1.LETM letiim, insan ilikilerini dzenleyen ok nemli bir sretir.

Ccelolu "letiim; kiiler arasnda yer alan dnce ve duygu alveriini dile getiren bir terimdir" (Ccelolu, s. 10) diyor. Bylece iletiim toplumsal varlk olan insanolunun yaantsnn kanlmaz bir boyutunu oluturuyor. letiim de baarl olan genellikle kendisine gvenen, saygl, ibirlii ve paylamaya istekli, kendisinin ve bakalarnn sorunlarna dnk ve zm arayc kiilerdir. nat bir tutumla fikirlerini savunan, kendi grlerinden baka doru tanmayan, gvensiz, korku iinde yaayan kimseler genellikle iletiim kuramayan tipleri olutururlar. Dengeli ve olumlu iliki kurabilen kiilerin duygusal gvenlik iinde olduklar olaylar-durumlar gerektii biimde yorumlayabildikleri ve evresindeki insanlar kadar kendilerinin de geliimine katk getirme abas gsterdikleri gereinden hareketle bu niteliklerin insan ilikilerinin gereklerinden olduu bilinmeli ve gerekletirilmelidir. Baarl iletiimin bir nemli koulu kiiler arasnda, ama birlii salanmasdr. Amac belli olan bir mesaj yerine daha kolay ulaabilecei gibi, amac gerekletirme konusunda da iyi sonu alnabilecektir. letiimde baarya etki eden bir baka nemli nokta da mesajn gidecei, kiiyi tanmak, onu kiilik yapsna uygun den bilgi ve gnderme yntemini belirlemektir. Bu arada mesajn alc tarafndan anlalp anlalmad, kontrol edilmelidir. Eer mesaj iyi anlalmamsa beklenen davrann yerine yanl bir davran yer alabilir, anlam kaybolabilir. Buna iletiim aksakl denmektedir. Demek ki, verici ile alc arasnda ama birlii salanamam, mesaj istenen anlamda gerekleememitir. letiimin salanabilmesi ilk planda ama birliinin kurulmasn zorunlu klmaktadr. Bunu ilikileri dzenleyici nitelikteki kurallarn saptanp hizmete sunulmas izlemelidir. Bir yerde yaayan kiiler ortak yaam standardna gre davran biimini renir ve onlara uygun yaamaya alr. Bunun iin bu davran standartlar belirlenip, hizmete sunulursa iletiim kurulabilir. Bu standartlar toplumun ortak beklentilerini dikkate almal ancak, bireysel 1

farkllklar hesaba katmay unutmamaldr. Her birey kendine zgdr. Bu nedenle doruyu-yanl, gzeli-irkini, kendi deerlerine dayanarak seer ve benimser. "Bireyin kendine zg dnyas vardr. Hibir insann bir bakas iin doruyu yada 'gerei' saptayamayaca, her kiinin kendine zg bir dnyas ve gerei olduu inancn paylamaktaym." (Ccelolu, s. 15). 1.1.Konuma Biiminin likilere Etkisi nsan ilikilerini ynlendirici ilkelerden birisi konuma biimiyle ilgilidir.nsanlar birbiriyle nasl konumal ki, ilikiler dzenli ve salkl bir yol izlesin. Konuma biimi insan ilikilerini baarya ynlendirme asndan byk neme sahiptir. Kiinin konuma yntemi, setii kelimeler, onlar kullanmada gsterdii beceri, konuurken taknd jest ve mimikler, ses tonu bu alanda sylenebilecek bir ok nemli noktalardan bazlardr. Konumaya balama srasnda seilen kelimelere zen gsterilmeli, bir eletiri, bir direktif, bir olumsuzluk ifadesiyle sze balanlmamaldr. Kiinin konuma biimi karsndakinin davrann ynlendirecei iin onun tepki duymasna neden olacak bir tutumdan saknlmaldr. Kiiler aras ilikileri bozucu kelimelerden kanlmal, rnein; sevilen kiiler, anababa, karde, e gibi yaknlar hakknda olumsuzluk ifade eden konumalardan kanlmaldr. Nerede, ne zaman, nasl konuulacan bilmek insan ilikilerini dzenleyen temel ilkelerdendir. Ksaca insan ilikilerinde ak, drst, anlalr bir dil kullanma, bir bakma bir tr dengeli diplomasi kurup srdrmek demektir. Kelimeler konumada nemlidir, onlarla dnr, onlarla dndklerimizi ifade ederiz. Bu nedenle kelimeler iyi seilmeli, anlam kaymasna neden olacak, yanl anlamaya zemin hazrlayacak kelimelerden saknlmaldr. likileri ynlendirmede dil olduka nemli bir yer tutar. letiim becerisi gelimemi kimseler saatlerce tarttklar halde tartmann bandan beri benzer grleri savunduklarn, ayrldklar tek noktann konuyu deiik yorumlamaktan ibaret olduunu 2

fark ederler. Bu iletiim bozukluuna kelimelerin anlamlarnn akla kavumam olmasnn neden olduu bilinmektedir. Kelimeler birok kiiler; meslek mensuplar, yetimekte olanlarla yetikinler, kadn-erkek, farkl yrelerde yaayanlar iin farkl anlamlara gelebilmektedir. Bu durum farkl yorumlara, o da iletiim aksaklna yol aar. Buna bir de konumacnn kiilii eklenince o!ay kiiler aras ilikileri bozucu bir nitelie dnebilir. "yi bir konumada kullanlan szckler ak ve yerinde olmal, ifade edilmek istenilen fikirleri tam vermelidir. Yanl szcklere bir fikri ifade etmek, yanl ve eksik tartan bir terazide doru tartmaya benzer. Hatta bir dnr, 'fikirlerini tam ifade edemeyen insanlar, dnmeyi bilmeyenlerle ayn seviyededir.' demitir (Akt. Osmay, 1983: 106). Baz kimseler de konumasn yabanc szckleri ile zenginletirmek isterler. Bu gerekeyle anlamn ve telaffuzunu ok iyi bilmedikleri szckleri kullanrlar. Modern, inklap, bilhassa-bilakis, master ve benzeri gibi szckleri rnek olarak sayabiliriz. Ancak bu szcklerin syleniini yanl bildii, anlamn ise hi kavrayamad iin hem gln duruma dmekte, hem de iletiimi aksatmaktadr. Modern diyecei yerde moderen, inklap diyecei yerde inklap diyen bir insan iletiimde baar salamakta zorlanmaktadr. Son yllarda lkemizde mezuniyet sonras alma iin yine yabanc szcklerin kullanlmas olduka yaygnlamtr. Aslnda bu szckleri kullananlarn bir blmnn kullandklar szcklerin anlamlarn bilmemeleri durumu daha da karmaklatrmaktadr. Bilim uzmanl yerine, "master" szcnn tercih edilmesinin baz karklklara yol at gzlenmektedir. Bu durumu somutlatrmak amacyla yaanan bir olay inceleyelim: Ankara'da bir lisede biyoloji retmeni olan kran, bir yandan da Hacettepe niversitesi'nde Bilim Uzmanl eitimini tamamlyor. Byle bir eitim bir kademe kazandrdndan ilgili Bakanln ilgili blmne bavurarak bu haktan yararlanmak istiyor. Aradan ok uzun bir sre getii halde, isteine yant alamayan retmen durumu aratrmak amacyla Bakanla gidiyor. lgili bir memur, incelemesini tamamladktan sonra, kran'a "Siz Bilim Uzmanl yapmsnz. Biz byle bir almaya herhangi bir ilerleme vermiyoruz. Bizim Bakanlmz, Master derecesine bir kademe ilerlemesi veriyor, siz ise baka bir ey yapmsnz. Bu yzden dilekenize cevap alamadnz", diye yantlyor. 3

Bu yanll retmenin aklamas da dzeltmeye yetmediinden niversiteden bu iki szcn anlamlarna ilikin bir yaznn getirilmesi zorunluluu douyor. Bu rnekte grld gibi, olay, zaman, enerji kaybna yol aan bir karmaaya srklenmitir. Bir pazar yerinde gzlenen bir olay kelimelerin anlamlarnn yol at iletiim bozukluuna rnek oluturulabilir: Mterileriyle ilgilenmekte - olan bir satcya, bir baka satc seslenerek paket kad olup olmadn renmek istedi. Satc bu soruyu "Okey" diye cevaplad. br beklemeye koyuldu. Ancak dakikalar getii halde isteinin yerine getirilmediini grnce, sorusunu tekrarlad. Buna olduka sinirlenen birinci satc "Okey dedik ya, neden bekliyorsun hala?" diye arkadana kt. Bu durum evredekileri olduka artmt. Kulland kelimenin anlamn ters bilen bu satc arkadayla iletiim kuramad gibi kendisini hakl, hakl olan haksz grme gibi iliki bozucu bir duruma dmekteydi. 1.1.1. Konuma ve Eletiri Konuma biimi baz kiilerde youn biimde eletirisel bir nitelik tar. Osmay gibi, baz yazarlar "Daha az eletiri, daha ok i formlyle eletirinin olumsuz etkisini vurgulamaktadrlar. Bylesi bir eletiri, sadece olumsuzluklar, eksiklikleri grmeyi ve bunlar gerekli incelikten yoksun bir biimde sunmay yeleyen kiilerin setikleri eletiri trdr. Sonucun olumsuz etkisine kesin gzyle baklabilir. Byle konumalar insanlarn istek ve zevklerini krar ve kiilerin atlm gcn yok edebilir. Ancak eletiride denge salanabilir. Olumlu ve olumsuz ynler birlikte ele alnabilir. Yerinde, yumuak, anlayl ve hogrl bir konuma stiliyle sunulursa, eletirinin yapc etkisi artrlabilir. Bu trden eletiriler, insan .ilikilerini dzenlemeye yarar getirebilir. Konuma ve eletiri srasnda, baz cmleler huzursuzluk konusudur ve kiiler aras ilikiyi bozmakta byk etki gcne sahiptir. rnein, aadaki cmlelerde konumaya balamak, iletiim kurmaya altmz kiilerle ilikilerimizi bozmaya ve onlarn konumay dinleme yerine, cephe almalarna neden olmaktadr. 4

- Senin iyiliin iin baz eyler sylemek istiyorum. - ok duyarl olduunu bildiim iin bunu sylemekten vazgeiyorum. - Karlatrmak gibi olmasn ama, kardeim bunu daha iyi yapar. - Bunu kendi kendine fark etmeni umdum; ama gryorsun ki ben retmedike olmayacak (Bilen, 1989: 120). Ksaca sylemek gerekirse, konuma biiminin olumlu ve dengeli iletiimi salayabilmesi, onun anlalr ve ak ifadeler iermesini, anlalmas zor olan ifade biiminden saknlmasn zorunlu klar. Konuma, mantksal bir sra iinde, karmaaya dmeden, basit, ak ve net olmal; adal, gsterili, ar el - kol hareketiyle desteklenen konuma biiminden saknlmaldr. Konuurken standart Trke kullanlmaya allmal, mahalli ive, argo ve benzeri konuma biiminden kanlmaldr. Osmay'n ifadesiyle, "Konuma, konularn beraberce ele alnmas demektir ki, sylemekten derhal ayrlmaktadr. Moliere'in Bizi anlamlarsa, bu iyi konutuumuzun bir dillidir sz de konumann kar tarafla olan bu beraberlik ilgisini ok gzel aklar" (s. 103). 1.1.2. Dinlemenin ilikilere Etkisi Dinleme, insan ilikilerini ynlendiren olduka nemli bir baka ilkedir. Dinleyen ve anlayan kiiler, evreleriyle uyumlu ve dengeli iliki kurabilirler. Bu alanda zorlanmadan baar salayabilirler. Dinleme, konuan ve anlatan iin bal bana tedavi edici, rahatlatc bir nitelie sahiptir. Ne yazk ki, insanlarn byk bir ounluu, dinleme yerine konumay yelediklerinden, insanlarn anlatamadklar sorunlar gnden gne artarak, nne geilmez boyutlara ulamaktadr. nsanlar dinlerken yada yle grnrken, tetikte bekleyerek, sz ele geirmek, ondan sonra da hzl ve aralksz bir tempoyla konumak, kardaki sorunlu kiiyi, bsbtn sorunun iine itmektedir. Niin dinlemediimiz sorusunun cevabn Ccelolu'nun "nsan nsana" kitabndan alrsak, "Bir gnde duyduumuz szleri zamana vuracak olursak, gnde be yada alt saati bulur. Snfta, evde, toplantda, iyerinde, yolda, televizyonda, radyoda o kadar ok konuma var ki, btn bunlara dikkatimizi verecek olsak, sinir sistemimiz ok yorulur. 5

Sinir sistemi, kendini korumak iin, dikkati her zaman youn odak noktasnda tutmaz. Ancak ilgin bulduumuz, yani bizim o anda iinde bulunduumuz fizyolojik ve psikolojik gereksinmelerimiz erevesinde anlaml olan noktalara dikkati toplar. Bir baka neden de, dakikada 600 kelimelik bir konuma hzn rahatlkla anlayabilecek bir sinir sistemine sahip olduumuz halde, normal konuma hznn, dakikada ancak 100 ile 140 szck arasnda olmasdr. Bu demektir ki, her dakika en azndan 460 szckl bir zaman sresince kafamz bo kalyor.Btn bu zaman insan kafas, kendine varolan malzemeyle dolduruyor. Yani kendisi iin nemli sorunlara dnyor ve onlarla ilgileniyor. te, kendini iyi dinleyici olarak eiten kimseler, bu bo zaman, konuann ne ve niin demek istediini dnerek kullanr. Kendi sorunlarna dnmezler" (Ccelolu, 1979: 124). Dinlemenin bilimsel temelini bilmek, birok noktada dinlemeyene hogryle yaklamamz kolaylatrabilir. Ancak bu davran ar dzeyde alkanla dntrenlerin neden olduu sorunlar da gz ard etmemek gerekir. Dinleme yerine konumay yelemek, kiileri rahatlatmak yle dursun, sorunlarn kat kat artrmaktadr. ok hasta olduunuz bir gn, "Naslsnz?" diyen bir kiiye, "Hastaym." dediiniz anda, size "Gemi olsun." demeye bile bir iki saniyesini ayramadan, kendisinin, ailesinin, hemehrilerinin hastalklarn anlatmaya koyulursa. hastalnz artacak, ateiniz ykselecek ve bir daha bu kiiyle byle bir konumaya girmek istemeyeceksiniz. Dinleme; titizlik, dikkat ve zen stne kurulmal, konuana mmkn olan lde ilgi ve sevecenlikle yaklalmal, konuan ve dinleyen yada dinleyenler arasnda iyi bir iletiim kurulmasna allmaldr. Ne yazk ki, dinleme ve anlama becerisi gelimi insanlarn says ok azdr. nsanlarn byk bir ounluu, sylenenlerin asl anlamn kavramak iin aba harcamazlar. Yzeysel olmaktan kurtulamazlar.. 1.1.3. Dikkat ve zenle Dinlemenin Belli Bal Yararlar 1. yi bir dinleyici, dikkatle dinlediinden, gerekli bilgiye sahip olur ve uygun kararlar alabilir.

2. Ayrlan sre iinde, 'hem konu hem de konumac hakknda gerekenleri rendiinden zamandan ekonomi salar. 3.letiimi kolaylatrr, mesaj gnderen kiiyi, dikkatle dinleyerek mesajn anlalp, anlalmadn kolayca denetleyebilir. 4. Dikkatli dinleme, konumaclarn daha iyi konumasna yardm eder. 5. yi dinleme, anlay dzeyini ykseltir (Davis:358) Bu denli yararlar olan dinleme becerisinin artrlmas, insanlar aras ilikileri iyiye ve gzele olumlu ve dengeliye doru ynlendirmek asndan vazgeilmez bir yere ve neme sahiptir. Dinleme yoluyla konumann hedefleri, sunduu verileri, bilgileri ve ipularn aratrmay salayacak bir dnme srecine kavuturulmaldr. Dinleyicinin konuann kulland szcklerden ok ne srd fikir ve dnceleri izleyerek duruma getirilmesi dinlemenin kalitesini ykseltecektir. 2. LETM DZEYLER 2.1. TEMEL LETM VARSAYIMLARI Aada ele alnan temel iletiim varsaymlar Amerikal bilim adamlar Paul Watzlawick, Janet H. Beavin ve Don D. Jackson'n (1967) Pragmatics of Human Communcation adl kitabnda ileri srlmtr. O zamandan bu yana, insan etkileiminin dinamiini aklamada, bu varsaymlar sk sk kullanlmtr. Watzlawick, Beavin ve Jackson, be temel varsaym nermitir. Bu be temel varsaym unlardr: 1. letiim kuramamak olanakszdr; 2. letiimin iliki ve ierik dzeyleri vardr; 3. Mesaj alveriindeki dizisel yapnn kendi bana bir anlam vardr; 4. Mesajlar szl ve szsz olarak iki tiptir; 5. letiim kuran kiiler ya Eit yada Eit Olmayan ilikiler iindedir. Olduka kapsaml olan bu varsaymlar iletiim olaylarn incelemek isteyen bilim adam iin temel bir ereve oluturur. letiimin ilk temel varsaym, iletiim kurmann zorunlu oluundan, daha dorusu iletiim kuramamann olanakszlndan sz 7 eder. Bu nedenle, temel iletiim

varsaymlarnn tartmasna onunla balanr. 2.1.1. letiim Kuramamak Olanakszdr Watzlawick, Beavin ve Jackson "davran"n kartnn bulunmadn, baka bir ifadeyle, "hibir ey yapmamann dahi, davran olduunu ifade ederler. Bu nedenle, hareket etmek yada bir ey sylemek kadar, hareket etmemek yada susmak da bir davrantr ve anlaml bir mesaj oluturur. Bu tr gzlemlerden sonra, vardklar sonucu bir varsaym olarak yle ifade ederler: Ayn soysal ortamda birbirlerini alglayan kiilerin iletiim kuramamalar olanakszdr. Bir otobs yolculuu yaptnz dnn; kimseyle konumak istemiyorsunuz. Yannza konukan yal bir bayan oturuyor, uygar insan olmann gerei hafife tebessm ettikten sonra gzlerinizi kapatyorsunuz ve uykunuz yada ba arnz varm gibi davranyorsunuz. Bu durumda ne yaparsanz yapn, yada yapmayn, yaptnz yada yapmadnz davrann her birinin bir anlam vardr ve br kii iin bir mesaj oluturur. Gzlerinizi kapamanz, "uykum var - yada bam aryor- sizinle konuamam," mesajn verir. Elinizdeki dergi yada kitab okumaya devam etmeniz, "okuduum kitap (dergi daha ok ilgimi ekiyor, kitap okumay sizinle konumay yeliyorum," mesajn verir. Gnlk yaamda, belirli bir sosyal ereve iinde yer alan insanlar, farknda olsunlar yada olmasnlar, birbirleriyle iletiim iindedirler. letiim kurmak iin belirli bir davran gsterme zorunluu yoktur. Hibir davranta bulunmama da, anlaml bir mesaj oluturur. Evli bir ifti ele alarak bireysel dzeyde rnek verelim. Elerden biri, dieri yokmu gibi, srf kendi dnceleri erevesi iinde davranmaya balar ve "Benim ne yaptm seni ilgilendirmez, kendi bildiim ve inandm biimde yaamak istiyorum," derse, geree uymayan, hatal bir anlay iinde davranm olur. rnein, Nizam Bey her Cumartesi akam arkadalaryla buluup kafa ekmeye alm biri olsun. Nilfer Hanm ise, her Cumartesi akamn amca, day, hala ve teyzelerinin de katld geni aile toplantsnda geirmeye alm biri. Bu kiilerin evliliklerinin salkl bir izgide yol alabilmesi iin, elerin birbiriyle konuarak, cumartesi

akam konusundaki beklentilerini akla kavuturmalar gerekir. Belki de, bu konuda itenlikle kabullenebilecekleri bir uzlamaya varacaklardr. Nizam Bey, evlenmeden nceki davranlarn srdrrse, karsna, "Sen benim yaammda yoksun!" mesajn, bilmeden, istemeden verir. te yandan, Nilfer Hanm kocasn cumartesi akamlan kendi aile toplantsna gtrmekte srar ederse, bilmeden kocasna, "Benim daha nceki kurduum dzene ayak uydurduun, benim aileme ilgi gsterdiin srece, seni sever ve sayarm!" mesajn verir. Elerin, belirli bir iliki iine girmi olduklarn, birbirlerinin dn ve beklentilerini hesaba katarak davranmalar gerektiini grebilmeleri gerekir. "Ben kendi bildiimi yaparm, o da kendi bildiini yapsn" anlay, iletiimin temel varsaymna aykr der. Evlilik ilikisi iinde her bir ein davran, dieri iin mutlaka bir mesaj nitelii tar; bu nedenle, mesaj veren kii, mesajn sorumluluunun bilincinde olmaldr. Aksi halde, daha nce sz edilen "iletiim kazalar" ortaya kar. Bu varsaym, toplumsal dzeyde de geerlidir. Trkiye' de yaayan bir kimse, "Ben kendi bildiim biimde ve kendi inandm deerler erevesinde yaayacam, halkn neye, niin inand beni ilgilendirmez!" diyemez. Toplum deerleri, yaam felsefesi, etkileim biimi trafikte, bakkalda, yolda, okulda o kiiyi kuatr; farknda olsun yada olmasn, kii toplumla srekli iliki iindedir. Toplumumuz, "iletiim kazalar" sonucu "yaralanan", "sakatlanan" ve "lenlerle dolu bir toplumdur. Yukarda szn ettiimiz ift iletiim konusunda bilinlenmezse, "yaralananlar" listesine eklenir, zamanla ya iletiim konusunda bilinlenerek "yaralarn" tedavi ederler, yada "umut yok., lme mahkum" grubuna girerler. imdiye kadar sylenenler bir cmleyle zetlenirse, ayn sosyal ortam iinde yer alan kiiler, birbiriyle srekli iletiim iindedir; bu kiilerin iletiim kuramamalar olanakszdr. 2.1.2. letiimin liki ve erik Dzeyleri Vardr Watzlawick., Beavin ve Jackson'n nerdikleri ikinci temel varsaym, iletiimin iki dzeyi olduunu vurgular. kinci temel varsaym udur: Her iletiim faaliyetinin bir ierik 9

bir de iliki olmak zere iki dzeyi vardr; iliki dzeyi ierik dzeyine anlam veren ereveyi oluturur ve bu nedenle daha st aamadadr. (1) Sen okula gidecek misin? (2) Siz okula gidecek misiniz? (3) Okula gitmeyi dnyor musunuz? Cmleleri ayn ierii, fakat farkl ilikileri ifade eder. Birinci cmlede, konuan kendini dier kimseyle ya eit, yada ondan daha gl grdn anlarsnz. kinci cmlede konuann dierine eit ama resmi bir iliki iinde, yada ondan daha gsz olduunu dnebilirsiniz. nc cmlede ise, konuan, dierinin karar verme zgrlne saygl olduunu belirtiyor; bu durumda, kardakinin, konuandan daha gl olduunu tahmin edebilirsiniz. Grld gibi, ayn ierik, iletiim kuran kiilerin ilikilerinin trne gre farkl biimlerde ifade edilebilir. liki iinde bulunan kiiler, iletiim yoluyla, durumlarn srekli olarak karlkl tanmlarlar; bu tanmlamada hemfikir olduklar srece iletiimde aksaklk olmaz. Kiilerin birbirlerini tanmlamalarnda farkllk ba gsterdii anda, iletiimde aksaklklar balar. Bir renci hocasna, "Sen okula gidecek misin?" diye sorarsa, kendisini hocasna ya eit ya da ondan stn grd izlenimini verir. Bu tr bir iliki, hem aydnn hem de halkn paylat Trk kltr deerlerine ters der. Bu ilikiye hocann tepkide bulunmas beklenir; rencinin "terbiyesiz" "mnasebetsiz" yada "saygsz" olduu dnlr. Bu renci, "Hocann okula gidip gitmeyeceini renmek istedim; soru sormak su mu?" gibi bir savunmayla iin iinden kamaz. nk, iledii su, ierik dzeyinde deildir, iliki dzeyindedir. Yukardaki rnekte de grld gibi, iletiim iindeki taraflar, birbirlerini, beklentileri dorultularnda tanmlad srece, iletiim aksamadan devam eder. Bir baka deyile, renci retmene saygl ve retmen renciye resmi davrand srece, iletiim doal srecinde ilerler. likiler, genellikle konuma konusu yaplmaz, nk iletiimde bulunan kiiler 10

ou kere kurduklar iliki trnn bilinli olarak farknda deildirler ve bir aksaklk kmad srece de, bu byle devam eder gider. Kiilerin iliki iinde birbirlerini tanmlamalar farkllat zaman, yani ilikide aksaklk olduu zaman, iliki konuma konusu olur. "Ben senin hocanm, benimle byle konumamalsn!" "Ben senin sevgilin olmay deil, sadece arkadam olarak kalmay istiyorum!" "Ltfen bu kadar yaklamayn bana, biraz daha uzakta durursanz daha memnun olacam!" gibi szler, iliki dzeyinde farkl alglamalar olduunu ve iletiim kuran kiilerin birbirlerini, farkl beklentiler iinde algladklarn gsterir. nsanlar, birbirlerine ilikilerinden ne kadar az sz etmek ihtiyacn duyarlarsa, ilikileri o kadar salkl ve doaldr. likide sorunlar balad zaman, ilikinin tr, konuma konusu olmaya balar. liki dzeyi, gnderilen mesajlarn nasl yorumlanacan belirlediinden, daha st dzeydedir ve teknik olarak "meta-iletiim dzeyi" olarak bilinir. "Meta" eski Yunanca "onunla birlikte, ona dair ve onun stnde" anlamlarna geldiinden, bilim adamlar st dzeydeki iletiime "meta-iletiim" adn verir. Hatrlayacanz gibi, "Sen okula gidecek misin?" sorusunun (iletiim ieriinin) yorumu, retmen hoca ilikisi iinde (meta-iletiim dzeyinde) uygun dmemitir. Yoksa sorunun kendisi Trke'dir ve eit iki arkada, yada konuann gl olduu durumlarda (uygun meta-iletiim dzeyinde) rahatlkla kullanlabilir ve kimseyi rahatsz etmez. . imdi ikinci temel varsaym zet olarak bir kere daha ifade edelim: Her iletiim faaliyetinin, bir ierik ve bir de iliki olmak zere iki dzeyi vardr; iliki dzeyi, ierik dzeyine anlam veren ereveyi oluturur ve bu nedenle daha st aamadadr. 2.1.3. Mesajlar ki Tiptir Watzlawick, Beavin ve Jackson'm ileri srd drdnc temel varsaym, dnsel ve duygusal mesajlar birbirinden ayrt eder. Sz, ister yazl olsun ister konuulsun, karmak bir gramer yapsna gre oluturulur ve mantksal analizleri izin verir. Yz ifadesi gibi szsz mesajlar, gramer kurallarna gre oluturulmaz ve mantksal analizleri yoktur. 11

erik iletiiminde, sz mesajlar; ilikiyle ilgili tutum ve tercihlerin anlatmnda ise, szsz mesajlar en etkili olurlar. Bilim szl mesajlar zerine kurulur. Her bilimin kendine zg terminolojisi vardr. Bu terminoloji bilinmeden, sz konusu bilgi iletiimi ve bilgi retimi gerekleemez. Bu nedenle dil, insan uygarlnn ilerlemesi ve yaylmasnda en nemli aratr. nsan kltr ve uygarlnn altnda yatan bu gl ara, insan ilikileri sz konusu olunca, olduka s ve etkisizdir. Bir bak, dokunma, vcudun pozisyonu, duygular daha etkili ve dolaysz ifade eder. Omuza konan bir el, dostluk ve arkadalk zerine yazlm bir sylevden daha etkilidir. ki sevgili arasndaki iliki ne kadar szl mesajlarla ifade ediliyorsa, ilikinin o derecede zayf olduu dnlr. Bir baka deyile, "Seni ok seviyorum," "Tatlm bugn seni zledim," biiminde konuan donuk yzl, monoton kii, duygularn getirdii iekle, bakyla ve yz ifadesiyle ifade eden kii kadar ilikisinde baarl olamaz. Ksaca sylenirse zihnin mesaj sizle, gnln mesaj szsz ifade edilir. Drdnc temel varsaym yle ifade edilebilir: szl iletiim akl, mantk ve dnceyi, szsz iletiim duygular ve ilikileri en etkili ifade etme aracdr. letiimde bulunan kiiler bu iliki iinde kendilerini srekli tanmlama iindedirler. liki iinde benliin tanmlanmas, aada grlecei gibi, iletiim srecinin temel dinamiini oluturur. 2.2. ETKL LETM Toplumsal bar ve huzurun salanmasnda kiiler aras iletiim ok nemli bir yer tutmaktadr. letiim, kiiler arasnda yer alan dnce ve uygun alverii dile getiren bir etkinliktir. Uygun iletiim yntemini benimseme ve bunu doru olarak kullanma hem kiisel ilikilerde, hem toplumsal yaamda ok nemlidir. Etkili iletiim yntemini benimsemek ve bunu ilikilerimizde doru olarak

12

kullanabilmek iin iletiim engellerini bilmekte yarar vardr. nsanlar aras etkileim ve olumlu iletiimi engelleyen etmenleri yle sralayabiliriz: Kendi dnce ve fikirlerimizi tek doru olarak benimsemek, bakalarnn fikir, dnce ve duygularn nemsememek ve sayg gstermemek. nsanlarn birbirleriyle yaptklar iletiimde, televizyondaki tartma programlarnda bunu grmek mmkndr. Bir ok insann kendi fikirlerini tek doru olarak anlattn, karsndaki insann fikir ve dncelerine deer vermediini sayg gstermediini grmekteyiz. Byle bir durumda ise kiiler arasnda olumlu ve etkili iletiimden sz edilemez. Karmzdaki kii yada kiileri srekli yarglamak, eletirmek ve sulamak da iletiimimizi engeller. Bu tr iletiler sonunda kiilerin kendilerini anlalmam, itilmi, hakszla uram, daha aresiz hissederler, karlnda ise iletiimi keserler. fadelerimizde emir verme, ynlendirme eiliminde olmak, insan davranlarnn kabul edilmez olduu tutum ve davranlar benimsemek de iletiimin kesilmesine neden olabilir. Karmzdaki insann iletiim tarzn bilmemek, srekli konumalarmzda ahlak dersi veren, nasihat eden ifadeler kullanmak, sznden dnmek, oyalamak, alay etmek, konuyu saptrmak da olumlu iletiim srdrmemizi engeller. Byle iletiler yznden insan onunla ilgilenilmediine, duygularna sayg gsterilmediine belki de dlanld dncesine kaplr. Uygun iletiim yntemini benimsemek, bunu doru olarak kullanabilmek iin de etkili iletiim yollar unlardr: Kar tarafn anlamas istenilen konu hakknda ok ak fikir sahibi olmak, kendimizin ve karmzdaki kiinin iletiim tarzn bilmek gerekir. Verilecek mesajn dinleyene anlaml olmas iin dinleyen tarafn lisan ve terimleri kullanlmaldr. Eer mesaj, dinleyen tarafndan alnmaz ve anlaml olmazsa iletiimden sz edilemez. Kendimizi dinleyen tarafn yerine koyup, syleyeceklerimizi o kiiye gre ayarlamalyz. Karmzdaki insana deer vermeliyiz. O zaman mesajlarmz daha rahat iletebiliriz, dinleyen de mesaj alma gayreti gsterir. 13

Fikirlerimizi mmkn olan en basit terimlerle ifade etmeliyiz. Gerekli yerlerde tekrarlar kullanmalyz. Rahatsz edici grltleri ortadan kaldrmal veya azaltmalyz. Grltl bir ortamda salkl bir iletiim kurmak mmkn deildir. Ak ve anlaml olabilmek iin her trl iletiim imkann kullanmak gerekir. (Beden duruu, yz ifadesi, gz bak, el ve beden hareketleri, ses tonlar.) Dzeltici geri iletimlerde ak ve duyarl olmalyz. En nemlisi insanlar aras olumlu iletiimin salanabilmesi iin; karlkl sayg ve hogr, fikirlere tek ynl deil, ok ynl bakabilmek ve karmzdaki insana deer vermek gereklidir. Yunus Emre'nin "Yaradlan severim yaratandan tr" szn yaantmzda davranlarmza yanstmalyz. Ayrca iletiimde sakin olmak, duygularmza kaplmamak ve aceleci davranmamak ok nemlidir. Byle davranmazsak etkili iletiim olmaz. Bu konuda nasl davranlmas gerektiini Peygamber Efendimiz u hadis-i erifi ile belirtmitir: "retiniz, kolaylatrnz, zorlatrmaynz, iinizden biri fkelendii zaman sussun." Her insan kendi sorumluluunun bilincinde, duygu ve dncelerinde samimi olur, bakalarna kar da saygl olursa, insanlar aras iletiim daha salkl bir ekilde srdrlebilir. Ancak insan bencil, erdemli davranlardan uzak, sadece kendini dnen, bakalarna saygsz ve deer vermeyen tutum ve davranlar iinde olursa, iletiimden sz etmek mmkn deildir. 2.2.1. letiimin temeli lmdr letiimin temeli lmdr aslnda. leceini dnen insanlarn kurmu olduu iletiimle, asla lm dnmeyen insanlarn kurmu olduu iletiim arasnda ok byk bir fark vardr. lm kt bir olay olarak kabul etmek mmkn m? lm hayatn bir faslasdr. yi ve kt bir olay diye ayrmak yanltr. Hayatn iinde bir sre, lm. Akp giden hayatn iinde bir sre. lm bir nokta, bir duru

14

olarak dnmemeli bence. Hayat dntren bir sre olarak dnmeli. Baka bir boyuta gei, baka bir aleme gei, baka bir yaama biimine gei. Yokluk deil de baka bir hayata gei ama insanlarn ou korkuyor lmden. Psikolojik anlamda tabi ki lm insanlarda korkuyu ileten olay. nsanlarn korkmasnn gayri mmkn olduunu dnlr. Ama lmn de korkulmamas gerektii yolunda belirli bir eitime ihtiya olduu dnlr. Bu eitim hem kendi kltrel kodlarmza hem slm prensiplerle ortaya kyor. insanlar nasl hayat renerek yayorlarsa, hayat tecrbesi elde ediyorlarsa tm sonras hayat da renmeyle alakal. lm de insanlara eitim yoluyla bir ekilde vermek lazm bu korkuyu zerinden atabilmek iin. ou insan hayattan da korkar ama biz hayat korkusunu fazla dnmeyiz. Hayattan, hayatn glklerinden korkabilir, baarma korkusu olabilir ama lm korkusunu yenme konusunda eitim sreci ok yeterli deil. Hayat tecrbesi konusunda insanlar ok yaygn bir ekilde birbirleriyle iletiim kuruyorlar, birbirlerine destek oluyorlar. lm korkusu insanlar aras ilikilerle yenilebilecek, ilimle yenilebilecek bir sre. Ama insanlar bu korkuyu korku olarak brakyorlar ve bu korkuyla yaamay tercih ediyorlar. Aslnda lm bilinse, lmden sonraki hayatn anlam insanlar tarafndan takdir edilse bu korku da yenilecektir. Bir dier noktada da u var tabii ki, biliyorsunuz son elli yldr zellikle iletiim bilimleri ortaya kt ve olduka ilerledi. iletiim bilimlerinin ortaya kmas insanlar aras iletiimin kaybyla alakal bir ey nerede iletiim yok, orada iletiim sorunlar var. Nerede iletiim problemli, orada iletiim biliminin almalar var. Hal byle olunca insan ister istemez bir st noktada yle bir balant kuruyor, insanlar lm dndkleri andan itibaren ok daha iyi iletiim kuruyorlar. nsanlar lm fikrinden uzaklatklar andan itibaren de iletiim bir noktada kaybolmaya balyor. letiimin temeli lmdr aslnda. leceini dnen insanlarn kurmu olduu iletiimle, asla lm dnmeyen insanlarn kurmu olduu iletiim arasnda ok byk bir fark var. lm dnenlerin toplumla kurmu olduu iletiim ok daha insani, ok daha barl, ok daha verimli. br tarafta ise ok daha iddete dayal, terre dayal ve sapknlklara dayal iletiim sz konusu. Demek ki her iki hali gzlemlediimizde biz iletiimin temelinin lm olduunu ok rahat

15

ifade edebiliriz. letiim bilimleriyle birlikte iletiim teknolojileri de hzla ilerledi ve kitle iletiim aralar hayatmzn ayrlmaz bir paras haline geldi. Ve bu iletiim aralar insanlar "iletiimin temeli" dediiniz lmden mmkn olduunca uzak tutmaya alyor. Bu doru mu? Medya iletiimi tabii ok daha sekler bir iletiim. Daha dorusu teknolojinin prensiplerine gre ilerleyen bir iletiim. Byle olunca tabii orada gsterilen dnya kiiler aras iletiim dnyasndan ok daha farkl bir dnya. ok daha metalam, ok daha fazla anormallemi, ok daha fazla deersizletirilmi bir dnya. O dnyada lm felsefesini aramamak lazm. O dnya bizim ait olduumuz dnyadan, ait olduumuz gereklikten ok daha baka bir gereklik oluturan bir dnya medya dnyas. O yzden medya dnyasna anlk olarak bakmamz lazm. Oysaki lm bir sre. Ama toplumumuzdaki dejenerasyonda, iletiim kopukluklarnda medyann byk etkisi olduu belirtiliyor. insanlarmz izlediklerinden etkilenerek hemen gnlk hayatta uygulamaya geiyorlar. Tabii ki onun etkisi, kamuoyunu oluturmas, insanlarn tavr ve davranlar zerine etkisi tartlmaz. Ynlendirmesi, maniplasyon gc tartlmaz. Bir toplumun lm fikrini,hayat fikrini eer medya deitiriyorsa zaten o toplumu sorgulamak lazm. Eer Trkiye'yi nceleyerek sylyorsanz bunda haklsnz. Aslnda Trkiye'de zellikle son yllarda ok byk bir toplumsal bunalm, ok byk bir anomi, ok byk bir gizli iddetin egemen olduunu syleyebiliriz. Trkiye'deki toplumsal tehlikeler u anda gizli. Ama yle bir gn gelecek ki, o zaman medyay bile sulayamaz hale geleceiz. 2.2.2. En ok letiimi Kendinizle Kuruyorsunuz "Deli miyim ben. kendi kendime konumam!" derken bile kendinizle sorgulamak lazm. Medyann vermi olduklarn bu kadar kolay kabul eden bir toplumun prensiplerini

konuuyorsunuz. Sizi glendiren veya zayflatan bu dncelerinizi ynetmeyi kabul etmezseniz. bu seiminizle mr boyu mutsuz tecrbeler yaayacanz imdiden kabul et16

mi olursunuz. nce bu iletiim eklini tanmaya aln. 2.2.3. Egoistlerin yi Yan Bakalar Hakknda Konumamalar e dnk konuma sisteminizi tanmak size eski olumsuz programlamay silme yada yerine bilinli ve olumlu yeni ynergeler koyarak geersiz klmann frsatlarn verecektir. Herkesin mevcut yapabildii beceri dzeyinin gelitirilebilecei grndeyim. Pasif kabullenmeyi brakp, proaktif dncelerle arzu ettiimiz yarglar yerletirip olmak istediimiz kii olabiliriz. Kendinizle olan iletiimde en vasattan mkemmele kadar geliebilen 5 farkl seviye: 2.2.4. Konumalarm Nasl Deitirebilirim? Ne kadar iyi olursa olsun hibir fikir, eer kullanlmazsa. iyi sonu vermez. Bu yzyln kendini gelitirme literatrnn ortaya kard en iyi dncelerden biri olumlu dnme kavramdr. Bu kavram hayat grnz ve kiisel geliiminizi salayacak etkide kullanmay renmekle ie balamalsnz. te sizi olumlu dnme alkanlna gtrecek 5 admlk uygulama: 1. Adm: Kendiniz hakkndaki ve daha iyi konuma yapabilmenizi engelleyeceini dndnz olumsuz dncelerinizi yazn. 2. Adm: Konumasn beendiiniz en az 3 konumacy dikkatle ve defalarca izleyin. Televizyon kanallar, seminerler size bu frsat verecektir. 3. Adm: Konuma ncesinde, konuma srasnda yaadnz dnce zaaflarnz (olumsuz dncelerinizi) bir izgi ile ayrlm kadn sol tarafna yazn. Beendiiniz konumaclarn konuurken tavr, davran. sessiz mesaj ve etkileimlerini yorumlayarak beendiiniz ynleri maddeler halinde belirginletirin ve onlar sa stuna yazn rnein; konuurken insanlarn gznn iine bakyor. glmsyor ve duraklayarak. sesini alaltp ykselterek sohbet eder gibi konuuyor... vb. gibi. 4. Adm: Yazdklarnz maddeletirerek olumsuz dncelerinizi, dinleyene ve size rahatszlk veren tavrlarnz. Maddeler halinde belirginletirin. Her gn kendinizi hayalinizde konuma yapmanz gereken topluluk karsnda konuuyor olarak canlandrn.

17

Kendinizi beendiiniz konumacnn yerinde, ondan rendiklerinizi zmsemi olarak konuuyor gibi hayal kurun. 5. Adm: Bu hayalleri zihninizde canlandrrken hepsini bir oyun gibi dnn. Her gn birka defa birka dakikalk srelerle hayalinizdeki gzel konumaya konsantre olmak iin gznz kapal ve film izliyormu gibi hayalinizi srdrn. Bu filmin senaristi ve ynetmeni siz olduunuz iin szleri kendi kendinize defalarca tekrar ederek telkin etkisi oluturun. nsan yapa yapa ustalar Byk Rus ressam Brullof, bir seferinde, rencilerinden birinin eserinde dzeltmeler yapmt. renci, bu dzeltmeyle bsbtn deien levhaya hayretle bakm ve: "Siz bir tek noktaya dokundunuz. fakat eser ne kadar deiti!" demi, Brullof da u cevab vermiti. "Sanat, o kk noktann balad yerde balar!" 3. SZSZ LETM yi bir dinleyici, iletiim kurduu kiinin yalnz sylediklerini deil, yz, eli, kolu ve bedeniyle yaptklarn da "duyar"; nk yz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedeninin duru tarz, sesin tonu gibi szsz mesajlar kullanarak da iletiim kurulur. Kar karya gelerek kurulan kiiler aras iletiimlerde, hem szl, hem de szsz mesajlar ayn anda kullanlr. Bu konumaclarda, mesaj alveriinin ancak kk bir blmn szl mesajlar oluturur. Yz ifadeleri, el kol hareketleri, bedenin konumlar ve sesin ykselip alalmasyla gnderilen szsz mesajlar, iletiimde kullanlan mesajlarn daha byk bir blmn kapsar. Kimi zaman, insanlarn duygularn anlamak gerekten zordur. Kendilerine soramazsnz, nk ne hissettiklerini ounlukla sylemek istemezler; sylemek isteseler bile, ou kez duygularn kendileri de pek bilmezler. Bu kiilerin karalarnn iine girip ne hissettikleri renilemeyeceine gre, yz ifadelerine, beden belirtilerine bakarak, o anda

18

nasl bir duygu iinde olduklarn anlamaya alrz. Bedensel belirtileri anlayabilmek iin, bu belirtilere duyarlk kazanmak gerekir. Bu blmn amac, szsz mesajlara kar duyarlk kazanarak, kardakini "sylemedikleriyle" anlamay renmektir. 3.1. Szsz iletiimin zellikleri Szsz iletiim etkilidir; duygular belirtir; ift anlaml iletiim olana yaratr ve belirsizdir (yani yoruma aktr). Bu zellikleri biraz, daha ayrntlaryla aada gzden geirelim. 3.1.1 .Szsz letiim Etkilidir Baz tr anlamlar, zellikle duygular, szsz iletiimle daha etkili ve dolaysz biimde ifade etme olana vardr. etin Altan'n yazsna konu olan Tark Bey'in izlenimlerini hatrlayn. Tark Bey'e yaplan davranlar ona "Sen yoksun, mevcut deilsin," izlenimi vermitir ve bu mesajlar hep szsz; mesajlardr. Duygu ve ilikiyle ilgili en etkili mesajlar, szsz mesajlardr. 3.1.2. Szsz letiim Duygular Belirtir Dnceler szl iletiimle duygular szsz iletiimle en rahat ifade edilirler. Aadaki dnce ve duygular birer mesaj olarak olutururken hangi trden mesajn (yani szl yada szsz mesajn) daha uygun deceini dnn: - Yorgunum. - Gvenlik mahkemelerine taraftarm. - Komu kzn ekici buluyorum. - Dou Anadolu' da sanayi yatrmlar yaplmaldr. - Kzgnm. Yorgunluk ve kzgnlmz en etkili olarak szsz mesajlarla; komu kzn ekici bulmanz hem szl hem szsz mesajlarla; gvenlik mahkemeleri ve sanayi yatrmlar konularm en rahat olarak szl mesajlarla ifade edebildiinizi greceksiniz.

19

3.1.3. Szsz letiim ift Anlamldr. ou kez, kiinin szl ve szsz mesajlar farkl anlamlar vurgular. Sinirli olan kiinin yz ifadesi sesinin tonu ve bedeni kzgnlk dolu mesajlar gnderdii halde, szleri bu kzgnl saklamaya alabilir. Bu kiiye, "Kzdnz m?" diye sorduunuzda, size bara bara, yzne tkrr gibi, "Hayr, kzgn deilim! Niin kzacak mm?" diye cevap 'verebilir. Ne var ki, siz onun szl yada szsz mesajlarndan hangisine inanacanz bilirsiniz. Szl ve szsz mesajlar arasndaki bu eliki, her zaman yukardaki kadar belirgin deildir. Her insan ara sra olduundan farkl grnmeye alr. Bu elikili davrann birok nedenleri vardr: Bir konuma grme yada tartmada kii gerginliini saklamaya alabilir; birinin kendi hakknda zlmesini istemedii anlar olur, yada kendini dndnden daha cazip gstermek isteyebilir. Bu elikileri kendinde ve bakalarnda yakalamasn renen kii, insan ilikilerinde daha gl bir duruma gemeye balar; bir i yneticisi, bir baba veya anne, bir arkada, bir koca yada sevgili olarak, karsndakiyle daha derin ilikiler kurma olanana sahip olur. 3.1.4. Szsz letiim Belirsizdir Szsz iletiimde belirsizlik derecesi yksektir. rnein, beraberce glp elendiiniz bir geziden sonra einizin sessizliini nasl yorumlarsnz? Bu sessizliin bir tek anlam vardr, yoksa bunu birka trl yorumlamak olana var mdr? rnein, - Einiz yorulmu olabilir. - Farknda olmadan onu kzdrm olabilirsiniz. - Gezi bittii iin zgn olabilir. - Ba ars yada benzeri bir rahatszl olabilir. Bu seeneklerden hangisinin doru olduunu anlamak iin, szl mesaja bavurmanz gerekebilir. Burada anlatlmak istenen udur: Szsz iletiim, bireyin gerek duygularn daha iyi yanstabilir; ne var ki, deiik yorumlara ak olduundan hemen bir 20

yoruma sarlp her eyi anladnz sonucuna varamazsnz. Yz ifadelerini, ses tonunu, bedenin gergin yada gevek oluu, duru ve oturu konumunu, el ve kol hareketlerini, kiinin i aleminin belirtileri olarak aln; ancak bunlardan kardnz anlam, bir zaman sresi iinde baka gzlemlerinizle karlatrn, annda bir karar vermeyin. 3.2. KLER ARASI MESAFE BR ANLAM TAIR nsanlar, iinde bulunduklar mekan geliigzel kullanmazlar. Birbirlerine olan duygulara gre, konuurken, aralarndaki uzaklk artar yada azalr. Aadaki altrmay yaparak biriyle aranzdaki mesafenin sizi nasl etkilediini renebilirsiniz. 1. Dier uygulamalarda olduu gibi, kendinize bir e edinin. Yalnz ikinizin olduu bir odaya girin ve odann kart duvarlarna giderek birbirinizi grebilecek biimde yz yze durun. 2. Herhangi bir konuda konuurken, rnein, o anda duygularnz karnzdakine sylerken, birbirinize doru yava yava, yrmeye balayn. Birbirinize giderek yaklatka duygularnzda bir deiiklik oluyor mu? Bunun farkna yarmaya aln. Aranzda santim kalncaya kadar birbirinize doru yrmeye devam edin. 3. Yz yze bakarken, yava yava geriye doru ekilin ve en rahat konuabildiiniz mesafede durun. 4. Siz ve arkadanz ayn uzaklklarda benzer duygular iine mi girdiniz? Benzerlik ve farklarn nereden gelebileceini aranzda tartn. Altrmann ilk aamasnda, rahat bir konuma ortam iin aranzdaki mesafenin fazla olduunu hissetmi olabilirsiniz. Birbirinize doru yrrken, daha rahat bir mesafeye yaklatnz hissetmeniz beklenir; belirli bir yaknlktan sonra, mesafe ksaldka yeniden rahatsz olmaya balamanz beklenir. Bir metre ile 30 santimetre arasndaki mesafede rahat bir duygu iinde olmanz beklenir. Otuz santimetreden daha az mesafelerde artan derecelerde rahatszlk duyacanz tahmin edilir. Baz kimseler, kendilerini zorladklar halde, karsndakine otuz santimden daha fazla yaklaamazlar. Pek samimi olmadnz birinin ok yaknna geldiinizde niin rahatsz oluyorsunuz? Bu duygunun altnda yatan neden, kiisel mekan kavramyla aklanr. Kiisel 21

mekan, bir kimsenin evresinde tuttuu, grnmeyen bir ember olarak tanmlanr. Kii, bu emberin ortasnda bulunur. ap, kltrden kltre, kiiden kiiye deien bu ember her toplumda Vardr. Altrmada rahatszlk duymaya altmz noktada karnzdaki, byk bir olaslkla, sizin kiisel mekannza girmeye balamlar; o mekann snrlarndan knca, yine kendinizi rahat hissetmeye balarsnz. Bu altrmay kendinize yakn bulduunuz biriyle yapacak olursanz, kiisel mekannzn bu kimse iin deiik olduunu. ve ok yakn mesafelere sokulduu halde bile bundan rahatszlk duymadnz gzlersiniz. Ne var ki, tanmadnz yada tandnz halde, olumsuz duygular beslediiniz bir kimseyle ayn altrmay yapacak olursanz, kiisel mekannzn bydn grrsnz. Demek ki, kiisel mekannz bir insan ne kadar tandnza ve ona ne gibi duygular beslediinize gre deiir. Bir kimseyle konuurken araya koyduunuz mesafe, kendi bana bir anlam ifade eder ve kiisel mekann snrlar, bir mesaj niteliine brnr. "Sizi kendime yakn buluyorum mesajn, o kimseye uyguladnz mekanla, yaln ve dolaysz olarak gl bir biimde ifade edebilirsiniz. Antropolog Edward T. Hall, Amerikan kltrnde kullanlan drt farkl kiisel mekandan sz eder (Hall, 1968). Hall'a gre, bir Amerikal bu farkl mesafelerden birini, karsndakine besledii duygulara dayanarak seer ve yine bu yolla, sz konusu kiinin kendisi iin ne tr duygular beslediini renir. Bu drt farkl mesafenin bilinmesinde yarar olduu iin aaya alyorum. 3.2.1. Mahrem mesafe Cilt temasyla, otuz, otuz be santimlik mesafeyi kapsar. Adndan anlalaca zere, ili dl olunan, duygusal bakmdan ok yakn hissedilen insanlarn bu blgeye girmelerine izin verilir. Bir kimsenin mahrem mesafeye girmesine izin verildii zaman, o insana gvenildii, yakn olarak grld anlam kar. Varolan koul1arn zorunlu sonucu olarak, otobste, kuyrukta vb. yerlerde, bir kimsenin mahrem mesafesine giriyorsak, gerginleir ve onunla gz gze gelmemeye alrz. Bu durumlarda kiisel mekanmza giren kii de byk rahatszlk duyar ve o da bizimle gz gze, gelmemeye alr. Bu haliyle sanki, "Kiisel mekanmz ihlal ettiim iin zr dilerim, fakat elimde 22

olmadan, durum gerei burada bulunuyorum," demek ister. Yeni tanan bir kadn ile erkek, duygusal bir iliki gelitiriyorlarsa, mahrem mesafenin farkndadrlar. Arabada yada yemek masasnda oturu mesafeleri birbirlerine kar ne kadar yaknlk hissettiklerine bal olarak gittike azalr yada byr. Bizim toplumda, ilk giriimi, genellikle erkein yapmas beklenir: Diz dize oturma giriimi ilk ondan gelmelidir, kadnn elini avular iine alan odur. Kadn, duygularn bu yaknlama giriimlerine ses karmama yada biraz daha uzaa ekilmeyle belli eder. 3.2.2. Kiisel, samimi mesafe Krk santimle, seksen santim arasnda deien mesafe, Hall'n tanmlad ikinci blgeyi oluturur. Birbirlerini tanyan ve rahat konuan iki insan, bu mesafede kendilerini en rahat hisseder. Genel yerlerde birbiriyle samimi mesafe snrlar iinde duran iki insann iyi bir arkada, kar koca, nianl yada szl olduu dnlr. Bir partide konuurken biriyle bu mesafe snrlar iinde sk sk bulunuyorsanz ve bu kimse kar cinsten biriyse, partideki dier kimselerin dikkatlerini zerinize ekeceinizden emin olabilirsiniz. 3.2.3. Sosyal mesafe Bu blge, seksen santimle iki metre arasnda deiir. lerin rahata konuulduu, resmi ilikilerin srdrld blge bu emberdir. Seksen santimle, yz on santim arasndaki mesafede genellikle, satclarla mteriler ve iyerinde beraber alan kiiler arasndaki konumalar srdrlr. Bir i yerinde patron bir iiyi ardnda, ii patronu otorite olarak grmesinin ve ona duyduu saygnn derecesine bal olarak, patronla arasndaki sosyal blgenin en u snrlarnda durmaya alr. 3.2.4. Genel topluma ak mesafe ki metreden balayarak uzayan kiisel mekan genel, topluma ak, tanmadmz kiiler iindir. Ne var ki, zorunlu koullar nedeniyle okullarmzda retmenler genellikle byle bir mesafe kullanma zorunda kalrlar. Bu nedenle renci retmen ilikileri bir derece yabanclamak zorundadr. Aradaki mesafe on metreyi getii zaman, karlkl iliki ve iletiim daha da zorlar. Kiilerin evresindeki mekan kullanma biimleri de, onlarn sosyal yeri ve mevkii 23

hakknda bir fikir verir. Odasna girdiiniz birinin byk bir masas varsa ve yanna yaklamanz pek kolay deilse, bu kiinin sosyal mevkii ve gc hakknda baz tahminler yaparsnz. Mdrn odasna girerken kapsna vururuz, oysa o bizimkine vurmadan girer. nsanlarn mevkileri bydke, kendilerine zg kiisel mekanlar da nem kazanr. Birok kurulu ta mdrlerin yemek yedii yer ayrdr. Baz niversitelerde retim yelerinin, memurlarn, hademelerin ve rencilerin yemekhaneleri, hatta tuvaletleri bile ayrdr. - Sizin yaamnzda kiisel mekannz nemli bir yer tutuyor mu? Birka gn sizinle bakalar arasndaki mesafeye dikkat edin. Bir durumdan dierine bu mesafe deiiyor mu? Aranzdaki mesafe bir kii hakknda ne hissettiinizin iyi bir gstergesi oluyor mu? Bu kiiye daha yakn yada daha uzak durduunuz zaman duygularnzda bir deiiklik oluyor . 3.3. BEDENN DURUU Karmzdaki kiiyle iletiim kurarken, ona doru eilmi durumda myz, yoksa ondan uzaklar biimde bir eili mi gsteriyoruz? Ellerimiz, kollarmz, ayaklarmz bir yaklama m, yoksa bir uzaklama m ifade ediyor? Bu sorularn cevab, bedenimizin konumuyla iinde bulunduumuz iletiime ne gibi ek mesajlar getirdiimizi gsterir. Bedenin duruunun nasl bir mesaj oluturduunu anlamak iin, aadaki ufak deneyi yapn: 1. ki arkada bulun. kiniz sadece sizi ilgilendiren bir konuyu konuurken, nc kiinin geldiini ve size katlmak istediini dnn. Bu kimseyi grm olmaktan pek memnun deilsiniz, ama ona kar kaba davranmak da istemiyorsunuz. 2. Sz konusu kiiye sadece beden duruunuzu kullanarak duygularnz belli etmeye aln. Bu nc kiiyle, isterseniz konuabilirsiniz, ne var ki onun gitmesini istediinizi szle deil, bedeninizle syleyeceksiniz. Bu deneyi yapmsanz, yada gerek hayatta banza gelmise istenmeyen kiiye biraz srtnz dnmenin, sizin onunla pek konumak istemediinizi belirttiini grmsnzdr. Sizin sohbetinizi kesen kii, omzunuzun zerinden sizinle konumaya kalkar, fakat biraz uratktan sonra kendisinin istenmeyen kii olduunu anlar ve

24

yannzdan uzaklamak zorunda kalr. Bedeniniz bu nc kiiye, "imdi dier arkadamla konumak istiyorum, ltfen bizi yalnz brak," mesajn gayet ak vermektedir. Birine tam yznz dnm olmanz, o kiiyle iletiim kurmaya nem verdiinizi, o kiiden yznz evirmenizse buna pek istekli olmadnz ifade eder. Yzmz evirerek bir insana, onunla mahrem veya samimi mesafede olmak istemediimizi de sylemi oluruz; bylece kalabalk bir asansrde temas halinde olduumuz kimseye bakmadan, yzmz baka tarafa evirerek bedenimizin temasn etkisiz hale getiririz. - nsanlar bir arada oturarak konuurken birbirlerine nasl bir durum gsteriyorlar, gzlemeye aln. Bir grupta kim kime kendini daha yakn hissediyor? Onlarn oturu ve birbirlerine baklarndan bunu karabilir misiniz? Kendinizi gzleyin. Acaba herkese ayn ekilde mi bakyorsunuz, yoksa farknda olmakszn bedeniniz baz ayrmlar yapyor mu? 3.3.1. Beden Yalan Sylemez Bedenin duruu, sadece hangi yana eildii ve yzn hangi yne baktyla snrlanmyor. Omuzlarn dik yada kk oluu, kollarn ak yada kapal oluu, ayaklarn akl yada kapall, bacaklarn st ste atlm olmas, ayrk yada bitiik durmas da birer mesaj oluturur. Psikoterapide zerinde nemle durulan bu tr mesajlardr. Psikolog kendinden yardm istemeye gelen hastann szlerden ok, bedenin ilettii mesajlara arlk verir. Omuzlar km, koltua kle halinde ylm, bacaklar birbirine yapr esasna kapal, srekli nne bakan hastasna, "Bugn kendinizi nasl hisse diyorsunuz?" sorusunu ynelten terapist, "Bugn kendimi ok iyi hissediyorum," biimindeki bir cevaba pek itibar etmeyerek, kiinin iinde bulunduu gerek durumu, bedenin belirttiini dnr. Bedeninin duruuyla duygular arasnda nasl bir iliki bulunduunu, aadaki uygulamay yaparak kendi kendinize kefedebilirsiniz. Bu uygulamay yapmak iin rahat bir biimde bir sandalye yada koltua oturun ve aada verilen ynergeyi izleyin. 1. Gzlerinizi bir dakika iin kapatn ve sizi skan, zen, ezen, utandran bir durumu dnn. Bu zc durumu hayalinizde iyice canlandrn. Bu durumu dnrken, omuzlarnz aa doru kertin, oturduunuz yerde biraz ne doru eilin, kollarnz ne doru kucanzda kavuturun, ayaklarnz, dizinizi ve bacaklarnz birbirine iyice

25

yaknlatrarak ieri ekin, yani bir tespih bcei gibi iyice kapann. Bu durumda duygularnza dikkat edin. Gznz kapalyken, ayakta kendinizi sanki ikinci bir kimse olarak seyrettiinizi dnn; bu kapal halinizle kendinizi iyice gznzn nnde canlandrmaya aln. Byle oturan bir kimse bir bakas olsa sizde nasl bir etki uyandrrd acaba? 2. imdi kendinizi rahat ve gevek brakn ve mutlu, neeli bir annz dnn omuzlarnz dik ve arkaya atlm, kollarnz ak, arkanza yaslanm bir durumdasnz, bacaklarnz ve ayaklarnz bitiik deil. Gzlerinizi kapayn ve kendinizi bu halinizle hayalinizde canlandrn. Bu oturu size neler anlatrd? 3.3.2. Jestler El ve Kol Hareketleri Jestler, yani el ve kol hareketleri, duygularn en gzel belirtileridir. Karmzda konuan kiinin elindeki kad srekli bkp katladn, parmaklaryla masay srekli vurduunu ve gzlerini baklarmzdan hep kardn grrsek, bu kiinin bizimle beraber olmaktan rahatsz olduunu dnrz. Bu tr davranlar, karnzdaki ne derse desin, onun gerek heyecanlarn aa vurmaktadr. Bir kii, kendisini kontrol etmeye alsa da kzgnln, gerginlik ve rahatszlk belirten hareketlerinden anlamamz mmkndr. Kzgn kii kendini ne kadar kontrol ederse etsin, yumruklan bir dereceye kadar skldr, kollar nndedir ve kaslar gergindir. Ayn ekilde, bize yaklamak isteyen fakat u veya bu nedenle bunu belirtmekten ekinen kii, bize ulamak, dokunmak istercesine birtakm belli belirsiz davranlar yapar. Her eyi ak seik, drste, bizden hibir ey saklamadan sylediklerini iddia edenlerin ellerine bakn: Eer sylediklerinde samimi deillerse, ellerini sanki bir perde gibi azlarna ve yzlerine kaparlar. Gzlerini inceleyin: Dorudan yznze bakamaz, gzlerini karr, sk sk kollarn gslerinin zerinde kavutururlar. apkn erkekler, kadnlarn szlerine deil, davranlarna gre hareket edeceklerini bilirler. "Sizi bir daha grebilecek miyim?" diye soran erkee kadn, "Bilmem, tesadfler denk getirirse!" eklinde cevap verirken, akll erkek, kadnn szl mesajlarna uymaz, onun gznn, ellerinin, bedeninin sylediklerini "iitmeye" alr. Belki bu, sylenene

26

hemen inanan, saf ve drst erkeklerin niin iyi birer apkn olamadklarn aklamaktadr. Kart cinsten biriyle daha kolay iliki kurmak m istiyorsunuz? Azn deil, bedenin sylediklerini anlamaya aln!... 3.3.3. Dokunma Gerekli Ve Kudretli Dokunma duyumu, gelime iin yeme ime kadar nemlidir. XIX' uncu yzyln sonlarnda ve XX' inci yzyln balarnda yetimhanelerde len ocuklarn oran olduka yksekti. O zamanki hekimlik, bebein sadece biyolojik beslenmesine, temiz evrede bulunmasna nem veriyor, fakat ocuklarn psikolojik ihtiyalarn dnmyordu. Yllar sonra yaplmaya balanan aratrmalar, bebeklerin gda yoksunluundan deil, kucaa alnp sevilmemekten kaynaklanan, ruhsal kkenli hastalklardan ldklerini ortaya karmtr. Bat lkelerinde bugn, yetimhanelerde bebein gnde birok kez kucaa alnp sevilmesi, onunla konuulmas yntemi uygulanyor. ocuklarn kucaa sk sk alnmasyla, lm orannda bir dme olduu gzlenmitir. Dokunma, bir insana en ksa yoldan "Sen benim iin nemlisin, seni yalnz brakmayacam," mesajn verir. Hibir sz, bu mesaj dokunma kadar etkili olarak ifade edemez. Bir babann ocuunun ban efkat1e okamas, kzgn birka szden sonra sevgilinin sarlmas, saatlerce aklama ve anlatmlardan daha etkilidir. Bir hafta sreyle gnlk etkileiminizi gzden geirin ve u sorulara cevap vermeye aln: En sk kimlere dokunuyorsunuz? Bu kimseleri tandnz dier kimselerle karlatrn, en ok kimlere yaknlk duyuyor ve seviyorsunuz? Dokunmak istediiniz halde dokunamadnz kimseler var m evrenizde? Niin dokunamyorsunuz? ocukluunuzda bol bol kucaklandnz anmsyor musunuz? 3.3.4. Giysilerimiz Askerlikte rtbeler, onu tayan kiinin askeri hiyerari iindeki yerini gsterir. Askerlikteki bu sistemi kat bulanlar olabilir, ne var ki sivil yaamda da, bu tr bir hiyerarik dzen, rtl bir biimde de olsa vardr. Giydiimiz elbiseler hakkmzda bilgi verir. Her gn karlatnz kiileri gznzn nne getirin: Giyinileri, onlarn 27

meslekleri, yada gelir durumlar, sosyal mevkileri, politik tutumlar, dindar olup olmadklar hakknda bir fikir vermiyor mu? 1980'lerden nce ideolojik ayrmlar niversite rencileri arasnda o denli nem kazanmt, "sac" yada "solcu" renciyi giyiniinden ayrt edile biliyordu. Giyini tarznn karsndakileri nasl etkilediini incelemek isteyen bir Amerikal niversite rencisi, iki farkl biimde giyinerek otostop yapmtr. Haftann Pazartesi, aramba ve Cuma gnleri hipi klnda yola km ve eliyle iaret ederek otostop yapmak istediini belirtmitir. Sal, Perembe ve Cumartesi gnleri ise, tl pantolon, temiz gmlek, kravat ve boyal ayakkab giymi ve yine ayn iaretleri yaparak, ayr yerde arabalara binmeye almtr. Grmtr ki, hipi giysileri giydii gnlerde, kendisini ancak hipi klkl olan ve genellikle eski araba kullananlar, zenli giyindii gnlerde ise, daha ok lks otomobil kullananlar ve iyi giyimli kimseler arabalarna almlardr. aramaya gidildiinde yada ie alnmak iin bir grme yaplmas gerektiinde, kardaki kiinin olumlu bir biimde etkilenmesi istenir ve giyime zen gsterilir. Ne var ki, bugnn toplumu, giyini normlar bakmndan olduka eitlilik gstermektedir. yle ki, bazen hipi klyla gezmek, toplumun belirli bir kesimindeki kiilerle daha ok sosyal yaknlama olanaklar salayabilir. Herhalde renilmesi gereken, giyimin kardakini etkilediini bilmek ve bu etkinin bilinli bir biimde saptayabilmektir. 4. BREYLERN LETM SORUNLARI VE LETM BECERLERNN GELTRLMES "Tm yaam, bir iletiim - etkileim olaydr. " letiim, bireyin birtakm semboller kullanarak karsndakini etkileme sreci olarak Tanmlanabilir(1). Ailede, okulda ve i yaamndaki iletiim sorunlarna, lkemizde son yllarda yaplan aratrmalarda ska karlalmaktadr. Baymur ve Yeilyaprak'n, yaptklar aratrmalarda lise ve niversite rencilerinin iletiim yeterlikleriyle ilgili sorunlarn fazla olduu grlmektedir. Bu sorunlardan bazlar; topluluk iinde konuamamak, kar cinsle arkadalk etmekten ekinmek, ana-baba ile sorunlarn toplumun hangi kesiminde nasl olacan nceden

28

tartamamak... gibi. Voltanda, yapt gzlemler sonucunda lise rencilerinde ayn sorunlarn bulunduunu belirtmektedir (2,3). Mooney'in niversite rencileri zerindeki almasnda, rencilerin ok problemli olduu alanlardan az problemli olduu alana doru yle bir sralama yaplmtr(4). Birinci srada niversite ile ilgili problemler, ikinci srada bakalar ile iletiim kurmaya ait sorunlar, nc srada gelecekle ilgili sorunlar yer almtr. ulha ve Dereli'nin yapt aratrmada, iletiim sorunlarnn lkemizde artma eilimi gsterdii vurgulanmaktadr. letiim sorunlar olarak; duygu ve dncelerini aka syleyememek, rahat konuamamak, ya ve sosyal stat olarak daha byklerle rahat konuamamak, bir arkada grubuna girememek, kart cinsle arkada olamamak belirtilmektedir(5). 4.1. letiim Becerisi Yetersizliinin Baz Nedenleri eitli toplumlarda olduu gibi Trk toplumunda da iletiim becerileri yetersiz bireyler bulunmaktadr. nsanlarn bir grubu ar derecede ekingen, bir ksm ise fazlaca saldrgandr. ekingenlik ve saldrganlk zelliklerinin tam ortasnda ise salkl iletiimi anlatan, atlganlk iletiim zellii bulunmaktadr.Atlganlk kiilik zellii ise "bakalarn kk grmeden, onlarn haklarn yadsmadan kiinin kendi haklarn koruyabilme yolu olarak gelitirilen bir eit bireyler aras ilikiler biimi" olarak tanmlanr(6). lkemizde iletiim yetersizliinin yada atlganlk dzeyinin dkl ile ilgili eitli aratrmalar yaplmtr. Oskay (1981) ve Kknel'in (1986) almalarnda; ocuk eitiminde ailenin ve evrenin ocuun yana ve geliim ana uygun olmayan beklentilerinin olmas, ailenin bu beklentilerinin gereklemesi iin ar bask ve dayaa varan ceza ve iddet yntemlerine sklkla bavurmas, yetikinler arasndaki iletiim bozukluunun temel nedenlerinden birisi olarak aklanmaktadr(7,8). Toplumumuzdaki iletiim sorunlarndan bir blm de kuak atmas ve kuaklar aras anlay farknn byk boyutlara ulamasndan kaynaklanmaktadr. lkemizdeki gen kuak, dncelerine sayg duyulmasn, dncelerini anlatma, tartma frsatnn

29

kendilerine tannmasn, toplumun kltr faaliyetlerine katlabilmeyi, sorunlaryla ilgilenmeyi, toplumdan soyutlanmamay, kendi toplumuna yabanclamamay ve sorunlarna sahip kmay istemektedirler(9). Kknel(1986), kuak atmasnn temel nedenini gen ve yetikin kuak arasndaki, karlkl olarak gnderilen iletilerin zlp anlalamamasndan yani iletiim kopukluundan kaynaklandn vurgulamaktadr. Kknel, ailenin ve evrenin genle kurup srdrd iletiimde ve verilen iletilerde elimelerin olduunu ortaya koyarak bunu yle aklamaktadr. Aile bu yandan gence, "bydn", "kendi bana karar vermesinin, sorumluluk yklenmesinin gerekli olduunu" anlatr, te yandan "akln ermez", "sen daha ocuksun" denilerek tm davranlar kstlanr. Bu elikiler gence de yansmakta ve onda da elikiler oluturmaktadr.Gen istedii zaman kendini "koca adam" olarak grmekte, btn sorunlarn zecek gte olduunu sanmaktadr.stemedii durumlarda "ben daha ocuum" aklm ermez dncesinden hareketle sorumluluktan kamaktadr (10). Kasatura'ya(1991) gre; iki insann birbirini anlamasn engelleyen en nemli etkenlerden biri de, savunucu iletiimdir.Bu sre bireyin, benlik bilincini koruma ihtiyacndan kmtr. Bireyin kendini savunma zellii arttka iletiimdeki verimin dtn, savunma azaldka iletinin anlamna ve yapsna daha ok dikkat edildii gzlenmitir. Birbirinden ekinen ve aralarnda olumsuz bir deerlendirme bulunan bireylerin etkili iletiim kurabilmeleri iin ncelikle gven ortamnn oluturulmasnn gerekli olduu ifade edilmitir. evresindeki insanlarla baarl iletiim kuran yetikinlerin kiilik zellii incelendiinde, kendilerine gven duyan, duygusal ve dnsel ynden olgunlam kiiler olduu gzlenmitir. Bu kiilerin bebekliklerinden itibaren gven ve sevgi dolu bir ortamda yaadklar grlmtr. Ayrca baarl bir iletiimde duygudalk, saydamlk ve etkin dinleme zelliklerinin bulunmas gerektii sylenmektedir. Duygudalk (empati), karsndaki insann duygularn anlama yetenei; Saydamlk, bir insann rol yapmamas, ii ile dnn bir olmas; etkin dinleme ise, karsndaki bireyin sylediklerini de zerek, onun dnyasna girilebildiini ve anlaldnn karya iletilmesini anlatr(11). Tuncer (1979), ana-baba tutumlaryla, aile yaplarnn ocuun kiilik zellikleri 30

gelitirmelerine etkisini inceledii almasnda, farkl kltrel elerin egemen olduu farkl toplumlarda aile yaplar ve benimsenmi eitim yntemlerindeki farkllklarn, toplumdan topluma deien zgn kiilik izgilerinin ortaya ktn aklamaktadr. lkemizin de iinde bulunduu Doulu lkelerde, giriken olmayan, geleneklere bal, kararsz ve aile balar gl, snrl davranlar etkin olan bireyler yetiirken; Amerika ve Batl lkelerde zgrlne dkn, para ve baarya nem veren, gelenek ve soylulua bal olmayan, davranlarn belli kurallara gre dzenlemeyen, aile balar zayf bireylerin toplumda genellikle ounlukta olduu belirtilmektedir(12). Geleneksel Trk eitiminde; ailede ocuun korunduunu, gzetildiini, girikenlik ve merakn desteklenmediini, ocuun iinden geenleri aka sylemesinin engellendii vurgulanarak; okul ortamnda ocuun sk bir denetime sokulduu, retmenin otoritesini benimseyen, kurallara uyan ocuklarn dllendirildii ok saydaki aratrmalarn ortak bulgulardr(13). Tuncer, lkemizdeki ocuk yetitirme yntemindeki nemli sorunun, bireyler aras ilikileri bozmadan, aile balarn gevetmeden; bamsz, kararl ve giriken bireyler yetitirmek olduunu belirtmektedir. 4.1.1. letiim Becerilerinin Gelitirilmesi Daha sonra yaplacak olan davrann nceden denenmesi yada prova edilmesi yntemini gelitiren Friedman, Wolpe, Lazarus, Liberman, Baker, Fiedler ve Beach (1966, 1978) gibi aratrmaclar atlganlk eitimi yntemini gelitirmilerdir. Bu yntem danann o davran kayglanmadan yapabilmesini, uygulama srasnda kendine gveninin artacan, danann durumunun ktye gitmeyeceini renmesini salar. Bu tr atlganlk eitimiyle, ok ekingen ve saldrgan davranlar yznden bireyler aras iletiim sorunlar bulunan kiilere yardm edilebilecei sylenmitir (14). Morgan ve Leung (1979), kendilerini yetersiz olarak kabul eden fiziksel zrl niversite rencileri zerinde atlganlk eitiminin etkilerini incelemilerdir. 18-40 yalar arasnda 9 bayan 5 erkek olmak zere 14 denek zerinde allmtr. Deneysel aratrmada n-test, son-test kontrol grup modelinden yararlanlmtr. Atlganlk eitimi gren ve grmeyen denekler karlatrldnda sosyal etkileim

31

becerileri, benlik ve benlik saygs dzeyi ile kendilerini yetersiz olarak kabul eden atlganlk eitimi verilen bireylerin sayca artt denencelerin analizinden anlalmtr. almada fiziksel zrl niversite rencilerinin yeteneksizliinin kabulnn geliiminde atlganlk eitiminin etkili olabileceini ortaya koymutur(15). Voltan (I 980), niversite rencilerinin atlganlk kiilik zellii dzeyinin ykseltilip ykseltilemeyeceini incelemek amacyla deneysel bir alma yapmtr. Atlganlk kiilik zelliini, bireyin kayg dndaki olumlu ve olumsuz duygularn, birey yada bireylere en etkili ekilde iletebilme, karsndaki kiinin hakkna sayg gstererek kendi hakkn koruyabilme nitelikleri olarak tanmlanmtr(16). Bu nedenle atlgan bireyin kurduu iletiimin sonucunda daha salkl bir uyum ierisinde olaca sylenebilir. Voltan, sosyo-ekonomik dzeyi dk ailelerden ve krsal kesimden gelen 17- 19 yalar arasndaki gnll 60 renci zerinde atlganlk eitimi program uygulamtr. Atlganlk eitimi sonunda deney grubundaki rencilerin Rathus Atlganlk Envanterinden aldklar puanlarn ortalamas kontrol grubundan anlaml dzeyde yksek kmtr(17). Akkk (1996), ilkretim rencilerinin ev ortamndan kp, okul ortamna girdiklerinde onlardan yeni davran biimleri gelitirmeleri beklenildiini belirterek, bunun sonunda ocuklarn; kendilerine gvenleri olan, kendilerini dzgn ve gzel ifade edebilen ve kiiler aras ilikilerde baarl bireyler olarak gelimelerinin, salanabileceini aklamtr. lkretim rencilerine kazandrlacak beceriler aadaki gibi gruplanmtr. lk kazandrlacak beceriler; dinleme, konumay balatma, konumay srdrme, soru sorma, teekkr etme, kendini tantma, bakalarn tantma, iltifat etme, yardm isteme, bir gruba katlma, ynerge verme, ynergelere uyma, zr dileme ve ikna etmedir. Grupla bir i yrtme becerileri arasnda bakalarnn grlerini anlamaya alma; duygulara ynelik beceriler grubunda ise kendi duygularn anlama, duygularn ifade etme, bakalarnn duygularn anlama, kar tarafn kzgnl ile baa kma, sevgiyi-iyi duygular-ifade etme, korku ile baa kma ve kendini dllendirme iletiim yeterlikleri arasnda saylabilir. Saldrgan davranlar ile baa kmaya ynelik beceriler; arasnda ise izin isteme, paylama, bakalarna yardm etme, uzlama, kzgnl kontrol etme, hakkn koruma ve savunma, alay etmeyle baa kma, kavgadan uzak durma, yer almtr. Stres durumlaryla baa

32

kmayla ilgili beceriler arasnda ise; baarsz olunan bir durumla baa kma, grup basksyla baa kma, utanlan bir durumla baa kma, yalnz braklma ile baa kma saylabilir (18). Grld gibi, ilkretim rencilerine kazandrlacak becerilerin byk blmn iletiim becerileri oluturmaktadr. Ayrca bu almada her becerinin nasl kazandrlaca ile ilgili ok sayda etkinlik bulunmaktadr. Balta ve Balta(1997), daha iyi insan ilikileri ve daha iyi iletiim kurabilmek iin bedenin iyi kullanlmasnn yannda, bireyin "duygusal olgunlua" ulamasnn gereini aklamaktadrlar. Duygusal olgunluk, bireyin kendi duygularn anlamas ve yaam dzeyini ykseltebilecek ynde dzenlemesi, bakalarnn duygular iin empati gstermesi biiminde tanmlanmtr. Coleman; duygusal olgunluk kavram yerine, kendinin farknda olma (self awareness) ve ertelenmi haz (delayed gratification) kavramlarn kullanmtr. Bu iki kavramn oluturduu beceriye bireyin sahip olu derecesine gre, hayattaki baarsnn artaca belirtilerek; bu zellie "duygusal akl" ad verilmitir. Daha sonra bu kavram "duygusal zeka" olarak ifade edilmitir. Bu kavram bireyin kendi duygularnn farknda olmas biiminde tanmlanmtr(19). Sorias (1986), toplumsal ruh salnn hedefi olarak, bireyin temel ihtiyalarn karlayan ve yaamn srdrmesini salayan sosyal ilikilerin glendirilmesini belirtmektedir. Ruh sal zerinde son yllarda yaplan almalarn girikenlik(atlgan1k) dzeyinin yksekliinin ruh saln korumaya yarayan destek sistemi olarak grev yapt, stres durumlarnda fiziksel ve ruhsal znty azaltabilecei ifade edilmitir. Sorias; Brady, Eisler, Miller ve Person'dan da yararlanarak bireyler aras doyum verici iletiim biimi olan anlatmclk (expresiveness) ile atlganl iine alan sosyal becerinin yararlarn bireyin olumsuz yada olumlu duygularn iliki iinde olduu birey yada bireylere anlatabilmesini, kendi haklarn savunabilmesini, kendisine ters gelen istekleri geri evirebilmesini, gerektiinde bakalarndan yardm isteyebilmesinin kolaylatrlmas eklinde zetlemitir.

33

Davran modifikasyonu ilkelerine dayanan sosyal beceri yada girikenlik eitiminin psikiyatrik bozukluu olmayan bireylerin dier insanlarla ilikilerinin daha doyum verici olmasn salamak, karlarna kan frsatlar en iyi ekilde deerlendirmek, depresyon, mental gerilik, izofreni ve kiilik bozukluklar tedavisinde yararl olabilecek bir yntem olarak gsterilmitir (20). 4.1.2. Tartma ve Yorum Geleneksel tarm kltrnden, modern sanayi toplumunun kltrne geiin sanclarnn yaand lkemizde yeterli iletiim becerilerine sahip bireylerin yetitirilmesi toplum ve birey asndan istenen ve beklenen bir olgudur. Toplumumuzun sahip olduu geleneksel kltrel eler, otoriter ana-baba tutumu, baskc ocuk yetitirme yntemleri, hzl sosyal ve kltrel deime gibi nedenlerin bireyler aras iletiimde eitli sorunlar kard sylenebilir. Bu sorunlar ise bireyin uyumunu olumsuz ynde etkilemektedir. Geleneksel Trk eitiminde; ailede ocuun korunduunu, gzetildiini, girikenlik ve merakn desteklenmediini, ocuun iinden geenleri aka sylemesinin engellendii vurgulanarak; okul ortamnda ocuun sk bir denetime sokulduu, retmenin otoritesini benimseyen, kurallara uyan ocuklarn dllendirildii eitli aratrmalarn ortak bulgulardr. 4.2. ocuklarnzla Etkili letiim ocuklarla iyi bir iletiim kurabilmek, anne-babalar iin nemli bir beceridir. ocuklar ile etkili bir iletiim ve pozitif bir iliki kurabilen anne-babalar, anne-baba olmaktan daha fazla keyif alabilirler. Gen yada ocuk, her ata anne-babalar ile iyi iliki iinde olan bireylerin kendilerine gven duygular geliir, kiiler aras ilikilerde karlkl sayg duymay renirler. ocuklarla iyi iletiim kurmak her zaman kolayca ulalabilen bir hedef deildir. ocuklar ve anne-babalarn iletiim kurma biimleri birbirinden farkldr. te yandan iletiimin etkili olabilmesi ortama da baldr. yi bir iletiim iin anne ve babalar sakin ve huzurlu bir ortam hazrlamaldrlar. Bu sayfa ocuunuzla etkili iletiim kurabilmeniz iin baz neriler ieriyor: 34

ocuunuzu dikkatli ve nazik bir ekilde dinleyin. ocuunuz konuurken szn kesmeyin. ocuunuz konuurken vereceiniz cevab hazrlamakla megul olmayn. ocuunuz konumasn bitirip sizden cevap isteyene kadar, dncenizi sylemeyi erteleyin.

ocuunuzun, ihtiyac olduunda onun yannda olacanz bilmesine izin verin. ocuunuz sizinle konumak istediinde gazetenizi brakn, televizyonu kapatn ve dinlemeye hazr olun.

ocuunuz size nemli bir ey anlatmaya alrken telefon konumas yapmaktan kann.

Bakalarnn yannda ocuunuzu eletirmeniz yada uyarmanz, ocuunuzun size gcenmesine ve kzgnlk duygularna neden olabilir ve size olan gven duygusunu zedeleyebilir. ocuunuzla konuurken, gerekmiyorsa bakalarn konumanza katmayn ve mmkn olduunca ocuunuzla yalnzken konuun.

ocuunuzla konuurken fiziksel olarak onunla ayn seviyede olmaya dikkat edin, tepesinden bakmak yerine eilin ve gz hizasnda iken onunla konuun.

Eer, ocuunuza kzgnsanz, onunla konumak iin sakinlemeyi bekleyin. Aksi halde objektif olamayabilirsiniz.

ok yorgun olduunuz zamanlarda ocuunuzu aktif bir ekilde dinlemeniz zorlaacaktr. Bu nedenle ocuunuzla konumak iin yorgun olmadnz zamanlar semeye zen gsterin.

"Neden yle olduunu yada neden yle davrandn" sormak yerine "Ne olduunu" sorun.

"Ben szm bitirdikten sonra konuacaksn, senin iin en iyisinin ne olduunu biliyorum, sadece sylediimi yap" gibi cmleleri azaltmaya aln, bu tr konuma biimi ak iletiimi engeller ve daha sonra ocuunuzun sizinle ak 35

iletiim kurma olasln azaltabilir. Hakaret iiren yada aalayc szckler kullanmayn. Konunun zm iin, ocuunuzun adm adm baz tedbirler planlamasna yardm ve nclk edin. Yaptklaryla ya da yapmadklaryla onu yarglamayn. ocuunuza, onu olduu gibi kabul ettiinizi gsterin. 4.3. Dinlemenin 20 Altn Kural Ege niversitesi (E) letiim Fakltesi Halkla likiler ve Tantm Blm Bakan Yardmcs Prof. Dr. Mustafa Durmaz, yapt yazl aklamada, "lkemizde bir ynetim sorunu yaanyor. Buna, ynetimin iletiimsizlik sorunu da diyebiliriz. Kiiler aras iletiimde, iletiim kurulabilmesine olanak tanyan baz unsurlar vardr. Bunlarn ilki dinlemedir. Biz ne yazk ki dinlemeyi bilmiyoruz" grne yer verdi. Dinlemeyi, "fiziksel, duygusal ve entelektel girdileri bir anlam anlay ile btnletiren sre" olarak tanmlayan Prof. Dr. Durmaz, salkl iletiimin dier unsurlarnn ise ifade netlii ve benlik olduunu kaydetti. Prof. Dr. Durmaz, karlkl iletiimin salkl olarak kurulabilmesi iin, kiinin kendisine gvenmesi gerektiinin altn izdi. Yneten-ynetilen ilikisinde, ynetilenin srekli ikayet ettiini aklayan Prof. Dr. Durmaz, "Ynetenler de ynettiklerini ezmeye alyor, o makama getiinde her eyi unutuyor. Ynetici gcn makamndan, lider ise gcn yeteneinden alr. O makama birtakm yetkiler verilmitir. nemli olan o yetkileri doru olarak kullanabilmektir" ifadelerini kulland. Ekonominin kurallar olan bir bilim, politikann ise sanat olduunu belirten Prof. Dr. Durmaz, unlar kaydetti: "Politika ile bilimi birbiriyle badatramazsnz. Ekonomik kaideler kendi kendini oluturur. Arz-talep dengesi kendi kendine ileyen bir mekanizmadr. Biz bunu politikayla karlatrarak yozlatryoruz. nsanlar arasndaki iletiimsizlik, yaanan ekonomik istikrarszlklarn temelini oluturuyor".

36

Prof. Dr. Mustafa Durmaz dinlemenin 20 altn kuraln ise yle sralad: "Dinlemeyi iste, iyi bir dinleyici gibi davran, anlamak iin dinle, tepki koy, konuma, konuan insann duygularn anla, sorular sor, dikkatini konuana ynelt, konuann yzne bak, glmse, duygularn ie kartrma, dikkatini datan eylerden kan, temel noktalar kavra, iletiim salanmas iin sorumluluu onunla payla, fikirlere tepki gster, kiilere deil, kafann iinde onunla mnakaa etme, kendinle ilgili dnme, konuan sinirlendirme, acele yarglardan kan, dinlemeyi e1enceli bir i olarak gr."

37