ET ELEKTROMETALURJ A..FERROKROM RETM TESSLER BLM I TANITIM 1.1 - RKET TANITIMI Eti Elektrometalurji A.

Trkiyenin yer alt zenginliklerinden olan krom cevherinin yksek kaliteli elik alam yapmnda kullanlan dk karbonlu ferrokrom ve silikoferrokrom ile zellikle asetilen retiminde ve kimya sanayinde kullanlan karpit retimi konusunda Trkiyedeki tek reticidir. Ayrca Trkiyedeki yksek karbonlu ferrokrom reticisi olarak Elazda faaliyet gsteren Eti Krom A..nin ve kendi ihtiyacn karlamak amacyla soderberg retimi ve kendi ihtiyacn karlamak amacyla kire retimi yapmaktadr. irket merkezi Antalya-Burdur karayolu Antalyaya 8 kilometre mesafede yaklak 355650 metrekare arazi zerinde kurulmu olan ana retim tesislerinin bulunduu yerdedir. irket ana retim tesisleri olan ferrokrom ve karpit retimi tesislerinin ihtiya duyduu krom cevherinin byk blmn Fethiye ve Gekte bulunan kromit sahalarndan elde etmektedir. irket ayrca iletmekte olduu Alanya-Gazipaa yresindeki sahalarndan kuvarsit cevherini, Antalya ili Ortaova mevkiindeki sahasndan ise karpit retiminin en nemli hammaddesi olan kalker tan temin etmektedir. zellikle kaliteli elik ve paslanmaz elik retiminde kullanlan dk karbonlu ferrokrom retim kapasitesi yaklak 11500 ton/yl olan irketin ferrokrom retiminin byk blmn yurtdna ihra etmektedir. Dk karbonlu ferrokrom pazarnda irketin dnyadaki pazar paynn %2 civarnda olduu tahmin edilmektedir. irketin yaklak 36000 ton/yl kapasiteyle rettii bir dier ana rn olan karpitin ise yurtii ve ihracat satlar yllara gre deiiklik gstermektedir. Gml ark ocaklarnda elektrot malzemesi olarak kullanlan soderberg pastas retim kapasitesi 9500 ton/yldr. Karpit frnnda karpit retimi, kalsiyum kromit frnnda ferrokrom retimi ve su artma nitesinde varsak su kanalndan alnan suyu sterilize etmek iin kullanlan kirecin retimi iin kullanlan iki adet kire frnnn her biri 4045 ton/gn kapasite ile almaktadr. Bu tesisler iin ISO 9002 belgesi alnm olup retim almalar kalite gvencesi sistemi erevesinde yaplmaktadr. irketin Kyceiz, Fethiye ve Acpayamda 12 adet kromit, Alanya-Gazipaada 4 adet kuvarsit ve Antalya Ortaovada 1 adet kalker maden sahas olmak zere toplam 17 adet maden iletme ruhsat bulunmaktadr. irketin iletme hakkna sahip olduu bu sahalarn toplam rezerv

byklklerinin 1.055.542 ton kromit, 32.393.023 ton kuvarsit ve 3.786.224 ton kalker olduu tahmin edilmektedir. irket maden sahalarndan elde ettii cevheri Karagedikte bulunan konsantratrnde ve jig tesisinde zenginletirmektedir. Karagedikte bulunan ana konsantratrn yannda harmanck ocanda da bir eleme ve jig tesisi bulunmaktadr. Bu tesislerde ilenerek zenginletirilen cevherler ro, jig-ro ve konsantre olarak Antalyada bulunan ana retim tesislerine nakledilmektedir.

Fabrikadan genel grnler

1.2 - TARHE irket krom cevherinde yksek kaliteli elik yapmnda kullanlan dk karbonlu ferrokrom ve silikoferrokrom ve kimya sanayinde kullanlan karpit retmek amacyla Trk-Fransz orta olarak Esa Elektrometalurji Sanayi A.. ad altnda 13.10.1958 tarihinde kurulmu ve 1962 ylnda retime gemitir. Tesislerin ilk kurulu kapasitesi 6400 ton/yl silikoferrokrom, 8760 ton/yl ferrokrom, 8760 ton/yl karpit, 1500 ton/yl soderberg olarak belirtilmitir. irket %60 hissesine sahip olan Etibank tarafndan 04.07.1970 tarihinde satn alnarak iletme ve daha sonra 1972 ylnda messese haline getirilmitir lerleyen yllarda deien ihtiyalar gz nne alnarak yeni tesisler yaplm ve baz tesisler tevsi edilmitir. 1978 ylnda 30.000 ton/yl kapasiteli yeni karpit frn devreye alnm ve eski karpit frn gerekli deiiklikler yaplarak 5.000 ton/yl kapasiteli ferrosilisyum retebilecek hale getirilmitir. 1982 ylnda yeni soderberg tesisi yaplarak 7.500 ton/yl kapasite elde edilmitir. 1983 ylnda 100.000 ton/yl kapasiteyle alabilen barit tme tesisi kurulmutur. Bakanlar kurulunun 26.01.1998 tarih ve 98/10552 sayl karar uyarnca 1998 ylnda Etibank genel mdrlnn, Eti Holding A.. unvanl bir iktisadi devlet teekklne dntrlmesi aamasnda Etibank Antalya Elektrometalurji sanayi iletmesi il Etibank kpr maden iletmesi birletirilerek Eti Elektrometalurji A.., Eti Holding A..nin bir bal orta haline

getirilmitir. irket ana szlemesinin 26.03.1998 tarihli Trk Ticaret Sicili Gazetesinde yaynlanmasna mteakip, 01.05.1998 tarihi itibariyle 233 sayl kanun hkmnde kararname ile tabi bir bal ortaklk olarak itigal konular kapsamnda faaliyetlerini srdrmeye balamtr. 18.10.2000 tarihli 24204 sayl resmi gazetede yaynlanan 10.10.2000 tarih ve 2000/76 sayl zelletirme yksek kurulu kararyla irket, zelletirme kapsam ve programna alnmtr. irket 02.10.2001 tarihinde Trk Standartlar Enstitsnden TS-EN-ISO 9002 kalite artlarna uygunluk sertifikas almtr. irket 2004te Aksu Madencilik, Sarp naat ortaklna gemitir. 1.3 - ORGANZASYON YAPISI VE EMASI Organizasyon yaps: Ynetim kurulu be kiiden olumaktadr. Ynetim kurulu bakan ayn zamanda genel koordinatrlk grevini yapmaktadr. Genel koordinatre bal retim mdr, ett-kontrol mdr, muhasebe ve finans mdr, ve ticaret mdr bulunmaktadr. Bu mdrlklere bal mdrler, bamhendislikler bulunmaktadr. Organizasyon emas: ET ELEKTROMETALURJ ANONM RKET ORGANZASYON EMASI

YNETM KURULU GENEL KOORDNATOR

retim Mdr
Ferroalam retim Bamhendisi

Ett-Kontrol Mdr Laboratuar ve Kalite kontrol Bamhendisi Kpr Maden retim Mdr

Muhasebe ve Finans Mdr Muhasebe efi Finans efi nsan Kaynaklar efi

Ticaret Mdr Sat efi D Sat efi Satn alma efi

Karpit Soderberg Kire retim Bamhendisi Makine Kimya Bamhendisi Enerji Bamhendisi

BLM II 2.1 - CEVHER ZENGNLETRME

Zenginletirme tesislerinde kurulduundan bu gne yaklak 2.000.000 ton konsantre retilirken tesisten kan ortalama %12 Cr2O3 tenrl tnevan cevher ilenerek %80-84 aras deien verimle, %46-49 Cr2O3 ierikli kromit konsantresi retilmitir. Sahada birikmi artklar deerlendirmek iin 1999 ylnda pilot apta ek bir tesis kurulmutur. Devreye alma ve optimizasyon almalar sonunda, 2001 ylnda pilot tesisin kesin kabul yaplmtr. Pilot tesiste 400 ton civarnda ok ince boyutta konsantre retilmitir. Ancak bu rn Antalya ferrokrom frnna beslenmesinin uygun olmamas ve yksek konsantre retim maliyeti nedeniyle pilot tesis altrlmamaktadr. Zenginletirme tesisinin kurulu kapasitesi 79 ton/saat tnevan cevherdir. Yeralt ocaklarndan retilen cevher iki kademede eneli krclarla krlarak 20 mm nin altna indirilir ve ince cevher silolarna toplanr. Bu silolardan koval besleyiciler yardmyla ubuklu deirmene beslenen cevher daha sonra bilyeli deirmende tlerek mineral serbestlemesi iin istenilen incelie indirilir. tlen cevher hidrolik snflandrc yardmyla farkl boyutlara snflandrlr ve sallant masalara beslenerek zenginletirmeye tabi tutulur. Masalardan kan konsantre ve artklar havuzda biriktirilir. Ana konsantratrn yannda ayrca birde eleme-jig tesisi de bulunur. Ocaklarda retilen tnevan 1, tnevan 2, tnevan 3 snfna giren cevherler bu tesiste elenerek elek stnden ro 1, ro 2, ro 3 retilir. Elek al jige beslenerek jig ro ve jig konsantre rnleri elde edilir. ELEME-JG TESSERNN AKIM EMASI

Tvenan Cevher
Ro cevher

Elek 25 mm
Elek Alt -25 mm

elek st +25mm

Elle Ayklama
Pasa

jig

Jig ro

Jig Konsantre

Jig artk

Karagedik Konsantratrnn Akm emas

Tvenan Cevher Silolar

eneli Krc -100 mm Elek (20 mm) eneli Krc +20 mm

nce Cevher Silolar Koval Besleyici

Su

Elek alt - 6+1 mm

ift Katl Elek

Elek st +6 mm ri

ubuklu Deirmen Allen Konisi nce Lamella Tikineri

Bilyal Deirmen

Elek st

Elek 1 mm Elek Alt Hidrolik snflandrc

lam

Boyutuna Gre Snflandrlm Cevher Su Konsantre Sallantl Masalar Artk

Konsantre Havuzu

Artk Sahas

KROM LETMELER CEVHER VE RN TRLER

rn kodu Ekstra Tnevan Tnevan 1 Tnevan 2 Tnevan 3 Ekstra Ro Ro 1 Ro 2 Ro 3 Jig Ro Jig Konsantre Pasa Atk 2.2 - FIRINLAR

Tenr %Cr2O3 4446 3739 3537 3235 4850 4547 3944 3538 4048 4651 510 1017

Eti Elektrometalurji A..de aktif drt frn bulunmaktadr. Bunlar; perrin prosesinin ilk safhasn oluturan silikoferrokrom, ferrokrom, ve karpit frnlardr. Ak fazl ark veya arkdiren frnlardr. Elektrotlar tesiste retilen soderberg pastas ile beslenip, tesiste artlan su ile soutulmaktadr. -Silikoferrokrom frn: Hareketli, ak, fazl ark-diren frndr. Frnn kurulu kapasitesi 6.400 ton/yl dr. Frnn rg derinlii 2,140 metre, kv derinlii 3,490 metre, rg ap 4,598 metre, kv ap 5,500 metredir.

Silikoferrokrom frn

Frn iletmeciliinde kullanlan fiili parametreler: Frnn Gc Primer Akm Frn Direnci alma Parametresi G Faktr (MW) (A) (M) (C3) (cos) 6,5-7,2 250-230 1,5-1,6 10-10,5 0,84-0,92

-Ferrokrom frn: Ak fazl ark frndr. Frnn kurulu kapasitesi 8.760 ton/yl, kulanm kapasitesi 11.500 ton/yl dr. Frnn rg derinlii 1,550 metre, kv derinlii 3,250 metre, i ap 4,900 metre, d ap 6,000 metredir. Frn iletmeciliinde kullanlan fiili parametreler: Frn Gc Primer Akm Sekonder Akm G Faktr (MW) (A) (kA) (cos) 6,0-6,5 210-240 15-18,5 0.86-0.92 Elektrotlarn uygun ergimeyi salamas iin akm younluunun 5,5-6 A/cm olmas gerekmektedir. -Karpit frn: Ak fazl ark-diren frndr. Frn 18002200 Cde almaktadr. Frnn kurulu kapasitesi 15.000 ton/yl dr. retim yllara gre deiiklik gstermektedir. Frn iletmeciliinde kullanlan fiili parametreler: Frn Gc Primer Akm Sekonder Akm G Faktr (MW) (A) (kA) (cos) 5,5 240 3540 0,800,85 Elektrotlarn uygun ergimeyi salamalar iin akm younluu 66,5 A/cm olmas gerekmektedir.

BLM III RETM 3.1 - SLKOFERROKROM RETM PROSES Siikoferrokrom (SiFeCr) retimi: Ferrokrom eldesi iin elektrometalurjik retim metodu olan perrin prosesinin ilk kademesini oluturur. Perrin prosesinin ikinci kademesinde ise silikotermik reaksiyonlar sonucu ferrokrom (FeCr) elde edilir. lk kademede yaplan silikoferrokrom retimi: fazl ak ark-diren frnna ana hammadde olarak ro (para) kromit cevheri, kuvarsit ve metalurjik kokun, gerektiinde (curufun akkanln salamak maksadyla asitlii artrmak iin) boksit cevherinin bir karm halinde beslenmesi, elektrik enerjisi tatbik edilerek eritilmesi, frn ierisinde oluan reaksiyonlar sonucu elde edilen sv cruf+silikoferrokromun crufundan arndrlmas ferrokrom retimine hazr hale getirilmesidir. - HAMMADDELER: Analizleri yaplarak gerekli kalitedeki hammaddeler alnr. 1-Ro kromit: Perrin prosesinin ilk kademesinin ana hammaddesidir. kpr maden iletmesinde veya dardan temin edilir. %4052 Cr2O3 tenrl, 20200 mm aras boyutta tvenan olarak gelir. Tner baznda ekstra, ro 1, ro 2, ro 3 ve fndk jig olarak snflandrlm ekilde nakledilerek stoklanr. retim prosesinin gerektii oranda (%4647 Cr2O3) kartrlarak uygun boyutta krlr, elenir, dier hammaddelerle hazr hale getirilir. 2-Kuvarsit: Eti Elektrometalurjiye ait kuvarsit ocaklarndan veya dardan temin edilir. %9398 SiO2 tenrldr. 3- Metalurjik kok: Yurtiinden veya yurtdndan temin edilir. Silikoferrokrom retiminde krom, demir ve silisyumu redkleyici olarak kullanlr. % 86 C tenrldr. 4-Boksit: Cruf kompozisyonu ayarlamak zere asitlii artrp akkanl salamak iin gerekli olursa kullanlr. Kromit cevherinde yeteri kadar Al2O3 varsa boksit ilavesi gerekmemektedir. Hammadde Ad Ro Kromit Kuvarsit Metlurjik Kok Boksit Elektrik Enerjisi Sarf Miktar 12501500 16501900 700950 0200 83009000 Birim Kg/ton Kg/ton Kg/ton Kg/ton kw/ton Karm Miktar 210270 270310 130170 050 Birim Kg/karm Kg/karm Kg/karm Kg/karm

Hammadde depolarndan karm silosuna homojen bir karm salayacak ekilde otomatik elektronik tart sistemiyle tartlarak alnan hammaddeler frn arj makinesi (welman) ile frna beslenir.

Cevherler ve frna beslenmesi

- SLKOFERROKROMUN ELDE EDLMES: Karm halinde frna beslenen hammaddeler yksek akm dk voltaj prensibine gre elektrik enerjisi tatbik edilerek ergitilir. Elektrik akm trafolardan baralar yardmyla alnr, elektrotlarn stlerine bal bulunan temas levhalaryla elektrota ve arja iletilir. Bu frnda elektrotlar soderberg pastasndan alnr. Soderberg pastas frn st katndan ilave edilir, frn scaklndan dolay eriyen soderberg pasta elektrotun eklini alr. arj ile elektrotlar arasnda oluan arkn meydana getirdii s ergimeyi salar. Ergime esnasnda metalurjik kokun karbonu frn iinde indirgenme reaksiyonlar oluturur, yaklak 2000 C de meydana gelir. Fe2O3 + 3 C 2 Fe + 3 CO Cr2O3 + 3 C 2 Cr + 3 CO SiO2 + 2 C Si + 2 CO reaksiyonlar meydana gelir. % 38 Cr, % 40 Si ieren dk karbonlu sv SiFeCr alam e cruf oluur. - FIRINDAN MAL ALMA: ndirgenmeyen oksitler ile bir ksm SiO2 metal yzeyinde sv bir cruf tabakas oluturur. ndirgenme reaksiyonlar sonucu oluan cruf+SiFeCr alam frnn tabannda birikir. Biriken mayi belirli aralklarla kule ad verilen adet birbirine 120 al akma oluklarndan; kille kapatlm durumdaki azlar alarak pota ierisine alnr. Almayan kuleler elektrikli delici baralar veya oksijen tpleri kullanlarak alr. 22 milimetre ap 12 metre boyundaki yuvarlak demirlerin kule delii ierisinde insan gc ile ileri geri hareket ettirilmesi suretiyle yaplan mal alma ilemine baralama denir.

Baralama ilemi

- CRUF SZME LEM: Kuleden baralama ile aktlan cruf+metal eriyii pota ierisine dolar. Dolu pota kpr vin vastasyla frn blgesinden darya alnr, gelberi ad verilen aletler kullanlarak insan gc ile potann st ksmnda kalan cruftan arndrlr. Pik kalplar (langotlar) iine szlen cruf souduktan sonra atlr. Pota ierisinde kalan sv SiFeCr metalinin karbon ieriini drmek iin dekarbrasyon ilemine tabi tutulur.

Cruftan arndrma

DEKARBRASYON: Bu ilem iin nceden rutubeti alnmak zere n stmas yaplm bo SiFeCr potas ierisine belli miktarda tuz ve kolemanit atlr. Cruftan arndrlm sv SiFeCr bu pota ierisine aktarlr. Aktarma sonucu pota ierisinde oluan ani buharlama sv SiFeCr bnyesindeki karbonun buhar taneciklerine asl olarak ortamdan uzaklamasn salar. Bylece karbon istenilen seviyeye gelmi olur. Dekarbrasyon sonucu pota ierisindeki sv SiFeCr metalinin st ksmnda biriken, ierisinde % 718 Cr bulunan ara cruf nceden cruftan cidar yaplm bir lengot ierisine

szlr. Souduktan sonra szlerek geri kazanm iin dier hammadde karmna ilave edilir. Pota ierisinde kalan rn silikoferrokrom olarak tanmlanr ve silikotermik reaksiyon iin hazrdr. Bylece perrin prosesinin birinci kademesi tamamlanm olur. Dekarbrasyon sonucu szlen ara cruflar, cruflar, potada kalan sv silikoferrokromdan dkme elikten imal edilmi numune potas yardm ile numune alnr. Laboratuar ve kalite kontrol bamhendisliince analizleri yaplr, analizler rapor haline getirilir, dosyalanp arivlenir. Silikoferrokrom rn ve cruf bileimi: Silikoferrokrom cruf bileimi:

Cr2O3 SiO2 Fe2O3 Al2O3 CaO MgO C S

% % % % % % % %

0,51,5 4452 12 2327 35 1218 25 0,020,05

Silikoferrokrom rn bileimi: Cr Si Fe C S zg. A. Erg. Nok. % % % % % gr/cm C 36 min 36 min 1721 1,0 max 0,01 max 5,21 1495

- TOZ TUTMA TESS: Silikoferrokrom ve ferrokrom frnlarna ait bacalar boru hatlar ile toz tutma tesislerine bal durumdadr. Her bir bacann gaz toz ykl kirli havas hava emi fan yarmyla emilerek grup ad verilen filtre nitelerine ular. SiFeCr filtre nitesinde toplam on grup bulur ve her birinde toplam 108 adet polyester filtre torbas aaya doru sarkar durumdadr. Hava emilmesi esnasnda gaz+toz ykl kirli hava filtre torbalarnn d yzeyine arpmakta, ierdii toz ykn torba d yzeyinde brakmakta toz yer ekimi ile grup ierisine birikmektedir. Torba d yzeyine yapm durumdaki toz tanecikleri ise jetpulse ad verilen silkeleme sistemiyle ierisine basnl hava flenerek torba yzeyinden grup ierisine drmektedir. Baca tozlar mteri talebine gre big-bag torbalara doldurularak sat yaplr. Aksi takdirde kamyonlarla atlr. SiFeCr toz tutma tesisinde biriken toz miktar ayda 4050 ton dur.

Toz tutma tesisi

3.2 - FERROKROM RETM PROSES Ferrokrom retimi, elektrometalurjik retim metodu olan perrin prosesi ile yaplr. Bu prosesin ilk kademesinde silikoferrokrom (SiFeCr), ikinci kademesinde ise silikotermik reaksiyonlar sonucu ferrokrom retilir. kinci kademede yaplan ferrokrom retimi 6,5 mw lk, 3 fazl, ak, dner tp ark frnna ana hammadde olarak toz ve jig konsantre kromit cevherle, yardmc hammadde olarak da toz, snmemi kireci kartrarak, elektrik enerjisi tatbik edilerek ergitilmesi, ergime sonucu elde edilen A zengin crufunun sv silikoferrokrom ile silikotermik reaksiyonlara sokularak ferrokrom elde edilmesi ilemlerini ierir.

Perrin prosesi ak emas

Krom Cevheri + Kuvarsit +

Kok

Krom Cevheri + Kire

Elektrik ark Frn FeCrSi (%40 Si, %38 Cr) Dk C Dk Kromlu Atk Cruf Cruf % 1 Cr2O 3 Atk Cruf %15 Cr2O 3 Pota II Cruf %30 Cr2O 3

Elektrik Cruf Eritme Frn

Dk Karbonlu

Pota I

FeCr < 0,1 %C

FeCrSi (%25 Si)

- HAMMADDELER: 1-Konsantre kromit: kpr maden iletmesinden ve dardan temin edilir. %4552 aras Cr2O3 tenrl, 0,044-3,55 milimetre aras boyutta ve zenginletirilmi olarak gelir. retim prosesinin gerektii oranda (%47 Cr2O3) kartrlarak kurutulur, snmemi kire ile karma hazr hale getirilir. 2- Kire: Eti Elektrometalurji A.. kire frnlarnda retilmektedir. %9096 CaO tenrldr. Frnda konsantre kromitin ergitilmesinde snmemi kirecin kullanm nedeni; yksek scaklklara yatkn en kuvvetli baz oluudur. CaO nun en nemli zellii kendi ergime scakl 2570 Cden yksek olmasna ramen dier oksitlerin ergime scakln drmesidir. Hammadde Ad Kire Elektrik Enerjisi Sarf Miktar 1.0001.400 9.6009.800 Birim kg/ton kg/ton kw/ton Karm Miktar 250290 130220 Birim kg/karm kg/karm

Konsantre kromit 1.8002.100

%25-32 Cr2O3 ieren A zengin crufu eldesi iin hammadde depolarndan karm silosuna; homojen bir karm salayacak ekilde elektronik tart sistemi ile tartlarak alnan hammaddeler frn st katndaki yatay spiral konveyrler vastas ile arjr depolarna ekilir. arjr ularnda

bulunan dner disklerin saat ynndeki hareketi merkezka kuvvet oluturarak karmn elektrot diplerine ve etrafna yaylmasn salar. -A ZENGN CRUFU ELDE EDLMES: Karm halinde frna beslenen hammaddeler yksek akm dk voltaj prensibine gre elektrik enerjisi tatbik edilerek ergitilir. Elektrik akm trafolardan akm baralar vastas ile alnr, elektrotlarn stne bal bulunan temas levhalar ile elektrota ve arja verilir. Dier ark frnlarnda olduu gibi bu frna da elektrotlar soderberg pastasndan oluturulur. Her bir elektrot 70 cm apndadr. arj ve elektrot arasnda oluan arkn meydana getirdii s ergimeyi salar. Ergitme frn kendi etrafnda 360 dnerken yaplr ve herhangi bir reaksiyon sz konusu deildir. - FIRINDAN MAL ALMA LEM: Ferrokrom frn mal alma oluunun bulunduu ynde ne doru 27 C ye kadar devrilebilir zelliktedir. Reaksiyon saati geldiinde bir nceki reaksiyondan kalan ve soumamas iin zeri tozlanarak bekletilen siliko potas, A zengin cruf mal alma oluuna getirilip pota ierisine A zengin crufu alnr. Bylece pota ierisinde silikotermik reaksiyon balam olur. Reaksiyon aktarmalarn yapld potalara nceden hazr olacak ekilde frndan alnan A zengin crufu ile cidar oluturulur. Bu ilem dip ve cidar kalplar kullanlarak yaplmaktadr. - REAKSYONLAR: Pota ierisinde balayan reaksiyonu hzlandrmak zere, bir potadan dier potaya en az 6 kez aktarma yaplr. Potadaki silikotermik reaksiyonlar sveren reaksiyonlar olduundan silisyumun tamamen oksitlenebilmesi iin yeterince aktarma yapmak gerekir. Reaksiyonun tamamlandn anlamak iin dolu pota ierisindeki mayiye demir ubuk daldrlr ve ubua svanan cruf filminin rengini gzle muayene ederek karar verilir.

Silikotermik reaksiyonlarn gereklemesi iin yaplan aktarmalar

-B CRUF SZME LEM: Tamamlanan reaksiyon sonucu pota ierisinde kalan iki ksm mayiden; stte %5-7 Cr2O3 ieren B crufu; onun altnda ise %68-75 Cr ieren ferrokrom metali bulunmaktadr. stte bulunan B crufu bo bir potaya szlr, sv SiFeCr metali geldiinde D siliko hazrlamak zere soumamas iin zeri tozlanr. B crufu szldkten sonra pota ierisinde kalan sv FeCr metali kalplara dklr. -D SLKO HAZIRLAMA LEM: Bu ilem iki saat sonra yaplacak reaksiyon iin bu reaksiyon saatinde yaplan bir hazrlk ilemidir. zeri tozlanm olarak bekletilen B crufu ayn reaksiyon saatinde gelen sv SiFeCr metaliyle (12501650 kg) en az 4 kez aktararak kartrlr, potalar ierisindeki reaksiyon sonucu C crufu oluur. Bu cruf ukurlara szlr. Pota ierisinde kalan ksm D siliko diye adlandrlr. zeri tozlanr ve bir sonraki reaksiyonun D silikosu olarak bekletilir. Takip edilen reaksiyon saati geldiinde A zengin crufu ile reaksiyona girecek olan bu D siliko eriyiidir. -C CRUF SZME LEM: D siliko hazrlamak iin yaplan aktarmalar sonucu pota st yzeyinde oluan ve %0,50-1,50 Cr2O3 ieren C crufu mmkn olduunca iyi ekilde cruf ukurlarna szlr, damperli kamyonlara yklenerek atlr. Bir ton FeCr retimi esnasnda 2,5 ton C crufu olumaktadr. - METAL DKME LEM: Potalar aras aktarmalar sonucu silikotermik reaksiyon tamamlandnda oluan B crufunun szlmesinden sonra pota ierisinde sadece %68-74 Cr ieren ferrokrom metali kalmaktadr. retilen dk karbonlu sv ferrokrom metali, nceden konsantre kromit ile svanarak hazrlanm ikolata lengot ad verilen kalplara dklr. Kalp says 10 adet, her kalp 600 650 kilogram sv ferrokrom alacak ekildedir.

ikolata lengotlar

Pik sarfiyatn azaltmak iin ve metalin pike yapmasn nlemek iin ferrokrom dklerek kalplarn dkmden nce konsantre kromit ile svanmas ilemi kalp svama olarak

adlandrlr. Konsantre kromit taneciklerinin svanrken birbirine ve dkm kalplarna yapmas iin nceden hazrlanan sodyum silikat ile konsantre birbirine kartrlarak hazrlanr. Dkm kalplarna dklen sv FeCr metalinin kalplardan karlabilecek kadar souyarak katlamas iin 45 dakika beklenir. Gezer vin kancansa bal kepeler yardmyla alnarak elik palet zerine yerletirilir ve reaksiyon numaras verilir. Forklift yardmyla tanarak kaba krlma sahasna getirilir. Ferrokrom metalinin kalplara dklrken ya da kalplardan karlrken gzle kontrol sonucu yksek silisli olduuna kara verilirse erimek (uygun olmayan rn) olarak adlandrlr, takip eden reaksiyonlarda eritilir. Analiz sonularna gre karbon ierii %0,5 den fazla , silisyum ierii % 1,5 dan fazla olan ferrokrom metalleri uygun olmayan rnlerdir. - NUMUNE ALMA LEM: Ergitilmi halde frn ierisinde bulunan A zengin crufunun Cr2O3 tenr belirlenmek amacyla dkm elikten imal edilmi numune potas yardmyla dzenli olarak numune alnr. Reaksiyonun tamamlanp tamamlanmadn gzlemek amacyla pota ierisine demir ubuk daldrlarak alnan numune cruf filmleri alnan cruf cinsine gre ayr ayr biriktirilir. Bu ilem her reaksiyon iin uygulanr. Biriken numuneler laboratuar kalite kontrol bamhendisliine bal numuneci tarafndan gnlk alnp, laboratuarda incelenir.

FeCr RN BLEM FeCr metali Cr Fe Si C S P Erg. Nok. % % % % % % C 6875 2327 1,0 max 00,5 0,02 max 0,03 max 7,16 1545 Cr2O3 SiO2 Fe2O3 Al2O3 CaO MgO C S % % % % % % % %

FeCr CRUF BLEM A cruf 2532 46 810 810 3740 911 0,070,12 0,0070,10 % % % % % % % % B cruf 57 2730 071 711 4246 811 0,050,1 0,020,1 C cruf 0,51,5 2933 0,52 710 4246 1013 0,1 max 0,1 max

zg. Ar. gr/cm

FeCr metal karbon ierii (%C) 0,0000,060 0,0610,100

0,1010,150 0,1510,200 0,2010,250 0,2510,400 0,4010,500

- FeCr KIRMA VE AMBALAJLAMA: Reaksiyon sahasndan numaralanm demir paletler zerine alnarak kaba krma sahasna gtrlen FeCr kalplar burada 810 saat bekletilerek, soutulur. Aakakan olarak tabir edilen krc makine ile boumlarndan krlr ve ayn reaksiyon sra numarasna sahip demir paletlere doldurulur, stlerine basnl hava tutularak tel fra kullanarak d yzeylerindeki kromit tozu ve cruftan arndrlr. Krma nitesinde yaplan krma ilemi iki aamada gerekleir; ilk aamada iinde kaba krmas yaplm FeCr metali bulunan palet reaksiyon sra numarasna gre gezer vin yardmyla yukar ekilir, krc haznesine devrilmek suretiyle besleme yaplr. Krcdan geirilerek 10300 mm boyutuna krlan metal krc aznda demir kazanlara doldurulur. kinci aamada ise yine reaksiyon sra numarasna gre krcdan geirilerek 10200 mm boyutuna krlr. Dkme aznda bulunan baskl ile tartlarak net 500 kg olacak ekilde sandklara doldurulur.

Ferrokrom krma

- TOZ TUTMA TESS: Ferrokrom ve silikoferrokrom frnlarna ait bacalar boru hatt ile toz tutma tesislerine bal durumdadr. Her bir frn bacasnn toz+gaz ykl kirli havas tesise ait ortak hava emi fan ile

emilerek grup ad verilen filtre nitelerine ular. FeCr filtre nitesinde toplam 7 adet grup bulunur ve her birinde 108 adet polyester filtre torbas aaya doru sarkar durumdadr. Filtre torbalar i yzeyinden ortak emi fan yardmyla hava emilmesi esnasnda, gaz+toz ykl kirli hava filtre torbalarnn d yzeyine arpmakta, ierdii toz ykn torba d yzeyine brakmakta, tozlar yerekimi etkisiyle grup ierisinde birikmektedir. Torba d yzeyine yapm durumdaki toz tanecikleri ise jetpulse ad verilen silkeleme sistemiyle ierisine basnl hava flenerek torba yzeyinden grup ierisine drlmektedir. Mteri talebine gre big-bag torbalara doldurularak sat yaplr. Aksi halde kamyonlara yklenerek atlr. Toz tutma tesisinde biriken toz miktar ayda 290300 tondur. 3.3 - KARPT RETM PROSES Karpit retim prosesi: tesiste retilen ve dardan temin edilen kire (%9096 CaO) ve metalurjik kokun tartlp belli oranda, ak ark-diren frnna beslenmesi sonucu oluan reaksiyonlar neticesinde elde edilir. Ticari ad karpit olan kalsiyum karbr (CaC2) frnnn kurulu kapasitesi 15.000 ton/yldr. Karpit retimi iin iki temel hammadde vardr. Bunlar metalurjik kok kmr ve snmemi kiretir. Metalurjik kok kmr ithal olup piyasadan temin edilmektedir. Karpit frnnda kullanlan kok kmr 1025 mm ebatta olup kl ve uucusunun az olmas istenir.

Kok kimyasal zellikleri Kl Uucu madde Birim % % 11 11,5 Kabul 12 1,5 Ret +12,5 +1,5

Karpit retiminde kullanlan hammadde de yabanc maddeler bulunabilir. Bu yabanc maddeler hem retilen karpit asetilen gaz verimini hem de asetilendeki istenmeyen unsurlarn miktarlarn etkiler, bu nedenle snrl miktarda bulunmaldr. Metalurjik kok, stok sahasndan alnarak kok kurutma frnna beslenir. Rutubeti %1 ve altnda olacak ekilde kurutulan kok karpit hammadde frnna ekilir. Karpit frn hammadde stok depolarndan karpit kalitesine gre hazrlanan karm miktar bilgisayara yklenir. Otomatik basklle tartmdan sonra frnn st katnda bulunan 4 adet karm haznesine Karpit kalitesine gre deimekle beraber 280 lt/kg ortalama gaz verimli karpit elde etmek iin kullanlan hammaddeler yledir; 1 ton karpit iin;

Kire Kok

: 900950 kg/ton : 550580 kg/ton

Soderberg : 2630 kg/ton Karpit bileimi CaC2 forml ile belirtilen kat kimyasal bir madde olup retim prensibi basittir. Kire elektrik arkndan oluan sda aadaki denkleme uygun olarak karbon tarafndan indirgenir. CaO + 3 C CaC2 + CO Karpit crufsuz bir yapdadr. Bu arada oluan karbon monoksit frn yzeyinde yanar. Endstriyel karpit ortalama olarak yaklak %7477 CaC2 ve geri kalan ksmnda CaO ierir. Karm yaplan hammaddenin frna verilerek burada bilgisayar otomasyonu ile frn rejiminin iyi olmas ve karpitin reaksiyon sonucu frn tabannda birikmesi iin; frn gcnn, voltajn, amperajn, elektrot kaydrmalar ve tm deerlerin kontrol edilerek gerekli mdahalenin yaplmas gerekmektedir. Frn tabannda karpitin normal artlarda 8 saatte en az 6 kere mal alma oluklarnn alarak mayi karpitin lengotlara doldurulup yeterli sre bekletilip soutulmasnn salanmas gerekmektedir. Her reaksiyonun gaz verim analizi yaplmaldr. Karpit lengotlarna alnan her biri 15001600 kg gelen karpitler vin ile boaltlp karpit soutma sahasnda 24 saat bekletilerek yine vin yardmyla kaba krma kulesi zerine yksekten brakma suretiyle kaba olarak krlr. Kaba krlmas yaplan karpitler zgara altnda bulunan asansr ile ikinci krma nitesine tanr. Burada eneli krclarla krlp koval elevatre beslenir. Elevatr ile tanan karpit paralar manyetik speratrden geirilerek karpitle gelmesi muhtemel ferrosilisyum ve demir paralar mknatslanma ile tutulup bir utla zemin kattaki bir kazana doldurulur. Manyetik speratrden geen karpitler nce 1. grup vibrasyonlu elek takmna gelmektedir. Burada 3 katl elek mevcut olup en stte hz drc bir zgara ve 80x80 mm gz akl tel elek altnda 50x50 mm gz akl tel elek ve en altta ise dz sa bulunmaktadr. kinci grupta 25x25 mm, 7x7 mm ve 4x4 mmlik elekler bulunmaktadr. Bylece krlan, elenen karpit para boyutlarna gre depolara alnp, bidonlanr. Ebatlar (mm): 50x80, 25x50, 7x25, 4x7 ve 0x4 olarak retilmektedir. Gaz verimi ve analizi; 20 C scaklk ve 760 mmHg basn altnda garanti edilen asetilen gaz verimi:

Ebat 50x80 25x50 7x25 4x7 0x4

Birim mm mm mm mm mm

Gaz Verimi 275 270 265 260 255

Birim lt/kg lt/kg lt/kg lt/kg lt/kg

Gnlk retilen karpit bidonlandktan sonra ebatlarna gre sahasna istiflenir. Ambalaj: Karpitler ykseklii 60 cm ve ap 37 cm olan bidonlara konur. Hava ve su szdrmayacak ekilde pnmatik olarak kapatlm net 70 kg ve takribi brt 74 kg arlndaki bidonlar ile sata sunulur.

Sata hazr karpit bidonlar

3.4 - SODERBERG RETM PROSES Soderberg elektrot pastas kalsine antrasit ve ta kmr ziftinin mikserde kartrlmas sonucu elde edilen ve ark frnlar elektrotlarnn olumas salayan karbonlu bir bileiktir. retilen soderberg ark-diren frnlarnda yardmc hammadde olarak ve ayrca kule begleri yapmnda ve tamiratnda kullanlmaktadr. Soderberg retimi 3 ana niteden olumaktadr;

1-

Antrasit kalsinasyonu: Yaplmasnn amac ham antrasit iinde bulunan uucunun alnmasdr. Antrasitin kalsine

edilmesindeki ana ama uucu madde miktarn azaltarak elektriksel iletkenlii artrmaktr. Uucu madde miktar fazla olan antrasitle imal edilen soderberg pastas, uucularna frn elektrotlarnda pime esnasnda terk edeceinden elektrot krlmalarna neden olmaktadr. Antrasitin iyi kalsine edilmesi bu sorunu ortadan kaldrmaktadr. Kalsinasyon frn dikey afttan olumutur. Elektrotlarn birisi stte dieri aftn sonunda alttadr. Elektrotlar ise soderberg elektrotlardr. Ham antrasit frn zerinden beslenir, ayn hzla kalsine olmu antrasit syrma mekanizmas ile boaltlr. ki elektrot arasndaki antrasitin elektriksel rezistans burada gerekli snn retilmesini salar. Buna ramen boaltlan antrasitin ksmen grafitletii grlr. Grafitleme olmadan nce antrasitin 2200 C civarnda snmas gerektii bilinmektedir. Bylece kalsinasyon frnnda iki elektrot arasndaki scaklk 2500 C civar olmas gerekmektedir. Kalsine edilen antrasit alttaki frn knda otomatik tart sistemi ile tartlmaktadr. 6 dakikada bir frndan boaltma yaplr. Her boaltma tartm 100 kgdir. Gnlk kalsine antrasit retimi 2225 ton civarndadr. Soderberg tesisinde ince toz fraksiyonu hazrlamak iin bilyeli deirmen kullanlmaktadr. Bilyeler birbiri zerine darbeler meydana getirerek dmekte ve iri antrasitin tlmesi salanmaktadr. 2Kzgn ya nitesi: kinci nite kzgn ya nitesi olup amac kzgn yan ssndan faydalanp ziftin stlmas ve stlan ziftin miksere verilmesini salamaktr. Kzgn ya ve balayc hazrlama nitesinde iki adet zift eritme tank vardr. Eritilen zifti depolamak iin iki sv zift tank mevcuttur. Zift havuzundan krlarak sepetlere doldurulan zift, erime tanklarna beslenir. Zift tanklarnn yannda ve tabannda yaklak 180 Cde kzgn ya dolamaktadr. Eriyen zift stok tanklarna alnp depolanr. 3Hamur imali: nc nite hamur imali olup amac; kalsine edilen antrasitin zift ile mikserde homojen bir ekilde kartrlarak soderberg hamuru retilmektedir. Alttaki boaltma kapa kapatlarak karm silosundan miksere antrasit beslenir. Bu ilemi yaparken siloda yaklak 500 kg antrasit braklarak mikser altrlr. Bu arada mikser baklarnn bir tur atmas salanr. Sonra kalan antrasit beslenir. Bunun amac tkanmay engellemektir. Miksere antrasit karmnn tamamen verilmesiyle mikser altrlr. Balayc

zift verilmeden nce 10 dakika civarnda antrasitin scaklnn 130140 C olmas beklenir. Bu scakla ulanca miksere balayc olarak zift verilir. Bylece normal deerden bir miktar az verilerek mikser altrlr. 45 dakika sonra mikserden numune alnarak plastiklik kontrol yaplr. Balayc az ise bir miktar daha zift verilerek balayc miktar ayarlanr, 15 dakika kadar tekrar altrlr. Hazrlanan soderberg elektrot pastas mikserin altndaki boaltma kapa alarak stlm hopere salnr. Mikser iyice boaltldktan sonra kapak kapatlr ve yeni hazrlanan karm miksere verilir, retime devam edilir. Hopere alnan soderberg elektrot pastas deiik ebatlardaki (65, 50, 40 ve 30 cm ap 50 cm boy) kalplara alnarak titreimli masalarda preslenir. Soumaya braklan kalplara daha sonra su dklerek iyice soumas salanr. Daha sonra kalplar sklerek elde edilen soderberg elektrot potalar stoklama sahasnda ebatlarna gre stoklanr. Kalplar yeniden monte edilerek yalanp yeni rn iin hazrlanr. Mikser boaltlrken numune alnp laboratuarda analizler yaplr.

Soderberg pastalar

1 ton soderberg retimi iin spesifik artlar: Kalsine antrasit: 725-750 kg/ton Zift :250-270 kg/ton Elektrik enerjisi: 1050 kwh/ton

rn zellikleri Karbon Kl Uucu Madde Kkrt Fosfor zg. Ar. Plastize (300C) % % % % % gr/cm3 % 8085 57 1017 1 max 0,07 max 1,51,7 1035

3.5 - KRE RETM PROSES Eti Elektrometalurji A..de kire; karpit frn, ferrokrom frn ve su artma tesislerinde kullanlmaktadr. Fabrikada iki adet kok ile alan dikey kire frnn her birinin gnlk retim kapasitesi 4045 ton/gndr. Bu da fabrikann ihtiyacn karlamaktadr.

Kire frnlar

Kire retimi iin kire ta (kalker) ve kok kmr kullanlmaktadr. Kalker iletmeye ait 30 km uzaklktaki ubuk Ortaova mevkiindeki ocaktan temin edilmektedir. Kalkerde olmas istenen kimyasal zellikler unlardr; Birim Rutubet CaCO3 SiO2 Al2O3 % % % % Baz Deer 2 max 97 min 1 max 0,5 max

Kire retiminde ikinci hammadde olan 1040 mm ebadndaki kok kmr yurtiinden ve yurtdndan temin edilmektedir. Kire ta ve kok kmr stok sahalarndan alnp frna beslenir. Kire frn 3 blgeden meydana gelmektedir; Frnda en stte n stma blgesi vardr. Yaklak 900 Cdedir. Is kok kmrnden salanr. CaCO3 CaO + CO2 reaksiyonu meydana gelir. Frnda ortada kalsinasyon blgesi vardr. Bu blgede kire kalsine edilir. Frnn en altnda da soutma blgesi vardr. Frnn soutma blgesinin altnda 4 adet boaltma gz vardr. Bunlara eit miktarda boaltm yaplr. Boaltm gzlerine boaltlan kireler elenerek ebatlarna gre kire depolarna alnr. Kirecin kimyasal terkibi yle olmaldr: CaO Al2O3 MgO Fe2O3 SiO2 P Atete Kayp % % % % % % % 9096 0,6 max 0,5 max 0,6 max 1,2 max 0,02 max 8 max

BLM IV LABORATUAR VE KALTE KONTROL 4.1 - NUMUNE ALMA VE HAZIRLAMA - Para ve toz cevherden numune alma:

Stoklardaki ynlardan; loder yardmyla stokun deiik yerlerinden numuneler alnr, bo bir sahaya ince ekilde yan yana serilir. Krek yardmyla serilme ynnn enine doru krek genilii kadar kanal alarak alnan numuneler bo bir yere st ste koni eklinde dklr. Yn krekle kartrlr, yere yaylarak drtleme metoduyla cevher azaltlr, tekrar kartrlp drtleme yaplarak azaltlr ve ortak numune alnr. Alnan numune, numune hazrlama odasna getirilir, konkasr ve tcler yardmyla krlr, tlr ve analiz numunesi hazrlanr. - Ferrokrom metalinden numune alma: 500 kg sandklara doldurulan krlm FeCr paralarnda her sandktan ikier para alnr. Paralar matkapla delinir, tala karlr. elik havanda talalar dvlr, elekten geirilerek numune alnr.

tme ilemi - Toz konsantre kromitten numune alama:

Tala alma ilemi

Numune alma ubuklar ile numune alnr. Numune ubuklar stoa daldrlr. Alnan numuneler toplanr, kartrlr, drtleme yntemiyle azaltlarak ortak numune alnr. - Hareket halindeki banttan numune alma: Bant durdurularak bandn genilii kadar yerden numune alnr. Bant altrlarak belli zaman aralklarnda birka kere daha numune alnr. Alnan numuneler kartrlr, drtleme yntemi uygulanarak azaltlr. Azaltlan numuneden ortak numune alnr. 4.2 - ANALZLER 1KROMTTE Cr2O3 TAYN - Demir kroze ierisine 4 gr civarnda Na2O2 koyulur. - zerine 0,5-1 gr Na2CO3 ve 2 gr kromit numunesi eklenir. - Karm iyice kartrlp kroze, bunzen bek alevi zerinde maa ile tutularak dndrlr ve ergimesi salanr.

- Ergime tamamlannca kroze devaml kartrlarak numune akkor hale getirilir ve soumaya braklr. - Souyan kroze 800 mllik behere alnr. Behere kroze rtlecek kadar saf su eklenir, stc plakada stlarak eriyiin znmesi salanr. znme gerekleince kroze tamamen temizlenip beherden karlr. - Beher ierisine 100 ml H2SO4 zeltisi azar azar, kartrlarak eklenir. 15-20 dakika kadar kaynamaya braklr. - Kaynaynca ocaktan indirilip soutulur. Souduktan sonra 25 ml H3PO4 ilave edilir. 15 damla indikatr (baryum difenilamin sulfonat) ilave edilir. - Mohr zeltisi ile renk yeile dnene kadar titre edilir. Bylece % Cr2O3 tayin edilmi olur. 2- %Cr TAYN - 500 mllik erlenin iine 0,2 gr civarnda ferrokrom tala numunesi alnr. - 50 ml HCl, 2 ml HF ilave edilir, stc plaka zerinde numunenin znmesi beklenir. - zndkten sonra 20 ml HClO4 ilave edilir. - Numune ierisindeki krom ykseltgenince (renk turuncu olacak ve erlenin boaz ksmnda beyaz dumanlarn k grlecek ) erlen stc plakadan indirilir ve soutulur. - 100 ml civarnda saf su ile seyreltilir ve 50 ml H2SO4 zeltisi ve 25 ml H3PO4 zeltisi ilave edilir. - Saf su ile 250 mlye seyreltilir, soumaya braklr. - 15 damla indikatr (baryum difenilamin sulfonat) eklenir. - Demir amonyum sulfat zetisi ile rengi yeile dnnceye kadar titre edilir. Mohr tuzu sarfiyat hesaplamasndan % Cr tayin edilir.

Istc plakalar

titre ilemi

3- VOLUMETRK % SLS TAYN - Teflon kap ierisine 0,2 gr tartm alnr, 5 ml KNO3 %5lik zeltisi ile sulandrlr. - 30 ml silis zme zeltisi ilave edilir, stc plaka zerinde tamamen znp pelte kvamna gelinceye kadar beklenir. - Istc plakadan indirilip 100 ml KNO3 %5lik zelti ilave edilir, soumaya braklr. - Siyah bant szge kadndan szlr, zelti ntrlemeye kadar (5-6 defa) %5lik KNO3 zeltisi ile ykanr. - Szge kad keltiyle birlikte dilimlere ayrlarak 400 mlli behere aktarlr. - Behere 200 ml scak saf su verilir, 10 -15 damla brom timol mavisi indikatr ilave edilir. NaOH zeltisi ile mavi renge kadar titre edilir, % Si tayin edilir. 4- KARPT GAZ VERM TAYN - Para karpit numunesi alnr, konkasrde -10 mmye krlr, 100 gr tartm alnr. - zc kabna 5 lt su konur. Toz karpitten 150 gr ierisine konularak karpitin znmesi beklenir, asetilen gaz dar atlr, 5 ltlik zelti karpite doymu hale getirilir. - Analiz numunesi (100 gr) zc kabna balanarak karpitin yavaa znmesi beklenir. - Karpit suda zndke meydana gelen C2H2 (asetilen gaz) basn artmasyla hacim lme skalas artar. En az 15 dakika sonra asetilen gaz k bitince son hacmi okunur. - Gazometre gaz scaklna baklr, barometre basnc okunur. Basn ve scaklk deerleri, birleme noktas deeri gaz verim tablosundan okunur. Okunan deer 0,99 dzeltme faktr ile arplr. Elde edile deer lt/kg cinsinden C2H2 gaz verimini verir. 5- KALSNE ANTRASTTE REZSTVTE (ZDREN) LM - Kalsine antrasit eneli krclarda i 1 mm, i -1 +0,25 mm, i 0,25 mm olacak ekilde krlmaldr. -1 ile +0,25 mm arasnda kalan numune cihazn 30 mm apl lm kabna konur. - Numune kab st paras sktrlr, numune seviyesi orta izgiye iner. - Numune kabnn alt ve st ksmna elektrik kablo ular balanr, dier ular l aletine balanr. - Cihazn alt ksm, st sktrlan ucuna 12 voltluk reteten akm alnarak ampermetreden geen akm llr. - Numunenin llen mw deeri gz nne alnarak, formlde deerler yerine konularak rezistivite mikroohmmetre cinsinden bulunur. Rezistivite=E x q / l x h = 707 x mV x 100 / A x mm

6- EBAT TAYN - Numune talimatlarna uygun olarak alnan numuneler 100 Cye stlm etvde n az 4 saat en fazla 8 saat bekletilerek kurutulur, sonra oda scaklna kadar soumas beklenir. - Alnan numune belirlenen eleklerde elenir, her elek stnde ve en altta kalan numune miktar tartlr. Elde edilen arlklar numunenin toplam arlna blnerek eleklerin arlk % bulunur. 7- % RUTUBET TAYN - Numune kab bo tartm alnr(M1). - Numune kaba konularak tartm alnr (M2). - Numune tartm kab ile birlikte 105 C ayarlanm etv ierisinde en az 4 saat beklenir, kurutulur. - Etvden karlan numune oda scaklnda sabit tartma gelinceye kadar soutulur. - Terazide tartlr(M3) ve formlde hesaplanr. % Rutubet = (M2--M3 / M2- M1) x 100

Laboratuarda kullanlan frnlar

HAZIRLAYAN:MEHMET BACI NO:094160072 DERS:REFRAKTER MALZEMALER(5101316) RETMEN: Prof. Dr. Ferhat GL