eliklerde Tavlama Yntemleri

ELKLERDE TAVLAMA YNTEMLER eliklerde i yapy dzenlemek,taneleri inceltmek yada kabalatrmak,tane veya bileim homejenlii salamak,i gerilmeleri azaltmak gibi zellik deitirme amacyla yaplan sl ilemlere genel olarak Tavlama ilemleri denir. Normal Tavlama : nce paralarda yaklak 550 C-600C scaklklarndaki tuz banyolarnda ani soutmak suretiyle yksek dayanml ve ekillendirme kabiliyeti olan ok ince lamelli perlitik yap elde edilmesi mmkndr.Bu yntem patentleme olarakda isimlendirilir ve Tel imalatnda (yay ve halat iin) kullanlr. Ayrca ok dk karbonlu eliklerde tala kaldrmay iyiletirmek iin ayn yntemden perlitletirme tav olarakda yararlanlr.Normal tavlama daha ok yar mamllerde ve yksek scaklklarda dvlm haddelenmi yada kaynak dikiinin evresi gibi blgesel farkl s etkisi altnda kalm paralarda kaba taneli yapnn ince taneli hale getirilmesi iin veya elik dkm gibi malzemelerde uygulanr.Ayrca Dkmden sonra yava soumadan dolay meydana gelmi pek az sneklie sahip dendiritik yapnn dzenlenmesi mmkndr.Dk Karbonlu eliklerde de normal tavlamayla kristal segregasyonlarnn sebeb olduu dizisel yapda giderilebilir.(Tam yok edilmesi ancak Difzyon Tavlamasya mmkndr.) Yumuak Tavlama: Ferritik Matriks yap ierisinde yerlemi sementiti kresel hale getirerek dengeli bir yap tekil etmek amacyla uygulanr.Bu ilem tektoid alt eliklerde A1 scakln altnda uzun sre tavlamayla gerekletirilir. Kural olarak balang yapsndaki lamelli perlit ne kadar kaba ise gerekli tav sresi o kadar uzundur.ve sementit kreleri o kadar byktr. Yumuatma Tavlamas ile sertlik nemli lde der ve sneklii artar.Yksek karbonlu eliklerde yumuak tavlama ile tala ekilledirme iyileirken Dk karbonlu eliklerde aksine ktleir. Yumua Tavlama alamsz eliklerde yaklak %0.5 ve alaml eliklerde %0.3 den itibaren daha yksek karbonlularda daha ok kullanlr.zellikle tektoid st eliklerde nemlidir.Bu konuda perlit nokatasnn alaml eliklerde %0.8 karbondan ok daha aalara decei unutulmamaldr.Sementasyon elikleri gibi dk karbonlu eliklerde lamelli perlitik yapda yeterli talasz ekillenebilirlik vardr ve yumuak tavlama bu tr eliklerde talal ekillendirede yksek scakla stma yapldnda tm karbrler ostenit ierisinde znebilir. Gerilim Giderme Tavlamas: Gerilim Giderme Tavlamasnda i gerilmeler srnme olaylaryla azaltlr.nceden yaplm plastik ekil vermeye bal olarak uygulanan rekristalizasyon tavlamasna kart olarak bu tavlamada yap deiimi sz konusu deildir.Gerilim Giderme Tavlamasnda scaklk en yksek kullanm scaklnn stnde fakat zellik deimlerinin rastland scaklk derecesi altnda gerekletirilmelidir.rnein 100C de scakla stmakla sertlikde dikkate deer bir dme olmakszn i gerilmeler nemli lde azaltlm olur.Isl ilem grmemi paralar iin gerilim giderme tavlamasnda scaklk deeri A1 scaklnn altnda seilmelidir.Yeni gerilmelerin olumasn engellemek iin paralar frnda yava soutulmaldr.Gerilmelerin yok olmasn salayan sre genellikle 2 saatte tamamlandndan zel durumlar dnda daha uzun sre genellikle beklenmez. Gerilim Giderme Tavlamas rnein kaynak edilmi paralarda i gerilmeleri azaltak iin

kullanlr. Rekristalizasyon Tavlamas ( Yeniden Kristalletirme Tavlamas) Kuvvetli souk ekillendirilme sonras dayanm artn gidermek ve ince taneli yapya ulamak iin yaplr. Demir olamayan malzemeler iin kaba taneli yapy ince taneli yapya dntrmek iin tek yol bu tavlama ilemidir.Buna karn eliklerde souk dayanklamay gidermel ve ince taneli yap iin ayrca normal tavlamada yaplr.Ancak Normal tavlama scaklnn yksek oluu enerji maliyetinin ykseklii,frnda anmann fazlal ve tufallama Kayplar karbon azalmas ve deformasyon olaylarndan dolay eer parada homojen ve kritik ekil deitirmenin zerinde ekillendirme varsa Yeniden Kristalletirme tavlamas uygulanabilir. Rekristalizasyon tavlamasyla tane bykl,ekillendirme derecesi,rekristalizasyon scakl ve sresine baml olan yeni yap oluur. Ve ekillendirme derecesi ykseldike o lde tane incelmesi iyileir.Kritik ekil deitirme derecesinin altnda ekillendirilmi paralarda bu tavlama uygulandnda ince taneli yap deil aksine kaba taneli yap meydana gelir. Difzyon Tavlamas: Bu tavlama ile katlama meydana gelen bileim farkllklarnn (Primer kelmeler yada zelti segregasyonlarnda) dengelenmesi amalanr.Bunun iin malzemelerin 10001200 C gibi katlama hattna yakn scaklklarda uzun sre tavlanmas gerekir.Anca bu esnada ok fazla tane kabalamas da kanlmaz olur.Bunun giderilmesi iinde difzyon Tavlamasndan sonra da scaklk ekillendirilmesi yada normal tavlanmasda kanlmaz olur. Difzyon tavlamasyla ulalan yapdaki ok iyi homojenlik sonucunda dkm paralarda ok iyi sneklik ve haddelenmi yada dvlm paralarda da dizisel yaplarn yok edilmesi salanr. Ancak bu tavlama ile yalnzca kat segregasyonlar yok edilebilir ve blok segregasyonlar iin ok uzun gnler hatta haftalar gerektiinden genellikle uygulanmaz.Difzyon tavlamasnn maliyeti yksektir.Tesiste fazla anma meydana gelir ve nemli lde tufal ve yanma kayplar meydana gelir.Bu nedenle bu tavlama yksek deerli malzemelerde ancak uygulanabilir. Kaba Tane Tavlamas yada Yksek Scaklk Tavlamas: zellikle %0.2den daha az karbon ieren semantasyon eliklerinde talal ekillendirmeyi iyiletirmek iin yaplr.Bu tavlamann uygulanmas byk lde normal tavlamaya benzer ancak kaba tane elde etmek iin ostenitleme scakl daha yksek olarak 9501100 C arasnda seilir.Tavlama sonrasnda kaba yapl ferrit-perlit taneleri elde edilir.Tane snr blgelerinde yabanc atomlarn kelmesi nedeniyle eliin plastik ekil deitirilebilirlii ok azalr.Ancak talal ekillendirmede krlgan tala elde edildiinden ok iyileme olur. Perlitletirme Tavlamas: A1 scaklnn zerindeki bir scaklkta ostenitik halde bulunan bir eliin perlit kademesinde sabit scaklkta soutulmasyla uygulanr.Perlitletirme tavlamas ile belirli bir dayanma ve ilenebilirlie ulalr.Kaln paralarda dahi ekirdek arasnda dengeli bir yap ve pek az gerilme salanr. Paralarda mevcut olan i gerilmeleri azaltarak sorun yaratmayacak seviyeye indirmek yada tamamen yok etmek iin yaplr. gerilmeler cidar ve ekirdek arasndaki scaklk farkndan dolay hzl souma martensit dnmnde hacim artmasyla sertletirme dorultma ve bkme gibi plastik ekil verme kaynakta veya ince yzey tabakalarnda talal ekillendirme sonras ok deiik nedenlerle meydana gelebilir. Normal Tavlama ile yapdaki homejensizlikler giderilir ve daha ince taneli yapya ulalr.Paralar tavlanp sakin havada souturlurlar.Bunun iin tektoid alt eliklerde A3 scaklnn 3050C zerine kadar stmak ve pek az beklemeden sonra soutmak gerekir.