elveda glsar Kapak Dzeni: Nur-Olcay Okan Dizgi-Tertip: tken Kapak Basks: Birlik Ofset Bask: zener Matbaas

Cilt: Yediim Mcellithanesi stanbul - Aralk 1997 1 Yal adam krk-dkk bir arabaya binmi geliyordu. Arabay eken taypalma yorga1 Glsan da ok yal ve bitkindi. Bir deri bir kemik kalmt. nlerindeki yoku yol, alm ince bir barsak gibi, ta belin oraya kadar uzanyordu. te bu engin, plak ve ssz bozkrda, k gnleri bora, kasrga eksik olmaz, yaz gnlerinde ise cehennem sca ortal yakar kavururdu. Bu dik yokuu ar ar kmak, Tanabay'n pek gcne giderdi. Hi sevmezdi yava yrmeyi. Yava yrmek bir ikence idi onun iin. Genliinde, ile parti komitesi toplantlarna katld gnlerin dnnde, bu yokua geldii zaman, kamy basar, atn drtnala srerdi. Ama bir kz arabasna binmi ise, yoldalarn arabada brakp yere atlar, ekpenini2 omuzuna atar, balard koarcasna yokuu 1 Taypalma yorga: Yorga atlaryorgalama biimlerine gre "yol yorga", "kiytin yorga", "aldr yorga", "sapkn yorga", "koy yorga", "su yorga" ve "taypalma yorga"... gibi adlar alrlar. "Su yorga" ve "taypalma yorga" dnyann en deerli binek ve yar atlardr. "Taypalma yorga" ve "Su yorga" drtnala komasn bilmeyen ama drtnala giden yar atlarn geen, gzel yryl, hzl, binicisini hi sarsmayan, su gibi akp giden, uzun mesafe kousunda esiz bir at cinsidir (evirenin notu). 2 ekpen: tnce yn kumatan, elle dikilmi, uzun, bol bedenli st giyimi. 6/Elveda Glsan Elveda Glsan/7 trmanmaya. Sanki dmana saldnyormu gibi fkeyle ileri atlr, yokuun beline varncaya kadar hi durmazd. Sonunda nefes nefese yokuun beline, artk iniin balayaca tepeye varnca, "oh be!" derdi kendi kendine. Cierleri krk gibi iip inerek, yrei kafesinden kacakm gibi arparak, orada oturup biraz dinlenir, ta aada ar ar gelen arabaya bakard. O bir trl ilerlemek bilmeyen arabada oturmaktansa, bylesi ok daha iyiydi onun iin. Rahmetli ora, o zamanlar, arkadann bu sabrszlna, tezcanllna gler: - Senin ilerin neden uz gitmiyor biliyor musun Tana-bay? derdi. ok tezcanl, ok sabrsz oluundan. Vallahi ondan! Ayn anda 'hem havadakini kapmak, hem yerdekini yalayp yutmak' istiyorsun. Dnya apndaki bir devrimin hemen gereklemesini diliyorsun. yle bir rpda olmaz bu iler. Dnya devrimi yle dursun, sen bizim u eski Aleksandrovka yokuunu bile araba ile ve araba yolundan trmanmaya tahamml edemiyorsun. Arabadan atlayp iniyor ve arkanda seni kovalayan iri bir a kurt varm gibi balyorsun komaya. Ne yarar oluyor bu teln? Tepeye ilk varan sen olunca dl m veriyorlar? Yine rada oturup geriden gelenleri

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar bekliyorsun. unu iyi bil dostum, dnya devrimini tek bana gerekletiremezsin, bakalarnn da gelmesini, seninle beraber olmalarn beklemek zorundasn. Ne zaman sylemiti ora bunlar? ok, ok eskiden. Bu defa Tanabay, Aleksandrovka yokuuna nasl ktnn farknda bile olmamt. Kocaynca insan uysalla-yor, yava yrmeyi alkanlk haline getiriyordu. Aslnda ne yava yryordu, ne de hzl. At kendi haline brakmt. Artk yola yalnz kyordu. Dokuzyz otuzlu yllarda hep birlikte yrdkleri, yola beraber ktklar arkadalarndan kimse kalmamt. Bunlarn bazlar savata, bazlar eceliyle lmt. Bir ksm da iyice kocadklan iin evlerinden kmaz olmu, kelerine ekilmi, son gnlerini yayorlard. Bugnn genleri ise otomobile biniyorlard. Kt-rm bir atn ektii eski bir arabaya binip Tanabay'a elik edecek kimse kalmamt artk. Bu eski ve bozuk yolda arabann tekerlekleri gcrdyor, Itakrdyordu. Daha epeyce yol vard nlerinde. Uzayp giden bozkr aacak, sonra kanala gelecek, dalarn eteinden dne dolana gideceklerdi. Tanabay atn yorulmaya baladn anlamt ama, beynini dplduran, yreini szlatan ar dncelere dalp gitmekten* kendini alamamt. Bu uzun yolda at yorulurdu elbet. Ne olurdu yorulmusa? Bundan daha kt seferleri, daha zorlu yolculuklar da olmutu. Varsn biraz yorulsun-du. Sonunda nasl olsa varacaklard eve... Taypalma yorga Glsar'nn, Aleksandrovka yokuunu son defa trmanmakta, son admlarn atmakta olduunu Tanabay elbette bilmiyordu. Hayvann menduvana1 otu yemi gibi bann dndn, gzlerinin karardn, dnyann ember gibi yuvarlanp stne stne geldiini, evresindeki her eyin birbirini kovalarcasna akp getiini Tanabay nereden bilecekti? nndeki uzun yol, Glsan'ya, zaman zaman kapkara, dipsiz bir uurum gibi grnyordu. leride uzayp duran ulu mor dalar ise koyu-kara bir bulut idi. Bunlar da bilemezdi Tanabay. Atn, oktan gcn yitirmi, yal, ank yrei szm szm szlyor, boynunu skan hamut nefes almasn daha da gletiriyordu. Ters dnm paldmn kenar sarsna batyor, eskimi hamutun keesini delip kan sivri bir ey, belki bir diken, belki bir ivi ucu, gsnn sol yann pek actyordu. Omuzundaki nasrn zerinde alm kk bir 1 Menduvana: Gzel kokulu, sar-beyaz iekleri olan, hayvanlar sarho eden otsu bitki. 8/Elveda Glsan yara ate gibi yanyor, o da dayanlmaz bir ac veriyordu. Yeni srlm ve yamur emmi bir tarlada yrr gibi, ayaklarn da zor kaldryordu bast yerden. Ark hayvan, btn bunlara dayanarak yrmeye alyordu. Karamsar dncelere dalm Tanabay ara sra dizginleri sallayp

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar at yreklendirecek bir eyler sylyordu ama, btn ilgisi bundan ibaret kalyordu. Bir trl syra-myordu kendini o ar dncelerden. ; O bozuk yolda arabann tekerlekleri takrtlarla dni meye devam ediyordu. Glsan da o haline ramen, o taypal] ma yorga yryyle devam ediyordu yoluna. Uzun yeleli anasndan ilk stn emdii, drt ayak stne kalkp onun peinden komaya balad gnden beri, kendine zg o ' gzel yorga gidiini hi bozmamt. i Doutan taypalma yorga bir at idi Glsan. O taypal-ma yorgal sayesinde ok gzel gnler yaad, ama ok kt gnleri de oldu. Bu gzel yryl yorgann bir gn arabaya koulacan o zamanlar hi kimse aklndan bile geirmezdi. Byle dnmek Glsan'ya kfretmek olurdu. Oysa bugn "At bana kn tavsa avzdkpen su ier, er bana kn tuvsa etigimen su geer'^diyen ataszn doruluyordu Glsar'nn durumu. Btn bunlar eskidendi. Hepsi geip gitti. imdi, taypalma yorga Glsan, son kousunun biti noktasna ulamak iin zorlanyor, rpnyordu. Bugne kadar, o biti izgisine hi bylesine yava, bylesine ar varmamt. izgi hep bir adm tesindeydi, ama bir adm attka izgi de bir adm geriliyordu sanki. Bozuk yol zerinde tekerlekler takrdyor, takrdyor-du... Kara topran toynaklarnn altnda kaydm hisset1 At bana gn vursa azndaki gemiyle su ier, er bana gn vursa izmesiyle su geer? Elveda Glsan/9 mesi, Glsan'nn snmeye balam bir mum gibi clz kl belleinde, belli belirsiz anlarn uyandrd: ok gerilerde kalan o gneli yaz gnlerini hatrlad. Yemyeil ayrlar, bayrlan, yksek dalan, d kadar gzel o dnyay... Hey gzel gnler hey! Bir dadan br daa kineyerek koan aygr gibi, gne ve nlar gznn nne geliverdi. O Glsar denilen saf kuluncuk da, sanki yakalayacakm gibi, gne klann kovalard. Sonra, kulaklarn ksarak gelen yir1 aygr daha fazla uzaklamasn engeller, onu geri evirirdi. O gnlerde ylklar, gle yansyan glgeler gibi, ayaklar yukarda, gvdeleri aada yrrlerdi sanki. Glsan'nn uzun yeleli anas da ona scack bir st bulutu gibi grnrd. Bu san kuluncuk, anasmn bir st bulutuna dnmesini nasl da severdi! Memeleri ne kadar yumuak, ne kadar dolgun, st nasl da tatlyd! Anasnn st boldu ve kuluncuk stten boulacak kadar ok ierdi. Ban karnnn altna sokup o st imek, doyulmaz bir zevk, bir mut-: luluktu onun iin. Ah ne gzeldi o gnler! Anasnn bir yudum stnde, anas, kendisi, yeryz, gkyz, btn dnya vard. Karn iyice doyard da, yine de anasnn memesini brakmaz, biraz daha, bir yudum daha ierdi. Oh, ne tatlyd anasnn st! Yazk ki o gnler gz ap kapayncaya kadar gelip gemi, dnya ve onunla birlikte her ey deimiti. Gkyzndeki gne de artk dadan daa kineyerek koan bir kzl aygr deildi. Hep doudan douyor, hep batya bakyor ve batdan batyordu. Ylklar da

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ayaklan yukanda, gvdeleri aada yrmyordu artk.:. Toynaklar, bir zamanlar yemyeil olan ayn ezip iniyor, akllann zerine basnca gar-gur sesler karyordu. Glsar'nn anas uzun yeleli ksrak da artk ona pek yz vermiyordu. Emmek iin yan1 yir: Banda bir aygr bulunan ve en ok elli kadar attan oluan ylk srs. Bu srde, sr ba aygrdan baka, dii atlar ve erginlememi dii ve erkek taylar, kulunlar, cabalar bulunur. 10/Elveda Glsan na sokulacak olsa, srtn sryor, cann yakyordu. Zaten st de kalmamt. Glsan, otlamay, karnn otlayarak doyurmay renmek zorunda kald. Artk, iyi-kt gnleriyle uzun yllar srecek bir hayat yolu byle geecekti ve imdi de bu yolun sonuna gelmi bulunuyordu. Glsan, yle gzel geen bir yaz mevsimini bir daha mr boyunca hi grmedi. O uzun mr boyunca srtndan eyer dmemi, nice nice yollar tepmi, nice nice insanlar tamt. Ve, hi gelmemiti o yollann sonu. Ancak imdi, gzlerinde kvlcmlar parlayp gnei dadan daa atlarken grnce, ayann altnda yer sarslr gibi olunca, o grkemli, o esiz gzellikteki yaz gnleri bir daha canland gzlerinde. O ulu ve dumanl dalar, o yemyeil ayrlar, o bir yir ylk, kaba yeleli anas tavl ksrak, birer birer gzlerinin nne geliverdi. Glsan, o tuhaf eski dnyaya yeniden dnebilmek iin boynundaki hamutu silkip atmak, onu iki yanndan arabaya balayan kaytan koparmak istiyor, oraya varmak iin cann diine takarak ilerlemeye alyordu. Ama gzlerinde canlanan o dnya bir grntden ibaretti, gerek deildi. O, yaklayorum samyor, ama grnt ondan uzaklayordu. Bu da ona dayanlriaz bir ikence oluyordu. Kck bir kulun olduu zamanlardaki gibi anas onu kineyerek anyor, ylklar kuyruklanyla ona srt-nerek geiyor, ama o, gzlerinin nne ken sis perdesini delip geecek gc bulamyordu kendisinde. Savrulan otlar, pler yzne arpyor, gzlerine ve burun deliklerine kar taneleri giriyordu. Kan ter iinde kalmt. Bir yandan ate gibi yanyor, bir yandan da souk rzgr karsnda tiril tiril titriyordu. O eriilmez yazn gzel dnyas ar ar batp gitti, tipiler arasnda kayboldu. Ulu dalar, yeil ayrlar, anltl dereler, gneli gnler, birer birer yok oldular. Ylklar da drtnala uzaklap gittiler. Ama, uzun yeleli anasnn karaltsn hl gryordu. Onu brakp gitmek istemiyordu anas. Onu aran, onu bekleyen anasna sesini duElveda Glsan/11 yurmak iin olanca gcn toplayarak kinedi, ama bu yle halsiz bir kineyi idi ki sesini kendisi bile duyamad. Sonra birden tipi dindi. Tekerleklerin gcrts duyulmaz oldu. Hamutun altndaki yarann zonklamasn da hissetmiyordu fmdi. San yorga olduu yerde durdu. Sulanan gzleri karan-yor, bacaklar titriyor, ba dnyor, kulaklar uulduyordu. Tanabay dizginleri brakt. Yavaa arabadan indi. Uyuan bacaklann gererek ve

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar suratm asarak atn bana gelip durdu. Yorgann haline bakarak: Vah vah! dedi. Ne oldu sana? ncecik boynunu dik tutamayan at, kaldramad ban hamuttan sarktm, pek ackl bir halde duruyordu. Ka-burgalan inip inip kalkyor, ank br krk gibi iiyordu. Bir zamanlar altn ans olan tyleri, imdi ter ve kirin kan-myla koyu kahverengindeydi. O kirli ter, karnndan ba-caklanna, toynaklanna kadar izgi izgi iniyordu. " O kadar da zorlamamtm" dedi Tanabay. Sonra kolann zd, hamutunu, gemini kard. Yap yap salya iinde olan gem smscakt. Gocuunun yeniyle hayvann burnunu ve boynunu sildi. Hemen arabaya koup yiyecek arad. Yanm kucak kuru otu, dke saa atn nne getirip koydu. Ama Glsan ota azn bile srmedi. Gszlkten ve souktan zangr zangr titriyordu. Tanabay bir avu otu hayvann azna uzat: - Al, ye biraz, ne oluyor sana? dedi. Taypalma yorgann dudaklan kmldad ama otu azna alamad. Tanabay atn gzlerinin iine baknca zntden yz sapsan oldu. Hayvann, yan yumuk gzleri yuva-lanna gmlm, feri snm ve bombotu. Issz kalm bir qyin pencereleri gibi olan o gzlerde Tanabay, hibir canllk, bir hayat izi gremedi. Tanabay telaland, evresine baknd. Uzaklarda ep-evre dalar vard. Dalara kadar uzanan bozlar yolunda ise 12/ElvedaGlsar ne bir gelen vard, ne giden. Ybn bu mevsiminde gelip gidenler ok az olurdu zaten. ubatn sonuydu. Dzde, yamalarda karlar erimiti. Yalnz vadilerin kuytusunda ve kamlarn glgesinde, kurt yelesi gibi grnen erimemi kar kalntlar vard. Toprak daha zlmemiti ve rzgr sazlklardan eski karn hafif kokusunu getiriyordu. Bozkr hl donuk, sert ve canszd. Tanabay bu durumu grnce rperdi, yrei szlad. Gocuunun eskimi yenini gzne siper ederek, kark kr sakaln yukarya kaldrarak, batya doru bakt. Gne uzakta, ince bir bulutun zerinde, clz n belli belirsiz gsteriyordu. Hava bozacak gibi deildi ama yine de souk vard ve insana gven vermiyordu. Tanabay, "Byle olacan bilsem hi bugn yola kar mydm?" diye hayfland. "imdi ne ileri gidebilirim ne de geri. Yolun ortasnda kalakaldm. A iyice yorup bu hallere dmesine sebep oldum." Gerekten de iyi etmemiti. Ge vakitte yola kacana, sabah beklemesi, yola erkenden kmas gerekirdi. O zaman, yolda gelip gidenlere rastlayabilirdi. Oysa Tanabay yola leden epeyce sonra kmt. B mevsimde yaplacak i miydi bu? Belki bir motorlu ara grrm diye bir tmsee kp bakt. Ama hibir ey yoktu grnrlerde. aresiz arabann yanna dnd. Onu olunun evinden bir an nce kmaya mecbur eden duruma da, kendi aceleciliine de kzyordu imdi. Geceyi orada geirmeli, at dinlendirmeliydi. Ama o evde mi!

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay fkeyle elini kaldrd. "Asla! Asla kalmazdm, yola yayan kar yine de geceyi o evde geirmezdim" diye sylendi. "Bir kadn kaynatas ile yle mi konuur? Ne olursam olaym, nasl olursam olaym, kocasnn babas deil miyim? Ama enesi durmuyor! - mr boyu koyun obanl, ylk obanl yapacak olduktan sonra, hele u koI Elveda Glsan/13 cam amda, 'artk ie yaramazsn1 diye kovulacak olduktan sonra, ne aklla partiye ye olursun?- Bak sen u ka-nnn dediine! Oluma gelince, onun da karsndan geri kalr yan yok! Kars konuurken o yere bakyor ve azn ap tek kelime bile sylemiyor. Basbaya korkuyor karsndan. Kadn: Baban istemiyorum, dese, vallahi azn amaz. Hay haddini bilmez hay! Gz hep yukarlarda. Ba olmak, bakarma olmak istiyor... Ne diye nefes tketiyo-rum|ki! Bugnk genlerin hepsi yle! nsanlar ok deiti artk, ok! Tanabay sylendike hrsland, hrslandka da bir ate bas ve gmleinin yakasn zp derin derin solumaya balad. Sonra ne yapacan bilemeden arabann evresini hzl admlarla doland. Oysa varaca yer uzak, gece yakn, at bitkin... Btn bunlar unutmutu o anda. Olunun evindeyken gelini ile tartmamak iin kendini tutmu, azn amamt. Ama imdi patlamt. Gelini burada olsa, aklndan geen btn bu ac szleri amar gibi patlatrd suratna: "Beni partiye kabul eden de sen deilsin, karan da. O zaman ilerin nasl olup bittiini sen nereden bileceksin a budala gelin! imdi dilin bir kar, konuursun elbet! Okutup adam ettik nk sizi! Oysa bizden lf deil, i isterlerdi, i! yaparken de babamz yzst brakmazdk biz, saygda kusur etmezdik, babamzn, anamzn, dostumuzun, dmanmzn, hatta komumuzun kpeinin bile yaptklarndan sorumlu tutulurduk. Benim partiden kanlmamla ilgili sz sylemek sana dmez! Bu benim bileceim i ha gelincik, sana ne bundan!" Arabann etrafnda dolanarak bir kez daha tekrarlad: "Bu seni hi ilgilendirmez, bilmediin konularda eneni ama sen!" Baka sz bulamad iin "Sen karma, sen eneni ama!" diyordu durmadan. Sonunda, gn boyu arabann etrafnda dolanp dura14/ElvedaGlsan mayacan, vakit geirmemesi gerektiini dnd ve yine atn yanna gitti. Glsan, kurumu aaca benzeyen ayaklarn birletirmi, iyice bzlm, koumu yine zerinde, ylece duruyordu. - Ne oldu sana? Neyin var? diye hayvana iyice sokulunca, onun ar ar inlediini iitti. "Uyukluyor msn, ok mu hastasn? Neyin var arkada, neyin var?" Parmaklarn yelesinin altndan sokup kulak dibini tuttu. Buz gibi soumutu kulaklar. Yelesinin bu kadar seyrelmi ve hafiflemi olduunu grnce ii burkuldu: "ok kocamsn, yelen iyice seyrelmi.; Hee, hepimiz yalandk, hepimizin sonu bu" diye sylendi. Ne yapacan bilemiyor, hibir eye karar veremiyordu. At ve arabay orada brakp yayan yrrse, gece yansna doru ay kenanndaki orman kulbesi ne

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ulard. Kans ile beraber orada oturuyorlard. Bu kulbenin bir buuk kilometre yaknnda su ilerine bakan grevlinin kulbesi de vard. Tanabay burada, yaz gnlerinde otlarn biilip demetlenmesine gzclk ediyor, k gnlerinde ise obanlann bu otlan vaktinden nce almalanna engel oluyordu. Geen gz Tanabay, bir i iin hayvanlann kla olan merkeze uramt. Burann yeni bakarmas gen tarm mhendisi onu grnce: - Aksakal, at korasna1 bir urayn, demiti, size bir at vereceiz. Yal bir at ama iinizi grr. - Nasl bir at vereceksiniz, an gitmi vahi kalm bir iskelet mi? - Gidin grn, onu tanrsnz, bir zamanlar siz biniyor-musunuz ona. Tanabay oraya yneldi. Orada, o nl yorgay o halde grnce yrei szlad. "Demek kader bizi bir kez daha bir1 Kora: Hem al, hem ahr, hem tavla anlamna gelen hayvan barnadr. At koras, koyun koras, ak kora, rtl kora... olarak belirlenir. Elveda Glsan/15 letirdi" dedi; o binile binile binilmez hale gelen yorgaya bakarak. Hayvana ok acm "Ben bu at almam" diyememiti. At yedeine alp evine doru yola koyuldu. Kars, Glsan'yi zor tand: - Haa! Bu gerekten Glsan m? diye at kald. Tanabay gzlerini karsndan kararak: - Glsan'nn ta kendisi.. Nesi varm tannmayacak? diye bir eyler geveledi. Glsan Glsan iken, Tanabay da Tanabay idi. Genti. Bu atla ilgili baz anlan vard. Kansna kar iledii baz kusurlar olmutu. Bunlan kurcalamann hibir yaran olmazd imdi. Onun iin konuyu deitirmek istedi ve kansna kt: - Niye dikilip duruyorsun, yemek stsana, alktan lyorum ben! - atm kaldm dorusu. Sen sylemesen onu asla tanyamazdm. - Bunda alacak bir ey yok. Bizim durumumuz ondan farkl m sanki? Zaman kimseyi kayrmaz, her canl yalanr, her ey eskir. - Ben de onu demek istiyorum zaten, dedi Tanabay'n baybiesi1 dalgn dalgn ban sallayarak. Sonra alayl bir glmseme ile ekledi: Belki yine yorgaya binip gece seferlerine kmak istersin... stediini yap, benden sana izin! - Amaan sen de, nelerden sz ediyorsun? diye elini sallayan Tanabay konuyu kapad ve dan kt. Ata ot vermek iin samanla gitti. Karsnn o olaylar unuttuunu sanyordu, unutmamt demek. Bacadan duman ttmeye, baybie yemei stmaya 1 Baybie: Evin hanm, hanmefendisi. Birden fazla e; olduu zaman birinci e. Yal kadnlara sayg hitab, ifadesidir. 16/ElvedaGlsan balamt. Ama Tanabay bir trl dnmyor, atn yemiyle urayordu. Kars kapnn nne karak seslendi:

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Hey, yemek snd da soudu bile, gel artk! dedi. Kans o gemi olaydan bir daha sz etmedi. Ne gerei vard artk. Tanabay gz boyunca, k boyunca ata bakt. Onu kepek lapas ve kylm pancarla besledi. Glsan'nn dileri iyice anmt, zor yiyordu yemini. Yine de onu canlandrp glendirdiini sanyordu... Ama, ite bugn, byle bir i gelmiti balarna. imdi ne yapacakt? At yolun ortasnda brakp gitmeye gnl elvermiyordu. - Ne yapacaz Glsan? Burada byle kmldamadan duracak myz? dedi. Sonra yorgay eliyle hafife drtt. At kmldad, bir ayan kaldrp arlm teki ayana verdi. O zaman Tanabay, "Dur hele, dedi, bak aklma ne geldi..." Tanabay kamnn sap ile arabay kartrarak dipteki bo uval kard. O uvalla gelinine patates gtrmt. uvaln iindeki kk bir kn ald. Kans yolda yemesi iin pii koymutu o kna. Ama Tanabay onu yemeyi unutmutu. Piinin yarsn kendisine ayrd, br yansm da ufalayp atn azna tuttu. Glsan piinin kokusunu derin derin iine ekti ama azna alp yiyemedi. O zaman Tanabay krntlar kendi eliyle soktu hayvann azna. Glsan biraz durduktan sonra azndaki krntlan inemeye balad. - Hadi yavrum, ye Glsanm, biraz gayret edersek, bir durup bir giderek eve varrz deil mi? Bir vardk m, korkulacak bir ey kalmaz. Bizim baybie ile ben seni yine iyiletiririz... Tanabay'n titreyen eline atn salyas akt. Salya scakt ve bu Tanabay' sevindirdi. Bundan sonra at yularndan tutup yrtt. Elveda Glsan/17 - Hadi Glsanm, yr. Durmak iimize gelmez, gayret et yavrum, yr! At hareket etti, araba sarsld, tekerlekler gcrdad. Yal adam ve yal at, ar ar da yoluna koyuldu. . Tanabay atla beraber yrrken "artk gc kalmad zavallnn" diye dnd. "Ka yandasn Glsan? Yirmi yanda m? Yoksa daha m fazla. Evet evet, yirmiden fazla senin yan... Tanabay ve Glsan ilk kez savatan sonra karlatlar. Onba Tanabay Bakasov, Bat Cephesinde de, Dou Cephesinde de arpm, Japonya'nn tesliminden sonra terhis olup yurduna dnmt. Cepheden cepheye koarak tam alt yl askerlik yapmt. Bouna dememiler "Krk yl krgnda kalsan, ecel gelmeyince lmezsin" diye, Tanabay da lmemi, Tann onu korumutu. Bir defasnda araba ile gelirken mayna arpmlar, onun oku ile epey sarslmt. Baka bir sefer de gsnden yaralanm ve hastahanede iki ay tedavi grdkten sonra kendi birliine yetimiti. Sonunda yurduna dnp trenden indii zaman, satc kadnlar onu "Hey ihtiyar, at elini czdanna!" diye karlamlard. Kadnlann 'ihtiyar' demelerine aldrmad; taklmak iin sylyorlard nk. Geri artk gen deildi ama yal da saylmazd. Sava yllannda

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar gne ve souktan yanm, yz knmt. Klk kyafeti, hafif krlaan sakal by ile biraz yalanm grnse de, gckuvveti yerinde, gnl genti. Terhis olduktan bir yl sonra kans ona gzel bir kz ocuk dourdu. Ondan sonra doan ocuu da kzd. imdi ikisi de evliydiler ve ocuklan vard. Yazlan sik sk ve topluca kendisini ziyaret ederlerdi. Byk kznn kocas kamyon srcsyd. Bu damad btn ev halkm kamyo18/ElvedaGlsan na bindirir, dada yaayan kocam kaynata ve kaynanasn grmek, sayglarn sunmak ve gnl almak iin gelirlerdi. Dorusu kendisi de, kars da kzlarndan ok memnundular. Ne var ki olu hayrszn biri olup kmt... Ama bu baka bir hikye. Sava bittikten, zafer kazanldktan sonra kyne dnerken, Tanabay kendisi iin asl hayatn yeni yeni baladn dnyordu. Gnl ho ve iyimserdi. Byk istasyonlarda maksimkalan (asker getiren katar) bando-mzka ve cokun bir nee ile karlamlard. Evde hasretle bekleniyordu. Olu sekizine basm ve okula balamt. O gne kadar olup bitenlerin, ektii skntlarn nemi yoktu artk. Onlar unutacak, gerek ve tatl hayat asl imdi balayacakt. Dnyaya yeniden gelmi gibiydi ve artk yalnz gelecei dnyordu: oluk-ocukla kaygsz bir hayat yaamak iin nce balarn sokacak bir ev yapacakt. Sonra bu yuvada herkesin mutlu olmas iin alacak, hep alacakt. Bundan baka bir amac yoktu. Bunun iin savamam myd? Kan ve ate arasnda cann diine takmam myd? Sava bitmi, zafer kazanlm olduuna gre, nnde hibir engel kalmamt. * Ama Tanabay yle dnmekte, gelecei toz pembe grmekte pek acele ettiini imdi ok iyi anlyordu. Gelecek iin daha yllar yl kan ter iinde kalp fedakrlk etmesi, nice nice glklere gs germesi gerekecekti. Genliinde bir demirci yannda alm, demir dvm, bu iin ustas olmutu. Savatan sonra ayn ii yapyor, sabahtan akama kadar, ocuk ba kadar byk bir ekile, rsn zerindeki kzgn demiri hi durmadan dvyordu. yle hzl dvyordu ki, usta yolda o kor gibi madeni evirecek zaman bile bulamyordu bazen. alrken o eki sesleri arasnda gnlk skntlar unutup gidiyordu Tanabay. O sesleri, ara sra bugn bile duyar gibi oluyordu. O zamanlar atlar, plaktlar. Kadnlar eskimi oto lastiklerinElvedaGlsan/19 den yaplm ayakkablar giyiyorlard plak ayaklarna. ocujdar nice zamandr ekerin yzn bile grmemi, tadn unutmulard. Kolhoz, grtlana kadar borca batm ve banka bjr kapik bile vermiyordu artk. Ama Tanabay "Dr, yaMama! Dur, yaklama!" der gibi ekici indirdike btn bu skntlar da uzaklatnyordu sanki. rs n n tyor, kzgn demirden kvlcmlar salyordu. Tanabay her darbeyi indirite, hu-ha! hu-ha! diye nefes alp veriyor ve bir yandanJla dnyordu: En nemlisi sava kazanm olmamz, dman yendik, zaferi kazandk, diyordu. Ve eki cevap verir gibi tekrarlyordu: "Yendik, yendik, dik,

10

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar dik, dik!" O gnlerde byle dnen yalnz Tanabay deildi. O gnlerde herkes sava kazanm olmann gururuyla avunuyor ve zafer ekmein yerini tutuyordu. Daha sonra Tanabay ylkc oldu ve dalara kt. Can dostu ora raz etmiti onu bu ie. Merhum ora o zamanlar kolhozun bakan idi. Savan bandan sonuna kadar ve savatan sonra da hep bu grevde kald. Kalbi zayf olduu iin re karlmt. Sava yz grmemi olsa da, pek yalanm, zayflamt. Tanabay daha savatan dnd gn anlamt bunu. ora'dan baka hi kimse Tanabay' demirci dkknndan arp ylkc olmaya raz edemezdi. ora ile o, eskiden beri iki can dost idiler. Eskiden, ta komsomol olduklar gnlerde, bir kolhoz kurmaya, zenginlerin, kulaklarn (toprak sahiplerinin) mal ve mlklerini bu kolhoza katmaya birlikte karar vermilerdi. Tanabay bu konuda byk aba gsterdi. Mallarna el koyacaklar kiilerin listesini beraber hazrladlar. ora, Tanabay' raz etmek iin demirci dkknna kendisi gelmi ve arkadan raz ettikten sonra ona: - Ben senin ekice yapp kaldn sanyor, koparp ayramam diye korkuyordum, dedi. ora iyice zayflam, bir deri bir kemik kalmt. Beli 20/Elveda Glsan bklm, yz kr kr olmutu. Temmuzun scanda bile o eski yn yeleini karmyordu zerinden. kisi, demir atlyesinin yaknndaki arkn kenarna -mellp oturmu, konumulard. Tanabay ora'nn genliini hatrlamt. O zamanlar ora kyn yakklsyd. Grg ise grgl, bilgi ise bilgili bir delikanlyd. Yumuak huylu, herkese iyi davranan bir genti. Tanabay onunrite bu yumuakln beenmez, hatta byle oluuna kzard. Onu, kart grte olanlara, yani komnizm idealine kar kanlara gereksiz bir hogr gstermekle sulard. Bu yzden toplantlarda sk sk yerinden frlar, gazetelerden okuyup rendii cmlelerle ve acmasz bir ekilde atp tutard. Sylediklerinin hemen hemen hepsini, dinledii siyas nutuklardan renmiti. Bazen yle szler sylerdi ki, kendisi bile rkerdi sylediklerinden. Ama syledikleri pek etkili olurdu. - ki gn nce daa gidip geldim, dedi ora htiyarlar, askere giden genlerin dnp dnmediini sordular. Sa kalanlarn hepsinin dndn syledim. "Peki nerdeler, ne zaman almaya balayacaklar?" dedi ihtiyarlar. "almaya oktan baladlar, kimileri tarlada, kimileri i yerlerinde, her trl ilerde alyorlar" dedim. "Onu biliyoruz" dediler. "Peki ylkya kim bakacak? Biz lelim diye mi bekliyorlar? Zaten bir ayamz ukurda!" Ben ok zldm ve utandm. Hatrlyorsun deil mi? Sava balaynca biz bu ihtiyarlar ylkya bakmalar iin dalara gndermitik. O zamandan beri alyorlar orada. Ylklara bakmann aksakallarn ii olmadn, onlarn bu iin stesinden gelemeyeceini sen de bilirsin. Gece-gndz, yaz-k demeden at stnde dolamak, koturmak kolay m? Dervibay' hatrlyor musun? At stnde donup ld zavall. Orduya at gerektiinde o

11

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar atlar terbiye edip yetitiren de yine bu aksakallar oldu. Yan yetmie dayannca, dada tata at kotur da anlarsn. Sa olsunlar! Onlara kran borluyuz, hizmetlerini Elveda Glsan/21 deyemeyiz. imdi ylk bakmay askerden dnen genlerimiz hor gryor, bunu utan verici bir i sayyorlar. Uzak yerlere gidip medeniyet rendiler ya, imdi dada at obanl arlarna gidiyor. Yaa, byle ite! Sen bir dn Ta-nahafy. Sen gidersen peinden bakalarn da gndeririz... - Pekl ora, baybiemle bir greyim, dedi Tanabay. inden "bizim bamza gelmeyen kalmad oysa sen hibir ey grmedin, hep aynsn ora. lke iin istediin bu cokulu iyilik ateinde yanp gitmesen bari. Belki doru olartda budur. Savata biz neler grmedik ki! Bizim de yumuamamz gerekmez miydi? Belki insan hayatnda asl nemli olan budur" diye dnyordu. Konumalar bitmiti. kisi birden ayaa kalktlar. Tanabay demirci dkknna doru yrd. ora arkasndan seslendi: - Tanabay, bekle biraz! diye atn srp onun yanna geldi. Eyerden eilip arkadann yzne bakt: "Bana da-rlmadn deil mi? Bam kayacak vakit bulamyorum. Bo bir zaman bulup sana gelmeyi, eskisi gibi uzun uzun dertlemeyi ne kadar isterdim. Grmeyeli ok oldu. Dnyorum da, artk sava bitti, aydnlk gnler gelmi olmalyd. Oysa iler azalmad, kolaylamad. Baz geceler gzme uyku girmiyor, hep dnyorum: leri nasl yoluna koyarm, halk nasl doyururum, plan hedefine nasl ularm?... Halkmz akln bana toplad, artk herkes daha iyi yaamak istiyor... kisi babaa verip konumak, uzun uzun dertlemek frsatn hi bulamadlar. stne i biniyordu. Zaman akp gitti. Bir daha da birbirlerini hi gremez oldular. O konumadan bir sre sonra Tanabay daa kt. O sar tay, yal Turgay'n bakt ylk iinde ilk kez grd. Tanabay, atlar koradan karlp saym yapldktan sonra ihtiyar Turgay'a sitem etti: I 22/Elveda Glsan - Vere vere bana bunlar m veriyorsun aksakal, atlarn hali hi de iyi deil! Turgay, buruuk yzl, ufack ve kse bir ihtiyard. Sanki, elin sere parma gibi bymeden kalmt. Bandaki kocaman brk, dal tr kuzunun kuyruk ucunun zerindeki yal top ksm gibi duruyordu. Genel olarak bunun gibi ihtiyarlar alngan ve ac dilli olurlar: Ama Turgay kzmad: - te, ne gryorsan o, dedi alttan alarak. Kln eksen ya kar demiyorum ya ben de. Bakacak greceksin, o zaman daha iyi anlarsn. Tanabay da yumuad: - aka yapyorum aksakal, kusura bakma. - Ama ilerinde bir tanesi var, dedi Turgay, gzlerine den kocaman brk yukar doru kaldrp zengide dorularak bir

12

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar kamsnn sapyla ilerisini gstererek "Bak, u sa kanatta otlayan san tay gryor musun? te o bir harika!" - Hangisi? u tostoparlak grnen kk tay m? Ufak tefek bir ey, srt da pek ksa. - Epey ge dodu da ondan. Byyor, geliecek, yetiecek.. - Peki, zellii ne onun? - Doutan yorga. - Yorga at az m yani? - Ben bunun gibisini grmedim. Eski devirde olsa, byle bir yorgann deerine paha biilemezdi, Krgz atalar byle bir yorga iin birbirlerine der, kan dkmekten ekinmezlerdi. - Hele bir grelim, dedi Tanabay. Atlarn mahmuzlayp ylknn evresini dolandlar, sar tayn yolunu kesip ileriye doru srdler. San tay da komak iin frsat aryordu zaten. Ban kaldrd, yle bir silkinip peremini geri att, hnldad ve sonuna kadar kurulElveda Glsan/23 mu bir oyuncak at gibi ileri frlad. Yine ylkya katlmak iin kocaman bir yanm daire izerek kouyordu. San tayn yorgalamasn keyifle seyreden Tanabay sevinle bar- yordu: - Ooo! una bak! u komann gzelliine bak! Harika bir ey bu! - Syledim sana, dedi ihtiyar ylkc vnerek. Oyun iin yanan ocuklar gibi nee ile coarak tayn J|peinden kendi atlarn sryorlard. Onlarn sesini duyan > tay hzn arttnyor, ama hi drtnala kalkmyor, uan bir ku gibi rahat uuyordu. Taya yetimek iin bindikleri atlan drtnala kaldrd- lar ama yetiemediler, oysa sar tay hep yorga kouyordu. Turgay brkn bandan karp Tanabay'a: - Bak Tanabay! dedi, sesimi duyunca usturann keskin az gibi her eyi yarp geer. Sesimi de tanr ha! Bir nra ataym da seyret hele: Ayyyyt! Ayyyt! Ayyyt! Grdn m? San tay dnp dolap ylkya katld. Ama onlar, bindikleri atlann terlerini soutmak iin bir hayli gezdirmek zorunda kaldlar. - Turgay aam, sana ok teekkr ederim. ok gzel yetitirmisin bu tay, hayran kaldm dorusu... - Evet, ok gzel taydr o, dedi ihtiyar. Sonra ensesini kayarak ciddi bir tenbihte bulundu: "Ama dikkat et, dile drme, nazar demesin! Kimselere bir ey syleme. Gzel yorga gzel kz gibidir, elde etmek iin peine denler ok olur. Bilirsin, bir kz iyi bir ere dt zaman daha da gzelleir, gzleri yaldr yaldr parlar, gl gibi olur. Ama kt birine derse solar gider, p gibi kalr. Baktka yrein szlar. Atn iyisi de yle olur. Bakmasn bilmezsen onu mahvedersin, olduu yere dp kalr! - Merak etme aksakal, ben de biraz anlarm bu iten. ocuk deilim. - yi yleyse. Ad 'GLSARI1 unutma. 24/Elveda Glsan - Demek ona Glsan diyorsunuz?

13

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Evet. Geen yaz kz torunum gelmiti. Bende biraz kald. Adn o koydu. Can gibi sevdi onu. San tay o zaman henz bir caba1. idi. Unutma, ad Glsan. Turgay aga yalannca enesi dk bir ihtiyar olmutu. Btn gece Tanabay'a t verdi. Tanabay da ses karmadan dinledi. Tanabay, Turgay'la yal kars oradan aynlrlarken, onlar yolun bana kadar yryerek uurlad. Bundan sonra bo kalan kee adra dnd. Kansyla buraya yerleeceklerdi. Yardmcs iin de bir adr vard ama, ona bir yardmc vermemilerdi daha. imdilik yalnz idare edecekti ileri. Yol banda aynlrken Turgay aga son bir t daha verdi: - San taya imdilik hi dokunma. Hi kimseyi de bindirme. Sabrla yetitir onu. Eyer vurulacak ve binilecek hale geldii zaman pek zorlama, gemini fazla ekme. Terli iken su imemesine de dikkat et, yoksa yorga gidii bozulur. Onu iyice terbiye ettikten sonra, o zamana kadar sa kalrsam, getir gster bana. Bundan sonra Turgay ve kendisi gibi >%l kans, eya-lann ykledikleri deveyi yedeklerine alp gittiler. Kee adr, ylk ve dalar Tanabay'a kald. Ne bilsindi Glsan nasl bir mr sreceini, kendisi iin neler syleneceini ve ileride bana neler neler geleceini!... imdilik azna gem, srtna eyer vurulmamt. Eskisi gibi koup duruyordu yirin arasnda. Hibir ey deimemiti. Yine bana buyruk bir tayd. Dalar yine o dalard. ayrlar, nl rl akan sular hep ayn. Deien tek ey ylknn efendisiydi. Yal ylkcnn yerine, zayf, uzunca boylu, banda asker kalpa olan bir efendi gelmiti. Bunun se1 Caba: At yavrusuna alt aylk oluncaya kadar 'kulun', alt aydan bir yana ulancaya kadar 'caba', bir yana gelince 'tay' denir (evirenin notu). 1 Elveda Glsan/25 kaln, gr idi. Zamanla ylk ona alt, onu yadrgamad, yadsnmad. Sonra kar yad. Sk sk ve lapa lapa yayor, ama uzun sre yerde kalmyordu. Atlar toynaklanyla kan eelemeye, tepinmeye baladlar. Sahiplerinin az yz soldu, elleri morard, iti. Artk ayana izme, srtna gocuk giymeye balad. Caba Glsan'nn tyleri uzad ama zellikle geceleri yine yordu. Ayazl gecelerde atlar bir kuytuda kmeliyor, birbirlerine iyice sokularak, sabaha kadar kmldamadan duruyor, vcutlar krandan bembeyaz olu-yordu.Sahipleri onlan yalnz brakmyor, atndan inmeden, eldivenli ellerini birbirlerine srterek, yzn ovuturarak dolanp duruyordu yanlarnda. Ara sra bir yerlere gidip sonra yine geliyordu. O sylenince yahut ksrnce, atlar balarm hafife eviriyor, kulaklarn kabartyorlard: Efendilerini yanbalarnda grmek gven veriyordu onlara. Gece rzgrnn hrts, fstls ile yine uykuya dalyorlard.

14

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Glsar Tanabay'n sesini ite bu k tand ve bir daha mr boyunca unutmad. Bir gn dalarda bora koptu. Kar savrula savrula, ine-leye ineleye, atlann yelelerine, kuyruklarna yapt, ar-lat. Hayvanlar gzlerini aamaz oldular. yice rahatszlanp korkuya kapldlar. Titreye titreye birbirlerine sokuluyorlard. Yal dii atlar, hnldayarak, balaryla vurarak kulunlar, cabalar ortalarna aldlar. Glsar'y ortadan srp kenara kardlar. Glsan yine ortaya girmek iin yal atlan itmeye, bazlarn iftelemeye balad. Bir trl giremiyordu aralanna. Aralarna giremeyince daha da uzakta tek bana durdu ve bu yzden yir aygrnn hmna urad. Aygr, gl toynaklanyla kan eeliyor, ylky bir arada tutmak iin etrafnda dolanyor, kafasn eip kulaklarn ksyor, arada bir drtnala koarak, gz gz grmeyen karanla dalp uzaklayordu. Ama ylk onun harltsn, ayak seslerini duyuyordu. Sonra yine sinirli, fkeli bir halde geri 26/Elveda GQIsan geliyordu yer aygn. te bu gelilerden birinde, Glsan'y hl kmelenmi ylkdan uzakta tek bana duruyor grnce, hmla zerine yrd, onu ylkya katmak iin karnna mthi bir ifte indirdi. Glsan'nn nefesi kesilecekti ner-deyse. inde bir eyler kopmu gibi sarsld ve g doruldu. O mthi ifteden sonra bir daha ylkdan aynlp tek bana durmaya kalkmad. Hi unutamayaca o iftenin acsyla ylkya yanap kenarda ama onlann yannda durdu. Atlar sessiz, hnltsz dururken, uzaktan uzaa bir uluma duyuldu. Glsan o gne kadar kurt ulumasn hi duymamt. Ulumay duyunca bir an olduu yerde donmu gibi kald. Atlar irkildi, kulak kabarttlar. imdi t kmyordu. Uursuz, felaket habercisi bir sessizlik idi bu. Kar yayor ve Glsan'nn burun deliklerine giriyor, bana sr usr derek ylyordu. Sahipleri neredeydi? Byle korkulu bir zamanda o neredeydi? Hi olmazsa sesini duysalar, isli gocuunun kokusunu alsalar, biraz rahatlayacaklard, ama ne kendi grnyor ne de sesi duyuyordu. Glsan, falta gibi alan gzlerle evresine bakt ve korkudan donup kald olduu yerde. Karanlkta, kann zerinden bir karaltnn szlp getiini ve sonra kaybolduunu grnce artk yerinde duramayp rkerek geri srad. te o zaman, zaten korku iinde bekleen atlar rkt, ac ac kineyerek, olanca glerini ayaklarna vererek, belirsiz bir yne doru komaya baladlar. Artk hibir kuvvet durduramazd onlan. Dadan yuvarlanan kayalar gibi birbirlerini srkleyerek, iterek kouyorlard. Glsan da neye uradklann anlayamadan lgnca kouyordu ylknn ardndan. O srada bir silah sesi duyuldu, ardndan bir silah sesi daha. Atlar byk bir grlt kararak kosalar da sahiplerinin fkeli barmalann duydular. Sesler nce geriden, yandan gehyordu. Sonra nden duyulmaya balad. Ylk sesin geldii yne kotu. O sesin ve kendilerinin sahibi imdi yanlannda, nlerindeydi. Elveda Glsan/27

15

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Sesi kslmt ama barmaya devam ediyordu: Kayyt! Kayyt! Kayt! (Dn! Dn! Dn!) diyordu efendileri. Ylk onun sesiyle biraz yreklendi ve peinden komaya balad. Tan atarken Tanabay ylky eski yerine getirmiti. Atlar ofaya gelince durdular. Ama hl korkudan titriyor, krk gibi soluyor, gvdeleri iip iip iniyordu. Bulut gibi buhar kyordu srtlanndan. Ate gibi yanan dudaklanyla kar yutuyorlard. Tanabay da kar yedi. Yere melerek iki eliyld ald souk, bembeyaz kan yzne gtrd, bir sre yzjdeki yangn sndrmek iin ylece durdu, sonra avu avu yuttu o souk kan. Hl dinmeyen, seyrekleme-yen kar taneleri, atlarn scak srtnda eriyor, kirli-san bir su gibi, cdavlanndan, sarlanndan szlyordu. Kaln kar eridi, kara toprak grnd, sonra yeillendi. Glsan da toparland ve eski gcne kavutu. Atlar tylerini dktler. Yeni tyleriyle srtlan parlamaya balad. O pek iddetli k ve zorlu gnleri sanki hi yaamamlard. Atlar o gnleri hatrlamyorlard ama, adam unutmamt. Dondurucu ayaz, itinkurdun uluduu o souk geceleri, o bo-ranl gnleri at stnde geirdiini, elini ayan stmak iin al-rp yaktn, alamamak iin dudaklann srdn, bahar geldiinde, sulann kaln bir buz tabakas olup topra rttn, sanki demirden olan bu kabuu tepinen atlarn toynaklarnn bile kramadn., unutmamt. O zorlu ka dayanamayan zayf atlarn dtkleri yerden kalkamadklarn, lp gittiklerini de unutmamt. Sonra dadan inip, kolhozun bakanna len atlann hesabn verirken, fkeyle barmasn da unutmamt: - Bana niye yle bakyorsun! Karnda bir faist mi var! diye barmt. Ylknn klk koras nerde? Yemi, otu nerde? Tuzu nerde? Azmz ap yel yutarak geiriyoruz 28/Elveda Glsan gnlerimizi. Byle mi yapacaktk bu ileri? Gel de nasl bir kee adrda yaadmz, adrn tamtakr iini bir gr! Kuru ekmek bile bulamyoruz. Sava cephesinde durumumuzu bundan yz kat daha iyiydi. Sen de orada oturup, bu atlan kendi elimle ldrmm gibi bakyorsun bana! Bu szler karsnda kolhoz bakannn kl gibi olan yzyle kendisine akn, suskun bakn da unutmam-t.Sonra fkeye kaplp bylesine ar szler syledii iin kendisini affettirmeye almasn da... - Sen... Sen beni bala, zntmden, acmdan konutum byle... diye kekelemiti. - Asl sen beni bala, dedi ora. Sonra anbar memurunu arp emretti: - Ona be kilo un ver! Onun bu davram karsnda Tanabay'n utanc daha da artt. - Peki, ana okulu ne olacak? dedi anbarc. - Hay Allah! Onu ne kartryorsun? Her eyi birbirine kartrr yokua srersin zaten! Ver! diye kestirip att ora. Tanabay nce unu almamay dnmt. Yaknda inek douracak, at stnden kmz da yaparz, diimizi biraz daha skar, rn zamanna kadar dayanrz, demeyi geirdi aklndan. Ama ora'nn

16

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar anbarcya sylediklerini duyduktan ve yznn ald rengi grdkten sonra dndn sylemekten vazgeti. Karsnn ite o undan yapt laka orbasn ierken azn nasl yaktn da unutmamt. Karsna: - Beni yakp ldrmeye mi niyetlisin, ne kadar ok kaynatmsn bunu! diye ka elinden brakmt. - Biraz sout da i, kk bir ocuk deilsin ya, yava yava i, demiti kars. Bunlarn hibirisini unutmamt. Mays gelmiti. Aygrlar birbirleriyle dvmeye, gen ksraklar kovalamaya balamt. Ylkclarn da rahaEI veda Glsar/29 kamt bu yzden. YUaclar aygrlar ayrmaya alyor, bazen bu yzden kamlarn savurarak birbirleriyle kaptklar da oluyordu. Glsan'nn keyfine diyecek yoktu. Dilediince kouyor, oynuyor, maryordu. Bahar yamurlarndan sonra gne prl pnl parlyor, kara toprak yeeriyor, dzlkler, yamalar yemyeil uzanyor, doruklarda hl erimeyen karlarn beyazl gz ka-niatnyordu. O bahar san yorga genliinin en gzel dnemini yaad. Topa gibi ve kabank tyl bir caba iken, imdi, s-nm gibi ince, byk bir tay olmutu. Boyu uzun, omuz aras geni, kalas dar, ba ise soylu yorgaya yarar biimdeydi: Bir tutamlk fazla ya yok, tmsek burnu, fldr fldr dnen tabak gibi yuvarlak birbirinden uzak gzler, kaln kvnk dudaklar... Glsar'nn bu niteliklerinden haberi yoktu elbet. Onun ii gc komak, yine komakt. En ok sevdii eydi komak. Bu yzden sahibine bir rahat nefes aldrmyordu. teki taylar da koturup peinden srklyor, onlarn arasnda sar bir yldz gibi akp gidiyordu: akll dere boyundan dzle, dzlkten bayra, dar geitlerden dik yokulara kouyor.. Kouyordu. Hava karanp yldzlar ldaynca, ylk uykuya dalnca, Glsar bu kez de dnde kouyordu: Toynaklaryla talan nlattn, kulaklannda rzgrn uuldadn, ayaklarnn altnda topran kaydn, tozlann savrulduunu.. Btn bunlar iitiyor, koup oynad yerleri gryordu. Sahibi Tanabay da onu, hayatnn, yaad ortamn bir paras gibi gryordu. Onu yadsmyor, yadrgamyordu. Atlara sert davranmyordu Tanabay. Bazen koup uzaklara gittii zaman onun kfrlerini iitmiyor deildi. Bazen de yanndan geerken kamsyla arkasna hafife vururdu. Can yanmazd ama yine de anr, rperir ve balard komaya. Glsar ne kadar hrslanr, ne kadar ok koarsa, yl30/Elveda Glsan kya doru akan bir yldz gibi gelirse, onun ardnca drtnala gelen efendisi de o kadar keyiflenirdi. Tanabay'n onu yreklendiren sesi, hatta keyfinden ark sylemesi pek houna giderdi Glsan'nn. Byle zamanlarda, kou temposunu onun trksne uydururdu sanki. Zamanla bu trklere iyice alt, onlar belledi: Bazlar hznl, duygulu, uzun, ksa, szl,

17

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar szsz btn trklerini. Sahibinin ylkya tuz yalatmasndan da ok holanrd Glsan. Tanabay upuzun bir aa tekneye para para kaya tuzu dkerdi. Atlar tuz yalamay pek sever ve bunu bir ziyafet sayarlard kendileri iin. Ama, ite bu tuzu yalamak Glsar'ya bir felket getirdi. Bir gn Tanabay bo bir kovaya vurarak "po! po! po!" diye atlan tuz yalamaya ard. Atlar koup geldiler ve baladlar tuz yalamaya. Glsan da onlann arasndayd ve tadn kara kara tuz yalyordu. te o srada sahibi ve onun yardmcs, ellerinde ucu kementli sopalarla yaklatlar. Glsan hi umursamad. nk bu kementler binek atlan-n, salacak ksraklar yakalamak iin kullanlrd. Ona hi dokunmazlard. Ama onun yanna sokulup, ban okadlar ve at kuyruundan yaplm ilmii boynuna geiriverdiler. Glsar tuza anlayamam, tuz yalamaya devam ediyordu. teki atlar boyunlanna kl kement geirilince huysuzlar, aha kalkarlard, ama Glsan hl klm kprdatmyordu. Epeyce tuz yalad iin susamt. Atlann arasndan kendine yol ap su imek iin aya gitmek istedi. te o zaman boynundaki ilmik skld ve Glsan neye uradm anlamadan irkildi. Hi byle bir ey gelmemiti bana. Hrldad, tepindi, aha kalkt. teki atlar katlar. Sonunda kendim tuzaa drenlerle babaa kald. Sahibi nnde, yardmcs da ardndayd. Bu arada ocuklar da koup geldiler. Bunlar, daa sonradan gelen ylkclann ocuklanyd. Her zaman ata biner, oralarda dolamp Glsar'y rahatsz ederlerdi. Yorga dehete dt. Kurtulmak iin tekrar tekrar aElveda Glsan/31 ha kalkyordu. Gne gzne vuruyor, gzn kamatran halkalar oluuyordu nnde. Dalar yklyor, yer sarslyor, insanlar birbirlerinin zerine ylyordu sanki. Birden her yanm saran koyu karanl n ayaklanyla delmeye a, l. Ama o ne kadar rpnsa, ilmekde o kadar boynunu s: kyor, soluk almam zorlatryordu. Sonunda adamlar uzaklatrmak iin kendini onlann zerine att. O srada bovjnunu skan ip biraz gevedi ve Glsan ipip ucunu tutan adimlan srklemeye balad. Kadnlar barp ararak ocuklanm adrlara doru kovaladlar. Ama adamlar tekrar ayaa kalktlar ve ilmek Glsan'nn boynunu yine ve da-..;, - ha ok skmaya balad, nefesi kesildi, ba dnd. * Sahibi, tuttuu ipi koluna dolayarak yan taraftan yaklat. Glsan tek gzyle grd onu. Adamn st ba yr, tlm, az yz berelenmi, toz toprak iinde kalmt. Ama gzlerinde bir kzgnlk, bir fke yoktu. Soluk solua kalmt. Kam szan dudaklann kmldatarak, yava yava ve olabildiince yumuak bir sesle onu yattrmaya alyordu. - Gel Glsan. Korkma, hi korkma, rahat dur! Efendisinin ardndan, ipi smsk tutan yardmcs da geldi. Tanabay bir elini atn bana uzatt, onu okad ve geriye bakmadan yardmcsna seslendi: - Yular, gemi ver bana!

18

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Yardmcs atn bana geirilecek takm verdi. i Sakin ol Glsan, sakin ol! Korkma! Yorgann gzn bir avucu ile kapatp bal kafasna geiri verdi. imdi gemi azna geirmek, eyeri srtna vurmak gerekiyordu. Kafasna balk geirilince yine hnldamaya, tepinmeye balamt ama Tanabay onun st dudam smsk yakalamt. - Bkmeyi ver! dedi yardmcsna. 32/Elveda Glsan Elveda Glsar/33 Yardmcs yorgann st dudann altna hemen kay bkmeyi geirdi ve evirmeye balad. Yorga aclar iinde arka ayaklarnn stne kt ve artk direnemedi. O anda souk demir azlk dilerine arparak ngrdad, sonra kilitlenmi gibi aklp kald aznda. Adamlar imdi srtna bir eyler koyuyor, gs altndan kaylar geirip skyorlard. Kay skldka can yanyordu ama asl ac veren azndaki o bkme, o demir azlk idi. Bu ac ile gzleri yuvalarndan frlayacakt nerdeyse. Kpr-dayamyor, soluk alamyor, can mthi yanyordu. Bu acdan, sahibinin stne nasl bindiini, ne zaman bindiini anlayamamt. Yalnz azndan o bkmeyi, o burukluka actan eyi kardklar zaman biraz kendine geldi. Bir an yine ba dnd ve sonra donup kald. Her yan kaylarla sarlm, srtna bir arlk kmt. Yan gzle geriye baknca, srtnda bir adamn oturduunu grd. O adam silkinip atmak istedi srtndan. Ama o zpladka azlk azn yrtcak kadar sklyor, zerine oturmu adamn topuklar kanuna batyordu. aresizdi. Yine de kine-yerek olanca gcyle aha kalkt. Sonra ban ne eip arka ayaklarm havaya kaldrd, yana sradf, silkindi. Ama baka bir atn zerinde olan ikinci adam yularnn uzun ipini ekiyor, kap gitmesini engelliyordu. O zaman o adamn evresinde bir daire izmeye balad. O ember yolun bir noktada alacam ve oradan son hzla uzaklaacan umuyor, dnyor, dnyor, ama ember almyor, zlmyordu. Dnd, yine dnd, durmadan dnd. Adamlarn istei de buydu zaten. Sahibi kamsn aklatyor, izmesinin topu-uyla durmadan karnna vuruyordu. Yorga, onu srtndan iki kez atmay baard, ama iki defasnda da adam kalkp yine bindi stne. Bu zorlu, eziyetli kou srp gitti. Glsar'nn gzleri kararyor, ba dnyor, dnya dnyor, kee adrlar dnyor, merada otlayan atlar dnyor, dalar, gkteki bulutlar, her ey dnyordu. Yorga yoruldu, yavalad, yrmeye balad. Ter iinde kalm, ok da susamt. Adamlar ona su iirmediler. Akam olunca eyerini de almadlar zerinden. Yalnz kolanlarm geveterek bir aa-> ca balayp braktlar. Gemin dizgini iki taraftan gerilip eyerin bana baland iin ban dik tutmak zorunda kalyor, saa sola eviremiyor ve uzanp yatamyordu. zengiler toplanp eyerin kaltana balanmt.

19

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar jGlsan btn gece yle durdu. Bana nden byle bir felket geldiini anlayamyordu. Yenik, ylgn, zntlyd. Ban hafif oynatacak olsa gem azn yrtarcasna actyordu. Azndaki o demirin tad da pek ktyd. Aznn kenarlar yara bere iinde kalmt. Kolanlarn vcudunu sktm yerler ve eyerin vurduu srt acyor, szm szm szlyordu. Susuzluktan da lecekti nerdeyse. Derenin br yakasnda, ylk, her zaman olduu gibi yaylm, otluyor-du. Onlarn kinemelerini, toynaklarndan kan sesleri, atlara gece bekilii yapan ylkclarn barlarn da duyuyordu Glsar. Kee adrlarn yannda atei, ate banda oturup sohbet eden adamlar, ocuklarn kpek gibi ses kararak onlar havlattklarn... her eyi duyuyordu. Kendisi, ylece duruyordu orada. Onunla kimse ilgilenmiyordu. Sanki herkes unutmutu onu. Biraz sonra ay dodu, ykseldi. Dalar gecenin karanlk kuandan syrlp ay nda kendilerini gstermeye, ar ar kmldamaya bymeye baladlar. Yldzlar yeryzne iyice yaklarn, hatta yere inmi gibi daha ok panl-dyordu. ylece duran Gtear'y o srada bir arayan vard. Bu, kulun olduklar zamandan beri onunla koup zplayan, onunla otlayan, oynaan, ufak-tefek aln sakarl bir doru ksrak idi. Glsar onun kinemesini iitti. Dii tay yine Glsan ile olmak, onunla komak istiyordu. Aygrlar onun peine oktan dmeye balamlard ama, o onlardan kayor, 34/Elveda Glsan Glsan'y aryordu. Glsan olsa yine onunla koar, oynar, hep onun yannda olurdu. kisi de henz tam ergin aa gelmi saylmazlard. Glsan doru tayn sesini pek yaknnda iitti, sesini hemen tand. O da kineyerek cevap vermek istedi ama, azn amak istedii zaman mthi can yand ve kineyemedi. Sonunda doru tay onu buldu. Alnndaki ak sakar ay nda parlyordu. Yanna sokuldu. Dereyi geip geldii iin ayaklan slakt. Serin suyun kokusunu da getirmi oluyordu bylece. Ban Glsar'nn boynuna koydu, smscak dudakla-nn onun tylerine dokundurdu, bayla drtkledi. Hrldayarak ve ban sallayarak Glsan'y ard. Oysa Glsan kmldayamyordu. Bu kez dii tay onun boynuna asld, dileriyle onu kamaya balad. Yorga da onun boynuna dokunup ayn eyi yapmak istiyordu ama, ban bile oyna-tamyordu. yle de susamt ki! Ah doru tay ona iecek su getirebilse! Glsan'dan hibir karlk grmeyen gen ksrak koup gitti. Derenin br yakasna geip gzden kaybolunca-ya kadar Glsan ona bakt durdu. Sonra, gznden iri iri damlalar dmeye balad. Yorga Glstf mrnde ilk kez alyordu. Sabah erkenden sahibi geldi yanna. Bahara uyanm dalara bakp glmsyor, omuzlann, boynun omurgasn ktrdetiyordu. - Oy Glsan oy! dedi. Dn beni ok yordun. Ne oldu? ok mu dn? Ee, tabii, buz gibi olmusun. Pekl! Tanabay Glsan'nn boynunu okad. Yumuak, sevgi dolu ses tonuyla konutu. Glsan onun neler sylediini nereden bilecekti?

20

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Bana darlma, kzma dostum, diyordu Tanabay. Bugne kadar ba bo koup oynadn. Byle srp gidecek deildi elbet. te imdi bunu rendin. Alacaksn. Doru, ok cann yand, ama ne yaparsn, hayat bu ite! Merak etElveda Glsan/35 me, her ey yoluna girecek, iyi gnler greceksin. Artk yolundaki talara ayan srmez, hibir engel kmaz. ok mu acktn? ok mu susadn?.. Tanabay Glsar'nn baln zd, azndaki gemi Sulca kard, sonra onu yedeine alp dereye gtrd. Glsar suya girince titredi, rperdi, ileri atlp ban derin suya daldrd. Ah, ah! Ne gzeldi bu serin su! Ne gzeldi suya kavumak! Ve imdi efendisine nasl da kran duyuyordu! -^ te byle. Bir sre sonra Glsan eyere de, kolonlara da iyice alt. zerindeki arl hissetmez oldu. Sahibi srtna bindii zaman, komak, ku gibi umak istiyordu ama, Tanabay, taypalma yorgann o gzel gidiini bozmamak iin dizginleri ekip onu yavalatyordu. Sar yorgay, binicisini hi sarsmadan, frlatlan ok gibi dmdz giderken grnler ona hayran kalyor ve kenara ekilip seyrediyorlard: - Akolsun! diyorlard, stne su dolu bir kap koysan damlas bile dkmeden gtrr! Eski ylkc ihtiyar Turgay, Glsan'yi byle grnce Tanabay'a teekkr etmiti: - Sa olasn Tanabay, soyun sopun dert grmesin. ok iyi yetitirmisin Glsan'y. Bak grrsn, asl bundan sonra parlayacak onun yldz! demiti. Krk dkk arabann tekerlekleri, eski bozuk yolda, ar ar, tngr mngr dnyordu. Ara sra at, adm atacak gc kalmad iin olduu yerde durunca tekerlek gcrts, o tngr-mngr sesleri de kesiliyordu. At durunca ve tekerlek sesleri kesilince, bu defa hayvan kendi yrek atlarn duyuyordu: tum-top, tumtop!.. diye atyordu yrei. Yal Tanabay Glsar'nn biraz soluklanmasn, din36/Elveda Glsan lenmesini bekliyor, sonra yine dizginlere yapyordu: - Hadi Glsan, yr yavrum, ok ge oldu... diyordu. Byle, dura kalka birbuuk saat kadar gittiler. Sar yorga son bir kez daha durdu ve bir daha admn atamad. ylesine bitikti. Tanabay telalanp atn bir o yanna bir bu yanna geti. Yalvard: - Ne oldu Glsar sana? Bak hava iyice kararyor! Ama at artk onu arlamyordu. Kendi ba kendine ar geldii iin boynunu aaya doru emi, bacaklar titriyor ve glkle durabiliyordu ayakta. Ama hala arabaya kouluydu, yrek atlar da kulaklarndayd: Tp..tp..tp.. - Bala beni Glsar, bala! dedi Tanabay, Benim de aklm bamda deil, daha nce dnmeliydim. Sen bu haldeyken arabann ne nemi var. Lanet olsun arabaya, koumlara, her eye lanet! Yeter ki san sa salim eve ulatraym..

21

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Gocuunu kard, tartma kaylarn zd, hamutu da atn bandan usulca karp, koumlar arabann iine att. - te, yapmamz gereken buydu, dedi ve gocuunu tekrar giydi. Hamutsuz koumsuz kalan clz gvdesine gre kafas kocamand ve souk, karardk bozkrn ortasnda bir hayal gibi duruyordu. "Vah Glsarm, vah! ne hale gelmisin! Turgay merhum seni byle grse, mezarndan dorulup kalkard" dedi. Tanabay atn dizginini eline ald. Yola koyulup yava yava yrdler: Yal bir at ve yal bir adam: Arkalarda terkedilmi krk-dkk bir araba, nlerinde, bat taraflarnda, kara yolun zerine inen, snmeye, kararmaya balam bir kzllk vard. Karanlk, dalarn zerine kanadn drmeye, onlarn ve sonra bozkrn zerine geceyi sermeye balamt. Tanabay yrrken sar yorga ile ilgili uzak gemii, I Elveda Glsar/37 olaylar, arkadalarn bir bir hatrlyordu: "Hepimiz byleyiz ite, diye dnyordu, birbirimizden pek farkmz yok. Ancak ar hastalandmz ya da ldmz zaman hatrlyoruz birbirimizi. O yitirdiimizin ne iyi, ne esiz bir insan olduunu, ne byk iyilikler yaptn, ancak o son demde anlyoruz. te Glsar da az var, dili yok bir hayvan! Onu kim dnp hatrlayacak? Kimleri tamad srtnda kimleri gururlandrmad? Ama yalamp bu hale gelince herkes unuttu onu. u haline bak zavallnn., ah o eski gnler ah! Ne ei bulunmaz bir yorga idi o!..." Gemie uzanan gnlerin anlarn bir bir aklna drmesine, Tanabay'n kendisi de pek at. O gne kadar hi dnmemiti bunlar. Demek ki dnmemek unutmak demek deilmi. Aslnda Tanabay unuttuu iin deil, istemedii iin dnmyordu gemiini. Dnmemeye alrd o ac veren gemii. Ama bugn, olunun ve gelininin 0 davranlarn grp, gelinin o ac szlerini dinledikten sonra, karanlk yolda, son demlerini yaayan sar yorgay yedeinde gtrrken, gemi yllarn hatrlayverdi. Bu ar dnceler sanki bir ormandan anszn kp, batman batman doluyordu kafasna. Yorga gittike yavalyordu. Tanabay nden gidip dizginleri ekiyor, kolu uyuunca dizginleri omuzuna atyordu. Sonra at biraz dinlendirmek iin durdu. Bal, dizginleri de kard hayvann bandan: - Hadi Sangl, dedi, sen nden bildiin gibi yr, ben de arkandan geliyorum. Korkma, seni brakp gitmem. Hadi, yrmeye al.. At nde, onun bahn ve dizginini omuzuna atan Tanabay arkada, yryorlard. Glsar ara sra duruyordu. Biraz dinlenip tekrar adm atacak hale gelinceye kadar Tanabay da yannda bekliyordu. Sonra yine ar ar yola koyuluyorlard: Glsan ara sra duruyordu. Biraz dinlenip tekrar adm atacak hale gelinceye 38/Elveda Glsar kadar Tanabay da yannda bekliyordu. Sonra yine ar ar yola koyuluyorlard: Yal bir at, yal bir adam.. Yalnz ikisi.

22

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay, bu uzun yolun zerinde, bir zamanlar Glsa-r'ya binmi olarak ve tozu dumana katarak gittii gnleri hatrlaynca, dudaklarnda ac bir glmseme belirdi. Yorgann getii bu yolda, gerilerinde, kuyruklu yldzn kuyruu gibi, ince uzun bir toz bulutu brakrlard. Bunu uzaktan grenler de, Tanabay'n Glsan ile o yolda gitmekte olduunu hemen anlarlard. Hava rzgrl deilse, Glsa-r'nn toynaklarndan kan o toz izi, tepkili uan gerisinden kan gaz izgisi gibi uzun sre havada asl kalrd. O zaman, yaknlarnda olan bir oban, elini alnna gtrp gzne siper yapar, yola bakarak "Aa, bu Glsar'dr, bakas olamaz!" derdi ve onun srtndaki adama imrenirdi. O talihli adamn yerinde olmak isterdi. Byle bir ata binmek, bir Krgz genci iin gerekten byk mutluluk saylrd. Glsan Glsar olal, nice nice kolhoz bakan grmt. Bunlarn iinde akll olan da vard, ahmak olan da. Namuslusu da vard, kts de. Ama hepsi de, kolhoz bakanlklarnn ilk gnnden son gnae kadar, Glsan'ya binmilerdi. "Neredeydiler imdi o bakanlar, bakarmalar? Sabahtan akama kadar zerinden inmedikleri Glsar'y dnyor, akllarna getiriyorlar myd hi?" diye geiyordu aklndan. Yal at ve yal adam, ar ar yryerek, ayn zerindeki kprye ulaabildiler. Yorga orada durdu. Yere uzanp yatmak iin ayaklarn krpmaya balad. Ama Tana- bay buna izin vermedi. Bir yatarsa bir daha kalkamazd nk. - Dayan Glsan, kalk, sakn yatma! diye dizginle kafasna hafife vurdu. Sonra da ona vurduu iin kendine kzd, barmaya balad: "Anlaana be hayvan! lmek mi istiElveda Glsan/39 yorsun sen! Hayr, byle lmene izin vermem. Kalk, haydi kalk!..." Glsan, drd drt tarafa alan ayaklann glkle toplayarak doruldu. nleye inleye olduu yerde durdu. Ka-,ranHk bast halde Tanabay atn gzlerine bakmaya korkuyordu. Gzlerine bakmadan boynunu, sarsn okad. Sonra kulam gsne yaptnp yrek atlarn dinledi. Hayvann yrei yosun kaplam deirmen talarnn dn gibi, dura takla ve pek dzensiz vuruyordu. Tanabay be-lini" pkp, aresiz hayvann yannda ylece bekledi. ok beklemeden beline arlar girmiti. Sonra, uyuan boynunu sallad, doruldu. Kadere boyun emekten baka ne gelirdi elinden? Tehlikeyi gze alp imdi kpry geecek, ana yoldan kp ay kysnda uzanan dar yola sapacakt. Bu patika daa doru trmanyordu, ama eve ulamak iin en kestirme yol da bu idi. Geri da iinde armas da mmknd, yine de tercih ediyordu o yolu. Evvelce buradan ok getii iin doru yolu hatrlard. Yeter ki at dayansrid. htiyar adam yle dnrken, uzaktan bir motorlu aracn farlan avkd. Ik saan iki gz, gecenin karanln yrtt, az sonra, ine-kalka, titreye titreye, yolu aydnlatt. Tanabay ve yorga, kprnn banda durup bekliyorlard. Geri o aracn onlara bir yardm olamazd. Yine de, sebebini kendisi de bilmeden bekledi orada. "Bu ssz yolda nihayet birileri grnd" diye dnd. Bu

23

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar bir kamyondu. Yaklanca farlar gzn kamatrd ve Tanabay ellerini gzlerine siper etti. Kamyonun ofr mahallinde iki kii vard. Bunlar yal adama ve ktrm ata hayretle baktlar. Bahksz, eyersiz ve sska yaratk attan ok bir kpee benziyordu. Bir an, zerine den parlak ak, yal adamla yanndaki at, bembeyaz iki hayalet gibi gsterdi. Srcnn yannda oturan ince uzun boylu ve kalpakl delikanl, ofre: 40/Elveda Glsan - ok tuhaf, dedi gecenin bu vaktinde, burada ne ii var bu adamn? - Gelirken grdmz terkedilmi araba onun olmal, dedi ofr. Sonra kamyonu durdurup ban pencereden uzatarak sordu: "Hey ihtiyar ne oldu? O arabay yolda brakp giden sen misin?" - Evet, benim, dedi Tanabay. - Tahmin etmitim. Terkedilmi knk-dkk bir araba, yannda yaknnda kimseler yok. Belki koum ie yarar diye baktk ama o da be para etmez. Tanabay hi sesini karmad. ofr kamyondan indi. Nefesindeki keskin votka kokusu Tanabay'n burnuna kadar geliyordu. Adam az ileride durup arl arl iemeye balad. - Peki ne oldu arabaya, niye braktn? diye sordu adam. - At bitkin, ekemedi, ok yal.. - Hmm. Peki nereye gidiyorsun? - Eve, Sargov ' vadisine. - Uff! diye bir slk ald ofr. Ta oraya dan, ormann iine ha? Ama ben o tarafa gitmiyohm. Atla kamyonun arkasna, seni sovhozda brakaym, gece orda kalr, sabah evine gidersin. - Sa ol. At brakp gidemem. - Bu ly m? tiver dereye gitsin.. stersen yardm edelim sana? - Hadi bas git! dedi Tanabay kalarn atarak. - Eh, sen bilirsin, dedi ofr alayl alayl glerek. Sonra da mara basp yanndakine: Bunam bu ihtiyar! diye mrldand. Kamyon hareket etti. Arkada lambalar kzl bir kla kpry aydnlatt. Kamyon geerken eski kpr sarslp gcrdad. 1 Sangov: Bir Krgz aireti. "Govsar" da denir (evirenin notu). Elveda Glsar/41 - Ne diye aaladn o ihtiyar, ayn ey senin bana gelse ne yapardn? dedi srcnn yanndaki adam. Src, dnemete direksiyonu krarak ve esneyerek cevap verdi: " - Bo versene sen! Benim bama gelmeyen kalmad zaten. Yapmas gerekeni syledim ona. An gitmi vahi kalm o attan ne hayr gelir artk. Zaten at-araba eskiden kalm. Bugn nemli o^n makinedir, tekniktir.Her yerde tek-nojbji geiyor artk. Savata da yleydi. Onun gibi kartlarn damatlarn da zaman geti artk... - Pek acmaszsn, hayvansn sen! dedi delikanl - Kapat eneni! dedi src.

24

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Kamyon gitti ve bulunduklar yer bir an kapkaranlk / oldu. Tanabay'n gz karanla biraz altktan sonra tekrar Sargl'n bana geldi: - Hadi Sargl, dedi olum, gidelim artk! Kpry getikten sonra Tanabay, at, ana yoldan patikaya evirdi. Karanlkta, ay boyunca uzanan ve glkle grnen patikada ar ar yryorlard. Dalarn ardndan Ay bana kaldryor, yldzlar, souk gkyznde henz clz ve donuk parltlaryla yolu pek aydnlatmyordu. Onun tam olarak domasm bekliyorlard. Glsar'nn terbiye edildii yl ylklar yaylada her zamankinden fazla kaldlar. O yl gz uzun srd, k da hafif geti. Kar yine yayordu ama yerde kalmyor, hemen eriyordu. Bu yzden ot sknts ekmediler ve hayvanlar da k kolay atlatt. Bahar gelince ylklar daa ktlar, bozkr ieklenince yine dze indiler. Tanabay'n savatan sonra geirdii en gzel dnem belki o yld. Sa sakal aardktan sonra bir kr ata benzeyecek, yallk dnemine girecekti. Gen yorga onun haya42/Elveda Glsan tna iki- yl ge girmi olsayd, belki o yorgaya binip gezmenin keyfini sremeyecek, o erkeklik gururunu pek tatmin edemeyecekti. Altnda Glsan gibi bir yorga olunca, el-le-me gsteri yapmaktan da kendini alamyordu. Byle bir yorgaya binenin gsteri yapmamas da biraz zordu dorusu. Hele, dadan kye gitmek iin tarlalarn arasndan geerken, almaya giden kadnlarla karlanca, eyerin zerinde daha da dikleir, yrei cokuyla dolard. Onun bu cokusunu sezen Glsar da daha bir almlalml yrmeye balard. Kuyruunu yukar doru kaldrarak sallar, rzgrda yelesi savrulur, ayaklan yerden kesilir ve binicisini ku gibi uurmak isterdi. Pek grkemli grnrd. Beyaz krmz bartl kadnlar, yorgaya yol vermek iin ekinlerin arasna kar, orada dizilip onu seyrederlerdi. Bylenmi gibi kmldamadan, atn gei hzna gre balann evirerek hayran hayran bakarlard ona. Tam hizalarna gelince seslenirlerdi: - Hey, ylkc, dursana biraz! der ve ardndan glr-lerdi. "Elbet bir gn yakalarz seni!" derlerdi. Gerekten de yakaladktan olurdu. El ele tutuup yola dizilir, nn keserlerdi. Ahh, ne gzel eklenirlerdi! Bu akac kadnlarn alaylanna kar gelmek ne mmkn! Tana-bay' yaka paa attan indirir, iter kakalar, patrd grlt arasnda elinden kamsn ekip alrlard: - Syle bakalm, bize ne zaman kmz getireceksin? Biz sabahtan akama kadar tarlada iki bklm olup alyoruz, canmz kyor sen ise yorgaya binip alm satyorsun! derlerdi. - Sizi ylkc olmaktan alkoyan m var. Gelin siz de ylkc olun bakalm! Ama o zaman kocalanniza syleyin, kendilerine daha gen baka kadnlar bulsunlar. nk siz dalarda souktan donup kalrsnz! - Yaa, sen yle san bakalm! Tanabay' yine tartaklamaya balarlard. Elveda Glsar/43

25

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Ne denli yalvarsalar da, Tanabay onlann hibirini bin-dirmemiti Glsan'ya. Kendisinden baka kimseyi bindir-mezdi. Bakalar bir yana, Bibican' bile bir kez olsun bin-dermemiti. Belki o da binmek istememi olabilirdi. Bibi-can't'grnce Tanabay'n yrei hoplar, birden neesi yerine gelirdi. Onunla karlanca atn dizginlerini eker, yavalatrd. * "X) yl Tanabay ky denetim kuruluna ye seilmiti. Bu yzden, ii gereLsk sk kye inmek zorunda kalyordu. Hemen her defasnda o kadnla karlar, gz gze gelirlerdi. Onu her grnde yrei kafesinden kacakm gibi heyecanlanr, neesi yerine gelirdi. Glsan onun bu halini gzlerinden, sesinden, el hareketlerinden sezerdi. Kadnla karlanca Tanabay: - Yava ol bakalm Glsan, yava ol biraz! derdi. Kadn nde, onlar hemen arkasnda giderlerdi. Bazan hi konumaz, bazen de fslt halinde konuurlard. Byle zamanlarda sahibinin sesi tathlar, eli yumuard. Bu yzden Glsar sahibinin rahatladn sezerdi. Yine bu yzden, yolda o kadna rastladklar zaman sevinirdi. O gnlerde kolhozdaki ilerin pek kt gittiini Glsar nereden bilecekti? Orada alanlarn eline hibir ey gemiyordu. Denetim kurulu yesi Tanabay Babasov, merkeze her geliinde durmadan sorar, ynetimdekileri sktrrd: "ler niye kt gidiyor, ne zaman dzelecek, gzel gnler ne zaman gelecek? Halk daha ne kadar skn ekecek?.." derdi. Sahibinin bunu derdini, bu skntlar Glsar nereden bilecekti? Bir yl nce havalar kurak gitmi, pek az rn almlard. Kolhoz devlete, paylarna denden daha fazla tahl, daha fazla hayvan vermek zorunda kalmt. nk kolhozun tembellikle sulanmamas iin komu kolhozlarn eksiini 44/Elveda Glsart de kapatmak zorunda kalmlard. Bu byle srp gidecek miydi. Kolhozcular ne zaman gn greceklerdi? Zaman geip gidiyordu. Sava yllar ve zafer avuntusu gerilerde kalm, unutulmaya balanmt. Kolhozcular, kendi bahelerinde yetitirdikleri azbuuk sebze ve kolhozdan arabil-dikleri yiyeceklerle kt kanaat geinebiliyorlard. Kolhozun kasas tam-takrd. Elde edebildikleri tahl da, etlde st de devlete maliyetinin ok aasnda bir para karlnda vermek zorunda kalyorlard. Yazn hayvanlar yaylp otluyor, olabildii kadar besleniyor, ama k gelince alktan lyor, knlyorlard. Ne ot vard ne saman. Koyun, sr koralarnn hali de pek periand. Ot-yem saklayacak yerleri, al anbar yapacak malzemeleri bile yoktu. Bunlar bulup buluturup verebilecek kimse kmyordu. Sava yllarnda bakmsz kalan evlerinin perian hali, ykk-dkk durumlar, imdi daha da beterdi. Yarm yamalak bir ev kurabilenler, ancak ak-pazarda hayvanlarn patateslerini satabilenlerdi. Ev yapmak iin gerekli malzemeyi ancak onlar bulabiliyordu. - Hayr yoldalar, bu byle olmamal, byle olmayacakt. Byk bir yanllk var. bu ite,*byk bir kusur iliyoruz! diyordu kurul

26

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar yesi Tanabay. lerin bu kadar kt gitmesini aklm almyor dorusu. Ya biz almasn bilmiyoruz ya da siz ynetmesini... Muhasebeci bir tomar kd Tanabay'n nne srerek cevap veriyordu: - Al ite! Bunlara bak da doru olmayan, yanl olan neymi gster! te plan, ite rettiklerimiz, ite devlete verdiklerimiz. Kasaya giren bu, kan bu, kalan bu! Kr-kazan yok. Daha ne istiyorsun? nce durumu ren, sonra konu. Yalnz sen komnistsin de biz hepimiz halk dman myz? Sze bakalar da karr, kavgaya varan tartmalar balard. Tanabay ban iki eli arasna alr "Nasl oluyor, neden byle oluyor?" diye dnr, dalp giderdi. Onu bu Elveda Glsar/45 kadar zen, kendisinin canla bala almas deildi yalnz. Cann skan baka durumlar da vard. Baz insanlara di biliyordu. O kiiler Tanabay' grdkleri zaman ilerinden "Yaa, naslm, grdn m ileri ne hale getirdiniz!" der gibi ks ks gldklerini, kendisiyle alay ettiklerini biliyordu. "Toprak sahibiyiz, kulakz diye, malmza mlkmze el koyarsn ha! Al, idare et bakalm. Sizi a gzller sizi! A gzl it; hrsz, itten artan yalar ite byle. ek cezan! Sa-valta geberip gidemedin!" der gibiydiler. y Tanabay da onlara sert sert bakyor ve iinden cevap veriyordu: "Durun hele! nnde sonunda bizim dediimiz olacak, sizin de hakknzdan geleceiz!" diyordu. stelik o adamlar kendisine yabanc da deildi. Bunlardan biri aabeyi Kulbay idi. Sibirya'ya srlm ve savaa kadar yedi yl orada kalmt. Kulbay'n ocuklar da babalarna ben-zemiti. Onun yolundaydlar. Tanabay' itten aa gryor, nefret ediyorlard. Belki onlarn ocuklar da akrabalar Ta-nabay'dan nefret edeceklerdi. Nefret etmelerinin bir sebebi vard elbet. Aradan ok zaman gemi olsa da, ona yaptklar Kulbay'n ve olunun yreini kanatm, ta gibi oturmutu. Kulbay', "Sen bir kulaksn!" diye srdrmesi gerekir miydi? O, orta halli iyi bir ifti deil miydi? Kulbay, babasnn birinci kansndan, Tanabay ise daha kk ikinci karsndan domutu. Ama, Krgz tresine gre, bir babadan olan ocuklar, bir anadan domu gibi kannda saylrlar. Buna gre Tanabay z kardeine el kaldrm, z kardeine ktlk etmiti. O gnlerde herkes bu olay konumu, dedikodusunu yapmt. Bugn geriye dnp yle bir bakyordu da, ok baka yarglara varyordu. Tanabay ne yapmsa kolhozun iyilii iin yapmt. Ama byle mi yapmalyd? Byle yapmas m gerekirdi? nceleri hakl olduundan hi kukusu yoktu.ama savatan sonra, zaman zaman bu olay uzun uzun dnrd. "Kendime de, kolhoza da bo yere dman kazanm deil miyim?" derdi kendi kendine. 46/Elveda Glsan Elveda Glsar/47 O bu dnceler iinde yzerken yoldalar onu drtp uyandrr: Ey, Tanabay, niye sesin kmyor, uyuyor musun yoksa? derlerdi. Sonra yine balard o grltl tartma: K ortasnda ev ev dolaarak gbre toplamak, sonra da gtrp tarlalara atmak

27

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar gerekiyor, ama arabalarn tekerlekleri yok, onarmak iin kereste ve demir ember gerek. Bunlar almak iin para nerde? Kim bor verir? Verse bile sonra nasl deriz? Banka bo szlere gvenip kredi vermezdi. Eski sulama arkn da onarmalar, yenilerini amalar gerekiyordu. Bu, balbana byk bir iti ve stesinden gelemezlerdi. K gnlerinde toprak donar, kaskat olur, kazma batmazd. Bu yzden kimseyi altramazlard. Bahar gelince yaplacak ertelenmez baka iler vard. Dllenecek hayvanlar ayrmak, tohum ekmek, halka ve hayvanlara yakacak, ot toplamak... Btn bu ilerden yeni arklar amaya vakit kalmyordu. Peki, koyun korasn, dl alma zaman iin gerekli kapal koray nereye, nasl kuracaklard? Korann dam delinmi, akyor. Yetecek kadar ne ot var ne de baka yem. Saclar da st samaya yanamyorlard. Sabahtan akama kadar alacaklard da ellerine ne geecekti? Ksas ksa iple kirmev1 dm balanamyordu. (Delik byk, yama kkt). Daha nice iler nice sorunlar vard! Btn bu ileri dnnce insan rperiyordu. Durum byle de olsa, cesaretlerini yitirmeden, bel-bo-yun emeden, parti toplantlarnda ve kolhoz bakarmasn-da (idaresinde) sorunlar dile getiriyor, are aryorlard. Kolhozun bakarmas (bakan) ora idi. Tanabay onun deerini ok sonra anlamt. Eletirmek kolayd. Tanabay'n ii yalnz ylklara bakmakt, yalnz ylkdan sorumluydu. Oysa ora kolhozun btn ilerinden sorumluydu. Her ey ondan sorulurdu. ler uz gitmeyince alanlar onun yakasna yapyor, merkezdekiler sk sk arp ondan hesap 1 Kirmev dm: Gemicilerin izbarc bana benzeyen ama ondan daha salam, ksa iple atlamayan bir dm. soruyor, azarlyor; ktlk, paraszlk onun sorunu oluyor, ama o yine de ylmyor, gece gndz alyordu. Tanabay onun yerinde olsa, ldnr, kendini asard. Oysa ora, hasta kalbiyle sonuna kadar direnmi, kolhozun ilerini yrtmt. Kolhoz bakanlndan sonra iki yl da partiyi rgtleme iinde alt. ora, insanlarla nasl konuacan, onlar nasl ikna edeceini ok iyi bilirdi. Tanabay ka kez fkeli bir ekilde hesap sormak iin gelmi, ama her defasn-di, ora'y dinledikten sonra sakinlemi, ideallerinin gerekleeceine olan gveni tazelenmi olarak ayrlmt. Yalnz bir defa, ra'ya olan gveni sarsld. Ama bunda da asl sulu yine kendisiydi... Tanabay, toplant odasndan kalar atlm, surat aslm olarak kt, bir hmla ata bindii, dizginlere sk sk asld zaman, onun hangi ar dnceler ve dertler iinde olduunu Glsan bilemezdi. O yalnz yle zamanlarda sahibinin mutsuz olduunu sezerdi. Tanabay ona hibir zaman krba vurmu deildi, yine de yle olduu gnlerde ondan korkard. Ama, yol stnde o kadna rastladklar zaman, srtndaki arln birdenbire hafifleyeceini, sahibinin yumuayp dizginleri ekeceini, onu durduracan, kadnla fsldanarak konuacaklarn bilirdi. O zaman kadn parmaklaryla onun yelesini tarar, boynunu okard. Hi kimsenin elleri o kadnn elleri kadar yumuak, okayc deildi. Ak sakarl doru ksran dudaklar

28

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar kadar sevimli, scak ve yumuakt onun elleri. Bu kadnn gzleri de yeryznde baka hi kimsede yoktu. Tanabay eyerin zerinde yana doru eilerek konuurdu onunla. Kadn bazen glmsyor, bazen kalarm atyor, bazen de 'olmaz!' anlamnda ban sallyordu. Gzleri, nl nl bir derenin dibinde ay vuran talar gibi parlar, bir alr, bir koyulard. Ayrlp uzaklarken kadn bir kez daha arkasna bakar, bam sallard. Bundan sonra Tanabay derin bir dnceye dalard. 48/Elveda Glsar Dizginleri gevetir, yorgay kendi haline brakrd. O da bildii yoldan, hafif hafif yorgalard. Sahibinin eyer stnde olduunu unuturdu. kisi birbirlerinden habersiz kendi kendilerine giderlerdi sanki. Sonra hafiften bir yr duyulurdu. Tanabay hafif sesle bir trk syler, szleri pek anlalmazd, ama herhalde anlarda kalm yiitlerin yaad dnemi ve onlarn aklarn, aclarn anlatan szlerdi bunlar. Gl-sar, ok iyi bildii yoldan, ay geerek ta yaylaya gtrrd sahibini... Glsar yle zamanlarda sahibini ok severdi. O kadn da severdi kendince. Onu uzaktan grr grmez, yrynden, duruundan hemen tanrd. zellikle kokusundan anlard o olduunu. Onun kokusunu, sevdii, ok iyi bildii ho bir otun kokusuna benzetir ve yle alglard. Karanfil kokuuydu bu. Kadn, kurumu karanfil tanelerini boncuk gibi dizerek bir kolye yapm, onu tayordu boynunda. - Bak, gryor musun Bibican! Seni nasl da seviyor.. Hadi, biraz daha oka onu! demiti Tanabay. Bak kulan nasl buzalar gibi indiriyor.. Ylkda olsa hi byle sakin durmaz. Braksam aygrlarla it gibi dvr. Ama brakmyorum, aygrlar bir yerini incitir diy^ korkuyorum, ne de olsa daha pek gen. Sk sk eyerleyip biniim de bu yzden zaten.. Kadn imal, dalgn bir cevap vermiti: - Evet, Glsar beni seviyor... - Ne yani? Bakalar sevmiyor mu demek istiyorsun? - yle demek istemedim, biz unumuzu eledik, eleimizi astk artk, ben yalnz senin adna zlmek istemiyorum.. - Benim iin zlecek ne var ki? - nk sen bakasn, sonra ok zlrsn. - Peki sen? - Kaybedecek neyim var ki? Ben bir dulum.. Cephede len bir askerin kars. Ama sen... Elveda Gl sar/49 - Ben de denetim komisyonunda yeyim. te, imdi seni denetliyorum, diye ii akaya vurmak istemiti Tanabay. - Ama ok sk denetler oldun. Dikkat et ha! - Ne suum var ki? Buradan geiyordum, sen de geiyordun, karlatk. O kadar. Ne var bunda? - Bu benim her zamanki yolum, ama imdi asl yoluma sapyorum. Konumaya vaktim yok, hadi hoa kal. - Bibican, dur, bekle biraz! - Niin duraym Tanabay? Neye yarar? Sen akll adamsn. Benim derdim zaten bamdan ayor.

29

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Beni ne sanyorsun, dmann m? - Hayr, ama kendinin dmansn sen. - Nedenmi o? Nasl byle dnrsn? - Sen ne dersen de, ylesin. Ve kadn kendi yoluna yryp gitti. Tanabay, gievi gerei dolayormu gibi, bir sokaktan br sokaa geti ve sonra atn bam deirmenden yana evirdi, oradan okulun nne gidip bak. Aslnda gzn belli bir ynden ayrmyor, dne dolaa kadnn kaynanasnn evinden kmasn bekliyordu. Bibican ie giderken kk kzn kaynanasnn evine brakrd, iten knca da gelip onu alrd. Onur-, kznn elinden tutup evden km, kyn kenannda bulunan kendi evine gidiini grmeden, onu bir kez daha seyretmeden ayrlmak istemiyordu oralardan. Bibican ela onun uzaktan kendisine baktn seziyor, biliyor ama ona bakmamaya alyordu. Kadnn her halini seviyordu Tanabay: Yryn, koyu renkli bartsnn iinde daha beyaz grnen yzn, kolundan tutup gtrd kzm... pelerinden koup gelen kk kpei bile sev lyordu. Sonunda Bibican kendi evinin avlusuna girip kaybolurdu. Bundan sonra Tanabay da kendi yoluna devam ederdi ama, kadn yine hayalinde, gzlerimin nnde olurdu: te imdi Bibican evinin kapsn ayordu, yama stne yama 50/Elveda Glsan vurulmu i elbisesini karp, entarisiyle kuyuya su almaya gidiyordu. Sonra atei yakyor, su styor, ocuunu ykayp temizliyordu.. te imdi kyn srlar meradan dnyor, o da kendi ineini karlyordu.. Artk, kapkaranlk ve sessiz evde yatana girdii zaman, Bibican, Tanabay'la kendisinin birbirlerini sevemeyeceklerini dnrd: Tanabay evli barkl bir adamd. Onun yanda birine k olmas doru olmazd. yi bir insand o, ama her ey zamannda olmalyd. stelik Tanabay'n iyi bir kars vard ve onu incitmemeleri gerekirdi... Kadn, kendisini ve Tanabay' ite bu gereklere inandrmaya alyordu. Kadn byle dnrd ama bu dnceler Tanabay' umutsuzlua, mutsuzlua sokard: "Kaderimiz byleymi, neylersin!" der, gzlerini ayn kar yakasndaki sisli havaya evirir ve yank bir trk tuttururdu. O zaman her eyi unuturdu: Kolhozu, olukocuu, dostu,dman, gemii, gelecei, her eyi... Uzun yllardan beri kendisine dargn olan vey aabeyi Kulbay', zaman zaman dlerine girip onu kan ter iinde yataktan frlatan sava gnlerini, btn gerekleri, her eyi, her eyi... Atn ay nasl getiini, sonra karda yola nasl devam ettiklerini hi farketmezdi. Ancak yorga, yire yaklatklarn sezince yryn birden hzlandrr ve Tanabay da kendine gelerek dizginlere aslrd: - Trrr Glsar! Telan ne? derdi. Dediim gibi, Tanabay iin de, yorga iin de ok gzel bir dnemdi o. Yrk atn n, futbolcunun nne benzer. Daha dne kadar mahalle arasnda top peinde koan bir bacaksz bir de bakarsn btn lkeye nam salar, el stnde tutulan bir hret olur. Gol

30

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar atmaya, alar dalgalandrmaya devam ettike ismi de yaylr. Ama giderek yldz snmeye k Elveda Glsan/51 balar, sonunda unutulup gider. Onu ilk unutanlar da, genellikle vaktiyle ona vgler dzp gklere karanlar olur. O anl-anl futbolcunun yerini bakas alr. Yan kazanan atn n de yle balar, yle biter. Yar kazandka n yank yank yaylr. Atla insan arasndaki tek fark, atn at kskanmamasdr. Atlar bu konuda kskanlk nedir bilmezler. Tanrya kr, insanlar da atlan kskanmay henz renemediler. Byle diyoruz ama, belki yan-ljpruz. Kskanln doksan trls varm. Sahibine dmanlk etmek iin atnn maytabanna (toynan yumuak ortasna) ivi akanlar da biliyoruz. Hay a kskanan zavall hay! Neyse, brakalm bunu... htiyar Turgay'n dedikleri oldu. O yln baharnda yorgann yldz iyice parlad. Genci yals herkes tand onu. Bilmeyen kalmad: "Glsan!" "Tanabay'n yorgas!", "Kyn vnc, gururu..." diyor, onu dillerinden drm-yorlard. Daha 'R' sesini bile telaffuz edemeyen, henz koup tozlu toprakl sokaklarda atlk oynamaya balayan ocuklar bile hep "Glsan" olmak isterlerdi. "Ben Glsar'ym" derdi biri. "Hayr, Glsan benim!" diye itiraz ederdi teki: Annee, baksana una, Glsan'nn ben olduumu syle! Hadi Glsan, deeeh! Zuvvv!" hretin ne olduunu, onun nasl bir ycelik, gllk getirdiini, sar yorga, o byk yartan sonra rendi. Bir Mays'ta yaplmt o yar. Bayram treninden sonra ayn kar kysndaki dzlkte gsteriler balad. ok byk bir kalabalk toplanmt. Dalardan, komu kolhozlardan ve Kazakistan'dan pek ok insan gelmiti. Kazaklar kendi atlaryla katlacaklard yarlara. Savatan sonra byle byk bir enlik, byle byk kalabalk ilk kez grlyordu. Tanabay o sabah erkenden kalkp an eyerledi, balo2/Elveda Glsan n, zengileri, kolanlan her zamankinden daha dikkatli,! daha zenli olarak takt. Glsan sahibinin gzlerinin parltsndan ve ellerinin titremesinden olaanst bir eylerinf olacan seziyordu. Sahibi ok heyecanlyd: - Hadi bakalm Glsan, sana gveniyorum, yzm! kara karma, beni kk drme.. Kendini rezil mi edeceksin? Greyim seni! diyordu. O grltl kalabalkta sabrsz, heyecanl, meraklyd. Komu iftliklerden gelenler atlarn eyerlemeye bala- ] dlar. ocuklar, kimisi at stnde, kimisi yaya, teye beriye | kouyor, yarn bir an nce balamasn istiyor, heyecanla! bekliyorlard. Sonra atllar ayn kar tarafnda bir araya] geldiler. Glsan, o byk kalabal, onca at bir arada grnce, ba dner gibi oldu. Gn alt imdi azan-kazan1 idi. Kzl, yeil havlular, evreler, kzl bayraklar dalgalanyor, gz kamatryordu. Atlann taknlan da pek sslyd. zengi-) ler

31

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ngrdyor, kaylara, balklara taklan gmler parl--' yor, gz alyordu. Yara katlacak biniciler atlarn bir araya getirdiler, j toplu halde durdular. Atlar sahrszlanyor, n ayaklarnn j toynaklanyla yeri eeliyor, bir an nce frlayp komak isti- ] yorlard. Yans dzenleyen ve yneten aksakallar da atla- j ryla dolanp duruyorlard onlarn yannda. Glsan kaslarnn gerildiini, gcnn arttn hissetti. Vcudunu odlara salan bir ruha brnmt. Bundan bir an nce kurtulmak iin ok gibi frlamak, olanca gcyle] komak istiyordu. Sonunda aksakallar yarlarn bekledii iareti ver- j diler. Tanabay atn gemini gevetti ve yorga frlayp kt or- j taya. nce, ne yana gideceini bilemeden, toynaklaryla 1. topraklan sratarak, yle bir kendi ekseninde dnd. Ve o 1 1 Azan-kazan: Her azdan kan ayn sesin, her trl sesin birbirine karmasndan meydana gelen byk grlt. Elveda Glsar/53 anda, uul uul bir ses kt kalabalktan: "te Glsan! Glsan! Glsan!" Yara katlacak elli kadar atl vard. Toyba1 yarlara seslendi: -"Haydi imdi bir Fatiha okuyalm, hayr dua edelim, dedi. Bunun zerine, salarn ustura ile kaztp, balarna birer beyaz evre geiren biniciler, ellerini aarak seyircilere doiu biraz ilerlediler. Yzlerce el kalkt, ald, dua edildi velltn kalabalk "Amiin!" diye yzlerini svazlayarak ellerini indirdiler. Bundan sonra yarlar atlarn dokuz kilometre ilerideki balama noktasna doru drtnala srdler. Onlarn bo braktklan alanda baka gsteriler balad: Greiyor, cirit oynuyor, birbirlerini drmeye alyor, eyerden sarkp yere braklan paralar topluyorlard. Daha nice hnerler gsteriyor, seyircileri coturuyorlard. Balama noktasna giderken Glsar gemi diliyor, diliyle itiyor, sahibinin dizgini serbest brakp kendini niye salvermediini ani ay amyordu. Sonunda, balama izgisinde balarn bir hizaya getirerek dizildiler. Toyba, atyla, yarlarn bir ucundan br ucuna giderek son denetimini yapt, biraz yana alarak elindeki beyaz mendili havaya kaldrd ve byk yar balad. Atlarn hepsi birden ok gibi frladlar. Glsan da frlamt elbet. imdi toynaklar yeri dvyor, yer sarslyor, gerilerinde bir toz bulutu ykseliyordu. Yarlar uran salp2, atlarm drtnala sryor, uuyorlard. Ama Glsar drtna1 Toyba: Toyu, enlii, yar ynetenlerin ba 2 Uran: Ayn dva urunda, ayn bayrak altnda toplanmak ve savamak iin mill parola. Genellikle boylarn ya da eski, nl bir batnn ad sylenerek arlr. Boylarn ayr ayr uranlar da vardr. Oniki Kazak boyunun ortak uran 54/Elveda Glsar

32

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar la gitmesini bilmiyor, yorga gidiini hzlandryordu sade-j ce. Onun gszl de, gc de bu yorga gidiiydi ite. Atlar, birsre yan yana idiler, sonra aralanmaya, al-! maya baladlar. Glsar bu durumu pek farketmedi. O yalnz br atlarn kendisini geip gittiini, tarladan ana yola \ ktklarn, atlarn toynaklarndan srayan kilin, amurun, akln yzne gzne geldiini farkediyordu. Sandan so- \ lundan geen atllarn uranlarn, kam aklatmalarn du-! yuyordu. Havay, kzgn tarladan ve taze pelinlerden kan bir koku kaplamt. Kou, yolun yansna kadar bylece srd. On kadar at ileriye doru aray iyice am, Glsar'nn yeemeyecei kadar uzaklamlard. tekiler Glsar'dan da gerideydiler. Artk, karklk, grlt, patrt dinmi gibiydi. Glsar kendini geip giden atlan gryor, sahibi ise dizginleri hl sk tutuyor, bu da Glsar'y ileden karyordu. Bu fke ve yzne arpan rzgrdan gzleri kararyor, gne bana vuruyor ve onu zerine yuvarlanan ateten bir top gibi gryordu. Scak ter iinde kalmt. Ama ne kadar ter atarsa o kadar hafifliyordu sanki. Kanatlanp umak istiyordu. Sonunda, nde giden atlara yavaladklar, yorulmaya baladklar grnd. Oysa yorga gcn harcamamt daha. Birden sahibinin "Haydi Glsar!" dediini duydu. O andan itibaren de gne topu zerine daha hzl dmeye balamt sanki. Glsar ndeki atlara bir bir yetiip onlan geride brakyordu. O atlara binmi olanlarn yzlerinden fke fkryor, kamlar saklyor, azlar alp dileri grnen atlar geip gidiyordu. Glsar, binicisinin ve eyerin arln duymaz olmutu. ini saran yar hrs onu bir Dldl yapmt imdi. 'Abak'tr. Uran salmak ya da uran armak, gnmzde daha ok kkpar, bu-zak oyunlarnda, at yarlarnda... vb. spor gsterilerinde yaygn olarak devam etmektedir (evirenin notu). Elveda Glsar/55 Ama nnde biri karakk1, br ciyren2 donlu iki at daha vard. Binicilerinin saklayan krbalar altnda hrsla kouyor, ama birbirlerini bir ba kadar bile geemiyorlard. _. yi atlard. Glsar'nn onlara yetimesi epeyce uzun srd. " .Ama bir yokua geldiklerinde yetiti onlara. O yokuu, dev bir dalgann kpkleri gibi tap trmand ve sonra, bir an, yerle gk arasnda, arln tamamen yitirmi gibi oldu. Soluu kesilmiti. Yoku aa giderken gne daha ok ka-.matnyordu gzlerini. Onlar gemiti ama, az sonra ardndan toynaklarn sesini yine duydu. Karakk ve ciyren pein-'den yetitiler, ikisi iki yanndan onunla bir hizada komaya baladlar. imdi atba gidiyorlard. Sanki komuyor da, yanya-' na ylece donup kalm gibiydiler. Glsan iki an gzlerini, uzanp duran balarn, gemlerini, gem kaylarn gryor--. du. Karakk inatyd. Ciyren at, heyecanla, kukuyla iki yanna baknyordu. Sonunda ciyren atn hz kesildi. Bir an sana soluna sulu sulu bak ve sonra Sanl onu gremez oldu. Glsar'nn Karakk' geride brakmas hi de kolay olmad. ok hrslyd Karakk.

33

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar fkeden gzleri donuk-lam, gsz kalan ayaklar zerinde lrcesine kouyordu. Dorusu pek ackl bir durumdu bu. Sonunda aresiz o da yenilgiyi kabul etti. Glsar onu da gemiti. nndeki atlar geip geride braktktan sonra Glsan rahat bir soluk ald. imdi ileride ayn panltsn, ayr gryor, bunlar gznde halkalamyordu. Derken, insanlarn 1 Karakk: Gvercin donlu (gri) atlara genellikle "kk at" denir. Bu donun koyusuna "karakk", demiri andran tonuna "temir karakk", kzlmtrak olanna "Kzl kk", ufak benekleri olanna "tarlan kk" denmektedir. 2 Ciyren: Al donlu attr. Tam al olanna "kan ciyren", biraz koyusuna "kren ciyren", biraz ana "ak ciyren", az ve kask ksmlar sarmtrak olanna "abdar" denir. 56/Elveda Glsan hayknlann duydu. Ama, o kadar uzak grnyordu ki o uzun yolun sonu! Birden soluu kesildi. Gerisinde neler olduunu, o iki atn kendisine yetiip yetimediklerini bilemiyordu. Dp baylacakt nerdeyse. Ama nndeki kalabalk dalgalanyor, cokun naralar atyor, iki kola alp ona yaklayordu. imdi daha. yakndan, daha ak seik duyuyordu onlarn sesini. "Glsan! Glsan! Glsan!" diye banyorlard. O sesler Glsan'ya yeni bir g verdi. Yreklenip ok gibi atld ileri doru... u insanlarn verdii gce bir bakn! San yorga, yeri g inleten ve etrafn bir it gibi eviren insanlarn nnden koarak ayr bir doland. bu kadarla bitmiyordu. imdi, o cokun kalabalk, Glsan'y da, sahibini de aralarna almt.. Onlan kendi hallerine brakmyorlard. Glsan biraz soluk alp kendini toparlaynca, evresini saran kalabalk biraz ald. Byk dl kazanan tulpar1 ile binicisine yer atlar. "Glsan! Glsar! Glsan!" diye yorgay, "Tanabay! Tanabay! Tana-bay!" diye de sahibini alklyorlard. Bu sesler atn zerindeki etkisini yine gsterdi. Yan alanna gzleri alev alev yanarak, byk bir zafer kazanm kumandan edasyla girdi. Artk, gzel, gl ve nl olduunu anlamt. Zaferi kazanan Tanabay ellerini kaldrarak kr duasn yapt. Btn kalabalk ellerini kaldrarak ona uydu ve akansular gibi yzlerini svazlyarak bir azdan "Amin!" dediler. Sonra, yorga Glsan, o kadar byk kalabaln iinden o kadm grp tand ve ona doru yrd. Kadn "Amin" diye ellerini yznden indirirken grp tanmt 1 Manas destannda geen ok hzl koan sava atlarna tulpar deniyor. Elveda Glsan/57 onu. n srada duruyordu. Cokulu, sevinliydi. Bu defa, her zamankinden farkl olarak, barts beyazd. Gn nlaryla dere dibinde ldayan kk talar gibi gzlerini, ondan ve Tanabay'dan ayramyordu. Glsan, daha nceleri yapt gibi, gidip onun yannda durmak istiyordu. Sahibi onunla konusun, kadn da, ak sakarl ksran dolgun ve scak dudaklarna benzeyen

34

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar parmaklaryla onun yelesini tarasn, boynunu okasnd. Ama, nedense, Tanabay onun dizginlerini baka tarafa ekiyor, kadna yaklamasna izin vermiyordu. Glsar sahibinin niin byle yaptn anlamyor, ap kalyor, kzyordu. Onunla konumas gerekmez miydi? Onu nasl grmyordu? Ertesi gn, Maysn ikinci gn, Kkpar Oyunu''nda, Glsan yine en gl at olduunu gsterdi... Atllar, geleneklere uyup uran salarak, nra atarak, da gyormu gibi bir grltyle, yar meydanna, kalabaln olduu yere indiler. Bu defa da yldz parlayan, herkesin gzdesi, Glsar idi. Bir gn nceki yar kazanp bygeyi (birincilik dln) kazanarak halk arasnda nam sald iin, ounluk kkparn sonlarna kadar yine fazla koturmad, yormad. At yarlarnn, atl oyunlarn, en heyecanls, en merakls kkpar idi. Kkpar kapan, "alaman byge" denilen dl kazanm olurdu. Kimin at deneyimli ve hzl, kim daha hnerli, kurnaz ve gl ise, kkpar o kapar, eyerinin zerine atp onu kendi kyne gtrr, bylece 'alaman byge'yi kazanm olma erefini de gtrm olurdu kyne. Bu oyuna herkes katlabilir, atnn ve kendisinin hnerini, gcn, ansn snayabilirdi. 1 Kkpar: At stnde oynanan bir takm oyunudur. Taraflar, meydana braklan, ii saman doldurulmu olak veya buza tulumunu kapmak, kendi takmna kazandrmak iin mcadele ederler. 58/Elveda Glsar Halk, kkparn balamasn heyecanla beklerken, Gne, Kazak bozkrnn ufkunda bataca yere yaklayor ve yusyuvarlak bir yumurta sars gibi grnyordu. I azald iin artk gzleri kamatrmyordu. Krgz ve Kazak atllar, akn akn doluyordu oyun alanna. Bunlar meydana braklan bir kkpar eyerden eilip kapmak, onu kapann elinden almak iin at koturuyor, itiip kakyor, geni meydanda asl mcadeleyi verecekleri "alaman-byge" iin hazrlanyorlard. Bylece epey vakit geti. Gne batmak zere olduu ve glgelerin iyice uzad bir srada, aksakallar 'alaman-byge'ye izin verdiler. Kkpar serke''yi alann ortasna brakan toyba "Alaman!" diye bard. Kkparclar bir anda kkpar serkeyi kapmak iin atldlar. ekime, itiip kakma balad. Byle gl ve ok rakip arasndan kkpar yerden kaldrp almak hi de kolay deildi. Atlar birbirlerini sktrarak, dilerini gstererek olduklar yerde dnyorlard. O zorlu, o byk ekimede Glsan atlarn arasnda eziliyor, bouluyor gibi oluyor, aa kmak istiyordu. Ve Tanabay o ola bir trl ele gei-remiyordu. O srada bir ses ykseldi: "Kazaklar kapt! Tutun, engelleyin!" Heybetli bir kren2 aygra binmi, srtndaki asker gmlei, rakiplerinin ekitirmesinden para para olmu bir Kazak yiidi, o kadar atlnn arasndan ola ekip alm, bacann altna sktrm, baya doru gi- diyordu. - Tutun! Kren at yakalayn! diye baryordu Krgzlar. "Tanabay! Onu ancak sen yakalayabilirsin, abuk!"

35

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Kren aygra binmi Kazak, imdi baldrlarnn zerine ald kkpara abanm, batmak zere olan gnee doru 1 Kkpar serke: Kkpar oyununda kullanlan olak (tulumu). 2 Kren: Koyu al donlu at. Elveda Glsar/59 uuyordu. O alev topun iine girecek, kzl dumanlara, nlara karp yok olacakt sanki. Glsar, sahibinin hl dizgini niin gevetmediini anlayamyordu. * Ama Tanabay iini biliyordu. Kazak yiide, kendini kovalayan Krgzlardan ve yardmna koacak Kazak hemehrilerinden uzaklamas iin zaman brakyordu. Kazak hemehrileri onun bindii aygrn evresini sarp ona siper olurlarsa bir daha onu yakalayamaz ve kkpar Kazaklara gi-dedi. Tek kazanma umudu teke tek ekimeydi. Kazak yiidin bindii kren aygr ok gibi frlayp Kazaklar da, Krgzlar da geride brakmaya balaynca Tanabay sar yorgann dizginini salverdi. Glsar utu. Kaan gnei yakalayacakm gibi bir hzla szld. imdi ban-- malar ve br atlarn toynak sesleri gittike geride kalyor ve kren aygrla aralarndaki mesafe kapanyordu. Kkpar da tad iin kren aygrn yk ard ve Glsar'nn ona yetimesi zor olmad. Tanabay Glsar'y kren aygrn sana geirdi. Kazak yiit kkpar o tarafnda tutuyordu. Glsar ile kren aygr atba hizaya gelince Tanabay kkpar yakalamak iin uzand. Ama Kazak hemen sol yanna geirdi kkpar.Tanabay imdi onun soluna gemek zorundayd. Bu yzden biraz geride kalp bu kez solundan yetiti kren aygra. Yrtk asker gmlekli Kazak da kkpar bu kez saa geirmekte gecikmedi. - Aferin! Gerekten ok iyisin! diye bararak onu vmekten kendini alamad Tanabay. ki at yan yana, gnee doru komaya devam ediyordu. Tanabay, Glsar'y yeniden geriletip saa gemeyi gze alamad. Kazak ayn eyi yapacak, kkpar br tarafna geirecekti. Onun iin Glsar'y kren aygra yaprca-sna yaklatrd ve bir anda Kazan eyerine asld. Kazak uzaklamak istedi ama Glsar'y gemek ne mmkn! Ta60/Elveda Glsar nabay, Glsar'nn hz ve kendi eviklii sayesinde kren aygrnn boynuna kapand. tiip kaktlar ama yine de kkp ar yakalad ve ekm ;ye balad. Tanabay'n iki eli de bo olduu iin daha kolay hareket etmiti. imdi ikisi birden aslyordu kkpara. - Hadi Kazak karde, kolla kendini! diye bir nara att Tanabay. - Yok arkada! Alamazsn! dedi Kazak. Asl ekime, itiip kakma imdi balamt. Bir av paylaamayan iki kartal gibiydiler.Krk gibi soluyor, hrldyor, banyorlard. Kollarn birbirlerine dolamlard. Birbirlerinin ellerine ve kkpara pene gibi geiriyorlar-d trnaklarn. kisinin de birka trna sklm, elleri kan iinde kalmt. Onlar bylesine bir ekime, kapma iindeyken,

36

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar iki at ds olanca gleriyle ve hrsla kouyor, gnei yakalamaya gidiyorlard! Bir batrlk, yiitlik ve beceri oyunu olan kkpara bize armaan eden atalarmz nur iinde yatsnlar! Ruhlar ad olsun! ki at yanyana kouyor ve kkpar serke ikisi arasnda gerilip hrpalanyordu. Artk var izgisinapek yakndlar. Yarlar imdi barp armay brakm, canlarn dilerine lakm, kkp; r btnyle ele geirip, zengi kaynn altna almak ve sonra frlayp uzaklamaktan baka bir ey di nmyonan . Kazak yiidi glyd, kollar uzun ve eki gibiydi. Ana Tanabay'n da tecrbesi vard. Tanabay birden sa ayan zengiden kard. Bir yandan kk-par smsk tutarke, aya ile kren aygr itmeye balad.Sonunda Kazak gencinin parmaklar zld. Kazak kkpar brakrken hasmn uyarmaktan geri kalmad: - Sk tutun! diye bard. Gerekten de Tanabay, olanca gcyle kkpan ektii ve kren aygn da ittii iin, salverilen kkparla birlikte a-run br tarafna dmekten g kurtuldu. Ama kkpar elinElveda Glsan/61 deydi artk. Onu kolu ve ayayla salama aldktan sonra bir zafer naras att ve yorgay olduu yere evirerek kren aygrdan uzaklatrmaya balad. imdi Krgzlara, kendi takm arkadalarna doru kouyordu. * Atl arkadalar baryordu: - Glsar! Glsan ald! Kazak takmndan bir grup Tanabay'n nn kesmek iin atld. Bunlar: J- Yakalayn! Tutun! Brakmayn! diye banyorlard birbirlerine. Tanabay bunlarn, yardmna gelecek kendi takm arkadalannn nn kesmelerine frsat vermemeliydi. Atn olduu yerde bir kez daha evirdi ve Kazaklardan kamaya balad. Glsar onun her hareketinden ne istediini hemen anlyor ve isteneni yapyordu. "Sa ol Glsanm! Canm cierim benim! Sa ol" dedi Tanabay. Glsan bir kez daha olduu yerde dnp koarken, Tanabay takm arkadalarnn korumasna girmiti. Arkadalar yetiip evresini sardlar ve hep birlikte komaya bala-dlar.Bir o yana bir bu yana koturan atllar, o engin bozkrda kanatlarn gererek kavisler izen kulara benziyorlard. Nara atanlar vard. Devrilen atlar .denler, atlarnn peinden sendeleyerek koanlar vard. Byle bir yarta, byle bir oyunda btn bunlar olurdu. Kimse kimseyi sulayamazd bu yzden: Erlik gstermek ve er meydannda baa gelene raz olmak! Bunlar bir anadan domu kardeler gibidirler. Gne topunun byk blm batm, sadece ucu grnyordu. Alaca karanlk kmt. Alaman-byge, akam serinliinde, toynak sesleri ve baka grltlerle, dalga dalga, uul uul ve yeri sarsarak devam ediyordu. Artk baran aran yoktu. Kovalayan, kovalanan da yoktu. Yine de oyunu bitirmek istemiyor gibi koturuyor62/Elveda Glsar

37

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar lard atlarn. Bozkra yaylyor, kara bir dalga gibi bir tepeden inip baka bir tepeye trmanyorlard. Grup grup, ama tam bir uyum iindeydiler. Yarlar niin barmyor, niin suskun ve yzleri niin gergindi? Bir ezgi mi dinliyorlard? Kazak tamburas ile Krgz kopuzu gmbrdedii zaman, tpk byle bir uyumla at koturuyor, dalardan sel gibi iniyorlard. arl arl akan aya yaklamlard. Gr allarn arasndan onun parlak kpklerini gryorlard. Sonuna geliyorlard artk. ayn br yakasndaki Krgz kyne varacaklar ve oyun bitecekti. Tanabay ve onu embere alan kk-parc arkadalar, yine birlikte kouyorlard. Glsar ortada amiral gemisi, brleri de onu korumakta grevli refakatilerdi sanki. Glsar ok yorgundu. ok zor, ok ar bir gn geirmiti. Bacaklar titriyor, yklacak gibi oluyordu. ki yannda iki yiit balndan tutup gtryordu onu. brleri de Tanabay'n yanlarndan ve ardndan gelerek onu kolluyorlard. Tanabay da ok yorgundu. Eyere att serkenin zerine abanm ba ileri geri sallanyor, kendini zor tutuyordu. Yannda kollayanlar olmasa, Glsar da, Tanabay da adm atamazlard. Belki eski zamanlarda, vuruarak byk zafer kazanan, yaralanan hatrlar da, dman eline dmesin diye sava arkadalar byle getiriyor, kurtaryorlard. te, ay hemen nlerindeydi. Yeil ayr, akll geni geit oracktayd. Karanlkta bile parlyor, grnyordu. Atllar, atlarn aydan srp getiler. Su alkaland, kprp kaymad. Atlarn nallan suyun dibindeki akllara arparak sar edici sesler kard. ki yiit, Glsar'y ye-dekleyip kar tarafa geirdiler. Ne gam! Yenmiler, by-geyi almlard. Yiitlerden biri Tanabay'n elinden serkeyi abp kye koturdu atn. Elveda Glsar/63 Kazaklar ay gemeden kyda durup onlar uurladlar. Krgzlar ise: - Yar iin ok teekkr ederiz, sa olun! diye seslendiler.. - Siz de sa olun hoa kaln. Gz gelince yine karlarz! dediler ve atlarnn ban evirip kendi kylerine yollandlar. Hava ok karanlkt. Gz gz grmyordu. Tana-bay' bir eve konuk etmilerdi. Yorga da br atlarla birlikte, darda balyd. Gem vurulmaya ve binilmeye altrl-d gnden bu yana hi bu kadar yorulmamt. Ama o zaman daha kkt, imdi ise anl-anl bir tulpar olmutu. Kkparclar bir evde toplanmlard ve herkes Glsa-n'dan sz ediyordu. - Haydi Tanabay, buyur Glsan'nn erefine ielim. O olmasa bygeyi kazanamazdk! - Evet yle, ama kren aygr da arslan gibiydi dorusu. Binicisi Kazak yiit de yle. Grrsnz, ileride o da nam salacak. - Doru. Glsan'nn nn kesmek iin Kazak atlarndan ka gzmn nnden gitmiyor. Ayaklarn yle ayor, yle szlyordu ki karn otlara deiyordu. Kazand hayvan...

38

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - yle. Eski batrlarn savaa giderken bindikleri atlar herhalde byle idiler. At deil, Dldl o! Dldl! - Ey Tanabay, Glsar'y ksraa ne zaman salacaksn? - Ksraklarn peinde dolanmaya balad bile, ama biraz daha vakti var, hele tam gelisin de.. nmzdeki baharda yirin iine salacam. Bu gz onlarla otlasn, kendini toplasn biraz... Ge saatlere kadar iki sofrasnda alaman-byge'den 64/Elveda Glsar sz ettiler. Yarn, ekimenin nasl getiini, Glsar'mn stn niteliklerni anlatp durdular. Adamlar evde onu verlerken Glsan da darda, gemini dilinin altndan stne kararak terini soutuyordu. Teri kurumas iin sabaha kadar ona ne su vereceklerdi ne de yem; ama cann skan alk deildi. Omuzlar szm szm szlyordu. Ayaklar beton gibi kaska olmutu. Ayaklarnn maytaban1 ate gibi yanyordu. Alaman-bygenin grlts hl kmamt kulaklarndan. Kkparclarn naralarn hl duyuyordu. Hrldyor, titriyordu. imdi asl istedii, ayrda yuvarlanp srtn kamak, silkinmek, yir atlaryla dolamakt. Ama sahibi hl gelip bakmyordu ona. Neyse... Sonunda sahibi kageldi. Karanlkta sallanyor, keskin bir koku yaylyordu nefesinden. Oysa onun nefesinden byle pis bir kokunun yaylmas pek nadir grlrd. Glsan ne bilsindi bir yl sonra yeni bir efendisi olacan ve onun hep byle kokacan! Sar yorga adamdan da, sat o pis kokudan da tiksinecekti. Tanabay yorgann yanna geldi, yelesini okad, bann altn svazlad: - Naslsn bakalm, terin soudu mu biraz? ok mu yoruldun? dedi. Ben de lyorum yorgunluktan. Bana yle bakma, senin erefine itim biraz. Zaferi kutluyoruz. Az itim, kararm bilirim ben. Cephedeyken bile sarho olacak kadar imezdim. Hadi Glsar, darlma bana, ite gidiyoruz kendi evimize. Orada bir gzel dinleneceiz... Tanabay atn kulaklarm sktrd. Evden kanlar!;; biraz konutu. Sonra atlara binip her biri kendi yollarna gittiler. Btn ky uykudayd. Sokaklar sessiz, pencereler kszd. Yalnz uzaktan, hafif hafif bir traktr sesi duyulu1 Maytaban: At toynann altnda ve i ortasndaki yumuak yer. Elveda Glsar/65 yordu. Ay ykselmi, dalarn yukarsna kmt. Bahelerde elma aalan tepeden trnaa iek amt ve dallardan birinde bir blbl tyordu. Bu terkedilmi sessiz kyde ne ii vard bu blbln. akyor, akyor sonra kendi se-siiti dinler gibi duruyor, yine akyordu. Tanabay dizginleri ekerek at yavalatt. - Ah ne gzel bir sessizlik bu! dedi yksek sesle. Blbln akmasndan baka t yok. Ne demek istediimi anlyor musun Glsar? Nereden anlayacaksn! Sen yire git-rrik istiyorsun, ben ise...

39

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Demirci dkknnn nnden getiler. En kenardaki sokaktan geip dere kysna inmeleri, oradan saparak yi-rin bulunduu yere doru gitmeleri gerekiyordu, ama sahibi baka tarafa evirdi atn ban. Kyn ortasndaki sokaktan geip, o sokan sonundaki bir kapnn nnde durdular. Tand kadmn oturduu evin avlu kapsyd buras. Evin kk kznn yanndaki hi ayrlmayan kk kpek havlayarak karlad onlan. Ama at ve binicisini tanynca kuyruunu sallayarak sustu. Sahibi eyerin stnde sessiz duruyor, karar veremeden dnyordu. Sonunda derin bir i ekerek dizginleri oynatt ve oradan uzaklatrdlar. At, yoluna devam etti. Tanabay an ban aya doru evirdi ve o yolda Glsan'yi mahmuzlad. Glsar'mn istedii de buydu zaten.Bir an nce yerin yamna varmak istiyordu. ayr geip suyun kysna geldiler. Glsar 'run nallar akllar dvyor, sular sratyordu. Su buz gibiydi. ay geidinin ortasna gelince, Tanabay birden dizgini ekip at geriye evirdi. Sahibinin bir yanllk yaptn dnen Glsar geri gitmek istemedi, az ile dizgini ekip ileri doru gitmeye alt. Geri dnmelerine ne gerek vard? Bir gn iinde ka defa koacakt? Onun bu dncelerine cevap olarak, Tanabay krbacn Glsar'nn gsne indirdi. Sahibinin ona krbala vurmasndan hi holanmazd Glsan. Gemini hrsla gar-gur dileyerek aresiz geri dnd. 66/Elveda Glsar Bol otlu ayn yeniden getiler, geldikleri yolu yeniden atlar ve yeniden o evin nne gelip durdular. Sahibi eyerin zerinde pek huzursuz duruyordu. Dizgini bir o yana, bir bu yana ekiyor, ne yapacan bilemiyordu. Kapnn kanadn itti. Aslnda kapnn kanad knk dkkt. Orta yar akt. Kurumu, erilmi, iki direi kalmt yalnz kap olduunu gsteren. Kpek yine .havlayarak yanlanna geldi. Kuyruunu sallayarak sustu. Ev sessiz ve pencereleri kszd. Tanabay attan indi. Glsar'y yularndan tutup avluya girdi. Pencereye yaklap hafife cam tklatt. - Kim o? dedi ierden bir ses. - Benim Bibican, benim. A kapy. eride bir k yand ve cam hafife aydnland. - Sen misin? Bu saate kadar neredeydin dedi, Bibican kapy aarak. zerinde yakas ak beyaz bir gece entarisi vard. Kara salar omuzuna dklmt. Kadnn kendi vcudunun kokusu ile o otun, karanfilin, kokusu geldi Gl-san'nn burnuna. - Affedersin Bibican, dedi Tanabay, kkpardan ok ge dndk. ok bitkinim. Am da ok yoruldu. Terini soutmam gerek, biliyorsun ylk ok uzakta. Bibican bir ey sylemedi. Bibican'n gzleri gld, ay vurmu dere dibindeki talar gibi parlad. San yorga,kadnn yanna gelip yelesini okamasn istedi ama kadn gelmedi. , - Uff! Dars ok souk! dedi titreyerek. Ne dikilip duruyorsun, madem ki geldin gir ieri, iyi yalan uyduruyorsun ve gld: Bir karar veremeyip at stnde dolap duracaksn sanmtm.. ocuk gibisin..

40

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - imdi geliyorum, at balayaym da. - u tarafa, frnn yanna bala. Sahibinin elleri hibir zaman bu kadar titrememiti. Gemini azndan alrken, kolanlar zerken, bu ii ilk kez Elveda Glsar/67 yapyormu gibi eli kolu titriyordu. Kolann birini zm, brn zmeyi unutmutu. Bibican'la birlikte ieri girdiler ve lamba snd. At, iinde bulunduu bu avluyu yadrgyordu. y, gn ortasnda, l l. Glsan ban kaldnp uzaklara baknca, o mehtapl gecede sisler iine gmlm grkemli dalan grd. Hassas kulaklann en ufak sese kabartyor, t ksa duyuyordu. Sulama arknn arltsn, az nceMi traktrn uzaktan uzaa yaylan sesini, meyva bah-esinge o yalnz blbln yank yank akmasn, her eyi... Oralardaki bir elma aacnn beyaz iekleri uuup yorgann bana, yelesine dolmutu. Gecenin karanl yava yava almaya, aydnlanmaya balad. San yorga vcudunun arln bir o ayana bir bu ayana geirerek sahibini bekleyip duruyordu. Bundan sonra ayn yerde nice nice geceleri sabahlara kadar bekleyerek geireceini bilmiyordu henz. afak skerken Tanabay evden kt. Smscak olmu elleriyle Sangl'n gemini takp kolanlanm skmaya balad. O gzel karanfil kokusu onun ellerine de sinmiti. Bibican Tanabay' uurlarken ellerini onun beline dolad. Tanabay da onu uzun uzun pt. - Byklann diken gibi batyor, diye fsldad kadn. Hadi acele et, ortalk iyice aydnlanm abuk bin atna. Kadn dnp eve girerken Tanabay fsldad: - Bibican, gelsene biraz, dedi at gstererek, "Onu da oka biraz.yoksa zlr". "Ha, doru ya, unuttum. Bak, ba elma iekleriyle rtlm... dedi glerek. Ve sonra onu, ak sakarl doru ksran dudaklan gibi dolgun ve yumuak parmaklaryla okad. ay getikten sonra Tanabay bir trk tutturdu. Glsan bir an nce yirin bulunduu yere, oradaki atlara ulamak iin hzn arttrd. 68/Elveda Glsan Elveda Glsan/69 O Mays geceleri Tanabay iin ok gzel geen geceler oldu. O ay atlara gece bekilii yapmak sras onundu. Glsan iin de yeni gece hayat balamt. Gndzleri br atlarla otluyor, dinleniyordu. Akam olunca sahibi srtna atlyor, birlikte ylky bir kuytuya gtryor, ortalk kararnca Bibican'n evine gidiyorlard. Sabaha doru, ortalk iyice aydnlanmadan ve kimselere grnmeden, glkle seilen dar patikalar ap, ylky braktklar yere geliyorlard. Sahibi ylky topluyor, sayyor, bir kayp olmadn anlaynca rahat bir nefes alyordu. Glsan iin pek kolay bir hayat deildi bu. Sahibi Bibican'n evine giderken de, oradan dnerken de pek acele ediyordu. O

41

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar karanlk gecelerde, geit-ayr demeden hep kouyordu. Ne yapsn, sahibi yle istiyordu. Glsan'ya kalsa ylkdan hi ayrlmazd. Can baka eyler istiyordu. Artk o da tam bir aygr olmutu. yir ile imdilik geiniyordu ama ksrak yznden birbirlerine dmanca bakmaya balamlard. Gllsan zaman zaman kaz gibi havaya uzatarak, kuyruunu kaldrarak ksraklann yolunu kesiyor, yksek sesle kiniyor, sanlanna sokulup di atmaya alyordu. Dii atlar da bunu yir aygnn kskandrmak iin frsat biliyor ve ona sokuluyorlard. Glsar'y uzaklatrmak iin koup gelen aygr onun epeyce cann yakyordu. nk hem daha byk, hem de dvyd. Yine de Glsan, geceler boyu Bibican'n avlusunda bal durmaktansa, yir bann hmna uramak pahasna ksrak peinde komaya razyd. Orada bal durduu gecelerde hep ksraklan dnyor, can onlan istiyordu. Durduu yerde einiyor, tepiniyor, sonra yatyordu. Eer o tatsz olay olmasayd, kimbilir o geceler daha ne kadar srerdi... Glsan her zamanki gibi o gece de, o kadnn avlusunda, bal olduu yerde, yirdeki atlar dnerek sahibini bekliyordu. Uykusu geldii iin biraz kestirmek istiyor, ama yulan yksek bir yere bal olduu iin uzanp yatamyor, biraz ban indirecek olsa bu defa da gem azn yrtar-casna actyordu. Yine de olduu yerde dalp gidecekti neredeyse. Sessiz, ar bir hava vard ve gkyz bulutluydu. "jGlsan, dalp gider gibi olduu bir srada, birisi sallyor, dallann ekip eiyormu gibi aalarn hrdadn duydu. Bu arada bir rzgr evrintisi oldu ve avluda bo bir kova devrilip tangur tungur ses kararak yuvarland. pteki amarlar savrulup utu. Kpek korkudan havlamaya ve oradan oraya koarak snacak bir yer aramaya balad. At rkt, hnldad, sonra kulaklann dikerek bir sre akn durdu. Ban kaldrd zaman ufukta kapkara, korkun ye kaynayan bir eyin bozkra, ylknn bulunduu tarafa gelmekte olduunu grd. Bir an sonra koyu karanlk imeklerle yanld. Gk, btn aalar yklyormu gibi gmbrdedi. Hemen ardndan gr bir saanak boanmaya balad. imdi Glsan, srtna kam yiyormu gibi tepiniyor, ipini koparp ylknn yanna komak istiyordu. O korkun felaket ylknn, onun cinslerinin zerine geliyordu ve igds onu cinslerini korumaya anyordu. Mutlaka gitmeliydi at kardelerini kurtarmaya. Ama ipi koparamyor, bu yzden de lgna dnyordu. Yular, geme, onu oradan brakmayan her eye dmand, saa sola atlyor, tepiniyor, einiyor, ylkya sesini duyurmak ve onlardan ses almak iin ac ac kiniyordu. Ama cevap olarak ancak frtnann uultusu geliyordu kulaklarna. Ah, o gece ipini bir koparabilse, yl' kya bir varabilseydiL. Sahibi beyaz fanilesiyle evden frlad. Ardndan kadn da kt beyaz gece entarisini giymi olarak. Ama bir anda 70/Elveda Glsan ikisi de snl-sklam oldular. akan imein nda, slak yzleri, korkulu gzleri grnp silindi. Sundurma bir an iin aydnland. Sonra korkun bir grleme oldu.

42

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Dur! Sakin ol! diye baryordu Tanabay an zmeye alarak. Ama at onun sesini duyamyor, onu o klkta tan-yamyordu. Hiddetle zerine atld. Bu arada toynaklarnn darbesi altnda kalan finn kt. Tanabay koluyla ban koruyarak, duvara srne srne ona yaklat, baln tuttu ve kadna: - abuk, z yular! diye bard Kadn yular zer zmez, Glsan kapya doru atld ve Tanabay' srklemeye balad. - abuk kamy! Bibican kamy uzatt. - Dur! nat hayvan! Dur yoksa gebertirim ha! diye kamyla atn bana vurdu. Ne yapp yapacak, eyere atlayacakt. yire ulamak, onlarn banda olmak zorundayd. Frtna onlar kimbilir nereye karm, nereye srklemiti! San yorgann amac da bundan baka bir ey deildi zaten. gds, o ilhi.sezgi, bu kyamet saatinde mutlaka onlann yannda olmas gerektiini sylyordu ona. Bu yzden kiniyor, ahlanyor, kurtulup komak iin ipini koparmaya alyordu. Yamur sel gibiydi. imekler akyor, gk grlyor, frtna uulduyordu. -Tut unu! diye bard Tanabay. Kadn bal tutunca o da srayp eyere atlad. Ama o daha eyere yerlemeden Glsan kadn su birikintileri iinde srklemeye balamt. Glsan ne efendisinin sesine, ne kam darbelerine aldryor, yalnz igdsne uyarak, imekli geceyi ve amansz frtnay yanp ku gibi uuyordu. O gne kadar ne byk yanlarda, ne dll koularda bylesine hzl ko-mam. Kabanp taan aydan, kara ahlann arasndan, deElveda Glsan/71 reden tepeden, artk hibir emrine boyun emedii efendisini alp gtrd. Tanabay, lgna dnm atn kendisini nereye gtrdn anlayamyordu bile.Yamur yzne, gzne.btn gvdesine vuruyor, ama ii alev alev yanyordu. Tek bir dnce vard kafasnda: "Ylk nerede? Aman Tannm! Vadiye inip demiryoluna doru gitmesinler, demiryoluna dmesinler! Mutlaka kaza olur! Allahm, sen koru onlan! Ey Albak! (ervah, atalar ruhu) siz koruyun ylky! Sakn aya-f srmesin Glsar! Sakn dme! Beni ylkya ulatr" diyordu Dzde, yokuta, imekler karanl bak gibi yanp beyazlayordu, sonra yine koyu karanlk oluyordu. Frtna yine uul uuldu, yamur ise frtnann iddetiyle krba gibi iniyordu. Gece, gz kamatran bir kla aydnlanyor, sonra ka-fanyor, sonra yine k, yine karanlk... San yorga ahlanyor, azn yrtacak gibi kiniyordu. yiri anyor, kendince onu bulmak, grmek iin yakanyor-du: "Neredesiniz! Neredesiniz! Kineyin, ses verin bana!" demek istiyordu. Ama onun sesine karlk gk grlemesi duyuluyordu yalnz. O yine ileri atlyor, kouyor, kouyordu. Bir karanlk, bir aydnlk oluyordu. Sonra yine karanlk, yine aydnlk...

43

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Frtna afaa kadar srd. Sonra yava yava bulutlar seyrelmeye balad. Ama dou ynnde gk grlemeleri devam ediyordu daha. Kara toprak bir koyun srs, frtna ve yamur ise bir srye dalan kurtlard sanki. Dilenmi koyunlar gibi kara yerden buular ykseliyordu. 72/Elveda Glsan Birka ylkc bozkrda at koturarak dalp kaybola-lan ylklarn aryorlard. Tanabay'n kars ise Tanabay' anyordu. Tanabay'n yardmna komak iin komularla birlikte atlanm, ylky aram ve bir kuytuda bulmulard. Tanabay yoktu. Yolunu yitirdiini sandlar. Ama kars Caydar onun yolunu armadn biliyordu. Onlarla beraber olan komu ocuu birden bard: "ste Caydar apa, Tanekem1 geliyor bak!" diye atn drtnala srd. Caydar apa2 ise atn kmldatmad bile. Hi sesin' "karmadan, bir baka trl yolunu aran kocasnn geliiu seyretti. Gece boyu komaktan can kan yorgann stnde, pslak fanilesi, apkasz ba ve ask suratyla, pek perian, acnacak bir durumdayd. - Biz de sizi anyorduk Taneke, Caydar apa ok merak etti, ocuk sevinle. Ah ocuk ah... - Yolumu ardm, diye mnldand Tanabay. Karsyla byle karlatlar. Birbirlerne tek sz etmediler. Yalnz ocuk atlan getirmek iin vadiye inince, kans yumuak sesle: - Giyinmeye de mi vakit bulamadn? Talihin yokmu! izmenle pahtolununun ayanda olmasna kr. Hi utanmyor musun? Artk gen de deilsin. ocuklar boyuna yetiti! Sen ise... Tanabay hibir ey demedi. Ne diyebilirdi ki? Vadiye inen ocuk atlan toplam geliyordu. Atlardan, kulun ve taylardan yitip giden yoktu. Hepsi tamamd. - Yr eve gidelim Altke, diye Caydar ocuu evirdi. Bugn hepimizin ok ii var. Frtna adrlara ykt, gidip onaralm bari... Tanabay'a dnp yava sesle: 1 Taneke: Tanabay aka'nn ksaltlarak sylenii 2 Apa: ana Elveda Gl san/73 - Sen burada kal, dedi, yiyecek ve giyecek bir eyler getireyim. Bu halinle insanlara grnmen hi iyi olmaz deil mi? - Ben aada beklerim, dedi Tanabay. kisi de atlann srdler. Tanabay ylkya, otlaa doru srd. Gne alm, hava snyordu. Bozkrdan buular kyor, toprak canlanyordu. Ylklar alp koarak ve amurlu yeri toynaklaryla ineyerek ay getiler ve bir bayra ktlar. Tanabay'n nnde yepyeni bir dnya almt. Kaz kanad renginde bulutlar imdi ufukta kaz katan gibi grnyordu ve ok ykseklerdeydiler. Ta uzakta, bozknn bir ucunda, dumann savura savura bir tren geiyordu.

44

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay atndan inip yeil otlann zerinde biraz yrd. Ayaklannn dibinden bir boztorgay cik cik terek prr diye havaland, biraz teye kondu. Tanabay ban emi, ar ar yryordu. Sonra birden yzkoyun uzand. Glsan sahibini hi byle grmemiti: Tanabay yatt yerde sarsla sarsla alyordu. mrnde bir kez, son kez, ele geirdii artk yitirdiini bildii iin bu alamas. Boztorgay ise hl tyordu. Bir gn sonra dan yolunu tuttular. Gelecek bahara kadar dnmeyeceklerdi G kafilesi de ay boyunca yryerek kyden uzaklayordu. Sr sr koyun, yir yir ylk... Yk tayan beygir ve develer, ata binmi kadnlar, ocuklar, yanlannda kouan uzun tyl kpekler... nsanlar baryor, atlar kiniyor, koyun-kuzu meliyor, her trl ses kyordu... Tanabay ylky dz ovadan geirip, daha geenlerde byk bir yanta enlenen, yanklanan tepeye doru srd. Yan tarafta kalan kye bakmamaya alyordu. Oysa Glsan, oradan geerken, her zaman yaptklan gibi kyn ke74/Elveda Glsan nanndaki o eve doru ynelmi, bu yzden de sahibinden bir kam yemiti. Aln sakarl ksran dudaklar gibi dolgun ve yumuak parmaklar olan kadnn evine uramadan geip gittiler. Ylklar, evik, hzl admlarla ilerliyorlard. Glsan sahibinin bir trk tutturmasn istiyordu o anda. Ama Tanabay susuyordu. imdi ky gerilerde kalmt. Hoa kal avl! nlerinde dalar vard. Gelecek bahara kadar hoa kal bozkr!... Ve dalar nlerinde uzanp gidiyordu... Vakit ilerlemi, gece yarsna az bir zaman kalmt. Glsar'nn daha ileriye gidecek gc yoktu. Dura kalka, dinlene dinlene ay yatana kadar gelebilmiti ama oradan teye gidemiyordu. Tanabay durup dnd. Glsar, bir insan gibi inim inim inliyordu. Ayan bkp uzanmak isteyince Tanabay bu defa engel olmad. At, souk yere uzanp yattktan sonra da, ban bir o yana bir bu yana evirerek inlemeye devam etti. yor, titriyordu. Tanabay zerindeki gocuu kanp hayvann zerine rtt. - Gcn kuvvetin kalmad deil mi? ok mu kt durumdasn? Bittin, mahvoldun Glsan. Oysa eskiden hi mezdin sen... Tanabay sylenip durdu ama artk at onu duymuyordu. Yrei kafasnn iindeydi. Yrek atlar, kafasn, ku-laklann dolduruyor ve baka bir ses duyurmuyordu. Kovalanan bir atn yrei gibi hzl atyordu yrei: Dur-durs, durs tump, durs? tump, durs-tump.. diye. Ay dodu, avk dalara vurdu ve sonra kendi halesinin ortasnda gkyzne aslp kald. Bir yldz sessizce kayarak kayboldu. Elveda Glsan/75 - Sen biraz yat, dedi Tanabay ben biraz al-rp topla-yaym. evrede dolanp geen yldan kalma kuru ot saplann toplad, bunlar kucaklayp getirdi. Ellerine diken batm kamyordu.Belki gerekir diye akm da yamna alp dere kenanna indi. Orada kurumu fidanlar bulunca pek sevindi. imdi iyi bir ate yakabilirdi.

45

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Glsan eskiden yannda ate yaklnca pek rkerdi. Afta bu kez o alevlerden hi korkmad. Atein ss ve duman onun vcudunu yalayp geiyordu. Tanabay atein ba-nda,bir uvaln zerinde oturuyor, ate zayfladka kuru ot ve dallan stne atyordu. Arada bir kalkp atn stnden kayan gocuu dzeltiyor, tekrar rtyor ve yine atein bana geip ellerini styordu. Glsan biraz snnca titremesi kesildi. Ama gzlerinin nndeki san perde kalkmamt. Gs skm, glkle nefes alyordu. Alevler bir ykseliyor, bir alalyor, atein banda oturan ve bir zamanlar sahibi olan yal adam da gzne bir grnp bir kayboluyordu. Kendinden gemi olan at imdi, sahibiyle birlikte, frtnal, ok yal bir gecede, bozkrda lgnca kotuunu, kineyip ahlandn, yok olan ylksn bulmak iin utuunu gryordu. imeklerin akp akp snmesini de. Gece, gz kamatnc bir kla aydnlanyor, sonra kararyor, sonra yine k, yine karanlk... Bu aydnlk dnyada, sr besleyerek gebe haya yaayanlar iin, yaylaya kmann pek de kt bir ey olmadn gstermek istercesine, k ekildi ve yerini alt ay srecek yaza brakt. Havalar snd. Hayvanlar yeeren yaylaya yayldlar. Yine bayramlar olacak, yarlar, dll oyunlar dzenlenecekti. Ylklar dllenecek, koyunlar kuzulaya76/Elveda Glsar cak, yn krklacak, gereinde yavrular iki anadan st emecek, bakmlar yaplacak, damgalan vurulacakt. Et kombinasna hayvan gtrecekler, et ve st bollaacak. Herbiri-nin hayatnda deiiklikler olacakt. Kimisi k olacak, kimisi sevdiinden ayrlacak, birileri dnyaya gelecek, birileri dnyadan gp gidecekti. Yatl okulda ocuklar baarl olanlar sevinecek olamayanlar zlecekti. "Derslerin-nin iyi gitmediini bilseydik ya da bizim yanmzda okusa-lard daha baarl olurlard" diye syleneceklerdi. Pek ok ileri olacakt ama k ve kn ekilen skntlar bir sre unutulacakt. Yiyecek ktl, hayvanlarn krlp gitmesi, ylklar, adrlar, ykk ve souk koralar, k gelinceye kadar tutanaklarda unutulup kalacakt... Sonra, k, ak burasna binip yine gelecekti. obanlar nerede olurlarsa olsunlar, k onlar dada krda arayp bulacak, sktracak, cin gibi arpacakt... Ve obanlar, bir sredir unuttuklar skntlar, aclar yeniden yaamaya balayacaklard. K yirminci yzylda da olsa, ok eski zamanlardan beri nasl idiyse yine yleydi. O ylki k da ite byle gelip gitmiti. K sa salim atlatmlar, sskalaan, iyice zayflayan hayvanlar baharda bozkra inip yaylmlard. Tanabay bu baharda Glsar'y yire sald. Aygr olmutu artk. Ona pek eyer vurmuyor, ok az biniyordu. O, gcn ksraklara saklamalyd artk. Glsar'nn ok iyi bir aygr olaca belliydi. Kulunlar, cabalan nasl kollayp koruduunu bir grmeliydiniz. Bir caba, bir kulun anasndan biraz ayrlacak, yirden uzaklaacak olsa, Glsan koup geliyor, bayla, burnuyla, onlar iterek yirin

46

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar iine sokuyordu. Bir stn zellii de u idi: Birileri gelip atlan rahatsz etmeye kalksa, hemen yi-ri toplayp baka bir yere gtryordu. O k kolhozda baz deiiklikler oldu.Yeni bir bakan gelmiti, ora grevi ona devretmi, kendisi hastahanede . ' Elveda Glsan/77 yatyordu. Kalbi iyice teklemeye balamt nk. Tanabay her gn hastahaneye gidip arkadann hatnn sormak istiyordu ama iten vakit bulamyor, aynlamyordu. Malc, i ylkc dediin, ok ocuklu bir aile reisi gibidir. i hi bitmez. zellikle ilkbahar ve k mevsimlerinde ban kayacak vakit bulamaz. Hayvanlara bakmak bir motorlu araca bakmak gibi olmuyordu ki! Elindeki motor olsa, durdurur, 'gidersin... Ksacas Tanabay hastahaneye arkadan gr-Jmeye gidemedi. stelik artk yardmcs da yoktu. Yardmc ekip gidince, karm yardmc kadrosuna geirmiti. cretler hi de yle tamah edilecek bir ey deildi ama yine de iki kiinin kazanc, iki ayn musluk saylrd, biraz daha fazla para geerdi ellerine. Ama kans Caydar'n st anda bir bebei vard kucanda. Ylkya nasl baksn? Bu yzden btn iler Tanabay' a kalyor ve o da gece gndz attan inmiyordu. Komu ylkclara: "Biraz benim ylkya da gz-kulak olun" diye gitmek istedii zaman, ora'nn hastahaneden kp evinde yattn rendi. O zaman onu daha sonra, dadan indikleri vakit kansyle birlikte ziyaret etmeye karar verdiler. Ne var ki, ovaya inip yerlemelerine zaman kalmadan o korkun olay geldi balanna. Tanabay'n her hatrlaynda yreini yakan bir olayd bu. Yorga Glsan'nn n, ayn zamanda bir felket getirmiti ona. n arttka st dzey yneticilerinin gzne batyor, onlann ona sahip olma emellerini arttryordu. O gn Tanabay ylky erkenden ayra salm, sabah aym imek iin evine dnmt. Kahvalt sofrasnda kzn dizine oturtmu, bir yandan kahvalt ediyor, bir yandan da kansyle aile sorunlann konuuyorlard. Kasabaya inip yatl okulda okuyan ocuklann grmek istiyordu. "Oraya 78/Elveda Glsan kadar gitmiken istasyon yaknnda kurulan pazara da urar, ocuklara ve hanma st-ba alrm" diye dnyordu. ayn yudumlarken karsna: - Caydar, madem ki durum byle, ben yorgay eyerliyorum, bir daha vakit bulamam, yorgaya eyer vurmayacam artk, bu son, dedi. - Sen bilirsin, dedi kars. Bu srada dardan toynak sesleri iitildi. Tanabay karsna: - k bak bakalm, biri geliyor galiba, dedi. Kars evden kt ve dnd: - brahim.. At iftlii bakan... Yannda gen biri de var. Tanabay istemeye istemeye kalkt. Kzn da kucana alarak dar kt. Tanabay at iftlii bakan brahim'i hi sevmezdi. Ama gelen konuu geri eviremez, arlamas gerekirdi. Bu adam niin sevmediini de bilmiyorduTana-bay. Gleryzl bir adam olmasna

47

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ramen kan snmam-t, ona nedense hi gvenmiyordu. Belki hibir ey yapmad iin holanmyordu ondan. Adam, btn gnn byk deftere birtakm saylar yazmakla geirir, ortalkta grnmezdi. Ad var da kendisi yok gibiydi. Ylk iftliini iyiletirmek, ileri tamamlamak iin hibir ey yapmazd. Ylkclar kendi bildikleri gibi hareket ediyorlard. Parti toplantlarnda Tanabay onun bu davrann dobra dobra eletiriyor, ilerin grlmediinden yaknyordu. Bata brahim'in kendisi olmak zere oradakiler bu yapc eletirilerinden dolay ona teekkr eder, balarn sallard ama sonunda deien bir ey olmazd. Neyse ki ylkclar ilerini bilen adamlard. ora onlar kendi eliyle seip almt. brahim atndan indi. ki kolunu birden havaya kaldrarak: - Esselam aleykm, bay! dedi. O ylkclarn hepsine 'bay' diye hitab ederdi. Elveda Glsan/79 - Aleykmselam, diye onun elini skt, Tanabay biraz souk davranarak. - Mallar canlar iyiler mi? Naslsnz? dedi brahim ablak yzyle her zamanki gibi glmseyerek. - yi, ok kr. - Allah raz olsun, siz varken benim gzm arkada kalmaz. - Buyrun, ieri girin. I, Caydar konuklara yeni yaygy serdi, zerine de yu-1 muak postlar koydu. brahim Caydar'a da glmsedi: - yi misiniz Caydar baybie? Salnz nasl.beyini-ze iyi bakyor musunuz? - yiyiz, iyiyiz. yle buyrun, rahat edin. Tanabay karsna: - Kmz getir, dedi. Kmz itiler ve biraz havadan sudan sz etiler. - Bu zamanda en iyi i hayvan beslemek.diyordu bra-. him. Hi olmazsa et st eksik olmaz. Oysa tarlayla, ekinle ya da baka bir ile uraacak olsan eline pek bir ey gemez. En iyisi ylkclk, koyunculuktur. yle deil mi Caydar baybie? Caydar ban sallad. Tanabay hibir ey sylemedi. Hayvancln nasl bir i olduunu kendisi de biliyordu ve bunu brahim'in azndan ilk kez duymuyordu. brahim her frsatta sylerdi bunu. Tanabay, herkesin et ve st iiyle uramasnda lkenin pek yarar olmayacan sylemek istiyordu. teki ilerde alanlar o yoklua daha ne zamana kadar dayanabilirlerdi? Savaa kadar durumlar byle miydi? O zamanlar gz gelince her evin kapsna iki- araba buday getirilirdi. Ya imdi? Herkes koltuunda bo uvalla dolayordu. Buday onlar yetitiriyor, a ve akta kalan yine onlar oluyordu. Byle ey olur muydu? Hak myd bu? Toplant stne toplant yaparak, vaad stne vaad vererek, halk ne zamana kadar oyalayabilirsiniz? ora ar i yapan 80/Elveda Glsar insanlara emeklerinin karln veremedii, onlara gzel; szler sylemekten baka elinden bir ey gelmedii iir hasta yrei dayanamam, bsbtn ktlemiti.

48

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Ama Tanabay'n yreini szlatan bu gerekleri bra-] him'e anlatmann hibir yaran yoktu. Zaten o anda sohbeti uzatmak da istemiyordu Tanabay. Onlar bir an nce ban-| dan savmak, yorgaya binip kasabaya inmek-ve yine bir; nce iine dnmek istiyordu. Ama bu adamlar buraya niin gelmilerdi? Bunu sormak da pek yakk almazd. Tanabay, brahim'in yannda hi konumadan oturan delikanlnn kim olduunu pek karamyordu. Sordu: - Seni pek karamadm evlat, merhum Abalak'n olu musun yoksa? - Evet Taneke, onun oluyum. - Zaman dediin nasl da abuk geiyor? Ylklara bakmak ister misin? Seyretmesi gzeldir dorusu... - Hayr, biz... - Bu delikanl benimle geldi, diye onun szn kesti brahim. Bir i iin geldik buraya, ama onu sonra konuuruz. Hele u kmzmz bir ielim de. Kmz da ok gzelmi Caydar baybie. Mis gibi kokuyof, biraz daha verir misiniz? Kmz ierken yine undan bundan sz ettiler. Bu zorlama sohbet srasnda Tanabay tatsz bir haber alacan seziyor ama ne olduunu bilemiyordu. Sonunda brahim cebinden bir kt kard: - Taneke, biz buraya u i iin geldik... te, ktta yazl i iin. Al, oku. Tanabay kttaki yazy okuyunca gzlerine inanamad. ri iri harflerle unlar yazlyd: "Buyruk. Ylkc Bakasov'a Glsar yorga, binek at olarak kullanlmak zre at korasna g'nderilsin. Kolhoz bakan (mza okunamyordu) 5 Mart 1950" Elveda Glsan/81 Tanabay'n beti benzi atm, ap kalmt. Kd drde katlayp, eski asker gmleinin gs cebine koydu. Bir sre, gzlerini yerden kaldrmadan ylece durdu. i, yrei paralanyor, zntden ne yapacan bilemiyordu. Aslna bakarsa bunda pek alacak bir ey de yoktu.O ylky, niin bakyor, niin yetitiriyordu ki? Kolhoz iin yetitiriyordu onlan. Yetitiriyor, sonra binek at olarak ya da baka ilerde kullanlmak zere kolhoza veriyordu. Grevi Eydu onun. Ylk yetitirdii bu uzun yllarda, eitli bri-dlara, i yerlerine birok at gndermiti. Ama Glsar bakayd. Ah Glsan! Onu vermeye dayanamazd. Ne etse de vermeseydi Glsar'y? ok iyi dnmeli, kendi durumunu da dikkate almal, emre kar gelmi olmalyd. O dnp durduka, brahim sabrszlanmaya, huzuru kamaya balad. - te Taneke, dedi brahim alttan alarak, bu kk i iin geldik buraya. Tanabay serinkanllm korumaya alarak ban hafife kaldrd ve cevap verdi: - Pekl brahim, iiniz kamaz nasl olsa, biraz daha kmz iip sohbete devam etsek olmaz m? - Elbette olur, sen ok anlayl bir adamsn.

49

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar "Seni kurnaz tilki seni! Bu szne kanacam m sanyorsun!" dedi Tanabay iinden. Yine havadan sudan sz ettiler, artk acele etmelerine gerek kalmamt. Tanabay'n yeni kolhoz bakanyla,daha dorusu onun okunamayan imzasyla ilk karlamas ite byle oldu. Bakann yzn grmemiti daha. O ora'nn yerine atand zaman Tanabay daa km bulunuyordu. Daha nce yksek mevkilerde bulunduu, geimsiz bir kii olduu syleniyordu kulaktan kulaa. lk yapt toplantda oradakilere gzda vermi, tembellere, grevini gerei gibi yerine getirmeyenlere asla hogrl davranmayacan, 82/Elveda Glsan bunlar mahkemeye vereceini sylemi. Btn skntlarn, glklerin, kolhozlann ufak oluundan ileri geldiini, ama artk btn kolhozlann byyp gelieceini, kendisinin bunun iin atandn da sylemi. Kolhozda bundan byle modern tarm ve hayvanclk tekniklerinin kullanlacan, bunu da kendisinin yneteceini bildirmi, Bunun iin de kolhozcular tarm teknii ve hayvan yetitirme teknii kurslarna katlmak zorunda kalacaklarm. Gerekten de ok gemeden afiler asld, kurslar balad. Ama o kurslarda obanlarn uyuklamaktan baka bir ey yapmam olmalar ayr mesele... brahim, Tanabay'n yzne bakarak: - Biz artk gitsek iyi olur Taneke, dedi. Sonra sabrszlanp izmelerini ekitirmeye, tilki postundan yaplm tebeteyini' dzeltmeye balad. - Bak Zavferma (at iftlii bakan), kolhoz bakanna Glsar'y veremeyeceimi syle. nk o benim damzlk aygrm. Ksraklara saldm onu. - Aman Taneke, onun yerine be aygr veririz, tek ksran bile ksr kalmaz. Veririz be^ aygr, bunun sz bile olmaz... brahim armt. Sorunun zldn, Glsar'y hemen gtreceini sanyordu. Ama birdenbire... Karsnda Tanabay'dan baka biri olsayd, hi dinlemez, "dediim dedik" der, alp gtrrd Glsar'y. Ama karsnda Tana-bay vard. Onun nasl bir adam olduunu ok iyi biliyor. Kardeini bile kayrmadn, gznn yana bakmadn unutmamas gerekirdi. Alttan almaya, gnln ho etmeye, hrmette kusur etmemeye almalyd. Tanabay alnndaki teri kurulad. Azna ilk geleni sylemekten vazgeerek: - O be aygrn bana gerei yok. Senin bakan binecek 1 Tebetey: ince krkl kalpak. Elveda Glsan/83 baka at m bulamad? Korada at m yok? Niin Glsan'y istiyor? Glsar'dan bakasna binemez mi yani? - Nasl anlamazsnz Taneke? Bakan bizim nderimiz. Hepimizin bakam. Sayg duymamz gerek. Sk sk blge merkezine gidiyor, uzaklardan onu grmeye geliyorlar. Halkn arasnda dolayor, herkesin gz onda... - Ne olmu yani? Baka ata binse gzden mi der? Oraya buraya gidiyor diye ille de yorga ata binmesi mi ge-

50

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Gerekir yahut gerekmez, mesele bu deil ki. Bu onun bilecei i. Siz savata bulundunuz Taneke.Orada siz otomobille, general ise kamyonla m dolayordu? General, generale yakana, asker de askere yakana biner. yle deil mi? - O baka, dedi Tanabay, biraz duraklayarak. Niin baka olduunu aklamad. Aklayamazd zaten. Atn kemente taklmak zere olduunu sezdi ve kestirip att: - Vermiyorum! Beni beenmiyorsanz kovun.Demir-ci dkkanna gider, orada alrm. Hi olmazsa orada elimdeki balyozu ekip alamazsnz! - Kzmanza, sinirlenmenize ne gerek var Taneke?Bi-zim size saygmz var, sizi seviyoruz. Ama ocuk gibi davranyorsunuz, yakmyor dorusu... imdi brahim'e sinirlenmeye balam, hop oturup hop kalkyordu. etin cevizdi Tanabay. Bakana yorgay tavsiye eden, ona bu at elleriyle teslim edeceini syleyen kendisiydi. imdi onu gtremezse rezil olacakt. brahim derin derin i ekerek Caydar'a dnd ve yalvarr gibi: - Siz syleyin Caydar baybie, yorga bile olsa, bir at nedir ki? Ylkda her eit at var, istediine binersen. Bakan yeni geldi, onu merkezden gnderdiler... - Ee, ne olmu.sen ne diye bu kadar srar ediyor, inan84/Elveda Glsan <j: madiin eyleri syleyerek yaranmaya m alyorsun? dedi Caydar. brahim iki kolunu yana aarak kekeledi: - ekip gitmemi, mahvolmam istiyorsunuz benden. Ama bu bir emir, bana emredilmi bir grev. Ben kk bir adamm.Kendim binecek deilim ki. Ben eee de binerim. te, kendisine sorun, Ablak'n olunu da ata binip getirsin diye gnderdiler benimle. Delikanl "evet, yle" anlamnda ban sallad. brahim szne devam etti: - Hi doru deil bu davrannz. Onu bize bakan diye gndermiler, bizim konuumuz saylr.Durumumuza bakn, koca bir ky adamn altna binilecek gibi bir at bulup veremiyoruz. Halk ne der buna? Krgzlara yakr m bu? - Halk da her eyi rensin, btn ky bilsin. Bu meseleyi gidip ora ile konuurum. Hakl olup olmadm o sylesin. O halletsin bu sorunu. - Siz ora'nn 'verme' diyeceini mi sanyorsunuz? O raz oldu bile. Kendi kendinize bela yaratyorsunuz.Yeni bakan dururken, artk bakan olmayan eskisine gidelim diyorsunuz. Ne olur bunun sonu. Yellisini bakan saymamak demektir bu! ora zaten hasta. Bakanla onun arasn amaya ne gerek var? ora parti komitesinde alacak artk, yeni bakanla i grecek... Onu kendi haline brakalm.. Sz konusu ora olunca Tanabay sustu. Hepsi sustu. Caydar derin bir i ekerek kocasna: - Ver gitsin, dedi, adamlar bekletme. - te akl bu, dedi brahim, keski ta bandan syleseydiniz, ok teekkr ederim Caydar baybie.

51

brahim'in Caydar'a tekrar tekrar teekkr etmesi bouna deilmi. Aradan ok gemeden, bir at korasnn bakanlndan Kolhoz Bakan yardmclna terfi ettirildi ve btn at koralarnn sorumlusu oldu. Tanabay baka bir atn zerinde eyerde oturuyor, gzElveda Glsan/85 lerini yerden kaldrmyor, ama bakmasa da her eyi gryordu. Glsan'mn yakalandm, bana baka balk geirildiini grd (Kendine ait olan bal lrd de vermezdi). Glsan'nn yirden ayrlmak istemeyiini, Ablak'n olunun elindeki dizginlere aslp var gcyle ektiini, brahim'in, Glsar'nn bir o yanna bir bu yanna geerek kamsn kaldrp kaldrp hayvana indirdiini gryordu. Glsar'nn bu yabanc adamlann onu yirden niin kopanp aldklarm, sahibinden, kulunlardan, ksraklardan niin ayidklarn anlamadm belirten korkulu baklarn gryordu. Kinedii-zaman azndan kan buhar, savrulan yelesini,brn, sarsn gryordu. Srtnda, belinde, sarsnda brahim'in vurduu kam izlerini gryordu. Atn her yann, hatta sa n ayanda bukamn brakt ufack nasn bile gryordu. Onun yryn, ak san donunu, her tyn, her eyini... her eyini gryor ve aclar, zntler iinde ylece oturuyordu. Neden sonra ban kaldrd zaman, Glsar'y gtren adamlar bayn ap gzden kaybolmak zereydiler. Tanabay dayanamad. Yksek sesle haykrarak pelerinden komak iin atm mahmuzlad. Ama ayn anda adrdan kan Caydar ona doru kotu: - Dur! Sakn gitme! diye bard. Tanabay birden rpertici bir kukuya kapld: Caydar, o karanlk gecelerdeki maceras iin yorgadan cn alyordu! Sert bir ekile atn ban evirdi, krbalaya krba-laya geri dnd. adr evin nne gelince atlayp indi. Sapsar bir benizle ve koarak kansnn karsna dikildi. Sert sert bakarak: - Sen.. Sen niin?.. Niin ver dedin at? diye sordu soluk solua. - Pekl, tamam. nce kollarm indir bakalm! dedi Caydar her zamanki serinkanll ile. imdi beni iyi dinle: Glsan senin kendi maln m? Kendinin olan, sana zel olan 86/Elveda Glsan neyin var? Bizde olan her ey kolhoza ait. Bizim halimiz, hayatmz byle... Yorga da kolhozun. Kim ynetiyor bu kolhozu. Bakan.. Bakan ne derse o olur. indeki kukuyu anlamyor muyum sanyorsun! Ama bouna. Onunla ilgisi yok. Yine yok. Yine de yeri gelmiken syleyeyim: Beni brakp gitmek istiyorsan hi durma! O benden ok daha iyi, daha gen, daha gzel. Daha da yararl olutsana. Ben de onun gibi dul kalabilirdim. Ama sen sa-salim dndn. Nasl da beklenmitim ben bahtsz! Ne ettiimi, ne yaptm syleyecek deilim. Bunlarn hi nemi yok artk. Yalnz unu unutma: ocuun var. Onlar ne yapacaksn? Onlara ne syleyeceksin ve onlar ne diyecek? Ben onlara ne diyeceim? Karar senin. Ne istersen onu yap... Tanabay atn srp gitti. Akama kadar ylknn yannda kald, ama yine sinirlerini yattramad; Btn yir yetim kalm gibiydi. Byk bir bolukta, aresizlik iinde, o da yetim kalm

52

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar gibiydi. San yorga gnl ran sndrm, her eyi kendisiyle birlikte alp gtrmt. Artk her ey baka, her ey deimiti. Gne deimi, gkyz deimiti. Tanabay'n kendisi de eskisi gibi deildi, o da deimi gibiydi. Hava kararnca adr evine dnd. Solgun, suskun olarak eve girdi. Ev sessizdi. Kzlar uyumulard. Ocakta ate yanyordu. Kars ellerine ibrikle su dkt. Sonra nne yemek getirdi Canm yemek istemiyor, dedi Tanabay. Sonra yumuak bir sesle: Sen u kopuzunu eline alsana, bana botasn yitiren akmayann bozlan alsana bir... dedi. Caydar ankopuzunu (demir kopuzunu) eline ald. Kopuzunu, nefesini ayarladktan sonra, gebe atalarnn anl gemiinden kalan o yank bozla alp sylemeye balad: Bu kck beyaz botasn (yavrusunu) yitiren ana devenin yakar, ad, bozla idi. Ana deve btn gn krlarda dolaarak, bozlaya bozlaya yavrusunu aryordu. Artk Elveda Glsan/87 akam zerleri botasn yar kysnda gezdiremeyeceini, afak skerken onunla otlamaya kamayacan, beraber otlayamayacaklann, kumlar zerinde beraber yryeme-yeceklerini, bir daha ona ak stn emziremeyeceini sylyordu gzyalar iinde: "Neredesin kara gzl botac-m? Ses ver bana! Damla damla st akyordu memelerinden! Scack st szlp akyor.. Neredesin? Ses ver bana! memelerinden anamn ak st akp szlyor..." k Caydar gzel kopuz alard. Tanabay onu, gencecik t|r kz iken, kopuz alarken tanm, sevmiti. imdi Tanabay, ban kaldrmadan, gz kapal olarak dinliyordu onu. Gz kapal ama hereyi grerek: Yllar yl scak demeden, souk demeden her ite alp ypranm ellerini, aarm salarn, boynundaki aznn kenarndaki, gzlerinin evresindeki krklar.. Sonra o krklar arasnda koybolup giden genliini, gen ve gzel Caydar': Sa rgleri beline kadar inen esmer gzeli o irin kz, kendi genliini, birlikte gezip tozduklar o gzel gnleri...Her ey, her ey gzlerinin nndeydi. O anda Caydar Tanabay' unutmu bile. O imdi kopuzun dalga dalga sesine, kendi dncelerine dalp gitmiti. Tanabay imdi onun, kendisindekine benzer dertleri ve zlemleri paylatn, o hayaller iinde yzdpn de gryordu. .... Anne deve gnlerce botasn arad, gnlerce bozla-d. Neredesin kara gzl km botam? Memelerinden szlp st akt. Smscak ve gzel kokulu memelerinden.. Neredesin? Ses ver bana! Mis kokulu memelerinden anasnn ak st szlen botam... Kzlar birbirlerine sarlm yatyorlard. adr evin dnda, karanlk gecenin koynunda, usuz bucaksz bozkr uzanyordu. 88/Elveda Glsan Tam o srada, Glsar at korasnda, rpmp duruyordu. Kora denilen o at hapishanesine ilk kez kapatlmt. 8

53

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay bir sabah Glsan'y yirin iinde koup gezerken grnce ok sevindi. Yorga eyerliydi, kopuk yular boynundan sarkyordu. - Glsar! Glsar! Naslsn, iyi misin? diye yorgann yanna kotu. Atn yanna gelince banda baka bir balk, srtnda ar bir zengi, ona hi de yakmayan bir eyer grd. Eyerin zerinde kaln kadife bir minder grnce ok kzd. Sanki ata bir erkek deil de koca kalal bir kadn binecekti. Th! tiye tiksinerek tkrd. Yorgay tutmak, bu gln takm alp atmak geti aklndan, hayvana yaklat ama Glsan kap kurtuldu. nk onun akl ksraklardayd. Ksraklar ok zlemiti ve o yzden sahibinin yzne bile bakmyordu. "Demek yularn koparp katn ha? Aferin sana. ok iyi etmisin. Hadi ko, keyfine bak. Ben kimseye bir ey sylemem.." dedi Tanabay. Ylky biraz harekete getirmek istedi. Glsar'y aramaya kanlar oraya gelmeden Glsan biraz keyfine baksnd. Tanabay bindii atn zengilerinde dorularak bard ve ylky uzaklara srd: -Ayt! Ayt! Ayt!... Kulunlar olan biye1 atlar onlan armak iin kinedi-ler. Gen ksraklar zplayarak, ahlanarak kotular. Yeleleri rzgrdan savruluyor, yeil ova gn nda pnl prl parlyordu. Glsan silkindi, ban dikti, boynunu kz gibi uzatt, havay koklad. Sonra ylknn nne kp yeni aygn arkalara iterek onun yerini ald. Hnldyor, snyor, yirin bir o 1 Biye: Drt yan gemi dii at. Elveda Glsar/89 yanna, bir bu yanna geiyordu. Ksrak kokusu, st kokusu, kulun kokusu, havaya kansan pelin kokusu ban dndrm, mest olmutu. zerindeki o gln eyer, o gln kadife minder umurunda deildi. ki yanm bereleyen ar zehgelere da aldr etmiyordu. Daha dn, blge merkezinde gemi kanlmadan byk bir aaca balandn, byk grltlerle yaknndan geen kamyondan rkerek gemi zorlayp dilediini unutmutu. Pis pis kokan bir meyhanenizi nnde beklediini, sonra yeni efendisinin arkadalaryla o meyhaneden ktklarn, hepsinin o tiksindirici kokuyu satklann da unutmutu. Yeni sahibi glkle eyere trmandktan soma nasl hrltlar kardn, o amurlu yolda gelirlerken yartaym gibi koarak yeni efendisini nasl zp zp zplattm, bu yzden onun, azm yrtarcasna geme asldm ve krbac kafasna kafasna indirdiini de... Evet, yorga yirin arasna girince hereyi unutuver-miti: Ksrak kokusu, kulun kokusu, st kokusu, pelin kokusu bam dndryordu. Onu aramak iin peine denlerin yolda olduklann bilmiyordu elbet. Tanabay ylky eski yerine getirdikten sonra kyden iki atl geldi. Bunlar, Glsan'y bir kez daha yirden ayrarak alp gittiler. Ama Glsan ok gemeden yine kap geldi. Bu defa banda balk srtnda eyer yoktu. Tanabay bunu grnce yine sevindi, gld.

54

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Biraz durup dndkten soma, kemendi alp atn boynuna geirdi. Bana bir yular takt. Komu ylklardan olan bir delikanlnn da yardmyla at geri gtrrlerken,yan yolda Glsar'y arayanlarla karlatlar. Tanabay Glsar'y onlara teslim ederken kt: - Ne biim insanlarsnz siz! Eliniz ayamz yok mu? Bakamn atna bakamyor musunuz? Daha iyi balayn onu! Glsar nc kez kap gelince Tanabay kzd: 90/Elveda Glsar - Sen akllanmayacak msn hi? Ne diye ikide bir kap geliyorsun? Ahman, sersemin tekisin sen! Onu bir kere daha yakalad, bir kere daha kement geirdi boynuna. Sonra kendi elleriyle gtrp bakclarna teslim etti. Bir kere daha azna geleni syledi onlara. Ama Glsan'nn akllanmaya niyeti yoktu. Her frsatta kap geliyordu. Seyisleri de bezdirmiti Tanabayl da. ... O gn Tanabay otlaktan ge gelmi, ge yatmt. "yi ile kt birbirinde ayrlmaz, ne olaca bilinmez" diye bir ylky adrn yaknnda brakt. ok yorulmutu, zor uyudu. Hi de iyi yorumlanmayacak bir d grd o gece: Savata, cephede miydi, yoksa ehirde bir mezbahada m, pek anlayamyordu... Her yan kan iindeydi, elleri de kana bulanmt. Uyur-uyank kendi kendine 'kan grmek iyi deildir' dedi. Bir yere gidip ellerini ykamak istiyor, ama birileri gelip onu iteliyor, barp aryor, alay ediyorlard onunla: "Ey Tanabay, elini kanla ykyorsun! Kan bu kan! ha! ha! ha! hi! hi! hi!..." diyorlard. -Tanabay! Tanabay! Uyan! diye sarst kars. - Ne oluyor? Ne var? - Dinlesene, ylkda bir eyler oluyor, aygrlar dvyor. Glsar yine kap geldi galiba. - Yine mi? Hay bamn belas, beni rahat brakmayacak bu hayvan! Tanabay alelacele giyindi. Ucu kementli sopasn kaparak kavga yerine kotu. Hava aarmaya balamt. Yaklap baknca Glsan'y grd. Aman Tanrm! O ne? Yorgann ayana zincir kstek vurulmutu. Talihsiz yorga olduu yerde dnyor, zincir bacaklarna vuruyor ve hayvan inliyordu. Ylkm yeni aygr da onun bu halinden Elveda Glsan/91 yararlanp basyordu ifteyi. Onu sryor, tepiyor, c alyordu. - Ay it herif ay! diye bararak kotu Tanabay. Elindeki sopay var gcyle o aygrn srna indirdi ve sopa ikiye blnd. Onu kovup uzaklatrd. Glsan'nn o haline yrei szlad, gzlerinden yalar akt. "Tanrm! Ne ktlk etmiler sana! Kim vurdu bu zinciri ayaklanna? Buna ramen o kadar uzaklardan ta buraya geldin ha! Ah zavall sersem ah!..." 1 Dorusu inanlr gibi deildi. Onca yerden, dz bayr geerek, dereyi tepeyi aarak nasl gelebilmiti buraya? Btn gece seke seke geldii belliydi.Tek bana, pranga vurulmu bir hapishane kakn gibi buraya kadar komutu hayvan.

55

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay zgn zgn ban sallayarak "Vah! Vah!" dedi. Sonra hayvann ban tutup okad, yzn dudakla-nna yaklatrd. Glsan da dudaklarn onun gzne srp sevinle gzlerini yumdu. - Peki, ne yapacaz imdi? Akln bana topla artk, kendine ikence ediyorsun. Ah zavall Glsanm, ne olduunu ne olduunu sen de bilmiyorsun elbet.... Tanabay atn orasna burasna bakt. Ald yaralar iyileirdi. Ama ayanda zincir kstein baland yer clk yara olmutu. Zincirin kee kaplamas da eski ve rm olacak ki, hayvan suyu geerken yrtlp kmt. Bu yzden de demir Glsan'nn ayak derisini syrmt. "brahim bu zinciri yal birinden bulup almtr, bunu mutlaka o yapmtr" diye dnd. Ondan baka kimse bu kadar acmasz olamaz. Byle kee kaplamal zincir kstekler eskiden kullanlrd. Eski zamanlarda, deerli yrk atlara, hrszlar alp gtrmesin diye byle kstekler vurulurdu. At iple ba-lasan ipi keserler, ama kstekli at alamazlard; nk kstek kilitliydi. Artk byle kstek vurulmuyordu atlara. Yallardan biri bu kstei hatra olarak saklam, baka biri de 92/Elveda Glsan bunu brahim'in kulana fsldamt. O zalim ise gidip bu kstei alm, atn ayana geirmiti. Buna ramen Glsan onca yerden kap gelebilmiti... Glsan'nn ayandaki zincir kstein karlmasna btn aile yardm etti. Caydar yorgann ban tutup elleriyle gzlerini glgeledi, byk kz yular tuttu, kk kz ise evrelerinde merakla dolanp durdu. Eski bir demirci olmas ve o ii yaparken kazand tecrbe Tanabay'n iine yaramt. Kan ter iinde kalarak, elini kolunu yaralamak pahasna zincir kstei karabildi. Zinciri var gcyle uzaa bir yere frlatp att. Atn yara beresine merhem srd. Caybar yorgann yularndan tutup evin nndeki balama direine balad. Ablas kk kardeini srtna alp evin yolunu tuttu. Tanabay bir sre oturduu yerden kalkmad. ok yorulmutu. Sonra aletlerini toplad. Ar ar giderek att zinciri getirdi. Onu geri vermezse ba derde girerdi nk. O pasl zincire evirip evirip bakt ve ustalna hayran kald. Bunu yapan kii gerekten byk bir usta idi. Eski Krgz ustalarnn hnerlerinin, aklllklarnn bir belgesiydi. Bugn byleini kimse yapamazd. Artfc zincir ksteklere gerek kalmad iin bu iilik unutulup gitmiti. Yalnz o muydu unutulup giden. ok zld. Gmten, bakrdan, demirden ne gzel aletler, ne gzel sslemeler, tahtadan ne gzel oymalar, ne gzel deri ileri yaparlard. Herbiri esiz bir sanat eseri olan eyler vard. Btn bunlar yol olup gitmiti. "imdi her eyi alminyumdan yapyorlar: Tencereyi, taba, ka, srahiyi, leeni., her eyi. Nereye gitsen hep ayn eyleri gryorsun. Hem ne kadar kaba eyler! Yazk! O nl eyer ustalar yok artk. Ne eyerler yaplrd eskiden! Her eyerin bir tarihesi, knyesi vard. Kim yapm, kime yapm, ne zaman yapm, yapan kii karlk olarak ne alm?

56

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Hepsi bilinirdi; Herhalde yaknda herkes, Avrupa lkelerinde olduu gibi, otomobille dolaacakm! Hepsi birElveda Glsan/93 birinin ayn olan otomobillerle. Yalnz plaka numaralan farkl olacakm. Ama ite, ata-babalarmzn ustalklar unutulup gidiyor! El ileri, el sanatlar kaybolup gitti. Oysa insan ruhunun aynas, el hneri, gz nuru deil midir?..." Tanabay zaman zaman bunlan dnr, dalp giderdi, halk sanatnn, el hnerlerinin yok olup gitmesine z-lr.bunda kimin sulu olduunu, neden byle olduunu bilemezdi. Oysa genliinde kendisi de eski trelerin mezan-i* kazanlardan biri olmutu. Hatta birkomsomol toplantsnda, kee adrlardan, adr evlerden sz etmiti. Kee evlerin yok edilmesini istemiti. adr evler devrim ncesinin evleridir ve bunlardan vazgeilmelidir, demiti. Aslnda bunu birilerinden duymu ve kendi gr olarak sylemiti: "Yok olsun adr evler! Eski usuller yok olsun!" demiti. Bylece adr evler gerekten ykld, yok edildi. On-lann yerine k evleri yaplmaya baland. Kee evin direkleri knld. Bunlardan al itleri, bahe parmaklklan yapld. Kee kaplamalar da kesilip evlerde kullanld. Hatta bazlar yakld... Ne var ki, hayvanclkla geinenler, dalarda sr otlatanlar, klatanlar, adrsz yapamazlard. Bu gerek iyice anlalmt. Tanabay o szleri nasl sylediine bugn hayret ediyordu. Pimanlk iindeydi. Kee adr, kendi milletinin, atalannn en gzel bululanndan biriydi. nsanolu bugne kadar bu durum iin, gp konanlar iin, daha iyisini bulamamt. Yzyllar boyu gelitirilmi, her eyi deerlendirilmi, snanm. Bunu nasl anlayamam, adrlarn yklmasn istemek gibi bir sz azna nasl alm, nasl dili vanp sylemiti! imdi Tanabay, ihtiyar Turgay'dan kalan eski, her taraf isle kaplanm kee adrda oturuyordu. ok eski bir adrd. Keeleri para para olmutu. Caydar baybie, durup 94/Elveda Glsan oturmak, yorulmak bilmeden, yama stne yama vuruyordu da, o sayede oturabiliyorlard iinde. Gnlerce uvaldz ve kaln ip dmyordu Caydar'n elinden. Ama bir yerini onaryor, bir-iki hafta sonra baka bir yeri dalp yrtlyor, deliniyordu. O deliklerden rzgr giriyor, kar giriyor, yamur giriyordu. Caydar yeniden uvaldz ve kaln ipi eline alr, onanma balard. - Allahm, daha ne kadar srp gidecek bu azap! diye yaknrd Caydar. Kee deil, kurum mbarek! Kum gibi de dalyor. Bir de u aa atklara bak! Nesi atk, nesi aa bunun! Gidip u yneticileri biraz sktr da bize de yeni kee versinler. Sen bu evin sahibi misin? Nesin? Bizim de insan gibi yaamaya hakkmz olacak m, olmayacak m?.. lk zamanlar Tanabay karsn avutuyor, yattryor, bugn-yann bu ii halledeceim diye onu oyalyordu.Ama bir gn kye inip yneticilere yeni bir adra ihtiyac olduunu syleyince, eski adr ustalarnn bu dnyadan oktan gp gittiklerini, genlerin

57

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ise bu ii hi bilmediklerini rendi. Zaten kolhozda kee de yoktu. - yleyse bana yapa verin, biz o yapadan keeyi kendimiz yaparz, dedi Tanabay. - Ne yapas? Akln m oynattn sen? Elde ettiimiz btn yapay plan gerei devlete veriyoruz, kolhozda bir gram yn kalmyor!.. Tanabay'a adr ev yerine palatka denilen bez adr vermek istediler ama Caydar buna iddetle kar kt: - Palatkada oturacama elek gibi delik deik kee adrda otururum daha iyi! dedi. O gnlerde birok ylkc palatka denilen o bez adrda oturmak zorunda kaldlar. Ama, bez adrdan barnak olur muydu hi? Otursan kalkamyorsun? Tepesi alak ve adm atacak yeri yok. inde ate de yakamyorsun. Yazn gnein btn sca, havann tozu topra ierde, kn ise it balasan durmaz, ylesine souk. Ne eya, ne kap-kacak Elveda Glsan/95 koyacak yeri var. O bez adr kee adrn yerini asla tutamazd. Bir komu, bir e-dost gelecek olsa, onlara da oturacak bir yer yok. - Yoo, kesinlikle olmaz, diye diretti Caydar. Ne yaparsan yap, ne dersen de, ben palatkada oturmam. Palatka denilen o bez adrda ancak bekr bir adam oturabilir, o da geici bir sre iin. Oysa biz bir aileyiz, ocuklarmz var. ocuklar kalkp dolaacaklar, onlarn ykanmalar gerek, bakm gfcrek.. Yoo, asla oturmam palatkada!... Tanabay bir gn ora'ya rastlad. Ona btn skntlarn anlatt: - Bu iler niye byle gidiyor, niye dzelmiyor bakan? dedi. ora zgn zgn ban sallad: - Bu konuyu zamannda ikimiz de dnemedik. Yu-kardakilerin de dnmesi gerekirdi. Her ey iin dileke yazp bekliyoruz. Nasl cevap vereceklerini Tanr bilir. Yapa ok deerli bir malm, ok da ktm, yabanc lkelere satlyormu. Yn kolhozun kendi ileri iin kullanmann hibir yarar yokmu, kolhoza gereksizmi...yle diyorlar... Tanabay sustu. Bir bakma kendisi de sorumlu, kendisi de sulu saylrd. O zamanlar ne aptallklar ettiini anlayp ac ac glmsedi: "Gereksiz! ha! ha! ha!". "Kolhoza gerei, yarar yokmu!" Bu ok ac szler uzun zaman aklndan kmad. Tanabay ailesi, o yama stne yama vurulmu, yrtk, dkk kee evde oturmaya devam etti. Oysa o kee adr onarmak iin biraz yapa yeterdi ve bu ok gerekliydi.. Ve, kolhoz rnlerinden her yl tonlarca yn krkyorlard. Tanabay o zincir kstei keeden evine gtrd. Ama ne evdi! Yrekler acs bir grnm vard adrn. Evin iine bakt, kendine bakt, yorgann ayan paralayan zinci-re,her eye, fkeyle, hrsla dilerini gcrdatt. O byle hid96/Elveda Glsan

58

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar det iindeyken, baka zaman bulamamlar gibi, Glsan'nn peine den atllar kagelmesinler mi! Tanabay, hrsndan dudaklar titreyerek bard onlara: - Aln gtrn! Bu zinciri de bakana verin ve deyin ki: Bir daha bu zinciri yorgann ayana vurmaya kalkarsa, o zincirle onun kafasn ezerim! Bunu sylemeyi-sakn unutmayn!... Bu szleri sylememeli, bu kadar ar konumamalyd. Dobra dobra konumasnn, aklna geleni sylemesinin cezasn hep ekecekti... Gneli, ok gzel bir gnd. Yeeren yapraklarda, tten toprakta, geitlerde ve yamalarda biten otlarda, bahar glyordu. At korasnn yannda ocuklar elik-omak oynuyorlard. ocuklardan biri elii havaya att, sonra var gcyle omayla vurdu ve elik ok uzaklara dt. ocuk elindeki uzunca, omakla vurduu yerden eliin dt yere kadar olan mesafeyi lmeye balad: Bir, iki, ,... yedi., on,... onbe... br ocuklar, hile yapmasn diye, doru lsn diye yanna geliyor, onu denetliyorlard. Yirmi iki! dedi ocuk. Yirmi iki omak boyu uzaa drmt elii. - Daha nceki toplam yetmi sekiz idi.yirmi iki daha eder yz., diye sevinle barmaya balad.Yz oldu, tam yz! teki ocuklar da bardlar: - Yaasn! Tam yz say yapt! Ne eksik ne fazla.Tam yz! imdi kaybeden ocuun zntsn belirtmek iin at yakmas gerekiyordu. Kazanan ocuk eliin dt yere bir iaret koydu. Oradan elii bir kere daha havalandrp olanca gcyle vurdu. Hepsi Elveda Glsan/97 eliin dt yere kotular. vuru hakk vard. nc vurua sra geldi. Kazanmt. Yeniden ocuk ise alayacakt nerdeyse. nk, o kadar yerden, hi durmadan at syleyerek koacakt. Ne yaparsn? Oyunun kural byleydi iter.Kazanan ocuk bard: "Ne duruyorsun? Hadi ko bakalm zrlayarak, bozlayarak!" Kaybeden ocuk derin bir soluk ald ve adn syleyerek komaya balad: I Gkbay, Akbay A Buzavnd bakpay Kayda crsin.oynap Ay- Ay- Karabay zuvvv... (Gkbay, Akbay Buzan bakmyor Nerede yryorsun oynayp Ay ay ay karabay... Zuvv!) Ad hi kesmeden, bir adm bile ara vermeden syleyerek komas gerekiyordu. Bu yzden nefesi yetmedi, ba dnyordu. aret yerine varmadan dinlenmek zorunda kald. imdi, kural gerei, geri dnp yeniden balayacakt komaya. Ama ikinci defa da baaramad. Kazanan ocuk sevinten uuyordu. nk imdi kaybeden onu balang yerine kadar eek gibi srtnda tamak zorundayd. Kazanan kaybedenin srtna bindi: - Deeeh! Haydi hzlan bakalm! diyor, mahmuzlar gibi topuklanyla vuruyor, bir yandan da ocuklara sesleniyordu: "Hey ocuklar, bakn, grn! Bu benim Glsarm! Grdnz m nasl yorga gidiyor!.."

59

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Bu srada Glsan at korasnda hapsedilmiti. Huysuz-lanyordu. Sabahtan beri ne yem vermiler ne de su iirmi-lerdi. Srtna eyer de vurmamlard.Herkes onutmutu onu. 98/Elveda Glsar At korasnda ondan baka hayvan yoktu. Baz atlar arabaya koulmu, bazlar eyer vurularak binilmi, onu kendi blmesinde tek bana brakmlard. Balyd. Atlar ahrlar temizliyor, tezekleri dar kanyorlard.Darda ocuklar oynuyordu. Ah imdi geni bozkrdaki yirin yanna bir varabilseydi Glsan! Gznn nne engin bozkr, bozkrda yaylp otlayan ylklar geliyordu. Gkyznde ve ylknn tepesinde uan kazlar da kanat rparak onu aryorlard. Glsan yularn koparmaya alyor, tepiniyor, rpnyordu. ple, kayla deil, iki yanndan zincirle balamlard onu. Nasl koparsn! Barsa belki duyarlard. Ban ahrn yukansmdaki kk penceresine doru kaldrd, ayann altndaki samanlar ineyerek ve koray inleten bir sesle ac ac kinedi: Neredesiniiiz! Neredesiniiiz? Dardaki bakclardan biri krei kaparak ieri girdi ve ona bard: - Ne kineyip duruyorsun? Rahat dur, yoksa karmam ha! dedi, sonra dardaki adamlara seslendi: - Dar karaym m? - kar! dedi dardakiler. * Bunun zerine iki bakc, Glsan'y iki yandan bal olduu zincirlerden tutarak avluya kardlar. Ah, Ah! Ne gzel, nasl parl parl parlayan bir gnd! Yorga, burun delikleri titreye litreye bahar havasn iine ekti. Yeil yaprak kokusu, nemli toprak kokusu vard havada. Damarlarndaki kan taar gibi akmaya balad. Ah bir kaabilse, koabilsey-di! ifteler savurmaya, havay dvmeye balad. Adamlarn hepsi birden - Yava ol, rahat dur! diye bardlar. Bugn Glsar'nn evresinde niin bu kadar ok adam vard? Adamlardan biri, boz renkli bir tulum giymi olan, parlak madenden bir eyleri beyaz bir bezin zerine yerletiriyordu. Madenler parlyor, hayvann gzn alElveda Glsan/99 yordu. teki adamlar iplerle Glsar'nn evresini sarmlard. Yeni bakan da oradayd! Ksa bacakl,kt, geni tarakl ayaklarn iki yana am, bir elini beline dayam, br eliyle gmleinin dmeleriyle oynayp duruyor, ka-baryordu. tekilerden farkl olarak, o kollarn svamam-t. Azndan dnk gibi yine o pis koku yaylyordu. Svari pantolonu giymiti. - Hadi ne duruyorsunuz, balayn! Balayalm m Co-ul Aldanovi? dedi brahim saygyla bakana bakarak. Bakan ban saljad. brahim tekilere "Hadi hazr olun!" dedikten sora, telal telal dolanmaya balad. Sonra tilki derisinden tebe-teyini ahr kapsndaki bir iviye ast.Tebetey yere, gbre yn zerine

60

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar dt. Onu oradan alp silkeleyerek tekrar as-t.Yine bakana dnd: "Siz yle biraz kenarda dursanz iyi olur Corakul Aldanovi, bakarsnz ifte atar, at denen hayvan aklszdr, ne yapaca hi belli olmaz" dedi. Boynuna at kuyruu klndan yaplm kement geirilince Glsar'nn tyleri diken diken oldu. Kaln bir ipi d-mleyip ucunu srtndan arp uzattlar. Niin yapyorlard bunu? pi neden arka bacaklarna doru ekiyor, onu neden byle balyorlard? Glsar hrldyor, rpnyor, gzlerini drt yana evirip rkek rkek bakyordu. Ne yapacaklard bu adamlar? - abuk olun! abuk olun! diye bar bar baryordu brahim. Sonra, "Ykn yere!" dedi. Kollar gl adamlar ipe asld. Glsan gvdesinin btn arlyla ve byk grltyle yere ykld. Gne de yuvarlanp stne dmt sanki. Yer sarsld. Ne olmutu? Neden yana dm yatyordu? Aalar niin gkyzne doru uzanyorlard? Yerde bylesine uygunsuz, bylesine rahatsz yat neden? Yok, yok! Olur ey deildi bu! Glsar ban sallad. Btn vcudu zangr zangr titriyordu. Sonra kaslar kasld. pler derisini iziyor, acdan 100/ElvedaGlsan bacaklarn karnna ekiyor, toynaklar vcuduna batyordu. Bir daha silkindi, bir daha gerindi, bota kalan arka ayaklarndan biriyle tekme savurmaya balad. p atr-dayarak gerildi. brahim yine bar bar baryordu: - Bastrn, stne kn! Sk tutun! Hepsi birden yorga atn stne abandlar. Dizleriyle, kollaryla smsk bastrdlar. - Ban tutun! Yere bastrn! Bala! ek! Eh, oldu ite. abuk bitirin iinizi. imdi uradan da balayn. Atn dm! Adamlar yorgann drt ayan bir araya getirip smsk balamlard. Glsar hl rpnyor, aclar iinde kvranyor, bana ve boynuna basanlar silkeleyip atyordu. Ama adamlar yine abanyor, bastnyorlard. Atn ter iinde kalan vcudu, ayaklar uyutu. Ve kendini brakverdi. - Tamam bitirdik iini! - Amma da glymi ha! - Artk traktr bile gelse yerinden kmldayamaz! O zaman, yeni bakan, yere yaptrlan atn bana sokuldu, burnunun dibine meldi. Akam itii votkann pis kokusunu hayvann yzne savurarak bakt. nnde yatan at deil de ba dman olan bir insanm gibi kin kusarak bakyordu ona. Ter iinde kalan, bir havlu ile durmadan azn yzn silen brahim de bakann yanna gelip meldi. kisi de birer sigara yakp tttrerek, bundan sonra olacaklar grmek iin beklediler. Kora avlusunun dnda ocuklar elik omak oynamaya devam ediyorlard: Elveda Glsar/101 Gkbay, Akbay Buzavnd bakpay, Kayda kettin oynap, Apan seni soymak, Ay, ay Karabay, zuvvvv!

61

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar (Gkbay, Akbay Buzan bakmyor Nereye gittin oynayp Anan seni dvecek Ay, ay, karabay, zuvvvv!) Gne yine her zamanki gibi parlyordu. Engin bozkr ve orada yaylp otlayan ylky Glsan son bir kez daha grd. yirin zerinden kazlar kanat rparak onu aryor, o gidemiyordu. Bana, burnuna sinekler konuyor ve o, sinekleri kovamyordu. brahim yine sordu: - Balayalm m Corakul Aldanovi? Bakan yine bir ey sylemeden ban sallad. Bunun zerine brahim ayaa kalkt. Herkes kmldad. Dizleri ve gvdeleriyle, smsk balanm atn zerine abandlar. Kafasn yere iyice yaptrdlar. Birilerinin eli Glsarnn kasklar zerinde dolanmaya balad. Kora dnda elik-omak oynayan ocuklar imdi ite trmanp sere gibi dizilmi,bakyorlard: - Hey, bakn! Bakn ne yapyorlar?.. - Toynaklarn dzeltiyor, temizliyorlar.. - Amma da bildin ha! Hi de deil! Onlarn konumalarn duyan brahim elini havaya kaldrarak bard: - Hey, ne iiniz var orada? Haydi defolun! Gidin oynayn! ocuklar itten atladlar ve koarak gittiler. imdi t kmyordu. 102/Elveda Glsan Glsar etine deen souk bir eyle rperdi. Yeni efendisi tam gzlerinin nne melmi bakyordu. Birden korkun bir acyla can kayazd. Gzlerinde imekler akt. Ah! Kpkzl bir alev iine dm gibi yand. Dnya bana ykld ve sonra zifiri bir karanlk oldu. Olanlar olduktan sonra da Glsan bir sre ylece bal kald. Kann dinmesini bekliyorlard. brahim ellerini outurarak: - te Corakul Aldanovi, her ey tamam, bir daha kaamaz. Kaa kaa vard yer bu oldu! Tanabay'n sylediklerine de aldrmayn, unutun gitsin! O yle kt bir adam ite. z kardeine bile acmad da malna mlkne el koydu, bir de Sibirya'ya srdrd. Byle acmasz adamn kime hayr dokunur zaten... brahim yapt iten gururlanyordu. Rahatlamt. Tilki postundan yaplm tebeteyini asl olduunu ividen ald, silkeledi, orasn buras dzeltti ve ter iinde kalan kafasna geirdi. Kora dndaki ocuklar hl elik-omak oynuyorlard: Gkbay, Akbay , Buzavnd bakpay Kayda crsin oynap Apan seni soymak Ay, ay, Karabay, zuvvvv! - Hayr, yine olmad. aret noktasna ulaamadn. imdi yana bakalm yle. Beni srtnda tayacaksn. Zuvvv Glsar'm! Gne parlyordu. Dnya prl pnld... 10

62

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Geceydi. Sr dolu bir gece. Yal bir adam ve yal bir Elveda Glsar/103 at.. ay kenarnda alev alev yanan bir ate... Alevler rzgrdan oynuyor, bir ykselip bir alalyordu. Souktan kaskat olan kara yer, yorga atn topraa deen yann donduruyordu. Byk bir arlk inen boynunu kaldramyordu hayvan. ok gerilerde kalan bir dnemde, ayana zincir kstek vurularak ylkya dnd zamanki gibi, bir yukan bir aa gidip gelen ba aryordu. Bu yzden de bitkindi. O zamanki gibi imdi de adm atacak hali kalmamt. O zamanki gibi imdi de zincirleri koparam-5lrdu. Ah bir kalkabilse, bacaklarn oynatp toynaklar ya-riarcasna koabilse, gsn gerip temiz havayla cierlerini iirerek rzgr gibi uabilseydi! Yanklar yapan kine-mesiyle da arkalanndaki ylky arabilseydi! Kulunlarn, biyelerin, ksraklarn kokusunu ala ala, da arkalarm dan inen yire ulaabilseydi! Oysa o zincir onu tutuyor, yerinden kmldamasna engel oluyordu. Hapishaneden kam bir mahkm gibi, ayandaki zincirleri angrdatarak, seke seke, bir sekip bir srayarak, sonra yine sekip yine s-rayarak,yine o ka yolunda olabilseydi... O zaman tek banayd, her yer karanlk ve sessizdi. Ay km, sonra rzgrl ak gkte tekrar kaybolmutu. At, zincirli n ayaklarn aha kalkar gibi yukan kaldnnca, Ay bann zerinde bir grnyor, ayaklann yere basnca da frlatlm bir ta gibi gidip kayboluyordu. Bir k, bir karanlk, sonra yine k, yine karanlk... Bu k atn gzlerini kamatryor, actyordu... Zincir kstek angrdyor, ayak bilekleri kanyordu. Bir snyor, iki snyor, bir daha., bir daha.. Her yer karanlk, her yer ssz.. Kstekli ayaklarla yrynce yol bitmiyor.. Kstekle yrmek bir cehennem azab!.. ay kenannda alev alev bir ate yanyordu. Souktan kaskat olan kara yer, hayvann topraa deen yann donduruyordu... ki hafta sonra, yeni otlaklar bulmak iin da arkala104//ElvedaGlsan rnda konulanmalar gerekiyordu. Yaz boyunca, gz boyunca, k boyunca, ta bahara kadar hep orada kalacaklard. Bir evden baka bir eve tanmak ok zahmetli bir itir. yle ok, yle zor iler kar ki aakalrsnz. Krgzlar bouna sylememiler: "Bir yerden bir yere tan da, haline kredersin" diye. Gp konmak iin pek ok hazrlk gerekiyordu: Un tmek iin deirmene, al-veri iin pazara, ayakkabcya gidilecekti. Yatl okulda okuyan ocuu da gidip grmeliydi... Oysa Tanabay zgnd, aknd. Kans da pek ayordu onun bu haline. Tanabay hep telalyd. Sabah erkenden kalkp atna atlyor, ylkya gidiyor, kans ona bir ift sz sylecek vakit bulamyordu. le olunca, dnceli ask suratl olarak geri geliyordu Tanabay. Tedirgindi, bir ey bekliyor gibiydi. - Neyin var senin? diye soruyordu durmadan Caydar. Tanabay cevap vermiyordu. Ama bir gn konutu: - Geenlerde ok kt bir d grdm, dedi. - Soru sormayaym diye mi sylyorsun bunu?

63

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Hayr, gerekten kt bir d grdm, yatsam da kalksam da aklmdan karamyorum. - Aman Allahm, tvbe etmen gerek. Bir zamanlar dlere, kadere ksmete, Tanrya inanmayan sen deil miydin? Kocakarlarn 'kfir!' diye beddua ettikleri kii sen deil miydin? Ee, yalanyorsun artk Tanabay, gece-gndz ylknn bandan ayrlmyorsun, bugn-yann g edeceimizden haberin yokmu gibisin. Ben tek bama btn ilerin hangisine bakaym? Hibir ey yapamyorsan bari git de ora'y gr, hatrn sor, gnln al. Ge kmadan nce gidip hastalan yoklamak bizim tremiz, geleneimizdir... - Daha sonra giderim, diye surat as Tanabay. - Daha sonra ne zaman? Kye gitmeye niin korkuyorsun? stersen yann beraber gidelim, ocuklan da gtrelim. Ben de grmeliyim. Elveda Glsan/105 Ertesi gn yiri gen bir ylkcya emanet ederek atlara binip yola koyuldular. Tanabay byk kzlann atn terkisine, Caydar ise kk kz kucana oturtmutu. Kye geldiler, sokaklarda karlatklan insanlarla selamlatlar. Tanabay demirci dkknnn nnden geerken atn durdurdu. Kansna: - Bekle biraz, dedi. Sonra byk kzn kucaklayp attan indirdi, onu annesinin bindii atn arkasna oturttu. - Yine ne oldu? Nereye gidiyorsun? - Hemen dneceim Cyadar, sen gidedur. ora'ya benim de yolda olduumu sylersin. le tatili olmadan daireye urayp bitirmem gereken bir i var. Aynca at nal ve baz demir paralar alacam. - Ayn ayn gitmemiz doru olur mu? - Ne zaran var, merak etme, hemen dneceim zaten... Tanabay atndan indi, demirciye uramadan dosdoru at korasna gitti. Sessizce ve kimseye grnmeden, kapal koraya girdi. Kora lo olduu iin bir sre gzlerinin karanla almasn bekledi. Ahrda canl yoktu, ses-seda kmyordu. Atlann hepsi ie gtrlmt. Tanabay etrafa baknd, srtndan byk bir yk atm gibi biraz rahatlad. Sonra, at bakclanndan birini bulmak iin br avluya kt. te o zaman grd gnlerdir olacan sezdii o byk felketi... - Vay itler vay! Vay hainler vay! Biliyordum kt bir ey yapacan! diye yumruklann skt. Akl bandan gitmi gibiydi. Glsar, bir ardan altnda bal duruyordu. Kuyruunu da sarm, bir iple ucunu kaldnp boynuna balamlard. Aralk duran arka ayaklannn arasnda kp gibi imi bir yara grnyordu. Bam hafife emi, kmldamadan duruyordu zavall hayvan. Tanabay fkeyle dudaklarn srd, byk bir ac duyarak inledi. Yorgann yanna varmak istiyor, ama cesaret edemiyordu. Yreini bir a kurt 106/ElvedaGlsan snyor, paralyordu sanki. Issz ahr, ssz avlu ve tek bana braklm, idi edilmi yorga, herey... her ey korkun grnyordu imdi.

64

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay olduu yerde geri dnd; sessiz, sendeleye sendeleye ayrld oradan. Artk kimsenin yapabilecei bir ey yoktu. O akam, keeden evlerine dndkleri zaman Tanabay karsna, byk bir znt iinde olay anlatt: - Grdm korkulu d kt, dedi. - Ne oldu? - ora'nn evinde sylemek istemedim. Artk Glsan hi kamayacak, buralara gelemeyecek. Ona ne yapmlar biliyor musun? O itler, onu idi etmiler! - Biliyorum, seni kye gtrmek isteyiimin sebebi de buydu zaten. Bir an nce grrsen, zntn de abuk geer diye dndm. Kk bir ocuk deilsin ya! Bu ilk deil ki, sonuncusu da olmayacak. Atalarmz bu ii yapa-gelmi. Bunu herkes bilir. aracak, korkulacak ne var bunda? Tanabay katsna cevap veremedi. Yalnz: - Bu bizim yeni bakan ok kt bir adam, bunu can-yreimle seziyorum, dedi. - Brak imdi bakan, senin yorgay idi ettirdi diye hemen ktlemeye kalkma adam. Daha yeni bakan oldu, burann yabancs saylr. leri ok ve zor. ora'nn kendisi syledi, kolhozun ileri dzelecekmi, yeni yardm gelecekmi. Yeni bir plan yaptklarn sylyor. Sen ise iin asln dinleyip renmeden konuuyorsun. Bizler dada, merada yaayan insanlarz, bilmediimiz ok ey var... Tanabay, iini eke eke yemeini yedikten sonra ylkya gitti ve ge saatlere kadar orada kald. Kendi kendine Elveda Glsan/107 konuuyor, kfrler savuruyor, ama istese de unutamyordu o korkun olay. At korasnda grdkleri gznn nnden gitmiyordu. Bindii a srp ylky toparlarken dnyordu: "Belki yeni bakam ktlemekle hakszlk ediyo--rum. Belki samalyorum.Yldan yla yalanyorum elbet. Yln oniki aynda ylk peinde kotuum iin ok eyleri gremez, bilemez oldum galiba. Ama, ne zamana kadar byle srecek bu hayat, ne zaman gn greceiz? Nutuklardaki szlere gre her ey yaknda dzelecek, ok iyi olacakqm. Hadi ben yaralyorum diyelim, dilerim ki yanlm ola-'ym. Ama biliyorum ki bakalar da benim gibi dnyor, ite bunu da biliyorum ve bunda yanlmyorum..." Tanabay bozkrda dolanp duruyor, derin derin dnyor, ne var ki bu dncelerden hibir sonu karamyor-du. ok gerilerde kalan o gnlerde, kolhozu nasl kurduklarm, halka, boztorgaylarn koyunlarn zerine yuva kurup --. yumurtlayacaklan o mutlu bar an.nasl vaadettikleri-ni, o parlak arman (lky), o parlak hayalleri, umutlan hatrlyordu. O arman urunda canla bala didindikleri gnleri de.. Her eyi alt st ederek eski dzeni nasl yktklarn, asl kklere nasl balta vurduklarm da... Gerekten de balangta iler biraz dzelmiti. O uursuz sava olmasayd belki daha da dzelecekti. Peki ama, sava biteli onca yl oldu da durumlar niin dzelmiyordu? Onlar, eskimi adrlarnn stne nasl yama stne yama vuruyorlarsa kolhozun ileri de yle gidiyordu: Yama

65

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar stne yama vuruyor, hibir gedii kapatamyorlard.birini tkamaya vakit kalmadan bir baka gediin aldm grnyorlard. Neden byle oluyordu? imdi neden kolhozu eskiden olduu gibi kendi mal deil de bir bakasnn mal olarak gryordu? Eskiden, savatan ve kolhozun kurulmasndan nce, toplantlarda alnan her karar bir yasa yerine geer ve uygulanrd. Halk yararna bir karar alndktan sonra, uygulamalar gerektiini ve uygulandn bilirdi. Oysa bugn toplantlarda alnan 108/ElvedaGlsan kararlarn hibir nemi kalmamt.Hepsi bo szlerdi. I Kimse kimseyi dinlemiyordu. Kolhoz, onu kuran iftiler tarafndan ynetilmiyor, bakalar tarafndan ynetiliyordu. Dardan gelenler ve hi gelmeyen dardakiler ynetiyordu. O bakalarnn da biri byle diyor, biri yle. Bunun da hibir yarar olmuyor, hibir verimli sonu alnamyor- [ du. Tanabay artk halkn arasnda grnmekten, onlarn! soru yamuruna tutulmaktan korkar olmutu. Ona, "Bak, I sen parti yesisin, kolhozu kuranlardan birisin. O zaman I ok konuuyordun, imdi anlat bakalm, neden bu durumla-1 ra dtk?" diyecek olsalar ne cevap verebilirdi onlara? B-I tn halk toplayp bir aklama yapsalar iyi olurdu herhalde.! Herkes dncesini sylese, ihtiyacn bildirse, sorular sor-1 sa... Ama yok! Olmuyordu bunlar! Nasl olsun? le merke-l zinden bir takm temsilciler geliyor, ama bunlar da eskileri-1 ne hi benzemiyordu. Bambaka insanlard. Eskiden biri temsilci, bir yetkili geldi mi, dosdoru halkn arasna girer,! nce onlarla konuurdu. Bugnkler ise kolhoz brosundanl dar kmyor, syleyeceklerini bakana sylyor, sora-l caklann ondan soruyor, sonra d*ona barp anyorlar-l di. Halkla, kylnn kendisiyle grmyor, konumuyor/ onlar dinlemeye tenezzl etmiyorlard. Parti toplantlann-j da ise daha ok uluslararas durumlardan sz ediliyordu.] Onlara gre, kolhozun meseleleri nemsizdi, konuulmaya demezdi. Hepsi ayn eyi sylyordu: aln, ok aln,! plan gereini yapn ve plan hedefine ulan..." Hepsi bu ka-[ dard. Tanabay daha geenlerde bir yetkilinin geldiini, bu-j nun baka hibir mesele yokmu gibi dilbilgisi zerine bhj nutuk ektiini hatrlad. Tanabay ona kolhozun durumun anlatmaya, baz meseleleri aklamaya kalknca da, ac ona tuhaf ve kmseyerek bakmt. Onun grlerini fikirlerini tutmam, beenmemiti. Ne oluyordu byle? Elveda Glsan/109 "ora iyileir iyilemez onu konuturur, iin asln renirim, ben de kendi fikirlerimi sylerim" diye dnd Tanabay. "Eer yanl dnyorsam sylesin. Ya yanl dnmyorsam? Ne olacak o zaman? Yoo, bu da mmkn deil. Elbette benim u gnlerde kafam ok kark. Ben kimim ki? Sradan bir ylkc, cahil bir oban. Yukardakiler benden daha aklldr herhalde.." Tanabay gecenin ilerleyen saatlerinde evine dnd, jna uzun sre gzne uyku girmedi. Kolhozun durumunu dnmekten kendini

66

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar alamyor "Uz gitmeyen nedir, terslik nerden geliyor?"'diye dnd durdu. Yine bir cevap bulamyordu. ora ile babaa oturup bir dertleme frsatn bulamad. G ncesi yaplacak iler pek oktu. Sonunda da arkalarna g balad. Alt ay sren yaz ve gz abuk geerdi. Ama onlar k da orada geirecekler ve ancak ilkbaharda dneceklerdi. yir yir ylk, sr sr koyun, bren srlar ve yk kervan ay boyunca da yoluna dmlerdi. nsanlar baryor, kulunlar, taylar kiniyor, kuzu-koyun meliyor, dostlar vedalayor, hellelleiyordu. Kalabaln n n, zuv-uv sesleri doldu-ruyordu havay. Kzldan yeile renk renk entarilerini giymi gencecik gelinler, ayrlk trks syleyen,kavuma dileinde bulunan gen kzlarla kafile ilerliyordu... Tanabay kendi ylksn byk ayrdan, yamalardan, kyn uzandan geirdi. Kyn kysndaki o eve, o avluya yle bir bakt: Yorgasna binip gittii, nice nice geceler geirdii o eve.. Yrei, iinde bir eyler kopmu gibi szlad.imdi Tanabay o kadndan da, o yorgadan da ayrlyordu. Her ey gemite kalmt. Baharda gelen, sonra gkte sra sra dizilip uzaklara giden, gzden kaybolan yaban kazlar gibi uup gidiyorlard onun iin i dnyasnda... ... O ana deve, o akmaya, gnlerce ve gnlerce, bozla-ya bozlaya, yitik botasn aryordu: Neredesin kara gzl 11 O/Elveda Glsan botacm? Ses ver bana! Memelerim stle dolup akyor.. Mis gibi kokan anann ak st... 12 O yln sonbaharnda Tanabay Bakasov'un hayati birdenbire deiiverdi. Geidi atktan sonra, da eteindeki otlakta ylky durdurdu. Burada ksa bir sre konaklayacak, sonra k geirecei da arkacna kacakt. Tam o gnlerde kolhozdan bir haberci geldi: "Beni ora gnderdi, dedi haberci, yarn kye gele-cekmisin, sonra birlikte ile merkezindeki toplantya gide-cekmisiniz". Tanabay bu arya uyarak ertesi gn kolhoz brosuna gitti. ora da orada, parti rgtlenme dairesinde idi. lkbahardaki durumuna gre biraz daha iyi grnyorsa da, solgun dudaklar ve zayfl, hastal tam atlatamam olduunu gsteriyordu. Neesi yerine gelmi gibiydi ama yine de iten ban kayacak vakti yokty. Yanna gelip gidenler pek oktu. Tanabay arkadan yle grnce sevindi. "ok iyi, yine ilere yumulacak hale gelmisin" dedi iinden. Sonunda babaa kalabildiler. O zaman ora, solgun ve buruuk yanaklarn outurarak arkadana bakp glmsedi: - Ey Tanabay, sen hi yalanmyorsun, yine eskisi gibisin. Grmeyeli ne kadar oldu? Bahardan beri grmyoruz deil mi? Kmz ve da havas yaryor tabii. Oysa benim bir ayam ukura dt bile... Sonumuz geliyor ite.. ora bir sre sustu ve asl konuya geti: "Mesele u Tanabay, 'Turnaya beylik versen tepende

67

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar gagalayp durur' derler ya, ben de yleyim ite. Senden bir ricam daha olacak. Yarn hayvan reticilerinin toplantsna gideceiz. Hayvanclk ilerinde, zellikle de koyunculukta iler ok kt gidiyor. Elveda Glsan/111 Bu konuda en kts de bizim kolhoz. Hi bu kadar kt olmamt. Partinin ile ynetim kurulu btn komnistlere ve komsomollara emir kard, en kt durumda olan srlerin bakm ve bu ilerin dzeltilmesi iin yardmc olmalarn istedi. Eee, bu durumda sen de yardm etmek zorundasn. Ylk bakmn stlendiin zaman beni zor bir iten kurtardn. ok byk yardmn oldu. imdi de yardm edecek, beni bu g durumdan kurtaracaksn: Bir koyun alp oban,|k edeceksin". Tanabay biraz dnd: - Hemen karar verme ora, dedi, ben ylkcl rendim. Koyun gtmek ve bakmak ok zor bir i. O ii becerip beceremeyeceim hi belli deil. - Bunu ok istiyorum Tanabay, dedi ora. Baka aresi de yok. Parti byle emrediyor. Kzma gcenme. Vakti gelince, derdini, skntlarn anlatrsn. Ben de btn suu, btn sorumluluu zerime alrm. - Bann etini yiyeceimden hi kukun olmasn, diye gld Tanabay. Byle dese de, ok gemeden bunu yapacan, ora'ya pek ar szler syleyeceini o anda bilmiyordu. "Bu obanlk iini bir dneyim, karmla da grp tartmalyz" diye ekledi. - Dn elbet, ama sabaha kadar kararn ver. Yarn kurul yelerine bir cevap vermem gerek. Caydar'la sonra konuursun, her eyi anlatrsn. Frsat bulursam ben de gider anlatrm. Akll kadndr o. "Caydar olmasa sen oktan bir yerlerde boynun altnda kalp giderdin" diye takld ora. Caydar nasl? ocuklar iyi mi? Bylece oluk ocuktan, hastalktan salktan, havadan sudan konumaya baladlar. Tanabay kendisini ok dndren bir meseleyi ortaya atmak istiyordu ama buna frsat bulamad. Dalardan arlan obanlar gelmeye, broyu doldurmaya balamlard. ora da telalyd ve saatine bakyordu. 112/Elveda Glsan - Demek yle. Sen atn ahra brak. Sabah erkenden herkes kamyona binip gidecek. Biliyor musun bir kamyonumuz var artk? Yaknda bir tane taha alacaz. Rahat ede-ceiz.Hadi, ben imdi gidiyorum. Saat yedide Raykom'da (ile merkezinde) olmam gerek. Emir byle. Bakan oraya vard bile. Ben yorgaya binip gideceim, kamyondan geri kalmaz o... -Yaa, Glsar'ya sen mi biniyorsun? Demek bakan sana ok iyi davranyor? diye aknln belirtti Tanabay. - Sayp sevdiini bilmem, baedemedii iin, kurtulmak iin verdi onu bana, diye kollann aarak gld. "Glsan nedense bakam hi sevmedi, onu canndan usandrd hayvan. Bakan yanna bile sokmak istemiyor. Ne yaparsa yapsn onu sevmiyor. ldrse bile uysallamaz onun altnda imdi ben biniyorum. Esiz bir at. ok iyi yetitirmisin onu. Bazen yreime bir ar saplanyor, kvranyorum. te o zaman yorgaya binince ne arm kalyor, ne

68

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar szm. Srf bu yzden mr boyu parti rgts olmaya razym, benim doktorum da, ilacm da Glsan.." diye gld ora, Ama Tanabay glmyordu. - Onu ben de sevmiyorum, dedJ. "Kimi sevmiyorsun? dedi ora glmekten sulanan gzlerini silerek? - Bakan. ora ciddileti: - Neden sevmiyorsun? - Bilmiyorum, aptaln teki ve kt yrekli olduunu dnyorum. - Hey Allah! Sana bir ey beendirmek de ok zor. Beni her zaman yumuak bal olmakla sulardn. imdi yeni bakan da beenmiyorsun, ne diyeyim bilmem ki. e yeni balad, nasl bir adam olduunu daha anlayamadm. kisi de sustu. Tanabay ora'ya, Glsan'mn ayana zincir vurarak ne hale getirdiini, sonra da idi ettirdiini Elveda Glsan/113 anlatmak istiyordu. Artk bunlan sylemenin yersiz ve gereksiz olduunu dnd. Suskunluu uzatmamak iin yeni rendii sevindirici haberden sz etmeye balad. - Bize kamyon vermi olmalan ok iyi. Demek artk kolhozun bir kamyonu var? Dorusu kolhoz iin ok gerekliydi. Vakti oktan gelmiti. Hatrlyor musun, savatan az nce bir kamyon almtk. Herkes aracn bana toplanmt. ok sevinmitik. Onu kolhozun kamyonu sanmtk. Sen onun zerine kp bir konuma yapmtn: "te yoldalar, bijsosyalizmin meyvesidir!" demitin. Sonra onu, 'orduya gerek' diye almlard bizden... Gzel gnlerdi hey... Gnein prl pnl douu gibi. Otomobil de neydi ki! Hani 'u' kanalnda almaya gidenler dnlerinde gramafon getirmilerdi. Kyde bayram sevinci yaand. Yaz sonlarna rastlayan bir gnd. Gramafo-nu olanlann evleri gece yanlanna kadar dolup taard. Evlerinin bahesine kanr, orada alarlard gramafonlan. Yeni yeni arklar dinliyorduk. "En ok alan krmz bartl kzn arks" n tekrar tekrar dinlemiti. Yaa, bu da sosyalizmin meyvesi idi... Tanabay o gnleri hatrlayp konutuka couyordu: - Hatrlyor musun ora, toplantdan sonra hepimiz kamyona dolumutuk. Ben ofr mahallinin hemen arkasnda duruyor, elimde kocaman bir kzl bayrak dalgalandryordum. -g yoktu. O keyifle yle bir istasyona vardk. Oradaki parkta bira imitik. Giderken de gelirken de arklar syledik, naralar attk,, hatrlyor musun? Ben kzl bayra gece bile elimden hi brakmadm. Hepsi, hepsi hatrmda... Bnp armaktan, trkler sylemekten sesimiz kslmt. Ah, neylersin! O zaman bizimle beraber olan yiitlerin ou savata ldler... Artk neden yzmz glmyor, neden eskisi gibi trk sylemez olduk ora? - Ah Tanabay, genlik gitti, yalanyoruz artk,bu yata bize yakr m?.. 114/ElvedaGlsan - Yok, benim sylemek istediim o deil, tamam ark sylemek,nara atmak zamanmz geti. Bir yrlarmz yrladk, trklerimizi syledik, peki, bugnn genlerine ne oluyor? Olumu grmek iin yatl okula gittim. Byynce adam olacak m, nasl bir adam

69

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar olacak bilemiyorum.Da-ha imdiden renmi byklerine, bakana yaltaklanmay. Bana: "Okul mdrne sk sk kmz getir baba" dedi. Niye getirecekmiim? Aslnda kt bir renci de deil, iyi okuyor. yleyse niin istiyor kmz getirmemi? Nasl konutuklarn bir grseydin! Ben ocukken Aleksandrovka'da Efremov adnda bir Rus'un yannda alyorum. O Rus beni bir "Kzl yumurta bayramnda" (Paskalya) kiliseye gtrmt. Bugn bizim ocuklarmz sahneye kyor, ark sylyorlar. Tpk o kilisedeki ilhileri syleyenler gibi, ellerini hazr-ol durumda yanlarna yaptryorlar. Suratlar ask, sylediklerinin hepsi birbirine benziyor, bir sylediklerini bin kere sylyorlar sanki... Anlamyorum, houma da gitmiyor. Zaten bugnlerde anlamadm ok ey var. Babaa oturup dertlemek istiyordum seninle... Ben ok gerilerde kaldm galiba, hibir ey anlamyorum bu olanlardan... * ora ktlarn toplayp antasna yerletirirken: - Baka bir sefer, frsat bulursak, seninle uzun uzun konuuruz Tanabay, dedi. Sen cann skma bunlarla, her eye aldrma. Ben inancm yitirmedim, bu kt gnler geecek, hepimiz birden kalknacaz... ora eikte bir an durdu, hatrlad eyi syledi: -Bak ne diyeceim, bir gn sokaktan geerken, senin evin dikkatimi ekti. ok eskimi, viran olmu evin. Hi ilgilenmiyorsun. Biliyorum, gnlerin dada geiyor.evini bir bekleyen, bir bakan yok. Sen cephedeyken Caydar yapayalnzken bile o ev bakmsz deildi, Caydar ok iyi bakyordu. Sen evine bir bak, neler gerektiini syle.Bahar gelince elbirliiyle onaralm onu. Bizim Samansur yaz tatilinde bura-[ l Elveda Glsar/115 ya geldii zaman senin evin halini grm, pek zlmt. Eline ora ald: "Tanabay aann bahesini yaban otlar sarm, gidip bieyim, ayklayaym" dedi. Svalan dm, cam.ereve krlm, odalarn iinde, harman yeriymi gibi, sereler pleniyor, uuuyormu. - Ev gerekten yle. Samansur'a da teekkr ederim. Dersleri nasl, iyi okuyor mu? - kinci snfa geti. Sanrm fena okumuyor. Sen gen-lerijd beenmiyorsun ama, oluma bakyorum da, bugnn genlerini pek de fena grmyorum. Samansur'un anlattna gre, onunokuduu enstitde genlerin hepsi iyi okuyormu. Okuyup bir eyler reniyorlar. Ne olacaklarn zaman gsterecek. Bilgili genler yetiiyor, umut onlarda, kt giden ileri onlar dzeltecek... ora, at korasna doru yola koyuldu. Tanabay da bo duran evine bakmaya gitti. Avluda dola. ora'mn renci olunun bitii otlar kurumu, tozlanmt. Yrrken kurumu saplar ayaklarnn altnda atrdyordu. Bakmsz ev byle olur elbet, diye dnyordu. br ylkclar daa ktklar zaman evlerinde ya akrabalarm oturtuyor, ya da bir beki brakyorlard. Tanabay'in da iki kz kardei vard ama onlar baka kyde oturuyorlard. Aabeyi Kulbay'la aralar akt, Caydar'n akrabalar yoktu. Bu

70

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar yzden Tanabay'n evi basz-gzsz kalm ve harabeye dnmt. te imdi de ylkclktan obanla geecekti. Bu, mrn yine dalarda geirecek demekti. Geri kesin kararm henz vermi deildi ama, ora'mn kendisini raz edeceini biliyordu. Bu defa da ora'mn dedii olacakt. Ertesi sabah kamyona binip ilenin yolunu tuttular. tonluk yeni 'Gaz' marka kamyonu hepsi ok beenmiti. obanlar "Kral gibi gidiyoruz" diye sevinmilerdi. Ta sava116/ElvdaGlsan tan bu yana ilk kez biniyordu kamyona. Savata ok binmiti. Amerikan Studebaker kamyonlaryla Slovakya, Avusturya yollarn bir batan bir baa gemiti. Studebaker, aksl ve ekii gl bir kamyondu. Tanabay "Bizda de byle kamyonlar olsa!" diye pek hayflanmt. "Hele dalk yerlerden ekin tamak ne kadar kolay olurdu! amur, batak dinlemeden gidiyor bu kamyonlar!" gidiyoFdu. "Sava bitince byle manlar bizde de olur, mutlaka olur!". Kamyonun st ak olduu iin rzgr yzlerine vuruyor, bu yzden konuamyorlard. - Hey genler, ark sylesenize! Bizim gibi yallara bakmayn, dedi syleyin de dinleyelim, dedi Tanabay. Genler ark sylemeye baladlar. nce biraz isteksiz davrandlar, yava yava birbirlerine uydular ve sonra cotular. "te bylesi ok iyi" dedi Tanabay iinden."Ama iin en iyi yan, sonunda byle bir toplantnn yaplyor olmas. Herhalde herkes bildiini anlatacak,bilmediini soracak, kolhozun ne durumda olduunu, neler yaplmas gerektiini syleyecekler. Bykler bizden iyi bilirler elbet. mrn dada krda geiren bizim gibiler ne bilir ki? Onlar gerekeni syler, bize akl verirle?, bakarsn iler dzelir, biz de yeni bir evkle ie sarlrz". Merkez kalabalkt. Binann nndeki alan kamyonlarla, at arabalaryla dolup tayordu. evredeki alanlar da binek atlan doldurmutu, i kebaplar, seyyar ayclar, bara bara mteri aryorlard. Ortal duman ve et kokusu sarmt. ora orada onlar bekliyordu: - abuk olun, toplant hemen balayacak, salona girip yerlerinizi aln. Ey Tanabay, sen nereye gidiyorsun? - imdi geliyorum, dedi Tanabay. Mrldayan, tepinen atlarn arasna dalp gitti. Daha kamyondan inmeden o atlarn arasnda Glsan'sn grmt. Bahardan beri grmedii yorgann yanna kouyordu. Elveda Glsan/117 Yorga, teki atlarn arasnda eyerlenmi olarak duruyordu. Altn ans donu, gl cdav, yuvarlak sans, kalkk burnu ve kapkara parlak gzleriyle, br atlann arasnda bir bakta farkediliyordu. Ah, ne gzel bir att o! Tanabay br atlarn arasndan geip ona sokuldu: - Merhaba Glsan! Naslsn bakalm! yi misin? Halin nice mbarek hayvan? Yorga gzlerini evirip bakt, eski sahibini hemen ta-n, ayaklarm oynatp hnldad.

71

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ^ - Hi de fena durumda deilsin Glsan. Cdavlann genilemi. ok kouyor, ok hareket ediyor olmalsn. Bandan ok kt olaylar geti deil mi? Hepsini biliyorum. Ama imdi iyi ellerdesin, ona da kr. Uslu olursan bir ktlk etmezler sana.. dedi. Elini atn torbasna sokup bakt, yulaf tanelerini grd. Demek ora onu a brakmyor, iyi bakyordu.. "Hadi Glsan, imdilik esen kal, ben gidiyorum." Toplant yaplacak binann cephesi batan baa kzl bayraklarla, pankartlarla donatlmt: "Komnistler en nde!", "Komsomol, Sovyet Genliinin ncsdr" gibi szler vard bu pankartlarda. Toplantya gelenler salona dolmaya balamlard. Tanabay kapdan ieri admn atnca ora ile kolhoz bakan Aldanov onu durdurdular: - Tanabay, biraz buraya gelir misin? dedi Aldanov. nce geldiini belli eden imzay at. Sonra u defteri al eline. Seni konumaclar listesine aldk. Hem parti yesisin, hem de baarl bir ylkc. Onun iin konuman gerekiyor. - Neden sz edeceim? Konu ne? - Ben bir komnistim, dersin, bir komnist olarak geri 118/Elveda Glsar kalm koyunculuk iinde almaya karar verdiini sylersin. - Hepsi o kadar m? - O kadar olur mu hi? Bu grevi isteyerek stlendiini syleyecek ve sz vereceksin. Her yz koyundan yz on kuzu elde edeceine, her koyundan kilo yn karacana, partinin ve halkn huzurunda sz vereceksin^ - Ama ben o sry grmedim bile, dmde bile grmedim. Grmeden nasl sz veririm? - Bu da sz m, sen istediin koyun srsn seersin. ora havay yumuatmak istedi: - Hi merak etme, istediin koyunlar alacaksn. Ayrca iki gen komsomolu da yardmc alp onlar yetitireceini sylersin. - Kimmi onlar? Salon dolmaya, adamlar sktklar iin birbirini itip kakmaya balamlard. ora elindeki listeye bakarak: - Bulatbekov sim ile Zarlikov Bektay. - Ama onlarla konumadm, kabul ederler mi bakalm? Bakan sinirlendi: - Ne inat adamsn! Onlarla konumana ne gerek var? Konumasan olmaz m yani? tiraz edecek halleri mi var, onlara sz m der? Onlar yetitirme grevini sana biz verdik. Karar verildiine gre mesele halledilmitir! - Madem ki mesele halledilmi, benim konumama ne gerek vard? diye yryp gitti Tanabay. - Dur hele, dedi ora kolunu tutarak, her eyi anladn m? Unutma sakn! - Unutmadm! Unutmadm! diye fkeyle bararak Tanabay salona girdi. 13 Toplant akama kadar srd, sonra kalabalk dald: Elveda Glsan/119

72

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Kimi daa, kimi srlerinin bana, kimileri kolhoza, kimileri de kylerine gittiler. Tanabay hemehrileriyle birlikte kamyona bindi Aleksadrovka yokuunu, sonra yaylay getiler. Hava ka-raYm, rzgr kmt. Gz mevsimindeydiler. Tanabay kamyonun iinde kuytu bir keye oturup yakasn kaldrd ve kendi dncelerine dald. te, toplant byle bitmi oldu. Kendisi die dokunur bir ey sylememiti ama bakalarsn sylediklerini dinlemiti hi olmazsa. imdi ileri yoluna koyabilmesi iin pek ok ter dkmesi gerekiyordu. O gzlkl konumac, yani Blge Yrtme Kurulu sekreteri, konumasnda doru bir sz sylemiti: "Hi kimse bize yol demedi, yolumuzu kendimiz aacak, kendimiz yapacaz" demiti. Otuzlu yllarn balarndan itibaren hep byle olmutu: Bir yukan, bir aa gidiyorlard. Tepedeki hedefe tam ulaacaklarn sandklar zaman, kendilerini bir anda yine aada buluyorlard... Kolhoz dedikleri herhalde zor bir iti, ok zor bir i. Kolhoz diye diye, ite kendisinin de salar aarmt, genlii yitip gitmiti. Neler neler gelmiti bana, ne ileler ekmiti. Bu arada birok yanllklar, kusurlar da olmutu ama, "amacmza ha ulatk, ha ulayoruz" diye dnm, umudunu yitirmemiti. imdi ise baka dnyordu: Skntlar bitmiyor ve ama da ulalacak gibi grnmyordu artk. Eh, ne yapsnlar, madem ki almak zorundaydlar, alacaklard. Sekreter doru sylemiti: Tanabay'n da dnd gibi, savatan sonra hayat kendiliinden dzgn bir aka ynelmezdi. Tende beden, bedende can tadka, bu dnyada yaadka, hayat yolunun nndeki engelleri amaya, kaldrmaya alacaksn, arkadan omuz vereceksin. Baka trl olmuyordu... Ne var ki, her omuz vuruta, hayat arabasnn tekerlei omuzunu bak gibi yaralyor, yara stne yara, derken omuzu nasr tutuyor. Eer yaptn ii seviyor, meyvasn da alyorsan, nasrlarn hi nemi 120/ElvedaGlsan yok. ikyet etmezsin, memnun olursun.. te, imdi de koyun oban olduk bakalm bu ile nasl baa kacaz? Cay-dar buna ne diyecek?.. Tanabay, kzlara tatl-eker gibi eyler almak iin bir dkkna girecek kadar bile vakit bulamamt. Oysa, 'size eker alrm' diye umutlandrm onlar. Toplantdaki konumasnda ise daha byk szler vermiti: "Yz koyundan yz on kuzu, her koyundan kilo yn alacam" demiti. Ne sz ya! Her koyunun en az bir kuzu dourmas, kuzularn sa kalmas gerekiyordu. Nasl olacakt bu i? Yamur, rzgr, souk... her ey onun dmanyd. Yn m dedin? Yn dediin dallardan toplanmyordu. yle ince ve hafifti ki, flesen uar. Nereden, nasl alacaksn kilolarca yn? Kumdan altn karmaktan daha beter bir i bu. Herhalde baz yneticiler ynn nerden, nasl elde edildiini de bilmiyorlard... Bu derdi bana saran ora idi... "Ksa kes, demiti, yalmz kendi yapacan iler iin sz ver, sana sylediklerimden baka bir ey syleme." Tanabay da onun syle dediinden baka bir ey sylememiti. Krsye kt zaman cesaretini yitirmi, akln kurcalayp duran eylerin hibirini syleyememiti. O byk

73

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar szleri geveledi, sonra indi krsden. imdi o szlerinden utan duyuyordu. Oysa ora pek beenmiti. Neden byle ekimserdi? Neden bu kadarla yetinmiti? Hastal m onu bu hale getirdi? Yoksa, kolhozun bakanlndan ayrld iin mi byleydi? Tana-bay' sk sk uyarmasnn sebebi neydi? Yoo, ora'ya yakan bu deildi. Byle bir adam deildi o! ora deimiti, ona bir eyler olmutu. Belki de, kolhoza mr boyu emek verdii halde, yukardakilere kendini beendiremedii iin olsa gerek. O da ileri oluruna brakmay, herkese ayak uydurmay renmiti galiba... "Pekl dostum, pekl, frsat bulursam, sa kalrsak, bir gn btn bunlar yzne arpacam.." diye dnd Elveda Glsan/121 Tanabay. Sonra da gocuuna skca sarnd. Rzgr iddetleniyordu, hava iyice soumutu ve eve de daha ok vard. Ya ev nasld? Evde onu neler bekliyordu?.. ora, yorga ata binerek dnd. Baka yoldalar beklemeden tek bana gitti. O da bir an nce evine ulamak isti-yirdu. Kalbi sktryordu yine. Atn dizginlerini serbest brakt. Gnboyu bal duran at, taypalma bir yorga olduunu gsterdi, ok dzenli ve hzl bir kou tutturdu. Karanlk yolda, kurulmu bir oyuncak araba gibi frlam, hzn kesmeden kouyordu. Eski tutku ve zelliklerinden kala kala bu taypalma yry kalmt. Baka tutkularnn hepsi yok olmutu. Srtndaki biniciden ve yrd yoldan baka bir ey dnmesin diye, insanlar onu baka her tutkudan mahrum brakmlard. imdi Glsan'nn tek tutkusu komakt. Byle hzl koarak insanlarn ondan aldklar eylere yetiecek, onlar yakalayacakt sanki. Ama hibir zaman ulaamyordu onlara. Rzgra kar at srmek ora'ya iyi geldi. Yreinde-ki ar dindi. Toplantdan memnun ayrlmt. Hele blge ynetim kurulu sekreterinin szlerini ok beenmiti. Evvelce o adam hakknda ok ey duymu, ama o gn kendisini ilk kez grmt. Yine de, parti rgts ora'nn ii pek rahat deildi. Bir belnn sinsi sinsi geldiini seziyor gi-- biydi. O, Tanabay'a bir ktlk edilmesini, onun kt durumlara dmesini istemezdi. ora bu tr toplantlardaki konumalann asl amacn, burada nelerin sylenip nelerin sylenmemesi gerektiini ok iyi renmiti. Bu konuda tecrbeliydi. Oysa Tanabay onun tlerini istemeye istemeye kabul etmiti. nk o ora'nn bildiklerini bilmiyor, bunlar anlamyor, anlamak da istemiyordu. Toplantdan sonra ora ile tek kelime konumadan kamyona binmi, bir 122/ElvedaGlsar kede suratn asp oturmutu. Ah Tanabay! Tanabay! Hayat sana hibir ey retmemi, pek saf kalmsn. Genliinde naslsan imdi de ylesin. Btn meseleleri kestirmeden bir rpda halletmek istiyorsun! Oysa zaman ok deiti. Artk nerede, ne syleyeceini, kimlerin nnde nasl konuacan bilmen gerek. O zaman her ey iyi gider, ban derde girmez. Bakalar nasl konuursa sen de yje konuacaksn, onlarn havasna uyacak, ne yazlmsa onu okuyacaksn. Yumuak, okayc konuacaksn. O

74

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar zaman her ey yerine oturur, dzelir. Seni kendi haline braksam, ters bir ey syler, her eyi berbat edersin. Sonra da bunun cevabn, bunun hesabn vermek bize derdi. "Siz kendi rgtnzn yesini nasl yetitiriyorsunuz!" derlerdi bize. "Bu nasl disiplin, bu nasl baboluk!" derlerdi. Ah Tanabay! Tanabay! 14 "Karanlk bir gece ve yolun ortasnda kalm iki can: Yal bir adam ve yal, bitik bir at. ay kysnda alev alev bir ate yanyordu. Tanabay oturduu yerden sk sk kalkyor, lmle peneleen atn zerindeki gocuu ile onu k sk saryordu. Bir daha kalkt ve gidip Glsan'nn baucunda oturdu. Hayatnn btn olaylar gznn nnden gelip geiyor, gelip geiyordu. Yllar yllar artryor ve tpk taypalma yorgann dzenli admlan gibi birbirine ekleniyordu... oban olup koyun srsnn bana getii o ylda, o gz sonunda, gelir gelmez giden o baharda neler olmutu?" 15 Ekim ay geldii zaman dalar sonbaharn altn sars rengine brnmt. Ayn balarnda iki gn yamurlu geti. Hava soudu ve her yeri sis kaplad. Ama bu durum pek Elveda Glsan/123 uzun srmedi. Bir gn iinde sis dald ve gne ald. Ertesi sabah Tanabay adr evinden kp etrafa baknca gzlerine inanamad: Doruklan karla kaplanm dalar daha da yaklam gibiydiler. Kar, ne de gzel yarayordu grkemli" dalara! Tanr onlan sanki o gece yaratmt. Doruklar bembeyaz, yamalar glgeli, ama her ey elle izilmi gibi belirgin, karas kara, ak ak, tertemiz, prl pnl ve grkemli. Karla kapl doruklarn yukarsnda snrsz bir mavilik uzanyordu gkyzne doru. Uzayp giden o maviliklerin derinliklerinde, evrenin sonsuzluu ve onun srlar vard. Tanabay, o prl prl aydnlk ve tertemiz hava karsnda, batan ayaa rperdi, duyguland, yreinde bir ac duydu. Glsan'ya binip geceleri evine gittii Bibican' hatrlad. Ah imdi yorga yannda olsa, ona binip trkler syleyerek, sevinten, mutluluktan uarak, cokular iinde, anszn dala-nn doruklarna den kar gibi, o kadnn karsna kverir-di... Ama bu bir hayaldi artk... nsan mrnn yans byle hayallerle, dlerle geiyordu ite. Belki bu ormanlar, bu gzel hayaller yznden hayat bu kadar tatlyd. Tanabay, dalara ve gkyzne bakarken, insanlarn hepsinin birden talihli, mutlu olamayacan dnd. Herkesin kaderi ayryd. Karsnda uludalar vard: Bir yan prl prl, aydnlk bir yan glgeli. Aydnlk ve glge nasl yanyana ise, insann kaderi de yle,mutluluk ve acy beraber getiriyordu: Bir yanda kvan, bir yanda kayg. Hayat dediin byleydi ite... "Artk Bibicanbeni beklemiyordur.. Bunu biliyorum, ama kimbilir, dalara kar yadn grnce belki beni dnmtr..." nsan yalanr, ama gnl yalanmak istemez. te yle, arada srada, bir silkinir, birden dorulup komak ister.

75

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay atn eyerledi, aln kapsn at ve adr evdeki karsna seslendi: 124/ElvedaGlsan - Caydar, ben koyunlar karyorum, onlar otlaa brakp hemen dnerim. Aln kaps alnca, sr oradan uzaklat. Komu obanlar da srlerini otlaa salyorlard. Srler, yamacn orasnda burasnda ve da eteklerinde bir rmak gibi kvnla kvrla ve dalgalanarak akyor, kara topran yeil nimetini otluyorlard. imdi, gz dalarnn sararm otlaklarnda, ak-boz adacklar gibi grnyorlard. Bugne kadar her ey yolundayd ok kr. Tana-bay'n be yz ba koyundan oluan iyi bir srs vard. Gebe koyunlarn ou daha nce bir-iki kez dourmulard. Ama be yz koyun, be yz ayr dert, ayr i idi. Kuzulamadan sonra hayvanlar da, iler de bir kat artacakt. Ancak, obanlarn gerek snav olacak, onlarn sabrn lecek kuzulama mevsimine daha epeyce vakit vard. Koyunlara bakmak atlara bakmaktan elbette daha kolayd, ama Tanabay obanla alamamt daha. Ona gre atlarn yerini hibir ey tutamazd. Varsn ylkcln eski nemini yitirdiini sylesinlerdi. Motorlu ara knca, ylknn nah dama atlm grnyordu. Koyun retme ii daha kazanlyd: Yn, et, st, deri alnyordu koyunlardan. Tanabay bunlarn doru, akla yatkn olduunu kabul ediyor, ama olay byle takur-tukur bir hesapla deerlendirmek onun onuruna dokunuyor, cann skyordu. yirin banda iyi bir aygr varsa, insan ylky yarm gn brakr, baka ilerle megul olabilir ya da bir yere gidebilirdi. Oysa koyunlar brakp gidemezsin, gnboyu balarnda bulunacaksn. Srde obann bir de yardmcs olmas gerekirdi, ama kolhoz yardmc vermemiti. Bu da Tanabay iin durup dinlenmeden almak demekti. Caydar srnn gece bekisi olarak maaa balanmt. Bazen kzn srtna alarak koyun gtmeye de giderdi. Akam olunca eline ifteyi alp gece yansna kadar aln evresinde dolanrd. Sonra Tanabay devralrd nbeti. imdi kolhozun btn Elveda Glsan/125 koyun retme birimlerinden sorumlu brahim'e defalarca bavurmu, yardmc istemi, ama brahim her seferinde bir, bahane ile onu bandan savmt. - Taneke, size yardmcy nerden bulaym? diyordu b- szde byk bir znt iinde. "Siz akll bir adams nz, anlarsnz. Genler okuyor, okumayanlar ise koyun szn duymak bile istemiyorlar. Hepsi ehre gidiyor, demiryollarnda, hatta daha uzak yerlere gidip alyorlar. Ben de '\he yapacam ardm. Siz yalmz bir srye bakyor ve T>yle yakmyorsunuz. Ya ben ne yapaym? Kolhozdaki btn hayvanlardan beni sorumlu tutuyorlar. Bu gidile beni mahkemeye verecekler. Bama bela aldm, keski bu grevi bakasna verseydiler! Sizin arka ktnz komsomol oban Bektay gibileriyle i yapmak m, anlamak m, Allah korusun! Ona radyo almal, sinema filmi

76

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar getirtmeli, gazete bulup vermeliymiim. Yeni kee adr, haftada bir daa gidecek eri bulmalymm. Btn bunlar istiyor benden. Bunlar olmazsa ben de bam alp giderim, diyor. Pek geimsiz, hibir eyi beenmiyor. Onunla bir grp biraz t verseniz, diyorum Taneke... Aslnda brahim'in syledikleri doruydu. Tanabay szde himayesine ald komsomoUarla grmek istiyor ama buna vakit bulamyordu? Asim Bulatbekov pek becerikli olmasa da geinilmesi kolay bir delikanlyd. Ama, boylu-boslu, yakkl bir delikanl olan Bektay'la anlamak hi de kolay deildi. ekik kara gzlerinde her zaman bir fke, bir iddet okurdunuz. Tanabay' grr grmez, suratn asar, ona krd: - Taneke, darlma ama bo yere nefes tketiyorsun. Sen git bu vaktini evinde, oluk-ocuunla geir. Bana akl verenler hi de az deil, yetiyor da artyor bile.. - Ee, benim geliim bir ziyan m? Zarar m var sana? - Olsun olmasn, senin gibi insanlar hi sevmiyorum ben. Sizler urra! urra! diye avaz avaz bardnz, lesiye bi126/Elveda Glsar tesiye alnz, insan gibi yaamadnz, imdi de bize nefes aldrmak istemiyor, insan gibi yaamamza engel olmak istiyorsunuz. Tanabay dilerini skarak cevap verirdi: - Szne dikkat et evlat, yzme bakp yle fkelenme. lesiye-bitesiye alan bizdik, sen deil. Bunun iin piman da deiliz. Sizler iin altk biz. O zamanlar biz canmz diimize takarak almasaydk, grrdm imdi senin ne durumda olduunu, nasl konutuunu. Sinema, gazete istemek yle dursun, kendi adn bile unuturdun. Sana sadece "kle" derlerdi. Sadece uaklk ederdiniz... Tanabay Bektay' sevmezdi, ama dobra dobra konutuu iin takdir eder, iten ie ona sayg duyard. Bir yandan da mert, ak szl bu delikanlya yazk olduunu dnr, onun yanl yolda olduunu grmek onu zerdi. Sonralar yollan ayrld. Kasabada karlatklar zaman bile Tanabay Bektay'la konumaz, Bektay'n sylediklerini de dinlemezdi. K erken bastrd... Ak burann srtnda, kkreyerek, grleyerek bir anda ortaya k. Hazrlksz, tedbirsiz yakalad obanlarn iki ayan bir pabuca soktu. Ekim ay yasz gemiti. Parl parld. Kasm aynda k birden bastrd. O akam Tanabay koyunlar otlaktan srp getirdi ve hibirine zarar gelmeden ak koraya soktu. Ama gece yans Caydar onu yatandan kaldrd: - Kalk Tanabay, ben dondum. Kar yayor. Karsnn elleri buz gibiydi. zerine yaan karn kendisine zg kokusu yaybyordu. Buz gibi souyan tfei de pslak olmutu. Tanabay nbete kt. Hava karanlk ama yer bembeElveda Glsar/127 yazd. Kar lapa lapa yayordu. Koyunlar tedirgin oluyor, ksrp aksnyor, zerlerine den kar silkeleyerek, balann o yana bu

77

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar yana sallyorlard. Kar dinecek gibi deildi. "Hele durun bakalm, bamza bundan beteri de gelecek" diye dnd Tanabay gocuuna daha sk sarlarak. "Ay k baba, erken geldin, ok erken geldin. yiye mi, ktye mi iaret bu? Belki de gz sonuna doru biraz yumuarsn... Yumuarsn deil mi k baba? Kuzulama mevsiminde ekip gitsen iyi olur. Senden btn dileimiz bu. imdi ne istersen yap, o zamana kadar vaktin var k-baba..." K baba cevap vermiyordu. Sabahleyin herkesi erkenden ayaa kaldrp telalandrmak, akna evirmek iin, gece boyu yaarak her yan rtmeye, kar tepeleri oluturmaya devam ediyordu. Dalar gecenin karanlnda, kprdamadan duran hayaletler gibiydiler. Dalarn umurunda deildi k. Didinip helak olacak, ordan oraya koacak olanlar obanlard. Dalar her zamanki gibi dimdik, hareketsiz ve sessiz idiler. Unutamayacaklan o k ite byle balad. Erken gelen bu kn insanlarn bana daha neler aacan kimse bilmiyordu henz. lk kar gece boyu dinmeden yaarak her yeri kaplad. Birka gn sonra yine yad, sonra yine... ta obanlar gz otlaklarndan kanncaya kadar. Koyunlar artk dereboyla-rnda, karn az olduu yerlerde yaylmaya baladlar. Sra, obanlarn yzyllar boyu edindikleri tecrbelerine, hnerlerine bavurmaya gelmiti: Bilmeyen birinin 'burada kardan baka bir ey yok' diye ekip gittii yerde, obanlar koyunlara ot bulmak zorundaydlar. Bunu yapamayanlara oban m denirdi?.. Ara sra kolhozun yneticilerinden biri kagelir, evreye ve duruma gz atar, bir yn soru sorar, byk vaadlerde bulunur, sonra alelacele dner, scak evinin bakesine kurulurdu. oban yine amansz kla babaa kalverirdi. 128/ElvedaGlsan Elveda Glsan/129 Tanabay, kolhoz merkezine inip durumu anlatmak iin frsat kolluyordu: Kuzulama zaman iin neler dndklerini, ne gibi tedbirler alndn renmek istiyor, bunun iin rpnyordu. Ama bounayd bu rpn. Ban kayacak zaman yoktu. Bir defa Caydar yatl okulda okuyan ocuklarn grmek iin gitti, ama hi gecikmeden dnp geldi. Dadaki durumlar ok gt. Tanabay kk kzlarn evde brakp bir yere gidemezdi. Kk kzn atn zerinde kucana oturtuyor, krknn ulanyla sanp sarmalyordu. O myordu ve halinden memnundu. Byk kz ise babasnn arkasnda oturuyor ve yordu. Tanabay Caydar'n yokluunda ite bu halde gidiyordu. Caydar yokken ocaktaki ate bile alevsiz, korsuz, bir yetim gibi kalyordu. Ertesi gn analar dnp gelince nasl sevindiler, nasl! kisi iki taraftan analarnn boynuna sarlm, brakmyorlard. Zor ayrldlar annelerinin boynundan. Babalan baba idi, ama analarnn yerini tutamazd.. Vakit byle geip gidiyordu. Kn ne yapaca, nasl geecei belli deildi daha. Bir bakyorsunuz bak gibi bir ayaz oluyor, bir de bakyorsunuz ytmuayveriyordu. ki kez kar frtnas oldu, ardndan frtna dindi ve hava snd, karlar eridi. Bu ani

78

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar deiiklikler Tanabay' endielendiriyordu: Kuzulama dneminde havalar snrsa iyi, ama ya snmazsa! Hali nice olurdu? Gebe koyunlarn karn imeye balamt. Kuzusu iri ya da ikiz douracak koyunlarn karnlar iyice imiti. ok zayflam, omurgalar iyice da vurmaya balamt. Bunda da alacak bir ey yoktu. Aza alnacak otlar kar altnda kalmt ve hayvanlarn karnndaki kuzular da analarnn kanyla byyordu. obanlar bu durumdaki koyunlara yem yedirmek zorundaydlar. Srlerin bulunduu dalara yem gtrmeliydiler ama kolhozun anban ylan yalam gibi tamtakrd. Ar ilerde altrlan atlara verilecek birer avu yulaftan ve tohumluk tahldan baka bir ey yoktu. Tanabay her sabah erkenden sry koradan karrken, gebe koyunlarn karnn tutup bakyor, memelerini elliyordu. Eer her ey uz giderse, kuzularla ilgili olarak verdii sz yerine getirebileceini hesaplyordu ama yn konusunda verdii sz yerine getirmesi mmkn olamayacakt. Kn tyleri az uzuyordu. Uzamas yle dursun baz koiunlar ty dkmeye balamt bile. Alkt.koyunlarn yeterince beslenememesiydi bunlarn sebebi. Yem verebilse, ot verebilse yn'de alabilirdi. Tanabay zlyor, elinden bir ey gelmedii iin kendi kendisine kzyordu: Ne diye dinlemiti ora'y! Ne diye vermiti o szleri! Byk byk szler eder, vaadde bulunursun ha! Bylesine salak adamn biriyim ben! Partiye sz verirsin, millete sz verirsin ha! Hi olmazsa byle byk szler vermeseydi ya! Partiyi, vatan bu ie kartrmann ne gerei vard? Sradan bir eski kolhoz iisi deil miydi?.. Yoo, bunlar sylemeliymiim! Yerli yersiz sylenecek szler miydi bunlar! Neden herkes byle yapyor, birilerine yaranmak iin yapamayacaa eyleri vaadediyor?.. Su kendisinindi. Ne yaptysa kendisine yapmt.D-nmeden konumutu.Onlann syle dediklerini sylemi, onlarn istediklerini yapmt. Ama, onlarn umurunda m? Sz veren onlar olmadna gre kolayca kurtarrlard kendilerini. Yalnz, ora iin zlyordu Tanabay. nk o da iyi durumda deildi. Bir gn iyi olsa, iki gn hasta oluyordu. mrn bakalarna dert anlatmakla, onlar inandrmaya almakla geirmiti. Ama neye yaramt btn bunlar? Artk o da ihtiyatl davranyor, syleyecei szleri dnp tanp sylyordu. Sonunda hasta oldu ite. Hasta olduuna gre emekli olsayd ya... K hkmn sryor, obanlan bir mitlendirip bir mitsizlie dryordu. Tanabay'n srsnden iki koyun 130/ElvedaGlsan alktan ld. Kendisinin yardm sz verdii gen oban- | lann srlerinden de birka koyun lp giti. Bir srde len koyunlarn bulunmas elbette olaand. Bir k iinde on ka- J dar koyun yitirmek pek nemli bir zarar saylmazd. Asl sknt, asl krm, ilerde, baharn balangcnda olacakt. Sonra havalar birden snd. Koyunlarn memeleri de se dolup imeye balad. Ama pek zayftlar-, bir deri bir kemik kalmlard.Yine de memeleri, her gn, her saat, biraz daha pembeleerek iiyordu. Bylesine zayf olduklar halde,

79

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar karmlarndaki yavrularn ve st dolu memelerini nasl tayordu bu zavalllar? Baka bir srden birka koyunun kuzulad haberini duydular. Demek iftletirme dneminde zamanlama hatas yaplmt ve bu da bunun ilk belirtisiydi. Bir-iki hafta sonra, aatan elma der gibi, kuzularda dklvereceklerdi. imdi hazrlkl olmal, acele tedbir almalydlar. obann en zorlu gnleri olacakt o gnler. Zavall oban, koyunlarn sa-salim doum yapmalar iin hepsiyle tek tek urar, obanlk yaptna bin piman olurdu. Ayn anda hangisine yetiecek, hangisine bakacakt? Ama kuzular esenlie kavuunca, hele byyp kuyruklarn sallaya sallaya komaya balVnca, obann keyfine diyecek olmazd. Zor olsun, zr olsundu da,tek o gnleri grsnd. O zaman utancndan el lemin yzne bakamaz duruma dmezdi. Kuzulama zamamnda kolhozdan yardmc kadnlar geldi. Bunlarn ou yal ya da ocuksuz kadnlard. Kyde bu durumda olan kadnlar glkle raz edilmi, onlar da nazlana nazlana gelmilerdi.Tanabay'n srsne iki yardmc verildi. Bunlar yatak yorganlarn, bez adrlarm ve kullanacaklar eyay da kendileri getirmilerdi.Yardmc-lar gelince iler biraz yoluna girmeye balad. Aslnda bir Elveda Glsan/131 sr iin en az yedi yardmc gerekirdi. brahim, sr kuzulama yerine geer gemez bu kadar yardmcy gndereceine yemin etmi, kesin sz vermi, imdilik iki yardmcyla idare etmesini istemiti. Srler, da eteindeki kuzulama merkezine inmeye baladlar.Tanabay sry kuzulama merkezine gtrr-ken.kadnlann eyalarn tamaya ve yeni konak yerine a-ddannn kurulmasna yardm etmesini Asim Bulatkov'dan ri(a etti. Onlarn kafilesini sabah erkenden yolcu ettikten sonra, kendisi sry toplayp arkalarndan gitmeye balad. Koyunlar hem ykl, hem zayf olduklar iin onlan yormak istemiyor, ar ar gidiyordu. Kuzulama yeri Be Aa Vadisi idi. Acemi obanlara bu yolu gstermek iin daha iki kez vadiden daa gidip gelecekti. Koyunlar pek ar ilerliyordu ve Tanabay da onlan zorlamyordu. Fakat bu ar gidie kpein cam sklm olacak ki srden ayrlmaya balad. Oraya buraya gidiyor, sonra dnp geliyordu. Gne batmak zereydi ama hava hl lkt. Sr dan eteine indike s da artyordu. Vadinin gne gren yamalarnda yeil otlar kmaya balamt. Yolda koyunlarn biri kuzulad. Bu kadar erken domamas gerekirdi diye dnen Tanabay, yeni domu kuzunun kulam, burnunu temizledi. lk kuzularn en az bir hafta sonra domas gerekirdi ama ite ilk kuzu domutu bile. Bu da nesi! Al sana beklenmedik bir olay! diyordu Tanabay. Ya yolda ard ardna kuzulamaya balarlarsa? diye endielenen Tanabay teki koyunlar yoklad. Ondan bakalar douracak gibi grnmyorlard. Tanabay biraz rahatlad. Kk kzlar bu k kuzuyu grnce pek sevineceklerdi. lk kuzu her zaman en sevimlisi olurdu. Bu kuzu da gerekten pek sevimliydi. Kapkara kirpikli,

80

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar kara trnakl.bembe-yaz bir kuzucuk. Srde kaba tyl birka koyun vard, ku132/ElvedaGlsan zulayan koyun da bunlardan biriydi. nce tyl koyun-lar.tysz denecek kadar pek ince krkl kuzular doururlard. Oysa kaba ynl koyunlarn kuzular bunun gibi tyl ve salkl olurdu. - Hogeldin kuzucuk, demek acelen vard, gel gr yleyse aydnlk dnyay! dedi Tanabay. Douun kutlu olsun dlba! Senin gibi birok kuzumuz olsun, o kadar ok olsun ki toprak grnmesin. Melemeler kulamz doldursun ve hepsi yaasn... Tanabay kuzuyu bann zerinde dolandrd: "Ey koruyucu oban Ata, koyunlarn koruyucu ruhu! te srnn ilk kuzusu! Onu kolla, btn kuzular kolla! Biz obanlar da kolla!..." Onlar epeevre dalar saryordu ve dalar kmldamadan, suskun, ylece duruyorlard. Tanabay kuzuyu koynuna alp krkl paltosunun iine yerletirdi. Koyunlar srmeye balad. Ana koyun onun peinden ayrlmyor, ac ac meliyordu. Tanabay eildi, koyuna yavrusunu gsterdi: "Gel bak, dedi kuzucuun sapasalam, kaybolmu deil, korkma!" Kuzu Tanabay'n kucanda ve krknn arasnda kurumu, snmt. Akama doru sry kuzulama korasna getirmiti. Konak yerinde byk kee adr kurulmu, duman ttyordu. Yardmc kadnlarn palatkalan da dikilmiti. ler yolunda grnyordu. Yalnz Asim yoktu grnrlerde. O da yarn srsn getirmek zorundayd. Onun iin deveyi alp geri gitmi olmalyd.Grne gre bir terslik yoktu. Ama biraz sonra Tanabay, grdkleri karsnda, kzgn lde ban gne arpm gibi, beyninden vuruldu. Her eyin kolhoz yneticilerinin syledii gibi olmayacan biliyordu ama yine de bu kadar kt bir durumla karlaacan beklemiyordu, szde kapal kuzulama korasmn saz dam km, duvar yklm, delik deik olmu, kaps penElvedaGlsan/133 ceresi rm, atnn tartmalar, kirileri iyice bel vermi. Rzgr her yerden girip kyor ve ierisi sanki bir kar deposu! Dardaki karlar eridii halde ieride bek bek kar var.. Byle bir durumla karlaacan aklna bile getiremezdi. Eski, ak korann duvarlar da yklmt. Tanabay neye uradm arm, akl bandan gitmiti.Kzlannn ilk doan kuzuyu grp sevin l atlarm bile gz grmedi. Kuzuyu alelacele onlarn ellerine tututurup kuzula-mi korasna ve evreye bakmaya gitti. Nereye gitse, neye baksa, yklmlk, bakmszlk gryordu.Besbelli sava yllarndan beri buraya hi el srlmemi, hi onarm yaplmamt. Her yl kuzulama mevsiminde obanlar ellerinden geleni yaparak o dnemi atlatm, sonra da kapal kuzulama korasm yamurun, rzgrn, insafna brakarak ekip gitmilerdi. Korann szde atsnda yana dm, rm bir balya ot, uraya buraya savrulmu saman ynlar da vard. Her naslsa iki yarm uval arpa unu ile bir sandk tuz da vard bir kede.Koyunlara verilecek yem, kuzularn altna serilecek

81

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar saman ve kuru otlar bunlardan ibaretti.Yine o kede cam krlm birka fener, pasl bir gaz tenekesi,iki krek ve krk bir trmk grnyordu. O anda Tanabay'n aklndan, hepsinin zerine gazya dkp atee vermek, yakp kl etmek, sonra da elini kolunu sallaya sallaya ekip gitmek geiyordu. Tanabay, geen yldan kalan ve kaskat olan gbre ve kar ynlarna taklyor, tkezleniyor, ne diyeceini, ne yapacan bilemiyordu. Durmadan aym eyi tekrarlyordu kendi kendine: "Aman Tanrm, bunu nasl yaparlar! Nasl yaparlar! Nasl yaparlar!..." Sonra koradan frlayp kt, atn eyerlemeye balad, elleri titriyordu at eyerlerken. Hemen kolhoza gidecek, gece yarsnda herkesi ayaa kaldracak, onlara gnlerini gsterecekti! O brahim denen adamn, o bakan olacak Alda134/ElvedaGlsan novi'in ve ora'nn yakalanna yapacak, canlarna okuyacakt! Hi acmayacakt. Madem ki Tanabay'a byle bir itlik etmilerdi, onlar da kendisinden baka trlsn bekleme-sinlerdi! Bu kadar da olmazd. Canna tak! etmiti artk! Caydar dizginlere yapt: - Dur! Nereye gidiyorsun! dedi. Sakn gitme, in aa! Hadi beni dinle de in aa! Tanabay' durdurmak ne mmkn! - Brak! Brak dizgini! diye baryor, at krbalayarak karsnn zerine doru sryordu. "Brak beni, geberteceim onlar! Geberteceim!" - Hayr olmaz! ille de birini ldrmek istiyorsan beni ldr! ki yardmc kadn onlarn yanna koup geldi. Kz da gelip alamaya baladlar. - Baba! Baba, gitme! diyorlard. Tanabay'n hiddeti biraz geti, ama yine de gitmek istiyordu. - Tutma beni! Grmyor musun douracak koyunlar? Grmyor musun burasnn nasl bir yer olduunu? Yarn onlar nereye sokacaz, hani kuzu barna? Nerde yem? Hepsi lp gidecek, sonra cevabn kim verecek! Brakn da gideyim! - Dur da dinle biraz! Diyelim ki gittin, hepsini ayaa kaldrp bardn, ardaNeyi halletmi olacaksn? Bug-. ne kadar bir ey yapmamlarsa, aresini bulamadklar iindir, gleri, imknlar olsayd, kolhoz yeni bir kora yaptrmaz myd? -Hi olmazsa dam onarmahydlar. Hani bunun kaps, hani pencereler? Kora deil, bir yknt bu- ii kar dolu. On yldan beri el srmemiler! O rm otlar neye yarar, hangisine yeter? Kuzularn altna ne sereceiz? Sen, kuzular da, koyunlar da krlp gitsin mi istiyorsun? Hadi brak beni! Elveda Glsan/135 - Yeter Tanabay, yeter! Kendini herkesten stn m sanyorsun? Herkese ne olursa bize de o olacak, biz de herkes gibi idare edeceiz. Madem ki durum byle, hi vakit yitirmeden yapmamz gereken ileri dn sen! Brak onlar! in sorumlusu biziz, ileri de bizim yapmamz gerekir. Yolda gelirken yar dibinde sk allar grdm. ok dikenli ama yine de dam onlarla rtebiliriz, stne de gbre atanz, bastrrz. Kuzularn altna sermek iin de

82

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar kurumu otlan bie-rk.Hava bozmazsa btn bunlar yaparz. Baka ne yapabiliriz zaten... Yardmc kadnlar da Caydar'dan yana olarak gitmemesi iin Tanabay' zorlamaya baladlar. Tanabay istemeye istemeye indi atndan. Tu! diye yere tkrd ve kee adra girip oturdu. Uzun sren bir hastalktan sonra yeni ayaa kalkm gibi, ba dyordu. Evde kimse azn ap bir laf sylemeye cesaret edemiyordu. Caydar tezek ateinden aydanl ald, ay koyu koyu demledi. Sonra ykanmas iin kocasnn ellerine su dkt.Temiz bir yayg serdi.ekerlemeler kard. Kk paralar halinde sapsar tereya da koydu sofraya. Yardmc kadnlar ard ve hep beraber sofraya oturdular, tereyal ay imeye baladlar. Ah bu kadnlar! Allah canlarn almasn! Sanki ay imek iin gelmi konuklar gibi, keyifli keyifli aylarn iiyor ve sohbet ediyorlard. Tana-bay'n hi sesi kmyordu. ayn itikten sonra dar k-t.Korann yklm ta duvann onarmaya balad. yle ok yaplacak i vard! Ama hi olmazsa o gece koyunlan kapatacak bir yer gerekiyordu. Kadnlar da yardma geldi.Kzlar bile ta tamaya baladlar. Babalan: - Hadi siz eve gidin! diye onlan adra gnderdi. yle bir hiddete kapld iin imdi kendisinden utanyor, kimsenin yzne bakmadan duvar ryordu. o136/ElvedaGlsan ra'nn hakk vard dorusu: Caydar olmasa, Tanabay'n nerede boynunu krp kaldn bir Allah bilirdi, bir de kendisi. 16 Ertesi gn Tanabay, gen obanlarn srlerini kuzulama yerine getirmelerine yardm etti. Sonra da bir hafta durup dinlenmeden koray onarmak iin alt..Hayat boyunca bu kadar ok alp yorulduunu hatrlamyordu. Belki ancak savata gece gndz demeden siper kazdklar gnlerde bu kadar yorulmutu. Ama o zaman btn blm, btn alay, btn ordu alyordu. Oysa imdi yalnz kendisi, kars ve yardmc kadnlardan biri vard. kinci yardmc koyunlar gdyordu. Hepsinden zoru koray temizlemek ve o ok dikenli yabangllerini kesmek oldu. O allarn arasnda Tanabay'n izmeleri paraland, asker kaputu lime lime oldu. Kazmayla, belle kardklar o allar bir demet haline getiriyorlard ama ok dikenli olduklar iin ne ata ykleyebili-yor ne de srtlarna alabiliyorlard. Koraya kadar eke eke, srkleye srkleye getirebildiler. Oras Be Aa Vadisi idi, ama bu yere adn veren be aatan bir ktk bile kalmamt. Tanabay "Atasna lanet bu yerin!" diye karglar okuyor, kfrler savuruyordu. ki bklm olarak, getikleri yeri trnak gibi izerek o dikenli allar kan ter iinde koraya kadar getirebildiler. Tanabay kadnlara acyordu ama, ne yapsn, baka are yoktu. Kaybedecek bir dakikalar da yoktu. Hava bozuverirse! diye ikide bir ban kaldrp bulutlara bakyordu. Kar bir balarsa btn bu abalar boa gidecekti. "Acaba douran koyun var m?" diye byk kzn ikide bir srnn yanna yolluyordu.

83

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Hepsi zor, hepsi nemliydi yaplacak ilerin. Hepsini yapmaya kalksan al ayda bitmezdi. Eer korann dam ak olmasa, iindeki gbre de kuru olsa, temizlenmesi de ok daha kolay olacakt. inenip tezek olmu kuru gbreyi kalJ Elveda Glsan/137 dnp keser karp atarlard. Koyun tezeinin scakl ok gzeldir, altn gibi saf ve parlak olur. obanlar kn bu tezekle snrlar. Ama buradaki gbre kar ve yamur altnda kalm ve onu oradan karp koray temizlemek ok zor bir iti. Ve, zaman durmuyor, akp gidiyordu. Btn gece, is kokan fenerlerin clz m clz nda, souk mu souk bir yerde, pis mi pis ve cvk cvk gbreyi sepetlerle dar tayorlard, ki gn iki geceden beri durup dinlenmeden yapyorlard bu ii. M Korann dna tayp ydklar gbre da gibi olmutu ama ierisi .yine doluydu. Bugn yarn doacak kuzular iin hi olmazsa korann bir kesini temizleyip hazr hale getirmek istiyorlard. Her gn yirmier, otuzar koyun douracakt. Oysa btn koray temizleseler koyun ve kuzular buraya smazd. O bir tek ke neye yarayacakt? Tanabay zembillerle gbreyi doldururken, tayanlara yardm ederken ve sonra yine koraya dnerken "Ne olacak? Ne yapacaz?" sorusu kmyordu aklndan. Cvk cvk pis kokulu gbreyi, gece boyu, tan aarncaya kadar tayordu. Balan dnyor, mideleri bulanyordu ve kollan uyumutu. Bu yetmiyormu gibi camlan knk fenerleri rzgr sk sk sndryordu. Neyse ki yardmc kadnlar da Tanabay ve Caydar gibi canla bala alyor, hi yaknmyorlard. Bir gn bir gece, sonra bir gn bir gece daha.. Durmadan tadlar. Duvardaki, atdaki delikleri tkamaya altlar. Sonra bir gece, koradan kard sepeti dar tarken, kulana bir kuzu melemesi geldi. Srye baknca, anasnn da ayaklann yere vurarak ona cevap verdiini grd. "Balad! Balad!" dedi Tanabay yrei hoplayarak. - Duydun mu? diye seslendi karsna. kisi birden ellerindeki yk brakarak srnn yanna kotular. Fenerin titrek yla doan kuzuyu aramaya koyuldular. Neredeydi kuzu? tte, br uta! Ana koyun, henz 138/ElvedaGlsar domu ve titreyip duran kuzusunu yalyordu.Caydar kuzuyu kucaklayp eteine sard. Tam zamannda yetimi, ku-zucuu donup lmekten kurtarmlard. O srada, biraz tede, bir koyun daha kuzulad. kiz dourmutu. Tanabay da bunlar kucaklad, kendi eteine sarp sarmalad. Drt-be koyun daha dourmak zereydiler. Doum sancsndan inliyorlard. Evet, balamt! Gne domadan bunlar da douracaklard. Yardmc kadnlar srnn bana ardlar. Kuzulayan koyunlar srden ayrarak, korann az ok temizlenmi kesine gtrdler. Tanabay, szde kapal korann bir kesine saman dedi. Kuzular buraya yatrd ve zerine bir uval rtt. Hava souk olduu iin analarn da oraya getirdi. Dnceli, endieliydi. Durmadan dudaklarn snyordu. Neye yarard sadece dnmek! "Umutsuzluun

84

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar can cehenneme!" diye, abay brakmamak, umutsuzlua yenilmemek dileinden baka ne gelirdi elinden? Ama yle ok i vard ki, bitecek gibi deil. Bari yeterince saman olsayd u kuzulama gnlerinde. O da yoktu. brahim buna da bir bahane buluyordu. "Yollar almadan daa nasl saman yollayabilirim?" derdi mesela. "Ne olacaksa olsun!" dedi sonunda. adrdan bir ie siyah boya alp geldi. O gn doan ilk kuzunun srtna (2), ikizlerin srtna da (3) saysn yazd. Analarna da ayn numaralar yazarak belirledi. Byle yapmazsa, yavruyu aramaya baladklar zaman, o kargaada onlan birbirleriyle buluturmak ok zor olurdu. obann iki aya bir pabuca girerdi yle gnlerde ve imdi o gnler balamt bile. Ve bu defa, pek ani, pek acmasz balamt. Birden bire kendini sava meydannda bulmutu sanki: Tanklar stne stne geliyordu ve onun elinde savunmas iin hibir ey yoktu.Bu lm-kalm savanda ya bir mucize olur sa kalrsn ya da lrsn! Tanabay, sabahleyin sry otlaa karmadan nce, Elveda Glsan/139 az ilerideki bir tepenin zerine karak sessiz sessiz evreye bakt. Arazi kefi yapyor, ne gibi savunma tedbirleri alacan dnyordu. Siperler bozulmu, savunma hatt k-mt.Yine de direnmek zorundayd. Geri ekilecek, kaa-cafc*bir yer yoktu. Suyu iyice azalm bir derenin yata, iki tepe arasnda kvnla kvrla uzanyordu. Tepelerin ardnda karl dalar, onlarn da ardnda daha yksek ve doruklan bembeyaz dalar vard. plak yarlar beyaz yamalarn zerine kara bulutlar gibi kyor, buz tutmu bayrlarn zeltine k btn arlyla abanyordu. Ve oras, koyun korasna el uzatsanz tutulacak gibi yakn grnyordu. Biraz daha yaklarsa o vadi bulutlarn karanlna gmlp kaybolacakt. Gkyz souk, kara bulutlar kaplamt. Souk bir rzgr topra yalayarak esiyor, ayazn iddeti artyordu. Oralan psszd, tek canl yoktu. Drt yan da ulu dalarla kuatlmt. Tanabay bu korkun durum karsnda bir kez daha rperdi, yrei yand. Ykk korann iinde ilk kuzularn ve analarnn ac ac melemesi geliyordu kulana. Srden, kuzulamak zere olan on koyun daha ayrlmt. Sr, henz bitmi ksa otlan glkle kopanp otlaya-rak ar ar ilerliyordu. O yamata onlan bir an bile yalnz brakmaa gelmezdi. Douracak her koyunun yardmna komalyd. Bir bakarsn, bir alnn arkasnda bunlardan biri kuzulayverir. Onu gremez ve kendi haline brakr-san,kuzu ya topraktan souk kapar ve ok gemeden lrd. Tanabay tepenin zerinde bu dncelere dalm gitmiti. Sonra, aresizlik anlamnda kolunu sallad ve koraya doru yrmeye balad. Yaplacak i, bandaki kllann saysndan da oktu. Ellerinden geldii kadann yapmalydlar. Bir sre sonra brahim geldi. Ne utanmaz adamd bu brahim! "Eee, size han saray veremem ya, kolhozun kuzu140/ElvedaGlsan

85

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar lama koras bunlar ite, baka da yok, henz komnizme tam anlamyla ulam deiliz" diyordu. Tanabay adam bir yumrukta yere sermemek iin kendini zor tuttu. - akann hi sras deil, sana durumu gsteriyor, anlatyorum. Bir eyler yapmak gerektiini sylyorum. Burann sorumlusu benim, yarn benden hesap soracaksnz! - Ben durumu bilmiyorum, dnmyorum mu sanyorsunuz, ben ise btn srlerden, her eyden sorumluyum. Sizden, tekilerden, hayvanlarla ilgili her eyden ve tek tek her hayvandan sorumluyum. Beni oyunda, elencede mi sanyorsunuz?., dedi brahim. Bu iki yzl adam, iki eliyle yzn kapatp alamaya balad ve Tanabay' hayretler iinde brakt. "Beni hapse atacaklar, hapse! Hibir yerden hibir ey bulamyorum. Geici bir sre iin de olsa kimse almak iin buraya gelmek istemiyor. stersen ldr beni, parampara et! Yine de yapabileceim bir ey yok. Baka bir ey bekleme. Ah sersem kafam! Bu grevi niye aldm, bu belay niye sardm bama! Niye!.." Bunlar syledikten sonra oldjuu yere ylrcasna kt. Zavall saf Tanabay da onun itenliine kanp kendi sylediklerinden utand. Bundan sonra brahim atna binip gitti. Bir daha da onu kuzulama korasnda hi gren olmad. Tanabay'n srsnden yz kadar koyun kuzulamt. Vadinin biraz yukarsna konulanan Asim ve Bektay'n srlerinde kuzulama henz balamamt. Ama Tanabay onlar bekleyen felaketi seziyordu. Her zaman srnn banda bulunan yal kadn yardmc ile Tanabay'n alt yandaki byk kz hesaba katlmazsa, geriye asl ileri gren kii kalyordu. Bunlar da yeni domu, titreyen bacaklar zerinde dik durmaya alan kuzular alp kurulamaktan, analarndan ilk st emzirmekten ve onlar eldeki imknlarla scak tutmaya almaktan, korann iindeki gbreElvedaGlsar/141 leri atp kuzularn altna saman tamaktan baka i yapmyorlard.Koyunlar zayf olduu iin stleri yetmiyor, a ka. lan kuzularn ac ac melemeleri kulaklar dolduruyordu. i . Zayf koyunlar besleyecek yem yoktu. leride daha kimbi'?. lir neler olacakt?.. obanlarn gndz gecesine karm, soluk alacak vakitleri kalmamt. Kuzular pe pee douruyorlard. i Bir gn nce ok byk bir korku geirdiler. Birden sopuk bastrm, kara bulutlar gkyzn kaplam ve lapa lapa kar yamt. Her yer kapanm, dnya karanla gmlmt... krler olsun, ok gemeden bulutlar dalm, hava snmaya balamt. Nemli bir bahar kokusu sard ortal. Tanabay, "Aman Tanrm, bahar gerekten gelsin, hava tekrar bozmasn! Ah bahar gelse! Havann durmadan deimesi ok kt..." diye dnyordu. Bahar gelmesine geldi, ama hi de Tanabay'n bekledii, umduu gibi deil! Bir gece anszn yamurla, karla, sisle geldi. Ak ve kapal korann, kee adrn ve her eyin zerine dondurucu slaklyla geldi. Kapal korann ryen damndan yamur doldu ieriye. Akan ve biriken sular buz tuttu. Koyun-kuzu ayan yere basamaz oldu. Kuzular birbirlerine sokularak titreiyor, koyunlar

86

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar o soukta ayakta doururken inim inim inliyorlard. Bahar, yeni doan kuzular ite byle, ana st yerine souk su ile karlad. Yamurluklara sarlp ellerindeki fenerle oradan oraya koturuyorlard. Tanabay bitkindi. Ayanda ar izmelerle her yere yetimeye alyordu. Karanlkta cvk cvk gbreye, su birikintilerine batp batp kyordu. ki aya, karanlkta kstrlm iki hayvand sanki. Yamurluun etekleri, yaral bir kuun kanatlan gibi yeltek yeltek savru-luyordu. Bouk sesiyle kendine de, tekilere de durmadan baryordu: - abuk demir ubuu ver! Krek! uraya gbre dk! 142/ElvedaGlsar Suyun nn kes! Koraya doru akan suyun ynn deitirmek iin kaskat olmu topra kazarak arklar amaya alyordu. - Ik getir! uraya tut! Dikilip durma yle! Gece sis bastrd. Kar yad, yamur yad. Bunlar hibir g engelleyemezdi. Tanabay kee adra kotu. Gaz lambasn yakt. adrn her tarafndan su szyordu. Yine de kapal koradaki kadar kt deildi. Kzlar uyuyordu. Yorgan pslak olmutu. Tanabay onlar yataklanyla birlikte kucaklayarak adrn daha iyice bir yerine yerletirdi. Yorgann zerine bir kee rtt. Bylece kuzulara da yer am bulunuyordu adrda. Dar frlad, kadnlara seslendi: - Kuzular adra getirin! dedi, kendisi de yardma kotu. Ama adra ka kuzu alabilirlerdi ki! Elden geleni yapacak, kurtarabildii kadarn kurtaracakt. afak skt. Gkyz kalbura dnmt sanki. Yamur dinmek bilmiyordu. Ksa bir sre diner gibi oluyor, sonra yine kar, yine yamur.. Yine kar, yine yamur.. adr kuzularla tklm tklm dolmutu, ine atsan yere dmezdi. Hepsi meleiyordu ve kokulan da dayanlr gibi deildi. Soluk alamyordu insan. Eyalarn hepsini bir keye ym, zerine branda bezi sermilerdi. Kendileri de yardmc kadnlarn palatkalanna sndlar. ocuklar yor, alyorlard. obanlarn kara gnleriydi bunlar. Tanabay bana gelenler iin karglar yadryor, herkese lanet okuyordu. Bir damla uyku uyuyamyor, azna bir lokma yiyecek alacak vakit bulamyordu. st ba snl-sklam ve amur iinde, kabir gibi souk korada donan kuzularn arasnda abalayp duruyordu. lm kolayca giriyordu koraya: Ykk atdan, krk pencereden, kaplardan, istedii yerden... Girin-ci de zayf koyunlar ve yeni domu kuzular krp geiriElveda Glsan/143 yordu.Zavall oban, donup kalan l hayvanlan sryerek kanyor, darda bir yere yyor, yyordu... Danda, ak alda, yamur ve kann altnda, bir sr hayvan vard. Bugn yarn douracak koyunlard bun-lar.Yamur tepelerine tepelerine iniyor, eneleri kilitleniyor, karna kadar suya batm vcutlanndan keelemi tyleri avu avu dklyordu. j Koyunlar artk otlaa gitmek istemiyorlard. Bu soukta, bu yamurda, su birikintileri iinde nasl yryecek, ne bulacaklard

87

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar otlamak iin? Bana bir uval geiren yal kadn elindeki denekle koyunlar dar karmaya alyor, ama sanki al daha iyiymi gibi koyunlar k kapsna varmadan geri dnyorlard. Zavall yal kadn, aresizlikten alayarak koyunlar yeniden toplamaya alyor ama koyunlar yine geri dnyordu. Tanabay kfrler savurarak ala kt. Deneini srtlannda kracak kadar kzyordu koyunlara. br kadnlan da yardma ard. Hep beraber sry otlatmaya karabildiler. Bu fet balad andan itibaren Tanabay zaman kavramn yitirmi, gznn nnde knlp giden kuzularn saysn armt. yle de ok ikiz, hatta z douran koyanlar vard ki! Bunlar bir servetti ve bu servet gznn nnde yok olup gidiyordu. Btn emekleri boa gitmiti. Yeni doan kuzular ayn gn vck vck gbrenin, amurun iinde lyorlard. Sa kalanlar ise ksryor, glkle nefes alyor, srgn olup birbirlerinin zerine sratyorlard. Kuzusundan aynlm koyunlar akln yitirmi gibi ac ac meleerek dolayor, birbirlerine arpyor, dourmak zere yatan koyunlarn zerine basyorlard. Btn bu olanlarda tabi olmayan, yaradla aykn ve akl almayan, zulmet gibi, ikence gibi bir ey vard. Tanabay, kuzulama dneminin biraz gecikmesinden baka bir ey istemezdi. Nedendi bu erken kuzulama!... 144/ElvedaGlsan Ama, koyunlar birbirleriyle szlemiler gibi, pei peine kuzuluyorlard. Tanabay'n damarlar fkeden mosmor oldu. Bu fke byd, byd, nefrete dnt. imdi ykk-dkk koradan, krlp giden koyunlardan, kendinden, btn hayatndan, her eyden nefret ediyordu. Karaya vurmu balk gibi rpnarak, gecesini gndzne katarak alt, uruna helak olduu ilerden.. Gznn grd hereyden tiksiniyordu. Btn duyulan uyumu gibi bir sre dalp gitti. Sonra trl trl dncelerle akln oynatmaktan korkarak, bu dnceleri kafasndan kovmak istedi. Ama gitmiyor, bey-. nini yiyor, ruhunu skyordu o dnceler. "Bunun hepsi kim iin? Ne iin? Bakamayacak olduktan sonra neden koyun yetitiriyoruz? Bunun sulusu kim? Kim? Syleyin sulu kim? Su sende elbet, senin gibi konuanda: Ooo, biz her eyi biliyoruz, iler yolunda! ok ilerleyeceiz, ilerde olanlara yetiecek, onlar geride brakacaz! Sz veriyoruz! Yaa, gzel szler sylyor, blbl gibi akyordu.Hadi bakalm, imdi git de lp kalan kurulan koradan kar, darya at! uradaki su birikintisinde boulup yatan hayvan ek kar!.. Hadi bakalm, kimmisin sen, gster kendini!...!" Bu dnceler daha ok geceleri, dizboyu amur ve sidikle vck vck olmu gbrelerin zerinden geerken aklna geliyor, onu fkeden kudurtuyor, canndan bezdiriyordu. Oy o kuzulama dneminin uykusuz geen geceleri oy! Ayaklar pislik deryasnda yzerken, tepelerine gnboyu yamur boanyor, szde kapal korann iinde rzgr uul uul esiyor, fenerleri sndryordu. Tanabay.karanlkta gzleri grmeyenler gibi el yordamyla yolunu

88

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar buluyor, yeni domu kuzular ezmemek iin drt ayak olup emekliyor, feneri glkle bulup yakyordu. O gece feneri yakarken imi, kan iinde kalm ellerini grd. Elveda Glsan/145 oktan beri aynaya bakmamt. Bu yzden son gnlerde salarnn iyice aardn, iyice ktn, kocad-n bilmiyordu. Bundan sonra ona herkesin 'ihtiyar' diyece-< inif yal, kocam biri olarak tannacan da bilmiyordu ama, imdi kendisine ne diyecekleri umurunda deildi. Yemek yemeye, yakanp temizlenmeye vakti yoktu. Kendine de, yanndakilere de bir dakika dinlenme frsat vermiyordu. O byk felketin karsnda aresiz kalnca, yardmc kadnlardan gen olanna atn eyerlemesini syledi: - Kotura kotura git, ora'y bul, hemen buraya gelmesini syle. Eer gelmezse bir daha gzme grnmesin! Bunu da syle. Yardmc kadn gitti. Akama doru geldii zaman yz ve dudaklan souktan mosmor olmu, iliklerine kadar slanmt. Eyerden, bitkin bir durumda kayarak indi: - ora hasta Taneke, yatyor.Yine de "ki- gn iinde yolda leceksem bile gelirim" dedi. - Hay kalkamaz olsun da gelemez olsun! dedi Tanabay fkeyle. Caydar kocasm susturmak istedi ama kocasnn ok kzdn grnce buna cesaret edemedi. nc gn hava almaya balad. Bulutlar dald, sis dalara ykseldi. Rzgr dindi. Ama bunun pek yaran yoktu artk. Olan olmu, sa kalan gebe koyunlar iyice zayflam, bir deri bir kemik kalmlard. nsan bakmaya korkuyordu. Ayaklan ivi gibi ince, karnlan i, omurgalar, frlam, kmldayacak gleri yoktu. Eer bunlara sa demek doruysa, sa koyunlar byleydi ite! Kuzulam koyunlardan ve bunlarn kuzularndan ka tanesi eriebilirdi bahar bereketine. O zamana kadar lmeden kalsalar bile bunlardan ne et alnabilirdi ne de yn... Gn ald, hava dzeliyor derken bir talihsizlik daha geldi balarna: Bir sabah uyannca topran kaskat olduunu, su birikintilerinin donduunu grdler. Bu hayvanlar 146/ElvedaGlsan otlaa kamayacak demekti. Neyse ki leye doru don zld. Tanabay "Umutsuzluk eytan bana" diye rahat bir nefes ald. Yeniden kreklere, trmklara sarldlar. Sepetle, zembille amur tayp ak alda bir yol atlar. O amurda yrnmyordu, vakit kaybediyorlard nk.. imdi, anasz kalan kuzular, kuzular len koyunlarn ajtna gtrmeliydiler. Koyunlar o kuzularn kendilerinin olmadn kokularndan anlyor, emzirmek istemiyor, tos vuruyorlard. Zavall yavrular st diye ac ac meliyor, kck ve souk dudaklar meme aryor, insanlarn parmaklarna yapyor, emmek istiyorlard. Parmanz ekip kuzular teye beriye itseniz, bu defa da yamurluun eteini azlarna alyor, ekitiriyorlard. Atlar. Alktan alaya alaya peinizden gelen yetim ocuklar gibiydiler. Alayana szlayana meme yok, st yoktu. Zavall kadnlarla ufack kzm daha ne zamana kadar byle altrabilirim? diye yaknyordu. Gnlerden beri zerlerinden yamurluklarn hi karma-mlard.Tanabay onlara hibir ey

89

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar syleyemiyordu. Yalnz bir defa kendini kaybetti, dilini tutamad. Yal yardmc kadn bir gn, Tanabay'a yardm edtrim dncesiyle, le zaman koyunlar ala doru getiriyordu. O srada Tanabay da srye bir bakmak iin dar kmt. Koyunlarn ala getirildiklerini grnce kan beynine srad: Koyunlar birbirlerinin ynlerini yiyor, yoluyorlard. Demek alktan lmek zereydiler ve ne bulurlarsa yiyeceklerdi. Yal kadna hiddetle bard: - Bu da ne demek oluyor cad kadn! Ne yaptklarn grmyor musun? Niye barmyorsun onlara! abuk otlaa sr onlar. Hi durdurma! Birbirlerinin ynlerini yeme-sinler! Bir dakika daha gecikirsen ldrrm seni! "Dman yakana yapnca kurt da bacan srr" derler ya.. Asl byk felaketle urarken daha kk aksilikler de olmuyor deildi. kiz douran koyunlardan biri yavrularn istemiyor, onlar emzirmiyordu. Kuzular meleElveda Glsan/147 ye meleye, de kalka analarna sokuluyor, memelerine yapmak istiyor ama analar sserek, tekmeleyerek uzaklat-nyordu onlan. Alk, ktlk hkm srerken, tabiat da canllarda sa kalma igdsn uyaryor olmal. Acmaszlarn, uursuzlarn "Ben sa kalaym da bakalar lrse lsn" demeleri gibi, ikiz douran koyun da nce kendini dnyordu. Srde bir koyun byle bir davranta bulunur-fe, bu, salgn hastalk gibi btn koyunlara geer. O koyunu gjren br koyunlar da ayn igd ile yavrularna st vermeyi reddedebilirlerdi. Tanabay ok korktu, telaa kapld. Kzyla birlikte alktan gz dnm, yavrularn bile iste-miyen koyunu ve kuzularn yakalayp koradan kardlar ak ala getirdiler. Orada kuzular analarna kabul ettirmeye altlar. Tanabay koyunu tuttu, kz da kuzular tutup analarnn memesine yaptrd. Ama koyun direniyor, dnp dnp tos vuruyor ve silkiniyordu. Kk kz kuzular tutamyor, bu ii beceremiyordu. - Baba, baba, ememiyorlar. - Emerler, emerler ama sen onlan tutamyorsun. - Hayr, bak ayakta duramyor, dyorlar! dedi kz alamakl bir sesle. - Sen analarn tut, onlan ben emzireyim. Tannm! Bacak kadar kzn ne gc olabilirdi ki! Tanabay kuzulan anasnn memesine yaptrm, kuzular emmeye balamlard ki, koyun bayla kz itip yere ykt, onun elinden kurtululup kamaya balad.Tanabay kznn becereksizliine dayanamad ve yzne aman indirdi. Oysa ocuklanna. hi vurmazd. ok kzmt ama kzna vurduu iin yrei de parampara olmutu. ocuk burnunu eke eke sessizce alyordu. Tanabay hepsine lanet okur gibi oradan uzaklat. Biraz yatmcaya kadar yrd. Yryp de nereye gidecekti? Tekrar dnd.Kzndan nasl zr dileyeceini bilemiyordu. O srada kz da koup onu karlad: 150/ElvedaGlsan

90

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar lerinde, gemiin baz olaylar, blk prk aklna gelip gidiyordu... Bir zaman, ta ocukken koyun gdyordu. Aas Ku-lbay ile birlikte, uzaktan akrabalar olan bir zenginin koyunlarn gdyorlard. Aradan ancak bir yl getikten sonra sadece karn tokluuna altklarn anladlar. O zengin mal sahibi onlar aldatmt. Aabeyi ile birlikte sylendiler, yakndlar ama onlar dinleyen olmad. Paralarn alamadlar. Bunun zerine iki zavall, kendi ufak tefek eyalarn koyduklar torbay omuzlarna atm, burunlarn eke eke gitmilerdi. Tanabay ayrlrken zengin adama: "Hele bir byyeyim de gsteririm sana!" demiti. Kulbay azn bile amamt. O Tanabay'dan be ya daha bykt. O zengini byle korkutamayacaklann biliyordu. "Ben zengin olursam obann hakkn yemem" demiti kendi kendine. Toprak ve sr sahibi olmay, aa olmay o zaman koymutu kafasna. O yl ikisinin yollan ayrld. Kulbay baka bir aann oban oldu. Tanabay ise Aleksandrovka'da Efre-mov adnda bir Rus'un yannda rgat olarak almaya balad. Bu Efremov, zengin bir ifti deildi. Buday ektii bir tarlas, iki kz, iki a vard. Buday Evliya-Ata kasabasndaki deirmene gtrd. Sabah eritenden akam karardna kadar o da bir rgat gibi alrd. Tanabay'n asl ii onun kzlerine ve atlarna bakmakt. Efremov sert bir adamd ama dil idi. Hak yemiyordu. O devirde yoksul Kzgzlar, kendilerinden olan aalardan memnun olmadklar iin Rus aalarn yannda almay ye tutarlard. Tanabay Rusay o zaman rendi. Araba da sryordu artk? EvliyaAta kasabasna gide gele, grgsn arttrd ve gz ald. Bundan sonra devrim yapld. Her ey altst oldu. Tanabaylarn gn de bylece domutu. Tanabay kyne dnp yerleti. Yeni, bambaka bir hayat balamt. Bu yenilik Tanabay'n bam dndryor, onu cokulara gmyor, srkleyip gtriiyordu.Gn TaElveda Glsan/151 naba'n gnyd artk.Her eye birden kavutu: Toprak, erkinlik^ak, hukuk... her eye. Tanabay "Irgatlar ve Yoksul Kyller Komitesi"ne ye seildi. ora ile ite o zamanlar karlap tantlar. ora okumu, kltrl bir adamd. Genlere okumay retiyor, onlar bilgilendirmeye alyordu. Tanabay da renmek, bilgilenmek zorundayd. Ne de olsa artk Irgatlar Komitesinin yesiydi.Sonra bir kom-somol hcresine katld. Burada da ora ile beraber altlar. Partiye de beraber girdiler. Yoksullar ykseliyor, iler nida ilerliyordu. Kolektifletirme balad zaman Tanabay kollarn svad, canla-bala alt. Kyllerin yeni hayata geileri iin bu uurda toprak, hayvan, emek ve byk ideal., her eye ortak olmak iin Tanabay almayacakt da kim alacakt? Gzleri ksnd kulaklarn (toprak sahiplerinin). Yok olsunlard! Her ey bir anda ve abuk abuk ol-malyd.Tanabay btn gn at stnde dolayor, gece toplantlarna, konumalara katlyordu. Zenginler, mollalar, toprak sahipleri, zararl otlar gibi kklerinden sklp atlyordu. Yeni, yepyeni fikirlerin kk salmas iin tarlay

91

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar temizlemek gerekiyordu. Bu tarladaki btn zararl otlar yok edilmeliydi. Kulaklarn listeleri hazrland ve bu listeye Kulbay da alnd. Tanabay gece gndz attan inmeden, o meclisten bu meclise, o oturumdan bu oturuma koarken, aabeyi de kendi hayatn bir dzene sokmutu. Bir dulla evlenmiti. iftilik yapyordu. Birka koyun, bir inek,, iki koum a bir de tayl biyesi (ksra) vard. Tabi saban, trmk ve yaba gibi baz tarm aralan da. Ev kendisinindi. Hasat zaman bir rgat tutuyordu. Bu durumda zengin saylmazd ama yoksul da deildi. ok alyor ve iyi yayordu. Ky Sovyeti toplantlarnda sra Kulbay'n adna gelince ora yle konutu: - Yoldalar, dedi, burada iyi dnmemiz gereken bir durum var: Kulbay' kulaklar arasnda sayp mallarna el koyacak myz, koymayacak myz? Kulbay gibilerin kol152/ElvedaGlsan hoza yardm olabilir, ondan yararlanabiliriz. O da yoksul bir aileden geliyor. Devrim aleyhinde de deil, hi kar kmad. Bunun zerine eitli fikirler, eitli grler ortaya atld. Kimi ora'nn dediini kabul ediyor, kimi kar kyordu. Sz sras Tanabay'a geldi. Tanabay bir horoz gibi marur, sessiz oturuyordu. Ne de olsa Kulbay aabeyi idi. Anneleri ayr olsa da babalan birdi. Aabeyine kar gelmek zorunda kalmt. Geri o gnlerde birbirlerini seyrek gryorlard ama aralan fena deildi. kisi de kendi ilerine dalmlard. "Kulbay'a dokunmayn" dese, aa akrabalan olan bakalar da kabilirdi. O zaman ne olacakt. "Kendiniz karar verin" dese, onu samimiyetsizlikle, korkaklkla sulayabilirlerdi. Herkes onun azna bakyor, onun ne diyeceini bekliyordu ve bu da onun ok cann skyordu. Tanabay ayaa kalkt: - Bak ora, sen hep bylesin! Gazetelerde okumu adamlar iin., ey diyorlar. Neydi o. Ha, entelektel. Sen de bir entelektelsin. tesini dnr, berisini dnr, bu iin sonu ne olur? diye bir karar veremez, kestirip atamazsn. Korkarsn. Uzatmaya ne gerek var. Listede ad var m? Var. yleyse o da bir kulaktr. Benim aabeyim diye kayrmayn. Sovyet iktidan uruna ben z babama merhamet etmem. Benim aabeyim diye ekinmeyin. Mallarna siz el koymazsnz bunu ben kendim yapanm... Ertesi gn Kulbay onu grmeye geldi. Tanabay aabeyini souk karlad ve elini de uzatmad. - Beni neden toprak aas saydnz? Neden malma el koyuyorsunuz? kimiz beraber rgatlk etmedik mi? Kulak denen o zengin toprak sahipleri ikimizi birden kovmadlar m? - Onlar eski hikye. Bu gn sen de bir zenginsin. - Benim zengin bir aa olduumu, kulak olduumu naElvedaGlsan/153 sil sylersin? Neyim varsa kendi emeimle, gece gndz alarak aln terimle elde ettim.Bunlar ok gryorsan hepsini aln. Ama beni kulak grubuna, aa grubuna sokma-; nz neden? Sen hi Allah'tan korkmaz msnz Tanabay? "- t - Eski zengin,

92

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar yeni zengin hepsi bir bizim iin. Sen ; dman snfndansn. Kolhoz kurabilmemiz iin nce bu snf yok etmemiz gerek. Sen bizim yolumuzun zerinde bir engelsin, bu engeli kaldrmalyz. " Bu son konumalan oldu. Bu olayn zerinden yirmi jj| yl gemi ve bu sre iinde birbirleriyle tek kelime konu-\* mamlard. Kulbay' kulaklar snfna kap Sibirya'ya srdkleri zaman, kyde ne dedikodular olmu, neler neler sylemilerdi! teye beriye koup bu konuyu konuanlar oktu ve herkes baka baka eyler sylyordu: ...Kye iki atl milis gelmi, bunlar Kulbay' nlerine katarak gtrmler. Kulbay ban ne eerek, saa sola bakmadan, hi kimseyle vedalamadan gitmi. Kyden uzaklatktan sonra, kolhozun gz buday ekilmi tarlalan boyunca ilerlemeye balamlar. Kulbay orada, birden kolhozun buday tarlasna dalm, kapana kslm bir kurt gibi can havliyle, yeil budaylan yolmaya, kknden skp karmaya, ineyip ezmeye balam. Onu gtrmekte olan milisler zor zaptetmiler, yola zor karmlar. Yine kyllerin anlattklarna gre, Kulbay tutuklanp gtrlrken hngr hngr alyormu, sel gibi sz ya dkm ve "Allah Tanabay' ondurmasn!" diye karglam... Tanabay bunlara pek inanmt: "Bana dmanlkla-nndan, beni ktlemek iin, karglanm olmama sevinmek iin uyduruyorlar" demiti. "Dmanlarmn ii bu kadar yanmsa zerine tuz yalasnlar! Ne dedikleri umurunda deil!" diye savunmutu kendisini...Tanabay bir gn, ekin bime zamanndan az nce, kolhozun ekinlerine bakmaya gitmiti.O yl rn boldu. Taneler baaklara, baaklar ka154/ElvedaGlsan vuzlanna smyordu.. Birden, ileride, tarlann iinde inenmi yeri grd. Kulbay'n saplan kknden kard, yolduu, ezip inedii yeri. Sanki boalar gremi gibi yer alt st olmu. Ezilmi ve inenmi yerde budaylar sa-rarp solmu ve bunu gren Tanabay fkeden kudurarak kkremiti: - Vay zalim vay! Vay hain vay! Demek kolhoz ekinine zarar verirsin! Sen gerekten bir kulaksn! Bunu yapan kulak deildir de nedir!" Sonra atndan inmeden, baka bir ey sylemeden, ardna bile bakmadan gitmi ve olaya inanmt.. te btn bunlar dolayordu azdan aza. O gnlerde Tanabay'dan yana olanlar, onu hakl bulanlar pek azd. ou onu knyordu: "Tann insana byle bir akraba vermesin! Byle bir kardein olacana hi olmasn daha iyi!" diyorlard.Bazlan bunu Tanabay'n yzne kar da sylyordu. Evet, o gnlerde ky halk onu dlad. Aktan aa olmasa da, seimlerde ona oy vermez oldular. Yava yava btn grevlilerden uzaklatrld. Kendini savunmuyor deildi: "Kulaklar kohhozlan yakp yktlar, iileri ldrdler, en nemlisi de kolhozlarda iler dzelmeye balad.Yldan yla daha iyi oluyor* kalkmyoruz. Hayat tarz tamamen deiti.. Yooo, hayr, Tanabay'n gayretleri hi de de boa gitmedi..." diye savunuyordu kendini..

93

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay o geen gnleri en kk ayrntlarna kadar hatrlyordu. Ne var ki btn haya, kolhozlann yeni yeni glenmeye balad o gzel gnlere aslp kalmt sanki. O gnlerin "Kzl ba rtl emeki kz" arksn, kolhozun ilk kamyonetini, o kamyonetin arkasnda elinde kzl bayrakla nasl durduunu da hatrlyor, gznn nne getiriyordu. Tanabay btn gece korann iinde bir yandan o pek zahmetli ileri yaparken, bir yandan da ayr bir azap veren gemii dnmekten kendini alamyordu, dolanp duruElveda Glsan/155 yordu. Kolhozda iler neden yrmyordu, neden herey darmadan olmutu? Yanl yola m girmilerdi? Hayr, tuttuklar yol yanl deildi, olamazd.Peki ne olmutu yleyse? O doru yolu mu yitirmilerdi? Ne zaman ve nasl balamt bu? Baarma,i bitirme yansm ele alalm mesela. Verilen szler bir deftere yazlyordu. Ama o defterde kalyordu o szler. Ne oluyor, halin nicedir, iler nasl? diye soran, arayan yoktu. Eskiden, krmz ve kara ilan tahtalan vard. Herkes kzl tahtaya kimlerin, kara tahtaya kimlerin adi'azlm, ya da kimler yazlmal diye dnr, bunlara bakard. O ilanlar okunur, tartlrd.Herkes ok etkilenirdi bundan. Artk bunlarn hepsi gerilerde kalmt. Eskimi bir usul olduu syleniyordu. Peki yenisi, eskimemii nerede. Bo szlerden,yerine getirilemeyecek vaadlerden ibaret kalmt her ey. Hi bir mesele zlmyor, hibir iin sonu alnamyordu. Neden byle olmutu? Su ve kusur kimdeydi. Tanabay, dne dne yorgun dt. Dncelerinde de, hareketlerinde de bir geveme, bir uyuma balamt. Bezgin, kaytsz, zgn... Kendini bir trl ie veremiyor, ba anyor, gzlerinden uyku akyordu. O srada gen yardmc kadnn duvara yaslandn grd. Kzarm gzlerinin kapanp alndan onun uykusuzlukla savat pek belli oluyordu. Sonunda dizleri bkld, olduu yere kt ve uyuyakald. Tanabay onu uyandrmad. O da duvara yasland, ba yava yava kayd, tayamad, kar koyamad bir arln altnda yava yava kt ve gzlerini yumdu... Bouk bir lk ve grltyle uyand. rken koyunlar Tanabay'n ayana basa basa kayor, nereye gideceklerini bilemiyorlard. Tanabay ne olduunu anlayamadan yerin-ien srad. Uyur-uyank bir rperti geirdi. - Tanabay! Tanabay kurtar! diye baryordu kans -aydar. 156/ElvedaGlsan Yardmclar Caydar'n sesinin geldii yne kotular. Tanabay da kotu pelerinden. Bir de ne grsn! Tavan kirii km ve Caydar altnda kalmt. Kiriin bir ucu duvardan kurtulup kaym, br ucu da atnn arln taya-mad iin kmt. Tanabay'n uykusu bir anda alver-di. - Caydar! diye haykrd. ken kiriin altna girip omuzu ile kaldrd. Caydar srnerek kiriin altndan kt. Acdan inliyordu. Kadnlar Caydar'n yzn gzn svazlayarak alyorlard.

94

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay korkudan akln karacakt nerdeyse. Kadnlar yana itip, karsnn gvdesini elle yoklamaya balad: - Ne oldu? Neren acyor? - Oy srtm! Srtm! - ok mu fena? Hani neresi? Hadi yardm edin bana! zerindeki uzun, ince pardesy karp yere serdi. Caydar' zerine yatrdlar ve koradan kardlar. adra gelince Tanabay bir daha btn vcuduna bakt. Grnrde yara bere yoktu. Ama o kaln kiri ok sert inmiti srtna. Caydar kmldayamyordu. Alamaya balad: - imdi ne yapacaksnz? bylesine zor ve nemli gnlerde ite kalkamyorum! Ne yapacaksnz imdi? - Aman Tanrm! dedi Tanabay. Sen sa kaldna kret, baka bir ey dnme! lerin yzst kalmas, her ye- j rin yklp gitmesi umurumda deil. Ah benim zavall kan-1 m ah! Byle derken karsnn yzn gzn okuyordu. - Sen neler sylyorsun Caydar. Alama! Sen iyilemene bak. Her ey dzelir, zme kendini. Hibir ey senin salndan daha nemli deil. Artk aknlk ve korkuyu atlatmlard. Hepsi Caydar' avutmaya balad. Elveda Glsan/157 Tatl sz hazineden deerlidir derler ya, Caydar da bu tatl szler karsnda ve gzyalar arasnda glmsedi: - Pekl, ama sakn bana gcenmeyin. Olan oldu. ok yatmam, biriki gn iinde kalkarm, grrsnz.. Kadnlar ona bir dek serdiler, atei yaktlar. Tanabay da, bir byk felketi bu kadarla atlattklarna krederek ve sendeleye sendeleye koraya doru yrd. \ afak sokmutu. Yer, gece yaan karla bembeyaz olmutu. Tanabay, den kiriin altnda ezilip len bir koyun buldu orada. Az nceki tela ve korkudan onu grmemilerdi. Zavall kuzusu, l anasnn memesine yapm, ekitirip duruyordu. Tanabay bunu grnce ne byk bir tehlike atlattklarn bir kez daha dnd ve karsnn sa kaldna sevindi, kretti. ksz kuzuyu kucana ald ve ona bir st anas aramaya koyuldu. Sonra, ken kiriin altna bir destek koyup, yklmasn diye duvara da bir direk dayad. Bundan sonra yine Caydar'a bakmak iin koradan kt. Bir de ne grsn! Karlarn zerinden bir koyun srs ar ar beriye doru geliyordu! "Bu da ne oluyor? Kimin srs? oban sry neden buraya getiriyor?.." ki sr birbirine karacakt ve bu da hi iyi olmazd. Tanabay gelen oban uyarmak iin ona doru yrd. Yaklanca oban tand: Bektay idi bu. - Hey Bektay! Sen misin? Bektay cevap vermedi. Deneiyle koyunlarn srtna vura vura, ona doru sryordu. "Gebe koyunlara byle vurmak da ne oluyor, deli mi bu?" diye dnd Tanabay. ok armt. - Hey, nereden gelip nereye gidiyorsun? yi misin?! - Nereden geldiimi sorma, nereye geldiimi de gryorsun, dedi Bektay.

95

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Beline smsk bir ip dolamt. Eldivenlerini muambasnn alna, gsne sokmutu. Tanabay'n yanna yaklat ve birka adm nnde durdu. Selamna karlk ver158/ElvedaGlsan Elveda Glsan/159 medi. fkeyle yere tkrd ve kann zerindeki tkrn kzgnln belli ederek ayayla ezdi. Ban yukar kaldr di. Sakal bym, yz kapkara olmutu. Yakkl yzne o kara sakal yakmyor, yaptrlm gibi duruyordu. Yabankedisi gibi bakan gzlerinde kin ve nefret vard. Meydan okur gibi bakyordu. Bir kere daha tkrd ve dene-iyle koyunlar gsterdi: - Al bunlar! ster say ister sayma. Hepsi yz e be ba. - Peki ne oluyor? - Gidiyorum. - Niin, nereye? - Ayaklarm nereye ekerse, bam nereye ynelirse! - Peki bunu niye bana sylyorsun? - Niye olacak? Beni yardmc alan sensin! - Ne olmu yani? Dur, dur gitme! Neler sylyorsun sen? Nereye gidermisin? Bektay'n geliinden ve sylediklerinden akna dnen Tanabay'n kan beynine srad, her yann ate bast ve boulacak gibi oldu. - Nasl gidersin, nasl yaparsn bunu! - te byle yaparm. Yetti artk! Bktm, usandm byle yaamaktan! - Sen ne sylediini biliyor musun evlat? Bu koyunlar bugn yarn kuzulayacak! Yaplacak i mi bu seninki! Hi byle ey yaplr m? - Yaplr! En dorusu bu. Onlar bize nasl yapyorlarsa, biz de onlara yle yaparz. Hadi hoa kal! Bektay deneini ba zerinde birka kez dndrerek olanca gcyle ta uzaklara frlatt ve yrd gitti. Tanabay donakalmt. Dili tutulmu, konuamyor-du. Arkasna bakmadan gidiyordu Bektay. Neden sonra: - Dur! Bekle biraz! diye peinden komaya balad. yi dn Bektay, ocukluk etme! Ne yaptn bir dn! Kendini dn! Duyuyor musun beni? Bektay ban evirdi: - Rahat brak beni! Sen kendini dn. Ben de herkes gibi yaamak istiyorum. Bakalanndan neyim eksik? Ben de kasabada yaar, aylk cret alrm. Bu koyunlarla mrm niye tketeyim.. Yem yok, al yok, barnak yok! Rahat Jprak beni! Sen git, le-yite almana bak. u haline, neye 'benzediine de bir bak! nsana benzer yann kalmam. Orada pisliklere bata bata lp gideceksia Sana o da az! Yine de herkese barr durursun. Bakalar da senin gibi olsun istiyorsun. Atan ba sen de! Yetti artk!.. Yryp gitti. Ayaklarn yeri dver gibi hzl basyor, ayak izlerinin ukuru hemen su doluyordu. - Bektay, ne olur dinle beni! Sana her eyi anlatacam! diyen Tanabay koup Bektay'in yanna geldi. - Git bakasna anlat, seni dinleyecek baka aptallar bul!

96

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Dur Bektay, dur! Konualm biraz.. ( Bektay onu dinlemek istemiyor, yryordu. - Seni hapse atarlar hey ocuk! - Byle yaamaktansa hapse girmek daha iyi! dedi ve ardna bakmadan yrmeye devam etti. - Sen bir kaaksn! Kaak! Bektay yoluna devam ediyordu. - Senin gibi kaaklar cephede kuruna dizerlerdi! Bektay devam ediyordu yoluna. - Dur diyorum sana! diye Tanabay onun koluna yapt. Bektay kolunu ekip kurtard ve yrmeye devam etti. - Hayr, brakmam seni, byle brakp gitmeye hakkn yok! diye Bektay'n omuzuna yapt bu defa. Onu kendine evirdi. Ama o anda beyaz doruklar bir kprdad ve sonra karanlklar iinde yok oldu. enesine yedii mthi bir I F 160/Elveda Giilsan yumruk Tanabay' yere sermi, neye uradn anlayamamt. * Tanabay kendine gelip ban kaldrd zaman Bektay bayrn belini am, br tarafa inip gzden kaybplmutu bile. Ayak izleri gzden kaybolduu ynde uzayp gidiyordu. Tanabay bakakald. - Mahvolacak zavall ocuk, mahvolacak! diye mrldand. Elleri kar ve amur iindeydi. Kalktktan sonra biraz solukland. Bektay'n srsn toplayp kendi korasna srd. ok zgnd. 17 Kyden iki atl kt, dalara doru yol almaya baladlar. Atlardan birinin donu san, tekininki doru idi. Kuyruklar dmlendiine gre yollan uzundu. Toynaklardan amur ve kar sryordu. Dizgini ksa olan at Glsan idi.Hzl, daha hzl gitmek istedii iin zerindeki binici dizginleri ekiyordu. Glsan ahrda sahibinin iyilemesini beklerken neredeyse ayaklan tutulmutu. imdi zerindeki sahibi deil, bir yabancyd. Deri ceketli ve muambal bir adamd. Elbiseleri boya ve muamba kokuyordu. Muambasnn dmleri iliklenme-miti. Yanndaki doru ata binen ora idi. Merkezden gelen harl konuklan yorgaya bindirirlerdi. Glsan iin srtnda kim olursa olsun farketmezdi. Hepsi birdi onun iin. Onu yirden ve ilk sahibinden zorla ayrdklar gnden beri pek ok insan binmiti srtna. eit eit eyer vurmulard. Binicilerin iyisi de vard kts de. Eyerde doru drst oturmasn bileni de, bilmeyeni de. Gsteri merakls olanlan da grmt. Bunlar eyere kurulduklar zaman kendilerini Elveda Glsan/161 bym sanan ahmaklard. Byleleri at hzla srerken, dizginlerini hayvann dudaklarn yrtarcasna birden eker, onu arka ayaklan zerine kaldrrlard. Bir daha, bir daha yaparlard bunu. Bylece herkese, yorga ata bindiklerini . gstermi olurlard. Glsan bunlarn hepsine almt. Onun holanmad tek ey, ahrda kapal ve bal durma-syd. Komak tutkusu hi

97

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar azalmamt: Komak, daha komak, yine komak istiyordu. Srtndaki binicinin kim olduu artk ilgilendirmiyordu onu. Ama biniciler iin hangi ata bindikleri nemliydi. Eer biniciye sar yorgay sunmular-sa, bu, o kiinin saygnln, insanlarn ondan ekindiklerini gsteriyordu. Glsar glyd, gzeldi. Tam binilecek att. Ona binen zevk alr, mutlu olurdu. Bu defa Glsar'nn srtnda, ile merkezinden kolho-zu denetlemesi iin gnderilen bir mfetti vard. Kendisine kolhozun parti rgts elik ettiine gre, ok sayg duyulan ve nem verilen bir kii olmalyd. Parti rgts hi konumuyordu. Kuzulama dnemi kt gittii iin zntl olmalyd. Durum gerekten ktyd. Konumazsa konumasn, korkarsa korksundu. Bo konumalarla koskoca bir amirin cann skmamas gerekiyordu belki. Disiplin byle gerektirirdi. Astlar stlerine saygl olmazsa bu disiplin bozulurdu. Baz memurlar yanlarnda altklar, emrinde bulunduklar kiilerle yz-gz olmaya devam ediyorlard ama bunlar gnn birinde yle bir sille yerlerdi ki neye uradklarn arrlard. Hkmet etmek, ynetmek, byk bir i, byk bir sorumluluk idi. Herkesin yapamayaca, kaldramayaca ar bir iti! Segizbayev, taypalma yorgann dzgn admlarna, onun gidi temposuna uygun olarak sallana sallana giderken bunlar dnyordu. obanlarn ilerini denetlemeye gelmiti. lerin hi de iyi olmadn bildii halde yine de keyfi yerindeydi. O yl kla bahar bir birine meydan okumu, yeniememilerdi. Onlarn bu yer kapma, zaman kap162/Elveda Glsar ma savandan zarar grenler de obanlar ve srler oluyor, koyunkuzu krlp gidiyordu. Hibir ey yaplamyordu bunu nlemek iin. Her yl byle oluyor, byle olduunu da herkes ve tabii Segizbayev de biliyordu. Ama Segizbayev buraya tefti iin gelmiti ve ilerin byle kt gitmesine cevap verecekfbir resmi sorumlu bulmak zorundayd. Aslnda blgede kn ge gitmesi, baharn ge gelmesi ve koyun-kuzunun krlp gitmesi ona hibir zarar vermezdi. Hatta bundan sinsi sinsi bir kar bile umuyordu. Aslnda o ilede sadece bir mfetti, partinin ile merkezinin bir yesiydi. Asl sorumlu o deil, partinin ile kurulunun birinci sekreteriydi. Bu sekreter de blgeye yeni gelmiti, varsn bunun skntsn o eksindi. Segizbayev uzaktan bir seyirci olarak kalacakt. Yukardakiler, kodamanlar, gnderdikleri sekreterin baarsn, baarszln grsnlerdi. Buraya bir yabanc gndermekle hata ettiklerini anlasmlard. Niye kendisini dnmemiler, hie saymlard da bir yabanc atamlard! Burada yllardr grev yapm, gvenilir bir kii olduunu gstermemi miydi? Ama bunun imdilik bir yaran yoktu. Dostu-yran vard nasl olsa. Zaman gelince kendisini desteklerlerdi. Uzun yllardr bulunuyordu imdiki grevinde. Artk terfi etmesi, daha yksek makama gelmesi gerekirdi... u sar yorga da esizdi dorusu. Suya amura batmyor, engel tanmyor, bir gemi gibi geni dnyay yara yara alp gtryordu insan. te, parti

98

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar rgtsnn altndaki at ter iinde kalm, oysa yorgann kulann arkas yeni yeni hafife terlemeye balamt. ora da kendi dncelerine dalmt. Baklar zgn, beti-benzi sararm, gzleri iyice kmt. Uzun yllardan beri kalbinden rahatszd. Salk durumu her yl daha da bozuluyordu. Bir yandan evham, karamsarlk yiyip bitiriyordu onu. Tanabay sylediklerinde hakl kmt. Yeni bakan, barp aran ama hibir i grmeyen, bilmeyen bir adamd. Gnlerinin ounu merkezde geiriyordu. SzElvedaGlsan/163 de bitip tkenmeyen ilerin stesinden gelmeye alyordu orada. ora, onun durumunun parti toplantsnda grlmesi gerektiini sylyor, ama onu merkezdekiler "biraz daha sabret" diye oyalamaktan baka bir ey yapmyorlard. Niin sabredecek, niin bekleyeceklerdi? "Aldanov grevi kendiliinden brakacakm" gibi bir sylenti de dolayordu ortada. Ona belki bu yzden bekle diyorlard. Gidecekse bir an nce gitmesi iyi olurdu. Artk ondan hayr gelmeyecei anlalmt nk. ora'nn da ayrlma vakti gelmiti ar-jt. Her zaman hastalanyordu. Tatili geirmeye gelen olu Samansur da sylemiti: "Artk iten ekil" demiti. ekilmesine ekilirdi ama, bunu bir ar-namus meselesi yapyor, ileri yzst brakarak ekilmek istemiyordu. Samansur akll bir ocuktu. lkede neler olup bittiini, meseleleri, babasndan daha iyi biliyordu. lerin nasl ynetilmesi gerektiini syleyip duruyordu frsat bulduka. Genler iyi renim gryorlard. Kimbilir, belki bir gn iler bilimsel olarak ele alnr ve dzelirdi. Ama bunu ora grr myd, grmez miydi? Herhalde gremezdi. Biliyordu bu hastalktan kurtulamayacan. Sorumluluktan kaamazd. Herkese umut vermi, sz vermiti. Szn yerine getirmeden ii brakrsa insanlarn karsna ne yzle kard? Ona ne derlerdi? "leri karmakark etmi, kolhozu bor batana saplam, imdi de ekip gidiyor" demezler miydi? Bu durumda ayrlrsa vicdan azabndan kurtulamazd. ler de byle srp gidemezdi, belki yardm gelirdi. Ama bu yardm daha fazla gecikmemeliydi. Byle yanndaki gibi bir deneti deil, gerek yardm gelmeliydi. Bu adam "leri byle berbat bir hale getirdiiniz iin sizi mahkemeye vereceim" demiti. Versindi mahkemeye! Mahkemeye vermekle ilerin dzeleceini mi sanyordu? Kalarm atm, bbr-kibir oturuyor atin stnde. Btn dadakiler su-luymu da, sanki kolhozu dnen yalnz o imi.. zlen yalnz o imi!... Aslnda kalarn atmas da, dudak ucuyla 164/E!vedaGlsan glmsemesi de yapmackt. Hibir ey umurunda deildi. "lmesen oba kap, catkannnan turma"' diyordu o iinden. Ama, "Sen ite byle bir adamsn" diye nasl sylersin? 18 Ulu dalar sisli, puslu.. Tepeler gne grmyor ve fkeli, souk baklarla gkyzne uzanyorlar... Bahar gelmi mi, gelmemi mi belli deil. Souk bir gidiyor, bir geliyor. Her yer balk.

99

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Delik-deik, ykk-dkk korada, le-yite alyordu. Bir yanda souk ve rzgr, bir yanda dayanlmaz pis kokularla bunalyordu. Ayn anda birka koyun birden douruyor, kuzular nereye koyacan bilemiyordu. San ban yolsa da, yavrular koyacak scak bir yer bulamyordu. Kuzular ac ac meleiyor, koyunlar birbirlerini iterek ayaklarn basacak yer bulmaya alyorlard. Atlar, susuzdular ve sinek gibi krlp gidiyorlard. Bunlar yetmiyormu gibi, karsnn srt hl aryor ve kalkamyordu. Kalkmak istemiti ama, belini dorultamamt. Tanabay'n da direnecek gc kalmamt artk. "Ne olursa olacak, kolumu kaldracak gcm kalmad" diyordu. te yandan, Bektay'n sry brakp gidiini bir an bile aklndan karamyor, ac ve fke iinde bunalyordu. fkesi yalnz onun ekip gitmesine deildi. Cehenneme kadar gitsindi. "Yumurtalarn baka kularn yuvalarna brakan kkek kuu gibi, srsn benim srme katp gitmesine de kzmyorum" diyordu. Nasl olsa kolhozdan onun yerine birini gnderirlerdi. O, Bektay'a yzn kzartacak, onu yerin dibine batracak szler bulup syleyemedii iin kzyordu daha ok. Salya gibi laf eden o yeni yetmeye! O smklye! mrn kolhoza adayan kendisi gibi yal bir komnist na1 lmezsen vebaya tutul, yatarsan kalkamaz ol! Elveda Glsar/165 sil olur da onun enesini kapatacak bir laf bulamazd! "oban deneini frlatp att da gitti smkl!" Onun bu yaptn Tanabay'n akl almyordu. Can-ba koyup yapt ilerle alay edilmesini akl almyordu. Tanabay "yetti artk, yetti!" diyor, baka ey dnmeye alyor, ama bir an sonra yine o olay geliyordu aklna. Bir koyun daha kuzulad, hem de ikiz. Ne de gzeldi yavrular! Ama onlar nereye koyacakt? Analarnn memeleri botu. St nereden bulacakt. Felket! Bu iki yavru da lecekti demek! Bu ne uursuzluk, bu ne ac! te urada bir yn koyun ls vard. Tanabay len hayvanlar toplayp dar karyordu ki, kz koarak yanna geldi: - Baba, bakanlar geliyor! dedi. - Gelsinler! diye mrldand Tanabay, sen git annene bak. Koradan knca iki atl grd. "Haa! Glsan bu!" diye Sevindi. indeki o ate, o sevgi uyanverdi "Grmeyeli ok oldu, ama hi deimemi" diye dnd. O iki kiiden biri ora idi. Ama yorgaya binmi olan deri ceketli adam tanyamad. le merkezinden gelen biri olmalyd. "Yaa, gelin bakalm, gelin! Tam da zamannda gelmisiniz ha!" diye sylendi. Byle bir yerde neler ektiini anlatma frsat domutu. Ama hemen karar deitirdi. yle yaknp szlanmayacakt. Onlara kacak, utandracakt. Kzarsalar kzsnlar! Sen adam yemsiz, korasz, a ve susuz brak, sonra da ne olmu bakalm diye grmeye gel! Gelin, gelin hele!... Tanabay onlar beklemedi. Korann arkasna geerek elindeki l kuzular br llerin zerine att. Sonra ar admlarla geldi.

100

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Konuklar korann nne gelip durmulard. Atlar ter iinde, soluk solua idiler. ora'nn yz periand. Sulu gibi duruyordu. Dostunun nnde sulanacam, zor durumda kalacan biliyordu. Yorgann zerindeki adam ise 166/ElvedaGlsan 'Ijj i* fkeli, sert bakl grnyordu. Tanabay'a selam bile ver- ^ meden barp armaya balad: - Rezalet bu! Nereye gitsen ayn ey. unlara bak!... Bunlar ora'ya bakarak sylyordu. Sonra Tanabay'a dnd: - Ne oluyor yolda? dedi l koyun ynlarn gstererek. Sen komnist bir oban olduun halde kuzuFann neden lyor? - Herhalde kuzular benim komnist olduumu bilmiyorlar! diye patlad Tanabay. Sanki iinden onu tutan bir ba, gnlnn yay kopmu, boanmt. Dnya umurunda deildi. Bu herif hi umurunda deildi. Ama ii aclarla doluydu. Segizbayev'in yz birden kpkrmz oldu. Bir an donakald ve azn amad. Sonra bard: - Nee! Sen sosyalistlik adna sz vermemi miydin? - Sz verdim. - Neye sz verdin? - Hatrlamyorum. - te, kuzularn da bu yzden plyor! dedi Segizba-yev. Byle derken, krbacn uzatp, koyun llerini gsteriyordu. Arad suluyu bulmu olmann sevinciyle ve bu kstah obana haddini bildirmek, onu doduuna piman | etmek iin, zengiler zerinde doruldu. nce ora'ya ba-1 rd: "Siz burada ne yapyorsunuz? Adamlarn verdikleri 1 szleri bile bilmiyorlar. Plan baltalayan, mallarn knlma-| sna sebep olanlar bunlar ite! Bugne kadar ne yaptnz burada? Komnistleri, kendi rgtnn komnistlerini byle* mi eitiyorsun? Bu ne biim komnist? Sizden cevap istiyo-1 rum! ora ban ne emi, hibir ey sylemiyor, dizgin kaysyla oynar gibi duruyordu. ora'nn yerine Tanabay cevap verdi: Elveda Glsan/167 - Ben naslsam naslm. Olduum gibiyim. - Evet, evet ylesin! Kolhoz malna isteyerek zarar veren bir halk dmansn! Senin gibilerinin partide ii yok! Se/n yerin hapishane! Sosyalistlik yarnda nmze engel karyorsun, bizi geri brakmaya alyorsun! - Evet, benim yerim hapishane! Hapishane! diye cevap veren Tanabay iin bu herifin szleri barda taran son damla olmutu. Birden fkelendi. indeki acnn bu drtsyle isyan etti. Azna geleni syleyecekti artk. Dudaklar titremeye balad. Segizbayev'e dik dik bakarak sordu: - Eee, daha baka diyecein var m? ora araya girdi: - Niye yle konuuyorsun Tanabay? Neden her eyi anlatmyorsun?

101

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Yaa! Demek yle? Sana da anlatmam gerekiyor yle mi! Sen niye geldin buraya? Niye geldiniz? imdi ben soruyorum: Kuzularn krlp gittiini sylemek iin mi? Bunu ben de biliyorum. Belime kadar boka battm sylemek iin mi? Bunu ben de biliyorum. mrm boyunca ahmaklk ettiimi, kolhoz iin lesiye-bitesiye altm sylemek iin mi? Bunu da biliyorum!... ora sapsar olmutu. Atndan indi. - Tanabay! Tanabay! Sakin ol, akln bana topla! - Defol git bamdan! diye Tanabay onu eliyle itti. Lanet olsun verdiim sze! Lanet olsun mr boyu verdiim emeklere! Hepsinin can cehenneme! Defol git! Benim yerim hapishanedir! Sen bu deri ceketli yeni efendiyi niye getirdin buraya? Beni ileden karmas iin mi? Beni hapse tksn diye mi? Hadi bakalm, beni hapse tksana it olu it! Bu szleri Segizbayev'e dnerek syleyen Tanabay eline bir eyler geirmek iin arand. Arkasnda duvara asl duran trm kapt gibi Segizbayev'in zerine yrd "Defol buradan it olu it! Yok ol!" diye Segizbayev'e vurmak iin trm kaldrd ve balad savurmaya. 168/ElvedaGlsan r Korkudan ne yapacan aran Segizbayev yorgann dizginini ekiyor, at aha kalkyor, ileri geri gidiyordu.Bu yzden Segizbayev'e kaldrlan trmk atn bana kt diye indi. Bir daha kaldrd trm, bir daha atn bana indi. Tanabay'n gz dnmt. Glsan'nn kafasnn neden yle inip inip kalktm, gemin neden dudaklarn yrtarcasna gerildiini ve hayvann imek akan gzleriyle* ona lgnca baktn Tanabay anlamyor, ama bir yandan da baryordu: - Glsan ekil nmden, ekil! ndireyim u trm deri ceketli herifin kafasna! Gen yardmc kadn koarak geldi. Tanabay'n kollarna aslarak trm almaya alt. Ama Tanabay onu iterek savuturdu. Bu srada ora da srayp atna atlamak frsatn buldu: - abuk, kaalm buradan, sizi ldrecek! diye bard. ki adam atlarnn balarn evirdiler. Tanabay arkalarndan kounca atlarn drtnala kaldrdlar. Kpek de havlayarak atlarn peine dt. Koarken sendeliyordu. Yerden eline gelen bir avu toprafalp zerlerine att. Bir yandan da baryordu: - Benim yerim hapishane! Hapishane! Defolun buradan defolun! Benim yerim hapishane! Hapishane! Sonunda "Yerim hapishane, hapishane!" diye soluk solua geri dnd. Kpei, byk bir i baarm, grevini yapm olmamn vncyle, kuyruunu sallaya sallaya yannda dolanyor, bir aferin bekliyordu. Ama Tanabay onun farknda bile deildi. Korkudan benzi sapsar olan Caydar, bir denee da- yanarak topallaya topallaya kocasnn yanna geldi: - Ay sen ne yaptn! ne yaptn! - Bo yere vurdum, yapmamalydm. - Bo yere de ne demek? ok kt oldu! Elveda Glsan/169

102

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Yorgaya bo yere vurdum, vurmamalydm. - Aklm m oynattn sen! Ne yaptm biliyor musun? Elbette biliyorum. Ben bir halk dmanym, dedi Tanabay soluu kesilerek; Sonra sustu. ki bklm olarak kt. Elleriyle yzn kapatt ve sarsla sarsla, hngr hngr alamaya balad. Kars arkasndan tutup srtm svazlayarak: - Alama Tanabay, alama! diyor, ama kendisi de al-jferdu onunla birlikte. O gne kadar kocasnn aladm hi grmemiti. 19 O olaydan gn sonra, parti ile komitesi olaanst topland. Tanabay Bakasov, yandaki bekleme odasnda arlmasn bekliyordu. Bu gn iinde uzun uzun dnm, kendisinin sulu olup olmadna karar verememiti. Hkmet temsilcisine el kaldrmt, kukusuz bu ar bir su idi. Ama mesele de bundan ibaret deildi.Yapt terbiyesizlik iin her cezaya razyd. Ne var ki fkeye kaplp azna geleni sylemiti: Kolhoz iin o gne kadar yaptklarn ktle-mi, karglar yadrmt. Bunca emek vermekle aptallk ettiini sylemiti. "Artk bana kim inanr?" diyordu kendi kendine. Belki her eyi anlatrsam, nasl bir k geirdiimizi, kee adr bile olmadn, yem ve ot bulunmadn, uykusuz geen geceleri, Bektay'n ekip gittiini., her eyi anlatrsam, anlay gsterebilirler. O artlarda ilerin nasl yrtldne kendileri karar versinlerdi. Yaptklarna piman deildi. "Beni cezalandracaklara cezalandrsnlar" dedi kendi kendine. "Belki bunun bakalarna bir yarar olur, baka obanlara kolaylk salarlar. obanlarn nasl altklarn, nasl yaadklarm renirler belki..." Fakat bir dakika sonra bandan geenleri tekrar hatrlayarak, aclara gmlyor, yumruklanm skp dizlerinin 170/ElvedaGlsarr arasna ksryor, "Hayr, ben sulu deilim, hi suum yok!" diyordu kendi kendine. Byle deyince de yine kukulara kaplyordu. Bekleme odasnda, nedense, brahim de bekliyordu. "Bunun ne ii var burada? Le bekleyen kuzguna benziyor" diye dnd Tanabay ona srt evirerek. brahim, oban Tanabay'n ensesine bakp iini ekiyor, hi konumuyordu. "Ne diye bekletiyorlar.ne diye ii uzatyorlar?" diyordu Tanabay. Diken stnde oturur gibiydi." Ne olacaksa bir an nce olsun!" O kapal kapnn ardnda herkes toplanm olmalyd. Birka dakika nce ora da girmiti ieri. Tanabay ban kaldrp bakmam, onu, izmelerine yapm Glsan'nn sar tylerinden tanmt. "Glsar'y kan ter iinde brakp hayvann kllar izmesine yaptna gre, pek acelesi olmal" diye geirdi aklndan. zerinde Glsa-r'nn teri ve tyleri bulunan izmeler, Tanabay'n nnde biraz duralad. Tanabay ban kaldrp baknca kapnn ardnda gzden kayboldu. arlmay bekleyen Tanabay iin vakit gemek bilmiyordu. Neden sonra kurul yazcs kapdan uzatp: - Bakasov yolda, giriniz! dedi.

103

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay irkildi, yrei hzl hzl arpmaya balad. Yrek atlar kulann iinde gm gm ederek ieri girdi. Bir anda gzleri kararm gibi herey bulank grnd. Orada duran adamlar bir sis bulutu iindeydiler sanki. - Oturunuz! diyen ile kurulu birinci sekreteri Kaka-tayev, uzun masann ucundaki sandalyeyi gsterdi. Tanabay, kurun gibi arlaan ellerini dizlerinin zerine koyarak oturdu. Gzlerindeki bulanklk gememiti daha. Ban kaldrp masann evresindekilere bakt. Birinci sekreterin sa yannda azametli bir tavrla Segizbayev oturuyordu imdi. Onu grr grmez nefreti uyand. Gzleri iyice ald. Her eyi, herkesi ak seik gryordu imdi. Elveda Gisan/171 Masada oturanlar arasnda en kara suratls dala patlam gibi kzanp bozaran Segizbayev idi. En solgunu, yznn btn kan ekilmi olan ise ora. ora, masann u tara-nda Tanabay'a yakn yerde oturuyor, yeil uha zerinde parmaklarn sinirli sinirli hareket ettiriyordu. Onun karsnda kolhoz bakan Aldanov vard. Surat askt, hrldayarak soluyordu. Tanabay konusundaki olumsuz tavrn apak belli ediyordu. "Bakalm ne olacak?" der gibi bir bekleyi iindeydiler. Sonunda, birinci sekreter ban nndeki katlardan kaldrd: - Komnist Bakasov'un durumunu konuacaz, dedi kelimelerin zerine basa basa. lerinden biri: - Szde komnist demek istiyorsunuz herhalde, diye mrldand. Tanabay iinden "bunlar kollarn iyice svamlar" diye dnd. "Merhamet bekleyecek deilim. Niye merhamet bekleyeyim ki? Sulu muyum ben?" Kendisi iin bir karar vermek zere toplananlarn birbirine gizli rakip iki gruptan olutuunu ve bu olaydan iki tarafn da kendilerine bir pay karmak iin rpndklarn Tanabay bilmiyordu. Kakatayev, Segizyayev'in kendi yerine gz diktiini seziyordu ama, gerginliini otoritesini sarsacak noktaya getirmeden ii nasl bir zme kavuturacan pek bilemiyordu. Kendini kk drmeyecek bir zm yolu aryordu kafasnda. Parti sekreteri, Segizbayev'in raporunu okudu. Raporda, "Akta" kolhozunun oban Tanabay Bakasov'un, gerek szle, gerek fiille iledii sular tek tek anlatlyordu. Bu anlatlanlar arasnda Tanabay'n reddedecei hibir ey yoktu, hepsi olmutu. Ama raporun genel havas, ifade tarz pek ard. Bu, Tanabay' karamsarla drd. Bu korkun, bu iren rapora kar koyacak gcnn olmadn anlad. Her yann ter bast. Bu kt,.Segizbayev'in kendisinden de 172/ElvedaGlsan kt ve korkuntu. Trmkla saldrabilecei bir ey deildi bu kt. Kendini savunmak iin sylemeyi dnd eyler, kabndan dklen cva gibi bir anda dalp gitti kafasnda. Bu szlerin hibir nemi yoktu artk. obanlarn her zaman 'o yok, bu yok' yaknmalarndan farkl bir deeri olmayacakt bu szlerin. Akln

104

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar m karmt? Bu korkun -apcr karsnda onun syleyeceklerinin ne deeri olurdu \v.! Kiminle, nasl arprd? Raporun okunmasndan sonra Kakatayev Tpnabay'a sordu: - Bakasov yolda, parti yesi Segizbayev yoldan raporunu dinlediniz. Anlattklarnn doruluunu kabul ediyor musunuz? - Evet, dedi Tanabay suratn asarak. Kimse bir ey syleyemedi. O raporda yazlanlardan hepsi korkmu gibiydi. armlard. Aldanov: "Grdnz m nasl iler oluyor?" der gibi, masadakilere tek tek bakt. Herkesi szyor, bbrleniyordu. Segizbayev sz alp konumaya balad: - Parti yesi yoldalar, izin verirseniz ben durumu biraz aklamak istiyorum. Baz yoldalar uyarmak isterim ki, komnist Bakasov'un davran basit bir kabadaylktan te bir durumdur. Bu yoldalara unu sylemek istiyorum. Eer bu basit bir kabadaylktan ibaret olsayd, inann ki onu bu kurula getirmezdim. Kabadaylarla baa kmak iin baka usullerimiz de var. Mesele, Bakasov'un beni aalamas da deil. Ben ile parti komitesini temsil ediyorum, demek oluyor ki partiyi temsil ediyorum. Byle olunca da, partinin aalanmasna izin veremem, bunu grmezlikten, duymazlktan gelemem. Bu olayn en nemli yan, partiye kaytl komnistlerle kaytl olmayanlar arasnda yrtlen siyaset ve eitimle ilgili almalarn hi de iyi gitmediini gstermesidir. Bu olay, ile parti komitesinin ideolojik almalarda baarsz olduunu da gsteriyor. Biz hepimiz, Elveda Glsan/173 Bakasov gibi komnistlerden, onun gibi dnenlerden sorumluyuz. Bu grte olan yalnz Bakasov mu, yoksa bakalar da m var? Bunu bilmeliyiz. Bana "Deri ceketli yeni efendi" dedi. "Deri ceketli" szn bir yana brakalm, "Yeni* efendi" demek de ne oluyor! Bakasov'a gre ben, bir Sovyet vatanda ve partinin temsilcisi olan ben, "Yeni efendi" imiim. Yani halk ezen bir aa! Evet, evet, yle! Bunun ne demek olduunu,ard niyetini anlyor musunuz? Daha baka bir ey sylemeye gerek yok sanrm... Meselenin bir de Qr yan var. Akta kolhozunda hayvanlarla ilgili durumu, ilerin fena olduunu grnce ok zldm. Bakasov komnistlik adna verdii sz unuttuunu syleyince ona "halk dman" dedim. "Senin yerin parti deil, hapishanedir" dedim. Bu szlerimle ona hakaret ettiimi kabul ediyorum. Kendisinden zr dilemeyi de dnyordum. Ama hakl olduumu gryorsunuz. Onun iin o szlerimi geri almak yle dursun, Bakasov'un tehlikeli ve tavrlarnn dmanca olduunda srar ediyorum... Ah, ah! Neler gememiti Tanabay'n bandan. Savan ilk gnnden sonuna kadar ate altnda yrmt, ama ne kendisinin, ne de bir bakasnn, imdi olduu gibi lk lk yanacan aklna bile getirmemiti. Segizbayev'in konumas, tpk cephede olduu gibi uulduyordu kulaklarnda. Yrei, bir kopmu gibi kyor, bir yukan trmanp azna geliyordu. Sonra gm! diye aa ve hop! diye yine yukar kyordu. Ama mermiler vcuduna tam isabet ediyor, yreini, btn vcudunu kevgire eviriyordu. Ey Tanrm!

105

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Hayatimin asl haline gelen almam, mr boyu abalamam, emeklerim, ba dayanam olan armanm (lkm) ne oldu? Nereye gitti? lesiye-bitesiye almamn sonunda, ola ola 'halk dman' m olacaktm? Bana byle mi diyeceklerdi? Bir gn bana byle diyeceklerine asla inanmazdm! Ben zavall, ykk-dkk kora iin, srgne tutulan, krlp giden kuzular iin, talihsiz Bektay iin dert174/ElvedaGlsan lenip duruyorum. Btn bunlar kimin umurunda? diye dnyordu. Segizbayev'in dili bir eki, her kelimesi de bir ivi idi. akyor ha akyordu!.. "Raporumda belirttiim hususlara bir kez daha ksaca deinmek istiyorum: Bakasov bizim ynetim dzenimizden, kolhozdan nefret ediyor. Sosyalist rekabetten nefret ediyor. Bizim sosyal dzenimizin hepsinden nefret ediyor. Bunu, kolhozun parti rgtleyicisi ora Sayakov'un da nnde aka sylemekten ekinmedi. Onun bu davranlarnn Ceza Kanununa gre cezalandrlmas gerekir. Bir hkmet temsilcisine grevi bandayken saldrmtr. Beni yanl anlamanz istemiyorum. Bakasov su ilemitir. Bu odadan sulu olarak kmal ve tutuklanmaldr. Suu, Ceza Kanununun 58. maddesine uymaktadr. Hele onun parti yesi olarak kalmas, parti iinde herhangi bir yerde bulunmas, bence asla mmkn deildir!.." Segizbayev an isteklerde bulunduunun farkndayd. Onun iin, komite Tanabay' mahkemeye sevketme karar almazsa, hi deilse partiden karlmasn istiyordu. "Deve istiyordu ki biye1 alabilsin.''Kakatayev bu istee kar kamazd ve bu da Segizbayev taraftarlarnn gcn arttrrd. Kakatayev sinirlenmeye balamt: - Bakasov yolda, kendinizi savunmak iin ne diyeceksiniz? dedi. - Hibir ey. Hepsi sylendi zaten. Demek oluyor ki ben bandan beri hep bir halk dmanymm! yleyse benim fikirlerimi, savunmam niin dinleyeceksiniz? Ne isterseniz yapn, siz bilirsiniz.... - Siz kendinizin samimi bir komnist olduunuza inanyor musunuz? 1 Biye: Drt yadn gemi dii at. Elveda Glsar/175 - imdi bunu kantlayamam. - Sulu olduunuzu kabul ediyor musunuz? - Hayr. - Yani siz kendinizi herkesten daha akll m sanyorsunuz? - Hayr, tam tersi, kendimin herkesten daha ahmak olduumu dnyorum. - Sz istiyorum! dedi bir ses. Omuzunda komsomol rozeti bulunan bir gen ayaa ilkti. Oradakilerin en genciydi. Sesiyle olduu gibi, beti benziyle de ocukluktan henz ktn belli ediyordu. Yine de ocuk saylrd daha. Tanabay onu yeni farkediyordu. inden "Hadi evlat, grle bakalm, hepsini bastr, hi acma. Senin yandayken ben de yle yapardm. Kimsenin gznn yana bakmazdm" diye geirdi aklndan.

106

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar O anda, Kulbay'n budaylar skp kararak, topra ineyerek bozduu ekin tarlas gznn nne geldi gitti. Sanki, bulutlan ve karanl yararak akan imein o bir anlk ltsnda grmt o tarlay. Yine o anda batan baa irkildi. Sanki gk grlemesi onun iinde kopmutu ama sesi duyulmuyordu.. Bu hayalden Kakatayev'in sesiyle syrld: - Konuun Kerimbekov. - Ben Bakasov yoldan davranm doru bulmuyorum. Bu davran iin partiden bir ceza almas gerektiine de inanyorum. Ancak ben, Segizbayev yoldan szlerine de katlmyorum. -Kerimbekov serinkanl olmaya alyordu- Ben burada Segizbayev yoldan tutumunun ve onun davrannn da ele alnmasn, tartlmasn talep ediyorum. Biri araya girdi: - Yaa, demek byle? Komsomollarda i ve disiplin byle mi oldu? Kurallar byle mi oldu? 176/ElvedaGlsan - Hepimiz ayn kurallara balyz, dedi Kerimbekov. Biraz duralad. Sinirlerini yattrmaya alyordu ama bunu baaramad. fkeli, sulayc konumasna devam etti: Kolhozumuza en ok emei gemi, bu yal, tecrbeli komnist obana hakaret etme yetkisini size kim verdi? Hadi, bana da halk dman deyin bakalm... Siz bunu kolhozun durumuna ok zldnz iin yaptnz sylyorsunuz. Peki, o duruma obann sizden daha az zldn m sanyorsunuz? Bunu hi dnmediniz mi? Onun srsne vardnz zaman, onun ne durumda, ilerin ne durumda olduunu, hangi artlar altnda yaadn sordunuz mu? Kuzularn neye krlp gittiini sordunuz mu? Kendi raporunuzdan da anlaldna gre, oraya varr varmaz barp armaya balamsnz. Kolhozlarda kuzulama dneminde obanlarn ne zor gnler geirdiklerini bilmeyen var m? Ben grevim gerei dalarda, krlarda sk sk dolarm. Oralarda gen obanlarla konuurken utanyorum. Onlardan ok ey istiyoruz ama gerekli yardm yapmyoruz. te bunun iin utanyorum. Kolhoz koralarnn ne durumda olduklarn grdnz m hi? Yem var m, ot var m? Ben de bir oban ocuuyum. Sr bakmnn ne lduunu, kuzularn neden krlp gittiklerini ok iyi bilirim. Bir de u var: ler hep eskisi gibi gidiyor. Bize Tarm Enstitsnde rettikleri gibi deil. Bu durumlar grnce insann ii kan alyor!.. Segizbayev onun szn keserek karlk verdi: - Kerimbekov yolda, bizim gnlmz yumuatmaya, merhamet duygularmz uyandrmaya alyorsunuz. Duygu denen eyi sakz gibi uzatabilirsiniz. Bize duygu deil kant gerek, somut kantlar, gerekler gerek. - Affedersiniz ama, dedi Kerimbekov, buras bir mahkeme salonu deil, biz de bir suluyu yarglamyoruz, kurulumuzda bir yoldamzn durumunu tartyoruz. Bir komnistin meselesi var, onun zerinde duruyoruz. te onun iin "Bakasov yolda niye yle davrand?" diye dnmeElveda Glsan/177

107

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar miz gerek. O hareketi elbet bir ceza grr, ama unu da dnn: Bakasov, kolhozun en iyi obanlarndan biridir. Bunu herkes kabul eder. Byle birini o davranta bulunmak #i zorunda brakan, onu bu duruma getiren nedir? te bunu dnelim... Kakatayev'in keyfi kamt: - Oturunuz, dedi, siz bizi asl meseleden uzaklatr-yor,.konuyu saptryorsunuz Kerimbekov yolda. Bana gre Burada bulunanlarn hepsi kabul eder ki, komnist Bakasov ar bir su ilemitir. Bu ne biim hareket? Hi bylesi grlm mdr? Temsilcilerimize hi kimsenin trmkla saldrmasna gz yumamayz, parti yetkilisinin otoritesini sarsacak bir davran ho gremeyiz. Siz, Kerimbekov yolda, hogr, merhamet duygulan yerine, komsomol ilerini haleyola sokmak iin kafa yorsamz daha iyi edersiniz. itir, duygu da duygu. Bakasov'un saldrs hepimizi ilgilendirir, hepimiz iin yaplm gibidir. Artk parti iinde ona yer yok. Sayakov yolda, siz kolhozun parti rgtleyicisi olarak, raporda yazlanlarn doruluunu kabul ediyor musunuz? diye sordu ora'ya. ora, beti benzi sapsar olarak sandalyeden usulca kalkt: - Evet, dedi, ama aklamak istediim... - Neyi aklayacaksnz? - Her eyden nce ben, Bakasov meselesini kendi parti rgtmzde ele almamza izin verilmesini isterdim. - Buna gerek yok. le Merkez Komitesinin ald ka- ran daha sonra kolhoz komnistlerine bildirirsiniz. Baka syleyecek bir eyiniz var m? - Aklamak istediim... - Neyi aklayacaksnz Sayakov yolda? Bakasov'un partiye kar davran ve szleri apak deil mi? Aklanacak baka bir ey yok. Aslnda bu olaydan siz de sorumlusunuz. Komnistleri eitme grevini gerei gibi yapamad178/ElvedaGlsan Elveda Glsan/179 nz iin size de bir ceza verilmesi gerek. Hem siz Segizba-1 yev yoldaa bu olay bu kurula bildirmemesini niin rica et-f tiniz? Onu ikyetten niin vazgeirmek istediniz? Meseleyi rtbas etmek, saklamak m istiyordunuz? Ayp! Oturunuz! Bylece tartma balad. Makine ve traktr istasyonunun mdr ile ile gazetesi redaktr, Kermbekov'u desteklediler. Bir ara Tanabay' savunmada baarya ular gibi oldular. Ama Tanabay yklm, kendinden gemi, onlarn ne konutuklarn dinlemiyordu bile. O durmadan kendi kendine sorular soruyordu: "Ben ne uruna hayatm adam, ne uruna canm diime takarak almm? Buradakilerin hibiri dadaki srlerle ilgilenmiyor! Umurlarnda bile deil! Ne budala, ne aklsz imiim meer ben! Kolhoz iin, koyun ve kuzular iin mrm harcadm. Bu yaptklarm, hayatm buna harcam olmam, onlarn umurunda deil. stelik tehlikeli bir adammm, halk dmanymm! Madem ki yle diyorsunuz, yle olsun! Hepinizin can cehenneme! Bunun bakalarna bir yaran olacaksa hi zlmezdim. Hadi ezdiniz, silkeleyip aty artk beni! Artk hi bireyin nemi yok benim iin..." diyordu iinden.

108

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Kolhoz bakan Aldanov sz ald. Tanabay onun yznn ald biimden, el-kol hareketiyle konumasndan bir eylere ok fkelendiini anlamt, ama neye fkelendiini ancak "Zincir., kstek., yorga Glsan..." szlerini duyunca anlayabildi. Aldanov kpryordu: - Sonra ne oldu sanyorsunuz yani? Olan u: Biz ata zincir vurmak zorunda kaldmz iin, herkesin nnde beni kafam krmakla tehdit etti. Kakatayev yolda, bana bu tehditleri savururken duyan tanklar var, u anda bekleme salonunda oturuyor. sterseniz aralm.. - Gerei yok, dedi Kakatayev sert sert. Bu kadar yeter zaten. Oturun. Sra oylamaya gelmiti. - Bakasov yoldan parti yeliinden ihrac konusunda bir neri var. Kabul edenler?.. Kerimbekov oturduu yerden frlayarak bard: * - Bir dakika yolda Kakatayev. Kurul yesi yoldalar, byk bir hata yapmyor muyuz? Bir neri daha var: Baka-sov'a ar bir uyar ve tekdir cezas verilsin, fazlas deil. Ayn zamanda, bir parti yesi olan Bakasov'a onur krc szler syledii, hakaret ettii, bir komite temsilcisine ya-klnayacak bir yntem kulland iin, ile komite yesi Seizbayev yoldaa da tekdir cezas verilsin. Bunu neriyorum. - Sayklyor, ne dediini bilmiyor! diye bard Seizbayev oturduu yerden. - Sakin olun yoldalar! dedi Kakatayev. Kendinize gelin. Evinizde deil, partinin ile merkezi kurul toplantsnda bulunuyorsunuz. Disipline uymanz rica ediyorum sizden! Artk her ey ile merkezi komitesi birinci sekreterine kalmt. Kakatayev de Segizbayev'in istei dorultusunda karar verdi: - Bakasov'u mahkemeye sevketmeye ve aleyhinde bir dava amaya gerek yok sanyorum. Ama ona artk partide yer verilemez. Bu konuda Seizbayev yoldaa hak veriyorum. imdi oyunuza sunuyorum: Bakasov partiden karlsn diyenler el kaldrsn! Kurul yedi yeden oluuyordu. Bunlardan Baka-sov'un ihrac lehinde, de aleyhinde olduklarn bildirdiler. Kakatayev henz oyunu bildirmemiti. Bir an durdu, baknd. Sonra "karlsn" diye el kaldrd. Tanabay kalkan parmaklara bakmyor, hibirini grmyordu. O, sonucu ancak Kakatayev'in yazcya verdii emirden kard: - Tutanaa gein: le Parti Komitesi kararyla, Tanabay Bakasov parti yeliinden karlmtr. 180/ElvedaGlsan "te bu da bitti" diye dnd Tanabay. Her yan buz gibi soumutu. Kerimbekov srar ediyordu: - Ben Segizbayev'e tekdir cezas verilmesini neriyorum. Bu nerinin oya konulmas durumu deitirmez, bunun iin de oylanmas gerekmezdi. Ama Kakatayev'in kafasnda baka bir hesap vard ve bunu da oya sundu: - Kerimbekov'un nerisini kabul edenler..

109

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Yine lehte, aleyhte el kalkt. Ve yine Kakatayev Segizbayev lehinde oy kullanarak, e kar drt oyla nerinin reddedilmesini salad. Segizbayev bylece tekdir cezasndan kurtuldu. yeler, arak her ey bittiine gre, gitmek iin kmldamaya, yerlerinden kalkmaya baladlar. Tanabay da her eyin bittiini dnerek kimsenin yzne bakmadan, kalkp kapya doru yrd. - Bakasov, nereye gidiyorsunuz? diye durdurdu onu Kakatayev. Parti yesi kartn teslim ediniz. - Brakmam m gerek? dedi Tanabay. Olardan imdi imdi anlyordu. - Evet, masamn zerine brakn. Artk parti yesi deilsiniz. yelik kartn tamaya hakknz yok! Tanabay, ye kartm karmak iin elini koynuna soktu. Kart, ceketinin altndaki kazan i ksmnda, bir deri klfn iindeydi. Bu deri klf Caydar dikmiti. Klf ince bir kayla boynuna aslyd. Klf ekip kard. Vcudunun kokusu ve scakl sinen klf, Kakatayev'in buz gibi souk ve cilal masasmn zerine brakt. Brakrken masamn soukluunu hissederek rperdi. Sonra yine hi kimseye bakmadan gitmeye hazrland. Bu srada hemen ardndan kendisine hitap eden bir ses duydu. Konuan Kerimbekov idi ve sesinde bir itenlik vard: - Yolda Bakasov, ne diyorsunuz bu olanlara. HerhalElvedaGlsan/181 de bir syleyeceiniz olmal ama tek sz etmediniz ve belki de bunlann sebebi ektiklerinizdir. Biz kaplann tamamen kapanmadn, er-ge partiye dnebileceinizi umuyoruz. Bir ey sylemek ister misiniz? Ne dnyorsunuz? Tanabay dnp bakt. Karsndaki tanmad o delikanl, onun omuzlanndaki kayg ykn, o ar darbeyi hafifletmeye alyordu ve Tanabay onun karsnda kendini pek acemi gryor, daha da eziliyordu. Byk bir znt iinde: J - Ne diyebilirdim ki oul, burada herkesi susturamam M. Yalnz unu syleyebilirim: Ben sulu deilim. Ona el kaldrm, hakaret etmi olsam da sulu deilim. Ama bunu aklayamyorum. te byle evlat. Ezici bir sessizlik vard. Hemen az sonra Kakatayev sinirli sinirli konutu: - Hmmm! Demek partiye gceniksin yani? Dikkat et yolda. Parti sana doru yolu gsterdi. Seni mahkemede yarglanmaktan, hapisten kurtard. Sen ise hl krgnsn, sonutan memnun deilsin. Demek sen parti yesi olmaya da lyk deilmisin. Byle olunca, samnm bizim kaplar sana almaz! Binadan dan knca Tanabay serinkanl, sabrl grnyordu. An bir serinkanllk idi bu. Bu kadan ktyd. Hava smscakt, gne pnl prl, gzel bir akamstyd. O yandan, bu yandan insanlar gelip geiyordu. Komite binasnn nndeki alanda ocuklar kouuyor, oyun oynuyorlard. Ama Tanabay btn bunlan ekilmez buluyor, neye baksa, kusacakm gibi ireniyordu. Kendisinden bile ireniyordu sanki. Bir an evvel gitmek, dalara kavumak en iyisiydi. Daha kt bir ey olmadan gitmeliydi buradan.

110

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Atlann brakld yerde, Glsan kendi atnn yanna balanmt. Ah Glsan, ah! Onun boynu,ensesi, evin giriiyle konuk odasmn ba kesine giden yol gibi gzeldi. Gvdesi tuntan bir heykel gibi glyd. Yanna yaklan182/ElvedaGlsan ca, durduu yerde ayan oynatt. Arln bir ayandan brne geirdi. Tanabay'n ona doru geldiini grnce, eski bir dosta bakar gibi bakt kara gzleriyle. Tanabay'n trmkla kafasna vurduunu unutmu olmalyd. Ne de olsa att, hayvand ite. - Bana gcenme Glsar, unut gitsin! diye fsldad yorgaya. Beni bala. Derdim ok byk Glsar, ok byk! Atn boynuna sarld ve gzyalarn tutamayarak hngr hngr alad. Sonra, gelip geen insanlarn nnde yle alamaktan utanarak kendini tuttu, kollarn gevetti. Kendi atna atlayarak, hayvann ban da yoluna evirdi. * ora ona, Aleksandrovka yokuunu getikten sonra yetiti. Peinden koan yorgay nal seslerinden tanmt. Yine yrei szlad ve kalarn att. Arkasna dnp bakmad. fkesi kaynayan kazan gibiydi, kan ise kararp kaskat olmutu sanki. ora da onun iin eskisinden farkl bir kiiydi artk. Ne yapmt bugn? Kakatayev sesini ykseltir ykseltmez, sus-pus olmu, sz dinleyen bir renci gibi ban kaldrmadan oturmutu yerinde. imdi ne yapacakt ki? Halk ona gvenmiti. O ise halka doruyu sylemekten korkuyordu. Hep ekingen, hep ihtiyatl. Mutlaka dne tana sylyordu. Nereden renmiti btn bunlar? Doru: Kendisi cahildi, btn ii almak, almak, yine almakt. Oysa ora okumu biriydi. mr boyu nemli iler de bulunmu, hep yneten kii olmutu. lerin, Segizbaye ve Kakatayev gibilerinin syledikleri gibi olmadn bil miyor muydu? Onlarn szlerinin "D cltravuk, ii kalt ravuk=D parlak, ii karanlk ve souk" olduunu "ho lf-bo lf' olduunu bilmiyor muydu? Bu ora kimi kand ryordu? Niin kandryordu? Elveda Glsar/183 ora ona yetitii, terlemi atnn gemini ekip onunla yanyana koturmaya balad zaman da dnp bakmad ona. - Hey Tanabay, beraber dneriz diye aradm seni, ama gitmisin. Aradm, aradm bulamadm... Tanabay ona bakmadan: - Ne istiyorsun? Sen kendi yoluna git! - Seninle konumak istiyorum. Bana srt evirme Tanabay. Biraz bana bak. ki eski dost, iki komnist olarak ko-ngalm, diye sze balamt ki dilini snp susmak zorunda katd. Tanabay sert bir ekilde szn kesmiti nk: - Ben senin dostun deilim, bilmek istiyorsan, komnist de deilim artk. Hi deilim! Sen de uzun sredir komnist olmaktan ktn. Sadece kendini yle gsteriyorsun.. - Bunu syleyemezsin! dedi ora zntyle. - Elbette sylerim. Ben dobra dobra sylerim, lp biip konumasn renemedim daha. Nerede, nasl konuulacan, ne

111

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar syleneceini renemedim. Burada yolumuz ayrlyor, ben sapyorum... Tanabay atnn ban evirdi, yoldan ayrld, tarlalarn iinden srp uzaklat. ora'nn yz l gibi, sapsar olmutu. Sesi kmyordu. Tanabay'a bir eyler sylemek iin elini uzatt, sonra ayn elini gsne bastrd. Atn boynuna, yelesine yapp soluk almaya alt. Zor duruyordu atn stnde. Btn bunlar Tanabay gremedi. - Oy kalbim! Gsm! diye inledi ora. Sesi iyice kslmt. "Glsan, abuk eve gtr beni! abuk Glsan! abuk!.. Yorga, adamn sesinden rkmt. lm kadar korkun bir ey vard bu seste ve Glsan bunu sezmiti. Kulaklarn kst, hinldayarak komaya balad. Eyerdeki adam aclar iinde kvranyor, elleriyle, dileriyle an yelesine 184/ElvedaGlsan sarlyordu. Tutamad dizginler Glsan'nn boynundan sarkp sallanyordu. 20 O akam, Tanabay henz da yolundayken, ky sokaklarnda at koturan bir haberci, her evin nnde durup sesleniyordu: - Hey! Kim var evde? Dar kn, abuk! Hemen parti brosuna gidin! Toplant var, abuk! abuk! - Ne oldu? Acelen ne? - Ben bilmiyorum, ora gnderdi, abuk gelsinler, diyor. O srada ora idare odasnda oturuyor, ardklarnn gelmesini bekliyordu. Gsn masaya dayam, bir eliyle kalbini bastryor, azn burnunu iyice aarak glkle soluk alyordu. Acdan inliyor, dudaklarn sryor, kan ekilmi yznden souk ter p p damlyordu. Gzleri gz ukurlarna bap yitmi gibiydi. Ara sra gzleri kararyor, dalp gidiyor, o zaman kendini hl at srtnda, Tanabay'la konumaya altn sanyordu. Tanabay'n ardndan barmak istiyordu. Oysa Tanabay, ra'nn yreine bak gibi saplanan o szleri syledikten sonra ardna bakmadan gidiyordu. ora, kye dndkten sonra bir sre samanlarn zerine uzanp dinlenmi, sonra at bakclar onu, koluna girerek broya gtrmlerdi. Eve gtrmek istemilerdi ama ora broya gitmekte srar etmiti. Kydeki btn komnistlerin acele toplanmalar iin haberci karm, imdi onlarn bir an nce gelmelerini bekliyordu. Gece bekisi kadn lambay yakm, ora'y odasnda yalnz brakarak n odaya gemiti. Orada sobay yakmaya alyor, arada bir kp kap aralndan ora'ya bakyor, i ekip ban sallaya sallaya yine n odaya geiyordu. ora adamlarn gelmelerini beklerken zaman hi bekElveda Glsar/185 , lemiyor, damla damla akp gidiyordu. Geen her saniye, ora'nn aclarla, szlarla geen mrn de damla damla tketiyor ve ora, ancak bunca yl sonra, bu son saatlerinde anlyordu hayatn deerini. Durup dinlenmeden, her derdi sinesine ekerek ve

112

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar stesinden gelmek iin alarak geirmiti yllarn. Ve bunca zamann nasl geip gittiini anlayamamt. Arman (gerekletirmek istedii lks) bykt, oktu, ama bunlarn pek ounu baaramamt. Kvrm kvrm sarp yollardan gitmek zorunda kalmt. kma-z| saplanp baka yola getii de olmutu. Ama iin gl hibir zaman yldrmamti onu. Onu yldrmayan g, ite imdi yakasna smsk yapma. Sapaca, kaaca baka yol yoktu artk. Dn olmayan bir sona geliyordu. Sonunda byle olacan nceden bilseydi, imdi herkesin yzne daha korkusuz bakabilirdi belki... Zaman ktyd. Acmasz zaman tp tip damlyordu. Nerede kalmlard ard insanlar? Niye gecikiyorlard? ok uzakta deillerdi ki!.. "Ah bir dayanabilsem, sylemek istediklerimi bir sy-leyebilsem" diye dnd. Uup gitmekte olan cann, sessiz sessiz, umutsuz bir lkla tutmaya alyordu "Her eyi, her eyi anlatmam gerek onlara. Bu iin nasl olduunu, Tanabay' partiden nasl ihra ettiklerini anlatacam. Her eyi anlatacam. Herkes her eyi bilsin: Tanabay'n partiden karlmasna kar geldiimi bilsinler. Aldanov hakknda ne dndm de bilsinler. Benden sonra onun ne syleyeceini de, ne yapacan da grsnler. Komnistler kendileri karar versin. Kendimi de olduum gibi anlatacam. Kolhozumuz hakknda, insanlarmz hakknda her eyi anlatacam... Yeter ki bunlar anlatacak kadar zamanm olsun... Nerede kaldlar? Biraz abuk gelseler..." lk gelen kars oldu. Elinde ilalar olduu halde koarak, nefes nefese gelmiti. Kocasn grr grmez alamaya balad: 186/ElvedaGlsan - Ah, ah! ldrdn m sen! Toplant yapacak baka vakit bulamadn m? Hadi eve gidelim. u haline bir bak! Sen hi cann, hayatn dnmez misin! ora dinlemiyordu. lacn ierken kendisini gtrmeye alan karsn eliyle itti. Dileri titreyip bardaa arpyor, su gsne dklyordu. - Bir eyim yok, imdi daha iyiyim, dedi karsna. Sen kapnn nnde bekle. Toplantdan sonra beni eve gtrrsn. Korkma... Hadi k.. Dardan, gelenlerin sesini duydu. Ban kaldrp dikleti. Aclarm bastrp, son grevini yapmak iin btn gcn toplad. - Ne oldu ora? Neyin var? diye sordular gelenler. Zaman ar m ar, ac m ac damlalar halinde, tp tp akyor, geiyordu. Komnistlerin hepsi gelince, parti rgtleyicisi ora Sayakov ayaa kalkt, apkasn kard, toplanty aarak konumaya balad... 21 Tanabay evine ge vakitte ulat. Gzleri yollarda kalan Caydar, elinde bir fenerle kapnn nnde onu bekliyordu. Saatlerce, gzn drt aarak bakmt yollara. lerin kt gittiini bir bakta anlad. Tanabay hi konumadan atn azln kard, srtndan eyeri ald. Caydar feneri

113

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar tutuyordu. Tanabay ona tek lf etmiyordu. Kars iinden "Keski kasabada iip zil-zurna sarho olsayd, belki o zaman bu kadar zgn olmazd" diye dnd. Tanabay hl azm ap tek lf etmiyordu ve bu suskunluu korku veriyordu. Oysa Caydar'n ona iyi haberleri vard. Onlara saman ve arpa unu gndermilerdi. O gn hava snm, kuzular kra karmlar ve hayvanlar taze ot otlam-lard. Elveda Glsan/187 - Bektay'n srsn ayrdlar, yeni bir oban gndermiler, dedi Caydar. - Bektay'n da, srnn de, yeni obann da... diye bir-kfr savurdu Tanabay. - ok mu yoruldun? - Ne yorulmas? Partiden kovdular beni! - ok barma, yardmc kadnlar duyacak. - Niye barmayacakmm! Neden gizleyecekmiim! Bir kpek gibi kovdular beni. Bunu haketmitim zaten. Sen tfe haketmitin. Bu bize az bile. Ne diye yle bakyorsun? Ne diye dikilip kaldn? - Hadi yat, biraz dinlen. - Ben bilirim ne yapacam! Tanabay kapal koraya gitti. Koyunlara bir gz att. Sonra ak koraya kt. Karanlkta bir sre dolandktan sonra kapal koraya girdi. ok huzursuzdu. Cam ne konumak istiyordu ne de yemek. Bir keye ylm samann zerine kt, orada uzanp kald. Yaamak, almak, uz gitmeyen iler iin kayglanmak... Hibir eyin anlam, deeri yoktu artk. Hibir eyi, hi kimseyi grmek istemiyor, onu hibir ey ilgilendirmiyordu. Yatt yerde bir o yana bir bu yana dnyor, dnyada ne varsa unutup uyumaya alyor ama uyuyamyordu: te, bembeyaz kar zerinde Bektay'n kapkara ayak izleri geliyordu gzlerinin nne. Ona syleyecek sz, verecek cevap bulamadn da hatrlyordu. Segizbayev'in, yorgann zerinde kendisine bar bar bar kulaklarnda uulduyor, onun hakaretlerini, hapse tkma tehditlerini yeniden duyuyordu. Sonra Komite toplants canlanyordu gznde. Bir halk dman olarak sulandm hatrlyordu. Halk dman ha! mr boyu rpnmasnn sonunda grd karlk bu idi. Bunlarn hepsini gznde canlandrp aklna getirince, yeniden o trm kapmak, sallaya sallaya, bara ara karanlklara dalmak, sesini btn dnyaya duyurmak, sonra 188/ElvedaGlsan bir dere yatana girmek, dp kafasn knncaya kadar komak, komak, komak.. Bunlar geliyordu aklna. Btn bunlar gznde canlannca, byle yaamaktansa lmek daha iyi, diye dnd. "Evet lmek daha iyiydi!.." Uyand zaman ba kazan gibiyidi. Uzun sre kendine gelemedi. Nerede olduunu, ne zaman nasl yattn bilemedi. Yanbanda koyunlar ksrp aksryor, kuzular meleiyordu. Aa, demek korada idi! Darda afak aydnl vard. O niin uyanmt? Niin? Hi uyanmamay istedi. Artk lmekten baka yapaca ne vard? lsn, daha iyiydi...

114

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ... Kalkp aya kadar uzand. Eilip avularyla su iti. Su buz gibiydi. ayn kysnda kk buz paralan yzyordu. Avulayp ald su, titreyen parmaklan arasndan akyor, o da bir avu daha alarak stne dke dke iiyordu. imdi biraz kendine gelmiti. Az nce aklndan geirdii kendini ldrmek dncesinin, samalk, budalalk olduunu anlad. nsan denen varla, yalnz bir kez verilen cana, nasl kyard? Segizbayev gibileri iin lmeye deer miydi. Hayr! Daha yaayacakt, yaadka da bu yerleri daha ok ineyecek, ok iler yapacakt. Dnp evine geldi. Tfeini, fieklii, hi kimseye belli etmeden bir yerlere sokuturdu. Yine var gcyle ie koyuldu. Artk karsna, kzlanna ve yardmclara daha yumuak davranmak istiyor, ama bu ani deiiklikten kukulanmasnlar diye kendini tutuyordu. O gn, hibir ey olmam gibi altlar. Deien bir ey yoktu sanki. Bu yzden Tanabay onlara iinden teekkr ediyor, hi konumadan ve durmadan alyordu. Daha sonra otlaa gitti, sry koraya getirdi. O akam hava bozmaya balad. Yamur ya da kar yaacak gibiydi. Dalar sislere brnm, gkyzn kara bulutlar kaplamt. Yeni domu kuzulan souktan koruElvedaGlsan/189 mak iin are aramalydlar. Koray temizleyip yere kuru saman yaymak gerekiyordu. Tanabay yine kalann atmaya alyor, ama olanlan unutmak ve cesaretini yitirmemek iin kendini zorluyordu. Hava kararmaya balad srada bir atlnn gelmekte olduunu grdler. Onu ilk farkeden ve karlayan Caydar oldu. Karlatklan zaman biraz konutular. O srada Tana->ay korada temizlik yapyordu. Kans kapal korann kaplna geldi: - Biraz dan kar msn, gelen var. Seni grmek istiyor... dedi. Tanabay kamnn ses tonundan kt bir haber alacan sezmiti. Dan kp gelen atlya 'ho geldin' dedi. Gelen, yakndaki srlerden birinin obanyd. - Ha, demek sensin Aytbay, in andan, ieri buyur. Nerden geliyorsun? - Bir i iin kye inmitim. Oradan geliyorum. ora'nn ok hasta olduunu sana bildirmemi sylediler. Mutlak gelsin, dediler. "Ay Allah! Yine mi ora?" diye dnd. nceki aclan birden depreiverdi. Onu grmek istemiyordu. - Ben doktor deilim ki, o her zaman hastadr zaten. Burada iler bamdan akn. Grdn gibi hava da bozuyor.. - Sen bilirsin Taneke. Gidip gitmemek sana kalm. Ben grevimi yaptm, haber verdim. Sa ol, imdi gitmem gerek. Karanlk basyor. Aytbay atnn bam evirdi. Sonra biraz durarak: - yi dn, bu defa ok ar hasta. Okuldaki olunu da armlar, istasyona karlamaya gitmiler. - Haber verdiin iin sa ol, ama gitmeyeceim. Caydar kocasmn szlerinden utanarak: - Gider, gider... gidecektir, dedi. 190/ElvedaGlsan Elveda Glsar/191

115

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay hibir ey sylemedi. Atl uzaklatktan sonra karsna kt: - Benim adma nasl cevap verirsin! Gidip gitmeyeceime ancak ben karar verebilirim. Gitmeyeceim dedim, gitmeyeceim! - Sen ne dediini dndn m hi Tanabay! - Dnecek ne var bunda! Yetti artk! Dndm, ok dndm de ne oldu? Sonunda partiden kovdular beni. Benim dostum-mostum yok artk. lm deine yattm zaman beni yoklamaya da gelmesinler. Tek bama da lebilirim.. Elini hiddetle sallad ve sonra kalkp koraya gitti. Ama fkesi kabarmt bir kere. Yatmyordu. Douran koyunlarn kuzularn alyor, meleen kuzular bir keye sryor, birbirlerini iten koyunlara kfrler savuruyordu. "- i vaktinde braksayd, emekli olsayd, imdi byle arlamazd. mr boyu hastalktan kurtulmad, inleyip durdu da yine at srtndan inmedi. Hay senin canndan deerli efliin batsn! Bundan sonra seni bir daha grrsem gzlerim ksn! Kzarsan kz. Ben de kzyorum ve kimsenin umurunda olmuyor..." Karanlk iyice bastrm, hafiften kar yamaya balamt. Byk sessizlik iinde, kar tanelerinin yere derken kard o varyok ses bile duyuluyordu. Tanabay bu konuda karsyla konumamak iin eve gitmiyor, kars da onun yanna gelmiyordu. "Gelmezsen gelme!" diye sylendi Tanabay. "Beni zorla gnderemezsin. Benim iin hibir eyin nemi yok artk. O baka yola gitti, ben baka yola. Bir zamanlar dost idik ama artk bitti. Gerekten dost idiyse imdiye kadar neredeydi? Hayr.. Artk umurumda deil..." Sonunda Caydar geldi. Tanabay'n muambasn, yeni izmelerini, kuam, eldivenlerini ve nemli ziyaretlere giderken giydii brkn ve ceketini de getirmiti. - Hadi giyin, dedi. - Bo yere srar etme, gitmeyeceim. - Hadi vakit kaybetme. Sonra mr boyu iinde ukde kalsn m istiyorsun? - Niye ukde kalacakm? Korkma lmez. Bir sre yatar ye kalkar. Bu ilk deil ki.. :4 - Bak Tanabay, bugne kadar senden benim iin bir ey yapman hi istemedim. imdi istiyorum. Acn, gcen-miliini bana brak. Git oraya! nsanln unutma... Sonra el ne der? - Hayr! dedi Tanabay ban inatla sallayarak. Benim iin hibir eyin nemi yok artk. Sen hep insanl, saygy, iyilii dnrsn. El ne dermi? Ne derse desin! Umurumda deil. - yi dn Tanabay. Ben adra gidip atee bakacam, keeye, kvlcm, kor paras srayabilir. Caydar, Tanabay'n giyeceklerini orada brakarak adra gitti. Tanabay yerinden kprdamad, giyeceklere el srmedi. nadn kramyor, ora'ya sylediklerini aklndan karamyor, homurdanmaya devam ediyordu: "Gidip de ne yapacam? Naslsn, iyi misin, benden bir istein var m? diyeceim. Nasl yardm edebilirim mi diyeceim?" Hayr, bunu yapamazd. Tanabay'a gre bir ey deildi bu.

116

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Caydar yine geldi: - Daha giyinmedin mi? - Canm skmasana! Gitmeyeceim dedim ya! Caydar fkeyle bard: - Hadi kalk giyin! Tanabay emre uyan bir asker gibi ayaa kalkt. Bunu nasl yaptn kendisi de anlayamamt. Caydar bir adm daha yaklat, fenerin solgun nda yz ifadesinin korkun olduunu ve gzlerinden od fkrdn grd Tana192/ElvedaGlsan bay. Caydar devam etti: "Eer bir erkek deilsen, gitmezsin. O zaman senin yerine ben giderim, sen evde smn eke eke otur. Ben imdi gidiyorum, bana hemen at eyerle!" Tanabay, ar ar at eyerlemeye gitti. Kar ince ince sepeliyordu. "Hay inat kadn! Bu karanlkta nasl gidecek?" diyordu a eyerlerken. Onu sznden caydramazd artk. Caydar, ldrsen bile sznden dnmezdi. "Ya bu karanlkta yolunu anrsa, yitip giderse ne olur? Ne yapalm, onu zorlayan yok, kendi istedi..." Tanabay ata eyer vururken yaptklarndan, bu inadndan utanmaya balad. "Bir hayvandan farkm yok benim. fke aklm bamdan ald. zntm, duygularm bylesine aa vurmam niye? Nelere uradm, ne kadar ac ektiimi herkes grp anlasn diye mi? Karm da ok zdm, onun ne suu var? Beceriksiz, ie yaramaz adamn biriyim ben. Hayvanm hayvan!.." Biraz durdu. Szn geri almak da zoruna gidiyordu. Ssmek iin ban een bir boa gibi, kalarn atarak Caydar'n yanna geldi. - At eyerledin mi? dedi Caydar. - Evet. - yleyse hemen giyin! diye muambasn uzatt. Tanabay hi sesini karmadan giyinmeye balad. lk adm yine kars att iin memnundu. Yine de bir onur meselesi yaparak: - Sabah erken yola ksam olmaz m? dedi. - Olmaz, hemen imdi gitmelisin, yoksa i iten gemi olur. Dalarda gece, dipsiz bir girdap gibi dne dne akyordu. Baharn son kan, seyrek ama iri iri dyordu yere. Sonunda reddettii ar hasta dostunun arsna uyarak, karanlklar iinde yapayalnz yol alyor, kar taneleri bana, koluna, omuzuna, sakalna yapp kalyordu. Tanabay kan silkip atmak iin bir harekette bulunmuyor, eyer zerinde Elveda Glsar/193 kmldamadan oturuyordu. Dncelere dalp gitmiti. Gelip geen gnleri, hayatnn uzak gemiini dnyordu. ocukluk gnlerini de. ora da gencecik idi o zamanlar. Kyn yzn aartan bir genti. Ky halknn okumu, ay-t dn'genci o idi. Komsomola birlikte katlmlard, partiye birlikte girmilerdi. Kanal almasnda beraber altklarn hatrlyordu. Kendi resmini basan, ondan sz eden gaze--'.! teyi ilk gsteren ora olmutu. Onun elini skp ilk kutlayan da Qora idi.

117

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar '; "1 Tanabay'in ora'ya kar buz kesilen yrei yava yava zlmeye, yumuamaya balad. Onu dnyordu: "ora nasl acaba? Ar hasta olarak yatyor muydu.. Bu defa ok ciddi galiba, yle olmasa okuldaki olunu ne diye arsnlar? Belki bana bir diyecei vardr, olanlar konumak helallemek mi istiyor?.." afak skt. Kar hl yayordu. Tanabay atn hzlandrd ve az sonra ky grnd. nndeki bayn anca oraya varacakt. ora nasld acaba? Biraz daha hzl gitse, bir an nce varsayd... Derken., ky tarafndan afan sessizliini bozan souk bir ses geldi kulana. Alayan birinin ta ge ykselen, sonra birden kesilen l idi bu. Atn ban ekip durdurdu, rzgra kulak verdi. Bir ey iitmedi. Herhalde, ona yle gelmi, yle bir ses duyar gibi olmutu. Atn mahmuzlad ve o bayra kt. Buradan, sabahn bu erken saatinde, ky sokaklan, kar altnda kalan bahelerin plak aalar arasndan uzayp gidiyordu her yana. O saatte sokaklar psszd, kimsecikler grnmyordu. Sonra evlerden birinin nnde toplanm kalabal, aalara balanm atlar grd. O ev ora'nn eviydi! O kalabalk niye toplanmt oraya? Ne olmutu? Yoksa ora... Tanabay zengiler zerinde dorularak kalkt. Azndan burnundan soluyor, buz gibi souk havay iine ekiyordu. ok ksa bir sre ylece durdu. Sonra atn drtnala 194/EtvedaGlsan " kaldrd. "Olamaz! Nasl olur, olamaz!" diyordu. Pekl mmkn olan olaydan sanki kendisi sorumluymu gibi, yrei burkuldu, para para oldu. Biricik dostu ora, dn olmayan yolculuuna karken, son szn sylemek,he-lallemek iin onu arm, oysa kendisi inatla bu ary reddetmiti. Ne byk aptallk, ne balanmaz bir davrant bu! Bir kara yzl olmutu. Caydar niye yzne tkr-memiti onun! Ona ne deseler, ne kadar hakaret etseler azd. lm deine yatm bir adamn son dileini yerine getirmemek balanr bir su muydu? Bu dilei yerine getirmemek erefsizlik deil de neydi? Tanabay, ileden dnerken ora'nn yorgaya binerken kendisine yetitii zaman da canlandryordu gznde. Aman Tannm! Ne ar szler sylemiti ora'ya. Artk kendini balayabilir miydi? Karla kapl sokaklardan geerken, sululuk, pimanlk ve utan duygularnn arl altnda eziliyor, yer yarlsa da iine girsem diye dnyordu... Birden, nnde bir atl grubu grd. Bunlar sessizce ora'nn evine doru gidiyorlard. Sonra hep birden eyerleri zerinde ileri geri sallanarak, yksek sesle at sylemeye baladlar: Oy cierim oy! Vay cierim vay! "Kazaklar da gelmi" dedi Tanabay iinden. O zaman anlad ora'dan hibir umut kalmadn: ora lmt! ayn kar yakasnda oturan Kazaklar, ora'y bir z karde gibi sevdikleri, btn blgede olduu gibi onlarn da ok iyi tanyp saydklar, pek deerli komular ora'nn lm iin yas tutmaya, onun cenaze trenine katlmaya geliyorlard.

118

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay "Sa olun Kazak soydalar, sa olun" dedi iinden. "Biz ta en eski atalarmzdan beri hereyde beraber olduk: Tasada ortak, kvanta ortak; toylarda ortak, yarElvedaGlsan/195 larda ortak.. Alayn kardelerim, ora'sz kalan bizlerle birlikte alayn!". Sonra o da dvne dvne, kyn ssz sokaklarnda yanklanan bir haykrla: * oraaa! oraaaa! oraaa! diye, bir saa, bir sola sallanarak, bu dnyadan gen dostu iin sel gibi gzya dkmeye balad. Beli bklm, kamburu kmt. ora'nn evine gelmiti. te, Glsan orada bal duruyordu. Kara bir rt koymulard stne. rty kar kaplamt. Sahipsiz kalmt soylu yorga. Sahibi len atlara byle kara rt rtmek, eyersiz tutmak, bir gelenekti. Tanabay yzn bindii atn yelesine gmd, sonra tekrar ban kaldrd ve tekrar kapand. Gzleri kararmt. evresindeki yzler bulank bulankt. Hkrklar doldurmutu havay. O srada biri: Tanabay'n inmesine yardm edin, ora'nn oluna gtrn onu, dedi. Tanabay bunu duymamt. Birka kii onu attan indirdiler, koluna girip kalabaln arasndan geirdiler. - Bala beni ora, bala! diye alyordu Tanabay. ora'nn renci olu Samansur, avluda, yzn duvara dayam, ylece duruyordu. Gzleri ya doluydu. Tanabay'a dnd. Kucaklatlar, aladlar, aladlar... - Artk senin baban yok! Benim ora'm yok! Bala, bala beni ora diye bozlad Tanabay. Birileri gelip onlar ayrd. Sonra Tanabay kalabaln arasna girdi. Herkesi yakndan gryordu imdi ve o srada, onu, Bibican' da grd. Bibican Tanabay'a gzlerini dikti. Gzyalar iri iri damlalar halinde akyordu. Tanabay, ncekinden de byk hkrklarla sarsla sarsla alamaya balad. imdiki alay, mr boyu yitirdii her ey iindi: Artk hi gremeyecei ora iin, iledii sular iin, kar196/Elveda Glsan snda duran Bibican iin, kader ikisini ayrd iin, o mthi frtnal gece iin, Bibican'n yarsz ve yalnz kalmas, bir mutlu ve aydnlk gn grmeden yalanp gitmesi iindi... Karalara brnm Glsan iin, ektii bunca sknt iin ve eziyetler iin, dile getiremeyip iine att her ey iin alyordu. Neler neler iinde o gzyalar... - Bala beni ora! Bala beni! diyordu durmadan. Yalnz ora'dan deil, bu lklanyla Bibican'dan da balanmasn diler gibiydi. Tanabay, "Bibican yanma gelse, gzyalarm kendi eliyle silse, beni avutsa.." diye dnyordu bir yandan. Ama Bibican gelmedi. Gelmedi ama, o da kendisi gibi alyordu... Tanabay' yattrmaya alanlar bakalar oldu:

119

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Sabr Tanabay, sabr.. Kendini topla artk. Gl kadar gzya dkmek ora'y geri getirmez, topla kendini., dediler. Bu szler onu avutamyor, acsn daha da arttnyordu. Sarslyor, sarslyor, gzyalarn dindiremiyordu. 22 ora'mn cenaze namaz ikindide klnd ve onu topraa verdiler. Gkyznde donakalm gibi hareketsiz duran bulutlarn arasndan, gneli, belli belirsiz, beyaz bir top gibi grnyordu. Yumuak kar taneleri hl uuuyordu havada. ora'y dnsz yolculuuna karan cenaze alay, altsz kara bir ay gibi akyordu. Cenaze alaynn nnde, yan kapaklan indirilmi bir kamyon, beyaz keeden kefene sarlm ora'mn cenazesini tayordu. Ayn kamyonda, ora'mn yannda, kars, ocuklar ve yakn akrabalar oturuyordu. Kamyonun hemen ardnda iki kii yryordu. Geriye kalanlarn hepsi atlydlar. Yaya yryenlerden biri ora'nn olu Samansur, ikincisi Tanabay idi. Tanabay, saElveda Glsan/197 hipsiz, eyersiz, binicisiz, karalara brnm Glsan'y gtryordu yedeinde. Kyn dndaki yol, yumuak, bembeyaz karla kaplyd. Atlarn toynaklar altnda ezilen bu yol geniliyor, kara bir erit gibi grnyordu. Cenaze alay, sanki, ora'mn son seferi iin ayorlard o yolu. Yol, tepe zerindeki mezarla kadar uzand. Ve orada, ora'nn yolu bitmi oldu. Yetim kalm Glsan, Tanabay'n yedeindeydi. Ta-iabay iinden onunla da konuuyordu: "te byle Glsan, sen ve ben, ikimiz, ora'dan aynldk. Artk ora yok.. O yolda sen niye kneyerek beni durdurmadn? Ne yapalm, Tann sana konuma dili vermemi. Oysa benim dilim var, konuan bir insanm. Ama, dilsiz hayvandan daha dilsiz, daha ktym. Dostunu o yolda ylece brakp, arkama bakmadan ekip gittim. ora'y ben ldrdm! O hi gereksiz ac szleri syleyen dilimle ldrdm!..." diyordu. Mezarla giden yol boyunca, Tanabay ora'dan af diledi. Mezarlkta Samansur'la birlikte kabre indiler. ora'y ebed uykusuna yataca mekna yerletirdiler. Tanabay durmadan tekrarlyordu: - Bala beni ora, bala! Beni duyuyor musun? Bala, bala! Bir tepecik meydana getirdiler. - Bala ora! Bala! Bala! Cenaze andan sonra Samansur Tanabay'n koluna girerek onu dan kard: - Taneke, size syleyeceklerim var, danda konualm, dedi. Birlikte evden ktlar. nsanlarn arasndan, tten semaverin yanndan ve avluda yanan atelerin dumanlan iinden geerek, evin arkasndaki baheye geldiler. Oradan da 198/ElvedaGlsan ark boyunca yryerek devrilmi bir aacn yannda durdular ve bu aacn zerine oturdular. Suskundular. kisi de kendi dncelerine dalmt. "Hayat dediin bu ite, bir gn bitiverir" diyordu Tanabay. "Bu Samansur daha dne kadar koup oynayan bir

120

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar ocuktu, imdi kocaman bir delikanl. Herhalde bu ac onu olgunlatrm. ora'mn aile iindeki yerini o dolduracak artk. imdi onunla iki byk insan gibi konuuyoruz. Byle de olmal. Babann yerini oul alr. Oullar babalarnn ilerini srdrr, ileri gtrrler. Dilerim babas gibi olur, ona layk evlat olduunu gsterir. Oullar bizden akll, bizden bilgili, bizden ileri olsunlar. Kendilerine de, bakalarna da yararl olsunlar. Biz de bunun iin babayz. Oullarmzn bizden daha bilgili, daha baarl olmasn dileriz. Hayatn anlam da budur". Tanabay, kocam bir adam gibi sakaln svazlyordu: - Samansur, artk sen aile reisi oldun, dedi. Artk o-ra'nn yerine ora sensin. Seni ora'y dinler gibi dinleyeceim. Syleyeceklerini syle bana... - Ben size babamn bir vasiyetini, size iletmemi istedii bir szn syleyeceim, dedi S^mansur. Tanabay ora'mn sesini duyar gibi oldu ve irkildi. ocuk babasnn genliine ok benziyordu. Tanabay bunu o anda farketti, ama Samansur babasnn delikanllk an bilmiyor, Tanabay biliyordu. Tpks, tpksyd babasnn. Bouna dememiler "Babalar lr, ama oullar onu yaatrlar" diye. ora'y bilenler ve ananlar var olduka ora lmez! - Kulam sende olum. - Ben geldiimde babam daha lmemiti Taneke. lmnden bir saat nce yetitim. Son ana kadar bilinci yerindeydi. Sizi ok bekledi Taneke. "Tanabay nerede? Gelmedi mi?" diye sorup durdu. Biz yolda olduunu, az sonra geleceini sylyorduk her soruunda. Size bir eyler sylemek istiyordu herhalde, ama syleyemeden gitti. Elveda Glsan/199 - Biliyorum Samansur, biliyorum. Grmemiz gerekiyordu. Kendimi hi balamayacam. Yetiemedim, ah yetiemedim! Su benim! - Babam size unlar sylememi tenbih etti: "Olum, benim Tanabaym'a syle, ondan zr diliyorum, beni balamasn, bana kzmamasn istiyorum. Partinin ile merkezi komitesine, benim parti yelik kartm o gtrp teslim etsin. Kendi eliyle gtrmesini syle, bakas gtrmesin, bjunu sylemeyi sakn unutma, dedi. Bundan sonra gc kalmad. Gzleri snyordu. Dudaklar yine kmldyor, bir eyler sylyordu ama anlayamadk. Artk son nefesini verdiinde, hl birilerini bekliyor gibiydi. Tanabay hibir ey sylemedi. Sessiz hkrklarla sarsla sarsla alyordu. ora dnyadan gp gitmiti. Oysa onlar ikisi bir kii gibiydiler. ora kendisiyle birlikte, Tanabay'n bir yansn, hayatmn ok nemli bir blmn ve daha birok eyi alp gtrmt. - Sa ol Samansur, bunlan sylediin iin sa ol. Babana da kran duyuyorum, dedi Tanabay hknklann keserek. Yalnz, beni dndren bir durum var. Beni Partiden kardklarn biliyor musun? - Evet biliyorum. - Partiden karldma gre, onun yelik kartn oraya gtrmeye hakkm yok.

121

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Orasn bilemem Taneke. Buna kendiniz karar verirsiniz. Ben babamn vasiyetini syleyerek grevimi yaptm. Bu vasiyeti yerine getirmenizi szden rica ediyorum. - Bunu candan gnlden yapmak isterim Samansur. Neyleyim ki bu felaket geldi bama. Sen gtrp versen olmaz m. - Hayr olmaz. Babam bu vasiyeti kime niin braktn biliyordur. Babam size gveniyordu, ben niye gvenmeyeyim? Komitedekilere syleyiniz: "Komnist ora SayaV *^v 200/Elveda Glsan kov'un lm deinde iken son istei, vasiyeti byleydi" deyin. Ertesi sabah, tan aarmadan nce Tanabay atland. yi gnlerde, kt gnlerde, zorda ve kolayda, byk dost, byk at Glsan, donmu yolu nallanyla dverek kouyordu. Can dostu ora Sayakov'un vasiyetini yerine getirecek olan Tanabay vard eyerde. Tanabay' uar gibi gtryordu Glsan. leride, gzn ulaamad bir uzaklkta, afak ar ar skmekteydi. afan dourgan rahminden skn eden ilk klarla yeni bir gn douyordu. Beyaz sisler arasndan, altn renkli nlar szlyor, sonra alev alev ykseliyor, yeryzne yaylyordu. Glsan, doan gnee, ufukta tek bana parlayan o yldza doru kouyordu. Ayazdan kaska olmu yol naml yorgann nallan altnda eziliyor, trdyor, nlyordu. Tanabay oktandr binmemiti yorga Glsan'ya. Glsar yine eskisi kadar hzl kouyordu. Kardan gelen rzgr atn yelesini savuruyor, Tanabay'n yzne vuruyordu. Besbelli ki Glsan, hzl ve dzenli koma niteliini yitirmemiti ve gcnn doruundayd. Tanabay yol boyunca dnd: ora parti komitesine yelik kartn gtrmesi iin, bunca kii arasndan, daha dn partiden kovulan Tanabay' niin semi, niin bunu vasiyet olarak sylemiti? Bunun anlam neydi? Bu bir snav myd? Tanabay'n partiden atlmasna kar olduunu mu anlatmak istemiti? Bu sorularn cevabm veremiyordu. Artk ora konuamazd. 'ora konuamazd' derken yine yrei paraland. Ama gerekti. Hibir zaman ora'dan renemeyecekti bunu. Yine anlar, her trl dnceler yordu kafasna. Unutmaya alt ne varsa, hepsi gznn nnde, kafasnda yeniden canlamyordu. Demek daha bitmemiti. o-ra'nn son dileini yerine getirecekti. imdi o, ora'nn parti Elveda Glsar/201 yelik kartn teslim etmeye gidiyordu. Kart verecek ve ora'nn nasl bir adam olduunu anlatacakt onlara. Onun, herkes tarafndan nasl sevildiini, sayldm anlatacakt. Kendisini de anlatacakt. ora ile Tanabay, bir elin parmak-*lar gibiydiler, ayrlamazlard. Genliklerinde ora ile birlikte, kn ayaznda, yazn scanda, nasl canla bala altklarm anlatacakt. Bunu biliniyorlarsa rensinlerdi. Belki o zaman herkes Tana-Jbay'n, ne sa iken ne de ldkten sonra ora'dan kopanl-f?nay haketmediini anlard.

122

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Yeter ki ona kulak verip dinlesinler. Yeter ki iini dkmeye frsat versinler! Tanabay Parti sekreterinin odasna nasl gireceini, nndeki masaya ora'nn kartn nasl brakacam, durumu nasl anlatacan da dnyordu. Kendi suunu da kabul edecek, zr dileyecekti. Onu yeniden partiye alsalar ok sevinecekti. Parti dnda kalmak, baln karaya kmas gibiydi onun iin. Ya ona "Sen partiden atlm bir adamsn, partinin resmi belgesine el srme hakkm nereden aldn?" derlerse! "Bu, ora'nn lm deinde syledii vasiyetidir" diyecekti. "Herkesin yannda sylenmi bir vasiyet, isterseniz ora'nn olu Samansur'a sorun, o buna tanktr" diyecekti. "Bunun ne nemi var, lmekte olan bir adam her eyi sayklar.." derlerse ne cevap verecekti?... Tanabay byle dncelere dalm giderken, Glsan, kaska olmu yolda n n sesler kararak dzl ayor, Aleksandrovka yokuuna yaklayordu. Naml yorga, gz ap kapayncaya kadar Tanabay' ile merkezine ulatrd. Nasl bu kadar abuk geldiini Tanabay da anlayamad. Tanabay, partinin ile ynetim kurulu brosuna geldiinde daireler yeni alyor, i saati henz balyordu. Tanabay hibir yana sapmadan, kpkler iinde kalan yorgay dosdoru komite binasmn nne srd. Orada indi, atn balad, stn ban dzeltti ve yreinin gm gm atma202/Elveda Glsan sim yattramadan brodan ieri girdi. Yine dnyordu: Bakan ne diyecekti? Nasl karlayacakt? Koridor botu. Halktan gelip gidenler yoktu daha. Tanabay dosdoru Ka-katayev'in brosuna yneldi. Kabul odasndaki sekreter kadna: - Selam.. yi misiniz? dedi - yilik, diye cevap verdi kadn. - Yolda Kakatayev odasnda m? - Odasnda. - Onu grmeye geldim. Akta kolhozunun obanym. Adm Bakasov.. - Tanyorum, dedi kadn her eyi bilirmi gibi bir glmseme ile. yleyse ona syleyin: Bizim parti rgts ora Sayakov yolda vefat etti. lmeden az nce, yelik karn benim getirip teslim etmemi vasiyet etti. te bunun iin geldim. - Pekl, bir dakika bekleyin, dedi kadn. Bakann sekreteri kadn ieride pek az kald. Bu sre iin bile Tanabay heyecandan yerinde duramad. - Yolda Kakatayev megul, dedi kadn kapy skca kapatarak. Sayakov'un kartn kayt blmne teslim etmenizi syledi. Koridorun sonunda, sada. Hemen grrsnz. "Kayt blm., koridorun sanda. Bu da ne demek oluyor? diye bir an aknlk geirdi. Biraz dnd ve birden znt ve fke ile "Bu nasl olur? Bu i bu kadar basit mi" diye dnd. "Ben sanyordum ki..." Kadna dnd: - Benim yolda Kakatayev'e syleyecek szlerim var. ok nemli. Ltfen bir daha syler misiniz? Onu grmem gerek. Sekreter kadn biraz duraladktan sonra tekrar ieri girdi ve dnd:

123

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - ok megul, dedi. Sonra daha samimi bir ses tonuyla: Elveda Glsan/203 "Konuacak bir ey kalmam.." Daha da yumaatt sesini: "Sizi grmek istemiyor, bo yere beklemeyin, gitseniz iyi olur". Tanabay kt. Koridorda yrmeye balad. zerinde ufak bir pencere olan kapda "Kayt Blm" yazs vard. Kapya vurdu. Pencere ald ve ieriden bir ses: - Ne istiyorsunuz? dedi. - Parti yelik kart teslim etmeye geldim. Bizim Parti ifrgtnHiz ora Sayakov vefat etti. Akta kolhozundan geliyorum.. Tanabay elini koynuna soktu. Kay ba da olan deri klf, sonra bu klfn iinden ora'nn yelik kartn kard. Bir-iki gn ncesine kadar o klfta kendi yelik kartm tayordu. Kart karrken kk pencerenin gerisindeki kadn sabrla bekledi. Sonunda Tanabay kart memura uzatt. "Hoa kal ora! Elveda!" diyordu iinden. Sonra, o kck pencereden kart alan memurun yaptklarn seyre koyuldu. Kadn memur, karttaki numaray ald. Byk bir deftere adn, soyadn, babasnn adn, kart numarasn ve partiye giri tarihini yazd. lm kaydn dt. ora'dan kalan son an bu oldu. Sonra kadn o defterde bir yeri gstererek Tanabay'a imza attrd. - Bitti mi? dedi Tanabay. - Evet bitti. - Peki, salkla. - Gle gle. Ve kk pencere tekrar kapand. Tanabay dar kt. Yorgann yularn ekerken: - Bitti, Glsan, dedi. Her ey tamam! Hepsi bitti! Ve, argmak' Glsar, soylu Glsar, onu srtna alp 1 Argmak: En iyi cins at. 204/Elveda Glsan kye doru utu. Bozlarda bahar yeillii grlmeye balamt. Bozkr ve rzgr, Glsan'nn nal seslerine uyarak onlara doru kouyordu. Iraklar yakn eden Glsan'nn bu kousu, Tanabay'n yanan yreine su serpmi, sanclarn azaltmt. Tanabay hemen o akam dadaki adr evine dnd. Kars sessizce karlad. Atn dizginini tuttu ye inmesine yardm etti. Tanabay Caydar'a dnd, ona-sarlp ban omuzuna koydu. Caydar da kocasn kucaklad1 ve ikisi birlikte ora iin aladlar. - ora'y kaybettik! Artk ora yok, Caydar! Benim dostum ora yok artk! diyen Tanabay yeniden hngr hngr alad, alad... Daha sonra kee adrn arkasndaki koytan1 zerine oturdu. Yalnz kalmak istiyordu. Karda, karla kapl ulu dalarn ardndan Ay douyordu ve onu seyredecekti. Caydar ocuklar yatrmak iin adra girmiti. Koytan zerinde dalan seyrederek oturan Tanabay, nce, kee adrdan, eelenip yeni odun atlan atein trtlarn duydu. Sonra karsnn kopuzundan, insann yreini yolup alrcasna

124

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar hznl ezgiler geldi kulana. Yalnzlklar iinde kalan bir adamn hkmklan, ah dedike nefesiyle yel savuran ok byk acl bir insan atlan, ssz ve engin bozkrda, ban vuracak, onulmaz derdini gmecek bir yer arayarak koan bir adamn ac lklann andran bir ezgiydi. Hi kimsenin avutamayaca, hibir eyin merhem olamayaca aclarla adn syleyen, alayan bir adamn bozlamasn anlatyordu kopuzun telleri. "Bozla kopuz, bozla!.." Tanabay, efsanedeki o yalnz adam gibi aclyd, yalnzd, alyordu. Bunu bilen kans Caydar ona "Karagl-Botam" bozlan alyordu. 1 Koyta: oban adrlarnn yannda bulundurulan byk kaya. Bunun zerine kp uzaklara, yaylan srye bakarlar. Elveda Glsan/205 ... ok, ok eski bir zamanda, yal bir avcnn yiit bir olu varm. Yal avc, gen oluna avcln btn hnerlerini, inceliklerini retmi ve delikanl avclkta babasm gemi.. Att ok boa gitmezmi. Yerde kaan, havada uan hibir canl kurtulamazm onun okundan. Yakn dalardaki btn av hayvanlarn ldrm, gebe hayvanlan isi, yeni domu yavrulan da, acmadan vurmu. Gen avc, gBoz Geyik'in srsn de knp geirmi. Geride yalnz dii Boz Geyikle onun yal erkei kalm... Boz Geyik gen avcya, gzyalan dkerek yalvarm: "Geyik soyunu krp tkettin. Soyumuzun tamamen yok olmamas iin eim TavTeke'yi sa brakman istiyorum. Bunun iin yalvanyorum sana. Onu vurma!". Ama gen avc onu dinlememi. Nian alm ve bir atta Tav-Teke'yi de vurmu. Vurulan Tav-Teke yardan aa yuvarlanp gitmi. O zaman Boz Geyik, acdan inim inim inlemi. Sonra gen avcya dnm: "Hadi beni de vur, yreime nian al, hi kmldamayacam. Ama vuramayacaksn! Bu senin son atn olacak, senin de sonun olacak!". Gen avc yal geyiin bunadn, ne sylediini bilmediini dnm ve glm, nian alm. Gerekten kmldamadan duruyormu Boz Geyik. Oku frlatm. Ok, geyiin n ayan synp gemi, onu sadece hafife yaralam. Oysa bugne kadar, gen avcnn bana hi byle bir ey gelmemi, hibir zaman att ok hedefinden amam. "Grdn m, demi Boz Geyik, imdi ben topal ayamla kaacam, yakalayabilirsen yakala, vurabilirsen vur bakalm!" Gen avc yine glm: "Sen de kaabilirsen ka bakalm! Benden vebal gitti. Yakaladm zaman kafan koparacam seni bunak hayvan!" Topal Boz Geyik kamaya balam. Gen avc da pe206/Elveda Glsan ine dm. Da-ta, dere-tepe, kar-buz.. bir kovalamaca balam. Geyik kam, avc kovalam ve kovalamaca gnlerce srm. Gen avc topal geyii yakalayamyor-mu. Yayn drm, st ba para para olmu. Boz Geyiin onu dik kayalara srklediini farketmemi.. yle bir yere gelmi ki, oradan ne aa gidebilir, ne yukar ka-bilirmi. Ne saa gidecek yol varm ne sola. Gelip durduu yerden hibir tarafa adm atamaz, hibir yana gidemez durumda kalm.

125

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Boz Geyik onu orada brakm ve gitmeden nce de yle demi: "Artk buradan hibir yere gidemeyeceksin! Hibir kimse de seni kurtaramayacak! Soyumu krp yok ederek beni nasl dayanlmaz aclar iinde brakmsan, senin baban da, yreini paralaya paralaya, dalar talar arasnda koa koa, yle aclar iinde alasn! Bunu diliyorum. Karglarm tutsun seni Karagl, Karglarm tutsun! Lanet sana!" Boz Geyik byle lanefokuduktan sonra, kayadan kayaya, dadan daa sekerek, alaya alaya gitmi... Gen avc, her yan derin bir uurum olan bir kayann zerinde, kmldayamadan kalm, oraya nasl geldiini bilemiyormu. nilemez, klamaz, ulalamaz, ba dndrc bir yermi. melip yzn kayaya dayam. Ne yukar, ne aa, ne saa, ne sola bakabiliyor, kmldamaya korku-yormu. Biraz kmldayacak olsa uuruma yuvarlanrm.. Babas olunu aramaya km. Her yana bakm; dalara, kayalara trmanm. Yolda olunun yayn bulunca, bana bir bela geldiini anlam. Zavall baba korkular iinde, gece dememi, gndz dememi, dik kayalardan; karanlk dar boazlardan geerek, gzyalarn seller gibi aktarak baryormu: "Karagl! Neredesin? Karagl! Ses ver bana!" Ona yalnz kendi sesinin yanklan cevap veriyormu: "Karagl! Neredesin!" Birden, tepelerin birinden "Buradaym baba!" diye bir Elveda Glsan/207 ses gelmi kulana. Yal baba sesin geldii yana bakm. Bir de ne grsn! Olu dimdik bir kayann tepesinde tnemi, yaral bir ku gibi, kmldamadan, kmldamaya korkarak duruyor! Banda brk, srtnda krk kalmam. Elbisesi lime lime. Ban evirip bakamyor bile. Dt., decek!.. - Ah zavall olum, oraya nasl ktn? - Sorma baba, hi sorma! Karglandm, lanetlendim. Acmaszlmn cezasn ekiyorum. Boz Geyik beni bura- ya aldatarak srkledi. Pek ar karglad ve brakp gitti. Gnlerden beri burada byle bekliyorum. Ne yeri, ne gkyzn, ne de gnei grebiliyorum. Senin yzn de gremiyorum baba! Vur beni baba! Kurtar bu ikenceden! Hadi baba, ek okunu! Kurtar beni bu acdan. Yalvarrm, ldr de kurtar beni!.. . Zavall baba ne yapsn? lk lk inletmi dalan. Oraya komu, buraya komu.. Ama hibir are yokmu olunu kurtarmak iin. Olu aclar iinde inleyerek yalvan-yormu: "Haydi baba, vur beni! Daha fazla ac ekmek istemiyorsan, bana acyorsan, elini abuk tut! Vur beni! Vur beni! Sonra da yka ve gm!" Onun yalvan ve o hali, zavall babann yreini yolup yolup kopanyor, para para ediyormu. Ama eli varmyor, olunu kendi eliyle ldrmeye gnl raz olmuyormu. Akama kadar karar verememi. Sonunda, gne batmak zereyken, kalkm, nian alm ve vurmu olunu.. Sonra da okunu talara vurarak paralam. Gidip yere den cesedin zerine kapanm ve balam bozlamaya: Seni ben ldrdm, Karagl botam! Yalnzm, kendimi soldurdum botam! Felek beni byle kargad botam, Kader beni byle arbad1 botam!

126

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar 1 Arbad: Bana oyun oynad, tuzaa drd. 208/Elveda Glsan Avcl sana rettim botam, Sen de yreimi kl ettin botam! Cierimi yoldun, kanattn botam! Yaradlanlan yok ettin botam, Neslini kuruttun, tkettin botam! Bu eleme beni sen attn botam! Seni ellerimle ldrdm botam, Yalnzm, kendimi soldurdum botam! Tanabay kee adrn dnda, koytan zerinde oturmu, ses karmadan, kmldamadan, bozla dinliyordu. Ta eski alardan kalan bu Krgz adn dinledike iindeki sz daha da artt. Ay, karanla gmlm sradalarn ardnda yava yava ykselmeye balad. Az sonra da ap btnyle ortaya kt ve doruklarn zerinde bir yere aslp kald. Tanabay len dostundan bir kere daha, kendisini balamasn istedi. Caydar, kee evin iinde, kopuzuyla nl ve esiz avc Karagl'n pek ackl yrn almaya devam ediyordu: Avclar avcs gl Karagl Al kanlar iinde yatyor botam!.. 23 Tan aanyordu. Tanabay can ekien atn baucunda, atein yannda oturuyor, o byk olay izleyen gnleri de hatrlyordu. O olaydan bir sre sonra Tanabay'n Blge Merkezine gidip geldiinden kimsenin haberi yoktu. Bu onun son bavurusu, son denemesiydi. O yl Blge Merkezinde yaplan byk genel kurul toplantsnda konumasn dinledii birinci sekreteri grmek, ona her eyi olduu gibi anlatmak isElveda Glsan/209 tiyordu. Souk bir adam deildi, kendisini dinlerse, belki bir yardm olurdu. Merhum ora da, bakalar da ondan vgyle sz etmilerdi. Ama Tanabay onun baka bir merkeze atandn ancak oraya varnca rendi. - Onun baka yere tayin edildiini duymadnz m? - Hayr, duymadm. - Eer iiniz nemliyse yeni sekretere syleyeyim, o sizinle grr, dedi, kabul odasndaki yazc kadn. J - Hayr, sa olun, dedi Tanabay, onunla zel bir konu-oa grecektim. Eski sekreteri tanyordum, o da beni tanyordu. Kimseyi rahatsz etmek istemem. Kusura bakmayn, sa olun. Brodan kt. Eski sekreteri tandndan, onun da kendisini tanyacandan hi kukusu yoktu. Buna inanyordu. Merkez Komitesi Birinci Sekreteri kolhoz obam Tanabay' tanyor olamaz m? Tan olup birbirlerine sayg beslemi olamazlar myd? Bu yeni yazcya da onun iin byle demiti zaten. Tanabay yola koyuldu ve otobs durana doru yrmeye balad. Oradaki birahanenin nnden geerken, bir kamyona bo bira flarn ykleyen iki kiiye gz takld. Biri kamyonun zerinde duruyor, ikincisi yerde, bo fy bir tahtann zerinde yuvarlayarak kamyona karmaya alyordu. te bu yerdeki gen adam bir ara ban evirip ona bakt. Tanabay' grr grmez gzn ondan evireme-den bir an donakald. Bu, Bektay idi. Yuvarlad fy durdurup, Tanabay'n bir ey sylemesini bekledi. Ona nefretle bakyordu. Kamyonun zerindeki adam:

127

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - Hey, uyuyor musun? Ne bekliyorsun? diye bard ona. F aa doru kayyor, Bektay ise Tanabay'dan gzn ayrmadan fy tutmaya alyordu. Tanabay ona selam vermedi. Ama iinden "Olaca buydu ite. Demek bira 210/Elveda Glsan iiliine ykseldin" diye dnd. Sonra biraz admlarn yavalatarak "Aslnda iyi ocuktu, yazk oldu. tyi bir insan olabilirdi. Dnp biraz konusam m?" diye geirdi aklndan. Bektay'a acmt. Akln bana toplar, doru yola girerse, aralarnda olup biteni unutacan, onu balayacan sylemek istiyordu. Ama Bektay onun partiden karldn biliyorsa, onunla konuulamazd. Kendisi partiden . kovulmak gibi bir felakete uradna gre, Bektay onun inand dvay kmsemekte hakl olacakt. Bunu yzne vurabilirdi. Ona bu frsat vermemek iin geri dnmedi ve yoluna devam etti. Tanabay, onun yoluna giden bir kamyona binip oturdu. Bektay' dnmekten kendini alamyordu. Onun, bir eliyle fnn aa yuvarlanmasn durdurmaya alrken, srarla bir ey sylemesini bekleyerek kendisine bak gznden gitmiyordu. Bektay'n sry brakp gitmesinden sonra kolhoz onu mahkemeye vermi, Tanabay da tank olarak dinlenmiti. Tanabay onun sry brakp gittiinden baka bir ey sylemedi. Akln bana toplayp hatasn dzelteceini umuyordu. Ama Bektay yaptk&rndan pimanlk duyacak bir adam deildi. Bektay'a, "Cezaevinden ktktan sonra bana ura, yapabilecein iler konusunda konuuruz" demiti. Bektay cevap bile vermemiti. Daha baka ne yapsnd Tanabay? Yryp gitmiti. Partiden karldktan sonra da kendine gvenini yitirmiti... Hep ekingen davranyor, kimseyle konumak istemiyordu. Oysa onun partiden karlm olmasn kimse yzne vurmuyor, kimse ineleyici bir sz etmiyordu. Ama o bir sululuk duygusuna kaplmt. 24 Yorga Glsan bam yere koymu, atein yannda kiI Elveda Glsar/211 mldamadan yatyordu. Btn vcudunda hayat belirtileri yava yava azalyordu. Gsnden hnllar geliyor, atein alevlerine kirpiklerini hi indirmeden bakyor, gznn feri snyordu. Uyumu ayaklan kurumu bir aa gibi kaska-* ti olmutu. Tanabay, yorga ile son konumasm yapyor, onunla vedalayor, helalleiyordu: "Sen ylknn en iyisiydin. Bir tulpar idin Glsan. Benim kanatlarm oldun Glsan! Haya-jtmn en gzel gnleri, en mutlu dnemi, seninle beraber gi-'decek. Seni hi unutmayacam Glsan! Gzmn nnde snp gidiyorsun doutan tulpar Glsan! Bir gn br dnyada karlanz, ama artk senin toynak seslerini duyamayacam. O dnyada senin koacan yol yok, nal izlerini brakacan toprak yok. Ot bitmez, canl sesi kmaz orada. Ama ben yaadka sen hi lmeyeceksin Glsan. nk her zaman hatrlayacam seni. Senin ayak seslerin kulamda en gzel bir ezgi gibi kalacak..."

128

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Tanabay atna bunlan sylerken, zamann, yorga Glsan gibi hzl koarak, gz ap kapayncaya kadar akp gittiini dnyor, kendisinin de yalandna zlyordu. Belki Tanabay kendisini kocam sayacak kadar yal deildi, ama insan yalandran yllar deil, ile idi. Kendini yal grmesi, sonunun ok yaklatna inanmasyd. O gece, can ekimekte olan yorgann banda oturan Tanabay, btn gemiini dnce szgecinden geirmekten kendini alamyor, kocamlk ana bylesine abuk ulatna ayor, birok eye, zellikle de, kendisini unutmayp peinden gelen, 'partiye geri dn' diyen adamn davetini kabul etmekte bunca vakit yitirdiine piman oluyordu. Bu olay, partiden kanhndan yedi yl sonra olmutu. Tanabay o srada Sargov1 vadisinde, kolhozun mallan1 Sangov: Bir Krgz airetinin ad. 212/Elveda Glsan na bekilik yapyor, yal kars Caydar'la orada bir evde oturuyorlard. Kzlar bym, okula gitmi, sonra evlenmilerdi. Olu da Teknik Okulu bitirdikten sonra ile merkezinde bir ie girmi, evlenip ayr bir aile olmutu. Bir yaz gnyd. Tanabay dere boyunda ot biiyordu. Tam ot biilecek gzel bir hava vard. ayr sessizdi, sadece ekirgelerin cr-crlar duyuluyordu. zerindeki gmlei kollarndan karp, yallarn giydii geni pantolonun (alvarn) zerine sarktmt. Trpan her savuruunda kesilen otlar algnn ucunda toplanyor, geriye doru uzanan bir sra oluturuyordu. Belli bir tempo ile trpan almak, ot bimek, zevkli bir iti onun iin. O bu ie dald srada, yaknnda bir gazikin1 durduunu ve iinden iki adamn indiini farketmedi. - Selam Taneke! Naslsnz, iyi misiniz? Kolay gelsin! dedi yanbanda bir ses. Dnp baknca brahim'i tand. Ni deimemiti brahim. Eskisi gibi tombul yanaklyd, yalnz biraz gbek balamt. "Sonunda gelip bulduk sizi Taneke!" dedi brahim az kulaklarna vararak. "Parti le Merkezi birinci sekreteri sizi grmek iin bizzat geldi!". Tanabay brahim'in kurnazln iinden takdir ederek "Seni kurnaz tilki seni!" diye geirdi aklndan. "Can kar huy kmaz, nasl da dalkavukluk ediyor! Bylesi bulunmaz dorusu! Gelen aam, giden paam! der, miri kim olursa o da onun kulu, klesi olur, hep drt ayann zerine der. Seni gidi iki yzl..." - Hogeldiniz ocuklar, naslsnz? diye Tanabay onlarn elini skt. brahim'le gelen ve Tanabay'n kolunu skp brakmayan gen adam: - Beni tanmadnz m baba! diye glmsedi. 1 Gazik: Arazi arabas. Elveda Glsan/213 Tanabay dikkatle bakt. "Gzm sryor" diye dnd ama kim olduunu karamyordu. Bir yerlerde grmt, hi yabanc gelmiyordu. Bu yiit delikanl "tepse temir zgendey"1 gl, kuvvetli grnyordu. Yz gneten yanm, kahve rengini almt.

129

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar Glen gzleri gven veriyordu, yz nurluydu. zerinde kurun renkte gzel bir elbise, banda hasr apka vard. "Herhalde ehirli" diye dnd.. - Nasl tanmazsnz, bu yolda... diye brahim onun adn sylemek isterken Tanabay onu durdurdu: M - Dur, dur da kendim bulaym! dedi. Ve, sevincini belli eden bir glmseme ile: "Tandm balam, tandm! Seni nasl unuturum? Aman msn, esen misin yiidim?" Bylece tand gen adam, Kerimbekov idi: Tanabay'n partiden karld o toplanda, onu merte, srarla savunan komsomol sekreteri Kerimbekov! - Madem ki tandnz, sizinle biraz konualm Taneke. Gelin yle biraz yryelim. brahim'e dnerek: "Siz de trpan aln, otlan biedu-run" dedi. brahim, o yaltak adam, gze girmek iin hemen kollarn svad: - Tabii yolda Kerimbekov, seve seve, diye trpan eline ald. Tanabay ve Kerimbekov ayn geip dere kysnda bir yere oturdular. - Benim buraya ne amala geldiimi herhalde anlamsnzdr Taneke. Gryorum ki gcnz kuvvetiniz yerinde. ayr bitiinize gre salnz iyi ok kr. Sizi byle grdme sevindim. - Can kulamla dinliyorum balam. Seni grdme ben de ok sevindim. - Doru Taneke, hemen konuya gemeliyim. Biliyor1 Tepse temir zgendey: Tepecek olsa demiri bkecek kadar gl. 214/Elveda Glsan Elveda Glsan/215 sunuz, ok ey deiti artk. Birok ey dzene girdi, daha da dzelecek. - Biliyorum gzm, biliyorum. ok doru sylyorsun. Kendi kolhozumuzdaki deime ve gelimeleri gryorum. Gn getike daha da iyiye gidiyor gibi. Bazen gzme inanamyorum. Geenlerde, vaktiyle obanlk yaptm, ok zor gnler geirdiim Be Aa vadisine gitmitim. Dorusu kskandm onlan. Yeni bir kora yapmlar.. Hem de ne gzel yapmlar. ats inko ile rtlm. Be-yz ba hayvan rahata alacak kadar geni. oban iin de gzel bir ev yapmlar. Evin yannda anban, at koras da var. Dmde grsem inanmazdm. Baka srlerin durumu da byle. ok iyi olmu. Kyde de deiiklikler var. Ne zaman gitsem yeni bir ev yapldn gryorum. Dilerim bu iyi gelime devam etsin.. - Bizim de amacmz bu, Taneke. Daha yaplacak ok ey var. Onlan da yapmaya alacaz. imdi sizi grmeye geliimin asl sebebini anlataym: Gelin, partiye yeniden katln. Sizin durumunuzu yeniden ele alalm. Geen gn kurul toplantsnda bu konuyu konutuk. G olacana ge olsun daha iyi. * Tanabay arp kalm, azn aamyordu. Hem sevinmi, hem eski gnleri, o korkun olay hatrlayarak ii szlamt. O derin acy skp atamamt yreinden. O aalanma bir kan phts olmu, donup kalmt yreinde. O yaray demek istemiyordu.

130

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar - ok sa ol iki gzm, benim gibi bir ihtiyar unutmadn iin ok teekkr ederim, dedi. Biraz durduktan sonra aklndan geenleri olduu gibi syledi: "Grdn gibi artk ihtiyar oldum. Bundan sonra partiye ne yararm olur? Ne hizmetim olabilir. e yaramazn biri olup kaldm evladm. Benim devrim geti artk. Sakn bana gcenme, biraz dnmeme frsat ver, olur mu?" Bylece o gn iin ayrldlar. Tanabay "bugn giderim, yann giderim" diye ile merkezine gidip bavurmay erteledi durdu. Bu arada vakit geip gidiyordu. Frlayp gi-. decek kadar din deildi artk. Arlamt, gitmek zor geliyordu. * Bir gn gerekten gitmeye karar verdi. Atna binip yola koyuldu. Ama yolun yansna gelince atnn ban evirdi ve geri dnd. Neden yle yapmt. "Bunadm galiba" diyordu kendi kendine. Merkeze giderken yan yoldan dnnn ahmaklktan baka bir ey olmadn biliyordu. Biliyordu ama yine de kalkp gidemiyordu. Merkeze inmek iin yola koyulduu o gn, bir yorgann toz kaldrarak kotuunu grmt. Grr grmez de anlamt onun Glsan olduunu. O gnlerde Glsan'y ok az gryordu. Yazn o kurak bozkrda, Glsan'nn koup gittii yolda, beyaz bir toz bulutu ykseliyordu. Tanabay onu uzaktan seyrederken iinden bir eyler koptu. Glsa-n'mn ardndaki o toz bulutu hibir zaman ona yetiemezdi. Yorga bir ku gibi uup giderken, o toz bulutu upuzun ve ge doru ykselen bir kuyruk gibi hep geride kalrd. Oysa imdi Glsan kendi kaldrd bulutu geemiyor, toz her ya-' nn sanyor ve Glsan kendi kaldrd toz bulutu iinde kalyordu. Demek o da yalanm, hz azalmt. "Ah Glsan, sen de ktlemisin!" diye geirdi aklndan. Tanabay, Glsan'nn nasl glkle kotuunu dnd: Toz bulutunun iinde kald iin soluu kesiliyor, tozdan kurtulmak isteyen binici de onu durmadan krbalyor olmalyd. Atn akn gzlerini o toz bulutundan kurtulmak iin btn gcyle nasl ileri atldm ve yine de kurtulamadn grr gibiydi. Glsan'nn srtndaki adamn onun sesini duyamayacan bilse de, Tanabay barmaktan kendini alamad: "Hey, dur, yle zorlama Glsan'y!" dedi. Adamn nn kesmek iin atm drtnala kaldrd. Ama ona yetimeden dizgini ekip durdurdu atn. Glsar'nn zerindeki adam kendisi gibi mi dnecekti 216/Elveda Glsan bakalm? Ya ona: "Sana ne, nasl istersem yle srerim, sen-ne kar yorsun, bunak moruk!" derse, ne cevap verecekti. Bu arada Glsan, toz bulutunun iinde bir grnp bir kaybolarak, dzensiz bir kouyla ondan uzaklayordu. Ta-nabay durduu yerde onlar uzaktan bir sre seyretti. Sonra da atnn bam evirip geri dnd. "Bizim devrimiz gemi Glsar.. kimiz de kocadk. Artk kime ne yararmz olur? Bende g kalmad. Sonumuza varan yol, evimize varan yoldan daha ksa artk..." Aradan bir yl daha getikten sonra Tanabay Glsa-n'y bir arabaya koulmu olarak grd. i yand. Anl anl yorgay, sonunda

131

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar bacaklarnn koma gc bitip, boynuna eski bir hamut geirilmi, knk-dkk bir arabay ektiini grmek, Tanabay'a dayanlmaz geldi ve hemen ban baka tarafa evirdi. Onu yle grmektense grmemek daha iyiydi. Daha sonra Tanabay Glsan'y bir daha grd. zerinde ksa pantolunlu, yrtk fanileli, yedi yalarnda bir ocuk vard. Ata binmi olmaktan gururlanyor, plak topuklarn mahmuzlar gibi hayvamn karnna vuruyor, yrtyordu. ocuk ata belki ilk kez biniyordu. Onun iin ona yava, uysal bir at vermilerdi. Demek, anl anl yan at Glsan bu hallere dmt! ocuk kvanla, vnle banyordu: - Dede, bak ben Capayev 'oldum. imdi dereyi geeceim! - Hadi, hadi, ge de ben de greyim! diye Tanabay ocuu yreklendirdi. ocuk dizgini sallayarak at dereye srd. Fakat yorga dike olan kar kyya geerken ocuk atn srtndan kayd, cump! diye suya gmlverdi. 1 Capayev: nl bir svari kumandan Elveda Glsan/217 - Anneee! diye bard korkan ocuk. Tanabay onu dereden kard, atn yamna gtrd. Glsan dereden kp yolda durmu, bir bu ayan, bir o ayam kaldrarak bekliyordu. "Ayaklan szlyor, gerekten hasta" diye dnd Tanabay. Sonra ocuu kaldnp yine atn srtna oturttu: - Hadi git bakalm, bir daha dme, dedi. Atn da, Tanabay'n da kaderiymi: Glsan en sonunda yine Tanabay'n eline dt. Tanabay onu iyice bakm, beslemi, ayaa kaldrmt. Ve ite imdi yorga, Tanabay' son kez Aleksandrovka yokuundan buraya kadar getirmiti. Ve imdi Glsan o yolun kysnda can ekiiyordu. Tanabay, iledeki olunun evine bir kutlama iin gitmiti. kinci torunu dnyaya gelmiti nk. Doum arma-n olarak kestii bir koyunun etini, bir uval patates ve Caydar'n piirip hazrlad baz yiyecekler ve te-beri gtrmt onlara. Caydar hasta olduunu syleyerek gelmemiti. Tanabay ok iyi biliyordu onun niin gelmediim. Gelinini sevmiyordu Caydar. Ama bu konuda azn ap oluna tek kelime sylemez, belli etmemeye alrd. Oullan psrkt. Evlendii orak azl gelin ise, ukalann, drdrcnn tekiydi. Kocasna ne isterse yaptrr, o ne isterse o olurdu. Dediini yaptrmak, ste kmak iin azna geleni sylemekten, karsndakini aalamaktan ekinmeyenler vardr. Tanabay'n gelini de onlardan biriydi ite. Olunun terfi etmesine de onun bu tyneti engel olmutu. Onun gelecei yere baka birini atamlard. Gelin bundan da kaynatasn sorumlu tutuyordu: - mrn obanlk, ylkclkla geirecek olduktan sonra parti yesi olmann ne yarar var? Seni partiden de 218/ElvedaGlsar

132

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar kovdular ite. Bu yzden ocuun ykselemiyor. Yz yl alsa bundan baka bir ey olamayacak! Sizin umurunuzda m? Dada oturuyorsunuz Biz de senin yznden sknt ekiyoruz!.. Tanabay geldiine, geleceine piman olmutu. Gelinini susturmak, sakinletirmek iin: - Madem ki byle, ben de partiye yeniden girmek iin bavuraym bari, demiti ekine ekine. - Yaa, ok mu gereklisin partiye? Ne zaman gelecek acaba diye gzlerini drt ap seni mi bekliyorlar? Senin gibi bir ihtiyar olmadan ilerini yapamazlar m sanyorsun! diye bar bar bard gelin. Sanki karsnda konuan gelini deil de bir yabancyd. Bir yabanc, bir bakas olsayd, Tanabay bu szlerin altnda kalr myd hi? Ama, iyi de olsa, kt de olsa, z olunun karsyd. Bylesine yaknyd. nsan kendi kolunu koparp atabilir miydi? Hi sesini karmad, tartmad. "Kocann ykselmesine engel olan ben deilim, onun kendisinde i yok. Akl banda bir kadnla evlenmedii iin iinde ykselemedi" diyemedi. "yi kadn kSt erkei zor (gl) klar, kt kadn iyi erkei hor klar" demi atalarmz" diyecekti ama, olunu karsnn nnde kk drmekten ekindii iin bunu da syleyemedi. Tanabay ite bu yzden o geceyi onlarn evinde geirmek istememi, ge de olsa yola koyulmutu. Atein banda oturan Tanabay bunlar da hatrlyor, gznn nne getiriyor ve kendi kendine mrldanyordu: "Ahmak, albast kadn! Senin gibi albastlar nereden karlar bilmem ki? Kimseye sevgisi, saygs yok, arlanmas utanmas yok. Kendisinden baka kimseyi dnmez. Herkesi de kendisi gibi sanr. Ama hi de senin sylediin gibi deil albast! Beni yararl gryorlar, istiyorlar, ben yararlym, yararl.." Elveda Glsan/219 25 Tan aard. Dalar grnd, usuz bucaksz bozkrn zerinden karanlk kalkt. ay kysnda, snm atein duman belli belirsiz ttyordu. Snm atein banda salar aarm, gocuunu omuzuna atm yal Tanabay ylece duruyordu. Yorga atn J gocua ihtiyac yoktu artk. Glsan br dnyaya gm, ',' Tanr'nn ylksna katlmt... Tanabay len ata bakt, bakt da, onun Glsar olduuna inanamad: Zavall hayvan ne kadar da zayf! Can ekiirken son bir rpnla kafasn geriye atm, yan yatyordu. Banda balnn deri izleri vard. Drt aya drt yana alm, kaskat olup kalmt. atlam toynaklarnda ypranp incelmi nallan grnyordu. Artk bu asil toynaklar yere basamayacak, kara yolda iz brakamayacaklard. Artk ayrlk zaman gelmiti. Gitmeliydi. Tanabay son bir kez, atn zerine eildi. Hayvann buz gibi olmu gz kapaklarn parmaklaryla indirdi, gzlerini kapad. Son bir kez atn baln kard ve ardna dnp bakmadan yrd gitti. Talara basa basa, da aa aa yryordu. Yine ac dncelere dald. htiyarlk gelip atmt. Evet, artk sona varan yol eve

133

www.cizgiliforum.com.enginel elveda glsar varan yoldan ksayd: "Gkyznde sra sra uuan kazlarn kanat rpnna kendi kanatlarnn gc yetmedii iin geride kalp tek bana donarak len kaz gibi lmek istemiyorum, kanat rparken lmek istiyorum. Bir yuvadan uup gideceim zaman, o yuvay benimle paylaanlar zerimde cvl cvl uusunlar, ite benim armanm bu..." diye dnyordu. "Samansur'a bir mektup yazarm. Ona derim ki: Yorga 220/Elveda Glsan Glsan'y hatrhyor musun? Hatrlarsn elbet. Babann parti ye kartn teslim etmek iin ile merkezine gittiimde ben o yorgaya binmitim. Beni yola karp uurlamn. te o at, benim rulpanm, Glsan'm, dn gece ileden dnerken, Aleksandrovka yokuunda ld. Btn gece onun ba ucunda oturdum. Btn gece, btn gemiimi dndm. Her eyi gzmn nne getirdim. 'Yamansz yahi olmaz' derler ya, onun gibi, tpk yorga Glsan gibi, bir gn, bir yol stnde ben de leceim. ki gzm Samansur, benim partiye yeniden girmeme yardmc olmam istiyorum. ok yaamam artk. Kart bir koyunun mr ne kadarsa benim de o kadar mrm kald. mrmn sonunda armandalarmdan (lkc arkadalarmdan) ayr kalmak istemiyorum. Dnyorum da, baban ora'nn, kendi parti kartm parti komitesine benim teslim etmemi istemesinin bir sebebi vard.. ora'nn olu Samansur, sen beni, Tanabay Bakasov'u ok iyi tanrsn..." Atn balm omuzuna alm, dz-yokuu aarak yryordu. Gzlerinden akan yalar, yzn, sakalm pslak etmiti. Gzn, yzn silmiyordu. Bunlar, doutan tulpar, doutan taypalma Glsar iin dklen yalard. Yal gzlerle, yeni sabaha, tek bana dalarn eteklerine doru uan yabankazna, uzun uzun bakt. Gzyalan daha ok akmaya balad. Yabankaz yolunu arm, srden ayrlmt. Arkadalanna yetimek iin acele ediyordu. - U yabankaz u! Kanatlann yorulmadan arkadalanna yeti! diye derin bir i ekti. Sonra: - Elveda Glsan! Elveda! dedi. Yrrken o eski, yank adn ezgisi geldi kulaklarna: Elveda Glsan/221 ...Ana deve, bozlaya bozlaya, yitirdii yavrusunu gnlerden beri aryordu: Neredesin kara gzl gzel botam? Memelerinden gzel kokulu ak st akyor. Neredesin kara gzl botam? Ses ver bana! Dolup taan memelerinden st akyor. Gzel kokulu, anann st...

SON

134

elveda glsar

Aytmatov'un yaynladmz dier eserleri: Dii Kurdun Ryalar (roman) Cemile-Sultanmurat (hikyeler) Yldrm Sesli Manas-Yzyze-Deniz Kysnda Koan Ala Kpek (hikyeler) Beyaz Gemi (hikye) Gn Olur Asra Bedel (roman) Cengiz Han'a Ksen Bulut (roman) Kzl Elma-OuUa Buluma-Beyaz Yamur Asker ocuu-Deve Gz (hikyeler) Elveda Glsan (roman) elveda gulsar Elveda Gisan, nl yazar Cengiz ytmatov'un en gzel romanlarndan biridir. Cins ve nl bir yorga olan Glsar adndaki atn doumundan, yalanarak lmne kadar geen frtnal hayat maceras, romann ana konusu gibi grnr. Ama, atn sahibi Tanabay'n ve Tanabay gibi devrime inanm Krgz genlerinin hayat, daha az alkantl, daha az ileli gememitir. Bunu, Tanabay'n, can ekien sevgili atnn banda, yrei zntlerle dolu olarak geirdii bir ka saatlik sre iinde kendisiyle, gemiiyle hesaplamasndan anlyoruz. Fanabay, o birka saatlik sre iinde kendi ocukluunu, genliini ve yalln, sevin ve alaryla, umut ve umutsuzluklarda, sevap ve gnahlaryla yeniden yayormu gibi hayalinde canlandrr, 0 kendini devrime, mutlu yarnlara adam, ama siyas rejim onun mrn mutsuzluklar ve skntlar iinde geirmesine sebep olmutur. Bu kadar deil... Aytmatov, kendine zg anlatm hiimi ve gc ile, Krgz - Kazak ellerinin doasn, Krgz - Kazak Trklerinin tresini ve folklorunu da pek canl olarak gzler nne seriyor. Ak ve heyecan, arpc rneklerle eletiri, okur iin derin edeb haz, yazarn bu eserinde de youn olarak vardr. Bir ey daha var: Tanabay'n o ok zverili ama ileli hayatn okurken, onun genliinde yrekten baland bir siyas rejimin, komnizmin, can ekitiini, bugnk dalma ya da kn kanlmazln da gryoruz bu ok duygulandran ve dndren romanda.

135