You are on page 1of 2

BAUDELAIRE,Charles(18211867):Moraledujoujou(inLeMondelittraire,17avril1853). Saisiedutexte:S.PestelpourlacollectionlectroniquedelaBibliothqueMunicipaledeLisieux(06.10.1997) Texterelupar:A.Guzou Adresse:Bibliothquemunicipale,B.P.216,14107Lisieuxcedex Tl.:02.31.48.66.50.Minitel:02.31.48.66.55 Email:bmlisieux@mail.cpod.fr,[OlivierBogros]bib_lisieux@compuserve.com http://ourworld.compuserve.

com/homepages/bib_lisieux/ Diffusionlibreetgratuite(freeware) Moraledujoujou par CharlesBaudelaire

~~~~
Ilyabiendesannes,combien?jen'ensaisriencelaremonteauxtempsnbuleuxdelapremireenfance,jefusemmenparmamre,envisitechezunedame Panckoucke.taitcelamre,lafemme,labellesoeurduPanckouckeactuel?Jel'ignore.Jemesouviensquec'taitdansunhteltrscalme,undeceshtelsol'herbe verditlescoinsdelacour,dansuneruesilencieuse,laruedesPoitevins.Cettemaisonpassaitpourtrshospitalire,etdecertainsjourselledevenaitlumineuseet bruyante.J'aibeaucoupentenduparlerd'unbalmasquoM.AlexandreDumas,qu'onappelaitalorslejeuneauteurd'HenryIII,produisitungrandeffet,avecMllelisa Mercoeursonbras,dguiseenpage. Jemerappelletrsdistinctementquecettedametaithabilledeveloursetdefourrure.Auboutdequelquetemps,elledit:Voiciunpetitgaronquijeveuxdonner quelquechose,afinqu'ilsesouviennedemoi.Ellemepritparlamainetnoustraversmesplusieurspicespuiselleouvritlaported'unechambreos'offraitun spectacleextraordinaireetvraimentferique.Lesmursnesevoyaientpas,tellementilstaientrevtusdejoujoux.Leplafonddisparaissaitsousunefloraisondejoujoux quipendaientcommedesstalactitesmerveilleuses.Leplancheroffraitpeineuntroitsentieroposerlespieds.Ilyavaitlunmondedejouetsdetouteespce,depuis lespluschersjusqu'auxplusmodestes,depuislesplussimplesjusqu'auxpluscompliqus. Voici,ditelle,letrsordesenfants.J'aiunpetitbudgetquileurestconsacr,etquandungentilpetitgaronvientmevoir,jel'amneici,afinqu'ilemporteunsouvenirde moi. Choisissez. Aveccetteadmirableetlumineusepromptitudequicaractriselesenfants,chezquiledsir,ladlibrationetl'actionnefont,pourainsidire,qu'uneseulefacult,par laquelleilssedistinguentdeshommesdgnrs,enqui,aucontraire,ladlibrationmangepresquetoutletemps,jem'emparaiimmdiatementduplusbeau,duplus cher,duplusvoyant,duplusfrais,duplusbizarredesjoujoux.Mamresercriasurmonindiscrtionets'opposaobstinmentcequejel'emportasse.Ellevoulaitque jemecontentassed'unobjetinfinimentmdiocre.Maisjenepouvaisyconsentir,et,pourtoutaccorder,jemersignaiunjustemilieu. Ilm'asouventprislafantaisiedeconnatretouslesgentilspetitsgaronsqui,ayantactuellementtraversunebonnepartiedelacruellevie,manientdepuislongtemps autrechosequedesjoujoux,etdontl'insoucieuseenfanceapuisautrefoisunsouvenirdansletrsordeMmePanckoucke. Cetteaventureestcausequejenepuism'arrterdevantunmagasindejouetsetpromenermesyeuxdansl'inextricablefouillisdeleursformesbizarresetdeleurscouleurs disparates,sanspenserladamehabilledeveloursetdefourrure,quim'apparatcommelaFedujoujou. J'aigardd'ailleursuneaffectiondurableetuneadmirationraisonnepourcettestatuairesingulire,qui,parlapropretlustre,l'clataveuglantdescouleurs,laviolence danslegesteetladcisiondanslegalbe,reprsentesibienlesidesdel'enfancesurlabeaut.Ilyadansungrandmagasindejoujouxunegaietextraordinairequile rendprfrableunbelappartementbourgeois.Toutelavieenminiaturenes'ytrouvetellepas,etbeaucouppluscolore,nettoyeetluisantequelavierelle?Ony voitdesjardins,desthtres,debellestoilettes,desyeuxpurscommelediamant,desjouesallumesparlefard,desdentellescharmantes,desvoitures,descuries,des tables,desivrognes,descharlatans,desbanquiers,descomdiens,despolichinellesquiressemblentdesfeuxd'artifice,descuisines,etdesarmesentires,bien disciplines,avecdelacavalerieetdel'artillerie. Touslesenfantsparlentleursjoujouxlesjoujouxdeviennentacteursdanslegranddramedelavie,rduitparlachambrenoiredeleurpetitcerveau.Lesenfants tmoignentparleursjeuxdeleurgrandefacultd'abstractionetdeleurhautepuissanceimaginative.Ilsjouentsansjoujoux.Jeneveuxpasparlerdecespetitesfillesqui jouentlamadame,serendentdesvisites,seprsententleursenfantsimaginairesetparlentdeleurstoilettes.Lespauvrespetitesimitentleursmamansellesprludent djleurimmortellepurilitfuture,estaucuned'elles,coupsr,nedeviendramafemme.Maisladiligence,l'terneldramedeladiligencejouavecdeschaises:la diligencechaise,chevauxchaises,lesvoyageurschaisesiln'yaquelepostillondevivant! L'attelageresteimmobile,etcependantildvoreavecunerapiditbrlantedesespacesfictifs.Quellesimplicitdemiseenscne!etn'yatilpasdequoifairerougirde sonimpuissanteimaginationcepublicblasquiexigedesthtresuneperfectionphysiqueetmcanique,etneconoitpasquelespicesdeShakespearepuissentrester bellesavecunappareild'unesimplicitbarbare? Etlesenfantsquijouentlaguerre!nonpasdanslesTuileriesavecdevraisfusilsetdevraissabres,jeparledel'enfantsolitairequigouverneetmneluiseulaucombat deuxarmes.Lessoldatspeuventtredesbouchons,desdominos,despions,desosseletslesfortificationsserontdesplanches,deslivres,etc.,lesprojectiles,desbilles outouteautrechoseilyauradesmorts,destraitsdepaix,desotages,desprisonniers,desimpts.J'airemarquchezplusieursenfantslacroyancequecequi constituaitunedfaiteouunevictoirelaguerre,c'taitleplusoumoinsgrandnombredemorts.Plustard,mlslavieuniverselle,obligseuxmmesdebattrepour n'trepasbattus,ilssaurontqu'unevictoireestsouventincertaine,etqu'ellen'estunevraievictoirequesielleestpourainsidirelesommetd'unplaninclin,ol'arme glisseradsormaisavecunevitessemiraculeuse,oubienlepremiertermed'uneprogressioninfinimentcroissante. Cettefacilitcontentersonimaginationtmoignedelaspiritualitdel'enfancedanssesconceptionsartistiques.Lejoujouestlapremireinitiationdel'enfantl'art,ou

pluttc'enestpourluilapremireralisation,et,l'gemrvenu,lesralisationsperfectionnesnedonnerontpassonespritlesmmeschaleurs,nilesmmes enthousiasmes,nilammecroyance. Etmme,analysezcetimmensemundusenfantin,considrezlejoujoubarbare,lejoujouprimitif,opourlefabricantleproblmeconsistaitconstruireuneimageaussi approximativequepossibleavecdeslmentsaussisimples,aussipeucoteuxquepossible:parexemplelepolichinelleplat,mparunseulfillesforgeronsquibattent l'enclumelechevaletsoncavalierentroismorceaux,quatrechevillespourlesjambes,laqueueduchevalformantunsiffletetquelquefoislecavalierportantunepetite plume,cequiestungrandluxec'estlejoujoucinqsous,deuxsous,unsou.Croyezvousquecesimagessimplescrentunemoindreralitdansl'espritde l'enfantquecesmerveillesdujourdel'an,quisontpluttunhommagedelaservilitparasitiquelarichessedesparentsqu'uncadeaulaposieenfantine? Telestlejoujoudupauvre.Quandvoussortirezlematinavecl'intentiondcidedeflnersolitairementsurlesgrandesroutes,remplissezvospochesdecespetites inventions,etlelongdescabarets,aupieddesarbres,faitesenhommageauxenfantsinconnusetpauvresquevousrencontrerez.Vousverrezleursyeuxs'agrandir dmesurment.D'abordilsn'oserontpasprendre,ilsdouterontdeleurbonheurpuisleursmainshapperontavidementlecadeau,etilss'enfuirontcommefontleschats quivontmangerloindevouslemorceauquevousleuravezdonn,ayantapprissedfierdel'homme.C'estlcertainementungranddivertissement. proposdujoujoudupauvre,j'aivuquelquechosedeplussimpleencore,maisdeplustristequelejoujouunsou,c'estlejoujouvivant.Suruneroute,derrirela grilled'unbeaujardin,auboutduquelapparaissaitunjolichteau,setenaitunenfantbeauetfrais,habilldecesvtementsdecampagnepleinsdecoquetterie.Leluxe, l'insouciance,etlespectaclehabitueldelarichesserendentcesenfantslsijolisqu'onnelescroiraitpasfaitsdelammeptequelesenfantsdelamdiocritoudela pauvret.ctdeluigisaitsurl'herbeunjoujousplendideaussifraisquesonmatre,verni,dor,avecunebellerobe,etcouvertdeplumetsetdeverroterie.Mais l'enfantnes'occupaitpasdesonjoujou,etvoicicequ'ilregardait:del'autrectdelagrille,surlaroute,entrechardonsetorties,ilyavaitunautreenfant,sale,assez chtif,undecesmarmotssurlesquelslamorvesefrayelentementunchemindanslacrasseetlapoussire.traverscesbarreauxdefersymboliques,l'enfantpauvre montraitl'enfantrichesonjoujou,queceluiciexaminaitavidementcommeunobjetrareetinconnu.Orcejoujouquelepetitsouillonagaait,agitaitetsecouaitdansune botegrille,taitunratvivant!Lesparentsparconomie,avaienttirlejoujoudelavieellemme. Jecroisquegnralementlesenfantsagissentsurleursjoujoux,end'autrestermes,queleurchoixestdirigpardesdispositionsetdesdsirs,vagues,ilestvrai,nonpas formuls,maistrsrels.Cependantjen'affirmeraispasquelecontrairen'aitpaslieu,c'estdirequelesjoujouxn'agissentpassurl'enfant,surtoutdanslecasde prdestinationlittraireouartistique.Ilneseraitpastonnantqu'unenfantdecettesorte,quisesparentsdonneraientprincipalementdesthtres,pourqu'ilptcontinuer seulleplaisirduspectacleetdesmarionnettes,s'accoutumtdjconsidrerlethtrecommelaformelaplusdlicieusedubeau. Ilestuneespcedejoujouquitendsemultiplierdepuisquelquetemps,etdontjen'aidirenibiennimal.Jeveuxparlerdujoujouscientifique.Leprincipaldfautde cesjoujouxestd'trechers.Maisilspeuventamuserlongtemps,etdvelopperdanslecerveaudel'enfantlegotdeseffetsmerveilleuxetsurprenants.Lestroscope, quidonneenrondebosseuneimageplane,estdecenombre.Ildatemaintenantdequelquesannes.Lephnakisticope,plusancien,estmoinsconnu.Supposezun mouvementquelconque,parexempleunexercicededanseuroudejongleur,divisetdcomposenuncertainnombredemouvementssupposezquechacundeces mouvements,aunombredevingt,sivousvoulez,soitreprsentparunefigureentiredujongleuroududanseur,etqu'ilssoienttousdessinsautourd'uncerclede carton.Ajustezcecercle,ainsiqu'unautrecercletrou,distancesgales,devingtpetitesfentres,unpivotauboutd'unmanchequevoustenezcommeontientun crandevantlefeu.Lesvingtpetitesfigures,reprsentantlemouvementdcomposd'uneseulefigure,serefltentdansuneglacesitueenfacedevous.Appliquezvotre oeillahauteurdespetitesfentres,etfaitestournerrapidementlescercles.Larapiditdelarotationtransformelesvingtouverturesenuneseulecirculaire,travers laquellevousvoyezserflchirdanslaglacevingtfiguresdansantes,exactementsemblablesetexcutantlesmmesmouvementsavecuneprcisionfantastique.Chaque petitefigureabnficidesdixneufautres.Surlecercle,elletourne,etsarapiditlarendinvisibledanslaglace,vuetraverslafentretournante,elleestimmobile, excutantenplacetouslesmouvementsdistribusentrelesvingtfigures.Lenombredestableauxqu'onpeutcrerainsiestinfini. Jevoudraisbiendirequelquesmotsdesmoeursdesenfantsrelativementleursjoujoux,etdesidesdesparentsdanscettemouvantequestion.Ilyadesparentsqui n'enveulentjamaisdonner.Cesontdespersonnesgraves,excessivementgraves,quin'ontpastudilanature,etquirendentgnralementmalheureuxtouslesgensqui lesentourent.Jenesaispourquoijemefigurequ'ellespuentleprotestantisme.Ellesneconnaissentpasetnepermettentpaslesmoyenspotiquesdepasserletemps.Ce sontlesmmesgensquidonneraientvolontiersunfrancunpauvre,conditionqu'ils'toufftavecdupain,etluirefuseronttoujoursdeuxsouspoursedsaltrerau cabaret.Quandjepenseunecertaineclassedepersonnesultraraisonnablesetantipotiquesparquij'aitantsouffert,jesenstoujourslahainepinceretagitermes nerfs. Ilyad'autresparentsquiconsidrentlesjoujouxcommedesobjetsd'adorationmuetteilyadeshabitsqu'ilestaumoinspermisdemettreledimanchemaislesjoujoux doiventsemnagerbienautrement!Aussipeinel'amidelamaisonatildpossonoffrandedansletablierdel'enfant,quelamrefroceetconomeseprcipite dessus,lemetdansunearmoire,etdit:C'esttropbeaupourtongetut'enservirasquandtuserasgrand!Undemesamism'avouaqu'iln'avaitjamaispujouirde sesjoujoux.Etquandjesuisdevenugrand,ajoutaitil,j'avaisautrechosefaire.Dureste,ilyadesenfantsquifontd'euxmmeslammechose:ilsn'usentpasde leursjoujoux,ilslesconomisent,ilslesmettentenordre,enfontdesbibliothquesetdesmuses,etlesmontrentdetempsautreleurspetitsamisenlespriantdene pastoucher.Jemedfieraisvolontiersdecesenfantshommes. Laplupartdesmarmotsveulentsurtoutvoirl'me,lesunsauboutdequelquetempsd'exercice,lesautrestoutdesuite.C'estlaplusoumoinsrapideinvasiondece dsirquifaitlaplusoumoinsgrandelongvitdujoujou.Jenemesenspaslecouragedeblmercettemanieenfantine:c'estunepremiretendancemtaphysique. Quandcedsirs'estfichdanslamoellecrbraledel'enfant,ilremplitsesdoigtsetsesonglesd'uneagilitetd'uneforcesingulires.L'enfanttourne,retournesonjoujou, illegratte,illesecoue,lecognecontrelesmurs,lejetteparterre.Detempsentempsilluifaitrecommencersesmouvementsmcaniques,quelquefoisensensinverse.La viemerveilleuses'arrte.L'enfant,commelepeuplequiassigelesTuileries,faitunsuprmeeffortenfinill'entrouve,ilestleplusfort.Maisoestl'me?C'esticique commencentl'hbtementetlatristesse. Ilyenad'autresquicassenttoutdesuitelejoujoupeinemisdansleursmains,peineexaminetquantceuxl,j'avouequej'ignorelesentimentmystrieuxquiles faitagir.Sontilsprisd'unecolresuperstitieusecontrecesmenusobjetsquiimitentl'humanit,oubienleurfontilssubiruneespced'preuvemaonniqueavantdeles introduiredanslavieenfantine?Puzzlingquestion! retour tabledesauteursetdesanonymes

You might also like