10. BLM HACM HESAPLARI 10.

1 Genel Bilgi Byk inaatlarda, yol ve kanal almalarnda kazlacak toprak miktarnn hesaplanmas, maden iletmelerinde karlan maden miktarnn belirlenmesi amac ile hacim hesaplar yaplr. Hacim hesaplar genel olarak; Enkesitlerden, Yzey nivelman llerinden, Eykseklik erili planlardan yararlanlarak yaplr.

10.2. Enkesitlerden Hacim Hesab Enkesit alanlarndan ve ard arda gelen kesitler aras mesafeden yararlanarak hacim hesaplar yaplr. Burada sz edilen enkesitler, kark kesit olmayp sadece yarma veya dolgu kesitidir. Buna gre ard arda gelen iki yarma veya iki defa dolgu kesiti arasndaki hacim;

V= ( F1 + F2 ) / 2 * L
bants ile hesaplanr. Burada, F1 ve F2 ; Kesit alanlar L; Ard arda gelen kesitler arasndaki uzaklktr.

Dolgu ekli
lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

Devaml Dolgu ekli 132

Ard arda gelen kesitler arasndaki l uzakl eit ise birbirini takip eden kesit arasndaki hacim, Simpson formlne gre hesaplanabilir.

V=1/3 * ( Fi + 4Fm + Fs )
bantsndaki Fi ilk kesit alann, Fm ortadaki kesit alann, Fs ise son kesit alann gstermektedir. Bir yol boyunca ve aralarnda l uzakl kadar mesafe olan bir ok kesitler bulunduu taktirde hacim, ilk bantsna gre para para hesaplanabilecei gibi, aadaki genel formle de hesaplanabilir.

V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs )
bantsndaki Fm, ilk ve son kesitler dnda kalan kesitlerin alanlarnn aritmetik ortalamasn, n ise ilk ve sondaki kesirler dnda kalan kesit saysn gstermektedir. Hacim hesabnda her zaman ard arda gelen kesitler ayn nitelikte olmayabilir. Boykesit grafii incelendiinde dolgudan yarmaya ya da yarmadan dolguya gei sz konusu ise, hacim hesaplarnn yaplabilmesi iin, ilk nce krmz izgi ile arazinin yerleri sfr (gei) noktalarnn komu kesitlere olan uzaklklarnn (X1, X2) hesaplanmas gerekir. Formllerin karlmasnda kolaylk olmas amacyla kesit alanlarnn muntazam geometrik ekiller olduu varsaylacaktr.

Yarma ve Dolgu ekli Yukardaki ekilde grlen yarma ve dolgu alanlarnn birbirine oran, bunlar sfr kesitine olan uzaklklarnn birbirine oran gibidir. O halde;

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

133

Fy / Fd = x / ( l x )
yazlr ve X yalnz braklrsa:

X= Fy / ( Fy + Fd ) * l
eklinde bulunur. RNEK: Birbiri ard sra 5 enkesit alnm olup; kesitlerin tamam yarma kesiti olduuna gre kazlacak toprak hacmini hesaplaynz. Kesitler aras mesafe eit olup, l=20mdir. Fi=33m2 F1=30m2 F2=23m2 F3=34m2 Fs=19m2

V= ( F1 + F2 ) / 2 * L bantsndan; V= ( Fi + F1 )/2 *20 + ( F1 + F2 )/2 *20 + ( F2 + F3 )/2 *20 + ( F3 + Fs )/2 *20 V=630 + 530 + 570 + 530 V=2260m3 V=1/3 * ( Fi + 4Fm + Fs ) bantsndan; V=20/3 * ( Fi + 4F1 + F2 ) + 20/3 * ( F2 + 4F3 + Fs) V=1173.33+1186.67 V=2360m3 V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs ) bantsndan; Fm= ( F1 + F2 + F3 )/3 Fm=29m3 n=3

V= L/2 * ( Fi + 2n * Fm + Fs) V=2260m3

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

134

RNEK: Aada verilen boykesit grafiinden yararlanarak yarma ve dolgu hacimlerini hesaplaynz.

Boykesit Grafii ekli

X1 = 9 / ( 9 + 8 ) * 25 X2 = 5 / ( 5 + 20 ) * 36

X1=13.24m X2=7.20m

V yarma = ( 16 + 9 ) / 2 * 27 + ( 9 + 0 ) / 2 *13.24 + ( 0 +20 ) / 2 * ( 36-7.20 ) V yarma=685.08 m3 V Dolgu = ( 0 + 8 ) / 2 * ( 25 13.24 ) + ( 8 + 5 ) / 2 * 30 + ( 5 + 0 ) / 2 * 7.20 V Dolgu = 260.04 m3

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

135

10.3 Yzey Nivelman llerine Gre Hacim Hesab Yzey nivelmann da arazi gen, kare veya dikdrtgenlerden oluan kafeslere ayrlr. Kafeslerin ke noktalarnn ykseklikleri ve konumlar belli olduu iin, verilen taban kotuna gre kare veya dikdrtgen prizmalardan yararlanarak hacimler hesaplanr.

Yzey Nivelmannda Arazinin gen ve kare veya dikdrtgen ekli Prizmalarn hacmi, taban alanlar ile ykseklik ortalamalarnn apna eittir. Buna gre gen prizmann hacmi,

V= ( h1 + h2 + h3 ) / 3 * F
drtgen prizmann hacmi ise;

V= ( h1 + h2 + h3 + h4 ) / 4 * F

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

136

bantlar ile hesaplanr. Prizmalarla hacim hesabnda yukardaki bantlarnn prizma says kadar kullanlmas gerekir. Oysa kare alaryla rtl bir cismin hesabnda V= ( h1 + h2 + h3 + h4 ) / 4 * F bantsndan elde edilen daha kolay bir yol izlenebilir.

Yukardaki ekildeki kare alaryla rtl bir cismin belli bir taban kotuna gre hacmi (10.6) bantsndan hesaplanan 4 prizma hacminin toplam kadar olacaktr.

V1=1/4 * a2 * ( h1+h2+h8+h9) V2=1/4 * a2 * ( h2+h3+h4+h9) V3=1/4 * a2 * ( h4+h5+h6+h9) V4=1/4 * a2 * ( h6+h7+h8+h9) V=1/4 a2* [ ( h1+h3+h5+h7) + 2( h2+h4+h6+h8) + 4h9]
bants

V=1/4 a2 * ( hE +2 hR+ 4 hi )
eklinde yazlabilir.

hE: D ke ykseklikleri ( 1,3,5,7 ) hR: D Kenar ykseklikleri ( 2,4,6,8 ) hi : Ykseklik ( 9 )

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

137

Karelaj yntemiyle yzey nivelman yaplm bir alanda ortalama arazi kotundan yararlanarak, belirli bir kota kadar kazlacak toprak hacmi hesaplanabilir. Engebeli bir arazide ortalama arazi kotundan geen dzlemin stndeki yarmalarla, bu dzlemin altnda kalan dolgularn hacimleri birbirine eittir. Bir baka deile, bu sahada yarmadan kan toprak dolguya konacaktr. Ortalama arazi kotu OAK = H1 + H3 + H5 + H7 + 2 (H2 + H4 + H6 + H8) + 4H9 / (E+2R+4I) bantsyla hesaplanr. Bu bant OAK = HE + 2 HR + 4 H1 / (E + 2R + 4I ) eklinde yazlabilir. E : D ke ykseklikleri says R : D kenar ykseklikleri says I : ykseklikler says. Verilen bir taban kotuna kadar kazlacak hacmi, F sahasnn alann gstermek zere V= F * (OAK Taban Kotu) bantsyla bulunur. RNEK : Aadaki ekildeki parselin taban kotu 50m oluncaya kadar kazlmas istenilmektedir. Kazlacak toprak hacmini; a) Prizmalar yardmyla b) Enkesitler yardmyla c) Ortalama arazi kotundan yararlanarak hesaplaynz.

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

138

a) Prizmalar yardmyla hacim hesab: hE = 10.15 hR = 18.25 h = 6.38 V=1/4 a2 * ( hE +2 hR+ 4 hi ) bantsndan b) Enkesitler yardmyla hacim hesab: Kolay anlalmas iin nce enkesitleri izip daha sonra alanlar hesaplanr. V= 16238.25m3

F1 = 196.50m2 F2 = 273.90m2 F3 = 338.25m2

V = 196.50 + 273.90 .30 + 2 273.90 +338.25 .30 2 V= 7056 + 9182.25 V= 16238.25m3

c) Ortalama arazi kotundan hacim hesab: HE = 210.15 HR = 318.25 H = 106.38 E=4 R=6 =2

OAK = HE + 2 HR + 4 H1 / (E + 2R + 4I ) bantsndanOAK= 53.0071mF= 5400m2 V= F * (OAK Taban Kotu) bantsndan V= 16238.34m3 olarak hesaplanr.
lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

139

10.4.Eykseklik Erili Planlardan Hacim hesab Eykseklik erilerinden hacim hesab, enkesitlerde alan hesabna benzemektedir. Kullanlan bantlar burada da geerlidir. Yalnz, enkesit alanlarnn yerini, eykseklik erilerinin evreledii alanlar, enkesitler arasndaki uzakln yerini de, eykseklik erileri arasndaki ykseklik farklar almtr. Erilerin evreledii alanlar planimetre ile bulunmaktadr.

960 950 940 930

Eykseklik Erili Plandan Hacim hesab ki eykseklik arasndaki hacim, h eriler arasndaki ykseklik farkn gstermek zere

V= ( F1+F2 ) / 2 * h
Bants ile bulunur. Eykseklik erili planlardan yararlanarak hacim hesabnda (10.2) bantsnda verilen Simpson forml

V= h /3 *( Fi + 4Fm + Fs )
eklinde yazlabilir. rnek: Yukardaki Eykseklik erili ekildeki tepenin hacmini ortalama alanlardan yararlanarak hesaplaynz. Fi=20m2 ; F1=120m2 ; F2=180m2 ; Fs= 215m2

V= ( F + F1 ) /2 * h + ( F1 + F2 ) / 2 * h + ( F2 + FS ) /2 * h V= 700 + 1500 + 1975 V=4175m3 Baraj rezervuarlarndaki su hacminin hesaplanmasnda da e ykseklik erili planlardan yararlanlabilir. Aadaki ekilde 250, 260 ve 270 kotlu eykseklik erilerinin evreledii alanlar planimetre ile bulunur. Ve eykseklik erileri aral kullanlarak toplanacak suyun hacmi hesaplanr.

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

140

290 280 270 260 250

Eykseklik Erili Plandan Hacim hesab

lme Bilgisi Ders Notlar r.Gr.T.Fikret HORZUM

141