Tirkiye 14 Kmitr Kongresi Bildiriler Kitab, 02-04 Haziran 2004 Zonguldak, Trkiye Proceeding of the 14 th Turkey Coal Congress,

June 02-04, 2004, Zonguldak, Turkey

THAL VE YERL KMR KARIIMI LE FARKLI BALAYICI MADDELER KULLANILARAK RETLEN PRES KMRLER PRODUCTION OF BRIQUETTING COAL USING MIXING OF IMPORT AND DOMESTIC COAL WITH DIFFERENT BINDER MATERIAL

mer NNOGLU, Koksan Briket Kmr Sanayii, skenderun Mesut ANIL ve zen KILI, . . Mh.-Mim. Fak. Maden Mh. Bl., 01330 Adana

ZET Son yllarda hava kirliliine zm bulmak iin youn bir ekilde ithal kmr kullanm tevik edilmitir. Gereke olarak da linyit kmrlerimizin genelde dk kalorifk deerli ve yksek kkrtl olmalar gsterilmitir. Bu almada, kalorifk deeri dk ve yksek kkrtl rnak linyitleri deiik oranlarda ithal linyit tozu ile kartrlarak deiik balayc maddelerle briketlenmitir. Yaplan deneyler sonucunda, rnak linyitlerinin ithal linyitlerle belli oranlarda kartrlarak briket retildiinde TSE kalitesini salayaca ve evlerde soba ve kalorifer yakt olarak kullanlabilecei belirlenmitir.

ABSTRACT Recently, usages of import coals are amply encouraged to find a remedy for the air pollution. The reasons of these are generally low calorific value and high sulphur content of Turkey lignites. In this study, rnak lignites, which have low calorific value and high sulphur content, were mixed import coals in vary contents adding different binder materials, then pressed for briquetting. The results of tests have shown that rnak lignites can be used by briquetting for fuel. The briquettes have TSE quality.

239

1. GR Trkiye kmr rezervleri iinde en byk pay 8.26 milyar ton'luk rezervle linyitlerimize aittir. lkemiz linyitlerinin, yaklak 4.5 milyar ton'luk (%56), byk bir blmnn sl deeri 1000-1500 kcal/kg arasndadr; sl deeri 1500-2000 kcal/kg arasnda deien, 972 milyon ton (%12) linyit bulunmaktadr. Buna gre toplam linyitlerimizin %68'i dk sl deere sahip olup, sl deerleri 2000 kcal/kg'n altndadr ve yksek kkrt ieriine sahiptir (DPT, 2001). Trk linyitleri krlgan bir yapya sahip olduundan, retim, hazrlama, tama ve depolama esnasnda %30-40 orannda tozlamaktadr. Toz para kmr karmnn klasik zgaral yakma sistemlerinde yaklmas halinde toz kmrn tam bir yanmaya uramadan hava ile srklenerek bacadan kmas hem evre kirlilii yaratmakta, hem de yenilenemeyen bir enerji kaynann kaybna yol amaktadr. Bu tozlarn nispeten iri taneli olanlar ise zgara aralarndan derek kle karmakta ve yanmadan sistemden uzaklamaktadr. Kmr tozlarnn toz kmr yakma sistemlerinde deerlendirilebilmesi iin briketlenerek salam ve tekdze bir yakta dntrlmesi gerekmektedir. Bylece kmr taneciklerinin zgara altna dmesine ve baca gazlar ile birlikte atmosfere srklenmesine engel olunacandan hem kmr kayb hem de yaratt evre kirlilii nlenecektir (Grbz Beker ve di., 1998). Balayc kullanarak veya kullanmadan iki ekilde elde edilen briketlerin kalitesi, kmrn cinsine, balaycnn zelliklerine ve briketleme yntemine baldr. Kmrn kl ve nem oran, tane bykl, briketleme basnc, scakl ve sresi, balaycnn cinsi, miktar ve suya dayankll briket kalitesini etkileyen balca faktrlerdir. Bu almada, pres kmr imalatnn genel zellikleri ve balayclar incelendikten sonra, ithal, ithal+yerli kmr tozlarndan retilmi briket kmrlerin sl deerleri, dayankllklar eitli balayc maddeleriyle briketlenmesi ve kurutma sreleri incelenmitir. Saf ithal Rus linyit kmr tozu veya saf G. Afrika linyit kmr tozu ya da ithal linyit kmr tozlar ile yerli linyit kmr tozlarnn kartrlmas ile yaplan briket kmrlerinde sertlik ve krlma olarak birbirlerine yakn sonular alnmasna ramen analiz deerlerinde (kl, uucu madde, kkrt, kalori deeri) ok farkl sonular ortaya kmtr. Yalnz yerli linyitlerin kalitesiz olmas sebebi ile ithal kmrler ile belli oranlarda kartrlarak iyiletirilmi kmr elde etmek iin yaplan briketlerde fiziksel olarak uygun standartlarn elde edildii grlmtr. Yaplan alma ile, farkl bileimlerde briketler ve balayclar kullanlarak hazrlanm briketlerin kuruma srelerine bal olarak gsterecekleri davranlar incelenmitir. Briketler 4-6 saat sre le kurutulduklarnda orta kuruma, 8-12 saat sre ile kurutulduklarnda iyi derecede bir kuruma elde edilmitir. 12 saat'in zerinde yaplan kurutmalarda ise briketlerin karakteristik zelliklerinde herhangi bir deiiklik gzlenmemitir. Elde edilen briketler, yerli, ithal kmrlerin balayc olarak melas ya da talloil ile briketlenmesi ile elde edilmitir. Kkrt tutucu olarak briketlere snm toz kire ilavesi yaplmtr.

240

2. BRKETLEME VE BALAYICILAR Briketleme, toz halindeki kmrn uygun artlarda hazrlanarak ve/veya eitli katk maddeleri ile kartrlarak bir kalbn ierisinde preslenmesi sonucu kp, yastk, silindir veya yumurta gibi ekillerde salam ve kaliteli yakt haline getirilmesi ilemidir. Kmrn briketlenmesinde balca iki ama sz konusudur. Bunlardan ilki aslnda yeterli sl deerlere sahip olduu halde eitli maddelerle kartrp daha asil bir yakt yapmak, ikincisi ise yeterli sl deere sahip olmamas, yksek rutubet oran dolaysyla dorudan evsel yakt olarak yaklmas g olan kmrlerin kurutma yolu ile sl deerini artrmaktr. Briketleme sonunda krlgan, abuk tozlaan, nem ierii yksek linyitler daha yksek sl deere, daha yksek dayanma gcne sahip olabilmektedir. Briketlemeden beklenen en nemli yararlar zetlenecek olursa; Toz haline gelen kmrn yanma srasnda zgara altna dmemesi iin boyut bytlmesi, Kullanlan katk maddeleri ile kmrdeki kkrdn veya kkrtl bileiklerin yanma srasnda klde kalmasna yardmc olarak bacadan havaya verilen emisyonlarda iyiletirme yaplabilmesi, Yanma srasnda tozuma sebebi ile baca gazlaryla atmosfere atlmasnn byk lde azaltlmas, Toz kmrn stokta kendi kendine tutumasnn nlenmesi, Isl deeri dk, nem ierii yksek olan kmrlerin briketleme ncesinde kurutularak sl deerlerinin iyiletirilmesi, Ayn standartta ve evre artlarna uygun kat yaktlarn elde edilebilmesi, Nakliyat ve depolama kolaylnn salanmas, Yn halindeyken belli bir porozitenin salanmas, Dk kalorifik deer ve yksek kkrt ierikli kmrlerle iyi kaliteli kmr tozlarnn belli oranlarda kartrlarak TSE standartlarnn yakalanabilmesidir. Briketleme, toz kmrn veya krclardan ve eleklerden geirilerek belli bir boyut altna indirgenmi kmr tozunun bir veya birden fazla balayc ilavesi ile elde edilen karmn uygun kalplara dklerek maksimum 2 ton/cm2'lik bir basnla sktrlmas ile retilmektedir. Kat taneciklerin birbirleri ile kenetlenmesinde basncn etkisi nemli olduu iin peletlemede olduu gibi ok ince tane boyutuna gerek yoktur. Presten kan briketler kurutma ileminden sonra yeterli salamla eriilebilmektedir. Kmr briketlemede yaplan ilemler ematik olarak ekil l'de gsterilmitir. retilen briketlerin kalitesinde nemli olan parametrelerden biri de ierdii nemdir. Normal koullarda preslenecek karmnn nemi %10-20 arasnda deiir. retimden sonra bu rutubetin azaltlmas gerekmekte olup, bu ilem ya ssal ilemler veya ak havada ya da bir hangar altnda bekletilerek yaplr. Pratikte yn yksekliinin hibir zaman 2 m'yi gememesi nemlidir. ekil 1. Kmr briketleme ilemleri 241

Toz kmrn briketlenmesinde kire, jips, cam suyu ve imento gibi inorganik maddelerle katran, dekstrin, talloil ve melas gibi organikler ntralizr ve balayc olarak kullanlmaktadr. Baz zel retimlerde briket karmna indirgeyici olarak kok tozu ilave edilmektedir (Ar, 1992; Gndz Beker ve di., 1998). Pres kmr retiminde balayc olarak ok eitli maddeler kullanla gelmitir. lk retimin yapld yllarda petrol kkenli balayclar tek tek veya karm olarak uzunca bir sre kullanlm, ancak daha sonraki ynetmeliklerde yasaklanmtr. 2 Oysa 70 C'de %10 orannda kmr tozuna zift eklenerek 325 kg/cm 'lik preste briketlenen kmr suya kar olduka dayankl kalmtr (Rivkina, 1939). 1930'lu yllarda 6 mm'ye kadar tlm kmre %7-8 zift ve %3-4 orannda kmr amuru katlarak dk basnlarda bile preslenmitir (Koppel, 1937). Ayn ekilde koklamayan ve koklaabilen kmr karmlar zift balayclar kullanlarak yine turba tipi kmrler antrasit ve katran ile kartrlarak briketlenmitir (Cemi, 1939; Birkenroth ve Bochanov, 1939; Groth, 1939). Petrol bazl balayclarn pres kmr retiminde kullanlmalar daha sonraki yllarda da srmtr. Linyit tipi kmrlerin iindeki rutubet, %10'un altna ininceye kadar kurutulduktan sonra ve scak ortamda %3-6 asfalt veya katran emilsiyonu ile kartrlarak preslendiinde oluan film briketin mukavemetini artrmtr. Linyitin koklaabilir kmr tozu ile kartrlarak preslenmesi zift ile mmkn olmutur (Roberts, 1974). Koklamayan veya az koklaan kmrler iin %55-60 petrol zifti ve %40-45 kmr zifti karm 380-400 C'de balayc olarak kullanlmtr. (Takacs ve Szigetvari, 1978). Petrol bazl balayclar baka maddelerle de kartrlarak pres kmr imalatnda kullanlmtr. Pulverize zift eit miktarda asfalt, niasta ve slfit likr ile kartrlarak %7 orannda kmr tozuna kartrlarak balayc olarak kullanlmtr (Mead, 1945). Kmr zift+mineral yalar+alkali selloz zeltisi karm da briket balaycs olarak kullanlmtr (Marukawa, 1948). Kmr katran veya zifti %8-15 orannda H2SO4 ile kartrlarak briket balaycs olarak kullanld bilinmektedir (Wolf, 1942). Ayn ekilde kmr tozu (0,5-1 mm), petrol zifti (veya katran), A2(S04)3 ve Fe, AI, Si oksitleri ile kartrlarak briketlenmitir (Laboure ve Malzac, 1952). Yine kmr katrannn %1'lik NaOH iinde zeltisi, kok tozlar iin en uygun balayc olarak kabul grm ve bu karma eklenecek K2O2O2 absorblama kapasitesini artraca, FeCU ise balaycnn yumuama noktasn ykselterek dayanklln artraca vurgulanmtr (Dattiah ve Agrawal, 1976). Balayc olarak kullanla gelen bir baka madde bitml emlsiyonlardr. Kmr tozu briketlemeden nce hafif ya, fuel-oil katran yalar ve hidrojen art yalarla nemlendirilmekte ve bylece balayc kullanm oran (katran, zift, vb.) azaltlmaktadr. Zift veya bitml balayclar, briketleme srasnda %7-ll orannda kullanlmasna ramen n nemlendirme yapldnda %5'e kadar azaltlabilmektedir. Bu metodun bir dier avantaj ise, kmrn nemlendirilmesi ile tozlanma kayplar asgariye inmektedir. Bu yntemde niasta, slfit likr gibi balayclarn kullanm ya ile kartrlmalar sebebi ile uygun olmamaktadr. Kmrn 0,5 mm'ye kadar ufalanmas ile ton bana 2 litre fuel-oil kartrlarak nemlendirilen ve balayc olarak da %5 orannda kmr zifti kartrlan karm 95 C'ye kadar stldnda baarl presleme sonular 242

vermitir. 65-75 C'de preslenen briketlerde %8 orannda zift ile balanan briketlerle ayn dayankll gstermesi ve yalamann 1-6 litre/ton arasndaki karmn optimum artlan salad grlmtr (Jones ve di., 1939). Bitml emilsiyonlar ile farkl karmlarn da pres kmr imalatnda kullanld grlmektedir. Toz kmr, bitml materyal kurutularak tlm patates unu 70300 C arasnda stlarak preslenebilmi ve denemeden iyi sonu alnmtr (Futo ve Futo, 1939). Yine petrol veya kmr bazl alifatik ve aromatik yalarn yumuama scaklklar hava ya da katalizr kullanlarak ykseltilebilmektedir. Hava yerine HNO3, HNO2 veya HNO3+HNO2 kullanlabilmitir. Asit katalizr yerine 40 ton ya, 160 C'ye stlarak 2,4 ton nitrobenzen eklenip ortama 400 m3/saat hava verilerek yumuama scaklklar artrlabilmitir (Joszko ve Koziak, 1976). Bitml balayclar dier organik ve polimerik (plastik) balayclarla kartrlarak pres kmr imalatnda kullanlmtr. Ufalanm kmr pulvarize katran ile kartrlp, eritilip preslendiinde briket elde edilebilmektedir. Linyitler ya ve kuru metotlarla preslenebilmektedir. nce su ile kartrlan linyit suda znen bitm, basn altnda balayc grevi yapmaktadr. Balayc olarak suni reine kullanldnda briketleme sresi ksalmakta ve stma ilemine gerek duyulmamaktadr. te yandan slft likr ile dk kalorifik deerli kmr tozu kartrlarak sl ileme tabi tutulursa katrana benzer bir malzeme elde edilmektedir. Bu malzeme balayc olarak kullanlp, birka yz atmosfer basnla briketleme yaplabilmitir (Erasmus, 1939). Ayn ekilde odun kmr (160 birim) acaroid (doal reine) 25 birim ve slft likr (31 birim) kartrlarak briket balaycs olarak kullanlmtr (Young ve di., 1941). eitli organik maddelerin inorganik maddelerle eitli oranlarda kartrlarak balayc madde gibi kullanld bilinmektedir (Giezynski, 1965; Schinzel, 1972; Fuchs ve Bahr, 1983). Petrol ve bitm bazl balayclar uzun sre kullanldktan sonra zellikle 1950'li yllardan sonra yeni araylara girilmi ve 1980'li yllardan sonra da evre kanun ve ynetmeliklerinde getirilen snrlamalar ile petrol bazl balayclarn kullanm minimuma indirilmitir. Yeni araylara balanarak birok deneme sonunda Tali Ya (Talloil), selloz xanthate, selloz hidroksi asetat, melas, bitkisel protein niasta gibi organik kkenli balayclar ile inorganik balayclar gelitirilmitir. Tall-ya kat sanayiinde kan bir yan rndr. Bu artn dier bir ad da Terpak'tr. Bu bileiin %20-50'si sabunlanmayan, %30-70'i reine ve ya asitleri, %7-25'i ise oksiasitlerdir. 1,5 kg terpak (tall-ya art) 70 C'ye kadar stlp zerine 14,5 kg toz kmr (-3 mm) ilave edilerek kartrlan hamurdan yaplan presleme sonucu retilmi briketler 230 C'de 12 saat sre ile kurutulduunda mekanik dayanm yksek ve ekonomik briketler elde edilmitir (Kotawski ve di., 1983). Sellozik balayclar 50 yldan beri bilinmektedir. 100 kg kuru toz kmr, 850 g selloz xanthate ile kartrlp, klasik metotlarla briketlendiinde olduka salam briket kmr elde edilmitir (Rathert, 1951). Pulverize olmu alkali selloz toz kmr ile kartrlarak baarl bir ekilde preslenebilmitir (Elling, 1951). Yine toz kmre %0,75 orannda selloz xanthate (viscose) eklenerek salam briket elde edilmi ise de bu pek ekonomik olmamtr.

243

3.1.8 thal Gney Afrika (<10 mm) Kmr Tozu ile Yeril (rnak %50) Karmnn Talloil ile Preslenmesi (Sekizinci Grup) Bu gruptaki briketler yedinci grupta hazrlanan briketler ile ayn koullarda hazrlanm yalnzca ithal kmr olarak Gney Afrika linyiti kmr kullanlmtr. 3.2 retilen Briket Kmrler zerinde Gerekletirilen Deneyler 3.2.1 Shatter Testi (Dme Salaml) Pres kmrlerin gerek nakliyat ve depolanmalarnda ve gerekse rutubete kar dayankllklarnn tesbitinde nemli bir test olan Shatter Testi olduka basit olup, elik bir plaka zerine 1,8 m'den braklan briketler ISO-R 616 standardna gre elek st tanmlar ile ifade edilmektedir (Richards, 1990). TSE 12055 standardnda verilen ve Shatter Testi'ne edeer saylabilecek test dzeneinde briket numunesi 30x30x30 cm'lik blme yerletirildikten sonra 120 cm ykseklikten drlmektedir. Bu ilem 6 kez tekrarlandktan sonra elek analizi 35 mm'den iri briketler iin 16, 20, 31,5, 40, 50, 63, 71 mm'lik, 35 mm'den kk briketler iinse 5, 10, 16, 20, 25 ve 31,5 mm'lik yuvarlak gz akl eleklerden geirilerek her bir elek zerinde kalan arln yzdesi bulunur. Briketlerin boyutu klp, arl azaldka Shatter indeksleri artar. Shatter Testi deney dzenei ematik olarak ekil 2'de verilmitir. skenderun Koksan Pres Kmr Fabrikas'nda retilen ve 3.1'de nasl hazrland belirtilen briket numuneleri zerinde herbir gruptan 10 adet olmak zere 6 defa at yaplm ve briketlerin elek analizleri yaplarak aritmetik ortalamalar, sekiz gruba ait briket numuneleri ile at saylar arasndaki ilikiler grafiklerle gsterilmitir (ekil 3). ekil 3.a'da melas balaycs ile yaplp 12 saat sre ile bekletilen briketlere ait, ekil 3.b'de talloil balaycs ile yaplp 12 saat sre ile bekletilen briketlere ait, ekil 3.c'de melas balaycs ile yaplp 6 saat sre ile bekletilen briketlere ve ekil 3.d'de ise talloil balaycs ile yaplp 6 saat sre ile bekletilen briketlere ait Shatter Testi deney sonular verilmitir. ekil 2. Shatter Testi deney dzenei

246

(c)

(d)

ekil 3. Farkl briketlerin Shatter Testi sonularnn grafiksel durumu. 3.2.2 Krlma Salaml Tayini Briketlerin standartlarndan biri de krlma salamldr. Bu deney iin paralel iki levhal hidrolik pres yeterlidir. zerinde ezilme ve atlak bulunmayan rastgele seilmi 10 adet briket deney numunesi olarak alnarak basnca dayanm krlma salaml TS 1205 5' e gre llerek bulunmaktadr. Deneylerden elde edilen sonular ise izelge l'de verilmitir. izelge 1. retilen briket kmrlere ait kalite deerleri.
Kmr briket Gruplar 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Grup 5 Grup 6 Grup 7 Grup 8 Grup Kurutma suresi (saat) 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 Krlma salaml (kg/cm2) 52 8 57,2 63,8 65,3 49,3 52,3 47,1 50,3 58 6 60,6 64,2 68 6 51,4 55,2 50 2 54 1 Suya dayanm (%) 27,3 29,3 30,2 33,8 20,5 22,4 18,5 21,4 30,7 32,1 34,1 36,2 22,1 24,2 19,5 23 8 Anma salaml (%) 86,5 89,2 87,9 90,5 79,9 82,9 77,8 80,2 88,3 91,3 92,8 95,3 83,8 85,5 81 7 84 8 Dme salaml (%) 74,8 78,8 76,7 80,7 68,3 70,4 66,9 69,1 79,5 81,3 83,4 85,1 69,1 72,6 68,3 71,7 247

3.2.3 Suya Dayanm Tayini Trkiye'de retilen kmr briketlerinin en nemli dezavantajlarndan biri rutubete yani suya kar dk dayankl olmasdr. Bu dayanm saptamak iin sekiz grup halinde yaplm briket kmrler zerinde TS 12055'e gre Suya Dayanm Testi yaplmtr. TS 12055'e gre yaplan bu test hidrolik pres yardmyla gerekletirilmitir. Sz konusu briketlerinin suya dayanm yzdesi TS 12055'te verilen formle gre hesaplanmaktadr. Deneylerden elde edilen sonular ise izelge 1 'de verilmitir. [1] Burada; Ts : Suya atlan briketlerin ortalama krlma deeri (kgf) T 0 : Orijinal briketlerin ortalama krlma deeri (kgf)'dir. 3.2.4 Anma Salaml Tayini Briket kmrlerin tanma ve depolanmalar srasnda ufalanmalar istenmeyen durumdur. Bu dayankll saptamak iin sekiz grup halinde yaplm briket kmrler zerinde TS 12055'e gre Anma Salaml Testi yaplmtr. Bu deneyde tambur eklinde cihaz, 5 mm, 10 mm, 16 mm, 20 mm, 25 mm ve 35,5 mm, 40 mm, 50 mm, 63 mm, 71 mm'lik yuvarlak delikli elekler, kumpas ve 10 kg kapasiteli 2 gram hassasiyetli terazi kullanlmtr. Deneylerden elde edilen sonular ise izelge l'de verilmitir. 3.3 Kalorifik Deerler ve Yabanc Deerler thal, ithal+yerli kmrlerden balac olarak melas ve talloil kullanlarak retilen briketlerin kalorifik deerleri ile yabanc deerleri Incolab Gebze ve .. Maden Mh. Bl. Laboratuarlar'nda belirlenmi ve sonular izelge 2'de verilmitir. Bu deerlerde zellikle kalorifik adan TSE standartlarnn karland ancak yabanc deerler asndan baz skntlar grld aktr. thal kmrlere uzunca bir sre uygulanan %12 min-%22 max uucu madde oranlar uygulandnda presleme srasnda kullanlan %8'lik melas uucu miktarn artrmakta ve bilhassa yerli kmrlerdeki yksek uucu oranlar sebebi ile limitin ok zerine klmaktadr. En az 10 yl tartlan bu durum nihayet 2003 yl Austos aynda uucu madde miktarnn %30'a karlmas ile son bulmutur. Bylece pres kmrlerdeki fazla uucu madde oran sorunu byk lde giderilmitir. izelge 2'nin incelenmesinden karlacak bir dier konu da, zellikle yerli kmrlerin ithal kmrlerle kartrlarak retilen briket kmrlerde kl, kkrt ve bnye rutubet oranndaki fazlalktr. Ancak Mahalli evre Kurullar alacaklar yllk uygulama kararlarnda yerli kmrlerden retilen pres kmrler iin ngrlen 3000 kcal/kg minimum, %1,65 maksimum yanc kkrt ve %25 maksimum rutubet oranlarn, ithal kmrlerin karm oranlarna gre yeniden gzden geirmelidir. nk yalnzca yerli kmrlerden pres retimi yaplmamaktadr. Ayn ekilde bir dier sonu da balayc olarak melas kullanldnda ntralizr olarak %5'lik sndrlm kire kullanmnn kl orann artrd grlmektedir. Talloil ile preslenen briketler ve ithal kmrlerle preslenen briketlerdeki kl orannda dmeler meydana gelmektedir. thal+yerli kmrlerde ise bu oran biraz daha ykselmektedir. Bu durum ise tolore edilmelidir. 248

4. SONULAR Son yllarda hzla artan ithal kmre dayanan briket retimi zellikle ekonomiklik ve evre koullar dikkate alndnda yerli kmrlerin de belli bir oranda ithal kmrlerle kartrlarak preslenebilecei anlalmtr. te yandan u anda balayc olarak ok yaygn bir ekilde kullanlan melasn yansra talloilin de kullanlabilecei zellikle ithal+yerli linyitlerin briketlenmesinde avantaj salayaca grlmtr. TSE 12055 ve Mahalli evre Kurullarnn ald kararlarla ithal ve yerli kmrden retilen pres kmrlerin fiziksel ve kimyasal ieriklerinin karlanmas bakmndan yerli kmrlerin karm oranlan ithal kmrn kalitesine gre deitirilebilir. Uzunca bir sre uucu madde orannn maksimum %22'de tutulmas gelimeyi engellemi ise de artk %30'a karlan bu oran yerli kmrlerin kullanm alann az da olsa geniletecektir. Pratikte ithal kmrlere her trl baka orjinli (yerli ve yabanc) kmr tozu katlarak briketleme yaplmakta olup, teorik olarak bunun yasaklanmas veya tavsiye edilmesi Trk linyitlerinin avantajna olmamtr. Bu sebeple kaliteli ithal kmrlere daha ayrntl almalarla belirlenecek oranlarda yerli linyit tozlarndan kartrlarak ve deiik balayclar kullanlarak retilecek pres kmrlerin lke ekonomisine katk koyaca aktr. Bunun yolu almal ve nce TSE 12055'de ithal ve yerli kmrler iin ngrlen limitlere, ithal+yerli karm iin nc bir kriter getirecek ilaveler yaplmaldr. izelge 2. Pres kmrlere ait komple analiz sonular.
retilen Bnket Cinsi Parametre Rus Linyiti Bileim 10 adet Melas Kaba rutubet Bnye rutubet Yabanc deerler (%) Toplam rutubet Kuru kmrde kl Kuru kmrde uucu madde Kuru kmrde yanc kkrt Kuru kmrde kl kktlrd Kuru kmrde kkrt btn Orijinal kmrde kl Havada kuru kmrde y Kalon Kuru kmrde y Kalon Kuru kmrde a Kalon Onjnal kmrde y Kalon Orijinal kmrde A Kalon 3 35 3,19 6 59 18 35 25,35 0,65 0 15 0,80 17 20 6300 6425 6195 6125 6020 5 adet Tallol 3,40 3,26 6,65 19,21 24,90 0 59 0,17 0,76 17,05 6400 6510 6200 6150 6050 Rus Linyiti 10 adet Melas 3,51 4,15 7,65 16,60 26,10 0 59 0,23 0,82 14,30 6200 6360 6090 5940 5400 5 adet Tallol 3,47 3,95 7,41 15,20 25,36 0,58 0,21 0,79 14,75 6300 6410 6150 6050 5850 G Afrika Linyiti 5 adet Melas 3,40 321 6,61 17,35 25,30 0,61 0,18 0,80 15,36 6100 6350 6040 6000 5900 5 adet Tallol 3,35 3,25 6,70 18,21 26,35 0 59 021 0,80 17,20 6050 6200 5960 5800 5600 Rus Lnyt+rnak 5 adet Melas 6,05 4 50 9,80 19,20 28,70 0,96 0,30 1,25 17,35 5100 5200 4850 4650 4300 Sadet Tallol 6,15 4,65 10,80 19 60 28,85 0,96 0,35 1,31 17,46 5250 5360 4995 4745 4500 G Afhka+rnak 5 adet Melas 6,05 3,95 11,50 22,05 28,95 0,75 0,27 1,25 4900 4600 4500 4200 4100 4100 Tallol 6,20 4,15 11,75 22,15 29,15 0,98 0,37 1,35 5050 4725 4610 4350 4235 4235

Kalonfik deerler (Kcal/kg)

249

5. KAYNAKLAR Ar, I. (1992) Kreta-S02 reaksiyonunun kinetii almalar ve baca gazndak S02'nn tutulmas amac ile sobalara uygulanmas, Doktora Tezi, Gazi niv. Fen Bil. Ens., Ankara. Atcherless, J. R. (1941) Charcoal briquets, Australian 114. 035. Bent, H. (1941) Coal briquets, Ger. 715, 064. Birkenroth, G. and Bochanov, V.G. (1939) Fuel briquets; Russ. 55, 101. Cemi, F. D. (1939) Smokeless briquets; 209, 954. Dattiah, D.P. and Agrawal, B. (1976). Binder for briquetting coke breezes; Koks, Smola, Gaz, 21(2), Poland, 37-43. DPT (2001) 8. 5 yllk kalknma plan, Madencilik zel ihtisas Komisyonu Raporu Enerji Hammaddeler Alt Komisyonu Kmr alma Grubu, 2605-IK: 616, Ankara. Elling, H. (1951) Cellulose xanthagenate for briquetting of the coal dust,Ger. 809, 433. Erasmus, E. (1939). Briquetting of Low Value Fuels; Ger. 685, 906. Erickson, J. A. (1944) Process of making solid fuel briquettes, US 2, 342-349. Francis, E.C. (1965) Binder for fuel briquets, Fr. 1, 384, 799. Fuchs, A. ve Bahr, U. (1983) Cold briquetting of fine coal, Ger Offen DE3, 136, 163. Futo, J. and Futo, A. (1939) Fuel briqets and binding agents, 514, 340, Nov. 6 Giezynski, A. and Kuharzyk, J. (1965) Briquetting of coal sludge, Poland 49, 681, Groth, W., (1939) Coke or semicoke briquets, Fr. p 848-894 Grbz Beker, . Kural, O. ve Daalp (1998) Kmrn briketlenmesi, Komur (Ed. Orhan KURAL), istanbul, s 453-475. Grbz Beker, . Kkbayrak, S. and zer, A. (1998) Briquetting of AfinElbistan lignite, Fuel Processing Technology, V. 55, p 117-127. Jones, W.L Jones, D. C. and Duffryn, P. (1939) Improvements in or relating to the production of fuel briquets, Britain 510, 095. Joszko, H. and Koziak., R. (1976) Binder for briquets, Poland ,77, 294. 250

Koppel, V. M. (1937) Briquetting waste from the coke chemical industry in the East, Coke and Chem. (USSR), 7, p 38-39. Kotawski, W. Mazur, A. and Radko, W. (1983) Formed briquets of solid fuel of high mechanical stregth, Poland 116, 085. Khotuntsev, L.L. (1957) Composition for increasing the water resistance of briquets, USSR 109, p 373. Laboure, M. and Malzac, A. (1952) Carbonaceous binders for solid fuels; Fr. 1, 699. Marukawa, H. (1948) Briquet Binders, Japan 177, 015 Nov . 26. Mead, E. S. (1945) Briquets Using a Fuel-pitch Binder ; E.S.; US 2, 370, 060. Passa relli, F. (1940) Fuel briquette and method of making same, US 2, 227, 363. Rathert, H. (1951) Preparation of briquettes with a binding agent, Ger. 803, 597. Reitzer, M. and Stux, S. (1941) Fuel Briquets, Hung. 127,424. Richards, S.R. (1990) Briquetting peat and peat coal mixtures, Fuel Processing Technology, Vol 25, p 175. Rivkina, A. (1939) Heat and water resistant peat briquets No. 4-5, 37-38, Chine Industrie 42, 969. Roberts, J. (1974) Coals for Carbonization, Coke Smokeless-fuel Age 6, 173-5, Schinzel, W. (1972) Production of smokeless fuel by briquetting coal using sulfite liquor as a binder, Erdel, Kohle, Endgas, Petrochem. Brennstchem, 25, 65-69. Takacs, P. and Szigetvari, J. (1978) Pilot plant briquetting of Vietnamese coal with binders; publ. Hung . Min. Res. Inst., 21, 289-97. TSE 12055 (1996) Kmr briketi-ev ve benzeri yerlerin stmada kullanlan. Wolf, C S . (1942) Manufacture and carbonization of briquets; CS.; Can. 409, 133. Wunsch, W. (1940) Activated Fuel, Ger. 693, 469, 13. Wundes, H. Hoffman, K. P. and Koegel, L. (1971) Weather-resistant solid fuel agglomerate, Ger. (East), 100, 971. Young, J.K. Horn, L.G. and Steel, F.W. (1941) An improved process for the preparation of charcoal briquets, Australian 114, 378.

251