II Usaq Edebiyyatı Kongresi Tezis Book

Azrbaycan Respublikas THSL NAZRLY
a yrtim ltmlri QAFQAZ UNVERSTET
AZRBAYCAN YAZIILAR BRLY
TRKYE YAZARLAR BRL
Qzl Sponsorlar:
AZRBAYCAN AMERKA ALYANSI
AZERSUN HOLDNQ
Gm Sponsorlar:
II BEYNLXALQ TRK XALQLARI

T.C.BABAKANLIK TKA
TRK BRL VE KOORDNASYON AJANSI BAKANLII
ULDUZ
OKALAD FABRK
KAYNAK KLTR YAYIN GRUBU
"BAKCELL"
UAQ DBYYATI KONQRES
TEZSLR
11-13 Oktyabr 2012-ci il, Bak, Azrbaycan
TEZSLR
11-13 Oktyabr 2012-ci il, Bak, Azrbaycan
TEZSLR
HMSDRLR
Prof. Misir Mrdanov
Azrbaycan Respublikasnn thsil naziri
Prof.Dr. Ahmet Sani

Qafqaz Universitetinin rektoru
Anar
Azrbaycan Yazlar Birliyinin sdri
brahim lvi Yavuz

Trkiye Yazarlar Birlii Ynetim Kurulu Genel Bakan
TKLAT KOMTS
Prof. Dr. mer Okumu (sdr) Prof. Dr. Niftal Qocayev Prof. Dr. Cihan Bulut Dos. Erdal Karaman Dr. Knan Birov Dr.Muharrem Kaplan Dr.Sriyy Gndodu Dr.Seyran Qaybov Dr.Bayram Gndodu Nilay Eker Sadt manova Seher Durmaz Tuba Alm Zmin Ziyayeva Cmil Mmmdov
ELM HEYT
Prof. mer Okumu Qafqaz Universiteti Anar Azrbaycan Yazlar Birliyinin sdri D. Mehmet Doan Trkiy Yazlar Birliyinin sdri Sultan Omurliyev Qrzstan Yazlar Birliyinin sdri Dr. Reit Haylamaz - Kaynak nriyyat v poliqrafiya mrkzi mdiri Prof. Nazan Bekirolu Prof. Zahid Qaralov Prof. jdr Aayev Prof. Qara Namazov Prof. Rfael Hseynov Prof. Yavuz Akpnar Prof. Cneyd Okay Prof. Akif Hseynli Prof. Cihan Okuyucu Prof. Mhrrm Qasml Prof. ahin Xlili Prof. M. Muhsin Kalkm Prof. Tlegen Tebegenov (Qazastan) Dos. Erdal Karaman Dos. Mmmdli Babal Dos. Hseyin zcan Dos. Taceddin imek Dr. Sriyy Gndodu Dr. Bayram Gndodu Dr. Knan Birov Dr. Muharrem Kaplan Dr. Seyran Qaybov
KATBLR
Nilay Eker, Sadt manova
Kitab, Qafqaz Universiteti Dizayn v Nriyyat bsind ylaraq apa hazrlanmdr.
ISBN: 978-9952-468-08-3
Copyright Qafqaz University, Baku, 2012
Xrdalan hri, H. liyev ksi 120, Aberon, AZ0101, Bak, Azrbaycan Tel: (+994 12) 448 28 62/66, Fax: (+994 12) 448 28 61/67; e-mail: info@qu.edu.az; www.qu.edu.az
NDKLR
ELEKBER SALAHZADENN OCUK RLER
Ali amil, Ganimet Seferov 1 1 2
MAVSEL YENERN MASAL VE HKAYELERNDE OCUK DNYASI

Ayvaz Morko
MRZ LKBR SABRN UAQ ERLRNN THLL

Aynur Vliyeva
UAQ DBYYATINDA DEFONLARDAN STFAD (REPREZENTASYANI GCLNDRN AML KM) (problemin psixolinqvistik mstvid thlilin dair)
Aytn Hacyeva 3
OCUK EDEBYATINDA VE OCUKLARIN GELMNDE GRSEL LETMN ROL

Arzu Mmmdova 4 5
UAQ ERLRNN QAVRANILMASI V THLL PROBLEMLR

Bilal Hsnli
M. LKBR SABRN LLR MLUM OLMAYAN UAQ ERLRNN FORMA V MZMUN XSUSYYTLR
Bayram Gndodu, Sriyy Gndodu 6
OCUK EDEBYATININ BR UZANTISI OLARAK OSMANLI DNEM OKUL DERGLER NUMUNE- TERAKK VE DEBSTAN- HRED
Cneyd Okay 6 7
MASR TRK UAQ ERNN JANR XSUSYYTLR

Cmil Mmmdov
UAQ DBYYATINDA SY GSTRMK V ALIQANLIIN KS MSLSN DAR

Ejder Aayev, brahim Kurt 8
RLERNDE MASAL TADI, MASALLARINDA R LEZZET OLAN BIR MASALCI: BESTAM YAZGAN
Elif Konar zkan, mit Yaar zkan 9
P A D L XXI V
Ellada Grayzad 9 11 12
TOFQ FKRTN UAQ ERLRNN MVZU DARS

Elman Quliyev
RSUL RZANIN UAQ ERLRND NSAN XSYYTNN TRBYS

Etrabe Gl
iii
XIX SRN SONU, XX SRIN VVLLRND AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA QAYNAQLAR

Fzuli sgrli 12
MAKEDONYA TRKLERNN OCUK EDEBYATI ZERNE BR NCELEME

Fatima Hocin 14 14 15 15 16 17
OCUK VE OCUK EDEBYATI KAVRAMLARI

Gyasettin Ayta
OCUK EDEBYATI RLE YENLENYOR

Gkhan Akiek
TARXLK V UAQ DBYYATININ TPOLOGYASI

Gln liyeva-Kngrli
UAQ DBYYATINDA SOSAL HYATIN TZAHRLRI

Hseyn Xlilov
UAQ FOLKLORUBEKDN BALAYAN DBYYAT

Xuraman Krimova
NZAM MURADOLUNUN SRLRND UAQ DNYASI DNYA MODEL KM

Xlil Aaverdi 18
XX SR K DB MHT V UAQ DBYYATININ NKAF MEYLLR

Kamil Adirinov 18
KAZAK OCUK EDEBYATI YAZARI AKEN KUMISBAYIN ESERLERNDEK RETC UNSURLAR

Lazzat Urakova 19
YAZARIN VE OCUK MGESNN ORTAK METN: AAKAKANLAR MASALI

Mehmet Narl 19
AZERBAYCAN'DA SOVYET DNEM NCESNDE IKAN NEML BR OCUK DERGS: REHBER

Muharrem Kaplan 20
AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA KAHRAMANLIK MOTF: KAYNAKLARI VE ZELLKLER

Mehmet Turmu 21
OCUK KTAPLARININ ETSEL ZELLKLER VE OCUUN ETMNE KATKISI

Mehmet OKUTAN 21 22
ABDULLA AQN ERLRND TRBY MOTVLR

Mmmdli Babal
iv
UAQ DBYYATI SRLRNN THLL

Mtant Frzliyeva 23
Y.V.MNZMNLNN DB FALYYTND AL-UAQ MNASBTLR

Minaxanm Nuriyeva (Tklli) 25
DEBSTAN VE OCUK BAHES DERGLERNN EKL BAKIMINDAN MUKAYESES

Mfide Nilay Eker 26
DBSTAN V RHBR UAQ DRGLRND MNV-XLAQ MVZULAR

Mehmet Rhtm, Frid liyeva 26 27 28
ARKADAIM DERGS: ZAMAN GAZETESNN LAVE OCUK DERGS

Mehmet zer
EYH GLBN R DNYSINDA OCUK

M. Muhsin KALKIIM
UAQ OYUN V TAMAALARININ UAQ DBYYATINDA TZAHR PROBLEM

Mleyk Mmmdova 29
AZRBAYCAN KLASSK UAQ DBYYATI NMUNSI KTABN-NSAYEH

Mhsn Nasoylu 29 31 32
QURAN-KRMD UAQ TRBYS V MLL-MNV DYRLR

Nazil Abdullazad
BALACALARIN YARADICILIQ STEDADINA QAYI L YANAAQ

Nrmin liyeva
1918-1920-C LLRD AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA MLL STQLAL MVZUSU

Nigar smaylova 32 33
UAQ DBYYATINDA TRK XALQLARININ ORTAQ DYRLR

Nizami Adirinov
OCUK EDEBYATINDA NSAN BR DEER OLARAK HAYVAN SEVGSNN LENMES ZARURET

Nazan Bekirolu 34 35
OCUK EDEBYATI VE MLL EDEBYAT HAREKET

Nzm H. POLAT
MAKEDONYA TRK OCUK EDEBYATINDA BR DNYA KLAS NECAT ZEKERYA (11.11.1928 10.6.1988)
Nazl Rn Grel 36 38
OCUK EDEBYATININ GEREKLL

Nurdan Damla
UAQ ERLRNN THLL PRNSPLR

Pirali liyev 38
ANAMIN NAILLARINDA KAYBOLMAYA YZ TUTAN MLL-MANEV DEERLER

Pervane Bayram 41 41 42 44
TRKMEN-TRK ATASZLERNDE OCUK-AGA MOTF VE LEN

Ramazan akr
HMD CMLN UAQ ERLRNN DL V SLUB XSUSYYTLR

Pakiz Zakirova
UAQ DBYYATINA ELM YANAMA

Ramil liyev
AZRBAYCAN UAQ HEKAYLR: MVZU V MZMUN XSUSYYTLR (1970-1980-C LLR UAQ NSR SASINDA)
Rvn Mmmdov 44 45 46
FOLKLOR VE OCUK R
Rakhmatulla Barakaev
AZRBAYCAN UAQ DBYYATI: AXTARILAR, PERSPEKTVLR

Rafiq Yusifolu
MAKEDONYADAN UZANAN OCUK VE GENLK EL: SEVN DERGS (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AISINDAN NCELEME)
Salih Okumu, Duygu Gner 47
MANASTIRLI MEHMET RIFATIN HKYAT- MNTAHABE ADLI ESERNDE OCUK ETM

Salih Okumu, Yavuz Selim Uurlu 48
OCUKLARA YNELK IKARILAN BR DERG: MAV KIRLANGI (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AISINDAN NCELEME)
Salih Okumu, Zabit Yn 49
NBNN HAYRYYES LE SMBLZDE VEHBNN LUTFYYESNN EKL VE ERK BAKIMINDAN MUKAYESES

Salih SAVA 50 51 52
YEN NSLN YETMSND "TUMURCUQ" QZETNN ROLU

Smd Mlikzad
LYAS EFENDYEVN OCUK HKYELER VE TOPLUMSAL DEERLER

Sedat Adgzel
BIBLIOTHERAPHY CAN BE A HEALING AND WELL BEING TOOL IN SCHOOLS

Sefa Bulut 53
NB'NN HAYRYYE'SNDE BELL BALI KAYNAKLARDAN STFADE YOLLARI

Sadt manova 54
vi
MZL JURNALINDA "UAQ" MVZUSUNUN TCSSM

Seyran Qaybov, Tnzal liyeva 55 56 56
EYHNN HAR-NMESNE OCUK EDEBYATI AISINDAN BR BAKI

Setter Durmaz
OCUK R M DDAKTK MANZUME MI?

Tacettin imek
BALKANLARDA TRK OCUK HKAYESNN DER EDEB TRLER NDEK YER

Tuba Insu sen Durmu 57 58
FOLKLOR UAQ ERNN QAYNAQLARINDAN BR KM

Tyyar Salamolu
DBYYATIN UAQLARIN MNV NKIAFINDA ROLUNA DAR HMD BY AAOLUNUN FKRLR

Tural Mirzliyev 58
AZERBAYCAN MEKTEB MECMUASINDAK (1911-1925) OCUK HKYELERNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARI

mit Pekta 59 60
GKHAN AKEKN RLERNDE BR YLK ALANI OLARAK DOA

Volkan Odaba
AZRBAYCAN UAQ ER DNMD - XX SRN BRNC YRM LND, SOVET DNM RFSIND V HAZIRKI MSTQLLK DVRND
Vaqif Aslanov 61
AZRBAYCAN UAQ DBYATI NR EDN NRYYATLAR V ONLARIN FALYYTNN THLL

Vsal Musal 63
TRK OCUK EDEBYATINA KATKISI AISINDAN YAVRUTRK DERGS

Yeliz Okay 65
DN DUYARLIIN OCUK EDEBYATINA YANSIMASI: HASAN DEMR RNE

Yasin Mahmut Yakar 66
AZRBAYCAN UAQ DBYYATININ TKKL PROBLEM V LKN NKAF MRHLSNN SAS KANALLARI
Yaqub Babayev 66
ELNN V . YLSLNN SRLRND KND UAQLARININ OBRAZLARI

Zahid Xlilov 68
vii
AZRBAYCAN UAQ DRAMATURGYASI NMUNLRNN SHN TCSSM

Zmin Axundova 68 70 70
UAQ NSRND THKY SLUBU V MASRLK

Zakir liyeva
MUTLU, SALIKLI VE BAARILI OCUK MASAL KLMNDE BYR

Zeki Grel
TNZMAT DBYYATI NNLR V MODERN TRK UAQ ERNN MVZU DARS

Yunusova Gnel Kamil qz 72
viii
ELEKBER SALAHZADENN OCUK RLER Ali amil, Ganimet Seferov

AMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan
Azerbaycan'da ocuk edebiyatnn tarihi eski alara dayanr. Folklor bu bakmdan olduka nemlidir. 20. yzylda milli dilde okul kitaplarnn baslmas, ocuk medyasnn meydana gelmesi ocuk edebiyatna dikkati artryor. Sovyetler Birlii dnemindeyse ocuk edebiyat ideolojik nem tayor. Bymekte olan nesli Komnizm ruhunda eitmek iin ocuk edebiyatna zel nem veriliyor. Stalinin lmyle Sovyetler Birliinin politik yaamnda bir yumuama duyuldu. u kendini edebiyatta da gstermeye balad. Gen yazarlar Sovyet sloganclndan uzaklaarak insann i dnyasna inmeye altlar. Buna gre de onlara 60l yllarn edebiyatlar ad verildi. Azerbaycan'da da u cereyann ncllerinden biri air Elekber Salahzade oldu. O bykler iin iirler yazman yan sra ocuklar iin de nemli iirler yazmaya balad. Elekber Salahzade de gelenee dayanarak ocuklar iin ilgin iirler yazmaya balad. Onun ekil, Kelebek, Sakz, kizler, Horuz vb. iirleri ocuklarn sevimlisine evrildi. air iirlerinde alletrasyondan baaryla yararlanarak ocuklarn kolay hafzasnda kalan iirler yazmakla yetinmedi, ocuklar iin poemalar (uzun iirler) de yaratt. u uzun iirlerin bir ksm Trk masallar esasnda yazld. Onun rdein seyahati, Tilki, akal ve akal tilki nal, Karsz k, Ay, Kabak, Daa kan baa, Bulut kar nal vb. uzun iirleri az zamanda ocuklar tarafndan sevildi ve onlardan tiyatrolar hazrland. airin ocuk iirleri 1996 ylnda Yanltmacl (tekerlemeli) alfabe adl kitapta topland ve Genlik yayn evinde basld.
MAVSEL YENERN MASAL VE HKAYELERNDE OCUK DNYASI Yrd. Do. Dr. Ayvaz Morko
Celal Bayar niversitesi, Trkiye
1962 ylnda Ankarada dnyaya gelen Mavisel Yener, Ege niversitesi Di Hekimlii Fakltesi mezunudur. Di hekimliini ve edebiyatl birlikte yrten Yener, evli ve iki ocuk annesidir. lk rnleri 1978 ylndan itibaren gazete ve dergilerde yaymlanmaktadr. Hemen tamam ocuk ve genler iin kaleme alnm iir, hikye, masal, tiyatro oyunu ve roman trlerinde 60tan fazla kitaba sahiptir. 1
II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES
ocuklara ynelik kaleme ald eserleriyle Trk ocuk edebiyat dnyasnda kendine zg bir yer edinmeye balad grlmektedir. ocuk edebiyat alanndaki almalarn gnmzde de srarla srdren Mavisel Yenerin, eserleri araclyla ocuk psikolojisine ve ocuun i dnyasna nfuz edebilen belli saydaki edebiyatlardan biri olduu sylenebilir. Bu tebliimizde ocuk edebiyat sahasnda baarl ve verimli almalaryla dikkat eken Mavisel Yenerin bilhassa masal ve hikyelerinde ocuk dnyasna nasl bir bak asyla yaklat incelenecektir. Eserlerinde ocuklarn i dnyalarn, duygu ve dncelerini nasl ele ald irdelenecek ve deerlendirmelerde bulunulacaktr.
MRZ LKBR SABRN UAQ ERLRNN THLL Aynur Vliyeva

Azrbaycan Dvlt Pedaqoji Universiteti, Azrbaycan
Uaq psixikasnn inkiafnda, elc d hrtrfli xsiyyt kimi formalamasnda bdii dbiyyatn rolu ox bykdr. Bdii dbiyyatdan dzgn istifad etmkl uaqlarn psixoloji v ya xususiyytlrini bilmk vacibdir. Mhz uan milli-mnvi chtdn inkiafnda uaq dbiyyatnn rolunu da xsusi il qeyd etmk lazmdr. Azrbaycan xalqnn milli xsusiyytlrin drindn bld olan, xsiyytin formalamas, dyidirilmsi, inkiaf v daxili imkanlarnn z xarlmasnda trbiynin rolunu yksk qiymtlndiriln, uaq psixologiyasna drindn yiylnmi, milli maarifilrimizdn biri, XX sr Azrbaycan dbiyyatnda realizmin v demokratik ideyalarn inkiafnda mstsna rolu olan, byk xalq airi, grkmli mtfkkir, uaq eirlrinin grkmli nmayndlrinin biri d M..Sabirdir. Azrbaycan-trk dbiyyatnn poeziya khkaannda parlaq ulduzlar oxdur. Bu ulduzlar arasnda Mirz lkbr Sabirin gur i v istisi aydn seilir. Mirz lkbr Sabir Trk-mslman dnyasnda satirik eirin qdrtli nmayndsidir. 150 illik yubileyinin keirilmsi haqqnda Azrbaycan Respublikas Prezidenti Cnab lham liyevin verdiyi srncam tarixi kemiimizdn miras qalan xalqmzn mdrik simalarna, onlarn dbi, flsfi, pedaqoji irsin, milli-mnvi dyrlrimiz gstriln qaynn parlaq tzahrdr. Srncamda deyilir: ... Mirz lkbr Sabir oxsrlik poeziyamzn parlaq nnlrini layiqinc yaatmaqla brabr, dbiyyatmz kefiyytc yeni mrhly yksldrk onu ictimai mfkur baxmndan daha da znginldirn sz ustas kimi geni hrt tapmdr. Molla Nsrddin jurnal trafnda formalam yaratd srlrin balca mvzusunu mnvi safla, mdni yksli v mariflnmy ar tkil etmidir. 2
TEZSLR
Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il
UAQ DBYYATINDA DEFONLARDAN STFAD (REPREZENTASYANI GCLNDRN AML KM) (problemin psixolinqvistik mstvid thlilin dair) Dos. Aytn Hacyeva
Azrbaycan Dillr Universiteti, Azrbaycan
Mlumdur ki, akustik v vizual trtibat informasiyann mnimsnilmsi prosesini asanladrr. Uaq tfkkr kimi inc v hssas qavray modeli n bu qbildn lav trtibatn nmi danlmazdr. Bel ki, balans gzlniln akustik v ya vizual trtibat bu v ya digr informasiyann, hr hans bir mtnin (ms: eir, nal, tapmaca v s.) qavranlmas v txyyld canlandrlaraq mnimsnilmsi prosesini asanladrr. Eyni zamanda bu faktorlar uaq tfkkrnn inkiafn doru mcrada stimulladrr. Bel ki, aparlm oxsayl tdqiqatlar nal dinlyn uaqlarn tfkkr inkiafnn sviyysinin hmin nallarn,sadc, izgi film nsxlrini izlmi hmyadlar il mqayisd daha stn durumda olduunu ortaya qoymudur. Bel ki, dinlyn uaq beynind yaratd repzentasiya modelin z tfkkr aktivlrini clb edir. Bundan frqli olaraq, yalnz cizgi filmlr izlmkl yetinn uaqlar is hazr reprezentasiya qlibini mnimsmkl kifaytlnirlr. Bu mnada, uaq dbiyyatnn ontogenez prosesinin dzgn mcrada istiqamtlnmsi iind yardm ola bilcyi bh dourmur. defonlar mahiyyti etibar il z denotatlarna (yni, iar etdiklri ya, varlq v hadislr) sx bal olduundan, onlarn uaq eirlrind, xsusil azyal v mktbqdrki ya qrupuna daxil olan uaqlara nvanlanan eir, nal v tapmacalarda istifadsi arzuedilndir. Bel ki, ideofonlardan istifad uaqlarn assosiativliy v mumildirmy meylli tfkkrlrinin yeni mlumat blokun n (daha dqiq desk, yeni mlumatn qavranlmas n) almasna rait yarada bilr. Baqa szl desk, uaq tfkkr ideofonlarn kmyi il traf almi onun (traf almin znn) sslri il tanyb yrnmkl yana, yeni informasiya v ya mtn parasn daha asanlqla qavrayr. Tqdim olunmu aradrma rivsind biz, Azrbaycan v elc d digr trk dillrind yaranaraq nsildn nsil trln folklor nmunlrinin mvafiq janrlarnda v elc d mx-tlif mlliflr trfindn qlm alnm uaq dbiyyat nmunlri sasnda ideofonlarn bdii tsvir v psixoloji reprezentasiya potensialn dyrlndirmy alacaq. Uaq dbiyyatnda ildiln v idefonik mny dayanan szlrin zlrini, biz, aadak qruplar zr thlil etmyi mqsduygun hesab edirik: I. Thkiy gcnn artrlmas saysind, azyalnn bdii txyyln inkiafna xidmt edn ideofonlarn (v tqlidi balancl szlrin) psixolinqvistik thlili. Ms: 3
rk verdim, qoyun aldm, Dnql sazm, dnql sazm. (Cik-cik xanm nal) Bib-bab, mn yol verin, Bib-bab, yoldan kilin. Oynayrd, atrd iki uaq, Biri bizdn, biri fast. - Taraq-ta-taq! II. Reprezentativ funksiyas azyal uan intuisiya v mntiqi ntc xarmaq qabiliyytini stimulladrmaa ynlmi ideofonlarn (v tqlidi balancl szlrin) psixolinqvistik thlili. Ms: Taxtdan dd tap eldi Glsnm onu hop eldi (sian); Drd loy-loy, iki tir-tir,, bir dik-dik Drd yanan, iki titryn v bir dik-dik dingildyn" Aradrrmalarmz rivsind E.Sepirin,Y. Neqnevitskaya v A. axnaroviin apardqlar psixolinqvistik mahiyyytli eksperimental tdqiqatlara mracit etmi, hmin tcrblrin nticlrini trk uaq dbiyyatnda yer alan idefonlara nzrn dyrlndirmiik.
OCUK EDEBYATINDA ve OCUKLARIN GELMNDE GRSEL LETMN ROL Dr. Arzu Mmmdova
Qafqaz niversitesi, Azrbaycan
ocuklar cemiyetin gelecei, duru varlklardrlar. Hafzalar birer beyaz sayfadr, neyi grrlerse kaydederler hem grsel olarak hem de iitsel olarak. Yakn gemiimize dein ocuklar anlatlan masal kahramanlarn hayal eder, onlarn izimini yapar, iyi kalpli kahraman mavi, yeil, beyaz, kt kalpli olan ise siyah, krmz, kahverengi renklerde boyarlard. Bez bebekler, arabalar yapar, bozulduunda ise tamir etmek iin urayorlard. Bunun sonucunda ocuklarda alglama, hareket, iletiim, farkndalk, estetik kayg, milli ve manevi deerleri nemsemek vs gibi anlamlar geliiyordu. Resimli boyama kitaplar, ocuk tv kanallar, elektron oyuncaklar farkl sunum eitleriyle ocuklarn sevimli idollerine dnerek toplumda poplerlik kazanmaktadr. Gnmzde ocuk edebiyatnn nemli blmn oluturan masallar bile 4
TEZSLR
ocuklara fast food yiyecekler gibi hazr sunuluyor. Eskiden ninelerimizin bize sevgiyle anlatklar masallar imdi ocuun kucandaki oyuncak anlatyor. Nesilden nesle aktarlan kltrel deerlerimiz, szl edebiyat rnekleri deiime urayarak zamanla kayboluyor. Modernizmin ve kresellemenin bize sunduu yenilikler tabi ki hayatmz kolaylatrmal fakat geleneklerimizin, masal kahramanlarnn hayal dnyamzdaki yerinin yeniden biimlenmesine neden olmamaldr. Bildiride ocuk edebiyatnda grsel iletiimin rol, ocuklar zerindeki etkileri ve btn bunlarn sonucunda ilerki yalarda yaamdan beklentilerini nasl deitirdii aratrlmtr.
UAQ ERLRNN QAVRANILMASI V THLL PROBLEMLR Dos. Bilal Hsnli

Azrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan
Uaq eirlrinin gnc oxucular trfindn dolun kild qavranlmas, thlili mrkkb problemdir. Mlumdur ki, bdii srin qavranlmas v thlili zaman txyyl, emosiyalar, tfkkr, nitq bir-birindn tcrid olumu proseslr kimi deyil, xsiyytin zvi kild laqli olan chtlri kimi faliyyt gstrir. Aparlm tdqiqatlarda uaq eirinin agirdlr trfindn qavranlmasnn mxtlif tiplri gstrilir. Uaq eirlrinin qavranlmas v thlilind sjet v qhrman problemi ox hmiyytlidir. Bel ki, yallar n yazlm lirik srlrdn frqli olaraq uaq eirind sjetli srlr d mhm yer tutur. Maraql, clbedici mvzu, sjet, yaddaqalan, gcl qhrman obrazlar yaznn bdii istedadnn gstricisidir. Uaqlar dinamik sjetli, maraql, z yadlarndan, tbitdn, qeyri-adi hadislrdn, macralardan bhs edn srlr byk maraq gstrirlr. Uaqlar eirlrind dilin sadliyi, ycaml diqqt mrkzind saxlanlmaldr. Bu srlr n bdii dilin aydnl v dqiqliyi byk hmiyyt ksb edir. Uaq srlrind dbi dilin normalar gzlnilmli, sntkar sni mrkkblikdn qamal, dilin aydnl, dzgnly, ifadliliyin xsusi diqqt yetirmlidir. srd dilin dqiqliyi, yegan lazml szn taplb yerind ildilmsi zruridir. Dilin bsitliyi, yoxsulluu, ablon sz v ifadlrdn istifad uaq srlrinin balca nqsanlardr. sr pis dill yazlbsa, he bir ideya uaa atmayacaqdr. Dilin thrifi, qrammatik shvlr ntic etibaril fikrin thrifin sbb olur, hadislrin mntiqi ardcllqla qavranlmasna mane olur. Mruzd uaq eirinin qavranlmas v thlili problemlri il klassik v masir Azrbaycan uaq poeziyasndan nmunlr sasnda rh edilir. 5
M. LKBR SABRN LLR MLUM OLMAYAN UAQ ERLRNN FORMA V MZMUN XSUSYYTLR PhD. Bayram Gndodu, PhD. Sriyy Gndodu
Qafqaz Universiteti, Azrbaycan
M.. Sabir XX sr Azrbaycan dbiyyatnda yeni mrhl aan novator airdir. Sntin n yksk zirvsin atan M..Sabir yaradclnda uaqlara da byk hmiyyt vermidir. Satiralarndan frqli olaraq bel srlrd tlimi-didaktiki motivlr ox gcldr. Satiralarnda oxucunu dndrb ntic xarmaa vadar edn air, uaq eirlrind nticni d uaq tfkkrn uyun bir kild xarr v balaca oxucusuna tqdim edir. Sntin hyatla sx laqsin inanan, forma il mzmunun sx vhdtini quran air uaq eirlrind d snt qdrtini gstrmidir. Oxuyun milltin nicat olun! dey uaqlara byk qay v midl yanaan air, folklordan v klassik dbiyyatdan ald mvzular gnn tlbin uyun olaraq yenidn ilmi v uaq tfkkrn uyun dil v slubla oxucusuna atdrmdr. Sabir yaradclnn sas xsusiyytlrindn biri d forma baxmndan orijinal olmasdr. Bu xsusiyyt uaqlar n yazd eirlr n d kerlidir. Bel ki, airin orijinal forma il yazm olduu Uaq v pul, Qara v tlk v s. adl illri mlum olmayan uaq eirlri il yana 1910 v 1913-c illrd uaqlar n yazd Tbib il xst, Molla Nsrddin v oru, Hrmk v ipk qurdu v digr eirlri mkmml forma v mzmun baxmndan rus uaq dbiyyatna da z tsirini gstrmitir. Bel ki, ad kiln bu uaq eirlri air-trcmi Pavel Panenko trfindn rus dilin trcm edilmidir. Bu mnada tbliimizd airin illri mlum olmayan uaq eirlri forma v mzmun xsusiyytlri baxmndan thlil clb edilmidir.
OCUK EDEBYATININ BR UZANTISI OLARAK OSMANLI DNEM OKUL DERGLER NUMUNE- TERAKK VE DEBSTAN- HRED Prof. Dr. Cneyd Okay
stanbul Teknik niversitesi, Trkiye
Osmanl dneminin ilk okul dergisi olan Numune-i Terakki, yaymland kurum ile ayn ad tamaktadr. ahs abalar ile Numune-i Terakki Mektebini devrin en modern ve en itibarl eitim kurumu haline getiren Mehmed Nadir, yayn 6
TEZSLR
organ iin de ayn zen ve gayreti sarf etmi; sonunda an tesine gemeyi baarabilmi bir mecmua ortaya karmtr. lk says 26 Mart 1303/7 Nisan 1887de yaymlanan Numune-i Terakki dergisi, okulun bir prestij yayn olarak da yaymlandndan sayfa dzeni, yayn kadrosu, kat kalitesi, konu seimi, kullanlan dil, slup ve ierik bakmndan iddial ve ada bir sreli yayndr. Numune-i Terakki 15 Mart 1304/27 Mart 1888 tarihli dokuzuncu says ile yayn hayatndan ekilmitir. Ayn dnemde ve Numune-i Terakkiden bir hafta sonra yayn hayatna atlan bir baka okul dergisi de Debistan- Hreddir. Dergi o dnemde stanbulda eitim veren Debistan- raniyan adn tayan bir ran okulunun yayn organdr. On be gnde bir yaymlanaca duyurulan derginin eldeki ilk ve tek says 2 Nisan 1303/14 Nisan 1887 tarihini tamaktadr. Bu bildiride, Numune-i Terakki ve Debistan- Hred dergilerinin, Osmanl ocuk dergiciliinde bal bana bir yer tutmamakla beraber, okul ve eitim yayncl bakmndan nemleri zerinde durulmutur. Ayrca sz konusu dergilerin, eitimde ocuk edebiyatnn kullanlmasnn ilk rneklerini oluturmalar asndan da bir deerlendirmesi yaplmtr.
MASR TRK UAQ ERNN JANR XSUSYYTLR Cmil Mmmdov

Uaq dbiyyatnda, mumiyytl is dbiyyatda lirikann n gzl v sciyyvi formas demk olar ki, eirdir. nki eir coun hisslri, hycanl danq trzini ifad etmk n geni imkanlara malikdir. Lirik srin qsalna v ycamlna baxmayaraq, burada hyat bdii, mcazi surtd, drindn ks etdirilir. Lakin uaq dbiyyatnda eir janrndan istifad he d asan deyil. nki eir janrnda szlr diqqtl seilmli, sz dzmndn dzgn istifad edilmlidir. Ninki, uaqlar dndrn htta onlar ylndirn szlrin seimi bel yerind v uaqlarn yana, sviyysin uyun olmaldr. gr eirlr forma v mzmun baxmndan uaqlarn sviyysin uyun olarsa, uaqlar bu eirlri sevr v asanlqla zbrlyrlr. Masir trk uaq eirind lirik eir janrlarnn rnga-rngliyi zn aqca biruz verir. Lakin demk olar ki, geni hcmli eir-poemalar is masir uaq dbiyyatnda olduqca azdr. Buna sbb olaraq dvrn sosial-mnvi v siyasi xarakteri il laqli problemlri gstrmk olar. Grnr ki, hadislrrin srtl dyimsi v inkiaf, dvrn dramatizmi iri hcmli srlrin yaranmasna imkan vermmidir. slind, bu cr srlr uaqlar n o qdr d maraql deyildir. 7
1970-90-c illr Trk uaq poeziyasnn inkiafnda yeni v hmiyytli bir dvr tkil edir. Dvrn uaq poeziyasnn janr xsusiyytlri rnga-rngliyi il n xmdr. Bu illrd yazlm eirlrd uaq xsusiyytlri v reallqlar daha ox diqqt alnmdr. 1970-1990-c illrin trk uaq eirlrind n ox istifad olunan nv lirik nvdr. Uaq eirlrind bu nv eirlr stnlk verilmsi uan emosianal v qli inkiafna kmk etmk mqsdi dayr. Trk eirind lirika hmi mhbbt lirikas, tbit lirikas, flsfi lirika v s. kimi zngin ideyaestetik mzmunu il aparc rol oynamdr. Mqald dvrn uaq eir nmunlri sasnda janr xsusiyytlri thlil edilmidir.
UAQ DBYYATINDA SY GSTRMK V ALIQANLIIN KS MSLSN DAR Prof. Dr. Ejder Aayev
Yrd. Do. Dr. brahim Kurt

Mevlana niversitsi, Trkiye
Uaqlarn duyu v dncsinin znginlmsin, onlarn salam bir insan olaraq bymlrin oxuduqlar bdii srlr tsir gsterir. nki dbiyyat trbiynin mhm vasitlrindndir. Byyn nslin xsiyyt olaraq yetimsind, yaxn v pisi semsind, Vtni, millti sevmsind, azadl v rahatl istmsind, bdii-estetik zvqnn formalamasnda uaqlar n yazlm srlr, bununla birlikte, dbiyyat fnninin tdrisi byk hmmiyyt tayr. Dyrlr, sosial elmlr sahsind mhm yer tutan mvzulardandr. Uaq dbiyyatnn, dnyann hans lksind olursa-olsun, sas mqsdi byyn nsild milli v mumbri dyrlrin formalamasna xidmt etmkdir. Pedaqoji msl olan uaq dbiyyat insann xlaqi-mnvi, fiziki, estetik, ekoloji, iqtisadi, hquqi v digr sahd mlumatlanmasna yardm gstrir, hadislrin, faktlarn, obrazlarn bdii-mumildirici tqdimat il hl kiik yalardan dyrlr daycs olaraq inkiafna tkan verir. Uaqlar hr hans biliy, bacara, vrdi yiylnmy sy v alqanlqla nail olurlar. Mhz bu mqald btn dyrlrdn deyil, uaq dbiyyatnda sy v alqanln bdii ksi msllrindn bhs olunur. Tqdim ediln mruzd XX srin vvllrind uaq dbiyyat nmunlri yaradan listtar brahimovun, Mehmet Akifin, Abbas Shhtin v digr yazarlarn srlri sasnda thlillr aparlacaqdr. 8
TEZSLR
RLERNDE MASAL TADI, MASALLARINDA R LEZZET OLAN BIR MASALCI: BESTAM YAZGAN Elif Konar zkan
Erdem Yaynlar, Editr Trkiye
mit Yaar zkan

Aratrmac, Trkiye
Masal ve iir, bilinen en eski edebi trler olarak birok benzerlie sahiptir. Bu benzerlikler iki trde de ahenk unsurlarnn kullanlmasyla snrl deildir. Adeta kadim ve mehul bir kaynaktan fkran iir ve masal, soyutlama, imajlar, sembol dilinin kullanlmas gibi birok benzer teknie bavurur. iir ve masal, insan muhayyilesinin en saf ryalarn sunarlar bize. Bestami Yazgan'n Masal Denizi ve Masal Salnca kitaplar, bu birlikteliin yeni bir farkndalkla yorumland zaman nasl sonular vereceini gsteren iki rnektir. Yazgan, iirde masal, masalda iiri her seferinde yeniden kefeden bir air masalc. Onun iirli masallarnda ninnilerin, tekerlemelerin, iirlerin kapsndan bir d lemine giriliyor. ocuklarn iiri, masal, dilin ahengini, inanca ve tarihe ait motifleri, insani deerleri kefedip kavrayabilecekleri metinler Yazgan'n masallar. Metinler okunduunda/ incelendiinde, Bestami Yazgan'n, masalda iir lezzetini, iirde masal tadn duyuran bir masal atas olduu grlmektedir. almada, Masal Denizi ve Masal Salnca kitaplar, yazar, eser, dil, slup, imge, metinleraraslk, edebi sanatlar, ocua grelik asndan ele alnarak masaln ve iirin mterekleri zerinde durulacaktr. Bu balamda, bu iki ocuk edebiyat eserinin tahlili yaplacaktr.
P A D L XXI V Dos. Ellada Grayzad

Bak Slavyan Universiteti Azrbaycan
3 18 , 29% . , , . 9
, . , . : , , , , . . , . . , , . . , , . , , . , , ? , . , . , : , . , . , - , , . XXI , , . , . . , , , , , , .
10
TEZSLR
TOFQ FKRTN UAQ ERLRNN MVZU DARS F.e.d., Prof. Elman Quliyev
Azrbaycan Dvlt Pedaqoji Universitet, Azrbaycan
XIX srin sonu, XX srin vvllri Trkiy trk dbiyyatnn grkmli nmayndlrindn biri olan Tofiq Fikrt uurlu v eyni zamanda ziddiyytli yaradclq yolu kemidir. Rbabi-ikst, Xluqun dftri, Rbabn cavab, Doxsan be doru, rmin eirlr kitab onun zngin yaradclq irsin sahib olmasndan xbr verir. Tofiq Fikrt yaradcl hm mvzu, hm d forma baxmndan yenidir. Bu da Tnzimat, Srvti-fnun, Fcri-ati v digr dbi tkilatlarn mvcudluu raitind trk dbiyyatnn yeni mrhlsind gedn proseslrin tsiri il bilavasit baldr. Tofiq Fikrtin yaradclnda nzirilik, tmtraql ifadlr aludilikl yana, ideya-qid mbarizsi sciyysi dayan vtn, azadlq, mharib v s. mvzular stnlk tkil edir. Tofiq Fikrtin poeziyasnda uaq eirlrinin znmxsus yeri vardr. 1914-c ild apdan xm rmin eirlr toplusu heca vznind yazlm uaq eirlrindn ibartdir. Bu eirlrd sasn uaq ruhu v uaq psixologiyasnn ksi aparc yer tutur. Tofiq Fikrt hr bir uan glckd layiqli vtnda kimi formalamasn onun dzgn trbiysind, vtnprvrlik hissinin gcl olmasnda grr. Bu sbbdndir ki, airin uaq eirlrind vtnprvrlik, mksevrlik, qhrmanlq, estetik zvq v s. msllr daha ox nm verilmidir. Bu eirlr hm ictimaisiyasi, hm xlaqi-didaktik, hm d pedaqoji chtdn diqqti clb ed bilir. Tofiq Fikrtin uaq eirlrind mktb, drs maraq, drsin yrnilm metodikasndan v s. tutmu, my sevgi, vtn, valideynlr mhbbt v s. qdr hallarn tblii gnc nslin tlim-trbiysind, onlarn vtnda kimi formalamasnda mhm rol oynaya bilmidir. Hsbi-hal, rminin lifbas, Hdiyy, Mlyin quzusu, Q baba, Aslan, ki yolu, Crcrama v qarqa v digr eirlrind Tofiq Fikrt olduqca sad deyim, asan ifad trzi nmayi etdirrk uaqlarn maraq dnyasna birbaa mdaxil yolu il fikirlrini poetik kild diqqt atdrmdr. Tofiq Fikrtin uaq eirlrinin dili sad, aydn, mvzusu hyati, aktual, ideyas ictimai-xlaqi sciyyddir. Bu eirlrd Tofiq Fikrtin lirik yaradclna xas olan n khn dbiyyata qar mbariz, n d gcl siyasi motiv meyllri grnmr. Bu eirlrd uaq dnyas psixologiyasnn btn chtlri mksevrlik, vtnprvrlik, mktb ar, tbit tsvirlri timsalnda yurd sevgisinin alanmas v s. zn yer tapr. Tofiq Fikrtin fqt, mrift, fzilt yuvas (thaf) kimi dyrlndirdiyi trbiy mssislrini gnc nslin glcyi hesab etmsi, rminin timsalnda uaqlar eytan, cinndn deyil, fnalqdan qorxmaa ar (Umac), uaqlarda lifba yrnmy sevgi, maraq oyatmas (rminin lifbas), zhmtin insan hyatnda hmiyytini canlandrmas (Crcrama v qarqa), tbit lvh11
lrini tsvir etmkl uaqlara yurd sevgisi alamas (Qn, Yazn, Q baba) v s. onun uaq psixologiyasn drindn bilmsini tsdiqlyir, uaqlarn vtnda kimi formalamasnda mhm rol oynayr, eyni zamanda airin uaq poeziyasndak uurlarndan xbr verir.
RSUL RZANIN UAQ ERLRND NSAN XSYYTNN TRBYS Dos. Etrabe Gl

Masir pziyamzn znginlmsind frqli pti almi il, znmsus dyim trzi il by rl ynayan, bu pziyaya yni nfs gtirn Rsul Rza srbst vznli irlri il dnya pziyasnn n uurlu ttind yr tutur. Rsul Rzann gni hatli ir dnyas sjtli bir liria tsiri balayr. By sntarn hm mzmun v hm d bdii chtdn tmil lan irlri v htta adi ir tsiri yada bilc irlri bl ucuda tsirli, vr hisslr alayr. ni Rsul Rza z tbitn hssas, vr duyulara mali bir siyyt idi. Rsul Rza byklr n yazd eirlrl yana, uaq dbiyyatna diqqti artraraq, yeni nslin daha sviyyli bymsi n alm, uaqlar n d maraql eir nmunlri yazmdr. Azrbaycanda dnya poeziyas il ayaqlaan, dnya poeziyasnda yeniliklr edn ustad air olduqca xlqi, gnc nslin maariflnmsind, mnvi znginlmsind lahidd rol oynayan yeni bir istiqamt yaratmdr. Mqald Rsul Rza eirlrinin trbiyvi xsusiyytlrindn shbt alr v thlil olunur.
XIX SRN SONU, XX SRIN VVLLRND AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA QAYNAQLAR Dos. Fzuli sgrli
sasn XIX srin II yarsnda trtib olunan drslik v mntxabatlarda folklor motivlrindn v trcm dbiyyatndan daha geni istifad edilirdi. Hl srin 50-ci illrind M..Vazeh, 70-ci illrind S,,irvani uaqlar n drsliklr hazrlayarkn xalq dbiyyat nmunlrin istinad edrk bzisini eynil, digrini is zrind myyn yaradclq ilri apardqdan sonra drsliklr daxil etmilr. S. zimin Rbil-tfal v Tacl-ktub drsliklrin daxil etdiyi mxtlif mz12
TEZSLR
munlu dbi nmunlri bir qaynaq kimi milli uaq dbiyyatmzn tkkl v sonrak inkiafna z tsirini gstrmidir. Kkln redaktoru C.nsizad z qzetind uaq dbiyyatnn inkiaf msllrin kifayt qdr yer ayrm, daha ox bdii trcm yolu il bu sahnin formalamasna almdr. rb dilindn trcm etdiyi msali-loman, yaxud qrx iki nal v hekay dbi nmunsi il milli uaq dbiyyatnn glck inkiafnn tmlini qoymaa sy gstrmidir. XX srin vvllrind Dbistan uaq jurnalnn nrindn sonra uaq dbiyyatnn inkiafna yetrinc tsir gstrn fars v sasn d rus dbiyyatna mracit olundu, digr xalqlarn dbiyyatndan edilmi tbdil v iqtibaslara yer verildi. srin ikinci onilliyind nr olunmu Mktb uaq jurnalnda mxtlif qaynaqlardan bhrlnmi uaq dbiyyat nmunlrinin yaradlmas mmkn oldu. .Cavadn Ququruqu, S.Aciz irvaninin Xona nmsi, A.Vahabzadnin Uaq v blbl, .Dainin Uaq v qu, .Musabyovun Rzann qutusu v sair folklor motivli srlri ayr-ayr mnblrdn qaynaqlanan dbi srlr mxtlif mntxabatlarda z ksini tapd. Mktb uaq jurnalnda drc olunmu dbi nmunlr mnasibt bildirn B.Talbl (1897-1939) Mktb mcmusi adl mqalsind (qbal qzeti, 1914, 30 yanvar) yazrd: El srindns bu mcmud biz ancaq nal v bir para nmrlrind ltif gryoruz. Amma ndns, ltif hmi axrnc shiflr v xrda-xrda xtlrl yazlr. Dorudur, ltifyi baqa qzetlr d v mcmulr d bu tvr yazrlar. Lakin bu, Mktbd olmaz. nki, Mktb cocuqlar ndr. Cocuun da sevdiyi ltif. t, onu axrnc shify atmayb v xrda xtt il yazmamal. Nal v ltifdn baqa el srlrindn bu mcmud dxi bir zad yoxdur. Halbuki, trk qvmnd n qdr nmlr v msllr var. XX srin ikinci onilliyind F.Krlinin sasn folklor nmunlrindn trtib etdiyi Balalara hdiyy (1912) adl mntxabat da bu istyin nticsi idi. A.aiq xalq dbiyyatnn bu dvr n zruri olduunu qeyd edirdi. S.M.Qnizadnin Tulk v aq-aq by, mxtlif mlliflrdn tbdil etdiyi Allah divan, Qurbana qurban, Dursunli v ballbad v bir sra trcm srlri milli uaq dbiyyatmzda qaynaq rolunu oynamdr. Avropa dbiyyatnn J.Vernin v F.H.Villordun srlrinin tsiri S.Saninin Qorxulu nallar hekaylr silsilsinin meydana glmsin sbb olmudur.
13
MAKEDONYA TRKLERNN OCUK EDEBYATI ZERNE BR NCELEME Dr. Fatima Hocin

Aziz Kiril ve Metodiy niversitesi, skp - MAKEDONYA
Makedonyadaki ocuk edebiyat kinci Dnya savandan sonra ok nemli bir gelime gstermitir. Bu dnem ncesinde bir ka deerli yazar dnda ocuk edebiyat zerine eser veren sanat yoktur. kinci Dnya savandan sonra birok yazarmz ocuk edebiyat alannda deerli eserler verdi. ocuk edebiyat alannda verilen kimi eserler ocuklarn eitim ve retimine ynelikken kimileri de estetik deer asnda nemli grlmektedir. zellikle Makedonya Trklerinin ocuk edebiyat ile ilgilenen yazarlarndan olan Necati Zekeriya, Fahri Kaya, kr Ramo, Sabit Yusuf ve dier yazarlarmzn eserleri bu noktada nemlidir. Bu makalede zellikle Fahri Kayann hikayelerinden yola karak tespit ettiimiz bilgiler, kinci Dnya Savandan sonra bu topraklarda gelien ocuk edebiyat hakknda yeni almalara k tutacaktr.
OCUK VE OCUK EDEBYATI KAVRAMLARI Do. Dr. Gyasettin Ayta

Gazi niversitesi, Trkiye
ocuk edebiyat kavram aklanmadan nce, ocuk kime denir, ocuk denilince aklmza ne gelir sorularnn cevaplandrlmas gerekmektedir. Genellikle, ocuk, ocukluk kavram, biyolojik geliim bakmndan insanlarn 0-16 ya grubunu kapsayan dnemi iin kullanlan temel bir kavramdr. Psikolojik ve sosyolojik bakmdan her ne kadar byle bir snrlama sz konusu deilse de genel kabul bu ekildedir. Kimi zaman biyolojik geliime ile psikolojik gelime her zaman paralel gereklemeyebilir. Malzemesi dile dayanan insanlarn duygu, dnce ve hayallerini dile getiren, edebi ve estetik deeri olan, bayalk ve irkinlii kabul etmeyen szl ve yazl verimlerin tamam edebiyattr. ocuk edebiyat, edebiyat kavram ierisinde yer almakla birlikte ocuklarn byme ve gelimelerine hayal, duygu, dnce duyarllklarna zevklerine hitap eden, eitirken elenmelerine katkda bulunan szl ve yazl verimlerdir. ocuk edebiyat rnlerinin beslendikleri kaynaklar dikkate alndnda baz temel kurallarn gz nnde bulundurulmas kanlmazdr. Szgelimi, ocuk ede14
TEZSLR
biyat ocuklar veya ocuu anlatan edebiyat deildir. Herkes ocuk edebiyat yazar olamaz. nk ocuk edebiyat yazar, ocuun biyolojik, psikolojik ve sosyolojik geliimini ok iyi bilmelidir. ocuk Edebiyat ocua grelii n planda tutmaldr. ocuk Edebiyatnda yazar, neleri yazmalym sorusundan ok, nasl yazmalym sorusunu kendisine sormal ocuk edebiyat bir btn olarak ocuu kuatmaldr. ocuk edebiyat sadece szl ve yazl verimlerden ve bu verimlerin yansmalarndan ibaret deildir. ocuk edebiyat renkler, ekiller ve iaretler btnnden de meydana gelir.
OCUK EDEBYATI RLE YENLENYOR Gkhan Akiek

air, Trkiye
ocuk Edebiyat rnlerinin lkemizdeki verimini incelediimizde, iirin, edebi deer acsndan daha nitelikli olarak ilendii grlyor. Dier trlerdeki rnlere nazaran, iirin kaydettii bu irtifay, yeniliki ocuk edebiyatnn bir zaferi sayabiliriz. ocuk Edebiyat st bal altnda yaymlanan metinlerin ve bu metinlerden oluan Seki, Derleme veya Antolojilerin ocuk duyarll tayp tamadklar, hatta rnek diye alnan baz metinlerin edebi bir deer ifade edip etmedikleri imdiye kadar ciddi anlamda pek tartlmad. inde ocuk temi geen, ocukluk dnemine vurgu yapan, ocuu ve ocukluu tarif eden btn iirleri edebi bir lden, estetik bir szgeten, sanatsal bir beeniden geirmeden ocuklarmza sunabilir miyiz? Hayr. Bu yanlg olsa olsa bizi dzeysizliimizle yzletirebilir.
TARXLK V UAQ DBYYATININ TPOLOGYASI F.e.d., Gln liyeva-Kngrli

Azrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt Universiteti, Azrbaycan
Tarixiliyin kfindn sonra btn briyyt ictimai-mnvi fikrin tkamln tarixiliy sasn myynldirir. Hm ictimai-tarixi, hm d dbiyyat v mdniyyt tarixinin mnyi v mnblrinin tyin olunmu bir metodoloji prinsip kimi tarixiliy saslanr. Bu baxmdan Azrbaycan uaq dbiyyatnda da tarixilik hm mvzu v problem hm nzri prinsip kimi nmli yer tutur. Azrbaycan uaq dbiyyatnn mnyi mifik tfkkrmzdn sehrli nallar v fsanlrimizdn qdim epos qaynaqlarndan balanr. 15
UAQ DBYYATINDA SOSAL HYATIN TZAHRLRI Hseyn Xlilov

Hr bir xalqn mnvi yksliind ifahi v yazl dbiyyatn rolu vzsizdir. Bu baxmdan uaq dbiyyatnn hmiyyti daha bykdr. nki krplr deyiln hr sz, sylniln hr eir paras, oxunan nal v hekay onlarn uaq yaddana, demk olar ki, mrlk yazlr. Digr trfdn, uaq dbiyyat nmunlri tariximizl, soy-kkmzl, mnvi dyrlrimizl bal olduu zaman, yetimkd olan yeni nsli vtni sevmy, el-oba n xeyirli ilr grmy ssldikd daha grkli v yaddaqalan olur, maraqla oxunur. namla demk olar ki, trk xalqlarnn ifahi dbiyyat kimi, uaq dbiyyat da bu qayni znd ehtiva edn nmunlrl zngindir. Uaq dbiyyatnda sosial hyatn tzahrlrinin v psixoloji mqamlarn Azrbaycan dbiyyatnda S. S. Axundovun Qaraca qz v trk dbiyyatnda Kemalettin Tucunun Kyden gelen kz hekaylri sasnda aradrlmas n plana kilmidir. in aradrlmas: 1. Uaq xsiyytinin inkiafna tsir gstrn amillrin sosial-psixoloji trflrinin aydnladrlmas; 2. Hekaydki qhrmanlarn xsiyyt tiplrinin myynldirilmsi; 3. xsiyyt tiplrinin mqayissi. 4. Cmiyytd uaqlarn yeri, onlarn xsiyyt kimi inkiafna tsir edn sosial-psixoloji amillrin aradrlmas. 5. Hekaylrin kiik yal oxuculara nec tsir gstrdiyini aradrmaq v sosial-psixoloji trflrin tsir edn amil kimi gstrmk. Hr iki hekayd iki uan hyatnn sosial-psixoloji mqamlarndan bhs olunur. Bu hekaylrd sinfi brabrsizliklr, kiik yal uaqlarn cmiyytd keirdiyi mnvi sxntlar yazlar trfindn ustalqla qlm alnmdr. Sosial brabrsizlik shnlrin: S. S. Axundovun Qaraca qz hekaysindPricahan xanmn Qaraca qzn Aca xanmla dost olmasna izin vermmsi shnsini; K. Tucunun Kyden gelen kz hekaysind - Nsib xanmn qznn v nvlrinin Gliyi zlrin yaradrmamas shnsini nmun gstrmk olar Uaq dbiyyatnn uaqlarn sosial hyata tzahrnd ox mhm hmiyyti vardr. Mktbqdr v kiik mktb yal uaqlarn sosial hyata tzahr deynd - sasn uaqlarn nsiyyt qabiliyytinin inkiaf, hisslrinin inkiaf v onlarn sosial-hyatlarna tsirini aqca grmk olar. Uaqlarn milli mnvi v xlaqi urunun ikiafina mntiqi-tfkkrn formalamasinda uaq dbiyyatnin rolu vzsizdir. 16
TEZSLR
Bu mqald bu iki sr arasndak oxar ve frqli chtlr la alnacaq, qhrmanlarn yaad tlatmlr v psixoloji grginlklr mqayisli kild inclnckdir.
UAQ FOLKLORUBEKDN BALAYAN DBYYAT Xuraman Krimova

Uaq dbiyyatnn trkib hisslrindn biri d Azrbaycan uaq folklorudur. Hr doulan uaqla bu nmunlr yeni hyata balayr. Bir vaxtlar anasn uyudan hzin laylalar, gmrahladran, zizlyn aqraqnazlamalar indi vlad n sslnir. Bu nmunlrin krpy atdrlmasnda sas ii ss, onun tembri, emosiyalar grr. Lakin nitqin formalad dvrlrd byklrdn eitdiklri folklor mtnlrini (nal, tapmaca, sanama, dzg, yanltmac v s.) zlri ifa etmy balayrlar. Yazb oxuma yrndikdn sonra da uaqlar bdii qirat n daha ox folklor janrlarn seirlr. Uaq dnyagr v mnviyyatnn formalamasnda hmin dbiyyat nmunlrinin sas xidmti aadaklardan ibartdir: 1. Estetik trbiy 2. Diqqtin formalamas 3. Nitqin inkiaf 4. Yaddan mhkmlnmsi 5. Hssaslq, birg hycan hissi keirmk, iztirab kmk v sevinmk Biz hmin uaq folkloru nmunlrini adak kimi qrupladrma mqsduyun saydq: 1. Uaqlara sylniln folklor janrlar: laylalar, nazlamalar 2. Uaqlarn zlrinin eitmy v ya oxumaa can atd folklor janrlar: nal, tapmaca, sanama, yanltmac, oyunlar v s.
17
NZAM MURADOLUNUN SRLRND UAQ DNYASI DNYA MODEL KM Dos. Xlil Aaverdi
n yeni dvr Azrbaycan dbiyyatnda uaqlar n yazlan srlr hm daha vvlki dvrlrdn balanan nnnin davamdr, hm d masir dvrn gerkliliklrindn irli gln novator xsusiyytlrl zngindir. n yeni dvr Azrbaycan dbiyyatnda uaq mvzusunun mxtlif formalarna rast glirik. Bu mvzu znn bir sra xsusiyytlri il, yanama, ks etdirm, tematik lvanlq, tbitl ballq, folklor motivlrindn istifad v s. chtlri il sciyylnir. Bel sciyyvi chtlri z srlrind geni kild ks etdirn yazlardan biri d Nizami Muradoludur. Nizami Muradolunun yaradcl, janr, mvzu v problematika baxmndan olduqca hatlidir.Burada uaq mvzusu da geni yer tutur. Nizami yaradclnda yaradlan lvan v rngarng uaq dnyas znd milli mnvi dyrlrin btn alarlarn v koloritini cmldirir v onlar uaqlarn v yeniyetmlrin mnvi dnyasna byk bir nikbinlik qayna kimi daxil edir. Bu zaman dbi srin effekti daha yksk, tsirliliyi daha artq olur. Bu xsusiyyt zn uaqlar n yazlan srlrd daha da aydn gstrir. Onun yaratd uaq dnyas uaqlarn trbiysind ciddi rol oynaya bilr. O, uaqlar tinliklrdn qorxmamaa, vtn v xalqa sdaqt ruhunda trbiy etmy, byklrin say, dinin ballq kimi lvi v ncib hisslr svq edir. nki burada yaradlan uaq dnyas xalqn zn mxsus xyal dnyasnn ifadsidir. Onun btn obraz, sjet v motivlri nnvi dncnin mhsuludur. Bel olduu n Nizaminin yaratd uaq dnyas hr ks trfindn daha asan anlalr v drk edilir.
XX SR K DB MHT V UAQ DBYYATININ NKAF MEYLLR Kamil Adirinov

XX centinies litrary atmosphere and the leaning of children literary development make it lasy for the writers in Shaki in XX century and at the begining of it to spear abaut children litrerary and the baning of children literary development i s also follauld. 18
TEZSLR
KAZAK OCUK EDEBYATI YAZARI AKEN KUMISBAYIN ESERLERNDEK RETC UNSURLAR Do. Dr. Lazzat Urakova
L.Gumilev Avrasya Ulusal niversitesi Astana / Kazakistan
Edeb eserler ocua ait olduu toplumun yaam biimini, deerlerini, gelenek ve greneklerini, beeri duygular dnyasn alglamaya yardmc olmaktadr. Bu sebeple onlar iin yazlan eserlerin ieriine zen gsterilmeli, yarnki byklerin mizalarnn olumasnda ocukken okuduklar masal ve iirlerin, destan ve yklerin belirleyici rol oynad hususu gz ard edilmemelidir. Tabii ki bu anlamda ocuk edebiyat yazar ve airlerine byk i dmektedir. Onlar eserlerini ortaya karrken halkn geleceinin o eserleri okuyacak ocuklarn elinde olacann bilincinde olmaldr. Uzun yllardr ocuklarn severek okuduu Dedemin Emaneti, Topal htiyar, Cesur ocuk, Solak yklerini yazan, nazm biimiyle yazlm Kobland Batr, Alpams Batr, Er-Targn destanlarn ocuklarn daha iyi anlayabilmesi iin nesir diline eviren aken Kumisbay, bu byk sorumluluu 70li yllarda stlenerek gnmze dek baarl rnler vermeyi srdrdnden birok dle layk grlm Kazak ocuk edebiyatnn en byk yazarlarndandr. Bu almada aken Kumisbayn eserleri toplumun deer yarglar bakmndan deerlendirilecektir.
YAZARIN VE OCUK MGESNN ORTAK METN: AAKAKANLAR MASALI Do. Dr. Mehmet Narl
Balkesir niversitesi, Trkiye
Cahit Zarifolu, imgeci tutumuyla, soyut ama scak ve akkan diliyle, iirlerine sinen dini duyarlyla 1960lardan sonraki Trkiye iirinde olduka nemli bir yere sahiptir. O ayn zamanda, Sereku, Aakakanlar, Katrarslan, Yrekdede ile Padiah, Kk ehzade, Motorlu Ku, Kularn Dili adl masallaryla ocuk edebiyatndaki deerler sistemini, dil, anlatm ve kurgu bakmndan adalarndan farkl olarak yeniden kuran bir yazardr. Bu almada Cahit Zarifolunun Aakakanlar adl masalnn yaps ve deerler sistemi zmlenmeye allmaktadr. Aakakanlar masalnda, yazar, masaln muhatab olan ocuk zneyi, kurgunun ve zamann iine alarak ortak bir metin retir. Masaln fantastik dnyasna hazr olarak bekleyen ocuk zne, muhtemelen babas olan kiiyle farkna varmadan kuram19
sal bir tartmaya girerken; muhtemelen baba olan anlatc zne de, ocuun merak, hayret, merhamet, cesaret gibi duygularnn harekete gemesini salar. zmleme, spesifik balamda sadece seilen metnin yap ve deer sistemine ynelse de kuramsal dzlemde yazarn btn masallarndaki sistemlere ynelmekte ve bu masallarn, geleneksel masaldan ve modern ocuk anlatlarndan farkl olan taraflarna atflar yapmaya almaktadr.
AZERBAYCAN'DA SOVYET DNEM NCESNDE IKAN NEML BR OCUK DERGS: REHBER PhD. Muharrem Kaplan
Qafqaz niversiteti, Azerbaycan
ocuk edebiyatnn en nemli semerelerinden olan ocuk yaynclnn; ocuun geliimi, moral deerleri kazanmas, psikolojisi ve eitimiyle dorudan ilikili eitici bir yan vardr. ocuun merak olgusuyla birlikte gelien renmesine de byk katk salayan ocuk dergilerinde, ocuun dzeyine uygun deiik trler olduu iin, bunlar her zaman ocuklarn, sklmadan zevkle okuyabilecekleri materyaller olmulardr. te yandan ocuk dergilerinin ocuklarn szck daarcklarn zenginletirmede byk bir pay bulunduu da gzden karlmamaldr. Bu balamda, II. Merutiyet Dnemi ncesinde Trk Edebiyat'nn sessizlie gmld bir dnemde, 1906 ylnda, Azerbaycan'da ocuk ve eitim sahasnda aylk bir dergi yayn hayatna balar. Azerbaycan'n ilk ocuk dergisi "Debistan"la, ok uzun soluklu "Mektep" dergisi arasnda adeta bir kpr olan "Rehber" dergisi, tm basklara ve sansre ramen sesini Trk dnyasna duyurmay bilmitir. "Mqsdimiz mktblrimizin mntzmliyin milltimizin mit meydannda elm v mrift yolunda irli getmsin v milli dbiyyatndan xbrdar olmasna limizdn gln qdr rhbrlik etmkdir."(Rehber, fade-i Meram: 1/2) Maksadn yukardaki cmleler zetleyen dergi be ay gibi ksa bir srede Trk dnyasna iz brakmay bilmitir. te bu bildiride de sz konusu dergi farkl alardan deerlendirilip tantlmaya allacaktr.
20
TEZSLR
AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA KAHRAMANLIK MOTF: KAYNAKLARI VE ZELLKLER PhD. Mehmet Turmu
Qafqaz Universiti, Azrbaycan
Makalede ada dnem Azerbaycan ocuk edebiyatnda kahramanlk motifleri incelenmitir. Aratrmalar sonucunda tespit edilmitir ki, ocuk edebiyatnda kahramanlk motiflerinden ok geni bir akilde yararlanlmtr.Ayn zamanda bu kullanm ocuk edebiyatn fikir ve ierik bakmndan zenginletiren temel kaynaklardan birisi olmutur. Azerbaycan ocuk edebiyatnda kahramanlk motifleri tm dnemlerde bu veya farkl ekillerde de incelendii grlmektedir. ada dnem Azerbaycan edebiyatnda da kahramanlk motiflerinin ok eitli kullanl biimlerine karlalmaktadr. Kahramanlk motifi halk ruhunu kendisinde ihtiva ettiine gre o edebiyat fikir asndan zenginletirmekle beraber ieriine halk ruhu getiriyor ve onlar insanlarn manevi dnyasna katyor. te bu anlamda yazl eserin etkisi daha yksek, tesiri de daha fazla oluyor. Bu zellik kendini, ocuklar iin yazlan eserlerde daha ak ve net olarak gsteriyor.
OCUK KTAPLARININ ETSEL ZELLKLER VE OCUUN ETMNE KATKISI Yrd. Do. Dr. Mehmet OKUTAN
Karadeniz Teknik niversitesi, Trkiye
UNESCOnun belirledii standartlara gre ocuk, 0-12 ya grubunda yer alan bireydir. Geleneksel anlayta var olan ocuk insann kltlmdr anlay, gnmzde, ocuk, kendine zg dnyas ve hayat vardr dncesine brakmtr. ocuk, ocuka kavrar ve alglar. Doduu andan itibaren kii olmay renme sreci iinde hayatn srdrmeye devam eden ocuk, eitimle kii olur. Doduu anda, iinde bulunduu ailenin kltr ile kltrlenmeye balayan ocuk, ninniler, masallarla bu kltrlenme srecini zenginletirmeye alr. Bir aile ortamnda dnyaya gelen ocuk, kiilik kazanmaya nce ailedeki deerleri tanyarak, hayatna katmaya balar. Daha sonra okul, bu kltrlenme ilevinde devreye girer. Okulun, rencinin hayata hazrlanmasnda sunduu etkilerin banda elbette ki kitap gelmektedir. Kitap, ocuun, hayata daha kolay ve bilerek, hazrlanabilmesine imkn tand gibi, ayna zamanda ocuun Ben kimim? sorusuna bilinli cevaplar bulabilecei en gvenilir kaynaklarn banda gelmektedir. yle ki, ocuk 21
bazen anne-baba ve retmenlerde bulamadn kitapta bulabilmektedir. Bundan dolay ocuk, kitaba ok gvenli bir biimde teslim olabilir. nk kitap, ocuun sosyal, psikolojik, zihinsel, manevi, vb. boyutlarn besleyip gelitirebilecek nemli bir kaynaktr. ocuklar iin bir ocuk matematii, ocuk kimyas yok, olmasna da gerek yok; ama bir ocuk edebiyat mutlaka olmaldr. nk ocuk kitaplar ile Bilge gibi dnp, ocuk gibi konumay baarl bir ekilde ortaya koymak mmkndr. Bilge gibi dnp, bilge gibi konumann ocuklarn idrakine katk yapmad, pedagojik bir gerek olarak ortada durmaktadr. O nedenle ocuk edebiyatn oluturacak bir ocuk kitaplar arac eitimde kullanlmaldr. Ama bu kitaplarn baz zellikleri olmaldr. Bu zelliklerin banda ocuk kitaplarnn eitici nitelikte olmalardr. ocuklarn iyi insan olarak yetimesinde, iyi zelliklerin kitaplarla rneklendirilmesinin nemli olduu aktr. Bu ynyle ocuk kitaplar, smarlama kitap zellii tamaktadr. Gereinden fazla ahlk, didaktik niyetlerle, elenceli olmak isteyen ilgisiz tuhaflklar, ocuk kitaplarnn eitici olmalarn engelleyen unsurlardr. yi insan olmaya alan ocuun eline verilecek ocuk kitabnda, iyiliin btn rneklerinin bulunabilmesi, en azndan ipularnn olmas, kitabn eitici olmasnn asgari artdr. 2000li yllarn eitimli insan, milli kltr tanyan, benimseyen, soru sorabilen, dnen ve kltrn evrensel zelliklerini kaynatrabilen insan olduuna gre, ocuk kitaplarnn ocuu sz edilen ynlerden gelitirebilecek eitici zelliklere sahip olmaldr. Bu outrumda ocuk kitaplarnn ihmal edilen eitici zellikleri zerinde tartlacak ve neriler sunulacaktr.
ABDULLA AQN ERLRND TRBY MOTVLR Dos. Mmmdli Babal

dbi yaradclnda uaq dbiyyatna xsusi hmiyyat vermi Abdulla aiqin srlri mzmun v tbli etdiyi xlaqi-trbiyvi chtlr baxmndan da frqlnir. Ana dilimizd uaq dbiyyat nmunlrin ciddi ehtiyac duyulmas, milltin glcyi namin gnc nslin trbiysinin byk nm damas onun bu mvzuya mracit etmsind xsusi rol oynamdr. Yaad dvrn uaqlar-nn sviyysin v maraq dairsin uyun uaq dbiyyat nmunlri qlm alm dibin sciyyvi chtlrindn biri onun ictimai trbiy msllrini daim diqqt mrkzind saxlamas olmudur. dibin pekar pedaqoq olmas qlm ald srri uaq hvali-ruhiyysin uyun yazmasna imkan vermidir. Yazd srrin dilinin sad v anlalan olmas il yana, xlaqi-trbiyvi msllr diqqt yetirmi dib insanprvrlik v humanism ideyalarnn tbliin mstsna yer veridir. xtilafn insan tbitin zidd olduunu irli srrk onlar bir-birindn ayran, 22
TEZSLR
tfriqy salan msllrin alternativi olaraq birlik v brabrlik hisslrini alamr. eirlrind byk ustalqla vtn sevgisi, bri mhbbt, mk sevgisi, ail sevgisi, ata-ana mhbbti, yoldalq hissi, fdakarlq, smimiuyt, sdaqt, douluq, saflq v alicnablq kimi xlaqi prinsiplri tlqin etmidir. eirlrind uaqar elm yrnmy, bilik ld etmy sslyn dib chaltin n byk dmn olduu fikrini alamdr. dibin xlaqi-didaktik mqsdl yazd Hammz bir gnin zrrsiyik, Oyan olum, Mktbd, Layla, Mktblilrin mar kimi eirlri bunun bariz rnyidir. Tlk hcc gedir, Cfr v Bir, Alma orusu qbilindn eirlrind is mllif xlaqi qsurlar ab gstrmi v onlardan uzaq olman vacibliyini vurulamdr. srlrind inc yumora yer vern v oxucuda tbii gl dourma bacaran dibin eirlri gnmzd d uaqlar trfindn maraqla qarlanmaqda v hvsl oxunmaqdadr.
UAQ DBYYATI SRLRNN THLL Dos. Mtant Frzliyeva

Uaq dbiyyat bdii dbiyyatn ayrlmaz trkib hisssi kimi gnc nslin tlim-trbiysin kmk edir. Onlarn hrtrfli inkiafna tsir gstrir. Byk ictimai-bdii tsir qvvsin malik olan Azrbaycan uaq dbiyyat XX sr qdr mstqil bir yaradclq sahsi kimi deyil, mumi dbiyyatn daxilind-ifahi xalq yaradcl v yazl dbiyyatla laqli kild inkiaf etmidir. Kiik yal uaqlarn v gnclrin tlim-trbiysind byk rol oynayan uaq dbiyyat nmunlrin folklar materiallarnda v yazl masir dbiyyatda geni yer verildiyindn bunlar hmi tlim-trbiyvi v bzn d ictimai xarakterli olmudur. Ninki kiik yal uaqlarn, hminin gnclrin v yeniyetmlrin, mumn dbi ictimaiyytin trbiysind byk rol oynamdr. Grkmli rus tnqidisi V.Q.Belinski Uaqlar n yeni kitabxana adl mqalsind uaq dbiyyatnn ictimai hmiyyti zrind dayanaraq qeyd edirdi ki, uaqlar n o srlr yax v faydal ola bilr ki, byklri d mul etsin. Onlarn bir uaq sri kimi deyil, ham n yazlm dbi sr kimi xouna glsin. Yallar n roman n qdr hmiyytlidirs, uaqlar n d nal v baqa srlrin digr nvlri d bir o qdr faydal olmaldr. Bu faydal bdii dbiyyat nmunlri uzun srlrdn bri azdan-aza, dildn-dil kerk bllurlamdr. Xalqn yaratd bu gzl, mnzum v hikmtli szlr, inc mnal tapmacalar, saya szlri, nal v dastanlar byk hmiyyt ksb edir. 23
Son zamanlarda Azrbaycan uaq yazlarnn yeni, aktual mvzular ilmk hvsi xeyli artm, onlarn hyati mahidlri znginlmi, z qhrmanlarnn daxili almin drindn nfuz etmk meyli gclnmidir. Uaq dbiyyatnda vtn mhbbti, xalqn tarixi, tbit gzlliklrin vurunluq, insan myin, istedadna v lyaqtin ehtiram, byklr, valideyn, mllim hrmt, kiiklr fqt, dostluqda dyant kimi mvzulara yeni mzmun verilmi, onlara yeni tlblrl yanalmdr. Bu gn uaqlar n yazb-yaradan yazlarn vtn mhbbti anlay ox genidir, Mstqil Azrbaycann tarixi taleyil ayrlmaz vhdtd gtrlr. Masirlrimizin vtni daha da gzlldirmk, onun qdrtini artrmaq urunda gstrdiyi fall, yeni qhrmanlarn zngin mnviyyat uaq yazlarnn ba mvzularndan v tsvir obyektlrindn biri olaraq qalr. Tlim v trbiy, gnclik v mhbbt, elm v texnikann byk xaliqlri, beynlxalq almd ba vern mhm ictimai-siyasi hadislr uaq yazlarn ciddi dndrn mvzulardr. Azrbaycann uaq yazlar n yax srlrind masir varl trnnm edir, bugnk hyatmz v daha gzl glcyimizi balacalara sevdirmy, btn maddi v mnvi nemtlrin yaradcs olan insana, onun qadir myin mhbbt duyular oyatmaa alrlar. Bu gnn yazs masir uaqlarn sviyysin bir zamanlar znn mnsub olduu nslin mvafiq yadak sviyysi kimi baxmamal, daha hazrlql, mtbr oxucu il z-z durduunu nzr almal, tz mvzu v problemlrin hllin daha byk csartl girimli, yenilik duyusuna hmi sadiq qalmaa almaldr. Tsvirlrin tbiiliyi v inandrcl uaqlar n yazlan srlrin balca keyfiyytlrindn biri olmaldr. Uaq dbiyyatnn mhm sciyyvi lamtlrindn biri kimi bdii obrazlarn yaniliyini, canlln qeyd etmk lazmdr. Uaqlar n yazlm srin thkiysind onun mahiyytin nfuz etmi bir lirizm, ahngdarlq, oxuculuq olmal, yaz z oxucusunu tsvirini verdiyi hiss v duyularn domall il mtssir emtlidir. Bu srlrd hadis v surtlrin tsvirind dinamizm mhm yer tutmal, ylncli, cazibdarlq, emosional dil onlarn balca keyfiyytlrindn olmaldr. Uaq yazlarmz xalq nalarndan mvzu gtrb ilmkl zlri d yeni nallar yazrlar, srlrin imtahanndan xm nal janr uaq qlbin, fikrin tsir gstrmk, onu z ardnca aparmaq n bacarql yaznn lind ox grkli bir vasitdir. Uaqlar masir elmin n yeni kflri il yaxndan maraqlandqlarna baxmayaraq, nallar dnyasnn cazibsindn d ayrla bilmir, bu texniki trqqi zamannda da zmrd quunun v Mlikmmmdin sehirli dnyasn sevirlr. Azrbaycan uaq dbiyyat z oxucularn zngin milli-mnvi dyrlr ruhunda, vtn mhbbt, dmn nifrt ruhunda trbiy edir. Tbiidir ki, z ruhu, mahiyyti, mqsd v ideallar etibaril Azrbaycan uaq dbiyyat byklr n yaranan dbiyyatla bir srada addmlayr v yeni srlrl ildn-il znginlir. 24
TEZSLR
Y.V.MNZMNLNN DB FALYYTND AL-UAQ MNASBTLR Prof. Dr. Minaxanm Nuriyeva (Tklli)

Azrbaycan milli nsrinin grkmli nmayndsi Yusif Vzir mnzminlinin uaq dbiyyat il bal faliyytind iki istiqamt nzrimizi clb etmddir: uaqlar n yazd nallar v yaradcl boyunca mvzusu uaq v yeniyetmlrin hyatndan alnaraq ildiyi bdii srlri. ctimai fikir tariximizd maarifi ideyalarnn bir nv cars olaraq da tannan dibimizin srlrind qeyd etdiyimiz kimi Azrbaycanl miti v elc d ail shnlri xsusi bir trzd qlm alnmaqla gzlr nn XX yzilliyin vvllrin aid Azrbaycan kndlisinin, kiik sntkarlarn mnzillri, daxiln safdil, tmiz, amma sadlvh, son drc avam olan insanlarn evlri, aillri gtirilir. z nvbsind yaz onlarn sadliyi, avaml v nadanlndan doan facivi qaylarla bizi tan etmkl hyata v dnyaya bax formaladrr; bu baxmdan hm d z ideya-bdii dyrlri il iri hcmli srlr brabr tutulmal olan Qz mktbind, Divan, Bir qpik, Cm axam, ziz, Borclu, Nahaq qan, Toy v s. kimi hekaylrind dvrn ictimai blalar gerilik, cahillik kimi problemlr ks olunur. Mvzusu real hyatdan v mhitdn alnm bu srlrd byklrl yana uaqlar da itirak edir. Aydn olur ki, artiq srin vvllrind dbi meyllr milli dirli, yeni insan trbiysin istiqamtlnmidi, odur ki, dbi-bdii tcrblri il bu milli ruhu oyadb, trbiy etmkl gclndirn Sultanmcid Qnizad, Abdulla aiq, Firudin by Krli il bir srada bu sahd mnzminlinin d xidmtlri bykdr. Xalq yaradclnn, xsusn el dbiyyatnn gzl bilicisi olan yaznn folklornas sayaq faliyytinin bir qolunu da el azlarndan material toplama tutur; mhz bu almalarn myyn qismini is onun uaqlar n nallar sasnda meydana gtirdiyi nal-hekaylr tkil edir. Yusif Vzir z yaz trzi il diqqti clb edn bir sntkardr. Bu nmunlr xalq dilinin sehrini dayan nnvi nal dilinin zn yaxn, onlarla hmahng olan bir slubda qlm alnmaqla uaqlar n lverili vsait dyrini saxlamaqdadr.
25
DEBSTAN VE OCUK BAHES DERGLERNN EKL BAKIMINDAN MUKAYESES Mfide Nilay Eker
Qafqaz niversitesi, Azerbaycan
Bu almada ezamanl olarak Azerbaycanda 1906-1908 yllar arasnda yaynlanm olan Debistan ve Osmanlda 1905 ylnda yaynlanm olan ocuk Bahesi adl dergilerin ekil bakmndan deerlendirmesi yer almaktadr. Ayn tarihlerde ayn kltrn numunelerini sergileyen; milletlerinin gelecei konusunda kayg tayan aydnlarn ellerinden kan bu iki dergi gerek yaynlanma maksatlar, gerek bu yolda atlan ilk admlardan olma, gerekse ieriindeki edebiyat trleri bakmndan birok benzerlik tamaktadr. Gemite var olmu bu benzerlikler yarnlar kuracak yeni nesillere tantlmal ve yol gsterici olabilmelidir.
DBSTAN V RHBR UAQ DRGLRND MNVXLAQ MVZULAR Dos. Mehmet Rhtm, Frid liyeva
XIX srin sonu XX srin vvllrind Azrbaycan mtbuatnda mahid ediln trqqinin sas gstricisi yeni jurnal, drgi v mcmulrin nr olunmas idi. Bu drgilr arasnda mktb yal uaqlar n nzrd tutulmu Rhbr v Dbistan jurnallar da yer alrd. 1906-c ild tsis ediln Rhbr jurnalnda ardcl olaraq uaqlarn tlim-trbiysi il laqdar mvzularda mqallr, mxtlif bdii dbiyyat nmunlri v mktublar drc olunurdu. Cmi be nmrsi xan Rhbr jurnalnn nnsini 1906-1908-ci illr arasnda Dbistan daha ox dbi istiqamtli yazlarla davam etdirdi. Qeyd etdiyimiz kimi, bu iki jurnalda uaqlarn tlim-trbiysi il laqdar mxtlif msllr, sasn d xlaqi-mnvi mvzular l alnrd. Demk olar ki, hr nmrd dini-mnvi trbiy xsusunda yazlara yer verilmidir. Rhbrin ikinci nmrsind Sultan Mcid Qnizad Krp uaqlarn trbiysi rubrikasnda fiziki trbiy il yana, ruhi trbiynin nmindn bhs edir; nc nmrd Saleh adl mllif Tkc rit elmimi biz lazmdr ya sair elmlr hm lazmdrlar mvzusunda fikirlrini blr, dvrn mhur fqihi bu Turabn mlahizlrin saslandrlm cavablar verir. Yaxud Dbistanda maarifi mdrs sahibi Mirz Hsib Qdsinin Mnacat, Mvludi-nbi, mr Ltfinin Ramazan-mfirtfan mnzumlri; Sultan Mcid Qnizadnin Allah xofu povesti, Sleyman 26
TEZSLR
bdrrhmanzadnin Qurey trlan tarixi hekaysi, eydann Qurban bayram povesti mslman cocuqlarnda salam dini tfkkr formaladrmaqla onlar mzhb ayr-sekiliyindn qaynaqlanan tfriqilik v kor tssbkeliy qar mlumatlandrrd. Bu drgilrd mtmadi yazlar yaynlanan Sultan Mcid Qnizadnin d xidmtlri diqqtlayiqdir. slubunda hr zaman rq mnviyyatna sadiq qalan maarifi pedaqoqumuz yazlarnda islam dininin sas qayna olan Quran v hdislrdn, elc d rq klassiklrindn iqtibaslar etmi, uaqlarn anlayaca dill islamn xlaqi prinsiplrini anlatmdr. Msln, Dbistan jurnalnda hiss-hiss drc olunan Allah xofu (11-18 aras nmrlrd) hekaysind ourluun maddimnvi zrrlri gstrilmi, hekaynin daxilind uaqlara nsiht xarakterli izahatlar, dyrlndirmlr verilmidir. Mruzmizd Rhbr v Dbistan drgilrind mktblilrin xlaqi-mnvi trbiysi il laqdar nr olunan mvzulara diqqt kilrk onlarn cmiyytd rolundan geni bhs edilckdir.
ARKADAIM DERGS: ZAMAN GAZETESNN LAVE OCUK DERGS Yrd.Do.Dr. Mehmet zer
Dokuz Eyll niversitesi, Trkiye
lkretim rencilerine ynelik olan Arkadam dergisi, Nr: 1 6 Haziran 2003 - Nr: 226 27 Eyll 2007 tarihleri arasnda (32-40 sayfa, zel saylar ise 44-48 sayfa) ok yksek bir tirajla (100. say 280 000) haftalk olarak yaynland. Dergi elendirerek retir. Dergide kltr, edebiyat (iir, hikye, masal, Karagz metinleri, bilmece), bilim, din kltr(ayet, hadis, dua, kssa, namaz, abdest, oru, kurban vb. eitli dini konular), fantastik konular, izgi romanlar, izgi ykler, karikatrler, bulmacalar, elencelikler(4-6 ya iin) boyamalar, yaratc etkinlikler (resmi yazyka anlatma vb.), ocuklara ynelik yayn (38. Uluslararas Kahire Kitap Fuarnda Msrl ocuklarla itaplara Yolculuk, Bolonya ocuk Kitaplar Fuar) ve etkinlik haberleri, fotoraflar yer alr. Btn rnlerin yerli olmasna zen gsterilir. Dergi ocuklar iin yeniden dzenlenmi Kuran- Kerim Elifbas, Namaz zel Says gibi zel saylar da verir. Derginin kapak fotoraflar ayr bir zellik tar. Her kapak Trk milletinin bir deerini yanstacak ekilde tasarlanr: Ltfen anne beni de sahura uyandr (24), Ben de Barbaros olmak istiyorum (42), Kulun olmaktan mutluyum (56), Gzmn nuru namaz (64), Okumak ne gzel (70), Yarn Ramazan ocuklar (72), Karagzm iki 27
gzm merhaba (74), Soframza buyurmaz msnz?(75), Osmanl devletinin Kuruluunun 706. Ylndayz(87), Piri Reis(92), Korkma Snmez bu afaklarda yzen al sancak (93), Hazreti Mevlanann Unutulmayan Yedi d (94), Seni ok seviyorum babacm (107), Namaz zel says (110), Kandil, aylar (115), Dedelere selam (118), Ho geldin Ramazan (123), Kitaplar Okuduka oalr (128), Canm annem (154), Kuran- Kerim Elifbas vb. Arkadam dergisinin belli bal yazar ve izerleri; Yusuf alar, Dastan etinkaya, Hayrettin Ekmen, Yavuz Turhan, Osman Turhan, Melek e, Cem Kzltu, Burhan Eren, Bilal zcan, Ferit Avc, Kadir Karsavul, zlem Kele, Filiz Gner, Nuri Balta..... Dergiye Milli Eitim Bakan Hseyin elik, Milli Eitim Bakan Bakanl mstear Necat Birinci, Hekimolu smailn de yazmalar onu daha da zel klar. Dergiye ocuk edebiyat yayn yapan Doan Karde, Mavi Bulut, Tima ocuk yaynlarnn editrleri de konuk edilir. Dergi tamamen milli ve manevi deerleri sevdirerek retmeyi, kltr arttrmay, kitab ve ve okumay sevdirmeyi hedefler. Bu zellikleri ile Trk ocuk edebiyatna nemli bir katk salar.
EYH GLBN R DNYSINDA OCUK Prof. Dr. M. Muhsin KALKIIM

Bu almada Klasik Trk iirinin byk iir ustas eyh Glibin Dvn ve Hsn Ak taranm ve ocukla ilgili tfl, etfl, veled, evld ve sbyn kelimelerinin iinde yer ald metinler tahlil edilmitir. eyh Glibin iir dnyasnda ocukla ilgili balca alglar unlardr: ocuk, sadefin iindeki inci gibidir. ocuun yetime yeri, evdir. Onun tabiatnda bir sihriyyet bulunur ve kucakta nazla bytlr. nnde yepyeni ufuklar vardr. ocuk, etfl-i emenle, yani iekle zde tutulmutur. ocuk, safln semboldr; henz hayatn tezatlarn yaamamtr. Onun saflyla paralellik tekil eden bir baka zellii de alamaktr. Gzya, arnmann bir vastasdr ve ocuk, gzyayla bir arada zikredilir. ocukluk ann ilk yars aile atmosferi olan evde geerken, ikinci yars ilk rgn eitim kurumu olan okulda devam eder. ocuk iin en nemli faaliyet, oyundur. Arzular ve hevesleri, sonsuza uzanr. ocuk, azizdir. Akl ergenlie ulamad iin doruyu yanltan ayrt edemez. Bu sebeple, etrafna zarar verebilir, aile fertlerini skntya drebilir. Mazmn, man, sz, dil, msra gibi edebiyatla ilgili eler ocua benzetilir. ocuk, duygusall, his zenginliini temsil eder ve kalple edeer tutulur. 28
TEZSLR
UAQ OYUN V TAMAALARININ UAQ DBYYATINDA TZAHR PROBLEM Mleyk Mmmdova

Uaq v yeniyetmlrin trbiyysind, fiziki v qli inkiafnda byk hmiyyti v rolu olan uaq dbiyyat z mnbyini sasn folklordan gtrm, uzun mddt byklr n yazlm srlrin mzmununda ayr-ayr paralar klind z ksini tapmdr. Bilindiyi kimi uaq dbiyyatnn sas qanya olan uaq folklorunun is n geni sahlrindn biri oyun v tamaalardr. Bugn milli nal, hekay v dastan qhrmanlarmzn adlarn bilmyn, z doma, milli kemiindn xbrsiz, milli dyrlrin bigan, lakin xarici izgi film qhrmanlarn yax tanyan, bizim milli adt-nnnlrimiz uyun olmayan Qrb mdniyytini mnimsyn yeni nsil uaqlar yetimy balayr. Btn bu ac hqiqtlrdn yola xaraq hmiyyti v varl mvzusunda bir ox tdqiqat, alim v pedaqoqlarn hmfikir olduu uaq dbiyyatnn n zngin v dyrli qaynaqlarndan saylan xalq dbiyyat nmunlrin xsusi il d uaq oyun v tamaalarnn uaq dbiyyatnda bir qaynaq kimi nec istifad edilmsi, tandlmas v tbli edilmsi mslsini gndm gtirmk olduqca hmiyyt ksb edir. Bel ki, mqald bu mslnin hlli n hans metod v sullarn ttbiq edilmsinin daha smrli ntic verbilcyi mvzusu la alnmdr. Bu baxmdan unudulmu bir ok uaq oyun v tamaalarnn uaq dbiyyatnn n ox seviln nmunlrindn olan nal v hekay kimi janrlar iind daha ox yer verilrk tandlmas mslsi ortaya qoyulmudur. Mqald son dvrlr Azrbaycann mxtlif blglrindn (Zngzur, Qaraba, ki, Gy, Naxvan vs.) toplanm uaq oyunlar haqqnda qsaca mlumat verilrk, bu oyunlarn bugn uaq dbiyyatnda tzahr problemin toxunulmu v bu problemin hlli yollar n hans sullardan istifad edil bilcyi mslllri l alnmdr.
AZRBAYCAN KLASSK UAQ DBYYATI NMUNSI KTABN-NSAYEH F.e.d., Prof. Mhsn Nasoylu
AMEA lyazmalar nstitutu, Azrbaycan
XIX sr Azrbaycan maarifilrinin yaradclnda uaq dbiyyatnn znmxsus yeri vardr. Dvrn bir sra air v yazlar gnc nslin tlim-trbiysin byk nm verrk bu mvzuda bir sra bdii srlr yazmlar. XIX sr Azrbay29
can uaq dbiyyatnn dyrli nmunlrindn biri d Mirz Nsrullah Didnin Kitabn-nsayeh sridir. Dvrnn tannm ziyallarndan, maarifi diblrindn saylan Did uzun mddt mktb-maarif sahsind alm, mhz buna gr d uaqlarn, gnc nslin trbiysi problemin ayrca bir sr hsr edrk onu Kitabn-nsayeh Nsihtlr kitab adlandrmdr. 1857-ci ild tamamlanm kitabn n sznd mllif btn Qafqazda yaayan xalqlarn trki dilini bildiyini vurulayr, bu sbbdn d kitabn trkc yazdn qeyd edir. Klassik uaq dbiyyat nmunsi olan srin balancnda-diba hisssind uca Tanrnn fziltlrindn bhs olunur. Kitabn sas mzmunu iki fsild v Xitam (Sonluq) adlanan hissd verilmidir. Birinci fsil insan tbitind olan msbt xsusiyytlr hsr olunmudur. Mllifin hr bir insan n zruri sayd keyfiyytlr srasnda al v hya, sxavt, cat, sidq, tvaz, sbir, kr, db v s. xsusi yer tutur. srd bu keyfiyytlrl bal kiikhcmli ibrtli hekay v rvaytlr d verilmidir. Kitabn ikinci fslind is insan n mqbul saylmayan mnfi xsusiyytlrdn bhs olunur. Yalan danmaq, paxllq, tamahkarlq, lovalq, xyant, uzunuluq, qeybt v s. bu qbildndir. vvlki fsild olduu kimi, burada da mllif szgedn xsusiyytlrl bal maraql hekay v rvaytlrdn istifad edrk bununla da srin hm tsir gcn artrm, hm d onun maraqla qarlanmasna almdr. Mllifin zngin hyat tcrbsinin, bilik dairsinin geniliyini gstrn bu hekay v rvaytlrin oxu tarixi v dini xsiyytlrin hyatndan gtrlmdr. Hr bir hekaynin sonunda mllif toxunduu msly z mnasibtini bildirmkl yekun vurmu v gnc nsl bunlardan ntic xarma tvsiy etmidir. Kitabdak hr bir blm onun mzmunu il ssln kiik eir paras il (qit) bitir. Kitabn Xatim hisssi yksk xlaqi-trbiyvi fikirlr alayan nsihtlrdn ibartdir. Burada ltif mzmunu dayan kiik hcmli hekaytlr d verilmidir. Hekaytlrd hazrcavablq v zirklik, ayqlq v frast kimi keyfiyytlr xsusil diqqti kir. Kitabn-nsayeh klassik slubda, qafiyli nsrl yazlmdr, buna gr d srd qliz rb-fars trkiblri stnlk tkil edir. sri Azrbaycan dbiyyatnn qdrtli klassik sntkar, byk maarifi air Seyid zim irvani yksk dyrlndirrk onun tkc uaqlar n deyil, byklr n d byk trbiyvi hmiyyt dadn qeyd etmidir.
30
TEZSLR
QURAN-KRMD UAQ TRBYS V MLL-MNV DYRLR Dos. Nazil Abdullazad

Cmiyytin trbiysind v insan baxlarnn formalamasnda uaq dbiyyatnn rolu misilsizdir. Mtrqqi xalqlar bu trbiy vasitsinin rolunu nzr alaraq estetik gzlliy, dolun mzmuna v bdii tsir gcn malik uaq srlrinin yaranmasna xsusi fikir vermi, bu yolda z xidmtlrini sirgmmilr. Hyat astanasna qdm qoyan uaqlarn krplikdn trbiyli, salam, yksk xlaqi dyrlr malik yeniyetm v gnclr kimi yetidirilmsi il bal hl yazl dbiyyata qdr ifahi xalq deyimlri, dini rvaytlr, qiss v hekaytlrd nsiht v tvsiylr z ksini tapmdr. Bu anlamda Qurani-Krim slam dininin briyyt vzsiz thfsi v trbiy kitabdr. Hr bir aild dnyaya gln uan trbiysi v ona xlaqi-mnvi hisslrin alanmas ilk nc islam dyrlrindn balayr. Allah-talann insanla bx etdiyi ismarlarn topland Qurani-Krimin surlri uaqlar hikmt ina - haqqa, xeyir, yaxla ynldn v ya rdn, hr cr ktlklrdn kindirn bilgi v ydlrl zngindir. Hr hans bir trbiyy ehtiyac hiss etdirmdn yaayan heyvandan frqli olaraq, insan z potensial imkanlarn thsil-trbiy szgcindn keirrk rsy gtirmk mcburiyytinddir. Mhmmd Peymbr(.s) d yeni doulan krpnin xsiyytbtvlyn trbiy yolu il qazanacan sylmidir. Mqdds kitabn bir ox qiss v hekaytlrind aylr uaq trbiysi v mnvi dyrlrl bal nazil olmudur. Tsadfi deyil ki, Qurani-Krimin trbiy konsepsiyas bugnk trbiy sistemi n mkmml, tkmil v bitkin bir tlim saylr. Uaqlarn trbiysi v onlarn milli-mnvi dyrlr yiylnmlri il bal mqdds kitabda buyrulur: - uaqlarn trbiysin doumla birlikd, htta daha nc - ana btnindn balamaq lazmdr; - ata- ana v onlarn haqq Allahdan sonra tkkr edilmli olan varlqlardr; - trbiyd fqt, mrhmt v ciddiyytin tarazl qorunmaldr; - uaqlarn hyata hazrlanb cmiyyt qatlmasnda, mnn gcl frd kimi yetimsind yardm olmal, glcyin nikbin yanalmaldr; - uaq trbiysi, xlaq v davranna istiqamt vern amil Allaha inam v imandr.
31
BALACALARIN YARADICILIQ STEDADINA QAYI L YANAAQ Dos. Nrmin liyeva

"bhsiz ki, istedad qay istyir. Qay olmayanda istedad bzn zn yol tapa bilmir, yaxud onun inkiaf yolu tin olur. Bilin ki, hyatmz n qdr tin olsa da dvlt ilri bamz n qdr ox qardrsa da, biz istedadlara daim qay gstrmliyik".(Azrbaycan xalqnn mummilli lideri Heydr liyev) stedadl sz hddn artq mna alarlar il yklnmidir. Bu sz dahi demkdir? Yoxsa ox istedadl yaxud drslrini ox yax oxuyan mnasna glir? Blk bu sz intelektual, yaradclq, aktyorluq, dib, yaxud liderlik baxmndan, v ya hr hans bir elm sahsind yksk nticlr gstrn v z bacarqlarn 100 faiz inkiaf etdirmk n xsusi xidmt v faliyytlr ehtiyac olan uaqlar kimi qiymtlndirk? Bu srada mni bel bir sual da dndrr. Mgr hamnn vlad bu v ya digr mnada hr hans bir istedada malik deyil? Son illrd bu szn mnas mllimlrin qeyri-adi istedada malik olan uaqlarn yrdilmsin mnasibtindn asl olaraq dyimidir. Baqa szlrl desk, xsusi istedada malik uaqlarn bu istedaddan istifad ed bilmlri n xsusi dsty ehtiyac vardr. Bu gn kicik hcmli er v ya mqal yazan mktbli z istedadlarna gr tanndqda zlrini daha da inkiaf etidirir v inanlmaz gzl srlrin mllifi olurlar. Onlarn bu bacarqlar insanlar trfindn dyrlndirilmdikd is bu uaqlar n hr ey darxdrc olur v onlar z potensiallarndan tam kild istifad ed bilmirlr.
1918-1920-C LLRD AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA MLL STQLAL MVZUSU Nigar smaylova
Azrbaycan Demokratik Respublikas cmi 23 ay yaamasna baxmayaraq, digr sahlrd olduu kimi, thsil v mdniyyt sahsind xeyli ilrin grlmsin nail oldu. Bu sradan 1918-1920-ci illrd Azrbaycan uaq dbiyyatnda milli istiqlal mvzusunun geni yer tutmas diqqti xsusil clb edir. Bu mvzu il laqdar Trkiyd v Azrbaycanda yazlm srlr drgilrd yer tutmu, drsliklr daxil edilmi, sinifdnxaric oxu kimi istifad olunmudur. Mhz bu mqa32
TEZSLR
ld hmin dvrd yazlm milli istiqlal mvzusunu hat edn eir v hekaylrdn nmunlr thlil olunur, milli istiqlal mvzusunun mqsdi v mram aqlanr, byyn nslin azadlq, mstqillik, vtnprvrlik, trklk ruhunda trbiysind onlarn hmiyyti qeyd edilir. M.Hadi, H.Cavid, A.aiq, A.Shht kimi grkmli sz ustalarnn, elc d, gnc airlrdn .Cavad, B.Mrid, C.Cabbarl, Davud, .Dainin milli istiqlal mvzusunda yazd eirlrinin mna dyri, mfkurvi tsiri aqlanr. Bu dvrd milli ruhlu trk airlrinin d srlrindn nmunlrin Azrbaycan mtbuatnda ap olunmas il Trk birliyi ideyasnn nmli reym malik olduu mqald yer tutur. Ziya Gyalpn Bakda nr olunan Mktb jurnalnda (1918, 5) ap olunmu lahi balql eirind yurdun xilas mslsi qoyulur. .Cavadn Ordumuza rman. Ey sgr eiri, B.Seyidzadnin Vtnim eiri, .Vahidin sgr eiri, .Cnntinin Bayraq, Sancaq v Bayramz adl eirlri, Azrbaycanl imzal mllifin Bayram adl hekaysi v digr bu kimi uaq dbiyyat nmunlri mvzu baxmndan thlil olunur v mumildirmlr aparlr. Mqald 1918-1920-ci illr Azrbaycan dbiyyatnn, o cmldn uaq dbiyyatnn mvzu alarlar, elc d, milli istiqlal mvzusunun indiydk tdqiqata clb olunmad qeyd edilir.
UAQ DBYYATINDA TRK XALQLARININ ORTAQ DYRLR Nizami Adirinov

Uaq dbiyyat znd gcl ideya-estetik v mnvi yk dayr. Uaq dbiyyatnn n yax nmunlri hr zaman mumbri maraqlar v yksk humanist fikirlri hat edir. Hminin bu fikirlr insanlar birldirn ideyalarn yaylmasna rait yaradr.Bu dbiyyat bir qayda olaraq yalnz maraql sjetlri il deyil, hm d yksk mnvi keyfiyytlr damas il sciyylnir. Uaq dbiyyat oxucunu elm v hyat bard mxtlif biliklrl znginldirir, ata-babalarn tarixi, miti, xlaq, adt-nnsi v s. haqqnda mlumat verir. Belc uaqlar zlrini kemi nsillrin varisi, onlarn davamlar kimi drk etmy balayrlar. Uaq dbiyyat uaqlarn qlbind ncib hisslr oyadan, onlarn glcyi haqqnda gzl v midli arzularna qanad vern bir dbiyyat sahsidir. Bu dbiyyat uaqlar zngin mnvi zvq malik bir insan kimi trbiy edir, z xalqnn mbarizlrl dolu zngin tarixi kemiin drindn bld olmasn tmin edir. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat da dnya uaq dbiyyatnn ayrlmaz hisssidir. Bu dbiyyat trk xalqlarnn yaratm olduqlar btn maddi v mnvi sr33
vtlri yeni-gnc nsl yrtmli v onlar bu mdni srvtin sl varisi kimi trbiy etmlidir. Bu zaman diqqt edilmsi vacib olan bzi rtlr d mvcuddur. 1. Uaq dbiyyat uaqlarn ya sviyysin uyun yazlmaldr. 2. Bdii srlrin dili aydn v rvan olmaldr. 3. Ycam sjetli nsr srlrinin dilind lirizm stnlk verilmlidir. 4. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat nmunlri Azrbaycan dilin trcm olunmaldr. 5. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat il tanlq btn uaqlarn milliytindn asl olmayaraq mnn yaxnlamasna xidmt etmlidir. 6. Trcm olunan uaq dbiyyat nmunlri diqqtl seilmli, milli-mnvi dyrlrimiz zidd olan srlr trcm edilmmlidir. 7. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat qarlql kild thlil olunmal, ortaq dyrlrl bal mtmadi olaraq simpoziumlar, konfranslar keirilmlidir. 8. Kitabi-Dd Qorqud kimi trk xalqlarnn n zngin tarixini, adt-nnlrini, hyat trzini, mnvi dyrlrini ks etdirn snt abidlri uaqlar n sadldirilmli, uaqlara vtn, dvlt, aily sevgi, byy hrmt, qhrmanlq, igidlik kimi yksk mnvi dyrlr alanmaldr. 9. Dd Qorqud motivlri sasnda uaqlar n kiik hcmli, ibrtli sjetli hekaylr yazla bilr. V bu srlrd xalqmzn milli-mnvi dyrlri, hyat trzi, qhrmanl qabarq kild ks olunmaldr. gr mdni, zngin mnvi zvq malik, z kemiin bal v glcyin midl baxan bir gnclik grmk istyiriks, uaq dbiyyatna ox ciddi nm verilmlidir. nki glck nsillrin bdii zvqn, dnc trzini mhz indinin uaq dbiyyat formaladrmaqdadr.
OCUK EDEBYATINDA NSAN BR DEER OLARAK HAYVAN SEVGSNN LENMES ZARURET Prof. Dr. Nazan Bekirolu
Yaplan aratrmalar hayvanlara zarar verme orannn yksek olduu blgelerde insana zarar verme orannn da yksek olduunu gstermektedir. Sulularn profillerinin incelenmesi onlarn ocukluk dnemlerinde hayvanlara da kt davrandklarn, iddet uyguladklarn gstermektedir. yleyse ocuk eitiminin ana damarlarndan biri olan ocuk edebiyatnda hayvan sevgisinin de ilenmesi gerekmektedir. 34
TEZSLR
Sevgi ve sayg retilebilir, gelitirilebilir davranlardr. Ancak bu kapsamda sevgi retiminden daha da nemli olan, hayvanlarn yaama hakkna sayg gstermeyi retmek ve ilemektir. Modernizmin sreinde, bireysellemi insann en nemli problemi kendisinde dnyann efendisi olma hakkn grmesidir. Varln dier unsurlarn yok sayan bu insan tipi doymak bilmeyen bir hrsn neticesinde kendi dnda kalan varlklara yaama hakk tanmayarak dnyay yaanmaz bir yere dntrrken aslnda kendi yaam alann da tketmektedir. yleyse bu dnyann sadece insanlarn deil btn unsurlar ile birlikte varln btn elemanlarnn ortak yaama alan olduunun ocua retilmesi gerekmektedir. Bylece ocuk sevmese bile- hayvanlarn da yaama hakkna sayg gstermek mecburiyetinde olduu bilincini sahiplenecektir. Bencillikten syrlm, kendi dndaki varlklarn yaama hakkna saygl insan ise empati yetenei gelimi olan insan demektir. Empati ise insan deerlerin en ykseidir ve ilenecei ilk yer ocuk edebiyatnn rnleridir.
OCUK EDEBYATI VE MLL EDEBYAT HAREKET Prof. Dr. Nzm H. POLAT

Nide niversitesi Trkiye
Trkiyede ocuk edebiyatnn gemiini ok eskilerden balatma alkanl varsa da Mmeyyiz dergisinin yaymlanmas (28 Temmuz 1869), bu konudaki farkndaln nemli bir noktaya geldiini gsterir. Her konuda olduu gibi ocuk edebiyatnda da kavramlatrma, bilgi birikimi ve ihtiyacn hissedilme seviyesini gsterir. Adnda ocuk vurgusu yapan ilk dergiye de bu dikkatle bakmaldr. 13 Knun-i sni 1320 (26 Ocak 1905)de Selanikte kan ocuk Bahesi ite bu krlma noktasn ifade eder. Ancak eitim ilkeleri dorultusunda bir ocuk edebiyat meydana getirme gayretleri, II. Merutiyet yllarndadr. Mill edebiyat ihtiyacnn hissedilmesi ve bu yolda sistemli almalarn balangc da ayn yllara rastlar. Denilebilir ki ocuk edebiyatna gerekli nem ve zenin gsterilmesi, Mill Edebiyat hareketi sayesinde olmutur. Bunun sebebi gayet nettir. Mill Edebiyat hareketi, topluma yeni bir ruh verme, Trklk bilinci uyandrma amacnda idi. Bu, yeni bir anlayla yeni bir nesil yetitirmeyi gerektirir. Yeni neslin istenen llerle yetimesinde ocuk edebiyat adeta okul kadar nemlidir. Her rejim, kendisini ayakta tutacak gnll nesiller ister. Bunun en kestirme yolu ise toplumsal fayday esas alan bir sanat ve edebiyat anlay gelitirmek, ocuklar ve genleri bu vasta ile yetitirmektir. 35
II. Merutiyet yllarnn toplumsal faydac sanat anlayn temsil eden grup, Mill Edebiyat hareketidir. Toplumsal faydac sanat anlaynn, dnemin siyas ve toplumsal zeminine uygun dmesi, Mill Edebiyat hareketini kanonik edebiyat nitelemelerine muhatap klmtr. Mill Edebiyat hareketinin toplumsal dnm baarmak iin uygun bulduu alanlardan biri de ocuk edebiyat olmutur. Bu edeb hareketin ana ilkesi, yaz diline, konuma dilini hkim klmakt. Ayn ilke, ocuk edebiyatnn da vazgeilmezlerinden olduu iin, Mill Edebiyat hareketi, ocuk edebiyatn gelitirici pek ok hizmette bulunmutur.
MAKEDONYA TRK OCUK EDEBYATINDA BR DNYA KLAS NECAT ZEKERYA (11.11.1928 10.6.1988) Yrd. Do. Dr. Nazl Rn Grel
Abant zzet Baysal niversitesi, Trkiye
Tito Yugoslavyasnn yklmasndan sonra (1991), bamszlna kavuan Makedonya, Balkanlarda gen bir cumhuriyettir. Makedonya Trkleri, her eye ramen kimliklerini yaatmak, kltrlerini gelitirmek, eitim sorunlarn zmek, rf ve adetleri ile mill, din ve insan karlarn elde etmek ve korumak iin yllardr yrttkleri savamdan vazgemi deiller. Bulunduklar lkede kirac deil, aralarnn evindeymi gibi hayatlarn srdrmektedirler. Bu yzden partileriyle, dernekleriyle, kurum ve kurulularyla yarnlara dnk, dedelerinden miras olan bu lkede dier milletlerle birlikte eit olarak yaamak, devletlerinin gelimesi iin sadk vatanda olarak zerlerine den grevleri yerine getirerek ocaklarn yeertmekte kararllar. Makedonya Trklerinin kimliklerini yaatmak iin bu lm kalm savamnda halkn yannda ve nnde birok deerli aydn ve yazar, izer de vard. Halkn sesi ve vicdan olmaya uraan bu nl kiiler, yaz ve almalaryla her zaman Makedonya Trklerinin zengin ve parlak tarihe sahip olduklarn vurgulam ve varlklarnn ebed olmas iin byk caba harcamlardr. zellikle kinci Dnya Savandan sonra, baarl bir biimde gelien ada Trk edebiyatnn temel ta olmulardr. Makedonyada Trk kltrne, Trk dncesine, ses bayramz Trkeye, Trk edebiyatna ve insanla eserleriyle, almalaryla hizmet etmi, yn vermi ahsiyetlerden biri de Necati Zekeriyadr. Makedonya ve Kosova Trkleri edebiyatnn ilk dnem sanatlarndan biri olan Necati Zekeriya, deyince akla onlarca kitap, yzlerce makale, yetitirdii ocuklar, elinden tuttuu genler, arkadalk ettii usta kalemler, Birlik gazetesi, 36
TEZSLR
Piyoner, Sevin, Tomurcuk, Ku gibi ocuk dergileri, eviri kitaplar ve tabii ki, hikye ve iir arlkl telif eserler En nemlisi de ORHAN gelir Makedonyada TRKE OCUK EDEBYATI gelir, gelmelidir. Trk asll Makedonyal air, eletirmen, hikyeci, yaync Necati Zekeriya, 1928 ylnda skpte dnyaya geldi. O, bir ocuk edebiyats olarak; Tito Yugoslavyasnda Makedonyada Trke yaynlanan ocuk dergilerinde, nce Piyoner, sonra da bunun devam saylan Sevi ve ona ilave olarak yayna balayan Tomurcuk dergilerinin yayn ynetmeni oldu. Bu dergiler Makedonyada Trke ocuk edebiyatnn gelimesinde, yaatlmasnda, en nemlisi de Trk ocuklarnn edebiyatla tanp aydnlk bir gelecee hazrlanmasnda ok nemli bir rol oynamlardr. Necati Zekeriya, 1969da Birlik gazetesinin ba ve sorumlu yazarlna getirildi. Gazete bnyesinde BRLK YAYINLARn kurdu. Bu yaynevi Makedonyada Trke yayn etkinliini ilk balatan kurulu olmu, 2003 ylna kadar da Trke kitaplar tek yayn adresi olmaya devam etmitir. Birlik yaynlar ad altnda pek ok ocuk kitab yaynlanm, ilk balangta bunlarn ounda da Necati Zekeriyann yazar, eletirmen, eviren, bayazar ve lektr olarak emei vardr. Necati Zekeriya siyas sebeplerle Makedonyadan uzaklatrlnca Kosovann baehrine gitti ve burada Tan Yaynlarnca karlan Ku adl ocuk dergisinin yayna balamasn salad. Ku dergisi, Kosovada Trke yaynlanan ilk ocuk dergisidir. Necati Zekeriyann eviri, iir ve yazlar Trkiyede Varlk, Trkiye Yazlar, Milliyet Sanat, Yedi Tepe, Saak gibi dergilerde yaymland. Kitaplarndan da Trkiyede yaymlananlar oldu. Kahraman Orhan olan hikyelerden Bizim Sokan ocuklar adl kitap ocuk Vakf tarafndan, Orhan da Koza yaynlar tarafndan basld. Mill Eitim Bakanl da Necati Zekeriyann Hikyeleri adl bir kitap yaymlad, Bir Yazar Bir Eser projesi kapsamnda da Bizim Sokan ocuklar adl eseri basmay kararlatrmtr. Yazarn ocuk edebiyatnda bir dnya klasii zellii tayan Orhan adl kitab Makedonyada halen ilkretim rencileri iin Lektr (100 Temel Eser) kitaplar listesindedir ve bu kitap Makedoncaya, Arnavutaya, Srpaya, Romenceye de evrilmitir. Biz bu tebliimizde; Makedonyadaki Trk varlna dikkat ektikten sonra, Makedonya ocuk edebiyatnn gl temsilcisi Necati Zekeriyann hayatna temas edeceiz. Necati Zekeriyann bir ocuk edebiyats olarak yapt hizmetler ve eserleri zerinde dururken ORHAN adl kitabnn ocuk edebiyatnda dnya klasiklerinden biri saylmas gerektiini gerekeleriyle birlikte anlatacaz.
37
OCUK EDEBYATININ GEREKLL Nurdan Damla

Yazar, Trkiye
inde bulunduumuz teknoloji a bireyleri yalnzlatrmtr. leri teknolojinin youn atmosferi; tepkisiz, duyarsz, sevgisiz ve niteliksiz fertler tretmitir. nsani erdemler slam, ortak deerlerimiz tehlikeye maruz kalmtr. Bu elim kaybmz edebi incelikler ve dirililerle telafi etem yoluna gitmeliyiz. Bu meyanda bireylerin isel inkiafnda ocuk edebiyatnn rol yadsnamaz bir gerektir. Ki; ocuk edebiyat bir toplumun en nemli kltr esidir. Bu estetik abada retken ve dinamik beyinlere ihtiya vardr. Toplumda retken zihne sahip bireyleri yetimesinde, aile ile balayan eitim srecinde gen nesillerin retkenliini artracak, hedeflerini salamlatracak, dzgn ve tutarl projeler retmek durumundayz. Onlarn hayal gcn kamlayacak, ruhsal duyu ve derinliklerini artracak, insani erdemlerini besleyecek materyaller ocuk edebiyat vastasyla gerekleebilir. ocuk Edebiyat bu meyanda bir kpr grevi grecektir. Bu balamda nitelikli ve edebi incelii mukim eserlere ihtiya vardr. Kk yalardan itibaren gelitirecektir. ocuun gelecekte retken bir zihne sahip olabilmesi iin geni bir hayal gcne sahip olmas gereklidir ki bu da ancak onun kelime hazinesinin genilii ile mmkndr. Zira kiinin hayal gc, kulland kelimelerin saysyla doru orantldr. ocua kelime haznesini gelitirecei imkan salamak ise yazar, air ve sanatlarmzn ocuk Edebiyat alannda yapacaklar, bireysel geliime ynelik profesyonel almalar ile mmkn olacaktr. ocuk edebiyat alannda Trk halklar olarak ortak elerimizi koruma altna almak durumundayz. Bu meyanda uzun soluklu ve salam projelere ihtiya vardr. zgn ve orijinal olan retmek, korumak ve desteklemekle balayacak olan bu sre; retken ve dinamik beyinlerin beslenmesiyle inkiaf edecektir.
UAQ ERLRNN THLL PRNSPLR F.e.d Pirali liyev

Thsil Problemlri nstitutu, Azrbaycan
Uaq eirlrinin znmxsus xsusiyytlri var ki, thlil zaman bunlar nzr alnmaldr. Yni uaq eirlri bir ne bdii detallardan, elementlrdn v aspektlrdn ibartdir. Baqa szl, uaq eirlri ox mrkkb daxili trkibdn tkil olunur. eir nmunsinin misralar v bndlri arasnda o qdr sx laq mvcud olur ki, o biz sri mcazi mnada canl orqanizm oxatmaa sas verir. Buna gr, uaq eirlrinin kompleks thlilind aadak prinsiplr riayt olunmas tvsiy olunur: 38
TEZSLR
1. Tarixilik prinsipi. Mtnin yazld dvrn, ictimai-siyasi, mdni hadislrin ona tsiri, airin yaradclnda hmin msllrin konkret ksolunmas, ideo-loji v mdni hyatn tcssm, masir dvr n hmiyyti v s. msllr thlild n kilmlidir. Tarixi mvzular myyn zaman rivsind bir lknin, hr hans bir sosial tarixi vziyytl laqli raitdir: onlar verilmi zamandan knarda tkrar olunmurlar, bu v ya digr kild konkretlirlr. Bu zaman hm d lirik eirin mzmununda tarixilik baxmnda vacib olan elementlr rh edilmli, ideya- bdii xsusiyytlrin diqqt yetirilmlidir. 2. Nv v janr baxmndan thlil prinsipi. Uaq eirlrinin mzmunu aydn olmaqla yana, misralarda hecalarn say az, qafiylri oynaq, szlri sad olmaldr. Folklorun lirik nvlrindn: bayat, layla, oxama, sayac szlr, aq qomalar, uaq nmlri, mvsm nmlri buna aiddir. Mar v himnlr d lirik eir mtni kimi diqqti clb edir. Emosionallq lirik eirin sas xarakterlrindndir. Lirika airin subyektiv dncsinin obyektiv ksetdirmsidir. Lirik janrlar irisind himnlr xsusi yer tutur. Masir dvrd himnin bir ne nv yaranmdr. Bel ki, dvlt himni, hrbi himn v mssisnin (thsil mssissinin) himni hmiyytli kild uaqlar trfindn yrnilmkddir. Trk xalqlarnn birliyini, btvlyn, qhrmanln, tarixi xsiyytlrini ks etdirn nmunlr yaranmdr ki, thlild bunlara nm verilmlidir. 3. deya- bdii xsusiyytlrinin thlili prinsipi. eird irli srln ideya, air niyyti, pafos v s. msllr diqqt yetirilmlidir. Pafos- bdii srin sasn tkil edn fikir v hissiyyatdr. V.Q.Belinski mslht grrd ki, lirik eiri thlil edib yrnn zaman birinci nvbd onun pafosunu, yni o srd ifad olunan balca ideyan, fikir v duyunu tyin etmk lazmdr. Tragik, qhrmanlq, sentimentallq, romantik, dramatik, yumoristik, satirik pafos nvlri var. Thlild eirin ideyasna xsusi diqqt yetirilmlidir. deya- insann urunda varl ks etdirn v onun bizi hat edn mhit mnasibtini ifad edn anlay; airin dnyagrnn sas v n mhm prinsipi; mfkur, mslk, kid nzrd tutulur. Burada mvzu, tematika, problem, problematika, ideya, ideya istiqamtlri, motiv, leytmotiv v s. msllr aydnlq gtirilmlidir. Lirik eirin mvzusu rngarngdir: xlqilik, vtnprvrlik, dostluq, azadlq, olum v lm, vtndalq, tnhalq, mhbbt, peysaj lirikasn nmun gstrmk olar. 4. Lirik eirin kompozisiya baxmdan thlili prinsipi. Kompozisiya - srin quruluu, onun trkib hisslrinin dzl, srd gstriln hyat prosesinin sciyylndirn surtlrin, onlarn laq v mnasibtlrinin tkili, hadislrin tsviri qaydasdr. Lirik srin kompozisiyasnn gzl v aydn olmas, onun ideya mzmununun oxucuya yax atmas n mhm rtlndndir. Lirik srd tkrar olunan kompozisiyaya v dairvi kompozisiyaya v sairy diqqt yetirilmlidir. 39
5. Lirik srin qhrmannn, air Mninin ksin thlili prinsipi. Lirik eird air surti lirik qhrman adlanr. Lirik eir lirik qhrmann xarakterinin bel bir konkret v tk tzahr kimi baxmaq olar. Lirik qhrmanla airin xsiyyti arasnda mhkm laq, vhdt mvcud olur; lakin bunlar thlild eynildirilmmlidir. V.Q. Belinski yazrd ki, byk air z, z mni haqqnda danarkn ham haqqnda, briyyt haqqnda danr, nki briyyti maraqlandran hr ey airin tbitind iz buraxr. 6. eirin bdii- poetik dilinin (mcazlar baxmndan) thlili prinsipi. eiri frqlndirn n balca cht mcazlar sistemindn geni istifad olunmasdr. Mcaz sz v ya ifadnin baqa, qeyri- mstqil mnada yaradlan bdii ifaddir. Uaq eirlrind sas etibaril sad mcazlardan daha geni istifad olunur. eirlrd tbih v epitetlrdn istifad olunubsa, nmun gtirrk dyrlndirmk lazmdr. El eir var ki, orada mrkkb mcaz nvlrin d yer verilmidir. Hr halda, eird metafora, mbali, litota, metonimiya, sinekdoxa, perifraza, ironiya yer verilibs, thlild bunlar aydnladrlmaldr. 7. Poetik sintaksisin (lirik eirin bdii nitqinin sintaktik fiquru) thlili prinsipi. Uaq eirlrinin thlilind poetik sintaksis diqqt yetirmk lazmdr. Poetik sz birlmlri, cmllr fikrin qvvtlnmsin xidmt gstrir. Bu zaman eird ilnmi ritorik suala, ritorik nidaya, ritorik mracit diqqt yetirmk, onlarn ilnm mqamna aydnlq gtirmk lazmdr. Yaxud, slubi fiqur saylan tkrara, eyni fikrin qvvtlnmsin xidmt gstrn yaxn ifadlrin ilnmsin, antitezaya, inversiyaya, sintaktik paralliy, elipsis v s. diqqt yetirmk v ilnmi nmunlrin xsusiyytlrini izah etmk lazmdr. 8. Poetik fonetikann (poetik nitqd ss sisteminin) thlili prinsipi. eirin thlilind fonetik dyiknlik mhm rol oynayr. Sait v samit sslrin tkrar olunmas, anafora, epifora, alliterasiya, assonansn ilnm sviyysin diqqt yetirmli v bunun drcsi aydnladrlmaldr. 9. Bdii dilin leksik trkibinin thlili prinsipi. Lirik eirin leksikann thlilin d nm vermk vacibdir. Leksik baxmdan sinonimlr, antonimlr, omonimlr, neologizmlr, arxaizmlr, tarixizmlr, frazologiyaya, aforizmlr, terminlr, varvarizmlr diqqt yetirmk mhm msllrdndir. Bu id: fonetik, morfoloji, leksik, etnoqrafik dialektizmlr aydnlq gtirilmlidir. 10. Lirik eirin vzninin thlili prinsipi. Lirik eir heca, ruz vznd v srbst eir klind olur. Uaq eirlri vznin daxili tlblri baxmndan thlil edilmli, vznin gzlliyi aydnladrlmaldr. Vznin yaranmasnda mhm rol oynayan qafiy sistemin diqqt yetirilmlidir. eird rdif d maraq yaratdndan nmunlr gtirmkl aydnladrlmaldr. Sadaladmz prinsiplrdn istifad etmkl uaq eirlri thlil olunarsa, o zaman eirlr sl qiymtini alm olar v id bir elmlik yaranar.
40
TEZSLR
ANAMIN NAILLARINDA KAYBOLMAYA YZ TUTAN MLL-MANEV DEERLER Yrd. Do. Dr. Pervane Bayram
Nevehir niversitesi, Trkiye
Anamn Nallar, Azize Caferzade tarafndan yazlm ve 1982 ylnda Bakde yaymlanmtr. Eser, yazarn annesinden duyduu 25 Azerbaycan masalnn edebi bir dille aktarlm halidir. Bu masallarda, Azerbaycan toplumundaki ekmee, anneye, insanlara vb. kutsal deerlere olan sevgi, sayg ve sadakatten bahsedilmektedir. Eserin en nemli zellii, yetien nesillerin insanlara, ekmee, gelenek ve greneklere olan sevgi ve saygsnn azalmasn nlemek, dinledikleri veya okuduklar bu masallarda geen vatanseverlik, kanaat, sadakat, drstlk gibi hususlar zevkle ve elendirerek retmektir. Bu masallarda, Azerbaycan szl edebiyatna ait efsane, mit, destan trlerinden de istifade edilmi, zaman zaman klasik edebiyattaki em ve pervane vb. mazmunlarn halk edebiyatndaki karlklar da verilmitir. Anamn Nallar elendiren, elendirirken eiten ve nesillerde tarih, aile, ahlak bilincini pekitiren bir eser olarak hl gncelliini korumaktadr. Burada yazarn pedagojik yn de n plana km, retirken elendiren bir slupla tarih uurunu, gelenek ve greneklere saygl olmay yetien nesillere aktarmay baarmtr. Bildiride Anamn Nallar dil, slup, konu ve masal teknikleri ynnden incelenerek daha ok masallarn sosyal muhtevas zerinde durulacaktr.
TRKMEN-TRK ATASZLERNDE OCUK-AGA MOTF VE LEN Yrd.Do.Dr. Ramazan akr

Mevlana niversitesi, Trkiye
Trkmen-Trk kltrnde nemli bir yere sahip olan ataszleri; milletlerin gemi, algs, kltr ve yaama biimleridir. Anonim olan bu sz varlklar, toplumlarn kimlikleri olup tarih ve edebiyatn ortak zeminidirler. Ataszleri; ksalklar, ilerindeki zl ifade, anlatmlarndaki kafiye, aliterasyon vezin gibi iirsel zellikler ve sk kullanlmalaryla, aklda kolayca kalrlar. ocuk eitiminde ninni ve masalla balayan sre ataszleri ile devam eder. Ataszleri hem bir terbiye metodu hem de milli ve kltrel deerleri ocua aktarmada nemli bir edir. Trk kkenli topluluklar arasnda ilk yazl belgelerden gnmz eserlerine kadar ataszlerinin kltrel deerlerini ve deer yarglarn ustaca ve etkili bir ekilde anlatmak iin sk sk kullanldklar grlmektedir. 41
Ataszleri zellikle ocuklarn iyi ve kty ayrt etmesine, olumluya ynelmesine, ktlkten kanmasn salar.Tevik, koruma, motive etme, kltrel ve ahlaki deerleri verme ilevlerini stlenir ve salkl bir ekilde eitimini tamamlamasna yardmc olur. Trkmence: agany adan, edebi badan. Trke: Aa yaken eilir. rneinde olduu gibi. Bu almada: Trkiye Trkesinde ve Trkmencedeyer alan ocuk motifi ve temasn ieren ataszleri, ierdikleri iletileri bakmndan mukayeseli olarak ele alnp incelenmitir.Her iki sahadaki ocuk unsurunu ieren ataszleri karlatrlarak benzerlik ve farkllklar tespit edilmeye allmtr. Bu almayla; halk bilimine ve karlatrmal folklor aratrmalarna bir katkda bulunmak hedeflenmitir. alma, her iki alandaki ataszlerinde ekil ve anlam bakmndan benzerlikler olduunu gstermitir. Ama, yntem: Bu aratrmada; katlarak gzlem, literatr taramas, mlakat teknikleri kullanlmtr.almann betimsel, tanmlayc ve aklayc nitelikte olmasna allmtr. Kaynak olarak: . A. Aksoyun Ataszleri ve Deyimler Szl, . Aktan Seme Ataszleri ve dier kaynaklar, Trkmence M.Carryev in Nakllar, G. Geldiyevin, Trkmen Nakllar ve Atalar Sz, Trkmenbann Ruhnamesi, Geldiyevin, Trkmen Halk Dredicilii gibi birincil kaynaklar kullanlmtr.
HMD CMLN UAQ ERLRNN DL V SLUB XSUSYYTLR Pakiz Zakirova

XX sr Azrbaycan uaq dbiyyat tarixind .Cmilin (1913-1977) mstsna xidmtlri olmudur. Onun uaq srlri bu dvr Azrbaycan poeziyasnda sjetli lirikann n yax nmunlri hesab olunur. Onun uaq erlrini mvzu baxmndan Byk Vtn Mharibsin hsr olunmu eirlr, my, zhmt ar, fsillr, aylar, bayramlar, vtn tbitinin vsfin hsr olunmu v s. qruplara ayrla bilr. Lakin onun yaradclnda xsn z tsrrfatlar sasnda qlm ald mharib mvzusunda olan srlri daha maraqldr. Bu baxmdan Qaqnlar, Can nn, bir nal de!, Laylay, Al, ey shr, Nian zy, Bxtiyar v s. daha maraqldr. Bu srlrd mzmunla formann vhdti folklor, klassik irs v masir dbi mhitdn faydalanmaqla yaranmdr. Lakin .Cmilin ilk yaradclq mnbyi ifahi xalq dbiyyat olmudur. Onun Azrbaycan laylalar slubunda yazd Laylay, Korolu dastanndan istifad etmkl gid ol, rkli ol, Aq lsgrin tsiri il yazd Dnyada, Tufarqanlnn tsiri il yazd Torpan q nal, ar v baqa srlri buna misaldr. Sadaladmz srlrin 42
TEZSLR
drindn thlili v mqayissi zaman mlum olur ki, .Cmilin frdi yaradclq slubunun formalamasnda baqa poetik qaynaqlarla yana Azrbaycann folklor poeziyas qvvtli tsir gstrmidir. vvlcdn qeyd etdiyimiz kimi, .Cmilin htta n kiik hcmli srlrind bel sjetli ycam bir poema formasna rast glirik. .Cmilin yaradclndak bu xsusiyyt tnqidi v airlrimiz trfindn mxtlif vaxtlarda qeyd olunmudur. Buna misal olaraq mharib mvzulu erlrindn Qaqnlar, Can nn, bir nal de! kimi srlri gstr bilrik. Hr iki srin ycam v lakonik sjeti dialoq klind quruludur. Birincid mkalim ana v qz, ikincid nn v nv arasnda qurulmudur. Hr ikisind nigaran v qayl uaqln yaayan krplrin kdiyi iztirab v zab, byklrin onlarn suallarn cavablandrmas dramatik anlam ksb edir. .Cmil poema yazmr. Lakin bu srlr poema janrnn xsusiyytlrini ks etdirir. Laylay eiri adlar kiln srlrl mqayisd mllifin ustaln daha qabarq nzr arpdrr. sr dialoq klind yox, monoloqlayla klind qurulub. srd yuxusu dalara qaan krpsin laylay oxuyan ana dvrn facisini yaayan analarn mumilmi obrazdr. Ana rinin mharibd hlak olduunu duysa da, bunu balasndan gizldir, analara xas vlad sevgisi onu hyata midl baxmaa vadar edir: Laylay dedim, gec kedi, daha yat! Gnlr tsn, by, boya-baa at. Snsn indi evimizin ra, By, olum, drdin alm, tez boy at! Laylay, glm, gzlrindn psn ay; Laylay, qzm, laylay, balam, a laylar! airin btn uaq erlrind krplr hdsiz qay, onlarn taleyin gr nigaranlq z ksini tapmdr. Yel, sm! sm! sm! eirind air krplrin taleyini btv bir nslin taleyi kimi qiymtlndirir, bu gnn krpsinin yuxusunu glcyin xobxtliyinin qarant kimi qiymtlndirir. mumiyytl, .Cmilin uaq eirlrinin qurulu, forma xsusiyytlrinin thlili bel bir fikir sylmy sas verir ki, bu chtlr d airin yaradclq slubunun sas mahiyytini myyn edn sjetli lirika mslsi il laqdar kild meydana xr. .Cmil d z slubunu frdildirmy, baqalarndan frqlndirmy meyil edir. Onun eirlri n ahngdarlq, musiqililik, axclq daha xarakterikdir. Onun srlrinin daha bir ox slub xsusiyytlri orijinal qafiylrdn daha ox ksr hallarda mlum, dflrl ilnmi qafiylr mracit etmsidir. Bu xsusiyytlr bir ox hallarda uaq eiri yazan btn airlrimizin slubunda mumi, bnzr chtlr kimi ortaya xr.
43
UAQ DBYYATINA ELM YANAMA F.e.d., Ramil liyev

Azrbaycan nallar irisind uaq nallar z tematikasna gr xsusil seilir. Uaq nallar mumi nal prinsiplri il tsnif olunmur, onun znmxsus janr prinsiplri vardr. Hmin janr prinsiplrindn x edrk uaq nallarn uaqlarn ya sviyysin uyun olaraq tsnif etmk daha mqsd uyundur. Txmini blg sasnda uaq nallarn kiikyal v mktbyal uaqlar n nallar kimi qrupladrmaq olar. Kiikyal uaqlar n olan nallarn z d ya qrupuna gr bir ne qrupa ayrla bilr. Ya lap az olan balaca uaqlarn dnyagrn nzr alb Cik-cik xanm, Sr v s. nallar sylyici repertuarna daxil etmk olar. Bel nallarda uaq dnyasna tsir ed bilck tbit haqqnda bilgilr vardr. Uaqlarn ya sviyysi artdqca uaq nallar da mzmununa gr dyiir. Uaqlar daha ox maraqlandran heyvanlar alzmindn bhs edn nallardr. Bel nallarda tlk, xoruz, qurd, ay, ir kimi heyvanlar obrazlar, mxtlif mzmunlu nallarn qhrmanlarna evrilirlr. Bel nallarda alleqoriyadan istifad olunur. Msln, Dana, kei v qoyun, Armudan by, nglm, nglm v Mnglm v s. nallarda ibtidai sinif agirdlrinin dnyagrn uyun olaraq heyvanlar almindn bhs olunur. Byklr n olan nallar kiik v ortayal uaqlara sylmk tinlik trdir. Bel uaqlar n kiik mzmuna malik, oynaq sjetli heyvanlar almindn bhs edn nallar daha ox maraq ksb edir. Nal uaqlarda mxtlif heyvanlar haqqnda geni mlumat ver bilr. O, hr bir heyvann xsusiyytin uyun olaraq, onlar uaqlara tantmaldr. Msln, qurd acgz, ay axmaq, tlk hiylgrdir. Ona gr d lck nalnda onlarn adlar dad mnalara gr verilir.
AZRBAYCAN UAQ HEKAYLR: MVZU V MZMUN XSUSYYTLR (1970-1980-C LLR UAQ NSR SASINDA) Rvn Mmmdov
Sumqayt Dvlt Universiteti, Azrbaycan
Mqal Azrbaycan uaq hekaylrin hsr edilmidir. Bildiyimiz kimi hekay hr zaman aparc janr kimi mhm hmiyyt ksb etmidir. Ona gr uaq yazlar yaradclqlarnda bu janra stnlk vermilr. Mqald mumilikd hekay janr aradrlr, strukturu, quruluu haqqnda mlumat verilir, daha sonra 1970-8044
TEZSLR
ci illr uaq nsrinin bu janr mvzu v mzmun xsusiyytlri baxmndan thlil edilir. Dvrn n grkmli uaq yazarlarnn srlri masir prizmadan thlil edilir, ada dvrmzl mqayis edilir. Z.Xlil, .Smdli, N.Sleymanov, T. Mahmud, E.Bax, M.Aslan, A.Mansurzad, F.Tarverdiyev, .hmdova kim yazarlarn yaradclqlar dvr v zamana gr dbi szgcdn keirilir. Bundan baqa H.X.Andersen, A.S.Ekzperi, L.Keroll, .Perro, A.Lindqren, N.N.Nosov, V.Draqunski v s. dnyann grkmli uaq yazarlarnn srlrindn elmi mqayislr gtirilir. Uaq hekaylrinin Azrbaycan dbiyyatnaslnda yeri v rolu, dbi tnqidilrin dvrn uaq nsrin mnasibti (B.Nbiyev, R.Yusifolu, F.sgrli v s.) mqald z ksini tapmdr. Qeyd etmk lazmdr ki, hekaylr mxtlif problemlr zr (ail-mit, tlim-trbiy, mlli dyrlr, xlaqi) tsnifldirilib thlil edilmidir.
FOLKLOR VE OCUK R Do. Dr. Rakhmatulla Barakaev

zbekistan limler Akademisi, zbekistan
1. zbek edebiyatnn btn tr ve janrlarnda hem de yntemlerindeki kimi ocuk edebiyatnn tekamlnn folklorla ilgili olduu bellidir. Zira, zbek ocuk edebiyat edebi tekamln belirlenen trl etkenler arasnda folklordan zevklenmek, onu yazl edebiyata eitli ekillerde kullanmak ayrca nem tamaktadr. Btn ocuk edebiyat vekilleri icadnda folklordaki masal ve t verici eserler sjesi temelinde yeniden yazlan onlarca eser rastgelemesi fikrimiz ispatdr. Meselenin ne kadar kapsaml olduu kasdettiiz halde bu konumamzda edebi masallarn baz zelliklerini aratrmakla snrlandk. 2. zbek ocuk edebiyat ilk admlarndan balayarak genel dikkatn halk bilimindeki ocuk trlerine ait eserlere nem verdii bouna deildir. rnein, Abdulla Avlaniy, Hamze Hekimzade Niyazi ve baka marifetperverlerin ocuklara ait eserlerinin genel ksm dorudan folklorle ilgilidir. nlarn birok eserlerine halk masal, ark ve baka t verici eserleri esas alnmsa, onlara ait eviri eserlerin genel ksm trl halk folklorune aittir. 3. Abdulla Avlaninin Tilki ile karga iir masal bu bakmdan ok nemlidir. Avlani iir masal yaratrken kaynaa bavurur. Onlardan birisi K. D. Uinskinin Lisa i deyatel adl nesri masal, ikincisi Gvercin, tilki, leylek veya bakalara yol gsteren, kendilerini felaketten kurtaramayanlar adl Hind masal, ncs Kurnaz bedana adl zbek halk masaldr. Bizce, Avlaninin her varyanttan billgisi olmutur. Onun zbek ocuk edebiyat yeni gelimeye balad bir dnemde yazd masaln olaylar Rus ve Hind masallarndan farkl olarak iyilikle sona erdii ile ehemiyetlidir. 45
4. Hamze Hekimzadenin ocuun kt olmasna sebep olan annenin cezas adl iir edebi masal daha da farkl zellikler tamaktadr. Lev Tolstoye ait ve anlam bakmndan Hamze edebi masalna benzeyen daha bir nesri edebi masal da vardr. Ama anlam bakmndan ne kadar benzediine ramen, Hamze edebi masal Tolstoy masalnn tercmesi deildir. nk Tolstoy edebi masal yaynlanmamtr. O edebi masaln Yeni alfabe ders kitabna planlayarak, Rus halk masal temelinde yarattna ramen, ders kitabna almamtr. Bunun dnda zbek halk masallar arasnda da ayn byle konulu masal mevcuttur. Hamze Hekimzade edebi masal zbek halk masalna temellenmi dersek ayn hakiket olacaktr. 5. Ama yazarn asl amac halk masaln sradan iir yolunda yeniden tekrarlamak deil, belki de halk tarafndan ocua hitap etmenin yzyllar srecinde gelien orijinal metotlarn elde etmektir. Yukarda eserdeki halk masaln iir yolunda yeniden ilemek yazar mahareti balktan balayarak, edebi masal adlanmasndaki kendine zg hikmet masal anlamnn balktan ak ifadelenmesine yardmc olmu. Burada trl halklar folklorundaki seyar sjeler hakknda dnmek doru olacaktr. ki halk masalndaki ayn anlam iki yazarn ayn hayat hulasasna malzeme grevini yapm. Bu aslnda iki doru fikrin bir birinden habersiz olsa da, ayn noktada uygun gelmesidir. 6. Aslnda ocuk edebiyat folklorun yazl edebiyatla tutuacak bir ksmnda olumasn (M. Levin) kasdedeceksek, folklor masallar temelinde oluan mahsus edebi masal tr ocuk edebiyat trleri arasnda ayrcalk tamas ve bu trn kendine zg zelliklerini trl ekillerde aratrmak ok nemlidir.
AZRBAYCAN UAQ DBYYATI: AXTARILAR, PERSPEKTVLR F.e.d., Prof. Rafiq Yusifolu

Sumqayt Dvlt Universiteti, Azrbaycan
, . , , - , . , , , , . , , , , , , , . , , -
46
TEZSLR
. - , , . , , , , . , , , , , . , . . , - . , , , , , , , - , , , , , . , , , . . , . . , . , , , - . , , , . , .
MAKEDONYADAN UZANAN OCUK VE GENLK EL: SEVN DERGS (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU
AISINDAN NCELEME)
Yrd.Do.Dr. Salih Okumu, Duygu Gner

Ordu niversitesi, Trkiye
Makedonya, bugn bile Trklerin youn bir ekilde kltrlerini srdrdkleri Avrupa lkesidir. Farkl milletlerin bir arada yaad bu corafyada Trk kltrnn izlerini yalnz mimari dokuda deil; ayn zamanda basn dnyasnda da gr47
mek mmkn. 1940l yllara kadar Osmanlcay ardndan Latin alfabesini kullanan basn dnyasnda, yer yer ocuk dergiciliinin de var olduu sylenebilir. 23 Aralk 1943 ylnda skpte kmaya balayan Birlik Gazetesi bnyesinde yayn hayatna balayan Sevin ocuk dergisi bugn hala baslmaktadr. Sevin dergisinde hikye, izgi roman, iir, deneme, ke yazs gibi trler yannda ocuklara ynelik bulmacalar da yer almaktadr. te yandan popler magazin haberlerine de yer veren dergide karma kltrn izlerini de grmek mmkndr. Bu erevede derginin gemile gelecei, Avrupayla Trk kltrn birletiren bir yayn politikasna sahip olduu sylenebilir. Dier yandan Makedonya Trklerinin gemii, rf ve adetleri, kltr, sanatlar, Trk dnyas ve zel olarak Trkiye ile ilgili haber ve dier tr yazlara da bolca yer verilen dergide, okuyucularn milli bilin, benlik ve kimliklerinin glenmesine katkda bulunma amac gze arpmaktadr. Bir dnem Birlik bnyesinde yayn hayatn srdren Tomurcuk dergisiyle birleerek Sevin&Tomurcuk adyla yaynlanan dergi, daha sonra yeniden yayn hayatna tek bana devam etmitir. 62 yldr yayn hayatn srdren bu derginin 1991-2003 yllar arasnda baslan saylarn ekil, ierik ve yazar kadrosunu deerlendirmek almann amacn oluturmaktadr.
MANASTIRLI MEHMET RIFATIN HKYAT- MNTAHABE ADLI ESERNDE OCUK ETM Yrd.Do.Dr. Salih Okumu, Yavuz Selim Uurlu
Manastrl Mehmet Rfat, Manastrda dodu. Reit Beyin oludur. Harbiyeyi bitirdikten sonra (1872) uzun sre subay olarak alt. Osmanl-Rus Savana katld (1877). Abdlazizin tahttan indirilmesine sebep olanlardan saylarak II. Abdlhamid tarafndan Halepe srld. Halepte ld. iirleri de olmakla beraber gazete yazlar ve tiyatro eserleri ile tannr. Tanzimat edebiyat dneminin en ok oyun yazan yazarndandr. Hikyat- Mntahabe, Manastrl Mehmet Rfatn 1873-1898 yllar arasnda 15 kez baslan, hayvan ve bitkileri konu alan kitabdr. Eser, 72 sayfadan ibarettir. Eserin tamam dzyaz eklinde kaleme alnmtr. Eserde manzum herhangi bir paraya rastlanmaz. ki ksmdan oluan eserin 1. ksmnda: 20 hikaye, 2. ksmnda: 8 hikaye olmak zere toplam: 28 hikaye bulunur. Eser, alegorik eler ierir. Adnda hikaye kelimesi bulunmasna ramen eser fabl trne yakndr. Yazarn hedef kitlesi ilkrenim seviyesindeki rencilerdir. Bu sebeple dili dnemine gre olduka sadedir. Gnlk konuma diline ait szckler ounluktadr. Arapa 48
TEZSLR
ve Farsa szcklerin says ise ok azdr. Eserde, ncelikle hikayenin iinde geen tipler tantlr ardndan hikaye aktarlr. Son blmde ise, hikayeden karlabilecek anafikre (hisseye) yer verilir.Baz hikayelerin sonunda anlatdan kan dersler bir ataszyle desteklenir. Hikyat- Mntahabede yazar, ocuklara okuma alkanl alamak, birtakm bilgiler vermek, iyi alkanlklar ve ahlaki deerler kazandrmay amalar. zellikle Arkada seimi, az ve z konumak, bugnn iini yarna brakmamak, dikkatli davranmak kanaatkar olmak, byklere kar saygl olmak ve sz dinlemek, hrszlk yapmamak, kibirli olmamak gibi baz eitici konular zerinde durur. Bu almada amacmz, ocuklar iin kaleme alnan Hikyat- Mntahabede ocuk eitimi zerinde durmaktr.
OCUKLARA YNELK IKARILAN BR DERG: MAV KIRLANGI (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AISINDAN NCELEME) Yrd.Do.Dr. Salih Okumu, Zabit Yn
Mavi Krlang Dergisi, Trkiye Yeilay Cemiyetinin renci ve ocuklara ynelik yaymlanan nemli bir kltr hizmetidir. Yeilayn ilk ocuk yayn olan M.K. Yeilay Cemiyetinin kurulu amacna uygun olarak gzel ahlak ve kt alkanlklarn zararlarn anlatan bir dergidir. rencilerin eitimine destek vermek, milli ve manevi deerleri alamak amacn gder. lk says 1969 ylnn Ocak aynda renci ve ocuk Gazetesi olarak kmaya balayan Mavi Krlang gazete ebatlarnda ve haftalk olarak, 1970-80 yllar arasnda ise aylk dergi olarak yaymlanr. Toplam 178 says bulunmaktadr. Dergide hikye, izgi roman, iir, deneme, makale gibi edebi trlere yer verilir. ehir tantmlar ile farkl lkelere ait tantc yazlar ve eviri metinler de bulunur. Karikatrlere, bilmecelere, bulmacalara, zek oyunlarna, fkra ve tekerlemelere ayrlan blmler derginin elendirici sayfalardr. Gncel sinema, kitap, tiyatro, sergi ve radyo programlar ile ilgili bilgiler de dikkat ekicidir. Ayrca ansiklopedik bilgiler, yaymland ayn tarihi olaylarnn anlatld tarihte bu ay kesi, salk kesi, yazar biyografileri, ifal besinler ve dini bilgiler de bulunmaktadr. Mavi Krlang sadece ocuklar eitmekle kalmam, iirleri, yazlar, izgileri yaymlanan pek ok nl ismin ilk rnlerini ortaya koyduklar ve sanatlarn gelitirdikleri bir okul da olmutur. Bu alma ile amacmz, Mavi Krlang dergisini ekil, muhteva ve yazar kadrosu bakmndan incelemektir. 49
NBNN HAYRYYES LE SMBLZDE VEHBNN LUTFYYESNN EKL VE ERK BAKIMINDAN MUKAYESES Salih SAVA
Qafqaz niversitesi, Azrbaycan
XVII. yzyl Eski Trk Edebiyat airlerinden Nb, hayatnn yaklak te birini geirdii Halep yllarnda olu Ebl-Hayr Mehmed elebi iin yazd Hayriyye manzum olarak yazlm bir nasihatnmedir. Feiltn Feiltn Feiln kalbyla aruz vezninde kaleme alnan bu eser gerek o dnemde ve gerekse sonraki dnemlerde bu tarzda yazlan eserlere numune olma zellii gstermektedir. Nb, Hayriyye adn verdii bu eserini her ne kadar kendi ocuuna hitaben yazmsa da aslnda tm ocuklara ve genlere seslenmekte ve nasihat etmektedir. Nb bu eserinde oluna t ve ikaz ile birlikte dn, ilm ve ahlk bilgiler de vererek babalnn yannda mkemmel bir retmen roln de stlenmitir. Nb ayn zamanda yaad dnemde toplumda grd olumsuzluklar ve problemleri oluna ikaz eklinde yazm ve o dnemin i yzn ak bir ekilde ortaya koymutur. Asl ad Mehmed olan Smblzde Vehb'nin hayatna ve edeb kiiliine baktmzda Nb'nin hayat ile baz benzerlikleri grmekteyiz. Her iki air de genlik yllarnda memleketlerinden ayrlarak airler diyar stanbul'a gelmiler ve dnemin ileri gelenlerine sunduklar kasidelerle rabet grmlerdir. Nb'nin vefatndan yaklak alt yl sonra Mara'ta dnyaya gelen Vehb de ocukluk ve genlik yllarnda medrese limlerden ald zel derslerle Arapay ve Farsay ok iyi renmitir. O da Nb gibi iirin hikmetli sz syleme sanatndan ibaret olduunu belirtmi ve bu tarzda iir yazmayan dnemin airlerini eletirmitir. XVIII. yzyl Eski Trk Edebiyat airlerinden Smblzde Vehb de Nb gibi elli yandan sonra oul sahibi olmu ve olu Lutfullah elebi iin kaleme ald Lutfiyye adl eserini Nbnin Hayriyyesine nazire olarak manzum tarzda yazmtr. Her iki eser de aruzun "Fe'iltn/Fe'iltn/Fe'iln" kalbyla yazlmtr. Vehb de Nb gibi nasihatlerini kendi oluna hitaben sylerken aslnda tm ocuklara seslenmitir. Oluna din ve ahlak deerler kazandrmay hedefledii kitabnda toplum iinde nasl davranmas gerektiini, hadis, fkh, tefsir, mantk ve tp ilmini iyi renmesini; fakat felsefe ve geometri ilminden uzak durmasn tavsiye etmektedir. Ayrca falclktan, sihirden ve muskadan iddetle men ederken musikiyle de uramamasn istemektedir. Vehb de bu nasihat kitabnda yaad dnemde toplumda grd mevcut ahlak d ve kanuna aykr davranlar dile getirmi ve bozulan dzen hakknda bilgi vermitir. Her iki eser de edebiyatmz asndan ok deerlidir. 50
TEZSLR
YEN NSLN YETMSND "TUMURCUQ" QZETNN ROLU Smd Mlikzad

Zaman qzeti, redaktor, Azrbaycan
"Tumurcuq" Azrbaycan ikinci df mstqillik qazandqdan sonra respublikamzda latn qrafikas il nr ediln ilk mtbu orqandr. Qzetinin ilk say 1996-c ilin mart aynda iq z grb. Qzet 24 shifd, rngli nr edilir. "Tumurcuq"da Azrbaycan dilind, Trkiy trkcsind, ingilis v rus dillrind shiflr var. Bu qzetd olan shiflrin oxu digr uaq qzet-jurnallarnda yoxdur. Msln, "Eldn-obadan", "Pncr", "Mnviyyat", "Avtomobil", "Dnya", "Dnya xalqlarnn dbiyyatndan" v s. "Tumurcuq" Azrbaycan uaq mtbuatna, bel demk olarsa, yeni nfs gtirib. Qzetdki yazlarn sas ideyas yeni yetin nsild vtn mhbbt hissinin gclndirilmsi, tariximizl bal hqiqtlrin, milli-mnvi dyrlrimizin, elmin v texnikann son nailiyytlrinin uaqlara atdrlmas, ifahi xalq dbiyyatmzn toplanmas v tblii, Trk dnyasnn grkmli insanlarnn tandlmasdr. Qzetin mxtlif saylar il tan olan mummilli liderimiz Heydr liyev onun faliyytini yksk dyrlndirib: "Tumurcuq" uaqlar n n dyrli v grkli mnbdir". Xalq airi Bxtiyar Vahabzad is qzetinin yznc say il bal yazd mqald "Tumurcuq"un mtbuatmzda yerini, yetimkd olan gnc nslin inkiafnda xidmtlrini bel dyrlndirib: "nanram ki, "Tumurcuq"u oxuyanlar xalqnn tarixi dostunu v dmnini yax tanyarlar". "Tumurcuq"u oxuduqdan sonra redaksiyaya mktub yazan, gr gln hr bir alim, yaz, mllim, idman ulduzu, valideyn qzetimizin nvanna xo szlr sylmidir. "Tumurcuq"un faliyyti v xidmtlri bard yaz v tbriklri toplasaq, blk d bir kitab yaranar. Azrbaycann bir ox yazar v alimlri - Xalq airi Bxtiyar Vahabzad, dvlt xadimi Hsn Hsnov (zizolu), xalq yazs Anar, akademik Vasim Mmmdliyev, xalq airi Fikrt Qoca, professor Tofiq Hacyev, Xzrnas alim, texnika elmlri doktoru Ramiz Mmmdov, gzl airlrimiz lyas Tapdq, Fikrt Sadq, Zahid Xlil, Oqtay Rza, air-alim Rafiq Yusifolu, Trkiyli yazc-trcmi zeyir Gndz, sntnas Ziyadxan liyev v baqalar daim "Tumurcuq"a dstk vermkl yana, qzetd mxtlif spgili yazlarla x etmilr. Qzet hr saynda mktblilr n ayr-ayr fnlr aid testlr drc edir. Testlri Azrbaycan Pedaqoji Universitetinin tcrbli pedaqoqlar hazrlayrlar. Testlr uaqlarn biliklr nec yiylnmlrini z xarmaq n ox grklidir. 51
Mstqilliyimizin ilk illrind uaqlar n latn qrafikal kitablar ox az olduundan, mktblilr "Tumurcuq"da veriln hekay, nal v eirlrdn istifad etmilr. Bu gn d bir sra mktblrd mllimlr z agirdlrin bu qzetdki yazlar oxu material seirlr. lav edk ki, qzet Azrbaycan mktblilri n "Tumurcuq"un kitabxanas" seriyasndan xeyli kitab da tqdim edib. Hmin kitblardak bzi yazlar htta drsliklr salnmdr. nc qeyd etdiyimiz kimi, qzet istedadl uaqlar z xarmaq, onlara dstk olmaq mqsdil dflrl mxtlif yaz, bdii qirat, rsm msabiqlri keirmi v mktblilri mkafatlandrmdr. Tannm yazarlarla, snt adamlar il grlr d eyni mqsd xidmt etmi v uaqlarn ryinc olmudur. "Tumurcuq" tn ilin payznda Mdniyyt Nazirliyinin xtti il keiriln, uaq dbiyyatna hsr ediln respublika kitab bayramnda fal itirak etmidir. Hmin grlr zaman thsil iilrinin, o cmldn balaca "Tumurcuqsevrlr"in qzetin nvanna syldiklri bir daha sbut etmidir ki, bu gn d qzet lkd uaq mtbuatnn ncldr. Qzet balaca idman ulduzlarnn uurlar bard d maraql yazlar drc edir. Bak Futbol Federasiyasnn azyal futbolular arasnda keirdiyi "Sabahn ulduzlar" yarlar "Tumurcuq"da geni iqlandrlr. Bundan lav, qzet turnirin n ox top vuran futbolusuna z kubokunu tqdim edir. Uaq futboluna gstrdiyi qayya gr d Bak Futbol Federasiyas qzeti mkafatlandrmdr. "Tumurcuq" qzetinin faliyyti haqqnda mxtlif qzet-jurnallarda, telekanallarda, radio verililrind oxlu xlar olub. Msln, qzetin 15 ya tamam olarkn "Azrbaycan" qzeti "Tbit ild bir, "Tumurcuq" hr ay tumurcuqlayr" adl yaz verb. "Mdniyyt" qzeti is qzetin redaktoru il msahib drc edib.
LYAS EFENDYEVN OCUK HKYELER VE TOPLUMSAL DEERLER Do. Dr. Sedat Adgzel
Atatrk niversitesi, Trkiye
Azerbaycan edebiyatnn hem Sovyetler Birlii dneminde hem de bamsz Azerbaycan Cumhuriyeti yllarnda en nemli yazarlarndan biri lyas Efendiyevdir. Eser vermeye balad ilk yllardan itibaren edebiyat sahasnda yeniliklerin ncs olmu ve Sovyet hkimiyeti yllarnn sanat anlay olan sosyalizm realizminin kat kurallarnn ksmen de olsa dna kmay baarabilmitir. 52
TEZSLR
lyas Efendiyev, sosyalizmin ekonomik ve ahlak anlaynn bozduu toplum yapsn dzeltmeyi kendine ama edinmi, mill ve manev deerlere nem veren bir yazardr. Bu bakmdan eserlerinin kahramanlar genellikle genler ve ocuklardr. lyas Efendiyev, birok yazar ve airin hibir neden olmadan ortadan kaldrldklar ve insanlarn dncelerini bile ifade etmekten korktuklar bir dnemde eser vermeye balamtr. Yazd birok hikye, roman ve tiyatro eserinin yannda, toplumsal yaam, mill ve manev deerler, yetien nesillerin mill bilince ulamasna nclk edecek yzlerce makale ve denemesi bulunmaktadr. O ayn zamanda iyi bir edebiyat yorumcusu ve eletirmenidir. Yapt eletirilerle Azerbaycan edebiyatnn geliimine nemli katklar olmutur. lyas Efendiyev, ocuklar iin yazd ksa hikyelerle de gelecek nesillerin yetimesinde olduka nemli rol oynamtr. Yazar, ocuklar iin yazd ksa hikyelerle gelecek nesillerin mill bir bilinle, evrelerine ve kendilerine yararl bireyler olarak yetimelerini amalamtr. ehirden Gelen Avc, Tarlada Bir Tura tyordu, z le, Avcnn Masal, Ceylan Av, Yasemin Aac ve Koruklarda yazarn ocuklar iin yazd hikyelerdir. Bu hikyeleri yazarn dier eserlerinden ayran en nemli zellik ierdikleri mesajn hibir sembole yklenmeden aka ifade edilmesidir.
BIBLIOTHERAPHY CAN BE A HEALING AND WELL BEING TOOL IN SCHOOLS Do. Dr. Sefa Bulut
Bibliotheraphy has gradually became a well known methods utilized in schools and mental health services. Utilization of bibliyoteraphy in schools and literature is a relatively new concept and that deserves attention of all of the educators and teachers. The purpose of this presentation is to explore possible utilization of this methods in schools with teaching materials and methods. This presentation will introduce the idea of bibliotheraphy and the underlying assumptions of this technique. This presentation will explore the usage of this method in counseling and guidance classes as well as in reading, writing and literature classes. Since the framework is mostly mental health problems, examples will be provided for successful programs using this method. Some of the benefits and limitations will be also discussed in light of the most current literature findings. 53
NB'NN HAYRYYE'SNDE BELL BALI KAYNAKLARDAN STFADE YOLLARI Sadt manova

Toplumun en kk bireyi olan ocuk evresini, dnyay, yaad dnemin ve ortamn deerlerini, birlikte yaamann getirdii kurallar, ninni, tekerleme, masal, bilmece, hikaye ve efsane gibi szl rnlerden rendii gibi okul ncesi ve okul dneminde karlat edebi rnlerden de renmekte, renirken elenmekte ve karlat hayal dnyasyla yaratcln daha da pekitirmektedir. Bu bakmdan ocuun zihinsel ve ruhsal geliimi asndan edeb rnler byk nem tamaktadr. Klasik Trk Edebiyatnda insanlara iyiyi, doruyu gstermek, topluma ve devlete yararl insanlar yetitirmek amacyla yazlan nasihat-nme veya pend-nme olarak bilinen manzum veya mensur eserler bulunmaktadr. Bu eserlerden biri Nb'nin Hayriyye'sidir. Nb (1642-1712) Divan edebiyatnda "tefekkr iiri" crn aan nemli bir airdir. Divan edebiyatnn hemen her trnde eser vermi olan Nb "Hayriyye" adl didaktik mesnevisiyle geni bir hrete ulamtr. ocuk-edebiyat ilikisi ve bu iliki erevesinde ocuu konu edinen Hayriyye, klasik dnemde yazlan gzel bir rnek ve Nbnin, olu Ebul-hayr Mehmed elebi iin yazm olduu ahlk-didaktik bir mesnevidir. Nasihat konusu pek ok air ve yazar tarafndan szl ve yazl edebiyatmzn balangcndan itibaren en ok ilenen konular arasndadr. Nasihat-nmeler, insanlara doruyu gstermek, onlar yanl davranlardan sakndrmak amacyla yazlan eserlerdir. Temel nitelikleriyle "ahlk eserler"den saylan manzum nasihat-nmelerin ana kayna slam dinidir. Nb'nin "Hayriyye" eserinin temel kayna incelendiinde karmza birok ana kaynak kyor. Bunlar u ekilde sralayabiliriz: Kur'an, Hadis, Arap ve ran edebiyatnda Pend-nme trndeki baz eserler, ataszleri, tarihi olay ve hikayeler, gelenek ve grenekler, 17. yzyln baz bilim dallar.
54
TEZSLR
MZL JURNALINDA "UAQ" MVZUSUNUN TCSSM PhD. Seyran Qaybov

Tnzal liyeva
19001920-ci illr dnya lklri, elc d Azrbaycan n olduqca qarq bir dvr idi. Bir ox siyasi mslnin hll olunduu, baqa szl dnyann yenidn qurulduu o dvrn yrnilmsi olduqca aktual bir msldir. Mlumdur ki, o dvr haqqnda bir ox sr qlm alnb, dvrn siyas, iktisadi, mdni hyat mxtlif istiqamtlrdn thlil olunub. Digr trfdn dvrn ab-havasnn en geni kild o illrd nr olunan qzet v jurnallarda ks olunduu mlumdur. Bu baxmdan gnmzd onlarn bir daha gzdn keirilmsi yaanm hadislrin yeni bir aspektdn iqlandrlmasna kmk edckdir. Azrbaycan mtbuat tarixin baxdmz zaman o illrd bir ox qzet v jurnaln nr olunduunu grrk. Bunlar arasnda Mzli jurnalnn z dst-xtti var. Mzli jurnal nr olunduu dvr rzind istr Bakda, istrs d blglrd yaanan siyasi, sosial v mdni hyat z shiflrind ks etdirmi, yaanan hadislr bigan qalmam, elc d dnyada ba vern olaylara z mvqeyini bildirmidir. Mzli jurnalnda ilnn mvzulardan biri d "uaq" mvzusudur. Bu mvzu o dvr n olduqca aktual bir mvzu idi. Mzli jurnal da bu mvzunu z dst-xttin, slubuna uyun olaraq dil gtirmidir. Jurnal thlil etdiyimiz zaman aydn olur ki, "uaq" mvzusu hr yn il dvrn ziyallarnn diqqt mrkzind olmu, jurnaln trzin uyun olaraq hadislr satirik bir slubda dil gtirilmi, tnqid olunmu v x yollar gstrilmidir. Mzlid "uaq" mvzusunun istr eirlrd, istrs d nsr srlrind ilndiyi grlr. Jurnalda bu istiqamtd ilnn mvzular "sosyal v mdni hadislr qarsnda uaq", "uaq trbiyysi", "uaqlarn thsili" balqlar altnda thlil etmk mmkndr.
55
EYHNN HAR-NMESNE OCUK EDEBYATI AISINDAN BR BAKI Setter Durmaz

Qafqaz niversitesi, Azerbaycan
Asl ad Yusuf Sinneddn olan eyh, XV. yzyln ilk yarsnda Anadolu'da yaam ve kendi devrinde sultnu-uar unvann alm irlerden biridir. Klasik Trk edebiyatnn kurulu devri irlerinden olan eyh, adn edebiyat tarihinin unutulmayacak ahsiyetleri arasna yazdran eserler kaleme almtr. irin, orta hacimli bir Trke Divn ile Hsrev rin ve Har-nme mesnevleri vardr. Anadolu sahasnn en gzel hiciv rneklerinden birisi olarak kabul edilen Harnme, 126 beyitlik bir mesnev olup, ayn zamanda hiciv ve mizah edebiyatmzn bir aheseridir. Bu kk manzum hikyede kzlerin rahatna ve boynuzuna imrenen zavall eein, sonunda kulaklarn kaybetmesi olay anlatlr. ir, aslnda kendi bandan geen bir hdiseyi, tehs yoluyla hayvanlarla temsil ederek, en mkemmel bir tarzda aksettirmeyi baarmtr. Hayvanlarn azndan insann dnyasna ayna tutan ir, hayal ile gerei yzletirmi; mizah ile iiri, vg ile yergiyi sembolik bir anlatmla kar karya getirmitir. Asrnn sade, akc ve tabi Trkesini en iyi yanstan eserlerden biri olan Har-nmenin, ayn zamanda olduka canl tasvirlere, etkili ve halk diline yakn bir slba sahip olduunu sylemek mmkndr. Genel hatlaryla ocuun dnyasnda gzellikler artran, onun ruhunda gzele ve iyiye kar olumlu davranlar gelitiren, hayal dnyasn zenginletirerek ana dilinin tadn hissettiren eserler, ocuk edebiyat kapsamnda deerlendirilir. Bu bildirimizde eyhnin Har-nme mesnevsinin, ocuk edebiyat asndan bir deerlendirmesi yaplmtr. Bu deerlendirme neticesinde, eserin gerek ekil, gerekse dil ve slp asndan ocuklara hitap ettii tespit edilmeye allmtr.
OCUK R M DDAKTK MANZUME MI? Yrd.Do.Dr. Tacettin imek

Atatrk niversitesi, Trkiye
iirde mesaj iletimi, edebiyatn ilgi ekici konularndan biridir. Mesajn dorudan ya da dolayl olarak iletilmesi, metnin edebliini tartmaya amaktadr. Metinlerin ilevleri zerine yaplacak bir deerlendirmede, mesaj dorudan iletmenin dzyazya, rtk ve simgesel bir dille iletmenin de iire zg olduu sonucuna varlmaktadr. iir, dilin poetik ilevde kullanlmasndan doan bir edebi trdr. 56
TEZSLR
iirin d yap unsurlarn kullanarak oluturulmu mesaj ncelikli metinleri iirden ayrmak ve manzume olarak deerlendirmek gerekir. Trkiyede ocuk iiri yazan ilk isimler, iiri bilgi aktarma, dnce kavratma, t verme ya da davran kazandrma arac olarak grm, bu nedenle didaktik bir slp kullanmlardr. Cumhuriyet dnemi Trk ocuk iirinde, ocuk iiri teriminin genellikle didaktik manzume anlamnda kullanld, bunun da ocuk algsyla dorudan ilgili olduu sylenebilir. Ancak Fazl Hsn Dalarca, 1967 ylndan itibaren dili poetik ilevde kullanarak ocuk duyarln yanstan iirler yazmtr. Mustafa Ruhi irin, Cahit Zarifolu ve Gkhan Akiek, dili poetik ilevde kullanan airlerden birkadr. Bildiride Trkiyede ocuklara ynelik iir ve manzume rnekleri zerine bir deerlendirme yaplacak, olan ve olmas gereken arasnda bir karlatrmaya yer verilecektir.
BALKANLARDA TRK OCUK HKAYESNN DER EDEB TRLER NDEK YER Yrd.Do.Dr.Tuba Insu sen Durmu
TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Trkiye
Balkanlarda Trk ocuk edebiyatndan sz etmenin neredeyse Trk edebiyatndan sz etmek demek olduu bir corafyada, ocukla ilgili retimler ortaya koymaya ynelmenin sadece yazarn kiisel tercihi olmayabileceini unutmamak gerekir. Yunanistanda bulunanlar hari, Balkanlarda yaayan Trklerin tamamnn sosyalist ynetimlerce idare edilen lkelerde yaam olmalar, bu yrelerde retimde bulunan yazar/airleri bu ortamn dnda olabilecekleri retimlerde bulunmaya itmitir. ocua hitap edebilecek konular da bu erevede tercih sebebi olmutur. ocuk edebiyatna dair retimleri ortaya koyan yazarlarn neredeyse tamamnn retmen olularn da bu balamda deerlendirmek gerekir. Bu erevede bu bildiride Balkanlarda ortaya konan Trk ocuk hikayeleri, dier edebi trler iinde deerlendirilecek, yazar/airlerin ocuu konu edinen retimlere yer vermi olmalarnn sebepleri irdelenecektir.
57
FOLKLOR UAQ ERNN QAYNAQLARINDAN BR KM F.e.d., Tyyar Salamolu

Azrbaycan uaq dbiyyatnn tarixind XX srin vvllri mstsna mvqey malikdir. Bu dvrd M..Sabir, A.Shht, A.aiq, R.fndizad kimi mhur sntkarlarla brabr, adlar geni oxucu ktlsin az mlum olan Arif, Rbi, Y.fndizad, .Hseynzad, M.B.Muradzad, Naseh v baqalarnn Dbistan, Rhbr, Mktb jurnallarnda, uaq drsliklri v qirat kitablarnda ap olunan uaq eirlri bu sahnin xsusi bir inkiaf yolu kemsin tkan vermidir. Bir qisim folklor nmunlrind ifad olunan xlaqi ideyalar dvrn uaqlarnn trbiysi baxmndan da tam mqbul grnm, bu tipli nmunlri sntkarlar ya he bir dyiiklik etmdn, ya da ox czi dyiiklikl nzm kmilr. Bzi uaq eirlrind hanssa folklor sjetinin nzm kilmsi yox, bu sjetlrin hmin sr zrindki tsiri qabarq cht kimi z xr. Digr bir qisim poetik nmunlrd mlliflrin istinad etdiyi folklor sjetlri uaqlarn maraq dairsi, ya sviyylri, drketm qabiliyyti baxmndan, hminin ideya-mzmun chtdn srfli olan bir ox mliyyatlara mruz qalm, bellikl, estetik tsirin daha da qvvtliliyi mnasnda ilk mnbni tkrar etmyn, orijinal ideyal v mzmunlu uaq srlri yaranmdr. Uaq poeziyasnda folklordan istifadnin digr bir yolu zn poetik forma mkmmlliyi v rngarnliyi axtarlarnda biruz verir. Bu yolla yaranan srlrd, birinci halda, ayr-ayr folklor nmunlrindn uaq srlrinin trkib hisssi kimi istifad olunur, ikinci halda, xalq eirinin mxtlif janrlarnn laylalarn, bayatlarn, tapmacalarn poetik formas sas gtrlrd. Xalq nallarnn da bdiilik imkanlar airlrin diqqtindn yaynmam, onlarn ifad vasitlrin, xsusi deyim trzin istinadn oxlu mnzum nal yaradlmdr ki, bu da hmin janrn uaq poeziyasnn sas janrlarndan biri kimi tsdiq olunmasna gtirib xarmdr. Azrbaycan uaq eirinin bzi nmunlrinin xalq eirinin blgs, ritmi, bzn is sadc olaraq melodiyas il kklndiyini mahid edirik. Bel eirlri yaradan zaman sasn xalq mahnlarnn, bzn d uaq oyun nmlrinin bdiistruktur elementlrin, ritm v ahngin istinad edilmidir. Xalq mahnlarnn ritmik-melodik imkanlarndan mzmunu mktb uaqlarnn tlim v trbiysin uyun gln v sasn nm drslrind oxunmaq n yazlan rqi yaradcl prosesind istifad olunmudur.
58
TEZSLR
DBYYATIN UAQLARIN MNV NKIAFINDA ROLUNA DAR HMD BY AAOLUNUN FKRLR Tural Mirzliyev
hmd by Aaolunun, geni tfkkr malik alim kimi, cmiyyt hyatnn bir ox sahlri haqqnda mlahizlri olmudur. O, hquq, dvlt, mdniyyt, din v baqa bu kimi amillr bard fikir yrdrkn hmin tsisatlarn cmiyyt v cmiyytin sasn tkil edn frdlrin hyatna tsirini n plana kmi, mhz bu yndn yararllq drcsini myynldirmy almdr. Aaolunun dbiyyatnas kimi faliyyti d baxmdan aktualdr. O, bdii srlrin frdin, xsiyytin formalamasnda roluna btn srlrind toxunmu, uaqlarn hans bdii srlri oxumasnn onlarn vtnda v insan kimi yetimsind xsusi hmiyyt dadn vurulamdr. ... dbiyyat v tfkkr mahiyytc sosial hadislrdir. Bu zdn mvzusu v hdfi cmiyyt olmayan bir dbiyyat v tfkkr mn v mahiyytc bo v qidsiz bir eydir (1). Avropa nnsinin gzl bilicisi v ttbiqi trfdar kimi, Aaolu bu ynd nmunlr verrkn tez-tez qrb dbiyyatna mracit edirdi. Onun iller v Htedn gtirdiyi misallarla alman cmiyytini, Russo, Hqo kimi diblrl fransz cmiyytini, ekspir v Bayronla ingilis fikrini uzladrmas, uyunluq tapmas v n sas bu uyunluun qfildn yaranmayb, krp urlara nfuz etdikc yetimsi haqqnda fikirlri alimin dnyagrnd bdii dbiyyatn uaq uruna tsiri bard dolun mlumat verir (2). Bu tezisinin n gcl kild tzahrn rus dbiyyatnn timsalnda grr, bugnk (XX srin vvllri) inqilablar Rusiyasn birbaa rus diblrinin msbt obrazlarnn yanilmsin balayrd (3) . Aaolu bu mnada rqi Qrbdn yrnmy arr v tssf ki, rq dbiyyatndak msbt nmunlri grmrd.
AZERBAYCAN MEKTEB MECMUASINDAK (1911-1925) OCUK HKYELERNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARI mit Pekta
Qafqaz Universiteti, Azerbaycan
1911-1925 yllar arasnda G.Read Mirzezade ve A.Efendizade idaresinde iki haftada bir Bakde nerolunan dergi Azerbaycan ocuk Edebiyatnda 20. yzyl balarnda ner olunan dergilerin en uzun soluklu olandr. Toplam doksan iki say 59
kmtr. ocuk dergisi olmasna ramen ierik bakmndan hayli hacimli bir yapya sahip olduu gzlemlenir. Dergi 1911 ylnn 29 Noyabrda nerolunan ilk saysnn ikinci sayfasnda ortaya k amalarn idareden bal altnda Doktor Neriman Bey imzal yazyla ortaya koyar. Bu yazya gre dergiyi karanlarn amalar talebelerin ahlakna, bilgisine yardm eden, onlarn ahval ve hayatndan bahs eden ilerlemelerine sebep olan her tr menfaatli yazlara dergiyi aarak talebelerin bilgi dairesini geniletmek ve onlara yeni ufuklar amaktr. Dergide bilhassa hikyeler geni yer tutar. Doksan iki say nerolunmasna ramen dergide iki yz elli civarnda hikye mevcuttur. Hikyelerin orijinal hikyeler, alnt hikyeler, glmeli nallar, qorqulu nallar eklinde karmza ktn grrz. Bu hikyeler ocuklara mill, manev, ananev kymetleri retmek bakmndan nem tamaktadr. Bilhassa 20. asrn sosyal hayatnn yansmalarn grmek mmkndr. Mesela, 07 Oktyabr 1914 No.14 s. 273te yer alan ki Yetime ve kfe adl hikayede kzlarn gittii mektepte eitimin nasl yapldna dair bilgiler mevcuttur.Yine 1914 yl No.5 s.66da Rhmdil Elyas adl hikyede de Nevruz Bayramyla alkal uygulamalara yer verildii grlr. Hikyelere bakldnda eitimden bayramlara; ekonomik hayattan sosyal tabakalar arasndaki ilikilere; tp ilminden hayvan sevgisine kadar sosyal hayatn yansmalarn grmek mmkndr. Bu yansmalar da bize o devrin sosyal hayat hakknda bilgi vermekte, o devir ile bugn arasnda ba kurmaya ya da aradaki farklar tespit ederek sosyal deiimin nedenlerini ortaya koymada bizlere yardmc olacaktr.
GKHAN AKEKN RLERNDE BR YLK ALANI OLARAK DOA Volkan Odaba

ocuk Edebiyat alannda farkl trlerde eserler veren ada Trk edebiyat yazarlarndan Gkhan Akiek; iirlerinde, ocuk duyarll ve inceliinin doa imgesi etrafnda zenginletii bir dnya tasavvuru sunmaktadr. ocuk geliiminde gnmz szl ve yazl kltr rnleri ierisinde iir trndeki metinler vastasyla; ocuun her ynyle yaama hazrlanmas, iinde yaad doaya sayg duymas ve onun farkna varmas, btn canllara ahlaki ve vicdani bir bakla yaklamas amalanmaktadr. Buradan hareketle airin iirlerinde geen doaya ait motifler, farkl balamlarda ele alnm, yaznsal metnin iletiimsel ve estetik dili zmlenerek ocuun fiziksel, ruhsal ve psikososyal geliiminde etkin rol oynayabilecei anlatlmaya allmtr. 60
TEZSLR
AZRBAYCAN UAQ ER DNMD - XX SRN BRNC YRM LND, SOVET DNM RFSIND V HAZIRKI MSTQLLK DVRND Vaqif Aslanov
r olacaqlarn dndkc mdrikln olan babalarmz, glin olacaqlarn yqin etdikc ciddiln qz nnlrimiz z rklrind uaqlar n n gzl adlar semi, onlarn rfin n irin, n hzin v n sevdal nmlri oxumular. Bu ilahi istkd v bu ilahi ifada ata-ana, baba-nn dnyasnn btn rnglri z ifadsini tapmdr. Bir szl, uaq adlar v uaq eirlri bir ox hallarda uaqlardan vvl dnyaya glmidir. aalar qundaqdan, bblr blkdn, krplr beikdn xdqca, imkldikc, yeridikc onlara oxunan nmlr d mzmun v mndric etibaril yenilmidir. Uaq dbiyyat mrn rnglri, talenin naxlar kimi rngarngdir, yadanyaa keidin pilllri v astanalar kimi z glcydir. Orada krp qltsnn da, ata-ana qays v frhinin d, baba-nn qrurunun v xatircmliyinin d poetikas vardr. Artq burada shbt ox ciddi bir dbiyyatdan gedir. O dbiyyatdan ki, orada Sz szdn alan var, Zlfn z salan var. Oul balam, tez by, Gz yolda qalan var. v ya Xrdacasan, mzsn, Hr bir gldn tzsn. O gn qurban olum, Ayaq tutub gzsn. klind arzu v istyin lakonik ifadsi mhkmc yer tutur. Oxamalar, laylalar, tapmacalar, yanltmaclar, crnatmalar, daha n bilim nlr v nlr d bir yandan... Yazl dbiyyata gldikd is bnvrsi qoyulan gndn Azrbaycan dbiyyatnda uaq mvzusuna mracit etmyn air, demk olar ki, olmamdr. Bir trfdn d Azrbaycan uaq dbiyyatnda lirik, pastoral, didaktik, dramatik olmaqla eirin btn nvlri tmsil olunmudur. Qlmlrini rbcd, farscada snamalarndan asl olmayaraq Azrbaycan airlri uaqlar n d grkli olan ibrtamiz mvzulara mracit etmilr. X. irvaninin irvana nvanlanan eirlrindki vtn hsrti, N.Gncvinin Xmssindki bir ox ibrtamiz hekaytltr, M. Fzulinin Shbtul-smarndak Meyvlrin shbti uaqlarda duyularn v mqayis qabiliyytinin inkiafna bu gnn znd d tsir gstrmkddir. 61
Azrbaycan uaq dbiyyatnn inkiafnda XX srin birinci iyirmi ili xsusi bir mrhl tkil etmidir. XIX sr boyunca A.Bakxanov, M..Vazeh, Q.Zakir, M.N.Did, M.F.Axundov, H.Zrdabi, S..irvani, H. Xan Qaradai v baqalarnn qurduu maarifi bnvr zrind inkiaf edn Azrbaycan uaq dbiyyatnn solmaz iklri XX srin vvllrind M..Sabirin qlmindn gyrdi, A.Shht v A.aiqin simasnda yeni rpomantik mrhly daxil oldu. Artq Azrbaycan uaq dbiyyatnda A.Shhtin xsind Cclrim birr-birr Suyu grb yavuq glr. r, gedr elnr, Yeyr, ir cclrim, Doyub qaar cclrim. (Cclrim) v ya Oturmu ana Basm barna Nazl krpsin, Laylay der ona. (Ana v bala) v s. eirlriyl grntnn, hrktin v tsvirin romantikasn grrk. A.aiqin xsind is Laylay mlyim, sevdiciyim. yavrucuum, yat. Bir d l dmz bu cocuqluq dmi, heyhat! Trk oilusan, cdadn ulu, srfraz... t vtnindir, a quzum, anl bu Qafqaz. (Laylay) dey ald laylay il uaqlarn, Hpimiz bir yuva prvrdsiyik, Hpimiz bir Gnin zrrsiyik. (Hpimiz bir Gnin zrrsiyik.) hqiqtini elan etmkl btnlkl insanln qan yaddan oyadan romantikann hzinliyini yaayrq. Tssflr olsun ki, Sovet dnmi uaq dbiyyatn da siyasildirdi. Azadlq verdi biz Lenin - ziz babamz dey-dey uaqlarn da yaddan koraltmaa aldlar. Marksdr, Lenindir hyatda baban,yirmialtlarm, ey anli qhrmanlar! Adlar rklr hkk olunmu insanlar! deynlrin say kblk kimi ba alb getdi. Bu mumsovet prosesiydi. Digr Sovet Sosialist Rrespublikalar kimi Azrbaycan, Trkmnistan, zbkistan, Qrzstan v Qazastan respublikalar da oxar nmlri oxar ritm il oxuyurdular. Lakin bu ifa he d hr yerd rkdn gln ifa deyildi. 62
TEZSLR
El o Sovet dnminin znd M.Seyidzad, M.Dilbazi, .Cmil, T.Elin, .Tapdq kimi bdii szn inda uaq psixologiyasnn n inc qatlarna en biln airlr yetidi. Bu mhtm siyahya uaqlar n yazma zn rf biln R.Rza, M.Rahim, B.Vahabzad, N.Xzri, .Krim kimi sntkarlarn da adlarn lav etmyi zm borc bilirm. Onlar uaq eirin uaq tfkkr trzin syknn bdii nitq gtirdilr, uaq dili il tsvirlr yaratdlar. Bu tsvirlrd byklrin szyl, uaqlarn gzyl mntiqindn x ednlr d oldu. Bir qisim sntkarlar is uaq v byk tfkkrnun bir-birini tamamlamasnn yani nmunlrini yaratdlar.Tsvirlr, dialoqlar klind yazlan bu eirlr Azrbaycan uaq dbiyyatnn n gzl nmunlridir. Mn bel glir ki, Azrbaycan uaq dbiyyatn dnmd - XX srin birinci iyirmi ili rzind, Sovet dnmi rfsind v hazrki mstqillik dvrnd mqayisli kild yrnmk dbiyyatnaslmzn qarsnda duran vacib msllrdn biridir. Azrbaycan uaq eiri, nsri v dramaturgiyas yuxarda adna duz saldmz o dnm rfsind mzmun v ideya baxmndan mxtlif istiqamtd olmudur. Azrbaycan uaq dbiyyatna mqayisli yanama dbiyyatmzn uaq dnyas kimi saf v mqdds olmasna xidmt edckdir. Trk Xalqlar Uaq dbiyyat Beynlxalq Konqresi II-d Azrbaycan uaq eiri dnmd - XX srin birinci iyirmi ili rzind, Sovet dnmi rfsind v hazrki mstqillik dvrnd adl mruz il x edcym.
AZRBAYCAN UAQ DBYATI NR EDN NRYYATLAR V ONLARIN FALYYTNN THLL Dos. Vsal Musal
Bak Dvlt niversiteti, Azrbaycan
Bu gn uaqlara nvanlanan kitablar balca olaraq Ayna Mtbu Evi, Yeni Nsil Nrlr Evi, Nal evi, Nrgiz, Altun kitabv Beik nriyyatlarnn mhsullardr v bu kateqoriyadan olan kitablar sadalanan nriyyatlarn ap mhsullar srasnda stn faiz tkil edirlr. Azrbaycanda uaq dbiyyatnn latn qrafikasnda nri v thsil mssislrinin onlarla tminat sahsind son illrd byk ilr grlmdr. Bel ki, Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti lham liyevin Azrbaycan dilind latn qrafikas il ktlvi nrlrin hyata keirilmsi haqqnda 12 yanvar 2004-c il, Dnya dbiyyatnn grkmli nmayndlrinin srlrinin Azrbaycan dilind nr edilmsi haqqnda 24 avqust 2007-ci il tarixli Srncamlar il hm dnya, hm trk xalqlar, hm d Azrbaycan dbiyyatnn n dyrli uaq dbiyyat nmunlri dvlt hesabna yksk poliqrafik sviyyd nr edilrk, lkmizin btn thsil mssislrinin kitabxanalarna hdiyy edilmidir. 63
Bundan lav Thsil Nazirliyi il dnya Banknn birg layihsi sasnda 18 cildlik Uaq ensiklopediyas ap edilmi, Mktblinin kitabxanasndan seriyasndan 100 cildlik Azrbaycan v dnya dbiyyatnn n yax nmunlri latn qrafikasnda nr olunmudur. Beik v Tutu nriyyat demk olar ki, btnlkl uaq kitablarnn nri il muldur. Ad sadalanan uaq nriyyatlar irisind Tutu nriyyatnn ap mhsullar poliqrafik baxmdan daha gz oxayan, faliyyti is daha nzr arpandr. Bundan lav Tutu nriyyatnn nr etdiyi uaq kitablar hr il mxtlif dnya lklrind tkil olunan kitab srgilrinin itiraks v qalibidir. Bu gn kimi Tutu nriyyat 60 adda, 520 000 tirajda kitab buraxmdr ki, bu rqmlr sasn onu Azrbaycan uaq dbiyyat nri sahsind lider adlandrmaq mmkndr. Tutu nriyyat hr il Frankfurt, Boloniya v digr lklrd keiriln byk beynlxalq kitab srgilrinin itiraksdr. Tutu nriyyat Azrbaycanda dnya standartlarnda uaq dbiyyat nr edn n yax nriyyatlardandr. Bel ki, bu nriyyatla n yax air, yaz, rsam, dizayner, bstkar v musiqiilr ilyirlr. Tutu nriyyatda hazrlanan kitablar sasn Trkiyd yksk keyfiyytli kazda ap olunur. Tutu nriyyatnn ap mhsullar Respublikamzda keiriln mxtlif srgilrd, mxtlif nominasiyalarda diplomlara layiq grlmdr. Bel ki, Kitab Klubunun 2005-ci il mayn 20-21-d keirdiyi I Respublika kitab-sat srgisinl nairlr 12 mxtlif mkafat v diploma layiq grlmdr. Altun kitab nriyyat 2004-c ildn faliyyt gstrir. Nriyyatda 4-7 (Mnim ilk kitabm), 6-9 (Altun klassika) yal uaqlar n silsil kitablar ap olunur. Altun Kitabn hyata keirdiyi n iri nr layihsi 9-14 yal uaqlar n nzrd tutulmu Mktblinin kitabxanas adlanan silsildir. Bu layihd aadak seriyalar zr 100-dn ox kitabn nri nzrd tutulur: - ifahi xalq dbiyyat - Dnya dbiyyatndan semlr - Azrbaycan klassik dbiyyat - Elmi-ktlvi dbiyyat - Tarixi yaradanlar Hazrda bu layih rivsind 40-a yaxn kitab iq z grmdr. Beik nriyyat 2008-ci ild yaradlmdr. sas faliyyt istiqamti uaq dbiyyatnn nridir. Nriyyat bu gn kimi nallar, inkiafetdirici kitablar, fsanlr, rvaytlr, trcmlr, ensiklopediyalar ap etmidir. Brkt nriyyat nmunvi nsil n...! devizi il alaraq bir ox dyrli srlri nr etmidir. Bunlarn arasnda Msnvidn seilmi hekayalr, Ulu aacn tilsimi, N? Nec? N n? Mktbd xlaq v davran qaydalar v digrlrini qeyd etmk olar. Onu da vurulamaq yerin drdi ki, bu nriyyatn ap mhsullar poliqrafik keyfiyytin gr frqlnir. 64
TEZSLR
Xzr nriyyat da bzi uaq kitablarn nr etmidir. Qlm ofset irkti Krpmin nallar seriyasndan uaqlar n nal kitablar nr etmidir ki, bu kitablarn ciddi redakty ehtiyac var. ANS Press nr evinin nr uaq kitablar da qsursuz deyil. Tkrar nr olunmalarna baxmayaraq shvlr dzldilmmi, olduu kimi oxuculara tqdim olunmudur. Azrbaycanda bir ox nriyyatlar uaq dbiyyatnn, kitablarnn nri il mul olsalar da, bu kitablarn slubu, dili, trtibat v digr msllr mtxssislr trfindn ciddi ilnilmli, nr olunan kitablardak yanllar, shvlr aradan qaldrlmaldr. Bir szl uaq dbiyyatnn bu sahnin mtxssislri trfindn nr hazrlanmas, ciddi redakt olunmas v poliqrafik keyfiyytinin yuxar qaldrlmasna ehtiyac duyulmaqdadr.
TRK OCUK EDEBYATINA KATKISI AISINDAN YAVRUTRK DERGS Yeliz Okay

Aratrmac Yazar, Trkiye
Yavrutrk Dergisi, 1936 ylnda yayn hayatna atlan ocuk dergilerinden biridir. Derginin sahibi ve yaz ileri mdr, erken Cumhuriyet dneminin ilk ve nemli yaynclarndan biri olan Tahsin Demiray'dr. Zengin grsel malzemesi ile dikkat eken Yavrutrkn yazar kadrosunda, Trk ocuk edebiyatna katk yapm olan C. Cahit, Tahsin Demiray, Kemalettin Tucu, Nimet alapala, Ercmend Kalmuk, Mecdi Enn, Mahmut Aba, Read Ekrem Kou gibi isimler bulunmaktadr. Genellikle Ercmend Kalmukun resimledii kapak resimleri, derginin iinde olan hikyelerin konusunun resmedilmesi biiminde tasarlanmtr. Faruk Nafiz amlbel, Hasan Ali Ycel, Mehmet Emin Yurdakul, Halide Nusret Zorlutuna, mer Seyfettin, Yusuf Ziya Orta gibi nl kiilikler iirleri ile derginin sayfalarnda yer bulurken, daha sonra Trk ocuk edebiyatnda nemli bir yer edinecek olan Kemalettin Tucu da iftlikten Kaanlar, Deli Ahmet, Dikmen Ky Horozu, Han Buyurdu ve Altn Bilezik gibi eserleriyle tannmaya balamtr. 19 lk Kanun 1942 tarih ve 44. says ile yayn hayatndan ekilen Yavrutrk, ocuk dergiciliine getirdii birok yeniliklerin yannda, zellikle deiik trlerdeki metinlerle ocuk edebiyatna yapt kayda deer katk ile Cumhuriyet dnemi Trk ocuk dergiciliinde farkl bir konuma sahiptir. Bu bildiride, Yavrutkn ocuk edebiyatna salad katklar, rnekler erevesinde ele alnarak, ocuk edebiyat-Yavrutrk ilikisi deerlendirilmitir. 65
DN DUYARLIIN OCUK EDEBYATINA YANSIMASI: HASAN DEMR RNE Yrd. Do. Dr. Yasin Mahmut Yakar
Erzincan niversitesi, Trkiye
19. yzyldan itibaren yaplan almalar sonucunda ocuklarn yetikinlerden farkl zelliklere sahip olduunun anlalmas beraberinde ocuklara ynelik bir edebiyat da getirmitir. Sever (2008)e gre ocuk edebiyat (yazn), erken ocukluk dneminden balayp ergenlik dnemini de kapsayan bir yaam evresinde, ocuklarn dil geliimi ve anlama dzeylerine uygun olarak duygu ve dnce dnyalarn sanatsal nitelii olan dilsel ve grsel iletilerle zenginletiren, beeni dzeylerini ykselten rnlerin genel addr. lkemizde Tanzimat dneminde eviri arlkl balayan ocuk edebiyat daha sonra zgn eserlerin verilmeye balamasyla gelimeye balam, Cumhuriyetin ilanyla beraber de bu sre hzlanmtr. 1979un Dnya ocuk Yl olarak ilan edilmesi ocuk edebiyatnn gelimesine ivme kazandrmtr. ocuk edebiyatn genel edebiyat ortamndan ve yaklamlarndan soyutlamak mmkn deildir. Bu erevede, farkl dnya grlerinin ocuklara ynelik eserlere yansd grlmektedir. Bu anlamda din duyarlln da bu hassasiyete sahip ocuk yazarlarnn eserlerinde yer aldn sylemek mmkndr. Bu almann amac, ocuklara ynelik eserler kaleme alan Hasan Demirin hikye trndeki eserlerinde bulunan din deer kazandrmaya ynelik unsurlar ve bunlarn Demirin eserlerine yansma biimini tespit etmektir. Bu erevede din/ manev duyarln Trk ocuk edebiyatna yansmas ve Hasan Demirin bu erevedeki yeri literatr taramas ve dokman analizi yntemiyle tespit edilecektir.
AZRBAYCAN UAQ DBYYATININ TKKL PROBLEM V LKN NKAF MRHLSNN SAS KANALLARI PhD. Yaqub Babayev
Azrbaycan uaq dbiyyatnn tkkl tarixi XIX srin 70-80- illrin tsadf edir. Dorudur, bzi tdqiqatlar uaq dbiyyatmzn tarixini daha vvlki dvrlrdn, htta Nizamidn balayrlar. Lakin bu yanl mvqedir. Hmin tdqiqatlar uaq dbiyyat il uaqlara yarar dbiyyat eynildirirlr. XIX sr boyunca alan yeni, yni Avropa tipli mktblr, mdni-maarif hyatnn Qrb mcrasna dmsi, yeni pedaqoji mhitin formalamas z mstqil 66
TEZSLR
hquq v qanunlar olan uaq dbiyyatmzn tkklnd mhm rol oynad. Xsusil Avropa ynml ana dilli mktblrin almas bu id mstsna drcd hmiyyt ksb etdi. Bel ki, tdris olunan predmet z n proqram, tdris vsaiti, drslik, kitablar, hminin uaq mtbuat tlb edirdi. XIX srin 30-cu illrindn bu istiqamtd ilk tbbslr zn gstrdi. N.Dementyevin lifba, lk oxu n tmsillr v povestlr (1839) adl tdris vsaitlri, M..Vazeh v .Qriqoryevin Kitabi-trki (1850) adl ibtidai mktb drsliklri meydana gldi. Srf uaq dbiyyat nmunlri olmasa da, bu kitablarda mxtlif mnblrdn gtrlm kiik hekaylr z ksini tapd. S..irvaninin Rbil-tfal (1878), Tacl-ktub (1883), A.O.ernyayevskinin Vtn dili (I hiss, 1882) adl drsliklrind is uaq dbiyyatmzn ilk nmunlri z ksini tapd. XIX srin II yars v XX srin vvllrind Azrbaycan uaq dbiyyat nmunlri yolla (kanalla) oxuculara atdrlrd: 1.btidai v orta mktb drsliklri; 2.Qirat kitablar; 3.Uaq mtbuat. btidai v orta mktb drsliklrindn S.Vlibyovun Qdrti-xuda (1888), A.O.ernyayevski v S.Vlibyovun Vtn dili (II hiss, 1888), M.H.Rdiyynin Vtn dili (1894), R.fndiyevin Uaq baas (1898), Bsirtl-tfal (1901), S.Hacbyovun Hdiyyeyi-sibyan (1901), M.S.Seyidovun (Xzanltfal) (1902), M.Mahmudbyovun Birinci il (1907), kinci il (1908), M.Mahmudbyov v A.Shhtin Yeni mktb (1909), F.Aazadnin dbiyyat mcmusi (1912), A.aiqin Uaq gzly (1910), Glzar (1912) v s. drsliklrindki bdii srlrin uaq dbiyyatmzn tkklnd v inkiafnda mhm rolu oldu. Bu dvrd ap olunan qirat kitablarnn say da az deyil. M.N.Abasqulubyovun, N.Axundovun, C.Bnyadzadnin, .Dainin, F.Krlinin, A.Shhtin, . lkbrovun, A.fndizadnin, A.srafilbyovun, .Mznibin, M..Nvrsin v b. qirat kitablar da uaq dbiyyatmzn trqqisi yolunda atlan faydal addmlar idi. XX yzilliyin vvllrind Dbistan (1906-1908), Rhbr (1906-1907) v Mktb (1911-1920) kimi uaq jurnallar faliyyt gstrir. Hmin jurnallarda oxlu sayda uaq srlri nr olunur. Biz bu mqald Azrbaycan uaq dbiyyatnn tkkl v onu douran sbblr, hminin ilkin inkiaf mrhlsind uaq dbiyyatmzn inkiaf kanallar bard danmq.
67
ELNN V . YLSLNN SRLRND KND UAQLARININ OBRAZLARI F.e.d., Prof. Zahid Xlilov
Realist hyatmzn mzrsini ks etdirmk, masir yeniyetmlrin duyu v dncsini, kndd yaayan cavanlarn poetik dnyasn vermk Elinin v .ylislinin hekay v povestlrinin sas xsusiyytlridir. Bu yazlarn srlrind masirlik anlay kndin xarici grnnd, yeni tikililrin, mdniyyt ocaqlarnn oxluunda deyil. Onlarn srlrind adamlarn daxili dnyas, fikir v qaysi, hyata bax realist v aydn cizgilrl verilir. Onlarn yaz platformas son drc parlaq kild grnr. Mqald Elinin Dnyadan qatarlar gedr, Gm, narnc, mxmri, Baladadan ilk mhbbti povestlrinin ilk qhrmanlar olan bili, Allahverdi, Baladada, .ylislinin Mnim nmkar bibim povestinin qhrman Sadq obrazlarndan v onlar hat edn, slind bu qhrmanlarn daxili dnyasnn, psixologiyasnn almasnda xsusi rol oynayan digr surtlrdn d bhs olunur. bhsiz ki, bu srlr uaqlar n yazlmayb. Onlarda byklr n yaranan srlrin xsusiyytlri sas yer tutur. Lakin bu srlrd hvalatlar o qdr maraql bir dill verilir ki, hmin povest v hekaylr yeniyetmlrin sevimli nmunlrin evrilir. Mqald hminin bu srlrin hr birinin xarakterik chtlri haqqnda, bu uaq obrazlarnn hyata bax, dnclri, psixologiyalar bard mlumat verilir.
AZRBAYCAN UAQ DRAMATURGYASI NMUNLRNN SHN TCSSM Dr. Zmin Axundova

Qafqaz niversiteti, Azrbaycan
Uaq dbiyyat mnvi mdniyytin ayrlmaz hisssi kimi ilk nvbd sz snti olub bdii dbiyyata v ifahi xalq dbiyyatna xas olan keyfiyytlri znd birldirir, uaqlar zngin mnvi zvq malik bir insan kimi trbiy edir, z xalqnn mbarizlrl zngin tarixi kemiin drindn bld olmasn tmin edir. Azrbaycan uaq dbiyyatnn inkiafnda xidmtlri olan bir sra yazlarn, o cmldn M..Sabir, A.aiq, S.S.Axundov, C.Mmmdquluzad, M.M.Seyidzad, M.Rzaquluzad, M.Dilbazi, Z.Cabbarzad, Q.lkin, T.Elinnin uaq dbiyya68
TEZSLR
tnn zngin nnlri zminind btn janrlarda yaranan srlri mktb yallarn estetik tlbin v zvqn uyun olub, oxucusunu uaq almin aparr, yetimkd olan nslin milli ruhda trbiysin kmk gstrir. Azrbaycan uaq dbiyyatnn inkiaf yolu v masir mnzrsin nzr salarkn, balalarmz n yazlm dram srlrinin geni elmi thlil ehtiyac olduunu grrk. Uaqlarda milli birlik, vtn, z tarixin mhbbt, sdaqt, csart, bilik alayan shn srlri maraql xarakterlrl, olaylarla zngindir. Uaqlar shny hm d maariflndirici mbd kimi baxr v onun maraql, yrdici olmasn istyir. Azrbaycan uaq dbiyyatnn yaradclarndan biri, milli uaq teatrnn banisi Abdulla aiq pyeslrind hyata uaqlarn gz il baxr, vtn torpann gzlliklrini tsvir v trnnm edir, balaca oxucular il onlarn baa d bilcyi dild, uaq psixologiyasna v txyyln uyun bir kild danr. Sadlik, aydnlq, ycamlq bu pyeslrin sas xsusiyytlrini tkil edir. Onun TnqidTbli teatr n yazd Xasay, Elolu, Vtn, Qaraca qz, Nizami Gncvinin sjetlri sasnda Fitn v Nab yalnz maraql sjetlri il deyil, hm d yksk mnvi keyfiyytlr damalar il sciylnirlr. Hr bir yaradc ziyal aq etiraf edir ki, uaqlar n sr yaratmaq, onlarn zvqn oxamaq tin msldir. Onlar n shn sri yazman is znmxsus daha byk tinliklri var. Bu qbildn olan yaradclq tinliklrinin hdsindn z tcrbli qlmi il mvffqiyytl gln Xanmana libylinin pyeslri on illr boyu Azrbaycann uaq v gnclr teatrlarnn repertuarnda n ox tamaas gstriln srlr srasndadr. Xanmana libyli mxtlif illrd "Gzllr gzli", "Nianl qu", "Aycan", "Dovann ad gn", "Knd hkimi", "Durnalar llk salr", "Meyvlrin ah" v s. dram srlri yazm, onlarn bir oxu lkmizin gnclr v kukla teatrlarnda gstrilmi, mllifin Azrbaycan uaq dramaturgiyasnn grkmli nmayndsi rfini gtirmidir. "Cunqu" adl pyesd Xanmana libyli z sevimli mvzu v obrazlar almin sadiq qalm, yax insan, ideal br vlad xarakterinin tcssm n bdii axtarlarn uurla davam etdirmidir. Yaz-dramaturq, filologiya elmlri namizdi Aygn Hsnolunun "Uaqlar n pyeslr" i uaqlarda dram srlrini mnimsmk bacarn inkiaf etdirmy xidmt edir. Uaq dram srlrindn danarkn xsusi olaraq vurulamalyq ki, uaqlar n yazlan masir pyeslrin dayazl, mzmunca zamann tlbin cavab vermsi problemi hl d hllini tapmayb. Tbii ki, balacalar n ilyn dib v dramaturqlar, hr eydn vvl z srlrini saf, aydn v anlaql dild, uaqlarn tsvvrlr dnyasna uyun slubda yazmaldrlar. Lakin bu srlr qar irli srln sadlik, aydnlq tlbini he vaxt sadlvhlk, primitivlik kimi qbul etmk olmaz. sl bdii srd sadlik mzmun v mtlbin drindn ks etdirilmsin mane olmamal, ksin, mzmun v mtlbin mllif mqsdinin daha yax qavranmasna xidmt gstrmlidir. 69
UAQ NSRND THKY SLUBU V MASRLK Zakir liyeva

AMEA Nizami Adna dbiyyat nstitutu, Azrbaycan
Yer znd btn isanlq v biz hammz milltimizdn, irqimizdn, dilimizdn asl olmayaraq uaqlmzdan bymk. Uqlq v yetkinlik a arasndak hyat msafsi bizi he zaman ilkinkiyimizdn ayra bilmmidir. Bu byk dahilrdn tutmu n adi insanlara qdr hamnn taleyindn ken bir xttdir. Azrbaycann Xalq yazs, Trk dnyasnn tannm yazar olan v hr iki Vtnind kifayt qdr tannm Anar da trklyn xatirlrin hopdurmu bir uaqlq v gnclik dvr yaamdr. Anar da snt almin bzi baqa yazlar kimi kiik hcmli maraql hekaylrl balam, tezlikl dbiyyatn mxtlif janrlarna mracit etmi, yeni bir dbi nslin 60-clar adlanan dbi mktbin n parlaq nmayndsi kimi tannmdr. Anar yaradclnn corafi mnzrsin rq-Qrb kontekstind nzr salnarsa, hr iki qtbn yksk bri dyrlrini yax mnada z yaradclq txyyln hopdurmu yaznn srlrinin yaratd dbi krplrin dnyann bir sra lklrini hat etdiyinin ahidi olarq. Yaznn z uaqlq xatirlri v uqlar n yazd dbi srlr is xsusi bir mvzudur. Yaznn uaqlar n hl 60-c illrd qlm ald lifba v Saylarn srgzti adl iki hekaysi is z thkiy slubu v mvzusu hl Azrbaycanl uaqlarn bilgisayarlarla tan olmad bir dvrdn glcy baxaraq 2000-ci illrin texnoloji biliklrini asanlqla mnimsyn uaqlar n maraql ola bilck gzl uaq dbiyyat nmunsidir.
MUTLU, SALIKLI VE BAARILI OCUK MASAL KLMNDE BYR Yrd.Do.Dr. Zeki Grel
Brak masal desin siyasetiler, nsann kalbine masal nur saar, Masal dinleyenin fikri ycelir, Hayalden yol aar o hakikate. Her zaman masalda galebe alar, Hakikat yalana, k zulmete. Bahtiyar VAHAPZADE 70
TEZSLR
nsan, biyo-psiko-sosyal bir varlktr. Bu eref-i mahlkatn ocukluk a, kendisinden sonra gelen alarn da habercisidir. Masal, edebiyatn iinde, zellikle de ocuk edebiyatnda ne kan bir tr olarak dikkati ekmektedir. Hatta ocukluun bir evresi Masal a olarak bile adlandrlmaktadr. ocuk edebiyatndaki nemli trlerden biri olan masallar ocukluk ann olmazsa olmazlar arasnda yerini almamsa orda bir eksiklik ve yanllk var demektir. Masallar ocukluk cennetinin hayal lkesidir. ocuk ruhunu yanstan en ocuksu tr masaldr, ocukluun yz hep gelecee dnktr. Masallar da gemile deil gelecekle ilgilidir. ocuk hayali masallardan beslenir. Ve geliir. Masallar ayn zamanda gerek hayat da yanstr. Masallardan hayalleri aykladnzda gerekler dnyas daha kolay anlalr. ocuk masalda kendini bulur. Masalla kolayca zdeleir, masal yaar. Masal kahramanlarn kendine yakn hisseder. Kendini masaldaki servene katmaktan holanr. Masal formu, masaln sembolleri, tipleri, imajlar ile ocuk dnyasnn soyut anlatm benzerlikler gsterir. ocuk iin masal hayaller dnyasnda oynanan oyundan farkszdr. Byme ve gelime andaki ocuklarn zlemleri en zengin olarak masallarda yer alr. Masal bu yzden ocua yakndr. ocuk ve masal, ocuk dnyasnn zeti gibidir. (irin, 1994:113, 115) Masallar, eskiden beri ocuklarn ilgisini eken bir anlatm trdr. Masal trnn kayna konusunda deiik grler vardr. Destanlar ve masallar mill uuraltdr. Bu adan bakldnda ocuklarn masal anda dinledikleri/okuduklar/canlandrdklar destan ve masallarn bir milletin kendi ocuklarna kazandracaklar mill kimlikle olan ilikisi de, ortak insanlk ideallerine sahip yeni nesiller iim nemi de kendiliinden ortaya kmaktadr. Kim ne derse desin masal andaki ocuklar, masalsz olamazlar. Andre Mauroisin de dedii gibi ocuklara masal verilmese bile onlar bunu yaratacaklardr. Biz bu bildirimizde, masaln ocuun eitiminde, kiiliinin gelimesinde, dil reniminde, sosyal geliiminde, kendini tanma ve ifade etmedeki nemine, ocukluktaki dinlenen masallarn onun yetikinliindeki baarsna ve mutluluuna ne denli katk sunduuna/sunacana dikkatleri ekeceiz. Masalla ilgili olumlu ve olumsuz grleri deerlendirecek, masaln faydalarn maddeler halinde sayacaz. Trk Dnyas ocuk edebiyat almalarnda masal merkezli almalarn nemine deinirken de ocuklarmz iin bir masal atlasnn niin ve nasl hazrlanmas gerektiine dair grlerimizi katlmclarla paylaacak ve bu hususta bir tartma zemini yaratarak ortak bir noktada birleme iin Gerekli Messeseye, TRK DNYASI OCUK EDEBYATI ENSTTSNE vurgu yapacaz.
71
TNZMAT DBYYATI NNLR V MODERN TRK UAQ ERNN MVZU DARS Yunusova Gnel Kamil qz
Gnc Dvlt Universitetinin doktorant Azrbaycan
Avropasaya trk dbiyyatnn balanc hesab ediln Tnzimat dvr XIX srin II yars Trkiy dbi-bdii proseslrind bir sra yeniliklr il mahid olunmaa balad. Birinci (1860-1880) v kinci (1880-1895) dbi nslin timsalnda myyn inkiaf mrhlsi ken Tnzimat dbiyyat divan dbiyyatna mxtlif mnasibt, sntd dil, milli duyu, hrriyyt ideyalar v s. prinsiplr yaradc yanama trzind tarixlmkl yana, zndn sonrak yeni dbi-estetik qay, bdii dnc v zvqlrin formalamasnda mhm rol oynad. Xsusi olaraq sad dild yazmaq, xalqa xalq dili il xitab etmk, insanlarda vtnprvrlik duyular, vtn sevgisi, azadlq v s. ideyalarnn inkiafna yer vermk amillri Tnzimatdan sonrak mrhly tsir v keid kimi qiymtlndiril bilr. Artq XIX srin sonu v XX srin vvllrindn balayaraq Trkiy dbiyyatnda yeni nslin trbiysind osmanllq ideyalar z aparcl il seilmy balad. Byk bir dbi mrhlnin tsiri nticsind yaranm modern trk uaq eiri nmunlrind vtn gzlliklrinin trnnm, yurd sevgisi, yurd mhbbti v s. ideyalar daha ox tbli olunmaa balad. Hm forma, hm d mvzu baxmdan yeni olan Tofiq Fikrt yaradclnda uaq eirlri hmiyytli yer tutur. 1914-c ild ap edilmi rmin uaq eirlr toplusu heca vznind yazlmdr. 30-dan ox eirin cm olduu bu kitabdak ideyalarda uaq psixologiyas, uaq dnyas, uaq ruhu ksini tapmdr. Vtn sevgisi, vtn gzlliklrinin trnnm, mktb, kitaba ballq v s. chtlr Tofiq Fikrtin uaq eirlrinin mvzu dairsini tkil edir. rminin lifbas, Hdiyy, Umac, Muhallebim v mktbim v s. eirlrind air rminin timsalnda uaq dnyasnn maraq v ehtiyaclarn, mktb, oxumaa olan sevgilrini olduqca sad bir trzd ks etdirir, uaqlarn psixologiyas n xarakterik olan chtlri dil gtirir. Tofiq Fikrtin uaq eirlrind bir trfdn tbit trnnm edilir, digr trfdn is bu cr trnnmlrd fikir hr bir uan maraq v sviyysin uyun myyn mnalandrmada tqdim olunur (Q baba, Yazn, Qn, Yaz nn v s.). Tofiq Fikrtin bir sra eirlrind (Umac, Mlyin quzusu, Qrq at v s.) adi uaq oyuncaqlarnn uaq hyatnda oynad rola, bu oyuncaqlarla mnasibtd uaq psixologiyasnn aqlanmas diqqtdn yaynmr. Tofiq Fikrtin bzi uaq eirlrind mnalandrma ilk baxdan bir qdr flsfi grns d, slind oxucu air fikirlrinin uaq dnclrinin qrib fantaziya llrin uyun verilmsi il rastlar. mumiyytl, Tofiq Fikrt yaradclnda uaq eirlri uaqlarn arzu v istklrinin ifadsi deyil, hm d uaq dnyagrnn formalamasnda mhm rol oynaya bilck nmunlrdir. 72

II Usaq Edebiyyatı Kongresi Tezis Book

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

II Usaq Edebiyyatı Kongresi Tezis Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Azrbaycan Respublikas THSL NAZRLY

a yrtim ltmlri QAFQAZ UNVERSTET

AZRBAYCAN YAZIILAR BRLY

TRKYE YAZARLAR BRL

AZRBAYCAN AMERKA ALYANSI

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI

KAYNAK KLTR YAYIN GRUBU

UAQ DBYYATI KONQRES

11-13 Oktyabr 2012-ci il, Bak, Azrbaycan

11-13 Oktyabr 2012-ci il, Bak, Azrbaycan

Prof.Dr. Ahmet Sani

brahim lvi Yavuz

MAVSEL YENERN MASAL VE HKAYELERNDE OCUK DNYASI

MRZ LKBR SABRN UAQ ERLRNN THLL

OCUK EDEBYATINDA VE OCUKLARIN GELMNDE GRSEL LETMN ROL

UAQ ERLRNN QAVRANILMASI V THLL PROBLEMLR

MASR TRK UAQ ERNN JANR XSUSYYTLR

UAQ DBYYATINDA SY GSTRMK V ALIQANLIIN KS MSLSN DAR

TOFQ FKRTN UAQ ERLRNN MVZU DARS

RSUL RZANIN UAQ ERLRND NSAN XSYYTNN TRBYS

XIX SRN SONU, XX SRIN VVLLRND AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA QAYNAQLAR

MAKEDONYA TRKLERNN OCUK EDEBYATI ZERNE BR NCELEME

OCUK VE OCUK EDEBYATI KAVRAMLARI

OCUK EDEBYATI RLE YENLENYOR

TARXLK V UAQ DBYYATININ TPOLOGYASI

UAQ DBYYATINDA SOSAL HYATIN TZAHRLRI

UAQ FOLKLORUBEKDN BALAYAN DBYYAT

NZAM MURADOLUNUN SRLRND UAQ DNYASI DNYA MODEL KM

XX SR K DB MHT V UAQ DBYYATININ NKAF MEYLLR

KAZAK OCUK EDEBYATI YAZARI AKEN KUMISBAYIN ESERLERNDEK RETC UNSURLAR

YAZARIN VE OCUK MGESNN ORTAK METN: AAKAKANLAR MASALI

AZERBAYCAN'DA SOVYET DNEM NCESNDE IKAN NEML BR OCUK DERGS: REHBER

AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA KAHRAMANLIK MOTF: KAYNAKLARI VE ZELLKLER

OCUK KTAPLARININ ETSEL ZELLKLER VE OCUUN ETMNE KATKISI

ABDULLA AQN ERLRND TRBY MOTVLR

UAQ DBYYATI SRLRNN THLL

Y.V.MNZMNLNN DB FALYYTND AL-UAQ MNASBTLR

DEBSTAN VE OCUK BAHES DERGLERNN EKL BAKIMINDAN MUKAYESES

DBSTAN V RHBR UAQ DRGLRND MNV-XLAQ MVZULAR

ARKADAIM DERGS: ZAMAN GAZETESNN LAVE OCUK DERGS

EYH GLBN R DNYSINDA OCUK

UAQ OYUN V TAMAALARININ UAQ DBYYATINDA TZAHR PROBLEM

AZRBAYCAN KLASSK UAQ DBYYATI NMUNSI KTABN-NSAYEH

QURAN-KRMD UAQ TRBYS V MLL-MNV DYRLR

BALACALARIN YARADICILIQ STEDADINA QAYI L YANAAQ

1918-1920-C LLRD AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA MLL STQLAL MVZUSU

UAQ DBYYATINDA TRK XALQLARININ ORTAQ DYRLR

OCUK EDEBYATINDA NSAN BR DEER OLARAK HAYVAN SEVGSNN LENMES ZARURET

OCUK EDEBYATI VE MLL EDEBYAT HAREKET

OCUK EDEBYATININ GEREKLL

UAQ ERLRNN THLL PRNSPLR

ANAMIN NAILLARINDA KAYBOLMAYA YZ TUTAN MLL-MANEV DEERLER

TRKMEN-TRK ATASZLERNDE OCUK-AGA MOTF VE LEN

HMD CMLN UAQ ERLRNN DL V SLUB XSUSYYTLR

UAQ DBYYATINA ELM YANAMA

AZRBAYCAN UAQ DBYYATI: AXTARILAR, PERSPEKTVLR

MANASTIRLI MEHMET RIFATIN HKYAT- MNTAHABE ADLI ESERNDE OCUK ETM

NBNN HAYRYYES LE SMBLZDE VEHBNN LUTFYYESNN EKL VE ERK BAKIMINDAN MUKAYESES

YEN NSLN YETMSND "TUMURCUQ" QZETNN ROLU

LYAS EFENDYEVN OCUK HKYELER VE TOPLUMSAL DEERLER

BIBLIOTHERAPHY CAN BE A HEALING AND WELL BEING TOOL IN SCHOOLS

NB'NN HAYRYYE'SNDE BELL BALI KAYNAKLARDAN STFADE YOLLARI

MZL JURNALINDA "UAQ" MVZUSUNUN TCSSM

EYHNN HAR-NMESNE OCUK EDEBYATI AISINDAN BR BAKI