et Balk St Hayvansal yalar Sebze eker ikolata Gda zleri Kahve Alkolsz Alkoll Score 9.328 15.648 7.359 13.146 7.650 8.118 4.532 9.147 3.863 6.806 8.509 1.815 En Dk 0.166 0.167 0.191 0.129 0.188 0.139 0.233 0.154 0.151 0.275 0.130 0.099 Dk 0.249 0.219 0.215 0.192 0.206 0.187 0.234 0.191 0.177 0.239 0.178 0.140 Orta 0.263 0.240 0.218 0.234 0.213 0.220 0.213 0.217 0.203 0.200 0.227 0.190 Yksek En Yksek 0.210 0.216 0.204 0.243 0.208 0.235 0.181 0.225 0.226 0.162 0.249 0.255 0.109 0.155 0.170 0.201 0.183 0.218 0.136 0.210 0.240 0.121 0.214 0.314

Bu almada DEnin 1994 yl hane halk gelir dalm ve tketim harcamalar anket verilerinden hareket ederek Ege Blgesindeki hanelerde en dk dzeyde harcama yapanlardan en yksek dzeyde harcama yapanlara doru gelirlerindeki art toplam gda, giyim, konut, ev eyas, salk, ulatrma, elence vb. harcamalar ile kiisel bakm ve malzemeler ile haberleme gibi eitli mal ve hizmet eklinde olan dier harcamalar arttrd grlmtr. Yataki art ise gda, konut ve dier

22

harcamalar arttrmaktadr. cretli ve maal alan hane halk reisleri ile iverenlerin yevmiyeli alan hane halk reisine kyasla en dk dzeydeki harcama dzeyinden en yksek harcama dzeyine doru daha fazla eitim harcamalar yaptklar grlmektedir. cretsiz aile iisi veya iktisaden faal olmayan hane halk reisleri ise yevmiyeli alan hane halk reislerine kyasla daha fazla konut harcamas yapmaktadr. Gda alt kalemlerine bakldnda ise hane halk reisinin eitim durumunda st ve alkolsz ieceklere yaplan harcamada, niversite ve st mezun olanlarn lise mezunlarna kyasla en dk dzeyde harcama yapanlardan en yksek dzeyde harcama yapanlara doru daha fazla olduu grlmtr. Toplam tketim harcamalarna ait senaryolara bakldnda gda ve giyim harcama olaslklar orta harcama grubuna doru artm, yksek ve en yksek harcama gruplarnda d gstermitir. Ev eyas, ulatrma, elence ve dier harcama olaslklar ise yksek harcama grubuna doru bir art gstermi, en yksek harcama grubunda dmtr. Gda alt kalemlerine ait senaryolarda ise ekmek, et ve balk harcama olaslklar orta harcama grubuna doru artm, yksek ve en yksek harcama gruplarnda beklendii gibi d gstermitir. St, sebze, ikolata ve alkolsz ieceklerde bu kez yksek harcama grubuna doru bir art grlm ve en yksek harcama grubunda dmtr. Hayvansal yalarn harcama olaslklar ise her kategoride birbirine yakn olaslk deerleri almtr. Burada zerinde durulmas gereken nokta, hanelerin harcamalarnn temel ihtiyalarnda younlamakta olduudur. Bu durum gda ve barnmaya bal harcamalarn younluk kazanmasna neden olmaktadr. Dolaysyla i ticaret ve sanayi bu alanlarda younlamaktadr. piyasann canlanmas ise gelir dalmndaki adaletsizliin ortadan kaldrlmasn salayacak politikalarn sonucunda oluacaktr.

stihdam
zmirin son 20 yldaki igc potansiyeli ele alndnda, toplam nfusun ortalama % 54nn igc olarak deerlendirildiini ilgili tablodan grmekteyiz. Bu igcnden istihdam edilen nfus oran 1980-2000 dnemi iin ortalama % 93.4 civarndadr. Bu dnemde isizlik ise ortalama % 6.6 civarlarnda seyretmitir. Bu deerler nfus saymlarndan elde edilen deerler olup psikolojik faktrler ve anket hatalarn gz nne alndnda isizlik orannn daha da yksek olmas beklenmektedir. stidam faktrndeki cinsiyet olgusuna gre toplam igcnn ortalama % 31.9u kadnlardan meydana gelirken, kadn nfusunun % 71.7si ilkokul mezunu yada eitimsizdir. Bu oran kadnlarn igcnde daha az yer aldn gstermekle beraber, ayrca kadnn toplumdaki sosyal statsnn de, igcnde yer almalar nnde engeller kardn gstermektedir. Dier taraftan, zellikle 1999 krizinden sonra isiz kadnlarn oran erkeklerden 3.1 puan daha fazla olmu ve % 12.9 olarak gereklemitir.

Tablo 6.16 Cinsiyete Gre gc (1980-2000)

23

Aklama

Cinsiyet Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn

Saym Yllar 1980

848 240[56.8] 614 115[79.2] 234 125[32.6] 808 963[95.4] 583 443[95.0] 225 520[96.3] 39 277[4.6] 30 672[5.0] 8 605[3.7]

1985
702 459[76.5] 250 709[29.4] 661 536[94.2] 241 394[96.3] 50 238[5.3] 40923[5.8] 9 315[3.7]

1990
824 182[76.4] 321 118[31.3] 773 661[93.9] 306 685[95.5] 64 954[5.7] 50 521[6.1] 14 433[4.5]

2000
1 436 185[52.2] 968 725[70.2] 467 460[34.1] 1 281 008[89.2] 873 949[91.2] 407 059[87.1] 155 177[10.8] 94 776[9.8]

953 168[53.9] 1 145 300[54.4]

gc1

902 930[94.7] 1 080 346[94.3]

stihdam2

siz3

60 401[12.9]

Tablo 6.17 Ekonomik Faaliyete Gre stihdam Edilen Nfusun Yzde Dalm Sektrler Cinsiyet Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Saym Yllar (%) 1980 37.4 26.2 66.3 20.1 22.5 13.8 5.7 7.8 0.1 35.5 42.2 18.2 1.3 1.2 1.5 1985 35.5 25.1 64.1 19.8 22.3 12.8 5.5 7.4 0.2 38.5 44.4 22.5 0.7 0.8 0.4 1990 32.3 21.9 58.5 20.3 22.5 14.7 6.3 8.7 0.3 40.0 45.6 25.7 1.2 1.3 0.8 2000 28.5 18.7 49.6 20.6 23.2 15.0 5.3 7.6 0.4 45.5 50.4 34.8 0.1 0.1 0.1

Tarm

Sanayi

naat

Hizmet

Dier

zmirde 1980 ve 2000 dneminde ortalama olarak nfusun % 33.43 tarmda, % 20.2si sanayide, % 5.7si inaatta ve % 39.9u hizmetlerde istihdam edilmitir. stihdamda tarmn oran 8.9 puan azalm, hizmetlerde ise 10 puan artmtr. Dolaysyla tarmdaki azalmay hizmetlerdeki art karlamaktadr. Trkiyedeki istihdamn % 45i tarmdadr. Bu nedenle zmirde bu orann 2000 ylnda % 28.5e dmesi sevindiricidir. Ancak AB ekirdek lkelerinde bu oran % 10un altndadr. Bu nedenle tarmsal igcndeki atl nfus aktif alanlara kaydrmaldr.

1 2 3

gc satrndaki yzdeler; Gcne Katlma Orann gsterir. stihdam satrndaki yzdeler; stihdam Orann gsterir. izlik satrndaki yzdeler; sizlik Orann gsterir.

24

zmirin atlm yapmas iin bilgi birikiminin kuvvetli olmas gerekmektedir. Bu bilgi birikimi aada verilen tablo ile irdelenecektir. Tablo 6.18 Yaplan e Gre stihdam Edilen Nfusun Yzde Dalm Yaplan lmi ve Teknik Elemanlar, Serbest Meslek Sahipleri ve Bunlarla lgili Dier Meslekler Mteebbisler, Direktrler ve st Kademe Yneticileri dari Personel ve Benzeri alanlar Cinsiyet Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Saym Yllar 1980 6.3 5.6 8.2 1.5 1.9 0.3 5.2 4.4 7.3 7.4 9.5 1.7 7.4 9.0 3.3 37.3 26.1 66.0 35.0 43.4 13.2 0.1 0.1 0.0 1985 7.5 6.7 9.6 1.4 1.8 0.3 5.2 4.3 7.8 7.9 9.8 2.5 8.1 9.6 3.9 35.5 25.1 64.0 34.3 42.6 11.8 0.0 0.0 0.0 1990 7.7 6.8 10.2 1.5 1.9 0.4 5.9 4.8 8.8 8.9 11.0 3.6 8.4 10.0 4.6 32.4 21.9 58.6 35.1 43.6 13.7 0.0 0.0 0.0 2000 9.9 8.6 12.8 1.9 2.4 0.7 8.2 6.1 12.8 9.6 11.5 5.6 9.6 11.1 6.4 28.6 18.8 49.6 32.1 41.4 12.0 0.1 0.1 0.0

Ticaret ve Sat Personeli

Hizmet lerinde alanlar

Tarm, Hayvanclk, Ormanclk, Balklk ve Avclk lerinde alanlar Tarm D retim Faaliyetlerinde alanlar ve Ulatrma Makinelerini Kullananlar Dier

stihdamdaki bilgi birikimini gsteren faaliyetler; teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili dier meslekler, st kademe yneticiler dallarnda yaplan ilerdir. Bunlarn zmir istihdamndaki yeri ise % 11.8dir. Bu kesim bilgiyi retecek ve kullanacak grup olduundan bu orann yksek olmas beklenmektedir. zmirin gelecekteki hedeflerini gerekletirmede bu kesimin yaptklar faaliyetlere ihtiya vardr. Bu konuda Aratrma-Gelitirme-Uygulama bilgisine sahip bireylerin zmir istihdamnda eksiklii hissedilmektedir. zmir istihdamnn % 62si cret, maa veya yevmiyeli olarak almaktadr. veren konumunda olanlarn % 4 olduu grlmektedir. Dier taraftan kendi hesabna alanlarn oran % 16.7dir. Burada dikkati eken nokta cretsiz aile iilerinin okluudur. Bu oran ierisinde gizli isizlik saklanmaktadr. Ayrca bu grupta kadnlarn orannn fazlal dikkat ekmektedir.

25

Tablo 6.19 teki Duruma Gre stihdam Edilen Nfusun Yzde Dalm teki Durum cretli, maal veya yevmiyeli Cinsiyet Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Saym Yllar 1980 54.4 59.2 42.0 2.0 2.6 0.3 22.1 28.9 4.6 21.3 9,0 53.1 0.2 0.3 0.0 1985 56.9 61.6 43.9 1.8 2.4 0.4 21.1 27.3 4.2 20.2 8.7 51.6 0.0 0.0 0.0 1990 60.8 65.8 48.1 2.2 2.8 0.7 18.7 23.7 6.2 18.3 7.7 45.0 0.0 0.0 0.0 2000 62.0 67.0 51.2 4.0 5.0 1.9 16.7 21.8 5.8 17.3 6.2 41.1 0.0 0.0 0.0

veren

Kendi hesabna

cretsiz aile iisi

Dier

Strateji Alt Yrelerindeki Nfusun gcne Dalmnn Genel Deerlendirmesi (2000 Nfus Saym Bilgilerine Gre) [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi l genelinde en yksek igcne sahip olan zmir Bykehir Btn Alt Yresinde, toplam nfus iindeki igc says en yksek olan ile Konaktr. gc saysnn ilenin toplam nfusuna oran en yksek deere Gaziemir lesinde eriir. Ayrca istihdam edilen igcnn toplam igc saysna oran da en yksek deerli iledir. Ancak Gaziemir ile nfusu, Konak ile nfusunun % 10undan daha azdr. Yrede istihdam edilen igc yredeki toplam igc saysnn % 90n amamaktadr. En fazla isizlik oransal olarak ili lesinde grlp deeri toplam nfusa gre % 8.43, toplam igcne gre ise % 18.83lk bir paya sahiptir. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Yrenin, toplam nfus iindeki istihdam edilen igc says en yksek olan ilesi Knktr. Ancak Knkn ile nfusu yre iindeki en dk nfusa sahiptir. lelerin isizlik oran % 10-15 arasnda deimektedir. [C] Gediz Strateji Alt Yresi zmir ili genelinde nfusa oranla en yksek igcne sahip olan Gediz Alt yresinde igc says bakmndan gl olan ile Foa lesidir. Foa lesinde % 5in altnda isizlik vardr. le, istihdamn en fazla ve isizliin en az olmasnn yannda, en dk nfusa da sahiptir. En yksek isizlik ve en dk istihdamn grld Menemen lesi ise yrenin en yksek nfusuna sahiptir.

26

[D] Gediz Nif Strateji Alt Yresi Yredeki tek ile olan Kemalpaada igc saysnn toplam nfusa oran % 41dir. Bunun % 35i istihdam edilirken, % 6lk ksm ise isizdir. [E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Toplam nfusa oranladmzda en yksek igcne sahip olan Menderes lesi yre baznda en yksek istihdama sahiptir. Yrede en fazla nfusa sahip olan Torbal lesinde yrenin en yksek isizlii grlr. [E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Toplam nfusa oranla igc says en ok Bayndr lesindeyken, en fazla igcne sahip olan ile demitir. En yksek istihdam ile en dk isizlik Tirede grlrken, en dk istihdam ile en yksek isizlik Kirazda grlmektedir. [F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi eme yaklak % 17 ile en yksek isizlie sahip iken, Karaburun en yksek istihdam bulundurmaktadr. Ancak emenin nfusu Karaburunun nfusunun yaklak dokuz katdr. [F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi le nfusu yksek olan Urlann istihdam edilen igc miktar en yksektir. Daha dk nfusa sahip olan Seferihisar lesi ise toplam nfusa oranla en yksek igcne sahip olmann yannda, emeden daha yksek bir isizlik yaanmaktadr. zmir li Toplam zmir linin igc says toplam nfusunun % 50sini gememektedir. l baznda en yksek nfusa, igc saysna, istihdama ve isizlie zmir Bykehir Btn Alt yresi sahiptir. gc saysnn toplam nfusa orannda, il toplamndan yksek deerler bata Gediz Alt Yresi olmak zere zmir Bykehir Btn, Gediz ve K. Menderes Ky Kesimi Alt Yresinde grlmektedir. En dk istihdama ve igcne ise GedizNif Alt Yresi sahiptir.

27

Tablo 6.20 12 ve Daha Yukar Yataki Nfusun lelere Gre gc Durumu (DE 2000 Nfus Saym) Toplam gc Alt Yreler leler Toplam Nfus
86.618 359.627 636.185 320.795 248.029 56.981 57.269 45.930 12.970 1.824.404 Dikili Bergama Knk [B] Aliaa Foa Menemen [C] 10.450 42.533 10.415 63.398 29.656 13.063 35.967 78.686

stihdam
Top. Nfusa Oran (%)
36,33 36,43 36,17 40,35 36,55 46,91 34,95 47,50 36,75 37,60 36,10 34,85 42,53 36,31 41,90 62,04 36,66 42,85

siz
Top. gcne Oran (%)
81,17 83,50 83,51 86,00 83,81 89,92 83,35 86,85 89,40 84,27 87,29 85,59 89,38 86,57 88,87 95,40 84,40 88,49

gc Says
38.767 156.900 275.563 150.519 108.175 29.726 24.017 25.118 5.332 814.117 4.321 17.317 4.955 26.593 13.984 8.495 15.625 38.104

Top.

Nfusa stihdam Miktar Oran (%)

44,76 43,63 43,31 46,92 43,61 52,17 41,94 54,69 41,11 44,62 41,35 40,71 47,58 41,95 47,15 65,03 43,44 48,43 31.466 131.015 230.127 129.447 90.659 26.730 20.018 21.816 4.767 686.045 3.772 14.821 4.429 23.022 12.427 8.104 13.187 33.718

siz Says
7.301 25.885 45.436 21.072 17.516 2.996 3.999 3.302 565 128.072 549 2.496 526 3.571 1.557 391 2.438 4.386

Top. Nfusa Oran (%)

8,43 7,20 7,14 6,57 7,06 5,26 6,98 7,19 4,36 7,02 5,25 5,87 5,05 5,63 5,25 2,99 6,78 5,57

Top. gcne Oran (%)

18,83 16,50 16,49 14,00 16,19 10,08 16,65 13,15 10,60 15,73 12,71 14,41 10,62 13,43 11,13 4,60 15,60 11,51

ili Karyaka Konak Bornova Buca Gaziemir Balova Narldere Gzelbahe [A]

28

Kemalpaa [D] Menderes Torbal Seluk [E1] Bayndr Tire demi Beyda Kiraz [E2] eme Karaburun [F1] Urla Seferihisar [F2]

19.315 19.315 13.437 29.030 20.349 62.816 12.776 35.438 50.654 4.537 8.078 111.483 22.097 2.525 24.622 30.882 14.793 45.675

7.950 7.950 6.265 12.613 9.178 28.056 5.319 14.000 19.414 1.673 2.873 43.279 9.712 1.115 10.827 13.186 6.757 19.943

41,16 41,16 46,62 43,45 45,10 44,66 41,63 39,51 38,33 36,87 35,57 38,82 43,95 44,16 43,97 42,70 45,68 43,66

6.760 6.760 5.421 10.596 7.935 23.952 4.629 12.411 16.922 1.429 2.288 37.679 8.014 1.028 9.042 11.491 5.724 17.215

35,00 35,00 40,34 36,50 38,99 38,13 36,23 35,02 33,41 31,50 28,32 33,80 36,27 40,71 36,72 37,21 38,69 37,69

85,03 85,03 86,53 84,01 86,46 85,37 87,03 88,65 87,16 85,42 79,64 87,06 82,52 92,20 83,51 87,15 84,71 86,32

1.190 1.190 844 2.017 1.243 4.104 690 1.589 2.492 244 585 5.600 1.698 87 1.785 1.695 1.033 2.728

6,16 6,16 6,28 6,95 6,11 6,53 5,40 4,48 4,92 5,38 7,24 5,02 7,68 3,45 7,25 5,49 6,98 5,97

14,97 14,97 13,47 15,99 13,54 14,63 12,97 11,35 12,84 14,58 20,36 12,94 17,48 7,80 16,49 12,85 15,29 13,68

ZMR L TOPLAMI Kaynak : DE, 2000 zmir li Nfus Saym

2.230.399

988.869

44,34

837.433

37,55

84,69

151.436

6,79

15,31

29

Salk
zmir ilinde 47 hastane, 232 Salk Oca, 25 Ana ocuk Sal, 131 Dispanser ve Poliklinik olmak zere toplam 435 Salk kurumu bulunmaktadr. Tablo 6.21 zmir lindeki Salk Kurumlarnn Dalm
Salk Kurumlar Hastane Salk Oca ASAP Merkezi Verem Sava Dispanseri Dispanser Poliklinik Toplam

Salk Bakanl Dier Bakanlklar niversite zel Toplam

21 7 3 16 47

232 232

25 25

13 13

7 22 89 118

298 29 3 105 435

(*)Milli Savunma Bakanlna bal 2 Hastane Dahil Deildir.

Tablo 6.22 zmir lindeki Salk Personelinin Dalm()

Uzman Hekim Devlet Hastanesi Birinci Basamak Kurum. Dier Bakanlklar 1.121 Asistan Pratisyen
Hekim

Di Hekimi 178

Eczac Hemire

Ebe

Dier

Toplam

615

307

51

1.710

626

2.063

6.671

121

1.449

121

30

876

1.347

1.832

5.776

359

269

78

53

711

16

365

1.856

niversite zel Kurulular

989

818

99

32

1171

625

3.736

210

14

384

50

106

773

Toplam

2.800

1.702

1.947

305

175

4.852

2.039

4.991

18.812

(*) Milli Savunma Bakanlna bal Hastaneler dahil deildir.

zmirde 3.735 fiili yatak kapasitesine karn yatak hasta says 101.517 olup yatak bana den hasta says 27, doktor bana den hasta says 50'dir. Yz bin nfusa den yatak says 110 yataktr. Yatak igal oran 2002 ylnda art gstererek % 57'ye ulam ve % 55,3 olan Trkiye ortalamasn gemitir. Her 1000 kiiye den hekim says ise 2dir.

30

Konut
zmir ilindeki ailelerin % 64 kendi evinde ikametgah etmektedir. Bu oran kylerde % 80, ilelerde % 65 ve zmir Bykehir Btnnde % 59dur. Mlkiyet ile ters srada da kirac olma durumu vardr. Bedelsiz oturanlar ise ortalama % 6 civarndadr. lgili tablodaki oranlara bakldnda zmirde konut problemi olmad izlenimi ortaya kmaktadr. Tablo 6.23 Konutun Mlkiyet Durumu (2000) Konutun Mlkiyet Durumu Ev sahibi % Kirac % Lojman % Bedelsiz Oturanlar % Dier % Bilinmeyen % Toplam Hane Halk % l Btn 591.974 64.15 249.897 27.08 14.642 1.59 58.618 6.35 7.254 0.79 344 0.04 922.729 100.00 Bykehir 367.559 58.97 201.319 32.30 7.971 1.28 42.976 6.90 3.172 0.51 288 0.05 623.285 100.00 le 88.338 65.02 34.868 25.66 3.495 2.57 7.996 5.89 1.111 0.82 56 0.04 135.864 100.00 163.580 100.00 Bucak ve Kyler 136.077 83.19 13.710 8.38 3.176 1.94 7.646 4.67 2.971 1.82 -

Konutlarla ilgili zelliklere baktmzda, zmir ve ilelerindeki konutlarn % 2.5inde tuvaletin darda olduu grlmektedir. Bu oran bucak ve kylerde % 9a yaklamaktadr. l btnnde oran % 14tr. ehirsel yerleimlerde konut dndaki banyo oran % 1in altndadr. Ancak krsalda yaklak % 2 olan oran, il btnnde % 2.7dir. Mutfak hemen hemen her kesimde konut iindedir. Ancak krsalda % 1.8 orannda dardadr. Konutlarn ehirlerde yaklak olarak tamamnda su ebekesi vardr. Krsalda % 3nde ve il btnnde % 4.2sinde ebeke yoktur. zellikleri bir btn olarak deerlendirdiimizde % 14 oranndaki evler asgari sahip olmas gereken zelliklere sahip deildir.

31

Tablo 6.24 Yerleim Yerine Gre Konutun Kullanm Kolaylklar zelliin Cinsi Yeri Konut ii % Konut d Tuvalet % Yok % Bilinmeyen % Konut ii % Konut d Banyo % Yok % Bilinmeyen % Konut ii % Konut d Mutfak % Yok % Bilinmeyen % Konut ii % Konut d Borulu Su % Yok % Bilinmeyen % l Toplam % Bykehir 598.372 64.85 24.273 2.63 619 0.07 21 0.00 611.016 66.22 7.768 0.84 4.446 0.48 55 0.01 615.547 66.71 5.113 0.55 2.578 0.28 47 0.01 608.679 65.97 6.032 0.65 8.498 0.92 76 0.01 623.285 67.55 Yerleim Yeri le 114.738 12.43 20.676 2.24 412 0.04 38 0.00 128.736 13.95 5.295 0.57 1.785 0.19 48 0.01 128.935 13.97 5.051 0.55 1.828 0.20 50 0.01 126.866 13.75 5.593 0.61 3.335 0.36 70 0.01 135.864 14.72 Bucak ve Ky 80.911 8.77 81.071 8.79 1.560 0.17 38 0.00 147.767 16.01 12.007 1.30 3.703 0.40 103 0.01 145.061 15.72 10.653 1.15 7.741 0.84 125 0.01 121.999 13.22 27.339 2.96 13.931 1.51 311 0.03 163.580 17.73 Toplam 794.021 86.05 126.020 13.66 2.591 0.28 97 0.01 887.519 96.18 25.070 2.72 9.934 1.08 206 0.02 889.543 96.40 20.817 2.26 12.147 1.32 222 0.02 857.544 92.94 38.964 4.22 25.764 2.79 457 0.05 922.729 100.00

32

6.2 Ekonomik Sektrlerin zellikleri

zmirin ticaret, sanayi, tarm, turizm ve mali messese zellikleri ele alnmtr. Burada mevcut durum ortaya konularak gerekli yerlerde ileriye dnk tahminler yaplmtr. 6.2.1 Ticaret Trkiyede ticaret sektr, DEnin yaynlad girdi-kt analizi tablolarna gre tarmormanclk, balklk, madencilik-taocakl ve imalat sanayi rnleri ticaretini kapsamaktadr. Bu erevede yaplan deerlendirmede, 2000 ylnda yaklak 37.6 milyar dolara ulaan ticaret sektrnn hacmi, 2001 ylnda dviz kurunda meydana gelen ar deerlenme nedeniyle 28.3 milyar dolar olarak gereklemitir. Ticaret sektr ierisinde ticareti yaplan rnlerin seilmi alt sektrler itibariyle dalmnda % 16.2 ile gda rnleri ve iecekler, % 12.9 ile motorlu tatlar ve yakt, % 7.7 ile makine ve tehizatlar, % 5.6 ile ana metal sanayi rnleri, % 5.2 ile kimyasal rnler, % 4.9 ile tekstil rnleri pay sahibidir. Gda ve ksmen de enerji dnda, byk lde talebin gelir ve fiyat elastikiyetlerinin yksek olduu mallar kapsamasndan dolay, ticaret sektr ekonomik byme ve krizlerin getirdii dalgalanmalar, ekonomi geneline oranla daha iddetli olarak yaamaktadr. Ekonominin genileme dnemlerinde ticaret sektrnn hacmi daha hzl genilemekte iken, ekonominin daralma dnemlerinde ticaret sektr daha iddetli daralmaktadr. Ticaret sektrnn Trkiye ekonomisi ierisindeki gelime hz incelendiinde bu durum daha aklkla grlmektedir. Aadaki tabloda ve grafikte grld zere Trkiyede ticaret sektrnn gelime hzndaki deikenlik, GSMHnn gelime hzndaki deikenlikten daha yksektir. Ticaret sektrnn byme hzndaki bu oynaklk, sektrde nispi istikrar salayc ticaret politikas nlemleri alnmas gerektiini ortaya koymaktadr. Emek youn bir sektr olduu da dikkate alndnda, istihdamda istikrarnn salanmasna bylelikle katkda bulunulaca ileri srlebilir. Tablo 6.25 Trkiye'de Ticaret Sektrnn ve GSMHnn Byme Hz Yllar 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 Ticaret Sektr -2,2 8,7 6,8 7,4 9,2 5,6 4,8 19,0 3,5 Gayri Safi Milli Hasla -2,8 4,8 3,1 4,2 7,1 4,3 6,8 9,8 1,5

33

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Kaynak: DE

-2,3 12,3 -0,7 6,9 11,6 -22,5 33,0 8,9 11,6 1,4 -6,3 12,0 -9,4

1,6 9,4 0,3 6,4 8,1 -6,1 8,0 7,1 8,3 3,9 -6,1 6,3 -9,4

ekil 6.4 Trkiyede Ticaret Sektrnn Gelime Oynakl

3 5 ,0

Byme Hz

2 5 ,0 1 5 ,0 5 ,0 -5 ,0 -1 5 ,0 -2 5 ,0

Y lla r T ic a r e t G SM H

Dier taraftan, ticaret sektrnn GSMH ierisindeki geliimi incelendiinde 1991 ylnda GSMH ierisindeki pay % 20 olan sektrn, 1994 ylndaki paynn % 17ye dt, 2001 ylnda ise % 22ye ykseldii grlmektedir. 1994 krizinin sektr nemli lde kltt anlalmaktadr. Tablo 6.26 Trkiye'de Ticaret Sektrnn GSMH'daki Pay (%) Yllar 1991 1992 1993 1994 1995 Tarm 17 16 15 16 15 Sanayi 33 33 33 35 34 Ticaret 20 20 20 17 21 Hizmetler 30 31 31 32 30 Toplam 100 100 100 100 100

34

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Kaynak: DE

14 13 14 14 13 14

34 34 34 34 33 34

21 22 21 21 22 22

31 31 32 32 31 30

100 100 100 100 100 100

Ticaret sektrnn zmirdeki hacmi aadaki tabloda verilmitir. zmir GSYHsnn % 23n tekil eden ticaret sektr, Trkiye ve Ege ortalamas ile paralellik gstermektedir. zmirin ekonomik hinterland, evre il ve ilelerdeki mal ve hizmet aknn zmirde younlat, bu blgeler iin zmirin bir Pazar konumunda olduu dikkate alndnda, ticaret sektrnn hacminin dk kald ileri srlebilir. Tablo 6.27 zmir'de Ticaret Sektrnn GSYH erisindeki Pay (1997) zmir Sektr Tarm Sanayi naat Ticaret Hizmetler GSYH
Kaynak:DE

Ege
Deer (Milyon TL)

Trkiye
% Pay Deer (Milyon TL) % Pay

Deer (Milyon TL) % Pay

598.653 2.682.676 533.867 2.033.931 2.895.706 8.744.833

7 31 6 23 33 100

3.043.864 4.988.874 1.200.847 4.470.894 5.163.643 18.868.122

16 26 6 24 27 100

14.927.152 32.835.383 6.511.043 25.024.396 33.333.229 112.631.203

13 29 6 22 30 100

Tablo 6.28 zmir'de Ticaret Sektrnn GSYH erisindeki Pay* (Cari retici Fiyatlar Milyar TL)
Sektr Tarm Sanayi naat Sanayi Ticaret Hizmetler GSYH 1997
137.186 615.945 125.028 398.917 840.150 2.117.226

zmir GSYHs erisindeki Pay 6 29 6 19 40 100

1999
403.376 1.586.547 297.082 955.242 2.376.917 5.619.164

zmir GSYHs erisindeki Pay 7 28 5 17 42 100

2000
774.189 2.612.703 373.009 1.600.566 3.728.614 9.089.081

zmir GSYHs erisindeki Pay 9 29 4 18 41 100

Trkiye GSYHsi erisindeki Pay 15 24 5 21 35 100

* zafi banka hizmetleri hesaplara dahil deildir. Kaynak: DE

35

zmir ve Trkiye genelinde ticaret sektrnn gelime hz, yeni kurulan ve kapanan firma saylar ile de kendisini gstermektedir. Trkiyede ticaret sektrnde ve ekonomi genelinde yeni kurulan ve kapanan firmalarn yllar itibariyle geliimi aadaki tabloda verilmitir. Ticaret sektrnde kurulan firmalarn saysnn 1998 ve 2001 yllarnda dk olduu, kapanan firma saysnn ise 2001 ve 2002 yllarnda younlat gzlenmektedir. Paralel bir gelime ekonominin tm sektrleri itibariyle de sz konusudur. Trkiyede ekonomi genelinde yeni kurulan firma says 1998 ve 2001 yllarnda dm, kapanan firma says ise 2001 ve 2002 yllarnda artmtr. Tablo 6.29 Trkiye'de Ticaret Sektrnde Yeni Kurulan ve Kapanan Firma Saylar Yllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003* Ticaret Sektr Alan Kapanan 10.867 8.332 13.255 7.611 12.515 9.273 10.243 10.397 13.341 11.203 12.148 5.954 Genel Alan Kapanan 18.023 11.940 22.691 10.166 21.484 12.055 16.171 13.707 24.012 14.994 20.547 7.979 Alan % Pay 60 58 58 63 56 59 Kapanan % Pay 70 75 77 76 75 75

* Ocak-Haziran dnemi Kaynak: DE, Yeni Kurulan ve Kapanan irketler

zmirde ticaret sektrnde ve ekonominin tm sektrlerinde yeni kurulan ve kapanan firma saylar aadaki tablodan izlenebilir. Ticaret sektrnn yan sra ekonominin genelinde de yeni kurulan firma saylarnn 1998 ve 2001 yllarnda dt, kapanan firmalarn ise 2000 ve 2001 yllarnda artt grlmtr. Tablo 6.30 zmir'de Ticaret Sektrnde Yeni Kurulan ve Kapanan Firma Saylar Yllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003*
Ocak-Haziran dnemi Kaynak: DE, Yeni Kurulan ve Kapanan irketler

Ticaret Sektr Alan 396 613 642 464 684 515 Kapanan 275 249 306 371 467 213

zmir Genel Alan 700 1.105 1.266 807 1.296 1.013 Kapanan 461 363 431 565 669 343

Alan % Pay 57 55 51 57 53 51

Kapanan % Pay 60 69 71 66 70 62

zellikle 1998 ylndan itibaren Trkiyenin bir yandan Uzak Dou ve daha sonra Rusyada ba gsteren kresel krizin etkisi altnda kald, dier taraftan da kendi i dinamiklerinin ortaya kard kur ve faiz kskacnda bor batana srklendii dikkate alnacak olursa, 1998 ylndan itibaren ticaret sektrnde yeni kurulan ve kapanan irketlerin saysnda grlen deimelerin, zel olarak ticaret sektrnden kaynaklanan

36

nedenlerin yan sra, ekonomik krizlerin ticaret sektr zerindeki etkisinden de kaynakland ileri srlebilir. Dikkat edilmesi gereken bir dier nokta, ticaret sektrnde yeni kurulan ve kapanan firmalarn, ekonominin tm sektrlerindeki yeni kurulan ve kapanan firmalara oranndaki gelimelerdir. Trkiyede 1998-2003 dneminde ticaret sektrnde yeni kurulan irketler, ekonomi genelinde yeni kurulan firmalarn % 59unu kapsarken, ticaret sektrnde kapanan irketler, ekonominin genelinde kapanan irketlerin % 74n kapsamaktadr. (Bu konuda bkz. zmir Ticari Sermayesinin Bykehir Btn indeki kollarnn Alansal Dalm) Dier taraftan, zmirde zellikle tarm rnleri ticaretinin kurumsal gstergesi olarak zmir Ticaret Borsas ilem hacmindeki deimeleri ele alabiliriz. zmirin sahip olduu geni hinterlandn ekonomik olarak kullanldnda, ulalabilecek olan potansiyeli gstermesi asndan zmir Ticaret Borsas ilem hacimleri nem kazanmaktadr. phesiz ksmen Trkiye ekonomisinden kaynaklanan, ksmen de tarm sektrnn kendisine zg yapsndan kaynaklanan krizlerin etkisiyle, Ticaret Borsasndaki ilem hacminde dalgalanmalar gereklemitir. lem hacmindeki reel gelimelerin izlenebilmesi, enflasyondan kaynaklanan ikinliklerin giderilebilmesi iin, TCMB dviz sat kuru esas alnarak TL cinsindeki ilem hacmi, ABD dolarna evrilmitir. Nitekim, 1992, 1996, 1999, 2000 ve 2001 yllarnda Ticaret Borsasnn ilem hacminin darald, 1993 ve 1995 yllarnda ise byk lde artt grlmektedir. lem hacmindeki daralmalarn nedeni, ksmen tarm rnleri retimindeki daralmadan ve Trkiye ekonomisinin dviz ihtiyacnn karlanabilmesi iin uygulanm olan ar deerli dviz kuru politikasndan kaynakland anlalmaktadr. Tablo 6.31 zmir Ticaret Borsasnda lem Hacmi Yllar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003* Deer (Milyon TL) 4.458.223 6.613.164 12.997.908 37.339.528 78.445.717 134.632.197 265.626.834 464.494.764 710.726.606 1.051.287.403 1.593.590.310 2.086.470.151 1.065.207.115 Deer ($) 1.065.540.870 960.099.303 1.175.430.277 1.250.989.279 1.707.123.020 1.645.970.988 1.738.338.628 1.770.967.863 1.683.579.862 1.677.462.256 1.294.210.864 1.378.935.558 672.038.446 % Deiim -9,9 22,4 6,4 36,5 -3,6 5,6 1,9 -4,9 -0,4 -22,8 6,5 -

2003 yl Ocak-Haziran verileridir. Kaynak: TB Aylk Tescil Bltenleri

37

zmir Ticaret Borsasnda ilem gren seilmi tarm rnlerinin ilem hacmindeki deimeler ele alndnda, Ticaret Borsasnn toplam ilem hacmindeki dalgalanmaya paralel olarak gelitii anlalmaktadr. Ancak genel eilimden farkl olarak ilem gren incir miktarndaki azalmaya ramen incir ilem deeri artmaktadr. Tablo 6.32 zmir Ticaret Borsasnda Seilmi rnlerin lem Hacmi ncir Yllar Miktar (Ton) 28.731 24.505 18.681 5.550 Deer (Bin $) 29.318 23.512 26.557 4.376 ekirdeksiz Kuru zm Miktar (Ton) 189.688 221.128 139.439 44.533 Deer (Bin $) 150.039 107.441 94.588 31.544 Miktar (Ton) 316.296 324.487 312.223 129.109 Pamuk Deer (Bin $) 437.287 370.689 368.771 191.153

2000 2001 2002 2003*

* 2003 Ocak-Haziran dnemini kapsamaktadr Kaynak: TB, 2000 ktisadi Raporu ve Aylk Tescil Bltenleri

Trkiyede toptan ve perakende ticaret sektrnde faaliyet gsterip MKBye kote olan drt irketten ikisinin zmir irketleri olduunu belirtmek gerekir. Yllar itibariyle cirolarn artran ve 2001 yl itibariyle toplam 1.443 milyon dolara ulaan drt irket ierisinde yer alan Kipa ve Tansan toplam cirosu ise 483 milyon dolardr. Bu iki irket ulusal apta faaliyet gstermelerine ramen cirolarnn byk ksmn zmirdeki faaliyetleri dolaysyla elde ettiklerinden, zmirdeki ticaret potansiyeli byklnn ls olarak gsterilebilirler. Tablo 6.33 MKBye Kote Olan Toptan Perakende Ticaret Sektr irketlerinin Satlar Yllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Kaynak: MKB

Kipa 6 38 46 54 61 103 126 118

Tansa 142 192 208 254 323 355 591 365

Gima 82 94 90 80 136 189 257 284

Migros 264 429 565 704 848 958 1.003 675

Toplam 494 752 908 1091 1368 1606 1977 1443

38

zmirde D Ticaretin Hacmi ve Yaps Osmanl Devletinin da alan ticaret kaplarndan biri olma zelliini gnmzde de srdren zmir, halen corafi konumu ve ekonomik hinterland ile Ege Blgesinin ihracat liman olma zelliine sahiptir. Trkiyenin d ticaretinde zmirin pay ve fasllar itibariyle zmir ticareti incelendiinde bu durum daha iyi anlalmaktadr. 1999-2001 yllar itibariyle Trkiye ihracatnn yaklak %19u, Ege Blgesi ihracatnn ise neredeyse tamam (% 89-91i) zmirden olumaktadr. Sahip olduu ulam olanaklar zmiri Ege Blgesinin ihracat merkezi haline getirmitir. Tablo 6.34 zmir'in hracat ve Trkiye hracatndaki Yeri (Bin Dolar) ller Denizli Balkesir Manisa Mula Afyon Uak Ktahya Aydn zmir Ege Blgesi zmir/Ege (% Pay) Trkiye zmir/Trkiye(%Pay)
Kaynak:DE

1999 275.755 268.949 44.424 32.418 8.763 6.967 645 15 5.114.593 5.752.534 88.9 26.587.225 19.2

2000 295.305 244.330 53.018 36.084 5.709 6.196 5.100.121 5.740.763 88.8 27.774.906 18.4

2001 247.184 239.406 23.287 16.725 4.676 5.225 5.863.607 6.400.113 91.6 31.186.429 18.8

Aadaki tabloda Ege Blgesi ihracatnn nemli rnler itibariyle geliimi verilmitir. Ege Blgesinde retilen tarm rnlerinin zmirden ihra edilmesi, zmir ihracat ierisindeki tarm rnlerinin payn ykseltmitir. Blgenin faktr donanm dikkate alndnda retimde ve ihracatta tarm sektrnn arlkl olmas doal karlanmaldr. Tablo 6.35 Ege Blgesinde Fasllara Gre hracat Yllar
Fasllar Aa Canl Hayvan Demir, D.D Metaller Deri Hububat Konfeksiyon Kuru Meyve Maden

2000
Miktar (Ton) 36.625 41.930 972.542 3.771 120.554 47.948 297.804 1.822.905

2001
Deer (1.000 $) 80.923 50.217 350.119 36.238 99.841 593.877 303.560 154.213

2002
Miktar (Ton) 96.840 45.877 1.598.204 3.240 142.542 3.428.847 290.258 2.631.787 Deer (1.000 $) 113.688 97.437 468.826 36.587 109.815 679.250 320.531 196.431

Deer Miktar (1.000 $) (Ton) 57.347 63.371 65.495 27.940 284.392 1.227.439 35.411 3.810 96.644 146.022 600.136 60.553 347.906 332.062 122.666 2.276.429

39

Tekstil Ttn Ya Meyve Zeytin ve Zeytinya Toplam Deer($)/Arlk (Ton)

65.306 119.316 312.653 27.186

180.695 488.340 171.865 34.914

84.422 112.613 484.129 102.011

213.800 419.319 223.229 119.042

65.306 107.853 495.734 37.625 8.944.113 31,8

180.695 379.194 220.141 42.915 2.485.510

3.868.540 2.485.811 4.920.801 2.644.378 64,3 53,7

Kaynak: Ege hracatlar Birlii

zmirdeki ihra mallarnn younlat fasllara ilikin tablolardan grld zere zmirin ihra rnlerinin de dalm Ege Blgesi ile paralellik gstermektedir. zmirde de tarm rnleri ve emek youn imalat rnleri ihracat arlkldr. Bu durum, zmirin Ege Blgesinin ihracat merkezi olduu dikkate alndnda doaldr. Tablo 6.36 zmir'de hracatn Fasllar tibariyle Dalm (1998) (1000 Dolar) Fasllar Meyveler Kahve, ay, baharat Hayvansal ve bitkisel kat ve sv yalar Sebzeler ve meyvelerin mstahzarlar Ttn ve ttn yerine geen ilenmi maddeler Mineral yaktlar ve yalar Organik kimyasal rnler Plastikler ve mamulleri Deri eya Tuz, kkrt, toprak, al, kire ve imento Dier Toplam
Kaynak: DE

zmir 476.638 57.678 106.713 250.912 577.538 114.425 53.938 79.381 125.228 47.860 3.117.461 5.007.772

Trkiye 1.294.275 88.334 350.044 621.134 589.861 259.106 105.866 437.869 329.720 413.754 22.483.989 26.973.952

% Pay 37 65 30 40 98 44 51 18 38 12 14 19

Ege Blgesi ithalatnn neredeyse tamamn gerekletiren zmir, ayn zamanda Trkiye ithalatnn 1999-2001 yllar arasnda % 12-13l pay almaktadr. zmir ithalatnda kimyasal rnler, mineral yaktlar ve yalar ile plastik ve mamulleri arlktadr. Tablo 6.37 Ege Blgesi thalatnn ller tibariyle Dalm (Bin Dolar) ller zmir Balkesir Manisa Denizli Afyon 1999 5.207.285 210.466 148.960 17.442 13.721 2000 7.187.274 259.348 185.162 40.318 6.806 2001 5.143.714 35.717 161.574 222.023 6.209

40

Mula Ktahya Uak Aydn Ege Blgesi Toplam zmir/Ege (% Pay) Trkiye zmir/Trkiye(%Pay)
Kaynak: DE verileri

9.368 6.827 5.162 5.619.231 92.7 40.684.229 12.8

6.446 7.219 7.692.573 93.4 54.503.000 13.2

1.264 11.487 5.581.988 92.2 41.399.083 12.4

Tablo 6.38 zmir'de thalatn Fasllar tibariyle Dalm 1998 (1000 Dolar) Fasllar Yal tohum ve meyveler Debagatte ve boyaclkta kullanlan hlasalar Hayvansal ve bitkisel kat ve sv yalar Muhtelif kimyasal maddeler Ttn ve ttn yerine geen ilenmi maddeler Mineral yaktlar ve yalar Organik kimyasal rnler Plastikler ve mamulleri Ham postlar, deriler ve kseleler Uucu yalar ve rezinoitler Dier Toplam
Kaynak: DE

zmir 64.809 88.007 101.496 91.356 187.153 1.103.511 70.120 218.286 80.648 63.686 3.436.184 5.505.256

Trkiye 353.170 669.482 517.092 549.970 307.380 4.509.461 1.626.640 1.943.004 513.612 270.037 34.661.544 45.921.392

% Pay 18 13 20 17 61 24 4 11 16 24 10 12

Ege Blgesi ithalatnn fasllar ve iller itibariyle dalm incelendiinde de, Ege ve zmir ekonomisinin nitelii hakknda ip ular elde edilmektedir. zellikle zmirin, mineral yaktlar ve yalar, nkleer reaktrler, elektrikli makine ve cihazlar demir-elik, optik fotoraf-sinema l ve kontrol aralar, plastik ve plastikten mamul eya gibi balca ithalat kalemlerinin sermaye ve teknoloji youn mallardan olutuu ve bunlar elde edebilmek iin emek-doal kaynak youn mallar ihra etmek zorunda olduu dikkate alndnda, zmirin ve Ege ekonomisinin gelime aamalarnn henz banda yer alan faktre dayal gelime aamasnda olduu ileri srlebilir.

41

Tablo 6.39 Fasllar tibariyle Ege Blgesi thalatnn llere Dalm

ller thal Edilen rnler Demir veya elikten eya Kauuk veya kauuktan eya Afyon Silahlar, mhimmat ve bunlarn aksam Nkleer reaktrler, kazan, makine Tuz, kkrt, toprak ve talar, al Hububat Gbreler Balkesir norganik kimyasal mstehzarlar Gda sanayi kalnt ve dkntleri Tuz, kkrt, toprak ve talar, al Nkleer reaktrler, kazan, makine Denizli Kat ve karton, kat hamurundan kat Elektrikli makine ve cihazlar Bakr ve bakrdan eya Mineral yaktlar, mineral yalar Nkleer reaktrler, kazan, makine Elektrikli makine ve cihazlar zmir Plastik ve plastikten mamul eya demir ve elik Ttn ve ttn yerine geen ilenmi m. Optik fotoraf, sinema l, kontrol ay. Manisa Elektrikli makine ve cihazlar Nkleer reaktrler, kazan, makine Gemiler, suda yzen tat ve aralar Odun hamuru, lifli sellozik maddeler Ham postlar, deriler rnlerin l indeki Pay 49 15 10 9 7 19 17 15 13 12 57 7 5 1 33 6 4 3 3 3 1 46 6 36 19 16

Mula Uak
Kaynak: EB

6.2.2 Sanayi malat Sanayi malat sanayinde zmirin 1987-2000 yllar arasndaki iyeri says, alan says ve g deiimi incelenmi, ayrca 2005 ylna kadar tahminler yaplm ve 2000 ylna gre deiimlerin nasl olaca deerlendirilmitir. Bu durumda aadaki tabloda imalat sanayinin yllara gre 2005 ylna dein geliimi verilmektedir.

42

Tablo 6.40 zmir li Toplam malat Sanayinde Yllara Gre Gelimeler Yllar 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 yeri Says 529 549 551 556 535 1.146 1.057 1.116 1.103 1.105 1.183 995 1.020 1.095 1.171 1.246 1.322 1.397 cretli alan Says 84.142 86.910 87.053 89.584 82.310 93.779 90.859 98.271 104.734 107.970 104.132 90.453 94.172 95.062 96.022 96.981 97.941 98.900 Kurulu evirici G Kapasitesi 903.407 854.912 880.126 970.586 977.126 1.234.695 1.228.455 1.257.726 1.269.127 1.260.563 1.144.145 1.004.198 1.170.650 1.217.085 1.263.521 1.309.956 1.356.392 1.402.827

Yukardaki tablodan grld zere zmirdeki iyeri says 1987 yl baz alndnda 2000 ylnda % 92.8 artmtr. 2000 ylna gre 2005 yl tahminine bakldnda iyeri saysnn yaklak % 37 artaca ngrlmektedir. cretli alan says baz yla gre yaklak % 12, kurulu evirici g kapasitesi yaklak % 30 artmtr. 2005 ylnda alan saysnn % 5, g kapasitesinin yaklak % 20 artaca tahmin edilmektedir. Tablo 6.41 Yllara Gre Gda ki ve Ttn Sanayinde Gelimeler Yllar 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 yeri Says 3 5 5 2 2 7 5 168 173 29 cretli alan Says 175 210 279 176 165 356 339 25.341 27.734 2.205 Kurulu evirici G Kapasitesi 1.800 1.092 1.806 952 600 18.452 12.523 104.960 127.301 93.819

43

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

30 26 31 33 35 37 39 41

1.899 2.086 2.446 2.642 2.837 3.033 3.229 3.425

93.376 8.143 96.019 74.705 77.581 80.457 83.333 86.209

Gda ve iki sanayinde faaliyet gsteren i yeri says 1987de 3 iken 2000de 31 olmu ve 2005te yaklak % 32lik art gsterecei varsaylmaktadr. yeri says 1996 ylnda en yksek dzeye ulamtr. cretli alan says 1987de 175 kii iken 2000de 2446 olmu ve 2005 ylnda % 40 art yapaca tahmin edilmektedir. Kurulu g kapasitesi 1987de 1.800 iken, 2000de yaklak 96 bin olmu ve ancak 2005te yaklak % 10 azalaca tahmin edilmitir. Tablo 6.42 Yllara Gre Dokuma Giyim ve Deri Sanayinde Gelimeler Yllar 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 yeri Says 2 2 1 1 1 1 1 437 382 9 9 7 8 8 8 9 9 10 cretli alan Says 400 395 372 297 396 387 332 28.590 30.466 791 691 670 181 673 677 680 683 686 Kurulu evirici G Kapasitesi 340 354 354 9.356 9.356 771 600 95.910 98.507 15.093 3.305 1.862 871 1.899 1.936 1.973 2.011 2.048

Dokuma giyim ve deri sanayinde i yeri says 1987 ylnda 2 iken, 2000 ylnda 8 olmutur. 1995 ve 1996 yllarndaki srama, 1994 ylndaki devalasyonun yol at ihracat cazibesinden kaynakland sylenebilir. Takip eden dnemde dviz kurlarndaki cazibenin etkisini yitirmesiyle hemen hemen eski dzeyine dnmtr. cretli alan says % 54.7 azalm, g kapasitesi 2.5 kat artmtr. 2005 ylnda iyeri saysnda

44

%25, alan saysnda yaklak 3.5 kat, g kapasitesinde yaklak 2.5 kat bir art olmas beklenmektedir. Tablo 6.43 Yllara Gre Ta ve Topraa Dayal Sanayide Gelimeler Yllar 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 yeri Says cretli alan Says 2 359 8 1.334 1 295 1 297 1 280 1 259 1 234 47 4.455 51 4.902 42 1.235 39 1.310 34 1.452 35 1.623 35 1.654 35 1.636 35 1.618 34 1.601 34 1.583 Kurulu evirici G Kapasitesi 8.360 8.040 8.040 8.040 10.050 10.050 6.766 140.123 89.523 4.217 7.646 4.240 3.844 17.940 17.712 17.484 17.257 17.029

Yukardaki tabloda verilen ta ve topraa dayal sanayi incelendiinde, 1985 ylnda 2 adet olan iyeri saysnn 2000 ylnda 35 olduu grlmektedir. 2005 ylnda i yeri saysnda son yla gre yaklak % 3 azalma olaca varsaylmaktadr. Ayn dnemde cretli alan says 4.5 kat artarken, g kapasitesi % 54 azalmtr. 2005te alan saysnda % 2.5 azalma, g kapasitesinde 3.5 kat bir art beklenmektedir. Teknoloji kullanm ve verimliliini inceleyecek olursak aadaki analizlerden teknolojik ilerleme ve toplam faktr verimlilii asndan zmirin durumu ortaya kacaktr. Buradaki deerlendirmede E.Deliktan Trkiye zel Sektr malat Sanayinde Etkinlik ve Toplam Faktr Verimlilii Analizi (2002) kullanlmtr. Tablo 6.44 Gda, ki ve Ttn Sanayi l Endeksleri l Adana Aydn Bursa Denizli Gaziantep stanbul zmir Teknolojik lerleme % 2.3 -1.3 1.1 2.8 1.9 3.7 -1.2 Toplam Faktr Verimlilii % 2.9 1.1 2.2 0.8 0.0 3.7 0.5

45

Kayseri Kocaeli Ortalama

-1.1 2.9 1.2

1.6 4.3 1.2

zmir gda, iki ve ttn sanayinde toplam faktr verimlilii 5 artarken, uygun lekli retimde deiim olmamtr. Bununla birlikte teknolojik gerileme sz konusu olmu ve Trkiye ortalamasnn altnda kalmtr. O halde zmir iki ve ttn sanayinde teknolojisini yenileyecek atlmlar gerekletirmelidir. Tablo 6.45 Tekstil, Giyim ve Deri Sanayi l Endeksleri l Adana Ankara Balkesir Bursa Denizli Gaziantep Hatay stanbul zmir Uak Ortalama Teknolojik lerleme % 3.8 2.5 0.0 -1.2 3.8 -2.1 0.9 0.4 5.7 -5.6 -1.4 Toplam Faktr Verimlilii % 4.3 2.5 -2.2 2.7 6.5 -1.5 2.9 1.4 8.2 -6.1 0.3

zmir tekstil, giyim ve deri sanayinde nemli bir baar gstermi ve % 5.7 teknolojik ilerleme salarken, kulland tm faktrlere karlk elde ettii verimlilik % 8.2 artmtr. zmir bu performansyla Trkiye ortalamasnn zerinde bir gelime gstermitir. zmirin bu trendi koruyacak ekilde retimini srdrmesi beklenir. Tablo 6.46 Orman rnleri ve Mobilya Sanayi l Endeksleri l Bolu Bursa stanbul zmir Kocaeli Mula Sakarya Tekirda Ortalama Teknolojik lerleme % 0.3 3.1 0.0 0.1 0.9 -1.3 17.4 3.9 2.1 Toplam Faktr Verimlilii % 0.0 3.1 0.0 1.2 2.2 0.5 21.3 3.6 2.5

Orman rnleri ve mobilya sanayinde, zmir hemen hemen hi teknolojik ilerleme salamazken, toplam faktr verimliliini % 1.2 artrmtr. Bu sektrde teknoloji yenileme almalarna ihtiya bulunmaktadr.

46

Tablo 6.47 Kimya-Petrol, Kmr, Kauuk ve Plastik rnleri Sanayi l Endeksleri l Adana Ankara Bolu Bursa Denizli Gaziantep el stanbul zmir Kocaeli Ktahya Manisa Sakarya Samsun Ortalama Teknolojik lerleme % 1.0 2.3 -4.2 -1.7 0.7 2.0 5.5 3.9 1.7 1.9 -4.6 0.1 -3.3 -4.5 0.4 Toplam Faktr Verimlilii % -1.7 0.5 -5.2 -2.5 -4.1 0.3 5.5 2.1 0.9 -1.1 -5.6 0.9 -1.6 -4.2 -1.8

Kimya-petrol, kmr, kauuk ve plastik rnleri sanayinde zmirin teknolojisinde % 1.7 ilerlemi buna karn toplam faktr verimlilii 9 orannda art gstermitir. Tablo 6.48 Ta ve Topraa Dayal Sanayi l Endeksleri l Adana Afyon Ankara Aydn Balkesir Denizli Gaziantep stanbul zmir Kocaeli Nevehir Sakarya Samsun Ortalama Teknolojik lerleme % 4.3 1.7 1.0 0.3 8.2 -4.1 -2.6 2.2 3.0 5.0 7.3 -4.4 1.4 1.0 Toplam Faktr Verimlilii % -2.6 0.5 2.7 6.0 2.4 4.8 -7.0 1.4 -4.9 0.8 4.7 2.1 1.7 0.6

zmir ta ve topraa dayal sanayinde teknoloji dzeyi Trkiye ortalamasnn zerine kp, % 3 ilerleme salam ancak faktr verimliliinde dme kaydetmitir. zmir bu sektrde verimlilik artrma almalarn balatmaldr.

47

Tablo 6.49 Kat ve Kat rnleri Sanayi l Endeksleri

l Adana Ankara Gaziantep stanbul zmir Ortalama Teknolojik lerleme % -2.9 -3.6 -1.7 1.8 -2.1 -1.9 Toplam Faktr Verimlilii % -2.6 -1.1 3.3 1.8 2.1 0.4

zmir kat ve kat rnleri sanayinde hem teknolojik gerilemeye hem de toplam faktr verimliliinde % 1.1 azalmaya uramtr. Tablo 6.50 Metal Ana Sanayii l Endeksleri
l Ankara orum Denizli Gaziantep Hatay stanbul zmir Kayseri Kocaeli Konya Samsun Trabzon Ortalama Teknolojik lerleme % 5.8 6.2 1.9 -2.1 1.0 -1.6 -1.8 6.4 -2.4 6.1 2.2 -1.6 2.0 Toplam Faktr Verimlilii % -1.6 1.1 2.1 -4.0 1.0 0.4 -2.6 8.0 -2.4 -1.0 2.1 -3.1 0.3

zmir metal sanayi 8 teknoloji gerilemesine uram ve toplam faktr verimlilii % 1.6 azalmtr. Sanayi teknolojisini yenilemeli ve verimlilik yntemleri zerinde almaldr. Tablo 6.51 Metal Eya, Makine ve Tehizat Sanayi l Endeksleri
l Adana Ankara Bursa Denizli Gaziantep stanbul zmir Kayseri Sakarya Samsun Ortalama Teknolojik lerleme % 2.2 0.4 2.3 1.7 0.0 0.0 0.6 -1.8 1.0 0.7 1.2 Toplam Faktr Verimlilii % 2.2 2.5 2.1 1.9 1.1 0.9 2.5 2.6 0.6 3.9 1.3

48

zmir, metal sanayinin aksine, metal eya, makine ve tehizat sanayinde hem teknolojik adan ( 6) hem de toplam faktr verimlilii asndan (% 2.5) gelime gstermitir. Ele alnan sektrler itibariyle, zmirin lke iinde nemli bir yeri bulunmaktadr. Ancak, zmirin gelecek dnemde, gda, iki ve ttn, kat ve kat rnleri ve metal ana sanayinde teknolojik atlmlar gerekletirmesi gerekmektedir. KOBler KOBler Trkiye ekonomisinin ve imalat sanayinin belkemiidir. Gerekten de lkedeki iletmelerin % 99.8i kk ve orta lekli olup, istihdamn % 76.2sini ve toplam katma deerin % 38ini karlamaktadr. KOBler zmirin kalknmasnda da en nemli rol stlenecek esnek yapl iletmelerdir. KOBlerin yneticileri ayn zamanda sahipleridir ve risk almaya gnlldrler. Yine KOBler esnek retim yapsna sahiptir ve yenilie ve rekabete aktrlar. Bununla birlikte pazarlama glkleri vardr. Ayrca sermaye piyasasna giremediklerinden kredifinansman sorunlar bulunmaktadr. Sahipleri teknik gelimelerin tmne uyum salayacak mesleki donanm ve yetenekte olamadklar iin ucuz ve kaliteli girdi salama glkleriyle karlamaktadrlar. zmir KOBlerinin yaklak % 20si, % 80-100 arasnda kapasite kullanm oranna sahipken, te biri yar kapasitede almaktadr. Bu, zmir KOBlerinin mevcut potansiyelinin ok gerisinde altnn nemli bir gstergesidir. Dk kapasitenin nedenleri arasnda talep yetersizliinin ilk sray almas, pazarlama sorunlarna iaret etmektedir. letmecilerin pazar aratrma ve talep yaratma konusundaki eksiklikleri byk lde bilgi, rgtlenme ve aratrma-gelitirme kaynakldr. Gerekten de KOBlerin te birinden fazlas sipari zerine retim yaparken, % 85ten fazlas aratrma gelitirme faaliyetlerinde bulunmamaktadr. Bunun yan sra, KOBlerin ancak % 4 kadar, KOSGEB, GEME, MPM, TOSYV gibi kendilerine dnk yardm kurulularndan yararlanmaktadr. KOBlerin zmirin geleceini ynlendirecek yapya sahip olabilmesi iin, sahip olduklar olumlu ynleri daha da gelitirip, glklerinin giderilmesi ynnde tedbirlerin alnmas ve gerekli teviklerin yaplmas gereklidir. Bu balamda planlanan strateji dnemine ait nerileri balkta toplamak mmkndr. Bunlar iletmelerin etkin bilgilenme koullarna kavuturulmas, finansman ihtiyalarna zamannda ve uygun koullarda cevap verecek dzenlemelerin yaplmas ve Ar-Ge almalarnn etkinletirilmesidir. 6.2.3 Tarm Tarla Bitkileri 1986-2002 yllar arasnda zmir ili tarla bitkileri ekili alan ve verimlerindeki gelimeler ana rnler itibariyle deerlendirilmi ve 2003-2005 yllar iin varsaymlar hesaplanmtr. Bu rnler ayr ayr ele alndnda;

49

Yllara gre buday ekili alan incelendiinde, en yksek ekiliin 1994, en dk ise 1988 ylnda gerekletii grlmektedir. Ekili alan 1986 yl baz alndnda 2002de % 14.8 azalma gstermitir. Sonu olarak buday retim miktarnn 2002 ylna gre 2004te % 2 artacan, 2005te ise yaklak olarak ayn dzeyde kalacan sylemek mmkndr. Arpa ekili alan 1986 ylnda en yksek iken, 2002de en dk deerini alm ve bu dnemde ekili alannda % 41.6lk bir azalma olmutur. Tahmin sonular incelendiinde, 2005 ylnda arpa ekili alannda % 9.2 azalma, veriminde ise % 3.5 art grlmektedir. Bu sonulara gre retim miktarnda, 2005te yaklak % 6lk bir azalma olaca ngrlmektedir. Msr ekili alan yine 1986 ylnda en yksek dzeyde iken, 1995te en dk deerini almtr. Baz yla gre ekili alannda 2002de % 40.7lik bir azalma gereklemitir. Tahmin sonularna gre 2005te msr ekili alannn % 26.9 ve retim miktarnn ise 2005te % 33.2 azalma gsterecei belirlenmektedir. Pamuk 1988 ylnda en yksek, 2000 ylnda en dk ekili alanna sahiptir. Ayn dnemde birim alana pamuk verimi % 28.2 artmtr. Tahminleme sonularna gre 2005te ekili alannda % 2.3, verimde ise % 3lk bir art ve retim miktarnda ise 2005te % 5.4 art ngrlmektedir. Ttn ekili alannda baz yla gre 2002 ylnda % 60.4, veriminde % 2.3 bir azalma gereklemitir. 2005 ylnda ekili alannn % 31.9 azalaca, verimin % 5.1 artaca ngrlmektedir. retim miktarna gre 2005te % 28.4 bir azalma gerekleecei tahmin edilmektedir. Tablo 6.52 Tarla Bitkileri Ekili Alan ve Verimleri BUDAY Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 57.925 3.113 56.886 3.287 47.992 3.278 53.340 2.783 58.790 3.784 57.445 3.939 53.991 2.938 59.625 4.380 60.720 4.028 56.540 4.035 52.960 4.078 55.630 3.718 ARPA Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 17.840 2.653 15.575 2.758 15.258 2.694 14.030 2.256 14.210 2.747 13.555 2.878 13.111 2.410 12.341 3.095 11.689 2.839 11.923 2.875 12.417 2.922 12.741 2.782 MISIR (tane) Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 5.808 6.376 5.728 6.499 5.705 6.677 2.758 6.647 2.906 5.649 2.307 5.254 3.085 5.339 3.307 5.596 3.424 5.687 2.268 6.164 3.069 8.465 2.386 5.785 PAMUK (ktl) Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 61.945 2.441 63.393 2.595 70.148 2.595 67.280 2.165 61.673 2.550 63.561 2.398 61.913 2.439 58.826 2.688 59.985 2.798 68.764 2.879 67.530 2.843 66.952 2.957

Yllar 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

50

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

48.348 48.503 59.131 53.186 49.330 51.899 51.197 50.494

3.292 3.149 3.583 3.494 3.570 3.520 3.509 3.499

10.768 10.689 11.113 10.905 10.427 10.118 9.792 9.465

2.551 2.525 2.726 2.648 2.631 2.755 2.739 2.724

3.389 4.451 3.949 3.455 3.447 3.115 2.817 2.519

6.085 6.110 5.887 5.920 6.167 5.811 5.725 5.639

64.740 63.215 55.222 65.463 60.308 61.983 61.845 61.708

2.572 2.915 3.048 3.127 3.130 3.135 3.179 3.224

Bakla ekili alan ve verimi baz yla gre srasyla % 54.6 ve % 7.7 azalmtr. Tahminleme sonular deerlendirildiine, retim miktarnda 2005te % 11.8lik bir azalma ngrlmektedir. Bu azalmann ekili alanndaki azalmadan kaynakland sylenebilir. Patates ekili alan 2002de, verimi ise 2001de en yksek dzeye ulamtr. nmzdeki yllarda hem ekili alannn hem de verimin artmaya devam edecei, buna bal olarak retim miktarnn 2004te % 4.9, 2005te % 7.9 artaca tahmin edilmektedir. 2005te ekili alannda % 4.3, verimde ise % 3.5 art salanaca ngrlmektedir. Yonca yeil ve kuru ot deerlendirildiinde; ekili alanlar srasyla % 23.8 ve % 53.6 artmtr. 2005 ylnda yeil ve kuru ot ekili alanlarnn %16.4 ve % 8.8, verimlerinin % 1.6 ve % 10.7 artaca ngrlmektedir. Fi yeil ve kuru olarak incelendiinde, baz yla gre son ylda yeil ot ekili alan % 22.6 artarken, kuru ot % 27.1 azalmtr. leriye ynelik tahmin sonularna gre 2005 ylnda yeil ve kuru ot ekili alanlarnda srasyla % 20.6 ve 13.1 azalma olacaktr. 2005te yeil ot retimi % 3.8 artarken, kuru ot retimi ayn kalacaktr.

51

Tablo 6.53 Tarla Bitkileri Ekili Alan ve Verimleri (devam) TTN Yllar 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Ekili Alan (ha) Verim (kg/ha) Ekili Alan (ha)

BAKLA
Verim (kg/ha)

PATATES
Ekili Alan (ha) Verim (kg/ha)

33.389 33.488 35.783 40.182 39.602 35.640 39.503 38.533 22.166 19.971 19.395 20.077 18.860 18.096 17.160 15.457 13.214 11.811 10.408 9.005

748 778 789 893 871 648 871 867 749 746 755 770 755 747 763 779 731 768 768 768

1.293 1.544 1.246 1.265 1.220 1.117 1.127 1.067 1.135 1.030 898 718 463 556 580 530 587 554 534 515

2.527 2.509 2.437 2.472 2.404 2.843 2.511 2.648 2.657 2.669 2.634 2.543 2.056 2.091 2.233 2.176 2.333 2.314 2.330 2.346

9.400 9.612 9.475 8.615 8.736 9.839 10.594 10.353 10.954 12.409 12.651 13.083 11.577 12.121 11.954 12.527 13.714 13.908 14.103 14.297

24.670 24.577 24.608 25.124 24.959 25.225 26.589 27.439 28.170 26.005 25.051 16.835 24.460 31.607 28.245 32.653 29.921 30.089 30.526 30.964

Tablo 6.54 Tarla Bitkileri Ekili Alan ve Verimleri (devam) YONCA (Yeil Ot) YONCA (Kuru Ot) Ekili Ekili Verim Verim Alan Alan (kg/ha) (kg/ha) (ha) (ha) 1.033 40.867 2.283 11.591 458 40.461 2.980 13.787 411 41.200 3.292 13.152 679 38.058 3.282 12.800 1.079 39.800 2.829 11.300 1.591 45.540 2.353 11.407 1.859 37.890 2.191 11.938 1.127 51.336 3.318 15.711 2.049 46.076 2.931 14.757 1.985 46.874 3.067 14.798 2.065 45.818 3.239 13.880 Fi (Yeil Ot) Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 730 14.212 1.068 14.358 525 13.700 667 14.100 927 13.930 1.443 13.600 990 12.200 803 15.205 1.088 14.072 1.060 14.783 1.232 14.951 Fi (Kuru Ot) Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 2.027 3.320 1.997 2.840 2.490 2.900 1.496 3.100 1.183 3.715 818 3.400 863 3.015 1.490 3.581 1.556 3.852 1.490 3.934 1.400 3.857

Yllar 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

52

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Sebze

1.980 1.233 1.585 1.301 1.162 1.279 1.351 1.420 1.489

46.225 50.507 25.845 36.145 42.263 42.766 42.624 43.033 43.442

3.248 3.396 3.250 3.720 3.715 3.598 3.753 3.834 3.915

14.169 14.161 16.951 15.328 14.638 14.384 15.764 15.843 15.922

1.195 1.107 1.024 1.137 740 895 905 808 711

15.151 15.324 14.732 20.083 22.451 20.273 22.691 24.594 26.497

1.310 1.331 1.393 1.031 1.372 1.477 1.400 1.341 1.283

3.905 4.043 5.286 4.147 5.665 4.135 4.657 4.724 4.790

zmir ili sebze ekili alanlarnda, verimlilii yksek olan be adet rn incelenmitir. 1986 yl baz alndnda 2002de karpuz ekili alannda % 4.8lik bir azalmaya karlk, birim alana verim % 45.8 artmtr. 2005 ylnda ekili alannn azalmaya devam edecei (% 7.4), verimin ise artaca tahmin (% 7.8) edilmektedir. Domates ekili alannda baz yla gre yaklak % 223, verimde ise % 63.5lik bir art olmutur. Son yl baz alndnda 2005 ylnda ekili alannda (% 6.6) ve verimde (% 10.9) artlarn devam edecei tahmin edilmektedir. Taze fasulye ekili alan da baz yla gre nemli lde art (% 167.2) gstermitir. Ayn dnemde verimde de art (% 7.8) salanmtr. 2005 ylnda ekili alanndaki artn devam edecei (% 22.8), verimim ise deimeyecei tahmin edilmektedir. 1986-2002 dneminde patlcan ekili alan (% 18.8) ve veriminde (% 22.7) art salanmtr. leriye dnk tahminleme sonular deerlendirildiinde; 2005 ylnda ekili alannda % 1.3 azalma, verimde ise % 4.2 art olaca ngrlmektedir. Enginar ekili alan baz yla gre % 93, verimi ise % 16.6 artmtr. 2005 ylnda ekili alan (% 5.1) ve verimdeki (% 2.4) artlarn devam edecei tahmin edilmektedir. Tablo 6.55 Sebze Ekili Alan ve Verimleri KARPUZ Ekili Verim Alan (kg/ha) (ha) 10.912 25.363 11.610 27.794 10.950 29.205 11.639 24.261 11.904 26.978 12.617 27.991 12.616 29.091 11.832 31.051 DOMATES FASULYE (Taze) Ekili Ekili Verim Verim Alan Alan (kg/ha) (kg/ha) (ha) (ha) 3.615 30.516 960 7.904 3.675 28.645 980 7.759 3.645 28.444 1.008 7.946 3.670 25.723 1.289 7.851 3.797 25.924 1.280 8.236 3.861 31.656 1.352 7.792 4.203 34.470 1.266 7.579 3.919 37.030 1.179 7.818 PATLICAN ENGNAR Ekili Ekili Verim Verim Alan Alan (kg/ha) (kg/ha) (ha) (ha) 1.225 22.534 470 11.966 1.262 23.254 464 11.823 1.234 23.841 462 11.907 1.164 23.142 423 11.165 1.124 23.819 424 13.495 1.103 23.679 454 13.566 1.044 24.122 486 13.660 1.077 25.366 524 13.729

Yllar 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993

53

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Meyve

13.094 12.098 10.838 10.723 10.389 11.540 10.433 9.934 10.386 9.985 9.799 9.613

31.470 33.411 36.520 34.050 35.288 36.897 36.936 37.288 36.969 38.340 39.104 39.867

5.694 6.119 7.937 7.299 9.954 12.094 11.817 10.867 11.672 11.927 12.186 12.446

44.968 49.642 48.111 43.115 42.650 46.694 49.364 46.398 49.880 51.687 53.493 55.300

1.453 1.421 1.534 1.535 1.675 1.889 2.148 2.118 2.565 2.682 2.916 3.149

7.655 7.889 8.220 8.117 8.756 8.803 8.991 8.692 8.520 8.535 8.524 8.513

1.173 1.240 1.468 1.497 1.392 1.387 1.476 1.328 1.455 1.449 1.442 1.436

25.583 25.837 26.754 26.659 28.200 28.589 28.170 27.086 27.638 28.023 28.405 28.786

534 606 647 843 899 937 892 898 907 922 937 953

12.773 15.064 15.193 16.139 16.071 14.344 14.084 13.951 13.949 14.089 14.190 14.290

1986-2002 yllar arasndaki rnler itibariyle zmir meyve aa says ve verimlerindeki gelimeleri konu alndnda aadaki deerlere erimekteyiz. Bu balamda, 1986 yl baz alndnda ve ildeki meyve veren aa saylar incelendiinde; armut (% 37.4), ayva (% 51.4), elma (% 45.2), erik (% 3) ve kays retimi (% 16.9) azalmtr. Ayn dnemde aa bana verimler deerlendirildiinde; armut (% 9.1), ayva (% 8.7), elma (% 38.5), erik (% 13.3) ve kays (% 20) orannda azalma gstermitir. leriye dnk tahmin sonular deerlendirmek iin 2005 ylnda aa says ve aa bana verimler; armutta srasyla % 13.6 azal ve % 5 art olaca, 2005 ylnda retim miktarnn % 9.3 azalacan belirlemektedir. Ayvada bu deerler srasyla % 10.9 azal ve % 4.8 art eklinde olmakla birlikte retim miktar % 6.7 azalacaktr. Elmada aa says % 6.3, verim ise % 8.3 azalmakta, bunun sonucunda retim miktar % 14.1 orannda dmektedir. Erikte ayn ekilde aa says % 5, verim ise % 3.8 azalmakta, retim miktar % 8.7 daha az olmaktadr. Kays da ise aa says yaklak % 1 artmakta, fakat verim % 7.1 orannda dmekte, sonuta retim miktar % 6.4 azalmaktadr. 1986 yl baz alndnda 2002 ylnda kiraz aa says % 303.6, aa bana verim ise % 4.3 artmtr. ldeki kiraz aac says 2002 ylnda en yksek deerine ulamtr. 2005 yl tahminlerine gre aa says yaklak % 18, verim ise yaklak % 21 artacaktr. Buna bal olarak 2005 ylnda ise % 6.7 art ngrlmektedir. Yine ayn dnemde eftali ve kestane aalar says srasyla % 55.2 ve % 64.5 artmtr. Aa bana eftali veriminde % 12.9 art gerekleirken, kestane veriminde % 30 azalma olmutur. eftali retiminin 2004 ve 2005 yllarnda srasyla % 34 ve % 31lik bir azalma gsterecei tahmin edilmektedir. Ayn yllarda kestane veriminde azalmaya karlk aa saysndaki artla birlikte retimin 2004te % 6.2, 2005te % 5.4 artaca ngrlmektedir. ldeki zeytin aalar 1986 ylna gre ok az sayda azalm ve rnn bol olduu baz yla gre yine rnn bol olduu 2002 ylnda aa bana verim % 125 artmtr. Ayn dnemde mandalina aa says yaklak % 17 art gstermi ve verimde yine % 5lik bir art

54

yaanmtr. Tahminler incelendiinde zeytin aalarnda % 1lik bir azalmayla birlikte verimdeki dler 2004 ve 2005 yllarnda retimin % 48.6 azalmasna neden olacaktr. Mandalinada hem aa says hem de verim artn takiben 2004 ylnda retim % 16.2, 2005te ise % 17.8 art ngrlmektedir. Tablo 6.56 Meyve Aa Says ve Verimleri ARMUT Meyve Verim Veren (kg/ Aa aa) Says 447.100 22 438.742 21 422.465 21 419.150 21 422.520 20 444.270 18 390.830 19 309.150 20 386.460 20 388.060 18 394.260 19 395.870 19 294.600 18 285.010 20 280.340 19 280.010 20 274.066 20 258.021 20 241.976 21 AYVA Meyve Verim Veren (kg/ Aa aa) Says 152.550 23 153.013 23 151.813 27 152.083 25 153.450 22 154.420 22 133.750 22 132.150 22 131.150 22 127.490 22 126.000 22 121.410 22 73.360 24 72.975 73.306 24 73.306 23 74.145 21 71.399 22 68.724 22 66.049 22 ELMA Meyve Verim Veren (kg/ Aa aa) Says 276.800 39 278.609 38 281.381 38 283.051 38 284.700 37 286.010 37 274.100 36 281.700 36 251.365 33 253.525 34 260.990 34 260.915 33 153.695 31 154.255 29 155.615 30 155.665 29 151.765 24 148.620 25 145.440 23 142.261 22 ERK KAYISI Meyve Meyve Verim Verim Veren Veren (kg/ (kg/ Aa Aa aa) aa) Says Says 233.550 30 125.890 35 234.627 22 126.873 28 243.198 24 127.477 31 246.800 22 128.850 24 252.800 22 130.237 27 258.100 26 131.405 29 251.150 26 123.170 30 257.450 27 127.440 30 257.980 27 129.140 31 256.350 27 129.470 31 259.330 27 131.390 31 262.680 22 131.020 23 233.360 23 99.020 26 234.710 23 99.700 23 236.200 26 101.365 29 236.150 26 102.875 28 226.630 26 104.620 28 223.669 26 104.999 27 219.460 25 105.405 26 215.251 25 105.812 26

Yllar

1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Tablo 6.57 Meyve Aa Says ve Verimleri (devam) KRAZ Yllar

Meyve Veren Aa Says 279.250 290.237 292.136 292.500 302.390 Verim (kg/ aa) 23 19 26 25 24

EFTAL
Meyve Veren Aa Says 743.630 761.580 795.820 827.735 845.480 Verim (kg/ aa) 31 30 31 31 31

ZEYTN
Meyve Veren Aa Says 12.402.412 12.415.975 12.450.145 12.341.066 12.502.566

KESTANE

MANDALNA
Meyve Veren Aa Says 1.144.943 1.129.053 1.124.803 1.154.620 1.157.140 Verim (kg/ aa) 60 49 46 72 68

Meyve Verim Verim Veren (kg/ (kg/ Aa aa) aa) Says 12 6 14 4 15 160.100 160.400 168.100 172.900 175.600 40 44 45 50 45

1986 1987 1988 1989 1990

55

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

308.140 338.290 347.790 399.890 411.450 439.930 565.280 936.300 1.059.025 1.075.380 1.118.275 1.127.005 1.194.269 1.261.533 1.328.797

28 28 28 28 28 35 34 28 29 29 28 24 24 21 19

835.780 746.580 796.300 806.700 824.500 859.900 976.750 1.068.700 1.090.440 1.100.600 1.131.590 1.153.890 743.630 761.580 795.820

34 36 38 39 39 41 36 38 37 38 38 35 35 35 35

12.564.400 12.281.300 12.294.650 12.326.450 12.344.450 12.468.700 12.504.380 11.906.127 11.979.850 12.248.710 12.258.410 12.328.510 12.240.993 12.231.498 12.222.002

6 12 6 18 4 23 3 25 2 21 3 27 13 14 14

185.150 216.400 218.350 225.400 230.500 248.600 257.050 268.650 269.100 259.850 261.475 263.375 271.538 279.700 287.863

44 38 40 36 38 34 31 34 35 33 33 28 28 28 27

1.149.430 1.160.830 1.164.800 1.184.285 1.189.495 1.219.150 1.227.280 1.274.880 1.281.336 1.303.136 1.321.550 1.340.246 1.361.910 1.381.364 1.400.818

68 67 67 67 65 60 65 69 60 64 74 63 71 71 71

1986 ylna gre nar aac says % 37.4, aa bana verim ise % 13 azalmtr. Ayn dnemde incir aac saysnda ok az bir azalma olurken verimde de % 56.8 azalma gstermitir. retim miktarnda 2005te % 3.5 azalma olaca tahmin edilmektedir. ncirde ise aa saysnda ve verimde artlar olaca ve bunun sonucunda retimin 2005te % 23 artmas ngrlmektedir. ldeki ekirdeksiz kuru zm alanlarnda baz yla gre % 23.1, verimde de % 16.6lk bir azalma gereklemitir. Tahmin edilen dnemde de verimdeki ok az miktarda arta karlk zm retilen alanlarda artlar devam etmekte ve buna bal olarak retim miktarnda 2005te % 7.8lik bir azalma olaca hesaplanmtr. Tablo 6.58 Meyve Aa Says ve Verimleri (devam) NAR Yllar Meyve Veren Verim
Aa Says

NCR (Ya)
Meyve Veren Aa Says Verim (kg/aa)

EKRDEKSZ ZM
retim Alan (ha) Verim (kg/ha)

(kg/aa)

1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

154.256 154.707 155.807 155.892 156.450 157.235 137.480 137.500 134.350 134.032 132.840 129.380 95.180

23 22 26 24 21 21 22 22 22 22 22 22 23

1.255.328 1.260.979 1.270.529 1.271.129 1.274.900 1.273.030 1.253.350 1.271.150 1.273.300 1.273.315 1.305.515 1.318.450 1.274.400

44 35 39 34 39 37 30 36 37 38 37 30 26

22.158 22.121 22.103 22.108 22.089 22.097 21.708 21.692 21.690 21.655 21.698 21.653 18.723

8.704 9.424 9.555 9.815 10.120 8.885 8.579 8.574 8.582 8.470 8.737 8.647 9.937

56

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

96.275 96.535 96.435 96.625 93.776 91.288 88.799

23 24 22 20 21 21 21

1.270.200 1.280.620 1.281.990 1.248.480 1.264.426 1.266.673 1.268.919

34 31 27 19 25 24 23

18.606 18.377 17.957 17.031 16.602 16.100 15.599

9.399 10.248 8.178 7.255 7.337 7.322 7.307

Hayvan Varl ve Hayvansal rnler retimi 1985-2002 dneminde zmirdeki hayvan saylar ve hayvansal rnlerdeki gelimeler ilerleyen yllarda belirli artlar yerine azalmalar gstermesi dikkat ekicidir. Konuya bu adan bakldnda ilde bulunan sr saysndaki deiimin 2002 ylnda yaklak olarak ayn dzeyde kald grlmektedir. Elde edilen tahmin sonular deerlendirildiinde, sr saysnn 2004te % 1.7, 2005te ise % 2.4 artaca ngrlmektedir. Koyun says ise son ylda % 18.9 azalmtr. ldeki koyun saysnn srekli azalmas ve 2002 ylnda en dk dzeye inmesi baz alndnda saynn 2004 ylnda % 4.5, 2005 ylnda ise % 6.7 azalaca tahmin edilmektedir. Kei says 1988 ylnda en yksek dzeyde iken, bu yldan itibaren yine srekli bir azalma gereklemi ve 2002 ylnda kei says en dk dzeye inmitir ve bu azalma % 20.4 oranndadr. leriye dnk tahminler deerlendirildiinde, 2004 ylnda kei says % 2.5, 2005 ylnda ise % 4.6 azalacaktr. Tavuk saysnda da yine azalmalar olmutur. Bu azalma 1985 ylna gre son ylda % 23.8dir. Ancak 2002 yl baz alndnda 2004te yaklak % 2, 2005te de yaklak % 3 art olaca tahmin edilmektedir. ldeki hayvansal rnlerin retimi incelendiinde ise et retiminin 2002 ylnda % 15.2 azald grlmektedir. retiminde ise 2004te % 22.2 ve 2005te % 19.3 art olaca tahmin edilmektedir. St retimi 2002 ylnda en yksek dzeye ulamtr. Baz yla gre yaklak % 90lk bir art salanmtr. 2002 ylna gre 2004te % 1.7, 2005te % 2.6 art olaca tahmin edilmektedir. ldeki yumurta retimi 1985e gre % 55.2 orannda azalmtr. retimin en dk olduu 2002 ylna gre 2004te yumurta retiminin % 16.1, 2005te ise % 24.6 azalaca tahmin edilmektedir.

57

Tablo 6.59 zmir linde Yllara Gre Hayvan Saylar Yllar 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 SIIR (ba) 228.557 214.512 220.784 206.062 198.495 178.808 231.838 232.744 221.570 242.563 259.251 261.717 258.533 257.741 252.607 240.370 230.570 228.534 230.935 232.491 234.047 KOYUN (ba) 560.298 555.244 576.120 568.580 539.226 507.041 512.285 515.767 488.161 468.922 482.002 494.335 495.963 480.083 483.761 478.318 469.035 454.318 444.165 434.012 423.859 KE (ba) 214.532 218.731 220.472 224.934 219.344 207.151 208.889 208.609 209.377 182.382 188.589 194.555 198.329 193.695 189.819 180.300 183.890 170.783 170.044 166.471 162.899 TAVUK (adet) 6.098.160 6.197.503 6.441.192 6.523.970 5.816.054 5.235.661 4.602.230 4.491.970 5.974.840 6.497.330 6.176.993 5.305.900 5.176.050 5.706.601 6.500.000 6.393.000 4.683.750 4.644.450 4.688.802 4.733.154 4.777.507

Tablo 6.60 zmir linde Yllara Gre Hayvansal rnler retimi Yllar 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 ET (ton) 35.100 26.893 44.468 36.987 38.504 33.617 32.354 27.709 41.193 42.492 33.299 45.014 44.297 42.008 33.540 ST (ton) 313.962 337.002 364.930 348.583 333.683 294.340 325.581 337.151 351.781 360.520 529.255 572.282 568.090 512.163 479.350 YUMURTA 1.088.807 1.044.802 1.034.028 1.125.588 859.605 862.341 630.503 647.748 789.408 719.441 775.509 729.762 774.128 921.118 839.000

58

2000 2001 2002 2003 2004 2005

36.391 28.064 29.761 37.221 36.365 35.509

504.640 562.449 595.701 600.874 606.047 611.220

737.643 532.287 487.654 449.995 408.954 367.913

zmir li Tarmsal Potansiyeli ve Gelime Olanaklar zmirin genel tarmsal durumu ve gelecee dnk gelime durumu incelendikten sonra, tarmsal rnlere hangi strateji alt yrelerinde daha ncelikli olarak yer verilmesi gereklilii aadaki tabloda aklanmaktadr. Tablo 6.61 Alt Yrelere Gre Tarmsal rnlerin Olmas Gereken ncelik Sras rn B Buday Yonca Msr Zeytin Pamuk Ttn Patates Domates Karpuz Enginar Biber Turungil Fstk am Kesme iek ekirdeksiz zm zm ncir St Et Tavuk eti Yumurta Bal 1 2 4 3 2 1 2 1 2 3 3 4 1 C-D 3 3 2 4 3 4 3 2 1 4 2 1 1 1 3 Alt Yreler E1-E2 2 1 1 1 1 3 1 1 1 1 3 1 1 1 2 3 2 F1-F2 4 4 3 2 4 2 4 1 1 1 2 3 4 4 2 2 4

59

[1] rnn ilgili alt yrede en fazla neme sahip olduunu, [2] ikinci derecede nemli olduunu gstermektedir. Bu tabloda zmir Bykehir Btn tarmsal potansiyelinin dklnden tr ihmal edilmitir. Yukardaki tablonun, yaplacak tarmsal yatrmlarda yol gsterici olaca dikkate alnrsa, hangi strateji alt yrelerinde ne tr tarmsal yatrmlarn yaplabilecei de aka grlebilir. Gelecee dnk strateji ve yatrm kararlar belirlenirken, mevcut durum ve potansiyelin deerlendirilmesi olduka faydal ipular sunacaktr. Bu amala aadaki tablo bir sentez yapmaktadr. Tablo 6.62 Strateji ve Yatrm Kararlar Asndan Mevcut Durum ve Potansiyellerin Deerlendirilmesi Aklama Nfus zmir nfusu yaklak 3.4 milyondur. Toplam arazinin % 31i I-IV. Snftr. Mevcut Durum Gelime Potansiyeli

zmir nfusunun % 18i Azalmas krsal alanda beklenmektedir. yaamaktadr. Maki formundaki VI-VII. I-IV. snf arazilerde tarm yaplrken, VI-VII. Snf arazilerde zeytin ve Snf arazilerde ayrfstk am yetitirilebilir mera ve orman arazisi bulunmaktadr. Tarm arazisinin % 48i DS ve Ky Hizmetleri sulanyor. Bunun % 81i Gn.Md. tarafndan yaklak 80000 ha hal sulamasdr. sulamaya alacaktr. iftilerin % 70i rgtldr. AB uyum yasalaryla birlikte, rgtlenme oran artacaktr.

Tarm arazisi

Sulama

Toplam su varl 2654 hm3/yl

rgtlenme

retim

Tari Tarm Kredi Koop. Tarmsal Kalknma Kooperatifi Sulama Kooperatifi Su rnleri Koop. rn eitlilii Katma deeri yksek meyve ve sebze retimi Ekolojik rn retimi ek.k.zm ve incir gibi ihra rnleri retimi Tbbi bitki retimi

Tarm arazileri ama d kullanlyor. Yksek arazi rant nedeniyle turizm ve sanayiye kayyor. Sanayi ve turizm kaynakl kirlenme tarm alanlarn tehdit ediyor.

lin konumu, liman ve AB gmrk birlii, meyve ve sebze ihracatn olanaklarn artracaktr. Ekolojik rn retimi ve ihrac artacak Tbbi bitki retim veya ihracat artacak

Buradan grld zere; nfus beklendii gibi tarmdan sanayiye kayacaktr. Tarmsal rnlere hem daha yksek katma deer kazandrma hem de yeni istihdam

60

alanlarnn yaratlmas salanacaktr. Ayrca yksek rant nedeniyle tarm alanlarnn ama d kullanmnn artabilecei ve bu nedenle gerekli tedbirlerin alnmas gerektii ortaya kmaktadr. Bunlar desteklemek iin sulama yatrmlar iin devlet desteine ihtiya olduu belirlenmektedir. Dier taraftan iftilerin rgtlenmeye eilimli olduu ancak AB uyum yasalar gibi zorlayc faktrlerin rgtlenme etkinliini artraca belirlenmektedir. Son olarak da greli bir ekilde yksek gelir salayan zengin rn deseninin alternatif rnlerle ve yetitirme teknikleriyle gelitirilmesi gerektii sylenebilir. zmir li Tarmsal Ama ve Stratejileri zmirde yetitirilen rnler gerek yurt ii gerekse yurt d pazarlama potansiyeline sahiptir ve ilin pazarlama sisteminde ve ifti rgtlenmesinde sorunlar olmakla birlikte dier illerden daha iyi durumdadr. Bu balamda zmir iin belirlenen amalar arasnda bata srdrlebilir tarmn gerekletirilmesi gelmelidir. Bunu takiben verimlilik ve gelirin artrlmas dnlmektedir. Bu iki ama esas alnarak aadaki tablo verilmektedir. Tablo 6.63 Tarmsal Ama, Stratejiler ve Potansiyeller Ama Strateji Potansiyel
Pazar ans yksek rnler yetitiriliyor. Tahtal koruma havzas gibi uygun alanlar var. Liman ve gmrk birlii rnlerin ihra ansn artryor. Eitim dzeyi yksek. Halen szlemeli olarak ekolojik rn reten baarl rnekleri var. Hayvanclk kstl bir alanda younlatndan kontrol kolay. Halen hayvan salyla ilgili yrtlen almalar ve deneyimler var. ifti, sulamann kendi refah dzeyine yapt katknn bilincinde olmas nedeniyle bilinli ve istekli. Sulu tarmn halen rgtl olarak yaplyor olmas, yeni yatrm ve projelerin baarsn artracaktr. ve d pazar ans var. 2. rn yetitirme olanaklar yksek. Daha az girdi kullanp verimi sabit tutarak yada ayn verimi daha az girdi kullanarak etkinlii artrp gelir dzeyi artrlabilir. ifti pazar enformasyonunu salamak zere niversite yaym merkezleri ve Tarm Bakanl yaym kurulular mevcut. Pazarlama kanalnda yer alanlar bilinli. iftinin eitim dzeyi yksek ve bilinli. Halihazr rgtlenmeyi gelitirecek kooperatif altyaps ve deneyimi mevcut.

Ekolojik Tarm

Srdrlebilir Tarm

Hayvan Sal Kontrol Sulama Sistemlerinin yiletirilmesi Katma Deeri Yksek rnlerin retilmesi

Verimlilik ve Gelirin Artrlmas

Pazarlama Sisteminin yiletirilmesi rgtlenmenin Etkinletirilmesi

61

Krsal Turizm Hayvancln Gelitirilmesi Ve Yaygnlatrlmas

Organize iek htisas Sanayi Blgesinin Faaliyete Gemesi

Doal dokusu zengin ve ekici. Tarihi eserler asndan zengin. Halen turizm potansiyeli var. Eitim dzeyi yksek. iftiler bilinli. Hayvancla ok uygun alanlar var. Blgede et ve st ileme tesisleri var. Antalyadan sonra en nemli ikinci merkez durumundadr. Trkiyedeki kesme iek retiminin yaklak %50si zmirde retilmektedir. Toplam ihracat deeri 2000 ylnda yaklak 9 milyon $dr. Kurulacak iek OSBnin stlmasnda jeotermal enerjinin kullanlmas esas kabul edilmektedir. Bylece stma maliyetleri en az dzeyde olacaktr. Bu amala jeotermal potansiyeli yeterli dzeyde olan dikili ve Bergama ileleri deerlendirmeye alnabilir.

6.2.4 Turizm zmir turizmin gerektirdii tm doal ve kltrel zelliklere sahiptir. Bunun yannda zmirde 130 turizm iletme belgeli ve 51 turizm yatrm belgeli tesis mevcuttur. Bu tesislerdeki toplam yatak says ise 34.715'tir. Bunlara ek toplam 278 seyahat acentesi bulunmaktadr. Bu blmdeki ilgili tablolar Kltr ve Turizm Bakanl kaynakldr. Tablo 6.64 Turizm Belgeli letmeler Turizm Belgesi Tr Tesis Yatak Tesis Turizm letme Belgeli Tesis Turizm Yatrm Belgeli Tesis Turizm letme Belgeli Yatak Turizm Yatrm Belgeli Yatak Restoran Kafeterya Bar Mstakil Elence Yeri Says 130 51 22.461 12.254 77 5 3 17

Yeme-me Tesisi

zmirin Trkiye turizmindeki yeri ele alndnda potansiyel kaynaklarnn tam deerlendirilmedii grlmektedir. Trkiyedeki Turizm letme Belgeli Tesis Saysnn % 6.7si zmirdedir. Dier deyimiyle Trkiyedeki 1.933 tesisin 130u zmirdedir. Trkiyedeki 313.298 turizm iletme belgeli yatan da % 7.1i, 22.461 yatrm belgeli tesisin de % 3.6s zmirdedir. Bu potansiyel iinde zmirde yabanclarn ortalama kal sresi 3.3 gndr ve Trkiyede 8.8 milyon yabanc konaklamann yalnzca % 5i zmirde yaplmaktadr ki, bu da yaklak 435.000 civarndadr. Yabanc Gecelemede ise zmir linin ald pay % 4 olup, 36.4 milyon gecelemenin yaklak 1.5 milyonu zmirde gereklemektedir.

62

Blgede 4 milyon yerli turist, 10 milyon civarnda da yabanc turist gecelemektedir. Yabanclarn ortalama kal sresi 4 gn iken yerlilerin ise 2 gndr. Otellerde doluluk oranlar yabanclar iin % 35ler civarnda gerekleirken, yerliler iin bu oran % 12ler civarndadr. Ege Blgesi termal zellikleri, tatil merkezi, sportif amal faaliyetler, uluslararas toplantlara ev sahiplii ve turizm kompleksi gibi turistik faaliyetlerden pay almamaktadr. Bu da Ege Blgesinin eksik mteebbislik ynn gstermektedir. zmirin turizm faaliyetlerine ait bilgiler iliikteki tablolarda verilmitir. Son iki ylda zmirde ortalama 1.1 milyon kii konaklamtr. Bunlarn % 39u yabanc iken % 61ini yerli turistler oluturmaktadr. Yabanclarn gecelemesi yerlilere nazaran 1.1 kat daha fazla olmutur. Yabanclarn zmirde kal sreleri ortalama 3.3 gn iken yerliler ortalama 1.9 gn kalmaktadr. zmirde tesisler ortalama % 40 doluluk oran ile almaktadrlar. Yabanclarda doluluk oran % 22lerde seyrederken yerlilerde bu oran % 15lerde seyretmektedir.

63

Ege Blgesi (2001) Geceleme Says

Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Ortalama Kal Sresi

Konaklayan Kii Says

Yerli Toplam

Doluluk Oran

Tesis Cins ve Snf

Yabanc

Otel
401 386 491 979 1 088 585 1 891 631 573 487 1 095 938 2 513 364 1 024 757 365 298 47 549 11 371 4 163 9 241 4 1.9 6.7 6.6 8.3 4.5 2.2 1.9 3.3 2.9 2 1.9 17 869 47 762 19 042 66 804 5.5 2.1 3.7 2.9 2 3.7 5.8 5.1 3.2 6 208 6 265 7 661 13 926 3.1 1.8 2.2 13 821 7 776 23 670 31 446 3.2 2.1 2.3 57 270 38 821 90 664 129 485 4 1.9 2.3 6.9 16.13 10.03 30.53 16.66 20.38 23.27 9.28 27.54 13.83 13.3 5.75 22.33 10.83 54.43 18.92 9.21 9.89 31.33 13.08 517 601 901 887 614 907 1 516 794 5.9 1.7 2.9 16.58 11.3 3 538 121 4.8 1.8 3.2 31.63 12.9 44.52 27.88 23.03 40.56 37.04 32.55 41.37 19.05 33.15 63.64 28.81 44.41 966 126 2 857 757 3.2 2 2.6 28.91 14.77 43.68 878 339 1 700 436 821 289 2 521 725 3.6 2 2.9 34.05 16.45 50.5

5 Yldz

476 953

4 Yldz

596 606

3 Yldz

522 451

2 Yldz

152 303

1 Yldz

9 721

zel Belgel

2 450

Yzer
-

2 045

Termal

Apart

8 628

Toplam
3 044 24 645 126 602 1 038 1 729 5 751 3 006 8 757 498 031 2 452 801 415 065 2 867 866 39 075 97 217 47 135 144 352 11 098 15 420 6 667 22 087

1 771 157 1 904 474 3 675 631 7 107 942 3 568 116 10 676 058

Motel

8 054

Pansiyon

14 430

Tatil Ky
-

371 429

Oberj

Kamping
-

691

Kaplca

Tablo 6.65 Ege Blgesinin Tesisler Baznda Turizm Deerleri (2001)

Genlik Kamp

Golf Tesisi

Eitim Uygulama Turizm Kompleksi Tatil Merkezi

Genel Toplam

64

2 165 761 2 059 803 4 225 564 9 679 131 4 039 989 13 719 120

Ege Blgesi (2002) Geceleme Says

Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Ortalama Kal Sresi

Konaklayan Kii Says

Yerli Toplam

Doluluk Oran

Tesis Cins Ve Snf

Yabanc

Otel 334 601 452 506 401 271 339 913 53 501 11 668 11 057 3 697 348 8 316 602 3 182 587 11 499 189 3 744 27 586 720 339 2 686 530 2 232 597 714 711 4 580 5 463 10 043 1 425 459 044 3 145 574 4.8 8 2.6 4.1 58 107 40 988 99 095 6 7 116 2 329 9 445 2.5 2.7 2.3 3 3.3 2.2 2.1 4 2 33 300 131 868 25 372 157 240 5.9 2.3 4.7 3.1 2.5 3.6 4.4 4.5 2.4 3.3 41.18 14 358 8 865 22 311 31 176 3.3 1.9 2.2 66 202 66 544 77 333 143 877 5.2 1.4 2.2 17.08 19.85 8.47 21.32 7.92 34.05 13.03 13.9 4.55 18.38 12.97 43.29 7.4 25.03 29.85 2.31 2.3 35.67 11.89 612 075 1 131 092 635 031 1 766 123 4.2 1.9 2.9 25.03 14.05 867 426 2 178 666 822 363 3 001 029 4.7 2 3.5 32.62 12.31 44.94 39.08 36.93 29.79 49.11 47.08 18.44 31.35 50.69 54.88 4.61 47.56 1 271 284 2 803 087 889 062 3 692 149 3.4 2 2.9 41.81 13.26 55.07 832 703 1 996 480 711 115 2 707 595 4 2.1 3.3 34.99 12.46 47.45

5 Yldz

498 102

4 Yldz

818 778

3 Yldz

466 155

2 Yldz

272 162

1 Yldz

12 701

zel Belgeli -

2 690

Yzer

Termal

Apart

22 243

Toplam 864 17 866 155 522 1 656 321 -

2 092 831 1 604 517

Motel

2 880

Pansiyon

9 720

Tatil Ky -

564 817

Oberj

Kamping -

576

Kaplca

Tablo 6.66 Ege Blgesinin Tesisler Baznda Turizm Deerleri (2002)

Genlik Kamp

Golf Tesisi

Eitim Uygulama -

276

Turizm Kompleksi

Tatil Merkezi

Genel Toplam 2 671 100 1 780 746

4 451 846 11 073 649 3 691 122 14 764 771

65

zmir (2001)
Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam

Konaklayan Kii Says

Geceleme Says

Ortalama Kal Sresi

Doluluk Oran

Tesis Cins Ve Snf

Yabanc

Otel
278 016 260 260 313 795 135 334 22 556 7 282 3 442 1 590 518 1 949 2 467 1.9 3 1.7 28 567 319 543 3.1 8 3.3 1 585 4 991 6 576 1.8 2 1.5 1.8 2.4 2 2.8 1.9 2 216 10 299 12 515 2.4 1.6 7 295 24 455 31 750 1.6 1.4 1.4 1.7 1.9 1.6 2.3 1.9 2.1 4.8 2.4 141 650 177 104 318 754 3.4 1.9 2.4 258 084 478 349 736 433 4 1.9 2.3 11.72 21.71 15.48 19.35 5.55 18.61 5.31 24.66 7.75 24.42 2.73 10.27 19.03 17.85 21.18 10.06 1.93 15.95 25.53 14.53 19.37 17.4 265 995 200 978 466 973 2 1.6 1.8 23.12 17.47 533 908 237 998 771 906 3.5 1.9 2.8 28.32 12.62 40.94 40.59 33.43 34.83 24.16 29.97 32.17 13 36.87 31.24 17.87 40.05 36.76

5 Yldz

151 845 126 171

4 Yldz

135 964 124 296

3 Yldz
93 343 17 933 6 344 2 540 1 318

64 892 248 903

2 Yldz

41 991

1 Yldz

4 623

zel Belgel

938

Yzer

902

Apart

272

Tablo 6.67 zmir linin Tesisler Baznda Turizm Deerleri (2001)

Toplam
2 321 12 798 41 091 66 621 203 663 13 797 3 080 25 487 115 880 9 157 11 738 5 573

401 427 620 848 1 022 275 1 211 251 1 136 123 2 347 374 17 311

Motel

6 836

Pansiyon

999

Tatil Ky

25 530

Genel Toplam

434 792 677 058 1 111 850 1 429 732 1 283 063 2 712 795

66

zmir (2002)
Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam

Konaklayan Kii Says Geceleme Says Ortalama Kal Sresi Doluluk Oran

Tesis Cins ve Snf

Yabanc

Yerli

Otel
279 876 261 301 277 799 116 279 10 747 6 783 441 953 226 1 419 190 2 214 5 098 61 315 597 714 711 303 571 71 652 375 223 1 425 3 632 10 553 14 185 3 450 1 124 4 574 1.9 6.4 8.1 2.6 3.8 962 673 2 381 863 3.4 1.8 2.7 2.3 3 2.2 1.8 3 268 815 4 083 11.2 5.5 1 471 9 503 10 974 1.8 1.6 1.6 9.3 2.5 2.1 2.8 6.1 2.4 2.7 4 165 11 156 15 321 1.7 1.4 1.4 7.16 2.84 34.16 23.9 14.91 5.68 43.84 2.31 25.64 87 294 163 872 251 166 3.3 1.8 2.2 11.4 278 375 340 173 618 548 3.5 1.7 2.2 15.95 19.49 21.41 19.19 18.35 8.52 16.21 4.86 16.5 10.35 2.3 15.51 457 258 195 232 652 490 2.9 1.8 2.5 35.21 15.03 50.24 35.43 32.81 26.36 21.19 42.67 40.1 19.76 22.18 54.19 4.61 41.15 587 359 241 922 829 281 3.9 1.9 3 29.22 12.04 41.26

5 Yldz

149 676 130 200

4 Yldz

155 242 106 059

3 Yldz

80 264 197 535

2 Yldz

26 170

90 109

1 Yldz

2 518

8 229

zel Belgeli
149

804

5 979

Yzer

292

Apart
422

414 966 538 260

Tablo 6.68 zmir linin Tesisler Baznda Turizm Deerleri (2002)

Toplam

1 792

Motel

571

4 527

Pansiyon
321

37 299

24 016

Tatil Ky

276

Genel Toplam

454 904 567 546 1 022 450 1 730 557 1 046 713 2 777 270

67

Konaklayan Kii Says Toplam

33 722 5 532 511 331 4 388 11 399 159 954 13 979 23 277 96 804 56 001 153 768 2 124 2 897 3 132 3 838 6 907 546 10 666 195 5 366 306 634 153 242 459 876 5 561 11 212 10 745 74 744 93 351 168 095 4.1 3.8 1.3 1.5 4.7 5 485 1 225 579 4 178 9 959 1 456 600 14 137 2 682 179 1.3 3.3 229 344 72 908 302 252 3.9 1.9 2.5 2.1 2.7 4.2 3.0 4.2 2.0 3.1 3.0 3.0 2.6 3.9 3.4 2.6 2.5 98 661 27 283 125 944 8.7 2.3 5.4 7 068 31 490 38 558 4.1 2.6 2.8 3.31 23.75 22.90 13.35 25.99 0.76 2.26 6.81 11.89 14.57 200 476 253 517 453 993 3.5 2.5 2.8 11.51 9 020 4 141 13 161 1.1 1.2 1.2 6.22 2.86 14.56 14.73 6.57 7.28 16.67 12.99 20.94 44.15 12.25 28.34 17.32 623 12 416 13 039 3.2 3.0 3.0 1.85 36.87 38.72 9.08 26.07 18.04 30.32 30.18 30.02 38.97 21.71 46.41 19.06 40.24 31.89 283 436 712 785 996 221 2.3 1.8 1.9 10.19 25.64 35.83 2 422 8 721 11 143 3.3 1.8 2.0 7.61 27.39 34.99 4 394 53 848 58 242 1.6 1.7 1.7 2.62 32.12 34.74

Geceleme Says Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam Yabanc Yerli Toplam

Ortalama Kal Sresi

Doluluk Oran (%)

zmir

Yabanc

Yerli

Bornova

2 707

31 015

Buca

Karyaka

734

4 798

Konak

124 472 386 859

Aliaa

195

4 193

Bayndr

Bergama

7 927

3 472

Beyda

eme

56 822 103 132

Dikili

1 720

12 259

Foa

11 348

11 929

Karaburun

Kemalpaa

Knk

Kiraz

Tablo 6.69 zmirin leler Bazn Turizm Deerleri (2000)

Menderes

58 941

37 863

Menemen

demi

Seferihisar

18 266

37 735

Seluk

80 736

73 032

Tire

154

1 970

Torbal

374

2 523

Urla

822

2 310

ankaya

Gaziemir

3 116

2 369

68

Toplam

368 334 715 459 1 083 793

leler baznda baktmzda turizm potansiyeli denize kys olan ilelerde toplanmtr. Burada en byk eksiimiz antik devirlerden gelen ren yerlerinin kaz alanlarn turizmin hizmetine verilemeyiidir. Dnyann en nl antik ehirlerinden birini barndran Bergamada bile konaklayan kii says 2000 yl itibariyle 10 bin kiini altndadr. 2002 ylnda Trkiyeye gelen yabanc says 13.3 milyon kiidir. Bu kiilerin Trkiyeye braktklar toplam dviz miktar 9 milyon dolardr1. Ortalama olarak bir yabancnn Trkiyeye brakt dviz miktar ise 680 dolardr. zmir ilinde kalanlarn braktklar dviz miktar ise 295.7 milyon dolardr. Bu deerde Trkiye turizm gelirlerinin yaklak olarak % 3.3ne karlk gelmektedir. zmir linin en byk problemi arz ettii hizmetlerin talep edilen turizm hizmeti olmad noktasdr. Yukardaki sorunu nicelendirmek zere konuyu deerlendirdiimizde zmir 2002 ylnda 451 bin yabanc turisti % 25 doluluk oran ile arlad grlmektedir. Ancak zmir, 2004ten balayarak arlad turist saysn yatrmlar ile orantl olarak arttrmay hedeflemelidir. Bununla ilgili olarak senaryoya gre 2004-2013 yl hedef artlara gre planlanan yabanc turist says ilgili tabloda verilmitir. Bu art deerlerinde turizm yatrmlarnn byklkleri dikkate alnmtr. Tablo 6.70 Hedef Artlara Gre Beklenen Turist Saylar Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Yllar Hedef Art Hedef Say Hedef Art Hedef Say Hedef Art Hedef Say (1000) (1000) (1000) (%) (%) (%) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 5 5 5 5 6 6 7 7 8 8 500 525 551 579 608 644 683 731 782 844 912 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 500 530 562 601 643 695 750 818 891 980 1079 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 500 525 557 595 643 701 771 856 959 1083 1235

Birinci senaryoda mevcut durum ve planlanan yatrmlar dikkate alarak ilk drt yl sabit daha sonra ikier yllk ve her dnemde 1 puan artacak ekilde aamal art, ikinci
1 Anavatanda kendilerine yabanc muamelesi yapldndan yaknmalar nedeniyle, yaplan hesaplamalarda yurt dnda ikamet eden vatandalarmzn Trkiyede yaptklar harcamalar dahil edilmemilerdir.

69

senaryoda ise ikierli sabit dnemler ve 1 puan artacak ekilde aamal art ve nc senaryoda ise aritmetik dizi eklinde art oranna gre hedef say belirlenmitir. Hedef artlar ile beklenen turist says yukardaki tarzda ekillendirilmitir. Daha sonra ise mevcut yatak kapasitesinin doluluk oranna gre tahmin yaplmaktadr: Yaz Turizminde ideal deerler 6 aylk sezonda % 75 doluluk oranyla turistin 10 gn gecelemesini salamaktr. Bu ekilde mevcut deerler ile ideal deerlere gre beklenebilecek turist says aadaki tabloda hesaplanmtr. deal deerlere gre zmire gelmesi gereken turist says 1.6 milyon kiidir. Ancak gerekleen say ise bundan 3.4 kat daha azdr. Hi bir yatrm yapmadan yalnzca mevcut kapasitenin kullanlmas ve ortalama kal sresinin arttrlmasyla kazanlacak 1.1 milyon daha fazla turisttir. Burada 2002 yl iin ideal say formln tersine uyguladmzda 78.162 yatak deerine ularz ki bu da gz ard edilebilir. Eer bu yatak deerini dikkate alrsak o zaman arlayabileceimiz turist saysnn 2 milyonun zerinde olaca grlebilir. Tablo 6.71 Mevcut Deerlere Gre Hedeflenen Turist Says Yatak Says 2002 Deerleri deal Deerler Senaryo 34.715 34.715 34.715 Doluluk Oran (%) 25.64 75.00 40.00 Ortalama 3.8 10 10 Turist Says Gelir Milyon ($) 454.904 1.562.175 833.160 309 1.062 567

Senaryoda doluluk oran % 40a ktnda ve ortalama 10 gn kalla zmire gelebilecek turist says 833 bine kacaktr. Bu deerler ise 380 bin daha fazla turistin zmire gelmesi anlamna gelmektedir. Son kolonda elde edilen ve edilebilecek ortalama gelir miktarlar verilmitir. Burada yalnzca kapasitenin ideal deer ve deerlere yaklatka, gelir etkisinin miktarlar aka grlmektedir. 6.2.5 Mali Messeseler Mali sektr, bankaclk sektr, sermaye piyasas ve dier mali kurumlar eklinde ana balktan olumasna ramen; Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde sermaye piyasasnn gelime srecinde olmas, dier mali kurumlarn ve aralarnn yeterince yaygnlamam olmas dolaysyla bankaclk sektr arlktadr. Yeterli bilgiye sahip olmayan ve (eski) alkanlklarn srdren iletme ve tasarruf sahipleri de, sektrn mali sistemdeki arln belirlemede etkili olmaktadr. Nitekim, pek ok firma, hisse senedi veya tahvil ihra ederek finansman salamak yerine banka kredisi kullanmakta, tasarruf sahipleri ise alternatif yatrm aralar yerine banka mevduatn tercih etmektedir. Bu da mali sistemde bankacl n plana karmaktadr. Bankaclk Sektr phesiz zmirde bankaclk sektr, Trk bankaclk sektrnn paralelinde bir gelime gstermektedir. Ancak, zmir ekonomisinin canlln oluturan bireylerin,

70

firmalarn ve bunlar fonlayan banka ubelerinin faaliyetleri dorultusunda, zmirde faaliyette bulunan banka ubelerinin verimlilikleri, mevduat ve kredi yaplar ile rasyolar Trk bankaclk sektrnn genelinden ayrma gsterebilir. Bu nedenle zmirdeki bankaclk sektr Ege Blgesi ve Trkiyedeki bankaclk sektr ile karlatrmal olarak analiz edilmitir . zmir Bankaclnda Mevduatn Yaps Btn ticaret bankalarnn bor almak ve bor vermek eklinde belli bal iki fonksiyonu vardr. Bor almak ou zaman mevduat eklinde, bor vermek de kredi eklinde ortaya kar. Ticaret bankalarnn btn bankaclk ilemlerinde kullandklar kaynaklarn ok byk bir blm mevduattan geldiinden, mevduat hacmi byk nem arz eder. Ancak, mevduat hacminin bykl kadar yaps ve trleri de nemlidir. zmirdeki toplam mevduat hacmindeki yllar itibariyle gelimeler aadaki tabloda verilmitir. Tabloda verilen mevduat rakamlarndaki gelimelerin enflasyondan ksmen arndrlmasn salamak ve yllar itibariyle reel gelimeleri izleyebilmek iin YP (yabanc para) cinsindeki mevduatn yan sra gerek TL. gerekse toplam mevduat hacmi ABD dolar cinsinden verilmitir. 1994 ylnda 2.104 milyon dolar olan toplam mevduat hacmi 2001 yl itibariyle % 100den fazla artarak 4.449 milyon dolara ulamtr. zmirdeki mevduatlarn Ege Blgesi ve Trkiyedeki mevduat hacmi ierisindeki payna bakldnda ise; 1990 yl itibariyle 4.191 milyon dolar hacmine sahip Ege Blgesi mevduatnn % 50sinin zmirde olduu, bu rakamn 2001 yl itibariyle artarak % 54e ulat grlmektedir. Tablo 6.72 zmirde Toplam Mevduat Hacminin Geliimi (Milyon Dolar) Yllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 zmir 2.104 2.894 3.571 3.518 4.264 5.166 5.607 4.449 5.002 Ege Blgesi 4.191 5.508 6.628 6.578 8.053 9.496 10.084 8.216 8.720 % Pay 50 53 54 53 53 54 56 54 57 Trkiye 32.795 44.431 57.165 61.273 77.097 89.361 101.884 80.633 86.835 % Pay 6 7 6 6 6 6 6 6 6

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

Ayn ekilde, 1994te Trkiyedeki toplam mevduatn % 6sna sahip olan zmir istikrarl bir ekilde bu pay 2001 ylna kadar korumutur.

71

Toplam mevduat hacmi TL ve YPden olumaktadr. YP cinsindeki mevduatn Ege Blgesi ve Trkiye ile karlatrmal olarak zmirdeki geliimi1 incelendiinde, 1994 ylnda 932 milyon dolar olan mevduat hacminin 2001 ylnda 2.169 milyon dolara ulat, Ege Blgesindeki YP cinsinden mevduat ierisindeki paynn 1994 ylnda % 47 iken, 2001 ylnda % 54e ykseldii, Trkiyedeki YP cinsinden mevduat ierisindeki % 6 olan paynn deimedii grlmektedir. Gerek TL ve YP cinsinden mevduat, gerekse bu ikisinin toplamndan oluan toplam mevduat hacmindeki gelimeler dikkate alndnda; Ege Blgesindeki mevduat hacminin zmirde younlat ve bu younlamann yllar itibariyle artt, ancak Trkiyedeki mevduat hacmi ierisinde zmirin ald payn istikrarl bir gelime gstererek deimedii grlmektedir. Ayrca, 1997 ve 2001 yllarnda uluslararas para piyasalarnda ve Trkiyede yaanan krizler zellikle zmirdeki TL mevduat hacmi zerinde olumsuz etkilere yol am ve bu mevduat hacminin azalmasna neden olmutur. Bu durum, doal olarak, zmirdeki mevduat sahiplerinin, Trkiye ekonomisindeki gelimelerin yan sra uluslararas para piyasalarndaki gelimelere de duyarl olduu anlamna gelmektedir. Dier taraftan, zmirdeki toplam mevduat hacminin, 2002 yl itibariyle mevduat trlerine gre dalm2 incelendiinde, tasarruf mevduatlarnn paynn % 39,2 ile Trkiye ortalamasnn (% 24,5) olduka zerinde olduu, dviz tevdiat hesaplarnn paynn (% 48,2) ise Trkiye ortalamasnn (% 55,5) altnda olduu, zmirde bir anlamda para ikamesinin Trkiye ortalamasndan dk olduu grlmektedir. Kredilerin Dalm ve Yaps Bankalar para alp satan kurumlar olmakla beraber doal olarak birincil ilevleri eitli ekillerde toplam olduklar fonlar kredi olarak kullandrmaktr. Ancak, gelimekte olan lkeler genel olarak istikrarsz bir ekonomiye sahip olduklar iin, bankalarn kredi vermesi her zaman riskli bir fon kullanm biimidir. Bu nedenle bankalar byk montanl kredi vermek istemezler. Yksek getiri elde edecek olsalar bile, geriye dn riski yksek olan kredi taleplerini karlamakta ekinceli davranrlar. Dolaysyla devlet i borlanma senetleri (DBS) bankaclar iin bir ekim unsuru olmaktadr. zmirde toplam banka kredilerinin geliimi incelendiinde 1994 ylnda 1.446 milyon dolar olan toplam banka kredileri 1998 ylnda 2.919 milyon dolara ykselmi ancak 2001 ylnda krizin etkisiyle 1994 ylndaki hacminin de gerisinde 1.263 milyon dolara gelmitir. 1994-2001 yllar arasnda zmirdeki banka kredilerinin Ege Blgesinden ald pay ise % 7den % 5e dmtr. Tablo 6.73 zmir'de Toplam Banka Kredilerinin Geliimi (Milyon Dolar) Yllar
1 2

zmir

Ege Blgesi

% Pay

Trkiye

% Pay

Trkiye Bankalar Birlii Trkiye Bankalar Birlii

72

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

2.273 2.400 2.606 2.919 2.186 2.687 1.263 1.377

3.301 3.797 4.398 4.687 3.550 4.620 1.962 2.019

69 63 59 62 62 58 64 68

29.071 35.906 43.037 45.019 40.206 50.931 25.636 32.097

8 7 6 6 5 5 5 4

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

Bu durum zmirde banka kredilerindeki oynakln Ege Blgesi ve Trkiye genelinden daha yksek olduu, ekonomik istikrarszlklarn zmirdeki kredi hacmi zerinde daha fazla etkili olduu anlamna gelmektedir. Toplam banka kredileri, ihtisas ve ihtisas d1 olarak ayrldnda; zmirde ihtisas kredilerinin istikrarsz bir gelime gsterdii, 1994 ylnda 527 milyon dolar iken 1995 ylnda 800 milyon dolara ulat, 2001 ylnda ise 279 milyon dolara dt grlmektedir. Ayn ekilde zmirdeki ihtisas kredilerinin, Ege Blgesi ve Trkiye genelindeki ihtisas kredileri ierisindeki paylar da istikrarszlk gstermitir. Ege Blgesi ihtisas kredileri ierisinde zmirin pay 1994 ylnda % 61 iken, 1996 ylnda % 36ya dm, 2001 ylnda da % 67ye ykselmitir. Trkiyedeki ihtisas kredilerinden zmirin ald pay ise 1994 ylnda % 11 iken, 2001 ylnda % 9a dmtr. htisas d kredilerin geliimi ise nispeten daha istikrarldr. 1994 ylnda 919 milyon dolar olan zmirdeki ihtisas d kredilerin hacmi, 1998 ylnda 2.442 milyon dolara ykselmi, 2001 ylnda ise 984 milyon dolara dmtr. 1994 ylnda % 76 olan Ege Blgesi ihtisas d kredileri ierisinde zmirin pay 2001 ylnda % 64e dmtr. htisas kredilerinin sektrel dalm ele alndnda, zmirdeki ihtisas kredilerinin dalmnn Trkiye genelinden byk farkllk gsterdii aadaki tablodan anlalmaktadr. zmirde toplam kredilerin 2001 ve 2002 yl itibariyle yaklak % 78i ihtisas d, % 22si ihtisas kredilerinden olumaktadr. Toplam krediler ierisinde % 22lik pay olan ihtisas kredilerinin 2001 ylnda % 19unun 2002 ylnda ise % 15,8inin tarm sektrne verildii, geri kalan ksmn gayrimenkul, mesleki ve dier alanlara dald grlmektedir. Ege Blgesi ve zellikle Trkiye geneli ile karlatrldnda, zmirde toplam krediler ierisinde ihtisas kredilerinin pay yksek olup zellikle tarm sektrnde younlamaktadr. Tablo 6.74 htisas Kredilerinin Sektrel Dalm (% Pay)
Yllar htisas Kredileri Tarm Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Dier htisas D Krediler Toplam*

zmirdeki ihtisas ve ihtisas d kredilerin geliimi, Trkiye Bankalar Birlii

73

zmir 2001 Ege Bl. Trkiye zmir 2002 Ege Bl. Toplam

19,2 15,4 7,3 15,8 12,0 4,6

0,8 1,2 1,2 3,0 2,1 0,4

0,8 1,6 0,5 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0 0,8 1,2 0,3

0,0 0,4 0,2 0,1 0,2 0,1

1,2 2,6 3,0 1,9 2,8 5,2

77,9 78,9 87,8 78,4 81,6 89,3

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

*Toplam Krediler = Ksa Vadeli Krediler + Orta ve Uzun Vadeli Krediler Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

zmirde Banka ve ube Says Ticaret bankas olarak faaliyette bulunan 29 bankann 468 ubesi, mevduat kabul etmeyen 3 kalknma ve yatrm bankasnn birer ubesi olmak zere, 2002 yl itibariyle aadaki tablodan da grld zere zmirde toplam 32 bankann 471 ubesi faaliyette bulunmaktadr. Tablo 6.75 zmir'de Banka ubelerinin Dalmlar Bankalar Ticaret Bankalar Kamusal Sermayeli Bankalar zel Sermayeli Bankalar Tas. Mevd. Sig. Fonuna Devr. Bankalar Yabanc Bankalar Trkiyede Kurulmu Yabanc Bankalar Trkiyede ube Aan Yabanc Bankalar Mevduat Kabul Etmeyen Bankalar Kamusal Sermayeli Bankalar zel Sermayeli Bankalar Toplam
Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

ube Says 468 136 295 18 19 14 5 3 1 2 471

Bankalarn ube saylarnn 1991-2002 yllar itibariyle geliimi1 incelendiinde; 1991 ylnda 498 olan banka ubesi says, 2000 ylnda 613e ykselmi, Trkiye ekonomisinin yaad krizin ardndan 2001 ylnda 523e ve 2002 ylnda 471e gerilemitir. zmirdeki banka ubesi saysnn Ege Blgesindeki banka ubesi saysna oran 1991-2001 yllar arasnda % 40-43 aralnda kalm, Trkiyedeki banka ubesi saysna oran ise 1991-2001 dneminde hi deimeden % 8 olarak kalmtr. Rasyo Analizleri zmir Bankaclnda Younlama Oranlar
1

Trkiye Bankalar Birlii

74

Trk bankaclk sektr, younlamann yaand, az sayda bankann hakim olduu oligopolistik bir yapya sahiptir. Nitekim 31.12.2002 tarihi itibariyle faaliyette bulunan 54 ticaret bankasnn ilk onu toplam aktiflerin % 81ine, toplam kredilerin % 74ne, toplam mevduatn % 86sna, karlarn % 53ne, ube saysnn % 76sna ve personel saysnn % 75ine hakimdir.1 Bu ilk 10 banka srasyla: T.C. Ziraat Bankas, Akbank T.A., Trkiye Bankas A., T. Garanti Bankas A., Yap ve Kredi B.A., Trkiye Halk Bankas A., Trkiye Vakflar Bankas T.A.O, Kobank A., Pamukbank A., Finans Bank A.dir. Kamu bankalarnn da sistem iinde byk arl vardr. Tablo 6.76 Trk Bankaclk Sektrnde Younlama Oranlar
Banka lk 10 Bankann Toplam Trk Bankalar Toplam Kamu Bank. Yo. Yo. Oranlar Toplam Aktifler (Milyar TL) Toplam Krediler (Milyar TL) Toplam Mevduat (Milyar TL) Net Dnem Kar/Zarar (Milyar TL) 1.259.608 2.356.998 45 53 ube Says 4.661 6.106 33 76 Personel Says 92.926 123.271 33 75

171.795.076 41.467.235 122.301.092 212.675.488 56.370.271 142.387.988 32 81 17 74 34 86

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

byk kamu bankas ( T.C.Ziraat B., T.Halk Bankas,T.Vakflar B.) toplam aktiflerin % 32sine, mevduat hacminin % 34ne, kredilerin % 17sine, ube saysnn % 33 ve personel saysnn % 33ne 2002 yl sonu itibariyle hakimdir. zmirdeki bankaclk sektr de benzer ekilde oligopol bir yapya sahiptir. Trkiyedeki aktif byklne gre ilk on bankann zmirde younlama oranlar aadaki tabloda verilmitir. Buna gre 2002 yl itibariyle zmirde faaliyet gsteren 32 ticaret bankasnn on tanesi toplam ube saysnn % 76sna ve toplam personel saysnn % 74ne sahiptir. 2002 yl itibariyle zmirde faaliyette bulunan ilk on banka, toplam aktif byklnn % 70ine, toplam mevduat hacminin % 84ne ve toplam kredi byklnn ise % 53ne sahiptir. zmir bankaclnda younlama oranlarnn yksek olduu grlmektedir. Kald ki, bu younlama zmirdeki ilk be bankann ube, alan says, aktif bykl, mevduat bykl ve kredi bykl ele alndnda da kendisini gstermektedir. Oligopol piyasann zelliklerinin ar bast bu yaplanma ierisinde, doal olarak lek ekonomilerinin geerli olduu dnlebilir. Ancak, bankalarn gelir-gider tablolarndan ve bu konuda uygulamaya dnk yaplan almalardan tam tersi bir sonu karlmaktadr.2

Trkiye Bankalar Birlii

. Faruk olak, Finansal Piyasalar ve Para Politikas, Ankara: Nobel Yayn Da. 2001, s.132-140.

75

Tablo 6.77 zmir Bankaclnda Younlama Oranlar (2002)

Aktif Byklne Gre lk 10 Banka lk 10 Banka Toplam zmir'de Toplam Kamu Bankalar Yo. Oran (% ) Yo. Oran lk 5 Banka(%) Yo. Oran lk 10 Banka(%) Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii ube alan Says Says 358 471 29 53 76 7.049 9.513 28 50 74 zmirdeki ubelerin Aktif Bykl (Milyar TL) 13.167.016 18.922.490,16 24 49 70 zmirdeki ubelerin Mevduat Bykl (Milyar TL) 9.344.059 11.153.532,68 30 58 84 zmirdeki ubelerin Kredi Bykl (Milyar TL) 3.259.954 6.148.118 10 40 53

Sisteme egemen olan bankalarn verimlilii lek bykl ile e deildir. Baka bir ifadeyle byk bankalarn hakim olduu piyasada kk bankalar daha verimli alt, Trk bankalarnda ube ve firma dzeyinde pozitif lek ekonomileri mevcut olmad, ktlardaki eit oranl artlar ortalama maliyetleri drmeyip tam aksine daha yksek ortalama maliyetlere yol amakta ve bunun da fonlama maliyetini ykselten unsurlardan birisi olduu ileri srlmektedir.1 Trkiye genelinde olduu gibi, zmirde de kamu bankalarnn younlama oranlarn yksek olduuna dikkat ekmek gerekir. zmirde kamu bankalar ube saysnn % 29una, mevduatlarn % 30una ve kredilerin % 10una sahiptir. Devlet mlkiyetindeki bankalarn kredi kararlar, zel mlkiyetteki bankalardan daha ok ak veya kapal hkmet ynlendirmelerine tabi olabilmektedir. Kamu bankalarnn hemen hepsi aslnda ekonominin belirli sektrlerine kaynak tahsisi iin kurulmulardr. Krediler, ounlukla sorunlu endstrilere hkmet yardm vermenin bir arac olarak kullanld iin, borlunun kredi deerlilii kredi kararlarnda yeterli arlk kazanmaz. Ayrca, bu bankalar rekabete kar korunduklarndan, zararlar hkmete karlandndan ve kapanmaya kar korunduklarndan, zararlarn kontrol etmede, sorunlu kredileri belirlemede ve yenilik yapmada daha az motivasyona sahiptirler2. Daha fazla personel ve ar ubeleme de sz konusu olduundan, zmirde olduu gibi, kamu bankalarnn bankaclk sisteminde younluk kazanmasnn mali sistemin verimlilii ve etkinlii zerinde olumsuz etkilere yol aaca sylenebilir. Sermaye Yeterlilii Sermaye yeterlilii ve ilgili oranlar, bankalarn z kaynaklar ile gsterdii performans ler. Gerek yabanc kaynak gerekse kullanm deerleri arasnda ilikiyi kurarak iletmenin borlanma politikasnn snrlar ve bal deerleri ile likit deerlerin dalm
1

Tuba Ayan Yakc-Fikret ankaya, Trk Bankaclk Sisteminin lek Ekonomileri Asndan

Deerlendirilmesi, Bankaclar dergisi, Say:43, 2002,ss.33-51.

2 Morris Goldstein-Philip Turner, Ykselen Ekonomilerde Bankaclk Krizleri, ev.A.hsan Karacan, Dnya Yaynclk, stanbul, 1999, s.123.

76

gibi konular hakknda bilgi salar. Gven unsuruna dayal kurumlar olan bankalarn konjonktr dalgalanmalarna kar korunabilmelerinde en nemli unsuru sermaye yaplar oluturur. Bu nedenle sermaye yeterlilii oranlar bankalar asndan son derece nemlidir.1 Ne yazk ki Trk bankaclk sistemi sermaye yeterlilii asndan olduka zayf durumdadr. Nitekim kar/z sermaye, kar/aktif toplam rasyolar sisteme uygulandnda dnyadaki bankalar iinde ilk sralar Trk bankalar almasna karlk finansal bamszlk, toplam aktif ve sermaye byklklerine baktmzda Trk bankalarn n sralarda grmek mmkn olamamaktadr.2 Sermaye yeterliliine finansal bamszlk oran (z kaynaklar/Toplam Aktifler), finansal kaldra oran (z kaynaklar/Yabanc Kaynaklar) gibi oranlar gstermektedir. Ancak, zmirdeki bankaclk faaliyetleri erevesinde sermaye yeterlilii aratrldnda veri tabannn yetersizlii dikkate alnarak bankalarn ube bana den ortalama z kaynaklarndan hareket edilmi, zmirde faaliyette bulunan banka ubelerinin toplam z kaynaklarnn, yine bu ubeler tarafndan verilen toplam kredilere oran, sermaye yeterlilii rasyosu olarak alnm ve Trkiye ortalamas ile karlatrlmtr. Aadaki tablodan da grlecei gibi, zmir bankalarnn sermaye yeterlilii rasyosu, Trkiye ortalamasnn ok zerindedir. yle ki, 2002 yl itibariyle zmirdeki bankalar ortalama toplam z kaynaklarndan daha az kredi vermilerdir. Trkiyenin 2000 ve 2001 ylnda yaad Kasm ve ubat krizlerinin banka kredilerinde nemli daralmalara yol at anlalmaktadr. Tablo 6.78 zmir Bankaclnda Sermaye Yeterlilii
Yllar zmir Trkiye 2001 2002 2001 2002 zkaynaklar * (Milyar TL) Krediler 1.468.321 2.475.824 14.683.827 25.698.648 (Milyar TL) Sermaye Yeterlilii 80 110 40 46

1.826.626 2.257.811 37.085.766 56.370.271

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii *zmir bankaclnn z kaynaklar, Trkiyede ortalama ube bana den z kaynaklarn zmirdeki ube says ile arplmas ile elde edilmitir.

zmir Bankaclnda Aktif Kalitesi z kaynaklar ile yabanc kaynaklarn eitli aktiflere balayan bankalar asndan aktiflerin eidinin yan sra aktiflerin gelir getirme gc, gelirin sreklilii gibi aktif kalitesi gstergeleri nem kazanmaktadr. Aktifler ierisinde balca byklklerden birisi olan kredilerin aktifler ierisindeki pay ve kredilerin toplam mevduatlar ierisindeki pay aktif kalitesi gstergeleri olarak kullanlmaktadr.
Tezer al ve dierleri, Para Banka Teori Politika, Ankara: Gazi Kitapevi, 1997, 236. olak, s.93.

1 2

77

Kredilerin toplam aktifler ierisindeki paynn yksek olmas bankalarn gerek grevlerini yaptnn bir gstergesi olmakla beraber, bu orann ok yksek olmas banka riskinin arttnn gstergesidir. Bu erevede, zmir bankaclnda 2001 ve 2002 yllarnda % 12 olan kredilerin toplam aktifler ierisindeki pay aadaki tabloda grld zere olduka dktr ve bankalarn riskten kanmak iin asli grevleri olan finansal araclk ilemlerini askya aldklarn gstermektedir. Bu oranlar Trkiye geneli ele alndnda 2001 ylnda % 22 ve 2002 ylnda % 27dir. zmir ortalamasndan daha yksek olmakla beraber, Trkiye genelinde de aktif kalitesinin dk olduu grlmektedir. Tablo 6.79 zmir ve Trkiye'de Aktif Kalitesi
Yllar zmir Trkiye 2001 2002 2001 2002 Krediler (Milyar TL) 1.826.626 2.257.811 37.085.766 56.370.271 Toplam Aktifler* (Milyar TL) 14.855.464 18.922.490 169.221.332 212.675.488 Aktif Kalitesi (Krediler/Toplam Aktifler) 12 12 22 27

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii *zmirdeki toplam aktifler, Trkiye genelinde ube bana den ortalama aktif miktarnn, zmirdeki ube saysna arpm ile bulunmutur.

Aadaki tabloda da grld zere kredilerin mevduat ierisindeki pay ele alndnda da yllar itibariyle bu orann azald, 1995 ylnda zmirde % 78.5 iken 2000 ylnda % 48e, 2002 ylnda ise % 27.5e dt grlmektedir. Trkiye genelinde de kredilerin mevduat ierisindeki pay gerilemesine ramen, zmir ortalamann zerindedir. zmirde Mevduatlarn krediye dnme orannn Trkiye ortalamasnn altnda olmas, reel kesime kaynak aktarma imkanlarnn yeterince kullanlmadnn bir gstergesidir. Tablo 6.80 zmir ve Trkiye'de Aktif Kalitesi (Kredi/Mevduat) 1995 zmir Ege Blgesi Trkiye 78,5 61,3 65,4 1996 67,2 59,0 62,8 1997 74,1 69,3 70,2 1998 68,5 60,9 58,4 1999 42,3 38,7 45,0 2000 47,9 47,3 50,0 2001 28,4 24,6 31,8 2002 27,5 23,2 37,0

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

zmir Bankaclnda Aktif Karll Bankalarn aktiflerini ne kadar verimli kullandn gsteren aktif karll, karlarn ortalama toplam aktiflere oranlanmas ile bulunur. Izmir ve Trkiye bankaclnn aktif karll aadaki tabloda yer almaktadr. zmir ile ilgili veriler snrl olduu iin, aktif verimlilii net karn toplam kredilere oranlanmas ile hesaplanmtr. 1999-2001 yllar

78

arasnda -% 47ye varan oranlarda aktif karll negatif kan zmir bankaclnda, aktif karlarnn Trkiye geneline gre daha oynak olduu grlmektedir. Bu durum makro ekonomik gstergelerin iyi olduu dnemlerde zmir bankaclnn daha karl, kriz dnemlerinde ise Trkiye ortalamasna oranla daha zararl ktn gstermektedir. Tablo 6.81 zmir'de ve Trkiye'de Aktif Karll zmir Yllar Toplam Net Kar Kredi (Milyar TL) (Milyar TL) 8 438.9 20 634.8 38 540.2 59 602.7 136 341.0 257 967.0 533 503.0 915 622.0 Trkiye Net Kar (Milyar TL) 104.897,26 255.633,42 485.777,19 Toplam Kredi (Milyar TL) 1 743 660 3 860 068 8 811 893 Aktif Karll (Net Kar/Krediler) zmir 6 8 7 7 -2 -12 -47 8 Trkiye 6 7 6 5 -1 -8 -30 4

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

759.986,00 14.122.355 -305.750,00 21.714.974 -2.709.599,00 34.213.480 2.341.090,00 52.631.490

-23 971.8 1 180 744.0 -211 941.3 1 805 329.0 181 806.0 2 257 811.0

-850 921.0 1 826 626.0 -11.239.316,00 37.085.766

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii

zmir Bankaclnda Personel Verimlilii Personel verimlilii, bankalarn teknolojiden yararlanma derecesini ve toplam faiz d giderler arasnda personel giderlerini lmeyi salar. Teknolojik gelimelerden yararlanamayan ve youn ubeleme politikas izleyen bankalar, emek-youn olarak almaktadrlar. Mevduat ve kredilerin personel saysna oranlanmas ile personel verimlilii llebilmektedir1. zmir ve Trkiye genelinde bankalarn personel verimlilii2 karlatrmal olarak yllar itibariyle gelimeler incelendiinde, zmirde bankalarda alan personel bana den gerek kredi, gerekse mevduat miktar Trkiye ortalamasnn altndadr. Bu durum, zmirdeki ubeleri personelin bilgi ve becerilerini artrmaya, emekten tasarruf salayan organizasyon biimlerine gitmeye ve personelin daha verimli almasna ynelik nlemler almaya yneltmektedir. Personelin uzmanlk, eitim dzeyi ve otomasyon dzeyi bankalarn verimlilikleri ve karllklarnn etkilemektedir. Personelin younluu eitimsizlii ve enflasyon ortamnn personel giderlerini drmeyi engellemesi bankalarn maliyetlerini artrmakta ve onlar gelir artrc ilemlere yneltmektedir.

1 2

Mert Ural, Tezi, s.85. zmir Bankaclnda Personel Verimlilii, Trkiye Bankalar Birlii

79

zmir Bankaclnda ube Verimlilii Son yllarda Trk bankaclk sisteminin iine girdii krizin etkisiyle deimekle beraber, Trk bankaclk sisteminde yer alan bankalar uzun yllar bankalar aras rekabetin youn olduu ve mevduat faizlerinin kendileri dnda belirlendii bir ortamda, tasarruf sahiplerine yakn olabilmek, daha fazla mevduat toplamak ve bu mevduat yksek faiz oranlar ile plase etmek arzusuyla ok ubeli bankacla ynelmilerdir. ok ubeli bankaclkta ube yeri seiminde, ube saysnda rasyonel davranlmamas ile birlikte yksek maliyetler ortaya kmakta ve banka verimlilii olumsuz etkilenmektedir. zmir ve Trkiye genelinde bankalarn ube verimlilii1, personel verimliliinde de olduu gibi, zmirde faaliyette bulunan banka ubelerinin gerek ube bana den kredi gerekse mevduat dalmnda Trkiye ortalamasnn altnda olduu grlmektedir. Yllar itibariyle Trkiyede olduu gibi zmirde de banka ubelerinin says azalm olmasna ramen, ube verimliliinin dk kmas, zmirdeki banka ubelerinin finansal araclk fonksiyonlarn etkin ekilde yapamadklarnn bir dier gstergesidir. zmirde Finansal Derinleme Finansal derinleme, finans sisteminin gerek byklk gerekse yap itibariyle deimesini ifade etmektedir. Finans sisteminin hangi lde genilediini ve finansal aralarn ne kadar eitlendiini gsterir. Buna gre, finans sistemi belirli bir derinlik kazand zaman, mevduat ve kredilerin vadelerini birbirine eitleyerek, piyasalara ilikin bilgi toplama srecinde lek ekonomilerinden yararlanarak ve riski datarak ilem maliyetlerini en aza indirebilir. Finansal araclk faaliyetlerinden bu tr faydalarn elde edilebilmesi iin, finans sisteminin etkin bir ekilde almas gerekir. Finansal derinlik (parasal byklklerin GSMHya oran) ekonomilerin gelimesinin bir sonucu olmasna ramen, bylesi artlarn hepsi olumlu olarak yorumlanmamaktadr. Banka pasiflerinin bymesi ekonominin byklne ve uluslar aras rezervlerin stouna gre ok hzl ise; banka varlklar likidite, vade ve para cinsine gre banka pasiflerine oranla nemli lde farklysa; bankann sermayesi ve/veya kredi-zarar karlklar banka varlklarnn oynakln karlayacak kadar deilse ve ekonomi byk gven oklaryla kar karya ise, o zaman bankaclk sisteminin krlganlnn artmasnn neden olmaktadr2. Finansal gstergelerden en ok kullanlan M2/GSMH olmasna ramen Finansal Varlk Stoklar/GSMH gstergesinin de kullanld grlmektedir3. zmir ve Trkiye genelinde finansal derinlemeye ilikin gstergeler yllar itibariyle aadaki tablolarda verilmektedir.

1 2 3

zmir Bankaclnda ube Verimlilii, Trkiye Bankalar Birlii Morris Goldstein-Philip Turner, a.g.e., ss.117-118.

Tezer AL-.Faruk OLAK, Finansal Sistem ve Bankalar, Nobel yayn Datm, Ankara, 1999, s.272.

80

Tablo 6.82 zmirde Finansal Derinleme Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Cari Fiyatlarla Krediler (Milyar GSMH
(Milyar TL) TL)

Toplam Mevduat
(Milyar TL)

Finansal Derinleme 24 24 26 26 22 20 14

Finansal Derinleme 30 35 35 37 51 41 48

Krediler/GSMH Mevduatlar/GSMH

577.547 1.095.500 2.056.620 3.574.660 5.456.798 9.089.081 13.382.810

136.341 257.967 533.503 915.622 1.180.744 1.805.329 1.826.626

173.602 383.907 720.305 1.337.466 2.789.958 3.766.438 6.436.570

Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii ve DPT

Finansal derinleme gstergesi olarak kullandmz mevduatlarn ve kredilerin GSMHya orannn yllar itibariyle geliimi, zmirdeki bankaclk faaliyetlerinin Trkiye ortalamasnn daha altnda bir oranda reel sektre kaynak aktarabildiini gstermektedir. zellikle kredilerin GSMH iindeki pay 1995 ylnda Trkiye ortalamasnn zerinde iken, dnemin sonlarna doru bu orann Trkiye ortalamasnn nemli lde altna dmesi, bir anlamda zmirde bankaclk sektr ile reel sektr arasnda ekonomik gelimeyi salayan ban koptuu eklinde yorumlanabilir. Bu durumda zmir bankaclnn zmirde reel sektrn gelimesi iin ihtiya duyduu fonlar saladn sylemek gtr.

Tablo 6.83 Trkiyede Finansal Derinleme

Yllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Cari Fiyatlarla GSMH (Milyar TL) 7.854.887 14.978.067 29.393.263 53.518.332 78.282.967 125.596.129 179.480.078 Krediler (Milyar TL) 1.743.660 3.860.068 8.811.893 14.122.355 21.714.974 34.213.480 37.085.766 Toplam Mevduat (Milyar TL) 2.664.937 6.145.516 12.545.561 24.185.291 48.263.769 68.442.406 116.646.946 Finansal Derinleme Krediler/GSMH 22 26 30 26 28 27 21 Finansal Derinleme Mevduatlar/GSMH 34 41 43 45 62 54 65

Kaynak:Trkiye Bankalar Birlii ve DPT,

81

Kamu Maliyesi Kamu harcamalar ve toplanan vergiler erevesinde zmirin kamu maliyesi asndan analizi, zmirin dier illere kamu eliyle kaynak aktarp aktarmadn ortaya koymas asndan nemlidir. Dier illere kaynak aktarmas, phesiz blgesel dengesizlikleri gidermeye ynelik ekonomi politikalar erevesinde dnldnde normal karlanmaldr. Ancak, yine de bu durumun bir lde zmir ekonomisinin klmesine, en azndan ekonominin duraanlamasna yol aabileceine de dikkat ekmek gerekir. Yllar itibariyle zmire tahakkuk ettirilen genel bte vergi gelirleri ile bunlarn tahsilatna ilikin bilgiler aadaki tabloda verilmitir. 2000-2002 dneminde zmire tahakkuk edilen verginin yaklak % 88-90nn tahsil edildii, bunun Trkiyede tahakkuk edilen verginin tahsilat oranna paralellik gsterdii anlalmaktadr. zmirden tahsil edilen verginin Trkiyedeki toplam tahsilata oran ise, ayn dnem iin ortalama % 6.4 olarak gereklemitir. Bu oran zmir GSYHsnn Trkiye GSYHsna oran olan % 7ye paraleldir. Tablo 6.84 zmirde Genel Bte Vergi Gelirlerinin Tahakkuk ve Tahsilat (Milyar TL)
Yllar Tahakkuk [1] 2000 zmir 2001 2002 2003
*

Tahsilat [2] 1.614.625 2.285.574 3.744.557 2.792.781 26.503.698 39.735.928 59.634.483 37.110.540

% [2/1] 90,57 87,63 88,01 74,89 90,54 90,33 91,30 75,80

Toplam Tahsilat Pay (%) 6,09 5,75 6,28 7,53 100,00 100,00 100,00 100,00

1.782.700 2.608.147 4.254.680 3.729.346 29.273.625 43.990.362 65.313.667 48.957.212

2000 Trkiye 2001 2002 2003 *

Kaynak: Maliye Bakanl - Ocak-Haziran dnemi verileri

Konsolide bte gelir ve giderleri arasndaki ilikiye baktmzda ise aadaki tabloda, zmirde konsolide bte gelirlerinin tahsilat/tahakkuk oran, Trkiye ortalamasna yakn gerekletii grlmektedir. Konsolide bte giderlerinin Trkiye toplamndan ald pay 2000-2003 dneminde yaklak olarak % 1.7 gibi dk bir oranda gereklemitir. zmir konsolide bte gelirlerinin konsolide bte giderlerine oran incelendiinde ise, konsolide bte gelirlerinin ancak ortalama olarak %50sinin zmirde harcand sonucuna ulalmaktadr.

Tablo 6.85 zmirde Konsolide Bte Gelir ve Giderlerinin Karlatrlmas

Yllar Tahakkuk[1] Tahsilat[2] Top.Tah.. Pay (%) Giderler[3] Top.Gid.. Pay (%) %[2/3] %[2/1]

82

2000 zmir 2001 2002 2003 2000 Trkiye 2001 2002 2003

1 921 243 2 856 091 4 706 880 4 435 363 37 472 580 58 265 356 85 753 311 64 085 235

1 686 262 2 419 389 3 984 919 3 016 717 33 440 143 51 542 970 76 400 450 44 689 449

5,04 4,69 5,22 6,75 100,00 100,00 100,00 100,00

911 1 325 152 2 109 123 1 176 203 46 705 028 80 579 065 115 485 633 69 448 384

1,95 1,64 1,83 1,69 100,00 100,00 100,00 100,00

185,15 182,57 188,94 256,48 71,60 63,97 66,16 64,35

87,77 84,71 84,66 68,02 89,24 88,46 89,09 69,73

Kaynak: Maliye Bakanl

Genel ve Katma Bte giderlerinin dalm aada gsterilmektedir. zmirde Genel ve Katma Bte harcamalarnn nemli ksm, Trkiye ekonomisine paralel olarak personel harcamalarnda younlamaktadr. Personel harcamalarnn yan sra transfer harcamalar da n plana kmakta ancak, Trkiye ekonomisinin toplam Genel ve Katma Bte harcamalar ierisindeki younlua ulamaktan olduka uzak grlmektedir. Tablo 6.86 zmirde Yllar tibariyle Genel ve Katma Bte Giderleri (Milyar TL)
Yllar 2000 zmir 2001 2002 2000 Trkiye 2001 2002 Kaynak: Maliye Bakanl Toplam 910.759 1.006.825 1.627.146 46.705.028 80.579.065 115.485.633 Personel 552.033 848.000 1.004.722 9.978.784 15.211.894 23.160.297 Dier Cari 144 208 324 3.359.287 4.778.857 7.203.160 Yatrm 63 85 164 1.543.179 4.149.580 6.887.544 Transfer 152 183 319 30.200.276 55.314.636 77.548.370

Sanayi D gcnn Sektrel Dalmnn Genel Deerlendirmesi Saym Bilgilerine Gre) [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi

(2000 Nfus

zmir Bykehir Btn alt yresinde en byk paya sahip sektr tarm d sektr iken onu takip eden sektrde hizmetler sektrdr. Alt yre genelinde her bir sektr asndan en byk paya sahip ile Konak lesidir. Sektrlerin, tarm sektr dndaki, en kk paya sahip olduu ile ise Gzelbahedir. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Bakray alt yresindeki tm sektrlerin salad igc miktarlarna baktmzda Bergama lesinin en byk paya sahip olduunu gryoruz. Tarm dndaki tm sektrlerde en byk paya Bergama sahip olurken, tarm sektrnde Knk en byk paya sahiptir.

83

[C] Gediz Strateji Alt Yresi Bu alt yrede tarm d sektr en fazla paya sahip iken , tm sektrler toplamnda en ok igcne sahip ile ise Menemendir. En kk paya sahip olan tarm sektrndeki igc says en ok Menemende grlmektedir. Servis sektr ileler arasnda ok byk bir farkllk gstermese de en ok Aliaa lesinde grlmektedir. Hizmetler sektrnde ise yine Aliaa en byk paya sahiptir. [D] GedizNif Strateji Alt Yresi Alt yrenin tek ilesi olan Kemalpaada en byk paya sahip olan sektr tarm d sektr olurken, onu srasyla hizmetler, servis ve son olarak da tarm izlemektedir. [E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Tm sektrler toplamnda en byk igcne sahip olan Torbal lesi, ayn zamanda tarm d ve hizmetler sektrnde de en byk pay bnyesinde bulundurmaktadr. Servis ve tarm sektrlerinde ise en byk paya Seluk lesi sahiptir. K. Menderes Ky Kesimi alt yresinde en byk igcne sahip olan sektr tarm d sektrdr. [E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Tm sektrler toplamnda en fazla igc bulunduran ile demi iken her bir sektrn en fazla igcne sahip olduu yerde ayn iledir. Belli bir sektr her ilede en byk paya sahip deildir. Tire, demi, Beyda ve Kiraz ilelerinde en byk paya sahip tarm d sektr iken, Bayndr lesinde tarm en byk paya sahiptir. [F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Bu alt yrede en byk paya hizmetler sektr sahip iken bunun en ok grld yer emedir. Tm sektrler toplamnda en fazla igc miktar yine emeye aittir. [F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Tm sektrler toplamnda en fazla igcne sahip olan ile Urladr. Urla lesinde en byk pay tarm d sektr alrken, Seferihisar da servis sektr almaktadr. Servis sektr dndaki tm sektrlerde en byk pay Urla almtr. zmir li Toplam zmir ili genelindeki dalmlara bakldnda tarm d sektrn en byk paya sahip olduu, tarm sektrnn ise en kk paya sahip olduu grlmektedir. Tarm sektr dndaki tm sektrler dahil olmak zere btn sektrlerin en byk paya sahip olduklar dier bir deyile en fazla igc bulundurduklar alt yre zmir Bykehir Btn alt yresidir. leler baznda baktmzda tarm sektr dnda kalan tm sektrlerde en byk pay elinde tutan ile Konak lesidir. Tarm sektrnde ise en byk paya sahip ile Knk lesidir. Tarm sektr dndaki tm sektrlerde en kk pay elinde bulunduran ile Beyda iken tarm sektrnde Karaburun en kk paya sahiptir.

84

Tablo 6.87 Sanayi D gcnn Sektrel Dalm

Alt Yreler Yerleimler
ili Karyaka Konak Bornova Buca Gaziemir Balova Narldere Gzelbahe A ehirBtnTop Dikili Bergama Knk B Aliaa Foa Menemen C Kemalpaa D Menderes Torbal Seluk E1 Bayndr Tire demi Beyda Kiraz E2 eme Karaburun F1 Urla Seferihisar F2 Genel Toplam

Hizmetler
12.588 45.312 72.453 38,081 24.281 6.223 7.701 4.869 1.321 212.829 703 3.012 1.606 5.321 4.027 1.137 2.594 7.758 1.138 1.138 825 2.270 1.729 4.824 719 2.409 3.329 248 524 7.229 2.711 2.275 4.986 2.840 1.269 4.109 267.937

Hizmetler Servis 4.475 15.871 29.913 15.349 11.438 3.012 2.398 2.352 637 85.332 595 1.743 393 2.731 1.874 1.286 1.527 4.687 875 875 685 1.403 1.782 3.870 547 1.512 2.060 246 406 4.771 1832 196 2.028 1.436 1.770 3.206 121.731 Tarm 308 872 1684 969 756 157 523 766 456 4.650 643 1.654 2.601 4.898 158 175 931 1.264 370 370 865 1.096 1.432 3.393 1.767 2.238 2.783 266 242 7.296 462 20 482 831 502 1.333 365.021

Tarm D
14.482 48.643 92.870 58.442 41.710 14.956 5.834 11.779 1.648 290.067 1.178 6.420 744 8.342 5.435 5.141 6.897 17.473 3.809 3.809 2.574 4.682 1.905 9.161 1.135 4.790 6.101 511 798 13.335 1.941 355 2.296 4.987 1.720 6.707 410.237

*Hizmetler: lmi ve teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili dier meslekler, mteebbisler direktrler ve st kademe yneticileri, idari personel ve benzeri almalar.*Servis: Hizmet ilerinde alanlar *Tarm: Tarm, Hayvanclk,hayvanclk, ormanclk, balklk ve avclk ilerinde alanlar *Tarm D: Tarm d retim faaliyetinde alanlar ve ulatrma makineleri kullananlar

85

6.3 Corafi evre zellikleri klim zmir'in corafi konumu nedeniyle il snrlar iinde hemen her tarafta benzer iklim zellikleri grlr ve genel olarak Akdeniz ikliminin Ky Ege alt tipi hakimdir. Yazlar Akdeniz ky eridiyle ayn scaklkta ve kurak, klar lk ve Bat Akdeniz'den daha az yaldr. Scaklk ortalamas yksek olan ilde, ortalama scakln en yksek olduu temmuz aynn ortalama deeri 27,6 derece, en dk olduu ocak aynn ortalama deeri ise 8,6 derecedir. zmir'in 60 yllk ya bilgilerine gre, ortalama yllk toplam ya miktar 69l mm3dr. Toplam yan miktar yldan yla deimektedir. zmir en fazla ya Aralk (uzun yllar ortalamas 154,3 mm3.) ve Ocak (uzun yllar ortalamas 132,6 mm3.) aylarnda almaktadr. En kurak aylar; uzun yllar ortalamas 2 mm3. civarnda olan temmuz ve austos aylardr. Stratejik planlama alannda kar ya zellikle ky kesimlerde ender grlmektedir. Ancak, dalarla evrili yrenin yksek kesimlerinde k aylarnda kar rts uzun sre kalmaktadr. Her mevsim grlen nem, hava scaklnn, yazn bunaltc, kn dondurucu hissedilmesine neden olur. Rzgarn en ok estii ynler, mays ve ekim aylar arasnda bat, kasm ile nisan aylar arasnda da gneydoudur. Topografya Krfez ve Kemalpaa Ovasnn dou-bat dorultusunda Sargl'den eme'ye kadar hakim topografik e olarak Bozda uzanmaktadr. Bozda'larn devam ve anakentin batsnda Kzlda adyla atalkaya grlr. Bozda'larn gneyinde ise K. Menderes Ovas yer alr. alma alanmzn kuzeyinde 1.250 metreyi aan Madra Dalar yer alr. Bu dalar ile gneyindeki Yunt Dalar arasnda Bakray ovas ve onu sulayan Bakray grlr. Yunt Dalar doudan Sultan Dalar ve Dumanldalar ile birleir. Dumanldalar ile gneyindeki Yamanlar ve Manisa Dalar arasndaki vadiden Gediz Nehri akar. Tanmladmz bu topografik yap zerinde Bozda ve Yamanlarda birer krater gl yer almaktadr. Yamanlar Dann gney eteklerinde yer alan Karyaka bir knt alannn kenarna yerlemitir. Bu knt alan zmir Krfezidir. Karaburun yarmadasnda kuzeyden gneye doru uzanan dalar da hakim unsurlardr. lin gney snr zerinde Aydn Sra Dalar uzanr. Alann kuzeyinde 1.250 metreyi aan Madra Dalar yer alr. Bu dalarn gneyinde Bakray Ovas ve ovann gneyinde Yunt Dalar grlr. Krfezin dousunda Bornova Ovas, onun dousunda da Kemalpaa Ovas bulunur. Bu iki ova arasnda ykseklii 250 metreye varan Kahvecibeli (Belkahve) yer alr. Ayrca Krfezin dousunda Kemalpaa Dalar bulunmaktadr.

86

Gller zmir ili iinde byk gllere rastlanmaz. Mevcutlarn en nemlileri arasnda Glck, Belevi Gl, akalboaz Glleri ve Karagl sayabiliriz. Glck Gl, demiin kuzeyinde Bozda zerinde krater gl olarak yer alr. Glck'n olumasnda alvyon birikintilerinin de rol olmutur. Kk bir dere ile Gediz nehrine ulaan gln suyu tatldr. Belevi Gl, Torbal ile Seluk arasnda K. Menderesin sol tarafnda bulunan s bir gldr. akalboaz glleri, K. Menderesin Seluk'tan 5-6 km. kadar doldurduu krfezde olumu ovann kuzeyindedir. Ayrca Bafa ve Ak Gl de Selukun kuzeyindeki dier gllerdir. Karagl, Yamanlar Da zerinde kk bir krater gldr. evresi am aalar ile kapl olduu iin yaz aylarnda rekreatif amal olarak kullanlmaktadr. Akarsular zmir ili iinde Ege Blgesinin nemli akarsularndan olan derin yatakl Gediz Nehri ve K. Menderes Nehri bulunur. B. Menderes ve Bakray ise sel karakterli akarsulardr. Murat Dandan doan Gediz gneyinden denize dklr. Nehri, Menemen Boazndan geerek, Foa'nn

lin ikinci akarsuyu olan K. Menderes, Bozdalardan doar, kendi ismi ile anlan bu ovay sulayarak, Seluk ilesinin batsndan denize dklr. Bakray, Davullu Dalarndan doar. nce gneye ynlenen Bakray, daha sonra yer ekilleri sebebiyle bat ynnde akmaya balar. Knk-Bergama ve Dikilideki tarm alanlar iin stratejik neme sahip olan Bakray, Soma ovasnn kuzeyinden geip, zmir ili iine girer. Bakray ovas olarak anlan ovadan akarak Dikili'nin gneyinden denize ular. Gediz'in en nemli kolu olan Kemalpaa ay, Yamanlar Dandan kar, nce douya akar, Manisa Dann dou eteklerinden bir yay izerek Gediz'e ular. Gediz besledii tarm alanlar itibari ile byk nem arz ederken, evresindeki kentler ve baz sanayi tesisleri sebebi ile kirlilik oran ykselmektedir. Bitki rts Akdeniz bitkilerinin her tr planlama alannda yer almaktadr. Ar otlatma, yangn ve tarla ama nedenlerinden dolay mevcut ormanlarn ortadan kalkt ve yerini maki florasna brakt grlmtr. Bu floraya ard, yabani zeytin, itlembik, sakz ve katr trna gibi kurakla dayankl bitkiler de girer. Makiler, denizden 600 m. ykseklie kadar grlmektedir.

87

Yredeki dalk blgelerin byk bir ksm ormanlktr ve il ierisinde 490.692 hektarlk bir alan kaplarlar. Makilerin grlmeye balad ortalama 600 metre ykseklikten sonra kzl am, daha yukarlarda kara am ormanlar yer almaktadr. Ovalarda ve zellikle dere yataklar kenarnda nar, kestane, st, kavak, kara aa ve kzlck gibi yayvan yaprakl aalar bulunur. Palamut meesi de yrenin belirgin aalarndan biridir. Jeolojik Durum zmir ilinin bulunduu yer, drdnc zaman balarnda "Egeid" ismi verilen bir kara paras ile kapl idi. Ege Blgesinin ve zmir ilinin bulunduu alan deniz seviyesinde hafif dalgal (Penoplen) dzlkler halinde idi. Bu zamanda Dou Anadolu'nun Yunanistan'a kadar olan blgesi kuzey ve gneyden Alp kvrmlarnn etkisi ile sklatrlmaya baland. iddetli basnlarla baz yerler, rnein; Anadolu Yarmadas ykselirken, Ege Denizinin bulunduu Egeid Ktas alalmaya ve kmeye balad ve zeri Akdeniz'in sular ile kapland. kme sonucu Bat Anadolu Blgesinde dou-bat dorultusunda krlmalar oldu. Srekli sktrlan blgede krklar arasnda kalan baz yerler ykselerek dalar (Horst), baz yerlerde alalarak ovalar (Graben) oluturdu. Ovalar karalarn iine doru sokuldu ve krfezlerde son buldu. Baz krfezlere dklen akarsularsa zamanla krfezi doldurdular. Ege Blgesinin dolaysyla planlama alannn daha dorusu Bat Anadolunun oluumu henz son bulmamtr. Olaylar ayn ekilde sregelmekte, yer kabuunun henz yerlemedii sk sk olan depremlerden ve onlarn yaratt sonulardan anlalmaktadr. Yalnz volkanik faaliyetlere rastlanlmamaktadr. Topografik konum itibaryla, dou-bat ynnde zmir Krfezi ve douya doru takip eden Bornova ovas knt sahasdr. Bu alan douda Belkahve belinden Gediz ovasna (graben) almaktadr. Krfezin gneyinde yine bir yksek alana tekabl eden ve dik yamalarla denize inen Karlardak da ve Nif da yer almaktadr. Burada Karlardak danda en yksek 930 metre, Nif danda ise 1.506 metre ile Nifkarl Tepesidir. Krfezin dousunda ise yine birdenbire ykselen Yamanlar da uzanmakta olup, bunun en yksek noktas 1.076 metredir. zmir Bykehir Btnnn yayld alan deniz seviyesinden balayarak gneyde Kadifekale srtlarnda 186 metreye, Buca semtinde 200 metrenin zerine, Bornova Atatrk Mahallesinde 300 metrenin zerine kadar ykselmektedir. ehrin esas yayld alanda ykseklik 100 metrenin pek zerine kmamaktadr. Grabenin yerletii krfez ve Bornova alak dzlkleri tekil etmektedir ve yksek dalarla evrilidir. Ancak, krfezin gneyinde Nif da ve Karlardak dalar arasnda uzanan bask plato aracl ile Yeildere vadisinin at geni olukta, grabenin gneyinde K. Menderes grabeninin bir paras olan Torbal ovasna gelinmektedir. Kuzeydouda ise Yamanlar-Manisa-Karada arasnda uzanan bir akarsu vadisi ile Manisa ovasna almakta ve kuzeyinde ise Gediz Deltas ve Dumanl Da eteklerinde andarl Krfezine ulamaktadr.

88

Bylece zmir Bykehir btnn ve krfezi evreleyen alak srt ve vadiler aracl ile bir taraftan Gediz Grabeni vastasyla Bat Anadolunun i ksmlar ve dolaysyla Anadolu ile balant kurulmakta, dier taraftan kuzeyde Sabuncubeli vastasyla Manisa ve Kuzey Ege ile, kuzeybat ky dzlkleri (Karyaka-Menemen) ve Ege Menderes grabeni aracl ile hem Anadolunun i ksmlarna hem de gneybat Anadoluya almaktadr. zmir ve krfezi elverili topografya artlarndan dolay evresi ile kolay ancak belirli vadiler ve aklklar takiben balant kurmaktadr. Jeolojik olarak yukardaki topografik yap erevesinde kuzeyde uzanan Yamanlar da, Neojen dneme ait olan ounlukla andezitler ve Sabuncubeli civarnda bu ktlenin zerine oturan Neojen tortularla kapldr. Gneyde Nif da, Mesoyozik kaln kire talar, Gaziemir-Buca alak platosu ounlukla yeil renkli olan marnlar, Karlardak dann taban yeil renkli ofiyot ve onun zerine gelen Kadifekale-Hatay arasnda uzanan andezitler yer alr. Bornova ovas ise bir knt koridoruna tekabl ettiinden kalnl yer yer 100 metreyi aan kumlu, killi ve akll tabakalardan oluan dolgu ile Gediz deltas alvyonlarndan olumutur. Nitekim Bornova ovasnn temelinde bulunan neojen killi kellerin kuzeyde Yamanlar da zerinde 500 metre ykseklikte bulunmas, Bornova ovas temelli ve zmir Krfezinin bulunduu sahann en az 500 metre kadar ktn gstermektedir. zmir Krfezinin derinlii ortalama olarak 20 metre civarndadr ve i ksmlara gelindike doal olarak bu derinlik der ve Bostanl aklarnda eski Gediz Deltas nlerinde 0,50 metreye kadar der. krfezin genilii 9 km kadar olup en dar yeri ise 2 kmdir. Blgenin ana kenti olan zmir sahip olduu stratejik nemi, tabiatyla krfeze borludur. Bat Anadolu kylarnn bu en byk girintisi buzul dnemlerinde derin bir vadi ve daha sonraki dnemlerde ise bugnk gibi bir krfez eklindeydi. imdiki durumuna erimesinin de yaklak 25.000 yl nce balad bilinmekte, oluum srecinde de deniz yzeyinin de 100-150 metre ykseldii ifade edilmektedir. Son 10.000 yl iinde deniz yzeyinin 30-40 metre kadar ykseldii bilinmektedir. Sonuta zmir Krfezinin 5.000 yl nce oluumunu tamamlamaya balad sylenebilir. Dier Ege Krfezleri gibi zmir Krfezi de aktif durumda bir grabendir. Bu gr sk sk depremlerin oluu ve sonuta ortaya kan faylanmalar ve dier ekillenmelerin sebebidir. Ana hat olarak krfezin gney kesiminde yer alan dou-bat uzanml fay ile bunun oluturduu dzlk krfezin ky ekillenmesini oluturmutur. Ky ekillenmesi srasnda gney eritte Kadifekale-Gztepe-Gzelyal ynl bir fayla snrlanmtr. Bu kesim yar knt alan durumunda olup kydan hemen sonra ykselmektedir. Kadifekale eteklerinde yerlemi bulunan zmir aslnda bu dar eritte konumlanm yllar iinde kyy doldurarak genilemitir. Kadifekale eteklerinde bu ykseltinin yumuak dokusunda heyelanlar olmakta, Karatatan sonra ise ykseltinin kayalk ve st rts bulunmayan kesimlerinde heyelan grlmemektedir. Kuzey kesim ise Alsancak Limannn bulunduu alandan Halkapnar-Bayrakl ynne giden bir kelme ortamndan olumakta olup bu kesimlerin dolgu alan olmas

89

yumuak zeminlere sahip olunduunu gstermektedir. Ayn durum Karyaka sahillerinde de grlmekte olup, burada da dou-bat istikametine giden bir fay hatt belirlenmitir. Bostanl kesiminin de Halkapnar gibi bir delta oluumuna tabi olduu ve alvyal dolgu alan olmasndan tr salam zeminin olduka derinde olduu bilinmektedir. Yaplan incelemeler Bostanl yresindeki salam zeminin 200 metre derinde olduunu ortaya koymutur. Bornova ovas benzeri burada da ilk 15-20 metre alvyal toprakla rtl olup, altnda akl zemin grlmektedir. Bunun altnda tekrar alvyal zemine rastlanmaktadr. Bu nedenle yaplamalarda dikkat sarf edilmesi gerekmektedir. zellikle Alsancak Limannn tevsiinde de ayn sorunlarn gndeme gelmesi farkl yapm sistemlerine ve mhendislik zmlerine gidilmesini gerekli klmaktadr. Stratejik Planlama alma alanndaki fay hatlar genel olarak kuzey-gney alml bir yaylma gstermektedir. Bunun nedeni Anadolu blounun batya hareketinin Yunanistan tarafndan kstlanmas veya frenlenmesi nedeniyle oluan dou-bat skmasdr. Sonu Anadolunun kuzey-gney almna sebep olmaktadr. Alp-Himalaya deprem kuanda yer alan Ege Blgesi, bu artlar dahilinde kuzey-gney dorultusunda hzla genilemektedir. Deprem ve fay sistemleri verileri baz alndnda Gney-Bat Anadolunun kuzey-gney genileme deerinin 14 mm./yl ile 40 mm./yl arasnda deitii belirlenmitir. Bu hareket sistemi Bat Anadolu ve tabiatyla Egede faylanmalar ve irili ufakl knt havzalar yaratmtr. Bu havzalar ve sahip olduklar alvyal yap blgede deprem tehlikesini ve hasarnn artrc ynde aktif rol oynamaktadrlar. Stratejik planlama alannda yer alan depremler gerek s gerekse derin odakl olsun doudan batya doru dizilmilerdir. Bu kesimde iki derin ana deprem kua tanmlanabilir. Bunlardan birincisi olan Ege Denizi adalar yay kua, dieri ise Gney-bat Anadoluda Burdur-Ispartaya kadar uzanan kuaktr. Bat Anadolu gney-batya ylda 20 mm ila 50 mm arasnda deien deerde kaymakta olup, strateji planlama alanmzda yer alan K. Menderes havzasn oluturan fay zonu da bu deerler iinde 10 mm/yllk bir kayma miktarna sahiptir. Bu durumlar kuzey-gney ynde 1 cm/yl olarak belirlenmektedir. Sz konusu kaymalara bal blgede depremlerden dolay oluan enerji miktar da ylda 2.3x1020 erg civarndadr ve merkezleri ounlukla Ege Denizidir. Odaklarnn ou Karaburun-Sakz adas, zmir Krfezi-Midilli, Doanbey-Sisam hatlarna denk gelmektedir. Dier deprem alan ise Gediz vadisinin bat kesimleriyle Ege denizi arasnda kalan kara ktlesidir. Genelde Bat Anadolu ve zelde zmir ve evresi bilindii zere depremselliin youn yaand bir blgedir. Bu hareketlilik dou-bat dorultulu faylarla snrlanan bir graben sistemidir. Strateji planlama alannda Bakray-Bergama, Gediz, K. Menderes dzlkleri bu sistemin en nemli tektonik yaplarn oluturmakta ve blgenin depremsellii genelde ok sayda orta byklkteki depremle tannmaktadr.

90

Gzelbahe-Karaburun fay Karaburun Yarmadas ile zmir Krfezini ayran 15 km. uzunlukta bir hattr. Kuzey-gney uzantsnda olup, gneyinde Seferihisar Koyu yer almaktadr. Kuzeyinde yer alan zmir Krfezinin taban morfolojisi de bu fay tarafndan kontrol edilmekte olup, aratrmalar bu fayn aktif olabileceini ortaya koymaktadr. zmir Krfezinin bat kesiminde meydana gelen depremler bu faydan kaynaklanmaktadr. Seferihisar-Doanbey burnu arasnda kalan kuzeydou-kuzeybat dorultusunda uzanan ve paradan oluan fay grubunun Cumal kaplcalaryla Ege Denizi arasndaki blmnn uzunluu 15 km. kadardr ve Tuzla fay olarak adlandrlr. Fay zonu boyunca burada aktif faylara rastlanr. Tm yapsal eler ve morfolojik deerler belirgindir ve jeotermal enerji ksmnda belirtildii zere bu kesimde ok sayda scak su kna rastlanr. Tuzla fay aktif bir faydr ve gemite bu faya bal depremler ska grlmtr. Bu fay zerinde en son 1992 ylnda grlen deprem sonrasnda oluan atlaklarn zemin oturmas ve kmelerden kaynakland belirmitir. Bu hat kuzeye doru Balovaya kadar erimekte olup, Menderes yresinden batya doru uzanmakta ve Kemalpaaya varmaktadr. Bu hatta Menderes fay ad verilmektedir. Kemalpaadan sonra ise fay hatt atallaarak devam etmektedir. Blgenin gneyinde yer alan Gmldr fay ky boyunca kuzeybat-gneydou istikametine uzanmaktadr. zmir Bykehrinin kuzeyinde yer alan fay hatlarnn en belirginleri arasnda Menemenin kuzeyinden geen Dumanlda faylar grlmektedir. Bunlar Aliaadan gney-bat istikametine doru yaylan fay gruplardr ve Manisaya doru giderler. Buradan itibaren de Manisa fay adyla Gediz Nehri boyunca devam ederler. alma alannn kuzey kesiminde yer alan Dikili-Bergama-Knk strateji alt yresinde yer alan Ovack normal faylarla snrl aktif bir yapnn kuzey kenarnda yer almaktadr ve 1939 ylndaki Dikili depreminin merkezi konumundadr. Bu yrede Bergama-Foa Fay Zonunun bulunduu bilinmektedir. Bu zonda 1964-1994 yllar arasnda youn etkinlik grlmtr ve baz faylarn diri olduu ve de Bergama ve evresindeki alanda olabilecek deerlerden 6 iddetinde deprem olabilecei belirtilmektedir. Yredeki jeotermal sisteminin aratrlmas srasnda nemli faylarnn bulunduu ve bunlarn scak su sistemlerine yataklk ederek genlik ve diriliklerini da vurduklar saptanm ve son yllarda aletsel olarak saptanm olan ok sayda deprem tespit edilmitir. Yaplan jeolojik incelemeler genel olarak stratejik planlama alannn knt alanlarndan olutuunu ve de ok sayda fay hattnn zerinde bulunduunu belirtmektedir. Birinci derece deprem blgesinde olunduunun ortaya konmas depremselliin sadece fay hatlarna bal olunmadn da belirtmektedir. Bu nedenle ileriki blmlerde yer yer bu konudan kaynaklanan hususlarn gerek depremsellik ve gerekse jeotermal kaynaklar konusuyla yakn ilikisi olduu grlecektir.

91

Karaburun Yarmadas ve Foa yarmadas arasnda kuzeybat-gneydou ynnde balayan zmir krfezi, Hekim ve iek adalar civarnda dou-bat ynne gitmektedir. Derinliine bakldndaysa, Karaburun aklarnda 100 metre, Uzunada aklarnda 50 metreye ve Aa Narldere eski Gediz arasnda ise 20 metreye inmektedir. Bundan sonra derinlik 10 metrenin altna dmektedir. Tuzla ve Ku Cenneti aklarnda ise 0,50 metrelere kadar inmektedir. 6.4 Altyap Teknik-fiziki altyap sistemleri, yarattklar a oluumlar ile hem yatrmlarda uzun vadeli bir sreklilii gerektirmekte hem de baarl bir zamanlama ile gerekletirilebilirlerse akal getirileri, yarattklar d ekonomiler ve saladklar sosyal faydalarla her trdeki planlama ama ve hedeflerine erimede arasal bir rol yklenmektedirler. Bu nedenle zmir ili iin yrtlen bir strateji plan elde etme srecinde arlkl olarak teknik altyaplarn mevcut durumlarnn deerlendirilmesi, yaratacaklar i ve d ekonomiler asndan uygulama aamalarnn yeniden gzden geirilmesi, program ve ncelik nerileri ile ngrlerinin gelitirilmesi zorunlu olmaktadr. Bu blmde strateji planyla dorudan ilikisinin kurulmas amacyla altyap sistemleri; ulam, su, kanalizasyon-pis su, enerji, haberlemeteklekominikasyon, zmir Krfezi ve zmir ili Ky Kesimi olmak zere 7 grupta incelenmeye allmtr. Krfez ve ky kesiminin doal yaps zmire zel nitelii nedeniyle altyapnn nemli bir unsurudur. lerdeki blmlerde, altyap sistemlerinin potansiyel olarak strateji planna etkileri inceleme konusu yaplacak ve gelitirilecek ngrler btnleik strateji plannn yatrm-program ncelikleri arasndaki yerini alacaktr. 6.4.1 Ulam A Bilgileri Ege Blgesi, tarihsel perspektifte bakldnda tarm, sanayi ve turizm sektrlerinin tm potansiyeline birlikte sahip olan yeryz paralarndan biridir. Bu potansiyeli ile bir uygarlklar beii olmu ve blge, Anadolunun dousunda kalan dnyann batya alan en nemli eriim gzergahnda yer almtr. Blgenin ve zmir'in uzun mesafe yollar araclyla tarih iinde ne kan ok sayda odak noktas ile ilikileri olmu, kervanlarn tadklar Hindistan, in, ran ve Anadoludan gelen rnlerin, zellikle de Bat Anadolu tarm rnlerinin, Avrupa Ktasna tanmasnda nemli bir konum elde etmitir. zmir ve evresi bylesine bir ulam balant noktas olma niteliini tarih iinde gelitirip gnmze kadar tamtr. Dnya corafyas iindeki bu nemli konumunu zmir ve Ege Blgesi bugn de, Anadolu ile birlikte tamay srdrmektedir. Blgede ulam sistemi, gerek ebeke oluumu gerekse ulam altyaps unsurlar asndan tarihsel geliimin izlerini gnmzde de tamaktadr. zellikle 18. ve 19. yzyllarda zmir ve evresinde gelien ticaretin arl giderek Ege Blgesinin Bakray, Gediz, Kk ve Byk Menderes Havzalarndan tanan ve Avrupann gelien yerleme merkezlerince istenilen tarm rnlerine ynelmitir. Kervan yollar ve demiryollar ebekesi zmiri odaklayan bylesi eriim istek hatlarna dayal olarak

92

gelime gstermitir. Trkiye'de ilk demiryolunun 1856 ylnda zmir - Aydn arasnda bir ngiliz irketine verilen imtiyazla ina edildii ve toplam 130 km uzunluundaki bu hattn 1866 ylnda tamamland bilinmektedir. Yine ayn ekilde imtiyaz verilen zmirTurgutlu-Afyon hatt da 1865 ylnda tamamlanarak iletmeye almtr. Byle bir gelime sreci iinde ticaretin yan sra blgede, tarmsal rnleri tasnifleyen, ambalajlayan, depolayan, mamul ve yar mamul duruma getirerek ok geni bir istihdam olana yaratan bir yeni retim yapsnn da olumaya balad gzlenmitir. Trkiyenin Cumhuriyet sonrasnda geirdii yeni ekonomik gelime ortam ve deien retim yaps iinde de Ege Blgesi ve zmirin yeni aamalara yneldii, evresiyle oluturduu etkileim dzeni iinde Trkiye leinde bir metropolitenleme olgusu iine girdii grlmtr. Bu gelime olgusu, yrtlen almann dier ilgili blmlerinde de grld gibi gnmzde deiik ekonomik sektrlerin mekanda yer sei biimlerinde, yerlemelerin yaylmasnda, altyap sistemlerinin oluumunda ve zellikle de zmiri odaklayan be farkl ulam aks boyunca kendini gstermektedir. zmir genel corafi zellikleri, blgesel ve uluslar aras potansiyeli ile konumunun salad olanaklar nedeniyle lkenin illeri arasnda, ulam andaki eitlilik, trler aras dalmlar, btnleme olanaklar ve kapasite dzeyleri alarndan balcalar iinde yer almaktadr. Karayollar zmir ili, karayolu ulam sistemleri asndan da gelimeye uygun bir corafyaya sahiptir. Metropoliten yerleme merkezinden odaklanan karayolu ebekesi, nsal bir biimde il yzeyine ve lkenin dier blgelerine alma ve eriebilme zellii tamaktadr. Bunlar kuzeyde Karyaka-Menemen zerinden anakkale ve Trakyaya uzanan karayolu, kuzeydouda Bornova zerinden Manisa, Balkesir, Bursa ve stanbula balanan Dou Marmara aks, douda Bornovada Manisa Aksndan ayrlarak, Kemalpaa, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula ve Uak gibi Ege ve Afyon, Ankara ve Anadolu aks, gneyde, Torbal, Seluk, Aydn, Denizli gibi yine Ege, Ske, Mula, Bodrum, Marmaris ve Fethiye gibi Gney Ege ve giderek Bat Akdenize doru saaklanarak gelien aks, batda ise Urla, Seferihisar, Karaburun, Alaat ve eme gibi yarmadalara ve Kuadas Krfezini evreleyen korni yola balant kuran karayolu gzergahlardr. Koridorlar iinde oluan bu karayolu sistemi henz yeterli bir biimde, ehirsel ve blgesel ilevlerle balantl, geometrik dzenlemelerle ve trafik yklerine gre kademeli olarak kullanlan bir ulam a zelliine kavuturulamamtr. Trkiyede ulam sistemleri arasnda genel olarak bir dengenin yaratlamam olduu bilinmektedir. Toplam lke ulamnda yolcu tamaclnn % 95, yk tamaclnn ise % 93 oranla karayolundan yapld bilinmektedir. Doal olarak zmir li de bundan payn almaktadr. Karayolu ann sistemli olarak gelitirilememesinde bu durumun da mutlak etkili olduu kabul edilmelidir. Yerlemelerin ve blgenin gelime eilimlerindeki kestirim glkleri, hesaplama eksiklikleri, denetim yetersizlikleri ve baskn siyasi tercihler nedeniyle tm fiziki altyap sistemlerinin il

93

dzeyinde gelitirilmi dengeli bir ana plana bal olarak projelendirilip uygulanmasn engellemektedir. Bu durum karayollar iinde geerlidir. TCK 2. Blge Mdrlnn il snrlar iindeki karayollarn gelitirmek amacyla proje ve uygulama programlar yapmakta, ancak gerek yukarda belirtilen nedenlerle, gerekse kaynak ayrma nceliklerindeki dalgalanmalar nedeniyle bu programlarn yaama geirilmesinde zorluklar ortaya kmaktadr. ekil 6.5 zmir ve Yakn evresi Mevcut Karayolu ebekesi

levsel kademeli bir a ve trafik saymlarna, il ve blge dzeyindeki gereksinimlere gre oluturulan uygulama programlar gelitirmek amacyla planlama almalarnn srdrld anlalmaktadr. Ancak yllk kamu btesinden ayrlan paylarn dkl nedeniyle, bata evre yollar olmak zere zmir l snrlar iinde projelendirilip programlanan yollarn, stratejik plan dnemi ilk 5 yllk aral ile akyor olmasna karn, tamamlanmasnda glkler ekilecei de gzlenmektedir. Karayollar 2. Blge Mdrlnn zmir li snrlar iinde kalan blmyle acil eylem plannda yer alan karayolu uygulama nerisi ise aadaki ekilde gsterilmektedir.

94

ekil 6.6 Acil Eylem Plan

Ulusal a btnl nedeni ile yaplacak uygulamalar Kapasite yetersizlii nedeni ile yaplacak uygulamalar

Kaynak: TCK Genel Mdrl 2. Blge Mdrl

Acil eylem planna gre blge mdrlnn zmir li snrlar iinde etkisi olacak giriimleri, ulusal a btnl ve kapasite yetersizlikleri nedenleriyle yapaca uygulamalar olarak grlebilmektedir. Ulusal a btnl asndan; 14. srada bulunan Manisa-Menemen karayolu ile srada yer alan zmir-Bergama ayrmndan Bergama-Soma-Akhisar balants, 15.

Kapasite yetersizlii nedeniyle ise; 4. sradaki Aliaa-Ayvalk-Edremit-Havran balants ile 7. sradaki Seluk-Kuadas-Ske gzergah dikkati ekmektedir. TCK 2. Blge Mdrl Planlama Bamhedisliinin blge idaresi iinde gelitirdii ve onayl olmayan, gayri resmi anlamda tasarlam bulunduu 2020 karayolu a hedefi iin bir ema bilgi olarak iletilmitir. Bu yol anda hiyerarik ve ilevsel, kademeli bir blgesel karayolu yaratmann hedeflendii anlalmaktadr.

ekil 6.7 2020 Yl Karayolu A Hedefinin zmir l i Kesimleri

95

Kaynak: TCK 2. Blge Mdrl

Hedeflenen uzun vadeli karayolu anda, evre yollarnn iinde yer alaca uzun mesafe karayollar sistemi izlenebilmektedir. zmir li snrlar iindeki otoyol, ok eritli blnm yol, birinci ve ikinci snf devlet yollarn izlemek olasdr. Bu ada Aydndan ve iliden sonra otoyollarda proje dzeyinde de olsa bir kararlln henz oluturulamad izlenimi ortaya kmaktadr. Demiryollar Trkiyenin ilk demiryolu ulatrma sisteminin kurulmasnda zmir'in zel bir konumundan sz edilebilir. lk demiryolu hattnn d satm ilikileriyle zmir-Aydn arasnda yaplm olmas bunun gstergesidir. Kk ve Byk Menderes Havzalarnn i kesimlerine kadar uzanan ve blgenin tarm rnlerinin zmir Liman'na eriimini salayacak bir biimde rn toplanma merkezlerine kollarla uzanan bu hat gnmzde de hizmet retmektedir. Aydn ynnden gelen demiryolu Alsancak stasyonu'nda, Manisa ynnden gelen demiryolu ise Basmane stasyonu'nda sonlanmaktadr. Trkiyede ulamda demiryollarna verilen ilevsel roln yeterince nemsenmedii bilinmektedir. Buna ramen 1980li yllarda TCDD Genel Mdrlnce Ege Blgesi Demiryollar Ana Plan ad ile bir proje hazrland bilinmektedir. Halkapnarda kurulacak bir ana istasyon yeri ile birlikte proje kapsamnda Ankara balantl uzun yol hattnn dnld, mevcut demiryolu ebekesinin ve triyaj sisteminin gelitirilmesinin, yolcu ve marandiz hatlarnn ayrtrlmasnn nerildii grlmektedir. Yine ayn proje ile nerilen, kuzey ve gney akslarda ncelikle Aliaa ynnde banliy iletmelerinin ift hat ve elektrifikasyonuna ilikin konulara uygulama olana getirecek n proje almalar 1980li yllarda tamamlanm olmasna karn sonrasnda herhangi bir gelime elde edilememitir. Tm lkede olduu gibi blgede de karayolu yatrmlarnn demiryollarnn nne alnmasna karn bugn dahi blgenin demiryollar, zmirden odaklanarak da dnk aa oluumu ile vadilerdeki en u noktalara kadar uzanmakta, tarm rnlerinin ve madenlerin d pazarlara ulatrlmak zere zmir Alsancak Liman'na aktarlmas ilevini elinden geldiince srdrmeye almaktadr. Demiryolunun zmir evresindeki tm bu tarihsel nemine karn yk tanmac arlnn karayoluna kayd grlmektedir. ekil 6.8 zmir ve Yakn evresinde Mevcut Demiryolu ebekesi

96

TCDD Genel Mdrlnce yaplm yukarda da ad geen almalar zerinde ge kalm olmasna ramen gnmzde de srarla durulmaldr. Bu almalardan ilki; 1970li yllarn sonunda temel bir ngr ile hazrlanm, birinci aamada kuzey gelime aks olarak kabul edilen zmir-ili-Aliaa banliy ebeke uzantsnn, daha sonra ise Gaziemir gzergahnn elektrifikasyonu ve ift hatta karlmasna ilikin fizibilite ettleridir. kincisi ve daha kapsaml olan ise, yeni bir ana yolcu gar projesini, yeni istasyonlar ile banliy ebekesini, ift banliy-uzun yol trenleri-marandiz olmak zere 4 hatl demiryolu gzergahn, yeni marandiz gar ve triyaj tesislerini, ayrca zmir-Ankara hzl tren gzergahn ve tnel geiini de ieren n alma niteliindeki zmir ve evresi Demiryollar Ana Plandr. Bu ana plan ayrca marandiz gar ve elektrifikasyon altyapsnn gerektirdii alanlar uzun vadeli olarak hesaplayp konumlandrm, ana yolcu gar Halkapnarda, marandiz gar ise ilide dnlerek nerilmitir. Bu almalar 1/5000 ve 1/1000 leklerde zmir Byk ehir Btn iinde yrrle konan imar planlarna da ilenmi olduu bilinmektedir. Banliy ebekelerinin hzlandrlmas 1985-1990 dnemini hedef almken, ana plann daha uzun vadeli hedefler iinde gerekletirilmesi sz konusu idi. Ancak ncelikle ana yolcu ve marandiz garlar ile elektrifikasyon altyap tesislerinin orta vadeli uygulamalarnn yaplmas beklentisi yerine getirilememi bulunmaktadr. Bu almalarn ehirsel ve blgesel alardan makro proje deeri tad bilinmelidir. Ne var ki bu almalarn programl ve etkin bir biimde hayata gemekte bulunduu sylenemez. Son dnemlerde zmirde balatlan ehirsel toplu ulam sistemleri btnleme uygulamalar ile birlikte banliy demiryolu iletmeciliini de gelitirerek ayn

97

sistem iine alma giriimleri srdrlmektedir. Bu kapsamda, kuzey ynndeki gzergahn metro standardna getirilmesi dnlmektedir. stanbula eriim kolaylklarnn artrlmas amacyla, zmir-Bandrma hattnn hzlandrlmas da programa alnmtr. Deniz Ulam Limanlar; Mevcut Ana Limanlar, Tasar Blgesel Liman Ege Blgesi ve zmirin geliimi dikkate alndnda denizyollarnn belirleyici ve ynlendirici nemi ortaya kmaktadr. Genellikle bir lkenin corafi konumu ve i ekonomik faaliyetlerinin dalmnn yan sra uluslararas konum ve ilikilerinin, bu lkedeki tm tama olana ve maliyetlerinin hesaplanarak liman yerlerinin ve kapasitelerinin belirlenmesi, her biri iin hinterlant belirlemelerinin yaplmas doru bir yaklam olarak kabul edilebilir. Bu durumda en ekonomik biimde lke iindeki tm etkinliklerin hangi limann i blgesi snrlar iinde kald konusunda analizlerin ve modellerin gelitirilmesi, limanlarn kesin snrlarla hinterlantlarnn belirlenmesi mmkn olabilmektedir. Amerika ve Avrupa limanlarnda bu tr belirlemelerin yaplmakta olduu bilinmektedir. Trkiye de ise bu tr yaklamlarn gelitirilmekte olduu konusunda ilgili kamuoyunda kesin ve aklc bir bilginin varl izlenememektedir. zmirin gelecekteki blge limannn konumuna ilikin srdrlen tartma ve belirsizlikler bu aklcln lke leinde henz yakalanmam olduunun kantdr. Bu alma erevesinde byle bir eksikliin giderilmesi beklenemez. Ancak zmir iin kurulacak bir strateji plan ieriinde bu durumun nemi zerinde durulmas ve mevcut veriler asnda en geerli olabilecek alternatif konumun varsaym olarak stratejinin iine konulmas gerekmektedir. Bu amala ncelikle zmir l snrlar iinde mevcut ana liman yerlerinin kapasiteleri incelenecek, sonrasnda da alternatif blgesel liman yeri olmas konusunda ncelikli bir nitelik tayan ve tasar aamasndaki andarl Liman ile ilgili n almalar deerlendirilecektir. Mevcut Ana Limanlar zmir linde farkl ilev ve konumlarda, ana liman tanmna girebilecek drt adet gemi yanama merkezi bulunmaktadr. Alsancak Liman kamu ynetiminde, yk-yolcu trafiine ak, ticari ve blgenin en geni hinterland olan gemi yanama yeridir. Mevcut zellikleriyle ilin ana limanlar aada ksaca belirlenmektedir. Alsancak Liman Ege Blgesinin bugn iin en byk liman niteliinde bulunan zmir Alsancak Liman 1978 ylnda 1.500.000 tonluk kapasitesinden, 2002 yl sonunda 7.058.510 tonu ykleme, 2.594.204 tonu boaltma olmak zere toplam 9.652.714 tonluk bir kapasiteye ulam bulunmaktadr. Ayrca konteynr says 1978 ylnda 9.500 TEU birimi iken bu say 2002 yl sonu itibariyle 573.231 TEU birimine ulamtr. Genel kargo, konteynr, kuru yk, sv yk tamaclnn yan sra yolcu gemilerine de hizmet verme zelliine sahiptir. Ek blmlerin de hizmete alnmasyla birlikte Alsancak Limannn toplam yk kapasitenin 15.000.000 tona ulalaca bildirilmektedir. Yakn bir gelecekte alabilecek

98

bu snr deerlerin yetersiz kalaca dnlmekte, Trkiyenin setii makro hedefler asndan yeni ve byk bir liman yapmnn hzlandrlmas gerektii de belirtilmektedir. Alsancak Limannn kapasitesinin denetlenmesinin, ncelikle birinci derecede hinterland olarak kabul edilecek Ege Blgesinin ihracat-ithalat art kestirimleriyle yaplmas gerekmektedir. Yaplan bir projeksiyon almasna gre (Baydere, 1996), strateji plannn ikinci dnem sonu olarak kabul edilen 2012 ylnda Alsancak Limannn toplam kapasitesinin 20.168.424 ton olaca hesaplanmtr. Uluslararas ilevi bulunan, blgesel ve lkesel lekteki, genel ve dkme yk-yolcu hizmetlerini birlikte yrten, tek kamu liman, Alsancak Limandr. Uzun vadede bu ilevi srdrmesinin nnde dar boazlar mevcuttur. Ayrca zmir ehirsel yerlemesi iindeki konumu ve bitiiindeki hizmet alann mevcut arazi kullanm ve ulam sistemi zellikleri gzetildiine yukardaki kestirimlere gre 2012 yl sonrasnda ya lke ve blgenin makro hedeflerinin gerisinde kalnacak ya da Alsancak Limannn ilevini srdrmesi tmyle olanaksz duruma gelecektir. Uzun vadede andarlda tasarlanan Kuzey Ege Liman yeri ve projesinin kesinletirilmesi, etaplamal bir biimde ina edilip iletilmesi zorunludur. Ancak sz konusu uluslar aras ticari limann kullanma almasna kadar Alsancak Limannn bugnk nitelikleriyle kullanlmas srdrlecektir. Bu nedenle inas tamamlanm viyadk ayaklarnn limana indirilerek geri sahasnn ve yrenin bugnk ar tat trafiinin rahatlatlmas salanmaldr. Bu aamada, zmir ilinde mevcut bulunan dier ana limanlarn kapasitelerinin aadaki gibi olduu zetlenebilir. Aliaa Nemrut Liman Kuzeyde AliaaNemrut Krfezi iinde konumlanan ileticileri farkl 7 ayr iskeleden oluan bir limandr. Krfezin kuzeydousunda yer alan Petkim Liman Tesisi ile Petrol Ofisi skelesi, gneydousunda sralanan Haba, ukurova, Lima, Nemta ve Ege Gbreye ait iskeleler i limandaki mevcut gemi yanama tesisleridir. Nemrut Krfezinin doal yaps, firma merkezli istekler ve finansman koullar asndan daha uygun olaca dnlerek DLH tarafndan limann bir iskeleler sistemi halinde projelendirilmesi, ina edilmesi ve iletilmesi kararlatrlmtr. Bu durumda sonuta farkl kurumlar tarafndan kendi amalarna gre uzmanlam bir iskeleler sistemi oluturulmutur. Nemrut Limanna ylda yaklak toplam 3000 geminin yanamakta olduu bilinmektedir. Yeni iskele yapm istekleri bulunmaktadr. Bu iskelelerde petrol, kimyasal rnler ve dkme yklerin ykleme-boaltma ilemleri yaplmaktadr. zmirin kuzey aksnda demiryolu gzergah Aliaaya kadar uzatlm bulunmaktadr. Demiryolu hattndan Nemrut Limanndaki iskelelere balant kurulmas dnlmektedir. Bu iskelelerin yol ve altyap sorunlar henz tmyle zmlenmi durumda bulunmamaktadr.

99

Nemrutdakiler ile birlikte Aliaada toplam 10 adet iskele bulunmaktadr. 2001 yl verileriyle Aliaadaki iskele ve rhtmlara toplam 3.272 adet gemi yanam, 7.221.065 ton ykleme ve 6.617.592 ton boaltma yaplmtr. Krfezin tabannda gneydousunda antik Kyme Liman kalntlar da bulunmaktadr. Limann gneyindeki hinterlantta Nemrut Sanayi Blgesi bulunmaktadr ve iskeleleri ileten kurumlarn sanayi blgesindeki tesisleriyle dorudan organik balantlar bulunmaktadr. Blgesel limana dntrlebilmesi asndan Nemrutun hizmet sahas uygun deildir ayrca, gerek toporafya zorluklar gerekse de iskelelerin organik balar bylesi bir liman olanakszlatrmaktadr. Kurumlarn kendi tesis gereksinimlerine uygun iskeleler ina ettikleri de bilinmektedir. Yalnzca yakn hinterlandna hizmet retebilecek potansiyele, teknik ve doal zelliklere sahiptir. Dikili Liman Bu liman da zmirin kuzeyinde yer almaktadr. Dikili ile merkezinde bulunan limandaki mevcut yanama yeri dkme yk ve yolcu gemilerine hizmet verebilecek niteliktedir. Bugn iin arlkl olarak yk tamaclnda kullanlmaktadr. skele geniletme almalar yaplmaktadr ve yolcu tamaclnda kullanlmas iin giriimler srdrlmektedir. Demiryolu balants bulunmamaktadr. zmir linin ikinci derecede nemi tayan ve il dna hizmet retme potansiyeli bulunan limanlarndandr. eme Liman eme Liman blgenin bat ucunda bulunmaktadr. Yolcu gemileri ve ro-ro balantlar iin kullanlmakta ve TIRlarn Avrupa Limanlarna eriimini salamaktadr. Demiryolu balants yoktur. Ancak Aydn-zmir-eme otoyol balants eriimi glendirmektedir. Mevcut ro-ro iskelesinin yetersiz kald belirlenmitir. Uzmanlama potansiyeli bulunan ve uluslar aras tamaclk hizmeti retebilecek bir limandr. Tasar Blgesel Liman: Kuzey Ege Liman ( zmirandarl) DLH Genel Mdrlnce eitli tarihlerde yrtlm almalarla, lke leinde d ekonomiler de gzetilerek Ege Blgesinde yeni liman tesisi zerinde durulduu bilinmektedir. Bu konuda, uzun vadeli hedefler asndan blgedeki tek gncel seenein andarl Krfezinde dnlen Kuzey Ege Liman olduu grlmektedir. Baka seeneklerin ilgili uzman kamu kurulularnca elde edilmesi de dnlebilir. Ancak uluslararas ticari ilikilerle, lkenin ve blgenin makro araylar gz nne alndnda esas eksikliin yeni liman yerinin kesinletirilmemesi ve ilgili yatrmlarnn balatlamam olmasndan ortaya kt grlmelidir. Bu nedenle strateji plannn bir gerei olarak en aklc seenek olduu dnlen sz konusu liman zerinde ksaca durulacaktr. Toplam yk kapasitesi snr deerlerinin yakn bir gelecekte alacak olmas nedeniyle DLH Genel Mdrlnce, yaklak 10 Milyon m2lik toplam liman sahasna sahip olduu hesaplanan ve liman faaliyetleri asndan bir olumsuzluu bulunmayan Bakray Deltasndaki alan, Ege Denizinde gelitirilecek blgesel liman iin uygun bir

100

konum olarak saptanmtr. andarl Krfezindeki yeni limann kapasitesinin 30 Milyon Ton olarak hesapland ancak dkme ve sv yklerle birlikte bu kapasitenin artrlabilecei belirtilmektedir. Ege Blgesinin ve lkenin iinde bulunduu deniz ticaret ilikilerinin yakn zamanda karlaaca liman olanaklar yetersizlii nedeniyle, geni bir uzla ile zerinde birleildii belirtilen Kuzey Ege (andarl) Liman iin DLH Genel Mdrl tarafndan bir genel yerleim plan gelitirilmitir. Bu plan esas alnarak inaat maliyet analizlerinin elde edilebilmesi iin DE-Deniz Bilimleri ve Teknoloji Enstits tarafndan bir neri n proje gelitirilmitir. Projenin, eldeki en gvenilir kurumsal alma olduu dnlm ve deerlerinden yararlanlmak istenmitir. Bu proje taslana gre andarl Liman aadaki tablodaki deerlere gre hesaplanarak etaplanm bulunmaktadr. Sz konusu n proje almasnn ngrd en nemli avantajlarndan biri olarak liman inaatnn aamal yaplabiliyor olmas gsterilmektedir. Birinci aamann iki yl gibi ksa bir srede tamamlanmas sonrasnda, dier aamalarn inaat srerken liman iletmeye alabilecektir. Limann iletmeye almasn dier aamalarn yapm faaliyetlerini olumsuzca etkilemeyecei dnlmektedir.

Tablo 6.88 n Proje Aamalar ve Uygulama Unsurlar

Proje Unsurlar Dalgakran(m) Rhtm (m) Tarama (m3) Beton saha (m2) Stabilize saha (m2) Kapasite (adet/yl) Maliyet ( 06 )
Kaynak : DE - DBT

1. Aama 3960 4525 23070000 45000 1500000 9.0 165

2. Aama 3300 1975 8370000 20000 500000 3.5 67.6

3. Aama 2300 4685 15000000 600000 1500000 9.37 117

4. Aama 3960 8115 29700000 90000 2000000 16.2 218.88

5. Aama 4810 9365 33120000 140000 2500000 18.7 250

Toplam 18330 28665 9260000 895000 8000000 56.77 818.48

ekil 6.9 andarl Liman n Projesi rnei

5. Aama naat Uygulamas

101

Kaynak : DE DBTE Aratrma Raporu

ekil 6.10 Kuzey Ege Liman (andarl) ve Alsancak Limannn Uzun Vadeli blm ngrleri ekil 6.10 Kuzey Ege Liman (andarl) ve Alsancak Limannn Uzun Vadeli blm ngrleri

andarl Liman 2

Alsancak Liman 1

102

Hinterland 2 : Ege Blgesi, Karadeniz, Trkiye,

Hava UlamMeydanlar zmirde sivil hava ulam uzun bir sre ilideki askeri hava alan ile salanm, 1987 ylnda ise gneyde Gaziemir de bulunan Cumaovas Askeri Hava Alan yeniden projelendirip evresinde kamulatrmalar yaplarak ada zelliklere sahip bir hava meydan olarak Adnan Menderes Havaliman adyla hizmete almtr. Bu meydan ehir merkezine 18 km uzaklkta gneybat ynnde kurulmutur. zmir Aydn otoyolu zerinde yer alan meydana eriim arlkl olarak karayolu trafii ile salanmaktadr. Bir banliy demiryolu hatt da kurulmu olmasna karn bunun etkinlikle kullanld sylenemez. Trkiyedeki dier uluslar aras hava limanlar gibi tam gn boyunca tarifeli ve tarifesiz uulara ak tutulmaktadr. Adnan Menderes Havalimannda meydan kontrol ve yaklama kontrol olarak salanan Hava Trafik Kontrol hizmetleri radar ile salanmaktadr. Toplam 7.518.875 m2'lik kurulu arsa alanna sahiptir. hatlar terminali 13.500 m2dir. D hat terminal binas ile birlikte toplam 22.000m2lik terminal binasna sahip olan Adnan Menderes Havalimannda 3.240 metre boyutunda kompozit kaplamal bir pist, 400.286 metre, 384.138 metre ve 165.160 metre boyutlarnda 18 uak kapasiteli 3 apron ile 3240 metre boyutunda 1 adet taxi route bulunmaktadr. Meydann kule ykseklii ise 45 metredir. 1600 m2 kullanm alanna sahip olan ve 4 pasaport girii bulunan Charter Terminalinden de hizmet verilmektedir. 1 adet VIP ve 1 adet CIP Salonu hizmettedir. Gelen yolcu salonu ve giden yolcu salonlarnda birer adet PTT bankosu, banka ubesi, restoran, cafe-bar, bfe, Duty Free Shop, Rent-A Car

103

gibi kullanmlar yer almaktadr. 843 ara kapasiteli otopark bulunmaktadr. Yllk yolcu kapasitesi 4.000.000 kii ve yllk uak kapasitesi 157.680 adettir. Adnan Menderes Havaalannn en ok toplam kapasitesi DHM letme Mdrl tarafndan; 5.000.000 Yolcu/Yl (inibini), 1200 Yolcu/Saat ve 20 Uak/Saat olarak belirtilmektedir. Genel yllk toplam talep asndan hava alannn kapasite artrmna gerek duyulmamakla birlikte youn dnemlerde sklaan hava trafiine hizmet verebilmek asndan yeni dzenlemelerin yaplmasnn zorunlu olduu bildirilmektedir. Bu hizmet talebinin zirve dnemlerde 10 dakikada 10 uan inip-kalkmasna kadar kmakta olduu belirlenmitir. 1997 ylnda havaalan toplam yolcu ve uak trafiinin zirveye km olmas nedeniyle ayr bir i hatlar terminalini yaplm ve nceki terminal tmyle d hatlara ayrlm bulunmaktadr. Hava alannn projesine gre kuzeyde d hatlar iin bir ana terminal yaps bulunmaktadr. Bu yapnn gerekletirilmesi durumunda mevcut kullanlan d hat terminali tmyle i hatlara alacaktr. 1997 sonrasnda ise gerek yolcu gerekse uak zirve trafiinde dme saptanmaktadr. Gneyde Bodrum ve Milas yrelerinde hizmete giren yeni havaalanlar, Adnan Menderesin yolcu potansiyelinin dme nedeni olarak gsterilmektedir. Adnan Menderes Hava Limannn yllara gre uak ve yolcu trafii aadaki gibi verilmektedir.

Tablo 6.89 Yllara Gre Uak Trafii Yllar 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003*
* Haziran sonu itibariyle Kaynak : A.M. Hava Meydan letme Mdrl

Hatlar 14.678 14.285 15.904 16.956 17.220 18.110 17.761 16.677 14.245 13.228 6.573

D Hatlar 16.038 13.859 16.900 17.796 17.948 14.024 10.581 10.840 12.724 12.674 3.890

Toplam 30.716 28.144 28.043 34.752 35.168 32.134 28.342 27.517 26.969 25.902 10.463

Art Oranlar + % 23 - %8 + % 16 +% 6 +% 1 -% 8 - % 11 -% 3 -% 2 -% 4 -% 7

Tablo 6.90 Yllara Gre Yolcu Trafii Hatlar D Hatlar Toplam

104

Yllar 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003*

Gelen Y. 373.121 407.943 494.902 526.710 588.318 615.943 575.034 618.263 482.120 473.445 226.436

Giden Y. 384.528 429.532 524.497 544.872 597.772 614.024 587.160 595.765 493.139 486.674 230.507

Gelen Y. 854.129 736.444 987.102 1.035.800 1.095.775 811.989 589.353 626.147 734.287 755.165 226.637

Giden Y. 922.194 754.891 983.145 1.117.750 1.139.140 862.452 587.384 667.413 749.340 773.970 187.738

Yolcu Says 2.533.972 2.328.810 2.989.646 3.275.132 3.421.005 2.904.408 2.338.931 2.507.588 2.458.886 2.489.254 871.318

Art % 29 -% 8 % 29 % 10 %4 -% 15 -% 19 %7 -% 2 %1 -% 9

* Haziran sonu itibariyle

Kaynak : A.M. Hava Meydan letme Mdrl

Adnan Menderes Hava Alannn yk trafii de bagaj, kargo ve posta toplam olarak verilmektedir. Aadaki tabloda yllara gre i ve d hatlara gre verilen yk hareketleri d hatlarda daha byk bir gelen-giden oran belirlenebilmektedir. 1996-2003 yllar arasndaki toplam yk art oranlar dzenli ve srekli bir art gstermemektedir. 1997 yl yk trafii asndan da en byk zirvenin elde edildii dnem olarak gze arpmaktadr. zet olarak uak ve yolcu trafiinin hizmet skkln giderecek nlemlerin alnmas dnda havaalannn kapasitesinin artna gerek duyulmamaktadr. Havaalannn bugn yllk kapasitesinin altnda kullanld anlalmaktadr. Ayn durum yk tamacl asndan geerlidir. Toplam yllk yk trafii dalgalanmakta srekli bir art eilimi iine girmemektedir. Bu durumun ise kapasite dklnden kaynaklandna dair bir eilim saptanamamtr. Tablo 6.91 Adnan Menderes Hava Alan Yllara Gre Yk Trafii (Kg) Deiimi Bagaj + Kargo + Posta Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Hatlar(Gelen+Giden) 19.781.801 22.898.711 22.021.498 22.452.872 24.318.158 20.351.684 D Hatlar(Gelen+Giden) 39.487.716 43.836.889 33.365.764 26.328.417 26.642.904 28.674.186 Toplam 59.269.517 66.735.600 55.387.262 48.781.289 50.961.062 49.025.870

105

2002 2003*
(*) Haziran sonu itibariyle

21.054.398 9.449.111

31.296.996 9.418.364

52.351.394 18.867.475

THY K Tarifesine Gre Hatlarda zmirden Kalk - ni Dorudan Seferler: zmir-Ankara arasnda haftada gidi-dn toplam 20er sefer yaplmaktadr. zmir-stanbul arasnda ise haftada yaplmaktadr. gidi toplam 60, dn toplam 70 sefer

THY Yaz Tarifesine Gre Hatlarda zmirden Kalk - ni Dorudan Seferler: zmir-Ankara arasnda haftada gidi-dn toplam yine yirmier sefer yaplmaktadr. zmir-stanbul arasnda ise yaplmaktadr. haftada gidi toplam 63, dn toplam 65 sefer

zmirden K Tarifesine Gre D Hatlarda Kalk ni Dorudan Seferler: zmir-Kln ve zmir-Viyana arasnda k aylarnda sefer yaplmamaktadr. zmir Frankfurt haftada gidi-dn toplam ikier sefer yaplmaktadr. zmirden Yaz Tarifesine Gre D Hatlarda Kalk ni Dorudan Seferler: zmir-Kln arasnda haftada gidi-dn toplam tek sefer yaplmaktadr. zmir-Frankfurt ve zmir-Viyana arasnda haftada yaplmaktadr. gidi-dn toplam ikier sefer

THY dier tm k ve yaz dnemindeki d ve i hat seferleri, Ankara ve stanbul zerinden balantl olarak gerekletirilmektedir. eme ve Seluk iki adet stol hava meydan il snrlar iinde turizm amal olarak yer almaktadr. zmirden havayollar ile dorudan d hat uularnn azl, seferlerin dn boluk oranlar nedeniyle de kimi zaman tmyle iptal ediliyor bulunmas, uzmanlam hizmet sektrnn zmirde yeterli dzeye kmam olduunu gstermektedir. lkenin metropoliten merkezlerinden biri olma nitelii ancak hizmet sektrnn elitlemesi (byk firmalama, sermaye youn retimin artmas, bilgi retiminde katma deerin genilemesi, mekansal ve sosyolojik ehirleme srecinde dengelerin salanmas) ile elde edilebilecek, zamann ve mekann kullanmnda etkinlik-verimlilik ltleri geliebilecektir. 6.4.2. me ve Kullanma Suyu - Tarmsal Sulama. zmir ili, Manisa ve Uak illeri ile birlikte DS II. Blge Mdrlnn snrlar iinde yer almaktadr. Bu ilin bulunduu arazi, batdan douya doru gidildike ykseklii artan bir zellik tamaktadr. Bu snrlar iinde iki temel ykseklikten biri Bozda

106

dieri ise Gediz Nehrinin kayna olan Murat Dadr. zmirin su gereksinimi blge mdrlnn yetki snrlar iinde kalan su varlndan karlanmakta ve bu nedenle de kullanlacak suyun zmir ili snrlar dndan ancak blge mdrlnn kurumsal olarak sorumluluunda kalan kaynaklardan saland grlmektedir. zmir ilinde tarm arazileri ise genel zellikleri ile, Bakray, Gediz ve K. Menderes nehirleri boyunca olumutur ve arazi ykseklikleri 100 metre kotunun altnda kalan havzalarda dalm gstermektedir. zmirde ky kesimlerinde yazlar scak ve kurak, klar lk ve yal olan Akdeniz klimi hakimdir. Taban arazilerde ve i blgelerde yalarn dk dzeylerde kalmasna karn, ky kesiminde ve st yksekliklerde art iinde bulunduu bilinmektedir. DS kaynaklarna bakldnda zmir ilinde yllk ortalama ya 685 mm.; ortalama ak verimi 5 l/s/km2: ortalama ak / ya oran ise % 23 olarak verilmektedir. Yine DS tarafndan ilin su kaynaklarnn toplam potansiyeli: Yerst su potansiyeli = 2,07 km3 / yl Yer alt su potansiyeli = 0,494 km3 / yl (kaynaklar dahil) Toplam su potansiyeli = 2,564 km3 / yl olarak gsterilmektedir.

Tablo 6.92 zmir linde Toplam Su Yzeylerinin Dalm (2003 yl verileri) Su Yzeyi Tr Doal gl yzeyleri Baraj rezervuar yzeyleri Glet rezervuar yzeyleri Akarsu yzeyleri Toplam su yzeyleri zmir ili toplam yzlm Alan Bykl (Ha) 83 3.592 55 861 4.591 12.018.91 km2 Oran ( % ) 1.81 78.24 1.20 18.75 100.00 0.38 100.00 Oran ( % )

Dnya leinde kabul edilen bir norma gre yllk kii bana toplam ortalama su tketim gereksiniminin, 8.000-10.000 m3/kii/yl olduu bilinmektedir. Su tketiminde fakirlik snrnn ise 2.000 m3/kii/yl olarak kabul edildii, Kanada ve Norve gibi su zengini lkelerde bunun 10.000 m3/kii/yl kabul edilen st deerlerde olduu, Trkiyede ise 3.000 m3/kii/yl olan snr deerlere dmekte olduu belirlenmektedir. Yukarda grld gibi zmir ilinin toplam su potansiyeli; 2,564 km3 / yldr. lin 2000 nfus saymna gre nfusu 3 370 866 kiidir. Su potansiyeli toplam yerleik il nfusunun ok stnde kalmaktadr.

107

me ve Kullanma Suyu zmir ilinin ime ve kullanma suyu gereksinimi asndan DS II. Blge Mdrlnn su varl bu almann amalarna gre gzden geirilmitir. Tablo 6.93 me ve Kullanma Suyu Projelerinin Proje-Yatrm-Uygulama (Pyu) Dzeyler
Pyu Dzeyi letmede olan ime-kullanma suyu projeleri Yapm-uygulama srecindeki projeler n incelemesi/planlamas tamamlanan projeler L TOPLAMI
Kaynak: DS 2. Blge Mdrl, zmir

Yllk Kapasite (Hm3) 337 60 219 616

Oran ( % ) 54.71 9.74 35.55 100.00

me ve Kullanma Suyu Projelerinin Dalmlar (2003 yl verilerine gre) Tablo 6.94 letmede Olan Projeler Menemen Acil me Suyu Halkapnar Kaynaklar Gksu Kaynaklar Balova Baraj Sarkz Kaynaklar Dier Kaynaklar Tahtal Baraj Toplam Tablo 6.95 Yapm-Uygulama Srecindeki Projeler Alaat Baraj Grdes Baraj Toplam Tablo 6.96 n ncelemesi / Planlamas Yaplan Projeler Bostanl Baraj Balam Baraj Gelinalan Baraj aml Baraj alayan Dvertepe Baraj 3 x 106 m3/yl 42 x 106 m3/yl 2 x 106 m3/yl 22 x 106 m3/yl 45 x 106 m3/yl 89 x 106 m3/yl 3 x 106 m3/yl 57 x 106 m3/yl 60 x 106 m3/yl 25 x 106 m3/yl 45 x 106 m3/yl 63 x 106 m3/yl 12 x 106 m3/yl 45 x 106 m3/yl 19 x 106 m3/yl 128 x 106 m3/yl 337 x 106 m3/yl

108

Bozky Gleti Karareis Baraj Ali Onba Baraj Deirmendere Baraj Toplam

2 x 106 m3/yl 4 x 106 m3/yl 5 x 106 m3/yl 5 x 106 m3/yl 219 x 106 m3/yl

zmir ehirsel alannda ime, kullanma ve sanayi suyunun gereksinimi iin ilk almalar 1971 ylnda master plan ve fizibilite niteliinde ele alnm, 1975 ylnda ehir datm ebekesi kat'i proje almas, 1982 ylnda su temini master plan revizyonu almas, 1984 ylnda ise su temini ve datm ebekesi kati proje ii olarak gelitirilmitir.1 1984 ylnda yaplan alma ile zmirin ehir suyu datm ebekesi kesin projelerinin 2015 yl gereksinimlerini karlayacak ekilde revize edilmesini, Turgutlu yer alt suyu, Begz, Akpnar kaynaklarnn yerlemeye iletilmesi iin alternatiflerin aratrlmasn, Tahtal Barajndan iletilen su hattnn ve sanat yaplarnn kesin projelerinin hazrlanmas amalanmtr. Bu alma alannn snrlar zmirin metropoliten alan olarak kabul edilerek tanmlanan ve belediye mcavir sahasn da iine alan yer olarak belirlenmitir. Tarmsal Sulama zmir ilinin tarmsal sulama gereksinimi asndan DS II. Blge Mdrlnn su varl gzden geirilmitir. Su potansiyeline tarmsal sulama asndan bakldnda, zmir ilinin toprak kaynaklarna ilikin etdlerin deerlendirilmesi ncelikle gerekli olacaktr. Ky Hizmetleri ve DS Genel Mdrlklerinin bu konuda ayr ayr yaptklar ettler incelendiinde zmirin toplam sulanabilir arazileri iin benzer arazi bykl sonularna vardklar grlmektedir. (2003 yl verilerine gre) Tablo 6.97 Tarmsal Sulama Projelerinin Proje-Yatrm-Uygulama (Pyu) Dzeyleri* Pyu Dzeyleri letmede olan byk sulama projeleri Yapm - uygulama srecindeki projeler DS Blge Mdrlnce 2001 ve sonras yatrm programna nerilen projeler Planlamas tamamlanan projeler n incelemesi / ana plan yaplan projeler Toplam
Kaynak: DS II. Blge Mdrl zmir

Sulanan Alan (Ha) 34.390 (brt) 28.125 (net) 7.063 31.731 11.947 23.839 108.970

Oran (%) 31.5 6.5 29.0 11.0 22.0 100.0

109

Tarmsal Toprak Kaynaklar Mevcut Kullanm Tablo 6.98 Ky Hizmetleri Ettleri Tarma elverili arazi ayr mera Orman fundalk Meskun alanlar Dier araziler Su yzeyleri Sulanabilir Arazi Toplam 392.485 ha. 191.837 ha. 584.116 ha. 19.983 ha. 9.240 ha. 4.230 ha. 304.165 ha. 1.201.891 ha. % 100.0 % 32.6 % 16.0 % 48.6 % % % 1.7 0.8 0.3

Tablo 6.99 DS Genel Mdrl Ettleri Toplam Ett edilen arazi alan Sulamaya elverili toplam arazi Ekonomik olarak sulanabilir arazi letmede olan byk sulama projeleri Bergama sulama projesi Menemen sulama projesi rkmez sulama projesi Seferihisar sulama projesi Yapm - uygulama srecindeki projeler Knk sol sahil sulamas Tablo 6.97. DS Sulama Projeleri 2001 ve sonras yatrm programna nerilen projeler demi sulamas Bakray Knk sa sahil sulamas Kavakdere sulamas Akta sulamas Mordoan Sulamas 31.731 ha 18.200 ha 11.241 ha 560 ha 1.538 ha 192 ha 181.590 ha. 166.500 ha. 106.124 ha. 34.390 ha (brt) 4.260 ha. (brt) 28.483 ha. (brt) 370 ha. (brt) 1.277 ha.(brt) 7.063 ha. 7.063 ha. 28.125 ha (net) 3.716 ha. (net) 22.864 ha. (net) 345 ha. (net) 1.200 ha. (net)

Planlamas tamamlanan projeler Altnova sol sahil sulamas Yiitler sulamas

11.947 ha 3.711 ha 4.001 ha

110

Burgaz sulamas

4.235 ha

n incelemesi/planlamas yaplan projeler Bayat Ovas sulamas Ergenli sulamas Altnova derivasyonu sulamas Ulad sulamas Bademli sulamas Rahmanlar sulamas Salman sulamas 6.4.3 Kanalizasyon ve Pis Su

23.839 ha 11.939 ha 5.490 ha 1.342 ha 2.389 ha 1.018 ha 1.494 ha 167 ha

zmir ili evre ve altyap sorunlarna, metropoliten alan yerleme yaylma alan olarak tanmlanan zmir Bykehir Btn ve dier alt yreler iin ayr ayr baklmas gerekmektedir. Bykehir btnnde 2000 yl saym sonularna gre toplam 2.273.388 kii yerlemi bulunmaktadr. lin toplam nfusu ise yine 2000 yl itibariyle 3.370.866 kiidir. Bu durumda toplam il nfusunun % 67,5i metropoliten merkez yerleme alannda yaamaktadr. zmir ilinin ve Ege Blgesinin arlk merkezi ayn adla anlan krfezin evresinde yaylarak yer semi bulunmaktadr. Bu nedenle genellikle ilin evre sorunlarna zmir Krfezine odaklanarak bakmak bir alkanlk oluturmutur. [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi zmir Krfezi zellikle i blmlerinde, 1960 yl sonralarnda balayan ve giderek hzlanan bir kirlenme sreci yaam bulunmaktadr. Bu kirlenmenin temel nedeni Trkiyede arlkl olarak 1950lerden sonra tm byk ehirlere olduu gibi zmire doru da ynelen youn nfus hareketlilii ve buna karn ehrin tm dier unsurlar gibi altyapsnn da hazrlkl duruma getirilememi olmasdr. Krfez evresinde yaayan nfusun yaratt evsel kirlilik ile bu yrede yer seen sanayi kurulularnn atk sular bata olmak zere, toplama havzalarnda yzey sular ve dereler aracl ile yalarn getirdii teressubat, yine toplama havzalarndaki tarmsal eylemlerde kullanlan ila ve gbrelemelerin getirdii kirlilik, Liman ve deniz trafiinin yaratt kirlilik, bu oluumun nedenleri olarak sralanabilir. Evsel ve sanayi atk kirliliinin toplam iinde % 50inin zerinde paya sahip olduu bilinmektedir. darelerce krfezin kirliliine kar projeler gelitirilmi ancak bunlarn uygulamaya konulmasnda zamanlama hatalar yaplmtr. Ancak son yllarda zmir Byk Kanal Projesinde uygulamann bir ivme kazand ve tm ynleriyle krfezin varlna kar duyarllklarn artmakta olduu gzlenmektedir. zmir Byk Kanal Projesinin dayanan oluturan ilk alma, 1969 DS Genel Mdrlnce Camp-Harris-Mesera Grubuna yaptrlan ve 1971 ylnda tamamlanan atk su master plandr. 1981 ylnda bu kez ller Bankas Genel Mdrlnce Su

111

Yap-Holfelder Grubuna master plan revizyonu yaptrlm ancak finasman sorunlarnn yaanmas uygulamay geciktirmitir. lk projenin temel kabulleri ayn kalm, alma deien koullara ve teknolojik gelimelere bal olarak eitli aamalarda revizyondan geirilmitir. Srasyla 1985 ylnda DE tarafndan yeni bir fizibilite etd, 1989da Black & Veach International tarafndan yaplan kesin proje almalarnn yapld bilinmektedir. zmir Bykehir btnn ilgilendiren byk kanal projesinin temel unsurlar yledir: zmir Krfezini evreleyen ana kuaklama kanal. Bu kanala balanan ana ve tali kollektrler. Gmrk, Bayrakl, Karyaka ve ilide, toplam 4 adet pompa istasyonu Ayrk sistem kanalizasyonu. Atk su artma tesisi. Derelerden su alma yaplar.

zmir metropoliten alan yerlemesinde % 70 orannda kanalizasyon sisteminin mevcut olduu bilinmektedir. Batda Narldere ve Gzelbahede imar plan dnda kalan ve gecekondulamann srd yerlerde atk sular septik ukurlar aracl ile bertaraf edilmektedir. Buralar da yeraltna szmalar nedeniyle, atk sularn ime suyu ebekesine karma riskini beraberinde artrmaktadr. Atk sularn dorudan sokak yzeylerine boaltld ve insanlarla dorudan temasn srd yerler yksek riskler tamay srdrmektedir. Mevcut kanalizasyon yaplarnda ise nemli farkllamalar bulunmaktadr. Nfus younluu yksek olan kyya yakn alanlarda mevcut ebeke olduka eski ve yetersizdir. Bu blgelerde genellikle var olan bileik sistemler nedeniyle youn yalar sonucunda kanallarda srekli tkanma ve tamalar yaanmaktadr. Yerlemenin eitli noktalarnda yalar srasnda toplanan yamur sular atk sularndan 10 100 kat deien oranlarda daha fazla ortaya kmaktadr. Bu durumda ana kuaklama kanal zerindeki pompa istasyonlarnn debi mertebelerindeki bu artlar karlamalar mmkn deildir. Baka bir husus da yalar srasnda artacak debilerin artma sistemini zorlama noktasna getirebileceidir. Bu nedenlerle toplama sisteminin ayrk olmasnn zorunluluk olduu kabul edilmitir. Kanalizasyon sistemi ehirsel alanda oluan tm evsel ve sanayi atk sularn toplayacaktr. Bu nedenle sanayi sularnn n artmadan geirilmesinin daha uygun olaca dnlmektedir. 1985 ller Bankas tarafndan DE evre Mhendisliine yaptrlan revizyon almas sonucunda yeni koullara uymak ve daha dk enerji kulanm maliyetleri elde edebilmek amacyla atk su artma tesisinin, stabilizasyon havuzlar sistemi olarak gerekletirilmesine karar verilmitir. Bu tesisin yer seimi Eski Gediz Deltasnda ili Havaalan gneyindeki yer olarak kesinletirilmitir. Balangta 2 400 000 nfusa hizmet verecek olan tesis en son aamada 4.850.000 edeer nfusun atk sularn artacaktr. Artlan sularn Menemen Ovasnn sulanmasnda kullanlabilecei, ok yaknndaki dalyanlara verilebilecei ya da dorudan krfeze dearj edilebilecei seenekleri zerinde

112

allmaktadr. Halihazrda sistem tamamlanmad iin dearj suyunun geliigzel bir ekilde denize aktld belirlenmektedir. Tesisin bitiminde 2.240 hektarlk bir sahay kaplayaca ve bu boyutlaryla dnyann en byk stabilizasyon havuzu sistemi olaca bildirilmektedir. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Bu alt yrede ky kesiminde yer alan Dikili ile merkezinde kanalizasyon ve derin deniz dearj mevcuttur. Kydaki andarl Beldesinin kanalizasyon ebekesi almalar ise ller Bankas tarafndan yrtlmektedir ve 2002 yl sonu itibar ile % 80inin tamamlanaca renilmise de yatrm devam etmektedir. Artma tesisi yeri ile ilgili kamulatrmann bittii artma tesisi projesi iin beklenildii bildirilmektedir. Bergama ile merkezinde kanalizasyon ebekesi mevcut olmakla birlikte artma tesisi projesi hazrlanm ancak henz hayata geirilmemitir. Knkta da kanalizasyon sistemi vardr ancak artma tesisi bulunmad iin Bakraya dearj edilmektedir. [C] Gediz Strateji Alt Yresi Aliaa ile merkezinde kanalizasyon ebekesi inaat ller Bankas tarafndan srdrlmekte, 2000 yl itibar ile % 70inin tamamland, 2002 yl itibar ile % 95inin tamamlanaca planlanmakla beraber henz sonlanmamtr. Artma tesisi iin kamulatrma yapld, ancak projesi ile ilgili bir almann olmad bilinmektedir. Foa kanalizasyon ve artma tesisi projesi, Foa le Merkezi (Eski Foa) ve Yeni Foa Beldesi olmak zere iki ayr projede ele alnmaktadr. Proje ller Bankasnca 1994 ylnda balatlmtr. Proje, toplayc, kollektr, ebeke, muayene ve parsel balant hatlar, terfi hatlar, terfi merkezleri olarak tanmlanmtr. hale ve yer teslimi yaplm, terfi merkezleri ile kanalizasyon ve artma tesisi inaat devam etmektedir. Foa le Merkezi, zel evre Koruma Blgesidir ve yerleim merkezi I. Derece Arkeolojik Sit Alan olarak tanmlanmtr. Mnferit artma tesisleri yerine ortak artma tesisinin ncelik verilerek kurulmas uygun grlm ve tesisinin 2001 yl sonu itibariyle devreye alnmas planlanmsa da sonuca eriilememitir. Yeni Foa ise kanalizasyon ve artma tesisi projesi ller Bankas tarafndan 1993 tarihinde hazrlanm olmasna ramen nfus deiiklii nedeniyle uygulanabilirlii tamamen yok olmu, yeniden proje hazrlatlmas aamasna dnlmtr. Menemen ile merkezinde kanalizasyon sistemi bulunmakla birlikte artma tesisi yoktur. [D] Gediz Nif Strateji Alt Yresi Kemalpaa ile merkezinde kanalizasyon sistemi bulunmamaktadr. Ulucak, Armutlu, ren, Bayurdu ve Yukar Kzlca Beldelerinde ise kanalizasyon sistemi mevcut bulunmasna karn, artma tesisleri olmamas nedeniyle atk sular Nif ayna dearj edilmektedir. Bu alt yre yalnzca, Halilbeyli Kyne ait atk su artma tesisi bulunmaktadr.

113

[E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Torbal ile merkezinde ksmi kanalizasyon sistemi bulunmaktadr, ne var ki artma tesisi olmamas nedeniyle atk sular K. Menderes Nehrine Dearj edilmektedir. Menderes lesini de snrlar iine alan Tahtal Baraj Su Koruma Havzasnda ller Bankas ve Ky Hizmetleri Blge Mdrlklerince balatlan alt yap almalar kapsamnda, 11 ky ve 3 mahallenin alt yap almalar ile birlikte 4 terfi hatt, 2 artma tesisi ve 2 fosseptik bulunmaktadr. ller Bankasnca Menderes merkez ilesi altyap almalarnn byk lde tamamlanm olduu belirtilmektedir. zdere Belde Belediyesi kanalizasyon almalar da ller Bankas tarafndan yrtlmektedir. Yerleimin ve kirlilik yknn younluu sz konusudur, uygulamalara Ortakyden itibaren balanmtr. Belde baznda kanalizasyon sistemi ve artma sistemi bulunmamakla birlikte Gmldr pansiyonlar blgesindeki iletme ve konutlar iine alacak ve mnferit artma tesisi ile sonulanacak kanalizasyon sistemi almalar devam etmektedir. Seluk ile merkezini kapsayan kanalizasyon sistemi mevcut olup, kanalizasyon ller Bankas tarafndan yaplan artma tesisine baldr. Artma tesisi almaktadr ve dearj izni bulunmaktadr. [E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Bayndr ile merkezinde kanalizasyon bulunmakla birlikte, artma tesisi olmamas nedeniyle toplanan atk sular 3 ayr noktadan dearj edilmektedir. leye bal rp ve Canl Belde Belediyelerinin de kanalizasyon sistemleri bulunmaktadr. Ancak artma tesisleri eksiktir. leye bal sadece Turan Kynde kanalizasyon bulunmaktadr. Dier kylerde ise fosseptik bulunmaktadr. Tirede ile merkezinin kanalizasyon sistemi mevcuttur ancak artma tesisi olmamas nedeniyle atk sular K. Menderes Nehrine Dearj edilmektedir. demi ile merkezinin de kanalizasyon sistemi mevcut olup bir artma tesisi ile sonlandrlmamtr. Artma tesisinden kan sular K. Menderes Nehrine dearj edilmektedir. leye bal belediyelerin tmnde kanalizasyon sistemi bulunmaktadr. Kylerinden sadece lk Kurun Kynn artma tesisi bulunmakta olup ekonomik nedenlerden dolay altrlamamaktadr. Beydada ile merkezinde kanalizasyon sistemi mevcut artma tesisi bulunmamaktadr. Kiraz ile merkezinin kanalizasyon sistemi ve evsel atk su artma tesisi bulunmaktadr ancak artma tesisi henz devreye alnmamtr. [F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi eme ile merkezinde kanalizasyon projesi ller Bankasnca 1986 ylnda balatlmtr. Yerlemenin tmn kapsayan proje; ana toplayc, ebeke, tayc hatlar, terfi merkezleri ve deniz dearjndan olumaktadr. lk ihalede kapsamnda; ana toplayc,

114

16 adet terfi merkezi ve deniz dearj yer almaktadr. Projenin kapsamnn tamamlanmas ller Bankasnn denek sorunlar nedeniyle snrl dzeyde kalmaktadr. Turizm Bakanl, Akdeniz-Ege Turizm Altyaps Ky Ynetimi (ATAK)*1 Projesi kapsamnda eme, Alaat ve evresi Fizibilite Etdn 1997 ylnda tamamlamtr. Bu almada ilenin ime suyu sisteminin ve su kaynaklarnn iyiletirilmesi ile kanalizasyon sistemi birlikte ele alnmtr. Proje iki aamaldr. lk aamada eme ve Alaat kanalizasyon sistemleri birletirilecek ve Alaatnn gneyinde yer alan deniz dearjndan n artma yaplarak dearj edilecektir. iftlikky, Dalyan mevkileri proje kapsam dnda kalmtr. eme ve Alaat Belediyeleri ALBR ad altnda Belediyeler Birlii kurmulardr. Projede belediyeler iin belirtilen finansmann bu birlik tarafndan salanmas dnlmektedir. Bunun iin Dnya Bankasndan 13 milyon dolar kredi alnmtr. eme lesinin byk bir ksmn kapsayan Ilca-Alaat kanalizasyon+derin deniz dearj ana kolektr hatt tamamlanm, deneme almalar srdrlmektedir. Belediye meclisinden Atk Su Ynetmelii karldktan sonra abonelerin kanalizasyona balantlarnn yaplmas, ayrca kollektre yakn yerlerin de balantlar gerekletirilmesi programlanmtr. kinci aama iin ise, artma tesisinin gelitirilmesi ve denek temininden sonra dier blgelerinde kanalizasyon sistemine dahil edilmesi gndeme alnacaktr. eme Merkez kanalizasyon+derin deniz dearj hattnda almalar srdrlmektedir. ller Bankasnn ihalesini yapt ana toplayc hat ve terfi merkezleri projesi kapsamnda kolektr ve ebekeler tamamlanm, kolektre ebeke balantlar yaplmtr, TM2 terfi merkezinde bulunan pompalar hazrlanm bulunmaktadr. Karaburunda, altyap sistemi bulunmamaktadr. [F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Urlada kanalizasyonun ilk uygulamas ller Bankasnn yapt ihale ile 1980 ylnda balamtr. Proje iki aama halinde planlanmtr. Balama yl 1998dir. Proje Kapsam: Urla merkez, skele ve Zeytinalan ebeke inaatdr. TM4 (Zeytinalan) TM6 (Kalabak) terfi merkezleri ve n artma tesisinin inaat tamamlanmtr. Ana kollektr yaplmtr. n Artma ve Derin Deniz Dearj ksm (skele kum denizinden Karantina adas ana kadar olan 2 km.lik hat) ller Bankas tarafndan ihale edilmi, havuzlarn inaat tamamlanm, dearj hattnn 1.400 metresi denmitir. lk aama projenin 2002 ylnda tamamlanmas planlanmtr. kinci aama proje kapsam ise, emealt
1Atak Projesi - 1989 ylnda Turizm Bakanl, Ege ve Akdeniz kylarndaki ilelerin ve kylerin yer alnd 2000 km ky eridi kapsayan projeyi balatmtr. Proje ile ilk nce altyap eksikliklerini dzeltmek, daha sonra yeni ky ynetim yntemlerini tanmlamak amac ile tasarlanmtr. eme-Alaat atk su ebeke inaat ve bu havzaya ime suyu temini amac ile havzadaki Ildr yer alt su kaynaklarnn deniz suyundan korunmas iin geirimsiz perde inaat almalar srdrlmektedir.

115

blgesi ana kolektr ve ebeke inaatdr ve bu projenin 2004 ylnda tamamlanmas planlanmtr. Seferihisar kanalizasyon projesi de iki aamal olarak ele alnmaktadr. lk aama ller Bankasnca 1991 ylnda balatlmtr. Proje, Seferihisar-Akarca-Sack Mevkilerini kapsamaktadr. Ana toplayc kolektr, ara toplayclar, ebeke, parsel balant hatlar, muayene ve parsel bacalar, terfi hatlar, terfi merkezlerini iermektedir. Proje tamamlanm, ihale edilen inaat tasfiye edilmi, daha sonra 1998 ylnda tekrar ihale edilmitir. kinci aama ise ller Bankasnca 1995 balatlmtr. Proje, rkmezPayaml-Doanbey Ky eridini iermektedir. ebeke, pissu toplayc hatlar, ebeke ve toplayc muayene bacalar, parsel bacalar, parsel balantlar, terfi hatlar, basnl terfi hatt ve 6 adet terfi merkezlerini kapsamaktadr. in byk bir ksm tamamlanmtr. Projenin tamamlanabilmesi iin ek denee gereksinim duyulmaktadr. Her iki aama iin kanalizasyon uygulama projelerinde, artma tesisi yerleri ayrlm, ancak kamulatrma ilemleri yaplmamtr. Genel olarak bakldnda ncelikle denizin ve nehirlerin kirlenmesinin nlenmesi amacyla ilk etapta ky ve turizm blgelerindeki alt yap tesislerinin tamamlanmas ivedilik gstermektedir. 6.4.4 Enerji Enerji her lkede gelimiliin ve ilerlemenin en nemli temel talarndan biri olarak n planda yer almaktadr. Bu kapsam iinde en ekonomik enerjinin elde edilmesi iin her gn nemli admlar atlmakta ve bu ynde gereki aratrmalar yaplmaktadr. Gelien ekonomik koullar enerji trleri iinde rzgar ve jeotermal enerjiyi n plana getirmilerdir. Enerjinin maliyeti, yeterli oranda temin edilmesi ve evreye etkileri zerine her zaman ekolojik adan dikkatli olunmas gerekmektedir. Sorunu doru tanmlamak ve uygulanabilir zmler bulmak durumunda olduumuz iin karar verme srecinde doru ve taze bilgiye erimemizin nemi de n planda olmaldr. kinci stratejik raporda belirtildii zere zmir iin birinci derece nemli enerji kaynann doal gaz olaca belirtilmi olmasna karn bu konuda fazlaca bir ilerleme gsterilememi ve zmir Bykehir Belediyesinin Kamu Yatrm Programnda yer alan doal gaz yatrm iin d kaynak salanmasna ynelik giriimleri takipsizlik sonucu rafa kalkm durumdadr. Buna karn zmir ehrine doal gaz gelmemi, ehri adeta teet geerek sanayi alanlarna ynelmitir. Bu aamada BOTA yatrmlar Aliaa ve Kemalpaa yrelerini hedeflemitir. ki ayr hattan zmir il hudutlarna giren doal gaz boru hattnn birincisi kuzeyden Aliaa sanayi alanlarna erimitir. Dou akstan gelen ikinci hat ise Bornova dndan Kemalpaaya erimitir. Ancak, Aliaaya doal gaz gelmesi bundan byle Cezayir doal gaznn da Aliaaya ak zerinde speklatif giriimlerin olumasna neden olacaktr. Ayrca ksa dnemde doal gazdan ehirsel lekte yararlanma imkanlarnn snrl kald grlmektedir.

116

kinci olarak etkin grlen jeotermal enerji ise ikinci plan raporunda yer ald hali ile pek fazla bir ilerleme kaydetmi durumda deildir. Yatrm ve iletme giderlerinin fazlal nedeniyle cazip bir durum arz edememitir. zmir ilindeki haliyle ileride grlecei zere kaynaklarn s derecesinden tr elektrik elde etmenin mmkn olmad bu kaynan, lokal olarak kullanlmasnn daha uygun olduu belirtilmektedir. Bu husus termal kaynaklar asndan deerlendirildiinde, konut stmas, termal turizm ve tarm alanlarnda kullanlacak sera stmas olarak grlmektedir. zmir ili iinde BalovaHatay semtlerinin stmas pilot proje olarak balatlm ve bu aamada sadece Balovann ksmi konut alanlarnn stmas 2003 ylna kadar yaplabilmitir. Finansman zorluklar ve iletici firmann ortaya kard maliyet sorunlarnn giderilmemesi nedeniyle projenin finansman zorluu ile karlamasndan durma noktasna geldii grlmtr. Hedeflenen 5.000 konuta eriilemeden projenin finans kaynaklar brokratik engellerle beraber 2000li yllara gelindiinde durmutur. Tek gelime planlamalarda grlmeyen Dikili-Bergama yresi kaynaklarndan yaralanarak yatrma giriilen Bergama ehirsel stmas olarak grlmektedir. zmirin zengin yataklarnn ortaya koyduu bu enerji, kmre nazaran % 50 daha ucuz olmasna karn II. Stratejik Plan Dnemi iinde rabet grmemitir. zellikle kriz dnemlerinde yatrm asndan en ekici unsurlardan biri olmasna karn yatrmc firmalarn z finansman kayna bulamamalarndan ve zmir Vilayeti zel daresinin teviklerinin de dnemin valisinin tayini neticesinde kaynak aktarmn ksmasndan dolay bu enerjiden faydalanma imkan ertelenmitir. Sonuta, II. Stratejik Plan Dnemi olan 1996-2002 yllar arasnda bu konuda gerekli yatrmlarn yaplmad grlmektedir. zmirin dier bir enerji kayna olarak grlen ve son dnemde byk rabet gren enerji tr, rzgar iftlikleri kurulmas zerinedir. Bu enerji tr genelde iki trl kullanlabilmektedir. Bunlardan birincisi, yatrmc firmalar tarafndan kurulan lokal santraller tarafndan sadece kendi gereksinimleri iin elektrik retimi, dieri profesyonel giriimlerin enerji retimi ve bunun enterkonnekte sisteme verilmesi olarak grlmektedir. Birinci husus rzgar santralleri asndan en rabet edilen blge olan emede Altn Yunus Tesislerinde baaryla uygulanm ve giderek yaygnlamtr. Yukarda belirtilen zmir yresi iin gerekli grlen temel enerji kaynaklarndan birisi olan Rzgar itlikleri kurulmas konusunda hala brokratik engeller zorlukla alabilmektedir. Ayn ekilde jeotermal enerji kaynaklar iinde benzer sorunlar yaanmaktadr. Herhangi bir yatrm iin onlarca izin belgesi almaya uramak bu konuda ilk planda yabanc yatrmcy geriye itmektedir. Bu konuda zellikle Kltr ve Turizm Bakanlnn ilgili kurumlar ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn prosedrler asndan yapmc olmasnn gereklilii n plana kmaktadr. zmir iin gerekli olan solar (gne) enerji kayna lokal dzeyde tek bina leinde baaryla kullanlmakta olup bunun yaygnlatrlmas iin uzun vadeli yatrmlara gereksinim bulunmaktadr. deal bir enerji olmasna karn makro dzeyde ilk yatrmnn byk maliyetler gstermesi ksa ve orta dnemde uygulama glkleri

117

yaratmaktadr. Fransann Pirenelerde yaratt trden santraller dahi henz teknolojik sorunlarn tam olarak giderememi durumdadrlar. Nkleer enerji, fosil kaynaklarndan enerji reten santraller gibi gaz emisyonlarna neden olmasa da, evresel riskler oluturmaktadr. Sistem ve iletme arzalar geni alanlarn radyoaktif kirlenmesine dolaysyla yksek maliyetli zararlara sebep olabilmektedirler. Atklarn radyoaktifliinin binlerce yl devam etmesinden dolay tesislerin zararlarnn giderilmesinin olduka g olduu da bir gerek olarak nmzde durmaktadr. evresel sorunlarn dnda, nkleer endstrinin en nemli sorunu maliyetidir. 2000li yllarda ABD nkleer santrallerinin yaklak % 40' ksa dnem pazar fiyatnn stnde g retmilerdir. Sonuta bu lke toplam nkleer kapasitesinin % 37sini ortaya kan daha ucuz enerjilerle rekabet edemeyecei iin kapatma yoluna gitmektedir. Bu santrallerin enerji retimi gnmzde artk pahal enerji trne girmektedir. Almanya son yllarda, zaman iinde tm nkleer reaktrlerini kapatmaya karar vermitir. Fakat nemli olan bu ilem iin ka yl gerekeceidir. Ancak teknik ve finansal kaynaklar nedeni ile tesislerini kapatma kararn 20-25 yldan nce uygulayamamaktadr. Bu durumlar uzun yllar tartlan Nkleer Enerji konusunun alternatif enerjilerin ortaya kmas nedeni ile artk giderek gndem d kalmasnn aklayc nedeni olmaktadr. Elektrik Enerjisi Elektrik enerjisi retim, datm ve tesislerin yaplmas TEK ad altnda faaliyet gstermekte iken TEKin sonraki yllarda datm, retim, iletme, pazarlama, iletim gibi farkl konularda ayr genel mdrlkler haline getirilmi olmas koordinasyonu gletirmektedir. zelletirme kapsamnda olunmasnn gereke olarak ortaya koyduu bu olay ayn zamanda pazarlama kolayl salamay amalamaktadr. Strateji planlama alan asndan da ayn durum sz konusu olup, ayn mekanda 2003 yl itibaryla drt ayr irket bulunmaktadr. 12.08.1993 ylnda TEA ve TEDA kurulmutur. Elektrik Piyasas Kanunu ve 2001/2026 sayl Bakanlar Kurulu Kararnamesi sonucunda bir dikey btnleik irket olan TEA, EA, TEA, TETA olarak e blnmtr. Bunlar srasyla retim, letim ve Pazarlama/Ticaret ilevlerini ayr olarak yrtmektedirler. TEDA, elektrik datmn stlenmi bir kurumdur ve zmir ili baznda 2003 yl itibaryla kii ba 1 kwh maliyeti son be yl ortalamas olarak 28.183.179 TL. civarndadr. 2002 yl itibaryla iletme maliyeti 13.449.534 TL.dir. Bu deerin olumasnda tabiatyla elektrik retimi yannda iletime maliyetini oluturan dier giderler de yer almaktadr. Elektrik enerjisinin abone bana retim maliyeti 2002 yl iin 4.944 TL olarak belirlenmektedir. Bu deer son be yl ortalamas alndnda 5.200 TL olarak grlmektedir. Dolaysyla abonelere yansyan deerin indirilmesi iin iletme masraflaryla kaak kullanmlarn da nne geilmesi gerekmektedir.

118

1996 ylndan 2002 ylna kadar TEDAa ayrlan denek ve harcamalarn oransal dalm genelde deneklerin byk bir ksmnn tahsis edildiini ortaya koymaktadr. Bu deerler 1996da % 65, 1997 de %57. 1998de %74, 1999 da % 71, 2000de % 82 ve 2001 de % 81dir. 2002 yl deneinden datm, ebeke tesisi ve dier yatrmlar iin talep ettii orann ilk alt ayda % 40.07sini harcanma kalemi olarak alabilmitir. Ancak bu orann farkl kalemlerdeki dalmna bakldnda gerekleen yatrmlarn krsal kesim tesislerine % 1.52 ve datm tesislerinde de % 3.12 gibi dk oranlarda verildii grlmektedir. Bu ise ehir ebekelerinin ncelik kazandn, krsal alann greli olarak ihmal edildiini gstermektedir. Trkiye toplamnda zmirin il baznda ald denek, toplamda 81 il arasnda sondan 6nn yukarsna kamam durumdadr. zmirin her yl ortalama 110-140 bin kii artt ve bunun yaklak yarsnn g ile geldii bilindiinden her yl zmire normal deneinden ayr olarak bu deerler de hesap edilerek ek bir denek verilmesi gerekmektedir. Bu yaplmad takdirde yatrmlarda ge kalnacaktr. Strateji planlama alannda 2002 yl itibariyle toplam elektrik tketimi 7.820.137.194 kwh olarak gereklemitir. Kii bana den elektrik tketimi ise 2,68 kwh/kii olup, zmir, tketimi sralamasnda il baznda, Trkiyede 7. srada yer almaktadr. Kii bana elektrik tketimi incelendiinde, Trkiye iin bu deer ortalama 1,43, Ege Blgesi iin ise 1,77 kwh/kiidir. Bu orann Trkiye ve Ege Blgesi ortalamasna kyasla daha yksek olmas sanayi tesislerinin ve sanayide kullanlan elektrik enerjisinin younluu ile ilgilidir. Strateji planlama alannda 2002 yl itibariyle toplam 1.562.546 elektrik abonesi bulunmaktadr. Bu abonelerin %82sini (1.281.048) meskenler, % 12,7sini (198.703) ticarethaneler, % 1.5ini (23.882) antiyeler, % 2,1ini (33.355) tarmsal sulama, % 1,1ini (17.820) sanayi tesisleri oluturmaktadr. Son iki yl verilerine gre tketilen elektrik enerjisinin byk bir ksm (%50) sanayi tarafndan kullanlmakta, bunu meskenlerde kullanlan enerji (%21) takip etmektedir. Sanayide kullanlan enerjinin miktar, % 50,3 olan Trkiye ortalamasna ve % 53 olan Ege Blgesi ortalamasna yakn deerlerdir. Benzer bir kyaslama ticaret ve tarmsal sulama asndan yapldnda bu deerlerin Trkiye ve Ege Blgesi deerlerine gre dk kald grlmektedir. Bu durum, sanayinin il ekonomisinin sektrel yaps iindeki arln gstermektedir. Tablo 6.100 Abone Gruplarna Gre Abone Saylar ve Tketimler (2002 yl)
Abone Grubu Resmi daire Belediyeler Kitler Sanayi Adedi 2990 1874 576 17.820 % 0,2 0,1 1,2 Tketim (kwh) 216.000.665 43.193.196 13.523.718 3.902.065.636 % 2,7 0,5 0,2 50

119

Ticarethane Mesken antiye Hayr Kurumu Muhtelif Tarmsal Sulama Toplam

198.703 1.281.048 41.136 630 1.668 33.355 1.562.546

12,7 82 1.5 0,1 0,1 2,1 100

695.223.837 1.653.192.343 298.832.396 6.338.014 368.474.729 244.768.476 7.820.137.194*

8,9 21 3.8 0,1 4,7 3,1 100

*Bu deere, genel aydnlatma, i tketim, kaak ve okunamayan deeri olan 378.524.184 kwh dahildir.

Sanayinin elektrik enerjisi talebinin ykseklii bu deerlerden anlalmaktadr. Bugn inaat devam eden organize sanayi blgeleri ile birlikte, 4000 olan iletme saysnn 10.000e ulat ve 2010 ylnda 14 milyar kwh elektriin sadece organize sanayi blgelerine aktarlmas gerektii ortaya kmaktadr. Bu ise 2000 yl itibariyle yaklak 9 milyar kwh olan elektrik enerjisi tketiminin, 2010 ylnda yaklak olarak 30 milyar kwh olaca anlam tamaktadr. zmir ili dahilinde TEDAta, personel saysna den abone 1997 ylnda 1.713 personele 1.206.000 iken, 2002 ylnda 1.562.546 aboneye 1.283 personel hizmet verir duruma gelinmitir. Sonu olarak TEDAn bir personeli 1.217 aboneye hizmet vermektedir. Tahsilat oranlarnda ise tahakkuk eden meblalarn tmnn toplanmasnda zaman zaman glkler olmasna ramen 2001 yl itibaryla tahakkuk eden tutarn % 95.81i toplanmtr. 2002 yl deerleri olarak bu oran % 94.47dir. Fatura tutarlar itibaryla en fazla deme yapmayan grup konutlardr. denmeyen fatura tutar olarak konutlar toplam an %26sn oluturmaktadrlar. Resmi dairelerin % 16 ve ticarethanelerin de % 15i tahakkuk eden faturalarn zamannda dememilerdir. Bu bedellerin tahsilat iin son aama olan enerjisi kesilerek tahsilat, toplam gecikeli tahsilatn % 14.17sidir. Datm ebekesine verilen enerji ile satlan enerji arasndaki farkkayp-kaak olarak isimlendirilmektedir.gerekte kayp ve kaak birbirinden tamamen farkl kavramlardr.Dnya standartlarna gre yzde 7 kaybn normal sayld elektrik kaypkaak oran zmir'de 2002 yl ilk alt itibariyle % 11.4tr. Bu oran kaak kullanmn olduka yksek olduu stanbula ve Trkiye ortalamasna (% 20.16) gre olduka dktr. Ancak bu deerin 2001 ylnda 8,42 olduu gz nne alnarak bir artn sz konusu olduu ve bu konuda nlem alnmas gerektii sylenebilir. Bununla beraber 2002 yl sonu itibaryla zmirde kayp- kaak oran % 7.66 olmutur. lk alt ay deerin yksek olmasnn nedeni tarm sulamalarnda zellikle yaz aylar ar elektrik tketiminin olmasndan kaynaklanmaktadr. Kurumun zmir iin 2003 ylnda hedefledii kaak oran %7dir. Stratejik Alt Yreler Baznda Elektrik Tketimi zmir Bykehir Btn strateji alt yresinde; konut alanlarnn youn biimde bulunduu Bornova, Buca, Gaziemir, Karyaka ve Narlderede enerji tketimi konut

120

arlkl olup, toplam enerji tketimi iinde konutlarn pay % 70ler dzeyindedir. Merkez alan olan Konak blgesinde ise % 35i bulan ticari elektrik tketimi nedeniyle, konutlarn toplam elektrik tketimi iindeki pay % 52ler dzeyinde kalmtr. Balova blgesinde tarmsal sulama amal elektrik tketimi nedeniyle konutlarn toplam elektrik tketimi iindeki pay % 39 olup bu deer alt yre iindeki en dk orandr. Bakray strateji alt yresinde yer alan Dikili ve Knk ilelerinde, zmire yakn dier ilelere gre sanayi geliiminin daha az olmas, konut ve hizmetler arlkl bir gelime gstermeleri, enerji miktarnn yaklak % 80inin konutlarda tketilmesi ile sonulanmaktadr. Bergamada ise bu oran % 77ye kadar inmektedir. Elektrik tketiminin en yksek olduu ile sanayinin younluu nedeniyle, Gediz stratejik alt yresinin oda olan Aliaadr. Strateji planlama alannda toplam elektrik tketiminin yarsndan fazlas (2.519.404.234 kwh/yl) Aliaada gereklemektedir. Yine Aliaada toplam enerji tketiminin sadece % 2sinin konutlarda kullanlyor olmas bu sanayinin younluunu ortaya koyan arpc bir deerdir. Menemende ise Aliaa kadar baskn olmasa da enerji tketiminde sanayinin nemli bir yere sahip olduu grlmektedir. Toplam enerjinin % 40 sanayide, %44 konutlarda kullanlmaktadr. Yine bu alt yrede yer alan Foa ilesinde ise konut d tketim oran % 64ler dzeyinde olup, bu orann ykseklii ile ekonomisinin turizme dayal yapsyla ilgilidir. Gediz Nif stratejik alt yresi sanayi ve tarmn sektrel olarak dengeli bir geliim gstermekte; sanayinin geliimi, toplam elektrik tketimi iinde konut d kullanmlarn paynn % 55ler seviyesine ulamasna neden olmaktadr. Kk Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresinde yer alan Menderes, Torbal, Seluk stlendikleri farkl rollere gre enerji tketimi asndan da farkllklar gstermektedir. Mendereste konut, Torbalda sanayi, Selukta ise turizm sektr enerji tketiminin Mendereste konut arlkl (% 69 konut), Torbalda konut d arlkl olmas (% 85 konut d), Selukta ise konut ve konut-d kullanm oranlarnn birbirine yakn deerler tamas (% 45 konut ve % 55 konut d) ile sonulanmtr. Kk Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresindeki Bayndr ve demiin kuzey eperde yer alan ilelere benzer olarak byk oranda konut arlkl enerji tketimine sahip olduu grlmektedir. Bu oran % 85in zerindedir. (Bayndrda %98,5, demite % 87 konut d) Beyda ve Kirazda ise ekonomik gelime sorunlar nedeniyle tketilen enerji miktar dk olup, bunlarn konut ve konut d kullanmlara benzer oranlarda dald grlmektedir. (Beydada % 58 konut, % 42 konut d, Kirazda % 38 konut, % 62 konut d) Konutlarda tketilen enerjinin azl, mevcut sanayi tesislerinin de azlna ramen byle bir dalm ortaya karmtr. Yarmada strateji alt yrelerinde eme, Karaburun ve Seferihisar ilelerinde arlkl olarak enerjinin konutlarda tketildii grlmektedir. Bu oran % 90

121

deerini amaktadr. Bu blgelerde de ekonominin arlkl olarak tarm ve hizmetler sektrlerine dayanmas byle bir sonucu ortaya karmtr. Yrede, Urlada da yine konuttaki enerji kullanm oran yksektir, ancak zmire yaknl nedeniyle blgedeki dier ilelerden daha yksek bir oranda konut d enerji kullanmna sahiptir. Bu yerlemede toplam enerjinin % 72si konutlarda tketilmektedir. zmir Bykehir Btn dnda kalan bu alanlarda genelde enerji sorunu bulunmamakta olup, ortaya kan enerji noksan da enterkonnekte sistemle konnekte olan uluslararas sistemlerden salanmaktadr. Bununla beraber datm esasna gre, demi Kaymak, Seluk, Torbal Pancar-Tekeli ve Dikiliye ksa dnem iinde 154/34,5 kwlk trafolar gerekmektedir. Bunun dnda, alanda Bykehir de dahil olmak zere daha uzun vadeli projeksiyonlar yaplmamakta, talebe gre cevap verilmektedir. Strateji planlama alannda byk lekli ve yksek kapasiteli elektrik retim tesisi bulunmamakta olup, Ege Blgesinde bulunan termik santraller ise Trkiye termik enerji retiminin yaklak 1/5ini retmektedir. Strateji planlama alannda termik santraller dnda zel kurululara ait enerji retim santralleri ve organize sanayi blgelerine ait elektrik retim niteleri bulunmaktadr. Manisa Organize Sanayi Blgesi ve zmir Atatrk Organize Sanayi Blgesi kendi elektriini ATAER isimli santralinde retmekte, ihtiyac olduunda ana ebekeden takviye almakta ve fazlasn ise satmaktadr. Ancak Atatrk Organize Sanayi Blgesinin satt enerjinin deerinin yksek olmas nedeniyle TEDA tarafndan cazip bulunmamaktadr. zmir Bykehir Btn iinde 1985 ylnda Fransz EDF irketine yaptrlm olan master plan 2005 yln hedeflemitir. Bu plan dahilinde yer almas gereken 22 adet trafo merkezinden 13 tanesi yaplm ve birisi de ihale aamasndadr. Geriye kalan 8 trafo merkezi yaplmamtr. Bunlar mekansal olarak; Gaziemir Kartal, Greme, Fuar, Boazii, Altnda, Atatrk Mahallesi, Alsancak eski termik santral ve Erefpaadr. Aralarndan Erefpaann gereklememesi durumunda mevcut tesislerin yeterli olmasndan tr sorun yaanmayacaktr. 154 kwlik olan bu trafo merkezlerinden Hilal, Buca, Bostanl, niversite, Gzelyal, Bozyaka, Hatay, Karabalar, Ilca, Karyaka, Bahribaba, emikler ve EBSO olmak zere 13 adet trafo merkezi faal olup, 11'i % 100 ykl olarak almaktadr. Bu nedenle zmir Bykehir Btn iinde TEA tarafndan tam kapasite alan trafolarn g artlarnn acilen yaplmas gerekmektedir. 2003 yl yatrm program iinde TEDAa gre yer almas gerekli olan ve de gereklemesinin lzumu bulunan trafolarn tesis edilecek yerleri; Alsancak eski termik santral, Balova Dokuz Eyll Hastanesi, Atatrk Mahallesi, Altnda ve Gaziemir Ege Serbest Blgesi (ESBA)dir. Mevcut sistemlerde sreklilik iinde yaplan lmler sonucunda ortaya kan yk analizleri sz konusu trafolarn tesisini gerekli klmaktadr. Bu trafolarn bulunduu alanlarda enerji tketiminde grlen art

122

nedeniyle gereklilik ortaya kmtr ve kurulacak trafolarn 154 kw geriliminde olmas planlanmtr. 2005 ylnda kadar planlanm olan zmir mastr plannn yenilenmesi iin halihazrda almalar balatlm durumdadr. Ancak bu almalarn salkl bir tarzda yrtlmesi iin Belediye ile sk bir koordinasyon iinde allmas gerekmektedir. Trafo yerlerinin planlanmas iin Nazm Plan kararlarna gre younluklar bulunarak trafo gleri bu deerlere gre verileceinden, yaplm olan planlarn zaman iinde deimemesi, dier deyimiyle younluklarnn arttrlmamas gerekmektedir. Zira ana trafo yerleri ihtiyaca gre planlanmaktadr. zmirde Elektrik datmnn zelletirilmesine ynelik giriimler 1991 ylnda hkmetin grev sresinin bitmesine on gn kala ihalesiz olarak Senkom A.. grevlendirilmesiyle balamtr. Ancak anlamazlklar sonucunda 1996 ylnda ihale iptal edilmi, daha sonra konuya ilikin davalar srerken Nisan 1997 tarihinde zmir ve Manisa Belediyeleri dahil 15 irketi toplayan zma kurulmu,yeniden yaplan ihalede 7.000 ortakl zma ,datm iine talip olan Szer Holding ile kar karya kalm ve sonuta iki kurulu GEDA ad altnda birletirilmitir. 30 yllk elektrik datm ihalesini kazanan GEDAa Senkom A.. ve Elektrik Mhendisleri Odasnn at dava sonucunda Ekim 1998 ylnda GEDAn iletmeyi almasna ynelik Bakanlar Kurulu Karar, Dantay tarafndan iptal edilmitir. zmir-Manisa Blgesi Elektrik datm iletilme haklar bu nedenle srncemede kalmtr. inde bulunduumuz yla gelindiinde datm blgeleri deimi, zmir datm blgesi lkedeki 19 datm blgesi ile birlikte yeniden zelletirme kapsamna alnmtr. (zelletirme Yksek Kurulunun 30.05.2003 tarihli karar ile) Geen 10 ylda, zelletirilme beklentisi ile bu konudaki yatrmlar askya alnmtr. 2003 ylnda zmir'de yer alacak elektrik enerjisi yatrmlar iin talep edilen miktarn ancak drtte biri tahsis edilmitir. zmir Bykehir Btn iin 2005 yl hedeflenerek yaplm bulunan mastr plann devam olarak ele alnan yeni mastr proje, SCADA ad altnda (tesis elemanlarnn durumlarn srekli izleme, bilgi toplama ve uzaktan kumanda ilevlerini yerine getirme) ebeke modernizasyonu, otomasyon projeleri, yer alt kablo sistemlerinin yapmna devam edilmesi, krsal blgelerdeki datm hatlarnn yenilenmesi ve ekonomik mrn doldurmu ebekelerin slahn kapsamaktadr. Ancak bu projeleri de ieren ve 1996 ylna ait zmir ili yatrm projeleri arasnda yer alan-1997,1998 yllarnda bitmesi planlanan kamu yatrmlarnn ou zellikle bal ilelerdeki ebeke tevsii yatrm projeleri- bu gn hala devam etmektedir. lke ekonomisindeki arl srekli artan zmirde, uzun sredir gndemde olan ancak gerekleemeyen zelletirme abalar nedeniyle iletim ve datm hatlar ile ilgili yatrmlar yeterli dzeyde gerekletirilememekte, dolaysyla bata sanayi ve turizm sektrleri olmak zere blge geliimi olumsuz ynde etkilenmektedir. Datm ebekelerinin daha verimli almas, gecikmi yenileme yatrmlarnn yaplmas, datm ebekelerinin daha rasyonel iletilmesini gerekli klmaktadr.

123

zmir iinde en fazla enerjinin tketildii aylar lke geneline oranla ters bir durum arz etmekte ve yaz aylar baskn kmaktadr. Bunun nedeni ise yaz aylarnda tarm sulamasnda yer alt suyu kullanm ve dier sulama eitleri iin enerji kullanlmas olarak ortaya kmaktadr. zellikle bu konuda K. Menderes Ovasnn tketimi en bata gelmektedir. Sulama tesislerinin tamamlanmasyla bu deerlerin oranlarnda azalma olacaktr. Elektrik talebi iin makro seviyede belirgin bir yatrm programnn olmay ve paral durum arz edenlerin de her trl talebe cevap verme durumunda olunmasyla bozulduu bilinmektedir. Elektrik enerjisi talep neredeyse oraya gider felsefesi iinde belirli bir strateji edinememitir. Dier taraftan datm yatrmlarnda en nemli konu trafo merkezleri olarak ortaya kmaktadr. Bu trafolarn yapmnda Belediyelerle birlikte hareket edilmenin yannda mali problemlerin de zlmesi gerekmektedir. Belediyelerin trafo yeri vermesi gereklidir. Her trafo yeri iin kamulatrma sorunlarn ortaya kmas sreleri uzatmakta ve maliyeti arttrmaktadr. Yer altna trafo yapm zellikle son yllarda talep edilen bir yaklam olarak grlmektedir. Bu konuda da maliyet nemli bir husus olarak ortaya kmakta ve halihazrda bu teknii yurt dndan almamz nedeniyle da baml bir durumda kalnmaktadr. Dolaysyla zorunlu durumlarda kalnmadka gerekli teknie sahip oluncaya dek bu tr yatrmlardan kanlmas gerekmektedir. zmir Bykehir Btn iinde yer alan ana trafo yaplarnn datmnda gzetilmesi gereken dier nemli bir husus da trafolarn yerleecei alanlarn bulunmas olarak karmza kmaktadr. zellikle 1/25.000 lekli Nazm mar Planlarnda bu tr alanlarn ayrlmasnn gereklilii bu alanlarn ak tipte yaplacaksa 25 dnme kadar yer ihtiyacnn olmasndan dolay daha net anlalmaktadr. Bu tr ak trafolarn yannda ayn ilevi gren gaz izoleli sistemler de bulunmaktadr. Bu tr trafolar iin tek katl olduu takdirde 1000 m2 kadar bir alan yeterli olmakta hatta bular iki veya katl yapacak olursak 500 m2lik bir alann yetecei de belirlenmektedir. Aradaki fark gazl sistemlerin daha gvenli olduu ve hava artlarndan etkilenmedii zerinedir. rnein; yldrm dmesi vb. durumlarnda byk cereyan kesintileriyle karlalmaktadr. ki tarz arasnda maliyet farknn 5-6 misli bir deerde seyretmesi, yaplabilirlik konusunda arazi rantnn yksek olduu alanlarda tercih edilme sebebi olarak ortaya kmaktadr. Rzgar Enerjisi Dnyada rzgar enerjisi teknolojisinin hzla ilerledii bilindiine gre lkemizde de bu konuda almalarn hzlandrlmas gerekmektedir. Kurulacak jeneratrlerin ortalama mrnn tipine gre 20-60 yl arasnda olduu belirlenmektedir. Pervanelerin mr ise 20-25 yl arasndadr ve eskidiinde deitirilmeleri mmkndr. Planlama almalarnn bu veriler nda yaplmas gerekmektedir. Konuya ilikin aratrmalarn ve de yatrmlarn son be ylda gerekletii ve yaygnlat grlmektedir. Bir endstri haline gelmi olan bu retimde Avrupa 2010 ylna kadar 40.000 MW rzgar enerji

124

kapasitesi kurmak zere bir hedef koymutur. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar iin hazrlanm olan Beyaz Rapor" da yaplan deerlendirmelere gre retim 2020 ylnda 100.000 MW kapasitesine kacaktr. Alansal olarak 20 tribnden oluan bir santraln kaplad alann, ki bu kesimlere rzgar iftlii ad verilmektedir, yaklak 1 km2lik bir alan kaplad dnlrse ve de tarm alanlarnda kurulduklar takdirde iftilik faaliyetleri tribnlerin hemen altnda yaplabileceinden tr tarm alanlarnda da bir kaypla karlalmamas olumlu bir yn olarak belirmektedir. Ayrca rzgar iftlii, bulunduu alann sadece % 1'ini aktif olarak kullanr. Tribnler ekonomik mrlerini tamamladklarnda kolayca sklebilmekte ve bulunduklar alan eskiden kullanld hale dntrlebilmektedir. Tribnlerin sklmesinin maliyeti de genelde arta kalan paralarn parasal deeri ile karlanabilmektedir. Gnmzde elde edilen enerjinin maliyeti Avrupa Birlii lkelerinde 5-8 ECU dolaylarnda olmaktayken ilerleyen yllarda bunun daha alt seviyelere inmesi grlecektir. Bunun dnda enerji retiminin istihdam potansiyeli dk alanlarda yer alma olaslnn yksek olmas bu yrelere istihdam salayacandan nemli bir kaynak olarak grlmektedir. Konuda en fazla ilerlemi grlen Danimarka bu alanda 8.500-9.000 kiiye i imkan salamaktadr Bu say tm Avrupa deerlendirmeye alndnda 20.000 kiiyi amaktadr. Genelde bir rzgar tribn drt ay ierisinde imalatnda kullanlan miktarda enerjiyi retebilmektedir. Yukarda belirtildii zere 20 tribnden oluan bir rzgar iftlii 6.500 ila 10.000 arasnda evin elektrik gereksinimini karlayabilmektedir. Ayrca kyaslandnda tribn pervanelerinin kard grlt kirlilii dier grltl aralarla karlatrldnda en alt sevide grlmektedir. Tribnlerde ortalama 100 metrelik bir mesafede oturulduu takdirde grlt kirlilii ile karlalmaz. Trkiyenin rzgar enerjisi ettleri genel anlamda lkenin tm ihtiyacn karlayacak potansiyele sahip olunduunu ortaya koymaktadr. lkenin bu adan ihtiyac olan teknik potansiyel 83.000 MWdr ve bunun gereklemesi iin gerekli altyap ivedilikle planlanmaldr. Bu konuda kurulmu olan Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii (TREB) isimli organizasyonun faaliyete gemesinden sonra yatrmclar ve imalatlar daha bilimsel seviyede bir araya gelme imkan buldular Son yllarda, Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii (TREB) ve Elektrik leri Ett daresinin (EE) almalara katlm sonras Trkiye'deki rzgar enerjisi potansiyeli hzla geliim gsterdi. Bu kapsamda incelemeye alnan 40 civarnda projeden zmir iin nem arz edenler aada verilmektedir. Tablo 6.101 Rzgar Enerjisi Projelerinden zmir in nem Arz Edenler Projenin Ad
eme-Alaat Rzgar Santral Kocada Rzgar Santral eme Rzgar Santral

Bavuran Firma
ARES A.. AS MAKNSAN PROKON

Bulunduu Yer
zmir-eme-Alaat zmir-eme-Kocada zmir-eme

G MW
7.2 50.4 12

125

Karaburun Rzgar Santral Mazda Rzgar Santral Hacmerli Rzgar Santral Kocada Rzgar Santral Yaylaky Rzgar Santral Mazda-2 Rzgar Santral Mazda-3 Rzgar Santral eres (eme) Rzgar Santral Seyitali Rzgar Santral Gzelyer Rzgar Santral Yeniakran Rzgar Santral

ATLANTS TCARET

zmir-Karaburun

22.5 39 45 26.2 15 90 39.6 37.8 51 50.4 54

DEMRER HOLDNG A.. zmir-eme-Alaat DEMRER HOLDNG A.. zmir-Hacmerli MAGE A.. MAGE A.. YAPISAN LTD. INTERWIND LTD. DERN LTD. ENDA Enerji retim A.. YAPISAN NAAT LTD. zmir-eme-Kocada zmir-Karaburun zmir-eme eme Aliaa eme Aliaa-Bahedere

DEMRER HOLDNG A.. zmir-eme

Trkiye'de rzgar enerjisinin mevcut gcnn gelitirilmesinde ve kullanlmasnda iyi organize olunmu kurumsal bir yapya sahip olunmas gerekmektedir. Bu nedenle konuda nemli bir yere sahip Ege kylar arasndaki zmir sahillerindeki potansiyellerin deerlendirilmesi asndan uyumlu ynetmeliklerin de karlmas gerekmektedir. Bu aamada en nemli sorun kurumsal yapnn halihazrda iyi organize olamam olmas olarak grlmektedir. Halbuki bu sistem dahilinde Trkiye genelinde kurulu kapasite 2000 ylna 400 MW, iken 2003 ylnda 1.400 MW olmas planlanmaktadr. 2010 ylndaysa bu g 10.000 MW olarak kurulu kapasite olarak grlecektir. Ancak bu deerlere ulamak iin brokratik uygulamalarn daha yapc ve organize olmas gerekmektedir. artlarn uyumlu gitmesi durumunda 2020 ylnda 20.000 MWye ulalmas hedeflenmektedir. Potansiyeli yksek zmir piyasasna girmek iin pek ok firmann giriimde bulunduu yukardaki tablodan anlalmaktadr. Ayrca alt yap ve teknik ara gereleri yapacak kapasitede imkanlara sahip olunmas giderek bu sanayi kolunun ara ve gereleri asndan ithalata bal olunmayacan da gstermektedir. Bu temiz igcnn yarataca istihdamn da Kocaeli niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynak ve Teknolojileri Aratrma Birimi verilerine gre 1 MW bana 20 kii olduu hesaplanm olduu varsaymyla hareket edilecek olursa, 2010 ylnda lkede sadece bu ikoluna uygun olarak 20.000 kiinin i bulma imkan ortaya kacaktr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn elektrik kapasitesi ngrmne gre lkede 2010 ylnda kurulu kapasitesinin 6.500 olaca varsaymndan hareketle Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynak ve Teknolojileri Aratrma Birimi (YEKAB) Kurulu g hedefleri esas alnarak kurulu kapasitenin rzgar payn % 15.38 olarak vermektedir. 2020 yl hedeflerine gre Trkiye elektrik enerjisi retiminin % 18i kadarn rzgar iftliklerinden karlayabilecek duruma gelebilecektir. Yukardaki tablodan da grld zere zmirde faaliyete gemek iin giriimde bulunan yatrmclarn oluturaca enerji miktar 540 MW tutarndadr. Orta vadede gerekletirilmesi hedeflenen bu yatrmlarn sonulanmas ile yukarda

126

belirtilen enerji miktar enterkonnekte sisteme dahil olacak ve bu sayede nmzdeki on yllk periyot iinde 10.800 kiiye i imkan salanm olacaktr. zellikle eme ve Karaburun yrelerindeki yksek potansiyelin deerlendirilmesiyle yrenin igc asndan geliiminde ivme kazanaca hesaplanmaldr. Daha ziyade Karaburunun i sahas ve igc asndan sorunlarla karlamasna ramen, ksmi de olsa orta vadede yatrmlar asndan ekicilii sz konusudur. eme ve Karaburun dnda Aliaa da rzgar potansiyeli asndan olumlu alanlar olarak grlmekle beraber yaplan meteorolojik gzlemler bu alanlara Urla ve Foann da eklenmesini gerekli klmaktadr. Bu konuda Enerji Piyasas Dzenleme Kurumuna retim lisans iin bavuruda bulunan ve bavurular inceleme ve deerlendirmeye alnanlar arasnda zmire ynelik olanlarsa aada verilmektedir. (Gncelletirme: 12.06.2003). Sralamada ilk verilen tesisi kurma talebinde bulunan tzel kii, ikinci olarak tesisin yeri, kurulu g ve son olarak da deerlendirmeye aln tarihi verilmektedir. Grlecei zere ok sayda giriimcinin bu konuda talebi bulunmaktadr. ABK Enerji retmek Projelerini Gelitirme naat Turizm Nakliyat San ve Tic. A.. zmir-eme (Ovack-Kaklktepe-Merdivenlitepe-obantepe)16 MW 05/06/2003 nlak Makine Tic. ve San. A.. zmir-Urla (Ovack-Araplarda) 15 MW 30.04.2003 nnores Elektrik Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. ti. zmir-Aliaa (Yuntda-Balaban-Koyuneli-Korutepe)41,25 MW 28.04.2003 G Birlii Holding A.. zmir-Mordoan (Kocaba-Bitiktepe-Dzlenda)2,55 MW 19.02.2003 As Makinsan Makina naat Sanayi Mmessillik Ltd. ti. zmir-eme (Kocada-Klatepe-Dinlencesttepe-Yaclarda) 50,4MW 17.02.2003 Akn Holding A.. zmir-Aliaa (Kzltepeky-Palamutlutepe) 30 MW 05.02.2003 Ayen Enerji A.. zmir-Karaburun(Bitiktepe-Deirmenda-Dzlenda-Mordoan)30,75MW 06.02.2003 Yapsan Enerji retim letim Datm ve Tic. A.. zmir-eme (Zeytineli Ky) G Birlii Holding A.. zmir-Foa(Yenibaaras-Deirmentepe-Malatepe-Bucaktepeleri) 29,75MW 30.01.2003 G birlii Holding A.. zmir-eme (Korankada- Kokarliman-Begltepe- Kranda) 29,75MW 30.01.2003 G birlii Holding A..

127

zmir-Karaburun (Yaylaky)1,7 MW 30.01.2003 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-Karaburun (Aaovack-Yellicebelenda-Yenicepnar) 13,8 MW 17.01.2003 EZSE Enerji retim San. ve Tic. Ltd. ti. zmir-Karaburun (Bozky-Deirmentepe-Karglk Tepeleri-Yaylaky) 47,7MW 22.01.2003 -EZSE Enerji retim San. ve Tic. Ltd. ti. zmir-Bergama (Madrada-Hachseyinler -Yaylack-Tekkeky) 64,8 MW 22.01.2003 Lodos Enerji n. Elektronik Turizm thalat hracat San. ve Tic. Ltd. ti. zmir-Karaburun (Bozky-Deirmentepe-Karglktepe-Yaylaky) 249,3MW 22.01.2003 Ak-En Akhisar Temiz Enerji retim San. Tic. A.. zmir-Kemalpaa(kuyulartepe-Bozburuntepe-Bepnar-atal) 66,7MW 23.01.2003 Cer Metal San. ve Tic. A. zmir-Bergama (Madrada-Hachseyinler-Y.-Yaylack-Y.-Tekkeky) 30MW 15.01.2003 MAGE Madencilik ve Elektromekanik San. ve Tic. A.. zmir-Karaburun (Yaylaky-Karglk Tepeleri-Deirmentepe-Bozky) 15MW 15.01.2003 Enerji letmeleri naat Turizm Yatrm A.. zmir-eme (emekarada-iftlikky)16,25 MW 13.01.2003 nci Holding A.. zmir Seferihisar (Sack-Korkmazda-Klpnartepe) 7,5 MW 13.01.2003 Ayen Enerji A.. zmir Seferihisar (Sack-Korkmazda-Klpnartepe)24 MW13.01.2003 gen naat ve Tic. A.. zmir Seferihisar (Sack-Korkmazda-Klpnartepe)14,45 1 MW 0.01.2003 SAGAP Santral Gelitirme Aratrma Planlama Ltd. ti. zmir-Seferihisar (Sack-Korkmazda-Klpnartepe)19 MW 07.01.2003 As Makinsan Makina naat Sanayi Mmessillik Ltd. ti. zmir-Aliaa (akmakl-Horozgedii-Pnartepe)10,8 MW 27.12.2002 As Makinsan Makina naat Sanayi Mmessillik Ltd. ti. zmir-Aliaa (Karpuzcularda-Mangrtepe)13,5 MW 27.12.2002 G birlii Holding A.. zmir-Ulucak (Hatundere Ky-Karahasanda-Aykayas)15 MW 18.12.2002 Yapsan naat Elektrik San. ve Tic. A.. zmir-eme (Brtlentepe-Dmbelekda)40,5 MW 18.12.2002 Yapsan naat Elektrik San. ve Tic. A.. zmir-Aliaa (Yuntda-Atlar-Yksekky)90 MW 18.12.2002 Doruk Enerji retim San. ve Tic. A.. zmir-Aliaa (Yuntda-Atlar-Yksekky)30 MW 18.12.2002 Alp Turizm naat Enerji Ticaret Ltd. ti.

128

zmir-Karaburun (Haseki-Sarpnck-Kzlcada)32,4 MW 18.12.2002 Alp Turizm naat Enerji Ticaret Ltd. ti. zmir-Urla (Demircili-Akahisar-Cumaliky-Gzligedii)41,4 MW 18.12.2002 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-eme (stanbulda-Ilca) 4 MW 16.12.2002 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-eme (Gzelyertepe-Hrsztepe-Germeyan-Reisdereky) 10,8 MW 16.12.2002 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-Urla (Barbaros ky-Sineklida-tlkda)13,2 MW 16.12.2002 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-eme (Kzlkayakarada-Karada)15,6 MW 16.12.2002 Egenda-Ege Elektrik Datm San. ve Tic. A.. zmir-Foa (Aslanburnu-Aslanburnutepe-Kartdere)6 MW 16.12.2002 SAGAP Santral Gelitirme Aratrma Planlama Ltd. ti. zmir-eme (Ovack-obanda-Kzlkayakarada-Karada)18 MW 11.12.2002 Doal Enerji retim San. ve Tic. A.. zmir-Aliaa (Hatundereky-Karahasanda-Aykayas)30 MW 10.12.2002 Doal Enerji retim San. ve Tic. A.. zmir-Foa (Kozbeyli-Kocamehmetler)30 MW 10.12.2002 Grld gibi sadece zmir l hudutlar dahilinde 39 kurulu bu sektrde faaliyet gstermek ii mracaatta bulunmutur. Bu bize ayn zamanda yatrmn karllk orann belirtici bir gsterge olarak nem verilmesi gerekliliini belirlemektedir. Elektrik enerjisi ihtiya duyulan gte biriktirilip saklanamayacandan, talebe gre tketilecei zaman mevcut olmas dier deyimiyle retilmesi gerektiinden enerji ihtiyac, enerji santrali veya santralleri devreye sokularak veya devreden karlarak dengelenmektedir. Rzgar enerjisi santralnn gcyse, rzgarn gcnn kanatlarndaki dnen kuvvete dntrlerek elde edilir. Rzgarn rotora aktard enerji miktar hava younluuna, rotor yzeyine ve rzgar hzna baldr. u halde hava ne kadar arsa, sistem rzgardan o kadar ok enerji elde etmektedir. Souk havann, scak havadan daha youn olduu bilindiinden ykseklik arttka hava basnc ve buna bal olarak da hava younluu daha decektir. Bu dorultuda 1999 ylndan itibaren Trk De Wind Ltd. kendi adna ve ulusal ve uluslararas kurulular adna lkemizde ok sayda rzgar lm yapmtr. Alman Rzgar Enerjisi Enstits (DEWI) ve Yunan Rzgar Enerjisi Enstits (CRES) gibi ayn alanda alan dier kurumlarla da ibirlii yapmtr. Ortaya kan verilerden Ege Blgesinin bu alanda olduka verimli sahalara sahip olduu ortaya km olup, yukardaki liste de bunu kantlayc bir husustur. Buna gre blgesel dalmda zmir potansiyellerinde en verimli aylar Kasm-ubat ve MaysEyll aylardr. Ortalama rzgar hzysa 7.5-9 arasnda deimektedir. Gn iinde en verimli saatlerse 12.00-21.00 arasndadr. Tesis kurma gabarisinin ise 30.00 metre ve zeri olmas gerekmektedir.

129

Elektrik enerjisi tketimi le saatlerinde artmaya balamakta ve 17.00den sonra en yksek deerlere erimektedir, gn ierisindeki rzgar hz elektrik ihtiyacna paralel olarak artmaktadr. zmir evresinde rzgar ynnden zengin alanlarn ayn zamanda turizmde de gelimi olduu dnlecek olursa bu konuya eilmenin nemi daha da artmaktadr. Pek ok ky kesiminde yaz aylarndaki nfus ve bununla birlikte de enerji ihtiyac bu ekilde dk maliyetle karlanabilecektir. Rzgar enerjisi santralleri teknik olarak bir zorluk olmadan Trkiye apndaki kurulu tm enerji santralleri bileik aa entegre edildii iin rzgar estiinde ve rzgar enerji santralleri elektrik ebekesini beslediinde, dier konvansiyonel enerji santralleri kslmaktadr. Yani rzgar elektrii retimi, enerji retimindeki kmr, doal gaz, petrol ve dier enerji kaynaklarndan temin edilenleri bastrmaktadr. Bu santraller yakt tasarrufunun yan sra bileik ebeke ierisinde konvansiyonel enerji santrali kapasitelerinin de yerine geebilmektedirler. Yukarda belirtilen mracaatlarn dkm tablosunda grld zere genelde zmirin ky kesimi rzgar bakmndan ok zengin alanlara sahiptir. Bunlarn bir ksm tarm alan da olabilmektedir ancak, tarm alan olarak kullanlan yerlerde dahi bir rzgar tribnnn kurulmas iin temele yaklak 10 x 10 m2 alan gerekmektedir. Bu bir pilon alanndan pek farkl olmad iin tarm alanlarndan bir kayp olarak da grlmemektedir, zira topran tarmsal olarak kullanlmasna olumsuz bir etkide bulunulmamaktadr. Kira sz konusu olduunda tesis bana yllk 2.000 USD kira denebileceini varsaylmaktadr. Bu deer bir ifti iin 100 m2 tarladan alnacak en yksek nitelikli bitkileri yetitirse bile daha stn bir deerdir. 2020 ylna kadar TEAn uzun vadeli planlar Trkiyeyi yeniden ithal yaktl enerji kaynaklarna baml olma srecine gtrmektedir. Yaplan planlamalarda ithal yaktl enerji yaktlarnn pay % 41den uzun vadede % 62ye kt grlmektedir. 1970 yllarnn krizleri bamllklarn ne gibi etkileri beraberlerinde getirdiklerini aka gstermilerdir. Bu nedenle doal enerjilerin gelitirilmesinde byk yarar vardr. lkemizde 2000 yllarna gelindiinde retilen elektriin % 50 kadar termik kaynaklarda elde edilmekteydi (ithal takmr, doal gaz ve petrol). Dier ksmlar karlayan hidrolik enerjidense faydalanma olana en azndan bir sre iin doal ve ekonomik snrlara gelmitir. lerleyen yllarda enerji retiminde de byk paylara sahip olan GAP gibi projeler ekonomik, teknik ve ekolojik sebeplerden dolay gelecekte ok g gerekleecektir. Linyit rezervlerinin de tkenme snrlarna yaklamas termik enerji sektrn alternatif olarak gstermekteyse de bu durum, lkeyi bata doal gaz ve takmr olmak zere fosil yaktl enerji kaynaklarna baml klma eilimini ortaya karmaktadr. Sonuta milyarlarca dolar fosil yaktl enerji kaynaklarnn ithalat iin yurtdna kacaktr. Buna karn Rzgar Enerjisi kullanm, termik sektrn zorla geniletilmesine kar faydal ve dk maliyetli bir alternatiftir. Bu nedenle, rzgar enerjisi santrali iletmecisine rettii elektrik iin asgari bir creti demeyi garanti eden yasalar karlmas gerekmektedir. Elektrik ihtiyacnn neredeyse

130

yardan fazlasn nkleer santrallerden elde eden Fransa bile 2001 ylnda rzgar enerjisinin nemini grm ve bunun tevik edilmesi iin kanunlar karm durumdadr. Dier bir alternatif de fosil yaktl enerji kaynaklarnn vergilendirilmesi olarak grlmektedir. Bu kaynaklarn oluturduu evre kirliliinin giderilmesi iin enerji bedeline dahil olmayan art bir maliyet ortaya kmaktadr. Bunun karlanmas iin eklenecek vergi doal kaynaklara ynelik retime aktarld takdirde elde edilecek maliyetlerle doal enerjinin geliimine ynelik bir fon rahat ekonomik koullarda salanabilecektir. 2001 ylnn ubat aynda karlm Enerji Piyasalar Kanunu enerji fiyatlarnn dorudan devlet tarafndan sbvanse edilmesini ngrmemitir. TETA bile rzgardan elde edilen enerjinin alcs olabilmekte ancak, bunu sbvanse edememektedir. Bu durumda Ege kylarndaki elektrik datm irketleri byk lde mali dezavantaja sahip olacaklardr. Buna karn devlet tarafndan planlanacak bir tr evre vergisini konmas uyumlu orta bir yol olabilmektedir. Bu ayn zamanda Enerji Piyasas Kanununun temel fikri ile de elimemektedir. Sonuta tabiatyla Maliye tarafndan toplanacak vergiler TETA zerinden rzgar enerjisi santral iletmecilerine geri dnebilme imkanna sahip olabilecektir. Bu durumda tabiatyla TETA enerji reticileriyle belirli bir yllk alm szlemesi yapma durumundadr. Bu durumda sanrz Enerji Piyasas Kanunu daha uyumlu bir uygulama platformu bulmu olmaktadr. Edinilen bilgiler TEAn 2010 yl elektrik retimi projeksiyonun 294.530 GWh olduu zerinedir. Bunun 229.143 GWhlik ksm fosil enerjiden temin edilecektir. 2010 yl iin % 10 rzgar enerjisi hedefi ise (22.914 GWh) toplam 6.547 MW rzgar trbini kurulmasn mmkn klacaktr. (Egetek Foundation) Bu durumda genelde Trkiye'de rzgar gc tesisi iin uzun vadeli hedefler konmal derken bunun Ege ve zellikle zmir iin ksa vadeden balayan ve sreklilik arz eden bir hedef olarak belirlenmesinin gerekliliini vurgulamalyz. Halihazrda yenilenebilir enerji kaynaklar ve enerjinin etkin kullanmn engelleyen ve alternatif olarak gren kmr, akaryakt ve doal gaza salanan tevikler ve sbvansiyonlarn snrlandrlmas da gerekmektedir. Enerji sektrne ilikin kararlar alnrken fosil ve nkleer g santrallerinin neden olduu toplumsal maliyetler ekonomik fizibilite almalarnda hesaba katlmaldr. Doal ve snrsz enerji olarak grlen rzgar santralleri yapmna girien yatrmclarn tabiatyla fizibilite almalar gerekli bilimsel seviyelerde incelenerek kendilerini kantladktan sonra deerlendirilmesi ve desteklenmesi gereklilii zerinde durulmal ve zmir kylarnn bu yndeki potansiyelleri desteklenmelidir. Jeotermal Enerji Jeotermal Enerji, yer kabuunun eitli derinliklerine birikmi snn oluturduu, scakl srekli 20o Cden fazla olan ve evresindeki normla yer alt ve yer st sularna nazaran daha fazla erimi mineral, gaz, eitli tuzlar ierebilen scak su ve buhar olarak

131

tanmlanabilmektedir. Dk ss 20o-70o, orta ss 70o-150o ve yksek ss 150oCden fazla scaklkl olmak zere bilimsel olarak gruba ayrlmaktadr. Yksek sl (entapili) akkanlardan elektrik dierlerinden stmaclkta yararlanma imkanlar bulunmaktadr. 1962 ylnda MTA tarafndan balatlan arama ve gelitirme almalar sonucunda 1968 ylnda elektrik retmeye uygun Kzldere-Denizli Jeotermal sahasnn kefedilmesi ile almalar hz kazanmtr. 1982 ylnda Aydn-germencik ve anakkale-Tuzla sahalarnn bulunmasyla almalar hz kazanmtr. Bunun dnda stmacla uygun zmir ili snrlar iine Balova sahasnn uygulama ettleri yaplamtr. Dnya literatrnn aranmas sonucuna yaplan almalar yer yzndeki kaynaklarn bu gnk enerji kullanmna gre 1000 yllk bir rezervi olduunu gstermektedir. Jeotermal enerji fosil yataklarnn tketimi ve kullanmndan doan sera etkisi ve asit yamurlar gibi evre sorunlarn nlemesi asndan byk nem tamaktadr. Bu durum jeotermal enerjinin evre ynnden rzgar hari dier enerji trlerine gre stnln belirtmektedir. Gelien teknolojilere ve gereksinimlere gre jeotermal enerjinin kullanlan suyunun at ierisinde yer alan baz kimyasal maddeler retilerek akkan bu ynden zararsz bir hale getirilmektedir. Ayrca atk dinlendirme havuzlarnda bekletilerek baz bileenleri havuzlarda ktrlmekte ve su arndrlmaktadr. Denize yakn ve zellikle zmir iin nemli olan bir husus da akkann kimyasal ynden deniz suyu karakterinde olmasdr. Bu nedenle baz durumlarda atk suyun deniz gnderilmesi bir sorun yaratmamaktadr. Atk sularn tekrar yer altna reenjeksiyonu ise hem evre hem de rezervuar iin su deerlerinin korunmas iin nem tamaktadr. Bu kayna bozucu bir durum arz ettii iin pek ok alanda uygulanmas sakncal bir durum arz etmektedir. Trkiye genelinde 40oC zerinde jeotermal su ieren 140 jeotermal alan bulunmaktadr. Bunlar arasnda 150oc zerinde olup da elektrik enerjisi retmeye uygun hibir kaynak zmir l snrlar iinde bulunmamaktadr. zmir Balovada olduu zere jeotermal ilk stma 1964 ylnda Gnende balatlmtr. Gnmzde zmirde halihazrda iletilmekte olan jeotermal stma sistemi 17.8 MWt kapasiteli Balova Termal Tesisleri ve Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Kampusu ilk planda grlmektedir. Balova konut stmas olarak 1996 ylnda fizibilitesi tamamlanan alan ise Trkiyenin en byk projesi olarak n planda gelmekteydi. Bu alan 25.000 konutun stlmasn ve scak su teminini hedeflemekte ve 168 MWt deerindeydi. Bunu belli ballar arasnda, Aydn ehri iin yaplan fizibilite izlemekte ve 18.000 konut stma 3.500 konutu soutmay kapsamaktayd. Daha sonra Afyon 16.000 konut, takiben Krehir 6.400 konut ve Krehir 1.100 konut stma ve scak su gelmekteydi. Simav projesi ise 80.000 m2 sera stmasn kapsamaktayd. zmir Balova projesi zel dare kapsamnda yrtlen bir projeyle 5.000 konut stlmas ve scak su olarak hayata geirilmeye alld. Benzer proje eme iin de nerildiyse gerekli finansman kayna salanamad iin bu gne dein hayata geirilememitir. Konut bana talep edilen 1000 dolarn ykseklii yllk deme muafiyetine ramen talep azlyla karlamas

132

projeyi baarsz bir seviyeye itmitir. Ayrca konut bana talep edilen adaptasyon bedeli olan 200 dolar da karlanamad iin ilk hedefte amalanan 5.000 konuta yaplacak yatrm hedefe eriememitir. Dolaysyla atlm maliyet yksekliinden baarsz olmutur. Jeotermal olarak stlma imkan olan zmirin en potansiyelli alan bu adan geri kalmtr. kinci olarak jeotermal olarak stma imkanna sahip eme Ilcada giriim tasar aamasnda kalmtr. zmirde bu konudaki potansiyel alanlarn dier nemlileri Dikli, Seferihisar ve genelde zmir beklemektedir. Bu arada Bergama termal kaynaklardan ehri stmann ilk etabn uygulamaya koymutur. Bergama stma iin gerekli 38oC su seviyesinin zerinde bir akkan kaynandan bunu salamaktadr. Halbuki zmir Balova tesislerinde Trkiyenin en byk kapasiteli termal yzme havuzu 1.600.000 Kcal/h kapasitede Termal Tesislerde 1987 deveye alnmtr. Yine ayn yerde Termal Tesis olarak 11.000 m2 kaplca tedavi merkezi jeotermal stma sistemli olarak Eyll 1989 ylnda iletmeye almtr. Aradan geen on yldan fazla bir zaman diliminde sadece Balovada konut stmas dnda planlanan almalarda aama kaydedilmemitir. Trkiyenin en zengin jeotermal alan olan Ege Blgesinin zmir ehrinde tek niteden beslenen en byk jeotermal merkezi stma ve soutma sistemi olan 25.000/34.000 konut merkezi stma ve 5.000 konut stma-souma kapasiteli zmir Jeotermal Sistemi Projesi ve fizibilite almalar 1993 ylnda tamamlanm ve 1996 ylnda yatrma hazr hale getirilmiti. Bu sistem Seferihisar-Gzelbahe-Narldere-BalovaHatay semtlerini kapsamaktayd. Projeye gre konut bana snma ve 24 saat scak su 1993 fiyatlaryla 250.000TL olarak hesaplanmt. Bu projenin zaman iinde belirlenen hedefe ulaamamas retim hedefleri arasnda yer alan Seferihisar ve Dikili projelerinde de dmeye sebep olmutur. lke kaynaklarnn enerji tketiminin % 87si stma amaldr. Bu kapsamda Dikili 56.00 MWt kapasiteli merkezi stma ve soutma sistemlerinin projelendirmesi tamamlanm ve inaatna ekonomik sorunlardan balanamamtr. 7.000 konutun stma ve soutmasn hedeflemektedir. Maliyet asndan konuya yaklaldnda merkezi stma sistemlerinin yaklak % 60n denen borular oluturmaktadr. Toplam boru maliyetinin % 29u da montaj ve fitting bedelidir. Bu maliyeti ykselten deerleri karlamakta zorlanan Belediyeler ve de yatrmclar arasnda n planda yer alan zel dare zaman iinde iten ekilmektedir. Bu dzensizlii ortadan kaldrmak iin uluslar aras kurulularla ortak projeler yaplmas ynne kaylmaldr. Srete know-how transferi, eitim, finans ve malzeme seim ve sorunlarnda destek kazanlabilecektir. Bu tarzla yap-ilet-devret formlnn uygulamas daha gereki olabilecektir. nceki yllarda yatrm ve aratrmalar engelleyen kabuklama ve korozyon sorunlar kimyasal madde enjeksiyonu ile tamamen

133

zldnden gerekmektedir.

yatrmlarn

bu

sorunun

kalkmas

nedeniyle

de

hzlanmas

Tablo 6.102 Jeotermal Enerjinin Istma Asndan Deerlendirilmesinin Karlkl Maliyeti Enerji Tr Jeotermal Enerji Fuel Oil Elektrik Enerjisi (ev-konut ortalama) Maliyet (cent/KWh s) 1 6 7

Balova jeotermal alan ettleri yaplm, projelendirilmesi tamamlanm bir alandr. Ancak imalat, daha akas tesisi tamamlanm durumdadr. Doal gaz sistemlerine oranla daha ekonomik olduu bilinen bu enerji trnn ehirsel alanlarn stmas iin kullanlmasnn ivmesinin ksa dnemde verilmesinin ehir ekonomisi iin tartlmaz yararlar bulunmaktadr. Doal gaz sisteminin ise jeotermal alanlar dnda kalan kesimlerin stlmasnda ncelikle kullanlmas gerekmektedir. Aradaki fark yakacak olarak kullanlma durumunda doal gazn tabii zelliler olarak n plana kmasn belirtmektedir. Bu konu ehrin doal gazla beslenecek alanlar d iin geerlidir. Seferihisar-Karako-Doanbey Tuzlas sahip olduu potansiyeller asndan zmirin en yksek ikinci kuyu ssna sahip kaynadr. Bu scaklk 900C -1530C arasndadr ki buna en yakn deer Balova Ilcalarnda 1070C 1330C llmtr. Buna karn doal k Seferihisar kaynaklarnda 175lt/sn iken Balovada 60 lt/sn, emede ise 42lt/sn sv kuyulardan elde edilme potansiyeline sahiptir. Buna karn doal kta Seferihisarda s 550C -930C ve debi 40lt/sndir. Balovada ise bu deerler 630C ve 3lt/sn olarak llmtr. Bu da bize Seferihisar yresinin potansiyelini gstermektedir. Ancak Seferihisar yresi iin yaplan analizler ve deerlendirmeler, 2000 yllarnda stma iin projelendirmesine karn bata belediyesi olmak zere mali kaynak yetersizliinden uygulamaya geilememitir. Burada Seferihisar yresinin nfus potansiyelinin dk olmasnn yannda yaayanlarn da ekonomik gcnn ortalamann altnda olmasnn byk etkisi olmu ve 2001 krizi uygulamaya geilmesinin byk sebebi olmutur. Burada dikkat edilmesi gereken en nemli koullardan birisi 1985 ylnda Karako Kaplcalarnn zel turizm alan ilan edilmi olmasdr. Ancak bu tarihten 2000 yllarna kadar alanda her hangi bir proje giriiminde bulunulmam, bu yllarda gnn Turizm Bakanl Kaplca Turizmi iin projelendirme faaliyetinde bulunmutur. Ancak halihazrda arkeolojik sit alanlarn da barndrmas nedeniyle Resmi gazetede Bakanlar Kurulu Karar ile ilan edilmi bu alan turizme alamamaktadr. Seferihisar-Doanbey-Karako alan zmirin 40 km. gney batsnda yer alan Menderes masifine ait bir alandadr. st tabakalarnda ise yal olarak deerlendirilen zmir filii uzanmaktadr. ok sayda fay ve krk oluturan Seferihisar jeotermal alann krklar kuzey-doudan gney-batya doru uzamaktadr. Jeotermal sistemi ise riyolit ve riyodasit lav sistemlerinden olumakta olduundan atmosfere alt tabakalardan gaz kan nlemekte ve derindeki s birikimini korumaktadr. Dolaysyla bu tip jeolojik

134

koullarn egemen olduu blgelerde asit volkanikler derinde sy biriktirir ve geirgen olmayan kayalarn da etkisiyle jeotermal gradyenti arttrarak yukarya doru s iletimi yardmyla jeotermal suyu str. Blgede bir ok scak su k bulunmakla birlikte en nemlileri Tuzla Ilcas (82 0C), Cumal Kaplcas (80.50C), Doanbey Kaplcas (710C), ve Karako Kaplcasdr (720C). MTA tarafndan yrede ok sayda sondaj yaplm olup, jeokimyasal analizler beslenme alan ve kken asndan iki farkl haznenin olduunu kantlamaktadr. Hatta derindeki hazne scaklnn 1700C-2300C arasnda olabilecei de belirtilmitir. Bu almalar ayrca Doanbey yaknlarndan balayan ve Balova Agamemnona kadar uzanan bir kntnn de varln kantlamtr. Blgedeki ana tayc krklarn ve takip eden ikincillerin tad scak su Seferihisar jeotermalinin olduka nemli olduunu vurgulamaktadr. Odaklarn da Karako ve Seferihisar Tuzlas ararsnda younluklu bulunmas bu iki alann ncelikle kullanma almasn vurgulamaktadr. Kald ki yatrmc kurulularn bu alanlarda 2000 ylndan bu yana yaptrm olduklar su analiz raporlar da bu alandaki sularn temizliini belirtmektedir. Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun 25.04.2000 tarih ve 2000 sayl yazs ekindeki raporlarda da radyoaktif etkilere de rastlanmad belirtilmektedir. Blgede inceleme yapan stanbul Tp Fakltesi Tbbi Onkoloji ve Hidroklimatoloji Ana Bilim Dal raporunda da kuyulardan alnan sondaj rneklerinde bulunan serbest zlm karbondioksit ieriinin 448mg/lt olduu, bunun uluslar aras snflamadaki deerinin karbondioksitli sular iin en az 1000 mg/lt olduu ifade edilmitir. me krlerinde bu orann en fazla 250 mg/lt banyo krlerinde ise 500 mg/lt dzeylerinin kabul edildiinden hareketle ve de sularn bakteriyolojik ynden temiz olduundan hareketle balneoterapi uygulamalar iin spesifik kullanml tuzlu sular olarak kabul edildikleri belirlenmitir. Bu tr termal sularn baz hareket sistemi ve cilt hastalklarnda korunma, tedavi ve rehabilitasyon amal olarak hipertermal, izotermal ve hipotermal banyo krleri olarak kullanlmasnn verimli olduu belgelenmektedir. Ayrca ayn sularn ierdii belirli dzeydeki karbondioksit nedeniyle, suyun hava ile temasnn engellendii kapal bir sistemle ulatrld, yeterli havalandrmann saland ortamlarda, kvet uygulamalarnda, baz kardioviskler hastalklarda spesifik bir etkiye sahip olaca da belirtilmektedir. Belirtildii zere bu tr tbbi zelikleri de ieren bu sularn en verimli alanlarndan biri olan Karako Kaplca alannn bir ksm ve zellikle zel Turizm Alan olarak ilan edilmi alan iinde ikincil konutlar bir tr igal iindedirler. Hatta Hazine mlkiyetindeki alanlarda da yer alan bu konutlarn ivedilikle kaldrlarak alann Jeotermal Turizme almasnda yarar bulunmaktadr. Bu alanda Turizm ve Kltr Bakanlnn nclnde yatrmc firmalarn davet edilmesi gerekliliini ksa vadede ele alnmasnda yarar bulunmaktadr. Seferihisar stmasndaysa Karako Jeotermal alan dndaki kaynaklardan yararlanlmaldr. Bu nedenle ncelikle Karako jeotermal alannn kaynak snrlarn dnda bu ilemlerin yrtlmesinin orta vade sonunda gereklemesi doal grlmektedir.

135

Dier yataklardan doal k en yksek olan Dikili Kaynarca ve Bergama jeotermallerinden stmada yararlanlma n planda gelmektedir. Buradaki kaynak kullanmnda Belediyelerin imkanlar ve kredilendirime sistemlerinin devreye girmesiyle sorunlarn zlebilecei ortaya kmaktadr. Dikili iin projelerin hazr olmas kaynak yetersizliinden baarya ulaamam iken Bergama Belediyesi 2003 ylnda yatrma balamtr. Bu alanlardaki sularn doal k debilerinin 200lt/sn olmas ve scakln 1000C civarnda olmas potansiyelleri arttrmaktadr. Kaplca turizmi asndan yeterli yatrmn olmamas da konuyu ikinci plana itmektedir. Seracln yer bulmad bu alanda ksa ve orta vadede bu tr tarm bu alanlara yneltmenin ekonomik yarar bulunmamakta olup ak tarm halihazrda ekonominin srkleyicisi durumundadr. Alanda seradan ziyade endstriyel tarm rnleri hasad yaplmaktadr. Bu nedenle ksa ve orta vadede tarmsal girdilerin deitirilmesi uygun deildir. Yre yaknlarnda yer alan Bademli kaynaklarndan da basit kaplca uygulamalar ksa ve orta vadede yatrm politikalar asndan ereklilik arz etmektedir. Zira MTA analizleri bu alanlarn iletmelerinin orta vadede dahi ekonomik olamayacan belirtmektedir Zira mevcut gerek nfus ve gerekse ekonomik potansiyel bu tr yatrmlarn rantn karlayacak durumda deildir. Ayn durum Nebiler, Paa ve hatta Aliaa termal kaynaklar iin geerlidir. eme gibi termalizmi yksek ve de turizm potansiyeline sahip bir alanda ksa vadede termal turizmin gelimesinde ekonomik ve brokratik engelleri gemenin zorluu ortada iken btn kaynaklara yatrmlar ynlendirmenin orta vadede ve hata uzun vadede yarar bulunmamaktadr. Ancak uras da bilinmelidir ki eme termal kaynaklarnn potansiyeli Seferihisar ve Dikili kadar yksek deildir. Kuyu ve doal k scakl 560C olup kuyulu su elde etmede debi 42lt/sndir ki bu da gerek termal ve gerekse stma asndan kritik bir noktada olunduunu gstermektedir. Bayndr kaynaklarndan 2lt/sn orannda elde edilen su ile az oranda seraclkta kullanlan enerji bu alann iekilikte gstermi olduu potansiyele bal gelimitir. Geliimini ksa ve orta vadede kendi abalaryla yava akmla gtrmesi bu alanlar iin beklenen oluumlardr. Zira doal k scakl bile 45oC olan bu kaynaktan uzun vadede fazlaca bir beklenti olmamaldr. Jeotermal enerji yatrmlar iin yaplan aratrmalar ilk aamada zmirde elektrik enerjisi retmenin mmkn olmadn gstermektedir. Bunun dnda Eko-turizm veya termal turizm olarak ksa dnemde iletilecek alanlarn banda, halen ietilen Balova ve ksmen eme Tesisleri dnda yatrm ncelii asndan Seferihisar Karako Kaplca alan gelmektedir. Orta vadede ve sonras iin ise Bergama-Dikili olasl ar basmaktadr. Bunun dndaki alanlara ise gerek ekonomik gerekleme, gerek kaynak aktarm ve gerekse yeterli yatak kapasitelerine erimede ve de evre kontrol temalar asndan yetimenin mmkn olamayaca aktr. Potansiyel Karako Kaplca alan zmirin uluslar aras dzeyde termal turizm merkezi olma durumundadr. Bayndr, Aliaa, Bademli kaynaklarnn termalizmde kullanlmas uzun vadeli hedefler arasnda yer almaldr. Bu alanlarda ilk aamalarda sera stmas uygulanabilir.

136

Bunlar arasnda Aliaa greceli olarak orta vadelerde ehir stma programlar gelitirebilir. Istma konusundaysa mevcut projelerin hayatiyete geirilmesi hedeflenirken Belediyeleri bu konuda kendi olanaklaryla almalar bir adan olumlu bir giriim olarak deerlendirilirken kaynak israfna da yol amamas iin belirli kontrol sistemlerinden gemesi gereken bir sistemle hareket edilmesinin gereklilii ortaya kmaktadr. Daha akas erken davranan ve ekonomik gc olan belediyelerin blgesel kaynaklar kontroll kullanma gereklilii altnda konuya yaklalmas tavsiye edilen bir husustur. Bu hususta Gzelbahe-Narldere-Balova--Hatay semtinin stma projesinin hayata geirilmesi ksa dnemde ele alnmas gereken nemli projelerin banda gelmektedir. Jeotermal enerjinin birden fazla sahadaki yaralar arasnda gelen sera stmasndaysa en az yatrmla en fazla faydann saland bilindiinden bu konuda teviklerin arttrlmas gerekmektedir. Bayndr Dereky rneinde olduu zere Seferihisar yresi bu alanda tevik edilesi gereken bir blge olarak n plandadr. Dikili-Bergama yresi kaynaklarnn yeterli olmasndan tr uzun vadede sera stmasna dnebilme olaslna sahip bir alan olarak dikkat ekici olup bu alanlardaki sera bitkilerinin daha ziyade endstriyel rnler kapsamnda olmas yre deerleri ve geliim trendleri dikkate alnarak bir gereklilik olarak dlme durumundadr. Bu yaklamn da orta vadeden sonra gereklemesi blgesel geliim ve kaynak dalm asndan gerekli grlmektedir.

137

Bulunduu Yer

Doal kta Scaklk Lt/Sn 200 4-1 1.0 5 10 12 2 ,5 0.5 2 3

Kuyu k Scaklk Lt/Sn

Potansiyel Kaplca Termalizmi ehir Istmas Sera Istmas

Mevcut Durum Deerlendirmesi Basit Kaplca

Yatrm Deerlendirmesi Termal Tesis Yatrm Dikili Istmas Bergama Istmas Sera Istmas Endstriyel Kullanm Temel Tesis Yardm Sera Istma Aliaa Istmas Temel Tesis Yardm

Dikili-Bergama Bergama Bademli Aliaa eme ifne Nebiler Paa Bayndr Balova

100 44-26 41-70 58 56 42 55-57 39-43 45 63

Termalizm Termalizm 56 42 Termalizm Termalizm Termalizm Termalizm Termalizm Sera Istmas 107-103 60 Termalizm Sera Istmas ehir Istmas

Basit Kaplca

Termalizm Termalizm Basit Kaplca Basit Kaplca Sera Istmas Termalizm Sera Istmas ehir Istmas

Temel Tesis Yardm Temel Tesis Yardm Kaplca Uygulamas Kaplca Uygulamas Termal Tesis Yatrm Sera Istmas Termal Tesis Yatrm Sera Istmas Hatay Istmas Balova Istmas Narldere Istmas Endstriyel Kullanm Temel Tesis Yardm Seferihisar Istmas Dier ehirlerin Istmas Endstriyel Kullanm Sera Istmas

Seferihisar Karako Doabey

55-93

40

90-153

175

Termalizm ehir Istmas Endstriyel Kullanm

Basit Kaplca

138

Gne Enerjisi Gne, 1970 ylndan bu yana enerji alannda kullanlmaktadr ve dier enerji trlerine gre bir ok avantaj vardr. Gne, bol, tkenmeyen ve temiz enerji trdr. evreyi kirleten at yoktur. Trkiye ve zellikle Ege Blgesi gne enerjisi bakmndan zengin ortamlara sahiptir fakat bu enerjiden yeteri kadar faydalanamamaktadr. Oysaki Trkiyenin ortalama yllk toplam gnelenme sresi 2640 saat (gnlk toplam 7,2 saat), ortalama toplam nm iddeti 1311 kwh/m2-yl (gnlk toplam 3,6 kwh/m2yl)dr. Halihazrda gne enerjisinin en yaygn kullanm scak su stma sistemleridir ve kurulu gne kolektr sistemlerinin ou Akdeniz ve Ege blgelerinde kullanlmaktadr. Ylda yaklak 290 bin TEP (Ton Edeer Petrol) s enerjisi retilmektedir. Tablo 6.103 Gne Kolektrlerinin rettii Tketiminin Katksnn Yllara Gre Dalm Yl 1998 1999 2000 2001 Isl Enerjinin Birincil Enerji

Gne Enerjisi retimi (bin TEP) 210 236 262 290

Gne enerjisinden su stma, konut stma gibi sl amalarla yararlanlabilecei gibi elektrik enerjisine dntrmek de mmkndr ve toplam enerji tketiminin yaklak %20si konutlarda olmaktadr. Enerjinin dier kullanm yerleri ticari binalar ve endstriyel tesisler olmaktadr. Gne Enerjisinin teknolojilerini iki gruba ayrmak mmkndr. Bunlardan biri sl gne teknolojileri bir dieri ise gne pilleridir. Isl gne teknolojileri de kendi iinde dk scaklk sistemleri ve younlatrc sistemler olarak iki gruba ayrlmaktadr. Isl gne teknolojilerinde gne enerjisinden s elde edilir. Bu s dorudan kullanlabilecei gibi elektrik enerjisine de dnebilir. Dk scaklk sistemleri iinde yer alan dzlemsel gne kolektrleri en ok evlerde su stma amacyla kullanlmaktadr ve ulalan scaklk 70 0C civarndadr. En fazla gne kolektr bulunan lkeler arasnda ABD, Japonya, Avustralya, srail ve Yunanistan yer almaktadr. Trkiye 7,5 milyon m2 kurulu kolektr alan ile dnyann nde gelen lkelerinden biri konumundadr. Gne enerjisinin tarm alannda da uygulamalar vardr. Yine dk scaklk sistemleri iinde yer alan rn kurutma ve seralar sistemi krsal yrelerde snrl bir ekilde kullanlmaktadr. Gne enerjisi uygulamalarnda daha yksek scaklklara ulamak iin dier bir sistem olan younlatrc sistemler kullanlr. Gne pilleri ise elektrik ebekesinin olmad, yerleim yerlerinden uzak yerlerde ekonomik ynden uygun olarak kullanlabilmektedir. stenen gte kurulabilmeleri nedeniyle genellikle sinyalizasyon, krsal elektrik ihtiyacnn karlanmas gibi uygulamalarda kullanlmaktadr. lkemizde

139

Telekom istasyonlar, Orman Genel Mdrl yangn gzetleme istasyonlar, deniz fenerleri ve otoyol aydnlatmasnda kullanlan gne pilinin kurulu gc 300 KW civarndadr. Fotovoltaik piller de denen bu yar iletken malzemeler gne n dorudan elektrie evirirler. Blgeler itibaryla deerlendirildiinde Ege Blgesi ve zellikle bata gney kesimi olmak zere zmir ve evresi gne enerjisi asndan avantajl bir konuma sahiptir. Enerji, Ky Egede konutlarn, otellerin vb. tesislerin scak su ihtiyacnn karlanmasnda youn olarak kullanlmaktadr. Ancak su kullanm ihtiyacn karlamaya ynelik uygulamalar tesine gitmeyen bu enerji kaynann elektrik enerjisi retiminde kullanmak iin gerekli teknolojiye sahip yabanc firmalarla ibirliine gidilmesi gerekmektedir. Yeni yaplarn gne enerjili sistemlerle yaplmas bu ama iin gerekli kredi ve destein verilmesi byk lde enerji tasarrufu salayacaktr. Son 30 ylda kw saat bana den maliyet 30$dan %70 civarnda d gstermitir. Bir wat enerjinin 8 dolar civarnda maliyeti olduu dnldnde ve bir evin ortalama ihtiyacnn 3 kw olduu varsaymndan hareketle 24 bin dolarlk bir yatrmla bir konutun yaam sresince elektrik temini halledilmektedir. Doal Gaz lkemizde ve zellikle Ege Blgesinde artan doal gaz talebini karlamak ve lkemizde doal gaz kullanmn yaygnlatrmak amacyla BOTA tarafndan balatlan almalar sonucunda, doal gaz ge de olsa zmir yresine gelebilmitir. Bu balamda 1987 ylnda hizmete giren Rusya Federasyonu-Trkiye Doal Gaz Boru Hattnn tama kapasitesi arttrlm, tevsii gerekletirilmi ve 2000 ylnda devreye alnmtr. Bundan sonradr ki 1996 ylnda letmeye alnan Bursa-an Doal Gaz Boru Hattnn devam olan ananakkale Doal Gaz Boru Hatt inaat balamtr. Doal gazn zmir, Manisa ve Balkesir blgesinde yer alan sanayi tesislerinin ve konutlarn kullanmna sunulmas amacyla Karacabey-zmir Doal Gaz Boru Hatt yapm projesi 09.10.1998 tarihinde imzalanmtr. Ancak, yaanan ekonomik kriz nedeniyle kredi anlamas 18.08.2000 tarihinde imzalanabilmitir. Bu sre zmire doal gazn iki yl ge gelmesine sebep olmutur. Bu dorultuda BOTA doal gazn Bornovaya 2002 Nisan aynda geleceini beyan etmi olmasna ve borularn denmi olmasna karn henz zmir ve yakn evresi doal gaz ile tanmamtr. 251 km uzunluundaki proje kapsamnda M. Kemalpaa, Susurluk, Balkesir, Akhisar, Manisa, Aliaa, Turgutlu ve zmir branmanlar bulunmaktadr. Aliaann gstermi olduu sanayileme hareketlerindeki ivme nedeniyle buraya zel sektr tarafndan 1540 MW gcnde bir Doal Gaz Kombine evrim Santral yaplm ve blgede bulunan sanayi tesislerine doal gaz 35 km uzunluundaki Aliaa branmanndan erimektedir. 2002 ylnda doal gaz Aliaaya erimitir. Doal gaz hatt bu kesimden daha aalara henz erimemi durumdadr. Ayn hattan Manisa Organize Sanayi Blgesi de yararlanma durumundadr. lk aamada Egeye verilecek doal gaz miktar yllk 3 milyar

140

m3 olarak belirlenmi olup hedef zaman iinde 10 milyar projektif bir deer olup tketim ve talep balantldr.

m3e kmaktr. Ancak bu

Bunun yannda zmire kuzey dndan gelecek ikinci bir Doal Gaz boru hatt daha bulunmaktadr. Bu hat Samsun-Ankara Hatt olarak balamakta kademeli olarak artarak doal gaz arzn gney ve bat blgelerimize tayacaktr. Sz konusu blgelerdeki illerimizin konutlar ve sanayi tesislerinin doal gaz ihtiyac da bu ekilde karlanacaktr. Bu hattaki branman Konya zerinden zmire eriecektir. Toplam uzunluu 618 kmdir ve blmden olumaktadr. Bunlar;. Konya-Isparta, IspartaNazilli ve Nazilli-zmirdir. Karacabey-zmir Doal gaz boru hatt gzergahlar zerindeki sanayinin youn olduu blgelere doal gaz verilmesi amacyla Datm Hatlar yaptrlm ve yaptrlmaktadr. Bu kapsamda zmir ili iinde yer alan zmir/Aliaa, Atatrk Organize Sanayi Blgesi, Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi, Pnarba, Torbal ve yaknnda yer alan Manisa Organize Sanayi Blgesi tesislerine gaz balantlar yaplmtr. Boru hatlarnn ncelikle sanayi blgelerini hedeflemesi, ehirsel kullanm ikinci planda grmesi, hem kapasite hem da ehirlerimizin, bata zmir olmak zere sistemi kabule hazr bir altyapya sahip olmamasndan kaynaklanmaktadr. Enerji fiyat birimi olarak doal gaz ham petrolden yaklak % 20 daha ucuz bulunmaktadr. Ayrca fuel oilden % 15 orannda daha dk bir fiyatla kullanma sunulmaktadr. Daha ziyade konutlarda kullanm bulan LPGden ise % 70 ucuz olmas konut kullanmlarnda mutfaklar iin byk bir tasarruf imkan yaratmaktadr. Gazn ehirsel dnmn yapacak tesisler hakknda gelimi ve mevcut projelerin revize edilmesine ynelik almalar bulunmamaktadr. Kald ki, bu tr ara istasyonlar iin gerekli mekanlara yeni yaplan ve de revize edilen imar planlarnda gerekli yerler ayrlmas gerekmekteyken bu konuya deinilmemi olunmas ileride byk maliyetleri ehre ykleyecektir. Gazn ehirsel dnmnn salanmas iin gerekli olan basn drme istasyonlarnn yer seimleri, inas, ikincil datm hatlarnn ve datm ebekesinin gzergahlarnn belirlenmesi, inas ve dier altyap donanmlarnn belirlenmesi ve gvenlik bantlarnn salanmasna ynelik fiziki almalarn yaplmas gerekmekte ve bunlarn imar planlarnda belirlenmi olmas yasal bir zorunluluk olarak grlmektedir. Stoklama maliyetinin olmamas yannda kullanm kolayl ve yksek verimlilii yannda temiz enerji olarak kabul kullanmnda maliyeti drc dier eler olarak grlmektedir. Sanayi tesisleri iinse bunun yannda kolay elektrie dntrlr olmas tercihlerde dier nemli bir husustur. Bununla beraber doal gazn kullanlmaya balanmasyla kullanc tesislerin enerji transferi konusunda mevcut tarzlarn deitirmelerinin maliyetlerini de dnme zorunda olduklarnn bilinmesi gerekmektedir. Gazn ehre gelmesiyle cadde ve sokaklarnn tekrar kazlmas gndeme gelecektir ki ehirlinin buna ne derece dayanaca da sorular tamaktadr. Kald ki doal gazn ehre

141

yeterince tantlmam olmas ehirliyi ve ehirde yer alan tesisleri donanm asndan doal gaza uyumlu bir hale gelmekte geciktirmektedir. Bu kapsamda doal gazn datmn stlenecek firmalar henz kurulmam durumdadr. Bunun en nemli sebeplerinden birisi de gaz piyasasna ynelik ynetmeliklerin ak ve net olumamasndan kaynaklanmaktadr. Doal gazn stma amal olarak dorudan kullanm yerine, doal gazn kullanld merkezi-blgesel stma sistemleri de incelemeye alnmaldr. Bu anlamda kombine evrim santralleri ve blge stma sistemleri alternatifi daha ekonomik olmas asndan dikkate alnmaldr. Alt yap yatrmlar asndan konuya yaklaldnda, zmirde yaz aylarnn greceli de olsa uzun srmesi ehirlinin doal gaza bakn biraz ekingen yapmaktadr. Buna karn zmir ve yakn evresindeki pek ok yerlemede alternatif enerji kayna olarak grlen jeotermal ve rzgar enerjisi alternatifleri bulunmaktadr. Dolaysyla doal gazn cazibesine karn zmir ve evresinde her zaman alternatif enerji kaynaklar bulunmaktadr. Doal gaz fiyatnn srekli deikenlik gstermesi ve dvize endeksli olmas zellikle sanayi yatrmclar iin kullanmn miktarnda nemli bir etkiye sahiptir u halde fiyatn her an ykselebilir olmas alclar ve datm irketlerini gerek kurumsallamada ve gerekse kullanmda karasz brakmaktadr. Bu durumda doal gazn lkesel ve de blgesel bir rn olmamasndan makro politikasnn belirlenmesi, siyasi tercihlerin etkisinden syrlmas ve fiyat belirsizliinin ortadan kalkmas gerekmektedir. Bu sayede sanayide doal gaz tketimi daha da artacaktr. Btn bunlara ilave olarak doal gaza gei iin ehirsel lekte n fizibilite almalarnn balatlmas gerekmektedir. Ayrca gazn iletilmesini salayacak altyap almalar iin hazrlklar da yaplmaldr Kurulacak datm irketlerinin yarataca istihdam, verecekleri hizmet ve meydana getirecekleri ticaret hacmi ile zmir ekonomisi farkl bir canllk da kazacaktr zmir'de 5 milyar metrekp doal gaz tketim kapasitesi olduu hesaplanmtr. Bunun drt milyar sanayide, bir milyar metrekp ise konutlarda kullanlacaktr. Bunun yannda doal gazn kullanmna ilikin politikalarn ehir eperlerinde var olan dier enerji kaynaklarnn (jeotermal, rzgar vb.) ncelikleri de dikkate alnarak belirlenmesi kanlmaz bir gerektir. Zira bata zmir olmak zere evre yerlemeler zellikle k aylarnda youn bir kirlilik basks altnda yaamaktadr. Sadece zmir'de gnlk olarak havaya 299 ton/gn kkrt dioksit atld DE evre Mhendislii Blmnce saptanm durumdadr. Bu miktarn 226 ton/gn sanayi kurulularndan kmaktadr. u halde hava kirlilii ncelikle sanayideki iyiletirme ile nemli lde azalacaktr. Kn,ev snmasndaki kalitesiz yakttan kaynaklanan kirlenmenin boyutunu da dnecek olursak ehrin ksa dnemde mutlaka kaliteli enerji kullanmaya geilmesi gerekmektedir. Bu nedenle doal gazn sanayide arlkl olarak kullanlmaya balanmas doru bir politika olarak grlmektedir. Buna ek, konut stmada jeotermal enerji ile ve dier

142

alternatif enerji kaynaklar ile entegre bir programn optimizasyonunun yaplmas gereklidir u halde ilk planda zellikle ehirsel lekte jeotermal enerjinin kullanmna ncelik verilmelidir. Bu nedenle zmir iindeki ve evresindeki jeotermal sahalarn stma sistemlerine ilikin karakterizasyonu rezervuar taramalar iin fon ayrlmal ve yatrm yaplmaldr. Yksek s kaynana ihtiyac olan ve de elektrik enerjisine birincil dereceden bal sanayicinin maliyet asndan konuya yaklatklar takdirde doal gaz tercihleri tabiatyla n planda gelecektir. Bu nedenle Aliaada yer alan haddehanelerin beklentisi doal karlanma durumundadr. zellikle metal, gbre, toprak, kimya, otomotiv ve giderek tekstil ve gda sektrleri nem srsna gre bu konuda talep sralamasnda bulunmaktadrlar Buna ramen EBSO koordinatrlnde kurulmu bulunan Ege Doal gaz A gerekli giriimlerde bulunarak projelerin hayata geirilmesi iin potansiyel oluturmaktadr. Ancak 02.05.2000 tarihinde yrrle giren Doal Gaz Piyasas Kanunu ile birlikte irket uyumda yava davranmtr. Bu durumda irketleecek doal gaz datm firmalarna belediyenin katks % 20 orann gemeyecektir. 6.4.5 Haberleme ve Telekominikasyon zmir ilinde haberleme altyaps dierlerine gre en az sorunlu olan bir durumdadr. Telekominikasyon a tmyle, kylere kadar oluturulmu ve bu sorunsuzluk durumunun 2003 2013 dneminde de korunaca anlalmaktadr. Sorun olarak tanmlanabilecek birka noktay yle sralamak mmkndr : ehir iinde hala yeraltna alnamayan kablo sistemlerinin zorluklarla zmlenecei anlalmaktadr. ehir d kablolarnn da hala yer stnde kalan blmleri vardr. Son 78 yldr ehir iinde yaplan binalara telefon altyapsnn standart olarak projelendirilerek uygulanmas denetim altna alnd grlmektedir. Ancak eski ina edilmi binalarn yap ii ebekeleri bulunmamakta ve parsel giri noktasna kadar getirilen balantlarn bamsz blmlere eritirilmesinde zorluklar ekilmektedir. Yeni yaplan toplu konut yerlemelerinde dier altyaplarla birlikte telekominikasyon altyaps da kapal sistemle yeraltna uygulanmaktadr. emreli gzergah ad verilen bu sistemler byk lde tamamlanm olmasna karn eski yaplanm alanlarda yeraltna alma ilemleri olduka zor gerekletirilebilmektedir. Kablolarn hala yerstnde kalan blmlerinin bakm giderlerini artrmakta olduu bilinmektedir. Kylerde konuma oran dktr. Bu nedenle bu yrelere yaplan yatrmlarn geri dnleri olumamaktadr.

143

zmir ili snrlar iinde Telekomun 1 300 000 kaytl abonesi bulunmaktadr. Bunlardan 300.000 abonenin 100 konturluk yllk zorunlu abonelik konumasn dahi yapamad bildirilmektedir. nceki teknolojide radio-link sistemleriyle haberleme salanmakta iken bu durumu gnmzde fiberoptik kablo sistemleriyle gerekletirilmektedir. Yeni teknoloji haberlemenin hassasiyetini artrm ve en aza indirmitir. Dijital sistemlerde hata olumamaktadr. Balantlar alternatifli nceliklerle risksiz bir biimde gerekletirilmektedir. Bir nceki teknolojide kullanlan Konak Nif aras radio-link sistemi gnmzde stand by olarak kullanlmaktadr. zmirde merkezden k yapan nokta bulunmaktadr. Konak, Alaybey ve Hatay-Hakimevlerindeki klar bugn iin yeterli grld gibi gelecek 10 yl iin de gereksinimi karlayacak durumdadr. k noktalar, herhangi bir arza durumunda otomatik olarak alternatif gzergahlara kaydrlmakta ve haberleme sisteminin kesintiye uramamas salanmaktadr. Kablolarn yeraltna alnmas, arzalarn nlenmesi ve bakm kolaylklar, gvenli bir sistem oluturulmas, peyzaj kalitesi ve dayankllk asndan tercih edilmek durumdadr. Bu nedenle yeraltna alma ilemleri idarece srdrlyor. Ayrca her 34000 kiilik bir nfus yerleme si sz konusu edildiinde yeni bir santral sisteminin gerekletirilmesi iin almalar yaplyor 6.4.6 zmir Krfezi ekil 6.11 zmir Krfezinin Doal Yaps ve zellikleri

DI KRFEZ III

DI KRFEZ II KRFEZ ORTA KRFEZ DI KRFEZ I

Kaynak: zmir Atk su Artma Tesisleri Fizibilite Etd DE evre Mhendislii blm 1985, zmir.

144

Tablo 6.104 zmir Krfezinin Toplam Su Hacmi Dalm Krfez Blmleri Yzey Su Alan ( 106 m2) 6,7 58,9 56,5 115,6 88,7 90,6 417 Su Hacmi (103 m3) 73,3 562,9 924,3 3.558,0 2.304,0 2.690,0 10.112,5 Kmlatif Su Hacmi (103 m3) 73,3 636,2 1.560,5 5.118,5 7.422,5 10.112,5 24.923,5

KrfezLiman Blm Krfez Orta Krfez D krfez I D krfez II D krfez III Toplam

Kaynak: zmir Atk su Artma Tesisleri Fizibilite Etd DE evre Mhendislii blm 1985, zmir.

zmir Krfezinin gerek ulam sistemleri, gerekse sosyal ve fiziki altyap asndan nemli bir corafi zellii olduu bilinmektedir. zmir Krfezi Trkiyenin bat ucunda Karaburun ve eme Yarmadalarnn korumasnda derinlemesine uzanan L biiminde bir deniz girintisidir. Bu girinti kuzeyden gneye 40 km. uzunluu da 20 km. geniliinde, batdan douya 24 km. uzunluunda ve 5 km. geniliindedir. Krfezin eitli aratrma raporlarnda izlendii gibi; i krfez, orta krfez ve d krfez olarak blmde ayrlarak analiz edildii grlmektedir. En ok su derinlikleri, i krfezde 20 metre, orta krfezde 40 metre, ve d krfezde 65 metre olarak tespitleri yaplmtr. Krfezin toplam su hacmi ise yaklak 10 x 109 m3 dr. Krfezin taban profilinde krfezin bandan 12 ve 32 km. uzaklklarda iki eik bulunmaktadr. Aratrmalara gre bu eiklerin youn dip sularnn ak denize akmn engelledii belirlenmitir. (CBH, 1971) Krdeniz Liman olarak bilinin yerin kuzeyi ile Uzun Ada kuzeyini birletiren izgi krfezin en d noktalarn snrlayan, d krfez III alandr. Bu alanda Ku Cenneti krfezin dou kylarn oluturmaktadr. d krfez II ise Kokala Burnu hizasna kadar gneye iner ve bu alann dou kysnda ise amalt Tuzlas yer almaktadr. Kokala Burnundan gneye dikine izgi inen ise, d krfez II yi douda snrlamaktadr. Orta krfez ile i krfezi ise birbirinden ayran ise Yeni Kale Geidi olarak bilinen noktadan dikine geen bir izgi ayrmaktadr. eitli aratrmalara gre krfez kirliliinin, 1970lerin bandan beri artarak i krfezde younlamaya ve 1980 sonrasnda ise orta krfeze doru bat snrlarn zorlamaya balad belirlenmitir. Gediz Nehrinin denize kavutuu nokta tarih iinde deitirilmi, ilk Gediz yata i

145

krfeze eriirken, ikinci Gediz az orta krfeze ncs ise d krfezin en kuzey ucuna aktarlmtr. Bu ilk az ile nc az arasnda gen arazi Gediz Deltas olarak anlmaktadr. Karyaka Bostanldan itibaren bu iki Gediz Az arasnda kalan kuzeydeki tm arazi sulak bir blgedir ve ky izgisi deikendir. amalt Tuzlas ve Ku Cenneti dk kotlarda ve yaygn biimde bu sulak alnn temel unsurlardr. zmir Krfezi pis su dearj alc ortam olarak karlat youn kirlilie karn evresindeki yerlemenin 5000 yllk gemii ile gnmzde de, ulam, ticaret, rekreasyon, balklk gibi ilevlerini srdrmeyi baarmtr. Bugn byk kanal projesinin eitli temel eleri ve atk su artma tesisi etkinletike, yukarda belirttiimiz temel ilevini srdrecei izlenimini vermektedir. Bunun salanabilmesinin nemli bir ek koulunun ise kirliliin durdurularak, srecin tersine evrilmesinin yan sra krfez ky izgisinin sabitletirilerek korunmas ve ky kenar kullanmlarnn bir ynetimdenetim sistemi altna alnmas olarak dnlmelidir. Bu konuda gerekletirilmi baz aratrmalarn bulgular yol gsterici olabilmektedir. (DBTE 042) Bylesine bir aratrma almas DEGA zmir Tersanesi iin krfezin kuzeyinde nerilen konumu ile ilgili olarak gerekletirilmitir. almada da belirlendii gibi zmir Krfezi zellikle Gediz Deltasnn oluturduu kuzeyde ki kesimlerinde ky izgisi belirsizlik gstermekte ve bu nedenle tm krfezi iine alacak bir biimde mevcut belirsiz izgi yerine, denizle fiziksel btnleme gsteren bir ky kullanm izgisinin yaratlmas ve krfezdeki tm ky yaplamalarn gerektirecei dzenlemelerin bu kullanm izgisine gre irdelenmesi zorunluluu ortaya kmaktadr. Ad geen ky kullanm izgisinin saptanmas iin krfezde, kartografik ve bat metrik almalarnn, aknt lmleri ve dalga analizleri, makrobentik ve sedimentolojil almalarn yaplmas ngrlerek gerekletirilmitir. (DBTE 042 1983 zmir) Bugn sz konusu almann sonularndan yararlanarak ve gerekirse gncelletirmelere giderek zmir Krfezinde kylarn kullanm iin gerekli olan ky kullanm izgisinin ve koullarnn belirlenmesi amacyla yeni bir projenin balatlmas zorunlu grlmelidir. Byk kanal projesinin uygulamasnn tamamlanmas ve deniz kirlilii srecinin tersine evrilmesi gerekliydi. Ancak krfezin korunmasnn srdrlmesi iin bunun yeterli olaca dnlemez. Kynn sabitlenmesi ve ky kullanmlarnn denetim altna alnmas da gerekmektedir. Bu amala yukarda tanmlanan ky kullanm izgisinin yaratlmasna ilikin almalar ivedilik kazanmaldr. Krfezin sahip olduu, rzgar, esinti, aknt koullar ve yzey sular iin tad alc ortam zelliklerinin bir gerei olarak bu alma zorunlu olacaktr. Bunun yan sra krfezin doasnn korunmas, su sporlar; yzme, yat yelken - motor yarlar, ky boyunca rekreasyon alanlarnn yaratlmas, ayrca ku cenneti, tuzla, tersane, atk su artma tesisi, krfez iletmecilii iskeleleri, giderek yolcu gemilerine ayrlmas dnlecek Alsancak Liman ilevlerinin srdrlmesi iinde gerekmektedir. Bu anlay iinde ky kullanm izgisinin sabitlenmesinin yan sra, krfezde havza oluturan derelerin ve getirdikleri teressubatn keltme sistemleriyle denetim altna alnmas, dere yataklarnn drenaj ortamlarnn srdrlmesi ve

146

zerlerinde oluan yerlemelerden arndrlmas, yeni yaplamalarn engellenmesi de gerekli almalar iinde programlanarak yer almaldr. 6.4.7 zmir li Ky Kesimi zmirde kylar kuzeyden gneye deiken bir yapda uzanmakta, planlama verisi olarak nemli bir doa esi niteliiyle ortaya kmaktadr. Krfezin evresinde metropoliten merkezde zmir Byk ehir Belediyesinin ili, K.Yaka, Konak, Balova, Narldere ve Gzelbahe leleri ile, kuzeyden gneye; Dikili, Aliaa, Foa, Menemen, Urla, Karaburun, eme, tekrar Urla, Seferihisar, Menderes ve Seluk leleri, ky boyunca yer almaktadr. Ky Ege Denizinin bir zellii olan bol girinti ve kntl bir formasyona sahiptir. Baz kesimlerde eitli byklklerde ada oluumlar bulunmaktadr. Deiken doal zellikleriyle, geni kumsallar, kayalklar, zengin deniz faunas (balklktan Akdeniz Fokuna kadar uzanan], tuzla, ku cenneti, sulak alanlar ve yeil ky dokusu ile zmir line ayrcalklar kazandrmaktadr. Bylesine bir ky morfolojisine sahip olan ky yapsnn, doal bir altyap ve kltrel bir varlk olarak baklmasnn yan sra yaratt ulam ortam ile ticaret ve retim olanaklaryla lke ve blge ekonomisi iin yaamsal deeri de gz ard edilmeden her lekte yrtlecek planlama almalar iin temel bir veri olarak alnmas kanlmaz olmaktadr. Ky kesiminde dorudan yer alan ilelerin 2000 yl saymlarna gre toplam nfusu 1953105dir. Bu toplam il nfusunun % 59.5ini oluturmaktadr. Yalnzca yaayan nfusun arl asndan ele alnsa dahi kylarn yaamsal nemi dikkati ekmektedir. zmir li ky kesimi iki temel balk altnda incelenmitir. zmir Krfezi; i,orta ve d krfez tanmlaryla kendi iinde bir aratrma konusu olarak kabul edilmelidir. Bu konuda blm 6.4.6da belirlemeler yaplmtr. l kylarnn krfez dnda kalan blmleri de genel morfolojisi ile bilinmek durumundadr. lin toplam yzlm 11 973 km2 dir. Kuzeyde Balkesir, douda Manisa ve gneyde Aydn ller ile snr komudur. Kuzeyden gneye Midilli, Sakz ve Sisam Adalar ile erevelenen alanda Ege Denizinde kys bulunmaktadr. Snr ve kylarnn toplam ise 1 195 km. dir. Tablo 6.105 Snr ve Kylarn Oranlar Uzunluk (km) Ege Denizi Manisa Aydn Balkesir Toplam 700 300 130 65 1.195 Oran 58,58 25,1 10,88 5,44 100

zmir linin toplam snrlarnn % 58.58i kylar oluturmaktadr. Bu orana ilin sahip olduu akarsu boylar, baraj ve gletler dahil deildir. Bu durum ilin arazileri asndan ky kesimlerinin nemli bir arlnn bulunduunu gstermektedir. Ky kesiminin bu arlnn bir stratejik plan erevesinde ulusal ve uluslararas dzeylerde, ulamticaret-imalat, turizm-rekreasyon, balklk, evre koruma-ekoloji ve altyap

147

alarndan, tad potansiyele uygun kararlara koruma-kullanma dengesi gzetilerek konu edilmesi mutlaka gereklidir. Evrensel yaklamlarn da bir gerei olarak ky kesiminin genel stratejiden koparlmadan zel bir ky kesimi planlamas ve ynetimi sisteminin iine alnmas da salanmaldr. Kylarn deerlendirilmesinde, ky dnda bir baka alanda yer seemeyecek lkesel-blgesel kullanlara ncelik verilmesi, ky boyunca yer seme yarnda dorudan ilgisi bulunmayan ilevlere kar ky kesimlerinin korunmas kurumlatrlmaldr. zmir Bykehir Belediyesi, mcavir sahas ile birlikte i ve orta krfezi evrelemektedir. Bunun dnda, Dikili, Bergama (ok ksa bir uzunlukta), Aliaa, Foa, Menemen, Urla, Karaburun, eme, Seferihisar, Menderes ve Seluk lelerinin (toplam 11 ile) ky kesiminde farkl uzunluklarda ancak dorudan snrlar bulunmaktadr. zmir B..B.nde ise, ili, K.Yaka, Konak, Balova, Narldere ve Gzelbahenin (toplam 6 ile) deniz kys bulunmaktadr. Bu durumda toplam 18 ilenin deniz kys vardr. Yalnzca B..B.de Buca ve Gaziemirin, dier ilelerden de 8inin Ege Denizinde kys bulunmamaktadr. zmir li Bat Anadolunun blgesel tektonik kuaklar iinde kalmaktadr. Bu kuaklar, batda Karaburun Kua, ortada zmir-Ankara Zonu, douda ise metamorfik kayalardan olumu Menderes Masifi, olarak adlandrlmaktadr. Ege kntsnn yapsal stratigrafik basamaklar da ilin morfolojik rntsn oluturmaktadr. Bu rnt, batdan douya doru izgisel knt ve ykselti basmaklaryla genelletirilmi sralamas; Karaburun Ykseltisi, Foa knts, Yamanlar Ykseltisi, Akhisar knts ve Menderes Ykseltisi olarak tanmlanmaktadr. Blgenin jeomorfolojisi kara kesiminin yan sra ky kesiminin oluumunu da biimlendirmitir. Kuzeyden gneye ilin deniz kys, kara kesimi alalt ve ykseltilerinin, ayrca Bakray, Gediz, K.Menderes Nehirleri ile dier ok saydaki daha kk akarsu ve derelerin tad alvyonlarn etkileriyle asrlar boyunca ekillenerek gnmze gelmitir. Bu ekillenmede derin kumsallara, kylara kadar uzanan orman dokusuna, verimli tarm topraklarna, dik kayalk ve maara oluumlarna, adacklara, sulak alanlara, tuzla gibi zel istihra alanlarna, Foadaki Akdeniz Foku (Monachus monachus) yaam ortam ve d krfez batsndaki su kular koruma ve reme alanlar gibi yrelere, ak deniz ilikisi bulunan sahillere ve doal liman zellii tayan krfez ve koylara, zengin bir eitlilik iinde rastlanlmaktadr. Bu etki ile doal sit nitelii tayan alanlarn yan sra, tarih iinde kylarnn ekicilii nedeniyle olumu bulunan arkeolojik sit alanlarnn da bolluu dikkati ekmektedir. Bu durum zmir li kylarna zel bir potansiyel zellik kazandrmakta ve gnn spekalsyon hareketleri de gz nnde bulundurulacak olursa stratejik plan asndan nemli bir veri oluturmaktadr. Kuzeyden balamak zere, Dikilide geni kumsal bir ky oluumu, Dikili-andarl arasnda tarmsal potansiyeli de ieren doal sit zellii tayan bir yreyi, andarl ve i-orta-d olarak tanmlanan zmir Krfezini, Karaburun ve eme Yarmadalarn, Teke ve Doanbey Burunlar ile Sack Koyunu ieren Kuadas Krfezini, genel olarak da zeytin, orman, tarla ve bahe tarmn birlikte oluturan dokular gneye indike izlemek mmkndr.

148

7. KAMU YATIRIMLARI

Kamu yatrmlar sektrel olarak lkesel gelimilik dzeyinde arl olan ve ekonomik gelimiliin performansn belirleyen, gelime trendlerine yn veren temeldir. zelikle bu tr yatrmlara ball yksek dzeyde olan lkemizde ehirlerin bu yatrm dalmndan pay alma yar hzl ve kat bir srece tabi olmaktadr. zmirin de bu dalmdan almak istedii payn belirli bir oranda olmas iin yatrm dzeyi belirli bir seviyenin zerinde olan yatrmlar sunmas ve de savunmas gerekmektedir. Bu yapya sahip olmasn karn ehrin kamu yatrmlar iinde lke toplamna gre alm olduu payn oransal azl yannda denek tutarlar olarak da gerilerde olmas ehrin sahip olduu stratejik nemle orantl bulunmamaktadr. Buna proje saylarn da eklemek doru olmaktadr. rnein Eitim sektrnn 1992 ylnda 52 olan proje says 2002 ylnda 121 olmasna karn bu yl toplam harcamalardaki pay % 6 dr. 1992 ylndaysa bu pay % 3 kadardr. Yl toplamndaki harcamalarda ise 1992 yl esas alndnda toplam yllk harcamalara gre % 4 iken 2002 ylnda % 6ya kmtr. Sosyal yapnn dier bir kolu olarak grlen Salk sektrnn ise dalm iindeki paynn durumu daha dk seyretmektedir. 1992 ylnda % 4 iken on yl sonra % 2 oranna inmi olmas sosyal ynden zmirin kamu yatrmlar baznda ihmal edilir bir duruma geldiinin gstergesi olmutur. Bu durumdan klmasna ynelik makro planlama almalar asndan ve de seilmilerin konulara sahip karlmasyla stesinden gelineceinin ve bu ynde allmasnn gerekliliinin bilinmesi nemli bir husustur. Kamu yatrmlar iin zmir genelinde yer alan en byk paya sahip projelerin ehir ve de yakn evresinden ve hatta blgesinden te lkesel lekteki makro deerleri hedefleyen giriimlere yneldii grlmektedir. Bu tr ulusal lekteki yatrmlarn karlmasndan sonra zmir zeline kalan yatrmlarn paynn olduka dk olduu grlmektedir. Tarm sektrndeki yatrmlara ayrlan payn dkl de bu sektrn canlanmasn yava bir tempoya sokmaktadr. Halbuki zmir sanayinin byk bir ksm tarm rnlerinin deerlendirilmesi zerine gelimitir. Bu sektrn de toplam yatrmlar deerlendirildiinde 1992 ylndan bu yana yatrm oran 1994 krizinden en fazla etkilenen sektr olduu grlmektedir. Bu dnemde yatrm oran % 1e kadar dmtr. Kamu yatrmlarnn zmire yeterince verilmemesi rekabet gcn krmakta ve sahip olduu potansiyeli verimli hale getirememektedir. Bu durum tabiatyla da ak ehrin yabanc sermayeyi daha fazla kendine ekmesini zorlatrmaktadr. rnein ulam sektr iinde yer alan Kuzey Ege Limannn gereklemesi ulusal yarar

yannda strateji plan alanmzda zelde byk yararlar salayacaktr. Bu tr gelime potansiyellerinin sosyal yatrmlarla desteklenmesi zmirin Pazar payn artracaktr. Bu da giderek kamu yatrm deneklerinin artmasna sebep olacaktr. Sektrel kamu yatrm projeleri deneklerinin toplam yllar itibariyle deerlendirildiinde dalgal bir seyir gstermektedir. I. Stratejik Plan Dnemi olarak bahsedilen 1992-1993 yllarnda yaklak 600 milyon dolarlk bir fon ayrlmtr. 1994 krizi sonrasnda ve II. Stratejik Plan Dnemi ba olarak grlen 1996 ylnda, bu toplam pay % 81e gerilemi ve yaklak 492 milyon dolar olmutur. 1997 ylnda sz konusu gerileme devam etmi ve bir nceki yln % 63ne tekabl eden 308 milyon dolarlk bir denek ayrm gereklemitir. 2001 ylna gelindiinde gerileme durmu ve denek, az da olsa bir artla yaklak 313 milyon dolara ykselmitir. Ancak, 2002 ylnda sz konusu toplam kamu yatrm projeleri denekleri bir nceki yln denek toplamnn % 173ne karak 542 milyon dolar yakalamtr. I. Stratejik Plan Dneminin bandaki 600 milyon dolarlk deere tekrar ulaamam olmasna ramen II. Stratejik Plan Dnemi sonunda farkl bir gelime trendi yakalam olduu grlmektedir. Tablo 7.1 Strateji Plan Dnemleri tibariyle Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri Yzde (%) Sektr I.Strateji Plan Dnemi Ba 1992 Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut Dier Kamu Hiz. Toplam* 2 0 24 6 1 24 4 4 6 29 100 1993 1 0 18 4 0 31 2 3 13 28 100 II.Strateji Plan Dnemi Ba 1996 1 0 3 6 0 20 3 3 0 64 100 1997 3 1 9 6 1 30 6 5 0 39 100 III.Strateji Plan Dnemi Ba 2001 2 0 22 5 1 25 5 3 0 37 100 2002 2 0 16 7 0 45 6 2 0 22 100

* Sektrel kamu yatrm projeleri kapsamna Belediyeler ve l zel dare yatrmlar yatrm btesi farkllndan dolay alnmamtr.

ekil 7.1 Stratejik Plan Dnemleri tibariyle Sektrel Kamu Harcamalar Projeleri denekleri

STRATEJK PLAN DNEMLER TBARYLE SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER

100 Dier Kamu Hiz.

90

22 29 28 39 37 0 2 6

Konut

80

Salk

70

6 13 4

64 0 5 6 45 0 3 5

Eitim

60

3 2

Ulatrma

50

24 25
40

Turizm

31 1 0 3 3 30 1 5 1 6 22 18 0 6 3 0 1
1996 Enerji

30

6 0 4 24

0 7

malat

20

20

10

9 1 3
1997

16

Madencilik

0 2
1992

0 1
1993

0 2
2001

0 2
2002

Tarm

Tablo 7.2 I. Strateji Plan Dnemi lk Yl Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri 1992 Yl
Sektr Yl Yatrm X 1000 Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut Dier Kamu Hizmetleri Genel Toplam*

63.255.000 3.345.000 996.817.000 236.221.000 27.852.000 1.038.917.000 147.516.000 158.495.000 239.778.000 1.257.526.000 4.169.722.000

9.147.505 483.731 144.152.856 34.160.665 4.027.766 150.241.070 21.332.755 22.920.463 34.675.054 181.854.808 602.996.674

2 0 24 6 1 24 4 4 6 9 100

I. STRATEJK PLAN DNEM LK YIL (1992 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Tarm 2% Dier Kamu Hizmetleri 29% Madencilik 0% malat 24% Enerji 6% Turizm 1% Eitim 4% Ulatrma 24%

Konut 6% Salk 4%

Tablo 7.3 I. Strateji Plan Dnemi kinci Yl denekleri 1993 Yl

Sektr Yl Yatrm X 1000

Sektrel Kamu Yatrm Projeleri

Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut Dier Kamu Hizmetleri Genel Toplam*

73.449.000 1.400.000 1.216.008.000 251.098.000 30.402.000 2.030.665.000 161.250.000 182.190.000 880.521.000 1.863.455.000 6.690.438.000

6.595.636 125.718 109.196.121 22.548.312 2.730.065 182.351.383 14.480.065 16.360.453 79.069.774 167.336.117 600.793.642

1 0 18 4 0 31 2 3 13 28 100

I. STRATEJK PLAN DNEM KNC YIL (1993 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Tarm 1% Madencilik 0% malat 18% Enerji 4% Turizm 0% Konut 13% Salk 3% Eitim 2% Ulatrma 31%

Dier Kamu Hizmetleri 28%

Tablo 7.4 II. Strateji Plan Dnemi lk Yl Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri 1996 Yl
Sektr Yl Yatrm X 1000 Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut Dier Kamu Hizmetleri Genel Toplam*

565.794.000 33.000.000 1.246.330.000 2.368.827.000 113.805.000 7.791.150.000 1.357.440.000 1.060.800.000 178.091.000 24.863.962.000 39.579.199.000

7.030.244 410.040 15.486.208 29.433.735 1.414.078 96.808.524 16.866.799 13.180.915 2.212.860 308.945.850 491.789.252

1 0 3 6 0 20 3 3 0 64 100

II. STRATEJK PLAN DNEM LK YIL (1996 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Dier Kamu Hizmetleri 64% Tarm 1%

Madencilik 0% malat 3%

Enerji 6% Turizm 0% Ulatrma Konut 20% Eitim 0% Salk 3% 3%

Tablo 7.5 II. Strateji Plan Dnemi kinci Yl Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri 1997 Yl
Sektr Yl Yatrm X 1000 Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut Dier Kamu Hizmetleri Genel Toplam*

1.204.614.000 594.850.000 4.065.500.000 2.704.398.000 339.934.000 14.353.042.000 3.037.000.000 2.587.960.000

7.859.425 3.881.060 26.525.086 17.644.666 2.217.877 93.645.475 19.814.706 16.884.974

3 1 9 6 1 30 6 5 0

18.388.132.000 47.275.430.000

119.972.154 308.445.423

39 100

II. STRATEJK PLAN DNEM KNC YIL (1997 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Tarm 3% Dier Kamu Hizmetleri 39% Madencilik 1% malat 9% Enerji 6% Turizm 1%

Konut 0% Salk 5% Eitim 6%

Ulatrma 30%

Tablo 7.6 III. Strateji Plan Dnemi ncesi (1) Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri 2001 Yl
Sektr Yl Yatrm X1000 Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut

8.234.060.000 1.032.000.000 87.059.667.000 20.680.092.000 4.029.260.000 98.334.126.000 20.874.206.000 10.022.728.000 666.000.000

6.593.060 826.328 69.709.189 16.558.672 3.226.252 78.736.715 16.714.100 8.025.257 533.270 111.962.340 312.885.184

2 0 22 5 1 25 5 3 0 37 100

Dier Kamu Hizmetleri 139.829.542.000 Genel Toplam* 390.761.681.000

III.STRATEJK PLAN DNEM NCES (2001 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Tarm 2% Dier Kamu Hizmetleri 37% Madencilik 0%

malat 22%

Konut 0% Salk 3% Eitim 5%

Enerji 5% Turizm 1% Ulatrma 25%

Tablo 7.7 III. Strateji Plan Dnemi ncesi (2) Sektrel Kamu Yatrm Projeleri denekleri 2002 Yl
Sektr Yl Yatrm X1000 Yl Yatrm ($) Yzde %

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma Eitim Salk Konut

13.042.340.000 1.243.000.000 128.937.000.000 54.978.000.000 638.000.000 378.467.935.000 46.911.486.000 15.971.295.000 631.000.000

8.586.045 818.293 84.881.924 36.193.167 420.009 249.153.357 30.882.812 10.514.238 415.400 120.252.752 542.117.996

2 0 16 7 0 45 6 2 0 22 100

Dier Kamu Hizmetleri 182.665.854.000 Genel Toplam* 823.485.910.000

III. STRATEJK PLAN DNEM NCES (2002 YILI) SEKTREL KAMU YATIRIM PROJELER DENEKLER Tarm 2% Madencilik 0% malat 16% Enerji 7% Turizm 0% Ulatrma 45%

Dier Kamu Hizmetleri 22% Konut 0% Salk 2% Eitim 6%

7.1 Kamu Yatrmlarnn Sektrler tibaryla Deerlendirilmesi

Kamu yatrmlarnn aktivitelere gre dalmnda yllar itibariyle ini ve klarn sreklilik arz ettii grlmektedir. Bunlar arasnda zellikle konut, madencilik ve turizm sektrlerinde kamunun geri ekilmesi, zel sektrn bu alanlarda hareket serbestisine sahip olmasna sebep olmutur. Ancak ekonomik krizler zel sektrn bu alanlarda gereken giriimi ve baary elde etmesini greceli de olsa engellemitir. I. Stratejik Plan Dneminde aldklar pay giderek azalma gsteren salk ve eitim sektrleri, II. Stratejik Plan Dneminde de ayn durumlarn srdrmler, ancak, son yllarna doru nispi bir arta sahip olmulardr. Buna karn, ulam sektrnn her iki stratejik plan dneminde de, kamu yatrmlar ierisinde ikinci en byk pay ald grlmtr. Bunda otoyol projelerinin kapsam iinde olmasnn pay olduka byktr. II. Stratejik Plan Dneminin ilk yllarnda ulamdan da byk pay sahibi olan dier kamu hizmetleri yatrmlarn kapsayan sektrn, 2002 yl itibariyle dt ve imalat sektrne yaklar bir duruma geldii gzlenmektedir. Her iki plan dneminde de kamu yatrmlar asndan grlen en byk sknt, proje tutar ile projeye harcanacak parasal deerlerin karlkl tutarszldr. Her iki dnemde yllar itibariyle ve zellikle makro projeler asndan projelerin zamannda bitirilemedii ve hemen hepsinin sre uzatm ald grlmtr. Gerekleme orannn en yukarda olduu yl % 11 deerine ulalmtr. En dk deer ise % 6 ile 2001 yl olup kriz ylnn takip eden bir yl olmasyla dikkat ekicidir. 2002 ylnda % 8lere erimesi ilerisi iin umut vermekte ise de 1996nn deeri olan % 10lara eriilemeyecei anlalmaktadr. Aada sektrlerin genel karakteristikleri ve makro projelerin dnemler itibariyle dalmlar verilmektedir. Bunlarn incelenmesi proje tutar-yatrm harcamas ilikisini daha net ortaya koymaktadr.

Konut
Konut sektr kapsam olarak lojman, afet ve gmen konutlarn iermektedir. I. Stratejik Plan Dnemi bandaki yllarda % 6-% 13 gibi paylara sahipken, 1994-1999 kriz yllarnda ve takip eden yllarda % 0 deerine yaklamtr. Konut sektr zmir genelinde byk yatrmlar kapsamnda yer almamaktadr. Sadece 1998 ylnda Emlak Bankas Maviehir Konutlar Projesi 7,77 trilyon TLlik byk bir yatrm pay almtr. Daha sonraki yllarda lojman yapmndan vazgeilmesi ve kamunun konut sunumu roln brakmas konut sektrnn kamu yatrm projeleri iindeki paynn dmesine sebep olmutur. Bu balamda konut sektrne ayrlan kamu yatrm projeleri denekleri dier sektrlere kaydrlmtr.

Enerji
Enerji sektr yatrmlar arlkla enerji nakil hatlar ve ebeke tevsii olarak grlmektedir. I. ve II. Stratejik Plan Dnemlerinde, toplam kamu yatrm projeleri

10

iinde enerji sektrne ayrlan pay % 6-7 arasnda oynamaktadr. Ancak 1994 krizi ncesinde % 4e, 1999 krizi sonrasnda ise % 5e dmtr. 2002 yl itibariyle nde gelen yatrmlar Aliaa-Manisa enerji nakil hatt ve Aliaa gaz tribnleridir. 2001 yl itibariyle sektrn kendi iindeki yatrmlarn parasal deeri % 100e akn bir deer art gsterirken, toplam kamu yatrmlar iindeki pay % 5ten % 7ye karak I. Stratejik Plan Dnemi bandan III. Stratejik Plan Dnemi bana gelindiinde enerji sektrnn deneini 2 milyon dolar artrarak 36 milyon dolar seviyesine kt grlmektedir.

Salk
I. Stratejik Plan Dneminden 2003 ylna doru, salk sektrnn kamu yatrmlar iindeki pay bir azalma gstermektedir. 1992 ylnda yaklak 23 milyon dolar ile sahip olduu % 4lk paya ilerleyen yllarda eriememitir. Kamu yatrmlar proje deneklerinde yatrm bedeli 2002 yl hari % 3 ile % 5 arasnda deiirken, 1999 krizinden sonra 2001 ylnda parasal olarak en dk deerini alm ve 8 milyon dolar olmutur. II. Stratejik Plan Dneminin ilk ylnda 13 milyon dolar, ikinci ylnda ise toplam kamu yatrm projeleri denekleri iinde % 6lk pay almasna karn 1993 ylnda olduu gibi 16 milyon dolar nakdi deer gstermitir. Proje tutar iinde 2002 yl itibariyle yaplan en byk yatrmlar Dokuz Eyll ve Ege niversitesi hastanelerine ynelik grlmektedir. Dier yatrmlar salk oca ve ile hastaneleridir. Salk sektr I. Stratejik Plan Dneminden bu yana ihmal edilirlii en yksek olan sektr olarak grnmektedir. 1992 ve 1996 dnemlerinde salk sektrndeki en byk yatrmlar zmir Bykehir btn almtr. Salk sektrndeki makro yatrmlarn daha ziyade zmir iindeki niversite hastanelerine ynlendirilmesi, zmiri bir salk merkezi haline getirmeye ynelik admlar olmutur.

Eitim
Eitim sektr kamu yatrm projeleri denekleri iinde % 2 ile % 6 arasnda bir dalgalanma sergilemektedir. Strateji plan dnemi itibariyle ele aldmzda 1993 ylnda 1992 ylndaki deerinin % 33 kadar bir azalma kaydederek 14milyon dolar dzeyine inmitir. 1994 krizi sonrasnda 1996da 2 milyon dolarlk bir art gstermesine ramen toplamda % 3lk bir pay almtr. 1996-1997 dneminde ald % 6lk paya ramen 19 milyon dolar seviyesine kmtr. 1999 krizi ile birlikte tekrar 16 milyon dolara dm ve 2002 ylnda da 30 milyon dolara ykselmesiyle birlikte, eitim sektr de I. Stratejik Plan Dneminin ilk ylndaki deneini, III. Stratejik Plan Dnemine gelindiinde yaklak % 50 artrm olarak grlmektedir. Eitim sektrnn 2002 yl itibariyle lkretim ve dier eitim tesisleri yatrmlar ve de niversiteler hari genellikle kk apl ve ok sayda, 500 milyar gemeyen hatta zaman zaman 50-70 milyarlara den ve ayn yl iinde tamamlanan yatrmlar olarak grlmektedir. zmir Bykehir btnnde eitim sektrnde makro yatrmlarn yaplmamas belirli doygunlua eriildiinin gstergesidir. I. Stratejik Plan Dneminde programa alnan ve balayan kamu yatrmlar iinde ilk ve orta retim kurumlarnn pek ounun III. Stratejik Plan Dnemi bana

11

gelindiinde tamamland grlmektedir. 1999 krizinden en az etkilenen sektr eitim sektrdr. 1999 kriz ylnda 73 trilyon TL proje tutarna karn 12 trilyon TL harcanm, 2002 ylnda 30 milyon dolar yatrm yaplmtr. 2002 ylnda proje tutarnn 1/3 gereklemitir.

Turizm
I. Stratejik Plan Dnemi banda kamu yatrm projeleri deneklerinde 1992 ylnda 4 milyon dolar alan turizm sektr, sektrler arasndaki yatrm pay olan % 1i aamamtr. % 0lk bir deer gsterdii 1993 ylnda bir nceki yln yars kadar bir denek almtr. II. Stratejik Plan Dnemine de % 0lk payla balayan turizm sektr, 1993 ylnn yars kadar bir denek almtr. 1997 ylnda 1993 ylndaki deerine yakn bir deeri % 1lik bir oranla yakalamtr. Bu durum 1997 yl kamu yatrm projelerine ayrlan toplam denein bir nceki yla kyasla yaklak % 40 orannda dmesinden kaynaklanmaktadr. 2001 ylnda da % 1lik payla 1997 ylnn 1,5 kat kadar bir deere erimitir. Ancak 2002 ylnda ald % 0lk payla bir nceki yln % 13 deerine gerilemi ve son 10 yllk seyrinin en dk deeri olan 420 bin dolarlk bir denek almtr. Bu sonu zerinde, Foa yat limannn turizm sektrnde yer alp bu yatrma fon ayrlmamasnn etkisi byktr. Turizm sektr yatrmlarnda en byk pay Sack ve Eski Foa yat limanlarna ayrlm olmasna ramen, Eski Foa yat liman 1995 ylnda programa alnm, 1996 yatrmnda 1 milyar TL ayrlm, 2000 ylna kadar hi yatrm yaplmam ve 2002 yatrm projelerinden karlmtr. Dier bir nemli proje olan Sack Yat Liman 1995 ylnda projeye alnm ve 1999 ylnda bitmesi planlanm olmasna ramen 2002 yatrm projeleri arasnda biti tarihi 2003 olarak grlmekte olup, 600 milyar TLlik yatrmla, 2003 ylnda bitmesinin mmkn olmad grlmektedir. Sonuta zmire turizm sektrnde gerektii kadar fon ayrlmad grlmektedir.

Madencilik
Madencilik sektrnde kamu yatrmlar Tekel, MTA, Eti Holding (Etibank) tarafndan yaplmaktadr. I. Stratejik Plan Dneminden bu yana kamu yatrm projeleri iinde sektrel olarak % 1 orannn stne kamayan madencilik sektrnde, yllar itibariyle en byk yatrm amalt Tuz letmesine yaplm olup en byk pay 1997 ylnda yaklak 4 milyon dolarla bir nceki yln 9 kat kadar bir deerde olmutur. Bunun dndaki yatrmlar jeolojik ve jeotermal aratrmalara yneltilmitir. I. Stratejik Plan Dneminden bu yana madencilik sektrne ayrlan pay oransal olarak % 1i gememekle beraber, 1992 ylnda madencilik sektrne ayrlan pay 2002 ylnda ayrlan payn yaklak yars kadardr. Madencilik sektrndeki jeotermal enerji yatrmlar Belediye ve zel sektr kanalyla gerekletirildii iin, kamu bu sektre yatrm yapmamaktadr ve zel sektr arlkl bir geliim gstermektedir.

12

Tarm
Tarm sektrnn kamu yatrmlarna ayrlan denek iindeki pay strateji plan dnemlerinin balar itibariyle 6-9 milyon dolar aralnda yer almakta olup, toplamdaki pay % 1 ile % 3 arasndadr. Yatrm projeleri iinde en byk paya DS II. Blge Mdrl tarafndan gerekletirilen yatrmlar sahip olmaktadr. kinci sradaysa Ky Hizmetleri l Mdrl grlmektedir. Bu yatrmlarn ou uzun vadelidir. Eitim ve salk sektrlerinde olduu gibi tarm sektrnde de kk meblal ok sayda yatrm yerine, daha ok kapsaml projelerin yer ald grlmektedir. Yatrmc kurulularn zmirde l ve Blge Mdrlkleri olmas, yelpazenin geniliini ortaya koymaktadr. zellikle tarm sektr iinde yer alan sulama ve takn projeleri, proje tutarlarnn yksek olmas ve projelerin uzun sreli olmas, yl ii yatrm paylarnn dk olmasnn sebebi olmaktadr. rnein proje sresi 20 yllk olan Bakray Knk Projesinin tutar 172,6 trilyon TL iken 2002 yatrmda 2,7 trilyonluk bir denek ayrlmtr. Bu pay proje tutarnn yaklak % 1,5ine tekabl etmektedir. Ayn durum 2000 yl iin de geerli olup, yatrm tutar proje tutarnn % 1,8i orannda kalmaktadr. Bunun dnda aratrma ve gelitirme projelerinde yllk durumlarda proje tutar ile yatrm tutar birbirine eit olmaktadr. Ancak bunlar da 100 milyar mertebesini aalandrma dnda gememektedir. 1994 kriz ylnda % 2 orannda bir denek ayrlan Bakray Knk projesi; tarm sektrndeki yatrmlarn pay olarak kriz dnemlerinden etkilenmediini ortaya karmtr. Ancak byk ve sreli yatrmlara ayrlan paylarn oransal olarak dkl her yl devam etmektedir. Bu tr byk kapsaml projelere her yl % 2 civarnda pay ayrlmas, sz konusu projelerin ngrld sre iinde tamamlanmasn zorlatrmaktadr. Gecikme, beklenen ekonomik ve sosyal fayday salanamamasna ve istenen verim dzeyine ulalamamasna neden olmaktadr. Bu durumun bir sonucu olarak yeni projelere balamak yerine, halihazrda tamamlanamam projeleri bitirmenin daha rasyonel bir tavr olaca grlmektedir.

malat
malat sektrnn kamu yatrmlar iindeki pay, tarm sektrnden ok daha yukarlarda bulunmaktadr. Kamu yatrmlar sektrel dalmnda I. Stratejik Plan Dneminden bu yana 1996 yl hari nc en byk dilimi almaktadr. Petkim ve Tpra gibi imalat sektrnn zmir leindeki temel talarn ve genelde byk ve sreli yatrmlar kapsamaktadr. Modernizasyon ve yenileme projeleri her yl yatrm programlarnda yer almakta, ancak projeleri tamamlamaya yetecek tutarlar yl yatrm iinde yer almamaktadr. Bu durum, retim sistemlerinin teknolojiye ayak uyduramamas sonucunu dourmaktadr. malat sektr iinde Petkim ve Tpra her dnem en byk pay almakta olup, bunlarn yannda dnemler itibariyle Petrol Ofisi, Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu Genel Mdrl, Etibank Genel Mdrl, TZDK, Gemi Sanayi A Genel Mdrl, ller Bankas ve SEKA Genel Mdrl yatrm programlar iine kk paylarda da olsa girmektedirler. Bunlar daha ziyade ksa vadeli yatrmlardr.

13

malat sektrnn tm kamu yatrmlar iindeki pay 1994 krizinden sonra byk bir d gstermi, I. Stratejik Plan Dneminin ilk yllarna oranla yaklak % 10una gerilemitir. Bunu takiben dk bir art oranyla II. Stratejik Plan Dnemi sonuna doru 2001 ylnda 70 milyon dolar civarna ve 2002 ylnda 85 milyon dolar civarna kmasna ramen, I. Stratejik Plan Dnemi bandaki (1992) 144 milyon dolarlk deeri yakalayamamtr. malat sektrnn 1999 krizi etkisinden dolay sektrler iindeki pay azalmtr. malat sektr yatrm orannda 2002 ylnda 2001 ylna gre % 6lk bir azal olmasna ramen, deerde yaklak 15 milyon dolarlk bir art olmutur. Bu da 2002 ylnn toplam yatrm deneinin 2001 ylna gre yaklak 1,7 kat olmasyla ilgili bir durumdur. Kriz dnemleri haricinde imalat sektrndeki yatrm paylarnn dne karn, ulam sektrnde oransal bir art grlmtr.

Ulatrma
Kamu yatrmlarnn deneklerinin sektrel dalmnda ulam sektr ikinci en byk dilimi almaktadr. Her yl % 20 ile % 45 arasnda deien yzdeleri ile yllk toplam kamu yatrm projeleri denekleri iinde yaklak ile arasnda bir yer kaplamaktadr. Sadece kriz dnemlerinde dier sektrlerde de olduu gibi bir d yaanm, ancak sektrel payn ok olmas krizin etkisinin tolere edilmesini salamtr. I. Stratejik Plan Dnemi banda sektrel pay ve yatrm deeri asndan imalat sektr ile greceli bir eitlie sahipken zaman iinde imalat sektr aleyhine bir art iine girmi, sadece 2001 ylnda sektrel paylar asndan bir yaknlama grlmtr. Stratejik plan dnemleri itibariyle ulatrma sektr II. Stratejik Plan Dneminin son yl olan 2002 dnda, dier kamu hizmetleri toplamndan daha dk pay alrken, 2002 ylnda 2 misli pay almtr. Ayn yl ulatrma sektr ald % 45lik payla ve 249 milyon dolarla I. Stratejik Plan Dnemi bandan bu yana 10 yl iinde deneini yaklak 1,65 katna kararak madencilik gibi kendi iinde bir geliim gstermitir. Ulatrma sektr iindeki, yatrmc kurulularn banda Karayollar 2. Blge Mdrl gelmektedir. Bunu takiben Ky Hizmetleri l Mdrl tarafndan zel dare kaynakl asfalt kaplama byk pay almaktadr. nc etkin kurulu olan Trk Telekomun telefon ebekesi tesisi, ilavesi ve projelendirmesi gelmekte olup, proje tutarlar ve yl yatrmlar dengeli bir biimde harcanmtr. Bir baka deyile genelde ayrlan proje tutar kadar yatrm yaplmtr. Karayollar ve DLH yatrmlar arasnda yatrm kapsamnda alnp pay ayrlmayan proje 2002 yl itibariyle Balklova Mordoan yolu olarak grlmekte iken, 2000 yl itibariyle saysal olarak daha ok yatrmn yer ald grlmektedir. 1997 yl itibariyle, 1991 ylnda yatrma alnan Doalgaz Ege letim Hattnn 1997 ylnda bitmesi gerekirken, 2002 ylnda tamamland grlmtr. 1997 ylnda LNG thal Terminalinin inasna balanp 2 yl iinde bitmesi programlanm iken 2003 yl itibariyle inaatnn devam ettii grlmtr. Bu kapsam iinde Konya zmir Doalgaz letim Hatt Etd 2000 ylnda tamamlanmas hedeflenmesine karn, 2003 ylnda yatrm hala devam eder durumdadr.

14

Menemen Aliaa ift hatl demiryolu inaat 1989 ylndan bu yana yeterli yatrm alamad iin hala devam etmektedir. Planlama alannn makro yatrmlar arasnda grlen Kuzey Ege Liman Etd 1994-1996 yllar arasnda yatrm kapsamnda yer almakta olup, 1997 programnda da grlmektedir. Sonra sadece 2000 ylnda tekrar yatrm programnda yer almtr. Proje tutarnn tam harcanmamasnn gerekesi ise ED aratrmasnn devam etmesi olarak aklanmaktadr. Otoyol projeleri kapsamnda zmir evre Yolu ve Aydn Otoyolu 1985 balama ve 2004 biti tarihli olmasna karn, 2002 yl yatrm programndaki proje tutarnn % 3,5unun harcanm olmasndan hareketle, geriye kalan % 13lk yatrm tutarnn her yl ayn payda ayrlmas durumunda, bu gne kadar yaplan harcamalar karldnda, en erken 2007-2008 yllarnda tamamlanaca ortaya kmaktadr. 1992 ylnda % 24 pay, 1993 ylnda % 31e km ve bu durum 1992 ylnda 150 milyon dolarlk yatrm deneinin 32 milyon dolar artmasn salamtr. 1993 ylndan 1996 ylna gelindiinde denein % 20lik bir paya geriledii ve 1993 ylndaki 182 milyon dolarn yarsna indii grlmektedir. I. Stratejik Plan Dneminden itibaren 1994 krizi sonras olan 1996 ylnda % 20lik bir orana gerilemi ancak bu durum % 30luk bir orana sahip olduu 1997 yl ile kyaslandnda yatrm byklnn deitirmediini gstermektedir. Bu gerileme 1997 ylndan 2001 ylna gelindiinde de devam etmi ve oransal olarak % 5 ve tutar olarak da 15 milyon dolarlk bir azalmayla 78,5 milyon dolar olarak gzlenmitir. Ancak 2001 ylndan 2002 ylna gelindiinde bu azalmann durduu ve gerek oransal olarak % 20 bir artla % 45e ulaarak, gerekse de tutar olarak % 216lk bir artla 249 milyon dolara erierek 2002 ylnn toplam sektrel kamu yatrm projeleri deneklerinin yaklak yarya yaknn elde etmitir.

Dier Kamu Hizmetleri

Sektrel kamu yatrm projeleri denekleri iinde pay ok yksek olan Dier Kamu Hizmetlerinin, I. Stratejik Plan Dnemi bandan II. Stratejik Plan Dnemi sonuna kadar olan dnemde, yllara gre sektrler arasnda % 22 ile % 64 arasnda bir deiim gstermektedir. Dier Kamu Hizmetleri 1992 ylnda sektrler arasnda % 29luk payla yaklak 182 milyon dolarlk bir denek almtr. 1993 ylnda % 1lik bir gerileme ile % 28e inmi ve 167 milyon dolar almtr. 1994 kriziyle birlikte II. Stratejik Plan Dnemi ba olan 1996 ylnda, hem ayn yl iinde hem de bu 10 yllk srete en yksek pay olan % 64 yakalamtr. Bu payla birlikte yaklak 309 milyon dolarlk bir denek elde etmitir. Bu deer bir sonraki yln (1997) kamu yatrm projeleri deneklerinin toplamna eittir. 1997 ylnda Dier Kamu Hizmetlerine ayrlan pay, tm sektrel kamu yatrm projeleri deneklerinin toplamnn % 67sine gerilemesi nedeniyle olduka dmekle birlikte oransal olarak % 39luk bir pay alm ve yaklak 120 milyon dolarlk bir denek ayrlmtr. 2001 ylna gelindiinde % 37lik bir payla 112 milyon dolar denek almtr. 2002 ylnda tm sektrlere ayrlan kamu yatrm projeleri deneklerinin toplamnn bir nceki yla nazaran % 173ne kmas, ayn yl iinde pay azalarak % 22 olan Dier Kamu Hizmetlerinin, 120 milyon dolarlk denei elde etmesini salamtr.

15

1996 yl yatrmlarnda en byk paya rayl sistem yapm sahip olmutur. Arlkl olarak zmir Bykehir Belediyesi ve ZSU yatrmlaryla, ller Bankasnn ile ve belde leindeki ime suyu, kanalizasyon ve harita yatrmlar byk yer tutmaktadr. Dier Kamu Hizmetlerinin sektrel deerlendirmesinde Ege, Dokuz Eyll niversiteleri ve Yksek Teknoloji Enstitsnn yatrmlar da byk pay almaktadr. 2000 yl ve sonrasnda Bergama, demi, Tire Organize Sanayi Blgelerine arlk verildii ve yatrmlarn bir ksm kamulatrma olmak zere, bu ynde younlat grlmektedir. Bunun yannda Kemalpaa ve Menemen Serbest Blgesi Artma Tesislerinin de ayn kapsam iinde yer ald grlmektedir.

Tablo 7.8 II. Stratejik Plan Dnemi zmir li Yatrm Harcamalar

YILLAR Yatrm Tutar (Milyon TL) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 TOPLAM 39.579.190 47.275.430 219.841.114 309.701.560 331.059.731 390.761.681 Proje Tutar (Milyon TL) 380.216.067 601.613.523 1.918.932.049 3.522.527.104 3.653.739.663 6.432.287.627

Kamu Yatrm Proje Tutar Ve

Yatrm Tutar (Milyon TL) 491.789.140

Proje Tutar (Milyon TL) 4.724.354.709

Gerekleme Oran (%) 10 08 11 9 9 6 8 8

3.084.454.231 39.251.877.275 6.936.656.302 72.763.993.971 7.474.268.807 85.011.888.396 5.304.143.872 58.539.166.887 3.128.851.844 51.503.706.684 5.544.868.586 73.902.792.202

842.274.410 11.225.952.380

2.180.493.116 27.735.268.413 31.965.032.782 385.697.780.124

II. STRATEJK PLAN DNEM ZMR L KAMU YATIRIM PROJE TUTARI VE YATIRIM HARCAMALARI 100.000.000.000 80.000.000.000 60.000.000.000 40.000.000.000 20.000.000.000 0 TUTAR $ 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 YATIRIM TUTARI $ PROJE TUTARI $

16

II. STRATEJK PLAN DNEM ZMR L KAMU YATIRIM PROJE TUTARI VE YATIRIM HARCAMALARI 12.000.000.000 10.000.000.000 8.000.000.000 6.000.000.000 4.000.000.000 2.000.000.000 0 TUTAR MLYON TL 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 YATIRIM TUTARI MLYON TL PROJE TUTARI MLYON TL

7.2 Makro Kamu Yatrmlarnn Sektrler tibaryla Deerlendirilmesi

zmir ili kamu projelerinin yllar itibaryla toplam proje tutarlar art gsterirken yl denekleri ayn oranda art gsterememitir. Bununla beraber 2002 ylna gelindiinde yatrmlarda ortaya kan belirgin art ileriki yllar iin sektr baznda denek tahsisinin artaca kanaatini ortaya karmaktadr. Bu yla kadar gerek toplamda gerekse sektr tanmlamalar iin yaplan yatrmlarn proje tutarndan ok uzakta kalmas makro geliim trendlerini olumsuz etkilemitir. zellikle yatrm asndan byk meblalar ayrlan projelerin yllar itibaryla gerekleen ortalama sektrel yatrm tutar proje tutarna oranla % 7 ila % 10 arasndadr. Bu orann sektrel dalmn zerinde olmas geliim trendinin son ylda ivme kazandn gstermektedir. II. Stratejik Plan Dnemi banda ana kamu projeleri denek talebi ve ayrlan denek oransall iinde 2003 yl olarak bu tr projeler say olarak oalmtr. Bunlar arasndan 2002 ylndaki makro yatrmlardan proje tutar 500 trilyonun stnde olanlar birinci grup olarak adlandrlmtr. zmir evre Yolu ve zmir-Aydn Otoyolu, zmir-Urla-eme Otoyolu, ehir ii Banliy Sisteminin Gelitirilmesi, zmir me Suyu 2. Merhale Mteferrik ler, Byk Kanal Projesi, me ve Kullanma Suyu Temini ilk bakta belirlenmektedir. zmir evre Yolu ve zmir-Aydn Otoyolunun proje tutar yaklak 3 katrilyon TLdir. Bunun % 80i 2001 yl sonuna kadar sarf edilmi olup, 2002 ylnda da % 4,8i yaplmtr. zmir-Urla-eme Otoyolunun da 2001 yl sonuna kadar % 97si, 2002 ylnda % 1,4 yaplmtr. Bu proje makro adan bakldnda 2003 ylnda bitmi olup, baz donatlar ynnden ise bitirilme aamasndadr. ehir ii Banliy Sisteminin Gelitirilmesi Projesi 2001 ylnda balam olup, anlan yln sonuna kadar herhangi bir yatrmda bulunulmamtr. 2002 ylnda yatrma balanm ve % 16s bitmitir. zmir me Suyu 2. Merhale Mteferrik ler Projesi 1999 ylnda balamtr. 2001 yl sonuna kadar sadece % 0,7si tamamlanm olup, 2002 ylnda da % 0,02si yaplmtr.

17

Byk Kanal Projesinin 2001 yl sonuna kadar % 46,9u tamamlanm, 2002 ylnda sadece % 5,4 yaplmtr. me ve Kullanma Suyu Temini Projesi ise Byk Kanal Projesinin tersi olarak 2001 yl sonuna kadar % 4,8, 2002 ylnda ise % 41,6 orannda tamamlanmtr. Genellikle yukarda belirtilen projeler me ve Kullanma Suyu Temini hari 1999 krizinden etkilenmi grlmektedir. Bu alt projeden drd 1992 yatrm programnda da yer almakta olup 1990 ncesi balatlmlardr. Balama tarihleri itibaryla 1992 yl zmir li Yatrm Projeleri Envanterine gre 1994-1997 yllar arasnda tamamlanmalar planlanmtr. Ancak 2002 ylnda hala yapmlarna devam edilmektedir. Bu yl itibaryla tamamlanma sreleri belirtilmemekle beraber projelerin sreklilii, her yl yatrm programlarnda yer almasn gerekli klmaktadr. Burada nemli olan temel altyap yatrmlarnn tamamlanm olmasdr. Dier iki projeden; zmir me Suyu 2. Merhale Mteferrik ler Projesi 1999 ylnda, ehir ii Banliy Sisteminin Gelitirilmesi Projesi ise 2001 ylnda balamtr. Dier yatrm grubu, proje tutar 500 trilyonun altnda olan yatrmlar kapsamaktadr. Bu gruptaki projeler de ikinci grubu oluturmaktadr. Bunlar; Bakray-Knk, K. Menderes, Beyda, Aa Gediz, Petkim Genel Mdrl Modernletirme ve Yenileme Yatrmlar, zmir Elektrik ebekesi, Menemen-AliaaBasmane-Alsancak-Cumaovas Elektrifikasyon, Sinyalizasyon ve Telekom Tesisleri, Karacabey-zmir Doal Gaz letim Hatt Projeleridir. zmire ve Aliaaya doal gaz tayacak Karacabey-zmir Doal Gaz letim Hatt 1998 ylnda projeye alnm ve 2001 ylnda bitmesi planlanmtr. Ancak 2001 yl sonuna kadar % 98,8i bitmitir. 2002 yl yatrm programna da dahil edilip % 1,2si tamamlanm ve proje 2002 ylnda bitmitir. Yukarda bahsedilen ikinci grup projeleri iki gruba ayrmak da mmkndr. lk olarak % 40ndan az tamamlanm projeler, ikinci olarak ise en az % 70i tamamlanm projeler belirlenmektedir. % 40ndan az tamamlanm projelerin banda Petkim Genel Mdrlnn yapm olduu yatrmlar gelmektedir. Dierleri ise Bakray-Knk ve K. Menderes Beyda Projeleridir. Bunun dndaki projelerin en az % 70i tamamlanm durumdadr. Bu tr projelerin makro planlama hedefleri iinde kalknma dinamiini harekete geirmede byk paylar bulunmakta ve temel sektr kavrad grlmektedir. Sulama projeleri dengeli olarak kuzey ve gney havzalar kapsamaktadr. Sanayi yatrmlar stratejik planlama alannn sanayi oda olarak kabul edilen Aliaa yresinde younlamtr. Hizmet sektrnde ise ulam ve enerji temini ana yatrmlar oluturmaktadr.

18

Tablo 7.9 Sektrler tibaryla Kamu Yatrmlar Sektrler tibaryla zmirdeki Makro Kamu Yatrmlar
SEKTR SM YIL YATIRIMCI KURULU YATIRIM YER YATIRIM ADI YATIRIMIN KONUSU

1996

1998

2000

2002

BA. BT BA. BT BA. BT BA.-BT TARHLER TARHLER TARHLER TARHLER 1986-1996 ** 1995-1999 1963-1998 1984-1998 1986-2000 1986-2000 1991-2001 1963-2001 -** ** -1991-1999 1994-1997 ** ** ** -1990-2002 1995-2003 1963-2000 1984-2000 1986-2002 1986-2002 1991-2004 1963-2002 1988-1999 1991-2000 1987-2000 1997-2000 1991-1999 1994-2000 1994-2000 1993-2000 1994-2000 -1990-2002 1995-2004 1963-2003 1984-2002 1986-2004 1986-2004 1991-2005 1963-2004 1988-2003 1991-2004 1987-2003 1997-2002 1991-2001 1994-2001 1994-2002 1993-2001 1994-2002 -1990-2006 1995-2004 1963-2005 1984-2004 1986-2006 1986-2006 1991-2007 1963-2005 1988-2003 1991-2006 1987-2005 1997-2004 1991-2002 1994-2003 1994-2006 1993-2006 1994-2006

TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM TARIM

1996 1998 2000 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002

DS Genel Md. Ky Hiz. l Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DS 2. Blge Md. DLH n. Gn. Md. DLH n. Gn. Md. Ky Hizmet. l Md. Ky Hizmet. l Md. Ky Hizmet. l Md.

zmir Muhtelif zmir-demi zmir Seferihisar Bergama demi demi Menemen zmir zmir ve ileleri zmir ve ileleri Karaburun Karaburun Gzelbahe Bergama Seferihisar Torbal

Seferihisar Sulama-Toprak Toplam demi-Akta Baraj ve Tesisleri zmir Takn Projesi Gmsu-rkmez Prj.(Kavakldere Brj) Bakray-Knk Projesi (Sol Sahil Sula.) K. Menderes Projesi K. Menderes- Beyda Projesi Aa Gediz Projesi II.Blge Drenaj leri Takn Koruma Takn ve Teressubat Kontrol Gletler (Karaburun-Mordoan Gleti ) Mordoan Balk Barna naat Gzelbahe Balk Barna kmal n. Sulama Gletleri (Gbeyli ) Sulama Gletleri (Ulam, Aalardere) Sulama Gletleri (Karakzlar)

Depolama-Sulama Tarmsal Altyap Depolama-Sulama Takn Sulama Sulama Takn Sulama Sulama + Takn Sulama Takn Takn Sulama Dalgakran ve Rh. n. Mend.On. ve Rh. n. Sulama Sulama Sulama

19

TARIM TARIM

2002 2002

Ky Hizmet. l Md. Ky Hizmet. l Md. TEKEL Genel Md. ller Bankas Gn.Md. Etibank Genel Md.

Bergama-Knk Dikili ili zmir Cumaovas zmir zmir Menemen Menemen Aliaa Aliaa zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir Kemalpaa Menemen demi Dikili

Bakray Ovas, Gbeyli, Knk Sul. Altnova Sulamas amalt Tuz Yka. Tes. yile. Yat. Bademli ieleme Tesisleri Aratrma Merkezi Alaybey Tersanesi zmir Y.T. Bakm ve leme Tesisi (1) Harmandal Mezbaa Yapm Menemen Mezbaa Yapm Modernletirme ve Yenileme Prj. Modernletirme ve Yenileme Prj. Piyale SF6 TM. Ilca SF6 TM. Piyale-Bornova Kablosu Bostanl emikler Kablosu Iklar TM'de Trafo Deiimi Soma- Aliaa 380 KV. EH Urla 1 DM. Tevsii ve Fider lavesi Kemalpaa ebeke Tevsii Menemen ebeke Tevsii demi ebeke Tevsii Dikili ebeke Tevsii

Arazi Tapulatrma Arazi Tapulatrma Tesis yile., eb. Tevsii ieleme Tesisi Makine ve Cihaz Alm Rh.Yap. ve Derinkuyu A. leme Mezbaa Mezbaa yiletirme ve Modern. Kkrt Giderme , Modern.

** ** 1994-1997 1993-1996 1985-1996 1992-1996 1976-1998 --1989-1997 1994-1999 1992-1997 1992-1997 1993-1996 1994-1996 1995-1996 1996-1998 1994-1997

1990-1999 1997-2000 1994-1999 --1992-1998 1976-1999 1997-1999 1998-2000 1989-2000 1994-2001 ** 1992-1998 ** ** 1995-1998 -1994-1998 1988-1999 1988-1999 1989-1999 **

1990-2001 1997-2005 1994-2000 ---** 1998-2001 1997-2001 1989-2001 1994-2003 ** -** ** --1994-2000 1988-2000 1988-2000 1989-2000 **

1990-2005 1997-2005 ** ---** 1998-2003 1998-2003 1990-2003 1997-2004 ** -** ** --1994-2002 ** 2001-2003 1989-2003 **

MADENCLK 2000 MALAT MALAT MALAT MALAT MALAT MALAT MALAT MALAT ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ 1996 1996

1996 T.Gemi Sn A Gn.Md. 1998 2000 2000 2002 2002 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 TEKEL Genel Md. ller Bankas Gn.Md. ller Bankas Gn Md. Petkim Genel Md. TPRA zmir Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md.

ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii

1988-1997 1988-1997 1989-1997 1990-1997

20

ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ

1996 1996 1998 1998 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2000 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002

TEDA Md. TEDA Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEA Genel Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEA eb. Md. TEA eb. Md. TEA eb. Md. TEA eb. Md. TEA eb. Md. TEA eb. Md. TEDA Md.

zmir zmir zmir Bornova Aliaa Muhtelif Aliaa zmir Beyda Knk Seluk Bergama eme zmir zmir Bornova Aliaa zmir - Manisa zmir - Manisa Karyaka Torbal Bergama

Datm Otomasyon Sistemleri Master Planlama niversite TM evre Hatlar niversite TM rtibat Aliaa Fuel-Oil Santrali Soma-Aliaa EH Teli Fib.Optikli Aliaa TM'de Fider (Soma) Tahtal (DS) - Alaat EH Beyda ebeke Tevsii Knk + Poyrack ebeke Tevsii Seluk ebeke Tevsii Bergama ebeke Tevsii eme ebeke Tevsii SCADA Ky ebekeleri Ek Tesisler Iklar TMde Fider lavesi ve Tad. Aliaa TMde Fider lavesi ve Tad. Aliaa - Manisa EH Iklar - Manisa EH emikler GS TM Aslanlar - Iklar EH Bergama II. TM.- Dikili TM.ENH. Mevcut Hat Yerine Fider lavesi ve Tad. Fider lavesi ve Tad. Mevcut Hat Yerine Toprak Telli, Fiber Opt. ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii

1992-1998 1992-1998 1996-1998 -1996-2000 ---1986-1999 1986-1996 1986-1996 1989-1997 1989-1997 1992-1998 ---------

1992-1999 1992-1999 1996-1999 1998-1999 1996-2003 1998-1999 1998-1999 -1986-1998 1986-1998 1986-1998 1989-1999 1989-1999 1992-1999 ** --------

1992-2001 1992-2001 ** 1998-2000 1996-2004 1998-2001 1998-2001 2000-2001 1986-2000 1986-2000 1986-2000 1989-2000 1989-2000 1992-2001 1997-2000 2000-2002 2000-2002 --2000-2001 2000-2001 --

1992-2003 1992-2003 ** 1998-2002 ** ** ** ** ---1989-2003 1989-2003 1992-2003 -2000-2003 2000-2002 2001-2003 2001-2003 2000-2003 2000-2003 2001-2002

21

ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ENERJ ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA

2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996

TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. TEDA Md. EA Genel Md. TCK Genel Md. TCK Kamu Ortak. F. DLH Md. TCDD Genel Md BOTA Genel Md DLH Md. BB

Tire Torbal Menderes Urla Aliaa Foa zmir Menemen Kemalpaa Bayndr zmir zmir Aliaa zmir Muhtelif zmir zmir Muhtelif zmir zmir zmir zmir-Manisa

Tire ebeke Tevsii Torbal ebeke Tevsii (DAPT) Menderes ebeke Tevsii Urla ebeke tevsii Aliaa ebeke Tevsii Foa ebeke Tevsii zmir Elektrik ebekesi Asarlk ebeke Tevsii Bayurdu ebeke Tevsii Bayndr ebeke Tevsii Kk Ek Tesis dame Yenileme Yatrmlar Aliaa Gaz Tribnleri Aliaa ili - Cumaovas Otoyol Ettleri ( stanbul-zmir) Adnan Menderes Havaalan zmir- Cumaovas-H.Pnar ve Als. Doalgaz Ege letim Hatt Krfez Taramas Rayl Sistem Yapm zmir - Torbal - Seluk Yolunda Basmane Afyon Yol Yenilemesi

ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii ebeke Tevsii dame-Yenileme Ett-Rehabilitasyon zmir ehir Geii Ett Proje (385 km) . Elek. Elekt. Yeni Yol Yap.(16 km) DGBH'nin Uzatlmas Tarama ( 9,2 km F.Altay-Basmane) Kpr yapm Yol Yenilemesi

1988-1997 1989-1997 1990-1997 1991-1997 1992-1997 1989-1997 1992-1998 1996-1996 -----1968-1996 1992-1998 1995-1999 1992-1996 1991-1997 1985-1997 1990-1997 ---

1988-1999 1988-1999 1990-1999 1991-1999 1992-1999 1989-1999 1992-1999 1996-1999 1998-1998 1998-1999 --1998-1999 1968-1998 ** ** ** ** 1985-1999 ** 1998-1999 1998-1998

1988-2000 1988-2000 1990-2000 1991-2000 1992-2000 1989-2000 1992-2001 1996-2000 1998-2000 1998-2001 --1998-2001 -** ** ** ** ** ** ** **

1988-2002 1988-2002 1990-2002 1991-2002 1992-2002 1989-2003 1992-2003 1996-2003 1998-2003 1998-2003 2002-2002 2002-2002 1998-2003 -** ** ** ** ** ** ** **

1998 Karayollar 2.Bl. Md. 1998 TCDD 3.Bl.Ba Md.

22

ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA

1998 1998 1998

TCDD 3.Bl.Ba Md. TCDD 3.Bl.Ba Md. BOTA Genel Md.

zmir Alsancak zmir-Aliaa Aliaa zmir Muhtelif zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir zmir Karaburun Dikili Muhtelif leler zmir

H.pnar - Als. Yeni Liman Balants Alsancak - Gar Alt-st Yap l. II.LNG thal Terminali Aliaa- Ayvalk zmir Liman Tarama ve Tevsii Konya-zmir Doal Gaz la. Hat. Et. Rayl Sistem Yap.( yol-Bornova ) Menemen-Manisa Bergama-Soma-Akhisar Belevi-Seluk-Meryem ana zmir-Manisa Bornova- Turgutlu-Salihli zmir evre ve zmir Aydn Otoyolu zmir - Urla - eme Otoyolu ( zmir - Aydn) Ayr.- Ahmetbeyler ( zmir - eme) Ayr. Seferihisar zmir - Karaburun Torbal - demi - Kiraz Balklova - Mordoan andarl Grubu Kprleri zmir Grubu Kprleri Menemen-Aliaa ift Hat D.Y.

Liman Demiryolu Balan. Tevsii, Yenile., Tamamla. Bo. Depo., Boru Hatt Sis. Kaplama Yapm (96 km) Rht.Saha Dolgu Kap.Ayd.Tar. Boru Hatt Sistemi Etd Yapm (11,3 km) Devlet yolu (34 km) Devlet yolu (89 km) Devlet yolu (21 km) Kaplama- Onarm (24 km) Kaplama- Onarm (73 km) Otoyol (165 km) Otoyol (109 km) l yolu (31km) l yolu (22 km) Devlet il Yolu Onar.(53 km) Devlet il Yolu Onar.(91 km) Yeni Ulam Yolu (17 km) Kpr Yapm Kpr Bakm-Onarm Demiryolu n.(31,58 km)

** ---1991-1999 -** 1994-1998 --1994-1998 1994-1999 1986-1999 1985-1998 ** -** ----1985-1997

1987-1998 1997-1998 1997-2000 1998-2002 1991-2000 -1990-1999 1994-1999 1997-2002 1998-2001 1994-1999 1994-2000 1986-2001 1985-1999 1993-1999 1998-2000 1995-2000 ----1980-1999

** ** 1997-2002 1998-2004 1991-2002 1999-2000 1990-2000 1994-2000 1997-2005 1998-2001 1994-2002 1994-2003 1986-2003 1985-2001 1993-2001 1998-2002 1995-2002 1998-2005 ---1989-2001

** ** ** ** ** --1994-2002 1997-2005 1998-2002 1994-2005 1994-2005 1986-2004 1985-2003 1993-2003 1998-2003 1995-2003 1998-2004 2001-2003 2001-2004 2001-2003 1980-2003

2000 Karayollar 2.Bl. Md. 2000 2000 2000 DLH naat Gn.Md. BOTA Genel Md. BB

2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 Karayollar 2.Bl. Md. 2002 DLH naat Gn.Md.

23

ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA ULATIRMA TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM TURZM KONUT DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H.

2002 2002 2002 2002 2002 1996 1996 1996 1996 1996 1998 1998 2000 2000 2000 2000 2002

TCDD 3.Blge Md. BOTA Genel Md BOTA Genel Md BB BB TCK Genel Md. DLH naat Gn.Md. DLH naat Gn.Md. DLH naat Gn.Md. Turizm Bakanl DLH naat Gn.Md. ller Bankas Gn.Md. Turizm Bakanl Turizm Bakanl Turizm Bakanl DLH naat Gn. Md. DLH naat Gn.Md.

zmir Muhtelif ller Muhtelif ller zmir zmir zmir Seferihisar eme eme zmir zmir eme Foa eme Muhtelif Foa Seferihisar Karyaka Urla Seluk Dikili Seferihisar

Aliaa - Cumaovas Elektrifikasyon Karacabey- zmir D.Gaz letim Hatt Nazilli - zmir D.Gaz letim Hatt Et. Rayl Sistem Yapm 2. Etap ehir ii Banliy Sist. Gelitirilmesi Gzelbahe -Seferihisar Ky Band Seferihisar (rkmez Yat Liman n) eme Balk Brn. Yat L. Olarak Geli. Ilca Yat Liman ATAK Projesi eme - Dalyanky Yat Yanama Otel ve Kaplcalar (Alaat) Foa Kanalizasyon Artma Projesi eme Alaat evre Koruma Prj. KE.OECD.AB.ETC. Kap.Tur.Gel. Eski Foa Yat Liman Sack Yat Liman Maviehir Projesi Urla me Suyu Seluk me Suyu Dikili me Suyu Gmldr me Suyu

79 km ift, 2,5 Tek Hat Boru Hatt Sistemi Boru Hatt Etd Ett Uygulama Yapm h. Yap. (38 km) Altyap ( 300 ) Altyap (400) Altyap (180) Proje Uygulama Altyap naat Ett Proje - naat Ett Proje - naat Proje Uygulama Altyap (250 Yat) Altyap (150 Yat) Konut-Ticaret Mrkz. n. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e.

1992-1998 ----1973-1997 1994-1997 1994-1997 1995-1998 1989-1998 1994-1997 1993-1998 --1993-1997 1995-1998 1995-1999 ** 1987-1996 1989-1996 1987-1996 1992-1997

1992-2000 1998-1999 ---1973-1999 ** 1994-1999 1995-2000 ** 1994-1998 1993-1999 ---

1992-2001 1998-2001 -1999-2000 -** ** ** ** ** ** ** 1999-2001 1999-2001 1993-2002

1992-2003 1998-2002 2001-2003 1999-2002 2001-2005 ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** 1995-2003 ** ---**

1995-2000 1995-2000 1994-1999 ---**

1995-2003 1995-2001 ** ---**

1998 T.Emlak B. A. Gn Md. 1996 1996 1996 1996 ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md.

24

DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H.

1996 1996 1996 1996 1996 1996 1998

ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. ller Bankas Gn. Md. San. ve Tic. Bakanl DS Genel Md.

Menemen Menderes zmir eme Menemen zmir zmir Dikili Karaburun Bergama Kemalpaa Torbal zmir zmir Torbal Muhtelif Gaziemir Kemalpaa Menemen Aliaa zmir zmir

Menemen me Suyu Menderes me Suyu zmir Kanalizasyon Projesi eme- Alaat Kanalizasyon Prj. Menemen Bld. Kat Atk Yn. elik .K. Sanayi Sitesi zmir me Suyu Projesi andarl me Suyu Projesi Mordoan me Suyu Projesi Zeytinda me Suyu Projesi Ulucak me Suyu Projesi Torbal Kanalizasyon Projesi EVKA Altyap Projesi zmir me Suyu Projesi Torbal'da Mermer Tekno. Geli. Ky me Suyu Yapm Projeleri Gaziemir Kprl Kavak Yapm Organize Sanayi Blgesi Organize Sanayi Blgesi (Deri) Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sit. (Dkmcler) Kk Sanayi Sit. (Ayakkabclar)

Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Ana Kuaklama Kolle. ebeke+Artma+ Dearj Ett+ Yapm yeri S. T. . Ok.ss Depo.,me suyu,Is.Hat.,Art. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. De. eb. ebeke + Artma Yapm eb.Pom.st.Art.Ger.Test. Teknolojik Aratrma

1990-1997 1993-1998 1982-1998 1986-1999 1995-1997 1985-2000 1972-2005 ** ** ** --1996-1997 1988-1998 1995-1997 **

** 1993-1998 1982-1998 1986-1999 1995-1999 ** 1972-2008 1987-1999 1993-1999 1996-1999 1997-1999 1997-2003 1996-1998 1988-2001 1995-2000 1995-1999 1995-2001 1991-2001 1997-1999 1985-1999 ---

** --** ** ** ** ** ** ** ** ** -1988-2001 1995-2000 1995-2001 1995-2002 1991-2004 1997-2004 1985-2002 1997-2001 1998-2004

** --** ** ** ** ** ** ** ** ** -** -1995-2003 ** 1991-2005 1997-2002 ** ** **

1998 ller Bankas 3.Bl Md. 1998 ller Bankas 3.Bl Md. 1998 ller Bankas 3.Bl Md. 1998 ller Bankas 3.Bl Md. 1998 ller Bankas 3.Bl Md. 1998 Bykehir Bldiye Bk. 1998 ZSU Genel Mdrl 1998 1998 2000 2000 2000 2000 2000 2000 DE Rektrl Ky Hizmetleri l Md. D Tic. Mstearl San. ve Tic. Bakanl San. ve Tic. Bakanl San. ve Tic. Bakanl San. ve Tic. Bakanl San. ve Tic. Bakanl

Ett Proje - naat Artma (410 Hektar) Artma Altyap (254 yeri) Altyap (100 yeri) 1000 yeri .Ok.

1995-1997 1991-1999 -1985-1999 ---

25

DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H.

2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 ller Bankas 3.Bl.Md. 2000 2000 2000 2000 2002 2002 Ege niversitesi BB BB Torbal Belediyesi DS 2. Blge Md. Ky Hizmetleri l Md.

eme demi Bergama Tire Foa Karaburun Menemen Menderes Kiraz Karaburun zmir zmir zmir Torbal zmir Torbal Seferihisar Seferihisar demi Bergama Torbal Urla

eme-Alaat me Suyu demi Kanalizasyon Blcek Kanalizasyon Tire Kanalizasyon Yeni Foa Kanalizasyon Karaburun Kanalizasyon Asarlk Kanalizasyon Grece Kanalizasyon Kiraz Kanalizasyon Mordoan Kanalizasyon Atom.Skletron Pet. AR-GE Merkezi Doalgaz Etd Kat Atk Ynetimi Torbal Belediyesi Kanal Projesi zmir me Suyu Mteferrik leri Tahtal Brj. Kor. Havzas Altyap Prj. Seferihisar me Suyu rkmez me Suyu demi me Suyu Bergama me Suyu Ayranclar me Suyu Urla Kanalizasyon

Kap.s., Gl. Ar. D. e. ebeke+ Artma ebeke+ Artma ebeke+ Artma ebeke+Art.+Dearj ebeke+Art.+Dearj ebeke+ Artma ebeke+ Artma ebeke+ Artma ebeke+ Art.+Dearj n., Mak., Tehizat Etd Uygulama Proje Etd, Rehab, Trans st. Koll. eb. Art. me Suyu Tarmsal Altyap Art.Kap.s.De.e. Art.s.De.e. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Kap.s.De.e. Kanalizasyon eb.

1984-1998 ----------1993-1998 ----1993-1998 1993-1998 ---1976-1999

1984-1999 1997-2003 1997-2003 1997-2003 1997-2003 1997-2003 1998-2003 ---1998-2000 1993-1998 1997-2000 1998-2000 --1993-1999 1993-1999 1997-2000 1998-2000 -1976-2000

1984-2000 1997-2004 1997-2004 1997-2004 1997-2004 1997-2004 1998-2005 1998-2005 2000-2005 2000-2005 1998-2002 -1997-2001 1998-2000 1999-2009 2000-2003 1993-2001 1993-2000 1997-2001 1998-2001 1999-2002 1976-2003

-1997-2002 1997-2002 1997-2002 1997-2002 1997-2002 1998-2002 1998-2002 2000-2002 2000-2002 ** -** -1999-2009 2000-2003 1993-2002 1993-2002 1997-2002 1998-2003 1999-2002 1976-2004

2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md.

26

DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H.

2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 ller Bankas 3.Bl.Md. 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 DE Rektrl DE Rektrl YTE Rektrl YTE Rektrl YTE Rektrl YTE Rektrl San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md.

Menderes Menderes Seferihisar Seferihisar Menderes Foa Aliaa Dikili Menemen Bayndr Menderes Menderes Seferihisar Aliaa zmir zmir Urla Urla Urla Urla Bergama demi

Gmldr Kanalizasyon zdere Kanalizasyon Seferihisar Kanalizasyon rkmez Kanalizasyon Menderes Kanalizasyon Foa Kanalizasyon Aliaa Kanalizasyon andarl Kanalizasyon Menemen Kanalizasyon Bayndr Kanalizasyon Tekeli Kanalizasyon Olananas Kanalizasyon Doanbey-Payaml Kanalizasyon Jeotermal Merkezi Istma Sistemi Teknopark Projesi Tp Multi Disiplinler Projesi Teknopark nkbtr Merkezi zmir evre Referans AR-GE Mrkz. Yksek Teknoloji AR-GE Eitim Mrkz. Jeotermal Enerji AR-GE Test E. Mrkz. Organize Sanayi Blgesi (175 hektar) Organize Sanayi Blgesi (300 hektar)

Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Kanalizasyon eb. Istma Sistemi Et. n., Mak., Tehizat Mak., Tehizat, leri Ara. n., Mak., Tehizat n., Mak., Tehizat n., Mak., Tehizat n., Mak., Tehizat

1991-1999 1991-1999 1991-1999 1991-1999 1992-1998 1992-1998 1993-2000 1993-2000 1993-2000 --------------

1991-2001 1991-2001 1991-2001 1991-2001 1992-2000 1992-1999 1993-2001 1993-2002 1993-2002 1997-2003 1998-2003 1998-2003 ----1998-1999 1998-2000 1998-1999 --1997-2000

1991-2003 1991-2003 1991-2003 1991-2003 1992-2003 1992-2001 1993-2003 1993-2003 1993-2003 1997-2004 1998-2005 1998-2005 2000-2003 -2000-2003 -1998-2001 1998-2001 1998-2001 -1999-2004 1997-2004

1991-2004 1991-2004 1991-2004 1991-2004 1992-2004 1992-2003 1993-2005 1998-2005 1993-2005 1997-2005 1998-2006 1998-2006 2000-2004 2001-2003 2000-2003 2001-2003 1998-2003 1998-2002 1998-2002 2002-2002 1999-2005 1997-2005

27

DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H. DER K. H.

2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002

San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. San. ve Tic. l Md. ZSU Genel Md. ZSU Genel Md.

Tire Tire Knk Bergama Merkez Dikili Torbal Foa Bayndr zmir zmir

Organize Sanayi Blgesi (400 hektar) Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi Kk Sanayi Sitesi me ve Kul. Suyu Temini Prj. zmir Byk Kanal Projesi 200 yeri .OK. Altyap 150 yeri .O. Altyap 200 yeri .OK. Altyap 150 yeri .O. Altyap 95 yeri Altyap 100 yeri Altyap 100 yeri Altyap 500 yeri .OK. Altyap me Suyu eb. Arttr., Mak.,Tehizat

-1994-2000 -------1988-1998 1988-2002

1997-2002 1994-2002 ** ------** 1988-2002

1997-2004 1994-2002 1997-2002 1999-2002 -----1988-2001 1988-2002

1997-2004 1994-2002 1997-2003 1999-2004 2000-2004 2001-2004 2001-2004 2001-2004 2001-2006 Proje var Proje var

* : Makro Yatrmlar lei 1996 yl iin 100 milyar TL, 1998 yl iin 300 milyar TL , 2000 yl iin 500 milyar TL , 2002 yl iin 1 trilyon TL taban alnmtr.

** : lgili yln yatrmlar arasnda yer almamaktadr

28

Tablo 7.10 Strateji Plan Dnemleri tibaryla 100 Trilyon TL zerindeki Yatrmlarn Proje Tutar Ve Yatrm Harcamalar YATIRIM ADI PROJE TUTARI (MLYON TL) 172.610.000 134.913.000 105.014.000 694.582.000 128.163.000 2.943.156.000 1.683.800.000 110.662.000 129.435.000 110.577.000 610.006.000 601.208.000 1.454.089 547 648.905 110 2001 SONUNA KADAR YAPILAN TAHMN HARCAMA (MLYON TL) 32.135.000 8.036.000 82.796.000 110.954.000 104.951.000 2.362.588.000 1.643.800.000 83.808.000 61.670.000 109.307.000 4.189.000 682.259.138 31.401.012 % 2002 YATIRIMI (MLYON TL) 2.700.000 1.600.000 55.000 80.496.000 19.760.000 % YATIRIMLARA HARCANAN TOPLAM YZDE 19,5 7,13 78,89 27,58 97,4 85 99 82 74,6 100 16 0,72 52,3 46,4

Bakray Knk Projesi (Sulama) K. Menderes Projesi (Sulama) Aa Gediz Projesi (Sulama + Takn) Petkim Genel Md. Modernizasyon ve Yenileme almalar zmir Elektrik ebekesi zmir evre Yolu ve zmir Aydn Otoyolu zmir Urla - eme Otoyolu (evre yolu Dahil) Menemen Aliaa ift Hatl Demiryolu naat ( 31,5 km Hat ) Aliaa Cumaovas Elektrifikasyon Karacabey zmir Doal Gaz letim Hatt ehir ii Banliy Sisteminin Gelitirilmesi zmir me Suyu II. Merhale Mteferrik ler Byk Kanal Projesi me ve Kullanma Suyu Temini Projesi

18 5,95 78,84 15,97 82 80,2 97,6 75,7 47,6 98,86 0,7 46,9 4,8

1,5 1,18 0,05 11,58 15,4

141.848.538.000 4,8 23.838.845 7.003.000 35.000.000 1.270.000 97.974 150.000 79.152.007 270.000.000 1,4 6,32 27 1,14 16 0,02 5,4 41,6

Strateji Plan Dnemleri tibaryla 100 Trilyon TL zerindeki Yatrmlarn Proje Tutar ve Yatrm Harcamalar tablosunda kabul edilen Yllk Ortalama Dolar Kuru; 2001 yl iin: 1$ = 1.248.898 TL , 2002 yl iin: 1$ = 1.519.016 TLdir.

29

Tablo 7.11 Strateji Plan Dnemleri tibaryla 100 Trilyon Tl zerindeki Yatrmlarn Balama Ve Varsaylan Biti Yllar YATIRIM ADI 1992 BA. - BT TARH Bakray Knk Projesi (Sulama) K. Menderes-Beyda Projesi (Sulama) Aa Gediz Projesi (Sulama + Takn) Petkim Genel Mdrl Modernizasyon ve Yenileme almalar zmir Elektrik ebekesi zmir evre Yolu ve zmir Aydn Otoyolu zmir Urla - eme Otoyolu (evre yolu Dahil) Menemen Aliaa ift Hatl Demiryolu naat ( 31,5 km Hat ) Aliaa Cumaovas Elektrifikasyon Karacabey zmir Doal Gaz letim Hatt ehir ii Banliy Sisteminin Gelitirilmesi zmir me Suyu II. Merhale Mteferrik ler Byk Kanal (zmir Kanalizasyon) Projesi me ve Kullanma Suyu Temini Projesi 1986-1997 1991-1996 1963-1996 1992-1992 1986-1994 1985-1994 1980-1995 1992-1994 1988-1997 1988-1996 1996 BA. - BT TARH 1986-2000 1991-2001 1963-2001 1994-1999 1992-1998 1986-1999 1985-1998 1980-1997 1992-1998 1988-2002 1988-1998 2002 BA. - BT TARH 1986-2006 1991-2007 1963-2005 1994-2004 1992-2003 1986-2004 1985-2003 1980-2003 1992-2003 1998-2002 2001-2005 1999-2009 -

30

7.3 Kamu Yatrmlarnn Ekonomik Deerlendirilmesi

Kamu yatrmlarnn temel amac blgede zel sektr tarafndan yaplamayacak ve karllk amac gtmeyen lkenin tm kesimlerini kucaklayan yatrmlar yapmaktr. Yapt bu yatrmlar ile hem toplum refahn ykseltmeyi hem de yrenin ekonomik faaliyetlerine katkda bulunmay amalar ve bu dorultuda yatrmlar planlanp uygulamaya balanr. lkemizde eitli nedenlerle kamu yatrmlarnn planlanmas, balanmas, kaynak aktarm ve zamannda bitirilmesi hep sekteye uramaktadr. Bu sebeple de kamu yatrmlarnn yrelere salamas dnlen refah ve gelir katks gereklememektedir. Zira kaynaklarn etkin kullanlmamasnn sonucu olarak ihtiya duyulan kamu yatrmlar ngrlen srede bitirilmemektedir. Strateji Plan alan iinde ncelikli kamu projelerine ve bu projelerin tanmlarna dier iki blmde deinilmitir. Burada ise bir btn olarak 2002 ylnda bu projelere ayrlan kaynaklarn paylar ve etkileri zerinde durulmaktadr. Sektrler baznda ayrlan paylar aadaki tabloda verilmitir. Bu pay miktarlarn referans kabul edip, yeni projelere balanlmad varsaymyla mevcut projelerin bitirilmesi ngrleri de ayn tabloda verilmitir. Bu ilem yaplrken yatrm deeri sfrlanan sektrlerin kaynaklar dier sektrlere aktarlarak toplam kaynak miktar muhafaza edilmitir. Tablo 7.12 Mevcut Kamu Yatrmlarnn Aktarlan Kaynakla Bitirilmesi ngrs (Milyar TL.)
Kalan Ayrlan Proje pay Miktar 3.16 100.00 18.39 75.28 41.56 47.59 82.94 26.92 399,553 0 572,098 18,050 897 695 9,649 43,354

Sektr Tarm Madencilik malat Enerji Ulatrma Turizm Konut Eitim Salk Dier zmir Muhtelif iller Toplam

2003 312,320 0 443,161 0 801,873 259 64 0 27,383

2004 298,331 0 314,224 0 423,405 0 0 0 11,411

2005 223,239 0 185,287 0 44,937 0 0 0 0

2006 0 0 0 0 0 0 0 0 0 951,352 951,352 12,221 963,573

2007 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2008 0 0 0 0 0 0 0 0 0

24.28 1,180,341

8.90 1,869,373 1,686,707 1,504,041 1,321,375 16.75 4,094,009 3,271,766 2,551,412 1,774,838 17.70 87,375 68,587 49,798 31,010

108,563 -734,225 108,563 -734,225 0 0

16.78 4,181,384 3,340,352 2,601,210 1,805,847

108,563 -734,225

Kaynak: zmir Valilii, 2002 zmir li Yatrm Projeleri Kitabndan Faydalanlarak Dzenlemitir.

Mevcut yatrmlar, kamu tarafndan aktarlan kaynak ayn kalmak ve yeni yatrmlar planlanmamak suretiyle ancak 2008 ylnda bitirilebilecek ve ayni ylda mevcut kaynaktan 734 trilyonluk harcama yeni projeler iin kullanlabilecektir.

31

Kamu yatrmlarnn kamusallnn baz dnemlerde politize edilmesi ekonomik olarak kayplara sebep olmaktadr. Bunlar yanl yatrm ve yatrm nceliklerinde deiim olarak de belirtebiliriz. zellikle makro yatrmlarda karlalan deer kayplar oransal olarak da byktr. Projelere yatrm yaplmamas ancak programda tutulmas uruna fasllara konan sembolik deerlerin de toplamda yksek bir yekn yaratt ortadadr. Bu balamda rnein Gzelbahe Balk Barnann mendirek onarm ve inaatnn 2003 ylnda bitmesi planlanmken 2002 yatrm programnda bir milyon lira ayrlmas yatrmn bitmesi hakknda anlan yl iinde tereddtler yaratmaktadr.

Makro Kamu Yatrmlarnda zmirin Trkiye Genelindeki Yeri

Aada zmir linde yaplan kamu yatrmlarnn 2001-2003 yllar arasndaki sektrel dalmnn Trkiye geneline oranlar verilmitir. Tablo 7.13 zmir li Kamu Yatrmlarnn Trkiye Genelinde Sektrel Dalm (%)
Ulat.Yllar Tarm Madencilik malat Enerji Haberle. Turizm 1 2001 2 2002 3 2003 0,84 0,65 0,17 0 15,57 0 13,73 0 20,73 0 0 0 2,55 4,74 4,57 0,51 1,02 2,89 Konut Eitim Salk 5,23 0,06 0,05 1,31 1,9 2,33 2,38 3,35 3,19 Dier K. Hizmet. l Top. 2,65 2,06 2,99 2,52 2,81 3,12

Kaynak : DPT, www.dpt.gov.tr.

ZMR L KAMU YATIRIMLARININ TRKYE GENELNDE YILLARA GRE DAILIMI

25
Trkiye iindeki yzdeler

Tarm Madencilik malat Enerji Turizm Ulatrma-Haberleme Eitim Salk Konut Dier Kamu Hzmetleri

20 15 10 5 0 1 2
Yllar

2001 ylnda yaplan kamu yatrmlarndan zmirin ald pay 2,52dir. Bu oranda en ok paya sahip olan sektr ise imalat sektrdr.

32

2002 ylnda da malat Sektr en fazla paya sahip olmasna karn oransal deerinde bir azalma olmutur. Turizm, Ulatrma, Salk ve Konut Sektrlerinde art olmasnn yannda Eitim Sektrnde de ciddi bir azal yaanmaktadr. 2002 ylnda yaplan kamu yatrmlarna il genelinde bakldnda ise zmirin paynda bir art grlmektedir. 2002 ylnn devam olarak 2003 ylnda da zmir iindeki kamu yatrmlarnda malat Sektr yine en ok paya sahiptir. Ayrca 2002 ylnn tersine bu sektrde bir art yaanmtr. zmir line yaplan kamu yatrmlar da geen yllara gre art gstermektedir. Ele alnan bu yla bakldnda; Madencilik ve Enerji Sektrlerinde herhangi bir kamu yatrm yaplmad ve bunun yannda Eitim Sektrnde de nemli bir azal yaand grlmektedir.

ZMR L KAMU YATIRIMLARININ TRKYE GENELNDE SEKTRLERE GRE DAILIMI

25

20
2001 2002

15

2003

10

Trkiye indeki Yzdeler

0
Madencilik UlatrmaHaberleme Eitim malat Enerji Dier Kamu Hizmetleri Turizm Salk Tarm Konut

Sektrler

33

8. STRATEJ ALT YRELERNN SORUNLARI VE POTANSYELLER

Bu blmde, daha nce tanmlanm alt yreler baznda sorunlarn ve potansiyellerin ortaya konulmas amalanmtr. Bu sorun ve potansiyellerin belirlenmesinde, zmir Ticaret Odas tarafndan 1999, 2000, 2001 yllarnda ileler dzeyinde yaplan zmir lelerinin Ekonomik Profili ve Alternatif Yatrm Olanaklar almalarndan yararlanlmtr. Ayrca bu bilgilerin, ilgili kurumlarla grmeler, yerel gazete ve internet taramalar ile zenginletirilmesi ve gncelletirilmesi de yaplmaya allmtr. Alt yrelere ilikin sorunlar ve potansiyeller; sektrel-ekonomik, toplumsalkltrel-ynetimsel-siyasal ve fiziki-sosyal altyapya ilikin olmak zere tm boyutlar ile ele alnmtr. Bylece bu blmde alt yreler ve ilelere gre gnmz sorunlar, potansiyelleri ve beklentileri analiz edilerek, bunlarn ne lde il dzeyinde genelletirilebilecei ve daha nceki blmlerde ilin ortaya konulan genel sorunlar ile ne lde akacaklar belirlenebilecektir.

8.1 Alt Yrelerin Sorunlar [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Sorunlar
Alt yrelerde belediye hizmetlerinin yrtlmesinde, kaynak yetersizliinden doan sorunlar grlmektedir. zellikle, Konak Belediyesinin gelirleri, toplanan vergilerle olduka artm olmasna karn, nfusun ve dolaysyla gereksinimlerin younluu nedeniyle hizmetin gerektii gibi yaplamamasndan ikayeti olunmaktadr. Enflasyonun yksek oluu, kaynak yaratmada ekilen zorluklarn bir baka nedeni olarak gsterilmektedir. ili ve Karyakada ise ehirsel geliim amacyla, projelerin hazrlanmasnda, zellikle ller Bankasndan aktarlan kaynaklarn azalma gstermesi sonucu, finansman kaynaklar bulunmas konusunda zorluklar ekildii anlalmaktadr. Mali skntlarn yaand dier bir belediye Bornova Belediyesinde ise ilenin kltrel faaliyetlerinin artrlmas amacyla balatlan inaatlarn 1999 ylndan beri ortaya kan denek darboazlar nedeniyle tamamlanamad bildirilmektedir. rnein; zmir Kltr Merkezi ve Patterson Kknde yaplacak Halk Ktphanesi bu tr inaas bekleyen yatrmlardr. Bornovada ayrca emlak vergisi oranlarnn dmesinin de gelirlerin azalmasna neden olduu belirtilmitir.

Yine alt yre btnnde grlen genel bir sorun da, sosyal altyapy oluturan donat alanlarna ilikin eksikliklerdir. ili ve Karyakada yaygn olarak sosyo-kltrel tesisler, zellikle de ktphane ve kltr merkezi eksikliinden sz edilmektedir. Bunun yannda, ilinin idari yaplarda (hkmet kona ve vergi dairesi) eksiklikleri bulunmaktadr. dari personel konusunda ise belediyede kadro sknts ekildiinden dolay zabta hizmetlerinin ihtiyaca cevap verememesi sorun olarak bahsedilmektedir. Karyakada ise eitim alannda, ilkretim okullarnda derslik saylarnn yetersizlii sorun tekil etmektedir. Yine idari bir sorun olarak Karyakada, kk iletmelerin aldklar ruhsatlar, kapsamlar dnda kullanmalarnn son yllarda Karyakada gelien hipermarket sektr nedeniyle zorunlu olarak yaygnlk gsterdii belirtilmektedir. Donat alanlar konusunda, Konakta geni kapasiteli bir kltrel tesisin bulunmamas dikkat ekmektedir. Uluslararas zmir Fuarnn ise kltrel ve ekonomik zelliklerini yitirerek elence arlkl bir ileve dnmesi eletiri konusu olmaktadr. Bucada temel eitimde, okul ve retmen ann bulunduu belirtilmektedir. Gaziemirde ise yatakl bir tedavi kurumu bulunmad iin tam teekkll bir devlet hastanesine gereksinim duyulmaktadr. Gaziemirde ayrca son yllarda ticaret, sanayi ve eitli i kollarndaki hzl art, idari anlamda yeni ihtiyalar dourmutur. Bu ihtiyalardan birisi de noter eksikliidir. Zira, en yakn noter Karabalarda bulunmaktadr. Bunun yan sra ilede vergi dairesi de bulunmadndan gelir vergisi mkellefleri vergilerini demekte glk ekmektedirler. Balova, Narldere ve Gzelbahe yresinde sosyo-kltrel alanlara ihtiya vardr. Narlderede ilkretim okulu, spor tesisi ve salk ocana, Balovada ilkretim okuluna, Gzelbahe'de ise spor tesislerine ihtiya duyulmaktadr. Gecekondular ve kaak yaplama konusunda ise kent merkezinde ve eperlerinde nemli sorunlar yaanmaktadr. Konak ilesinde, gecekondulama ve arpk ehirleme olgusunun devam ediyor olmas ve bu alanlarn salklatrlarak kentle btnletirilmesi ynnde hazrlanacak ehirsel yenileme projelerinin hayata geirilmesindeki glkler kent merkezinin nemli sorunlarndandr. Yine Bornovada gten ve hzl nfus artndan kaynaklanan konut ann srmekte olduundan ve yeni konut alanlarnn yetersizliinden sz edilmektedir. Mevcut inaatlarn gereksinime oranla % 34te bulunduu ve bu dk konut sunumunun kaak yaplamay nlemekte yetersiz kald belirtilmektedir. Bucada da kaak yaplama sorunu devam etmektedir. Gaziemirde Tahtal Baraj koruma sahasnda ise inaat yasa olmasna karn, ruhsatsz yaplamalarn olmas eitli sorunlar ortaya karmaktadr. Sanayi geliim stratejileri asndan Bucada bir sanayi blgesi talebi ortaya kmtr. Bu talebin Buca Adatepe Tekstil Organize Sanayi Blgesi ile zlmesi ynnde bir giriimin varl bilinmektedir. Gaziemirde ise Serbest Blge gelime

alan, belediye tarafndan imar plan snrlar iine alnm ve bu durumda iki kurum arasnda anlamazlklar ortaya kmtr. Ayrca, Balovada yapm devam eden kk sanayi sitesinin talebi karlayamayaca dnld iin bir dierine daha gereksinim duyulduu grlmektedir. Tarm sektrnde ise Bucada tarmla uraan kesim, eitli sorunlarla karlamaktadr. rnein; ya sebze ve meyve halindeki rsum, stopaj gibi kesintiler, reticinin rnlerini deer fiyattan satmasn engellemektedir. Tahtal Baraj uzak koruma alannda yer alan zeytinya iletmelerinin ise almalar yasakland iin, reticilerin evre ilelere giderek ek bir maliyet stlenmesine ayrca evre kirliliine yol aan bilinsiz gbre ve ila kullanm ekonomik kayplara neden olmaktadr. Balova ve Narlderede tarm arazilerinden yeteri kadar verim alnamamaktadr. Balovada tarmsal parsellerin, youn konut alan uygulamalarna almas ynnde basklar vardr. Narlderede ise tarm topraklar bugn var olan byk rantlar karlnda el deitirip yerine lks konutlar yaplmaktadr. Bylece tarm alanlar azalmaktadr. Dolaysyla, alt yrede tarm reticisinin haklarn koruyacak bir organizasyon/rgtlenme yoktur. zmir Bykehir Btnnde, afet blgelerinde nlem alnmas konusunda belediyelerin genel olarak dere yataklarnn yaplamalardan arndrlmasnda ve korunmasnda yetersizlikler gsterdii ve sel basknlarnn engellenemedii belirtilmektedir. Kuzey ve bat aksnda dere yataklarnda yer alan kaak yaplamann ortadan kaldrlamamas ve dere slah almalarndaki gecikmeler yeni sel basknlarnn ortaya kmasna neden olabilecek bir sorundur. Ayrca Afet Kararnamesi ile belediyelere yaplan parasal desteklerin, afet d konularda harcanmas sorunlarn zmnde olumsuzluklar yaratmaktadr. ehir ii yollarda yrtlen alt yap almalarndaki egdmszln ve programszln da sorun yaratt ve kaynak israfna neden olduu ok ikayet edilen bir sorundur. Byk Kanal Projesinin gelitirilmesiyle birlikte l evre Mdrlnce atk suyu olan tm iletmelerden Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde belirtilen kanalizasyon standartlarn salayacak ekilde n artma tesisi kurmalar art istenmeye balanmtr. Bugn 28 adet iletmenin n artma tesisi mevcuttur. Ancak artma tesislerinin dzenli altrlmamas ve kaak yollarla dorudan dearjlar, krfezdeki kirlilik kaynann nemli ksmn oluturmaktadr. Genel olarak kuzeyde, yasad yaplamalarn da bir sonucu olarak, youn altyap sorunlar yaanmaktadr ve yerlemeler arasndaki karayolu balants tmyle yetersizdir. zellikle Karyaka ve ili karayolu balantsnda alternatif gzergahlar gelitirilmemitir. Bunda evre yolunun henz tamamlanmam olmasnn da nemli bir pay bulunmaktadr. Asl sorun, sabah ve akam zirve saatlerinde yaanan darboazlardr. Karayolundan, emikler, Maviehir ve Atakent ynnde ulam balantsnn kurulmam olmas, Karyaka giriindeki yetersizliklerden biri olarak grlmektedir.

Karyakada merkezde youn bir otopark sorunu mevcuttur. zm iin ok katl otoparklara gereksinim vardr. Yollarn yayalatrlmas ve pazar yerlerinin kurulmasnn da yaratt trafik tkanklklar giderilememitir. Karyaka merkezde ise iskele ile ar arasnda yaanan youn yaya trafiinin rahatlatlmasna gerek duyulmaktadr. Alternatif toplu tama olanaklarnn salanmas asndan zmir-Karyaka arasndaki rayl sistem uygulamas iin proje ett almalarnn hzl bir ekilde tamamlanmas ve bu ulam alternatifinin de glendirilmesi beklenilmektedir. Karyaka-Konak arasnda da arabal vapur balants kurulmas ihtiyac bulunmaktadr. Ayrca Karyaka ky bandnda daha sk vapur iskelelerinin kurulmas gerektii ne srlmektedir. ilide, Harmandal p Depolama Alanna giden tm kamyonlarn yerleme iinden gemesi youn bir evre kirliliine neden olmaktadr. Bunun yan sra Byk Kanal Projesinin artma tesislerinden kacak amurun ayn blgede gbre haline dntrlmesi projesi, kacak koku ve gaz nedeniyle yrede endie yaratmaktadr. Karyakada artma tesisleri tamamlanmam bulunduundan atk sularn denize verilmesi devam etmektedir. Sz konusu atk sularn denize dearj sakncal grlmekte, artma tesislerinin devreye sokulmas istenilmektedir. Maviehirde ise konut yerlemesinin nnde kendiliinden oluan balk barnann dzenlenmesi gerektii dnlmektedir. Konakta ehir ii ulamda trafik younluu ve otopark sorunlar yaanmaktadr. lede evre, grnt ve grlt kirlilii mevcuttur. Krfeze gelen gemi, tanker ve ileplerin atklar denizi kirletmektedir. Yine evre kirlilii asndan Alsancak Limanna giri-k yapan gemilerin yeterince denetlenmedii dnlmektedir. Kat atk sorununun henz zmlenemedii ilede, krfez suyunda 2003 ylnda 12 ayr noktadan alnan rnekler zerinde yaplan incelenmelere gre krfezde snr deerlerin ald tek kirli nokta, Melez az olarak bildirilmektedir. Bunun yannda, ilede, hava kirlilii yksek boyutlara kmtr. Konak ilesinin en byk toporafik sorunu olarak heyelan tehlikesi gsterilmekte, snrlar iinde kalan Ballkuyu ve Kadifekale blgelerinde tehlikeye dikkat ekilmektedir. Baz yerlerin kamulatrma ilemleri yllar nce yapld halde blgede oturanlarn tahliyesi hala gereklememitir. Bornovann krsal blmnde yol ebekelerinin bakm ve onarm eksiklii sorun olarak belirtilmektedir. Yine krsal kesimde ime suyu yetersizlikleri bulunmaktadr. Baz yerlemelerin karayollarna balant noktalarnda kprl kavak yaplmam olmas da sorun yaratmaktadr. Sonuta, genel olarak altyap eksikliinden ve su deposu gereksiniminden sz edilmektedir. Bornovada dier bir sorun da makro yatrmlar asndan Metronun otogara kadar uzatlmam olmasdr. Baz semtlerin imar planlarnn uygulamaya gememi

olmas, planlarda gsterilen yeil alanlarn terklerinin yaplmamas ve ilemlerin uzun srmesi, sanayiden kaynaklanan evre kirlilii gibi skntlar da ilenin dier nemli sorunlardr. Bucada trafik younluunun gerektirdii lde bir yol ebekesinin olmadndan ve toplu tama sisteminin yetersizliinden sz edilmektedir. Kaynaklar, Krklar ve Karaaa kylerinin yol balantlar ve kendi i yollar yetersiz grlmektedir. Gaziemir yresinde de havaalannn ve sanayi tesislerinin varl, sklkla mevcut yollarn trafik younluunu tayamamasna neden olmaktadr. Bunun yannda, Sarn Beldesinde grlen kanalizasyon altyapsndaki yetersizlikler, serbest blgeye giri kn yaratt trafik younluu, yasad yaplamalardan dolay trafolarn yetersiz kalmas ve baz dere yataklarnda oluan evre kirlilii iin nlem alnmamas ilenin dier nemli sorunlar olarak sralanmaktadr. Altyap konusunda, Balovada, youn yalarn yaand dnemler drenaj sistemi yetersiz kalmaktadr. Yamur suyu drenaj ebekesinin, kanalizasyon sisteminden ayrtrlmamas da sorunlar yaratmaktadr. Ak kanal sularnn slah ve artlmas iin yatrm beklentileri vardr. Jeotermal enerjiden konutlarn yeterince yararlandrlmad dnlmekte ve termal alann kamulatrlmas ngrlmektedir. iftiler asndan yredeki yeralt sularnn giderek tuzlanmas ve azalma eilimi tamas sonucunda tarmsal sulamada sorunlar yaanmaktadr. Bunun yannda, sera sahiplerinin termal sular kullanmalar maliyeti artran bir faktr olarak ortaya kmaktadr. Elektrikle alan motorlara kondansatr zorunluluu getirilmesi ise yine iftiyi zora sokmaktadr. lenin nemli sorunlar olan ulam balantlarnn kurulmamas ve yol hacimlerinin ihtiyaca cevap verememesi; evre kirliliinin nlenememesi ve tesislerin yetersizliinden dolay turizm sektrnde gelime kaydedilememitir. Narlderede arazinin dik olduu alanlarda ulam sorunlar yaanmaktadr. Ayn nedenle depolarn st ksmnda kalan konutlara yksek kottan dolay su verilememektedir. Ayrca genel olarak altyap yetersizlii sz konusudur. Nfusun byme eilimine paralel altyap olanaklar arttrlamamaktadr. lede, deniz ulamndan ve jeotermal suyun stmada yeterince yararlanlmadndan ikayet edilmektedir. Atklarn denize veriliyor olmas Narlderede temel sorunlardan biridir. Byk Kanal Projesi kapsamnda, yredeki ilelerle birlikte atklarn denize verilmesini nlemek zere ek bir artma sisteminin kurulmasna gereksinim duyulmaktadr. Narlderede de Balovadaki gibi sulama konularnda skntlar yaanmaktadr. Jeotermal sularn kanalizasyon ve dere sularna karmas, narenciye bahelerine zarar vermektedir. yi kalitede sulama suyu yetersizlii vardr ve kaak kuyu almas zemin suyunu azaltmaktadr. Narlderede kullanlan

elektrik enerjisi uygulanmas da yaratmaktadr.

iin tarmsal alanda ve seralarda farkl tarifeler reticiler arasnda eitsizlie neden olduu iin sorun

Ali Onba Deresinin slah edilmemesinden dolay sel felaketleri yaanmaktadr. Su takn ve basknlar asndan dier 6 byk derenin slah gerekmektedir. Ayrca, ky kesimiyle yol balantlarnda ve baz i yollarda balant eksiklii ve standart dkl bulunmaktadr. Gzelbahede genel olarak altyap yetersizlii gzlenmektedir. lede kanalizasyon olmad iin yaygn olarak fosseptik kullanlmaktadr. Bu nedenle gerekli almalarn yaplp, ilenin zmir Byk Kanal Projesinden yararlandrlmas beklenilmektedir. Elektrik hatlarnda ise eskime sz konusudur. zmir-eme eski karayolunun otoyolu tercih etmeyen trafik tarafndan kullanlmas sonucunda ar younluklarn yaand bildirilmektedir. Bu amala, Mithatpaa Caddesine alternatif olan yolun ivedilikle kamulatrlmas gerektii dnlmektedir. Ulam konusunda ek olarak, krfez hatt vapur iletmesinden yararlanlmak istenmektedir. Bunun yannda, yaz aylarnda younlaan nfus hareketleriyle otopark sorunu artmaktadr. Gzelbahede balk barna iin artma tesisine ihtiya vardr. Ayrca bir yat liman gereksiniminden sz edilmektedir. zmir l evre Mdrlnn belirlemelerine gre, ehirde geleneksel iletmeler eklinde yrtlen baz sanayi tesisleri halen eski teknolojilerini korumakla, evre kirliliine neden olmakta ve toplumsal maliyeti yksek, verimsiz retimlerini srdrmektedir. Bunlar arasnda, kuru zm, ttn iletmeleri ve zeytinya fabrikalar saylmaktadr.

[B] Bakray Strateji Alt Yresi Sorunlar

Dikili ilesi olduka yksek bir potansiyele sahip olmasna karn sanayi ve ticarette bununla orantl bir gelime eilimi gsterememitir. Bunun bir nedeni olarak sermaye birikiminde ve kullanmnda ekonomik giriimciliin ve organizasyonun etkili olamad dncesi hakimdir. rnein; zeytin potansiyelinin arlkl olarak ya retimine uygun olmasna karn, bu tr tesisler hala eski teknolojilerini srdrmektedir. Hayvancln geliememesinin nedeni ise, ayr, mera ve yem bitkileri retiminin yeterli nitelikte olmamas ve salanamamasdr. Dikilinin andarl beldesinde tarihi kalenin hasarl olan ksmlar onarm beklemektedir. Donat alanlarnda eitim asndan ilkretim okuluna ihtiya vardr. dari anlamda da var olan Hkmet Kona ve otobs garaj ihtiyac karlayamamaktadr. letiim konusunda skntlar yaanmakta olup, zellikle telefon santrallerinde eksiklikler saptanmtr. Ulam konusunda, zmir-anakkale yolunun Bergama sonras, yaz aylar, trafik younluu asndan kapasite eksiklii tamaktadr. Dikilide demiryolu ulamnn

olmamas da bir eksiklik olarak gsterilmektedir. zellikle yaz aylarnda Dikili yerleme merkezinde youn olarak otopark sorunu yaanmaktadr. Denizyolu tamaclnn yalnzca yke dnk olmas ve mevcut yk limannn yaratt evre ve grlt kirlilii sebebiyle limann daha uygun bir yere tanmas beklenilmektedir. Denizyolu ile yolcu tamaclnn da, sisteme eklenmesi iin aratrma konusu edilmesi gerekmektedir. Ayrca turizmin gelimesi asndan bir yat limannn ve k aylarndaki bakmlar iin bir marinann eksiklii ifade edilmektedir. Su kaynaklarnn yetersiz olduu Dikilide dere ve aylarn sulama asndan slah edilmesine ve drenaj kanallar almasna gereksinim duyulmaktadr. Kanalizasyon almalarnn tamamlanmam oluu gncel bir sorun olarak belirtilmekte ve artma tesisinin eksiklii evre asndan sakncal grlmektedir. Bergamada siyanrl altn iletmecilii konusunda tartmalar yaanmakta olup tesis almaya devam etmektedir. Sanayi sektr gelime gsterememitir. Yerlemede organize sanayi blgesi olduu halde kullanlmamaktadr. Bu geri kalmln sebepleri arasnda sit alanlarnn okluu, halkn sanayi bilincine nyargl ve duyarsz oluu ve brokratik engeller gsterilmektedir. Tarmda verim dmektedir. Bunun nedenlerinden biri tarm alanlarnn nemli bir blmnde toprak tahlili yaplmadan geleneksel gbreleme yntemi izlenmesi, bir dier neden ise tarmsal rnlerde kaliteli tohumluk kullanmnn yetersiz olmasdr. lede iftilerin tohumluklarn temizleme ve ilalama srasnda kullandklar malzeme eksikliklerinden dolay tohumlar ya ilalanmadan kullanlmakta ya da evre ilelerden yardm alnmaktadr. Sektrde planlama bulunmamas baz rnlerin ekililerinde piyasa fiyatlarnn baz alnmasndan da anlalmaktadr. Bunun yannda, ifti mallarn koruma ile ilgili 4081 sayl yasann uygulanmasnda, cezalarn ok dk olmas ve caydrcln yitirmesinden dolay, zorluklarla karlalmaktadr. Ayrca tarm konusundaki sorunlarn birisi de zirai mcadele iin kullanlan ilalarn evre kirliliine neden olmasdr. Hayvanclk, geimlik dzeyini aamamaktadr. Bunun en nemli nedeni bu sektrde aile iletmelerinin arlkta olmas ve sadece birka ba hayvan beslenmesidir. Bu sektrde verimin dmesinin en nemli nedeni ise hayvanlarn bilinsiz bakm ve beslenmesinden tr yaplan hatalardr. lede sosyal ve fiziki altyapya ilikin sorunlar olup, ehir ii elektrik enerji ebekesinde ve de telefon santrallerinde eksiklikler belirlenmitir. Telefon santrali ilavesi ve yapm konusunda teknik eleman sknts gzlenmektedir. Enerji ebekesini yenileme projesi ve Devlet Hastanesinin tamamlanmas iin denee ihtiya vardr. Bunun yannda SSKya bal bir hastane yoktur ve idari binalar yetersiz durumdadr. Yerlemedeki mevcut bir ilkretim okulunun tamamlanmas iin yine denee ihtiya olduundan bahsedilmektedir. l olmak isteyen Bergamada da demiryolu ulamnn yokluundan, AliaaBergama, Bergama-Soma demiryolu balantlarnn olmamasndan sorun olarak

sz edilmektedir. Bergama-Soma-Akhisar karayolunun youn bir trafik tadndan, dar ve virajl oluundan yaknlmaktadr. Bergamada yollarn bakm ve onarmlar amacyla i makine tahsisine ihtiya vardr. me suyu ebekesinin ekonomik mrn tamamlam olmas sorun yaratmakta ve krsal kesimde de yaklak % 10 orannda ime suyu yetersizliinden sz edilmektedir. Kanalizasyon ebekesi yenidir, ancak plan snrlar iinde olmayan meskun yerlerde kanalizasyon sorunu yaanmaktadr. Bergamada artma tesisi yatrmlarnn gerekletirilmemi oluu, dolaysyla atk sularnn dorudan Bakraya dearj edilmesi, problemleri younlatrmaktadr. Yine ayn ekilde imar plan dndaki yerleimlerin su ebekesine balanmas da dier bir sorun olarak grlmektedir. Knkta kurulacak sanayi tesisleri iin ucuz enerjiye ve organize sanayi blgesi dahilindeki artma tesisinin bitirilmesi iin ekonomik katklara ihtiya vardr. Kalknma potansiyeli olan tarm sektr alt yap yatrmlarna ihtiya duymaktadr. Yllarca ttn, pamuk ve domates retiminden baka alternatif rnler retilememitir. Knkta donat alanlar, personel ve altyap konusunda eksiklikler vardr. retmen ve salk personelini kapsayan kamu personeli a ve ilede Devlet Hastanesi bulunmamas bunlarn banda gelmektedir. Demiryolu balantsnn olmamas sorun olarak belirtilmekte, Knktan geen karayolunun Aliaa-Bergama ynnden gelen trafik younluuna uygun olmad ifade edilmektedir. Ayrca ilede balant yollarnn yetersizliinden ve kaplama sorunlarndan sz edilmektedir. zmir-Knk arasnda dorudan ulamda da yetersizlikler sz konusudur. Elektrik enerjisinin Bergama hattndan alnmas da sorun olarak gsterilmekte ve bamsz bir hat oluturulmasnn gereklilii zerinde durulmaktadr. Merkezde ve krsal kesimde kanalizasyon sistemi gereksinimi vardr. Baz kylerde zellikle yaz aylarnda ime suyu yetersizlii sz konusu olup Bakray havzas sulama projesi kapsamnda Knkta yapm devam eden kanallarn tamamlanmam olmas, yine sorun olarak grlmektedir.

[C] Gediz Strateji Alt Yresi Sorunlar

Aliaa ky eridinde sanayileme ve ehirleme hzla artmaktadr. Potansiyeli yksek olan sanayi sektrnde; enerji yetersizlii, planszlk, kat atklar atma, ihracat, liman yollarnn asfalt ve organize olmamas, tren yolunun limanlara kadar verimli bir biimde iletmeye girmemi olmas sorunlar bulunmaktadr. Sanayiinin youn olmas tarma olan eilimi azaltmtr ve tarmsal ve hayvansal rnlerin pazarlamas yeterli dzeyde deildir. Zira, hayvanclk alannda temel girdi fiyatlar pahaldr ve hayvansal rnlerin pazarlama fiyat dktr. Bunlarn yan sra, ilede turizm sektrnn gelimesini engelleyen en nemli sebep fabrika atklarnn evre kirlilii yaratmasdr.

Aliaada yksek eitim kurumlarnn bulunmamas nemli bir eksiklik olarak grlmektedir. Salk hizmetleri asndan da kurumlama dzeyi yeterli deildir. Aliaa-Nemrut Limanndaki iskelelerin yol balantlar yetersizdir ve altyap sorunlar bulunmaktadr. Nemrut Liman 5 adet iskele daha alabilecekken bunlarn olmay sorun yaratmaktadr. Limanda enerji eksiklii bulunmaktadr ve demiryolu balantsnn limanla ilikisi kurulmamtr. Aliaa Liman genel anlamda yetersiz grlmekte, yatrm ncelii kazandrlmas istenilmektedir. Ayrca bir balk barnana gereksinim duyulmaktadr. Aliaada yeterli dzeyde altyap tesisi yoktur. lede toprak, yeralt suyu ve deniz kirlilii youn bir ekilde grlmektedir. lede grlen bu kirlilik, petrol szntlarndan ve sanayi kurulularnn atklarndan kaynaklanmaktadr. le merkezinde ve krsal alanda kanalizasyon, artma ve dzenleme eksiklikleri bulunmakta, kanalizasyon ve artma projeleri finansman beklemektedir. Aliaann yllk enerji talep art Trkiye ortalamasnn zerinde gereklemektedir. zmirin toplam enerji sarfiyatnn yarsndan fazlasna sahip olan ilede, sonu olarak, enerji konusunda eksikliklerden ve skntlardan sz edilmektedir. Foada, ilenin ekonomik adan kalknmas iin hazrlanan projeler denek yetersizliinden uygulanamamaktadr. lenin tarmla ilgili sorunlar; sulama, mera ve arazi slah, retim planlamas ve zirai mdahale ve DS sulama alanlarndaki 1. snf tarm arazilerinin yaplamaya almasdr. ledeki mevcut meralar zayf ve yetersizdir. Balklkla ile ilgili olarak tutulan balklarn deerlendirilmesi iin bulunan souk hava deposunun kapasitesi yetersizdir. Bunun iin souk hava deposu ile balk teknelerinin ve dier teknelerin tamir edilebilecei bir tersaneye ihtiya vardr. le balklnn sorunlarndan bir dieri de koruma altna alnm belli blgelerde avlanma yasann olmasdr. Var olan turizm potansiyelinin yeterli dzeyde deerlendirilememesinin nedenleri arasnda, Adnan Menderes Havalimannn ileye uzak ve Askeri Eitim alanlarnn da yakn olmas olarak belirtilmektedir. lede arkeolojik ve doal sit alanlarnn geni yer kaplamas yatrmclarn yer bulmasn zorlatrmaktadr. Ayrca ilede turizme ynelik yatak kapasitesi de yetersizdir. Foada yerel halkn dinlenebilecei park alanlarna ihtiya vardr. lede bulunan memur ve askerlerin konaklamasna yetecek kadar lojman bulunmamas konut sorununu dourmutur. Halkn ihtiyalarn gidermesi iin bir pazar yerine gereksinim duyulmaktadr. ledeki salk kurulular iin hizmet binas ve aracna ihtiya vardr. Ayrca ilenin belediye personeli says yetersizdir. Gerenky Belediyesinde kabilecek yangnlara zamannda mdahale asndan bir itfaiye aracna ihtiya duyulmaktadr. lenin deniz hudut kapsnn bulunmamas da bir sorun olarak belirtilmektedir. Foada talepleri karlayacak bir limana ve mevcut balk teknelerinin ihtiyacn karlayacak bir balk barnana ihtiya vardr. Projesi olmasna karn balk barnann henz yaplmam olmas gncel bir sorundur.

Bugn iin baz ile merkezi yollarnda ve ky balantlarnda kaplama sorunlar yaanmaktadr. zmir-Foa karayolunun onarm almalarna gereksinimi vardr. Baz beldelerinde toplu ulam siteminde eksiklik hissedilmektedir. Atk su nemsenmesi gereken bir sorundur. Kanalizasyon projesi onaylanm ancak ihale edilmemitir. Kanalizasyon ebekesinin tamamlanmam oluu, yat liman projesinin uygulanmay beklemesi, zmir balants iin Gediz Nehri zerine yaplm kprnn kullanmnn salanamamas ve sulama kapasitesinin dkl dier gncel sorunlar olarak dikkati ekmektedir. Ayrca dere yataklarnda da sorunlar mevcuttur. Menemende alanlar zmirde oturduu iin harcamalar zmir iline kaymaktadr. Bu durumdan ilenin ekonomisi olumsuz ynde etkilenmektedir. Tarm arazilerindeki dzensiz ve izinsiz yaplama; konut yaplar, petrol istasyonlar, snai tesisler kurulmas tarm olumsuz etkilemektedir. Ayrca tarmsal arazilerden arazi tasfiyesi ad altnda kum alnmas verimli topraklar azaltmakta ve rn kalitesini bozmaktadr. Karagl ve Ku Cenneti, tantmnn yeterli dzeyde yaplamamas nedeniyle beklenen dzeyde turist ekememektedir. Ku Cennetindeki balca sorunlar; yaz aylarnda tatl su eko-sistemlerini oluturan sazlk alanlarda suyun yetersiz oluu, yasak avlanmann kontrol altna alnamamas, sahada hayvan otlatlmas ve cezalarn dk olmas nedeniyle sr sahiplerinin engellenememesidir. Sr sahipleriyle ilgili olan sorun Bekir Kpr ve Kozluca Seddesinde bulunan kprlerin kalkmasyla zmlenecektir. Menemende yksek retim dzeyinde okula, yeterli byklkte Hkmet ve Belediye binasna ihtiya duyulduu ifade edilmektedir. Menemenin baz beldelerinde ime suyu talebinin karlanamamas ve ile merkezinin ime suyunda sertlik derecesinin yksek olmas da ilenin altyapya ilikin sorunlar arasndadr. Manisa Organize Sanayi Blgesinin atklar Menemen evresini olumsuz etkilemekte, sz konusu atklarnn Gedizde meydana getirdii kirlenme ile tarmsal araziler zehirlenmekte ve verim dkl yaanmaktadr. Kanalizasyon projesi uygulanmaya balamtr. Ancak artma tesisi bulunmamaktadr ve dolaysyla sanayi atklar artlamamaktadr. le snrlar iinde baz beldelerde de kanalizasyon problemi yaanmaktadr. 2000 yl Haziran aynda tamamlanmas ngrlen Menemen-Aliaa ift hatl demiryolu inaat denek yetersizliinden dolay tamamlanamamtr. le merkezinde yol ebekesi yetersizdir. Buna ek olarak yol kaplamalarnda ve otopark alan salanmas konusunda sorunlar bulunmaktadr. Ayrca ehirler aras karayolu zerinde alt ve st geit eksiklii saptanmtr. le merkezinde baz blgelerde yaya kaldrmlar yoktur ya da dzensizlikler sz konusudur.

10

[D] Gediz Nif Strateji Alt Yresi Sorunlar

Kemalpaada hzl gelien sanayi sektr, evre koruma nlemleri alnmadan doal kaynaklarn bilinsizce kullanlmasna yol amaktadr. lenin dousunda bulunan Kzl beldesi ve Torbalnn kuzey uzantlar, doa turizmi asndan deerlendirilemeyen bir kaynaktr. Kemalpaada eski zmir-Ankara karayolu geiinin standardnn dk oluu sorun yaratmakta ve zmir-Salihli karayolunun yeniden dzenlenmesi ve yapmnn tamamlanmas gerektiinden sz edilmektedir. Tm yerleim birimlerinin elektrik enerjisi istei karlanmaktadr. Bazlarnda ise ebeke yenilenme gereksinimleri srmektedir. Ancak eitli sektrlerin giderek artan enerji istekleri, yakn gelecein sorunu olarak grlmektedir. le merkezinde su ebekesinin eski oluu ve nfus artlar nedeniyle ime suyu sorunu yaanmaktadr. Bu sorunun yakn gelecekte artarak devam edecei dnlmekte olduundan Yiitler Barajnn yaama gemesi nem tamaktadr. Kanalizasyon ebekeleri asndan gerek ile merkezinde, gerekse beldelerde yetersizlikler gzlenmektedir. Ayrca artlmadan Nif ayna verilen atk sular youn kirlilik yaratmaktadr. Gnlk 25 ton olan kat atn depolanabilmesi iin daha nce tespit edilen p depolama alannn en ksa zamanda tamamlanmas nem arz etmektedir. Genel olarak ile merkezinde altyapnn glendirilmesi gerekmektedir. Kemalpaada evre kirliliinden dolay gelecekte tarm alanlarnn giderek yok olmas ve dier kaynaklarn da kirlenmesi tehlikesi vardr. Endstriyel atklarn ounun kontrol altna alnmasna ramen, evsel atklar hala byk bir sorundur. Kirlilik yk asndan genel artma tesisinin ina edilmesi, ivedilikle gerekletirilmesi beklenen bir projedir.

[E1] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Sorunlar

Menderes ilesi kamusal rgtlenme olarak ok geride ve yetersiz artlarda hizmet vermeye almaktadr. Tekeli Beldesinde tarmsal retime maddi tevik salanmas ve bilimsel nitelikli tarmn yaplabilmesi iin kylnn bilinlendirilmesi gerekmektedir. zdere Beldesindeki turizm blgesinin kalknmasyla birlikte yatak kapasitesi de artrlmaldr. Menderes ilesinde sebzemeyve halinin kurulmas byk bir ihtiyatr. Bamsz hizmet binalarnn (Hkmet Kona gibi) bulunmamas, personel says ve ara tahsisinde eksiklikler sorun olarak ortaya kmaktadr. Tahtal Baraj Havzasnn Koruma Ynetmelii ktktan sonra, ruhsatl-ruhsatsz yaplamay nlemek amal pek ok alma yaplm olmakla birlikte, politik basklar, resmi kurulular arasnda koordinasyonun oluturulamamas ve mali destein yetersizlii gibi nedenlerle bugne kadar etkili bir uygulama salanamamaktadr.

11

Mendereste Tahtal Baraj Koruma Havzas kapsamnda 4 belediye bulunmaktadr. ehirsel geliim, havzay tehdit altnda tutmaktadr. Tahtal Baraj koruma havzasnda altyap, zellikle kanalizasyon ve artma sistemleri ile ilgili nlemlerin yeterli dzeyde alnmam olmas yakn gelecek asndan bir sorundur. Torbal ile merkezinde yol ebekesinin yetersizlii ve otopark sorunlar mevcuttur. lenin denize olan balantsnn arzu edilen nitelikte olmad ve ile merkezinden geen E-24 karayolu ile kent ii yol ebekeleri balantsn salayacak kavak dzenlemeleri ve st geitlerin yeterli olmad belirtilmektedir. Rezervler yeterli olmasna karn, ime suyu ebekesi eski ve gereksinimi karlayamamakta dolaysyla ileye bal 15 yerleim merkezinde yaygn olarak ime suyu sknts bulunmaktadr. Ayrca, ar sulama nedeniyle yeralt su seviyesi dmektedir. Elektrik ebekesinde de eskilik ve dzensizlikler bulunmaktadr. zellikle Torbal Organize Sanayi Blgesinin ve giderek artan sanayi tesislerinin gereksinimi olan enerji, yakn gelecekte sorun yaratacaktr. Selukta Pamucak blgesi ilgili bakanlka Turizm Yatrm Alan ierisine alnmtr. Ancak blgede turizm iletmecilerine tahsisat yaplmamtr. Kent merkezinde, yaya kaldrmlar eskimi ve bakmsz durumdadr. Youn otopark sorunu yaanmaya balanmtr. Karayolu inaatlar uzun srelere yaylmaktadr. Yeni otoyol inaat denek yetersizlii ve hukuki sorunlar nedeniyle hedefine erimemi bulunmaktadr. Projenin tamamlanmas iin denee ihtiya vardr. Bu durumlar turizm asndan da olumsuz etkiler yaratmaktadr. 4081 sayl ifti Mallarnn Korunmas hakkndaki yasadaki para cezalar yetersizdir ve caydrcl yoktur dolaysyla reticinin maduriyeti bulunmaktadr. Balklk konusunda ise Pamucakta kk tekneler iin balk barna eksiklii duyulmaktadr. lede genel olarak altyap yetersizliinden sz edilmektedir. Seluk telekomnikasyon hizmetlerinin iyiletirilmesi iin paral olarak fiber optik kablo ekilmesine gereksinim duyulmaktadr. Seluk ehir merkezinde ve kylerde tam otomatik ebeke yatrmna ihtiya vardr. me suyu ebekesi yenilenmi olmakla birlikte, bu projenin uygulanmasnda salk asndan sakncal olacak boru malzemesi kullanlmtr. Ayrca yamur suyu drenaj ebekesinin eksiklii hissedilmektedir. Planl olarak gelitirilmi bir kanalizasyon sistemi bulunmamakta ve paral olarak kanalizasyon sistemi yetersizlikleri bulunmaktadr. Artma tesisi bulunmamakta ve kat atklar iin atk alan eksiklii hissedilmektedir. Turistik deer tayan Pamucak sahiline dklen Fetrek ayna braklan atklar, evre kirliliine neden olmaktadr. Bu konuda nlemlerin alnmas ve Fetrek aynn temizliinin salanmas ile ve Pamucak iin nemlidir.

12

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Sorunlar

Bayndrda belediyenin gelirleri yetersiz olduundan cari harcamalarn dnda gerekli yatrm harcamalar yaplamamakta, ehrin geliiminin yaratt ihtiyalar karlanamamaktadr. lede ekonomik sektrler asndan sorunlara ve taleplere bakldnda, sanayi sektrnde, orta lekli 20-30 firmann faaliyet gsterecei 20.000m2lik alana sahip organize sanayi sitesine ihtiya olduu belirtilmektedir. Tarm sektrnde kuraklk nedeniyle ekonomik ynden knt grlmekte, inaat sektrnde ise ehrin geliiminde gerek duyulan kum-akl kaynaklarnn azalmas sorun olarak ortaya kmaktadr. Bayndrda idari bina (hkmet kona, belediye hizmet binas, Jandarma Komutanlna ek bina) ve say ve nitelik olarak spor tesisi yetersizlii bulunmaktadr. Mevcut spor tesislerinde de bakm ve onarma ihtiya vardr. Devlet Hastanesine yaplan ek bina inaat, denek yetersizliinden dolay tamamlanamamaktadr. le snrlar iinde yeralt scak su kaynaklarnn atl durumda braklmas ve ilenin su bentleri-barajlarna olanakl akarsu kaynaklarna sahip olmasna karn sulama almalarna ynelik hibir bendin bulunmamas sorun olarak belirtilmektedir. Yerlemenin nde gelen problemlerinden biri de ulamdr. Torbal-Bayndr-demi karayolunun dk standartl olduu ve bu yollarn ett ve projesinin tamamlanarak yatrm programna alnmas gerektii belirtilmektedir. Yine yayla turizmi iin potansiyel tayan kylerde ve lca blgelerinde ulamn yetersiz olduu ifade edilmekte ve yol sorunlarnn giderilmesi beklenilmektedir. Dalk alanlardaki stabilize yollarn tamamlanmas ile standard dk ova yollarnn gelitirilmesi ve onarm zm bekleyen sorunlardr. zellikle zeytin balar arasndaki yollarn gelitirilmesi istenilmektedir. lede su, elektrik, kanalizasyon altyaps konusunda sorunlar mevcuttur. Yeralt su seviyesi youn kullanm nedeniyle srekli bir dme gstermektedir. Kanalizasyon sistemi olduka eski olan ile merkezinde, kanalizasyon ve artma tesisinin ett ve proje aamalarnn tamamlanarak uygulamaya geirilmesi beklenilmektedir. Yine ilede ime suyu ebekesinin bakmna ve yenilenmesine gereksinim duyulmaktadr. Ayrca p depolama alan ihtiyac olduu ve radyo-televizyon yaynlarnn izlenmesinde zorluklar ekildii ifade edilmektedir. Tirede 1993 ylnda yatrm programna alnan organize sanayi blgesinin almalar hala devam etmektedir. Projenin tamamlanmas halinde artacak igcnn konut ihtiyacn karlamaya ynelik yatrmlar gerekletirilmemitir. Ayrca ilede tarm arazileri sanayi blgeleri ile i ie durumdadr. Bu durum tarmsal arazilerin heba edilmesine, arpk ehirlemeye ve sanayilemeye yol amaktadr.

13

lede belediyeye ait 500 ton kapasiteli bir souk hava deposu bulunmasna ramen, bu depo ihtiyac karlamakta yetersiz kalmaktadr. Tarmsal rnlerin yetitirilmesi, ilenmesi, ambalajlanmas ve pazarlanmas konusunda reticiye destek olacak ve gerekli aratrmalar yapacak bir merkez bulunmamaktadr. Da kylerinde rn yetitirilen arazilerden kadastro gememi olmas Orman daresiyle iftiler arasnda anlamazlklara yol amaktadr. lede yapmna balanan projeler denek yetersizliinden tamamlamamtr. Bunlardan biri inaat devam eden kapal spor salonu dieri de Blge Devlet Hastanesi yapmdr. Tire Kltr Merkezi inaat da yarm kalan bir dier yatrmdr. Hkmet Kona, Askerlik ubesi binas, D Ticarette Standardizasyon Denetmenleri Tire Grup Bakanl hizmet binas yetersizdir. Emniyet tekilat iin, karakol binas ve polis lojmanlar binalarnn yapmna balanm ancak bitirilememitir. Kltr Bakanlna bal ktphanede ara ve gere bakmndan sknt ekilmektedir. Genel olarak ilede altyap yetersizliklerinden sz edilmektedir. Tire ile merkezinde kanalizasyon ebekesi eski sistem zellii tamakta ve mevcut talebi karlayamamaktadr. Tireye bal 10 ky yerlemesinde ime suyu sknts ve krsal kesimde paral olarak elektrik enerjisi eksiklii bulunmaktadr. Tm ilenin gereksinimi asndan telefon santral yetersizlii gncel bir sorun niteliindedir. Tire-Seluk karayolu gzergahnn standard dktr. Yine baz kylere olan yol balantlarnda standart dkl ve kaplama sorunlar yaanmaktadr. le merkezindeki trafik dzenine ilikin sorunlarn varl belirtilmektedir. lede, K. Menderes havzasnn tmne ynelik stol tipi bir havaalan beklentisi bulunmaktadr. K. Menderes havzasna ilikin takndan korunma ve sulama projelerinin eksiklii sorun olarak grlmekte ve susuzluk sorununa kar nlemler alnmas iin K. Menderes nehri zerinde sulama amal bir barajn yapm beklenilmektedir. demite ekonomik sorunlar, i ve d ekonomik krizlerden, kaynak yetersizliinden, ekonomi alannda bilgi birikimi ve giriimci yetersizliinden kaynaklanmaktadr. lkede yaanan krizlerin etkisiyle ilede retim ve mal talebi durmutur. hracat Gelitirme Mdrl bulunmasna ramen ihracatlar, zmir Zirai Karantina Mdrlnden Enspektr Belgesi olan Ziraat Mhendisi getirerek, rnn ihra niteliine sahip olup olmadn kontrol ettirmek mecburiyetinde kalmaktadrlar ve bu husus nemli lde zaman ve para kaybedilmesine neden olmaktadr. lede birka firmann dnda ihracatla ilgilenen firmann olmamas irketleme dzeyinin dk olduunun bir gstergesidir. Ticaret ve retimin gereklemesini salayan organizasyonlar oluturan firmalar, dar alanlarda faaliyet gstermektedir. stihdam alannn snrl olmas ve isiz saysnn giderek artmas ilenin nemli bir sorunudur.

14

lede yaygn olarak yetitirilen patatesin retimi fazla olduu iin, pazarlama sorunu ortaya kmaktadr. Patatesin muhafazasnda kullanlacak bir souk hava deposuna ihtiya vardr. Yine patates retimi konusunda bir dier sorun da, patates tohumunun dardan getirilmesi nedeniyle yaanan tohum skntsdr. lede patatesin ve da kylerinde geni apta retilen kestane ve fidann ihra imkan yaratlamamtr. Kestane aalarnn genelde orman alanlarnda, ifti ailelerinin uzun sre zilliyetinde bulunan yerleim merkezlerinde olmas, kestane alanmas almalarnda grevlilerin eitli glklerle karlamalarna neden olmaktadr. Bununla beraber, da kylerindeki orman kadastro almalarnn ksmen tamamlanm olmas orman ve da kylerinde kestane retimini artrmtr. demi Hayvan Hastanesi ve Tarm ve Ky leri le Mdrl binas ile ilgili herhangi bir harcama ve alma yaplmamtr. demite toprak tahlil laboratuarnn bulunmamas da sorun olarak gsterilmektedir. Karayollar asndan; demi evre yolunun tamamlanmam oluu, demiBeyda-Denizli ve demi-Bozda-Salihli karayollarnn dk standartl oluu, Torbal-Bayndr-demi-Kiraz-Denizli karayolunun tamamlanmamas ve genel olarak yollardaki kaplama eksiklikleri sorun olarak gsterilmektedir. Ayrca zmir-demi demiryolunun eskimi raylarnn yenilenmesi beklentisi bulunmaktadr. demi ile merkezinde ve paral olarak kylerinde ime, sulama suyu ve kanalizasyon altyaplarnda sorunlar yaanmaktadr. Bir dier sorun da organize sanayi blgesinin altyapsna ilikin eksikliklerin giderilmedii tarzndadr. Beydada ekonomik geliimi salayacak potansiyeller ve bu potansiyellerin deerlendirilmesi konusunda skntlar vardr. lede organize sanayi blgesi yoktur. Bulunan maden kaynaklar deerlendirilememektedir. Tarmsal arazi yetersizdir ve dk tarmsal arazi miktar alternatif rn yetitiriciliini zorlatrmaktadr. Szlemeli rn yetitiricilii konusunda yasal dayanak bulunmadndan reticiler madur olmaktadr. Ayrca tarmsal rn fiyatlarndaki ar dalgalanma, istikrarl bir retimi engellemektedir. rnlerin depolanmasnda, souk hava deposunun bulunmamas nedeniyle sorun yaanmaktadr. Yetitirilen incir ve kestanenin yurtdna pazarlanmasnda da sorunlar vardr. Pazarlama konusunda halkn bilinli olmamas zaman zaman kendilerinin zarar grmesine sebep olmaktadr. Tohumluk ve yem konusunda halk devletten destek beklemektedir. Tohumluk, yem, ila girdilerin pahall yannda st fiyatlarnn dk olmas reticileri zarara sokmaktadr. lede st, mandralar dnda ileyecek bir fabrika olmadndan blge stleri dardan gelen tccarlar tarafndan ok ucuz fiyatlara satn alnmakta, baka blgelerdeki tesislerde ilenmekte ve satn alnann iki kat fiyata piyasaya srlmektedir. Halk bu konuda bilinlendirilmelidir.

15

Yaygn olarak yaplan st inekilii konusunda ahrlarn ile merkezinde ve evlerin altnda olmasndan dolay koku ve evre kirliliine neden olmaktadr. Merkeze yakn yerlerde kurulmu olan zeytinya imalathanelerinin yayd koku ve kimyasal atklar evre sorunu yaratmaktadr. Beyda ilesinde Beyda-demi ve Beyda-Nazilli karayollarnn standard dktr. le merkezinde ime suyu ebekesinde skntlar yaanmakta ve Beyda sulama barajnn bitirilmemi olmas da sorun olarak gsterilmektedir. Genel olarak altyap yetersizliklerinden, kanalizasyon ebekesindeki sorunlardan ve sulama olanaklarnn darlndan sz edilmektedir. Kiraz, tarmsal retim ve hayvansal rn yeterlilii asndan nemli kaynaklara sahiptir, fakat pazarlama konusunda zayftr. Tarmsal rnler, tccarlara ya da Kiraz, demi ve Beyda gibi yakn ile pazarlarna satlmaktadr. Krsal kesimlerde ttne getirilen kota nedeniyle bu rnn ekilmesinden vazgeilmitir. St reticileri arasnda birlik olmadndan st fiyatlar dktr. Ancak 2001 yl itibariyle, st retimi ve pazarlamasndaki danklk ortadan kalkmtr ve ilede sadece st rnleri zerine souk hava deposu vardr. Kesimlik hayvanlar ile kasaplar tarafndan pazarlanmakta, ancak bu yeterli olmamaktadr. Kiraz ilesinde tarm sektr iklimden etkilenmektedir. Ancak ilede dzenli olarak iklim artlarn belirten meteoroloji kurumu bulunmamaktadr. Ayrca, ilenin merkez ve kylerinde retmen, ebe ve hemire aklar bulunmaktadr. Kiraz-demi karayolunun standard dktr. Bozda kayak tesislerine Kirazdan yol balants kurulmas, ile ekonomisine katk salayacak bir altyap olarak grlmektedir. Altyap konusunda, Kirazda ime suyu ve kanalizasyon ebekelerinin yetersizlikleri bulunmaktadr. leye bal krsal yerlemelerin bazlarnda bol miktarda su bulunurken zellikle da kylerinde ime suyu sknts yaanmaktadr. Yine baz kylerde tarmsal sulama konusunda sknt bulunmaktadr. Elektrik kesintileri de ilede grlen bir dier sorun olarak dile getirilmektedir.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Sorunlar

emenin ky kesiminde gerek ikincil konutlarn okluu, gerekse turizm yatrmlarna uygun byk arazilerin olmamas, byk yatrmclarn ileye yatrm yapmasn engellemektedir. Mevcuttaki birok kamu yatrm ise denek yetersizliinden tamamlanamamtr. Turizmden kaynaklanan yksek arazi rant nedeniyle araziler srekli el deitirmekte ve dolaysyla tarm arazileri atl kalmaktadr. El deitiren arazilerde en nemli sorun hzla byyen yapl alanlar ve bu alanlarn yeillendirilmesinde yetersiz kalnmasdr. lede sit alanlarnn younluuna karn, turizmin blgede oluturduu rant, yaplamay tevik etmektedir. Bununla beraber, Alaatnn kendine zg bir mimarisi olduu halde yeni yaplara bu tarz yanstlamamtr.

16

emede mzenin yetersizlii, Alaatda ise eitim veren lise bulunmamas, sosyal donat eksiklii olarak dile getirilmektedir. emede zellikle yaz aylarnda, karayolunda ve ile merkezinde trafik younlamakta ve otopark sorunlar ortaya kmaktadr. lenin toplam ara says 2.554 olmasna ramen yaz aylarnda karayolu trafii gnde ortalama 24.000 aralk bir hacme ykselmekte, dolaysyla bu dnemde mevcut kent ii ulam sistemi yetersiz hale gelmektedir. eitli noktalarda yat limanlar iin proje onay aamalar tamamlanm, bazlarnn temelleri atlm ancak genel olarak ihale ve uygulama almalar henz bitirilememitir. Mevcut Ro-Ro iskelesinin yetersiz olduu dnlmektedir. Bu sebeple Alaat, eme-Merkez, Dalyan, ifne ve Karaada yat liman ve yanama yerlerinin tamamlanmas istenilmektedir ve bununla beraber yatlar iin bir tersane gereksinimi zerinde de durulmaktadr. Bu tarz bir makro yatrm olarak emede yapmna balanan stol tipi havaalannn inasnn yarm kalmas da dikkat ekmektedir. Alaatda elektrik ebekesi yetersizdir ve zellikle yaz aylarnda voltaj dklkleri yaanmaktadr. Alaat ve eme enerji nakil hatlarna, rzgar tribnlerinden elde edilen elektrik enerjisinin ulatrlamamasnn da bu durumun zmlenememesinde etkisi bulunmaktadr. Zira, rzgar gcnden retilen enerjinin ile iinde kullanlmas iin gerekli enerji nakil hatlar henz kurulmamtr. Blgenin rzgardan sonra dier nemli potansiyel enerjisi olan jeotermal enerjinin ise modernizasyonunun yaplmas ve seraclkta kullanlmas dnlmektedir. emede ime ve sulama suyu konusunda skntlar bulunmaktadr. Yllk 3 milyon m3 kapasiteli ime suyu baraj tesislerinin, artma ve ishale hatlaryla birlikte tamamlanmam olmas ve tarm iin yeralt sularndan yeterince faydalanlamamas sorun olarak belirtilmektedir. Karaburun ilesinin Mordoan beldesinde organize sanayi blgesine ihtiya duyulduu sylenmektedir. ledeki tarm sektrnn en nemli sorunlar; arazinin engebeli olmas nedeniyle mekanizasyonun girememesi, mcadele ilalar bayisi yokluu, pazarlama, retim girdilerinin pahal olmasdr. lede i g nedeniyle gen nfus azalmakta, buna bal olarak da igc kapasitesi dmektedir. Ayrca tarm arazilerine bilinsiz ekilde yaplan ekimler sonucu topraktaki mineraller azalmakta ve verim dmektedir. Dier bir sorun ise ky kesimlerindeki yeralt sularnda tuzluluk orannn artmasdr. Ayrca ilede elde edilen rnlerin depolanmas iin souk hava deposuna ihtiya vardr. Karaburunda, tantmn yeteri kadar olmamas, ulam, altyap ve tesis yetersizlii, spor kompleksi, kamp alan yokluu ve alveri merkezlerinin yetersizlii gibi nedenlerle ile turizmi istenen dzeyde gelime gsterememektedir. Ayrca teknik eleman ynnden eksiklik yaanmaktadr.

17

Karaburun-zmir arasndaki toplam 100 kmlik karayolunun 55 kmlik ksmnn standard dk olarak kabul edilmekte ve ilenin kyleriyle balantlar salayan yollarn yetersizliinden ve kylere ulama zorluklarndan sz edilmektedir. Bu sorunlarn zme kavuturulamamasna ise denek yetersizlii ve toporafyann ok engebeli olmas sebep olarak gsterilmektedir. le merkezinde, Mordoan beldesinde ve krsal kesimde ime suyu ve kanalizasyon ebekelerinde yetersizlik bulunmaktadr. leye enerji temini konusunda rzgar enerjisinden yararlanlmas gerektii zerinde durulmaktadr. le merkezi ile Mordoan ve Karareiste telefon ebekeleri ve santral eksiklii hissedilmektedir. zmir Krfezinin giriini denetleyen konumuna karn ilenin bu zelliinden yararlanlamamaktadr. Ayrca, 6 adet balk barna bulunduu halde liman ve yat limannn eksiklii duyulmakta ve deniz ulamndan yararlanlmas gerektii ne srlmektedir.

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Sorunlar

Seferihisar ilesinde sulama kaynaklarnn yetersiz oluu nedeniyle tarmsal arazilerinden yeteri kadar yararlanlamamaktadr. Tahsisli mera alanlarnn bulunmamas, tarmsal arazi dnda kalan yerlerde de genelde askeri tatbikatn yaplmas ve zeytin alanlarna giriin yasaklanmas kk ba hayvancl giderek azaltmtr. iftilerde herhangi bir rgtlenme abasnn olmay, retim ve pazarlama konusunda nemli bir eksikliktir. rkmez beldesinde sahile yakn baheler, yaplama tehdidi altnda yok olma tehlikesi ile kar karyadr. Turizmin gelitirilmesi ve ivme kazanmas konusunda etkili bir aba grlmemektedir. lede zellikle mevcut yat ve termal turizm potansiyelinin yeterince deerlendirildii sylenemez. Zira, jeotermal enerjiden gerek turizm alannda gerekse kentsel stmada yeterince yararlanlamamaktadr. Mevcut yat limannda ise kapasitenin artrlarak yeni bir marinann inaatna balanm olmasna karn uygulamann yarm kalm olduundan sz edilmektedir. Ayrca, balk barnana gereksinim vardr. Ayrca doal ve tarihi sit alanlar dnda kalan alanlarda ikincil konutlarn yaplmas, turizme ynelik yatrm yaplabilecek alanlar snrlamaktadr. lede, var olan tarihi eserlerin ve doal zenginliklerin yeterince tantlamam olmas, turizm potansiyelinin yeterli dzeyde deerlendirilememesinin nemli sebeplerindendir. Kentsel altyapya ilikin sorunlar bulunmaktadr. Seferihisarda giderek artan motorlu tat tescil saysna dikkat ekilmelidir. le merkezinde otopark sorunlar yaanmaktadr. Toplam 200.000 kii kapasiteli ime suyu projelendirme almas balam olmakla birlikte, projeler henz tasarm aamasndadr. me ve sulama amal baraj ve gletin proje ett almalarnn gecikmi olduu ne srlmektedir. le merkezi ve rkmezde kanalizasyon tesisleri henz tamamlanmamtr ve artma tesisi bulunmamaktadr. Ayrca, mevcut p depolama alan sakncaldr, youn bir evre kirlilii yaratmaktadr ve p imha tesislerine

18

gereksinim duyulmaktadr. ledeki telefon ebekesinde ek santral gereksinimi vardr. Seferihisarda vericilerin yetersiz kalmas sonucu yerel televizyon yaynlarndan yararlanlamamaktadr. Urla ilesinin tamamnda yerleim talebi ok artmtr. Bu da yredeki iftiyi retim yapmaktansa topran satmaya yneltmitir. Bylece verimli tarm alanlarnn ama d kullanm ve speklatif el deitirme sreci ortaya kmtr. Zeytinciliin ve Yabanilerin Islah Kanunu yrrlkte olmasna ramen hurmasyla anlan ilede denetimlerin yetersiz, cezalarn caydrc olmamas sonucu zeytin alanlar giderek daralmaktadr. Var olan tarm arazilerinin kk paralar halinde olmas mekanize tarm uygulamasn gletirmektedir. Gen nfusun ileden g etmesi nedeniyle yallar kendi ihtiyalarn karlayacak kadar, geleneksel ekilde retim yapmakta, btn bu sorunlar ilenin nemli potansiyeli olan tarmsal retiminin sekteye uramasna neden olmaktadr. rgtlenme eksikliinden dolay da st fiyatlar reticiyi memnun edecek seviyede deildir. Urlann sahip olduu doal gzellikleri ve tarihi kalntlaryla turizm asndan ilenmemi bir kaynak olduu belirtilmektedir. Turizm asndan nemli olabilecek Klozomenai ehrinin kazlar denek yetersizliinden bitirilememitir. Ayrca, ilede tantm eksiklii de vardr. Tarihi yap zenginlii gn getike bozulmaktadr. Urlada trafie kaytl tatlarn hzl bir biimde artt izlenmektedir. Meskun alanda mevcut yol ebekesinin ve ile merkeziyle iskele arasndaki balant yolunun yetersizliinden sz edilmektedir. Ayrca zmir kenti ile nemli dzeyde ilikileri olan yerlemenin, deniz ulamndan yeterince yararlanamad dnlmekte ve hafta sonlarnda Urlaya, Karyaka ve Konaktan vapur seferlerinin konulmas istenmektedir. Gemi yllarda zellikle yaz aylarnda denenmi olan zmir-Urla vapur seferlerinin de tekrar arzu edilmektedir. Genel olarak, altyap yatrmlarnn gecikmesinden, tarmsal sulama olanaklarnn yetersizliinden ve yeralt sular ile deniz kirliliinin denetim altna alnamamasndan ikayet edilmektedir. Yat liman uygulamasnn, kanalizasyon ve artma tesisi projelerinin gecikmi olmas sorun olarak bildirilmektedir. Ayrca, mevcut p depolama alan gelecek yllarn gereksinimini karlayamayacak durumdadr. Enerji konusunda ise, rzgar enerjisinden yeterince yararlanlamad dnlmektedir.

8.2 Alt Yrelerin Potansiyelleri

Gelime seeneklerinin irdelenmesinden ortaya kan gelime strateji emasnda ok sayda potansiyelin bulunduu, bunlarn bir blmnn aktif hale getii, bir blmnn ksmen kullanld ve bir grup potansiyelin de kullanlma imkan bulamad grlmektedir. Gelitirilen analitik yaklamlar sonrasnda stratejik planlama alannn doal yapsnn yan sra, tarmsal yap ve tarmsal potansiyelinin de byk bir g olduu grlmektedir. Bu nedenle, tarmsal potansiyelin glendirilmesi iin sulama alanlarnn gelitirilmesi, en az baraj ve glet tesisleri

19

kadar ime, kullanma ve sanayi suyu olanaklarnn arttrlmas asndan nem tamaktadr. Tm alma alannda, tarm alanlarnn dalmlar genelde incelendiinde, krsal nfusun ehirsel nfusa nazaran fazlal nemli bir strateji ortaya karmaktadr. Bu nedenle blgenin sosyo-ekonomik parametresini ortaya koyacak sentez yaklam iin potansiyel alanlarn bilinmesi ve deerlendirilmesi gerekli olmaktadr. Burada eilimleri ve rgtlenme sistemlerini belirleyecek potansiyeller strateji alt yreler itibaryla tanmlanmaktadr. Potansiyeller giderek strateji kararlarnn alnmasnda etken birer unsur olmaktadrlar. Alt ksmda ele alnan bu gruplama, strateji alt yreleri oluturmakta olup, gleri aada tanmlanmaktadr.

[ A ] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

zmir Bykehir Btn kendi iinde dokuz blme ayrlm ve topografik engellerle artlanan bir ekilde drt yne nsal olarak yaylmtr. Dier strateji alt yreleri gibi drt yn itibariyle ele alnan potansiyel alanlarn kuzeyinde ili ve Karyaka gelmektedir. Bu iki yerleme fiziksel olarak birlemi ve hatta darda kalan Menemen ile de ehirsel adan btnlemi durumdadr. % 99,9u ehir merkezinde yaayan nfusuyla zmirin ikinci byk ilesi olan Karyaka, geliiminde ikincil konut alan olarak kullanlmaya balanm, sanayi sektr arlkl sektr olarak dnlmemitir. le snrlar iinde Ahrkuyu, Serinkuyu, Laka ve Bostanl Dereleri bulunmaktadr ve bunlar bask bir alanda yaylan yerlemeyi, zaman zaman taarak, g durumda brakmaktadr. Bostanl deresi zerine kurulacak Bostanl Baraj ime ve kullanma suyu yannda, takn kontrol da salama asndan ilk ve nemli bir giriimdir. Kesin proje aamasndadr ve tamamlandnda 2002 yl fiyatlaryla birim su maliyeti 467.500 TL/m3 olarak planlanmtr. Dolusavak proje debisi ise 136 m3/s olacaktr. Bunun dnda dier derelerin slah yaplm veya yaplmaktadr. Yerleme dnda 446 hektarlk tarm alan bulunmakta ve bu alann % 38i zeytinlik olarak kullanlmasna ramen, % 51 gibi nemli bir orannn tarma elverili bo alan olarak atl durumda kalmas dikkat ekmektedir. Zeytincilik nemli bir gelir kaynadr ve toplam tarm alannn % 8i sulanmaktadr. Tarmda bir dier ura alan olan sebze retiminde, domates, yaklak % 50lik payyla nde gelmektedir. Her ne kadar tarm alanlarnn inaata almas yznden meyve aalar her geen gn azalmakta ise de mevcut bahe alanlarnda armut, erik ve mandalina aalar say bakmndan fazladr ve bunlar arasnda retim miktar ile mandalina birinci srada yer almaktadr. Kylerde kk ba hayvanclkla uralmakta olup, bunun yan sra yeni tip kovanlarla bal retimi de yaplmaktadr. Aslnda bir yerleim birimi olma karakteri sergileyen Karyakann, evresinden alveri amacyla gelen talebin artmasyla ticaret potansiyeli fazlalam ve Karyaka arsna alternatif ar olma eilimiyle dier alt merkezler hareketlenmitir. ok sayda kk ve orta lekli iletmenin yer ald ilede, byk oranda makarna, bitkisel ya, gemi ina ve onarm, ekmek imali, tekstil, et,

20

st ve un retimi yapan sanayi kurulular bulunmaktadr. Ancak zamanla bunlarn bulunduklar yerlerden tanmalar gndeme gelmektedir. Turya ve Piyale fabrikalar buna ilk rneklerdir. lenin planl olarak gelien Atakent-Maviehir ksmnda Maviehir EGS, Kipa, Carrefour gibi byk alveri merkezlerinin kurulmasyla beraber, zmir genelindeki her ileden buraya olan ekim, ticaret potansiyelini de tetikleyici rol oynam ve yreyi cazip klan bir talep yaratmtr. Ulam ve otopark sorunlarnn olmamas sz konusu alanlarn cazibesini st noktalara getirmektedir. Byk sanayi kurulular evresinde grld zere, sz konusu hipermarketlerin de etrafnda lek ekonomilerine bal olarak eitli rekreatif kullanmlar yer alma eilimi iindedirler. Bayraklda bulunan Tepekule, Tantalos mezar ve Karagl ile buradaki Orman i Dinlenme Tesisleri dikkat eken turizm potansiyellerinin balcalardr. Buna ramen ilede henz be yldzl otel bulunmamaktadr. Halbuki turizm potansiyelinin yan sra ili Organize Sanayi Blgesine, Menemene ve Aliaaya yakn olan ilede bylesi bir konaklama tesisi, potansiyel olarak byk nem tamaktadr. Merkez ehir ile gl balantsnn bulunmas ve Karyakann bir yatakhane ehir tarznda gelimesi buraya otel yatrmn henz rantabl klmamaktadr. ok sayda salk tesisi bulunan ilede 6 adet byk sanayi kuruluu vardr. Bazlar ithalat-ihracat da yapan kurulular, aa, demir, deri, hal, hububat, konfeksiyon, kuru meyve, maden, tekstil, ya meyve ve zeytin-zeytinya alanlaryla ilgilenmektedirler. Ulam rahatlnn bulunmas ve modern bir yerleim olmas, ilede kltrel tesis saysnn artmasna neden olmutur. Halihazrda bulunan Bostanl ve Atatrk Akhava Tiyatrolar, Soukkuyu Ziya Gkalp Kltr Merkezi, Belediye Konservatuar, Belediye Yzme Havuzu ve ok saydaki tiyatro ve sinema salonlar ile halen inaat devam eden Zbeyde Hanm Kltr Merkezi ve Cumhuriyet Mahallesi rnekky, Bayrakl iek Mahallelerine kurulmas iin projeler hazrlanan kltr merkezleriyle Karyaka nemli bir potansiyel tamaktadr. Karyaka ars ile vapur iskelesi arasna bir ara alt geidi planlanm ve proje ihalesi yaplmtr. ok ksa bir srede tamamlanmas ngrlen projeden maliyet ve ina srasnda alternatif gei imkan yaratlamamas yznden vazgeilmesi bir talihsizlik olarak grlebilir. Ayrca metronun Karyakaya kadar gelecek olmas, ileye kolay ve abuk ulam temin etmesi asndan nemli bir potansiyel tamaktadr. Bununla birlikte Konaka arabal vapur iskelesinin yaplmasnn salanmas, Bayrakl vapur seferlerinin tekrar dzenlenmesi ve Karyaka-Bostanl arasna ve Alaybeye kk modern iskelelerin kurulmasyla birlikte, ilede alternatif ulam olanaklarnn arttrlmas, ulalabilirlik asndan byk potansiyel arz etmektedir. Ayrca ilenin, Maviehir konutlarnn nnde kendiliinden oluan barnann modernize edilmesiyle birlikte, mevcut potansiyeli artacaktr. balk

21

Byk Kanal Projesinin Karyaka ayann tamamlanmasna ramen artma tesislerinin bitirilmemi olmas nedeniyle, atk sularn denize verilmesi sorunu, sz konusu tesislerin alr hale getirilmesiyle bertaraf edilerek, ilenin deniz potansiyelinin tahrip olmasnn nne geilmesi gerekmektedir. zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresinin, Karyakayla yakn ilikilerde bulunan ilinin, Evka-5, Evka-6, ili Koop-1 ve ili Koop-2 gibi toplu konut alanlaryla birlikte byk bir konut potansiyeline sahip olduu grlmektedir. Bunun yannda planlanm ancak konut retimine sunulmam ili Belediye snrlar iinde 10.000 konutluk potansiyel alan bulunmaktadr. 1.981 hektar tarm alan bulunan ilide, bu alanlardan en byk pay % 76lk oranyla tarla bitkileri almaktadr. Bunun yan sra tarma elverili bo alan %21lik dilimiyle kmsenmeyecek bir potansiyel tamaktadr. Tarla bitkilerinde ise en fazla retimi % 80lik bir oranla pamuk yakalamaktadr. rn eidinin az olduu ilede 1997 ylndan itibaren msr retimi yaplmamakta, onun yerini 1999 ylnda retilmeye balanan susam almaktadr. Ayrca alan, bir utan Gediz Havzasna girdii iin, % 76 devlet sulamas, % 3 de halk sulamas imkan bulunmaktadr. Toplam tarm alan iinde % 2.4lk paya sahip olan sebze retiminde, patlcan ve enginar n srada yer almaktadr. Saylar hzla azalmakta olan meyve aalarnn % 74n erik oluturmaktadr. Sanayileme asndan en dinamik ilelerden biri olan ilide, lkenin en byk sanayi blgelerinden biri olan Atatrk Organize Sanayi Blgesi bulunmaktadr. 700 hektarlk bir alana sahip olan organize sanayi blgesi de, byklkleri 5.00090.000 m2 arasnda deien 495 adet byk sanayi parseli ve 350-750 m2 arasnda olan 500 kk sanayi parseli bulunmaktadr. Halihazrda 30.000 civarnda istihdam potansiyeli bulunmakta olup tam kapasiteyle bu saynn 40.000e erimesi ngrlmektedir. Blgenin kendi enerjisini salamaya ynelik Ataer Enerji Santralini tamamlamas enerji sorununu ortadan kaldrmtr. Karacabey-zmir Doalgaz Boru Hatt Projesi, sz konusu organize sanayi blgesi iin art bir kaynak olacaktr. BOTAn 2003 Ocak ayna kadar ulatrmay taahht ettii ve kuzey akstan zmire giren bu doalgaz hattnn sanayi alanlar dnda, konutlarda da kullanm cazibesi bulunmaktadr. Ancak, doalgazn ehirsel dnm yksek maliyet gerektirdiinden altyap yatrmlar gereklemedii takdirde, ehrin bu potansiyelden yararlanmas zorlamaktadr. Sz konusu doalgaz hattnn zmire gelmesiyle birlikte ili Atatrk Organize Sanayi Blgesinin yan sra Tire, Kemalpaa, Torbal Organize Sanayi Blgeleri ve Bornova sanayi tesisleri de bu kaynaktan faydalanmaya balamlardr. ili yresinin gney sahil band Kakl ve Sasal yerlemeleri ile amalt Tuzlasna kadar uzanmaktadr. lkenin tuz retiminin % 60n salayan Tuzla, kendi iine dnk almakta ve mevsimlik ii istihdam etmektedir. 58.000 dnmlk bir araziye yaylan Tuzla, iletme maliyetiyle byk bir potansiyel olmakla beraber mikro lekte sadece ulam ve basit hizmetler asndan yreye katk salamaktadr. zelletirme kapsamna alnmasyla zmir sanayicilerinin teklifi hazr durumdadr.

22

Ayn ekilde bu alanda yer alan Yaprak Ttn letme Mdrl de kapal sistemde almakta olup, her iki iletme toplamda 1.500 civarnda bir igc potansiyeli salamaktadr. Bu hat zerinde yer alan 2. Ana Jet ss Eitim Merkezi Komutanlnca kullanlan askeri havaalanlar yine kapal bir blge oluturmakta ve ky kesiminde yer alan zmir Bykehir Artma Tesisi ile Tuzla alan arasnda pasif potansiyelli geni bir arazi ortaya karmaktadr. Ancak artma tesisinin yre ve de art alan olarak grlen Gediz Deltasna byk katklar olacaktr. Artma Tesisi 25.01.2001 tarihinde paral olarak devreye alnm olup, ZSU Genel Mdrl tarafndan halihazrda 55 personelle iletilmektedir. Yeri, Eski Gediz Deltas zerinde Askeri ili Havalimannn gneyindeki blge olarak seilmi ve Bykehir Belediyesince 2.240 hektarlk alan ZSU Genel Mdrl tarafndan kamulatrlmtr ve Atk Su Artma Tesisi 300.000 mlik bir alan zerine ina edilmitir. Balangcnn 1969'lu yllara kadar gitmesi sebebi ile zaman ierisinde deiiklikler olmu, son olarak 1996 ylnda hazrlanan fizibilite raporu dorultusunda lagn sisteminden vazgeilerek, biyolojik olarak fosforun ve azotun giderilerek daha kaliteli k suyu elde edilebilen "biyolojik proses"e dnlmtr. kan artlm suyun gerekli proseslerden getikten sonra Gediz Havzasnn drenaj ve sulamas iin kullanlmas byk bir potansiyel kaynak olarak grlmektedir. Yrenin turizm potansiyeli asndan zayf olmasna karn Tuzla ile birlemi durumda olan Ku Cenneti ad ile anlan 8.000 hektarlk alan, 205 ku tryle byk bir ekicilie sahiptir. Trkiyenin tatl ve tuzlu su ekosistemlerini ieren bu sulak alan, evresindeki Leuka antik yerlemesiyle birlikte deerlendirildiinde, yrenin kltr turizmi asndan byk bir potansiyeldir. Ku Cennetine Menemen Sol Sahil Se-47 kanalndan tatl su salanmas planlanmaktadr. Proje gerekletiinde potansiyel artacaktr. Eitim ve salk konusunda yeterli seviyededir. Zira, Devlet Hastanesinin yakn lekte verdii hizmet itibariyle belirli bir potansiyeli vardr. Bununla beraber, sanayi ve konut potansiyelinin yksek olduu zmir Bykehir Btn kuzeyi geliim srecinin de ayn dorultuda kalknaca, mevcut potansiyeller deerlendirildiinde anlalmaktadr. 1958 ylndan bu yana ile olarak geliim gsteren ve zmir ehrinin douya alan kaps olan Bornova, geni bir ovann ortasna kurulmu bir yerleme iken Ege niversitesinin kurulmas ve askeri birliin bulunmas nedeniyle hzl bir geliim gstermi, 1960l yllardan bu yana tarm alanlar konut lehine azalmtr. Sonuta, Bornova tarm yerlemesi statsnden hizmet sektrnn etkin olduu bir yerleme durumuna gelmitir. ehir leinde grlen bu gelime, evre beldeleri de etkilemi ve bu alanlarda, hizmet sektr dnda da sanayi alanlarnn ana ehre yaknlk ve ulam kolaylklarndan tr gelimesi gzlenmitir. Bunlarn dnda kalan tarm alanlarnn bir ksm ise arsa statsne dntrlmeyi bekleyerek bo braklm durumdadr. Bo tarm alanlar, toplam tarm alanlarnn 1/3 oranndadr.

23

Sulu tarmn yaplmad yrede sera alanlar da dikkate deer bir kapasite arz etmemektedir. Tarm potansiyeli olarak en geni alan kaplayan buday tarm iin, yllara gre 300 ila 200 hektar arasnda bir toprak kullanlmaktadr. Dolaysyla ilede, tarm potansiyeli asndan dikkate deer bir geliim grlmemektedir. 30.000 civarnda renci potansiyeline sahip olan Ege niversitesi ve retim yelerinin bariz etkisi, perakende ticaretin gelimesine ve hizmet sektrnn ehirsel alanda byk yer tutmasna sebep olmutur. Bornova ehirsel alan dnda geni arazi btnlerinin bulunmas pek ok sanayi sitesinin de kurulmasna neden olmutur. Oto tamircileri arlkl 2., 3. ve 4. Sanayi Siteleri 1968 ve 1972 yllarnda kurulmu ve 10 yllk bir sre iinde faaliyete gemilerdir. Bunun yannda 1985-1987 yllarnda 5. ve Ayakkabclar Sanayi Siteleri hizmete girmitir. Bornova Sanatkarlar, Hurdaclar, Manifaturaclar ve Dkmcler Kk Sanayi Siteleri yukarda belirttiimiz geliimleri takip etmi, bunlara Zcaciye Toptanclar Toplu yeri Kooperatifi eklenmitir. Aadaki tabloda Bornovada bulunan sanayi sitelerinin kurulu ve faaliyete gei yl ile alanlar ve iyeri adetleri verilmektedir. Tablo 8-1. Bornovada Bulunan Sanayi Sitelerinin Kurulu ve Faaliyete Gei Yllar, Alanlar, yeri Adetleri ADI zmir Oto Tamircileri Kk San. Site. (2.Sanayi Sitesi) Oto Tamircileri ve Sanatkarlar Oda. (3.Sanayi Sitesi) Bornova Kk Sanayi Sitesi (4.Sanayi Sitesi) Pnarba Sanayi Sitesi (5.Sanayi Sitesi) Ayakkabclar Sanayi Sitesi Bornova Sanatkarlar Kk Sanayi Sitesi Hurdaclar Kk Sanayi Sitesi Manifaturaclar Sanayi Sitesi Dkmcler Kk Sanayi Sitesi Zcaciye Toptanclar Toplu yeri Yap Koop. KURULU FAALYETE YILI GE YILI 1968 1972 1974 1987 1985 1974 1985 1983 1987 1977 1984 1984 1989 1998 1993 1994 1996 2000 ALAN (DA) 175 150 360 500 320 360 142 823 100 YER ADED 911 450 500 1200 2073 500 235 250 103 106

Kaynak: zmir lelerinin Ekonomik Profili ve Alternatif Yatrm Olanaklar, 2000, ZTO

24

Bu durum, zmir dou aksnn, orta ve kk lekli sanayi alanlar asndan yksek bir potansiyel gsterdiini belirlemektedir. Tabiatyla bu husus, hizmet sektr asndan ilk planda bankacl yreye ekmitir. Bugn Bornova snrlar iinde 25ten fazla banka faaliyet gstermektedir. Sz konusu yaylma, Bornovann sahip olduu turizm konusundaki cazibelerin de ortadan kalkmasna sebep olmu, zellikle ehir iinde kalan ve birer kltr miras olan pek ok malikane yok olma tehlikesi ile karlamtr. Bu kapsamda Kltr Bakanlnn restore etmeye alt Patterson Kk de deneksizlikten tamamlanamamtr. Ege niversitesi Hastanesinin bulunmas yrenin bir baka cazibe oda olmasna sebep olmaktadr. Tam teekkll bu hastaneye, evre il ve ilelerden olan byk talep, yreye yksek bir ekonomik g salamakta ve hizmet sektrnn potansiyelini artrmaktadr. Bu potansiyeli gren niversitenin kendi arazisi iine bir konaklama tesisi yaptrm olmas giriim asndan bir rnek tekil etmektedir. Gerek sanayi ve gerekse salk konusundaki etkinlikler, yrenin ulam potansiyelinin yksek olmasyla geliim gstermektedir. evre ve transit yollar ok eritli hatlaryla yerlemeyi ehir merkezine ve tm lkeye balamaktadr. Bu balantlar ayn zamanda ehir iine eriimin balang noktalardr. zmir hafif rayl sistem balantsnn bulunmas ise yine ulam asndan byk rahatlama getirmi, niversite ve Hastanesi yannda sanayi siteleri ve de byk kamu kurulular ile ehir merkezi balants salanmtr. Altnda, Pnarba, Ikkent, amdibi, Yeilova, Doanlar gibi evre yerlemelerde yer alan sanayi alanlar byk potansiyel oluturmakla beraber, dzensizlikleri, dier deyimiyle, organize olamamalar beklenen verimin dk kalmasna sebep olmaktadr. Yredeki pek ok byk sanayi kuruluu geni bir istihdam yaratmtr ve sonuta sz konusu yerlemeler byk igc depolar haline dnmtr. Sonuta Bornova nfusu, ald gle hzl bir art gstermektedir. Bu da yerlemede konut a ortaya karmaktadr. Bornovann rekreatif adan en byk potansiyeli Manisa yolu zerindeki Sabuncubeli Mevkii ve iekli, Yaka, Beyol kyleriyle Belkahve Mevkiidir. Ancak, bu potansiyellerin yeterince deerlendirilemedii, bireysel giriimlerle sonu elde edilmeye alld grlmektedir. Bu alanlarn doal sit ilan edilmi olmas, doal potansiyeli artrrken, rekreatif yatrm potansiyelini drmektedir. Balova ovasnn topraklarnn verimli ve iklim koullarnn elverili olmas, scak su kaynaklarnn varl hemen her eit sebze ve meyve retimine olanak vermektedir. zellikle sera sebzecilii ve sera iekilii bakmndan belirli bir potansiyele sahip olan ilenin, tarm alanlar iinde 190 hektar ile narenciye ilk srada yer almakta, 130 hektar ile zeytinlik, 107 hektar ile de sebze alanlar onu izlemektedir. Kasmpat ve karanfil iekleri retiminde sz sahibi olan Balovada, bu bitkilerin yetime koullarna uygun su ve toprak yaps bulunmaktadr. Tarm adna blgede

25

iek seracl dnda gze arpan bir dier rn ise mandalinadr. Blgede yetitirilen aalarn % 97si mandalinadr. eme otoyolu ile Narldere asfalt arasnda kalan DE Hastanesine kadar devam eden alann, imar plannda ticaret alan olarak gsterilmesi ile birlikte bu alanda youn i ve alveri potansiyelli yksek yaplar olumutur. ehir dinamii asndan, gelien bu alan Bykehir leinde bir ekim yaratm ve yaratmaktadr. Balova hem i, hem d turizmin, hem de gnbirlik rekreasyonel etkinliklerin yaplabilecei bir mekan olma zellii gstermektedir. Bu potansiyelin arkasnda Balovann corafi yap itibari ile bir tepe eteinde bulunmas yatmaktadr. Bunlarn tamamlaycs olarak orman ve termal sular mevcut potansiyeller olarak dikkat ekmektedir. lenin bir dier potansiyeli ise zmir Krfezi kylardr. nciralt-kuyular arasndaki bu kylarn yer yer bataklk olan ve yerlemeye almam ksmlarnn kurutulmasyla dzenlemeler yaplm, yeni rekreatif alanlar almtr. Bu kesimler bir rekreasyon deposu durumundadr. Bunlarn yan sra Balovada, Dede dann kuzey yamalarndaki 1.000 mlik hat uzunluu ile 400 metre ykseklie ziyareti tayabilen teleferik hatt, kuyulardaki turizm yatrm belgeli yat yanama yeri ve arabal vapurlarn yaklaabilecei iskele de ilede potansiyel olarak saylabilecek unsurlardr. Bir dier turizm kayna ise ilenin batsndaki Balova (Agememnon) kaplcalardr. Termal kaynaklar, kullanclarna 6-7 aylk bir dnemde yararlanma potansiyeli sunmaktadr. Sz konusu kaplcalar, salk turizmi adna en iyi yerlerden birisi olarak kabul edilebilir. Bunu destekleyen en nemli potansiyeller 100 kmlik bir ember iinde, DE Hastanesi, Adnan Menderes Havaliman, Efes ve Bergama gibi dnyaca nl antik ehirler, Urla, eme, Kuadas, Seferihisar gibi kysal merkezlerin ulam olanaklar bakmndan da elverili bir durumda olmasdr. Balova Termal Tesisleri, Avrupann en iyi tesislerinden birisi olarak blge iin ok nemli bir potansiyeldir. Zira, yukarda saylan deerler d turizme almnda farkl bir ivme vermektedir. Trkiyenin en byk projesi olarak planlanan Balova Jeotermal Enerji Kaynaklar, 25.000 konutun stlmasn amalamakta idi. Ancak, gerek ekonomik sorunlar ve gerekse altyap problemlerinin zmlenememesi bu sayy yaklak 7.000 konuta indirmitir. Bu konutlar ayn zamanda scak su temininde de ayn kayna kullanmaktadr. Balova kaynaklarndan kan suyun kuyu harareti 103-107 oC aras olup, kapasitesi 60 lt/sdir. Halihazrda DE Tp Fakltesi Kamps tmyle bu kaynaklardan istifade etmektedir. Bunun yannda, Agememnon Kaplcalar adyla nlenen yrede, salk turizmine ynelik termal tesisler, otel ve tedavi merkezi 400

26

yatak kapasiteyle uluslar aras lekte kullanlmaktadr. zellikle k aylar dndaki doluluk oran tam kapasiteyi bulmaktadr. lenin gney batsnda merkeze yaklak 2 km uzaklkta, Ilca Deresi zerine kurulan Balova Baraj 1983te hizmete girmi ve ime suyu amal 35.000 m3/gn kapasite ile altrlmaktadr. Barajn maksimum hacmi 8.100 x 106 m3tr. Sisteme artma tesislerinin ilavesiyle 7.000 m3 su eklenmektedir. Baraj dolu halde, artma sistemi tam kapasite ile altrlrsa, blge ve zmir iin byk bir potansiyel durumunda olacaktr. Barajn yapmna balanmas her ne kadar tarm alanlar olarak mandalina bahelerini sulamaya ynelik projelendirmi ise de, zaman iinde Balova ve zmir bat yerleim alanlarnn su ihtiyacna yneltilmesi, tarm potansiyelinde greceli bir d yaratmtr. Sulanan tarm alanlarnn 341 hektar olduu Gzelbahede, tm tarm alanlarnn % 30undan fazlas zeytin alandr. Merkez ileler iinde zeytin ve iek ekimi asndan Balova ikinci srada yer alarak bu faaliyetlerin blge iin nemli bir potansiyel olduunu gstermektedir. lede marul, hem ekim alan ve hem de retim miktar asndan ilk srada yer alrken, daha sonra domates yetitiricilii n plana gemi ve bunlara enginar da eklenince ilenin sebze retiminde bir potansiyel olumutur. lede 40 dnmlk bir alanda sera retimi yaplmaktadr, bunun yannda 250 dnmlk alanda ise ss bitkileri ve iekilik yaplmakta olup, bu tarm tr Gzelbahe iin nemli bir kaynak durumundadr. Ayrca zeytin retimi potansiyeli ilede nemli bir yer tutmaktadr. Bunun dnda Yelki, zellikle mandraclk potansiyelinin en nde gelen merkezidir. zmir Su Temini Projesi kapsamnda yer alan aml Baraj, Gzelbahe Kocadere zerine tesis edilecek olup, kesin proje aamasndadr. Dolusavak kapasitesi 412 m3/s olarak planlanmtr. 2002 birim fiyatlaryla su maliyeti 180.625 TL/m3tr. Gzelbahenin, da turizmi ve deniz turizmi gibi ok ynl turizm hareketleri asndan nemli bir potansiyeli vardr. Denize yaknl ve temiz, serin havas nedeniyle yaz aylarnda ikincil konut arz iin uygun bir ortam sunmakta idi. Ancak merkez ehre yaknl zellikle son on yl iinde Gzelbahe ve evresini zmirin konut stouna katmtr. kincil konut arz sona ermi ve banliy tarz bir yerleme olmutur. Bunun yannda da turizmi asndan tesisler yaplmas ile bu potansiyelin kullanlmas gerektii grlmektedir. Gzelbahe, yama paratne uygun alanlar barndrdndan, bu ama iin gelen gerek yerli, gerekse yabanc turistler iin potansiyel bir alandr. zmir-eme otoban ile Narldere-Gzelbahe arasnda kalan alan, ehirlemesine ramen doal deerleri nedeniyle otoyol ile deniz aras alann bir ksmnn Doal Sit ilan edilmesi sayesinde bu potansiyellere dikkat ekilmitir. lede arlkl olarak mandalina, serada sebze, iek ve ak alanda sebze yetitirilmektedir. zellikle ihra rnleri olarak satsuma eidi mandalina, kesme iek olarak karanfil nemli birer potansiyeldir.

27

Alanda seraclk nemli bir potansiyel olarak da grlmektedir. Bu alandaki seralarn byk blm plastik sera olup, balca domates, patlcan, fasulye, salatalk, karanfil, gl, kasmpat ve dier ss bitkileri retilmekte ve bu rnler belirli oranlarda ihra edilmektedir. Proje aamasndaki Alionba Barajndan su verilmesiyle Narlderenin tarm arazileri sulama sorunu byk lde zlecektir. Termal ve salk turizmi potansiyeli, mevcut olmasna karn yeterince deerlendirilememektedir. Jeotermal kaynaklarn seraclkta ve ev stmasnda kullanmas durumunda retimde ve enerji tasarrufunda bir potansiyel salanacaktr. atalkaya av ve yayla turizmi asndan elverili olmasna ramen bu potansiyel de randmanl kullanlamamaktadr. ifal sular, tedavi merkezleri, yry alanlar, botanik bahesi, ak-kapal scaksouk termal havuzlar ile Agamennon Kaplcalar blge turizmi iin nemli bir rnek olurken, 7 kmlik sahili, balk restoranlar, piknik, gezi yerleri ile Sahilevleri de bir baka potansiyel yaam alan olarak grlmektedir. lede gecekondu sorununu zmek iin yaplan Nar-bel ve Nar-kent toplu konut projeleri, blgedeki arpk ehirlemeyi nleyici bir unsur olup, planl ehirleme adna olumlu bir yaklamdr. zmir-eme otobannn ilenin iinden gemesi, ulam rahatl bakmndan potansiyel olmakla birlikte yerlemeyi ve tarm alanlarn ikiye blmtr. Ayrca eriim kolaylndan ehir dnda yaama eilimini tetiklemi ve tarm alanlar byk bir konut basksyla karlamtr. zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresinin gney bacan oluturan iki ana yerleme Buca ve Gaziemirdir. Bunlar arasnda Gaziemir, sanayi asndan glenmi bir yre olarak dikkat ekmektedir. Bununla beraber tarmsal gc de bulunmaktadr. Ticari konularda eitlilik gsteren yrede aksiyel olarak Yeillik Caddesi zerinde tekstil ve mobilya konusu ihtisaslamtr. zmirin gney giri aks olmas, yrede hipermarket geliimine de sebep olmutur. Bu olgu ehir giri ve klarnda perakende ve toptan ticaret asndan bir ekim gc oluturmakta ve buna bal olarak perakende ticaret potansiyeli artmaktadr. Ana akslarda gelien ticareti besleyen retim merkezleri ve kk imalathaneler, hemen arka kesimlerde yerlemiler, bu nedenle Yeillik Caddesi zerindeki ticareti simgeleyen birimler ve show-roomlarn perdeledii alan, ksmen kaotik yapsyla her trl retimin yapld orta ve kk apl imalathanelerle younluk kazanmaktadr. Bu durum yrenin ekonomik yapsndaki dzensiz canll belirlemektedir. Gaziemirin ekonomik faaliyetini glendiren nemli elerden biri Ege Serbest Blgesidir (ESBA). 220 hektarlk bir alana 1989 ylnda kurulan ve bir yl sonra faaliyete geen blge, ileri teknoloji yatrmlarna ynelik bir g olarak ortaya kmtr. 1997 krizine kadar ticaret hacmi % 30 ila % 50 orannda artarak giderken, 1998 ylnda % 1 oranna dmtr. Buna ramen blgenin zmir ekonomisine byk katks bulunmaktadr. Bunun yannda, istihdam asndan srekli bir art grlmektedir. Blgedeki firmalarn % 20sinin yabanc kkenli olmas, 1997

28

ekonomik krizine ramen blgenin gcn devam ettirdiini kantlamaktadr. Serbest Blgenin salam olduu ok sayda avantaj, Gaziemirin kara, hava ve deniz ulamna rahat eriim salayan bir yre olmasyla artmaktadr. Ege Serbest Blgesi, Gaziemir snrlar iinde bulunmasna ramen belirtildii zere zmir ekonomisi dnda lke ekonomisine de byk katma deer salamaktadr. Yerel adan zellikle istihdam konusunda greceli bir avantaj gstermektedir. Gaziemirin ticari ve sanayi gc yannda stn bir konut potansiyeline sahip olduu da grlmektedir. Planl bir gelime sergileyen gney kesiminde, ok sayda kk konut kooperatifinin yannda Evka ve bir dnemlerin Emlak Kredi Bankas tarafndan desteklenen geni bir konut alan yer almaktadr. Bugn itibariyle Gaziemirin konut gc 15.000e yaklamaktadr. Gaziemir snrlar iinde yer alan sanayilerin topland alanlarn banda Sarn Beldesi gelmektedir. mar plan uyarnca planlanm sanayi alanlarnda tekstil arlkl yer alan sanayi kurulular, organize olamamann sorunlarn yaarken, Sarn Beldesinin plansz konut geliimi de ek sorunlar getirmektedir. Ulam asndan havaalan dolaysyla zmirin en gl alan olarak grlen Gaziemirin bu avantajlarn yeterince rahat kullanamad grlmektedir. Ulam avantaj, sanayi yannda konutu da beraberinde getirirken, orta ve kk sanayii dzensiz bir gelime iine itmitir. Bunun yannda evre yolunun rahat balantlar salamas, gney ve dou ynlere zmirin almnda hz salamaktadr. Ulam ve sanayi arlkl geliim gsteren Gaziemir, kuzey yn itibariyle kk sanatlarn younlat bir alan boyunca Buca ile birlemektedir. Buca yerlemesinde dzensiz bulunan ancak sanayi potansiyelini salayan blgeler de bu kesimlerde yer almaktadr. Bucada, toplam tarm alannn sadece % 10u sulanmaktadr. 3.263 hektarlk tarm alann % 50den fazlas tarla alan olarak kullanlmaktadr. Tarla alannn % 96sn yaklak eit paylarla buday, yulaf ve ttn oluturmaktadr. Seracln da yapld yrede, tarla alanndan sonra % 20lk bir payla zeytin alanlar gze arpmaktadr. Bir dnemlerin Buca balar giderek konutlarla kaplanmakta ve Bucann bu potansiyel rn kaybolmaktadr. Kaynaklar, Krklar, Belenba ve Karaaa Kylerinde zel ahsa ait hayvan besi haneleri, sucuk imalathaneleri, tavuk iftlikleri, zeytinya imalathaneleri, kire ocaklar, meyve-sebze ambalaj ve ihracat tesisleri bulunmaktadr. Sonuta bunlardan besicilik, Bucann temel sektrlerinden biri durumundadr. Evkann hzl bymesi ve Dokuz Eyll niversitesinin ok sayda fakltesinin burada yer almas nedeniyle ilenin nfusu hzla artmtr. zmir ehrinin en ok g alan ilesi durumundaki Bucada, yeterli i imkannn bulunmamas nedeniyle isizlik sorununun yaanmasna ramen, iledeki youn gn yaratt igc potansiyeli dikkat ekmektedir. Halihazrda 12.896 konutluk bir toplu konut

29

potansiyeli olan Bucada, bu arza ramen konut a bulunmaktadr. phesiz ki yaplamayla birlikte verimli arazilerin yok olmas tehdidi de bulunmaktadr. Toprak dolgu tipi Buca Yedi Gller, ime ve kullanma suyu temini iin planlanm ve kesin proje safhasndadr. Ayn ekilde kaynaklar Gleti de rekreatif, ime ve kullanma suyu amal yaplmtr. Bucann, Tahtal Baraj 2. ve 3. derece koruma havzas iinde olmas, ile snrlar iinde fabrika kurulmas nnde bir engel tekil etmektedir. Bununla birlikte sz konusu koruma alannda yetitirilebilecek alternatif rnler kekik, kapari, sofralk incir ve ilektir. Koruma havzalarna ramen ilede bir organize sanayi blgesine ihtiya olmakla birlikte, arazi bulma aamasnda sorunlarla karlalmtr. Evka-1 semtinde Bykehir Belediyesi, Valilik ve Devlet Bakanlnn ortak almalaryla oluturulan AR-GE projesine gre konfeksiyon ve sanayi iisi yetitirmek zere yatrm yaplmtr. Bu kapsamda ile merkezinde Adatepe Mahallesinde Bykehir ve le Belediyesince tekstil sanayi sahas olarak ayrlm 35 hektarlk alanda tasarlanan 94 adet fabrikadan meydana gelecek retim merkezinde, Ege Giyim Sanayicileri Dernei almalarn srdrmektedir. Sz konusu merkez tamamlandnda 65 adet 5.000 m2lik ve 29 adet 2.400 m2lik konfeksiyon fabrikasna yer verilmi olacaktr. Buras organize sanayi blgesi statsndedir. Evka-1 konutlarna yakn mesafede bulunan retim merkezi tam faaliyete getiinde toplamda 25.000 ila 50.000 kii arasnda bir i olana salayacaktr. Hi kuku yok ki, igc potansiyelinin bu denli youn olduu Bucada, konut alanlarna yakn byle bir yatrm nmzdeki dnemler itibariyle istihdam ve ekonomik katk anlamlarnda byk bir potansiyel arz etmektedir. Blgedeki retimin % 90nn ihracat hedeflemesi, yrenin sadece Buca iin deil, tm zmir iin potansiyel tamakta olduunu gstermektedir. Bu balamda proje aamasnda bulunan dier yatrm potansiyelleri ise Buca Esnaf Odas Sitesi, Oto Galericiler Sitesi ve Oto Tamirciler Sitesidir. Ayrca ile merkezinde kuru incir ileme fabrikas ve Buca Yn Mensucat Battaniye fabrikas da faaliyet gstermektedir. lede, says yaklak 400 olan imalathane ve ile merkezinde yer alan mermer, demir-elik, kat, makine yedek para gibi sektrlerde faaliyet gsteren 100 civarnda firma bulunmaktadr. zmirin ve Ege Blgesinin tek hipodromunun ile snrlar iinde olmas rekreatif adan nemli bir potansiyeldir. Evka-1 ve ZKENT arasndaki 10 hektarlk alana rekreatif glet benzerinin yaplmasnn planlanmas iledeki konut ve rekreasyon potansiyelini destekleyecektir. Eitim anlamnda olduka zengin olan ile, zmirdeki SSK hastanesinden biri olan Buca SSK Hastanesinin Bozyakaya tanmasyla birlikte snkleen salk sektr, 1999 yl yatrm program kapsamnda hastanenin bakm ve onarm yaplarak ve de gelitirilerek, nceden evre il ve ilelerden gelen hastalara tekrar

30

hizmet sunmaya balamas ile canlanmtr. Bunun yan sra Salk Bakanlnca yapmna balanan 200 yatakl Kadn Doum Hastanesi, Buca Devlet Hastanesi olarak planlanmtr. Bylece ile, salk tesisleri bakmndan hem zelde kendi ihtiyacna cevap veren, hem de genelde evre il ve ilelere hizmet sunan bir konuma geecektir. leye, bir alternatif ulam imkan olan demiryoluyla da eriilebilmesi anlaml bir potansiyeldir. Tm zmire hitap eden Mezbaha, Balk Hali ve tamamlayc tesislerinin yer ald Kaynaklar yresi, kendi apnda byk bir ekonomik merkez olmutur. Gnlk cirosunun st deerlere varmasna karn ehirden fiziki olarak kopuk olmas sistemde yokmu izlenimi vermektedir. zellikle mezbahann yeri olumlu grlrken balk hali konusu tartmalar devam etmektedir. zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresinin merkezi konumundaki Konak, yerleik alann en youn kesimidir. zmirin ekonomisi yksek i merkezlerini ve etkin idari yapsn kapsamaktadr. Bu nedenle retken potansiyellerin biriktii ve dald alan, dier deyimiyle merkezi i alannn bulunduu kesimdir. le baznda nceden 8 ky Konaka bal iken 1994 yl itibariyle 2 ky balanmtr. Bu nedenle tarm potansiyeli yok denecek seviyededir. Bir ticaret merkezi olmas gndz nfusunun gece nfusundan daha fazla olduunu ortaya koymaktadr. Her trl potansiyele sahip olmas, her tr soruna da ev sahiplii yapmasyla sonulanmaktadr. Yre, zmir ehrine, sahip olduu yapsal ve blgesel zelliklerinden tr kimlik verici niteliklere sahiptir. Bu adan konuya yaklatmzda fuarlar ehri, kongre merkezi gibi niteliklerle anlabilmektedir. Merkezi i alanna sahip olmas ehrin cirosunu ynlendiren kurumlar barndrmasnn sebebidir. Tm ulam hatlarnn dmlendii nokta olmasnn yannda, deniz ulamnn tm olumlu yatrmlarn rahatlkla kullanabilme ansna sahiptir. Sonuta krfez, yerel lekte yolcu tamacl yannda, ulusal ve uluslar aras lekte Alsancak Limanna sahiptir. Alsancak Limannn 1954 ylnda yapmna balanan tevsii almalar devam etmektedir. Limann kapasitesinin 17-20 milyon tona kartlmas amacyla uluslararas bir kurulua 1998 ylnda fizibilite almalar yaptrlmtr. Bu proje kapsamnda limann 50 hektar daha tevsisi ngrlmektedir. Proje ierisinde yaklam kanal taramas erevesinde alacak koridor, halihazrda krfeze giremeyen gemiler iin tevsii almalarnn gereklemesinden ncelikli bir durumdur. Demiryollarnn hala ilk yapldklar terminal noktalarna ve hatlarna sahip olmas bir potansiyel olarak grlse de, ehrin yaylma alannda kstlayc bir e olarak sistemi zorlamaktadrlar. Ayn durum deniz tamaclnda byk ekonomik katklar salarken, limann ehir iinde kalm olmas zmir potansiyelinde olumlu

31

performansa sahip evre yollarnn, konteynr ve dier ar vastalarla zorlanmasna sebep olmaktadr. Youn aktivite, eitli trden retim yapan kk ve orta lekli sanayiinin bu alanda almasn cazip klmaktadr. Bir potansiyel olarak grlen bu hizmet, zelde ehir merkezinin alma sistemiyle ters dmektedir. Bu aba iinde toptan ticaret eperlere kaydrlmtr. Turizm asndan beklenen performans sunamayan merkez ehir, sahip olduu tarihi, kltrel ve rekreatif potansiyelleri yeterince deerlendirememektedir. Yatak kapasitesi olarak son 10 ylda byk bir art gstererek yeterli limitleri yakalamtr. Ancak yldzl otel yata saysnda hala gerilerdedir. Bykehir btn leinde sahip olunan oda ve yatak says dikkate alndnda bu durum ak olarak belirmektedir. Tablo 8-2. zmir Bykehir Btnnde Otellerin Oda Says ve Yatak Kapasitesi ZMR BYKEHR BTN Standart 5 Yldz 4 Yldz 3 Yldz 2 Yldz 1 Yldz zel Dier TOPLAM Kaynak: Turizm l Mdrl Kemeralt gibi tarihi bir merkeze sahip olmas, inan turizmi beklentisini de ortaya koymaktadr. Bu yre ve evresindeki dier dinlere ait ibadethanelerin mevcudiyeti perakende ticaret ve alveri ile birlikte kullanlamamaktadr. zelde Konak ve genelde Bykehir, eitim asndan byk bir gce sahiptir. Toplamdaki 5 niversitede 70.000in zerinde rencinin eitim grmesi sadece bu balamda zmirin sosyo-ekonomik hayatnn dinamizmini gstermektedir. Buna merkezi salk kurumlar, d ticaret firmalar, konut retim irketleri ve dierleri eklendii zaman olayn boyutlarnn ciddiyeti grlmektedir. Konak, enternasyonal fuara sahip olmasnn yannda, ihtisas fuarlarnn da bu alanda kurulmas ile bir dinamizm ortaya karmaktadr. Sonuta Konak, Oda 844 590 1.491 484 71 31 23 3.534 Yatak 1.787 1.196 3.026 926 134 67 56 7.192

32

potansiyellerden ziyade sorunlar zerinde tartlacak konularn ortaya kt bir yre olarak belirmektedir. Zira her trl potansiyele sahiptir.

[ B ] Bakray Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

Mevcut yap iinde strateji alanlarna gre tanmlanan alt yrelere bal ele alnan kuzey aksndaki Dikili-Bergama-Knk hattnn potansiyel yaps genelde tarm ve turizm arlkl grlmektedir. Sanayilemenin gneyde Aliaa tarafndan emilmesi ve birinci derecede rgtlenme merkezi olarak grlen zmire uzaklk, endstri faaliyetlerinin bu alana yerlemesinin temposunu yavalatmaktadr. Genel yaklam olarak bu alanda grlecek sanayi yatrmlar, arlkl olarak endstriyel tarm rnlerine bal olacaktr. Tabiatyla marjinal de olsa tarm d rnlerin sanayilerinin ksmen burada yer almas olaandr. Dikili-Bergama-Knk balamnda da alan kap olan Dikilinin en byk potansiyeli liman gibi grlse de, bunun dnda jeotermal enerji byk bir g olarak belirmektedir. Bu potansiyel ayn zamanda Dikilinin turizm alanndaki atlmnda da nemli bir kstastr. Bunun yannda jeotermal enerjiden sera stlmasnda da faydalanlmaktadr. le merkezine 7 km uzaklktaki Kaynarca, deerlendirilmeyen bir kaynak olarak durmaktadr. Konuya ilikin, Dikili Jeotermal Turizm ve Ticaret A.. kurulmu olmasna ramen faaliyete geememitir. Bu potansiyelin deerlendirilmesi termal otel kurulmas ynnde bir aba ortaya karacaktr. Yaplan planlama, enerjinin 4000-7000 aras konutun stlmasnda kullanlmasn ve byk bir sera potansiyelinin ivme kazanmasn salayacaktr. Ayn potansiyel Bergamada da bulunmakta ve halihazrda evresinde basit kaplca iletmelerinde bu enerji kullanlmaktadr. zellikle kaplca potansiyelinin dzensiz ve belirli bir kaliteden yoksun olmas talep azl yaratmaktadr. Ancak 2003 yl itibariyle, kaplcalarn Bergamann ehirsel stmasnda kullanma abalarna ynelik faaliyete geilmi olmas, belediyenin bu adan ortaya kard nemli bir giriimdir. Yredeki jeotermal potansiyelin younluu, bu strateji alandaki Knk ve evresinin tarmsal potansiyeli zerinde de nemli bir rol oynama yetisine sahiptir. Orta vadede de olsa bu enerjinin ehir stmas yannda turizmden salayaca katklarla birlikte tarmsal adan da deerlendirilmeye alnmas olumlu olacaktr. Doal k scakl ve kapasitesi zmir il hudutlar iinde en yksek deerlerde olan Dikili-Bergama yresi jeotermal enerjisinin scakl 100 oC ve k 200 lt/s deerlerine erimektedir. Mevcut durumda basit kaplca olarak kullanlan tesislerin, kaplca termalizmi, ehir ve sera stmas potansiyeli bulunmaktadr. Benzer enerji potansiyeli Bademli yresinde de bulunmaktadr. Ancak halihazrda basit termalizm dnda kullanlmamas, genelde enerji kaybna neden olmaktadr. Sanayi tesisleri asndan Dikili, daha ziyade atlye trndeki tesislere sahipken, Bergama bir st aamada grlmektedir ve sanayisi genellikle tarm rnlerine younlamtr. u halde sanayisine ivme veren tarm potansiyelinin

33

desteklenmesi gerekmektedir. Sanayi potansiyeli en dk olan Knkta kurulmu olan Knk Organize Sanayi Blgesi, yrenin organize sanayi potansiyelinin ivmesi durumundadr. Sanayi potansiyelinin dk olmas, ksa dnemde sz konusu planlanm Bergama Organize Sanayi Blgesinin rantabl bir potansiyel sahibi olamayacan gstermektedir. Knk tarmsal alanlarnn Bakray-Knk Projesi kapsamnda sulu tarma alnmas, tarmsal potansiyelde art salayacaktr. Bu kapsamda ele alnm ve master plan tamamlanm Dikili-Bergama-Knk Sulama ve Takn Koruma Projesinin ivedilikle tanmlanmasnda, potansiyel deerlendirilmesi asndan yarar bulunmaktadr. Bu kapsamda kesin projesi tamamlanm Kapkale Baraj, sulama potansiyeline byk katkda bulunacaktr. Halihazrdaki Kestel Barajndan beslenen Bergama sulamas, iletmecilik asndan problemsiz olarak devam etmektedir. Bakray Havzasnn nemli tarmsal alanlarn barndran Knk Ovas Sulama Projesi sa ve sol sahil olarak ikiye ayrlmaktadr. Sol sahil sulamasnda pompaj dahil 8.789 hektar alan sulanacaktr. Bu kapsamda altkoru Barajnda 41,6 hm3, Yortanl Barajnda ise 67,3 hm3 su toplanacaktr. altkoru Baraj, Paakyn kuzeydousundadr ve 1999 yl i bitimi olarak belirlenmise de sre uzatm ile i bitimi Ekim 2003 yl verilmektedir. Benzer ekilde, Yortanl Barajnda 1994 ylnda balanan faaliyetler, drt yl sonra bitecekken sre uzatm ile iin bitim tarihi Ekim 2003e ertelenmitir. Bergama Yukarkrklar Gleti ve Sulamas, n inceleme safhasnda bulunan bir sulama projesidir. nasna karar verilip tamamlanmasyla 370 hektar brt, 323 hektar net alan sulanacak olup Bakray havzasnn tarmsal potansiyelinin artna katkda bulunacaktr. Knk ime ve kullanma suyu iin Krkgeit deresi zerine Kapkaya Baraj planlanmtr. Tm n almalar yaplm baraj, Knka 492 m3/s su salayacaktr. Turizm potansiyeli asndan Bergamann rol tartlmaz bir durumdadr. Ancak transit bir hat zerinde bulunmas, ehrin ve bu strateji alannn yeterli rant salayamadn gstermektedir. Bergamada turizm iletme ve yatrm belgeli 4 otelde 470 yatak ve toplamda 1000 yatak kapasitesi bulunmaktadr. Buna ramen d turizmin bu alan konaklama amal kullanmamas, potansiyelin byk lde atl kalmasna sebep olmaktadr. Bunun dnda Dikili ve evresi, deniz ve kum potansiyelini gemi dnemlerde yanl deerlendirmi ve ikincil konutlar bu alanlarn kullanm btnln bozmutur. Yrenin zgn turizm glerinden bir dieri Kozak Yaylas olarak grlmektedir. Tarihi deerlerin ve denizin geri plana brakt bu potansiyelin de deerlendirilmeye alnmas gerekmektedir.

34

Dikilinin deniz yolu ile da alan kap hviyeti sergilemesi, d turizm potansiyeline sahip olduunu da gstermektedir. Ancak bu iskele bir transit gei veya aktarma merkezi olarak kullanlmamaldr. Dikili skelesinin ehir iinde olmasnn yaratt sorunun yan sra zellikle maden ihracatna ynelik kapasiteye sahip olmas, ticari sektr destekleyen bir husus olarak grlmektedir. Yrenin dier bir gelir kayna olan madencilik, gerek i, gerek d piyasadan byk girdi salamaktadr. Bununla beraber doa tahribatna sebep olmas, bu potansiyelin dikkatli kullanlmasn gerekli klmaktadr. zellikle Kozak ta ihracata ynelik bir potansiyel durumundadr. Bakray havzasnn ticari merkezi hviyetindeki Bergama, bulunduu strateji alt yrenin hizmet birimlerini barndrmakla byk bir potansiyele sahip bulunmaktadr. Ancak andarl Limannn yaplmas ile yrenin kazanaca byk potansiyel iinde, bu hizmet fonksiyonunun ayn gte devam edemeyecei grlmektedir. Limana yaknl bulunan andarl yerlemesinin 15.000e yaklaan konut potansiyeli ve Yeniakran, Zeytinda yerlemeleri, liman yapm ve iletmesinden yararlanacaktrlar. andarl Limannn bir potansiyel olarak ivme kazanmas ile birlikte, Bergama Organize Sanayi Blgesi geliebilecek ve Knk Organize Sanayi Blgesi ile limana destek veren alanlar olacaktr. andarl Liman, Alsancak Limann desteklemek ve halihazrda Alsancak Limanna giremeyen transit yk tamacl yapan gemilere hizmet vermek amacyla dnlmtr. 2.500 hektarlk stoklama alan ile Akdenizin en byk liman, dnyann nemli limanlarndan biri olabilecek kapasitededir. Ulusal ve kresel lekli yk ihtiyacn karlayabilecek nitelikte bir limandr.

[ C ] Gediz Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

Aliaa-Foa-Menemen strateji alt yresinin temel potansiyelleri sanayi, turizm, tarm ve hizmet sektrlerini kapsamaktadr. Sanayi ve turizm gibi mekansal olarak birbiri ile elien iki sektrn bu alanda yer almas bir karmaa gibi grnse de, mekansal btnlk iinde corafi bir ayrma sahip olmalar bu iki fonksiyonun temelde birlikte almasna hem kant hem de imkan oluturmaktadr. Tarm sektr, Aliaa ilesinde sanayi ile yaramam ve bu g karsnda potansiyellerini kaybetme eilimi iine girmitir. Aliaa yresinde sulu tarm yaplamamas ve sadece halk sulamasyla tarm yaplmas, verimin dmesine neden olmaktadr. Aliaann batsnda bulunan Foa yresine ynlenildii zaman, tarm alanlar orannn toplamda % 20 olduu grlmektedir. Bu durum genelde yrenin tarmsal potansiyeli dk topraklardan olutuunun bir kantdr. Buna karn Menemen yresinde bu potansiyel % 35tir. zellikle ihracatta ciddi bir potansiyel tekil eden ekirdeksiz kuru zm retiminde Menemen nemli bir merkezdir. Bu strateji alt yrenin tarm potansiyeli en yksek alan Menemen, dier deyimiyle Gediz Havzas olarak grlmektedir. Bu alann Manisa balantl olmas, yrenin

35

gelimilii ve Gediz nehri tarafndan sulanmas byk bir potansiyeldir. 1989da iletmeye alan Emiralem Pompaj Sulamas ve bundan nce iletmeye alm olan MenemenMaltepe, Trkeli, Baaras, Menemen Pompaj Sulamalar yre tarmnn yeterli potansiyele eritiini gstermektedir. Bu tarmsal potansiyelin kaybedilmemesi iin, sulu tarm alanlarnn imar faaliyetlerine almamas gerekmektedir. Bu sulamalarn en byk problemi Gediz kirliliidir. Kemalpaa ve Manisa Organize Sanayi Blgeleri ile Manisa ehri ve ileleri kirliliin kaynan oluturmaktadr. ehirlemenin tehdit ettii Menemen sulama potansiyelinin korunmas, sulama alannn batsnda yer alan byk bir doal ve turizm potansiyeli olan Ku Cennetini de koruma altna almaktadr. Tarm potansiyeli yksek Menemenin birinci tketim merkezi olan zmire, kara ve demiryolu balantsnn olmas tarmsal rnlerin pazarlanmas asndan byk bir artdr. Menemen etkisindeki Emiralemin ilek yetitiricilii gibi ihtisaslam konulara ynelmesi desteklenmelidir. Gediz Havzasnn % 53.2sinde sulu tarm yaplmasna bal olarak yer yer ylda kez rn alnabilmesi, havza potansiyelinin koruma altna alnmasn gerektirmektedir. Kesin proje safhasndaki Menemen Deirmendere Baraj ime ve kullanma suyu amacyla yapm kararlatrlm bir tesistir. 31,4 km2 ya alanna sahiptir ve dolusavak proje debisi ise 234 m3/sdir. Planlama aamasnda etd yaplm, gzlem almalar devam eden Aa Gediz Gktepe Projesi ve Baraj, Menemen Ovasnn sulanmasna katk salayacak bir yatrmdr. Dolusavak proje debisi 294 m3/sdir. Tarma kar gelien sanayiinin, bu strateji alt yrede en dk olduu yre Foa ve Yeni Foa blgesidir. Turizm ve tarm potansiyelli bu alanda, sanayiinin yer bulamamas doal grnmektedir. Buna karn, Foa yresini semeyen sanayiinin, Aliaadan ziyade Menemende kurulduu dikkat ekmektedir. Zira, Aliaa sanayisinde ulusal lekte yatrmlarn gelitirildii grlmektedir. Menemen sanayisi zmirle birlemitir. Yrede bir serbest blge bulunmas potansiyel bir alann varln gstermekte ise de, serbest blge kurallarna gre almas, alann Menemen iin bir potansiyel olmadn belirlemektedir. Oysa, sz konusu blgenin 1997 ylna kadar Deri Organize Blgesi olarak alt yllarda Menemen iin bir potansiyel olduu kabul edilmekteydi. Bunun yannda, Menemende kurulacak Plastik Organize Sanayi Blgesi, hem zmir ilinde plastik vb. rn imalatlarn toplayaca hem de zelde Menemen'de istihdam ve ekonomi faaliyeti douraca iin olumlu bir aktivite olarak grlmektedir. Ancak konumunun ehre yakn seilmi olmas, evreye ynelik koruma kararlarnn alnmasnda dikkatli davranlmasn gerekli klmaktadr. Bu tesisin orta dnemde yaplmas, ksa vadede altyap faaliyetine balanmas ile potansiyelini doru kullanmas asndan yararldr. Ayrca Menemenin lkesel adan tannmasn salayan mlekilik, byk bir potansiyel olarak durmaktadr. mlekilik potansiyelinin sanayileme eilimi gstermesi yararl bir giriimdir. Ancak mlekiliin organize olamamas ve mnferit atlyelerin ihracata ynelmesi bu faaliyetin srekliliini engellemektedir.

36

Bu sz konusu strateji alt alannn kuzeyinde yer alan Aliaa sanayi alanlarnn su ihtiyac, kesin proje aamasnda bulunan Kunduz Barajnn yaplmasyla byk lde zlecektir. Gzelhisar Barajnn yapmn, PETKM finanse ettii iin baraj suyu 14.207 metre uzunluundaki ishale hatt ile gelerek, sadece ad geen kuruluun artma tesislerinde kullanlmaktadr. Aliaann 1970li yllardan itibaren sanayiye dayal bir karaktere erimesi byk istihdam potansiyeli yaratmtr. Bugn 40 kadar byk sanayi tesisi, bata haddehaneler olmak zere bu yrededir. Petro-Kimya ve Akocakl Demir-elik letmelerinin yaygnl ve buna bal olarak dier sanayilerin burada gelimesi ithalat ve ihracat sorunlarn ortaya karmtr. Sonuta, zmir Limannn kapasitesinin yeterli olamayaca ve de ulam maliyetlerini arttracandan tr, zel iskelelerin yapmna ynelinilmitir. Nemrut Limannn sekiz zel iskelesine ylda 3000e yakn gemi gelmesi, iskelelerin byk bir potansiyele sahip olduunu kantlamaktadr. zel firmalarn blgede yeni liman yapm iin giriimleri, mevcut potansiyeli arttrmaktadr. Her bir iskelenin zel statsnn olmas ve farkl fiziksel zellikler tamas, bu alanlarn zaman iinde birleerek Nemrut Liman altnda tek bir ynetime girmesini mmkn klamamaktadr. skelelerin art blgesi de olas bir liman iin yeterli bykle sahip deildir. Aliaann sanayi potansiyeli giderek yrede sanayi blgesi kurulmasn ortaya karmtr. Aliaa I, Aliaa II ve Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgeleri yksek sanayi potansiyelinin etkisi ile kararlatrlmtr. Ancak 1997 krizinden sonra sanayiinin ald yara, bu yldan sonra etd yaplan Aliaa II ve Kimya Organize Sanayi Blgesinin uzun ve orta vadede gereklemesini gerekli klmaktadr. Aliaa I potansiyel deerlendirmesinin strateji plan dnemi iinde ele alnmas nemlidir. Yrenin bu denli younlamas, enerji ihtiyac da dourmaktadr. Bu amala lkemize getirilmi bulunan doalgazn BOTA tarafndan yaplan almalar sonucunda zmir yresine gelmesi, yrenin enerji sorunu bir lde zmtr. lkemizde ve zellikle Ege Blgesinde artan doalgaz talebini karlamak ve lkemizde doalgaz kullanmn yaygnlatrmak amacyla BOTA tarafndan balatlan almalar sonucunda, doalgaz ge de olsa zmir yresine bu ynden de gelebilmitir. Bu balamda 1987 ylnda hizmete giren Rusya Federasyonu-Trkiye Doalgaz Boru Hattnn tama kapasitesi arttrlm, tevsii gerekletirilmi ve 2000 ylnda devreye alnmtr. Bundan sonradr ki, 1996 ylnda iletmeye alnan Bursaan Doalgaz Boru Hattnn devam olan an-anakkale Doalgaz Boru Hatt inaat gerekletirilmitir. Bu balamda, zmire doalgaz ulatracak projelerden ilki olarak Karacabey-zmir Doalgaz Boru Hatt Projesi kapsamnda, Manisa zerinden zmire gelecek olan hattan Aliaaya bir kol uzanmtr. Kredi anlamasn takiben BOTAn imalat geciktirmesi, kredi sorunlarnn ortaya kmas ve doalgaz kombine evrim santrallerinin imalatlarnn da yapmc firma belirlenmesindeki sorunlarndan tr Aliaaya ulaacak gazn hizmete sunulmas ge randman verebilmitir. Ancak, Aliaaya erimi olan sistem, olas organize sanayi blgelerinin taleplerini ve verimliliklerini artracaktr. Aliaadaki doalgaz

37

evrim santralinin 2001 Ocak aynda atlm temeli ve LNG terminali halihazrda verimlilie eriememitir. Aliaada doalgaz kullanm iin 4-6 milyar m3 kapasiteli ikinci bir terminal projesi yrtlmektedir. Bu kapsamda kurulmu olan Ege Doalgaz A.. konut stmasnda da doalgaz kullandrabilecektir. Ancak Aliann jeotermal enerji kayna da bulunduu gz nne alnrsa ve buna rzgar terminalleri eklenirse yrenin potansiyel enerji kaynaklar asndan eitlilii ve ekonomik seenek olaslklarnn yksek olduu grlmektedir. Planlanm bulunan Aliaa Organize Sanayi Blgeleri iin bu potansiyellerin deerlendirilmesi, gelime trendlerinde olumlu rol oynayacaktr. Gediz strateji alt yresinin deltasn oluturan Seyrek ve Maltepe yerlemeleri ile belirginleen alann yksek tarm potansiyeli yannda turizm potansiyelinin de bulunduu grlmektedir. zellikle tarm potansiyelinin olmad ve tuzluluk oran artan ky kesimlere yaklaldka, ky turizmi ve safari tarz bir turizmin yer almas olasl sz konusudur. Bu alanlarn ku cenneti ile birlemesi kullanm artrc bir husus olarak belirginlemektedir. Bu alanda yer alan Leukai Antik ehri de turizm cazibesini arttrmaktadr. Delta blgesinin zmir 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan doal sit alan ilan edilmesi olumlu bir giriim olmann yannda tarm potansiyelini kstlamas asndan endielere sebep olmaktadr. Olaan ulam sistemlerine ek Menemen-Seyrek-Foa karayolu balantsnn tamamlanma aamasnda olmas Foa-Menemen-zmir ulamnda kilometre ve zaman tasarrufu salayacaktr. Ayrca bu hat Foay Menemene daha bal klacaktr.

[ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

Tarm asndan nemli gelime gstermesinin yannda sanayi alannda da gelimi olan bu strateji alt yre deerlendirildiinde, tarm arazilerinin pay % 37 kadardr. Tarm arazilerinin byk bir ksm (% 44) balk olup, tarm potansiyeli asndan zellikle kiraz konusunda belirli bir tannml vardr. Balk arazilerinin paynn fazla olmasyla ile, ekirdeksiz kuru zm retiminde nemli bir varlk gstermektedir. Meyve retiminin gelimi bulunduu bu alt yre tarmsal gelirinin % 40n meyve retiminden salamaktadr. Kiraz ihracat ambalajlama ve tama sistemlerinin gelimesinde byk bir potansiyel yaratm olup belirgin organizasyonlarn ortaya kmasna sebep olmutur. Tarm olduu kadar hayvanclk potansiyeli de gelimi ve gayri safi tarmsal gelirin tarm baznda yaklak % 84nn meyve ve hayvanclktan saland belirlenmitir. Dolaysyla Kemalpaann sanayi alanndaki gelimesi deerlendirilirken tarm potansiyelinin gz ard edilmemesi gerekmektedir.

38

1970li yllara gelindiinde dzensiz bir gelime gsteren sanayi daha ziyade Kemalpaa ve Ulucak yrelerinde yer almaya balam ve tarm alanlar aleyhine hzl bir gelime gstermitir. Bunu nlemek iin 1985 ylnda giriimlerde bulunularak bu sanayilerin organize bir blgeye dntrlmesi salanmtr. 1990-1991 yllarnda gerekleen almalar, Kemalpaa ve Ulucak belediye snrlarnda, zmir-Turgutlu-Ankara karayolunun sa ve solunda olmak zere 410 hektarlk bir alan zerine kurulmutur. Bugn zmir il hudutlar iinde % 56lk doluluk oranyla en byk sanayi potansiyeline sahip alanlarn banda gelmektedir. Daha ziyade kimya ve plastik sanayiinin tercih edildii alan, Kemalpaann taban suyu yksekliinin bir potansiyel olmas nedeniyle hzl bir geliim iine girmitir. Ancak kontrolsz kullanm, taban suyunun aalara ekilmesine neden olmutur. Bu olumsuzluk karsnda planlama aamasna gelinmi Yiitler Baraj, sulama ve sanayi suyu salama asndan olumlu bir potansiyel gstermektedir. Barajn arazi almalar tamamlanm, gzlem almalar devam etmektedir. Tamamland zaman 4.000 hektarlk bir alan sulamas yannda sanayi suyu da salayacak olmas sz konusu strateji alt yrenin tarmsal ve sanayi potansiyelinin gelimesinde art deerler salayacaktr. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi her ne kadar 410 hektarlk bir alana sahipse de, bu alan dnda ok sayda mnferit sanayi kullanm bulunmaktadr. Bunlarn birletirilmesi hususundaki almalar dzensiz sanayii nleyecektir. Doalgaz konusunda, Aliaaya Manisa zerinden branman verilirken, Kemalpaa Organize Sanayi Blgesine de bir hat verilmesi ile yrenin enerji sorunu zlebilecektir. Yrenin turizm asndan kayda deer potansiyeli olmamakla beraber Nif Dann Tarm ve Orman Bakanl tarafndan Milli Park ilan edilmesi, hem alann korunmas hem de yayla turizmine imkan tanmas asndan olumlu deerlendirilmektedir. Bunun dnda tek tek rekreatif alanlarn bulunmas lokal potansiyellerin birbirinden bamsz ele alnmasyla sonulanmaktadr. Tarm aktivitelerine ynelik, pek ok ile ve beldede eitli festivaller dzenlendii gibi burada da Kiraz Festivali dzenlenmekte olup bunlarn ilenin tantlmas yannda lokal aktiviteler olarak olumlu etkisi vardr. Sz konusu strateji alt yrenin zmire yakn olmas ve Ankara karayolu tarafndan geilmesi, Torbal zerinden AydnDenizli balantlarnn salanmas ve zmir zerinden stanbul balantsna sahip olmas, sanayi ve tarm rnlerinin gerekli hammadde salamasn ve pazarlamasn kolaylatrmaktadr. Bu husus sanayi alanlarnn buraya ynelmesini daha da tevik edici bir rol sergilemektedir. zmirin dier yrelerine oranla, yeralt suyu potansiyeline sahip olunmas, bunun yannda ucuz igc ve kolay ulam imkanlarnn bulunmas yrenin ekonomik potansiyelini artrrken, evresel adan byk kayplara sebep olmutur. Zira, artma tesislerinin organize olamamas ve firma baznda kalmas artlm suyun tam olarak geri kullanlamamasna sebep olmaktadr. Gnmzde sadece yaklak 5.000 m3 kadar su geri kullanlmaktadr.

39

Kemalpaann dousunda yer alan Kzlca Beldesinde, turizm yatrmlarna ynelik sunduu doal kaynaklarn ksmen konut alanlar tarafndan kullanld grlmektedir. Bu doal kaynan turizm asndan organize bir ekilde deerlendirilmesi mevcut bir kaynan kontroll gelimesine imkan tanyacaktr. Bu denli sanayilemi bir yrenin Halilbeyli Kr mevkiinde bir p alan kurulmasna ynelik almalar, organizasyon asndan gelecek vaat eden bir almadr. Ayrca Kemalpaa yresinin depolama konusunda da zmire destek veren alanlar bulunmaktadr.

[ E1 ] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

Sz konusu strateji alt yrenin gneyinde kalan ve zmir strateji planlamasnda d kabuk olarak kabul edilen Seluk ve merkeze daha yakn olarak Torbal ve Menderes bulunmaktadr. Seluk dndaki iki yrenin gelimesi tarmsal potansiyele dayal olmu, bunlar arasnda Torbal, Menderese nazaran greceli olarak sanayileme faaliyetinde daha ne gemitir. Seluk ise bu balamda kstl tarm topraklarna sahip olmas ve Efes, Meryem Ana, Kuadas gibi d turizme de ynelik fonksiyonlarla tarmsal potansiyelini gelitirmeye ynelmemi buna karn hizmet sektrnde n plana gemitir. Tarmsal potansiyeli en gelimi Mendereste polikltr yaygndr ve Torbal gibi verimlilii yksek topraklarn yannda tarm rnlerini pazarlama asndan da ansl ulam sistemlerine sahiptirler. Her ikisinin de demiryolu, karayolu ve havayoluyla yakn balantlarnn olmas gelimelerinde byk avantajlar salamtr. Mendereste, arazi yaps Torbalya nazaran daha engebeli olmasna karn, seracln geliimi daha yaygndr. Torbal toprak yapsnn byk bir ksmnn birinci snf olmas, verimlilii artrc bir edir. Bu nedenle topraklarnn % 53 tarmsal olarak iletilmektedir. Tarm toprann verimlilii bu alanlarda sulu tarm yaplmas gibi bir zorunluluu oluturmad iin alanlarn kuru tarma elverili olduu ve sulu tarm benzeri, st dzeyde verim alnd grlmektedir. Bu potansiyelin verimli kullanlmas yrenin tarmsal girdilerinde art salayacaktr. Menderes ise tarmsal faaliyetindeki ihtisaslamasn arttrm, pazara ve ihracata uygun bir mekanda yer almas nedeniyle zellikle iekilii gelitirmitir. Sera tarm olarak geliim gsteren bu ekonomik sektr, 1997 krizinden byk yara almann yan sra byk lde Tahtal Baraj Koruma Bantlar iinde kalmasndan tr byk sekte grmtr. 2000 ylna doru azalma gstermi ve reticinin yatrmclk hedefleri kstland iin yatrm yapmaktan kanmtr. Bu tr bir potansiyeli Menderes tesis etmi durumdayken fiziki koullar nedeniyle kaybetmektedir. Menderes yresinin Yeniky yerlemesini kapsayacak ekilde 2003 ylnda kesin proje aamasna gelmi zmir-Menderes-Yeniky Gleti ve Sulamas, brt olarak 228 hektar alan sulayacaktr. Depolama hacminin 1,59 hm3 olmas planlanmtr.

40

Torbalnn tarmsal alanlarnda itlembik aalarna uygulanan antepfst alamas, son yllarda evre kylerinde byk yer bulmu ve antepfst retimi byk bir gelir kayna olarak ortaya kmtr. Getiimiz son 10 yl iindeki geliimler, iinde bulunduumuz yl rn alnmasyla sonulanmtr. Bu aa tarmnn giderek yrenin etkin bir faaliyeti olma eilimi vardr. Elde edilen gelir, sebze ve iek seralarna kayma eilimi gsterdii iin bu potansiyelin olumlu deerlendirilmesi gerekmektedir. Tarmsal faaliyetler asndan en alt seviyede grlmesine karn Selukun da belli edilmeyen bir tarmsal potansiyeli bulunmaktadr. Seluk nfusunun % 70inin turizmle uramas ve getirisinin yksek olmas, tarmsal faaliyetlere geri kalan % 30u brakmtr. Turizm arlkl hizmet sektrnn basks altnda ezilen tarm potansiyeli daha ziyade Seluk evresindeki alanlarda geliim gstermektedir. Zeytin bata olmak zere meyve alanlar incir ile n plana kmaktadr. Ancak tarm rnleri daha ziyade lokal tketilmektedir. Bu alanlarda byk tarm iletmeleri grlmemekte, ancak tarm sektr potansiyel arz etmektedir. Sulama potansiyeli olarak da K. Menderesten ekilen su kullanlmaktadr. Ayn tempoyla kirlenirse, kirlilii artan bu suyun ilerleyen yllarda sulamada kullanlmas sakncal olacaktr. Selukun turizm potansiyeli tartlmaz bir noktada olup, her yl yaklak iki milyon kii yreye gelmektedir. Kltr ve ky turizmi yrenin bilinen ve kendi ivmesi iinde gelien turizm potansiyel alanlardr. Bunun yanna eklenecek inan turizmi alandaki dier bir turizm potansiyelidir. Bir dinin mensuplarnca kutsal saylan alanlar ziyaret etmek; nl mabetleri, inan ekim merkezlerini grmek, dinsel toplant ve trenlere katlmak, izlemek, dinsel grevleri yerine getirmek amacyla yaplan inan turizmi iin yre, Meryem Ana ve St. Jean yannda Yedi Uyuyanlar gibi bir baka mekan da kapsamaktadr. Ancak inan turizminin tm sektr iindeki paynn kkl dikkate alndnda, bunu tek bana ele almann getirisinin dk olaca belirlenmektedir. Dolaysyla, gelime, deniz ve kongre turizmi gibi dier alanlarla birlikte ele alnmaldr. Ayrca kltr turizmini yanstan Efes ren yeri iindeki tiyatronun ve Celsus ktphanesinin kltr turizmi ile kombine kullanlmas, turizm potansiyelinin ok ynl ele alnmasnn bir sonucudur. Bunun yannda Efes Antik ehrinin gece de ziyaret edilebilmesini salayan klandrma projesinin bulunmas, turizm potansiyelini ekici klan bir edir. SelukPamucak arasnda bulunan bo ve doal sit ilan edilmi alanlarn bugne kadar korunmu olmas, ileriye ynelik turizm deerlerini kontroll bir ekilde iermesi iin olumlu bir yaklam olarak grlmektedir. lerleyen yllarda bu potansiyelin gereken ekilde kullanlmas olasl zerinde durulacaktr. Ulam asndan ve iletiim konularnda gelimi standartlara sahip yrenin en nemli avantajlarndan birisi Seluk-Kuadas arasnda bulunan ve zel dare mlkiyetindeki stol tipi havaalandr. Bu ulam potansiyelinin, Pamucak blgesi turizm yatrm alannn gelimesine ivme vericilii yannda kltr, ky, inan, av turizmlerinde kullanlma potansiyeli bulunmaktadr.

41

Seluktan kuzeye doru kldka bir yeil kuak alarak zmirin birincil derecede etkin olduu Torbal aksna girilmektedir. Bu alann turizm potansiyeli sadece Metropolis Antik ehri olarak grlmektedir. Daha kuzeyde kalan Menderes ise lokal bir potansiyele sahip olup, buradaki en nemli giriim, Grece kyndeki boncuk retimi ve evlerdeki ine oyas ve makrome gibi el sanatlardr. Boncuk retiminin i ve d turizm tarafndan tannarak Greceyi bir odak yapmas olumlu bir giriim olacaktr. Dolaysyla bu potansiyelin tantlmas, balantl pek ok dier ilevi yaratacandan, en kk unsurun dahi gz ard edilmemesi gerekmektedir. Benzer ekilde Selukta irince, son 10 yllk dnemde hzl bir geliim gstermi ve turizm sektrne dahil olmutur. Yerlemenin yayla tarmna bal geleneksel ekonomik yaps kyn tannmasyla farkl bir alana dnm, arap imalat yannda evlerdeki el sanat retimi hzla gelimi ve pansiyonculuk turizmin bal bir sektr olarak ortaya kmtr. Sz konusu strateji alt yrenin gney kylarn oluturan ve fiziksel adan SeferihisarSeluk arasnda yer alan Gmldr-zdere-Ahmetbeyli band, emeDilek yarmadas strateji alt yresi iinde deerlendirilecek olup, arlkl olarak ky turizmi potansiyellerine sahiptir. Menderes, zmir Bykehrine yaknlndan tr her lekteki sanayiinin yerlemesi iin byk bir potansiyel arz etmektedir. Bunun dezorganizasyonunun nlenmesi, Kskky snrlar iindeki organize sanayi sitesi ile ksmen salanmtr. Aa ve metal ileri bu kapsamda dzenli bir geliim gstermi ve son yllarda retim tesisleri show-roomlar kuracak potansiyellere erimilerdir. Menderesin ticaret ve sanayi alannda en nemli girdisi Etibank Perlit letmelerinden olmaktadr. stihdam dk olmasna karn ihracat potansiyeli yksektir. aal Beldesinde ime suyu ieleme iletmesi, Tekel yaprak ttn bakm atlyeleri, tavuk-hindi iftlikleri, daha ziyade Gmldr yresinde yetien narenciye rnlerini ambalajlama tesisleri Menderesin ticaret ve sanayi potansiyelini oluturan unsurlardr. Gneyinde greceli birleme eilimi gsterdii Torbalyla ayn karayolu ve demiryolu zerinde bulunmasnn pozitif deerlerine sahip olunan bu strateji alt yrenin, hammadde kaynaklar asndan zengin verimlilie sahip olmas, 20 yllk gemiine bakldnda sanayii hzla bu alanlara ekmitir. Pamuk, ttn, zeytin gibi endstriyel tarm rnlerini yetitiren ve besin endstrisi iin sebze-meyve retimi ile potansiyelini pekitiren bu alanda ayn zamanda mermer ve linyit, perlit, demir, civa, titanyum, zmpara ta, tula topra nemli endstriyel hammadde kaynaklardr. Bu hususlara bal olarak zellikle Torbalnn dk eimli ve ulam potansiyelli topraklara sahip olmas sanayi faaliyetlerinde ekici bir e olmutur. Toprak ve maden yataklar, Turgutluyla yaramasa da tula ve kiremit fabrikalar iin potansiyel alanlardr. Mermer, linyit ve perlit yrede iletilmekte ve istihdam olanaklar salamaktadr. Tarm rnlerinin sanayilemesi sonucunda rr ve dokuma iletmeleri, ttne bal sigara fabrikalar ve yahaneler

42

yreyi potansiyel alan olarak semilerdir. Sanayiinin yerlemesi giderek dier snai iletmeler iin yrenin ekiciliini artrmtr. Hammadde avantajyla beyaz eya, deri, otomotiv gibi sektrler bu alanda yer almlardr. 1997 krizi Opel otomobil retim merkezinin kapanmasna sebep olurken, pek ok kurulu yerinden saladklar tarmsal hammadde kaynaklarnn potansiyel kaybetmemesi nedeniyle gnmze eriebilmilerdir. Torbalnn gstermi olduu byk sanayi potansiyeli Kemalpaa gibi dzensiz bir sistem ortaya karmtr. Ancak ayn younlukta olmamas ve mevcut sanayilerin hem birbirinden kopuk hem de pek ounun byk alanlara sahip olmas mevcutlarn organize olmasn gletirmektedir. Buna karn Kabacakr mevkiinde ve Pancar beldesinde iki organize sanayi blgesi kurma giriiminde bulunulmutur. Yer seimi onay safhasnda olan Kabacakr Torbal I Organize Sanayi Blgesinin stma soutma, deri ve yan sanayi mamulleri, konfeksiyon, aa rnleri, gda konusunda ihtisaslamas dnlmektedir. Bir potansiyel olarak grlen alann 1996 ylnda kurulmas kararlatrlm olup, 260 hektarlk bir alana sahip olmas ngrlmtr. Torbal II Organize Sanayi Blgesi ise Pancar beldesinde 380 hektara sahiptir ve benzer i kollarn iermektedir. Bu blgenin ge kurulmu olmasna karn ksa dnemde faaliyete gemesi, Torbalnn ihtiyac olan sanayi alanlar potansiyeline cevap verecektir. Pancardaki organize sanayi blgesinin daha erken faaliyete gemesinin nedeni, 190 hektarlk ksmnn Pancar Belediyesi imar plan snrlar iinde sanayi alan olarak planlanm olmas ve alanda halihazrda sanayi yaplamalar olmasdr. Blge iinden enerji nakil hatlarnn gemesi de avantaj olarak grlmektedir. zmire 45 km ift ynl demiryolu ile balanmas, zmir-Aydn otobann alternatif ulam imkanlar sunmas, Ege Serbest Blgesine ve havalimanna 30 km. kadar yakn olmas ve zmir-Liman balantsna kolay eriilmesi, Karabel zerinden Kemalpaa-Ankara balantsnn olmas burada organize sanayi blgelerinin gelimesinde olumlu elerdir. Bu nedenle 2003 ylna gelindiinde, Pancarda yer alan organize sanayi blgesinin tm parselleri satlm durumdadr. Bunun yannda zmire kuzeyden gelecek ikinci bir doalgaz boru hatt daha bulunmaktadr. Bu hat kademeli olarak artacak doalgaz arzn gney ve bat blgelerimize tayacaktr. Sz konusu blgelerdeki yerlemelerin konutlarn ve sanayi tesislerinin doalgaz ihtiyac da bu ekilde karlanacaktr. zmire erimeden Torbal Organize Sanayi Blgelerine ve sanayi alanlarna hizmet vermesi yre potansiyeli asndan nemli bir katkdr. Torbal-Menderes balamnda Tekeli yresinde yer alan ticaret ve imalat organize blgesi, organize sanayi blgelerinden farkl olarak daha kk parseller barndrdn ve 1.000 m2ye kadar bu parsellerin indiini gsterdiinden, i sahas asndan geni bir yelpaze sunmaktadr. Bu nedenle organize sanayi blgelerinde minimum parsel bykl olarak alnan 5.000 m2 deere eriemeyen yatrmclar, bu organize alanda retim yapma imkanna sahiptirler.

43

Yrenin su potansiyelleri asndan verimli olmas, zmir ehrinin kstlln gidermek iin Tahtal Barajnn yaplmasyla farkl bir boyut kazanmtr. 1997 tarihinde Gksu ve Sarkz kaynaklarn kullanarak Gaziemir, Karabalar, Limontepe ve evresine, 2001 ylndan itibaren ise zmir ehrine su veren barajn ksa, orta ve uzun mesafede koruma alanlar bulunmaktadr. Barajdan ylda 128 milyon m3 su, 32,6 kmlik ishale hatt ile ehre iletilmektedir. Koruma alanlar iinde pek ok tesisin evre kanununun su kirlilii ynetmelii uyarnca kapatlmas gerekmektedir. Bu iletmelerde alan 5000 civarnda kiinin isiz kalmas ve retime sekte vurulmas su potansiyelinin maliyeti olarak grlmektedir. Ancak Tekeli ve Pancar Organize Sanayi Blgeleri, bu igc an kapatacak potansiyelleri sunma gcne sahiptirler. Havzada, tarm faaliyetlerinde de grlen kstlamalarn giderilmesi iin su kltr (hidroponik) seraclnn gelitirilmesi, maliyeti yksek olmakla birlikte kstlamalara kar bir alternatif olarak planlanmaktadr. Bu durum ve maliyetli tarmsal planlama, sz konusu strateji alt yrenin tarmsal potansiyelini Menderesten gneye doru yayacak ve bu yredeki alanlarn tarmsal potansiyeli artacaktr. Torbalnn, tarm yannda sanayilemesi, sahip olduu sanayi sitesinin gcn ve kullanlabilirliini artracaktr. Bu balamda Atatrk Kk Sanayi Sitesinde kurulmu bulunan Mermercilik Yksek Okulu yredeki mermer retiminin ve mermer yataklarnn bilimsel iletilmesinin sebebi olmaktadr. Torbal evresindeki ok saydaki mermer yata potansiyeli bu balamda iletmeye almaktadr. Mermer yataklarnn doal dokuyu en az bozacak tarzda iletilmesi gereklilii yrenin doal yaps dikkate alndnda, av turizmi asndan gereklidir. Seluk dnda fazla bir turizm potansiyeli olmayan yrenin bu konuda ihtisaslamas, srek avlaryla d turizme de alan avlaklar yaratmas, d turizm kaynaklarna da ynelinmesini salayacaktr. Bu husus, byk bir i gc potansiyeli arz eden yrenin mevsimlik igc ihtiyacn daha yaygn bir srece kaydracaktr. Youn igc talebiyle karlaan yrenin konut asndan yetersiz kalmasna karn son 10 ylda zellikle Torbal-Menderes arasnda byk bir konut arz grlmtr. Byk blm 100 m2nin altnda, sosyal tipte olan konutlar, yre alanlarnn konut ihtiyalarn zmir ehir btn iinden deil, yreden salama imkann vermektedir. Toplamda yerleim alanlar dnda 5.000 civarnda konut potansiyeli sunulmaktadr. Ancak ivedi bir ekilde ina edilen konutlar, tarm topraklarn igal eden bir durum ortaya karmaktadr. Bunun yannda konut kalitesinde de dklk gze arpmaktadr. Genel anlamda K. Menderes Strateji Alt Yresi tarm, sanayi ve hizmet sektrlerinde youn bir hareketlilik ve potansiyele sahiptir. Tahtal Barajnn kstlamalar yukarda belirtilen farkl tarmsal yatrmlarla giderilmekte, dere yataklarnn slah yaplp aalandrma almalar yer almaktadr. Havzann entegre kanalizasyon master projesinin balatlmas ve u ana kadar bitirilme aamasna gelinmesi koruma bantlarnn getirdii kstlamalara kart olumlu

44

yaklamlardr. Havzadaki potansiyel kayb, Menderes Kelerdeki Roma Kaplcalarnn potansiyel alan olarak deerlendirilmesiyle de nem kazanacaktr. Selukun turizm gelimesi otel ve pansiyonculuk potansiyelini gndeme getirmitir. lerleyen yllarda Seluk-Kuadas ikilisi, kongre turizmi potansiyeline yrenin ak olduunu gstermektedir. Bu balamdaki giriimler olumlu gelitike zmirin kongre turizminden pay almas gleecektir. Sonuta alt yrenin ana yerlemesi, birbirini dengeleyici sektrleri paylam durumdadrlar. Bu nedenle gelime potansiyeli dengeli ancak kontrol asndan zayf bir durum arz etmektedir.

[ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

K.Menderes havzasnn ikinci strateji alt yresi olarak ele alnan blge kendi iinde iki grupta deerlendirilmektedir. Bunun birincisi Bayndr-Tire-demitir. kincisi ise Beyda-Kiraz ikilisi olup Seluk gibi zmir strateji alannda d kabukta kalmaktadr. Bu nedenle gruplama ve potansiyeller genelde birbirine bal, zelde ise ayr deerlendirilmektedir. Bayndr-Tire-demi geni dier strateji alt yredeki Menderes-Torbal ikilisiyle benzer zellikler gstermektedirler. Torbalnn sanayileme potansiyeline burada Tire alternatif olma eilimindedir. Ancak, Bayndr ve demi ile bu konuda byk ekime gzlenmektedir. Beyda ve Kiraz bu mcadele iine girecek altyapya sahip olmadklar iin kenarda kalmaktadrlar. Yrede K. Menderes kenarndaki tarmsal potansiyeli yksek bir yerleme olan Tirenin arlkl sektr tarm olup, ekonomik g bu kaynaktan salanmaktadr. Tire tarmsal arazileri, Kzlcahavlu ve Gken yerlemelerine kadar uzanan sorunsuz taban topraklarndan olumaktadr. le topraklarnn % 44 tarmsal amala kullanlabilen niteliktedir. Bunun da % 54 tarla potansiyeline sahiptir. Toplam tarm alanlarnn % 47si ise sulanmaktadr. Yetien tarm rnlerinin eitlilii zellikle yrede Cuma gnleri kurulan pazarda sunulmaktadr. Gerek evre kylerin gll ve gerekse alt yre hakimiyeti, bu pazarn zmirden dahi alc bulma potansiyelinde olduunu gstermektedir. Yrenin meyve retim potansiyelinin banda gelen zeytin ve ya incir yannda kestanenin de nemli bir yer tuttuu grlmektedir. evre yerlemeler gibi burada da yabani itlembik olarak bilinen menengecin alanmasyla elde edilen antepfst ekonomik getirisi yksek bir rn olarak meyve kltr iinde nemli bir yer tutmaktadr. Tarm topraklar Tire kadar verimli olmasa da demi, K. Menderesin alvyal topraklar zerinde tarm potansiyeline sahiptir. Topraklarnn toplam % 35i tarmsal niteliklidir. Bunun yannda orman ve fundalk alan potansiyeli % 36dr. Sulamann nem kazanmasyla tarla tarm sebze retimine kaymaktadr. Tarla rnleri arasnda ylda 2 kez ekilen patates 300.000 ton/yl ile yrenin zgn rndr. Bayndr ise tarmsal adan ilk iki yerlemeye nazaran dk potansiyel arz etmektedir. % 40tan fazlasnn orman ve fundalk olmas, Tire ve demie nazaran burada orman rnlerinin bata kzlam ve karaam olmak zere nem

45

kazandn gstermektedir. Tarm alanlarnn greceli kstll Bayndr yresinde sera retimini gelitirmitir. Ege niversitesine bal Meslek Yksek Okulunun yn vermesiyle artan sera tarm, ss bitkiciliine ynelmitir. Bu konuda byk bir potansiyele sahiptir. Bayndr Ergenli kaynaklarndan 2lt/sn kapasiteyle elde edilen jeotermal enerji dk verimlilikle sera iekiliinde, sera stmaclnda ve Ergenli kaplcalarnn iletilmesinde bir potansiyel olarak kullanlmaktadr. Bu strateji alt yrenin, tarm yannda hayvanclkta da ivme kazand grlmektedir. Ancak kendine yeterli bir durum arz ettii iin stratejik potansiyel olarak arlkl grlmemektedir. Torbal yresi gibi, tarm rnlerinin sanayiye ynelme potansiyeli etkisini ilk aamada Tire de gstermi olup, 400 hektarlk bir arazi bu amala organize sanayi blgesi kurulmas iin kamulatrma kapsamna alnmtr. 1993 ylnda kurulan 410 hektarlk ve 240 sanayi parsellik blge, Tire ve evresinin ekonomik yapsna etki edecek bir organizasyon olarak grlmektedir. u ana kadar % 4 doluluk oranna sahip olmas kurulu ylndan bu yana altyap tesislerinin gerekletirilmesi srasnda ekonomik krizle karlamasndan ve istimlak sorunlarndan kaynaklanmaktadr. Alann tamamlanmasyla 24.000 kiilik bir istihdam potansiyeli ortaya kacaktr. demi ve Bayndrda gereklemesi planlanan organize sanayi blgeleri, bir potansiyel arz etmekle beraber, iki yerlemenin de sanayi ve ticarete kapal kaplarn aralama imkann verecektir. Ancak tarma dayal ekonomik potansiyelden sanayi potansiyeline geilmesi altyap ve styap asndan ekonomik yeterlilie eriememi bu iki yerleme iin erken grlmektedir. Halihazrda Bayndr tam anlamyla gelimi bir kk sanayi sitesine bile kavuamam, demite ise 1.200 iyerine sahip kk sanayi sitesi tam doluluu bulmamtr. Bu iki yerlemeden Bayndrda organize sanayi blgesi kurulmadan nce hizmet sektrne potansiyel olarak yaklalmaldr. Yukarda bahsi edilen Ergenli kaplcalar turizm potansiyeline sahiptir. Bunun yannda Alanky ve Ovack blgeleri av turizmine potansiyel alanlar olarak dikkate deer bir doaya sahiptir. demite ise beldelerin merkez yerlemeye 5 ila 30 km yaknlkta olmas yreyi bir btn olarak deerlendirme imkan sunmaktadr. Yrenin en byk turizm merkezi olarak grlen Bozdada turizm dnda memba suyu ieleme potansiyeli varl nem kazanmaktadr. Bozdan k sporlar dnda Glck yaylas ve sahip olduu krater gl, Salihli ve Birgi zerinden, iki farkl ynden eriilen bir alandr. Bu kesimdeki Bozda, Elmaba ve Glck yaylalar alvyal vadi tabanl olup Glck Gl evresindeki yayla evleri ve biri gl kenarnda dieri Bozda zerinde yer alan iki otel, turizmin odak noktalardr. Bu otellerin biri 20, dieri ise 54 yatakldr.

46

1997 ylnda iletmeye alp 3 sezon faal olan Bozda Kayak Merkezi 2000-2001 yl kayak sezonu balarndaysa mevcut problemi gereinden fazla abartld iin kapatlmtr. letmeci firma ile mal sahibinin dt anlamazlktan kaynaklanan bu olay zmirin strateji asndan farkl bir turizm potansiyelini devreden karmtr. Oysa Bozdada stten gelen tm kayak pistleri alm ve iletiliyor olsa idi, dan kontrol edilme imkan ortaya kacakt. Bu sayede kar birikimlerinden kaynaklanan saaklanmalar, kontroll yapay larla sorun olmaktan kabilecekti. Sosyal tesisler olarak bugn Bozda Kayak Merkezinde her biri 4-5 yatakl 22 bungalow bulunmaktadr. Tm olarak Bozda sahip olduu potansiyeller asndan drt mevsim turizme hizmet edecek potansiyele sahiptir. nan turizmi asndan yre, tarihi konumu itibariyle hep n planda kalm zellikle Osmanl Beylikleri dneminden pek ok kalc esere sahip olmutur. Hisarlk Ky yaknlarndaki Balm Sultan, ziyaret mekan olarak i turizme hizmet etmektedir. Bunun yannda Birgi, gerek akraa Kona ve gerekse ehirsel dokusuyla sahip olduu potansiyele mam Birgivi trbesiyle farkl bir katk yapmaktadr. Bu kapsam iinde Bayndrda da beylikler ve Osmanl dneminden kalan cami, medrese ve Kelleci Dede Trbesi ekim potansiyellerine sahiptir. Bu kapsamda Tire saysz cami ve trbeye sahiptir. Ayrca Tire el sanatlar asndan kee ve urgan retiminde eski geleneklere sahiptir. Gnmzde giderek azalan bu potansiyelin ehir iin byk bir ekim gc olduu grlmektedir. Buna Beledi Dokumacl da eklenmektedir. Yine Tirenin Toptepe ve Kaplan mevkileri, restoranlar ve piknik yerleriyle ekici potansiyellere sahiptirler. Ancak bu alanlar i turizme hizmet vermenin yannda blgesel lektedirler. Bu nedenle makro adan ksa ve orta dnemde byk bir ekonomik getiri beklenmemelidir. Bayndrn ge gelimesi g almamasna olumlu katk yapmaktadr. Buna karn demi daha aktif bir yaklam iindedir. Bozda ve dier turizm potansiyelleri, ok sayda ky ile hizmet sektrnn gelimesine sebep olmaktadr. Ayn ekilde Tire, sanayileme abas iinde nfus dengesinde farkllklarla karlaabilecektir. K. Menderes Havzas Sulama ve me Suyu Projesi, Ergenli Baraj ve Ulad tesislerinden salanacak olup, Ergenli Barajnn dolusavak proje debisi 200, Ulad Barajnn ise 312 m3/sdir. Toplamda 7.879 hektar alan borulu ebeke tipiyle sulanacaktr. Halihazrda mastr plan tamamlanm projenin, blgenin tarmsal potansiyeline olumlu katklar olaca kanlmazdr. Ayn ekilde Bayndr Burgaz Baraj Falaka ay zerinde kurulacaktr. Planlama safhasna gelmi ve 5.790 hektarlk alan sulamas hedeflenmektedir. Proje debisi 321 m3/sdir.. K. Menderes demi ve Bademli baraj projelerinden demi Baraj ayn zamanda ime suyu da salayacak olup Rahmanlar ay zerine planlanmtr. Proje debisi 460 m3/sdir. Bademli Baraj ise Pirini ay zerine kurulacaktr ve sulama amaldr. Her iki barajn da planlama aamasnda olmas nedeniyle halihazrda gzlem almalar devam etmektedir.

47

Bunlarn dnda yrede kesin proje aamasna gelmi iki baraj ve sulama projesi bulunmaktadr. Bunlardan Beyda projesi, demi ovasn sulayacak ve K. Menderesi su kayna olarak kullanacaktr. Tamamlanma yl, orta vadeyi geecek ekilde grlen projenin, hedef sulama alan 18.200 hektardr. 1994 ylnda ie balanm, sre uzatm ile i bitimi 2005 yl olarak verilmitir. demi Akta Baraj ve Sulamas hedef olarak yine demi ovasnn bir blmn almakta olup su kayna olarak Akta Deresini kullanmaktadr. Kesin proje aamasndaki tesis 1.538 hektar alan sulamay hedeflemektedir. Halihazrda ihale edilmemi projenin ie balama tarihi 2005 yl olarak planlanmakta ve 2007 i biti tarihi olarak verilmektedir. eitli nedenlerle uzayan veya ihale edilemeyen bu iki projenin ivedilikle sonulandrlmas K. Menderes ovasnn dk seviyeye inmi taban suyunun ykselmesine sebep olacaktr. Sz konusu strateji alt yrede, endstriyel tarm rnlerine ynelinmesini tevik eden unsurlarn banda gelen sanayi kurulularnn, Tire Organize Sanayi Blgesinde uygun potansiyel bulmalar, yre pamuunun gelitirilmesine sebep olmu ve uzun lifli renklendirilmi pamuk retiminin yrede yaygnlatrlmasn salamtr. Ayn ekilde meyve ve sebze tarmndaki gelimeler yrede, konserve yapm faaliyetinin artmasna neden olmaktadr. Bu kapsamda en uygun mekansal potansiyele sahip yerin Tire olduu grlmektedir. Sanayi sektrnn genelde zmir ynetiminde olmas, bu alanlarn ilgili konudaki hizmet sektr geliimini artrmayacaktr. Bu konuda belirtildii zere yayla, av, termal, k ve inan turizmlerinin hizmet sektrnde byk potansiyel olduu kabul edilmelidir. K. Menderes Strateji Alt Yresinin kendi halinde tarmsal potansiyele gre ekonomik yapsn belirlemi iki yerlemesi Beyda ve Kirazdr. Szn ettiimiz gibi zmir strateji alannn dnda kalm olmalar, geliememelerinin de sebebidir. Kiraz, Beyda gibi g alma ve verme dzeylerinde genelde sfr rakamna sahiptir. Hatta Beydan krsal kesimi nfus azalmasna sahne olmaktadr. Kapal sistemlere sahip bu iki yerlemeden Beyda Barajnn tamamlanmas sonucunda tarmsal potansiyel bir ivme kazanabilecektir. Beydan tarmsal rn eitlilii geleneksel yapdan kamam olmasna karn, yonca ekiminde n plana gemitir. Bu arada yre iin yeni gelime eilimi gsteren kestane retimi, incir arkasndan ikinci planda gelmektedir. Bu iki meyve, sat fiyatlarnn greceli ykseklii nedeniyle antepfst gibi yrenin potansiyel rnleri olarak grlmektedir. Hayvanclk sektr iin de arclk, alternatif bir kaynak olarak gelime potansiyeli gstermektedir. Tm strateji alt yrede olduu gibi hayvancla bal yn ve yapa, potansiyel bir retim olup ileme alan Tire olarak grlmektedir. Kirazn tarmsal deerleri Beyda ile byk bir paralellik tamaktadr. Buna karn Beydada greceli bir yayla ve av turizmi potansiyeli kendini hissettirmektedir. Ayn konu Kiraz iin de geerli olup, Beydan aksine Kirazda iki konaklama tesisi bulunmaktadr. Toplam 50 yatakl bu tesislerin turizm potansiyeline ynelik olmad belirlenmektedir. Beydan, Bozda ve Glcke yakn olmas Kiraza oranla potansiyelini artrmaktadr. Beydada 7 adet retim tesisinin 3 mevsimlik alan zeytinya, 4 ise zincir ve ivi fabrikasndan olumaktadr. Yrenin en byk sanayi

48

tesisi tek konuda ihtisaslamtr. Buna karn Kirazda atermit retimi ilenin da alan tek sanayi rn olmaktadr. Asbestli imentodan retilen bu rnn gelimi sanayi alanlar iinde kabul grmedii, bu nedenle Kiraza yerletii ve Kirazn bunu bir potansiyel olarak kabul ettii sylenebilir. Yrenin sanayi potansiyeli bu kapsamda daha ziyade evre koullaryla tam rtmeyen durumdadr. Beydan tarm d en nemli potansiyeli civa ve antimonun iletmeleridir. Kirazda ett aamasndaki organize sanayi blgesinin bir potansiyel arz etme durumu sz konusu olsa bile, yrenin sosyo-ekonomik geliimi orta vadede dahi bunu destekleyecek altyapya sahip deildir. Genel anlamda tarmsal potansiyelin ar bast bu strateji yresi, zelde zmirin ve genelde Ege Blgesi ve lkenin tarmsal rn depolarndan biri olarak nemli bir potansiyele sahiptir. Sanayilemesi de arlkl olarak bunu destekler mahiyette endstriyel tarm rnlerine ynelmektedir.

[ F1 ] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

Beyda ve Kiraz ikilisi gibi zmir strateji alannn dnda kalan Karaburun, ayn tarzda tarma baml kapal bir ekonomik sisteme sahiptir. le merkez nfusu, beldeleri olan Kkbahe ve Mordoan nfusundan daha dktr. Arazinin engebeli olmas tarm alanlarnn azlna sebep olmaktadr. Toplam tarm alan ile arazilerinin % 9unu oluturmakta olup, 3.705 hektardr. Bu denli kstl tarm alanndaki potansiyel rnler zeytin ve enginar olarak grlmektedir. Bunun dndaki rnler genelde kapal sistem iinde tketilir durumdadr. Gemi yllarn ekonomik potansiyelini ve yrenin da almn salayan ya zm ve nergis tr iekilik zamanla yerini ttn tarlalarna terk etmitir. Ancak kstl ve kontroll ekimi yaplan ttn, yre rnleri arasnda budaygillerden sonra gelmektedir. Karaburunun hayvanclk potansiyeli daha ziyade kr keisi zerinde younlamtr. Bunun sonucu kei kl bir potansiyel rn olarak kabul edilmektedir. Ayrca, ilenin kyda yer almas balkl bir ekonomik faaliyet kolu olarak ortaya koymutur. Buna bal olarak Mordoanda bir balk barna tamamlanmak zeredir. Bu kapsamda evrede baka barnaklar olmad iin kk barnaklarn kullanm, bu sayede ksmen rahatlayacaktr. Ayrca bu barnan geni kapasitesi tesisin yat liman olarak kullanlmasn da salamaktadr. Arazinin eimli olmas ve Ege denizine alan bir u noktada bulunmas yannda tarafnn denizle kuatlmas rzgar konusunda bu yreyi evresine oranla n plana karmaktadr. Bu nedenle rzgar iftliklerinin byk bir potansiyel olduu belirlenmi ve bu kapsamda pek ok firma giriimde bulunmutur. Bu giriimlerden Karaburun yresinde Kocada, Bitiktepe, Deirmenda, Dzlenda, Mordoan, Aaovack, Yaylaky, Yellicebelenda, Yenicepnar, Bozky, Deirmentepe ve Karglktepeleri mevkilerinde bulunmaktadr. Bu alanlarda rzgardan elde edilmek zere toplam 360 MW/slik enerji potansiyeli belirlenmitir.

49

Rzgar enerjisi konusunda eme-Alaat da nemli bir merkezdir ve halihazrda elektrik retimi yapan 12 adet rzgar tribn bulunmaktadr. ARES adyla kurulmu olan Alaat Rzgar Enerji Sistemine 4 tribn daha eklenme istei bulunmaktadr. Halihazrda dier bir zel kurulu tarafndan da adet tribn iletilmektedir. Ortalama olarak tribn bana elde edilen enerji miktarna gre toplamda 800.000 kw/saat elektrik enerjisi elde edilmektedir. Bu enerjinin dorudan emede kullanlmadan Urla stnden enterkonnekte sisteme verilmemesi durumunda, yerleme kendi potansiyelinden kendisi yararlanabilecektir. Bunlara ek olarak yrenin rzgar potansiyeline gre Ovack, Kaklktepe, obantepe, Kocada, Klatepe, Dinlence st, Yaclar Da, Koranka Da, Kokar Liman st, Begl Tepe, Kran Da, eme Karada, iflik Ky rzgar iftlikleri kurmak iin talep altndaki yrelerdir. emede bu saylan alanlarn yan sra Zeytineliky, Brtlentepe, Dmbelekda, stanbulda, Ilca Mevkii, Gzelyertepe, Hrsztepe, Germiyan, Reisdere Ky, Kzlkaya, Karada, Ovack, obanda mevkilerinde rzgar potansiyeli mevcuttur. Buralardaki toplam potansiyel kullanlarak 200 MW/s elektrik retimi yaplmasna ynelik giriimler bulunmaktadr. Yarmadann Karaburun ksmnn su sorunu ile karlam olmas DS tarafndan bu alanda baraj yaplmas kararnn alnmasna sebep olmutur. Bu nedenle Mordoan Elenhoca kynde ime suyu amal bir glet tesisine 1997 ylnda balanm, 2000 ylnda bitmesi planlanmasna karn denek yetersizliinden bitirilememitir. Karaburun-Karareis Baraj projesi ise 325 m3/s debili n inceleme aamasnda ime suyu amal bir potansiyel su kayna olup Camiboaz deresini su kayna olarak kullanacaktr. Karaburun-Bozky Gleti ise kesin proje aamasnda, 136 m3/s debilidir ve Uzundere su kayna olarak kullanlacaktr. Sz konusu su projelerinin gereklemesi yrede ekilen su sorununu giderecek ve potansiyel tarm alanlarnn sulanmasna katkda bulunacaktr. Temmuz 2000 tarihi itibariyle 125-140 lt/s debi su verilen Alaat (Kutlu Akta) Barajnn tamamlanmas, emenin su gereksinimini mevcut durum itibariyle karlar duruma gelmesi bakmndan yredeki dier bir potansiyeldir. Bununla beraber su potansiyelinin yeterli olmamas Ildr kaynaklarndan da su getirilmesi ihtiyacn ortadan kaldrmamtr. Yarmadann u ksmnn ky turizmi asndan sahip olduu ky potansiyeli, kumsal ve kayalk talk olarak iki gruba ayrlmaktadr. Bunlardan kumsal nitelikli plaja sahip olanlar Balkova (300 m), Mordoan (600 m), Ard (800 m), Boyaba (150 m), Yeniliman (1.200 m), Badembk (50 m), Dikenlik (1.000 m), Byk Kum (800 m), Gerence (1.000 m)dir. Kayalk ve talk plajlar ise Kaynarpnar (700 m), Kavurlkoz (400 m) ve Bodrum (800 m)dur. Bu plajlarn iinden Yeniliman ve Dikenlik 1 kmyi aan kumsallaryla dikkat ekmektedir. Yarmadann eme tarafysa deniz ve plaj gibi doal ve turistik btn olanaklara sahiptir. Bunlar arasnda kumsal nitelikli plaja sahip olanlar; Alaat (2000 m), Bedir (300 m), atalazmak (1.000 m), Beyazt (2.000 m), Dalyan (1.000 m),

50

Boyalk (1.000 m), Ilca (2.000 m), Byk Liman (100 m), Paaliman (800 m), ifne (300 m), Germiyanyals (700 m), Halkapnar (800 m), Ildr (1.000 m), Punta (200 m) ve Gerence (1.000 m)dir. Kayalk ve talk plajlar ise Mersin (500 m), Gvercinlik (250 m), Kcek (300 m), iftlik (3.000 m), Sepetcik (500 m) ve Alibostan (600 m)dr. Bu plajlardan Alaat, Beyazt, Dalyan, Boyalk, Ildr ve Gerence kumsallar 1-2 km arasnda deien genilikleriyle dikkat ekici bir potansiyel arz etmektedirler. Alaat Koyu ky potansiyeli yannda Trkiyenin sayl srf merkezleri arasnda n planda bulunmaktadr. Gerek ulusal ve gerek uluslararas yarmaclarn katld msabakalara ev sahiplii yapmasnn yannda tm yaz sezonunda youn bir kullanma sahiptir. Tenis asndansa ayn imkanlara henz sahip deildir. Ayrca Alaat Yalky mevkiinde 170.000 m2 zerine kurulmas planlanan ve Kk Venedik ad verilen projenin 50.000 m2 inaat sahas olacaktr. naatnn adalar zerinde olmas ve kk oteller ve de sosyal tesislere, blgede 600 yat kapasiteli bir yat liman projesine de yer vermesi eme-Alaat iin baka bir potansiyel duruma iaret etmektedir. emenin en byk ve popler turizm merkezlerinden biri olan Ilca, 2 kmye yakn en fazla 30 m derinlikte ve 50 m genilikteki beyaz kumlu plajyla, nitelikli konaklama tesisleriyle ve termal alanlaryla potansiyel sralamasnda ilk srada yer alr. Birok otelin ve pansiyonun kaplca suyu balants vardr. eme plajlarnn, zellikle Ilca plajnn turistler tarafndan seilmesinin en nemli sebebi 100 metrelik deniz kysnn s olmasdr. ifne ve Ilca kaplcalar, ilenin deniz olanaklarn, termal ve tuzlu su olanaklaryla btnleyen ve emeyi bir turizm potansiyeli haline getiren doal kaynaklardr. Altnyunus, Sheraton gibi turistik tesislerde kullanlmaya balanan kaplca suyu, bir tedavi arac olarak emeyi k turizmi iin de potansiyel bir merkez durumuna getirmitir. Ayrca Ilcalar mevkiindeki kaplcalar genel olarak romatizma hastalklar, kadn hastalklar, sindirim sistemi hastalklar ve metabolizma bozukluklar zerinde etkili olmaktadr. Bunun yannda ifne ve eme lcalarndaki amur banyolar cildi genletirici zellie sahiptir ve selloit, eitli cilt hastalklar, romatizma ve siyatik gibi hastalklarn tedavisine iyi gelmektedir. Buradaki jeotermal kaynak 56o scaklkta doal ka ve 10 lt/sn debiye sahiptir. Kuyu knda ise ayn scaklk 42 lt/sn olarak elde edilmektedir. Konut stmas ve scak su kullanm konusunda eme jeotermal kaynaklar byk bir kapasiteye sahiptir. Projelendirilmesine karn 5.000 konut hedefi mali portrenin yksek olmas ve karlanamamas nedeniyle atl bir durumdadr. lenin turistik potansiyelinin yksek olmas nedeniyle baz konutlarn pansiyon olarak kullanma almas, yerlemede konaklama sorununu bir lde halletmektedir. Bunun yannda yerlemenin poplaritesi, konaklama ihtiyac ve istei duyan insanlar ana yerleme ve evresinde konut retimine davet etmitir.

51

Kongre turizmi asndan Altnyunus 9 salonu, 650 kiilik ve Sheraton Oteli 5 toplant salonu, 800 kiiye erien kapasiteleriyle emenin nde gelen merkezleridir. Sheraton Oteli deiik statlerdeki 259 odasyla yerlemenin en yeni otelidir. Bunun dnda emede 13.733 yatak belirlenmitir. Aadaki tabloda stratejik planlama alannn turizm asndan nde gelen yresi olan eme ve evresinin konaklama tesislerinin dkm verilmektedir. Bunlar arasnda drt yldzl 4, yldzl 7, iki yldzl 10 otel bulunmaktadr. Ayrca tek yldzl ve yldzsz ok sayda otel ve pansiyon da bulunmaktadr. 8-3. eme Otellerinin Oda Says ve Yatak kapasitesi EME Oda Tatil Ky 4 Yldz 3 Yldz 2 Yldz 1 Yldz zel Dier TOPLAM Kaynak: zmir l Turizm Mdrl le, eme Kalesi ve Ildrdan (Eritre) kan arkeolojik eserlerin sergilendii bir mze grnm ile yerli ve yabanc turistlerin ilgisini ekmektedir. Restore edilen Kervansaray ile bu ikili, emenin tarihi potansiyelini oluturmaktadr. emenin yaz aylarndaki dinamik nfusu baz gnler 100.000in zerine ulamaktadr. Bu dnemlerde emeye gelen turistlerin bir ksm deniz yolunu kullanmaktadr. eme ile talyann Bari, Birindisi, Ancona limanlar arasnda yaplan feribot seferleri younluu ve bunlara katlan emeGiritBirindisi seferleri ile ileye giri k yapan turist says potansiyelinde ulam olanaklar arttrldndan bir fazlalk olabilecektir. Bu tr potansiyel ulam sistemlerinin gelitirilmesi emenin lehine olacaktr. Ayrca eme-Sakz ulam imkanlarnn arttrlmas, her iki yerleme iin de pozitif deerler tamaktadr. zmir-eme otoyolunun yaplmas yerli ve yabanc turistlerin emenin yerleme dokusuna erimesini kolaylatrd iin olumlu bir potansiyel olarak grlmektedir. Ancak, bunun yaratt birikimleri yrenin kapasite olarak kaldramamas ileriye 515 646 678 437 101 292 3.163 5.832 Yatak 1.030 1.358 1.367 889 200 501 8.388 13.733

52

ynelik sorunlar yaratacaktr. Buna ek olarak, zmire geldikten sonra emeye ulamak iin kullanlan Adnan Menderes Havalimanna eriimi de kolaylatran byk bir potansiyel olan otoyol, gneydeki dier yrelere inen ziyaretiler iin de rahat ve kolay ulam olana salamaktadr. Blgede yapm sren veya denek bekleyen Merkez, Dalyan, Karaada ve ifne yat limanlar projelerinin tamamlanmas turizm iin nemli bir kaynak tekil etmektedirler. emenin zel sektrce iletilen 100 tekne kapasiteli eme Altnyunus yat liman yannda, kamusal iletmeye sahip 400 yat kapasiteli emeDalyanky yat yanama liman bulunmaktadr. Alt yaps bitirilmi ancak iletmeye alamayan 400 kapasiteli eme Yat Liman mevcut potansiyellere eklendiinde emenin yat konaklama sorunu orta vadede zm bulmu olacaktr. Alaat yat yanama yeri ise 600 yat kapasitesine sahiptir ve Yalky projesiyle birlikte yrtlmektedir. Ayrca ifne Yat Liman kapasitesinin 1000 olduundan hareketle ileride yerlemenin yat potansiyeli iin lkenin ve de Egenin ana merkezi olma durumuna gelmesi salanacaktr. Ancak proje halinde olan yat limanlarnn gerek tesis ve gerekse kapasitelerinin zaman iinde mali imkanlara bal olarak deiim gstermesi ileriye ynelik projeksiyonlar yaplmasnda ve potansiyel hesabnda zorluklar yatmaktadr. Ulam ve ticari geliim alannda yrenin en nemli merkezi olan Ro-Ro liman yapl yllarndaki potansiyeli son dnemlerde gstermemekle birlikte yine de yre iin byk bir potansiyeldir. Konteynr depolama sahasnn darl ve geliim imkannn bulunmamas ileriye ynelik sorunlar tamaktadr. Bunlarn dnda yine ulamla ilgili olarak Alaatda bulunan stol tipi havaalan da nemli bir potansiyel unsurudur. l zel daresi tarafndan iletilen bu alann teknik sorunlarnn halledilmesi, potansiyel art salamakla birlikte, ekonomik yapdaki sorunlarn genelde ortadan kalmas ile daha rantabl kullanlma imkanna kavuacaktr. eme-Alaat ime suyu, kanalizasyon ve kat atk almalarn yrtmek iin 1997 ylnda AV1 adnda bir birlik kurulmu ve eme-Alaat Su Temini ve Kanalizasyon Projesi iin Dnya Bankasndan 13,1 milyon dolarlk kaynak temin edebilecek olmas, blgenin doal zelliklerini korumas iin byk bir frsattr. emede, tarm alanlar toplam 26.000 hektardr. Bu alann % 10luk bir ksm sulu ve kuru tarm iin kullanlmakta, bu da 2.700 hektarlk bir alana tekabl etmektedir. Tarm alanlarnn bu denli az kullanlmasnn sebebi, ranta dayal konut yapmnn ve turizm amal tesislerin doal tarm alanlarn tehdit edici boyutlara ulamasdr. Blgede kuru tarm alanlarnn yannda orman, fundalk ve ayr mera gibi azmsanmayacak derecede doal bitki rts potansiyeli bulunmaktadr. Tarm topraklarnn verimliliinin ve potansiyelinin karsnda nemli bir engel olarak tarm retimi yapmayan ve topraklarn ellerinden karan arazi sahipleri bulunmaktadr.

53

eme-Alaat yresinde yaz aylarnda kavun retimi artarken, k aylarnda ise tarmsal geliri yksek enginar ve anason, blgede tarmla uraan kyllerin geim kayna olmaktadr. Kavun, anason ve enginar ihracat potansiyeline sahip rnlerdir. Blgenin klimas ve corafi yaps seracla uygun artlar sunmaktadr. emede 2,5 hektar cam, 10,8 hektar plastik olmak zere toplam 13,3 hektar sera alan bulunmaktadr. Potansiyel olarak bu sera alanlarnn % 70i sebze, % 4 ise iek retimi iin faaliyet ve gelitirilebilecek bir frsat durumundadr. 890 hektarlk alanda 7.622 tonluk sebze retimi ile emenin, sebze retimi yapan zmirin dier ileleri arasnda ilk sralarda olduu, hektarn rne oranyla grlmektedir. emede zellikle yrenin potansiyel ss bitkisi olarak kabul edilen nergis retimi rgtleme projesinin baarya ulam olmas, bu tr yaklamlarda, yrenin frsatlar deerlendirmede olumlu bir izgiyi yakalam olduunu ve bu dinamizmin heyecann duyduunu gstermektedir. Tarm alanlarndaki rnn, eme zelinde iki hafta nce yetimesi ve pazara kmas bu alann iklim zelliklerinin sebze yetitiricilii iin bir potansiyel tekil ettiinin kantdr. lede bir dier nemli kaynak olan iklim koullar avantajn kullanan sakz aac, sakz retimi iin nemli bir potansiyel olup ayn zamanda farkl yetitirilme yntemlerine bal olarak 25 metre boyuna veya enine geliim gstermesi yannda, kkleriyle erozyon nleyici zellie de sahip bulunmaktadr. evresindeki yerlemelere gre ehir nfusu fazla olan emede balklkla uraan nfus ve iletme arz, kylarda bir balk potansiyeli olduunun gstergesidir. Denizden elde edilen baln yannda kltr bal retiminin eitlendirilmek istenmesi bu alanda da bir istek ve potansiyel olduunun gstergesidir. emede 13 adet balk iftlii faaliyetini srdrmekte, bunlarn dnda 10 iletme proje, 7 iletme yer kiralama aamasndadr. Kiralama ilemini tamamlayan iletme says ise 13tr. Toplamda 30u bulan neri balk iftliinin faaliyete gemesi her ne kadar ekonomik potansiyel asndan olumlu grlse de, bu denli younluk ky turizmi iin olumlu grlmemektedir. Ayrca bu tr tesislerin evre kirletmesi konusu da ayn balamda deerlendirilmelidir. lede sanayi sektrnn gelimemi olmas turizm sektrnden elde edilen kazancn sanayi dalna yatrlmamasna ve scak baklmamasna neden olmutur. ehir merkezine uzakta marangozhane, elektriki, yedek para, oto tamircileri ve benzeri ihtiyalar karlayacak kk kapasiteli sanayi sitesi bulunmaktadr. Ulam imkanlarnn kstl olmas Karaburun ve evresinin uzun sre bakir kalmasna sebep olmutur. Ancak son 20 yl iinde turizm potansiyeli ile tanan yre sunduu doal ve kltrel zenginlii kaybetmeye balamtr. Daha ziyade orta gelir seviyesi tarafndan ikincil konut alan olarak grlen yre zelliklerini de yitirmeye balamtr. Son 5 yldr, Mordoanda 220 yatakl bir otel kurulmu ve Karaburunda 410 yatakl 3 otel turizm belgeli olarak almaya balamtr. Bunlar daha ziyade 2. konutlarla birlikte yaz turizmi potansiyelini sunmaktadrlar. Bunun dnda yrenin

54

turizm asndan ekicilii Foa ile karlkl barndrd foklar (ay bal) olmaktadr. 15-20 yl ncesine kadar yrede aktif olan av turizminin dinamizmi durmutur. zellikle Elenhoca ky ve srtlarnda yaplan srek avlar, d turizm asndan byk bir potansiyel olarak bulunmaktayd. Daha ziyade yaban domuzu av olarak grlen bu srek avlarnn dnya literatrndeki yeri iin Karaburun cazip bir konum olmaktadr. Yrenin son yllarda kaybettii bir dier potansiyel Karaburun dalarndaki civa yataklarnn kullanlmamasdr. Bu alanlarn civa oranlarnn ykseklii asndan potansiyeli hala mevcuttur. Maden iletmesinde perlit ve seramik atl kapasite olarak buralarda mevcuttur. Son 5 yl iinde yeniden iletmeye alan mermer ocaklar bu potansiyele ivme verecek durumdadr. Sanayi potansiyelinin yer almad ve gelime stratejisi de bulmad alanlarda ticari hayat yaz aylarnda ivme kazanmakta, bunun dnda yrede nfus aktivitesi bulunmamaktadr. 2000 yl genel nfus saym verilerindeki genel deerler, arlkl olarak ikincil konut sakinlerini de kapsad iin, Karaburunun ehir dndaki ikincil konut potansiyelinin yksekliinin greceli bir gstergesi olarak kabul edilmelidir. Bunun dnda yrede gelimilik potansiyeli bulunmamakta ve strateji alannn d kabuunda kalmaktadr.

[ F2 ] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Potansiyelleri

emeDilek Yarmadalar Aras Strateji Alt Yresinde bulunan dier bir yerleme grubunun ilk alan olan Seferihisar yerlemesinin birinci derecede geim kayna tarm ve hayvanclktr. Nfusun % 80i tarm ve hayvanclkla uramaktadr. lenin toplam tarm alan 9.450 hektar olup, tarm alan iinde 5.825 hektar ile zeytinlikler ilk sradadr. Bunlarn dnda halkn yetitirdii tarm rnlerinin banda mandalina, enginar ve msr gelmektedir. zellikle zeytin potansiyeli zmirin birok ilesinden daha fazladr. Bu rnler arasnda birinci srada yer alan enginar tm yarmadann en yaygn tarmsal rn olarak belirlenmektedir ve kar marjnn yksek olmas nedeniyle, yetitirilen kylerde ayrlan alan arttrlm ve enginar yetitirilmesi bakmndan gelecek yllara ynelik bir potansiyel oluturulmutur. lede yetitirilen sebzelerin konserve fabrikalar tarafndan talep altnda olmas sebzelerin salkl ve kaliteli olduunun gstergesidir. Yrenin bu denli tarm rnlerine yatkn floras ve tarmla uraan nfusunun olmas bu alanda tarm ve kredi kooperatifiliinin gelimesinin avantaj olacaktr. Bir dier potansiyel ise st ve bata sr olmak zere koyun, kei ve tavuk retiminin, kar marjnn dk tutulmasyla, kurulan iletmelerde standardize edilmesidir. lede hayvanclk adna, 70 kadar kk balk teknesi her yl 55 ton balk avlamakta, bu rakamn yerli tketim ve zmire yollananlar dnda kalan miktarnn yine konserve fabrikalarnn talepleriyle karlamas, potansiyel oluturmaktadr.

55

Tarm verimlilii kadar turizmde de yer sahibi olmaya alan Seferihisarn, zmirin Adnan Menderes Havaalanna 40 km ve rahat ulaml olmas, baka bir potansiyel olup, turizm asndan dikkat ekici birok alan daha vardr. Bunlarn banda Sack Kalesi, ehrin iindeki birok cami ve emeleri, Seluklu ve Osmanl dneminden kalma mescitler ve hamamlar, Rum mezarlklar ve Karagl, Kavakldere, Cumali ve de Karako kaplcalar gelmektedir. Seferihisarn en nemli ren yeri Teos olup, her ne kadar yaklak % 5lik bir ksm akta olsa da, blgeye greceli olarak turist eken bir potansiyeldir. Yrede jeotermal kaynak olarak zelde blgenin ve genelde lkenin nemli kaplca ve eko-turizm potansiyelin bulunmaktadr. Seferihisar-Karako-Doanbey Tuzlas, zmir yakn evresinin 90 0C 153 0C sya sahip ve kuyu k 175 lt/sye erien Balovadan sonra en geni kaynaklara sahiptir. Bu byk potansiyel MTA tarafndan yllar nce incelenip aratrlm olmasna ramen gnmze dein gerekli kullanma kavuamamtr. 1985 ylnda Karako Kaplcalarnn, Bakanlar Kurulu karar ile zel Turizm Alan ilan edilmi olmas, sonucunu 2000 yllarndan sonra vermi ve bu alanda projelendirme almalarna balanmtr. Seferihisar jeotermali, temiz ve ifal su ynnden ime krleri dnda kaplca termalizmine uygunluk yannda ehir stmas ve sera iletmelerinde kullanlma asndan ihmal edilemeyecek oranda byk bir enerji stoku durumundadr. Ayn zamanda yrede antik dnemden bugne gelen kaplca kalntlarnn bulunmas greceli de olsa burada bir salk turizmi varln ispat etmektedir. Seferihisarn Akkum doal plajlar ve rzgar srf yaplabilir dalga yaps ile dnyann nemli merkezleri iinde ilklerde yer almas blgeye turist eken dier bir potansiyeldir. % 65i tamamlanan yat liman ve Sack balk barna, yat ile seyahat eden turistler asndan olduka elverili olup, inaat tamamlandnda potansiyel olma olanan ykseltecektir. Seferihisarn ky turizmi asndan kumsal nitelikli plajlara sahip olan yerleri; Doanbey (5.000 m), Blme (200 m), irabuk (1.000 m), Akarca (4.000 m), Teos (150 m), Killik (150 m), amcaz (150 m), Akkum (200 m) ve Azmak (300 m)dr. Yelkenkaya ise (1.000 m) kayalk ve talk plaj olarak yksek ky kullanm potansiyeline sahip bir ky erididir. Sz konusu plajlar arasnda 5 kmlik Doanbey ve 4 kmlik Akarca geni kumsallaryla dikkat ekici bir potansiyel sergilemektedirler. Bunlar izleyen irabuk ise 1 kilometrelik kumsalyla kmsenmeyecek bir doal yapya sahiptir. Seferihisar yresinde ev pansiyonculuu ve orta byklkte oteller yaygn durumdadr. Tatil kyleri, oteller ve pansiyonlarn toplam yatak kapasitesi 3.000 civarndadr. Bu say Dokuz Eyll niversitesi kamplarna ait 2.000 yatak kapasitesi gz nne alndnda 5.000e ulamaktadr. Kk bir yerleim iin bu say olduka yksektir. Ancak tesislerin pek ounun dk potansiyelli olduu da belirlenmektedir.

56

Seferihisarn sahip olduu uzun sahil eridi ve doal gzellii ile dinlenmeye elverili sakin bir ile olmasnn, yerleim iin talebin artmasnda ve bu alann potansiyel ikincil konut alanna dnmesinde byk pay vardr. Orhanlda ve Gelinalannda ime suyuna ve sulamaya ynelik baraj projeleri ile alann potansiyellerine dikkat ekilmitir. Tarmsal sulama amal ina edilmi olan Seferihisar Barajnn, bu yrenin 4.500 dekarlk alann sulamaya balamas ve yeralt suyu tuzluluk orannn dmesinde etkili olmas bakmndan imdilik yre iin bir avantaj, ilerde ise tatl su kaynaklarna ulam asndan bir potansiyel oluturmaktadr. rkmez Sulama Baraj 1993 ylnda iletmeye alm ve halihazrda rkmez ve Payaml kyleri sulama kooperatifi tarafndan iletilmektedir. letmeye alnmasyla mandalina alanlarnda topran tuzlanma orannda dme salanmtr. 326 m3/s dolusavak proje debisine sahip olan barajdan, ime suyu iin de yararlanlmas rkmezin su asndan potansiyelli bir alan olduunu gstermektedir. Barajn sulama alan 370 hektardr. Yukarda belirtilen Seferihisar Baraj bir proje olarak ele alnm ve 1.200 hektar arazinin sulanmasn salamtr. 1994 ylnda tamamlanan ve Seferihisar Belediyesine devredilen baraj, Seferihisar Sulamas olarak 1997 ylnda devreye girmitir. Gmsu-rkmez projesi kapsamnda yer alan Kavakdere Barajnn, 1994 ylnda yapmna balanm ve iin bitim tarihi sre uzatmyla Haziran 2003 yl olmasna ramen, denek verilmemesi nedeniyle tekrar uzatlmtr. Sulamada 560 hektar alan kapsayacaktr. Gmsu-rkmez projesinde toplamda 900 hektar narenciye sulamas yaplacaktr. Bu potansiyel yrenin tarmsal geliiminde art deerler tamaktadr. Seferihisar ky kesimi su temini projesi ve Gelinalan Baraj, Gelinalan Deresinden faydalanlarak ina edilecektir. Halihazrda planlama safhasnda olup, kamulatrma ettleri devam etmektedir. Yllk ortalama su kapasitesi 2,59 hm3tr. Uygulamaya geilmesinin uzun vade alaca yatrm programndan anlalan tesis, tamamlandnda, byk lde yrenin ime suyu ve sulama sorunu halledilecektir. Bunun yannda Seferihisara su salayan Gelinalan ay Baraj da ehrin bu konudaki sorununu zen dier bir unsurdur. Ky kullanm alannda su ve jeotermal kaynaklar asndan bu denli kapasiteli olan Seferihisarn geliiminde gerekli potansiyellerden biri olan yat liman, tarihi dokusuyla dikkat eken ve yerlemenin ky kesimi olan Sacktaki eski limann ve halihazrda balk barna olarak kullanlan alann gelitirilmesiyle salanmaktadr. Tesis 45 yat kapasiteli olarak planlanm ve almalarna balanmken 1999 yl sonbaharnda Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu kararyla durdurulmu ancak iki yl sonra almalara artl devam karar alnmtr. Halihazrda tamamlanmam durumdadr. 1997 ylnda yap-ilet-devret modeliyle planlama almalarna balatlan rkmez Yat Liman da bu kapsamda ele alnan bir tesis ise de potansiyel adan tartld iin yatrma balanmamtr.

57

Gzelbahe-Seferihisar yolunun ift erit olarak yapm yatrm programnda olup projeye balanm olmas yrenin ulam sorunlarnn zmnde n planda gelen bir giriimdir. Tamamlanmas sonunda blgenin zmir ehri ile ilikisinin daha sk olaca gereiyle potansiyel kabul edilmesi mmkndr. emeDilek Yarmadalar aras strateji alt yresinin dier ilesi olan Urlann nfusunun % 50si ifti, % 10u ii, % 12si esnaf ve sanatkar, % 11i memur ve % 17si ise dier meslek gruplarndandr. le ekonomisi tarma, zellikle de hayvancla dayanmaktadr. Toplam tarm alan 11.704 hektardr. Bu alanlarn % 50lik ksm zeytin alan olup, geriye kalanlar ise tarla bitkileri ve sebze alandr. ehrin ve doal evresinin iklim artlar seraclk yapmaya msait olduundan sebze ve iek alanlarnda son yllarda bir genileme salanmtr. Bu tr zellikler yre iin bir gelir art getirmitir. Tarm olanaklar ve artlarnn son yllarda verimliliinin dmesi, iftiyi hayvancla ynlendirmitir. iftiye, st veriminin yksek olduu sakz koyununun retimi cazip gelmektedir ve eme yresinde olduu gibi, alternatif potansiyel olarak grlmektedir. ok sayda lokal tarihi esere ve doal gzellie sahip olan Urlann; Demircili, Yaclar, amlky, Balklova, Urla skele, emealt, Zeytinalan, Zeytineli koylarndaki plajlar, Uzunkuyu mevkiindeki orman piknik alanlar, RomaBizans devrinde byk bir merkez ehir olan antik Klazomenai ehri ve zbekteki ifal sular yreye yerli ve yabanc turisti ekebilecek potansiyellerdir. Bunlar arasnda lokal olarak nitelendirilenler Beylikler dneminden kalan mnferit eserler olup bunlar daha ziyade aratrmaclara ve zel ilgi duyan kiilerce cazip alanlardr. Ancak Klazomenai ehrinde sbvanse edilen kazlarda ortaya kan antik dnem zeytinya imalathanesi zeytin konusunda ihtisaslam bu yre iin byk bir kltr varl niteliindedir. Urlada ky kesiminin krfeze bakan yznde yer alan Glbahe (1000 m.), meler (1500 m.), emealt (1000 m.) ve Kalabak (12000 m.) kumsal nitelikli plajlar olarak ky turizmi asndan nemli bir potansiyel tekil etmektedirler. zellikle 12 kmlik geni kumsalyla Kalabak plaj arada blnmeler olsa da, dikkat ekmektedir. Bunlara ek olarak krfez iinde yer alan irili ufakl adalar arasnda bulunan Alman adas bata olmak zere bir ksmnn turizm asndan kullanlabilir olmas, yre turizmini canlandrabilecek bir avantajdr. zmirden gnbirlik seferlerle bu potansiyel ksmen de olsa sadece yaz aylarnda deerlendirilmektedir. Urlada Hekim adas zerindeki kemik (ortopedi) hastanesi uzun sre yrenin ihtisaslam bir kurumu olarak yerlemeye tp alannda zellik katmaktayd. Ancak, zaman iinde devlet hastanesine dnmesiyle bu potansiyelini kaybetmitir. lenin evresinin doal ve arkeolojik sitlerle evrili olmas, ile imar planlarnn daha dikkatli ve younluktan uzak yaplmasn salam ve ilenin bina ynna dnmesini engellemitir. Bu durumda ehirsel anlamda ehre yakn doal ve arkeolojik sitler, Urla leinde bir avantaj salamaktadr. Ayrca Urla Belediyesi nclnde balayan konut kooperatif inaatlar konut art salamtr. Sonuta

58

zmir iin bir konut deposu haline dnmtr. ehrin zmir-eme otoyolu zerinde yer almas yerleim talebinin artmasna neden olmu ve ulamn bu denli rahat olmas alana talep getirmitir. Enerji asndan fazlaca bir retim ve doal kaynaa sahip olmasa da Urla yresinde, Ovack ve Araplarda mevkiinde, rzgar potansiyeli aratrmalar sonucunda ilk aamada 15 MW enerji retmesi planlanan potansiyel rzgar enerjisi retim alanlar tespit edilmitir. Urlann bir dier potansiyeli ise Trkiyenin ikinci yksek teknoloji enstitsnn geni kapsaml bir eitim kurumu olarak bu alana etki etme potansiyelinin olmasdr. zmir Yksek Teknoloji Enstitsnn bnyesinde Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulmas sz konusudur. Gereklemesi alan iin art potansiyel anlam tamaktadr. Bu yksek eitim kurumuna ek olarak skele mevkiinde yer alan Su rnleri Yksek Okulu ilave tesisleri ve de inceleme teknesinin de buraya bal olmas, kydaki yaam iin farkl bir dnce sistemi getirmesi asndan olumlu ve geliime ynelik bir deer olarak kabul edilmektedir.

59

BLM K

9. SENTEZ: STRATEJ PLANININ GENEL LKE VE YAPILANMA NERLER

ZELLKLER,

9.1 Yaklam Yntemi

Bu almada ZTO tarafndan ele alnan nceki strateji planlarndan farkl bir yaklamla mekansal boyuta arlk verilmitir. ok merkezli vektrel makro hedefler gden bir yaklamla ele alnan almaya fiziki planlama ierii kazandrmak ynnde dnce oluturulmutur. Nevarki; karar mekanizmasnn bugnk ileyiinde, yatmlarn yer seiminde, uygulama nceliklerinin belirlenmesinde, ivedilikle tamamlanmas gereken ilerin tanmlanmasnda, kaynak kullanm ve ynlendirme giriimlerinde, mekan boyutunun yeterince nemsenmedii ve bu konuda il dzeyinde tm kamu birimlerini uyaran ve denetleyen bir kurgunun bulunmad gzlenmektedir. Bu nedenle strateji planna mekansal boyutun kazandrlmasyla bir genel fiziki plan yaklamnn da gelitirilmesi gerektii konusu bulgularla kantlanmak istenmi, nmzde ki dnemde bu eksikliin giderilmesi konusunda giriimlerin yeniden balatlabilecei gsterilmek istenmitir. Bu aamada seilen yntem gerei baz mekansal sentez paftalar gelitirilmitir. Olduka basitletirilmi emalar olarak gelitirilen bu paftalarla il envanterinin, sorun ve potansiyellerinin btn olarak daha iyi alglanmasnn salanmas amalanmaktadr.

9.1.1 zmir li Mekansal Sentez almalar

Toplam 7 adet sentez emas hazrlanlmtr. Aada emalarn adlandrlmalar ve ierikleri hakknda ksa bilgiler verilmektedir. ekil 1. Mevcut ehirsel Yaylma, Dalm Alanlar erik: Byk ehir Belediyesi, le Merkezi Belediyeleri, Belde Belediyeleri, Mevzii Yerleme Bask Alanlar. ekil 2. Korunacak Alanlar erik: neri Korunacak Alanlar (Mevcut tarm alanlar, Orman ve DS sulama proje alanlar sentezi), neri Yeil Kuaklar, evre Korumas Asndan zel Statl Alanlar. ekil 3. Strateji Alt Yreleri erik: neri Strateji Alt Yreleri, neri Alt Yre Odaklar.

ekil 4. Mevcut Yerleim Odaklarnn Sektrel Uzmanlama Eilimleri erik: Sanayi, Ticaret, Hizmetler, Tarm ve Turizm Kollar Ekonomik Faaliyetlerin Dalm. ekil 5. Mevcut ve Tasar Altyap Odaklar erik: Mevcut Ana Limanlar, Ana Demiryolu stasyonlar, Ana Sivil Hava Meydan, Askeri Hava Meydan, Stol Hava Alanlar ve Atk Su Artma Tesisi. Tasar Blgesel Liman ve Tasar Ana Demiryolu Yolcu Gar, Marandiz Gar ve Triyaj Alan. ekil 6. Mevcut Ulam Koridorlar erik: Karayolu Koridoru, Karayolu Ve Demiryolu Ortak Koridoru. Uzun Mesafe Deniz Ve Havayolu Koridorlar, Blgeleraras Gzergahlar. ekil 7. Mevcut ve ngrlen Makro retim ve Hizmet Odaklar erik: Mevcut Organize Sanayi Blgeleri, Ege Serbest Blgesi, DESBA, Metropoliten Aktivite Merkezi, Fuar, Expo, neri Organize Sanayi Blgeleri, Metropoliten Alt Aktivite Merkezleri.

ekil 0.1 Mevcut ehirsel Yaylma ve Dalm Alanlar

Aklamalar zmir ili snrlar iinde toplam 28 ile yer almaktadr. zmir Bykehir Belediyesi snrlar iindeki ile belediye says ise 9dur. Dier ile belediyelerinin toplam says 19dur. l snrlar iindeki belde says 60, toplam ky says ise 628dir. Bykehir belediyesi ile birlikte il snrlar iinde toplam 89 belediye bulunmaktadr. ekilde, bu yerleme birimlerinin zmir li snrlar iindeki dalm gsterilmektedir. Bilindii gibi zmir li, Eski mar ve skan Bakanlnca Blge Planlama almalar kapsamnda tanmlanm bulunan Ege Blgesinin 6 ilinden (dier iller; Manisa, Uak, Aydn, Denizli ve Muladr) biridir. Yine ayn kapsamda tanmlanm bulunan zmir Metropoliten Blgesinin odan ve yakn evresini oluturmaktadr. Metropoliten Blge-Alt Blge Planlama almalar ile 1/25000 leklerde Bykehir Btn Nazm ve ky alanlar kapsayan Ky Kesimi evre Dzeni Nazm mar Planlarnn yaplm ve yrrle girmitir. 1985 yl sonrasnda ise 3030 sayl yasa ile birlikte metropoliten lekte planlama almalarna son verilmi, 1989 ylnda yalnzca zmir Bykehir Belediyesi snrlar iinde 1/25.000 lekli Revizyon Nazm mar Plan yaplarak yrrle konulmu, ancak 2003 ylnda bu revizyon, nazm plan usulne uyulmadan yapld iin bakanlka iptal edilmi, daha nceki nazm plann ise eskimiliinden dolay yrrlkte olamayaca yine bakanlka iletilmitir. Bugn iin zmir ili snrlar iinde makro lekli planlama almalar asndan bir belirsizlik srmektedir. Ancak gerek belediye ve mcavir alanlar iinde, gerekse dnda mevzii imar planlama nerileriyle il snrlar iinde, ekilde de gsterildii gibi eitli arazi kullan biimlerinde, ilin doal ve kltrel deerlerini tehdit eden yerleme bask alanlar olumu bulunmaktadr.

ekil 0.2 Korunacak Alanlar

Aklamalar zmir ili snrlar iinde yrtlecek planlama almalarnda, global doal ve kltrel nitelikleriyle dikkatle ele alnmas ve izlenmesi gerekli yreleri be grupta snflandrmak olasdr. lk grupta, ekil 2de gsterilen mevcut tarm arazilerini, orman ve DS sulama proje alanlarn ortak bir blgeleme ile tanmlayan sentez alan yer almaktadr. neri yeil kuaklar ise yine bu sentez alan iinde yer alan ve orman dokusunun korunup gelitirilecei ve giderek blgesel solunum koridorlarn oluturan ekolojik sistemdir. evre korumas asndan zel statl alanlar ise Akdeniz foku yaam ortamlar ile ku cenneti olarak bilenen yreleri kapsayacaktr. ncelikli ky planlama alanlar olarak gsterilen yreler ise gerek mevcut mevzii yerleim basklar ile makro altyap projelerinin bulunduu yreleri iine almakta gerekse de ky ekolojisinin korunacak alanlarla btnletii kesimleri kapsamaktadr. Ky planlama bantlarnda kara kesimi ve deniz kesimi; balklk, deniz faunasnn korunmas ve turizm potansiyeli alarndan birlikte ele alnp deerlendirilmelidir. zmir krfezi ky kullanm izgisi olarak tanmlanan bant ise, krfez kylarnda yaplamalarn koullarn tanmlayacak ve ky izgisini gerekli derinlikleri elde ederek sabitleyecek bir zel ett almasn simgelemek amacyla gsterilmitir. ekil 2de gsterilen alanlar zel uzmanlk ett ve proje alanlarn tanmlamaktadr ve kendi iinde proje ynetimi programlaryla ele alnarak yrtlmeli ve genel planlama stratejisinin bir paras olarak sonulandrlmaldr.

ekil 0.3 ngrlen Strateji Alt Yreleri

Aklamalar zmir ilinde yer alan ileler, almann amalar gereince ortak ve benzer yaam koullarna sahip olmalar, ayn ekonomilerden etkileniyor olmalar, benzer sektrden hizmet almalar, ayn sektrlerde retim alanlarna yaratabilmeleri ve birlikte karar verme olanaklarna sahip olmalar kriterlerine uyularak, strateji alt yreleri olarak gruplandrlmtr. Bu gruplandrma sonucunda 7 alt yre tanmlanm bulunmaktadr. Bunlarn d snrlar doal olarak ierdikleri ilelerin tmn kapsayacak biimde izilmitir. ekil 3te bu snrlar ve alt yreleri gsteren almann dier blmlerinde srekli olarak kullanlan notasyonlar corafi olarak tantlmaktadr. Bu notasyonlar harita zerinde alt yre oda olarak nerilen yerlemenin zerine konulmutur. Tantm aadaki gibi listelenebilir: [A] zmir Bykehir Btn Alt Yresi - Alt Yre Oda: zmir Bykehir Belediyesi [B] Bakray Alt Yresi - Alt Yre Oda: Bergama [C] Gediz Alt Yresi - Alt Yre Oda: Aliaa [D] Gediz Nif Alt Yresi - Alt Yre Oda: Kemalpaa [E1] K. Menderes Ky Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Torbal [E2] K. Menderes Kara Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Tire [F1] Yarmada eme Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: eme [F2] Yarmada Urla Kesimi Alt Yresi - Alt Yre Oda: Urla

ekil 0.4 Mevcut Sektrel Uzmanlama Eilimleri

Aklamalar zmir ili snrlar iindeki yerlemelerin mevcut sektrel yaplar, bunlarn halihazrdaki uzmanlama dzeylerini gstermektedir. Yerlemelerin iinde bulunduu ekonomik faaliyetler ve istihdam biimleri, uzmanlama odaklanmasnn eilimlerinin yorumlanmasnda yardmc olmaktadr. Stratejik plann nersinin ise bu eilimleri ynlendirmesi gerektii dnlmelidir. Odaklardaki uzmanlama biimleri ekilde grld gibi zmir Bykehir Belediyesi dnda kalan ile ve belde merkezleri temel kabul edilmitir. zmir Bykehir Btnnn; hizmetlersanayiticaret sektrlerinde uzmanlam olduu sylenebilir. Bu durum, metropoliten merkez oluum eiliminin doasnda vardr. Zamanla sanayinin epellere kaca ve metropoliten merkezin hizmet ve ticaret arlna ynelecei beklenilmelidir. Strateji plan ile hizmetler ve turizm sektrleri adna gelimeler olmas ngrlmektedir. le merkezlerinin ve snrlar iinde yer alan beldelerin uzmanlama eilimleri belirlenirken aadaki hususlara dikkat edilmitir: le merkezleri kendi snrlar iindeki bilgileri temsil etmektedir. Her birinin bir temel ekonomik faaliyetli olduu ancak mutlaka hizmetler sektrn de ierecei kabul edilmitir. Beldeler ise kendi ekonomik sektrel yaplarn gstermektedir. Turizm sektrnn kendi iinde yaratarak barndrd ticari faaliyetler ayr bir ticaret sektr olarak tanmlanmamtr. Bir yerlemedeki ticaret sektrnn kendine ve hinterlandna ait olmas, toptan, perakende ve ticari depolama faaliyetlerine sahip olmas esas olarak kabul edilmitir. Yalnzca turizm ve tarmn, yerlemelerde tek sektr olma zellii vardr. Dier sektrler ikili ve l olarak ortaya kmaktadr. Gsterimde ilk sraya yazlan sektrn yerlemenin temel faaliyet i kolu olduu dnlmelidir. Yerlemelere gre uzmanlama biimleri aada ayrca listelenmitir.

Alt Yreler [A] zmir B..B. ili

leler

Beldeler

Uzmanlama Eilim Biimleri Hizmetler + Sanayi + Ticaret

Sasall Karyaka Konak Bornova Buca Kaynaklar Gaziemir Sarn Balova Narldere Gzelbahe Yelki [B] Bakray Dikili andarl

Tarm + hizmetler

Tarm

Sanayi + hizmetler

Tarm

Turizm + hizmetler Turizm + tarm Turizm + ticaret + hizmetler Ayaskent Gbeyli Blcek Zeytinda Yenikent Tarm Tarm Tarm Tarm Tarm Tarm +hizmetler Poyrack Yayakent Tarm Tarm

Bergama

Knk

[C] Gediz

Aliaa
Helvac Yeniakran Foa Baaras Gerenky Yenifoa Menemen

Sanayi + hizmetler Tarm Turizm Turizm + hizmetler Tarm Tarm Turizm Tarm + ticaret +hizmetler

Alt Yreler

leler

Beldeler Asarlk Harmandal Koyundere Maltepe Seyrek Trkelli Ulukent Emiralem

Uzmanlama Eilim Biimleri Tarm + hizmetler Tarm + hizmetler Tarm + hizmetler Tarm + sanayi Tarm Tarm Tarm Tarm

[D] Gediz - Nif

Kemalpaa
Armutlu Bayurdu ren Ulucak Yukarkzlca [E1] K. Menderes Ky Kesimi Menderes Grece Olananas Tekeli Deirmendere Gmldr zdere

Tarm + sanayi + hizmetler Tarm Tarm Tarm Tarm + sanayi Tarm

Tarm + hizmetler Tarm + hizmetler Tarm + hizmetler Tarm + ticaret Tarm Tarm + turizm Tarm + turizm Tarm + sanayi + hizmetler Ayranclar ayba Karakuyu Pancar Suba Yazba Tarm Tarm Tarm Tarm + sanayi Tarm Tarm Turizm + tarm + hizmetler Belevi Tarm + ticaret

Torbal

Seluk

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Bayndr Canl Tarm + hizmetler Tarm

Alt Yreler

leler

Beldeler Zeytiova rp

Uzmanlama Eilim Biimleri Tarm Tarm Tarm + sanayi + hizmetler

Tire
Gken demi Kayaky Zeytinlik Bademli Birgi Bozda Kaymak ayl Ovakent Konakl Beyda Kiraz

Tarm Tarm + hizmetler Tarm Tarm Tarm Tarm + turizm Tarm + turizm Tarm Tarm Tarm Tarm Tarm + hizmetler Tarm + hizmetler

[F1] Yarmada eme Kesimi

eme
Alaat Karaburun Mordoan [F2] Yarmada Urla Kesimi

Turizm + hizmetler Turizm + hizmetler Tarm + hizmetler Turizm + Tarm

Urla
Seferihisar Doanbey rkmez

Tarm + ticaret + hizmetler Tarm + turizm + hizmetler - Tarm + turizm Tarm + turizm

Bykehir Belediyesi iinde kalan ile belediyelerine ayrca mevcut sektrel bir tanm getirilmemitir. Buralarda zmir Bykehir Btn iin topluca belirlenmi olan hizmetler, sanayi ve ticaret sektrlerinin hakim olduu kabul edilmitir. Ancak Bykehirden kopan belde belediyelerinin mevcut ekonomik sektrlerin roller, belirtilmitir.

10

ekil 0.5 Mevcut ve Tasar Altyap Odaklar

Aklamalar Stratejik plan dneminde zmir ili dzeyindeki byk altyap odaklarnn uzun vadeli kararlar da gzetilerek kesinletirilmesi, bu odaklarn blgesel yaratclk tamalar nedeniyle birincil nemde olduu kabul edilmelidir. Bu amala, bu tr odaklarn bir blmnn bugn var olu biimleriyle, dierlerinin ise tasar dzeyinde olular asndan aratrma konusu edilmeleri gerekmektedir. zmir linin envanterine bakldnda, ekil 5te grld gibi makro altyap odaklarnn mevcut olanlarnn; ana limanlar, demiryolu istasyonlar, sivil hava meydan, askeri hava meydan ve stol hava alanlar olarak bir dalm gsterdii izlenmektedir. Kesinlememi ve tasar dzeyinde kalmlarn en nemlileri ise blgesel-lkesel nitelikli Kuzey Ege Liman ile ana demiryolu yolcu ve marandiz garlardr. Bir stratetik plan almasnda makro altyap odaklarnn belirsizliklerinin srdrlmesi dnlemez. Bu noktadan hareketle, 2003 2012 dnemini iin tm altyap odaklarnn uygulama ve yaama geme programlarnn kesinletirilmi olmas, en akla yatkn olan alternatiflerin ivedilikle ett edilip sonulandrlmas zorunludur. Btn bunlarn yan sra ulam koridorlarnn bu kesinlemi odak noktalarna gre gelitirilmesi ve uygulama programlarna konulmas da kanlmaz grlmelidir.

11

ekil 0.6 Mevcut Ulam Koridorlar

Aklamalar zmir ili iinde ulam koridorlarnn mevcut durumlar da inceleme konusu edilmitir. Koridorlarn snflamas, ekil no 6da grld gibi; karayolu, karayolu ve demiryolu ortak, uzun mesafe denizyolu, havayolu ve ksa mesafe havayolu olarak tanmlanm, blgeleraras gzergahlar iaret edilmitir. Ksa ve uzun mesafeli ulam koridorlarnn btnleemedii ve ilin ulam ebekesinin bugn iin henz projelendirilip dengeli yatrmlarla tanmlanamad grlmektedir. Bu durumun gelecekte de srdrlmesi, koridorlarn ehirsel-blgesel faaliyet alanlar ve altyap odaklar ile birlikte ele alnp tasarlanamamas halinde gelime stratejisinin kurgulanamayaca da bilinmelidir. Bu nedenle ilerideki blmlerde grlecei gibi, ngrlen strateji plannn mekansal emasnn gelitirilebilmesi iin mevcut koridor envanterinden hareketle neri bir ulam koridorlar ebekesinin de oluturulmas dnlm bulunmaktadr.

12

ekil 0.7 Mevcut ve ngrlen Makro retim, Ticaret ve Hizmet Odaklar

ngrlen odaklarn konum ve byklkleri 1/25000 lekli planlarla kesinletirilmelidir.

Aklamalar zmir il snrlar iindeki makro lekli retim, ticaret ve hizmet alanlarnn, mevcut ve ngrlenler olarak strateji plan dneminde durumlarnn belirlenmesi gerekmektedir. Strateji plannn, mevcut olanlarn ilevlerini srdrme biimleriyle yenilerinin yaama geirilmesi konusundaki ngrlerinin bu aamada oluturulmas gerektii dnlmtr. Bu konudaki politika eksikliklerinin giderilmesinin salanmas strateji plann ilevlerinden biri olacaktr. ekilde odaklar, mevcut ve strateji plan ile ngrlenler olarak iki grupta gsterilmitir. Faaliyette olan OSBler ile proje almalarnn herhangi bir aamasnda olup henz hizmete alnmam olanlar mevcut olarak kabul edilmitir. Kesinlememi ancak ad gemekte olan baz OSBler ise eer strateji plannca dnem iinde ele alnmamas ngrlm ise yukardaki ekilde gsterilmemitir. ngrlen OSBler; Belevide mermercilik, Seferihisarda ise iekilik amaldr. Strateji plan ile ngrlen odaklarn ise kesin yer ve konumlaryla byklklerinin hesaplanmas almann konusu dndadr. Bu nedenle durumlarnn 1/25000 lekli planlarla kesinletirilmesi gerektii not olarak belirtilmektedir.

13

9.1.2 Btnleik Mekansal Strateji emas

alma iin gelitirilen yntem gerei elde edilen ikinci temel kt, strateji plan dnemi iin btnleik mekansal strateji emasdr. Bu emann aadaki ierikte olumas dnlmtr. Mevcut yerleim odaklar ve strateji alt yreleri iin ekonomik sektrlere gre ngrlen uzmanlama biimleri. Strateji plan dneminde ilevini srdrecek makro altyap odaklar. ngrlen ulam koridorlar. Kesinletirilmi olmalar varsaylan tasar makro alt yap odaklar. Yerinin ve gelime akslarnn kesinletirilmesi, 1/25000 lekli evre dzeni nazm imar planlaryla ngrlmesi beklenilen makro retim, ticaret ve hizmet odaklar. Korunmas ngrlen doal kltrel alanlar, ky kesimi ve zmir Krfezi.

Btnleik Mekansal Strateji emas A, Plan Dnemi in

ngrlen Sektrel Uzmanlama Biimleri ve ngrlen Makro Proje Odaklarn iermektedir. ekil 0.8 Btnleik Mekansal Strateji emas A

14

Strateji Plan Dnemi in Etkileim Alan ve nem Sralamasna Gre Alt Yrelerin ngrlen Sektrel Uzmanlama Biimleri nem Dzeyi l Dna 1 2 3 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 1 2 3 Etkileim Alan l ine Alt Yre ine Hizmetler Ticaret

Strateji Alt Yreleri [A] zmir Bykehir Btn

Hizmetler Hizmetler Ticaret Ticaret Turizm Tarm Turizm Ticaret Hizmetler Sanayi Tarm Turizm Hizmetler Tarm Sanayi Tarm Sanayi Turizm Ticaret Tarm Sanayi Tarm Sanayi Turizm

[B] Bakray

Tarm Sanayi Hizmetler

[C] Gediz

Sanayi Tarm Turizm

Tarm Hizmetler

[D] Gediz-Nif

Tarm Sanayi Tarm Sanayi Turizm

Tarm Hizmetler Tarm Hizmetler

[E1] K. Menderes Ky Kesimi

[E2]K. Menderes Kara Kesimi

Tarm Sanayi Ticaret Turizm Turizm

Tarm Ticaret Sanayi Hizmetler Turizm Tarm Hizmetler Tarm Hizmetler

[F1] Yarmada - eme Kesimi

Turizm Hizmetler

[F2] Yarmada - Urla Kesimi

Tarm Tarm Turizm Hizmetler Hizmetler

Strateji plannn mekansal ngrleri iki ayr emada anlatlmtr. A ve B emalar ekil 8A ve 8Bde gsterilmektedir. A emas alt yrelerin sektrel uzmanlama ngrleriyle makro proje odaklarn birlikte tanmlamaktadr. B emas ise ngrlen ulam koridorlarn ve makro ulam odaklarn, zel plan koullaryla korunmas salanacak alanlarla birlikte belirlemektedir.

15

Btnleik Mekansal Strateji emas B, Plan Dnemi in

ngrlen Ulam Koridorlar, Ulam Makro Altyap Odaklar, Mutlak Korunacak zel Koullu Alanlar iermektedir. ekil 0.9 Btnleik Mekansal Strateji emas B

ekil 8 Bdeki strateji emas, dnem sonuna kadar zmir ili snrlar iinde karayolu ann kademelenme belirsizliklerinin giderilmesiyle ilgili ngrleri iermektedir. Blnm karayolu ile demiryolu sisteminin ortak bir koridorda uzun yol gzergahlaryla birlikte gelitirilmesi, otoyol sisteminin ise evre yollar ile birlikte ele alnp dnemin birinci yarsnda tamamlanmaldr. Her iki koridordan kurulacak balant sistemleriyle strateji alt yrelerinin eriimi, yerel yollarla salanmaldr. Ancak E2 alt yresinde mevcut demiryolu gzergahlar birletirilerek karayoludemiryolu ortak gzergah ile bu yrede ulam ayr bir yaklamla hzlandrmaldr. Her iki emann ayrntl gsterim tablosu ayrca verilmektedir.

16

GSTERMLER
EKL 8 A. BTNLEK MEKANSAL STRATEJ EMASI - A
ALT YRELERN ZMR L DII N NGRLEN SEKTREL UZMANLAMA BMLER Hizmetler+Ticaret+Turizm Tarm+Turizm+Ticaret+Hizmetler Sanayi+Turizm+Tarm+Hizmetler Tarm+Sanayi Tarm+ Sanayi+ Turizm+Hizmetler Turizm+Hizmetler Tarm+Turizm+Hizmetler NGRLEN MAKRO PROJE ODAKLARI (MAKRO RETM + TCARET + HZMET ODAKLARI - ALTYAPI ODAKLARI ) Metropoliten Aktivite Merkezi Metropoliten Aktivite Alt Merkezleri

Ar Sanayi Blgesi Organize Sanayi Blgeleri

Kuzey Ege Liman (andarl) Ana Limanlar (Alsancak, eme, Nemrut, Dikili) Ana Yolcu Gar Teknoloji Gelitirme Merkezi (Teknopark) Expo Fuar Alan malat ve Ticaret Blgeleri (TO) Serbest Blgeler Uluslar aras Hava Meydan Stol Hava Alanlar (Turizm + Ticaret +Hizmetler)

EKL 8 B.

BTNLEK MEKANSAL STRATEJ EMASI - B

Karayolu + Demiryolu Ortak Gzergah Karayolu gzergah Denizyolu Havayolu

NGRLEN ULAIM KORDORLARI

MUTLAK KORUNACAK ZEL KOULLU ALANLAR ( Akarsu Tarm Havzalar + Orman + Sit Alanlar + Ky Kesimi + zmir Krfezi ) Alansal Koruma ncelikli izgisel Koruma

17

9.2 Plan in ngrlen Aralar

zmirin planl geliimi iin gerekli olan hususlarn banda veri taban oluturulmas gelmektedir. Bu husus da alm konusunda da bata gelen bir deerlendirme yntemidir. Stratejik hedefler bu hususlarn deerlendirilmesiyle belirlenmektedir. Sektrel hedefler de bu bazda ele alnmaldr. Ancak uygulama aamasnda karlalan engeller hedeflere eriimde zaman ve koordinasyon kaybna neden olmaktadr. Bu tr sorunlarn stesinden gelinmesi iin strateji plan almasnda bir dizi ara nerilmitir. Aada brokrasiyi engellemek ve de planlama alan iinde yer alan strateji alt yreleri arasnda iletiimi salayacak neriler yer almaktadr.

9.2.1 dari Yap nerileri

1970lerde yaanan dnmler evrimini hala tamamlayamam yeni bir dzen yaratmtr. Sermayenin ylmac politikasndan vazgeilen ve yaylmac politikaya geilen bu srete teknoloji retmek ve bilgiyi satmak, geri kalm dnya lkelerinin potansiyellerinden yararlanmak hedeflenmitir. Bu srecin tam olarak ne olduu hakknda farkl tanmlamalar bulunmaktadr. Bunlardan ilki sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei olup yukarda anlatlan durumun en ak tarifidir. Ancak bununla beraber, bu deiim, farkl alanlar da etkilemi ve bunlara ilikin farkl tanmlar da yaratmtr. Bunlar, fordist retimden esnek retime, modernist dnceden postmodernist dnceye ve ulus devletlerden kresellemi dnyaya geitir. Burada kritik olan sre ulus devletlerden kresellemi dnyaya gei srecidir. Corafi uzaklklarn caydrc etkisinin azald gnmzn bilgiye kolay ulalabilirlik ortamnda (cyberspace), klasik olan yerlemeler aras kademelenme sistemlerinin ilerlii giderek azalmaktadr. Baka bir deyile byle bir denetim mekanizmas artk klasik yntemlerle kurulamayacaktr. Zira, alt merkezler, a zerinden dorudan balant kurarak bu kademelenmi sistemin dna kma ve ulus devletlerin denetleyemeyecei kendi dinamiklerini yaratma olanana erimitir. Byle olunca, yerlemelerin denetim mekanizmasn yeniden yaplandrmak iin demokratikleme srecine daha ok katlmn salanmas ve yerlemelerin dinamiklerinin yerinde deerlendirilerek n plana karlmas sz konusu olacaktr. Bu ekilde mikro dzeye inilecek ve iktidarn daha ok paylalmas yolu ile yerel ynetim olgusu glenecektir. Bunu yaparken o toplumun tam bir btnlk iinde olmas gerekmektedir. Aksi taktirde demokrasi seim gn ileyen bir sistem olmaktan kurtarlamaz. Ayrca kendi btnln kuramayan bir devletin, mesafelerin kalkt bu yeni temsil emasnda bir yer edinebilmesi ve global sermayenin hareketlilii ile ba edebilmesinin imkan kalmad gibi ulus devlet kavram da anr. Sonuta yukarda sz edilen yerelleme kavram ile ulus devlet snrlarnn anmasna engel olunurken yeni oluan denetim mekanizmas ile reglasyon salanacak ve potansiyeller daha salam temellerde, programl bir ekilde gelitirilerek globalleme srecine eklemlenebilme daha kolay salanacaktr. Mikro dzeye inebilmek iin yurttalar adna temsili ynetimden ziyade yurttalarn z ynetimi ilkesini kabul eden ve demokrasiyi glendirme abalarna dayanan katlmc tarzda siyaset yntemi ile modern toplumla badaan yurtta kurumlar yaratmak gerekmektedir. Bu ekilde tek bir kurumun hkmnde ya da tek bir

18

bireyin elinde olan sz ve uygulama hakknn bir baka deyile iktidarn paylalmas sz konusu olacaktr. Dolaysyla belli bir grubun toplumu ynetmesinden ziyade her bir bireyin ynetilmek yerine ynetici olmas yoluyla yerelleme salanr. Bu noktada Machiavellinin okluk genellikle prensler kadar hatta onlardan daha zekidir. ve Rooseveltin Sradan insanlarn ounluu, gnden gne, daha kk bir insan topluluunun onlar ynetmeye alrken yaptndan ok daha az hata yapar. szlerine deinmek yerinde olacaktr. Sz konusu modern yurtta kurumlarn yaratmak, yerel odaklarn gl olmas durumunda bir kar ortamnn olumas ile sonulansa bile, sadece merkezin stnl bir takm yerlerin gelimesini salarken dierlerinin gerilemesi sonucunu dourabilir. Her eyi merkezden beklemeyen bir sistemde, bir yerlemenin kendi gelimesine ivme kazandrmas iin ne yapmas gerektii ve gelimesini programl bir ekilde kaydetmek iin btn ilevler yan yana geldiinde hangilerinin yaplmasnn gerektii, bunlar en iyi, verimli, etkin bir ekilde, halka kar duyarl, karardan etkilenecek kii ve kurumlar olabildiince devreye sokan, onlara danan, karar alma srelerine katlmalarn salayan yaplanmann ne, kim olaca sorularn cevaplamak gerekir. Byle bir mantkla ve anayasamzn 127. maddesinde belirtilen Byk yerleim birimleri iin zel ynetim biimleri gelitirilebilir ibaresine de dayanlarak zmir iin bu tarz bir yaplanmay salayacak sistemi kurmak, fiili ve resmi olarak da bir zemine oturmaktadr. Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi Bu amala, ES-K adyla nerilen Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi kurumunun, yukarda deinilen gerekeler kapsamnda yerel dinamiklerin daha programl ve etkin bir ekilde ne karlmas, yatrm olanaklarn arttrmas ve mahalli idarelerin ileyiini dzenlemesi asndan global gelimeleri daha sk takip edebilmeyi ve teknolojik gelimelere dolaysyla rekabet piyasasna daha kolay eklemlenebilmeyi salamasna katk koymas ve bu tr yaplanmalara bir rnek tekil etmesi asndan olumlu etkileri olacaktr. zmir, potansiyelleri itibariyle mekansal ve sektrel eitlilik asndan yatrm kapasitesi yksek olan ve bu potansiyellerin etkin olarak deerlendirilmesi sonucunda, boyut olarak, kendi snrlar iinde, ait olduu blge ve lke baznda geliebilecek hatta ulusal anlamda ciddi ilerlemelerin yaratlabilecei bir dnya ehri olmaya adaydr. Bir baka deyile, sadece merkez kanalyla deil, birok kamu ve zel kesimin harekete geirilmesi ile elde edilecek gerekli finansmann, ncelik sras belirlenmesiyle doru ilere kanalize edilebilmesinin salanmas durumunda, ciddi bir atlm yapacak kapasitededir. Dolaysyla, zmirin ne karlmasn modern kurumlarla salamak anlamnda bu trden yaplanmalar olumlu sonular douracaktr. Bu amala, kaynaklarn optimum seviyede kullanlmasn hedef alan stratejik plan almas, alann gerek kendi potansiyellerini harekete geirecek ve gerekse evresindeki potansiyelleri deerlendirecek ortamn yaratlmasn salamaktadr. Bunun iin mevcut gelime eilimleri ile uyumlu bir planlama ve uygulama idaresi esas alnmtr.

19

Blgenin verimli kaynak kullanmnn planlanmas iin kamu kesimi katksnn yan sra, toplumun tm kesimlerinin bilgi, deneyim, igc ile ynetsel ve mali kaynaklarnn en iyi ekilde kullanlmas gereklidir. Kamu kesimi iin ngrlen rol, kalknmann ve gelimenin olmazsa olmaz koullar olan; ulam, iletiim, enerji, eitim, salk, sulama gibi teknik ve sosyal alt yap ve hizmetlerinin salanmas, doal ve kltrel deerlerin korunmas ve gelitirilmesidir. Kamu kesimi ve zel sektrn, yre insan ile yre ii ve dndaki sivil toplum kurulularnn plan alanndaki teknik, ekonomik, sosyal yaplarn ve hizmetlerin temin edilmesine, iletilmesine ve gelitirilmesine eitli modellerle ve teviklerle katlmlar salanmaldr. Kreselleme kavram iinde kamu kesimi, sanayi yatrmlarn dorudan stlenmemelidir. Buna ramen, rnein zmir Kuzey Aksnda sermaye dalmnn fiziki mekanda yaylmasndan oluan farklarn bykl ve giriimcilikteki tereddtler, kamu sektrnn, zel sektr eitli aralarla desteklemesi gerektiini ortaya karmtr. Kamunun asl rol; alt yap salama yannda teviklerle, gerekli yasal ve kurumsal dzenlemelerle giriimcilii, katlmcl desteklemek olmaldr. Dolaysyla, kurumsal yapy dzenli ve iyi iler hale getirmek iin kamu kesimi ve zel sektr harekete geirecek, teknoloji ile bilimi kullanacak ve bunlar blgesel strateji olanaklarnda en iyi ekilde deerlendirecek bir kurum oluturulmas gerekmektedir. Bu kurumlarn rnekleri gnmzde Dou Anadolu Projesinde GAP Ekonomik Kalknma Ajans, zmir Ticaret Odasnda Blgesel Kalknma Ajans nerilerinde grlmtr. zmir Ticaret Odasnn Blgesel Kalknma Ajans kurulu almalar kapsamnda 2002 yl iindeki giriimleri ve Blgesel Kalknma Projesinde, blgenin kurum ve kurulularnn yan sra ngiltere ile ibirlii iine girerek ngilterede Trkiye-AB Gelitirme Merkezinin kurulmas olumlu bir yaklamdr. Benzer kapsamda blgesel kalknma konusunda ortak stratejik hedefler belirlenmesini amalayan Blgesel Kalknma Ajansnn kuruluuna ynelik hukuki altyapnn oluturulmas ve Devlet Planlama Tekilatnn desteinin salanmas. nerinin ciddi ekilde ele alndnn delili olarak grlmektedir. Her iki tariflenmi yapnn da dier rneklerine nazaran daha uygulanabilir olduunu sylemek mmkndr. Stratejik planda ise bu yapya benzer bir yaplama zmir iin tariflenmi ve dinamiklerine gre kurgusunda deiliklere uratlmtr. lkesel stratejilere dayanlarak zmir l Genel Meclisi denetiminde planlanacak Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi, kalknma planlarnn makro dengelerini oluturmak, yllk programlarn hazrlanmasna katkda bulunmak, ekonomik modeller, dnya ekonomisi, lke ekonomileri, ulusal ve uluslararas stratejiler, sanayileme, teknoloji, evre politikalar ve benzeri konularda aratrmalar yapmak, gelitirdii makro modeller ile ekonomik ve sosyal politikalarn uzun dnemli etkilerini tahmin etmek, blgesel entegrasyonlarla ilgili gelimeleri ve stratejileri izlemek ve bunlara ynelik alternatifler hazrlamak, kalknma planlarnn uygulanmasn izlemek ve deerlendirmek, bu konularda uluslararas kurulularla

20

temas ve mzakerelere katlmakla grevli olmaldr. Sz konusu kurum ve ileride kurulabilecek benzer kurumlar, blge planlarnda olmas gereken ve srekli neminden bahsedilen tekilatlardr. ES-K, rgt yaps itibariyle Ticaret ve Sanayi Odalarnn arlkl olarak iinde bulunduu kamu yetkisine sahip bir kurulutur. levi itibaryla yetki alan iinde giriimcilik kltrnn gelitirilmesi ve zel sektrn kalknma srecine katksnn artrlmasna katlmc bir gelime aracdr. Ayrca, yetki alannn kalknmasna ynelik eitli projelerin uygulanmasnda, niversitelerin aktif katlmna da nem verir. l Genel Meclisine bal Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin, plan uygulamalarnda etkinlik salamas da byk nem tamaktadr. Bu hususlara bal olarak ekil 1 ve ekil 2 de gerek ES-Knin kendi i yaps, gerekse idari anlamda hiyerarisi ematik bir yntemle verilmitir. ES-Knin ekonomik gelime baznda, grev alanna ivme kazandrmak ve bunun iin de giriimciliin teknoloji ve yenilik yaratmaya dayal felsefesi ile dinamizmini harekete geirmesi gerekmektedir. Bu oluum, ekonomik kalknmann yan sra sosyal ve siyasi gelimeyi de beraberinde getirecektir. Bunlarn dnda yetki alannda insan kaynaklarnn gelitirilmesi, rgtlenmenin yaygnlatrlmas, altyap temini, evre kalitesinin iyiletirilmesi ve finansman gibi etmenler de dlmelidir. Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi (ES-K) olarak adlandrdmz bu kuruluun temel anlamda grevlerini maddeler halinde sralamak alglama bakmndan daha ak bir yntem olacaktr. Be Yllk Kalknma Planlar ve Yllk Programlara sorumluluk alanlarnda yatrm, teklif ve programlarn tantmak ve plan dnemi iine alnmasn salamak, gerekeler belirlemek. Yetki alannn ulusal ve uluslararas apta tantm ve lobi faaliyetleri iin almalarda bulunmak, stratejiler gelitirmek, politikalar retmek, hedef piyasalarda tantm faaliyetlerini gerekletirmek. ehirsel gelime ve krsal kalknmann salanmas iin stratejiler belirlemek, neriler oluturmak ve bunlarn hayata geirilebilmesi iin ilgili kamu kurumlaryla ibirlii yapmak. Blge iindeki Kalknma Planlarnn ve Yllk Programlarnn ngrd alanlarda mesleki eitim programlar dzenlemek, yurtii ve yurtd staj olanaklar salamak. Yabanc firmalarn blgedeki yatrmlarnda teknik danmanlk hizmetleri vermek, ynlendirmek, tesis kurulu yeri alternatifleri sunmak. Blge dahilindeki yatrm olanaklarn ayrntl olarak tespit etmek, bu konuda yabanc yatrmlar iin tantm dokmanlar (CD, Kitap, Bror vb.) hazrlamak. Blgenin kresel pazar imkanlarn sektrler itibariyle aratrmak, bu almalar, yabanc giriimcilere, blge sanayicisine ve yatrmcsna sunmak.

21

Byk irketler ve konsorsiyumlar kurulmasna nclk etmek, kurulu organizasyonunu yapmak, tevik ilemlerinde yardmc olmak, piyasa yaratmak, danmanlk hizmetleri vermek. Elektronik ticaretin gelitirilmesi ile ilgili firmalara destek vermek, web sitesi/siteleri kurarak firmalar bilgilendirici deiik dillerde dokmantasyon hazrlamak. Firmalarnn elektronik ortamda ticaret yapmalarndan hareketle, blge firmalarn da bu imkanlardan yararlandrlarak pazarlama olanaklarnn gelitirilmesi amacyla sanal fuarlara katlmlarn salamak ve bizzat dzenlemek. Blgeye yatrm yapmak isteyen ve elinde fizibil proje bulunan yatrmcya blgede bir yer sahibi olana kadar, teknik ve teknolojik bakmdan yn verici olmak. Blgenin teknoloji ve yenilik kapasitesini artrmak amacyla TBTAK, Teknoloji zleme ve Deerlendirme Bakanl, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf ve benzeri kurumlarla ibirlii yaparak sektrel bazda teknoloji projeleri hazrlamak. Kredi temini iin, finans kaynaklar yaratmaya ynelik gerek lke iinde, gerekse lke dnda almalarda bulunmaktr.

Grevleri yukarda saylan Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi, zmir ili genelinde uygulama imkan bulduu takdirde izledii yolla ve kendi i emas iinde blge ve lke iin yararl bir geliim kurumu olacaktr. ES-Knin zmirdeki ynlendiricilii, teknolojiyi kullanmas ve potansiyel yatrm konularndaki rol ekte nerilen ekillerden de anlalaca gibi idari yaplarla belirlenmi ve bir dil birlii oluturulmaya allmtr. Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi rgt emas Bu tekilatn kendi iinde bulunan alt dairesi ve her bir dairenin grevleri zetlenmitir. Ana hizmet birimleri olarak tanmlanacak birim elemanlar Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin sorumlu eleridir. Aada bu birimlerin kapsama alanlar belirlenmitir. Finansman Dairesi Yllk programlarn dahilinde makro ekonomik dengelerini oluturmak. Kalknma planlarnn hazrlanmasna katkda bulunmak, deiken ekonomik durumlar izlemek ve deerlendirmek. Yaplacak veya neri olarak getirilen projeler iin maliyet-fayda hesab yapmak ya da yaplanlar incelemek. Yatrmlarn demeler dengesini kurmak iin, finans kurumlarndan alnacak kredi ya da dier bir kaynaktan gelecek para karl irketlere danmanlk yapmak.

22

Politika nerilerinde bulunmak, ekonomik anlamda kurumsal ve hukuki dzenlemeler ile ilgili gr vermek, uluslararas finansman kurumlar ile kontak iinde olmak ve yeni kaynak araylarnda yn gsterici olmak.

Ekonomik Modeller Dairesi Yresi adna Be Yllk Kalknma Planlarnn belirlemi olduu ekonomik anlamdaki saysal verilerin yorumlanmasnda ve yeniden deerlendirilip bir neri olarak sunulmasnda kurucu rol oynamak. Dnya ekonomisi, lke ekonomileri, ulusal ve uluslararas stratejiler, sanayileme, teknoloji, evre politikalar ve benzeri konularda aratrmalar yapmak, gelitirdii makro modeller ile ekonomik ve sosyal politikalarn uzun dnemli etkilerini tahmin etmek.

Stratejik Aratrmalar Dairesi zmir ilinin blgesel anlamda mevcut ve neri blge planlarna uyum salamas iin gerekli makro hedefleri oluturup bunlar politik anlamda strateji halinde mekana uygulayacak kararlar retmek. Planlar dahilinde gelimeleri izlemek ve alternatifler hazrlamak. Kalknma planlarnn uygulanmasn izlemek ve deerlendirmek. Avrupa Birliine ye lkeler bata olmak zere dier dnya lkelerindeki sektrel ve genel stratejileri incelemek, geliimleri takip ederek yorumlamak.

Sektr Programlar Dairesi Bu daire tek merkez altnda iki alt alma grubundan olumaktadr. Birincisi ktisadi Sektr Dairesi, ikincisi ise Sosyal Sektrler Dairesidir. Grevleri ise; Sektr analizleri yapmak ekonomik ve sosyal anlamda Be Yllk Kalknma Planlar ve yllk planlarda sz geen yatrm olanaklarnn zmir iin olanlarnda gr bildirmek ve kendi yapt planlarla ve gelitirecei hedeflerle sektrel aklar kapamak. ktisadi sektrlerde proje gelitirme ve deerlendirme, sanayileme, tevik ve ynlendirme, i ve d ticaret politikalar konularnda alma ve aratrmalar yapmak. zmir adna iktisadi sektrlerle ilgili olarak ileriye dnk stratejiler gelitirmek, kamu yatrm programn/programlarn hazrlamak, bunlar revize etmek, uygulama aamasndaki sorunlar zmek. Sosyal anlamda sosyal sektrlerde (salk, eitim vb.) alma ve aratrmalar yapmak ve dolaysyla, sosyal sektrlerle ilgili olarak ileriye dnk hedefler oluturmak. Bu konuda kamunun yapaca sosyal yatrmlar belirlemek, yapm aamasn incelemek, uygulamay ynlendirmek, kurumsal ve hukuki dzenlemeler ile ilgili gr vermek.

23

Blgesel Gelime Dairesi l ve ile baznda aratrma ve planlama almalar yapmak. Be Yllk Planlar bata olmak zere olabilecek programl planlarla uyum salamak. Yetki alannn hazrlanan planlara yapsal uyum sorunu ekmemesi iin ortaya kabilecek uzun, orta veya ksa vadeli sorunlarn zm amacyla ek projeler gelitirmek ve bu konularda yaplacak almalar ynlendirmek. Yresi iin gelitirilecek planlarda blgeyi tm ile ilgilendiren konularda ve de yerel istihdamn ve giriimciliin gelitirilmesi erevesinde kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin, esnaf ve sanatkarlarn ve krsal kesimin sorunlarna ynelik politikalar gelitirmek. Uygulamalar takipi ve ynlendirici olmak. Yatrm ncelikli alanlar belirlemek ve yrelerin zelliklerini dikkate alarak daha hzl bir gelime salanmas amacyla gerekli almalar yapmak.

Proje Yatrm ve Analiz Dairesi Alan ile ilgili kk ve byk lekli projeler iin kamu ve ekonomik fayda dengesini kurup, bu projelerle ilgili yatrmlar deerlendirip kararlar vermek. Blgede uygulanabilecek yatrm olanaklarnn d rneklerini incelemek.

Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi idari dalm gnmz lke artlarndaki kurumlarla da ilikili olacak ekilde tanmlanmtr. zmir ili btnnde l Genel Meclisi bnyesinde tekilatlanan kurum planlarn takipisi konumunda olup, bal birimleri ile yatrmlar organize eden bir yapya sahiptir. Byle bir kurumun verimli almas durumunda yaplmas planlanan projelerde daha isabetli yerler seilecek ve maksimum fayda salanacaktr. Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin dari Dalm ve alma Sistemi ES-Knin idari sisteminde en st kademede l Genel Meclisi ve ynetim kurulunun mterek almas yer almaktadr. Makro seviyeye aktarlacak kararlarda olduu gibi l Genel Meclisi karar ve deerlendirme odadr. Vali bu meclisin bakandr ve ES-K Ynetim Kurulu ile koordinasyondan da sorumludur. ES-K ynetim kurulu altnda Genel Mdrl ve Sekreteryas organizasyon i sistemini oluturmaktadr. Alt yrelerden gelen/gelecek projeler Sekreterya ve Genel Mdrlke deerlendirilerek ynetim kurulu onay ile l Genel Meclisine aktarlacaktr. Dolaysyla alt yre plan ve nerileri kurumsal bir denetimden gemekte olacaktr. Son deerlendirme ise; plan, makro karar mekanizmas olarak kabul edilen DPTye gitmeden, Valilik tarafndan yaplm olacaktr. Alt Yre odaklarnda valilie bal bir planlama biriminin oluturulmas, planlarn yerel lekten balamas ve ilerlik kazanmas bakmndan nemlidir. Bu alt yre odaklarnn her birinin banda teknik ve planlama ilerinden sorumlu bro mdr olarak grev yapacak, ynetim ileri ile ilgilenecek Valilik tarafndan

24

atanm bir brokrat bulunacaktr. Mdrle bal bir Uzmanlar Ekibi de alacaktr. Bu ekip alt yreye ynelik analitik almalar yapacak, bilgi birikimi salayacak, sorun ve potansiyelleri belirleyerek neri projeler gelitirecek dzeyde olacaktr. Ayn ekilde ekip, alt yre koordinasyon kurulundan gelen nerileri de projelendirecek olup, bu sistem en st kademeden gelen tekliflerin de gerekelerinin incelenmesi olabilecektir. zmir Bykehir Btnnde ise 3030 sayl yasa kapsamnda yer ald iin Bykehir Belediyesince atanacak bir brokrat teknik bro mdr olarak grev yapacaktr. Alt Yre odaklarnda ehirsel krsal yerlemelerde grev yapan kaymakamlar, belediye bakanlar ve sivil toplum rgtleri temsilcilerinden oluan koordinasyon kurulu bulunacaktr. Belirli aralklarla toplanan bu kurul, bakann kendi iinden sreli olarak seecektir. Koordinasyon kurulu ile ES-K ynetim organlar iliki olacaktr. Alnan kararlar yerel lekten koordinasyon kurulu buna yn veren kurum grlecek ve kan sonu onay merciine gr ve ve Valilik arasnda dorudan bir ynetim organlarna ularken olacaktr. Kararlar bu kurulda sonular eklinde iletilecektir.

25

ekil 0.10 Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresi rgtsel emas

l Genel Meclisi

EKONOMK VE SOSYAL KALKINMA DARES

Finansman Dairesi

Ekonomik Modeller Dairesi

Stratejik Aratrmalar Dairesi

Sektr Programlar Dairesi

Blgesel Gelime Dairesi

Proje Yatrm ve Analizi Dairesi

Sosyal Sektrler

ktisadi Sektrler

26

ekil 0.11 Ekonomik-Sosyal Kalknma daresinin st Organizasyonel emas ES-K Ynetim Kurulu Valilik

ES-K Genel Mdrl

l Genel Meclisi

ES-K Genel Sekreteryas

Alt Yre Odaklar

Alt Yreler

ehirsel ve Krsal Yerlemeler

zmir Bykehir Bld. Planlama Br. Bakray Pln.Br. (Bergama) Gediz Pln.Br. (Aliaa) Gediz-Nif Pln.Br. (Kemalpaa) K.Menderes-I Pln.Br. (Torbal) K.Menderes-II Pln.Br. (Tire) eme-Dilek Yarmadalar Pln.Br. (eme) eme-Dilek Yarmadalar Pln.Br. (Urla)

zmir Bykehir Btn Bakray Yresi

Konak, Bornova, Buca, ili, Karyaka, Gzelbahe, Narldere, Gaziemir Bergama, Knk, Dikili

Gediz Yresi

Aliaa, Foa, Menemen

Gediz-Nif Yresi

Kemalpaa

K.Menderes Ky Kesimi K.Menderes Kara Kesimi Yarmada eme Kesimi Yarmada Urla Kesimi

Menderes, Seluk, Torbal

Bayndr, demi, Beyda

eme, Karaburun

Seferihisar, Urla

27

Deerlendirme ve Sonular 28 belediyeyi ve bunlar birletiren sekiz alt yreyi kapsayan Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin yukarda tantld gibi kendi i ileyiinde tutarl olmas ve mevcut sisteme entegre olabilmesinin kolayl asndan, Anayasann 127. maddesinin salad dayanakla ve kurulmas halinde blge planlarna da ilenecei iin uygulanabilirlii yksektir. Mevcut ereveyi zorlamadan kolaylkla ilerlik kazanabilir. Alt yre odaklar arasnda alt-st ilikisi kurulmad iin bu durum demokratiklemeye katk getirecektir. Zira, 3194 sayl kanunla tannan Bykehir belediyelerinin ile belediyeleri zerindeki denetim yetkisi yerel ynetimlerin zerkliine ve dolaysyla demokratiklemeye glge drmektedir. Ancak bunun yan sra ile ve belde belediyelerinin bana buyruk hareket etmesi, siyasi adan iktidara yakn olan yerlerde fazla ve gereksiz gelime salanrken dierlerinin dlanmas ve yerelde gl odaklarn merkezi olma dolaysyla programsz yatrm yaplmas gibi konularn da nne geilmektedir. 28 belediyede ayr ayr alnan kararlar kimi gereksiz yatrmlar hayata geirirken dier nemli olanlarnn beklemesine hatta yok olmasna sebep olmaktadr. ES-Knin kuraca ileyi ile projeler ve sorunlar ayn zamanda ve uzman bir ekip tarafndan deerlendirilecei iin egdm salanacaktr. ES-Knin karar organlarnda zel sektr ve kamu kesiminden temsilciler olacandan Anayasann 123. maddesinde geen dare kurulu ve grevleri ile bir btndr... ibaresiyle de uyumaktadr. Bir baka deyile hukuki olarak nem verdiimiz fakat ileyite eksik kalan katlm kavram hayata gemektedir. Bu durum demokratikleme adna olumlu bir admdr. lkemizde ortalama otuz yldr yaplan ve tavsiye olmaktan teye geemeyen kalknma programlarnn henz yapm aamasnda, bu trl kurumlarn yatrm planlarna yer vermesi ile tutarll artacak ve ilerlik kazanacaktr. Sorumluluk alannda destek verme, strateji gelitirme, projeksiyon, denetim, kurumlar aras iletiimi salama, rgtlenme, ibirlii, eitim ve staj olanaklar yaratma gibi eylemlerin olmas ES-Kyi hem Ar-Ge almalarn etkin olarak yapan bir kurum haline getirirken, hem de global anlamda modern bir kurum olmasn salamaktadr. Bu da geleneksel rgtlenmelerde olan tek dze alma ortamn, yaratc glerin kullanlabilecei zgr bir alma ortamna brakmaktadr. Belli bir problemi kendi yaratc gleri ile zme durumunun sz konusu olabilecei konularda rgt yelerinin yaptklar ie yabanclamas nlenmi olacaktr. Yabanc yatrmcy ekmek amal stratejilerin retilmesi ve gerektiinde danmanlk hizmeti vermesi de zmirin yatrm yaplabilirliini arttracak bir faktrdr. Sonu olarak bu trl dzenlemelerin merkezi ynetimin ileyiine katk getirecei gibi merkezi ynetimin karsnda bir takm ilevlerin de yaplabilirliini arttracak ve bunu savunacak bir kurgu oluturmas hem il baznda hem de lke baznda geliimi destekleyici bir ivme olacaktr. zmir ileriye referans olacak bu yaplanmas ile

28

finansman an kapatacak, ncelikli ilevlerin gereklemesiyle canlanacak ve demokratiklemeye katk koyacaktr. Alternatif Bir Yaklam Kent Ynetim Birimi Kent Ynetim Birimi kurulmas ile zmirin nceliklerinin deerlendirilmesi, kamu kurum ve kurulularnn almalarnn denetlenmesi ve tavsiyelerde bulunulmas amalanmakta olup, bu birimi oluturacak tabann halka yaylmas, halkn ynetime katlmas da bu yaklam dierlerinden ayran en nemli zelliktir. Bu yaplanma, btn idari sistemlerin dnda olarak, ehrin st dzey yneticilerine halkn isteklerini ve ehrin ihtiyalarn iletecek, yaplan faaliyetlerin amacna gre optimum fayda ile yaplmasn denetleyecek ve gerektiinde bunun iin alacak dolaysyla yaplacaklara bir yn verecektir. Bu birimde esas meclis ve alt komisyonlarla ilgili herhangi bir say belirlenmi olmayp, deikendir ya da sabitlik yoktur. Bir ynetim kurulu ve eitli sayda alt komisyonlardan olumaktadr. ldeki tm meslek odalarnn bakanlar ve/veya grevlendirdikleri bir yetkili tarafndan oluacak Ynetim Kurulu, bakann, kendi iinden seecektir. Bylece, birimin toplanmas ve komisyonlarn ald kararlarn grlmesinden ynetim kurulu sorumlu olacaktr. Alt komisyonlar eitli ihtisas dallarna gre ayrlacaktr. Bu komisyonlar altyap, ehircilik, eitim, salk, turizm, tarm, ticaret, ekonomi, enerji, hukuk gibi gerekli grlen alanlar analiz edecektir ve yorumlayacaktr. Bu komisyonun yeleri, sivil toplum rgtleri, meslek odalar ve bu gibi kamu ve zel teebbs kurumlarnn kendi ilerinden seecekleri temsilcilerin belirlenmesiyle oluacaktr. Her bir komisyon kendi ihtisas alanna giren konuyu deerlendirerek ynetim kuruluna gnderecektir. ehir Ynetim Birimi kurulmas ile ulalmas istenen ana hedefler: Halkn ynetime katlmasn salamak, sivil toplum bilincini gelitirmek, Sorunlarn yerinde deerlendirilmesini salamak ve bunu yaparken de farkl kesimlerin grlerini almak, Sorunlarn zm iin retilen projeleri deerlendirmek ve en verimli olann tespit ederek hayat gemesini salamak, Kiilerin veya siyasi gruplarn basksn en aza indirerek olmas gereken gerek admlarn atlmasn salamak, Bykehir, ile ve belde belediyelerinin imar ve yatrm programlarn denetlemek ve bunlara neriler getirmek, Gerekli olduu btnletirmek, durumlarda yargya bavurarak idarenin ileyiini

Yatrmlarn gereklemesini salamak iin finans kaynaklar aratrmaktr.

29

Bu yaklamla merkezi idareye ve yerel ynetimlere. ehirsel giriimleri ve yatrmlar bilimsel ve aklc bir yaklam iinde destekleyici. savunucu veya engellemeye alc bir grubun oluturulmas salanacaktr. Bunun yannda tpk ES-Kde olduu gibi yatrmlarn nerilmesi. kanalize edilmesi ve maliyetlerin finansmannn salanmas konusunda kaynak yaratlmas aratrmalar da faaliyetleri kapsamnda yer alacaktr. En nemlisi de yukarda deinildii gibi farkl kesimlerin ynetime katlmasyla katlm olgusu glenecek, halkn seim gn dnda da ynetime dahil olmas salanacak ve ynetimlerin ileyileri demokratikleme adna daha da glenecektir.

9.2.2 Yatrm ve Karar Organizasyonlar, Mali Kurumlar, Anadolu Menkul Kymetler Borsas
KOBlerin Finansmanna Alternatif Yaklam: Anadolu Menkul Kymetler Borsas Bankaclk sektr ile zel kesim rezerv talebi arasndaki iliki, gelimi finansal piyasalarn varolduu ekonomilerde, hane halk ve firmalarn harcamalarnn ounu banka kredisi kullanarak finanse etmesi ile kurulmaktadr. zellikle, firmalarn fabrika ve makine-tehizata ynelik harcamalar uzun vadeli yaplar nedeniyle, dn alnan fonlarla finanse edilmektedir. Finansman konusunda byk lde banka kredisine baml olunmas firmalarn faiz oran dalgalanmalarndan byk lde etkilenmesi sonucunu dourmaktadr. ou lkede bankalar birincil kredi kayna olduundan, kk ve orta lekli iletmeler (KOB) kredi ihtiyalarn bu kurumlardan karlamak zorunda kalmaktadrlar. Buna karlk, byk firmalar bankalara bavurmakszn tahvil ve hisse senedi piyasalar aracl ile fon ihtiyalarn dorudan karlayabilmektedirler. Bu koullar altnda bankalarn kredi arznda herhangi bir kriz vb. nedenle ortaya kacak azalma, gerekte bankalara baml kk ve orta lekli iletmeleri etkilemekte, krizin bu iletmeler zerindeki etkisini iddetlendirmektedir1. Kk ve orta lekli iletmeler, Trkiye ekonomisi iinde nemli bir arla sahiptirler. Trkiyede imalat sanayi iletmelerinin % 99.2sini, toplam istihdamn % 56sn ve toplam katma deerin % 24n oluturmaktadrlar2. Ancak bu arlklarna paralel olarak yeterli kaynak temin edebilecekleri mekanizmalara sahip deildirler. Banka kredileri gerek istenen teminatlarn fazlal, gerekse kredi faizlerinin ykseklii nedeniyle uygun bir finansman imkan sunamamaktadr. Bu nedenle, KOBler faiz oranlarndaki ykseklii dikkate alarak kaldramayacaklar finansman yklerinin altna girmemekte, genellikle zkaynaklaryla bymeyi tercih etmektedirler. Ancak zkaynaklar, yatrmlarn zamannda gerekletirebilme, teknolojilerini yenileyebilme ve rekabet glerini srdrebilmede yetersiz kalmaktadr. OECD tarafndan yaplan Kk ve Orta lekli letmelerin Globalizasyonu konulu aratrmada3, finansmann KOBlerin globallemesinde lkeden lkeye,
1 Geni bilgi iin bkz., znur Yksel-Gven Murat, ubat Krizinin KOBler zerindeki Etkileri ve zm nerileri, 2 DPT, uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005), Ankara, 2000, s.124. 3 Vinde V.P., General Inroduction to Environment for SMEs, OECD, 1995, s.4.

30

firmadan firmaya deiik oranlarda olmak zere en byk engel olduu ortaya kmtr. KOBlerin yaratclk, byme ile varlklarn devam ettirmede en nemli artlardan birisi finansmandr. Kaynak sorunu KOBlerin piyasa paylarn korumada ve da almada en byk skntlardr. Pek ok lkede KOBler kaynak maliyeti sorununun almasnda borlanmak ve sermaye artrmna gitmek olmak zere iki ana finansman yolunu kullanmaktadrlar. KOBler genelde farkl finansman alternatiflerinden yararlanma ve finansman yollar arasnda denge kurma konusunda sorunlarla karlarlar. Bu sorunlar, KOBleri ve onlara mali destek salayanlar arasndaki ilikileri de etkiler. Gemi yllarn deerlendirilmesi neticesinde, bankaclk sektrnn salad finansal kaynaklarn KOBlerin gelimesi ve bymesi iin yeterli olmad grlmtr. Trkiyede sermaye piyasas KOBler iin yeterince tannm bir alan deildir. Oysa sermaye piyasalar KOBlerin finansman sorunlarn piyasa mekanizmas ierisinde zebilecek tek alan durumundadr. Bu nedenle, Trkiyenin ulusal borsas durumunda olan MKB, ulusal pazarn yan sra KOBler iin Blgesel Pazarlar ve Yeni irketler Pazarn kurmutur. Sermaye piyasalarndaki gelimeler, bu piyasalarn KOBlerin kaynak ihtiyalarn otomatik olarak karlad sonucunu dourmamaktadr. zellikle Avrupadaki sermaye piyasalar daha ziyade byk apl iletmelerin kaynak ihtiyalarnn karlanmasnda etkilidir. Bu gelimenin sonucunda byk apl iletmeler kaynak temininde bankalara baml olmaktan kurtulmaktadrlar. Buna karn KOBler halen byk lde bankalara baml durumdadrlar. Bu nedenle yeniliki ve istihdam salayc KOB'lerin ihtiyalarna uygun yapda, dinamik bir sermaye piyasasnn oluturulmas gerektii sonucuna varlmaktadr. KOBlerin hisse senetlerinin borsada ilem grmesinin baars; yksek likidite, ciddi sermaye artrm, ilem gren irket saysndaki ykseklik, etkin ilem sistemi, dzenlemelerdeki uygunluk, yatrmclarn gveni, borsann getirisi ve karllna baldr. Borsada ilem grmenin KOBlere salad pozitif etkiler yle sralanabilir: Borsada ilem grmek ile irketler prestijlerini artrrlar. irketin satclar, mteriler ve bankaclar nezdindeki imaj glenir. Satlarda art olasl ykselir. Kurumsal yap glenir. Yneticilerin aidiyet duygular artar.

Ancak, borsada ilem grmenin KOBler zerine getirdii ek ykmllkler de vardr. Borsalarn kotasyon cretleri ve tarifelerinin ykseklii, halka arzdan sonra salanan getirilerin devamnn zorluu, borsada ilem gren irket yneticilerinin ksa vadeli karlla ynelmek zorunda kalmalar, irketlerin istenmeyen ele geirme durumlar karsnda zayf durumda olmas, kamuya ar ekilde bilgi sunmak zorunluluu gibi.

31

Likidite, irket kalitesinin yan sra nemli bir dier konudur. Yksek likidite daha iyi fiyatlama imkan salar. Normal olarak ilem gren irket says ile piyasann likiditesi arasnda yakn balant bulunmaktadr. Bu nedenle, kk lekli irket hisselerinin ilem grmesi, piyasann ortalama ilem hacmini drc etkide bulunacaktr. Ekonomik durgunluktan byk irketlerin hisse senetlerine gre kk lekli iletmeler daha fazla etkileneceklerdir. Bu da KOBlerin finansmann salamay amalayan borsann dikkat etmesi geren bir konudur. KOBlerin sermaye piyasalarna katlm ile Trkiye ve Avrupa merkezli irket evlilikleri ve ortaklklar iin kurumsal yap geliecek, kresel ekonomiye entegrasyon kolaylkla salanabilecektir. KOBlere ynelik bankaclk kredileri sermaye piyasas mekanizmas ile rekabet edeceinden, bu iletmelere zg kredilerdeki faiz oranlarnn dmesi beklenebilecektir. Mali tablo ve sermaye standartlar ile bamsz denetim yaptrlmas zorunluluu geleceinden, kayt d ekonominin kayda alnmas olanaklar glenecektir. Trkiyede KOB hisselerine yatrm yaplmasnda ve likidite kazandrlmasnda karlalabilecek sorunlardan biri de kurumsal yatrmc eksikliidir. Kurumsal yatrmc olarak nitelendirilebilecek kurumlardan bir ksm (SSK, Ba-Kur v.b.) youn bir mali kriz ierinde olduu iin yeniden yaplandrlma ihtiyac ierisindedirler. Kurumsal yatrmclarn dier bir ksm ise (zel emeklilik sigortas fonlar v.b.) henz istenilen seviyede geliememilerdir. Ayrca bu kurulularn sermaye piyasalarna yatrm yapmalarn tevik edici dzenlemeler yeterli deildir. Dier yandan kamu i borlanma gereinin yol at kamu menkul kymetlerindeki yksek faiz politikas, sermaye piyasasndaki yatrmlar dlamaktadr. KOBlerin halka alma ve borsada ilem grme ile amaladklar ve beklentileri, iletmelerin yeni sermaye artrm, mevcut ve muhtemel yatrmlara sunulacak hizmetleri gelitirme anslar gibi unsurlar nemle dikkate alnmaldr. Beklentilerde boluklara dlmemesine zen gsterilmelidir. Kamu oyu iyi ve kt haberleri dikkate almakta, ancak kt haberlerin etkisinin iddeti daha yksek olmaktadr. Ulusal borsada ilem gren irketlerdeki baarszlklarn veya kottan karmalarn artmas, menkul kymetler borsalarna olan gveni sarsabileceinden, KOBlerin finansman amacyla bir ihtisas borsasnn kurulmas olumlu sonu verecektir. Byk olaslkla yeni kurulmu ve kk lekli irketlerde kottan karmalar daha fazla olacaktr. Bu nedenle istenmeyen durumlarn nlenebilmesi iin ana pazarlar ile KOB hisselerinin ilem grd pazarlarn ayrlmas gerekir. zmir, giriimci yetitirme geleneine ve gelimi ulam-iletiim altyapsna sahiptir. 1885 ylndan itibaren faaliyetlerini baaryla srdren bir Ticaret Odasna ve 1892 ylndan itibaren de Ticaret Borsasna sahiptir. Trkiyenin gerek ekonomik potansiyel gerekse mevduat hacmi asndan nc byk ili konumundadr. MKBye kote olmu irketlerin yaklak %20si zmir ve Ege Blgesi irketlerinden olumaktadr. Menkul kymetler borsasnn kurulmas ve baaryla faaliyetlerini srdrebilmesi iin gerekli olan yatrmc profili, finansal ve ekonomik byklk zmirde mevcuttur. Bu nedenle, KOBlere finansman salamak amacyla bir

32

Anadolu Menkul Kymetler Borsas kurulmas iin zmir ideal bir konumdadr. Zaten bu dorultuda ZTOnun 1987-96 dneminde finans kesimine ynelik almalar bir reform olarak nmze yeni ufuklar amtr. 1992 ylnda lke apnda balatlan bu reformun yaratt zemin zerinde yeni piyasa, kurum ve aralarn birbirine eklenmesi yoluyla zmir Ege Blgesinin ada bir finans merkezi olacaktr. ZTOnun Ege Blgesini de ierecek ekildeki finansal potansiyelini deerlendirme almalar bu balamda blge kalknmas iin gereki bir modeldir.

33

10. POTANSYELLERN OLASI ETKLER

VE

HEDEFLERN

STRATEJ

PLANINA

Strateji emasnn ngrleri, karlkl ve dengeli olarak birbirlerini ynlendirecek gruptaki karar ve uygulama ortamndan olumaktadr. A. Birinci grupta : Ekonomik faaliyet sektrlerine ve konut yer seim alanlarna gre mekanda ngrlen uzmanlama biimleri, Makro retim ve hizmet odaklar,

B. kinci grupta : ngrlen ulam koridorlar, levini srdrecek mevcut makro altyap odaklar, Kesinletirilmesi gerekli tasar makro altyap odaklar,

C. nc grupta : Korunmas gereken doal-kltrel alanlar. Ky kesimi ve krfezin kullanm koullar.

yer almaktadr. Bu nn arasndaki ilikiler asndan temel varsaym; A grubunda bamsz deikenlerin ve talep yaratclarnn, B grubunda baml deikenlerin, C grubunda snrlayc parametrelerin yer alaca dnlmelidir.

10.1 Ekonomik Sektrel Etkiler

almann yntemi gerei ekonomik-sektrel kestirimler ve makro gsterge kabuller plann bamsz deikenleri olarak ele alnmtr.

10.1.1 Sanayi
Organize iek htisas Sanayi Blgesi (OSB) Ege Blgesinde kesme iek retimi zmir merkezli olup, gerek i gerekse d pazara hitap etmektedir. 1970li yllarda balayan kesme iek retimi il genelinde nciralt, Balova, Narldere, Urla, Zeytinalan, Kuuluk, Seferihisar, Ulam, Yelki, Gmldr, Menderes, Torbal ve Dikili yrelerinde younlamaktadr. Kesme iek retiminde zmir, Antalyadan sonra en nemli ikinci merkez durumundadr. Antalya ihracata, Yalova ise i pazara ynelik olarak dnldnde zmir hem retim, hem i pazar, hem de ihracat merkezi olarak yerini alabilir. Trkiyedeki kesme iek retiminin yaklak % 50si zmirde retilmektedir. Toprak, su, iklim ynnden retim iin uygun artlar ieren ilde kesme iek retimine ynelik talep de youn derecedir. Yurt apnda hizmet veren iki iekilik kooperatifinin zmirde 2.500e yaklaan yesi bulunmaktadr. Sektr, bu reticilerin ailesi ve alanlar ile birlikte ilde 30.000 kiiye i sahas yaratmaktadr. Bunun dnda her iki kooperatife de ye olmayan pek ok retici bulunmaktadr. zmir genelinde rtl ve ak seralarda yaklak 250 hektarlk bir alanda retim gereklemektedir. En fazla retilen rn karanfildir. Karanfilden sonra gl, gerbera, kasmpat, lilyum, lisantuj, ebboy, glayr, gypsophila, solidaga, starlie, freze, smblteber gibi kesme iek eitleri gelmektedir. Grld zere zmirin retim yelpazesi son derece genitir. ki kooperatife bal olan reticilerin 1999 ylndaki toplam ihracat 1,2 trilyon TL (yaklak 2,9 milyon dolar) olurken, 2000 ylnda bu rakam 2,6 trilyon TL (4,2 milyon dolar) olmutur. Bunun dnda, her iki kooperatife bal olmadan bir takm araclar vastas ile gerekletirilen ihracat tutar da 2,5 trilyon TLye (yaklak 6 milyon dolar) yaklamaktadr. Bylelikle ilimizden 2000 ylnda yaklak 5 trilyon TL (9 milyon dolar)lk bir ihracat gereklemitir. Kesme iek sektr karl ve cazip bir sektr olmasna karn zmirli kesme iek reticileri baz olanakszlar nedeni ile bu potansiyeli yeterince deerlendirememektedir. OSBnin hayata geirilmesiyle birlikte, 24 milyar dolarlk bir pastay ifade eden uluslararas kesme iekilik pazarndan zmir ve Trkiyenin daha fazla pay alabilecei dnlmektedir. Kurulmas dnlen organize iek ihtisas sanayi blgesinde: reticiler iin istedikleri byklkte rt alt ve ak sera alanlar,

 reticiyi bilgilendirecek, teknolojik gelimelerden haberdar edecek, danmanlk hizmeti verecek, yeni retim teknikleri gelitirecek, ilalama, gbreleme hastalkla mcadele ve dier teknik konularda her trl hizmeti verecek, verimlilii artrmaya ynelik almalarda bulunacak aratrma-gelitirme merkezi, retim planlamasnn, yurt ii ve zellikle yurt d pazar aratrmalarnn yaplaca bir danma merkezi, Kalite-salk-standardizasyon standardizasyon merkezi, hracat mezat, Souk hava depolar, Tm faaliyetlerin tekelden ynetildii ve organizasyon salayan idari ve teknik bir merkez, Konumlanarak yelerin hizmetine sunulacaktr. Kurulacak iek Organize Sanayi Blgesinin stlmasnda jeotermal enerjinin kullanlmas esas kabul edilmektedir. Bylece stma maliyetleri en az dzeyde olacaktr. Bu amala jeotermal potansiyeli yeterli dzeyde olan alanlar deerlendirmeye alnabilir. Alt ve st yap imkanlarnn, scak souk su, jeotermal stma, elektrik, telekom, internet, salk, gvenlik, p ve atk toplanmas vb. hizmetler temin edilmelidir. niversite ve Sanayi-Ticaret birlii ve AR-GE almalar Trkiyede Ar-Ge almalarnn yetersiz olduu bilinen bir gerektir. Buna karn ArGe iin yurtdna ylda yaklak 2 milyar dolar demektedir. Bu, Trkiyenin, her yl 20.000 yabanc aratrmacnn yllk istihdam cretini demesi demektir. Ya da Trkiyedeki yaklak 60.000 aratrmacya tahsis edilebilecek yllk 33 bin dolar yabanc aratrmaclara kaptrmak anlamna gelmektedir. Trkiyede alnan patent saysnn Japonyann binde biri kadar olduu dnlrse, Ar-Geye ne kadar az nem verildii arpc bir ekilde ortaya kmaktadr. niversite-sanayi ortak aratrma gereksinmesinin, bu gereksinmenin karland yeni kurumsal yaplar yaratmas doaldr. Bunlardan biri, ABD'de grlen Sanayiniversite Ortak Aratrma Merkezleri'dir. Bu merkezler, National Science Foundation (NSF) tarafndan desteklenmektedirler. NSF, balang iin gerekli paray salamakta ve bu desteini be yl (ama, giderek azalan bir oranda) srdrmektedir. Srekli destek, bu merkezlere ye olan sanayi irketleri ve yerel ynetimlerden (eyalet ynetimlerinden) gelmektedir. Burada temel politika, merkezleri, en ok be yllk bir sre sonunda, sanayi irketlerinin desteiyle ayakta durur hale getirmektir. "Her merkez, niversite tabanl bir aratrma grubundan olumakta ve bu grup, temel aratrmalarla birlikte, bilim ve teknolojinin belli alanlarnda sanayiye [merkeze ilemlerinin yaplaca zirai karantina ve

katkda bulunan kurulularn taleplerine] ynelik uygulamal aratrma projelerini de ynetmektedir." zmir iin Ar-Ge srecini canlandracak en nemli giriim olarak, kurucu heyetinde Ege Blgesi Sanayi Odas, Ticaret Odas, zmir niversitelerinin yansra baz sanayicilerin de bulunduu, Teknoloji Gelitirme Blgesi gsterilmektedir. niversitelerde yaplan yksek teknoloji almalarndan zel sektr genellikle haberdar deildir. niversitelerse bu aksakl gidermek zere merkezler oluturmaktadr. Bunun en nemli rnei Ege niversitesi EBLTEMdir. EBLTEM, teknoloji ithal etmek yerine teknoloji retmenin yarataca faydalarn henz farknda olmayan sanayi kurulularn bilinlendirmeyi ve AR-GE kurumlaryla sanayi ibirliini salamay amalamaktadr. niversitelerin laboratuar olanaklar ve gelimi alt yaps teknolojinin geliimi iin kullanlacak ve ayrca Ar-Ge firmalarna yksek standart, sosyal ve kltrel olanaklar sunulacaktr. Teknoparkla, daha etkin ve niversite-Sanayi ibirlii, daha ok aratrma, niversitede yrtlen aratrmalarn ekonomik deere dnmesi, i arayan deil i kuran mezunlar yetitirilmesi ve tek cmleyle zetleyecek olursak niversitelerin bilgi birikimini ve altyapsn, lkemizin uluslararas platformda rekabet gcn arttrmakta kullanmas beklenmektedir. Ciddi bir sermaye yatrmn gerektiren anonim irket yapsndaki Teknoparklar, nemli glklerle kar karyadr. rnein, zmir'deki teknopark almalar, stanbul ve Ankara'ya gre daha karmak ve daha sorunlu olarak yrmektedir. Nedeni de, TBTAK ve ODT gibi gl bir ortan olmaydr. almalar, daha ok iyi niyet ve zel abalar ile yrtlmektedir. rnein teknoparkn yer sorunu tam olarak zlememitir. nce Ege niversitesi iinde planlanan teknopark, daha sonra alann yeterli alan olmay nedeniyle Dokuz Eyll Kamps iine alnmtr. zmirdeki teknoparak almalar, 1988 ylnda TA-zmir Teknopark Ticaret Anin kurulmas ile balamtr. TA'n ortaklar arasnda Ege niversitesi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir Belediyesi, Ege Blgesi Sanayi Odas yan sra bata Yaar Holding, Tansa, Ege Yatrm, imenta, Ege Biraclk gibi sanayi kurulular da yer almtr. TA'n ilk inkbatr binas 1991 ylnda tamamlanm ve faal hale gelmesi ise 1995 ylnda mmkn olmutur. Halihazrda zmir Yksek Teknoloji Enstits Kampsnde bir nkbatr binas tamamlanm durumdadr. zmir'de kurulacak sz konusu Teknoloji Gelitirme Blgesinin temel amac olarak: Ar-Ge giriimciliini zendirici bilgilendirme ve eitim faaliyetlerinde bulunmak Katma deeri yksek rnleri retmek zere ileri teknolojileri gelitirmek Yerel hammadde kullanan, katma deeri yksek retim yapan, ileri teknoloji kullanan, reten irketlerin kurulmasn ve bymesini desteklemek

 Blgede bu ynde alma yapan, AR-GE almalarn yapacak irketlerin ihtiya duyacak ortamlar yaratmak ve destek vermek Ar-Ge birimlerinin bir arada bulunmasn salayarak, birbirleri arasndaki etkileimi artrp, sinerji yaratmak olmas beklenmektedir. Bu blgede yer almas gereken stratejik alanlar ise: elektronik, telekomnikasyon, yazlm, tbbi malzemeler, ila ve zel kimyasallar, agro besin, tekstil, konfeksiyon, otomotiv, makine imalat, gda, toprak rnleridir. Sz edilen alanlardan yazlm gelitirme, zmir iin nemli lde gelecek vaad etmektedir. Dnyada ABD dnda biliim alannda teknoloji retebilen dier lkelerin banda rlanda, srail, Almanya ve Hindistan gelmektedir. Hindistann bu konuda sz sahibi olmas dikkat ekicidir. Sahip olduu kaynaklar itibaryla Hindistandan ok daha iyi bir yerde olan Trkiye bu lkeleri yakalayabilecek kapasitedir. zmir de bu kapasitede hak ettii yeri alabilir. Donanm tasarm ve retimi asndan baktmzda Trkiye'nin pazara girebilme ve rekabet etme ansnn olmad sylenebilir. Dier taraftan yazlm alannda igc, toplam maliyetin yaklak % 80'ini oluturmaktadr. Trkiye'deki igc maliyeti, gelimi lkelerle karlatrldnda yaklak % 60 daha ucuz olduuna gre, Trkiye'nin de yazlm pazarnda dk maliyetle piyasaya kmas olasdr. Hindistan'da halen 860 civarnda yazlm firmasnda 280.000 biliim profesyoneli almakta ve her sene 60.000 yeni mezun biliim sektrne katlmaktadr. Bunlarn bir ksm Hindistanda sektre katlrken bir ksm da zorlanmadan d lkelerde ie balamaktadr. Zira bu lkelerde byk bir eleman a bulunmaktadr. Yalnz ABD'de 320.000 biliim uzman a olduundan sz edilmektedir. Avrupa ve Japonya'da bir milyon biliim uzmanna gerek duyulaca tahmin edilmektedir. Bu kadar ok sayda biliim eleman yetitirince, bunlar belli dar alanlarda uzmanlatrmak ve dk maliyetin verdii avantaj kullanarak ok sayda uzman kadroda tutarak yazlm siparilerini ekonomik fiyatlarla ve en az onun kadar nemli bir faktr olan sratle retmek ve mteriye teslim etmek piyasada ok nemli bir avantaj salamaktadr. Bu balamda, zmir niversitelerinin yazlmclk ve yazlm mhendisliine daha fazla nem vermeleri gerektii aktr. Bu balamda 2001 ylnda zmirde kurularak eitim vermeye balayan zmir Ekonomi niversitesi bir ilke adm atm ve Bilgisayar Mhendislii Fakltesi bnyesinde kurmu olduu Bilgisayar ve Yazlm Blmleriyle disiplinler aras bir eitim felsefesi ortaya koymutur. zellikle Yazlm Mhendislii Blmnde bilgisayar, enformatik sistemleri mhendislikleriyle bilgisayar bilimlerinin uzmanlk, bilgi ve deneyimlerini bir potada birletirerek ve matematik, ekonomi, iletme ve sosyal bilimlerin de katksyla mezunlarnn sektrde aranan mhendisler olmasn salayacak bir eitim program oluturmutur. Mhendislik prensiplerinin en yksek standartta yazlm tasarm ve kurulmasnda yetitirdii mhendislerin niversite ile Sanayi ve Ticaret ibirliinde byk katks bulunmaktadr. Ana ilkesinin gl teknik altyapsyla takm almas, ynetim, iletiim ve yaratcln uyguland bir st yapy sanayi-ticaret ibirliine sunmak olduu grlmektedir. Kurulmu olan

Yazlm Gelitirme Takmlar bu konuda hazr potansiyel olarak belirlenmektedir. zellikle eitim programnn son ylnda tamamyla proje, tasarm ve yazlm mhendisliinin ihtisas alanlarna ynelinmesi nemli bir g olarak grlmelidir. Grafik kullanc ara birimlerin tasarm ve uygulamalar, oklu iletim sistemlerinin kullanm ve kullanm ortamlarnn gelitirilmesi, uygulama gereksinimlerinin zmlenmesinde ve uygulama ihtiyalarnn karlanmasnda sistem mimarisi belirlenmesinde, mhendislik tasarm uygulamalarn hayata geirecek programlara sahip olunmas ksa dnem iinde zmir Ekonomi niversitesi bnyesinde Teknolojiyi Gelitirme Blgesi kapsamnda zellikle Sanayi-Ticaret ibirliine ynelik inkbatrlerin kurulmasn gerekli klmaktadr. Zira stratejik planlama alan iinde olduu gibi Bat Anadoluda benzer eitimi uygulamal olarak yrten bakaca bir eitim kurumu bulunmamaktadr. Mikro Finansman Kurulular Burada ZTO tarafndan getiimiz yllardan bu yana zerinde allan Anadolu Menkul Kymetler Borsasnn finansman ihtiyalarna are olabilecei dnlen mikro finansman modeli zerinde durulacaktr. Bilindii zere, kamudan toplanan tasarruflarn ve dier kaynaklarn ekonominin ihtiyalarna uygun ekilde etkin olarak kullanmn amalayan bankaclk sistemi, mevcut kaynaklarn genel olarak teminata dayal geleneksel kredilendirme yntemleri ile kullandrmaktadr. Gelir seviyelerinin dk olmas itibaryla, teminat olarak gsterecek varl olmayan ve bankalarn potansiyel mteri kitlesi dnda braklan gruplar desteklemek amacyla pek ok lke sbvansiyon politikalar uygulamtr. Ancak, 1980lere gelindiinde, sbvansiyonlu kredilerin gerekten amacna ulap ulamadna ynelik eletiriler ile sbvansiyonlu ve hedefe ynelik kredi programlarnn kredi kayplarna yol amas piyasa tabanl zmn bir paras olarak mikro finansman ynteminin ortaya kmasna yol amtr. Mikro finansman yalnzca kiilerin gelir dzeyini artrmak iin kullanlan aralardan biri olmayp, ayn zamanda kredi ve tasarruf gibi finansal hizmetlere eriimi olmayan kiileri sisteme kazandrarak mali piyasalarn derinlemesine katkda bulunan bir sistem olarak da grlmektedir. Mikro finansman hizmetleri yoluyla gelir seviyesinde kaydedilebilecek bir artn, mevcut bankaclk sisteminden yararlanabileceklerin saysnda da arta yol aabilecei dikkate alndnda, mikro finansman sisteminin bir btn olarak ekonomiye katk salayabilecei dnlmektedir. Mikro finansman Trkiye iin yeni bir kavram olmayp, deiik kurumsal yaplar altnda uygulanagelmektedir. Dk gelir gruplarna ve mikro giriimci saylabilecek esnaf ve sanatkarlara Halk Bankas ihtisas ve kooperatif kredileri ad altnda mikro finansman kapsamna girebilecek finansal hizmetleri sunmaktadr. Ziraat Bankas, dk gelirli hanehalklarna ve dk gelirli iftilere ulama konusunda potansiyele sahip bir dier kurumdur. Hazine Mstearl tarafndan yetkilendirilen ikrazatlar (bor veren kii veya kurulular) da formal hizmet sunucular arasnda saylabilirler. Ayrca, esnaf ve sanatkar kooperatifleri, kk ifti kooperatifleri, baz

meslek odalarnn oluturduu yardmlama sandklar gibi bir ok rgtlenme biimi mevcuttur. Gelenekler, sk aile ba ve dayanmas gibi sosyo-kltrel nedenlerden dolay Trkiyede arkadalar, aile bireyleri, komular, says konusunda bir tahmin yapmann g olduu tefeciler gibi olduka fazla sayda informal mikro finansman sunucularnn olduunu belirtmekte fayda vardr. Ancak, mevcut uygulamalar ile Banglade (Grameen Bank), Latin Amerika (ACCION), Endonezya (Bank Rakyat), Bolivya (PRODEM/BancoSol) gibi mikro finansman yaklamnn yaygn olarak uyguland baz blgeler karlatrldnda, Trkiyedeki mikro finansman faaliyetlerinin sbvansiyon kimliini muhafaza ettii, dk gelirli kiilere srekli gelir elde edebilecekleri bir istihdam alan salamaktan ok mevcut durumdaki finansman ihtiyalarnn giderilmesine ynelik kamu politikasnn bir paras olma niteliinin ar bast gzlenmektedir. Giderek kreselleen bir finansal ortamda kalknma ve byme arzusunda olan bir lke olarak Trkiyenin gelimi finansal piyasalarn temel dzenleme ilkelerini takip etmesi gerekli hale gelmitir. Ayrca gelir dalmndaki sorunlar dikkate alndnda, zellikle gelimekte olan lkelerde uygulama alan bulan mikro finansman ynteminin ncelikle hukuki altyapsn oluturarak bu alandaki oluumlara yol amak zorunda olduu grnmektedir. Bu itibarla, lkemizde geleneksel bankaclk faaliyetleri yannda, mnhasran mikro finansman hizmeti sunmak zere oluturulmu mikro finansman kurulularna da ihtiya bulunmaktadr. Ancak, zellikle Anadolu Menkul Kymetler Borsasnn mikro finans kurumlarndan etkin bir ekilde yararlanabilmesi iin aadaki hususlarn gzden geirilmesi gerei ortaya kmaktadr. Mikro finans kurulularna en az 5 trilyon TL denmi sermaye art getirilmektedir. Bunun sonucu olarak da ok az sayda mikro finans kurumu kurulacaktr. Oysa, bunlarn says ne kadar fazla olursa alt gelir gruplarna o kadar fazla finansman salanaca aktr. Taslak, kurucular aras pay edinimleri konusunda da bir dizi kstlama getirmektedir. Taslan 13. maddesi cezalarla doludur. Bu cezalar 2 ile 10 milyar arasnda deimektedir. Cezalarn okluu esneklii azaltmakta ve uygulamalardaki baary drmektedir. Kredi aksakln gidermeye dnk olarak dnlen bu kurumlar normal bankalar gibi Kurumlar Vergisine tbi tutulmulardr. Bu kurumlara tm vergi ve benzeri yklerde zel kolaylklar getirilmelidir.

Bu kurumlarn banka olduklar varsaymndan hareket etmekte ve mevduat

korumay hedeflemektedir. Dolaysyla da tasar bir yn kstlama ve yasaklarla doludur. Oysa, bu kurumlarn Vakflar Genel Mdrlne bal modern para vakflar eklinde kurulmalarna da izin verilmelidir. Bu durumda sz konusu tm kstlamalar ortadan kaldrlmaldr.

Yardmc Kurulularn Yardmlarn Etkinletirme ine dtkleri sorunlarn zmnde ve Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB) gelitirme amacna dnk olarak Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), hracat Gelitirme Ett Merkezi (GEME) ve Milli Prodktivite Merkezi (MPM) gibi kurumlar bulunmaktadr. Ancak zmirdeki KOBlerin % 95ten fazlas bu kurumlardan herhangi bir yardm almadklarn belirtmilerdir. Burada KOBler ve yardmc kurulular arasnda ciddi bir iletiim probleminin bulunduu aka grlmektedir. KOBlerin ihtiya duyduu destek ve yardmlara ilikin grevler, bu kurumlarn grev tanmlarnda bulunmaktadr. Bahsi edilen yardmc kurulular, lkemizdeki zel sektr giriimlerinin sorunlarna zm getirebilecek, gerekli destei salayabilecek grevlerle donatlm durumdadr. O halde KOBlerin ok dk oranda yardmc kurululara bavurmasnn olduka ilgin nedenleri olmaldr. Ancak, ilgin olmaktan te, Trkiye gerekleri, tm nedenlerin kkeninde yatmaktadr. letmecilerin yarsndan fazlasnn lise ve daha alt eitime sahip olmas, % 40tan fazlasnn 40 ya ve zerinde olmas, ok byk bir ounluun limited irket olmas gibi gereklerin ortaya koyduu sorunlarn tespit edilememe veya gecikmesi, yardm alabileceine inanmama, yardm alm rneklerin hemen hemen olmay, brokrasiden ekinme ve kendi sorununu kendi zme eilimi gibi nedenlerden dolay, yardmc kurulularla KOBler arasnda ciddi bir iletiimsizlik sz konusudur. Konuya, yardmc kurulular asndan baktmzda, atamalarda siyasetin etkisi, uzmanl yetersiz grevlilerin bulunmas, hizmet ettii kesimi iyi tanmamas, kendilerini tantma yetersizlii, iletmelerin ihtiyalarn belirleme ve anlama eksiklii gibi nedenler n plana kmaktadr. Her iki yanl olarak sorunlarn giderilebilmesi iin, asl grev yardmc kurululara dmektedir. Buna gre, ncelikle kendilerini ok iyi bir ekilde tantmaldrlar. Bu tantm periyodik olarak tekrar edilmeli ve iletmecilerin gveni kazanlmaldr. Ayrca KOBlerin yaplar dikkatle izlenmeli ve sk sk gncelletirilmelidir. Bunun yannda iletmecilerin ihtiyalarnn ok dikkatli bir ekilde belirlenmesi de byk nem tamaktadr. Sk sk deien koullarla birlikte bu ihtiyalar yenilenmelidir. Son olarak da verilen hizmetlerden yararlanma ve memnuniyet durumlar izlenmeli ve buradan elde edilecek bulgular kullanarak hizmetler yeniden ele alnmaldr. Tm bunlarn etkin bir ekilde gerekletirilebilmesi, iletmelerle yardmc kurulular bnyesinde bulunduracak bir bilgi ann kurulmasna baldr. Bylece hem iletiim salanacak, hem de iletmelerin kaynak kullanm etkinlii ve verimlilii izlenebilecektir.

Organize Sanayi Blgeleri Yer Seimi Analizleri ve Geliim Trendleri

lkemizde ilk uygulamas Bursada balayan ve bunu takiben yaklak btn il merkezlerinin organize sanayi blgesi kurmak yarna girmeleri, konunun lke ekonomisi asndan ve lke koullarna uygun olarak organize sanayi blgesinin tipini ortaya karmay zorunlu hale getirmitir. Gnmze dek kurulmu olan ve

kurulma aamasnda bulunan organize sanayi blgeleri lkenin sanayilemesinde nemli grevler stlenebileceini kantlamtr. Kalknma plan ve programlarnda ve hkmet programlarnda da organize sanayi blgelerine byk nem verilmitir. Bu nedenle zellikle son yllarda organize sanayi blgesi tanmlamalar, sanayinin ihtisaslama iine girmesi ve blgesel farkllklardan tr tanmsal deiikliklerin ortaya kmasn zorunlu hale getirmitir. Bu dorultuda organize sanayi blgeleri dnda; 1- lke ekonomisinin gelimesinin ve teknoloji transferini salamak, retim ve istihdam arttrmak, yatrmlar tevik etmek, yurtdnda alan Trk iilerinin tasarruflarn Trkiyede yatrma ynlendirmek ve yabanc sermaye giriimini arttrmak amacyla 19.01.2002 tarihinde Endstri Blgelerine ynelik 4737 sayl kanun yrrle girmitir. 2- Trk sanayinin teknoloji seviyesini ve rekabet gcn arttrmaya ynelik Teknoloji Gelitirme Blgeleri kurulmas 26.06.2001 gn ve 4691 sayl kanunla kabul edilmitir. Bu kanunun amac, niversiteler, aratrma kurum ve kurulular ile retim sektrleriyle ibirlii salanarak, lke sanayinin uluslararas rekabet edebilir ve ihracata ynelik bir yapya kavuturulmas maksadyla teknolojik bilgi retmek, rnde ve retim yntemlerinde yenilik gelitirmek, rn kalitesini veya standardn ykseltmek, verimlilii arttrmak, retim maliyetlerini drmek, teknolojik bilgiyi ticariletirmek, teknoloji youn retim ve giriimcilii desteklemek, kk ve orta lekli iletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu salamaktr. Teknoloji Gelitirme Blgelerinin dier blgelerden temel fark, kurulmas iin ngrlen blgenin bulunduu ilin snrlar iinde niversite, yksek teknoloji enstits, AR-GE merkez veya enstitlerinden birinin bulunmasdr. Yrede ARGE ve sanayi potansiyelinin olmas gereklilii de aranmaktadr. Dolaysyla yukardaki donatlar salayan zmir ehir ve evresi bu adan olumlu kaynaklara sahip bulunmaktadr. 3- Nitelikli Sanayi Blgesi ABD-srail Serbest Ticaret Anlamas Uygulama Yasasnda ve bu anlamaya dayanarak srail ile rdn arasnda yaplan anlamalarda tanmland ekliyle; Belli oranlarda srail ve rdn girdisi iermek kaydyla retilen mallarn ABD pazarna gmrksz, vergisiz ve kotasz girebilecei, yerel otoriteler tarafndan saptanan ve ABD tarafndan belirlenen ve kabul edilen blgedir. Bu blgelerde retilecek rnlerin ABDde daha iyi pazara giri koullar salamak ve iki lke arasndaki ticareti glendirmek amacyla lkemizde kurulmas amalanmtr. Konu ayn zamanda iki lke d ileri bakanlar mstearlar 2002 yl ubat aynda e bakanlklarnda gerekletirilen ekonomik ortaklk komitesinin nemli gndem bal olmutur. Bu blgeler yabanc yatrmcy tevik edici bir ierie sahiptir. 2003 yl iinde ABD-srail Serbest Ticaret Anlamas ad altnda Trkiye srail arasnda da bir nitelikle sanayi blgesi oluturulmasna ilikin yasa tasars kongreye sunulmutur. Dnyann en byk pazarlarndan biri olan ABDye mal satmann avantajlarna karn bu lke de kendi avantajlarn koruma durumundadr. Kota ve yksek vergi tarifesiyle bunu salamann yannda, 1976 ylndan bu yana gelimi ve gelimekte

olan lkelere nceden belirlenmi bir rn listesi kapsamnda Genelletirilmi Preferans Sistemi (GSP) uygulamaktadr. te Nitelikli Sanayi Blgelerinde ABD ile gmrksz alveri yaplabilecek mallar GSP ad altnda bir rn listesi oluturarak retilmekte ve bu liste dndaki mallar ABD tarafndan alnmamaktadr. rnlerin eitlilii gelimi lkelerde daha fazla olurken gelimemi lkelerde ise daha az olmaktadr. Nitelikli Sanayi Blgesinde pazarlanacak rnn % 35inin lkenin kendi kaynaklaryla yaplm olmas gereklidir. Ayrca satlacak rn hem GSPye tabi rnler listesinde hem de GSPden yararlanan bir lke kaynakl olacaktr. Buna bal olarak mnferit kurulular GSP ile ABDye son dnemlerde 437 milyon dolar tutarndan fazla mal satmlardr. 2003 yl 1 Temmuzundaysa ABD Bakan imzalad bir bildiriyle Trkiyeye 130 milyon dolarlk ek GSP hakk kazandrmtr. Bayndr Gda Organize Sanayi Blgesi Bayndr Gda Organize Sanayi Blgesi, gda sektrnde yatrm yapacak endstrilerin ve ekolojik rn sektrnde yatrm yapacaklarn bir araya toplandklar retimden ambalaja kadar lineer gelimelerin amaland bir blge olarak planlanan bu blge yer seimi yaplm ancak prosedrler asndan henz onaylanmam durumdadr. 150 iyeri saysna sahip olup 15.000 kiilik bir igc potansiyeli yaratacaktr. Ancak gda sektrnn u anda faal durumda bulunan Kemalpaa ve Tire Organize Sanayi Blgelerinde de sanayi trleri olarak kabul edilmektedir. 301 iyeri saysna sahip Kemalpaann % 56.4 doluluk orannda ve 350 iyeri saysna sahip Tirenin de % 4.5 doluluk orannda olduu bilindiinden Bayndr Gda Organize Sanayi Blgesinin ekonomik konjktrler dikkate alndnda ksa ve orta vadede gerekletirilmesinin, rantabl bir yatrm olmad ortaya kmaktadr. Kald ki Tire ve Bayndr arasnn fiziksel mekandaki yaknl da bu aamada Bayndra yaplacak bir organize sanayi blgesi yatrmnn uzun vadede gereklemesinin olumlu olduunun dier bir kantdr. Buna ek olarak Bayndrda iek konusunda ihtisaslamas planlanan Bayndr iek Organize Sanayi Blgesi bulunmaktadr. Bayndr iek Organize Sanayi Blgesinde iek retimi dnda herhangi bir faaliyetin yaplmasna izin verilmiyor olmas ihtisas organize sanayi blgelerinin bir rneidir. 2005 ylnda faaliyete gemesi planlanan demi Organize Sanayi Blgesinin de planlamaya alnm olmas Bayndr Organize Sanayi Blgesinin gda konusunda ihtisaslam olduu dnlmesine ramen yatrm baka bir blgeye kaydrd dnlmektedir. Ayrca demi Organize Sanayi Blgesi bata st mamulleri olmak zere gda sektrn de kapsamaktadr. Bayndr merkezi nfus profilinde ile baznda 1980 ve 1990 yllarnda iki nemli d gzlenmitir. Dorusal Nfus Kestirim Modeline gre merkez ile nfusu 1990 nfus saymndaki deere 2020 ylnda eritii grlmektedir. Doal arta gre 2020 yl projektif nfusu yaklak 27-28 bin kii olacan gstermitir. Bu durumda Bayndr nfus kaybna uramaktadr. Bu denli nfus kaybna urayan bir ilede yaplacak bir yatrmn yaknndaki demi ve Tire Organize Sanayi Blgeleri dnldnde geri planda kalmaktadr.

10

Kiraz Organize Sanayi Blgesi Kiraz Organize Sanayi Blgesi, corafi adan bir kmaz sokak konumundaki yerlemesi planlandnda 7.500 kiilik bir igc potansiyeline sahip olup 50 iyeri barndracaktr. Yer seiminin yaplp halihazrda onay alamad ve 1999 ylnda kurulu ettlerinin yapld 83 hektarlk bu alanda herhangi arlkl bir sektr planlanmamtr. Bugn Kirazda faaliyet gsteren tek bir sanayi kuruluu bulunmaktadr. Ulam olanaklar asndan skntl bir konumda bulunmas blgenin cazibe oda olmasn yakn ve orta vadede zorlatrmaktadr. Zira organize sanayi blgesi kurulu ve yer seimi yntemlerinin en nemlisi ulam olanaklardr. Hammaddenin iletmeye getirilme maliyeti dk olsa bile mamuln iletmeden pazarlara tanmas Kiraz koullarnda iinde bulunduumuz dnemde maliyetli grlmektedir. Kiraz Organize Sanayi Blgesinde yer alacak iletmeler iin bu iki ters yndeki tama giderlerinin en az olduu noktay bulmak gtr. deal bir Organize Sanayi Blgesinin zelde blgeye genelde lkeye rahat eriim salayan ana ulam arterlerine en ok 2.5 kilometre uzakta olmak durumundadr. Ayrca blgeyi ana arterlere balayan kpr ve menfezlerin en az 20-25 ton tar durumda olmas bir n koul olarak gzkmektedir. u halde Kirazda kurulacak bir organize sanayi blgesi iin bu kriterlerin gereklemesi bir n koul olarak gzkmektedir. Kald ki yrenin geri kalml dz ve vasfl ii bulabilme faktrn de zorlamaktadr. Kirazn ile nfusu 2020 ylnda projektif deerlere gre 11.000-20.000 kii aras grlmektedir. Bu yla dein alabilecei tahmini g 18 ile 314 kii olarak hesaplanmtr. 1950-1990 yllar aras dnemde nfusu yaklak 3 katna kan Kirazda Organize Sanayi Blgesi kurulmasna ynelik yatrm sonuta arz talep dengesinde fazla bir taleple karlaamayaca ve yaplacak teviklerin ise zendiricilikten uzak kalaca belirlenmitir. demi Organize Sanayi Blgesi demi Organize Sanayi Blgesi de Kiraz Organize Sanayi Blgesi gibi 50 iyeri ve 7.500 igc potansiyeline sahip dnlmektedir. zmire 120 km uzaktaki bu ehir yaknnda kurulacak olan organize sanayi blgesi 1.000.000 m2 toplam alana sahip olup sanayi parselleri toplam 522.500 m2dir. demiin Kaymak Beldesi yaknlarnda tesis edilecek alann kamulatrma ve proje almalar devam etmektedir ve 1995 ylnda kurulmutur. Arlkl sektrleri st mamulleri, tarm makineleri, inaat malzemeleridir. Tire Organize Sanayi Blgesine yaknl dikkate alndnda ve benzer sektrleri ierdii gz nne alndnda ksa vadede yatrmlar ekebilecei, organize sanayi blgesi yaplacak altyap yatrmlar ile karlatrldnda ekonomik grlmemektedir. Nfus younluu asndan 116 kii/km2ye sahip ilede patates, pamuk. ttn gibi endstri bitkileri ile sebze ve meyve retimi yaplmaktadr. Fazla bir g alma potansiyeline sahip olmayan demiin 2020 ylnda 1.600-5.000 kii aras g alaca tahmin edilmitir. Tire Organize Sanayi Blgesinin dahi yatrmlarn tam bitirmemi olmas ksa vadede blgenin faal duruma geemeyeceini gstermitir. Kaymak yaknlarnda yer alacak blgenin toplumcu bir davranla 6.000 civarnda olan nfusun barnd yerlemeye

11

1/1000 lekli uygulama imar plannda ngrlen nfus 11.358 kiidir. Kald ki 2020 iin dorusal ve stel nfus kestirimleri Kaymaknn 2020 ylnda dahi bu sayya eriemeyeceini gstermitir. Projeksiyonlarda en yksek nfus deeri 8.500 kii dolaylarnda belirlenmektedir. demi ilesi nfusu 1950-2000 yllar arasnda nfusunu ancak 2ye katlamtr. Buna karn demi imar plannda, demi iin ngrlen nfus 79.594 kiidir. 2020 ylnda dorusal kestirim modeline gre bu rakama yaklaaca tahmin edilmektir. Organize sanayi blgeleri planlanrken ehir planlamas ile birlikte ele alnd takdirde toplumsal davranlar olumlu rgtledii bilinmelidir. zellikle organize sanayi blgelerinin gerek yer seiminde gerekse blge iinde yaplacak yatrmlara paralel olarak yrtlmeyen iskan planlamalar zellikle belediye hizmetlerinin aksamas gibi problemleri ortaya karacaktr. demi Organize Sanayi Blgesinin bu adan gerek yaknnda yer ald Kaymaknn ve gerekse merkez ilenin planlamalarn bu dorultuda yapm olmalar olumlu grlrken ayn durum Kaymak yaknlarndaki Konakl beldesinde de grlm 2020 yl kestirimlerine gre ortalama 2.500 nfusa sahip olacak beldenin uygulama imar plan 10.880 kii zerinden yaplmtr. Ancak Konakl iin burada sylenecek en nemli konu beldenin 1985 ylndan bu yana devaml nfus kayb iinde olduudur. u halde yukardaki nfuslar dikkate alndnda demi Organize Sanayi Blgesinin orta vadede devreye girmesi olumlu grlmekte olup 2005 yl faaliyete gei tarihi iin erken bir dnemdir. Knk Organize Sanayi Blgesi zmirin kuzey aksnda yer alan 2 organize sanayi blgesinden birisi olan Knk Organize Sanayi Blgesi faal durumda olup toplam alan 810.000 m2, sanayi parsellerinin toplam ise 472.344 m2dir. Sanayi parsellerinin says ise 60 dr. Halihazrda 1 sanayi tesisi faaliyette olup altyap inaatlar % 15 ortaklk payna sahip belediye imkanlar ile devam etmektedir. 1997 ylnda kurulmu olmasna ramen imar plan sorunlar hala devam etmektedir. Organize sanayi blgesinde arlkl 4 sektr tekstil, konfeksiyon, inaat ve gdadr. Knk-Bergama yolu zerinde Poyrack mevkiinde kurulmu blgenin kurulu amac tarm ve tarmsal retim potansiyeline sahip ilenin endstriyel tarm rnlerini kendi bnyesinde ilemesi ve yrenin sosyo-ekonomik gelimesine katk salamay iermektedir. Nfus art potansiyellerine sahip olmas Soma-Krkaa-Bergama balant yolu zerinde olmas blgenin ulam potansiyelinden tr cazip bir durumda olmasn belirlemektedir. Bu balamda 2004 ylnda faaliyete gemesi planlanan Bergama Organize Sanayi Blgesinin ayn aksiyel dorultuda olmas iki blgeyi yarr bir hale getirir. yeri saylar olarak Knk'taki 760 iyerine karn Bergama 50 iyerine sahiptir ve her ikisi de 7.500er kiilik igc potansiyeli yaratacaktr. Bergama Organize Sanayi Blgesi Kamulatrma ve proje almalar sren Bergama Organize Sanayi Blgesi 1997 ylnda kurulmu, toplam alan 1.747.491 m2dir. Sanayi parsellerinin toplam 955.000 m2dir. Blgede yer almas dnlen arlkl be sektr tekstil, rr,

12

makine, maden, elektrik ara ve gereleri imalatdr. Dikkat edilecek olursa Knk Organize Sanayi Blgesi ile sektrel benzerliklere sahip Bergama Organize Sanayi Blgesi parsel byklkleri ortalamada Knktan daha byktr. Organize sanayi blgelerinin seimi ekonomik nedenlere dayandrlrken konumluk yerin seilmesi sz konusu olduu takdirde dier baz ekonomik nedenlerinde devreye girdii grlmektedir. Blgelerin finanse edilmesi ve kurulmas yer seimini etkileyecek faktrlere bak asn zellikle blgesel adan byk apta deitirmektedir. Blgenin altyap olanaklarnn gereklemesi iin planlanan blgelerde organize edilen arazinin en abuk ekilde satlarak paraya dntrlmesi nem tadndan gelimi veya hzla gelien yrelerin tercih edileceini gstermektedir. Kamusal planlarda ise yer seimlerine daha deiik alardan baklmaktadr. Sanayi Odalar, Belediyeler, l zel dareleri gibi kurumlar tarafndan planlanan organize sanayi blgeleri iin baz faktrler olumsuz ynde planlamay etkiliyor olsa bile btnde olumsuz bir sonu kmyorsa blge seiminde baka alternatiflerin dnlemeyecei aka belirlenmektedir. Bu adan bakldnda Knkta kurulmu olan organize sanayi blgesinin potansiyel tayan bir alan olmamasna karn yrede kurulmu ilk organize sanayi blgesi olmas ulam olanaklarndan yararlanmas blgesel olanaklarn ve gelecekteki potansiyellerin gereklemesinde yrede tek olmasndan tr bir cazibe oda olmas dnlmtr. Durum ayrca gelimekte zorlanan Knk'n, Bergama ve Soma arasnda ezilmesini de nleyici bir neme sahiptir. Blgenin ekonomik canll bu ekilde bir btnlk arz etmektedir. Knk'n belirli bir nfus potansiyeline sahip olmas ayn ekilde Poyrack ve Yayakent beldelerinin de bu art gstermeleri igc potansiyeli asndan Knk Organize Sanayi Blgesini cazip klmaktadr. Buna karn 2004 ylnda faaliyete gemesi tasarlanm olan Bergama Organize Sanayi Blgesi sanayilemeden nce hizmet sektrne ve zellikle turizme gelimede bel balam Bergama-Dikili aksna oturmu olmasndan tr bu aamada speklatif bir yatrm olarak grnmektedir. Genel ekonomik analizlerin ortaya koyduu gelime sresi organize sanayi blgeleri iin 1520 yl kabul edildiine gre Knk'la birlikte hareket edecek bir Bergama Organize Sanayi Blgesinin temel yatrmlarn zorlayacaktr. Kald ki daha Knk Organize Sanayi Blgesi bile altyap inaatlarn tamamlayamam olmasna ramen, 1997 ylnda kurulmu Bergama Organize Sanayi Blgesinin herhangi bir yatrm abasnda olmamas potansiyel dkln gstermektedir. Bu nedenle altyap yatrmlar asndan uzun vadeye kaydrlmas altyap yatrmlarnn Knk Organize Sanayi Blgesine kaydrlarak faal durumdaki bu blgenin tam faal hale getirilip desteklenmesi gerekmelidir. 1997 ylnda kurulmasna ramen 6 yl sonunda faaliyete geen Knk Organize Sanayi Blgesinin doluluk orannn % 4,5 olmas Knk'n belirli potansiyellerden yoksun olduunun kant olarak kabul edilebilir. zellikle kuzey aksnda zmir Atatrk Organize Sanayi Blgesi, Aliaa gibi mevkilerde ok sayda bo sanayi parseli bulunmakta iken Knk ve Bergamaya birer organize sanayi blgesi kurmak makro yaklamlar asndan olumlu bulunmamaktadr. zellikle kuzey aksnda yer alan sanayi parsellerinin ortalama % 50 speklatif bir davran iinde olmalar gerek

13

yatrmclar zor durumlarda brakmaktadr. Speklatif ile gerek yatrmcy ayrmak iin orta vadede tesisini gerekletirme aamasna gelmeyen yatrmcnn, tapusuna konmu erh vastas ise parselinin organizasyona geri kazandrlmas temenni edilmektedir. Aliaa Organize Sanayi Blgeleri (I, II,Kimya) Bir sanayi beldesi olarak gelime gsteren Aliaa karayolu, denizyolu ve demiryoluyla tm ulam balantlarn kurmu bir yerlemedir. Beldenin de bu ynde gstermi olduu eilimler de dikkate alndnda sanayinin bu merkezde younlamas ekonomik baza oturan bir yaklamdr. Rafineri ve Petkim gibi kurumlarn bu yrede bulunmalar Aliaada kimya zerine ihtisaslam bir blgenin kurulmasn da tevik etmektedir. Bu nedenle alanda kurulmas iin 1998 ylnda ett almalarna balanm Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgesinin 800.000 m2 byklkte ve ortalama 40 iyeriyle faaliyete gemesi beklenmektedir. gc potansiyeli ise 7.500 kiidir. Aliaada organize sanayi blgesi bnyesindeki sanayi kurulular Petkimden ayr dnlmelidir. Aada aklanacak Aliaa I ve Aliaa II Organize Sanayi Blgeleri halihazrdaki Petkim, Gemi Skm Tesisi, Gaz Dolum Tesisleri ve Haddehaneleri kapsamamaktadr. Saylan alanlar, plan d gelitikleri ve evresel etkilerinin olumsuzluu nedeniyle organize sanayi blgesi d alanlarda kalmaktadr ve ile belediyesinin veya DPTnin herhangi bir ekilde bu alanlara ynelik plan dncesi bulunmamaktadr. Bu yre organize sanayi blgesi kriterlerine ve kurallarna gre kontrol d olarak nitelendirilmektedir. Ancak, kontrolszln bir zm olmad bilindiinden haddehane arlkl bu blgenin zel statl bir organize alan haline dntrlmesi gereklilii kanlmaz bir durumdur. Ksa dnemde bu sorunun ele alnarak, Valilik, EBSO, ZTO ve Ticaret ve Sanayi, evre l Mdrlkleri ve ilgili belediye tarafndan mtereken planlanmas gerekmektedir. Bu sorun zlnceye dek sz konusu alanlardaki parsellere, ilgili belediye ve kurumlar tarafndan onay verilmemesi (ED vb.) tavsiye edilmektedir. Aksi durumda ilerde telafisi g zararlarn artnn nne geilmesi gleecektir. Kimya sektrndeki yatrmlarn serbeste yer semeleri kstlanm olduundan bunlarn bir araya toplanmasn da hedefleyen blgenin yatrmnn orta vadede zlmesi olumlu bulunmaktadr. Aliaann sanayi potansiyeli yrede iki ayr organize sanayi blgesi kurulmasna sebep olmutur. Bunlardan birincisi 1997, ikincisi ise 1998 ylnda kurulmas kararlatrlm alanlardr. 1997 ylnda kurulua geen alan 9.220.000 m2 olup sanayi parselleri toplam 4.704.345 m2 olup 397 sanayi parseline sahiptir. Makine, imalat, tekstil, plastik, gda, temizlik malzeme ve rnleri balca ihtisas alanlar olarak belirlenmitir. 40.000 kiiye igc potansiyeli salayacak alann her ne kadar 2004 ylnda faaliyete gemesi planlanm ise de bu sreyi aaca, altyap tesislerinin tamamlanmasndaki gecikme sebebiyle beklenmektedir. Bununla beraber blgenin ksa dnemde faaliyete geecek olmas zmir iin nemli bir deere sahip olacaktr. andarl Limannn gndemde olmas ve orta vadede inaatna

14

balanabileceinin tartlmas nedeniyle blgenin cazip bir alan olduu da belirmektedir. 1999 ylnda ett edilmeye balanan Aliaa II Organize Sanayi Blgesi ise birincinin gstermi olduu talep fazlalndan ortaya kmtr. 4.000.000 m2lik bir alana kurulacak olan bu blgenin planlanan sanayi parseli 250 kadardr ve yreye 25.000 kiilik bir igc potansiyeli salayacaktr. Halihazrda yer seimi onayszdr. Aliaann mevcut sanayi kurulularna eklenecek Aliaa I, Aliaa II ve Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgeleri toplamda 72.000 kiilik bir igc potansiyelini blgeye salayacaktr. Ancak yrede yeterli altyap tesisine sahip olunmamas, ksa vadede bu blgelerin faaliyete gemesini mmkn klmayacaktr. Bu nedenle Aliaa II Organize Sanayi Blgesinin uzun vadede gereklemesi, buna karn Aliaa Iin planland zere ksa vadede sorunlarn zerek faaliyete gemesi gerekmektedir. Sahip olduu 397 parselin tm olarak sahipli olmasna karn aktif hale gelmesinin ortalama 10-15 yl alaca belirlendiinden ortaya karaca 40.000 kiilik igc potansiyeli donatlarna ayn srete sahip olabilecektir. 1982 ylndan nce Menemene bal bucaklardan birisi durumundayken 1982 ylnda ile merkezi olmu ve rafineri ile 1965 ylnda kurulan Petkim tesislerinin burada yer almas dier sanayileri buraya ekmi, zel iskeleler ile de ulam sistemi gelitiinden yre hzla sanayilemitir. Bu dorultuda 1975 ylnda 5.727 olan nfus, 1980de 11.129, 1985te 17.578 ve 1990 ylndaysa 25.450ye erimitir. 1997 ylnda 33.853 ve 2000 ylnda ise 37.537 olmutur. Bu tempoyla giden art sonucunda Aliaann nfusu stel Byme Metoduna gre 2015 ylnda 132.000 kiiye yaklaacaktr. Dorusal Byme Yntemine greyse 40.000 zerinde olacaktr. Orta vadede Aliaa I ve Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgelerinin faaliyete gemi haliyle 32.500 olarak kabul edilen igc potansiyelinin % 50sinin gereklemesiyle ortaya kacak 16.000 kiilik igcnn % 19unun Aliaa ilesinden karlanabilecei hesaplandndan ehirsel donatlarn bu dorultuda planlanmas gerekmektedir. Halihazrda kullanld ekliyle sabah ve akam karayoluyla zmirden Aliaaya personel tamann nne geilmesi gerekmektedir. Bu nedenle Aliaann ehirleme seviyesinin arttrlmas ve bamsz bir konut politikas gelitirmesi gerekmektedir. Aliaann mevcut revizyon imar planndan hesaplanan kapasite nfusun da 180.000 kii deerine karlk gelecek ekilde yapld dikkate alnacak olursa ehir leinde yerleme, sanayi ve onun getirecei nfus potansiyeline uygun bir tarz iinde bulunmaktadr. Aliaann kuzeyinde, zellikle Aliaa I Organize Sanayi Blgesine yakn bulunan Yeniakran yerlemesinin imar plan, beldenin nfus potansiyelinin byk bir ksmn ikincil konutlar oluturmasna karn 27.000 dolaylarnda bir nfusu hedeflemitir. Bu nedenle orta vadede belde sanayi alanlarna hizmet eden bir nfus tarafndan daha youn kullanlma durumundadr. Buna karn Aliaann gneyinde bulunan Helvac Beldesi de Aliaann sanayi gelimesine altyap oluturmaya ynelik, 2015 ylnda dahi 6.000 nfusa ancak eriebilecei projekte edilmesine karn 1968 ylnda yaptrm olduu Nazm mar

15

Plannda nfusunu 44.856 olarak planlamtr. Bu nedenlerden tr Aliaann sanayilemesi, yannda bulunan yerlemelerin ve de kendisinin imarl alanlar dikkate alndnda kaak yaplamalara mahal vermeyecek geni bir alann imarl olduunu kantlamaktadr. Sonuta Aliaa sanayinin oluturaca konut ve ehirsel altyap sorunlarna greceli de olsa hazr bir durumda bulunmaktadr. Menemen Plastik Organize Sanayi Blgesi zmirin kuzeyinde yer alan Menemen Plastik Organize Sanayi Blgesi, ED raporu tamamlandktan sonra faaliyete geecek ekilde planlanm olup 1999 ylnda kurulmas karar altna alnmtr. Toplam alan 920.000 m2 olan blgede 60 iyeri bulunmakta olup igc potansiyeli 10.000 kiidir. Plastik sanayini toplulatrmay hedefleyen blgenin ksa dnemde faaliyete gemesinin plastik sanayi olarak zellikle koku asndan olumsuzluklar tayan bir ikolunu birletirerek sorunlar tek elden zmede olumlu yararlar bulunmaktadr. Ancak seilmi olduu alann Menemen yerlemesine yaknlnn tad olumsuzluklarn giderilmesi gerekmektedir. Menemen-Aliaa ve dier ulusal demiryolu ebekelerine bal olunmas yerlemeyi cazip hale getirirken evredeki ok sayda kooperatif konutlar, Atatrk Organize Sanayi Blgesine olduu kadar Plastik Organize Sanayi Blgesi alanlarna da hizmet etme olana saladndan genel yer seimi olumlu grlm olup ksa vadede devreye girmesinin dank sanayinin toplanmasn salayacandan n planda desteklenmesi gereken yatrmlar arasna girmitir. Torbal Organize Sanayi Blgesi (I, II) zmir evresinde sanayinin gelime gsterdii bir dier yre olan Torbal mnferit sanayilerin verdii bir ivmeyle 1996 ylnda Ticaret Odas ve Torbal Belediyesinin % 8er ve l zel dare Mdrlnn % 14 ve de EBSOnun % 70 katlmlaryla kurmu olduu Torbal I Organize Sanayi Blgesi hzl bir geliim gsterememitir. Daha yer seimi onay aamasnda olan kuruluun 3.800.000 m2 alannda 80 iyeri yer alacak olup igc potansiyeli 10.000 kii kadardr. Karma sanayilerin yer almas planlanm olup daha ziyade st-soutma, klima, deri ve yan sanayi, konfeksiyon, aa mamulleri, ve muhtelif gda sanayini iermektedir. Bu trler daha ziyade Torbal evresinde geliim gsteren sanayi trleri olup blgesel bir yapya sahiptir. 2005 ylnda faaliyete geecei planlanm olan blgenin halihazrdaki durumuyla bu yla yetimesi mmkn grlmemekte olup orta vadede faaliyete geebilecei planlanmaktadr. Torbalnn son kriz dneminde urad talep dkl de bunu kantlar durumda olup, hemen yaknnda yer alan Pancar ve Tekeli Organize Blgelerinin hzl ivmesi bu alann talebinde dklk yaratacak dzeydedir. Torbal II olarak anlan ve Torbal Ticaret Odas ile Pancar Belediyesinin % 8er katlmyla kurulan bu blge 2000 ylnda kurulmu ve yer seimi yaplarak onaylanm durumdadr. Bu nedenle Torbaldaki yatrmlarn sz konusu alana kaydrlmasnda yarar bulunmaktadr. Torbal I ile ayn yl, 2005 ylnda faaliyete girmesi planlanan bu blgenin yatrmlar asndan daha ansl olduu grlmektedir. Ksa vadede faaliyete

16

gemesiyle 1.300.000 m2 alanda 100 iyeri ve 10.000 igc potansiyeli kazanlacaktr. Hemen hemen Torbal I ile ayn sanayi kollar burada da arlkl sektrler olarak bulunmaktadr. Nfus asndan olduka dk deerlere sahip Pancar beldesinin ihtiyac olan igcnn Torbal ve zmirden gelecei dnlmekle beraber 1990 yllar sonrasnda Torbal aksnda grlen youn konut imalatlar bu alanlarda oturan kiilerin komu alanlardaki sanayi alanlarnda alacan da belirlemektedir. Bu nedenle Pancar ve Tekeli Organize Blgeleri zmir nfus potansiyelini ekme asndan olduka nemli iki n koruma alan olarak grev yapmaktadrlar. Bu iki alann faaliyete gemesini takiben Torbal Iin yatrm sras daha net ortaya kacak olup, anlan blgeler ksa vadede % 50 doluluk oranna eritikleri durumda planlamaya alnabilecektir. Aksi takdirde uzun vadede planlanmas da uygun bir ekonomik profil vermektedir. Mermer htisas Organize Sanayi Blgesi zmir Merkez Mermer Organize Sanayi Blgesi olarak anlan Mermer (htisas) Organize Sanayi Blgesinin henz yer seimi yaplmam ancak bu dorultuda gelen talepler dahilinde 1999 ylnda EBSO tarafndan kurulmutur. Bir sre yer seimine karar verilirken evre ilikileri deerlendirmeye alnan bu sanayi kolunun evreyi kirletme olaslna kar nlem alnmas ve bu dorultuda bir yer seilmesi gereklilii bulunmaktadr. Bu konuda yer seiminde en uygun yerlerin zmir gney aksna ve Torbal-Belevi kesiminde olmas uygun bulunmaktadr. Gerek mermer ocaklarna yaknl ve gerekse ulam kolaylklar ve gerekse bu konuda uzmanlam bir meslek okulunun Torbalda bulunmas yreyi yer seiminde n plana getirmektedir. Tabiatyla bu tercihte Torbalnn konut sektrndeki gelimilik dzeyinin de nemli bir rol bulunmaktadr. Mermer Organize Sanayi Blgesinin ortalama 50 iyerine sahip olmas planlanmaldr. Bu say da ortalama olarak 7.500 igc potansiyeli demektir. zmir iinde ve evrede yer alan mermer atlyelerinin toplanmas asndan da olumlu olan bu giriimin ksa vadede gereklemesinde evre koruma koullar ve ekolojik adan da yarar bulunmaktadr. Ayrca ihtisaslam olunmas ile sanayilerin bir arada olunmasnn koullar birletirilmeli ve bu alann ivedilikle yer seimi yaplarak faaliyete gemesi gerekli bulunmaktadr. Mermer sektrnde tek bir firmann etkinliini oa karmaya ynelik yer seimi ile bir blgenin etkinliini oa karan zmler tabiatyla farkl sonular vereceklerdir. Tek firmann yer seimi gerekli altyap dnm salamaktan uzaktr. Dolaysyla sanayileme politikasnda da blgesel yer seimi ve bir arada olunmasnn ortaya kard lokalizasyon ekonomileri localisation economies nemli bir aratr. Gney Aks Geliim Trendleri Organize Sanayi Blgelerinin ilerleyen aamalarda yeni uydu ehirler de ortaya kard bilindiinden gney aksta Torbal yresinde mnferit sanayilerin ortaya kard ehirleme ile bu olaslk da ortadan kalkmtr. Ancak plansz konut

17

politikalar iinde hareket edildiinden tr kuzey aksta olduunun benzeri Torbal evresinde de yaanmakta ve bu alanda yaplm konutlar arz fazlalndan veya talebin zerinde ina edilmelerinden speklatif bir deere dahi ulaamadan deerleri altnda el deitirmektedirler. Organize blgelerin tesisi ile bu alanlara gelecek igc potansiyeli sayesinde bu konut alanlarnda da bir ivme kazanlacaktr. Dolaysyla da kaynaklardan tasarruf salanacaktr. Ege Blgesi Sanayi Odas ortaklnda kurulmu ve faal durumda olan Tire ve Kemalpaa Organize Sanayi Blgelerinden, Kemalpaa, organize olmayan ve bir ksm ruhsata bile bal olmadan yaplam ve sonuta kendiliinden ortaya km bir sanayi tesisleri alann birletirmek ve organize etmek amacyla 1990 ylnda kurulmu olup tevsiine ynelik proje almalar devam etmektedir. 301 sanayi parseli olumu olup bunun 2003 yaz aylar itibaryla 170 adedinin zerinde bina bulunmaktadr. Organize olmadan her trl sanayi tesisinin yer alabildii bir alan olduu iin bu blge her tr sanayi kullanmna aktr. Buna karn Tire Organize Sanayi Blgesinde tekstil, gda, zeytinya, inaat ve makine sanayi belli bal sektrler olarak n plana kmaktadrlar ve daha ziyade yresel tarm rnlerinin sanayine yneliktir. Tire Organize Sanayi Blgesinin tevik kapsamna alnarak hzlandrlmas gerekmektedir. 2.796.094 m2lik bir alana sahip blgede halen 16 tesisin bulunmas blgesel ekonomi iin yarar getiricilikten uzak bulunmaktadr. Bu nedenle altyap tesisleri asndan hala almalarn devam ettii blgenin bu tesislerini tamamlamas iin ivme verilmeli ve bu aamada demi ve Bayndr Gda Organize Sanayi Blgelerinin faaliyete gei vadelerinin geri atlmasnda yarar bulunmaktadr. Bu aamada aksi durumda arz fazlalnn douraca speklatif davranlar gerek ihtiya sahibini zor duruma drecektir. Dier taraftan mnferit yatrm iin seilen arazinin satn alnmas aylarca sren bir seri brokratik ileme tabi olmaktadr. Organize sanayi blgelerinin bu aamalar ortadan kaldryor olmas yatrmlarn daha ksa zamanda gereklemesine imkan tanmaktadr. Buna satlk veya kiralk fabrika binalarnn yaplmasnn eklenmesi retime gei srelerinde ksaltmalar yarataca iin yatrmclar cezp edici bir e olarak kullanlmaldr. Teknolojiyi Gelitirme Blgeleri Teknolojiyi gelitirmeye ynelik Seferihisar Teknopark Organize Sanayi Blgesi adyla 2000 ylnda ett safhasnn balatld ve yaklak 5.000.000 m2 dnlen blge iin sonuta zmir Yksek Teknoloji Enstits alan iinde yer seilmitir. Teknolojiyi Gelitirme Blgesi ksa ve orta dnemde gerekleme imkanlarna kavuturulmaldr. Ancak Yksek Teknoloji Enstits daha kendi i rgtlenme sorunlarn zememi ve maddi zorluklar iinde bulunmaktadr. Halbuki Teknolojiyi Gelitirme Blgesinin kurulmas iin ngrlen alanda niversite veya Yksek Teknoloji Enstitsnn bulunmas ve yrede yeterli AR-GE ve sanayi potansiyelinin bulunmas art olarak aranrken, Teknolojiyi Gelitirme Blgesinin seimi yaplm yerinde bu tr imkanlarn bulunduu sylenemez. Bu nedenle

18

blgenin yeri orta ve uzun vadede rantabl bir alanda seilmi durumda deildir. zmirin gelecek yllar dikkate alndnda sanayi ve teknoloji alannda gelime gstermeyecek ve yatrm ekemeyecek tek blgesi olarak planlanan emeKaraburun yol kavanda yer alan bu blgenin uzun dnemde gelimesi hedeflenebilmektedir. Kald ki bu blgenin ekim unsuru olan Yksek Teknoloji Enstitsnn yerinin seiminde de radikal hatalar yaplm olup, ekonomik adan yatrmlarn pek ou gereksiz arazi dzenlemelerine ve ulam harcamalarna yneltilmitir. Bu durum da eitime, aratrma ve gelitirmeye gitmesi gereken yatrmlarn sair harcamalara kaymasna sebep olmutur. Sonuta Enstit geliimini ngrlen sreden daha uzun bir zaman dilimi iinde tamamlayacaktr. Teknolojiyi Gelitirme Blgeleri Uygulama Ynetmeliinin ikinci maddesinde yer alan Blgenin yer seiminde.blgelerin kurulmas iin Bakanlk btesine konulan denein.tabiri ayet leri Teknoloji Enstits arazisi iindeki alann dk bir cretle tahsisi salanm ise, bunun uzun vadeyi hedefleyen bir yatrm olduu aka belirmektedir. Ayn durum Enstit arazisinin seiminde de olmu ve dk bedel mevcut alann seilmesinin en byk nedeni olmutur. Ancak ilerleyen yllarda oluum srecinde imalat safhasna geindiinde bunun daha fazlas gereksiz altyap yatrmlarna gitmitir. Halbuki kuzey aksnn seilmesi durumunda, sanayinin de geliim gsterdii blgelere yaknlk iinde teknolojiyle daha sk ilikilere, daha rahat koullarda girilmesine sebep olunacakt. Bu durumda Teknolojiyi Gelitirme Blgesi de uzun vade iinde geliim gsterebilecek bir blge durumuna gitmektedir. Bu nedenle yer seimi irdelenmesine gidilmesinde yarar bulunmaktadr. Blge kendi ivmesiyle geliim gsterecek bir durumda olduundan mutlak surette bir niversite kurumuna fiziki yaknlk iinde olma zorunda deildir. Nitelikli Sanayi Blgeleri Nitelikli Sanayi Blgelerinin kurulmas konusundaysa uygulama yasasna dayanlarak lkemizde kurulacak olanlarda ABD Temsilciler Meclisince kabul edilen yasa tasarsna gre retilmeyecek rnler arasnda bata tekstil ve konfeksiyon rnleri gelmektedir. Bunu takiben ayakkab, el antas, bavul, i eldiveni, deri giyim eyalar gelmektedir. Ayrca ABD Bakannn ithalata duyarl olarak belirleyecei dier rnlerin de yer almas, Nitelikli Sanayi Blgelerinden beklenen faydann salanamayacan ortaya koymaktadr. Yaplan grmelerde bu blgelerde demirelik rnlerinin de retilmeyecek olmasnn ihtimal dahilinde olmas blgelerin cazibesini ortadan kaldrmaktadr. zellikle tekstil rnlerine ABD tarafndan kendi pazarlarna giriin kontrol edilmesi ve snrlandrlmas ve bu nedenle yksek gmrk tarifeleri koymas ve de kota uygulamas tekstil sektrnn blgelerde yer almasn mmkn klmamaktadr. 1985 ylndaki ABD-srail Serbest Ticaret Anlamas ve Uygulama Yasas kapsamnda srailden ABD'ye ihra edilecek rnlerde en az % 35 srail

19

katks art bulunmaktadr. Bu kapsama 1996 ylnda Bat eria ve Gazze eridi de dahil edilmi, daha sonra rdn de anlama kapsamna alnmtr. Halihazrda bu lkelerdeki blgelerde konfeksiyon ve deri mamulleri retilmekte olup rdn ile ABD Serbest Ticaret Anlamas tam olarak 2008 ylnda yrrle girecektir. Buna ramen rdn dahi bu anlamaya uzun vadeli bakmamakta olup, konu arlkl olarak ABD pazarnn ihtiyalarnn teminine ynelik planlanmtr. srail ve rdnde tekstil ve deri konfeksiyon rnlerinin retilmekte olmas Trkiyeyi bu kapsam dna itmektedir. Sonuta ksa ve orta vadede bu tr blgelerin herhangi bir OSB veya Serbest Blge iinde yer almasn blgenin siyasi konjonktr de dikkate alndnda yaplabilir bulunmad sylenebilir. Tekeli Organize Ticaret ve malat Blgesi zmir Ticaret Odas tarafndan Tekeli beldesinde kurulan ve faaliyete geen ehirsel alma Alan, Organize Blge statsne gemi bulunmaktadr. Bu blgenin kuruluunda hedeflenen kk ve orta lekli imalat sektrne de bu tr blgelerde yer verilmesinin salanmasn amalayan kk parsel retimi baarl olmu ve sonuta planlanm 1.000 m2 ve 2.500 m2lik parsellere kk reticilerin de organize bir at altnda toplanmasn salamtr. Ayn durumda Seyrek beldesinde de planlanm bir arazi paras bulunmakta (950.000 m2) ve sektrel olarak kk ve orta retime hizmeti amalamtr. Bu tr alanlarn organize sanayi blgelerini destekleyen yan sanayilerin yer almasna imkan tanttklar iin olumlu grlmektedir. Ksa vadede bu alanlarn destek grmesi, kuzey aksta Atatrk Organize Sanayi Blgesine hizmet veren yan kurulularn ve ili-Menemen aksnda yer alan dzensiz imalathaneleri toplamalar iin desteklenmesi gerekmektedir. Serbest Blgeler zmirde iki serbest blge vardr. Bunlar Ege Serbest Blgesi (ESBA) ve Menemen Serbest Blgesidir (DESBA). Trkiye'de halen faaliyet gsteren 20 serbest blgeden biri olan ESBA ticaret hacmi bakmndan Mersin'den sonra ikinci srada yer almaktadr. Bu serbest blgede, 1998-2002 dneminde, Trkiyedeki serbest blge ticaret hacmin ortalama % 16.1lik ksmn gerekletirmitir. DESBAta ise, arlkl olarak deri firmalar bulunmaktaysa da blge tm sektrlere ak konumdadr. 1998-2002 dneminde, Trkiyedeki serbest blge ticaret hacmin ortalama % 2.5lik ksmn gerekletirmitir. Bu iki blgenin ticaret hacmindeki gelimeler aadaki tablodan izlenebilir.

20

Tablo 10.1 zmir Serbest Blgelerinin Ticaret Hacmi ve Trkiye Paylar (1000 $) Serbest Blge ESBA Trkiye Pay DESBA Trkiye Pay zmir Toplam Trkiye Pay Trkiye 1998 1.446.380 18,7 178.578 2,3 1.624.958 21,1 7.717.764 1999 1.188.896 15,1 180.678 2,3 1.369.574 17,4 7.886.562 2000 1.662.598 14,7 240.262 2,1 1.902.860 16,8 11.300.593 2001 1.291.910 15,5 251.479 3,0 1.543.389 18,5 8.331.246 2002 1.828.870 16,5 277.385 2,5 2.106.255 19,0 11.102.596

DESBA Kuzey aks olarak kabul edeceimiz zmirin bu kesiminde enerji sorununun bulunmamas da sanayiler iin ekici bir unsur olmaktadr. Doal gazn da bu yreye erimesiyle Organize Blgelere talep daha da artmaktadr. Bu nedenle kuzey aksnda mnferit sanayi tesisi kurulmasna bundan byle izin verilmemesi gerekmektedir. zellikle ili-Menemen arasnda gelime gsteren mnferit sanayi alanlarnn belirli bir dzene getirilerek organize edilmesi gerekmektedir. Demiryolu ile karayolu arasnda kalan bu tesisler kendi balarna bir yaylm gstermekte ve gelecek iin gerek ekonomik ve gerekse ekolojik problem alanlarn ortaya karacaklardr. Bir sre nce Kemalpaann yaad sorunlarn benzerlerinin yrede yaknda ortaya kacann sinyalleri alnmaktadr. Serbest braklmas halinde tarm alanlarnn da kaybedileceinin endiesi tanmaldr. Bu nedenle Seyrek beldesi snrlar iinde DESBA ad altnda faaliyet gsteren Serbest Blgenin bitiiinde planlanm olan bir ehirsel alma alannn da bir an nce faaliyete gemesi gerekmektedir. Bu alann bir zel Organize Sanayi Blgesi statsne getirilerek ili-Menemen arasnda ortaya kan dzensizlii tutucu, kontrol edici bir sbap olarak ksa dnemde devreye sokulmasnda yarar bulunmaktadr. Bu blge ayn zamanda Gediz Havzasnn korunmas ve bu alandan zmire olan g nleyici bir vasfa da sahip bulunmaktadr. Liberal ekonomilerin geerli olduu lkelerde yatrmlar zel sektr tarafndan yapld takdirde sanayin dalm ancak zendirme koullarnn varl ile etkin olabilir. Bu hususlar da iki grup altnda toplanabilir. Birincisi; parasal zendirme unsurlardr ki, kredi, vergi indirimi gibi unsurlar grlr, dieriyse; parasal olmayanlardr ki buna da altyap yatrmlar girmektedir. Organize sanayi blgeleri genel olarak ikincisine girmekle birlikte dier tr zendirme unsurlar da zellikle zmirden uzaklatka ve gelimesini tamamlayamam ilelerde uygulanmaktadr. rnein Seyrek Beldesi snrlar iinde bu amalara ynelik 1.950.000 m2 tutarnda bir yer ayrlm olup, zmir Ticaret Odasnn Tekeli Beldesinde balatt alma benzeri bir planlamaya tabi olmutur. Bu tr alanlarn potansiyel tayan yrelerde seilmi olmas ksa ve orta vadeli perspektifler iinde deerlendirilmesinin olumluluklarn tamaktadr. zellikle zmire ynelik g veren yerlemelerin

21

bulunduu yrelerde bu tr alma alanlarnn planlanmas zmire olas ve de olan nfus akmn engelleyici bulunmaktadr. ESBA 1989 ylnda kurulan ve 1990 ylnda Gaziemirde faaliyete geen Ege Serbest Blgesi (ESBA) 2.200.000 metrekarelik alan zerine kurulmutur. Blgenin kuruluunda % 98 Amerikan EAC nternational firmasnn hissesi bulunmaktadr. Dier hisseler ise Bykehir Belediyesi, Ticaret Odas, Sanayi Odas ve l zel daresine ait olup, bir zel sektr kuruluudur. ESBA yap-ilet-devret modeline gre tm altyap ve styap tesislerini ina edip, blgeyi ynetmektedir. Konum yeri olarak lojistik datm noktalarna yakn olmas, ulusal ve uluslar aras pazarlara kolayca erimesini salamaktadr. ESBA halihazrda altyaps hazr 1.021.152 metrekare alana sahiptir. Bu say doluluk kapasitesinin 2003 yl sonu itibariyle % 46 orannda kalacan gstermektedir. Gelime alan 700.000 metrekare ile % 32 pay sahibidir. Buna ek % 13 st yaps tamamlanm, % 2 tasarm halinde alan bulunmaktadr. Bu durum ksa ve orta vadede blgenin geliim rezerv alanlarna sahip olduunu gstermektedir. Kriz dnemlerinden etkilenmesi zellikle son 10 ylda geliim trendini ar bir tempoya getirmi olduundan mevcut alanlar uzun vadede de yeterli olabilecektir. Dolaysyla ESBAn geliim iin yeni arazi satn almasna gerek bulunmamaktadr. ESBA Trkiyedeki serbest blgeler arasnda en ok yabanc sermaye eken blge konumunda olup, 2002 yl sonu itibariyle 9.000 kiiyi istihdam etmektedir. Hizmete giriinden bugne kadar toplam 9 milyar dolar ticaret hacmi gerekletirilmi ve 2002 yl sonu ticaret hacmi 1.828.870.000 dolara erimitir. 2003 yl ilk 2 ay ticaret hacmi ise 335.500.000 dolardr. Blgede 2002 yl sonu itibariyle 330 firma faaliyet gstermekte, bunun 271 yerli, 59u yabancdr. 1999 yl krizi blgenin ticaret hacmini olumsuz etkilerken firma saysn 381den 372ye drmtr. Bu d ilerleyen yllarda da devam etmitir. Ege Serbest Blgesi faaliyete getii yln ertesinden 2003 yl ilk iki ay dahil olmak zere toplam ticaret hacmi 11.571.500.000 dolardr. Bu gidiat iinde 2012 yl iin geliim projeksiyonu itibaryla istihdam edilen insan saysnn 25.000e erimesi hedeflenmektedir. 2012 ylna kadar 500 firma ve yllk 5 milyar dolar ticaret hacmine ulamas ngrlmektedir. zel giriim sonucu oluan blge, lkenin genel sorunu olarak grlen zel sektr giriimine verilen destein azln son yllarda hissetmeye balamtr. Verilen krediler ve blge iin ayrlan denek zellikle son kriz dneminde kstl tutulmutur. Blgede ithalat ve ihracat yapan firmalara altyaps hazrlanm arsalar ve hazr modler fabrika binalar ve depo alanlar da kiralanmaktadr. Kirac kullanmlarda faaliyet ruhsat sresi 10 yl olup retim faaliyetinde bulunulursa bu sre 15 yla kmaktadr. Yatrmc kullanclar iin 20 yllk sre retim faaliyetinde

22

bulunulduu takdirde 30 yl olmaktadr. Serbest blgedeki firmalar kurumlar vergisi dememekte alanlar gelir vergisinden muaf olmaktadr. Gmrksz alanda sresiz stok tutulmakta olup yurtdndan getirilen mal ve tehizat iin gmrk vergisinin denmemesi bir avantajdr. Faaliyet gsteren firmalarn karlarnn serbeste transfer etmeleri, dk faizli iletme ve yatrm kredileri kullanmalar ve alm ve satmlarda dviz kullanlmas zorunluluu iletme sermayelerini enflasyon karsnda korumaktadr. Son yllarda serbest blgelerden vergi alnmasna ynelik sylemlerin artmasna karn serbest blgelere vergi getirilmeyecei sznn verilmesi bu blgelerde yatrmcnn nn amtr. 2002 yl sonu itibariyle, 1995 ylndan beri 5 milyar dolarl sermayenin yurtdna kat Hazine Mstearl tarafndan beyan edilmitir. Vergi muafiyetinin aklanmas zerine 2002 ylnda ve 2003 ylnda sermaye kalar durma noktasna gelmitir. 2002 ylna oranla 2003 ylnn ilk aynda % 20 art olmas blgenin olumlu bir geliim temposu yakaladn gstermektedir. BOTAn zmir blgesinde yapaca hatlardan ESBAa basn drme istasyonu ile balant salamas 2005 ylna kadar hedeflenmi olduundan gereklemesi blgenin cazibesini artracaktr. TEDAn ESBAa blge snrnda satt elektrik enerjisinin tarifesinin zmir iinde uygulanan tarifeden daha dk olmas gerekmektedir. Zira elektrik burada bir ihra rn durumundadr. Ayrca durum blge retimini tevik edecektir. letici ya da kullanclar tarafndan ticarete konu edilmeyen eya, aragere ve atklarn serbest blgeden karlmas srasnda Gmrk Mevzuat hkmlerine tabi bulunmas byk skntlar yaratmtr. hra noktalarna olan greceli yaknl blgeyi cazip klmasna ramen Alsancak Liman ve Adnan Menderes Hava Limannda ESBAn cep blgeleri tesisi gerekmektedir. Bu blgeler 1988-89 yllarnda Ege Serbest Blgesi Ynetmelii ve Kurucu letici Szlemesinde yer almasna karn gerekleememitir. Halbuki blgenin salkl almas iin cep blgeleri nem tamaktadr. Sorunun tam manada zlememi olmas mal transferlerinde gecikmelere yol amaktadr. Bu tr cep blgelerinin ivedilikle tesis edilmesi gerekmektedir. Ayrca yurtd ilikilerde gmrk muameleri kaldrlmaldr. Genel Deerlendirme zmir evresinde yer almas Sanayi Odas tarafndan planlanm ve faal, on be organize sanayi blgesine ek olarak Ticaret Odas tarafndan faaliyete geirilmi olan Bayndr iek ve Tekeli Organize Blgeleri ve de Bucada yer alan tekstil konusunda ihtisaslam zel Organize Sanayi Blgesi dnda yakn, orta ve uzun vade iinde konu deerlendirildiinde henz yer seimi onaysz Kiraz ve Bayndr Organize Sanayi Blgelerinin yer seimlerinin yeniden irdelenmesinde yarar bulunmakta olup, bu iki blgenin uzun vadede gerekleme olanana da sahip bulunmalar nedeniyle, Tirenin dousunda sanayi potansiyeli yksek

23

tarm rnlerinin retiminin yer ald Gken yresinin deerlendirilmeye alnmasnda yarar bulunmaktadr. zellikle tarmsal deeri bulunmayan topraklarn yer ald kesimlerde gerekletirilecek bu blgenin sz konusu iki blgenin potansiyellerini birletirmesi asndan daha uyumlu bir alanda yer almasnn rantabilite asndan olumlu olduu grlmektedir. zmir il hudutlar iinde faaliyette olan iki adet Serbest Blgesi bulunmaktadr. Bunlardan ilki 220 hektar Ege Serbest Blgesi bir dieri ise 176 hektar olan Menemen Serbest Blgesidir. Ege Serbest Blgesi verilmi 633 iletme ruhsatna karn, sadece 348 aktif yesi bulunmaktadr. Gelecekteki talebe gre 70 hektarlk bir gelime alan bulunmaktadr. 6.000 kiinin istihdam edildii Ege Serbest Blgesinde arlkl olarak tekstil, makine, elektrik-elektronik ve kimya sektrleri yer alrken, retimin yan sra, alm-satm, kiralama, finansal kiralama, ak-kapal alan depolama, montaj-demontaj, ofis hizmetleri, bakm-onarm, bankaclk ve sigorta faaliyetleri srdrlmektedir. Teknoloji merkezi, uzay kamp, sosyal tesisler, altyap hizmetleri, gvenlik ve salk hizmetleri ve kolay ulam (havayolu, demiryolu ve karayolu ile balants bulunmaktadr) ile Ege Blgesinin en cazip yatrm alanlarndan bir tanesidir. Dier bir Serbest Blge Olan Menemen Serbest Blgesi ise tm sektrlere ak olup, kurulduunda Deri Organize Sanayi Blgesi olarak kurulan blge, 1997 ylnda Deri Serbest Blge, 1998 ylnda ise her sektre hizmet veren bir Serbest Blge olmutur. Toplam 189 parseli olan blgede 116 firma bulunmaktadr. Altyaps hazr ve merkezi artma tesisi olan blge retim, ticaret, ak-kapal depo alanlar, ekipman ve ofis temini gibi faaliyetler sz konusu olmaktadr. Bu deerlendirmeler nda sanayi alanlarnn kurulmas ve gelitirilmesi deerlendirildiinde mevcut organize sanayi blgesi alanlarna ek alanlarn deerlendirme kapsamna alnmasnda yarar bulunmamaktadr. Deerlendirmeler sanayi tesislerinin fiiliyatta kurulmasyla, bunlara uygun parsellerin sunulmas arasnda geni bir ak olduunu belirlemektedir. Durumun bu perspektif iinde devam etmesinin geliim trendleri asndan hibir yarar bulunmamakta olup ilerleyen yllarda organize sanayi blgelerinin iinde yer alacak parsellerin sanayi yaplaryla dolmas yerine olayda speklatif yaklamlarn daha baskn olaca belirmektedir. Bu durum da orta vadede sanayinin geliimini ve yatrm politikalarn olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle organize sanayi blgesi stratejileri asndan yeni blge nerilmemesi ve yatrmlarn zamana daha planl yaylmas gerekmektedir. Zira yaplan deerlendirmelerde, 2004 ylnda faaliyete gei tarihi itibaryla 510 sanayi parseli blgede hazrlanm olacaktr. 2005 yl itibariyle de 230 parsel buna eklenecektir. Buna Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin tevsiinden oluan 100 parsel de eklenince toplamda 2005 yl itibaryla 850 parsel organize sanayi blgeleri iinde sunulacaktr. Halbuki 2003 yl ortas itibaryla Knkta 60 parselin biri, Tirede 350 parselin 16s (alt tesis ina halindedir) ve Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinde ise 301 parselin 170inin dolu olduu grldnde yeni blgelerin ksa ve orta dnemde tesisinin ekonomik olmad belirlenmektedir. Buna karn ksa dnemde Kemalpaada gerekletirildii zere, Pnarba yresinde de zmir Nazm mar Plannda yer ald ve de Uygulama mar

24

Planlar yaplm olan sanayi alanlarn organize biime dntrlmesinin geliim asndan daha nemli bir yarar bulunmaktadr.

smi Kemalpaa OSB Tire OSB demi OSB Torbal I. OSB Torbal II. OSB Bergama OSB Knk OSB Aliaa I OSB Aliaa II OSB Aliaa Kimya OSB Menemen Plastik OSB Kiraz OSB Bayndr Gda OSB Merkez Mermer OSB Buca Adatepe Tekstil OB ili Atatrk OSB Tekeli Ticaret ve malat OB iek OB

Sanayi Kurulu Faaliyete Toplam Parselleri Yl Gei Yl Alan (ha) Alan (ha) 1990 1993 1995 1996 2000 1997 1997 1997 1999(ett) 1998(ett) 1999 1999(ett) 2000(ett) 1999(ett) 1998 1976 1999 Faal Faal 2002 Faal 35 700 100,4 400 2004 2004 Faal 2004 Faal Faal 2005 2005 410 410 100 260 380 175 81 922 400 79 92 83 215 500 95,5 47 470 354 280 52.5

Sanayi Parsel Says 301 240 50

gc
Potansiyeli

35.000 20.000 7.500 10.000 15.000

51 60 397

7.500 7.500 40.000 25.000 7.500 10.000 7.500 15.000 25.000 7.500 25.000

Teknoloji Gelitirme Blgesi 2000(ett)

495 319

25.000 20.000

Tablo 10.2 Faal, Proje ve Ett Aamasndaki Organize Sanayi Blgeleri

Kaynak: EBSO

25

Tablo 10.3 Organize Sanayi Blgelerinde, Ortaklar, Arlkl Sektrler, Gelinmi Olan Aama, Doluluk Oran ve Gelime Trendleri ve Stratejik Plan Hedefleri
smi Kemalpaa OSB Tire OSB demi OSB Torbal I. OSB Torbal II. OSB Bergama OSB Knk OSB Aliaa I OSB Ortaklar EBSO,l zel dare Md. EBSO,l zel dare Md., Tire Bld. EBSO,l zel dare Md. demi Tic. Odas, Kaymak Bld.dare Md., EBSO, l zel Torbal Tic.Odas, Torbal Bld. EBSO, l zel dare Md., Arlkl Sektrler Kimya,gda,makine, kat, yap elemanlar Tekstil,gda,zeytinya, in. ve makine san. St mamulleri,tarm makinesi, naat malzemesi Gelinmi Olan Aama Proje almalar devam ediyor Altyap inaat devam ediyor. Kamulatrma ve proje almalar sryor Dolu. Oran 56 % 4% Geliim Trendleri ve Hedefler Tevsi alma. ksa vadede. tamamlanmas Altyap yatrmlarnn hzlandrlmas Tire OSBnin doluluk orannn artmasna takiben Torbal II OSBnin gelimesini takiben 10-15 yl Faaliyete gei ksa vadede Knk OSB nin doluluk orannda artmasna takiben Altyap yatrmlarnn hzlandrlmas Altyap yatrmlarna ksa vadede balama Faaliyete gei uzun vadede Yer seiminin orta vadede tamamlanmas Aliaa I veyaaltyap iinde yer Ksa vadede II OSB yatrmlarna balama Uzun vadede. gereklemesi veya vazgeilmesi Uzun vadede gereklemeli. Orta vadede gereklemeli Yer seiminin ksa vadede tamamlanmas Yatrmlara destek verilmesi

Istma-soutma klima, deri ve yan san., Yer seimi onay safhasnda Konfeksiyon,aa mamul, muhtelif yiyecek Istma-soutma, mobilya, makine, plastik ve Yer seimi yapld ve onayland Tor bal Tic.Odas, Pancar eitli imalat Bld. EBSO, l zel dare Md., Kamulatrma ve proje Tekstil, rr, makine, maden, elektrik Bergama Tic.Odas almalar sryor EBSO, l zel dare Md., Tekstil,konfeksiyon,inaat, gda, merdiven Altyap inaat devam ediyor. Knk Bld. Makine imalat,tekstil,plastik, gda, temizlik rnleri Kamulatrma ve proje almalar tamamland Yer seimi yapld,onaylanmad Kimya Plastik Yer seimi incelemesi devam ediyor Yer seimi yapld, ED aamasnda Yer seimi yapld, onaylanmad Gda Yer seimi yapld, onaylanmad ED raporu hazrlanacak Yer seimi yapld Mermer Yer seimi yaplmad

2%

EBSO, l zel dare Md., Aliaa Tic. Odas EBSO, l zel dare Md., Aliaa II OSB Aliaa Tic. Odas EBSO, l zel dare Md., Aliaa Kimya OSB Aliaa Tic. Odas, Aliaa EBSO, l zel dare Md. Menemen Plastik Bld. Menemen Tic.Odas, OSB Menemen Bld.dare Md., EBSO, l zel Kiraz OSB Kiraz Bld. Bayndr Gda EBSO, l zel dare Md., OSB Bayndr Bld. . Teknoloji EBSO Gelitirme Blgesi Merkez Mermer OSB Buca Adatepe Tekstil OB EBSO, ZTO ve dier

Ege Giyim San. Yap Koop. Tekstil-konfeksiyon

26

ili Atatrk OSB Tekeli Ticaret ve malat OB iek OB ZTO ZTO

Tekstil,gda,elektrik-elektronik makine, oto yan sanayi naat,gda,aa ileri, metal, tekstil Sera,iek

Alt yap almalar devam ediyor. Alt yap alma. devam ediyor. Yer seimi devam ediyor.

Yatrmlara destek verilmesi Ksa vadede yatrmlarn tamamlanmas Ksa vadede yatrmlarn tamamlanmas

Tablo 10.4 Planlama D Blgeler

sim Endstri Blgeleri Nitelikli Sanayi Blgeleri Ortaklar Arlkl Sektrler Gelinmi Olan Aama Dolu. Oran Geliim Trendleri ve Hedefler Orta vadede gereklemesi Hukuksal sorunlarn zlmesinden sonra

Tablo 10.5 Ksa Dnemde Projelendirme Kapsamna Alnmas Gerekli Blgeler

ili-Menemen Pnarba Gken Seyrek Ticaret malat Blgesi Mevcut sanayilerin organize olmas Mevcut sanayilerin organize olmas Kiraz, Bayndr OSBlerine alternatif Kuzey Aks Geliimini dengeleyici blge

27

10.1.2 Ticaret
Ticaret gnmzde sadece yerel kurumlarn kontrol ve ynetiminde olan bir ekonomik faaliyet deildir. Uluslararas piyasalara Trkiyenin entegrasyonu srecinde bir yandan uluslararas ticari faaliyetlere ilikin kurallar, dier yandan da kurallarla dzenlenmemi olsa da ticari faaliyetlerin hacmi, nitelii, maliyeti ve karlat uygulamalar zerinde etkili olmaktadr. Uluslararas ticarette geerli olan bu kurallar ve eilimler, lkelerin d ve i ticaretleri zerinde etkili olmaktadr. Kreselleme sreci, bir lde d ticaret ile i ticaret arasndaki farkn ortadan kalkmas anlamna gelmektedir. Dolaysyla, ticaret sektrne ynelik bir strateji dzenlenirken, uluslararas ticari faaliyetlere ilikin kurum ve kurallarn getirdii dzenlemelerin ve eilimlerin dikkate alnmas gerekir. Bu erevede ticaret stratejisinin gven, yenilik ve evre gibi nemli boyut zerinde ina edilmesi gerektii ileri srlebilir. Ticari faaliyetler her ne kadar bir bolukta gereklemiyor, yasalar ve ynetmeliklerle evrelenmi bir dzlemde gerekleiyor olsa da, gven ekonomik faaliyetler olduu gibi, ticari faaliyetler zerinde de byk neme sahiptir. Gven, bireyler ve kurumlar arasndaki ilikilerde canll oluturan taahhtlerini yerine getirme, itenlik, drstlk ve erdemi kapsayan bilinli tutarllk olarak tanmlanabilir. Bireylerle ticari iletmeler arasndaki, ticari iletmelerin kendi aralarndaki ve nihayet bireyler ve ticari iletmeler ile devlet arasndaki gvenin oluumunda aklk, iletiim ve istikrar olmak zere ilke n plana kmaktadr. Aklk; speklasyonlarn ortaya kmasn engelleyecek, iletiim; ticari iletmelerin faaliyetleri ve amalar hakknda bireylerin ve toplumun bilgilenmesini, ayn zamanda toplumun ihtiyalarnn da firmalar tarafndan bilinmesini, dolaysyla ticari iletmeler ve toplum arasnda kar birlii olduunun anlalmasn salayacak, istikrar ise; ticari kurumlarn faaliyetlerindeki sreklilii ve belirsizliin ortadan kalkmasn salayacaktr. Ticaret sektrnde uygulanacak stratejinin bir dier ayan ise, yenilik boyutu oluturmaldr. Ticaret sektr, retim ile talep arasndaki araclk faaliyetini gerekletirirken, kulland aralar gerek teknolojideki, gerekse toplumsal yaamdaki gelimeler lsnde yenilemelidir. Teknolojik ve toplumsal gelimeler bir yandan ticaretin gerekletii mekansal boyutu yeniden ekillendirmekte, bir yandan da ticareti mekan boyutundan koparp a (network) dzleminde gerekletirilen, sanal aralarn hakim olduu bir boyuta tamaktadr. Teknolojideki deimeler dikkate alnmayacak, kmsenebilecek bir olay deildir. Teknolojik dnm, toplumsal dnme de yol aarak beenileri, tketim alkanlklarn, tasarruf ve yatrm alkanlklarn deitirir. Ticaret ehri kavram gnmzde artk geerliliini yitirmitir. Ticari turizm dnda kalan faaliyetler, bir anlamda mekan st bir piyasa olan iletiim alar zerinden gerekletirilmektedir ki, buna e-ticaret ismi verilmektedir. E-ticaretin yaygnlamas ticaret mekanlarn bir lde anlamszlatrmaktadr. Dier taraftan, insanlar artk vazgeemeyeceklerini dndkleri, kendilerinin tamamlayc bir paras olan cep

28

telefonu, otomobil, bilgisayar, televizyon v.b. aralarla birlikte yaamaktadr. Bu aralar, insanlarn iletiim ana girmesini, dolaysyla, e-ticaret boyutunda bireylere ulamay kolaylatrd gibi, tketimin mekan boyutunu da etkilemektedir. E-ticaret ile, ticari faaliyetlerde en nemli unsur etkili bir datm ana sahip olmaktr. Ayrca, kk ve byk irketler arasndaki farklar sanal ortamda azalm, piyasa giri engelleri kalkm, dolaysyla youn bir rekabet yaanmaya balamtr. Ticaretin mekan boyutunun deimesi ile, byk alveri merkezlerinin ehir dna karlmas srecinin kendiliinden gelitiine, dolaysyla konu ile ilgili Trkiyede karlacak yasann, tahmin edilenin aksine, kk esnaf zerinde olumlu etkilerde bulunamayacana da deinmek gerekir. lek ekonomilerinden salanan avantajlar gnmzde tahmin edilenden de fazladr. Dolaysyla kk iletmelerin, eer uzmanlk bilgisine sahip olduklar rn retmiyorlarsa, byk iletmeler ile rekabet etmeleri mmkn grnmemektedir. O halde, yasal dzenlemeler ile kk esnaf korumak yerine, gven unsurunu dikkate alarak, kk esnafn bir araya gelmesi, bylece hukuki olarak kk ama ekonomik olarak byk iletmelerin kurulmas salanmaldr. Ticari stratejinin bir dier ayan da evre boyutu oluturmaldr. Artk iktisadi analizlerde de ihmal edilmesi mmkn olmayan bir boyuta ulaan evre konusu, ticari iletmelerin rekabet srecinde karlatklar en nemli sorunlardan birisi haline gelmitir. retim aamasnda olduu gibi, ticari faaliyetlerde de kullanlan girdilerin ve aralarn evre kirlilii zerindeki etkisi ticari faaliyetlerin hacmini ve maliyetlerini etkiler boyuta gelmitir. stihdam edilen iilerin sosyal gvenlik imkanlarna sahip olup olmamasndan, ocuk ii altrlmasna (sosyal evre), ulamda kullanlan aralarn ve limanlarn faaliyetleri ile biyolojik evreyi tehdit edip etmemesine kadar bir ok olgu dikkate alnmaktadr. Bu erevede, ticareti yaplan mallarn ulam iin kullanlacak limanlarn (zmirdeki Kuzey Ege Liman gibi) biyolojik evreyi tehdit ettiine ilikin bulgularn ve hatta phelerin var olmas halinde (ki, ED raporunun alnamamas bunun bir gstergesi olabilir), zellikle uluslararas ticarette gelien yeni eilimler dolaysyla byk engellerle karlamak sz konusu olabilecektir.

zmir Ticari Sermayesinin Bykehir Btn indeki kollarnn Alansal Dalm1

zmir Bykehir Btn zel anlamda; il snrlar ii ve yakn evresi genel anlamda; Ege Blgesi ve hatta Ulusal lekte ticari deere sahip bir merkezdir. Bu nedenle ticari sermayenin geni bir ehirsel alana yaylm olmas doaldr. Bu yaylma zaman zaman organize bir durumda sanayi siteleri tarznda btnsellik gstermekte ve ou kez de ehir iine tekil bir ekilde dalm trendi sergilemektedir. Baz durumlarda da organize olmadan bir btnlk iinde yaylmaktadrlar. Kk sanayi siteleri organize duruma Karabalar Yeillik Caddesi yol boyu da organize olmayan btnle rnek tekil etmektedir.

1 Saygn kiz, Sektrel Yaps ve Mekansal Dalm Temelinde zmir Sermayesi..., zmir, Temmuz 2003, YL Tez

29

Gemi yllardan bugne yaplan aadaki analiz, ileriye ynelik deerlendirmeleri, mekanda ve sermaye baznda ele almaktadr. Bu deerlendirme, dier deyimi ile yer seimleri, zmirin stratejik geliim kararlarna ballk gsterirken, zellikle gemi on yl iindeki ekonomik krizlerden en ok etkilenen sektrleri de vermektedir. u halde bu analizde en hassas sektrler aklanrken, bunlar sermaye baznda da ele alnarak dayankllk ve gllk durumlar verilmektedir. Sonuta zmir Bykehir Btnnn stratejik olarak sektrel bazda ticari sermayesinin bir topografyas kmakta ve stratejiler belirlenmektedir. Topografyann da zmirin kendi alt strateji alanlar baznda incelenmesi sektrel dalmn mekansal boyutunu net olarak belirlemektedir. Bu aratrmann veri taban zmir Ticaret Odas ye kaytlarndan olumaktr. Bu verilerin deerlendirilmesi ile zmir Bykehir Btn iindeki ekonomik yap analizinin yaplmas ve alansal dalm net olarak okunmaktadr. Kapsam, zmir Bykehir Btn ierisinde yer semi 73.158 adet firmann zelliklerinin belirli kriterler temelinde irdelenmesi ile oluturulmutur. zmir Ticaret Odasnn geni veri taban sorgusu zerine temellendirilerek oluturulmu almann, belirli balklar altnda deerlendirilmesiyle aadaki dalmlar ve yaklamlar elde edilmitir. zmir Bykehir Btn erisinde Kurulan Firmalarn Sektrel Dalm zmir Ticaret Odas tarafndan faaliyet kollarna gre belirlenmi meslek gruplar, 17 sektrel grup altnda irdelenmi ve aadaki grafikte Bykehir btn iindeki firmalarn sektrel dalm verilmitir. Sz konusu grafik sektrel arl belirlenme asndan nem arz etmektedir. Aadaki grafikte de grld gibi zmir Bykehir Btn ierisinde bulunan firmalarn % 20si (14.433 adet), inaat sektr kapsamnda faaliyet gstermek amacyla kurulmutur. Bu oran inaat sektrnn zmir genelinde ne kmakta olduunun bir gstergesidir. Gemi yllar itibaryla yaplan incelemeler sonucu inaat sektrnn 1960-1970 yllar arasnda, zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalar baznda ilk sraya ykseldii de tespit edilmitir. zmirde inaat sektrnn dier sektrlere oranla ak farkla birinci srada olmas; nfus potansiyeli asndan Trkiyenin nc byk ehri olan zmirin, ivmesi yksek bir gle kar karya kalmas dolaysyla hzl ehirleme olgusuna ve bu balamda ortaya kan konut talebine bal olarak aklanabilir. Ayrca, oluturulmaya allan yeni sermaye birikim sreleri asndan ehirsel alanlar zerinde oluan youn deeri kullanma amacnn ulusal iktisadi politikalarla da desteklenmi olmas ve inaat sektrnn retken sermayedeki krizlerin telafisine olanak salayacak bir eitlilie sahip olmas da dier etken unsurlardr.

30

ekil 10.1 zmir Bykehir Btn inde Kurulan Firmalarn Sektrel Dalm
ZMR BYKEHR BTN NDE KURULAN FRMALARIN SEKTREL DAILIMI

16000 14000 12000 10000 Toplam Adet 8000 6000 4000 2000 0
2207 4416 2394 1594 762 9294

14433

7076 5631 4544 3429 3576 1651 3089 2706 3314 3042

im fe ya v ks iy e P la on st ve ik Te G ru ks bu til G M ru et bu al ve M ad en ci lik G ru bu

kn ol Te

naat sektrn ald % 13lk pay ile (9.294 adet) gda ve tarm rnleri grubu izlemektedir. zmirin, hinterlandnda bulunan byk tarmsal potansiyel nedeniyle, gda ve tarm rnleri sektrnn geliimine olanak tanyacak ortama sahip olduu bilinmektedir. Nfus potansiyeli asndan gl yaps ve geni i pazar potansiyeli de gda sektrnn zmirde gelimi olmasnda nemli bir unsurdur. Bu iki grubu zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 10unu (7.076 adet) kapsamnda barndran tekstil ve konfeksiyon grubu izlemektedir. zmir, tekstil ve konfeksiyon sektrnde nemli bir yere sahip olmasna ramen Bursa, Denizli, Gaziantep gibi ehirlerin gerisinde kalmtr. zmir sermayesi 1980 sonras tekstil ve konfeksiyon sektrnde, bu illerin ihracat balaml yakalad k yakalayamamtr. Sektr zmir ekonomisine nemli bir faaliyet kolu olarak varln srdrmesine karn, saylan illere kyasla daha ok i pazara dnk ticari faaliyetlerini n plana karmaktadr. Bu sektrleri yukardaki grafikten de izlenebildii gibi, ald % 8lik pay ile otomotivakaryakt grubu, % 6lk pay ile mali arac kurulular grubu ve dayankl-lks tketim mallar grubu, % 5lik pay ile metal ve madencilik grubu, medya basm yayn ve krtasiye grubu ve teknoloji grubu, % 4lk pay ile salk grubu, turizm grubu ve tama-depolama grubu, % 3lk pay ile deri-ayakkab grubu ve aa ileri grubu izlemektedir.

on

Tu

oj iG r ri z m ub u G ru bu

Sektr

31

Tablo 10.6 Gemi Yllar tibaryla zmir Bykehir Btn erisinde Yer Seen Sermayenin Sektrel Dalm
Sektrler Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier 'Baka Yerde Snflandrlamayan Gruplar' Eitim Hizmetleri Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya ve Plastik Grubu Konfeksiyon ve Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Gr. Metal ve Madencilik Grubu Otomativ ve Akaryakt Grubu Salk Malzemeleri ve Hizmetleri Gr. Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam 3 119 98 14 22 5 4 6 5 7 12 11 3 2 5 3 1 1 37 4 36 12 5 -1944 4 3 1945 -49 4 2 2 4 1950 -59 22 48 29 45 1 154 60 8 79 76 46 42 57 26 21 11 14 739 1960 -69 66 90 68 52 4 296 245 16 152 121 79 79 103 44 41 34 50 1970 -79 161 320 141 108 15 635 1.359 75 464 438 161 223 498 139 159 100 143 1980 1990 -89 -2002 382 881 455 342 82 1856 3.402 285 1.283 722 600 737 1.242 393 475 468 459 1.568 3.072 1.699 1.038 660 6.280 9.351 1.267 5.072 3.154 2.535 2.489 3.720 2.479 2.002 2.700 2.373

1.540 5.139 14.064 54.459

zmir genelinde 1960lara kadar gda ve tarm rnleri grubu, firmalarn sektrel dalmnda ilk srada yer alrken, 1960larn ikinci yarsndan itibaren inaat grubu kapsamnda kurulan firmalarn, gda ve tarm rnleri kapsamnda kurulan firmalarn nne getikleri ve 1970-80 yllar arasndan itibaren de ilk sray aldklar grlmektedir. Gda ve tarm rnleri sektr, Ege Blgesinin geni tarm potansiyeline ve zmirin nfus potansiyeli balaml i pazar olanaklarna dayal olarak, geliimini btn dnemlerde srdrmesine karn, hzl ehirleme ve dier sektrleri harekete geirici yaps dolaysyla inaat sektrnn gerisinde kalmtr. Ancak 1970-80 yllar arasnda inaat sektr kapsamnda kurulan firmalarn toplam, gda ve tarm rnleri grubu kapsamnda kurulan firmalarn toplamnn 2.14 kat iken, 1980-90 yllar arasnda 1.83e, 1990-2002 yllar arasnda ise 1.49e kadar dt tespit edilmitir. Bu durum genel olarak inaat sektrnn gerileme trendi ierisine girdiini gstermektedir Konfeksiyon ve tekstil grubunda kurulan firmalar, 1960-1969 yllar arasnda zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan tm firmalarn % 10nunu olutururken, bu oran 1970-79 yllar arasnda % 9a dmtr. Trkiyenin 1980 sonras ihracata ynelik byme stratejisi tercihi ierisinde ncelikli geliim gsteren bu sektr, zmir genelinde kurulan firma baznda deerlendirildiinde ne kmamtr. Nitekim 1980-1989 arasnda sektrde kurulan firmalarn genel ierisinde ald pay % 9da kalrken, 1990-2002 yllar arasnda ancak % 10a kmtr.

32

Dayankl ve lks tketim mallar grubunu kapsamnda kurulan firmalar her dnemde zmir genelinde kurulan toplam firma saysnn % 6sn oluturmulardr. Sektrn i piyasaya ynelik faaliyet gstermesinin bu oluumda pay byktr. 1990larn banda piyasaya giren yabanc markalarn artmas ve yaanan ksa dnemli refah art paralelinde sektr nemli bir art ivmesi yakalamasna karn 1990larn ikinci yarsnn ekonomik istikrarszlk ortamnda bu durum zmir genelinde tersine dnmtr. Otomotiv sektrnde zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firma says dier tm sektrlerde olduu gibi 1980 sonras art gstermitir. Ancak sektrn kapsamnda kurulan firmalarn saysal toplam zmir genelinde kurulan tm firmalarn saysal toplam ile kyaslandnda 1980 sonras sektrde oransal bir art olmad ortaya kmaktadr. 1970-1979 yllar arasnda sektr kapsamnda kurulan firmalarn toplamnn zmir geneli ierisinde ald pay % 10 iken, bu pay 1980-89 yllar arasnda % 9a, 1990-2002 yllar arasnda ise % 7ye dmtr. Deri ve ayakkabclk grubu, gemi dnemler kapsamnda kurulan firma saylar asndan deerlendirildiinde, 1960-1969 yllar arasnda zmir geneli ierisinde ald % 4,4lk pay ile kendi iinde en st seviyeye ulat saptanmtr. Yllara gre kurulan firma saylarna bakarak yaplan deerlendirmede ise, deri ve ayakkabclk grubunda kurulan firma saysnn yllar itibaryla sk aralklarla azalma ve ykselme gsterdii gzlenmektedir. Bu durum grubun d pazar balantlarnn ve i piyasa talebinin yllara gre deiebilen, istikrarsz bir yapda olduunun gstergesidir. 1970-1979 yllar sektr kapsamnda kurulan firma saysnn toplam zmir geneli ierisinde kurulan tm firmalar baznda % 2.74e kadar dm ancak bu pay 1980ler ile birlikte ihracat amal kurulan firmalarn da etkisi ile % 3,2e ulamtr. 1990-2002 yllar arasnda sektrn genel ierisinde ald pay 3.3 olarak tespit edilmitir. Medya basm yayn ve krtasiye grubu kapsamnda kurulan firma saysnda 1970lerin ikinci yarsndan 1980lerin sonuna kadar art ivmesi grld, 1990larn bayla birlikte bu ivmenin ikiye katland, ancak 1994 krizinin etkilerine balanan istikrasz ortam sonucu 1995 sonras kurulan firma saysnn dme trendine girdii grlmektedir. Grubun 1970-79 yllar arasnda zmir genelinde kurulan tm firmalar temelinde ald % 3,13lk pay, 1980-89 yllar arasnda % 4,27ye, 1990-2002 yllar arasnda 4,93e ykselmitir. Dnemler itibaryla mali arac kurulular grubu dier gruplarla kyaslandnda 1923-1944 dneminde Cumhuriyetin mali piyasalardaki yeni yaplanmasnn getirisi ile dier tm gruplar ierisinde ald % 18lik pay dolaysyla gda ve tarm rnleri grubunun ardndan ikinci sray almtr. II. Dnya Sava sonras 1945-1949 yllar arasnda oran % 11, 1950-1959 arasnda % 10, 1960-1969 yllar aras % 8 ve 1970-1979 yllar aras % 9 olarak gereklemitir. Grubun tm ierisinde ald en dk oranlar ise % 5 ile 1980-1989 ve % 6lk oran ile 1990-2002 yllar arasndaki dnemler olarak grlmektedir. Mali arac kurulular grubu ierisinde ele alnan sigortaclk alt grubu kapsamnda kurulan firmalarn saysnn ise zellikle 1980 sonras yksek bir ivme ile artm olduu gzlenmitir. Sigortaclk sektrndeki art ivmesinde, 1980 sonras uygulanan yeni liberal politikalarn kitlelerin gvence gereksinimlerini karlamalarnda ne kartt alternatif oluumun etkisinin de olduu sylenebilir. Bankalardan ve borsa-dviz ilemi yapan

33

kurululardan oluan para ilemleri ile ilgili kurulular grubunda kurulan firma saysnn yllara gre gstermi olduu ar dalgalanmalar da finans piyasasndaki istikrarsz ortamn yansmas olarak grlmektedir. Metal ve madencilik grubu kapsamnda, belirlenmi zaman kesitleri ierisinde kurulmu olan firmalarn zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan tm firmalar arasnda alm olduu pay 1960l yllardan itibaren 1970lerde gsterdii d dnda yakn oranlarda seyretmitir. Kimya ve plastik grubu kapsamnda kurulan firma saysnn 1970li yllarn ikinci yarsndan sonra belirgin ekilde artmaya balad grlmektedir. Bu art sektrn genel ierisinde gemi on yllk periyotlar zarfnda ald % 1lik payn 1980-89 ve 1990-2002 yllar arasndaki dnemde % 2ye kmasn salamtr. Teknoloji grubu, elektrik ve elektronik alt grubu firmalar ile 1945-49, 195059 yllar arasnda dier 17 grup ierisinde % 1 pay alrken, 196069 ve 1970-79 yllar arasnda payn % 2ye ykseltmi, 19801989 ylar arasnda bilgisayar hizmetleri grubunun da devreye girmesi ve elektrikelektronik grubunda gerekleen art ivmesi ile % 3lk paya ve zellikle 19902002 yllar arasnda sektrde kurulan firmalarda grlen nemli art ile genel ierisinde % 5lik paya ulamtr. 1990 sonras sektr ierisinde kurulan firma saysnn art ivmesi, dier sektrlerdeki art ivmesinin nnde olmas, nemli bir eilime iaret etmektedir. Dnemler itibariyle tama ve depolama grubu deerlendirildiinde sektrn 17 grup ierisindeki 1990 sonras dnemde 1960lardan itibaren % 3 olan paynn 19902002 aras dnemde % 4e ykseldii grlmektedir. Turizm grubunda kurulan firmalarn 1990 ylyla birlikte nemli bir art trendine girdii ve 1998 ylnda en st seviyesine ulaan bu trendin 19902002 yllar arasnda tm gruplarda kurulan firmalar arasnda dier on yllk periyotlarda ald % 3lk pay % 5e kadar kard grlmektedir. Eitim grubuna dahil firmalarn 1980e kadar % 1in altnda pay ald, 1980 sonras dnemde ise zellikle devletin yapt yasal dzenlemeler ile zel sektrn eitim alanndan pay alma koullarnn kolaylatrlmas paralelinde orann ykseldii grlmektedir. Eitim grubunda kurulan firmalarn says 1997 ylnda en st noktasna ulam ve bu yldan sonra d balamtr. Dnemler itibariyle yaplan analiz sonularna gre salk sektrnde kurulan firmalarn kurulan tm firmalar ierisindeki orannn en yksek seviyesine % 4.8 ile 19902002 yllar arasnda ulat grlmektedir. Bu pay 1960-1969, 1970-1979 ve 1980-1989 yllar arasndaki dnemlerde yaklak % 3 olarak tespit edilmitir. Bu oluum 1990 sonras zel sektrn salk hizmetleri zerindeki payn arttrdnn gstergesi olarak deerlendirilebilir. Aa ileri grubu ats altnda kurulan firmalarn dier 17 grup ierisinde aldklar pay 1960 sonrasndaki btn dnemlerde benzerlik gstermektedir. Sektr ierisindeki en temel dnm ise kapsamnda kurulan firmalarn zellikle Karabalar blgesinde ylmalar olmutur.

34

ki alt grubun bir arada ele alnmas ile oluturulan eitli maddeler ithalat ve baka yerde snflandrlamayan ticaret grubu, iki alt grubu temelinde belirgin farkllklar gstermektedir. Baka yerde snflandrlamayan ticaret grubu yllar itibariyle kapsamnda kurulan firma baznda art gstermezken, 1980 sonras eitli maddeler ithalat grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarda art gzlenmitir. Yllar itibaryla istikrarsz bir seyir gsteren bu artn ivmesi, 1989-94 yllar arasnda ykselmi, 1994 yl sonras duranla girmi, 1999 yl sonras azalma trendi ierisine girmitir. Grup kapsamnda yllar itibaryla kurulan firma saysnn dviz kuru azal ve ykselileriyle dorudan iliki halinde olduu sezilebilmektedir. zmir Sermayesinin Sektrel Farkllklar Temelinde stikrar Dzeyleri 17 sektr altnda kurulan firmalar faaliyet halinde kalma dzeyleri asndan irdelenerek aadaki tablo hazrlanmtr. Bu tablo sektrlerin istikrar dzeylerini, kapsamlar altnda kurulan firmalarn devamllklar temelinde ortaya koymaktadr. Tablo 10.7 Sektrlere Gre Kurulan ve Faaliyet Halinde Olan Firmalar
Sektrler Kurulan Firmalar 1.108 2.143 1.032 633 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.905 Faaliyet Halinde Firmalarn Olan Firmalar Faaliyet Halinde Kalma Yzdeleri 2.207 4.416 2.394 1.593 762 9.294 14.433 1.651 7.076 4.544 3.429 3.576 5.631 3.089 2.706 3.314 3.042 73.157 50,20 48,53 43,11 39,74 59,45 46,28 46,35 52,82 45,21 48,15 46,95 53,41 52,37 60,28 53,33 56,64 53,75 49,08

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Gr. Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Gr. Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

zmir Sermayesinin Sektrel Farllklar Temelinde Sermaye Bykl Sektrel farkllklarna gre zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn sermaye yaplarnn analizi, en yksek sermaye derecesine sahip firmalarn sektrler ierisinde bulunma oranlar temelinde yaplarak aadaki tablo oluturulmutur.

35

Tablo 10.8 Sermaye Derecelerine Gre Firmalarn, Sektrler erisinde Bulunma Oranlar
Sektrler Toplam Firma Says En Yksek Sermaye Derecesine Mensup Firma Says Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier Baka Yerde Snflandrlamayan Gruplar Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam 1.108 2.143 1.032 633 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.905 496 279 223 97 959 1.084 230 799 624 270 424 715 282 287 297 297 7.610 247
En Yksek Sermaye Derecesine Mensup Firmalarn Bulunma Yzdesi

22,29 23,15 27,03 35,23 21,41 22,30 16,20 26,38 24,98 28,52 16,77 22,20 24,25 15,15 19,89 15,82 18,17 21,19

Tablodan izlenebildii gibi baka yerde snflandrlamayan gruplar bal altnda bulunan eitli maddeler ithalat alt grubu kapsamnda kurulan firmalar sermaye bykl asndan en ndedir. Bu grubu mali arac kurulular grubu izlemektedir. Sektrler arasnda ilerinde barndrdklar firma says asndan nde gelen inaat ve gda sektrlerinin en byk sermaye derecesine mensup firmalar bulundurma orannn dk olmas dikkat ekicidir. Ayrca teknoloji ve salk grubu, sermaye bykl asndan gl firmalar dier gruplara kyasla daha az oranda bulundurmalarna ramen, istikrar dzeyleri temelinde dier gruplara kyasla daha olumlu bir yap ierisinde bulunmaktadr. zmir Bykehir Btn erisinde Kurulan Firmalarn Yllara Gre Younluu zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan 73.157 adet firmann, kurulmu olduklar yllar temelinde dalm aadaki grafikte verilmektedir.

36

zmir sermayesi sektrel eitliini ithal ikamesine dayal ekonomik model altnda oluturmutur. 1960larda eitlenmeye balayan sektrel yaplanmann, 1970ler ile birlikte giderek yerlemesi ve zmirin ald byk ge bal olarak artan nfusu dolaysyla i pazar potansiyelinin bymesinin etkisiyle, zellikle 1970lerde zmir Bykehir Btn ierisinde yer seen firmalarn says artmtr. Trkiye genelinde ithalata ynelik birikim rejiminin tkanmas dolaysyla 1980 sonras egemen yeni liberal politikalara dayal ihracata ynelik byme modeline geilmesiyle, 1980 ncesi olumu olan sektrel eitlilik temelinde, zmir ierisinde kurulan firma saysndaki art ivmesi srmtr. (thal ikamesine ynelik ekonomik modelin krize girdii 1979 ve 1980 yllarnda zmirde kurulan firma saysndaki art durmasna ramen belirgin bir d gstermemitir.) ekil 10.2 Yllara Gre Kurulan Firma Younluu

YILLARA GRE KURULAN FRMA YOUNLUU

7000

Sum of adet

6000

5000

4000 Total 3000

2000

1000

0 1 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Kurulus_Yili

1980 sonras egemen olan yeni liberal politikalar temelli ihracata ynelik birikim rejiminin, uluslararas pazarda avantajn arttrma amac dorultusunda, i gc maliyetlerini ucuz cret politikalar araclyla aada tutmasnn getirisi olarak, 1980lerin ikinci yarsndan itibaren i piyasann tkanma srecine girdii sylemi, zmir Bykehir Btn ierisinde 1986 yl sonras kurulan firma saysnn artmamasnn temel nedenlerinden biri olarak grlmektedir. Politik ve ekonomik olarak snrna dayanan bu oluum, 1989 ylnda lkenin mali piyasalarnn da 1980 yl sonras girilen da alma sreci paralelinde uluslararas piyasalara almas ile almaya allmtr. Bu yeni dzenleme sayesinde alnan d krediler balaml olarak cretlerin ykseltilmesi, 1990larn bandan 1994 yl krizine kadar i piyasay speklatif bir ekilde hareketlendirmitir. Ancak 1994 krizinin etkisini bir

37

iki yl ierisinde gstermeye balamas, 1999 ve 2001 krizlerinin hzlandrc etkisi ile ekillenen 1990larn ikinci yarsnn istikrarsz ortam ierisinde, zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firma saysnda hzl bir azal yaanm olduu grafikten izlenebilmektedir. zmir Sermayesinin Faaliyet Durumlar ve Sermaye Dereceleri Temelinde Genel Analizi zmir Ticaret Odas tarafndan firmalar sermaye dereceleri temelinde alt grup altnda toplanmtr. ZTO tarafndan fevkalade olarak belirlenen yksek sermaye derecesine mensup firmalar en yksek olarak ifade edilmi, 5 milyar ve st sermayeye haiz olanlar kapsamaktadr. Bykten ke doru ise dier firmalar; 1. derece, 2. derece, 3. derece, 4. derece ve 5. derece olarak snflandrlmtr. 1. derece firmalarn sermaye dilimi 5 milyar-800 milyon, 2. derecenin 800-100 milyon, 3. derenin 100-25 ve 4. derecenin ise 25-10 milyon aras sermayesi bulunmaktadr. En alt derecenin ise sermaye dilimi 10 milyon ve alt olarak Odaya deklare edilmitir. Firmalarn faaliyet durumlar ise, faaliyet halinde bulunan firmalar iin faal, faaliyet halinde olmayan ancak fiili olarak ye kaytlar ticaret odasnca silinmemi firmalar iin gayri faal ve faaliyet d kalm kaytlar da ticaret odas ye kaytlarndan silinmi firmalar iin terk olarak tanmlanmtr. Bu balam ierisinde zmir Bykehir Btn ierisinde yer semi firmalarn analiz edilmesi, sermaye yapsnn nitelii hakknda fikir vermektedir. Aadaki grafikte firmalar, sermaye dereceleri temelinde faaliyet durumlar da gz nnde tutularak gruplandrlmtr. ekil 10.3 Firmalarn Sermaye Derecelerine Gre Faaliyet Durumlar
FRMALARIN SERMAYE DERECELERNE GRE FAALYET DURUMLARI
14.000
12.379

12.000 10.000 8.000 6.000

7.610 9.391

11.476

6.539

4.712

4.000

3.863 2.436 2.087 697 2.868 1.075 860

Adet Toplam

2.000 0

2.280 1.494 567

2.823

Fevkalade

1.

2.

3.

4.

5.

Firmalarn Sermaye Derecesi

Faal

Gayr Faal

Terk

zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn 2002 yl itibaryla % 49u faaliyet halindedir. Firmalarn faaliyet halinde kalma oran, firmalarn sermaye bykl orannda artmaktadr. Halen faaliyet halinde olan firmalarn

38

% 21i (7610 adet) en yksek sermaye derecesine sahip firmalardan, % 26s (9391 adet) 1. derece, % 32si (11476 adet) 2. derece, % 11i (3863 adet) 3. derece, % 2si (697 adet) 4. derece, % 8i (2868 adet) 5. derece sermaye dercesine sahip firmalardan olumaktadr. Faaliyet durumlarna baklmakszn zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan tm firmalarn % 30unun en kk sermaye derecesi olan 5. derece sermaye grubuna mensup olmas da, iflas mekanizmasnn kk sermaye gruplar zerinde etkili olduunu ak olarak ortaya koyan bir veridir. zmir Sermayenin Mekansal Dalm zmir Ticaret Odas veri tabannda bulunan 73.158 adet firmann zmir Bykehir Btn ierisindeki dalm bu snrlar ierisinde kalan ileler temelinde irdelenmitir. ekil 10.4 zmir Bykehir Btn erisinde Kurulan Firmalarn Faalliyet Durumlar Temelinde Mekansal Dalmlar
ZMR BYKEHR BTN ERSNDE KURULAN FRMALARIN FAALYET DURUMLARI TEMELNDE MEKANSAL DAILIMLARI
25.000 20.000 15.000
11.641 19.555

13.762

10.000
6.372 5.224 1.924 2.303 3.475 942 977 1.993 2.684 1.280 542 484

5.000

Adet Toplam

0 Konak Bornova Buca Gaziemir Karyaka ili Balova Narldere Gzelbahe

Yre

Faal

Gayr Faal

Terk

Konak zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 62si ( 44.958 adet) Konak lesi idari snrlar ierisinde kurulmutur. Faaliyet halinde olan firmalar asndan Konak lesi, zmirde kurulan firmalarn % 53n (19.555 adet firma) barndrmaktadr. Bu durum Konak lesi snrlar ierisinde yer seen sermayenin zmir geneline kyasla daha dk istikrar dzeyine sahip olduunu gstermektedir. Nitekim zmir geneli ierisinde kurulan firmalarn faaliyet halinde kalma oran % 49 iken, Konak lesi snrlar ierisinde bu oran % 43e dmektedir. Konak lesinde yer seen firmalar, zmir Bykehir Btn ierisinde bulunan en byk sermaye sahip firmalarn % 54n (4.180 adet firma) oluturmaktadr. Konak lesi kapsamnda faaliyet halinde bulunan firmalarn ise % 21i (4.180 adet firma) en

39

yksek sermayeye sahip firmalardan olumaktadr. zmir Bykehir Btn ierisinde faaliyet halinde bulunan firmalar ierisindeki en kk sermaye derecesi olan 5.dereceye mensup firmalarn ise yine % 54 Konak lesi snrlar ierisinde yer semitir. Konak ilesinde bulunan firmalarn ise % 8i en dk sermaye derecesine mensuptur. Bu oran zmir geneli ierisinde yine % 8 olarak tespit edilmitir. Bu veriler Konak lesi snrlar ierisinde yer seen sermayenin byklk kstas balamnda zmir geneli ile paralellik gsterdii sonucunu vermektedir. zmir Byksehir Btnnn en byk ilesi konumundaki Konak, ehir merkezini de kapsamaktadr. zmir geneli ierisinde kurulan firmalarn % 38i bu merkez ierisinde kurulmutur. Halen faal olan firmalar ierisinde ise bu oran % 32ye dmektedir. Faaliyet halinde olan firmalar temelinde ehir merkezinin tad firma says baznda paynn azalmas ehir merkezinde yer seen firmalarn istikrar dzeyinin dkl ile ilikili olarak alglanmaldr. Nitekim ehir merkezinde kurulan firmalarn faaliyet halinde kalma oran % 40tr. Bu oran zmir genelinin altnda olduu gibi, Konak lesi btnnnde de altndadr. Yukarda aktarlan veriler nda ehir merkezinin, zmir Bykehir Btn ierisinde nemini kaybetme sreci ierisinde olduu sylenebilir. Ancak halen zmir sermayesinin nemli bir blm ehir merkezi ierisinde yer almaktadr. Blge baz sektrler asndan temel yer seim alan olarak ne kmaktadr. Bu sektrleri aarsak; mali arac kurulular grubu kapsamnda faaliyet halinde olan firmalarn % 50si, medya basm yayn ve krtasiye grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn % 50si, salk grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn % 50si (younluklu olarak Kahramanlar semtinde), teknoloji grubu kapsamnda faaliyet gstern firmalarn % 48i (younluklu olarak ankaya semtinde), eitim grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn % 39u, tekstil ve konfeksiyon grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn zellikle ticaret sektr younluklu olmak zere % 44, deri ve ayakkabclk grubu kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn % 39u (younluklu olarak ayakkabclk sektr firmalar Kemeraltnda, dericilik sektr firmalar Basmane civarnda) ehir merkezi ierisinde bulunmaktadr. Konak lesi snrlar ierisinde sermaye younluu asndan ne kan bir dier blge Yeniehirdir. zmir ehir merkezi ierisinde faaliyet halinde olan firmalarn % 6s Yeniehirde bulunmaktadr. Blge kapsamnda kurulan firmalarn % 55inin faaliyet halinde kalmas Yeniehirin sermaye istikrar asndan zmir geneline kyasla daha olumlu bir mekan paras olduunu gstermektedir. Ayrca Yeniehirde yer seen firmalarn sermaye bykl kstas asndan da, zmir genel ortalamasnn zerinde bir oluum gsterdii saptanmtr. (Blgede yer seen firmalarn % 27si en yksek derecesine mensuptur.) Blgede younluklu olarak gda ve tarm rnleri grubu ile shhi tesisatlar, yap malzemeleri ve asansr, elektrik, stma, soutma, klimaclk gibi bina donanm tehizatnda uzmanlam firmalar younluklu olmak kaydyla inaat grubu yer semitir. Konak ilesi snrlar ierisinde zellikle belirli bir sektr kapsamnda geliim gstermi mekan paralarna en iyi rnek Karabalar blgesidir. Karabalar, zmir

40

Bykehir Btn ierisinde aa ileri sektrnde faaliyet gsteren firmalarn % 21ini barndrmaktadr. Konak lesi idari snrlar ierisinde olmamasna ramen corafi ve sektrel yap, dolaysyla Karabalar ile youn iliki ierisinde olmas nedeniyle Buca Seyhan Mahallesi de deerlendirilmeye sokulduunda oran % 35e ykselmektedir. Ayrca Mersinli semti kapsad Birinci Sanayi Blgesinin de etkisi ile otomotiv grubu firmalarnn nde gelen yer seim alanlarndan biri olarak belirmektedir. Yeildere mevkiinde dericilik sektr kapsamnda yer seen firmalarn, Yeildere Islah Projesi kapsamnda tahliye edilmesi, bu mekan deri sektrnn nde gelen yer seim alan olmaktan karmtr. Konak ilesi bir btn olarak ele alnp, snrlar ierisinde faaliyet halinde firmalarn sektrel farkllklar temelli dalm aada oluturulan aktarlmaktadr. Tabloda ayrca Konak ilesinde yer seen sermayenin yapsnn zmir geneli ile karlatrmal analizinin yaplabilmesi gdlmtr. bulunan tabloda sektrel amacda

Tablo 10.9 Konak lesinde Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler Konak lesi 446 1.195 539 331 248 2.154 3.409 424 1.964 1.430 1.129 905 1.168 1.214 700 1.309 990 19.555 Sektrn Bulunma Yzdesi 2,28 6,11 2,76 1,69 1,27 11,02 17,43 2,17 10,04 7,31 5,77 4,63 5,97 6,21 3,58 6,69 5,06 100,00 zmir Geneli 1.108 2.143 1.032 634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.906 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,09 5,97 2,87 1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23 4,55 100,00

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

Bornova zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 14 Bornova lesi ierisinde yer semitir. Halen faaliyet halinde bulunan firmalar temelinde ise bu

41

oran % 18e ykselmektedir. ki oran arasndaki farktan da grld gibi Bornova lesi snrlar ierisinde yer seen firmalarn genel istikrar dzeyi zmir genelinin zerindedir. Nitekim blgede kurulan firmalarn faaliyet halinde kalma oranlar da % 60 olarak tespit edilmitir. ( zmir geneli: % 49). Bornova ilesi kapsamnda faaliyet halinde olan firmalar ierisinde, en byk sermaye derecesine sahip firmalarn oran % 23tr. zmir genelinde ayn orann % 21 olduu gz nne alndnda Bornovada yer seen sermayenin byklk kriteri asndan zmir genel ortalamasna kyasla daha gl bir yap tekil ettii anlalmaktadr. Bornova lesi bir btn olarak ele alnp, snrlar ierisinde faaliyet halinde bulunan firmalarn sektrel farkllklar bazl dalm aada oluturulan tabloda aktarlmaktadr. Tabloda Bornova ilesinde yer seen sermayenin sektrel yapsnn zmir geneli ile karlatrmal analizinin yaplabilmesi amac da gdlmtr. Tablo 10.10 Bornova lesinde Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler Bornova lesi 153 294 362 58 39 719 948 214 580 238 210 460 1.016 211 460 225 185 6.372 Sektrn Bulunma Yzdesi 2,40 4,61 5,68 0,91 0,61 11,28 14,88 3,36 9,10 3,74 3,30 7,22 15,94 3,31 7,22 3,53 2,90 100,00 zmir Geneli 1.108 2.143 1.032 634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.906 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,09 5,97 2,87 1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23 4,55 100,00

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

Yukardaki dalmdan Bornova lesinin baz sektrlerde zmir geneline kyasla n plana km olduu grlmektedir. Deri ve ayakkabclk grubu firmalar zellikle Ikkentte kurulan Ayakkabclar Sitesinin de etkisi ile, konfeksiyon ve tekstil grubu firmalar amdibinde kurulan Manifaturaclar ve Tekstilciler Sitesinin etkisi ile, tama ve depolama grubu firmalar Pnarbanda bulunan Ambarlar ve Nakliyeciler Sitesi etkisi ile, metal grubu Doanlar Mahallesi snrlar ierisinde bulunan Hurdaclar Sitesi ve amdibinde bulunan Metal leri Sanayi Sitesinin etkisi

42

ile, otomotiv grubu Bornova lesi snrlar ierisinde bulunan sanayi sitelerinin etkisi ile, kimya plastik grubu firmalar Bornova lesinin dousunda ve zellikle Ankara Caddesi zerinde yer semelerinin etkisi ile Bornova lesinde, zmir Bykehir Btn genelinde bulunma dzeylerinin zerinde yer semilerdir. Bornova lesi ierisinde zellikle son on ylda belirli sektrlerde faaliyet gstermek amacyla oluturulan siteler nemli mekan paralar olarak ne kmlardr. Bornova ilesinin gneyinde ve dousunda bulunan blgeler zerinde, gerek oluturulan siteler ierisinde, gerekse darsnda olmak zere, zellikle ehir merkezinden uzaklama eilimi ierisinde olan sektrler youn geliim ierisinde bulunmaktadr. Karyaka zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 11i (8.254 adet firma) Karyaka lesi snrlar ierisinde kurulmutur. Kurulan firmalarn ancak % 48i (4.006 adet firma) faaliyet halindedir. En byk sermaye yapsna sahip olduu zmir Ticaret Odas tarafndan belirlenmi firmalarn, blge kapsamnda faaliyet halinde olan firmalarn % 15ini (zmir geneli % 21) oluturmasndan da anlalaca gibi, Karyaka lesi orta byklkte sermaye yaps arlkl bir oluum gstermektedir. Karyaka lesi bir btn olarak ele alnp, snrlar ierisinde faaliyet halinde bulunan firmalarn sektrel farkllklar temelli dalm aada oluturulan tabloda aktarlmaktadr. Tabloda Karyaka lesinde yer seen sermayenin sektrel yapsnn zmir geneli ile karlatrmal analizinin yaplabilmesi amalanmtr. Tablo 10.11 Karyaka lesinde Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler Karyaka lesi 114 301 52 35 85 540 1.071 51 288 235 128 164 238 222 104 162 Sektrn Bulunma Yzdesi 2,85 7,51 1,30 0,87 2,12 13,48 26,73 1,27 7,19 5,87 3,20 4,09 5,94 5,54 2,60 4,04 zmir Geneli 1.108 2.143 1.032 634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,09 5,97 2,87 1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu

43

Turizm Grubu Toplam

216 4.006

5,39 100,00

1.635 35.906

4,55 100,00

Tablodan, Karyaka lesinin baz sektrlerde zmir geneline kyasla n plana km olduu grlmektedir. Karyakada inaat sektrnde zmir genel ortalamasnn olduka zerinde firma bulundurmaktadr. Bu durum Karyaka Blgesindeki konut sakinlerinin konutlar zerindeki yenileme talepleri dorultusunda anlamlandrlabilir. naat grubunun bina onarm alt grubu kapsamnda faaliyet gstermek amacyla kurulan firmalarn blge ierisindeki younluu bu yaklam desteklemektedir. Karyaka lesi snrlar ierisinde oluan yeni yerleim birimleri de inaat grubunun ne kmasn nedenleyen bir dier oluumdur. Ayrca Karyakada dayankl ve lks tketim mallar grubunun, eitim grubunun, gda ve tarm rnleri grubunun ve salk grubunun zmir geneline kyasla daha n planda olduklar grlmektedir. Bu oluum da, Karyakann ierisinde barndrd nfusun tketim alkanlklarn i bnyesinde karlama eilimi zerinden anlamlandrlabilir. Nitekim saylan sektrler daha ok bulunduklar blge pazarn kullanma eilimi dier gruplara kyasla genel olarak yksek sektrlerdir. Turizm grubu ise zellikle Bostanlda 1990lar sonras kurulan firmalarn etkisi ile nemini arttrmtr. ili zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 2si (1647 adet firma) ili lesi'nde yer semitir. Halen faaliyet halinde olan firmalar temelinde ise oran % 3e kmaktadr. Bu durum ili lesi snrlar ierisinde kurulan firmalarn % 74nn faaliyet halinde olmas sonucudur. Sermaye bykl kriteri balaml irdelemede ise ili Blgesinde faaliyet gsteren firmalarn % 32sinin (zmir geneli ortalamas % 21) ZTOnun snflandrlmas temelinde en byk sermaye derecesine sahip firmalardan olutuu tespit edilmitir. Blgede kurulan firmalarn nemli bir ksmnn sanayi sektr kapsamnda faaliyet gstermek amacyla kurulmas ve bu firmalarn sermaye yaps dolaysyla daha gl ve istikrarl olmas yukardaki verileri etkileyen temel etkenlerin banda gelmektedir. ili lesi bir btn olarak ele alnp, snrlar ierisinde faaliyet halinde bulunan firmalarn sektrel farkllklar temelli dalm aada oluturulan tabloda aktarlmaktadr. Tabloda ayrca ili lesinde yer seen sermayenin sektrel yapsnn zmir geneli ile karlatrmal analizinin yaplabilmesi amac da gdlmtr. Tablo 10.12 ili lesinde Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler ili lesi 39 64 25 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,20 5,25 2,05 zmir Geneli 1.108 2.143 1.032 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,09 5,97 2,87

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Grubu

44

Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya - Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv - Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

13 15 151 223 53 119 59 31 99 145 31 44 59 48 1.218

1,07 1,23 12,40 18,31 4,35 9,77 4,84 2,55 8,13 11,90 2,55 3,61 4,84 3,94 100,00

634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.906

1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23 4,55 100,00

ili ierisinde yer seen firmalarn sektrel dalmlar genel olarak zmir Bykehir Btnnde grlen genel dalm ile paralellik gstermektedir. Blge, zmir ehrinin kuzey k noktas olan Anadolu Caddesi zerinde ve Ata Kk Sanayi Blgesinde yer seen otomotiv ve akaryakt grubu firmalar dolaysyla ilgili sektrde zmir genel ortalamasnn zerine kmaktadr. Ayrca Blge ierisinde bulunan Atatrk Organize Sanayi Blgesinin bulunmas da bu sektrel dalmda belirleyici olmaktadr. Kimya ve plastik grubu ve metal madencilik gruplarnn zmir genelinin zerinde olmas da bu balam ierisinde deerlendirilmelidir. Buca - Gaziemir zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 5i (3321 adet firma) yer semitir. Blgede kurulan firmalarn % 61inin (zmir geneli ortalamas % 49) faaliyet halinde olmas dolaysyla ile, faaliyet halinde olan firmalar temelinde ise zmir Bykehir Btn ierisinde bulunan firmalarn % 6sn barndrmaktadr. Bulundurduu firmalarn sermaye byklk kriteri balamnda zmir geneline kyasla daha zayf bir oluum ierisinde olduklar grlmektedir. Nitekim Buca lesinde faaliyet halinde olan firmalarn ancak % 14 en st seviyedeki sermaye derecesine mensup firmalardan olumaktadr. zmir Bykehir Btn ierisinde kurulan firmalarn % 3 (2.073 adet firma) Gaziemirde yer semitir. Faaliyet halinde olan firmalar baznda ise oran % 4e (1.450 adet firma) ykselmektedir. Nitekim blgede kurulan firmalarn faaliyet halinde kalma oran % 70dir. Blgede yer seen firmalarn sermaye yaplar gllk kriteri asndan analiz edildiinde ise Gaziemirin zmir geneline kyasla daha gl bir oluum ierisinde olduu grlmektedir. erisinde barndrd firmalarn % 31inin en yksek sermayeye sahip firmalardan olumas da bu durumun bir gstergesidir.

45

Buca ve Gaziemir lelerinin snrlar ierisinde, faaliyet halinde bulunan firmalarn sektrel farkllklar temelli dalm aada oluturulan tabloda aktarlmaktadr. Tabloda, Buca ve Gaziemir ilelerinde yer seen sermayenin sektrel yapsnn zmir geneli ile karlatrmal analizi yaplabilmektedir. Tablo 10.13 Buca ve Gaziemir lelerinde Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler Buca Sektrn Gaziemir Sektrn zmir Sektrn lesi Bulunma lesi Bulunma Geneli Bulunma Yzdesi Yzdesi Yzdesi 211 134 23 12 36 356 469 38 111 98 40 122 131 73 44 58 69 2.025 10,42 6,62 1,14 0,59 1,78 17,58 23,16 1,88 5,48 4,84 1,98 6,02 6,47 3,60 2,17 2,86 3,41 100,00 100 71 19 174 12 151 207 73 82 67 33 101 189 30 60 28 53 1.450 6,90 4,90 1,31 12,00 0,83 10,41 14,28 5,03 5,66 4,62 2,28 6,97 13,03 2,07 4,14 1,93 3,66 1.108 2.143 1.032 634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 3,09 5,97 2,87 1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23 4,55

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Gr. Deri ve Ayakkab Gr. Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Gr. naat Grubu Kimya Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Gr. Mali Arac Kurulular Gr. Medya Basm Yayn ve Krtasiye Gr. Metal ve Madencilik Gr. Otomotiv-Akaryakt ve Benzeri Gr. Salk Grubu Tama ve Depolama Gr. Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

100,00 35.906 100,00

Buca lesinin, zellikle Kaynaklarda kurulan Ya Sebze Meyve Hali ve Et Entegre Tesislerinin etkisi ile, gda ve tarm rnleri grubu kapsamnda kurulan firmalar baznda zmir genelinin zerinde bir ylm gsterdii grlmektedir. Yeni gelien konut blgeleri ve yerleik alanlarda grlen yenilemeler dolaysyla da Buca lesi kapsamnda inaat grubunun da ne kt grlmektedir. Ayrca Buca Seyhan Mahallesinde, aa ileri sektr kapsamnda faaliyet gsteren firmalarn youn olarak bulunmas Buca genelinde bu sektr n plana karmtr. Gaziemir lesinde bulunan Ege Serbest Blgesi ierisinde faaliyet gsteren firmalarn zellikle hazrlanan tablo ve grafiklerde dier grubu olarak tanmlanan ve baka yerde snflandrlamayan gruplarn ierisinde bulunan eitli maddeler ithalat alt grubu kapsamnda faaliyet gstermeleri sebebiyle Gaziemir lesinde dier grubu n plana kmaktadr.

46

Bat Blgesi (BalovaNarldere-Gzelbahe) zmir genelinde kurulan firmalarn % 3 (2.306 adet firma), zmir Bykehir Btnnn batsnda bulunan ilede yer semitir. Yre, faaliyet halinde bulunan firmalar baznda ise, zmir geneli kapsamndaki firmalarn % 4n bulundurmaktadr. Blge kapsamnda kurulan firmalarn faaliyet halinde kalma orannn % 55 olmas, iki oran arasndaki fark aklamaktadr. stikrar dzeyi asndan zmir genelinin zerinde bir oluum gsterdii sylenebilecek olan Bat kesiminin firmalar sermaye bykl balamnda ise, zmir geneline kyasla zayf bir oluum gstermektedir. Balova, Narldere ve Gzelbahe ilelerinin bir btn olarak ele alnmas ile oluturulan Bat Blgesi snrlar ierisinde faaliyet halinde bulunan firmalarn sektrel farkllklar temelli dalm, aada oluturulan tabloda aktarlmaktadr. Tablo 10.14 Bat Blgesinde (Balova, Narldere ve Gzelbahe lelerinde) Yer Seen Firmalarn Sektrel ve zmir Genelindeki Durumlar
Sektrler Bat Blgesi 45 84 12 11 18 230 363 19 55 61 39 59 62 81 31 36 74 1280 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,52 6,56 0,94 0,86 1,41 17,97 28,36 1,48 4,30 4,77 3,05 4,61 4,84 6,33 2,42 2,81 5,78 100,00 zmir Geneli 1.108 2.143 1.032 634 453 4.301 6.690 872 3.199 2.188 1.610 1.910 2.949 1.862 1.443 1.877 1.635 35.906 Sektrn Bulunma Yzdesi 3,09 5,97 2,87 1,77 1,26 11,98 18,63 2,43 8,91 6,09 4,48 5,32 8,21 5,19 4,02 5,23 4,55 100,00

Aa leri Grubu Dayankl ve Lks Tketim Mallar Grubu Deri ve Ayakkab Grubu Dier Eitim Grubu Gda ve Tarm rnleri Grubu naat Grubu Kimya-Plastik Grubu Konfeksiyon Tekstil Grubu Mali Arac Kurulular Grubu Medya Basm Yayn ve Krtasiye Grubu Metal ve Madencilik Grubu Otomotiv-Akaryakt ve Benzeri Grubu Salk Grubu Tama ve Depolama Grubu Teknoloji Grubu Turizm Grubu Toplam

Bat blgesinde kurulan firmalarn sektrel dalmnda, inaat ve gda-tarm rnleri grubu youn yer seme eilimi gstermektedir. Bu gruplar kapsamndaki firmalarn nitelikleri incelendiinde, daha ok blgesel etki alanndaki pazar kullanma amacna ynelmi olduklar gzlenmektedir. Ayrca blgede yer seen iekilik, balklk gibi faaliyet kollarndaki firmalarn younluu Bat Blgesinde gda ve tarm rnleri grubunun neminin artmasn salayan baka bir unsur olarak kabul edilebilir. Bat blgesinde yer seen firmalar temelinde turizm grubu firmalar da youn olarak

47

bulunmaktadr. Blgenin ky oryantasyonlu yap gstermesi, turizm sektr kapsamndaki yatrmlarn geliimini hzlandrmaktadr. zmir sermayesinin belirlenmi zaman kesitleri iindeki mekansal dalmnn sektrel eitlilii, 1960lar ile birlikte olumaya balam ve 1970lerde kurulan firma saysnn artmasyla kendi ierisinde bir lek ekonomisi yaratarak kklemitir. Ancak 1980 sonras ihraracata ynelik byme oryantasyonlu ekonomik sistem ierisinde ihracata ynelik baz alt gruplarda grlen art darda brakrsak, zmir ekonomisinin genel olarak 1980 ncesi ithalat ikamesine dayal model ierisinde oluan sektrel arlk zerinden gelitii sylenebilir. Bu durum zmir sermayesinin genel olarak i piyasaya ynelik faaliyet alanlarna ynelmesini nedenlemitir. Kukusuz ihracata ynelik faaliyet gsteren firma saysnda art olmutur. Ancak bu art genel olarak zmir sermayesinin birikim stratejisini uluslararas pazar balantlar zerinden ekillendirebilei younlukta deildir. Nitekim zmirde 1980 sonras kurulan firma saysnn younluu yllara gre analiz edildiinde de, zmir ekonomisinin belirleyici kriteri olarak i pazar potansiyeli ne kmaktadr. 1980lerde d pazarda rekabet avantaj yaratmak ve ihracat arttrmak amacyla, igc maliyetleri zerinde dk cret politikalar zel sektr alanlarnn yannda, kamu personeli zerinde de uygulanmtr. Dk igc maliyetine dayal birikim rejiminin gerek politik alanda, gerekse iktisadi anlamda tkanmasyla 1990lar ile birlikte i piyasay hareketlendirici ve gelir dalm adaletsizliini ksmen zc kaynak aktarm yaplarak hane halk gelirleri yukarya ekilmitir. (Yeldan, 2001) Bylece i pazarda alm gcnn art salanarak piyasada olumlu hareketlilik yaanmtr. Bu durum zmir Ticaret Odasnn ye kaytlarnn yllara gre gsterdii art trendinde de grlmektedir. piyasaya dnk sermaye yapsnda grlen ve temeli d kredi olanaklaryla salanan bu speklatif art ksa srm ve bu suni durumun yaratt ekonomik byme 1994 ekonomik krizi ile balayan sre sonucu daralmaya balamtr. zellikle 1990larn ikinci yars Trkiye genelinde olduu gibi zmirde de kamu kesimi finansman aklarnn ve finansal serbestletirmenin olanakl kld d kaynakl ksa vadeli speklatif sermaye girilerinin de etkisiyle inili kl, bol krizli bir oluum ierisinde gemitir. Sonu olarak 2002 yl itibariyle 1990larn banda suni ekilde artan firma says dengelenmi gzkmektedir. 1980ler ve zellikle 1990-2002 yllar arasnda faaliyet d kalan firmalarda art grlmektedir. Bu durum zmir sermayesinin anlan yllarda genel bir istikrarszlk ortam ierisinde bulunduunun gstergesidir. Nitekim zmir Bykehir btn ierisinde kurulan firmalarn ancak % 49u faaliyet halinde kalabilmitir. zellikle kk sermaye yapsna sahip firmalarn 1990 sonrasnn istikrarsz ortamndan youn olarak etkilendikleri grlmektedir. flas mekanizmasnda grlen youn hareketliliin zellikle kk sermaye yaplar zerinde etkili olmas, orta vadede zmir sermayesinin daha istikrarl bir yap oluturacan gstermektedir. Ancak i piyasaya ynelik faaliyetlerin firma temelinde ounlukta olmas zmirin ulusal

48

balamda oluan makro ekonomik krizlerden byk lde etkilenmesine neden olmaktadr. zmir sermayesinin sektrel bazda dalm her ne kadar 1980 ncesi yaplanmann devam niteliini genel olarak gstersede, baz sektrlerin arlklar deiim gstermektedir. rnein inaat sektrnn tm sektrler ierisinde alm olduu pay azalrken, salk, turizm, eitim, teknoloji hizmetlerinde art yaanmaktadr. Ancak asl deiim zmir Bykehir Btn ierisinde yer seen sermayenin mekansal yer seim kriterleri zerinde yaanmaktadr. Belirli sektrlerin belirli alanlarda younlama hzlar artmakta ve zmir Bykehir Btn ierisindeki alanlarn kimliklerinde sektrler belirleyici olmaktadr. Bu sre gerek planl mdahaler sonucu oluturulan uzmanlam sitelerle, gerekse plan d sreler sonucu sektrlerin kendi i dinamikleri sonucu oluan yer seim kriterleri araclyla gereklemektedir. zellikle zmir Bykehir Btnnn dousu planl olarak oluturulan baz sektrlerde uzmanlam alanlar asndan n plana kmaktadr. (Pnarba Ambarlar, Ikkent Ayakakbclar, amdibi Manifaturaclar ve Tekstilciler Siteleri gibi...) ehrin dou k blgesindeki bu oluum ehrin gney ve kuzey k blgelerinde de grlmektedir. Ayrca bu blgelerde planl oluturulan uzmanlam alanlar dnda, zellikle retim faaliyetlerinde bulunan firmalar youn yer seme eilimi ierisinde bulunduklar da grlmektedir. zmir Bykehir Btn ierisinde retim fonksiyonlarn ehir merkezinden desantrilize olmalarnn pay bu oluum zerinde belirleyici bir etkendir. retim fonksiyonlar ehir merkezinden zellikle 1980 sonras ve 1990larda ivmesi artan bir hzla uzaklamaktadr. Bu durum zellikle yeni kresel ekonomik dzen ierisinde ehir merkezine biilen kontrol merkezi olma rol ile akmaktadr. Ancak zmir ehir merkezi sermayenin yer seimi asndan Bykehir Btn ierisindeki arln bulundurduu firma says asndan kaybetme eilimi ierisinde gzkmektedir. Bu oluum ksmen retim fonksiyonlarnn ehir merkezi ierisinden kma eilimi ile ilikilendirilebilse de, hizmet sektr asndan da ehir merkezinin arln kaybetme eilimi ierisinde olduu grlmektedir. Bu eilim ehir merkezinin arazi kullanm normlarnn yetersizlii ile ilikilendirilebilir. Nitekim son yllarda Alsancak Liman gerisi, Bayrakl ve Turan blgelerinde yeni bir arazi kullanm rntsne sahip bir merkezi i alan yaratlmas konusunda sylemler ve projeler gelitirilmektedir. Ancak zmir sermayesinin kendi i dinamikleri ile bylesine sermaye youn bir dnmn altn doldurmas mmkn gzkmemektedir. Nitekim 1980 sonras kurulan firma baznda dier tm gruplarda grlen artn finans piyasasnn dorudan gstergesi olarak grlen para ile ilgili kurulular grubuna ayn art ivmesi ile yansmamas da zmirin kendi i potansiyeli ile ehir merkezinin dnmn salayamayacan gsteren nemli bir parametredir. zmirde sermaye ehirsel alan zerinde youn bir aray ierisindedir. Bu arayn k gerek zmir sermayesinin i potansiyeli, gerekse d etkenlerin ynlendiricilii kapsamnda zaman ierisinde oluacaktr. 1980 ncesi ithal ikameci dnemin ulusal kalknmaclk ideolojisi iinde ehirler ancak ulusal ekonomik modeldeki konumlaryla nem kazanmaktayd. ehirlerde retim ve hizmet fonksiyonlar i ie

49

gemiti ve zmir bu balamda konumunu Trkiye dzleminde oturtabilmiti. 1980 sonras da bu yaplanmay genel olarak srdrd. Ancak 1980 sonras ksmen ve 1990 sonras hzl bir ivme ile zmirdeki sermayenin ehir mekan ierisinde dalm, retim ve hizmet fonksiyonlar asndan, yeni bir anlay ierisinde ekillenmeye balad ve ehir mekan, kademelenmeden ziyade birbirini ve kendisini tanmlayan bir a ilikisi zerine temellenmi grnmektedir. Bykehir btn iinde ise ayrmlar ekillenmeye balamakla birlikte ehir kendisini, ne sadece ticaret ve hizmet, ne de retim merkezi olarak tanmlamaktadr. zmir yeni birikim modelinin getirdii anlay erevesinde; ya kontrol ve retim merkezi olarak varln glendirerek srdrecek ve kendi hinterland ierisinde bir blge merkezi olacak ya da Trkiyenin kresel sermaye ile eklemlenme kaps olarak ne km olan stanbulun tamamen etki alan ierisinde byk ehir olma tercihini yapacaktr. zmir kendisini, 1980 sonras retim faaliyetleriyle ne km ehirlerin stanbul ile eklemlenmesinden daha farkl bir platforma oturtabilme potansiyelini tamaktadr. zmir yeni dzene, ksmen stanbul balantl olmak kaydyla ve baskn olarak kendi i dinamiklerinin getirdii avantajla, kendi zgnl ierisinde girmesi ile konumunu, gelecee gerek bir blge merkezi olarak tayabilir.

10.1.3 Tarm
zmir in Salkl Bir retim Faaliyeti: Ekolojik Tarm Ekolojik tarm, son yllarn gzde tarmsal tekniklerden biridir. Gerek salkl beslenme, gerekse retim srasnda reticilerin zararl kimyasallardan korunmas asndan zellikle ABde nemle zerinde durulmaktadr. Kukusuz daha iyi bir fiyat ve ihracat koullar da ekolojik rn retiminin ekiciliini artrmaktadr. Bu balamda, zmirin geleceine k tutmas amacyla AB lkelerindeki ekolojik tarm politikalar, uygulamalar, pazar ve fiyat durumundan rnekleme yoluyla zmirin durumu ele alnmaktadr. Tarmsal girdilerin bilinsizce kullanmnn yol at evre ve insan salna yapt olumsuz etkilerin engellenmesi iin ekolojik tarm, evre ile dost olan alternatif tekniklerden birisidir. Bu retim tarz organik, ekolojik veya biyolojik tarm gibi eitli ekillerde de isimlendirilmektedir. Ekolojik tarm; ekolojik sistemde hatal uygulamalar sonucu kaybolan doal dengeyi yeniden kurmaya ynelik, insana ve evreye dost retim sistemlerini iermekte olup, esas itibariyle sentetik kimyasal ilalar ve gbrelerin kullanmnn yasaklanmasnn yannda, ekolojik ve yeil gbreleme, mnavebe, topran muhafazas, bitkinin direncini arttrma, parazit ve predatrlerden yararlanmay tavsiye eden, btn bu olanaklarn kapal bir sistemde oluturulmasn talep eden ve retimde miktar artn deil, rnn kalitesinin ykselmesini amalayan bir retim ekli olarak tanmlanmaktadr. Ekolojik tarm, miktardan nce rnn kalitesini n planda tutmakta, tketicinin ve evrenin zarar grmemesini amalamaktadr.

50

ABde Destekleme Politikalar Ekolojik rnlerin pazarlama kanallarn incelediimizde, geleneksel sat kanallar dnda ekolojik rnleri pazarlayan kanallar gelimitir. Avrupa birlii lkelerinde ekolojik rnlerin pazarlama kanallar; reticiden tketiciye direkt satlar, ekolojik rnlerinin satld zel dkkanlar (doal ve salkl rnleri satan dkkanlar olarak adlandrlr) olarak bulunmaktadr. Son zamanlarda yaplan pazar aratrmalar balca byk pazarlarda tketicinin talebinin hzl bir ekilde bydn gstermekte ve 2005 ylnda baz lkelerde toplam gda satlar iinde ekolojik rnlerin sat paynn % 5-10'a ulaaca beklenmektedir. 1997 ylnda Almanya haricinde, dier lkelerde orta dnemde byme orannn yllk % 10'u aaca ve Danimarka, sve, ngiltere'de ise % 25'in zerinde olaca tahmin edilmektedir. Toplam gda satlar iinde ekolojik rnlerin sat pay Danimarka'da % 2.5, Avusturya'da % 2'dr. Almanya'nn 1997 ylnda ekolojik rnlerden elde ettii toplam sat tutar 1.800 milyon dolardr. 2000 ylnda, ekolojik rnlerden elde ettii toplam sat tutar Almanyann 2.200-2.400 milyon dolar iken, Hollandann 225-250 milyon dolardr. Orta vadede byme orannn Danimarka, Avusturya, Hollanda, Almanyada yllk % 10-15, talya, Fransa, svirede % 15-20, svete % 20-25, ngilterede % 25-30 arasnda olaca tahmin edilmektedir. Avrupa Birlii lkelerinde ihracatna ve ithalatna ilikin ayrntl veriler bulunamamakla birlikte, ngiltere piyasada satt ekolojik meyve ve sebzelerin % 80'inden fazlasn, ekolojik ay ve kahvenin % 100'n, arap ve alkoln % 90'n ve btn ekolojik rnlerin ise % 60-70'ini ithal etmektedir. Finlandiya ise ekolojik rnlerin % 40'n ihra etmektedir. talya'nn yllk ihratan elde ettii gelir 300-400 milyon dolar civarndadr. Fransa ekolojik yumurta ve tavuk eti ihra ederken, Almanyann ise bebek mamas, sebzeler, buday ve dier tahl rnleri, ihra ettii ekolojik rnlerdir. Tablo 10.15 lkelerin thal ve hra Ettii rnler lkeler thal ettii rnler hra ettii rnler

Avusturya

Tahllar, meyve ve sebzeler

Almanya

Taze meyve ve sebzeler, kurutulmu meyveler, st rnleri, fndk Elma, havu, portakal, limon, greyfurt, pancar ekeri v.b. St ve et rnleri, ay, kahve, arap ve alkol, meyve suyu ve tahllar

Bebek mamas, sebzeler, buday ve dier tahl rnleri Organik yumurta, tavuk eti, arap, tahllar, taze meyve ve sebzeler Som bal ve mantar (1999 ylndan itibaren)

Fransa

ngiltere

51

Hollanda

Taze meyveler, tahllar, fndk, kurutulmu meyve, St rnleri, et, ekmek, eker, tahl

Sebzeler, meyveler, st rnleri, tahllar, baharat ve aromatik rnler Sr eti, yulaf, arpa, marmelat, dondurulmu kiraz Pirin, sebze ve meyveler, zeytinya ve fndk

sve

spanya

Ekolojik rnlerin Fiyatlar Farkl yetitirme koullarnn olmas, lke iinde deiik rnler ve deiik lkelerde ayn rnler iin iftiye denen fiyat primlerinin ok deiken olmasna yol amaktadr. Bu nedenle reticilere denen fiyat primleri de olduka deikendir. zellikle tahllar ve patates iin reticinin ald primler % 50 ve daha fazladr. Tablo 10.16 Avrupa Birlii lkelerinde Ekolojik reticilere denen Fiyat Primleri (Geleneksel reticilerin Fiyatlarnn zerindeki %) (1997-1998 Ana rnlerde) lkeler Avusturya Belika Almanya Danimarka spanya Finlandiya Fransa Byk Britanya Yunanistan rlanda1 talya Lksembourg Hollanda Portekiz sve
1zel

Sebzeler nd 35 50 25-50 0-30 50 nd 20-100 30-50 25 15-20 60 nd 10-100 0-30

Tahllar 100 65 100 60-70 0-50 50 60-100 nd 10-20 nd 25-30 100 100 nd 50-100

St rnleri 20-30 20 15 20-25 10-30 10 20-30 40 nd nd 15 10 10 nd 15-20

Patates 100-120 80 200 25-50 nd 50 nd 40-200 nd nd 15-20 50 33 100 0-30

Meyveler nd nd 50 >100 15-30 300 nd 5-40 20-50 nd 15-20 60 nd 10-100 40

durumlar haricinde, reticilerin primleri %23-26,

nd= mevcut veri yok

Kaynak: Michelsen, J., Hamm, U., Wynen, E. and Roth, E., The European Market For Organic Products: Growth and Development, Organic Farming in Europe: Economics and Policy, Vol.7, 1999, s.67

Avusturya, Almanya, Lksembourg, Hollanda ve sve gibi lkelerde tahllar iin denen primler % 100 'dr. Almanya'da patates iin reticiye denen primler % 200 iken, ngiltere'de ise % 40-200 arasnda deimektedir. sve gibi byk ekolojik sektre sahip olan lkelerde (patates ve sebzeler iin) ve spanya gibi kk ekolojik sektre sahip lkelerde (sebzeler ve tahllar iin) reticiye denen fiyat primlerinin sfr olduu grlmektedir. Btn Avrupa birlii lkelerinde st rnleri iin reticiye denen fiyat primi % 40'n zerine ulaamamtr. Ekolojik pazarlarda

52

satlan bu rnlerin paynn dk olmas reticiye denen fiyat primlerinin de dk tutulmasnn sebeplerinden biri olarak grlmektedir. Tketiciler tarafndan denen fiyat primlerini incelendiimizde, Avusturya'da tahllar iin tketiciler, geleneksel rnn fiyatnn % 20-30'u zerinde bir fiyat derken, talya'da ise bu oran % 125-175 arasndadr. Portekiz tketicileri ekolojik meyveler iin % 5 fiyat primi derken, bu oran svete % 100 civarndadr. Olduka kk pazar paylamn elde eden lkelerde (spanya, talya, Yunanistan ve Portekiz) hemen hemen btn rnler iin tketicinin dedii fiyat primleri olduka yksektir; nk pazarlama masraflar ok yksek olmaktadr. Ayrca Almanya'da da tketicilerin dedii fiyat primleri olduka yksektir. Ana datm kanal olan doal yiyecek dkkanlarnn kullanlmasnn pazarlama masraflarnn yksek olmasna yol at belirtilmektedir. Ana datm kanal spermarketler olan lkelerde tketicinin dedii fiyat primleri daha dktr. Trkiyede Ekolojik Tarm Trkiyede ekolojik tarmn gelitirilmesi ve uygulanmasyla ilgili almalar yapmak zere izleme ve yrtme organlar kurulmutur. Bunlar Ulusal Ynlendirme Komitesi, Organik Tarm Komitesi, Organik Tarm Ulusal Ticaret Komitesi, Organik Tarm Proje ve Aratrmalar Ulusal Komitesidir. Trkiye'de ekolojik tarmla ilgili kontrol ve sertifikasyon faaliyetinde bulunmak isteyen kurulular, Tarm ve Kyileri Bakanlna bal Organik Tarm Komitesine bavurmaktadr. artlara uygun olduklar tespit edilen firmalara, Tarm ve Kyileri Bakanl adna Trkiye'deki ekolojik tarm kontrol etme ve sertifikasyon yetkisi verilmektedir. lkemizde ekolojik rnleri ileyen ve bu rnleri pazarlayan firmalar sertifikalandran 7 tane kontrol ve sertifikasyon kuruluu vardr. Bunlarn 6 tanesi (BCS-KO, BIOAGRICOOP; ECOCERT-SARL, IMO, INAC, SKALL) yabanc kontrol kurulularnn Trkiye temsilcileri, biri ise (ETKO) Trk kuruluudur. Ekolojik tarm rnleri sertifikaya tabi rnler listesinde yer ald iin, Ege hracat Birliklerine ekolojik rnlerin ihracat ile ilgili tm verileri toplama grevi verilmitir. Ekolojik Tarmn Geliim Durumu Trkiye'de ekolojik tarm uygulamalar, 1984-1985 yllarnda ilk olarak ekirdeksiz kuru zm ve kuru incirle balamtr. 1990 ylnda Trkiye'de retilen ekolojik rn says 8 iken, 2000 ylnda 95'e ulamtr.

53

ekil 10.5 Trkiyede Ekolojik Olarak Yetitirilen rn Says

100 80 60 40 20 0 8 1990 1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 23 20 37 65 53 95

92

rn says
Kaynak: Aksoy, U., Organic Agriculture in Turkey, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999. Tarm ve Kyileri Bakanl, Ekolojik Tarm Komitesi Kaytlar, 1997-2000, Ankara.

Trkiyede ekolojik rnler, daha ok, pazarlayc firmalar ile reticiler arasnda yaplan szlemeli retim erevesinde retilmekte ve pazarlanmaktadr. Ekolojik tarm szlemeli yapan retici says 2000 ylnda 18375e erimitir. ekil 10.6 Trkiyede Ekolojik Tarm Yapan retici Says (Adet) 20000 15000 10000 5000 0 313 1990 1780 1992 1600 7417 4035 1997 1998 1999 2000 retici says 12275 8199

18375

1994

1996

Kaynak: Aksoy, U., Organic Agriculture in Turkey, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999, Tarm ve Kyileri Bakanl, Ekolojik Tarm Komitesi Kaytlar, 1997-2000, Ankara.

Trkiyede retilen ekolojik tarm rnlerinin hemen hemen tamamnn ihra ediliyor olmas, i pazar koullarnn gelimemi, kontrol ve sertifikasyon cretlerinin yksek olmasna balanmaktadr. reticilerin kendi adna rn sertifikas bulunmamaktadr. Ekolojik rn sertifikas projeyi kuran firma tarafndan projede yer alan tm reticiler adna yaplmaktadr. rn gruplarna gre retici saylar incelendiinde, 2000 ylnda en fazla reticinin % 51.62lik payla kuru ve kurutulmu meyve grubunda yer ald grlmektedir. Bunu % 15.06lik payla tarla bitkileri grubundaki reticiler izlemektedir.

54

Tablo 10.17 Trkiye'de rn Gruplarna Gre Ekolojik retim Yapan retici Says (adet) ve (%)
1997 rn Gruplar Kuru ve Kurutulmu Meyveler Ya Meyve Sebze Tarla Bitkileri Tbbi Bitkiler Dierleri Toplam retici says 4931 1494 16 478 9 489 7417 % 66.48 20.14 0.22 6.44 0.12 6.60 100 1998 retici says 5499 1165 22 504 33 976 8.199 % 67.07 14.21 0.27 6.15 0.40 11.90 100 1999 retici says 6975 2026 264 1320 325 1365 % 56.82 16.51 2.15 10.75 2.65 11.12 2000 retici says 9486 1886 403 2768 1619 2213* % 51.62 10.26 2.19 15.06 8.81 12.04 100

12.275 100.00 18.375

*Dierlerin iine zms meyveler de dahildir. Kaynak: Tarm ve Kyileri Bakanl Ekolojik Tarm Komitesi Kaytlar, 1997-2000, Ankara.

Kuru ve kurutulmu meyve grubunda da; elma (3.232 retici), fndk (1.842 retici), zm (1.190 retici ) ve incir (1.045 retici), ya meyve grubunda; zeytin (1.134 retici), vine (597 retici), sebze grubunda; biber (213 retici), salatalk (101 retici), brokoli (36 retici), tarla bitkileri grubunda; mercimek (1.063 retici), pamuk (740 retici), buday (298 retici), tbbi bitkiler grubunda ise; gl kurusu (427 retici), defne (417 retici), biberiye (304 retici), adaay (157 retici) en fazla reticiye sahip olan rnlerdir. Ekolojik kuru incir ve ekolojik ekirdeksiz kuru zm asndan durum incelendiinde; 2000 ylnda son sekiz ylda % 511.11 orannda artarak 10.45e ykseldii saptanmtr. Ekolojik ekirdeksiz kuru zm retimi yapan retici says ise ayn dnemde 1.190 reticiye ulaarak % 242.93 orannda art gstermitir. Trkiyede ekolojik tarm yaplan retim alanysa son on ylda % 5.396.82 orannda artarak yaklak 57.002 hektara ulamtr. ekil 10.7 Trkiyede Ekolojik Tarm Yaplan retim Alan (ha)
60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1037 1990 6077 1992 5196 1994 1996 1997 1998 1999 2000 15250 17467 24042 46508 57002

retim alan
Kaynak: Aksoy, U., Organic Agriculture in Turkey, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999. Tarm ve Kyileri Bakanl, Ekolojik Tarm Komitesi Kaytlar, 1997-2000, Ankara.

55

En fazla ekili alanna sahip rnler asndan durum incelendiinde ise, kuru ve kurutulmu meyve grubunda; fndk (4243.88 ha), incir (3857.85 ha), zm (2583.53 ha), elma (2337.47 ha), ya meyve grubunda; zeytin (2378.52 ha), sebze grubunda; salatalk (151.10 ha), biber (135.60 ha), tarla bitkileri grubunda; pamuk (5343.70 ha), nohut (1621.80 ha), buday (1566.50 ha), tbbi bitkiler grubunda ise defne (7082.60 ha), kekik (2501.90 ha), biberiye (2027.50 ha) yer almaktadr. Ekolojik kuru incir ve ekolojik ekirdeksiz kuru zmn retim alanlar asndan durum deerlendirildiinde; 1992 ylnda ekolojik olarak kuru incir retimi yaplan alan 944 hektar iken, 2000 ylnda % 308.67 orannda artarak 3857.85 hektara ulamtr. Ekolojik olarak ekirdeksiz kuru zm retimi yaplan alan ise 1992 ylnda 659 hektar iken, 2000 ylnda % 292.04 orannda artarak 2583.53 hektara ulamtr. Trkiyede 2000 yl verilerine gre, tarm alannn yaklak % 0.24', tarm iletmelerinin ise % 0.46s ekolojik retime ayrlmtr. Ekolojik rnlerin Pazar ve D Ticareti Trkiyede ekolojik retim projeleri ve ihracat firma tarafndan rnlerin pazarlamas farkl ekillerde yaplmaktadr. Bunlardan biri, retim projesi lkedeki yerleik firma tarafndan yaplmakta, rnler bu yerel firma tarafndan ilenmekte ve ihra edilmektedir. Dier yntemde, retim projesi yurt dndaki yabanc kurulu tarafndan yrtlmekte, rnler anlamal yerel ileyici firma tarafndan fason ilenmekte ve anlamal yerel ileyici yada ihracat firmas tarafndan proje sahibi firmaya ihra edilmektedir. nc ynteme gre ise, retim projesi yurtdndaki bir kurulu tarafndan kurulmakta, rnler Trkiye'de yabanc firmann tek bana kurduu veya ortak olarak kurduu ileme tesislerinde ilenmekte, proje sahibi firmaya ihracat firma veya ileyici kurulu tarafndan ihra edilmektedir. Ege hracatlar Birlikleri kaytlarna gre, ekolojik rn ihracatndan elde edilen gelir 1997 ylnda 13.513.694 dolar iken, 2000 ylnda % 63.73 orannda artarak 22.125.447 dolara ykselmitir. rn gruplarna gre incelediinde, son drt yllk aadaki tabloda verilmektedir. Tablo 10.18 rn Gruplarna Gre Ekolojik rnlerin hracat Deerleri (FOB$) rn Gruplar 1997 1998 Kuru Meyve ve Mamulleri 11.896.485 15.328.044 Ya Meyve Sebze ve Mamulleri 420.228 391.570 Hububat ve Bakliyat Mamulleri 467.820 1.392.894 Canl Hayvan Su rn ve Mamulleri** 53.453 271.882 Zeytin, Zeytinya 50.459 Tekstil ve Hammaddeleri 605.364 215.447 Aa Mamulleri ve Orman rnleri 70.344 198.312 13.513.694 17.848.608 Toplam
** Canl hayvan su rnleri ve mamulleri grubundaki rakamlar bala aittir. Kaynak: Ege hracatlar Birlikleri Genel Sekreterlii Kaytlar, 1997-2000, zmir.

1999

2000

17.874.179 17.870.502 2.248.969 1.709.945 1.862.502 1.892.274 183.091 38.202 883.256 51.021 356.419 425.403 153.561 138.100 23.561.977 22.125.447

56

Ekolojik rnlerin ihracatndan elde edilen gelir 2001 ylnda 27.638.643 dolar iken, 2002 ylnda 31.815.548 dolara ykselmitir (Ege hracat Birlikleri Genel Sekreterlii Kaytlar, 2001-2002). 12 Trkiyenin ekolojik rnleri ihra ettii en nemli pazarlar Avrupa Birlii lkeleri, olan Almanya, Hollanda, Fransa, svire ve ngilteredir. Trkiyenin ekolojik rn ihra ettii dier nemli pazarlar ise; Danimarka, talya, Avusturya, Belika, sve, Norve, spanya, Kanada, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelandadr. Toplam ekolojik rnlerin ihracatndan elde edilen gelir iinde ekolojik kuru incirin pay ise 1997 ylnda % 17.42 iken, 2002 ylnda % 13.63e, ekolojik ekirdeksiz kuru zmn pay 1997 ylnda % 21.76 iken, 2002 ylnda bu oran % 15.59a dmtr. Her geen gn, ekolojik rn ihracatndan elde edilen gelir art gsterirken, ekolojik kuru incir ve ekolojik ekirdeksiz kuru zmn paynda azalma olduu grlmektedir. rn eitlenmesinin artmasyla birlikte, ekolojik rnlerin ihracat ierisinde bu iki rnn pay azaldndan oranlarn dmesi doal grlmelidir. Durum kg olarak deerlendirildiinde art ak olarak grlecektir. Tablo 10.19 Ekolojik Kuru ncir ve Ekolojik ekirdeksiz Kuru zmn hracat Miktar (kg), hracat Deeri (FOB$)
1997 Kuru ncir Miktar (Kg) Kuru ncir hracat Deeri (FOB $) Toplam Ekolojik rnlerin hracat Deeri inde Kuru ncirin Pay (%) .Kuru zm Miktar (Kg) .Kuru zm hracat Deeri (FOB $) Toplam Ekolojik rnlerin hracat Deeri inde .Kuru zmn Pay (%)
1.095.136 2.354.459 17.42 2.223.138 2.940.244 21,76

1998
1.469.006 3.580.108 20.06 2.838.620 3.855.281 21,60

1999
1.579.672 3.555.557 15.09 3.287.591 4.149.714 17,61

2000

2001

2002

1.947.269 2.226.054.36 1.761.496,47 37.53626 4.763.281.26 4.336.068,67 16.97 17.23 13.63

42.52119 5.411.534.75 5.354.176,80 4.836.139 4.887.076.27 4.960.801,53 21,86 17,68 15,59

Kaynak: Ege hracatlar Birlikleri Genel Sekreterlii Kaytlar, 1997-2002, zmir.

Bu adan bakldnda kuru incir ve ekirdeksiz kuru zm iin 2002 ylnda Trkiyenin ekolojik kuru incir ihra ettii en nemli pazarlar srasyla Almanya, svire, Fransa, ABD, ngiltere, talya, Danimarka, Avustralya ve svetir. Ekolojik ekirdeksiz kuru zm ihra ettii lkeler ise Almanya, ngiltere, Hollanda, svire, Fransa, talya, Danimarka, Belika ve Avusturyadr.

12 2001 ve 2002 ylndan itibaren Ege hracat Birlikleri tarafndan, ekolojik rnlerin ihracat deerleri rn gruplarna gre deil rnler itibariyle verildiinden dolay toplam olarak verilmitir.

57

Tablo 10.20 Trkiyenin lkelere Gre Ekolojik Kuru ncir ve Ekolojik ekirdeksiz Kuru zm hracat Deeri (FOB$) (2002) lkeler Almanya svire Fransa ABD ngiltere talya Danimarka Avustralya sve Dier lkeler Toplam Kuru ncir hracat Deeri ($) 2074636.38 687463.02 448134.86 332244.67 242268.25 103415.29 93862.50 77844.82 59014.34 217184.54 4336068.67 lkeler Almanya ngiltere Hollanda svire Fransa talya Danimarka Belika Avusturya Dier lkeler Toplam ekirdeksiz Kuru zm hracat Deeri ($) 2185829.17 840315.21 564166.25 443404.87 284417.64 177515.02 158224.07 105391.00 74617.53 126920.77 4960801.53

Kaynak: Ege hracatlar Birlikleri Genel Sekreterlii Kaytlar, 2002, zmir.

Ekolojik rnlerin Yurtii Piyasas Trkiye'de reticiye verilen ekolojik rn fiyat belirlenirken, geleneksel olarak yetitirilen rnn o gnk piyasa fiyat dikkate alnmakta ve bu fiyata prim eklenerek deme yaplmaktadr. Baz rnler iin retici ve alc arasndaki anlamaya bal olarak belirli bir sre iin bu primler deiebilmektedir. Ayn zamanda, rnlere gre, firmadan firmaya ve yldan yla reticiye verilen primler deimektedir. Bu tr farkllklar olmakla birlikte, reticiye verilen fiyat primi ounlukla % 5-25 arasnda deimektedir. rnein, 2000 ylnda ekirdeksiz kuru zmde % 10, kuru incirde ise % 5-10 fiyat primi reticiye verilmitir. Ekolojik rn ile geleneksel rn fiyat arasndaki farkn temelde maliyetlerin farkl olmasndan kaynakland kabul edilmektedir. Ekolojik rnlerin geleneksel rnlerden daha pahal olmasnn nedenleri ise gei dnemi maliyetinin yaplan tm masraflar iin rn fiyat zerinde % 3-7 arasnda olmasnn yannda, reticilere denen ekolojik retim primi kilogram bana % 5-25 arasnda olmas sylenebilir. Bunun yannda % 2-3 orannda reticilere salanan teknik yardm maliyeti bulunmaktadr. Ayrca girdi sbvansiyonlar ve danmanlk, mhendislik hizmetleri yaklak % 10 civarnda bir ek art salamaktadr. Bunlara sertifikalandrma masraflar ile ekolojik rnlerin dier rnlerden ayr bir ekilde daha zenli toplanmas, depolanmas, ilenmesi ve nakledilmesi eklenince son maliyet artmaktadr. Geleneksel rnler ile ekolojik rnler iin bu fiyat farknn % 24-65 arasnda deiebilecei, baz ok zel rnler iin bu farkn % 50-100 arasnda olabilecei de belirtilmektedir. Ekolojik rnlerle geleneksel rnlerin perakende sat fiyatlar arasnda ok byk fiyat farknn olduu da grlmekte olup bu fiyatlar ilgili tabloda verilmektedir.

58

Tablo 10.21 Trkiyede Piyasadaki Baz Ekolojik ve Geleneksel rnlerin Perakende Sat Fiyatlar (TL/kg) ve Tketicilerin Ekolojik rnler in dedii Fiyat Primi (%) 2001* Geleneksel Ekolojik rnlerin rnlerin Perakende Sat Perakende Sat Fiyatlar (TL/kg) Fiyatlar (TL/kg) Kavrulmu Fndk Kuru Kays Kuru ncir ekirdeksiz Kuru zm Ceviz Badem Nohut Kuru Fasulye Krmz Mercimek Prin Kepekli Makarna Zeytinya (Szma) Siyah Zeytin zm Pekmezi Susam Tahini Bal (am) 5.000.000 3.000.000 2.145.000 1.295.000 6.850.000 9.950.000 1.572.237 1.665.600 1.259.000 989.092,5 463.333 2.845.000 2.754.000 2.896.000 3.873.250 12.600.000 6.000.000 6.400.000 2.499.500 12.750.000 10.190.000 2.630.000 2.575.000 1.952.500 3.150.000 1.195.000 4.997.500 4.615.000 6.478.897 8.000.000 2003** Geleneksel Ekolojik rnlerin rnlerin Perakende Sat Perakende Sat Fiyatlar (TL/kg) Fiyatlar (TL/kg) 10.150.000 6.750.000 5.000.000 2.725.000 19.550.000 21.945.000 1.496.667 1.848.333 1.567.333 2.299.467 1.190.000 9.367.000 3.145.000 4.994.630 6.518.809 8.601.509 17.564.800 12.860.934 10.782.250 5.973.400 24.645.934 24.336.000 3.544.100 4.417.767 2.921.400 3.688.800 3.525.000 11.847.217 6.548.286 13.345.063 9.983.333 10.232.639

152,00 100,00 198,37 93,01 86,13 2,41 67,28 54,60 55,08 218,47 157,91 75,66 67,57 123,72 106,54 -

73,05 90,53 115,65 119,21 26,07 10,90 136,80 139,01 86,39 60,42 196,22 26,48 108,21 167,19 53,15 18,96

* Ekolojik rnlerin perakende sat fiyatlar Nuhun Ambar, Ekolojik Market, Migros, Kipadan, geleneksel rnlerin perakende sat fiyatlar ise Migros ve Kipadan Mays 2001 tarihinde elde edilmitir. ** Ekolojik rnlerin perakende sat fiyatlar Rapunzel, Migros ve Kipadan, geleneksel rnlerin perakende sat fiyatlar ise Migros ve Kipadan Mart 2003 tarihinde elde edilmitir.

59

Trkiyede i satlarn yaygn olmamasnn nedenlerinden biri, tketicilerin bu rnler hakknda yeterince bilgisinin bulunmamasndan kaynaklanmaktadr. Bununla beraber, en nemli neden ise; gelir dzeyinin dk ve gelir dalmnn dengesiz olmas ve ekolojik rn fiyatlar ile geleneksel rn fiyatlar arasnda nemli fiyat farkllnn bulunmasdr. Trkiyede bu kadar yksek fiyat primlerinin tketiciler tarafndan verilmesi u anda zor grnmektedir. Tketicilerin, geleneksel rnlerin fiyatlarnn zerinde fiyatlara sahip olan ekolojik rnlere kar talebinin ne olaca ve hangi fiyat dzeyinde ekolojik rnleri tketmeyi kabul edeceklerinin aratrlmas nemli bir husus olarak grlmektedir. 1005 tketiciyle yaplan anket sonucuna gre, tketiciler, taze sebze ve meyve tketirken fiyattan ok, besin deeri ve eitli katk maddeleri tamamas gibi zellikleri ncelikle tercih etmektedirler. Ayrca eskiye gre ya meyve ve sebzenin tad ve salk asndan gvenirliliinin azald grndedirler. Tketicilerin nemli bir ounluu ekolojik rn olarak adlandrlan rnleri hi duymamlardr. zmir Bykehir Btnnde yaayan, gelir dzeyi yksek, salk riskleri konusunda duyarl kiilerin ekolojik rnler iin ortalama % 2 civarnda fiyat primi demeyi kabul ettikleri ortaya kmtr. Trkiyede Ekolojik Tarmla lgili Uygulanmakta Olan Politikalar Trkiyede ekolojik tarmla ilgili olarak ayr bir yaklam politikasnn ve buna bal uygulamalarn tarm politikas iinde snrl da olsa, yer ald sylenebilir. rnein, Trkiyede ekolojik tarm yaygnlatrmak, ifti eitimine katkda bulunmak amacyla Tarm ve Ky leri Bakanl eitim toplantlar dzenlemeye balamtr. 2002 ylndan itibaren ise Ekolojik Tarmda Eitim Projesi Tarm Bakanl Ana Hizmet Birimlerinin de altnda bulunduu bir Ulusal Proje ye dntrlmtr. Proje kapsamnda 2002 yl iin etd yaplarak retim amal pilot blgelerde allacak iller belirlenmitir. Dou Karadeniz ve civar blgelerinden; Artvin, Gmhane, Bayburt ve Sivas, Gller Yresi ve civar blgeden Isparta, Karaman, ve Konyadr. Balkesir ilinde ekolojik tohum, fidan ve fide retimi yaplmas planlanmaktadr. 2002-2007 yllar arasnda yaplacak olan projede; srasyla etd yaplan ekolojik alan oluumuna uygun blge iin, havza ve vadiler de projeye dahil edilecektir. Bu projede ama, Ekolojik Tarm Blgeleri oluturularak veya nemli havza vadileri retim kayna olarak kullanlarak ve bylece maliyetleri drerek ekolojik rnleri sadece gelir dzeyi yksek olan tketicilere deil, tm tketiciye sunmaktr. Proje kapsamnda ekolojik alanlarn oluturulmas planlanmaktadr. Bylece bu blgelerde kontrol ve denetim kolayl salanacak, kontrol ve sertifikasyn maliyeti ile analiz bedelleri nemli oranda azalacak ve ifti baznda yaplan eitim, yaym faaliyetleri ve danman firma etkinlikleriyle retim art salanacaktr. Trkiyenin birok blgesindeki temiz, salkl, fakat sertifikas olmad iin ekolojik olmayan byk bir retim potansiyeli de sertifikaya kavuacaktr. Ekolojik tarmn yaygnlatrlmas amacyla zmir Tahtal havzasnda reticilerin katld ky toplantlar eitim ve yaym almalar balatlmtr. Ekolojik tarm kontrol ve teknik eleman eitimi iin 150 dekarlk bir alanda Demonstrasyon iftlii

61

Tesis Projesi balatlmtr. Tohum, fide, fidan, ekolojik gbre, ila, akaryakt, kompost gibi girdiler Tarm l Mdrl tarafndan karlanm ve yaplan demonstrasyon, ekolojik tarm uzmanlarnca kontrol edilmitir. Bu eitim faaliyetleri ile ekolojik tarmn reticilere tantlmas ve yaygnlatrlmas planlanmaktadr. Tarm ve Kyileri Bakanl, ekolojik tarmla ilgili aratrmalar yapmak amacyla bnyesindeki aratrma enstitleri olan Ekolojik Tarm Organizasyonu (ETO) Derneini ve niversite temsilcilerinden oluan Ekolojik Tarm Aratrmalar Yrtme Komitesini kurmutur. Btn bu katklara karn, ekolojik tarm yapan reticilerin rnlerini fiyat veya benzeri yollarla destekleme sistemi eklinde bir destein henz olmad grlmektedir. Aklamaya allan mevcut politikada, uygulamalar ve yaklamlar dikkate alndnda, Trkiyede ekolojik tarmn daha ileri dzeye getirilmesi bakmndan, yeni bir stratejiye ihtiya olduu da grlmektedir. Szlemeli tarm yapan dsatm firmalar ise, szleme yaptklar reticilere eitli danmanlk hizmetleri ve teknik yardmlar yapmaktadr. Firmalarn elemanlar tarafndan retim aamasnda karlalan sorunlar zmek, kaliteli rnler yetitirilmesini salamak amacyla reticilerin arazileri ziyaret edilerek yardmc olunmaya allmaktadr. Firmalar belli aralklarla yayn almalar yaparak ekolojik tarmn faydalarn anlatmakta ve reticinin ekolojik tarm konusunda bilinlendirilmesi iin toplantlar yapmaktadrlar. Bu toplantlarda, reticilere toprak ileme, gbreleme, ilalama, budama, hasat ve kurutma gibi teknik konularda bilgiler verilmektedir. Firmalar szleme yapt reticiye girdi temini olarak fi tohumu, ekolojik gbre, ekolojik ila ve preparatlar, bceklerle mcadele iin tuzaklar vermektedir. reticilere bu girdiler, maliyetin altnda verilebildii gibi dk faizli kredili eklinde de sat yaplmaktadr. Bunun yannda, reticilere parasz olarak sergi bezi, plastik kasa verilmektedir. Ayrca, reticinin maddi olarak sknt yaad zamanlarda firma tarafndan kredi (avans) verilmektedir. reticinin rn bahesinden alnmakta, tama masraflar firma tarafndan karlanarak, reticiye pazarlama hizmeti de sunulmaktadr. Avrupa Birlii lkelerinde ekolojik tarmn hzl gelimesi; geleneksel tarmdan ekolojik tarma gei dorultusunda tabandan gelen talebe ve reticilere birim alan bana belli bir destein salanmasnn bir sonucu olarak ortaya kmtr. Trkiyede ise, ekolojik tarm, bu retim sistemine ynelik herhangi bir destekleme sistemi olmamasna ramen, hzl bir gelime gstermitir. Trkiyede bugnk koullar iinde mevcut destekler azaltlrken, ekolojik tarmn devlet tarafndan parasal olarak desteklenmesi mmkn grnmemektedir. Ancak, Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan uygulanan ekolojik tarmla ilgili yaym faaliyetlerinin arttrlmas gerekmektedir. Ekolojik tarm yapan ve yapmak isteyen reticilere ekolojik tarm konusunda zorunlu eitim programlar hazrlanmal, bylece reticinin ekolojik tarm daha bilinli olarak yapmas salanmaldr. reticilere ynelik olarak ekolojik tarmla ilgili ksa sreli kurslar dzenlenmeli ve bunlarn masraf devlet kaynaklarndan karlanmaldr. Tarm ve Kyileri Bakanl kontrolnde demonstrasyon sahalar kurularak, bu alanda eitim almalarnn yrtlmesi iin destek verilmelidir.

62

Trkiyede reticilerin gelirlerinin nispeten dk olmas ve sertifikasyon masraflarnn yksek olmas nedeniyle, reticiler kendi adlarna kontrol ve sertifikasyon belgesi alamamaktadr. reticilerin rnleri bazen ihracat firma tarafndan alnmamakta, bu durumda retici madur duruma dmektedir. reticinin kendi adna kontrol ve sertifikasyon belgesinin olmamas rnn istedii gibi pazarlamasn engellemektedir. Bu nedenle Trkiyede kontrol ve sertifikasyon belgesi almak isteyen reticilerin sertifikasyon masraflarnn tamamnn veya bir ksmnn devlet tarafndan desteklenmesi ekolojik tarmn gelimesine katk salayacaktr. reticilerin kendi adna sertifika belgeleri olmas rnleri eitli ekilde pazarlamasnda alternatif salayacaktr. Bylece reticiler belki de ekolojik rnlerini semt pazarlarnda dahi satabilecek, ekolojik rnlerin direkt reticiden tketiciye ulamas geleneksel ve ekolojik rn arasnda yksek fiyat farkn ortadan kaldracaktr. Sertifikasyon ileminde, kooperatiflere ncelik verilmesi reticiler asndan bir rahatlama salarken, sertifikasyon kurumlar asndan kontrol olas klacaktr. zmirde ekolojik reticileri bir at altnda toplayan kooperatifler kurulmasyla, i satlar geniletilebilir, reticinin retim ve pazarlama aamasnda karlatklar sorunlara daha kolayca zm salanabilir. Dier bir nemli husus, bu rnlerin pazarlamas ile ilgilidir. Trkiyede ekolojik rnlere olan potansiyel talebin ne olduunu ortaya koyan pazar aratrmalarnn yaplmas gerekmektedir. Trkiyede ekolojik rnlerde i piyasann oluturulmas ynnde almalara gereksinim vardr. Bunun iin zmir merkezli bir i piyasa oluturma abasna girilebilir. piyasa oluturulmaya allrken, ayn zamanda tketicilerin ekolojik olarak retilen rnler iin ne kadar fiyat primi demeye raz olacaklar konusunda yaplm aratrmalardan yararlanlmaldr. Bu amala gerekletirilen zmirin de dahil olduu kapsaml bir aratrma, aadaki bulgular ortaya koymutur: Aada ana noktalar belirtilen temel bulgular, Trkiyede tketicilerin gda maddelerinde bulunan kalntlar konusunda duyarl olduklarna ve kalnt miktar kontrol edilerek gvenilir bir kurulu tarafndan sertifikalandrlm rnler iin belli bir fiyat primini demeyi kabul edeceklerine iaret etmektedir. Tketici tercihleri konusundaki bu durum genel olarak aada aklanmaktadr. Tketiciler, gda alverii yaparken fiyattan ok, rnlerin besin deeri ve eitli katk maddeleri tamamas gibi zelliklerine nem vermektedirler. Tketicilerin gerek taze sebze ve meyveyi tketirken fiyatndan daha ok, besin deeri ve eitli katk maddelerini tamamas gibi zellikleri ncelikle tercih etmesi, gerekse, eskiye oranla ya meyve ve sebzenin tad ve salk ynnden gvenilirliinin azald grnde olmas, ekolojik rnlerin yurt ii pazar potansiyelinin var olduu konusunda nemli bulgular olarak kabul edilmektedir. Aratrma kapsamndaki tketiciler, un ve unlu mamuller dnda, tm gda maddelerinde kalntnn var olduu ynnde bir gre sahiptir. Tketiciler, zellikle doal retim mevsimi dnda retilen rnlerde (sera ve rt altnda

63

yetitirilen rnler) salk asndan nemli boyutlarda kalnt bulunduuna inanmaktadrlar. Tketicilerin ekolojik olarak retilmesini istedikleri rnler arasnda en fazla ifade edilen rn, domatestir. Daha sonra dier sera rnleri gelmektedir. Meyveler arasnda ise en fazla ifade edilen rn elma olmutur. Tketicilerin bu rnler iin deme istei, kalnt konusunda alglanan riske bal olarak deimektedir. Dolaysyla tantmlarda bu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.

Sz konusu bulgular, i piyasada, zellikle gelir dzeyi yksek olan tketici gruplarnn, ekolojik yntemlerle retilen ve sz konusu zellii sertifikalandrlan rnleri satn alma potansiyeline sahip olduuna iaret etmektedir. evresel duyarlln giderek artt gnmz dnyasnda; Trkiyede zellikle Ege Blgesinde hala youn girdi kullanmna dayal retim teknolojilerinin bir an nce terk edilerek, yerine evre ile uyumlu girdilerin kullanmn tevik edilmesi ve girdilerin yasal snrlar erevesinde kullanlmasn titizlikle izlenmesini ngren retim/yayn politikalarnn uygulanmas zorunluluu gndeme getirilmelidir. piyasada satlan rnlerin de kimyasal kalnt konusunda kontrol edilmesinin gereklilii ortaya kmaktadr. Bunlara ek olarak reticiden tketiciye hizmet verebilecek ekolojik tarm rnleri sat merkezlerinin almas geleneksel ve ekolojik rn arasndaki bu yksek fiyat farkn ksmen de olsa ortadan kaldracaktr. Hedef kitlenin oluturulmas, stand almas, tadm panellerinin oluturulmas da ekolojik rnlerin i piyasa koullarnn arttrlmasnda etkili olacaktr. Sakz ve Antepfst Sakz bitkisi; Sakz Adas ve eme yresinde doal olarak yaayan ve reinesinden yararlanlan bir bitkidir. Sakz, yzlerce yldr sakz reinesi ve sakz ya eklinde, ila, kozmetik, boya, gda ve iki sanayiinde kullanlmaktadr ve bu nedenle ekonomik deeri olduka yksek bir bitkidir. Melenge ise yabani itlembik olarak bilinmektedir ve youn olarak tm alanda bulunmasna ramen ticari deerlendirme asndan K. Menderes Strateji Alt Yresi Kara Kesiminde daha youn bulunmaktadr. Bu bitki eme-Karaburun-Urla ve Seferihisar yrelerinde de yaygndr. Sakz ve melenge 4-5 m. boyda, srekli yeil aak veya al eklindedir. Dii ve erkek iekler ayr bitkiler zerindedir. Erkek bitkilerin randman diilerden fazladr. Tek veya -drt gvde zerinde terbiye edilir. Dekoratif grnm ve ho kokusu nedeni ile evre dzenlemesinde de kullanlabilmektedir. Srekli yeil olmas ve topra rtmesi nedeni ile toprak erozyonunu da nlemektedir. Kkler 20-25 metre derinlie kadar uzanabilir. Bu nedenle, kurakla dayankll incir ve zeytinden daha iyidir. Bu iki bitki arazi yangn gibi kt koullarda bile ksa srede kendini yeniler. Ky blgelerinde tuza dayankldr ve be yandan itibaren rn verir. Sakz 15 yandan

64

itibaren bitki bana 1-2 kilo sakz verir. Bir kilo sakzn fiyat kalitesine gre 60-100 dolar civarnda olduuna gre getirisi yksek kabul edilmektedir. eme ve evresinde halen sakz retilmektedir. Bugn Yunanistann Sakz Adasndan, sadece sakz bitkisiyle 50 milyon dolarlk bir gelir salad dnlrse, eme ve Karaburun yresinde bu projenin desteklenmesinin gereklilii ak olarak belirlenmektedir. Son yllarda bu amala sakz aac yetitirilecek yerlerin envanterinin kartld bir proje balatlmtr. Milli Emlak arazi tashisi gerekletiinde Arkas Denizcilik sponsorluu ile eme, Urla, Alaat, blgelerinde Yunanistann rettiinin 10 katna kadar sakz retilebilecektir. Tarla Balkl zmir, sahip olduu su kaynaklar ve turizm potansiyeli dikkate alndnda, tarla balklndan nemli lde gelir salayabilecek bir yredir. Tm tarmsal retim dallarnda olduu gibi tarla balkl doal koullara dorudan bamldr. Karada yetitirilen evcil hayvanlarda olduu gibi farkl balk trleri de deiik barndrma, bakm ve beslenme isteklerine sahiptirler. Bu nedenle doal koullar yannda ele alnan balk trnn biyolojik istekleri de dikkate alnarak, yetitirmenin planlanmas zorunludur. Tarla balkl iinde sazan yetitirme toprak tabanl havuzlarda yapldndan ve her eit yem deerlendirildiinden ve de gideri dk olduundan nem tamaktadr. Ayrca sazan, yavru temini ve retimini de salar ve lk, durgun ve bulank sulardan fazla etkilenmez. abuk ve hzl byr ve bu nedenle ksa srede pazarlanma imkanna sahiptir. Dolaysyla sazan, tarmla geinen aileler iin kullanlamayan batak, sazlk, tuzla gibi su imkan olan arazilerde yaplarak ek gelir imkan salamaktadr. Tarla balkl amac ile bir iletme kurulurken; baln biyolojik isteklerine uygun olarak toprak ve su zelliklerinin incelenmesi, havuzlarn kullanma uygun ve ihtiyaca yetecek sayda ina edilmesi gereklidir. Karides de benzer koullarda yaadndan yatrmnn ekonomik getirisinin ykseklii, karlanabilirlik durumunu arz etmektedir. Havuzlama iin ounlukla tarmsal retimde dk verimli yerler seilebilir ve bylelikle dk verimli alanlar ekonomik bir ekilde deerlendirilir. Az meyilli arazilerin seilmesi, su ak ve boaltmann arazi eimi ile yaplabilmesi iin ok yararldr. Dz ve meyilsiz arazilerde yaplan havuzlarda su ak ve boaltma iin enerji ihtiyac domaktadr. Bu enerji ihtiyac ek masraflara neden olur. Dolaysyla yer seimi nemlidir. Genellikle ar ve killi topraklar havuz yapmna daha uygun olduu iin kumlu ve geirgen topraklar fazla su kaybna yol aar ve tercih edilmez.

65

Ayrca tarla balklna balarken en nemli konu yl boyunca iletmeye yeterli su salanmasdr. Bu amala akarsulardan, gl ve kaynak sular ile sulama kanallarndan, ok ya alan blgelerde yamur sularndan kolayca yararlanlan alanlar tercih edilmelidir. Bu nedenlerden tr tarla balkl tarm potansiyeline sahip K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresinde tevik edilecek bir yatrm olarak grlmektedir. Benzer ekilde Gediz Havzas da potansiyel alan olarak grlmekte olup bu alanlarda Gediz Deltas sahip olduu potansiyeller asndan karides retimi iin de uygundur. Bu deerlendirmeler nda zmir Ticaret Odasnn yrtt eme Nergis projesi bir rnek olarak karides yetitiricilii yavru temini ile tevik edilmelidir. Bu yaklam Gediz Deltasnn kullanlmayan tuzlu alanlarn potansiyel olarak ekonomiye kazandrma asndan nem tamaktadr. Tbbi Bitki Yetitiricilii Yararlanlan bitkilerin olduka byk bir ksm tbbi ve aromatik bitkiler grubunu oluturmaktadr. Zira bu grup bitkilerin tketim alanlar ok genitir. ayet bunlar tketim alanlarna gre bir gruplandrmaya tabi tutacak olursak 10 deiik kategoride toplanabilecei grlmektedir. Bunlar; merubat, keyif ve uyarc bitkiler, ila, zamk ve musilaj, reine, tanen, boya, insektisid ve mum bitkileridir. Tketimi olduka fazla olan tbbi ve aromatik bitkilerin hem dnyada ve hem de yurdumuzda salkl istatistiki rakamlarn bulmak mmkn deildir. Dier bitki gruplarna gre ok daha detayl olan, kullanm alanlar, tketim ekilleri, elde edili yntemleri ok farkl olduundan hepsini ieren toplu istatistiki rakamlar mevcut deildir. Ancak bunun bulunmay bu grup bitkilerin dnya ticaretinde yer almad anlamna gelmemelidir. Zira yalnz uucu ya miktarnn dnyada yaklak 45.000 ton olduu ve bunun 700 milyon dolar deerinde bulunduu bilinmektedir. la sanayiinde de tbbi bitkilerin olduka byk pay bulunmaktadr. Bugn Avrupa'da bitkisel ilalarn pazar pay 2.4 milyar dolarn zerindedir. Tbbi bitkilerin ekonomik ve beeri nemi dikkate alndnda ilk aamada planlama alanmzda tbbi adaay ve zmir kekiinin zmir ve evresinde kltre alnabileceini gstermitir. Trkiye dnya kekik tketiminin yaklak %70'ini karlamaktadr. Ancak tm floradan toplanmaktadr. ifti tarafndan yetitirilecek kekik, zmir ekonomisine nemli katklarda bulunabilecektir. Bunun yannda yredeki tbbi bitkilerin tannmamas ve desteklenmemesi krsal kesim yaayanlarn bilinsiz tketime itmektedir. Bu tr bitkilerin tannmasnn ve kltrnn eitimle desteklenmesi ve kekik, lavanta gibi tarla tarmna dntrlmesi iin rnlerin ticariletirilmesi gerekmektedir.

66

10.1.4 Turizm
Turizm, Trkiye ekonomisinin son yirmi yllk dneminde, uluslararas pazara sunduu tek yeni rn olmutur. Bu dnemde lkede, turizmin bir endstri olarak en hzl gelitii yreler Antalya, Mula ve Aydn olurken zmir, tm potansiyeline ramen yeterli pay alamamtr. Dikkat edilecek olursa, bu yreler gibi zmir de en yksek nfus artnn yaand yrelerden biridir. Bu nedenle tm Trkiyede olduu gibi zmirde de isizliin ciddi boyutlara vardndan sz edilebilir. Ald ge orantl olarak, sektrn yaratt istihdam ve gelir etkisinden yararlanamamtr. Buna ramen zmir, zellikle ulatrma, haberleme, eitim ve evre alanlarnda i ve d talep artyla karlamtr. Konu ile ilgili aratrmalar 2020 yllarna eriildiinde Trkiyeye ynelik turizm talebinin lke nfusunun % 60na kacan gstermitir. 1990l yllarn sonunda, turizm hizmet sektr iinde ilk sraya oturmutur. Turizmin gelitii dier lkelerde grld gibi sektrn GSMH iindeki pay Trk ekonomisinde de artmtr. 1980 sonrasnda yaanan mali liberalleme akmlar, Dou Avrupa lkelerindeki rejimlerin liberallemesi ve seyahat zgrl nndeki engellerin kalkmas ekonomik temel tercihlerde turizm lehine bir ilgi de yaratmtr. 2000 yl itibaryla turizm gelirinin ihracata oran % 27.9 olarak gereklemitir. OECD lkeleri iinde yabanc turist girii itibaryla 1995-2000 yllarnda Trkiye % 20.6 artla en hzl gelien lke olmutur. Devletin nc rol oynad ncelikli turizm blgeleri tesisi, kredilendirme yolunun almas ve ev pansiyonculuunu gelitirmek zere balatlan kredi program, ksa vadede aktif olmasna ramen baarl sonular vermitir. Ancak ev pansiyonculuu program bugn, 500 bine yaklaan yazlk konut yapmna yol gsterici olmas asndan olumsuzdur. Be yllk kalknma planlarnda ngrlen devletin nc rolnden zel sektre geilmesi, turizm etkinliklerinde arln farkl bir boyuta kaymasna neden olmutur. Bu dnemde Trkiye Seyahat Acentalar Birlii (TRSAB), Trkiye Otelciler Birlii (TROB), Turizmi Gelitirme ve Eitim Vakf (TUGEV) ve Turizm Yatrmclar Dernei (TYD) nc organizasyonlar olmutur. Sonuta, devletin rolnn yeniden tanmlanmas gerei ortaya kmtr. zel sektr abalaryla son dnemde, turist says ve dviz gelirlerindeki art sonucu, Trkiye, dnyada en ok turist kabul eden on ikinci ve gelirlerde sekizinci sraya ykselmitir. Bugn, lkede Kltr ve Turizm Bakanlndan belgeli ve belediye belgeli yatak kapasiteleri 700 bini gemitir. Son dnem itibaryla Kltr ve Turizm Bakanlndan belgeli yatak says 305 bine yaklam durumdadr. Bu dalmn belgeli turizm iletmeleri olarak ve lkenin nde gelen turistik merkezlere gre dalm aadaki tabloda verilmektedir.

67

Tablo 10.22 Belgeli Turizm letmelerinin Balca Merkezlere Gre Dalm (2002) 2000 Antalya stanbul Mula zmir Aydn Dier Toplam 3.300.959 2.420.541 1.351.745 481.617 422.741 2.450.550 10.428.153 % 31,7 23,2 13,0 4,6 4,1 23,5 100,0 2001 4.211.930 2.517.139 1.327.128 621.589 448.599 2.492.584 11.618.969 % 36,3 21,7 11,4 5,4 3,9 21,4 100,0 2002 4.747.550 2.699.131 1.944.295 650.739 197.626 3.007.534 13.246.875 % 35,8 20,4 14,7 4,9 1,5 22,7 100,0

Kaynak : Kltr ve Turizm Bakanl

Grld zere zmir gerek yatrm gerek iletme belgeli turistik tesislerde turizm potansiyelli be merkez arasnda drdnc gelmektedir. Bu durum, zmirin gerekli ivmeleri yapamadn gstermektedir. 2002 yl itibaryla lkemize giri yapan 13.246.875 turistin sadece % 4.9u zmire gelmitir. Tablo 10.23Trkiyeye Gelen Turistlerin Balca Turistik Merkezlere Gre Dalm Yatrm Belgeli stanbul Antalya Mula zmir Aydn Dier Toplam Tesis 78 272 294 51 48 395 1.138 % 6,9 23,9 25,8 4,5 4,2 34,7 100,0 Yatak 26.086 67.218 54.585 12.078 7.550 55.359 222.876 % 11,7 30,2 24,5 5,4 3,4 24,8 100,0 Tesis 280 523 355 132 101 733 2.124 letme Belgeli % 13,2 24,6 16,7 6,2 4,8 34,5 100,0 Yatak 48.309 150.955 63.372 23.307 21.675 88.530 396.148 % 12,2 38,1 16,0 5,9 5,5 22,3 100,0

Kaynak : Kltr ve Turizm Bakanl

Yukardaki tabloda grlen ayn durum, Trkiyeye gelen turistler arasnda zmirin yine dk bir paya sahip olduunu gstermektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, son yl itibaryla zmirin czi bir arta sahip olmasdr. Bu balamda Dnya Turizm ve Seyahat Konseyi tarafndan 2020 ylna dein % 5 dzeyinde yllk ortalama byme tahmini yaplmaktadr. Bu durum gemi 40 yllk dnemde % 7 orannda belirlendiinden nmzdeki yllarda sz konusu konseyin yorumuna gre bir yavalama grlecektir. Nfus art ve demografik yap ile gelirin bymesi deerlendirildiinde, art hznda bir yavalama eilimi beklentisi zmir iin de sz konusu olacaktr. Bu durum sektrn dier makro ekonomik gstergeler iindeki paylarnn da nispi olarak azalmas ve ekonomik denge iinde sektrn nispi paylarnn azalmasna sebep olabilecektir.

68

2000li yllardan sonra, uzun mesafeli ve deniz ar seyahatler artacak ve yeni mekanlar nem kazanacaktr. Ayrca, gidilecek yer seimi ve rezervasyon srelerinde elektronik teknoloji nem kazanacaktr. Kiilerin eitim ve refah dzeyinin ykselmesi durumuyla tercihler kutuplaacak, yenilik ve eitlilik talebi artacak, konfor ve macera arlk kazanacaktr. Bunun sonucunda, deniz-kum-gne yerini, heyecan-elence-eitime brakacaktr. Dolaysyla, zmirin sunmu olduu ve sunmay hedefledii 2. l nem kazanacaktr. Sonuta, insan mrnn artmas ile nc ya nfusunun oalmas, seyahate ve elenceye daha fazla kaynak ayrlmasna sebep olacaktr. Buna ocuksuz ve az ocuklu iftler ile ortalama alma srelerinin ksalmas ivme vermektedir. nmzdeki yllarda uzak lkelerden gelen turist paynn artaca ngrldnden zellikle bu lkelerde tantm ve pazarlama almalarnn nem kazanmas gerekmektedir. Avrupa lkelerinden salanan turizm gelirlerinin Trkiye genelindeki dalmnda zmir, ekim merkezleri arasnda hep alt sralarda kalmaktadr. Aadaki tabloda verilen dalmda bu ak olarak grlmektedir. Ancak dikkat edilecek olursa, gelinen lkeler arasnda bir uzak mesafe lkesi olan Japonyann zmir iin yksek bir pay sahibi olduu grlmektedir. Oransal olarak zmiri son yllarda en ok ziyaret eden Fransz ve talyan turistlerin yannda Japonya, Romanya ile nc srada bulunmaktadr. Ayn tablo skandinav lkelerden gelen turist saysnda zmirin nc sray aldn gstermektedir. Bu durumun analizi, pay artnda jeotermal kaynak olarak Balovann ekim gcnden kaynaklanmaktadr. Bu sav yukarda belirtilen 65 ya st nfusun ve salk turizminin zmirde nemli bir yer tuttuunu gstermektedir. Dolaysyla, zmirin bu konuda yeni yatrmlara ihtiyac vardr. Burada zellikle SeferihisarDoanbey turizm blgesinin ncelik kazanmas gerektii ortaya kmaktadr. 2002 yl sonu itibaryla, lkenin sahip olduu yatak says deerlendirildiinde 2002 yl iinde lkemize gelen toplam turistlerin getirisi 8,5 milyar dolar olmutur. Aadaki tabloda son on iki yl itibaryla turist says ve gelirinin yllara gre dalm verilmektedir. Tablo 10.24 Ziyaretilerin Milliyetlerine Gre Konaklama Yaptklar ller
ORAN % ALMAN ANTALYA 61,1 STANBUL ABDL 36,1 MULA NGLZ 54,8 ANTALYA BDTL 59,3 STANBUL FRANSIZ 19,2 STANBUL TALYAN 28,7 ANTALYA AVUSTURYALI 69,4 MULA 21,1 ANTALYA 133 ANTALYA 13,7 STANBUL 24,3 AYDIN 17,3 ANTALYA 22,8 MULA 23,8 STANBUL 5,4 KAPADOKYA 9,2 AYDIN 12,3 MULA 4,6 MULA 13,3 KAPADOKYA 9,7 STANBUL 4,1 AYDIN 3,4 NEVEHR 8,9 STANBUL 9,6 ANKARA 3,7 ANTALYA 13,2 NEVEHR 9,5 ZMR 0,9 ZMR 3,1 ZMR 6,7 ZMR 5,1 AYDIN 3 ZMR 11,9 ZMR 9,3 ANKARA 0,3

69

BULGAR ROMEN JAPON SKANDNAV

STANBUL 50,9 STANBUL 29 STANBUL 26,8 ANTALYA 31,6

AYDIN 14,3 ANTALYA 18,3 NEVEHR 17,2 MULA 29,5

ANTALYA 9 AYDIN 13,4 KAPADOKYA 17 ZMR 21,7

ZMR 4,2 MULA 8,9 ANAKKALE 10,2 STANBUL 11

BURSA 3,2 ANKARA 7,9 ZMR 7,9 AYDIN 1,6

Kaynak: Kltr ve Turizm Bakanl

Tablo 10.25 Turist Says ve Turizm Gelirinin Yllara Gre Dalm Turist Says 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 5.517.897 7.076.096 6.500.638 6.670.618 7.726.886 8.614.085 9.689.004 9.752.697 7.487.285 10.428.153 11.618.969 13.246.875 Yllk Deiim (%) 2,4 28,2 -8,1 2,6 15,8 11,5 12,5 0,7 -23,2 39,3 11,4 14,0 Turizm Geliri (milyon $) 2.654 3.639 3.959 4.321 4.957 5.650 7.002 7.177 5.203 7.636 8.090 8.473 Yllk Deiim (%) -17,7 37,1 8,8 9,1 14,7 14,0 23,9 2,5 -33,4 46,8 5,9 4,7

Kaynak : Kltr ve Turizm Bakanl ve Merkez Bankas

Yukardaki turist saysndaki arta oranla zmirin almas gereken pay iin gl yan olarak turizmin sosyal ve ekonomik nemini anlam bir toplum yapsna kavumas gerekir. Zira, tarih, kltr, doal kaynaklar, nitelikli tesislerin varl, i turizmin hareketlilii gibi unsurlar Stratejik Plan Alannda mevcuttur. Buna rf, adet ve hal, deri, konfeksiyon, mcevherat bata olmak zere eitli alveri olanaklarnn eklenmesi yrenin nemini arttrmaktadr. Sz konusu olumlu kriterlere karn yerel ve ulusal medyann uluslararas medyaya referans olamamas tantm engellerinin banda gelmektedir. Ayrca zmir, genelde turizm kalitesinin hzl talep artnn beraberinde getirdii ihtiyalara gereken srete cevap verememektedir. Kald ki, sahip olunan standard yksek tesisler, evreleriyle uyumsuzluk iindedirler. Bunlara ek olarak stratejik pazarlama yntemleri eksiklii, tantmda yetersiz d yatrmlar, denetimsiz gelien ticari faaliyet ve turizm arzna ilikin aratrma yetersizlikleri zmirin zayf ynleri olarak grlmektedir. Yatay ve dikey balantlarda uluslararas tur kartellerinin alma yntemleriyle acenta ve otelleri satn alarak dviz kayplarna sebep olmasnn nne geilmesi gerekmektedir. Bunun iin modern teknik donanm ve lek ekonomileri gibi

70

avantajlarn kullanlarak yerel acentalarn piyasaya egemen olmalar gerekmektedir. Sonuta iletmelerin, kar marjlar zerindeki basklarnn artmas salanabilecektir. Strateji Plan Alan iin sahip olunan frsatlarn banda kreselleme olgusu iinde blgenin artan nemi ve lkenin rekabet gcnn yksek olduu doa, tarih ve kltr turizmi gelmektedir. Bunlara sahip olan zmir corafi adan son yllarn eilimi olarak grlen macera turizmini ekleyecek potansiyellere sahiptir. Bunlarn banda ncelikli olarak yama paratne uygun alanlar gelmektedir. Gzelbahe ve Karaburun bu olguya doal faktrlerle katkda bulunmaktadrlar. zmir Krfezinin de bu amala bir potansiyel olabilecei dnlmelidir. Ayrca Gediz Deltas doal yaps itibariyle safari tr turizme imkan tanmaktadr. Turizmde elence faktrnn giderek byk pay almas ve bunun i turizmiyle birlemesi Seluk yresinde bir golf alan tesisini zorunlu klmaktadr. Trkiyede Kltr ve Turizm Bakanlndan yatrm belgeli, Antalyada drt, stanbulda iki, Mula, Ankara ve Aydn-Skede birer golf tesisinin bulunmas zmirin bu konuda ne denli geride olduunu kantlayan bir husustur. Bu tr yatrmlara bal olarak bir dnemler faaliyette olan ve turizm girdisini ykselten cazino aktivitelerinin tekrar yer almas zmir turizminin gelimesi iin nemli faktrlerin banda gelmektedir. 2003 yl Nisan-Mays ve Haziran aylarnda Trkiyeye gelen turistlerin meslekleri zerinde DE tarafndan yaplan bir aratrma lkemize gelen turistlerin % 13.4nn sanat olduunu gstermektedir. Bu dnemde gelen turistlerin meslek gruplarnn bazlarnn oran u ekildedir; % 15.4 profesyonel meslek gruplar, % 12.4 kanun yapclar ve st dzey yneticiler, %12.5 nitelik gerektirmeyen ilerde alanlar ve % 9.1 hizmet ve sat elemanlardr. 2004 ylnda lkeye Tur Operatrleri Derneince 15 milyon turist gelecei ve 15 milyar dolar brakaca iddia edilmektedir. Bu potansiyelden pay almak iin zmirin yukarda belirttiimiz hususlara ek olarak son yllarda alternatif bir turizm modeli olarak gelien kongre turizmi alannda hzla ihtisaslamas gerekmektedir. Trkiye kongre turizminde yirmi beinci sradadr. Geleneksel turizm yatrmlarna oranla kongre turizminin 4-5 kat daha fazla dviz getirdii bilindiinden turizmin bu ekli zerinde durulmas gerekmektedir. Bunun iin zmirin kapasiteli bir toplant ynetimi oluturmas ve zellikle 5 yldzl otellerin yapmn tevik etmesi gerekmektedir. Halihazrda, ehrin sahip olduu dk kapasiteli salonlarla kongre turizminin gelitirilmesi mmkn grlmemektedir. zmir Byk Kent Btnnn bu konuda sz sahibi olabilmesi iin 5000 ve daha fazla kiilik salonlara ihtiyac vardr. Dnya turizmindeki kongre turizmi paynn % 10 olarak belirlenmesi bu alanda zmirin profesyonel ynetimlere sahip olmas gerekliliini ortaya koymaktadr. Uluslararas Toplant ve Kongreler Birlii Trkiyenin 150 milyon dolarlk dnya kongre turizminden yaklak 300 milyon gelir elde ederek %o 2 pay aldn ifade etmektedir. Dnyadaki yaklak 66.3 milyon kiilik kongre turizminden Trkiyeye den pay 150 bin kii civarndadr. Kongre yaplan lkeler arasnsa ABD birinci srada yer alrken onu ngiltere takip etmektedir. Kongre ehirleri arasndaysa Kopenhag birinci, Viyana ikinci, Seul nc sradadr. Takiben Helsinki, Barselona, Londra ve Paris gelmektedir. Seulda 25 bin kiinin ayn anda kongre faaliyetini yrtecei bir salonun olmas zmirin sralamaya girmesi iin amas gereken

71

hedeflerden birini belirlemektedir. Toplant says asndan yirmi yedinci srada bulunan Trkiye, kongre katlmc says asndan on beinci sradadr. Toplant says ynnden yirmi dokuzuncu srada bulunan stanbul, bu konuda Trkiyenin merkezidir. stanbul katlmc sralamas ynnden ise 10. sradadr. Antalya onu takip etmektedir. TRSAB, Kltrpark Fuar Alannn kongre turizmi amal kullanlmasn amalamaktadr. Bu balamda zmirin kongre ehri olabilmesi iin bir adan yeni kongre binalarndan nce mevcut mekanlarn deerlendirmesi gereklilii n planda gelmektedir. rnek olarak Kltrparktaki 2000 kiilik ak hava tiyatrosunun stnn kapatlarak konferans salonu olarak kullanlmas ett edilmelidir. zmirGzelyalda yer alan ve projesi kabul edilmi eski depo alannn bu ama dorultusunda revize edilmesi gerekli grlmektedir. eme gibi strateji planlama alanmzda yer alan en yksek potansiyelli kongre ehrinin gerek konaklama gerek salon kapasitesi asndan yetersiz olduu grlmektedir. 2002 ylnn dnyada ekolojik turizm yl olarak ilan edildiini dnrsek planlama alanmzn faunas ve florasnn zenginliklerinin bir avantaj olarak kullanlmas gereklilii ortaya kmaktadr. nmzdeki be yl iinde turizmin mteri profilinin deiecei dnldnde eko-turizmin nem kazanaca da grlmektedir. Bu konuda zellikle Kozak Yaylas ve Kemalpaa- Nif Strateji Alt Yresi ilk planda ele alnmas gereken alanlar olarak grlmektedir. Bozda Kayak Merkezi bu balamda da ele alnacak bir mekan olarak belirlenmektedir. Kayak merkezinin gelitirilmesi dorultusunda gerekli iki pistin ivedilikle kullanma almas gerekmektedir. Alana ayrca kapasiteli bir otel kurulmas yatrmn nemini, ekiciliini ve kullanm kapasitesini arttracaktr. Ege turizm potansiyelinin en iyi ekilde deerlendirilmesi iin Trkiye ve Yunanistan arasnda 1999 ylnda kurulan Turizm Komisyonu ortaklaa hareket etmek konusunda fikir birliine varmlardr. Bunun iin zellikle ky belediyelerin ve turizmle ilgili organizasyonlarn ibirlii yapmas gerekmektedir. n planda kltr, inan ve evre turizmi yer almaldr. Balang hedefleri arasnda zmir Ticaret Odasnn da destekledii ve zerinde alt deniz tamacl projesi ile ky ehirleri arasnda seferler dzenlemeli ve Atina-zmir uak seferleri yeniden balatlmaldr. zellikle zmir ile kar adalar arasnda brokratik engeller ortadan kaldrlarak bu turizm desteklenmelidir. 2003 yl Temmuz ay itibaryla lkeyi ziyaret eden yabanc says geen yln ayn ayna gre % 11.89 artmtr. Bu orandan zmir Bykehrinin daha byk bir pay kapmas iin sahip olduu inan turizmi potansiyelini arttrma zorundadr. Dnya turizminde % 7 pay tutan bu turizmin Ha turizmi karldnda geriye kalan paynn dk olmas, bu ynde yatrmlar cazip klmamakla birlikte potansiyellerin aa karlmas yarar salayacaktr. zellikle, havralar ve dier Hristiyanlarca kabul gren yerlerin evreleriyle beraber zendirilmesi gerekmektedir. Turizm sektrnn sadece yabanc turiste ynelik olmad yerli turist saysnn da artmas ynnde almalar yaplmas gereklilii aktr. Bu konu ayn zamanda yerli

72

ve yabanc turistlerin birlikte ziyaret etmek isteyecekleri mekanlarn potansiyelini de arttrmaktadr. Sadece ky turizmine bal olamayan hususlarda rnein; ilk gz boncuu ocann iki yzyl nce zmir Arap Handa faaliyete balamas ve 1930lu yllardan bu yana Grecede kurularak almas odaklardan biri olmaktadr. Benzer ekilde irince, arap konusuyla kendini gstermitir. Ky turizmi paralelinde dier bir turizm konusu da yat turizmi olarak grlmektedir. Strateji planlama alannn yksek ky potansiyeli deerlendirildiinde bu konuda yerince uzmanlamam ancak uzmanlama yolunda hzl atlmlar yapt grlmektedir. Ancak bu balamda ortaya konmu olan an kapatlas iin yatrmlarn belirli bir ncelik iinde yaplmas gerekmektedir. Burada konuyu tamamlanma aamasnda olan yatrmlarn ncelikle bitirilmesi olarak tanmlamamz gerekmektedir. Yat turizmi olarak planlama alanmzda odak nokta en yksek potansiyele sahip eme yerlemesi olarak kabul edilmi olup buras ayn zamanda Ege kylarnn da merkezidir. emeden kuzeye Eneze kadar birinci blm, emeden gneye Bodruma kadar ikinci blge ortaya kmaktadr. Bodrum-Ka aras da Egenin son blmdr. Bu kesimde yer alan 2003 yl yat balama kapasiteleri ve inaat aada verilmektedir Tablo 10.26 Yat Turizmi Blgelere Gre Balama Kapasiteleri
Mevcut+naatta Blgeler Bodrum-Ka eme-Bodrum Enez-eme K.Deniz-AkdenizMarmara Kylar Trkiye Toplam Balk Yat Limanlar Barnaklar 2.777 1.109 450 2.005 7.456 225 325 305 515 1.470 Toplam 3.002 1.434 755 2..620 8.926 2003 Yl in Kapasiteler Yat Balk Limanlar Barnaklar 9.500 4.200 1.000 4.450 21.150 500 500 500 1.445 2.945 Toplam 10.000 4.700 1.500 4.895 24.095

Kaynak: Kltr ve Turizm Bakanl

Stratejik alt yrelerden Gediz kesiminde yer alan Foann evresinde bulunan Orak, ncir, Kartdere, Fener, Hayrsz ve Metalik adalarnn turizme kazandrlmas yannda yat turizmini gelitirmek iin Byk Deniz Koyu mevkiinde yzer yat iskeleleri kurulmas giriimleri yarar salayacaktr. Ayrca 550 kapasiteli yat liman projesini sit alanlaryla olan sorunlarnn giderilerek orta vadede hayata geirilmesi almalarnda da bulunulmaldr. Stratejik planlama alannn Seferihisar kesiminde yer alan Sack yat limannn 2004 yl sonu itibaryla tamamlanmas gerekmekte olup yine bu kesimde yer alan rkmez yat limannn ise plan dnemi sonrasnda deerlendirilmeye alnmas uygun bulunmutur. Kuzey kesim olarak nitelediimiz andarl-Bademli-Dikili kesimindeyse uzun vade sonrasna ynelik deerlendirme almalar yaplmaldr. Aadaki tabloda Stratejik Planlama alannda yer alan yat limanlar ve kapasiteleri verilmektedir.

73

Tablo 10.27 Stratejik Plan Alan Yat Limanlar/Yanama Yerleri

Konumu zmir (Levent) eme Kapasitesi Dnceler 70
zel sektr tarafndan yaptrlarak iletilmektedir. 2003 ylnda ihale ilemi yaplacak, 2005 ylnda tamamlanabilir.

400

eme (ifne)

700

Proje iin YPK karar alnd.

eme (Ilca) eme (Dalyanky) eme (Altnyunus) Seferihisar(rkmez)

400 100

Balk barnann yat limanna dnm iin YPK karar alnd.

Kamu tarafndan gerekletirilmitir. zel sektr tarafndan yaptrlarak iletilmektedir.

300

Proje iin YPK karar alnd.

Alaat Eski Foa Y.Foa

350 80

zel sektr / belediye tarafndan gerekletirilecek.

Kamu tarafndan gerekletirilmitir.

330 280

2003 yl sonunda ihale edilecek.

Karaburun

ED + imar plan almalar devam ediyor.

Mordoan

300

Balk barna + yat liman Tm yat liman olmas neriliyor.

Sack

500

naat devam ediyor, 2003 ylnda tamamlanabilir, 2004 ylnda iletilecek.

Urla teka

170

zel sektr tarafndan neriliyor.

zel sektr tarafndan yaptrlarak iletilmektedir.

Kaynak: DLH Blge Mdrl ile yaplan mlakat 03.09.2003 ve Ulatrma Bakanl

Turizmin en ok tartlan konularndan biri olan turisti otele hapsetmek sisteminden vazgeilmesi gerekmektedir. Zaten bu olgu talep de grmemektedir. Tatile kan kiiler gittikleri lkeyi tanmak istemektedirler. Bu nedenle yukarda bahsettiimiz Grece tr yerlemelerin ekonomik adan desteklenmesi ve kltrel turlarn bata Bykehir Belediyesi olmak zere gelitirilmesi gerekmektedir. Bu tr yaklamlarla turist, ayn blgeyi talep etme orann arttracaktr.

74

2003 yl itibaryla zmirde yer alan 32 seyahat acentas ve yukarda bahsi edilen dier organizasyonlar tek emsiye altnda birleerek tantm grevini gereki rekabet altnda gerekletirmeli ve bu konuda ZTAVn nclk grevini srdrmesi gereklilii nem kazanmaktadr. Sonu olarak zmirin sahip olduu tm turizm potansiyelinden yararlanabildii sylenemez. Son yllarda gelien turizm hareketlerinden bu potansiyele uygun bir biimde pay alamad gibi Trkiye genelinde dnya turizminden alnacak payn artrmnda da kendisine den sorumluluu yerine getirememi grnmektedir. Bu nedenle, 5000 yllk tarihi olduu sylenen zmirin bu gemiini temsil eden unsurlar da kullanarak dnya turizmine almas ve bu hareketlerden ehir ekonomisi asndan da yararlanmas gerekmektedir. Ayrca, zmirin yakn eriebilirlik alanlarnda yresel olarak sahip olduu doal ve kltrel turizm odaklar bu sektrden blgesel olarak yararlanlmas gerektiini ortaya koymaktadr. zmir iin hazrlanacak herhangi bir Strateji Plannn hedefleri arasnda bu potansiyelden yararlanmak mutlak olarak yer almaldr.

10.1.5 Mali Kurum Stratejileri

Mali kurumlar boyutu ile zmir, ele alndnda, zellikle bankalarn verimsiz alt, reel sektre kaynak aktaramad ve krizlerin reel sektr zerindeki etkilerini derinletirdii grlmektedir. Bankalar mali araclk fonksiyonunu yerine getirmek amacyla kurulmu olan iletmelerdir. Toplumdan aldklar fonlar retime kanalize etmek balca grevleridir. Ancak makro ekonomik koullar Trkiyede, zellikle zmirde bankalarn mali araclk fonksiyonlarn tasarruf sahipleri ile reticiler arasnda deil, tasarruf sahipleri ile devlet arasnda yapmaya yneltmitir. Byk lekli iletmelerin finansman ihtiyalarn karlayamayan bankalarn, kk lekli iletmelerin ihtiyalarn karlamasn beklemek aklc olmayacaktr. Trkiyede bankalarn mali araclk fonksiyonunu yeterince yerine getirememesinin nedenlerinden birisi de ticaret bankacl ile yatrm bankacl faaliyetlerinin ayn kurumlar tarafndan gerekletirilmesidir. letmeler, ticaret bankalarndan iletme sermayesi ihtiyalarnn yan sra, sabit sermaye stoklarn gelitirmek iin uzun vadeli yatrm kredisi talebinde de bulunabilmektedirler. Gerekte ksa vadeli krediler vermek zere organize olmu olan ticaret bankalarnn uzun vadeli krediler vermesi bir yandan kredilerin maliyetlerini ykseltmekte, dier yandan krlganlklarn artrdklar iin girdikleri krizlerin reel sektr zerine olan etkilerinin daha iddetli olmasna yol amaktadrlar. Mali kurumlar ile ilgili strateji gelitirilirken, bu kurumlarn, zellikle bankalarn ulusal lekte olduu, Trkiyede kurulu bankalarn hi birisinin genel merkezlerinin zmirde bulunmad ve bankalardan yerel lekli faaliyetler erevesinde strateji gelitirmelerini beklemenin mmkn olmadna dikkat edilmelidir. zmir iin gelitirilecek mali kurumlar stratejisinin dayanak noktasn, zmir ekonomisinde tarm, ticaret ve sanayi ile ilgili faaliyetlerde bulunan iletmelerin youn olduu ve bunlarn da nemli bir ksmnn kk ve orta lekli iletme

75

olduunu dikkate almak oluturmaldr. Bu nedenlerle, zmirde firmalarn fon ihtiyalarnn karlanabilmesi iin yeni kurumlarn oluturulmasna ihtiya vardr. Bu kurumlarn banda kk ve orta lekli iletmelerin finansman ihtiyalarn karlamak amacyla kurulacak Anadolu Menkul Kymetler Borsas gelmektedir. lgili blmde konu ile ilgili ayrntl aklama yaplmtr.

10.2 Altyap Etkileri

Strateji Plannda altyap etkileri baml deikenler olarak kabul edilecektir. Strateji plannn ekonomik-sektrel byme hedefleri ve kestirimleri ise bamsz deiken olarak ortaya kmaldr. Fiziki altyaplara ilikin talep byklkleri, yatrm ncelikleri ve etaplamalar, finansman ve yararllk ltleri, strateji plan zerindeki beklenilen ve hesaplanmas gereken etkiler olarak ortaya kacaktr. Bu nedenle stratejik gelime emas oluturulurken ncelikle; Ekonomik faaliyet sektrlerine ve konut yer seim alanlarna gre yerleme merkezlerinin mekanda ngrlen uzmanlama biimleri ve yaylma eilimleri, Makro retim ve hizmet odaklarnn konumlar ve byklkleri kestirilecektir.

Bunlara baml olarak da srasyla; ngrlen ulam koridorlar, levini srdrecek mevcut makro altyap odaklar, Kesinletirilmesi gerekli tasar makro altyap odaklar,

gelitirilerek ema tamamlanacaktr. Blm 9.1.2de ema A ve B olarak iki blmde oluturulmutur. Alt yreler iin ngrlen sektrel uzmanlama biimleri nfusun ve istihdamn zmir li iinde dalmnn hesaplanmasn ynlendirecektir. Nfusun ve istihdamn etkin olaca corafi alanlar; il dna, il iine ve alt yre iine olmak zere ayr biimde ve nem srasna gre hesaplanmaldr. Strateji plan ile ilgili olarak ema APafta VIIIin ekinde verilen tablo, sektrler hakkndaki bu ngrleri belirlemektedir. Parametrik snrlayclar ise bu dalm iin mutlaka bir st eik oluturmaldr. Bu ngrler deerlendirilerek strateji plan hedeflerinin altyap zerindeki etkileri somutlatrlabilir. Sz konusu etkiler aadaki gibi sralanmtr: ngrlen ekonomik faaliyetlerin yrtlebilmesi ve gerek bir metropolitenleme srecine girilebilmesi, uluslararas ve lkesel leklerde btnlemeye gidilebilmesi iin ulam koridorlarnn ve eriim gzergahlarnn kurulmas salanmaldr. evre yollar ve sratli yol a inaatlar tamamlanmaldr.

76

Demiryolu sisteminin hzlandrlmas sonulandrlmaldr. Metropoliten etki alannda gnlk yolculuk sreleri ksaltlmaldr. Kuzey Ege Liman, demiryolu ana yolcu, marandiz gar ve triyaj tesislerinin inaatnda aamal olarak uygulamalar yaplmaldr. Metropoliten aktivite merkezleriyle alt merkezlerin rgtlenmelerine paralel olarak ehir ii yol ann ykletimleri hesaplanmal, trafik ynetimi uygulamalar ile merkezlere eriim kolaylatrlmaldr. Toplu ulamda gereksinim duyulacak enerji iin altyap sorunlar ivedilikle zmlenmelidir. Turizm, ticaret ve hizmetler sektrlerinin stol hava alanlar ile i ve d odaklara eriimleri kolaylatrlmaldr. Ky kesimi ve zmir Krfezinin kullanm koullar ynetim planlaryla gelitirilip denetim altna alnmaldr. Ana hava meydannn kapasitesinin snr deerlere kadar kullanlmas hedeflenmelidir.

10.3 Doal evresel Etkiler

Strateji plannn parametreleri doal ve evresel snrlayclar olarak grlmelidir. Bu nedenle zmir linin ve strateji alt yrelerinin geleceine ilikin neriler gelitirilirken plan zerindeki snrlayc etkilerden de sz edilmesi gereklidir

10.3.1 Deprem Potansiyeli ve Zemin Koullar

Depremsellik Tarihsel dnemlerden bu yana pek ok uygarln yaad Ege, blge olarak pek ok depreme sahne olmu ve uygarlklar bu olaylardan byk yaralar almlardr. Depremlerin ounluu da B. Menderes, Denizli (Pamukkale) ve Gediz grabenleri dolaylarnda gereklemitir. Gediz grabeni de Gediz Havzasndan Denizliye dek uzanan yaklak 200 kilometrelik bir yapya sahiptir. K. Menderes vadisi de Gediz ve B. Menderes gibi bir grabendir. K. Menderes vadisinin gney kenarnn bat yarsnda kuzeye eimli belirgin bir fay bulunmaktadr. 1928 yl Torbal depremine sebep olan da bu faydr. Deprem sonucu kuyu ve kaynaklarn su debileri deimi ve amurlu sular fkrmtr. zmir ehrinde birinci Kordonda birka cm.lik bir alma olmu, Saat Kulesinin st blm yklmtr. Kadifekale ana kulesinde atlaklar olmu ve Bornova ovasyla Karyaka da iddetli sarslmtr. Bu da bize K. Menderes grabeninin olduka etkin faylarla ilikili olduunu belirlemektedir. Bu faylardan biri de batda Efes ren yerini takiben Ege denizine almakta olup, fay zerinde meydana gelen depremler zmirde nemli hasarlar yaratmaktadr. Foa-Bergama fay zonu Bakray grabenini de iermektedir. 1919 ve 1939 Dikili depremlerinin sebebidir ve depremde Dikili ve Bergama fazlaca hasar grm, Dikilinin kuzeyinde yer alan Kabakumda oturulacak ev kalmamtr. Bu fayn ucu gney-batdan zmire uzamaktadr ve Menemenin kenarndan gemektedir. Aktivitesinin tam olarak bilinmedii bu fayn zmir iin deprem riski olduka yksektir. Hatta fayn Ovacn 6-7 km. yaknndan gemesi 50 yllk bir srete

77

alma olasl % 10 olan bir depremin byklnn 6.8 olabilecei ve bunun da sonuta altn iletmesinin havuzuna zarar verebilecei zerinde durulmu ve de durulmas gereken bir husustur. Kuzey Anadolu fay boyunca sadece 20. yzylda 25den fazla byk deprem grlmtr. Fayn Marmara denizi iindeki kollarnn Kuzey Egede de devam etmesi risk deerleri vermektedir. Ayrca Karaburun-andarl krfezi faylar Ege denizi faylar gibi deprem riski yksek alanlar olarak bilinmelidir. zmir ana ehriyse Karaburun-andarl krfezi faylar sistemi iinde yer almaktadrlar. Karaburun yarmadasnn dou kenar boyunca uzamaktadr ki bu da ky yerlemeler iin risk tamaktadr. Ayrca bu fayn aktif olduu da hatrlanmaldr. Bu fay hatlar 1949, 1953, 1969 Karaburun depremlerinin sebebidir. Burada bahsedilenler sadece son 5060 yl iinde olanlardr ve ilkinde Mordoan dahil tm yarmada ucu ve eme byk hasar grm, lcada sular oalm, baz susuz emeler akmaya balamtr. kincisindeyse Foa ve Dikili de sallanm ve sarsntlar drt hafta devam etmiti. Karaburun fay ayn zamanda yarmadayla zmir krfezini ayrmaktadr ve Seferihisar koyunu snrlamaktadr. Kuzey ucundaysa Glbahe koyu yer almaktadr. Zon boyunca ve zellikle ky kesimi boyunca youn deprem aktivitesi gzlenir. Bundan tr Karaburun fay aktif bir faydr. zellikle Glbahe yerlemesi ve evresiyle yrede yer alan bir yksek renim kurumunun yer seimlerinde bu durumun dikkate alnmam olmas risk nlemlerinin alnmasnda maliyet artlar getirecektir. K. Menderes faynn deniz iindeki devam olarak nitelendirdiimiz fay hattndaysa son 20 yl iinde her hangi bir aktivite grlmemitir. Ancak daha ncesinde byk depremlere sebep olmutur. zmir ve yakn evresi olarak durumu inceleyecek olursak, daha ziyade Gediz grabeninin etkisi hakim grlmektedir. Oluan depremlerin ounun merkezleri denizde, Karaburun-Sakz, Krfez-Midilli ve Doanbey-Sisam arasna rastlamaktadr. Bazlar ise Gediz grabeni ve evresinde yer almaktadr. zmir ve evresi bu balam iinde ok krkl bir yap gstermektedir. Etkisi altnda kald corafya, birincil olarak yar ap yaklak 50 km. olan bir risk blgesine sahiptir. D emberi ise 120 km.lik bir alan iindedir. ki alan arasndaki fark ise ortalama 70 kmlik bir halka oluturur ki buras zmir merkez olarak etkilenme koullarnn Bat Anadolu knt rejimi iindeki ilikilerini belirlemektedir. Bu sistem iinde zmir anaehrinin durumuna bakacak olursak, krfezin dousunda ve dou-bat ynnde yer alan fay hatt iki paradan olumaktadr. Bu hat zerinde yer alan youn yerlemelerden tr de fayn durumu tam olarak incelenememektedir. Kemalpaaya doru uzayan hattn zerinde Pnarba yerlemesinin younluu bulunmaktadr. Bu fayn dou segmenti Altnda-zmir arasnda yaklak dou-bat dorultusundadr. Bu alanda da youn bir yaplama bulunmaktadr. KadifekaleAltnda yresinde ise heyelanlarla fay diklitlerinin yaps bozulmu durumdadr. Batda kuyular-Narldere ve Gzelbahe arasnda yer alan bir fay hatt bulunmaktadr ve Narldere dolaylarnda belirgin durumdadr. Son dnemlerde youn yap talebi altnda kalan bu yre byk risk tamaktadr. Antik dnemlerden bu

78

yana zellikle Balova kaplcalar termali bu fay hattndan beslenmektedir. Fayn hemen yaknlarna ina edilmi olan turistik bir otelin (Prenses), niversite binasnn ve evresindeki konutlarn gerekli tedbirleri almas gerekmektedir. zmirin gemiten bu yana grm olduu en byk depremlerden birisi olan 1688 depreminin de bu kuak zerinde olduu ve hatta merkez ssnn de zdilek otelinin bulunduu mevkide olduu sanlmaktadr. zmirin deprem gemiine bakld takdirde sismolojisi en eski depremin M 26 ylnda olduunu gstermektedir. Kaytlar incelendiinde 2000 yldan fazla bir zaman dilimi iinde 4.0 byklnde 392 depremin olutuu belirlenmektir. Bu durum tabiatyla blgenin aktif bir alan olduunu belirlemektedir. Ayn sre iinde 7.0 ve daha st byklkte , 6.0-7.0 arasndaysa alt deprem olduu tespit edilmitir. Deprem merkezlerinin dalmna bakldnda gerek fay hatlar ve gerekse depremsellik durumu greceli bir aklkla belirlenmektedir. ekil 10.8 M 26 25.07.2001 Periyodu tibaryla zmir ve evresi Sismotektonik Blgesi RB, risk blgesi, EB, etkilenme blgesini gstermektedir. Sar noktalar en az 7, krmz noktalar en az 6, mavi noktalar en az 5, mor noktalar en az 4 byklkl deprem merkez slerini gstermektedir. 1

M. Utku, . zyaln, Z. Utku, zmir Depremleri, zmir ve evresinin Deprem-Jeoteknik Sempozyumu, zmir, Kasm, 2001
1

79

Aletsel incelemelerin balad 20. yzyl balarndan bu yana zmirde aletsel bykl en byk deprem 1919 ylnda 7.0 iddetinde olmutur. Bunun yannda en ok depremin grld yl 36 depremle 1969 ve onu takiben 21 ve 20 depremle 1984 ve 1977 yllar grlmektedir. 1977 yl ayn zamanda resmi daire ve okullar tatil ettirecek seviyede olmu, zellikle kydaki dz alanlar ok sarslmtr. Bunlar Alsancak, Karyaka ve Bornovadr. zellikle bu alan her depremde en fazla hissedilen dolaysyla zarar gren yerler olmaktadrlar. Blge olarak tm strateji plan alan ayn zellikleri tad iin belirli bir ayrm yapma imkan bulunmamaktadr. Depremlerin gerek olu sklklar ve gerekse karakterleri tm alanda benzer durumdadr. Alanmz ok yksek bir sismik aktiviteye sahip olmasnn yannda hasar riski yksek bir kimlik de tamaktadr. Yllar itibaryla bakacak olursak, aletsel dnemdeki en az 4.0 byklkl depremlere gre, zmir il baznda yllk ortalama en yksek deprem bykl 4.5 ve ylda en sk gerekleen deprem bykl de 4.0 dr. Yz yllk bir periyotta gerekleecek en byk deprem de 7.0 byklnde hesaplanmaktadr. Deprem byklklerine ve verebilecekleri hasarlara gre, yaplarn ekonomik mrlerini incelemeye tabi tutacamz takdirde belirli yap mrlerinin alma olaslklar hesaplanabilmektedir. Yap mrn on ile yz yl olarak aldmz takdirde 5 iddetinden daha kk bir depremle her zaman karlamann kanlmaz olduu ortaya kmaktadr. En az 5 iddetindeki bir depremle ise ayn srede % 98 ile % 4 arasnda karlama olasl bulunmaktadr. Sre uzadka bu olaslklar artmaktadr. 10 yllk bir srede 5.5 deerinden daha kk bir depremlerin daha youn olaca, 20 yllk srede ise 6.0dan kk depremleri yaamann daha olas grld, 30 ylda ise 6.2 bykle kadar olan depremlerle karlalabilecei varsaylmaktadr. 50 yllk bir srete 6.6 iddetine kadar olan depremlerle karlama olaslnn % 80in zerinde olduu bilinmelidir. 100 yllk bir srede ise 7.0 byklnn olaslnn bile % 82 olduu ortaya kmaktadr. 100 ylda 6.5 byklndeki depremlerle en az bir kere tanma olasl % 100e yakn olmaktadr. En az 6.6 iddetindeki bir depremin olma durumu ise % 90 ile % 35 arasnda deimektedir. 1 zmir sismotektonik blgesinde 5.5 byklnde bir deprem alt ylda bir yaanabilecektir. Bu tr bir depremle karlama olasl da % 80 dir. 6.0 iddetindeki bir depremle 13 ylda bir karlalabilecek olma olasl da % 60dr. 6.5 iddetindeki bir depremin yinelenme periyodu da 30 yl olup, gerekleme olasl da % 68 olarak hesaplanmtr. zmir ve evresinde 7.0 iddetinde bir depremin tekrarlanma olasl da 70 ylda bir olarak bulunmutur. 2 Bat Anadolu deprem rejimi iinde bulunan zmir ve evresi bu duruma gre aktivitesi yksek bir blgedir ve yksek hasar riski tamaktadr. Bu aktif sismisite blgedeki krk sistemlerinden gayet iyi anlalmaktadr. Bu krk sistemleri iinde Tuzla fay olarak adlandrlan ve Seferihisar yresinde yer alan fay sisteminin de
M. Utku, . zyaln, Z. Utku, zmir Depremleri, zmir ve evresinin Deprem-Jeoteknik Sempozyumu, zmir, Kasm, 2001
1 2

M. Utku, . zyaln, Z. Utku, A.G.E.

80

nemli bir yeri bulunmaktr. Denize ulat nokta ise Doanbey burnudur ve douda Menderes fay ile birleir. Deprem riski asndan nemli bir hattr. Cumal kaplcalar yresinde ikinci bir aktif fay zonu da bulunmaktadr. Kaplcann kuzeyinde de devam eden bu fay zerinde ok sayda scak su k bulunmaktadr ve bazlar noktasal bazlar da yark boyu yzeye ulamaktadr. Genelde Tuzla yresinde saysz scak su kayna bulunmaktadr. Bu yrede ve scak su travertenlerinin bulunduu alanda son yzyllar iine meydana gelmi yksek iddette depremlerin izleri de bulunmaktadr. Tuzla fay aktif bir faydr ve son dnemlerde 1992 ylnda burada 6.0 iddetinde bir deprem olmutur. Bu depremde Tuzla yresinde zonun orta kr boyunca yer yer toprak kabarmalar olmutur. Sonuta baz su kaynaklar kururken bazlarn fkrd yeni kaynaklarn ortaya kt grlmtr. Bu aktif sistem deniz iinde de gney bat ynnde devam etmekte ve Doanbey burnu yresinde deniz iinde scak su kaynaklar yaratmaktadr. Fay sistemi kuzeyde zmire kadar uzanmaktadr. Dolaysyla potansiyel olarak fay, blgenin en nemli ve aktif deprem potansiyellerinin banda gelmektedir. Bu potansiyel ve risk analizleri sonucunda zmir ve evresi 5.5 ve 6.8 iddetleri arasndaki depremlere hazrlkl olmaldr. Blge iin st snr 7.4 bykldr. Zira sismolojik adan yre 7.5 byklnde depremler rettii iin 7.4 mutlaka beklenilmelidir. zmir ili iinde bu tr bir depreme 120 ylda veya % 65 olaslkla karlalma olasl bulunmaktadr. Alanmzda gerekletirilecek tm yaplamalarda ve yaplamann her aamasnda gerekli mhendislik hesaplarndan mutlaka yararlanlmas gerekmektedir. Tabiatyla etkin ve sreklilik tayan bir denetleme sistemi kurulmaldr. Etkileme alannda olacak 7.0 byklndeki bir deprem risk blgesinde yaklak deerlerle 5.9-6.0 byklnde hissedileceinden zmir her an en az 5.5 byklnde bir depreme hazr olma durumundadr. Depremlerin yinelenme sreleri iin bu srelerin u an balamadnn da bilinmesi gereklidir. Heyelan Potansiyelleri Deprem hasarlarnn artmasna neden olan olaylarn banda heyelanlar gelmektedir. Depremler srasnda meydana gelen hareketlilik sonucunda yeni heyelanlar ortaya kabilecei gibi mevcut, hareketsiz ve potansiyel alanlardaki heyelanlar da kayma gstermektedirler. Bu durum pek ok deprem sonras karlalm olaylarla kendini kantlamtr. zellikle zmir ana yerlemesi iinde belirlenmi drt heyelan riski tayan alan bulunmaktadr. Bunlar Kadifekale ve evresi, Altnda, Sabuncubeli alt ksmlar (MTA civar) ve Karyaka kuzeyi olarak belirlenmektedir. Aralarnda ikisinin youn yerleim alan ile kapl olmas risk orann en st seviyeye getirmektedir. Buralar Kadifekale ve Altnda yreleridir. Ayrca bu alanlarda yer alan yaplarn gecekondu trnde ve de salksz ina sistemleriyle yaplm olmalar nedeniyle ehrin geliiminde byk sorunlar ortaya karmaktadrlar.

81

Kadifekale yresi yal volkanik bir arazi yapsna sahiptir. Bu volkanik yap GztepeBasmane arasn kaplar ve Kadifekale bu hatta Basmane'ye daha yakn yer alr. Bir tepe nokta olan yrenin ykseklii 189 metredir. Alanda yer alan bol tfl volkanik arazi, tfler sebebiyle ve de karmak jeolojik yapsyla heyelan ortaya karmaktadr. Genel deerlendirmeler iinde heyelan gney kesimlerde yer alr olarak bilinmesine ramen, tepenin kuzey yamalarnda da halen duraan olup da depremde hareket edecek eski heyelanlar bulunmaktadr ki zaman zaman buralarda basit kaymalar da gzlenmektir. Heyelanlarn bilinmesine ramen bu alanlarn yaplamaya alm olmas veya yaplama dnemlerinde kontrol edilmemi olunmasnn faturas ehre kmaktadr. Bu alanlarn yaplamadan arndrlarak yeil alan haline dntrlmesi gerekmektedir. Zaten 1922 sonrasnn imar plannda bu yamalarn aalandrlacak alan olarak planlanm olmas bunun kantdr. Bu alanlarda meydana gelen heyelanlar kaya dmesi, moloz kaymas, kaya akmas gibi ktle hareketleridir. Heyelanlarn hareketlerinin hzlarnda ya ve kanalizasyon szntlarnn byk etkileri de bulunmaktadr. Kadifekale gibi salksz bir yerleime sahne olmu bir alanda bu durumlarn hepsi mevcut olduundan heyelan riski en st seviyededir. Zira salksz ehirleme yamur suyunun drene olmasn zorlatrmakta ve eimli bu arazilerde sellenmelere sebep olmaktadr. Kadifekale yamalarnda grlen heyelanlarn farkl alanlarda grld de bilinmektedir. Bu kapsam iinde nlem alnmas gereken ana mekanlar aada verilmektedir. Bunlarn birincisi Topalt mevkii olup ilk yerleilmeye balanmasyla birlikte heyelan riski ykselmi bir alandr. Burada gevek zeminde moloz kaymas grlmektedir. Tamamen iskana kapatlmas gerekmektedir. kinci olarak Hacefendi yresi gelmektedir, burada da moloz akmas yannda kaya dmesi de grlmektedir. Akarcal Mahallesi de heyelan alanlar arasnda olup yerlemeye kapatlmas gereken kesimlerden bir dieridir. Kuzey kesimlerde yer alan Yeildere srtlar da risk tayan alanlar olup moloz akmas, kaya dmesi ve de blok akmasnn grld alanlardr. 2002-2003 yllarnda burada grlen kaymalar, salksz yaplamann arttrd ve yalarn da bu ivmeye katlmasnn ortaya kard bilinmelidir. Altnda semti kireta bir zemine sahip olup, tfl killi bir zemin zerine oturmaktadr. Burada gelien heyelan son yllarda giderek artmaktadr. zerinde yer alan yaplamalarn derhal tahliye edilmesinde yarar bulunmaktadr. MTA dolaylar ve Karyakada daha etkin olarak hissedilmeyen heyelanlarn ileride ne tr bir tempo alaca konusunda net belirtkenler bulunmamaktadr. Ancak bu alanlarn dierleri gibi yaplamam olmas belki maddi hasar oluturmayacaktr ama sonuta ortaya kan zarar greceli de olsa doal adan bir maddi deerle sonlanacaktr. Bornova kuzeyinde yer alan Kocaay, ve Kzltoprak dereleri boyunda heyelanlar gzlenmitir. Bu durumda risk blgelerinin haritalarnn karlmas ve yaplamam da olsa bu alanlar zerinde engeller konmas gerekmektedir. Kald ki bu tr volkanik kkenli arazilerde tarmsal amal yaplamalara da izin verilmemesi gerekmektedir. Bu amala il dzeyinde detayl bir heyelan aratrmas ve haritalandrlmasnn yaplmasnn art olduu ortaya kmaktadr.

82

10.3.2 Su Potansiyelinin Deerlendirilmesi

Strateji planlama alannn iinde byk yer tutan su potansiyeli beraberinde pek ok sorun da tamaktadr. Konu bu adan ele alndnda kavramsal olarak ksmda deerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi Baraj ve gletlere su temini, ikincisi ise yeralt sularn iermektedir. Son olarak da takn ve nlemleri gelmektedir. Potansiyeller, sorunlar, neri ve zmler blmlerinde deinilen konularn dnda stratejik olarak nem tayan ve plan dnemi iinde ele alnmas gereken yatrmlarn deerlendirmesi bu ksmda ele alnrken makro yatrmlarn hedefleri ele alnmaktadr. Bu deerlendirmeler nda ilk olarak baraj ve gletler ele alnmaktadr. Baraj ve Gletler Baraj ve gletleri ilk aamada ele aldmzda strateji planlama dnemi ncesinde planlanmlar arasndan nem ve ncelik arz edenler deerlendirmeye alnmtr. Tesisler byklk ve kklklerine baklmadan deerlendirmeye alnmtr. Ayrm sadece ihale edilmi ve ihale edilecek yatrmlar olarak yaplmtr. Bu arada dikkat edilmesi gereken en nemli husus ina edilmekte olan bir yapnn/tesisin yapmnn uzun bir zaman dilimine yaylarak faydaya dnmesinin gecikmesidir. Bu balamda devlet yatrmlarnn zel giriim olarak ele alnp, yatrmdan elde edilecek gelirin kendi sektrne tekrar geri dndrlmesidir. rnein ime ve kullanma suyundan elde edilen gelirin bu ilerin geliimine harcanmas ve de bunun Devlet yatrmlar iin bir Devlet Politikas haline dntrlmesi, bu sektrdeki pek ok sorunu zebilecektir. Baraj ve glet konularnda bu tr bir yaklam benimsenmi olsa idi bugn onlarca yl sren ve srmekte olan yatrmlarn pek ou tamamlanm olabilecekti. zmir il snrlar iinde ihale edilmi ve bitirilmesine bir inaat mevsimi kalm olan yatrmlar arasnda ilk planda grlen ve inaatnn % 80i ihale edilmi tek baraj Kavakdere Barajdr. 28.02.1994 tarihinde ie balanm ve bitim tarihi de 30.12.1995 olarak belirlenmitir. Sre uzatmyla bitim tarihi 17.06.203 olarak belirlenmesine karn bu yl iin program-bteden dmemesi iin bir milyar liralk bir denein ayrlmas tesisin tasarlanan yl bitirilemeyeceini aka ortaya koymaktadr. Bitirilememesi, Kavakdere Sulamasna da balanamamasna sebep olmaktadr. lk planda ele alnmas gereken yatrmlardandr. Blge iindeki pek ok yatrma kk paylar ayrarak programda tutulmaya almak yerine Kavakdere Barajna ncelik verilerek ksa vadede bitirilmesi gereken yatrmlardandr. kinci ncelik Yortanl Barajnda grlmektedir ve inaatnn % 70i tamamlanmtr. Barajn 1994 ylnda inasna balanm ve 4 yl inaat sresi tannmtr. Buna ramen 2003 ylna uzatlm ve 2002 yl yatrm programnda Yortanl Baraj ve Tesisleri ad altnda 5 milyar bte ayrlmtr. Mteferrik ilerinin bitiminin 2005 ylnda bitecek olmasna karn yine be milyar denek ayrlm olmas biti srelerini risk etmektedir. Kati sulama projeleri tasdik grm ve

83

sulanacak arazilerin toplulatrma almalar tamamlanmak zere olan Yortanl Barajnn geriye kalan ilerinin bir inaat mevsiminde bitirilecek seviyeye gelinmi olmas ncelik tannmasna sebep olmaktadr. Bakray-Knk projesi kapsamnda yer alan bu barajn tamamlanmas iin yre halknn byk bir istemi olduundan byk kolaylklar salamaktadrlar. nc srada grlen Mordoan-Karaburun Gleti iin balama ve biti tarihi 1997 ile 2004 yllar verilmitir. 2003 yl itibaryla fiyat fark dnda 436.580 milyon TL denek ayrlmas halinde program dahilinde hareket edilmi olunmaktadr. Fiyat fark dnda 2004 yl iin 303.390 milyon TL ayrld takdirde baraj anlan yl bitirilebilecektir. Ancak halihazrda % 15inin bitirilmi olmas normal artlar altnda iki yla daha ihtiya olduudur. Bu durumda gerekli deneklerin ayrlarak barajn iki yllk bir sre iinde bitirilmesi gerekmektedir. Mordoann u anda dahi zellikle yaz aylarnda daha bariz grlen su skntsnn nne geecektir. Zira halihazrda derin kuyular ime suyu iin yeterli olmamakta ve yaz sonuna doru fazla ekimden tr taban suyu tuzlanmaktadr. Baraj bunun da nne geecektir. Barajn 1.2 hm3 aktif hacmi vardr. Yukarda belirtilenlere ek olarak verilen aadaki barajlarn tamamlanmas be alt yllk bir dneme sarkmaktadr. Ancak bitirildiklerinde blgesel ve ulusal ekonomiye byk fayda salayacak yatrmlar olarak grlmektedirler Bunlarn banda Beyda Baraj gelmektedir Beyda Baraj demi Ovasnn sulanmas iin byk neme sahiptir. 1994 ylnda balanan i sre uzatmyla 2005 ylna sarkm durumdadr. 2002 ylnda10 milyar ayrlm olmas ve daha sonraki yllar iin de 294 milyar ngrlm olmas yatrmn hedeflenen yl iinde bitirilemeyeceini ortaya koymaktadr. Ancak barajn yaplmasyla Menderes ovasnn bir ksmnn taknlardan korunmas annda byk lde elektrik enerjisi tasarruf edilecek olmas ncelikli yatrmlar arasna girmesinin sebebidir. Gnmzde ova sulamasnda kullanlan enerji, Demirkpr Barajndan elde edilen elektrik enerjisine eit miktardadr. Sz konusu barajn devreye girmesiyle Demirkpr Barajnn rettii kadar bir enerji aa kacak olup bunun ulusal yarar gz nne alndnda barajn denek ve btesinin orta vadede iin bitirilmesine gre ayarlanmas gereklilii ortaya konmaktadr. Beyda Baraj bu nedenle bir sulama baraj olmas yannda enerji baraj olarak da grlmelidir. Grdes Baraj her ne kadar zmir ve de stratejik planlanma alanmz snrlar iinde kalmamaktaysa da zmir ime suyu iin gerekli bir yatrmdr. lerleyen yllarda zmir ehrinin susuzluk problemiyle karlalmamas iin bu yatrmn ivedilikle ele alnmasnda byk yarar bulunmaktadr. zellikle bata Bornova olmak zere zmirin dou aksnn 2006 ylndan sonra karlaaca su probleminin nne geilmek bu ekilde mmkn olabilecektir. 2003 yl iin 1 milyar yatrm alm olan barajn 2006 ylndan nce bitirilmesi gerekmekte iken, pompa istasyonunun balama tarihi olarak 2006 ylnn belirlenmi olmas olumlu bir yaklam deildir. hale tarihi 18.10.2000 olup, 339.910 milyar keif bedelle 2003 ylnda ihale edilerek

84

biti tarihinin 2009 yl olarak alnmas durumu zmir ime suyu temininde ileride aksamalarn olacan belirlemektedir. Tekrar ele alnp irdelenmesi ve en ge strateji plan dnemi iinde bitirilmesi gerekmektedir. altkoru Baraj Knk Sa Sahil Sulamasnn eksik kalan ksmlarnn tamamlanmas iin projelendirilmi bir yatrmdr. 1996da ie balanm ve 1999 ylnda bitmesi gerekmekteyken 2003 ylna uzamas armsak kayba neden olmutur. Yre halknn sulu tarma yatkn olmas ve bu tr bir tarmla karlamamas durumunda gelir seviyesine dmeyi nlemeye ynelik Bergama ve dier yaam mekanlarna g eilimi iine girmektedir. Bergama-Knk gibi mmbit ve de sulu tarma uygun topraklarn ivedilikle deerlendirmeye alnmas gereklilii iinde bu yatrma da en ge orta dnem bitirme vadesi olarak verilme durumundadr. 2003 ve sonras iin ayrlm 18.894 trilyonluk btenin daha da arttrlarak yatrm nceliine kavumas gerekmektedir. Burada ele alnan tesislerin planlamas ve projeleri bitirilmi durumda olduu iin ilk aamada ihale edilmesi gerekli olanlarn zerinde durulacaktr. nem ve yararllk asndan farkl kullanm kriterlerine sahip olmalarna ramen detaylandrldklar durumda, ncelikleri asndan ayn seviyededirler. Bu durumda tesislerin detaylarna girmeden genel anlamda yararllklar zerinde durulacak ve sonuta ncelikleri ortaya kacaktr. Aada verilen sralamada stratejik alan iindeki yre halkna fayda esas olarak alnmtr. aml Baraj zmir ime suyu temini iin tasarlanm bir yatrmdr. Mutlak koruma alan vardr ve kamulatrmas 2003 yl programna alnmtr. Bunun gereklemesi gereklidir ki, koruma alannda yer alan kullanmlar kendilerine ivedilikli olarak bir strateji seebilsinler. aml Baraj, Efem ukuru mevkiinde yer alacandan ve ime suyu temininde kullanlaca iin, alanda her hangi bir maden arama ruhsat verilmemelidir. Verilmi ruhsatn da iptal edilmesi gerekmektedir. Baraj Tahtal Barajna yakn alanda olmasna ramen farkl hinterland bulunmaktadr. aml Baraj en ksa srede ihale edilmelidir. Zira programnda ishale hatt ihalesi iin 2005 ve artma tesisi iinde 2004 yllar ie balama tarihi olarak verilmektedir. Normal inaat artlar altnda barajn yapm iin yllk bir sre verilmektedir. Bu arada Tahtal Barajnn 2006 ylndan sonra zmir iin yetersiz kalacann da hatrlanmas gerekmektedir. zmir iin ortalama su tketimini kii ba 250 lt/gn olarak hesapladmz durumda Tahtal Barajnn yetersiz kalma sresi daha net ortaya kmaktadr. Kesin proje aamasndaki zmir Karaburun Bozky Gleti, ime suyu temininde kullanlacaktr. Yarmadann ucunda bulunan Karaburunun yakn bir gelecekte ime suyu sorunu yaamamas iin 2,10 hm3 aktif hacimli gledin, plan dnemi iinde gereklemesi gerekmektedir. Karaburunun kullanmakta olduu kaynak suyunun cval olduu tespit edildiinden Karaburun Bozky Gletinin ime suyu ierikli olarak inaatna balanmasnn bir baka nemi bu ekilde bir kez daha vurgulanmaktadr. Karaburun yresinin kire tal arazisinin atlaklar su tutmay

85

zorlatrmakta ve hazne oluturmamaktadr. Bundan dolay da gletin yaplmas ncelik kazanmaktadr. Eski ad Yeniky yeni ad ise Ataky Gleti, Menderes yresinin 228 hektar brt tarm topran sulayacaktr. Tahtal Baraj koruma alannda kalmas nedeniyle tarm potansiyelini ksmen yitiren yrenin, ekonomik gcn arttracak olmasndan tr ncelik tannmas gereken bir glettir. Gmldr sulamas ile birlikte dnldnde ayr havzada bulunmasna ramen sulama sistemini tamamlayc zellii vardr. Emiralem Gleti kesin proje aamasnda olup, Byk Yamanlar dann kuzey eteklerinden toplanan suyla beslenecektir. Emiralem yresinin tarmsal ekonomik gcn artrc potansiyeli bulunmaktadr. Glette toplanan suyun temizlii ve kalitesi ime suyu olarak kullanlabileceini gstermektedir. Bu nedenle yrede bir ieleme tesisi de yer alabilir. Kemalpaa Yiitler Baraj, sanayi ve sulama suyunu bir arada salayacak bir yatrmdr. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin de su ihtiyacn karlayacak olan barajn, bu adan nemli olduu grlmektedir. nasnn ideal sre olarak en az 3 yl srecei bilinmektedir. Bu nedenle hzl bir geliim gsteren Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin doalgazla birlikte artacak potansiyeli su ihtiyacn da oaltacaktr. Mevcut sanayi tesislerinin halihazrda kullanma suyunun kesen kuyulardan temin etmesi, zemin suyu dengesini olumsuz etkilemektedir. Buna tarm amal su kullanm da eklendiinde zemin suyu seviyesi Kemalpaa ovasnda hzla dmektedir. leriki yllarda yaanacak byk su sorunlarnn nne geilmesi iin 25,4 hm3 aktif hacimli Yiitler Barajnn gerekli olduu ortaya kmaktadr. Yiitler Baraj sanayicilere byk rahatlk salayacandan DS ile sanayiciler arasnda yaplacak bir protokol ile barajn proje ve yapm almalarna balanmasnda byk fayda grlmektedir. Strateji plan alan iinde, n inceleme, planlama, kesin proje almalar iinde yer alan onlarca baraj ve glet iinde yukarda saylanlarn ncelii bulunmaktadr. na bedelleri belirli bir program dahilinde dendii takdirde yapmlarnn iki inaat mevsimi ile on inaat mevsimi srecek olan baraj ve gletler dnda sulama projeleri de bunlara bal nem kazanmaktadr. zellikle K. Menderes Havzasnn son 20 yl iinde DSden ok az yatrm alm olmas havzann yeralt su potansiyelini bilinsiz kullanma yznden ok dk seviyelere indirmitir. Havzaya yatrmlarn bu nedenle ynlendirilmesi gerekmektedir. Strateji planlama alan dnda kalmasna ramen Gneli Baraj da bu kapsam iinde ncelikli bir yatrmdr. Yre halknn tarmdan yeterli geliri elde edememesi bata zmir olmak zere byk ehirlere g oluturmaktadr. Bu g ile boalan krsal kesimdeki yerlemelere de Dou Anadoludan g gelmektedir. Dolaysyla bu tr bir kaymann nne geilmesi iin K. Menderes Havzasna gerekli denein ayrlmas lzum arz etmektedir. Baraj ve glet gibi yatrmlarn kesin projelerinin DS dnda teknik olarak baarl bir ekilde yaplmad bilinmektedir. Planlama alannda yer alan baz gletlerin dikeyde 5 veya 3, yatayda ise 1 deeri ile yaplmas bir deprem blgesi olan planlama

86

alannda yanl bir deerdir. Olmas gereken diklik 1, yataylk 3 oran deprem blgesi barajlarnda olmas gereken eimdir. Takn Koruma Projeleri Planlama alan snrlar iinde ok sayda takn koruma projesi bulunmaktadr. Aada proje kapsamnn tamam yerine yalnzca yaplmas ncelik tayan iler bahse konu edilecektir. Bu nedenle ilerin bir ksmnn yaplm olmas proje boyutlarnn tamamn temsil etmeyebilir. Projelerde ama zmir Bykehir Btn ve evresindeki alanlarn takn ve rusubat zararlarndan korunmasdr. ncelikle zmir leinde ele alnmas gereken projeler Bornova ve Sarkayalar dereleridir. Sarkaya ve Altnoluk dereleri Sarkayalar ad altnda Laka deresini oluturmaktadr. Bayrakl ve ay Mahallesinin taknlardan korunmas iin gereklidir. Ayn yre iin Bornova deresi de slah edilmelidir. Bu iki yatrmda 1200 metre uzunluunda ky koruma duvar yaplmas gereklidir. zmir evresindeki takn koruma projeleri arasndan ncelikle ele alnmas gerekli olanlar aada belirtilmitir. Buca-Kaynaklar yerlemesinin Manastr deresi taknndan korunmas. 20012004 yllar arasnda tamamlanmas ngrlen proje iin yaplan glet byk lde baar salamtr. 2002 yl sonu itibariyle proje bedelinin yaklak yarsnn harcanm olmas projenin baarl olduunu gstermektedir. Gaziemir-Sarn yerlemesinin Cin deresi taknlarndan korunmas. 1997 ylnda balayan proje denek yetersizliinden uzamaktadr. 220 milyarlk proje iin u ana kadar 67 milyar denmi, 2003 yl iin ise 30 milyar ayrlm olmas nmzdeki yllarda Sarnn takna maruz kalacan gstermektedir. Urla-Kuular ky ve arazisinin Koz deresi taknlarndan korunmas. 19952004 balama ve biti tarihli verilen projenin keif bedeli 343,6 milyar TL olup, 2003 yl iin 50 milyar ayrlmas biti tarihini 1 yl uzatmtr. Alia-takky arazilerinin Kocadere taknlarndan korunmas. 1991 ylnda balayan projenin 2004 ylnda bitmesi ile 149 hektar alan takndan korunacaktr. Ancak denek yetersizlikleri nedeniyle u ana kadar 115 hektar arazi koruma altna alnabilmitir. 2003 ylnda 150 milyar kefe kar 100 milyar ayrlmas projenin bitiini riske etmitir. 2002 yln sonuna kadar 300 milyar TLlik proje tutarnn 71,3 milyar TLsi harcanmtr. Bayndr-Canlky yerlemesi ile bir ksm tarm arazisinin Ulad ay taknlarndan korunmas. 1999 ylnda balam 2004 ylnda bitmesi ngrlmtr. 361 milyar TL keif bedelli proje iin 2002 ylnda 3 milyar TL ayrlm olmas istenen zamanda istenen yararn salanamayacan gstermektedir. eme-Ilca Mahallesinin Ilca deresi taknlarndan korunmas. Byk kapsaml bu proje iin 2002 yl itibaryla 1.710 milyar TL keif bedeli belirlenmi olunmasna karn 2002 ylnda 1 milyar yatrm ve 2003 yl iin 80 milyar denek

87

ayrlm olunmas risk payn ykselmektedir. Bu durumda hedef 2006 ylna erimek iin denek arttrlmas gerekmektedir. Kemalpaa-ambel ve evre ky arazilerinin Nif ay taknlarndan korunmas. 1997 ylnda balanm olan almalarn 2004 ylnda bitmesi planlanm olup, ama 1000 hektar araziyi korumaktr. 300 milyar bedelli yatr iin 2002 yl sonuna kadar 27 milyar harcanmtr. 2003 iin ayrlan 10 milyar yetersizdir. K. Menderes Projesi kapsamnda yer alan ve havzadaki yerlemeleri kapsayan almalarn %63 tamamlanm durumdadr. 14.394 hektar arazinin takndan korunmasn hedefleyen yatrm, on ayr noktada yrtlmektedir. Bunlar arasnda ncelik tayanlar Kiraz ile merkezi ile emsiler Ky aras Kele ay, Kiraz-ayaz ve Karabur ky arazilerinin Uluay, Kiraz-Haliller Ky arazisinin Srml dere, demi-Beyda yerlemesinin tarm arazilerinin Tasavra ay, demi-Birgi yerlemesinin ve evre kylerinin Birgi ay, Tire evresindeki be ky arazisinin ve Gken yerlemesi ile tarm arazilerinin Eridere ay taknlarndan korunmas projeleridir. Projelerin toplam keif bedeli 9,6 trilyondur. Balama tarihleri 1987 ile 1995 arasnda deien yatrmlarn hepsinin biti tarihi 2006 olarak belirlenmitir. Ancak yatrmlara yeterince kaynak aktarlamamas bu sreyi uzatmakta ve K. Menderes Havzasnn tarm potansiyelini risk altna sokmaktadr. 2006 hedeflenerek yatrmlarn hzlandrlmas gerekmektedir. Bu kapsam iinde K.Menderes Nehrinin ana yatann dzeltilmesi de yer almaktadr. Yeralt Su Potansiyeli ve Kullanma Hedefleri Strateji planlama alannda belirlenen yer alt su potansiyelleri ama ve hedef asndan dzenli kullanlmadnda pek ok alanda bata ky kesimleri olmak zere tuzlanmaya sebep olmaktadr. Deniz suyunun tatl suya nazaran daha youn olmas bilinsizce ekilen taban suyunun kolayca yerini almasyla sonulanmaktadr. Bu kesimlerde tuzlu suyu geriye karmak iin taban suyunun hi kullanlmadan 5-10 yl braklmas gerekmektedir. Bu yaplmad takdirde bata ky kesimleri olmak zere strateji planlama alan btn olarak byk bir risk altndadr. Aada planlama alannda yer alt su iletme rezervleri ve yer alt suyu kullanm deerleri belirtilmektedir. Kullanm deeri yeraltndan ekilen suyu ortaya koymaktadr. zmir krfezi ovalar olarak nitelediimiz Krfez evresi, Bornova, Buca ve Halkapnar yrelerinde yer alt su potansiyelleri tespit edilememi durumdadr. zellikle Halkapnar ve Bornova yer alt suyu Afyondan beslendii iin ad geen il ve evresinin az ya ald dnemlerde taban suyu seviyesi dmektedir. Halkapnar yeralt su kullanm ehir ebekesine verildiinden tahsisi yllk 40 hm3n zerindedir. lm kuyusu deerleri itibaryla Ekim 1980 statik su seviyesi 34.10 iken Ekim 1996 ylnda 61.30a km, Ekim 2000 itibariyle 42.95e dmtr. 1980li yllara nazaran ykselmi olan su seviyesi bata Tahtal Baraj olarak ehir ebekesine barajlardan verilen su nedeniyle Halkapnar kuyularnn daha az kullanlmasdr.

88

Yukarda belirttiimiz zmir Krfez Ovalarndan ylda 100 hm3/yl civarnda su ekilmekte olup, bunun yars denetim ddr. Durum bu tarzda devam ettii takdirde Krfez Ovalar ve Halkapnar kuyular gelecek 10 yl iinde yksek tuzluluk oranna eriecektir. Bu yrede ar ekim yer alt su seviyesini 27.2 metre ve daha fazlasna drmtr. Sarn yerlemesinin sahip olduu ovann potansiyeli 6 hm3/yl olarak belirlenmesine karn, ne kadar su kullanld kaak kuyular nedeniyle bilinememektedir. Bakray Strateji Alt Yresi yer alt su potansiyeli Dikili ovas itibariyle 5.30 hm3/yldr. Devaml gelen suya oranla ylda 11.3 hm3 su ekilmesi Dikili ovas yer alt su rezervinin tamam ekilmektedir. Bu ar ekim nedeniyle deniz suyu giriimi olduundan yer alt suyunda tuzlanma olmakta ve dolaysyla yer alt su seviyelerinde fazla bir d grlmemektedir. Bu aldatc durum su kalitesi ile net belli olmaktadr. Yeralt su ekiminin kontrolszlnn nne geilmesi gerekmektedir. Bergama-Knk-Gbeyli Ovas yeralt su potansiyeli 45.00 hm3/yl olup, ekilen su 30.63 hm3/yldr. Kalan rezerv ise 14.37 hm3/yldr. Bu ovada DS sulamasnn olmas yer alt su seviyesinin fazla bir d gstermemesine sebep olmaktadr. Son yllarda yan az olmas nedeniyle yer alt su seviyesinde ksmi bir d grlmtr. Gediz Strateji Alt Yresinde yer alan Foa-Gerenky Ovas su potansiyeli 10.90 hm3/yldr. Toplam kullanlan miktar 20.07 hm3/yl olup rezervin iki kat su kullanlmaktadr. DS tarafndan 10.90 hm3/yl tahsis yaplm olmasna karn dier ksm kaak kullanm belirlemektedir. Son yllarda bu nedenle yer alt su seviyesinde 8 metreden fazla dler gzlenmitir. Menemen Ovas su potansiyelinin Gediz sulamasndan tr kontroll kullanlmakta, rezerv kadar su tahsisi yaplmaktadr. Kontrol sonucu ovada yeni kuyu almasna izin verilmemektedir. Gediz-Nif Strateji Alt Yresinin ovas olan Kemalpaa, yksek su potansiyeline sahiptir. letme rezervi 75.00 hm3/yl olup, yer alt suyu toplam tahsisi 2000 yl itibariyle 26.22 hm3/yldr. Ege yresini 13 yldan beri etkisi altna alan kuraklk nedeniyle yer alt su seviyelerinde d gzlenmekte olup, buna kontrolsz ekim de eklenince lm kuyusu statik seviye Kasm 1977 ylndan 2000e kadar 7.50den 19.40 metreye dmtr. Kemalpaa ovasnda tarm kooperatifleri iin ylda 25 hm3 tahsis de yaplmtr. Su seviyesinin dnn nlenmesi iin Yiitler Barajnn ivedilikle ikmali gerekmektedir. K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresinin Kiraz Ovas yeralt su potansiyeli 8.00 hm3/yl olup, kullanlan miktar 3.00dr. Kalan rezervin 5 hm3/yl olmasna ramen son yllarda yan az olmas ve ar yeralt suyu ekimleri nedeniyle yeralt suyunda 14 metreye varan dler grlmektedir. nlem olarak K. Menderes Projesinin Kiraz kesimi orta vadede devreye alnmaldr.

89

K. Menderes Kara Kesimi Alt Stratejik Yresi ile ky kesiminde yeralan Torbal, Pancar, Tire-demi-Bayndr ovalar ile bir btn olarak 3/yl iken, deerlendirilmektedir. Bu mmbit ve byk ovann iletme rezervi 110 hm toplam tahsisinin 135 hm3/yl olmas yeralt su seviyelerinde ar ekilmeler olduunu gstermektedir. Ayrca yenileme sondaj kuyularnda gemi yllara nazaran verimlilikte azalmalar grlmektedir. Sonuta K. Menderes havzasnda ar dler baz yerlerde 48 metrelere varmaktadr ve ovada yeralt su seviyelerinde hzla d gzlenmektedir. Yeni kuyu am nlenmeli sulama projelerine ncelik verilmelidir. Strateji alt yrelerinin en gneyinde kalan Seluk Ovas su rezervleri asnda en hoyrat kullanlan alandr. letme rezervi 4.0 olmasna karn toplam kullanm 147.42 hm3/yldr. Kyya yakn olan bu kesimde ar yeralt suyu ekimleri nedeniyle deniz suyu giriimi olmakta ve ovada yeralt suyu tuzlanmaktadr. Son 20 ylda yeralt su seviyesi 5 metre dmtr. Acil nlem gerekmektedir. Sz konusu stratejik alt yrelerin en kuzeyinde kalan Cumaovas yeralt suyu iletme rezervi 35.00 olmasna karn toplam tahsisi 6.00 hm3/yldr. Kalan rezerve karn son drt ylda su seviyesi 6 metre d gstermi olup, bu da ovada ve evredeki sanayi kurulularnda ar derecede kaak su kullanm olduunu gstermektedir. Yarmada Urla Kesimi Stratejik Alt Yresinde yer alan zmir Seferhisar Doanbey ovalar iletme rezervi 5.00 hm3/yl olup, tamamnn tahsis edilmesine ramen 11.63 hm3/yl su kullanlmas rezervin zorlanmasna ve izinsiz su kullanmnn bulunduuna delil olmaktadr. Ky kesiminin Gmldr-rkmez yresinde ise 5.00 hm3/yl olan rezervin 2.59unun kullanlmas sulama barajlarnn nedeniyle olumaktadr. Bu sre devam ettii takdirde uzun vadede Gmldr-rkmez yresinin yeralt suyu tuzlanmasnn nne geilebilecektir. Urla kesimi meler-Zeytinalan Ovalarndan Zeytinalann tespiti yaplmamasna karn yllk 4.00 hm3 su kullanld belirlenmitir. Talep olmadndan tr tespit yaplmam olmasna ramen burada kaak kullanm sz konusudur. meler-Kuu ovalar su rezervi 5.00 hm3/yl olmasna karn toplam tahsisin 3 kattan fazla 16.55 hm3/yl olmas ar kontrolsz kullanm olduunu ortaya koymaktadr. zellikle konut alanlarnn izinsiz kuyular bu orann balca sebeplerindendir. Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresinin Karaburun Balklova kesiminde iletme rezervinin yars kadar kullanlrken, eme-Ovack-Alaat-Dalyanky iletme rezervlerinin 1.00 hm3/yln ok az zerinde olmasna karn tahsis 10.00 hm3/yldr. Bu ise kaak kullanmn ve dolaysyla tuzlanmann ar oranda olduunu gstermektedir. yrenin en yksek rezervine sahip Ildr 15.60 hm3/yl rezerv olmasna karn tahsis 1.50 hm3/yl olarak grlmektedir. Ancak belediye tahsisi almadan kendisi ime suyu iin su ektiinden deer yukardaki rakamn ok zerindedir. Ar tuzlanma vardr. Bunu nlemek iin yeralt baraj inaat yaplm ve deniz suyunun tatl suya karmas nlenmitir.

90

Yukarda grld zere strateji alt yrelerin tmnde yer alt suyu rezervlerin zerinde tahsis ve kullanm bulunmaktadr. Belirtildii zere nlemlerin banda kontrol mekanizmasnn iletilmesi ve kuyu almasnn nne geilmesi gerekmektedir. Tuzlanmay nlemek iin Ildr rneinde olduu gibi yeralt baraj yaplmas yksek maliyetli bir yatrm olup ok gerekli olmayan durumlarda tavsiye edilmemektedir. Sadece ime suyu iin gerekli bir yatrm olarak ele alnabilir. Dier nlemler iin sulama nlemlerinin gelitirilmeleri nerilmektedir.

91

BLM

11. STRATEJ ALT YRELERNN ORTAK VE AYRIIK STRATEJ KAVRAMLARI

Alt yrelere ilikin ortak-tamamlayc ve ayran-elien strateji unsurlarnn belirlenmesi gerekmektedir. Bunlar temelde ama ve hedeflerin oluturulmas srasnda ortaya kacak nitelemelerdir. Baz hedefler ortaya konulan amalarla tutarl ve onlarla btnleen trden olduu gibi bazlar da ortak amalarla eliecektir. Ayrca ayn ama dorultusunda olsalar dahi alt yreler iin konulan hedefler kendi aralarnda elimeler gsterebilecektir. Bu durumun deerlendirmesi ile il dzeyinde ama ve hedeflerin arasndaki dzensizliklerin ortadan kaldrlmas mmkn olacaktr. Bunun yan sra btnleik bir stratejinin kararlatrlmas ve yaama geirilebilmesi asndan bu durum nem tamaktadr. zmir ve yakn evresinin bir metropoliten blge olarak gelecee ynelik gelime stratejilerinin planlanmas yerel ve blgesel adan gelime eilimlerinin bilinmesiyle gerekleebilecektir. Bu balamda gelecek iin tercihlerin fiziksel mekanda yer alaca kanlmaz bir gerektir. Gelime seenekleri zerinde uygun stratejilerin belirlenmesi tabiatyla gerekleme olasln yksek seviyeye getirecektir. Mevcut dinamiklerin nceki ksmlarda analizi bir takm kabullerin belirlenmesine de k tutmutur. zmir merkez ehrinin ulusal ve blgesel lekli bir yerleme olmas planl strateji kararlar dizisinin sistematik ilemesiyle gerekleecektir. Bu durum kreselleme konjonktr iinde deerlendirildiinde daha net alglanabilecektir. Geliim dzeyinin pekitirilmesi ynndeki eilimler bylece aa kacaktr. Blgenin potansiyel gelime sreleri ilk aamada zengin doal alanlarn potansiyellerinden gemektedir. u halde gelimenin mekansal senaryolarnda tarm politikalarnn rasyoneli ihmal edilemeyecek bir yer tutmaktadr. Blgedeki imalat ve sanayi yatrmlarnn zel sektr arlkl yaplamas blge kapitalinin younlat ikinci senaryoyu ortaya koymaktadr. Bu durumda imalat sanayiinin zellikle organize olarak mekansal talepleri olduka nem tamaktadr. nc olarak doal olduu kadar tarih potansiyelinin de birlikte deerlendirilmesi blgesel kaynaklarn turizm arlkl olarak hizmet sektrnde ortaya kmasna sebep olmutur. Ticaretin byk yer tuttuu hizmet sektr kapitalin blge iindeki hareketliliini, ylmasn ve eiklerin ortaya kmasn salamaktadr. Turizm arlkl ele alndnda, ky yerlemelerinin gelecek senaryolarnn dikkatle ele alnmas gerekliliini belirlemektedir. Hizmet sektrnn gelecekteki kararll ynlenmesini de belirlemektedir. Bu balamda dorudan olmasa da merkez ehrin ekicilii mekanda ekillenmeyi

denetlemektedir. Merkez ehrin bugn iinde bulunduu corafya gelime eiklerine dayanm durumdadr. Dolaysyla ehir iinde kanlmaz bir younluk art gzlenmektedir. Ancak bu younluk art sektrel de olsa baz kullanm trlerinin eik dna kmasna sebep olmutur. Konut dahil tm sektrlerde bu ka gzlenmektedir. ehrin dikeydeki byme zorluu ve engellemelerin pekitirdii bu eik atlama stratejisi plansz gelime alanlarnda ortaya karak ekonomik dengesizlikler yannda toprak kullanm stratejisinde yanl uygulamalar ortaya karmtr. Eik d yaylma maliyetlerinin kamuya ynelik ksmlarnn maliyetleri dk tutulmaya allmas strateji asndan varolan eilim dinamiklerinin kar maksimizasyonu ynnde hareket etmesine sebep olmutur. Sonuta senaryolar belirsiz gelime potansiyelleri ortaya karm ve organize sanayi blgesi nerilerinde olduu gibi neredeyse her ileye bir blge kurulmas kararlatrlmtr. Buna ramen sanayi tesisleri zel sektr arlkl olduklarndan ou kez organize alanlar dnda kurulmay tercih eder grlmektedirler. Ayn ekilde konut alanlarndaki gelimeler de parac bir yaklamla ana ehir eperlerinde younlamtr. Doann kapasitesini zorlayan benzer geliimler strateji plannn fiziksel ynnn olmayndan kaynaklanmaktadr. Merkez ehir eperlerindeki yerlemelerin bu balamda her birinin mnferit planlama yaklamlaryla mekan denetim altna alma eilimi, karmaann balama noktalarndan biri olmutur. Daha nce belirtildii zere gney, dou ve gney-dou aksiyel olarak tarmsal potansiyeli n planda olan alt blgeler olarak grlrken kuzey aks sanayileme ve ona bal hizmet sektrlerinin baskn olduu yredir. Bat aks konut ve turizm ynnde hizmet arlkl sektrlerin younlat Strateji Alt Yrelerden olumaktadr. Dou aks ise byk tarmsal potansiyellere sahipken kontrolsz sanayileme yznden tarm alanlarnn bir ksmn kaybederek, son dnemlerde organize sanayi alanlar ve tarmsal potansiyeli mterek kullanan bir alt alandr. Merkez ehir eperlerindeki gelimelerin geneldeki strateji planlama kararlar bu dorultuda olmak zorundadr. Geliim stratejileri nda merkez ehir ile balantl Strateji Alt Yreler arasnda yeil kuak planlamalarnn yaplmas, geliim stratejilerinin dengelenmesinde ve blgesel kararlarn btnselliinin kendi Strateji Alt Yrelerinde zmlendikten sonra da almasnn gerekliliini belirlemektedir. Gelecek on yl iindeki gelime deseninin yukarda belirtildii sektrel dalmda olmas kanlmaz grlmektedir.

[ A ] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

ehirsel gelimeyi ve ehrin yapsn btn olarak etkileyen fiziki ve sosyal alt yapyla ilgili problemler ve potansiyeller dorultusunda gelitirilen makro dzeydeki neriler yle zetlenebilir;

zmir liman gemiten bu gne kadar zmir ehrine kimlik kazandran unsurlardan biri olmu ve ehrin ekonomik geliiminde nemli bir yere sahip olmutur. ehre ilikin nemli belirleyicilerden biri de liman alan ve gelecei ile ilgili senaryolardr. andarl Liman yaplmasna bal olarak zmirde limann varln srdrp srdrmeyecei ve srdrrse hangi fonksiyonu stlenecei tartlmaktadr. (Ulam a bal altnda bu konu detayl biimde aklanmtr.) zmir Alsancak Limannn dkme yk ikmalinden arndrlarak, uzun dnemde andarl Limannn hizmete girmesinden sonra, yolcu arlkl olmak zere zmir ve yakn hinterland iin yk amal olarak hizmet vermesinin uygun olaca dnlmektedir. Ayrca TCDD tarafndan iletilen Alsancak Liman daresinin kamu ve zel sektrn bir arada bulunduu otonom bir idare ile ynetilmesi uygun olacaktr. Bunun dnda limana ulam konusunda da var olan yarm kalm viyadkler deerlendirilmelidir. Halihazrda silolarn nndeki kamyon girii kaldrlmal, giri viyadkler vastasyla dorudan limann iine ulaarak olmaldr. Bylelikle limana girip kan trlar ehir ii trafiine girmeden, evre yolu ve viyadkler sayesinde ulamlarn gerekletirebilecekleredir. Ayrca ehir eperlerinde birka noktada tr park ve konteynr depolama alannn oluturulmas ve bu tr alanlarn ehir merkezinden dar karlmas gereklidir. ehir iindeki trafik younluunu azaltmak ve eriimi kolaylatrmak konusundaki nemli projelerden birisi evre yoludur. denek yetersizlii, alnm ST ve Dantay kararlar ve kamulatrma problemleri ile 28 yldr almalar devam eden 51 kilometrelik zmir evre Yolu ksa vadede tamamlanmaldr. Yaklak olarak yapmnn % 70i tamamlanan evre yolunun, Bornova kavaklar ve viyadkleri ile ili viyadkleri bitirilmelidir. evre yolu tamamlanmas halinde ehir merkezindeki trafik younluunu azaltacak ve ileyi rahatlayacaktr. ehir ii ulamda younluun azaltlmas ve toplu tama olanaklarnn arttrlmas konusunda nemli bir proje de metrodur. Mevcutta yol-Bornova aras faal durumda olan metro hattnn, Menderes-Aliaa hatt ile entegrasyonu ksa vadede gereklemelidir. Metronun ikinci aamas olan yol-F.Altay hatlar ile Bornova balantsnn Otogara ulatrlmas orta vadede tamamlanmaldr. ehir ii ulam konusunda zmirin sahip olduu nemli potansiyellerden birisi de zmir Krfezidir. Son dnemde denizyolunun ehir ii ulamda daha etkin kullanmna ynelik abalar bulunmaktadr. Bu abalar gelitirilerek takip edilmeli, mevcut iskelelerde rehabilitasyona gidilmeli, iskele ykseklikleri standart hale getirilmelidir. Deniz ulamnda kaliteyi ykseltmek amacyla mevcut filoya yksek sratli, konforlu deniz tatlar ilave edilmelidir. Araba vapurlar da kapasite ve teknolojik adan gzden geirilmelidir. krfez girii taranmaldr. Krfezde kirliliin nlenmesi ve temizleme almalar son dnemde hz kazanm ve zellikle Byk Kanal Projesi ile bu konuda nemli bir adm atlmtr. Byk Kanal Projesi kapsamnda ilide kurulan artma tesisinde, artma sonras elde edilen

suyun Menemen ovasnda kullanlmas ve yine artma sonras elde edilen amurdan elektrik enerjisi retilmesi almalar hzlandrlmadr. Krfezi kirleten tm faktrlerin engellenmesi asndan Bykehir Belediyesi, ilgili ile belediyeleri, ZSU, Salk l Mdrl, Bayndrlk ve skan Bakanl evre l Mdrl, DS ve Ky Hizmetlerinin Blge Mdrlkleri, TCDD zmir Liman Bakanl ile birlikte dier tm ilgili kurumlar da iine alan bir organizasyon oluturulmaldr. ehir btnnde toplanan plerin % 15-20sinin kat, karton, cam, plastik, metal atklar gibi geri dnm mmkn olan atklardan olutuu gz nne alndnda, bu konuda yaplacak almalarn hem ehir ekonomisine katk hem de evre korumas ynnden ne derece nemli bir potansiyel oluturduu anlalmaktadr. ehir merkezinde plerin planl ve dzenli biimde toplanmas ve yeniden kazanlmas ynnde mevcut abalarn gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas gereklidir. Trkiyenin tantmnda ve Trk ticaretinin geliiminde nemli grevler stlenmi olan zmir Enternasyonal Fuar 72 yldr sreklilii olan uluslararas bir organizasyondur. Son yllarda marka ve teknoloji fuar olma vizyonu sergilemekte olan Fuarn, arlkl hissesi zmir Bykehir Belediyesine ait olmakla birlikte, Ege Blgesi Sanayi Odas, zmir Ticaret Odas, Ege hracat Birlikleri, zmir Ticaret Borsas ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii de Fuara ortaktrlar. zmir Fuar kamu arlkl olmas dolaysyla ticari mekanizmay kullanarak, kar etmekten te, ekonomik sirklasyonu topluma mal etmektedir. zmir Enternasyonal Fuar, Uluslararas Fuarlar Birliine (UFI) ye olan tek genel ticaret fuardr. Ulusal ve uluslar aras ekonomik gelimelere paralel olarak, zellikle 1980lerin ikinci yarsndan itibaren ihtisas fuarclnn yaygnlamas zerine zmir Fuarclk Hizmetleri Kltr ve Sanat leri A.. (ZFA) kurulmutur. Her yl bir ihtisas alan seilerek organizasyonlar gerekletirilmektedir. zmir Fuar dzenledii 20 ihtisas fuaryla zelde zmir ve genelde Trkiye ekonomisine, teknolojisine, kltrel ve diplomatik ilikilerine nemli katklar salamtr. 30u akn lkeden yaklak 900 yerli ve yabanc firmann katld ve 1,5 milyona yakn ziyaretinin gezdii fuardaki ticaret kapasitesi ortadadr. Bu kapasite ayn zamanda lke ve ehir turizmine, kongre ve fuar turizmi balamnda olumlu bir etki ve nemli bir potansiyel salamaktadr. zmir ilinin mevcut altyaps, serbest blge ve organize sanayi blgelerinin yaratt potansiyel, ekonomik anlamda fuarn bu yrede olmasn anlamlandran unsurlardandr. Bunun yan sra kongre ve fuar turizmi kapsamnda Kltrparkn evresinde konaklama iin uygun otellerin yer almas da bu potansiyeli desteklemektedir. Fuardaki deiimle ve buna bal olarak da yeni fuar projesiyle, kltr ve sanat hayatn younlatrmak hedeflenmektedir. Bu kapsamda Kltrpark alan ve Fuar alan birbirinden ayrlacaktr. Montr Kapsndan balayarak 9 Eyll ve Gmrk Kaplarna ulaan ve Halikarnas Balks Parkndan, amlk Senar Tiyatrosuna kadar yer alan ksmlar Fuar Alan olacaktr. Bylece Kltrpark alannda kltr,

sanat ve sosyal etkinlikler yer alacak ve yeil doku artacaktr. Fuar alan ise dnya standartlarnda olan 30-35 bin metrekarelik bir kapal alan kapsayacaktr. Bu sayede gerek fuar dnemlerinde, gerekse bu dnemlerin dnda kltrle btnleen bir alan elde edilmi olacaktr. Bir blm tanan Tarih ve Sanat Mzesi de bu konseptin gerei olarak fuarda yer almaktadr. Halihazrda 8.000 zerinde aa, 250 zerinde bitki eidi ve 156.000 metrekare yeil dokusuyla ehir merkezinde bulunan ve geni bir alana sahip olan zmirin ehir iinde kalan son byk yeil alan olan Kltrpark, yaplama tehditi altnda bulunmaktadr. Yksek katl veya youn yaplama, alann sergiledii kimlikle rtmeyecei iin, bu risk karsnda gerekli nlemler alnmal ve mevcut durumdan daha fazla yaplama yoluna gidilmemelidir. Yatayda ve dikeyde yaplama younluunun artmas gelecek yllarda Kltrpark iin ciddi bir tehdit haline gelecektir. Kltrpark bnyesinde 760 kiilik kapasiteye sahip smet nn Kltr Merkezi, 3.000 kiilik Atatrk Ak Hava Tiyatrosu, 1.000 kiilik kapasitesiyle amlk Senar Tiyatrosu, yaklak 1.200 metrekare sergileme alanl 168 kiilik konferans ve cep sinemasyla zdemir Sabanc Fuar ve Sergi Saray ve 1.100 metrekare alanyla lke apnda nemli galerilerinden biri olan ZFA Sanat Galerisi ayr salonu, ktphanesi ve kafeteryas ile Kltrpark, bir kltr ve sanat alan olma zellii sergilemektedir. Btn bunlarn yan sra spor aktivitelerine ynelik dzenleme ve tesislerle sportif faaliyetlere ynelik mekanlar da yer almaktadr. Byle bir kompleksin iinde elenceye ynelik restoranlarn ve mekanlarn yer almas olaan olmasna ramen, Kltrparkn vizyonunu olumsuz etkileyecek bir younlukta bulunmas ve mekan kullanm talebinin fazla olmas, nlem alnmas gereken bir risktir. Ayrca halihazrda Fuarda bulunan trafonun kapasitesinin yetersiz olmas nedeniyle zmir elektrik master plan kapsamnda Fuar iin 154/10,5 kVluk bir trafo merkezi ngrlmelidir. 1985 ylnda yaplan zmir Master Plan gerei mevcut bulunan santraln belediyeye devredilerek, belediyenin hemen bu santraln yannda gsterecei yerde yeni santral yaplmas gerekmektedir. Zira ksa vadede gereklemesi gereken fuar ve sergileme alanlar ve dier ilevler iin bu tr bir enerji nitesine gereksinim bulunmaktadr. zmir I. Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu, Kltrpark blgesinde yaplacak kapal mekanlar E=0,05 ve Basmane kaps yanndaki alan ve evresindeki toplam yaplamay 35.000 metrekare ile snrlamtr. Kltrparkn tamam 400.000 metrekaredir ve bu alanda bir yap arnmas salanmaldr. Doay koruma yaklamyla bahe eitlendirmelerine, zgn mekanlar yaratmaya ynelinmelidir. Bununla birlikte park, bahe ve su elerinin birlikte kullanm artrlmaldr. Kltrparkn corafya ve topografyas zenginletirilirken, yaplacak tesislerin bu topografya iinde gizlenmesi ve doayla kaynamas salamaldr. Mevcut durumda Kltrpark dz bir topografyada ktlesel yeillerden

olumaktadr. Corafi elerin, kaldrlan tesisler ve pavyonlarn olduu yerlere su ve topografya elerinin yerletirilmesi ile halihazrdaki zengin bitki rts deitirilmeden boyutlu bir ortam hazrlanmaldr. Ayrca kprler ve gezinti yollarnn kullanm trleri ile ahenkli iinde olmas gerekmektedir. zgn yaya dolam parkurlar oluturulmaldr. Mevcut gazinolar kaldrlarak, daha hafif elemanlardan oluacak benzer mekanlar yaratlmaldr. Kltrpark ve fuar alan gerektii zaman birlikte, gerektii zaman ise ayr ayr kullanlabilmelidir. Bunun yan sra kltr gesinin kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda byk tiyatronun slah ve hatta kapatlarak kongre tr toplantlara da ev sahiplii yapmas salanmaldr. Ek olarak spor faaliyetlerine ynelik dzenlemeler yaplmaldr. Mrsel Paa Caddesinin alt kottan devam ettirilmesiyle otopark girilerine olanak yaratlmaldr. Basmane meydanndan cepheli ve Fuarn bitiiindeki eski garaj alannn Dnya Ticaret Merkezi olarak yarm kalm inaatnn sorunlarnn giderilerek yapmna devam edilmesi, gerek uluslar aras gerekse ihtisas fuarlar asndan yreye g verecektir. Bu tr bir dzenleme, ihtisas ve uluslar aras fuar alanlaryla btnlemeyi salamasnn yan sra, yreyi ulusal ve uluslar aras platformda nemli bir konuma tayacaktr. zmirin nceki Stratejik Plan dnemi iinde 2007 yl itibaryla EXPO Dnya Fuarna talip olduu bilinmektedir. Ancak aradan geen zaman iinde bu alanda belirgin bir giriim yaplmam hatta planlarn onanma mercii olan ve merkezi Pariste bulunan Uluslararas Fuarlar Brosuna mnacatta da bulunulmamtr. 2005 ylnda Japonyann Aichi kentinde dzenlenecek EXPOnun ana temasnn 21. Yzylda Yeni Uygarlk Modeli olaca belirlenmitir. Kanada ise Tabiatn Bilgelii temasn ilemek istemektedir. Ancak hazrlklara 2000 ylndan itibaren baland bilinmelidir. Dolaysyla bu tr bir organizasyona talip olunmas iin Uluslararas Fuarlar Brosuna ye olunmasyla ie balanmaldr. Durum bu merkezde oluca da en erken EXPO tarihinin zmir iin 2008 yl olacakmasna hazrlanmann gereklilii ortaya kmaktadr. Bu tr organizasyonlarla kentlere dinamizm gelir ve yatrmlar artar. Yeni temalarn oluturduu modern yaam felsefeleri yre insannn iine girer ve tempoda olumlu ivmeler ortaya kar. zmirde fuarclk sektrnn greceli de olsa belirli bir seviyeye geldii bilindiinden, EXPO tarz dnya fuarlarna ev sahiplii yapma potansiyeline belirli hazrlk dnemleri sonrasnda, sahip bulunabilecei kabul edilmelidir. Ancak bu tr tecrbeler uluslar aras byk organizasyonlar iin tam olarak yeterli bulunmamaktadr. Kresel ekonominin gcn ekmek ve pazar olmak daha radikal giriimler gerektirmektedir. Hannover 2000 EXPOnun ana temas nsan Doa ve Teknoloji olarak belirlenmi ve 40.000 civarnda ziyareti ekmitir. Hannoverin bu organizasyona 1970 ylnda talip olduunun da burada bilinmesi gerekmektedir. eitli ehirler ararsnda geen yar 1990 ylna tamamlanm ve on yllk sre hazrlk dnemi olarak braklmtr. Bu balamda 170 hektarlk bir alana yaylan fuar iin yeni ulam balantlar yannda Hannover havalimanna yeni ek terminal binas da yapld. Dolaysyla sadece bu tr giriimler iin mekan belirlenmesi yeterli olmamaktadr. Ancak ilk planda bunun da

gerekli olduu bilindiinden amaca ynelik olarak nciralt Rekreasyon Alan evresindeki arazilerin bu amaca ynelik tasarlanmas stratejik planlama almalar iinde uygun bulunmaktadr. Be ay sren organizasyon iin global yaklamlarn elence ile de desteklenmesi gereklilii anlan alann seilmesinde nemli bir rol oynam durumdadr. Belirli bir evre ynetim sistem iinde bu tr bir organizasyona talip olunmas iin hazrlanma zmirin geliimine byk bir ivme verecektir. Bu nedenle adaylk giriimlerine temel seviyesinde hazrlanlmas iin almalara balanlmas ve tema belirlenmesi gerekmektedir. Avrupadaki ve lkemizdeki dier byk ehirlere paralel olarak zmirde de hipermarketler hzl bir geliim gstermektedir. Perakende ticarette giderek artan oranda arla sahip olmaya balayan bu alanlar; kaytl ekonomi, enflasyonla mcadele, ucuzluun salanmas gibi lke ekonomisi ve tketici asndan baz avantajlar da ortaya karmaktadr. Bu gelime trendinin tamamen durdurulmas sz konusu olamaz. Hatta zmirin bu konuda doyum noktasna ulamad dnlrse bu konuda yeni geliimler de olasdr. Ancak zellikle yeni hipermarketlerin yer seimi konusunda, semt arlarnn ve kk esnafn yaamasna olanak salayacak biimde yasal bir ereveye kavuturulmas art grlmektedir. Bu tr al-veri merkezlerinin byklklerine gre yer seimi kriterlerinin oluturulmas (nfus younluu, arz-talep younluu, esnaf ve sanatkar ile kk-orta boy iletme younluu, rekabet artlar, ulam, ehir planlar gznnde bulundurularak) ve bunlara uygunluu denetleyecek rgtlenmelerin tasarlanmas gereklidir. Bykehir btn ierisindeki nemli sorunlardan bir dieri de sosyal altyapy oluturan tesislerin-alanlarn eksiklii ile ilgilidir. Ald g nedeniyle nfusu hzla artan ehirde zellikle konut alanlarnn younlat yeni gelime alanlarnda, sosyokltrel tesislerde, eitim ve salk yaplarnda, idari yaplarda ve ak alanlarda eksiklikler bulunmaktadr. Sahip olduu toplu konut alanlar ile byk bir toplu konut stokunu barndran kuzey aksnda (zellikle ilide), konut alanlarnn younlat bat aksnda, Ege niversitesinin varl nedeniyle sahip olduu gen nfus ile byk lde talep ortaya koyan dou aksnda sosyo-kltrel tesisler yeterli dzeyde deildir. Yine kuzey aksnda ve bat aksnda idari yap, kuzey ve gney aksnda eitim yaplar, gney ve bat aksnda salk tesisleri ve dou aksnda ise yeil alan eksikleri bulunmaktadr. leride yaplacak Nazm mar planlarnda donat eksiklikleri dikkate alnarak planlama almalar yaplmaldr. Merkez zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresinin ortasnda ehrin en youn alan olan Konak ilesi yer almaktadr. Yerleme, ehrin oluumunun da balang noktas olmas nedeniyle, farkl trde aktiviteleri ve fonksiyonlar barndrmaktadr. Sre

ierisinde ehir merkezinde kalan konut alanlar ticari kullanmlara dnm, liman ve sanayi alanlar youn yaplamalar arasnda kalmtr. Sz konusu geliim trendinde, yerlemenin odak noktas olarak kabul edebileceimiz geleneksel ticaret merkezi Kemeralt ars bu gn pek ok problemle kar karyadr. Fiziksel eskimeden, kullanc grubundaki deimeye kadar uzayan genilikteki sosyal, ekonomik ve fiziksel pek ok sorun arnn niteliini yitirmesine neden olmaktadr. Kemeralt blgesi zgn nitelikleri ve tad tarihi deer nedeniyle ehirsel sit alan ilan edilmitir ve bu dorultuda planlama almalar yaplmaktadr. Agora blgesinde de yeni kazlar ve evre dzenlemeleri almalar devam etmektedir. Ancak Agoray kuatan ikinci etap blgesine ilikin henz bir planlama almas bulunmayp geleneksel doku zellikleri ile tutarllk gstermeyen eski plan yrrlktedir. Bu blgenin de planlama almalarnn tamamlanmas gereklidir. Ancak planlama almalarnn geleneksel arnn yaatlmas konusunda tek bana yeterli olmayaca da aktr. Fiziksel korumann salanmas byk lde ekonomik gce baldr. Kemeralt ars ve onu evreleyen geleneksel konut dokusu ancak ona canllk kazandracak yeni fonksiyonlar ve bu fonksiyonlarn getirecei ekonomik girdi ile ayakta kalabilecektir. Bu konuda turizm (kltr turizmi-inan turizmi) ve turizme ynelik ticaret fonksiyonunun yreye kazandrlmas gereki bir alternatif olarak grlmektedir. Kadifekale-AgoraKemeralt ve Pier-Kordon balantsnn salanmas, blgenin turizm potansiyelini glendirmek asndan nemli grlmektedir. Ayrca tarihi arnn rekabet gcn arttracak nlemler alnmal ve rgtlenmeler oluturulmaldr. Yeni ticari merkez olarak nerilen ve uzun yllardr hayata gemeyen Bayrakl blgesinde ise bu kararn hayata gemesin salayacak bir takm gelimeler bulunmaktadr. Bu dorultuda ulam balantlar glendirilmi, alan yarma ile Alsancak Liman Arkas blgesi planlanarak Bayrakl blgesi ile bu alann balantsnn salanmas hedeflenmitir. Byk kadastral parsellerden oluan mlkiyet dokusu, yksek younluu ve ehir iindeki konumu ile ehirsel gelime asndan nemli bir potansiyel tayan bu alann doru biimde deerlendirilmesi ehrin gelecekteki biimlenmesi asndan nemlidir. Ticari faaliyetlerin yer seimlerini ynlendirecek kararlar alnrken btnsel dnlmeli, verilen yer deiiklii kararlarnn ne tr sonular getirecei iyi analiz edilmelidir. Baz ticari faaliyetlerin zellikle kk imalata ynelik, evreyi tahrip etme potansiyeli, evreye koku, kirlilik gibi etkileri bulunan, yanc ve patlayc madde ieren, ar trafik ykne sahip ve toptan ticarete ynelik baz ticari fonksiyonlarn ehir merkezi dnda, rgtl meslek gruplar erevesinde lokalizasyonuna ynelik almalar devam ettirilmelidir. Bu hem belediyenin uygulamalarn kolaylatracak, hem de ticari faaliyetlerin daha modern ve salkl artlarda yaplmasn salayacaktr. Ancak ehir iinde bu fonksiyonlarn boaltt alanlarn hangi fonksiyonlar tarafndan doldurulaca da daha nceden planlanmaldr. Aksi halde bu tr uygulamalar ehir merkezinde knt alanlarnn ortaya kmasna neden olabilecektir.

Kuzey Aks (ili Karyaka) Karyakann merkez ksm oluumundan bugne kadar uzun dnemdir konut arlkl kullanma sahip olmu, byk lekli bir fonksiyon deiimi yaamamtr. Gelecekte de konut ve ticaret arlkl roln ve kuzey aksna hizmet eden bir alt merkez olma zelliini srdrecei dnlen bu blgede, fiziksel ve sosyal altyap eksiklikleri tamamlanmal, kendi etki alan ile ve ehir merkezi ile balantlar salanmaldr. Blgede yeni gelime alanlarndan farkl olarak, artan nfus younluu ile ilgili altyap ve ulam sorunlar yaanmaktadr. Konutlar ve onu besleyen ticaret ve hizmetler sektrnn arlk kazand blgede sorunlar arlkl olarak sabah saatlerinde gidi, akam saatlerinde ise dn ynnde merkez ile balantsnda artan trafik younluundan kaynaklanmaktadr. evre yolunun tamamlanmas ile bu skntnn hafifleyecei dnlse de alternatif ulam olanaklarnn gelitirilmesi gereklidir. Alternatif ulam olanaklar arasnda zmir-Karyaka arasndaki rayl sistem uygulamasnn iletmeye almas nem tamaktadr. Yksek standartl ve hzl ulam salayacak biimde demiryolu ulamnn revize edilmesi, mevcut metro hatt ve dier toplu ulam sistemleri balantlarnn kurulmasnn ksa vadede tamamlanmas gereklidir. Bir dier alternatif olan Karyaka-Konak arasnda arabal vapur balantsnn kurulmas ileye ulam kolaylatracaktr. Var olan deniz ulam sisteminin ise talep younluklar paralelinde, deniz aralarnn konforu ve hznn arttrlmas ynnde nlemler alnmas, iskelelere ve yeni oluturulacak metro istasyonlarna yakn noktalarda otopark olanaklarnn salanmas, yine bu noktalarda dier toplu tama sistemleri ile entegrasyonun salanaca dzenlemeler yaplmas nem tamaktadr. ili ise Karyakaya kyasla daha sonraki dnemlerde gelimi, farkl trden fonksiyonlar barndran ve yeni gelime problemleri ile kar karya bulunan bir yerlemedir. Atatrk Organize Sanayi Blgesi gibi byk lekli bir sanayi alan ve lke tuz retiminde nemli bir yere sahip olan amalt Tuzlasnn yan sra byk al-veri merkezlerine (Kipa, Carrefour-SA) ve ok sayda toplu konut alanna sahiptir. Karyaka ve Bostanlnn konut sunumu konusunda doygunlua ulamas ve bu blgelerdeki arazi fiyatlarndaki ykselme konut talebinin iliye doru ynlenmesine neden olmutur. Byle bir eilim sonucu oluan ve daha ok orta gelirli gruplara hitap eden toplu konut alanlarnda en nemli sorun dier ehirsel fonksiyonlarn blgede yer almamas ve yatakhane ehir tarznda bir dokunun olumasdr. Hem ticaret ve hizmetler konusunda hem de sosyal donatlarda grlen eksiklikler, blgede yaayanlarn baz hizmetlerden mahrum kalmas ya da bu hizmetler iin Karyakaya ya da ehir merkezine ulamas zorunluluunu ortaya karmaktadr. Bu evreyi daha yaanabilir hale getirmek ve donat eksikliklerinden kaynaklanan ulam

10

talebini azaltmak iin en azndan gnlk ve haftalk talepleri karlayacak dzeyde ticari alanlar, sosyal-kltrel tesisler, eitim-salk alanlar ve yeil alanlar toplu konut alanlar ile btnleecek biimde oluturulmaldr. Blgenin dier bir sorunu da zaten mevcutta karayolu balants nedeniyle ikiye blnen yerlemenin imdide hzl tren yolu ile ikiye blnmesidir. iliden geecek tren yolu hatt hemzemin olmas durumunda yerlemenin iki blm arasnda fiziksel bir bariyer nitelii tayacaktr. Bu nedenle hzl tren hattnn yer altna alnmas uygun olacaktr. Blgenin nemli bir potansiyeli de Orman Genel Mdrl'nce koruma altna alnm olan Ku Cennetidir. amalt Tuzlas sahas iinde 8000 hektarlk bir alana yaylmaktadr. Bu alan 1982 ylnda Su Kular Koruma ve reme Sahas olarak tescil edilmitir ve lkemizin en nemli sulak alanlarndan biridir. Tabiatyla Ku Cenneti byk bir turizm potansiyeli de tamaktadr. Bu alana ilikin en nemli sorun su dzeyinin azalmas ile ilgilidir. Tatl-temiz su varlnn srekli olarak salanmas kritik nem tamaktadr. Bu konudaki mevcut uygulamalarn (Cansuyu projesi gibi) sreklilii garanti altna alnmaldr. Blgenin korunmas ve turistik bir potansiyel olarak deerlendirilmesi gereklidir. Saha iindeki amalt Tuzlas, yllk 600 bin tonu bulan kapasitesi ile Trkiye'nin tuz ihtiyacnn nemli bir blmn karlamaktadr. Tuzlann retiminin gerek sessiz dolam sistemleriyle grlt etkisinin azaltlmas, gerekse kullanlan suyun artlarak tekrar denize aktarlmas ile kurakln engellenmesi, ku populasyonuna zarar vermeyecek biimde devamnn salanmas gereklidir. Dou Aks (Bornova) Bornova blgesinde yerlemeye kimliini veren ve niteliklerini nemli lde etkileyen iki nemli fonksiyon vardr. Bunlardan birisi zellikle Ikkent-Pnarba hattnda younlaan sanayi alanlar, ikincisi ise Ege niversitesi kamps alandr. Sanayi asndan yksek bir potansiyele sahip ilede, bu endstri dalndaki gelimenin getirdii evre kirlilii sorunu yaanmaktadr. Kirlilie kar nlemler alnmal ve bu konuda denetleme mekanizmalarnn altrlmas salanmaldr. Alann organize olmas byk yarar tamaktadr. Bornovada Ege niversitesi Hastanesi ile narl blgesi arasnda kalan ve byk alan kaplayan kamu kurulularnn (DS, Ky Hizmetleri, Tarm l Mdrl, TCK gibi) younlat blge giderek merkezi bir konumda kalmtr. zellikle metro gzergahnn bu blgede yer almas blgenin ulalabilirliini, dolaysyla arazi deerini arttrmtr. Sz konusu geni alan kaplayan kamu tesisleri orta vadede ehir eperlerine doru aktarlmal, bu tesislerin boaltaca alanlar ehirsel ak-yeil alan ve kltrel tesisler ncelikli olmak zere deerlendirilmeli ve bu irdeleme Nazm Plan revizyon almalar srasnda ele alnmaldr. lenin sahip olduu niversite rencisi gen nfusun oluturduu kltrel ve dier aktiviteleri karlayacak alanlar iin bu blge uygun grlmektedir.

11

Yine ehrin baka blgelerinden de alana ulam kolayl bulunmas nedeniyle bu fonksiyonlar ehrin dier alanlarna da hitap edecektir. Gney Aks (Buca - Gaziemir) zmirin bir banliys olarak oluan Buca bugn ehrin geliimi ile ehir ile btnlemitir. ehir iindeki arlkl rol konut sunumu ile ilgilidir. Kaak yaplamann youn olduu yerlemede ayn zamanda toplu konut alanlar da bulunmaktadr. Yerlemede Dokuz Eyll niversitesine ait Eitim Fakltesi alan ve Dokuzemeler kampus alan dnda Tnaztepede ina edilen ve Dokuz Eyll niversitesine bal tm birimlerin (Tp Fakltesi ve Gzel Sanatlar ile baz meslek yksek okullar dnda) toplanlmas dnlen kampus alan da bulunmaktadr. Bu alann da tamamlanmas ile birlikte sahip olaca niversite rencisi ve retim elamanlar potansiyeli ile yerlemenin baz deiimler geirecei aktr. Gelecekte niversite, yerlemenin kimliinin nemli bir paras olacaktr. Yerlemenin son dnemde ne kan ve Belediyenin projeleri arasnda da nemli yer tutan bir potansiyeli de ehrin rekreatif ihtiyalarn karlamaya ynelik alanlarn mevcudiyetidir. Hemen yerlemenin iinde yer alan Hasanaa Park, irinyerde yer alan Hipodrom ve Kaynaklar yaknndaki Glet Alan mevcutta bu amala kullanlmaktadr. Ancak bunun dnda zkent ile Evka1 arasnda 100.000 metrekarelik vadide Yedigller Projesi ve Buca glet alannn etrafnda 450.000 metrekarelik ormanlk alanda Milli Park Projesi yer almaktadr. Yedigller projesinin 7 adet gl ile elalelerden olumas ve ak dinlence alanlar, ocuk oyun alanlarn, restoranlar, kafeteryalar iermesi planlanmtr. Yaklak 700 milyona mal olmas ve 2002 ylna bitirilmesi planlanan projenin ancak %40 tamamlanabilmitir. Byk lekli ehirsel rekreasyon ve dinlenme alanlar snrl olan zmir iin bu tr projeler nem tamaktadr. Bu nedenle Yedigller projesinin de ksa vadede tamamlanmas ynnde almalar srdrlmelidir. Bu kapsamda Buca Glet alannn etrafnda yer alan Milli Park Projesi iin gerekli alann tahsisi 49 yllna Orman Bakanlndan yaplmtr. Yaklak bir trilyona mal olaca hesaplanan altyapnn oluturulmas ve projenin ksa vadede tamamlanmas, ehir insann dinlenme/elenme ihtiyalarn karlamaya ynelik bir alternatifin bu yrede hayata geirilmesi anlamn tayacaktr. Tahtal Barajnn 2. ve 3. Derece Koruma Havzasnda yer almas nedeniyle yerlemede sanayi retimine olanak salanmas mmkn olamamaktadr. Ancak krsal alana da sahip yerlemede alternatif rn yetitiricilii bir yatrm olarak dnlebilir. Gaziemir ise Ege Serbest Blgesi, Otokent, 6 Sanayi Sitesi ve 600den fazla kk ve orta lekli sanayi tesisi ile sanayiinin ar bast bir alandr. Bunun dnda ok sayda toplu konut alanlarn barndrmaktadr.

12

Blgede sanayinin geliimi konusunda dikkate alnmas gereken bir husus, Tahtal Baraj koruma havzasdr. Sarn Belediyesi snrlar iinde mevcutta dank durumda bulunan sanayi tesisleri organize sanayi blgesi oluturularak bir araya getirilmeli, altyap ve artma tesislerinin oluturulmas ile evreye ve havzaya etkileri azaltlmaldr. Ayrca Sarn-Gaziemir karayolu balantsnn mevcut projesinin ivedilikle uygulanmas gereklidir. Yine Sarnta 20.000 nfusa sahip 4 mahalleli ve tamam kaak yaplardan olumu bir yerleme bulunmaktadr. Bu blgede yeni kaak yaplamalarn engellenmesi, yasal durumda olanlarn (ya da aflarla yasal duruma gelenlerin) kanalizasyon, altyap ve artma problemlerinin zlerek etkilerinin en aza indirilmesi ve bu alanlarda ehirsel yenileme projelerinin uygulanmas ehirli sal asndan nem tamaktadr. Bat Aks (Balova Gzelbahe Narldere) Bat aks konut alanlarnn yan sra, Krfez boyunca uzanan ky dzenlemeleri ile ehrin rekreatif alanlarnn da yer ald bir aks olarak ortaya kmaktadr. Yine yrede yer alan termal su kaynaklar da blgeye turistik bir kimlik kazandran bir dier unsurdur. Yine yrede yer alan narenciye baheleri ve iek seralar hem nemli bir gelir kayna oluturmakta, hem de blgeye tarmsal bir nitelik kazandrmaktadr. Teleferik ve termal tesisler gibi alanlara sahip olan blgede, nciralt rekreasyon alannn dzenlenmesi, Gzelbahe sahil eridi projesinin byk lde tamamlanmas blgenin rekreasyon kapasitesini glendirmi ve blgenin bu konudaki potansiyelinin deerlendirilmesi konusunda olumlu gelimeler olarak ortaya kmtr. Balova-Narldere kesimi jeotermal enerji bakmndan zengin corafik yapya sahiptir. Bu avantajl durumdan turizm alannda yeterince yararlanlmasna karlk yrede yaayan halkn yararlanmasnda zorluklarla karlalmaktadr. Jeotermal enerjiden konutlar yeterince yararlanamamaktadr. Balovada 11.500, Narlderede ise 3000 konut jeotermal enerji ile stlmaktadr. Ancak jeotermal enerjinin konutlarda kullanm deerlerinin arttrlmas ynnde ett ve almalar yaplmaldr. Balova ve Narlderede yaplama basks altnda giderek tarm arazilerinin verimliliinde azalma grlmeye balanmtr. Tarmsal sulamada da bir takm sorunlar yaanmaktadr. Yeralt sularnn giderek tuzlanmas ve azalma eilimi tamas bu sorunlarn yaanmasna sebep olmaktadr. Bunun yannda jeotermal sular kanalizasyon ve dere sularna kararak narenciye bahelerine zarar vermektedir. Varolan ak kanal sularnn slah ve artlmas iin yatrmlar yaplmaldr. Zemin suyunun kontrolsz ekilmesi nlenmelidir. Narlderede yakn dnemde oluturulan toplu konut alanlarnn belli blgelerinde erozyon tehlikesi grlmektedir. Erozyon tehlikesini bertaraf edecek nlemlerin acil olarak alnmas, dere slahlarnn tamamlanmas ve bundan sonraki yer

13

seimi kararlar ve yaplama koullar konusunda titizlikle davranlmas hayati nem tamaktadr. Blgede konut alanlarnn yan sra, DE Tp Fakltesi ve ok sayda byk al-veri merkezi youn bir ulam talebi yaratmaktadr. Metro balantsnn yoldan F.Altaya kadar uzatlmas blgeye toplu ulam konusunda nemli bir rahatlama salayacaktr. Yrede ulam sorunlar youn bir ekilde grlmektedir. Ky kesimiyle yol balantlarnda ve baz i yollarda balant eksiklii bulunmakta, zellikle arazinin dik olduu alanlarda sorun yaanmaktadr. Arabal vapur iskelesi bulunmasna ramen deniz ulamndan yeterince faydalanlamamaktadr. Deniz ulam potansiyelinin daha fazla deerlendirilebilmesi amacyla, nciralt yresine vapur iskelesi yaplarak, bu alandaki rekreatif potansiyele daha rahat eriim salanmaldr. Byk Kanal Projesi kapsamnda yredeki ilelerle birlikte atklarn denize verilmesini nlemek amacyla artma sistemi kurulmas byk yarar salamtr. Bu hem krfez temizlii asndan, hem de yapm byk lde tamamlanan ve plajlar da kapsayan Gzelbahe Sahil eridi Dzenlemesinin anlam kazanmas asndan gereklidir.

[ B ] Bakray Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

Geliim stratejisinde d kabukta kalan bu Strateji Yre gelimilik seviyesi asndan zmirden kopuk grlmektedir. Sanayileme abasnn zorlamalar istenen baary salayamamtr. Knkta 1997 ylnda kurulan organize sanayi blgesi gereken baary gsterememi, sanayi yatrmlarnn ilgisini ekememitir. Ayn yl Bergamaya nerilen ve 2004 ylnda faaliyete geii programlanm organize sanayi blgesinin gnmzde plan karar olarak kalmas gerekmektedir. Sz konusu Strateji Alt Yreye uzun vadede dier bir organize sanayi blgesi planlanmamas ve Bergama blgesinin bu sreler iinde yatrm programna alnmamas uygundur. Bergama Organize Sanayi Blgesinin 1999 yl sonu itibariyle oluan arsalarn tmnn satlm olmas ve bugne kadar herhangi bir yatrm talebinde bulunulmamas speklatif bir yaklam imajn yaratmaktadr. Dikilinin ise sanayi sektrnde bir geliime tabi tutulmas planlama asndan sektrel bir fayda salamayacaktr. Bu nedenle Dikilinin dier iki ile merkezinde olduu gibi kk sanayi sitesi tarzndaki gelimelerle ihtiyacn karlamas yeterlidir. Bakray Havzas olarak nitelediimiz bu d kabuun sanayi alanndaki geliimi andarl Limanna bal olarak ivme kazanacak veya kaybedecektir. Limann yapmna balanmas bugnk koullarda dahi en ivedi durumda, ksa vade iinde zm bulacandan, sz konusu Strateji Alt Yreye organize sanayi blgesi iin bu aamada fon ayrlmamas ve/veya yatrm yaplmamas stratejik bir karardr. Kapsam iinde Knk Organize Sanayi Blgesine finansman imkanlarnn kaydrlmas gereklidir. Yre zellii itibaryla tarmsal potansiyelinin yksek olmas Knk Organize Sanayi Blgesinin tekstil ve gda konusunda ihtisaslamasn

14

ortaya koymaktadr. Ancak strateji asndan Bergama Organize Sanayi Blgesinin ksa ve orta vadede gereklemesinin uygun grlememesi Knkn tek organize blge sahibi olmas nedeniyle gelime aamasnda ihtisaslama dnda braklmas gerekli grlmektedir. Yksek tarmsal verimlilik sahibi Bakray Havzasnn sulama projeleri kapsamnda Bakray-Knk Projesi ihale ve i bitim tarihlerine gre ge kalm bir projedir. Proje kapsamnda yer alan altkoru Barajna 1993 ylnda balanm, tasfiye edilmi, 1995te tekrar ihale edilmitir. Bitim tarihi 1999 olup sre uzatmyla 2003 ylnda bitmesi gerekmektedir. Ancak grld kadaryla dolu sava etkileyen heyelan nedeniyle i uzam ve ek denek gereksinimi ortaya kmtr. Bu durum projenin uzamasna sebep olmakla beraber ksa srede bitmesi gerekmektedir. Ayn durumda olan Yortanl Barajnn da 2003 ylnda bitmesi gerekirken Bergama Mze Mdrlnce kurtarma almalarna devam edilmesi ve baraj gvde dolgusunun yaklak % 50den fazlasnn tamamlanabilmi olmas gecikmeye neden olacaktr. 2002 yl itibaryla 6.4 trilyon ek denek ihtiyacna karn 650 milyar TL denek verilmesi projenin gecikme nedenidir. Knk Sol Sahil Sulama Alan olan 7.063 hektarlk ksmn 1995 ylnda bitmesi planlanm iken Ekim 2004 tarihine sre uzatm verilmitir. 2001 yl itibaryla % 36s tamamlanabilmi yatrm, deneklerin yetersiz olmas nedeniyle milli gelir kaybna sebep olmaktadr. Yortanl ve altkoru Barajlar ile ayn zamanda tamamlanmas gerektiinden finansman ve d kredi teminine ynelinmelidir. Knk Sa Sahil Sulamasyla 11.241 hektar alan sulanacaktr. 1999 ylnda balayp 16 ayda bitecek proje 2003 ylnda 71.520 milyar TL ye yeniden ihale edilmi ve 2007 ylnda bitmesi programlanmtr. Her iki sulama alannn strateji plan dnemi iinde bitirilmesi gereklidir. Aksi takdirde tarmsal alanlar asndan Bakray Havzasnda ortaya kacak ekonomik dengesizlik g nedeni olacaktr. Bergama Yukarkrklar Gleti ve Sulamasnn yaplmas ile 370 hektar alan sulanabilecektir ancak, kesin proje safhasnda olan ve balanm bulunan Knk projeleri tamamlandnda bu konuya ynelinmemesi gerekmektedir. Ayn durumda Knk Kapkaya Baraj orta ve uzun vadede devreye alnmaldr. Dikili ok ynl sektrel yapya sahip grnse de bunlarn hi birinde etkin konuma geememitir. Bergamann sanayileme eilimi sahip olduu dokuma fabrikasndan kaynaklanrken, bu eilimin Knka kaymas Dikiliyi tam anlamyla sanayi planlamas dnda brakmtr. Dikili ilesi genel elektrik tketiminde sanayiinin % 7 pay sahibi olmasna karn meskenlerin % 86.4 tketim pay elde etmesi yrenin sektrel yapsnn konut ve fiziki konumundan tr ikincil konut da dahil olmak zere pasif turizm olduunu gstermektedir. Dikilinin ky turizmine ynelik alanlarnn ikincil konutlar tarafndan kaplanm olmas bu kesimleri farkl yatrm trlerinin ekimi dnda brakmtr. KabakumSalihleralt ky bandnn ilerleyen dnemlerde bu yapsn korumas ve gelecek konut taleplerinin bu alanda emdirilmesi gerekmektedir. Sz konusu alan dnda ikincil konut taleplerine yrenin kapatlmas, tad potansiyeller asndan yararldr.

15

Bademler mevkiine olas ikincil konut talebi durdurulmal ve bu kesimin d turizme almas iin giriimlerde bulunulmaldr. zellikle ky kesiminin potansiyellerinin deerlendirilmesi asndan yrede orta byklkteki yat limannn yapm iin kaynak araynda bulunulmaldr. Dikili ve Bergamann jeotermal kaynaklara sahip olmas bu enerjinin ksa dnemde kullanlmas gerekliliini ortaya karmtr ve ilk aamada konut stmasnda kullanlmaya balanmtr. Bergamann 10.000 konutluk projesinin iki etapta ele alnarak 5.000 konutun ksa vadede, dierlerinin de strateji plan dnemi iinde tamamlanmas planlanmtr. Konut bana 1.500 dolara scak su temini dahil olan yatrmn planlama uyarnca geri demesinin bir yl olmas yatrmn yaplabilirliini kantlamaktadr. Benzer ekilde Dikilide I. Stratejik Plan Dneminde projelendirilen 56.00 MWt kapasiteli ehir stma sisteminin paral olarak devreye girmesi planlanmaldr. 7.000 konutluk projenin birinci aya olarak 2.000 konutun ilk aamada yatrma alnmas hedeflenmelidir. Dikilide Trk-ABD-Fransz ibirlii ile planlanan jeotermal stma ile organik tarm yaplmas iin d kaynak arayna girilmesi gerekmektedir. Bu ayn zamanda Strateji Alt Yrenin jeotermal kaynaklardan yararlanarak sera tarmna ynelmesidir. Dikilide planlanm 40 hektara ilave Bergama ile beraber yaklak 400 hektarlk alann fizibilite ettleri yaplarak sera tarmnn organize olarak ele alnaca blgenin planlamasnn tamamlanmas gerekmektedir. Yrenin tarmsal potansiyelinin tarla tarmna ynelik olmas seracln yaplabilirliinin salkl bir ekilde ele alnmasn ngrmelidir. Aksi durumda uygulanamaz yatrm trne kaynak israf yaplacaktr. Dikili veya Bergamada kurulmas dnlen ve de jeotermal enerjiden yararlanacak iek Organize Sanayi Blgesi kurma almalarnda enerji olduu kadar, ulam ve de igc ihtisaslamasnn gereklilii de aranmaldr. Bu balamda yrede enerji teminin pozitif deeri yannda zellikle kara ve hava tamaclna pazarlama asndan bal olan iek ihracatna ynelik blgenin eksi deer alaca ve bunun yannda tarla tarm potansiyelli alana iek gibi zel ihtisas isteyen bir ikolunun yerletirilmesi, nitelikli igc sorununu da beraberinde getirecektir. Bu nedenle sz konusu blgenin bu konuda ihtisaslam Bayndr, Seferihisar gibi ana faktr ieren alanlara kaydrlmas gerekli grlmektedir. Jeotermal enerjinin nc kolu olan termal turizmi, yre basit kaplcalarda kullanmaktadr. Yrenin halihazrdaki turizm potansiyelinin geceleme standard iinde kalmas ve bir transit merkez olmas bu strateji plan dneminde yrede termal turizme ynelik byk kaynak aktarlmasn ekonomik klmamaktadr. Turizm belgeli 470 yatak kapasitesi olan Bergamaya son 4 yl iinde gelen turist says % 24 azalma gstermitir. Bu durumda Dikiliden deniz yoluyla gelen turistlerin Bergamay gnbirlik gezerek tekrar geri dnmesi, genelde stanbul kl gney hedefli turizm gzergahlarnda ara noktada kalmas ve kltr turizmi arlkl tannml Bergamay bir transit turizm noktas halinde tutmaktadr.

16

Uzun yllardr kullanlan yre kaplcalarnn d turizme alamamas talep yokluundan kaynaklanmaktadr. Transit turizmin tercih alan dnda kalnmas termal turizmi lokal kullanma itmektedir. Yrenin bu sistem iinde perakende ticaretle ilk planda turizm girdisi elde etmesi gerekmektedir. Dikili Liman bir iskele mahiyetinde olduundan ve konum yeri olarak gelime imkannn bulunmamas sebebiyle gerekli kapasite artrmna gidememektedir. evresinde iskelenin tanabilecei topografik ve ulam zelliklerine sahip fiziksel bir alan bulunmamaktadr. Kuzey kesimi Kabakum mevkii olarak ikincil konutlar ve plajla snrlanmtr. Gney kesimi ise doal sitler ve zor bir topografyayla kuatlm olduundan mevcut limann tevsii zorunlu bir durumdur. Gmrk ve dier hizmetlerin standardnn ykseltilmesi bu kapsam iinde ele alnmaldr. Ulam asndan Bergama-zmir balantsnn andarl kavandan sonrasnn duble yol almasnn ivedilikle tamamlanmas gerekmektedir. Ayrca Dikili-andarl ara balantsnn kalite artrm ve virajlarnn kaldrlmas almas programa alnmaldr. zellikle orta vadede andarl Limannn gerekleme olasl karsnda bu balant nem kazanacaktr. Tabiatyla ayn balamda ilerde deinilecei zere Aliaaya kadar erimi demiryolu hattnn Bergama-Knk-Soma balantsyla ulusal ebekeye balanmas gerekmektedir.

[ C ] Gediz Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

Sz konusu yre deiik sektrlerin bir arada bulunduu ve birbirlerini tamamlad alan oluturmaktadr. Kuzeyinde yer alan Dikili-Bergama-Knk alt yresiyle bir yeil kuakla ayrlmaktadr. Bu kuak andarlnn kuzeyinden balayarak Zeytinalan yerlemesine kadar uzanmaktadr. Arlkl olarak makilik, fundalk ve orman alanlar yannda zeytinlik ve dier tarm alanlarndan olumaktadr. Bu yeil kuan korunmas ve yerlemeye kapatlmas gerekmektedir. andarl yerlemesinin ky potansiyeli Dikilinin kuzeyi gibi ikincil konutlar tarafndan kapland iin potansiyelini doldurmu durumdadr. Bu nedenle andarl kesiminde mevcut 1/25.000 lekli Nazm Plan kararlar dnda ek yaplama nerilmemesi gerekmektedir. Alanda gereinden fazla konut potansiyeli mevcuttur. Aliaann kuzeyinde yer alan ve Yeniakran iine alarak andarl ve Zeytinda kaplayan bu yrenin temel sektrel tercihi sanayiyi desteklemektir. andarlda gerekleecek olan yeni liman dikkate alndnda liman gerisi fonksiyonlar bu alanda geliecektir. Dolaysyla liman arkas destek alanlarnn yrede yer almas Yeniakran ve andarly ikincil konut blgesi olmaktan karacaktr. Baskn zellik olarak sanayi trleri arasnda doa ve evre ile uyumlu kullanlarn organize bir tarzda yerlemesi ana hedeftir. Aliaann halihazrdaki kontrolsz sanayi geliimi Aliaa I ve Aliaa II Organize Sanayi Blgeleri ile kontrol altna alnacaktr. Yatrm perspektifi iinde kamulatrma ve proje almalar tamamlanan Aliaa I Organize Sanayi Blgesinin ksa vadede tamamlanarak hizmete girmesi gereklidir. Aliaa II ise uzun vadeyi

17

hedeflemelidir. Yer seimi devam eden Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgesinin ise mevcut sanayi alanlarnn iinde planlanmasnn uygun olaca grlmtr. Zira 79 hektar olarak dnlen alan 922 ve 400 hektar olan Aliaa I ve II Organize Sanayi Blgelerinden ikinci iinde yer almaldr. Kimya sektrnn son krizden byk yara almas pazar daralmasna sebep olmu ve finanssal adan kmaza girmitir. Maliyetlerin artmasyla birlikte satlan maln azalmas ksa dnemde sektrel olarak kimya konusunda yatrmlarn dk olacann belirtmenidir. Ayn ekilde ekonomik krizden etkilenen Aliaa I Organize Sanayi Blgesi yatrmlarn yavalatm, haddehanelerin bal olduu demir-elik sektr de kriz nedeniyle retimini ksmtr. Bunda gemi skm tesislerinin retkenliinin dkl de rol oynamtr. Haddehaneler ve gemi skm tesislerinin birbirine ball her iki kullanmn mterek varlnn gerekeleri olduundan bulunduklar alanlarda korunmalar gerekli grlmtr. Aliaa yresinin kendine yeterli ve sanayilemi bir blge olma iddias bulunsa da gerekli hizmet fonksiyonlarn yklenememi olmas sanayiyi ana ehir odakl klmaktadr. Sonuta zmir-Aliaa balants gereksiz bir ekilde youn kullanm temposuyla karlaacaktr. Aliaann merkez fonksiyonlarnn glendirilmesi iin Aliaaya planlanan organize sanayi blgeleri dnda gerek ehre ve gerekse sanayi alanlarna hizmet verecek bir ehirsel alma alannn kurulmas gereklidir. Bu alann 150-200 hektar civarnda olmas yeterli hizmeti sunmas iin uygun grlmtr. Sanayi suyu salayacak Gzelhisar Barajndan baka 5.78 trilyon TL yatrm bedelli Kunduz Barajnn 2002 yl birim fiyatlaryla tesis bedeli olan 2.97 trilyonun tam olarak aktarlamamas barajn gerektii yldaki bitimini riske etmektedir. Stratejik planlamann sanayi oda olan Aliaa iin nem arz eden bu konuya gerekli yatrm ncelii salanmaldr. Aliaann sanayilemesi, andarl Limannn inas yreyi uluslar aras ilikilerin oda durumuna tayacandan ulam balantlarnn bu yatrmlarla paralel gelitirilmesi gerekmektedir. lk planda kuzey-gney balantsn salayan ve tamamlanm demiryolu elektrifikasyonunun iletmeye almas iin gerekli hemzemin geilerinin tamamlanmas ksa dnemde ivedilikle ele alnmaldr. Liman inas ile beraber Aliaa-Bergama-Soma demiryolu balantsnn projelendirilmesi gerekmektedir. Kuzey aksnda yer alacak en nemli yatrm andarl Liman olduundan yer seimi ve bykl strateji plannda temel veri olmaktadr. Limann yarataca ek nfus ve igc plana entegre edilerek arazi kullanm ve ulam sistemlerindeki etkilerin mekana yanstlmas planlamann en nemli zellii olarak ortaya kmaktadr. Aliaann gneyinde saaklanm ve bata haddehanelerden oluan sanayi tesislerinin organize blge statsne dntrlmesi gerekmektedir. Bu amala tesislerinde bulunduu 800 hektarlk bir alan dzenlenme iine alnmaldr. Doalgaz dnm santralnn da iinde bulunduu bu alan enerji sorunu asndan problemlerini ortadan kaldrmtr. Sektrel olarak imalat sektrnn tm

18

sektrlere oran 1/3ten fazladr. Hizmet sektrnn % 20 civarlarnda olmas belirtildii zere ana ehir balln aklamaktadr. Sanayiye olduu kadar hizmet sektrne de yatrm yaplmaldr. Yap-ilet-devret modeline gre kurulan 685 MW gcndeki santral ylda 5.300 milyar KWh enerji retecek olup yapmc firma 20 yl iletecek sre sonunda TEAa devredilecektir. Aliaa santralnda hammadde olarak kullanlacak ve Cezayirden Total Firmas tarafndan ithal edilecek LPG, tankerlerle Aliaa Limanna tanacaktr. Ancak tankerlerden aktarlma srasnda byk bir tehlikenin ortaya kaca kanlmazdr. Bu konuda gerekli nlemler alnmadan ithalata balanmamaldr. Aliaann enerji konusunda temin edilen doalgaz dnda jeotermal ve rzgar potansiyeli de mevcuttur. Potansiyel, 5.000 konutu stacak kapasiteye sahiptir. Belediye nclndeki giriimlerin ayn potansiyelle devam ettirilerek Aliaa Jeotermal Merkezi Istma Sisteminin ksa dnemde 1.000 konutu hizmete almas gelecek iin ivme verecektir. Rzgar enerjisi olarak 54 MW g verecek Aliaa Bahedere ve 52 MW g verecek Seyitali Rzgar Santrallerinin ksa dnemde devreye girmesi gerekmektedir. Uzun vadeye ynelik Yuntda, Balaban, Horozgedii, Mangrtepe yrelerindeki santrallerin devreye girmesiyle 200 MWden fazla enerji elde edilecektir. Demiryolu balantlarnda Nemrutta yer alan iskelelerin potansiyeline bal olarak uzatlan hattn yatrm programlarnda yer ald zere 2003 ylnda tamamlanamamasna karn 2004 ylnda ncelikle yatrm programlarndaki haliyle bitirilmesi gerekmektedir. Nemrutta yer alan iskelelerin birletirilerek tek bir liman haline getirilmesine ynelik projelendirmenin gerek farkl kullanm tarzlar ve gerekse liman arkas hizmet alannn ilevsel yetersizlii bu giriimi geersiz klmaktadr. Bu nedenle iskelelerin tek elde birletirilmesinin mmkn olmad ortaya kmtr. Aliaann andarl Liman ve art alan ile oluturduu btnn yeni bir sektrel tercih ortaya karmas ve byme eksenindeki deiim yaam alanlarnda biimsel deiiklikler douracandan mekansal analizlerin yeniden ele alnmas gereklidir. Yeniden tariflenen alann ehirsel geliim ve sektrel yaylmann kararlarn en st dzeyde tutarak nazm plan almalarna sahne olmas ksa vadede dnlmelidir. Zira sektrel yaylma eik zorlamalar yaratacak ve andarl kuzeyindeki yeil kua korumak zorlaacaktr. Bu plan kararnda gney kesimde de ikinci bir yeil kuak braklacaktr. Aliaa-andarl bu iki kuak arasnda geliecektir. Gney yeil kuak Baaras-Helvac arasnda dou-bat istikametinde uzamaktadr. Yeil kuan kuzeyinde yer alan Foa yerlemeleri sektrel olarak turizm arlkl hizmeti kapsamaktadr. Ancak bu konuda en nemli girdilerden biri olan yat limannn bulunmamas eksikliklerin banda gelmektedir. Mevcutta kullanlan alann ilk aamada yeterli olabilecei varsaymn kyda mevcut olan Sahil Koruma denetimindeki alan blmektedir. lk aamada bu ilevin yerini terk etmesiyle kyda kullanm btnlnn salanmas gereklidir. Bu balamda Foaya deniz

19

gmr tesisinde yat liman giriimiyle birlikte ihtiya doacaktr. DLH tarafndan gelitirilmi yat liman almalar iin giriimlerin hzlandrlmas ve ksa vadede sonulandrlmas gereklidir. Tamamlanmasyla kar kyda yer alan ve tamamlanma aamasna gelmi bulunan Mordoan balk barnann da devreye girmesiyle sistemsel bir btnlk ortaya kacaktr. ehirsel lekte Foann neredeyse tmnn arkeolojik ve doal sit alanlaryla kapl olmas yatrm serbestisini kstlamaktadr. Bu nedenle kanalizasyon ebekesi uzun yllardr tamamlanamam ve nihayet 2003 ylndaki yatrm programnda sonlanaca belirtilmitir. Bunun ivedilikle anlan yl iinde sonulandrlmas gerekmektedir. 2003 yl Foa Atk su Artmas ve Ak Deniz Dearj Projesinin tamamlanma yl olduu iin yatrm program uyarnca gerekli denein salanmasnn ihmal edilmemesi gerekmektedir. Gerek arkeolojik ve gerekse doal sit alanlar konusundaki kararlarn tekrar gzden geirilip ehre ve evresine turizm ve dier hizmet sektrnde yatrm serbestisinin getirilmesi gereklidir. Bu amala kazs yaplm ve herhangi bir buluntuya eriilmemi alanlarn arkeolojik sit kavram dna karlmas gerekmektedir. Sit karar deimeyen alanlarda yer alan kiilerin maduriyetinin giderilmesine ynelik takas sisteminin Foa iin ivedi ve yapc olarak iletilmesi, bunun parsel dnda alansal olarak grld kesimlerde ehir tama projelerine geilmesinde yarar bulunmaktadr. Bu amala ehrin 1. Derece Arkeolojik Sit Alanlarnda kalan ehir paralarn tamak iin yerlemenin Yeni Foa istikametindeki Hazine arazilerinin belediyeye devri ve bu amala planlama almalarna balanmas gerekmektedir. Foaya dinamizm verecek dier bir konu ulam sektrnde grlmektedir. u andaki balantya nazaran, ana ehir ile daha ksa ulam imkan salayacak SeyrekGerenky gzergahnn altyaplar tamamlanm olduu iin hizmete, teknik donanmlarnn bitirilerek almas gerekmektedir. Aliaann sanayi gelimesi ve andarl Limannn tesisi sreleri ierisinde Foaya uzun vadede demiryolu balantsnn stratejisi gndeme gelecektir. andarlYeniakran ikilisinde olduu gibi bata Yeni Foa olmak zere bu kesim benzer hizmetleri yklenecektir. Yukarda belirtildii zere Horozgedii ve Gencelli ele alnacak Aliaa Nazm mar Plan snrlar iine alnmaldr. Bu kesimler zellikle konut sektr arlkl olarak planlanmaldr. Foa-Yeni Foa arasndaki ky potansiyeli yksek alanlar doal sit kapsamnda olmas nedeniyle yatrma kapaldr. Doal yapnn korunmas asndan bu husus bir avantaj olarak kabul edilmektedir. Bunun dndaki ky kesimlerinin yaplam olmas turizm potansiyelini i kesimlere kaydrlm ve buna ilk rnek olarak Baarasnda Ekolojik Ky ad altnda tarm turizmine ynelik ayrlan 55 dnmlk projenin desteklenmesi olumlu bir giriim olarak kabul edilmektedir. Bunun dnda Foada yer alan turizm belgeli tesisler ve dier otel ve pansiyonlarn dk yatak kapasiteli olmas (Foa Tatil Ky ve Club Phokaia hari) yatrmlarn kk

20

alanlarda gerekletiini gstermektedir. Bu zellik yerlemenin zgn yapsn yansttndan ileride kurulacak konaklama tesislerinin de ortalama 150 yatak kapasitesini gememesine dikkat edilmesi gerekmektedir. Foann gneyinden geen yeil kuak batda zmir Bykehir Belediyesi mcavir alan snr, douda Emiralem ve ortada Menemenin kuzeyinden gemektedir. Tarm potansiyeli yksek olan bu kesim, ayn zamanda Gediz Nehri ve Deltasyla tanmlanmaktadr. Yrenin dousu MenemenEmiralem-Muradiye yerlemeleriyle bilinmektedir. Yksek tarmsal verimlilik gsteren bu alanda DS de ayn hassasiyette almaktadr. Ama tarmsal retimi arttrmaya ynelik krsal gelime modellerini ortaya karmaktr. Bu nedenle douda yer alan Muradiye ve Manisa strateji alan dnda olmakla birlikte Emiralem kanalyla iliki kurmaktadr. Tarmsal balamda zellikle Muradiyenin ehirsel geliim stratejilerinin tarmsal alanlara kaymamas iin planlamann ara olarak kullanlmas gerekmektedir. Ayn art Emiralem iin de geerlidir. Her iki yerlemenin imar planlar tarmsal alanlar korumak zorundadr. Bu nedenle revize edilmeleri gerekmektedir. Emiralem Gleti ve Sulamasnn yrenin tarmsal potansiyeli zerindeki byk rol nedeniyle kesin proje asndan uygulamaya geilmesi gerekmektedir. Yatrm bedeli 3.81 trilyon TL olan projeye 2002 birim fiyatyla ayrlan tesis bedelinin 3.137 trilyon TL olmas DSnin bu konudaki kararlln gstermesi asndan olumludur. Gediz Deltasnn temel zellii btnyle korunmasn gerekli klmaktadr. Mevcut yatrmlara sahip olan deltaya, ehirlemeye ivme verecek hibir yatrm ngrlmemelidir. Delta iindeki yerlemeler tarma dayal gelime srelerini ve potansiyellerini muhafaza etmelidirler. Mevcut eilimlere gre delta toplam nfusunun % 80inin tarm sektrnde almas eilimin strateji plan kararlar iinde korunaca kanaatini belirtmektedir. Menemen Sulama Projesine konu olan yksek nitelikli tarmsal havza nfus potansiyelinin Menemene doru kaydrlmas gerekmektedir. Trkeli ve Helvac gibi yerlemelerin planlama alanna katlmalaryla, Aliaann bu alana olas basks nlenmelidir. Bu kapsamda Aliaann gneyindeki yeil kuan anlamll daha bariz ortaya kmaktadr. Tarmsal potansiyelin korunmasna ynelik dier nemli bir yatrm ana ehir ile kuzey yerlemeleri balayacak karayolu gzergahnn otoyol olarak tasarlanmasyla kaybolacak tarm topran korumaktr. Bu nedenle zmiranakkale otoyolu adyla proje aamasnda olan makro yatrmn planlanm olan ili-Buruncuk kesiminden vazgeilerek gzergahn Ulukent, Koyundere ve Asarlk yerlemelerinin dousuna kaydrlmas ve Menemen yerlemesi bat ve kuzey ynlere kayan her trl gelimeden uzak tutulmaldr. Bu durumda ana ehrin kuzey uzants Menemene birleecektir. Menemenin kuzeye kaymasnn engellenmesi, Aliaa gelimesinin gney uzantsnn ise sanayi alanlaryla kesilmesi arada oluacak yeil bant stratejisini koruyacaktr. Bu sayede merkez ehir etrafndaki yeil kuak pekiecektir.

21

Menemen, Harmandal, Seyrek, Ulukent ve Asarlk yerlemeleri 40.000 konutluk bir potansiyel sunmaktadr. zmir Bykehrine de hizmet eden bu konut says talebin stnde bir younlama ortaya koyduu iin alanda yeni konut retimi konusunda daha dikkatli olunmas gerekmektedir. Yrenin talep zerindeki arz konut fiyatlarn 10 ila 20 milyar TLye kadar drmtr. Ayrca Seyrekteki villakent projesinin yeterli talep bulmamas bunu kantlamaktadr. u halde gerek villakent ve gerekse dier kooperatif alanlarnda konut retimini ksa bir vade iin durdurmak gerekmektedir. Asarlk bata olmak zere evre beldelerdeki gecekondu yerlemelerinin ehirsel yenileme projeleri ile yaanabilir bir ortama getirilmesi konut konusundaki ikinci gerekliliktir. Maltepe beldesinde yer alan serbest blgenin bitiiindeki Seyrek beldesi iinde yaklak 200 hektarlk ehirsel alma alannn planlanm durumdadr. Gereklemesinin yre igc dalmnda olumlu katklar olacaktr. Zira tarmsal rn deerlendirilmesi ve depolamas konusunda havzadaki birinci snf tarm topraklarna ve bu alandaki inat taleplerine emici bir zon olarak bu tr bir giriimin yarar olacaktr. Gediz Deltasnda yer alan zellikle bata Seyrek olmak zere Maltepe, Szbeyli, Tuzculu ve Gnerli gibi yerlemelerin eperlerinde yer alma eiliminin ba gsterdii tarmsal amal depolama, paketleme vb. tesislere yaplama ve faaliyet hakknn verilmemesi ve bu tr kullanmlarn bir arada olmasnn yarataca ekonomileri de dnerek tarmsal potansiyeli olmayan yukarda belirtilen alana yneltmekte yarar bulunmaktadr. Ksa vade itibaryla iletmeye alnmas gereken Torbal-Aliaa demiryolu hattndan Nemruta yaplmas programda olduu zere orta vadede demiryolu balantsnn Serbest Blgeye de planlanmas gerekmektedir. Bu sayede Serbest Blgenin dinamizmi artacak ve bitiiinde yer alan ehirsel alma alanyla birlikte denge kurulacak ve de Gediz Havzasnn i merkezi olarak bu grup ortaya kacaktr. Menemende yer semi olan Menemen Plastik htisas Organize Sanayi Blgesi evredeki plastik sanayi kolunda alan firmalarn yer alaca bir alandr. Kskky dahil strateji plan alanna dalm olan bu tr sanayilerin bir arada olmas iin seilmi Menemenin gneyindeki alan mekansal konum itibaryla olumlu bir noktada deildir. Ancak yerini semi ve ubat 2003 itibaryla ED raporunu hala alamam durumda olmas brokrasinin karar verme srecindeki arln ortaya koymaktadr. Her ne kadar konum yeri konusunda seim yaplm olduundan fazla bir yorum yaplmasna gerek kalmamakla birlikte ED raporunun ynlendirici olmas asndan yatrmclarn bir an nce bilgilendirilmesi gerekmektedir. Yatrm masraflarnn tmnn giriimcilerce karlanmas ve kredi talep edilmeyecek olmas yatrm ekonomik adan daha gereki bir statye de kavuturmaktadr. Gediz Havzas btnnde ele alnan ve planlama alann da ieren su ynetim plan Menemen Sulamasna da katkda bulunacaktr. Planlama aamasndaki bu yaklamn ime suyu, sulama ve takn koruma yararlar asndan nemle takip

22

edilmesi gerekmektedir. Bunun dnda n inceleme aamasndaki Aa GedizGktepe Baraj Projesi, Menemen Ovas sulamasna 2.700 hektar daha katkda bulunacaktr. 52 trilyon TLlik yatrmn uzun vadede tamamlanmas tarmsal potansiyeli arttrma asndan nemlidir. Gktepe Barajnn st havzasnda yer alan ve DS tarafndan kesin proje safhasna getirilmi bulunan Deirmendere Barajnn ksa dnemde yatrm kapsamna alnarak tamamlanmas gerekmektedir. Bu sayede Menemenin ime ve kullanma suyu sorunu zlecektir. Gediz Havzasnn tarmsal ama dnda doal yap itibaryla farkllk gsteren ve de 1985 ylnda Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan doal sit ilan edilerek Ku Cenneti olarak anlan 8.000 hektarlk alann en nemli sorunu tatl su ihtiyacnn salanamamasdr. Bu sorunu zmek iin DS proje kapsamndaki su temini projesinin n inceleme safhasndan karlarak uygulamaya geilmesi gereklidir. 2002 yl fiyatlaryla tesis bedeli 81 milyar TLdir. Gediz Deltasnn direnaj sorunlarnn giderilmesi iin Maltepe-Szbeyli aras ky bandnn deerlendirmeye alnarak tarm topraklarna ilavesi olumlu bir yaklamdr. Delta kesiminde bulunan lagn, dalyan gibi ky izgisinin hareketlerinden oluan doal kesimler mutlak koruma altna alnmaldr. Ancak art kesimlerinde yer alan drenaj kanaletleri ve sulama suyu tahliye kanallarnn oluturduu evre ile yrenin arzettii doal karakterin kontroll bir tarzda ekoturizme almas, yrenin dinamikleri asndan yararldr. Bu giriimler Sasal, Szbeyli ve Tuzculu yerlemelerindeki g hareketlerini engelleme asndan gerekli grlmektedir. Zira bu yerlemelerin nfus kayb tarmsal alanlarn elde deitirmesine ve farkl kullanma ynelmesine sebep olmaktadr. Deltann Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan doal sit alan ilan edilmi olmas koruma adan olumlu grlrken yerlemeleri de bu alan iine alm olmas sorun yaratmtr. Ku Cennetinin speklatif yaklamlar dna karlarak tek bir ynetimin alanda gerek bir ekilde sz sahibi olmas salanmaldr. Bu adan II. Stratejik Plann zm nerisi gnmze dein gerekleememi ve alan farkl yaklamlarn ve tartmalarn odakland bir mekan olmutur. Bu durumdan karlmas iin ilgili Bakanla bal zerk bir ynetime ivedilikle kavuturulmas gerekmektedir.

[ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

zmir ana ehrinin dousunda Nif Havzas adyla da anlan Kemalpaa-Ulucak yerlemelerinden geriye doru zmir-Ankara karayolu boyunca gelien alann gneyinde Yukar ve Aa Kzlca, Armutlu ve ren gibi yerlemelerin sraland yksek nitelikli bir tarmsal havza grlmektedir. Bu Strateji Alt Yre iki yeil kuakla snrlanmtr. Bunlardan birincisi zmir ana ehrini doudan kuaklayan Belevi yeil kua, dieri ise Kzlcalar, Armutlu ve renin gneyinden geen ve dou-bat istikametinde uzanan kuaktr. Bu kuak Menderesin gneyinde Torbalyla arasnda bulunan dier yeil kuakla birlemektedir. Buradaki temel alt strateji havzadaki yerlemelerin gneye doru akmasn engellemektir. Bu

23

sayede yeil kuaklarda yer alan tarmsal potansiyel korunacaktr. Ancak Kemalpaann ve Ulucakn sanayi asndan organize olmu, potansiyelli bir yre olduu dikkate alnmaldr. u halde yre tarm ve sanayi sektrleri asndan deerlendirilmelidir. Sektrel adan bu iki tanmlama yaklak % 80lik bir paya sahiptir. Hizmet sektr ana ehre ballndan tr geliim gstermemitir. Kemalpaa ve Ulucakn sanayi alanlarn iermesi dier yerlemelerin krsal karakterde kalmasna sebep olmutur. Kemalpaann yerleim alannn nitelikli tarm topraklaryla kuatlm olmas Ulucaka ehirsel geliim potansiyelinin yklenmesini gerekli klmaktadr. Bunun dnda 1985 ylna kadar dzensiz sanayileme gsteren yrenin organize olmas geliim trendlerini dzenlemitir. Yeterli bykle organize olduu dnemde kavuan sanayi blgesinin gelime eilimleri evresindeki tarm topraklar deerlendirildiinde zmirAnkara karayolunun kuzey yn tercih edilmek zere 410 hektardan 1.200 hektara kartlmasyla mevcut organize blge dndaki plansz gelime gsteren sanayilerin de Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi (KOSB) kapsamna alnmas zel bir nem tamaktadr. Bu alan dnda Strateji Alt Yreye Turgutluya kadar baka sanayi nerilmemesi gerekmektedir. Sanayi alannn tevsiinden sonra nerilecek sanayilerin zellikle tarmsal faaliyetlerle btnleenler arasndan seilmesine zen gsterilmesi gerekmektedir. Plansz geliim gstermi sanayileri organize bir kapsam iine almann getirdii zorluklarn banda gelen alt yap sorunlarnn da ivedilikle ele alnmas gerekmektedir. Bu kapsam iinde strateji alan iinde yeni organize sanayi blgeleri ilan yerine bu tr yatrmlara ncelik verilmesi gerekmektedir. Bunlar arasnda n planda merkezi artma sistemi gelmekte olup ksa vade iinde kuruluunu tamamlamas iin fon ayrlmas gereklidir. Maliyetinin yksek olmas nedeniyle, gerektii takdirde d kaynak aranmasna da gidilmelidir. Zira Nif aynn kirlenmesine sebep olan yatrmlar giderek bu suyun Gedizle birlemesi dolaysyla Gediz havzasnn da kirlenmesine neden olmaktadr. Zaten Gediz, Manisa ve art alanndaki yerleme ve sanayi kurulular tarafndan kirletilmektedir. Bu konuda DSnin almalar ve Manisa Organize Sanayi Blgesinin artma tesisi nleyici tedbirler almaktaysa da, denetimlerin sklatrlmas gerekmektedir. 2002 ylnda planlama aamasnda olan Yiitler Barajnn 2003 yl programnda kesin projeye alnm olunmas gerekleme alanna atlm olumlu bir admdr. Sulama yannda organize sanayi blgesine de su temin edecek barajn yatrm bedeli 57 trilyon TL olup i karll % 6.18 olarak hesaplanmtr. Bunun yannda Doalgaz Kombine evirim Santralnn yapmna 2002 ylnda balanm olup 2004 ylnda iletmeye alacak olmas blge yatrmlarnn olumlu seyrettiinin belgesidir. zmirde ilk olarak doalgaz kullanan tesislerin de (DESA, Ege Seramik ve Mopak) bu yrede bulunmas sanayi alanndaki yatrm potansiyelinin yksekliini kantlamaktadr. Yukarda belirtildii zere ehirsel yaylma alanlarnn belirli kstaslar dahilinde gelimesi gereklilii kapsamnda Kemalpaa ve Ulucak yerlemelerinin planlamasnn bir btn olarak organize sanayi blgesiyle birlikte ele

24

alnmas gerekmektedir. Nif aynn kirletilmemesinin de dikkate alnaca bu almada teknik altyap sorunlar asndan tarmsal nitelikli yerlemelerin de kanalizasyonlarnn tamamlanmas gerekmektedir. Bu kapsamda yine ksa dnemde ele alnmas ve en ksa srede iletmeye almas gereken bir konu da Krbeyli yresindeki p depolama alandr. Tarm alanlarnn ve dolaysyla iftinin korunmasn amalayan giriimlerde bulunularak tarm topraklarnn elden kmas nlenmelidir. Hayvancln da geliim gsterdii yrede, Kaymakamlk tarafndan kurulmu olan evre Denetleme nitesi benzeri bir tekilatlanmayla destek ve kredilendirme almalar organize olmaldr. zellikle hayvanclk ve hortikltr asndan eitim ve bilgilendirme konusunda kurumsallamaya gidilmesi gerekmektedir. Ulam asndan yatrmlardan gerekli pay ana arter boyunca almaktadr. Bununla beraber zmir-Salihli karayolunun ksa dnemde standartlara uygun olarak tamamlanmas gerekmektedir. Bunun yannda Torbal balantsnn ele alnarak tarm ve sanayi asndan potansiyeli yksek alanlar arasnda ulamn nitelikli hale getirilmesi gerekmektedir. Bata Yukar Kzlca ve evresi olmak zere zmirin konut basksna karn doal yapnn greceli olarak zedelendii belirlenmitir. Bir dnemler sanayi kurulularnn yaratt doa tahribat farkl boyutlarda ortaya kmaktadr. Bu kapsam iinde tm alanda yer alt suyunu kullanmaya ynelik sondajlarn engellenmesi gerekmektedir. Bunun yannda konutlar tarafndan olas doa tahribatn nlemeye ynelik plan kararlarnn gelitirilmesi ve her alana konut yaplmamas gereklilii koul olarak getirilmelidir. Doa turizminin nem kazand Kzlca beldesi evresinde yrme parkurlar ve hafif konaklama tesislerinin orta vadede planlanmas, yrenin gelimesinde olumlu katklar salayacaktr.

[ E1 ] K. Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

Ana ehirle Kskky sanayi alan ve Adnan Menderes Havaliman ile birlemi olan Menderesin gneyinden geen yeil kuak Kemalpaa-Deirmendere-Gmldr aksnda gitmektedir. Bu kuak zerinde Tahtal Baraj yer almakta ve koruma kuaklaryla tahditli bir alan oluturmaktadr. Mutlak koruma alan olan 1.537 hektarn hazine arazileri dnda kalan ksmlarnn ZSU tarafndan kamulatrma ilemlerinin bir an nce bitirilmesi gerekmektedir. Bunun yannda gl alannn kamulatrmaya tabi olan ksmlarnn ilemlerinin de DS tarafndan bitirilmesi gerekmektedir. zellikle ZSUnun ilemlerini tamamlamas su havzasnn salkll iin arttr. Ayrca dier koruma zonlarndaki nlemleri belirten Havza Koruma Ynetmeliinin brokratik tartmalara konu olmayp ZSU ve ilgili Bakanlk arasnda bir sonuca varlmas gerekmektedir. Havza Koruma Ynetmeliinin netlemesiyle bu alanlardaki kullanm biimlerinin belirlenecei aktr. rnein Sarn beldesinde yer alan sanayi kullanlarnn denetimsizlikten tr ksmen havza alannda gelitii grlmektedir. Bu ve

25

benzeri olumsuzluklar ortadan kaldrmak iin Havza Koruma Ynetmeliinin kapsam iindeki denetimlerin sklatrlmas ve beldelerin denetlenmesi gerekmektedir. Yrenin gl tarmsal potansiyeli sanayilemeden stn gelmektedir. Ancak Nif Havzasnda grlen benzer sorunlar bu alanda da yer almaktadr. Organize olamam sanayilerin ana ulam aks boyunca yerlemesinin getirdii evre koruma sorunlar mnferit artma tesisleriyle salanmaktaysa da kurulularn tesislerini randmanl altrmamalar denetimsizlikten kaynaklanmaktadr. Kaymakamlklar evre Koruma nitelerince sreklilik iinde kontrol edilerek konunun stesinden gelinecektir. Baraj koruma alannn kstlad tarm alanlarnda entansif tarm ve seracln desteklenmesi ve yaygnlatrlmas gerekmektedir. le Tarm Mdrlnn il baznda desteklenmesi gerekmektedir ve ilgili odalar tarafndan destek projeleri yaratlmaldr. 1998 ylnda ile olmas ve tarm alanlarnn kstlanmas zellikle Menderesin brokratik adan tam rgtlenememesine sebep olmutur. zmir strateji alannda yksek potansiyel gstermesine karn bu eksikliinin giderilmesi iin fon ayrlmas gerekmektedir. Menderesin 228 hektar brt tarm arazisini sulayacak Yeniky Gletinin orta vade sonunda devreye sokulmas iin almalar yrtlmelidir. Glet, yerlemenin ime ve kullanma suyuna da katk verecei iin nemli bir yatrmdr. Menderes-Torbal arasndaki yeil bandn tarm potansiyelini koruma amacyla mevcut sanayi ve konut yatrmlar dnda yeni potansiyel alanlar yaratlmamaldr. zmir balantsnn kara ve demiryollaryla rahat salanmas zellikle Torbalnn zmir ilikisini st seviyelere karmtr. zmir ve Torbal arasndaki karlkl bu nfus akm sonucunda zmirin konut potansiyeli gelen nfusu emerken Torbal kuzeye doru konut alanlar asndan gelime gstermitir. Birinci snf tarm topraklar zerindeki bu gelime durdurulmaldr. Konut enflasyonu konut deerlerini 15-30 milyar aras gibi dk deerlere getirmitir. En iyi yaklamla ksa dnem iinde yrede konut ruhsat verilmemesi speklatif yaklamlar nleyecektir. Torbalda bulunan iki organize sanayi blgesi almasndan Pancar Beldesinde yer alan II Nolu Blge dierine nazaran aama kaydetmi durumdadr. Ayranclar zerinden zmir-Aydn yoluna balanmaktadr. Daha nceleri Pancar Belediyesi imar plan iinde planlanm olmas ve de baz sanayi kurulularnca faaliyette bulunulmas aktif olmasnn sebebidir. Bu nedenle ksa vadede altyap yatrmlarn tamamlayp faaliyete geirilmesi gereklidir. Bu kapsam iinde Nazilli zerinden zmire eriecek doalgaz boru hattndan bir kol alarak Doalgaz Kombine evirim Santralnn blge iinde bir yer sahibi olmas salanmaldr. Blgenin yumuak zemin zerinde yer almas nedeniyle yaplacak inaatlarda deprem konusunda zel bir hassasiyete sahip olunmas nemlidir. Bu konuda yer seiminin gerekli incelemeye tabi olmadan Belediyesi tarafndan yaplm olmasnn hatas bulunmaktadr. Blgenin sektrel arlnn serbest braklmas gerekmektedir. Torbal II Organize Sanayi Blgesi ise konumu asndan zellikle yaknndaki taoca ile ilgili skntlar yaamakta olup, zaman iinde bunlarn giderilecei yaplan giriimlerden anlalmtr. Bununla beraber K. Menderes havzasnda yer alan organize sanayi

26

blgeleri incelendiinde Tire Organize Sanayi Blgesinin baskn kt ve ksa dnemde Torbalya ikinci bir sanayi blgesi tesis etmenin rantabl olmad belirmektedir. Zira tarmsal sektr paynn % 50nin zerinde olduu Strateji Alt Yrede Tekelide zmir Ticaret Odas giriimleriyle kurulmu Tekeli Organize Ticaret ve malat Blgesi 1.000-10.000 m2lik ok sayda parseliyle organize sanayi blgelerine nazaran daha geni bir yelpaze sunmakta ve altyaps byk lde tamamlanm durumundadr. Yrenin sanayi, ticaret ve imalat fonksiyonlar bu iki blgeye ynlendirilmelidir. Dolaysyla Torbal I Organize Sanayi Blgesinin uzun vadeye kaydrlmas gerekmektedir. Yrede mermer yataklarnn potansiyel kaynak olmas bu konuda ihtisaslam bir Meslek Yksekokulunu Torbalya ekmitir. Sonuta yer arama almalar iinde bulunulan Mermer htisas Organize Sanayi Blgesinin Torbalnn gneyinde Belevi mevkiine tesis edilmesi olumludur. Bu tr bir yaklam Seluk-Torbal arasndaki Belevinin istihdam kazanmasnda sebep olacaktr. Bu sayede TorbalBelevi arasndaki krsal yerlemelerin geliimleri kontrol edilebilecektir. Belevi ayn zamanda Tire ve art alannn zmir-Aydn otoyolu ile bulutuu noktadr. Burada yaratlacak organize blge ayn zamanda Torbal-Seluk arasndaki yeil kuan korunmasn da salayacaktr. Torbal-Kemalpaa karayolu kenarnda yer alan Karakzlar sulama amal gletinin uzun sren yapmnn ksa dnemde sonulandrlmas gerekmektedir. Torbalnn yllk ehirsel nfus artnn o/oo 58.76 olduu dikkate alnacak olursa ehrin kanalizasyon ve artma tesisi projesinin ivedilikle gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu ayn zamanda ehir leinde sanayilemenin getirdii igc potansiyelinin % 60n zerinde olmas SSK hizmetlerinin zellikle salk asndan eksiinin giderilmesini zorunlu klmaktadr. Yukarda belirtildii zere Torbalnn ana ehir ve art alan ile ulam balantlarnn ksa dnem itibaryla radikal sorunlarnn olmamasna ramen dier alanlarla balantlarnn daha salkl bir hale dntrlmesi gerekmektedir. zellikle gney kylara, Ahmetbeyli, Gmldr yresine erien karayolunun Ky Hizmetleri tarafndan yeterli standarda dntrlmesi salanmaldr. Enerji sorununun nmzdeki yllarda sknt douraca belirlendiinden ehre eriecek doalgazn ehir leinde kullanlmasna ynelik planlama ve dnm santral hazrlklar yaplmaldr. Strateji Alt Yrenin d kabuunu oluturan ve Torbaldan yeil kuakla ayrlp Belevi ile birlikte hareket eden Seluk turizm sektrndeki her trl yatrm kabul edecek potansiyele sahiptir. Bunlar arasnda yrede eksiklii bulunan makro yatrmlarn banda golf turizmi gelmektedir. Her ne kadar Torbal yresi iin dnlm olsa da tarm potansiyeli yksek bu alan yerine turizm potansiyeli yksek ve tarm potansiyeli dk Seluk-Belevi-Kuadas balamnda mekan bulmas yatrm asndan uygundur. Bu tr bir projenin orta vadede zme ulatrlmas beklentiler arasnda yer almaktadr.

27

Ulam balantlar asndan stol tipi havaalannn iletme sorunlarnn ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Ayrca Torbalya kadar erimi elektrikli tren hattnn strateji plan dnemi iinde fizibilite almalarnn yaplmas beklenmelidir. Strateji Alt Yrenin bu kesiminde alternatif gelir kayna olarak sanayinin gelitirilmesine allmamaldr. Sadece tarmsal deeri olmayan Beleviye bir ihtisas blgesi nerilmitir. Ancak Beleviye yaplm olan 300 hektarlk sanayi amal plan bu tr bir blge iin planlanmadndan sz konusu sanayi amal plann kullanlmamas gerekmektedir. Ayn durum Suba Beldesi iin de geerlidir. Bu tr altyaps yetersiz beldelerin yrede sanayi alan ad altnda imar planlarna ekledikleri naif kararlardan vazgeirilmesi yrenin geliimi asndan nemli bir konudur. Selukun turizm yatrmlar iki konuda ele alnmaktadr. Bunlardan birincisi arkeolojik doal ve ehirsel sit alanlaryla ilgili olup, dieri Selukun ehir leindedir. Sit alanlaryla ilgili olarak son karar mercii zmir Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kuruludur. neri olarak Efes-ren yerinin klandrlmas, Meryemanaya teleferik hatt, irince Kynn planl bir geliime tabi tutulmas ve pansiyonculuun desteklenmesi, Artemis Tapnak alannn temizlenmesi Pamucak sahil kesiminin Kltr ve Turizm Bakanlnn onay verdii bir tarzda planlanmas nde gelen konulardr. Seluk leinde kltr turizm asndan nemli kaynaklardan biri olan Efes Mzesinin geniletilmesinin fiziki adan yetersizliine karn Kuadas yolu zerinde yeni, modern bir mze binas ina edilmesi nemli bir ihtiya olarak grlmektedir. Efes ren yerinin denizle balantsn salayan antik kanaln koruma kurulunca onaylanm projesinin gncelletirilerek hayata geirilmesi, kanaln kullanlmasn salayacandan turizm potansiyelinde art yaratacaktr. Bu konuda finansman kaynaklarn aratrlmas yararldr. Selukun irince ky yaylalarnn ky yerleik alan benzeri pansiyonlarla greceli donatlmasnn zellikle yaz aylarnda turizm iin byk katk salayaca kanlmazdr. Bu konuda gerekli destein ilgili Bakanlklarca salanmas ve giriimcilerin desteklenmesi gerekmektedir. ehirsel lekteki dzenlemeler arasnda merkezdeki Tekel binasnn onarlarak turizme kazandrlmas planlanmaldr. Yaya ve trafik yolu ayrmnn yeniden ele alnarak otopark dzenlemeleriyle ehre daha modern bir hava verilmesi yannda karayolu tamaclnda zellikle yaz aylarnda youn bir trafie urayan terminalin inaatnn ncelikle ele alnarak tamamlanmas nemlidir. Seluk yerlemesi zmiri Kuadasna balayan bir mafsal durumundadr. zmire idari adan ballnn dnda fazla bir ekonomik ba yoktur. Kuadas ile birlikte bir ikilem yaamaktadr. Bu nedenle d kabuk olarak kabul edilmitir.

28

[ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

Torbalnn dousunda yer alan yksek potansiyelli tarm havzasnn Tire ve gney kesimlerinde youn bir ekilde sanayi ve konut yerlemelerinde grldnden kuzey kesimi tarmsal faaliyete youn olarak ayrlmtr. Bu dorultuda havzadaki youn yerleme potansiyelli alanlarn gelime ynleri gney ynl olarak planlanma durumundadr. Strateji Alt Yre Menderes-Torbal-Seluk aksndan, bu aksa paralel giden, kuzey gney ynnde uzayan bir yeil kuakla ayrlmtr. Kendi iinde de ikiye ayrlan bu koridoru douda yine kuzey gney ynde gelimi ikinci bir koridor ayrmaktadr. Douda kalan Beyda ve Kiraz ayn zamanda zmir strateji alannn bu yndeki d kabuunu oluturmaktadr. Bu koridorlar ayn zamanda gelime eikleridir. Havza iinde tarmsal adan gl ok sayda kk yerleme de bulunmaktadr. Bu nedenle sz konusu Strateji Alt Yrenin gelime potansiyeli tarm olarak alnma durumundadr. Tarmsal yaylmn korunmas iin ise ehirsel gelime yerleim merkezlerinde toplanma durumundadr. u halde krsal alanlara yaplacak yatrmlarda sanayi faaliyetlerinden kanrken daha ziyade bunun tarmsal potansiyeli glendirecek ve de rgtleyecek tarzda olmas hedeflenmelidir. Ekonomik yapnn tarm ve ona bal sektrlere dayand havzaya nerilmi bulunan organize sanayi blgeleri bu nedenle hedeften sapma durumundadr. Kapsam iinde ilk organize blge olan Tire dndakilerin ksa dnemde gereklememesi gerekmektedir. Alt blge merkezi olarak Tirenin ehirsel alma alanlarnda da younlamas gerekmektedir. Aksi durumda tarmsal alanlarn risk almas sz konusudur. Tarm sektr potansiyelinin yrede ehirsel ve krsal olarak ayrldnda oranlar % 50 ve % 80dir. Bu da krsal kesimlerin youn tarm temposunun korunmasndaki gerekeyi vermektedir. Yrenin merkezi konumundaki Tire ilk sanayileen yerleme olarak da dikkat ekicidir ve oluklu mukavva fabrikasyla ilk atlm yapm ve daha sonra organize sanayi blgesine (Tire Organize Sanayi Blgesi) kavumutur. Daha nceleri kk apta konserve fabrikalaryla sanayileen Tiredeki sz konusu yatrmn desteklenerek birinci dereceden kaynak aktarmna sahne olmas gerekmektedir. zellikle istimlak konusunun zlmesi iin gerekli brokratik engellerin ortadan kaldrlmas iin zel giriimlerde bulunulmaldr. Ayrca altyap yatrmlarnn ivedilikle sonlandrlmas gerekmektedir. Halk Bankasna olan kredi borcunun da 2003 yl iinde biteceinin bilinmesi blge iin olumlu bir gelimedir. demite yer almas planlanan organize sanayi blgesi tarmsal arlkl dnlmtr. 240 sanayi parseli bulunan Tire Organize Sanayi Blgesinde halen sorunlar halledilmemi ve doluluk oranlarnn % 4 civarlarnda olduu bilindiinden kamulatrma ve proje almalar sren sz konusu blge, Tire Blgesinin doluluk orannn belirli bir orann zerine kmasn takiben yatrm kapsamna alnmaldr. Ayn ekilde Bayndr ve Kirazda da yer almas planlanan organize sanayi blgelerinin yer seimi yaplp, henz onaylanmad dnldnde, her iki blgenin uzun vadede gereklemesi ekonomiye daha yararl olacaktr. Bunlar

29

arasnda Bayndr Blgesinin gda ihtisasl olmasnn yannda yrede gelimi bulunan iekilik konusuna da yer verilmesi rantabl bir yaklamdr. zellikle Bayndrda mevcut olan jeotermal enerjinin sera stmaclnda kullanlma imkanlarnn deerlendirilmesi bu eilimi glendirmektedir. Bayndrdaki Meslek Yksekokuluna seraclk blmnn almas gelecek iin nem vadetmektedir. Jeotermal kaynaklarn bulunduu Ergenli Kaplcalarnn yeniden organize edilerek Strateji Alt Yrenin en nemli termal tesisi haline getirilmesi yararl olacaktr. Bu konuda yatrmclarn tevik edilmesi ve blgeye ynelik ettlerin yaplmas uygundur. Bayndr, Beyda, Kiraz blgenin sanayisi gelimemi kesimlerini oluturmaktadr. rnein Bayndrdaki konfeksiyon fabrikasnn zaman iinde kapanmas potansiyel dkln kantlamaktadr. Bu tr olaylarda sermaye kstll yannda ulam imkanlarnn rahat olamamas nemli rol oynamaktadr. Bayndrn Torbal karayolu balantsnn salklatrlmas ve virajlarnn giderilmesi gerekmektedir. Ayn ekilde kaplca turizmi asndan gelitirilecek alanlarn ulam imkanlarnn arttrlmas gerekmektedir. Bu Strateji Alt Yrenin en byk sorunlarndan birisi ulam sistemlerinde grlen donanmszlktr. demi-Beyda, Bozda yollarnn geniletilmesi ve gncellemesi dinamizmi arttracaktr. Ayn ekilde Tirenin art blgeye, Gken ynne olan karayolunun, yine Tirenin Seluk ynne erimesi iin Beleviden otoyola olan balantsnn geniletilmesi ve gncellemesi gerekmektedir. Geniletme kapsamnda Kiraz-demi yolu da ele alnmaldr. 2000 ylnda Kiraz ky yollarnn asfalt kaplanmas olumlu bir geliim olmakla beraber, Strateji Alt Yrenin tm ky yollar gibi standardize edilmesi gerekmektedir. Zira tarmsal potansiyeli yksek yrenin tarm rnlerini pazarlayabilmesi ve tarm ekonomisinde geliebilmesi iin kuvvetli ulam sistemlerine ihtiya vardr. Tarm potansiyelinin bu denli yksek olduu yrede krsal nfus azalmas mekanizasyonda gelime olmamasna ramen dikkat ekicidir. Strateji Alt Yrenin be ilesinin krsal nfus toplam 176.912 iken bir nceki sayma gre % 6 azalma gstermitir. Bu nfus kaybnn nlenmesi iin ulam sisteminin iyiletirilmesi yannda tarm konusunda bilinlendirme ve destek yatrmlar yaplmas gerekmektedir. zellikle ile tarm rgtleri merkezden desteklenmeli ve kredi sistemlerinde tohumluk dahil kolaylklar salanmaldr. Menengelerin alanarak antepfstna dntrlme kampanyas desteklenmelidir. Ayn balamda zellikle orman kylerinin kestane retimine ynlendirilmesi olumlu giriimlerdir. Tarm retimine ynelik sulama projelerinin nemi byktr. Beyda Projesi kapsamnda 18.200 hektarlk alan sulayacak, K.Menderes taknlarndan koruyacak projenin hzlandrlmas gerekmektedir. 1993 birim fiyatlaryla 361 trilyon TLye ihale edilen projenin 1998de bitmesi gerekirken baraj inaatnn 2005 ylna aktarlmas denek yetersizliinden kaynaklanmtr. 2002 yl deneinin de eksik verilmesi biti tarihini riske etmektedir. Ancak projenin demi Ovas iin nemi dikkate alndnda, denek eksikliine uratlmamasnn gerekli olduu

30

grlmektedir. Bu sulamann dip savak k 1997 ylnda ihale edilerek 2002 ylnda bitecekken Beyda Baraj inaat ile paralel yrd iin ie balamas 2003 ve bitii 2007 yldr. Kamulatrmaya 2003 ylnda balanacaktr. Bu ekonomik zorluklarn ve finansman glklerinin giderilmesi iin d kredi temin edilmelidir. demi Ovasnn dier ksmnn sulanmas iin Akta Baraj ve Projesinin ksa veya orta vadede mutlak ihale edilmesi gerekmektedir. 2003 ylnda ihale edildii takdirde 2007 ylnda bitirilmi olacaktr. 84 trilyon keif bedelli olup 2003 istimlak iin 625 milyar ayrlmas bitim tarihini riske sokmamaldr. Ayn ekilde Akta Projesi kapsamnda 2005 ylnda ihale edilip 2007 ylnda bitecek sulama alan dzenlemesi balantl olarak yryecei iin deneklerinin sistemli olarak yrtlmesi gerekmektedir. Bu iki projenin desteklenerek vadelerinde bitirilmesi iin aba harcanmaldr. Proje ve planlama safhasnda olan demi Bademli, K. Menderes, Ergenli, Ulad ve Bayndr Burgaz Barajlarnn hep birden balatlmamas yukarda belirtilen imalatlarn rahatlatlmasndan ve yeterli ekonomik kaynaa sahip olmasndan sonra ele alnmasnda yarar grlmektedir. Kk Menderes Projesi kapsamnda tamamlanmas gereken dier nemli bir proje nehrin ve yan kollarnn Kiraz ilesi ve 10 yerleimi ile 14.394 hektar arazinin taknndan koruma projesidir. 1986 ylnda balayp % 63 tamamlanm projenin 2006 olan bitim yl gereki hedef olarak belirlenmelidir. Bu proje ayn zamanda Beyda Barajn takn ve hasarlardan koruyacaktr. Dolaysyla denek yetersizliinden dolay geciktirilmemesi byk nem arz etmektedir. K.Menderes Projesi kapsamnda Bayndrdaki Ergenli ve Falaka aylarnn bent ve glet projelerinin ksa dnemde yatrm programna balanmas nemlidir. Sz konusu sulama projelerinin gereklemesi zemin suyunu 60 ila 80 metrelere indirmitir. Kuyu sulamasna ynelen ifti giderek tarmsal rnde eitlilii ve verimlilii kaybetmekte ve belirttiimiz zere ehirsel mekanlara g etmektedir. u halde sulama projeleri zerinde nemle durulmas gerekmektedir. zelde Bayndrn ehirsel lekteki kanalizasyon ve artma tesisi ile p depolama alannn en ksa srede tamamlanmas gerekmektedir. Ayn ekilde Kirazn da bu sorunlara ek ime suyu probleminin halledilmesi nemlidir. Kanalizasyonuna denek ayrlarak 2005 yl hedefi gerekletirilmelidir. Tirenin de ayn sorunu ivedilikle zmlendirilmelidir. Beyda ve Kirazn bu alt yrenin en az gelimi yreleri olmas dolaysyla bu ikilinin kalknmada ncelikli yre teviklerinden yararlandrlmas iin giriimlerde bulunulmas gerekmektedir. evrelerindeki verimli topraklarda kimin nerede ne yetitirecei konusunda da iftinin bilinlendirilmesi ve szlemeli rn yetitirilmesine ynelinmesi yararldr. Beydada kapatlm ve durdurulmu, civa ve antimon madenlerinin fizibilitesi yaplarak iletmeye almasyla yrenin gerek istihdam gerek cirosunda grlecek hareketlilik genel yaam sistemine yansyaca iin yararl grlmektedir.

31

Tarmsal potansiyeli yksek demiin n kazand patatesin yerinde iletilmesi iin tesis kurulmas giriimlerinde bulunulmaldr. Bu tr bir kurulu sanayi asndan zayf olan yreye hareketlilik getirecektir. Ancak bu durum organize sanayi blgesinin yatrm programna ksa dnemde alnaca manasna gelmemelidir. Yredeki pek ok yerlemenin kanalizasyonu gibi Kk Menderese dearjlarn verilmesi en ksa zamanda nlenmeli ve artma sistemleriyle sorun zlmelidir. demiin bir turizm merkezi olmasn salayan Glck, bahar sonu ve ekim sonu sresince aktif bir yerleme olmaktadr. Bunun dnda yerli halk Zeytinlik Beldesinde oturmaktadr. Yreye zellik veren Glckte bulunan krater glnn bilinsiz sulama ile su seviyesinin dmesi doal sorunlar ortaya karmaktadr. Bunun nlenmesi ve evre tarm alanlarnn sulama sistemlerinde dzenlemeler yaplmas gerekmektedir. Durum ayn paralelde devam ettii takdirde su seviyesi derek kuruma ile sonlanabilmektedir. Bir dnemler kerevit avclnn yapld glde canl artk bulunmamaktadr. Bu minval zere Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan doal sit ilan edilmi olmasnn yararlar grlmekle beraber doal sit alanlar dnda imara ak kalan ky kesimlerinde yaplamann engellenmesi gerekmektedir. Bu gzergahta Ky Kanunun geerli olduu unutulmamaldr. Glck yaylasndaki turizm potansiyeli korunmaldr. Bozda Kayak Merkezi strateji alannn tek kayak merkezidir. Ancak daha nce ifade edilen gerekelerle son iki yldr iletilemez durumdadr. Bozdan Avusturyadaki pek ok kayak merkezinden daha ok kar ald bilindiine gre tesisin canlandrlmas gerekmektedir. Bu amala gerekli olan mebla 2.5 milyon dolar olarak bildirilmektedir. Bu bedele yeni kayak pistleri ve chairlift de dahildir. Tesis alanna bir de otel eklenmesi gereklilii ortaya kmaktadr. Bozda tesis alannn kesin tahsis ii tamamlanarak zmir zel daresinin kesin mal sahibi olmas planlama yaplmasn olaan bir duruma getirmitir. Bu nedenle hatta birden fazla otel yaplmas iin giriimcilere yer tahsisi yapmak da mmkndr. zelde yrenin ve genelde strateji alan btnlnn sahip olduu bu yksek turizm girdisi zerinde odaklama ksa dnemde zmlenmelidir. Strateji Alt Yrenin da almnda dier nemli bir turizm girdisi de sahip olduu tarihten kaynaklanmaktadr. Bu konuda zellikle Birginin ele alnmas nem arz etmektedir. Belediyesinin gl ekonomik kaynaklara sahip olmamas tarihsel perspektif sahibi yrenin dzenlenmesini geciktirmektedir. Bu konuda belediyeye finansman yannda bilgi aktarlmas da yaplmal, ehrin sahip olduu fiziki deerlerin yaatlmasna katkda bulunulmaldr. Belirtildii zere tarm potansiyeli yksek Strateji Alt Yrenin tarm alanlarnn korunmasna ynelik planlama yaplmas, konut ve konut d yaplamalarn verimsiz alanlara ynlendirilmesini hedeflenmelidir. Orman alanlarnn kullanm ve denetimi iin ise Orman Kadastrosunun bir an nce tamamlanmas nem arz etmektedir.

32

[ F1 ] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

Genel anlamda iki grup altnda beliren bu Strateji Alt Yrenin d kabuunu emeKaraburun ikilisi oluturmaktadr. Dier grup olan Seferihisar-Urla ikilisinden Urlann batsndan geen ve kuzey-gney istikametinde uzanan bir yeil kuakla ayrlr. eme ve Karaburun tarmsal potansiyeli dk topraklara sahip olduklar iin bu sektrde marjinal geliim gstermilerdir. eme-Karaburun dier Strateji Alt Yreden ayrld yeil kuak dnda sahip olduu yerleim alanlarnn etrafnn denizlerle evrili olmasnn avantajn turizm sektrndeki basknlyla yrtmektedir. eme ve Karaburunun bulunduu yarmadann byk ksmnn orman mlkiyetinde olmas geliimi kstlamasna ramen nfus potansiyellerinin dkl fazla bir geliim alan gerektirmemektedir. Ancak emenin sahip olduu doal deerler yrenin son yllarda ulusal ve uluslararas alanda cazibe oda olmasna sebep olmutur. Karaburun ise daha ziyade orta gelir seviyesinde turizm imkan sunmaktadr. Bu nedenle lokal hizmet vermektedir. Turizm arlkl bu alana sanayi sektrnn ynlenmemi olmas olaan kabul edilmektedir. Corafi koullarn da uygun olmamas gelecek dnemlerde bu kesimlere sanayileme frsat tanmayaca iin neri ve planlama sanayi sektr dnda olmaldr. Snrl tarm potansiyelinde bata gelen rn ttn olmakla birlikte nergis ve smbl retimi tevik kapsamna alnmaldr. Bu konuda retici bilinlendirilmeli ve kredilendirilmelidir. Ulam ynnden emenin ehre otoyolla bal olmasna karn Karaburunun 50 kmden fazla yolunun standartlarn altnda olmas gelimilik dzeyinde bir handikap gibi dursa da sosyo-ekonomik ve nfus potansiyeli, yeni projesi bulunan bu yolun uygulamaya geilmesini ksa ve orta vade dna itmektedir. zellikle yaz aylar youn kullanlan Karaburun-Mordoan ve bu gzergahtaki Balklova yerlemelerine deniz yoluyla erimenin programlanmas karayolu imalatna gre daha rantabl bir yatrmdr. Bu amala mevcut iskeleler revize edilmelidir. eme iin dier bir ulam kayna olan ve zel dare mlkiyetindeki hava alannn ilerlie kavuturulmas iin denek ayrlmas ve iletmesinin devredilmesi kullanlabilirliini ortaya karacaktr. Karaburun, Mordoan ve Yeniliman yerlemeleri son 20 yl iinde kooperatifleme yoluyla ky kesimlerini hoyrat bir ekilde kullanmlardr. Bundan dolay nmzdeki dnemlerde yaplamann kontrol altna alnmas iin mevcut nazm planlarn revize edilmesi gereklilii ortaya kmaktadr. Su asndan skntl olan yrenin mevcut imar planlar gerekletii durumda byk bir su skntsyla karlaacaklar ak ve net olarak ortadadr. Karaburun-Mordoan Gleti sulama amal olarak projelendirilmi olmasna karn su ihtiyac ortaya kt durumda amac olan 192 hektarlk alan sulayamama problemiyle karlalacaktr. u halde yrenin amasz yaplamas durdurulmaldr. Karaburun-Bozky Gleti ime suyu amal yaplacaktr. Ancak 2003 yl programna alnmad gibi ne zaman gerekleecei belirsizdir. Yaplama kontrol altna alnd takdirde gereklemesi uygundur. Zira yakn gelecekte yrede su problemi ortaya kacaktr. Karaburun

33

evresinde n inceleme safhasndaki Karareis Barajnn ime suyu amal olarak Ildr ve emeye hizmeti amalamaktadr. Bugnk konjonktrde uzun dnemde gereklemesi uygundur. Karaburun ve eme yresinin gnmzdeki en nemli enerji kayna rzgar enerjisidir. Zaten bu dorultuda eme-Alaatda yatrmlar mevcuttur. neri potansiyel olan Mordoan, eme, Karaburun, Yaylaky, Zeytineli, Yenicepnar, Bozky, iftlikky, Ilca, Germiyan, Reisdere gibi yrelere tesis edilecek rzgar iftliklerinden 600 MW elektrik elde etmek yaplan mracaatlar dorultusunda mmkn grlmektedir. Bu konuda yatrmlarn hzlandrlmas iin brokratik engellerin kaldrlmas, emenin jeotermal enerjiye sahip olmas ve ehir stma projesinin bulunmas bu konudaki abalar ortaya koymakla beraber ksa ve orta vadede ehir stma projesinin gereklemesi mmkn grlmemektedir. Bu konuya ynelecek yatrmlarn termal turizme kaydrlmas eme iin ksa ve orta vadede daha yararldr. Ky potansiyeli birincil olarak deerlendirilmelidir. Alaatnn rzgar srf konusunda kendini kantlam olmasna karn yeterli altyap tesislerine de kavuturulmas gerekmektedir. Bunun yannda Mordoan balk barnann ksa dnemde bitirilerek yat turizmine almas, emede 1995 ylnda temeli atlan Merkez, Dalyan, ifne, Karaada yat yanama yerleri ve limanlarnn yap-ilet-devret formlyle ihaleye karlmas ksa dnem iin gereklidir. Benzer ekilde Alaat yat limannn finansman glklerinin ortadan kaldrlmas iin belediyeye kaynak aktarlmas gereklidir. emenin turizm alannda gstermi olduu yksek potansiyel yeterince deerlendirilmedii iin byk yatrmclarn piyasaya giremedii grlmektedir. Yatrm alanlarnn mekansal kstll ve geni sit alanlarnn bulunmas bunlarn nndeki en byk engellerdir. Kongre ve golf turizmi iin yatrm alanlar alarak i ve d yatrmclara imkan tannmaldr. Zira eme potansiyel asndan kullanlabilirliini 12 aya yayabilecek potansiyele sahiptir. Bu kapsamda Alaat yresindeki zel turizm blgelerinin yatrmclar iin zendirici ve kredilendirme sistemleri ile cazip hale getirilmesi beklenmektedir. Bir snr yerlemesi olan emenin gmrkl giri knn olmas ve ro-ro limanna sahip olmas farkl bir ticaret yapsna sahip olduunu belirtmektedir. Ro-ro limannn genileme kapasitesinin snrl olmasna karn trlarn bekleme mekan yeterli olduu iin bulunduu alanda faaliyete devam etmesi uygun grlmektedir. Ancak yaz aylar durgun olan eme, ticaretini canlandrmak iin snr ticareti kapsamnda gelimeler ve sorunlar zmek iin giriimlerde bulunmaldr.

[ F2 ] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Strateji Kavramlar

zmir merkez ehri kuaklayan Urla-Seferihisar blgesi konut odakl geliim gstermektedir. zellikle belediye snrlar dndaki alanlara Valilik tarafndan Bayndrlk ve skan Mdrl kanalyla verilen imar haklar yerleim alanlar dn

34

paral bir tarzla yaralamtr. Bunun sonucunda parsel byklkleri artrlm ancak mekansal bozulma probleminin nne geilememitir. zmir merkez ehir evresinde oluturulan yeil kuan Gzelbahe ile Urla arasnda kalmas Urlann zmirle birlemesini engellemitir. Dolaysyla bu yeil kuak zerinde yaplama nerilmemelidir. Mevcut tarmsal faaliyetlerin korunmas faydal grlmektedir. Urla ve evresinin zmirin yeni konut geliim alan olmas ve rahat ulalabilirliinin salanmas merkez fonksiyonlarn bu yreye kaydracaktr. Bu anlamda ky kullanlarnn grecei rabetin karsnda durulmaldr. Sonuta Urla turizm asndan deil, merkeze bal konut gelime alan olarak nem kazanmaktadr. Temel strateji Urla ve yakn evresinin konut yerleme ve yaama alan olarak planlanmasdr. zmir ehrinin konut talebini karlamas hizmet sektrnn de gelimesiyle sonulanacandan uzun vadede Urlann rayl tanm sistemlerinin zmire balanmas olanakl kabul edilmelidir. Zira zmir hafif rayl sistem projesinin hattnn Balovaya kadar uzamas n grlmektedir. Deniz ulamnda Mordoan-Karaburun gzergahnda Urla ve evresindeki nemli yerleme alanlarna balant yaplabilir. Dier Strateji Alt Yrede olduu gibi Urlann rzgar enerji potansiyeli yksektir. zellikle Barbaros ky evresine yaplacak yatrmlar tevik edilmelidir. Urlann hizmet sektrnde konut arlkl gelimesi eitim sektrn de yreye ekmi olduundan yatrm yapacak eitim kurumlarnn tevik edilmesi gereklidir. Yksek Teknoloji Enstits bnyesinde Teknoloji Gelitirme Blgesinin planlanm olmas yrenin temiz teknoloji asndan gelimesine nclk yapacaktr. Bunun dnda dier trden organize sanayi blgeleri bu alanda planlanmamaldr. Seferihisar yresi ise ksmen zmir konut stoku iinde yer alrken ikincil konutlar tarafndan da kullanlmaktadr. Bu durum yrenin gelime trendi olan tarmsal ve termal yatrmlar rahatsz edicidir. Tarmsal adan kstl verimli topraklara sahip olmas sulama sistemleriyle bunlar glendirmeyi amalamaktadr. Faaliyette olan rkmez Barajna ek Gmsu-rkmez projesi kapsamnda 1994 ylnda yapmna balanan denek yetersizliinden 2003 ylna ertelenen Kavakdere Barajnn nmzdeki yl denek ayrlarak bitirilmesi gerekmektedir. Zira baraja bal sulama alanlarnn dzenlenmesine 2003 ylnda balanacak ve 2 yl sonra bitecektir. Birbirine bal bu iki projenin ksa dnemde tamamlanmas gerekmektedir. denek yetersizliinden 2003 ylnda kamulatrmaya balanamam olmasnn nndeki engeller kaldrlmaldr. rkmez Barajnn ise daha verimli olabilmesi iin yksek basnl boru sistemine dntrlmesi elzem grlmektedir. Seferihisar ime suyu temini iin yaplmas planlanan Gelinalan Barajnn orta vadede sisteme entegre edilmesi iin almalara balanmaldr. Bu sayede ylda 2.41 hm3 su ekilebilecektir. Sonuta hem tarm hem turizm sektrnde gelime gsteren Seferihisarn byk bir altyap sorunu zlm olacaktr. Byk jeotermal kaynaklara sahip olmas gerek ehir stmas gerekse kaplca turizmi asndan geliiminin odak noktasdr. Bu kaynak ayn zamanda sera tarmn da gelitirmektedir. Bu konu desteklenerek jeotermal

35

kaynaklarn kullanlr duruma getirilmesi salanmaldr. Doanbey-Karako termal tesislerinin bulunduu alann zel turizm blgesi ilan edilmi ve projelendirilmi olmas yatrmclar ekecek potansiyele sahiptir. Bu alann 20.000 yatak kapasiteli olarak planlanm olmas geni kapsaml ele alndn ve deiik lekteki yatrmclara hitap edilebildiini gstermektedir. Termal tesislerden Seferihisarn ehirsel stmas yannda bu kaynak suyunun boru sistemleriyle Balova-zmire aktarlmas Bykehirde de yararlanlabileceini gstermektedir. Ancak Seferhisarn ve evre yerlemelerin ehirsel lekte altyap ve kanalizasyon sistemlerini tamamlayamamasnn ortaya kard zararlarn nlenmesi iin yatrm kayna bulunmas gereklidir. Artma tesisi iin ivedilikle kamulatrma ilemleri ele alnmaldr. Ksa dnemde turizme alacak yrenin merkezi bir p toplama alanna sahip olmas hatta Urla ile beraber hareket etmesi olumlu olacaktr. Turizm getirisi olarak Sack yat limannn yarm kalm olan faaliyetlerinin devam ve ksa dnemde hizmete sunulmas yreyi bir cazibe oda klacaktr. Sacktan balayarak ky boyu gidildiinde pek ok beldeden geerek Pamucak sahiline eriildiinden ky boyu giden karayolunun uzun dnem beklentileri iinde mevcut durumunun deitirilmesi sz konusu olmamaldr. Zira bu alan tarm ve ikincil konut alan olarak kullanlmaktadr. Tesis ynnden orta lekli turizm yatrmlaryla bezenmi olmas yreye kendine zg bir karakter vermektedir. Bu zgnln pekitirilmeden korunmas, evresel getiriyi daha da bozmamas iin greceli olarak olumlu bulunmutur. eme-Dilek Yarmadalar Strateji Alt Yresi iki blmde ele alnrken ortaya kan sektrel dalm da bu hususu pekitirmektedir. Turizm sektrnn ortak payda olarak grld yre eme ynnde bu sektr baskn hale getirmitir. Karaburun yresinin kendi kabuu iinde kalmamas iin Mordoann yat liman marjinal de olsa bir katk salayacaktr. kincil konut olarak etkin grlen Urla, son on yl iinde ana ehir ve ulam basksyla konut sektrn hakim unsur olarak kabul etmitir. Bu yrede sadece Seferihisar ehirsel dinamikler asndan sektrel farkllklara nmzdeki dnemlerde daha fazla sahip olacann grntlerini vermektedir.

36

12. ZMR L N BTNLEK STRATEJ PLANI NGRLER (2003 2012)

12.1 20032012 Dnemi iin Mekansal Ekonomik lkeler ve Varsaymlar

Strateji Plan dnemi iin zmir ili dzeyinde genel ilkeler ve varsaymlarn dzenlenmesinde herhangi bir sralama kriteri kullanlmamtr. Bu ilkeler, program nceliklerinin belirlenmesinde ve yatrmlara vade konulmasnda nem kazanacaktr. Sz konusu ilkeler dnem hedeflerinin belirlenmesinde kullanlabilecek varsaym niteliindedir ve aadaki gibi sralanabilir. Kuzey limanlar yk tamaclnda, gney limanlar ise yolcu tamaclnda dengeli bir ekilde ancak i ve d ulam balantlar asndan uzmanlatrlmaldr. Demiryollar iin blge leinde daha nce hazrlanan demiryollar ana plan yeniden gzden geirilip deerlendirmeli, Halkapnarda yapm ngrlen ana yolcu gar tesisine ve marandiz gar ve triyaj tesislerinin inasna gerekli nem verilmelidir. Elektrifikasyon ve ift hat banliy demiryolu yapm ve iletmeciliine, banliy sisteminin metro standard ile gelitirilmesine arlk ve ncelik verilmelidir. andarl Krfezinde Kuzey Ege Limannn proje almalar hzlandrlmasna paralel olarak, demiryolu ebekesinin standard ykseltilmeli ve Aliaa Balkesir hatt kurulmaldr. Stratejik plan dnemi iinde andarlda, Kuzey Ege Liman tesis edilmesi kesinletirilmeli, proje almalar ve uygulamalarnn balatlmals hzlandrlmaldr. Uzun vadede andarl Limannn aamal olarak hizmete girmesine paralel olarak Alsancak Liman; arlkl olarak yolcu gemilerine, zmirin yakn hinterland asndan da yk gemilerine tahsis edilmelidir. Ege Blgesi ve zmir li karayollar a andarl Limannn etaplamas dorultusunda gelitirilmelidir. zmir Krfezinin deniz derinlikleri ile ky izgisi sabitlenmeli ve ky potansiyeli asndan ncelikler tesis edilerek hazrlanacak bir ky proje ve ynetimi sistemi ile denetim altna alnmaldr. zmir Krfezinde, denizle fiziksel btnleme gsteren bir ky kullanm izgisinin yaratlmas ve krfezdeki tm ky yaplamalarnn gerektirecei dzenlemelerin

bu kullanm izgisine gre irdelenmesi zorunluluu ortaya kmtr. Ad geen ky kullanm izgisinin saptanmas iin krfezde, kartografik ve batmetrik almalarn, aknt lmleri ve dalga analizlerinin, makrobentik ve sedimentolojik almalarn yaplmas ngrlerek 1983 ylnda gerekletirilmi olduu bilinmektedir. nceki almalardan yararlanarak ve gerekirse gncelletirmelere gidilerek ky kullanm izgisinin ivedilikle belirlenmesi salanmaldr. ilideki artma tesisinden elde edilen suyun sulama, amurun ise elektrik enerjisi retme amal kullanm salanmaldr. BakrayGedizK.Menderes Havzalar iin, ayr ayr havza planlar hazrlanlarak bu havzalarn topraklarnn tarmsal deerleri gzetilerek koruma altna alnmas salanmaldr. Kent genelinde toplanan plerin geri dnmnn salanmas iin gerekli organizasyonlarn kurulmas ve yatrmlarn yaplmas salanmaldr. Hipermarketlerin yer seimlerinin kk esnafn da ayakta kalmasna olanak verecek ekilde yasal dzenlemeye kavuturulmas gerekmektedir. ehirsel alanda son yllarda ncelik ve arlk verilen toplu ulam sistemleri btnleme ve etkinletirme almalar srdrlmeli, yakn evre ve giderek il leinde metropoliten alan toplu ulam sistemlerinin proje ve uygulama almalarna balanlmaldr. Alt yrelerin her biri iin 1/25000 lekli evre Dzeni Nazm Planlar hazrlanmaldr. Ky kesiminde turizm ncelikli evre dzeni planlar iin revizyon almalar yaplmaldr. Sektrler iin fiziki gelime planlar hazrlanmal ve bunlarn evre dzeni planlarna veri oluturmas salanmaldr. Hazrlanacak 1/25000 lekli evre Dzeni Nazm Planlar ve Revizyonlar sonrasnda yerlemelerin 1/5000 ve 1/1000 lekli imar planlar da gzden geirilmelidir. Strateji alt yrelerine ynelik hazrlanacak Nazm mar Planlarna bal Uygulama mar Planlarnda ve Kentsel Tasarm projelerinde engellilerin rahat hareket etmesini salayacak uygulama standartlarnn getirilmesi salanmaldr. Orman varl yeil kuaklar ve koridorlarla btnletirilerek, ky ve da ekolojik sistemiyle btnletirilmeli, bunun yannda korumailetimdenetim mekanizmasyla da srdrlebilirlikleri gelitirilmelidir. AliaaKemalpaaTorbalda sanayi sektr iin yaratlm organize ortamlarda ncelikle yerel ve blgesel potansiyel iin, sonrasnda da lkesel ilevler iin parseller ayrlmas gzetilmelidir. Yeni organize sanayi blgelerinin seiminde, say ve byklk olarak imalat ve retim birimlerinin seimi ve

ynlendirilmesinde, yerel ve yresel potansiyelin deerlendirilmesinin tesinde amalar gdlmelidir. zmir Bykehir tamamlanmaldr. Btn evre yollar sistemi, tmyle mutlaka

zmir ili turizm potansiyelinin deerlendirilmesi ve bu potansiyelin tantmnn salanmas amacyla ZTAV ats altnda profesyonel bir ekibin kurulmas ve tantma ynelik farkl kurumlardaki tm kaynaklarn bu organizasyona aktarlmas salanmaldr. Korunacak doal ve kltrel alanlar denetim altnda tutulmal, younluk ve yap dzeni itibariyle bu alanlarn korunmas amacyla, mevzii yerleim alan uygulamalar iin uygun normlar belirlenerek gelitirilmelidir. Ky kesimi ve krsal alanlarda, doaya ve evreye uyumlu yerlemeler elde edebilmek amacyla, gelii gzel mevzii planlarla veya izinsiz olarak gelien yaplamalarn nne geilmelidir. Buralarda blgelemelere gidilerek nfus ve yap younluu, yap dzeni, parsel byklkleri, sosyal ve fiziki altyap ve yerleilebilirlik koullar konularnda ilke ve standartlar oluturulmaldr. Tmyle yerleilemezlik zellii tayan yerlerde ise kesin denetim koullarnn gelitirilmesi salanmaldr. Yerel kamu idaresinde fiziki-stratejik planlamann etkinliinin ve ilevselliinin artrlmas, karar mekanizmasnda rol almasnn ve il dzeyinde yaygnlaan bir kurumlamaya gidilerek bunun srekli bir hale getirilmesi salanmaldr. Bu balamda almann 9. ksmnda aklanm olan Ekonomik ve Sosyal Kalknma daresinin kurulmas almalarnda bulunulmaldr. Fiziki planlama ile ekonomik planlamann uyum iinde yrtlebilmesi iin yatrm ve karar organizasyonlarna gereken nemin verilmesi nem arz etmektedir. Bunun iin KOBlerin finansmanna alternatif bir yaklam olarak ele alnm olan Anadolu Menkul Kymetler Borsas kurulmaldr. zmir Bykehir Btn ve zellikle de Metropoliten Aktivite Merkezi snrlar iinde kalan byk saha kullanan sanayi kurumlar ile kamu idaresine ait kullanlarn arazi deerlerinin artmasna paralel olarak epellere kaydrlmas, eski yerlerinin vasfl hizmetler sektrlerine, bilgi ve sermaye youn birimlere ayrlmasnn salanmaldr. (rnei DS, Karayollar, Ky Hizmetleri, Tarm l Mdrl vb. hizmet alanlaryla Kula Mensucat gibi sanayi alanlar) zmir l dzeyinde tarm sektrne ilikin dzenleme ve yatrmlarn nceliklerinin ele alnmas, verimliliin artrlmas ynndeki almalarn hzlandrlarak stratejik plan dnemi sonuna kadar tamamlanmaldr. Yarmadada ve zmir Krfezi evresinde deniz ulam kapasitesi artrlmaldr. Mekansal-ekonomik roller, zmir il dzeyinde; il iine ve il dna olarak, alt yreler dzeyinde ise; alt yre iine ve il dna olarak tanmlanmaldr. Ege Adalarndan Midilli, Sakz ve Sisamla zmir arasnda snr ticareti ve ulam ilikilerinin yk ve yolcu tamacl alarndan kurulmasna allmaldr.

Taocaklar ve madencilik iletmeciliindeki uygulamalarn genel peyzaj ynnden olumsuz etkilerinin olumasnn engellenmesi ve denetlenmesi salanmaldr. Tm dere yataklarnn yerleim istilalarndan arndrlmas salanmaldr. Yeil kuaklar Bykehir Btn iinde aktif yeil alanlarla btnletirilmelidir. zmir l dzeyinde milli parklar ve rekreasyon alanlar, ilikilendirilmelidir. yeil kuak sistemiyle

me suyu barajlarnn koruma alanlarnda denetimin sreklilii salanmaldr. Toprak kabiliyetleri asndan st snf alanlarda tarm aleyhine oluacak gelimeler engellenmelidir. zmir Bykehir Btn iindeki mevcut sanayi blgelerinin sermaye youn ve ileri teknoloji kullanan retim birimleriyle yer deitirmeleri ynlendirilmelidir. Tersaneler ve limanlar arasndaki dorultusunda zlmelidir. yer seimi ilikileri gereksinimler

zmir Bykehir Btn Alt Yresinin temel ekonomik-mekansal ilevi; st dzey organizasyon-hizmetler, ticaret ve turizm sektrlerindeki uzmanlama dzeylerinin artrlp gelitirilmesi, eklinde ynlendirilmelidir. Alsancak Liman gerisinde yarm kalm karayolu viyadklerinin, bir yandan liman iine indirilerek kamyon ve TIR trafii asndan rahatlamann getirilmesi, dier yandan da ehir ii yol standart ve ilevinde Alsancak yolana balantlarnn kurulmaldr. Alt yrelere stratejik planla ykmlenecekleri ilevlerin dnda roller verilmemeli ve yatrm ncelikleri bu ilevlere gre tanmlanmaldr. Alt yrelerde yer alan mevcut ikinci konut stoklarnn, bu yreler iin ngrlen ilevlere uygun olarak dier kullan biimlerine tevik edilmesi ynnde almalar yaplmaldr. Turizm konaklama tesislerinin boluk oranlarnn yksek olduu yrelerde, yatak kapasitesini artracak yatrmlarn ngrlmemesi, ksa vadede ncelikle doluluk oranlarnn artrlmas ynnde politikalar gelitirilmelidir. lek ekonomilerinin kurulmasnn potansiyel olarak uygun olduu yrelerde, bu dorultuda politikalar ve uygulamalar gelitirilmelidir. evre korunmas amacyla, risk altndaki yrelerde ilgili normlara uygun n artma koullar gelitirilip uygulanmaldr. Toplu konut uygulamalaryla ilgili mevcut stoklar eritilinceye kadar yeni yerleim alanlarnn almasna izin verilmemelidir. Mevcut tesis edilmi ve onaylanm organize sanayi blgelerinde tam kapasite elde edilinceye kadar ksa vadede ve dnem iinde yeni organize sanayi blgelerine izin verilmemelidir.

l dzeyinde yerel zendirilmelidir.

enerji

potansiyelinin

ve

olanaklarnn

kullanlmas

l dzeyinde mekansal gereksinimlerin gerei ortak kamu bte ve program hazrlanarak uygulanmas giriimleri yaplmaldr. ehirsel yerlemelerin snrlar iinde kalan ve korunmas konusunda genel kabuller oluturulan tarm alanlarnn srdrlmesiyle ilgili politikalar gelitirilmelidir. Kamu ynetiminde alt merkezleme eilimlerine uygun rgtlenme biimlerine ynelinmelidir. Alt merkezlerde hizmet dzeyinin gelitirilmesi salanmaldr. Mekansal ehirlemeye zen gsterilmeli yasa d yaplamalarn nne geilmeli ve bunu zendirecek giriim ve dzenlemelerden mutlaka kanlmaldr. Nfusun gereksinimine uygun yerinde, srekli ve yeterli dzeyde sosyal alt yap hizmetlerinin verilmesi salanmaldr. ehirsel yerlemelerin girilerine arazi kullanlar ve peyzaj donats asndan zen gsterilmeli ve mevcut olumsuz gelimeler iin yeniden dzenleme almalar yaplmaldr. Yerel ynetimlerin emlak vergilendirmelerindeki dengesizlikler dzeltilmelidir. Emlak vergi oranlarnn beldeler baznda ortaya kan eitsizlikleri giderilmeli, baz yrelerde dk emlak vergilerinden kaynaklanan finansal glklerin ortadan kaldrlmaldr. Sanayi ve toplu konut yerleim alanlarnda n artma sistemlerinin kurulmas ve iletilmesine sorunlar strateji plan dnemi sonu itibariyle tmyle zmlenmelidir. zellikle turizm ve ikinci konut yrelerinde yaz aylarnda gelien trafik ve otopark taleplerine uygun dzenlemeler yaplmaldr. ehirsel yerlemelerde yol alar, trafik ve otopark dzenlemeleri, talep ynetimi tekniklerinden de yararlanlarak gelitirilmeli, yaya tat trafii ayrtrmalarn dengeli bir biimde gzeten alar oluturulmaldr. ehirsel yerleme geilerinde ve balant noktalarnda, yaya ve tatlar iin kprl karayolu kavaklar ve demiryollar kprl geileri dzenlenmelidir. Kylerde kanalizasyon ve artma tesislerinin yaplm olmalarnn yan sra bunlarn bakm ve iletim sorunlarnn zmlenmesi de salanmaldr. Havzalarda ve tm tarm alanlarnda yer alt sularnn dengeli kullanm salanmaldr. zmir Krfezinin tm dere slah almalar tamamlanmaldr. zmir Bykehir Btnnde karayolu anda alternatif gzergahlarn elde edilmesi salanmaldr. Telekom haberleme ve balant alarnda, nfus ve iletme taleplerine gre gelimeler iin revizyon almalar yaplmaldr.

Tarm sektrndeki kk iletmelerin, tohumdan pazara kadar geecek srete sorunlarnn ve hizmet eksikliklerinin giderilmesi salanmaldr. Da kylerinde orman kadastrosu tamamlanmaldr. Kat atklarn toplama ve depolama sorunlar alt yreler dzeyinde yerlemeler aras ibirlii ile planlanarak topluca zmlenmesi salanmaldr. Stol havaalanlar, turizmsanayitarm sektrlerinin gereksinimleri dorultusunda ve alt yrelerin yaplarna gre yer seilerek uygulanmaldr. Demiryollar iin hazrlanacak ana planda demi ve Tire sapaklar, yresel bir demiryolu sisteminin paras durumuna getirilmeli ve elektrifikasyonu iin almalar yaplmaldr. Mevcut arkeolojik envantere uygun olarak yerinde mzelendirme ve sergilendirme kapasitesi artrlmaldr. l dzeyinde balk barnaklar ve yat limanlar ana gerekli ncelikler verilmelidir. Bykehir Belediyesi Mcavir Sahasndaki kylerde belde belediyelerinin kurulmasnn sonrasnda mcavir alan dna kmalarna neden olan yasal boluklarn giderilerek, sz konusu yerlerde planlama, uygulama, denetim btnlnn kaybolmas sonucunu yaratan bu durumun giderilmesi salanmaldr. Mevcut ehirsel fiziki altyapnn merkezden balayarak yeraltna alnmas almalarnn srdrlmesi ve tamamlanmas. Eski Gediz Deltasnn gney kesimine, Sasal ile irtibatl bir tarzda ve iili Atatrk Organize Sanayi blgesine hizmeti de ieren konteynr arlkl bir iskelenin tesis edilmesi. Expo kurulmas tasarlanan ncirlat kesiminde 2008 yl sonras iin bu tr bir alann ayrlmasnn hedeflenmesi ve planlama almalarnn deerlendirmeye alnmas, tema belirlenmesi. zmirin yurt d merkezlerle dorudan havayolu balantsnn salanmas iin potansiyel aratrmalarnn yaplmas Dou Akdeniz Blgesinde yer alan nemli liman ehirleri arasnda feribot ve gemi seferleri (kruvaziyer) dzenlenerek zmirin tantmnn salanmas ve bata zmir olmak zere stratejik planlama alannda zellikle ky yerlemelerinin ekonomik potansiyellerinin arttrlmas.

12.2 2003-2012 Dnemi Ekonomik Sektrel Hedefler

Stratejik planlama alanmzda yer alan yerlemelerin ile baznda 2003-2012 yllar arasndaki nfus ngrleri ekteki tabloda verilmektedir. Bu deerlendirmeler nda 2013 ylnda zmir nfusunun yaklak 4.7 milyon olmas beklenmektedir. 10 yllk sre ierisinde ortalama % 35lik bir artla ile 1.25 milyon daha fazla kii zmirde yaayacaktr. Bu toplam artn 520 bin kiisi, doal ve kalan, 730 bini ise

ge bal nfus art olarak beklenmektedir. Doal nfus artna kar, zmir ili hazrlanma srecine sahip olduundan sosyo-ekonomik beklentileri dengeleme ansna sahiptir. Ancak g ile gelen nfusun, iinde bulunduu yaa bal olarak beklentileri deiecektir. Her iki nfus art tipine bal beklentiler dikkate alnarak, GSYH hedefleri aada ele alnmtr. Sektrler baznda GSYHnn geliimi iki ayr senaryo halinde ngrmlenmitir. lki, mevcut durumun korunmas durumundaki geliimdir. Burada 2001 ubat krizi ncesi 2000 yl baz alnmtr. Bylelikle mevcut durum greceli olarak ykseltilmitir. 2000 yl baz fiyatlaryla nfus ngrlerine gre, 12.2 sra nolu tablo elde edilmitir. 2000 ylndaki 20.9 katrilyon olan GSYH, mevcudu korumak iin 32.8 katrilyon olarak hedeflenmelidir. Bu hedef ile bireylerin 2000 ylndaki yaam koullar muhafaza edilecektir. Bu deerde refah art yoktur. kinci senaryo % 3, % 5 ve % 10 byme oranlarna gredir. Aadaki tablolar incelendiinde mevcut durumu koruyabilmek iin byme orannn % 3n zerinde olmas gerektii anlalmaktadr. Gerekten de %3e gre byme, mevcut durumun altnda kalmaktadr ve 32.8 katrilyon olmas gereken GSYH deeri %3 bymeye gre 29.9 katrilyon olarak gereklemektedir. Yani hedef deer ile varlan deer arasnda 2.9 katrilyon fark vardr. kinci oran, % 5 bymeye gre hedeflenen GSYH deeridir ve 38.4 katrilyondur. Bu byme refah art da salamaktadr. Yaklak kazanlan refah art 5.6 katrilyondur. Refah pay da olduu iin, zmirin 2003-2013 dneminde hedeflemesi gereken asgari ortalama byme oran %5in altna dmemelidir. Son oran ise iyi bir planlamann gstergesi ve srekliliini gz nne alarak % 10 eklinde tespit edilmitir. Bu oran ile 2013 sonunda hedeflenen GSYH deeri 70.2 katrilyondur. u halde 37.4 katrilyonluk bir art olacak ve 2000 ylna nazaran greceli olarak 2013e ulaldnda iki kat refah art salanm olacaktr. Burada toplam GSYH deeri zerinden hedef belirlemesi yaplmtr ve sektr almlar izleyen tablolarda verilmektedir. Sonu olarak, zmir, % 5 asgari byme orann hedeflemelidir. Ancak byme oranndaki aral, % 5 ile % 8 arasnda tutmaldr. Bu araln salanmasna ynelik yaklamlarsa yukardaki blmlerde verilmektedir.

Tablo 12.1 Stratejik Planlama Alannda 2003-2013 Dnemi in Nfus ngrleri Alt Yreler

leler
Balova Bornova Buca

2003
69.137 440.488 358.364 126.599 107.048 19.547 470.875 801.425 61.567

2004
69.907 456.106 374.053 131.276 114.407 20.021 482.092 807.901 64.276

2005
70.686 472.277 390.428 136.126 122.272 20.507 493.577 814.428 67.104

2006
71.473 489.022 407.521 141.156 130.677 21.005 505.335 821.009 70.056

2007
72.270 506.361 425.362 146.371 139.660 21.515 517.374 827.643 73.138

2008
73.075 524.315 443.984 151.779 149.261 22.037 529.699 834.330 76.356

2009
73.889 542.905 463.422 157.387 159.522 22.572 542.318 841.071 79.716

2010
74.712 562.154 483.710 163.202 170.488 23.120 555.237 847.867 83.223

2011
75.544 582.086 504.886 169.231 182.208 23.681 568.464 854.717 86.884

2012
76.386 602.724 526.990 175.484 194.733 24.256 582.007 861.623 90.707

2013
77.237 624.094 550.061 181.967 208.120 24.844 595.872 868.585 94.698

zmir Bykehir Btn

ili Gaziemir Gzelbahe Karyaka Konak Narldere

[A]
Dikili

2.455.050 2.520.039 2.587.405 2.657.254 2.729.694 2.804.836 2.882.802 2.963.413 3.047.701 3.134.910 3.225.478 32.525 108.116 30.608 171.249 Aliaa 62.588 40.133 129.075 231.796 Kemalpaa 79.088 79.088 33.371 108.648 30.124 172.143 64.498 41.573 134.352 240.423 81.186 81.186 34.239 109.182 29.647 173.068 66.465 43.064 139.844 249.373 83.339 83.339 35.129 109.719 29.178 174.026 68.493 44.608 145.56 113.101 85.550 85.550 36.042 110.259 28.716 175.017 70.583 46.208 151.511 268.302 87.819 87.819 36.979 110.801 28.262 176.042 72.736 47.866 157.704 278.306 90.149 90.149 37.940 111.346 27.814 177.100 74.956 49.582 164.151 288.689 92.540 92.540 38.927 111.894 27.374 178.195 77.242 51.361 170.861 299.464 94.995 94.995 39.939 112.444 26.941 179.324 79.599 53.203 177.846 310.648 97.514 97.514 40.977 112.997 26.514 180.488 82.028 55.111 185.116 322.255 100.101 100.101 42.042 113.553 26.095 181.690 84.530 57.088 192.684 334.302 102.756 102.756

Bakray [B] Gediz [C] Gediz-Nif [D]

Bergama Knk

Foa Menemen

Menderes

80.268 100.781 35.708 216.757

82.848 103.437 36.441 222.726 47.249 79.201 129.597 13.957 46.458 316.462 41.054 15.725 56.779 56.071 42.006 98.077

85.510 106.162 37.190 228.862 47.258 79.338 129.934 13.910 46.853 317.293 42.030 16.352 58.382 57.914 44.042 101.956

88.258 108.960 37.954 235.172 47.267 79.475 130.272 13.863 47.251 318.128 43.029 17.005 60.034 59.817 46.177 105.994

91.094 111.831 38.734 241.659 47.276 79.612 130.610 13.817 47.653 318.968 44.052 17.684 61.736 61.782 48.415 110.197

94.022 114.778 39.530 248.330 47.284 79.749 130.950 13.770 48.059 319.812 45.100 18.389 63.489 63.813 50.762 114.575

97.043 117.803 40.342 255.188 47.293 79.886 131.290 13.724 48.467 320.660 46.172 19.123 65.295 65.909 53.222 119.131

100.162 120.907 41.171 262.240 47.302 80.024 131.631 13.677 48.880 321.514 47.269 19.887 67.156 68.075 55.802 123.877

103.38 124.093 42.017 166.110 47.311 80.162 131.973 13.631 49.295 322.372 48.393 20.680 69.073 70.312 58.507 128.819

106.702 127.363 42.880 276.945 47.320 80.300 132.316 13.585 49.715 323.236 49.543 21.506 71.049 72.623 61.342 133.965

110.131 130.719 43.761 284.611 47.329 80.438 132.660 13.540 50.138 324.105 50.721 22.364 73.085 75.009 64.316 139.325

K.Menderes Ky Kesimi [E1]

Torbal Seluk

Bayndr

47.240 79.065 129.262 14.004 46.066 315.637

K.Menderes Kara Kesimi

Tire demi Beyda Kiraz

[E1] Yarmada eme Kesimi [F1] Yarmada Urla Kesimi [F2] ZMR L
Toplam Urla Seferihisar eme Karaburun

40.101 15.121 55.222 54.287 40.064 94.351

3.619.152 3.707.835 3.799.681 3.894.822 3.993.393 4.095.537 4.201.405 4.311.153 4.424.944 4.542.951 4.665.353

Tablo 12.2 Mevcut Durumun Korunmas Durumunda Sektrler Baznda GSYHnn Geliimi (2000 Fiyatlaryla; Milyar TL) zmir
Tarm Sanayi naat Ticaret 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

3.963.246 4.060.360 4.160.939 4.265.125 4.373.068 4.484.924 4.600.857 4.721.039 4.845.649 4.974.875 5.108.915 5.501.609 5.636.419 5.776.038 5.920.664 6.070.506 6.225.780 6.386.714 6.553.545 6.726.523 6.905.910 7.091.978 1.006.061 1.030.713 1.056.245 1.082.693 1.110.094 1.138.488 1.167.917 1.198.425 1.230.057 1.262.861 1.296.887 4.108.200 4.208.866 4.313.123 4.421.119 4.533.010 4.648.957 4.769.131 4.893.708 5.022.876 5.156.828 5.295.771

Ulatrma ve Haberleme 2.907.213 2.978.450 3.052.229 3.128.654 3.207.835 3.289.886 3.374.928 3.463.087 3.554.493 3.649.287 3.747.610 Mali Kurulular Konut Sahiplii Serbest Meslek Devlet Hizmetleri thalat Vergisi TOPLAM 471.798 100.839 737.893 483.359 103.310 755.974 495.332 105.869 774.700 507.735 108.520 794.098 520.584 111.266 814.195 533.900 114.112 835.021 547.701 117.062 856.606 562.008 120.120 878.982 576.842 123.290 902.182 592.226 126.578 926.242 608.182 129.989 951.198

1.937.143 1.984.610 2.033.770 2.084.694 2.137.454 2.192.127 2.248.792 2.307.534 2.368.441 2.431.603 2.497.119 1.100.729 1.127.701 1.155.635 1.184.571 1.214.550 1.245.616 1.277.815 1.311.194 1.345.802 1.381.693 1.418.920 25.455.886 26.079.601 26.725.566 27.394.700 28.087.962 28.806.357 29.550.937 30.322.804 31.123.111 31.953.066 32.813.934

10

Tablo 12.3 % 3, % 5 ve % 10 Byme Durumunda Sektrler Baznda GSYHnn Geliimi (2000 Fiyatlaryla; Milyar TL)
ZMR Byme %3
Tarm

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

4.033.642 4.154.651 4.279.291 4.407.670 4.539.900 4.676.097 4.816.380 4.960.871 5.109.697 5.262.988 5.420.878 4.273.204 4.486.864 4.711.207 4.946.767 5.194.106 5.453.811 5.726.502 6.012.827 6.313.468 6.629.141 6.960.599 4.913.192 5.404.511 5.944.963 6.539.459 7.193.405 7.912.745 8.704.020 9.574.422 10.531.864 11.585.050 12.743.555 5.599.330 5.767.310 5.940.329 6.118.539 6.302.095 6.491.158 6.685.893 6.886.469 7.093.064 7.305.855 7.525.031 5.931.879 6.228.473 6.539.896 6.866.891 7.210.236 7.570.748 7.949.285 8.346.749 8.764.087 9.202.291 9.662.406 6.820.284 7.502.312 8.252.543 9.077.797 9.985.577 10.984.135 12.082.548 13.290.803 14.619.884 16.081.872 17.690.059 1.023.931 1.054.649 1.086.288 1.118.877 1.152.443 1.187.017 1.222.627 1.259.306 1.297.085 1.335.998 1.376.078 1.084.743 1.138.980 1.195.929 1.255.726 1.318.512 1.384.438 1.453.660 1.526.343 1.602.660 1.682.793 1.766.932 1.247.203 1.371.923 1.509.116 1.660.027 1.826.030 2.008.633 2.209.496 2.430.446 2.673.490 2.940.839 3.234.923 4.181.170 4.306.605 4.435.803 4.568.878 4.705.944 4.847.122 4.992.536 5.142.312 5.296.581 5.455.479 5.619.143 4.429.493 4.650.968 4.883.517 5.127.692 5.384.077 5.653.281 5.935.945 6.232.742 6.544.379 6.871.598 7.215.178 5.092.889 5.602.178 6.162.396 6.778.635 7.456.499 8.202.149 9.022.364 9.924.600 10.917.060 12.008.766 13.209.643 2.958.851 3.047.617 3.139.045 3.233.217 3.330.213 3.430.119 3.533.023 3.639.014 3.748.184 3.860.630 3.976.449 3.134.580 3.291.309 3.455.874 3.628.668 3.810.101 4.000.607 4.200.637 4.410.669 4.631.202 4.862.762 5.105.900 3.604.039 3.964.443 4.360.887 4.796.976 5.276.674 5.804.341 6.384.775 7.023.253 7.725.578 8.498.136 9.347.950 480.178 508.696 584.883 494.583 534.131 643.371 509.421 560.838 707.708 524.704 588.880 778.479 540.445 618.324 856.327 556.658 649.240 941.959 573.358 681.702 590.559 715.787 608.275 751.576 626.524 789.155 645.319 828.613

% 5 % 10 %3

Sanayi

%5 % 10 %3

naat

%5 % 10 %3

Ticaret

%5 % 10 %3 %5 % 10 %3 %5 % 10

Mali Kurulu.

Ulatrma ve Haberle.

1.036.155 1.139.771 1.253.748 1.379.123 1.517.035

11

ZMR

Byme %3

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Konut Sahiplii

102.630 108.725 125.009 751.000 795.602 914.758

105.709 114.162 137.510 773.530 835.382

108.880 119.870 151.261 796.735 877.151

112.147 125.863 166.387 820.638 921.009

115.511 132.156 183.025 845.257 967.059

118.976 138.764 201.328 870.614

122.546 145.702 221.461 896.733

126.222 152.987 243.607 923.635

130.009 160.637 267.968 951.344

133.909 168.669 294.764 979.884

137.926 177.102 324.241 1.009.281

%5 % 10 %3

Serbest Meslek

%5 % 10 %3 %5 % 10 %3

1.015.412 1.066.183 1.119.492 1.175.467 1.234.240 1.295.952

1.006.233 1.106.857 1.217.543 1.339.297 1.473.226 1.620.549 1.782.604 1.960.864 2.156.951 2.372.646

Devlet Hizmetleri

1.971.551 2.030.697 2.091.618 2.154.366 2.218.997 2.285.567 2.354.134 2.424.758 2.497.501 2.572.426 2.649.599 2.088.643 2.193.075 2.302.728 2.417.865 2.538.758 2.665.696 2.798.981 2.938.930 3.085.876 3.240.170 3.402.179 2.401.454 2.641.599 2.905.759 3.196.335 3.515.969 3.867.566 4.254.322 4.679.755 5.147.730 5.662.503 6.228.753 1.120.280 1.153.889 1.188.505 1.224.160 1.260.885 1.298.712 1.337.673 1.377.803 1.419.137 1.461.711 1.505.563 1.186.815 1.246.155 1.308.463 1.373.886 1.442.580 1.514.709 1.590.445 1.669.967 1.753.466 1.841.139 1.933.196 1.364.561 1.501.017 1.651.119 1.816.231 1.997.854 2.197.639 2.417.403 2.659.144 2.925.058 3.217.564 3.539.320 22.222.563 22.889.240 23.575.917 24.283.194 25.011.690 25.762.041 26.534.902 27.330.949 28.150.878 28.995.404 29.865.266 23.542.380 24.719.499 25.955.474 27.253.248 28.615.910 30.046.706 31.549.041 33.126.493 34.782.817 36.521.958 38.348.056 27.068.271 29.775.099 32.752.608 36.027.869 39.630.656 43.593.722 47.953.094 52.748.404 58.023.244 63.825.568 70.208.125

thalat Vergisi

%5 % 10 %3

TOPLAM

%5 % 10

12

2003-2012 Dnemi Ekonomik Sektrel Hedefler yukarda projekte edilmi nfusa bal olarak ve sektrler baznda GSYHin geliim senaryolar dikkate alnarak aada verilmektedir. Bu hedefler Stratejik Planlama Alannda yksek potansiyel arz eden ekonomik deerler balamnda ele alnmtr. naat sektr olarak iinde bulunulan dnemde en dk seviyede olunmas, ilerleyen yllarda bu alanda bir geliim olaca varsaymn ileri srmektedir. 2003 yl iinde enflasyonun dme eilimi iine girmesi ve de faizleri drlmesini takiben inaat sektrnde ksa vade sonunda geliim ngrlmektedir. Arsa deerlerinin yksek trende seyretmesinin sonucunda duraklamaya girilmi olmasnn ve lkenin iinde bulunduu corafyada ilerleyen yllarda belirgin bir kriz ortamnn olumamas bu alanda yatrmlar arttrmay ngrmektedir. zmirin uzun yllar tarma dayal sanayi yapsn sektrel geliimin nnde baaryla yrtememi olmas ve bir engel oluturmas zmir ekonomisinde sektrel eitlenmenin yeteri kadar hzl gelimemesine sebep olmutur. Bu durum ana sektrleri desteklemi alt sektrlerin gelimesini de engellemitir. stanbul merkezli Marmara sanayii ekim blgesinde, hem katma deeri yksek retim tesisleri ve hem onlara destek veren imalat sanayii ve hizmet sektrndeki iletmeler hzla oalmtr. zmirin geleneksel yapsnn ok uzun sre krlamamasnda sanayi blgelerinin gereksiz ve plansz oaltlmas atl yatrmlar olarak devreye girerken, alt yap retimi asndan ge kalnm olmann da etkisi byk lde grlmektedir. Blgenin sanayi asndan doygunlua ulaamamas asndan zmir etkin bir ekim merkezi olamamtr. Bu nedenle sanayi yatrmlarnda stratejik hedeflerin belirlenmesi yannda altyap yatrmlarnn tamamlamas gerekmektedir. Stratejik plnlama alannda snai ve ticari geliimi engelleyen nedenlerin kkeninde kurumsallama eksiklii nemli bir faktr olarak barolde grlmektedir. Aile irketlerinin baarl olduu dier baz byk sanayi Profesyonel ynetim tekniklerinin uyguland kurulularnn ise ynetim hatalar, aile ii ekimeler, pazar frsatlarnn yeteri kadar hzl deerlendirilememesi, hzla deien rekabet koullarna uyum salamada ge kalnmas gibi nedenlerle planlama alannda yer alan pek ok byk sanayi kuruluunun iletmelerini kapatt ya da el deitirerek blge dndan yatrmc gruplarn kontrolne getii grlmektedir. Bu durumun nne geilmesi ve sermeyenin zmir iinde kalmas iin ilk planda rgtlenme emasnda profesyonel ynetici kadrolarndan yararlanlmas gerekmektedir. zmir zellikle son yirmi yllk perspektif iinde i ve d rekabet erevesinde dnyada meydana gelen geliimlere ve deiimlere kaytsz bir durum sergilemitir. Bu durum yaanan sre iinde ciddi bir g kayb oluturmu ve zmir yetenekli i gcn kaybetmitir. Bata stanbul merkezli sanayinin ekimi sonucunda ortaya kan bu beyin g teknolojik gelimelerden zmirin yeterince pay almasn engellemitir. Krc rekabetin

13

srkledii deiim rzgarlarna dayanabilmek ve onun ortaya kard frsatlardan bu nedenle yararlanmak mmkn olamamtr. zmir sermayesi bu nedenlere kar potansiyellerini daha etkin kullanmak iin ekonomik analizlere dayal uzun vadeli stratejik hedeflerini belirlemelidir. Sermaye birikimlerinin doru yatrmlara yneltilmemesi ve yabanc yatrmclar iin bir ekim merkezi olacak uzun vadeli bir stratejik plann bulunmamas kaynaklarn ekonomik olarak optimum kullanmn engellemitir. Sermaye yatrmlar, geen sreler iinde daha ziyade ksa dnem kar maksimizasyonuna ynelik yatrmlar hedeflemi bu da kaynak israfna sebep olmutur. Bu durum koordinasyon ve AR-GE alannda henz istenilen dzeye gelinememesiyle sonulanmtr. birliinin eksik olmas nemli bir eksik olarak duraklamay krkleyen bir etkendir. zmir bu adan sinerji oluturamam hem siyasi hem de brokratik engellemelere karn glerini birletirememitir. Bunlara karn zmir sermayesinin ksa dnemden itibaren semaya yatrmlar iinde belirli bir pay AR-GE konularna yneltmesinin gerekli olduu ortaya kmaktadr. zmir tarihsel sre iinde hep bir liman kenti olagelmitir ve ekonomik yapsnda bu husus nemli bir yer tutmutur. Dnyann nemli liman ehirlerinde limanlarn yerleme alanlar iinde kald da grldnden andarl Liman yapld taktirde de zmir limannn ilevine devem etmesi ve lojistik hizmetler asndan nemini korumas gereklilii ortaya kmaktadr. zmirin yabanc sermaye asndan elverili bir ortama sahip olmasnn nemli bir unsuru olan geni bir art blgeye sahip olmas limanla birletirildiinde karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu alarndan lojistik hizmetlerin gelimesine neden olacaktr. Bu nedenle ksa dnemden itibaren bu tr yatrmlara ynelinmesi gerekmektedir. Kreselleme sreci iinde zmirin gerek geleneksel yaps ve gerekse son yllarda pe pee gelen ekonomik krizlerden etkilenen ekonomisi birikmi sermayesini yatrmlara yneltmede itici g bulmada zorlanmtr. Bunun ana nedenlerinden bata geleni olan dnya gereklerinin gerisinde kalnm olunmas yeni rn eitlerine ynelinememesiyle sonlanmtr. zellikle geleneksel sanayi yaps iinde kalnm olunmas yksek teknolojiye dayal mallarn retilememesine sebep olmutur. zmir ekonomisi, stratejik planlama alnnda genel eilimlere dayal olarak d pazarlara ynelik rekabeti rnlere ihra kapsn amak iin teknolojik yatrmlara ynelme zorundadr. Bu nedenle Teknolojiyi Gelitirme Blgelerine ve Teknopark yatrmlarna ncelik verilemesi gereklilii ortaya kmaktadr. zmir turizminde grlen greceli dn nde gelen sebepleri arasnda son yllarda incoming acentalarn ounun ehri terk ederek Antalya ve Kuadas gibi merkezlere yerlemesi gsterilebilmektedir. Bu durum zmirin payn dier mekanlara kaydrmtr. Ayrca zmir gelecek turist kafilelerini arlamaya ynelik yeterli mekanlara sahip bulunmamaktadr. Turizmin son yllarda elence ve macera eilimli olmas zmirin potansiyelini drmektedir. Orta byklkteki turist gruplarna yemek verecek

14

mekanlarn bulunmamas ve bu konuda yatrmlara ynelinilmemi olmas gruplar zmirden karmaktadr. Turizmin sadece bir konaklama ilevi olmad bilindiinden zmir bu konu dndaki turizm alanlarna ekonomik yatrm yapma durumundadr. 1990 ncesi zmirde yaplm konaklama tesislerinin eskimeye balam olmas da zmiri konaklama asndan nmzdeki yllarda cazip bir mekan yapmayacaktr. Stratejik plan dnemi iinde zmir turizminin gelimesi arlkl olarak kongre ve ona alternatif termal yatrmlara ynelinilmesi ile geliebilecektir. Bu adan zmir ekonomisine byk girdi salayacak turizm gelirleri ehrin leini bytmesi ile mmkndr. zmirin tarmsal ada verimli havzalara sahip olmas tarm ekonomisinin dikkate alnmasn gerekli klmaktadr. Bu konuda tarm-sanayi ibirliinin ortaya konmas ve tarmsal reticilerin bilgilendirilmesi yannda sanayiye ynelik reticilerin ekonomik adan desteklenmesi projelerinin oluturulmas gerekmektedir. zellikle ttn ve pamuk gibi rnlerin kalite kontrolleri yaplmal ve reticiyi destekleme fonlar konmaldr. Bu balamda ekolojik tarm destekleyici rgtlenme emasnn ekonomik bazda desteklenerek brokratik sorunlarnn zlmesi olumlu olacaktr. Blgede tarmsal potansiyele gerekli destein verilmesi alt yrelerin ticari hayatnda gelime yarataca bilinciyle destekleme projeleri oluturulmaldr. Stratejik planlama alannn tarmsal potansiyeli bilinen bir gerektir. Bu potansiyel iinde zeytin ve zeytinya nemli bir yer tutmaktadr. Zeytinya 2001 yl iinde Trkiyenin toplam tarm rnleri ihrac iinde ortalama %3lk bir paya sahiptir. Dnya zeytinya ihracat iinde ise lke pay ortalama % 19 paya sahiptir. Genellikle retildii blgelerde tketilen zeytinya salkl ve dengeli beslenme bilincinin dnyada yaygnlamas ile zellikle Amerika, Japonya, Kanada, Avustralya ve Brezilya gibi nfus youn lkelerde tketilmeye balanmtr. Bu pazarlar genelde Trkiye zelde zmir iin byk mit vaat etmektedirler. rnein; yeni gelien pazarlardan Trkiye, Amerika iin % 10 paya sahip iken talya %69, spanya %35 pay almaktadr. Japonya iin %0.13, Kanada iin %6,7 ve Avustralya iin %2 olan paylarn arttrlmas iin bu sektre gereken nemin ve teviklerin verilmesi gerekmektedir. En byk ihra pazarmz olan AB lkelerinin dkme olarak aldklar Trk zeytinyan ambalajlayarak dnya pazarlarna aktarmasnn nlenmesi iin gerekli almalarn yaplmas nem arz etmektedir. Son yllarda biliim sektrnde grlen yazlm ihracat byk bir ekonomik g olarak ortaya kmaktadr. Trkiyede de gelimekte olan bu sektr dnyaya tamak ve zellikle zmir ekonomisi iin deer yaratan bir lokomotife dntrmek nemsenmelidir. Ticar paket programlar hazrlamadan te sektrel yazlma ynelinilmesi daha byk girdiler salayacaktr. Bu balamda zmir Ekonomi niversitesinin Bilgisayar Mhendislii Blm nemli bir giriim yapmtr. Trkiye biliim pazar

15

2002 ylnda bir nceki yla gre %11.7 byyerek 10.2 milyar dolara erimitir. Yine ayn yl mobil yazlm pazarnn %29.3 bymesi sektrn nemini ortaya koymaktadr. zellikle kriz dnemlerinde byyen bu hizmet pazarnn bilgi teknolojileri kategorisinde stratejik planlama alnmzda ilk sralarda yer almas gerekmektedir. Bu tr yazlmlarn iki saatten fazla sren bir ilemi birka dakikaya indirdii bilindiinden nmzdeki yllarda tm irketlerin sektr kullanmasnn gereklilii daha ak ortaya kmaktadr. Stratejik planlama alanmzda pazar paynn hzla art gsterdii enerji sektr lojistik tesis yatrmlaryla n plana kmaktadr. Doal gaz ve jeotermal enerjinin devreye girmesi ile planlama alanmzda petrol rnlerinden elde edilen enerji trlerine olan talebin azalmas sz konusu olabilecektir. zellikle ehir leinde planlama alannda jeotermal enerjiye ynelinilmesi ve yatrmlarn bu konuya yneltilmesi orta dnemde nem kazanacaktr. LPG sektrndeki daralmann ortaya kard ekonomik dengesizlikler bu ekilde nlenebilecektir. zellikle 2003 yl sonunda kmas beklenen Petrol Piyasas Kanunuyla serbest rekabet dneminin balayaca dikkate alndnda bunun enerji sektr iin ateleyici etki yapaca dnlmelidir. Trkiyenin 2002 ylndaki toplam ihracatnn %36sn hazr giyim ve tekstil olutururken % 28si hazr giyimden salanmaktadr. Trk tekstil irketleri bu konuda byk atlm yapan in ile zellikle AB lkelerinde arpyor. inin bu alanda 2. ve 3. srada yer almas Trkiyenin sahip olduu ilk sray zorlamaktadr. Hazr giyimde ise in, Trkiyenin nne gemi durumdadr. Stratejik planlama alanmz lke iinde Denizlinin arkasna dm ise de brokrasi, sivil toplum ve zel sektr balamn doru kurabildii takdirde bu rekabetten karl kabilecektir. zellikle kotalarn kalkmas ile birlikte dnya pazarlarna ynelik ciddi bir rekabet iinde kalnacaktr. zmirin d pazarlara yaknlk avantajn kullanarak rekabetini srdrmesi gerekmektedir. Tekstil ve hazr giyimde sezon kavramnn ortadan kalkmas ve farkszlamaya ayak uydurulabilmesi byk avantaj salayacaktr. Bu nedenle mal en ksa srede temin eden ve lojistik avantajlar bulunanlar ne geecektir. Bu nedenle tekstil sektrnde hzl hareket edilebilmesi iin nmzdeki yllarda gerekli nlemlerin alnmas gerekmektedir. Aksi durumda lkenin ve blgenin paynda dmeler grlebilecek ve sektr ekonomik krize ynelebilecektir. Bu konuda marka yaratma zorunlu bir hale gelmelidir.

Ticari Yaam in Tamamlayc rnek Proje Konular

Ekonomik yaamda olumsuz marjinal etkilerin en aza indirilebilmesi iin ve bu ilikilerin yalnzca makro lek oluumlarndan meydana gelmediini dnmek gerekir. Bu nedenle ilgili meslek kurulularnn gndeminde baz projeler gelitirilebilir. Bunlar arasnda nem kazananlar ve gereklemesinin stratejik

16

planlama alannda ve de lkede ekonomik geliim salayacak olanlar aada aklanmaktadr. Organize Tarm Blgeleri (OTB) Tarm sektr beslenme odakl, sanayiye girdi temini ile reticilere dzenli bir gelir yaratlmas bakmndan stratejik neme sahiptir. zellikle toplam alan nfusun %42 sinin gelir kayna olmas ve salad yaklak 4,5 milyar dolarlk ihracat geliri ile sektr; lkemiz iin ayr bir nem tamaktadr. Ancak, 1980li yllarda balatlan sanayileme politikasnn olumsuz etkileri, zellikle imzalanan uluslararas anlamalar ile Dnya Bankas ve IMFye verilen taahhtler sonucu lkemiz tarm sektr byk bir yapsal deiim iindedir. Bu deiim ierisinde tarm sektr istihdam ettii nfusun geimini salamakta zorlanmaktadr. Giderek yeni kuaklar tarm sektrn geim kayna olarak grmemeye balamtr. Organize Tarm Blgeleri bu olumsuz deiime kar durma amal, tarmdan elde edilen gelir seviyesini ykselterek halkn sektre bak asnn deiimine katkda bulunma gdsyle gelitirilmitir. Kurallarna uygun retim yapldnda tarmdan elde edilecek gelirlerin yksek olabilecei grlecektir lkemizde miras hukuku ve dier nedenlerle paralanarak farkl amalar iin satlmas nedeniyle tarm arazileri giderek klmektedir. Klen bu alanlar karl olmaktan kmakta, ifti retmekten ziyade kente g tercih eder hale gelmektedir. Organize Tarm Blgeleri tarm arazilerinin ve iletmelerin blnmesini engellemekte ve arazi toplulatrmasna da hizmet etmektedir. Karl retim alanlarnn ve iletmelerin olumasna katkda bulunma hedeflidir. Dolaysyla Organize Tarm Blgelerinde minimum arazi byklkleri belirlenmeli ve arazilerin miras yoluyla veya dier nedenlerle paralanmas kesinlikle engellenmelidir. Organize Tarm Blgeleri vastas ile araziler toplulatrlm olacaktr. Tarm sektrnn karllnn giderek azalmas sonucunda, stratejik planlama alanmzda tarm arazilerinin zellikle sahil kesimlerinde ikincil konutlara, ovalarda toplu konutlara, sanayi tesislerine ve arpk yaplamaya almas ile verimli tarm arazilerinin miktar hzla azalmaktadr. Bunun nne geilmesi amacyla ncelikle verimli tarm arazilerinin envanteri karlmal, potansiyel Organize Tarm Blgesi alanlar belirlenmeli ve bu alanlar zaman ierisinde Organize Tarm Blgesi ilan edilerek elden kmas engellenmelidir. ncelikle devletin tasarrufu altnda bulunan verimli tarm arazilerinin ve devletin tarmsal kurulularna ait arazilerin Organize Tarm Blgesi haline getirilmesi dnlmelidir. Bu araziler bedelsiz ekilde Organize Tarm Blgelerine tahsis edilmelidir. Ayrca ahslara ve tzel kiilere ait arazilerin Organize Tarm Blgesi haline getirilmesi sz konusu olmaldr. Bu ekilde gerekletirilebilir: Rza ile satn alma. (Mlk sahibinin arazisini bedeli karlnda satmas) Rza ile toprak sahibinin projeye dahil olmas. (reticinin mlk sahibi olduu arazi bykl orannda Organize Tarm Blgesi ierisinde kendine yer bulmas)

17

Kamulatrma yaplmas.

Organize Tarm Blgesi ilan edilecek alanlarda kurulacak birimlerle reticiye retim teknikleri, sulama, zirai mcadele vb. konularda eitim verilmelidir. Bylece retilen rnlerin kalitesi de artacaktr. Bu demektir ki sektrde eitim-kalite- standart denetim salanmaldr. Yine eitim birimlerince rne ve alana ynelik yaplan denetimler de standart kalitede rn retimine katkda bulunacaktr. Bunun dnda retici retim teknikleri asndan bilinlendirileceinden tarmdan kaynaklanan evre kirliliinin nne geilecek ve gelecek nesillere tarm yaplabilecek topraklar braklabilecektir. Organize Tarm Blgelerinde eitim birimleri ile koordineli almak zere oluturulan AR-GE birimlerinde rnlere, retim tekniklerine, rn eitlendirmeye, sulamaya ve pazarlamaya ynelik aratrmalar yaplmaldr. zellikle ihracata dnk retimlerde alc lkelerin talepleri aratrlmal, retimin bu ynde yaplanmas salanmaldr. Alternatif pazarlar bulmaya ynelik yaplacak almalar da byk nem arz etmektedir. AR-GE birimleri teknolojik gelimeleri de yakndan takip ederek teknolojinin tarm sektr ile entegrasyonunu salamaldr. Bu kapsamda kamu kurumlar, zel sektr, niversiteler ve enstitlerle sk ibirliine gidilmelidir. Organize Tarm Blgeleri pazarlama garantisi bulunan bir yntem olan szlemeli retimin yaygnlamasna hizmet edecektir. Bu sayede tccarlarn, halcilerin, araclarn, sanayicilerin, simsarlarn dier bir ifade ile belli standartta ve belli miktarda retim yaptrmak isteyenler, reticilerin toplu halde bulunduu Organize Tarm Blgeleriyle temasa geerek rn rettirebileceklerdir. Siparileri alan ve derleyen Organize Tarm Blgesi, reticilerin karlar dorultusunda szleme imzalayarak; reticinin sat garanti retim yapmasn salayacaktr. Alc da istedii rn istedii miktar, kalite ve zamanda rettirme ansna sahip olacaktr Organize Tarm Blgeleri bu ekilde bir anlamda retim planlamasna hizmet edecekler, dier bir anlamda da tarma ynelik sanayiye garantili hammadde reterek tarmsanayi entegrasyonunu salayacaklardr. Ayrca bilindii zere son yllarda gelimi lkelerin talepleri organik rnlere ynelmekte ve bu rnlerin pazar hzla bymektedir. Trkiye; bu pazarda sz sahibi olabilecek potansiyele sahiptir. Dolaysyla, Organize Tarm Blgeleriyle Trkiyede ve zellikle stratejik planlama alanmzda retimi giderek yaygnlaan organik retimin daha da yaygnlamas salanabilir. Organize Tarm Blgelerinde yetitirilecek rne ynelik, rnn pazarlanabilmesi iin rn borsalar kurulmaldr. rn borsalar szleme d retimden elde edilen rnn pazarlanmasnda nemli rol oynayabilecektir. Organize Tarm Blgelerinde rn borsalarnn kurulmas, szlemeli retimin gerekletirilmesi, pazarlamaya ynelik AR-GE faaliyetlerinin yaplmas iftinin rnnn pazarlama garantisini salayacaktr. Yine Organize Tarm Blgelerinde yer alacak retici, pazarlama sorununu zm olmann verdii rahatlkla retimini gerekletirecektir. Bu da Organize Tarm Blgelerinin cazibesini artracaktr.

18

Organize Tarm Blgelerinde iklim, corafi yap, doal kaynaklar dikkate alnarak olabildiince ihtisaslama salanmal, bu erevede retim yaplmaldr. Seilecek rnlerin iinde lkemizin ihtiyalarna yant veren, d pazar taleplerini dikkate alan ve stratejik neme sahip rnlerin varolmasna dikkat edilmelidir. Bitkisel retimin yannda hayvansal retimlerde de ayn kriterler gz nne alnmal ve olabildiince ihtisaslamaya gidilmelidir. Organize Tarm Blgelerinde rnn yapsna bal olarak, rnn sat gerekleinceye kadar saklanmasna imkan salayacak depo, ambar, souk hava deposu vb. tesislerin kurulmasna imkan tannmaldr. Bu blgelerde bitkisel ve hayvansal retimde ihtisas alanna gre ihtiya duyulabilecek makine park ve ekipmanlarn ortak kullanma sunulmas salanmaldr. Bu ekipmanlar reticiler tarafndan uygun bedeller karlnda bir sistem ierisinde ortaklaa yararlanabilmelidir. Bu imkan, kk reticilere salanabilirken, gc olan reticiler de kendi makine parkn kullanabilmelidir. Organize Tarm Blgelerinde reticilere rekabet yaratacak imkanlar tannmaldr ve retim yapacak iftilere; Dk faizli uygun deme koullarna sahip kredi imkan getirilmelidir. (Krediler reticilere Organize Tarm Blgelerinde konumlanacak tarm kredi kooperatifleri ya da Organize Tarm Blgesi ynetimi vastasyla verilebilir). Organize Tarm Blgelerindeki reticiler ayr bir prim sistemi ile rn baznda desteklenebilir. la, tohum, gbre, mazot, elektrik, su, jeotermal kaynak vb. retim girdilerinde indirim salanmaldr. Altyap olanaklar (elektrik ve su ebekesi, atk su bertaraf, sulama imkanlar ve kanallar, jeotermal stmal sistemler, rzgar gl, yol, aydnlatma, haberleme) eksiksiz yer almaldr. st yap olanaklar (Eitim merkezi, dari bina, Ar-Ge merkezi, alanlar iin salk merkezi, zirai karantina, souk hava deposu, depo-ambar, ara park yeri, kafeterya, banka ubesi, itfaiye) yer almaldr. Gmrk vergisi salanmaldr. istisnas, yatrm indirimi, makine ve KDV destei

Ayrca; Organize Tarm Blgeleri Organize Sanayi Blgelerinde olduu gibi tzel kiilie sahip olmaldr. dare Organize Sanayi Blgelerindeki gibi drt kademeli (Mteebbis Heyet, Ynetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Blge Mdrl) olmaldr ve daimi personel kadrosu olmaldr. Mteebbis heyetinde mutlaka retici, ziraat odalar, ticaret odalar ve borsalar, il zel idareleri, yerel ynetimler, kooperatifler, istekli sanayiciler, Tarm ve Ky leri Bakanl, niversite temsilcileri yer almaldr. Organize Tarm Blgelerinin kurulmasnda ve iletilmesinde koordinatr bakanlk Tarm ve Ky leri Bakanl olmaldr. Organize Tarm Blgeleri tzel kiilii her trl vergi, resim ve hartan muaf olmaldr ve gelirleri aada belirtilen kaynaklardan salanabilmelidir.

19

Mteebbis heyete katlan kurum ve kurulularn verdikleri itirak, Arsa tahsisi yaplan veya sat yaplan Organize Tarm Blgesinde faaliyet gsterecek olan ve gsteren katlmclarn dedikleri aidatlar ile arsa ve altyap katlm paylar ve hizmet karlklar. Tarm ve Ky leri Bakanlnn verecei krediler. Organize Tarm Blgesi altyap ve sosyal tesislerinin ihalesi iin hazrlanan dosyalarn sat bedelleri ile blge iinde kurulacak olan iletmelerin projelerinin tasdik ve vize bedelleri. Ynetim aidatlar. Su, elektrik, jeotermal enerji vb. iletme gelirleri ile itirak gelirleri. Arsa satndan salanan gelirler. Balar. Blge ortak mlklerin kira ve hizmet gelirleri. Banka faizleri. Gecikme cezalar. lan ve reklam gelirleri. Kullanma sunulan ekipman ve tesislerden elde edilecek kira gelirleri. Dier gelirler.

Tarm ve Ky leri Bakanlnca hazrlk almalar devam eden Organize Tarm Blgesi kanunu ve ynetmelikleri yukarda gerekeleriyle sunulan talepleri karlayabilecek hkmler iermelidir ve kanun ve ynetmelik taslaklar uygulamaya gemeden nce ilgili olabilecek tm kesimlerin grne almaldr. Genelde tm kanun ve ynetmelikler yrrle girdikten sonra uygulamada sorunlar grlebilmektedir. Bu sorunlarn daha sonradan giderilmesi mmkn olmakla birlikte ilgili birimlerin grne almas sorunlar en az dzeye indirebilecektir. nemli olan zaman kaybedilmeden tm taraflarn olabildiince zerinde uzlat yasa ve ynetmelikleri karmak ve uygulamaya koymaktr. zmir Ticaret Odasnn da gndeminde olan bu projenin gereklemesi zelde stratejik planlama alanmzda ve genelde lke tarmna ve dolaysyla lke ekonomisine olumlu hizmetler verebilecektir. Dou Akdeniz Turizm ve Ticaret projesi Proje, zellikle Dou Akdeniz Blgesinde bulunan etkin ve potansiyelli limanlar arasnda feribot ve gemi seferleri dzenlenerek lkemizin, Akdeniz ananda yer alan ehirlerde tantmnn salanmasn amalamaktadr. Ama turizmi, ticareti ve daha ziyade al veri turizmini gelitirmek, bata zmir olmak zere, lkenin refah dzeyinin ykseltilmesine ve ticari hayatnn canlanmasna katkda bulunulmas olmaktadr. Ksa vadede blgeye ynelik talep oluturulmas, uzun vadede ise bu talebin feribot seferleri ile kalc hale getirilmesi hedeflenmektedir. Stratejik planlama

20

alannn zellikle ky yerlemelerinin bu sayede Kuzey Afrika lkelerinin gzde seyahat mekanlar arasna alnmas salanacaktr. Bu kapsam dahilide zmir Ticaret Odasnn giriimleriyle, 2001 ylnda balatlan almalar sonucunda, Suriyeye ynelik deniz yolu ile ticaret ve turizmi arttrmak, ilgili kurulu ve irketler arasndaki ekonomik ibirliini glendirmek amacyla Lazkiye liman ile zmir liman arasnda ibirlii anlamas imzalanmtr. Ayrca yine zmir Ticaret Odasnn katklaryla 02-06 ubat 2002 tarihleri arasnda Tunusta yaplan Tunus Trkiye Karma Ekonomi Komisyonu 9. Dnem Toplantsnda iki lke zel denizcilik ve liman iletmeleri irketleri arasnda ibirliinin tesis edilmesinin tevik edilmesi karar alnmtr. Bu abalar sonucunda, 25-26 Nisan 2002 tarihleri arasnda zmir Ticaret Odasnn ev sahipliinde Dou Akdeniz Turizm ve Ticaret Projesi alma Komisyonu Toplants yaplmtr. Projede yer alan lke temsilcileri ile projenin yrtlmesine ilikin bir alma program oluturmak zere grmelerde bulunulmutur. Sz konusu toplantya; Suriye, Msr, Yunanistan, Lbnan, Tunus ve Trkiyeden konu ile ilgili kamu ve zel sektr temsilcileri katlmtr. Toplant neticesinde ortak alma karar alnm ve Blgede gemi seferlerinin sistemli bir ekilde dzenlenebilmesi iin ortak bir turizm ve ticaret irketi kurulmas ynnde almalara balanmtr. Sonuta grlmektedir kazanmas iin; ki, sz konusu projenin gerekletirilerek hayatiyet

Limanlardaki brokratik engellerin azaltlmas, liman tarifelerinin ve sahil shhiye cretlerinin uygun dzeylere ekilmesine paralel olarak ayak bast cretleri ve fener cretlerinin kaldrlmas ynnde giriimlerde bulunulmas, zmir Liman ile Dou Akdeniz limanlarnda zel tarifeler uygulanmas ve cret birlii salanmas, Vize formalitelerin kolaylatrlmas ve vize cretlerinin sembolik hale getirilmesi, Sigorta cretlerinin Riskli statl blgedir diye yksek olmas durumunda konunun devlete iletilmesi, lkelerin birbirlerine karlkl tantm iin lkelerin Turizm Bakanlklarnn tantm fonlarndan kaynak kullanlmas ynnde alma yaplmas, Trkiye Turizm Bakanlnn Kuzey Afrikaya ynelik tantm fonundan, lkelerin karlkl ziyaretler ve basn organizasyonlar gibi aktivitelerle birbirlerini tanyabilmeleri iin yararlanlmas, Limanlar arasnda etkin bir ulam yaplmas iin fizibilite ettlerinin hazrlanmas, Tunus-Girit-zmir hatt gibi hat belirleme programlarnn yaplmas, Turizmi gelitirmek iin ro-ro, feribot, kurvaziyer tipinde yolcu tamacl yaplmasna arlk verilmesi,

21

Ayrca, T.C. Denizcilik letmeleri Genel Mdrlne ait zelletirme kapsamna alnan Ankara, Samsun, Yeil Marmara gemilerinin bu seferlerde kullanlmak zere satn alnmas uygun bir giriim olacaktr. zellikle, proje kapsamnda, feribot seferlerinin balatlmas iin hali hazrda lkemizde ok yksek deerlerde uygulanmakta olan liman cretleri ve feribot seferlerinin sbvanse edilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak lkemizin tantm fonundan uygun bulunan bir miktarnn Kuzey Afrika lkelerine yneltilmesi veya Trkiye Tantma Fonundan faydalandrlmas uygun bir balang olacaktr Giriimcilik Eitim Merkezi zmirde irketleme srecinde ok boyutluluun elde edilebilmesi iin zellikle ZTO ve EBSOnun bnyesinde kurulmas salanacak eitim merkezlerinde giriimci bireylerin; Etkin karar verme yntemleri, Ekonomik gstergeleri deerlendirme konusunda ipular vererek, irketlerin kendi potansiyelleri ile ekonominin seyrine gre pozisyonlarn ayarlama becerileri, Yatay ve dikey byme konusunda karar becerisi kazanmalar, Kriz dnemlerinde, ncesinde ve sonrasnda hareket tarzlar, Kresel krizlerde iletme ynetimi, Profesyonel yneticilerle alma yapsnn oluturulmas,

konularnda bilgi ve deneyim kazandrlmalar dnlmelidir. Uluslararas Pazarlama Projesi Bir maln kalitesinin gstergesi, o maln ihracatyla llmektedir. Giriimcilerin TSEden kalite belgeleri almalar ihracat iin tek bana yeterli olamamaktadr. rettikleri rnlerin uluslararas piyasalarda pazarlanmas gerekmektedir. hracat gerekletirmek zere ZTO bnyesinde kurulmas dnlen uluslararas pazarlama blm, zmirde retilen pazarlanmas, rnlerin yurtd fuarlarda tantmnn yaplp

Her arz kendi pazarn yaratr ilkesinden hareketle, yurtdndaki ekonomik meslek kurulularnda zmirin ve ekonomik rnlerinin tantmnn yaplarak pazar ortamnn meydana getirilmesi, lke ve O lkede blge odakl allarak, toplumun zelliklerine gre mal ihra sepetlerinin hazrlanmas

Konularnda allmaldr. Blmn baars alacak bireylerin kalitesine baldr. Bu ekipte yer alacak bireyler;

22

Dnyada geerli olan lisanlarn yannda, zerinde altklar lke yada blgedeki lisan konusunda en azndan gnlk ihtiyalarn karlayacak kadar konumalar, Pazarlama konusunda zel eitim alm olmalar, Uluslararas hukuk konusunda zel eitim alm olmalar,

salanmaldr. Ekiptekilerin grev yeri hi bir zaman zmir olmamaldr. Yani burada alanlar srekli olarak ticari i birlii iin fuarlar takip, meslek kurular ile balant ve rn yelpazesinin tantm iin yurtdnda bulunmaldrlar. zellikle motivasyon ve projenin baars asndan yaptklar ihracat balantlarndan mutlaka prim almalarnn salanmas gereklidir. kinci Konutlar Turizm Sektrnde Kullandrma Projesi zmirin yaz turizmindeki en byk dezavantaj yrenin ikinci konut yaplamasdr. Bu durum ve sit alanlar turizm hamlelerinin zmirde yeermesini engellemektedir. kinci konutun sezonu genelde ilkretim ve liselerin tatili kadar olmaktadr. Yaklak 3 ay kullanlmakta ve 9 ay bo kalmaktadr. Yazn hareketli olan yerler, dier mevsimler terk edilmi yerlere dnmektedir. 9 aylk dnemde uygun olan bir ka hafta sonu bireyler dinlenme ve piknik amal olarak ikinci konutlarn kullanmaktadrlar. kinci konutlar, kurulmas nerilen turizm irketi vastasyla turizme kazandrlmas teklif edilmektedir. yleki; ikinci konut sahiplerininde ierisinde bulunaca l sezon turizm hareketine balanacaktr. Yaz aylarnda ikinci konutlarn kullanm hakknn ikinci konut sahiplerinin ve dier aylarda mteebbislerin olaca bir turizm birliktelii kurulacaktr. Bu birliktelik site baznda olacak ekilde planlanacaktr. Her bir site bir iletme eklinde dnlerek hareket edilecektir. Turizm irket, iletme bnyesindeki ikinci konutlar tadilattan geirerek standart bir ekilde tadilat yapacaktr. Sonra mobilyal ve temel ihtiyalar karlayacak ekilde donatlacaktr. Bu restorasyon almalar iin tpk KOBlerde olduu gibi tevik ve kredi alnmas iin yasal zeminin oluturulmas iin zmir ve Blge milletvekillerinin yardm alnabilir. nk turizm iletmelerinin KOB gibi alglanmas gerektii 8. Kalknma Plannn muhtevasnda vardr. Tatil kylerinin mstakil evleri haline dntrlen ikinci konutlarn hedef mteri kitlesi kuzey lkelerinin emekli bireyleridir. Souk ve zor k artlarn gneli ve lk bir ortamda geirmeleri iin hazrlanan bu evler 3-6-9 aylk dnemler halinde kiraya verilecektir. kinci konut sahiplerinin kullanmadklar dnemde kira gelirleri olurken, turizm irketinin de iletme ve alternatif faaliyet gelirleri olacaktr. Bu uygulama termal tesisler ve salk ile btnletirildiinde zmir mevcut potansiyelini tam kapasite ile kullanabilecektir. Dier taraftan burada kirada oturan bireylerin yre esnaf ve ticaret erbabna yapaca katkda unutulmamaldr. kinci konutlarda kirac olarak kalan turistlere yine zmirden yardmc aileler bulunarak lke ve blge kltrnn tantlmas salanr. Burada kalacaklar sre iersin karlaabilecekleri problemleri ezamanl izmek zere bu aileler yardmc olur. Komuluk ve dostluk ilikisi zerine kurulan yardmc aile kurumuyla,

23

bireylerin burada kaldklar srece kendilerini yalnz hissetmemeleri salanr. Bu kurum baar ulatka zmir turizminin maliyetsiz tantm yaplr Mahalle Perakendeciliinin Srdrlmesi Projesi Hipermarketlerin yaylmasndaki en byk avantaj yerli ve/veya yabanc byk sermaye gruplarn desteinde hareket etmeleridir. Ayrca hipermarketlerle yaanan sorun sadece gda ve yan sektrlerini ilgilendirmemektedir. Tekstilden hrdavatnalburiyeye, krtasiyeden inaat malzemesine, ayakkabdan zccaciyeye, gdadan mefruata kadar geni rn yelpazesine sahip hipermarketler bu sektrlerde faaliyet gsteren kk esnaf, tccar ve KOBleri (yap malzemeciyi, beyaz eyacy, bakkal, butii, yedek paracy, mobilyacy, kasab, manav, tuhafiyeciyi, toptancy) yerine alternatif olarak piyasada yer almaktadr. lek ekonomilerinden yararlanan hipermarketler rekabet srecinde saladklar avantajlarla kk ve orta lekli iletmeleri piyasa dna itmektedirler. Dier bir gelime ise yine hipermarket veya byk maazaclk anlay ierisinde yap marketlerin, mobilya marketlerin ve dier ihtisaslam rn marketlerin de zincire dahil olmasdr. Avrupadaki pek ok firma, gelecekte (kii bana den gelir seviyesi arttnda ve pazarmz daha cazip hale geldiinde) lkemizde ihtisaslam market zincirleri kurmay planlamaktadr. Bu durumun ortaya kard zararlarn nlenebilmesi iin siyasi ve hukuki alanlardaki mcadeleden ok ekonomik alanda mcadele edilmesini gerektirmektedir. Bakkal Amca karsnda ekonomik bir g olarak kp rekabeti arttrp, il iersinde genilemelerinin ekonomik ynden nlenmesidir. Bakkal Amca Projesinin ana sermayesi bilinli rekabet ve gveni salayacak hukuki alt yapnn eksiksiz oluturulmas esasna dayanmaktadr. Projenin temeli, zmir Ticaret Odasnn nclnde, Bakkallar ve Bayiler Odasnn ibirlii ile kurulacak iletiim teknolojilerine dayal datm organizasyonu salayacak bir irkete dayanmaktadr. yle ki bakkallarn hissedar olarak katlaca bu irket hipermarketlerin sahip olduu toplu alm yapma ve bakkallar araclyla geni kitlelere ulaabilme avantajlarn kullanarak bakkallarn hipermarketlerle rekabet edebilmesini salayacaktr. irket ile bakkallar arasnda kurulacak bilgisayar a sayesinde, bakkallarn stok ve envanterleri annda takip edilerek yerine mal ak ayrca sipari vermeye gerek kalmakszn salanacaktr. Elde edilecek veri taban ile semtlere gre bakkallarn rn yelpazesi oluturulacak ve bylece bakkallar satamadklar rn stoklarnda tutma maliyetlerinden kurtulacaklardr. rnein bakkal bir kibrit sattnda, irket ayni gnn akam bu kibriti yerine koyacaktr. Ayrca elde edilecek veri taban ile rnlerin haftalk seyri izleneceinden, mevsimlere gre talep tahminleri elde edilip yok satma maliyetinin nne geilmi olunacaktr. Dier taraftan bakkallarda irkete hissedar olduklarndan, irketin karndan hisseleri orannda yararlanacaklardr. Veri taban ve datm a oluturulmasyla irket e-ticaret boyutunda da faaliyette bulunabilecektir.

24

Meslek Yksek Okulu ve Meslek Liseleri le Sanayi ve Ticaret Sektrlerinin Buluturulmas Projesi Rekabet gcnn salanmasnda en nemli faktr uzmanlam i gcne sahip olmaktr. Ekonomik snrlarn uluslararasnda kalmasyla rekabet gc en nemli kavram haline gelmitir. Bu erevede ticaret ve sanayi kesiminin yetimi eleman ihtiyacn karlayabilmek amacyla meslek eitimi veren yksek okul ve liselerin eitim programlarnn i dnyasnn ihtiyalarn karlayacak ekilde dzenlenmesi ve bu kurumlardaki rencilerin uygun dnemlerde i yerlerinde staj yapmas salanmaldr. Bu amala ZTO ve EBSOnun sanayi ve ticaret kesiminin temsilcileri olarak eitim kurumlaryla birlikte gelecekteki uzman igc ihtiyacna ilikin planlamaya katlmaldr. letmeler, bu kurumlarda alanlaryla ilgili mevcut ya da kurulacak snflarn sponsoru olacaklardr. Burada yetien renciler hafta ii ve yaz stajlarn bu irketlerde yapacak, bylece renciler hem teorik hem de uygulamal bilgiyi bir arada alm olacaklardr. Bu projenin faydalar; letmelerin eleman yetitirme maliyetlerinden kurtulmas. Kalifiye ve gnn artlarna uygun igcnn yetimesi. letmeler ile igc arasndaki iletiimin eitim aamasnda iken balamas ve alanlarda firmaya kar aidiyet duygusunun yerlemesi.

Tez nerilerinde Ticaret ve Sanayi birliinin Salanmas ZTO ve EBSO yelerinin retim, AR-GE, pazarlama ve finansman sorunlar Lisansst eitim aamasnda tez konular erevesinde incelenip zme kavuturulmas bu proje ile salanacaktr. Dier taraftan Fen, Sosyal ve Salk Bilimleri enstitlerinde lisansst tez hazrlayanlar yine bu projeyle i dnyasyla iletiimleri salanacaktr. Biliimde Donanm ve Yazlm Gelitirme Projesi ZTOnun zmir Ekonomi niversitesinde kurduu Yazlm Blm araclyla zmirin yazlm ve donanm merkezi haline getirilmesi salanacaktr. zmir bilgisayar yazlm yoluyla 2010a kadar nemli bir gelir elde edebilir. ABDde 320.000, AB ve Japonyada 100.000 yazlmc ihtiyacndan zmir de payn alabilir. Yazlm konusunda dnyada nemli bir yere sahip olan Hindistan ve srailin, terr ve yaam biimleri nedeniyle gidilmesi ok zor olan lkeler olarak grlmesini, zmir avantaj olarak bu projeyle kullanacaktr. Bylece projenin hayata geirilmesiyle sadece Hindistann 50 milyar dolar olarak tahmin edilen 2008 yl yazlm ihracat deerinden zmire den payn hi de az olmayabilecei sylenebilir. Pirinann Yakt Olarak Kullanlmas Zeytin ekirdei ile zeytin posasndan meydana gelen pirina spanya, talya, Yunanistan gibi zeytin reticisi lkelerde yakt olarak kullanlmaktadr. lkemizde ise zeytinin youn ekilde yer ald Ege Blgesinde pirinann yakt olarak kullanlmasnda glkler ekilmekte, l Mahalli l Kurullarnca farkl uygulamalar sz konusu olmaktadr.

25

Pirina nemli bir yakt kayna olup, deerlendirilmemesi halinde lkemiz nemli bir kaynandan mahrum olacaktr. evre Bakanl da pirinann belli artlar altnda yakt olarak kullanlmasn salayacak dzenlemeler zerinde almaktadr. Bu almalarn hzlandrlarak, pirinann snma amal deil, yakt amal olarak kullanlmasna (evreyi kirletmeyecek, hava kalitesini bozmayacak ekilde) olanak verecek ve tm illerde tek tip uygulamann sz konusu olaca bir dzenlemenin getirilmesi gerekmektedir. Otantik El Sanatlar Ticaret Merkezi Projesi zmir turizm sektrnde pazarlanabilir rnlere ihtiya duymaktadr. Turizm irketleri tarafndan pazarlanabilecek rnlerin bulunamamas zmirin sahip olduu turizm potansiyeli orannda gelir elde edememesine yol amaktadr. Bu amala blgede potansiyeli bulunan hal, tak ve benzeri el rnleri ZTO nclnde kurulacak ticaret merkezinde turizm pazarna sunulacaktr. Merkezin yer seimi iin havaalan evresi dnlecek ve tur operatrleri herhangi bir ek maliyet yklenmeden bu ticaret merkezine turistleri getirme ansna sahip olacaktr. zellikle bazalt madeninin zmirde ilenerek turistlere ve d dnyaya almas, maden olarak satlmasndan daha fazla gelir salayacaktr. Hatta projeyle, zmirin tak alannda bir moda merkezi olmasnn n alm olabilir. El sanatlar ile ilgili olarak meslek yksek okullaryla balant kurularak retecekleri rnler yine bu merkezlerde turizm pazarna sokulacaktr.

12.3 2003-2012 Dnemi Yatrm Program ncelikleri

Stratejik Plann bu dneminde sreklilii olan ve ilk aamada ele alnmas gereken yatrmlarn stratejik planlama alanlar iindeki nemine gre vurgulanmas ele alnmtr. Yatrmlarn, gerekleme ncelii bu dizi iinde btn olarak ele alnmal ve bunlarn bir ksmnn ilk be ylda tamamlanma gereksinimine sahip olduu benimsenirken bir ksmnn da ikinci be yllk dneme sarkt grlmektedir. Bir dizi yatrmsa sreklilie sahip olarak her iki alt dnemde de srme durumundadr. Ayrca doal olarak dier bir dizi yatrm da gemi yllardan bu gne ve ileriye ynelik bir sre iinde sregitmektedir. Bunlar arasnda daha ziyade byk kamu yatrmlar nde gelmektedir. Sralamada ncelik ele alnmam buna karn tm alt yreleri kapsayan makro seviyede yaklamlarsa stratejik yrelerin dnda vurgulanmtr. Tabiatyla burada ele alnan yatrmlarn stratejik plan iinde yer tutacak kapsamlarnn olmas gerekmektedir. Mahalli lekte tasarlanm ve dar bte iinde zm bulan ve stratejik deeri bulunmayan yatrmlarsa deerlendirmeye alnmamlardr.

12.3.1 (Birinci Be Yllk Dnem) 2003-2007

lk be yl iinde tamamlanmasa da balanlmasnn gerekli olduunun vurguland yatrmlarn bu ksmdaki ana amalardan birincisi yatrmlarn mekansal neminin belirtilmesidir. Kaynak kullanm ve aktarmnn bu dizi iinde yaplmas ngrlmektedir. Bir ksmnn kararlar nc Stratejik Plann balama

26

dneminden nce alnm olsa da yatrma ya balanmam ya da srekliliinde kesilmeler grlm olabilmektedir. Btn bunlar da dahil olmak zere nem arz eden makro yatrmlar, stratejisine gre aada deerlendirilmitir. [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Karyakann Bostanl kesiminin taknlardan korunmas iin Bostanl Deresinin slah edilmesi ve sreklilik iinde bakmnn yaplmas. Turya Fabrika Tesis Alannn, retim sistemlerinin terk etmesi sonunda bo kalan yaplarnn zgn olanlarnn korunarak turistik tesise ve evresinde yer alan yaplarn ve de bo alanlarn pansiyonla rekreatif kullanmlara dntrlmesi. Karyakada yer alan byk al-veri ekonomilerine uygun olarak dzenlenmesi. merkezlerinin evrelerinin lek

zmir Byk Kent Btn iinde yer alan turizm potansiyeli yksek noktalarn dier ilevler tarafndan istila edilmesi engellenmeli. (rnein Tantalos, Bayrakl Smyrna Kazs, Kemeralt geleneksel al-veri merkezi, Kemeralt Havralar Soka, Agora, Kadifekale vd.) Turizm potansiyeli yksek alanlarn topluma ve de ehre kazandrlmas iin tasarm projelerinin yaplmas ve sz konusu alanlarn kltr turizmi ve inan turizmine ynelik deerlendirilmesi. Karyakada gelimekte olan kltr merkezleri oluturma almalarnn semt leinde devamll salanmal. Karyaka ky kesiminde, ky ile art alan arasnda gvenli yaya gei olanaklarnn yaratlmasnn gereklilii. (rnein Karyaka Vapur skelesiKaryaka ar Balants) Rekreatif potansiyel arz eden Bostanl Balk Barna dzenlenmeli ve tm zmire hitap edecek seviyeye getirilmeli. ilide eski Gediz azndaki tersane yerinin tasdikli snr iinde gelitirilerek, snrlar dnda gelimesinin engellenmesi. Karyaka ve ilide konut retiminin speklatif yaklamlardan arndrlmas ve imar planlarnda dnem iinde yeni konut gelime alanlar nerilmemesi gerekli. Atatrk Organize Sanayi Blgesinin tevsiinin bu sre iinde ele alnmamas ve monopolistik sistem dnda tutulmas. Genelde lke ve zelde stratejik plan alanna ekonomik katks yksek Tuzla tuz retim tavla alanlarnn gerekirse tevsii edilerek iletimine devam edilmesi. ZSU Artma Tesislerinden kacak olan artlm suyun Gediz Havzasnn drenajnda ve sulamasnda kullanmas. Ku cennetine tatl su salanmas amacyla DS projelerinin hayata geirilmesi ve bu alan iin zel statl yaklamlardan taviz verilmemesi.

27

zmir Bat Aksnda seracln, bahe tarmnn ve narenciye alanlarnn ekonomik deeri gze alnarak, bu faaliyetlerin varlklarn srdrmesini salayacak nlemlerin alnmas. kuyular-nciralt ve bat kesimlerinde mevcut aktif rekreatif alanlar dndaki potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanma almas. Bata Balova olmak zere termal kaynaklarn konut stlmasnda kullanma ynelik projelerin ve yatrm almalarnn devamllnn salanmas. Balova jeotermal sularn atk sularn kirletmesini nleme amal, atk sularn slah iin yatrmlar yaplmas ve zemin suyunun ekilmesinin nlenmesi. Narlderedeki toplu konut alanlarnda doabilecek erozyon tehlikesine kar nlemler alnmas. zmire ime suyu temini amacyla tasarlanm aml Barajnn tamamlanmas ve bu ama dorultusunda tasarm projelerinin ele alnmas. Gzelbahede yama paratne uygun alanlarn dzenlenmesi, iletmeye almas ve tantlmas. Bat aksnn zmir konut stoku yaklamlarn ortadan kaldrlmas. asndan kullanlmasndaki speklatif

Karabalar-Yeillik Caddesi zerindeki ve evresindeki imalat sanayinin bulunduu alanlardan karlarak zellikle ana aks boyunca show-roomlarn tevik edilmesi. Sarn-Gaziemir balantsn salayan karayolunun mevcut projesine gre dzenlenmesinin yatrm kapsamna alnarak standartlara uygun hale getirilmesi. zmir gney aksnda yer alan kaak yaplamann bulunduu alanlarn yasal hale dntrlmesi iin ehirsel yenileme projelerinin yaplmas. Buca cezaevinin kentsel alan dna karlmasna ynelik speklatif yaklamlarn ortadan kaldrlarak konunun gereki boyutta ele alnmas ve sonulandrlmas. Alsancak limann tevsiine balanlmas ve konu hakknda speklasyon d, gereki ve kalc yaklamlarn ortaya konmas. zmir Krfezin Yeni Kale aklarndaki giriimin taranmas ve giriimlerin liman tevsii ile ilikilendirilmesi. zmir Halkapnar Ana Yolcu Gar terminali proje almalarna mevcut tesisler de dikkate alnarak balanlmas. Demiryolu Marandiz Gar ve Triyaj tesislerinin projelerine balanlmas ve almalarn ulam mastr plan dorultusunda ele alnmas. Kemeraltnn korunmasna ynelik uygulama projelerinin realist bir adan baklarak gelitirilmesi, mali kaynak teminine ynelik organizasyon sistemlerinin kurulmas.

28

zmir Kltrpark alannn yaplamalardan arndrlmas ve yeni dzenlemesinin parac yaklamlar yerine btncl projesine uygun olarak gerekletirilmesi. evre yolunun kuzey kesiminin tnel ve viyadklerinin tamamlanarak iletmeye almas ve Aliaa istikametindeki devlet karayoluna balanmas. Alsancak Liman gerisindeki viyadklerin liman iine indirilerek kamyon ve tr trafii balantsnn kurulmas, dier viyadk ayaklarnn kent ii yol standard ile Alsancak yol ana balanmas. zmir Bat aksnda Mithatpaa Caddesine alternatif bir karayolu gzergahnn belirlenmesi ve bu konuda imar planlarnn gerekirse revize edilmesi. Bykehir Btnnde kaak konut yaplamalarnn su depolarnn yerleme kotu stnde kald gzlenmektedir. Dnem iinde yaplarn yasallamas dorultusunda bu depolarn konumlarnda seviye dzenlemesi yaplmasnn gereklilii.

[B] Bakray Strateji Alt Yresi (Dikili-Bergama-Knk) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Bergama jeotermal kaynaklarnn ehir leinde kullanlmas almalarna devam edilmesi ve konuya ynelik kurulmu olan irketin finansal adan desteklenmesi. Knk Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarnn hzlandrlmas ve Belediyenin bu adan desteklenerek blgenin zendirilmesi. Knk Ovas Sa ve Sol Sahil Sulama Projelerinin Yortanl Barajnn tamamlanmas. altyap yatrmlarnn ve

Bergamada turizm belgeli konaklama tesislerin yaplmasnn rantabl olmad belirlendiinden bu dnem iinde yeni giriimlerin tevik edilmemesi. Dikili iskelesinin transit almalarnn balatlmas. veya aktarma merkezi dnda kullanlabilme

[C] Gediz Strateji Alt Yresi (Aliaa-Foa-Menemen) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Menemenin ve yrenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk bir neme sahip Gediz Havzas Planlama Projesinin srdrlmesi. Aliaadaki sanayi alanlarnn su ihtiyacn karlamaya ynelik Kunduz Barajnn tamamlanmas Aliaann sanayilemesi paralelinde, yerlemenin hizmet sektrnden pay alabilmesi iin bir ehirsel alma alan kurulmas Aliaa Doal Gaz Kombine evirim Santralinin ivedilikle tamamlanmas ve sanayi sektrnn hizmetine sunulmas. Menemen aksnda inaat sektrnde konut imalatnda talep zerinde arz grldnden bu tr yaplanmalara ynelik imalatlarnn zendirilmemesi.

29

Foa-Yeni Foa arasndaki ky kesiminde Akdeniz foku doal yaam ortamnn mutlak koruma altnda tutulmasna zen gsterilmesi. zmir Aliaa arasnda tamamlanm rayl sistem elektrifikasyon hattnn tam kapasiteyle almasnn salanmas. Baaras-Trkeli yeil kuann korunmas iin Aliaa sanayi alanlarnn geliiminin gneyine doru gelime eiliminin durdurulmas. Foada mevcut balk barnann dzenlenerek daha verimli hale getirilmesi ve halihazrda kullanlan rhtmlarn dzenlenmesi Gediz havzas sulamasnda nemli bir e olan Gediz nehrinin bata Manisa Organize Sanayi Blgesi olmak zere dier kirletici unsurlarn mutlaka denetim altna alnmas

[D] GedizNif Strateji Alt Yresi (Kemalpaa) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi ve tevsii almalaryla tamamlanacak geliim alanlar dnda, ile alt yre snrlar iinde sanayi tesislerinin denetim altnda tutulmas. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesinin snrlar iinde sanayinin tam kapasiteyle almasnn salanlmas iin gerekli yatrmlara ve teviklere ncelik verilmesi. Kemalpaa Organize Sanayi Blgesine ynelik doal gaz evirim santralinin inasna balanmas ve tamamlanmas. Nif aynn temizliinde sreklilik salanmas iin Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi artma tesisinin ve n artma tesislerinin iletilmesine zen gsterilmesi. Bu alt yredeki mevzi konut yerleim alan uygulamalarnn younluuna ve yap dzenine zen gsterilmesine ve giderek bu yreler iin evre dzeni nazm planlarnn gelitirilmesi.

[E1] K.Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi (Menderes-Torbal-Seluk) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri zmir Ticaret Odas tarafndan Tekelide kurulmu olan Tekeli Ticaret ve malat Organize Blgesinin altyap almalarnn tamamlanmas ve faaliyetine verimli bir ekilde devamnn salanmas. Pancar yresinde tesis edilecek ve yer seimi yaplm organize sanayi blgesinin altyap ve dier hizmetlerine balanmas. Tahtal Baraj Koruma Havzalar denetiminin sklatrlmas. Kontrolne sreklilik kazandrlmasnn, hazrlanacak evre dzeni planlarnda dikkate alnmas ve uygulama imar planlarnn bu anlamda revize edilmesi. Efem ukuru mevkiinde yer alacak aml Barajnn zmire ime suyu temin edecei planland iin yapmna balanmas. Seluk-Efes yresinin turizm potansiyelini arttrma asndan Efes ren yerinin klandrlmas ve Meryem Anaya teleferik projesinin gerekletirilmesi.

30

Seluk yresinde kolektif turizmi gelitirme ynnde organizasyonlar yaplmas ve bu balamda Pamucak art alanna bir golf alann projelendirilmesi. Grece, irince gibi turizm potansiyeli arz eden krsal yerlemelerde el sanatlarn tevik edilmesi ve organizasyonlara gidilmesi. Stratejik yrenin ky kesimi olan Gmldr-zdere ky bandnn tarm potansiyelini kaybetmeyecek ekilde konut geliiminin denetlenmesi. Kskkyde yer alan aa ve metal ve dier retim merkezlerinin n artma sistemlerinin denetiminin salanmas. Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Blgesinin yer seiminin Torbalnn gneyinde, Belevi yresinde yaplmas. Tarm potansiyeli yksek toprak yapsna sahip yrede Organize Sanayi Blgeleri ve Sanayi Siteleri dnda sanayi yaplaryla, depolama tesislerinin gereklemesinin engellenmesi. Ayranclar ve Torbal arasnda gelien toplu konut alanlarnn stoklar eritilinceye kadar blgede yeni konut yerleim alanlarna izin verilmemesi. Seluk yresinde av turizminin gelitirilmesi ve organize edilmesi iin tantmn yaplmas, avlaklarn doal dzeni bozmayacak kesimlerde oluturulmas. Tarmsal potansiyel asndan nem kazanan itlenbik aalarna uygulanana Antep Fst alamasnn tevik edilmesi. Kk Menderes nehrinden sulama iin ekilen suyun kirliliinin artmasnn nne geilmesi iin almalara hz verilmesi.

[E2] K.Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi (Bayndr-Tire-demi-BeydaKiraz) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Tire Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarnn hzlandrlmas ekonomik sorunlarn zlmesi iin kredilendirme sistemine gidilmesi. ve

Tire Organize Sanayi Blgesinin tam kapasiteye erimesinin salanmas, bu seviyeye yaklalana kadar z kaynak kullanmayan dier organize sanayi blgeleri yatrmlarnn bekletmeye alnmas. Bozda Kayak Merkezinin sa ve sol pistlerinin yaplmas, mevcut tesislerin onarlarak, ivedilikle kullanma almas ve iletilmesi. Tire mahalli pazarnn korunarak srekliliinin salanmas ve konunun organize hale getirilerek reticilerin pazarlama konusunda tevik edilmesi. nan turizmi asndan Birginin Tire ile birlikte neminin gelitirilerek korunmas ve turizm potansiyeline hizmet edecek ortak mekanlarn gelitirilmesi. zellikle Tire ve evresiyle zdelemi kee, urgan yapm ve dokumaclnn zelliklerinin yitirilmeden korunmas ve gelitirilmesi. beledi

K. Menderes Havzas Sulama ve me Suyu Projesi kapsamnda yer alan Beyda Barajnn gerekli denekleri salanarak tamamlanmas.

31

K. Menderes Havzasnda yer alt suyu kullanmnn denetlenmesi ve seviyenin kontrol altnda tutulmas. Beyda evresinde yer alan antimon ve civa madenlerinin fizibilite almalarnn yaplacak iletmeye alnmas iin deerlendirilmesi. Kiraz bata olmak zere d satml olan tarm rnlerinin depolanma ve pazarlanmasnda gerekli organizasyon giriimlerinin iyiletirilmesi.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi (eme-Karaburun) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Mordoan Balk barnann yat liman olarak kullanlmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve ulam balantlarnn standartlara uygun hale getirilmesi eme ve Alaatda rzgar enerjisinin kullanm iin rzgar iftliklerinin kurulmas ve yaygnlamasnn zendirilmesi, brokratik engellerin kaldrlmas. Mordoan Elenhoca Ky me Suyu Gletinin tamamlanmas iin gerekli yatrm deneinin salanmas. Kutlu Akta Barajnn koruma bantlarnn mutlak denetim altna alnmas, aalandrlmas, bak noktalarnn rekreatif amal kullanma almas. eme-Karaburun yresinde av turizmin gelitirilmesi ve organize edilmesi iin tantmn yaplmas avlak alanlarnn doa ile btnletirilmesi. emede yer alan havaalanna gerekli standartlara eritirilmesi ve iletme srekliliinin kazandrlmas. eme yat limannn gerekli standartlara kavuturularak iletmeye almas ve gmrkl saha tesisi. zmir Ticaret Odasnn emede rgtledii nergis retimi sisteminden rnek alnarak sakz aac retimi projesi oluturulmas. Krfez iinde Karaburun yerlemesine kadar ky bandnda balk iftlii tesis edilmemesi iin her trl nlemin alnmas, Mordoan kysnda yer alan Akdeniz foku doal yaam alannn koruma altna alnmas ve Foadaki yaam alanlaryla birlikte deerlendirilmesi. Karaburun eme yarmadasnda yer alan orman alanlarnn yeil kuak projesi altnda korunmas ve dzenlenmesi

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi (Urla-Seferihisar) Birinci Be Yllk Dnem ngrleri Seferihisar Karako yresi zel turizm alannda jeotermal kaynaklar deerlendirilerek turizm yatrmlarn tevik edilmesi ve yksek yatak kapasiteli otellerin yer almas iin almalar yaplmas. Payaml-Gmldr Sulama Projesi kapsamnda yer alan Kavakdere Barajnn dnem iinde tamamlanarak devreye sokulmas.

32

Sack Yat Limannn tamamlanmasndaki engellerin ortadan kaldrlarak sonlandrlmas ve i-d yat turizmine almas. Devam etmekte olan Gzelbahe-Seferihisar karayolunun denek ayrlarak ift eritli blnm yol olarak yapmnn tamamlanmas. Mevcut ve neri mevzi konut yerleim alanlarnn younluk ve yap dzeni olarak, doa koruma ilkelerine uygun olarak ele alnmas. Urla ile merkezinde konut stou ylmas nedeniyle bu stok eritilene kadar yeni toplu konut uygulamalarnn zendirilmemesi.

12.3.2 (kinci 5 Yllk Dnem) 2008-2012

kinci dnem olarak ele alnan bu srete ilk dnemden gelen ivmelerin srkledii yatrmlar yer ald gibi, srece yeni girenler de yer almaktadr. Devamlln esas olduu bu dizilemede on yllk dnem iindeki nem sralamas yer almamaktadr. kinci be yl, sistem iinde yer yer daha global yaklamlara da sahiptir. kinci be yla balamadan nce stratejik olarak aadaki genel deerlerin bir ksmna ilk be ylda balanm olunabilinmektedir. Devam edenlerin bu be yllk srete bitirilmesi n grlenler de ayrca belirtilmitir. Konularn stratejik alt yreler itibaryla deerlendirilmesindense aada belirlenmi yatrmlarn gereklemesi veya tamamlanmas ve de balanlmasnn gerekli olduunu ortaya kmaktadr. [A] zmir Bykehir Btn Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri me ve kullanma suyu ile takn kontrol salayacak Bostanl Barajnn kesin proje aamasndan uygulamaya geirilerek tamamlamas. Piyale Makarna ve Gda Mamulleri Fabrikasnn, tesisin alan boaltmasndan sonra sanayi alan dnda, zel uzmanlama iinde ngrlen uygun kullanmlara tahsisi. Karyakann geliim trendleri dikkate alndnda yreye yldz says yksek otel yatrmna gerek olmad. Karyakaya metro hattnn balanmas ve bu dorultuda hemzemin geitlerin kaldrlmas almalarnn ve yatrmlarnn yaplmas. Ky ulamnn yeni yaplacak iskelelerle yaygnlatrlmas ve toplu tanmla desteklenmesi. ZSU artma tesisinden kacak artlm suyun Gediz Havzasnn sulamasnda ve drenajnda kullanlmasnn yaygnlatrlmas ve srdrlmesi. Ku Cenneti ve Leuka antik yerlemesinin birlikte deerlendirilmesi ve kltr turizmine kazandrlmas. Pnarbandaki mevcut sanayi tesislerinin organize bir statye kavuturulmas. Bornovada kltrel deer tayan metruk ikamet yaplarnn onarlarak topluma (kamu kullanmna) almas.

33

Metronun Bornova hattnn Otogara balanmas ve Fahrettin Altay-yol hattnn yaplmas. Balova-Narldere bat aksndaki seracln, narenciye tarmnn ve baheciliin ekonomik deeri gz nnde bulundurularak bu ekonomik faaliyetin yaamda kalmasnn salanmas ve bu ynde reticilerin kurumlama ynnde tevik edilmesi. eme otoyolu ile Narldere asfalt arasnda kalan alann i ve alveri potansiyeline ynelik ekiminin rgtlenmesi ve tek elden planlanmas. nciralt-kuyular arasndaki rekreatif alanlar dndaki potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanma almasnn srdrlmesi. Balova Jeotermal enerji kaynaklara bal 25.000 konut stmasn amalayan projeye gereken nemin verilmesi. Bat aksnn zmir konut stoku yaklamlarn ortadan kaldrlmas. asndan kullanlmasndaki speklatif

Sarn-Gaziemir beldesinde yer alan sanayi alanlarnn organize blge haline getirilmesi. Sarn-Gaziemir ve benzeri alanlardaki salksz yaplamalarn ehirsel yenileme projeleri yaplarak, projelerin hayata geirilmesi irinyer-Buca-Gaziemir aksnn hafif rayl sisteme kavuturulmas ve sistemin Aliaa-Torbal elektrifikasyon hattyla balantsnn salanmas. Dokuz Eyll niversitesinin Tnaztepe Yerlekesinin tamamlanmas ve hafif rayl sistem balantsna kavuturulmas. Buca-Kaynaklar Gletinin ime ve kullanma suyu temini iin proje safhasndan uygulama safhasna geirilmesi. Ege Giyim Sanayicileri Dernei tarafndan kurulmu Adatepe Tekstil Organize Sanayi Blgesinin teviklerle desteklenmesi ve tamamlanma safhasna getirilmesi. Bornova-Pnarba yresinde yer alan sanayi kurulularnn organize sanayi blgesi statsne dntrlmesi. Buca konut potansiyelinin mevcut imar plan dikkate alndnda doyma noktasna geldii gz nne alnarak yeni konut alanlar nerilmemesi. Bucada kentsel alan mekanlarna almas. dna karlan cezaevi alannn ehirsel aktivite

Alsancak Limannn yolcu ve yalnzca zmirin yakn hinterlandna hizmet eden yk liman konumuna getirilmesinin dnem sonu itibaryla salanmas ve Alsancak Limannn tevsiinin tamamlanmas. Ayn zamanda bu dnemde andarl Limanna yaplacak 1. etap uygulamasnn tamamlanarak Alsancak Limann uluslar aras nitelikli konteyner ve kuru yk taleplerinin andarlya kaydrlmasnn salanmas.

34

Halkapnar-zmir ana yolcu gar ve triyaj tesislerinin projelerinin bitirilmesi ve devreye alnmas. Alsancak ve Basmane mevcut gar yaplarnn Halkapnar ana yolcu garnn hizmete almasna paralel olarak restorasyona tabi tutulmas ve kltr yaps olarak kente kazandrlmas. Kltrpark alannn gney kesiminde, Mrselpaa Caddesi boyunca sergileme yaplarna ynelik projelerin ihtisas fuarlar da dikkate alnarak gerekletirilmesi. Bykehir btn iinde yer alan konteynr depolama alanlarnn ve tr otoparklarnn kaldrlmas ve Sasal yresine kaydrlmas almalarnn yaplmas. Kamu gelir ve giderleri asndan Bykehir btn dzeyinde dengesizliklerin giderilmesi, ortak program ve bte giriimleriyle giderilebilecei nedeniyle sz konusu giriimlerin yaplmas. Balovada mevcut kk sanayi sitesinin tevsii veya yeni bir site alan nerilmesi. Sanayi ve toplu konut alanlarnda orta vadede Bykehir btn snrlar iinde n artma sistemlerinin kurulmas ve iletilme sorunlarnn zmlenmesi. Ky hizmetleri tarafndan krsal kesim yerlemelerine yaplm olan kanalizasyon sistemlerinin dere yataklar yerine yaplm ve yaplacak artma tesislerine balanmas, bakm ve iletme sorunlarnn giderilmesi. zmir bat aksnda, Narldere-Gzelbahe yerlemelerini ierecek tarzda, Mithatpaa caddesine alternatif bir karayolu gzergahnn kullanma almas.

[B] Bakray Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Dikili jeotermal enerji kaynaklarnn tarm amal kullanlma almalarnn balatlmas. Knk Ovas sulama projesi almalarnn srdrlmesi kapsamnda altkoru Barajnn tamamlanmas. Knk ime ve kullanma suyu iin ngrlen Kapkaya Barajnn inasna balanmas. Dikili ikincil konut potansiyelinin sahip olduu yatak kapasitesinin turizm amal kullanlmasnn tevik edilmesi. Dikili iskelesinin kapasite artrmna ynelik yatrmlara balanmas, yolcu-yk trafiinin dikkate alnmas. Kozak yresindeki ta ocaklarnn iletme planlamasnn ele alnmas, i ve d piyasaya ynelik reorganizasyonunun yaplmas. Bergama Organize Sanayi Blgesinin kamulatrma ve proje almalarnn srdrlmesi.

35

Kozak Yaylas Turizm potansiyelinin tantmna devam edilerek projede srekliliinin salanmas ve salk/yayla turizmi ynnde gelitirimlerde bulunulmas.

[C] Gediz Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Menemenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk neme haiz Gediz Havzas ve Emiralem Pompaj Sulamas projesinin gelitirilmesi. Menemen-Emiralem-Manisa karayolu balantsnn blnm yol olarak ift eritli yapmna balanmas. Menemen mlekiliinin organize olmas ve ihracata ynelmesi iin organizasyon almalarnn yaplmas ve dnem iinde tamamlanmas. Aliaa I Organize Sanayi Blgesinin altyap yatrmlarna devam edilmesi ve tamamlanmas. Aliaa yresine, sanayinin gelimesi paralelinde, Selukta olduu gibi stol tipi bir havaalan tesisi iin yer seim, proje ve uygulama srecinin stratejik dnem sonuna kadar tamamlanmas. Aliaada yer semi bulunan sanayilerin enerji tketimindeki sorunlarn karlamak, ayrca evre kirliliini nlemek iin kendi aralarnda organize olma koullarnn gerekletirilmesi. zmirin kuzey aksnda ili Menemen uzantsnda, demiryolu ve karayolu arasnda kalan arazide yer alan sanayi, show-room ve dier ticari kurulularn ve gelecekteki isteklerin planl ve organize bir ekilde gelimesini salayacak nlemlerin alnmas.

[D] GedizNif Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Kemalpaa Organize Sanayi Blgesine ve ovaya, sulama ve sanayi suyu salama asndan gerekli olan Yiitler Barajnn tamamlanmas. Alt yredeki mevzii konut yerleim alan uygulamalarnn younluuna ve yap dzenine zen gsterilmesi ve bu amala evre dzeni planlarnn gelitirilmesi.

[E1] K.Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri zmire ime suyu temin etmek zere Efem ukuru mevkiinde planlanm aml barajnn yapmnn tamamlanmas. Seluk-Pamucak yresinde planlanan golf alannn evre deerleriyle birlikte hayata geirilmesi. Nazilli zerinden zmir istikametine gelen doalgaz boru hattnn Torbal sanayilerine ve organize blgelerine hizmet verecek ekilde programlanmas. zmir-Gaziemir-Torbal geirilmesi. demiryolu gzergahnn hzlandrlmas ve yaama

Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Blgesinin planlama safhasna geilmesi.

36

Sulama amal Menderes Yeniky Gletinin tamamlanmas iin almalarn srdrlmesi. Seluk Efes arkeoloji mzesinin bulunduu yrenin zengin arkeolojik envanteri de gz nnde bulundurularak geniletilmesi veya yeni kapsaml bir mze binasnn yaplmas.

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Bayndr yresinde iek ve ss bitkisi yetitiriciliinin tevik edilmesi ve kurulmas planlanan Gda Organize Sanayi Blgesinin bu konuyu da kapsamas. Bayndrdaki jeotermal enerjinin Organize Sanayi Blgesi kullanlmas. ve sera stmasnda

Bozda kayak merkezinin iletilmeye almasndan sonra kapasiteye hizmet edecek yeterlilikte bir konaklama tesisi yaplmas. K. Menderes sulama ve ime suyu projesi kapsamnda demi-Akta Barajnn tamamlanmas. K. Menderes Sulama projesinin Kiraz kesiminin devreye alnmas ve Ky Hizmetlerinin projeleriyle entegre edilmesi. Tarm sektrndeki kk iletmecilerin tarmsal retim asndan tohumdan pazara kadar geen srete karlatklar sorunlarnn giderilmesi, eitim dahil her konuda hizmet eksikliklerinin giderilmesi ve bilinlendirilmesi iin ilgili kamu kurum ve kurulular yardmyla yerel organizasyonlarn kurulmas. Demiryollar iin hazrlanacak ana planda demi ve Tire sapaklarnn yresel bir demiryolu sisteminin paras durumuna getirilmesi ve elektrifikasyon iin almalarn yaplmas.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Rzgar enerjisinin kullanm iin gereken yaygnlamasnn zendirilmesi, tevik edilmesi. tesislerin kurulmas ve

Alaat koyunun srf merkezi olarak uluslar aras standartlara uygun tesislerle donatlmas emede Ro-Ro limanna bal olarak hizmetler sektrnn ulatrma kesiminde arlk kazanmas salanmal (nakliye irketleri, turizm ve seyahat irketleri, gmrklk vb.). Daha nce iletilmekte olan Karaburun cva madeni potansiyelinin tekrar incelenerek verimlilik almalarnn yaplmas. Ayn ekilde perlit ve seramik konusunda da allmas. Alaat Yat Yanama Yerinin, Yalky projesi ile birlikte deerlendirmeye alnmas.

37

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi kinci 5 Yllk Dnem ngrleri Karaburun-Mordoan-Balklova-Urla ve dier ky yerlemelerinin aralarnda ve zmirle deniz yolu ile balantsnn planlanmas. kendi ile

Cumal ve Karako jeotermal kaynaklarn zmir-Balova kaynaklar balantsnn projelendirilmesi ve sistemin entegre hale getirilmesi.

Seferihisar yresi jeotermal kaynaklarn Seferihisar ehir stmasnda kullanlma projesinin hayata geirilmesi. Mevcut ikincil konut potansiyelinin i ve d turizmin yatak kapasitesi olarak kullanlmasnn zendirilmesi. zmir Yksek Teknoloji Enstits bnyesinde planlanmas dnlen teknoloji gelitirme blgesinin (teknopark) yer tahsisinin sonulandrlmas ve planlanmas.

12.4 Strateji Plan Kestirimler

Dnemi

Sonras

in

Uzun

Vadeli

Amalar

ve

Stratejik plan alan iinde yer almas planlanm yatrm kararlarnn planlama stratejisi iinde ilk on yl iinde gereklemesi gerekli olanlarn gruplamasna ek olarak zaman dilimi iine smayan ancak sistemsel olarak btnlk salayacak yatrmlar da bulunmaktadr. lkesel olarak sistemde sralamaya gidilmesi bu yatrmlarn verimlilii yannda yaplabilirlii iin kaynak aktarmnda da bir sre ortaya koymaktadr. Kaynaklar kstl olmasa da, sistematik kullanmn ortaya kard ekonomik deerlerin yansmasndan elde dilecek kar maksimizasyonu bu ekilde salanacaktr. Kald ki kaynaklarn kstl olmas yrtlen yatrm projelerinde bu tr sistematik yaylma politikalarn programlanmasn kanlmaz klmaktadr. Uzun vadeli olarak ele alnan bu yaklamlarda esneklik tayabilen kararlarn verilmemesine zen gsterilmitir. Zira zaman ve yatrmlarn zincirleme etkileri sonunda sapmalarn olaan grlmesi sistemde kaymalar yarabilecektir. Bu balamdan olmak zere zmir Bykehir Btn iinde stratejik yatrm nceliklerine yer verilmemitir. Bu aamada kararlarn Stratejik Plan dnemi iinde ilk aamada yaplmas gerekli olan Nazm mar Plannda konularn ele alnmas gereklilii nemli ve de etkin bir rol oynamtr. [B] Bakray Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Dikili jeotermal kaynaklarnn ehirsel lekte kullanlmasnn tamamlanmas ve tarmsal kullanmda yaygnlatrlmas Bademli yresi jeotermal kaynaklarn termalizmde kullanlmas ve yrenin turizm potansiyelinin da almas. Bakray Havzas Sulamasyla entegre olacak Bergama Yukar Krklar Gleti ve sulamasnn tamamlanmas.

38

Kozak yaylasnn sahip olduu potansiyellerin deerlendirmeye alnmasnn gereklemesi.

yayla

turizmi

asndan

Aliaa-Bergama hatt zerinden balant salayacak demiryolunun Dikili iskeleye eritirilmesi almalarnn yaplmas. Bergama Organize Sanayi Blgesinin, Knk Organize Sanayi Blgesinin doluluk orannn artmasn takiben faaliyete geirilmesi. Menemenin tarmsal potansiyelinin gelimesinde byk neme sahip Gediz Havzas ve Emiralem Pompaj Sulamas Projesinin tamamlanmas. Bergama-Knk-Soma-Akhisar karayolu balantsnn blnm yol olarak ift eritli gelitirilmesi (andarl limanna ynelik uygulama srelerine paralellik gstermelidir)

[C] Gediz Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Aliaa yresine andarl Liman geliimi paralelinde 3. bir serbest blgenin oluturulmas. Aliaa-Bergama-Knk-Soma demiryolu hattnn yaplmas (andarl Limanna ynelik uygulama srelerine paralellik gstermeli). Aliaa II ve Aliaa Kimya Organize Sanayi Blgelerinin kamulatrma ve proje almalarna balanmas. Aliaann ehirsel yararlanlmas. lekte jeotermal enerjiden ve rzgar enerjisinden

Aliaa yresinde Gemi Skm ve andarl Liman ile balantl olarak tersane tesis edilmesi almalarnda bulunulmas. Menemen ovasnn sulamasna ynelik Aa Gediz Gktepe projesi ve barajnn yaama geirilmesi Menemene ime ve kullanma suyu salayacak Deirmendere barajnn iletmeye alnmas Blgesel demiryolu ann gelitirilmesi almalar kapsamnda uzun vadede Menemenden DESBAa demiryolu balantsnn salanmas. Seyrek ve Maltepe yerlemelerinin ky kesimindeki Gediz deltasnn turizm potansiyeli asndan deerlendirilmesi Foa yerlemesinin mevcut potansiyeli deerlendirilerek gmrkl sahas olan bir yat liman tesis edilmesi.

[D] Gediz-Nif Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Stratejik alt yreler yeil kuaklarndan biri zerinde yer alan Nif dann Milli Park olarak ilan edilmesi ve yayla turizmine almas. Kemalpaa-Torbal karayolu balantsnn standardnn ykseltilmesi ve iki yerlemenin art blge balantsnn kuvvetlendirilmesi.

39

zmir-Ankara otoyolunun il hudutlar iindeki gei gzergahnn kesinletirilerek uygulanmasnn salanmas. Yine ayn aksta zmir-Ankara ekspres demiryolu gzergahnn da projesinin kesinletirilip uygulanmasnn salanmas. lek ekonomileri asndan Aliaaya sanayi alanlarn destekleyici bir kentsel alma alan tesis edilmesi.

[E1] Kk Menderes Ky Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Kabacakr mevkiinde kurulmas dnlen Torbal I Organize Sanayi Blgesinin Pancar ve Tekeli blgeleri doygunlua eritikten sonra planlama safhasna alnmas. Menderes yresi Yeniky yerlemesini kapsayan Yeniky glet ve sulamann gerekletirilmesi.

[E2] Kk Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler demi ve Kiraz Organize Sanayi Blgelerinin, Tire ve Bayndr Organize Sanayi Blgelerinin kapasitelerinin doyma noktasna gelmesinden sonra uygulamaya konulmas. Kk Menderes Havzas sulama ve ime suyu projesi kapsamnda Bayndr, Burgaz, demi, Bademli Barajlarnn tamamlanmas.

[F1] Yarmada eme Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler Karaburun yresinde Karareis ve evresinde yer alan yerlemelere ime suyu salayacak Karareis Baraj projesinin deerlendirilmeye alnmas. eme jeotermal kaynaklarnn ehirsel stmada kullanlmas iin yaplm projenin gncelletirilerek hayata geirilmesi. emenin yat limanlar kapasitelerinin doyma noktasna yaklamasyla, Dalyan ve ifne yat limanlarnn gelitirilmesi ve deerlendirmeye alnmas.

[F2] Yarmada Urla Kesimi Strateji Alt Yresi Uzun Vadeli Amalar ve Kestirimler zmir Orta Krfezle, Kuadas Krfezi arasnda kanal alarak irtibat kurulabilmesinin n proje ve yaplabilirlik aratrmalarnn ele alnmas (ulam ve krfez temizliinin sreklilii asndan nemli bir proje olaca dnlmtr). Midilli-Sakz ve Sisam adalar ile snr ticaretinin kurulmas ve ulam ilikilerinin arttrlmas ynnde giriimler yaplmas ve sonu alnmasnda giriimlerde bulunulmas. Seferihisar ky kesimi su temini projesinde yer alan Gelinalan Barajnn tamamlanmas.

40

13. DEERLENDRME VE SONU

Bu alma ile, 2012 yl hedef alnarak zmir li snrlar iinde, ekonomik ve sosyal yapya ilikin kestirim ve ngrlere uygun bir mekan oluumuna ve ynetimsel yapya eriilmesi iin gerekli olan temel ortak toplumsal ilkelerin elde edilmesine yardmc olunmas amalanmtr. Byle bir ilev genel anlamda planlama kurumuna aittir. Ancak Trkiyede son 50 ylda ortaya kan gelimeler, planlamann ilevinde byle bir dzeye henz gelinmediini gstermektedir. zmir li zelinde ele alnm bu almann bylesine bir kurumsal eksikliin yerini alaca dnlemez. Ancak bunun giderilmesi ynnde bir aba olarak dnlebilir. Yerlemelerin ilk nce bulunduu lke iinde daha sonra da kresel olarak kendi kategorilerinde bir yarma iine girdikleri bilinmektedir. zmirin potansiyel bir metropoliten merkez olduu kabul edilmeli ve bu ynde bir yarma iinde kalmas gerektii dnlmelidir. Hinterlandnn ve etkileim alannn ynlendirmesiyle st dzey karar ve hizmet odaklar durumuna getirilecek metropoliten yerleme merkezleri iin, aranacak temel kimlik, metropoliten blgenin i ve d dinamiklerine uygun en gelimi bilgi-karar ilevlerini bnyesinde barndrmaktr.. Makro bir dizi ltlere bakldnda zmirin bugn iin dier byk yerleme merkezleriyle ve nitelikli hizmet ve retim odaklaryla srdrd yarmada geri kalmakta olduu grlmektedir. Bunun zm iin zmirin tarihi kimlii iinde de izlendii gibi, hinterland ile bark duruma getirilmesi ve an gerekleri dorultusunda etki alan ile ekonomik, sosyal ve fiziki olarak btnlemesini salayacak hzlandrm bir metropolitenleme sreci iine alnmas gerekmektedir. zmir li ve Bykehir Btn olarak tanmlanan merkez yerlemesi, Trkiyenin kendine zg koullar iinde olumakta olan bir metropoliten etkileim alan iinde konumlanmaktadr. Ancak bu gelimenin salkl bir organizasyon erevesinde meydana geldii sylenemez. Ne var ki salksz da olsa Bat Anadoludaki bu metropoliten byme sreci balam bulunmaktadr. Uluslar aras corafyaya bakldnda da bu durum izlenebilmektedir.

zmir ili bu corafyann nemli bir unsurudur. l dzeyinde yresel gelimenin salkl olarak yrngesine oturtulmas ve giderek metropoliten planlamann koullarnn yerine getirilebilmesi iin; a) Yresel mevcut bilgi veri olanaklarnn deerlendirilmesi, b) Temel arpan etkileri nedeniyle makro projelerle ilgili mevcut kamu yatrmlarnn gzden geirilmesi, c) l dzeyinde ekonomik kalknma hedeflerinin belirlenmesi, d) Mekan organizasyonu ilkelerinin tanmlanmas, e) Yredeki doal kltrel koruma snrlayclarnn parametrik niteliklerinin belirlenmesi, f) Btnleik bir strateji plan ve buna ilikin sentez ve gelime emalarnn oluturulmas,

g) Bu giriimlerin bir kurumsal sreklilie kavuturulmas iin bir sistem nerilmesi getirilmesi, h) Tm ilgili birimlerin ve karar merkezlerinin strateji plannn ngrleri dorultusunda uygulamalar yapmas iin nlemler gelitirilmesi, gerekmektedir. Strateji plannn hazrlanmasnda, yukarda sralanan balklar altndaki ilerin ele alnmas ve sonulandrlmasna allmtr. Bu srete, genel olarak zmirde var olan ekonomik ve mekansal mevcut yaklamlarda; Bir stratejik planlama almas iin gerekli olan yresel bilgi-veri envanterinin oluturulmasnda, kullanlabilirlik ve girdi oluturma zelliklerinin yeterince salanamam olduu, Yetki ve sorumluluk dalmnda merkezden ilelere doru gelimesi gereken kademelenmede, bilgi youn emek youn ilev ilikilerinin kurulamad, Ynetim, uygulama ve denetime btnlk ve sreklilik kazandrlmad, zmirin metropoliten bir etkileim alan olduu ve bulunla birlikte btnleik bir yaklamn gerekli olduu ilikin bilincin oluturulmad, arpan etkisi yksek olan makro lekli kamu yatrmlarnn belirlenmesi, dalm ve zamanlamasnn da, i ve d tutarlla yeterli zenin gsterilmemekte olduu, Temel uygulama kararlarnda ilgili kurum ve taraflarn yeterli katklarnn salanamamakta olduu,

zmirin kendi kategorisinde dier ulusal ve uluslar aras yerleme merkezleriyle girmesi gerektii yarmaya hazrlkl duruma getirilmedii, Mekann doru kullanmndan oluacak i ve d ekonomilerin bilincine henz yrede eriilmedii,

eitli gstergeleriyle belirlenmi bulunmaktadr. Mevcut yaklamlardaki sz konusu eksikliklerin giderilmesi, orta ve uzun vadeli zm araylarnn temeli olacaktr. Strateji plan ile getirilen kestirim ve ngrler, byle bir arayn rnleridir. Bu amala dnem sonu hedef alnarak yredeki yerlemeler ve almada tanmlanan strateji alt yreleri iin; Makro retim, ticaret ve hizmet odaklar iin ngrler, Sektrel uzmanlama biimleri ve makro proje odaklarna ilikin ngrler, [Btnleik Mekansal Strateji emas A ] Ulam koridorlar, ulam makro altyap odaklar ve mutlak korunacak zel koullu alanlar ile ilgili ngrler, [Btnleik Mekansal Strateji emas B ]

gelitirilmitir. Strateji plannn baarl olabilmesi ise; Uzun vade iin ynlendirici olacak nemli kamu projeleriyle ilgili kararlarda tutarszlklarn dzeltilerek bu projelerin kesinletirilmesi, Kuzey Ege Limannn uygulamaya konulmas, kesinletirilerek aamal olarak andarlda

Ulusal ve uluslararas metropoliten ilikilerin gerei olan, bata demiryolu ulam olmak zere tm yatrmlarn hzlandrlmas, zamannda tamamlanmas, Metropoliten aktivite merkezi, alt merkezler, serbest blgeler, organize sanayi blgeleri, EXPO, teknoloji gelitirme blgesi gibi strateji plan ile ngrlen tm makro lekli retim-ticaret-hizmet odaklarnn projelerinin tamamlanmas, Btn bunlarn kesin yer ve konumlaryla byklklerinin hesaplanabilmesi ve mekansal ynlendirmelerin gerekletirilebilmesi iin nce 1/25000 lekli evre dzeni ve havza planlarnn ele alnarak tamamlanmas, sonrasnda bunlara gre uygulama imar planlarnn yenilenmesi,

ile mmkn olabilecektir. Bu tr almalarn uluslar aras boyutlar olduu da bilinmektedir. Avrupa Birlii ile btnleme giriimleri; toplumsal, ekonomik ve siyasi yaamn gndeminde son

yllarda giderek artan bir nem kazanmtr. Trkiye, Avrupa ile corafi bir btnleme sreci iinde doal olarak yer almaktadr. nemli olan, corafyann salad sz konusu durumdan da yararlanarak, istenen btnlemenin dier boyutlarn tamamlamaktr. Bu almada gelitirilen mekansal-ekonomik analiz ve ngrlerin bu srecin resmiletirilmemi kriterleri olduu dnlmelidir. Bu tr reti ve uygulamalar, Avrupa ve Birleik Amerikann teknik ilke ve standartlar iinde yer almaktadr. Bylece stratejik plan almalarnn srdrlmesi ve ngrlerinin uygulamalara yanstlmasnn iki temel yararl sonucu olacaktr. Her eyden nce bu giriimlerin, Trkiyenin kendi dinamikleri ve gereksinimlerinin bir nkoulu olarak srdrlmesi, zaman iinde tm sorunlarn zmn ve en aza indirilmesini salayacaktr. Bu sonucun elde edilmesinin, yalnzca AB btnlemesinin bir gerei olduu sylenemez. Ancak ayrca, gerekten AB btnlemesi bir ulusal amasa, bu tr giriimler btnleme srecinin hzlandrlmasna ivme kazandracaktr. Bilindii gibi bugn ABnin gndeminde de mekansal-fiziki yaklamlar ile alt blge planlama almalar giderek arlk kazanmaktadr. Bu konudaki birikimleri izlemek mmkndr. Mekansal-ekonomik yaklamlarn arasal ynnden de bu amala yararlanlmaldr. zmir Byksehir iin hizmet ve ticaret arlkl grevin stratejik planlama alannn gelecek yllar itibaryla kalknma senaryosunun tek merkezli ve az kutuplu olamayacan gstermektedir. zmir ok merkezli vektrel bir yapda gelimelidir. alma kapsamnda potansiyeller ve sorunlarn deerlendirilmesi bu durum ak ve net olarak ortaya koymaktadr. Bu ekilde zmir Bykehri ve hinterland dengeli geliime sahip olabilecektir.. Sonu olarak yrtlen bu almann, gerek zmir ile ilgili 2003 2012 dnemi iin yrtmesi gereken genel planlama stratejisinin ana hatlarnda yol gsterici olabilecei, gerekse de yine zmir iin uzun vadede daha ilevseluygulamal planlama yaklamlarnn gelitirilmesinde kullanlabilecek bir model olarak yararlanlabilecei dnlmelidir.