Evin iek Kogiri , Bat Drsimde toplama kamplar Merkez ordusu komutan emrine verilen uaklarla nereleri bombalad,

hangi kimyasal maddeleri kulland? Naziler toplama kamplar uygulamalarn ittihatlardan(kemalistlerden) rnek mi aldlar? Kogiride ka toplama kamp oluturuldu? Aratrmak, bulmak, sorgulamak, yorumlamak Kogirililerin grevi. renmek ve retmek zorundayz. Yahudiler Almanlarn toplama kamplarnda yaadlar, sa kalabilenlerden hafzalarn koruyabilenler anlarn yazdlar. Sosyal kurumlarysa gerekli olan destekleri sunup, olmsa gereken sorumluluklar gsterip yazlanlar bastrdlar, filmletirdiler. Unutulmalarn, kaybolmalarn nlediler. nsanlar Yahudi inancndan olanlara yaplanlar Yahuidilerin anlatmlaryla rendiler. Almanlar yani uygulayclar deil, zel uygulamalara maruz kalanlar, denekler gibi kullanlanlar gerekleri anlattlar. Kogiride toplama kamplarn, toplama kamplarna mahkum edilenlerden dinlemek en doru yaklamdr. Mustafa Kemalin yolda, zel ete birlikleri, laz alaylar komutan Topal Ostapis (Topal Osman Aa), Merkez ordusu komutan balkan gmeni Arnavut sakall Nuredin Paa ve Mustafa Kemalin zel emirleriyle, uygulamalaryla Kogiride hazrlad sahne; yakma, ykma, gasp, ldrme, tecavz, snrdna srgn ve toplama kamplar. Mslman olmadmz bildiklerinden tehdit ederek, eziyet etmek, ac ektirmek, alkla teslim almak, terbiye etmek iin bizleri Muhamedi inancndan olan kiilerin yaadklar yerleim birimlerinde hazrladklar toplama kamplarna camp de concentration - the concentration camp gndermiler, toplamlar. Gnlerce o kamplarda kalmlar. Yado; 1921de Topal Osman gleri Bekolarn tepesinde vurmaya balyorlar. Kokri deresinden, ragedikten, Yenice kye doru ilerliyorlar. Yenicede, halk byk bir evde topluyorlar. Evi tututurmak istiyorlar. nsanlarmz yakmaya hazrlanyorlar. nsanlar karp, balyorlar. engeli dandan yana gtryorlar. Hepsini ikenceyle ldryorlar. Dursun Yelgel gtrlenler arasndadr. Karnn yrtmlar. Bann sa tarafndaki kemik koparlm. Yrtlan karndan barsaklar dar kyor. Adam sag kalm ve o yaralarla kendi ky olan Sdklar(Sddqan) kyne dnm. Kendisini bulanlar yaralarn temizleyip, karnn dikiyorlar. Dursun Yelgel 1990lar da ld. Vahetin tan ve vcuduyla da yryen bir ant gibiydi. Kogiri, Resulan, Yran, Qalqanci, Beko kyllerini ragedige gtrp Dven danda, Yenicede ldryorlar. Kimisini akarsuya atyorlar, kimisini vuruyorlar. Mermi harcamamak iin aya atmay tercih ediyorlar. Snglerle bedenleri yrtyorlar. Yazkwey-Yazfat den 35 erkei Hacdere denilen yere gtrp, algandan aa atyorlar. T.Osman ve gleri dalk yerlere giremiyorlar, kamyorlar. Girdikleri yerleri yakp, ykyorlar. Dalara snanlar sa olarak kurtulabilenlerdirler. Bizim gelinlerimiz, kzlarmz kafirlerin ellerine gememek iin kendilerini sulara brakyorlar. Petamallaryla gzlerini kapatarak kendilerini bahar sularna atyorlar. Sular boulmu bedenleri kenarlara tayorlar. Bu insanlarn zerlerinde bulunan altn, gm vb. eyalar vurguncular, Laz alaylarnn mensuplar ekip karp alyorlar. lleri soyuyorlar.
1

Grenler, tanklar, derileri soyulmu bedenlerden bahsederlerdi. Bekolar, ragedigi etrafndaki kylerin insanlar Yenicenin oradaki Karabudak (Qerebdax - amezn) suyuna bedenlerini teslim ediyorlar, boulmay tercih ediyorlar. T.Osman korkun, zalim bir tipleme. Sanki insanlara eziyet etmek, ikenceyle ldrmek iin zel eitim alm. nsanlarn, insanln dman bir karadenizli. Kesinlikle sevgi tamayan, fke, sevgizlik, saygszlk depolam bir tip. Kogiride, Karapuardan (Qerepar), Boxazwrane(Bogazren) doru giderlerken Mahmud Aay yakalyorlar. T.Osman, Mahmud Aann hizmetkarlarna zorla istediini yaptryor. Onlarn ellerine verdirdii kendiri Mahmud Aann boynuna geirtiyor. Onu aynen bir hayvan gibi eke, eke kyn etrafnda dolatrtyor. Dilerini tek, tek ektirtiyor. Bir yandan da davulzurna aldryor. kenceyle, eziyetle Mahmud Aay konan nnde ldryorlar. Mahmud Aa Gemecugluydu ve T.Osmana teslim olmuyor, bu ekilde zulmle ldrlyor. Laz alaylar ldrc silahlarla donatlm olarak geliyorlar. Dnerlerken de sadece hayvan, hal, kilim, yiyecek maddeleri, altn, gm deil, talan ganimeti olarak bayanlar da esir alp, kendileriyle birlikte gtryorlar. Reo;1329 doumluyum. Babam 1920'de Rus cephesine gitmi. Geliyor, tekrar gnderiliyor. Bir daha da dnmyor. Nisan ayyd. Geldiklerini duyduk. engelli'nin altndaki ormanlk alana sndk. Gnler gemeye balad. Askerler gndz gelip dolayorlar, gece Bahtiyar (Bextiyar) kyne dnyorlard. Biz sndmz yerden onlarn gelilerini seyrediyorduk. Geldiler, bizim kye ulatlar. Evlerin zerinden dumanlar ykselmeye balad. Evleri yakyorlard. Dndler, Sogtlinin altndaki kata (kayalk yama) toplu katliam yaptlar. ptida Babus'a geldi. Topal Osman ve Lazlar 1 aya yakn buralarda kaldlar. Yakaladklarnn balarn ezdiler. Yakalayamadklarn uzaktan hedef alarak ldrdler. engeli bizim iin kutsaldr. Ziyarettir. 40 yerden su kaynar. Dan eteindeki kylerin insanlar oraya ktlar. Purun (beyaz renkli kayalk-mermer) arka tarafndaydk. Zera ve Maciran (mranl) tarafndan da gelenler olmutu. Giliceg 'li Hemo, Bandradan Mstoy Cindi ve dierleri birlikte Zera'y bastlar, aldlar. Amalar Krd devleti kurmakt. Mfrezeyse Krd islah ad altnda geldi ve milletimizi krd. nsanlarmz dalara katlar. Dalara ve ormanlara snanlar kurtuldular. Saf olup teslim olanlar Bize bir ey yapmazlar. diyenler, kuzular gibi lme gittiler. Osmanl grevlileri ellerine geirdiklerini krdlar. iyaysurk (Kzlda) tarafndaki ileri gelenlelerimizi vurdular. Ellerine geenleri vurdular. Tabiki ok insan krld. Sayy bilemem. ldrlenlerden hatrladklarm m? imen kynden (imdiki ad Yoncabayr ) Seyd Divane vard. Onun olu brahim ve Haydar Bey'lerin katibi smail Efendi. smail Efendi say deer bir insand. Onu da Boxazwran ( Bogazren) de baka insanlarla birlikte kuruna dizdiler. Orada ok insan kurunland. omeldin srtlarnda ldrlenler vard. Dierlerini hatrlamyorum.

Kadn ve kzlara yaplanlar; bizim tarafta ellerine az sayda kadn ve kz geti. Dier taraflar bilmiyorum. Bayanlarmz osmanl etelerinin, mfrezelerinin kendilerine yapabileceklerini tahmin ettiklerinden, bildiklerinden dalara kamay ihmal etmediler. Dalar onlar ve bedenlerini kurtard. Tabi biz ocuktuk. Yanmzda konuulan eyler belliydi. Yakalananlara yaplan uygulamalar ak ekilde anlatlmazd. eteler, mfrezeler gndz gelir buralar dolar, insan ararlard. Bulduklar her eyi yakar, ldrrlerdi. Kyleri yaktlar. Olay bittikten sonra Diyarbakr'da grevli olan Ethem adnda bir albay gnderildi. O da lmeyen, sa kalan insanlarmzn hepsini cepheye, savaa srd. Krdlerden zor, iddet altnda askeri birlikler oluturup kendi sava cephelerine gnderdiler. Kyleri bir araya toplad. Deiik yerlerde toplama merkezleri oluturdular. Bizim ky halkyla, evre kylerin halkn Bognax (Bonak) kyne topladlar. Biz alt ay sonra kendi kymze dnebildik. engeli'nin arka yamalarnda, tarafnda yaayanlarn durumunu bilmiyorum. Toplar; toplar nerelere mi yerletirmilerdi ? Arb-Tarbas ve omeldin arasnda bulunan ky- kynn altna balamlard. Derecux kynn srtlarna, engeli dana ve yamalarna atyorlard. Derecux kynn yukarsn da bulunan paglarn (yklm evler) yanna makinallar baladlar. nsanlarmzn bir ksm bu arka ormanlk alandaydlar. Makinallarla ormanlk alan taramaya baladlar. nsanlarmzn oralar da saklandklarn biliyorlard. Atlan toplar engelli'in yamacna, purlara dyorlard. Biz dan dier tarafna ulamtk. Orada atlan toplardan len olmad. Katr topu kullanyorlard. Glleler 20 santim vard. Biz daha sonra patlamayan glleleri topladk. Toplarn bir blmn Bextiyar kynn puruna yerletirdiler. Oradan da engeli'yi ve evre yerleri glle atna tuttular. Bahard, buralarda kar erimemiti. Darda, ormanlarn iinde, kayalklarda yatyorduk. Gizliden ate yakmaya alyorduk. engelli'nin arkasnda bir hafta kaldk. Yerler ya, baz ksmlar karlyd. ok dk, ok souktu, donmadk! Donan olup olmadn hatrlamyorum. Donmayla yz yzeydik. Saklanabilenler, bulabilenler maaralara da girmilerdir. O koullarda nasl m besleniyorduk? nsanlarmz kaarlarken gtrebildikleri kadar un srtlamlard. Dalar da grnmeyecek ekilde ate yakyor, hamuru snan kaya parasnn zerine yaptryorduk. Yar i ekilde yiyorduk. Byklerimiz tehlikeyi gze alyor, geceleri kylere iniyor, yaklamayn, yanmayp da kalan yiyeceklerden srtlayp getiriyorlard. Yalnzca Mustafa Kemal'in emrine gre hareket eden Osmanl dzenli ordusunun eteleri, mfrezeleri deil, evre de bulunan Mslman ve Krd olmayan kylerin insanlarda eteler gibi silahlandrlmlar, aynen dier eteler ve mfrezeler gibi onlarla birlikte bizlere saldryorlard. Onlar da merkez ordusuna bal glerle birlikte bizlere ait olan eyalar tayabildikleri kadaryla tayp, gtrdler. Bize bir ey kalmad. Bu tarafta Bextiyar ve Babus kylleri tam talancydlar. Hem talanc, hem katil. Karadeniz blgesinden gnderilen alay mensuplar etelerle birlikte bizleri ldryorlard. Bize kar bizim yolumuzdan olmayanlarm Mslman ve Krd olmayanlarn yaklam,

tutumu birdi. Hayvan, ev, eya bir ey kalmad. Evlerimizi srtlayp gtremiyorlard, onlar da yaktlar. Evimiz dolu yatakt. Bir para yn brakmadlar. Dek yzlerine eya dolduruyorlard. Gtremedikleri ynleri dere, tepe serpitirmilerdi. Dndmzde allarn tuttuu yn paralarn topladk. Bize bir tek cacm (ok ince erilen ynden yaplan rt) kalmt. Topladmz ynleri o cacma doldurduk. Onun stnde yatyorduk. stmze de kei klndan yaplm karaul (astr) seriyorduk. Baz evlerde o da yoktu. Yerde yatyorlard. Hayvan var myd? Merkez ordusu mensuplar ve osmanl tarafndan blgeye yerletirilenler, bize saldran kylerin insanlar bulduklar bize ait hayvanlar da kendileriyle birlikte gtryorlar, ya da kurunluyorlard. Sadece kendimizle birlikte dalara karabildiimiz hayvanlarmz sa kald. Bu kylerin hayvanlarnn byk blm Bextiyar ve Babus kylleri tarafndan alnmt. Vurgundan sonra sa kalan insanlarmz o kylere gittiler. Hayvanlarn aradlar. Hayvanlarmzdan kesilmeyenler, yenmeyenler kalmt. Hayvanlarn tanyp alanlar oldu. Bizim kyl Kerr Eziz'in ebesi 6 keisini tanyp ald. Zaman iinde hayvan oald. Bextiyar ky konuulmaya, anlatlmaya deer. O kyde ka ev mi vard ? 60-70 haneydi. O kyller beni, 6 kadn ve onlarn ocuklarn kymzn altnda esir aldlar. Cin Mevlt (Hac Mevlt) denilen kii 3 keiyi belindeki kuaa balyarak, bizimle birlikte o hayvanlar da Bextiyar'a gtrd. Yamur yayordu. stmz tmyle slakt. Bizi ilkin bizim yolumuzdan olan Trkmenlerle, bir kesimi imen kynden olan Krdlerin birlikte yaadklar Bognax kyne gtrdler. O kyde trke konuuluyordu. O ky de kadnlar st kaynatp, bize iirdiler. Bextiyar kyndeyse babamn dostlar varlard. Onlar bizi korudular. Emir verdiler.Sa kalanlar Bognax'a yerleecek.dediler. Biz 6 ay sonra kymze dnebildik. Arpa unundan helva yapyorduk. Ad helva! Sadece tuz koyuyorduk. Sorxacmz ( ya, sogan vb.) yoktu. Almz o ekilde gideriyorduk. Onun bunun elini gzlyordum ki bir para ekmek vereler de yiyem. Ben bu kylerde srtmda torba 8, 10 sene drdm (dilendim). Baba 1920de gitmi ve lm. Merkez ordusu alaylar mensuplar, mfrezeler hi bir ey brakmamlar. Ne yapacaksn ? Sabit bir noktada kalmadk. Merkez ordusu alay Bextiyar'dayd. Kuruay (Quruay) ve dier taraflarn durumunu bilmiyorum. Hadiseden evvel buralar da devlet Haydar ve Alan Bey'lerdi. Kzlba-Trkmen kylerinin halk ne durumda myd? Onlar da bizimle birlikte kayorlard. Bognax kyne imenli Tomonun bir kardei de yerlemiti. Kyn bir kesimi Trkmendir. O kyden 6 yal erkek teslim oldular. Onlarn dncesi uydu Biz yalyz, bize dokunmazlar. Teslim olan o insanlar getirdiler. Sogtli kynn altndaki tepe de kuruna dizdiler. Ellerine geirdiklerini ldrdler. Ne kadar insan Drsim'e gitti, yolda koullardan dolay ne kadar insan ld? Ben onu bilemeyeceim. Hareketi ynetmeye alanlardan gidenleri biliyorum. Zaten Drsimden de yardm istenmiti. Beylerimiz diyorlard Bize yardma gelin. Zara'y alak. Hkmetimizi ilan edek. Osmanl'y uzaklatrak.

Buradan zorla Osmanl'ya askerlik yapmalar iin gtrlenler silahlarn alp, kap geliyorlard. Kap gelen ete-sava deil, sosyal isyanc, osmanl idari yapsnn kurallarna kar kan birey-oluyordu. Krtler beli tfek denilen silahla savayorlard. Mermiler nerden gelirdi, kendilerimi yapyorlard bilmiyorum. Bana gre o dnem en iyi savaanlar Bandre 'l Msty Cndi, Giliceg li Hemo, Alcaci 'li Mam Aa, Qercewran 'da (Karacaviran) Mlle Mst, benim hatrladklarm bunlar. Bunlar Rus harbine gtrlmler, oradan kap gelmilerdi. O dnem yaral olupta kurtulanlardan Boxazwran'da smail Efendi'yle birlikte kurunlanan Seyd Heyd vard. O boazndan 7 yara almt. Cesetlerin altnda kalm, lmemiti. Yaad ve boazndaki izler belliydi. Onun imen kyndeki ocan her ziyaret ettiimizde yaadklarn anlatrd. Buralardaki tek, tek mezarlardan haberim var. Tek, tek ldrlenler yaknlar tarafndan gmldler. omeldin li Dursonun annesinin mezar imana giderken yolun zerindedir. Maciran'n kylleri, Qrpar, Axgul, Sddqan, Qrcsar kylerinden insanlar teslim olmulard. Kendilerine bir ey yaplmayacan sandlar. Onlar Babus'a getiriyorlar. Oradan da yrte, yrte bu aa ki dereye getiriyorlar. Bu vadi de hepsini kuruna dizdiler. Erkeklerin peremleri u stnde bir o yana, bir bu yana gidip, geliyordu. Kimse onlar gmemedi. Kargalar ve kartallar o insanlar yediler. Koca, koca kular, kerxwarlar(akbaba), hliler o yamalar sarmlard. Biz korkudan o tarafa gidemezdik. nsanlarmz dalara kamasalard, kimse sag kalmazd. Ethem Paann cepheye gnderdii insanlarn hepsi kap, geldiler. Yalnz iki kii onlar iin savat. Onlara da madalya vermilerdi. Bunlar ncekwey'l Abidin ve Dizwez'nden Hseyin'di. Kimse Osmanlya askerlik yapmak istemiyordu. nsanlar zorla gtryorlard. Osmanl devleti M.Kemalin emriyle buraya subay ve askerlerini gnderirdi ki ekyalar yakalasnlar. Gelenler ekyadan da ekyaydlar. avular ve astsubaylar bizi soyuyorlard. Elimizde kalan hayvan da onlar zorla alr, kesip yerlerdi. Ne zaman m? Mustafa Kemal'in devrinde. Esas ekya Mustafa Kemal'in gnderdikleriydiler. Elimizde kalan, var olan da onlar yediler. 1 avu ve 6 jandarma 1 hafta bizim kyde kaldlar. Kendileri kyde oturdular. Biz kylleri de kyn etrafndaki tepelere gnderdiler. Bize Yerinizi aln ve ate yakn. diyorlard. Neymi, ate yaknca ete gelmeyecekmi! Biz ate yakmakla urarken, onlar kyde oturup, itahla hayvanlarmz kzde piirip yiyorlard. Kendilerine gre bizi korumaya gelmilerdi. Biz onlar etelerden korur duruma dmtk. Bir gece avu beni dverek Ortax kyne gnderdi. Bana Diyab Kr'den ( kr Diyab ) bir kei al gel. dedi. Gece karanlk, gitmeye mecbursun. Yola dtm. Karanlk, gz gz grmyor. Korkuyorum. Bir sre gittikten sonra dnmeye karar verdim. Gerisin geriye kye geldim. avua, nme ay kt, gidemedim, dedim. Beni dvmeye balad. O ayysa, sende kurtsun. Ay sana ne eder ? Siktir ol git. Gidip getireceksin. dedi. Bir yanda dayak, bir yanda yrtc hayvanlar! Zaten dayam yedim. Mecburen tekrar yola dtm. Epey yrdkten sonra kyn muhtar Alo'yla karlatm. Elinde bir kei, yukardan aa doru geldi. Birlikte dndk. Keiyi kesip yediler.
5

Da bayr da bize nbet tutturur, kendileri de oturur rahat, rahat gzelleri gzetlerlerdi. Milletten eker, yerlerdi. Kimse kendilerine kar da kamazd. Herkes canndan korkuyordu. Kimi kime ikayet edeceksin? Biz karakollardan neler ektik! Qrcewran, Bolcan, Maciran nahiyeydiler. Zara ileydi. 1948'lerde Maciran ile oldu. Zara'dan her kye 5, 6 jandarma gnderirlerdi. Kymzn arka tarafndaki, Almaseki de jandarma karakolunu biz kyllere yaptrdlar. ou yerde karakol yoktu. Jandarma seyyar dolard. Duraklar Bextiyar'd. Orada karakollar vard. Biz alk, yoksulluk, dayak, lm her eyi grdk. Biz ektik. obanlk, hizmetilik her eyi de yaptm. sterim sizler rahat olasnz. Yaadm her eyi ok iyi hatrlyorum. Gzlerim kapandnda bildiklerim de benimle birlikte, bu ky de, Derecxda topraa gmlecek.

smet nnnn lm haberiyle Aralk 1973de gerekleri bana anlatmaya balayan dedem Rzoy Xanm Durso; 1334 (1918) doumluyum. Yaamm szle anlatlr. Alk, perianlk, rezillik. Aha grdn bu meelerin altnda bydm. Kogiri vurgunu srasnda ben kktm. Babaannem beni srtnda bu dalarda gezdirerek, hem kendisini, hem beni lmden uzak tutmaya alyor. Ben hatrlamyorum. Yalnzca bizim bu mntkann, Mlli'lerin yaad yerlerin ve evre kylerin durumunu biliyorum. O dnemi nasl m deerlendiriyorum? Gl olan, silahl olan her eyi yapard. Hak, hukuk, dzen yoktu. Bir yandan alk, ktlk geerliydi. Bir yandan da zorbalk. Perian bir halde bydk. Bedenimize bakan, nasl bydmz, nasl beslendiimizi ok iyi anlar. Giliceg 'li Hemo yiitliiyle, savalyla, nianclyla n salmt. Herkes ondan korkard. Elinde drbn yer, yer dolard. Merkez Ordusu'nun askerleri her yerde onu aryorlard. Bana dl konmutu. Cogi kynn yaylasnda babaannem ve baz kadnlar esir dyorlar. Bizleri Bextiyar'a gtryorlar. Orada kr Halil gelip kadnlara sorular soruyor. Hemo'nun yerini syleyin, sizi brakacaz. teklifinde bulunuyor. Pira Ano Hemo'nun ldn sylyor. Gmld yeri de belirtiyorlar. Onlar, inanmyorlar. Serasker Topal Osman'a haber veriyorlar. Aloy Pire'yi bir tabur askerle birlikte Kewre'e gnderiyorlar. Bextiyar kyllerinden bazlar da askerle birlikteler. Kyller Hemo'yu tanyorlar. Hemoyu engeli'ye gmmler. Kye gidip mezar ayorlar. Askerler, Giliceg 'li Hemonun ban kesip mezardan karmlard. Kesik ba aaca takp Bextiyar kyne getirmilerdi. Biz de o srada orada esirdik. Kara Ali, kesik ba

Kel mer'in evinin yanna koydu. Kara Ali'nin kz kesik baa ilk tal saldry yapanlardand. Kesik ba Sivas'a gtrdklerini duyduk. Kymze dnmemize izin verilmiyordu. Bizi Bextiyar kynden sonra Bognax kyne verdiler. Orada kaldk. Zaten ky de brakmamlard. Aylar sonra yanm, yklm evlerimize dndk. Askeri sefer, harekat srasnda ve sonrasnda bizi lmle, alkla terbiye etmeye altlar. Topal Ostapis: Topal Ostapis (Topal Osman Aa) Kogiriden Pontosa doru giderkende ldrmeye, yakp ykmaya devam eder. Raporlarda Laz Topal Osman Aa ve Kogiriden itibaren Canik (Samsun)a kadar gerekletirdii uygulamalar: Osman Aa olarak vahilii, kandkc igdleri, cana kycl ile daha nce tannan kii, ileri gelen saygn greklerin byk bir kesimini katletmi olduundan, mallarna ve zenginliklerine el koymutur. Osman Aa, Grek (Yunan-Rum-Helen) ileri gelenleri, erkek nfusu Temmuz aynda yurtlarndan zorla uzaklatrd, srgn etti; gzel bayanlara ve bakire gen kzlara gelince, onlar kendisi ve adamlar arasnda bltrd. Bu mutsuz insanlar, kadnlar ve ocuklar hereyden yoksun brakld, tamamen soyuldu, plaklatrld, alktan ldrldler. Grekler toptan sistematik ve canavarca, vahice imha edildi, kkleri kazld. nsan konvoylar yokular inerlerken, hkmetin ldrme grevini emi yerine getirmekle ykml kurulu grevlileri, rgtnn mensuplar ara vermeden kesintisiz bir ekilde onlarn zerlerine ate atlar. Hayatta kalanlar tamamiyle soyuldular, stlerinde ne varsa, giysilerine kadar rlplak brakldlar. Osman Aa kadn ve ocuklar kyn bir ka evine kapatmt. Osman Aa onlar diri diri yakt. O kadnlar ve ocuklar bir rman kysnda toplad, bir araya getirdi, orada hepsini katletti ve sonunda cesetlerini de rmaa att. Kyler yakldlar ve kylerde yeni evli gen bayanlar Osman Aa tarafndan en gzelleri seilerek etesinin eflerine datldlar. Bu gen bayanlar gnlerce a susuz brakldktan ve zerlerine hayvanca muameleler uygulandktan sonra, evlere kapatldlar ve diri diri evlerle birlikte yakldlar. Osman Aa ve eteleri, Greklerin nesi varsa yoksa, onlar btnyle soyup hereyden yoksun braktktan sonra, kylerini atee verdiler. Yangn boyunca korkun sahneler oldu, sergilendi. Mahalelerin klar kapatlm, k yollar kesilmiti. Kendi kendilerini kurtarmay deneyenler ldrldler ya da yal, ocuk, kadn fark, ayrm gzemeksizin, yeniden acmasz bir ekilde atee atldlar. ocuklara ve bakirelere kar ilenmi, saygsz, terbiyesiz, utanmaz yzsz seks partilerini tanmlamak imkanszdr, mmkn deildir. Kafirlerin yaamaya haklar yoktur diyerek evleri talan ettiler. Bu yamalama her ey alnana kadar devam ettirildi. Sa kalabilenlerden bir kesimi zellikle ocuklar alktan ve hastalklardan dolay ldler. Gda maddelerini satmak yasaklanmt. Satanlar hapis cezasna arptrlyorlard. nsanlarmz a braklarak lme mahkum edilmilerdi. Kyler yakld; bu kylerde yayanlarn evleri soyuldu mallarna, zenginliklerine el konuldu. Gen kzlar ve erkek ocuklarn rzna getiler ve kendileriyle birlikte de
7

gtrdler. Gen kzlardan bazlarysa iddete maruz kalmamak iin kendi kendilerini asarak ldrdler. Pek ok anne ve baba kendi kzlarnn ve ocuklarnn etelerin ellerinde bu duruma dm olmalarna tehaml etmediklerinden kendi ocuklarn kendi elleriyle ldrdler. Grekleri toptan ortadan kaldrma seferi devam ettirilir. Kadn ve ocuklar zorla toplama kamplarna gettirildiler, toplatldlar. Hastalklardan ve kt uygulamalardan dolay ou ld. Gzel bayanlarsa kendilerini kamplara toplayan eteler, jandarmalar tarafndan herkesin gz nnde en acmasz uygulamalara maruz kaldlar. Alktan lme: Uygulanan ambargo bir soykrmdr. nk insanlarmz bilinli, proraml imha ediliyorlard, nfusumuz azaltlyordu. Alktan parmaklarn yiyen ocuklarmzn bir para ekmek iin yalvarmalar, el uzatmalar bounayd. Soykrmclarsa Krd bu durumda grmekten zevk alyorlard. Kurbanlarn lmn son nefesine kadar terk etmekten ehvet duyuyorlard. Ka yetim alktan ld? Ka l gmlmeden gnlerce bekletildi? Gmlmeleri de yasaklanmt. Diriye zulm eden lyede zulm ediyordu. llerimizin bedenleri boyunlarnn etraflarna atlm dml halatlarla yerlerde srndryorlard. ldrme mahkemeleri olan stiklal Mahkemeleri isyana tevik etmekten ve Krd devletinin kuruluunda yer almaktan dolay ka Krd lme mahkum etti? Ka hapishanelerde bouldu? Ka krek cezasna mahkum edildi? Toplama kamplarna ka kiiyi doldurdular? Hangi uygulamalarda bulundular? Kogirililerin milli kimliklerine sarlmalar, dnmeyi red etmeleri, yani MuhamediMslman inancndan olmamalar Mitra-Zerdt yolunda, inancnda diretmeleri, onlarn tehdit edilerek, srlerek, eziyet edilmek, ac ektirilmek iin Krd olmayan insanlarn yaadklar kylerin evrelerinde oluturulan toplama kamplarna camp de concentration- the concentration camp gnderilmeleri iin yeterli neden, en byk sutu. Topal Ostapis, Anadolu kylarnn korsan, Krdistann Krdlerini terrize eden bu kii eteleri eliinde yerleim birimlerine girip korku yaymaya balar. O gittii yerlerde sadece serseriler, babolar, avarelerle kepaze, haylaz, ie yaramaz kiiler tarafndan karlanr. Bu kiilerin amac da onun etesinde iyi bir yer kapmaktr. Resmi devlet etesi olan zenginlemeye balar. nk sava alk, yokluk, isizlik demektir. Bu ortam ve nedenlerden dolay Kokride de zel eteler bulur ve kullanr. Topal Osman, kendi adamlarna binalarn yamalanmas ve bayanlar sunma yetkisi vererek iddet kokan zevk, elence saatleri organize eder. Bu durumu renen Krd bayanlarsa yerleim birimlerinden kap, uzaklamay tercih ederler. Krdler osmanlnn genel seferberliine katlmazlar, katlmak istemezler. ok sayda Krd asker kaann, firarisinin bulunmasnn nedeniyse bu insanlar Osmanl ordusundan kurtulmak iin kendilerini gizlerler. Bunlar arasnda jandarma tarafndan yaklananalar kelepelenerek toplama kamplarna gnderilirler. Yakalananlardan kamplara doldurulanlar seilerek cephelere gnderilirler.

Kadn, ocuk ve yallarada zorla malzeme tatma ileri yaptrlr. Krdleri tmden katletme amacyla gelenler Krdlerin tama hayvanlarna tamada kullanma, dier hayvanlarda yeme, satp gelir elde etme amacyla osmanl ordusu adna el korlar. Gtrlen hayvanlar, Krd kylerinden yamalanm eyalar osmanl ordusuna gelir salamak amacyla ak artrmayla satlrlar. Kyleri yakmaya baladlar. Yakyorlardki oturanlar, kalanlar ateten, dumandan dolay bulunduklar yerlerden dar ksnlar. kanlar tmden kurunlansnlar, dipiklensinler. Onlar btn evleri tek tek en derin yerlerine kadar aradlar; bulduklarn bodular. Gen kz ve bayanlara ynelik uygulamalarysa, rezilliklerin detaylarysa korkuntu. Btn rezillikleri yaptktan sonra o bayanlar topluca evlere kapattlar ve canl olarak evlerle birlikte yakldlar. Kogirililerin gelecekte yaplacak srgnlerden ve ardsra gerekletirilecek olan toplu ldrmelerden korkmalar iin sebepleri oktur, nk gemi yllardaki osmanl askeri seferleri; yama, talan, ldrme, snr dna srme, tecavz demekti. Krdlerin sistematik olarak imha edilmeleri projesi 1.Dnya Sava srecinde ittihad- Teraki Komitesinin liderleri, Krdistan cephesinde osmanl ordusunu ynetenMustafa Kemalla alma arkadalar tarafndan byk lde gerekletirilmiti. 1921de de bu proje yine M.Kemal tarafndan geride kalanlar zerinde gerekletirilmeye balanmt.

O zamanki ttihad- Teraki Komitesi-Partisi hkmeti Almanya ve Avusturyayla birlikte Kafkasya, Ortadou, nasya jeopolitiinin, nfus mhendisliinin, soykrmc projenin ibirlikileriydiler. Jeopolitik hedefleri anlayan Krd ileri gelenleriyse daha ncesinde ve 1921de kendi uluslarnn mensuplarna yaplabilinecekleri grdkleri iin korkarlar, tedbirli davranma geregi grrler. Yaplanlar yazmalar, duyurmalar, mdahale istemeleri sonu dourmaz, nk Konstantinoplda, Badadda, Kahirede, Hindistanda Yksek Komiserliibulunan devletler de smrgeletirme, kullatrma amalarna sahiptirler. Krdistann doal kaynaklarna el koyabilmek, smrgeletirebilmek iin direnen krd etkisiz klmak tek hedeftir. Krd lm, yok edilme tehditi altndadr. Alk, hastalk, snma penesinde olan Hristiyan inancnda olan komu halklara, aznlklara Vatikan, Hristiyan dnyas yardm eli uzatr. Yiyecek, giyecek, ila gnderirler. Krdse topragna gzdikenlerin ortak projeleri sonucu karlan savada, oluturulan ortamda yem olmama abas, rpn iindedir. Dostsuz, desteksiz ve tektir. Kendisinin topranda rettiikleri osmanl ordusu mensuplarnca gasp edilmilerdir. Krdistan dna srme seferleri, ktlk, salgn hastalklar ve yalnzlk her gn biraz daha fazla nfus kayb, azalmas gerekletirmektedir. Nurettin Paa: Balkan gmeni Bursaya yerlemi Arnavut, Mareal brahim Paa'nn olu, Bursa eyhinin damad Nureddin Paa savunma hazrlklarn yaptnda, bakaldrlar olduunda kullanlmak zere ttihad- Teraki Komitesi birimlerince deiik yerlere depolanm olan Osmanl Ordusunun, yani komitenin silahlarn askeri hareket uygulayaca blgenin fedailerine, milislerine, etelerine datr. Osmanl Ordusu, ittihat ykm rgtleri igal ettikleri yerlerde hereyi tamamen imha etmek iin gerekli kullanma yetkisini aldklarndan ok rahat davranrlar. Hangi din ve rkdan olursa olsun herkesi iddete maruz tutarlar. Nuredin-Osman ikilisinin iddetlerine kar kan, ba emeyen isyankar Muhamedi (Mslman) inancndaki ailelere ynelik basklar, iddetleri ve Mslman olmayan kitlelere uyguladklar terr rejimi, bu rejimin uygulad terr Karadeniz blgesinde Muhamedi inancndaki elit kesimi tepkilendirip, harekete geirir. Kogirideyse bu ikilinin Angora iletiimli terrlerine ramen Krd milli direnitedir, arpr. Krde kar alnm olan ok iddetli, ar sert nlemlere kar Krd milli isteklerindeki kararlln silahl savunmayla dile getirir. Bursal eyh damad fanatik dincinin emri altndaki kiilerin korkun zalimliklerinin, apulculuklarnn, yamaclklarnn sorumluluu kendisindedir. O, yaynland bildirilerde, yapt aklamalarda sava alanlarnda grev yapan, soykrm, insanlk ve sava suu ileyen btn Osmanl Ordusu subaylarnda var olan insan sevgisizliini, iindeki canavarn bykln, hiddetini, farklya olan tahamlszln, dmanln gstermektedir. 18le 45 yalar arasndaki erkekler, dierleri gibi esir, tutsak kamplarna gnderilecekler.
10

Temsilciler kadn, erkek nfus olarak ne kadar olduklarn bildirimde bulunmak zorundalar. Kendi evlerinde ya da baka yerlerde sava malzemesi bulunduranlar ya da evlerinde otoritelerin aradklar tehlikeli kiileri barndranlar, adamlar ve silahlar birlikte hkmete teslim etmek zorundadrlar. Bu emre bilerek uymayanlar, itaat etmeyenler lm cezasna arptrlabilirler. Emre kar kanlar, mallar ellerinde bulunduranlar 10 yl zorla altrma-krek cezasna arptrlacaklardr, mallarn deerine gre 10 ile 5.000 Tl para cezasna arptrlacaklar. Herkes elindeki silahlar, mahiyetinde bulunan sava malzemesini, cephane malzemelerini derhal teslim edecektir. taat etmeyenler askeri mahkemeye sevkedilecekler. Bugnden itibaren btn gsteri ve toplantlar yasaklanmtr. Kogiride soykrm yaplrken, toplama kamplar hazrlanrken uluslararas alanda Kogirililerin sesleri, lklar olan, Kogirililerin ihtiyalarn karlamak iin rpnan Krd Mustafa Paa Yamulki Bey, Mevlanzade Rfat Bey, Krd Hakk Bey, Xelil Rami Bedirxan Bey, Sreya Bedirxan Bey, Ekrem Cemilpaazade Beylerin isimlerini anmamak hakszlk olur. Soykrm sonras beyaz soykrma tabi tutulan Kogirili kuaklarn tanmadklar bu insanlarn almalarndan, abalarndan haberdar olmalar gerekiyor. Bahsedilen kylerden bazlarnn Krde ve trkletirilmi isimleri: Gund FattYazfatt (Doanal), Gund Fid-Yaz Fid (Yaylack), Gund Xec-Yaz Xec (Beendik), Giliceg (Kogedigi), Tarbas Arbe (Talca), Ortax Derecg (Ortaky), Cogi (Kal-Ynren), Badun (Sarubuk), Bandra (Bagyaz), Heram (Bardakl). T.C. idari yapsnda benim kym olan iman ve omeldin-Araylan-Ekrek kyleri birer mezra olarak kabul edilip, Yoncabayr ky olarak idair yaplarna dahil edilmilerdir. Not: Kogirinin doru olarak yazl Kokri dir. Blgeyi ele alan btn ariv belgelerinde bu ekilde yazlmaktadr. Bilgiler, haritalar Sev Evin iekin arivine aittir. zinsiz kullanlamaz.

11