www.MaximumBilgi.

com

ARATIRMA SERS No.116

Finansal Analiz

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

ORAN ANALZ YNTEM

Finansal tablolar analizinde kullanlan en yaygn yntemlerden birisi de oran yntemi ile analiz tekniidir. Bu analiz tekniinde, finansal tablolardaki kalemler arasndaki anlaml ilikiler, birbirinin yzdesi veya birka kat olarak belirtilmektedir. "Rasyo yntemi ile analiz" biiminde adlandrlan bu yntemde, hesap veya hesap gruplar arasnda matematiksel ilikiler kurulmak suretiyle, iletmenin; ekonomik ve mali yaps ile krllk, alma durumu hakknda bir yargya ulalmaya allmaktadr. Mali analiz tekniinde, oran szc, finansal tablolar analiziyle ilgili almalar bakmndan, herbiri ayn anlam tayan homojen deerler arasndaki oransal bantlar yanstmaktadr. Baka bir anlatmla oran, iki kalem arasndaki ilikinin basit matematik ifadesidir. Oranlarn hesaplanmas tek bana bir ama deildir. nemli olan bir mali ara niteliinde olan oranlarn, iletmenin amalan ile btnletirilerek deerlendirilmesi ve yorumlanmasdr. Oran analizinden beklenen yararn salanmas ancak hesaplanan oranlarn iyi yorumlanmas ve nedenlerinin aratrlmas ile olanakldr. Bilindii gibi finansal oranlar ok byk miktardaki finansal verileri zetlemek ve firmalarn performansn karlatrmak iin uygun birer aratr. Oranlar doru sorular sormamza yardmc olur; bu sorular ok ender olarak yantlarlar. Oranlarn iletme amac ile btnletirilerek yorumlanmasnda baz kstaslardan yararlanlmas zorunludur. rnein, iletme iinde hesaplanan oranlan iletmenin gemi dnemlerinde hesaplanan oranlarla veya deneyler sonucunda bulunan genel kabul grm llerle ya da iletmenin iinde bulunduu endstri kolu iin gelitirilen oranlarla karlatrlmas ve deerlendirmenin buna gre yaplmas gerekir. Finansal oranlarn hesaplanmas ve tahmini finansal durumun belirlenmesi ileminin temel noktalarndan biridir. Finansal oranlarn geliimi ve kullanm iin Karlatrmalar yapmak esastr. Bu noktada tane karlatrmadan bahsetmek mmkndr: lgili firmann gemite yllarda gsterdii performansa ilikin oranlar esas alan karlatrma (Zaman Serisi Karlatrmas) Genel ilke ve kurallar esas alan karlatrma (Bencmarking-Kyaslama) Dier firmalarda gerekleen oranlar ve sektr ortalamasn esas alan karlatrma (apraz Karlatrma)

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Snflandrlmas

Finansal Analiz

Finansal analizde kullanlan oranlan, hesaplan biimlerine gre ana grupta toplayabiliriz. 1. letme ii mali oranlar, 2. letme d verilere dayanlarak hesaplanan mali oranlar, 3. Endstri mali oranlan (Standart oranlar). letme i Mali Oranlar Bu oranlar, iletmenin yaymlam olduu finansal tablolarda yer alan verilere dayanlarak hesaplanr. Baka bir anlatmla finansal tablolarda yer alan kalemler arasnda eitli alardan oransal bantlar kurulmak suretiyle, oranlar hesaplanmaktadr. rnein cari oran hesaplanmasnda, iletmenin yaymlam olduu finansal tablosunda yer alan dnen varlklar ile ksa vadeli borlar arasnda matematiksel iliki kurulmaktadr. letme D Verilere Dayanlarak Hesaplanan Mali Oranlar Bu oranlar, iletmenin finansal tablolarnda yer alan verileri ile bu iletme dnda elde edilen verilerin karlatrlmas suretiyle ve aralarnda matematiksel ilikiler kurulmak suretiyle hesaplanmaktadr. rnein, borsaya kaytl iletmelerde, borsaya kote edilmi hisse senetlerinin borsada oluan fiyatlar ile iletmenin finansal tablolarnda yer alan eitli kalemleri arasndaki ilikiler kurularak oranlar saptanmas buna rnek olarak gsterilebilir. Endstri Mali Oranlar (Standart Oranlar) Bu oranlar ise, tamamen iletme dnda hesaplanan ve iletmenin finansal tablolarnda yer alan kalemleri ile direkt ilikisi olmayan oranlardr. Sz konusu oranlar, endstri iin bir btn olarak gelitirilmekte ve endstri dalnda faaliyette bulunan ok saydaki iletmelerin mali oranlarnn ortalamasna gre hesaplanmaktadr. Standart oranlar veya meslek oranlar diye de anlan bu oranlar, daha ok ilgili meslek kurulular veya kamu kurulular hesaplamaktadr. Endstri oranlar, endstrinin tm mali durumu hakknda nemli bilgiler veriyor ise de tek bir iletme asndan durum farkldr. letmeler iin endstri oranlarnn nemi, kendi durumlarn deerlendirirken, oranlarnn, i kolundaki ortalamaya gre ne durumda olduunu saptamaya olanak vermesi noktasnda toplanmaktadr. Endstri oranlarnn hesaplanmasnda; ortalama oranlarnn, i kolunun, tipik mali ve krllk durumunun temsil edilebilmesi iin, ele alnan iletmelerin yapsal ynden homojen olmasna ve oranlarnda karlatrmay bozacak derecede byk ayrlklar olmamasna zen gsterilmelidir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

Endstri oranlan, ayn i koluna bal ve karlatrlabilir iletmelerin trl oranlarnn aritmetik ortalamas alnarak hesaplanmakta veya medyan ynteminden yararlanlarak saptanmaktadr. Biz aklamamzda daha ok birinci ve ikinci gruba giren oranlara yer vereceiz. Oranlar deiik biimlerde snflandrlabilir, Bu snflandrma biiminde, oranlar, finansal tablolarn analizinde kullanlarna gre, yani ilgili olduklar verinin kaynana gre snflandrlmakladr. Burada oranlar; Bilano Oranlar Gelir Tablosu Oranlar Fon Akm Tablosu Oranlar Kark Oranlar eklinde gruplandrlabilir. Bir dier blmleme biiminde ise oranlar, iletme faaliyetlerinin deerlendirilmesindeki kullanl biimlerine gre blmlenmektedir. Likidite Oranlar Mali Oranlar Faaliyet Oranlar Karllk Oranlar Performans belirlemek iin, finansal rasyolarda dahil olmak zere, birok analitik teknik bulunmaktadr. Ancak, farkl tekniklerin farkl amalar iin kullanld unutulmamaldr. Bir analiz yntemi belirlenmeden nce analizci aadaki esaslar kesinlikle belirlemelidir. Analizin amac Bak as Potansiyel karlatrma standartlar

Oranlarn erik Ynnden ncelenmesi Oranlar, iletme almalarnn deiik alarndan deerlendirilmesindeki kullanl biimlerine gre, drt ana grupta inceleyebiliriz. 1. Likidite Durumunun Analizinde Kullanlan Oranlar

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

2. alma Durumunun Analizinde Kullanlan Oranlar (Faaliyet Oranlar) 3. Finansal Yap Analizinde Kullanlan Oranlar 4. Karllk Durumunun Analizinde Kullanlan Oranlar letmenin cari durumunun belirlenmesinde; dnen varlklarn ne derece gvence tekil ettiinin, varlklarn kalitesi ve likiditesi asndan incelenmesi gerekir. Bu nedenle, iletmeye bor verenlerin gvencede olup olmad belirlenirken, net alma sermayesi miktar yannda, varlklarn kalitesi ve likidite derecesine de bakmak gerekir. Bir varln kalitesi demekle, o varln sata karld zaman gerek deerini bulma olasl ifade edilmektedir. rnein devlet tahvillerinin kalitesi yksektir. nk vadesi geldiinde, kaytl deeri zerinden denecektir. Varln likiditesinden belirtilmek istenen ise; bir varln paraya evrilmesindeki abukluk ve kolaylk zelliidir. letmenin cari durumunun, dier bir deyile, likidite durumunun analizinde likidite oranlarndan yararlanlmaktadr. Likidite oranlan, iletmenin parasal durumunu gstererek, vadesi gelen borlarn, denme olanaklarn saptamaya yardm eder. Baka bir anlatmla, bu oranlar, iletmenin ksa vadeli borlarn deyebilme yeteneinin llmesinde ve alma sermayesinin yeterli olup olmadnn belirlenmesinde kullanlr. deme gcnn saptanmasnda, iletmenin dnen varlklar ile ksa vadeli borlar (ksa vadeli yabanc kaynaklar) arasndaki ilikiler analiz edilir. letme ilgilileri, zellikle iletmeden alacaklar olanlarla, yneticiler, firmalara ksa vadeli (mevsimlik kredi) verecek olan bankalar, likidite oranlar ile iletmenin ksa vadeli borlarn, vadesi geldii zaman, dnen varlklar ile derhal deyebilecek midir? sorusuna yant bulmaya almaktadr. Bilindii gibi, dnen varlk grubu iletmenin normal faaliyeti sonucu ksa vadede paraya evrilebilen deerleridir. Bu nedenle, ksa vadeli borlarn denmesinde kullanlacak fon miktar bu unsurlardan salanacaktr. Dolaysyla ksa vadeli bor deme gcnn lmnde, dnen varlk grubu ile ksa vadeli borlar arasndaki oransal bantlarn incelenmesi gerekir. Dnen varlk unsurlar ile ksa vadeli borlar arasndaki iliki kurulurken, dnen varlk grubundan dikkate alnacak kalemlerin zelliklerine gre, likidite oranlar kendi iinde e blmlenebilir. Cari Oran Asit -Test Oran Nakit Oran (Disponibilite oran) Ayrca, likidite durumunun analizinde; yukarda belirtilen likidite oran dnda, bu oranlan destekleyen, baz dier oranlardan da yararlanlabilinir. Bunlar yle sralayabiliriz.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Alacaklarn Devir Hz Oran Stok ; Devir Hz Oran Stok Bamllk Oran

Finansal Analiz

Fon Akm Oran (Faaliyet Sonucu Salanan Fon/Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar Oran) Net alma Sermayesi/Faaliyetlerden Salanan Fon Oran Hazr Deerler + Sratle Paraya evrilebilir Deerler / Yllk Beklenen Nakdi Giderler Oran Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar/Faaliyetlerden Salanacak Nakit Kaynaklan Oran

Likidite Durumunun Analizinde Kullanlan Oranlar Likidite bir firmann nakit finansal gereksinimlerini karlama yetenei olarak adlandrlabilir. Likidite hesaplarnn byk ounluu firmalarn bilanolarnn nakit varlk ksmlarna ait verileri iermektedir. letmelerin bulunduklar pozisyonlara gre eitli varlklarn likit olma zellii bulunmasna ramen teorik olarak cari varlklarn byk bir ksmnn likit olduu dnlr. letmelerin likidite durumlar incelenirse likit cari varlklarn ksa dnemli fon kayna olarak kullanld grlmektedir. Likidite oranlarnn en popleri cari orandr. Cari Oran Dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar arasndaki saysal ilikiyi gsteren bir orandr. Dnen varlklarn ksa vadeli yabanc kaynaklara blnmesi suretiyle hesap edilir. Cari oran, iletmenin genel likidite durumunu yanstarak iletmenin net alma sermayesinin yeterli olup olmadn ortaya koyar. Bu nedenle orana alma sermayesi oran da denilmektedir. Orann paynda yer alan dnen varlklar toplam, pheli alacaklar karl, stok deer d karl gibi aktifi dzenleyici hesaplarn toplamndan dldkten sonraki tutarn yanstmaktadr. Cari Oran=

DnenVarl klar KsaVadel iYabanc Ya ynaklar

Analistlerce, cari orann payn oluturan dnen varlklarn, paydada yer alan ksa vadeli yabanc kaynaklardan fazla olmas istenir. Yani iletmenin net alma sermayesinin yeterli olmas arzulanr. Bu nedenle orann mutlaka birden byk olmas istenir, cari orann birden byk olmas, iletmenin deme gcnn emniyet marj olarak grlmektedir. Genel bir kural olarak cari orann 2 olmas yeterli grlmektedir. Ksa vadeli borlarn veya beklenmedik ykmllklerin zamannda karlanabilmesi iin, dnen varlklarda ortaya kabilecek deer kayplar veya

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

paraya evrilmede karlalacak glklere nlem olarak, dnen varlklarn ksa vadeli yabanc kaynaklarn iki kat olmas uygun grlr. Ancak cari orann yorumunda bir takm baka etmenlerin de gz nnde bulundurulmas gerektii konusu unutulmamaldr. Bazen cari oran 2'den byk olmasna ramen, yetersiz olarak yorumlanabilmektedir. Yani cari orann iki'den byk olmas, her zaman iletmenin ksa vadeli borlarn deme yeteneinin iyi olduunun gstergesi deildir. Bu bakmdan cari orann yorumunda; dnen varlklarn devir hzlan (stoklarn devir hz, alacaklarn devir hz gibi), dnen varlklarn gerek deerleri veya bu deerlerde oluabilecek muhtemel deer deimeleri ile dnen varlklarn hangi varlk unsurlarndan olutuu, dnen varlklarn kalitesi gibi etmenler gz nnde bulundurulmaldr. rnein; cari oran kk olsa bile, stok devir hz ile alacaklarn devir hz yksek olan bir iletme borlan kolaylkla deyebilecektir. Dier taraftan, donen varlk unsurlar iinde hazr deerleri ile sratle paraya evrilebilir deerleri fazla olan iletmeler, dnen varlklarnn byk bir ksm stoklardan oluan iletmelere gre, borlarn kolaylkla deyebilecektir. Eer iletmeler finansal zorlua derlerse ilk olarak demeleri ksma ve banka ve/veya kredi kurulularndan finansman bulma yoluna giderler. Bu noktada ksa vadeli yabanc kaynaklar,cari varlklara oranla daha hzl bir art gsterirse cari oran der ve bu da kredi verenler iin bir dzensizlik gstergesi olarak alglanabilir. nk cari oran ksa dnemli bor veren kreditrler iin belirli bir dnemde nakde dnebilecek cari varlklar ifade eden nemli bir kriter olarak kabul edilmektedir. Asit -Test Oran Likidite durumunun llmesinde kullanlan oranlardan bir dieri de, asit-test orandr. Bu oran cari oran tamamlayarak onu daha anlaml bir hale getirmektedir. Asit-test oran; paraya evrilmesi daha uzun bir sreyi gerektirecek dnen varlk kalemlerinin, dnen varlk toplamndan karlmas suretiyle bulunacak byklk ile, ksa vadeli yabanc kaynaklar arasndaki ilikiyi lmektedir. Baka bir deyile hazr deerler ile sratle paraya evrilebilecek deerler toplamnn ksa vadeli yabanc kaynaklara olan orandr. Asit-test oran; iletmenin her l TL. iin ne kadar sratle paraya evrilebilen likit dnen varl vardr, onu gsterir. Dnen varlklar arasnda yer alan stoklar kaleminin paraya evrilmesi, stok devir hzna bal olmakla birlikte, genelde dier dnen varlk unsurlarna gre paraya evrilmesi daha uzun bir sreyi gerektirdiinden, likidite durumunun analizinde dnen varlk toplamndan kartlmas uygun grlmektedir. Asit-test oran aadaki biimde formle edilebilir.

Dnen Varlklar Stoklar Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar Hazr Deerler + Sratle Paraya evrilebilir Deerler Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
kinci forml ile, birinci forml her zaman ayn sonucu vermeyebilir. nk ikinci formlde, yalnzca hazr deerler (Kasa, banka ve dier nakit benzeri deerler) ile sratle paraya evrilebilir deerler (Menkul kymetler +

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

alacaklar) yer almaktadr. Yani dnen varlklarn toplamndan yalnzca stoklar kalemi deil, gelecek dnem giderleri de kartlmaktadr. Gelecek dnem giderleri hesabnn ortaya k gelecek dneme ait giderin pein denmesinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, bu hesapta oluacak azallar iletmeye herhangi bir fon girii salamayacaktr. Sz konusu hesabn paraya evrilmesi, dnem sonularna itfa paynn yazlarak dnem giderlerini artrmak suretiyle dolayl olarak olacaktr. Bu bakmdan bu kalemin de stoklarla birlikte dnen varlk toplamndan kartlmas, asit-test orannn daha doru bir sonu vermesini salayabilir. Yalnz burada da, bir konuyu daha vurgulamakta yarar vardr. letmede gelecek dnem giderleri olduu gibi, gelecek dnem gelirleri de olabilir. Yani iletme gelecek dnemde yapaca bir hizmetin tutarn, pein olarak tahsil etmi olabilir. Bu tutarda ksa vadeli yabanc kaynaklar arasnda gzkecektir. Bu kalemden kalannn sfra eitlenmesinin salanmasnda, iletmeden herhangi bir fon k sz konusu olmayacaktr. Dolaysyla asit-test orannn saptanmasnda, gelecek dnem giderleri dnen varlk toplamndan karlrken, gelecek dnem gelirlerinin de ksa vadeli yabanc kaynaklardan karlmas gerekmeyecek mi? Kanaatimize gre, muhasebedeki ihtiyatlhk ilkesi gereince, sz konusu tutarn dikkate alnmamas uygun olur. Kald ki, gelecek dnem giderlerinin de nemli tutarlarda olmad durumlarda, bu kalemin de ihmal edilmesi ve dikkate alnmamas mmkndr. Nitekim birok analist tarafndan asit-test oran saptanrken, bu kalem dikkate alnmamakta ve dnen varlklar ile stok farknn yabanc kaynaklara olan oran analiz edilmektedir. Asit-test orann genelde 1:1 olmas yeterli saylmaktadr. Orann l olmas, isletmenin ksa vadeli borlarnn tamamnn nakit ve suretle paraya evrilebilir deerlerle karlanabileceini gsterir. Ancak orann l'den kk olmas veya l'e eit olmas her zaman iletmenin likidite durumunun kt veya iyi olduunun bir gstergesi delildir. Likidite oran birden byk olmasna ramen, isletme alacaklarn tahsilde glkle karlayor ise, bu durumun gz nnde bulundurulmas ve hemen olumlu bir sonuca ulalmamas gerekir. Ayn biimde asit-test oran birden kk olan bir isletmede, eer stoklarn devir hz yksek ise, orann birden kk oluunu olumsuz olarak deerlendirmemek gerekir. zetle likidite oranlarnn deerlendirilmesinde, stok devir hz, alacaklarn tahsilat sreleri, stoklara olan bamlln ve dier faktrlerin de gz nnde bulundurulmas uygun olur. Asit-test orannn bir eklide "abuk oran" dr. abuk oran; Ticari Alacaklar/Ticari Borlar olarak formle edilebilir ve dier dnen varlk unsurlar dnda ticari alacaklarn ticari borlar karlama orann ifade eden orann birden kk olmamas gerekir. Nakit Oran (disponibilite oran) Bu oran, para ve benzeri deerlerin ksa vadeli yabanc kaynaklara orandr. letmenin elindeki mevcut hazr deerleri ile ksa vadeli borlarn ne lde karladn lmede kullanlan bir orandr. Baka,bir deyile, iletmenin acil para durumunu yanstmaktadr. Nakit oran gerek cari orana gerekse asittest orana gre, daha duyarl bir ldr. Bu nedenle, birinci derece likidite oran ismiyle de anlmaktadr.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

Nakit oran, faaliyetlerden salanan fon girilerinin durmas ve alacaklarn tahsil edilmemesi durumunda, iletmenin ksa vadeli borlarn deme gcn yanstmaktadr. Orann 0,20'nin altna dmemesi genel bir kural olarak arzulanmaktadr. Orann 0,20'nin allna dmesi durumunda, iletmenin para durumunda skk bir durum ortaya kar ve iletmenin yeni krediler bulma zorunluluu doar. Ancak orann byk olmas da arzulanmaz. letmede devaml nakit fazlasnn olmas, parann iyi kullanlmayp hareketsiz brakldnn gstergesidir. Bu durum ise. iletmenin para kazanma gcn azaltarak gelir dklne neden olur. Bu nedenle elde kullanlacak nakit mevcudunun iyi ayarlanmas nemli bir konudur. Nakit orann hesabnda, nakde edeer varlk olarak baz menkul kymet kalemleride dikkate alnmaktadr. zellikle repodaki paralarn bu orann hesabnda dikkate alnmas uygun olur. Devaml Sermayenin Ball Oran Bu orann ykseklii devaml sermayenin balandn ve daha fazla finansman ihtiyacnn sz konusu olduunu ifade eder. Oran, zellikle enflasyonist ortamlarda nem kazanr. Ksa Vadeli Bor deme Gcn lmede Kullanlan Oranlar Likidite orann analizinde, yukarda belirtilen oranlarla birlikte alacaklarn devir hz, stoklarn devir hz gibi faaliyet oranlan ve stok bamllk oran ile fon akm tablolar verilerinin kullanlmas suretiyle saptanan oranlarn beraberce incelenip deerlendirilmesi uygun olur. Stok devir hz, stoklarn belirli bir dnemdeki dnme abukluunu belirterek ne kadarhk bir srede tkendiini gsterir. Alacaklarn devir hz ise, alacaklarn tahsil ve tedavl kabiliyetini gsterir. Gerek stok devir hznn gerekse alacaklarn devir hznn yksek olmas iletmenin lehine bir durumdur. Bu oranlar, faaliyet oranlar incelenirken ayrca irdelenecektir. Burada, likidite durumunun lmnde yararlanlabilecek stok bamllk oran ve dier fon akm oranlarndan sz etmek yararl olacaktr. Stok Bamllk Oran Asit-test orannn birden kk olmas durumunda; borlarn geri denmesinde iletmenin stoklara olan bamlln lmnde kullanlan bir orandr. Stok bamllk oran, iletmenin ksa vadeli borlarn geri denebilmesinde, hazr deerleri ve dier sratle paraya evrilebilir varlklarn dnda, stoklarn yzde kann satlmas gerektiini gsterir. Baka bir anlatmla, iletmenin ksa vadeli borlarn denmesinde, stok satna ne derece baml olduunu ortaya koyar. Stok bamllk orann yle gsterebiliriz; Ksa vadeli yabanc kaynaklar -Varlklar Stok bamllk oran = _______________________________________________ Stoklar

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Finansal Analiz

Orann paydasnda yer alan stoklar verisi, kukusuz sata hazr stok kalemlerini iermektedir. rnein bir iletmenin, ksa vadeli yabanc kaynaklar toplam 2.000.000 TL, hazr deerler ile sratle paraya evrilebilen varlklar toplam 600.000 TL. ve satlabilir stoklar toplam 2.800.000 TL. ise; 2.000.000-600.000 Stok bamllk oran = ____________________ = 0.50 olur. 2.800.000 Yani ksa vadeli borlarn denebilmesi iim dier likit varlklar dnda, stoklarn %50sinin satlmas gerekir. Faaliyet Sonucu Salanan Fon / Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar Oran Fon akm tablosu verilerinden, faaliyet sonucu salanan fon kayna tutarnn, ksa vadeli yabanc kaynaklara oranlanmas suretiyle, iletmenin cari faaliyetlerinden salanan fonun, ksa vadeli borlarn ne kadarlk bir ksmn finanse ettii veya ksa vadeli borlar ka defa karlad saptanabilir. Kukusuz burada, borlar, gelecek dnemde denecek tutarlar temsil ederken, faaliyet sonucu salanan kaynaklarn, gemi verileri temsil etmesi, orann yorumundan salanacak sonuca glge drebilir. Ancak, normal ekonomik koullarda, bir yl nce salanan fon tutarna yakn tutarlarn gelecek ylda da salanmas olanakldr. Bu nedenle faaliyet sonucu salanan fon tutarlarnn gemi dnem verilerini belirtmesi byk bir saknca yaratmaz. Genel olarak iletmenin durumu hakknda bir bilgi verilebilir. Kald ki; proforma fon akm tablolarnn dzenlenmesi durumunda, proforma fon akm tablosundaki tutarlar alnarak, faaliyetten salanan fon tutarnn da ksa vadeli borlarn denecei dneme ait olmas salanabilir. Bylece oran, daha anlaml bir hale getirilmi olabilir. Net alma Sermayesi / Faaliyetlerden Salanan Fon Oran Bu oran; net alma sermayesinin, faaliyetlerden salanan fonla ka defa karlandn gsterir. Baka bir anlatmla net alma sermayesinin, faaliyetlerden salanan fon iindeki payn gsterir. Bir iletmede faaliyetlerden salanan fon, net alma sermayesini karladktan sonra, dier duran sermayeye ne kadar fazla katkda bulunursa o kadar iyidir. Bu durumda iletme, nc kiilerin basks altna girmeden, borlarn deyebilecek ve faaliyetlerini geniletebilecektir. Finansal Yap Analizinde Kullanlan Oranlar letmenin kaynak yapsnn ve uzun vadeli bor deme gcnn llmesinde kullanlan oranlar bu grupta toplanmaktadr. Baka bir anlatmla iletmenin z kaynann yeterli olup olmad, kaynak yaps iinde bor ve z kaynan dengesi ve z kaynak olarak yaratlan fonlarn ne tr dnen varlk yada duran varlklara kullanldnn llmesinde kullanlan oranlardr. letmenin gerek uzun vadeli borlarnn ana para faizlerinin denip denmeyeceinin analizinde, gerek kaynaklardan yararlanma derecesinin belirlenmesinde bu oranlardan yararlanlmaktadr. letmenin salamlk derecesi hakknda

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

10

Finansal Analiz

tam bir yargya ulamak iin kaynak yapsnn ve sermaye yeterliliinin analizi gerekli olmaktadr. letme uygun bir biimde finanse edildi mi? z kaynaklar ile yabanc kaynaklar arasnda uygun bir denge var mdr? Finansman kaynaklarnn toplam kaynaklar iindeki oranlar nelerdir? Finansman kaldracnn etkisi iletme karlln artrd m? Gibi sorunlarn yantlar bu gruptaki oranlar yardm ile bulunmaya allmaktadr. Borlarn, Aktif Toplamna Oran Ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklarn, aktif toplamna (pasif toplamna) blnmesi ile elde edilir.

Finansal Kaldra Oran =

Yabanc Kaynaklar Toplam Aktif Toplam

Yabanc Kaynaklar Toplam Pasif Toplam

Finansal Kaldra Oran =

Bu oran varlklarn yzde kann yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir. Baka bir anlatmla, yabanc kaynaklarn toplam kaynaklar iindeki yzdesini ifade eder. letmeye kredi verenler orann kk olmasn arzularlar. nk iletmenin tasfiyesi durumunda, iletmeye kedi verenler z kaynaklarn yeterli olmamas halinde alacaklarn tahsil etme olanan bulurlar. Dier taraftan ortaklar, orann belli bir dzeye kadar byk olmasn arzularlar. nk orann byk olmas z kaynaklara oranla, yabanc kaynaklardan daha fazla yararlanldn gsterir. Bu ise finansman kaldracnn etkisi ile iletme karlln artrp, ortaklarn, daha fazla kar pay almalarna olanak verir. Ancak bunun da bir optimal noktas vardr. Sermaye maliyetinin minimum olaca noktaya kadar yabanc kaynaklardan yararlanmak uygun olur. Belli bir noktaya kadar yabanc kaynak maliyeti z kaynak maliyetinden daha dktr. Bu koullarda iletme dk maliyetli yabanc kaynaklar kullanmak suretiyle, kar/z kaynak orann artrabilir. Ancak borlanma arttka mali risk de artmakta ve yeni yabanc kaynaklar bulma olana zorlatndan, yabanc kaynaklarnda maliyetleri artmaktadr. Bu noktada mali kaldracn negatif etkisi kar/z kaynak orann azaltmaktadr. Dolaysyla, ortaklar yabanc kaynaklar / Aktif toplam orannn sermaye maliyetinin (Ortalama Kaynak Maliyetinin) minimum olaca noktada olmasn isterler. (b)zkaynaklarn, Aktif Toplamna Oran Bu oran zkaynaklarn aktif toplamna (Pasif toplamna) blnmesi ile elde edilir Oran;

zkaynaklar ___________ Aktif toplam

veya

zkaynaklar ______________________________ Yabanc kaynaklar + zkaynaklar

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

11

Finansal Analiz

biiminde ifade edebiliriz. zkaynaklarn aktif toplamna oran varlklarn yzde kann iletme sahip ve ortaklar tarafndan finanse edildiini ortaya koyar. Baka bir anlatmla, z kaynaklarn, toplam kaynaklar iinde gsterir. Oran iletmenin uzun vadeli bor deme gcn ortaya koyar. Orannda yksek olmas iletmenin uzun vadeli borlarnn ve bunlarn faizlerini demeden herhangi bir glkle karlamayacan belirtir. Baka bir anlatmla iletmeye kredi verenlerin emniyet marjnn yeterli olduunu gsterir. Bu orann zaman ierisinde ykselme eilimi gstermesi, genelde ynetimin baars olarak deerlendirilir. z kaynaklarn toplam kaynaklar iindeki paynn yksek olmas, alacakllarn gvencesini arttrr ise de iletmenim z kaynaklarna gre nispeten dk maliyetli uzun vadeli kredilerden yeterinde yararlanmadn veya asgari lde yararlandn gsterebilir. Oysa iletme maliyetli uzun vadeli kredilerden yararlanmak suretiyle, z sermayenin karllk orann artrabilir. Ancak, yabanc kaynak/Aktif toplam oran aklanrken de belirtildii zere bunun bir optimal noktas vardr. Bu ise ortalama kaynak maliyetinin minimum olduu noktadr. nemli olan iletmenin finansmanda, deme gc ile kar amalarn badatrabilmesidir. Bilindii gibi yatrmn z kaynaklarla finanse edilmesi emniyeti artrrken, karllk orann da azaltmaktadr. Dier taraftan yatrmn yabanc kaynaklarla finanse edilmesi durumunda emniyet pay azalrken, z sermayenin karllk orann artrabilmektedir. Aslnda, satlardan salanan kar marjnn yksek olmas durumunda daha az z kaynak kullanmak suretiyle, kar/z sermaye orann artrmak olanakl olabilir. Ancak ekonomideki durgunluk dnemlerinde, fiyatlarn dmesi durumunda iletmenin faiz veya ana para taksitlerini demede glklerle karlalarak iflasa dahi gitmeleri sz konusu olabilir. Bu nedenlerle, varlklarn finanse edili biiminde z kaynaklar ile yabanc kaynaklar arasnda bir dengenin kurulmas zorunludur. Normal koullarda zkaynak, aktif toplam orannn %50 altna dmesi arzulanmaktadr. (c)zkaynaklarn, Toplam Yabanc Toplamna Oran Bu oran, zkaynaklarn, ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar toplamna blnmesi ile elde edilir. letmenin mali bamszlk derecesini gsteren oran, deme gc katsays, borlanma katsays veya finansman oran adlar ile de ifade edilmektedir. letmenin mali yeterliliinin aratrlmasna olanak veren oran aadaki biimde gsterilir.

z kaynaklar Finansman oran = _________________________ Toplam yabanc kaynaklar

z sermaye = _____________________ Toplam bor

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

12

Finansal Analiz

Finansman oran; iletmenin z kaynaklar ile yabanc kaynaklar arasnda uygun bir orann olup olmadnn analize olanak verir. Orann en az 1:1 olmas istenir. Finansman onarann yksek olmas; iletmeyi, alacakl durumunda bulunan nc kiilerin basksndan kurtarr. Orann 1den kk olmas ise, iletmeye kredi verenlerin, iletme sahip ve ortaklarndan daha fazla iletmeye yatrmda bulunduklarnn gsterir. Bu ise alacakllarn gvencesini azaltmakta ayrca ekonomik durgunluk dnemlerinde, ar faiz yk, iletmenin mali olanaklarn tketerek, iletmeyi, borlarn deyememe durumunda brakabilir. Daha nceki aklamalarmzda belirttiimiz gibi, varlklarnn finansmannda z kaynaklar ile yabanc kaynaklar arasnda uygun bir dengenin kurulmas iletmeler iin byk nem tamaktadr. letmenin z kaynaklar arasnda denmemi sermaye olmas durumunda, denmemi sermayenin denmesi durumunda kaynak ihtiyacn tamamen karlanp karlanmayacan lmek iin, dier bir deile esas sermayenin yeterlilik konusunu aratrmak zere aadaki orandan yararlanlr.

zkaynaklar + denmemi Sermaye ___________________________________ Yabanc kaynaklar denmemi Sermaye

Bu orann sonucunda bakarak, sermayenin denmemi ksm dendiinde, kaynak ihtiyacnn tamanen karlanp karlanmayaca grlebilmektedir (d)Borlarn, Maddi z Varla Oran Yabanc kaynaklar ile maddi z varlk arasnda uygun bir denge olup olmadnn aratrlmasnda kullanlan bir orandr. Maddi z varlk; z kaynak toplamndan maddi olmayan duran varlklarn karlmas suretiyle bulunur. Maddi olmayan duran varlklar, herhangi bir tasfiye durumunda paraya dnemeyecei iin sz konusu varlklarn z kaynak toplamndan karlmas uygun grlmektedir. Oran aadaki biimde gsterebiliriz.

Borlar Oran = ______________ Maddi z varlk

Orann birden kk olmas arzulanmaktadr. Dier bir deyile iletmenin maddi zvarlnn yabanc kaynaklardan daha fazla olmas istenmektedir. (f)Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn, Toplam Kaynaklara Oran Bu oran, ksa vadeli yabanc, kaynaklarn pasif toplamna blnmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

13

Finansal Analiz

Ksa vadeli yabanc kaynaklar Oran = ____________________________ Pasif toplam (zkaynaklar+Yabanc kaynaklar)

Ksa vadeli yabanc kaynaklarn toplam kaynaklara oran, iletme varlklarnn yzde kann ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir. Baka bir anlatmla aktifin yabanc kaynaklardan olutuunu ortaya koyar. Orann yksek olmas, aktifin byk bir blmnn ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edilmi olduunu gsterir. Genelde retim iletmelerinde, orann 0.30dan fazla olmamas arzulanr. zellikle duran varlk gurubu ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edilmesi hi alglanmaz. Aksi durumda iletmenin net alma sermayesi negatif bir sayg olacandan, iletme faaliyetlerinin srdrlmesinde nc kiilerin basks altna girilmi olunur. (g)Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklarn, Toplam Kaynaklara Oran Bu oran, uzun vadeli yabanc kaynaklarn, toplam kaynaklara blnmesi ile elde edilir. Oran aadaki biimde gsterebiliriz.

Uzun vadeli yabanc kaynaklar Oran = ____________________________________ Toplam kaynaklar (Pasif toplam)

Oran, iletme varlklarnn yzde kann uzun vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir. Baka bir deile, uzun vadeli kaynaklarn toplam pasif zerindeki payn gsterir. Orann ykseklii iletmenin kulland kaynaklar arasnda uzun vadeli borlarn oransal neminin fazla olduunu ifade eder. (h) Kaynaklar (Oto Finansman) Oran letmenin otofinansman yoluyla yaratm olduu kaynaklarn llmesinde bu orandan yararlanlr. denmi sermayeye ek olarak iletme almalar sonucu yaratlan z kaynaklar kaknda gr sahibi olmak anacyla, yedekler ve yedek niteliinde karlk ve fonlar toplamndan birikmi zararlar karldktan sonra bulunan toplam ile denmi sermaye arasnda orant kurulur. Oran aadaki gibi gsterilebilir.

Oto finansman oran (Kar Yedekleri) (Birikmi Zararlar) ( Kaynaklar Oran) = __________________________________ denmi Sermaye __________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

14

Finansal Analiz

Normal olarak oran ne kadar byk karsa ilemenin durumu o kadar iyi saylr. ()Duran Varlklarn, z Kaynaklara Oran letmenin duran varlklarnn, zkaynaklara blnmesi suretiyle bulunan bir orandr. Sz konusu oran, zkaynaklarn ne kadarlk ksmnn aktifte duran varlklarn finansmannda kullanldn gsterir. Baka bir anlmla, z sermayenin ne lde aktifte bal hale geldiini gsterir. Orann genelde birden kk olmas arzulanr. Orann birden byk olmas, duran varlklarn ksmnn borlanarak salanm olduunu gsterir.

Duran varlklar Oran = zkaynaklar

(j)Duran Varlklarn Devaml Sermayeye Oran Bu oran, duran varlklarn devaml sermayeye blnmesi ile elde edilir. Oran yle gsterebiliriz.

Duran varlklar veya Devaml sermaye

Duran varlklar zkaynaklar + Uzun vadeli yabanc kaynaklar

Duran varlklarn ne lde uzun vadeli yabanc kaynaklar ve zkaynaklarla finanse edildiini gsterir. Duran varlk / zkaynak orann, tamamlayan bir orandr. Bu orann mutlaka birden kk olmas arzu edilir. Orann birden byk olmas duran varlklarn bir ksmn ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir. Bu ie iletmenin nc kiilerin basks altna girmemi olduunu belirtir. (k)Maddi Duran Varlklarn, z Kaynaklar +YatrmKredileri Toplamna Oran Arazi, arsa, bina, makine tehizat, tat ara ve gereleri gibi maddi duran varlklarn ne lde zkaynaklarla finanse edildiini saptanmasnda kullanlan bir orandr. Oran yle gsterebiliriz:

Maddi duran varlklar (Net) zkaynaklar

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

15

Finansal Analiz

Orann paynda yer alan maddi duran varlklar, birikmi amortismanlar ktktan sonra kalan net deerleri gstermektedir. Orann birden kk olmas istenir. Bankalarda, maddi duran varlk-zkaynak ilikisi maddi zvarla gre analiz edilmektedir.

Maddi duran varlklar Maddi zvarlk

Maddi zvarlk, yukarda da belirtildii zere, zkaynak toplamndan maddi olmayan duran varlklarn karlmas suretiyle bulunur. Oran, maddi z varln ne kadarlk ksmnn maddi duran varlklara balanm olduunu gsterir. (l)Varlklar Arasndaki likilerde Kullanlan Oranlar letmelerin mali yaplarnn deerlendirilmesinde, varlklar arasndaki ilikilerin de bilinmesinde yarar vardr. letmelerin dnen varlklar ile duran varlklar arasnda uygun bir denge varmdr? Duran ve dnen varlklar toplam varlklarn yzde kadr? retim d maddi duran varlklar varmdr? Bunlar toplam maddi duran varlklarn yzde kan oluturur? gibi sorularn yantn bulurken iletmenin varlk yapsn analiz gerekir. Bu amala kullanlabilecek oranlar yle sralayabiliriz: i- Maddi Duran Varlklar / Toplam Varlklar oran, maddi duran varlklarn toplam varlklar iinde ki payn gsterir. ii- Dnen varlklar / Toplam Varlklar oran; dnen varlklarn toplam varlk iindeki payn gsterir. iii- Duran varlklar / Dnen Varlklar oran; dnen varlklar duran varlklar arasndaki dalm analiz etmeye imkan verir. Ticaret iletmelerinde, orann birden kk olmas arzu edilirken, retim iletmelerinde zellikle yatrmda bulunan irketlerde oran birden byk olabilir. iv- retim d maddi duran varllar / Maddi duran varlklar oran; iletmenin, maddi duran varlklardan ihtiyacn zerinde olup olmadn, retim d maddi duran varlklarn olup olmadnn belirlenmesine olanak verir. Sosyal tesisler, kullanlmayan makinal tesisler, bo arsa, arazi (altnda maden bulunanlar hari) retim d maddi duran varlklar olarak dikkate alnmaktadr. Orann kk kmas, verimli alanlara daha ok yatrm yapldn gsterir. alma Durumunun Analizinde Kullanlan Oranlar(Faaliyet Oranlar) letmenin alma durumunun analizinde, ileme faaliyetlerindeki kullanlan varlklarn etkili bir biimde kullanlp kullanlmad llmektedir. Varlklarn kullanlmalar srasndaki etkinlik derecesini

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

denilmektedir. Bu grupta yer alan oranlar yle sralayabiliriz. i-Stok Devir Hz Oranlar ii-Alacaklarn Devir Hz Oranlar iii-Hazr Deerlerin Devir Hz Oran

16

Finansal Analiz

gsteren bu oranlara, faaliyet oranlar, verimlilik oranlar, veya devir hz (Dnm katsays) oranlar

iv-Net alma Sermayesinin Devir Hz Oran v-Dnen Varlklar Devir Hz Oran vi-Maddi Duran Varlklar Devir Hz Oran vii-Duran Varlklar Devir Hz Oran viii-Aktiflerin Devir Hz Oran ix-z Sermaye Devir Hz Oran Sz konusu oranlar sras ile incelemeye alalm. Stok Devir Hz Oranlar Stok devir hz oranlar; ortalama bir hesapla, stok kalemlerinin ne kadar bir sre ierisinde retim faaliyetinde tkendiini veya sat haslat unsuru haline dntn lmeye yarayan oranlardr. Baka bir anlatmla, stoklarn belli bir dnem iindeki devir hzn bulmaya yarayan oranlardr. Stok devir hz oranlar, stoklarn belirli bir dnem iinde ka defa yenilendiini gsterir. i. Ticaret letmelerinde Stok Devir Hz Oran Ticaret iletmelerindeki stok kalemleri satlmak zere alnan mallardan (Ticari maldan) olumaktadr. Bu nedenle bu iletmelerdeki stok devir hz oran, ticari maln ne kadarlk bir sre iinde sat haslat haline dntn gsterir. Ticaret iletmelerinde, stok devir hz orann aadaki biimde gsterebiliriz. Satlan Ticari Mallarn Maliyeti Stok devir hz oran = Ortalama Ticari mal Stoku Formldeki ortalama stok kalemi rakamnn bilinmesi her zaman olanakl olmayabilir. Bu gibi durumlarda ortalama stoklarn hesaplanmas gerekir. Yl iinde stoklarda byk dalgalanmalar grlmemesi durumunda, ortalama stok; dnem ba stok kalemi ile dnem sonu stok kaleminin ortalamas alnarak saptanabilir. Bu durumda forml yle gsterebiliriz.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Stok devir hz oran =

17

Finansal Analiz

Satlan Ticari Mallar Maliyeti (Dnem ba stok + Dnem sonu Stok) 2 Ancak stok hareketlerinin yl iinde byk dalgalanmalar gstermesi durumunda, yukardaki esaslara gre saptanan ortalama stok yanltc olabilecektir. Bu gibi durumlarda ortalama stok, her ay sonundaki stok rakamlarnn basit aritmetik ortalamasnn alnmas suretiyle saptanabilir. Stok devir hznn saptanmasnda, bazen satlan malalarn maliyeti yerine, net satlarn alnd ve net satlara ortalama stokun blndn grrz. Ancak stoklar, maliyetle ifade edildiinden, kanaatimizce, satlar yerine satlan maln maliyeti kaleminin alnmas daha uygun olur. Yalnzca satlan maln maliyeti kaleminin doru bir biimde saptanamamas durumlarnda, net satlar alnabilir. Stoklarn devir hz orannn iletmenin alma alanna gre normal saylan llerden farkl olmas iletmenin iyi almadnn veya talepleri karlayamayacak duruma dtn gsterebilir. Stok devir hz opran, iletme zelliklerine ve uygulanan sat politikasna gre farkl olabilir ise de;iletmenin alma alanna gre normali altnda olmas iletmede fazla stoklarn hammaddenin v iletmenin iyi almadnn bir gstergesidir. letmenin sat hacmine oranla fazla miktarda stok bulundurmas, stoklarn depolama giderlerini artrmakta, hem de stoklarn fiziki vasflarnn bozulmasna ve tketici tercihlerinin deimesi nedeni ile stoklarn demode olmasna yol amaktadr. Dier taraftan stok devir hznn ok yksek olmas da;tketici taleplerinin zamannda karlanamamasna neden olabilir. Ayrca srekli olarak ksa dnemlerde sipari verilmesi,iletmenin sipari giderlerini arttrabilir. Bu nedenle,stok bulundurma politikac belirlenirken,tm giderleri toplamnn minimum olaca stok dzeyinin belirlenmesi gerekir. Stok devir hz yksek olan iletmeler,dier iletmelere gre rekabet olanana sahiptir. Daha dk bir fiyatla mal satarak,sat hacmini geniletebilirler. Stok devir hznn 360 gn veya 12 aya blnmesi sureti ile,stoklarn ka gnde veya ka ayda bir yenilendii saptanabilir. rnein satlan maln maliyeti 12.000.000 TL.dnem has stok 2.800.000 TL.dnem sonu stok 3.200.000 TL. 12.000.000 Stok Devir Hz 2.800.000+3.200.000 2 Bunun anlam bir yl iinde stoklarn 4 kez devrediliyor yani,tkeniyor,yenileniyor demektir. Stoklar ay esasna gre 12/4=3 ayda bir gn esasna gre 360/4-90 gnde bir tkeniyor demektir. = 4tr.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

ii.

18

Finansal Analiz

retim letmelerinde Stok Devir Hz Oranlar retim iletmeleri,retim faaliyetlerinde bulunduklarnda bunlarda,ilk madde ve malzeme,yar

mamul ve mamul stoklar olmak zere deiik stok trleri vardr. Bu nedenle hzlarnn hesaplanmasnda her stok trnn stok devir hz oranlarnn ayr ayr hesaplanmas gerekir. a) Mamul Stok Devir Hz Oran : Mamul stoklarnn ne kadar hzl sat haline dntn gsteren bir orandr. Baka bir anlatmla,mamul stoklarnn belli bir dnemde ka defa eritildiini gstermektedir. Oran,satlan mamul maliyetine,ortalama mamul stoklarnn blnmesi ile elde edilir.

Satlan Maln Maliyeti Mamul Stoklarnn Devir Hz Oran: -----------------------------------Ortalama Mamul Stoku b) Yan Mamul Stok Devir Hz Oran : Yan mamullerin devir hz oran,retim maliyetine, ortalama yar mamul stoklarnn blnmesi ile elde edilir. retim iletmelerinde, mevcut yar mamul stoklarnn ne kadar srede mamul haline dneceini saptamada kullanlan bir orandr.

retim Maliyeti Yar Mamul Stok Devir Hz Oran : -------------------------------------Ortalama Yar Mamul Stoku
rnein, bir iletmede 600.000 TL.'lk yar mamul stoku var ve bir aylk dnem iinde mamul haline getirilen yar mamullerin maliyeti 1.200.000 TL. ise, yar mamul stoklarnn devir hz 1.200.000 ------------------- = 2 olacaktr. Yani yar mamuller 30gn/2=15 gnde mamul haline dnyor demektir. 600.000 Direkt lk Madde ve Malzeme Stoklarnn Devir Hz oran : retim iletmelerinde, direkt ilk madde ve malzeme stoklarnn belirli bir dnemde, retim srecinin gerektirdii direkt ilk madde ve malzeme miktarlarn karlamak iin ka kere devrettiini gsteren bir orandr. Baka bir anlatmla, direkt ilk madde ve malzeme stoklarnn belirli bir dnemde ka defa tketildiini gsteren bir orandr. Oran, direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin ortalama direkt ilk madde ve malzeme stoklarna blnmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

19
Direkt lk Madde Ve Malzeme Giderleri

Finansal Analiz

Direkt lk Madde Ve Mal.Stokl.Dev.Hz.Oran = ------------------------------------------Ortalama Direkt lk Madde Ve Malzeme Stoklar

rnein. bir yllk bir dnemde direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplam 8.000.000 TL. dnem ba direkt ilk madde ve malzeme stoku 700.000 TL.dnem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoku 900.000 TL. ise, iletmede, direkt ilk madde ve malzeme stoklarnn devir hz

8.000.000 ----------------------------------- = 10 olur. 700.000+900.000 (-----------------------------) 2

Yani direkt ilk madde ve malzeme stoklar 360/10 = 36 gnde bir, retimde tketiliyor demektir. c) lk Madde ve Malzeme Stoklarnn Devir Hz oran: irkette kullanlan tm direkt ve endirekt ilk madde ve malzemenin belirli bir dnemde ka defa tketildiini gsteren orandr. Oran, gider eitlerinden toplam ilk madde ve malzeme giderlerine, ortalama ilk madde ve malzeme stoklarnn, blnmesi ile elde edilir. lk Madde Ve Malzeme Giderleri lk Madde Ve Malzeme = ------------------------------------------------------------------Stok Devir Hz Oran Ortalama lk Madde Ve Malzeme Stoklar

rnein, belirli bir dnemde irketin kulland ve o gider eidi yardmc hesap kodunda izlenen ilk madde ve malzeme giderlerinin toplam tutar 600 milyon TL. dnem ba ilk madde ve malzeme stok tutar 80 milyon TL, dnem sonu ilk madde ve malzeme stok tutar 120 milyon T'L ise, oran;

600 ------------------------ = 6 olur. (80+120/2)

Yani ilk madde ve malzeme stoklan ilgili dnemde 6 defa devrediyor demektir. Bunun anlam stoklar 12/6 = 2 ayda tkeniyor demektir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Alacaklarn Devir Hz Oranlar

20

Finansal Analiz

Alacaklarn devir hz oran; belirli bir dnemdeki kredili satlar tutarnn, hesap dnemi sonundaki ticari alacaklar tutarna veya aylk ortalama ticari alacak miktarna blnmesi ile elde edilir. Alacaklarn devir hz, alacaklarn tahsil ve tedavl yeteneini gsteren nemli bir orandr. Ticari alacaklarn kalitesi ve likiditesi hakknda bir yargya ulamak istenildiinde bavurulan bir orandr.

Kredili Net Satlar Alacaklarn Devir Hz Oran = ----------------------------------------Ortalama Ticari Alacaklar

Oran'da yer alan ticari alacaklar, iletmenin esas faaliyetinden doan senetli ve senetsiz alacaklarn iermektedir. Ticari alacaklar, kredili satlar sonucu doduundan, devir hznn saptanmasnda, kredili satlarn esas alnmas daha doru sonular verir. Ancak, kredili satlar tutarnn bilinmemesi durumunda, net satlar tutar da esas alnabilir. Alacaklarn devir hz oran, iletmenin Iikidite durumunun llmesinde yararlanlan tamamlayc oranlardan birisidir. Alacaklarn devir hznn art,iletme lehine yorumlanan bir durum olup iletme sermayesinin alacaklara nispeten az miktarda balandn gsterir. Dier taraftan alacaklarn devir hznn azalmas, iletme sermayesinin byk bir blmnn alacaklara tahsis edildiini belirtir. Bankalarn istihbarat servisleri bu oran aadaki formlle de hesaplamaktadr.

Ticari alacaklar Alacaklarn devir hz oran = -----------------------Net satlar

Bu oranla, toplam satlarn yzde kann alacaklara baland llmektedir. Ticari alacaklarn devir hznn hesabnda, ticari alacak toplam ierisine hangi hesaplarn alnmas gerektiine dikkat etmek gerekir. Ticari alacaklarn net toplamndan hareket edilirse sonu yanltc olabilir. Bu nedenle toplama pheli alacaklar karl,alacak senetleri reeskont hesab ve verilen depozito ve teminatlar hesab dahil edilmemelidir. Ticari alacaklar ieriinde satlarla ilgili olan hesaplarn brt tutarlar alnmaldr. (Alnacak, alacak senetleri ve dier ticari alacaklar hesab dikkate alnr.) Alacaklarn Ortalama Tahsilat Sresi Oranlar Oran, iletmelerin mterilerinde olan alacaklarnn tahsil olanaklarn gsterir. 360 veya 365 gn saysna alacaklarn devir hznn blnmesi sureti ile alacaklarn ortalama tahsilat sresi bulunabilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116 Alacaklarn Ortalama Tahsilat Sresi =

21
Ticari Alacaklar

Finansal Analiz

-------------------------------------------Kredili Satlar / 360(365)

kinci formlden de grlecei zere,ticari alacaklara gnlk kredili satlar blnmek sureti ile alacaklarn ortalama tahsilat sresi bulunabilir. Alacaklarn ortalama tahsilat sresi ksa bir sreyi gsteriyor ise, iletmenin kredili satlarndan olan alacaklarndan daha dzenli ve daha ksa sreler ierisinde tahsil edilecei anlalr. Ortalama tahsilat sresinin fazla olmasndan kredili satlarn tahsilinde gecikmelerle karlaabilecei ortaya kar. Genelde ortalama tahsilat sresi, alclara tannan sat vadesini l/3 den fazla amamaldr. Bu 1/3 ek sre; satlarn, alacaklara olan orann hesaplanmasnda, yl sonu alacaklarnn kullanlmas gibi nedenlerle, ortaya kacak hatalar iin marj olarak dnlmektedir. rnein, bir iletmede alacaklarn devir hz 6 ise, ortalama tahsilat sresi de 60 gn olacaktr. Ancak tahsilat sresinde kabul edilebilecek en st snr, satlar eer 48 gn vade ile yaplyor ise (48 x I/3 = 16 gn) 48 + 16 = 64 gn olacaktr. Alacaklarn ortalama tahsilat sresinin, 64 gnn zerinde. olmas firma alacaklarn pheli duruma drdnn bir gstergesi olabilir. letmenin bu gibi durumlarda, tamamen vadeleri ksaltmas veya kredili satlarn snrl tutmas uygun olur. Aslnda kredili satlarn uygun bir biimde yrtlp yrtlmediinin belirlenmesin de, kredili allarn denme srelerine de bakmak gerekir. Alacaklarn ortalama tahsilat sreleri deerlendirilirken, ticari borlarn denme sreleri de gz nnde bulundurulmaldr. Ticari borlarn ortalama denme sresi ise; Satclar + Bor Senetleri (Ticari Borlar) ------------------------------------------------------Gnlk Pein Satlar Oran ile saptanabilir. rnein, bir iletmenin 1 ylk dnem sonunda satclar hesab 1.000.000 TL. bor Senetleri hesab 800.000 TL. alacak kalan vermi ve yllk pein sallar toplam 36.00.000 TL. ise,

1.000.000 + 800.000 Ticari borlarn deme sresi ; ( ---------------------------- ) = 18 gn olacaktr. 36.000.000 / 360
Yani iletme, gnlk pein satlar dolaysile salanan para girilerine gre, ticari borlarn 18 gnde deyecek demektir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

22

Finansal Analiz

Eer iletme alacaklarn 60 gnde tahsil ediyor fakat borlarn 18 gnde dyor ise, kendisinin mterilerine am olduu kredinin vadesinin, kendisine satclarnn am olduu kredinin vadesinden daha uzun olduunu gsterir. letmenin kendi satclarndan yararland vade ile, alclarna tand vade arasnda uygun bir dengenin kurulmas iletmenin yararnadr. Kukusuz deerlenmeyi yaparken, kredili aI ve kredili sat dzeylerinin de gz nnde tutulmas gerekir. Hazr Deerler Devir Hz Oran Oran, satlarn, hazr deerler toplamna blnmesi ile elde edilir, Net Satlar Hazr Deerler Devir Hz = (----------------------------------------) Ortalama Hazr Deerler Hazr deerlerin; yani kasa, banka, pullar, ekler, kuponlar gibi kalemlerin belirli bir dnemde sat haslat ile ka ayda karlandn gsteren bir orandr. Muamele saiki (i yapma gds) ile iletmede tutulacak hazr deerlerin saptanmasnda, yardmc bir orandr. Oran iin genel bir kstas mevcut deildir. Her iletme kendi zelliine gre, gemi dnemlerle karlatrmalar yapmak suretiyle baz normlar gelitirebilir. Net alma Sermayesi Devir Hz Oran Oran, net alma sermayesinin yerinde kullanlp yetersiz olduunu, stok ve alacaklarn devir hznn yksek olduu veya stok ve alacaklarn nispeten az alma sermayesine gereksinim gsterdiini, iletmede ksa vadeli borlanma yksekliini ve cari orann dk olduunu gsterebilir. Dier taraftan, net alma sermayesi devir hznn dk olmas ise, iletmenin ar net alma sermayesine sahip olduunu, stok ve alacaklarn devir hznn yava olduunu, iletmenin gereksiniminden fazla nakdi deerlere sahip olduunu gsterebilir. Bu nedenlerden hangisinin geerli olduunun analistlerce aratrlp saptanmas gerekir. Genel olarak devir hznn yksek olmas, net alma sermayesinin verimliliinin yksek olduunu ortaya koyar. Ancak verimlilik ve krllk bir arada olduklar srece anlam tar. Bu nedenle bir liralk net alma sermayesine den hem sat hem kr tutarnn da yksek olmas gerekir. Net alma sermayesi devir hz ile ilgili belli bir l yoktur. Endstri kollarna gre, farkllk gsterir. Dnen Varlk Devir Hz Oran Oran net satlara, dnen varlklarn blnmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116 Finansal Analiz 23 Net Satlar Dnen Varlklar Devir Hz Oran = -----------------------------------------Ortalama Dnen Varlklar
Orann yksek olmas, dnen varlklarn verimliliinin de yksek olduunu gsterir. Ancak krllk oran da ayn dorultuda ise, verimlilikteki ykseklik anlam tar. Dier taraftan dnen varlklar devir hznn ok yksek olmas, iletmenin duran varlklarnn, toplam varlklar iindeki paynn yksek olduunu gsterir. Dnen varlk devir hz orannn dk olmas ise, iletmede dnen varlklarda bir arlk olduunu, stok ve alacaklarn devir hznn yava olduunu veya mali kaynaklarn geici yatrmlar iin kullanldn gsterebilir, Bu nedenlerden hangisinin geerli olduu yaplacak analizlerle. mali analistlerce ortaya konulmaktadr. Genel Olarak Dnen Varlklar devir hz iin standart bir l sylemeye olanak yoktur. Her iletmenin zelliine gre deiebilir. Duran Varlk Devir Hz Oran letmedeki duran varlklarn verimliini lmede, kullanlan bir orandr. Net satlara duran varlklar blnmesi ile elde edilir.

Net Satlar Dnen Varlklar Devir Hz Oran = -------------------------------------------Ortalama Duran Varlklar

Duran varlk devir hz oran, iletmede duran varlklara ar bir yatrm yaplp yaplmadnn saptanmasnda kullanlan bir ldr. Orann dk olmas veya zaman iinde dme eilimi gstermesi, iletmenin tam kapasite ile almadn veya duran varlklardan yeterince gelir salanamadn gsterebilir. Dier taraftan, orann ok yksek olmas, iletmenin duran varlklarnn, kapasitelerinin zerinde kullanldn gsterir. Bu orana ilikin belli bir norm olmamakla beraber, byk sanayi kurulularnda orann 2 olmas uygun grlmektedir. Duran varlk grubu iinde, maddi duran varlklar yannda itirakler, bal ortaklklar, bal menkul kymetler gibi uzun vadeli yatrmlar ve dier duran varlk kalemleri de yer almaktadr. Bu nedenle, duran varlklarn toplam olarak devir hzlarnn belirlenmesinde, yalnzca net satlardan hareket edilmesi doru olmayabilir. Sz konusu duran varlklarn elde bulundurulmas ile salanan tm haslatn dikkate alnmas daha uygun olabilir. rnein itiraklerden salanan itirak kazanlarnn, bal menkul kymetlerden salanan faiz gelirlerinin, iletme duran varlklarnn kiraya verilmesinden salanan kira gelirlerinin de dikkate alnmas uygun olur. Yaplan yatrmdan salanan ve sreklilik gsterebilen tm gelir unsurlarnn dikkate alnmas durumunda, duran varlklarn devir hz oran aadaki biimde gsterilebilir:

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

24

Finansal Analiz

Net Satlar + tirak Kazanlar Duran Varlk Faiz Gelirleri + Kira Gelirleri Devir Hz Oran = ---------------------------------------------------------------Ortalama Duran Varlklar (Net) Bylece, duran varlklarn verimli kullanlp kullanlmadnn saptanmasnda daha hassas bir l elde edilmi olunabilir. Maddi Duran Varlk Devir Hz Oran Oran, Maddi duran varlklarn, verimli kullanlp kullanlmadnn saptanmasnda kullanlr. Net satlara maddi duran varlklarn blnmesi ile elde edilebilir. Net Satlar Maddi Duran Varlk Devir Hz Oran = ----------------------------------------------------Ortalama Maddi Duran Varlklar(net), Maddi duran varlk devir hz oran, iletmenin maddi duran varlklara ar bir yatrm yapp yapmadn, iletmede atl kapasite olup olmadn aratrmak iin kullanlan bir ldr. Oran, maddi duran varlklarn kullanlmamalarndaki etkinlii ler. Orann normalin ok zerinde olmas, maddi duran varlklarn kapasitelerinin stnde kullanldn gsterir. Dier taraftan orann, normalin ok altnda olmas ise, atl kapasitenin olduunu gsterir. Bu orana ilikin belli bir norm olmamakla beraber, byk sanayi kurulularnda orann 5 olmasnn uygun olaca ileri srlmektedir. Toplam Aktifler Devir Hz Oran letmenin sahip olduu tm varlklarn verimliliinin lmnde kullanlan bir orandr. Oran genelde net satlara toplam aktifin blnmesi ile elde edilir. Net Satlar Aktifler Devir Hz Oran = --------------------------------------------Ortalama Toplam Aktif Orann dk olmas iletmenin tam kapasite ile almadn gsterir. Aktiflerin devir hz oran da aynen duran varlklarn devir orannda olduu gibi net satlar ile sreklilik gsteren dier gelir unsurlar toplam dikkate alnmak suretiyle de hesaplanabilir. Bylece tm varlklar saladklar haslat unsurlar dikkate alnm olur. zsermaye Devir Hz Oran zsermaye devir hz oran, zserrnayenin {zkaynan) ne lde verimli kullanldn belirten bir gstergedir. zsermayenin verimliliini gsteren sz konusu oran, net satlara zsermayenin blnmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

25

Finansal Analiz

Net Satlar zsermaye Devir Hz Oran = ----------------------------------------------------Ortalama zsermaye (zkaynaklar) Orann paydasnda yer alan zsermaye kalemi, iletmenin dnem sonundaki zsermaye tutar olabilecei gibi, inceleme dneminin ortalama zsermaye tutar da olabilir. Orann, yksek olmas; iletme zsermayesinin ok ekonomik ve verimli bir biimde kullanldn belirtir. Ancak orann normalin ok stnde olmas, iletmenin zkaynaklarnn yetersiz olduunu ve iletmenin geni lde yabanc kaynaklardan yararlandn gsterir. Orann dk olmas ise zsermayenin i hacmine gre fazla olduunu ve verimli bir biimde kullanldn gsterir. zsermaye devir hz oran iin, kabul edilmi standart bir l bulunmamaktadr. letmenin zsermaye devir hznn yeterli olup olmadnn saptanmasnda; ayn i kolundaki dier iletmelerle ve ayn iletmelerin gemi yllar sonularyla karlatrmalar yaplmas gereklidir. Karllk Oranlar letmelerin emrine verilmi bulunan z ve yabanc kaynaklarn, verimlendirme derecesinin lmnde kullanlan oranlar bu grupta toplanmaktadr. letmelerin gerek bir btn olarak tm faaliyetlerinde krl alp almadnn belirlenmesinde, gerekse her bir temel faaliyetinin verimliliinin llp deerlendirilmesinde bu oranlardan yararlanlr. Krllk oranlar ile, iletmenin gemiteki kazan gc ve faaliyetlerinin etkinlik derecesi deerlendirilir. letmenin elde ettii krn ll ve yeterli olup olmadnn saptanmasnda kullanlan oranlar alt blmde toplayabiliriz. iiiiiiivKr le Satlar Arasndaki likileri Gsteren Oranlar Kr le Sermaye Arasndaki ilikileri Gsteren Oranlar . . Ortaklara Yeterli Kr Pay Salnp, Salanmadnn": Saptanmasnda Kullanlan Oranlar Mali Ykmllklerin Karlanmasnda Yeterli Gelirin Elde Edilip Edilmediginin

Saptanmasnda Kullanlan Oranlar vviletmenin Hangi, Sat Dzeyinde Kra Getiinin lmnde Kullanlan Oranlar Kr le gcnn Verimlilii Arasndaki likiyi .Ortaya Koyan Oranlar

(a)Kar le Satlar Arasndaki likileri Gsteren Oranlar Bu oranlar gelir tablosunda yer alan eitli kar kalemleri ile net satlar arasndaki ilikileri analiz etmede kullanlr. Brt Sat Kar / Net Satlar Oran

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

26

Finansal Analiz

Oran; satlan mallarn sat fiyat ile maliyeti arasndaki marj yanstan brt sat karnn, net sat haslatndaki yerinin nemlilik derecesini gsterir. Baka bir ifade ile, net satlarn yde kann brt sat kar (gayri safi kar) olduunu belirtir. Oran aadaki biimde gsterebiliriz. Brt Sat Kar Oran = ---------------------------------Net Satlar letmenin gayri safi rantabilitesi hakknda bilgi veren orann yeterli olup olmad, benzer iletmeler ile karlatrmalar yaplmak suretiyle saptanabilir. Orann yksek olmas veya ykselme eilimi gstermesi iletmenin lehine yorumlanr. Faaliyet Kar / Net Satlar Oran Oran faaliyet karnn net satlara blnmesi ile elde edilir. Faaliyet Kar Oran = ---------------------------------Net Satlar letmenin i hacmi rantabilitesi, hakknda bilgi veren oran, bir iletmenin esas faaliyetinden ne lde karl olduunun saptanmasnda kullanlr. Orann yksek olmas iletmenin lehine yorumlanr. Faaliyet kar /net satlar orannn yeterli olup olmadnn saptanmasnda iletmenin gemi yllardaki durumuna ve ayn endstri kolundaki iletmelerin oranlarna bakmak gerekir. Olaan Kar / Net Satlar Oran Oran olaan karn net satlara blnmesi ile elde edilir. Olaan Kar Oran = ---------------------------------Net Satlar letmenin sreklilik gsteren olaan faaliyetleri sonucunda elde edilen karn yeterli olup olmad konusunda bilgi verir. Oran doan karn net satlar iindeki yzde payn gstermektedir. Dnem Kar / Net Satlar Oran Oran dnem karnn net satlara blnmesi ile elde edilir. Dnem Kar Oran = ---------------------------------Net Satlar Szkonusu oran her yz liralk net sat iinde vergiden nceki kar tutarn gosterir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Net Kar / Net Satlar Oran

27

Finansal Analiz

Oran net karn net satlara blnmesi ile elde edilir. Oran yle gsterebiliriz. Olaan Kar Oran = -------------------------Net Satlar Sz konusu oran iletme faaliyetlerinin net rantabilitesi hakknda bilgi verir bu oranda iletmenin kurulu amac dnda kalan faaliyetlerinden doan tm faaliyet d gelir ve kar unsurlar ile faaliyet d gider ve zarar unsurlar dikkate alnm bulunmaktadr. letme bir sermaye irketi ise, net karn hesaplanmasnda, denecek vergilerde dikkate alnmakta ve net kar, vergiden sonraki kar yanstmaktadr. Oran net karn, net satlar iindeki yzde payn gstermektedir. Faaliyet Giderlerinin / Net Satlara Oran Faaliyet giderlerinin dnem kar zerindeki arlk derecesinin lmnde kullanlan bir orandr. Faaliyet giderlerinin net satlara blnmesi ile bulunur. Faaliyet Giderleri Oran = ----------------------------Net Satlar Giderlerin net satlar iindeki arlk derecesinin saptanmasnda her bir gider unsurunun ayr ayr net satlara oranlanmas ve yzdelerinin bulunmas olanakldr. Nitekim, gelir tablosunun yzde yntemi ilke analizinde sz konusu oranlar ayr ayr grebiliriz. Kar ile Devaml Sermaye Arasndaki likileri Gsteren Oranlar Devaml sermayenin verimliliini ifade eden bu oranlar: Satlar / Devaml Sermaye Dnem Kar / Devaml Sermaye

eklinde ifade edilir. Kar le Sermaye Arasndaki likileri Gsteren Oranlar letme emrine verilmi z ve yabanc kaynaklarn verimli kullanlp kullanlmadnn saptanmasnda, kar ile sermaye unsurlar arasndaki ilikiler analiz edilmektedir. Baka bir deile, z ve yabanc kaynaklarn kullanld yatrmlar ile, bu yatrmlardan salanan gelir unsurlar arasndaki ilikiler analiz edilmektedir. Bu blmde yer alan oranlar, yatrm temeline dayandndan sz konusu oranlara, varlklarn karllk oranlar da denmektedir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Net Kar / zkaynak Oran

28

Finansal Analiz

letmenin kendi z sermayesini verimlendirme derecesini gsteren oran; ne karn, z sermayeye blnmesi ile elde edilir. Oran yle gsterebiliriz.

Net Kar Oran = zkaynak

Net kar/zkaynak oran; iletme sahip ve sahipleri tarafndan salanan kaynan bir birimine den kar payn gstermektedir. letmenin ynetimindeki baar derecesi ile karllk durumunun analizinde, anlan oran, nemli bir gstergesidir. Oran hesaplanmasnda payda da yer alan z sermaye; dnem ba, dnem sonu veya dnemin ortalama z sermaye dnem ba, dnem sonu veya dnemin ortalama z sermaye tutar olabilir. Payda yer alan net kar kalemi ise genelde vergiden sonraki net kar yanstmaktadr. Ancak vergiden nceki kar tutarna gre de karllk oran saptanabilir. nemli olan karlln hangi kara gre lldnn belirtilmesi ve karlatrmalarn buna gre yaplmasdr. Vergiden nceki karn (dnem karnn) zkaynaklara oran, vergi oranlarndaki deimelerin net kar zerindeki etkisinin ortaya koyulmasna veya hatal bir yorumdan kanlmasna olanak verdiinden net kar/zkaynak orann tamamlayan bir zellik gsterir. Ynetim kardan alnan vergi miktar zerinde hibir kontrola sahip deildir. Bu nedenle yneticilerin, z kaynalar verimli kullanp kullanlmadklarnn lmnde dnem kar/zkaynak oranna ba vurabilir. Ancak ortaklar daha ok yalnzca kendi yatrmlarnn yani kaynaklarnn getirisi ise, zkaynak ile ortaklarnn kullanlabilecei net karn arasndaki ilikidir. Kardan denecek vergiler, ortaklarn kullanabilecei bir fon deildir. Bu nedenle, zkaynaklarn, ortaklar asndan getirisinin lmnde, vergiden sonraki net kar tutarna itibar edilmesi daha uygun olur. Mali rantabilite diye de alnan sz konusu orann yeterli olup olmadnn saptanmasnda, zkaynaklarn alternatif kullanl olanaklarnn bilinmesi gerekir. rnein iletmenin kar/zkaynak oran % 10 ise ve iletme zkaynaklarn bu amacn dnda, rnein devlet tahvili almak suretiyle kullansayd salayaca kar oran %38 lik gibi bir oran ise, sz konusu %10 lk oran yeterli grmek mmkn olamayacaktr. Net kar/zkaynak oran aslnda iletmenin net rantabilitesi ile z kaynaklarnn devir hznn arpmna eittir. letmenin net rantabilitesi ve zkaynak devir hz arttka , karllk oran artmaktadr. Bu durumu aadaki gibi gsterebiliriz. Net Kar Net Satlar Net Kar ------------ x ------------------- = ----------------------Net Satlar zkaynak zkaynak

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

29

Finansal Analiz

Net kar/zkaynak oran, ayrca net kar/toplam varlklar oranna; z kaynak/toplam varlklar orannn blnmesi ile de elde edilebilir. Yani oran aadaki gibi ifade edilebilir. Net Kar Net Kar zkaynak ------------ x ---------------------- = ----------------------zkaynak Toplam Varlklar Toplam Varlklar Buna gre, iletmenin net kar/toplam varllar oran artka karllk oran da ykselecektir. Buna karn zkaynak/toplam varlk oran ykseldike iletmenin karllk oran azalacaktr. ktisadi devlet teekkllerinini denetiminde yksek denetleme kurulu, kurulularn mali rantibilitesini lerken, daha ok dnem kar/zkaynak ve dnem kar/denmi sermaye oranna bakmaktadr. Yine bankalar mterilerinin karllklarn analiz ederken mali rantabilite oran olarak bilano kar (dnem kar)/zvarlk oranna bakmaktadr. Bylece bu kurulularda mali rantabilite orann lmnde temel ama, ynetimin baarsn lmek olmaktadr. Ancak yukarda da belirtildii zere ortaklar asndan z kaynan getirisinin lmnde net kardan hareket etmek daha uygun olur. Ekonomik Rantabilite Oran Oran, z ve yavanc kaynaklar toplamnn rantabilitesinin lmnde kullanlr. Ekonomik rantabilite diye adlandrlan oran toplam kaynaklarn ne lde karl kullanldn gsterir. Oran yle gsterebiliriz: Vergiden nceki Kar + Faiz Giderleri Oran = ----------------------------------------------------------------zkaynaklarr + Yabanc Kaynaklar. Ekonomik rantabilite oran, iletmeye yatrlan fonlarn getirisine lmede kullanlan nemli bir orandr. Ynetimin, iletmeye yatrlan fonlardan yararlanmadaki baarsn gsterir. Orandan, yatrmlarn getirisi olarak vergiden nceki kar ve faiz giderleri alnmaktadr. nk ynetim, daha ncede belirtildii zere, kardan vergi zerinde hibir kontrole sahip deildir. Dolaysyla iletmenin ne kadar krl olduunu gsteren en doru gstergede vergiden nceki krdr. O halde yatrmlarn finansmannda kullanlan z kaynan getirisi vergiden nceki kr olmaktadr. Dier taraftan, yabanc kaynan getirisi faiz giderleridir. Vergiden nceki krn iinde faiz giderleri bir indirim unsuru olarak dikkate alnmtr. Dolaysyla, toplam kaynaklarn getirisinin lmnde, faiz giderlerinin de, vergiden nceki kr tutarna eklenmesi gerekir. Ekonomik rantabilite orann hesabnda, yabanc kaynaklar toplam yerine, yalnzca uzun vadeli yabanc kaynaklarn dikkate alnd da grlmektedir. Bu hesaplamada, yatrmlarn finansmannda z kaynak ile uzun vadeli yabanc kaynaktan yararlanld kabul edilmektedir. Bu nedenle devaml sermayenin getirisi llmektedir. Bu hesaplama biiminde orann grnm yle olmaktadr.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

30

Finansal Analiz

Vergiden nceki Kar + Faiz Giderleri Ekonomik Rantabilite Oran = -----------------------------------------------------------------z kaynaklar +Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar lkemizdeki uygulamalarda, ekonomik rantabilite orannn lmnde farkl uygulamalar olduu grlmektedir. Yksek denetleme kurulu, ekonomik rantabilitenin hesabnda aadaki orandan yararlanlmasn nermektedir. Dnem Kar +(denen Faiz Yatrm Maliyetine Verilen Faizler) Oran = ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kullanlan Sermaye letmeye Almayan Yatrmlarda Kullanlan Sermaye Bu formlde de getiri olarak, dnem kr ve sonu hesaplarna yansyan faiz giderleri dikkate alnmaktadr. denen faizlerden, maliyete verilen faizler karldktan sonra bulunan tutar, esasen dnem sonularna yansyan faiz giderleridir. Formldeki, kaynaklar toplam olarak kullanlan sermayeden henz iletmeye almayan yatrmlarda kullanlan kaynaklar karldktan sonra bulunan tutar alnmaktadr.Bylece faaliyete gemi yatrmlarn krll llm olmaktadr. Ekonomik rantabilite orannn mali krllk oranndan dk olmas gerekir. Aksi durumda; yabanc kaynaktan yararlanma maliyetinin normalin zerinde olduu anlalr. Net Karn Toplam Varlklara Oran Oran, varlklarn iletmede ne lde verimli kullanlp kullanlmadnn saptanmasnda kullanlr. Oran yle gsterebiliriz: Net Kar Varlklarn Karll = ----------------------Toplam Varlklar (Net Aktif Toplam) Payda yer alan net kr kalemi, vergiden sonraki net kr kalemi olabilecei gibi vergiden nceki dnem kr kalemi, hatta olaand gelir ve krlar ile olaand gider ve zararlardan nceki olaan kr kalemi olabilir. Vergiden Sonraki Olaan Kar Varlklarn Krll = ----------------------------------------Toplam Varlklar Sreklilik gsteren olaan kr kaleminin analizlerde kullanlmas daha doru sonu verecektir. nk varlklarn kullanlmas suretiyle salanan kr olaan krdr. Bu tutara isabet eden vergiler de indirildikten sonra vergiden sonraki olaan kr bulunabilir. letmelerin alma sermayesi unsurlarna ve duran varlk unsurlarna yaptklar yatrmlardan ne kadar kr elde ettikleri bu oran yardm ile llmeye allr. Yatrmlarn krll ile varlk unsurlarnn devir hzlar arasnda iliki vardr. irketin kr marj ile, yatrmlarn devir hz orannn arpm varlklarn karlln gsterir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Zararllk (Irrantabilite) Oran

31

Finansal Analiz

letme faaliyetlerinin zararla sonuland durumlarda, dnem zararyla z kaynaklar arasndaki iliki ve bu zararn zkaynaklar ne lde yitirdii bu oranla llr. zkaynaklarn yitirilii u formlle aratrlr Dnem Zarar Zararllk Oran = -------------------zkaynaklar Paydaki zkaynaklar, dnem bandaki zkaynaklar ifade etmektedir, Dier Karllk Oranlar letmelerin krllk durumlarnn analizinde. her bir gelir getiren varlk unsurunun verimlilii ayr ayr lebilir. Bylece herhangi bir gelir getiren varlk trne balanan sermaye ile bu varlktan salanan gelirler arasndaki ilikiler analiz edilebilir. Bu amala kullanlabilecek oranlara rnek olarak unlar gsterebiliriz: Menkul Kymet Gelirleri / Menkul Kymetler oran tirak ve Bal Ortaklklardan Alnan Temett / Bal ortaklk ve itirakler Toplam oran Alnan Faizler / Bankalar Devlet Tahvilleri Oran, Faaliyet Kr / Faaliyetin Gerekletirilmesinde Kullanlan Varlklar Oran, zellikle bu oranlar ierisinde faaliyet kr/faaliyette kullanlan varlklar oran; anlaml bir ldr. letmenin varlk yaps iinde baz varlk unsurlar faaliyetin yerine getirilmesinde direkt kullanlrken baz varlk unsurlar baka nedenlerle ortaya kmaktadr. letmenin ana faaliyetlerinden salanan faaliyet krnn; sz konusu varlklara oranlanmas, bu varlklarn verimli kullanlp kullanlmadn ortaya koyar. Ortaklara Yeterli Kar Pay Salanp Salanmadn Gsterir Oranlar letme sahip veya sahiplerine ll, yeterli bir gelir salanp salanmadnn belirlenmesinde, anonim irketler de, net kr / zkaynak oran yannda, iletmenin hisse senetlerinin mali deerlerinin analizi ve pay bana den kr paylarnn bilinmesi nem tamaktadr. Pay sahipleri iin nem tayan sz konusu oranlan incelemekte yarar vardr. Pay Bana Den Kar Oran Oran, anonim irketlerde, her bir hisse senedi bana den kr payn gsterir. Oran, imtiyazl hisse senetleri ve adi hisse senetleri iin ayr ayr hesaplamak gerekir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

32

Finansal Analiz

Adi hisse senedi sahiplerinin alaca kr pay datlacak krdan, imtiyazl hisse senedi sahiplerine denecek kr paylar ktktan sonra kalan tutarn byklne baldr. Bu nedenle her iki tr hisse senedi bana den kr paynn ayr ayr hesaplanmas zorunludur. Buna gre, oranlar yle gsterebiliriz. mtiyazl Hisse Senedi Datlacak Kar Bana Den Kar Pay = ------------------------------------------------------------------mtiyazl Hisse Senedi Says Datlacak Kar- mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine denecek Kar Pay Adi Hisse Senedi = ---------------------------------------------------------------------------------------------Adi Hisse Senedi Says Fiyat-Kazan Oran (Gelir-Fiyat Oran) Bu oran, hisse senedi bana den kr pay ile hisse senedinin borsa fiyat arasndaki ilikiyi ortaya koyar. Oran yle gsterebiliriz Hisse Senedi Bana Den Kar Pay Faiz Kazan Oran = Hisse Senedinin Borsa Fiyat Fiyat-Kazan oran, iletmeye yatrmda bulunan veya bulunacak olan yatrmclar ilgilendiren bir orandr. Sz konusu orana, Hisse Senedi Rantabilitesi oran da denmektedir. Oran aadaki ekilde de ifade edilebilir Hisse Senedinin Borsa Fiyat ---------------------------------------------------Hisse Senedi Bana Den Kar Pay Hisse Senetlerinin Plasman Oran Hisse senedinin plasman oran, datlacak kar tutarnn, denmi sermaye ye blnmesi ile elde edilir. Oran yle gsterebiliriz.

Datlacak Kar
Hisse Senedinin Plasman Oran = denmi Sermaye

Sz konusu olan, hisse senedinin nominal deerine kyasla plasman orann ne olduunu gsterir. Hisse senetlerinin plasman deerinin bilinmesi, hisse senetlerinin maliyet bdeli veya borsa deeri ile karlatrma yaplmasna olanak verilmesi bakmndan, hisse senedi sahiplerince nemli bir konudur.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

33

Finansal Analiz

Hisse Senedi Bana Kar Pay / Cari Plasman Oran (Hisse Senedinin Mali Deer Oran) Oran, hisse senedi bana den kar paynn, piyasadaki cari faiz oranna blnmesi ile elde edilir ve hisse senetlerinin mali deerini gsterir. Oran yle gsterebiliriz.

Hisse Senedi Bana Den Kar Pay Hisse Senedinin Mali Deeri = Cari Plasman Oran
Hisse Senetlerinin Nazari Deer Oran Oran, zkaynaklara hisse senedi saysnn blnmesi ile elde edilir ve hisse senetlerinin nazar deerini gsterir Oran yle gsterebiliriz.

zkaynak
Hisse Senedinin Nazari Deeri = (Muhasebe defter deeri)

Hisse Senedi Says

Faizleri Karlama Oran Bu oran, faiz giderlerinden nceki karn, faiz giderlerine blnmesi ile elde edilir. Oran yle gsterebiliriz.

Vergiden nceki Kar + Faiz Giderleri Faizleri Karlama Oran = ------------------------------------------------Faiz Giderleri

Sz konusu oran, iletmenin demek zorunda olduu faizleri ka kere kazandn gstermektedir. letmenin yllk faiz ykn, kolaylkla karlayp karlamadn belirlenmesinde bu orandan yararlanlr. letmenin faiz giderlerini karlayamamas, iletmeyi mali acdan zor durumda brakarak iflasna dahi neden olabilir. Oran, iletmenin mali glklerle karlamadan karlarnn ne lde debileceini gstermektedir. Genellikle A.B.D de yaplan bir aratrmada faiz giderlerinden nceki dnem karlarnn faiz giderlerinin en az 8 kat olduu grlmektedir. Sabit Giderleri Karlama Oran Bu oran faizleri karlama orann destekleyen bir oran olup, sabit giderlerden nceki karn, sabit giderlere blnmesi ile elde edilir. Oran u ekilde gsterebiliriz.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

34

Finansal Analiz

Vergiden nceki Kar + Faiz Giderleri + Sabit Giderler Sabit Giderleri Karlama Oran = Faiz Giderleri + Sabit Giderler

Formlde yer alan sabit giderler, iletmenin yapm olduu szlemeler gereince dzenli olarak denmesi gereken yllk kira giderleri, gibi kalemleri iermektedir. Bu ilet me sabit giderlerini karlayamaz ise, mali glklerle karlaacandan, bu orann da yeterli byklkte olmas arzulanmaktadr. Byk sanayi iletmelerinde orann en az 5 olmas grlmektedir. Borlar Karlama Oran Bu oran; borcun ana para taksidi ve faiz toplamnn iletmenin o dnemde faaliyetleri sonucunda yaratlan fon kaynaklar ile denip denmeyeceinin saptanmasnda kullanlr. Oran, faiz giderleri ve fon kna neden olmayan gider kalemlerinden nceki karn, ana para taksidi ve faiz top lamna blnmesi ile elde edilir. Oran yle formle edebiliriz.

Borlar Karlama Oran =

Net Kar + Fon Kna Neden Olmayan Gider Kalemleri + Faiz Giderleri -----------------------------------------------------Ana Para Taksidi +Faiz Giderleri

Orann paynda yer alan kar kalemi formlden de izlenecei zere, faiz giderlerinden ve fon kna neden olmayan amortisman giderleri, itfa paylar gibi kalemlerden nceki kardr. Borlar karlama oran, fon akm tablosu verileri kullanlarak da aadaki gibi hesaplanabilir.

Faaliyetlerden Salanan Faiz Fon Kayna + Giderleri Borlar Karlama Oran = ------------------------------------------------------Ana Para Taksidi + Faiz Giderleri

Genel olarak orann 2/1 olmas arzulanmaktadr ,Bor karlama oran ile, iletmenin kendi faaliyetleri sonucunda yaratm olduu kaynaklar ile faiz giderleri ve ana para taksidlerini ka defa karlad llmektedir. Sz konusu oran , faiz karlama oran ile destekleyen bir orandr.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Baa Ba Noktasnn Hesaplanmas

35

Finansal Analiz

Baa ba noktas, iletme gelirleri ile iletme giderlerinin birbirlerine eit olduu noktadr. Baa ba noktas hem miktar hem de tutar cinsinden bulunabilir . Baa ba noktasnn bulunmasnda aadaki oranlardan yararlanlr.

Toplam Sabit Giderler B.B:N: (miktar) = ---------------------------Birim Katk Pay

Toplam Sabit Giderler B:B:N: (Kapasite Kullanm Oran) = -------------------------------Toplam Katk Pay

Toplam Sabit Giderler B:B:N: (tutar) = ---------------------------------Katk Oran

Birim katk pay; sat fiyat ile birim deiken gider arasndaki farktr. Satlan her birimin deiken giderleri karladktan sonra, sabit giderleri karlayan ve kara katkda bulunan ksm gsterir. Katk oran; satlardan salanan her lirann sabit gider lere ve kara olan katksn gsterir. Katk oran; birim katk paynn sat fiyatna veya toplam katk paynn, toplam sat gelirlerine blnmesi ile bulunur. Gvenlilik Orannn Hesaplanmas Baa ba noktasndaki sat tutar ile gercekleen sat tutar arasndaki fark gvenlik payn vermektedir. Gvenlik paynn satlarn yzdesi olarak ifadesine ise gvenlik oran denmektedir. Bir iletmenin gvenlik oran ykseldike karllk oran da artmaktadr. Nitekim gvenlik oran ile katk orannn arpm, bir iletmenin karllk orann( net kar/net satlar ) vermektedir. rneimizde iletmenin , 70.000 adet sat yaptn varsayarak toplam sat geliri (70.000 * 800tl) = 56.000.000 Tl. olur, bu durumda gvenlik pay ve gvenlik oran yle olur. Gvenlik Pay = Net satlar B.B.N. sat tutar = 56,000,000 40.000,000 =16.000,000 Tl. Gvenlik Pay Gvenlik Oran = ---------------------- = Net Satlar
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

16,000.000 ------------------ = % 28.5 56.000.000

__________________________________________________________________

Aratrma Serisi No.116

36

Finansal Analiz

letmenin gvenlik orannn %28.5 olmas demek , satlarda %28.5 lik bir azala kadar iletmenin karda olaca ancak bu orandan daha fazla bir azaln iletmeyi zarara gtreceini gstermektedir. Dier bir deyile iletmenin mevcut satlar , baa ba noktasnda %28.5 oranndan daha fazla demektir. letmenin katk oran %37.5 olduuna gre , karllk orann bulalm; Kar/Net satlar oran = katk oran x gvenlik oran = 0,375 x0,285 =%10.7 (0.107) Kar hesaplayarak bunu kantlamaya alalm Net satlar (70.000 adet x800 Tl.) Giderler Deiken giderler (70.000 x 500 Tl) Sabit giderler KAR 6.000.000 Karllk oran = ------------------- =%10.7 56.000.000 (d)Mali Ykmllklerin Karlanmasnda Yeterli Gelirin Elde Edilip Edilmediinin Saptanmasna Dair Oranlar Bu ksmda yer alan oranlarla, iletmenin mali ykmllklerini karlamak zere yeterli geliri elde edip etmedii aratrlmaktadr. letmenin faaliyetleri sonucunda yarataca net fon tutar, iletmenin borlarn ve faizlerini demeye yeterlimidir, deilmidir, sorularn yantnda bu oranlara bavurulur. (e) letmenin Hangi Sat Dzeyinde Kara Getiine llmesinde Kullanlan Oranlar letmenin hangi sat tutar ve miktarnda kara geceinin llmesinde, maliyet- hacim kar analizlerinden yararlanlr. Baa ba noktas, (kara gei noktas) oran ile iletmenin hangi sat tutarnda ve miktarnda gelirleri ile giderlerinin birbirlerine eit olaca aratrlr. Katk pay, katk oranlar ile ilet menin faaliyetlerinden salad gelirin kara katks ve sabit giderleri karlama yetenei llr. letmenin sat gelirlerinin, baa ba noktasndan ne kadar fazla olduu gvenlik pay ve oranlar ile llmeye allr. Baa ba analizleri, yaayan iletmenin karllklarnn lmnde kullanlabilecei gibi, projelerin mali deerlendirilmelerinin yaplmasnda da kullanlmaktadr. (f) Kar ile igcnn verimlilii arasndaki ilikiyi oraya koyan oranlar Bu oranlar, 56.000.000 50.000.000 ---------------------35.000.000 15.000.000 ------------------- ------------------------6.000.000

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Aratrma Serisi No.116

Dnem kar/ Toplam ii says, Satlar /Toplam ii says, Duran varlklar/ Toplam ii says, Maddi varlklar/ Toplam ii says, retim maliyeti/ retici ii says,

37

Finansal Analiz

Satlar/ Sat personeli says, olarak ifade edilebilir.

__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM