KRESEL LETMECLKTE LKELERN SOSYO-KLTREL YAPILARINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

ZET Bu almada zellikle kresellemeyle birlikte gndeme daha ok gelmeye balayan okuluslu iletmelerin tarihsel geliimleri incelenmi daha sonra dnya genelinde yer alan ulus-devletlerin farkl kltrel anlaylarndan dolay bu iletmelerin karlatklar yerel sorunlar analiz edilmitir. Bunun yannda sz konusu iletmelerin ok byk ekonomik gce ve tekelci bir yapya sahip olmalarnda dolay faaliyette bulunduklar lkelerde neden olduklar problemlerde almann kapsam iindedir. Anahtar Kelimeler: Kreselleme, Ulus-Devlet, Uluslararas letmecilik, Sosyo-Kltrel evre, okuluslu letme ABSTRACT In this study, the historical evoluation of international- organizations getting popular throughout globalization has been analyzed and then local problems of them caused by different cultural understandings have been studied. Moreover, the problems thats produced by the economical power and monopoly structure of these mentioned organizations are also covered in this study. Keywords: Globalization, Nation- State, International- organization, Sociol-Cultural Enverionment, International Organizations

GR Gnmz yzylnda dnyann eitli blgelerinde veya hemen hemen her lkesinde faaliyet gsteren iletmelerde byk art olmutur. zellikle geni corafi alanlarda faaliyet gsteren okuluslu iletmelerin (Multinational Company) ortaya k son 30 ylda, uluslararas ticaretin grntsn tam anlamyla deitirmitir. Gnmzde birok okuluslu iletme, dnya zerinde gerekletirilen mal ve hizmet alveriinin yarsndan ounu kontrol altnda tutabilmektedir. Yine ayn ekilde, birok iletmenin faaliyetlerinde kendi lkeleri dndaki giriimleri byk rol oynamaya balamtr. Bunun yannda zellikle azgelimi lkelerde okuluslu irketlerin sahip olduklar tekelci ayrcalklar nedeniyle, ekonomik glerini ktye kullanmalar ve giderek elde ettikleri siyasal g yoluyla hkmetler zerinde bask kurarak, bu lkelerin sosyal politikalarna ters den uygulamalar yapmalar, salt alan kitleler ve onlarn mesleki kurulularna deil, tm kurum ve kurululara ynelik bir tehdit ve meydan okumay oluturmaktadr.

Ar. Gr. Dr., Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi r. Gr. Dr., Seluk niversitesi Karapnar Aydoanlar Meslek Yksek Okulu r. Gr., Seluk niversitesi Kadnhan Faik il Meslek Yksek Okulu

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

okuluslu irketlerin retim ve iletme tesislerini ve faaliyetlerini, bir ok lkeye yaymalarna karn, bu faaliyetlerini kken lkedeki ana zein denetimi altnda yrttkleri bilinmektedir. Bu olgu, yatrmn yapld lkelerde hkmetlerin, sendikalarn, retici ve tketici kesimlerin bu irketlerin faaliyetlerini etkileme ve denetleme olanaklarn byk lde ortadan kaldrmaktadr. nk, sonul ve stratejik ekonomik kararlar ana zekten verilmektedir okuluslu irketlerin dnya pazarlarnda giderek byyen g ve iktidarlarnn oluturduu bu tehdit karsnda, alanlarn haklarnn en byk savunucusu olan sendikalarn yan sra, yerel ynetimlerin ve teki tm demokratik kurum ve kurulularn aralarnda bir ibirliine giderek etkili bir kart g oluturmalar ve ortak sosyal politikalar uygulamalar, gncel sosyal politikann en nemli konularndan birisi olmutur. ULUSLARARASI LETMECLN TARHSEL GELM VE KRESELLEME Kreselleme, lkeler arasndaki iktisadi, sosyal ve siyasal ilikilerin gelimesi, farkl toplum ve kltrlerin inan ve beklentilerinin daha iyi tannmas, uluslararas ilikilerinin younlamas gibi birbiriyle balantl konular ieren bir kavramdr(Hall, 1998:40). Kreselleme a olarak adlandrlan yaadmz dnemde hemen her alanda arpc deiiklikler grlmekte, karmak bir evre iinde yaama zorunluluu ortaya kmaktadr. Gnmzde daha ok insan birbiriyle eski dnemlere oranla daha fazla balant iindedir. Milyonlarca insan, farkna varmakszn uzak mesafeler tesinden hayatlarn deitirmekte olan kresel alara taklmaktadr. Kreselleme kelimesi; genileyen uluslararas ticaret, snrlar aan finansal kaynak aktarm, artan d yatrmlar, byyen ok uluslu iletmeler ve ortak giriimler anlamna gelmektedir (Gven, 2002:252). Dnyann deiik lkelerindeki fabrikalarndan temin edilen paralarn nihai montaj iin bir baka lkede toplanmas ve retim srecinin deiik aamalarnda finansmann eitli lkelerin sermaye piyasalarnn salanmas bu tanma uygun bir rnek tekil etmektedir (aylan, 1995:139) Bir ok aratrmacya gre temel anlamda kreselleme, kkenleri 1960larda ortaya kan dnm ve hzl deiimlere dayal, politik sonular beraberinde getiren ekonomik bir sretir. Kreselleme, ulusar irketlerin uluslararas yatrm stratejilerinde, zellikle retimin yerel olmaktan karlp farkl blgelerde gerekletirilmesini ieren radikal bir yeniden konum belirleme abas gerektirmektedir. 1970lerdeki iktisadi krizler sonucunda ulusar firmalar ulusal retim hatalarn artk uluslararas hale getirmek zorunda kalmlardr. Bu durum, retimin ulusalararaslamas (Internationalization of Production) olarak anlmaktadr (Hatipolu, 2000:25) Bununla birlikte, kreselleme olgusunun ya da srecinin, herkes tarafndan kabul edilebilecek bir tanmnn yaplmas ok g neredeyse olanakszdr. Bunun en nemli nedeni, kresellemenin de, enformasyon toplumu gibi, ntr, deer yarglarndan ve ideolojiden yoksun bir yoldan evrilememesi, ama kimi
460

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

toplumsal ve politik karlar tarafndan seilip, ekillendirilmesi ya da ynlendirilmesidir. Burada da modernleme olgusunda olduu gibi, gdml ve belli hedeflere doru ynlendirilmi bir deime sz konusudur.Kresellemenin, bu gdml ve belli hedeflere doru ynlendirilmi bir deimeyi ieren nitelii, demokrasinin de yeniden tanmlanma gereini ortaya karmaktadr. Gencay aylann da vurgulad gibi, Yeni Dnya Dzeni kresel bir dzendir (aylan, 1995:143), yani ekonomik birim tm dnyadr. Dnyann ancak belli yresinde geerli olan bir siyasi otoritenin tm krenin ekonomik rasyonelliini bozmasna izin verebilir mi? sorusu, kanlmaz olarak demokrasinin yeni tanmn gndeme getirmektedir. Kresellemenin geerli bir tanmnn yaplmamasndaki bir baka neden de, onun tek bir sre olmayp, karmak srelerin bir araya geldii bir olgular kmesini iermesinden kaynaklanmaktadr. Kresellemenin salt ekonomik bir olgu olmayp, toplumsal, kltrel ve siyasal ierimleri de olan, stelik elikili ya da birbirine zt etkenlerin devreye girdii ok karmak bir sreci belirlemesi, onun tm bu ynlerini kavrayacak bir tanmnn yaplmasn gletirmektedir. Btn bu nedenlerle, kreselleme, deer yarglarna, ideolojilerine bal olarak farkl kesimler iin farkl anlamlar tamakta ve farkl yaklamlarda temellenmektedir. Kreselleme olgusunu, Yeni Dnya Dzensizlii eklinde niteleyenler de bulunmaktadr; onlara gre, kreselleme fikrinden kan en derin anlam, dnya meselelerinin; belirsiz, kuralsz ve kendi bana buyruk doasdr. Bir merkezin kontrol masasnn, bir ynetim kurulunun, bir ynetsel bronun yokluudur (Gven, 2002:252). Dier yandan kresellemeyi, emperyalizm denilen olguya saygnlk kazandrma, emperyalizm karsna aresizlik yaratma abas olarak tanmlayan grlere de rastlanmaktadr. Kreselleme Srecinin Ulus-Devletin levlerini Deitirici Etkisi 18.yy. Fransasnda devrimci politikalar sayesinde egemenlik, yurttalar topluluunu temsilen devlette toplanmtr. Devlet, yurttalardan kendi egemenlikleri adna, tm sadakatlerin stnde, bir sadakat talep etmeye balamtr. Bylece, iktidar yapsnda bir merkezileme, kltrde standartlama, hukukta eitleme ve ekonomide btnlemeye gidilmitir. Bu dnm, tek olmamakla birlikte, en gl nedeni, mekann kent-devletinden ulus devlete kaymasdr. imdi de, toplumsal dnm devam ettiren ulus-devletin de tesinde, daha geni, daha kapsayc, kresel kurulular bulunmaktadr. Kresellemeyle birlikte ulus-devlet zayflamakta fakat ayn zamanda yerellik glenmektedir. Yani ulus-devletin hem stne klmakta hem altna inilmektedir (Hall, 1998:47). Kresellemenin kanlmaz sonucu, uluslararas politik sistemdeki ok kutupluun artmasdr. Kresel iletmeler, uluslar aras gnll kurululara kadar bir ok yap, ulusal hkmetlere kar greli olarak glenmi ve piyasa ile medyay da kullanarak, ulusal snrlar tesindeki tketici vatandalardan merutiyet istemeye balamlardr. Kresel politik sistem, vatandalara neoliberalizmin bugn kanlmazln ve bir veri olarak alnmas gerektiini
461

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

vurgulamaktadr. zellikle gelimi ve gelimekte olan lkelerde, vatandalarn ou ulusal aidiyet duygularn korusa da, ulusal devletlerin kendilerine has dzenleyici gleri azalyor. Ulus devlet olgusunu kendi karlar dorultusunda kullanan kresel firmalar, az gelimi lkelerde kendilerine uygun koullar yaratmak iin byk aba gstermektedirler (Gven, 2002:255). Esasen ulusun mahiyetini deitirecek, devleti, biraz daha somut alglanr bir durumdan, sanal bir yapya doru itiyor. Yeniden yaplanmann, devletin varlk nedenini merulatran ulusu, kresellemenin dayatt konjonktrel gerekliliklere gre etnik / alt kltr ztlamasyla genel kltr kartlna itmektedir(aylan, 1995:145). Ulus devlet modelinde, son on ylda nemli paradigmatik dnmler yaanmtr. Klasik ulus-devlet tanmdaki anahtar nokta, bir devleti tanmlayan alt unsurlar yok saylacak, bunlarn belli bir st kimlik iinde kaynap kartklarnn var saylmasdr(Gven, 2002:264). Gnmzde neredeyse, hemen her toplumda, dinsel ve etnik alt-kimlik atmalara neden oluyorsa ve bir ok yerde dalmlar yaanyorsa, yada ayrlma talepleri gndemde ise, bunun bir nedeni olmal. Ulus devlet anp ilevlerini tam olarak yerine getiremez olunca, doan boluklar alt kimlikli gruplarnn doldurma istei dar yansyor. Ayrlma istei ou zaman oulculuk hareketleriyle balayan ve i kargaayla gelien dzensizlikler olarak ortaya kyor(Hall, 1998:47). Bununla birlikte, lkeler arasndaki sermaye hareketleri, ticaret ve yabanc yatrmlarn nndeki engeller, ulam ve iletiim maliyetleri azaldka, firmalarn da neyi nerede ve nasl retecekleri ve kime satacaklar konusundaki tercihleri genilemektedir. Bylece, bir yandan snrlar ulus tesine taan endstri ve firmalar hzla oalrken, dier yandan bu piyasalardaki rekabet kzmaktadr. Hepsinden nemlisi firmalarn lke dndaki yatrmlar arttka uluslar aras retim de hzla artmakta ve bu yatrmlar, yalnzca ulusal piyasalarn genilemesine katkda bulunmayp ayn zamanda daha byk ve geni lekteki blgesel ve kresel piyasalar ortaya kmaktadr. Kreselleme Srecinde okuluslu ve Ulus tesi irketlerin Egemenlii Sorunu Yeni Dnya Dzeninin belirleyici eleri; liberalleme ve kresellemedir. Kreselleme srecinin yrtcleri de, uluslararaslam ya da byk ulustesi irketlerle, uluslararas finans kurumlardr. Bu kresel kurulu ve korporasyonlar, dnyann ok deiik yrelerinde yaayan milyonlarca insann kaderini, kendi hkmetlerinin verdikleri kararlardan ok daha fazla etkileyebilmektedirler (aylan, 1995:165). Kreselleme srecinin yrtcs, olan bu byk kresel korporasyonlar, dnyann ok deiik yrelerinde yaayan milyonlarca insann kaderini, kendi hkmetlerinin verdikleri kararlardan ok daha fazla etkileyebilmektedir. Ayn ekilde, dnya toplam ticaretinin ok byk bir blmne egemen olmakta ve bu egemenlikleri giderek artmaktadr. Bunlar, kresel dzeyde teknolojik gelimeyi de denetim altnda tutmakta ve dnyann hangi yresinin gelieceini ve hangi yrelerin yeni teknolojiye sahip olacan belirlemektedirler (Gven,
462

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

2002:224). Kresel dzeyde giderek artan bu etkinlik ve egemenlikleri nedeniyle, yeni dnya dzeninin ideolojisi, esas olarak dev korparasyonlarn ideolojisi olarak da tanmlanmaktadr. Bu sre iinde, ulus devletin, bu mega irketlerin basit bir gvenlik birimi haline geldii ve dnyann efendilerinin, artk dorudan ynetmeye ihtiyalarnn kalmad ve ulusal hkmetlerin onlar adna ileri yoluna koyma ilevini stlendikleri grlmektedir. letmeler uluslararas pazarlara girerlerken birbirleri ile uyumsuz olan politik ortamlarn dourduu sorunlarla baa kmak zorundadrlar. Politik sistem basklar beraberinde hkmetlerin yasal dzenlemeleri, yasaklar ve kontrolleri de getirmektedirler. Bu durum kresel firmalar rktmektedir. zellikle, gelimekte ve azgelimi lkelerdeki politik sistemlerin deime riski, skl ve ihtilallerin olmas dzenli, istikrarl bir politik hayatn olmamas yani yerlememi bir politik ortam sk sk deien kanunlar, u (ekstreme) uygulamalar, uluslararas ticari ilikileri zorlatran ve kontrol eden dzenlemeler evresel belirsizlii ok arttrmakta, kresel firmalar yldrmakta ve yatrm arzularn baltalamaktadrlar (nar, 1993:35). Politik sistem farkllklar, kanun ve dzenlemelerin lkeden lkeye farkllamas, politik istikrarszlk, ihtilaller, ayaklanmalar, ete olaylar, sk sk hkmet deiiklikleri, yasal ve politik evre belirsizliklerini iyice karmak hale getirmekte hatta ar boyutlara gtrp belirsizletirmektedir. Bu durumda ulusallatrma, el koyma riski de dahil olmak zere her trl politik ve yasal riski gz nnde bulunduran ve birbirinden farkl birok lkede faaliyette bulunan kresel iletmelerin ii zorlamakta, kresel boyutta i yapanlarn ynetimi glemektedir (Bauman, 1999: 233). Ayn zamanda enformasyon alaryla finans piyasalarnn birbirine bal olduu bir kresel ekonomide uluslarst sermayenin ok ksa zamanda mevcut lkeyi terk etmesi, Rusya ve Asya krizlerinde grld gibi kresel krizlere neden olmaktadr. Uluslararas Ticaretin Tarihsel Geliimi Kreselleme, lkeler arasnda byk ve artan bir ticaret ak ile sermaye yatrmnn gerekletii bir uluslar aras ekonomi diye tanmlanacak olursa, bu tarz bir ileyi, uluslararas ticari faaliyetlerin tarihi bakmndan yeni deildir. Gerek anlamda btnlemi bir dnya ticaret sistemi, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren vardr (Wallerstein, 1998:129). Kresellemenin son yirmi ylda veya biraz daha uzun bir zamanda ortaya kan bir kavram olduu iddias gerei yanstmamaktadr. 19. yzyl boyunca ok sayda irket globallemi hatta daha nceki dnemlerde de globalleen firmalar (18. yzylda faaliyet gsteren Dou Hindistan irketi), bulmak mmkndr (Aslanolu, 1996:25). Ekonomik olaylarn globallemesinin (kresellemesinin) ve bunun oluturduu yeni durumun, genellikle 1960larda ortaya kt dnlr. 1960 bir taraftan kresel irketlerin ortaya kt ve kresel dzeyde faaliyetlerini srdrd, dier taraftan da, ticari faaliyetlerin hzla gelitii bir dnemdir.

463

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

Ancak kresel faaliyetler, greceli olarak eski olsa da, bu ileyi biimini ifade eden kreselleme kavram olduka yenidir (Amin, 1997: 139). Uluslar aras ticaret konusundaki tartmalar gemiten gnmze kadar sregelmektedir. Bu konudaki tartmalarn ana konusu bir lkeden bir dierine yaplan yatrmlarn sonucunda, bu yatrmlarn her iki lkeye ve bu lkelerdeki iletmelere alaya ca kazanlar ve getirecei risklerin neler olabileceidir. Uluslararas ticaretin tarihesine bakldnda, Sanayi Devrimine kadar olan dnemde uluslararas ticaretin devletlerin otoritesi altnda olduu grlmektedir. Baka bir deyile ticaretin hedefleri devletin hedefleri saylmtr. 1500l yllarda ticaretin faydalar Avrupada belirgin biimde ortaya kmtr. nk, devletler ticaret sayesinde smrge devletleri haline gelebiliyorlar ve bu sayede nfuzlarn geniletme olanana sahip olabiliyorlard (Mutlu, 1999:14). Tablo 1. Uluslararas Ticaretin Tarihsel Geliimi
DNEMLER DNEMLERN ZELLKLER LETME VE POLTK SSTEM ARASINDAK LKLER letmelerin mutlak egemenlii Smrgecilie Ait Kuramlar Politik ayrcalklar okuluslu letmelerin ortaya k, uluslararaslama ve bunun getirdii snrlamalar. Hkmetlerin birbirleriyle likileri ve zellikle Avrupa ve 3. Dnya lkelerinde ibirlii

Ticaret 1500-1850 Smrgecilik 1850-1914 Ayrcalklar 1914-1945 Uluslararas 1945-1970 1970-1990lar

Kiisel araylar Smrge mparatorluklar Yksek Gmrk Vergileri Ulusal Sanayi Glendirme Pazar Gelitirme Yksek rekabet

Kaynak: Esin (Can) Mutlu, Uluslararas letmecilik, Beta Yaynlar, stanbul, 1999.

Ticaret Dnemi Ticaret Dnemi, kiisel araylar nedeniyle 1500l yllarn balarnda Colombus ve arkadalarnn denizlere almasyla balam ve 1850lerde Sanayi Devriminin ortaya k ile son bulmutur. Bu dnem, eitli bireylerin lke dnda anslarn denemek ve d lkelerden satn aldklar mallar Avrupaya gndermek yoluyla byk karlar salad dnem olarak tanmlanmaktadr. Bu dnemde tccarlar, uzak ktalarda yaptklar deniz yolculuklar sonucu, dei toku veya satn almak yoluyla topladklar egzotik mallar, kymetli madenleri, baharatlar, ipekleri ve esirleri lkelerine gtrp ok yksek karlarla satmlardr. Ancak bu tr ticaretin kar byk olduu kadar riski de byk olmutur. Ayn zamanda bu tr ticaret iin byk lde denizcilik bilgisi ve becerisi de gerekmektedir (Wallerstein, 1998:229). Ticaret dneminde, zellikle ipek ve baharat yollarnn etkisiyle bir ok lke zenginlemitir. Bu tr ticari faaliyetler sonucunda ortaya kan ilk byk ngiliz,
464

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

Fransz ve Hollanda iletmeleri gnmzdeki okuluslu iletmelere nclk etmilerdir. Bu dn emde topluma hakim olan g, iletme olmutur (Diner, 1998:116). Smrgecilik Dnemi Smrgecilik dnemi, 1850li yllarn sonlarndan I. Dnya Savann hemen balangcna kadar sren dneme verilen addr. Bu dnemde corafi keifler artk tamamlanm ve lkelerin birbirleriyle olan ticari balar iyice genilemitir. Bu dnemin en basit zellii Sanayi Devriminin sonucunda byk iletmelerin kurulmu olmasdr. Sanayi Devrimi lke dnda faaliyette bulunan Avrupa kkenli iletmelerle de deiiklik meydana getirmitir. Bu tr iletmelerin yapt ticari faaliyetlere kaynak tekil eden egzotik mallar nemini kaybederek yerini daha kolay ve ucuz olarak elde edilebilen sanayi rnlerine brakmtr. Bu dnemde birok Avrupal yatrmc, denizar, lkelere yaptklar yatrmlar nedeniyle byk risklere katlanmak zorunda kalmlardr (Mutlu, 1999:17). Ayrcalklar Dnemi Ayrcalklar dnemi, 1914-1945 yllar arasndaki dnemi kapsamaktadr. Bu dnemdeki belirleyici zellik, I. ve II. Dnya Savalarnn iletmeler zerinde yapt etkilerdir. okuluslu iletmeler I. Dnya Savandan sonraki yllarda d ticareti engelleyici politikalarn ortadan kaldrlmas sonucunda art gstermitir. Smrgecilik dneminde, d lkelere yaplan yatrmlarda, tarm ve madencilik nemli yer tutarken, ayrcalklar dneminde zellikle otomobil sanayinde d lkelere yaplan yatrmlar nem kazanmtr. Bu alanda ngilterede, Fransada ve Almanyada otomobil retim iletmeleri kuran okuluslu olan ilk iletme General Motors olmutur (Amin, 1997: 139). Ayrcalklar dneminde, okuluslu iletmelerin olumasna etki eden nemli nedenlerden biri, 1929 ylnda balayan Dnya Ekonomik Krizidir. Bu byk krizin bir nedeni de, 1880lerde ortaya kan ve 1929larda uygulamas en st noktalara ulaan Klasik Ynetim Teorisidir. nk, Klasik Ynetim Teorisinin amac, iletmelerde etkinlik ve verimliliin arttrlmas olmutur. Bu nedenle de, ortaya koyduklar ilkelerin iletmelerde uygulanmas sonucunda retim hzla artmtr (Mutlu, 1999:19). Piyasadaki talebin retimden az olmas ve retilen mallarn elde kalmasnn yapma sonucunda iletmeler kendi lkeleri dndaki lkelere yatrm gereksinimi duymulardr. Yksek cretli batl yneticilerin ve teknik elemanlarn yerine Afrikal, Asyal ve Latin Amerikal yneticileri tercih etmeyle balamlardr. Bylece okuluslu iletmelerde ilk kez ev sahibi lke (yatrm yaplan lke) vatanda ynetici personel istihdam edilmeye balanmtr(Wallerstein, 1998:229). Uluslararas Dnem Bu dnemin balangc olarak II. Dnya Savann sona ermesi kabul edilmitir. I. ve II. Dnya Savann etkisi nedeniyle 20. yzyln ilk yarsnda
465

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

okuluslu iletmelerin yaylmas olduka yava olmutur. kinci Dnya Savann sonucunda siyasal liderlerin deimesi ve lkeler arasndaki Souk Savan siyasal ve ekonomik kutuplamalara yol amas sonucunda Asya, Afrika ve Latin Amerika gibi okuluslu iletmelerin yatrmlarnn fazla olduu lkelerde Bat kkenli iletmelere ve buralarda alan personele davetsiz misafir gzyle baklmaya balanmtr. Bu lkeler savalardan nce tamamyla yabanclara bal iken, savatan sonra, smrgeciliin sonucu ortaya kan btn siyasal grler bozulmaya balam ve saylar olduka fazla olan yeni bamsz lkeler ortaya kmtr. Bu yeni ve bamsz lkelerin ounluu, halen Batl lkelerin yatrmlarn tercih etmektedirler (Holsti, 1994:89). Bu dnemin balarnda, tm kararszlk ve deiikliklere ramen, yine de iletmeler iin kresel bir genileme dnemi olmutur. letmeler, 1945-1970 yllar arasnda, Dnya apnda hem yeni pazarlar, hem de retici gler aramaya baladklar iin bu yllara Global letme Yllar denilmitir (Mutlu, 1999:25). letmeler iin yeni haberleme sistemlerinin de gelitirilmesi sonucunda, haberleme a genilemi ve iletmelerin daha uzak pazarlara girmeleri olanakl hale gelmitir. abuk ve etkili bir haberleme ann kurulmasyla birlikte, uluslararaslama ile ilgili olan nemli bir sorun olan iletiim problemi ortadan kalkmtr. Her trl mal reten Amerikan iletmeleri, 1950-1960l yllar arasnda dnyaya almaya balamlar ve uluslararaslama hemen hemen bir Amerikan olay haline gelmitir. Bu iletmeler, teknik, finansal, ynetim ve pazarlama avantajlarn, cretleri daha dk olan denizar lkelerdeki igc ile birletirmeyi denemilerdir(Holsti, 1994:90). 1970li yllarda, Amerikan iletmeleri iin uluslararaslamann ekicilii yava yava azalmaya balamtr. nk, Amerikan iletmelerinin faaliyetleri, tasarruf, uygunluk ve gelimi teknolojilere dayandrlmt. Buna ramen Avrupa ve Japon iletmeleri kaynak tasarrufu ve enerji yeterlilii konusunda daha etkili ve tedbirli davranmlar ve Amerikan iletmelerine kar bu konuda byk avantajlar salayabilmilerdir. Bu nedenle, gelimekte olan lkelere yaplan yatrmlarda direkt olarak yer almay istemiler ve ellerindeki kaynaklar deerlendirerek ve gelitirerek Amerikan iletmelerinin yerini almaya balamlardr (Mutlu, 1999:32). Bu dnemde, ev sahibi lkeler, okuluslu iletmelerin lkelerindeki ekonomik, sosyal ve siyasal etkilerini hzla fark etmilerdir. Bu nedenle de okuluslu iletmelerin faaliyetlerini denetleyebilmek ve faaliyet gsterdii lkedeki ekonomik, sosyal ve siyasal dengeyi koruyabilmek iin birtakm snrlamalar gelitirmeye balamlardr. 1980ler, uluslararas alanda daha da deiikliklere neden olmu, rekabet hzla artmaya devam etmi, teknoloji transferleri fazlalamtr. Tm bu deiimler uluslar aras faaliyetleri daha da karmak hale getirmitir. Byk veya kk kar amac gden veya gtmeyen, retime veya hizmete ynelik, gelimi veya gelimekte olan uluslardaki okuluslu iletme yneticileri kltrel farklklar daha fazla dikkate alma gerei duymulardr. 1990 ve 2000lerde ise dnya tam anlam
466

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

ile kresel ekonominin etkisine girmi, ayrca siyasal savalardan ok lkeleraras ticari savalar gndeme gelmitir(Mutlu, 1999:45). ULUSLARARASI LETMELER AISINDAN SOSYOKLTREL EVRENN YNETM Uluslararas iletmelerin ev sahibi lkelerde karlaacaklar zorluklardan en nemlisi kltr farkllklarnn iletmecilikle ilgili bir ok konuyu dorudan etkilemesidir. Ev sahibi lkelerde ne kadar deiik ve ana lkeden farkl kltr varsa sorunlarda o kadar byyecek demektir. Eer uluslar aras iletmeler, sadece kendi kltrlerini gz nne alyor ve kendi kurallarnn stnlne inanyorlarsa (etnosentirik tutum) ve ev sahibi lkede Amerikan ekol, Alman ekol gibi ekoller yaratmaya alyorlarsa lkede hi beklemedikleri inat bir direnile karlaabilirler (Diner, 1998:128). Gnmz uluslararas iletmelerinde hakim olan dnce global dn, yerel davran felsefesidir. Bunu gerekletirmek iinse, uluslararas iletmeciler dier kltrlerle yaamay renmelidirler. Bu nedenle denizar grevlere gidecek olan yneticilerin seiminde, kltrel duyarllk ve farkl kltrleri renmek istemek nemli bir kstastr. Seilen yneticiler ise, kltrle ilgili lisana ve alan aratrmalarn kapsayan, uzun sreli eitimlere tabi tutulurlar (Mutlu, 1999:32). Uluslararas letmecilikte Toplum Ve Kltrn Yeri zellikle uluslararas iletmeler, allagelmi iletme ii ve d problemlerin dnda, kimi zaman cazip frsatlarla, ancak ou zaman zmlenmesi byk zaman, masraf ve emek isteyen bir takm problemlerle ba baa kalmaktadrlar. letmecilii ayn lke snrlar ierisinde dahi yresel farkllklarn getirdii dezavantajlarn skntlar zorlarken, bu farkllklarn uluslar aras boyutlarda olmas, toplum ve kltr unsurlarnn faaliyetlerin dzeni ve kolayl iin gerek bir anahtar olduunu gstermektedir, letmenin faaliyetlerini hangi alanda, nasl gerekletirecei ve tm bu koullarda ilikilerin nasl ynlendirilecei gibi konularda kltr ve toplum etkileyiciliini derhal gsterir. Ayn rgt iinde farkl kltrel niteliklere sahip organlar arasnda zaman zaman anlamazlklarn kmas, gr ayrlklarnn domas ve hatta almalarn olumas doaldr. Dolaysyla kltrel uyum her alanda byk nem kazanmaktadr. Baarl olan irketler daha yksek yaratclk ve verim elde etmek iin yabanc lkelerin i uygulamalar ve kltrel yaamlar konusunda kendi alanlarn bilinlendirmektedirler (Montago, 1996:58). Uluslararas iletmelerde grev alanlarn, iletmenin iinde bulunduu ortamn sosyal ve kltrel zelliklerini tanmas ve hatta uyum iinde hareket etmesi iletmeye pek ok avantaj getirecektir. rnein; gnmzde Sovyetler Birliinin dalmas ile ortaya kan lkeler ile dier eski Dou Bloku lkelerinin her ynden yeniden yaplanmaya girmesiyle bu dnemde iletmeler, toplum ve kltr unsurlarna daha da fazla dikkat etmekte ve girdikleri veya girecekleri yabanc ortamlarda karlalabilecek farkllklara uyum salama konusunda eitli aratrmalar yapmakta, tecrbeler kazanmakta, eitim ekilleri
467

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

gerekletirmektedir. Bu unsurlar gz ard eden iletmelerin ise farkl ortamlarda uyum salayamadklar dolaysyla faaliyetlerini gerekletirmede glk ektikleri gzlemlenmitir (Mutlu, 1999:55). Kendi ulusal snrlarn aarak belli bir blgeye giren yabanc firmalarn hzla bymesi, hem bu firmalar hem de blge toplumu asndan zellikle uyum ve dolaysyla ama gerekletirme konusunda pek ok zorluklara neden olmutur. Bir yandan yabanc firmalar, bulunduklar blgedeki faaliyetleri iin ihtiya duyduklar yetenekleri yetitirirken, te yandan yerel toplumda sahip olunan rf ve adetleri kaybetme korkusu hakim olmutur. ou zaman yabanclardan yerel kurallara uygun biimde hareket etmeleri istenirken, kimi zamanlar bir takm istisnalara rastlanmtr. Bunlar arasnda baz Arap lkelerindeki yabanc uyruklularn, yabanc uydu kanallarn zel izne tabi antenlerle izleyebilmesi, yabanc kltrlere ait trden yiyecek maddelerinin zel marketlerde sadece bu yabanclara satlmas gibi rnekler gsterilebilir (Zaharna, 1996:78). Sosyo Kltrel evre Faktrleri Ve Uluslar Aras letmecilik Asndan Etkileri Kltrlerin deiik zelliklerinin uluslararas iletme yneticiliine ve faaliyetlerine olan etkilerini incelemek iin pek ok yol bulunmaktadr. Kltr teknoloji transferlerini, ynetici tutumlarn, iletme hkmet ilikiletirini iletme ii ilikileri ve daha pek ok faaliyeti byk lde etkilemektedir. Daha byk problemler kltrel adan farkl toplumlardan gelen insanlarn bir arada alt ortamlarda yaanmaktadr. Ayrca yaplan uluslararas grmeler srasnda, taraflarn birbirlerinin kltrel zellikleri hakknda bilgi sahibi olmalar grmelerin etkin ve verimli gemesini salayacaktr. Sosyo kltrel faktrler iletme iinde eitli sorunlara ve anlamazlklara yol aarken, iletmenin iinde bulunduu ortamda, d evre koullarnn da etkilenmesine neden olur. letme pazarlama faaliyetlerini, hukuksal yapsn, finansman durumunu ve daha bir ok unsuru bulunduu sosyo-kltrel ortamn koullarna gre ayarlamak durumundadr (Zahama, 1996:78). rnein; Fransz otomotiv sanayinin nl Renault firmas, Renault 5 model otomobillerinin Fransadaki tantmnda sevimli otomobil imajn kullanrken, Almanyada daha ciddi bir yaklamla emniyetlilii ncelikle vurgulam, talyada ise stn yol tutuu ve ksa srede ivme kazanmas zerinde durmutur. Kltrler Aras letiim Her toplumun kendine zg bir takm kltrel unsurlar vardr. Oysa toplumlar arasnda kimi hareketler, iaretler, hatta szckler ortak kullanlmakta, bunlar evrensel unsurlar olarak kabul edilmektedir. Evrensel unsurlar insann psikolojik, biyolojik veya baka trden yapsna gre doal olabilir veya zellikle bir amaca ynelik kullanmak zere sonradan ekillendirilmi olabilir. Trafik lambas renkleri buna rnektir. Dnyann hemen her yerindeki insanlar iin krmz lamba durma hissini uyandrr (Ball,1996:276). Kltrler aras iletiimi konu alan baz aratrmaclar eylem kuram zerinde durmulardr. Eylem kuram, deiik kltrel ieriklerdeki ortak sreleri
468

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

grmeye yarar. Gelitirilen eylem kuramna gre, kiilerin dnyay yorumlamak iin kullandklar pencere eylemlerini, etkinliklerini etkiler, ortaya koyduklar eylemler ile etkinlikleri de kltrlerini etkiler. Kltrleraras iletiim srecinde kiiler, davranlarnn kendi toplumlarnnkine benzemeyen trde yorumlanmas korkusu iinde olurlar. Birbirine benzer toplumlar arasnda iletiim kurmak ok daha kolay ve olumlu olmaktadr. Kltrel iletiim politik ya da ekonomik varlklarn temsilcilerini kapsadnda uluslar aras ilikiler sfatn alr (Usluata, 1995:67). Teknolojinin gelimesi ve globallemenin hzlanmas ile birlikte uluslararas iletiim olduka etkilenmi, medyadan turizme, politikadan eitime, sanat ve kltr faaliyetlerine kadar eitli aktiviteler hz kazanmtr. Uluslararas iletmecilik de dolaysyla uluslararas iletiimin hz kazanmasndan byk oranda etkilenmitir. SOSYO KLTREL BLEENLER Dil ve Hareketler Dil, ait olduu toplumun kltrel zelliklerini yanstan en nemli unsurdur. Dil, kltrleri belirleyici, ekillendirici bir grev stlenmektedir. Ayrca kltrn snrlarnn belirlenmesinde nemli rol oynar ancak farkl toplumlarn kltrlerini eitleyemez. Uluslar aras iletme ynetimi, tamamen dilin kullanmna bamldr. Girdii her yabanc pazarda iletme yneticileri, mteriler, iiler, satclar, hkmet yetkilileri gibi, kendisininkinden ayr bir dile sahi.p olmaktadr. Hi kukusuz yneticinin baarl olabilmesi iin en iyi yntem, bulunduu lkenin dilini renmesidir. Bu durum yneticiye pek ok avantaj getirecek ve daha baarl bir ynetim sergilemesine katkda bulunacaktr (Usluata, 1995:68). Diller arasnda farkllk, sadece konuma anlamnda deil, ayn zamanda szcklerin kullanm biimine ya da dier bir deyile, farkl mantklar kullanmak konusunda grlr. Buna rnek verilecek olunursa, Trkede saatler geerken, spanyolcada yrr, ngilizcede koar. letiim tamamen konuulan dile baml deildir. Konuulmayan dillerde, iletiimin salkl olmas asndan byk nem tamaktadrlar. Bu bir hareket, iaret, renk, cisim veya davran biimi olabilir (Usluata, 1995:69). Kltrlere zel eitli hareketler gerekte pek ok anlam bir arada ifade edebilir. rnein; Uzakdouda selamlarken el skmak yerine ne eilmek gerekirken, bir Trk erkein bir Amerikal erkee sarlarak pmesi, Trk iin byk sevgi gsterisi, Amerikal iinse anlamsz hatta tuhaf bir hareket olarak kabul edilir. Kapal kap ABDde nemli bir grmenin simgesidir, nk Amerikal yneticiler megul olmadklar durumlarda kaplarn ak brakmaktadrlar. Buna karlk Alman yneticiler kaplarn her zaman kapal tutarlar, bu onlarn ziyareti istemedikleri anlamna gelmez. Konuurken yaplan eitli hareket ve mimiklerin yan sra, duru mesafesi de toplumdan topluma fark etmektedir. Ortadou ve Akdeniz kltrnde insanlar birbirlerine dokunarak, yakn mesafe konumay ve grmeyi tercih ederken bir skandinavyal veya Amerikal iin durum tam tersidir(Usluata, 1995:70).
469

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

Kimi toplumlarda yaplan i grmelerinde konuya girmeden nce eitli konulardan ilgisiz konumalarn yaplmas tercih edilmekte, bylece ortam yava yava sndrma yolu seilmektedir. Buna rnek olarak Ortadou ve Latin Amerika lkeleri gsterilebilir. Ancak ABD ve benzeri lkelerde i grmelerinde konuya hi zaman kaybetmeden girilir. Bir Amerikalnn bir Brezilyal iadam ile yapaca grmede sze hemen girip ii konumas, Brezilyal tarafndan uygunsuz karlanabilir ya da onu rktebilir(Ball,1996:280). Toplumlar arasnda grlen dier bir fark ise sz verme konusundadr. Japonlarda ve Hintlilerde sz verip yerine getirmemek olaan karlanabilir. Japonyada bir kii eer kendisinden bir ey isteniyor ancak ii yapmaya gc yetmiyor olsa dahi, o ii yapabilecei szn hi dnmeden verir. Oysa, Japon kesinlikle kandrmak iin deil, karsndakini krmad, reddetmekten utand iin sz vermitir (Ball,1996:287). Bir Amerikal iin bu ok anormal ve gven krc bir durumdur. Japonlarn bu tutumu i grmelerine de yansr. Yapt bir grmenin olumlu cevapla bittiini sanan bir Amerikal, bu konudaki hatasn ok sonra anlayabilecektir (Mutlu, 1999:282). Zaman Kullanm Bu konunun bir sorun olarak yansmas, byk olaslkla dnyada en ok Amerikallarda grlmektedir. Zaman bat dnyasnda ok byk nem tar ve bir daha geri elde edilemeyecek ok deerli bir unsur olarak grlr. A.B.Dde i grmeleri daima kararlatrlan saatte balar. Davetli olunan bir yemee sadece birka dakika ge gitmek doaldr. Daha ok Budizm ve Hinduizmin yaygn olduu toplularda zamann deeri ok byk deildir. nk hayat sonsuz bir frsat olarak deerlendirilmekte, dnyaya tekrar gelecek olma inanc zamann nemini ortadan kaldrmaktadr. Ortadou da ise geleneksellik erevesinde, yaplan grmelerde zaman neredeyse hi kullanlmamakta, bir i iin balang an belli olmasna ramen biti an hibir zaman belli olmamaktadr (Mutlu, 1999:302). Hediye Hediye vermek daima ok dikkat ve iyi bir aratrma gerektiren bir davrantr. Kltrler arasnda hediyelerin anlamlar deimektedir. Masumca verilen bir hediye o ortamda ok kaba veya yanl anlamalara yol aacak olaylara neden olabilir. Japonyada paketlenmemi bir hediye vermek ok kaba bir davran olarak ele alnmaktadr. Ayrca bir ziyaretinin eli bo gitmesi ho karlanmaz. Ayrca Japonyada hediye verilirken hibir zaman drt paral yada drt adet biiminde verilmez, nk Japoncada drt szc, ses olarak lm szcne benzer, bu batl bir inantr. Tm dnya genelinde en salkl hediyeler, ikolata, gl veya iyi bir sko viskisi (Arap i dnyas hari)dir (Mutlu, 1999:303).

470

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

Estetik Estetik, bir kltrn sanatna, tiyatrosuna, mziine ve dansna yansyan gzellik ve kalite anlay olarak ifade edilir. Toplumlarda deiik renkler veya cisimler farkl anlamlarda kullanlmaktadr. Mavi ambalaj iinde piyasaya srlen bir rn, Hong Kongda hi ilgi grmemitir. nk, mavi in kltrnde lm temsil etmektedir. Buna karlk ABD ve eitli Avrupa lkelerinde siyah, Japonyada beyaz geerlidir. Yeil pek ok slam lkesinde popler renk iken, Fransada, Hollandada ve svete kozmetik dnyasn temsil eder. Bu yzden uluslar aras iletmeler toplumun benimsemi olduu zevkleri dikkatle takip etmeli ve onlar olabildiince kullanmaya zen gstermelidir. Mzikli reklam ve tantmlar, genelde tm dnyada poplerdir ama burada anahtar, satcnn her pazarn ne tr mzik tercih ettiini bilmesidir(Mutlu, 1999:308). Din Genel olarak toplumun davranlarnda, dinin, inanlarn ve tutumlarn rol byk lde hissedilmektedir. Bu yzden uluslararas iletme yneticileri, o toplum insanlarnn neden tketici olarak o ekilde3 davrand8klarn, neden personel olarak o ekilde davran gsterdikleri gibi konular aratrmak durumundadrlar. Din, toplum kltrnde nemli yer tutar alar boyu uluslarn birbirinden etkilenmesi, toplumlarn dini alkanlklarn da belli lde etkilemitir. Dini kurallar ile tam olarak uygulayan lkelerin says az olmakla beraber, dinden bamsz varlk gsteren toplumlara da seyrek rastlanmaktadr (Mutlu, 1999:309). letme, girdii ortamn dini kurallarna aykr bir takm yenilikler getirebilir, hatta alma dzeni, o lkenin dini tatilleri ile eliki oluturabilir. Bunun rneklerine Ortadou lkelerinde rastlanmaktadr. Batl iletmeler Arap lkelerinde Cuma, srailde Cuma, Cumartesi olan tatil gnlerine ayak uydurmak durumunda kalmaktadrlar. letmenin sunduu rnn cinsi de, lkenin dini ynnden eliki yaratabilmektedir (Hodgetts, 1997: 314). rnein; doum kontrol haplarnn pazarlanmasn Katolik ve slam lkelerinde gerekletirmek g olmaktadr. Bir dier rnek, yiyecekler zerine verilebilir. Pek ok slam lkesinde, domuz ve domuz ya ieren gda maddeleri, alkoll iecekler, Hindistanda sr eti rnleri pazarlamak bu lke toplumlarnn dini inanlarna aykr der (Manuel ve Rabindre, 1996:66). Kltrel Uyum Uluslar aras iletmenin kltrel ortama ayak uydurmasnn byk nemi vardr. Deiik kltrlerde pek ok farkllklara rastlanmakta, iletmeler bu tip sorunlara are bulmak iin eitli yntemler denemekte ve gelitirmektedir. Bu balamda, genel olarak iletmenin uyumu kategoride toplanabilir(Diner, 1998:116). rn politikasna uyum

471

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

kiisel uyum kurumsal uyum rn politikasna uyum, pazarlama stratejilerini kapsar. Bu Singer Diki Makinesi Firmasnn yaam olduu bir tecrbe ile aklanabilir. Pek ok slam lkesinde kadnn pozisyonu korunmaya muhta ve d dnyadan baz alardan arndrlm ekildedir. Sudanda kadnlar, diki makinesinin kullanm ile ilgili dzenlenmi bir kursa katlmalarn salayan bir Singer sat eleman bu yzden hapse girmitir. Singer firmas ise areyi kursu evin erkeklerine vererek makineyi tantmakta bulmutur. Bylece erkekler kursun ierii hakknda fikir sahibi olmular ve yararlarn grdkten sonra elerini bu kursa gndermilerdir(Mutlu, 1999:319). Kiisel uyum, yneticiler ile ilgilidir. Ynetici yerel dili renmeli, en azndan tanmal, insanlarn davranlarn doru ynde analiz edebilmeli, yerel alkanlklara uyum salayabilmelidir. Yneticiler kltrel tarafszla almaldrlar, dier bir deyile; Avrupa lkelerinde bireyler iin genellikle hobi veya spor arac olarak kabul edilen bisikletin inliler iin bir ulam arac kabul edildii unutulmamaldr. Kurumsal uyum ise, okuluslu iletmenin o lkenin yasalar ve hkmetiyle gsterdii uyumdur. SONU zellikle son birka on yl iinde, dnyadaki ekonomik kaynaklarn ve pazarlarn giderek daha az saydaki okuluslu irketin denetimi altna girdii grlmektedir. Yaplan kimi kestirimlere gre, ok yakn bir gelecekte dnya pazarlarnn bete drdnn 500 okuluslu irketin denetimi altna girecei beklenmektedir. Halen okuluslu irketlerin lkeleri dnda gerekletirdikleri birleik retim miktar ABD ve dndaki tm devletlerin ulusal haslalarndan daha fazladr. Bu miktar, gelimekte olan lkelerin tmnn haslalar toplamndan daha byktr. Bu irketlerin sahip olduklar likit sermayelerin toplam, btn merkez bankalarnn ve kamu kurulularnn ortaklaa sahip olduklarnn iki katna ulamaktadr. okuluslu irketlerin, yavru irketlere olan ticareti ve farkl lkelere sahip olduklar akal fonlar deerlendirmede izledikleri siyasalar, uluslar aras d ticaret ilikilerini ve uluslar aras para dizgesini etkileyebilecek grnmdedir. Ulusal snrlar kaldrarak retim, iletim ve pazarlama etkinliklerini uluslar tesinde gtren bu irketlerle birlikte, artk ekonomideki geerli tm teknolojilerin retim ve ticareti de ulusal devletlerin denetiminden kmakta ve bu dev irketlerin denetim ve stratejilerine bal olarak uluslar aras dzeye kaymaktadr. okuluslu irketlerin retim ve iletme tesislerini ve faaliyetlerini, bir ok lkeye yaymalarna karn, bu faaliyetlerini kken lkedeki ana zein denetimi altnda yrttkleri bilinmektedir. Bu olgu, yatrmn yapld lkelerde hkmetlerin, sendikalarn, retici ve tketici kesimlerin bu irketlerin faaliyetlerini etkileme ve denetleme olanaklarn byk lde ortadan

472

Kresel letmecilikte lkelerin Sosyo-Kltrel Yaplarndan Kaynaklanan Sorunlar

kaldrmaktadr. nk, sonul ve stratejik ekonomik kararlar ana zekten verilmektedir. okuluslu irketlerin denetiminde ulusal yasalarn yetersiz kald ve bu irketlerin yasalarn zerinde olduu gerei, pek ok lke iin korkulacak bir tehlike oluturtmaktadr. Sermayenin okuluslu nitelik kazanmas karsnda kendilerini savunma gereini duyan kesimlerin banda iiler gelmektedir. Gerekten de, okuluslu mekanizmalar iinde hareket edebilen sermaye, ulusal ereve iinde hareket yetenei zayf bir sendikaclkla karlamakta ve g dengesi sendikalar aleyhine bozulmaktadr. Ayn ekilde, okuluslu irketlerin, ulusal ve uluslar aras pazarlardaki yarma yapsn deitirerek, sahip olduklar tekelci ayrcalklar nedeniyle yerli reticilere nazaran daha geni pazarlar ele geirmeleri ve d ticaret mekanizmalarndan yararlanarak ar karlar elde etmeleri, g dengesini toplumdaki kk reticiler ve geni tketici kitleleri aleyhine bozmaktadr. KAYNAKLAR Amin, S. (1997), Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, ev.Fikret Bakaya, zgr niversite Forumu Dergisi, Say.1, stanbul. Aslanolu, R.(1996) Globalleme ve Dnya Kenti, Toplum ve Bilim, S.69.,s.s.22-33. Aycan Z., (2000), Impact of Culture on Human Resource Management Practices: A 10-Country Comparison, Appled Psychology International Rewiew, 49 (1), s.s.192-221 Ball D.A. ve McCullouch W.H. (1996), International Business: The Challenge of Global Competition, Irwin, USA,. Bauman, Z. (1999), Kreselleme Toplumsal Sonular, ev. Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yay. stanbul. nar, M., (2005)), Kresel Sermaye ve Ulus-Devlet zerine Etkileri, Toplum ve Bilim, S.56, s.s. 35-42. Diner . (1998), Stratejik Ynetim ve letme Politikas, Beta Yaynlar, 5. Bask, stanbul Gareth R. Jones (1993), Organizational Theory, Second Edition, Texas A&M Universty, USA, Gven S. (2002), Sosyal Politikann Temelleri, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa Hatipiolu, M., (2000),Kreselleme, Ulus-Devlet, Atatrk ve Tk Milliyetilii zerine Tarihsel v Gncel Baklar,Trk Yurdu., c.21, s.162, Aralk,.s.s.20-29. Hodgetts R. Ve Luthans F. (1997)., International Management, McGrawHill International Editions, Singapore. Hall, S. Yerel ve Kresel: Kreselleme ve Etkinlik, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Der.Anthony D.King, ev.Glcan Sekin, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1998.

473

Handan TEMZEL Erol TURAN Metehan TEMZEL

Montago Ray V., (1996), Integrated cross-cultural Business training, Journal of Management Development, Vol.15, No.5., MCB Universty Press, s.s.57-61 Mutlu E. C., (1999) Uluslararas letmecilik, Beta Yaynlar, stanbul. Manuel M. ve Rabindre N. K., (1996), Impact Of Culture On Performance Management in Developing Countires Journal of Management Development, Vol.15, No.5., MCB Universty Press, s.s.65-75 Usluata A., (1995), letiim, letiim Yaynlar, stanbul. aylan G. (1995), Deiim Kreselleme ve Devletin Yeni levi, mge Kitabevi, Ankara. Wallerstein I., (1998), Ulusal ve Evrensel: Dnya Kltr Diye Bir ey Olabilirmi?, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Der.Anthony D.King, ev.Glcan Sekin, Bilim ve Sanat Yay., Ankara. Zaharna R.S., (1996), Managing cross-cultural challenges: a pre- lesson for trainning in the Gaza Strip, Journal of Management Development, Vol.15, No.5., MCB Universty Press, s.s.75-87

474