MESLEK HASTALIKLARI

KONULAR
A- MADEN CSMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI B- ORGANK CSMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI C- FZK VE MEKANK ETKLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI - TOZLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI D- BULAICI HASTALIKLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI E- MESLEK HASTALIKLARINA KARI ALINABLECEK TEDBRLER 1- Aydnlatma, Havalandrma ve Istma 2- Kimyasal Tahrilerin nlenmesi 3- Zehirlenmelerin nlenmesi

MESLEK HASTALIKLARI

lkemizde bir hastaln meslek hastal saylabilmesi iin temel olarak iki koul bulunmaktadr; bunlar 1-Bir d nedenle meslek hastaln douran ayn olayn birden fazla meydana gelmesi 2-Vcuda yava yava etkide bulunmas

Ayrca yava yava tekrar eden d neden, iinin vcut btnln ihlal etmelidir. Ancak, meslek hastalklar sadece vcudun fizik btnlnde deil, ruh ve sinir btnlnde de arazlar meydana getirmektedir. Bu nedenle vcut btnlnn ihlalinden hem fizik, hem de ruh btnlndeki ihlaller anlalmaldr. kinci koula gre ise, bir hastaln meslek hastal olarak nitelendirilebilmesi iin bu hastalkla grlen i arasnda uygun nedensellik ba bulunmaldr. Ayrca, meslek hastalklarnda ii, iverenin emir ve talimat (otoritesi) altnda alyor ve alt i yerinin durumu hastalk oluturmaya uygun bulunuyorsa uranlan hastalk meslek hastaldr.

A- MADEN CSMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

Gnlk yaantmzn bir paras hline gelen kimyasallar yararlarnn yan sra zellikle uygun ekilde kullanlmadnda insan sal iin tehlike, evre iinse zehir olabilmektedir. 50 yl nce retilen kimyasal madde miktar ylda 1 milyon ton iken, bugn bu rakam 400 milyon tona ulamtr. Gnlk kullanmda olan kimyasal madde says ise 60.000 ile 100.000 arasnda deimektedir. Uluslararas alma rgtnn verilerinde halen 60 binden fazla kimyasal maddenin kullanmda olduu, bu maddelerin ancak 10 binin test edildii, geri kalanlarn ounun ksa ve uzun vadede insan salna etkilerinin henz net olarak belirlenmedii bildirilmektedir.
Mesleki olsun veya olmasn saptanan ilevsel kaybn ksmi ve tam i grmezlie yol ap amad bu ilevsel kaybn derecesine gre hafif, orta, ileri, ar olmak zere veya drt kademeli olarak snandrlmaktadr. Bu nedenle bu lkelerde artk meslek hastal kavramyla, i grmezlie kavram birbirinden ayrlmtr. Bu ise meslek hastalklar hastaneleri bata olmak zere ii sal ve gvenlii ile ilgili birimlerin birlikte almalarna, meslek hastalklarna erken tan konulmasna ve en nemlisi meslek hastalklarnn nlenmesi iin allmasna yol amaktadr.

Kimyasal maddelerin insan vcuduna girii solunum, deri emilimi ve sindirim yoluyla olmak zere farkl yoldan olmaktadr. Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla vcuda girmesidir. Yetikin bir insann akcierinin 55-75 metrekarelik bir hava ile temas yzeyi olduu dnldnde bu maddelerin hzl bir ekilde organizmaya etki edecei kolay anlalr. Kimyasal maddelerin etkisi genellikle sreklidir, seyrek olarak ani etkilenmeler grlr. Bu nedenle etkilenmeler ou zaman balangta fark edilmedii iin tedbir alnmamaktadr.

A- MADEN CSMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

Gnmzde sanayide en az 50 metal ve alam kullanlmaktadr. Birok metal, insan ve hayvan yaam, onlarn faaliyetleri ve geliimi iin nem tamaktadr. rnein 8 element; kalsiyum, potasyum, sodyum, magnezyum, kkrt, klorr, silisyum ve fosfor olmakszn insan yaayamaz. Ancak deiik faaliyetler ve i yerinde bu ve dier metallere uzun sre maruz kalndnda organizmada birikerek belirli bir dozun zerine ulat zaman toksik (zehir) etki yapmaktadr. rnein civa, normal scaklk ve basnta sv ekilde olan ve kolaylkla buharlaan, neden olduu meslek hastalnn nlenmesi iin yasa karlan ilk metaldir. Tpk cva gibi kurun, arsenik, fosfor, kadmiyum, manganez, krom, azot vb. metallerden kaynaklanan zehirlenme, bulant, akcier demi, kronik bronit, mide bozukluklar gibi meslek hastalklar meydana gelmektedir. Balca madeni cisimler, yol atklar hastalklar ve korunma yollar:

1. Kurun ve Bileikleri
Doada bol olarak bulunan bir metaldir. Yumuak olmas nedeniyle ileme kolayl vardr ve insanlar kurunu ok eski yllardan beri (mutfak ara-gereleri, su borular yapm vb.) eitli amalarla kullanmlardr. Bu yzden kurun zehirlenmesi de ok eski yllardan beri bilinmektedir. Gnmzde metalik kurunun balca kullanm yeri akmlatr yapmdr. retilen kurunun yarsndan ou bu amala kullanlmaktadr. Dier kullanm alanlar arasnda matbaaclk, boya retimi, kristal cam ve plastik yapm gibi iler saylabilir. Ayrca kurunun organik bileikleri olan tetra etil kurun ve tetra metil kurun benzin iine oktan ykseltici olarak katlmaktadr. Ancak, bu kullanm gnmzde giderek azalmaktadr. Kurun zehirlenmesi bakmndan en riskli iler de kurunun eritildii ilerdir. Kurunun eritildii, dolaysyla kurun zehirlenmesi riskinin yksek olduu dier iler arasnda akmlatr yapm, matbaaclk ve boya ileri gelmektedir.

1. Kurun ve Bileikleri
Kurun yumuak bir metal olduu iin erime ve kaynama noktalar olduka dktr. Kurun zehirlenmesi bakmndan nemli olan nokta, 500-600C zerindeki scaklklarda kurunun buharlamaya balamasdr. Tts ad verilen bu buhar iinde erimi kurunun mikron dzeyinde partiklleri vardr. Bu partikller solunum yoluyla vcuda girer. Daha az miktarda kurun ise sindirim kanalndan alnr. Ancak solunum yollarndan alnan kurunun % 40 kadar emilip kan dolamna katlrken sindirim kanalndan alnan kurunun ancak % 10-15 kadar emilmektedir. Bu nedenle zehirlenme bakmndan solunum yolu ile maruz kalma daha nemli olmaktadr. Organik kurun bileiklerinin deri yolu ile de emilimi olasdr. Kan dolamndaki kurun eritrositlere balanarak tanr. Kurun vcutta depolanan bir metaldir. En ok kemiklerde olmak zere yumuak dokularda ve parankimal organlarda da depolanr. Vcuttan atlm da yalnzca idrar yoluyla olur. zellikle sanayi kurulularnda alan bireyler olmak zere tm kent yaam ierisinde insanlar kurun zehirlenmesi tehlikesi altndadrlar. Bunun yannda henz yaama yeni adm atm bebekler de kronik bir zehirlenme tehdidi altndadrlar. Bu tehlike plansz kentleme ve sanayilemenin sonucu olarak gerek bir olgu hlini almaktadr. Bu durum bebek ve ocuklarda sinsice ilerlemekte ve geliim bozukluklarna yol amaktadr.

1. Kurun ve Bileikleri
Kurunun youn olarak kullanld yerlerde zararlarndan korunabilmek iin yaplmas gerekenler unlardr: - allan yerin taban su geirmez olmal, tezghlar kolay temizlenmeli, - alma yaplan i yerinde, kii bana 15 m3 hacim dmeli ykseklik 4 metreden fazla olmal, - alanlar temizlie dikkat (el, yz, az vb.) etmeli bu ortamda yiyip imemeli, - Giyilen elbise ie uygun olmal, i yerinin havas periyodik olarak llmeli ve havadaki kurun orannn 0,15 miligram/metrekp gememesi salanmal, - Kurunla alan kiiler ayda bir salk kontrolnden gemeli, - Zehirlenme grlen kii belirli bir dnem altrlmamal, - Her alann i yerinde bir salk kart dzenlenmeli periyodik muayeneleri ve bulgular ilenmelidir.

2. Civa ve Bileikleri
Civa endstride kurundan sonra en ok kullanlan metaldir. Metalik cva ve baz bileikleri sindirim kanalndan iyi emilmez. Yanllkla alnan byk dozlarda, akut zehirlenmelere yol aar. Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur. rnein yere dklen birka damla cva buharlaarak tehlikeli bir ortam yaratabilir. Cilt emilimi ile zehirlenme daha az grlmektedir. En ok bbrek ve karacierde birikim yaparak depolanr. Cvann oda ssnda buharlamas endstriyel zehirlenmelerde ok nemlidir. nk s artna paralel olarak ortama yaylmas artar.

2. Civa ve Bileikleri
Civann kullanld balca i alanlar aadaki gibidir: - Manometre, barometre, termometre gibi l aletlerinin yapmnda, - Klor, asetik asit, sudkostik retiminde, - Altn ve gm izlerinin ilenmesinde, - Dericilik sanayi ve ftr apka yapmnda, - Radyo ve TV alc, verici ve glendirme tplerinin yapmnda, - Kt ve kt hamuru endstrisinde, - Suni ipek retiminde, - Civa ile lehim ve kalaylama ilerinde, - Cival boya ve yaptrclarn retiminde, - Enerji jeneratrleri ve cival aklerin retiminde, - Di hekimliinde amalgam olarak, - la ve dezenfektanlarn retiminde, - Organik bileikleri tarm koruma ilalarnn retiminde, - Kereste koruyucusu olarak, - Elektrikli ara ve gerelerin retiminde, - Vakum aletlerinin yapmnda kullanlr.

2. Civa ve Bileikleri
gvenlii asndan civann kullanld alanlarda alnmas gereken nlemler unlardr: - yeri taban dz ve ykanabilir, civadan etkilenmeyecek malzemeden olmaldr. - Masalar dz ancak, kenarlarnda civann dklmesini nleyecek oluklar olmaldr. - Masa altlarna iyot-kmr tabakas yerletirilmelidir. - yeri ortam ss olabildiince dk olmaldr. - Normal havalandrmalara ek olarak zemine yakn ek havalandrma olmaldr.

2. Civa ve Bileikleri
- yeri havasnda aralkl olarak civa lmleri yaplmal ve 0,075 mlgr / m3ten yukar kmamaldr. - alanlarn kiisel temizlikleri iin her trl tedbir alnmaldr. ilere i elbisesi, eldiven, ayakkab ve civa buharn tutacak uygun maskeler verilmelidir. bitiminde scak su ile veya %10 sodyum slfat ile ykanmalar salanmaldr. - retimin yapld yerlerde herhangi bir ey yenilmesine, iilmesine izin verilmemelidir. - Sigara iilmesi yasaklanmaldr.

3. Nikel ve Bileikleri
Nikelin kullanld i alanlar unlardr: - zel elik yapmnda - Nikel kadmiyum aklerin yapmnda - Gda endstrisinde yalarn hidrojenlenmesinde katalizr olarak - Aside dayankl manyetik alamlarn yapmnda - Manyetik teyplerde - Plastik endstrisinde kullanlan akrilik esterlerin retiminde - Di hekimliinde - Cerrahi alet ve gerelerin yapmnda - Nikelli elik ve mutfak eyas retiminde

3. Nikel ve Bileikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer. Nikel karbonil cilt yolu ile de girebilir. Nikel ve bileiklerinden en toksik olan nikel karbonildir. En ok grlen zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir. Tm egzama vakalarnn %5inde nikel ve bileiklerinin etkili olduu grlmektedir. Bunlardan daha nemlisi nikel de kanserojen bir maddedir. Akcier kanserlerine neden olur. Nikel ve bileiklerinin bulunduu i yerleri ar ve tehlikeli iler kapsamna girer. Bu nedenle kadnlar ve ocuklar bu i yerlerinde alamaz. Bunun yannda solunum sistemi rahatszl, cilt hastal ve alerjisi olanlarla sigara ienler bu tr i yerlerinde altrlmamaldr.

3. Nikel ve Bileikleri
yerinde uyulmas gereken balca kurallar unlardr: - yeri havalandrlmas ok iyi olmaldr. Gerekirse ek havalandrma sistemi kurulmaldr. - Aralkl olarak i yeri ortamn da lmler yaplmaldr. - alanlarn kiisel temizlikleri iin tm nlemler alnmaldr. - yerinde sigara iilmesine kesinlikle izin verilmemelidir. - alanlara i elbisesi, eldiven, ayakkab ve gerektiinde kullanlmak zere maske verilmelidir. - retimin yapld blmlerde herhangi bir ey yenilmesine ve iilmesine izin verilmemelidir.

4. Demir ve Bileikleri
Demirin kullanld balca i alanlar aadaki gibidir: - Demir cevherinin karlmas, ilenmesi - Demir dkm sanayi - Demir tortularnn ve hurda demirin eritilmesi - zellikle elektrik ve asetonla yaplan demir kaynakl, demirin kaynakla kesilmesi - Demir tozunun parlatc olarak kullanlmas - Magnetik demir oksit retimi ve kullanlmas - elik retimi

4. Demir ve Bileikleri
Demir vcuda ounlukla solunum yoluyla girer. Youn biimde solunmas durumunda metal duman hummasna neden olur. Demir slfatn azdan alnmas ile akut zehirlenme grlr. Bulant, kusma, karn ars, ok, solunum yetmezlii ve koma grlebilecek dier sonulardr. ok ar zehirlenmelerde mide kanamalar ve karacier bozukluu grlebilir. Demir, siderozis denilen nemli bir meslek hastaln meydana getirir. Demirin tozu, duman ve buhar ise akcierlerde yaygn fibroz doku artna neden olur. zellikle kadnlar ve ocuklar, solunum sistemi rahatszl olanlar, aktif tberkloz, kalp ve dolam sistemi bozukluklar olanlar, bnyece zayf olanlar bu tr ilerin yapld yerlerde altrlmamaldr.

4. Demir ve Bileikleri
yerinde uyulmas gereken balca kurallar unlardr: - yerinde ok iyi havalandrlma yaplmaldr. zellikle yer altnda yaplan ilerde havalandrma sistemi mutlaka kullanlmaldr. - yerinin taban, duvarlar, masalar ykanabilir olmaldr. - Delme ilemlerinde ya yntem kullanlmaldr. - alanlarn kiisel temizliklerini yapabilmeleri iin yeteri kadar lavabo olmaldr. - alanlarn i sonunda du yapma olanaklar salanmaldr. - Belirli aralklarla i yeri ortamnda toz lm yaplmaldr. - alanlara i elbisesi, eldiven, ayakkab ve gerektiinde kullanlmak zere maskeler verilmelidir.

5. Alminyum ve Bileikleri
Endstrinin pek ok kolunda milyonlarca farkl rnn yapmnda kullanlan alminyumun, dnya ekonomisi iinde ok nemli bir yeri vardr. Alminyumdan retilmi yapsal bileenler uzay ve havaclk sanayi iin vazgeilmezdir. Hafiik ve yksek dayanm zellikleri gerektiren tamaclk ve inaat sanayinde de geni kullanm alan bulmaktadr. Alminyumun balca u ekilde kullanlr: - Maden cevherinden alminyum elde edilmesi - Alminyumun toz hline getirilmesi - Alminyumun eritme frnlarnda eritilmesi - Alminyuma kaynak yaplmas - Alminyumlu alamlarn elde edilmesi

5. Alminyum ve Bileikleri
Alminyum akcierlerde fibroz doku artna ve hava kistlerinin olumasna neden olur. Alminyumun neden olduu tek endstriyel hastalk Shaver (Alminozis) hastaldr. Alminyum ve bileiklerinin bulunduu i yerleri ar ve tehlikeli iler kapsamna girdii iin kadnlar ve 18 yandan kk olan kiiler altrlmamaldr. Hangi alminyum ve bileiklerinin bulunduu i yerlerinde kadnlarn alabilecei, Ar ve Tehlikeli ler Tznde belirtilmektedir. Bunun dnda; - Akcier rahatszl olanlar, - Bnyece zayf olanlar, - Ar imanlar, - Solunum sistemi hastal olanlar, - Aktif tberkloz hastalar, - nemli dolam sistemi hastalklar olanlar, - Hipertansiyonlular bu ilerde altrlmaz.

5. Alminyum ve Bileikleri
yerlerinde uyulmas gereken balca kurallar ise unlardr: - yerlerinde ok iyi bir havalandrma olmal, - Mmknse kapal sistemle allmal, - Madenlerde delme ve maden karma ilemleri slak sistemle gerekletirilmeli, - yerlerinde kiisel temizlik iin yeteri kadar lavabo bulunmal, - alanlara i sonunda du yapma olana salanmal, - retimin yapld yerlerde herhangi bir ey yenilmesine, iilmesine izin verilmemeli, - yeri ortamnda belirli aralklarla lm yaplmal, - alanlara i elbisesi, eldiven, antistatik ayakkab ve gerektiinde kullanlmak zere maske verilmeli, - Alminyum tozlarnn youn olduu blmlerde kacak yangnlar iin su, karbondioksit ve kpk kullanlamayacandan yangn olaslna kar kuru ve ince kum bulundurulmaldr.

6. Krom ve Bileikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir. Kromit lkemizde yaygn olarak bulunmakta ve karlmaktadr. lkemiz krom cevheri ve bileiklerinin retiminde dnya sralamasnn balarnda yer almaktadr. Kromun endstride kullanld balca alanlar unlardr: - Krom ve bileiklerinin retildii yerlerde - Kimyasal sentezlerde - Kromlu boyalarn retimi ve kullanlmasnda - zellikle demirle olan alamlarn elde edilmesinde - elik retiminde - Kromajda (Pastan koruyucu olarak kullanlmas) - Seramik ilerinde - Bitkisel zamk yapmnda - Deri sanayisinde - Cam ilerinde - Tekstil endstrisinde - imento retiminde - Aydnlatma fiei yapmnda - Metallerin slfrik asitle temizlenmesinde

6. Krom ve Bileikleri
Krom ve bileikleri solunum ve sindirim yoluyla vcuda girer. Karacier ve bbrekte parankim bozukluuna, akut ve kronik zehirlenmelere yol aar. Krom kanserojen bir madde olduundan akcier kanserlerine neden olur. Bu maddenin yol at hastalk tpta mesleki akcier kanseri olarak kabul edilir.

6. Krom ve Bileikleri
Kromlu alamlarn hazrlanmas, bu alamlar zerinde kaynak yaplmas ve krom bileikleri ile yaplan almalarda dikkat edilecek balca konular unlardr: - Krom ve bileiklerinin kullanld yerlerde genel havalandrma ile birlikte uygun ek havalandrmalar yaplmaldr. - Kromla allan yerlerde alanlara uygun elbise, lastik eldiven ve izme verilmelidir. - alanlar el yz temizliine dikkat etmeli, ellerinin %5 hiposlfit ile ykanmas salanmaldr. - Krom ve bileikleriyle alanlarn belirli aralklarla klinik ve laboratuar yntemleriyle salk kontrolleri yaplmal, kroma kar alerjisi olanlar, cilt ve solunum sistemi hastalklar bulunanlar ie alnmamaldr. alanlar da iten alnarak tedavile rine balanmaldr.

B- ORGANK CSMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

1. GAZLAR 2. PESTSTLER 3. SOLVENTLER

1. GAZLAR
nsan organizmas zerinde olan etkilerine gre zararl gazlar u ekilde snandrlabilir: a) Basit boucu gazlar Normal atmosferik basntaki havada bulunan oksijen orann hacim olarak %18lerin altna drerek boulmaya neden olurlar. Bu gazlar iinde en nemli olanlar unlardr: Karbondioksit: Yanma sonucu, arap mahzenlerinde fermantasyon sonucu ve kuru buz retiminde meydana kar. Metan: Bataklk gaz olarak bilinir. Kmr ocaklarnda ortaya kar. Doal gazn ana bileimini oluturur. Havadan daha hafiftir.

1. GAZLAR a) Basit boucu gazlar

Propan ve Btan (LPG - Svlatrlm petrol gaz): Propan ve btan karmdr. Havadan daha ardr. zellikle banyo iinde bulunan ofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir. Asetilen: Kaynak ilerinde ve baz proseslerde kullanlr. Hidrojen: Ak arj odalarnda aa kabilir.

1. GAZLAR b) Kimyasal boucu gazlar

Deiik mekanizmalarla hcrelere oksijen eriimini engelleyerek zehirlenme etkisi gsterir. Bu gazlar unlardr: Karbonmonoksit: Eksik yanma sonucu oluur. Soba, kazan ve otomobil egzoz duman iinde bulunur. Soba zehirlenmelerine neden olan gazdr. Garajlarda ve tnellerde de iyi havalandrma yaplmazsa zehirlenme yapabilir. Hidrojen siyanr: Bcek ilac, sentetik lif retiminde ve metal kaplama ilemlerinde ortaya kar. Hidrojen slfr: Hayvansal ve bitkisel atklarn kokumas sonucu oluur. Kimya ve boya endstrisinde karlalr. zellikle atk su artma tesislerinde ortaya kar. Kokulu bir gazdr ama kokuya alnca az veya ok olduu fark edilmez.

1. GAZLAR
c) Tahris edici gazlar Amonyak, klor, kkrtdioksit, fosgen, azotoksitler, ozon ve formaldehit gibi gazlardr. d) Sistemik zehir etkisi gsteren gazlar Asrin, stibin, fosfin, nikel karbonil ve karbon slfr gibi gazlardr. Sanayide eitli ilemlerde ortaya kar.

2. PESTSTLER
nsanlara, hayvanlara ve bitkilere zarar dokunabilen ve dier baz zararl canllarn etkisini nleyen kimyasal maddelere, pestisitler ad verilir. Bunlar etkilerine gre snflandrlabilir: - Kk canllar ldrenler (sinek, pire, sivrisinek vb.): Bunlara insektisit denilir. Balcalar klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir. - Zararl bitkileri yok edenler: Herbisitler - Sanlar yok edenler: Rodentisitler - Mantarlar ldrenler: Fongisitler

2. PESTSTLER
Pestisitler yalnzca insanlar rahatsz eden canllar yok etmez, ayn zamanda bu canllarn hastalk tamalar da nlenmi olunur. Bu maddeler, toz, pul, eriyik ve aerosol eklinde satlr. Pestisitler usulne uygun olarak ve gerekli nlemler alnarak kullanlmaldr. Aksi takdirde insan iin ldrc olabilir. Pestisitlerin, ocuklar tarafndan yanllkla kullanlmas bir yana braklrsa zehirlenmeler balca iki grupda grlr. Bunlar; - Bu maddeleri retenler, fabrikalarda alanlar ve tarmda kullananlar - Pestisitlere bulam yiyecekleri yiyenlerdir.

3. SOLVENTLER
Solvent kelimesi zc anlamnda kullanlr. Bilindii gibi suyun zc zellii vardr ancak bu yeterli deildir. Su zellikle endstride kullanlan byk sayda maddeyi zemez. Bu nedenle organik svlar kullanlr. Bu svlara endstriyel zcler, solventler denir. Endstriyel zcler sadece bu zellikleri nedeniyle zc olarak kullanlmaz. Ayrca, endstriyel retimlerde, ilk madde veya ara madde olarak da kullanlr. rnein, iyi bir zc olan benzen, boya maddelerinin retiminde ilk adm, ilk madde olarak da kullanlr. Bu nedenle solventlerin yaygn kullanm alanlar mevcuttur.

3. SOLVENTLER
Solventlerin en nemli tehlikeleri u ekilde sralanabilir: - Ate alma ve patlama: zellikle havalandrmas iyi olmayan ortamlarda yanc boya ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangnlar oluabilmektedir. - Zehirlenme ve dier hastalklara neden olma: Boyaclarn akcier, mide, kaln barsak, mesane, yutak, bbrek kanseri; boya benzen ieriyorsa lsemi, solvent etkilenmesi nedeniyle erken bunama, endokrin hastalklar ve bbrek hastalklar, ayrca, solventlere sk maruz kalma sonucu trnaklarda incelme ya da ayrlma

3. SOLVENTLER
Solventlere kar alnacak teknik nlemler aadaki gibidir: - ok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanlar kullanlmal - Kapal sistemde alma yaplmal yani solventin alma ortamna yaylmas nlenmeli - yerinde yeterli havalandrma yaplmal, uucu ve yanc maddelerin normal oda ssnda bile patlayc olabilecekleri unutulmamal - Koruyucu elbise, eldiven, nlk ve maske kullanlmaldr. - Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduunu belirleyecek evre analizleri yaplmaldr.

C- FZK VE MEKANK ETKLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalklar aadaki gibi aklanabilir:

a. Grltye Bal Salk Sorunlar: Grlt genel olarak, istenmeyen ve ounlukla yapay olarak oluturulan rahatsz edici sesler eklinde tanmlanr. Grlt, iletiimin kesilmesine, rahatszla, fiziksel ve ruhsal performansn dmesine neden olabilir. Grltye bal iitme kayb, en sk rastlanan meslek hastaldr. Grltnn iitme zerindeki etkileri, geici ve kalc iitme kayplar biiminde geliir. Japonyada yaplan bir almada isilerin %8,5inde, Danimarkada %10unda mesleki grltye bal iitme kayb olduu bildirilmitir. Tarm, madencilik, inaat, imalat, tamaclk ve askeri alanda olmak zere pek ok endstri kolunda iiler, zararl dzeyde grltye maruz kalmaktadr. Grltye bal iitme kayb oluumu byk lde nlenebilir; ancak kalc hle geldiinde geri dnmszdr. Bu nedenle korunma nlemleri ok nemlidir.

a. Grltye Bal Salk Sorunlar:

Grltnn llmesi

- Ynetsel ve mhendislik kontrollerinin yaplmas - Odyolojik deerlendirme - Kiisel koruyucularn kullanlmas - Eitim ve motivasyonun salanmas - Kaytlarn tutulmas - Programn deerlendirilmesi alma yaamnda, i yeri ortamndaki grlt dzeyinin llmesi yaplacak ilk i olmaldr. Eer grlt zarar verecek dzeyde ise ve zarar grm alanlar varsa grlt kaynaklar ile zarar grm alanlar hemen kontrol altna alnmaldr. Ynetsel ve mhendislik kontrolleri aamasnda ise grlt uzaklatrlmal veya alanlarn etkilenmesi engellenmelidir. rnein, makinenin grltye neden olan ses dzeyi ayarlar azaltlabilir. alanlarn alma vardiyalar daha az etkilenecekleri ekilde dzenlenebilir.

b. Yksek Isya Bal Salk Sorunlar

Yksek s, merkezi sinir sistemin zerinde tahribata yol aar. zellikle 50 ya zerinde alanlarda belirtiler daha ar seyreder. Yksek s beyin demi, beyin kanamas ve lme neden olabilir.

b. Yksek Isya Bal Salk Sorunlar

Vcudun s dengesi: Vcut ssnn 27 Cnin altna dmesi uyku haline yol aar, vcut ssnn 25 Cnin n altna dmesi ise lme neden olur. Vcut ssnn 42Cnin zerine kmas merkez sinir sisteminin alma etkinliinin azalmasna ve beyin fonksiyonlarnn bozulmasna, bu durumun uzun srmesi de lme yol aar. Bu nedenle vcut ssnn korunmas olduka nemlidir. - Yksek scakln olduu balca iler: Gne karsnda alma, sanayi frnlar, yangnlar, ocaklar ve volkan gibi etmenler insann termoreglasyon merkezini etkileyerek organizmay s ayarlama ilevinden alkoyar. Bu durumda organizma s kaybedemez ve srekli s birikmesi oluur. Bu tehlikeye maruz kalanlar, genellikle demir dkm alanlar, seramik, cam ve dkmhane ilerinde alanlardr.

b. Yksek Isya Bal Salk Sorunlar

alma ortamnda scakln deerlendirilmesi: alma ortamndaki scaklk iin en basit lme arac, kuru ve slak termometrelerdir. Bununla birlikte havadaki nem oranyla havann akm hzlarnn da eitli yntemlerle llmesi daha salkl bilgiler alnmas asndan gereklidir. - Yksek scakla bal sorunlar: alma ortamndaki ar scakla bal olarak nabz ykselir, sinirlilik duygusu artar, kan dolam hzlanr, terleme ile tuz ve sv kayplar meydana gelir. Bu fiziksel etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalr, fiziksel ve zihinsel verim derek i kazalar meydana gelebilir. Bunlarn dnda meydana gelebilecek balca olumsuzluklar unlardr: - Is yorgunluu: Yksek scakla alkn olmayanlarn, uzun zaman scak ortamlarda bulunmalar scak yorgunluuna neden olur. Scan etkisiyle hayati organlar ve ter bezleri gerekli olan svy karlayamaz. Bunun yan sra kiinin bulunduu yerin nem oran yksek ve hava akmndan yararlanma olanaklar ayn oranda az ise vcuttan atlmayan snn birikmesi sonucunda scaklk yorgunluu geliebilir. - Is kramp: Scak karsnda kalan insanlarda terleme ile birlikte ani ve ok fazla sodyum klorr kayb oluur. Bu da s kramplarna yol aar. - Scak arpmas: Scak arpmasyla terleme durur. Bu durumda acil olarak vcut soutulmazsa srekli beyin hasar veya lmn kanlmaz olaca bir durum meydana gelebilir. Terlemenin durmasyla derin vcut scakl artar, ba ars, ba dnmesi, bulant, kusma, bitkinlik, ar sinirlilik ve saldrganlk veya tam hissizlik, nefes darl, grme bozukluu, dolam bozukluu ve akcier demi geliir. Adalelerde seirmeler, bilin kayb ve koma oluur.

c. Dk Isya Bal Salk Sorunlar

Gda endstrisinde souk hava depolarnda alma souk maruziyeti asndan risk oluturmaktadr. Mevsimlik olarak k dneminde souk etkilenmesi, ileri gerei d ortamda bulunma durumunda olan kiiler iin balca sorundur. Yol bakm iileri, polisler, tarm alanlar, telefon, elektrik vb. bakm iileri, balk ve denizciler, petrol istasyonlarnda alanlar bu adan risk altndadr. Dk sya bal olarak souk algnlklar, souk yanklar, ayak parmaklarnda donma gibi salk sorunlar ortaya kabilir. Bunlarla birlikte dikkat azalmas, hata art ve i kaza riski art oluabilir.

. Radyasyonun Neden Olduu Salk Sorunlar

Gnmzde radyasyon, dorudan doal evreden alnabildii gibi, kullandmz elektronik aygtlardan salk, aratrma vb. esnasnda da alnabilmektedir. Radyasyon; gama ve x nlar gibi iyonizasyon radyasyonu olabildii gibi, alfa tanecikleri, beta tanecikleri, pozitron, elektron, proton ve ntronlar gibi tanecikler de olabilir. yonlatrc radyasyonlar, biyolojik etkilerini hcre atomlarn iyonlatrarak ve hcre iinde istenmeyen iyonlarn olumasna yol aarak gsterir. Radyasyonun dorudan ve dolayl olmak zere iki trl etkisi vardr. Radyoaktif maddelerin canl organizmadaki etkileri yarlanma sresi ile orantldr. Radyoaktif maddelerin biyolojik yarlanma sreleri, saniye, dakika, gn mertebesinde olduu gibi aylar yllar mertebesinde de olabilmektedir. Bu nedenle uzun sre etkisini nesilden nesile srdrebilir. rnein, atom bombasnn atlmas, nkleer denemeler, kazalar ve savalar sonucunda evrede nemli radyoaktif atklar oluabilir. Toksik maddelere (metal, radyoaktif madde, organik madde vb.) gerek i yeri ortamnda gerekse yaanan evrede dk dzeyde bile maruz kalnsa dahi 20-30 yllk bir i hayat veya 60-70 yllk bir mr sresince maruz kalnd iin zamanla birikerek kmlatif etki yapabilmektedir.

d. Titreim Etkisine Bal Salk Sorunlar

Titreimler, tpk ses dalgalar gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir says olan dalgalardr. Bunlarn sesten balca fark, sesin hava yolu ile titreimin ise vcudun sert ksmlarndan vcuda girmesidir. Titreimler, insan vcuduna eitli yollardan girer. Ayakta duran bir insann ayaklarndan, oturan bir kiinin kaba etinden ya da titreime maruz kalnan blgeden girer. yaamnda kullanlan baz aletler, makineler veya hareketli paralarn titreimleri alann el ve kollarna gemektedir. Madenlerde, inaatta, hava kompresrl portatif aletlerle alanlarda, ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu nem kazanr. Bunlarda titreim el, bilek, kol ve omuzlar etkiler.

d. Titreim Etkisine Bal Salk Sorunlar

Titreimlerin, insan vcuduna eitli etkileri vardr. Bu etkiler unlardr: - ok dk frekansl titreimler: Otobs, otomobil, vapur ve uakla seyahat eden baz kiilerde bulant, kusma, terleme ve fenalk hissi olur. Bu rahatszlk, i kulan titreimden etkilenmesine baldr.

d. Titreim Etkisine Bal Salk Sorunlar

- Frekans 2-20 hz. olan titreimler: Bu titreimler nemli rahatszlklara neden olabilir. Baz ulam aralarnn yapt titreimlerin frekans bu saydadr. rnein; kamyonlar, traktrler, inaat ve yol makineleri, trenler. Bu aralarda alanlarda bel kemii etrafnda (srtta) arlar grlebilir. Bu arlar bazen bel ve kuyruk sokumundan baldrlara kadar yaylr. Bazlarnda ise sindirim sisteminde ve idrar yollarnda bozukluk oluur. - Frekans 20 hz.den byk olan titreimler: Bu titreimler, vcuda ellerle girer ve sonunda titreim hastal meydana gelir. Bu hastalk, kompresrl portatif ara kullananlarda olur. 10-35 kg. arlndaki bu aletler delme, kesme, perdahlama gibi ilerde kullanlr. alan aleti elleriyle tutar ve ounlukla omzuna veya baldrlarna dayar. Titreim vcuda bylece dorudan girer. Bu aletlerin yapt titreimlerin balca zararlar, kemiklerle eklemler ve damarlar zerinedir.

Fiziksel ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalklarna kar alnacak tedbirler:
- yerinde grltyle alan makinelerin montajlar srasnda i yeri tabanna titreimi ve grlty kesecek malzeme kullanlmaldr. - Titreimin youn olduu ve grltl ortamlarda almak zere ie alnanlarn genel salk muayeneleri yaplp zellikle kemik eklem ve damar sistemleri incelenmeli, uygun olanlar ie alnmaldr. - Yeraltnda nemli hava akml ve yetersiz kl i yerlerinde yaplan almalarda yapay aydnlatma salanmal, romatizma hastal olanlar bu tr ilerde altrlmamaldr. - Yksek basnl yerler ve dalg odalarnda alanlarn zellikle kalp hastalnn olup olmad aratrlp olanlar tedaviye alnmaldr. Dalg odalarnda, ahs bana en az 40 metrekp hava salanmaldr. Bir dalg 22 metreden fazla derinlie bir gnde iki defadan fazla dalmamal ve bu dallar aras en az 5 saat olmaldr. - Doal ya da yapay radyoaktif maddenin zararl en az miktar kullanlmaldr. Kaynak ile alanlarn arasnda uygun mesafe olmal ve mmkn olduu kadar ksa sre kalmalar salanmaldr. - Bu ilerde alanlarn periyodik olarak genel salk muayeneleri yaplmal ve hastalk tespit edilenler altklar ilerden ayrlmal, kontrol ve tedavi altna alnmaldr.

- TOZLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

Teknik anlamda toz, havada asl olarak kalabilen, bykl 0.1 ile 25 mikron arasnda deien kat paracklardr. Tozun partikl bykl ok deiik olabilir. Tozlar fiziksel, kimyasal zelliklerine veya biyolojik davranlarna gre snflandrlabilir. nsan sal bakmndan tozun bykl, kimyasal bileimi, yzey ekilleri, kme hz gibi zelliklerin yan sra en nemli zellii biyolojik davrandr. nsan vcudunda tozlar deiik biyolojik etkiler gsterebilir. Tozlar biyolojik etkileri bakmndan u ekilde gruplandrlabilir:

- TOZLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

- nert tozlar: Bu tozlar ( rnein baryum tozu) vcutta herhangi reaksiyona girmeden lenfatiklerle vcut dna tanr. Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduunda lenfatiklerde tkankla yol aar. - Toksik tozlar: Baz metallerin tozlar solunum yoluyla vcuda girdiinde deiik organlara ynelir, baz kimyasal sistemlerle etkileime girerek zararl etkiler meydana getirir ve zehirlenme tablolarna neden olur. Bu tr tozlara toksik toz ad verilir. Kurun, krom, nikel, kadmiyum gibi metallerin tozlar bu gruba rnek olarak gsterilebilir. - Alerjik tozlar: Bu tozlar solunum yollarnda spazma yol aarak astm benzeri tabloya neden olur, deri ile temas ettiinde de alerjik rahatszlklar yaratabilir. Pamuk tozu, keten, kenevir tozu, eker kam tozu, kularn tylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar ve cam yn, kire tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta saylabilir. - Fibrojenik tozlar: Biyolojik etki ve insan sal bakmndan en zararl olan grup fibrojenik tozlardr. Bu tozlar akcierlere ulatnda orada depolanr, fibrotik reaksiyona yol aar ve sonu olarak ksrk, nefes darl gibi belirtilerle seyreden kronik akcier hastalklarna neden olur. - Kansorojen tozlar: Baz tozlar da zellikle akcierlerde ve solunum sisteminin dier blmlerinde kansere neden olur. Bu konuda en ok bilinen rnek asbest lieridir. Asbest akcier kanserinin balca nedenidir. Kmr, tahta, aa, tahl, mineral, metal, cevher ve maden ocaklarndan karlan talar vb. maddelerin elde edilmesi, tanmas, doldurulmas ve boaltlmas, torbalarn delinmesi, paralarn talanmas, pskrtlmesi, tlmesi sonucu tozlar oluur

norganik tozlara bal balca hastalklar:

- Slikoz: Trkiyede en sk grlen meslek hastaldr. Sosyal Gvenlik Kurumunun istatistiklerine gre 1952-1975 arasndaki 25 ylda saptanan 17.060 meslek hastalnn 15.347si yani % 90 slikozdur. Hastaln etkeni serbest silis veya dier adyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardr. Bu hastaln meydana geldii i kollar yeralt almalar madenler, tneller, barajlar vb., ta ocaklar, dkmhaneler, porselen, fayans, seramik, ate tulas fabrikalar, yksek frnlarn ykm ve bakm, cam, kristal sanayi olarak sralanabilir. - Kmr iisi pnmokonyozu (KP): Kmr madencilii srasnda, yeraltndan kmr karlmas ilemi yaplrken fazla miktarda toz maruziyetine bal olarak meydana gelen bir akcier hastaldr. Ancak kmr tozunun bileiminde karbonun yan sra kkrt, fosfor, baz mineraller ve bir miktar da silis vardr. Genellikle madenlerde ok uzun sre allmas sonucunda hastalk ortaya kmaktadr. - Asbestoz: Hastaln nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlardr. Asbestten yaplan malzemenin sca geirmemesi ve yanmamas nedeniyle ok eitli ilerde ve deiik yerlerde kullanlr. Asbest tekstilinin elektrik kablolarnn zerine sarlmas suretiyle s yaltm salanr. Ayrca inaat sektrnde, fren ve debriyaj balatas retiminde de dayankllk zelliinden dolay asbest kullanlmaktadr. Bunlarn dnda asbest imento yapmnda ve inaat sektrnde boru retiminde kullanlr. Tekstil fabrikalar, tecrit edici olarak svaclk ve boyaclkta da kullanlmaktadr.

2. Organik Tozlara Bal Akcier Hastalklar

Organik tozlara bal hastalklarn banda issinoz gelir. Bissinoz; keten, kendir, kenevir ve zellikle pamuk tozlarndan ileri gelen hastalktr. Bu hastalk tekstil sanayinde alan iilerde grlr. Genellikle 10-15 yl gibi uzun bir sre tozlu yerlerde alan iilerin te birinde ortaya kan bir hastalktr.