MHENDSLK ET DERS Prof. Dr.

Kemal ALTINIIK
KONU ve Meslek Etii Kavramlar? Mhendis Nedir? Mhendislik Etii ve Tanm? Mhendislikte Drstlk Mhendis Sorumluluu rn Sorumluluu

 VE MESLEK ET

SERHAT YAARLI

 ET

etii genel olarak iyerinde neyin doru neyin yanl olduunu renmek ve doru olan yapmay ierir. Bu doru olan yakalamak,davranlarmzda, kararlarmzda paydalarla ilikilerimizi ve rnlerimiz ve hizmetlerimiz zerindeki etkilerini dikkate almakla mnkndr

 ET TANIMLARI

Velasqueze gre i etii ahlaki standartlar rasyonel bir ekilde deerlendirme ve bu standartlar i ortamlarnda uygulama srecidir. ortamnda karmak ahlaki ikilemleri incelemek ve zmek iin etik prensibleri uygulama disiplini ve sanatdr

zet olarak i etii iletmenin kendi karlar ile sosyal ve refah talebleri arasndaki dengeyi en iyi ekilde salayacak eimler yapmak iin hem ilkelere hemde inanlara dayal muhakemeve hkm gerektirdii konusunda bir uzlama vardr

LETMEDE KARILAILAN ETK SORUNLAR

1987 de yaplan bir aratrmaya gre iletmede karlalan etik sorunlar arasnda RVET ve IKAR ATIMALARI ilk srada

ETK OLMAYAN DAVRANILAR EN OK HANG ALANLARINDA

%66 %51 %40 %38 %33 %21 %18 %14

DEVLET YNETM ATI HUKUK MEDYA FNANSMAN TIP BANKACILIK RETM

Amerikada yaplan bir aratrma gre en ok kopya eken renciler MHENDSLK ve LETME rencileri

1993 ylnda Capital dergisinin yaynlad rapora gre;Trk iletmelerinin etik konusunda ilgisinin artt, ancak hala balang dzeyinde

1999 ylnda Trkiyede yaplan bir aratrmaya gre etik olmayan davranlarda evre kirlilii,ierden bilgi szdrma ve rvet ilk srada

Toplam kalite iin etik kalitesi ve etik ynetimi

Toplam kalite felsefesinde etik kalitesi vardr. Endstride toplam etik iin top yekn Toplam kalite gereklidir. zetle;kaliteye odakllk sadece teknik bir mesele deildir ayn zamanda etik bir meseledir ve her ikisinin bir arada bulunmas iyi ynetim iin bir lttr.

Buchholz ve Rosenthala gre etik bir rgt yaratma ve korumada nemli olan faktrler :

st ynetimin duyarll ve kararll Etik kodlar-kurallar Etik eitimi ve yetitirme Kurum kltr Karar alma Stratejik ynetim

Driscol ve Hoffmana gre etik bir alt yapnn oluturulmas ve korunmas:

z deerlendirme letmenin en st noktasndan balayan bir kararllk yrtmenin kodlar-kurallar Eitim Yardmc kaynaklar rgtsel sahiplenme Tutarl tepki ve uygulama lme ve deerlendirme Revizyon ve basitletirme

MESLEK ETK

Mesleki etik;mesleki faaliyetlerin srdrlmesi aamasnda ahlaki ve mesleki ilkelere gre hareket etme disiplinidir. Meslekler ,etie ballyla sayg ve gven kazanr. Meslek kararlarn etik,sosyal,teknolojik, ekonomik ve politik ynleri olabilir. Meslek kararlarnn gc ve konumunu belirleyen temel e etiktir.

Etik zellii bulunmayan eylemler dengeleri bozaca gibi yaplan ie gveni ve saygy da azaltmaktadr. Kiilerin baarlarnn altnda etik kurallara ballk n plana kmaktadr. Her baarnn altnda yatan kiilerin bireysel baarlardr.Bireysel baarlarn temelinde de alkanlk kadar etik ilkelere ballk yatmaktadr.

MHENDS NEDR ?

BAHR GK

MHENDS NEDR ?

Bir mhendisi pratik olarak yle tarif edebiliriz. Mhendis iinde bulunduu kuruma pozitif ivme kazandran insandr.

Mhendis demek, mhendisliin sembol olan cetvelden daha dzgn insan demektir. Asla yalan syleyip demagoji yapmaz. Yalan syleyip demagoji yapanlar asla mhendislik yapamazlar

Mhendisler srekli olarak byk yatrm projelerinde karar mercii olduklarndan ulusal karlar daima her trl karn stnde tutarlar. Sorumluluu altndaki projelere ilgi duyan kurumlarn zel ilgi alakalarn iddetle ret eder.

Mhendisler riski severler ve risk ile birlikte yaamay bir yaam biimi olarak kabul ederler. Cephedeki bir asker gibi kendini, ulusunun yapm olduu teknolojik bamszlk savann bir cephe komutan olarak grr.

Mhendisler kendi mesleklerini daima politik ve siyasi tartmalardan uzak tutar. Siyasi kamplamalardan uzak durup, bir geni cephe iinde ulusunun teknolojik bamszlk sava iinde yerini alr. Uygulamalarnda asla partizanca davranmaz ve partizanca yaplan basklara da boyun emez.

Mhendisler yksek cret bile teklif edilse sabit bir crete bal kalp almaz. cretini ats altnda alt kuruma salad retim artndan hakk olarak, yani payn alr. Dolaysyla asla bir mhendisin cretine snr konamaz. retimi artrd oranda yksek pay hakk olarak alr.

Mhendisler makinelerden ziyade insanlarn sevk idaresinden sorumlu olduklar iin insanlar ile iyi iletiim iinde olup toplumcu ve ulusu anlaya sahip olmaldrlar.

Mhendis ulusuna ve topluma daha faydal olabilmek iin mevcut kurumlarda i bulamaz ise kendi iini kendi kurmaldr. Bu konuda kimseye yk olmamaldr.

Bu yzden, iyi bir mhendis ok iyi bir fiziki ve / veya ok iyi bir matematiki olmasa bile yeteri kadar iyi bir fiziki ve matematiki olduundan baka yeteri kadar iyi bir malzemeci ve dolaysyla iyi bir iktisat olmak zorundadr. Hasan NAL

MHENDSLK ET

ERSN STNER

MHENDSLK ET TARH

Etik dnceler mhendisliin bir meslek alan olmas ile alamtr.19. yy sonlarnda meslek topluluklar mesleki etik ilkelerini oluturmulardr. Mhendislik etii ok dar anlamda anlald. Mhendislik etii halen ok yenidir.

Yasal veya tp gibi alanlarda da etik tartmalar henz ok yenidir. Mhendislik etii 1970'lerin sonunda bir okul disiplini olarak kabul edildi. 1980 li yllarda projelerde daha ak olarak tanmland ve disiplinler aras bir olgu olarak kavramlat. Bir Mhendisin tasarm srasndaki karar yzlerce yaam etkileyecek sonulara yol aabilir.

Temel ilke;

Mhendisler, mhendislik mesleinin, doruluunu, onurunu ve deerini, insanlarn rahat yaamas iin bilgi ve becerilerini kullanarak, drst ve tarafsz olarak halka ve kendi ilerine sadakatle hizmet ederek, mhendislik mesleinin niteliini ve prestijini arttrarak, kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik prestijini arttrmaya alarak yceltir ve gelitirirler.

MHENDSLK ET LKELER

Mhendisler, mesleki grevlerini yerine getirirken, toplumun gvenliini, saln ve refahn nde tutacaklardr.

Mhendisler toplum yaamnn gvenliini, saln ve refahn; yaplar ve makineleri vs. mhendislik kurallarna, kararlarna uygun tasarlamak zorunda olduklarn bilmelidir ve tasarlarn belirlenmi standartlara uygun olacak ekilde yapmaldrlar.

Mhendisler sorumlu olduklar sistemlerin kullan biimlerini halkn anlayaca dilde aklamaldr. Halkn saln tehdit edebilecek bulgular tespit ettiklerinde bal bulunduklar irketi bilgilendirmeli ve halkn tarafnda olmaldr.

Mhendisler, dier kiilere veya firmalara tasarm gvenilirlii ilkelerinin her hangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bilgilendirmek zorundadr.

Mhendisler retim veya retim sistemlerinin kontrol yaplmam veya gvenilirlii salanmam, ise veya tasarm onu kullanan halka zarar verecek ise bu durumu yetkiliye bildirmek zorundadr.

Mhendisler, retim veya sistemin gvenliini ve performansn etkileyecek deiimlerin veya dzenlemelerin onayn vermeyecektir. Mhendisler, topluma ilikin olaylarda yapc hizmet olanaklarn arayacaklar veya dzenlemelerin onayn vermeyecektir.

Mhendisler her ilerinde toplumun gvenliini ve esenliini dnerek tasarm yapacaklardr. Mhendisler, yaamn kalitesini arttrmak iin evreyi iyiletirmelidir. Mhendisler, sadece kendi uzmanlk alanlarndaki hizmetleri vermelidir

MHENDSLKTE DRSTLK

SONER YAAR

MHENDSLKTE DRSTLK

Drstlk (honesty) ve onur (honour) iie kavramlardr. Bu iki kavram ayn kkenden tremilerdir: Honos ve Honestas. yi bir mhendis drst olmak zorundadr. Daha da tesi, mhendis drst deilse; mhendis olamamtr

En yaygn iki tr, yalan ve kopya olan onursuzluk; mhendisler asndan teknik bilgi ve yetenek eksiklii kadar nemli bir tehlikedir. Dolaysyla; mhendislik mesleinin, etik kurallardan te onur kodlarna gereksinimi vardr

Drstlk, var olan farkl gstermeyi reddeder. Mhendislik anlamnda bu, bir tasarmn ya da rnn olabileceinden fazlasn yaptn belirtmenin reddi anlamndadr. Drst insan gerekidir.

Yalan sylemek ya da aldatmak, aslnda, teki kiinin zgr ve deerli olduunu kabul etmemektir. Yalan sylemek, her eyden nce bir saygszlktr ve kardaki kiiyi kleletirmektir.

Aslnda, aldatan tm insanlar gibi, kullancy farkl bilgilendiren mhendis de kaybeder. nk; mhendisin baars, dnyann gerekte nasl olduunu bilmesine ve o bilgiye gre yapt tasarmn almasna baldr. Yalann ksa dnemli faydalarnn yannda; uzun dnemde, drstlk saygnlk kazandrr. Kiisel uyum ve btnlk ksa dnemli baardan ok daha nemlidir.

Yksek teknolojinin egemen olduu toplumlarda sonu teorisi daha fazla nem kazanr. rnein; otomobillere kirlilik nleyici cihaz yerletirmek hava kirliliini nleme asndan iyi, otomobil maliyetini arttrma asndan ktdr. Karar, bu iki sonucun karlatrlmas yapldktan sonra verilir. Sonu teorisinin en nemli biimlerinden biri faydaclktr.

MHENDS SORUMLULUU

EVRM KILI

MHENDS SORUMLULUU

Her bilinli insann kendisine ve evresindekilere kar sorumluluklar vardr. Meslek gruplarnda da ayn ey geerlidir. Doktorlar, basn yayn, muhasebeciler, imalatlar, retmenler..vs Ancak bu sorumluluk mhendisler olarak bizde dnyay ve insanl ilgilendirecek ldedir.

Nedir mhendislerin sorumluluu? Kimlere kar, neden sorumluyuz? Sorumsuzluk sergilersek nelerle karlaabiliriz? Sonular neler olabilir?

Topluma kar sorumluluklar

Mesleki bilgi becerilerini toplumun karlarn gzeterek kullanr. Kendilerinden istenen iin toplum ve evre asndan tehlike yarataca sonucunu dnyorsa bunu ilgili mercilere bildirir. Toplumun ilgi alan iersinde bulunan teknik konular, gerekli ayrntlaryla aklar, imzalar. yerlerindeki sal ve gvenlii gelitirir. Toplumun her kesimine adil ve drst davranr

Doaya ve evreye kar sorumluluklar

Doay ve evreyi korumay sadece bir grev olarak grmez, bunun bilincini topluma yaymaya gayret eder. Globalleen bir dnyada, yaanlas bir evre iin elindeki kaynaklar en temiz bir ekilde kullanmaya alr. Yapt ve uygulad projelerin evreyle uyumlu olmasna dikkat eder ve en az tahribatla bu ii zmeye alr.

verene ve mteriye kar sorumluluklar

Teknik konulardaki mesleki alverilerde, her zaman gvenilir bir biimde iveren/ mteri iin; toplum refah ve mutluluunu riske atmakszn , mesleki bilgi ve becerilerini deneyimleriyle harmanlayp sonuna kadar kullanan uygun ve dzgn bir i standardyla alrlar.

verene ve mteriye kar sorumluluklar

vereni yada mteriyi etkileyecek ekilde dorudan yada dolayl olarak bir armaan, para, hizmet yada i teklifi kabul etmezler, bakalarna da teklif etmezler. Mesleki ilikilerini gelitirmek amacyla siyasal ba yapmazlar.

Meslee ve meslektaa kar sorumluluklar

Mesleki faaliyetlerini tm meslektalarn gvenini kazanacak ekilde, tm yelerin ve meslein saygnlna azami zen gstererek srdrrler. Tm meslekta ve astlarna saygyla yaklarlar, meslektalaryla haksz rekabet iinde olmazlar, astlarnn geliimi iin zel aba harcarlar, yardmc olurlar.

Meslee ve meslektaa kar sorumluluklar

Yalnzca yeterli olduklar alanda mesleki hizmet verip danmanlk yaparlar. Meslein gelimesine, meslek rgtleri vastasyla katkda bulunurlar. Hak ve ayrcalklarn kimseye devretmezler. Mesleki davran kurallarna aykr davrananlara yardmc olmaz, faaliyetleri iinde yer almazlar.

Kendilerine kar sorumluluklar

Mesleki bilgilerini her zaman tazelerler. Mesleki alanda son gelimeleri izler, gerektiinde kendi meslektalaryla gr birlii iersine girerler . Mesleki faaliyetlerine ilikin meslektalarnn drst ve nesnel ilikilerini dikkate alr ve gerektiinde kendini eletirmekten kanmazlar.

Bu sorumluluklarn TMMOB tarafndan yazl hale getirilmesindeki ama mesleki yaam boyunca srarla bu ilkeleri uygulamakta olanlarn desteklenmesi, yeni mhendislerin yanl yapmasnn nlenmesidir.

Tabi ki bu meslek kurallarn belirlenmesi yada uygulanmas ile sorunlarn zlecei gibi bir beklenti sz konusu olmamaktadr. Ancak bu kurallara uymakla kimi yanllara engel olma frsat da yakalanm olur.

Temel ama meslein insanlara daha iyi hizmet etmesi iin bir klavuzluk grevi salamaktr. Ama, kiilerin damgalanmas, ahlakl- ahlaksz olarak nitelendirilmesi, bu kurallarn siyasal-kiisel-ynetsel vb amalarla kullanlmas deildir.

Bu kurallarla mhendisler, Yapabilir miyiz? Yapmal myz? Yaparsak olaylarn akn elimizden karr myz? Bu yaplanlardan sorumlu tutulmaya hazr myz?

Kaza yaptnda karton gibi yanan veya akordeona dnen otomobiller

arpmalarda nde oturanlarn ban koparan hava yastklar

Kargo kaps arzal olup tam kapanmad iin yzlerce yolcusuyla den DC-10 uaklar

ken kprler,

Depremde yklan evler

TV ekranlarnda herkesin gz nnde patlayan uzay aralar,

Binlerce kiinin lmne yol aan gaz patlamalar,

Toplu kanserlere neden olan kazalar yapabilen kimyasal ila fabrikalar

Bilgisayar virsleri

Doay petrolle bulayan tankerler

lmcl kazalara neden olan nkleer teknoloji ve iletmecilii

RN SORUMLULUU

TRKER ZDENER

rn Sorumluluu Ve Etik

rn sorumluluu ve etik ilkeler ou zaman ynetsel bir sorun olarak grlmektedir. rnlere ilikin etik konular arasnda; sosyal ve fiziksel evre asndan uygun olmayan veya uygunluu tartlan rnler, rn geliim dnemindeki pazarlama stratejileri gibi pazarlama ynetimi anlayndan kaynaklanan sorunlar yer almaktadr

Toplam kalite ynetiminin temel talarndan biri olan rn sorumluluuna ilikin kararlarda tketicinin korunmas esas alnmaktadr. Bu kapsamda tketicinin korunmas iin; pazar aratrmas, tasarm, hammadde, iilik, ambalaj ve serviste kaliteden dn verilmemekte, tketicilerin can ve mal gvenlii, evrenin korunmas gibi konular yasalarla dzenlenmeye allmaktadr

Bununla birlikte rnlerde belirli bir standardizasyonun salanmas rn sorumluluunun dolaysyla tketicinin korunmas asndan nemlidir. nk standardizasyon rnlere gvenilirlik kazandrmann yannda tketiciye rnleri karlatrma ve seme kolayl salamaktadr

Konuyu tketici asndan ele aldmzda; tketicilerin can ve mal gvenliini tehdit etmeyecek yeni rnlerin gelitirilmesini beklediini sylemek mmkndr. Buna ek olarak tketici, temel hak ve zgrlkleri hakknda daha fazla bilgi sahibi olmakta ve artan bilgileriyle haklarn korumaya almaktadr

ok genel olarak tketici haklar ; temel gereksinmelerin karlanmas, salk ve gvenliin korunmas, ekonomik karlarn korunmas, bilgilendirilme, eitilme, tazmin edilme, temsil edilme, salkl bir evrede yaam biiminde sralanabilir rn sorumluluunda etik ilke ve deerlerin, rnn yaam srecine benzer biimde bir gelime gsterdii grlmektedir

rnn etik dngs olarak adlandrabileceimiz bu sre bilinsizlik, etik ikilem ve yasal dzenlemelerden olumaktadr Bilinsizlik ya da bilgi azl aamas; rnn neden olabilecei olas tehlike ve hasarlar yada bunlardan korunma yntemleri hakknda hi kimsenin bilgi sahibi olmad dnemdir

Yasal dzenleme aamas nda; rnn sebep olduu hasarlar bilinmekte ve konuyla ilgili sorunlar, retimin tamamen yasaklanmas (rn: asbestli boru retimi) ya da kstlamalarn getirilmesi (sat, kullanm ve reklamlarda snrlandrma gibi) biiminde eitli yasalarla dzenlenmektedir.

Etik ikilem aamas ise bilinsizlik ve yasal dzenlemeler arasnda kalmaktadr. Bu aamada genellikle retici, rnn neden olabilecei zarar tahmin edebilmekte ya da bilmektedir ve ou zaman bunlar grmezden gelme tavrn benimsemektedir.

Grmezden gelmenin iki temel nedeni bulunmaktadr. Birinci etmen; tketiciden kaynaklanan yksek kalitede yeni rn gelitirme ynndeki bask ile rekabet ortamndan kaynaklanan dk maliyet-maksimum kaliteyi salayabilecek uygun fiyatl rnleri ortaya koyma abas olarak belirtilebilir.

Olas tehlikeyi grmezden gelmeye iten ikinci etmen ise tketicinin olas zararlar hakkndaki bilinsizliinin yan sra bunlara dikkat etmemesidir rn sorumluluu asndan firmalarn etik davranlarla ilgili olarak seebilecei olas yntem bulunduunu sylemek mmkndr

1. Tketiciyi (toplumu) olas tehlikeler hakknda bilgilendirmek ve aratrmalarda ibirliine gitmek 2. Problemi grmezden gelmek 3. Problemi tamamen yalanlamak ve aratrmalara kar kma

Dinlediiniz iin teekkrler

HAZIRLAYANLAR
MUHAMMET SERHAT YAARLI BAHR GK ERSN STNER SONER YAAR EVRM KILI TRKER ZDENER CEML DALKIRAN