Mart 2007 Cilt:15 No:1 Kastamonu Eitim Dergisi 271-278

LKADA VATANDALIK ETM OLARAK TARH RETM

Hseyin KKSAL G.. Gazi Eitim Fakltesi, lkretim Blm, Snf retmenlii A.B.D., Ankara. zet
Tarih retimi, vatandalk eitiminin bir parasdr. Tarih retiminin niteliini genellikle, tarihsel bilginin doas ve dnemin ocua ynelik beklentileri belirler. lka uygarlklarnn tarih anlaylar ve ocuktan beklentileri, tarih retiminden beklentilerini etkilemitir. Bu makalede Smer, Eti, Musevi ve Eski Yunan uygarlklarnn vatandalk alglar ile, buna paralel olarak dzenlenen Tarih retimi amalar ele alnmtr. Anahtar Kelimeler: Vatandalk, Tarih retimi, lka

HISTORY TEACHING AS A CITIZENSHIP EDUCATION IN ANCIENT TIMES

Abstract
History teaching is a part of citizenship education. Generally the quality of history education is determined by the nature of historical knowledge and the expectations of related eras from child. The historical understanding of ancient civilizations and their expectation from child also affected their expectations from history teaching. In this article, citizenship perceptions of Sumerian, Hittites, Jewish and Ancient Greek civilizations and history education given in accordance with these perceptions are studied. Key words: Citizenship, History Teaching, Ancient Times

Giri Binbir Gece Masallar, gemiin yklerini sonrakilere ders olutursun diye saklayanlara vgler dzerek balar (1992:21). Eskilerin yaam ykleri, zamanmzda yaayanlara rnek olutursun; bylece bir kimse kendinden bakasnn bana gelenleri renerek, gemiteki insanlarn servenlerini ve sylediklerini dikkatle gz nnde tutup onurlandrarak kendini slah etsin biiminde son bulan temenni, esasnda tarih bilimine ilikin en yaygn beklentinin de dile getirilmesidir. Bireylerin ve toplumlarn varolu biimlerinin, bilinli olarak tercih edilmi, urunda bir iradi sebat gsterilmi oluumlar olduu gerei, onlarn kendi yollarn izerlerken kimi gvenilir klavuzlara ihtiya duymalarn gerektirebilir. Dnen, inanan ve eyleyen insan iin,
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

272

Hseyin KKSAL

hareketinin/serveninin balang noktalar olduka snrldr. htiyalarn ve erdemin buyruklaryla alnan kararlarn, insann zaman iindeki hareketliliinin balang noktalar olduklarn dnmek yanl deildir. Denilebilir ki, gemite vuku bulmu insan eylem ve retimlerinin tm, yukarda anlan etkenlerin itmesiyle olumu cevval bir kolektif akln rndr ve, gemiteki eylemleri zmek, insana hem bugnn belirleyicilerinden olan gemii, hem de dier belirleyiciyi, yani akl anlama imkan sunar. Gemiin yklerinin, bu denli vgye mazhar olabilmelerinin nedeni, insann, sregiden serveninin zn ve bizzat kendisini anlama frsatn ilerinde barndrmalardr. Braudel, Binbir Gece Masallarndan bugne, aradan geen zamann parlak bulularnn aratrc zihinde uyandrd kendine gveni umursamadan, hayatn dev bir sorun, bir denklem, daha dorusu birbirlerine bal, ksmen de bamsz bir denklemler yuma olduunu sylemekte(1996:11), ve bugn iin unutulmamas gerekenin, bu denklemlerin ou zaman kklerinin kefedilememi olduunu belirtmektedir. Kklerin hala zerlerinde tadklar bilinmezlik zrh, zaman iinde toplumlarn kendilerine zg ihtiyalar, dnme yollar ve deerler birikimleriyle balantl olarak delinmeye allmtr. Sonradan Tarih adn alacak olan bu aratrma faaliyeti, hangi problemi zme niyetiyle yaplm ise, sonular itibariyle o problemin doasna yakn bir nitelik kazanmtr. Perslerle savaan Yunanllarn tarihlerinde grlen ulusal temalarn (Collingwood,1990:45-49), imparatorluklarnn ilel ve ebed olduuna inanan Romallarn, yazdklar ve rettikleri tarihlerdeki mutlak devlet temasnn, Msr ve Smer tarihlerinde geen Tanr-Krallarn (Akkaya,1938:16) aklamas, gemiin yklerinin derlenmesinde yaanan doal ve zamana zg sistemsizliin yan sra, ortaya konulan bilginin grd ilevle de ilikilidir. Tarih ile Bugnn etkileimi, karlkl konulmu iki aynann kendi ilerinde birbirlerini sonsuza kadar retmeleri gibi bir dourganlk ve sreklilik arz eder. Bugnn deerleri ile problemlerinin tarihe bir ierik kazandrmas, tarihin de onlara, kendilerine ilikin bir perspektif sunmas, zamann sreklilii ile olay ve olgularn tbi olduklar nedenselliin bir sonucudur. Gemi ile bugnn bu doal etkileimi, tarih bilginin hem retilmesinde hem de ilevselletirilebilmesinde nemli bir role sahiptir. Tarihin, bugn ile gemi arasnda kesintisiz bir diyalog (Carr,1987:41) olarak tanmlanyor olmas, bu etkileimin farkl bir biimde dile getirilmesidir. Tarih bilgi iki ey ile mmkndr: Tarih ve Onu bilen zihin. Tarih, kendisini tasarlayacak bir zihnin varl ile ancak mmkn ve anlaml olabilir. Doabilimlerin yasalar/bulgular insan olmadan da vardr ve geerlidir. Elma, dnyada hi kimse yaamyor olsa da yere der. Doabilimlerin kanunlar ve ileyii insandan bamszdr. Oysa rnein, Malazgirt Savan bilinebilir ve anlaml yapan ey, ilkin Ona ynelen bir zihin tarafndan anlalmas ve ikinci olarak, o zihin iin bir tr deer tayor olmasdr. nsanlk yok olup yeniden yaratlsa, bambaka bir sosyo-ekonomik, kltrel dzenek iinde yaamaya balasa, Elma yine ayn nemle decek fakat Malazgirt Sava ayn nem ve anlama sahip olmayabilecektir. Bamsz bir olaylar/olgular kmesi olarak grnen gemiin bugn ile arasndaki bu organik ban, nesnel tarih bilgiye ulamada tutulan yntemin olduu kadar, bugn ve gemiin birbirlerine duyduklar hayat ihtiyatan doduu sylenebilir.

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi

lkada Vatandalk Eitimi Olarak Tarih retimi

273

Bu ereve iinde bugn ile direkt ilikisinden sz edilen tarih, lkenin deyiiyle bir varolu potansiyeli olarak (1976:230); yerel, milli ve evrensel balamda insanlarn ve milletlerin gerek kendilerine ilikin olarak yaptklar tanmlarda, gerekse milletleraras ilikilerinde sklkla bavurulan sistemli bir referans kayna haline gelmitir. Gemite yaananlarn sistemletirilerek bir bilgi birikimi haline, ve bu bilgi kltnn farkl deikenler gzetilerek bir retim nesnesi haline getirilmesi, bireylerin ve toplumlarn bekalaryla ilikili olarak, tarihin her dneminde yneticilerin ve ebeveynlerin yaplmasndan kendilerini sorumlu tuttuklar iki etkinlik olmutur. Bu hayat sorumluluun, farkl kltrel ve sosyo-ekonomik yaplarda yaaya gelen toplumlara yaylm oluu, bu alanlarn hem bilgi retimi ve hem de retimi konularnda tek bir yntem yada ama belirlenmesini engellemitir. Tarih retiminde neyin niin retilecei, temelde iki deikenin etkisiyle belirlenmektedir. Bunlar toplumun; a- Tarih anlay b- ocua ynelik beklentiler, olarak sralanabilir (Dilek,2001:1). Bu klardan ilki, arlkl olarak tarihilerin yntemi ve tarihin sosyo-politik ilevi ile ilgili iken ikinci k, toplumun yahut ailenin sosyo-ekonomik dzeyi ile ilgilidir. Katba (1994:23), ailelerin eitime baklarnda ocuklarna ilikin beklentilerinin byk rol oynadn saptamtr. Tarih retiminin nasl bilindiine ve ne beklenildiine ilikin olarak tasarland iddias ok da dayanaksz deildir. Safran (1997), bu erevede tarih retiminin ana ama dorultusunda gerekletiini sylemektedir. Bu amalar yle sralanabilir: a- Miras olarak tarih, b- Ahlak Eitim in Tarih, c- Gnmz Dnyasn Anlamak in Tarih Belirlenen bu amalarn, yalnzca bilimsel tarihin retilmesi sz konusu olduunda geerlilik kazand sylenemez. Toplumlarn hibir zaman, lkenin deyiiyle ebed bir halihazr iinde bulunmazlar. nsanlk tarihinin her dneminde gerek siyasi, gerek dini ve gerekse folklorik sebeplerden tr gemie ynelik olarak, bir biimde bilinme, kayda geirilme ihtiyac duyulmutur. Smerlerde Tarih ve Tarih retimi Akkayaya gre (1938:14) Smerde tarihiliin siyasi, ekonomik ve din olmak zere yn bulunmaktadr. Zamann nemli olaylara gre tayin edilmesi en eski kronik tarz olarak Smerde ortaya kmtr. Tarihsel metinlerin daha ok Smer krallarnn iktidar srelerini ieren listeler olduu bilinmektedir. Bu listelerde bulunan baz nemli olaylarn kaytlar ve yaplan baz karakteristik ilaveler, anlan listelerin yalnzca isim ve yl saymann tesinde bir ilevinin olduunun gstergesidir.
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

274

Hseyin KKSAL

Gerek ziraat ilerinin dzenlenebilmesi ve gerekse siyas iktidarn seyrinin gsterilmesi maksadyla hazrlanan bu listeler zamanla, ham tarihsel kaytlar olmaktan karak bir eit mitolojik birikim halini almtr. Listelerde kaydedilen olgu ve olaylara, ge kan oban, gne tanrsnn olu trnden efsanevi elerin katlmas, bu tarihsel kaytlarn halk arasnda zamanla efsaneletiinin gstergesidir. Bu ynyle tarih, siyasi otoritenin gemii hatta bu otoritenin atalarnn hikayesi haline geliyor; barndrd efsanevi temalar sayesinde siyasi otoritenin varlnn meruiyetini pekitirerek bir eit inanm tebaa yetitirilmesine yardmc oluyordu. Akkayaya gre tarih, ktidar hanedannn asaletinin takdirine hizmet etmekteydi (1938:16). lken, Smer tarihleri hakknda ktmser bir yaklam sergilemektedir. Onlarn itimai bir hafzaya sahip olduklarna ilikin olarak hi bir iaret bulunmadn syleyen lken (1976:226), yle devam etmektedir: Byk abideler dikmi, kanunlar koymu olan hkmdarlar kazdrdklar kitabelerde nihayet dedelerim yle yapmlard gibi mphem baz szler brakmlard. Tarihin isyan, harp gibi baz somut kavramlar ierdii Smerde, yazl edebiyatn ilk ekirdeklerinin olumaya balad dnemlerde kimi tarih ahsiyetlerin ve bunlarla balantl olarak tarih motiflerin destani bir ekilde ilenmeye balad grlmektedir (lken, 1976:231). Tarihin zerine bina edildii somut kavramlarn yan sra yine bunlarla ilikili olarak din ierikli baz kavramlara da yer verdii gzlenmektedir. Tarihsel ak, saadetle felaketin, uurla uursuzluun el deitirmesi olarak alglanr. Bu alg, tarihe duyulan ihtiyacn nitelii ile ilgilidir. Tarihe duyulan ihtiya, insanlarn yaanm veya yaana gelen byk deiimlerin tanmlanabilmesi ve sebeplerinin anlalabilmesidir. Smerlerin, Sargon-Lugalsagissi adl tarihsel metninde, Elm baskn nedeniyle meydana gelen uursuzluk yle anlatlr: Zaman deitirmek, ekilleri evirmek, ehirleri evirmek, Mabetleri devirmek Smer nizamn ykmak iin Kasrga koptu(Akkaya,1938:19) . Bir sebep-sonu ilikisinin kurulmaya alld bu metinde, vuku bulan siyasi/askeri olayn tanmlanma abas grlr. bir

Smerde, tarihin sreklilik kavram zerine kurulmasnn bir rnei Sargon efsanesidir. Efsanede Sargonun kendi tarihesini anlatmasnn ardndan, haleflerine hayrdualarda bulunmas, Akkayaya (1938:21) gre eski bir kraln talihinin, sonraki krallarn talihleriyle ilikili olduu varsaymn aa karmas sebebiyle nemlidir.

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi

lkada Vatandalk Eitimi Olarak Tarih retimi

275

Musevilerde Tarih ve retimi Musevi tarihinin de esasn Smer yada ortaa Avrupa tarihinde olduu gibi dinin oluturmas, sosyal ve siyasal hayatn arlk merkezinin din olmasndan kaynaklanr. Ancak sadece tarih deil, hukuk, gzel sanatlar, tp gibi bilim dallarnn, dinin ekseninde toplandn grmek mmkndr. zellikle tarih, hem snflamas hem de yorumlanmas itibariyle tamamen din niteliktedir. Tarihin snflanmas, genel olarak Musevilik tarihinin evresi temel alnarak yaplmaktadr. Bu evre; a- Hazrlk Devri (M. 1200-750) b- Ykselme Devri (M. 750-550) c-Taazzuv/Kurumlama Devri (M. 550 ve sonras) Bu temel zerine bina edilen tarih, yalnzca olaylarn ve zamann snflanmasnda deil, anlamlandrlmas/yorumlanmasnda da dine tbidir. Akkayaya gre (1938:27), Musevilerin temel kronii olan Ahd- Atik, teolojik mahiyette bir tarih felsefesidir. Bu metindeki hal tercmeleri metni, geni bir tarih yorumu olmaktan bir lde uzaklatran tarihi nitelikli anlatmlardr. Musevi tarihinin pedagojik adan kiilik geliimine ilikin ynleri de bulunmakta; bu uurda kahramanlarn hayatlar nakledilmektedir. Ancak Musevi tarihindeki bu yn de, bireyi Tanrnn icra vastas olarak alglamalarndan dolay, yine din niteliktedir. Bu trden bireysel hayat hikayelerin tarihe yansmas, o dnemlere ait yiitlik trkleri, destanlar, ataszleri gibi ifahi kltr elerinin tarihe kaynaklk etmesinden dolay gereklemitir. Musevi tarihiliinin en yaygn temsilcisi, eserinde tarihi olaylarn din bir szgece tabi tutulduu Amostur. Amosun tarihi, ierii yoluyla toplumda bir ahlaki gelime salamay ama edinir. Musevi tarihiliinin bu trde bir eit din tefsir niteliiyle yaygnlamasndan nce de Akkayaya gre Musevi toplumu zaten benzer biimde bir dnce alkanl iinde idi. Musevilik inancnn dnya ve ahiret anlaynn tarih grlerine de yansmasnn, Ortaa Hrstiyan kltrnde olduu gibi Musevilik inannn da insan aklnn yaanan olaylardaki roln sfra indirgeyerek dnme retisinin etkisiyle olduu dnlebilir. Musevi tarihlerinin de ayn tr bir mantk zerine kurulmu olduklarn sylemek hata deildir. Bu ynyle Musevi Tarihleri toplumda din eitiminde etkin rol oynamlardr (Akkaya,1938:30). Etilerde Tarih ve retimi Etilerde de, bir toplumun tarih varlna/geliimine ilikin olarak nesnel bir tarih uuru yoktur. Eti hakanlarnn devlete dair belgeler olarak dzenlenen yllklar hazrlattklar bilinmektedir. Bu yllklarn ilk rnei Eti kral Murilin, babas Supiluliyumann icraatndan sz ettii ortalama elli yllk bir sreyi ieren yazttr. lken(1976:226), bu tr tarih yaklamlarn, tarih bilincinin olumasndan nceki devirlere has grmektedir.
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

276

Hseyin KKSAL

Eti tarihiliinde, Smer ve Musevi tarihlerinden farkl olarak devletleraras anlama/yazmalarn ve bunlara neden olan olaylarn kaydedildii gzlenmitir. Eti tarihlerinin ana biimde yazld sylenebilir. Bunlar yle sralamak mmkndr: a- Devletleraras anlama metinleri, yazmalar, kral fermanlar b- Yllklar c- Din/efsanev tarihler Devletleraras anlama metinleri ve yazmalarn, kayda geirililerinde diplomatik bir subjektiflik bulunduuna ilikin pheler bulunuyor olsa da, bu tarihlerin kronolojik derinlii olduka fazladr. Bu noktada, Etilerin, tarihi siyasal iddialarn dayana olarak kullandklar dnlebilir. II.Murilin, dneminin Halep beyiyle yapt bir anlamada, kendisinden aa yukar yz yl nce yaam olan I.Hattuilden sz etmesi, bu iddiay kantlayabilir (Akkaya,1938:34). Etilerde kral fermanlarnn sadece ferman olmaktan fazla zellikler tad gzlenebilir. Bu fermanlar, siyasi otorite tarafndan verilen karar yada buyruklarn, tarihsel gerekeleriyle sunulduu birer belge olarak dnlebilir. Etiler tarihi ilevselletirebildikleri bu ynleriyle, Smerlerin yada Musevilerin tarihe tandklar ksr hareket alann geniletmilerdir. Tarih Etilerde yalnzca toplumun din inann perinleyen bir tefsir arac yada siyasi otoritenin, atalarndan dolay kendi varln garanti altna almakta kulland bir siyasal destek olmaktan kmtr. Bu fermanlara, M 1600l yllarda hkm sren Telepinuya ait olan biri rnek verilebilir. Hanedann veraset kanununu oluturan bu fermanda, veliahtln dzenlenme artlar ile ilgili olarak hkmdar ailesi iinde bir mahkeme kurulmas karara balanmaktadr. Fakat fermann esas zellii, giri ksmnda Eti imparatorluunun kurucusu olan Labarnadan, fermann dzenlendii yla kadar geen devrin tarihinin anlatlarak, devlet, dzen, birlik, refah gibi kavramlarn tartlmasdr. Bu ynyle fermanlarn, bir siyasi eitim arac olarak kullanlan tarih belgeler olduklarndan sz edilebilir (Akkaya,1938:34). Etilerin bir eit tarih bilincine sahip olduklar ve gerek siyas, gerekse din sebeplerle dzenlenmi tarih belgeleri sakladklar ve bunlar i ve d politikada kullandklar bilinmektedir (Akkaya,1938:33). Yeni Eti devrine ait Eti hakanlarn konu eden bir metinde eski bir tablet den sz ediliyor olmas bu iddiann kantdr. Eti tarihiliinde, halk arasnda yaygn olarak yaayan bir eit szl tarih gelenei vardr. erii ve mahiyeti itibariyle ne tr bir tarih olduu tam olarak bilinememekle birlikte, Anadolu folklorunda da rastlanabilen hikaye anlatcl yada kssahanlk (Pakaln,1993:37) geleneine benzer biimde, sosyal, asker,ve din mesajlar ieren bir szl tarih geleneinin varl kesindir. Bu gelenein, daha ok ahlak eitim amacyla ie koulduu tahmin edilebilir.

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi

lkada Vatandalk Eitimi Olarak Tarih retimi

277

Eski Yunanda Tarih ve retimi Tarih bilimi 19.YYda rdn kantlayana kadar daha ok edebiyatn bir alt dal olarak alglanmtr (zlem,1992:42). Ayn alglama slam dnyasnda da mevcuttur. Nevi efendi tarihi ulm- edebiyeden olarak ele almaktadr (1995:85). Aristoya gre de tarih bir edebi trdr. Olup bitmi olaylarn hikaye ediliinden ibaret olan tarih, Ona gre iirin altnda bir yerlerde bulunmak durumundadr. Tarih Eski Yunanda srf anmsanmaya deer eyler olup bittii ve bu eyler onlar grm olanlar arasndan bir kroniki istedii iin kayda geirilirler. rnein Heredotun tarihi, anl ileri sadece onlar yapan kuak lp gittii ve i bir daha hi yaplamayaca iin, zamann unutuundan kurtarmak zere yazlmtr (Collingwood,1990:45). Eski Yunanda tarihin ilevi ve inceleme alan snrldr. Tarih, belli bir zamanda yaam, belli bir toplumun ad idi (Gksel,1958:7). Benzer bir anlayn zellikle Musevi tarihinde de olduunu grmek mmkndr. Bu tr tarihlerde, yalnzca bir kavim ve dierleri vardr. Antik ada salt tanrlarn davranlarndan ibaret olan tarih Hellenistik dnemle birlikte iine dierlerini de almtr. Byk skender ile birlikte tarihte biz ve dmanlarmz ls benimsenmi, bunun gibi, tarihinin tuttuu saf da ayn lde netlemitir. Tarihi olduka ak bir biimde bir taraftr. Heredot, Persler hakknda da konuur ama onlarn tanm bellidir: Yunanllarn dmanlar. Collingwooda gre (1990:41) Yunanllarda tarih, Hellenistik dnemle birlikte milli bir karakter alr. Tarihin iki temel aktr Yunanllar ve Dmanlar olarak belirlenmitir. Heredotun tarih uuru Collingwooda gre Yunan-Pers dmanlnn uurudur. Ancak IV.YYdan sonra Yunan kltr ile dier kltrlerin etkileim iine girmelerinin, Yunan tarih anlayna etki ettii, o eski tarih uurunun kartln deil ortakln uuruna dnmeye yz tuttuu iddia edilmektedir. Fakat bu ortakln, btn bir insanl deil, yalnzca skender imparatorluu tebaasn kapsad unutulmamaldr. Btn teki halklardan stn olduklarna ve erdem adn hak eden davranlarn tekeli olduklarna son derece gvenen Romallar, kendi tarihlerini anlatmaya deer tek tarih diye dnyorlard (Collingwood,1990:49). Tarih, bu alglan ile, her dnem ve hemen her yerde olduu gibi Eski Yunanda da siyas bir ierik zerine bina edilmitir. Polybius, tarihi bilimsel olarak doru ve tantlayc olduundan deil, siyas hayat iin bir okul ve eitim temeli olduu iin incelemeye deer bulmaktadr (Collingwood;1990:50). Bu grlerinde Polybius yalnz deildir. Tarihin eitici deerinin altn izen ieroda, zellikle hatip eitiminde felsefe ve tarihin de okutulmas gereini savunmaktadr (Ayta, 1972:65). Eitim alannda kendisine verilen bu neme karlk Eski Yunanda tarih, Sokratn istedii timi Nefs Bilgisi halini alamamtr (lken,1976:227).

March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

278

Hseyin KKSAL

Sonu Tarih retiminin deiik dnemlerde deiik amalar dorultusunda gerekletii grlmektedir. Bu farkllklarn temel nedenleri, tarihsel anlatnn ierii ve nitelii olduu kadar, lkelerin dnem dnem deien yurttalk beklentileridir. Bu beklentilerin arlkl olarak tarih retiminden beklenmesi anlamldr. Anadolu corafyasnda ve civarnda, gemite tarih retiminden ne beklendiinin aratrlmas esasnda, bu blgedeki yurttalk anlaynn niteliklerini aratrmak anlamna da gelmektedir.

Kaynaklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Akaya, . (1938), Tarih lminin Tarihi, Ulus Basmevi, Ankara. Anonim, (1995), Binbir Gece Masallar, (ev.A..Onaran) Afa Yay. stanbul. Ayta, K., (1972), Avrupa Eitim Tarihi, A.. Basmevi, Ankara Carr, E., H., (1987), Tarih Nedir?, ev. M.Gizem Grtrk, letiim yay. stanbul. Collingwood, R.,G., (1990), Tarih Tasarm, ev.Kurtulu Diner, Ara Yay., stanbul. Gksel, .L., (1958), Tarihi ocuklarmza Nasl retelim?Aydn. Gulbenkian Komisyonu, (1996), Sosyal Bilimleri An, ev.irin Tekeli, Metis Yaynlar, stanbul. Katba, ., (1994), Toplumsal Tarihte ocuk Sempozyumu, Trkiyede Deien Aile ve ocuun Deeri, Tarih Vakf Yay., stanbul. Nevi Efendi (1995), Netayic-el Fnn, nsan Yay., stanbul Pakaln,M.,Z., (1993), Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, M.E.B Yay. Ankara Safran, M., (1997), Tarih retimi ve ada Mfredat Teorileri, XII.Trk Tarih Kongresi. lken, H.,Z., (1976), Millet ve Tarih uuru, Dergah Yay., stanbul.

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi