CSMLERN

MUKAVEMET
Ferdinand P. Beer
E. Russell Johnston, Jr.
John T. DeWolf

evirenler:
mer Rza Akgn
Osman Yazcolu
Temel Kotil

Gerilme Kavram
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 2
Gerilme Kavram
Mukavemet dersinin temel amac, eitli makinalar ve yk tayan
yaplar analiz etmede ve tasarlamada mhendise yntem salamasdr.
Bir yapnn hem analizi ve hem de tasarm, gerilmelerin ve ekil
deitirmelerin belirlenmesini iine almaktadr. Bu blm gerilme
kavramna ayrlmtr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 3
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
ekildeki sistem, B noktasndan
uygulanan 30 kNluk bir yk
tamak iin tasarlanmtr.
Her bir elemandaki i kuvveti ve
mesnetlerdeki reaksiyon
kuvvetlerini belirlemek iin bir
statik analiz yaplmak istensin.
Sistem; balant noktalarnda ve
mesnetlerde pimlerle balanan,
AB ve CD ubuundan
olumaktadr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 4
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
ncelenen sistemin serbest cisim
diyagram izilir ve reaksiyon kuvvetleri
gsterilir.
A
y
ve C
y
bu eitliklerden belirlenemez.
( ) ( )( )
kN 30
0 kN 30 0
kN 40
0
kN 40
m 8 . 0 kN 30 m 6 . 0 0
= +
= + = =
= =
+ = =
=
= =

y y
y y y
x x
x x x
x
x C
C A
C A F
A C
C A F
A
A M
Statik denge koullar yazlrsa;
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 5
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
Btn sistem yannda, her bir eleman da
statik denge koullarn salamaldr.
Sonu olarak:
| = = = kN 30 kN 40 kN 40
y x x
C C A
Hem AB ve hem de BC ubuu iki kuvvet
eleman olduundan, reaksiyon kuvvetleri AB
ve BC ubuklar dorultusunda etki eder.
( )
0
m 8 . 0 0
=
= =

y
y B
A
A M
AB bumunun serbest cisim diyagramndan:
kN 30 =
y
C
Bu deer, sistemin tamamnn denge
denkleminden elde edilen eitlikte yerine
konursa,
kN 50 kN 40 = = C A
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 6
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
Baka bir ifadeyle, elemanlar sadece
ularndan uygulanan iki kuvvete maruzdur.
kN 50 kN 40
3
kN 30
5 4
0
= =
= =
=

BC AB
BC AB
B
F F
F F
F

Balant noktalarnda da statik denge

artlarnn salanmas gerektiinden, bir
kuvvet geni oluturarak da elemanlardaki
kuvvetler belirlenebilir.
Denge iin kuvvetler, ayn dorultuda olmal,
byklkleri ayn olmal ve ynleri zt
olmaldr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 7
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
Acaba sistem 30 kNluk yk emniyetli
biimde tayabilir mi?
BC eleman boyunca herhangi bir kesitte 50
kNluk bir i kuvvet oluur ve bu i kuvvet
toplam kesit alan zerinde yayl elemanter
kuvvetlerin bilekesini temsil eder.
Statik analizden,
F
AB
= 40 kN (bas)
F
BC
= 50 kN (eki) olarak bulunmutu.
Birim alana den kuvvete veya verilen bir
kesitteki yayl kuvvetlerin iddetine gerilme
denir ve sembol ile gsterilir.
A
P
= o (N/m
2
=Pa)
1 kPa = 10
3
Pa
1 MPa = 10
6
Pa
1 GPa = 10
9
Pa P (N), A(m
2
) (Pa)
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 8
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
Sonu:
BC

em
olduundan, BC elemannn
mukavemeti yeterlidir.
MPa 165
em
= o
eliin malzeme zelliklerinden, msaade
edilebilir en byk gerilme,
MPa 159 Pa 10 159
m 10 314
N 10 50
6
2 6 -
3
= =

= =
A
F
BC
BC
o
BC ubuundaki gerilme;
BC ubuunun krlp krlmayaca, sadece
F
BC
i kuvvetinin byklne bal olmayp,
ayn zamanda ubuun kesit alanna ve
ubuun imal edildii malzemeye de baldr.
ap 20 mm olan BC ubuunu elik olarak
setiimizi kabul edelim.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 9
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
Yeni sistemlerin tasarm; sistemden istenen
ilevin elde edilebilmesi iin, uygun malzeme
seimini ve elemanlarn uygun boyutlarda
belirlenmesini de gerektirir.
Fiyat, hafiflii ve temin edilebilirlii nedeniyle
BC ubuunu alminyum olarak setiimizi
kabul edelim. Alminyum iin (o
em
= 100 MPa).
Bu durumda uygun ubuk ap ne olmaldr?
( )
mm 2 . 25 m 0252 . 0
m 10 500 4
m 10 500
4
m 10 500
Pa 10 100
N 10 50
2 6
2 6
2
2 6
6
3
= =

>
>
=

= > >

t
t
o
o
d
d
P
A
A
P
em
em
BC ubuunun alminyum olmas durumunda,
apnn en az 26 mm olmas gerekir.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 10
1.2. Kuvvetler ve Gerilmeler
ncelemenin tamamlanabilmesi iin, AB ubuundaki basma gerilmesinin
yannda, pim ve yataklarda ortaya kan gerilmelerin de belirlenmesi gerekir.
Ayrca, verilen yklemede ortaya kan ekil deitirmelerin kabul edilebilir
olup olmadnn da belirlenmesi gerekir.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 11
1.3. Eksenel Ykleme; Normal Gerilme
Kesit zerindeki belirli bir noktadaki normal
gerilme, ortalama gerilmeye eit olmayabilir.
Eksenel yklemeye maruz bir ubuktaki i kuvvetlerin
bilekesi, ubuun eksenine dik olan kesite diktir (yani
ubuun ekseni dorultusundadr).
A
P
A
F
ort
A
=
A
A
=
A
o o
0
lim
Bu kesitteki kuvvet younluu normal gerilme
olarak tanmlanr.
Gerekte, verilen bir kesitteki detayl gerilme
dalm statik adan belirsizdir (yalnzca
statikten bulunamaz).
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 12
1.3. Eksenel Ykleme; Normal Gerilme
Bununla birlikte, eer iki kuvvet eleman
eksenel fakat arlk merkezinden kak
olarak yklenmise, kuvvet dalm ve buna
tekabl eden gerilme dalm ne niform ve
ne de simetrik olur. Byle yklemeye ise
eksantrik ykleme denir.
ki kuvvet elemannda niform bir gerilme
dalm, sadece P ve P tekil yklerinin etki
izgisinin incelenen kesitin arlk
merkezinden gemesi halinde mmkndr.
Byle yklemeye merkezi ykleme denir.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 13
1.4. Kayma Gerilmesi
AB elemanna P ve P kuvvetleri ekildeki gibi
enlemesine uygulansn.
A
P
=
ort
t
lgili kesitteki ortalama kayma gerilmesi, kesme
kuvveti Pnin kesit alan Aya blnmesiyle elde
edilir ve sembol ile gsterilir.
Bu durumda C kesit dzleminde oluan elemanter i
kuvvetler kesme kuvvetleri , bunlarn bilekesinin
iddeti ise kesme kuvveti (P) diye adlandrlr.
Kayma gerilmesinin gerek deeri, elemann
yzeyinde sfrdan, ortalama deerinden daha
byk olan bir
max
deerine kadar deiir.
Normal gerilmelerin aksine, kesit boyunca kayma
gerilmeleri dalm niform kabul edilemez.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 14
1.4. Kayma Gerilmesi
A
F
A
P
= =
ort
t
Tek kesme
A
F
A
P
2
ort
= = t
ift kesme
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 15
1.5. Balantlarda Yatak Gerilmesi
Civatalar, pimler ve perinler,
baladklar elemanlarda yatak
yzeyi veya temas yzeyi
boyunca gerilmeler olutururlar.
d t
P
A
P
= =
y
o
Levha zerindeki yarm
silindirin i yzeyinde oluan
ortalama kuvvet younluu
yatak gerilmesi olarak bilinir.
Balant eleman ve levhann
birbirleri zerinde oluturduklar
kuvvetler eit byklkte ve zt
ynldr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 16
1.6. Basit Yaplarn Analizine Uygulama
ekildeki yapnn
balantlarndaki ve
elemanlarndaki gerilmeler
belirlenmek istensin.
AB ve BCdeki maksimum
normal gerilmeler ile her bir
pim balantsndaki kayma
gerilmeleri ve yatak
gerilmeleri dikkate
alnmaldr.
Statik analizden;
F
AB
= 40 kN (bas)
F
BC
= 50 kN (eki)
BC ubuunun st grn
AB bumunun st grn
n grn
u grn
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 17
1.6. Basit Yaplarn Analizine Uygulama
BC ubuu 50 kNluk bir eksenel ykle ekmeye
zorlanmaktadr.
AB ubuu 40 kNluk bir eksenel ykle basya
zorlanmaktadr ve ortalama normal gerilme

AB
= 26.7 MPadr.
AB bas ykne maruz kaldndan pimleri iter, bu
yzden A ve Bdeki en kk kesitler gerilme altnda
bulunmazlar.
( )( )
MPa 167 Pa 10 167
m 10 300
10 50
m 10 300 mm 300 mm 25 mm 40 mm 20
6
2 6
3
,
2 6 2
= =

= =
= = =

N
A
F
A
BC
BC
u BC
o
ubuklarn u ksmlarnda (pim merkezlerinin olduu
yerde) kesit alan en kktr.
ubuk merkezinde, A = 314x10
-6
m
2
dairesel kesit
alanndaki ortalama normal gerilme o
BC
= +159
MPadr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 18
1.6. Basit Yaplarn Analizine Uygulama
Pimlerin A, B ve Cdeki kesit alan,
2 6 2
2
2
m 10 491 mm 491
2
mm 25

= = |
.
|

\
|
= = t t r A
MPa 102 Pa 10 102
m 10 491
N 10 50
6
2 6
3
,
= =

= =

A
P
ort C
t
Cdeki pim zerindeki kesme kuvveti, BC
ubuu tarafndan uygulanan kuvvete eittir.
Adaki pim ift kesmeye maruzdur ve
zerindeki toplam kuvvet AB bumu tarafndan
uygulanan kuvvete eittir.
MPa 40.7 Pa 10 7 . 40
m 10 491 2
N 10 40
2
6
2 6
3
,
= =


= =

A
P
ort A
t
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 19
1.6. Basit Yaplarn Analizine Uygulama
Bdeki pimde en byk kesme kuvvetinin
olutuu kesiti belirlemek iin, B pimini
paralara blelim.
byk) (en kN 25
kN 15
=
=
G
E
P
P
MPa 50.9 Pa 10 9 . 50
m 10 491
N 10 25
6
2 6
3
,
= =

= =

A
P
G
ort B
t
Ortaya kan en byk ortalama kayma
gerilmesi,
50
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 20
1.6. Basit Yaplarn Analizine Uygulama
AB ubuunun A balantsndaki yatak gerilmesi,
t = 30mm ve d = 25mm olmak zere,
( )( )
MPa 3 . 53
mm 25 mm 30
N 000 40
= = =
td
P
y
o
atalda A noktasndaki yatak gerilmesi,
t = 2(25 mm) = 50 mm ve d = 25 mm olmak zere,
( )( )
MPa 0 . 32
mm 25 mm 50
N 000 40
= = =
td
P
y
o
Dier yatak gerilmeleri de benzer ekilde hesaplanr.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 21
rnek Problem 1.1
ekildeki asknn AB kolunun st ksm 9
mm kalnlkta ve alt ksmlar 6 mm
kalnlktadr. st ve alt ksmlar Bde
birletirmek iin epoksi reinesi
kullanlmaktadr. A noktasnda 9 mm
apnda ve C noktasnda 6 mm apnda pim
kullanlmaktadr.
(a) A pimindeki kayma gerilmesi,
(b) C pimindeki kayma gerilmesi,
(c) ABC kolundaki en byk normal gerilme,
(d) Bdeki yaptrma yzeylerindeki ortalama
kayma gerilmesi,
(e) Kolun C noktasndaki yatak gerilmesi ne
olur?
SMLERN M C UKAVEMET
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 23
Problem 1.4
rnek:
ki silindirik ubuk ekilde grld gibi B'de
kaynak edilmitir. AB ubuundaki ekme
gerilmesi BC ubuundaki basma gerilmesi ile ayn
olacak ekilde P kuvvetinin iddetini tayin ediniz.
SMLERN M C UKAVEMET
zm
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 25
1.9. Emniyet Katsays
gerilmesi) (emniyet gerilme edilebilir msaade
gerilmesi) (kopma mukavemeti ekme
em
u
= =
o
o
EK
Yapsal elemanlar ve makinalar; alma srasnda oluacak gerilmeler,
malzemenin ekme mukavemetinden (kopmadan dayanabilecei maksimum
gerilme deerinden) daha dk seviyede olacak ekilde dizayn edilmelidir.
EK : Emniyet katsays
yk edilebilir msaade
yk kopma
= EK
veya,
Emniyet katsays ok kk seilirse, krlma ihtimali kabul edilmeyecek kadar
byk olur.
Emniyet katsays gerektiinden byk seilirse, ekonomik ve fonksiyonel
olmayan bir tasarm ortaya kar.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 26
1.9. Emniyet Katsays
Malzeme zelliklerinin belirsizlii
Ykleme trnn belirsizlii
Ykleme saysnn belirsizlii
Analiz yntemlerinden doan belirsizlik
Krlma trnn belirsizlii
yi olmayan bakm ve doal nedenlerle ortaya kabilecek bozulmalar
Elemanlarn yap btnl ynnden nem derecesi
Can ve mal riski
Emniyet katsays, aadaki faktrler gznne alnarak belirlenir.
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 27
rnek Problem 1.2
SMLERN M C UKAVEMET
SMLERN M C UKAVEMET
1 - 29
rnek
12
SMLERN M C UKAVEMET
SMLERN M C UKAVEMET
rnek
SMLERN M C UKAVEMET
zm