You are on page 1of 20

Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 12, Say: 2, Sayfa: 191-210,

ELAZI-2002

ARAP DLNDE HARF- TARF


The Definite Article in Arabic Language

Sadk KO * *

Tahsin DELAY *

zet simlerin bana gelen genel anlamda marifelik (belirlilik) alameti kabul edilmektedir. Ancak her marifelik ifade etmek iin olmayp bunun dnda, kelimelerin bana ism-i mevsl anlamnda ve eklendii kelimeye mna ynyle herhangi bir etki yapmayan zid tak olarak da gelebilmektedir. Bunlar tanyp, ayrmak ifadeleri doru anlamamza yardmc olmaktadr. Ayrca marifelik iin gelen btn ler de ayn anlam ifade etmemektedir. Bir ksm hem mnay hem de lafz belirli hale getirirken, bir ksm da sadece lafz belirli hale getirip mnay mphem brakmaktadr. Bu durum ise anlam dorudan etkilemektedir. Anahtar: Dil, harf-i tarf, marifelik (belirlilik). Abstract which comes in front of the nouns is accepted as a definite article. However every is not for defnition. It can be used aswell as a conjuction and it can be notr with adding to the words. To know and sidtinguish every kind of can help us understanding the statements correctly/truely.. Furthermore all of the which are used for definition dont have as the some meaning. Some of them define both mean and writtenform (lafz) and some of them define only the written form but not define the meaning. This and position effects the meaning directly. Key: Language, definite article, definition.

** *

Frat niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Arap Dili ve Belgat Yksek Lisans rencisi. Yrd.Do.Dr, Frat niversitesi lahiyat Fakltesi, Arap Dili ve Belgat Anabilim Dal retim yesi. tahsindelicay@hotmail.com

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Deiik dillerde birer harf olarak kelimeye yazlan nller, Arap dilinde bir harf olarak kelimeye dahil olmayp, harflere konan iaretlerle ifade edilmektedir. Bu sebeple harekelerin harf eklinde yazld dillerde, ibare anlalmas iin okunur. Arapada ise nce metnin anlalmas gerekir ki, sonra dzgn olarak okunabilsin1. Dzgn olarak okunabilmesi ise, kelimenin tannmas, onun hareke ve anlamn etkileyen amillerin bilinmesiyle mmkn olmaktadr. nk kelimenin ncesinde gelen mil durumundaki kelimeler, o kelimenin cmle iindeki anlam zerinde mutlak tesir icr etmektedir. rnein; harf-i cerler, nasb-cezm edatlar vb. irb, mnay bazen de her ikisini etkilemektedir. Bu sebeple kelimenin bana gelen millerin bilinmesi ifadenin doru okunup, mnann doru anlalmasn salayacaktr. Arap dilinde, bir ok eidi olmas sebebiyle genellikle kartrlan ve eklendii kelimeye farkl anlamlar katt gibi, bazen de hibir anlam katmayan taklardan birisi de dir. Her eklendii kelimede ayn anlam tamamaktadr. Bazen eklendii nekre kelimeyi marife yapmakta, bazen ism-i mevsl anlamnda olmakta, bazen de kelimelerin banda zid2 olarak gelmektedir. in eklendii kelimede hangi maksatla kullanldnn bilinmemesi mnann yanl anlalmasna neden olacandan, geldii yerlerde neyi ifade ettiinin bilinmesi de mnay doru anlama noktasnda nemli bir ileve sahiptir. Nahiv kitaplar incelendiinde, n, mnasna soru iin gelmesi3 dikkate alnmayp, genel olarak drt ksmda deerlendirildiini grmekteyiz. Bunlar marifelik, ism-i mevsl, zid ve ivaz/karlk iin kullanlan dir.
A. IN MARFELK N KULLANILMASI: in marifelik iin gelmesi konusuna gemeden nce, nekre ve marifenin izah uygun olacaktr.

Nekre: Arap dilinde isimler belirli bir varla dellet etmeleriyle marife (belirli), etmemeleriyle de nekre (belirsiz) olarak isimlendirilirler4. Nekre isimler; cinse ait mevcut (var olan) ve mukadder (var saylan) btn fertleri kapsayan ve tek bir varl

2 3 4

el-Cbir, Muhammed bid, Arap slm Kltrnn Akl Yaps (ev: Krolu, B.- Hacak, H.- Demirli, E.), stanbul, 1999, s.41. Zid iin, ileride anlatlan n Zid Olarak Kullanlmas balna baknz. bn Him, Munil-lebb an ktbil-erb, Beyrut, 1992, I,66. bn Him, erhu Katrin-ned ve bellis-sad (nr. Muhammed Muhyiddn Abdulhamd), Dersaadet, trs., s.93; Hasan, Abbs, en-Nahvul-vf, Msr, 1966, I,186.

192

Arap Dilinde Harf- TaRif

gstermeyen isimlerdir. Bu nedenle nekre isimlerle cins ifade edilir5. Nekre isimlerin ak belirtisi kelimenin sonundaki tenvindir6. Trkede bunun karl genelde, tekillerde kelimenin bana bir, oullarda ise baz ve bir takm kelimeleri getirilmekle salanmaktadr. Ancak tekillerdeki biri say olan bir ile kartrmamak gerekir. Bu bir, her hangi biri anlamndaki tenvinin karl olan birdir. Say olan biri ifade etmesi ise kelimenin mfret olmasndan kaynaklanmaktadr.

Herhangi bir adam, bir adam. Baz adamlar, birtakm adamlar, bir grup adam gibi.
Nekre isimler tariflerinden de anlalaca zere, ifade ettii eylerin bizzat kendisi olmayan ve muayyen bir ferde dellet etmeyip, umum ifade eden isimlerdir. Bu isimler sylendiinde aklda bir mna oluur ancak, bu mnay grnrde tek bir ferde hasretmek mmkn deildir. Bahede bir ocuk var cmlesindeki kelimesinin mnas (her hangi bir ocuk) anlamyla aktr. Ancak bu mna genel olup, belirli bir ocuu iaret etmemektedir. Bu ismin mnas altna giren ocuklardan herhangi birini kapsamaktadr. Nekreler ki eittir: Nekreler kabul edenler ve etmeyenler olarak ikiye ayrlr: - kabul edenler: Bu nekreler, bana belirlilik ifade eden getirilmesi suretiyle marife yaplr. herhangi bir adam kelimesinin, o adam eklinde marife yaplmas gibi. - yerine kabul edenler: Bu nekrelerin bana, asla getirilmeyip onun yerine belirlilik iin mnasna nekre bir kelime olan getirilir ki, o da kabul etmez7. Mal sahibi bana geldi rneinde marifelik iin yerine getirilmitir. Bu rnekte yu kaldrp, yerine kelimesinin bana getirdiimizde anlam bozulacaktr. Ancak yerine kabul eden kelimesi getirilebilir. Haddiztnda ile yaplan belirlilik, ile yaplan belirlilie gre daha kapal bir belirliliktir. Marife: Nekrenin zdd olarak belirli bir eye dellet eden isimlere marife denir. Marife
5

6 7

bn Him, erhu Katrin-ned, s.93; el-Him, Ahmed, el-Kavdl-essiyye lil-latil-Arabiyye (th. Muhammed Ahmed Kasm), Beyrut, 1998, s.83. bn Cinn, Ebu`l-Feth Osman, Srrus-snatil-irab (th. Hasan Hindv), Dmak, 1985/1405, I,337. bn Akl, erhu bni Akl al Elfiyyeti bni Mlik, Beyrut, 1410/1995, I,85-86; el-Him, elKavidl-essiyye , s.83.

193

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

iin vazolunan lafzlar; muayyen, mahhas mnalar iin konulmu olup, bir eyin bizzat kendisine dellet eden isimlerdir8. Marifeler nahiv kitaplarnda genel olarak 6 gruba ayrlm ve banda nid harfi bulunan nekre-i maksde (kastedilen nekre), marife olarak zikredilmemitir9. Ancak nid harfinden sonraki nekre-i maksdenin de marife olmas gerekir10. Zira biri, kastedilerek seslenilirse, o muayyen hale getirilmi olur. Marife isimler, nidyla kastedilen nekreyle birlikte 7 eittir. Btn marifeler, belirlilik bakmndan birbirleriyle ayn seviyede olmayp, kendi aralarnda belirliliklerine gre yle sralanrlar11: Zamirler, alemler, ism-i iaretler, ism-i mevsller, ile marife olanlar, nidyla kastedilen nekre ve bunlarn birisine muzf olanlardr. 1. Zamirler: smin yerini tutan, mtekellim, muhtab ve gibe dellet eden isimlerdir. , , , gibi12. 2. Alemler: Bir eyin bizzat kendisi iin konulan ve onun haricindeki eyler iin kullanlmayan isimlerdir. Alemler gibi bir ahsa, ( aslan cinsi iin kullanlr) gibi bir cinse, gibi bir lakba, gibi bir knyeye dellet edebilir13.

3. sm-i aretler: Hiss ve mnev bir iaretle belirli bir eye dellet eden , , 14 , , , vb. isimlerdir . Belli bir kelime mahiyetinde grlmekle beraber ism i iaret olarak kullanlan bu isimler mnaca kapaldrlar. Fakat murun ileyhle beraber kullanlrsa mna akla kavuur15. Bu kitab incele cmlesinde, dendiinde, her ne kadar marife de olsa murun ileyhi olmad iin nispeten kapaldr, ama murun ileyhi olan de getirildiinde bu kapallk ortadan kalkmaktadr. 4. sm-i Mevsller: Kendinden sonra gelen ve sla diye isimlendirilen cmle ile
8

9 10

11 12

13 14 15

ed-Dahdh, Antoine, Mucemu kavidil-Arabiyyetil-lemiyye, Beyrut, 1997, s.54; el-Galyn, Mustafa, Cmiud-dursil-Arabiyye, Beyrut, 1412/1992, I,147; Ali Crim Mustafa Emin, enNahvul-vdh, Msr, 1964, I,108. Geni bilgi iin baknz: bn Akil, I,86; bn Him, erhu Katrin-ned, s.94. Nureddn Abdurrahmn el-Cm, Molla Cm (erhu Kfiyet-i bn Hcib), (th. sme Taha er-Rif), stanbul, II,151; el-Galyn, I,147; Tcuddn Ammu Ali, en-Nrul-mud, Dmak, 1971, s.25. el-Cm, II,149. Zamirler hakknda geni bilgi iin baknz: bn Akl, I,87,88; Hasan, Abbs, I,196 vd.; el-Galyn, I,115 vd.; brahim, Abdulalm, en-Nahvul-vazf, Kahire, 1389/1969, s.196 vd. el-Cm, II,150; bn Him, erhu bni Akl, I,114; bn Him, erhu Katrin-ned, s.96-97. El-Him, el-Kavidl-essiyye , s.95. Uralgiray,Yusuf, lk ve leri Dilbilgisi, Riyad,1406/1986, I,404; el-Cm, II,150.

194

Arap Dilinde Harf- TaRif

aklanan marife isimdir. , , ,gibi . 5. zfetle Marife: Mnev bir izfetle kendisinden sonraki marife bir isme balanan nekre isim marife olmaktadr17. gibi. Bu rnekte kalem her hangi bir kalem iken Mahmuta izfe edilince Mahmutun kalemi olmakla marifelik (belirlilik) kazanmtr. 6. Nidyla Kastedilen Nekre: Daha nce zikrettiimiz gibi nidyla kastedilen nekre baz nahivciler tarafndan marife olarak kabul edilmemesine ramen bni Hcib gibi dilciler18, nekre-i maksdeleri marife kabul etmilerdir. nk kii karsndakine seslenir. gibi. Bunlar kendileriyle muayyen bir eyin kastedildii isimlerdir, onun iin bu tr isimlere nekre-i maksde (kastedilen nekre) denilir.

16

7. ile Marifelik: Arap dilinde harf-i tarf diye bilinen ve kelime trlerinden yalnzca isimlerin banda yer alp, imlas bitiik olarak yazlan bu tak, tenvinin tam zdddr. Tenvinden bedel olarak getirilen 91in, Trkede tam karl olmayp cmle iinde eksiz olarak, -i ekiyle ve o, bu, u gibi iaret sfatlaryla karlanr. adam geldi, adam bul, o adam gibi. Trkede bir kelimesinin mukabili olan tenvin, cins isimleri belirsiz yapmak iin son harflerine geldii halde, taks bu isimleri marife yapmak iin balarnda yer 20 alr . Bir isim hem belirli hem belirsiz olamayaca iin ikisi bir kelimede birleemez21. rnein eklinde sylenemez. taksnn asl grevi eklendii nekre isimleri marife haline getirmesidir22. Ancak banda bulunan her isim, karmzdaki muhtabn bildii ve alt bir isim olmadka marife olmaz23. nk taksnn asl grevi her ne kadar isimlere marifelik kazandrmak ise de, eklendii baz kelimelerde zid, ismi mevsl ve ivaz olarak da kullanlmaktadr.
16

17

18 19

20 21 22 23

Geni bilgi iin baknz: bn Akl, I,134 vd.; Hasan, Abbs, I,306 vd.; Akda, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Konya, 1981, s.26,27; rt, M. Meral, Arapada Cmle Kuruluu Ve Tercme Teknikleri, stanbul, 1997, s.76; el-Him, el-Kavidl-essiyye, s.110-111; akr, Mehmet, Arapada sim Tamlamas, zmir, 1992, s.5 vd.;Talu, Mehmet, Nahiv lmi, s.46. el-Cm, II,151, Hasan, Abbs, I,191; el-Galyn , III,148; Tcuddn , s.32. Sbeveyh, Eb Bir Amr b. Osman b. Kanber, Kitbu Sbeveyh, (th. Abdusselam Muhammed Harun), Beyrut, 1983/1403, I,200. bn Cinn, I,337. bn Akl, I,167; bn Hiam, Munil-lebb I,61; Hasan, Abbs, I,381; Akda, s.19. Sbeveyh, IV,226; el-Him, el-Kavidl-essiyye , s.109. Maksudolu, Mehmet, Arapa Dilbilgisi, stanbul, 1992, s.195.

195

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Nahivciler arasnda taksn oluturan harflerden hangisinin marifelik ifade ettii konusunda farkl grler vardr. Halil b. Ahmed taksndaki hemzeyi, hemze-i kat kabul ederek ve n ikisinin birlikte harf-i tarf olduunu savunmakta, Sbeveyh ise hemzenin, hemze-i vasl olduunu ve bu sebeple sadece n harf-i tarf olduunu iddia etmektedir24. Mberred ise daki n, harf-i tarf olan hemze ile istifham hemzesinin birbirinden ayrlmas iin ona eklendiini syleyerek, sadece mefth hemzeyi ( ) harf-i tarf olarak kabul etmektedir25. Ancak bu konudaki genel kanaat ikisinin birden harf-i tarf olduu ve hemzenin de hemze-i kat olduudur26. bn Mlik ise, bu konuda u beyti syleyerek adeta bu iki gr telif etmitir27:

" : "

n ikisi veya tek bana harf-i tarftir, kelimesini marife yaptnda de.

LE MARFELN KISIMLARI: Marifelik iin isimlerin bana gelen ,baz nahiv kaynaklarnda; ahdiyye,

istirkiyye ve cinsiyye olmak zere 3e ayrlmtr28. Ancak ayr bir blm olarak ele alnan istirkiyye, aslnda cins ifade etmesi sebebiyle cinsiyyenin bir blm olarak deerlendirilmelidir. Biz de bu almamzda nahiv kaynaklarnn ounda29 olduu gibi istirkiyyeyi, cinsiyye iinde deerlendirerek marifelik iin isimlerin bana gelen , ahdiyye ve cinsiyye olarak iki ksmda ele alacaz.
a. Ahdiyye (Belirlilik in Gelen :03) Nekre bir kelimenin bana gelerek, daha nce mnas kapal ve umum durumda olan nekrenin medlln belirli bir ferde hasr edip, kstlayarak ona belirlilik salar. Bu eit ,eklendii kelimeyi muhatap tarafndan bilinen, belirli bir ferd haline getirmektedir. ile kullanlan kelimenin belirli olmasndaki sebep ise, konuma anndan nceki zamanda kelimeye dahil olan belirli bir bilgi (ahd)dir. Bu bilginin ortadan kalkmasyla kelimenin belirlilii de ortadan kalkar. Ancak rnein alemler, zamirler vb. dier marifelerde, belirlilik bir bilgiye (ahd)e dayanmayp aslndan kaynaklanan bir belirliliktir.
24 25 26 27 28

29 30

Sbeveyh, III, 324 vd.; bn Cinn, I,333 vd. bn Akl, I,167; bn Him, erhu Katrin-ned, s.112. el-Cm, I,26. El-Galyn, I,147. bn Akl, I,167. bn Him, erhu Katrin-ned, s.112; el-Kazvn, Hatb, Telhsul-Mifth, (nr: Yank, Nevzat H., Kll, Mustafa, genli, S.), stanbul, trs, s.34,35. bn Akl, I,168; bn Him, Munil-lebb, I,61; Hasan, Abbs, I,385 vd.; el-Galyn, I,148. Hasan, Abbs, I,385; Uralgiray, I,569.

196

Arap Dilinde Harf- TaRif

ahdiyyede belirlilik, kelimenin aslndan olmayp ya zikr/sylemekten, ya


zihn/bilgiden, ya da huzr/ayn ortamda olmaktan kaynaklanan bir belirliliktir. Baz kaynaklarda ahd-i zikr ile ahd-i huzr, ahd-i hricnin31 iki alt bal olarak verilmi32 ise de, metotlu ve zihne daha yaklatrc olarak bulduumuz ve kaynaklarn bir ounda33 getii ekliyle ahdiyyenin zikr, zihn ve huzr eklindeki taksimatn tercih ettik. a1. Ahd-i Zikr: Bu durum nekre bir kelimenin ayn cmlede nekre olarak tekrarlanmasyla olur. kincisinin bana ahdiyye getirilir. Burada ahdiyyenin grevi iki nekreyi mna ynyle birbirine balamak ve eklendii kelimenin anlamn tek bir ferde hasrederek birinci kelimeyle mnasnn ve medllnn ayn olduunu gstermektir. Yaplan snrlama ve hasretme ikinci kelimeyi marife yapmaktadr ki, bu marifelik ise zikr bir marifelik olup ahd-i zikr diye isimlendirilir34. Bana bir misafir geldi, ben de o misafire ikram ettim rneinde grld gibi birinci kelimesi nekre gelirken, ikincisi ayn cmlede marife olarak gelmitir. Marife olarak kullanlan kelimenin bandaki ahdiyye bu iki kelimeyi birbirine balamaktadr. Burada marife olan kelime zamir, nekre olan ise zamirin mercii konumundadr. Cmle sanki Bana bir misafir geldi, ben de ona ikram ettim eklinde sylenmektedir. Lafzlar benzer olan iki kelime ayn cmle ierisinde nekre olarak kullanlacak olursa o durumunda bir anlam karkl ortaya kacaktr. Bir yamur yad, bir yamur ekinlerimize canllk kazandrd rneinde birinci kelimesiyle ikincisinin ayn olup olmad kartrlmaktadr. te ahdiyye bu belirsizlii ortadan kaldrmaktadr. Ancak bu her zaman byle olmayabilir. ( ) Ben bir kitap aldm, sen de bir kitap aldn rneindeki lafzlar ayn cmle ierisinde nekre olarak kullanlmalarna ramen farkl kitaplar olduu anlalmaktadr. Ahd-i zikrdeki belirlilik, lafzn sarhaten veya kinye yoluyla zikredilmesiyle olmaktadr35. a1.1. Ahd-i Sarh: Burada ayn lafz iki defa zikredilmektedir. lk kullanmda
31

32 33 34 35

Ahd-i zikri ve ahd-i huzurideki belirlilik zihinde olmayp, zihnin dndaki bir belirlilik olmas sebebiyle ahd-i harici olarak isimlendirilmitir. el-Hm, Ahmed, Cevhirul-belga fil-men vel- beyn vel-bedi, stanbul, 1984, s.134. bn Him, Munil-lebb, I,61; Hasan, Abbs, I,384 vd.; el-Galyn, I,148. Hasan, Abbs, I,383,384. Teftazn, Saduddin, Muhtasarul-men, stanbul, 1301, s.35.

197

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

nekre olan kelime ikinci kullanmda marife olarak gelmitir. nk muhatap ikinci defa zikredilen kelimenin birincisi olduunu kavramtr. Bu durum u ayette aka grlmektedir. Nitekim vaktiyle Firavuna bir eli gnderdik Firavun o Eliye isyan etti de biz de onu iddetle cezaya arptrdk36. Ayette geen kelimesi ilk defa kullanldnda nekre, ikincide ise birincisi ve ikincisiyle kastedilen mnann ayn eyler olduunu gstermek zere marife olarak kullanlmtr. Bu marifelik zikrediten kaynaklanan bir marifeliktir. a1.2. Ahd-i Kin: bitien kelimenin lafz daha nce zikredilmeyip ona telmihte bulunan (iaret eden) isimler zikredilirse bu durumda ,lm-i ahdi kin olur. ... Bir zaman mrnn hanm yle demiti: Ya Rabbi! Karnmda tadm ocuumu sana adadm, her trl badan azade olarak senin yoluna hizmet edecektir... Erkek evlat kz gibi deildir37. Bu ayette ile, kinaye yoluyla ( erkek evlat) kastedilmektedir. Bu sebeple kelimesi, kendisine iaret eden dan sonra geldii iin ikinci kez zikrediliyor gibi l gelmitir. a2. Ahd-i Zihn: Buna ahd-i ilm de denilmektedir. nk burada kelimenin belirli olmasndaki sebep, konuma anndan nceki zamanda sahip olunan bilgiden kaynaklanmaktadr. Ancak konuma anndan nce sz sahibi ve muhtabn sahip olduu bu belirli bilgi, sz esnasnda zikredilmi bir lafz olarak karmza kmayp ahdiye ile remzedilir. Kelimenin bandaki ise, o bilgiye iaret eden onun bir unvan gibidir38. rnein bir renci arkadana Faklteden ne haber? dediinde, bu cmlede ,sz syleyenin ve muhtabn daha nceden bildikleri bir faklte olduu iin nekre getirilmeyip onun yerine iaretle zihn kullanlmtr. Gerekten Allah, (Hudeybiyede) o aacn altnda sana biat ettikleri zaman mminlerden raz oldu39. Bu ayette kelimesinin bandaki de, lm- ahd-i zihn olup, onun
36

37 38 39

Mzzemmil 73/15-16; Makalede geen ayetlerin tercmeleri u meallerden alnmtr: antay, Hasan Basri, Kurn- Kerm ve Mel-i Kerm, stanbul, 1984; slm Ansiklopedisi, Kurn- Kerm ve Alamal Meli, Ankara, 1993; Yldrm, Suat, Kurn- Hakm ve Aklamal Meli, stanbul, 1998 . l-i imrn 3/35-36. Hasan, Abbs, I,384; el-Galyn, I,148. Fetih 48/18.

198

Arap Dilinde Harf- TaRif

mtekellim ve muhtabn zihninde bilindiine iaret etmektedir. Ahd-i zihndeki belirlilik, muhatap ile sz syleyen arasndaki bir belirliliktir. Bunlarn dndakiler iin ise belirsizlik vardr. nk ,eklendii kelimeye ait bilgiye sahip olanlarn zihnini kastedilen mnaya yneltir. Zihninde bu bilgi bulunmayanlara gre ise, ile balayan kelime lafz olarak marife olsa bile mna olarak nekredir. nk onlar iin bir belirlilik ortaya konulmamtr. a3. Ahd-i Huzr: Bu eit marifelikte, marifelie sebep olan ey konuma esnasnda ortaya kar. Bana geldii kelimeye bu, u iaret sfatn kazandrr40. 41 Bgn senin bedenini kurtaracaz . bn Usfr bir ismin lm- ahd-i huzr ile marife olabilmesi iin u artlar tamas gerektiini belirtmitir42: -sm-i iaretten sonra gelmesi gerekir. Bu adam bana geldi, -Niddan sonra gelmesi gerekir. Ey adam! Dilini koru, -Mfcee (srpriz) bildiren den sonra gelmesi gerekir. ktm, bir ne greyim; aslan, -imdiki zaman bildiren bir zarftan sonra gelmesi gerekir. imdi geldi. Grld gibi lm- ahd-i huzr ile marife olan isimler muhatabn gz nnde olan isimlerdir.
b. Cinsiyye (Cins in Gelen :) Bu eit lm- trif, ahd ifade etmeyip cins ifade eder. Burada bana gelmi olan isim mna ynyle nekreliini devam ettirirken lafz ynyle marife olmaktadr43. Yldz bizzat kendisi k saar cmlesinde kelimesi cinsiyye ile lafzen marife olmu ise de mna ynyle nekre konumundadr. nk o bir cins isimdir. Varln bildiimiz veya bilmediimiz btn yldzlar kapsayan mterek bir isim olduundan medlln tek bir yldza hasretmek mmkn olmamaktadr. Bu sebeple cins ismin bana eklediimiz ,btn efradn idrak edemediimiz cinsin
40 41 42

43

Hasan, Abbs, I,384; Bakrc, S.- genli S., Erzurum, 2000, Arapa Edatlar Szl, s.14. Yunus 10/92. bn Him, Munil-lebb, I,61; el-Hdim, Ebu Said Muhammed, Risletl-besmele, Matbaa-i mire, 1261, s.7. el-Galyn, I,148,149.

199

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

fertlerinden birinin zihnimizde belirmesine yardmc olur. Cins isimlerin bana gelen ; istirkiye, cinsin sfatlarndan birinin mecz ve mblaa yoluyla kapsamn ifade etmek iin gelen ve cinsin hakkatini beyan iin gelen olmak zere ekilde karmza kmaktadr. Bununla beraber baz nahiv kaynaklar, cinsin sfatlarndan birinin mecz ve mblaa yoluyla kapsamn ifade etmek iin gelen , istirkiyenin bir blm 44 olarak gstermilerdir . Ancak bu eit cinsiyyeyi, istirkiye olarak kabul etmeyi zorlatran bir takm sebepler bulunmaktadr. nk istirkiye bana geldii cinsin hakk olan btn fertlerini meczsz ve mblaasz olarak kapsamaktadr. Dieri ise ismin btn fertlerini kapsamayp, mecz ve mblaa kabilinden yaygn olan sfatlarndan birine mil olur. Bu sebeple biz cinsin sfatlarndan birinin mecz ve mblaa yoluyla kapsamn ifade etmek iin gelen , mstakil bir blm olarak deerlendireceiz. b.1. stirkiye: Cinslerden birinin bana gelerek, cinsin hakk olan btn fertlerini meczsz ve mblaasz olarak kapsayan dr45. istirkiyyenin bir baka ayrc zellii ise, yerine kelimesi getirildiinde mnann bozulmamasdr46. Muhakkak insan hsrandadr47 ayetindeki kelimesinin bandaki , istirkiyedir. Hakk mnada btn insan cinsini kapsamaktadr. Ayrca yerine getirmek de mmkndr. Bu durumda ayet mnasna gelmektedir. Cinsin bana istirk iin gelen iki eittir. Birincisi 48 istirk-i hakk, dieri ise istirk-i rfdir : b.1.1. stirk-i Hakk: n banda bulunduu isim, cinsin btn fertlerini hakk mnada iine alyorsa ona istirk-i hakk denilir. Allah sizin yknz hafifletmek ister, nk insan zayf yaratlmtr49. Ayetindeki kelimesinin bandaki , istirk-i hakkdir. nk bu kelime hakk mnada cinsin btn efradn kapsamaktadr. b.1.2. stirk-i rf: n eklenmi olduu isim, sadece belli grup veya blgenin btn fertlerini iine alyorsa istirk-i rf olur.
44 45 46 47 48 49

bn Him, erhu Katrin-ned, s.113; el-Galyn, I,148,149. Hasan, Abbs, I,386; Uralgiray, I,570. El-Him, Cevhirul-belga, s.133; bn Him, erhu Katrin-ned, s.113. Asr 103/2. el-Kazvn, Hatb, el-zh fiulmil-belga, Beyrut, 1993, s.36; Teftazn, s.36. Nis 4/28.

200

Arap Dilinde Harf- TaRif

Emir kuyumcular toplad dediimizde, nn bandaki , istirk-i rfdir. nk Emir sadece beldesindeki ve memleketinin yaknndaki
kuyumcular toplamtr. Yoksa dnyadaki btn kuyumcular toplamamtr. Bu sebeple istirk-i rf ile btn fertler deil blgedekiler kastedilmitir. stirk hakkndaki bir baka tartma konusu ise istarak-i mfredin mi, yoksa ile marife olmu olan istirk-i cemin mi kapsaml olduudur. stirk mfredin mnasnn istirk- msenn ve cemden daha kapsaml olduu sylense de, bu her zaman geerli olmayp menfi nekre iin geerlidir. rnein Evde hi erkek yoktur dediimizde kelimesi btn erkek cinsini kapsamakta ve erkek namna evde hi kimsenin olmadn belirtmektedir. Ancak ou nahiv alimi istirk ile marife olan cemin mfretten daha kapsaml olduunu savunmulardr50. nk istirk-i hakk bana geldii cinse ait hakk btn fertlerini kapsamaktadr. Erkekler kadnlar zerine hakimdirler51 ayetinde istirk ile marife bir cem olan kelimesinin, deki den daha kapsaml olduu aka grlmektedir. b.2. Cinsin Sfatlarndan Birinin Mecz ve Mblaa Yoluyla Kapsamn fade Etmek in Gelen :Bu tr ,bana geldii cinsin btn fertlerini kapsamayp o fertler arasnda mecz ve mblaa kabilinden yaygn olan vasflardan birini kapsar52. Sen tam bir adamsn rneinde, kelimesinin hakk mnas kastedilmemi mblaa yoluyla kiinin adamla ait btn sfatlar zerinde toplad kastedilmitir. Aslnda cmle u ekilde olmaktadr. Sende erkeklie ait btn sfatlar toplanmtr Bu eit n yerine kelimesi de kullanlabilmekte ancak bu mecz yoluyla olup istirkiyedeki gibi hakkatle deildir. b.3. Cinsin Hakkatini Beyan in Gelen :Bu tr ,cinsin bana cinsin 53 hakkatini, mahiyetini ve tabiatn belirtmek amacyla gelir . nsan konuan bir canldr cmlesindeki n bandaki ,insan cinsinin hakkatini belirtmek zere gelmi olup, insann hakkatinin akll ve mdrik bir varlk olduu kastedilmektedir. Vereceimiz ayette ise cinsin mahiyetine iaret edilmitir. Biz canl olan her eyi sudan yarattk 54 ayetindeki
50 51 52 53 54

el-Kazvn, s.37; Teftazn, s.36,37. Nis 4/34. Hasan, Abbs, I,386. el-Galyn , I,148. Enbiy 21/30.

201

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

kelimesindeki ,cinsin mahiyetine iaret iin getirilmi olup btn yaratlmlarn


mahiyetinin sudan olduu belirtilmitir. cinsiyye ile ifade edilen hakkat, zihinde bulunan hayal mcerred bir hakikattir. Bu hakkat; maddesi, azl, okluu ve zellikleri dikkate alnmakszn aklda mcerred ve hayal olarak olumaktadr55. Erkek kadndan daha gldr cmlesinde erkein kadndan gl olmas, mahiyeti itibariyledir. Erkein tabiatnn, mahiyetinin kadndan gl olduu belirtilmek istenmitir. Bu hakkat hayal bir hakkattir. Yoksa tek tek fertlere ait bir hakkat deildir. nk bazen bir kadn bir erkekten daha gl olabilmektedir. Bu sebeple, cinsiyyenin yerine kelimesinin getirilmesi mmkn deildir56. Aada, buraya kadar anlattmz ile marifelik, bir izelge halinde verilmitir. ile Marifelik
Ahdiyye Ahd-i Zikr Ahd-i Zihn Ahd-i Huzr Cinsiyye stirkiye
Cinsin Sfatlarndan Birinin Cinsin Hakkatini Beyan in Gelen Mecz Ve Mblaa Yoluyla Kapsamn fade in Gelen

Ahd-i Sarhi

Ahd-i Kin

stirki Hakk

stirki rf

Ahdiyye le Cinsiyye Arasndaki Farklar: Gerek ahd iin, gerekse cinsi belirtmek iin kelimenin bana gelen ,her iki durumda da kelimeyi marife yapar. Ancak bu marifelikler farkldr. Ahd iin gelen ,ismin hem lafzn hem de mnasn marife yapmakta ve bana geldii kelimeyi muayyen bir fert haline getirmektedir. Bir at satn aldm, daha sonra o at sattm cmlesindeki ,bana getirilen ile marife olmutur. Cins iin gelen ,bana geldii kelimenin mnasn deil, sadece lafzn marife yapmaktadr. Kadna saygl ol cmlesindeki ,belirli bir kadna dellet etmeyip btn cinsi kapsamaktadr. Bu sebeple mna ynyle nekre olup bandaki den dolay lafz olarak da marifedir.

55 56

Hasan, Abbs, I,387; Uralgiray, I,571. bn Akl, I,168; bn Him, erhu Katrin-ned, s.113.

202

Arap Dilinde Harf- TaRif

stirkiye ile Cinsin Hakkatini Beyan in Gelen Arasndaki Farklar57: 1. Hem istirkiye hem de cinsin hakkatini beyan iin gelen ,cinsin bana

eklenip cins ifade etmeleriyle birbirlerine benzeseler de kapsamlar itibariyle ayrlmaktadrlar. istirkiye, bana geldii cinsin btn hakk fertlerini kapsamaktadr. Cinsin hakkatini beyan iin gelen ise, bana geldii cinsin hayaldeki hakkatini ifade etmektedir. 2. istirkiyenin bana gelmi olduu baz cinslerin kapsamnda istisna olabilirken, cinsin hakkatini beyan iin gelen n bititii cinste istisn mmkn olmamaktadr. nk onda fertlere deil cinsin hakkat ve mahiyetine baklr.

...
Biz insan en mkemmel surette yarattk, sonra da onu en aa derekeye drdk, ancak iman edip slih amel ileyenler mstesn58 ayetlerinde geen n bandaki ,istirk iin olup btn insanlar kapsamaktadr. Ancak daha sonra iman edip slih amel ileyenler istisna tutulmutur. Bu da gstermektedir ki, istirkiye her ne kadar cinsin hakk btn efradn kapsamak iin getirilse de baz durumlarda cinsin kapsamnda istisnlar olabilmektedir. 3. istirkiyenin yerine kelimesini getirildiinde mna deimezken, cinsin hakkatini beyan iin gelen n bana kelimesi getirildiinde mna deieceinden getirilemez. Erkek kadndan daha sabrldr yerine, Her erkek kadndan daha sabrldr denilmez. Saylarn Marife Olmas59: Arap dilinde baz durumlarda, saylarn (aded) ve saylann (madd) bana getirilerek marife yaplr. Say mrekkeb ise birinci cz marife yaplr, O 17 kitab aldm. Atfl ise iki cz birden marife yaplr, O 1016 asker grdm. Adet ukd60 olduunda ise ,saynn bana getirilir,
57 58 59

60

el-Galyn , I,148 vd. Tn 95/4-6. Sbeveyh, I,206 vd.; Hasan, Abbs, I,397; el-Him, el-Kavidl-essiyye, s.110, Uralgiray, I,573; Yank, Nevzat H., Arapada Saylar, Erzurum, 1999, s.42. Istlahta 20-90 aras onluklara denilir.

203

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Onun evinde O 20 ii vardr. Muzf kullanmda la marifelik ekilde yaplmaktadr: O 3 kz renci gitti. O 3 kz renci gitti. O 3 kz renci gitti.
n Okunuu:

Arapadaki 28 harfin 14ne ems, dier 14ne ise kamer harfler denir. ems Harfler: , , , , , , , , , , , ,ve dur. Kamer Harfler: , , , , , , , , , , , ,ve dir. ems harflerden biriyle balayan kelimelerin bana getirildiinde okunmayp kelimenin ilk harfi eddeli okunur. gibi. Kamer harflerde ise okunur. gibi. Harf-i tarfin ilk harfi olan ( elif) sz banda mutlaka okunur, arada ise okunmaz. ,gibi. Ancak den nce harf-i cer olan gelirse ( elif) ne yazlr ne de okunur. gibi. Soru hemzesi, banda bulunan bir kelimenin bana gelirse vasl hemzesi dmeyip med olarak soru hemzesine yklenir. = Bunu ahit mi syledi? 61 Harf-i Tarfin Hazfedilmesi: Kelimenin bana gelen ,baz durumlarda kelimeyi marife yapan dier sebeplerden dolay drlmektedir. Bunlardan birisi nid harfleridir. nk banda nid harfi bulunan isimler marife kabul edilmekte ve bandaki hazfedilmektedir. gibi. Ancak mnda, ile marife olursa, dorudan arlmayarak nid harfi ile mnda arasna mzekkerlerde menneslerde de harf-i tenbihleri getirilir62. Ey gnl huzuruna ermi ruh63 ayetinde olduu gibi. simler, isim tamlamasyla marife olduklarnda balarndaki drlr. gibi. nk buradaki izfet mnevdir. Kastedilen belli olup marifelik tamlamayla yaplmtr. Bu sebeple isimleri marife yapan ile kelimenin muzflnn ayn anda 64 olmas sz konusu deildir . Yani eklinde bir kullanm mmkn deildir. Harf-i Tarfin Hazfedilmemesi: Kelimenin bana gelen ,baz durumlarda kelimeyi marife yapan dier
61 62 63 64

Maksudolu, s.25 vd.; Erdoan, Ayhan, Arapa mla Klavuzu, Konya, trs. s.4-5. El-Him, el-Kavidl-essiyye, s.229; Akda, s.50. Fecr 89/27. bn Him, erhu Katrin-ned, s.255.

204

Arap Dilinde Harf- TaRif

sebeplerden dolay drldn yukarda belirtmitik. Ancak baz durumlarda drlmez. Bu da lafz izfette, muzfn ism-i fail vb. sfatlardan gelmesi durumda olur65. 1. Muzf tesniye ise drlmez. ... Zeyde vuran iki kii... 2. Muzf cem-i mzekker-i salim ise drlmez. ... Zeyde vuranlar... 3. Muzfun ileyhe bitimise, muzfdaki drlmez. ... Adama vuran... 4. Muzfun ileyh, l bir kelimeye muzf olursa muzfnn drlmez. ... Adamn bana vuran... 5. Muzfun ileyh, kendisinde bulunan kelimeye dnen zamire muzf olursa drlmez.

Bunlarn dnda lafza-i cellinde ve cmle halinde gelen zel ismin bandaki ,mnada olmalarna ramen drlemez. deki cmle halinde zel isim olduu iin, deki mnda olmasna ramen drlmemitir. Bunun haricindeki yerlerde ile birlikte zaruret haricinde kullanlmamaktadr. ou zaman dualarda yerine eklinde kullanlmaktadr ki, buradaki eddeli mim ()
nid harfinden ivaz/karlk olarak kabul edilmektedir66. Bu konudaki dier bir durum ise, vg ve yergi fiillerinden ve nin failleridir. Bu iki fiilin faili ism-i cins olduundan mutlaka banda bulunur.

Dnya ne kt bir anne biz de o annenin ne kt oullaryz beytindeki ve fiillerinin failleri olan ve cins isim olup balarna cinsiyye gelmitir67. Ayrca bu fiillerin failleri muzf olduklarnda kendilerinde bulunmaz, fakat 68 muzfun ileyhlerindeki de drlmez . Ne ho yurttur o takva sahiplerinin yurdu69.
65 66 67

68 69

bn Him, erhu Katrin-ned, s.255. Sbeveyh, II,195 vd., III,333; bn Akl, II,241-242; el-Galyn, III,153,154. el-Galyn, bu fiillerin faillerinin bandaki ,istirak-i hakiki ifade eden cinsiyyedir demekte ise de (Cmiud-dursil-Arabiyye, I,78), bni Akl buradaki n mbalaa ve mecaz yoluyla btn cinsi kapsayan olarak deerlendirmitir. (erhu bni Akl, II,151.) bn Akl, II,151; el-Him, el-Kavidl-essiyye, s.299. Nahl 16/30.

205

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

Marifelik in Getirilen daki n e Dnmesi: Arap dilinin genel kullanmda marifelik iin ismin bana getirilir. Ancak 70 Himyerlerin lgatinde, marifelik iin getirilen da ki ,e dnr71. Yani yerine kullanlr. yerine derler. Bu ekildeki kullanm bugn dahi Yemen blgesindeki halk arasnda kullanlmaktadr. Ayrca Hz. Peygamber de dinin hkmlerinin tam olarak anlatlabilmesi iin zaman zaman hitap ettii sahabe grubunun ivesini kullanmtr. Sahabe de onun kulland ekliyle hadisi rivyet etmitir. Hz. Peygamber Himyer lgatini de kullanm isimlerin bana yerine getirmitir72. Kab b. sm el-Er Hz. Peygamberin yle dediini rivayet etmitir. Oru, seferde birr (Allahn rzasn kazandrc) deildir73 szyle demek istiyordu. B. IN SM- MEVSL OLARAK KULLANILMASI: Baz durumlarda kelimenin bandaki ,ve benzerleri gibi ism-i mevsl anlamnda kullanlmaktadr74. n ismi mevsl olarak deerlendirilebilmesi iin eklendii kelimenin gibi ism-i fil, gibi ism-i mefl veya gibi sfat- mebbehe olmas gerekir75. Muhammedi dven geldi cmlesi demektir. Gerekten, inananlar kurtulua ermitir76 ayetindeki kelimesi, ism-i fil olduundan bandaki ,mnasna ism-i mevsldur. Nahivciler ism-i fil ve ism-i mefln fiil gibi amel etmeleri sebebiyle, balarna gelen n ismi mevsl olduunda ittifak etmilerdir. ayet bu ikisinin bandaki n, marifelik iin geldii kabul edilecek olursa, isme yaklap, fiilden uzaklamalarna sebebiyet vererek, amellerine mani olacandan, ism-i mevsl olarak kabul edilmesi bir zorunluluktur. Ancak bu ikisinin bandaki n byle deerlendirilebilmesi iin de huds ve teceddt bildirip, cins ve ahd ifade etmemesi gerekir. rnein cmlesindeki ,ism-i mefl olmasna ramen huds bildirmeyip, sbt bildirdii iin bandaki ,
70

71 72 73 74 75 76

Gney Arabistanda yaam eski bir kavmin addr. Bu kavimde klasik Arapa kullanmndan farkl olarak baz kullanmlar mevcuttur. rnein n yerine ,yerine de kullanlmas gibi. Geni bilgi iin baknz: Kehhle, mer Rz, Mucemu Kabili`l-Arabi`l-Kadme ve`l- Hadse, Beyrut 1982, I,305; el-Hamav, Ykt b. Abdullah, ihbuddn Eb Abdullah, Mucemu`l-Buldn, Beyrut trh., II,307; Ferrh, mer, Trhul-edebil-Arab, Beyrut, 1992, I,36. bn Him, erhu Katrin-ned, s.114. Ak, Nevzat, Sahabe Ve Hadis Rivayeti, zmir, 1981, s.184; Hasan, Abbs, I,159. Nsbr, Hkim, el-Mstedrek, Beyrut, 1998, Savm 596, nr: 1621. Sbeveyh, IV,147; bn Cinn, I,353. bn Him, erhu Katrin-ned, s.102; ed-Dahdh, s.54. M'minn 23/1.

206

Arap Dilinde Harf- TaRif

ism-i mevsl olarak deil ahdiye olarak kabul edilmektedir . Sfat- mebbeheye gelince, bandaki n ism-i mevsl olarak deerlendirilmesi ihtilafldr. htilaf sebebi ise; sfat- mebbehenin mna ynyle fiile benzemeyip, amel ynyle benzemesidir. Baz nahivciler amel ynyle fiile benzemesinden dolay ism-i mevsl olarak deerlendirirken, Cumhur mna ynyle fiile benzememesini n plana kararak n harf-i tarf kabul edilmesi gerektiini sylemitir78. Bunun nedeni ise, sfat- mebbehenin huds ifade etmeyip, sbt ifade etmesi cihetiyle fiile uzak, camid isme daha yakn olmasdr. Dolaysyla sfat mebbehenin bandaki ,ismi mevsl olarak deil harf-i tarf olarak kabul edilmesi daha uygun grnmektedir. Bunlarn dnda isim cmlesi, fiil-i muzri ve zarflarn bana da ,ism-i mevsl mnasnda z olarak getirilebilmektedir. Ahfe ve bn Mlik bunun istenildii zaman kullanlabileceini sylemekte iseler de, Cumhr bunun iire mahsus bir durum olduunu belirtmitir79. Beni Maaddin boynu, Allahn peygamberi kendilerinden olan kavme eik oldu80 . Bu beyitteki kelimesinin bandaki ,aslnda demektir. Kim bulunduu durumda Allaha kre devam ederse, bolluk iinde bir yaama kavuur81. Burada ise, n bandaki ,demektir. Sen asaleti, ileri gr, muhakeme gc olmayan ve hakemliine raz olunmayan kiisin82. Bu rnekte de , demektir. Bazlar da ism-i fil ve ism-i meflun bandaki , ism-i mevsl deil harf-i mevsl kabul etmilerdir. Ancak bunun harf-i mevsl olmayp, ism-i mevsl olduunu gsteren iki delili vardr83: 1. Kendisinden sonra, onun dnda dnecei bir mercii olmayan bir zamirin varl. nkar eden ziyana urad cmlesindeki kelimesinde bulunan gizli zamirinin mnasndaki den baka dnecei mercii yoktur. 2. Bunlara fiilin atfedilebilmesidir.
77 78 79 80

77

81 82 83

Hasan, Abbs, I,320. bn Akl, I,148-149; Hasan, Abbs, I,320. bn Akl, I,149 vd.; bn Him, I,60-61. Kili belli olmamakla birlikte el-Ayn, bu beytin bn Mlik tarafndan sylendiini belirtmitir. (erhu bni Akl, I,150) Kili belli deildir. (bn Akl, I,152) Kili: el-Farazdaktr. (bn Akl, I,149) Hasan, Abbs, I,320.

207

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

... Sadaka veren erkek ve kadnlara ve Allaha gzel bir dn verenlere...84 ayetindeki fiili, ism-i fil olan kelimesine atfedilmitir. sm-i tafdilin bana gelen n, ism-i mevsl iin deil, marifelik iin geldii konusunda nahivciler ittifak etmilerdir85.
C. IN ZAD OLARAK KULLANILMASI86: Eklendii marife ve nekre kelimenin, marife veya nekreliini deitirmeyen ya da ismi mevsl ifade etmek iin gelmeyen dir. Bunlarn getirili sebebi lafz sslemektir. Zid olarak kullanlan ,lzm ve gayr-i lzm olarak ikiye ayrlr: Lzm olarak kullanlanlar: Bititii kelimenin ayrlmaz bir paras olup hibir zaman hazfedilemezler. 1. Baz alemlerin banda bulunan zid-i lzmdr. O ismin alem olarak kullanld zamandan itibaren onun bir paras gibi bana getirilmitir. rnein , gibi alemlerin bandaki taklar, zid-i lzmdr. 2. ,gibi ismi mevsllerin bandaki ler zid-i lzmdr.

Gayr-i lzm olarak kullanlanlar: 1. Asl mnasna iaret etmek iin alem-i menkullerin bana getirilen ,ziddir. Bu kelimeler asllarnda alem olmayp, daha sonra alemlie nakledilmilerdir. Buna iaret olarak balarnda kullanlmtr. ,gibi kelimeler buna rnektir. Bunlar ,gibi bata alem olmayan ancak daha sonra alemlie nakledilen kelimelerdir. 2. Daha nce duyulmad halde bir zaruret sebebiyle getirilenlerdir. Bu zaruret ya alemlerin bana getirilen de, Hilafetin ykn tamada Velid b. Yezidin srtnn gl ve uurlu olduunu grdm87. air burada kelimesinin bana vezin iin getirmitir.
Ya halin bandaki de, Birer birer giriniz rneinde kelimesindeki ziddir.
84 85 86

87

Hadd 57/18. Hasan, Abbs, I,320; bn Him, Munil-lebb, I,60; , el-Galyn, , I,153. bn Cinn, I,359; bn Akl, I,169 vd.; el-Cm, II,151; el-Him, el-Kavidl-essiyye, s.109-110; Hasan, Abbs, I,389; el-Galyn, I,150-152; Uralgiray, I,571. Kili: Lebd, (Bakrc S.-genli S., ahid Beyitler Tercmesi (Cmiud-dursil-Arabiyye), Erzurum, 1995).

208

Arap Dilinde Harf- TaRif

Kelimeyi nekrelikten karmamtr. Bu terkibin asl mnasna olan dir. Ya da temyizin bandaki dadr. nk temyiz ancak nekre olarak gelmektedir.

Ey Kays! Bizim ileri gelenlerimizi tandnda yz evirdiini grdm. Amr(n ldrlmesin)e de raz oldun88. Burada cmle eklinde olmas gerekirken eklinde gelmitir. kelimesi temyiz olduundan bandaki ziddir. Bu Basra ekolnn grdr. Kfe ekol ise buradaki n marifelik iin geldii ve zid olmad grndedir.
D. IN VAZ/KARILIK OLARAK KULLANILMASI: Baz durumlarda kelimenin bandaki ,muzfun ileyhin zamirinden ivaz/karlk olarak gelmektedir89. Onun varaca yer de olsa olsa cennettir90 ayetinde kelimesi aslnda eklindedir. Bana, zamirinden ivaz/karlk olarak gelen sebebiyle bu zamir dmtr.

SONU: simlerin bana gelen ,genel anlamda marifelik alameti kabul edilse de her ismin bana gelen n marifelik iin gelmedii aktr. ,kelimelerin bana marifelik dnda ism-i mevsl, zid ve ivaz/karlk olarak gelmektedir. Btn bunlarn hangi amala kullanldn bilip, ayrmak ifadeleri doru anlamamza yardmc olacaktr. Dier taraftan marifelik iin gelen btn lar da, ayn anlam ifade etmemektedir. ahdiyye medlln hem mnasyla hem de lafzyla belirli hale getirirken, cinsiyye medllnn sadece lafzn marife yapmakta, mnasn ise kapal brakmaktadr. Bu durum ise anlam dorudan etkilemektedir. Klasik kaynaklarmzda btn bunlar teferruatyla ancak, farkl farkl tertiplerde ve biraz da kark anlatlmtr. Trkede byle bir aratrmann olmamas ve sistematik bir ekilde verilmemesi, bizde, yaptmz bu almann yerinde olaca kanaatini hasl etmitir.

88 89

90

Kili: id b. ihb Yekur, (bn Akl I,171). R Bu gr Kfe ekolnn tamam, Basra ekolnn bir ksm ve mteahhirinin ounluuna aittir. (esSuyt, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr, Hemul-hevmi erhu Ceml-cevm, Beyrut, trs, s.80; bn Him, Munil-lebb, I,65.) Nzit 79/41.

209

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

KAYNAKLAR
AKDA, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Konya, 1981. AIK, Nevzat, Sahabe Ve Hadis Rivayeti, zmir, 1981. BAKIRCI, Selami- GENL, M. Sadi, Arapa Edatlar Szl, Erzurum, 2000. CBR, Muhammed bid, Arap slm Kltrnn Akl Yaps (ev: Krolu, B.- Hacak, H.Demirli, E.), stanbul, 1999. CRM, Ali EMN, Mustafa, en-Nahvul-vdh, Msr, 1964. RT, M. Meral, Arapada Cmle Kuruluu Ve Tercme Teknikleri, stanbul, 1997. DAHDH, Antoine, Mucemu kavidil-Arabiyyetil-lemiyye, Beyrut, 1997. ERDOAN, Ayhan, Arapa mla Klavuzu, Konya, trs. FERRH, mer, Trhul-edebil-Arab,I-IV, Beyrut, 1992. GALYN, Mustafa, Cmiud-dursil-Arabiyye, Beyrut, 1412/1992. HDM, Eb Said Muhammed, Risletl-besmele, Matbaa-i mire, 1261. HAMAV, Ykt b. Abdullah, ihbuddn Eb Abdullah, Mucemu`l-Buldn I-V,, Beyrut trh. HASAN, Abbs, en-Nahvul-vf, I-IV, Msr, 1966. HM, Ahmed, Cevhirul-belga fil-men vel- beyn vel-bedi, stanbul, 1984. --------- el-Kavidl-essiyye lil-lgatil-Arabiyye (th. Muhammed Ahmed Kasm), Beyrut, 1998. BN AKL, erhu bni Akl al Elfiyyeti bni Mlik, Beyrut, 1415/1995. BN CNN, Ebu`l-Feth Osman, Srrus-snatil-irab (th. Hasan Hindv), Dmak, 1985/1405. BN HM, Munil-lebb an ktbil-erb, Beyrut, 1992. ---------erhu Katrin-ned ve bellis-sad (nr. Muhammed Muhyiddn Abdulhamd), Dersaadet, trs. BRAHM, Abdulalm, en-Nahvul-vazf, Kahire, 1389/1969. KAZVN, Hatib, el-zh f ulmil-belga, Beyrut, 1993. KEHHLE, mer Rz, Mucemu Kabili`l-Arabi`l-Kadme ve`l- Hadse, I-V, Beyrut 1982. MAKSUDOLU, Mehmet, Arapa Dilbilgisi, stanbul, 1992. NSBR, Hkim, el-Mstedrek, I-V, Beyrut, 1998. SBEVEYH, Eb Bir Amr b. Osman b. Kanber, Kitbu Sbeveyh (th. Abdusselam Muhammed Harun), I-V, Beyrut, 1983/1403. TALU, Mehmet, Nahiv lmi, Kayseri, 1987. TEFTAZN, Saduddin, Muhtasarul-men, stanbul, 1301. URALGRAY, Yusuf, lk ve leri Dilbilgisi, Riyad, 1406/1986.

210

You might also like