TRK YE KMR SEKTRNN ANAL Z : Sre, Sorunlar ve neriler ANALYSIS of TURKISH COAL SECTOR: Historical Perspective, Problems and

Recommendations Mcella ERSOY1

ZET
Bu almada; enerji kaynaklar iinde kmrn rol vurgulanarak tarihsel geliim iinde kmr sektrn etkileyen Dnyada dnm noktas niteliindeki gelimeler nda Trkiye kmr sektr analiz edilmeye allmaktadr. Bu kapsamda; Avrupa Kmr elik Topluluu Anlamas, kmr sektrnde yeniden yaplanma hareketleri, dier enerji kaynaklarnda ve elektrik retiminde yaanan gelimeler, Avrupa Birlii yelik sreci irdelenmekte ve lkemiz kmr sektrnn sorunlar ortaya konmaya allarak zm nerileri getirilmektedir.

ABSTRACT
In this study; first role of coal within energy resources is emphasied and then Turkish coal sector is analysed in parallel to milestones affecting World coal sector. In this context; Europe Coal and Steel Community Treaty, restructuring of coal sector, developments in the other energy resources and electricity, accession period to European Union membership are analysed. Finally, some recommendations to problems of Turkish coal sector are proposed.

Maden Yk.Mh., Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, ANKARA

1. GIRI Srdrlebilir kalknmada; eitli, gvenilir, dengeli, emre amade, evresel olarak kabul edilebilir enerji kaynaklarnn kullanm byk nem tamaktadr. Bir yandan artan enerji talebini karlarken dier yandan kresel iklim deiiklii riskini en aza indirmek, gnmzn en nemli uluslar aras konularndan biridir. Kmr dahil dier fosil kaynaklarn katks olmadan uzun vadeli ekonomik bymenin gerekletirilebilmesi mmkn grlmemektedir. Kmr, halen Dnya elektrik retiminin %39unu karlamakta ve gelecekte de enerji gvenlii ynnden nemli bir katk koymay srdrmesi beklenmektedir. nk kmr dier enerji kaynaklar ile kyaslandnda; u anki retim seviyeleri ile rezerv mrnn dier fosil yaktlarn yaklak drt kat oluu; corafi olarak 50den fazla lkeye yaylm olmas; tanmasnn, depolanmasnn ve kullanmnn kolayl ve gvenilirlii; dk maliyeti; siyasi dalgalanma ve atmalarn ynlendirmedii bir ortamda, rekabeti piyasalarda fiyatlarn olumas gibi birok avantajlara sahiptir. Dnyada nfus art, sanayileme ve ehirleme ile birlikte, kreselleme sonucu artan ticaret ve retim imknlarna bal olarak, doal kaynaklara ve enerjiye olan talep giderek artmaktadr. Son otuz yldr Dnya birincil enerji talebi yaklak olarak ylda %2 olarak bymtr. Fosil yaktlardan petrol ve doal gaza kyasla kmr talebi, ortalama %1,8 ile daha dk bir byme gstermitir. Gemite Dnya enerji kullanmnn %24-25i kmr kaynandan karlanrken bu oran, 2030 ylnda referans senaryoya gre % 23, alternatif senaryoya gre de %20 dolaynda gerekleecei ngrlmektedir[6]. Fakat son be yldr kmr kullanmnn %5 bymesi, talep tahminlerinin fiili durumla rtmediini ortaya koymaktadr. rnein, ABD halen 93 GW kurulu gce sahip kmre dayal termik santral kurmay planlamakta ve bu tesislerin yaklak %30unun yapm ileri aamadadr. Ayrca ABD 2030 ylnda 3-5 milyon varil/gn kapasiteli kmrden ulamda kullanlacak sv yakt eldesi projelerini gerekletirmeyi planlamaktadr[4]. Gelimekte olan lkelerden in, yllk 2,225 milyar ton retimiyle; kmr talebinin bymesi, kmrn kresel rekabet gcnn artmas, uzun vadeli enerji gvenlii ynlerinden en nemli role sahiptir. in de kmrden sv yakt retimi konusunda 2020 ylnda 1 milyon varil/gn kapasiteye ulamay hedeflemektedir[33]. lkemiz enerji politikasnn nemli bileenlerinden biri, yerli kaynaklarn kullanm ve gelitirilmesine ncelik verilmesidir. Bu kapsamda birincil enerji retiminde %44, genel enerji tketiminde %25 paya sahip kmr kayna; zellikle, giderek artan lke enerji ihtiyalarnn gvenli, srekli ve dk maliyetlerle karlanmas, istihdam yaratlmas, da bamlln azaltlmasna katk koymas ynlerinden byk nem tamaktadr. Bu almada; Trkiye kmr sektr, Avrupa Kmr elik Topluluu (AKT), kmr sektrnde yeniden yaplanma hareketleri, dier enerji kaynaklarndaki gelimeler, evresel kstlar ve teknolojik zmler, Avrupa Birlii gibi kresel gelimeler nda ele alnp analiz edilmeye allmaktadr. 2. KRESEL GEL MELER IIINDA TRK YE KMR SEKTR 2.1. Avrupa Kmr ve elik Topluluu Anlamas, Avrupa Birlii ve Yeniden Yaplanma

Avrupa Birliinin (AB) temelini oluturan ve Avrupa Kmr elik Topluluunu (AKT) kuran Paris Antlamas (1951), kmr sektrnn geliiminde nemli bir role sahiptir. Almanya, Fransa, talya, Belika, Lksemburg ve Hollanda tarafndan kurulan AKTnin amac; sava sanayinin balca girdilerinden olan ve savalara yol aan kmr ve elik retiminin ve kullanmnn denetim altna alnmas, bylelikle ye devletlerin genel

ekonomileri ile uyum iinde ortak bir kmr ve elik pazar oluturulmas yoluyla ekonominin gelitirilmesi, istihdam yaratlmas, yaam standardnn ykseltilmesidir[1]. 1952 ile 2002 yllar arasnda yrrlkte kalan AKT Antlamasnn ilk on on be ylnda Bat Avrupann en nemli birincil enerji kayna olan kmr; 1960l yllardan itibaren, Dnya enerji kaynaklarnda Antlamann ilk yllarnda ngrlemeyen gelimelere bal olarak dnemin ye lkelerinden Fransa, Almanya, ngiltere, Belika, spanya ve Hollandada yerli kmr retim maliyeti ykselerek rekabet gcn yitirmi, gelien evre bilinci kmr retimini olumsuz ynde etkilemi ve kmr sektrnde yeniden yaplanma sreci balatlmtr [13]. 2.1.1. AB -Bat Avrupa lkelerinde Yeniden Yaplanma Hareketleri

Yeniden Yaplanma; en geni anlamyla kmr endstrisini rekabeti ve karl klmak, verimliliini artrmak, evresel olarak iyiletirmek yoluyla uluslararas seviyede baarl bir sektr haline getirmek amal uygulanan nlemler ve politikalar olarak tanmlanabilir. Yeniden yaplanma sreci boyunca kmr endstrisi zor deiimler yaam ve kmr talebinde ani dler; devletin sektrden yava yava ekilmesi; daha rekabeti yasal dzenlemeler; karmak sosyal, evresel ve igcne ynelik ykmllkler; doal gaza dayal santrallerde yeni teknolojilerin devreye alnmas gibi istenmeyen birok faktrle karlalmtr. Bunlarn sonucu olarak Bat Avrupada ad geen lkelerde kmr ocaklar kapatlm, retim kapasitesi ile igc azaltlm, kmr ithalat artrlm, sermaye yeni teknolojilere kaydrlmtr[12].Ad geen lkelerde ta kmr retimi 1960 ile 2005 yllar arasnda 450 milyon tondan 62 milyon tona (%86); igc ise 1960 ile 2004 yllar arasnda 1,8 milyondan 83 bine derek % 95 azalmtr[32,11]. Yeniden yaplanmann sosyal, blgesel ve evresel etkilerini en aza indirmek iin AB yapsal fonlar ve 1407/2002 sayl Devlet Yardmlar Ynetmelii erevesinde takmr sektr desteklenmitir. Sadece 1994 ile 2001 yllar arasnda Almanya, Fransa, ngiltere ve spanya kmr sektrne 60 milyon devlet yardm yaplmtr [28]. 2.1.2. AB- Merkez ve Orta Avrupa lkeleri Kmr Sektr ve Yeniden Yaplanma Hareketleri

Uzun yllar merkezi ynetimle ynetilen Merkez ve Orta Avrupa lkelerinde yeniden yaplanma hareketleri, eski SSCBnin dalmasyla 1990l yllarn banda balamtr. 19902004 yllar arasnda ABye yeni ye Merkez ve Orta Avrupa lkelerinden Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovenya ve Slovakyada retim kapasitesi %30 azaltlmtr. ek Cumhuriyetinde %70, Macaristanda %61, Polonyada %44 aktif ocak says azaltlmtr. Pazar ekonomisine gei son derece hzl bir ekilde IMF ve Dnya Bankas kredileri ile AB PHARE (Polonya ve Macaristan iin ABye katlm ncesi yardm program) desteiyle salanmtr. Ancak ocaklarn kapatlmas sonucu igc azaltlmasna bal olarak youn bir isizlik problemi yaanm, evresel ve sosyal problemler gndemi igal etmitir. Yeniden yaplanma srecinde dorudan yabanc yatrm ve zelletirme aralar uygulanmtr [11,13,15]. 2.1.3. Trkiye Kmr Sektrnde Yeniden Yaplanma Hareketleri

a) Rezerv Ynetimindeki Deiim Trkiye kmr sektrnde ilk yeniden yaplanma program; Merkez ve Orta Avrupa lkelerinde olduu gibi 1990l yllarn banda TK ye ait Sivas-Kangal Sahasnn Elektrik retim A (EA)ye devredilmesi ve igcnde azaltma politikalar ile gndeme gelmitir. 1995 ylnda AfinElbistan ve 2000 ylnda ayrhan Sahalarnn da devri sonunda kmr retiminde uzman bir kurulu olmayan EA; 3,7 milyar ton ile, toplam 8,2 milyar ton olan Trkiye linyit rezervinin en byk payna sahip olmutur. Geri kalan linyit rezervinin yaklak

2,5 milyar tonu TK sahalarnda, 2 milyar tonu ise zel sektr sahalarnda bulunmaktadr. Bylelikle, yeniden yaplanma program; Trkiye linyit rezervinin ynetimini ciddi boyutta deitirmitir. 2005 Yl sonu itibariyle grnr bazda Trkiye takmr rezervi 551 milyon ton, linyit rezervi 7,06 milyar ton, asfaltit rezervi 43 milyon ton olup toplam grnr Dnya rezervinin %0,8ne karlk gelmektedir (Tablo 1).
Tablo 1. 2005 Yl Sonu tibariyle Dnya Grnr Kmr Rezervleri (Mio ton)
Antrasit ve Bitml AltBitml ve Linyit Toplam Dnya Topl. iindeki pay % Rezerv/ retim Oran

Toplam Kuzey Amerika Toplam G. ve Orta Amerika Trkiye Toplam Avrupa ve Avr-Asya Toplam Afrika ve Orta Dou Toplam Asya Pasifik DNYA TOPLAMI

115669 7701 551 112256 50581 192564 478771

138763 12192 7103 174839 174 104325 430293

254432 19893 7654 287095 50755 296889 909064

%28,0 %2,2 %0,8 %31,6 %5,6 %32,7 %100,0

231 269 132 241 200 92 155

Kaynak: Survey of Energy Resources, World Energy Council

lkemiz 2005 yl geici deerlerine gre enerjide %72,5 orannda[20] da baml olup bu bamlln z kaynaklarmzn kullanm yoluyla azaltlmas amacyla TK , MTA, ET Maden, TPAO, E E , DS , EA, M GEM ibirliinde 20052010 yllarnda Afin Elbistan dahil yaklak 20 adet linyit arama havzasnda, yaklak 30.000 km2 ett, 170.000 m sondaj yaplmasn kapsayan Linyit Rezervlerinin Gelitirilmesi ve Yeni Sahalarda Linyit Aranmas Projesi-LAP ETKBnn 4 Ekim 2004 tarihli olurlar ile balatlmtr. Ad geen Kurum ve Kurulular tarafndan gemiten bu yana yaplm kmr ile ilgili tm ett, rapor ve verilerin incelenerek deerlendirilmesi, yeni almalardan elde edilecek verilerin de yer ald bir veri bankas oluturulmas hedeflenmektedir. Ksa vadede yeni sahalarda linyit aranmas ve mevcut bilinen sahalarda linyit rezervinin gelitirilmesi; orta vadede ise Trkiye ekonomik linyit rezervinin belirlenmesi ngrlmektedir. Ayrca, MTA ile EA arasnda imzalanan protokol kapsamnda Afin-Elbistan havzasnda rezerv gelitirme ve hidrojeolojik problemlerin zmne ynelik almalar balatlm ve halen devam etmektedir. Ad geen linyit arama projesi kapsamnda nemli rezerv art olaca tahmin edilmektedir. b) retim ve Tketimde Deiim 1970 ve 1980li yllarda yaanan petrol krizi sonras, krizden etkilenen dier lkelerde olduu gibi lkemizde de kmr kayna byk nem kazanm, byk termik santral yatrm hamleleri gerekletirilerek kullanm hzla artmtr. Yeniden yaplanma srecinde lkemizde, Avrupada olduu gibi kmr retim kapasitesinin drlmesi politikas uygulanmamtr. TTK takmr retim kapasitesi 9,5 milyon ton (TTK: 4,5milyon ton, zel sektr: 5 milyon ton-2010 lu yllarda) [7]; linyit retim kapasitesi; TK 45,8 milyon ton, EA 25,8 milyon ton, zel sektr 6,4 milyon ton [9] olmak zere toplam 78 milyon ton olup en yksek fiili linyit retim seviyesi, 65 milyon ton ile 1999 ylnda gerekletirilmitir. (2005 Elbistan B Santraln besleyecek olan Ocak 2007de 17,2 milyon ton retim kapasitesi ile ihaleye kmas planlanan llolar sahas ile birlikte mevcut linyit retim kapasitesi 95 milyon tona ulaacaktr.) lkemizde yllk 114 milyon ton retim kapasitesi ile yaklak 10.000 MW kurulu gc daha besleyebilecek 3,87 milyar ton linyit rezervi mevcuttur. ETBK tarafndan yaplan projeksiyonlara gre 2020 ylnda 210 milyar ton linyit retimi hedeflenmekte ve bylelikle ilave tm kapasitenin kullanm planlanmaktadr.

lkemizde linyit, teshin ve sanayinin yan sra esas olarak termik santral talebini karlamaktadr. Linyit kullanm 1990(45 milyon ton) ile 2001(60 milyon ton) yllar arasnda %33 art gstermesine karn 2002 ile 2004 yllarnda doalgaza dayal termik santral ncelii nedeniyle mevcut kmre dayal termik santraller kapasitelerinin altnda altrlm ve sonu olarak kmr talebinde ciddi dler yaanmtr. Ancak 2005 ylnda; linyit retimi yeniden artarak 56,6 milyon tona ykselmitir. Sz konusu artn nedenleri; 4x360 MW gcndeki Elbistan B Termik Santralinin deneme almalarna balamas, 2004 ylnda deneme almalarna balayan 2x160 MW gcndeki 18 Mart an Termik Santralinin 2005 ylnda 832.000 ton kmr tketmesi, baz doal gaz santrallerinin bakma alnmas ve su sknts nedeniyle baz hidrolik santrallerin kapasitelerin drlmesi olarak sralanabilir. Artan enerji talebine bal olarak nmzdeki yllarda yerli kmr kullanmnn artmas ngrlmektedir. 1970 ylndan gnmze Trkiye birincil enerji retimi ve tketimi iinde kmr kaynann geliimi ekil 4.ve 5de, kurumlar baznda 2001-2005 yllar kmr retimleri Tablo 2de verilmektedir. Tablo 2. Kurumlar Baznda 2001-2005 yllar Trkiye Kmr retimi (1000 ton)
2001 Takmr TTK Linyit TKI EUA zel Sektr Linyit Toplam Genel Toplam
3.492 33.609 22.637 3.326 59.572 63.064

2002
3.247 30.661 16.531 4.468 51.660 54.907
(g):geici

2003
2.954 25.684 15.645 4.839 46.168 49.122

2004
1.667 24.349 13.806 5.554 43.709 45.376

2005
2.115* 28.700 24.843 (g) 3.034 (g) 56.577 (g) 58.692(g)

*TTK retiminin 450.000 tonu zel sektre aittir.

Trkiye ayn zamanda Rusya, Kolombiya, Avustralya, Gney Afrika, ABD, Kanada ve inden yaklak 17 milyon ton (2005) yksek kaliteli buhar ve kok kmr ithal etmektedir. c) Sahalarn zel Sektre Almas Kmr sektrnde faaliyet gsteren kamu kurulularndan TK , TTK, EAn elindeki kmr sahalar, bata rdovans olmak zere sat, hizmet alm, rhan hakk ile birlikte rodvans gibi yntemlerle zel sektr iletmeciliine almaktadr. Ayrca TK , ekil 1de listelenen zarar eden iletmelerin retim faaliyetlerini durdurarak zel sektre amtr. TK ve EA Genel Mdrlkleri uhdesinde bulunan linyit sahalarnn santral yapma kouluyla zel sektre almas (ankr Orta, Bolu-Gynk, Tekirda-Saray, Bursa-Davutlar, AdanaTufanbeyli (hazrlklar devam ediyor)) ve ekonomiye kazandrlmasna ynelik almalar son iki ylda ivme kazanmtr (ekil 1). Bu ekilde yeni retim ve istihdam oluturulmakta, yerel faydalarn yan sra enerji retiminde yerli kaynaklarmzn paynn artrlmas hedeflenmektedir. Yrtlmekte olan bu almalar; yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmasn gerektirmektedir. Bir dier nemli husus, kmr kaynann; Avrupa Birliine katlm ncesi ilave evresel ykmllk ve zorlamalar ile kar karya kalnmadan bir an nce ekonomik olarak kullanlmasdr.

1957

Linyit + Takmr retimi

TKI

TKI retim faaliyetleri durdurulup zel sektre alan sahalar 2002- Oltu* 2002- Erzurum Akale* 2002- Alpagut Dodurga* 2003- rnak Silopi* 2004- Soma Darkale* 2004- Tunbilek Bykdz** 2006- Bolu Gynk* 2006- Tekirda Saray*

TKI Dier zel sektre alan sahalar 2002-Mula-Milas Alatepe* 2002- Balkesir-Manclk* 2004- Balkesir Manclk* 2004- Eynez-Karanlkdere** 2004- Soma-Eynez YA*** 2004- Soma-Geventepe *** 2006- ankr Orta (****) 2006- Bursa Davutlar*

1983

TTK
Takmr retimi

Linyit retimi (15 aktif saha, 2006)

TKI

zel sektre alan sahalar 2005- Amasra-B* 2005- Alacaaz-Kandilli* 2005- Gelik Dik Kanat* 22 Kk saha 1989- Sivas-Kangal Sahas.+ 1995- Afin-Elbistan Sahas.+ 2000- Ankara-ayrhan Sahas

TTK

Elektrik & Linyit retimi

EA

Sivas-Kangal Sahas Ankara-ayrhan Sahas & ayrhan Ter. Sant. Afin-Elbistan Sahas & Elbistan A Ter.Sant.

zel SektrLinyit retimi zel Sektr- HD+hizmet alm Linyit & Elektrik retimi EA Linyit & Elektrik retimi

EA-zel Sektr - 2005 (devreye al.)- Elbistan B Ter.Sant - Ocak 2007 -Linyit retimi B (llalar )* - Ocak 2007- Linyit &Elektrik r. (C ve D)*

HD: letme Hakk Devri * Rodvans yntemi ile, ** Hizmet alm yolu ile, *** Rhan hakk-Rodvans **** Sat yntemi ile

ekil 1. Trkiye Kmr Sektrnde Yeniden Yaplanma [14, 7] d) Elektrik Sektrnde Yaanan Deiimlerin Etkisi: zellikle ABye ye lkelerde elektrik sektrnde 1980li yllarn ortalarndan bu yana, elektrik retiminde doal gaz ncelii, rekabete dayal serbest piyasa dzeninin tesisi gibi yaanan deiimler, kmr endstrisinin geleceine dair belirsizlikleri artrmakta, yeniden yaplanmasn ve zelletirmeyi dorudan etkilemektedir. lkemizde de AB Elektrik Direktifine paralel 4628 Sayl Elektrik Piyasas Kanunu 3 Mart 2001de yrrle girmitir. Piyasa faaliyetlerinin ikili anlamalar erevesinde gerekletirilmesi amacyla EPDK 19.11.2001 grevine balamtr. ekil 2 den grld gibi 2004 yl deerleriyle lkemiz elektrik retiminde kmr %23lik pay ile, AB ve Dnya ortalamasnn altnda; doal gaz kullanmnn ise lke enerji gvenliini tehdit eder boyutta %41 olduu grlmektedir. Kmrn elektrik retimindeki pay 1986 ylnda %49 ile en yksek deerine ulam, ancak doal gaz nceliine bal olarak 2005 ylnda %26,6a dmtr. Ayn yllarda, doal gaz kullanm ise %5,7den %43,8e ykselmitir(Tablo 4). [20] Tablo 3den grlecei zere; Trkiye toplam kurulu gcnn 10197 MW kmre dayal termik santrallerden olumaktadr. Linyite dayal termik santral

kapasitesi, yeni devreye alnmakta olan an Termik santral ve Elbistan B termik Santral ve otoprodktrler dahil 8211 MW (Tablo 3) olup linyit retiminin yaklak %80ini tketmektedir. zel sektre alan ve almas planlanan linyit sahalar dikkate alndnda yukarda da deinildii gibi yllk 114 milyon ton retim kapasitesi ile 10.000 MW ek kapasite daha mevcut olduu yaplan almalarla ortaya konmutur. lave kapasitenin %60dan fazlas Elbistan Havzasna aittir.

Trkiye AB-25 Dnya 0

23 33 38 20

41 18 20 40 5 7 60 (%) Kmr D.Gaz

6 31 16 80

31 12 19 100 120

Petrol

Nkleer

Dier

ekil 2. Dnya, AB (25) ve Trkiye elektrik retiminde kmr kullanm (2004) Tablo 3. Trkiye Kmre Dayal Kurulu G Dalm (2005), [23,24]
Linyit (MW) Linyit % 14,5 4 1.6 1320 331 1651 3.3 0.83 4.14 Ta Kmr (MW) 300 Takmr (%) 0.7 Ithal Takmr (MW) thal Takmr (%)

EUAS+Bal Ort. . .B. letme Hakk Devri Yap let Otoprodktr TOPLAM

5781 1680 620

35 0.09 129.8 0.33 8.210,8 20,58 335 0.84 Toplam Kurulu G (2005):39.899,4MW; Kmre Dayal G (2005): 10196,8MW (%25,56)

Tablo 4. Trkiye Elektrik retiminde Kmr ve Doal Gazn Pay[16, 20] (GWh)
Takmr 1970 1980 1986 1990 1995 2000 2002 2003 2004 2005 1382,3 911,7 772,8 620,8 2232,1 3819,0 4093,1* 8663,0* 11571,8* 13057,9* % 16,0 3,9 1,9 1,1 2,6 3,1 3,2 6,2 7,7 8,1 Linyit 1442,2 5048,6 18664,5 19560,5 25814,8 34367,3 28056,2 23590,0 22470,5 30008,0 % 16,7 21,7 47,0 34,0 29,9 27,5 21,7 16,8 15,0 18,5 Toplam 2840,5 5964,2 19439,2 20182,4 28049,5 38189,4 32152,5 32259,2 34050,0 43065,9 % 32,9 25,6 49,0 35,1 32,5 30,6 24,8 22,9 22,7 26,6 D.Gaz 0 0 1340,7 10192,3 16579,3 46216,9 52496,5 63538,0 62241,8 70962,1 % 0 0 5,7 17,7 19,2 37,0 40,6 45,2 41,3 43,8 Toplam Elektrik 8623,0 23275,4 39694,8 57543,0 86247,4 124921,6 129395,3 140581,0 149982,1 161983,3

*Yap let modeliyle skenderunda kurulan ithal kmre dayal termik santral retimine bal olarak 2002-2005 yllar elektrik retiminde takmrnn pay artmtr.

e) gc Deiimi: Yeniden yaplanma program erevesinde 1990 ylnda 32.993 olan TK igc, 2006 ylnda 11.665e dmesine karn, toplam verimlilik ayn yllarda 1117 ton/kii/yldan 2372 ton/kii/yla ykselmitir. TTK igc ise 1990 ile 2005 yllar arasnda 34349dan 12.898e dmtr. 2.2. AB yelik Sreci AB kmr politikas; enerji tketiminde kmrn payn; yerli kmr retimini en aza indirip ithalat artrarak korumak ilkesine dayanmaktadr. Bu amala takmr ithalatn izlemeye ynelik ynetmelik kartm yerli retimi de devlet yardm ynetmelii erevesinde desteklemektedir. Bilindii gibi 3 Ekim 2005 tarihinde yelik Mzakere ereve Belgesi onaylanarak otuz be balkta tarama ve mzakere sreci balatlmtr. Kmr sektrn; Enerji ve evre balklar yakndan ilgilendirmektedir. Gerek 2003 ylnda revize edilen Katlm Ortakl Belgesinde gerekse 2003 yl Ulusal Programnda Enerji ve evre bal ncelikleri iinde kmr sektrn dorudan ilgilendiren bir ncelik bulunmamaktadr. Enerji bal ncelikleri iinde Enerji Pazar Mevzuat Uyumu; evre bal ncelikleri iinde evresel Etki Deerlendirmesi direktifinin etkin bir ekilde uygulamaya sokulmas, atk ynetimi, entegre kirlilik nleme-kontrol konusundaki dzenlemelere ilikin AB mevzuatnn Ulusal mevzuata aktarlmas ve uygulamas ncelikleri kmr sektrn dolayl olarak ilgilendirmektedir[10].

Ulusal Programda Ekonomik Kriterler bal altnda dorudan yabanc yatrm giriinin

kolaylatrlmas ve tevik edilmesi ncelii perspektifinde Madencilik sektrnde yatrmclara ruhsat verme srecinin ksaltlmas ve ilemlerin basitletirilmesi ile ilgili olarak 3213 sayl Maden Kanunu ve dier kanunlarn ilgili maddelerinin deitirilmesine dair kanun tasarsnn yasalamas- 5177 sayl MADEN KANUNU- 26 Mays 2004 tarihinde kabul edilmitir. Tarama srecinde; 15-17 Mays 2006 da yaplan AB Enerji Mevzuatnn tantm toplantsnda AB Komisyonu tarafndan kmr ile ilgili aadaki mevzuatlar tantlmtr. Trkiyenin aktif rol ald ayrntl tarama toplants ise 14-16 Haziran 2006 tarihlerinde yaplmtr[2]. 1402/2002 say ve 23 Temmuz 2002 tarihli Kmr Endstrisine Devlet Yardm konusunda Konsey Tz ve 405/2003 say ve 27 ubat 2003 tarihli nc lkelerden Yaplan Ta kmr thalatnn zlenmesine Dair Konsey Tz Trkiyede kmr sektrne devlet yardm yaplmasna ynelik dorudan ilgili bir mevzuat bulunmamaktadr. ABnin ilgili tz ise 2010 ylnn sonuna kadar yrrlkte kalacak olup sadece ye lkeleri ilgilendirmektedir. thalatn izlenmesine ilikin tzk ise i pazarn uygun ileyiini salamak ve devlet yardm kurallarn uygulayabilmek iin kmr ithal eden ye lkelerin, AB Komisyonuna her alt ayda bir ithalatn miktar, fiyat, cins ve kalite bilgilerini ieren bir rapor sunmalarna dair bir tzktr. AB evre Mevzuat tantm ve karlk Trk mevzuat toplantlarnn ardndan TK ve dier kurumlar, kmr ile ilgili AB evre mevzuat konusunda aada sralanan mevzuatlar konusunda almalara katlmalar istenmitir.

AB yelik srecinde ulusal mevzuatn AB mevzuatna uyumlulatrlmas gerekmektedir.

Hava Kalitesine Ynelik ereve Ynetmelik ve ilgili ynetmelikler Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Ynetmelii (IPPC) (96/61/EC) Atk ereve Ynetmelii (75/442/EEC) Maden Atklar Ynetmelii (2006/21/EC)

Linyit kaynaklarnn kalitesinin dk olmas nedeniyle mevcut linyite dayal termik santrallerde kmrn kullanmndan kaynaklanan zararl emisyonlar ynnden AB evre mevzuatnn ykmllklerini yerine getirmede zorluklarla karlalmas beklenmektedir. Bu nedenle; ilgili tm mevzuatlar ile karlk gelen ulusal mevzuatlar ok dikkatli incelenip ykmllk getirebilecek direktifler iin baz AB ye lkelerine tannan (zaman tanma, kaynak salanmas gibi) ayrcalklar talep edilmelidir. rnein Polonya; IPPC ynetmelii ile ilgili olarak mevcut tesislerin iletme izinlerine ilikin hkmlerin uygulanmas iin 2010 yl sonuna kadar gei sresi almtr. Ayrca, byk yakma tesislerinden kaynaklanan kkrt dioksit ve toz emisyon snrlarn drmeyi amalayan 2001/80/EC sayl ynetmelik kapsamnda kkrt dioksit emisyon snrnn 36 yakma tesisinde tam uyumunun salanmas iin 2015 sonuna kadar gei sresi almtr. Ulusal mevzuatnn AB mevzuatna uyumlulatrlmasnda Maden Atklar Ynetmeliinin evre Kanununda yaplan deiiklie bal olarak kartlmas nemlidir. Bylelikle maden atklar tehlikeli atk kapsamndan karlm olacak bu konudaki mevzuat eksiklii giderilmi olacaktr. 2.3. Alternatif Enerji Kaynaklarnda Yaanan Gelimelerin Trkiye Kmr Sektrne Etkileri
Trkiye AB-25 Dnya 0 25 18 24 20 23 22 40 23 37 34 60 (%) Kmr D.Gaz Petrol Nkleer Dier 38 15 6 80 13 100 120 14 7

ekil 3. 2003 yl Dnya, AB(25) ve Trkiye Birincil Enerji Tketiminde Yakt Paylar [5,20,22]

in, Hindistan, Kore, Endonezya ve dier Asya lkelerinde enerji talebinin hzla bymesi, kmr kullanmn artrm ve gelecekte de artrmay srdrmesi beklenmektedir. Buna karn; elektrik retiminde kmrn doal gaz ile rekabeti, enerji gvenlii, uzun vadeli ABenerji-evre politikalarndaki belirsizlik, gibi nedenlerle Avrupada kmrn gelecei konusunda tahmin yrtmek daha zordur. Yaplan tahminlere gre 2050 ylnda Dnya kmr talebi; 2003 seviyesine gre yaklak kat artarak 2 584 Mtpe den 7 532 Mtpene ykselecektir. Bylelikle kmrn toplam enerji talebi iindeki pay ayn yllar iin %24ten %34e ykselecek ve 2030 ile 2050 yllar arasnda en nemli yakt olacaktr. Bu tahminler faktre dayandrlmaktadr. Birincisi, petrol talebinin artmasnn petrol fiyatlarnn ykselmesine neden olaca, bunun da Kmrden Sv Yakt retimi -CTL teknolojisinin daha ekonomik olmasn salayaca ngrsdr. 2050 ylnda 1 800 Mtpe kmrn CTL tesislerinde tketilecei tahmin edilmektedir. kinci faktr; doal gaz talebinin artmas sonucu, bu kaynan rezervinin azalmas basksyla fiyatlarnn ykselecei, bunun da kmre dayal yeni termik santrallerin kurulmasn

gndeme getirecei ngrsdr. nc faktr ise in ve Hindistan gibi gelimekte olan lkelerde enerji youn endstrinin gelimesi sonucu kmr rezervi ynnden zengin, dier enerji kaynaklar ynnden fakir olmalar nedeniyle enerji talebindeki artlarn dorudan kmrden ya da kmre dayal elektrik retiminden karlayacaklar ngrsdr [25]. Yukarda deinildii gibi, enerji fiyatlar kaynak kullanmnda nemli bir etkiye sahiptir. Doal gaz ve petrol fiyatlarnn yksek ve ani ini klar yaparak dalgal olmasna ramen kmr fiyatlar, tarihsel olarak daha dk ve istikrarldr. BP (2006) istatistiklerine gre; son yllardaki kmr fiyatlarnda bir ykseli olmasna ramen sreklilii beklenmemektedir. Haziran 2006 itibariyle petrol fiyat en yksek deer olan 78 $/varil e, doal gaz fiyatlar ise 8,79 $/milyon BTUa ykselmitir. 1990l yllarda Avrupada 2,5 $/ milyon BTU olan doal gaz fiyat; 2005 ylnda ortalama olarak 6,28 $/ milyon BTUa ykselmitir. En son yaplan finansal tahminlere gre gelecekte ortalama kmr fiyatnn, 45 $/ton (tpe olarak yaklak 70 $) olmas beklenmektedir [26].
30000 25000
(x1000 TPE)

Dier Hidrolik D.Gaz Petrol Asfaltit

20000 15000 10000 5000 0

Linyit Takmr

70

84

88

90

96

76

82

94

72

74

78

86

92

98

00

80

02

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

ekil 4.1970-2005 yllar Trkiye birincil enerji retimi geliimi

100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

20

19

19

19

19

20

04

Dier Hidrolik D.Gaz Petrol Asfaltit

(x1000 TPE)

Linyit
Takmr

ekil 5. Trkiye 19702005 yllar genel enerji tketimi geliimi. lkemizin 19702005 yllar birincil enerji retimi ve tketimi geliimi ekil 4 ve 5.de verilmektedir. 2005 ylnda, lkemizin birincil enerji kaynaklar retimi 23,9 Milyon TPE (ton petrol edeeri), genel enerji tketimi ise 90,2 Milyon tep olarak gereklemitir. Genel enerji retiminde kmr, %44 ile en yksek paya sahiptir. Genel enerji tketiminde ise %34 ile petrol en byk pay alm olup; bunu %28 ile doal gaz ve %25 ile kmr, geri kalan %13lik blm ise hidrolik dahil olmak zere yenilenebilir kaynaklar izlemitir. Genel enerji talebimizin 2010 ylnda 126 milyon TPEe, 2020 ylnda ise 222 milyon TPEe ulamas

19 70 19 72 19 74 19 76 19 78 19 80 19 82 19 84 19 86 19 88 19 90 19 92 19 94 19 96 19 98 20 00 20 02 20 04

beklenmektedir. ETKB tarafndan yaplan 2006-2020 yllar retim hedeflerine gre; takmr retimi 2008 ylndan sonra 9 milyon ton olarak sabit bir retim hedeflenirken linyit retimi 2010 ylnda 103 milyon ton, 2015 ylnda 152 milyon ton, 2020 ylnda 210 milyon ton seviyelerine artrlaca ngrlmektedir[21]. 2.4. evresel Kstlar ve Teknolojik zmler Bata AB ye lkeler, ABD, Japonya, Avustralya olmak zere gelimi lkelerde; kmr kullanmndan kaynaklanan evresel problemleri azalmak, dolaysyla kmrn rekabet gcn artrmak ve evresel olarak kabul edilmesini salamak amacyla; modern, daha verimli temiz kmr teknolojilerinin gelitirilmesi ve uygulamaya sokulmas alanndaki ar-ge almalarna ykl paralar aktarlmaktadr. Bu amala; AKT dneminde 19572002 yllar arasnda faaliyet gsteren Aratrma ve Teknoloji Gelitirme Program bteleriyle ar-ge almalar yrtlm (1957:200.000 (ilk yl), 1993:51 Milyon (en yksek), 2002: 20 Milyon ), AKT dnemi sona erdikten sonra ise topluluun tm finansal kayna olan 1,6 Milyar Kmr-elik Aratrma Fonuna aktarlmtr. Ayrca ereve Programlar (I-VI) ve AB-Yapsal Fonlar da ar-ge almalarn byk lde desteklemektedir. Temiz kmr teknolojileri alannda yaplan ksa ve orta vadeli belli bal almalar; mevcut kmre dayal termik santral emisyonlarn evresel kontrol teknolojileri(SO2, NOx kontrol teknolojileri ve kombine SO2/NOx teknolojileri ve toz emisyonu drme teknolojileri) kullanarak azaltmak; kmr hazrlama teknolojileri; yeni, yksek verimli kmre dayal termik santrallerin pazara giriini kolaylatrmak; CO2 tutma ve depolanmas teknolojileri olarak sralanabilir. Uzun vadede ise halen ar-ge almalar devam eden sfra yakn emisyonlu, CO2 tutma ve depolanmas teknolojileri ile birlikte yksek verimli termik santrallerin ticari olarak pazara girii hedeflenmektedir. Yksek petrol fiyat, enerji gvenlii ve evresel uygunluk ynlerinden; kmrn gazlatrlmas yoluyla ya da dorudan svlatrlmas yoluyla kmrden ulamda kullanlan sv yakt retilmesi, metanol, etanol gibi kimyasal rnler, hidrojen, elektrik retilmesi teknolojisi (Coal-to-Liquid-CTL), zellikle in, ABD gibi byk kmr rezervlerine sahip petrol ithalats lkeler tarafndan byk ilgi grmektedir. Kmr Yata Metan (CBM), Kmr Madeni Metan (CMM) teknolojileri de kmr kullanmndan kaynaklanan sera gazlar emisyonlarn azaltmak ynnden Dnya genelinde birok proje yrtlmektedir. Bu kapsamda; Soma Havzasnda biyojenik kkenli metan gaznn jeolojik, jeoteknik ve jeofiziksel yntemler kullanlarak aratrlmas projesinin balatlmas konusundaki almalar; TK , MTA, TB TAK-Marmara Aratrma Merkezi ibirliinde srdrlmektedir. Ayrca Zonguldak Takmr Havzasnda ve TTKnn imtiyaz alannda kmr ierikli metan gaz retim ihalesi yaplm ihaleyi kazanan Hema Endstri A. ile szleme imzalanmtr. Firma sahada jeolojik etd ve sondaj yerlerinin tespiti iin almalara balamtr[7]. Artan evre bilincine paralel olarak lkemizde temiz kmr teknolojilerinin kullanm konusunda nemli saylabilecek gelimeler yaanmaktadr. Bu kapsamda 12 linyite dayal santrallin 7sinde SO2 kontrol teknolojilerinden baca gaz kkrt artma tesisleri (BGD), tm santrallerde elektro-filtre tesis edilmesi, 2003 ylnda %41 verimlilikli 2x160 MW gcndeki 18 Mart an Termik Santralnn akkan yatakta yanma teknolojisi ile devreye alnmas, TTK kmr ykama kapasitesini 1680 ton/saate, TK nin ithal kmrle rekabet edebilmek iin daha kaliteli kmr arzna ynelmesi ve bu amala mevcut ykama kapasitesini 2006 ylnda 21 milyon tona, torbalama kapasitesini 7 milyon ton/yla karmas, Somada 270,000 ton /yl kapasiteli briketleme tesisi kurulmas, 2005 ylndan itibaren tm snma sektrne kmrn torbalanarak verilmesi zorunluluu getirilmesi nemli gelimelerdir. Yeni kurulacak termik santrallerde yerli linyitlerimizin kalitesine uygun, yksek verim ve birim enerji bana dk emisyon elde edecek evrim teknolojilerinin kullanlmas nem

tamaktadr. zel sektre deiik yntemlerle elektrik santrali kurma artyla alan linyit rezervine dayal termik santrallerin de an Termik Santralinde olduu gibi akkan yatakta yanma teknolojisi ile tesis edilmeleri planlanmaktadr. 3. SORUNLAR ve NER LER Daha nceki blmlerde sz edilen gelimeler nda sektrn sorunlar ve olas zm nerileri aada zetlenmektedir. Mevcut kmr rezervi; arlkl olarak 1966 ile1990 yllar arasnda ortalama 200 m. derinlie kadar yaplm jeolojik, jeofizik ve sondajl ett almalarna dayanmaktadr. 1990 yllardan sonra doal gazn ncelik kazanmas, MTAnn yasal olarak aramalardaki etkin rolnn kstlanmas gibi faktrlerle kmr aramalar hemen hemen durma noktasna gelmitir. Kmrn yeraltnda gazlatrlmas teknolojisi; kmr kaynakl metan gaznn retilmesi gibi teknolojik olanaklar daha derinlerde bulunan kmr rezervinin deerlendirilmesine olanak tanmaktadr. Ayrca alternatif fosil yaktlarn mrlerinin daha ksa oluu, zellikle petroln, fiyat istikrarszl karsnda, daha derinlerde bulunan kmr rezervinin gelecekte kullanlabilirlii dikkate alnarak ekonomikliinin aratrlmas nem kazanmaktadr. Bu amala 2005 ylnda balatlm olan daha derinlerde de linyit aranmasna olanak tanyan linyit rezervini gelitirme ve yeni sahalarda linyit aranmas projesi ok nemli bir adm olmasna ramen yeterli deildir. Aramalarla varl tespit edilen kmr rezervinin karakteristikleri; kmr damarndan alnan karot numuneleri analize tabi tutularak orijinal ve kuru bazlarda kmrn alt ve st sl deerleri, kl, nem, sabit karbon, uucu madde ve kkrt ierii(toplam kkrt, yanar kkrt ve klde kkrt), elementer analizi, tlebilirlik indeksi, kmr klnn kimyas ve erime, akma, yumuama scaklklar olarak tespit edilmektedir. 19801990 Dneminde retime alnm olan termik santralleri besleyen kmr sahalarnda kmrn kkrt ieriinin, kmr kl iindeki bileenlerin, kl analizinin tm rezervi temsil edecek ekilde yaplamamas, sadece az sayda numune zerinden yaplmas da santralin tasarmnda sapmalara neden olduu gibi iletme aamasnda da beklenmeyen sorunlar ortaya karmtr. Sondaj karot verimlerinin dk olmas ya da yaplan sondajlarn karot almadan sadece kmrn varlnn tespitine ynelik yaplmas, rezerv miktarnda sapmalara neden olmutur. Ayrca; ayn sahada kmr aramalar ile tespit edilen kmr rezervinin kimyasal zelliklerini birden fazla kuruluun yapmas, ayn kmr iin birbirinden ok farkl kmr zelliklerinin belirlenmesine neden olmutur[31]. Yukarda sz edilen olan linyit rezervini gelitirme ve yeni sahalarda linyit aranmas projesi kapsamnda kmrn karakteristikleri konusunda, ilgili Kurum, Kurulular ve niversiteler tarafndan yaplm dank konumdaki mevcut tm verilerin elektronik ortamda topland ulusal bir veri bankas oluturulmas ve ilgili tm taraflarn kullanmna almas byk nem tamaktadr. Ayrca bir dier nemli sorun ise; alnan numunelerin uygun ortamlarda saklanamam olmas, yaplm analizlerin eksik ve yetersiz olmasdr. Yeni yaplan arama almalarnda normlara uygun, orijinallii bozulmadan numune alma ve saklama, ilgili tm analizlerin zamannda tanmlanp yaplmas ya da yaptrlmas da nemlidir. lkemizde kmr rezervi kategorisinde ele alnan miktarn tamamnn ekonomisi, fizibilite almalar ile ortaya konmadan daha ok jeolojik belirlilik derecesi baz alnarak snflandrma yaplmaktadr. Grnr rezerv, jeolojik olarak boyutuyla belirlenmi, gvenilirlik derecesi %20 olan rezervler; muhtemel rezerv, jeolojik olarak iki boyutuyla belirlenmi gvenilirlik derecesi %20-%40 olan rezervler; mmkn rezerv ise jeolojik olarak boyutlar henz belirlenememi gvenilirlik derecesi %40-%60 olan rezervler olarak tanmlanmaktadr. Oysa ki fizibilite almalarna dayal, gnmz pazar

koullarnda ekonomik olarak iletilebilecek rezerv miktarlarnn ayrntl almalarla belirlenmesi hem yatrmclar, hem de mevcut kmr reticilerinin planlamalarn salkl yapabilmeleri ynnden byk nem tamaktadr. Bu ekilde tahmin edilen rezerv miktarlar kullanlarak oluturulan enerji politikalarnn isabetli sonular verecei aktr. Bu konuda BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (AEK) Srdrlebilir Enerji Blm tarafndan Kat Yaktlar ve Mineraller in Birlemi Milletler (BM) Rezerv/Kaynak Snflama Sistemi, ksaca BM ereve Snflama Sistemi, alt ylda (1992-1997) elli kadar lke ve kuruluun katlmyla gelitirilmitir. Bu snflama sistemi; saysal kodlama kullanarak farkl snflama sistemlerindeki terminolojileri uyumlulatrmak, kat yaktlar ve mineraller iin rezerv/kaynak verilerini pazar ekonomisi koullarnda snflamak ve bilgi vermek amacyla gelitirilen dnyaca kabul grm en son almadr [16, 30]. BM ereve Snflama Sisteminin yntemi; Ekonomik letilebilirlik (E), Fizibilite (F) ve Jeolojik Deerlendirme (G) olmak zere aamadan olumaktadr. Her aama alt aamalardan oluur. Kodlamada en kk say 1 en iyi anlamda kullanlmaktadr. rnein bir sahann ya da bir blmnn EFG:111 olarak kodlanmas; o sahann gnmz pazar koullarnda ekonomik olarak iletilebilirliini (E:1); yaplan fizibilite almas sonucunda teknik, ekonomik, yasal ve evresel olarak fizibl olduunun ortaya konulduunu(F:1); detay olarak aramalarnn tamamlandn gstermekte(G:1) ve grnr rezerv olarak tanmlanmaktadr. TK Kurumu; BM ereve Snflama Sistemi konusunda BM/AEK nezdinde yrtlen bu almalara, Trkiyeyi temsilen 2001 ylndan bu yana kmr grup bakanl seviyesinde aktif olarak katlmaktadr. Bu kapsamda ncelikli olarak TK ruhsatl sahalarn bu sisteme gre n bir deerlendirilmesi yaplm, ardndan edilen deneyimlerle rnek bir alma(case study) olarak Yataan-Eskihisar Linyit Havzas (Eskihisar, Y.Baclar ve Turgut1, Turgut 2 sahalar) ayrntl bir ekilde deerlendirilmitir. almann yapld tarihte (2003) daha ok jeolojik deerlendirmeleri baz alan ulusal rezerv/kaynak snflama sistemine gre 59,2 milyon ton grnr rezerve sahip olduu tahmin edilen Yataan-Eskihisar Linyit Havzas; BM ereve Snflama Sistemine gre jeolojik ve fizibilite deerlendirmesine esas tm parametreler ile ekonomik iletilebilirlik ynlerinden ayrntl bir ekilde deerlendirildiinde grnr rezervi 45,4 milyon ton olarak tahmin edilmitir. Aradaki 13,8 milyon tonluk fark; gnmz koullarnda ekonomisi olmayan miktar olup kaynak kategorisinde snflandrlmtr [17].Trkiye genelinde kmr sahalarnn benzer ekilde deerlendirilmeleri; tutarl stratejik enerji planlamalarn yaplp politikalarn oluturulmas, kmr reticilerinin salkl retim planlamalar yapmalar, yeniden yaplanmann ve devamnda zelletirmenin gndemde olduu gnmzde yatrmclara pazar ekonomisi koullarnda deerlendirilmi sahalara ait veriler sunmak ynlerinden anahtar neme sahiptir. AB yelik srecinde ulusal mevzuatn AB mevzuatna uyumlulatrlmas gerekmektedir. Linyit kaynaklarnn kalitesinin dk olmas nedeniyle mevcut kmre dayal termik santrallerin emisyon snrlar ynnden AB evre mevzuatnn ykmllklerini yerine getirmesinde zorluklarla karlamas beklenmektedir. Bu nedenle ncelikle ABnin enerji, maden ve evre ile ilgili tm mevzuatlar ile karlk gelen ulusal mevzuatlar ok dikkatli incelenip ykmllk getirebilecek direktifler iin Polonya rneinde olduu gibi baz AB ye lkelerine tannan (zaman tanma, kaynak salanmas gibi) ayrcalklar talep edilmelidir. Bunun yan sra; temiz kmr teknolojilerinin yaygnlatrlmas konusunda ilgili kurum ve kurulular ile niversitelere byk grev dmektedir. Bir dier nemli husus, kmr kaynann; Avrupa Birliine katlm ncesi ilave evresel ykmllk ve zorlamalar ile kar karya kalnmadan bir an nce ekonomik olarak kullanlmasdr. Kmrn dier yaktlarla kyaslandnda en nemli dezavantaj olan evresel olarak kabul edilebilirlik konusunda linyit kalitesine en uygun, maliyet-etkin, daha temiz, verimli ve evre uyumlu teknolojilerin belirlenip kullanlmas kanlmazdr.

Verimlik ve rekabet gcnn artrlmas amacyla pazar odakl gereken nem verilmelidir.

Ar-Ge faaliyetlerine

Kamu kurulularnn ortak sorunu olan; ya ortalamas 45e ulam igcnn, gerek ihtiya dzeyine ekilerek nitelikli deneyimli yeni kadrolarla iyiletirilmesi yoluyla zlmesi gerekmektedir. Elektrik retiminde lke geleceini tehdit eder konuma gelen doal gaz kullanmnn Dnya ortalamas (%20) seviyelerine ekilerek elektrik retimi amal iletmeye alnabilecek kmr projelerin devreye alnmas yoluyla kmrn elektrik retimindeki paynn artrlmas byk nem tamaktadr. Mevcut linyite dayal 8211 MWlk kapasiteye ilave yaklak 10.000 MW daha kapasite tesis edilebilirlii, yaplan almalarla ortaya konmutur. Bylelikle Elbistan B dahil olmak zere 95,2 milyon ton olan linyit retim kapasitesi, 114 milyon ton/yl ilave kapasite ile yaklak 210 milyon ton/yla ulaacaktr. ETBK tarafndan yaplan projeksiyonlara gre 2020 ylnda 210 milyon ton linyit retimi hedeflenmekte ve toplam kapasitenin tamamnn kullanlmas planlanmaktadr. lave kapasitenin 5696 MW Elbistan Havzasna aittir. Elbistan havzasnda yaplan rezerv tespiti ile hidrojeolojik ettler tamamlandnda mevcut 2,8 milyar ton rezervin 1 milyar ton artarak 3,8 milyar tona ulaaca tahmin edilmektedir. Elbistan Havzasnn blgesel bir kalknma plan erevesinde deerlendirilmesi konusunda DEK/TMK tarafndan bir alma grubu oluturmutur. Ad geen grubun yapt almaya gre; Elbistan Havzasnda 1 milyar ton rezerv art ile elektrik retim kapasitesinin 7730 MWa kartlabilecei dnlmektedir. Dikkate alnmam baz rezerv blmlerinin projelendirilmesi, modern ve ileri teknolojiye sahip termik santral kurulmas ile bu kapasitenin yaklak 1000 MW daha artrlabilecei bylece Havza elektrik retim kapasitesinin 8600 MWa kadar karlabilecei ngrlmektedir. Bu konuda; Elbistan Havzasnn, bir Blgesel Kalknma Projesi kapsamnda Madencilik Projesi, Elektrik retimi Ana Projesi, evre Ana Projesi Elektrik Enerjisi Nakli Ana Projesi, Arazi Kullanm ve Arazi Islah Projesi, Su Kaynaklar Kullanm Projesi, Hava Kalitesi ve Kontrol Projesi, skan Projesi, Eitim retim ve Salk Projesi, stihdam Projesi alt balklarnda ele alnmas nerilmektedir[8].

4. SONU Trkiyenin gelimekte olan bir lke oluu nedeniyle enerjiye olan talebi gn getike artmakta ve yaplan projeksiyonlar mevcut tm potansiyeller deerlendirilse dahi tek bana yerli kaynaklarla artan talebin karlanmasnn mmkn olmadn ortaya koymaktadr. Bu konuda lkemizde doal gazn paynn optimal seviyeye drlp yerli enerji kaynaklardan kmr ve hidroliin yan sra dier enerji kaynaklarnn dengeli bir ekilde kullanm esas alnmaldr. inde bulunduumuz AB yelik srecinde lkemiz z kaynaklar iinde nemli bir potansiyele sahip dk kaliteli linyitlerin daha etkin deerlendirilebilmeleri iin: - arz gvenliinin salanmas hususu dikkate alnarak mevcut ve yeni kmr rezervleri/kaynaklarnn gelitirilmesi yoluyla yerli kmr kullanmnn tevik edilmesi, - kmr sektrnde modernleme ve yeniden yaplandrlma faaliyetlerinin srdrlmesi, - verimsiz ve iletmede olmayan sahalarn zel sektre almas, - kmr madenciliin yabanc sermayeye almasnn teviki konusunda gelimelerin salanmas - linyit kalitesine en uygun, maliyet-etkin, daha temiz, verimli ve evre uyumlu teknolojilerin belirlenip kullanlmas yoluyla evreye zararl emisyonlarn azaltlmas

- verimlii ve rekabet gcn artrmak amacyla Ar-Ge faaliyetlerine nem verilmesi, - kmr ocaklarndaki alma artlar ile ii sal ve gvenlii standartlarn AB mevzuat ile uyumunun salanmas byk nem tamaktadr. KAYNAKLAR
1. Anon(a), Avrupa Kmr ve elik Topluluunu Kuran Antlama, www.ceterisparibus.net/ab/dokumanlar.htm, 92s. 2. ABGS, www.abgs.gov.tr 3. Besbelli,B.,2006, lkemiz Kmr Potansiyeli ve Kmr Arama almalar, Trkiye 15.Kmr Kongresi Bildiriler Kitab, s. 427-444. 4. Bezdek,R.H.,2006, Policy Implications for CTL in USA, IEA/CIAB- CTL Workshop, 2 Kasm, Paris.

5. BP Statistical Review of World Energy 2006, www.bp.com

6. Coal Industry Advisory Board (CIAB), 2006, International Coal Market and Policy Developments 2005/06, (basmda) 7. Dadelen, Rfat, 2006, Takmr Madenciliine Genel Bir Bak ve Trkiye Takmr Kurumunun Yeniden Yaplanma Program, Trkiye 15.Kmr Kongresi Bildiriler Kitab, s. 413-426. 8.DEK/TMK, Afin-Elbistan Linyit Havzas Blgesel Kalknma Projesi nerileri 9. DPT, 9.Be Yllk Kalknma Plan, 10. Ersoy,M. 2006, Avrupa Birlii Kmr Sektr ve AB yelik Srecinde Trkiye Kmr Sektr, Trkiye 15.Kmr Kongresi Bildiriler Kitab, s. 445-456. 11. Ersoy, M, 2006, Summary of Issues on Restructuring of Coal Industry in CEE/CIS Region, 8th Session of UNECE Ad Hoc Group of Experts on Coal in Sustainable Development, 7-8 Aralk,Cenevre 12. Ersoy, M., 2005, Avrupa Kmr elik Topluluu Antlamas: 1952-2002 Dnemi ve Sonras, AKT Antlamas Kapsamnda Trkiye- AB likileri, 7. Dnem AB Uzmanlk Eitim Program dnem sonu tezi, Ankara niversitesi ATAUM, 95 s. 13. Ersoy,M., 2005,Avrupa Birlii Enerji Politikas inde Kmrn Yeri, Yeniden Yaplanma ve Mali Yardm Politikalar, 35.Dnem AB Temel Eitim Program Dnem Sonu Tezi, A ATAUM, 64 s. 14. Ersoy, M.,2004,Turkish Lignite Sector and Restructuring TKI, 7th Session of UNECE Ad Hoc Group of Experts on Coal in Sustainable Development, 2-3 ubat,Cenevre 15. Ersoy,M., Yrkolu,M., Oymak,O., Eltekin,A., 2004, Serbest Piyasa ve Yeniden YaplanmaKmr Kayna ile lgili Saptama ve neriler, DEK/TMK yayn, s. 16. Ersoy,M.,2004,Genel Enerji Kaynaklar-Kat Fosil Yaktlar, Genel Enerji Kaynaklar, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi yayn, s.1-44.

17. Ersoy, M.,2003,Practical Application of the UNFC to the Turkish Lignite Deposits- A Case Study: Yataan-Eskihisar Mining Area,ENERGY-GE.3-2003-3-Add.1,UNECE Yayn.
18. ETKB, www.enerji.gov.tr/enerjiuretimi.htm 19. ETKB, www.enerji.gov.tr/enerjituketimi.htm 20. ETKB, 2003, 2005 Yllar Genel Enerji Dengeleri 21. ETKB, 2005, retim Hedefleri 22. EURACOAL, 2006, EURACOALs Market Report 1 2006

23. EA, www.euas.gov.tr

24. EA, 2006, EA Genel Mdrl, Enerji altay, 12 Haziran, ODT, Ankara 25. IEA, 2006, Energy Technology Perspectives: Scenarious & Strategies to 2050, 478s. 26. WCI, 2006, Coal: Liquid Fuels, 28s 27. WCI, 2006, Coal:Meeting Global Challenges,28s. 28. Piper, J.2002,State Aid to the Coal Industry Post ECSC, Annual Meeting of Coal Experts, 12 Mart, Brksel. 29. TTK, www.taskomuru.gov.tr

30.UNECE- ENERGY/WP.1/R.57, 1996, United Nations International Framework Classification for Reserves/Resources- Solid Fuels and Mineral Commodities 31. nal,V. ve Ersoy,M., 2000; Termik Santrallara Verilen Kmrlerin retim ve Hazrlanmasnda Karlalan Sorunlar ve zm nerileri, Kmr Teknolojisi ve Kullanm Semineri V, Ankara, Trkiye, s.164-184.
32. Walker,S., 2002, Coal Industry Restructuring, Lessons Learnt from Western Europe The fifth session of UNECE Ad Hoc Group of Experts on Coal and Thermal Power, Cenevre 33. Zhang, Y.,2006, Chinas Development Strategy for Coal-to-Liquids Industry, IEA/CIAB- CTL Workshop, 2 Kasm, Paris.