EGE NVERSTES

LETME FAKLTES

RGTLER VE YNETM YRD.DO.DR.BURAK APRAZ

YNETM TEORLERNN AIKLANMASI VE BRBRLERYLE KARILATIRIMI

MERYEM UYSAL 93110005397

12/11

NDEKLER

ZET GR 1. KLASK YNETM TEORLER 1.1. F.TAYLOR VE BLMSEL YNETM 1.2. H.FAYOL VE YNETSEL KURAMI 1.3. M.WEBER VE BROKRAS KURAMI 1.4. WEBERN BROKRAS KURAMININ OLUMLU VE OLUMSUZ YANLARI 1.5. F. TAYLOR VE H.FAYOL KURAMLARININ KARILATIRILMASI 2. NEOKLASK YNETM TEORS 2.1. X VE Y TEORS 2.2. OLGUNLUK TEORS 2.3. RENSS LKERT IN SSTEM 4 MODEL 2.4. KLASK TEOR LE NEOKLASK YNETM TEORSNN KARILATIRIMI 3. MODERN YNETM TEORS 3.1. GENEL SSTEM TEORS 3.1.1. SSTEM NEDR 3.1.2. SSTEM YAKLAIMININ TEMEL KAVRAMLARI 3.1.3. AIK SSTEM-KAPALI SSTEM 3.1.4. SSTEM YAKLAIMININ NEM 3.2. DURUMSALLIK YALAIMI 3.3. DURUMSALLIK YAKLAI LE SSTEM YAKLAIMI, KLASK VE NEOKLASK TEORLERLE KARILATIRIMI 4. POSTMODERN YNETM TEORS 5. SONU 6. KAYNAKLAR

ZET Bu alma, iletme biliminin temellerini oluturan klasik retilerle gnmzdeki yeni grleri ve teorileri birlikte aklayp karlatrma almasdr. lk nce klasik dnem; F.Taylor, H.Fayol ve M.Weberin almalar incelenerek aklanm ve kendi ilerinde karlatrmalar yaplmtr. 1900lerdeki klasik yaklama gre retkenlik n plandadr ve insanlar makinenin birer parasdrlar. Neoklasik dnemde 1930larda Howthorne, Argris, Maslowun temsil ettii neoklasik yaklama gre ise sosyal davranlar, teknoloji ve evre koullar birlikte senkronize edilmeye allmaldr. Bu dnemi, bir nceki dnemin insan-makine anlayna tepki olarak deerlendirebiliriz. Modern dnemde 1960larda ortaya kan modern yaklamlarda ise teknolojik gelimeler ve teknoloji zerinde elde edilen hkimiyet ile insan faktr giderek nem kazanm ve stratejik ynetim anlay n plana kmtr[1]. Postmodernizm ise st genellemeleri reddetmesi, blnmeyi ne karmas, toplumsal yaamda zneler aras etkileimi vurgulamas nedeniyle modernizmin deerlerini temelden sarsmaktadr[2]. GR 20.yy ncelerinde daha ok devlet ynetimleri zerinde durulurken 20.yy da Sanayi Devrimi ile birlikte nem kazanan sanayi olgusunun maksimum verimlilii amacyla ynetimin bilime dayandrlmas fikri nem kazanmtr. Ynetimin bir bilim olarak ortaya kmasnn nedeni ise var olan bilgiyi derleyip toplamaktr. Bilgiyi standartlatrp, herkes iin ulalabilir klma bilginin denetlenebilirliini salamtr. letme ynetiminin tarihsel geliimini aadaki ekilde ayrabiliriz: 1. Klasik Dnem 2. Neoklasik Dnem 3. Modern Dnem 4. Postmodern Dnem

1.KLASK YNETM TEORLER

1.1. F.TAYLOR VE BLMSEL YNETM

1911 ylnda Bilimsel Ynetimin lkeleri adl eserini yaynlayan Taylor zamann daha ok retim faaliyetlerini inceleyerek geirmi. Bylece; iilik, hammadde ve malzemeden kayp olmadan nasl daha fazla yararlanlabileceini ve verim alnacan gzlemlemitir. Taylor iin aamalarn kantitatif olarak analiz ederek gereksiz hammadde kullanmn ve harcanan zaman azaltmtr. Bu da yaplan iin kalitesini ve miktarn arttrarak daha fazla cretin kazanlmasna ilikin metotlar gelitirmitir. zellikle zaman etd1 almasyla fazla retime fazla para uygulamasyla sanayi retiminde %400 lere varan verimlilik art salanmtr.
1

Zaman etd: retim ile ilgili btn abalarn kesin olarak llmesi ve fabrika tipi i yerlerinin hepsinde standart zamann saptanmasdr *3+.

Taylor basit de olsa gzlem, lme ve deneysel karlatrma usullerini kullanarak bilimsel aratrmalar yapmtr. Buna gre: Bir iin blmlere ayrtrlmas ve alanlarn o alanda uzmanlamas Belirli bir iten bir iinin sorumlu tutulmas Bir ii dnme, tasarm, uygulama ve denetleme aamalarnn ayr kiiler ya da niteler tarafndan yaplmas Organizasyonda tm yetki ve sorumluluklarn merkezde ve yneticilerde toplanmas Personelin bilimsel ilkeler dorultusunda eitiminin salanmas Organizasyonda hiyerarik bir yap oluturulmas e uygun personelin bilimsel yntemlerle seilmesi [4]. Taylorun grlerinin bir ksm bugn dahi nemini korumaktadr bazlar ise nemini kaybetmitir. Taylorun zellikle iin bireyselletirilmesi ve bu ekilde etkinlie ulalaca gr ciddi bir ekilde eletirilmektedir. Bunun yerine ynetim felsefesinde giderek grup almasnn nemi zerinde durulmaktadr. Bu arada organizasyonda departmanlar aras kesin izgilerle ayrlmas ve her nitenin kendi iinde uzmanlamas gr de eletirilmektedir [4].

1.2. H.FAYOL VE YNETSEL KURAMI

Fayol ynetimin be ilkesini ortaya koymutur. Bunlar: planlama, organize etme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlardr. Fayol ynetsel bir doktrinin olmas gerektiini savunmutur. Fayol ynetsel kuramn temel ilkeleri: Byk lekli organizasyonlar iin nerilmitir blm ve uzmanlamaya dayal organizasyon ve ynetim yaps Ynetimin otorite ve sorumlulua sahip olmas (otorite ve sorumluluk) Disiplinin her blmde olmas alanlarn bir kiiden emir almalar ve o erevede almalarn srdrmeleri (emir nitesi) Organizasyonda birimlerin tek bir ama ve plannn mevcut olmas (yn nitesi). Organizasyon karnn her eyin stnde tutulmas alanlara adil bir cret demesi yaplmas Organizasyonda kararlarn merkezden alnmas (merkezi ynetim). Organizasyonda her eyin yerli yerinde ve dzen iinde yaplmas alanlara adalet ve eitlik ilkeleri erevesinde davranlmas Personelin istihdamnda ve ynetiminde istikrarl olunmas; sk sk iten karmalarn sz konusu olmamas alanlarn teebbs gc ve yaratcln n plana karlmas Organizasyonda birlik duygusu ierisinde birlikte alma istei (ibirlii ruhu).

1.3. M.WEBER VE BROKRAS KURAMI

Marx'n dnda, brokrasiyi devletin ntral bir ynetim aygt olarak kabul eden ve kavram bu erevede ynetsel temelde kuramsallatran ilk kii Maximilian Weber'dir2. Weber'in idari yaplar ve dolaysyla brokrasiyi analiz ettii almalar onun Bat uygarlnn zelliklerini yanstt almalarndan sadece bir ksmdr. Weber ncelikle toplumdaki g ve otorite ilikilerini incelemitir. Webere gre tarihsel srete ortaya kan otorite trleri ana balk altnda toplanabilir. Bunlar: geleneksel otorite, karizmatik otorite ve yasal-ussal otoritedir. Otoritenin sahip olduu g ise otoritenin belirli bir meruiyet zemininde, yani dierlerince kabul edilmek kaydyla dierlerine hkmedebilme yetkisidir. Weberin yaklamna gre, g ve otorite ilikileri tarihsel srete toplumun brokratiklemesine neden olmutur. Webere gre tarihsel sreteki g-otorite ilikisinin ilk rnei gcn veya iktidarn geleneklerden alan geleneksel egemenlik anlaydr. Buna gre, bir kral veya lider gelenekler yle emrettii iin kral veya liderdir. Onun kral veya lider olduu ve toplum zerinde belirli bir gc kullanma yetkisine sahip olduu ynnde toplumsal bir kabul sz konusudur. Dier bir ifadeyle, toplum, gcn geleneklerden alan egemen gcn meruiyetini kabul etmektedir. Geleneksel otoritenin ynetim aygt da dorudan o otoriteye baldr. Bu ynetim aygt iki biimde oluabilir. Birincisi pederahi veya ataerkil ynetimdir. Burada yneticiler ve alanlar lider ile dorudan kiisel ba olan insanlardr. Akrabalar, hizmetkarlar, yakn arkadalar gibi. kincisi feodal ynetim biimidir. Burada alanlar ve yneticiler lidere sunduklar hizmetin karlnda belirli oranda bir zerklie sahiptir (Mouzelis 1979: 16-18). Feodal ynetim biimini ataerkil ynetim anlaynn bir trevi olarak kabul eden ve geleneksel otoritenin bu anlamda gerontokrasi3 de dahil ataerkil ynetim anlaynn farkl dank biimlerinden oluan dank idari yaplara yol aacan ileri sren grler de vardr (Delany, 1963; Dibble, 1965). Ataerkil bir sistem gnmzde de aile irketleri gibi kk sistemlerde gzlenebilir. Webere gre kalc ve istikrarl bir idari yapnn gelimesinde sadece geleneksel ve yasal-ussal otorite ilikileri yeterli olabilir. Weber ikinci bir egemenlik anlayndan daha sz eder: karizmatik egemenlik. Bu tr egemenlik anlayn tarihsel srete ele almaz. Karizmatik otorite istikrarsz ve krizlerin doduu ortamlarda ortaya kabilir. Bu egemenlik anlaynda da egemen gcn meruiyeti kabul grr. Ancak meruiyetin kayna gelenekler deil, egemen gcn sahip olduu doal, Allah vergisi zelliklerdir. Toplum egemen gc bu zelliklerinden tr stn olarak grr ve onun otoritesini kabul eder. Bir peygamber, bir kahraman veya iyi bir hatip karizmatik zellikler tayan kii olabilir. Tarihteki liderlerden bir ka bu tr bir otoriteye rnek olarak verilebilir. Hitler, Gandi, Lenin, Atatrk gibi isimler karizmatik otoritenin rnekleridir. Byle
2

Maximilian Weber (1864-1920) bir Alman siyasi iktisats ve sosyoloudur. Bir ailenin en byk yedinci ocuudur. Babas politikac olduu iin ocukluu srekli politikann konuulduu bir ortamda gemitir. On yandayken ailesine Chrismas hediyesi olarak hazrlad iki makale ile gelecekte nemli bir sosyal bilimci olacann ipularn vermitir. 1882 ylnda hukuk rencisi olarak Heidelberg niversitesine balamtr. ktisat, ortaa tarihi ve teoloji ile ilgilenmitir. 1889da Ortaa letme rgtlerinin Tarihi balkl tezi ile doktora derecesini almtr. 1893de uzaktan kuzeni olan Marianne Schnitger ile evlenmitir. 1894de Freiburg niversitesinde iktisat profesr olarak atanm, 1997 ylnda Heidelberg niversitesine gemitir. Ayn yl babas ile ciddi biimde kavga etmi ve bu kavga zlmeden babas Max Weber Sr. lmtr. Bu durum Weberde sinirlilik ve uykusuzluk gibi psikolojik sorunlara yol am ve 1899da niversiteden ayrlarak kars ile birlikte talyaya gitmitir. 1902 ylnda niversiteye geri dnm ancak 1903 ylnda istifa etmitir. Bundan sonraki hayatnda nemli yazlarn yaynlad bir iki dergide editrlk yapm, kinci Dnya Sava yllarnda ise Heidelbergdeki askeri hastanelerde yneticilik yapmtr. 1920 ylnda zatriyeden lmtr.
3

Gerontokrasi (gerontocracy) yallarn egemen olduklar ynetsel yapy ifade etmektedir.

bir egemenlik anlaynda ynetim aygt balangta olduka gevek, biimsellememi, istikrarsz ve genellikle liderin yakn evresindeki birka kiinin faaliyetlerinden oluan bir yap olacaktr. Ancak karizmatik otoritenin liderliine duyulan ihtiya kriz dnemlerinin tesine tap srekli bir hal aldnda brokrasi gibi daha kalc idari yaplara ihtiya duyulacaktr. Liderin evresi genileyecek, lidere olan destek daha sistematik hale gelecek, idari aygt daha ok kurallara gre hareket eder hale gelecektir. Liderin karizmatik zellikleri kabul edilmekle birlikte hi kimsenin sonsuza kadar yaayamayaca gerei hakim olacaktr (Weber 1947: 358-373). Weberin nc tip egemenlik anlay yasal-ussal egemenlik anlaydr. Lider gcn ve egemenliini kendisini lider olarak tayin eden yasalardan ve kurallardan alr. Liderin gcnn snrlar da bu yasalarla izilmitir. Liderin pozisyonu kaltsal bir egemenlik anlaynn dndadr. nsanlar liderin egemenliini yasalar yle emrettii iin ve yasalara uygun olduu srece kabul eder. Bu tr egemenlik anlaynda ynetim aygt brokrasidir. Brokraside alanlar bulunduklar pozisyonlarna lidere olan yaknlklarndan dolay deil liyakat sahibi olduklar iin gelirler. Bulunduklar makamlarn sahibi deildirler. Weber ideal brokrasi anlayn bu fikir zerine kurar. Weber, Marxn tersine brokrasiye ntral bir rol ykler. Brokrasi gcn yasalardan alan egemenlik anlaynn bir parasdr [5]. Webere gre ideal brokratik yapnn snrlar: Sorumluluk ve yetki dna kimse kamaz Faaliyetler rutin hale gelmitir. Emir komuta zinciri ak olarak belirtilmitir. Yaplan iler, kararlar her ey yazldr ve sorgulanamaz. stihdam edilecek kiiler doru seilip yerletirilir. Yasalara gre terfi vardr.
1.4. WEBERN BROKRAS KURAMININ OLUMLU VE OLUMSUZ YANLARI OLUMSUZ YANLARI: OLUMLU YANLARI:

nsiyatif olmad iin pasifleme Dkmantasyon fazlal Srelerde zaman kayb Esneklik ve yaratclk kayb

Kaosu nler Baa klamayacak grevlerin yerine getirilmesini salar.

1.5. F. TAYLOR VE H.FAYOL KURAMLARININ KARILATIRILMASI

Fayol ile Taylor, birbirlerine rakip olmaktan ok tamamlayc fikirler ortaya koymular ve her biri kendi zel artlarnn gerei iletme ynetiminin deiik yanlar zerine almalar yapmlardr. Taylor renimini tamamlamadan nce i hayatna iilik dzeyinden balam, bunun sonucu olarak retim yntemiyle ilgilenmi; ilkelerini de atlye dzeyinde almalar ve yapt deneylerle yani aadan yukarya doru gelitirmitir. letmeleri psiko-teknik olarak incelemitir. Belirli bir ite durmayp, mavir olarak birok irkette alm; n yaad dnemde ok fazla iken, sonra nispeten azalmtr [6].

Buna karlk, Fayol renimini tamamladktan sonra alt kademeden ama balangta ynetici olarak i hayatna atlm; retim yerine genel ynetim olaylaryla ilgilenmi; ilkelerini de ynetim dzeyinden, yani yukardan aaya doru saptamtr. letmeleri psiko-sosyal olarak incelemitir. Yine Taylordan farkl olarak i yaamnda tek bir irkette (tam 58 yl) alm; yaad dnemde Fransada bile Taylorizm egemen olmu ve kendisi fazla ne kavumamken, lmnden ok sonra yldz parlam ve koyduu ilkelerin, konusunun bir bilim dal olarak gelimesindeki pay daha iyi anlalmtr [6]. 2. NEOKLASK YNETM TEORS Klasik ynetim dncesi gelimesinin en yksek seviyeye ulat, 1930 yllarnda, "ynetimde insan ilikileri " ad altnda yeni bir yaklam olumaya balamtr. Yeni bir ynetim felsefesini temsil eden ynetim ve rgt olgusuna farkl adan bakan " insan ilikileri " yaklam hzla gelierek zellikle II. Dnya savandan sonra ynetim dncesinde bir okul; ynetim uygulamasnda bir akm haline gelmitir [7]. Bu akmn balca aratrmaclar Mary Parker Fullett (1868-1933), Chester Irwing Bernard (18861961) ve Elton Mayodur (1880-1949). nsan Davranlar Okulu da 1950 ve 1960l yllarda katkda bulunmutur. Frederick A. Herzberg, Douglas Mc Gregor, Rensis Likert gibi aratrmaclar bu okula katkda bulunanlar arasnda saylabilir [1]. Neoklasik teori iinde yer alan insan ilikileri yaklam bir takm deney ve aratrmalar sonucu ortaya km ve yine deney ve aratrmalarla gelitirilmitir. nsan ilikileri yaklamnn dolayl olarak neoklasik akmn douuna Hawthorne Aratrmalar balang tekil etmitir. Aratrmann banda bulunan Elton Mayo aratrmalar sonras ortaya att fikirlerle insan ilikileri yaklam ve neoklasizmin ncs olmutur[7].
HAWTHORNE ARATIRMALARI:

1924 ylnda Western Elektrik irketi Hawthorne fabrikasnda retimi arttrmay amalayarak aratrma yapma karar alm ve Harvard niversitesiyle birlikte almalara balanmtr. Bu aratrmalar 1924de balam fakat sonular 1930larda alnmtr. Bu almalar balangta klasik teorinin bir nevi uygulamas olarak balamtr. Aratrmaclar, yaptklar varsaymlarn klasik teoriye uygun sonular vereceinden yola km fakat sonular hite bekleneni vermemitir. Bunun zerine aratrmaclar ynetimde yeni yaklamlara ynelmi bu durum insan ilikileri yaklam ve neoklasik teorinin douunu hazrlamtr. Sz konusu aratrmalar alt ksmdan olumutur; 1. Iklandrma deneyleri: In miktar ve kalitesinin verime olan etkisi llmtr. 2. I. Role montaj odas deneyi: Fiziki alma artlarnda meydana gelecek deimelerin verimlilie etkisi incelenmitir. 3. II. Role montaj odas deneyi: Yalnz cret sisteminde meydana gelecek deiikliin verimlilie tesirini lmek gayesi gdld. 4. Mika yarma test odas deneyi: Yalnz sosyal evre artlarndaki deimelerin verimlilie etkisini lmek gayesi gdlyordu. 5. Mlakat program: 6. Seri balama gzlem odas deneyi

HAWTHORNE ARATIRMALARININ SONULARI:

Hawthorne Aratrmalar sonunda klasik teoride deinilmeyen iki temel sonuca ulalmtr. Ve bu sonular neoklasik rgt teorisinin temel unsurlarn oluturmutur. Daha sonralarda yaplm olan Yankee City, Harwood, Tavistok Enstits Kmr Ocaklar aratrmalar ve daha bir ok aratrmalar Hawthorneda elde edilen sonular gelitirmi ve detaylandrmtr. Aratrmalar sonucu tespit edilen iki temel unsurdan biri bireyin ( insann ) nemi dieri alma gruplarnn baka bir deyile sosyal gruplarn nemidir. Birey ( nsan ) ; Klasik teoriye gre insan makinann bir parasdr, verimini arttrmak iin daha ok para vermek gerekir ve alanlar hemen hemen sadece ekonomik faktrler yoluyla motive edilirler. Oysa ki aratrmalar sonucu oluturulan ve neoklasik teori dediimiz teoriye gre ; nsan makine paralar gibi dnlemez, her insan birbirinden farkldr. inde bulunduu duruma gre hareket eder ve beklentileri, arzular verimini etkiler. Hawthorne deneylerini uygulayanlar daha da ileri giderek; Bir kimsenin duygularnn, samimi dncelerinin, zihnini igal eden eylerin neler olduunu, i evresi ile ilgili olarak nelerden holandn ve nelerden holanmadn anlamaya almlardr. Ksacas insan denilen faktrn ne denli nemli olduu kavranmtr. alma Gruplar ( Sosyal Gruplar ) ; Neoklasik teorinin ikinci temel unsurudur. Birey pek ok kereler ait olduu i grubuna dayanr. Bu nedenle o kimsenin deer yarglar, fikirleri, gereksinme ve zlemleri geni apta ait olduu i grubu tarafndan oluturulur. Gerekten de o kimse grubun fikirlerini ve ideallerini kendisinin kiisel fikir ve idealleri olarak kabul etmiyorsa, grup tarafndan soyutlanmak, gruptan uzaklatrlmak suretiyle dayanlmas g bir cezaya arptrlabilir. Bir kimse ait olduu grubun alg ve anlay tarzn bilinalt kabullenmek eilimindedir. Mayoya gre Bir insann i grubundaki sosyal durumu sralamada birinci sray alr, i ondan sonraki sradadr. Roethlisberger ise " iler soyutlanm, ilikileri olmayan bireyler deillerdir; bunlar sosyal hayvanlardr ve onlara bu ekilde davranmak gerekir. " demitir. Tabii ki insan ilikileri ve neoklasik yaklam bu kadardan ibaret deildir. Daha sonralarda yaplan aratrmalar daha ncede belirtildii gibi neoklasik teoriyi ve insan ilikileri yaklamn gelitirmi, yeni yaklamlar getirmitir. Ayrca bu konuda incelemeler yapm ve teoriye getirdii deiik bulgularla neoklasik teorinin ncleri iinde olan pek ok bilim adam da teoriyi sz konusu dnem iinde devaml gelitirmilerdir[7].
2.1. X VE Y TEORS

Neo-klasik ynetim teorisyenlerinden bir dieri Douglas McGregor dur. McGregor 1960 ylnda letmenin nsan Boyutu (Human Side of Enterprise) adl kitabnda X ve Y olmak zere iki farkl insan tipini ele alm ve karlatrmtr.

X Teorisi ve Varsaymlar: nsan, douu itibariyle almay sevmez ve mmkn olduu lde iten kaar. nsan almay doas gerei pek sevmedii iin onun almasn motive etmek, dllendirmek, kontrol etmek, yerine gre de cezalandrmak gerekir. Genellikle insanlar sorumluluktan kama eilimindedir ve ynetmektense ynetilmeyi arzular. Birey iinde zellikle gvence arar. Y Teorisi ve Varsaymlar: Her insan iin almak, dinlenmek, elenmek kadar doal bir istek ve arzudur. almak birey iin bal bana bir tatmin kayna olabilir. Sadece dardan kontrol etmek ve cezalandrmak bireyi organizasyon amalarn gerekletirmeye yneltmeyebilir. nsan, kendi kendini yneterek ve denetleyerek de amalara ulalmasn salayabilir. nsana yetki ve sorumluluk devri, onun benliini ve kiisel becerilerini ortaya koymak iin frsat yaratr. Dolaysyla bu tr bir tatmin netice olarak organizasyon amalarnn gereklemesine imkan salar. nsan sadece sorumluluk yklenmeyi deil, sorumluluk aramay da uygun artlar olduunda renebilir. Sorumluluktan kamak, insann doasnda sabit olan bir zellik deildir[1].
2.2. OLGUNLUK TEORS

Ynetimde insan boyutunu ilk ele alan uzmanlardan bir dieri Chris Argyris dir. Argyris, literatrde Olgunluk Teorisi olarak adlandrlan bir teori gelitirmitir. Argyris e gre insan, bebeklik dneminden olgunluk dzeyine kadar bir evre ierisinde geliimini srdrr. Bu evre ierisinde insan davranlarnda u zellikler dikkat ekicidir: Kii, hereyi bakalarndan beklemeyip aktif duruma geer, Bakalarna kar tam baml olmayp nispi bamszla kavuur, Snrl davranlardan ok ynl davranlara geer, e kar ilgisi artar, imdiki zamanla ilgili olan davran yerini gemi ve gelecek zamanla ilgili dnce ve tecrbelere brakr. Kendine gveni vardr, bakalarn kendinden aa grmeye balar, Kendi bilgi ve yeteneklerini tanmaya balar[1]. 2.3. RENSS LKERT IN SSTEM 4 MODEL Ynetimde insan boyutunu ele alan aratrmaclardan birisi de Rensis Likerttir. Likertin gelitirdii modelde Sistem 1, Otoriter-hiyerarik ynetimi; Sistem 4 ise katlmc ynetimi ifade etmektedir. Sistem 1: Yneticini astlarna gveni olmad bir sistemdir. Bylesine otoriter bir sistemde astlarn kendilerini serbest hissetmedii bir tutum sergilenmekte ve astlarn yapm olduklar hatalarn karlnda cezalandrma, iten karlma gibi yntemler geni yer almaktadr. Buna

karlk bu tarz ceza ve tehdit unsurlarnn kuruma olan gvenin kaybolaca anda verilen dllerle dzeltilecei ve fizyolojik gereksinimlerinde karlanaca dnlr. Sistem 2: Yneticinin astlarna kar olan gveninin temkinli bir gven olduu astlara salanan serbestinin ne tam cezalandrc ne de bol dllendirici olduu ve astlarn son sz sylemekten ziyade baz zel kararlar etkileyen tarzda ynetime katlmlarnn bulunduu bir sistemdir. Sistem 3: Katlmc ynetimin temel unsurunu oluturan bu yap gnmz disiplin kurullarnn olutuu ve hiyerarik yap ierisinde hizmet veren kamu kurulularnca uygulanabilmesi daha rahat olan bir ynetim tarzdr. Ynetimin astlara tam olmayan ama gvensizlikle de alakas olmayan bir gveni vardr. Astlar alma ortamnda motivasyonlarnn bozulmayaca kadar kendilerini gvende hissederler. Ynetimin astlara uygulad ceza srekli bir hal almayaca gibi performansn dt anda devreye giren bir kontrolr niteliindedir. dller baary destekler mahiyette olup motiveyi artrc bir rol oynar. Astlarn kendi yaptklar uzmanlk alanlarn ilgilendiren konularda ile ilgili kendi kararlarn rahatlkla alaca bir durum ifade edilmitir. Sistem 4: Ynetimin astlara olan gveninin tam olduu karar vermenin dengeli bir ekilde kuruma datld, herkesin ynetimle ilgili konulardan haberdar olduu bir sistemdir. Bu sistemde ast-st ilikisi bir arkadalk havas eklinde en alt kademeye kadar yaylmtr. Astlarn kontrol srecine aktif katlmlar kendilerine tannan geni bir yetki ve sorumlulukla salanmaktadr. Astlar kendini ar bir gven ierisinde hisseder ve bu gven hissi ekonomik dlleri artrma, gelitirme faaliyetleri gibi imknlarla da pekitirilmitir [8]. Profesr Likertin yaklamna gre sistem 4e en yakn iletme verimliliin en fazla gzlenebildii iletmedir[8].
2.4. KLASK TEOR LE NEOKLASK YNETM TEORSNN KARILATIRIMI

1930lara kadar klasik ynetim ve teorisi, organizasyon yaps ve ileyiine yol gsteren tek teori olarak gelmitir. Kendisinden nce gelmi olan klasik teori gibi neoklasik teori de yzyllarca bir evrim geirmitir. Byle olmakla beraber yakn bir gemie gelinceye kadar, zellikle 1925ler ve 1930lara kadar neoklasik dnce tarznda byk bir gelime grlmemitir. Bilimsel ynetim hareketine olumsuz bak ve tepkilerin domas ve klasik ynetim teorisinin eksikliklerinin ortaya konmas iki nemli noktay gndeme getirmiti. Birincisi klasik ynetim teorisi, etkin bir ynetim sistemi deildi, ikincisi bu teori her zaman istenildii gibi almyordu. En byk eksik insan unsurunun ve iletmenin beeri ynnn hi dikkate alnmamasyd. Beeri sorunlar makine sorunu veya sat sorunu gibi baklyordu ve insan duygusuz ve kiilii olmayan bir varlk olarak grlmekteydi. Neo klasik teori insan unsuru zerinde durmu klasik ynetimin ilkelerini reddetmek yerine eksik ynlerini tamamlamak iin almtr. Neoklasik yaklamn organizasyon konusunda yapm olduu en byk katk, organizasyon yaps iinde insann nasl davrand ve neden o ekilde davrand ve yap ile davran arasndaki ilikileri aklamak olmutur [9].

ekil 1 klasik rgt teorisi ile neoklasik rgt teorisinin karlatrlmas [7]

3. MODERN YNETM TEORS

Klasik ynetim anlay ve Neo-klasik ynetim anlayndan sonra ortaya km olan modern ynetim anlay esas olarak iki balk altnda toplanabilir. Bunlar Sistem Yaklam ile Durumsallk Yaklamdr [10]. 3.1. Genel Sistem Teorisi Sistem yaklam, 19.yy.n yzyln balarnda ekillenmeye balamtr. Bu konudaki en eski ve temel nitelikli baz kavramlar Alman filozofu Georg Wilhem Friedrich Hegel (1770-1831) tarafndan ileri srlmtr. Bu temel kavramlar unlardr: 1) Fonksiyonu yerine getiren bir btn, daima bileenlerinin toplamnn oluturduu deerden daha byk bir deere sahiptir (sinerji etkisi). 2) Btn, bileenlerin doasn belirler (btnlk). 3) Bileenler btnden soyutlanarak incelendiklerinde yeterince anlalamazlar. 4) Bileenler, dinamik olarak birbirleri ile ilikili veya bamldr.

3.1.1. Sistem Nedir? Sistem, birbiriyle etkileim halinde olan bileenler kmesidir. Sistem, srekli olarak birbirini etkileyen ve birbirlerine baml olan olaylarn oluturduu bir btndr. Sistem, bir amac gerekletirmek iin tasarlanm, entegre bir btn oluturan, karlkl olarak birbirlerini etkileyen birim ya da elemanlar topluluudur. Bu tanmlar listesi daha da uzatlabilir, ancak dikkat edilirse yaplan tanmlarda temel nokta vardr; 1) Sistem elerden olumutur. 2) eler aras ilikiler vardr. 3) Sistem belli bir amaca ynelmitir. Buna gre, genel bir sistem tanmn u ekilde verebiliriz: Sistem, aralarnda bir ilikiler kmesi sergileyen, karlkl etkileim iinde belli bir amaca doru ynelmi olan eler kmesidir.

3.1.2. Sistem Yaklamnn Temel Kavramlar 1) Sistem ve Alt Sistemler Tanm gerei, bir sistem eitli paralardan olumaktadr. Bu paralar altsistem olarak adlandrlr. Mekanik, biyolojik, sosyal btn sistemlerin eitli alt sistemleri vardr. rnein organizasyonda Personel Ynetimi bir alt sistem olarak ele alnrsa, eleman seme, yerletirme, terfi, maa ve cret ynetimi vs. ile ilgili personel ynetimi faaliyetleri birer alt sistem olacaktr. Sistem yaklamnn temeli, asl nemli olann btn olduu ve paralarn bu btn etkiledii oranda nemli olduu grne dayanr. 2) Girdi, Sre, kt ve Geri Besleme Girdi, sistemin belirli bir dzeyde faaliyet gsterebilmesi iin evresinden ald her eydir. Bu girdiler belirli bir teknolojik dzeyde dnme urayarak kt haline gelirler. Her dnmn sonunda oluan bilginin tekrar sistemin girdisine veri olarak gnderilmesiyle geri besleme oluur. Eer bu yeni veri, dnm ncekilerle ayn ynde etkiliyorsa ya da dnme pozitif ivme kazandryorsa bu pozitif bir geri beslemedir. Eer veri nceki sonularn tersi ynde bir etkide bulunuyorsa, bu negatif bir geri beslemedir.

Geri beslemelerde her art baka bir artya yol aar; etkisi vardr. Nfus patlamas, zincirleme reaksiyon, endstriyel genileme gibi. Bir eksi baka bir eksiye yol atnda ise olaylar tamamen durur, iflas gibi. 3) evre Btn sistemler belirli bir ortamda faaliyet gsterirler. Sistemin snrlar dnda kalan her ey evreyi oluturur. evrenin nemi, sistemi ve ileyiini etkileyecek potansiyeli tamasndan ileri gelmektedir. Bir sistemin baarl olabilmesi iin evresi ve evresini oluturan faktrler hakknda bilgi sahibi olmas gerekir. evre ile ilgili olarak pek ok faktr saylabilir. Bu faktrlerin hepsi, belli bir sistemi ayn ekilde etkileyemez. Bu evresel faktrlerin bazlarnn sistemin ileyii zerindeki etkilerinin ok kritik olmalarna karn, bazlar hemen hemen hi etkin deildir. 4) Sistemin Snrlar Sistemin evresi ile yakndan ilgili bir dier zellik, sistemin snrlar (boundaries) konusudur. Snr, sistemin i bnyesine ilikin deerleri, sistemin evresine ilikin faktrlerden ayrr. Snr, sistemin nerede balayp nerede bittiini gsterir ve her sistemin bir snr vardr. 3.1.3. Ak Sistem Kapal Sistem Ak sistemlerin kendileri dndaki sistemlerle etkileim iinde olmalar, bu tr sistemlerin en byk zeliidir. Bu etkileimin iki yolu vardr: Girdi ve kt. Girdi, sisteme dardan gelen her ey, kt ise sistemden evreye gitmek iin ayrlan her ey olarak tanmlanabilir. Ak Sistem, evresinden veya baka sistemlerden enerji, bilgi, materyal alr, bunlar iler ve eitli formlarda (mal, hizmet) tekrar evresine veya baka sistemlere gnderir. Eer bir organizasyon incelenirse, sadece bu organizasyonun yap ve fonksiyonlarndan sz ediliyor, fakat d evreden sz edilmiyorsa organizasyon kapal bir sistem olarak alnyor demektir. Kapal Sistemler kendi balarna sreklidirler ve dardan enerji ve kaynak almazlar. evreleriyle iliki iine girme ihtiyalar yoktur. Enerji ihtiyalar olmadndan entropi adndaki kme durumunu yaarlar. Organizasyonlarla ilgili en byk ilerleme, onlarn kapal bir sistem olmadklarnn anlalmasdr. Ak sistemler entropiden kanabilirler ve fiziksel, insan ve finans kaynaklar eklinde enerji girii salayarak negatif entropi adnda bir durum yaratabilirler [10]. 3.1.4. Sistem yaklamnn nemi Sistem kelimesi gnmzde en sk kullanlan kelimelerden birisidir. Hemen hemen her bilim dalnda yer almaktadr ve byk neme sahiptir. eitli bilim dallarnda yaplan almalar, dier bilim dallarna yeterince aktarlamamaktadr. Bunun da disiplinler arasndaki haberleme sorunundan kaynakland dnlmektedir. Genel sistem teorisinin amac, genel ilikileri bilimsel olarak tanmlayacak teorik ve sistematik bir alma alan gelitirmektir.

Sistem yaklamnda olaya bir btn olarak bakma amalanmtr. Bylece, birimler arasndaki ilikiler grlecek ve gereksiz ilemler ortadan kaldrlabilecektir. Sonuta, birimlerin tek tek iyi bir ekilde alyor olmas, bir btn olarak ele alndnda sorun olmayaca anlamna gelmez. letme bilimi asndan ele alndnda ama, karmak bir btn olan iletmenin alt sistem ve bileenlerini incelemek ve bunlarn arasndaki ilikileri belirleyerek elde edilen bilgilerle sisteme istenen yn vermektir. te sistem yaklam, her bir birimi bir sistem olarak ele alp, ynetim olaylarnn ve birimlerinin birbirleriyle olan ilikilerini ve bu ilikilerin niteliini, ksaca ynetim olaylarn baka olaylarla ve d evre artlaryla ilikili olarak incelemektedir. Ynetimde sistem yaklam, ynetim problemlerinin ele alnmasnda kullanlan nemli yollardan birisidir. Organizasyonu tek bir amaca sahip, birbiriyle ilikili bir grup olarak ele alr. Bir ksmdaki bir faaliyet dierlerini de etkilemektedir ve yneticiler paralarla tek tek ilgilenemezler. rnein, retimde bir sorun ortaya ktnda bunun zlmesinin sat faaliyetini etkilemeyeceini dnmek yanl olur. Sistem yaklamn kullanarak problem zmede yneticiler, organizasyonu dinamik bir btn olarak incelemeli ve kararlarnn maksatl veya maksatsz etkilerini ngrmeye almaldrlar. Yneticiler sistem yaklamn kullanarak kendine zg problemleri zmezler. Bunun yerine, ynetim fonksiyonlarn (planlama, organize etme ve kontrol) kullanarak birbirleriyle ilikili paralardan oluan sistemin btnne mdahale ederler. Bireysel olarak yneticiler, ilerine geni bir perspektiften bakmay benimsemelidirler. Sistem perspektifiyle, eitli ksmlarn amalaryla organizasyonun amalar arasnda ok basit bir ekilde koordinasyon salamay baarabilirler. Yneticiler, sistem yaklamnn etkisiyle olaylar, eskisinden farkl olarak, bir btn erevesinde grmeyi baarmlardr. Ak sistem dncesi, yneticilerin dier isel ve dsal gerekleri gz nnde tutmakszn, sadece rgt ynetiminin tek ynyle yetinerek karar vermelerini engellemektedir. rnein, bir ynetici mal veya hizmet retir veya satarken mevcut kaynak durumunu, teknolojik gelimeleri ve pazarn trendlerini de deerlendirmek zorundadr. Sistem yaklamnn bir dier olumlu yn de, eitli ynetim biimlerini entegre etmeye ynlendirmesidir. Operasyon ynetimi ve rgtsel davran, birbirlerinden esas olarak olduka farkl da olsalar, sistem dncesinden ikisi de ok etkilenmitir [7].

3.2. Durumsallk Yaklam Sistem yaklam, 1970 ylndan itibaren yaplan bir dizi aratrmalarla yerini durumsallk ve koulsallk yaklam ad verilen bir teoriye terk etti. Organizasyonun iinde bulunduu duruma ve evresel koullarn zelliklerine gre ynetim biimi ve sistemini etkileyen faktrlerin say, nitelik ve etkilerinin deitiini ortaya koymaya alan bu yaklama gre

her rgtn durumu, faaliyet konusu ve evresi dier rgtlerden farkldr. rgtler zerine etki yapan koullar ve rgtn i durumu de farkl olduuna gre her rgtn ynetim ve organizasyon biimi ve sistemi de farkl ve kendine zg olacaktr. Sistem yaklamndaki gibi bir genelleme yapma imknsz olduu gibi u sistem yanl, u liderlik ve yneticilik biimi doru ve her yerde geerlidir diyemeyiz. Varsaymlara dayanmayan iletmenin alt evre koullarn ve durumunu gzlenerek, aratrlarak ortay konmasdr. Genellemeden ziyade, iletmenin iinde bulunduu koullara indirgeme sz konusudur. Durumsallk yaklamna gre; 1. letmenin kendi koullar 2. Kuruluun evresel koullar ve unsurlarla ilikisi 3. Kulland teknolojinin zellikleri 4. Kulland personelin sosyo-kltrel zellikleriyle birlikte ele almak ve sorunlara zm aramak gerekir [11]. Durumsallk konusunda ilk aratrma 1965 ylnda Woodward tarafndan yaplmtr. Woodward hangi yapsal deikenlerin ekonomik baary etkilediini saptamak iin ngilterenin 100 firmasnda inceleme yapmtr [11]. Woodward ve ekibi aratrma konusu olan iletmelerin kullandklar retim yntem ve srelerini, bu srelerle eitli tehizat ve donanm arasndaki ilikilere, srelerde yaplan faaliyetlerin tekrarlanan cinsten olup olmadna ve birbirleri ile ilikilerine gre gruplamlar ve bunun sonucu olarak ayr teknolojik dzey belirlemilerdir. 1- Birim retimi (Kk partiler halinde) 2- Kitle retimi (Byk partiler halinde) 3- Sre retimi Birim retimi: Mteri siparilerine gre yaplan, standartlatrmay ortadan kaldran birim retim sz konusudur. retim iin profesyonel igcne ihtiya vardr. rnein bir makina reticisinin imalatlarn istek ve ihtiyalarna gre retim yapmas veya bir terzinin mterisinin llerine ve tercihlerine gre bir giysi hazrlamas. Kitle retimi: Birbirine benzer ya da ayr saylan rnlerin ayn anda byk partiler halinde retilmesi sz konusudur. Faaliyetler ve kullanlan tehizat arasndaki ilikiler az ok belirli ve tekrarlanan cinstendir. Sre retimi: retim sreklidir. Girdi sabittir, retim mekaniklemitir ve direkt igcne ihtiya ok azdr. retimin durmas veya retime yeniden balanmas hem ok maliyetli hem de

zaman alcdr. Petrol rafinerileri, elektrik enerjisi retimi bu teknolojiye iyi birer rnektir [7]. letmeler kullandklar teknolojilere gre bu ekilde snflannca, her teknoloji tr iin deiik bir organizasyon yapsnn uygun olduu ortaya kmtr. Woodward, birim teknolojide kk ve samimi gruplarn mevcudiyetini, katlmann yksek olduunu, i ilikilerinde katln olmadn; kitle retiminde grevlerin ak-seik belirlendiini, emirkomuta-kurmay almasnn bulunduunu; sre teknolojide ise durumun birim teknolojiye benzediini belirlemitir. Ayrca birim ve sre retiminde szl haberlemenin yazl haberlemeden daha fazla kullanld kitle retiminde ise durumun bunun tam tersi olduu grlmtr. Woodward ve ekibi, birim teknoloji kullanan ve en baarl olan organizasyonlarn organik, en baarsz olanlarn da mekanik bir yapya sahip olduklarn belirlemitir. Kitle retiminde ise durum bunun tamamen tersidir. Sre teknolojisi kullanan ve baarl olan iletmelerin ise birim retim gibi organik yapya sahip olduklarn belirlemitir. Aadaki ekil bu ilikiyi gstermektedir. Woodward, performans, organizasyonel yap ve teknoloji arasnda gl bir iliki olduunu savunmutur. Birim ve sre retimi yapan yksek performansl organizasyonlar Neoklasik karakteristiklerini, kitle retimi yapan yksek performansl organizasyonlar ise Klasik yaklamn karakteristiklerini tamaktadrlar [7]. Teknoloji ile organizasyon yaps arasndaki ilikileri inceleyen en nemli almalardan biri de yine ngiltere'de, Aston Grubu olarak adlandrlan Derek Pugh bakanlnda bir grup bilim adam tarafndan yaplan aratrmadr. Aston Grubu esas olarak organizasyon yapsnn temel boyutlarn aratrmlardr. almann bir paras olarak organizasyon yapsn ve fonksiyonlarn etkilemede nemli olabilecek faktrleri lmeye almtr. Yaklamlar, teknolojiyle yap arasnda bir iliki olduu ynndedir fakat ayn zamanda byklk gibi baka etmenleri de dikkate almlardr. Aston Grubu teknolojiyi balk altnda snflandrmtr: 1. Operasyon Teknolojisi: aknda (rnlerin retimi ve datmnda) kullanlan teknoloji. 2. Materyal Teknolojisi: aknda kullanlan materyallerin (rn: hammadde) karakteristikleri. 3. Bilgi Teknolojisi: aknda kullanlan bilgi dzeylerinin karakteristikleri. Aston Grubu bu noktada Woodward'dan ayrlmaktadr. Woodward teknolojiyi tm organizasyonu etkileyen ve ilgilendiren genel bir faktr olarak tanmlarken, Aston Grubu organizasyon iindeki alt-sistemlerde varolan birim teknolojilerden bahsetmitir. Aston Grubu bir organizasyondaki btn teknolojileri "i ak entegrasyonu" adnda btnsel bir form altnda toplamtr. ak entegrasyonu, bir firmann dier amalarna adapte edilebilir, llebilir, bamsz ve otomatiklemi faktrlerinden olumaktadr. Yani, Aston gurubu sadece retim teknolojisiyle deil, organizasyonun btn aamalarnda kullanlan teknoloji ile ilgilenmitir.

Yine Woodward'dan farkl olarak Aston Grubu'nun ifade ettii en nemli sonulardan biri de teknolojinin yan sra organizasyonun bykl ile yaps arasnda da dikkate deer ilikiler mevcuttur. Aston Grubu, alan personel says anlamnda byklk arttka, organizasyonda formalleme ve standartlamann da arttn belirlemitir. Ayrca byklk arttka yap zerinde teknolojinin etkilerinin azaldn, daha nemli baka deikenlerin baskn hale geldiini ifade etmilerdir. Sonu olarak, Aston Grubu'na gre ynetimin temel aktiviteleri ve yapsal erevesi, firmann retimde kulland teknoloji tarafndan ok kesin ve birebir ekilde etkilenmemektedir. Bylece, Aston Grubu'nda teknolojik zorunluluk tezi pheli hale gelmektedir. Ancak yine de onlarn almasndan da kan en temel sonu, teknolojinin zorunlu bir belirleyici olmamasna ramen, zellikle kk retim firmalarnda byk etkiye sahiptir ve retim srelerine gre snflandrmalar yaplabilir. Dier bir aratrmac Perrow'a gre bir organizasyonda amalar gerekletirmek iin yaplan iler iki ana grupta toplanr: Rutin iler, Rutin olmayan iler. Rutin iler, tam olarak bilinen tekniklerin genellikle ayn tr inputlara uyguland, metod ve teknikler konusunda belirsizliin pek az olduu ilerdir. Rutin olmaya iler ise pek az bilinen teknik ve metodun bulunduu, mevcut teknik ve metodlarn baarl olup olmayacann da belirsiz olduu, inputlarn standart olmad durumlar ifade eder. Buna gre her kategorideki firma deiik sorunlarla yz yze gelecek ve farkl teknolojiler kullanarak, farkl organizasyon yaplar oluturacaktr. rnein, bir firma bildii problem zme tekniklerinde az istisnaya sahipse, yani nasl sreler ve metodlar kullanacan biliyorsa, rutin teknoloji kullanacak ve brokratik organizasyon yaps daha uygun olacaktr. Mesela kamu kurumlar buna bir rnektir. Bunun yannda bir sanatkrn kulland teknoloji de az istisnal fakat iyi tanmlanamayan, programlanamayan niteliktedir. Perrow ayrca firmalarn "teknolojileri ile yaplar arasndaki uyumu maksimuma karmaya altklarn" ifade etmitir. Organizasyon yaplar ile teknoloji arasndaki ilikiler konusunda dier bir nemli alma J. Thompson'n gelitirdii ve organizasyonlarn kulland teknolojileri temel grupta snflayan almadr. Thompson'a gre kullanlan teknoloji organizasyon yapsn belirleyen nemli bir unsurdur. Thompson'n teknoloji tanmnn arlk noktas teknolojinin ngrd karlkl bamllk ve faaliyetlerin koordinasyonu ile kontroldr. Bu teknolojiler: 1. Bal Teknolojiler (Long-linked): Standart rnlerin retilmesinde faaliyetlerin birbirini takip eden bir teknolojiyi izlemesidir. Faaliyetler birbirlerine sral-karlkl baldr. Kitle retiminde olduu gibi planlama ve denetleme ok nemlidir. Deien isteklere fazla uyumlu deildir. rnein, Bakrky PTT ubesinde bir ilemin yaplabilmesi iin nce Bahelievler PTT ubesindeki ilemlerin yaplm olmas arttr. 2. zmleyici Teknoloji (mediating): Bu teknolojide birbirinden bamsz birimler birbirlerine eitli ilemlerle balanmaktadr. rnein, ticari bankalarn tasaruf ve yatrm yapanlar kredi verenlerle birbirlerine balamas. Bu teknolojide sonular bir

takm yntem ve kurallar arasndan geerek elde edilmektedir. Yani brokratik bir yap sz konusudur. eitli isteklere uyumludur. 3. Youn Teknoloji (Intensive): Bu teknolojide yaplan ilemlerde kullanlan teknikler karlkl olarak birbirlerine baldrlar. Burada nesne geri bildirim yoluyla kendisine en uygun tekniin hangisi olduunu gstermektedir. rnein, hastaneye yatan hastalarn her birinin tehis edilen bulgulara gre farkl muamelelere ihtiyalar vardr. Organizasyon yapsnda birimler aras yardmlama, haberleme olduka yksektir ve birimler esnek bir yapya sahiptir.

Bu snflamas ile organizasyonun en nemli fonksiyonunun kontrol ve koordinasyonu salamak olarak kabul eden Thompson, kullanlan teknolojinin bu hususlar nasl etkileyeceini gstermitir. Tavistock Enstits almalarnda ise kmr ocaklarnda yaplan bu aratrmayla kmr karmada uygulanan tehizat ve yntem deiikliinin iiler zerindeki etkileri belirlenmeye allmtr. Bu almann en nemli yan, bamsz ve evresel bir deiken olan teknoloji ile bal bir ynetimsel deiken olan organizasyon yapsnn belirlenmesi arasndaki ilikileri gstermesidir. Ayrca Tavistock Aratrmas, teknolojik deiikliklerin, iilerin sosyal ilikilerinde nasl deiikliklere yol at ve biimsel olmayan rgtn olumasn nasl engelleyebildiini ortaya koymas asndan olduka nemli bir yere sahiptir [7].

3.3. DURUMSALLIK YAKLAI LE SSTEM YAKLAIMI, KLASK VE NEOKLASK TEORLERLE KARILATIRIMI

Durumsallk yaklam, bir organizasyonun yap ve srelerini belirleyen unsurlarn, organizasyonun kulland teknoloji ile organizasyonun ilikili olduu evresel unsurlar olduudur. En iyi ve uygun organizasyon yapsna, sadece belirli organizasyon prensiplerini uygulamakla deil, fakat bu ilkeleri teknoloji ve evre deikenleri ile ilgilendirerek durumun zelliklerine gre uygulamakla elde edebiliriz. Organizasyon ii faktrler baml deiken, teknoloji ve evresel unsurlar bamsz deikenlerdir. Durumsallk yaklamnn bir zellii de doas gerei, organizasyonu bir sistem olarak ele almasdr.

"Durumsallk Yaklam, alt sistemler anlamnda organizasyon ve evresi arasndaki karlkl ilikileri anlamaya ve bu ilikilerin niteliklerini ve eitlerini tanmlamaya alr. Organizasyonun ok deikenli doasn vurgular ve organizasyonlarn deiik durumlar ve spesifik koullar altnda nasl faaliyet gsterdiklerini anlamaya abalar." Baka bir deyile bir yandan organizasyon iindeki alt sistemlerin kendi aralarndaki ilikilerle, dier yandan da bu alt sistemlerin d evredeki eitli faktrlerle ilikisini irdelemektedir. Organizasyon iindeki deiik alt sistemler deiik dsal taleplere gs germek durumundadrlar. Bu deiken evrenin stesinden gelebilmek iin organizasyon deiik yapsal niteliklere sahip zellemi alt sistemler yaratmaldr. En baa geldiimizde yani sistem durumsallk teorisi kmadan nce sistem yaklam da dahil olmak zere bu teoriler yetmemeye, baz noktalarda tkanmaya baladlar. nk yaanlan dnya byk lde deimi, genel olarak duraan ve kapal zellikler gsteren evre koullar daha byk bir hzla hareket etmeye ve organizasyonlar etkilemeye balamtr. 2. Dnya Savandan sonra geen zamanla birlikte lke ekonomileri toparlanmaya, teknolojide byk deiim ve gelimeler yaanmaya ve dnya bugnk kreselleme denilen aamaya doru hzla ilerlemeye balamtr. Dolaysyla organizasyonlar ok byk bir hzla deien evresel ve teknolojik gelimelere ve farkl evre koullarna uyum gsterme zorunluluunu hissetmilerdir. Bylece sistem yaklam ise yerini 60'larn sonlarndan itibaren "Durumsallk" ya da "Koul Bamllk" denilen teoriye brakmtr. nk Sistem Yaklam soyut kavramlara dayanm ve genel eyler sylemi olduundan eitli dnrler ynetim grlerinin yaratt kargaadan kurtulamamlar, bu nedenle de Sistem Yaklam yetersiz kalmtr. Sistem Yaklamnn esas amac, kantitatif yaklamlarla sonu alnamayan konulara tm bilim dallarnn etkilerini kapsayan genel formller gelitirme ve kolay anlalr ortak noktalar bulmaktr. 70'lerden itibaren uygulamada karlalan glkler ve somut olarak var olan g ve basklardan hareket eden durumsallk kavram gelimeye balamtr. Bu yaklamla rgtlerin karlatklar sorunlara sadece klasik kuramlarn kat kurallar ve varsaymlar ile veyahut da Sistem yaklamlarnn genel ve soyut ilkeleri ile zm aranmaktan vazgeildii grlmektedir. "lkeleri ve en iyi organizasyon yapsn esas alan yukardaki yaklamlarn niversal ve ngrc bir nitelik tamalarna karlk, Durumsallk Yaklam durumlarla ilgilidir ve ngrc bir nitelik tamamaktadr." Yani organizasyon d evre koullarna gre deiiklikler gsteren bir baml deikendir. te teknoloji burada karmza kmaktadr. Teknolojik deime ve gelimelerin toplum yaamnda ok nemli bir yer tuttuu aktr. Organizasyonlarda da baarmak istenen i ve bunun iin kullanlacak olan teknoloji olduka etkili bir faktrdr ve yapnn belirlenmesinde nemli bir etkendir. Durumsallk Yaklamna temel oluturan aratrmalarda da zellikle teknoloji-organizasyon yaps ve teknoloji-organizasyon bykl ilikileri ve etkileimi olduka fazla yer tutmutur [7]. Klasik teoride yer alan mekaniklik ynetim ve kapal sistem yerine durumsallkta ak sistem ve artlar n plandadr. Neoklasik teoride ise sadece insan ve ona etkiyen faktrler zerinde durulduu iin teknoloji kullanm ve deien dnya talebine karlk verme sz konusu olmamtr.

4.

POSTMODERN YNETM TEORS

Postmodernizmin, modern-sonras eklinde dnemsel bir yaklamla ele alnmas, tarihsel olarak, postmodernizmin balad ve modern dnemin sona erdii iddia edilen 1970li yllardan sonrasnn modern-sonras, yani postmodern dnem olarak kabul edilmesini gerektirecektir. Byle bir yaklam, postmodernizmin ortaya kn, baka baz faktrlerle birlikte asl olarak insanlk tarihindeki nemli dnmlerin belirleyici faktrlerinin zenginlik retme tarzlarnda meydana gelen deiiklikler olduu, gnmzde meydana gelen bilgi devriminin ve teknolojik alandaki gelimelerin de yeni bir toplumsal yap oluturduu anlayna dayandracaktr. Buna gre, ynetim ve organizasyon alannda son otuz ylda gerekleen ebeke rgtler, rek tipi rgtler, sanal rgtler, akll rgtler, yaayan rgtler, renen rgtler, demokratik rgtler, ym rgtler, matris rgtler, lgn rgtler, ilikisel rgtler, deneyimsel rgtler, zeki rgtler, melez rgtler, evrimsel rgtler, alkantl rgtler, kesien rgtler gibi rgtlenme yaklamlarnn ve stratejik planlama, rnek edinme, performansa dayal cretlendirme, d kaynaklardan yararlanma, stratejik ibirlikleri, temel yetkinliklere odaklanma, deiim mhendislii, dengeli skor kart teknii, toplam kalite ynetimi, tedarik zinciri ynetimi, bilgi ynetimi, klme, takm almas vb. daha birok ynetim tekniklerinin de postmodern olarak kabul edilmelerini gerektirecektir. Bu durumda, postmodern bir ynetim kuramndan ve postmodern ynetim tekniklerinden bahsetmek mmkn olacaktr. ekil 2de bu dnemsel yaklama gre ynetim fonksiyonlar asndan snflandrlm modern ve postmodern uygulamalar arasnda bir karlatrma verilmektedir. Byle bir yaklam, bir ynyle, postmodern dncenin ortaya kmasyla birlikte modernliin yok olmad, bilakis eksiklerinin giderilerek ve daha da radikalleerek yoluna devam ettii eklindeki ktmser, fakat bir o kadar da gereklii bulunan, yoruma yaklamaktadr [12].

ekil 2 modern ve postmodern uygulamalar arasnda bir karlatrma

5.

SONU

Sanayi devriminden gnmze dek gelen ynetim teorilerini aklayp karlatrdm. Gnmzn piyasa koullarnda rekabetin ve srekliliin nemli olduu bu dnyaya girebilmek ve burada yaayabilmek iin ne klasik teoriler ne de postmodern teoriler yetecektir. Srekli yeni kavramlarla birlikte; imdi markann, yani entelektel sermayenin para yapt koullarda kim bilir belki de ilerde insanlar para edecekler. Byle durumlarda yeni teoriler hatta yeni bir Dnya Gr ortaya kacaktr.

6.

KAYNAKLAR

[1] Prof. Dr. ERGN, Mustafa- Modern Ynetim Kuramlar (Slayt) [2] Yldrm, Murat Modernizm, postmodernizim ve kamu ynetimi- Uluslar aras nsan Bilimleri Dergisi; Cilt:6, Say:2, Yl:2009 [3] http://www.bilgiportal.com [4] http://www.canaktan.org [5] LEBLEBC,Doan Nadi - Ynetim Bilimi Asndan Klasik Dnemi Hatrlamaya likin Bir
alma [6] Prof. Dr. MUCUK, smet Modern letmecilik; Beinci basm, Der Yaynlar, 1993 [7] http://www.ozyazilim.com [8] http://www.bursaegitimsube.pol.tr [9] http://www.frmtr.com [10] http://www.ikademi.com [11] http://enm.blogcu.com [12] Ar. Gr. ERDEMR, Erkan - Posmodernizmin letme Ynetimine Etkileri: Kavramsal Bir zmleme, e-Akademi , Haziran 2006 - Say 52